Mala gramatika italijanskog jezika 8690838708

Table of contents :
Sadržaj
1. Abeceda i glasovi
1.1. Glasovi italijanskog jezika
1.2. Izgovor
1.3. Mesto naglaska
1.4. Interpunkcija i pravopis
1.4.1. Glasovi č i k
1.4.2. Glasovi đ i g
1.4.3. Glas š
1.4.4. Glas lj
1.4.5. Glas nj
1.5. Izgovor slova s
1.6. Izgovor slova i i u
1.7. Deljenje reči na slogove
1.8. Diftong
1.9. Elizija
1.10. Krnjenje reči
1.11. Transkripcija italijanskih imena i naziva na srpski
2. Član
2.1. Određeni član
2.1.1. Funkcije određenog člana
2.1.2. Upotreba određenog člana
2.1.3. Izostavljanje određenog člana
2.2. Neodređeni član
2.2.1. Izbor neodređenog člana
2.2.2. Upotreba neodređenog člana
2.2.3. Izostavljanje neodređenog člana
2.3. Određeni član i predlog
2.4. Partitivni član
2.5. Poimeničavanje
3. Imenica
3.1. Imenice muškog roda
3.1.1. Imenice na –co i –go
3.1.2. Imenice sa završetkom –io
3.2. Imenice ženskog roda
3.2.1. Izuzeci
3.2.2. Imenice na –cia i –gia
3.3. Imenice na –ista, –asta, –cida
3.4. Promena roda imenice
3.5. Nepravilnosti imenica
3.5.1. Nepromenljive imenice
3.5.2. Imenice bez množine
3.5.3. Imenice s nepravilnom množinom
3.5.4. Imenice sa dva oblika množine
3.5.5. Imenice bez jednine
3.5.6. Nepravilnosti u rodu imenice
4. Pridev
4.1. Opisni pridevi
4.1.1. Pridevi prve vrste
Nepravilni pridevi prve vrste
Množina prideva na –co i –go
Množina prideva na –io
Množina prideva na –cia i –gia
4.1.2. Pridevi druge vrste
Nepravilni pridevi druge vrste
4.1.3. Nepromenljivi pridevi
4.1.4. Relacioni i klasifikacioni pridevi
4.1.5. Slaganje imenice i prideva
4.1.6. Položaj prideva u odnosu na imenicu
4.1.7. Više prideva, jedna imenica
4.1.8. Poređenje prideva
Pozitiv
Komparativ
Relativni superlativ
Apsolutni superlativ
Organska komparacija
4.1.9. Pridev u priloškoj službi
4.2. Prisvojni pridevi
4.2.1. Prisvojni pridev i upotreba člana
4.2.2. Prisvojni pridevi proprio i altrui
4.3. Pokazni pridevi
4.3.1. Quello
4.3.2. Questo
4.3.3. Medesimo i stesso
4.4. Neodređeni pridevi
4.4.1. Neodređeni pridevi qualche i ogni
4.4.2. Neodređeni pridevi alcuno i tutto
4.4.3. Tutto i predlog spojen s članom
4.5. Upitni pridevi
4.6. Brojevi
4.6.1. Osnovni brojevi
Tutto i osnovni brojevi
Milion i milijarda
4.6.2. Redni brojevi
4.6.3. Razlomci
4.6.4. Drugi brojevi
4.6.5. Određivanje vremena
Čas
Datum
Dani u sedmici
Godine
5. Zamenica
5.1. Lične zamenice
5.1.1. Lične zamenice u funkciji subjekta
5.1.2. Akuzativne i dativne lične zamenice
Naglašene akuzativne zamenice
Naglašene dativne zamenice
5.1.3. Nenaglašene lične zamenice
Akuzativne zamenice
Dativne zamenice
5.1.4. Združeni oblici nenaglašenih zamenica
Dativna zamenica i akuzativna zamenica
Dativna zamenica za 3. lice
i akuzativna zamenica
5.1.5. Položaj zamenica i rečca ci i ne
Standardni položaj
Posebni slučajevi
Pravi objekat koji prethodi predikatu
Posebne upotrebe zamenica i rečca
5.1.6. Neformalno i formalno obraćanje
Neformalno obraćanje
Formalno obraćanje
Formalno obraćanje i slaganje prideva
Formalno obraćanje i particip prošli
5.2. Prisvojne zamenice
5.3. Povratne zamenice
5.3.1. Naglašene povratne zamenice
5.3.2. Nenaglašene povratne zamenice
5.3.3. Združene zamenice
5.3.4. Funkcije zamenice si
5.4. Relativna zamenica
5.4.1. Nepromenljiva relativna zamenica
Relativna zamenica che i član
5.4.2. Promenljiva relativna zamenica
5.4.3. Relativno–posesivna zamenica
5.5. Upitne zamenice
5.6. Kombinovane zamenice
5.7. Pokazne zamenice
5.8. Neodređene zamenice
5.8.1. Nessuno, niente, nulla i negacija
5.8.2. Posebna upotreba zamenice uno
5.9. Rečce ci i ne
5.9.1. Rečca ci
Priloška upotreba rečce ci
Zamenička upotreba rečce ci
Pleonastična upotreba rečce ci
Združeni oblici s rečcom ci
5.9.2. Rečca ne
Partitivna upotreba rečce ne
Zamenička upotreba rečce ne
Priloška upotreba rečce ne
Prisvojna vrednost rečce ne
Pleonastična upotreba rečce ne
Združeni oblici s rečcom ne
6. Glagol
6.1. Glagolska promena
6.2. Glagolski način
6.3. Glagolsko vreme
6.4. Glagolsko stanje
6.5. Glagolski vid
6.5.1. Stare + gerundij
6.5.2. Stare a + infinitiv
6.5.3. Stare per + infinitiv
6.5.4. Andare /venire + gerundij
6.5.5. Andare + particip prošli
6.5.6. Venire + particip prošli
6.6. Vrste glagola
6.6.1. Prelazni glagoli
6.6.2. Neprelazni glagoli
6.6.3. Povratni glagoli
Vrste povratnih glagola
6.6.4. Bezlični glagoli
Prelazni i neprelazni glagoli
Bezlično – povratna konstrukcija
6.6.5. Izbor pomoćnog glagola
6.6.6. Modalni glagoli
Izbor pomoćnog glagola
6.6.7. Kauzativni glagoli
6.7. Pasiv
6.7.1. Prva pasivna konjugacija – amare
6.7.2. Druga pasivna konjugacija -prẹndere
6.7.3. Treća pasivna konjugacija - capire
6.8. Finitni glagolski načini
6.8.1. Indikativ
Prezent
Imperfekat
Perfekat
Futur
Nepravilne osnove za futur
Prva konjugacija
Druga konjugacija
Futur II
Pluskvamperfekat
Prosti perfekat
Nepravilne osnove prostog perfekta
Pluskvamperfekat II
Slaganje vremena
Indirektni govor
6.8.2. Konjunktiv
Prezent konjunktiva
Perfekat konjunktiva
Imperfekat konjunktiva
Pluskvamperfekat konjunktiva
Upotreba konjunktiva
Konjunktiv u nezavisnoj rečenici
6.8.3. Kondicional
Prezent kondicionala
Kondicional prošli
Upotreba kondicionala
Hipotetičke rečenice
Realna hipotetička rečenica
Potencijalna hipotetička rečenica
Irealna hipotetička rečenica
Ublažavanje zahteva ili tvrdnje
Izražavanje neproverenih tvrdnji
Iskazivanje budućnosti u prošlosti
6.8.4. Imperativ
Neformalno obraćanje
Formalno obraćanje
Odrični oblici imperativa
Odrični oblici za 2. lice jednine
Imperativ i zamenice i rečce
Glagoli andare, dare, dire, fare i stare
6.9. Infinitni glagolski načini
6.9.1. Infinitiv
Prezent infinitiva
Upotreba infinitiva
Infinitiv prošli
Upotreba infinitiva prošlog
Infinitiv i nenaglašene zamenice i rečce ci i ne
6.9.2. Gerundij
Prezent gerundija
Gerundij prošli
Gerundij i nenaglašene zamenice i rečce ci i ne
6.9.3. Particip
Particip prezenta
Particip prošli
Upotreba participa prošlog
Particip prošli i zamenice i rečce ci i ne
6.10. Pravilni glagoli
6.10.1. Prva konjugacija - amare
Izuzeci
6.10.2. Druga konjugacija - crẹdere
Izuzeci
6.10.3. Treća konjugacija - glagol dormire
Izuzeci
6.11. Nepravilni glagoli
7. Prilog
7.1. Izvođenje priloga
7.2. Priloški izraz con + imenica
7.3. Položaj priloga
7.4. Poseban položaj priloga
7.5. Poređenje priloga
7.5.1. Poređenje priloga bene i male
8. Predlog
8.1. Pravi predlozi
8.1.1. Izostavljanje pravog predloga
8.1.2. Predlog di
8.1.3. Predlog a
8.1.4. Predlog da
8.1.5. Predlog in
8.1.6. Predlog con
8.1.7. Predlog su
8.1.8. Predlog per
8.1.9. Predlozi tra i fra
8.2. Nepravi predlozi
9. Veznik
9.1. Naporedni veznici
9.2. Zavisni veznici
10. Literatura i izvori

Citation preview

Izdavač

Luna crescens, Beograd Recenzenti: dr Julijana Vučo dr Mila Samardžić

Tiraž 500

Plasman 069/22-02-999 [email protected]

Štampa: Foto futura, Beograd Beograd, 2006. ISBN 86-908387-0-8

Saša Moderc

Mala gramatika italijanskog jezika

Beograd, 2006.

Sadržaj Predgovor .......................................................................... 13 1. Abeceda i glasovi ................................................. 14 1.1. Glasovi italijanskog jezika .................................. 15 1.2. Izgovor ................................................................ 15 1.3. Mesto naglaska ................................................... 16 1.4. Interpunkcija i pravopis ..................................... 17 1.4.1. Glasovi č i k.................................................. 17 1.4.2. Glasovi đ i g ................................................. 18 1.4.3. Glas š ............................................................. 18 1.4.4. Glas lj ............................................................ 19 1.4.5. Glas nj ........................................................... 19 1.5. Izgovor slova s ................................................... 19 1.6. Izgovor slova i i u.............................................. 20 1.7. Deljenje reči na slogove..................................... 20 1.8. Diftong ................................................................ 22 1.9. Elizija ................................................................... 22 1.10. Krnjenje reči ..................................................... 23 1.11. Transkripcija italijanskih imena i naziva .......... 24 2. Član ......................................................................... 26 2.1. Određeni član ................................................. 26 2.1.1. Funkcije određenog člana ............................ 27 2.1.2. Upotreba određenog člana ........................... 28 2.1.3. Izostavljanje određenog člana ..................... 31 2.2. Neodređeni član ............................................. 33 2.2.1. Izbor neodređenog člana ............................. 34 2.2.2. Upotreba neodređenog člana....................... 35 2.2.3. Izostavljanje neodređenog člana ................. 36 2.3. Određeni član i predlog...................................... 36 2.4. Partitivni član ...................................................... 40 2.5. Poimeničavanje .................................................. 41

6

3. Imenica .................................................................. 42 3.1. Imenice muškog roda ........................................ 42 3.1.1. Imenice na –co i –go ................................... 42 3.1.2. Imenice sa završetkom –io .......................... 43 3.2. Imenice ženskog roda ........................................ 43 3.2.1. Izuzeci ........................................................... 44 3.2.2. Imenice na –cia i –gia ................................. 44 3.3. Imenice na –ista, –asta, –cida ......................... 45 3.4. Promena roda imenice ....................................... 45 3.5. Nepravilnosti imenica ......................................... 46 3.5.1. Nepromenljive imenice ................................. 46 3.5.2. Imenice bez množine ................................... 48 3.5.3. Imenice s nepravilnom množinom ............... 48 3.5.4. Imenice sa dva oblika množine.................... 49 3.5.5. Imenice bez jednine ..................................... 49 3.5.6. Nepravilnosti u rodu imenice ....................... 50 4. Pridev ..................................................................... 52 4.1. Opisni pridevi ................................................. 52 4.1.1. Pridevi prve vrste .......................................... 52 Nepravilni pridevi prve vrste................................. 53 Množina prideva na –co i –go ............................. 55 Množina prideva na –io ......................................... 56 Množina prideva na –cia i –gia............................ 56 4.1.2. Pridevi druge vrste ....................................... 57 Nepravilni pridevi druge vrste .............................. 58 4.1.3. Nepromenljivi pridevi .................................... 58 4.1.4. Relacioni i klasifikacioni pridevi .................... 58 4.1.5. Slaganje imenice i prideva ........................... 59 4.1.6. Položaj prideva u odnosu na imenicu .......... 60 4.1.7. Više prideva, jedna imenica ......................... 61 4.1.8. Poređenje prideva ........................................ 62 Pozitiv .................................................................... 62 Komparativ ............................................................ 62 Relativni superlativ ................................................ 64

SADRŽAJ

Apsolutni superlativ............................................... 64 Organska komparacija .......................................... 65 4.1.9. Pridev u priloškoj službi ................................ 66 4.2. Prisvojni pridevi ............................................. 67 4.2.1. Prisvojni pridev i upotreba člana ................. 67 4.2.2. Prisvojni pridevi proprio i altrui ................... 69 4.3. Pokazni pridevi............................................... 70 4.3.1. Quello ............................................................ 70 4.3.2. Questo ........................................................... 71 4.3.3. Medesimo i stesso ....................................... 71 4.4. Neodređeni pridevi........................................ 71 4.4.1. Neodređeni pridevi qualche i ogni .............. 73 4.4.2. Neodređeni pridevi alcuno i tutto ............... 73 4.4.3. Tutto i predlog spojen s članom ................. 74 4.5. Upitni pridevi .................................................. 74 4.6. Brojevi .............................................................. 75 4.6.1. Osnovni brojevi ............................................. 75 Tutto i osnovni brojevi ......................................... 77 Milion i milijarda .................................................... 78 4.6.2. Redni brojevi ................................................. 79 4.6.3. Razlomci ........................................................ 80 4.6.4. Drugi brojevi ................................................. 80 4.6.5. Određivanje vremena ................................... 82 Čas ......................................................................... 82 Datum .................................................................... 83 Dani u sedmici ....................................................... 83 Godine ................................................................... 84 5. Zamenica ............................................................... 85 5.1. Lične zamenice ............................................... 85 5.1.1. Lične zamenice u funkciji subjekta .............. 85 5.1.2. Akuzativne i dativne lične zamenice ............ 86 Naglašene akuzativne zamenice .......................... 86 Naglašene dativne zamenice ................................ 87 5.1.3. Nenaglašene lične zamenice ........................ 88

7

8

Akuzativne zamenice ............................................ 88 Dativne zamenice .................................................. 90 5.1.4. Združeni oblici nenaglašenih zamenica ....... 91 Dativna zamenica i akuzativna zamenica ............ 91 Dativna zamenica za 3. lice i akuz. zamenica ..... 92 5.1.5. Položaj zamenica i rečca ci i ne .................. 94 Standardni položaj ................................................ 94 Posebni slučajevi ................................................... 97 Pravi objekat koji prethodi predikatu ................... 97 Posebne upotrebe zamenica i rečca .................... 98 5.1.6. Neformalno i formalno obraćanje ................ 98 Neformalno obraćanje .......................................... 99 Formalno obraćanje .............................................. 99 Formalno obraćanje i slaganje prideva ............... 100 Formalno obraćanje i particip prošli .................... 100 5.2. Prisvojne zamenice ...................................... 100 5.3. Povratne zamenice....................................... 101 5.3.1. Naglašene povratne zamenice .................... 101 5.3.2. Nenaglašene povratne zamenice ................ 101 5.3.3. Združene zamenice ...................................... 102 5.3.4. Funkcije zamenice si.................................... 104 5.4. Relativna zamenica ...................................... 106 5.4.1. Nepromenljiva relativna zamenica .............. 106 Relativna zamenica che i član ............................ 107 5.4.2. Promenljiva relativna zamenica .................. 108 5.4.3. Relativno–posesivna zamenica ................... 109 5.5. Upitne zamenice ........................................... 110 5.6. Kombinovane zamenice .............................. 112 5.7. Pokazne zamenice ........................................ 113 5.8. Neodređene zamenice ................................. 114 5.8.1. Nessuno, niente, nulla i negacija ............... 115 5.8.2. Posebna upotreba zamenice uno................ 116 5.9. Rečce ci i ne .................................................. 116 5.9.1. Rečca ci ........................................................ 117

SADRŽAJ

Priloška upotreba rečce ci.................................... 117 Zamenička upotreba rečce ci .............................. 118 Pleonastična upotreba rečce ci............................ 118 Združeni oblici s rečcom ci .................................. 119 5.9.2. Rečca ne....................................................... 120 Partitivna upotreba rečce ne ............................... 120 Zamenička upotreba rečce ne ............................. 121 Priloška upotreba rečce ne .................................. 122 Prisvojna vrednost rečce ne ................................ 122 Pleonastična upotreba rečce ne .......................... 122 Združeni oblici s rečcom ne ................................. 123 6. Glagol .................................................................... 124 6.1. Glagolska promena ........................................... 124 6.2. Glagolski način .................................................. 124 6.3. Glagolsko vreme ................................................ 125 6.4. Glagolsko stanje ................................................ 125 6.5. Glagolski vid ...................................................... 126 6.5.1. Stare + gerundij .......................................... 126 6.5.2. Stare a + infinitiv ......................................... 126 6.5.3. Stare per + infinitiv ..................................... 127 6.5.4. Andare /venire + gerundij .......................... 127 6.5.5. Andare + particip prošli............................... 127 6.5.6. Venire + particip prošli ................................ 127 6.6. Vrste glagola...................................................... 128 6.6.1. Prelazni glagoli ............................................. 128 6.6.2. Neprelazni glagoli ........................................ 128 6.6.3. Povratni glagoli ............................................ 129 Vrste povratnih glagola ........................................ 129 6.6.4. Bezlični glagoli ............................................. 130 Prelazni i neprelazni glagoli ................................. 130 Bezlično–povratna konstrukcija ........................... 131 6.6.5. Izbor pomoćnog glagola.............................. 132 6.6.6. Modalni glagoli ............................................. 135 Izbor pomoćnog glagola ...................................... 136

9

10

6.6.7. Kauzativni glagoli ......................................... 137 6.7. Pasiv ................................................................... 138 6.7.1. Prva pasivna konjugacija – amare .............. 140 6.7.2. Druga pasivna konjugacija –prẹndere ........ 142 6.7.3. Treća pasivna konjugacija – capire ............ 144 6.8. Finitni glagolski načini ...................................... 146 6.8.1. Indikativ ................................................... 146 Prezent ................................................................. 146 Imperfekat ............................................................ 148 Perfekat ................................................................ 150 Futur ..................................................................... 152 Nepravilne osnove za futur .............................. 154 Prva konjugacija ............................................ 154 Druga konjugacija ......................................... 154 Treća konjugacija .......................................... 155 Futur II ................................................................. 156 Pluskvamperfekat ................................................. 158 Prosti perfekat ...................................................... 160 Nepravilne osnove prostog perfekta ............... 161 Pluskvamperfekat II ............................................. 162 Slaganje vremena ................................................ 164 Izuzeci od slaganja vremena ............................... 165 Indirektni govor.................................................... 166 6.8.2. Konjunktiv ................................................ 167 Prezent konjunktiva ............................................. 167 Perfekat konjunktiva ............................................ 169 Imperfekat konjunktiva ....................................... 171 Pluskvamperfekat konjunktiva ............................ 172 Upotreba konjunktiva .......................................... 174 Konjunktiv u nezavisnoj rečenici ......................... 177 6.7.3. Kondicional .............................................. 178 Prezent kondicionala ............................................ 178 Kondicional prošli ................................................. 180 Upotreba kondicionala ......................................... 182 Hipotetičke rečenice ......................................... 182

SADRŽAJ

Realna hipotetička rečenica .......................... 182 Potencijalna hipotetička rečenica ................. 183 Irealna hipotetička rečenica ......................... 183 Ublažavanje zahteva ili tvrdnje ........................ 184 Izražavanje neproverenih tvrdnji ..................... 184 Iskazivanje budućnosti u prošlosti................... 184 6.8.4. Imperativ .................................................. 185 Neformalno obraćanje ......................................... 185 Formalno obraćanje ............................................. 186 Odrični oblici imperativa ...................................... 186 Odrični oblici za 2. lice jednine ............................ 187 Imperativ i zamenice i rečce ............................... 187 Glagoli andare, dare, dire, fare i stare .............. 188 6.9. Infinitni glagolski načini .................................... 189 6.9.1. Infinitiv ..................................................... 189 Prezent infinitiva .................................................. 189 Upotreba infinitiva ................................................ 190 Infinitiv prošli ....................................................... 191 Upotreba infinitiva prošlog .................................. 192 Infinitiv i nenaglašene zamenice i rečce ci i ne ..... 192 6.9.2. Gerundij .................................................... 192 Prezent gerundija ................................................. 192 Gerundij prošli ...................................................... 193 Gerundij i nenaglašene zamenice i rečce ci i ne ... 194 6.9.3. Particip ...................................................... 194 Particip prezenta ................................................. 194 Particip prošli ........................................................ 195 Upotreba participa prošlog ................................. 195 P. prošli i zamenice i rečce ci i ne ...................... 196 6.10. Pravilni glagoli ................................................. 197 6.10.1. Prva konjugacija - glagol amare ............... 197 Izuzeci .......................................................... 198 6.10.2. Druga konjugacija - glagol crẹdere .......... 199 Izuzeci .......................................................... 201

11

12

6.10.3. Treća konjugacija - glagol dormire ........... 202 Izuzeci .......................................................... 203 6.11. Nepravilni glagoli ............................................. 204 7. Prilog ..................................................................... 211 7.1. Izvođenje priloga .............................................. 212 7.2. Priloški izraz con + imenica .............................. 213 7.3. Položaj priloga ................................................... 214 7.4. Poseban položaj priloga .................................... 214 7.5. Poređenje priloga .............................................. 214 7.5.1. Poređenje priloga bene i male ................... 216 8. Predlog .................................................................. 218 8.1. Pravi predlozi ..................................................... 218 8.1.1. Izostavljanje pravog predloga..................... 218 8.1.2. Predlog di ..................................................... 219 8.1.3. Predlog a ...................................................... 220 8.1.4. Predlog da .................................................... 222 8.1.5. Predlog in ..................................................... 223 8.1.6. Predlog con .................................................. 224 8.1.7. Predlog su .................................................... 225 8.1.8. Predlog per................................................... 226 8.1.9. Predlozi tra i fra .......................................... 227 8.2. Nepravi predlozi ................................................ 228 9. Veznik .................................................................... 230 9.1. Naporedni veznici .............................................. 230 9.2. Zavisni veznici ................................................... 231 10. Literatura ........................................................... 234

Predgovor

Mala gramatike italijanskog jezika namenjena je svima koji žele da se pobliže upoznaju s osnovama italijanskog jezika. Obuhvata kompletnu gramatičku građu, izloženu u preglednim tabelama; definicije su pisane jednostavnim i razumljivim jezikom i ilustrovane su brojnim primerima s prevodom. Posebna pažnja posvećena je oblastima italijanskog jezika koje se teže usvajaju: upotrebi člana, predlogu, nenaglašenim rečcama i njihovom kombinovanju, upotrebi konjunktiva, morfologiji glagola i kombinovanju glagola i rečca. Mala gramatika italijanskog jezika predstavlja sažetu i popularniju verziju autorove obimne Gramatike italijanskog jezika. Morfologija s elementima sintakse (2004.).

Beograd, februar 2006.

Autor

1. Abeceda i glasovi Italijanska abeceda ima 21 slovo; ona su prikazana u narednoj tabeli, zajedno s izgovorom: SLOVO

IZGOVOR

SLOVO

A B C D E F G H* I L M

a /a/ bi /bi/ ci /či/ di /di/ e /e/ effe /ef–fe/ gi /đi/ acca /ak–ka/ i /i/ elle /el–le/ emme /em–me/

N O P Q R S T U V

enne o pi qu erre esse ti u vu

IZGOVOR

/en–ne/ /o/ /pi/ /ku/ /er–re/ /es–se/ /ti/ /u/ /vu/

Z

zeta

/dzeta/

Pojačan izgovor udvojenih suglasnika prikazan je crticom. Njihova artikulacija je nešto duža u odnosu na neudvojene suglasnike. У stranim rečima upotrebljavaju se sledeća slova: SLOVO

i lunga cappa

/i lunga/ /kap–pa/

W X

doppia vu ics ịpsilon i greca

/dop–pja vu/ /iks/ /ìpsilon/ /i greka/

Y *

IZGOVOR

J K

Slovo h služi samo kao grafički znak i ne izgovara se.

15

FONETIKA

1.1. Glasovi italijanskog jezika GLAS

SLOVO

a b

a b c+e/i ci+a/o/u c+a/o/u ch+e/i qu+a/e/i/o d e f g+a/o/u gh+e/i g+e/i gi+a/o/u i i l gl+i gli+a/e/o/u m

č k d e f g đ i j l lj m

PRIMER

pane barca cesto ciao casa chi? quadro dopo ecco! fine gatto ghiro gesto giallo fila ieri latte figli figlia mare

GLAS

SLOVO

PRIMER

n nj

n gn

nove bagno

o

o

posto

p

p

poco

r s z

r s s sc+e/i sci+a/o/u

ritmo sale rosa scena sciarpa

t

t

tono

u w v

u u v

umido questo vita

c

z

pazzo

(dz)

z

mezzo

š

1.2. Izgovor Glasovi italijanskog jezika izgovaraju se gotovo isto kao glasovi srpskog jezika. Treba obratiti pažnju na pojačani izgovor udvojenih suglasnika: oni se izgovaraju produženo, u jedinstvenoj artikulaciji: PRIMER

bello panna messa

IZGOVOR

/bel–lo/ /pan–na/ /mes–sa/

ZNAČENJE

lep šlag bogosluženje

16

Ne postoji pravilo koje određuje kada je neki suglasnik udvojen; pravopisna obeležja novih reči treba učiti od reči do reči.

1.3. Mesto naglaska Mesto naglaska italijanskih reči je fiksno. Pomeranje naglaska s jednog sloga na drugi nije dozvoljeno. Treba znati da: većina reči ima naglasak na pretposlednjem slogu. Takve reči pišu se bez akcenta: 

cavaliere Martino

vitez Martin

finestra televisore

prozor televizor

veliki broj reči ima naglasak na trećem slogu od kraja. Takve reči nisu posebno obeležene: 

ạncora mạcchina Gẹnova

sidro automobil Đenova

cọnsole sụbito Stẹfano

konzul odmah Stefan

U ovoj gramatici, ispod naglašenog vokala trećeg sloga od kraja upisana je tačkica kako bi se olakšao pravilan izgovor.

mnoge reči imaju naglasak na poslednjem slogu. Takve reči uvek se pišu s akcentom: 

città pietà

grad milost

parità virtù

jednakost vrlina

neke reči su naglašene na četvrtom slogu od kraja. U ovoj gramatici mesto naglaska obele-ženo je tačkicom ispod naglašenog vokala: 

17

FONETIKA

cạpitano cọmplica

dešavaju se (on) komplikuje

nạvigano sẹminano

plove seju

1.4. Interpunkcija i pravopis Upotreba interpunkcijskih znakova ista je kao u srpskom. Slova italijanske abecede nisu dovoljna da bi se prikazali svi glasovi ovog jezika; glasovi č, k, đ, g, š, lj i nj dobijaju se kombinovanjem više slova.

1.4.1. Glasovi č i k Glas č prikazuje se kombinacijom c + i ili e ; na taj način dobijaju se slogovi či i če. Slogovi ča, čo i ču dobijaju se kombinacijom c + i + a, o ili u : GLAS

PRIMER

IZGOVOR

č

cena circo ciao calcio ciuco

/čena/ /čirko/ /čao/ /kalčo/ /čuko/

ZNAČENJE

večera cirkus ćao fudbal magare

Glas k prikazuje se kombinacijom c + a, o ili u ; na taj način dobijaju se slogovi ka, ko i ku. Slogovi ke i ki dobijaju se kombinacijom c + h + e ili i : GLAS

PRIMER

IZGOVOR

k

caro cosa culto che chi

/karo/ /koza/ /kult/ /ke/ /ki/

ZNAČENJE

drag stvar kult šta ko

18

1.4.2. Glasovi đ i g Glas đ dobija se kombinacijom g + e ili i ; na taj način dobijaju se slogovi đe i đi. Slogovi đa, đo i đu dobijaju se kombinacijom g + i + a, o ili u : GLAS

PRIMER

IZGOVOR

ZNAČENJE

đ

genio gita già giorno giusto

/đenio/ /đita/ /đa/ /đorno/ /đusto/

genije izlet već dan pravedan

Glas g dobija se kombinacijom g + a, o, u ; na taj način dobijaju se slogovi ga, go i gu. Slogovi ge i gi dobijaju se kombinacijom g + h + e ili i : GLAS

PRIMER

IZGOVOR

ZNAČENJE

g

gara lago gufo ghetto ghiro

/gara/ /lago/ /gufo/ /get–to/ /giro/

takmičenje jezero sova geto puh

1.4.3. Glas š Glas š dobija se ovim kombinacijama slova s + c : GLAS

š

PRIMER

IZGOVOR

ZNAČENJE

scena /šena/ scena sci /ši/ skija lasciare /laš–šare/ ostaviti sciọpero /šòpero/ štrajk sciupare /šupare/ upropastiti

19

FONETIKA

1.4.4. Glas lj Glas lj dobija se kombinacijom slova g, l + i : GLAS

PRIMER

IZGOVOR

ZNAČENJE

lj

figlie figli figlia figlio pagliuzza

/filj–lje/ /filj–lji/ /filj–lja/ /filj–ljo/ /palj–ljuc–ca/

kćerke sinovi kćer sin slamka

Ipak, grupa gli u nekim rečima izgovara se /gli/: anglicano = anglikanski negligente = nemaran

1.4.5. Glas nj Glas nj dobija se kombinacijom slova g + n : GLAS

PRIMER

IZGOVOR

ZNAČENJE

nj

agnello ogni lavagna

/anjel-lo/ /ònji/ /lavanja/

jagnje svaki školska tabla

1.5. Izgovor slova s Slovo s izgovara se ili bezvučno (kao s u reči so), ili zvučno (kao z u reči zmaj ) . Pravila za izgovor slova s data su narednim tabelama: BEZVUČNI IZGOVOR:

početno s + vokal l/r/m/n + vokal s + c/f/p/q/t udvojeno s

sapere orso scala osso

znati medved lestvica kost

20 ZVUČNI IZGOVOR:

s+ b/d/g/l/m/n/r/v intervokalno s

slegare

odvezati

rosa

ruža

1.6. Izgovor slova i i u Slova i i u izgovaraju se kao srpski samoglasnici. Ali, kada stoje uz drugi samoglasnik, izgovaraju se, redom, kao j i kao engleski glas prikazan slovom w : pieno ieri buono uomo

/pjèno/ /jeri/ /bwòno/ /womo/

pun juče dobar čovek

1.7. Deljenje reči na slogove Pravila za deljenje reči na slogove su sledeća: 

udvojeni suglasnici se rastavljaju: gatto = gat–to bolletta = bol–let–ta

mačka račun za struju

sva slova čijim se kombinovanjem dobijaju glasovi č, k, đ, g, š, lj i nj čine slog zajedno s narednim samoglasnikom: 

baciare amiche gioco Margherita lasciare

= = = =

ba-cia-re a-mi-che gio-co Mar-ghe-ri-ta = la-scia-re

poljubiti prijateljice igra Margerita ostaviti

21

FONETIKA

schema = sche-ma paglia = pa-glia ragnatela = ra-gna-te-la

šema slama paučina

slovo s ispred drugog suglasnika pripada narednom slogu: 

castoro ispezione rịschio ristorante

= = = =

ca–sto–ro i–spe–zio–ne ri–schio ri–sto–ran–te

dabar inspekcija rizik

restoran

slova l, r, m, n ispred drugog suglasnika pripadaju prethodnom slogu: 

ạmbito arma colpo cọnsole

= = = =

ạm–bi–to ar–ma col–po cọn–so–le

domen oružje udarac konzul

poluvokali i i u čine slog zajedno s vokalom uz koji stoje: 

piede spiedo autoscuola uomo

= = = =

pie–de spie–do au–to–scuo–la uo–mo

stopalo ražanj

autoškola čovek

kada poluvokali i ili u stoje između dva vokala, čine slog s narednim samoglasnikom: 

maionẹse = ma–io–ne–se portauọva = por–ta–uọ–va

majonez kutija za jaja

22

1.8. Diftong Diftong je spoj vokala (a, e, i, o, u) i poluvokala i ili u unutar jednog sloga. Izgovara se u jednom dahu, a prilikom podele reči na slogove elementi diftonga ne smeju se razdvajati: chiaro pieno quando quello

chia–ro /kjàro/ pie–no /pjèno/ quan–do /kwàndo/ quel–lo /kwèl–lo/

jasan pun kada onaj

1.9. Elizija Elizija je glasovna pojava koja se tiče dve susedne reči. Prva od njih gubi poslednji vokal ukoliko naredna reč počinje vokalom. Na taj način olakšava se izgovor dveju reči. Elizija se beleži apostrofom (’): Pover’uomo! = Jadan čovek! Quest’anno = Ove godine L’uno e l’altro = I jedan i drugi Quell’altro = Onaj drugi

Obavezna je elizija: • određenog člana lo i la ispred reči koje počinju vokalom: l’uomo = čovek l’amica = prijateljica

FONETIKA

23

• pokaznog prideva quello / quella (= onaj/ona), prideva bello / bella (= lep/lepa), santo (= sveti): quell’uomo = onaj čovek bell’amica = lepa prijateljica sant’Antonio = sv. Antun (vidi str. 55)

• rečce ci (= tu) ispred oblika glagola ẹssere koji počinju vokalom e : c’è = tu je/ima c’ẹrano = tu su bili •

neodređenog člana za ženski rod: un’amica = jedna prijateljica un’antica famiglia = stara porodica Nije dozvoljena elizija: 

ispred reči koje počinju poluvokalom j :

Mare Iọnio = Jonsko more   

predloga da (elidira se u izuzetnim slučajevima) nenaglašenih ličnih zamenica li i le neodređenog člana uno i određenog člana le.

1.10. Krnjenje reči I krnjenje reči je glasovna pojava koja se tiče dve susedne reči. Prva od dve susedne reči gubi poslednji vokal, ili ceo poslednji slog. Krnjenje se samo izuzetno beleži apostrofom, a moguće je: 

ukoliko je pretposlednji glas prve reči l, ili r, ili m, ili n ;

24 

ukoliko u izgovoru ne postoji pauza između prve i druge reči: È arrivato or ora = Upravo je stigao Dov'è suor Teresa? = Gde je sestra Tereza? Signor Bianchi! = Gospodine Bjanki! Obavezno se krnje:

pokazni pridev quello (str. 70) i opisni pridev bello (str. 53-54)  neodređeni član uno : un uomo = jedan čovek  pridev buono : buon uomo = dobar čovek (str. 54-55)  upitna zamenica quale : qual è? = koji je?  imenice signore, professore, dottore, ingegnere itd. nakon kojih je ime ili prezime muškarca: signor Marco = gospodin Marko professor Violante = profesor Violante dottor Leone = doktor Leone ingegner Bianchi = inženjer Bjanki 

1.11. Transkripcija italijanskih imena i naziva na srpski Transkripcija italijanskih imena i naziva na srpski relativno je jednostavna. U narednoj tabeli prikazana su načela kojih se treba pridržavati: GRAFIČKI ZNAK

(C)C + a/o/u (C)C + e/i (C)CI + a/o/u (C)C + e/i

NAZIV ILI IME

Tacconi Caccetta Boccaccio Tacchinardi

TRANSKRIPCIJA

Takoni Kačeta Bokačo Takinardi

25

FONETIKA

G + a/o/u (G)G + i/e (G)GI + a/o/u GH + e/i GL + i GLI + a/e/o/u GN GUA, GUE, GUI IA/IE/IU IO I na početku I intervokalno I u dr. položajima QUA/QUE/QUI intervokalno S S + zv. suglasnik SC + e/i SC + a/o/u SCH + e/i SCI + a/o/u S u dr. položajima SS X Z ili ZZ

Gustavo Ruggero Poggio Gherardo Fogli Guglielmo Bologna Guerra Gabriele Clạudio Iạcopo Savoia Mainardi Quasịmodo Cesena Sgorlọn De Crescenzo Mascagni Schillaci Lo Cascio Francesco Cabassi Bixio D’Annunzio Pazzi

Gustavo Ruđero Pođo Gerardo Folji Guljelmo Bologna Gvera Gabrijele Klaudio Jakopo Savoja Mainardi Kvazimodo Čezena Zgorlon De Krešenco Maskanji Skilači Lo Kašo Frančesko Kabasi Biksio D’Anuncio Paci

Ne smeju se transkribovati oni italijanski nazivi ili imena koji su preuzeti u posebnom obliku: Campidoglio = Kapitol Firenze = Firenca Nạpoli = Napulj

Roma = Rim Tẹvere = Tibar Trieste = Trst

2. Član Član se upotrebljava za određivanje imenice; on ne mora da stoji neposredno ispred imenice. Postoje dve vrste člana: • •

određeni član neodređeni član

Određeni član upotrebljava se za poznate pojmove ili predmete; za nepoznate pojmove upotrebljava se neodređeni član.

2.1. Određeni član Određeni član ima sledeće oblike : MUŠKI ROD

ŽENSKI ROD

JEDNINA

MNOŽINA

il

i

lo (l’)

gli

JEDNINA

MNOŽINA

la (l’)

le

Upotreba određenog člana za ženski rod ne predstavlja izvor problema; treba voditi računa o tome da se član la elidira ispred reči u jednini koje počinju samoglasnikom: la casa = kuća l’amica = prijateljica

le case = kuće le amiche = prijateljice

Član se prilagođava reči koja neposredno sledi: l’amica = prijateljica la mia amica = moja prijateljica

27

ČLAN

Član za muški rod ima četiri oblika i oni se upotrebljavaju prema utvrđenim pravilima. Član lo upotrebljava se u specifičnim slučajevima (vidi tabelu), a il u svim ostalim slučajevima. Upotreba člana lo / gli : REČ POČINJE

slovom s + suglasnik slovom z slovom x grupom ps / pn vokalom glasom š glasom nj glasom j

JEDNINA

MNOŽINA

lo sport = sport

gli sport

lo zero = nula lo xenọfobo = ksenofob lo psicọlogo = psiholog l’amịco = prijatelj l’uọmo = čovek lo sciọpero = štrajk lo gnomo = patuljak lo Iọnio = Jonsko more lo yoghurt = jogurt

gli zeri gli xenọfobi gli psicọlogi gli amịci gli uọmini gli sciọperi gli gnomi –

gli yoghurt

2.1.1. Funkcije određenog člana Određeni član: 

uvodi poznat pojam: Il computer è ụtile = Kompjuter je koristan



uvodi ranije pomenut pojam: La ragazza si chiama Anna = Devojka se zove Ana



zamenjuje prisvojni pridev: Dov’è la mạcchina? = Gde su (moja) kola?



zamenjuje pokazni pridev: Prendi il libro = Uzmi (tu) knjigu

28

2.1.2. Upotreba određenog člana Ispred vlastitih imena član se ne upotrebljava: Paolo non è venuto = Paolo nije došao Francesca è qui = Frančeska je ovde

➢ Ukoliko uz vlastito ime stoji atribut, član treba upotrebiti: Il nostro Paolo è qui = Naš Paolo je ovde

Uz prezimena muškaraca član se ne upotrebljava: Rossi è milanese = Rosi je iz Milana

➢ Ukoliko uz prezime muškarca stoji atribut ili kakva dopuna, član treba upotrebiti: Il nostro bravo Rossi = Naš vredni Rosi Non è più il Bianchi di una volta = To nije više nekadašnji Bjanki

➢ Kada prezime označava porodicu, određeni član se upotrebljava u obliku za množinu: I Rossi sono in vacanza = Rosijevi su na odmoru Le Rossi sono in vacanza = Rosijeve su na odmoru Uz prezimena žena član se uvek upotrebljava: La Rossi è brava = Gospođa Rosi je sposobna

Član se ne upotrebljava uz ime i prezime osobe: Ecco Marta Rossi = Evo Marte Rosi Chiama Marco Sarti = Pozovi Marka Sartija Ispred prezimena poznatih književnika i umetnika koji su živeli do 19. veka, član se uglavnom upotrebljava: il Leopardi, l’Ariosto, il Petrarca, il Canova itd.

ČLAN

29

➢ Uz prezimena poznatih ličnosti 20. veka član se uglavnom ne upotrebljava (sem ako uz prezime stoji atribut): Mussolini, Churchill, Roosvelt Il geniale Einstein = Genijalni Ajnštajn

Ispred naziva gradova član se ne upotrebljava: Venezia è bella = Venecija je lepa

➢ Ukoliko uz ime grada stoji atribut, član treba upotrebiti: la Bari di un tempo = nekadašnji Bari Neki gradovi uvek imaju član: L’ Ạquila, La Spezia (u Italiji) L’Avana = Havana, L’ Ạia = Hag Il Cạiro = Kairo Ispred naziva planina, reka, jezera i uz druge geografske pojmove član se upotrebljava: il Monte Bianco = Monblan le Alpi = Alpi il Tẹvere = Tibar il Garda = jezero Garda Ispred naziva velikih ostrva i arhipelaga treba da stoji član: la Sicilia la Sardegna il Madagascạr le Hawaii le Canạrie = Kanarska ostrva

30

Ispred naziva malih ostrva ne stoji član: Ponza, Capri, Ịschia = italijanska ostrva Cipro = Kipar Creta = Krit

Uz nazive kontinenata, država, regija član se obavezno upotrebljava: l’Europa l’ Italia la Germania = Nemačka la Serbia

Pripadnici životinjskih zahtevaju član:

ili

biljnih

vrsta

Il cane è fedele = Pas je odan Il pino è un albero alto = Bor je visoko drvo

Vreme, datum i godina zahtevaju član: È l’una = Sada je jedan La fiera è dal 25 al 30 = Sajam je od 25. do 30. È nato nel 1999 = Rođen je 1999. godine

Uz nazive dana u nedelji član se upotrebljava, ali samo ukoliko se oni odnose na redovne pojave: Il sạbato non lavoro = Subotom ne radim

Ukoliko se naziv dana u sedmici ne odnosi na redovne pojave, član ne treba upotrebiti: Sạbato vado in piscina = U subotu idem na bazen

ČLAN

31

2.1.3. Izostavljanje određenog člana Određeni član se ne sme upotrebljavati u sledećim slučajevima: 

kada se navodi adresa, uz imenice via, piazza,

viale, largo, corso itd.:

Abito in via Cavour = Stanujem u Ulici Kavur Sono in piazza Zama = Nalazim se na Trgu Cama 

uz nazive nekih država: Dov’è Israele? = Gde je Izrael? Cipro è un’ịsola = Kipar je ostrvo Vado a Cuba = Idem na Kubu



uz predlog in i nazive država i kontinenata: Vado in Polọnia = Idem u Poljsku

Ako je naziv države određen atributom, upotreba člana je obavezna: Vado nella mia Polọnia = Idem u moju Poljsku

Ako je naziv države ili kontinenta u množini, član je takođe obavezan: Negli Stati Uniti = U SAD Negli Emirati Ạrabi = U Arapskim Emiratima

posle glagola ẹssere, uz imenicu koja označava neku profesiju u najširem smislu: 

È professore di storia = On je profesor istorije Loro sono impiegati = Oni su službenici Anna è studentessa = Ana je studentkinja

32

u mnogim izrazima sastavljenim od glagola i imenice: 

prẹndere parte = učestvovati dare fastịdio = smetati porre fine = prekinuti 

posle izraza za količinu treba upotrebiti predlog di bez člana: Un litro d’acqua = Litar vode Due metri di stoffa = Dva metra štofa Tre anni di lavoro = Tri godine rada





posle negacije i posle predloga senza : Non ho problemi = Nemam problema Non ho tempo = Nemam vremena Sono senza benzina = Nemam benzina u natpisima i u naslovima knjiga: Federazione Italiana Giuoco Calcio = Fudbalski savez Italije

I Promessi Sposi = Verenici La pelle = Koža 

član se često ne upotrebljava u poslovicama: Uomo avvisato mezzo salvato = Upozoren – spasen Can che abbaia non morde = Pas koji laje ne ujeda



uz glagol parlare, scrịvere i studiare: Lui non parla italiano = On ne govori italijanski Scrive in francese = Piše na francuskom Studia tedesco = Studira nemački

33

ČLAN

Ako se naziv jezika ne shvata kao način izražavanja već kao objekat, član treba upotrebiti: Studio l’ inglese = Učim engleski Lei parla il tedesco = Ona govori nemački 



uz neodređene prideve i zamenice član se ne upotrebljava: Ha molti libri = Ima mnogo knjiga Ci sono tanti giornalisti = Ima mnogo novinara Ho parecchi CD = Imam mnogo cedeova uz pokazne prideve/zamenice questo i quello : Questo libro mi piace = Ova knjiga mi se dopada Lo prese da quel cassetto = Uzeo ga je iz one fioke



uz upitnu zamenicu quale? : Dimmi quale vuoi = Kaži mi koji želiš Quale libro lẹggere? = Koju knjigu da čitam?

2.2. Neodređeni član Neodređeni član ima posebne oblike za muški i za ženski rod: MUŠKI ROD

ŽENSKI ROD

JEDNINA

MNOŽINA

JEDNINA

MNOŽINA

un uno

– –

una (un’)

–

Neodređeni član nema oblike za množinu (njih može da zameni partitivni član – str. 40-41): Ci sono novità? = Ima li novosti? Ho portato panini per tutti = Poneo sam sendviče za sve

34

2.2.1. Izbor neodređenog člana Neodređeni član ima posebne oblike za muški i za ženski rod; treba voditi računa o činjenici da se član prilagođava reči ispred koje neposredno stoji. Izbor neodređenog člana za ženski rod nije izvor poteškoća. Treba voditi računa da se u jednini, ispred samoglasnika, član una obavezno elidira: una volta = jednom un’amica = (jedna) prijateljica

Član za muški rod un upotrebljava se u onim slučajevima kada ne treba upotrebiti član uno. Upotreba člana uno prikazana je u narednoj tabeli: REČ POČINJE

JEDNINA

MNOŽINA

slovom s + suglasnik

uno scontrino uno sbaglio uno zero uno zio uno xenọfobo uno psicọlogo uno pneumạtico uno sciọpero uno gnu uno yoghurt

scontrini sbagli zeri zii xenọfobi psicọlogi pneumạtici sciọperi gnu yoghurt

slovom z slovom x grupom ps ili pn glasom š glasom nj glasom j

Ispred reči koje počinju vokalom treba upotrebiti član un : un amico un anno un italiano

= (jedan) prijatelj = (jedna) godina = (jedan) Italijan

ČLAN

35

I neodređeni član se prilagođava reči koja mu neposredno prethodi: Uno sciọpero generale = (jedan) generalni štrajk Un grande sciọpero = (jedan) veliki štrajk

2.2.2. Upotreba neodređenog člana Neodređeni član upotrebljava se da bi se: uputilo na osobu ili predmet koji se pominju prvi put: 

C’era una volta un re = Bio jednom jedan car

uputilo na neku osobu ili predmet između brojnih osoba ili predmeta: 

Prendi un foglio di carta e una matita = Uzmi list papira i olovku

izostavila pobliža informacija o pomenutoj imenici ili pojmu: 

Esco con un’amica = Izlazim s (nekom) prijateljicom Ho guardato un bel film = Gledao sam lep film 

označio pripadnik vrste: Ho visto un cane = Video sam (nekog) psa Nel giardino c’è un plạtano = U bašti se nalazi platan Neodređeni član upotrebljava se ispred:

apsolutnog superlativa, tj. ispred imenice koja je određena apsolutnim superlativom: 

È un mio ọttimo amico = On je moj odličan prijatelj Ho conosciuto un ragazzo simpaticịssimo = Upoznala sam veoma simpatičnog momka

36

vlastitih imena (ili prezimena) i naziva gradova i geografskih pojmova koji su određeni atributom ili relativnom rečenicom: È un Marco che non conosco = Ovo Markovo lice ne 

poznajem

È una Belgrado diversa = To je drugačiji Beograd

vlastitih imena (ili prezimena), sa značenjem “neki”, “izvesni”: Conosci un Bianchi del settore esportazioni? = Da li 

poznaješ nekog Bjankija iz izvoznog odeljenja?

2.2.3. Izostavljanje neodređenog člana Neodređeni član ne upotrebljava se u brojnim ustaljenim izrazima: Avere fame Avere sete Avere paura Avere sonno

Biti gladan Biti žedan Plašiti se Biti pospan

Neodređeni član ne upotrebljava se kada se posle glagola avere nalazi apstraktna imenica: Avere fiducia Avere pazienza Avere tempo Avere torto

Imati poverenja Imati strpljenja Imati vremena Grešiti itd.

2.3. Određeni član i predlog Određeni član piše se sastavljeno sa sledećim predlozima: di, a, da, in, su .

37

ČLAN PREDLOG DI MUŠKI ROD

ŽENSKI ROD

JEDNINA

MNOŽINA

JEDNINA

MNOŽINA

del dello (dell’)

dei degli

della (dell’)

delle

Upotreba predloga di spojenog s određenim članom za jedninu: La palla Il voto L’aiuto L’uso L’odore

del dello dell’ della dell’

bambino studente amico moto aria

Dečakova lopta Ocena studenta Prijateljeva pomoć Upotreba motora Miris vazduha

Upotreba predloga di spojenog s određenim članom za množinu: Le palle I voti L’aiuto L’uso L’odore

dei degli degli delle delle

bambini studenti amici moto estati

Lopte dece Ocene studenata Pomoć prijateljâ Upotreba motorâ Miris letâ

PREDLOG A MUŠKI ROD

ŽENSKI ROD

JEDNINA

MNOŽINA

al allo (all’)

ai agli

JEDNINA

MNOŽINA

alla (all’)

alle

38

Upotreba predloga a spojenog s određenim članom za jedninu: al allo all’ alla all’

Do il libro

bambino scolaro amico compagna amica

Dajem Dajem Dajem Dajem Dajem

knjigu knjigu knjigu knjigu knjigu

detetu učeniku prijatelju drugarici prijateljici

Upotreba predloga a spojenog s određenim članom za množinu: ai agli agli alle alle

Do il libro

bambini scolari amici compagne amiche

Dajem knjigu deci Dajem knjigu učenicima Dajem knjigu prijateljima Dajem knjigu drugaricama Dajem knjigu prijateljicama

PREDLOG DA MUŠKI ROD

ŽENSKI ROD

JEDNINA

MNOŽINA

dal dallo (dall’)

dai dagli

JEDNINA

MNOŽINA

dalla (dall’)

dalle

Upotreba predloga da spojenog s određenim članom za jedninu:

Vado

dal dallo dall’ dalla dall’

compagno zio amico zia amica

Idem Idem Idem Idem Idem

kod kod kod kod kod

druga strica prijatelja strine prijateljice

39

ČLAN

Upotreba predloga da spojenog s određenim članom za množinu: dai dagli dagli dalle dalle

Vado

compagni zii amici zie amiche

Idem Idem Idem Idem Idem

kod kod kod kod kod

drugova stričeva prijateljâ strina prijateljica

PREDLOG IN MUŠKI ROD

ŽENSKI ROD

JEDNINA

MNOŽINA

nel nello (nell’)

nei negli

JEDNINA

MNOŽINA

nella (nell’)

nelle

Upotreba predloga in spojenog s određenim članom za jedninu:

È

nel nello nell’ nella nell’

cassetto zạino armạdio mạcchina aria

U U U U U

fioci je rancu je ormaru je autu je vazduhu je

Upotreba predloga in spojenog s određenim članom za množinu:

È

nei negli negli nelle nelle

cassetti zạini armạdi mạcchine borse

U U U U U

fiokama je rancima je ormarima je automobilima je torbama je

40 PREDLOG SU MUŠKI ROD

ŽENSKI ROD

JEDNINA

MNOŽINA

sul sullo (sull’)

sui sugli

JEDNINA

MNOŽINA

sulla (sull’)

sulle

Upotreba predloga su spojenog s određenim članom za jedninu:

È

sul sullo sull’ sulla sull’

terrazzo scalino armadio mạcchina ọpera

Na terasi je Na stepeniku je Na ormaru je Na autu je O operi je

Upotreba predloga su spojenog s određenim članom za množinu:

È

sui sugli sugli sulle sulle

giornali scalini armadi mạcchine ọpere

U novinama je Na stepenicama je Na ormarima je Na automobilima je O operama je

2.4. Partitivni član Predlog di spojen s određenim članom može da upućuje na deo celine: Voglio del pane e del latte = Hoću hleba i mleka C’è dell’ọlio? = Ima li ulja?

ČLAN

41

Partitivni član može da se upotrebi u funkciji množine neodređenog člana: Ho fatto dei brutti sogni = Sanjao sam ružne snove

2.5. Poimeničavanje Upotrebom člana svaka reč može da se pretvori u imenicu: Prima il dovere = Prvo dužnost Dove sono i tuoi? = Gde su tvoji? Dimmi il come e il perché = Kaži mi kako i zašto Voglio il bianco = Hoću belo (vino)

3. Imenica Većina imenica razlikuje rod (muški i ženski) i broj (jedninu i množinu).

3.1. Imenice muškog roda PREGLED NASTAVAKA IMENICA MUŠKOG RODA NASTAVCI

JEDNINA

MNOŽINA

O➔I E➔I

ragazzo monte

ragazzi monti

3.1.1. Imenice na –co i –go Ove imenice imaju množinu: na –chi, odnosno –ghi, ako je akcent na pretposlednjem slogu: 

cuoco ➔ cuochi mago ➔ maghi

kuvar čarobnjak

Izuzeci od ovog pravila su imenice: amịco ➔ nemịco ➔ greco ➔ porco ➔

amịci nemịci greci porci

prijatelj neprijatelj Grk/grčki svinja

na –ci, odnosno –gi ako je akcent na trećem slogu od kraja: 

43

IMENICA

mẹdico ➔ mẹdici sịndaco ➔ sịndaci

lekar gradonačelnik

Izuzetaka ima mnogo; navodimo samo neke: cạrico ➔ cạrichi diạlogo ➔ diạloghi ọbbligo ➔ ọbblighi

teret dijalog obaveza itd.

3.1.2. Imenice sa završetkom –io Imenice na –io s naglaskom na glasu i završetka grade množinu na sledeći način: fruscịo ➔ fruscịi pendịo ➔ pendịi zịo ➔ zịi

šuštanje kosina stric/ujak/teča

Udvojeno i izgovara se produženo. Imenice na –io s naglaskom na osnovi reči grade množinu na sledeći način: ạtrio ➔ ạtri cạmbio ➔ cạmbi corridọio ➔ corridọi

atrijum promena hodnik

3.2. Imenice ženskog roda PREGLED NASTAVAKA IMENICA ŽENSKOG RODA NASTAVCI

JEDNINA

MNOŽINA

A➔E

storia

storie

E➔I

morte

morti

44

3.2.1. Izuzeci Imenice ženskog roda na –ea grade množinu na sledeći način: idẹa lịnea

➔ idẹe ➔ lịnee

ideja linija

3.2.2. Imenice na –cia i –gia Množina ovih imenica gradi se na tri načina, zavisno od toga da li: • završetku –cia ili –gia prethodi samoglasnik: camịcia ciliẹgia valịgia

➔

camịcie ciliẹgie valịgie

košulja trešnja kofer

• završetku –cia ili –gia prethodi suglasnik: caccia mancia piọggia

➔

cacce mance piogge

lov napojnica kiša

• se akcent nalazi na glasu i samog završetka: farmacịa bugịa magịa

➔

farmacịe bugịe magịe

apoteka laž magija

45

IMENICA

3.3. Imenice na –ista, –asta, –cida Ove imenice u jednini mogu biti i muškog i ženskog roda, a u množini imaju posebne nastavke: artista ➔ umetnik, umetnica

ginnasta ➔ gimnastičar, –rka omicida ➔ ubica (m. i ž.)

artisti ➔ umetnici artisteumetnice ➔ ginnasti ➔ gimnastičari ginnaste ➔ gimnastičarke omicidi ➔ ubice (m.) omicide ➔ ubice (ž.)

3.4. Promena roda imenice Izvođenje ženskih oblika imenica ne može da bude proizvoljno; treba proveriti u rečniku da li zamišljene izvedenice odista postoje. Imenice muškog roda prebacuju se u ženski rod na neki od sledećih načina: 

promenom nastavka (o ➔ a; e ➔ a): ragazzo (m) ➔ ragazza (ž) momak ➔ devojka marchese (m) ➔ marchesa (ž) markiz ➔ markiza



upotrebom nekih od sufiksa za promenu roda: –a ➔ –essa poeta (m)

➔ poetessa (ž)

pesnik

➔ pesnikinja

–e ➔ –essa dottore (m)

➔ dottoressa (ž) doktor

➔ doktorka

46

–tore ➔ –trice attore (m) ➔ attrice (ž)

glumac ➔ glumica

upotrebom člana, ako je imenica ista i u muškom i u ženskom rodu: 

il cantante ➔ la cantante un collega ➔ una collega

pevač

➔ pevačica

kolega

➔ koleginica

Neke imenice imaju posebne oblike za muški rod i posebne za ženski: cane dio fratello marito padre papà uomo

➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔

pas bog brat muž otac tata čovek

cagna dea sorella moglie madre mamma donna

➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔

kuja boginja sestra žena majka mama žena

3.5. Nepravilnosti imenica Italijanske imenice imaju brojne nepravilnosti. Ovde se navode najčešća odstupanja od pravila.

3.5.1. Nepromenljive imenice Nepromenljive imenice su: 

jednosložne imenice:

gru (ž) re (m) tè (m)

➔ gru ➔ re ➔ tè

ždral; kran kralj čaj, itd.

47

IMENICA



imenice naglašene na poslednjem slogu: ➔ città grad ➔ tivù televizor ➔ virtù vrlina, itd.

città (ž) tivù (ž) virtù (ž) 

pozajmljenice:

bar (m) ➔ bar bar computer (m) ➔ computer kompjuter mouse (m) ➔ mouse kompjuterski miš 

imenice dobijene skraćivanjem složenica:

auto (ž) foto (ž) metro (ž) moto (ž) 

auto foto metro moto

automobil fotografija metro motocikl

imenice koje se u jednini završavaju na –i :

diạgnosi (ž) sịntesi (ž) brịndisi (m) 

➔ ➔ ➔ ➔

➔ diạgnosi ➔ sịntesi ➔ brịndisi

dijagnoza sinteza zdravica

imenice koje se u jednini završavaju na –ie : barbạrie (ž) sẹrie (ž) spẹcie (ž)

➔ barbạrie ➔ sẹrie ➔ spẹcie

varvarstvo serija vrsta (izg. /speče/)

Izuzeci su moglie (ž) ➔ mogli (= žena, supruga) i superfịcie (ž) ➔ superfịci (= površina). 

neke imenice muškog roda koje se u jednini završavaju na –a : bọia sọsia

➔ bọia ➔ sọsia

dželat dvojnik

48

3.5.2. Imenice bez množine U većini slučajeva, ne upotrebljava se oblik množine imenicâ koje označavaju: apstraktne pojmove: convinzione (ž) – ubeđenje bolesti: colera (m) – kolera zbirne imenice: gente (ž) – ljudi hemijske elemente ili metale: ferro – gvožđe praznike: Pasqua – Uskrs jedinstvene pojmove: universo – svemir

3.5.3. Imenice s nepravilnom množinom Sledeće imenice imaju nepravilnu množinu: ala arma bue (m) dio ẹco (ž) tẹmpio uọmo

➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔

ali armi buoi dei echi (m) templi uọmini

krilo oružje vo bog odjek hram čovek

Sledeće imenice, pored nepravilnog množine, odlikuju se i promenom roda: centinaio migliaio miglio paio riso uovo

➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔

centinaia (ž) migliaia (ž) miglia (ž) paia (ž) risa (ž) uova (ž)

stotinak oko hiljadu milja par (predmeta) smeh jaje

oblika

49

IMENICA

3.5.4. Imenice sa dva oblika množine Više imenica ima dva oblika množine koji se razlikuju po značenju:

ciglio (trepavica)

cigli (m) ciglia (ž)

krila zgrade, kraci predmeta i sl. ruke (do ramena) ivice trepavice

dito (prst)

diti (m) dita (ž)

pojedinačni prsti prsti (ruke i noge)

grido (krik)

gridi (m) grida (ž)

krici (životinjski) krici, graja

labbro (usna)

labbri (m) labbra (ž)

ivice rane usne

membro (ud, član)

membri (m) membra (ž)

članovi (udruženja) udovi tela

osso (kost)

ossi (m) ossa (ž)

kosti (pojedinačne) kosti (deo kostura)

urlo (krik)

urli (m) urla (ž)

krici (životinjski) krici, graja

braccio (nadlaktica)

bracci (m) braccia (ž)

3.5.5. Imenice bez jednine Imaju samo množinu imenice koje upućuju na predmete sastavljene od dva elementa: le bretelle i calzoni le fọrbici

tregeri pantalone makaze

le manette gli occhiali i pantaloni

lisice (za ruke) naočare pantalone

50

I neke druge imenice nemaju oblike za jedninu: gli antịpodi i dintorni le ferie

antipod le nozze okolina le stoviglie odmor le tẹnebre

svadba posuđe tama

3.5.6. Nepravilnosti u rodu imenice Postoje imenice muškog roda koje se u jednini završavaju na –a : 

imenice grčkog porekla ➔ climi ➔ drammi ➔ poeti ➔ problemi ➔ temi

na –ma i –ta:

clima dramma poeta problema tema

klima drama pesnik problem tema

druge imenice koje se završavaju na –a (one nemaju nastavke za množinu): 

boia crocevịa delta gorilla nulla sosia

➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔

boia crocevịa delta gorilla nulla i sosia

dželat raskrsnica delta gorila ništavilo dvojnik

Postoje imenice ženskog roda na –o : foto lampo monoposto moto radio

➔ ➔ ➔ ➔ ➔

foto lampo monoposto moto radio

fotografija rajsferšlus jednosed motocikl radioaparati

51

IMENICA

Imenica mano (ž, ruka) ima množinu mani (ž). Neke imenice su gramatički ženskog roda, ali se tradicionalno odnose na muškarce: guạrdia guịda rẹcluta sentinella spia

➔ ➔ ➔ ➔ ➔

guạrdie guịde rẹclute sentinelle spie

čuvar vodič regrut stražar uhoda

4. Pridev U gramatikama italijanskog jezika pridevom se smatraju reči koje određuju imenicu, odnosno kazuju kakva je ona, u kom je broju, da li je poznata itd. Pridev se slaže u rodu i broju s imenicom; ipak neki pridevi su nepromenljivi, ili se menjaju samo po broju (a ne i po rodu), tako da moraš da obratiš posebnu pažnju na pravilno slaganje imenice i prideva. Pridevi se dele na: ⚫ ⚫ ⚫ ⚫ ⚫ ⚫

opisne prideve prisvojne prideve pokazne prideve neodređene prideve upitne prideve brojeve

4.1. Opisni pridevi Opisni pridevi, opet, dele se u četiri podgrupe: ⚫ ⚫ ⚫ ⚫

pridevi prve vrste pridevi druge vrste nepromenljivi pridevi relacioni pridevi

Zbog slaganja imenice i prideva, važno je da naučiš osobine prve tri podgrupe; četvrta podgrupa, relacioni pridevi, važna je zbog posebnog položaja tih prideva u odnosu na imenicu.

53

PRIDEV

4.1.1. Pridevi prve vrste Ovi pridevi imaju nastavke za oba roda i broja:

MUŠKI ROD

O➔I JEDNINA

MNOŽINA

ragazzo visok alto momak

➔

ragazzi visoki alti momci

monte visoka alto planina

➔

monti visoke alti planine

ŽENSKI ROD

A➔E JEDNINA

ragazza alta torre alta

visoka ➔ devojka visoka ➔ kula

MNOŽINA

ragazze alte torri alte

visoke devojke visoke kule

Treba da obratiš pažnju na imenice koje se završavaju na –E, i to na muški rod jednine (monte alto) i na ženski rod, kako na jedninu (torre alta), tako i na množinu (torri alte) Nepravilni pridevi prve vrste Dva nepravilna prideva prve vrste veoma često se upotrebljavaju: to su bello („lep“) i buono („dobar“). Pomenućemo i pridev santo („sveti“). Pridev bello prilagođava se imenici muškog roda ispred koje

54

neposredno stoji i ponaša se slično kao i određeni član: MUŠKI ROD JEDNINA

MNOŽINA

bel vestito lepo odelo ➔ bei vestiti bello stivale lepa čizma ➔ begli stivali bell’amico lep prijatelj ➔ begli amici

lepa odela lepe čizme lepi prijatelji

Ispred imenica koje počinju sa s + suglasnik, z, gn, ps, pn, x ili samoglasnikom i glasovima j, nj, lj i š treba upotrebiti oblik bello : stụpido! scontro zịngaro gnocco Bello psicọlogo! pneumạtico xilọfono Yacht atleta Bell’ uomo

Kakva budala! Lep sudar Lep Ciganin Lepa noklica Dobrog li psihologa! ➔ Lepa guma (automobilska) Lep ksilofon Lepa jahta Lep atleta Lep čovek

Ispred navedenih imenica, u množini, treba upotrebiti oblik begli. Ispred imenica u ženskom rodu pridev bello menja se samo u rodu i broju: ŽENSKI ROD JEDNINA

bella lepa borsa torba bell’amica

MNOŽINA

➔

lepa ➔ prijateljica

belle borse belle amiche

lepe torbe lepe prijateljice

55

PRIDEV

Pridev buono prilagođava se reči ispred koje stoji: MUŠKI ROD JEDNINA

buon panino buon amico buono stivale

MNOŽINA

dobar sendvič dobar prijatelj dobra čizma

buoni panini buoni amici buoni stivali

➔ ➔ ➔

dobri sendviči dobri prijatelji dobre čizme

Pridev buono se ne elidira niti krnji ispred imenica koje počinju slovima s + vokal, z, gn, ps, pn, x. Ispred vokala pridev bello se krnji:

Buono

Buon

storione scontro zịngaro gnocco psicọlogo pneumạtico xilofono yacht atleta uomo

Dobra Dobar Dobar Dobra Dobar ➔ Dobra Dobar Dobra

kečiga sudar Ciganin noklica psiholog guma ksilofon jahta

Dobar atleta Dobar čovek

Uz imenice ženskog roda pridev buono menja samo nastavak za rod i broj: ŽENSKI ROD JEDNINA

buona dobra storia priča

MNOŽINA

➔

buone dobre storie priče

56

buona dobra ➔ amica prijateljica

buone dobre amiche prijateljice

I pridev santo prilagođava se vlastitom imenu ispred kojeg stoji: JEDNINA

San Pietro Santo Stẹfano Sant’Ignazio Santa Maria Sant’Anna

MNOŽINA

Santi Cosma e Damiano

Pridev santo obavezno se elidira ispred muških imena koja počinju samoglasnikom: Sant’Andrẹa Sant’Egịdio Sant’Antọnio Množina prideva na –co i –go Pridevi na –co grade oblike množine muškog roda isto kao i imenice sa završetkom –co : 

ukoliko je akcent na pretposlednjem slogu, završetak prideva je –chi : antịco ➔ antịchi drevni bianco ➔ bianchi beo

Pridevi amico (= prijateljski), nemico (= neprijateljski), greco (= grčki) grade množinu na –ci.  ukoliko je naglasak prideva na trećem slogu od kraja, završetak prideva je –ci : arcạico ➔ arcạici cịvico ➔ cịvici

arhaičan građanski

57

PRIDEV

Pridev cạrico (= natovaren) i još nekolicina drugih prideva naglašenih na trećem slogu od kraja grade množinu na –chi. Množina prideva na –io Ako akcent nije na glasu i završetka, oblik muškog roda gradi se na sledeći način: astẹmio ➔ astẹmi trezveni serio ➔ seri ozbiljni

Ako je akcent na glasu i završetka –io, oblik muškog roda prideva gradi se na sledeći način: natịo ➔ natii pịo ➔ pii rịo ➔ rii

rodni pobožni zli

Dva slova i izgovaraju se kao produženi glas i. Oblik množine ženskog roda ovih prideva je pravilan i ima završetak –ie . Množina prideva na –cia i –gia Množina prideva ženskog roda na –cia i –gia gradi se na sledeći način: 

ukoliko ispred završetka –cia ili –gia stoji vokal, završetak zadržava grafički znak i : fenịcia sụdicia

➔ fenicie ➔ sụdicie

feničanske prljave

58 

ukoliko ispred završetka –cia ili –gia ne stoji vokal, završetak ne zadržava grafički znak i : deboluccia ➔ debolucce saggia ➔ sagge selvaggia ➔ selvagge

slabašne mudre divlje

Množina muškog roda pomenutih prideva je pravilna i nema pravopisnih specifičnosti.

4.1.2. Pridevi druge vrste Pridevi druge vrste menjaju se samo u broju. MUŠKI ROD JEDNINA

ragazzo forte signore forte

MNOŽINA

snažan ➔ momak snažan ➔ gospodin

ragazzi forti signori forti

snažni momci snažna gospoda

ŽENSKI ROD JEDNINA

ragazza forte voce forte

snažna devojka snažan glas

MNOŽINA

➔ ➔

ragazze forti voci forti

snažne devojke snažni glasovi

Nepravilni pridevi druge vrste Pridev grande može da se elidira ispred imenice koja počinje vokalom: È un grand’uomo

To je veliki čovek

PRIDEV

È una grand’attrice

59

To je velika glumica

Ukoliko imenica počinje suglasnikom, pridev

grande može da se krnji: Un gran signore Un gran bene Delle gran parole

Veliki gospodin Veliko dobro Velike reči

4.1.3. Nepromenljivi pridevi Nepromenljivih prideva je relativno malo; mogu se navesti: pari, dịspari, ịmpari (paran, neparan, neravnopravan) rosa, viola, lilla, blu (roze, ljubičasto, lila, plavo) arrosto, dabbene, dappoco, perbene (pečen, pristojan, bezvredan, pristojan) pridevi stranog porekla: chic, inox, in, zulù, bordeaux, beige, indù, snob itd.

Pridevi sa sufiksom –ista, –asta, –cida, –ita, –ota nepromenljivi su u jednini, a u množini imaju posebne nastavke za oba roda (–isti /–iste itd.).

4.1.4. Relacioni i klasifikacioni pridevi Relacioni pridevi izvode se od imenica i imaju sledeće odlike:  ne mogu da imaju komparativ ili superlativ; često ne mogu da se upotrebe kao imenski deo predikata (iza glagola ẹssere = biti);  po pravilu stoje iza imenice. 

60

Nekoliko primera: il prẹmio annuạle una gara automobilịstica uno spettạcolo teatrale il nụmero telefọnico

= = = =

godišnja nagrada automobilistička trka pozorišna predstava telefonski broj

Klasifikacioni pridevi upućuju na neku posebnu, specifičnu osobinu imenice i stoje iza nje: Le gonne nere = Crne suknje

4.1.5. Slaganje imenice i prideva U sledećoj tabeli dat je pregled slaganja imenice muškog roda i prideva: PRIDEV

PRIDEV

NEPROMENLJIV

1. VRSTE

2. VRSTE

PRIDEV

il libro nuovo il cane nuovo il tema nuovo i libri nuovi i cani nuovi i temi nuovi

il libro interessante il cane interessante il tema interessante i libri interessanti i cani interessanti i temi interessanti

il libro dappoco il cane dappoco il tema dappoco i libri dappoco i cani dappoco i temi dappoco

U sledećoj tabeli dat je pregled slaganja imenice ženskog roda i prideva: PRIDEV 1. VRSTE

PRIDEV 2. VRSTE

la borsa nuova la chiave nuova la foto nuova la nuova anạlisi

la borsa grande la chiave grande la foto grande la grande anạlisi

NEPROMENLJIV PRIDEV

la borsa rosa la chiave blu la foto pari l’anạlisi dappoco

61

PRIDEV

le le le le

borse nuove chiavi nuove foto nuove nuove anạlisi

le le le le

borse grandi chiavi grandi foto grandi grandi anạlisi

le le le le

borse rosa chiavi blu foto pari anạlisi dappoco

U slučaju da jedan pridev određuje više imenica, on stoji u množini i u: ženskom rodu ukoliko su sve imenice u ženskom rodu: 

La penna, la matita e la borsa sono rosse = Hemijska, olovka i torba su crvene boje

muškom rodu ukoliko je navedenih imenica muškog roda: 

jedna

od

La penna, la matita e il libro sono rossi = Hemijska, olovka i knjiga su crvene boje

4.1.6. Položaj prideva u odnosu na imenicu Opisni pridev može da stoji ili ispred, ili iza imenice: Lei è una allegra, spiritosa e vivace persona = Ona je vesela, duhovita i živahna osoba

Lei è una persona allegra, spiritosa e vivace = Ona je vesela, duhovita i živahna osoba

Ispred imenice, pridev samo obaveštava da ona poseduje određenu osobinu. Iza imenice, pridev dobija naglašeniju vrednost; neki pridevi mogu i da promene značenje u zavisnosti od položaja:

62

un pọvero uomo un uomo pọvero una sẹmplice proposta una proposta sẹmplice i vecchi amici gli amici vecchi un buono scolaro uno scolaro buono

jadan čovek siromašan čovek (To je) samo jedan predlog jednostavan predlog stari prijatelji prijatelji u godinama dobar (vredan) đak dobar (miran) đak

Relacioni i klasifikacioni obavezno iza imenice:

pridevi

stoje

La situazione polịtica italiana è buona = Italijanska politička situacija je dobra

Dov’è la penna rossa? = Gde je crvena hemijska?

4.1.7. Više prideva, jedna imenica Kada imenicu određuju i opisni i relacioni ili klasifikacioni pridevi, prvi se raspoređuju ispred imenice, drugi iza nje: È un bel film francese = To je lep francuski film Questo è un simpạtico ragazzo italiano = Ovo je simpatičan momak iz Italije

4.1.8. Poređenje prideva Postoje četiri stepena poređenja prideva: ⚫ ⚫ ⚫ ⚫

pozitiv komparativ relativni superlativ apsolutni superlativ

63

PRIDEV

Pozitiv Pozitiv ne podrazumeva nikakvo poređenje: Anna è alta = Ana je visoka Questo film è interessante = Ovaj film je zanimljiv

Komparativ Komparativom se iskazuje veći ili manji stepen prisustva određene osobine u odnosu na: najmanje dva nosioca date osobine; drugu osobinu koju poseduje nosilac date osobine.  

U prvom slučaju moguće je: a) dati prednost osobi (ili predmetu) koja datu osobinu poseduje u većem stepenu Pino è

più

forte

di

Ennio

Pino je jači od Enija b) istaći jednako prisustvo date osobine: Pino è

tanto

forte

Pino è

così

forte

quanto Enrico come

Enrico

Pino je isto toliko snažan koliko i Enriko

c) dati prednost osobi (ili predmetu) koja datu osobinu poseduje u manjem stepenu:

64

Ennio è meno

forte

di

Pino

Enio je manje snažan od Pina

U drugom slučaju obrasci komparacije glase: Anna è

più

forte

che

brava

Ana je više snažna nego što je spretna Anna è

tanto

forte

Anna è

così

forte

quanto brava come

brava

Ana je toliko snažna koliko i spretna Anna è meno brava

che

Ana je manje spretna a više snažna

forte

65

PRIDEV

Relativni superlativ Relativnim superlativom kazuje se da je neka osobina prisutna u najvišem stepenu: Lei è la più brava = Ona je najbolja Chi è il meno stanco?= Ko je najmanje umoran?

Relativni superlativ gradi se pomoću određenog člana i priloga più ili meno. Uvek se podrazumeva postojanje grupe unutar kojeg se vrši poređenje. Apsolutni superlativ Apsolutnim superlativom kazuje se da je neka osobina prisutna u izuzetno visokom stepenu. Isključuje se bilo kakvo poređenje i prevodi se srpskim prilozima veoma, mnogo, izuzetno itd. iza kojih stoji odgovarajući pridev. Apsolutni superlativ gradi se: dodavanjem sufiksa –issimo prideva: 

Lui è bravịssimo Loro sono bravịssimi Lei è velocịssima Loro sono velocịssime 

na osnovu

On je veoma spretan Oni su veoma spretni Ona je veoma brza One su veoma brze

upotrebom priloga molto, assai, tanto, davvero, particolarmente itd.: Luca è molto stanco = Luka je veoma umoran

66



È assai tardi = Mnogo je kasno upotrebom prefiksa stra–, arci–, iper–, sovra– itd.: ricco noto sensịbile cạrico 

➔ ➔ ➔ ➔

straricco = arcinoto = ipersensịbile = sovraccạrico =

ponekad, ponavljanjem prideva:

Bello bello! = Un attore grande grande = È alto alto = Triste triste! = 

prebogat veoma poznat preosetljiv pretovaren

Baš je lep! To je baš veliki glumac Baš je visok Baš je tužno!

raznim frazeološkim izrazima:

stanco morto = ubriạco frạdicio = innamorato cotto = Sudare sette camịcie =

mrtav umoran mrtav pijan zaljubljen do ušiju Namučiti se itd.

Organska komparacija Neki pridevi imaju i nepravilne oblike komparativa i superlativa. Ti oblici nazivaju se organskim: POZITIV

buono

dobar cattivo

loš grande

veliki

KOMPARATIV

migliore bolji peggiore gori maggiore veći

RELATIVNI

APSOLUTNI

SUPERLATIV

SUPERLATIV

il migliore najbolji il peggiore najgori il maggiore najveći

ọttimo odličan pẹssimo veoma loš mạssimo ogroman

67

PRIDEV

POZITIV

pịccolo

mali alto

visok basso

nizak

KOMPARATIV

minore manji superiore viši inferiore niži

RELATIVNI

APSOLUTNI

SUPERLATIV

SUPERLATIV

il minore najmanji il superiore najviši l’ inferiore najniži

mịnimo veoma mali supremo veoma visok ịnfimo/imo veoma nizak

Upotreba pravilne ili nepravilne komparacije može da proizvede razlike u značenju. Uporedi: Marco è più buono di Gianni Marco è migliore di Gianni Gianni è più cattivo di Marco Gianni è peggiore di Marco

Marko je bolji (dobroćudniji) od Đanija Marko je bolji (po kvalitetima, uspehu) od Đanija Đani je lošiji (zločestiji) od Marka Đani je lošiji (po kvalitetima itd.) od Marka

4.1.9. Pridev u priloškoj službi Neki pridevi upotrebljavaju se i kao prilozi: Parla chiaro! Ha risposto giusto Nevica fitto Cammina storto Va veloce

Govori jasno! Odgovorio je tačno Veje gust sneg Hoda krivudavo Brzo se kreće

68

4.2. Prisvojni pridevi Svako lice ima svoj prisvojni pridev: JEDNINA LICE IO TU LUI/LEI NOI VOI LORO

MNOŽINA

MUŠKI

ŽENSKI

MUŠKI

ŽENSKI

ROD

ROD

ROD

ROD

mio tuo suo nostro vostro loro

mia tua sua nostra vostra loro

miei tuoi suoi nostri vostri loro

mie tue sue nostre vostre loro

Prisvojni pridev suo (suoi, sua, sue) odnosi se samo na treće lice jednine, stoga treba obratiti pažnju na moguće greške. Uporedi: On uzima svoje stvari = Lui prende le sue cose Ja uzimam svoje stvari = Io prendo le mie cose Uzimamo svoje stvari = Prendiamo le nostre cose

Standardno, prisvojni pridev stoji ispred imenice.

4.2.1. Prisvojni pridev i upotreba člana Uz prisvojni pridev stoji određeni član: Ecco il mio libro = Evo moje knjige Dove sono i tuoi appunti? = Gde su tvoje beleške? Voglio le mie cose! = Hoću svoje stvari!

PRIDEV

69

Ukoliko prisvojni pridev stoji iza imenice, član se ne upotrebljava: Sono cose mie! = To su moje stvari! Sono fatti tuoi! = To su tvoji problemi!

Određeni član ne treba upotrebiti kada prisvojni pridev stoji ispred imenice u jednini koja označava sledeće članove porodice i bliske rođake: padre madre figlio figlia fratello sorella cugino/a nonno/a zio zia marito moglie

otac majka sin kćerka brat sestra brat/sestra od strica/ujaka/tetke deda/baba stric/ujak/teča strina/ujna/tetka muž žena

Nekoliko primera: Mio padre è qui = Moj otac je ovde Mia madre sta bene = Moja majka je dobro Ecco mio fratello! = Evo moga brata!

Ipak, član treba upotrebiti ukoliko su ove imenice u množini ili ukoliko uz njih stoji opisni pridev: I nostri padri sono qui = Naši očevi su ovde Il mio caro nonno parte oggi = Moj dragi deda putuje danas

70

Uz prisvojni pridev loro uvek se upotrebljava član: Dov'è la loro palla? = Gde je njihova lopta? Dove sono i loro cọmpiti? = Gde su njihovi zadaci?

4.2.2. Prisvojni pridevi proprio i altrui Prisvojnom pridevu proprio odgovara srpski pridev vlastit . Upotrebljava se za sva lica zajedno s prisvojnim pridevom, a samostalno može da se upotrebi samo za 3. lice jednine ili množine: Vogliamo le nostre proprie cose = Hoćemo svoje vlastite stvari

Loro vọgliono le proprie cose = Oni hoće vlastite stvari

Upotreba prisvojnog prideva proprio obavezna je u bezličnim iskazima: Uno fa il proprio dovere = Čovek obavlja svoju dužnost

Prisvojni pridev altrụi je nepromenljiv i odgovara srpskom pridevu tuđ : Non prẹndere le cose altrụi = Ne uzimaj tuđe stvari Sono idee altrụi = To su tuđe ideje

71

PRIDEV

4.3. Pokazni pridevi Pokazni pridevi su: questo ovaj quello onaj codesto taj (predmet je bliži sagovorniku) stesso isti medẹsimo isti sịmile takav tale takav

4.3.1. Quello Pridev quello prilagođava se reči ispred koje neposredno stoji. Oblici jednine prideva quello su: ROD MUŠKI ROD

JEDNINA

quel

vestito

= ono odelo

quello

stivale

= ona čizma

quell’

amico

= onaj prijatelj

ŽENSKI

quella

borsa

= ona torba

ROD

quell’

amica

= ona prijateljica

Oblici množine prideva quello su: ROD

MNOŽINA

quei

vestiti

= ona odela

quegli

stivali

= one čizme

quegli

amici

= oni prijatelji

ŽENSKI

quelle

borse

= one torbe

ROD

quelle

amiche

MUŠKI ROD

= one prijateljice

72

4.3.2. Questo Pridev questo je pravilan i ima oblike za muški i ženski rod i oblike za jedninu i množinu: ROD

JEDNINA

MUŠKI

questo

vestito

questi

vestiti

questa

borsa

queste

borse

ROD ŽENSKI ROD

MNOŽINA

4.3.3. Medesimo i stesso Pridevi medẹsimo i stesso su pravilni i njihova upotreba ne predstavlja izvor teškoća: Siamo arrivati alla medẹsima conclusione = Došli smo do istog zaključka

Voglio la stessa attenzione = Želim istu pažnju

Oni se često upotrebljavaju uz lične zamenice kao pojačanje: Tu stessa l’ hai detto = Ti si lično to rekla Lui medẹsimo era lì = On lično je bio tamo

4.4. Neodređeni pridevi Frekventni neodređeni pridevi prikazani su u narednoj tabeli. Oni uglavnom stoje ispred imenice: alcuno

neki alcuni uomini = neki ljudi

altrettanto

isto toliko altrettanto vino bianco = isto toliko

belog vina

PRIDEV

altro

73

drugi, još un’altra birra = još jedno pivo

certo

izvestan, neki un certo talento = izvestan talenat

molto

mnogo, puno molta fretta = velika žurba

nessuno ogni parẹcchio poco qualche qualsịasi

nijedan, nikakav nessun rumore = nikakva buka svaki ogni giorno = svakog dana dosta Ha parẹcchia fantasịa = Ima dosta mašte malo poche mostre = malo izložbi neki, nekolicina qualche amico = nekolicina prijatelja bilo koji qualsịasi libro = bilo koja knjiga

qualunque

bilo koji Avrai qualunque cosa tu voglia = Imaćeš

(un) tale tanto troppo

šta god hoćeš takav, taj, nekakav una tale mossa = takav potez toliko, mnogo tanti impegni = puno obaveza previše

troppe preoccupazioni = previše briga

74

tutto

sav, ceo tutto il giorno = ceo dan

Neodređeni pridevi na –uno prilagođavaju se reči ispred koje neposredno stoje (isto kao neodređeni član): Non c’è nessuno studente = Nema nijednog studenta

4.4.1. Neodređeni pridevi qualche i ogni Pridevi qualche i ogni obavezno stoje ispred imenice u jednini, ili ispred opisnog prideva koji određuje imenicu. Oni su nepromenljivi: Hai qualche libro? = Imaš li neku knjigu? Hai qualche bel libro? = Imaš li neku lepu knjigu? Ci vado ogni giorno = Svakog dana idem tamo Ci vado ogni santo giorno = Svakog bogovetnog dana idem tamo

4.4.2. Neodređeni pridevi alcuno i tutto U muškom rodu u jednini pridev alcuno se ponaša kao član un, uno. Oblici jednine upotrebljavaju se isključivo u odričnim, upitnim i hipotetičkim rečenicama (tada se umesto njih mogu upotrebiti zamenice nessuno ili nessuna ) : Non c’è alcun film Non c’è nessun film Non c’è alcuno studente Non c’è nessuno studente Non c’è alcuna speranza Non c’è nessuna speranza

= Nema nikakvog filma = Nema nijednog studenta = Nema nikakve nade

PRIDEV

75

Tutto mora da stoji ispred člana (isto važi i za prideve entrambi, ambedue i ambo – vidi str. 78): Passo tutto il giorno all’aperto = Provodim ceo dan na otvorenom

Ecco tutte le mie foto = Evo svih mojih fotografija

Alcuno i tutto veoma često upotrebljavaju se i kao zamenice: Alcuni sostẹngono il contrario = Neki tvrde suprotno Tutto è inụtile = Sve je uzaludno

4.4.3. Tutto i predlog spojen s članom Predlog i određeni član ne spajaju se kada stoje uz pridev tutto. Kaže se: Di tutto il viaggio ci rẹstano solo queste foto = Od celog putovanja ostaju nam samo ove fotografije

Mando l’ invito a tutti gli amici = Šaljem poziv svim prijateljima

4.5. Upitni pridevi Che?, quale? i quanto? su najčešći upitni pridevi. Che? je nepromenljiv, dok se quale? i quanto? slažu s imenicom ispred koje stoje:

Che disco metto? = Koju ploču da pustim? Che dischi metto? = Koje ploče da pustim? Quanto zụcchero vuoi? = Koliko šećera hoćeš? Quanti cucchiaịni vuoi? = Koliko kašičica hoćeš? Quale attrice preferisci? = Koju glumicu više voliš? Quali attrici preferisci? = Koje glumice više voliš?

76

Navedeni upitni pridevi mogu se kombinovati s predlozima: Da che parte è andato? = Na koju je stranu otišao? A quale indirizzo andiamo? = Na koju adresu idemo? Da quanto tempo non c’è? = Koliko dugo ga nema?

4.6. Brojevi U italijanskom jeziku brojevi spadaju u kategoriju prideva. Osnovni brojevi su nepromenljivi, redni se menjaju u rodu i broju.

4.6.1. Osnovni brojevi Osnovni brojevi od 1 do 20 su: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

zero (izg. /dzèro/) uno due tre quattro cinque sei sette otto nove diẹci

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

ụndici dọdici trẹdici quattọrdici quịndici sẹdici diciassẹtte diciọtto diciannọve venti

Jedino se broj uno menja u rodu i ponaša se kao neodređeni član: Ho un problema serio ed alcuni minori = Imam jedan ozbiljan problem i nekoliko manjih

Ho uno zio a Milano = Imam jednog strica u Milanu Ho un’amica in Francia e una in Spagna = Imam jednu prijateljicu u Francuskoj i jednu u Španiji

77

PRIDEV

Ukoliko broj uno ne stoji neposredno ispred imenice, ne sme se krnjiti ili elidirati: Hai una o due possibilità di riuscirci = Imaš jednu ili dve mogućnosti da u tome uspeš

Ostali brojevi do 99 grade se dodavanjem brojeva od 1 do 9 deseticama. Desetice su: 20 30 40 50

venti trenta quaranta cinquanta

60 70 80 90

sessanta settanta ottanta novanta

Na primer, brojevi od 21 do 29 su: 21 22 23 24 25

ventuno ventidue ventitré ventiquattro venticinque

26 27 28 29

ventisei ventisette ventotto ventinove

Treba voditi računa da se: 1. dodavanjem broja 1 deseticama gubi poslednji vokal desetice: ventuno (21), ottantuno (81); 2. dodavanjem broja 3 deseticama dobija se reč naglašena na poslednjem slogu: ventitré (23), novantatré (93); 3. dodavanjem broja 8 deseticama gubi se poslednji vokal desetice: quarantotto (48), settantotto (78).

78

Stotine od 100 do 900 i broj 1000 su: 100 200 300 400 500

cento duecento trecento quattrocento cinquecento

600 700 800 900 1000

seicento settecento ottocento novecento mille

Množina od mille je mila, ali se taj oblik uvek piše sastavljeno s prethodnim brojem: 2 duemila 10 + mila = diecimila 100 centomila

dve hiljade deset hiljada sto hiljada itd.

Tutto i osnovni brojevi Kada pridev tutto određuje osnovni broj (sa značenjem obojica, sve tri, svih petoro itd.), treba upotrebiti veznik e : Vẹngono tutti e due Vẹngono tutte e cinque

Dolaze obojica/oboje Dolazi svih pet žena

Ukoliko neodređeni pridev tutto određuje i imenicu (u strukturama sa značenjem oba mladića, sve tri devojke, itd.), onda:  

treba upotrebiti veznik e ; ispred imenice treba upotrebiti određeni član:

Tutti e due i vicini Tutti e otto gli psichiatri

I jedan i drugi komšija Svih osam psihijatara

PRIDEV

79

Umesto ovih struktura s brojevima, moguće je upotrebiti pridev entrambi (= oba, obojica ; entrambe = obe) ili nepromenljive prideve istog značenja ambedụe i ambo. I ova tri prideva stoje ispred člana: Vẹngono tutti e due i vicini Vẹngono tutti e due gli studenti Vẹngono tutte e due le zie In tutti e due i casi

➔

entrambi i vicini { Vẹngono Vẹngono ambedụe i vicini

➔

entrambi gli studenti { Vẹngono Vẹngono ambedụe gli studenti

➔

entrambe le zie { Vẹngono Vẹngono ambedụe le zie

➔

In ambedụe i casi In ambo i casi

Milion i milijarda Ova dva broja pišu se i izgovaraju: 1.000.000 un milione /un miliòne / 1.000.000.000 un miliardo /un miliàrdo /

Treba voditi računa o tome da: iza celih miliona ili milijardi upotrebljava se predlog di : 

Un milione di disoccupati = Milion nezaposlenih Miliardi di stelle = Milijarde zvezdâ

ukoliko se broj završava hiljadama, ne treba upotrebiti predlog di : 

Un milione e trecentomila disoccupati = Milion i trista hiljada nezaposlenih

80

višecifreni brojevi pišu se sastavljeno, naročito na fakturama i obračunima: 

2003 – duemilatré 1951 – millenovecentocinquantuno

Moguće je i rastavljeno pisanje, naročito kada je reč o milionima i milijardama: Ci vọgliono un miliardo e duecento milioni di euro = Potrebno je milijardu i dvesta miliona evra

U dnevnoj štampi brojevi koji sadrže “okrugle” hiljade, milione ili milijarde pišu se na sledeći način: 30 mila studenti = trideset hiljada studenata 6 milioni di euro = šest miliona evra

4.6.2. Redni brojevi Redni brojevi su promenljivi u rodu i broju. Redni brojevi od 1 do 10 su: 1o 2o 3o 4o 5o

I II III IV V

primo secondo terzo quarto quinto

6o 7o 8o 9o 10 o

VI VII VIII IX X

sesto sẹttimo ottavo nono dẹcimo

Svi ostali redni brojevi izvode se od osnovnih sufiksom –esimo : 11o – undicẹsimo 12 o – dodicẹsimo

100o – centẹsimo 1000o – millẹsimo itd.

81

PRIDEV

Treba obratiti pažnju na sledeće redne brojeve: 

21o, 31o itd.: oni se izvode od osnovnih brojeva:

ventunẹsimo trentunẹsimo cent(o)unẹsimo

ventuno ➔ trentuno ➔ cent(o)uno ➔

itd.: oni se pišu ventitreẹsimo, trentatreẹsimo, a udvojeno e se izgovara produženo;

 23o, 33o  28°,

38°

itd.:

trentottẹsimo itd.

oni

se

pišu

ventottẹsimo,

4.6.3. Razlomci Brojilac je osnovni broj, a imenilac redni: 1/3

un terzo

2/5

due quinti

Posle razlomaka treba upotrebiti predlog di, sa ili bez člana: un terzo dei soldi = trećina novca

4.6.4. Drugi brojevi Bliski brojevima su i izrazi i imenice kojima se:   

množi određena količina deli određena količina označava skup Imenice kojima se množi određena količina jesu

doppio, triplo, quạdruplo. Ovim oblicima upućuje se

na dvostruku, trostruku, četvorostruku količinu nečega. Oni mogu da budu ili u pridevskoj službi:

82

Un doppio whisky = Dupli viski Un triplo salto mortale = Trostruki salto

ili u imeničkoj službi: Costa il triplo = Košta tri puta više È il quạdruplo = To je četiri puta više

Izrazi kojima se deli ili raspoređuje određena količina su brojni: uno alla volta, uno per uno, a due a due, per due / tre, ogni due (tre, quattro itd.), uno (per) ciascuno i sl.: Entrate uno alla volta = Ulazite jedan po jedan Uscite a due a due = Izlazite dvoje po dvoje

Imenice kojima se upućuje na skup su: paio (m) ➔ paia (f) par (predmeta) coppia ➔ coppie par (osoba) decina ➔ decine desetak dozzina ➔ dozzine tuce centinạio (m) ➔ centinạia (f) stotinak migliạio (m) ➔ migliạia (f) oko hiljadu Pomenute imenice najčešće se upotrebljavaju zajedno s neodređenim članom (ili s brojem): Ho un paio di stivali e due paia di scarpe = Imam par čizama i dva para cipela

Loro due sono una bella coppia = Njih dvoje su lep par Ho migliạia di esempi = Imam hiljade primera

Sufiksom –ina izvodi se imenica koja upućuje na približan broj. On se dodaje deseticama od 10 do 90: Una ventina di anni fa Una donna sulla trentina Una cinquantina di ọspiti

Pre dvadesetak godina Žena od tridesetak godina Pedesetak gostiju

83

PRIDEV

4.6.5. Određivanje vremena Za određivanje vremena vezano je više jezičkih problema; u narednim odeljcima posvećeno je više prostora ovoj temi. Čas Obaveštenje o času traži se pitanjima Che ora è? ili Che ore sono? Upotrebljavaju se glagol ẹssere, član za ženski rod i osnovni brojevi:

È l’

una

e mezzo e venti e un quarto meno venti meno un quarto

e mezzo e venti Sono le cinque e un quarto due

dieci

meno venti meno un quarto

1.30 1.20 1.15 12.40 12.45 2.30 2.20 5.45 9.40 9.45

Obaveštenje o tome kada je neki događaj traži se:  

upitnim prilogom Quando? (= Kada?) strukturom A che ora? (= U koliko sati? ) Tačno vreme iskazuje se predlogom a i članom: – A che ora ci vediamo? = U koliko sati se vidimo? – Ci vediamo all’una = Vidimo se u jedan

84

Datum Datum se iskazuje strukturom član + osnovni broj. Izuzetak je prvi dan u mesecu: on se iskazuje strukturom član + redni broj : Oggi è il primo settembre = Danas je prvi septembar Domani è il due settembre = Sutra je drugi septembar Il ventun settembre = Dvadeset prvog septembra

Dani u sedmici Svi dani u sedmici su muškog roda, osim nedelje: I GIORNI DELLA SETTIMANA

lunedì martedì mercoledì giovedì venerdì sạbato domẹnica

DANI U SEDMICI

ponedeljak utorak sreda četvrtak petak subota nedelja

Treba obratiti pažnju na upotrebu člana: 

ako se naziv dana u sedmici odnosi na prvu narednu nedelju ili na prethodnu nedelju, član se ne upotrebljava: Domẹnica vado alla partita = U nedelju idem na utakmicu

Domẹnica sono stato alla partita = U nedelju sam bio na utakmici

PRIDEV



85

član se upotrebljava ako naziv dana u sedmici upućuje na redovnu aktivnost. Može se reći: La domẹnica vado alla partita Nedeljom Di domẹnica vado alla partita = idem na utakmicu Alla domẹnica vado alla partita

Godine Godine se uvode predlogom in i članom: Sono nata nel 1983 = Rođena sam 1983.

Uz godine obavezno se upotrebljava član: Da quando sei qui? – Dal 1993 Fino a quando resti? – Fino al 2007

Od kada si ovde? – Od 1993. Do kada ostaješ? – Do 2007.

Stoleća se označavaju rimskim brojevima. Uz stoleća upotrebljava se predlog in spojen s članom: Iniziò nell’Ottocento = Počeo je u XIX veku Nel XX sẹcolo ci sono state due guerre mondiali = U XX veku bila su dva svetska rata

Za godine i stoleća pre Hrista, ili pre naše ere, upotrebljava se izraz avanti Cristo (a.C.), dok za godine i stoleća posle Hrista treba upotrebiti izraz dopo Cristo (d.C.).

5. Zamenica U italijanskom jeziku postoje sledeće zamenice: ⚫ ⚫ ⚫ ⚫ ⚫ ⚫ ⚫ ⚫

lične zamenice povratne zamenice prisvojne zamenice relativne zamenice upitne zamenice kombinovane zamenice pokazne zamenice neodređene zamenice

5.1. Lične zamenice Lične zamenice dele se na:  

zamenice u funkciji subjekta; akuzativne i dativne zamenice.

5.1.1. Lične zamenice u funkciji subjekta Lične zamenice u funkciji subjekta po pravilu stoje ispred glagola: JEDNINA MUŠKI ŽENSKI ROD ROD

MNOŽINA MUŠKI ŽENSKI ROD ROD

io tu

noi voi

1. LICE 2. LICE 3. LICE

lui egli esso

lei essa ella

loro essi

loro esse

86

5.1.2. Akuzativne i dativne lične zamenice Akuzativne i dativne lične zamenice dele se na: naglašene lične zamenice; nenaglašene lične zamenice.

 

Naglašene lične zamenice ističu osobu ili predmet na koje se odnosi radnja. Imaju vlastiti akcent i stoje iza glagola ili predloga; takođe, mogu da stoje i samostalno: Cẹrcano me = Traže mene Chiẹdono di te = Raspituju se o tebi – Chi cẹrcano? = Koga traže? – Me! = Mene!

Nenaglašene lične zamenice nemaju akcent i stoje ili neposredno ispred jednih glagolskih oblika, ili se pišu sastavljeno s drugim glagolskim oblicima. Ove zamenice ne mogu da stoje samostalno u rečenici i ne upotrebljavaju se iza predloga: Mi cẹrcano = Traže me Dẹvono vedẹrmi = Moraju da me vide

Naglašene akuzativne zamenice Naglašene akuzativne zamenice su: JEDNINA ŽENSKI

MUŠKI

ŽENSKI

ROD

ROD

ROD

ROD

1. LICE

me te

2. LICE 3. LICE

MNOŽINA

MUŠKI

lui

lei

noi voi loro

87

ZAMENICA

Radnja glagola odnosi se na lice označeno nekom od ovih zamenica, a ne na neko drugo lice: Cẹrcano me = Traže mene (a ne drugu osobu) Il direttore desịdera te = Direktor želi tebe

Naglašene akuzativne zamenice stoje iza glagola; one se mogu kombinovati s predlozima, ali tada nisu u akuzativnoj funkciji: Vẹngono da me = Dolaze kod mene Chiẹdono di te = Raspituju se o tebi

Naglašene dativne zamenice Naglašene dativne zamenice podudaraju se s naglašenim akuzativnim zamenicama, ali ispred njih stoji predlog a : JEDNINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE

MNOŽINA

MUŠKI

ŽENSKI

MUŠKI

ŽENSKI

ROD

ROD

ROD

ROD

a me a te a lui a lei

a noi a voi a loro

Radnja glagola usmerena je prema licu označenom nekom od ovih zamenica, a ne prema nekom drugom licu: Porta i libri a me = Donesi knjige meni (samo meni) Lo danno a lui = Daju ga njemu (a ne drugoj osobi) Chiẹdono a voi = Pitaju vas (a ne drugu osobu)

88

Naglašene dativne zamenice stoje uglavnom iza glagola; ukoliko se nepravi objekat posebno ističe, ove zamenice mogu da stoje i ispred glagola: A me non va! = Ja nisam raspoložen! (drugi jesu) A te sembra… = Tebi se čini… (drugi misle drugačije)

5.1.3. Nenaglašene lične zamenice Nenaglašene lične zamenice nemaju svoj akcent i izgovaraju se zajedno s glagolom kao jedna celina. One stoje ili neposredno ispred ili neposredno iza glagola (tada se pišu sastavljeno s glagolom). Nenaglašene lične zamenice ne mogu da stoje samostalno u iskazu i ne mogu se kombinovati s predlozima. Mogu biti akuzativne i dativne. Akuzativne zamenice Akuzativne zamenice su: JEDNINA MUŠKI ROD

1. LICE 2. LICE 3. LICE

MNOŽINA

ŽENSKI ROD

MUŠKI ROD

mi ti lo

ŽENSKI ROD

ci vi la

li

Nekoliko primera: Mi cẹrcano = Traže me Lo conọscono = Poznaju ga Ci guạrdano = Gledaju nas Vi ascọltano = Slušaju vas Le sẹguono = Prate ih (grupu žena)

le

89

ZAMENICA

Zamenice lo i la mogu da imaju i neutralnu vrednost: – Gianni è stato promosso – Sì, lo so

– Đani je položio razred – Da, znam

Ora te la faccio vedere io!

Sada ću ti ja pokazati!

Ove nenaglašene zamenice ne ističu jedno lice ili predmet u odnosu na druga lica ili predmete. Uporedi naglašene i nenaglašene zamenice: Mi cẹrcano = Traže me Cẹrcano me = Traže mene Ci aspẹttano = Čekaju nas Aspẹttano noi = Čekaju nâs (a ne nekog drugog)

Nenaglašene lične zamenice stoje neposredno pre glagola u indikativu, konjunktivu i kondicionalu: Non ti ho sentito Temo che lo conosca Li chiamerei domani

Nisam te čuo Bojim se da ga poznaje Pozvao bih ih sutra

Nenaglašene lične zamenice stoje iza glagola u infinitivu, participu prošlom, gerundiju i iza nekih oblika imperativa i pišu se sastavljeno s glagolom (isto važi i za prilog ecco ) : Non ho potuto sentirti Prẹsele, è uscito Guardạndomi, ha sorriso Chiạmami! Ẹccolo!

Nisam mogao da te čujem Pošto ih je uzeo, izašao je Dok me gledao, nasmešio se Nazovi me! Evo ga!

90

Dativne zamenice Dativne zamenice su: JEDNINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE

MNOŽINA

MUŠKI

ŽENSKI

MUŠKI

ŽENSKI

ROD

ROD

ROD

ROD

mi ti gli

le

ci vi loro/gli

Nekoliko primera upotrebe dativnih zamenica: Mi danno le chiavi = Daju mi ključeve Le regalo un fiore = Poklanjam joj cvet Ci chiẹdono l’ora = Pitaju nas koliko je sati Vi danno le foto = Daju vam slike Gli chiediamo cosa fare = Pitamo ga/ih šta da se radi

Dativna zamenica loro (= im) stoji uvek posle glagola, za razliku od češćeg oblika gli : Do loro un consiglio = Dajem im savet Gli do un consiglio = Dajem im savet

Dativne zamenice (izuzev loro) stoje neposredno ispred glagola u indikativu, konjunktivu i kondicionalu: Mi danno poco tempo È bene che vi dịano l’indirizzo

Daju mi malo vremena Dobro je da vam daju adresu

Gli chiederẹbbero dei soldi, ili: Chiederẹbbero loro dei soldi

}Tražili bi im pare

91

ZAMENICA

Ove zamenice stoje iza infinitiva, gerundija, participa prošlog, nekih oblika imperativa i pišu se sastavljeno s glagolom (isto važi i za prilog ecco): Può prestarmi la moto Može da mi pozajmi motor Dạtomi il pacco, se ne andò Pošto mi je dao paket, Chiedẹndomi l’indirizzo si è confuso Trọvami le chiavi Ẹccogli le chiavi!

otišao je Dok mi je tražio adresu zbunio se Nađi mi ključeve Evo mu ključeva!

5.1.4. Združeni oblici nenaglašenih zamenica Nenaglašene dativne zamenice i akuzativne zamenice (i rečce ci i ne – mogu da stoje jedne pored drugih. odeljcima prikazane su neke nenaglašenih zamenica.

nenaglašene str. 116-123) U narednim kombinacije

Dativna zamenica i akuzativna zamenica Združeni oblici dativne zamenice za 1. ili 2. lice jednine/množine izgledaju ovako: DATIVNA

AKUZATIVNA

DATIV +

ZAMENICA

ZAMENICA

AKUZATIV

mi ti ci vi

+

lo la li le ne

=

me te ce ve

lo la li le ne

92

Nekoliko primera upotrebe združenih zamenica: Mi danno un consiglio

➔ Me lo danno

Daju mi savet

Daju mi ga

Ti regạlano un bel libro

➔ Te lo regạlano

Poklanjaju ti lepu knjigu Ci pọrtano la torta

Poklanjaju ti je ➔ Ce la pọrtano

Donose nam tortu

Donose nam je

Vi danno le chiavi

➔ Ve le danno

Daju vam ključeve

Daju vam ih

Vi pọrtano un po’ di torta

➔ Ve ne pọrtano un po’

Donose vam malo torte

Donose vam malo torte

Dativna zamenica za 3. lice i akuzativna zamenica Združeni oblici dativne zamenice za 3. lice jednine/množine izgledaju ovako: DATIVNA ZAMENICA

AKUZATIVNA ZAMENICA

DATIV + AKUZATIV

gli le loro (gli)

lo la li le ne

glielo gliela glieli gliele gliene

+

=

93

ZAMENICA

Nekoliko primera upotrebe združenih zamenica: Gli danno un consiglio

Daju mu savet

Daju mu ga

Le regạlano un bel libro

Poklanjaju joj lepu knjigu Pọrtano loro la torta Gli pọrtano la torta

➔ Glielo danno

}

Donose im tortu

➔ Glielo regạlano

Poklanjaju joj je ➔ Gliela pọrtano

Donose im je

Združeni oblici stoje ispred glagola u indikativu, konjunktivu i kondicionalu: Me lo presta Penso che te lo ạbbia già prestato Glielo presterei

Pozajmiće mi ga Mislim da ti ga je već pozajmio Pozajmio bih mu ga

Kada je glagol u infinitivu, gerundiju, participu prošlom i u nekim oblicima imperativa, združeni oblici stoje posle njih i pišu se sastavljeno (isto važi i za prilog ecco): Può prestarmi la moto

Može da mi pozajmi motor

➔ Può prestạrmela

Može da mi ga pozajmi

Dạtoti il pacco, se ne andò ➔ Dạtotelo, se ne andò

Pošto ti je dao paket, otišao je

Pošto ti ga je dao, otišao je

94

Chiedẹndoci l’indirizzo si è ➔ Chiedẹndocelo, si è confuso confuso

Dok nam je tražio adresu zbunio se Trọvagli le chiavi

Nađi mu ključeve Ẹccovi le chiavi!

Dok nam je tražio adresu zbunio se ➔ Trọvagliele

Nađi mi ih ➔ Ẹccovele!

Evo vam ključeva!

Evo vam ih!

5.1.5. Položaj zamenica i rečca ci i ne Nenaglašene zamenice stoje ili ispred, ili iza glagola. Nijedna reč ne umeće se između nenaglašene zamenice i glagolskog oblika: Ti sento = Čujem te Non ti sento = Ne čujem te

Položaj nenaglašenih zamenica i rečca ci i ne predstavlja važnu osobinu italijanskog jezika. U narednim tabelama prikazan je položaj nenaglašene lične zamenice u odnosu na glagol. Ova pravila važe i za rečce ci i ne. Standardni položaj 

Nenaglašene zamenice i rečce ci i ne stoje ispred glagolskih oblika koji pripadaju indikativu, konjunktivu i kondicionalu:

95

ZAMENICA

KONDICIONAL

KONJUNKTIV

INDIKATIV

NAČIN

PRIMER

PREVOD

Marco lo porta qui Marko ga donosi ovamo Marco si porta la radio Marko nosi (sa sobom)

radio Marko vodi (tamo) Anu Marko donosi dva Pensavo che lo avesse Mislio sam da ga je portato qui doneo ovamo Penso che si porti la Mislim da nosi (sa radio sobom) radio Penso che ci porti la Mislim da nosi (tamo) radio radio Penso che ne abbia due Mislim da ima dva Marco ci porta Anna Marco ne porta due

Marco lo porterebbe qui Marco ne avrebbe portate due

Marko bi ga doneo ovamo Marko je navodno poneo dve

Negacija non stoji ispred nenaglašenih zamenica i rečca ci i ne : Marco non lo porta qui = Marko ga ne donosi ovamo Penso che non si porti la radio = Mislim da ne nosi (sa sobom) radio

Marco non ne porterebbe due = Marko ne bi poneo dva 

Nenaglašene zamenice i rečce ci i ne stoje iza infinitiva, gerundija, participa prošlog i nekih oblika imperativa i pišu se sastavljeno s glagolom (isto važi i za ecco):

96

INFINITIV

IMPERATIV

PRIMER

Pọrtalo qui Pọrtati la radio Pọrtaci la radio Pọrtane due

Pensa di portạrlo Pensa di avẹrlo portato Pensa di portạrci Anna Namerava da povede Anu

PARTICIP

GERUNDIJ

Pensa di portạrne due

ECCO

PREVOD

Donesi ga ovamo Ponesi (za sebe) radio Ponesi (tamo) radio Donesi dva / dve Namerava da ga donese Misli da ga je doneo

Portạndolo qui, ha perso tempo Avẹndolo portato, si sente tranquillo Portạtolo qui, si riposa un po’ Portạtoci tutto, si riposa Portạtene due, si riposa Ẹccoci qua! Ẹccovelo! Ẹccogliene uno Ẹccola!

(tamo) Namerava da ponese dva Donoseći ga ovamo, izgubio je vreme Pošto ga je poneo, oseća se smireno Pošto ga je doneo ovamo, malo se odmara Pošto je sve doneo (tamo), odmara se Pošto je doneo dva, odmara se Evo nas! Evo vam ga! Evo mu /joj /im jedan Evo je!

ZAMENICA

97

Posebni slučajevi Modalni glagoli volere, dovere, potere i sapere predstavljaju izuzetak, jer uz njih nenaglašene lične zamenice i nenaglašene povratne zamenice i rečce ci i ne mogu stajati: 

ili ispred višečlanog glagolskog oblika:

Non vi posso vedere Ci vuole venire anche lui Lei si vuole alzare

Ne mogu da vas vidim I on hoće da dođe Ona želi da ustane

ili posle višečlanog glagolskog oblika, bez promene značenja: 

Non posso vedervi Vuole venirci anche lui Lei vuole alzarsi

Ne mogu da vas vidim I on hoće da dođe Ona želi da ustane

Pravi objekat koji prethodi predikatu Ukoliko objekat prethodi predikatu, mora da se upotrebi nenaglašena akuzativna zamenica koja se slaže u rodu i broju s objektom: Olovku ću uzeti ja = La penna la prendo io Kafu ne pijem = Il caffè non lo bevo Knjige čitam tokom leta = I libri li leggo d’estate Fotografije stavljam ovde = Le fotografie le metto qui

Isto važi i za rečcu ne : Di amici ne ho tanti = Imam puno prijatelja Di Rossi ne conosco cinque = Poznajem pet Rosija

98

Posebne upotrebe zamenica i rečca Neki glagoli dobijaju idiomatsko značenje kada uz njih stoje povratne zamenice i nenaglašene lične zamenice i/ili rečce ci ili ne. Nekoliko primera: andạrsene = otići avẹrcela (con qualcuno) = biti ljut na nekoga cercạrsela = tražiti đavola fạrcela = uspeti farla franca = proći nekažnjeno fregạrsene = ne davati ni pet para za nešto prẹndersela (con qualcuno) = naljutiti se svignạrsela = zbrisati

Oni se upotrebljavaju prema pravilima o položaju nenaglašenih zamenica i rečca: Vạttene! = Odlazi! Te ne devi andare! = Treba da odeš! Devi andạrtene! = Treba da odeš! Quando te ne vai? = Kada odlaziš?

5.1.6. Neformalno i formalno obraćanje Neformalno obraćanje usmereno je prema osobama s kojima govornik ima prisniji odnos. Formalno obraćanje usmereno je prema osobama koje govornik ne poznaje, ili prema osobama s kojima govornik nije u dovoljno bliskom odnosu.

ZAMENICA

99

Neformalno obraćanje Neformalno obraćanje jednoj osobi obavlja se u drugom licu jednine (zamenicom tu); neformalno obraćanje grupi ljudi obavlja se u drugom licu množine (zamenicom voi ) : Hai fame? Sei stanco? = Da li si gladan? Jesi li umoran? Hai fame? Sei stanca? = Da li si gladna? Jesi li umorna? Siete arrivati! = Stigli ste! Siete arrivate! = Stigle ste!

Formalno obraćanje Za formalno obraćanje jednoj osobi upotrebljava se lična zamenica za ženski rod lei : Signore, lei è di Torino? = Gospodine, vi ste iz Torina? Signora, lei è di Torino? = Gospođo, vi ste iz Torina?

Ređe, formalno obraćanje jednoj osobi može se obaviti i zamenicom voi : Signore, voi siete di Roma? = Gospodine, vi ste iz Rima? Signora, voi siete di Roma? = Gospođo, vi ste iz Rima?

Obraćanje grupi ljudi obavlja se zamenicom voi : Signori, voi siete di Roma? = Gospodo, vi ste iz Rima? Signore, voi siete di Roma? = Da li su gospođe iz Rima?

Za obraćanje grupi ljudi može se upotrebiti i zamenica loro. Takvo rešenje je veoma formalno: Loro pọssono entrare = Vi možete da uđete I signori desịderano? = Izvolite, gospodo (u restoranu)

100

Formalno obraćanje i slaganje prideva Kada je reč o slaganju prideva sa subjektom, treba obratiti pažnju na sledeće, standardne kombinacije: Lei è alto = Vi ste visoki (obraćanje muškarcu) Lei è alta = Vi ste visoki (obraćanje ženi) Voi siete alti = Vi ste visoki Voi siete alte = Vi ste visoke

Formalno obraćanje i particip prošli Particip prošli slaže se u rodu i broju sa polom osobe kojoj se obraćamo: Lei è stata a Torino? = Da li ste bili u Torinu? (obraćanje ženi)

Voi siete state a Torino? = Da li ste bile u Torinu?

5.2. Prisvojne zamenice Prisvojne zamenice ne razlikuju se od prisvojnih prideva. Uz njih ne stoji imenica, a određeni član mora uvek da se upotrebi: Prendi la tua borsa. Io prendo la mia = Uzmi tvoju torbu. Ja ću moju.

Questa è la mia. Dov’è la tua? = Ovo je moja. Gde je tvoja?

Prendete le vostre = Uzmite vaše

101

ZAMENICA

5.3. Povratne zamenice Svako lice ima svoju povratnu zamenicu. Postoje naglašene i nenaglašene povratne zamenice.

5.3.1. Naglašene povratne zamenice Naglašene povratne zamenice su: Io Tu Lui/Lei Noi Voi Loro

guạrdo guạrdi guạrda guardiạmo guardạte guạrdano

me te sé noi voi sé

Ja gledam sebe Ti gledaš sebe On / ona gleda sebe Mi gledamo sebe Vi gledate sebe Oni / one gledaju sebe

Naglašene povratne zamenice stoje iza glagola. Mogu se pojačati upotrebom prideva stesso : Io guardo me stesso = Ja gledam sebe samog Noi aiutiamo noi stessi = Mi pomažemo sebi samima

5.3.2. Nenaglašene povratne zamenice Nenaglašene povratne zamenice prikazane su u sledećoj tabeli: Io Tu Lui Noi Voi Loro

mi sveglio ti svegli si sveglia ci svegliạmo vi svegliạte si svẹgliano

alle 7

Ja se budim Ti se budiš On se budi Mi se budimo Vi se budite Oni se bude

u7

102

Nenaglašene povratne zamenice ponašaju se kao nenaglašene lične zamenice: 

stoje neposredno ispred glagola u indikativu, konjunktivu, kondicionalu. Uporedi: Lui non si muove Penso che non si muova Lui non si muoverebbe



= On se ne pomera = Mislim da se ne pomera = On se ne bi pomerio

stoje neposredno iza infinitiva, participa prošlog, gerundija i nekih oblika imperativa; pišu se sastavljeno s glagolom. Uporedi: Lui dice di non muọversi Alzạtomi, mi lavo Alzạndomi, sbadiglio Ạlzati!

= On kaže da se ne pomera = Pošto ustanem, umijem se = Dok ustajem, zevam = Ustani!



mogu se kombinovati s akuzativnim zamenicama (lo, la, li, le), s rečcom ne (vidi niže) i s rečcom ci (vidi str. 104).



mogu se kombinovati s dativnim zamenicama (mi, ti, gli, le, ci, vi, gli – vidi str. 103).

5.3.3. Združene zamenice Nenaglašena povratna zamenica kombinuje se s nenaglašenim akuzativnim zamenicama i s rečcom ne : POVRATNA ZAMENICA

mi ti si ci vi si

AKUZATIVNA ZAMENICA, NE

+

lo la li le ne

ZDRUŽENI OBLICI

=

me te se ce ve se

lo la li le ne

103

ZAMENICA

Primeri: Me lo compro! = Kupiću ga (za sebe)! Perché te la prendi? = Zašto se ljutiš? Se li metta = Stavite ih (sebi) Ce lo mangiamo! = Poješćemo ga! E ve ne vantate? = I još se hvalite time?

Združene zamenice pišu se sastavljeno jedna s drugom i sastavljeno s infinitivom, gerundijem ili participom prošlim i s nekim oblicima imperativa: Vado a comprạrmelo = Idem da ga kupim (sebi) Prẹnditela pure! = Samo se ti ljuti! Mettẹndosela, canta = Dok je navlači, peva Mangiạtacene una, ce ne andammo = Pojevši jednu, otišli smo

Samo povratna zamenica si može da se kombinuje s dativnim zamenicama: DATIVNA ZAMENICA

mi ti gli le ci vi gli

POVRATNA ZAMENICA

+

si

ZDRUŽENI OBLICI

=

me te se ce ve se

Nekoliko primera: Mi si stacca = Odlepljuje mi se Le si offre volentieri = Rado joj se nudi Lui ci si presenta = On nam se predstavlja

lo la li le ne

104

Nenaglašena povratna zamenica kombinuje se s rečcom ci na sledeći način: POVRATNA ZAMENICA

mi ti si ci vi si

REČCA CI

ZDRUŽENI OBLICI

ci

mi ci ti ci ci si vi ci vi ci ci si

+

=

Primeri: Mi ci reco Ti ci metti d’accordo Vi ci troviamo bene Vi ci riposate

Idem (tamo) Dogovorićeš se (s njim) Dobro nam je (tu) Odmarate se (tu)

5.3.4. Funkcije zamenice si Zamenica si ima tri funkcije:  povratnu  bezličnu  pasivnu Povratna zamenica si prikazana je u prethodnim odeljcima (str. 101-104). Bezličnom zamenicom si grade se bezlični oblici glagola. Ona se upotrebljava uz treće lice jednine glagola, a takav iskaz može da se odnosi i na 1. lice množine: Si mangia = Jede se/Jedemo Si corre = Trči se/Trčimo

105

ZAMENICA

Uz povratne glagole, zamenjuje se oblikom ci :

bezlična

zamenica

si

Ci si pẹttina = Čovek se češlja/Češljamo se Ci si alza = Ustaje se/Ustajemo

Glagoli koji su sami po sebi bezlični ne smeju da se kombinuju s bezličnom zamenicom si : Bisogna = Treba Nẹvica = Pada sneg Pare = Izgleda

Uporedi ponašanje povratnog si :

bezlične

zamenice

si

Lo si prende La si sogna Li si invita tutti Le si immagina

Uzima se BEZLIČNO Čovek je sanja SI Svi se pozivaju I ZAMENICE Čovek ih zamišlja LO, LA, LI, LE

Se lo prende volentieri Se la sogna spesso Se li invita tutti Se le immagina

On ga rado uzima POVRATNO On je često sanja SI On ih sve poziva I ZAMENICE On ih zamišlja LO, LA, LI, LE

i

Bezlična zamenica si ne kombinuje se s rečcom ne, ali može da stoji posle priloške rečce ci : Ci si va spesso = Čovek često ide (tamo) Ci si torna volentieri = Čovek se rado vraća (tamo)

Pasivna zamenica si predstavlja jedan od načina na koji se gradi pasiv. Pasivno si obično stoji uz glagol u trećem licu množine: Si lẹggono molti libri = Čita se mnogo knjiga

106

Pasivna zamenica si obrazuje združene oblike s nenaglašenim dativnim zamenicama i s rečcama ci i ne : Mi si pọrtano Ti si danno Gli si danno Le si regạlano Ci si pọrtano Vi si propọngono Gli si consịgliano

Donose mi se Daju ti se Daju mu se Poklanjaju joj se Donose nam ih Predlažu vam se Savetuju im ih

PASIVNO SI I DATIVNE ZAMENICE

Ci si organịzzano feste Tu se organizuju Se ne organịzzano molte

proslave Tu se organizuju mnoge

PASIVNO SI I CI I NE

5.4. Relativna zamenica Postoje dve vrste relativnih zamenica:  

nepromenljive promenljive

5.4.1. Nepromenljiva relativna zamenica Zamenica che upotrebljava se i kao subjekat i kao pravi objekat, a cui , uz odgovarajuće predloge, za sve ostale funkcije u rečenici. U tabeli na sledećoj strani prikazana je upotreba relativnih zamenica che i cui. U prvoj koloni navedene

107

ZAMENICA

su funkcije relativne zamenice, odnosno predlozi koji stoje ispred zamenice cui : che di cui a cui che da cui

SUBJEKAT PREDLOG DI NEPRAVI OBJEKAT

Il ragazzo

PRAVI OBJEKAT OSTALI PREDLOZI

ride io parlo è do il libro Enrico tu vedi andiamo

Navedeni primeri znače:

Momak

koji o kojem kojem kojeg kod kojeg

se smeje ja govorim dajem knjigu ti vidiš idemo

je Enriko

Relativna zamenica che i član Kada ispred relativne zamenice che stoji određeni član za muški rod jednine, ona se odnosi na širi pojam iskazan u prethodnoj rečenici: Fa brutto tempo, il che significa che non possiamo andare in barca = Ružno je vreme, što znači da nećemo moći da plovimo čamcem

Hai fatto un buon esame, il che è una conferma del tuo impegno = Dobro si položio ispit, što je potvrda tvog zalaganja

U zavisnosti od glagola, članu se može dodati i odgovarajući predlog: Rossi è a Torino, del che siamo già informati = Rosi je u Torinu, o čemu smo već informisani

108

5.4.2. Promenljiva relativna zamenica Uz promenljivu relativnu zamenicu quale uvek stoji određeni član; pri tome:  

član se menja u rodu i broju; zamenica quale se menja u broju.

Relativna zamenica član + quale prikazana je u sledećim tabelama: MUŠKI ROD (JEDNINA) SUBJEKAT PREDLOG DI NEPRAVI OBJEKAT

Il ragazzo

PRAVI OBJEKAT OSTALI PREDLOZI

il quale del quale al quale che dal quale

ride io parlo è do il libro Enrico tu vedi andiamo

Navedeni primeri, redom, znače:

Momak

koji o kojem kojem kojeg kod kojeg

se smeje ja govorim dajem knjigu je Enriko ti vidiš idemo

Relativna zamenica član + quale može se odnositi i na imenice muškog roda u množini i na imenice ženskog roda: I ragazzi i quali... = Momci koji... La ragazza la quale... = Devojka koja... Le ragazze le quali... = Devojke koje...

Relativna zamenica član + quale ne sme da se upotrebi u funkciji pravog objekta.

109

ZAMENICA

Relativna zamenica član + quale pomaže da se otklone eventualne nedoumice izazvane upotrebom zamenica che i cui. Iskaz: È venuto il fratello di Francesca, che ha trovato un bel lavoro = Došao je Frančeskin brat, koji (ili: koja) je našao (ili: našla) lep posao

ne bi bio dvosmislen ukoliko bi glasio: È venuto il fratello di Francesca, la quale ha trovato un bel lavoro, ili: È venuto il fratello di Francesca, il quale ha trovato un bel lavoro

5.4.3. Relativno–posesivna zamenica Relativno–posesivna zamenica odgovara srpskoj relativnoj zamenici čiji, čija, čije i ima i relativnu i posesivnu vrednost. Ona se upotrebljava na sledeći način: il cui fratello Il ragazzo del cui fratello La ragazza al cui fratello I ragazzi – Le ragazze dal cui fratello

è a Londra parlate diamo il libro – andiamo

sta male stanno male

Prevod primera može da glasi: Momak Devojka Momci Devojke

čiji je brat o čijem bratu čijem bratu –

kod čijeg brata

u Londonu oseća se loše govorite dajemo knjigu osećaju – se loše idemo

110

Imenica koja stoji iza zamenice cui može da bude u množini, a može da bude i ženskog roda: Il ragazzo i cui fratelli... Il ragazzo la cui sorella... Il ragazzo le cui sorelle...

I relativna zamenica član + cui može se zameniti promenljivim oblikom član + quale : il fratello del quale del fratello del quale Il al fratello del quale ragazzo – dal fratello del quale

è a Londra parlate diamo il libro

sta male

-

andiamo

Prisvojni oblik di + član + quale može da stoji u oba roda i oba broja: I ragazzi i fratelli dei quali... La ragazza il fratello della quale... Le ragazze i fratelli delle quali...

5.5. Upitne zamenice Upitne zamenice su chi?, che?, quale? i quanto? Zamenica chi? odnosi se isključivo na ljude: Chi è? = Ko je? Chi chiami? = Koga zoveš?

Zamenica che? odnosi se na sve pojmove u vezi s kojima se mogu postaviti pitanja, ali ne i na ljude: Che fai? = Šta (to) radiš? Che succede? = Šta se događa? Che ne dici? = Šta misliš o ovome/Kako ti se čini?

ZAMENICA

111

Upitne zamenice che? i chi? mogu se kombinovati sa svim pravim predlozima: Di che parli? = O čemu govoriš? Con chi esci? = S kim izlaziš?

Upitna zamenica quale? odnosi se kako na bića, tako i na predmete i može da se kombinuje s pravim predlozima; ima množinu quali : Quale preferisci? = Koji ti se više dopada? Quali hai comprato? = Koje si kupio? Con quale dei due lavori? = S kojim od ove dvojice radiš?

Quale? može da se krnji ispred oblika glagola ẹssere koji počinju glasom e. Ne sme da se krnji ispred imenica ili prideva u množini, a retko se krnji ispred oblika jednine: Qual è il tuo zạino? = Koji je tvoj ranac? Qual è la tua? = Koja je tvoja? Quale consiglio mi dai? = Koji savet mi daješ?

Zamenicom quanto? traži se podatak o količini: Quanto hai dormito? = Koliko si spavao? Quanta occorre? = Koliko je potrebno? (npr. farina = brašno)

Quanti sono? = Koliko ih ima? Quante arrịvano? = Koliko ih dolazi? (npr. žena)

I upitna zamenica quanto? može da se kombinuje s pravim predlozima: Di quanto ti accontenti? = Koliko ti je dovoljno? Tra quanto ci vediamo? = Za koje vreme se vidimo?

112

5.6. Kombinovane zamenice Zamenice chi, quanti i quanto objedinjuju u sebi jednu pokaznu i jednu relativnu zamenicu: KOMBINOVANA

POKAZNA

RELATIVNA

ZAMENICA

ZAMENICA

ZAMENICA

quello quelli/e quello

che che che

chi quanti/e quanto

= = =

ZNAČENJE

= onaj koji = oni / e koji / e = ono što

Primeri: Chi cerca trova = Ko traži taj i nađe L’ ho detto a quanti ẹrano presenti = Rekao sam to onima koji su bili prisutni

Quanto mi ha detto non è vero = Ono što mi je rekao nije istina

Ove zamenice kombinuju se s predlozima: Domanda a chi vuoi tu = Pitaj koga god ti hoćeš Bambini, il dolce è solo per quanti hanno mangiato la minestra = Deco, kolač je samo za one koji su pojeli čorbu

Con quanto ho a disposizione, non farò molto = S onim što mi je na raspolaganju, neću postići mnogo

Više kombinovanih zamenica chi mogu da se upotrebe u korelaciji: tada one znače “jedni... drugi... treći...”: Chi beveva, chi cantava, chi gridava... = Jedni su pili, drugi su pevali, treći vrištali...

ZAMENICA

113

5.7. Pokazne zamenice Najvažnije pokazne zamenice su: questo quello ciò

ovaj onaj to

Zamenice questo i quello imaju isto značenje kao i pokazni pridevi questo i quello. Od njih se razlikuju po tome što ne stoje ispred imenice: Chi è quello? = Ko je onaj? Questo non mi serve = Ovaj/ovo mi ne treba Voglio quello! = Hoću ono! Pọrtami questo = Donesi mi ovo È per questo che ti ho chiamato = To je razlog zbog kojeg sam te zvao

In quello non c’è niente = U onom nema ničega

Zamenica quello menja se samo u rodu i broju i poseduje sledeće oblike: quello – quelli – quella – quelle Pokazne zamenice questo i quello obavezno se slažu u rodu i broju s pojmom na koji se odnose: Questo è Marco = Ovo je Marko Questi sono Marco e Anna = Ovo su Marko i Ana Quella è Anna = Ono je Ana

Pokazna zamenica ciò odnosi se na pojmove, situacije, činjenice koje su pomenute u razgovoru: Ciò non mi piace = To/Ta stvar mi se ne sviđa E con ciò? = Pa šta s time?

114

Za ukazivanje na predmete treba upotrebiti zamenice quello ili questo, a ne ciò : Quello è il mio computer, questi i miei CD = Ono je moj kompjuter, ovo su moji cedeovi

5.8. Neodređene zamenice Sledeći oblici upotrebljavaju se isključivo kao neodređene zamenice i imaju samo oblike za jedninu; neki od njih imaju oblik za ženski rod: ZAMENICA

ZNAČENJE

PRIMER

chiunque

ma ko bilo ko

Chiunque può dirlo = Bilo ko

nessuno nessuna

niko nijedna

niente nulla

ništa ništa

ognuno ognuna

svako svaka

qualcosa qualcuno qualcuna uno una

nešto neko neka neko neka

može to da kaže

Nessuno è autorizzato = Niko

nije ovlašćen

Nessuna ha protestato =

Nijedna nije protestovala

Non c’è niente= Nema ničega Non ho nulla = Nemam ništa Ognuno se ne va = Svako

odlazi

Ognuna si lamenta = Svaka

se žali

È successo qualcosa? = Da li

se desilo nešto?

Qualcuno è stato qui = Neko

je bio ovde

Qualcuna c’è di sicuro =

Neka je sigurno tu

È venuto uno = Došao je neko Una mi basta = Dovoljna mi

je jedna

ZAMENICA

115

Neodređena zamenica uno nikako ne sme da se krnji ili elidira (za razliku od oblika neodređenog člana uno i una ): È uno dei suoi capricci = To je jedan od njegovih hirova Una avanza: a chi la diamo? = Jedna je višak: kome da je damo?

Neodređena zamenica uno može da se upotrebi za građenje bezlične konstrukcije: Uno deve fare più attenzione = Čovek treba više da pazi Uno si scoccia = Čoveku sve dosadi

Prethodni primeri mogu se parafrazirati na sledeći način, a njihovo značenje ostaje isto: Si deve fare più attenzione Ci si scoccia

Neodređene zamenice mogu da se kombinuju s pravim i nepravim predlozima: A chiunque abbiamo chiesto, la risposta è la stessa = Koga god da smo pitali, odgovor je isti

Di chiunque sia, pọrtalo via! = Čiji god da je, odnesi ga!

5.8.1. Nessuno, niente, nulla i negacija U odričnim rečenicama nessuno, niente i nulla stoje posle glagola, a glagolu prethodi negacija non : Non c’è nessuno = Nema nikoga/Nikog nema Non è successo niente = Nije se desilo ništa/Ništa se nije desilo

116

Zamenice nessuno, niente i nulla mogu da se stave i ispred glagola. U tom slučaju:  

ne treba upotrebiti negaciju non ; iskaz poprima emotivniji naboj:

Nessuno viene = Niko ne dolazi Niente è successo = Ništa se nije dogodilo

5.8.2. Posebna upotreba zamenice uno Neodređena zamenica uno može da se upotrebi zajedno sa zamenicom altro. Tada uno razlikuje rod i broj i uz obe zamenice stoji određeni član: Ho preso l’uno e l’altro = Uzeo sam i jedan i drugi Le une parlạvano, le altre mangiạvano = Jedne su pričale, druge jele

Chiedo agli uni e agli altri = Pitam i jedne i druge

5.9. Rečce ci i ne Rečce ci i ne su nenaglašene i stoje ispred ili iza glagolskog oblika (tada se pišu sastavljeno s njim), prema pravilima koja su izložena u odeljku 5.1.5.

5.9.1. Rečca ci Rečca ci ima prilošku, zameničku i pleonastičnu upotrebu; ima i varijantu vi koja se upotrebljava u višim registrima. Upotrebljava se i uz glagol ẹssere (=

ZAMENICA

117

biti); tada ovaj glagol poprima bezlično značenje ima, postoji, nalazi se : Che c’è per cena? = Šta ima za večeru? Che c’è? = Šta je?/Šta se dešava? Loro non ci sono = Njih nema

Priloška upotreba rečce ci Rečca ci zamenjuje prethodno navedeno mesto prema kome se neko ili nešto kreće; budući da ona upućuje na kretanje, vezuje se za predlog a : Vado a Firenze = Idem u Firencu Ci vado anch’io = Idem i ja (u Firencu) Torno a casa = Vraćam se kući Io ci torno dopo = Ja ću se vratiti kasnije (kući)

Rečca ci se standardno upotrebljava uz glagol avere i nenaglašenu akuzativnu zamenicu, naročito kada govornik postavlja pitanje ili kada želi da naglasi da poseduje nešto: Ce l' hai una penna? = Da li imaš hemijsku olovku? Ce l'avete due euro da prestarmi? = Da li imate dva evra da mi pozajmite?

Adesso non ce li ho più = Sada ih više nemam I biglietti ce li ho! = Imam karte!

Zamenička upotreba rečce ci Rečca ci zamenjuje strukture uvedene predlogom con i glagolima giocare, parlare, scherzare, divertirsi itd.:

118

Ecco Luigi. Non ci parlare! = Evo Luiđija. Nemoj da pričaš s njim!

Lascia il vaso, non ci giocare! = Ostavi vazu! Nemoj da se igraš njome!

Rečca ci može da stoji i uz glagole koji zahtevaju predlog a ili in : Penso spesso a questo problema = Često mislim na taj problem

Ci penso spesso = Često pomišljam na to Non vediamo niente di male in ciò = Mi u tome ne vidimo ništa loše

Non ci vediamo niente di male = Mi u tome ne vidimo ništa loše

Pleonastična upotreba rečce ci Rečca ci u priloškoj ili zameničkoj funkciji često se upotrebljava zajedno s elementom iskaza na koji se i odnosi, radi postizanja veće izražajnosti. Takvo ci može da se izostavi, a iskaz ne menja značenje: Da qui non ci si vede bene = Odavde se ne vidi dobro Lui non ci sente bene, parlate più forte = On ne čuje dobro, govorite glasnije

Ci staremo attenti noi alle valigie = Mi ćemo paziti na kofere

Con lui non ci parlare! = Nemoj da govoriš s njim!

Združeni oblici s rečcom ci Priloška rečca ci može da se kombinuje sa: 

nenaglašenom akuzativnom zamenicom:

119

ZAMENICA

mi ti lo la ci vi li le

+

ci

=

mi ci ti ci ce lo ce la vi ci vi ci ce li ce le

Primeri: I Musei Vaticani? Mi ci pọrtano domani = Vatikanski muzej? Odvešće me (tamo) sutra

Ce lo presenteranno dopo = Predstaviće ga kasnije (na tom mestu) 

nenaglašenom dativnom zamenicom: mi ti gli le ci vi gli

+

ci

=

mi ci ti ci gli ci le ci vi ci vi ci gli ci

Primeri: Mi ci hanno consegnato il premio = Tu su mi uručili nagradu

Le ci daranno un buon consiglio = Tu će joj dati dobar savet



povratnom zamenicom: mi ti si

+

ci

=

mi ci ti ci ci si

120

ci vi si

vi ci vi ci ci si

Primeri: Ti ci troverai bene, vedrai = Biće ti lepo (tamo), videćeš Voi vi ci trattenete = Vi se tu zadržavate 

rečcom ne u partitivnoj funkciji: ci

+

ne

=

ce ne

Ce ne portiamo pochi = Nosimo (ih tamo) malo Ce ne troverà alcuni = Naći će (tamo) neke (od njih)

Navedeni združeni oblici pišu se sastavljeno s glagolom ili rastavljeno od njega, prema pravilima izloženim u odeljku 5.1.5.

5.9.2. Rečca ne Rečca ne može da ima partitivnu, zameničku, prilošku, prisvojnu i pleonastičnu upotrebu. Partitivna upotreba rečce ne Partitivna funkcija je osnovno obeležje rečce ne. U ovoj funkciji ne upućuje na deo celine: – Conosci gli amici di Giuseppe? – Ne conosco solo tre = Poznajem samo trojicu

Svaki put kada se imenica odredi brojem ili izrazom koji upućuje na količinu (molto, poco, tanto itd.), ona se u daljem iskazu može zameniti rečcom ne. Vidi primere u sledećoj tabeli:

ZAMENICA

Ho tre biglietti Ne ho tre Ho alcuni libri Ne ho alcuni Ho molto tempo Ne ho molto Ho poca fiducia Ne ho poca Ho parecchie amiche Ne ho parecchie

121

Imam tri ulaznice Imam ih tri Imam nekoliko knjiga I mam ih nekoliko Imam mnogo vremena Imam ga mnogo Imam malo poverenja Imam ga malo Imam puno prijateljica Imam ih puno

Ako je u iskazu složeno vreme, particip prošli se slaže sa imenicom na koju se odnosi rečca ne. Nekoliko primera:

Ci sono film interessanti. Ne ho già visto uno = Ima interesantnih filmova. Već sam pogledao jedan

Ci sono film interessanti. Ne ho già visti due = Ima interesantnih filmova. Već sam pogledao dva

Zamenička upotreba rečce ne Rečca ne zamenjuje prethodno pomenutu predlošku strukturu uvedenu predlogom di :

– Avete parlato del tuo problema? = Jeste li razgovarali o tvom problemu?

– Sì, ne abbiamo parlato = Da, pričali smo o njemu – Non mi sono accorto di lei = Nisam je primetio – Io invece me ne sono accorto = Ja sam je, naprotiv, primetio

Priloška upotreba rečce ne

Rečca ne, uz neke glagole kretanja (tornare, uscire, scẹndere itd.), može da zameni predloške

122

strukture koje se uvode predlogom da i označava udaljavanje od nekog mesta: Quando torni dal lavoro? = Kada se vraćaš s posla? Ne torno alle cinque = Vraćam se u pet

Prisvojna vrednost rečce ne Rečca ne ima i prisvojnu vrednost: Conosco suo fratello ➔ Ne conosco il fratello Poznajem njegovog brata

Ha preso la bici di Laura ➔ Ne ha preso la bici Uzeo je njen bicikl

Leggo i loro temi ➔ Ne leggo i temi Čitam njihove sastave

Pleonastična upotreba rečce ne Rečca ne često se upotrebljava u zameničkoj funkciji zajedno s elementom iskaza na koji se odnosi. Takvo ne može se izostaviti a da se značenje iskaza ne promeni: Non gliene importa niente della lạurea = Diploma ga nimalo ne interesuje

Cosa ne posso sapere delle sue abitụdini? = Šta ja mogu da znam o njegovim navikama?

Združeni oblici s rečcom ne Rečca ne kombinuje se sa:  nenaglašenom dativnom zamenicom:

123

ZAMENICA

mi ti gli le ci vi gli

+

ne

=

me ne te ne gliene ce ne ve ne gliene

Primeri: Me ne dà una = Daje mi jednu Gliene prendo alcuni = Uzimam mu neke 

povratnom zamenicom: mi ti si ci vi si

+

ne

=

me ne te ne se ne ce ne ve ne se ne

Primeri: Te ne compri due? = Kupićeš dva (za sebe?) Ve ne prendete solo una? = Uzimate samo jednu? 

priloškom rečcom ci : ci

+

ne

=

ce ne

Primeri: Ce ne compra sempre due = Tu uvek kupi dva Voi ce ne mangiate troppi = Vi (tu) pojedete previše (npr. dolci = kolača)

6. Glagol Glagolski sistem italijanskog jezika ima:    

3 7 8 2

konjugacije načina vremena stanja

6.1. Glagolska promena Postoje tri konjugacije: svaka ima poseban tematski vokal, a nastavak za infinitiv je zajednički: 1. konjugacija: lavor-a-re (= raditi) 2. konjugacija: crẹd-e-re (= verovati) 3. konjugacija: fin-i-re (= završiti)

6.2. Glagolski način Glagolski načini mogu biti finitni i infinitni. Prvi obaveštavaju da li se radnja smatra stvarnom, nestvarnom, mogućom ili obavezujućom. To su: 

indikativ (upućuje na stvarnost):

Io lavoro = Ja radim

konjunktiv zamišljeno): 

(upućuje

na

željeno

Vuole che io lavori = On hoće da ja radim



kondicional (upućuje na mogućnost):

Io lavorerei = Ja bih radio 

imperativ (vezan je za naređivanje):

Lavora! = Radi!

ili

125

GLAGOL

Infinitni glagolski načini imaju jedan oblik za sva tri lica i oba broja. To su:   

gerundij: lavorando = radeći particip: lavorato = rađen, radio infinitiv: lavorare = raditi

6.3. Glagolsko vreme Glagolsko vreme je sačinjeno od osnove i nastavka. Italijanski jezik ima razuđen sistem vremena. U narednoj tabeli vremena su grupisana prema načinu kojem pripadaju: prezent imperfekat perfekat prosti perfekat

pluskvamperfekat pluskvamperfekat II futur futur II

KONJUNKTIV

prezent imperfekat

perfekat pluskvamperfekat

KONDICIONAL

prezent

prošlo vreme

IMPERATIV

prezent

INFINITIV

prezent i.

i. prošli

GERUNDIJ

prezent g.

g. prošli

PARTICIP

prezent

p. prošli

INDIKATIV

6.4. Glagolsko stanje Italijanski jezik ima aktiv i pasiv. Pasiv mogu da imaju samo prelazni glagoli.

126

6.5. Glagolski vid Glagolski vid nije morfološki izražen već se vezuje za pojedina vremena: složena vremena i prosti perfekat svršenog su vida;  prezenti i imperfekti nesvršenog su vida. 

Najčešće glagolske strukture s izraženom vidskom vrednošću navode se u nastavku.

6.5.1. Stare + gerundij Strukturom stare + gerundij naglašava se da je radnja/proces u toku: Sto mangiando = (Upravo) jedem Si sta pettinando = Češlja se/Upravo se češlja

Struktura stare + gerundij može da se upotrebi samo s prostim vremenima glagola stare.

6.5.2. Stare a + infinitiv Struktura stare a + infinitiv ima slično značenje kao struktura stare + gerundij: Che stai a fare? = Šta to radiš? Che stai a dire? = Šta to pričaš?

Ova struktura može da se upotrebi sa imperativom i sa svim drugim glagolskim vremenima: Sta’ a vedere! = Sad ćeš videti! È stato lì a parlare un’ora = Govorio je čitav sat

GLAGOL

127

6.5.3. Stare per + infinitiv Strukturom stare per + infinitiv upućuje se na radnju koja treba da počne: Il film sta per cominciare = Film samo što nije počeo

Struktura stare per + infinitiv može da se upotrebi samo s prostim vremenima glagola stare.

6.5.4. Andare /venire + gerundij Ove strukture upotrebljavaju se za iskazivanje radnje koja je u toku ili radnje koja se ponavlja: Marco va dicendo a tutti che è stato promosso = Marko svima priča da je položio razred

È una situazione che si verrà chiarendo = To je situacija koja će se postepeno razjašnjavati

6.5.5. Andare + particip prošli Struktura andare + particip prošli ima pasivnu vrednost i upućuje na radnju koja treba da bude izvršena: Il compito va fatto così = Zadatak treba uraditi ovako Il risultato andava previsto = Rezultat je trebalo predvideti

6.5.6. Venire + particip prošli I ova struktura ima pasivnu vrednost: Veniva fatto così = To se radilo ovako Lui viene criticato = On biva kritikovan

128

6.6. Vrste glagola U italijanskom postoje prelazni, neprelazni, povratni i bezlični glagoli. Njihovo razlikovanje bitno je za pravilan izbor pomoćnog glagola.

6.6.1. Prelazni glagoli Prelazni glagoli mogu da imaju pravi objekat i s njim čine logičku celinu; u vezi sa ovim glagolima moguće je postaviti pitanje “šta?” ili “koga?” ( Koga vidiš?, Šta uzimaš? ). Prelazni glagoli: 

grade složena vremena pomoćnim glagolom avere : Ho dato una cosa a Enrico = Dao sam nešto Enriku



mogu da budu povratni (vidi odeljak 6.6.3): Mi giro = Okrećem se



mogu da imaju pasivne oblike (str. 138-145): Sono chiamato da Enrico = Enriko me zove (pasivne oblike treba prevesti u duhu srpskog jezika. Doslovan prevod navedenog primera glasio bi: Pozvan sam od strane Enrika)

6.6.2. Neprelazni glagoli Neprelazni glagoli ne mogu da imaju pravi objekat. Osnovne odlike neprelaznih glagola su: 

grade složena vremena pomoćnim glagolima

ẹssere ili avere :

È stato a Milano = Bio je u Milanu Ha passeggiato a lungo = Dugo se šetao

GLAGOL

 

129

ne mogu da budu povratni; ne mogu da imaju pasivne oblike.

6.6.3. Povratni glagoli Osnovne odlike povratnih glagola su: upotrebljavaju se zajedno s povratnim zamenicama; izvode se od prelaznih glagola (neprelazni i bezlični glagoli ne mogu da budu povratni), ili postoje isključivo kao povratni glagoli;  grade složena vremena pomoćnim glagolom ẹssere ;  ne mogu da imaju pasivne oblike.  

Vrste povratnih glagola Povratni glagoli dele se na pet vrsta: pravi povratni glagoli su prelazni glagoli uz koje stoji odgovarajuća povratna zamenica: 

Ora mi lavo e mi vesto = Sada ću da se umijem i da se obučem

Vi mettete anche i guanti? = Stavićete i rukavice?

Uz ove glagole povratna zamenica ima funkciju pravog objekta. prividno–povratni glagoli su prelazni glagoli uz koje, pored odgovarajuće povratne zame-nice, stoji i pravi objekat: 

Lui si mette l’ạbito buono = On oblači svečano odelo Il padrone si tiene la metà del guadagno = Gazda zadržava (za sebe) polovinu zarade

130

afektivni povratni glagoli uz sebe imaju i objekat prema kojem se gaji poseban odnos: 

Torno a casa, mi mangio una bella pizza e mi godo la partita = Vratiću se kući, poješću dobru picu i uživaću u utakmici

uzajamno–povratni glagoli su glagoli čiju radnju vrše dva ili više subjekata jedni na drugima: 

Quando vi trovate? = Kada se sastajete?

pronominalni povratni glagoli postoje ili isključivo kao povratni glagoli: 

Lui si vergogna = On se stidi Noi ci accorgiamo di tutto = Mi sve primetimo

ili je reč o prelaznim ili neprelaznim glagolima koji su upotrebljeni kao neprelazno-povratni: Loro si annọiano = Oni se dosađuju Marco si alza presto = Marko ustaje rano

6.6.4. Bezlični glagoli Bezlični glagoli nemaju subjekat: to su glagoli dešavanja, glagoli koji se tiču meteoroloških pojava i neki drugi. Oni grade složena vremena pomoćnim glagolom ẹssere : È accaduto ieri = Dogodilo se juče Mi è capitato per caso = Desilo mi se slučajno Si è mangiato bene = Dobro se jelo/Dobro smo jeli

GLAGOL

131

Prelazni i neprelazni glagoli Prelazni i neprelazni glagoli mogu postati bezlični na dva načina: 

upotrebom rečce si uz 3. lice jednine: PRELAZAN GLAGOL

Allora rinuncia NEPRELAZAN GLAGOL

Torna a casa

BEZLIČAN GLAGOL

➔ Allora si rinuncia = Tada čovek

odustane BEZLIČAN GLAGOL

➔ Si torna a casa = Čovek se

vraća kući

upotrebom neodređene zamenice uno uz 3. lice jednine: 

PRELAZAN GLAGOL

Mangia bene NEPRELAZAN GLAGOL

Torna a casa

BEZLIČAN GLAGOL

➔ Uno mangia bene = Dobro se

jede/Čovek dobro jede BEZLIČAN GLAGOL

➔ Uno torna a casa = Čovek se

vraća kući

Bezlično – povratna konstrukcija Povratni glagoli postaju bezlični kada se 3. licu jednine doda rečca ci : Ci si sveglia alle sette, ci si alza, ci si lava = Čovek se budi u sedam, ustaje, umiva se/ Budimo se u sedam, ustajemo, umivamo se

132

6.6.5. Izbor pomoćnog glagola Izbor pomoćnog glagola uslovljen je kategorijom kojoj pripada glagol. Treba obratiti pažnju na: PRELAZNE GLAGOLE – Oni grade složena vremena pomoćnim glagolom avere : Ho preso un’influenza = Dobio sam grip

POVRATNE GLAGOLE – Oni grade složena vremena pomoćnim glagolom ẹssere : Mi sono alzato tardi = Kasno sam ustao Non ci siamo girate = Nismo se okrenule

PASIVNE GLAGOLE – Oni grade složena vremena pomoćnim glagolom ẹssere : La lẹttera è stata scritta ieri = Pismo je napisano juče

NEPRELAZNE GLAGOLE – Oni grade složena vremena pomoćnim glagolom ẹssere ili avere. Treba razlikovati nekoliko grupa glagola: glagole kretanja. Jedna grupa ovih glagola zahteva pomoćni glagol ẹssere : Sono andato a casa = Otišao sam kući È venuta? = Da li je došla?

Drugu grupu čine oni glagoli kretanja kod kojih odredište kretanja nije dostignuto: oni zahtevaju pomoćni glagol avere : camminare – Abbiamo camminato molto = Puno smo pešačili

GLAGOL

133

viaggiare – Ha viaggiato dappertutto = Svuda je putovao

nuotare – Ha nuotato più di tutti = Plivao je više od svih

passeggiare – Avete passeggiato, oggi? = Da li ste se šetali danas?

glagole postojanja i postajanja. Ẹssere, diventare, divenire, stare i drugi njima slični glagoli zahtevaju pomoćni glagol ẹssere : È stata la migliore = Bila je najbolja Era diventato grande = Bio je porastao

glagole piacere, parere, sembrare, apparire : Ti sono piaciuta? = Da li sam ti se dopala? È parso stanco = Delovao je umorno È apparso in cielo = Pojavio se na nebu

Neki glagoli, zavisno od konteksta, mogu da imaju jedan ili drugi pomoćni glagol: cọrrere zahteva ẹssere ukoliko je odredište kretanja dostignuto: Marco è corso a casa = Marko je otrčao kući

Pomoćni glagol avere upotrebljava se ukoliko kretanje nema za cilj dostizanje nekog odredišta: Ho corso tutto il giorno = Trčao sam ceo dan

134

salire zahteva ẹssere ukoliko je odredište kretanja dostignuto: È salita per prima = Prva se popela

Glagol salire može biti prelazan: tada je pomoćni glagol avere : Ho salito le scale = Popeo sam se stepenicama

scẹndere gradi složena vremena kao salire : Sono sceso sụbito = Odmah sam sišao Ho sceso le scale = Sišao sam stepenicama

volare zahteva ẹssere ukoliko je vršilac radnje odista odleteo: L’uccellino è volato via = Ptičica je odletela

Pomoćni glagol avere upotrebljava se ako radnja glagola nema odredište: Il canarino ha volato tutto il giorno = Kanarinac je leteo ceo dan

cambiare u značenju “promeniti se” zahteva ẹssere : Non sei cambiato = Nisi se promenio

U značenju “menjati”, “promeniti”, cambiare zahteva avere : Hai cambiato tutto = Sve si promenio

finire zahteva avere ako je subjekat biće: Il maestro ha finito la lezione = Učitelj je završio čas

GLAGOL

135

Ukoliko subjekat iskaza nije biće, treba upotrebiti pomoćni glagol ẹssere : La lezione è finita = Čas se završio

cominciare i continuare ponašaju se kao finire : Lui ha cominciato la lezione = On je počeo čas La lezione è cominciata = Čas je počeo Lui ha continuato le lezione = On je nastavio čas La lezione è continuata = Čas se nastavio

vịvere zahteva pomoćni glagol avere ukoliko se odnosi na živu osobu: Ho vissuto in Italia = Živeo sam u Italiji

Ukoliko osoba nije živa, upotrebljava se ẹssere : È vissuto nell’Ottocento = Živeo je u XIX veku Visse in Francia = Živeo je u Francuskoj

6.6.6. Modalni glagoli Modalni glagoli su: dovere volere potere sapere 

= = = =

morati hteti moći umeti, znati

Oni uvode infinitiv bez ikakvog predloga: Voglio fare così = Hoću da postupim ovako

136

nenaglašene lične zamenice i rečce ci i ne mogu da stoje ili pre, ili posle glagolske grupe: 

Voglio farlo così = Hoću da to uradim Lo voglio fare così ovako Devo andarci = Moram da idem (na Ci devo andare to mesto) Voglio prẹnderne un altro = Hoću da uzmem još Ne voglio prẹndere un altro jedan

u složenim vremenima, kada su upotrebljeni samostalno, modalni glagoli zahtevaju pomoćni glagol avere : 

Scụsami, non ho potuto = Izvini, nisam mogao L’ ho saputo solo ieri = Tek sam juče (to) saznao

Izbor pomoćnog glagola Ukoliko posle modalnih glagola stoji prelazan glagol, složeno vreme modalnog glagola gradi se sa avere : Lo ha voluto aiutare = Hteo je da mu pomogne

Ukoliko posle modalnih glagola stoji neprelazan glagol, složeno vreme modalnog glagola gradi se sa ẹssere, ali je dopušteno i avere : Sono dovuto tornare a casa = Morao sam da se vratim kući

Ho dovuto tornare a casa = Morao/Morala sam da se vratim kući

Ukoliko posle modalnih glagola stoji povratni glagol, složeno vreme modalnog glagola gradi se sa:

137

GLAGOL



ẹssere ukoliko povratna zamenica stoji pre glagola: Mi sono dovuta alzare = Morala sam da ustanem

avere ukoliko povratna zamenica stoji na kraju glagolske grupe: 

Ho dovuto alzarmi = Morala sam da ustanem

Upravo navedeno pravilo važi i za rečce ci i ne : Ci sono dovuta andare Ho dovuto andarci Ne sono potuta tornare ieri Ho potuto tornarne ieri

sam da odem }= Morala (na to mesto) sam uspela sam }= Juče da se vratim (odatle)

6.6.7. Kauzativni glagoli Glagolima fare i lasciare u kauzativnoj upotrebi kazuje se da jedno lice (ili okolnost) primorava ili dopušta da neko drugo lice vrši određenu radnju. Glagol fare upućuje na prisiljavanje ili davanje dozvole, a lasciare na davanje dozvole: Lo faccio studiare = Teram ga da uči Fatemi passare! = Pustite me da prođem! Le lasciò cọrrere = Pustio ih je da trče

Osoba koja se navodi da nešto učini iskazuje se akuzativnom zamenicom, i to: ako je reč o nenaglašenoj ličnoj zamenici, ona se postavlja ispred glagola fare ili lasciare : 

Lo faccio studiare = Teram ga da uči La lascio tornare = Puštam je da se vrati

138

ako je reč o naglašenoj ličnoj zamenici, ili o vlastitom imenu, njihov položaj je posle infinitiva: 

Faccio studiare lui = Teram njega da uči Faccio studiare Luca = Teram Luku da uči

Prelazan glagol koji stoji posle kauzativnog glagola fare može da ima i pravi objekat. Vršilac radnje tada mora da se iskaže dativnom zamenicom. Uporedi sledeće rečenice: Lo faccio studiare = Teram ga da uči Gli faccio studiare storia = Teram ga da uči istoriju

6.7. Pasiv Pasiv imaju samo prelazni glagoli. On se gradi tako što: 

objekat aktivne rečenice postaje subjekat pasivne;

subjekat aktivne rečenice postaje vršilac radnje pasivne (uvodi se fakultativno, predlogom da); 

uz glagol obavezno stoji pomoćni glagol ẹssere, a particip prošli se slaže u rodu i broju sa subjektom pasivne rečenice: 

AKTIVNA REČENICA

Marco guarda Anna =

Marko gleda Anu Marco ha guardato Anna = Marko je pogledao Anu

PASIVNA REČENICA

Anna è guardata (da Marco) = Anu gleda Marko Anna è stata guardata (da Marco) = Anu je pogledao Marko

GLAGOL

139

Kao što se vidi iz tabele, prevod italijanskog pasivnog glagola ne treba da bude doslovan već u duhu srpskog jezika. Vreme pasiva jednako je vremenu pomoćnog glagola: è perduto prezent indikativa è stato perduto perfekat indikativa sarebbe perduto prezent kondicionala sarẹbbero stati perduti kondicional prošli itd. Za građenje pasiva može se upotrebiti i glagol

venire, ali samo u prostim vremenima:

Le strade vẹngono pulite tutti i giorni = Ulice se čiste svakog dana

Slična pasivu je bezlično-pasivna konstrukcija sa zamenicom si i glagolom u 3. licu množine (i u ovom slučaju prevod italijanskog pasiva mora da bude u duhu srpskog jezika): Si lẹggono molti libri = Čita se mnogo knjiga Si cẹrcano candidati = Traže se kandidati

U nastavku priložene su tabele s pregledom pasivnih oblika 1, 2. i 3. konjugacije; dati su oblici participa prošlog samo za muški rod; ukoliko je subjekat ženskog roda, particip prošli slaže se s njim i u rodu (npr. ona je voljena = lei è amata) i u broju (npr. vi ste voljene = voi siete amate itd.). Nedoumice oko osnovnog značenja vremena pasiva mogu se razrešiti uvidom u aktivne oblike odgovarajućih vremena (str. 146-196).

140

6.7.1. Prva pasivna konjugacija – amare INDIKATIV

PREZENT

io sono tu sei lui è

amato amato amato

io ero tu eri lui era

amato amato amato

io sono stato tu sei stato lui è stato

amato amato amato

io fui tu fosti lui fu

amato amato amato

io ero stato tu eri stato lui era stato

amato amato amato

io fui stato tu fosti stato lui fu stato

amato amato amato

io sarò tu sarai lui sarà

amato amato amato

noi siamo voi siete loro sono

IMPERFEKAT

noi eravạmo voi eravạte loro ẹrano

amati amati amati amati amati amati

PERFEKAT

noi siamo stati voi siete stati loro sono stati

amati amati amati

PROSTI PERFEKAT

noi fummo voi foste loro fụrono

PLUSKVAMPERFEKAT

noi eravạmo stati voi eravạte stati loro ẹrano stati

PLUSKVAMPERFEKAT II

noi fummo stati voi foste stati loro fụrono stati

amati amati amati amati amati amati amati amati amati

FUTUR

io sarò stato amato tu sarai stato amato lui sarà stato amato

noi saremo voi sarete loro saranno

FUTUR II

noi saremo stati voi sarete stati loro saranno stati

amati amati amati amati amati amati

141

GLAGOL KONJUNKTIV

io sia tu sia lui sia

amato amato amato

io fossi tu fossi lui fosse

amato amato amato

io sia stato tu sia stato lui sia stato

amato amato amato

io fossi stato tu fossi stato lui fosse stato

amato amato amato

PREZENT

noi siạmo voi siạte loro sịano

amati amati amati

IMPERFEKAT

noi fọssimo voi foste loro fọssero

amati amati amati

PERFEKAT

noi siamo stati voi siate stati loro sịano stati

PLUSKVAMPERFEKAT

KONDICIONAL

noi fọssimo stati voi foste stati loro fọssero stati

amati amati amati amati amati amati

PREZENT

io sarei tu saresti lui sarebbe

amato amato amato

noi saremmo voi sareste loro sarẹbbero

amati amati amati

PROŠLI

io sarei stato amato tu saresti stato amato lui sarebbe stato amato IMPERATIV

- tu sii lui sia

amato amato

INFINITIV

PREZENT

ẹssere amato GERUNDIJ

PREZENT

essendo amato PARTICIP

PREZENT

-

noi saremmo stati amati voi sareste stati amati loro sarẹbbero stati amati noi sịamo voi sịate loro sịano

amati amati amati

PROŠLI

ẹssere stato amato PROŠLI

essendo stato amato PROŠLI

amato

142

6.7.2. Druga pasivna konjugacija -prẹndere INDIKATIV

io tu lui

sono sei è

PREZENT

preso preso preso

io ero tu eri lui era

preso preso preso

io sono stato tu sei stato lui è stato

preso preso preso

io fui tu fosti lui fu

preso preso preso

io ero stato tu eri stato lui era stato

preso preso preso

io fui stato tu fosti stato lui fu stato

preso preso preso

io sarò tu sarai lui sarà

preso preso preso

io sarò stato tu sarai stato lui sarà stato

preso preso preso

noi siamo voi siete loro sono

IMPERFEKAT

noi eravạmo voi eravạte loro ẹrano

presi presi presi presi presi presi

PERFEKAT

noi siamo stati voi siete stati loro sono stati

presi presi presi

PROSTI PERFEKAT

noi fummo voi foste loro fụrono

PLUSKVAMPERFEKAT

noi eravạmo stati voi eravạte stati loro ẹrano stati

PLUSKVAMPERFEKAT II

noi fummo stati voi foste stati loro fụrono stati

presi presi presi presi presi presi presi presi presi

FUTUR

noi saremo voi sarete loro saranno

FUTUR II

noi saremo stati voi sarete stati loro saranno stati

presi presi presi presi presi presi

143

GLAGOL KONJUNKTIV

io sia tu sia lui sia

preso preso preso

io fossi tu fossi lui fosse

preso preso preso

io sia stato tu sia stato lui sia stato

preso preso preso

io fossi stato tu fossi stato lui fosse stato

preso preso preso

PREZENT

noi siạmo voi siạte loro sịano

presi presi presi

IMPERFEKAT

noi fọssimo voi foste loro fọssero

presi presi presi

PERFEKAT

noi siamo stati voi siate stati loro sịano stati

PLUSKVAMPERFEKAT

KONDICIONAL

noi fọssimo stati voi foste stati loro fọssero stati

presi presi presi presi presi presi

PREZENT

io sarei tu saresti lui sarebbe

preso preso preso

io sarei stato preso tu saresti stato preso lui sarebbe stato preso IMPERATIV

- tu sii lui sia

preso preso

INFINITIV

PREZENT

ẹssere preso GERUNDIJ

PREZENT

essendo preso PARTICIP

PREZENT

-

noi saremmo voi sareste loro sarẹbbero

presi presi presi

PROŠLI

noi saremmo stati presi voi sareste stati presi loro sarẹbbero stati presi noi sịamo voi sịate loro sịano

presi presi presi

PROŠLI

ẹssere stato preso PROŠLI

essendo stato preso PROŠLI

preso

144

6.7.3. Treća pasivna konjugacija - capire INDIKATIV

PREZENT

io sono tu sei lui è

capito capito capito

io ero tu eri lui era

capito capito capito

io sono stato tu sei stato lui è stato

capito capito capito

io fui tu fosti lui fu

capito capito capito

io ero stato tu eri stato lui era stato

capito capito capito

io fui stato tu fosti stato lui fu stato

capito capito capito

io sarò tu sarai lui sarà

capito capito capito

io sarò stato tu sarai stato lui sarà stato

capito capito capito

noi siamo voi siete loro sono

IMPERFEKAT

noi eravạmo voi eravạte loro ẹrano

capiti capiti capiti capiti capiti capiti

PERFEKAT

noi siamo stati voi siete stati loro sono stati

capiti capiti capiti

PROSTI PERFEKAT

noi fummo voi foste loro fụrono

capiti capiti capiti

PLUSKVAMPERFEKAT

noi eravạmo stati capiti voi eravạte stati capiti loro ẹrano stati capiti

PLUSKVAMPERFEKAT II

FUTUR

noi fummo stati voi foste stati loro fụrono stati

capiti capiti capiti

noi saremo voi sarete loro saranno

capiti capiti capiti

FUTUR II

noi saremo stati capiti voi sarete stati capiti loro saranno stati capiti

145

GLAGOL KONJUNKTIV

io sia tu sia lui sia

capito capito capito

io fossi tu fossi lui fosse

capito capito capito

io sia stato tu sia stato lui sia stato

capito capito capito

io fossi stato tu fossi stato lui fosse stato

capito capito capito

PREZENT

noi siạmo voi siạte loro sịano

capiti capiti capiti

IMPERFEKAT

noi fọssimo voi foste loro fọssero

capiti capiti capiti

PERFEKAT

noi siamo stati voi siate stati loro sịano stati

PLUSKVAMPERFEKAT

KONDICIONAL

noi fọssimo stati voi foste stati loro fọssero stati

capiti capiti capiti capiti capiti capiti

PREZENT

io sarei tu saresti lui sarebbe

capito capito capito

io sarei stato capito tu saresti stato capito lui sarebbe stato capito IMPERATIV

- tu sii lui sia

capito capito

INFINITIV

PREZENT

ẹssere capito GERUNDIJ

PREZENT

essendo capito PARTICIP

PREZENT

-

noi saremmo voi sareste loro sarẹbbero

capiti capiti capiti

PROŠLI

noi saremmo stati capiti voi sareste stati capiti loro sarẹbbero stati capiti noi sịamo voi sịate loro sịano

capiti capiti capiti

PROŠLI

ẹssere stato capito PROŠLI

essendo stato capito PROŠLI

capito

146

6.8. Finitni glagolski načini Finitni načini su indikativ, konjunktiv, kondicional i imperativ.

6.8.1. Indikativ Indikativom se upućuje na stvarni svet, iznose se činjenice. Indikativ ima osam vremena. Prezent Prezent indikativa gradi se od osnove koja se dobija odbacivanjem završetaka –are, -ere ili –ire ; na nju se dodaju sledeći lični nastavci: 1. KONJUGACIJA 2. KONJUGACIJA 3. KONJUGACIJA 1. LICE J. 2. LICE J. 3. LICE J. 1. LICE M. 2. LICE M. 3. LICE M.

–o –i –a – iạmo – ạte – ano

–o –i –e – iạmo – ẹte – ono

–o –i –e – iạmo – ịte – ono

Mnogi glagoli 3. konjugacije imaju umetak –isc – ispred nekih ličnih nastavaka (vidi i str. 203). Pregled oblika prezenta indikativa: 1. KONJUGACIJA lavoro ja radim lavori ti radiš lavora on radi lavoriạmo mi radimo lavorạte vi radite lavọrano oni rade

2. KONJUGACIJA credo ja verujem credi ti veruješ crede on veruje crediạmo mi verujemo credẹte vi verujete crẹdono oni veruju

GLAGOL

147

3. KONJUGACIJA

dormo dormi dorme dormiạmo dormịte dọrmono

•

•

•

ja spavam ti spavaš on spava mi spavamo vi spavate oni spavaju

finisco ja završavam finisci ti završavaš finisce on završava finiạmo mi završavamo finịte vi završavate finịscono oni završavaju

Prezent se upotrebljava za radnje koje su istovremene s trenutkom govorenja: Guardo la tivù = Gledam televiziju Passeggio con gli amici = Šetam se s prijateljima

Prezent se upotrebljava u poslovicama i u iskazima koji upućuju na opšte istine : Chi cerca trova = Ko traži taj i nađe L’acqua bolle a 100 gradi = Voda vri na 100 stepeni

Prezent se upotrebljava i kao narativni prezent i istorijski prezent : Giovanni si alza, si guarda intorno, torna a sedere = Đovani ustaje, gleda oko sebe, ponovo seda

Cẹsare dà l’ọrdine di avanzare = Cezar naređuje da

•

se napreduje

Prezent se upotrebljava umesto futura: La prọssima estate andiamo al mare = Sledećeg leta idemo na more

A settembre c'è un convegno interessante = U

•

septembru ima zanimljiv kongres

Prezent se upotrebljava umesto imperativa: Ora mi racconti tutto! = Sada ćeš mi sve ispričati! Ci vai e ti scusi = Otići ćeš tamo i izvinićeš se

148

Imperfekat Imperfekat indikativa gradi se od osnove koja se dobija odbacivanjem nastavka za infinitiv –re ; na nju se dodaju lični nastavci: 1. KONJUGACIJA JEDNINA

– vo – vi – va

1. LICE 2. LICE 3. LICE MNOŽINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE

– vạmo – vạte – vano

2.

3.

KONJUGACIJA KONJUGACIJA

– vo – vi – va

– vo – vi – va

– vạmo – vạte – vano

– vạmo – vạte – vano

Pregled oblika imperfekta indikativa: 1. KONJUGACIJA lavoravo lavoravi lavorava lavoravạmo lavoravạte lavorạvano

ja sam radio ti si radio on je radio mi smo radili vi ste radili oni su radili

3. KONJUGACIJA finivo finivi finiva finivạmo finivạte finịvano

ja sam završavao ti si završavao on je završavao mi smo završavali vi ste završavali oni su završavali

2. KONJUGACIJA credevo credevi credeva credevạmo credevạte credẹvano

ja sam verovao ti si verovao on je verovao mi smo verovali vi ste verovali oni su verovali

GLAGOL

•

149

Imperfekat je prošlo nesvršeno vreme kojim se upućuje na stanja ili nesvršene radnje u prošlosti: Era una bella giornata = Bio je lep dan Ennio lavorava ancora = Enio je još uvek radio

•

Imperfekat upućuje i na prošlu nesvršenu radnju koja je bila u toku kad je počela neka druga radnja: Guardava la tivù quando è entrato suo padre = Gledao je televiziju kada je ušao njegov otac

Anna dormiva quando ha squillato il telẹfono = Ana je spavala kada je zazvonio telefon

•

Imperfekat upućuje i na radnju koja se u prošlosti ponavljala neodređen broj puta: Lavorava tutti i giorni = Radio je svakog dana Ogni sera usciva con le amiche = Svake večeri izlazila je s prijateljicama

Ipak, osnovna funkcija imperfekta jeste da on upućuje na istovremenost u prošlosti: Ripeteva che aveva fame = Ponavljao je da je gladan Si vedeva che lui era triste = Videlo se da je tužan

•

Imperfektom mogu da se ublaže zahtevi i molbe: Volevo due etti di prosciutto = Hteo sam 200 grama pršute

Mi sapeva dire dov’è via Manzoni? = Da li možete da mi kažete gde je Ulica Manconi?

150

Perfekat Perfekat je složeni glagolski oblik i nema posebne lične nastavke. Gradi se od pomoćnog glagola (ẹssere ili avere) i participa prošlog glavnog glagola. Zavisno od konteksta, može se prevesti na srpski bilo svršenim, bilo nesvršenim glagolskim oblikom. Pregled oblika perfekta indikativa: POMOĆNI GLAGOL

avere 1. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

ho hai ha abbiamo avete hanno

lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato

ja sam radio ti si radio on je radio mi smo radili vi ste radili oni su radili

2. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

ho hai ha abbiamo avete hanno

io tu lui noi voi loro

ho hai ha abbiamo avete hanno

creduto creduto creduto creduto creduto creduto

ja sam verovao ti si verovao on je verovao mi smo verovali vi ste verovali oni su verovali

3. KONJUGACIJA

finito finito finito finito finito finito

ja sam završio ti si završio on je završio mi smo završili vi ste završili oni su završili

GLAGOL POMOĆNI GLAGOL

151

ẹssere 1. KONJUGACIJA

io tu lui / lei noi voi loro

sono sei è siamo siete sono

andato/a andato/a andato/a andati/e andati/e andati/e

io tu lui / lei noi voi loro

sono sei è siamo siete sono

cresciuto/a cresciuto/a cresciuto/a cresciuti/e cresciuti/e cresciuti/e

ja sam otišao / la ti si otišao / la on / ona je otišao / la mi smo otišli / le vi ste otišli / le oni / one su otišli / le

2. KONJUGACIJA

ja sam odrastao / la ti si odrastao / la on / ona je odrastao / la mi smo odrasli / le vi ste odrasli / le oni / one su odrasli / le

3. KONJUGACIJA

io tu lui / lei noi voi loro

sono sei è siamo siete sono

partito/a partito/a partito/a partiti/e partiti/e partiti/e

ja sam otputovao / la ti si otputovao / la on / ona je otputovao / la mi smo otputovali / le vi ste otputovali / le oni/ one su otputovali / le

Perfekat je prošlo svršeno vreme; upotrebljava se kako za blisku, tako i za dalju prošlost. On upućuje: 

na nedavnu prošlost: Che hai fatto? = Šta si to uradio? Chi è stato? = Ko je to bio/uradio?

152 

na dalju prošlost: Chi ha vinto i Mondiali del 1970? = Ko je pobedio na svetskom prvenstvu 1970. godine?

Futur Futur se gradi od osnove koja se dobija odbacivanjem poslednjeg vokala infinitnog nastavka, a na takvu osnovu dodaju se lični nastavci za futur (glagoli 1. konjugacije menjaju glas a iz –are u e):

OSNOVA:

amare =

amer +

crẹdere =

creder +

dormire =

dormir +

lični nastavci za futur

LIČNI NASTAVCI JEDNINA

1. lice 2. lice 3. lice MNOŽINA

1. lice 2. lice 3. lice

1. KONJUGACIJA

2. KONJUGACIJA

3. KONJUGACIJA

–ò – ại –à

–ò – ại –à

–ò – ại –à

– ẹmo – ẹte – ạnno

– ẹmo – ẹte – ạnno

– ẹmo – ẹte – ạnno

GLAGOL

153

Pregled oblika futura: 1. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

lavorerò lavorerại lavorerà lavorerẹmo lavorerẹte lavorerạnno

ja ću raditi ti ćeš raditi on će raditi mi ćemo raditi vi ćete raditi oni će raditi

2. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

crederò crederại crederà crederẹmo crederẹte crederạnno

io tu lui noi voi loro

finirò finirại finirà finirẹmo finirẹte finirạnno

ja ću poverovati ti ćeš poverovati on će poverovati mi ćemo poverovati vi ćete poverovati oni će poverovati

3. KONJUGACIJA

ja ću završiti ti ćeš završiti on će završiti mi ćemo završiti vi ćete završiti oni će završiti

Futur se upotrebljava za iskazivanje budućih radnji: Domani andrẹmo a Roma = Sutra ćemo ići u Rim Poi tornerạnno a casa = Zatim će se vratiti kući  Futur se upotrebljava za iskazivanje sumnje ili pretpostavke vezane za trenutak govorenja: Chi sarà? = Ko li je to? Avrà fame = Biće da je gladan 

154

Nepravilne osnove za futur Mnogi glagoli, naročito 2. konjugacije, poseduju nepravilne osnove za futur. Te iste osnove upotrebljavaju se i za kondicional. Ovde se navode najčešći nepravilni glagoli. Prva konjugacija

Andare, dare, fare, stare imaju nepravilnu osnovu: GLAGOL

PRVO LICE JEDNINE

PREVOD

andare

andrò

ići ću

dare

darò

daću

fare

farò

učiniću

stare

starò

biću

Druga konjugacija U drugoj konjugaciji nepravilne osnove grade se na dva načina: odbacivanjem tematskog vokala e koji prethodi infinitivnom nastavku –re : 

cadere dovere godere potere sapere vedere

cadrò dovrò godrò potrò saprò vedrò

pašću moraću uživaću moći ću znaću videću

155

GLAGOL

odbacivanjem tematskog vokala e i jednačenjem suglasnikâ po mestu izgovora: 

volere permanere rimanere tenere

hteću istrajaću ostaću držaću

vorrò permarrò rimarrò terrò

I sledeći glagoli imaju nepravilne osnove za futur: ẹssere avere bere parere

biću imaću piću činiće se

sarò avrò berrò parrò

Glagoli porre i trarre sa izvedenicama i glagoli izvedeni od osnove –durre grade futur prostim dodavanjem ličnih nastavaka za futur na osnovu: porre trarre tradurre

porrò trarrò tradurrò

staviću izvući ću prevešću

Treća konjugacija Osnova glagola venire glasi verr– : venire

verrò

doći ću

156

Futur II Futur II je složeno vreme i nema posebne lične nastavke. Gradi se od futura pomoćnog glagola i participa prošlog glavnog glagola. Pregled oblika futura II: POMOĆNI GLAGOL

avere 1. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

avrò avrại avrà avremo avrete avrạnno

lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato

ja budem radio ti budeš radio on bude radio mi budemo radili vi budete radili oni budu radili

2. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

avrò avrại avrà avremo avrete avrạnno

io tu lui noi voi loro

avrò avrại avrà avremo avrete avrạnno

creduto creduto creduto creduto creduto creduto

ja budem verovao ti budeš verovao on bude verovao mi budemo verovali vi budete verovali oni budu verovali

3. KONJUGACIJA

finito finito finito finito finito finito

ja budem završio ti budeš završio on bude završio mi budemo završili vi budete završili oni budu završili

GLAGOL POMOĆNI GLAGOL

157

ẹssere 1. KONJUGACIJA

io tu lui/lei noi voi loro

sarò sarại sarà sarẹmo sarẹte sarạnno

andato/a andato/a andato/a andati/e andati/e andati/e

io tu lui/lei noi voi loro

sarò sarại sarà sarẹmo sarẹte sarạnno

cresciuto/a cresciuto/a cresciuto/a cresciuti/e cresciuti/e cresciuti/e

io tu lui/lei noi voi loro

sarò sarại sarà sarẹmo sarẹte sarạnno

partito/a partito/a partito/a partiti/e partiti/e partiti/e

ja budem otišao /la ti budeš otišao /la on /ona bude otišao /la mi budemo otišli / e vi budete otišli / e oni / one budu otišli / e

2. KONJUGACIJA

ja budem odrastao /la ti budeš odrastao /la on /ona bude odrastao /la mi budemo odrasli / e vi budete odrasli / e oni / one budu odrasli / e

3. KONJUGACIJA

ja budem otputovao /la ti budeš otputovao /la on /ona bude otputovao /la mi budemo otputovali / e vi budete otputovali / e oni / one budu otputovali / e

Futur II se upotrebljava za iskazivanje buduće radnje koja prethodi drugoj budućoj radnji: Quando avrò finito, ti chiamerò = Kada budem završio, pozvaću te

Futur II se češće upotrebljava za pretpostavke ili neproverene tvrdnje vezane za prošlost: Saranno arrivati? = Da li su stigli? Avranno preso tutto = Valjda su uzeli sve

158

Pluskvamperfekat Pluskvamperfekat je složeno prošlo vreme i nema posebne lične nastavke. Gradi se od imperfekta indikativa pomoćnog glagola i participa prošlog glavnog glagola. Pregled oblika pluskvamperfekta indikativa: POMOĆNI GLAGOL

avere 1. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

avevo avevi aveva avevạmo avevạte avẹvano

io tu lui noi voi loro

avevo avevi aveva avevạmo avevạte avẹvano

io tu lui noi voi loro

avevo avevi aveva avevạmo avevạte avẹvano

lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato

ja sam bio radio ti si bio radio on je bio radio mi smo bili radili vi ste bili radili oni su bili radili

2. KONJUGACIJA

creduto creduto creduto creduto creduto creduto

ja sam bio verovao ti si bio verovao on je bio verovao mi smo bili verovali vi ste bili verovali oni su bili verovali

3. KONJUGACIJA

finito finito finito finito finito finito

ja sam bio završio ti si bio završio on je bio završio mi smo bili završili vi ste bili završili oni su bili završili

GLAGOL POMOĆNI GLAGOL

159

ẹssere 1. KONJUGACIJA

io tu lui / lei noi voi loro

ero eri era eravạmo eravạte ẹrano

andato/a andato/a andato/a andati/e andati/e andati/e

ja sam bio /la otišao /la ti si bio /la otišao /la on /ona je bio /la otišao /la mi smo bili/e otišli / e vi ste bili/e otišli / e oni / e su bili/e otišli / e

2. KONJUGACIJA

io tu lui / lei noi voi loro

ero eri era eravạmo eravạte ẹrano

cresciuto/a cresciuto/a cresciuto/a cresciuti/e cresciuti/e cresciuti/e

ja sam bio /la odrastao /la ti si bio /la odrastao /la on /ona je bio /la odrastao /la mi smo bili/e odrasli / e vi ste bili/e odrasli / e oni / e su bili/e odrasli / e

3. KONJUGACIJA

io tu lui / lei noi voi loro

ero eri era eravạmo eravạte ẹrano

partito/a partito/a partito/a partiti/e partiti/e partiti/e

ja sam bio /la otputovao /la ti si bio /la otputovao /la on /ona je bio /la otputovao /la mi smo bili/e otputovali / e vi ste bili/e otputovali / e oni / e su bili/e otputovali / e

Pluskvamperfekat je prošlo svršeno vreme i njime se označavaju radnje koje prethode nekoj drugoj prošloj radnji: Quando arrivai era già tutto finito = Kada sam stigao sve je već bilo gotovo

Quando sono arrivato era già tutto finito = (kao gore)

160

Prosti perfekat Prosti perfekat je prošlo svršeno vreme i upotrebljava se uglavnom u jeziku književnosti. Obiluje nepravilnim oblicima, naročito u 2. konjugaciji. Gradi se dodavanjem ličnih nastavaka na osnovu koja se dobija odbacivanjem završetaka –are, –ere ili –ire : 1. KONJUGACIJA 2. KONJUGACIJA 3. KONJUGACIJA JEDNINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE MNOŽINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE

– ại – ạsti –ò

– ẹi – ẹsti –è

– ịi – ịsti –ì

– ạmmo – ạste – ạrono

– ẹmmo – ẹste – ẹrono

– ịmmo – ịste – ịrono

Pregled oblika prostog perfekta: 1. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

lavorại lavorạsti lavorò lavorạmmo lavorạste lavorạrono

io tu lui noi voi loro

credẹi credẹsti credé credẹmmo credẹste credẹrono

ja sam radio ti si radio on je radio mi smo radili vi ste radili oni su radili

2. KONJUGACIJA

ja sam verovao ti si verovao on je verovao mi smo verovali vi ste verovali oni su verovali

161

GLAGOL

3. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

finịi finịsti finì finịmmo finịste finịrono

ja sam završio ti si završio on je završio mi smo završili vi ste završili oni su završili

Najvažniji glagoli s nepravilnim prostim perfektom prikazani su u odeljku 6.11, a o nekim nepravilnostima prostog perfekta govori se i u narednom odeljku. Nepravilne osnove prostog perfekta Osnove 2. lica j. i 1. i 2. lica mn. su pravilne. Nepravilne su osnove prostog perfekta za 1. i 3. lice jednine i 3. lice množine; one se grade na tri načina: •

umetanjem glasa –s – u glagolsku osnovu: cọgliere vịncere

•

➔ colsi/cogliesti ➔ vinsi/vincesti

ponavljanjem suglasnika ili sloga osnove: conọscere ➔ conobbi/conoscesti cadere ➔ caddi/cadesti

•

= ubrati = pobediti

= upoznati = pasti

promenom naglašenog samoglasnika osnove: fare mẹttere

➔ feci/facesti ➔ misi/mettesti

= raditi = staviti

162

Pluskvamperfekat II Pluskvamperfekat II je složeno vreme i nema posebne lične nastavke. Gradi se od prostog perfekta pomoćnog glagola i participa prošlog glavnog glagola: POMOĆNI GLAGOL

avere

1. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

ebbi avẹsti ebbe avẹmmo avẹste ẹbbero

lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato

ja sam bio radio ti si bio radio on je bio radio mi smo bili radili vi ste bili radili oni su bili radili

2. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

ebbi avẹsti ebbe avẹmmo avẹste ẹbbero

io tu lui noi voi loro

ebbi avẹsti ebbe avẹmmo avẹste ẹbbero

creduto creduto creduto creduto creduto creduto

ja sam bio verovao ti si bio verovao on je bio verovao mi smo bili verovali vi ste bili verovali oni su bili verovali

3. KONJUGACIJA

finito finito finito finito finito finito

ja sam bio završio ti si bio završio on je bio završio mi smo bili završili vi ste bili završili oni su bili završili

GLAGOL POMOĆNI GLAGOL

163

ẹssere 1. KONJUGACIJA

io tu lui / lei noi voi loro

fui fosti fu fummo foste fụrono

andato/a andato/a andato/a andati/e andati/e andati/e

ja sam bio /la otišao /la ti si bio /la otišao /la on /ona je bio /la otišao /la mi smo bili / e otišli / e vi ste bili / e otišli/ e oni / e su bili/e otišli / e

2. KONJUGACIJA

io tu lui / lei noi voi loro

fui fosti fu fummo foste fụrono

cresciuto/a cresciuto/a cresciuto/a cresciuti/e cresciuti/e cresciuti/e

ja sam bio /la odrastao /la ti si bio /la odrastao /la on /ona je bio /la odrastao /la mi smo bili / e odrasli / e vi ste bili / e odrasli / e oni/e su bili / e odrasli / e

3. KONJUGACIJA

io tu lui / lei noi voi loro

fui fosti fu fummo foste fụrono

partito/a partito/a partito/a partiti/e partiti/e partiti/e

ja sam bio /la otputovao /la ti si bio /la otputovao /la on /ona je bio /la otputovao /la mi smo bili / e otputovali / e vi ste bili / e otputovali / e oni/e su bili / e otputovali / e

Pluskvamperfekat II upotrebljava se gotovo isključivo u jeziku književnosti, u zavisno–vremenskim rečenicama. Označava prošle radnje koje prethode drugoj prošloj radnji u prostom perfektu: Dopo che ebbe finito, uscì = Nakon što je završio, izašao je

Appena fu uscito, tutto tornò come prima = Čim je izašao, sve se vratilo na staro

164

Slaganje vremena Kada je u nezavisnoj rečenici upotrebljeno neko od prošlih vremena, u zavisnoj mogu da se upotrebe glagolski oblici navedeni u koloni levo: RADNJA ZAVISNE REČENICE ISTOVREMENA JE S RADNJOM NEZAVISNE REČENICE

Diceva che aveva ragione IMPERFEKAT Sperò che lui avesse KONJUNK. ragione Sperava di avere INFINITIV abbastanza soldi GERUNDIJ Si è allontanato ridendo IMPERFEKAT INDIKATIVA

Z=N

Govorio je da je u pravu Ponadao se da je on u pravu Nadao se da ima dovoljno novca Udaljio se smejući se

RADNJA ZAVISNE REČENICE VREMENSKI PRETHODI RADNJI NEZAVISNE REČENICE

Z➔N

Sapeva che l'anno Znao je da je prethodne precedente ci andava godine odlazio tamo IMPERFEKAT Ho creduto che ci Verovao sam da je KONJUNK. andasse regolarmente tamo odlazio redovno IMPERFEKAT INDIKATIVA

Saznao sam da je otputovao PLUSKVAMP. Non sapevo che fosse Nisam znao da je KONJUNK. partito otputovao INFINITIV Non ha saputo di aver Nije saznao da je PROŠLI sbagliato pogrešio PARTICIP Entrata in classe andava Ušavši u razred, odlazila PROŠLI al suo posto je na svoje mesto GERUNDIJ Avendo mangiato, Pošto bi jeo, odremao PROŠLI schiacciava un pisolino bi malo PLUSKVAMP.

Seppi che era partito

165

GLAGOL RADNJA NEZAVISNE REČENICE VREMENSKI PRETHODI RADNJI ZAVISNE REČENICE

Aveva detto che sarebbe successo Era certo che ci IMPERFEKAT andava IMPERFEKAT Credevo che ci KONJUNKTIVA andasse anche lei Disse che ci sarebbe PLUSKVAMP. andata, se avesse KONJUNKTIVA potuto Ha creduto di andarci INFINITIV anche lei

KONDICIONAL PROŠLI

N➔Z

Govorio je da će se to desiti Bilo je izvesno da će da ide (tamo) Verovao sam da će i ona da ide (tamo) Rekla je da će otići (tamo), ukoliko bude mogla Poverovala je da će i ona da ide (tamo)

Izuzeci od slaganja vremena Treba pomenuti dva značajna izuzetka od slaganja vremena. 1. U govornom jeziku, posle perfekta koji se odnosi na trenutak govorenja, u zavisnoj rečenici mora se upotrebiti: prezent za istovremenu radnju, perfekat za radnju koja prethodi nezavisnoj rečenici i futur za radnju koja je posteriorna u odnosu na radnju nezavisne rečenice: Ha detto che Paolo sta male Ha detto che farà bel tempo Ha detto che ha già mangiato

Rekao je da Paolu nije dobro Rekao je da će biti lepo vreme Rekao je da je već jeo

166

2. Ako je u nezavisnoj rečenici upotrebljen prosti perfekat, u zavisnoj može takođe da se upotrebi prosti perfekat ukoliko su dve radnje u tesnoj vezi jedna s drugom: Quando mi vide, mi corse incontro Quando accesi la luce non vidi nessuno

Kada me video potrčao mi je u susret Kada sam upalio svetlo nisam video nikoga

Indirektni govor Prelazak s direktnog na indirektni govor postavlja nekoliko problema: 

poštovanje pravila o slaganju vremena: Ha detto: “È giusto” = Rekao je: “Pravedno je” Ha detto che era giusto = Rekao je da je pravedno Disse: “È giusto” = Rekao je: “Pravedno je” Disse che era giusto = Rekao je da je pravedno



izbor odgovarajućeg lica: Ha detto: “Tu sei un ipọcrita!” = Rekao je: “Ti si licemer” Ha detto che (lui) era un ipọcrita = Rekao je da je on

licemer

Ha concluso: “Voi siete di troppo” = Zaključio je: “Vi ste

suvišni”

Ha concluso che (loro) ẹrano di troppo = Zaključio je

da su oni suvišni



izbor odgovarajuće odredbe za vreme:

oggi ➔ quel giorno domani ➔ l’indomani ieri ➔ il giorno prima (il giorno dopo) ora ➔ in quel momento fra poco ➔ ben presto fa ➔ prima

167

GLAGOL

izbor odgovarajuće pokazne zamenice ili pokaznog prideva: 

questo ➔ quello

6.8.2. Konjunktiv Konjunktiv je glagolski način koji upućuje na zamišljeni, nestvarni, željеni svet. Konjunktivom se ne nameće vlastit stav, već se pokazuje kolebanje, neubeđenost, nesigurnost, suzdržanost. Uglavnom se upotrebljava u zavisnim rečenicama, posle nekog od brojnih glagola, veznika ili izraza koji zahtevaju upotrebu ovog načina. Konjunktiv ima četiri vremena: • • • •

prezent perfekat imperfekat pluskvamperfekat Prezent konjunktiva

Prezent konjunktiva gradi se od iste osnove od koje se gradi prezent indikativa; lični nastavci su: JEDNINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE MNOŽINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE

1. KONJUGACIJA

2. KONJUGACIJA

3. KONJUGACIJA

–i –i –i

–a –a –a

–a –a –a

– iạmo – iạte – ino

– iạmo – iạte – ano

– iạmo – iạte – ano

168

Pregled oblika prezenta konjunktiva: 1. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

lavori lavori lavori lavoriạmo lavoriạte lavọrino

che io che tu che lui che noi che voi che loro

creda creda creda crediạmo crediạte crẹdano

che io che tu che lui che noi che voi che loro

apra apra apra apriạmo apriạte ạprano

(da) ja radim (da) ti radiš (da) on radi (da) mi radimo (da) vi radite (da) oni rade

2. KONJUGACIJA

(da) ja verujem (da) ti veruješ (da) on veruje (da) mi verujemo (da) vi verujete (da) oni veruju

3. KONJUGACIJA*

(da) ja otvorim (da) ti otvoriš (da) on otvori (da) mi otvorimo (da) vi otvorite (da) oni otvore

* Glagoli koji imaju umetak –isc – u prezentu indikativa imaju isti taj umetak i u prezentu konjunktiva.

Prezent konjunktiva upotrebljava se u zavisnoj rečenici ukoliko je u nezavisnoj rečenici upotrebljeno sadašnje vreme i ukoliko zavisna rečenica iskazuje odnos istovremenosti s nezavisnom rečenicom:

169

GLAGOL

Voglio che tu non lavori più = Hoću da ti više ne radiš Lo fa, sebbene non gli creda = Radi to, mada mu ne veruje

È strano che il film finisca così presto = Čudno je da se film završava tako rano

Perfekat konjunktiva Perfekat konjunktiva je složeno prošlo vreme i nema posebne lične nastavke. Gradi se od prezenta konjunktiva pomoćnog glagola i participa prošlog glavnog glagola. Pregled oblika perfekta konjunktiva: POMOĆNI GLAGOL avere 1. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

ạbbia ạbbia ạbbia abbiạmo abbiạte ạbbiano

che io che tu che lui che noi che voi che loro

ạbbia ạbbia ạbbia abbiạmo abbiạte ạbbiano

che io che tu che lui che noi che voi che loro

ạbbia ạbbia ạbbia abbiạmo abbiạte ạbbiano

lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato

(da) sam ja radio (da) si ti radio (da) je on radio (da) smo mi radili (da) ste vi radili (da) su oni radili

2. KONJUGACIJA

creduto creduto creduto creduto creduto creduto

(da) sam ja verovao (da) si ti verovao (da) je on verovao (da) smo mi verovali (da) ste vi verovali (da) su oni verovali

3. KONJUGACIJA

finito finito finito finito finito finito

(da) sam ja završio (da) si ti završio (da) je on završio (da) smo mi završili (da) ste vi završili (da) su oni završili

170 POMOĆNI GLAGOL

ẹssere

che io che tu che lui/lei che noi che voi che loro

sịa sịa sịa siạmo siạte sịano

che io che tu che lui/lei che noi che voi che loro

sịa sịa sịa siạmo siạte sịano

che io che tu che lui/lei che noi che voi che loro

sịa sịa sịa siạmo siạte sịano

andato/a (da) sam ja otišao / la andato/a (da) si ti otišao / la andato/a (da) je on /ona otišao/ la andati/e (da) smo mi otišli / e andati/e (da) ste vi otišli / e andati/e (da) su oni / e otišli / e 2. KONJUGACIJA cresciuto/a (da) sam ja odrastao / la cresciuto/a (da) ti si odrastao / la cresciuto/a (da) je on /ona odrastao / la cresciuti/e (da) smo mi odrasli / e cresciuti/e (da) ste vi odrasli / e cresciuti/e (da) su oni / e odrasli / e 3. KONJUGACIJA partito/a (da) sam ja otputovao / la partito/a (da) si ti otputovao / la partito/a (da) je on /ona otputovao / la partiti/e (da) smo mi otputovali / e partiti/e (da) ste vi otputovali / e partiti/e (da) su oni / e otputovali / e

1. KONJUGACIJA

Perfekat konjunktiva upotrebljava se u zavisnoj rečenici ukoliko je u nezavisnoj rečenici upotrebljen glagol u prezentu ili veznik koji zahteva upotrebu konjunktiva, a radnja zavisne rečenice prethodi radnji nezavisne: Spero che lui non ạbbia speso troppo = Nadam se da on nije previše potrošio

Ci va, sebbene non gli ạbbia creduto = Ide tamo, mada mu nije poverovao

171

GLAGOL

Imperfekat konjunktiva Imperfekat konjunktiva gradi se od iste osnove kao i imperfekat indikativa; lični nastavci su: JEDNINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE MNOŽINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE

1. KONJUGACIJA

2. KONJUGACIJA

3. KONJUGACIJA

– ssi – ssi – sse

– ssi – ssi – sse

– ssi – ssi – sse

– ssimo – ste – ssero

– ssimo – ste – ssero

– ssimo – ste – ssero

Pregled oblika imperfekta konjunktiva: 1. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

lavorassi lavorassi lavorasse lavorạssimo lavorạste lavorạssero

(da) ja radim (da) ti radiš (da) on radi (da) mi radimo (da) vi radite (da) oni rade

2. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

credessi credessi credesse credẹssimo credẹste credẹssero

(da) ja verujem (da) ti veruješ (da) on veruje (da) mi verujemo (da) vi verujete (da) oni veruju

172 3. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

finissi finissi finisse finịssimo finịste finịssero

(da) ja završavam (da) ti završavaš (da) on završava (da) mi završavamo (da) vi završavate (da) oni završavaju

Imperfekat konjunktiva je prošlo nesvršeno vreme i upotrebljava se u zavisnoj rečenici ukoliko je u nezavisnoj upotrebljen glagol u prošlom vremenu, a zavisna iskazuje istovremenost sa nezavisnom rečenicom. Nekoliko primera: Volevo che tu non lavorassi più = Hteo sam da ti više ne radiš

Ci andò, sebbene non gli credesse = Otišao je tamo, mada mu nije verovao

Pluskvamperfekat konjunktiva Pluskvamperfekat konjunktiva je prošlo složeno vreme i nema posebne lične nastavke; gradi se od imperfekta konjunktiva pomoćnog glagola i participa prošlog glavnog glagola: POMOĆNI GLAGOL avere

1. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

avessi avessi avesse avẹssimo avẹste avẹssero

lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato

(da) sam ja (bio) radio (da) si ti (bio) radio (da) je on (bio) radio (da) smo mi (bili) radili (da) ste vi (bili) radili (da) su oni (bili) radili

GLAGOL

173

2. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

avessi avessi avesse avẹssimo avẹste avẹssero

creduto creduto creduto creduto creduto creduto

che io che tu che lui che noi che voi che loro

avessi avessi avesse avẹssimo avẹste avẹssero

finito finito finito finito finito finito

(da) sam ja (bio) verovao (da) si ti (bio) verovao (da) je on (bio) verovao (da) smo mi (bili) verovali (da) ste vi (bili) verovali (da) su oni (bili) verovali

3. KONJUGACIJA

(da) sam ja (bio) završio (da) si ti (bio) završio (da) je on (bio) završio (da) smo mi (bili) završili (da) ste vi (bili) završili (da) su oni (bili) završili

POMOĆNI GLAGOL ẹssere

(kao i kod svih složenih vremena, particip prošli slaže se u rodu i broju sa subjektom) 1. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

fossi fossi fosse fọssimo foste fọssero

andato andato andato andati andati andati

(da) sam ja (bio) otišao (da) si ti (bio) otišao (da) je on (bio) otišao (da) smo mi (bili) otišli (da) ste vi (bili) otišli (da) su oni (bili) otišli

2. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

fossi fossi fosse fọssimo foste fọssero

cresciuto cresciuto cresciuto cresciuti cresciuti cresciuti

(da) sam ja (bio) odrastao (da) ti si (bio) odrastao (da) je on (bio) odrastao (da) smo mi (bili) odrasli (da) ste vi (bili) odrasli (da) su oni (bili) odrasli

174 3. KONJUGACIJA

che io che tu che lui che noi che voi che loro

fossi fossi fosse fọssimo foste fọssero

partito partito partito partiti partiti partiti

(da) sam ja (bio) otputovao (da) si ti (bio) otputovao (da) je on (bio) otputovao (da) smo mi (bili) otputovali (da) ste vi (bili) otputovali (da) su oni (bili) otputovali

Pluskvamperfekat konjunktiva upotrebljava se u zavisnoj rečenici ukoliko u nezavisnoj stoji glagol u prošlom vremenu ili veznik koji zahteva upotrebu konjunktiva, a zavisna sadrži radnju koja prethodi nezavisnoj. Nekoliko primera: Speravo che tu non avessi lavorato troppo = Nadao sam se da ti nisi previše (bio) radio

Ci andò, sebbene non gli avesse creduto = Otišao je tamo, mada mu nije poverovao

Upotreba konjunktiva Upotreba konjunktiva u zavisnoj rečenici uslovljena je glagolima ili veznicima koji uvode zavisnu rečenicu. Konjunktiv se upotrebljava u zavisnim rečenicama ukoliko: nezavisna rečenica sadrži glagol koji spada u: glagole želje (volere, desiderare, piacere itd.): GLAGOL ŽELJE



Voglio che tu esca = Hoću da (ti) izađeš Vogliamo che finịscano = Želimo da završe Desịdera che veniate = Želi da dođete Desịderano che sia qui = Žele da bude ovde

GLAGOL

175

GLAGOL NAREDBE

glagole naredbe (ordinare, esịgere, proibire, impedire itd.): Ọrdino che ẹscano = Naređujem da izađu Esige che veniạte = Zahteva da dođete Proibisco che ẹntrino = Zabranjujem da uđu Impedisco che sbạglino = Sprečavam ih da

pogreše

GLAGOLI NADANJA

glagole nadanja (sperare, aspettarsi itd.): Spero che non lui sia troppo stanco = Nadam

se da on nije suviše umoran Ci aspettiamo che migliori = Očekujemo da

će da se poboljša

GLAGOLI STRAHOVANJA

glagole strahovanja (temere, avere paura i sl.): Temo che sia stanco = Bojim se da je umoran Non temete che pọssano sbagliare? = Zar se

ne bojite da mogu da pogreše? Ho paura che Marco non voglia farlo = Bojim

se da Marko ne želi da to radi

glagole mišljenja (pensare, crẹdere itd.): Ritengo che lui non ạbbia ragione = Smatram GLAGOLI MIŠLJENJA

da on nije u pravu Credo che lei sia brava = Verujem da je ona

sposobna Pensa che faccia bene alla salute = Misli da

godi zdravlju Dubitiạmo che sia così = Sumnjamo da je

tako

176 

u nezavisnoj rečenici stoji:

BEZLIČNI GLAGOLI

bezličan glagol (sembrare, parere, piacere, bisognare itd.): Sembra che ạbbia sbagliato = Izgleda da je pogrešio Bisogna che tu vada dal mẹdico = Treba da odeš

kod lekara

Mi piace il fatto che lui studi l’italiano = Dopada

mi se to što on uči italijanski

Occorre che venga sụbito = Neophodno je da

odmah dođe

BEZL. IZRAZI S GL. ẹssere

bezličan izraz s glagolom ẹssere (è ora, è giusto, è bello itd.):

È ora che lui vada a casa = Vreme je da ode kući È giusto che io lavori tutto il giorno? = Da li je

pravedno da ja radim ceo dan?

zavisnu rečenicu uvodi veznik ili veznički izraz za:

DOPUSNU REČENICU

NAMERNU REČENICU



È bene che sia così = Dobro je što je tako

Lo faccio affinché voi viviate meglio = Činim to da

biste bolje živeli

Lo dico perché migliori la vostra posizione = To

kažem da bi se vaš položaj poboljšao

Parlo benché nessuno mi ascolti = Govorim, mada

me niko ne sluša

Va in ufficio sebbene ạbbia mal di testa = Ide na

posao iako ga boli glava

POGODBENU REČENICU

177

Te lo dico purché tu non lo dica a nessuno = Kazaću

VREMENSKU REČENICU

GLAGOL

Vado via prima che lui ạbbia finito = Odlazim pre



ti (to), pod uslovom da nikome ne kažeš Lo farò a patto che tutti mi sẹguano = Učiniću to,

pod uslovom da me svi slede nego što (će) on (da) završi Andò via prima che il film fosse finito = Otišao je

pre nego što se film završio

objekatska rečenica prethodi nezavisnoj: Che lui ạbbia ragione, lo vẹdono tutti = Da je on u pravu, svi mogu da vide

Che sia un disastro, lo capiamo anche noi = Da je to katastrofa, shvatamo i mi

konjunktiv se upotrebljava u hipotetičkim rečenicama (vidi str. 182-184) 

Konjunktiv u nezavisnoj rečenici U nezavisnoj rečenici konjunktiv se upotrebljava ređe, i tada ima ili funkciju imperativa za formalno obraćanje u trećem licu: Ẹntrino, signori = Uđite, gospodo Fạccia come ho detto = Uradite kako sam rekao

ili je u službi indirektne naredbe upućene trećim licima (osobe kojima se naređuje nisu prisutne): Ẹntrino = Neka uđu Ordinò che uscịssero tutti = Naredi da svi izađu

178

Konjunktiv u nezavisnoj rečenici može da uputi i na želju da se nešto dogodi: Vạdano al diạvolo! = Neka idu do đavola! Voglia il cielo che non sia così = Daj Bože da nije tako Potesse venire con me! = Eh da može da pođe sa mnom!

6.8.3. Kondicional Kondicional upućuje na radnju čije je ostvarenje neizvesno ili uslovljeno određenim okolnostima. Ima dva vremena: prezent i prošlo vreme. Prezent kondicionala Osnova za prezent kondicionala ista je kao i osnova za futur: amare =

amer +

Primeri crẹdere =

creder +

dormire =

dormir +

lični nastavci za kondicional lični nastavci za kondicional lični nastavci za kondicional

LIČNI NASTAVCI

1. KONJUGACIJA JEDNINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE MNOŽINA

1. LICE 2. LICE 3. LICE

2. KONJUGACIJA 3. KONJUGACIJA

– ẹi – ẹsti – ẹbbe

– ẹi – ẹsti – ẹbbe

– ẹi – ẹsti – ẹbbe

– ẹmmo –ẹste – ẹbbero

– ẹmmo – ẹste – ẹbbero

– ẹmmo – ẹste – ẹbbero

179

GLAGOL

Pregled oblika prezenta kondicionala: 1. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

lavorerẹi lavorerẹsti lavorerẹbbe lavorerẹmmo lavorerẹste lavorerẹbbero

io tu lui noi voi loro

crederẹi crederẹsti crederẹbbe crederẹmmo crederẹste crederẹbbero

io tu lui noi voi loro

finirẹi finirẹsti finirẹbbe finirẹmmo finirẹste finirẹbbero

ja bih radio ti bi radio on bi radio mi bismo radili vi biste radili oni bi radili

2. KONJUGACIJA

ja bih verovao ti bi verovao on bi verovao mi bismo verovali vi biste verovali oni bi verovali

3. KONJUGACIJA

ja bih završio ti bi završio on bi završio mi bismo završili vi biste završili oni bi završili

Prezent kondicionala odnosi se na trenutak govorenja i nema dodirnih tačaka s prošlošću. Pošto srpski jezik nema pravi kondicional prošli, treba voditi računa o tome koje vreme italijanskog kondicionala treba upotrebiti: Dopalo bi mi se = Mi piacerebbe (italijanski iskaz odnosi se na sadašnjost)

Dopalo bi mi se = Mi sarebbe piaciuto (italijanski iskaz odnosi se na prošlost)

180

Kondicional prošli Kondicional prošli je složeno vreme i nema posebne lične nastavke. Gradi se od prezenta kondicionala pomoćnog glagola i participa prošlog glavnog glagola. Pregled oblika kondicionala prošlog: POMOĆNI GLAGOL AVERE

1. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

avrẹi avrẹsti avrẹbbe avrẹmmo avrẹste avrẹbbero

lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato lavorato

io tu lui noi voi loro

avrẹi avrẹsti avrẹbbe avrẹmmo avrẹste avrẹbbero

creduto creduto creduto creduto creduto creduto

ja bih (bio) radio ti bi (bio) radio on bi (bio) radio mi bismo (bili) radili vi biste (bili) radili oni bi (bili) radili

2. KONJUGACIJA

ja bih (bio) verovao ti bi (bio) verovao on bi (bio) verovao mi bismo (bili) verovali vi biste (bili) verovali oni bi (bili) verovali

3. KONJUGACIJA

io tu lui noi voi loro

avrẹi avrẹsti avrẹbbe avrẹmmo avrẹste avrẹbbero

finito finito finito finito finito finito

ja bih (bio) završio ti bi (bio) završio on bi (bio) završio mi bismo (bili) završili vi biste (bili) završili oni bi (bili) završili

GLAGOL POMOĆNI GLAGOL

ẹssere

io tu lui/lei noi voi loro

andato/a andato/a andato/a andati/e andati/e andati/e

181

1. KONJUGACIJA

sarẹi sarẹsti sarẹbbe sarẹmmo sarẹste sarẹbbero

ja bih (bio / la) otišao /la ti bi (bio / la) otišao /la on/a bi (bio / la) otišao /la mi bismo (bili / e) otišli / e vi biste (bili / e) otišli / e oni / e bi (bili / e) otišli / e

2. KONJUGACIJA

io tu lui/lei noi voi loro

sarẹi sarẹsti sarẹbbe sarẹmmo sarẹste sarẹbbero

cresciuto/a cresciuto/a cresciuto/a cresciuti/e cresciuti/e cresciuti/e

ja bih (bio / la) odrastao /la ti bi (bio / la) odrastao /la on/a bi (bio / la) odrastao /la mi bismo (bili / e) odrasli / e vi biste (bili / e) odrasli / e oni / e bi (bili / e) odrasli / e

3. KONJUGACIJA

io tu lui/lei noi voi loro

sarẹi sarẹsti sarẹbbe sarẹmmo sarẹste sarẹbbero

partito/a partito/a partito/a partiti/e partiti/e partiti/e

ja bih (bio / la) otputovao /la ti bi (bio / la) otputovao /la on/a bi (bio / la) otputovao /la mi bismo (bili / e) otputovali / e vi biste (bili / e) otputovali / e oni / e bi (bili / e) otputovali /e

Kondicional prošli upotrebljava se za iskazivanje pretpostavki, zahteva, neproverenih informacija vezanih za prošlost (vidi str. 179). Naročito važna funkcija kondicionala prošlog jeste iskazivanje radnje koja je vršena nakon nekog trenutka u prošlosti („budućnost u prošlosti”): Pensava che sarebbe venuto = Mislio je da će doći Pensò che avrebbe vinto = Pomisli da će pobediti

182

Kondicional prošli u ovoj funkciji može da se zameni infinitivom, ukoliko su subjekti zavisne i nezavisne isti i ukoliko glagol u nezavisnoj rečenici može da uvede posteriornu radnju/stanje: Pensò di vịncere = Pomisli da će pobediti

Upotreba kondicionala Kondicional se upotrebljava i u nezavisnim i u zavisnim rečenicama. Naročito su važne sledeće funkcije kondicionala:    

u hipotetičkim rečenicama za ublažavanje zahteva ili tvrdnje za iskazivanje “budućnosti u prošlosti” za neproverene tvrdnje Hipotetičke rečenice

Hipotetička rečenica kazuje šta će se desiti ukoliko se ispuni određen uslov. Postoje:   

realne potencijalne irealne hipotetičke rečnice Realna hipotetička rečenica

Realna hipotetička rečenica odnosi se na sadašnjost i na budućnost; i nezavisna i zavisna rečenica su u indikativu (nezavisna može, eventualno, da bude u imperativu), a gradi se najčešće prezentom i futurom indikativa:

GLAGOL

183

Se lo cerchi, lo trovi = Ako ga potražiš, naći ćeš ga Se lo cercherai, lo troverai = Ako ga budeš potražio, naći ćeš ga

Potencijalna hipotetička rečenica Potencijalna hipotetička rečenica odnosi se na sadašnjost i na budućnost. Ispunjenje postavljenog uslova smatra se neizvesnim, samim time je neizvesna i posledica: Se lo cercassi, lo troveresti = Kad bi ga potražio, našao bi ga

Se tu tornassi in tempo, potresti vedere la partita = Kad bi se vratio na vreme, mogao bi da gledaš utakmicu

Irealna hipotetička rečenica Irealna hipotetička rečenica odnosi se na prošlost. Postavljeni uslov nije bio zadovoljen, tako da se nije mogla ostvariti ni posledica. Gradi se pluskvamperfektom konjunktiva i kondicionalom prošlim: Se lo avessi cercato, lo avresti trovato = Da si ga potražio, našao bi ga

Se tu fossi tornato in tempo, avresti potuto vedere la partita = Da si se vratio na vreme, mogao si da gledaš utakmicu

U govornom jeziku irealna hipotetička rečenica može da se realizuje upotrebom imperfekta indikativa: Se lo cercavi, lo trovavi = Da si ga potražio, našao bi ga

184

Se tornavi in tempo, potevi vedere la partita = Da si se vratio na vreme, mogao si da gledaš utakmicu

Ublažavanje zahteva ili tvrdnje Kondicional se upotrebljava u učtivom obraćanju, umesto prezenta: Avrei bisogno di un’informazione = Trebala bi mi jedna informacija

Vorrei porre una domanda = Hteo bih da postavim pitanje

Kondicionalom se može ublažiti neka tvrdnja: Attualmente starei lavorando alla mia tesi = Trenutno radim na svojoj disertaciji

Io non avrei fame = Ja i nisam gladan

Izražavanje neproverenih tvrdnji Neproverene tvrdnje izražavaju se glagolom u kondicionalu. Upotrebi italijanskog kondicionala odgovara upotreba priloga navodno u našem jeziku: Marco avrebbe dei dẹbiti = Marko navodno ima neke dugove

Sarẹbbero arrivati per primi = Navodno su stigli prvi

Iskazivanje budućnosti u prošlosti U vezi s iskazivanjem budućnosti u prošlosti kondicionalom, vidi str. 181-182.

185

GLAGOL

6.8.4. Imperativ Imperativ ima samo jedno vreme – sadašnje. Imperativ za neformalno obraćanje razlikuje se od imperativa za formalno obraćanje. Neformalno obraćanje Neformalno obraćanje jednoj osobi vrši se u 2. licu jednine. Neformalno obraćanje grupi ljudi obavlja se u 2. licu množine; i 1. lice množine ima svoj oblik imperativa. Imperativ za neformalno obraćanje gradi se od osnove koja se dobija odbacivanjem infinitivnih nastavaka –are, –ere ili –ire, a na nju se dodaju lični nastavci izloženi u sledećoj tabeli: 1. KONJUGACIJA 2. KONJUGACIJA 3. KONJUGACIJA 2. LICE J. 1. LICE M. 2. LICE M.

–a – i ạmo – ạte

–i – i ạmo – ẹte

1. KONJUGACIJA

–i – i ạmo – ịte 2. KONJUGACIJA

tu lavora! radi! credi! noi lavoriạmo! (hajde da) crediạmo! radimo! voi lavorạte! radite! credẹte!

veruj! verujmo! verujte!

3. KONJUGACIJA

tu dormi! spavaj! finisci! noi dormiạmo! spavajmo! finiạmo! voi dormịte!

spavajte!

finịte!

završi! (hajde da) završimo! završite!

186

Formalno obraćanje Imperativ za formalno obraćanje gradi se od osnove koja se dobija odbacivanjem završetka –are, – ere ili –ire, a na nju se dodaju lični nastavci izloženi u narednoj tabeli: 1. KONJUGACIJA 2. KONJUGACIJA 3. KONJUGACIJA 3. LICE J. 3. LICE M.

–i – ino

–a – a no

–a – ano

Pregled oblika imperativa za formalno obraćanje: 1. KONJUGACIJA

(lei) (loro)

lavori! lavọrino!

(lei) (loro)

creda! crẹdano!

(lei) (loro)

dorma! dọrmano!

radite! (upućeno jednoj osobi) radite! (upućeno grupi ljudi) 2. KONJUGACIJA

verujte! (upućeno jednoj osobi) verujte! (upućeno grupi ljudi) 3. KONJUGACIJA

spavajte! (upućeno jednoj osobi) spavajte! (upućeno grupi ljudi)

Odrični oblici imperativa Odrični oblici imperativa dobijaju se dodavanjem priloga non ispred imperativa (ovo pravilo ne važi za 2. lice jednine – vidi narednu stranu): Non entriamo! - Nemojmo da uđemo! Non guardate! - Nemojte gledati! Non guardi, signore! - Nemojte da gledate, gospodine! Non guạrdino, signori! - Nemojte da gledate, gospodo!

187

GLAGOL

Odrični oblici za 2. lice jednine Odrični oblik imperativa za 2. lice jednine gradi se negacijom non i infinitivom glagola: Non guardare! Non rịdere! Non dormire!

Nemoj da gledaš! Ne smej se! Nemoj da spavaš!

Imperativ i zamenice i rečce Imperativ za 2. lice jednine i 1. i 2. lice množine piše se sastavljeno s nenaglašenim zamenicama i rečcama ci i ne. Nekoliko primera: 1. konjugacija: pọrtalo = donesi ga pọrtamelo = donesi mi ga portiạmone una = ponesimo jednu portiạmoci tutto = ponesimo sve (tamo) portạtevi la giacca, portạtevela = ponesite (sebi)

jaknu, ponesite je

2. konjugacija prẹndilo= uzmi ga prẹndimelo= uzmi mi ga prendiạmogli = uzmimo

mu

3. konjugacija finịscilo = završi ga finịscimelo = završi mi ga finiạmone due = završimo

dva

prendiạmoglieli = uzmimo finịtecelo = završite to na

mu ih

prendẹtegliene una =

uzmite jednu za njega

tom mestu

finịtene due = završite dva

188

Glagoli andare, dare, dire, fare i stare Drugo lice imperativa glagola andare, dare, dire,

fare i stare glasi: va' da' di'

idi daj kaži

fa' sta'

učini budi

Navedeni oblici kombinuju se s nenaglašenim zamenicama i rečcama ci i ne tako što se početni glas ovih reči izgovara pojačano, odnosno piše se udvojeno: mi, ti, gli, le, lo, la, le, li ci, ne mi, ti, gli, le, da’ lo, la, le, li ci, ne mi, ti, gli, le, di’ + lo, la, le, li ci, ne mi, ti, gli, le, fa’ lo, la, le, li ci, ne mi, ti, gli, le, sta’ lo, la, le, li ci, ne va’

vammi, vatti, vagli, vacci... vallo , valla, valle, valli vacci, vanne ci dammi, datti, dagli, dacci... dallo , dalla, dalli... dacci, danne ci dimmi, digli, dille, dicci... = dillo , dilla, dille, dilli dicci, dinne ci fammi, fatti, fagli, falle, facci fallo , falla, falli, falle facci, fanne ci stammi, stalle, stacci... stallo , stalla, stalle, stalli stacci, stanne ci

I na ove oblike imperativa moguće je dodati združene oblike zamenica. Nekoliko primera: Vammi a comprare l’olio = Idi da mi kupiš ulje

{ Vạmmelo a comprare = Idi da mi ga kupiš a lui = Daj ga njemu { Dallo Dạglielo = Daj mu ga

189

GLAGOL

vedere la foto = Pokaži mi sliku { Fammi Fạmmela vedere = Pokaži mi je a sentire = Slušaj me { Stammi Stanne certo = Budi siguran u to

Navedeni imperativi za 2. lice grade odrični oblik na dva načina: non darlo a lui non dạrglielo non fạrcelo non ce lo fare

} nemoj da mu ga daš } nemoj da nam to radiš

6.9. Infinitni glagolski načini Infinitni glagolski načini nemaju sva lica i oba broja; samo su samo delimično vezani za vreme ili za glagolsko stanje. Infinitni načini su infinitiv, gerundij i particip. Sa izuzetkom infinitiva, oni se upotrebljavaju samo u zavisnim rečenicama.

6.9.1. Infinitiv Infinitiv ima dva oblika: prezent i prošlo vreme. Prezent infinitiva Infinitiv je nepromenljiv glagolski oblik. Odlikuje se nastavkom –re ; najčešće se upotrebljava u zavisnim rečenicama za radnje koje su istovremene s nezavisnom rečenicom: 1. KONJUGACIJA

2. KONJUGACIJA

3. KONJUGACIJA

amare

crẹdere

finire

190

Upotreba infinitiva Da bi se upotrebio infinitiv, subjekat nezavisne rečenice i subjekat zavisne moraju biti isti. Izuzetak čine glagoli percepcije i glagoli naredbe, molbe, savetovanja – vidi dalje, navedene primere. Infinitiv može da se upotrebi: 

u nezavisnim rečenicama i posle come, dove,

quando, perché, che, chi, che cosa :

Eh, lavorare tutta la vita… = Ah, raditi ceo život… Che fare? Dove andare? = Šta činiti? Kuda ići? Chiamare chi? = A koga da pozovem? Perché viaggiare? = Zašto putovati? Come andare avanti? = Kako nastaviti? 

u nezavisnim rečenicama, umesto imperativa: Circolare! = Razlaz! Prẹndere o lasciare! = Uzmi ili ostavi!



u zavisnim rečenicama, gde se najčešće javlja: Penso di avere ragione = Mislim da sam u pravu Provo a ripẹtere = Pokušaću da ponovim



u raznim strukturama, sa ili bez predloga: Voglio viaggiare un po’ = Hoću da malo putujem Sta per cadere = Samo što nije pao Comincio a capire = Počinjem da shvatam Finisci di lavorare? = Da li završavaš s poslom? Prova a farlo = Pokušaj da to uradiš Crede di avere ragione = Misli da je u pravu Ora mi metto a lavorare = Sada ću početi da radim Non osa uscire = Ne sme da izađe Le piace nuotare = Ona voli da pliva

191

GLAGOL



posle glagola percepcije: Lo vediamo entrare = Vidimo ga kako ulazi Sento arrivare l’auto = Čujem kako dolazi auto

posle glagola govorenja (dire = reći, aggiungere = dodati, rispọndere = odgovoriti itd.), nared-be (ordinare = narediti, comandare = zapovediti), molbe (pregare = moliti, supplicare = preklinjati), savetovanja (consigliare = savetovati, suggerire = 

predložiti):

Le dico di fare presto = Kažem joj da požuri Gli ọrdino di uscire = Naređujem mu da izađe La prego di non farlo = Molim je da to ne uradi Ti consiglio di pensarci bene = Savetujem ti da dobro razmisliš



posle priloga ecco : Ecco arrivare il professore = Evo stiže profesor Ẹccolo arrivare = Evo ga, stiže

Infinitiv prošli Infinitiv prošli upotrebljava se u zavisnim rečenicama i označava radnju koja prethodi radnji nezavisne rečenice. Njegovi oblici su: 1. KONJUGACIJA

2. KONJUGACIJA

3. KONJUGACIJA

avere amato

avere creduto

avere finito

ẹssere andato

ẹssere caduto

ẹssere partito

192

Upotreba infinitiva prošlog Infinitiv prošli upotrebljava se u zavisnim rečenicama čija radnja prethodi radnji nezavisne rečenice: So di avere avuto ragione = Znam da sam bio u pravu Credeva di ẹssere stato il più bravo = Verovao je da je bio najbolji

Dopo aver mangiato, andò a dormire = Nakon što je jeo, otišao je da spava

Infinitiv i nenaglašene zamenice i rečce ci i ne Nenaglašene lične i povratne zamenice i rečce ci i ne stoje posle infinitiva i pišu se sastavljeno s njim: Comincia a farlo! = Počni da to radiš! Comincia a muọversi = Počinje da se kreće Suole prẹnderne due = Ima običaj da uzme dva Sa di averci trovato tutto = Zna da je (tu) našao sve

6.9.2. Gerundij Gerundij ima dva vremena: prezent gerundija odgovara našem glagolskom prilogu na –ći, dok gerundij prošli odgovara glagolskom prilogu na –vši. Prezent gerundija Prezent gerundija je pravilan glagolski oblik; gradi se tako što se odbaci infinitivni nastavak –re i doda – ndo. Oblici prezenta gerundija su: 1. KONJUGACIJA

2. KONJUGACIJA

3. KONJUGACIJA

amando

credẹndo

dormẹndo

193

GLAGOL

Neki nepravilni glagoli grade gerundij od osnove imperfekta indikativa: bere fare dire tradurre porre trarre

beve-vo face – vo dice – vo traduce – vo pone – vo trae – vo

➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔

bevendo facendo dicendo traducendo ponendo traendo

Gerundij se upotrebljava samo u zavisnim rečenicama; on upućuje na proces koji je uvek istovremen s nezavisnom rečenicom. Subjekat nezavisne i subjekat zavisne rečenice moraju biti isti: Tornando a casa, incontro Gino = Dok se vraćam kući, srećem Đina

Stando così le cose, me ne vado = Pošto stvari stoje tako, odlazim

Comprando alla Coop, risparmi = Ako kupuješ u Kopu, uštedećeš

Gerundij prošli Oblici gerundija prošlog su: 1. KONJUGACIJA

2. KONJUGACIJA

3. KONJUGACIJA

avendo amato ẹssendo andato

avendo creduto ẹssendo caduto

avendo dormito ẹssendo partito

Gerundij prošli se upotrebljava u uzročnim i u vremenskim rečenicama i on upućuje na radnje koje su završene pre početka radnje nezavisne rečenice: Essendo tornato a casa, ho incontrato Gino = Pošto sam se vratio kući, sreo sam Đina

Avendo finito, me ne vado = Pošto sam završio, odlazim

194

Gerundij i nenaglašene zamenice i rečce ci i ne Nenaglašene lične i povratne zamenice i rečce ci i ne pišu se sastavljeno s gerundijem, odnosno s gerundijem pomoćnog glagola: Facẹndolo, sbaglierebbe = Kad bi to uradio, pogrešio bi Avẹndolo fatto bene, posso stare tranquillo = Pošto sam to uradio dobro, mogu da budem miran

Vestẹndosi, ha sentito un rumore = Dok se oblačio, čuo je neki zvuk

Essẹndoci vestiti, uscimmo = Pošto smo se obukli, izašli smo

6.9.3. Particip Particip je infinitni glagolski način koji prikazuje glagolsku radnju u vidu atributa. Italijanski jezik ima dva participa: particip prezenta i particip prošli. Particip prezenta Particip prezenta gradi se odbacivanjem nastavka –re i dodavanjem nastavka –nte /–nti : 1. KONJUGACIJA

2. KONJUGACIJA

3. KONJUGACIJA

JEDNINA

amante

credente

morente

MNOŽINA

amanti

credenti

morenti

Particip prezenta ima aktivno značenje i može da se upotrebi kao atribut, imenica ili glagol:

195

GLAGOL

È un film divertente e interessante Noi siamo cantanti Rossi, residente in via…

To je zabavan i zanimljiv film Mi smo pevači Rosi, sa stanom u ulici…

Particip prezenta u glagolskoj službi upućuje na radnju koja je istovremena s radnjom nezavisne rečenice. Da bi se upotrebio particip prezenta, subjekat nezavisne i zavisne rečenice moraju biti isti. Particip prošli Particip prošli gradi se dodavanjem nastavka –to posle tematskog vokala; u drugoj konjugaciji tematski vokal e zamenjuje se vokalom u, a postoje i brojne druge nepravilnosti. Particip prošli razlikuje rod i broj: 1. KONJUGACIJA

2. KONJUGACIJA

3. KONJUGACIJA

amato amata amati amate

creduto creduta creduti credute

finito finita finiti finite

Upotreba participa prošlog Particip prošli upotrebljava se za građenje složenih vremena. Takođe, on može da se upotrebi i kao atribut, kao imenica ili kao glagol: È in terra battuta Vi informerò dell’accaduto La Rossi, conosciuta l’estate scorsa…

Od nabijene zemlje je Obavestiću vas o događaju Rosijeva, koju sam upoznao prošlog leta…

196

Particip prošli zamenjuje zavisno-vremensku rečenicu. Upotrebljava se samostalno i upućuje na prošlu, svršenu radnju; subjekat nezavisne i zavisne moraju da budu isti: Tornato a casa, si è buttato sul letto = Vrativši se kući, bacio se na krevet

Finiti i cọmpiti, è andato a giocare = Završivši domaći, otišao je da se igra

Treba obratiti pažnju na to da se particip prošli: 

prelaznih glagola slaže s objektom: Imparata la lezione, è andata fuori a giocare = Naučivši lekciju, izašla je da se igra

Trovate le chiavi, è potuto partire = Pošto je našao ključeve, mogao je da otputuje

neprelaznih i povratnih subjektom nezavisne rečenice: 

glagola

slaže

sa

Tornato a casa, (lui) è andato a dormire = Vrativši se kući, otišao je da spava

Tornata a casa, (lei) è andata a dormire = Vrativši se kući, otišla je da spava

Tornate a casa, (loro) sono andate a dormire = Vrativši se kući, one su otišle da spavaju

Particip prošli i zamenice i rečce ci i ne I particip prošli piše se sastavljeno s nenaglašenim zamenicama i rečcama ci i ne : Vịstolo da lontano, l’ha salutato = Videvši ga iz daljine, pozdravio ga je

Alzạtasi e lavạtasi, si è vestita = Pošto je ustala i umila se, obukla se

197

GLAGOL

6.10. Pravilni glagoli U ovom odeljku prikazana je promena pravilnih glagola.

6.10.1. Prva konjugacija - amare INDIKATIV

io tu lui noi voi loro io tu lui noi voi loro

PREZENT

amo ami ama amiamo amate ạmano

io tu lui noi voi loro

FUTUR II

avrò amato avrai amato avrà amato avremo amato avrete amato avranno amato

FUTUR

io tu lui noi voi loro

PLUSKVAMPERFEKAT

io tu lui noi voi loro

avevo amato avevi amato aveva amato avevạmo amato avevạte amato avẹvano amato

IMPERFEKAT

io tu lui noi voi loro

amerò amerai amerà ameremo amerete ameranno PERFEKAT

amavo amavi amava amavạmo amavạte amạvano PROSTI PERFEKAT

ho amato hai amato ha amato abbiamo amato avete amato hanno amato

io tu lui noi voi loro

io tu lui noi voi loro

amai amasti amò amammo amaste amạrono

PLUSKVAMPERFEKAT II

ebbi amato avesti amato ebbe amato avemmo amato aveste amato ẹbbero amato

KONJUNKTIV

io tu lui noi voi loro

PREZENT

ami ami ami amiamo amiate ạmino

io tu lui noi voi loro

PERFEKAT

ạbbia amato ạbbia amato ạbbia amato abbiạmo amato abbiạte amato ạbbiano amato

io tu lui noi voi loro

IMPERFEKAT

amassi amassi amasse amạssimo amạste amạssero

198 PLUSKVAMPERFEKAT

io tu lui noi voi loro

IMPERATIV

tu lui noi voi loro

avessi amato avessi amato avesse amato avẹssimo amato avẹste amato avẹssero amato

ama! ami! amiamo! amate! ạmino!

KONDICIONAL

io tu lui noi voi loro

PREZENT

amerei ameresti amerebbe ameremmo amereste amerẹbbero

INFINITIV GERUNDIJ

PROŠLI

io tu lui noi voi loro

PREZENT

PROŠLI

amare

avere amato

PREZENT

PROŠLI

amando PARTICIP

avrei amato avresti amato avrebbe amato avremmo amato avremmo amato avrẹbbero amato

avendo amato

PREZENT

PROŠLI

amante

amato

Izuzeci Izuzetak su glagoli na –care i –gare (mancare = nedostajati, pagare = platiti) i glagoli na –ciare i –giare (baciare = ljubiti i mangiare = jesti). Oni imaju ovakav prezent: 

io tu lui noi voi loro

manco pago bacio manchi paghi baci manca paga bacia manchiạmo paghiạmo baciamo mancate pagate baciate mạncano pạgano bạciano

mangio mangi mangia mangiạmo mangiate mạngiano

199

GLAGOL

Glagoli na –rare u futuru i kondicionalu imaju dva zasebna glasa r : colorerò (od colorare = bojiti), lavorerò (od lavorare = raditi) itd. 

Glagoli na –eare u futuru i kondicionalu imaju udvojen glas e koji se izgovara produženo: creerò, creerai (od creare = stvoriti). 

Glagoli na –iare u prezentu u 2. licu jednine glase: tu cambi (od cambiare = promeniti; beleži se samo jedno i ) . Ukoliko je i u osnovi naglašeno, 2. lice u prezentu glasi: tu invịi (od inviare = poslati). 

6.10.2. Druga konjugacija - crẹdere INDIKATIV FUTUR

PREZENT

io tu lui noi voi loro

credo credi crede crediamo credete crẹdono

io tu lui noi voi loro

io tu lui noi voi loro

avrò creduto avrai creduto avrà creduto avremo creduto avrete creduto avranno creduto

crederò crederai crederà crederemo crederete crederanno

FUTUR II

PERFEKAT

io tu lui noi voi loro

IMPERFEKAT

io tu lui noi voi loro

credevo credevi credeva credevạmo credevạte credẹvano PROSTI PERFEKAT

ho creduto io hai creduto tu ha creduto lui abbiamo creduto noi avete creduto voi hanno creduto loro

credei credesti credé credemmo credeste credẹrono

200 PLUSKVAMPERFEKAT

io tu lui noi voi loro

io tu lui noi voi loro

avevo creduto avevi creduto aveva creduto avevạmo creduto avevạte creduto avẹvano creduto

PLUSKVAMPERFEKAT II

ebbi creduto avesti creduto ebbe creduto avemmo creduto aveste creduto ẹbbero creduto

KONJUNKTIV

io tu lui noi voi loro

PREZENT

creda creda creda crediamo crediate crẹdano

io tu lui noi voi loro

PERFEKAT

ạbbia creduto ạbbia creduto ạbbia creduto abbiạmo creduto abbiạte creduto ạbbiano creduto

PLUSKVAMPERFEKAT

io tu lui noi voi loro io tu lui noi voi loro

crederei crederesti crederebbe crederemmo credereste crederẹbbero

INFINITIV GERUNDIJ PARTICIP

credessi credessi credesse credẹssimo credẹste credẹssero

credi! creda! crediamo! credete! crẹdano!

KONDICIONAL PROŠLI

PREZENT

crẹdere

PREZENT

credendo

PREZENT

credente

IMPERFEKAT

IMPERATIV

tu lui noi voi loro

avessi creduto avessi creduto avesse creduto avẹssimo creduto avẹste creduto avẹssero creduto

PREZENT

io tu lui noi voi loro

io tu lui noi voi loro

avrei creduto avresti creduto avrebbe creduto avremmo creduto avremmo creduto avrẹbbero creduto PROŠLI

avere creduto PROŠLI

avendo creduto PROŠLI

creduto

201

GLAGOL

Izuzeci Glagoli na –cere (vịncere = pobediti) i –gere (dirịgere = upravljati) imaju ovakav prezent: io tu lui noi voi loro

vinco vinci vince vinciạmo vincẹte vịncono

dirịgo dirịgi dirịge dirigiạmo dirigẹte dirịgono

Glagol cuọcere (= kuvati) je nepravilan: io tu lui noi voi loro

cuọcio cuọci cuọce c(u)ociạmo c(u)ocẹte cuọciono

Prezent indikativa glagola cọgliere (= brati), scẹgliere (= birati), sciọgliere (= topiti) i tọgliere (= skloniti), glasi:

scelgo

io tu

colgo cogli

scegli

sciogli

togli

lui

coglie

sceglie

scioglie

toglie

noi

cogliạmo

scegliạmo

sciogliạmo

togliạmo

sciolgo

tolgo

voi

cogliẹte

scegliẹte

sciogliẹte

togliẹte

loro

cọlgono

scẹlgono

sciọlgono

tọlgono

202

6.10.3. Treća konjugacija - glagol dormire INDIKATIV PREZENT

FUTUR

io tu lui noi voi loro

dormo dormi dorme dormiamo dormite dọrmono

io tu lui noi voi loro

io tu lui noi voi loro

avrò dormito avrai dormito avrà dormito avremo dormito avrete dormito avranno dormito

FUTUR II

avevo dormito avevi dormito aveva dormito avevạmo dormito avevạte dormito avẹvano dormito dorma dorma dorma dormiamo dormiate dọrmano

dormivo dormivi dormiva dormivạmo dormivạte dormịvano PROSTI PERFEKAT

ho dormito hai dormito ha dormito abbiamo dormito avete dormito hanno dormito

io tu lui noi voi loro

io tu lui noi voi loro

dormii dormisti dormì dormimmo dormiste dormịrono

PLUSKVAMPERFEKAT II

io tu lui noi voi loro

ebbi dormito avesti dormito ebbe dormito avemmo dormito aveste dormito ẹbbero dormito

KONJUNKTIV PERFEKAT

PREZENT

io tu lui noi voi loro

io tu lui noi voi loro

PERFEKAT

io tu lui noi voi loro

PLUSKVAMPERFEKAT

io tu lui noi voi loro

IMPERFEKAT

dormirò dormirai dormirà dormiremo dormirete dormiranno

ạbbia dormito ạbbia dormito ạbbia dormito abbiạmo dormito abbiạte dormito ạbbiano dormito

IMPERFEKAT

io tu lui noi voi loro

dormissi dormissi dormisse dormịssimo dormiste dormịssero

203

GLAGOL PLUSKVAMPERFEKAT

io tu lui noi voi loro

IMPERATIV

tu lui noi voi loro

avessi dormito avessi dormito avesse dormito avẹssimo dormito avẹste dormito avẹssero dormito

dormi! dorma! dormiamo! dormite! dọrmano!

KONDICIONAL PREZENT

io tu lui noi voi loro

PROŠLI

io tu lui noi voi loro

dormirei dormiresti dormirebbe dormiremmo dormireste dormirẹbbero

INFINITIV

avrei dormito avresti dormito avrebbe dormito avremmo dormito avremmo dormito avrẹbbero dormito

PREZENT

PROŠLI

dormire

GERUNDIJ

PREZENT

PARTICIP

PREZENT

avere dormito PROŠLI

dormendo

avendo dormito PROŠLI

dormiente

dormito

Izuzeci Mnogi glagoli treće konjugacije imaju umetak –

isc – u prezentu indikativa, u prezentu konjunktiva i u imperativu ; takav je, pored ostalih, i glagol finire : PREZENT IND.

io tu lui noi voi loro

finisco finisci finisce finiamo finite finịscono

PREZENT KONJ.

io tu lui noi voi loro

finisca finisca finisca finiamo finiate finịscano

IMPERATIV

tu lui noi voi loro

finisci! finisca! finiamo! finite! finịscano!

204

6.11. Nepravilni glagoli U ovom odeljku prikazane su nepravilnosti najčešće upotrebljavanih italijanskih glagola. accadẹre

dogoditi se; PROSTI PERF. accạdde, 3. lice mn. accạddero; FUT. accadrà

accọrgersi

primetiti; PROSTI PERF. mi accọrsi, ti accorgẹsti; PERF. mi sono accorto; PREZ. mi accorgo, ti accorgi (predmet opažanja uvodi se predlogom di )

andạre

ići; PREZ. vạdo, vại, va, andiạmo, andạte, vạnno; FUT. andrò; IMPER. –, va’/vai, vạda, andiạmo, andiạte, vạdano

apparịre

pojaviti se; PROSTI PERF. appạrvi, apparịsti; PERF. sono appạrso; PREZ. appạio, appạri, appạre, appariạmo, appạrite, appạiono; FUT. apparirò

aprire

otvoriti; PROSTI PERF. aprii/apersi, apristi; PERF. ho aperto

avere

imati; PREZ. ho, hai, ha, abbiamo, avete, hanno; PROSTI PERF. ebbi, avesti; FUT. avrò, avrai; IMPER. –, ạbbi, ạbbia, PREZ. KONJ. ạbbia

bere

piti; PROSTI PERF. bẹvvi, bevẹsti; PERF. ho bevụto; PREZ. bevo, bevi, beve, beviạmo, bevẹte, bẹvono; IMP. bevẹvo, bevẹvi; FUT. berrò, berrại

cadẹre

pasti; PROSTI PERF. cạddi, cadẹsti; PERF. sono cadụto; FUT. cadrò, cadrại

chiẹdere

tražiti; PROSTI PERF. chiẹsi, chiedẹsti; PERF. ho chiẹsto

chiụdere

zatvoriti; PROSTI PERF. chiụsi, chiudẹsti; PERF. ho chiụso

GLAGOL

205

cọgliere

brati; PROSTI PERF. cọlsi, cogliesti; PERF. ho cọlto; PREZ. cọlgo, cọgli, cọglie, cogliạmo, cogliẹte, cọlgono

condụrre

voditi; PROSTI PERF. condụssi, conducẹsti; PERF. ho condọtto; FUT. condurrò, condurrại; PREZ. condụco, condụci

conọscere

poznavati; PROSTI PERF. conọbbi, conoscẹsti; PERF. ho conosciuto; PREZ. conosco, conọsci

cọrrere

trčati; PROSTI PERF. cọrsi, corrẹsti; PERF. sono/ho cọrso (za pomoćni glagol vidi str. 133)

crẹscere

rasti; PROSTI PERF. crẹbbi, crescẹsti; PERF. sono cresciụto; PREZ. cresco, cresci

dare

dati; PREZ. do, dai, dà, diamo, date, danno; PROSTI PERF. diedi, desti; PREZ. KONJ. dia, dia, dia, diạmo, diạte, dịano; IMP. KONJ. dessi, dessi, dessi, dẹssimo, deste, dẹssero; IMPER. –, da’/dai, dia, diamo, date, dịano; FUT. darò, darại

decịdere

odlučiti; PROSTI PERF. decịsi, decidẹsti; PERF. ho decịso

dire

reći; PREZ. dico, dici, dice, diciamo, dite, dịcono; PROSTI PERF. dissi, dicesti; IMP. dicevo, dicevi; FUT. dirò, dirai; PARTICIP. P. detto

dispọrre

rasporediti; PROSTI PERF. dispọsi, disponẹsti; PERF. ho dispọsto; PREZ. dispọngo, dispọni, dispọne, disponiạmo, disponẹte, dispọngono; FUT. disporrò, disporrại

distrụggere razoriti; PROSTI PERF. distrụssi, distruggẹsti; PERF. ho distrụtto divịdere

deliti; PROSTI PERF. divịsi, dividẹsti; PERF. ho divịso

206 dovere

morati; PREZ. devo, devi, deve, dobbiamo, dovete, dẹvono; FUT. dovrò, dovrai; PREZ. KONJ. debba, debba, debba, dobbiamo, dobbiate, dẹbbano (ili: deva, deva, deva, dobbiamo, dobbiate, dẹvano)

ẹssere

biti; PREZ. sono, sei, è, siamo, siete, sono; PROSTI PERF. fui, fosti, fu, fummo, foste, fụrono; IMP. ero, eri, era, eravạmo, eravạte, ẹrano; PREZ. KONJ. sia, sia, sia, siamo, siate, sịano; IMP. KONJ. fossi, fossi, fosse, fọssimo, foste, fọssero; FUT. sarò, sarai; IMPER. –, sii, sia, siamo, siate, sịano; PARTICIP P. stato; GERUNDIJ essendo

fare

činiti; PREZ. faccio, fai, fa, facciamo, fate, fanno; PROSTI PER. feci, facesti; IMP. facevo, facevi; FUT. farò, farai; P. PROŠLI fatto; IMPER. –, fa’/fai, faccia, facciamo, fate, fạcciano

giacẹre

ležati; PROSTI PERF. giạcqui, giacẹsti; PERF. sono giaciụto; PREZ. giaccio, giaci, giace, giacciạmo, giacẹte, giạcciono

giụngere

stići; PROSTI PERF. giụnsi, giungẹsti; PERF. sono giụnto; PREZ. giungo, giungi

lẹggere

čitati; PROSTI PERF. lẹssi, leggẹsti; PERF. ho lẹtto; PREZ. leggo, leggi

mẹttere

staviti; PROSTI PERF. mịsi, mettẹsti; PERF. ho mẹsso

morịre

umreti; PERF. sono mọrto; PREZ. muọio, muọri, muọre, moriạmo, morịte, muọiono; FUT. morirò

muọvere

pomeriti; PROSTI PERF. mọssi, movẹsti; PERF. ho mọsso; PREZ. muovo, muovi, muove, m(u)oviạmo, m(u)ovẹte, muọvono

nạscere

roditi se; PROSTI PERF. nạcqui, nascẹsti; PERF. sono nạto; PREZ. nasco, nasci

GLAGOL

207

nascọndere kriti; PROSTI PERF. nascọsi, nascondẹsti; PERF. ho nascọsto offẹndere

vređati; PROSTI PERF. offẹsi, offendẹsti; PERF. ho offẹso

ottenẹre

dobiti; PROSTI PERF. ottẹnni, ottenẹsti; PREZ. ottẹngo, ottiẹni, ottiẹne, otteniạmo, ottenẹte, ottẹngono; FUT. otterrò, otterrại

parere

činiti se; PREZ. paio, pari, pare, pa(r)iamo, parete, pạiono; PROSTI PERF. parvi, paresti; PERF. sono parso; FUT. parrò, parrai

pẹrdere

gubiti; PROSTI PERF. pẹrsi, perdẹsti; PERF. ho pẹrso/perduto

permẹttere dopustiti; PROSTI PERF. permịsi, permettẹsti; PERF. ho permẹsso piacẹre

dopadati se; PROSTI PERF. piạcqui, piacẹsti; PERF. sono piaciụto; PREZ. piaccio, piaci, piace, piacciamo, piacete, piạcciono

piạngere

plakati; PROSTI PERF. piạnsi, piangẹsti; PERF. ho piạnto; PREZ. piango, piangi

pọrgere

pružiti; PROSTI PERF. pọrsi, porgẹsti; PERF. ho pọrto; PREZ. porgo, porgi; FUT. porgerò, porgerại

porre

staviti; PREZ. pongo, poni, pone, poniamo, ponete, pọngono; PROSTI PERF. posi, ponesti; IMP. ponevo, ponevi; FUT. porrò, porrai; PERF. ho posto

potere

moći; PREZ. posso, puoi, può, possiamo, potete, pọssono; FUT. potrò, potrai

prẹndere

uzeti; PROSTI PERF. prẹsi, prendẹsti; PERF. ho prẹso

raccọgliere skupiti; PROSTI PERF. raccọlsi, raccogliẹsti; PERF. ho raccọlto; PREZ. raccọlgo, raccọgli, raccọglie, raccogliạmo, raccogliẹte, raccọlgono

208 raggiụngere dostići; PROSTI PERF. raggiụnsi, raggiungẹsti; PERF. ho raggiụnto; PREZ. raggiungo, raggiungi rẹndere

vratiti/činiti; PROSTI PERF. rẹsi, rendẹsti; PERF. ho rẹso

riconọscere prepoznati; PROSTI PERF. riconọbbi, riconoscẹsti; PERF. ho riconosciuto; PREZ. riconosco, riconosci rịdere

smejati se; PROSTI PERF. rịsi, ridẹsti; PERF. ho rịso

rimanẹre

ostati; PROSTI PERF. rimạsi, rimanẹsti; PERF. sono rimạsto; PREZ. rimạngo, rimạni, rimạne, rimaniạmo, rimanẹte, rimạngono; FUT. rimarrò, rimarrại

rispọndere odgovoriti; PROSTI PERF. rispọsi, rispondẹsti; PERF. ho rispọsto riuscịre

uspeti; PERF. sono riuscịto; PREZ. riẹsco, riesci, riesce, riusciạmo, riuscịte, riẹscono

rọmpere

razbiti; PROSTI PERF. rụppi, rompẹsti; PERF. ho rọtto

salịre

penjati se; PERF. sono salito (ali: ho salito le scale); PREZ. salgo, sali

sapere

znati; PROSTI PERF. seppi, sapesti; PREZ. so, sai, sa, sappiamo, sapete, sanno; FUT. saprò, saprai, IMPER. –, sappi, sappia; PREZ. KONJ. sappia

scẹgliere

birati; PROSTI PERF. scẹlsi, scegliẹsti; PERF. ho scẹlto; PREZ. scẹlgo, scẹgli, scẹglie, scegliạmo, scegliẹte, scẹlgono

scẹndere

sići; PROSTI PERF. scẹsi, scendẹsti; PERF. sono scẹso (ali: ho sceso le scale)

scrịvere

pisati; PROSTI P. scrịssi, scrivẹsti; PERF. ho scrịtto

sedẹre

sedeti; PREZ. siẹdo, siẹdi, siẹde, sediạmo, sedẹte, siẹdono; za sedenje češće se kaže stare seduto, dok se za sedanje upotrebljava povratni glagol sedẹrsi , odnosno izraz mẹttersi a sedere

GLAGOL

209

smẹttere

prestati; PROSTI PERF. smịsi, smettẹsti; PERF. ho smẹsso

sorrịdere

smešiti se; PROSTI PERF. sorrịsi, sorridẹsti; PERF. ho sorrịso

spẹgnere

gasiti; PROSTI PERF. spẹnsi, spegnẹsti; PERF. ho spẹnto; PREZ. spẹngo, spẹgni, spẹgne, spegniạmo, spegnẹte, spẹngono

spịngere

gurati; PROSTI PERF. spịnsi, spingẹsti; PERF. ho spịnto, PREZ. spingo, spingi

strịngere

stegnuti; PROSTI PERF. strịnsi, stringẹsti, PERF. ho strẹtto; PREZ. stringo, stringi

succẹdere

dogoditi se (bezličan glagol); PROSTI PERF. succẹsse, succẹssero; PERF. è succẹsso; P. PROŠLI succeduto ima značenje “naslediti nečiji položaj”:

Benedetto XVI è succeduto a Giovanni Paolo II tacẹre

ćutati; PROSTI PERF. tạcqui, tacẹsti; PERF. ho taciụto; PREZ. taccio, taci, tace, tacciamo, tacete, tạcciono

tọgliere

skloniti; PROSTI PERF. tọlsi, togliẹsti; PERF. ho tọlto; PREZ. tọlgo, tọgli, tọglie, togliạmo, togliẹte, tọlgono

tradurre

prevesti; PREZ: traduco, traduci, traduce, traduciamo, traducete, tradụcono; PROSTI PERF. tradussi, traducesti; IMP. traducevo, traducevi; FUT. tradurrò, tradurrai; PERF. ho tradotto

trarre

vući; PREZ. traggo, trai, trae, traiamo, traete, trạggono; PROSTI PERF. trassi, traesti; IMP. traevo, traevi; FUT. trarrò, trarrai; P. PROŠLI tratto

udịre

čuti; PREZ. ọdo, ọdi, ọde, udiạmo, udịte, ọdono

uscịre

izaći; PREZ. ẹsco, ẹsci, ẹsce, usciạmo, uscịte, ẹscono

210 vedẹre

videti; PROSTI PERF. vịdi, vedẹsti; PERF. ho vịsto/vedụto; FUT. vedrò, vedrại

venire

doći; PREZ. vengo, vieni, viene, veniamo, venite, vẹngono; PROSTI PERF. venni, venisti; FUT. verrò, verrai; PERF. sono venuto

vịncere

pobediti; PROSTI PERF. vịnsi, vincẹsti; PERF. ho vịnto; PREZ. vinco, vinci

vịvere

živeti; PROSTI PERF. vịssi, vivẹsti; PERF. ho/sono vissụto (avere za žive, ẹssere za preminule), FUT. vivrò, vivrại

volere

hteti; PREZ. voglio, vuoi, vuole, vogliamo, volete, vọgliono; PROSTI PERF. volli, volesti, volle, volemmo, voleste, vọllero; FUT. vorrò, vorrai

7. Prilog Prilogom se određuje glagol, zamenica, pridev, drugi prilog: Lui lavora poco = On malo radi È proprio lui = To je baš on È assai stanco = Veoma je umoran Lavora incredibilmente poco = Radi neverovatno malo

Prilozi se klasifikuju prema značenju i obliku. Prema značenju, razlikuju se prilozi: oggi, domani, adesso, mai, sempre itd. qui, qua, lì, là, giù itd. ZA NAČIN così, bene, male itd. ZA KOLIČINU molto, tanto, poco, assai, parecchio itd. UPITNI P. dove?, come? perché? itd. ZA VREME

ZA MESTO

Prema obliku, razlikuju se četiri vrste priloga: PROSTI SLOŽENI IZVEDENI PRILOŠKI IZRAZI

mai, sempre, bene, più, là itd. dappertutto, perfino, infatti, purtroppo itd. facilmente, fortemente, penzoloni itd. per di più, d’ora in poi, all ’ i mprovviso, per caso, di solito itd.

Prilozi molto, poco , tanto mogu da budu i neodređeni pridevi i neodređene zamenice. Tada su oni promenljivi. Uporedi njihovu upotrebu: ZAMENICA PRIDEV

Molti sono tornati = Mnogi su se vratili Manca ancora molto = Nedostaje još mnogo Molti giọvani sono tornati = Mnogo mladih se vratilo

212

U priloškoj službi, pomenute reči su nepromenljive i mogu da budu ispred prideva ili ispred drugog priloga: È un libro molto bello = To je vrlo lepa knjiga Ho trovato una pensione tanto carina = Pronašao sam veoma lep pansion

Ẹrano poco ụtili = Bili su od male koristi

O položaju priloga uz glagol vidi odeljak 7.3.

7.1. Izvođenje priloga Prilozi se izvode od prideva pomoću sufiksa –

mente. Kod prideva prve vrste sufiks –mente se dodaje na oblik ženskog roda jednine: allegra + mente

allegramente

chiara + mente

chiaramente

Prilozi se izvode od prideva druge vrste prostim dodavanjem sufiksa –mente : forte + mente

fortemente

interessante + mente

interessantemente

Ako je poslednji glas osnove prideva druge vrste neudvojeno l ili r, prilog se izvodi na sledeći način: facil + mente

facilmente

particolar + mente

particolarmente

gentil + mente

gentilmente

213

PRILOG

Postoji nekoliko izuzetaka u izvođenju priloga: PRIDEV

IZVEDENI PRILOG

altro altrimenti benẹvolo benevolmente leggero pari

leggermente parimenti

ridịcolo violento

ridicolmente violentemente

ZNAČENJE

drugačije; u suprotnom blagonaklono lagano, blago isto tako smešno nasilno, žestoko

Neki prilozi izvode se od imenica ili glagola pomoću sufiksa –oni. Takvi prilozi upućuju na poseban način kretanja ili na položaj u prostoru: IMENICA/GLAGOL

IZVEDENI PRILOG

ZNAČENJE

bocca ginocchio tentare

bocconi ginocchioni tentoni

potrbuške na kolenima pipajući

7.2. Priloški izraz con + imenica Posebnu važnost ima struktura con + imenica: njome se postiže ekonomičnost izraza, a veza s glagolom nije tesna kao kada se upotrebi prilog: Parla allegramente =

Govori radosno

➢ Parla con allegria = Govori radosno / s radošću

Lavora appassionatamente ➢ Lavora con passione = Radi = Radi strasno strasno / sa strašću

Ova struktura dopušta vrlo važnu mogućnost – da se izvedeni prilog za način dodatno odredi: Si muove con incredibile velocità.

214

7.3. Položaj priloga Standardni položaj priloga je posle glagola: Parla bene l’ italiano = Dobro govori italijanski

Prilog se retko postavlja ispred glagola i tada obično poprima posebnu vrednost: Molto, lavoro = Radim baš puno Poco, guadagna = Zarađuje stvarno malo

7.4. Poseban položaj priloga Uz složena vremena, prilozi za vreme mai, ancora, già, sempre, più stoje između pomoćnog glagola i participa prošlog:

Non l’ ho mai capito = Nikad ga nisam razumeo Non me l’ ha ancora portato = Još mi ga nije doneo L’ ho sempre aiutato = Uvek sam mu pomogao Non ha più chiamato = Nije više zvao Se n’era già andato via = Već je bio otišao

7.5. Poređenje priloga Prilog ima četiri stepena poređenja. Pozitiv priloga ne podrazumeva nikakvo poređenje:

Luca parla gentilmente = Luka govori ljubazno Komparativ priloga gradi se na sledeći način: Luca parla

più

gentilmente

Luka govori ljubaznije od Marka

di

Marco

215

PRILOG

Luca parla

tanto

gentilmente

quanto Federico

Luka govori isto toliko ljubazno koliko i Federiko Luca parla

così

gentilmente

come

Federico

Luka govori isto toliko ljubazno koliko i Federiko Marco parla meno

gentilmente

di

Luca

Marko govori manje ljubazno od Luke

Relativni superlativ priloga gradi se opisno: Luca parla più gentilmente di tutti = Luka govori najljubaznije od svih, ili:

Luca parla nel modo più gentile = Luka govori na najljubazniji način

Apsolutni superlativ gradi se dodavanjem sufiksa –ịssimo na neizvedeni prilog: Luca parla benịssimo = Luka odlično govori Disegno malịssimo = Crtam veoma loše Dọrmono pochịssimo = Spavaju veoma malo Si divẹrtono tantịssimo = Veoma se zabavljaju Studia moltịssimo = Uči veoma mnogo

Apsolutni superlativ izvedenog priloga retko se upotrebljava zbog dužine tako dobijene reči: Luca parla gentilissimamente = Luka govori veoma ljubazno

I bambini giọcano allegrissimamente = Deca se veoma radosno igraju

216

Za iskazivanje vrednosti superlativa apsolutnog izvedenog priloga bolje je da se: upotrebi neki prilog (molto, assai, tanto i sl.) + izvedeni prilog: Luca parla assai gentilmente Laura sorride molto simpaticamente 

upotrebi priloški izraz con + imenica i odgovarajući pridev: 

Luca parla con molta gentilezza = Luka govori veoma ljubazno

Laura sorride con tanta simpatịa = Laura se veoma simpatično smeši

7.5.1. Poređenje priloga bene i male Treba obratiti pažnju na poređenje priloga bene i male. Ove oblike treba učiti zajedno s glagolom: PRILOG BENE POZ.

(parlo) bene KOMP. (parlo) meglio REL. SUP. (parlo) meglio (di tutti) APS. SUP. (parlo) benịssimo (ili: ottimamente) PRILOG MALE POZ.

(parlo) male KOMP. (parlo) peggio REL. SUP. (parlo) peggio (di tutti) APS. SUP. (parlo) malịssimo (ili: pessimamente)

ZNAČENJE

(govorim) dobro (govorim) bolje (govorim) najbolje (govorim) odlično

ZNAČENJE

(govorim) loše (govorim) gore (govorim) najgore (govorim) vrlo loše

PRILOG

217

Nije preporučljivo da se prilozi meglio i peggio upotrebljavaju u pridevskoj službi. Umesto njih neophodno je da se upotrebe odgovarajući oblici relativnog superlativa: migliore ( migliori ) i peggiore (peggiori ): Sono il migliore! = Ja sam najbolji! Ecco la migliore gioventù = Evo najbolje omladine Abbiamo visto i migliori tipi = Videle smo super tipove Sei il peggiore! = Ti si najgori! Qui succẹdono le peggiori cose = Ovde se događaju najgore stvari

Peggio i meglio upotrebljavaju se i kao imenice; ovo rešenje smatra se standardnim: Evitiamo il peggio = Da izbegnemo najgore Hanno avuto la peggio = Izvukli su deblji kraj Ho fatto del mio meglio = Uradio sam sve što sam mogao

Ho avuto la meglio = Izašao sam kao pobednik

8. Predlog U italijanskom jeziku postoje pravi predlozi i nepravi predlozi. Nepravi predlozi mogu da budu i u priloškoj službi, dok pravi predlozi to ne mogu (izuzev predloga su – npr. Torniamo su = Vratimo se gore).

8.1. Pravi predlozi Pravi predlozi su: di, a, da, in, con, su, per, tra / fra. Pravim predlozima označavaju se prostorni odnosi i odnosi između reči (pripadanje, poreklo, mesto, uzrok, pravac kretanja itd.). Pravi predlozi di, a, da, in i su spajaju se sa određenim članom (vidi odeljak 2.3. U narednim odeljcima daje se pregled značenja pravih predloga.

8.1.1. Izostavljanje pravog predloga Pravi predlog može se izostaviti samo izuzetno, u posebnim izrazima: vagone letto = kola za spavanje posto mạcchina = mesto za parkiranje scuola guida = autoškola

Ponavljanje istog predloga može da predstavlja opterećenje za sam iskaz. U primeru: Mi rivolgo al parlamento e alla nazione = Obraćam se parlamentu i naciji

drugi predlog može da se izostavi: Mi rivolgo al parlamento e la nazione

PREDLOG

219

8.1.2. Predlog di Ovaj predlog može da se elidira ispred reči koje počinju vokalom; upućuje na odnos pripadanja i porekla; upotrebljava se i za iskazivanje: CENE, VREDNOSTI KOLIČINE, VELIČINE

KRETANJA KRIVICE, KAZNE

KVALITETA MATERIJALA NAČINA

NAZIVA OGRANIČAVANJA

PARTITIVNOSTI POREĐENJA POREKLA

PRIPADANJA SREDSTVA SVRHE TEME UZRASTA UZROKA VREMENA

Questo è un quadro di grande valore = Ovo je slika od velike vrednosti Ha una casa di 100 metri quadri =

Ima kuću od 100 kvadrata Ora esco di casa = Sada izlazim iz kuće Deve pagare una multa di 100 euro =

Treba da plati kaznu od 100 evra È di pẹssimo gusto = To je vrlo

neukusno Un fazzoletto di seta = Svilena maramica Ci andiamo di corsa = Idemo trkom La città di Roma = Grad Rim Sto bene di salute = Što se zdravlja

tiče, dobro sam Uno di noi = Jedan od nas È più alto di lui = Viši je od njega Siamo di Milano = Mi smo iz Milana Il libro è di Marco = Knjiga je Markova Si copre di sabbia = Pokriva se peskom Uscita di sicurezza = Izlaz za evakuaciju Parla di moda = Priča o modi È un giovanotto di vent’anni = To je

mladić od 20 godina Muoio di sete = Umirem od žeđi Di giorno fa caldo = Danju je vruće

220

Predlog di uvodi više zavisnih rečenica: NAMERNA

Ti prego di non farlo = Molim te da to

REČENICA

ne uradiš

OBJEKATSKA

Ora finisco di mangiare = Sada ću

završiti s jelom

REČENICA SUBJEKATSKA

Gli sembra di conọscerlo = Čini mu se

da ga poznaje

REČENICA UZROČNA REČENICA

Mi dispiace di non poter venire = Žao mi je što ne mogu da dođem

8.1.3. Predlog a Predlog a upućuje na: BORAVAK CENU, VREDNOST DISTRIBUTIV NU VREDNOST DOPUNU PREDIKATA KORIST/ŠTET U KRETANJE KRIVICU, KAZNU KVALITET

Vivo a Firenze = Živim u Firenci Passo le vacanze al mare = Raspust provodim na moru Li ho venduti a 30 euro = Prodao sam ih

po 30 evra Ci vanno a due a due = Idu (tamo) dvoje

po dvoje Prendiạmolo a esẹmpio = Uzmimo ga za

primer Il tè fa bene alla salute = Čaj je dobar za

zdravlje Vado a casa = Idem kući Vanno al cịnema = Idu u bioskop È stato condannato a 20 anni = Osuđen

je na 20 godina Comprate un quaderno a quadretti =

Kupite svesku na kockice

PREDLOG

NAČIN NEPRAVI OBJEKAT OGRANIČAVANJE SREDSTVO UDALJENOST UZRAST UZROK VREME

221

Imparate tutto a memọria = Učite sve

napamet Porto il libro a Giuseppe = Nosim knjigu

Đuzepeu Si è fatto male alla testa = Povredio je

glavu Ci vanno a cavallo = Odjahaće (do tog

mesta) Ora loro sono a cento metri da noi =

Sada su na sto metara od nas A vent’anni non avevo problemi = Sa

dvadeset godina nisam imao problema Alla notịzia tutti sono scappati = Na tu

vest svi su pobegli Ci vediamo alle due = Vidimo se u dva

Predlog a uvodi više zavisnih rečenica s glagolom u infinitivu: NAMERNA REČENICA OGRANIČAVANJE POGODBENA REČENICA RELATIVNA REČENICA UZROČNA REČENICA

Passo a prẹnderla io = Ja ću svratiti

po nju Sì, è fạcile a dirsi = Da, lako je reći A dire il vero, non mi piace = Istinu

govoreći, ne dopada mi se È stata lei a dirlo = Ona je ta koja je

to rekla (= Ona je to rekla) Hai fatto male a non rispọndere =

Pogrešio si što nisi odgovorio

VREMENSKA

A lavoro finito ci prendiamo un caffè =

REČENICA

Kada završimo s poslom popićemo kafu

222

8.1.4. Predlog da Predlog da upućuje na odvajanje od nekog mesta. Elidira se samo u izuzetnim slučajevima. Od njegovog osnovnog značenja izvode se i druga značenja ovog predloga: BORAVAK CENA, VREDNOST DOPUNA PREDIKATA

Sono da Paolo = Kod Paola sam Un premio da 20.000 euro = Nagrada od

20.000 evra Gli fa da padre = On mu je kao otac Torno domani dalla montagna = Sutra se

KRETANJE

KVALITET

NAČIN POREKLO RAZDVAJANJE

SREDSTVO

vraćam s planine Vado dal macellaio = Idem kod mesara Ẹntrano dalla finestra = Ulaze kroz prozor Un animale dal pelo pregiato = Životinja sa

skupocenim krznom Si comporta da cretino = Ponaša se kao

budala Leonardo da Vinci (doslovno: iz Vinčija) Si separa dagli amici = Rastaje se od

prijatelja L’ho riconosciuta dai capelli = Prepoznao

sam je po kosi

SVRHA

Mạcchina da scrịvere = Pisaća mašina

UZROK

Tremo dal freddo = Drhtim od hladnoće

VREME VRŠILAC RADNJE

Sono qui da un po’ = Ovde sam već neko

vreme È stato salvato da un passante = Spasio ga

je prolaznik

PREDLOG

223

Predlog da uvodi jednu vrstu zavisne rečenice s glagolom u infinitivu: POSLEDIČNA

Ho una fame da morire = Toliko sam

REČENICA

gladan da ću umreti

8.1.5. Predlog in Predlog in upućuje na položaj u prostoru ili u vremenu. Od tog osnovnog značenja izvode se druga značenja ovog predloga: BORAVAK CENA, VREDNOST

DOPUNA PREDIKATA

Vivo in città = Živim u gradu Li tengo in grande considerazione = Veoma ih uvažavam Ha preso in moglie una sua cugina =

Oženio se jednom svojom rođakom Vado in biblioteca = Idem u

KRETANJE

biblioteku Le idee gli tụrbinano nella testa =

Ideje mu se kovitlaju u glavi MATERIJAL

NAČIN

OGRANIČAVANJE

SREDSTVO

SVRHA

Un armạdio in mọgano = Ormar od

mahagonija Il monumento si trova in perịcolo =

Spomenik je u opasnosti È bravo in matemạtica = Dobar je iz

matematike Devo pagare in contanti = Treba da

platim u gotovini È una festa in onore degli sposi = To

je proslava u čast mladenaca

224

Nel ventẹsimo sẹcolo ci fụrono tante guerre = U 20. veku bilo je mnogo VREME

ratova Ho finito il cọmpito in venti minuti =

Završio sam zadatak za 20 minuta

Predlog in uvodi jednu vrstu zavisne rečenice: VREMENSKA REČENICA

Nel ripẹtere la lezione ha sbagliato =

Dok je ponavljao lekciju, pogrešio je

8.1.6. Predlog con Predlog con u svom osnovnom značenju upućuje na spajanje, sastavljanje. Od tog osnovnog značenja izvedena su i druga značenja ovog predloga: DOPUSNA VREDNOST DRUŽENJE KVALITET NAČIN OGRANIČAVANJE SREDSTVO UZROK VREMENSKE OKOLNOSTI

Non ci riesce, con tutta la sua volontà = Ne uspeva, uprkos svoj svojoj želji Ci vado con Mattẹo = Idem (tamo) sa

Mateom È una mạcchina con un motore nuovo = To je auto s novim motorom Ascolto con curiosità = Slušam

radoznalo

Siamo in rẹgola con le tasse =

Nemamo neizmirene poreze Scrivo con la penna = Pišem

hemijskom Con questo chiasso non si lavora =

Sa ovom bukom ne može da se radi Non esco con questa pioggia = Neću

da izađem po ovoj kiši

PREDLOG

225

Predlog con uvodi jednu vrstu zavisne rečenice s glagolom u infinitivu: NAČINSKA REČENICA

Con il ripẹtere si impara = Uči se

ponavljanjem

8.1.7. Predlog su Predlog su u svom osnovnom značenju upućuje na specifičan položaj u prostoru (na, iznad ) . Iz ovog značenja razvila su se druga značenja predloga su : BORAVAK CENA, VREDNOST DISTRIBUTIVNA VREDNOST KRETANJE KVANTITET, VELIČINA NAČIN TEMA UZRAST

VREME VREMENSKI PERIOD

La borsa è sul tạvolo = Torba je na stolu Costa sui dieci euro = Košta oko 10 evra Dieci su cento sono straniẹri = Od

stotinu, desetoro su stranci Arrampichiạmoci sull’ạlbero = Popnimo

se na drvo Pesa sui settanta chili = Težak je oko

sedamdeset kila Oggi facciamo sul sẹrio = Danas se ne

šalimo Discụtono su Kant = Diskutuju o Kantu È un signore sulla quarantina = To je

čovek od četrdesetak godina Siamo arrivati sul far della sera = Stigli

smo u sumrak Ci starà sui quịndici giorni = Ostaće

petnaestak dana

226

8.1.8. Predlog per Osnovno značenje predloga per vezano je za ideju prostora i kretanja. Iz tog značenja razvila su se i ostala značenja ovog predloga: BORAVAK DISTRIBUTIVNA VREDNOST DOPUNA PREDIKATA KORIST/ŠTETA

KRETANJE

Sta per terra = Na podu je Mettẹtevi in fila per tre = Stanite u red

tri po tri L’ha presa per moglie = Uzeo ju je za

ženu Lo faccio per te = Činim to zbog tebe Passa per la finestra = Prolazi kroz

prozor Parto per la Francia = Putujem za

Francusku

KRIVICA, KAZNA NAČIN OGRANIČAVANJE SREDSTVO SVRHA UZROK

VREME

È stato condannato per furto =

Osuđen je za krađu L’ho detto per scherzo = Rekao sam to

u šali Per me, non è vero = Po meni, to nije

istina Comụnicano per telẹfono =

Komuniciraju telefonom Lavora per le vacanze = Radi (da bi

imao novaca) za raspust Piange per la paura = Plače od straha L’appuntamento è per le nove =

Sastanak je u devet Ha parlato per tutto il tempo =

Govorio je sve vreme ZAMENA

Mi ha scambiato per un’altra persona =

Pomislio je da sam neka druga osoba

PREDLOG

227

Predlog per uvodi više zavisnih rečenica s glagolom u infinitivu: NAMERNA REČENICA POSLEDIČNA REČENICA UZROČNA REČENICA

Chiedo per sapere = Pitam da bih znao Sei troppo pịccolo per capire = Suviše

si mali da bi shvatio

È triste per averlo fatto = Tužan je

što je to uradio

8.1.9. Predlozi tra i fra Predlozi tra i fra upućuju na položaj ili kretanje između dva elementa. Iz tog osnovnog značenja razvila su se druga značenja ovih predloga: BORAVAK

È tra i libri = Među knjigama je Domani andiamo fra gli operại =

KRETANJE

La luce passava tra i rami = Svetlo je

Sutra idemo među radnike prolazilo kroz granje

ODNOS PARTITIVNOST UDALJENOST VREME

È una festa tra amici = To je proslava

u krugu prijatelja

Tra tutti sei la migliore = Od svih ti si

najbolja

Tra dieci chilọmetri c’è un ristorante = Na deset kilometara ima restoran Tra un’ora = Za sat vremena

Predlozi tra i fra istog su značenja: izbor jednog ili drugog predloga uslovljen je milozvučjem iskaza: bolje: bolje:

fra traditori nego: tra traditori među izdajicama tra fratelli nego: fra fratelli među braćom

228

8.2. Nepravi predlozi Najvažniji nepravi predlozi su: attraverso circa contro davanti dentro dietro dopo durante eccetto entro escluso fuori insieme intorno lontano lungo malgrado

Passeggiamo attraverso i campi = Šetamo se

kroz polja

Circa la tua domanda, ho una risposta = U

vezi s tvojim pitanjem, imam odgovor

Ci dirigiamo contro il nemico = Krećemo se

prema neprijatelju

È davanti alla porta = Ispred vrata je Loro sono dentro la classe = U učionici su È dentro alla borsa = U torbi je L’auto è dietro il palazzo = Auto je iza zgrade È dietro al muro = Iza zida je Dopo la festa vado a casa = Nakon proslave

idem kući

Durante il film ho dormito = Tokom filma

sam spavao

Ho visto tutti, eccetto (che) Giạcomo = Video

sam sve, sem Đakoma

Dovete finire entro le due = Treba da

završite do dva

Siamo qui, tutti i giorni, escluso il lunedì =

Svakog dana smo ovde, sem ponedeljka

Abita fuori città = Stanuje van grada È fuori di sé = Izvan sebe je Ci andiamo insieme a te = Idemo s tobom Intorno a noi c’è tanta gente = Oko nas je

puno ljudi

È lontano da qui = Daleko je odavde Passeggio lungo il fiume = Šetam se duž reke Malgrado l’età, ragiona bene = Uprkos

uzrastu, dobro razmišlja

PREDLOG

mediante nonostante

229

L’ho saputo mediante i miei amici = Saznao

sam to posredstvom svojih prijatelja

Esco nonostante il tempo = Izlazim uprkos

vremenu Non passare oltre quella lịnea = Nemoj da

oltre

pređeš preko one linije Oltre a questo, non c’è niente altro = Osim

ovog nema ničeg drugog presso prima di riguardo rispetto salvo secondo senza sopra sotto trạmite tranne verso vicino

Si trova presso l ’ I stituto di Cultura = Nalazi

se u Kulturnom centru Torno prima delle due = Vraćam se pre dva Riguardo alla tua idea, non so che dirti = U vezi

s tvojom idejom, ne znam šta da ti kažem

Rispetto a ieri, è migliorato = U odnosu na

juče, poboljšao se Può mangiare tutto, salvo i dolci = Može da

jede sve, sem slatkiša Secondo me, è vero = Po meni, to je istina Senza il tuo aiuto non ce l’avrei fatta = Bez

tvoje pomoći ne bih uspeo È sopra il tạvolo = Na stolu je È sopra al tạvolo = Na stolu je È sotto il tạvolo = Ispod stola je È sotto al tạvolo = Ispod stola je L’ho saputo trạmite i miei amici = Saznao

sam posredstvom svojih prijatelja

Ho tutti gli autori tranne Verga = Imam sve

autore sem Verge Va verso quella casa = Ide prema onoj kući Si muove verso di me = Kreće se prema meni La casa è vicino al fiume = Kuća je blizu reke

9. Veznik • • •

S obzirom na oblik, postoje: prosti veznici: e (ed ) , o, ma itd. složeni veznici: perché, neanche, sebbene itd. veznički izrazi: anche se, dato che itd. S obzirom na funkciju veznika, oni se dele na:



•

naporedne veznike: Dice che si veste ed esce = Kaže da će se obući i izaći

zavisne veznike: Dice che non mangia, anche se ha fame = Kaže da ne jede, premda je gladan

9.1. Naporedni veznici Naporedni veznici dele se na:

•

kopulativne: e (ed ) , anche, pure, né itd. Ovim veznicima spajaju se dva elementa iskaza: Non dorme e non mangia = Ne spava i ne jede Non li ho visti né li ho sentiti = Nisam ih ni video ni čuo

Veznik e upotrebljava se za dodavanje elemenata nekom nizu: Vẹngono Marco, Antọnio e Luca = Dolaze Marko, Antonio i Luka

Veznik anche upotrebljava se za dodavanje novog elementa zaokruženom skupu ili nizu: Vẹngono Marco e Luca. Ah, viene anche Gianni = Dolaze Marko i Luka. Ah, dolazi i Đani

VEZNIK

231

Veznik anche ne mora da se obavezno prevodi srpskim veznikom takođe.

•

e…e, o…o, non / né…né, non solo...ma anche itd. Ovi veznici uspostavljaju vezu korelativne:

između elemenata nabrajanja:

Né ride né gioca = Niti se smeje, niti se igra

•

rastavne: o, oppure, altrimenti itd. Ovim veznicima upućuje se na odnos isključivanja:

•

suprotne: ma, però, tuttavia, eppure itd. Ovim veznicima upućuje se na adverzativni odnos:

•

Esci o entra = Izađi ili uđi

Gioca, ma è triste = Igra se, ali je tužan

zaključne: dunque, quindi, perciò, allora itd. Ovi veznici uvode uzrok: Gioca, quindi non è triste = Igra se, dakle nije tužan

9.2. Zavisni veznici

• • • •

Zavisni veznici dele se na: dopusne: anche se, sebbene, benché, per quanto, malgrado, nonostante itd.; svi zahtevaju konjunktiv, izuzev anche se ; isključne: fuorché, tranne che, eccetto che, per quanto, per quello che itd.; izrične: che i come, koji zahteva konjunktiv; modalne: come, come se, quasi : poslednja dva veznika upotrebljavaju se isključivo uz imperfekat konjunktiva ili pluskvamperfekat konjunktiva;

232

•

namerne: affinché, perché, in modo che itd.; svi veznici za namernu rečenicu zahtevaju konjunktiv; • pogodbene: se, purché, qualora, a patto che itd.; svi veznici, sem se, zahtevaju konjunktiv; iza se može da stoji i indikativ i kondicional; • poredbene: come (uz così), più...che, meglio...che itd.; • posledične: così...che, tanto...che, talmente... che a tal punto...che, itd.; • suprotne: mentre, quando, laddove itd.; • uzročne: perché, poiché, siccome, visto che, dato che itd.; svi veznici za uzročnu rečenicu zahtevaju indikativ. • vremenske: quando, come, finché, mentre, appena (che), itd. • zavisno-upitne: se, come, quando, perché, quanto itd. Navedeni veznici uvode zavisne rečenice koje nose isti naziv kao i veznici: DOPUSNA ISKLJUČNA IZRIČNA

MODALNA

NAMERNA

Vado a casa, benché non sia ancora tardi = Idem kući, mada nije još kasno

Ha fatto di tutto tranne che studiare = Radio je sve, samo nije učio

Dice che non ha tempo = Kaže da nema vremena

Mi guarda come se non capisse = Gleda me kao da ne shvata

Lui parla forte affinché tutti lo sẹntano = Govori glasno da bi ga svi čuli

VEZNIK POGODBENA POREDBENA

POSLEDIČNA

SUPROTNA

UZROČNA

VREMENSKA

ZAVISNOUPITNA

233

Se insisti, lo farò = Ako insistiraš, uradiću to Livia non è simpạtica come pensavo = Livija nije simpatična kako sam mislio

È così triste che piange = Toliko je tužan da plače

Esci con gli amici, mentre dovresti studiare = Izlaziš s prijateljima, a trebalo bi da učiš

È uscito perché si è arrabbiato = Izašao je jer se naljutio

Tornerà appena avrà finito = Vratiće se čim bude završio

Mi chiede se vado alla gita = Pita me da li idem na izlet

10. Literatura i izvori Dizionario italiano De Mauro su CD-ROM, Paravia–

Mondadori Dizionario italiano Sabatini Coletti, Giunti Gruppo

Editoriale, Firenze 1997 Fonologia della lingua italiana, Žarko Muljačić, Il Mulino,

Bologna 1972

Gramatika italijanskog jezika. Morfologija sa elementima sintakse. Saša Moderc, Udruženje

nastavnika italijanskog jezika Srbije, Beograd 2004. Gramatika srpskoga jezika, Duška Klikovac, Srpska

školska knjiga, 2. izdanje, Beograd 2003. Gramatika srpskoga jezika, Živojin Stanojčić – Ljubomir Popović, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, V

ispravljeno izdanje, Beograd 1997. Grammatica italiana di base, Pietro Trifone e Massimo Palermo, Zanichelli 2000 Grande grammatica italiana di consultazione, a cura di Lorenzo Renzi (vol. 1; 1988), L. Renzi- Giampaolo Salvi (vol. 2; 1991), Renzi – Salvi – Anna Cardinaletti (vol. 3; 1995). Il Mulino, Bologna Il Nuovo Zingarelli, Zanichelli, XI edizione, 1983, Bologna Impariamo l’italiano, Cesare Marchi, Rizzoli, Milano

(CD–ROM)

Italijansko–srpski rečnik, Ivan Klajn, III izdanje, Nolit,

Beograd 2003. L’italiano come seconda lingua, Giovanni Battista Moretti, Guerra Edizioni, Perugia 1992 La grammatica della lingua italiana, Marcello Sensini,

Mondadori, Milano 1997

235

La lingua italiana, Laura Lepschy e Giulio Lepschy,

Tascabili Bompiani, Milano 2002 (VI edizione) La nuova grammatica della lingua italiana, Maurizio Dardano e Pietro Trifone, Zanichelli, Bologna 1997 Pravopis srpskoga jezika. Priredili Mitar Pešikan, Jovan Jerković, Mato Pižurica, Matica srpska, Novi Sad 1993. Savremeni srpskohrvatski jezik I, Mihailo Stevanović,

Školska knjiga, VI izdanje, Beograd 1991. Savremeni srpskohrvatski jezik II, Mihailo Stevanović,

Školska knjiga, V izdanje, Beograd 1991.

CIP - Каталогизација у публикацији Н а р о д н а б и б л и о т е к а С р б и ј е , Б е о г ра д 811 . 131 . 1 ' 36 (035) МОДЕРЦ, Саша M a l a gr a m a t i k a i t a l i j a n s k o g j e z i k a / S a š a M o de r c . - B e o gr a d : L u n a c r e s c e n s , 2006 (Beograd : Foto futura). - 235 str. : t a be l e ; 2 4 c m T i r a ž 5 0 0 . – B i bl i o g r a f i j a : s t r . 2 3 4 - 2 3 5 . ISBN 86-908387-0-8 a) Италијански језик - Граматика П ри р у ч н и ц и COBISS.SR–ID 129251852