Kirchengeschichte 3050025468, 9783050025469

Table of contents :
Einleitung ix
Die Handschriften ix
Handschriften der indirekten Überlieferung xx
Der Wert der Überlieferung xx
Die Übersetzungen xxiv
Die Benutzer xxxiv
Frühere Ausgaben xl
Die Quellen xliii
Sokrates und seine Kirchengeschichte lv
Siglen, Zeichen, Abkürzungen lxi
Text 1
Register 397
I. Stellenregister 399
1. Altes Testament 399
2. Neues Testament 400
3. Wörtlich zitierte Schriften 401
4. Quellen- und Parallelschriftsteller 403
5. Benutzer 412
II. Namenregister 423
III. Wortregister 468
IV. Grammatikalisches Register 499

Citation preview

BERLIN-BRANDENBURGISCHE AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

DIE GRIECHISCHEN CHRISTLICHEN SCHRIFTSTELLER DER ERSTEN J A H R H U N D E R T E

N E U E FOLGE

BAND l

SOKRATES KIRCHENGESCHICHTE

SOKRATES KIRCHENGESCHICHTE Herausgegeben von

GÜNTHER CHRISTIAN HANSEN

Mit Beiträgen von Manja Sirinjan

AKADEMIE VERLAG

Herausgegeben durch die Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften im Einvernehmen mit der Patristischen Kommission der Akademien der Wissenschaften in Berlin, Düsseldorf, Göttingen, Heidelberg, München und der Akademie der Wissenschaften und der Literatur in Mainz Dr. phil. habil. Günther Christian Hansen Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften Die Griechischen Christlichen Schriftsteller Jägerstraße 22/23 D-10117 Berlin Gutachter dieses Bandes: Albrecht Dihle und Friedhelm Winkelmann Herstellerische Betreuung: Karla Henning

Die Deutsche Bibliothek - CIP-Einheitsaufnahme Socrates (Scholasticus): Kirchengeschichte / Sokrates. Hrsg. von Günther Christian Hansen. Mit Beitr. von Manja Sirinjan. - Berlin: Akad. Verl., 1995 (Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte; N. F., Bd. 1) Einheitssacht.: Historia ecclesiastica ISBN 3-05-002546-8 NE: Hansen, Günther Christian [Hrsg.] GT

ISSN 0232-2900 © Akademie Verlag GmbH, Berlin 1995 Der Akademie Verlag ist ein Unternehmen der VCH Verlagsgruppe. Gedruckt auf chlorfrei gebleichtem Papier. Das eingesetzte Papier entspricht der amerikanischen Norm ANSI Z. 39.48 - 1984 bzw. der europäischen Norm ISO TC 46. Alle Rechte, insbesondere die der Übersetzung in andere Sprachen, vorbehalten. Kein Teil dieses Buches darf ohne schriftliche Genehmigung des Verlages in irgendeiner Form durch Photokopie, Mikroverfilmung oder irgendein anderes Verfahren - reproduziert oder in eine von Maschinen, insbesondere von Datenverarbeitungsmaschinen, verwendbare Sprache übertragen oder übersetzt werden. AH rights reserved (including those of translation into other languages). No part of this book may be reproduced in any form - by photoprinting, microfilm, or any other means - nor transmitted or translated into a machine language without written permission from the publishers. Satz: Hagedorn, Berlin Druck: GAM Media GmbH, Berlin Bindung: Verlagsbuchbinderei D. Mikolai, Berlin Printed in the Federal Republic of Germany

VORWORT

Just vor einhundert Jahren ist der griechische Text des Kirchenhistorikers Sokrates zuletzt gedruckt worden (according to the text of Hussey with an introduction by W. Bright, Oxford 1893). Die Kirchenväterkommission der Preußischen Akademie der Wissenschaften nahm 1902 kritische Neuausgaben der griechischen Kirchenhistoriker in ihr Programm auf. Nach Theodoret (1911), Philostorgios (1913), Gelasios von Kyzikos (1918), Sozomenos (1960) und Theodoros Anagnostes (1971) wird mit dem vorliegenden Band die letzte Lücke in diesem Programm geschlossen. Nach Vorstudien von Joseph Bidez hat Hans-Georg Opitz (f 1942) sich intensiv um die Aufarbeitung der Überlieferung bemüht. 1952 betraute die nunmehrige Kommission für spätantike Religionsgeschichte der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin Rudolf Hanslik in Wien mit der Herausgabe des Sokrates. Leider konnte dieser wegen anderer Verpflichtungen die Arbeit kaum fördern. Auf seine Anregung geht eine Dissertation von R. Ch. Hink (Die Stellung des Verbums bei Sokrates Scholastikos, Wien 1957) zurück. Nach dem Tode von Rudolf Hanslik übergab mir der Geschäftsführende Herausgeber der „Griechischen Christlichen Schriftsteller", mein verehrter Kollege Kurt Treu, am 5. April 1983 die vorhandenen wissenschaftlichen Materialien, ein Kollationsbuch und Photographien der Handschriften. Filme des Patmiacus 688 und des Vaticanus syriacus 145 verdanke ich Frau Ursula Peters vom Archiv unseres Akademie-Instituts, die sich gemeinsam mit der Akademie-Bibliothek um die damals schwierigen Transaktionen mühte. Zu danken habe ich weiterhin vielen Gelehrten und Instituten für wertvolle Hilfe. Hervorgehoben sei hier die Biblioteca Medicea Laurenziana, zu deren Schätzen die beiden ältesten und wichtigsten griechischen Handschriften gehören. Ansporn und Ermutigung verdanke ich vor allem drei Menschen. Mein Kollege Friedhelm Winkelmann hat durch seine gründlichen und überaus förderlichen Untersuchungen auf mehreren Gebieten den Boden bereitet, auf dem auch eine Ausgabe des Sokrates wachsen konnte, und mich stets mit freundschaftlichem Rat begleitet. - Ohne Manja Sirinjan in Erevan, deren wissenschaftliche Arbeit Sokrates und seiner altarmenischen Übersetzung gewidmet ist, hätte die Ausgabe nicht Gestalt annehmen können.

VI

Vorwort

Seit einem ersten Besuch in Erevan im September 1986, als schon dunkle Wolken über dem Kaukasus aufzogen, habe ich viel von ihrer vielseitigen Kompetenz lernen können. Sie hat geduldig meine zahllosen Fragen zur armenischen Überlieferung beantwortet und für diese eine sehr zuverlässige Basis geliefert. In schwerer Notzeit des armenischen Volkes, in der die Kommunikation zunehmend behindert wurde, hat sie die Ausgabe gefördert und den Herausgeber gefordert. - Meiner lieben Frau Ursula Hansen danke ich für treue Begleitung durch Jahrzehnte. Zu Ostern 1991 fuhren wir gemeinsam nach Florenz, was mir ein trotz ausgezeichneter Photographien erforderliches Studium des Laurentianus 70, 7 am Original ermöglichte. Berlin, am 1. Mai 1993

Günther Christian Hansen

INHALT

Einleitung Die Handschriften Handschriften der indirekten Überlieferung Der Wert der Überlieferung Die Übersetzungen Die Benutzer Frühere Ausgaben Die Quellen Sokrates und seine Kirchengeschichte Siglen, Zeichen, Abkürzungen n

IX XX XX XXIV XXXIV XL XLIII LV LXI

Fext

l

Register I. Stellenregister I.Altes Testament 2. Neues Testament 3. Wörtlich zitierte Schriften 4. Quellen- und Parallelschriftsteller 5. Benutzer II. Namenregister III. Wortregister IV. Grammatikalisches Register

399 399 400 401 403 412 423 468 499

EINLEITUNG Die Handschriften I. F = Florenz, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 69, 5, Pergament, K 290 Bl., 21 X 28,2 cm, 11. Jahrhundert, 35 Zeilen auf der Seite. Die Handschrift enth lt nach dem Sokratestext (f. l r -190 v ) die Kirchengeschichte des Euagrios.1 Nach Format und Schrift ist sie identisch mit dem Laurentianus 70, 20, der Eusebs Kirchengeschichte enth lt (E bei Schwartz); beide Handschriften sind als „ein, nur durch den Buchbinder der Laurentiana getrennter Codex anzusehen"2. Auf dem Vorsatzblatt steht der Besitzvermerk βιβλίον της σεβάσμιας βασιλικής μονής του αρχιστρατήγου των άνω δυνάμεων μιχαήλ. Es handelt sich dabei wohl um das vom Ende des 13. Jahrhunderts bis 1357 (und noch sp ter) im kaiserlichen Besitz befindliche Michaelskloster beim Sosthenion.3 Auf der R ckseite des Vorsatzblattes findet sich eine Inhalts bersicht. Die Kapitel bersicht zum I. Buch des Sokrates fehlt. Die Buch berschriften sind in Epigraphischer Auszeichnungsmajuskel gehalten, die Kapitelberschriften stehen in Alexandrinischer Auszeichnungsmajuskel im Text. Die Hand des Schreibers ist eine saubere, klare, perlschrift hnliche Schrift, die der mittleren Minuskel zugeh rt. An wenigen Stellen hat sieh der Schreiber selbst korrigiert (Fνοις άναλωϋη το κακόν, και μη εις ετέρους τόπους διαβάν το τοιούτον >ρυπώση τινών ακεραίων τάς άκοάς· επειδή δε Εύσέβιος ό νυν εν τη >Νικομηδεία, νομίσας επ'αύτω κεϊσΰαι τα της εκκλησίας, ότι καταλείψας >τήν Βηρντόν και εποφΰαλμίσας τη εκκλησία Νικομηδέων ουκ εκδεδί>κηται τα κατ' αυτόν, προΐσταται και τούτων των αποστατών και γράφειν >επεχείρησεν πανταχού συνιστών αυτούς, ει πως ύποσύρη τινάς άγνοοΰν>τας εις την εσχάτην ταύτην και Χριστομάχον αϊρεσιν, ανάγκην εσχον, >είδώς το εν τω νόμω γεγραμμένον, μηκέτι μεν σιωπήσαι, άναγγεΐλαι δε >λοιπον πασιν ύμΐν, ϊνα γινώσκητε τους τε άποστάτας γενομένους και τα >τής αίρέσεως αυτών δύστηνα ρήματα και, εάν γραφή Εύσέβιος, μη προσ>έχητε. την πάλαι γαρ αυτού κακόνοιαν την χρόνω σιωπηϋεΐσαν νυν 7 >διά τούτων άνανεώσαι βουλόμενος σχηματίζεται μεν ως υπέρ τούτων >γράφειν, έργω δε δείκνυσιν, ότι υπέρ εαυτού σπουδάζων τούτο ποιεί. >0ί μεν ονν άποστάται γενόμενοι είσιν Άρειος και Άχιλλας και Άειϋα- 8 >λής και Καρπώνης και έτερος Άρειος και Σαρμάτης και Εύζώιος και >Λούκιος και Ιούλιος και Μήνας και Έλλάδιος και Γάιος και συν αύτοΐς >Σεκοϋνδος και Θεωνάς οι ποτέ λεχ&έντες επίσκοποι, ποια δε παρά τάς 9 >γραψάς εφευρόντες λαλοϋσιν, εστίν ταύτα· 'ουκ άει 6 &εός πατήρ ην, αλλ' >ήν οτε ό ϋεός πατήρ ουκ ην ουκ άει ην ό του &εον λόγος, αλλ' εξ ουκ >όντων γέγονεν. δ γαρ ων &εός τον μη οντά εκ του μη όντος πεποίηκεν 9 vgl. ML 18,17; Rom. 16,17 •15-17 So/, l 15,7; Ps.-Dion. 169,8-10 Ps.-Dion. 160,4-161,4 MF = h

A T

19-S.8.12 Niket. Chon. Thes. V 2

19-8.8,15

Cass. Syr.

l ϊν'ϊσως b Λ Syr. όπως T Gel. ίσως Ath. 1279 εΐπως Cass. (.si quo modo) \ προστάταις Ath. | μόνον Λ < Syr. 2 άναλο&είη T 1279 | το τοιούτον T Cass. Ω < b A Syr. 3 άκεραιότητι A 4 αύτω + μόνον Syr. 5 βιρρυτόν T | έποφ&αλμιάσας A | την έκκλησίαν νικομηδείας T 6 τα κατ' αυτόν M r Gel. τα κατ'αύτοϋ Τ κατ' αύτοΰ Μ1 F A Ath. 1279 ' ir diese (fern, sg.)' Syr. 7 εϊ πως - 14 ποιεί < 1279 | εϊ πως Τ Cass. ίσως b A Ath. ίνα μη ίσως M r όπως Gel. | ύποσύρει Α Ύ 8 εσχάτην h A Gel. αίσχάτην Τ αίσχίστην Syr. Ath. pexsimam Cass. | ταύτην A Cass. Syr. Ω < bΤ 10 λοιπόν Τ Gel. < b A Cass. Syr. Ath. | ήμϊν Τ < A 11 ρήματα Α Τ Ath. ρημάτια b Gel. verba Cass. | προσέχετε (?) A 12 την πάλαι] πάλαιαν Ω < Syr. 14 γράφειν Τ Cass. Ω γράφων b Α | ότι Τ Ω Syr. ηιιία Cass. ως ότι h ότι ώσπερ Α 15 και1 ΐ Cass. Syr. Ath. Gel. < b A 1279 | Άχιλ(λ)εύς Ω Ak'ilea Arm. Aqilo.s Syr. | και2 (T) Syr. Ath. Gel. < b A 1279 και οί μετ'αυτών άποστάντεςΎ Cass. 16 καρπών Α | και3 < Α | Σαρμάτης + οι ποτέ πρεσβύτεροι Ath. | οΰζοιος oder εν- Α 17 Ιούλιος Τ Cass. Syr. Ω Ιουλιανός b Α | ελλάδιος Τ | Γάιος + οι ποτέ διάκονοι Ath. | συν αύτοΐς b A Syr. Ω < Ύ 18 f. ποία - γραφάς] α δε παρ' αύτοΐς Τ Cass. (opinantes) 19 εφευρόντες: ν durch Korr. Τ | ταΰτα + πώς φρονοΰσιν άρειανοί F (im Text) Α (a. R.) 19 f. αλλ'ην δτε ό &σ πηρ ουκ ην hinter λόγος ~ Τ Cass. 20 ό ' < Α | αλλ'] ό δε του &υ λόγος Τ Cass. 21 έγένετο Τ

8

5

ίο

ΐ5

20

25

Sokrates

>διό και ην ποτέ δτε ουκ ην κτίσμα γαρ εστίν και ποίημα ό υιός. ούτε δε 10 >δμοιος κατ' ούσίαν τω πατρί εστίν οϋτε άληϋινός και φύσει του πατρός >λόγος εστίν οϋτε άληϋΐνή σοφία αυτού εστίν, αλλ' εϊς μεν των ποιημάτων >καϊ γενητών εστίν, καταχρηστικώς δε λόγος και σοφία λέγεται, γενόμενος >καϊ αυτός τω Ίδίω του ΰεοΰ λόγω και τη εν τω &εω σοφία, εν η και τα >πάντα και αυτόν πεποίηκεν ό ΰεός· διό και τρεπτός εστί και άλλοιωτός >τήν φύσιν ως και πάντα τα λογικά, ξένος τε και αλλότριος και άπεσχοι>νισμένος εστίν ό λόγος της του ϋεοΰ ουσίας, και άρρητος εστίν ό πατήρ 11 >τω υίω · ούτε γαρ τελείως και ακριβώς γινώσκει ό λόγος τον πατέρα ούτε πελείως όραν αυτόν δύναται, και γαρ εαυτού την ούσίαν ουκ οϊδεν ό υιός ως εστίν δι'ή μας γαρ πεποίηται, ϊνα ημάς δι'αυτού ως δι'οργάνου κτίση >ό ϋεός· και ουκ αν υπέστη, ει μη ημάς ό ϋεός ήϋέλησεν ποιήσαι.' ήρώ- 12 >τησεν γοΰν τις αυτούς, ει δύναται ό του &εοΰ λόγος τραπήναι, ως ό διά>βολος έτράπη, και ουκ έφοβήϋησαν ειπείν, ότι 'ναι, δύναται · τρεπτης γαρ >φύσεώς εστίν, γενητός και τρεπτός υπάρχων.' ταύτα λέγοντας τους περί 13 >Άρειον και επί τούτοις άναισχυντοΰντας αυτούς τε και τους συνακολουϋή>σαντας αύτοΐς ήμεϊς μεν μετά των κατ'Αϊγυπτον και τάς Λίβυας επισκόπων, εγγύς εκατόν όντων, συνελ&όντες άνεΰεματίσαμεν, οι δε περί Εύσέ- 14 >βιον προσεδέςΌντο, σπουδάζοντες εγκαταμίξαι το ψευδός τη άληϋεία και >τη ευσέβεια την άσέβειαν. αλλ' ουκ ϊσχύσουσιν, νίκα γαρ ή άλή&εια, και >ούδεμία εστίν κοινωνία φωτί προς σκότος ουδέ συμφώνησις Χρίστου >πρός Βελίαρ. τίς γαρ ήκουσεν πώποτε τοιαύτα, ή τίς νυν άκούων ου 15 >ξενίζεται και τάς άκοάς βύει υπέρ του μη τον ρύπον τούτων των ρημά>των ψαΰσαι της ακοής; τίς άκούων Ιωάννου λέγοντος 'εν αρχή ην ό λό>γος' ου καταγινώσκει τούτων λεγόντων 'ην ποτέ δτε ουκ ην'; ή τίς άκούων >εν τω εύαγγελίω 'μονογενής υιός' και 'δι' αυτού εγένετο τα πάντα' ου >μισήσει τούτους φ&εγγομένους, ότι εις εστίν των ποιημάτων ό υιός; 20 l Esdra 3,12 MF = b

A T

21 f. vgl. II Kor. 6,14f. Cass.

24 Ιο. 1,1

26 Ιο. 1,18

| Ιο. 1,3

Syr.

l ό νιος και ποίημα ~ Α 2 ούτε + δε Τ 1279 2 f. και - λόγος < Τ Cass. 3 άληΰινή σοφία] σοφία, ως εφη Σολομών Syr. | εστίν + οϋτε άλη&ινος και φύσει του προ λόγος εστίν Τ Cass. 4 γενΦητών Τ | λέγεται Τ Cass. Ω < b A Syr. 5 αυτός Syr. Ω ούτος ων εν Τ Cass. αυτός δε b Λ αυτός δε εν Μ Γ | τη εν τω ϋ*εω\ εν (< Syr.) τη τον &ν Τ Cass. Syr. | σοφία + εστίν Μ Γ 7 τε] δε Syr. enim Cass. 8 ΰεοΰ] πρσ Τ Cass. | άρρητος b A Ath. Gel. αόρατος Τ Cass. 1279 'verborgen Syr. 9 λόγος (= Syr.)] υιός Τ Cass. 10 γαρ + και Ath. (BE) Gel. 1279 | εαντον b Syr. Cass. Ω τον &εον Α Τ 12 ή&έλησεν Τ Cass. (voluisset) Ath. 1279 ήϋελε(ν) b A Gel. 14 ότι Τ Syr. Ο < b A 14 f. τρεπτης - εστίν] οία τρεπτης φύσεως ων και Τ Cass. 15 τρεπτός b A T Cass. 1279 κτιστός (Syr.) Ath. Gel. 17 και τάς Λίβυας (και λιβύην Τ, και της Λιβύης 1279) επισκόπων Τ Ω επισκόπων και της λιβύης b A cum episcopis Aegypti et Libyarum Cass. 'wir und die Bisch fe von ganz gypten und Libyen Syr. 18 όντες Τ 19 έγκαταμίζαι T Syr. Ω σνγκατα- b A | και - S. 10,19 πίστεως < 1279 21 χριστού Τ Cass. Ω χριστώ b A Syr. 22 vvv + τούτων των ρημάτων T Cass. 24 τίς + γαρ Syr. Gel. 26 ό μονογενής b T | έγένοντο Α | τα < Ω 27 ό υιός < Ω

Kirchengeschichte I 6.9-23

.-,

ίο

ΙΓ>

2«

25

9

>πώς γαρ δύναται εις είναι των δι' αύτοϋ γενομένων; ή πώς μονογενής 16 >ό τοις πασι κατ' εκείνους συν αριΰμούμένος; πώς δε εξ ουκ όντων αν εϊη >τοϋ πατρός λέγοντος 'έζηρεύζατο ή καρδία μου λόγον άγα&όν' και 'εκ >γαστρός προ εωσφόρου έγέννησά σε'; ή πώς ανόμοιος τη ουσία του πα>τρός ό ων εικών τελεία και απαύγασμα του πατρός και λέγων 'ό εμε >έωρακώς έώρακε τον πατέρα'; πώς δε, ει λόγος και σοφία εστί του 17 >&εοΰ ό υιός, ην ποτέ δτε ουκ ην; ίσον γαρ εστίν αυτούς λέ>γειν αλογον και άσοφόν ποτέ τον ϋεόν. πώς δε τρεπτός και άλλοιωτος >ό λέγων δι' εαυτού 'εγώ εν τω πατρϊ και ό πατήρ εν έμοΓ και 'εγώ και >ό πατήρ εν έσμεν', δια δε τον προφήτου 'ϊδετέ με ότι εγώ ειμί και ουκ >ήλλοίωμαι'; ει γαρ και έπ'αυτόν τις τον πατέρα το ρητόν δύναται άνα- 18 >φέρειν, άλλα άρμοδιώτερον αν εϊη περί του λόγου νυν λεγόμενον, ότι και >γενόμενος ανϋρωπος ουκ ήλλοίωται, αλλ', ως εϊπεν ό απόστολος, "Ιησούς >Χριστός χ&ές και σήμερον ό αυτός και εις τους αιώνας', τί δε αρά 19 >ειπεϊν αυτούς επεισεν, ότι δι'ή μας γέγονεν, καίτοι του Παύλου γράφοντος >'δι'δν τα πάντα και δι'ού τα πάντα'; περί γαρ του βλασφημεΐν αυτούς, 20 >ότι ουκ οϊδεν τελείως ό υιός τον πατέρα, ου δει ΰαυμάζειν. άπαξ γαρ προ>ΰέμενοι χριστομαχεΐν παρακρούονται και τάς φωνάς αυτού λέγοντος >'καΰώς γινώσκει με ό πατήρ, κάγώ γινώσκω τον πατέρα', εί μεν ούν εκ 21 >μέρους ό πατήρ γινώσκει τον υίόν, δήλον δτι και ό υιός μη τελείως γινώ>σκει τον πατέρα, εί δε τούτο λέγειν ου ύέμις, οϊδεν δε τελείως ό πατήρ >τόν υίόν, δήλον ότι, καΰώς γινώσκει ό πατήρ τον εαυτού λόγον, ούτως mal δ λόγος γινώσκει τον εαυτού πατέρα, ου και εστίν λόγος, και ταύτα 22 >λέγοντες και άναπτύσσοντες τάς ΰείας γραφάς πολλάκις ενετρέψαμεν >αύτούς. και πάλιν ως χαμαιλέοντες μετεβάλλοντο, φιλονεικοΰντες εις έαυ>τούς έφελκύσαι το γεγραμμένον 'όταν ελ&η ασεβής εις βά&ος κακών, καηαφρονεΤ. πολλαϊ γοϋν αιρέσεις προ αυτών γεγόνασιν, αϊτινες πλέον 23 >τοΰ δέοντος τολμήσασαι πεπτώκασιν εις άφροσύνην · ούτοι δε δια πάντων 3 PS. 44,2 9 f. Ιο. 10,30 26 Prov. 18,3 MF = b

3 f. PS. 109,3 5 Kol. 1,15 | Hehr. 1,3 5 f. Ιο. 14,9 10 f. vgl. Mal 3,6 131. Hebr. 13,8 16 Hehr. 2,10

A Ύ

Cass.

9 Ιο. 14,10 19 Ιο. 10,15

Syr.

l γαρ Ύ Ω igitur Cass. δε b Λ Syr. | εις T Cass. Syr. Ω ίσος h A 2 εκείνον Ύ 3 λέγοντες Λ 5 nach λέγων + έξηρεύξατο ή καρδία μου λόγον άγα&όν (gestrichen) Ύ 5 f. έωρακώς εμε Ath. (= INT) 6 δε, εί] δη ό Α | τον ό μεν κύριος προείρηκεν 'βλέπετε μη τις υμάς πλανήση' πολλοί γαρ >ελεύσονται επί τω ονόματι μου λέγοντες' εγώ ειμί, και 6 καιρός ήγγικεν, >και πολλούς πλανήσουσιν μη πορευϋητε οπίσω αυτών', ό δε Παύλος 26 >μα&ών ταύτα παρά του σωτηρος εγραψεν 'ότι εν ύστέροις καιροΐς άπο>στήσονταί τίνες της πίστεως της ύγιαινούσης, προσέχοντες πνεύμασι πλάσης και διδασκαλίαις δαιμονίων άποστρεφομένων την άλή&ειαν'. του 27 >τοίνυν κυρίου και σωτηρος ημών Ιησού Χρίστου δια τε εαυτού παραγγείλαντος και δια του αποστόλου σημάναντος περί των τοιούτων, ακολούθως ημείς αύτήκοοι της ασεβείας αυτών γενόμενοι άνεϋεματίσαμεν, >κα&άπερ προείπομεν, τους τοιούτους, άποδείξαντες αυτούς αλλότριους >τής καθολικής εκκλησίας τε και πίστεως, εδηλώσαμεν δε και τη ύμετέ- 28 >ρα ϋεοσεβεία, αγαπητοί και τιμιώτατοι συλλειτουργοί, ϊνα μήτε τινάς εξ >αύτών, εί προπετεύσαιντο προς υμάς έλ&εΐν, προσδέξησΰε μήτε Εύσεβίω >ή ετέρω τινι γράφοντι περί αυτών πεισϋητε. πρέπει γαρ υμάς Χριστια- 29 >νούς οντάς πάντας τους κατά Χρίστου λέγοντας τε και φρονοΰντας ως >&εομάχους και φΰορέας των ψυχών άποστρέφεσ&αι και μηδέ καν χαίρειν ποΐς τοιούτοις λέγειν, ϊνα μήποτε και ταΐς άμαρτίαις αυτών κοινωνοί >γενώμεϋα, ως παρήγγειλεν ό μακάριος Ιωάννης, προσείπατε τους παρ' 30 >ύμΐν αδελφούς, υμάς οι συν εμοι προσαγορεύουσιν.«

6 vgl. II Tim. 2,17 9-11 Mt. 24,5; Lk. 21,8 την άλή&ειαν Tit. 1,14 26 II Ιο. 10 f. MF = b

A T

12-14 I Tim. 4,1

14 άποστρεφομένων

Cass. Syr.

l αυτών b | των εαυτών ~ T | ρηματίων Ω \ τα είς άναίρεσιν Τ Cass. Ω ταΐς άναιρέσεσιν b Α 2 αυτών Τ (per haec Cass. = εξ αυτών?) 3 άπο της εκκλησίας και άνεϋεματίσοησαν ~ b 4 μεν < Τ Cass. 5 και αυτοί ποτέ Τ Cass. Syr. ποτέ και αυτοί -bΑ 6 και' < Τ 7 ό A (Syr.) Ω δς Τ Cass. < b | δε] γαρ Ath. < Τ (Cass.) Gel. 8 γέγονεν Τ Ω factus est Cass. | δε] μεν Τ Cass. | άλλα Τ 9 βλέπε Τ | πλανήσει Τ 10 λέγοντες + ότι Ω 11 πλανήσωσι Α 13 της ύγιαινούσης πίστεως Ω (ύγ. < NT) | πλάνης Α Τ Cass. Ath. (B) Gel. -οις b Syr. (beide Lesarten in NT) 15 κυρίου και σωτηρος Τ Cass. Syr. Ω σωτηρος και κυρίου ~ b Α | έαυτοϋ Τ Ω αυτόν b αύτοϋ Α | παραγγείλαντος Τ Ω παραγγέλλοντας b Α 18 κα&άπερ Α Τ κα&ά b Ω \ προειρήκαμεν Α 19 τε < Α 21 προπετεύσαντο Α | προς AT Syr. Ath. και προς b Cass. Gel. | μη προαδέξηοϋε Μ1 F 22 ημάς Cass. Gel. 1279 ύμ&ς ως b A Syr. 26 μακάριος (= Syr.)] άγιος Τ | τους zweimal M 1 27 νμΐν] υμών M 1 F

Kirchengesohichte I 6.23-36

5

ιο

ΐ5

20

l l

Τοιαύτα τοις απανταχού κατά πόλιν Αλεξάνδρου γράφοντος χείρον έχε- 31 νετο το κακόν, εις φιλονεικίαν εζαπτομένων οϊς τα γράφοντα εγνωρίζετο. και οι μεν τοις γραφεΐσιν σύμψηφοι γενόμενοι και προσυπέγρα- 32 φον, οί δε τουναντίον έποίουν. μάλιστα δε προς άντιπάΰειαν κεκίνητο ό της Νικομήδειας Εύσέβιος, ότι αυτόν κακώς Αλέξανδρος εν τοις γραφεΐσιν μνήμην πεποίητο. ϊσχυεν δε κατ' εκείνο του καιρού μάλιστα ό Εύσέ- 33 βίος, ότι κατά την Νικομήδειαν ό βασιλεύς τότε διέτριβεν και γαρ εκεί τα βασίλεια μικρόν εμπροσϋεν οί περί Διοκλητιανόν έπεποίηντο. δια 34 τούτο ούν πολλοί των επισκόπων τω Εύσεβίω ύπήκουον. κάκεΐνος συνεχώς έπέστελλεν, Άλεζάνδρω μεν, ίνα καϋυφεϊς το κινούν την ταραχήν ζήτημα δέςηται τους περί Άρειον, τοις δε κατά πόλεις, όπως αν μη γένοιντο σύμψηφοι οΐς Αλέξανδρος εγραφεν. ο&εν τα πάντα ην άνάμεστα 35 ταραχής· ου γαρ μόνους ην Ιδεΐν τους των εκκλησιών προέδρους λόγοις διαπληκτιζομένους, αλλά και τα πλήϋη κατατεμνόμενα, των μεν ως τούτους, των δε ΰατέροις έπικλινομένων, εις τοσούτον τε άτοπίας προΰβη το πράγμα, ώστε δημοσία τε και εν αύτοϊς τοις ϋεάτροις τον Χριστιανισμόν γελασϋαι. οί μεν ούν κατ' αυτήν την Άλεξάνδρειαν νεανικώς περί των 36 άνωτάτω δογμάτων διεπληκτίζοντο, διεπρεσβεύοντό τε προς τους κατ' έπαρχίαν επισκόπους, οί δε εις &άτερον τεμνόμενοι μέρος της {έκείνων} όμοιας έκοινώνουν στάσεως, συνανεμίγνυντο δε τοις άρειανίζουσιν Μελιτιανοϊ οί μικρόν εμπροσϋεν της εκκλησίας χωρισ&έντες. τίνες δε είσιν ούτοι λεκτέον. \ ϊ. Gelasios v. Kais. Fr. 10 (vgl. Gel. II 3,22) 3-12 unklare Quelle; Dublette (aus der ersten Fassung?) zu § 40? 13-20 Fus. V. C. II 61,5-62 20 f. vgl. Fus. V. C. II 62 S. 73, l Of. M f. Soz. I 15,10 1-20 Cass. I 17.2-6 (aus ThA) 4 ff. vgl. Vita BHG 362 Kap. 35 S. 199 f. 9-11 Soz. I 15,10 14-19 Nikeph. VIII 11, 49 CD 20-S. 12,24 Cass. I 18,1-6 (aus ThA) 20-S. 12,5 Mich. Syr. VII l S. 122f. 20f. u. S. 12,12 Nikeph. 49 C MF = b A T Cass. Arm.

Syr.

l τοιαύτα - γράφοντος (= Arm. Syr.)] και Τ Cass. | εγίνετο Gel. 2 έξαπτόμενον Τ (Cass.) 3 γραφεΐσιν + υπό άλεξάνδρου Τ Cass. (nicht Arm. Syr.) | γινόμενοι h 4 έκεκίνητο b 6 τον < Τ (vgl. S. 260,1 1.311,27) μάλιστα ό h Α μέγιστα Τ < Arm. Syr. nimis Cass. 7 βασιλεύς + Κωνσταντίνος Syr. 9 ταϋτα Τ (τούτο Arm. Syr.) ΙΟκινοϋν την ταραχήν Τ Cass. Arm. κινούμενον b Α 11 πόλεις Α Τ Arm. Syr. πόλιν b | γένον(το) T 12 οϊς - εγραφεν Τ Cass. Arm. άλεξάνδρω b A Syr. (?) 12 f. άνάμεστα ταραχής Τ Arm. ~ b A Syr. 14 τα Α Τ Eus. < b | κατατεμνόμενα Arm. Fus. τεμνόμενα b Α Τ | τούτοις Α 15 τε Τ Cass. Arm. δε b Α | προέβη b 16 τε Τ < b Λ | τοις Τ < b Α 17 κατ' Τ Arm. Syr. Fus·. περί b A 18 δογμάτων (= Arm.) < F.us. Ι τε Τ Cass. Arm. Syr. δε b A 19 εκείνων < Fus., Korruptel von έκοινώνουν 20 όμοιας έκοινώνουν στάσεως Fus. έκοινώνουν όμοιας στάσεως Τ όμοιας στάσεως (συστάσεως Α) εγίνοντο b Α ομοίως εκείνων κινήσεως Arm. | δε (= Syr.) < A Arm. | άρειανοΐς Τ Cass. Arm.

12

5

ίο

Γ,

20

Sokratcs

Υπό Πέτρου του επισκόπου Αλεξανδρείας του επϊ Διοκλητιανοΰ μαρ- 37 τνρήσαντος Μελίτιός τις επίσκοπος μιας των εν Αίγύπτω πόλεων κα&ηρέϋη δι' αλλάς τε πολλάς αιτίας και μάλιστα ότι εν τω διωγμω άρνησάμενος την πίστιν επέϋυσεν. ούτος κα&αιρε&εϊς πολλούς τε έσχηκώς τους 38 επόμενους αύτω αίρεσιάρχης κατέστη των άχρι νυν εξ αυτού κατά την Αϊγυπτον Μελιτιανών καλουμένων, άπολογίαν τε ούδεμίαν εΰλογον έχων του κεχωρίσϋαι της εκκλησίας ήδικήσΰαι μεν έλεγεν εαυτόν, έκακηγόρει δε διαφόρως και έλοιδόρει τον Πέτρον. άλλα Πέτρος μεν εν τω διωγμω μαρτυρήσας έτελεύτησεν, ό δε μεταφέρει τάς λοιδορίας επϊ Αχιλλαν, δς μετά Πέτρον επίσκοπος ην, και αύϋϊς επί τον μετά Αχιλλαν γεγενημένον Αλέξανδρον. εν τούτοις δη καθεστώτων αυτών έπιγίνεται το κατά Άρει- 39 ον ζήτημα, και ό Μελίτιός άμα τοις συν αύτω συνελαμβάνετο τω Αρείω, κατά του επισκόπου συμφατριάζων αύτω. Και δσοις μεν άτοπος ή Αρείου έγνωστο δόξα, άπεδέχοντο του Αλεξάν- 40 δρου την επί Αρείω κρίσιν, και ως δικαία εϊη ή κατά των ούτω φρονούντων ψήφος, έγραφον δε και οί περί τον Νικομηδέα Εύσέβιον και όσοι την Αρείου δόξαν ήσμένιζον, ώστε λύειν μεν την φ&άσασαν άποκήρυξιν, έπανάγειν δε εις την έκκλησίαν τους άποκηρυχϋέντας· μήτε γαρ δοξάζειν κακώς, ούτως εναντίων γραμμάτων προς τον έπίσκοπον Αλεξανδρείας 41 συνεχώς πεμπομένων πεποίηνται των επιστολών τούτων συναγωγάς, Άρειος μεν των υπέρ εαυτού, Αλέξανδρος δε των εναντίων, και τούτο πρόφασις γέγονεν απολογίας ταΐς νυν έπιπολαζούσαις αϊρέσεσιν Αρειανών, Εύνομιανών και όσοι από Μακεδονίου την έπωνυμίαν έχουσιν έκαστοι γαρ μάρτυσι ταΐς έπιστολαΐς έχρήσαντο της οικείας αίρέσεως.

1-12 Ath. Apol. sec. 59,1-3 1 επϊ Διοκλητιανοΰ irriger Zusatz: das Martyrium des Petros ist auf den 24. 11.311 /u datieren (Eus. KG VII 32,31; vgl. Ed. Schwartz, NGG 1904, 529:!), also unter Maximinus 12 f. im Gegenteil stand Melitios gegen Areios (Schwartz Ges. Sehr. 3,115 f.) *2-6. 12 f. Kpit. 9 MF = b

A T

19 f. So/. I 1,15

19-21 Nikeph. 49 D

Cass. Arm. Syr.

l του'2 < A 2 μελΐτιος b A Syr. μελέτιος T (aber περί μελιτίον a. R.) Epit. Arm. | επίσκοπος... πόλεων T Epit. Cass. Arm. Syr. μιας των... πόλεων επίσκοπος b A 5 εξ b A Cass. Arm. Syr. κατ'Ύ \ αΰτοϋ + των Α 6 εΰλογον b A Cass. (iustitiae satisfactioncm) Ann. < Τ Syr. 7 εαυτόν Τ Cass. Arm. (Syr.) εαυτόν απλώς b A 8 διαφόρως Τ Arm. sacfnus (lass. < b A Syr. 10 επίσκοπος ην b A .Arm. Syr. έλαχε την επισκοπήν Τ Cass. 11 δε T (igitur Cass.) τε Arm. | επιτείνεται T 12 συν αύτω T Syr. αύτοϋ b A Arm. 13 τους επισκόπους A | αύτω + και συλλυττών Τ (nicht Cass. Arm. Syr.) 14 ή άρείου έγνωστο Τ Cass. Arm. Syr. ην ή άρείου b Α | του] την Α 15 την < Α | άρείου Μ Γ 16 νικομηδείας Τ Cass. 17 ήσμενίζοντο Α 19 εναντίων + των b A (vgl. S. l 10,5) l έπίσκοπον + τον b 20 συνεχώς Τ Arm. < b A C a s s . Syr. 21 αυτόνb 23 δσαι T | από - έπωνυμίαν T Cass. Arm. την έπωνυμίαν από μακεδονίου ~ b Λ Syr.

Kirchcngeschichte I 6,37-7,5

*

ίο

is

20

13

Ταύτα δε πυ&όμενος ό βασιλεύς και την ψυχήν ύπεραλγήσας, συμφο- 7, 1 ράν τε οίκείαν {είναι} το πράγμα ήγησάμενος, παραχρήμα το άναφ&έν κακόν κατασβέσαι σπουδάζων γράμματα προς Άλέζανδρον και Άρειον πέμπει δι' ανδρός αξιόπιστου, ω όνομα μεν ην "Οσιος, μιας δε των εν τη Σπανία πόλεων όνομα Κοδρούβης ύπήρχεν επίσκοπος' πάνυ τε αυτόν ήγάπα και δια τιμής ήγεν ό βασιλεύς, ων γραμμάτων μέρος ένταϋ&α 2 κεΐσϋαι ουκ άκαιρον ή γαρ όλη επιστολή εν τοις Εύσεβίου εις τον Κωνσταντίνου βίον κείται βιβλίοις. »Νικητής Κωνσταντίνος Μέγιστος Σεβαστός Άλεξάνδρω και Άρείω. >Μαν&άνω έκεΐ&εν ύπήρχ&αι του παρόντος ζητήματος την καταβολήν 3 >δτε γαρ συ, ω Άλέζανδρε, παρά των πρεσβυτέρων έζήτεις, τί δήποτε αύ>τών έκαστος υπέρ τίνος τόπου των εν τω νόμω γεγραμμένων, μάλλον δε >ύπέρ ματαίου τινός ζητήματος μέρους f πυν&άνοιο f, συ τε, ω Άρειε, >δπερ ή μήτε την αρχήν έν&υμηϋηναι ή ένϋνμη&έντα σιωπή παραδοϋναι >προσήκον ην, άπροόπτως άντέϋηκας' δ&εν της εν ύμΐν διχόνοιας έγερ&εί>σης ή μεν σύνοδος ήρνήϋη, ό δε άγιώτατος λαός εις αμφότερους σχισϋεϊς >έκ της του κοινού σώματος αρμονίας έχωρίσϋη. ούκοΰν έκάτερος υμών 4 >εξ ίσου την γνώμην παράσχων, όπερ αν ύμϊν ό συνϋεράπων υμών δικαί>ως παραινη, δέξασΰε. τί δε τούτο εστίν; ούτε έρωταν υπέρ των τοιούτων >εξ αρχής προσήκον ην ούτε έπερωτώμενον άποκρίνασ&αι. τάς γαρ 5 1-6 Gelasios ν. Kais. Fr. 10 (vgl. Gel. II 3,22; V. Metr. [1279] 297 b 30-298 a 5; V. Const. [362] 36 S. 200); vgl. Thdrt. I 7,1 1-4 Eus. V. C. II 63 9-S. 17,3 Urkunde 17 (Eus. V. C. II 69-72; Gel. II 4 und V. Metr. [1279] 298 a 6 - b 16 bringen nach Gelasios v. Kais. Fr. 10 ebenfalls nur, ihrerseits k rzend, den zweiten Teil des Briefes) *1 ff. Soz. I 16,1 f.; vgl. Vita BHG 362 Kap. 36 S. 200 (der Briefinhalt frei umgestaltet) 1-4 Mich. Syr. S. 123 3-8 Nikeph. VIII 12, 52 D-53 A 6-S. 17,3 Cass. I 18,12-1 19 (aus ThA) 9-S. 17,3 Nikeph. VIII 13 11 ff. Soz. I 16,2 MF = b A T (von 6 an) lesbar)

Cass. (von 6 an)

Arm. (-8)

Syr. (bis 12 noch undeutlich

2 είναι < Arm. Syr. (?) Gel. 1279 Eus. | ηγούμενος Gel. 1279 ϋέμενος Eus. 3 προς + τον A 4 διαπέμπεται Gel. 1279 4 f. ev 177 Σπανία (— Syr.)] Σπανίας Arm. Σπανίων Gel. 1279 5 Ισπανία Μ Γ F Ιταλία Μ' A Syr. κοδρούβης A Arm. κοδρόβης + ης 1 (radiert) ? Μ κουδρούβης Μ'1 F 362 Κορδούβης 1279 Κουρδούβης Gel. 7 άκαιρον Τ Cass. Arm. άκαιρον ηγούμαι b Α 8 βιβλίοις + μέρος επιστολής b A Arm. ΙΟ παρόντος] παντός Μ' 11 όταν b | παρά - έζήτεις Γ Cass. Ω έζήτεις παρά των πρεσβυτέρων (+ μαΟεΐν Μ Γ ) ~ b Α | δήποτε + νοεί Μ Γ 11 f. αυτών έκαστος Τ Gel. Eus. 1279 έκαστος αυτών ~ h A Cass. Syr. 12 έκαστος + φρονεΐΎ 1279 13 ματαίου τίνος (τινός a. R. Τ) Τ Cass. Ω τίνος ματαίου ~ b Α | μέρος Τ | πυνΰάνοιο b A Eus. (AB1') έπυν&άνου Τ Eus. (Ν) sentiret Cass. πυν&άνοιτο Gel. ήσ&άνετο Eus. (VJB 1 ) 14 τοϋ&' όπερ Eus. 15 άντέοηκας Τ Cass. Eus. (J [V]) 1279 ' έντέ&εικας b A Eus. (NA[B]) | ό#εν getilgt M r | τ/μίνΜ' 16 εις] έπ'Α 18 συγγνώμην Eus. ύμΐν < b 19 παραινεΐΎ Eus. (VB) Gel. 1279 | δέξασ&αι Τ δεξάσ&ω Cass. Eus. Gel. | των τοιούτων] τούτων T των A 20 εξ - ην < Τ (dignum est Cass.) | έπερωτώμενον Α Τ Gel. 1279 έρωτώμενον b Eus.

14

.->

ίο

ΐ5

2ο

Sokrates

ηοιαύτας ζητήσεις, όπόσας μη νόμου τινός ανάγκη προστάττει, αλλ' άν>ωφελοΰς αργίας έρεσχελία προτίϋηοιν, εϊ και φυσικής τίνος γυμνασίας >ένεκα γίγνοιντο, όμως όφείλομεν εϊσω της διανοίας έγκλείειν και μη προ>χείρως εις δημοσίας συνόδους έκφέρειν μηδέ ταΐς πάντων άκοαΐς άπρο>νοήτως πιστεύειν. πόσος γαρ εστίν έκαστος, ώστε πραγμάτων ούτω μεγάλων και λίαν δυσχερών δύναμιν ή προς το ακριβές συνιδεΐν ή κατ' άξίαν >έρμηνεΰσαι; ει δε και τούτο ποιειν τις ευχερώς νομισ&είη, πόσον μέρος >τοΰ δήμου πείσει; ή τίς ταΐς των τοιούτων ζητημάτων άκριβείαις έξω της >έπικινδύνου παρολισϋήσεως άντισταίη; ούκοΰν έφεκτέον εν τοις τοιού- 6 >τοζς την πολυλογίαν, ϊνα μήπως ή ημών άσ&ένεια της φύσεως, το προτε>&έν έρμηνεΰσαι μη δυνη&έντων, ή ή των διδασκομένων ακροατών βρα>δυτέρα σύνεσις, προς ακριβή του ρη&έντος κατάληψιν έλΰεΐν μη χωρη>σάντων, αυϋις εξ έκατέρου τούτων ή βλασφημίας ή σχίσματος εις άνάγ>κην ό δήμος περισταίη. διόπερ και έρωτησις άπροφύλακτος και από- 1 >κρισις άπρονόητος ϊσην άλλήλαις άντιδιδότωσαν εφ' έκατέρω συγγνώ>μην. ουδέ γαρ υπέρ του κορυφαίου των εν τω νόμω παραγγελμάτων >ύμΐν ή της φιλονεικίας έζήφ&η πρόφασις ουδέ καινή τις ύμΐν υπέρ της του >ΰεοϋ ϋρησκείας αϊρεσις άντεισήχϋη, αλλ' ένα και τον αυτόν έχετε λογι>σμόν ώσπερ το της κοινωνίας σύνϋημα. υμών γαρ εν άλλήλοις υπέρ 8 >μικρών και λίαν ελαχίστων φιλονεικούντων, τοσούτον του ϋεοΰ λαόν, δν >ύπό ταΐς ύμετέραις εύχαΐς και φρεσϊν εύΰηνέΐσϋαι προσήκει, διχονοεΐν >οΰτε πρέπον ούτε όλως ΰεμιτόν είναι πιστεύεται, ίνα δε μικρώ παραδείγματι την ύμετέραν σύνεσιν ύπομνήσαιμι, ιστέ δήπου και τους φίλο- 9 >σόφους αυτούς, ως ένϊ μεν άπαντες δόγματι συντί&ενται, πολλάκις δε,

MF = b Α Ύ Cass. 1 όπόσας] άπάσας ας Ύ πάσας Gel. μη Ύ Eus. 1279 ου b A Gel. | προστάσσει Ύ \ άλλα Β Α 2 αργία έρεσχελίας Μ Γ | προτίϋησιν Μ Eus. (JNAB) Gel. προσ- F Α Ύ Eus. (V) 1279 3 γίνοιτο (γένοιτο Α) ένεκα ~ b Α | γίγνοιντο T Cass. γίγνοιτο Ω 4 πάντων (= Gel.)] των δήμων Eus. 5 ως· Eus. Gel. 1279 6 δυσχερών + την Τ 7 τίς ποιειν ~ Ύ \ τις ευχερώς ποιειν Eus. | πόσον δήπου Eus. 8 ή] ή Ύ \ τίς Ύ Ω τίς ό b Α | της... ακριβείας Α | ζητημάτων < b | έξω της] εξεταστής Α 10 ή ημών άσΰενεία Eus. (VJNB1) Gel. 1279 11 δυηϋέντων Μ1 | ή ή b Eus. (AB") Gel. ή Α Eus. (VJNB 1 ) 1279 ή Ύ Cass. | διδασκομένων < Eus. 12 συνέσει Eus. (VJNB1) 13 ^ . . . 17 T | σχίσματος aus σχή- korr. T 15 άπρονόητος + ταΐς νυν έπιπολαζούσαις αίρέσεσιν άρειανών εύνομιανών και όσοι (+ άλλοι Μ Γ ) b A (vgl. S. 12,22 f.) | τ^ν ϊσην b A (a. R.) I άντιδιδότωσαν Τ άντιδότωσαν Eus. έπιδιδότωσαν b A | έκατέρω wie Eus. (JNAB) έκάτερα Eus. (V) 16 υπέρ] υπό Ύ Π ή της φιλονεικείας Τ Cass. Eus. < b A 18 εχεται Τ εχητε Λ 19 ως προς το της κοινωνίας σύν&ημα δύνασΰαι σννελ&εΐν Eus. 20 τοσούτον + τον F (ϋ. Ζ.) A Eus. (NAB) 20 f. δν υπό Τ Cass. Eus. (VJB1) < b Α Eus. (NABέπειδάν εν τινι των αποφάσεων μέρει διαφωνώσιν, ει και τη της έπιστή>μης αρετή χωρίζονται, τη μέντοι του σώματος ενώσει πάλιν εις αλλήλους >συμπνέουσιν. ει δε τούτο εστίν, πώς ου πολλώ δικαιότερον υμάς τους του >μεγάλου ϋεοϋ ϋεράποντας καϋεστώτας εν τοιαύτη προαιρέσει θρησκείας >όμοψύχους άλλήλοις είναι; έπισκεψώμεΰα δη λογισμώ μείζονι και 10 >πλείονι συνέσει το ρηΰεν ένϋνμη&ώμεν, εϊπερ όρϋώς έχει δι'ολίγας και >ματαίας ρημάτων εν ύμΐν φιλονεικι'ας αδελφούς άδελφοΐς άντικεΐσϋ'αι και no της συνόδου τίμιον ασεβεί διχόνοια χωρίζεσΰαι δι' ημών, οϊ προς αλλήλους υπέρ μικρών ούτω και μηδαμώς αναγκαίων φιλονεικοΰμεν. δη>μώδη ταύτα εστίν και παιδικαΐς άνοίαις άρμόττοντα μάλλον ή τη των >ίερών και φρονίμων ανδρών συνέσει προσήκοντα, άποστώμεν έκόντες >τών διαβολικών πειρασμών, ό μέγας ημών &εός ό σωτήρ πάντων κοι- 11 >νόν απασι το φως εξέτεινεν ύφ'ού τη πρόνοια ταύτην έμοϊ τω &εραπευτη >τού κρείττονος την σπουδήν εις τέλος ενεγκεΐν συγχωρήσατε, όπως υμάς >τούς εκείνου δήμους εμή προσφωνήσει και υπηρεσία και νου&εσίας έν>στάσει προς την της συνόδου κοινωνίαν έπαναγάγοιμι. επειδή γαρ, ως 12 >εφην, μία τίς εστίν εν ύμϊν πίστις και μία της καϋ' ύμας αίρέσεως σύνεσις, >τό τε του νόμου παράγγελμα τοις δι'εαυτού μέρεσιν εις μίαν ψυχής πρό>&εσιν το όλον συγκλείει, τούτο οΰν, όπερ ύμΐν εν άλλήλοις φιλονεικίαν >ήγειρεν, επειδή μη προς την του παντός νόμου δύναμιν ανήκει, χωρισμόν >τινα και στάσιν εν ύμΐν μηδαμώς έμποιείτω. και λέγω ταύτα ούχ ως 13 >άναγκάζων ύμας εξ άπαντος τη λίαν εύή&ει, και οϊα δήποτέ εστίν εκείνη, >ζητήσει συντί&εσϋ'αι· δύναται γαρ και το της συνόδου τίμιον ύμΐν άκέ-

•23 ff. Soz. I 16,2 f.

MF = b A Ύ Cass. l έπειδάν Ύ Cass. Eus. < b A | διαφωνοΰσιν h A 2 χωρίζονται] διαφωνονσιν Μ' F συμφωνοΰσιν M r F (u.Z.) διασυμφωνοΰσι A kontaminierend | σώματος] δόγματος Eus. Gel. (A2b) 3 δε wie Eus. (J) Gel. δη Eus. | πώς ου] πόσω T Cass. | ημάς Eus. 4 ϋεοϋ μεγάλου ~ Ύ (magni dei Cass.) | τοιαύτη < Ύ Cass. 5 όμοψήφους Ύ \ δη Ύ Cass. Ω δε b A 6 ένϋνμη&ώμεν < Eus. 8 ημών Eus. (V) υμών b A T Cass. Eus. (JNAB) 1279 9 ούτως b A | φιλονεικεΐτε Μ Γ litigata Cass. lOTa r ' b A 11 ιερών A T Cass. ιερέων b Eus. | ανδρών και φρονίμων ~ Ύ Cass. | συνέσει ανδρών ~ M' | συνέσει Ύ M r (a. R.) Cass. Eus. < M 1 F A 12 o 2 < b και M r | απάντων Eus. (VNAB) ΙΊέξέτειλεν Μ Γ | ύφ'Ύ Eus. έφ'\) Α Gel. 14 ύμας] δι'υμών Μ Γ Eus. (J) αυτούς Eus. (αν V) 15 νου&εσία και επιστασία Λ 16 έπαναγάγοιμι Ύ Eus. (VN) έπανάγοιμι b A Eus. (JAB) έπαγάγοιμι Gel. 17 εν ύμϊν πίστις Ύ (Cass.) Eus. πίστις εν ύμΐν ~ b Α 18 δι'έαυτοϋ b Eus. δε (?) εαυτού Α [...] αύτοϋ Ύ suis Cass. δυσϊν αύτοΰ Val., sieher richtig f r das Originalschreiben (vgl. Mt. 22,40) | μίαν b Eus. μιας A T Cass. 19 συγκλείει] συντείνει Ύ tendit Cass. | ούν T Cass. Eus. (V) < b A Eus. (JNAB) | ύμΐν εν wie Eus. (J) όλΐγην εν ύμΐν Eus. (VNAB) 20 προς < A 21 cv wie Eus. (NAB'') < Eus. (VJ) 23 ζητήσει b A Eus. (J) ή ζήτησις Τ Eus. (VNAB) quaestioni Cass. | άκαίρεον Μ' άκεραίως Eus.

lO

5

ίο

is

20

25

Sokrates

>ραιον σώζεσΰαι και μία και ή αυτή κατά πάντων κοινωνία τηρεΐσ&αι, καν >τά μάλιστα τις εν μέρει προς αλλήλους ύμΐν υπέρ ελαχίστου διαφωνία >γένηται, έπεϊ μηδέ πάντες εν απασι ταύτόν βονλόμε&α μηδέ μία τις εν >ήμΐν φύσις ή γνώμη πολιτεύεται, περί μεν ούν της ϋείας προνοίας μία 14 >τις εν ύμΐν έστω πίστις, μία σύνεσις, μία σννϋήκη τον κρείττονος· α δε >νπέρ των ελαχίστων τούτων ζητήσεων εν άλλήλοις άκριβολογεΐσ&ε, καν >μή προς μίαν γνώμην συμφέρηται, μένειν εϊσω λογισμών προσήκει τω >τής διανοίας άπορρήτω τηρούμενα, το μέντοι της κοινής φιλίας άπόρ- 15 >ρητόν τε και εξαίρετον και ή της άληϋ'είας πίστις ή τε περί τον ΰεον και >ττ7ν τον νόμου ΰρησκείαν τιμή μενέτω παρ'ύμΐν ασάλευτος, επανέλ&ετε >δή προς την αλλήλων φιλίαν τε και χάριν, άπόδοτε τω σύμπαντι λαώ τάς 16 >οίκείας περιπλοκάς, ύμεΐς τε αυτοί, καΰάπερ τάς εαυτών ψυχάς έκκα&ά>ραντες, αύϋις αλλήλους έπίγνωτε. ήδίων γαρ πολλάκις γίνεται φιλία μετά >τήν της εχΰρας ύπό&εσιν αΰ&ις εις καταλλαγήν έπανελϋΌϋσα. άπόδοτε 17 >ούν μοι γαληνάς μεν ημέρας, νύκτας δε αμέριμνους, ϊνα κάμοίτις ηδονή >καϋ'αρον φωτός και βίου λοιπόν ήσυχος ευφροσύνη σωζηται' ει δε μη, >στένειν ανάγκη και δακρνοις δι'όλον σννέχεσ&αι και μηδέ τον τον ζην >αίώνα πράως ύφίστασ&αι. των γαρ τοι τον ΰεοϋ λαών, των συνΰερα- 18 >πόντων λέγω των έμών, όντως άδίκω και βλαβερά προς αλλήλους φιλο>νεικία κεχωρισμένων έμέ πώς έγχωρεΐ τω λογισμώ σννεστάναι λοιπόν; >ϊνα δε της επί τούτω λύπης την ύπερβολήν αϊσϋησ&ε, ακούσατε, πρώην 19 >έπιστάς τη Νικομηδέων πόλει παραχρήμα εις την έώαν ήπειγόμην τη >γνώμη · σπεύδοντι δε μοι προς υμάς ήδη και τω πλείονι μέρει συν ύμΐν >όντι ή τούδε τον πράγματος αγγελία προς το εμπαλιν τον λογισμόν άνε>χαίτισεν, ϊνα μη τοις όφΰαλμοΐς όραν άναγκασ&είην, α μηδέ ταΐς άκοαΐς >προσέσ&αι δυνατόν ήγούμην. ανοίξατε δη μοι λοιπόν εν τη καΰ' υμάς 20 >όμονοία της έώας την όδόν, ην ταΐς προς αλλήλους φιλονεικίαις άπεκλεί>σατε, και συγχωρήσατε ΰαττον υμάς τε όμοΰ και τους άλλους απαντάς

*10-14 Mich. Syr. S. 123

14-20 Vita BHG 362 Kap. 36 S. 200 f.

MF = b A T Cass. l σώζεοϋαι T Eus. φυλάττεο&αι b A | μία και T Cass. Eus. < b A 2 ύμΐν Τ Cass. Eus. < b A 3 γίνηται T generetur Cass. | επειδή Eus. | απασι T Eus. πασιν b A 4 ύμΐν M' A Eus. (JNAB) 6 τούτων < A | άκριβολογεΐσ&αι M' 7 συγγνώμην A | συμφέρηται A T colligantur Cass. συμφέρητε b συμφέρησ&ε Eus. (συμφέρωνται im Regest Soz. l 16,3, berliefert συμφέρηται) 8 f. απόρρητον τε και < Eus. 11 λαω ζύμπαντι Eus. 13 φιλία γίνεται Eus. 14 της < Α | ύπό&εσιν + ει Α | έπανέλ&ετε Μ1 F Α 15 γαληναίας Α 16 ήσυχης Τ ήσυχου Cass. Ω 17 συγχεϊσ&αι Eus. | μήτε Τ 18 πράως Τ Ω πραέως b Α 21 ακούσατε < Eus. 22 εις] προς Eus. ήπειγαμένην Α 23 σπεύδοντος (?) Μ1 | δη μοι ήδη (< JNAB) προς υμάς Eus. 24 άνέχ..σεν Μ 1 (am M r ) 25 δ] ο Τ (quae Cass.) 26 προσέσ&αι Μ1 F A Eus. 1 c (ΝΑ) Gel. 1279 προσέσεσ&αι Τ προέσ&αι Μ Eus. (B ) | ήμας Α 27 ^ν + εν Τ 28 όμοϋ] αυτούς Τ Cass.

Kirchcngeschichtc I 7.13-8,5

s

ίο

ΙΓ>

20

25

17

>δήμους επιδεΐν χαίροντας και την υπέρ της κοινής απάντων ομονοίας τε >καϊ ελευθερίας όφειλομένην χάριν υπ' εύφήμοις λόγων σννϋήμασιν όμο>λογήσαι τω κρείττονι.« Τοιαύτα μεν ουν ΰαυμαστά και σοφίας μεστά παρήνει ή του βασιλέως 8, l επιστολή, το δε κακόν έπικρατέστερον ην και της του βασιλέως σπουδής και αξιοπιστίας του διακονησαμένου τοις γράμμασιν ούτε γαρ Αλέξανδρος ούτε Άρειος υπό των γραφέντων εμαλάσσοντο, αλλά τις ην άκριτος και παρά τοις άλλοις πασιν ερις και ταραχή, προϋπήρχεν δε και άλλη 2 τις πρότερα νόσος τοπική τάς εκκλησίας ταράττουσα, ή διαφωνία της του πάσχα εορτής, ήτις περί τα της εωας μέρη μόνον έγένετο, των μεν Ίουδαϊκώτερον την έορτήν ποιεΐν έσπουδακότων, των δε μιμούμενων σύμπαντας τους κατά την οΐκουμένην Χριστιανούς, διαφωνούντες δε ούτως περί 3 της εορτής της κοινωνίας μεν ουδαμώς έχωρίζοντο, στυγνοτέραν δε την έορτήν τη διαφωνία είργάζοντο. δι' αμφότερα τοίνυν όρων ό βασιλεύς 4 ταραττομένην την έκκλησίαν σύνοδον οικουμενικήν συνεκρότει, τους πανταχόθεν επισκόπους δια γραμμάτων εις Νίκαιαν της Βιΰυνίας άπαντήσαι παρακαλών. παρήσάν τε εκ πολλών επαρχιών και πόλεων οι επίσκοποι, περί ων ό Παμφίλου Εύσέβιος εν τω τρίτω βιβλίω των εις τον Κωνσταντίνου βίον τάδε κατά λέξιν φησίν · »Των γοϋν εκκλησιών άπασών, αϊ την Εύρώπην άπασαν Λιβύην τε και 5 >τήν Άσίαν έπλήρουν, όμοΰ συνήκτο των του &εοϋ λειτουργών τα άκρο>ϋίνια, εις τε οίκος ευκτήριος, ώσπερ εκ ΰεοΰ πλατυνόμενος, ένδον έχώρει >κατά το αυτό Σύρους τε άμα και Κίλικας, Φοίνικας τε και Άραβίους και >Παλαιστινούς, και επί τούτοις Αιγυπτίους, Θηβαίους, Λίβυας τους τε εκ >μέσης των ποταμών ορμώμενους· ήδη δε και Πέρσης επίσκοπος τη συν-

4-6 Celasios v. Kais. Fr. 10 (vgl. Gel. II 4,14; V. Metr. [1279] 298 b 17-20); Kus. V. C. II 73 8-12 Kus. V. C. III 5,1 12-14 vgl. Eus. V. C. Ill 5,2 I4-S. 19,3 Gelasios v. Kais. Fr. K) (vgl. Gel. II 5; V. Metr. [1279] 298 b 20-26, nur 14-17 und S. 18,24-19,2) 14-17 Kus. V. C. Ill 6,1; vgl. Thdrt. I 7,2 20-S. 19,2 Kus. V. C. III 7-9 *4-7 Nikeph. VIII 14, 57 BC 5 f. So/. I 17,1 8-14 Soz. I 16,4 8-12 Mich. Syr. S. 123 14-17 So/. I 17,1; Mich. Syr. S. 123; Nikeph. 57 C 18-S. 19.7 Cass. II l,3-'l() 18-S. 19,3 Nikeph. 60 C - 61 B 22-25 Midi. Syr. VII 2 S. 124 MF = b (von 4 an)

A T (-3 und von 18 an)

Cass. (-3 und von 18 an)

Arm. (von 4 an)

Syr.

l χαίροντα Kus. (VJ) | πάντων T | τε T Ω < b A Kus. (V) 2 υπ'εύφήμοις Τ Gel. νπερευφήμοις b A έπ'εύφήμοις Kus. 1279 (/arorabilibits eloqwix Cass.) | συνϋήμας A 3 το Τ 4 του (= 1279) < (id. 6 και + της Gel. 1279 8 άλλοις Arm. Syr. λαοΐς b Α πασιν A Arm. < b Syr. 17 και] τε και Gel. | of < A (Arm.) 18 ων + και Τ Cass. 20 άπασαν < Arm. 22 εκ b A Kus. υπό Τ 23 τε άμα Τ Cass. Gel. άμα Fus. τε b A (Arm. Syr.) 24 παλαιστηνούς Μ Τ 25 δε (= Arm.) < Kus. (VJAB)

18

-,

ιο

is

20

Sokrates

>όδφ παρήν, ουδέ Σκύϋης άπελιμπάνετο της χορείας, Πόντος τε και Ασία, >Φρνγία τε και Παμφυλία τους παρ'αύτοΐς παρεΐχον έκκρίτονς, άλλα και > Θράκες και Μακεδόνες, Αχαιοί τε και Ήπειρώται τούτων τε οι έτι προ- 6 >σωτάτω οίκοΰντες άπήντων, αυτός τε Σπάνων ό πάνυ βοώμενος εις ην >τοΐς πολλοίς άμα συνεδρεύων της δε γε βασιλευούσης πόλεως ό μεν >προεστώς δια γήρας υστερεί, πρεσβύτεροι δε αυτού παρόντες την αύτοΰ >τάξιν έπλήρουν. τοιούτον μόνος εξ αιώνος εις βασιλεύς Κωνσταντίνος 1 >Χριστω στέφανον δεσμω συνάψας ειρήνης τω αύτοΰ σωτήρι της κατ' >εχΰρων και πολεμίων νίκης ϋεοπρεπές άνετί&ει χαριστήριον, εικόνα χο>ρείας αποστολικής ταύτην κα&' ημάς συστησάμενος. έπεϊ κατ' 8 >έκείνους συνήχ&αι λόγος από παντός εονους των υπό τον ούρανόν άνδρας >εύλαβεΐς, εν οϊς ετύγχαναν 'Πάρ&οι και Μήδοι και Έλαμΐται και οί κατ>οικοϋντες Μεσοποταμίαν, Ίουδαίαν τε και Καππαδοκίαν, Πόντον και την >Άσίαν, Φρυγίαν τε και Παμφνλίαν, Αιγυπτον και τα μέρη της Λιβύης της >κατά Κυρήνην, οϊτε έπιδημοΰντες 'Ρωμαίοι, Ιουδαίοι τε και προσήλυτοι, >Κρήτες και Άραβες', πλην όσον έκείνοις μεν υστερεί το μη εκ ϋεοΰ 9 >λειτουργών συνεστάναι τους πάντας, επί δε της παρούσης χορείας έπι>σκόπων μεν πληϋύς ην τριακοσίων άρι&μόν ύπερακοντίζουσα, επομένων >δέ τούτοις πρεσβυτέρων και διακόνων άκολούϋων τε πλείστων όσων έτέ>ρων ουδέ ην άριϋμός εις κατάληψιν, των δε του &εοϋ λειτουργών οί 10 >μέν διέπρεπον σοφίας λόγω, οί δε βίου στερρότητι και καρτερίας ύπο>μονή, οί δε τω μέσω τρόπω κατεκοσμοΰντο. ήσαν δε τούτων οί μεν 11 >χρόνου μήκει τετιμημένοι, οί δε νεότητι και ψυχής ακμή διαλάμποντες, >οί δε άρτι παρελϋόντες επί τον της λειτουργίας δρόμον. οϊς δη πασιν βα-

I I f. Act. 2,5

12-16 Act. 2,9-11

•1. 4-7 Vita BHG 365 S. 561,18-22 5-7 Niket. Chon. Thes. V 6 Syr. S. 124 20-23 Vita BHG 365 S. 561,15-17 MF = b

A T

Cass. Arm.

18-S. 19,2 Mich.

Syr.

l ουδέ T Cass. Eus. Gel. ούτε b A | και + Γαλατία, Καππαδοκία τε και Eus. 2 αύτοΐς wie Eus. (V) Gel. αύταΐς Μ Γ αϋταΐς Eus. (JNAB) 4 αυτός wie Eus. (V) Gel. αυτών Eus. (JNAB) | σπανών T Eus. Gel. ισπανών b A 6 praesul Alexander Cass. (ση. άλέζανδρ( ) T a. R.) | δύο δε πρεσβύτεροι Arm. | αύτοΰ2 (= Arm.) < Τ 7 εξ αιώνος zweimal Μ1 9 και Τ Cass. Eus. < Μ F1 A Arm. Gel. 10 f. και κατ' εκείνους Arm. Syr. Eus. Gel. κατ' εκείνους b A κάκείνους Τ II συνήχόη b Syr. | άνδρες b Arm. Syr. 13 τε < Τ | και2 b A Eus. τε και Τ 16 όσον + εν Τ Arm. (i//is Cass.) | μεν (= Gel.) < Eus. 17 λειτουργούς b δε λειτουργούς Α 18 μεν < Τ | πλη&ύς ην Τ Cass. Arm. Eus. Gel. πλήϋος συν b πλή&ος συν ην των Α kontaminierend | τριακοσίων (= Gel.)] πεντήκοντα και διακοσίων Eus. n^'Arm. | άριϋμόν < b A 19 πλειόνων h | ετέρων + ων A Cass. Arm. 20 εις κατάληψιν Τ Cass. Arm. Syr. Eus. Gel. < bA 21 λόγων A 22 μέσω] μετρίω Arm. 24 δε < Arm. Cass. | παριόντες Α | πασιν + ό Gel. 1279

Kirchengeschichte I 8,5-16

s

ίο

ΙΓ,

20

19

>σιλεύς εφ' εκάστης ημέρας τα σιτηρέσια δαψιλώς χορηγεΐσ&αι διετέτα>κτο.« Τοιαύτα μεν περί των εκεί συνελ&όντων ό Παμφίλου διεξήλ&εν Εύσέ- 12 βίος. έπιτελέσας δε ό βασιλεύς έπινίκιον κατά Λικινίου έορτήν άπήντα και αυτός εις την Νίκαιαν. διέπρεπον δε εν τοις έπισκόποις Παφνούτιός τε ό εκ της άνω Θηβαΐδος και Σπυρίδων ό Κύπρου, ότου χάριν δε τούτων ίδικώς έμνημόνενσα, μετά ταύτα έρώ. συμπαρήσαν δε και λαϊκοί πολ- 13 λοι διαλεκτικής έμπειροι, {εν} έκατέρω μέρει συνηγορεϊν προϋυμούμενοι. άλλα την μεν Αρείου δόξαν συνεκρότουν Εύσέβιός τε ό Νικομηδεύς, ως μοι και πρότερον εϊρηται, και Θεόγνιος και Μάρις, ων ό μεν Νικαίας επίσκοπος ην, Μάρις δε της εν Βι&υνία Χαλκηδόνος, τούτοις δε γενναίως άντηγωνίζετο Ά&ανάσιος, διάκονος μεν της Άλεζανδρέων εκκλησίας, σφόδρα δε αυτόν δια τιμής ήγεν Αλέξανδρος ό επίσκοπος· διό και φ&όνος ώπλίσατο κατ' αυτού, ως ύστερον λέξομεν. μικρόν ούν προ της εις ένα 14 τόπον συνελεύσεως των επισκόπων οί διαλεκτικοί προς τους πολλούς προάγωνας έποιοΰντο των λόγων, έλκομένων τε πολλών προς το του λό- 15 γου τερπνόν εις τις των όμολογητών λαϊκών, άκέραιον έχων το φρόνημα, άντιπιπτει τοις διαλεκτικοΐς καί φησιν προς αυτούς, ως αρά ό Χριστός και οϊ απόστολοι ου διαλεκτικήν ήμΐν παρέδοσαν τέχνην ουδέ κενήν άπάτην, άλλα γυμνήν γνώσιν, εν πίστει και καλοΐς εργοις φυλαττομένην. ταύτα 16 είπόντος οί μεν παρόντες εΰαύμασαν και άπεδέςΌντο, οί δε διαλεκτικοί εύγνωμονέστερον ποιοΰντες ησύχασαν, τον απλούν λόγον της άληϋ~είας άκούσαντες. 3-5 Gelasios ν. Kais. Fr. 10 (vgl. Gel. II 6,1; V. Metr. [1279] 298 h 26 f.) 7 1 11 f. 9-14 Gelasios v. Kais. Fr. 11 (vgl. Gel. II 7,43 f.; V. Metr. [1279] 299 a 1-9) 10 I 6,2 14-S. 20,2 Auxanon? Gelasios v. Kais. Fr. 13? (vgl. Gel. II 13; V. Metr. [1279] 299 a 12 ff.; Winkelmann, Untersuchungen 60 ff.) 19 vgl. Kol. 2,8, unten I 18,15. III 16,21 *3-5 Nikeph. VIII 16, 65 B 5-7 Nikeph. VIII 11, 60 A 7-9 Soz. I 17,3; Nikeph. 60 BC 9-23 Nikeph. VIII 15, 61 C-64 Λ 11-13 Soz. I 17,7 15-22 Mich. Syr. S. 124f. 16-23 Cass. II 3,1 f. (aus ThA) MF = b

A T (-7 und von 16 an)

Cass. (-7 und von 16 an)

Arm. Syr.

l διετέτακτο T Eus. διέτακτο A ordinarat Cass. διετάξατο b προσέταττεν Gel. 1279 3 τοιαύτα T Cass. Arm. Syr. Gel. και τοιαύτα b A | ό παμφίλου διεξήλϋεν 'Γ Class. Arm. Syr. Gel. < b A 4 έπινίκιον (= Cass. Arm.) < Τ 5 και αυτός < Arm. Syr. [

ίο

ΙΓ>

20

25

Sokrates

Τότε μεν ούν ούτως ό εκ της διαλεκτικής γινόμενος ϋόρυβος κατεστάλη, 17 τη δε εξής πάντες άμα οί επίσκοποι εις ένα τόπον συνήρχοντο. παρήει δε και ό βασιλεύς μετ' αυτούς, και επει παρήλ&εν, εις μέσους εστη, και ου πρότερον καϋίζειν ήρεϊτο, πριν αν οί επίσκοποι έπινεύσειαν τοσαύτη τις ευλάβεια και αιδώς των ανδρών τον βασιλέα κατεΐχεν. επει δε ή 18 πρέπουσα τω καιρώ ησυχία έγένετο, ήρζατο ό βασιλεύς αύτό&εν εκ της κα&έδρας παραινετικοΐς προς αυτούς χρήσασ&αι λόγοις, προς συμφωνίαν και όμόνοιαν προτρέπων αυτούς· και την μεν εκάστου ίδιάζουσαν λύπην προς τον πέλας παραχωρεΐν συνεβούλευεν (και γαρ άντεγκαλουντες ήσαν άλλήλοις οί πλείονες, πολλοί τε εξ αυτών βιβλία δεήσεων τω βασιλεΐ τη προτεραία ήσαν όρέζαντες), επί δε το προκείμενον, δι'δ και συνεληλύ- 19 ΰεισαν, χωρεϊν παρακαλέσας τα βιβλία καυϋήναι έκέλευσεν, έπειπών νόμον κελεύειν Χρίστου άφιέναι τω άδελφώ τον αφέσεως τυχεΐν έπειγόμενον. τότε ούν τους περί ομονοίας και ειρήνης λόγους εις πλάτος διεξελ- 20 ϋών, αύϋϊς περί των δογμάτων έπιμελέστερον επισκέψασΰαι τη αυτών γνώμη επέτρεψεν. οία δε και περί τούτων εν τω αύτω τρίτω βιβλίω των εις τον βίον Κωνσταντίνου ό αυτός φησιν Εύσέβιος, έπακοΰσαι καλόν εστίν δε ταύτα· »Πλείστων δήτα ύφ' έκατέρου τάγματος προτεινομένων, πολλής τε άμ- 21 >φιλογίας τα πρώτα συνισταμένης, άνεζικάκως έπηκροατο ό βασιλεύς των >πάντων, σχολή τε εύτόνω τάς προτάσεις ύπεδέχετο. εν μέρει τε αντί- 22 >λαμβανόμενος των παρ' έκατέρου τάγματος λεγομένων ήρεμα συνήγεν >τούς φιλονείκως ένισταμένους, πραέως τε ποιούμενος τάς προς έκαστον >όμιλίας, έλληνίζων τε τη φωνή, ότι μηδέ ταύτης άμαΰώς εΐχεν, γλυκερός >τις ην και ηδύς, τους μεν συμπεί&ων, τους δε καταδυσωπών τω λόγω,

2-5 Gelasios ν. Kais. Fr. 10 (vgl. Gel. II 6, l ; V. Metr. [l 279] 298 b 27-299 a 1); Eus. V. C. III 10,5; Thdrt. I 7,9 5-8 vgl. fhdrt. I 7,11 8-12 Auxanon? Gelasios v. Kais. Fr. 11? (vgl. Gel. II 8,1-4; Rufin. X 2 S. 961,1-20); vgl. Thdrt. I 11,4f. 9 f. vgl. Eus. V. C. III 13,1 S. 88,5 13 vgl. Lk. 17,3 f.; Mt. 18,21 f. 16-S. 21,5 Eus. V. C. III 13 f., vgl. Gel. II 29,4-9 (Gelasios v. Kais. Fr. 15); Thdrt. I 13,2

*3-5 Nikeph. VIII 16, 65 C 5-12 Nikcph. 65 D 8-14 Soz. I 17,3-5 Nikeph. VIII 17, 69 CD 19-24 So/. I 20,1 22-S. 21,3 Mich. Syr. S. 124 MF = b

Λ

Arm. (aber von 18 an nur Kurzreferat)

16-S. 21,5

Syr.

l εκ (= Arm.) < A 2 παρήειν Α παρείΦ M' 3 μέσον Syr. Gel. 1279 (μέσος εστη Eus.) εστη εις μέσον αυτών Arm. (vgl. auch S. 278,26) 7 χρήσΰαι M< F A 9 πέλας A (vgl. Eus.) πλησίον b ΙΟ οί πλείονες] τινές Arm. πολλοί Syr. | πολλοί] ολίγοι Syr. 11 συνεληλύ&εσαν Α 12 f. νόμον κελεύειν χριστού A Arm. Syr. μόνον κελεύει χριστός b 19 δήτα Thdrt. Gel. δη των b Λ Gel. (c) δη ταΰ&' Eus. (Hss.) | έκατέρου τάγματος Syr. Ω εκατέρω τάγματι b Α 20 ό wie Gel. Thdrt. Soz. < Eus. 21 εύτόνω + ως A 23 τους + υπό Λ | πράως Ω 24 γλυκερός Syr. Ω γλυκύτερος b A Gel. (c) 25 καταδυσωπών (Syr.) Ω και δυσωπών b Λ

Kirchengeschichte I 8.17-28

5

ιο

15

2ο

25

2l

πους δε ευ λέγοντας επαίνων, πάντας δε εϊς όμόνοιαν έλαύνων, όμογνώ- 23 >μονάς τε και ομόδοξους αυτούς έπϊ τοις άμφισβητουμένοις απασιν επί >τό αυτό κατεστήσατο, ως ομοφώνως μεν κρατήσαι την πίστιν, της δε σωτη>ρίου εορτής τον αυτόν παρά τοις πασιν όμολογηϋήναι καιρόν, έκυροΰτο >δέ ήδη και εγγράφως δι' ύποσημειώσεως εκάστου τα κοινή δεδογμένα.« Τοιαύτα και περί τούτων ταΐς εαυτού φωναϊς ό Εύσέβιος εγγράφως 24 κατέλιπεν. ημείς δε ουκ άκαίρως αύτοΐς εχρησάμεΰα, αλλ' ως μάρτνσι χρώμενοι τοις υπ' αυτού λεχ&εΐσι, τηδε αυτά κατετάξαμεν τη γραφή, ίνα, όταν τινές της εν Νίκαια συνόδου ως περί την πίστιν σφαλείσης καταγινώσκωσιν, μη αυτών άνεχώμε&α μηδέ πιστεύωμεν Σαβίνω τω Μακεδονιανω, ιδιώτας {αυτούς} και αφελείς καλοϋντι τους εκεί συνελ&όντας. Σαβϊνος γαρ ό των εν Ηράκλεια της Θράκης Μακεδονιανών επίσκοπος 25 συναγωγήν ων διάφοροι σύνοδοι εγγράφως εξέδωκαν ποιησάμενος, τους μεν εν Νίκαια συνελ&όντας ως αφελείς και ιδιώτας διέσυρεν, μη αισ&ανόμενος, ότι και αυτόν Εύσέβιον τον μετά πολλής δοκιμασίας την πίστιν όμολογήσαντα ως ίδιώτην ένδιαβάλλει. και τινά μεν εκών παρέλιπεν, τινά δε παρέτρεψεν, πάντα δε προς τον οικειον σκοπον μάλλον εξείληψεν. και επαινεί μεν ως άζιόπιστον μάρτυρα τον Παμφίλου Εύσέβιον, επαινεί 26 έν ούρανοΐς και τα εν τη γη, τον δι'ημάς τους άνϋρώπους και δια την >ήμετέραν σωτηρίαν κατελϋόντα και σαρκωϋέντα και ένανϋρωπήσαντα, >παϋόντα και άναστάντα τη τρίτη ήμερα, άνελ&όντα εις ουρανούς, έρχό>μενον κρΐναι ζώντας και νεκρούς, και εις το αγιον πνεύμα, τους 30 >λέγοντας 'ην ποτέ οτε ουκ ην' ή 'ουκ ην πριν γεννηϋήναι' ή ότι 'εξ ουκ >οντων έγένετο' ή εξ ετέρας υποστάσεως ή ουσίας φάσκοντας είναι ή κτι>στόν ή τρεπτόν ή άλλοιωτόν τον υίόν του &εοϋ, τους τοιούτους άναϋεματί>ζει ή καθολική και αποστολική εκκλησία.« Ταύτην την πίστιν τριακόσιοι μεν προς τοις δεκαοκτώ έγνωσαν τε και 31 εστερξαν καί, ως φησιν ό Εύσέβιος, όμοφωνήσαντες και όμοδοξήσαντες έγγραφον έκδεδώκασιν, πέντε δε μόνοι ου προσεδέζαντο, της λέξεως του ομοουσίου έπιλαβόμενοι, Εύσέβιος τε ό Νικομήδειας επίσκοπος και Θεόγνιος ό Νικαίας, Μάρις Χαλκηδόνος, Θεωνάς Μαρμαρικής, Σεκοΰνδος Πτολεμαΐδος. έπεϊ γαρ έφασαν όμοούσιον είναι, δ εκ τινός εστίν ή 32 κατά μερισμόν ή κατά ρεϋσιν ή κατά προβολήν (κατά προβολήν μεν ως εκ ριζών βλαστήματα, κατά δε ρεϋσιν ως πατρικοί παίδες, κατά με4-16 Urkunde 24, vgl. Gel. II 27,1-6 und Urkunde 22 (unten § 44 f.) 17 f. vgl. Thdrt. I 7,3. 11,1 18f. Eus. V. C. III 13,2 (oben § 23) 19ff. Sabinos? vgl. Philost. I 9. - Eusebios und Theognios unterschrieben das Glaubensbekenntnis (I 14,3, Ath. de decr. 3,2), nicht aber die Absetzung des Areios

•4-S. 23,7 Cass. II 9 (aus ThA) 12-16 Soz. 121,1 18-S. 23,6 Nikeph. VIII 18, 72 CD 19-23 Niket. Chon. Thes. V 7 PG 139, 1367 D; Mich. Syr. S. 124 MF = b (au er 4-16)

A (au er 4-16)

T

Cass. Arm. (au er 4-16)

Syr. (au er 4-16)

2 έζενεχ&εΐσα Ha. (vgl. b A Syr.) prolatae Cass. | και (< Arm.) υπό εύσεβίου Τ Cass. Arm. < b A Syr. | έπαινε&εΐσα T Cass. Arm. έξενεχ&εΐσα b A Syr. 3 αυτή + το μάϋημα της πίστεως Μ Α 4-16 < b A Arm. Syr. (nur πιστεύομεν εις ένα ϋεόν και τα λοιπά) 12 δε < Τ (autem Cass.) 13 γεννηϋή Τ 17 προ Α | δεκαοκτώ Μ (και M r ) 19 έγγραφον έκδεδώκασι Α Τ Arm. Syr. in scriptis explicaverunt Cass. έγγραφον Μ1 (?) F 1 έγραφον F1' υπέγραφαν M r | μόνοι] αυτών Arm. Syr. \9 f. της - επιλαβόμενοι < Arm. 21 οεόγνιος Ύ Cass. οέογνις b A Arm. | O T < b A | μαρμαρικής + και Μ Syr. 22 δ] το Τ | εκ τινός < Arm. 23 κατά2 + εκ τίνος Arm. | κατά προβολήν μεν < Arm. 24 ρίζης Cass. Arm. Syr. | βλαστήματα Α Τ βλάστημα b Arm. Syr. germen Cass. | δε (= Arm.) < A Syr. | ως2 Τ ως oi b A | κατά2 - S. 23,1 χρυσίδες < A

Kirchengeschichte I 8,28-36

5

ίο

ΐ5

20

23

ρισμον δε ως βώλον χρυσού χρυσίδες δύο ή τρεις), κατ' ουδέν δε τούτων εστίν ό νιος τον ΰεοΰ, δια τούτο ου συγκατατί&εσϋ'αι τη πίοτει ελεγον πολλά ούν την λέξιν του ομοουσίου σκώψαντες, τη καθαιρέσει Αρείου ύπογράψαι ουκ ήβουλήϋησαν. διόπερ ή σύνοδος Άρειον και τους όμο- 33 δόξους αύτοΰ ιχνε&εμάτισεν απαντάς, προσΰέντες μήτε έπιβαίνειν της Αλεξανδρείας αυτόν, βασιλέως δε πρόσταγμα και αυτόν και τους περί Εύσέβιον και Θεόγνιον εις εξορίαν άπέστειλεν. Εύσέβιος μεν ούν και Θεό- 34 γνιος μικρόν ύστερον μετά την εξορίαν βιβλίον μετανοίας επιδόντες τη πίστει του ομοουσίου συνέ&εντο, ως προϊόντες δηλώσομεν τότε δε εν τη συνάδω Εύσέβιος ό την Παμφίλου προσωνυμίαν έχων και της εν Παλαιστίνη Καισαρείας την έπισκοπήν κεκληρωμένος, μικρόν έπιστήσας και διασκεψάμενος, ει δει προσδέξασΰαι τον δρον της πίστεως, ούτως άμα τοις άλλοις πασιν συνήνεσέν τε και συνυπέγραψεν, ου μην αλλά και τω υπ'αυτόν λαω έγγραφον τον ορον της πίστεως διεπέμψατο, την του όμοουσίου λέξιν έρμηνεύσας, ίνα μηδέ όλως τις ύπόνοιαν άν&'ων έπέστησεν εχη περί αυτού, εστί δε αυτά του Εύσεβίου τα γραφέντα κατά λέξιν τάδε' »Τα περί της εκκλησιαστικής πίστεως πραγματευ&έντα κατά την μέγα- 35 >λην σύνοδον την εν Νίκαια συγκροτηϋεΐσαν εικός μεν και υμάς, άγαπη>τοί, και άλλο&εν μεμαϋηκέναι, της φήμης προτρέχειν είω&υίας τον περί >τών πραττομένων ακριβή λόγον. αλλ' ίνα μη εκ μόνης τοιαύτης ακοής 36 >τά της αληϋείας ετεροίως ύμϊν άπαγγέλληται, άναγκαίως διεπεμι//άμε&α >ύμΐν πρώτον μεν την ύφ' ημών προτεΰεΐσαν περί της πίστεως γραφήν, >επειτα την δεύτερον, ην ταΐς ήμετέραις φωναΐς προσϋήκας έπιβαλόντες 9 Ι 14 17-S. 27,22 Urkunde 22 (Ath. de deer. 33; Gel. II 35; Thdrt. I 12), hier aus Sabinos oder Gelasios v. Kais. Fr. 17? *4-6 Soz. I 21,3 4-7 Mich. Syr. S. 125 6f. Soz. I 21,4f. ThA) 8-16 Nikeph. 73 CD 9-13 Soz. I 21,2 9 ff. Epit. 16 (aus ThA) MF = b

A T

Cass. (-22)

Arm. (-16)

7-16 Cass. II 10 (aus 17-22 Cass. II 11,1

Syr. (-22)

l χρυσού T Cass. Arm. < h | βώλοι δύο ή τρεις χρυσού Syr. 2 τον ΰεοϋ Τ Cass. Arm. < b A Syr. | ελεγον + ούτοι oi πέντε Arm. 3 του zweimal T 4 έβουλήϋησαν M r F | αρειον + μεν b A 5 αύτοΰ b A Cass. Arm. (vgl. S. 31,2) αύτώ Τ | απαντάς - 6 αυτόν < Arm. | πάντας T | προστι&έντες δε Α 6 αυτόν] Άρειον και τους περί αυτόν Arm. 7 ϋέογνιν b Α Arm., vgl. S. 22,21 | ϋέογνις b A Arm. 9 δηλώσωμεν Τ 12 ei δεΐ] Ίδεΐν Α < Arm. ούτος A Arm. 13 άλλοις Α Τ Cass. Syr. πολλοίς b < Arm. | συνέγραψε A | ου μην άλλα Τ Cass. Arm. (Syr.) < b A 14 διεπέμψαται Τ 15 ύπέστησεν Μ1 16 εστί - τα b Λ και εστί τα υπ'αύτοΰ εύσεβίου Τ sunt autem quae ab ipso Eus. Cass. του < A 17 μεγάλην < Syr. 18 εικός μεν] ενιάκις Syr. | και < Ω 19 και άλλοΰεν Τ Cass. Ω < b Α 20 μόνης < Cass. Syr. Ω 21 τα] το Τ | έπαγγέλληται Α 22 περί της πίστεως προτε&εΐσαν ~ Τ Cass. | προτα&εΐσαν Ω 23 έπειτα - S. 24,18 αγιον'2 < Cass. Syr. (sehr merkw rdige bereinstimmung)

24

Γ>

ίο

is

20

25

so

Sokrates

>έκδεδώκασιν. το μεν ούν παρ' ημών γράμμα, επί παρουσία του ΰεοχριλεστάτου ημών βασιλέως άναγνωσ&έν ευ τε έχειν και δοκίμως άποφαν>&έν, τούτον έχει τον τρόπον >'Κα$ώς παρελάβομεν παρά των προ ημών επισκόπων και εν τη πρώτη >κατηχήσει και δτε το λουτρόν έλαμβάνομεν, και καΰώς από των ϋείων >γραφών μεμαοήκαμεν, και ως εν τω πρεσβυτερίω και εν αύτη τη επισκο>πή έπιστεύομέν τε και έδιδάσκομεν, όντως και νυν πιστεύοντες την ήμε>τέραν πίστιν ύμΐν προσαναφέρομεν. εστίν δε αυτή · 'πιστεύομεν εις ένα >&εόν πατέρα παντοκράτορα, τον των απάντων ορατών τε και αοράτων >ποιητήν, και εις ένα κύριον Ίησοΰν Χριστόν τον του ϋ~εοϋ λόγον, &εόν εκ >&εοΰ, φως εκ φωτός, ζωήν εκ ζωής, υίόν μονογενή, πρωτότοκον πάσης >κτίσεως, προ πάντων των αιώνων εκ του πατρός γεγεννημένον, δι'ου και >έγένετο τα πάντα, τον δια την ήμετέραν σωτηρίαν σαρκω&έντα και εν >άν&ρώποις πολιτευσάμενον και πα&όντα και άναστάντα τη τρίτη ήμερα >καϊ άνελ&όντα προς τον πατέρα και ήζοντα πάλιν εν δόζη κρϊναι ζώντας >καϊ νεκρούς, πιστεύομεν και εις εν πνεύμα άγιον, τούτων έκαστον είναι >καϊ ύπάρχειν πιστεύοντες, πατέρα άληΰώς πατέρα και υίόν άλη&ώς υίόν >καϊ πνεύμα άγιον άληϋώς πνεύμα άγιον, κα&ώς και ό κύριος ημών άπο>στέλλων εις το κήρυγμα τους εαυτού μαϋητάς εϊπεν 'πορευϋέντες μαϋη>τεύσατε πάντα τα έονη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του πατρός και >τοΰ υίου και του αγίου πνεύματος.' περί ων και διαβεβαιούμε&α ούτως >έχειν και ούτως φρονεΐν και πάλαι ούτως έσχηκέναι και μέχρι ΰανάτου >ύπερ ταύτης ένίστασ&αι της πίστεως, άνα&εματίζοντες πασαν α&εον αϊρε>σιν. ταύτα από καρδίας και ψυχής πάντα πεφρονηκέναι, εξ ούπερ ϊσμεν >έαυτούς, και νυν φρονεΐν τε και λέγειν εξ άληΰείας επί του ΰεοΰ του >παντοκράτορος και του κυρίου ημών Ίησοϋ Χρίστου μαρτυρόμε&α, δεικ>νύναι έχοντες δι' αποδείξεων και πείΰειν υμάς, ότι και τους παρεληλυ&ό>τας χρόνους ούτως έπιστεύομέν τε και έκηρύσσομεν ομοίως.' >Ταύτης ύφ''ημών εκτεθείσης της πίστεως ούδενϊ παρήν άντιλογίας το>πος, αλλ' αυτός τε πρώτος ό θεοφιλέστατος ημών βασιλεύς όρ&ότατα πέ-

η f. Kol. 1,15

12 f. vgl. Ιο. 1,3

15 f. vgl. II Tim. 4,1

19-21 Mt. 28,19

•I8-S. 25,9 Cass. II 11,1-4 (aus ThA) MF = b

A T Cass. (von 18 an)

Syr. (von 18 an)

2 r'A 4 παρά] υπό A | πρώτη Τ Ω < b A 5 από] υπό Α 7 έπιστεύομέν ΎΩ έπιστεύσαμεν b Α | διδάσκομεν Α 12 πατρός Τ Ω &εοΰ πατρός b A 17 και2 2 < Α 18 πνεύμα άγιον Τ Ω ~ b Α 22 πάλαι Cass. Syr. Ath. πάλιν b A T (a. R.) Thdrt. Gel. 23 υπέρ ταύτης (αυτής Τ) - πίστεως Τ Cass. Ω ούτως σχήσειν και εν αύτη ένίστασ&αι τη πίστει b Α | αϊρεσιν α&εον ~ b 24 πάντα b A Cass. πάντες Τ πάντοτε Ath. Gel. < Syr. Thdrt. 26 μαρτυρούμεΰα b 28 ομοίως < Cass. Ω 29 της hinter ταύτης ~ b A Syr. (ομοίως ταύτη τη... πίστει) \ πίστεως + και b A Syr.

37

38

39

40

41

Kirchengeschichte I 8.36-46

Γ>

ιο

ΐ5

2ο

25

25

>ριέχειν αυτήν έμαρτύρησεν, ούτω τε και εαυτόν φρονεΐν σννωμολόγησεν >καϊ ταύτη τους πάντας συγκατα&έσ&αι και ύπογράφειν τοις δόγμασιν και >συμφωνεΐν τούτοις αύτοΐς παρεκελεύετο, ενός μόνου προσεγγραφέντος >ρήματος του ομοουσίου, δ και αυτό ερμήνευε λέγων, ότι μη κατά τα των 42 >σωμάτων πάΰη λέγοιτο όμοούσιον, ούτε κατά διαίρεσιν ούτε κατά τίνα >άποτομήν εκ του πατρός ύποστήναι' μήτε γαρ δύνασ&αι την αυλον και >νοεράν και άσώματον φύσιν σωματικόν τι πάϋος ύφίστασ&αι, ΰείοις δε >καϊ άπορρήτοις λόγοις προσήκειν τα τοιαύτα νοεϊν. και ό μεν σοφώτα- 43 >τος ημών και ευσεβέστατος βασιλεύς τοιαύτα έφιλοσόφει, οί δε προφά>σει της του ομοουσίου προσϋήκης τήνδε την γραφήν πεποιήκασιν >'Πιστεύομεν εις ένα ΰεόν πατέρα παντοκράτορα, πάντων ορατών τε και 44 >άοράτων ποιητήν, και εις ένα κύριον Ίησοϋν Χριστόν τον υιόν του &εοϋ, >γεννηϋέντα εκ του πατρός μονογενή, τουτέστιν εκ της ουσίας του πατρός, >&εόν εκ ϋεοΰ, φως εκ φωτός, &εόν άλη&ινόν εκ ΰεοϋ άληϋϊνοϋ, γεννη>&έντα, ου ποιη&έντα, όμοούσιον τω πατρί, δι'ού τα πάντα έγένετο τα τε >έν ούρανω και τα εν τη γη, τον δι'ημάς τους άνϋρώπους και δια την ήμεηέραν σωτηρίαν κατελ&όντα και σαρκω&έντα, έναν&ρωπήσαντα, πα&όντα >και άναστάντα τη τρίτη ημέρα, άνελ&όντα εις ουρανούς, έρχόμενον κρΐναι >ζώντας και νεκρούς, και εις το αγιον πνεύμα, τους δε λέγοντας 'ην ποτέ 45 >δτε ουκ ην' και 'πριν γεννηϋήναι ουκ ην' και ότι 'εξ ουκ όντων έγένετο' >ή εξ ετέρας υποστάσεως ή ουσίας φάσκοντας είναι ή κτιστόν ή τρεπτόν >ή άλλοιωτόν τον υίόν του ΰεοϋ, τούτους αναθεματίζει ή άγια του &εοΰ >καϋ~ολική και αποστολική εκκλησία.' >Καϊ δη ταύτης της γραφής υπ' αυτών ύπαγορευ&είσης, όπως εϊρηται 46 >αύτοΐς το 'εκ της ουσίας του πατρός' και το 'τω πατρϊ όμοούσιον', ουκ άν-

•24-S. 27,25 Cass. II 11,5-13 (aus TM) MF = b

A T

Cass. (-9 und von 24 an)

Syr. (-10 und von 24 an)

) αυτήν b A Ω ταύτην T earn Cass. | συνωμολόγησεν T Cass. Ω έμαρτύρατο b A 2 πάντας] παρόντας Α | και ύπογράφειν] ύπογράφειν τε Ω \ τοις δόγμασιν και b A Ω και τοις δόγμασι Τ Cass. 3 αυτούς Τ | παρεκελεύσατο Τ praecepit Cass. | προσγραφέντος Ύ 4 αυτό Τ Syr. Ω αυτός b A Cass. ερμήνευε Α Τ Ath. έρμήνευσεν b ήρμήνευσεν M r Thdrt. Gel. 5 ομοούσιος Ath. (Β) Thdrt. Gel. | ούτε1 Τ ("ass. Ω ούτε ονν b Α 6 μηδέ Ω 1 δε] τέ Α 8 λόγοις Τ Cass. Ω ρήμασιν b Α 9 ημών και ευσεβέστατος Ύ Cass. Ω και ευσεβής ημών b Α | τοιαύτα Τ τα τοιαύτα Thdrt. τοιάδε b A Ath. τα τοιάδε Gel. | οί - 23 < Cass. 10 της - προσϋήκης Τ Ω τον ομοουσίου b Λ | τήνδε την γραφήν] τήδε της πίστεως Μ Γ | πεποιήκασιν + το μάοημα b A 11-23 < Syr. 16 εν 1 Τ εν τω b Λ | και τα] τα τε \ 18 εις + τους b 19 αγιον 1 πνεύμα Τ Ω πνεύμα το αγιον b Α 20 και - δτι Τ Ω ή ουκ ην πριν γεννηϋήναι ή b A 22 τούτους < Ω | αγία του &εοΰ Τ αγία Thdrt. < b Λ Ath. Gel. 22 f. του ϋεοΰ vor εκκλησία ~ b εκκλησία του &εοΰ ~ Α 24 ύπαγορευόείσης υπ' αυτών ~ Τ 25 αύτοΐς] αυτής Α

26

5

ίο

ΐ5

20

Sokrates

>εξέταστον αύτοΐς κατελιμπάνομεν. επερωτήσεις τοιγαροΰν και άποκρί- 47 >σεις έντεν&εν άνεκινοΰντο, εβασάνιζέν τε ό λόγος την διάνοιαν των ειρη>μένων. και δη {και} το 'εκ της ουσίας' ώμολογεΐτο προς αυτών δηλωτικόν >ειναι του εκ μεν του πατρός είναι, ου μην μέρος ύπάρχειν τον πατρός. >ταύτη και ήμϊν έδόκει καλώς εχειν σνγκατατί&εσ&αι τη διάνοια, της εύσε>βοϋς διδασκαλίας νπαγορενονσης εκ του πατρός είναι τον υίόν, ου μην >μέρος αυτού της ουσίας τνγχάνειν. διόπερ τη διάνοια και αυτοί συντι- 48 >ΰέμεϋα, ουδέ την φωνήν του ομοουσίου παραιτούμενοι, του της ειρήνης >σκοποϋ προ όφϋαλμών ημών κειμένου και του μη της όρϋής εκπεσεΐν >διανοίας. κατά ταύτα δε και το 'γεννηϋέντα και ου ποιηϋέντα' κατεδε- 49 >ξάμε&α, επειδή το 'ποιη&έν' κοινόν εφασκον είναι πρόσρημα των λοιπών >κτισμάτων των δια του υίοΰ γενομένων, ων ουδέν ομοιον εχειν τον υίόν >διό δη μη είναι αυτόν ποίημα τοις δι'αυτόν γενομένοις έμφερές, κρείτηονος δε ή κατά παν ποίημα τνγχάνειν ουσίας, ην εκ τον πατρός γεγεν>νήσϋαι τα ϋεΐα διδάσκει λόγια, τον τρόπον της γεννήσεως ανέκφραστου >και άνεπιλογίστον πάση γενητή φύσει τυγχάνοντος. ούτω δε και το 50 >όμοούσιον είναι τον πατρός τον νίόν εξεταζόμενος ό λόγος συνίστησιν ου >κατά τον των σωμάτων τρόπον ουδέ τοις ϋνητοΐς ζωοις παραπλησίως >(οϋτε γαρ κατά διαίρεσιν της ουσίας ούτε κατά άποτομήν, άλλ'ούδε κατά >τι πά&ος ή τροπήν ή άλλοίωσιν της τον πατρός ουσίας τε και δυνάμεως· πούτων γαρ πάντων άλλότριον είναι την άγέννητον του πατρός φύσιν), >παραστατικόν δε είναι το 'όμοούσιον τω πατρΓ του μηδεμίαν έμφέρειαν >πρός τα γενητά κτίσματα τον υίόν του &εον φέρειν, μόνω δε τω πατρι

M7-S. 27,2 Vita BHG 362 Kap. 43 S. 211 (oder aus Thdrt.) MF = b A T

Cass. Syr.

i κατελιμπάνομεν M r A T Ath. Gel. (Ac) κατά- Μ' (-ωμεν) F Thdrt. Gel. (b) est... derelictum Cass. 3 και2 < Syr. Ω \ ώμολόγητο b 4 τον2 < A | μην + ως F Cass. Ω 5 ταΰτα δε και b (ταύτη δε και Ath. Gel,) | σνγκατα&έσϋαι Τ 7 αϋτοϋ της ουσίας Τ Cass. Ω της ουσίας αυτόν ~ b Α | και αυτοί < Μ | σννετι&έμε&α Cass. Syr. Ath. (KOR) Thdrt. (A) Gel. 9 ημών T Cass. Thdrt. ήμϊν b A Ath. Gel. 10 ταύτα Τ Cass. (Thdrt.) τα αυτά b A Ath. Gel. | δε < T | καταδεξάμεϋα A 11 προποιηϋέν A | πρόσκλημα A < Syr. ποίημα (?) Cass. (opus) 13 έμφερές T Ω ομοιον b A 14 γεγεννήσϋαι Μ Γ Cass. Ω γεγενήσ&αι Μ1 F Α Τ 15 τα - λόγια Τ Cass. Ω διδάσκει τα &εΐα λόγια ~ b Α | γενέσεως b 16 πάση + τη Τ 18 των < Α 19f. αλλ'- τροπήν Τ Ω < b Α Cass. Syr. 21 άλλότριον Τ Ω άλλοτρίαν b Α | άγένητον M r Thdrt. | τον πατρός φύσιν Τ Ω φύσιν τον πατρός b Α Cass. 22 το - πατρι Τ Cass. Ω τω πατρι το όμοούσιον Μ' F Α το τω πατρι όμοούσιον Μ Γ | τον M r A Ath. (BKO) Thdrt. το Μ1 F T Ath. (R) Gel. (Hss.) 237£νν^τάΤ' | φέρειν Τ Ω εμφέρεινΜ1 εμφαίνειν M r F A

Kirehengeschichte I 8,46-55

s

ιο

is

2ο

25

27

>τω γεγεννηκότι κατά πάντα τρόπον άφωμοιώσ&αι και μη είναι εξ ετέρας ηινός υποστάσεως τε και ουσίας, αλλ'εκ του πατρός, ω και αύτω τούτον 51 >ερμηνευϋέντι τον τρόπον καλώς έχειν εφάνη συγκαταΰέσΰαι, έπει και >τών παλαιών τινας λογίους και επιφανείς επισκόπους και συγγραφέας >έγνωμεν επί της του πατρός και υϊοϋ ϋεολογίας τω του ομοουσίου συγ>χρησαμένους ονόματι, ταϋτα μεν ούν περί της εκτεθείσης ειρήσϋω 52 >πίστεως, η συνεφωνήσαμεν οι πάντες ουκ άνεξετάστως, άλλα κατά τάς >άποδοϋ*είσας διανοίας, έπ'αυτού του θεοφιλέστατου βασιλέως έξετασΰεί>σας και τοις είρημένοις λογισμοϊς συνομολογη&είσας. και τον άναϋεμαηισμόν δε τον μετά την πίστιν προς αυτών εκτεΰέντα άλυπον είναι ήγη>σάμεΰα δια το άπείργειν άγράφοις χρήσ&αι φωναϊς, δι'ας σχεδόν ή πασά >γέγονεν σύγχυσίς τε και ακαταστασία των εκκλησιών, μηδεμιας γοϋν 53 >&εοπνεύστου γραφής τω ιεξ ουκ όντων' και τω 'ην ποτέ ότε ουκ ην' και >τοϊς εζής επιλεγομένοις κεχρημένης ουκ εϋλογον εφάνη ταϋτα λέγειν και >διδάσκειν. ω και αύτω καλώς δόζαντι συνεΰέμεϋα, επει μηδέ εν τω προ >τούτου χρόνω τούτοις ειώΰαμεν συγχρήσ&αι τοις ρήμασι. ταύτα ύμϊν 54 >άναγκαίως διεπεμψάμεΰα, αγαπητοί, το κεκριμένον της ημετέρας εξετά>σεώς τε και συγκαταΰέσεως φανερόν ύμΐν καΰΐστώντες και ως ευλόγως >τότε μεν και μέχρις ύστατης ώρας ενιστάμεΰα, ο&'ήμΐν τα ετεροίως γρα>φέντα προσέκοπτεν, τότε δε άφιλονείκως τα μη λυποϋντα κατεδεξάμεΰα, >6τε ήμΐν εύγνωμόνως των λόγων εξετάζουσιν την διάνοιαν εφάνη συνηρέχειν τοις ύφ'ήμών αυτών εν τη προεκτεΰείση πίστει ώμολογημένοις.« Τοιαύτα μεν ό Παμφίλου Εύσέβιος εις την Παλαιστίνης Καισάρειαν 55 διεπέμψατο. και τη Άλεξανδρέων δε εκκλησία και τοις εν Αίγύπτω και Λιβύη και Πενταπόλει κοινή ψηφώ τάδε ή σύνοδος εγραψεν ·

•24-5.30,27 Nikeph.VIII 24 MF = b

Α Ύ Cass. Arm. (von 23 an)

Syr. (-22)

2 τινός Ύ Cass. Ω τε b < A | τε Λ Ύ Ω < b 3 συγκατατί&εσ&αι A Thdrt. Gel. (c) 7 ην συνεφώνησαν μεν Α 9 όμολογηϋείσας Μ1 | και2] ίνα και Α 10 προς] παρ'Ύ (in eis Cass.) | αλυτον Ύ 11 χρήσ&αι Μ Γ Τ Ath. Thdrt. (ADL) Gel. χρήσασ&αι Μ1 F A l δι 'ας Τ Thdrt. Gel. διό Μ 1 FA δι'ων M r Syr. und« Cass. 12 τε < Ω \ της εκκλησίας Ω \ ούν Ύ 13 τω... τω Τ Ω το... το b Α 15 εν < Τ 16 τούτον] τούτω Μ' | σνγχρήσ&αι Τ Ω χρήοϋαι M r F χρήοασ&αι Μ 1 Α | ρήμασι + λείπειν τινά Α (es sind zwei S tze ausgelassen, §§ lob-17 der Urkunde) 17 τω κεκριμένω Α 18 σνγκαταϋέσϋ'αι ως Λ 19 μέχρι b εσχάτης Ath. o$'b Ω δϋεν Α δϋεν τε Τ (Kontamination von δ&(εν) und δτε) quoniam Caws. 21 ore b A &' Ω δ&εν τε Τ quapropter Cass. (Verwechslung mit δτι und διότι, vgl. Weifiengruber 184) | των λόγων έξετάζουσι Ω εξετάζουσιν των λόγων ~ b Α 22 αυτών + όντως Α 23 ό Τ ό του b A 24 δε < Ύ \ τοις (vgl. S. 28,1)] τη Ύ

28

5

ιο

is

2ο

Sokrates

»Τη αγία και μεγάλη ϋ~εον χάριτι Άλεξανδρέων εκκλησία και τοις κατ' >Αϊγνπτον και Αιβύην και Πεντάπολιν άγαπητοΐς άδελφοΐς οι εν Νίκαια >συναχ&έντες και την μεγάλην και άγίαν σύνοδον σνγκροτήσαντες επίσκοποι εν κυρίω χαίρειν. >Έπειδή της του &εοΰ χάριτος και τον θεοφιλέστατου βασιλέως Κων>σταντίνον σνναγαγόντος ημάς εκ διαφόρων επαρχιών και πόλεων ή με>γάλη και αγία σύνοδος εν Νίκαια συνεκροτήϋη, εξ άπαντος άναγκαΐον >εφάνη παρά της Ιεράς συνόδου και προς υμάς έπιτεϋήναι γράμματα, ϊν' >είδέναι εχοιτε, τίνα μεν έκινήϋη και εξητάσϋη, τίνα δε εδοξεν και εκραπύνϋη. πρώτον μεν ούν απάντων εξητάσϋη τα κατά την άσέβειαν και >τήν παρανομίαν Αρείου και των συν αύτω υπό παρουσία του ΰεοφιλεστά>του βασιλέως ημών Κωνσταντίνου, και παμψηφι εδοξεν άναϋεματισϋήναι >τήν ασεβή αυτού δόξαν και τα ρήματα και τα ονόματα τα βλάσφημα, οϊς >εκέχρητο βλάσφημων τον υίόν του &εοϋ, λέγων εξ ουκ όντων είναι και >είναί ποτέ ότε ουκ ην, και αύτεξουσιότητι κακίας και αρετής δεκτικόν >τόν υίόν του ϋεοϋ λέγοντος και κτίσμα όνομάζοντος και ποίημα, α πάντα >άνεΰεμάτισεν ή αγία σύνοδος, ουδέ όσον άκοΰσαι της άσεβους δόξης και >τής άπονοίας και των βλάσφημων ρημάτων άνασχομένη. και τα μεν >κατ' εκείνον οίου τέλους τετύχηκεν, πάντως ή άκηκόατε ή άκούσεσ&ε, >ϊνα μη δόξωμεν έπεμβαίνειν άνδρι δι'οίκείαν άμαρτίαν άξια τα επίχειρα >κομισαμένω. τοσούτον δε ϊσχυσεν αυτού ή ασέβεια, ως και παραπολαΰ>σαι Θεωναν τον από Μαρμαρικής και Σεκοΰνδον τον από Πτολεμαΐδος. >τών γαρ αυτών κάκεϊνοι τετυχήκασιν. 1-S. 30,27 Urkunde 23 (Ath. de deer. 36; Gel. II 34; Thdrt. I 9) M if. Epit 17 MF = b

1-S. 30,14 Cass. II 12,1-12 (aus ThA)

14-16 Soz. I 15,3

Λ Τ Cass. Arm. (10-13 und von 20 an)

1 και μεγάλη &εοΰ (τον &εοΰ Τ) χάριτι Τ Cass. Ω ΰεοΰ χάριτι και μεγάλη ~ b A 3 κροτήσαντες Μ' 5 κωνσταντίνου βασιλέως ~ Τ 6 επαρχιών και πόλεων Τ Cass. Ω πόλεων τε και επαρχιών ~bA | ή \Ύ Ω Άλλ' επειδή ή του ΰεοϋ χάρις της μεν κακοδοξίας εκείνης και της >βλασφημίας και των προσώπων των τολμησάντων διάστασιν και διαίρε>σιν ποιήσασ&αι του είρηνευομένου ανωϋ'εν λαού ήλευΰέρωσεν την >Αϊγυπτον, έλείπετο δε το κατά την προπέτειαν Μελιτίου και των υπ' >αύτοΰ χειροτονη&έντων, και περί τούτου του μέρους α εδοξεν τη συνάδω >εμφανί(ομεν ύμΐν, αγαπητοί αδελφοί, εδοξεν ούν Μελίτιον μεν φιλαν>&ρωπότερον κινηΰείσης της συνόδου (κατά γαρ τον ακριβή λόγον ούδε>μιας συγγνώμης άξιος ην) μένειν εν τη αυτού πόλει και μηδεμίαν εζου>σίαν εχειν μήτε προχειρίζεσ&αι μήτε χειροϋετεΐν μήτε εν χώρα μήτε εν >πόλει ετέρα φαίνεσ&αι ταύτης της προφάσεως ένεκα, ψιλόν δε το όνομα >τής τιμής μόνον κεκτήσϋαι, τους δε υπ' αυτού κατασταΰέντας μυστικωπέρα χειροτονία βεβαιω&έντας κοινωνηϋηναι επϊ τούτοις, εφ' ω τε εχειν >μεν αυτούς την τιμήν και λειτουργεϊν, δεύτερους δε είναι εξ άπαντος >πάντων των εν εκάστη παροικία και εκκλησία εξεταζομένων των υπό τον πιμιώτατον και συλλειτουργόν ημών Άλέξανδρον προκεχειροτονημένων, >ώς τούτοις μεν μηδεμίαν εξουσίαν είναι τους αρέσκοντας αύτοΐς προχει>ρίζεσΰαι ή ύποβάλλειν ονόματα ή όλως ποιεΐν τι χωρίς γνώμης του της >κα&ολικής εκκλησίας επισκόπου των υπό Άλέξανδρον. τους δε χάριτι >&εοΰ και εύχαΐς ύμετέραις εν μηδενϊ σχίσματι εύρε&έντας, αλλ' άκηλιδώπους εν τη κα&ολικη και αποστολική εκκλησία οντάς εξουσίαν εχειν και >προχειρίζεσ&αι και ονόματα έπιλέγεσΰαι των αξίων του κλήρου και

*6-Η Soz. l 24,1 \1F = b A T

16 f. Soz. I 24,2 Cass.

Arm.

1 τάς... έκείνας Τ Cass. | και της Ω και τάς Τ Cass. και ασεβείας και της b Λ 3 ί. την αιγυπτον Μ Τ Cass. Arm. Ω γρ. ήμας a. R. Μ* ημείς F (a. R. γρ. την αϊγνπτον) την αϊγνπτον και ήμας Α kontaminierend 4 υπ'] απ'\> 5 α εδοζεν\ δ τα δόζαντα Λ kontaminierend τα δόζαντα Thdrt. 8 άξιον Τ | αύτοϋ πάλει Τ (ιδία αντοΰ πάλει Epit.) Arm. Gel. εαυτόν πάλει Ath. πάλει αύτοϋ Α πάλει εαυτού b Thdrt. 9 εχειν Τ Cass. Arm. Ω εχειν αυτόν b Α | προχειρίζεσ&αι μήτε χειροϋετεΐν Τ Arm. Ath. Thdrt. eligendi neque ordinandi Cass. χειρο&ετεΐν (χειροτονεϊν Α) μήτε προχειρίζεσϋαι b A 10 της προφάσεως ένεκα b A Arm. Ω ένεκα της προφάσεως ~ Τ 11 μόνον Τ Cass. (της τιμής άκριβέστερον άνοίσει προς υμάς, ατέ δη και κύριος και κοινωνός των >γεγενημένων τυγχάνων. >Εύαγγελιζόμεϋ*α δε υμάς και περί της συμφωνίας του άγιωτάτου 12 >πάσχα, ότι ύμετέραις εύχαΐς κατωρ&ώϋη και τούτο το μέρος, ώστε πάν>τας τους εν τη εώα αδελφούς, τους μετά των Ιουδαίων το πρότερον ποι>οϋντας, συμφώνως 'Ρωμαίοις και ύμϊν και πασιν ήμιν τοις εξ αρχαίου >με&' υμών φυλάττουσι το πάσχα εκ του δεϋρο άγειν. χαίροντες ούν επί 13 >τόϊς κατορΰώμασιν και επί τη κοινή ειρήνη και συμφωνία και επί τω >πάσαν αϊρεσιν εκκοπήναι, άποδέξασΰε μεν μετά μείζονος τιμής και πλεί>ονος αγάπης τον συλλειτουργόν ημών, υμών δε επίσκοπον Άλέξανδρον >τόν εύφράναντα ημάς τη παρουσία και εν ταύτη τη ηλικία τοσούτον πόνον >ύποστάντα υπέρ του εϊρήνην γενέσ&αι και παρ'ύμΐν. εύχεσ&ε δε και 14 >περι ημών απάντων, ϊνα τα καλώς εχειν δόξαντα ταύτα βέβαια μένοι δια που παντοκράτορος ΰεοϋ και δια του κυρίου ημών Ίησοϋ Χρίστου εν >άγίω πνεύματί' ω ή δόξα εις τους αιώνας των αιώνων, αμήν.«

*1-5 Soz. I 24,2 MF = h

6-8 Soz. I 24,3

Λ Τ Cass. (-14)

15-19 Soz. I 21,6

Arm. (-9 und 15-18)

1 κατά \ΤΓ Τ Cass. Arm. Thdrt. και κατά b A Ath. Gel. | νόμον και (= Arm.) < Μ1 | τον < Τ 2 τίνα Τ Cass. Arm. Ω τινας b A | τηνικαΰτα προσαναβαίνειν < Arm. 3 τελευτηκότος Τ 4 αύτω και επισφραγίζοντας (= Arm.) a. R. Λ 5 της + καθολικής Α Thdrt. + maximae Cass. 6 άπασι Ω \ προσώπου (= Syr.) < Arm. 7 πρόχειρον + αυτόν Τ Cass. Syr. 9 εμποιήσαι wie Ath. (E) Gel. ποιήσαι Ath. Thdrt. | ταϋτ'Α 11 αλλω T 15 ύμας T Ω ύμΐν b A | και A Cass. Ω < b Τ Arm. | άγιωτάτου + ημών A Thdrt. 17 το < Τ τούτο Λ 18 σύμφωνους Μ 1 | ύμίν Μ1 Τ Cass. Arm. Ω ήμΐν Μ' Κ Α | ήμϊν Α Τ Arm. Ath. Gel. ζϋμζν b < Cass. Thdrt. 19 υμών Τ Arm. Ath. ] 2 Gel. ημών b A | δεϋρο + με&'ήμών Α 20 έπι - και' Α Τ Cass. Ω τη της ειρήνης b 23 ημάς Τ Ω ημάς εν b Α 24 και'2 Α Τ Cass. Ω < b 25 περί Τ Ω υπέρ b A | μένοι Α Τ Ω μένει Μ' μένη Κ μείνη Μ Γ | δια] παρά Λ 26 παντοκράτος Μ | εν Τ Ath. (Thdrt.) συν b A 27 των αιώνων, αμήν Ath. Thdrt. των αιώνων Τ αμήν b A Gel.

Kirchengeschichte I 9,8-18

r>

ιο

ΙΓ>

20

3l

Αυτή ή της συνόδου επιστολή φανερόν καϋίστησιν, ότι ου μόνον Άρειον 15 και τους ομόδοξους αυτού άνεϋεμάτισεν, αλλά και τάς λέξεις της δόξης αυτού, -και ότι περί του πάσχα όμοφωνήσαντες έδέξαντο τον αίρεσιάρχην Μελίτιον, την μεν άξίαν της επισκοπής έχειν αυτόν συγχωρήσαντες, την δε έξουσίαν του πράττειν αυτόν τίνα ως έπίσκοπον περιελόντες· δι'ην αίτιον νομίζω άχρι νυν κεχωρίσ&αι της εκκλησίας τους εν Αίγύπτω Μελιτιανούς, ότι περιεΐλεν ή σύνοδος Μελιτίου το δύνασ&αι. Ίστέον δε ότι και Άρειος βιβλίον συνέταξεν περί της εαυτού δόξης, δ 16 έπέγραφεν Θαλίαν. εστί δε ό χαρακτήρ του βιβλίου χαϋνος και διαλελυμένος, τοις Σωταδΐοις ασμασιν παραπλήσιος' όπερ και αυτό τότε ή σύνοδος άπεκήρυξεν, ου μόνον δε ή σύνοδος του γράψαι περί της γενομένης ειρήνης έφρόντισεν, αλλά γαρ και ό βασιλεύς Κωνσταντίνος δι' οικείων γραμμάτων τη Άλεξανδρέων εκκλησία τάδε έπέστειλεν · »Κωνσταντίνος Μέγιστος Σεβαστός τη καΰολικη Άλεξανδρέων έκκλη- 17 >σία. >Χαίρετε, αγαπητοί αδελφοί, τελείαν παρά της ΰείας προνοίας είλή>φαμεν χάριν, ϊνα πάσης πλάνης άπαλλαγέντες μίαν και την αυτήν έπι>γινώσκωμεν πίστιν. ουδέν λοιπόν τω διαβόλω εξεστι κα&'ήμών παν, 18 >ο τι δ'αν κακοτεχνησάμενος έπεχείρησεν, εκβά&ρων άνήρηται' τάς διχο>νοίας, τα σχίσματα, τους ΰορύβους εκείνους και τα των διαφωνιών, ϊν' >οΰτως ειπώ, ϋανάσιμα φάρμακα κατά ΰεοϋ κέλευσιν ή της άλη&είας ένί>κησεν λαμπρότης. ένα τοιγαροϋν άπαντες ϋεόν και τω ονόματι προσκυ-

6 f. vgl. Thdrt. I 9,14 8-10 vgl. Ath. de syn. 15,2; tie sent. Dion. 6,1; or. 1 c. Arian. 2. 4. 5 14-S. 32,28 Urkunde 25 (Ath. de deer. 38; Gel. II 37,1-9) •1-4 Cass. II 12,15 Nikeph. VIII 24, 93 C MF = b A T

2 Soz. I 21,3 8-11 Soz. I 21,3; Nikeph. VIII 18, 73 A 11-13 12 ff. Fpit. 18 14 ff. Soz. I 25,4

Cass. (1-4)

Arm. (8-13)

1 αυτή - επιστολή Τ εν ταύτη τη της συνόδου επιστολή b A ex hoc igitur cpistula synodi Cass. 2 άνεϋεμάτισαν b anathemavemni Cass. 3 του] το Τ | τον αίρεσιάρχην b A Cass. Syr. (vgl. S. 12,5) και Τ 4 αντώ Τ 8 και Τ < b A Arm. | συνέταξεν Τ (συντάξας Soz.) συνέγραψε b A Arm. 9 οαλίαν Μ' Τ Soz. ϋάλειαν Μ' F &αλείαν Λ | εστί - βιβλίου b A Arm. (vgl. 10 όπερ) ό δε της βίβλου χαρακτήρ εστί Τ 10 τοις - παραπλήσιος < Arm. | ρωταλιτίοις (?) Α | ασμασι Τ Soz. ασμασιν ήτοι μέτροις (interpoliert) b Α | δπερ] δ&εν Arm. | ή σύνοδος τότε ~ Τ (Arm. stellt wie im Text) 11 μόνη b 12 και + αυτός Arm. | ό βασιλεύς - 13] έτερον τη άλεζανδρέων έπέσταλκεν εκκλησία Τ* 13 γραμματίων Α | άπέστειλεν Α + ή επιστολή του βασιλέως b Λ 14 μέγιστος Τ < b Λ Ath. Gel. | άλεξανδρέων εκκλησία b A Ath. Gel. εκκλησία άλεξανδρέων ~ Τ 16 χαίρειν Τ | δτι τελείαν Α 17 ϊνα aus τζνά (?) korr. Μ1 | πλάνης πάσης ~ Α | έπιγινώσκομεν Μ1 Τ 18 παν + γαρ Α 19 5] εί b | τάς] τα Τ 21 &εοΰ κέλευσιν Α Ω κέλευσιν &εοϋ Τ την του &εοΰ κέλευσιν b 22 eov T < b A Ath. Gel. (ab)

32

ό

ίο

is

20

25

Sokrates

>νοϋμεν και είναι πεπιστεύκαμεν. ίνα δε τούτο γένηται, ύπομνήσει ϋεοΰ 19 >σννεκάλεσα εις την Νικαέων πόλιν τους πλείστους των επισκόπων, με&' >ών καϋάπερ εις εξ υμών κάγώ συν&εράπων υμέτερος κα&' ύπερβολήν >εϊναι χαίρων και αυτός την της αλητείας έζέτασιν άνεδεζάμην. ήλέγχϋη 20 >γοΰν απαντά και ακριβώς εξήτασται, όσα δη άμφιβολίαν ή διχόνοιας >πρόφασιν έδόκει γενναν. και φεισάσ&ω ή &εία μεγαλειότης, ήλίκα και >ώς δεινά περί του ημετέρου σωτήρος, περί της ελπίδος και ζωής ημών, >άπρεπώς έβλασφήμουν τινές, τάναντία ταΐς ϋεοπνεύστοις γραφαϊς και τη >άγία πίστει φ&εγγόμενοί τε και πιστεύειν όμολογοΰντες. τριακοσίων 21 >γοΰν και πλειόνων επισκόπων, επί σωφροσύνη τε και άγχινοία ϋαυμαζο>μένων, μίαν και την αυτήν πίστιν, ή και ταΐς άλη&είαις και άκριβείαις που &είου νόμου πέφυκε πίστις είναι, βεβαιούντων μόνος Άρειος έφωρά>ϋη της διαβολικής ενεργείας ηττημένος και το κακόν τούτο πρώτον μεν >παρ' ύμΐν, έπειτα δε και παρ' έτέροις ασεβεί γνώμη διασπείρας. άνα- 22 >δες~ώμε&α τοιγαροΰν ην ό παντοκράτωρ παρέσχεν γνώμην, έπανέλ&ωμεν >έπι τους αγαπητούς ημών αδελφούς, ων ημάς του διαβόλου αναιδής τις >ύπηρέτης έχώρισεν, επί το κοινόν σώμα και τα γνήσια ημών μέλη σπου>δή πάση ϊωμεν. τούτο γαρ και τη άγχινοία και τη πίστει και τη όσιο- 23 πητι τη υμετέρα πρέπει, ϊνα της πλάνης έλεγχΰείσης εκείνου, δν της άλη>&είας εχΰρόν είναι συνέστηκεν, προς την ϋείαν έπανέλϋητε χάριν, δ 24 >γάρ τοις τριακοσίοις ήρεσεν έπισκόποις, ουδέν εστίν έτερον ή του &εοΰ >γνώμη, μάλιστα γε οπού το αγιον πνεύμα τοιούτων και τηλικούτων άν>δρών ταΐς διανοίαις έγκείμενον την &είαν βούλησιν εξεφώτισεν. διό 25 >μηδεϊς άμφιβαλλέτω, μηδεϊς ύπερτι&έσϋ'ω, αλλά προϋύμως πάντες εις >τήν άλη&εστάτην όδόν έπάνιτε, ϊνα, έπειδάν όσον ούδέπω προς υμάς >άφίκωμαι, τάς όφειλομένας τω παντεφόρω ΰεω μεΰ' υμών ομολογήσω >χάριτας, ότι την ειλικρινή πίστιν επιδείζας την εύκταίαν ήμΐν άγάπην >άποδέδωκεν. ό &εός υμάς διαφυλάξει, αδελφοί αγαπητοί.«

MK = b Λ Τ 1 πιστεύομεν Τ | του ϋεοΰ Τ 2 πλείους Τ 3 κα&άπερ Τ Gel. κα&άπερ ως Ath. περ b Α | κάγώ Τ κάγώ ως Α εγώ ό b εγώ Ath. < Gel. 5 δη - διχόνοιας Ath. δι' άμφιβολίαν διχόνοιας Τ δι' άμφιβολίαν ή διχόνοιαν b A (αμφιβολίας και διχόνοιας Gel, vgl. S. 33,6) 7 ως] όσα Τ Gel. (c) | περί1 Τ Ω τα περί b Α | ημετέρου Τ Ω μεγάλου b Α 8 τα εναντία Α Π και άκριβείαις] ακριβής Ω 12 πίστιν Μ1 14 άφανισϋήναι δε τα άσεβη αύτοΰ συγγράμματα, ούτως και νυν εδοξεν >Άρειόν τε και τους αύτω όμογνώμονας Πορφυριανούς μεν καλεΐσΰαι, ϊν', >ών τους τρόπους μεμίμηνται, τούτων εχωσι και την προσηγορίαν, προς δε ηούτοις και ει τι σύγγραμμα υπό Αρείου συντεταγμένον εύρίσκοιτο, τούτο >πυρι παραδίδοσΰαι, ίνα μη μόνον τα φαύλα αυτού της διδασκαλίας >άφανισΰείη, άλλα μηδέ υπόμνημα αύτοΰ όλως ύπολείποιτο. εκείνο 31 >μέντοι προσαγορεύω, ως, ει τις σύγγραμμα υπό Αρείου συνταγεν φωρα>ΰείη κρύψας και μη εύ&έως προσενεγκών και πυρϊ καταναλώσας, τούτω >ϋάνατος εσται ή ζημία· παραχρήμα γαρ άλούς επϊ τούτω κεφαλικήν ύπο>στήσεται τιμωρίαν. ό &εός υμάς διαφυλάξει.« »Κωνσταντίνος Σεβαστος ταΐς εκκλησίαις. >Πεΐραν λαβών εκ της των κοινών εύπραξίας, όση της &είας δυνάμεως 32 >πέφυκε χάρις, τούτον γε προ πάντων έκρινα εϊναίμοι προσήκειν σκοπόν, >6πως παρά τοις μακαριωτάτοις της καθολικής εκκλησίας πλήϋεσιν πίστις >μία και ειλικρινής αγάπη όμογνώμων τε περί τον παγκρατή ΰεον εύσέ>βεια τηρήται. αλλ' επειδή τούτο ετέρως ούχ οίον τε ην άκλινή και βε- 33 >βαίαν τάξιν λαβείν, ει μη εις ταύτον πάντων ομού ή των γοϋν πλειόνων >επισκόπων συνελ&όντων εκάστου των προσηκόντων τη άγιωτάτη ϋρη>σκεία διάκρισις γένοιτο, τούτου ένεκεν πλείστων όσων συνα&ροισ&έντων >(καϊ αυτός δε καΰάπερ εις εξ υμών τυγχάνων συμπαρών ου γαρ άρνη>σαίμην αν εφ'ω μάλιστα χαίρω, συν&εράπων υμέτερος πεφυκέναι) άχρι ηοσούτου άπαντα της προσηκούσης τετύχηκεν εξετάσεως, άχρις ου ή τω >τών πάντων εφόρω ΰεώ άρέσκουσα γνώμη προς την της ένότητος συμφω>νίαν εις φως προήχϋη, ως μηδέν έτι προς διχόνοιαν ή πίστεως άμφισβή>τησιν ύπολείπεσ&αι. >Ένΰα και περί της του πάσχα άγιωτάτης ημέρας γενομένης ζη- 34 >τήσεως εδοξε κοινή γνώμη καλώς εχειν επί μιας ημέρας πάντας >τούς απανταχού έπιτελειν. τί γαρ ήμΐν κάλλιον, τί δε σεμνότερον ύπάρ- 35 11-S. 37,12 Urkunde 26 (Eus. V. C. Ill 17-20; Gel. II 37,10-22; Thdrt. I 10) •5-10 Nikeph. VIII 18, 73 A

12-S. 37,12 Nikeph. VIII 25

MF = b Λ Τ (-10) Cass. (-10)

Arm. (-10)

1 αφανισΰήναι - συγγράμματα < Cass. Arm. | αύτοΰ vor τα ~ Τ 2 αύτ(ώ) Τ Cass. (eius) \rm. Gel. άρείου b Α Άρείω Ath. | ϊνα Τ < Arm. 3 εχουσι Μ' 4 τούτοις] τούτω Arm. Ω \ σύνταγμα Α 6 άφανισϋή αλλ' ίνα μήτε Τ (Γνα wiederholt auch Arm.) I εκείνον (?) Μ' 7 συνταγεν b A Arm. Ω συγγραφεν Τ 8 κρυπτών Soz. | προσενεγκών b A Arm. Ω προενεγκών Τ proferens Cass. | και'2 Τ Ω < b A | καταναλώσας Τ Ω κατανάλωση b Α (καταμηνύσας έμπρήστ} Soz.) 9 ή < Ω \ κεφα1 λής Ω 10 διαφυλάξει Τ Ath. (RE) Gel. -οι Μ A Ath. (ΒΚ) -αϊ Μ« F Ath. (Ο) + άλλη επιστολή b Α 13 γε Eus. (προ γε ~ Hss.) τε b A Thdrt. (Αν) και Gel. < M r Thdrt. 15 αγάπη] αν εϊη Α 16 τετήρηται Μ1 | ετέρως < Eus. 20 τυγχάνων Μ Α (+ και) Thdrt. Gel. έτύγχανον Eus. < F 23 των < Ω \ &εω < F 26 της < Μ1 | έκζητήσεως Λ

Kirchengeschichte I 9,30-39

5

ίο

ΐΓ>

20

•25

35

>ξαι Ουνήσεται του την έορτήν ταύτην, παρ' ης την της άϋανασίας ειλή>φαμεν ελπίδα, μια τάξει και φανερώ λόγω παρά πασιν άδιαπτώτως >φυλάττεσ&αι; και πρώτον μεν άνάζιον εδοζεν είναι την άγιωτάτην έκείνην >έορτήν τη των Ιουδαίων επόμενους συνη&εία πληρούν, οι τάς εαυτών >χεΐρας ά&εμίτω πλημμελήματι χράναντες εικότως τάς ψνχάς οί μιαροϊ >τυφλώττουσιν. εξεστι γαρ του εκείνων εϋνους άποβληϋέντος αληθεστέρα ηάζει, ην εκ πρώτης του πάΰους ημέρας μέχρι του παρόντος έφυλάζαμεν, >και επί τους μέλλοντας αιώνας την της επιτηρήσεως ταύτης συμπλήρω>σιν έγγίνεσϋαι. μηδέν τοίνυν έστω ύμιν κοινόν μετά του έχΰίστου των /Ιουδαίων Οχλου, εΐλήφαμεν παρά του σωτήρος έτερον όδόν πρόκειται >γάρ δρόμος τη ίερωτάτη ημών ΰρησκεία και νόμιμος και πρέπων-τούτου >συμφώνως αντιλαμβανόμενοι της αίσχρας εκείνης εαυτούς συνειδήσεως >άποσπάσωμεν, αδελφοί τιμιώτατοι. εστί γαρ ως άλη&ώς άτοπώτατον >έκείνους αύχεΐν, ως άρα παρεκτός της αυτών διδασκαλίας ταύτα φυλάτ>τειν ουκ ήμεν ικανοί, τί δε φρονεΐν όρϋόν εκείνοι δυνήσονται, οι μετά >τήν κυριοκτονίαν έκείνην έκστάντες των φρενών άγονται ου λογισμω τινι, >άλλ' ορμή άκατασχέτω, οπού αν αυτούς ή έμφυτος αυτών άπάγη μανία; >έκειϋεν τοίνυν καν τούτω τω μέρει την άλή&ειαν ούχ όρώσιν, ως άεϊ >κατά το πλείστον αυτούς πλανωμένους αντί της προσηκούσης επανορϋώ>σεως εν τω αύτώ ετει δεύτερον το πάσχα έπιτελεΐν. τίνος ούν χάριν ηούτοις έπόμε&α, οι δεινήν πλάνην νοσεϊν ώμολόγηνται; δεύτερον γε το >πάσχα εν ένϊ ένιαυτώ ουκ αν ποτέ ποιεΐν άνεξόμεϋ'α. αλλ'ει και ταύτα μη >προύκειτο, την ύμετέραν άγχίνοιαν έχρήν και δια σπουδής και δι' ευχής >εχειν πάντοτε εν μηδενός όμοιότητι το κα&αρόν της ημετέρας ψυχής >κοινωνεΐν ή δοκεΐν άν&ρώπων ε&εσι παγκάκων. προς τούτοις κάκεΐνο >πάρεστιν συνοραν, ως εν τηλικούτω πράγματι και τοιαύτης ϋρησκείας >έορτη διαφωνίαν ύπάρχειν εστίν ά&εώτατον · μίαν γαρ ήμΐν την της ήμε-

36

37

38

39

MF = b A 1 ά&ανασίας zweimal Μ1 2 άδιαπτώτω Μ1 5 πλημμελήματι] γρ. λήμματι a. R. M1' 6 έθνους = , aber urspr nglich wohl έ&ους (Thdrt.[SLJ) 7 άχρι Eus. 8 ταύτην A 9 έκτείνεσ&αι Eus. | ήμϊν Thdrt. Gel. 10 εΐλήφαμεν + γαρ Eus. Thdrt. 11 γαρ ται. λογισάσΰω δε ή της υμετέρας όσιότητος άγχίνοια, όπως εστί δεινόν 40 >τε και άπρεπες κατά τάς αύτάς ημέρας ετέρους μεν ταΐς νηστείαις σχο>λάζειν, ετέρους δε συμπόσια επιτελεϊν, και μετά τάς του πάσχα ημέρας >άλλους μεν έορταΐς και άνέσεσιν εξετάζεσϋαι, άλλους δε ταΐς >ώρισμέναις εκδεδόσΰαι νηστείαις. δια τούτο γοϋν της προσηκούσης 41 >έπανορϋώσεως τυχεϊν και προς μίαν διατύπωσιν αγεσ&αι τούτο ή ΰεία >πρόνοια βούλεται, ως έγωγε απαντάς ηγούμαι συνοραν. οΰεν επειδή >τοϋτο ούτως έπανορ&οΰσϋαι προσήκεν, ως μηδέν μετά των πατροκτόνων >τε και κυριοκτόνων εκείνων είναι κοινόν, εστί τε τάξις ευπρεπής, ην >απασαι των δυτικών τε και μεσημβρινών και άρκτωων της οικου>μένης μερών παραφυλάττουσιν {αί} εκκλησίαι και τίνες των κατά την >εωαν τόπων, ων ένεκεν επί του παρόντος καλώς εχειν άπαντες ήγήσαντο, >καϊ αυτός δε τη υμετέρα άγχινοία άρέσειν ύπεσχόμην, ϊν', όπερ δ' αν 42 >κατά την των 'Ρωμαίων πόλιν, Ίταλίαν τε και Άφρικήν, άπασαν Αϊγυ>πτον, Σπανίας, Γαλλίας, Βρεττανίας, Λίβυας, ολην Ελλάδα, Άσιανήν >τε διοίκησιν και Ποντικήν και Κιλικίαν μια και συμφωνώ φυλάττεται >γνώμη, ασμένως τοϋτο και ή υμετέρα προσδέξηται σύνεσις, λογιζόμενη >ώς ου μόνον πλείων εστίν ό των κατά τους προειρημένους τόπους εκκλησιών άριΰμός, αλλά και ως τοϋτο μάλιστα κοινή πάντας όσιώτατόν εστί >βούλεσϋαι, όπερ και ό ακριβής άπαιτειν δοκεΐ λόγος, και ούδεμίαν μετά >της Ιουδαίων επιορκίας εχειν κοινωνίαν. ίνα δε το κεφαλαιωδέστατον 43 >συντόμως ειπώ, κοινή πάντων ήρεσεν κρίσει την άγιωτάτην του πάσχα >εορτήν μια και τη αύτη ήμερα συντελεΐσ&αι. ουδέ γαρ πρέπει εν τοιαύτη >άγιότητι είναι τίνα διαφοράν, και κάλλιον επεσΰαι τη γνώμη ταύτη, εν >η ουδεμία έσται αλλότριας πλάνης και αμαρτήματος επιμιξία, τούτων 44 13-25 vgl. V 22,25-27 (Sokr.2) MF = b A

4 ένί] εν Μ' Eus. (Hss.) 5 ημετέρας A 7 έπιτελεΐν A Gel. τελεΐν b συντελεϊν Eus. Thdrt. 8 ev < b A Thdrt. (ALvT) 9 ταϋτα M r 11 απαντάς} άπα&ώς M r Eus. (J) | ηγούμαι < b | σύνορα Μ1 συνορώ Mr Eus. (J) 12 προσήκον Α | μηδενϊ A 13 τε'1 wie Sokr.2 und Thdrt. δε Eus. Gel. 14 ai wie Sokr.2 und Ω vor εκκλησίαι ~ b A 16 ων wie Eus. (J) Thdrt. Gel. ου Eus. (VNAB) Sokr.2 17 άρέσαι A |

ίο

is

20

25

so

37

>οΰτως στοιχούντων ασμένως δέχεσ&ε την ούρανίαν χάριν και ΰείαν ως >άλη&ώς έντολήν παν γαρ, δ τι δ' αν εν τοις άγίοις των επισκόπων συν>εδρίοις πράττηται, τοΰτο προς την &είαν βούλησιν έχει την άναφο>ράν. διό πασι τοις άγαπητοΐς ημών άδελφοΐς έμφανίσαντες τα προ- 45 >γεγραμμένα ήδη και τον προειρημένον λόγον και την παρατήρησιν της >άγιωτάτης ημέρας ύποδέχεσ&αί τε και διατάττειν οφείλετε, ϊνα, έπειδάν >πρός την πάλαι μοι ποΰουμένην της υμετέρας δια&έσεως όψιν άφίκωμαι, >έν μια και τη αύτη ήμερα την άγίαν μεϋ' υμών έορτήν έπιτελέσαι δυνηθώ και πάντων ένεκεν με&' υμών ευδοκήσω, συνόρων την διαβολικήν 46 >ώμότητα υπό της ΰείας δυνάμεως δια των ημετέρων πράξεων άνηρημέ>νην, άκμαζούσης πανταχού της υμετέρας πίστεως και ειρήνης και ομονοίας, ό &εός υμάς διαφυλάξει, αδελφοί αγαπητοί.« »Νικητής Κωνσταντίνος Μέγιστος Σεβαστός Εύσεβίω. >Έως του παρόντος χρόνου της ανόσιου βουλήσεως και τυραννίδος τους 47 >ύπηρέτας του σωτήρος ΰεοϋ διωκούσης πεπίστευκα και ακριβώς έμαυτόν >πέπεικα πασών των εκκλησιών τα έργα ή υπό αμελείας διεφ&άρ&αι ή >φόβω της επικείμενης ενεργείας έλάττονα της αξίας γεγενήσ&αι, αδελφέ >προσφιλέστατε. νυνϊ δε της ελευΰερίας άποδο&είσης και του δράκοντος 48 >έκείνου [Λικινίου του διώκτου} από της των κοινών διοικήσεως ΰεοΰ του >μεγίστου πρόνοια, ημετέρα δε υπηρεσία διωχ&έντος ηγούμαι και πασι >φανεράν γεγενήσ&αι την &είαν δύναμιν και τους ή φόβω ή απιστία ή >άμαρτήμασίν τισι περιπεσόντας, έπιγνόντας δε τον όντως όντα ΰεόν, ήξειν >έπϊ την άληϋή και όρϋήν του βίου κατάστασιν. όσων τοίνυν ή αυτός 49 >προΐστασαι εκκλησιών ή άλλους τους κατά τόπον προϊσταμένους έπισκό>πους πρεσβυτέρους τε ή διακόνους οϊσ&α, ύπόμνησον σπουδάζειν περί >τά έργα των εκκλησιών, ή έπανορο'οϋσϋ'αι τα όντα ή εις μείζονα αϋξειν >ή, ένϋα αν ή χρεία άπαιτή, καινά ποιεΐν. αιτήσεις δε και αυτός και δια >σοΰ οί λοιποί τα αναγκαία παρά τε των ηγεμονευόντων και της επαρχι>κής τάξεως· τούτοις γαρ έπεστάλη πάση σπουδή εξυπηρετήσασΰαι τοις >ύπό της σης όσιότητος λεγομένοις. ό ΰεός διαφυλάξει σε, αδελφέ αγαπητέ. « 13-31 Eus. V. C. II 46 (vom Herbst 324, von Sokr. hier den vorhergehenden Briefen des Kaisers angef gt); vgl. Gel. III 3; Thdrt. I 15,1 f. MF = b Λ

l στοιχούντων M"' F A Thdrt. εχόντων M' Eus. | χάριν Λ Ω < b Kus. (J) 5 ήδη] εϊδη Α | προειρημένον] προγεγραμμένον Λ 9 συνευδοκήσω Λ 12 αγαπητοί + άλλη (+ επιστολή F) προς εύσέβιον (+ τον νικομηδέα M r ) b Α 13 ό μέγιστος Α 17 ενερ1 γείας] αδικίας Ω 19 Λικινίου του διώκτου (erkl render 7-usatz) < Α Ω + και της των εκκλησιών διορθώσεως (vom Rand eingedrungene Inhaltsangabe) b A (a. R.) 21 γεγενήσϋαι A (-νεΐ-) Ω γενέσ&αι b 22 δε] τε Ω \ τον .. οντά ΰεόν wie Gel. το.. ,δν FAIS. τον... οντά Thdrt. 27 ή < Eus. | απαιτεί Μ* απαντή Λ 29 πάση} πανσαι (?) Μ1 | σπουδή] προϋνμία Eus, 30 διαφυλάξει F -η Α -αϊ Μ

38

Γ)

ίο

is

2ο

25

Sokrates

Ταύτα μεν ούν περί της των εκκλησιών οικοδομής προς τους κα&'έκά- 50 στην έπαρχίαν επισκόπους έπέστειλεν. όποια δε και περί της των ιερών βιβλίων κατασκευής προς Εύσέβιον εγραψεν τον Παλαιστΐνον, εξ αυτών των γραμμάτων καταμαϋεΐν εύπετές. »Νικητής Κωνσταντίνος Μέγιστος Σεβαστός Εύσεβίω Καισαρείας. >Κατά την έπώνυμον ήμΐν πόλιν της του σωτήρος ΰεοΰ συναιρομένης 51 >προνοίας μέγιστον πλή&ος ανθρώπων τη άγιωτάτη εκκλησία άνατέϋεικεν >έαυτό ως πάντων έκεΐσε πολλήν λαβόντων αΰξησιν. σφόδρα τοίνυν 52 >αξιον καταφαίνεται και εκκλησίας εν αυτή κατασκευασΰήναι πλείους. ηοιγάρτοι προθυμότατα το δόξαν τη ημετέρα προαιρέσεί' >πρέπον κατεφάνη δηλώσαι τούτο τη ση συνέσει, όπως αν πεντήκοντα >σωμάτια εν διφΰεραις εγκατασκεύοις ευανάγνωστα τε και προς την χρή>σιν εύπαρακόμιστα υπό τεχνιτών καλλιγράφων και ακριβώς την τέχνην >έπισταμένων γραφήναι κελεύσειας, των ϋείων δηλαδή γραφών, ων μάλι- 53 >στα την έπισκευήν και την χρήσιν τω της εκκλησίας λόγω άναγκαΐον >ειναι γινώσκεις. άπέσταλται δε γράμματα παρά της ημετέρας ήμερότητος >πρός τον της διοικήσεως κα&ολικόν, όπως αν πάντα τα προς την έπι>σκευήν αυτών επιτήδεια παρασχεΐν φροντίσειεν. 'ίνα γαρ ως τάχιστα 54 >τά γραφέντα σωμάτια κατασκευασΰείη, της σης επιμελείας έργον τούτο >γενήσεται · και γαρ δύο δημοσίων οχημάτων εξουσίαν εις διακομιδήν εκ >τής αύϋεντίας του γράμματος ημών τούτου λαβείν σε προσήκει, ούτω 55 >γάρ αν μάλιστα τα καλώς γραφέντα και μέχρι των ημετέρων όψεων >ραστα διακομισ&είη, ενός δηλαδή τούτο πληροϋντος των εκ της σης >έκκλησίας διακόνων δς έπειδάν άφίκηται προς ημάς, της ημετέρας πει>ραοήσεται φιλαν&ρωπίας. ό &εός σε διαφυλάξει, αδελφέ αγαπητέ.«

l f. Eus. V. C. II 46,4

5-25 Eus. V. C. IV 36 (nach 330); vgl. Gel. III 4; Thdrt. I 16,1-4

*l-4 = Thdrt. I 15,3 (vom Abschreiber mitkopiert?) MF=b A Ι οίκοδομίας Thdrt. (aber -ης TW) 3 παλαιστινόν M' A 4 εύπετές + άλλη Α 5 Σεβαστός] ευσεβέστατος Μ | Καισαρείας < Ω + τω παμφίλον Μ' 6 σνναιρουμένης F 1 A Thdrt. (AG) σννεργουμένης Μ1 συνεργούσης Μ Γ 7 άνατέϋηκεν Α 8 εαυτόν Μ1 F | λαμβανόντων Eus. Gel. | τοίνυν < Ω 9 καταφαίνεσ&αι Μ1 Ω 10 δέδεξο Ω | προουμώτατον δόξαν Α 11 και πρέπον Α πρέπον γαρ Eus. Thdrt. | τοϋτο δηλώσαι Eus. 13 εύμετακόμιστα Eus. 15 τήνλ + τε Ω (au er Thdrt. [AW]) | τω ...λόγω Ω των...λόγων b A Thdrt. (AW) | αναγκαία Α 16 απεστάλη Eus. 17 της < Λ | αν πάντα wie Thdrt. απαντά Eus. Gel. (Hss.) | ττ)ν < Eus. 19 κατασκενασ&η A 23 διακομισΰήσεται Eus. 25 διαφυλάξει Α -αϊ M c F -οι Μ1 | αγαπητέ + άλλη επιστολή προς μακάριον b A

Kirchengeschiehte I 9,50-61

5

ιο

is

2ο

25

so

39

»Νικητής Κωνσταντίνος Μέγιστος Σεβαστός Μακαρίω Ιεροσολύμων. >Τοσαύτη του σωτήρος ημών εστίν ή χάρις, ως μηδεμίαν λόγων χορη- 56 >γίαν του παρόντος πράγματος άξίαν είναι δοκεΐν. το γαρ γνώρισμα τον >άγιωτάτου εκείνον πά&ονς υπό τη γη πάλαι κρυπτόμενον τοσαύταις ετών >περιόδοις λαϋεΐν, άχρις ου δια της τον κοινού πάντων εχΰροϋ άναιρέ>σεως ελευϋερωϋεΐσιν τοις εαυτόν ϋεράπουσιν άναλάμπειν εμελλεν, πα>σαν εκπληξιν ως άληϋώς υπερβαίνει, ει γαρ πάντες οί δια πάσης της 57 >οίκουμένης είναι δοκοϋντες σοφοί εις εν και το αυτό συνελΰόντες άξιον >τι του πράγματος έ&έλωσιν ειπείν, ούδ' αν προς το βραχύτατον άμιλλη>ΰήναι δυνήσονταΐ' επί τοσούτον πασαν ανθρωπίνου λογισμού χωρητικήν >φύσιν ή του θαύματος τούτου πίστις υπερβαίνει, δσω των ανθρωπίνων >τά ουράνια συνέστηκεν είναι δυνατώτερα. δια τούτο γοϋν ούτος άεϊ 58 >και πρώτος και μόνος εστί μοι σκοπός, ϊν', ώσπερ εαυτήν όσημέραι και>νοτέροις ΰαύμασιν ή της άληϋείας πίστις έπιδείκννσιν, ούτως και αϊ >ψυχαι πάντων ημών περί τον άγιον νόμον σωφροσύνη και όμογνώμονι >προΰνμία σπονδαιότεραι γίνωνται. όπερ επειδή πασιν είναι νομίζω 59 >φανερόν, εκείνο μάλιστα σε πεπεϊσϋαι βούλομαι, ως άρα πάντων μοι >μαλλον μέλει, όπως τον ιερόν εκείνον τόπον, δν ϋεοΰ προστάγματι αισχί>στης ειδώλου προσϋήκης ώσπερ τινός επικειμένου βάρους έκούφισα, >αγιον μεν εξ αρχής &εοϋ κρίσει γεγενημένον, άγιώτερον δε άποφαν&έντα, >άφ' ου την του σωτηρίου πάϋονς πίστιν εις φως προήγαγεν, οίκοδομη>μάτων κάλλει κοσμήσωμεν. προσήκει τοίννν την σήν άγχίνοιαν ούτως 60 >διατάξαι τε και εκάστου των αναγκαίων ποιήσασ&αι πρόνοιαν, ως ου >μόνον βασιλικήν των πανταχού βελτίονα, άλλα και τα λοιπά τοιαύτα γενέ>σΰαι, ως πάντα τα εφ' εκάστης καλλιστεύοντα πόλεως υπό του κτίσματος ηούτον νικασ&αι. και περί των τοίχων εργασίας τε και καλλιεργίας 61 >Δρακιλλιανω τω ήμετέρω φίλω τω διέποντι των λαμπρότατων έπαρχων >τά μέρη και τω της επαρχίας αρχοντι παρ'ημών έγκεχειρίσϋαι την φρον>τίδα γίνωσκε. κεκέλευσται γαρ υπό της εμής ευσέβειας και τεχνίτας και >εργάτας και πάνυ', όσα περί την οικοδομήν αναγκαία τυγχάνειν παρά >τής σης καταμάϋοιεν άγχινοίας, παραχρήμα δια της εκείνων προνοίας

1-S. 40,13 Eus. V. C. III 30-32; vgl. Gel. Ill 5; Thdrt. I 17 MF = b A

Ι Ιεροσολύμων < Ω 3 πράγματος παρόντος ~ Μ' | πράγματος] ϋαύματος Ω \ άξίαν < Λ 6 τοις] της Λ 7 ύπερβαίνειν Α 9 έ&έλωσιν Ω ελϋωσιν b Α ΙΟ έπεϊ Λ | τοσούτον Ω τοσούτου Α τοσούτω b Thdrt. (WT) 13 εστί < Eus. 15 σωφροσύνη + πάση Eus. 16 γίνωνται Μ' Ω γίνονται Μ1 Λ γίνοιντο F | επειδή] δ'ονν Eus. 18 μέλει μάλλον ~ F 24 γΐνεσ&αι Eus. 25 πόλεως καλλιστεύοντα ~ b Gel. 26 περί + της Ω \ εργασίας] έγέρσεως Ω 27 τω- < b 28 τα vor 27 των Eus. < Thdrt. (au er TW) Gel. 30 όσα (+ a A) περί wit- Eus. (J) Thdrt. Gel. δσαπερ (απερ AB) εις Eus. | τυγχάνει Α

40

5

ιο

is

20

Sokrates

>άποσταλήναι. περί δε των κιόνων ή των μαρμάρων, α δ'αν νομίσειας 62 >εϊναι τιμιότερα τε και χρησιμώτερα, αυτός συνάψεως γενομένης προς >ήμας γράψαι σπούδασον, ϊν', όσων δ'αν και οποίων χρείαν είναι δια τον > γράμματος έπιγνώμεν, ταΰτα πανταχόθεν μετενεχΰήναι δυνηϋη. >τον γαρ του κόσμου ϋαυμασιώτερον τόπον κατ' άζίαν φαιδρύνεσϋαι δί>καιον. την δε της βασιλικής καμάραν πότερον λακωναρίαν ή δια τίνος 63 >έτέρας εργασίας γενέσΰαι δοκεΐ, παρά σου γνώναι βούλομαι· ει γαρ >λακωναρία μέλλοι είναι, δυνήσεται και χρυσω καλλωπισϋήναι. το λειπό>μενον ϊνα ή ση όσιότης τοις προειρημένοις δικασταΐς ή τάχος γνωρισϋή>ναι ποίηση, όσων τε και εργατών και τεχνιτών και άναλωμάτων χρεία. >καϊ προς εμε εύ&έως άνενεγκεΐν σπούδασον, ου μόνον περί των μαρμά>ρων τε και κιόνων, άλλα και περί των λακωναριών, ει γε τοϋτο κάλλιον >έπικρίνειας. ό ΰεός σε διαφυλάξει, αδελφέ αγαπητέ.« Και αλλάς δε έπιστολάς ό βασιλεύς κατά Αρείου και των ομόδοξων 64 αυτού πανηγυρικώτερον γράψας πανταχού κατά πόλεις προέϋηκεν, διακωμωδών και τω της ειρωνείας ή&ει διαβάλλων αυτόν, ου μόνον δε 65 τούτο, αλλά και Νικομηδεϋσιν κατά Εύσεβίου και Θεογνίου γράφων καΰάπτεται μεν της Εύσεβίου κακοτροπίας, ου μόνον επί τω Άρειανισμω, αλλ' ότι και τω τυραννώ ήδη πρότερον εύνοών τοις αυτού πράγμασιν έπεβούλευεν, παραινεί δε έτερον έλέσΰαι έπίσκοπον άντ' αυτού, αλλά 66 τάς περί τούτων έπιστολάς δια το εν αύταΐς μήκος ένταΰ&α προσγράψαι περιττόν είναι ένόμισα, έξέστω δε τοις βουλομένοις άναζητήσασιν έντυγχάνειν αύταΐς. περί μεν ούν τούτων τοσαΰτα είρήσ&ω, κινεί δε με ή του 10,1

14-16 vgl. Urkunde 34 vom Jahre 333 (bei Ath. de decr. 40) 16-20 vgl. Urkunde 27 (bei Ath. de decr. 41; Sokr. nimmt die Urkundensammlung aus Ath. de decr. wieder vor, die er in 8 32 durch die aus Euseb stammenden Urkunden unterbrochen hatte) Ί4-16 Soz. I 21,4; Gel. II 36,3 14-20 Nikeph. VIII 25, 100 B 16-20 Soz. I 21,5 23-S. 41,22 Cass. II 13 23-S. 41,19 Vita BHG 365 S. 563,8-28; Gel. II 30 MF = b

A T (von 14 an)

Cass. (von 23 an)

Arm. (von 14 an)

Syr. (von 23 an)

l ή των wie Thdrt. (T) Gel. εϊτ'ούν Eus. Thdrt. | νομίοειας Ω νομήσειας Α νομίσης b 2 γινομένης A 4 σου Ω 5 τον] το Α 6 πρότερον Μ' 6 f. ετέρας τινός Eus. 7 σοι δοκεΐ Eus. 9 77] ή Α 10 και1 < Eus. 11 και] α και Thdrt. ατινα και Gel. | σπονδάση Eus. 13 διαφυλάξει A Thdrt. Gel. -οι b Eus. | αγαπητέ αδελφέ ~Α 14 έπιστολάς + πολλάς Arm. | άρείου και b Λ Arm. Soz. Gel. < Τ 15 πόλιν Soz. Gel. Ι προέ&ηκεν Τ Arm. Gel. προσ- b A 16 των... ήϋών Τ | αυτόν aus -ου (?) korr. Τ 16 f. μόνον δε τοϋτο Τ μην b Α 17 Νικομηδεϋσιν < Arm. | ϋεογνίον Μ1 Τ ΰεόγνιδος Μ' F A Arm. 19 εννόων Μ1 20 παρήνει Μ1 F Α | δε + Νικομηδεϋσιν Arm. | έπίσκοπον έλέσϋαι ~ Τ Arm. 22 έξέστω b Α Τ Arm. έξεστι M r | άναζητήσαι και b Α (vgl. S. 157,23) 23 περί μεν ούν Τ και περί μεν Α και περί b περί Arm.

Kirchengcschichte I 9,61 -1 l, l

Γ>

ίο

15

20

25

41

βασιλέως σπουδή και ετέρου πράγματος μνείαν ποιήσασ&αι, δ την αυτού γνώμην, όπως της ειρήνης εφρόντιζεν, παρατίθεται. Της γαρ εκκλησιαστικής ομονοίας πρόνοιαν ποιούμενος κεκλήκει προς την σύνοδον και Άκέσιον της των Ναυατιανών ΰρησκείας επίοκοπον. μετά ούν το γραφήναι και ύπογραφήναι παρά της συνόδου τον ορον της πίστεως ήρώτα ό βασιλεύς τον Άκέσιον, ει και αυτός τη πίστει συντίΰεται και τω όρισμω της του πάσχα εορτής, ό δε »ουδέν καινόν«, εφη, »ω βασιλεϋ, ή σύνοδος ώρισεν ούτω γαρ ανω&εν και εξ αρχής εκ των αποστολικών χρόνων παρείληφα και τον ορον της πίστεως και τον χρόνον της του πάσχα εορτής.« επανερομένου δε του βασιλέως »δια τί ούν της κοινωνίας χωρίζη;« εκείνος τα επί Αεκίου γενόμενα κατά τον διωγμόν εδίδασκεν και την άκρίβειαν του αυστηρού κανόνος ελεγεν, ως αρά ου χρή τους μετά το βάπτισμα ήμαρτηκότας άμαρτίαν, ην προς ϋάνατον καλοϋσιν αϊ ϋεΐαι γραφαί, της κοινωνίας των ΰείων μυστηρίων άξιοϋσϋαι, αλλ' επί μετάνοιαν μεν αυτούς προτρέπειν, ελπίδα δε της αφέσεως μη παρά των ιερέων, αλλά παρά του ΰεοϋ έκδέχεσΰαι του δυναμένου και εξουσίαν έχοντος συγχωρεΐν αμαρτήματα, ταύτα είπόντος του Άκεσίου επειπειν λόγος τον βασιλέα· »&ές, ω Άκέσιε, κλίμακα και μόνος άνάβη&ι εις τον ούρανόν.« Τούτων ούτε ό Παμφίλου Εύσέβιος ούτε άλλος τις εμνημόνευσεν πώποτε, εγώ δε παρά ανδρός ήκουσα ουδαμώς ψευδόμενου, δς παλαιός τε ην σφόδρα και ως ίστορήσας τα κατά την σύνοδον ελεγεν. δϋεν τεκμαίρομαι τούτο πεπον&έναι τους σιωπή ταύτα παραπεμψαμένους, δ πολλοί των ιστορίας συγγραψαμένων πεπόν&ασιν εκείνοι γαρ πολλά παραλείπουσιν ή προσπάσχοντές τισιν ή προσώποις χαριζόμενοι. τα μεν περί Άκεσίου τοσαΰτα. επει δε Παφνουτίου και Σπυρίδωνος ποιήσασΰαι μνήμην ανωτέρω επηγγειλάμεϋα, εύκαιρον ενταϋϋα περί αυτών ειπείν. 3-19 Auxanon (vgl. 13,2)

13 f. Ι Ιο. 5,16

•3-19 Soz. Ι 22,1 f.; Mich. Syr. VII 2 S. 127 MF = b

A T (-19)

Cass. (-22)

27 ανωτέρω: Ι 8,12 3-25 Suda Άκέσιος (A 843) I 79,11-25

Arm. Syr.

1 μνείαν Τ μνήμην b A 365 l f. δ - παρατί&εται Τ 365 Arm. (Syr.) (vgl. S. 370,9) της αύτοΰ γνώμης, όπως έφρόντιζε της ειρήνης b A Cass. 2 της < 365 3 κεκλήκει Α Τ 365 Gel. κέκληκε b vocavit Cass. 4 προς b A 365 κατά Τ εις Gel. ad Cass. 5 γραφήναι και b A Cass. Arm. Syr. 365 (Gel.) < T 5 f. της πίστεως τον ορον ~ 365 ( dei defmitio Cass.) 7 τον b A Cass. Arm. Syr. περί του Τ 365 Gel. 9 παρείληφα b A Cass. Arm. Syr. 365 (Soz.) παρειλήφαμεν Τ Gel. 10 δε Τ Arm. (Syr.) 365 ούν b A porro Cass. | δια < Soz. Gel. 11 χωρίζη b A 365 Soz. Gel. -ζει Τ Suda 12 αυστηρού] μυστηρίου και του Τ 14 ϋείων b A Arm. Syr. < Τ (Cass.) 365 Gel. (vgl. IV 28,5) 17 και - έχοντος < Suda | έςΌυσΐαν] μακρο&υμίαν Syr. 18 λόγος Τ 365 < b A Suda Arm. 18 f. άνάβη&ι μόνος ~ 365 ascende .so/us Cass. 19 εις ουρανούς Soz. 20 τοΰτον Α | Παμφίλου] Καισαρείας Syr. < Arm. | ούτε'2] ουδέ Α 25 περί Α Arm. Syr. ούν b (περί Ά. τοσαΰτα είρήσ&ω Arm.) 26 σπυριδίωνος Μ' Syr.

2

3

4

11, 1

42

5

ιο

ΙΓ>

2ο

Sokrates

Παφνούτιος γαρ μιας των πόλεων της άνω Θηβαΐδος επίσκοπος ην ούτως δε ην άνήρ ΰεοφιλής, ως και σημεία ϋαυμαστά γίνεσ&αι υπ' αυτού, ούτος εν καιρώ του διωγμού τον όφϋαλμον έζεκόπη · σφόδρα δε 2 ό βασιλεύς έτίμα τον άνδρα και συνεχώς έπϊ τα βασίλεια μετεπέμπετο και τον έζορωρυγμένον όφϋαλμον κατεφίλει. τοσαύτη προσήν τω βασιλεΐ Κωνσταντίνω ευλάβεια, εν μεν οϋν τούτο περί Παφνουτίου ειρήσΰω· 3 δ δε προς λυσιτέλειαν της εκκλησίας και κόσμον των ιερωμένων δια της αύτοϋ συμβουλής τότε γέγονεν, διηγήσομαι. έδόκει τοις έπισκόποις νόμον νεαρόν εις την εκκλησίαν είσφέρειν, ώστε τους ιερωμένους, λέγω δε έπισκοπούς και πρεσβυτέρους και διακόνους και ύποδιακόνους, μη συγκαΰεύδειν τοις γαμεταις, ας έτι λαϊκοί οντες ήγάγοντο. και έπεϊ περί του- 4 του βουλεύεσϋαι προϋκειτο, διαναστάς εν μέσω του συλλόγου των επισκόπων ό Παφνούτιος έβόα μακρά, μη βαρύν ζυγόν έπιτι&έναι τοις ίερωμένοις άνδράσιν, τίμιον είναι και την κοίτην άμίαντον λέγων, μη τη υπερβολή της ακριβείας μάλλον την εκκλησίαν προσβλάψωσιν ου γαρ πάντας δύνασ&αι φέρειν της άπα&ειας την άσκησιν ουδέ ίσως φυλαχϋήσεσϋαι την σωφροσύνην της εκάστου γαμέτης (σωφροσύνην δε έκάλει {και} της νομίμου γυναικός την συνέλευσιν), αρκεί- 5 σΰαί τε τον φ&άσαντα κλήρου τυχειν μηκέτι έπϊ γάμον ερχεσΰαι κατά την της εκκλησίας άρχαίαν παράδοσιν, μη μην άποζεύγνυσϋαι ταύτης, ην άπαξ ήδη πρότερον λαϊκός ων ήγάγετο. και ταΰτ' έλεγεν άπειρος ων 6

1-6 Gelasios v. Kais. Fr. 12 (vgl. Gel. II 9; V. Metr. [1279] 300 a 12 ff.; Rufin. X 4 S. 963,1019); da er Bischof in der Thebais war, setzt Sokr. hinzu 7-S. 43,5 Auxanon? (vgl. S. LIV) 14 vgl. Hebr. 13,4 *l-4 Soz. I 10 1-5 Mich. Syr. S. 127 1-S. 43,5 Apophth. Paphnutios (nicht ediert, V Berol. gr. Phill. 1624 f. 169 , vgl. W. Bousset, Apophthegmata, T bingen 1923, 111) 2-S. 43,5 Suda Παφνούτιος (Π 828) IV 72,3-24 8-S. 43,5 Soz. I 23; Gel. II 32,22-33,4 8-5.43,3 Mich. Syr. S. 127 MF = b

A Arm.

Syr.

l των πόλεων της άνω Θηβαΐδος Arm. Syr. Apophth. πόλεως των άνω ϋηβων b A 5 έξωρνγμένον Μ1 1279 1647 | προσήν + αύτώ Α | τω βασιλεΐ (= Syr.) < Arm. 6 περί < Α 7 f. της... συμβουλής M r Syr. Apophth. την... συμβουλήν Μ' F A Arm. 11 γαμεταις + αυτών Arm. Syr. 14 τον γάμον αυτών Μ Γ Arm. (αυτών Βίτων και Βικέντιος πρεσβύτεροι > Αιγύπτου >Άλές~ανδρος Αλεξανδρείας Σεκοΰνδος Πτολεμαΐδος >Άρποκρατίων Άλφοκράνων Δωρό&εος Πηλουσίου >Άδαμάντιος Κυνών Γάιος Θμούεως >Άρβιτίων Φαρβαι&οΰ Άντίοχος Μέμφεως >Φίλιππος Πανεφύσεως Τιβέριος Ταυΰύτης >Ποτάμων Ηρακλέους 5-7 vgl.Thdrt. 18,18; 11,6 *6 Soz. Ι 23,1 MF = b (-18)

8 ff. Epit. 21 Λ (-18)

8-10 Nikeph. VIII 26, 101 C

T (von 8 an)

Arm. (-7)

14-16 Soz. I 17,2

Syr. (-18)

l άπέλειπον Α | δε M A (Syr.) Soz. < F Arm. 4 κατεύνασε A' 7 άνεχώρησαν + έκαστος M r (Arm.) Syr. 8 φιλομαϋείας T Syr. φιλομαϋες b A 9 ων - ήδυνήϋην Τ α - έδυνήΰημεν (ή- Α) b Α | και - επαρχίας] πό&εν μεν έκαστος και εκ ποίας χώρας Α | έκαστος επαρχίας τε b επαρχίας έκαστος Τ 10 ην < Α | ένταΰΰα + έσπού1 1 δασα Τ 11 σπανίας Μ Τ Ισπανίας Μ F A (vor ούτως) 12 κοδρούβης Μ1 Α Τ κονδρούβης Μ' F Κορδούβης Syr. | πιστεύων Μ Γ | ως προγέγραπται b A Syr. ώσπερ γέγραπται Τ 14 βίτον Τ | βικέντιος Μ1 Τ Syr. Soz. βικεντΐνος Μ(1 F A 16 Αλεξανδρείας < b Λ 16 ff. statt der vollst ndigen Liste (nur in T) άντιοχείας της μεγάλης ενστάΰιος · Ιεροσολύμων μακάριος (άντιοχείας - μακάριος < Μ Syr., μακάριος < Α) · άρποκρατίων άλφοκράνων άδαμάντιος (άλφοκράνων άδαμάντιος < b Α) κννών b A Syr. + και των (< Μ1) λοιπών ων εις πλήρες (πλήρεις Μ) τα ονόματα κείται εν τω σννοδικώ ά&ανασίου του άλεξανδρείας επισκόπου b Α + ων τα ονόματα γεγραμμένα, και των λοιπών παρελείπομεν Syr. Die Namensformen der Liste (T) sind zum Teil korrigiert nach den brigen Listen, besonders den lateinischen (lat. I, lat. II), syrischen (syr. I) und armenischen Fassungen (vgl. Patrum Nicaenorum nomina Latine Graece Coptice Syriace Arabice Armeniace edd. H. Geizer H. Hilgenfeld 0. Cuntz, Lipsiae 1898) 14 Victor lat. arm. | Vincentius lat. syr. II 16-21 die Namen der Bist mer vor denen der Bisch fe T 16 πτολαιμαϊδων Τ 17 άρποκρατίων Τ 18 φνων Τ 19 Arbetion lat. (I) III kopt. | φαρβε&οϋ Τ | αντίλογος Τ 20 πανύφεως Τ

Kirchengeschichte I 13,9-12

5

κ>

is

20

25

no

47

>τής Θηβαΐδος Λυσιανός Λυκώ >Άτϋ~ας Σχεδίας Παφνούτιος > Τύραννος Άντινόου >τής δε Λιβύης της ανωτέρας Σαραπίων Άντιπύργου >Δάκης Βερενίκης Σεκουνδος Ταύχης >Ζώπυρος Βάρκης >Λιβύης κάτω >Τίτος Παρατονίον >Παλαιστίνης Παύλος Μαξιμιανονπόλεως >Μακάριος Ιεροσολύμων Ιανουάριος Ίεριχοΰντος >Γερμανός Νεαπόλεως Ηλιόδωρος Ζαβονλών >Μαρΐνος Σεβαστηνός Άέτιος Λύδδων >Γα'ιανός Σεβαστής Σιλβανος Αζώτου >Εύσέβιος Καισαρείας Πατρόφιλος Σκυ&οπόλεως >Σαβΐνος Γαδάρων Ασκληπιός Γάζης >Λογγΐνος Άσκάλωνος Πέτρος Άιλά >Πέτρος Νικοπόλεως Άντίοχος Καπετωλιάδος >Μακρΐνος Ίαμνείας >Μάξιμος Έλευ&εροπόλεως > Φοινίκης >Ζήνων Τύρου Φιλόκαλος Πανεάδος Γρηγόριος Βηρυτού >Αίνείας Πτολεμαΐδος Μάγνος Δαμάσκου >Θεόδωρος Σιδώνος Θαδωνεύς Άλασσοΰ> Άνατόλιος Έμίσης /Ελλάνικος Τριπόλεως >Συρίας κοίλης Ζωίλος Γαβάλων >Εύστάϋιος Αντιοχείας >Ζηνόβιος Σελενκείας Βάσσος Ζεύγματος >Θεόδοτος Λαοδικείας Γερόντιος Λαρίσσων Μανίκειος Επιφανείας >Άλφειός Άπαμείας >Βασιανός 'Ραφαναίας Εύστάοιος Άρεΰουσών >Φιλόξενος Ίεραπόλεως Παύλος Νεοκαισαρείας

2 άτϋέας Τ | richtig Πλονσιανός. aber 01- lat. I, Vol- lat. II, Awl- syr., Alusianos arm. 3 Paphnutios nur noch in lat. IV, fehlt sonst in allen Listen 6 die richtige Ortsnamenform Ταυχείρας nur kopt. 8 πατρονίου Τ 11 Ίαννουάριος T 12 μαριανός σεβαστΐνος Τ 13/αίνος Τ | λυδδών T 16 άσκλήπιος T 18 άντίπατρος T 21 φιλόκανος Τ, vgl. P'ilokapos arm. 22 ένίας Τ | βηρύτου Τ 23 f. wohl durch Homoioteleuton ausgefallen 27 ζώϊλος Τ 28 ζεύματος Τ 29 ϋεόδωτος Τ 30 αλφιος Τ | Μανίκιος ? 31 richtiger 'Ραφανεών

48 >Σαλαμάνης Γερμανικείας >Πιπέριος Σαμοσάτων >Άρχέλαος Δολίχης >Εύφρατίων Βαλανεών s >Φάλαδος χωρεπίσκοπος >Νικόμαχος Βόστρων >Κυρίων Φιλαδέλφειας >Γεννάδιος Ίσβούνδων ίο

>Άει&αλας Έδέσων >Ίάκωβος Νισίβιος >Άντίοχος 'Ρησιίνας is Χθεόδωρος Ταρσού> >Άμφίων Επιφανείας >Νάρκισσος Νερωνιάδος >Μωσής Κασταβάλων >Νικήτας Φλαβιάδος 20 >Εύδαίμων χωρεπίσκοπος >Λεόντιος Καισαρείας >Εύψύχιος Τυάνων >Έρύϋ~ριος Κολωνείας 25 >Τιμό&εος Κυβίστρων >Εύλάλιος Σεβαστείας >Άρουστάκης 30

>Εύτνχιανός Άμασείας >Έλπίδιος Κωμάνων

Sokrates

Σιρίκιος Κύρρου Σέλευκος χωρεπίσκοπος Πέτρος Γϊνδάρου Πηγάσιος Άρβοκαδάμων Βασσώνης Γαβούλας >Άραβίας Σενήρος Σοδόμων Σώπατρος Βεριτανεύς Σενήρος Διοννσιάδος {Διονύσιος} >Μεσοποταμίας Μαρίας Μακεδονοπόλεως Ιωάννης Περσίδος >Κιλικίας Παυλΐνος Άδάνων Μακεδόνιος Μομψουεστίας Ταρκωδήμαντος Αιγεών Ησύχιος Αλεξανδρείας μικρας Νάρκισσος Είρηνονπόλεως >Καππαδοκίας Έλπίδιος Κωμάνων Γοργόνιος χωρεπίσκοπος Εύδρόμιος χωρεπίσκοπος Θεοφάνης χωρεπίσκοπος >Άρμενίας μικρας Εύή&ιος Σατάλων >Άρμενίας μεγάλης Άκριτης >Διοσπόντον Ηράκλειος Ζήλων

1 κύπρου Τ (der gleiche Fehler kopt.) 4 βαλανέων Τ | άρμοκαδάμων Τ 5 ταβούλας Τ 8 βεριτάνευς Τ 9 ίεβούνδων Τ 9 f. διονύσιος μεσοποταμιάς Τ (ohne neue berschrift) 11 αίδέσων Τ | μαραίαςΎ ΙίνησίβιοςΎ \ περσϊδοςΎ 13 sonst 'Ρησαϊνας 15 παυλίνος Τ 17 sonst Tarkondimantos, Tarkun19 φλαϊάδος T | νάρκησσος Τ 23 εύτύχιος Τ 29 sonst Aristakes \ κρήτηςΤ 31 εύτύχιος Τ (Ευτύχιος syr. II, Euticius lat. II III)

Kirchengeschichte I 13,12

49

>Πόντου Πολεμωνιακοϋ >Λογγΐνος Νεοκαισαρεΐας Στρατόφιλος Πιτυοϋντος >Δόμνος Τραπεζούντας >Παμφλαγονίας >Φιλάδελφος Πομπηιονηόλεως Εύψύχιος Άμάστριδος >Πετρώνιος Ίωνοπόλεως >Γαλατίας Γοργόνιος Κίνων >Μάρκελλος Άγκυρας Φιλάδελφος Ίουλιουπόλεως >Δικάσιος Ταβίας 10 >Έρέχϋιος Γαδαμαύων >Άσίας Μίΰρης Ύπαίπων >Θεωνάς Κυζίκου Μαρίνος Τρωάδος >Μηνόφαντος Εφέσου Παύλος Άναίων >Ώρίων Ιλίου 15 >Εύτύχιος Σμύρνης >Λυδίας >Άρτεμίδωρος Σάρδεων Φλωρέντιος Άγκυρας σιδηράς >Σέρας Θνατείρων Άντίοχος Ίεροκαισαρείας Άντίοχος Αύρηλιανουπόλεως >Έτοιμάσιος Φιλαδέλφειας >Πολλίων Βαρέως Μάρκος Στάνδου >Άγώγιος Τριπόλεως > Φρυγίας >Νουνέχιος Λαοδικείας Άϋηνόδωρος Δορυλαίου > Φ λάκκος Σαναοΰ Παύλος Άπαμείας Ευγένιος Εύκαρπείας >Προκόπιος Συνάδων Φλάκκος Ίεραπόλεως >Πιστικός Άζανών χΠισιδίας >Εύλάλιος Ικονίου Ταρσίκιος Άπαμείας >Τηλέμαχος Άδριανουπόλεως> Πατρίκιος Άμβλάδων /Ησύχιος Νεαπόλεως Πολύκαρπος Μητροπόλεως >Εύτύχιος Σελευκείας Άκαδήμιος Πάπων >Άραύνιος Λιμένων Ηράκλειος Βαρέως

Τ 2 λογγιανός Τ (l.onginianus lat. II) | πιτυούντων Τ 3 τραπεζούντων Τ 4 παμφλαγ(ο)ν(ίας) Τ1, vgl. Παμψ- arm. kopt., Panph- lat. IV 5 εύτύχιος Ύ (lat. IV, kopt.) 9 ΐουνοπόλεως Τ 10 έρίχ&ιος δαμαύων Τ 12ύπέπωνΎ 13 μαριανος Τ | Τρωάδος] sonst Ιλίου Ελλησπόντου 14 ώριων Τ | άνόρων Τ 17 σαρδέων Τ 18 &υατήρων Τ | ιδρών καισαρείας Τ (dieser Bischof sonst nur in syr. I, am Schlu von Lydia) 19 φιλαδελφίας Τ | αύριλιανουπόλεως Τ 23 δωρυλλέου Τ 24 Σαναοΰ} συνάδων T (vgl. 7. 25) 25 συνάδος T | έγένιος Υ 26 πιστός T (kopt.) ψλάκος Ύ 27-29 durch Homoioteleuton ausgefallen 28 τάρσικος Τ 32 sonst Aranios (richtig: Granios), aber Aroniqos syr. | λιμένων Τ ηράκλειος Τ

50 >Νικόλαος Μύρων >Καλλικλής Πέργης s >Εύρέσιος Τερμισσοΰ >Ζεύζιος Συάρβων >Δόμνος Άσπένδου >Εύφρόσννος 'Ρόδου ίο >Μελίφρων Κω >Εύσέβιος Αντιοχείας >Άμμώνιος Άφροδισιάδος >Εύγένιος Άπολλωνιάδος 15

>Στέφανος Βαράτων >Άϋήναιος Γορπίσον >Αίδέσιος Κλανδιονπόλεως >Αγάπιος Σελενκείας 20 >Σιλβανός Μητροπόλεως >Φαϋστος Πανεμουτείχους >Άντωνϊνος Αντιοχείας >Νέστωρ Σνέδρων >Ήσύχιος χωρεπίσκοπος 25

>Κύριλλος Πάφου >Εύσέβιος Νικομήδειας >Θεόγνιος Νικαίας so >Μάρις Χαλκηδόνος >Κύριλλος Κίον /Ησύχιος Προύσης >Γοργόνιος Άπολλωνιάδος

Sokrates

>Λυκίας Εϋδημος Πατάρων >Παμφυλίας Κυντιανός Σελευκείας Πατρίκιος Μαζιμιανουπόλεως Αφροδίσιος Μαγύδων >Νήσων Στρατήγιος Λήμνου Άλιτόδωρος Κερκύρας > Καριάς Λητόδωρος Κιβύρας Εύσέβιος Μιλήτου >Ίσαυρίας Κύριλλος Ούμάνδρων Θεόδωρος Ούασάδων Άνατόλιος χωρεπίσκοπος Παύλος Λαράνδων Κύντος χωρεπίσκοπος Τιβέριος Άλίστρων Ακύλας χωρεπίσκοπος Εύσέβιος παροικίας < Ίσαυρίας> >Κύπρου Γελάσιος Σαλαμίνης >Βι&υνίας Γεώργιος Προυσιάδος Εύήϋϊος Άδριανών Θεοφάνης χωρεπίσκοπος < 'Ροΰφος Καισαρείας Εύλάλιος χωρεπίσκοπος>

2 Nikolaos fehlt in allen brigen Listen 9 λίμνου Τ 12 sonst meist Κιβυρατών 13 μηλίτου Τ 16 χαρίτων T | nach Geizer eher Ονμανάδων, aber vgl. Smanandron lat. I 17 sonst meist Κοροπίσσου (so auch Strabon), aber Curpissu lat. Ι | ούάνδάλωνΎ 18 έδέσιος Τ 22 άντώνιος Τ 23 Zusatz nach lat. I, syr., vgl. Ed. Schwartz, Ges. Sehr. 3,148 33 άπολλωνειάδος Τ

51

Kirchengeschichte I 13,12-13 >Εύρώπης

>Παιδέρως Ηράκλειας >Δακίας Μάρκος Καλαβρίας >Μυσίας

>Πρωτογένης Σαρδικής 5

>Πιστός Μαρκιανουπόλεως >Άφρικής >Κελιανός Καρθαγένης >Μακεδονίας ίο >Άλέζανδρος Θεσσαλονίκης >Δαρδανίας >Δάκος Μακεδονίας >Άχαιίας Στρατήγιος Ηφαίστειας

>Πιστός Ά&ηνών is >Μάρσος Βοίας

>Θεσσαλίας >Κλαυδιανός Λαρίσσης >Δαρδανίας >Βούδιος Στοβών >Παννονίας

20

>Δόμνος >Γαλλιών >Νικάσιος Δουίας >Γοτ&ίας 25 >Θεόφιλος >Βοσπόρου >Κάδμος« Τοσούτων μεν τα ονόματα εύρεΐν ήδυνήοημεν, των δε άλλων τέως ούχ εΰρομεν. και ό χρόνος δε της συνόδου, ως εν παρασημειώσεσιν εύρο- 13 so μεν, ύπατείας Παυλίνον και Ιουλιανού τη είκάδι του Μαΐου μηνός· τούτο 30 20. 5. 325 (in Wirklichkeit 19. 6.; Sokr. las προ γ' Καλανδών Ιουνίων statt Ιουλίων, vgl. Schwartz Ges. Sehr. 3,81) •29-S. 52,4 Nikeph. VIII 26, 101 C 125 MF = b (von 29 an)

A (von 29 an)

30-S. 52,3 Epit. 21; Mich. Syr. VII 2 S. 124 und

T (-29 und von 30 Παυλίνου an)

Arm. (von 29 an)

2 πέδερως T 4 die berschrift Καλαβρίας fehlt auch in lat. I, syr. 8 sonst Καικιλιανός, aber vgl. KHianos arm. | κα&αργένης Τ 14 ύφεστίας Τ 15 βάρσος βνωτίας Τ, vgl. Marsos syr. (sonst Markos), Βοίας lat. I II, arm. (Vulg rform; Ευβοίας lat. III, syr.) 17 Λαρίσσης] sonst Θεσσαλίας 18 δαρδανίης Τ 19 Βούδιος Στοβών geh rt zu Macedonia, steht aber auch in lat. II, arm. unter der wiederholten Rubrik Dardania 22 γαλλίων T 24 σχο&οίας T 27 κάδιος T 29 εκ πολλών παρασημειώσεων Syr.

52

Sokrates

δε ην έτος εξακοσιοστον τριακοστόν έκτον από Αλεξάνδρου του Μακεδόνων βασιλέως, από δε της Κωνσταντίνου βασιλείας εννεακαιδέκατον έτος ήν

Γ>

ιο

ΐ5

20

25

·Τα μεν ούν της συνόδου τέλος εϊχεν. ίστέον δε ότι μετά την σύνοδον ό μεν βασιλεύς επί τα εώα μέρη άφίκετο, Εύσέβιος δε και Θεόγνιος βιβλίον μετανοίας τοις κορυφαίοις των επισκόπων άποστείλαντες άνεκλήϋησαν τότε της εξορίας εκ βασιλικού προστάγματος και τάς εκκλησίας εαυτών άπέλαβον, τους εις τον τόπον εαυτών χειροτονηϋέντας εξωϋήσαντες, Άμφίωνα μεν Εύσέβιος, Χρήστον δε Θεόγνιος. ου βιβλίου το άντίγραφόν εστί τόδε· »"Ηδη μεν ούν καται//ηφισ&έντες προ κρίσεως παρά της ευλάβειας >ύμών εν ησυχία φέρειν τα κεκριμένα παρά της αγίας υμών έπικρίσεως >ώφείλομεν. αλλ' επειδή άτοπον κα&' εαυτών δούναι των συκοφαντών την >άπόδειςΊν τη σιωπή, τούτου ένεκα άναφέρομεν, ως ημείς και τη πίστει >συνεδράμομεν και την έννοιαν εξετάσαντες επί τω όμοουσίω όλοι εγενό>με&α της ειρήνης, μηδαμοΰ τη αιρέσει επακολουθήσαντες, ύπομνήσαν>τες δε επϊ ασφάλεια των εκκλησιών όσα τον λογισμόν ημών ύπέτρεχεν, >και πληροφορήσαντες τους δι'ημών πεισϋήναι οφείλοντας ύπεσημηνά>μεΰα τη πίστει · τω δε άναϋεματισμώ ούχ ύπεγράψαμεν, ούχ ως της >πίστεως κατηγοροΰντες, αλλ' ως άπιστοΰντες τοιούτον είναι τον κατηγο>ρη&έντα, εκ των ιδία προς ημάς παρ'αυτού δια τε επιστολών και των εις >πρόσωπον διαλέξεων πεπληροφορημένοι μη τοιούτον είναι, ει δε επεί>σϋη ή αγία υμών σύνοδος, ουκ άντιτείνοντες, αλλά συντιθέμενοι τοις παρ' >ύμΐν κεκριμένοις και δια του γράμματος πληροφοροΰμεν την συγκατά>ϋεσιν, ου την εξορίαν βαρέως φέροντες, άλλα την ύπόνοιαν της αίρέσεως >άποδυόμενοι. ει γαρ καταζιώσητε νυν γοΰν εις πρόσωπον έπαναλαβεΐν

11-S. 53,8 Urkunde 31 (Gel. Ill 13,1-5; Soz. II 16,3-7) M Alex. Mon. in v. cruc. PG 87\4061 B 5-9 Soz. II 16,2; Nikeph. VIII 43, 169 B 5-S. 53,16 Cass. II 17 5-10 Gel. III 12,11-13 5 f. Mich. Syr. S. 127 5-8 Phot, horn. 15,3 S. 141,22-25; Mich. Syr. VII 3 S. 132 MF = b

A T (-5)

Cass. (von 5 an)

Arm. (-9)

l έτος hinter χλς' ~ b A l f. από... βασιλέως Τ από της... βασιλέως Μ' (?) Α από της... βασιλείας Μ' F Arm. | μακεδόνων b A Arm. κατά μακεδόνας Τ Μακεδονίας Syr. 2 f. από - ην Τ Epit. Arm. Alex. < b A 4 έσχεν Α 5 μεν Τ < b A | εωα Τ Arm. εσπερία b Α 7 τότε \ τε b Arm. < Cass. 8 τον A Arm. Gel. (und vgl. S. 68,25) < b 9 ϋεόγνιος Μ' A Cass. Soz. Gel. ϋέογνις M< F (Arm.) | δν βιβλίον Μ1 10 τόδε + βιβλίον μετανοίας εύσεβίον νικομηδείας και ϋεογνίου νικαίας Μ F (a. R.) Α 1 1 ο ί ν < Ω ημείς Μ Γ 13 όφείλομεν F (debuimus Cass.) 15 έπερϊ του ομοουσίου Α (de consubiitantialitatL·) sermone Cass.) 16 ειρήνης + oi M 1 F 17 nach ημών Rasur von 8-9 Buchstaben M 20 είναι + τω καιρώ A 24 υμών Ω \ του A Soz. τούτου του b Cass. τούδε του Gel. 26 καταζιώσητε Μ' F Ω -ετε M r A

14, 1

2

3

4

5

Kirchengeschichte I 13,13-15,2

Γ>

ίο

is

20

53

>ήμας, εξετε εν πασιν συμψύχους, άκολουϋοΰντας τοις παρ'ύμΐν κεκριμέ>νοις, οπότε αυτόν τον επί τούτοις έναγόμενον εδοξεν τη υμών ευλάβεια >φιλαν&ρωπεύσασΰαι και άνακαλέσασϋ'αι. άτοπον δε, του δοκοΰντος >εϊναι ύπευϋύνου άνακεκλημένου και άπολογησαμένου έφ'οϊς διεβάλλετο, >ήμας σιωπαν κα&' εαυτών δίδοντας τον ελεγχον. καταξιώσατε ούν, ως >άρμόζει τη φιλοχρίστω υμών ευλάβεια, και τον ΰεοφιλέστατον βασιλέα >ύπομνήσαι και τάς δεήσεις ημών έγχειρίσαι και ΰαττον βουλεύσασΰαι >τά ύμΐν αρμόζοντα έφ'ήμΐν.« Και τούτο μεν το της παλινωδίας βιβλίον Εύσεβίου και Θεογνίου εστίν από δε των ρημάτων αυτών τεκμαίρομαι, ότι ούτοι μεν τη ύπαγορευ&είση πίστει ύπεσημήναντο, τη δε κα&αιρέσει Αρείου σύμψηφοι γενέσ&αι ουκ ήβουλήϋησαν, και ότι Άρειος προ τούτων φαίνεται ανακληθείς, αλλ' ει και τούτο ούτως εχειν δοκεϊ, όμως της Αλεξανδρείας επιβαίνειν κεκώλυτο'τούτο δε δείκνυται αφ'ων ύστερον κά&οδον έαυτώ εις την έκκλησίαν και εις την Άλεξάνδρειαν έπενόησεν έπιπλάστω μετάνοια χρησάμενος, ως κατά χωράν ερουμεν. Μετά ταύτα δε εύϋέως Αλεξάνδρου του επισκόπου της Άλεξανδρέων τελευτήσαντος προΐσταται της εκκλησίας Άϋανάσιος. τούτον φησιν 'Ρουφινος κομιδή νήπιον οντά παίζειν συν έτέροις ήλικιώταις παίγνιον ϊερατικόν. τούτο δε ην μίμησις ίερωσύνης τε και του καταλόγου των ιερωμένων ανδρών, εν δε τω παιγνίω τούτω Ά&ανάσιος μεν της επισκοπής έκεκλήρωτο τον ϋρόνον, των δε άλλων νέων έκαστος ή πρεσβύτερον ή διάκονον έμιμειτο. ταύτα επαιζον οί παίδες κατά την ήμέραν, εν ή του μάρτυρος

16 Ι 25,10 ff. 17 die Zeitangabe bezog sich urspr nglich auf die Synode von Nikomedeia (Dezember 327 oder Januar 328), die Areios, Eu/oios, Eusebios und Theognios wieder aufnahm (vgl. Ath. Apol. sec. 59); Alexander starb am 17. 4. 328, Athanasios wurde am 8. 6. ordiniert 17- S. 54,8 Rufin. X 15 S. 980,11-981,17. wiederum herangezogen, weil Rufin sich auf Augenzeugenberichte beruft (S. 980,20 f., nicht bei Gelasios v. Kais.) •9-12 Gel. III 13,6 Syr. VII 3 S. 129

11 f. Soz. I 21,3

MF = b A T (von 17 an)

Cass. (-16)

12 Soz. II 16,1

Arm. (von 9 an)

17-S. 54,8 Epit. 23; Mich.

Syr. (von 17 an)

l εζετε Cass. Ω έχετε b A | απασι Ω 2 οπότε] και μάλιστα δτε Soz. εί γαρ Gel. 5 έπισιωπαν Ω \ ούν Α Ω γοϋν b 1 έγχειρήααι Μ' | &αττον βονλεύσασϋαι] στεΐλαι Α 8 αρμόζοντα < Α 9 ϋεογνίου Μ1 Cass. Gel. ϋεόγνιδος Μ' F Α 10 αυτών Arm. Gel. αύτοϋ b Cass. ούν αντοΰ (ονν vielleicht berrest einer Korrektur -ων zu αύτοΰ) A 13 έδόκει A 16 ερουμεν + περί απάντων Arm. 17 εύϋέως < Arm. | άλεξανδρέων A Arm. άλεζανδρείας b 18 φησιν Τ φησϊν ό b Α 19 ρονφΐνος + ως Α | νήπιον] νέον Τ | έταίροις Τ (έτέροις Epit.) < Arm. | ήλικιώτας Α | παίγνιον ΐερατικόν Arm. ιερόν παίγνιον b Α Τ (Epit.) 20 τε Τ < b Λ 21 δε Τ Arm. Syr. δη ούν b Α 22 ή] b A Arm. < Τ (vel...vel Rufin.) 23 καΰ'ήμέραν Τ | εν ή] πέτρον Τ Arm. 23 f. μάρτυρος και a. R. A

6

7

15,1

2

54

s

ίο

is

·2(ΐ

Sokrates

και επισκόπου Πέτρου έπετελεΐτο ή μνήμη. τότε δη και Αλέξανδρος 3 ό επίσκοπος διαβαίνων όρα το γινόμενον παίγνιον, και μεταπεμψάμενος τους παϊδας πν&όμενός τε παρ' αυτών τον εν τω παιγνίω κληρωϋέντα τόπον εκάστω, προμηνύεσ&αί τι δια του γεγονότος ήγήσατο, έκέλευσέν τε εν τη εκκλησία αγεσ&αι τους παϊδας και παιδείας μεταλαμβάνειν, εξαιρέτως δε τον Άϋανάσιον. είτα εν τελεία γενόμενον ηλικία διάκονον χειροτονήσας ήγεν έπϊ την Νίκαιαν, συναγωνιζόμενον αύτω εκεΐδτε συνεκροτεΐτο ή σύνοδος, ταύτα μεν ό 'Ρουφΐνος περί Ά&ανασίου εν τοις συντάγμασιν 4 εαυτού εϊρηκεν ουκ άπεικος δε γενέσϋαι· και γαρ πολλά τοιαύτα γενόμένα πολλάκις έφεύρηται. Περί οϋν τούτου τοσαΰτα τέως λελέχ&ω μοι. ό δε βασιλεύς 16,1 μετά την σύνοδον εν εύφροσύναις διήγεν. έπιτελέσας γοΰν δημοτελή της εικοσαετήρίδος εαυτού έορτήν εύϋέως περί το άνορ&οΰν τάς εκκλησίας έσπούδαζεν, έποίει τε τούτο κατά τε τάς αλλάς πόλεις και εν τη αύτοϋ έπωνύμω, ην Βυζάντιον καλουμένην το πρότερον ηΰξησεν, τείχη μεγάλα περιβαλων και διαφόροις κοσμήσας οικοδομήμασιν ϊσην τε τη βασιλευούση 'Ρώμη άποδείξας, Κωνσταντινούπολίν τε μετονομάσας χρηματίζειν δεύτερον 'Ρωμην νόμω έκύρωσεν δς νόμος εν λι&ίνη καταγέγραπται στήλη και δημοσία εν τω καλουμένω στρατηγίω πλησίον τω εαυτού έφίππω προτέ&ειται. και εν ταύτη τη πόλει δύο οΐκοδομήσας εκκλησίας μίαν 2 5 εν τη εκκλησία άγεσϋαι Mi verst ndnis des Rufin-Textes: in convocatis parentibus ... Iradit ecclesiae nutriendos hat Sokr. f lschlich ecdesiae auf tradit statt auf nutriendos bezogen (der griechische Text bei Gel. III 15,12 ist nicht mi zuverstehen) 12 f. Eus. V. C. III 22 13 die Vicennalien am 25. 7. 325 *I 1-15 Cass. II 18,1 I2f. Soz. I 25,1 14-16 Soz. II 3,1 f. 18,4-6 20 f. Epit. 28; Mich. Syr. VII l S. 123 MF — b

A T (-14 und von 17 an)

Cass. (von 11 an)

Arm.

15-S. 55,5 Cass. II

Syr. (-9)

l Πέτρου < T Arm. | ή A T < b | δε Μ | Αλέξανδρος < Syr. 2 ό επίσκοπος Arm. ό επίσκοπος της άλεζανδρείας Τ ό της άλεζανδρείας επίσκοπος b A | γιγνόμενον b 3 πνΰόμενός Τ Arm. έπύΰετο b Α | τε Α Τ < b 4 τόπον] ϋρόνον Α τόπον + και Μ Γ | τι + τοΰτο Α | ήγήσατο Τ Arm. ήγησάμενος b A 5 τη εκκλησία προσάγεσ&αι Syr. | παιδείας + εκκλησιαστικής Syr. 6 εν + τη Τ | γενόμενον + τον ά&ανάσιον Τ | ηλικία Τ Arm. Syr. ηλικία και b Α 8 περί Τ Arm. Syr. περί αυτόν b περί αύτοΰ του Α 8 f. σνγγράμμασιν αυτόν Τ 10 εφεύρηνται Τ Η μεν Ha. | ούν τούτου Τ ου b A Arm. | τέως τοσαΰτα ~ b A | τέως < Arm. | λελέχ&ω Τ είρήα&ω b Α | μοι + 'aber von aller Tugend des heiligen Mannes und der M he, die er bewies f r den untadeligen rechten Glauben, werde ich hernach sprechen Arm. | βασιλεύς δε ~ b A 12 ευφροσύνη b A Arm. | τελέσας ούν δήμο < M' | ούν b A 13 εΐκοσαετερίδος T | αύτοϋ b A | εύϋέως + τε b A εύ&υς T | περί το (του A) b A επί τω Τ ad Cass. < Arm. 14 κατά τε Τ Arm. περί b A per Cass. 15 ή Μ1 Ι ηΰξησεν + τα Μ1 + τε Α | μεγάλα + ταύτη Μ Γ 17 άποδείξας + και Μ Γ | τε Α < b Arm. | χρηματίζειν + τε Τ* 18 γέγραπται b A 19 τω... έφίππω Μ Τ τον... εφίππου F Α 20 προτέϋειται Τ Cass. Arm. παρέϋηκεν b A | δύο + μεν b A Cass.

Kirchengeschichte I 15,2-17,2

5

ιο

is

20

55

μεν έπωνόμασεν Είρήνην, έτερον δε την των αποστόλων έπώννμον. και ου μόνον, ως εφην, ηνζει τα Χριστιανών, αλλά και τα Ελλήνων καϋηρει. τα γοϋν αγάλματα κόσμον τη Κωνσταντινουπόλει δημοσία προύτί&ει και τους Δελφικούς τρίποδας εν τω ίπποδρόμω της αυτής πόλεως δημοσιεύσας προέϋηκεν. ταύτα μεν ονν δόζει περιττώς λέγεσ&αι · όραται γαρ πρότερον ή ακούεται, τότε δ' ονν όμως μεγίστην έπίδοσιν ελαβεν τα του Χριστιανισμού· και γαρ εν τοις καιροϊς τοις Κωνσταντίνου του βασιλέως και άλλα πλείστα ή του &εοΰ έφύλαττεν πρόνοια, τούτων των του βασιλέως εγκωμίων μετά μεγαλοφώνου φράσεως ό Παμφίλου Εύσέβιος μνήμην πεποίηται· ουκ ακαιρον δε ηγούμαι και ημάς περί των αυτών ως οίον τε δια βραχέων ειπείν. Ή του βασιλέως μήτηρ Ελένη, ης έπ'ονόματι την ποτέ κώμην Δρεπάνην πόλιν ποιήσας ό βασιλεύς Έλενόπολιν έπωνόμασεν, δι' ονείρων χρηματισ&εΐσα εις τα Ιεροσόλυμα παρεγένετο, και την ποτέ Ιερουσαλήμ έρημον ως όπωροφυλάκιον κατά τον προφήτην εύροΰσα το του Χρίστου μνήμα, ένϋα ταφεϊς ανέστη, σπουδαίως εζήτει, και δυσχερώς μεν, συν ϋεω δε ευρίσκει, τίς δε ή αιτία της δυσχέρειας, δια βραχέων έρώ. {ότι} οι μεν τα του Χρίστου φρονοϋντες μετά τον καιρόν του πάϋους έτίμων το μνήμα, οί δε φυγαδεύσαντες τα του Χρίστου χώσαντες τον τόπον Αφροδίτης κατ' αυτού ναόν κατασκευάσαντες επέστησαν άγαλμα, μη ποιήσωσι μνή2 ως εφην. Ι 3,1. 4,5 2-5 Eus. V. C. Ill 54,2 12- S. 56,20 Rufin. X 7 f. S. 969,11970,21; Gelasios v. Kais. Fr. 20 ist daneben benutzt, worauf einige Zus tze hindeuten (S. 56,4 das Zitat der Sibylle, S. 56,9-11); vgl. Soz. II l; Thdrt. 118 12 f. vgl. Philost. II 12; Hier. Chron. 231»'; Chron. Pasch. 527,9 15 Is. 1,8 20 ff. vgl. Kus. V. C. III 26,1-3 •12-S. 56,1 Soz. II 1,2 f. 12-17 Cass. II 18,7 12-S. 57,21 Ps.-Dion. 157.1-158,27 14-S. 56,5 Mich. Syr. VII 2 S. 125 14. 16 f. Nikeph. VIII 29, 109 A MF = b A T (-7)

Cass. (-5. 12-17) Arm. Syr. (von 12 an)

l μεν A (T) < b Cass. 2 ως εφην] γαρ Τ* τους Ελλήνων ναούς Arm. paganorum templa Cass. | κα&ήρει + 'und ihre abscheulichen Opfer schaffte er ab' Arm. 3 γοΰν b ονν Τ μεν Α | δημοσία προετί&ει T (Cass.) προύτίΰει δημοσία (δημόσια Α) b A 4 ίπποδρομίω b A | της αυτής (καινής Arm.) πόλεως Τ Arm. < b A 5 προύϋηκεν b Α Τ | περιττά b A Arm. (superflue Cass.) 6 δη ονν όμως Ύ δε όμως b A δε νόμοις Arm. (aus ΟΥΝΟΜΩΣ mi verstanden) 7 τοις2 - βασιλέως Μ του κωνσταντίνου βασιλέως Λ του βασιλέως κωνσταντίνου F Arm. 8 άλλα πλείστα και Val. | τούτων Arm. όντως b Α 13 έλενόπολιν Α Cass. Hier. έλενούπολιν b | ονείρων + δε Μ1 16 εν&εν (?) Syr. ('ufci'Arm.) 17 ότι < Arm. Syr. 19 φνγαδεύσαντες Arm. φενγοντες b Α έχ&ροι (τα πατρίδα έπανελ&εΐν δννηΰης. ό &εος σε διαφυλάττοι, αγαπητέ, εδόϋη τη >πρό πέντε καλανδών Δεκεμβρίων.« Και αύτη μεν προς Άρειον τον βασιλέως ή επιστολή, ΰανμάσαι δε μοι 9 έπεισιν την σπονδήν και τον ζηλον, όν ειχεν ό βασιλεύς περί την &εοσέβειαν φαίνεται γαρ δια της επιστολής πολλάκις αυτόν επί μετάνοιαν προτρεψάμενος αφ' ων μέμφεται, ότι πολλάκις αυτού γράψοντος μη ταχέως Άρειος έπανήλϋ'εν εις την άλή&ειαν. Άρειος μεν οϋν δεξάμενος του βασιλέως τα γράμματα μετ' ου πολύ 10 παρήν επϊ την Κωνσταντινούπολιν συμπαρήν δε αντώ και Ενζώιος, ον κα&εΐλεν Αλέξανδρος οντά διάκονον, δτε καΰήρει τους περί Άρειον. δε- 11 χεται ούν αυτούς ό βασιλεύς είς πρόσωπον και διεπυν&άνετο, ει τη πίστει συντί&ενται· των δε συν&εμένων έτοίμως ό βασιλεύς εγγραφον αυτούς έπιδιδόναι την πίστιν εκέλευσεν. Οί δε βιβλίον συντάζαντες τω βασιλεΐ προσκομίζουσιν τούτον έχον τον 26, τρόπον · 5-12 Urkunde 29 (Gelasios v. Kais. Fr. 24, vgl. V. Metr. [1279] 322 a) Kais. Fr. 25 (vgl. Gel. III 13,16 f.; V. Metr. [1279] 322 a)

18-23 Gelasios v.

*18ff. Epit. 39 MF = b

A T Arm. (-3 und von 13 an)

l λεγόμενα + περί άρείου Λ (τα + περί του Αρείου Gel.) 2 ει άλη&ώς Τ άλη&ώς Arm. Gel. 1279 ei b A | τε b A Gel. γε Τ < 1279 3 είς T Gel. (είς την 1279) ίπϊ την b Α 4 τάδε - αυτόν Τ 1279 προς αυτόν εγραφεν τάδε ~ b Α 5 Άρείω είς την έκκλησίαν εισελϋεΐν άκώλυτον παράσχου την εϊσοδον. εάν γαρ >γνώ, ως ή κεκώλυκάς τινας αυτών της εκκλησίας μεταποιουμένους ή >άπεΐρξας της εισόδου, άποστελώ παραχρήμα τον και κα&αιρήσοντά σε εξ >έμής κελεύσεως και των τόπων μεταστήσοντα.« Ταύτα έγραφεν ό βασιλεύς του λυσιτελοϋντος γινόμενος και μη βουλόμένος την έκκλησίαν διασπασ&αι · τους γαρ πάντας επί την όμόνοιαν άγειν έσπούδαζεν. τότε δε καιρόν εΰκαιρον εύρόντες οί περί Εύσέβιον, απ-

4-7 Gelasios v. Kais. Fr. 27 (vgl. Gel. Ill 13,19; V. Metr. [1279] 323 a), bei dem richtig noch Alexander als Bischof fungiert. Zum Folgenden vgl. H. A. Drake, Athanasius' First Exile, Greek, Roman and Byzantine Studies 27, 1986, 193-204 8-18 Ath. Apol. sec. 59,4-6 21-S. 76,11 Gelasios v. Kais. Fr. 27 (vgl. Gel. III 15,16 f.; V. Ath. [185] 225 C 5 ff.) •3-S. 77,2 Nikeph. VIII 48, 189 B - 192 B 185,225 A 3 - B 6 13-21 Soz. II 22,4 f. 22,6 21-S. 76,8 Epit. 40

4-18 Gel. III 13,19-24 8-21 Vita BHG 19-21 Gel. III 15,6 21-S. 76,4 Soz. II

MF = b A T Arm.

l και ευσεβούς (— Arm.) < b 2 ποιώμε&α M r T Ω ποιησ[.]με&α Μ1 ποιησώμεϋα FA 3 είς Τ Epit. προς Α επί b 4 μέντοι < Arm. | έγένετο Μ Γ 5 καταλαΓ 1 βόντα Μ Τ Gel. 1279 καταλαμβάνοντα Μ F Α | Ά&ανάσιος - 6 Άλεξάνδρειαν < Α 6 Άλεξάνδρειαν - 7 την < Arm. 185 1279 7 παρεμβολών b Α | εκ τε - έταράττετο Τ Arm. 185 1279 (ή Αίγυπτος 185 1279) < b Α Ι» τον < M r (vgl. S. 328,7) r Gel. | άπηγόρευεν M1 Gel. 185 12 προσλαμβάνεσ&αι T Arm. Gel. 185 συλλαμβάνεσ&αι b A 13 ήπείλησε + μέρος επιστολής τον βασιλέως b A Ath. (+ Κωνσταντίνου) Gel. (μέρος + της προς Ά&ανάσιον) 14 βουλήσεως Α Τ Ath. So/, βουλής b Arm. Gel. 185 16 ή] 1 Τ ει Ath. 185 < b A Arm. Gel. 17 αποστέλλω Μ Arm. αποστέλλω Α και Τ Ath. 185 < b A Arm. Soz. Gel. 18 τον τόπον Μ1 185 του τόπου Μ Γ του τόπου τούτον Arm. 20 διεσπάσϋαι Τ 21 δε Τ Arm. δη b Α | εύρόντες Τ < b A Arm. | εύσέβιον Τ Arm. Gel. + εύρηκέναι νομίσαντες b A

27, 1

2 3

4

5 6

76

5

ιο

is

20

Sokrates

εχϋώς προς Αΰανάσιον έχοντες, την τον βασιλέως λύπην ύπουργόν έλάμβανον τον ιδίου σκοπον και δια τούτο έκνκων, άποκινήσαι αυτόν της επισκοπής σπουδάζοντες· ούτως γαρ μόνως ήλπιζον την Άρειανήν δόξαν κρατήσειν Αθανασίου εκποδών γενομένου, σνμφράττονται ονν κατ' αν- 1 τον Ενσέβιος ό Νικομήδειας, Θεόγνιος 6 Νικαίας, Μάρις δ Χαλκηδόνος, Ούρσάκιος Σιγγιδόνος της άνω Μνσίας και Ονάλης Μονρσών της Παννονίας. ούτοι μισ&οννταί τινας της Μελιτίον αίρέσεως και διαφόρους κατηγορίας κατά Ά&ανασίον έκίνησαν. και πρώτον μεν δια Ίσίωνος και Ενδαίμονος και Καλλινίκου Μελιτιανών διαβολήν εργάζονται ως Ά&αναοίον λινήν έσ&ητα τελεΐν τους Αιγυπτίους τη Αλεξανδρέων εκκλησία κελενσαντος. άλλα ταντην την διαβολήν Άπις και Μακάριος πρεσβντε- 8 ροι της Αλεξανδρέων πόλεως, τη Νικομήδεια τότε τυχηρώς έπιδημονντες, άπέσβεσαν, ψευδή τα λεχϋέντα κατά Αοανασίου είναι τον βασιλέα διδάξαντες, διό των μεν κατηγόρων ό βασιλεύς δια γραμμάτων καϋήψατο, Αΰανάσιον δε παρ' εαυτόν ελ&εΐν προετρέψατο. πριν ή δε επιστη, 9 φϋάσαντες οϊ περί Εύσέβιον έτερον έπισννάπτονσιν τη πρότερα διαβολήν και πολλω της προτέρας χείρονα, ως άρα Άϋανάσιος έπιβονλενων τοις τον βασιλέως πράγμασιν Φιλονμενω τινι πέμψειε γλωσσόκομον πλήρες χρυσίον. άλλα περί μεν τούτων ό βασιλεύς εν Ψαμαϋία (προάστειον δε 10 τούτο της Νικομήδειας εστί) διαγνούς και ά&ωον εύρων Αΰανάσιον μετά 8-15 Ath. Λροΐ. sec. 60,2-4 15-19 Celasios ν. Kais. Fr. 27 (vgl. Gel. Ill 15,17; V. Ath. [185] 225 1) l ff.) 19-S. 77,2 Ath. Apol. sec. 60,4 *7-14 Soz. II 22,6 f. 9-11 Epit.41; Mich. Syr. VII 3 S. 130 11-14 Vita BHG 185,226 D 4 - 227 A l 15-S. 77,2 Soz. II 22,8; Epit. 41 17-S. 77,2 Mich. Syr. S. 130 19 f. Vita BHG 185,228 A 11-14 MF = b A T Arm.

2 έκύκονν M 1 A έκνκων πάντα M r < Arm. 3 μόνως ήλπιζον T Gel. (185) ~ b A | ήλπιζον < Arm. | κακοδοξίαν Arm. 4 κρατϋναι M r δέχεσ&αι Arm. | γενοr 1 μένου M T Gel. 185 γινομένου M F A | συμφράττονται οΰν Gel. 185 σνμπαρατάττονται οΰν b Α και σνμφράττονται Τ σνμπράττονται αύτω Arm. 5 ϋέογνις b A Arm. | ό 2 Μ Α < F Τ | o:t Τ < b Α | καλχηδόνος F | εκ (από) vor den Ortsnamen von Χαλκηδόνος an Arm. 6 οινγιδώνου (?) Μ1 από οινγουδούνου Τ Singidun- Arm. | μυσίας Τ Arm. παννονίας b Α από μονρσών Τ 8 κατηγορίας κατά 1 ά&ανασίου Τ Arm. Gel. κατά ά&. κατηγορίας ~ b Α και < Τ Arm. | Ίσίωνος Ath. Ίσιόνος Τ Arm. έσσίωνος b Α 9 διαβολήν εργάζονται (= Arm.)] φήμην εβαλλον Τ* Π ταύτην + μεν b Λ | Άπις Arm. Ath. Soz. 185 άλύπιος b A T 12 f. πόλεως - άπέσβεσαν Τ Arm. 185 τότε τυχηρώς εν νικομηδεία (so stellt auch Arm.) τνγχάνοντες κατέσβεσαν b A 13 τα - διδάξαντες Τ (Arm.) 185 τα κατά ά&ανασίου λεχ&έντα διδάξαντες είναι τον βασιλέα ~ b Α | λεγχϋέντα Τ 1 4 ο - γραμμάτων Τ Arm. 185 επισκόποις. >Έγώ μεν αγνοώ, τίνα εστί τα υπό της υμετέρας συνόδου μετά ϋορύβου >καϊ χειμώνος κριΰέντα, δοκεΐ δε πως υπό τίνος ταραχώδους αταξίας >ή άλήϋεια διεστράφ&αι, υμών δηλαδή δια την προς τους πλησίον ερεσχε>λίαν, ην άήττητον είναι βούλεσ&ε, τα τω &εώ άρέσκοντα μη συνορώντων. >άλλ' εσται της ΰείας προνοίας έργον και τα της φιλονεικίας ταύτης κακά 2 >φανερώς άλόντα διασκεδάσαι και ήμϊν διαρρήδην επιδεΐξαι, ει τίνα της >άλη&είας αύτό&ι συνελϋόντες έποιήσασ&ε φροντίδα και ει τα κεκριμένα >χωρίς τίνος χάριτος και άπεχ&είας εκρίνατε. τοιγαροϋν ήπειγμένως 3 >πάντας υμάς προς την εμήν έλ&εΐν εύλάβειαν βούλομαι, ίνα την των >πεπραγμένων ύμΐν άκρίβειαν δι' υμών αυτών παραστήσητε. τίνος δε 4 >ενεκεν ταύτα γράψαι προς υμάς έδικαίωσα και υμάς προς έμαυτόν δια >τοϋ γράμματος καλώ, εκ των επομένων γνώσεσϋε. έπιβαίνοντί μοι 5 >λοιπόν της επωνύμου ημών και πανευδαίμονος πατρίδος της Κωνσταντινουπόλεως (συνέβαινεν δε με τηνικαϋτα εφ' ίππου όχεΐσ&αι) εξαίφνης >Άϋ*ανάσιος 6 επίσκοπος εν μέσω της λεωφόρου μετά ετέρων τινών, ους >περι αυτόν ειχεν, άπροσδοκήτως ούτως προσήλ&εν, ως και παρασχεΐν >έκπλήξεως άφορμήν. μαρτυρεί μοι γαρ ό πάντων έφορος &εός, ως ουδέ 6 >επιγνώναι αυτόν, όστις ην, παρά την πρώτην όψιν ήδυνήϋην, ει μη των >ήμετέρων τινές, και όστις ην και την άδικίαν ην πέπονΰεν διηγήσασϋαι

1-S. 85,3 Ath. Apol. sec. 86; vgl. Soz. II 28; Gel. Ill 18 Ί-17 Vita BHG 185, 227 € 4 - 228 A 3 6ff. Epit. 49 MF = b

6-S. 85,3 So/, II 28,2-12; Cass. Ill 7

A T (von 6 an) Cass. (von 6 an) Arm. (-4)

1 τα M r | των1 < Arm. | γνώρισμα A 3 αναγκαΐον δε αυτούς ~ A 1 4 δι' b 1 Arm. προς A 5 γράμματα < Μ | τάδε] γράμματα ταΰτα M r 6 Μέγιστος < A 185 Cass. 8 τα zweimal T 10 τους] τον b 12 εστί T 13 διεσκεδάσ&αι T | επιδεΐξαι T Cass. 185 Ω < b A 14 αύτό&ι T Cass. 185 Ω αυτοί oi b A | ει] εις F 15 εκρίνατε + φανερώσαι b A (vgl. Z. 13) 16 έλ&εΐν εύλάβειαν βούλομαι Τ Cass. 185 Ω εύσέβειαν άνελ&εΐν δει b Α 18 εαυτόν Α 19 καλέσαι Τ (scripserim... -quc... evocavcrim Cass.) 21 με hinter ίππου ~ b A 22 έτερων Ω εταίρων Arm. ιερέων Α Τ Cass. ιερών b 23 προσελ&εΐν Α 24 μοι γαρ Α Ω γαρ μοι b T enim mihi Cass. 25 έδυνή&ην Μ1 F 26 διηγήσασ&αι b A Ath. διηγησάμενοι Τ < Soz.

84

s

ιο

is

20

25

Sokrates

>πυν&ανομένοις, ώσπερ εικός άπήγγειλαν ήμΐν. εγώ μεν ούν ούτε διελέ- 7 >χϋην αύτω κατ' εκείνο καιρού ούτε ομιλίας έκοινώνησα, ως δε εκείνος >μεν άκονσϋηναι ήζίον, εγώ δε παρητούμην και μικρόν δεΐν άπελαννε>σϋαι αυτόν έκέλενον, μετά πλείονος παρρησίας ουδέν έτερον αύτω παρ' >ήμών ή την ύμετέραν άφιξιν ήξίωσεν ύπάρξαι, ϊν'ύμών παρόντων α πέ>πονΰεν άναγκαίως άποδύρασϋαι δυνηϋϊ}. όπερ επειδή εΰλογον είναι 8 >μοι και τοις καιροΐς πρέπον κατεφαίνετο, ασμένως ταύτα γραφήναι προς >νμας προσέταζα, ϊνα πάντες, όσοι την σύνοδον την εν Τύρω γενομένην >άνεπληρώσατε, άννπερ&έτως εις το στρατόπεδον της ημετέρας ήμερότη>τος έπειχϋήτε, τοις έργοις αντοΐς έπιδείξοντες το της υμετέρας κρίσεως >κα&αρόν τε και άδιάστροφον, έπ'έμοΰ δηλαδή, δν τον ϋεοϋ γνήσιον είναι >&εράποντα ούδ'αν ύμεΐς άρνηΰείητε. τοιγαρονν δια της έμής προς τον 9 >&εόν λατρείας τα πανταχού είρηνεύεται, και υπό των βαρβάρων αυτών >το τον ΰεοϋ όνομα γνησίως εύλογούμενον, οϊ μέχρι νυν την άλήϋειαν >ήγνόονν. δήλον δε ότι ό την άλήϋειαν άγνοών ουδέ τον ΰεόν έπιγινώ>σκει. πλην όμως, κα&ά προείρηται, και οι βάρβαροι νυν δι' έμε τον του ΙΟ >&εοΰ θεράποντα γνήσιον έπέγνωσαν τον &εόν και εύλαβεΐσ&αι μεμαϋή>κασιν, δν ύπερασπίζειν μου πανταχού και προνοεΐσ&αι τοις έργοις αύτοΐς >ησ&οντο' δ&εν μάλιστα και ϊσασι τον ΰεόν, δν εκείνοι μεν δια τον προς >ήμας φόβον εύλαβοΰνται, ημείς δε οι τα άγια μυστήρια της εύμενείας 11 >αύτοΰ δοκονντες προβάλλεσ&αι (ουδέ γαρ αν εϊποιμι φυλάττειν), ημείς, >φημί, ουδέν πράττομεν ή τα προς διχόνοιαν και μίσος συντείνοντα και >άπλώς ειπείν τα προς ολε&ρον τον άν&ρωπίνον γένους έχοντα την άναφο>ράν. αλλ' έπείχΰητε, κα&ά προείρηται, προς ημάς, σπεύσατε πάντες 12 >η τάχος, πεπεισμένοι ως παντϊ σ&ένει κατορ&ώσαι πειράσομαι, όπως τα >έν τω νόμω τον ΰεοϋ ταύτα έξαιρέτως αδιάπτωτα φυλάττηται, οις ούτε >ψόγος ούτε κακοδοξία τις δννήσεται προσπλακήναι, διασκεδασ&έντων Μ5-25 Mich. Syr. S. 131 MF = b

A T

Gas«.

l διειλέχΰην M r Soz. διηλέχϋην Ath. διαλεχ&ηναι Α 2 καιρόν + κατηζίωσα A l ούτε] ουδέ Τ 3 άπελαύνεσ&αι Τ Ω repelli Cass. άπελαύνειν b A 4 αύτω Τ έαυτω Ath. < b A Cass. Soz. 5 ϊνα b 6 όπερ Τ Ω δ&εν b A Cass. 6 f. εϊναίμοι Τ Ath. μοι είναι φαίνεται b Λ είναι Soz. Gel. 7 κατεφαίνετο Τ Ω καταφαίνεται b A Γ (videtur Cass.) 9 αναπληρώσατε Λ 11 έπ' Μ Τ Cass. Ω υπ' Μ1 F Α 12 τοιγαρΓ ονν] και γαρ ούν \Ι 13 f. και των βαρβάρων... εύλογούντων Ω (ενλογονμενον Ath., ενλαβουμένων Gel.) 14 όνομα + ή Μ Γ | εύλογούμενόν + εστίν Α 16 κα&άπερ εϊρηται Τ | νυν Τ Ω < b A Cass, Syr. 17 γνησίως Μ Γ | μεμάϋηκαν Ath. Soz. 20 ημείς Ω ύμεΐς b Α Τ Cass. Syr. | εύμενείας Τ Cass. Ω εκκλησίας b Λ 21 ουδέ γαρ αν Τ Soz. ου γαρ b A Gel. ου γαρ αν Ath. | ημείς Τ Cass. Ω ύμεΐς b A 22 πράττετε M r (Syr.) 23 έχοντα την άναφοράν Τ Ω συντείνοντα b Α 24 έπειχΰηναι κα&άπερ εϊρηται Τ | προείρηται (Τ) Ω προεΐπον b A dixi Cass. | σπεύσατε Τ Soz. σπουδάσατε Ath. < b A Cass. 25 ή Α Τ | ως + εν Α | πειράσομαι Τ Cass. Ω πειρασόμεϋα b -σώμεΰα Α | τα < Ω 27 τις < Τ προσπλακήναι Τ Ω καταπλακήναι Α καταπλαγήναι Μ1 F καταμιγήναι \Γ Γ

Kirchengeschichte I 34,6-35,4

85

>δηλαδή και συντριβέντων άρδην και παντελώς άφανισΰέντων των >έχϋρών τον νόμου, οϊτινες επϊ προσχήματι του αγίου ονόματος ποικίλας >καϊ διαφόρους βλασφημίας παρέχουσιν.« Ταύτα τα γράμματα εις αγώνα τους εν τη συνάδω κατέστησεν διό οι s μεν πλείους επί τάς εαυτών άνεχώρησαν πόλεις, οι δε περί Εύσέβιον και Θεόγνιον και Μάριν, Πατρόφιλόν τε και Ούρσάκιον και Ούάλεντα εις την Κωνσταντινούπολιν έλ&όντες ούκέτι περί ποτηριού κατεαγέντος ή τραπέζης άνατραπείσης ή Αρσενίου άναιρεΰέντος ζήτησίν τίνα γίνεσ&αι συνεχώρησαν, αλλ' επϊ έτερον χωροϋσι διαβολήν διδάξαντες τον βασιλέα, ως ίο εϊη Ά&ανάσιος άπειλήσας κωλύσειν πεμφϋήναι τον σΐτον τον εξ εΰους εκ της Αλεξανδρείας εις την Κωνσταντινούπολιν κομιζόμενον, και τούτων λεγομένων παρά Ά&ανασίου άκηκοέναι Αδαμάντιον Άνουβίωνα Άρβεϋίωνα Πέτρον τους επισκόπους, άλλα γαρ μέγα ισχύει διαβολή, όταν ό διαβάλλων αξιόπιστος η. τούτω γαρ συναρπαγεις ό βασιλεύς και εις is όργήν έκπεσών εξορία υποβάλλει τον Άϋανάσιον, τάς Γαλλίας κελεύσας οίκεΐν. φασϊ δε τίνες τούτο πεποιηκέναι τον βασιλέα σκοπώ του ενωϋηναι την εκκλησίαν, επειδή Άΰανάσιος πάντη κοινωνήσαι τοις περί Άρειον

35, 1 2

3 4

4 f. Gelasios v. Kais. (Scheidweiler, BZ 1958, 94 f.) 5-16 Ath. Apol. sec. 87,1 f. (και τοΰτο [d. h. die Anklage beim Kaiser] παρόντες μεν Αδαμάντιος ... ήκονσαν mi verstanden) 9-11 vgl. Thdrt. I 31,5 16 f. vgl. oben I 27,5 *4-7 Soz. II 28,13 4-S. 86,1 Cass. III 8,1-4; Epit. 49; Phot. hom. 15,7 S. 146,9-18; Chron. Maron. 51,13-17; Chron. (846) 149,29-34 5. 13-S. 86,1 Mich. Syr. S. 131 f. 7-5.86,1 Nikeph.204 B-D IO-S.86,1 Vita BHG 185,228 C 12 - 229 A 6 16-5.86,1 Soz. H 28,14 MF = b A T Cass. Arm. (von 4 an) 3 παρέχονσιν T Ω εμβάλλουσιν b A Cass. 4 τα γράμματα (= Cass. Arm. Gel. 185) < T | τους] αυτούς A | διό - 5 πόλεις] anders (nach Soz.) T* | διό Α Gelasios (BZ 1958, 94) κα&ο b quoniam Cass. apa Arm. 5 απεχώρησαν A Cass. (Arm.) Gelasios Soz. έχώρησαν b | και - 6 Ούρσάκιον < Τ 6 ΰεόγνιον M A Cass. ΰέογνιν Μ' F Arm. Syr. | εις] επϊ Τ 7 περί (= Cass. Arm. Syr. Ath.)] μεν Τ | κατεαγέντος Μ1 (?) T κατεαγότος M r F A 8 άνατραπείσης T Cass. Arm. Syr. < b A | τίνα γίνεσ&αι Τ Arm. γενέσ&αι b A Syr. 10 f. κωλύσειν - κομιζόμενον (= Cass. Arm. Syr. 185 Ath.)] την σιτοπομπίαν κωλύσειν εκπεμφϋήναι εν τη βασιλίδι Τ* (vgl. Theodores Anagnostes S. 25,5-7) l εκ της Αλεξανδρείας (= Syr.) < Arm. 11 f. τούτων λεγομένων b A Arm. (Syr.) τοϋτο λεγόμενον Τ 12 άδαμαντίωνα Α | Ανουβίωνα 185 Cass. Ath. άννουβίωνα b νουβίωνα Α άνούβιον Τ Άννβίωνα Arm. iubls Syr. | Αρβεϋίωνα 185 (Ath.) άρβε&ίονα Τ Arm. άρβα&ίωνα b A Cass. Arbition Syr. (Άρβαι&ίων in der Urkunde Ath. Apol. sec. 78, 7 Nr. 17) 13 και πέτρον M r F A Cass. | μέγα Α (και μέγα) T Cass. Arm. Syr. < b 14 γαρ] γονν Val. | ό βασιλεύς (= Cass. Arm. Syr. 185) < b A 15 όργήν T Epit. 185 ονμόν b A (vgl. S. 213,13) | έκπεσών T Arm. 185 άχΰεις εν b A perductus Cass. 16 τοϋτο (= Cass. Arm. Syr. 185)] την έζορίαν ά&ανασίον Τ* 17 κοινωνησ&αι Τ

86

s

ίο

is

20

25

Sokrates

εξετρέπετο. αλλ' ούτος μεν εν Τριβέρει της Γαλλίας διήγεν, οι δε εν τη 36, 1 Κωνσταντινουπόλει συνελ&όντες επίσκοποι και Μάρκελλον τον έπίσκοπον Άγκυρας της εν τη μικρά Γαλατία καϋεΐλον δι' αιτίαν τοιαύτην. Άστεριός τις εν Καππαδοκία σοφιστικήν μετιών την μεν κατέλειπεν, 2 χριστιανίζειν δε επηγγέλλετο' έπεχείρει δε και λόγους συγγράφειν, οι φέρονται μέχρι νυν, δι' ων το Αρείου συνέστη δόγμα, τον Χριστόν ούτω λέγων είναι &εοϋ δύναμιν, ως εϊρηται παρά Μωση την ακρίδα και την κάμπην δύναμιν είναι ΰεοϋ και ετέρα τούτοις παραπλήσια, συνήν δε ό 3 Άστεριός συνεχώς και τοις έπισκόποις τοις μάλιστα την Άρειανών δόξαν μη ά&ετοϋσιν, και δη και εις τάς συνόδους άπήντα, ύποδϋναι μιας πόλεως έπισκοπήν προ&υμούμενος. αλλ' ίερωσύνης μεν ήστόχησεν δια το επιτεΰυκέναι κατά τον διωγμόν, περιιών δε τάς εν Συρία πόλεις ους συνέταξεν λόγους επεδείκνυτο. τούτο γνούς ό Μάρκελλος, άντισυγγράφειν αύτω 4 βουλόμενος κατά διάμετρον πολύ εις το εναντίον εζέπεσεν ψιλον γαρ ανΰρωπον ως ό Σαμοσατεύς ετόλμησεν ειπείν τον Χριστόν. ταύτα γνόν- 5 τες οί τότε εν τοις Ίεροσολύμοις συνελ&όντες Αστεριού μεν ούδένα λόγον έτίϋ'εντο, επει μηδέ εις τον κατάλογον των ιερέων έτέτακτο, Μάρκελλον δε ως ίερωμένον λόγον άπήτουν του συγγραφέντος αύτω βιβλίου, ως 6 δε ηύρισκον αυτόν τα του Σαμοσατέως φρονοΰντα, έκέλευον αυτόν μεταϋέσ&αι της δόξης, ό δε καταγνωσΰεϊς επηγγέλλετο κατακαύσειν το βιβλίον. ως δε σπουδή διελύϋη 6 των επισκόπων σύλλογος, του βασιλέως 7 εις την Κωνσταντινούπολιν καλούντος αυτούς, τότε δη των περί Εύσέβιον εν τη Κωνσταντινουπόλει παρόντων αϋϋΐς τα κατά Μάρκελλον άνεζητεϊτο. ως δ'ό Μάρκελλος ούχ ήρεΐτο κατακαΰσαι, κα&ά ύπέσχετο, την 8 άκυρον συγγραφήν, οί παρόντες τον μεν κα&εΐλον, τον Βασίλειον δε άντ' 1 vgl. Ath. Apol. sec. 87,7

4-13 Ath. de syn. 18

*l-3 Soz. II 33,1 1-S. 87,5 Cass. Ill 9 1-S. 87,6 Nikeph. VIII 53 4-15 Soz. II 33,4 II 33,1

7 vielmehr loel 2,25

Iff. 18ff. Chron. Maron. 51,18-20 4-S. 87,1 Mich. Syr. S. 132 25 f. Soz.

MF = b A T Cass. Arm. 1 τριβέρη A | Τριβέρει της Γαλλίας] γαλλίαις άπενεχ&εϊς Τ | διήγεν Α Τ degebat Cass. διήγαγεν b 2 συνελΰόντες Τ Arm. (+ πολλοί) Soz. σνναχΰέντες b A congregati Cass. | έπίσκοπον Τ Arm. Soz. < b A Cass. 4 κατέλιπεν b 6 φέρονται μέχρι νυν Τ feruntur hactenus Cass. μέχρι νυν φέρονται ~ b A Arm. | το] τον Μ' | σννέστη Μ1 Α Τ firmatum est Cass. συνίστη Μ' F < Arm. 7 μωαή Τ μωσεί Α μωυσεΐb Arm. 8 είναι Τ Arm. < b A Cass. 9 την < Μ1 F A 10 και2 < A 11 άλλα Τ 13 ταΰτα b Α haec Cass. (τοΰτο Arm.) | άντισνγγράφειν Τ Cass. Arm. άντιπράττειν b A γρ. δε πράττειν a. R. Τ (άντιλέγων Soz.) 14 πολύς Μ1 F A 15 γνόντες < Τ + δε Α 16 τοις Τ < b Α 17 μηδ'Ύ \ ετακτο Α 19 εΰρισκον Α | αυτόν1 < Τ Arm. | αυτόν2] αύτω Α 20 καταγνωσ&εϊς Τ Arm. reprehensus Cass. καταισχυνθείς b A | επαγγέλλεται Τ Arm. (promisit Cass.) 22 αυτούς καλούντος ~ Τ Ι δη < A 23 έζητεϊτο Μ' 24 δε b A 25 άκυρον Τ Arm. illidtam Cass. άκαιρον b A | τον2 < b A

Kirchengeschichte I 35,4-37,4

s

ίο

is

2ο

87

αύτοϋ εις την Άγκνραν έπεμψαν, αλλά τούτο μεν το σύγγραμμα ό Παμφίλου Εύσέβιος εν τρισϊν βιβλίοις άνέτρεψεν, εξελέγξας την κακοδοζίαν αύτοΰ. Μάρκελλος δε ύστερον εν τη κατά Σαρδικήν συνόδω την έπισκοπήν άνέλαβεν, ειπών μη νενοήσϋαι αύτοΰ το σύνταγμα και δια τούτο του Σαμοσατέως δόξαν λαβείν. Περί μεν ούν τούτου κατά χωράν έροΰμεν. τριακοστόν δε έτος της βασιλείας Κωνσταντίνου τούτων γενομένων έπληροΰτο, και ό Άρειος συν τοις περί αυτόν καταλαβών την Άλεζάνδρειαν αύ&ις δλην ετάραττεν Αϊγυπτον, του των Άλεξανδρέων λαού δυσφοροΰντος έπίτε τη του Αρείου κα&όδω και των άμφ' αυτόν και ότι ό επίσκοπος αυτών Ά&ανάσιος εις έζορίαν άπέσταλτο. ως δε ό βασιλεύς έπυν&άνετο διεστράφ&αι πάλιν την Αρείου γνώμην, μετάπεμπτον αΰ&ις επί την Κωνσταντινούπολιν ήκειν αυτόν έκέλευσεν λόγον δώσοντα ων αύ&ις άνακινεΐν έπεχείρει. έτύγχανεν

20

25

95

ηύχης άχϋη έζου&ενεΐ. τοιγαροϋν, ει και τα μάλιστα προς την προσψι>λεστάτην υμών ΰεοσέβειαν ό δεσπότης ημών ό της μακαριάς μνήμης >Κωνσταντΐνος ό Σεβαστός, ό έμός πατήρ, τον αυτόν έπίσκοπον τω ιδίω ηόπω παρασχεΐν προήρητο, όμως, επειδή άνϋρωπίνω κλήρφ προληφ&εϊς >πρό του την εύχήν πληρώσαι άνεπαύσατο, άκόλου&ον ήγησάμην την >προαίρεσιν του της ΰείας μνήμης βασιλέως διαδεξάμενος πληρώσαι. >6στις έπειδάν της υμετέρας τύχη προσόψεως, όσης παρ'εμού αιδοΰς τετύ>χηκεν, γνώσεσ&ε. ου γαρ ϋ'αυμαστόν, ει τι δ' αν υπέρ αύτοϋ πεποίηκα. >καϊ γαρ την έμήν ψυχήν ή του υμετέρου πόΰου είκών και το του τηλι>κούτου ανδρός σχήμα εις τούτο έκίνει και προέτρεπεν. ή &εία πρόνοια >ύμας διαφυλάξοι, αδελφοί αγαπητοί.« Τούτοις ΰαρρών τοις γράμμασιν ό Ά&ανάσιος καταλαμβάνει την Άλεξάνδρειαν. και ήδιστα μεν αυτόν εδέξατο ό των Άλεξανδρέων λαός· όσοι δε έτύγχανον άρειανίζοντες εν αύτη, ψατρίαν συνίστασαν κατ'αύτοΰ. δι' ων συνεχείς στάσεις έγίνοντο, αϊτινες ύπό&εσιν παρεΐχον τοις περί Εύσέβιον του διαβάλλειν αυτόν τω βασιλεΐ, ότι μη κρίνοντος του κοινού συνεδρίου των επισκόπων, πίστεως αυτού γενόμενοι μάλλον αυτόν προσηκάμε&α ήπερ ήκολονϋή12-14 beides nicht Ergebnis der Enk niensynode von 341, sondern einer antiochenischen Synode von 338/9 (vgl. Schwartz Ges. Sehr. 3, 288 f.) 20-S. 100,12 Ath. de syn. 22

•7 Soz. III 6,7 11-14 Mich. Syr. S. 135 12-18 Cass. IV 9,8 f. 12 ff. Epit. 59 12-S. 100,14 Nikeph. IX 5, 233 B-D 13-S. 100,25 Soz. III 5,4-8 13-15 Vita BHG 185,234 A 15 - B l 13-18 Vita BHG 1472 S. 231 20-S. 100,14 Cass. IV 10,1-4 MF = b

A T

Cass. (von 12 an)

Arm. (-18)

l άλεζανδρέων λάου b A (υπό των Άλεζανδρέων Arm.) 2 έμισηνών Μ' F | έμισηνών Μ1 F 5 ό Τ Soz. ούτος b Α | άκοκαταστήσας Τ 6 αΰ&ις vor υπό ~ b Α | πλακίτου F Α | εμισαν Μ' F Α 7 αυτόν hinter φρονοϋντα ~ b Λ 8 ό tilgt Ha. 9 και < Arm. 9 f. εξιών επήγετο Τ (Arm.) (επήγετο Soz.) άπζών άπήγεν b A 10 εγένετο b Α 11 εμισηνοΰ Μ1 F Α 12 λελέχΰω μοι ~ b Α | δη A Arm. | δε (δη Α) + του b Α 13ττ7νκαϊ έπ' εσχάτων των ήμερων κατ' εύδοκίαν του πατρός κατελ&όντα και >σάρκα εκ της παρ&ένου άνειληφότα και πασαν την πατρικήν αυτού βου>λήν συνεκπεπληρωκότα πεπον&έναι και έγηγέρ&αι και εις ουρανούς >άνεληλυΰέναι και εν δεξιά του πατρός κα&έζεσ&αι, και πάλιν έρχόμενον >κρΐναι ζώντας και νεκρούς και διαμένοντα βασιλέα και &εόν εις τους >αίώνας. πιστεύομεν και εις το αγιον πνεύμα, ει δε δει προσΰεΐναι, 8 >πιστεύομεν και περί σαρκός αναστάσεως και ζωής αιωνίου.« Ταύτα μεν εν τη πρώτη επιστολή γράψαντες τοις κατά πόλιν επεμπον. 9 επιμείναντες δε μικρόν εν τη Αντιόχεια και ώσπερ καταγνόντες ταύτης αύ&ις έτερον ύπαγορεύουσιν εν τοΐσδε τοις ρήμασιν »Πιστεύομεν άκολού&ως τη ευαγγελική και αποστολική παραδόσει εις 10 >ενα &εόν πατέρα παντοκράτορα, τον των όλων δημιουργόν τε και προ>νοητήν και ποιητήν, και εις ένα κύριον Ίησοΰν Χριστόν τον υίόν αυτού 11 >τόν μονογενή ϋεόν, δι' ου τα πάντα, τον γεννη&έντα προ πάντων των >αϊώνων εκ του πατρός, &εόν εκ ϋεοΰ, όλον εξ όλου, μόνον εκ μόνου, τέ>λειον εκ τελείου, βασιλέα εκ βασιλέως, κύριον από κυρίου, λόγον ζώντα, >σοφίαν, ζωήν, φως άληϋινόν, όδόν άλη&είας, άνάστασιν, ποιμένα, ϋύραν, >άτρεπτόν τε και άναλλοίωτον της ϋεότητος, ουσίας τε και δυνάμεως και >βουλής και δόξης του πατρός άπαράλλακτον εικόνα, τον πρωτότοκον >πάσης κτίσεως, τον όντα εν αρχή προς τον &εόν, λόγον &εόν κατά το >εΐρημένον εν τω εύαγγελίω 'και &εός ην ό λόγος', δι'ου τα πάντα έγένετο 12 >καϊ εν ω τα πάντα συνέστηκεν, τον επ'εσχάτων των ήμερων κατελ&όντα >άνω&εν και γεννη&έντα εκ παρ&ένου κατά τάς γραφάς και άν&ρωπον >γενόμενον, μεσίτην &εοΰ και άν&ρώπων, άπόστολόν τε της πίστεως ημών >καϊ άρχηγόν της ζωής, ως φησιν (δτι καταβέβηκα εκ του ουρανού ούχ 14-S. 101,22 Ath. de syn. 23; vgl. Hilar. de syn. 29 24 f. Kol. 1,15 25 f. Ιο. 1,1. 3 27 Kol. 1,17 29 I Tim. 2,5 | vgl. Hebr. 3,1 30 Act. 3,15 30 f. Ιο. 6,38 MF = b A T

Cass. (-14)

l γνώσεσΰε δε T Ath. και γνώσεσ&ε b A | εξ αρχής < T 2 &εόν τον b A Cass. Ath. < T | πάντων + των T 4 των < Ath. 5 καζΜ < T | τε < b A | αόρατα aus ορατά korr. T 7 της + άγιας b A Cass. | βούλησιν Ath. (βουλήν Soz.) 9 πάλιν < b A Cass. 11 πιστεύομεν δε Ath. | δε < T 13 τη < T 15 ρήμασιν + άλλη εκ&εσις b A (a. R.) + ή εν άντιοχ(εία) υπό των κατά άϋανασίον δευτέρα έκτεΰεΐσα πίστις Τ 16 αποστολική και ευαγγελική ~ Τ 17 f. προνοητήν και ποιητήν Τ ποιητήν b A ποιητήν και προνοητήν, εξ ου τα πάντα Ath. 18 εις < Α 19 πάντα + έγένετο b Α | πάντων < Ath. 21 από] εκ Τ 22 ζωήν] ζώσαν Ath. | άλή&ειαν Ath. 23 της της bΑ 23 f. βουλής και δυνάμεως Ath. Soz. 25 &εόν] &εοΰ Μ' 30 καταβέβη Τ

Kirchengeschichte II 10,6-20

5

ίο

15

2ο

25

101

>ϊνα ποιώ το ΰέλημα το εμόν, άλλα το ΰέλημα του πέμψαντός με] τον >πα&όντα υπέρ ημών και άναστάντα τη τρίτη ήμερα και άνελ&όντα εις >ούρανούς και κα&εσ&έντα εν δεξιά του πατρός και πάλιν έρχόμενον μετά >δόξης και δυνάμεως κρϊναι ζώντας και νεκρούς, και εις το πνεύμα το >άγιον το εις παράκλησιν και άγιασμόν και εις τελείωσιν τοις πιστεύουσιν >διδόμενον, καΰώς και 6 κύριος ημών Ιησούς Χριστός διετάξατο τοις >μαϋηταΐς λέγων 'πορευ&έντες μα&ητεύσατε πάντα τα εΰνη, βαπτίζοντες >αύτούς εις το όνομα του πατρός και του υιού και του αγίου πνεύματος', >δηλονότι πατρός άλη&ώς όντος πατρός και υίοϋ άληϋώς όντος υιού και >πνεύματος αγίου άληϋώς όντος πνεύματος άγιου, των ονομάτων ούχ >άπλώς ουδέ άργώς κειμένων, αλλά σημαινόντων ακριβώς την ιδίαν εκά>στου των ονομαζόμενων ύπόοταοίν τε και τάξιν και δόξαν, ως είναι τη >μεν ύποστάσει τρία, τη δε συμφωνία εν. ταύτην ούν έχοντες την πίστιν >ένώπιον του &εοΰ και του Χρίστου πασαν αίρετικήν κακοδοξίαν άναϋε>ματίζομεν. και ει τις παρά την υγιή των γραφών όρϋήν πίστιν διδάσκει >λέγων ή καιρόν ή αιώνα είναι ή γεγονέναι προ του γεννηϋηναι τον υίόν, >άνάϋεμα έστω. και ει τις λέγει τον υίόν κτίσμα ως εν των κτισμάτων >ή γέννημα ως εν των γεννημάτων και μη ως αϊ ΰεϊαι γραφαι παραδέδω>καν των προειρημένων έκαστον, ή ει τις άλλο διδάσκει ή ευαγγελίζεται >παρ' ο παρελάβομεν, άνάΰεμα έστω. ημείς γαρ πασι τοις εκ των ϋείων >γραφών παραδεδομένοις υπό τε προφητών και αποστόλων άληϋινώς τε >καϊ εμφόβως και πιστεύομεν και άκολουΰοϋμεν.« Τοιαϋται μεν αϊ των εν Αντιόχεια τότε συνελΰόντων περί της πίστεως εκϋέσεις εγένοντο, αις και Γρηγόριος μήπω της Αλεξανδρείας επιβάς ως επίσκοπος αυτής καϋυπέγραψεν. και ή μεν εκεί τότε γενομένη σύνοδος ταύτα πράξασα και άλλα τινά νομο&ετήσασα διελύϋη. 7 f. Mt. 28,19 24 f. die Unterschriften nicht hei Ath. (also wohl bei Sabinos?) 26 die sog. Kanones der Enk niensynode, vgl. dazu Schwartz Ges. Sehr. 3, 216 ff. Das 'dritte' Symbol (Ath. de syn. 24) erw hnt Sokr. nicht, das 'vierte' (Ath. de syn. 25) zitiert er II 18 •13-22 Nikeph. 233 D - 236 A BHG 1472 S. 231; Nikeph. 237 B

MF = b

A T

24 f. Vita BHG 185,234 B 1-3

25 f. Epit 60; Vita

Arm. (von 23 an)

l το ΰέλημα'2 < Τ 2 εις + τους (getilgt) M 1 3 κα&εζομενον Τ 5 κλήσιν Τ | εις'2 < Ath. 9 όντος πατρός b A όντος του πατρός Τ πατρός όντος Ath. | και υίοΰ] και υίοΰ δε Α υίοΰ δε Ath. | υίοΰ όντος ~ b A Ath. | και2] και του Α του δε Ath. 10 αγίου πνεύματος A Ath. | άληϋώς δντος < Μ1 | αγίου πνεύματος όντος Ath. | πνεύματος αγίου2 < Τ | τώνομάτων Μ1 H a p y c S v b A | ιδίαν] οΐκείαν Ath. 13 συμφυΐα Α 14 άνα&εματΐζομεν κακοδοξίαν ~ b Α 15 πίστιν όρ&ήν ~ Τ 16 λέγων + ή χρόνον Ath. | αιώνα + ή Ath. | γεννηϋηναι τον υίόν Τ Ath. τον υίόν του οεοΰ bΑ 18 γεννημάτων + ή ποίημα ως εν των ποιημάτων Ath. | παραδέδωκαν Μ1 Τ Ath. παραδεδώκασι Μ1 F Α 19 έκαστα b Α | άλλα Τ 21 τε1 + των b A \ άληϋώς Τ 22 εμφόβως] εμφανώς b A 26 6ιελύ··ϋη Τ διαλέλυται 1472

13

14

15 16 17 18 19 20

102

Sokrates

Εν δε τωδε τω χρόνω και τα δημόσια πράγματα συνέβη ταράττεσ&αι. 21 ε&νος γαρ Φράγγοι καλούμενοι τους περί Γαλλίας 'Ρωμαίους κατέτρεχον. εν ταύτω δε και σεισμοί μεγάλοι εν τοις μέρεσι της έωας εγίνοντο, μάλι- 22 στα δε Αντιόχεια επί ένιαυτόν όλον έσείετο. s Τούτων γινομένων και Γρηγόριον κατήγον επί την Άλεξάνδρειαν Συ- II, ριανός τε ό στρατηγός και ό συν αύτω οπλίτης στρατός, άρι&μός δντες περί τους πεντακισχιλίους. συνελαμβάνοντο δε αύτοΐς και οι εκεί τα Αρείου φρονουντες. όπως δε Ά&ανάσιος της εκκλησίας ές~ω&ούμενος 2 τους συλλαβεΐν αυτόν έσπουδακότας διέφυγεν, λεκτέον. εσπέρα μεν ην, 3 ίο ό δε λαός έπαννύχιζεν προσδοκώμενης συνάξεως. ήκει δε ό στρατηγός κατά φάλαγγα τάξας τους στρατιώτας πανταχόθεν της εκκλησίας. Ά&α- 4 νάσιος δε έωρακώς τα γινόμενα φροντίδα τί&εται, όπως αν μηδεμία τω λαω βλάβη γένηται δι' αυτόν, και προστάξας διακονώ κηρύζαι εύχήν, αύϋις ψαλμόν λέγεσ&αι παρεσκεύασεν, συμφωνίας τε εκ της ψαλμωδίας 5 15 γενομένης δια μιας των πυλών της εκκλησίας πάντες εξήεσαν. τούτου γινομένου oi μεν στρατιώται απόμαχοι έμενον, ό δε Ά&ανάσιος εν μέσω των ψαλμωδούντων αβλαβής διεσωζετο, τούτον τε τον τρόπον διαφυγών

1-4 vgl. Chron. (Hydatius 341, dort praeter Antiochiam); Hier. 235'" 5-17 Ath. Apol. de fuga sua 24 (dessen Bericht sich aber auf seine zweite Vertreibung 356 und die Einsetzung Georgs 357 bezieht) 17 f. vgl. Ath. Hist. Arian. 11,1 (M rz 339) *I-4 Cass. IV 10,5f. 2-4 Soz. III 6,9; Chron. Ambr. 320,18f. 5-S. 103,3 Soz. III 6,9-11; Cass. IV 11; Vita BHG 185,234 C 4 - 235 A 2 5-17 Epit. 61 5-8 Vita BHG 1472 S. 232 17-S. 103,3 Vita BHG 1472 S. 232 MF = b A T Cass. Arm. l πράγματα (= Arm.) < T (rem publicam Cass.) | ταράσσεσοαι b A 2 yap < b | φράγγοι καλούμενοι T (Arm.) of φράγγοι (φράγκοι b) καλούνται b A | τοΐς...ρωμαίοις F A | γαλλίαν κατέτρεχον ρωμαίους (ρωμαίοις F A) b Α 3 μεγάλοι - εώας Τ Arm. μέγιστοι εν τη έώα b A Cass. | έγένοντο bA 4 έν τω αίώνι τούτω, άλλα και εν τω μέλλοντι. και εις το πνεύμα το άγιον, 5 ηουτέστι τον παράκλητον, όπερ έπαγγειλάμενος τοις άποστόλοις μετά την >εϊς ουρανούς αυτού ανοδον άπέστειλεν διδάξαι αυτούς και ύπομνησαι >πάντα, δι'ού και άγιασϋήσονται αϊ των είλικρινώς εις αυτόν πεπιστευκό1-3 vgl. Thdrt. II 4,5 5-S. 112,3 Ath. de syn. 25 (Sommer 342?) 6 f. τοις περί Ά&ανάσιον: gemeint Maximinus von Trier? (vgl. Schwartz Ges. Sehr. 3, 324:t) 11 Eph. 3,15 *l-8 Soz. Ill 10,4f.

1-9 Epit. 66

MF = b A T (-1 und von 3 τρεις an)

1-S. 112,10 Nikeph. 248 I) - 249 D Cass. (-1)

Arm. (-9)

l τω βασιλεΐ τω έκεΐσε Α 2 κατ' αυτούς Cast. κα&' εαυτούς b Α | ΐδιοπα&ών Α ίδιοπαϋ'εΐ και b ίδιοπαοήσας Τ* ίδια πάϋη Arm. 3 δήλων (= Arm.) < Τ* 4 αυτόν + έόήλωσεν Τ* | λόγους Μ' 5 νάρκισος Τ | κήλιξ Μ' Τ | Δωρό&εος Arm. 5 f. και Μάρις ό Χαλκηδόνος (= Arm.) < Soz. (vgl. 3 τρεις) \ ό·'* < b A 6 καλχηδόνος FA | παραγενόμενοι εις Ίταλίαν Soz. (der berhaupt mehr berichtet) 8 υπ'αυτών Τ (Epit.) Arm. 1472 (Soz.) < b A 10 ένα < M 1 11 πάντων b | ούρανοΐς b 2 4 13 των < T 14 τα < b | τα* < b | τα + τε b A 15 και4 < T 16 φως] ύεον A l εσχάτου b A 17 παρ&ένου + μαρίας Τ | άπο&ανόντα] παϋόντα Τ 18 f. άναληφ&έντα εις ούρανόν Τ Ath. άνεληλυ&ότα εις τους ουρανούς b Α 19 και' - πατρός < Τ 20 του αιώνος Τ Ath. των αιώνων b Α | και νεκρούς < F 21 ακατάλυτος Ath. | διαμένει F 23 το άγιον πνεύμα Ath. 25 αυτούς Τ Ath. < b A

112

s

ίο

is

20

25

Sokrates

>των ψυχαί. τους δε λέγοντας εξ ουκ όντων τον υίόν ή εξ ετέρας ύπο- 6 >στάσεως και μη εκ τον &εοϋ, και ότι ην ποτέ χρόνος δτε ουκ ην, άλλοηρίους οϊδεν ή καϋολική εκκλησία.« Ταύτα έπιδεδωκότες τω βασιλεΐ και πολλοίς έτέροις έκδόντες, ουδέν πλέον άνύσαντες άνεχώρησαν. αδιάφορου τοίνυν έτι τυγχανούσης της 7 μεταξύ δυτικών και ανατολικών κοινωνίας επεφύη εν Σιρμίω (πόλις δε αυτή Ιλλυριών) αϊρεσις ετέρα. Φωτεινός γαρ της έκεΐσε εκκλησίας προεστώς, γένος της μικρας Γαλατίας, Μαρκέλλου του καΰηρημένου μαΰητής, άκολου&ών τω διδασκάλω ψιλον άνϋρωπον τον υίόν εδογμάτιζεν. Περί μεν ούν τούτου κατά χωράν έροΰμεν. τριετούς δε εν τω μέσω 19,1 διαδραμόντος χρόνου αύϋις οι ανατολικοί επίσκοποι συνέδριον ποιησάμενοι και έτερον πίστιν συντάξαντες τοις εν Ιταλία άποστέλλουσιν δι'Εύδοζίου του τότε Γερμανικείας επισκόπου και Μαρτυρίου και Μακεδονίου, δς Μοψουεστίας της εν Κιλικία επίσκοπος ην. ή δε πίστις δια μακρό- 2 τέρων γραφεΐσα προσϋήκας τε πλείστας παρά τα προλαβόντα περιέχουσα εν τούτοις εξετέΰη τοις ρήμασιν' »Πιστεύομεν εις ένα &εόν πατέρα παντοκράτορα, κτίστην και ποιητήν 3 >τών απάντων, ιεξ ου πασά πάτρια εν ούρανώ και επί γης ονομάζεται \ και 4 >εις τον μονογενή αύτοϋ υίόν, τον κύριον ημών Ίησοϋν Χριστόν, τον προ >πάντων των αιώνων εκ του πατρός γεννηϋέντα, ΰεόν εκ &εοΰ, φως εκ >φωτός, δι' ου εγένετο τα πάντα, τα εν τοις ούρανοΐς και τα επί της γης, >τά ορατά και τα αόρατα, λόγον οντά και σοφίαν και δύναμιν και ζωήν mal φως άληϋινόν, τον έπ' εσχάτων των ήμερων δι' ημάς έναν&ρωπή>σαντα και γεννηθέντα εκ της αγίας παρϋένου, τον σταυρωϋέντα και άπο>&ανόντα και ταφέντα και άναστάντα εκ νεκρών τη τρίτη ημέρα και άνα5 f. Datierung (vor Serdika) unzutreffend 10 II 29 10-S. 117,4 Ath. de syn. 26 (i. J. 344), von Sokr. vor Serdika gestellt wegen der direkten Aufeinanderfolge in seiner Quelle (de syn. 25-26) 17-S. 113,12 vgl. Coll. antiar. Paris. A IV 2 (CSEL 65, 69 ff. Feder) *4 f. Soz. III 10,6 6-9 Mich. Syr. S. 136 7-9 Epit. 67 68; Vita BHG 1472 S. 234; Phot. horn. 16,5 S. 156,28-157,4 MF = b

A T

10-14 Soz. III 11,1 f.; Epit. 17-S. 117,4 Nikeph. IX 11

Arm. (4-16)

2 ότι Ath. το T < b A 4 έκδόντες] έπιδεδωκότες b A < Arm. 5 άνύσαντες] έκδόντες b A (vgl. 4) < Arm. | διαφόρου M c Τ | έπιτνγχανούσης Α + τότε Arm. 6 των δυτικών τε και b A | ανατολικών + επισκόπων Arm. 7 αυτή + των b A | έτέρω A | γαρ + τις Arm. | των εκεί εκκλησιών b A 8 γένος b γένους Α Τ (τω γένει Arm.) | μαρκέλλον + τε b Α 9 υΐόν] Ίησοϋν Arm. κύριον Epit. | έδογμάτισεν b 10 άλλα περί μεν τούτου Arm. | ούν < Τ | τούτων b 11 ποιησάμενοι] κα&ίσαντες Arm. 13 γερμανικείας επισκόπου Τ (1472 Soz.) — b A A r m . 14 δς u.Z. Τ | μόμψου εστίας Α 18 πάντων b Ath. | ούρανοΐς b Α 19 Ιησοϋν χριστόν τον κύριον ημών ~ b 20 γεννηθέντα εκ του πατρός ~ b A 21 τα πάντα εγένετο 3 ~ Α 23 εσχάτου b Α 25 και Τ Ath. < b Α | αναληφθέντα + τε Α

Kirchengeschichte II 18,5-19,10

Γ,

ίο

is

2ο

25

l 13

>ληφ&έντα εις τον ούρανόν και κα&εσ&έντα εκ δεξιών του πατρός και >έρχόμενον έπϊ συντέλεια των αιώνων κρΐναι ζώντας και νεκρούς και άπο>δοΰναι έκάστω κατά τα έργα αυτού, ου ή βασιλεία ακατάπαυστος ούσα >διαμένει εις τους απείρους αιώνας· κα&έζεται γαρ εν δεξιά του πατρός >ού μόνον εν τω αίώνι τούτω, άλλα και εν τω μέλλοντι. πιστεύομεν και 5 >εις το πνεύμα το αγιον, τουτέστι τον παράκλητον, όπερ έπαγγειλάμενος ποΐς άποστόλοις μετά την εις ούρανόν άνοδον άπέστειλεν διδάξαι αυτούς >καϊ ύπομνήσαι πάντα, δι' ου και αγιάζονται αϊ των είλικρινώς εις αυτόν >πεπιστευκότων ψυχαί. >Τούς δε λέγοντας εξ ουκ όντων τον υίόν ή εξ ετέρας υποστάσεως και 6 >μή εκ του &εοΰ, και ότι ην ποτέ χρόνος ή αιών δτε μη ην, αλλότριους >οϊδεν ή αγία και κα&ολική εκκλησία, ομοίως και τους λέγοντας τρεις 7 >εϊναι ϋεούς, ή τον Χριστόν μη είναι &εόν προ των αιώνων μήτε Χριστόν >μήτε υίόν αυτόν είναι ΰεοϋ, ή τον αυτόν είναι πατέρα και υίόν και αγιον >πνεϋμα, ή άγέννητον τον υίόν, ή ότι ου βουλήσει ουδέ ΰελήσει έγέννησεν >ό πατήρ τον υίόν, αναθεματίζει ή αγία και κα&ολική εκκλησία, ούτε γαρ 8 >εξ ουκ όντων τον υίόν λέγειν ασφαλές, έπεϊ μηδαμοΰ τούτο των ϋεοπνεύ>στων γραφών φέρεται περί αύτοϋ, ούτε μην εξ ετέρας τινός υποστάσεως >παρά τον πατέρα προϋποκειμένης, αλλ'εκ μόνου του &εοΰ γνησίως αυτόν >γεγεννήσ&αι διοριζόμεϋα· εν γαρ το άγέννητον και άναρχον, τον Χρίστου >πατέρα, ό ΰειος διδάσκει λόγος, αλλ' ουδέ το 'ην ποτέ δτε ουκ ην' εξ 9 >άγράφων επισφαλώς λέγοντας χρονικόν τι διάστημα προενϋνμητέον >αύτοΰ, αλλ' ή μόνον τον άχρόνως αυτόν γεγεννηκότα ΰεόν και χρόνοι >γάρ και αιώνες γεγόνασι δι'αυτού, ούτε μην συνάναρχον και συναγέν- 10 >νητον τω πατρι τον υίόν είναι νομιστέον συνανάρχου γαρ και συναγεν>νητου ουδείς κυρίως πατήρ ή υίός λεχϋήσεταΐ" αλλά τον μεν πατέρα >μόνον άναρχον όντα και άγέννητον γεγεννηκέναι άνεφίκτως και πασιν >άκαταλήπτως οϊδαμεν, τον δε υίόν γεγεννήσ&αι προ των αιώνων, και •10-12 Soz.II! 11,1

MF = b A T 1 τον Μ1 Τ Ath. (Β*) < Μ' F Λ Ath. | εν δεζια Τ | και2 Ύ Ath. < b A 2 έρχόμενόν + τε \ 4 τους Τ Ath. < h Α | κάΰηται Τ 5 και2] δε και b Α 6 τον] εις τον b Α 7 ουρανούς Α 7 f. και ύπομνήσαι αυτούς ~ b A 8 άγιασϋήαονται Ath. 9 πιστευόντων b Α 11 του < So/. | χρόνος ποτέ Ath. (nicht So/.) | ή αιών < Μ | μη2] ουκ So/. 12 και1 Τ Ath. < b Α | ομοίως + όέ Τ ομοίους Α | και1 < Μ1 14 αυτόν είναι ϋεοΰ Τ Ath. (R) είναι ϋεον αυτόν ~ Α &εον είναι αυτόν ~ b 14 f. πνεύμα αγιον ~ Τ 15 ή1 Μ Τ Ath. και F Α | τον < Μ 1 Α Ath. | ϋελήματι Α 17 λέγειν τον υίόν ~ b Α 18 έμφέρεται b Α | τίνος < b Α 20 γεγενήσ&αι Τ | διοριζόμε&α Ath. πιστεύομεν και διοριζόμεϋα Τ διδασκόμε&α b Α | ένα γαρ τον Μ Γ 21 f. τοΓς εξ.. .λέγουσιν ως Μ Γ 22 χρονϊτικόν Τ | τι < b 23 αύτοϋ] αυτούς Μ1 24 και'2 Τ Ath. οίτε b Λ 25 τω πατρι τον υίόν Τ Ath. (KFOR) τον υίόν τω πατρι ~ b A Ath. (Β) 27 όντα b A Ath. τε Ύ \ άγέννητον Ύ Ath. άνέ^κτον b A 28 γεγενήσ&αι Τ Ι των < Ath.

114

s

ίο

is

20

25

Sokrates

>μηκέτι ομοίως τω πατρι άγέννητον είναι και αυτόν, αλλ' αρχήν έχειν τον >γεννήσαντα πατέρα' 'κεφαλή γαρ Χρίστου ό &εός'. ούτε μην τρία όμο- 11 >λογοΰντες πράγματα και τρία πρόσωπα του πατρός και του νιου και του >άγίου πνεύματος κατά τάς γραφάς, τρεις δια τούτο τους ϋεούς ποιοϋμεν, >έπειδή τον αυτοτελή και άγέννητον άναρχόν τε και άόρατον &εόν ένα 12 >μόνον οϊδαμεν, τον ϋεόν και πατέρα του μονογενούς, τον μόνον μεν εξ >έαυτοϋ το είναι έχοντα, μόνον δε τοις άλλοις πάσιν άφ&όνως τούτο χαρι>ζόμενον. ούτε μην ένα ΰεόν μόνον λέγοντες είναι τον του κυρίου ημών 13 >Ίησου Χρίστου πατέρα, τον μόνον άγέννητον, δια τούτο άρνούμε&α και >τόν Χριστόν &εόν είναι προ αιώνων όποιοι είσιν οί από Παύλου του >Σαμοσατέως, ύστερον αυτόν μετά την ενανϋρώπησιν εκ προκοπής τε>&εοποιήσϋαι λέγοντες τω την φύσιν ψιλόν αυτόν άν&ρωπον γεγονέναι. >οϊδαμεν γαρ και αυτόν, ει και ύποτέτακται τω πατρι και &εω, αλλ' όμως 14 >πρό αιώνων γεννη&έντα εκ του &εοΰ ϋεόν κατά φύσιν τέλειον είναι και >άληϋή και μη εξ άν&ρώπων μετά ταύτα ϋεόν, αλλ' εκ ΰεοΰ ένανϋρωπή>σαντα δι' ημάς και μηδέποτε άπολωλεκότα το είναι ϋεόν. >Βδελυσσόμε&α δε προς τούτοις και άνα&εματίζομεν και τους λόγον μεν 15 >μόνον αυτόν του ϋεοΰ ψιλόν και άνύπαρκτον έπιπλάστως καλοΰντας, εν >έτέρω το είναι έχοντα, νυν μεν ως τον προφορικόν λεγόμενον υπό τίνων, >νΰν δε ως τον ενδιά&ετον, Χριστόν δε αυτόν και υίόν του &εοΰ και μεσί>την και εικόνα του &εοΰ μη είναι προ αιώνων θέλοντας, αλλ'έκτοτε Χριστόν αυτόν γεγονέναι και υίόν του &εοϋ, εξ ου την ήμετέραν εκ της παρθένου σάρκα άνείληφεν προ τετρακοσίων ούχ όλων ετών · έκτοτε γαρ τον >Χριστόν αρχήν βασιλείας εσχηκέναι ϋέλουσιν και τέλος εξειν αυτήν μετά >τήν συντέλειαν και την κρίσιν, τοιούτοι δε είσιν οί από Μαρκέλλου και 16 >Φωτεινοΰ των Άγκυρογαλατών, οι την προαιώνιον ΰπαρξίν τε και ϋεότη>τα του Χρίστου και την άτελεύτητον αυτού βασιλείαν ομοίως Ίουδαίοις 2 Ι Kor. 11,3

* 17-26 Epit. 68 MF = b

Λ Τ

1 αλλά Α 4 δια τούτο τρεις ~ Τ | τους < Τ 7 δε < Τ Ath. (B) | τοις zweimal Τ | τοϋτο Τ Ath. το είναι b Α | χαριζόμενον Μ Τ Ath. παρεχόμενον Μ" (γρ. a. R.) F A 8 λέγοντες είναι μόνον ~ Τ | ημών < b Α 9 και < b 10 προ αιώνων Τ Ath. προαιώνιον b Α 11 σαμωσατέος Μ1 13 καϊΆ + τω Μ1 F A Ath. 14 προ αιώνων < b Α | &εόν + και Τ 15 άν&ρώπων + και Α | έναν&ρωπήσαι b A Ath. 16 μηδέποτε Τ Ath. μηδέπω τε Α μηδέ πώποτε b | άπολελωκότα Τ | ϋεόν < Ath. 20 αυτόν + γεγονέναι Α | υΐόν] κύριον b | του ϋεοΰ ] και &εον Μ Γ | &εοΰ + καλοΰμεν Τ 21 του < Τ | μη] τους δε μη Τ | ϋέλοντας + αυτόν Τ 22 του < Τ 23 άνείληφε σάρκα ~ Τ | άνείληφε + ό Α | ούχ < b Α 24 αρχή Α | έ&έλουσι Ath. λέγουσι Τ 25 την2 < b | κρί[σιν] + άγνοονντα Τ | οί < Α 27 Ίουδαίοις < bA

Kirchengeschichte II 19,10-21

5

ίο

is

20

25

115

>ά&ετοΰσιν επί προφάσει του συνίστασϋαι δοκεΐν την μοναρχίαν. ϊσμεν 17 >γάρ αυτόν ημείς ούχ απλώς λόγον προφορικόν ή ένδιάϋετον του ϋεοΰ, >άλλά ζώντα ΰεον λόγον, καϋ'εαυτόν υπάρχοντα και υίόν ϋεοΰ και Χριστόν, >καϊ ου προγνωστικώς συνόντα και συνδιατρίβοντα προ αιώνων τω έαυ>τοΰ πατρϊ και προς πασαν διακονησάμενον αύτω την δημιουργίαν είτε >τών ορατών είτε των αοράτων, αλλ' ένυπόστατον λόγον οντά του πατρός >καϊ &εόν εκ ϋεοΰ. ούτος γαρ εστίν, προς ον εϊπεν ό πατήρ · 'ποιήσωμεν 18 >άν&ρωπον κατ'εικόνα ήμετέραν και κα&'όμοίωσιν', δς και τοις πατριάρ>χαις αυτοπροσώπως ώφοη, δεδωκώς τον νόμον και λαλήσας δια των >προφητών και τα τελευταία έναν&ρωπήσας και τον εαυτού πατέρα πασιν >άν&ρώποις φανερώσας και βασιλεύων εις τους ατελεύτητους αιώνας. >οϋδέν γαρ πρόσφατον ό Χριστός προσείληφεν αξίωμα, αλλ' ανωΰεν τέ>λειον είναι αυτόν και τω πατρϊ κατά πάντα δμοιον πεπιστεύκαμεν. >Και τους λέγοντας δε τον αυτόν είναι πατέρα και υίόν και άγιον πνεΰ- 19 >μα, καΰ' ενός και του αυτού πράγματος τε και προσώπου τα τρία όνό>ματα ασεβώς εκλαμβάνοντας, εϊκότως άποκηρύσσομεν της εκκλησίας, >δτι τον άχώρητον και άπαοη πατέρα χωρητόν άμα και παϋητόν δια της >έναν&ρωπήσεως ύποτίΰενται. τοιούτοι γαρ είσιν οί Πατροπασσιανοϊ 20 >μέν παρά 'Ρωμαίοις, Σαβελλιανοϊ δε καλούμενοι παρ'ήμΐν. οϊδαμεν γαρ >ήμεΐς τον μεν άποστείλαντα πατέρα εν τω οίκείω της αναλλοίωτου ΰεότη>τος ή&ει μεμενηκέναι, τον δε άποσταλέντα Χριστόν την της ένανϋ'ρωπή>σεως οικονομίαν πεπληρωκέναι. >Όμοίως δε και τους ου βουλήσει ουδέ ϋελήσει γεγεννήσ&αι τον υίόν 21 >είρηκότας άνευλαβώς, ανάγκην δε δηλονότι άβούλητον και άπροαίρετον >περιτε&εικότας τω &εω, ίνα άκων γέννηση τον υίόν, δυσσεβεστάτους και >τής άληΰείας ξένους έπιγινώσκομεν, ότι παρά τάς κοινάς περί &εοΰ εν>νοίας και δη παρά το βούλημα της ϋεοπνεύστου γραφής τοιαύτα τετολμή7 f. Gen. 1,26

•18f.Epit.68 MF = b A T

1 ά&ετοϋντες T | επί - συν- < b | ϊστασ&αι b (τω ΐστασ&αι M r ) | την] αύτοΐς οΰτω την Μ1 | τη μοναρχία Ath. 3 εαυτόν + τε Μ' 4 ου] ούτω Μ Γ | αΐώνω Μ1 6 αοράτων είτε των ορατών ~ b Α | αλλ' - 7 &εοΰ < Ath. 7 on ποιήσωμεν b Ath. 8 f. ό . . . όφ&είς Ath. | πατράσιν b Α 10 πασι + τοις Λ 12 άλλα b 13 εϊναι Τ < b A Ath. | κατά πάντα δμοιον τω πατρϊ ~ Τ | δμοιον + εϊναι Ath. 16 άποκηρύττομεν Τ 17 χωρητόν - παϋητόν < Μ' (άμα < Μ Γ ) 18 πατροπασιανοϊ Τ πατροπασανοϊ b 19 μεν < b Α | καλούμενοι παρ'ήμΐν Τ Ath. παρ'ήμΐν λεγόμενοι b A 23 ου] μη Τ | γεγενήσ&αι Μ1 Τ | ι^ίόν Τ Ath. χριστόν b Λ 24 άνενβλαβώς Α | ανάγκην δε δηλονότι] ανάγκη δεδήλωκα (δεδηλωκέναι b) ότι Μ' F Α | άβούλητον + ούσαν Μ1 F Α + ούοίαν Μ Γ 25 υίόν] κύριον Τ 26 άλη&είας] εκκλησίας Ath. | έπιγινώσκωμεν Τ | ότι + τε b Λ Ath. | περί + του Τ | εννοίας περί ϋεοΰ ~ b A 27 δη b Α δη και Ath. < Τ

116

5

ίο

is

20

2->

Sokrates

>κασιν περί αύτοΰ διορίσασ&αι. αυτοκράτορα γαρ ημείς τον &εόν και 22 >κύριον αυτόν εαυτού εΐδότες εκουσίως αυτόν και έ&ελοντϊ τον υίόν γεγεν>νηκέναι εύσεβώς ύπειλήφαμεν. >Πιστεύοντες δε έμφόβως και τω περί αυτού λέγοντι ότι 'κύριος εκτισέν >με αρχήν οδών αύτοΰ εις έργα αύτοΰ' ούχ ομοίως αυτόν τοις δι' αύτοΰ >γενομένοις κτίσμασιν ή ποιήμασιν γεγενήσ&αι νοοΰμεν. άσεβες γαρ και 23 >τής εκκλησιαστικής πίστεως άλλότριον το τον κτίστην τοις δι'αυτού εκτι>σμένοις δημιουργήμασιν παραβάλλειν και τον αυτόν της γενέσεως τοις >άλλοις τρόπον έχειν και αυτόν νομίζειν. μόνον γαρ και μόνως τον μονό- 24 >γενή υίόν γνησίως τε και άλη&ώς διδάσκουσιν ημάς αϊ ΰεΐαι γραφαϊ >γεγεννήσϋαι. αλλ' ουδέ τον υίόν κα&' εαυτόν είναι ζην τε και ύπάρχειν >όμοίως τω πατρϊ λέγοντες δια τούτο χωρίζομεν αυτόν του πατρός, τόπους >και διαστήματα τίνα μεταξύ της συνάφειας αυτών σωματικώς έπινοοΰν>τες. πεπιστεύκαμεν γαρ άμεσιτεύτως αυτούς και άδιαστάτως άλλήλοις 25 >έπισυνήφϋαι και αχώριστους ύπάρχειν εαυτών, όλου μεν του πατρός >ένστερνισμένου τον υίόν, όλου δε του υίοΰ εξηρτημένου και προσπεφυ>κότος τω πατρϊ και μόνον τοις πατρωοις κόλποις άναπαυόμενον διηνε>κώς. πιστεύοντες ούν εις την παντέλειον τριάδα την άγιωτάτην, &εόν 26 >τόν πατέρα λέγοντες, &εόν δε και τον υίόν, ου δύο τούτους ΰεούς αλλ' >ενα όμολογοϋμεν κατά το της ΰεότητος αξίωμα και μίαν ακριβή της >βασιλείας την συμφωνίαν, πανταρχοΰντος μεν κα&όλου του πατρός πάν- 27 >των και αύτοΰ του υίοΰ, του δε υίοΰ ύποτεταγμένου τω πατρί, εκτός δε >αύτοΰ πάντων των μετ' αυτόν βασιλεύοντος των δι' αύτοΰ γενομένων και >τήν του άγιου πνεύματος χάριν άφ&όνως τοις άγίοις δωρουμένου πατρι>κώ βουλήματι. ούτως γαρ τον περί της εν Χριστώ μοναρχίας συνίστασ&αι >λόγον παρέδωκαν ήμΐν οί ίεροϊ λόγοι. >Ταΰτα ήναγκάσϋημεν μετά την εν επιτομή προεκτεϋεΐσαν πίστιν πλα- 28 ηύτερον επεξεργάσασΰαι, ου κατά περιττήν φιλοτιμίαν, αλλ' ϊνα πάσαν >τήν κατά της ημετέρας ύπολήψεως άλλοτρίαν άποκα&άρωμεν ύποψίαν 4 f. Prov. 8,22 MF = b

Λ Τ

2 ε&ελοντϊ T Ath. (P) έ&έλοντα A &έλοντα b έϋελοντήν Ath. 4 παρά τοις τα καΰ' ημάς άγνοοΰσιν, και γνώσιν οί κατά την δύσιν πάντες >όμοΰ μεν της συκοφαντίας των έτεροδόζων την άναίδειαν, όμοΰ δε των >άνατολικών το εκκλησιαστικόν εν Χριστώ φρόνημα, μαρτυρούμενον >άβιάστως υπό των ΰεοπνεύστων γραφών παρά τοις άδιαστρόφοις.« s Ταύτα οί κατά τα εσπερία μέρη επίσκοποι δια το αλλόγλωσσους είναι και δια το μη συνιέναι ου προσεδέζαντο, άρκεΐσ&αι τη εν Νίκαια πίστει λέγοντες και μη δεΐν περαιτέρω περιεργάζεσϋαι. έπεϊ ούν πάλιν γράψαντος του βασιλέως, ώστε άποδοϋηναι Παύλω και Ά&ανασίω τους οικείους τόπους, ουδέν πλέον ήνύετο, στάσεις δε μεταξύ του πλή&ους συνεχείς ίο εγίνοντο, σύνοδον αλλην παρακαλοϋσι γενέσθαι οί περί Παυλον και Άϋανάσιον, ώστε και τα κατ' αυτούς και τα περί της πίστεως επί οικουμενικής συνόδου πέρας λαβείν, διδάσκοντες τάς καθαιρέσεις έπινενοήσ&αι έπϊ καταλύσει της πίστεως, κηρύσσεται οϋν αύϋΐς οικουμενική σύνοδος ως επί την Σαρδικήν (πόλις δε αύτη Ιλλυριών) γνώμη των δυοΐν βασιΐ5 λέων, του μεν δια γραμμάτων αίτήσαντος, του δε της έωας έτοίμως ύπακούσαντος. ένδέκατον έτος ην από της τελευτης του πατρός των Αυγούστων, ύπατοι δε ήσαν 'Ρουφΐνος και Εύσέβιος, δτε ή εν Σαρδικη 13-16 vgl. Ath. Apol. sec. 36,1; Apol. ad Const. 4,3 f.; Hist. Arian. 15,2 16f. nach Sokr. 347, in Wirklichkeit 342 oder 343 (342 nach Schwartz Ges. Sehr. 3, 325 ff.; T. G. Elliott, Ancient History Bulletin 2, 1988, 65-72; J. Ulrich, Die Anf nge der abendl ndischen Rezeption des Niz nums, Berlin 1994, 39-44; 343: zuletzt R. Lorenz, Das vierte Jahrhundert (der Osten), G ttingen 1992, 156; Barnes 71); woher die Datierung des Sokr. stammt, ist unbekannt *5-7 Soz. III 11,2; Epit. 68; Phot. hom. 16,5 S. 157,4-8; Nikeph. IX 11, 252 A 5-16 Vita BHG 1472 S. 234 f. 7-14 Soz. III 11,3 7-S. 119,4 Vita BHG 185,235 A 13 CIO l Off. Ps.-I)ion. 175,9-11 (summarisch) 13-16 Epit. 69; Nikeph. IX 12, 257 B 13 f. 16 Chron.Ambr. 330,8-10; Nestorian. Bruchst ck (OC l, 1901, 88) 16-S. 118,5 Soz. III 12,7 16-S. 119,11 Cass. IV 23 16-S. 118,3 Phot. hom. 16,6 S. 157,26-28 MF = b A T

Cass. (von 16 an)

Arm. (von 5 an)

3 Χριστώ] κυρίω Ath. 4 παρ' αύτοΐς άδιαστρόφως b A 5 επίσκοποι (= Arm.) < Τ (οί Ιταλοί Epit., ιερείς Soz.) | αλλόγλωσσους - 6 σννιέναι] πρόδηλον της δυσφημίας Τ (Theodoros Anagnostes S. 35,2) 6 μη + προδήλως Arm. | προσεδέζαντο Τ 1472 Soz. (Phot.) έδέζαντο Epit. προσεδέχοντο b Λ | άρκεΐσοαι τη... πίστει Τ Arm. 1472 (Soz.) Phot, άρκεΐν την... πίστιν b Α 7 μη δεϊν Val. (Soz.) μηδέν b A T Arm. 9 τόπους] ΰρόνους Niket. | ήνύετο] το εί μη Α 9 f. στάσις γαρ (< Α ) . . . έγίνετο συνεχής b Α | συνεχείς < Arm. ΙΟ παρακαλοϋσι ·- ά&ανάσιον b Α 185 οί περί π. και ά. παρακαλοϋσι γενέσ&αι ~ Τ + Zusatz (Theodores Anagnostes S. 35,5), der in 185 und bei Soz. fehlt | οί - Ά&ανάσιον < Arm. 11 και1 b A 185 < T | περί (= Arrri.) < b 185 12 διδάσκοντες (= 185)] έδΐδασκον γαρ Τ 12 f. τάς καϋαιρέσεις (+ αυτών 185) έπινενοήσ&αι έπϊ καταλύσει (κα&αιρέσει Τ) της πίστεως Τ Arm. 185 επί καταλύσει της πίστεως τάς καθαιρέσεις (+ αυτών Μ Γ ) γίνεσΰαι (γενέσοαι Μ1) b Α 13 όμοφωνησάντων ούν των βασιλέων κηρύσσεται αύ&ις Τ* 14 ως < Arm. | Σερδικήν Arm. Σαρδώ Soz. | γνώμη - 16 ύπακούσαντος < Τ* (s.o.) | δυοΐν Α 185 Chron. Ambr. δυεΐν b 15 του μεν - 16 ύπακούσαντος < 185 16 των + δύο b A Cass. (nicht 185)

20, 1 2

3 4

118

Sokrates

συνεκροτήϋη σύνοδος, εκ μεν ούν των έσπερίων μερών περί τους τρι- 5 ακοσίονς συνήλ&ον επίσκοποι, ως φησιν Ά&ανάσιος, εκ δε των έώων έβδομήκοντα εξ μόνον, ως Σαβΐνός φησιν, οϊς κατηρί&μητο και Ίσχυρας ως του Μαρεώτου επίσκοπος, δν οί κα&ελόντες Ά&ανάσιον εις την έπι5 σκοπήν τήσδε της χώρας προβάλλονται, προεβάλλοντο δε οί μεν άσϋέ- 6 νειαν σώματος, άλλοι δε το στενόν της προθεσμίας εμέμφοντο, την αΐτίαν επί Ίούλιον τον έπίσκοπον 'Ρώμης αναφερόντες, καίτοι ένιαυτοΰ και εζ μηνών διαγενομένων, άφ'ού ή τε σύνοδος έκεκήρυκτο και οί περί Ά&ανάσιον εν τη 'Ρώμη διέτριβον την σύνοδον περιμένοντες. ως οϋν συνήλ- 1 ίο ϋον εν τη Σαρδικη, οί μεν ανατολικοί εις πρόσωπον των έσπερίων έλϋεΐν ουκ ήβούλοντο, φάσκοντες μη άλλως εις λόγους ελ&εΐν, ει μη τους περί Παΰλον και Ά&ανάσιον έξελάσωσιν του συλλόγου, ως δε Πρωτογενής 8 ό Σαρδικής επίσκοπος και "Οσιος ό Κουδρούβης (πόλις δε αυτή Σπανίας, ως και πρότερον εϊρηται) ουκ ήνείχοντο μη παρεΐναι τους περί Παΰλον is και Άΰανάσιον, άπεχώρουν εύϋέως, και γενόμενοι εν Φιλιππουπόλει της 9 Θράκης ιδιάζον ποιούνται συνέδριον και φανερώς λοιπόν το μεν όμοούσιον άνα&εματίζουσιν, την δε του ανόμοιου δόξαν έπιστολαϊς εγγράψαντες πανταχού διαπέμπονται. οί δε εν Σαρδικη πρώτον μεν ερήμην τούτων 10 1 f. Ath. Apol. sec. 1,2 ('mehr als 300', die ihre Unterschrift f r die Beschl sse gaben; tats chlich anwesend allerdings nur etwa 170 [Ath. Hist. Arian. 15,3], von denen die 76 Orientalen abgezogen werden m ten) 6-9 vgl. Julius bei Ath. Apol. sec. 25,3. 29,2 (bezieht sich aber auf die von Sokr. nicht erw hnte r mische Synode von 341, wohl nur durch Versehen an diese Stelle geraten) 14 vgl. I 7,1 16-18 Verf lschung, vgl. das Rundschreiben der orientalischen Bisch fe bei Hilar. Coll. antiar. Paris. A IV l (CSEL 65, 48 ff. Feder) 18 f. vgl. Ath. Apol. sec. 42 ff.; Hist. Arian. 17 (Thdrt. II 8,1-52) *l-3 Epit. 69; Vita BHG 1472 S. 235 1-4 Nikeph. 257 C BHG 1472 S. 235 11 f. Chron. Ambr. 330,13 f.

9-S. 119,3 Epit. 69; Vita

MF = b A T Cass. Arm. l εκ (= Arm.)] έκεΓΜ 1 FA | περί] υπέρ 185 2 επισκόπους Α. 185 < Arm. 3 έβδομήκοντα + και Α Ι ως Τ ως ό Α 185 ό b sicuti Cass. Arm. | οϊς Ύ Niket. (vgl. S. 177,7) εν οϊς h A Cass. Arm. 185 | κατηρί&μητο Τ 185 κατηρι&μεΐτο b A annumerabatur Cass. (Arm.) 4 ως 185 Cass. o b AT 5 προβάλλονται Τ produxerunt Cass. χειροτονοΰσιν b A + Zusatz Arm. ('sed Orientalen episcopi non adjuerunt omnes') \ προύβάλλοντο (προ- Μ1) b A | άσϋένειαν + του b A 7 έπϊ + τον Μ | έπίσκοπον < Τ (lulium Romanum Cass.) | τον έπίσκοπον 'Ρώμης < Arm. 8 μηνών zweimal T' (oder μηνών μόνον ?) 10 εν b A Cass. Arm. 185 οί εν Τ Π έβούλοντο b 12 παϋλον και άϋανάσιον Τ Epit. Arm. 185 ά&ανάσιον και παΰλον ~ b A Cass. Άΰανάσιον Soz. Niket. | έζελάσονσιν Μ Γ Α άπελάσουσιν Niket. 13 κοδρούβης Μ1 Arm. Cordubae Cass. Κο(υ)ρδούβης 185 | σπανίας Τ Arm. της σπανίας Μ1 της Ισπανίας Μ° F A Hispaniae Cass. 14 ως - εϊρηται < Cass. Arm. | πρώτον b A 15 φιλίπποις πάλει Τ 16 ποιοΰντες Μ 1 (?) F Arm. ποιοΰσι Μ Γ (fecere Cass.) 17 έπιστολαϊς εγγράψαντες Τ 185 (vgl. S. 119,3) έπιστολάς σνγγράψαντες b A Arm. epistolis conscribentes Cass. 18 εν b A Epit. 1472 εν τη Τ Arm. 185 | ερήμην τούτων (αυτών Epit.) T Epit. ~ b A (Arm.), vgl. S. 82,4

Kirchengeschichte II 20,4-21,2

119

κατεψηφίσαντο, έπειτα τους κατηγόρους Ά&ανασίου της αξίας άφείλαντο, τον δρον τε της πίστεως τον εν Νίκαια κρατύναντες και το άνόμοιον έκβαλόντες το όμοούσιον φανερώτερον έκδιδόασιν, εγγράψαντές τε και αύτοϊ πανταχού διαπέμπονται. 5 Γνώμη μεν ούν έκάτεροι τοιαδε δικαίως πεποιηκέναι ένόμιζον, οί μεν 11 ανατολικοί, ότι τους υπ' αυτών κα&αιρε&έντας οϊ έσπέριοι προσεδέζαντο, οί δε έσπέριοι, ότι προ διαγνώσεως οι καϋελόντες άπέφνγον και ότι αύτοϊ μεν την εν Νίκαια πίστιν έφύλαττον, εκείνοι δε παραχαράττειν έτόλμησαν. άποδιδόασιν οΰν τον τόπον τοις περί Παϋλον και Ά&ανάσιον, έτι 12 ίο μην και Μαρκέλλω τω Άγκυρας της προς τη μικρά Γαλατία, δς πάλαι μεν καϋήρητο, ως εν τω προ τούτου βιβλίω πεποιήμε&α μνήμην, τότε 13 δ' εν τη Σαρδικη την καταδίκην άναπαλαΐσαι έσπούδασεν, διδάξας ως ουκ ένοήϋη ή υπ' αυτού εν τω βιβλίω φράσις, και δια τοΰτο ύπόνοιαν του Σαμοσατέως λαβείν. ΐ5 Ουκ άγνοητέον μέντοι, ότι το Μαρκέλλου βιβλίον ό Παμφίλου Εύσέ- 14 βίος άνεσκεύασεν εν ολοις τρισϊ βιβλίοις προς αυτόν διαλεγόμενος, α Προς Μάρκελλον επέγραψεν. και τίϋησιν μεν τα ρήματα Μαρκέλλου, προς αυτά δε διαγωνίζεται ως ψιλον άνΰρωπον τον κύριον, κα&ά Σαβέλλιος ό Λίβυς και Παύλος ό Σαμοσατεύς, του Μαρκέλλου εισάγοντος. 20

Επειδή δε τίνες επεχείρησαν και αυτόν λοιδορήσαι, φημϊ δη τον Παμ- 21, 1 φίλου Εύσέβιον, ως άρειανίζοντα εν οις λόγοις εζέδωκεν, μικρά και περί αυτού ειπείν ουκ ακαιρον είναι ηγούμαι, πρώτον μεν γαρ τη εν Νικαία 2 συνάδω όριζούση το όμοούσιον και παρήν και συνέ&ετο- λέγει δε και αυτός εν τω τρίτω βιβλίω τω εις τον βίον Κωνσταντίνου κατά λέξιν ταύτα ·

11 vgl. Ι 36

11-14 vgl. Ath. Apol. sec. 45,1

15 f. Eus. eccl. theol.

*5-14 ISikeph. 261 C 9-14 Epit. 69; Nestorian. Bruckst ck (OC 1, 1901, 88) 11-14 Niket. Thes. VI 14 PG 140,20 D 15-18 Nikeph. IX 13 Anf. MF = b

A T

Cass. (-11)

Arm.

Syr. (von 20 an)

1 άφείλοντο M< F A 2 τε] δε Epit. < Arm. | τον2 Τ Epit. 185 της b A | ίκβάλλοντες Μ 1 3 έκδιδόασιν + και b 5 τοιαδε Μ Τ | ένόμιζον Τ arbitrate sunt Cass. Arm. νομίσαντες b A 7 ότι2 + και Τ 9 ούν < M r (wegen νομίσαντες Ζ. 5) | Παϋλον] Εύσέβιον Arm. | ά&ανάσιον και πανλον ~ A Syr. 10 της] τω b A 11 τούτω Μ1 12 τη σαρδική Τ Arm. τω b Α | άναπαλαίειν Α | διδάζαι M r 13 ουκ ένοήϋη Τ ουκ ένοή&ησαν Epit. ου νοη&είη b Α | τε&εϊσα Ha. 18 αυτόν Α | αγωνίζεται Τ 18 f. Σαβέλλιος - και (= Arm.) < Τ 20 f. επεχείρησαν - Εύσέβιον] και τον εύσέβιον έλοιδόρησαν Τ 22 είναι < b Α 23 το όμοούσιον όριζούση ~ b A (Arm. stellt wie im Text)

120

s

ιο

is

20

25

Sokrates

»Πάντας εις όμόνοιαν έλαύνων, εισότε όμογνώμονας και ομόδοξους 3 Ηχύτονς επί τοις άμφιαβητουμένοις άπασιν το έπ' αύτω κατεστήσατο, ως >όμόφωνον κρατήσαι την πίστιν.« Ει τοίνυν Εύσέβιος, μνήμην της εν Νίκαια συνόδου ποιούμενος, λελύ- 4 σ&αι μεν τότε τα αμφισβητούμενα λέγει, πάντας δε όμοφωνησαι και όμοδοξήσαι, πώς άρειανίζειν αυτόν τίνες ύπολαμβάνουσιν; πλανώνται δε και Άρειανοϊ φρονεϊν αυτόν νομίζοντες τα αυτών, αλλ' ερεΐ τις ως εν τοις λόγοις αύτοϋ άρειανίζειν δοκεϊ τω συνεχώς λέγειν 'δια Χρίστου', προς 5 όν άποκρινούμε&α, ότι τη λέξει ταύτη πολλάκις και οί της εκκλησίας έχρήσαντο και ταΐς αλλαις ταΐς μηνυούσαις την οίκονομίαν της άνϋρωπότητος του σωτηρος ημών. και προ γε πάντων τούτων 6 απόστολος ταΐς λέξεσιν ταύταις εχρήσατο, και ουδέποτε ως κακοδοξίας διδάσκαλος ένομΐσϋη. έτι μην και Αρείου κτίσμα τον υίόν ως εν των άλλων τολμήσαντος ειπείν 6 επάκουσον οία Εύσέβιος περί τούτου εν τω πρώτω βιβλίω τω Προς Mapκελλον κατά λέξιν φησίν »Ό μονογενής υιός του &εοΰ μόνος αυτός και ουδέ άλλος άνηγόρευταί 7 >τε και εστίν οΰ~εν εικότως αν τις μέμψαιτο τοις κτίσμα αυτόν φάναι τετολ>μηκόσιν, εξ ουκ όντων ομοίως τοις λοιποις κτίσμασιν γενόμενον. και 8 >πώς γαρ έτι έσται υιός, πώς δε μονογενής του ΰεοΰ ό την αυτήν τοις >λοιποϊς κτίσμασιν έπιγραφόμενος φύσιν; γένοιτο μάλλον, ουχί δε υιός του &εοϋ,> των τε πολλών γενητών έσται >εϊς, ατέ της εξ ουκ όντων κτίσεως ομοίως αύτοΐς μετάσχων κοινωνίας. >άλλ'ούχ ώδε περί αύτοϋ τα ΰεϊα παιδεύει λόγια.« Είτα μετ'ολίγα πάλιν επιφέρει τοιαύτα" 9 »Ό τοίνυν γενητόν εξ ουκ όντων και κτίσμα προηγμένον εκ του μη >όντος τον υίόν οριζόμενος λέλη&εν τούνομα μεν αύτω μόνον χαριζόμενος, 1-3 Eus. V. C. III 13,2 11 f. vgl. z. B. Rom. 2,16. 1,5. 5,9. 17 u. .; Eph. 3,9 (Koine-Text) 16-23 Eus. eccl. theol. I 8,4-9,2 25-S. 121,14 Eus. eccl. theol. I 9,6-10,2 •4-12 Nikeph. IX 13, 264 D - 265 A

MF = b A T Arm. (-15)

13 ff. Epit. 70

Syr.

l πάντας T -t- όέ (< Arm. Syr.) ό βασιλεύς b A Arm. Syr. | όμόνοιαν + ην M r | εισότε] εις το Μ1 FA ώστε Μ Γ < Arm. 2 τα Τ | το έπ'αύτω < Arm. Syr. Eus. | κατεστήσατο Τ Eus. κατέστησεν b Α καταστήσαι Μ Γ 3 την + εν νικαία b A Syr. 4 μνήμην - συνόδου Ύ Arm. της έκεΐσε (< Syr.) συνόδου μνήμην b A Syr. 5 τα τότε ~ b Α | όμοδοζήσαι + φησί Τ 7 εαυτών Α 8 χριστόν Μ Γ (?) χω (?) Τ 9 άποκρινόμεϋα Μ1 11 απάντων b Α 12 ουδέποτε Τ Arm. Syr. ουδέ πώποτε b A 13 και άρείου έτι μην ~ Τ | ειπείν + από τον κύριος έκτισε με αρχήν οδών αύτοϋ Τ (Theodores Anagnostes S. 35,14) 14 τω2 < Τ 16 Ό < Eus. | ουδέ b A Eus. (Us.) ουκ Τ ουδείς Eus. (Konj.) 18 ομοίως Τ Eus. όμοιον b Α 19 έτι εσταζ] εστίν Τ 20 φύσιν < Μ' | ταύτη - 21 &εοΰ Eus. < b A T Syr. 22 μετάσχων + και ΜΓ 23 τα &εΐα περί αύτοϋ Eus. 24 πάλιν μετ' ολίγον φέρει Τ 1 τοιαύτα Α Τ < b 25 yev^T v < Τ | προηγμένον Syr. ('fr her geschaffen) Eus. προηγούμενον b A T 26 μεν < T

Kirchengfschichte II 21,3-16

5

ίο

ΐ5

20

25

121

>τό δε άλη&ώς υίόν είναι αρνούμενος· ό γαρ εξ ουκ όντων γεγονώς ουκ >άν άλη&ώς γένοιτ' αν υιός &εοΰ, ότι μηδέ άλλο τι των γενητών. αλλ' 10 >άληϋώς υιός του ϋεοϋ ό εξ αύτοϋ ως ατέ εκ πατρός άποτεχ&εις είκότως >αν και μονογενής και αγαπητός χρηματίσειεν του πατρός· ούτω δε και >&εός αν εϊη. τι γαρ αν και ϋεοϋ γέννημα ή το τω γεγεννηκότι άφωμοι- 11 >ωμένον; κτίζει μεν ούν βασιλεύς πόλιν, αλλ' ου γεννά πάλιν γενναν δε >υίόν, αλλ' ου κτίζειν λέγεται, και τεχνίτης δημιουργός, αλλ' ου πατήρ >γένοιτ'άν του προς αυτού δημιουργούμενου, του δε εξ αυτού φύντος υίοΰ >ούκ αν δημιουργός λεχ&είη. και δη και ό των όλων &εός του μεν υίοΰ >πατήρ, του δε κόσμου κτίστης αν είκότως και ποιητής λέγοιτο. εί δε 12 >απαξπου της γραφής εύρίσκοι τις είρημένον το 'κύριος εκτισέν με αρχήν >όδών αύτοϋ εις έργα αύτοϋ', τον νουν έπισκοπεΐν χρή του λόγου, δν μι>κρόν ύστερον έκϋήσομαι, αλλά μη κατά Μάρκελλον εκ μιας λέξεως το >κυριώτατον της εκκλησίας παρασαλεύειν δόγμα.« Τοιαύτα μεν και ετέρα πλείονα ό Εύσέβος εν τω πρώτω λόγω τω Προς 13 Μάρκελλον φησιν. εν δε τω τρίτω ό αυτός, διδάσκων πώς δει το 'κτίσμα' την λέξιν έκδέχεσϋαι, τοιάδε φησίν »Τούτων τοίνυν ώδε πη κατεσκευασμένων άκόλουϋόν εστί μετά των 14 >προεκτε&έντων απάντων και το 'κύριος εκτισέν με αρχήν οδών αύτοϋ >είς έργα αύτοϋ' λελέχ&αι. εί δε λέγει έκτίσϋαι εαυτόν, ούχ ως εκ του 15 >μή δντος εις το είναι παρελΰών ταύτα αν εϊποι, τοις λοιποΐς κτίσμασι και >αύτός εκ του μη δντος ομοίως γεγονώς, η τίνες ουκ όρϋώς ύπειλήφασιν, >αλλ' ως ύφεστώς μεν και ζών, προών τε και προϋπάρχων της του παντός >κόσμου συστάσεως, άρχειν δε των όλων υπό κυρίου του εαυτού πατρός >κατατεταγμένος, του 'εκτισέν' ένταΰ&α αντί του 'κατέταξεν' ή 'κατέστησεν' >είρημένου. διαρρήδην γοϋν τους εν άνο'ρώποις άρχοντας και ηγεμόνας 16 >κτίσιν ώνόμασεν ό ειπών απόστολος 'ύποτάγητε πάση κτίσει άνΰρωπίνη 11 f. Prov. 8,22 18-S. 122,23 Eus. eccl. thool. III 2,8-12 27-8.122,2 I Pctr.2,13f.

19 f. Prov. 8.22

*20-S. 122,24 Nikeph. 264 Λ-Ι) MF = b Λ T Arm. (15-17)

Syr.

l υιός M 1 F Λ 2 αν1 < b Λ | λέγοιτ' Syr. | υιός + τον b A | αλλ'] ό δ' Eus. 3 ό < Eus. Ι ως < Eus. 5 και] γένοιτο Eus. | ή το (= Syr.)] ήτοι Τ < Eus. (Us.) 6 ούν + ό Τ | γενναν Τ Syr. Eus. γεννά b A 7 οι)-] ούχϊ Eus. 8 προς αυτόν (= Eus.)] αύτώ Τ | φύντος + του Τ 9 των όλων < Syr. 11 τΐ Τ | το < Eus. 12 όδόν Μ 1 Ε 13 έκ&ήσομαι + μικρόν Α 16 εν δε τω τρίτω Τ Arm. και εν τω τρίτω δε b Α 18 τοίνυν < Eus. | ώδε πη (< Τ) κατεσκευασμένων Τ Eus. ώδε επικατασκεναζομένων b Λ 19 απάντων + έζαύτοϋ προσώπου Eus. | όδόν Μ' F 20 λελέγχϋαι Τ | λέγοι Τ Eus. (Hs.) 21 είπε Τ εϊποι + ονδ' ως ομοίως Eus. 22 ομοίως < Τ Eus. | fj τίνες Eus. οϊτινες Μ 1 Α ως τίνες Τ ο τίνες Μ1 Ε 23 ως < Τ 24 δε] τε Τ | υπό + τον b Α 26 ονν b 27 ύποτάγητε + ούν b A (NT Koine) | άν&ρωπίνη κτίσει ~ b A (NT)

122

s

ιο

15

20

25

Sokrates

>διά τον κύριον, είτε βασιλεΐ ως ύπερέχοντι είτε ήγεμόσιν ως δι' αυτού >πεμπομένοις'. και ό ειπών δε προφήτης 'ετοιμάζου του έπικαλεΐσ&αι 17 >τόν &εόν σου, Ισραήλ· διότι ιδού στερεών βροντήν και κτίζων πνεύμα και >άναγγέλλων εις άν&ρώπους τον Χριστόν αυτού' το 'κτίζων' ουκ εκ του >γεγονότος εξ ανυπαρξίας παρείληφεν. ου γαρ τότε εκτισεν ό &εός το 18 >πνεΰμα, δτε τον Χριστόν αυτού πασιν άν&ρώποις κατήγγειλεν (ουδέν γαρ >πρόσφατον υπό τον ήλιον), αλλ' ην μεν και προϋπήρχεν, άπεστέλλετο >δε κα&' δν καιρόν ήσαν οί απόστολοι συνηγμένοι, δτε δίκην βροντής >έγένετο ήχος εκ του ουρανού, ώσπερ φερομένης πνοής βιαίας, έπληρώ>ϋησάν τε πνεύματος αγίου, και ούτως εις πάντας ανθρώπους τον Χρι- 19 >στόν του &εοΰ κατήγγειλαν άκολού&ως τη προφητεία φησάση 'διότι ιδού >στερεών βροντήν και κτίζων πνεύμα και άπαγγέλλων εις άν&ρώπους τον >Χριστόν αυτού', του 'κτίζων' αντί του 'καταπέμπων' ή 'κατατάσσων' είρη>μένου, της δε βροντής καϋ' έτερον τρόπον το εύαγγελικόν κήρυγμα δη>λούσης. και ό λέγων δε 'καρδίαν καϋαράν κτίσον εν έμοί, ό ϋεός' ούχ 20 >ώς μη έχων καρδίαν τοΰτ'ελεγεν, κα&αράν δε αύτω την διάνοιαν άποτε>λεσϋηναι ηϋχετο. ούτως εϊρηται και το 'ϊνα τους δύο κτίση εις ένα καινον >αν&ρωπον' αντί του 'συναγάγη'. δρα μήποτε τοιούτον εστίν και το 'εν- 21 >δύσασϋ~ε τον καινον άν&ρωπον τον κατά &εόν κτισ&έντα' και το 'ει τις >οϋν εν Χριστώ, καινή κτίσις' και όσα αλλά εύροι τις αν τοιουτότροπα >τήν ΰεόπνευστον γραφήν διερευνώμενος. μη ϋαυμάσης οΰν, ει μεταφορι>κώς και εν τω 'κύριος εκτισεν με αρχήν οδών αυτού' το 'εκτισεν' άντϊ που 'κατέστησεν' ή 'κατέταξεν εις το αρχειν' εϊρηται.« Τοιαύτα μεν ούν ό Εύσέβιος εν τοις Προς Μάρκελλον διέξεισιν' ημείς 22 δε αυτά παρε&έμε&α δια τους μάτην έρεσχελοΰντας και βλασφημεΐν τον άνδρα έπιχειρήσαντας (ούτε γαρ εχουσι δεΐξαι ότι Εύσέβιος αρχήν της 23 υπάρξεως δίδωσιν τω υίω του ΰεοϋ, καν ταϊς της οικονομίας λέξεσιν εν

2-4 Amos 4,12 f. 6 f. Eccles. 1,9 9 f. Act. 2,2. 4 17 f. Eph. 2,15 18 f. Eph. 4,24 19 f. II Kor. 5,17

11-13 Amos 4,13 22 Prov. 8,22

15 PS. 50,12

*26-S. 123,4 Nikeph. 265 AB MF = b A T Arm. (von 24 an)

Syr.

2 του] το Τ 3 Ιδού + εγώ &εός Τ 4 άναγγέλλων M c (a. R. γρ.) FA Eus. άπαγ1 γέλλων Τ άποστέλλων Μ | εκ (= Syr.)] επί Eus. 6 ουδέ Μ Γ 10 τε] δε b Syr. 11 ότι Α | Ιδού + εγώ &εός Τ 12 πνεύμα durch Korr. Μ Γ | άναγγέλλων Eus. 13 του1 + μεν Eus. το Μ1 16 τοΰτο b Τ | αύτοΰ Τ 17 και < Α | το < b A 18 ανϋρωπον + τον κατά οίον κτισ&έντα Τ (vgl. Ζ. 19) | τοιούτο b 20 τοιούτω τρόπω bΑ 21 ούν < b Α | μεταφορητικώς Τ 22 εν τω] το Τ | όστίας και φόβου έπιβήναί σε δημοσίοις όχήμασιν και σπουδάσαι προς >ήμας, ίνα ων έπι&υμεΐς άπολαΰσαι δυνηϋης.« »Κωνστάντιος Νικητής Αύγουστος Άϋανασίω. 10 >Ήνίκα εν τη Έδέσση διετρίβομεν παρόντων των σων πρεσβυτέρων, >ήρεσεν όπως άποσταλέντος πρεσβυτέρου προς σε έλ&εϊν εις το ήμέτερον >κομιτατον σπουδάσης επί τω ιδόντα σε την ήμετέραν πρόσοψιν εύ&έως >εις την Άλεζάνδρειαν όδευσαι. αλλ' επειδή πλείστος χρόνος παρήλϋεν, \ 1 >άφ'ού γράμματα δεζάμενος παρ'ημών ουκ άπήντησας, δια τούτο και νυν >ύπομνήσαί σε έσπουδάσαμεν, ίνα καν νυν την σήν παρουσίαν ταχεϊαν >ποιήσαι προς ημάς σπουδάσης και ούτως δυνηϋης τη πατρίδι σου άπο>κατασταϋηναι και της ευχής σου επιτυχεΐν. προς δε πληρεστάτην δι- 12 •7-S. 126,9 Cass. IV 27 (aus ThA) MF = b Λ Τ Cass. l σαυτοϋ]] έαντοΰ T αυτόν 185 | σπουδάσης + όπως A | αύτοϋ Λ έαυτοΰ 185 2 έπιτιμΐας Μ1 | άπολαΰσαι Μ Γ (185) άπολαύσας b Λ Τ Cass. Ath. 3 αποκατασταθείς Μ 1 Τ Cass. Ath. (RE) | ενεκε[ν] Τ 185 ένεκα b A Ath. 3 f. μου και άδελφόν Τ Cass. και άδελφόν μου b Α 185 μου και άδελφόν μου Ath. 4 τον < Τ 5 έπϊ τω Μ1 F Ath. (ΒΚΟ) έπϊ το Τ Ath. (RE) έπϊ των Μ'' (?) Α όπως των M r Γνα 185 εφ'ω Curt. \ έπινευόντων 185 Ath. έπινευσάντων b A T 6 άποκαταστα&ης: Endung durch Korr. (aus -στης?) T | άποκαταστα&ηναί σε έχοντα Α άποκαταστα&εϊς εχειν Conybeare (Cass.) | τ ό Α Τ < b Ath. 7 νίκης Μ1 | ά&ανασίω 185 Thdrt. + επισκοπώ b Α Τ Cass. | a. R. ερμηνεία β επιστολής (επιστολής β' 185) Μ Τ (+ κωνσταντίνου) (Cass.) 185 άλλη επιστολή προς ά&ανάσιον F Λ επιστολή δευτέρα Ath. 8 έδηλώσαμεν γραμμάτων —185 | nach γραμμάτων + ά&ανασίω (gestrichen) T 11 δεδώκαμεν Τ Cass. 185 Ω δεδηλώκαμεν b Α | δι'ων Cass. 185 Ω διό b AT | προτρεπώμεϋα Μ1 13 έπι&υμεϊς A Cass. Ath. (ΒΓΚΟ) Thdrt. έπε&υμεΐς Τ έπι&υμής b 185 Ath. (Β'RE) Thdrt. (ALv) | όιη^ς Τ 185 Ω δυνηοείης b A 14 ά&ανασίω 185 + επισκοπώ b A T Cass. | a. R. ερμηνεία γ (τρίτης Τ) επιστολής (επιστολής γ' 185) Μ Τ (+ κωνσταντίνου) (Cass.) 185 άλλη επιστολή (< F, u.Z. Α) προς ά&ανάσιον (τον αυτόν F) F Α επιστολή τρίτη Ath. 15 έδέσση Τ Cass. Ath. έδέση Μ' FA αΐδέση Μ1 Ath. (RE) 16 εις] πρός\) 17 σπουδάσης vor έλ&εΐν— 185 | το Τ 185 | εΐδόταΜ1 \8εΐςb Α 185 Ath. επί Τ arfCass. | πλείστος + ό Τ 20 f. ποιήσαι ταχεϊαν ~ Τ 21 οϋτω bA 22 πληρεστέραν Ath. (-τάτην Ε)

126

s

ίο

is

20

Sokrates

>ήγησιν Άχιταν τον διάκονον άπεστείλαμεν, παρ'ου δυνήση μα&εΐν της τε >ήμετέρας ψυχής την προαίρεσιν και ότι τούτων ων ευχή τυχεΐν δυνήση.« Ταύτας τάς έπιστολάς εν τη Άκυληία δεζάμενος Ά&ανάσιος (εκεί γαρ 13 της Σαρδικής άναχωρήσας διέτριβεν) εύΰέως επί την 'Ρώμην άνέδραμεν, επιδείξας τε τα γράμματα τω επισκοπώ Ίουλίω εν μεγίστη μεν χαρά την 'Ρωμαίων έκκλησίαν κατέστησεν (ένομίζετο γαρ και ό της έωας βασιλεύς 14 συντί&εσ&αι τη αυτών πίστει δια του καλεΐν παρ' εαυτόν Ά&ανάσιον), Ιούλιος δε τοις εν Αλεξάνδρεια κληρικοΐς τε και λαοΐς τάδε περί Άϋανασίου έπέστειλεν »Ιούλιος πρεσβυτέροις και διακόνοις και λαώ παροικοΰντι Άλεξάν- 15 >δρειαν, άγαπητοΐς άδελφοΐς εν κυρίω χαΐρειν. >Συγχαίρω κάγω ύμΐν, αγαπητοί αδελφοί, ότι τον καρπόν της εαυτών >πίστεως επ' όφ&αλμών λοιπόν ορατέ, τούτο γαρ άληϋώς αν τις ϊδοι 16 >γενόμενον επί του αδελφού και συνεπισκόπου μου Άϋανασίου, ον δια >τε την καϋαρότητα του βίου και δια τάς υμετέρας εύχάς ό &εός ύμΐν άπο>δίδωσιν. εκ δη τούτου συνοραν εστίν κα&αράς υμάς και μεστάς αγάπης 17 >άει τάς εύχάς άνενηνοχέναι προς τον ΰεόν. μνήμονες γαρ όντες των ουρανίων επαγγελιών και της προς αύτάς αγάπης, ην εκ της διδασκαλίας του >προειρημένου αδελφού μου έπαιδεύϋητε, εγνωτε άλη&ώς και κατά την >προσοΰσαν ύμΐν όρ&ήν πίστιν κατειλήφατε τούτο, ως ουκ αν εις τέλος >ούτος αφ' υμών άποσχοινισϋήσεται, δν εν ταΐς &εοσεβεστάταις υμών >ψυχαΐς αεί ως παρόντα έσχήκατε. ούκοϋν ου πολλών μοι χρεία λόγων 18 >πρός υμάς επιστέλλοντι · όσα γαρ ύμΐν αν λεχϋη παρ' εμού, ταύτα ή ύμε>τέρα πίστις προύλαβεν, και πεπλήρωται κατά ϋεοΰ χάριν τα της κοινής

3-S. 128,23 Ath. Λροΐ. sec. 52 f. (§§ 22-26 άγαπώμενος fehlt in den Ath.-Hss.) •3-8 Soz. Ill 20,3 MF = b A T

Cass.

3ff. Epit. 79

10-S. 128,23 Cass. IV 28 (aus ThA); Nikeph. IX 22

Arm. (3-9)

l άχιταν T Ath. άχήταν b A Achiteum Cass. j rc < T 4 της aus την (?) korr. T 5 τε b A Cass. Arm. 185 δε T 6 ένομίζετο T Cass. έδόκει b A 7 αυτών τη ~ b | έαυτώ Τ | άϋανάσιον παρ'εαυτόν ~ b A (ad se Alhanasium Cass. Arm.) 10 a. R. επιστολή Ιουλίου επισκόπου (< F A) ρώμης F A T + προς τους εν άλεξανδρεία F Α + παρά (περί Α') ά&ανασίου Α | Ιούλιος - 11 χαίρειν < Μ | Ιούλιος + έπισκόποις και F Α + επίσκοπος Conybeare (archiepiscopus Cass.) 11 άγαπητοΐς - χαίρειν < Ath. 12 αδελφοί αγαπητοί ~ b 14 επισκόπου Τ (coepiscopo Cass.) 15 ό < Ath. 16 δη] δέΎ \ καικαΰαραςΎ \ ύμας Aih. υμών b A T Cass. | μεστάς + της Α 17 ένηνοχέναι Τ 18 αγάπης] αγωγής Ath. 20 όρϋήν ύμΐν ~ Τ | τοΰτο < Ath. 21 ούτος vor δν Ath. | δν] ων Τ | ΰεοσεβέσιν b A (sanctissimis Cass.) 22 έσχήκατε ως παρόντα αεί ~ b Α 23 ύμΐν αν λεχοη παρ'εμού Τ Cass. Ath. ύμΐν λέλεκται παρ' έμοϋ b εν ύμΐν (entstanden aus αν ύμΐν, so Ath. [Ε]) λεχοη παρ'εμού γαρ ύμΐν λέλεκται Α (kontaminiert) 24 πεπλήρωκε Ath. complevit Cass. | ϋεοΰ Ath. την του &εοΰ Τ χριστού b A Hivina Cass.

Kirchengeschichte 11 23,12-28

Γ,

ίο

15

2ο

25

so

127

>πάντων ημών ευχής, συγχαίρω τοίνυν ύμϊν (πάλιν γαρ ερώ), ότι τάς 19 >ψυχάς ακαταμάχητους εν τη πίστει τετηρήκατε. και αύτω δε τω άδελ- 20 >φω μου Ά&ανασίω ουκ ελαττον συγχαίρω, ότι, καίπερ πολλά πάσχων >λυπηρά, ούδεμίαν ώραν επιλήσμων γέγονεν της υμετέρας αγάπης και >τοϋ υμετέρου πό&ου. ει γαρ και τω σώματι προς καιρόν εδοξεν αφ' 21 >ύμών άφελκυσϋηναι, άλλα τω πνεύματι δια παντός ως συνών ύμϊν δι>ήγεν. και εγωγε, αγαπητοί αδελφοί, τον γενόμενον κατ' αυτού πάντα 22 >πειρασμόν ουκ άδοξον ηγούμαι γεγενήσΰαι · και γαρ και ή υμετέρα και ή ηούτου πίστις εγνώσϋη παρά πασιν και δεδοκίμασται. ει γαρ μη τοσαϋ- 23 >τα συμβεβήκει, τίς αν επίστευσεν ή υμάς τοσαύτην κρίσιν και τοσαύτην >άγάπην περί τον τηλικοϋτον επίσκοπον έχειν ή εκείνον τοσαύταις άρεταΐς >περιβεβλήσϋαι, δι' ας και της εν ούρανοΐς ελπίδος ουκ αν αλλότριος γέ>νοιτο; επέτυχε τοίνυν ότω δήποτε τρόπω και εν τω νυν και εν τω μέλ- 24 >λοντι και ομολογίας ένδοξον μαρτυρίαν. διαφόρως γαρ κατά τε γήν και >κατά ϋάλα,τταν πολλά χειμασ&εϊς την σκευωρίαν πασαν της Άρειανης >αίρέσεως κατεπάτησεν, και πολλάκις δια φ&όνον και εις κίνδυνον επιβου>λευ&εϊς κατεφρόνησεν ϋανάτου, φρουρούμενος υπό του παντοκράτορας >&εοΰ και του κυρίου ημών Ίησοϋ Χρίστου, έλπίζων άμα και τάς έπιβου- 25 >λάς εκκλινεΐν και άποκατασταϋήσεσΰαι προς ύμετέραν παράκλησιν, >φέρων ύμϊν άμα εκ της εύτόνου συνειδήσεως μείζονα τα τρόπαια, εν 26 >οϊς και άχρι τερμάτων πάσης της γης ένδοξος εγνώσϋη, δοκιμασΰεις εκ >τοΰ βίου, παρρησιασάμενος μεν τη προ&έσει και τη ούρανίω διδασκαλία, >άποδειχ&εις δε άΰανάτω κρίσει παρ' υμών άγαπώμενος. επανέρχεται τοι>γαροϋν προς υμάς λαμπρότερος νυν ή οτε παρ' υμών άπεδήμησεν. ει 27 >γάρ και τάς τίμιας ΰλας, χρυσόν δη λέγω και άργυρον, εις καθαρότητα >τό πυρ δοκιμάζει, τί αν τις εϊποι κατ' άζίαν του τοσούτου ανδρός, δς κιν>δύνους τοσούτων ΰλίψεων νικήσας άποδίδοται νυν ύμϊν, ά&ωος ου παρ' >ήμών μόνον, αλλά και παρά πάσης της συνόδου άποδειχ&είς; ύποδέ- 28 >ξασΰε τοίνυν, αγαπητοί αδελφοί, μετά πάσης της κατά ΰεόν δόξης τε και >χαράς τον επίσκοπον υμών Άϋανάσιον μετά τούτων, οϊτινες αύτω και MF = b

Α Τ

Cass.

1 πάντων ημών Ath. (nostrae Cass.) πάντων υμών Τ υμών πάντων b A 6 ύμϊν] ήμΐν Α 7 και - 23 άγαπώμενος < Ath. (aus Bescheidenheit des Athanasios?) | αδελφοί T Cass. < b A 9 τοσαϋτα] tanta et talia Cass. 10 τίς + γ' Α | τοσαύτην1] tale 2 Cass. | τοσαύτην ] τοιαύτην Τ 12 αν Α < h T 13 τοζ'νι>ν] τίνι T (igitur Cass.) | οΓω b A 14 τε < T 15 κατά < T 16 ε/ς a. R. T 18 και2 - 19 εκκλινεΐν (= Cass.) < T 19 εκκλινεΐν aus εκκλινεΐν (b A) korr. M 20 εντόνου (·ό- undeutlich) T fort isima Cass. υμετέρας b A | τα τρόπαια (— Cass.)] τρόπον T 23 ύμϊν A | τοίνυν Ath. 25 δη] δε Τ | λέγω < Ath. | άργύριον Μ F' 26 f. κινδύνους τοσούτων &λίψεων Ath. τοσούτων ΰλίψεων (+ πυράν και \Τ· M r F Α) κινδύνους ~ b A διψώντα την ύμετέραν ϋεοσέβειαν, σωτηρίοις γραφαΐς εύρέψατε και >έποτίσατε. και γαρ και της επϊ ξένης αυτού διατριβής ύμεΐς παραμυ&ία 29 >γεγόνατε, και διωκόμενον και έπιβουλευόμενον εΰάλψατε ταΐς πιστοτά>ταις εαυτών ψυχαϊς και διανοίαις. έμέ δε ήδη ευφραίνει έννοούμενον 30 >και προορώντα τω λογισμώ την επί τη έπανόδφ εκάστου υμών χαράν >καϊ του πλή&ους τάς ΰεοσεβεστάτας απαντήσεις και την ενδοξον των συνηρεχόντων έορτήν, και τίς εκείνη ή ημέρα ύμΐν και ποία εσται έπανερ>χομένου μεν του αδελφού μου, παυσαμένων δε των προγενομένων και >τής πολυτίμητου κατ' εύχήν επανόδου εις εύφροσύνην τινά πληρέστατης >χαρας συναπτούσης τους πάντας. ή τοιαύτη δε χαρά κατά το μέγιστον 31 >μέχρις ημών φ&άνει, οίς &εό&εν και τούτο συγκεχωρήσ&αι συνέστηκεν, >6πως εις γνώσιν του τηλικούτου ανδρός έλ&εΐν δυνη&ώμεν. είς εύχήν >ούν την έπιστολήν τελειώσαι καλόν, ό &εός ό παντοκράτωρ και ό του- 32 >του υιός, ό κύριος και σωτήρ ημών Ιησούς Χριστός, διηνεκή την χάριν ηαύτην ύμΐν παράσχοι, διδούς επαϋλον τη ϋαυμαστη υμών πίστει, ην περί >τόν έπίσκοπον υμών ένδόξω μαρτυρία ενεδείξασ&ε, ϊνα ύμΐν τε και τοις >με&' υμάς ένταυ&α και εν τω μέλλοντι τα βελτίονα μένοι, 'α όφϋαλμός >ούκ εΐδεν και ους ουκ ήκουσεν και επϊ καρδίαν άνϋ'ρώπου ουκ άνέβη, >α ήτοίμασεν ό &εός τοις άγαπώσιν αυτόν', δια του κυρίου ημών Ιησού >Χριστοΰ, δι' ου τω παντοκράτορι ΰεώ ή δόξα εις τους αιώνας των αιώνων, αμήν. έρρώσ&αι υμάς εν κυρίω εύχομαι, αγαπητοί αδελφοί.« Τούτοις πεπιστευκώς τοις γράμμασιν Ά&ανάσιος επϊ την άνατολήν παρ- 33 εγένετο. Κωνστάντιος δε αυτόν ό βασιλεύς ουκ άπεχΰώς μεν τότε έδέ19-21 Ι Kor. 2,9 24 f. Ath. Apol. sec. 54,1 25-S. 129,14 Gelasios v. Kais. Fr. 38 (vgl. Rufin. Χ 20 S. 986,18-987,7; V. Ath. [185] 11, 237 B); vgl. Thdrt. II 12,1-3 •24-S. 129,13 Soz. III 20,5-7 24-S. 130,4 Cass. IV 29 {aus ThA) 24-S. 129,1 Vita BHG 1472,476 a 41 25 f. Epit. 80 25-S. 129,13 Nikeph. IX 24, 320 CD MF = b

A T

Cass.

Arm. (von 24 an)

l των ευχών + εαυτών Ath. < A | άπολαβόντες Τ 2 ίνα Τ 3 έΰρέψατε + τε b 2 4 και < Ath. | επϊ της ~ Α 5 και έπιβουλευόμενον < Ath. 7 εκάστου aus -ω (?) korr. Τ | χαράν + και υμών Α 8 το ενδοζον της... εορτής Ath. 10 παυομένων Ath. | προγεγονότων Τ 11 πολυτίμου Τ | κατ'] και κατ' Ath. 12 ύπεβλήΰη, όμως την όφειλομένην παρά της παντεφόρου προνοίας άπ>ηνέγκατο ψηφον, απολαβών βουλήσει του κρείττονος και κρίσει ημετέρα >τήν πατρίδα όμοϋ και την έκκλησίαν, ης &είω νεύματι προστάτης έτύγ>χανεν. τούτω τα άκόλουϋα έδει παρά της ημετέρας ύπάρζαι πραότητος, 47 >ώστε πάντα τα προ τούτου κατά των αύτω κεκοινωνηκότων ώρισμένα >νΰν αμνηστία παραδοϋηναι, πάσάν τε ύποψίαν την κατ' αύτοϋ σχολάσαι >τοΰ λοιπού, την τε άτέλειαν, ης ετυχον πάλαι οι άμα αύτω κληρικοί, τού>τοις βεβαιωϋηναι προσηκόντως, άλλα μην και τοϋτο τη εις αυτόν χάριτι 48 >προστεϋήναι εδικαιώσαμεν, ώστε πάντας τους του ίεροϋ καταλόγου γινώ>σκειν ένδεδόσ&αι το αφοβον πασιν τοις αύτω προστε&ειμένοις είτε έπι>σκόποις είτε κληρικοΐς. Ίκανόν δε γνώρισμα της εκάστου όρϋής προ- 49 >αιρέσεως εσται ή προς τούτον ένωσις. όσοι γαρ αν της καλλίονος όμοϋ >κρίσεώς τε και μοίρας γενόμενοι την τούτου ελωνται κοινωνίαν, τούτους >πάντας έκελεύσαμεν κα&'ομοιότητα της φΰανούσης προνοίας και νυν της >ύφ' ημών βουλήσει του κρείττονος παρασχεθείσης χάριτος άπολαύειν.« »Νικητής Κωνστάντιος Μέγιστος Σεβαστός τω λαω της κατά Άλεξάν>δρειαν κα&ολικής εκκλησίας.

1-S. 132,10 Ath. Apol. sec. 54-56 * l -S. 132,10 (res miert) Soz. Ill 21, l\f. l ff. Epit. 80 6-24 Cass. IV 30 (aus ThA) 6-S. 132,10 Nikeph. IX 25 25-S. 131,29 Cass. IV 31 (aus ThA) MF = b A T

Cass. Arm. (-4)

3 έπέστελλεν T (scnpsit Cass.) | κατ' αυτόν T (contra eum Cass. Arm.) 4 τούτοις Τ 5 τάδε + επιστολή Κωνσταντίου υπέρ (περί Τ) άΰανασίον F A T 7 εκκλησίας < Α 8 της] τοις Τ | επίσκοπος < Ath. 11 βουλήσει < Α 13 ημετέρας a. R. T 14 προ] 1 κατά Τ Cass. | κατά] και Τ Cass. 15 νυν < Τ | παραδοϋήσεται Μ F -θήσεσ&αι Μ Γ | αυτών Cass. Ath. 16 ης] οίς Τ | τούτοις + δε Μ' FA 18 προστι&έναι Ath. 19 προστι&εμένοις Ath. 22 τούτων Τ (huius Cass.) 23 απαντάς Τ | φ&ασάσης ΜΓ | της νυν ~ Μ Γ | της2] τη Μ1 F Α 24 υμών Τ | nach άπολαύειν + επιστολή έτερα Κωνσταντίου υπέρ άϋανασίον Τ (Cass.) + άλεξανδρεΰσιν b Α + επιστολή δευτέρα Ath.

Kirchengeschichte II 23,43-56

5

ιο

ΐ5

2ο

25

13 l

>Σκοπον ποιούμενοι την ύμετέραν εν άπασιν εύνομΐαν, είδότες τε ως 50 >έπϊ πολύ της του έπισκοποΰντος προνοίας έστέρησ&ε, Ά&ανάσιον τον έπί>σκοπον, άνδρα τοις πασι δια τε την προσοΰσαν όρΰότητα και δια την >τών οικείων ήΰών εύτροπίαν γνώριμον, πάλιν προς υμάς άποστεΐλαι >έδικαιώσαμεν. τούτον συνή&ως και προσηκόντως ύποδεξάμενοι και 51 >τάΐς προς &εόν εύχαΐς βοη&όν προστησάμενοι την ύμΐν τε πρέπουσαν και >ήμΐν άρεστήν όμόνοιαν και ειρήνην κατά τον της εκκλησίας ΰεσμόν διαρ>κή φυλάττειν σπουδάσατε, ουδέ γαρ εΰλογόν εστίν διχόνοιάν τίνα ή 52 >στάσιν εν ύμΐν κινηϋηναι ύπεναντίον της των ημετέρων καιρών εύμοι>ρίας. και τούτο μεν άπεΐναι αφ'υμών παντελώς βουλόμε&α, το δε ταΐς 53 >εύχαΐς υμάς διαρκώς, αύτώ, ως προείρηται, προστάτη και επικουρώ >χρωμένους, προς το &εΐον έμμένειν συνήΰως παραινοϋμεν, ως αν της >τοιαύτης υμών προ&έσεως εις τάς απάντων εύχάς διαβαινούσης και οι >έκ των έϋνών τη των ειδώλων πλάνη έτι και νυν προσανέχοντες επί την >τής ιεράς θρησκείας έπίγνωσιν προθυμότατα σπεύδοιεν, ΆλεςΌνδρεΐς προσφιλέστατοι, και αύϋις ούν παραινοϋμεν τοις προειρημένοις έμμέ- 54 >νειν, τον δε έπίσκοπον ψηφώ του κρείττονος και ημετέρα γνώμη άπ>εσταλμένον ήδέως δέξασ&ε και πάση ψυχή και γνώμη άσπαστόν ήγή>σασ&ε. τούτο γαρ και ύμΐν πρέπει και τη ημετέρα πραότητι προσήκειν 55 >συνέστηκεν. υπέρ γαρ του πασαν άνασοβής και στάσεως πρόφασιν περι>αιρεϋηναι των έϋ'ελοκακία χρωμένων τοις παρ' ύμΐν δικασταΐς δια γραμ>μάτων προσετάξαμεν απαντάς, ους αν στασιώδεις καταμά&οιεν, τη των >νόμων ύποβάλλειν έκδικία. αμφότερα τοίνυν συνορώντες, και την ήμε- 56 >τέραν μετά του κρείττονος γνώμην και τον υπέρ υμών και της ομονοίας >λόγον και την κατά των άτακτων τιμωρίαν, τα πρέποντα και αρμόζοντα >τώ της ιεράς ϋρησκείας ϋεσμώ διαφυλάττοντες, τον προειρημένον δια >πάσης αιδοΰς και τιμής άγοντες, τάς εύχάς άμα αύτώ υπέρ τε εαυτών και >τής του βίου παντός ευνομίας τω των όλων πατρϊ &εώ άναπέμπειν σπουδάζετε. «

MF = b Α Ί

Cass.

1 ποιουμένοις Α | ήμετέραν Cass. | εΐδόντες \ 2 έπϊ durch Korr. (aus εστί?) Ύ \ έστερήσ&αι Μ' (?) Τ 4 των οικείων ή&ών Ύ Cass. Ath. οΐκείαν b Α | εύτροπίαν b A Cass. Ath. εύπρέπειαν Ύ 6 προς + τον b Α | τε < Ath. 7 όμόνοιαν + τε Ύ όμοΰ Μ1 9 κινεϊσϋαι εν ύμΐν Ύ (inter vos agitan Cass.) | ύπεναντίαν b A 10 δε + γε b A 1 1 ώ ς · < Μ ' | πρωτοστάτη Soz. 13 ημών A < Τ Cass. | πάντων Ύ \ εύχάς] άκοάς Val. | oi < b A 14 έ&νών + oi M*' FA | και < Τ 15 f. Άλεξανδρεΐς προσφιλέστατοι] αγαπητοί Ath. 18 δέξασ&άι Τ | ψυχή και] ψυχική b A 19 και1 (= Cass.) < Τ | ημετέρα aus ύ- korr. Τ 20 άνασοβής Cass. Ath. άνασοβήν b A T 23 ύποβαλεϊν Τ 24 τον aus των korr. Τ 27 τιμής και αΐδοΰς ~ Τ (reverentia et honore Cass.) 28 παντός < Ύ (nostrae Cass.) | πατρϊ} σωτήρι T Cass. | σπουδάσατε Ath. | + επιστολή υπέρ ά&ανασίον κελεύονσα (επιστολή περί τον b Λ) άφανισ&ήναι τα πραχ&έντα κατ' αύτοΰ (κατά ά&ανασίον b A) b A T Cass.

132

5

ίο

is

20

Sokrates

»Νικητής Κωνστάντιος Αύγουστος Νεστορίω (τω Οέ αύτω τύπω και 57 >τοΐς εν Αύγουσταμνικη και Θηβαίοι και Λιβύη ήγεμόσιν). >Εϊ τί ποτέ προ τούτου επί βλάβη και ΰβρει των κοινωνούντων Ά&ανα>σίω τω επισκοπώ προσταχ&εν ευρίσκεται, τούτο νυν άπαλειφΰήναι βου>λόμε&α. και γαρ την άλειτουργησίαν, ην εϊχον οί αυτόν κληρικοί, τους >αύτούς πάλιν την αυτήν ΰέλομεν εχειν. ταύτην δε την ήμετέραν πρόσ- 58 >ταξιν ψυλαχϋήναι βουλόμεΰα, ώστε άποδοϋέντος Άϋανασίου του επι>σκόπου τη εκκλησία τους κοινωνοϋντας αύτω εχειν την άλειτουργησίαν >ήν άεϊ εσχον, ην και οί λοιποί κληρικοί εχουσιν, ϊν' ούτως έχοντες και >αύτοϊ χαίρωσιν.« Ταϊς τοιαύταις επιστολαις όχυρωΰεις Αθανάσιος δια της Συρίας ορμή- 24, σας της Παλαιστίνης επέβη, καταλαβών τε τα Ιεροσόλυμα και τω επισκοπώ Μαξίμω καταφανή ποιήσας τα τε υπό της εν τη Σαρδική συνόδου γνωσΰέντα, και ως ό βασιλεύς Κωνστάντιος τη εκείνων ψηφώ και κρίσει εγένετο σύμψηφος, παρασκευάζει σύνοδον των εκεισε επισκόπων γενέσ&αι. Μάξιμος δε μηδέν μελλήσας μετεπέμπετό τινας των από Συρίας 2 και Παλαιστίνης επισκόπων, και κα&ίσας συνέδριον αποδίδωσιν και αυτός την κοινωνίαν Άΰανασίω και την άξίαν. γράφει τε και αυτή ή 3 σύνοδος τοις τε εν Αλεξάνδρεια και πασι τοις εν Αίγύπτω και Λιβύη επισκόποις τε και κληρικόΐς και λαοϊς τα εγνωσμένα και εψηφισμένα περί Ά&ανασίου. εφ'ω σφόδρα κατεμωκήσαντο του Μαξίμου οι άπεχ&ώς έχοντες προς Ά&ανάσιον, ότι πρότερον καΰελών αυτόν, αύϋις εκ μεταμέλειας

11-21 Ath. Apol. sec. 57 •1-10 Cass. IV 32 (aus ThA); Vita BHG 185,237 C 6 - D 5 (aus ThA) 11-21 Epit. 81; Vita BHG 185, 238 A 1-16 (summarisch) 16-22 Phot. horn. 16,7 S. 159,11-18 MF = b

A T

Cass.

11-S. 133,14 Cass. IV 33 11 ff. Ps.-Dion. 175,11-13

Arm. (von 11 an)

l Κωνστάντιος Νικητής ~ 185 | Αύγουστος < A | νεστωρίω Μ1 2 Αύγουσταμνικτ} Cass. Ath. ταμνικη 185 αύγουστομνίκη (-ι M 1 ) b αύγουστονίκη Τ ανγούστων νίκη A | λιβύϊΜ* Αιβύαις Ath. 3 ποτέ] δήποτε 185 | τούτου] του Τ 4 προσταχ&εν Α 185 Ath. πραχ&εν b T Cass. | νυν] γοϋν Α | άπαλιφήναι Soz. 5 γαρ + και Ath. < 185 | εϊχον (εσχον 185) οί αυτόν (αυτοί Ath. [Hss.]) κληρικοί Τ 185 Ath. οί αντοΰ (αυτοί Μ1) κληρικοί εϊχον ~ b Α 5 f. τους αυτούς πάλιν την αυτήν 185 Ath. τους αυτούς πάλιν Μ1 Cass. τούτοις αυτήν πάλιν Τ την αυτήν πάλιν F Α την αυτήν αυτούς πάλιν Μ Γ 8 την Τ 185 Ath. < b Α | λειτουργίαν Τ Cass. 9 εϊχον Ath. | Γνα Μ 10 χαίρουσιν Μ1 χαίροντες ώσι Α 11 τοσαύταις Τ tantis et talibus Cass. (ταύταις ταις Arm.) | ά&ανάσιος Τ Cass. Arm. 185 + ό επίσκοπος b A 12 τη παλαιστίνη Α 13 εν τη Σ.] Σαρδικής 185 | τη < b Α | συνάδω Τ 14 πραχ&έντα 185 gesta Cass. | Κωνστάντιος < Arm. | ψηφώ και κρίσει Τ Cass. Arm. ('ihrem bew hrten Urteil') κρίσει b A 185 15 εκεί b A 16 δε Τ Cass. Arm. τε b A 17 f. άποδιδόασιν και αυτοί Arm. 18 έγραφε 185 | τε] δε Arm. 20 τε - ΑαοΓς· Τ Cass. Arm. 185 (Ath.) < b A

Kirchengeschichte II 23,57-25,4

5

ίο

is

20

133

ως μηδενός γενομένου ψήφον υπέρ Ά&ανασίου έςηνεγκεν την τε κοινωνίαν αύτω και την άξίαν παρέχουσαν. Ταύτα γνόντες Ούρσάκιος και Ούάλης οζ περί το Άρειανικον δόγμα 4 πρότερον διαπύρως σπουδάζοντες, καταγνόντες τότε της προλαβούσης σπουδής έπϊ την 'Ρώμην άνήλΰον, βιβλίον τε μετανοίας τω επισκοπώ 5 Ίουλίω έπιδόντες τω τε όμοουσίω συνέϋεντο και γράμματα προς Άϋανάσιον διαπεμψάμενοι κοινωνεΐν αύτω του λοιπού ώμολόγησαν. ούτω μεν 6 ούν τότε Ούρσάκιος και Ούάλης τοις έπϊ Ά&ανασίω γεγονόσιν ήττηϋ'έντες, ως έφην, τω όμοουσίω συνέϋεντο, Αθανάσιος δε δια του Πηλουσίου έπϊ 1 την Άλεζάνδρειαν έπορεύετο, κατά πόλεις τε παριών έδίδασκεν τους μεν άρειανίζοντας έκτρέπεσ&αι, άσπάζεσ&αι δε το όμοούσιον. εν τισι δε των 8 εκκλησιών και χειροτονίας έποίει, και τούτο γέγονεν αρχή ετέρας μέμψεως κατ'αυτού, ότι εν ταϊς άλλων παροικίαις χειροτονεΐν έπεχείρει. Τα μεν ούν κατά Ά&ανάσιον ούτως τότε προέβαινεν. εν τούτω δε τα 25, 1 δημόσια ούχ ή τυχούσα ταραχή διεδέχετο, περί ης δσα κεφαλαιώδη έπιδραμεΐν ουκ ακαιρον άναλαβόντας βραχύ, ότι του κτιστού της Κων- 2 σταντινουπόλεως τελευτήσαντος οι τρεις αυτού παίδες την βασιλείαν αυτού διεδέςΌντο, ως εν τω προ τούτου βιβλίω πεποιήμεΰα μνήμην, ίστέον 3 δε ότι συνεβασίλευσεν τούτοις ανεψιός αυτών, ω όνομα Δαλμάτιος, όμώνυμος τω ίδίω πατρί· δν έπ' ολίγον συμβασιλεύσαντα οι στρατιώται άνεΐλον, ου κελεύοντος Κωνσταντίου την σφαγήν, αλλά μην ουδέ κωλύοντος. ως δε Κωνσταντίνος ό νέος τοις του αύταδέλφου μέρεσιν επιών 4

3-9 Ath. Apol. sec. 58 (die Briefe an Julius und Athanasios allerdings erst aus dem Jahr 347 [vgl. Schwartz Ges. Sehr. 4, 21 ff.], was Sokr. aus Ath. nicht entnehmen konnte) 16-S. 134,1 Eutrop. X 9,1 f. 18 I 38,12 f. •9-13Soz. III21,3f. 9ff.Epit.81 9 f. Nikeph. IX 26, 325 BC IV 34,1-6 (aus ThA); Nikeph. IX 28, 332 A 18-20 Epit. 82 MF = b

A

T

14-S. 134,7 Cass.

Cass. Arm.

2 παρέχουσα F παρέχουσαι M 1 3 άρειάνειον M' F A -vzov M 1 Ananum Cass. 4 σπουδάζοντες + είτα Arm. 5 τε < b A Arm. (-que Cass.) 8 τότε < Arm. 9 δια δε του πηλονσίου ά&ανάσιος ~ Τ (A. ergo per P. Cass.) | επί b Α εις Τ ad Cass. 10 παρών b A Arm. (?) 11 το όμοούσιον Τ Cass. Arm. τους το όμοούσιον όμολογοΰντας b A (consubstantialitatis dogma Cass. Arm.) 14 οΰτως - τα (= Arm.)] cv τούτω, τα δε Τ (proi'enerunt. interea Cass.) | Καππαδοκίας Γεώργιος ηϋζησεν α παρ' αυτών μεμάϋηκεν κακά. μετά 4 >γάρ τα έβδομα του πάσχα παρ&ένοι εις δεσμωτήριον έβάλλοντο, έπίσκο>ποι ήγοντο υπό στρατιωτών δεδεμένοι, ορφανών και χηρών ήρπάζοντο >οίκίαι τε και άρτοι, έφοδοι κατά των οικιών έγίνοντο και νυκτός οί Χρι10-12 vgl. II 2,10 13 Georgs Einzug in Alexandrian am 24. 2. 357 Apol. de fuga sua 6 f.; vgl. Thdrt. II 14,4-11

17-S. 139,5 Ath.

•7-11 Cass. IV 38,5 7 f. Vita BHG 1472,476 b 13 f. 8-10 Acta conc. Nie. II (787) Mansi XII 1042 A ('Rufin', also Gelasios v. Kais.?, es folgt Sokr. II 38,2) 13-S. 139,5 Cass. V 3; Nikeph. IX 29, 336 C - 337 C 13-S. 139,7 Vita BHG 185,238 B 15 - 239 C 12 13 ff. Ps.-Dion. 175,25-176,4 20 ff. Mich. Syr. S. 137 MF = b

A T (-16)

Cass. (7-11 und von 13 an)

Arm. (Syr.)

l έσχόλαζον (— Arm.)] έσπούδαζον M, γρ. έσχόλαζον a. R. M' | το] τω Τ 3 ουκ έλάττων Τ ου μείων b A | ης] οϊς Τ | παρέσχον hinter άναγκάσαντες ~ Τ | τοις] της Μ' 6 οί δε - 7 υπαγόμενοι < Arm. | κατά] έπϊ Christ. 7 έγίνοντο b A 9 διωγμόν] πόλεμον Arm. 10 περί] κατά Arm. 11 άλλήλοις b Α 12 εκ < Arm. | εν Νίκαια] νικαίας Μ' 1 3 e v < b | Άλεξανδρέων 185 15 φνγής εαυτόν ~ b A | τάδε Τ Cass. Arm. 185 < b A 16 εκεί γεγενημένων (= 185)] έκεϊσε και εν κωνσταντινουπόλει τολμη&έντων Τ* 17 πάλιν* A Arm. 185 Ath. < b Cass. | έπεφύησαν + τίνες Arm. Ι πάλιν2 b Cass. Ath. < A Arm. 185 18 χείρονα - προτέρων Arm. 185 Ath. τα υστέρα χείρονα των πρώτων (vgl. Mt. 12,45) b A (novissima peiora prioribus Cass.) 22 δεσμωτήρια 185 Arm. 24 τε και άρτοι b Α και άρτοι Ath. < Cass. Arm. Syr. και άρπαγαι και Thdrt. 185

138

s

ίο

ΙΓ>

20

25

Sokrates

>στιανοϊ κατεφέροντο, άπεσφραγίσϋησαν ο'ικίαι, και αδελφοί κληρικών >ύπερ των αδελφών έκινδύνευον. και δεινά μεν ταύτα, δεινότερα δε τα 5 >μετά ταύτα τετολμημένα. τη γαρ έβδομάδι μετά την άγίαν πεντηκοστήν >ό λαός νηστεύσας εζήλ&εν περί το κοιμητήριον εύξασϋαι δια το πάντας >άποστρέφεσ&αι την προς Γεώργιον κοινωνίαν. άλλα τούτο μα&ών ό 6 >παμπόνηρος αυτός παροξύνει τον στρατηλάτην Σεβαστιανόν, Μανιχαΐον >δντα, και λοιπόν αυτός μετά πλήΰους στρατιωτών, όπλα και ξίφη γυμνά >και τόξα και βέλη φερόντων, ώρμησεν εν αύτη τη κυριακή κατά των >λαών. και ολίγους εύρων ευχόμενους (οι γαρ πλείστοι λοιπόν δια την 1 >ώραν άναχωρήσαντες ήσαν) τοιαύτα είργάσατο, οία παρ' αυτών έπρεπε >άκούσαντα πραξαι. πυρκαϊάν γαρ άνάψας και στήσας παρ&ένους παρά 8 >τό πυρ ήνάγκαζεν λέγειν έαυτάς της Αρείου πίστεως είναι, ως δε νικώ- 9 >σας αύτάς εβλεπεν και μη φροντιζούσας του πυρός, γυμνώσας λοιπόν >οΰτω κατέκοψεν εις τα πρόσωπα, ως μετά χρόνον μόγις αύτάς έπιγνω>σϋήναι. άνδρας δε κρατήσας τεσσαράκοντα καινοτέρω τρόπω κατέκο- 10 >ψεν ράβδους γαρ τάς από των φοινίκων εύϋϋς τεμών εν έαυταΐς έχού>σας έτι τους σκόλοπας, τα νώτα τούτων ούτως εξέδειρεν, ως τινάς μεν >πολλάκις χειρουργηοήναι δια τους έναποπαγέντας εν αύτοϊς σκόλοπας, ηινάς δε και μη φέροντας άπο&ανεϊν. πάντας μεν ούν τους περιλειφ&έν- 11 >τας ά&ρόως και την παρ&ένον εξώρισαν εις την μεγάλην "Οασιν, τα δε >σώματα των τετελευτηκότων ουδέ τοις Ιδίοις κατά την αρχήν άποδοΰή>ναι συνεχώρησαν, αλλ' έκρυψαν ως ή&έλησαν, άταφα βαλόντες υπέρ του >δοκεΐν αυτούς λαν&άνειν την τοσαύτην ωμότητα, πράττουσι δε τούτο 12 >πεπλανημένοι τη διάνοια οϊ παράφρονες, των γαρ οικείων των τετελευ>τηκότων χαιρόντων μεν δια την όμολογίαν, &ρηνούντων δε δια τα σώμα>τα, μείζον έξηχεΐτο κατ' αυτών ό της ασεβείας και ώμότητος έλεγχος. >και γαρ εύϋύς από της Αιγύπτου και των Λίβυων εξώρισαν μεν έπισκό- 13 >πους Αμμώνιον, Μοΰιν, Γάιον, Φίλωνα, Έρμήν, Πλήνιον, Ψενόσιριν, >Νειλάμμωνα,'Αγά&ωνα, Ανάγαμφον, Αμμώνιον, Μαρκον, Δρακόντιον, MF = b

A Cass. Arm. (-26)

1 επεσφραγίσ&ησαν F Ω 3 τολμήματα Arm. 185 Ω 5 άποτρέπεσ&αι 185 6 ούτος παρώξυνε 185 10 ήσαν Arm. 185 Ω ετνχον b Α | είργάσαντο b A Arm. | έπρεπε παρ'αυτών ~ 185 11 άκούσαντας (άκούσαντα Ω) πραξαι Arm. 185 Ω πραχ&ηναι b A Cass. | άνάψας 185 Ω άψας b Α 12 έαυτάς 185 Ω αύτάς b A 13 λοιπόν] αύτάς 185 14 ούτως Α | κατέκοψεν + αύτάς b A (Arm.) | πρόσωπα aus -ov korr. Α | μόλις 185 Ath. (teilweise) Thdrt. | αύτάς < b 15 Άδέλφιον, Άϋηνόδωρον και πρεσβυτέρους Ίέρακα και Διόσκορον. και 14 >οϋτως πικρώς ήλασαν αυτούς, ως τινάς μεν αυτών εν ταΐς όδοϊς, τινάς δε >έν αύτω τω έςΌρισμω άπο&ανεΐν. εφυγάδευσαν δε επισκόπους πλείους ηριάκοντα· σπουδή γαρ ην αύτοΐς κατά τον Άχαάβ, ει δυνατόν, εξαραι >τήν άλήϋειαν.« Τοιαύτα μεν Ά&ανάσιος περί των υπό Γεωργίου κατά την Άλεξάνδρειαν 15 γενομένων οικείαις διεζήλΰε φωναΐς. ό δε βασιλεύς επί την Ίλλυρίδα 16 γήν έστρατοπεδεύετο' ήγεν γαρ αυτόν εκεϊσε των δημοσίων χρειών ή ανάγκη, μάλιστα δε ή Βετρανίωνος υπό των στρατιωτών άναγόρευσις. γενόμενος δε εν Σιρμίω κατά συνοήκας έντυγχάνει τω Βετρανίωνι και 17 κατασκευάζει μετα&έσΰαι τους άνακηρύξαντας αυτόν στρατιώτας- οι και μετα&έμενοι Κωνστάντιον μόνον άνεφώνουν Αϋγουστον και βασιλέα {και} αυτοκράτορα, Βετρανίωνος δε ούδαμοΰ μνήμη βοώντων εγίνετο. ό δε 18 εύϋϋς αισϋόμενος προδεδόσ&αι παρά τους πόδας έκυλινδειτο του βασιλέως. Κωνστάντιος δε αυτού περιελών τον τε βασιλικόν στέφανον και την άλουργίδα φιλαν&ρωπεύεται, παραινέσας ίδιωτικώ σχήματι ήσυχέστερον διάγειν · πρέπειν γαρ τω προβεβηκότι την ήλικίαν άπραγμονέστερον βιοΰν ή έχειν όνομα φροντίδων μεστόν. τα μεν ούν κατά Βετρανίωνα τοιαύτην 19 εσχεν την εκβασιν, ό δε βασιλεύς αύτω παντοίαν δαπάνην εκ δημοσίων φόρων έκέλευσεν δίόοσϋαι. πολλάκις δε αύτω ύστερον εν Προύση της 20 Βιϋυνίας διάγοντι γράφων έδήλου, ως εϊη μεγίστων άγαΰών αίτιος αύτω γεγονώς, άπαλλάζας φροντίδων και όσα σύνεστιν τη βασιλεία κακά · ουκ ευ δε πράττειν ελεγεν εαυτόν, ότι, ων έκείνω παρέσχεν, αυτός ουκ άπήλαυεν.

9-21 vgl. Zos. II 44; Philost. III 22 (Vetranios Abdankung 25. 12. 350) •7-20 Soz. IV 4,2 f. 7-24 Cass. V 4 10-22 Nikeph. IX 32, 352 AB MF = b

A T (von 5 an)

Cass.

7-S. 140.4 Epit. 86

7 f. Nikcph. IX 31 Anf.

Arm. (von 5 an)

3 έφυγάδευσε 185 6 υπό Γεωργίου < Arm. 8 γήν < b A | ήγαγεν Α | ή vor τών~Τ 9 βρετανίωνος Μ Τ Soz. (Betranioniκαϊ εις τον μονογενή αύτοϋ υϊόν, τον κύριον ημών Ίησοΰν Χριστόν, τον >πρό πάντων των αιώνων εκ του πατρός γεννη&έντα, &εόν εκ ΰεοΰ, φως >έκ φωτός, δι'ου έγένετο τα πάντα, τα εν τοις ούρανοΐς και τα επί της γης, >τά ορατά και τα αόρατα, λόγον όντα και σοφίαν και φως άληϋϊνόν και >ζωήν, τον έπ'εσχάτων των ήμερων δι'ημάς έναν&ρωπήσαντα και γεννη>&έντα εκ της αγίας παρ&ένου και σταυρω&έντα και αποθανόντα και τα>φέντα και άναστάντα εκ νεκρών τη τρίτη ήμερα και άναληφ&έντα εις

7 Markos von Arethusa formulierte vielmehr das Bekenntnis der Synode von Rimini 359 (Germinius bei Hilar. 4, 163,18) 8-13 das erste der beiden angeblichen lateinischen Bekenntnisse von Sirmium 351 (II 30,31-41) ist vielmehr das lateinisch formulierte der Synode von Sirmium 357, das zweite (II 37,18-24) ist auf den 22.5.359 datiert 16-S. 146,6 Ath. de syn. 27 f.; die lateinischen Texte bei Hilar. de syn. 38. 11 17 Eph. 3,15 Ί-3 Mich. Syr. S. 136 Nikeph. 341 D - 344 A

1-4 Nikeph. 341 D 6-S. 144,14 Cass. V 7

6-10 Soz. IV 6,7; Mich. Syr. S. 136; 7 f. Epit. 88 10-S. 146,8 Nikeph.

344 B - 349 C MF = b

A T (von 3 an)

Cass. Arm. (-14)

l δε (= Arm.) tilgt Ha. (Val. bers.) < Cass. 3 τούτον Μ1 | γενομένου Μ1 6 avτοϊς περί της πίστεως δεδογμένων b A .Arm. (Soz.) fidei dogmata Cass. 8 άλλην b A άλλα Cass. (sed) τάς αλλάς Arm. | δε Christ. | σύμφωνον - 10 ύπηγόρευσεν < Arm. Π έκ&έσεων b A | τη - συζεύζας < Arm. 12 υποτάξω b A | δεύτερον] έτερον Arm. | Άριμήνω Cass. σιρμίω b Α Τ Arm. 13 τάξομεν A Arm. τάξωμεν b | άριμίνω A (Arm.) 14 αμφότερα A 15 της πίστεως < Τ 16 f. και ποιητήν των πάντων] πάντων και ποιητήν Τ 17 ούρανώ Τ Cass. Ath. ούρανοΐς b A 20 ra1 2 1 2 1 < Τ | τα ] τα τε Ath. 21 τα < Τ | τα < Τ | άόρα Μ

5 30, 1 2 3 4 5 6

7

142

5

ίο

],->

2ο

2,Γ>

Sokrates

>ούρανόν και καϋίσαντα εκ δεξιών του πατρός και έρχόμενον επί συντε>λεία του αιώνος κρϊναι ζώντας και νεκρούς και άποδοϋναι έκάστφ κατά >τά έργα αυτού, ου ή βασιλεία ακατάπαυστος ούσα διαμένει εις τους άπεί>ρους αιώνας' έσται γαρ κα&εζόμενος εν δεξιά του πατρός ου μόνον εν >τώ αΐώνι τούτω, αλλά και εν τω μέλλοντι. και εις το πνεύμα το αγιον, 8 >τουτέστι τον παράκλητον, όπερ έπαγγειλάμενος τοις άποστόλοις μετά την >εις ουρανούς αυτού άνοοον άποστεΐλαι, διδάξαι και ύπομνήσαι αυτούς >πάντα, επεμψεν, δι'ου και αγιάζονται αϊ των εϊλικρινώς εις αυτόν πεπι>στευκότων ψυχαί. >Τούς δε λέγοντας εξ ουκ όντων τον υίόν ή εξ ετέρας υποστάσεως και 9 >μή εκ του ΰεοϋ, και ότι ην χρόνος ή αιών ότε ουκ ην, αλλότριους οϊδεν >ή αγία κα&ολική εκκλησία, πάλιν οϋν εροϋμεν ει τις τον πατέρα και 10 >τόν υίόν δύο λέγει &εούς, άνά&εμα έστω. και ει τις λέγων &εόν τον Χρι>στόν, προ αιώνων υίόν του ΰεοϋ, ύπουργηκότα τω πατρι εις την των όλων >δημιουργίαν μη όμολογοίη, άνά&εμα έστω. ει τις τον άγέννητον ή με- 11 >ρος αυτού εκ Μαρίας λέγειν γεγεννήσ&αι τολμά, άνά&εμα έστω. ει τις >κατά πρόγνωσιν προ Μαρίας λέγοι τον υίόν είναι και μη προ αιώνων >εκ του πατρός γεγεννημένον προς τον &εόν είναι και δι' αυτού γεγενή>σ&αι τα πάντα, άνά&εμα έστω. ει τις την ούσίαν του ΰεοϋ πλατύνεσ&αι 12 >ή συστέλλεσΰαι φάσκοι, άνά&εμα έστω. ει τις πλατυνομένην την ούσίαν >τοϋ &εοϋ τον υίόν λέγοι ποιεΐν ή τον πλατυσμόν της ουσίας αυτού υίόν >όνομάζοι, άνά&εμα έστω. ει τις ένδιά&ετον ή προφορικόν λόγον λέγοι 13 >τόν υίόν του &εοΰ, άνά&εμα έστω. ει τις αν&ρωπον μόνον λέγοι τον εκ >Μαρίας υίόν, άνά&εμα έστω. ει τις, &εόν και άν&ρωπον τον εκ Μαρίας >λέγων, &εόν τον άγέννητον αυτόν νοεί, άνά&εμα έστω. ει τις το 'εγώ 14 >&εός πρώτος και εγώ μετά ταύτα και πλην εμού ουκ εστίν &εός', έπ'άναι>ρέσει ειδώλων και των μη όντων &εών εϊρημένον, έπ'αναιρέσει του μονογενούς προ των αιώνων &εοΰ Ίουδα'ίκώς εκλαμβάνοι, άνά&εμα έστω.

25 f. Is. 44,6

•20 f. Soz.IV6,8 MF = b A T Cass. l καΰήμενον εις δεξιά T κα&εσΰέντα εν δεξιά Ath. 2 των αιώνων Τ (saeculi Cass.) 5 το ayiov πνεύμα Τ 6 τον] το Τ 7 αυτόν < b Α | διδάξαι τε Τ και διδάξαι b A 8 αί u.Z. Τ 10 υποστάσεως + ως Τ 12 αγία + και Τ 14 προαιώνιον b A 15 ει] ή (durch Korr.?) Τ 16 λέγει γενεΐσ&αι (ν aus γεν [?] korr.) Τ 17 π/οό 1 Τ Cass. Ath. τον εκ b Α | λέγοι b Α Cass. (dixent) Ath. (Κ") λέγει Τ Ath. | τον Μ1 Τ < Μ' F A 20 φάσκει Τ Ath. (Κ''Ρ) 21 λέγοι in oder aus -ει korr. Τ λέγει Α | αυτόν} της αντον τον Τ 22 προφορικόν + τον Μ1 23 λέγοι μόνον ~ Τ | λέγει b Α 23 f. τον υίόν τον εκ μαρίας b Α 25 αυτόν] ούτω Ath. 26 ΰεός + το b Α + τοοτο αυτό το Μεϊ τις το 'ό λόγος σάρζ έγένετο' άκούων τον λόγον εις σάρκα μεταβεβλή- 15 >σ&αι νομίζοι ή τροπήν ύπομεμενηκότα άνειληφέναι την σάρκα λέγοι, >άνά&εμα έστω. ει τις τον μονογενή υίόν τον &εοΰ έσταυρωμένον άκού- 16 >ων, την &εότητα αυτού φ&οράν ή πά&ος ή τροπήν ή μείωσιν ή άναίρεσιν >ύπομεμενηκέναι λέγοι, άνά&εμα έστω. ει τις το 'ποιήσωμεν άν&ρωπον' 17 >μή τον πατέρα προς τον υίόν λέγειν, αλλ' αυτόν προς εαυτόν λέγοι τον >&εόν είρηκέναι, άνά&εμα έστω. ει τις τω Ιακώβ μη τον υίόν ως αν&ρω- 18 >πον πεπαλαικέναι, άλλα τον άγέννητον &εόν ή μέρος αύτοϋ λέγοι, ανάθεμα έστω. ει τις το 'έβρεζεν κύριος πυρ παρά κυρίου1 μη έπϊ του 19 >πατρός και του υίου έκλαμβάνοι, αλλ'αυτόν παρ'εαυτού λέγοι βεβρεχέ>ναι, άνά&εμα έστω · εβρεξεν γαρ κύριος ό υιός παρά κυρίου του πατρός. >εϊ τις άκούων κύριον τον πατέρα και τον υίόν κύριον, και κύριον τον 20 >πατέρα και τον υίόν (έπεϊ "κύριος εκ κυρίου') δύο λέγοι ϋεούς, άνάϋεμα >έστω. ου γαρ συντάσσομεν τον υίόν τω πατρί, αλλ' ύποτεταγμένον τω 21 >πατρί· ούτε γαρ κατήλ&εν επί Σόδομα άνευ βουλής του πατρός ουδέ >εβρεξεν αφ'εαυτού, αλλά παρά κυρίου αύ&εντοϋντος, δηλαδή του πατρός, 22 >οΰτε κά&ηται εκ δεξιών αφ' εαυτού, αλλ' ακούει λέγοντος του πατρός >'κά&ου εκ δεξιών μου', {άνά&εμα έστω] ει τις τον πατέρα και τον υίόν 23 >και το αγιον πνεύμα εν πρόσωπον λέγοι, άνά&εμα έστω. ει τις το πνεύμα >τό αγιον παράκλητον λέγων τον άγέννητον λέγοι ϋεόν, άνά&εμα έστω. >εϊ τις, ως έδίδαξεν ημάς, μη άλλον λέγοι τον παράκλητον παρά τον υίόν 24 >(εϊρηκε γαρ 'και άλλον παράκλητον πέμψει ύμΐν ό πατήρ, δν ερωτήσω >έγώ'), άνά&εμα έστω. ει τις το πνεύμα το αγιον μέρος λέγοι του πατρός 25 >ή του υίου, άνά&εμα έστω. ει τις τον πατέρα και τον υίόν και το αγιον >πνεΰμα τρεις λέγοι &εούς, άνά&εμα έστω. ει τις βουλήσει του &εοϋ ως 26 1 Ιο. 1,14

5 Gen. 1,26

9 Gen. 19,24

18 PS. 109,1

22 f. Ιο. 14,16

*14 f. Soz. IV 6,8 MF = b A T

Cass.

2 ύπομεμενηκέναι + και μη T | λέγοι T Ath. < b A Cass. 4 την ϋεότητα αύτοΰ < b A Cass. I ή τροπήν < Τ | τροπήν + κατά την ϋεότητα. ή Μ Γ | ή άναίρεσιν ή μείωσιν ~ Τ 5 dicil Cass. | ποιήσομεν Τ 6 εαυτόν] αυτόν Τ 7 έστω] danach ein Anathematismos in allen Zeugen ausgefallen (von Val. aus Ath. erg nzt) 9 πυρ Τ Ath. < b A Cass. Ath. (R) | παρά + του b A 10 έκλάβοι Τ | λέγει T (dixerit Cass.) 12 κύριον1] και Τ | και1] κύριον M r | και2] καλεί Ύ \ κύριον* + και Τ 13 έπεϊ T Ath. είποι και b A Cass. | κυρίου + λέγων b A Cass. | λέγει Τ | ϋεούς aus fc v korr. T 14 f. αλλ' - πατρί < T 15 επϊ σόδομα T Ath. εις σώμα b A Cass. 16 άλλα παρά] αλλ'υπό Τ | δηλαδή < Μ 17 αλλά b Α | του πατρός λέγοντος ~ b A (dicente patre Cass.) 18 άνά&εμα έστω b Α Τ Ath. (RK) < Cass. Ath. 19 λέγει Τ Cass. 20 Aeyo>v] λέγοι (?) Μ1 | λέγει b A assent Cass. 21 ημάς + ή γραφή Μ Γ + ό κύριος Ath. | λέγει b, aus λέγειν korr. Τ dicit Cass. 22 ύμϊν < Τ 22 f. εγώ ερωτήσω ~ b A (rogabo ego Cass.) 23 το αγιον < b A Cass. | λέγει b A T dicit Cass. 24 πρα durch Korr. M r (wohl W M 1 ) 25 λέγει Τ Cass.

144

5

ίο

is

20

Sokrates

>εν των ποιημάτων γεγονέναι λέγοι τον υίόν του ϋεοΰ, άνά&εμα έστω. ει >τις μη ϋελήσαντος τον πατρός γεγεννήσ&αι λέγοι τον υιόν, άνά&εμα έστω' >ού γαρ μη βονλομένον του πατρός βιασ&εϊς ό πατήρ, υπό ανάγκης φυσι- 27 >κής άχ&είς, ως ουκ ή&έλησεν, έγέννησε τον υϊόν, αλλ' άμα τε έβουλήϋη >καϊ άχρόνως και άπα&ώς εξ εαυτού αυτόν γεννήσας έπέδειζεν. {άνά&εμα >εστω} ει τις άγέννητον και αναρχον λέγοι τον υίόν ως δύο άναρχα και 28 >δύο άγέννητα λέγων και δύο ποιών &εούς, άνά&εμα έστω' κεφαλή γαρ 29 >έστιν και αρχή πάντων ό υιός, 'κεφαλή δέ\ 6 εστίν αρχή, 'του Χρίστου >ό &εός'· ούτως γαρ εις μίαν αναρχον των όλων αρχήν δι'υίοϋ εύσεβώς τα >πάντα άνάγομεν. και πάλιν ούν διακριβοϋντες του Χριστιανισμού την 30 >εννοιαν λέγομεν ότι, ει τις Χριστόν Ίησοΰν υίόν του &εοϋ προ αιώνος >δντα και ύπουργηκότα τω πατρϊ εις την των όλων δημιουργίαν μη λέγοι, >άλλ εξ ου εκ Μαρίας εγεννή&η, έκτοτε και υίόν και Χριστόν κεκλήσ&αι >καϊ αρχήν είληφέναι του &εόν είναι, άνά&εμα έστω.« »Επειδή περί πίστεως εδοξέν τίνα διάσκεψιν γενέσ&αι, πάντα ασφαλώς 31 >εζητήϋη και διερευνήϋη εν τω Σιρμίω επί παρουσία Ούάλεντος και Ούρ>σακίου και Γερμηνίου και των λοιπών, συνέστηκεν ένα &εόν είναι πα- 32 >τέρα παντοκράτορα, κα&ώς και εν πάση τη οικουμένη καταγγέλλεται, >καϊ ένα μονογενή υίόν αύτοΰ Ίησοΰν Χριστόν τον κύριον και &εόν και >σωτήρα ημών, εξ αύτοϋ προ πάντων αιώνων γεννη&έντα · δύο δε &εούς 33 >μή χρήναι λέγειν, επειδή αυτός ό κύριος εϊρηκεν 'πορεύομαι προς τον >πατέρα μου και πατέρα υμών και &εόν μου και &εόν υμών.' δια τούτο 34 >καϊ πάντων &εός εστίν, κα&ώς και ό απόστολος έδίδαζεν 'ή Ιουδαίων >ό &εός μόνων, ουχί δε και έ&νών; ναι και έϋνών, έπείπερ εις ό &εός, δς 8 f. Ι Kor. 11,3

21 f. Ιο. 20,17

*6 Soz. IV 6,8

15-S. 147,3 Cass. V 8

MF = b A T

23-S. 145,1 Rom. 3,29f.

Cass.

l ποιημάτων T Ath. κτισμάτων b A 2 γεγενήσ&αι T | τον νίόν λέγοι ~ b A lium dixeril Cass. 3 μη - πατρός < Cass. Ath. (non enim nolente patre coactus pater Hilar.) | πατήρ + ή Τ 4 άχ&είς] αύ&ις b A | ήΰέληαεν T Ath. (BrKPO) ή&ελεν b A Ath. (R) 5 εαυτού] αύτοΰ b A 5 f. άνά&εμα έστω b AT Ath. (OR) < Cass. 6 λέγει b (A) Cass. | και2 + ως T 7 λέγοι T 85 εστίν αρχή Ath. | 5 und αρχή < b A Cass. 11 Ίησοΰν] &εόν Cass. Ath. | προ αιώνων b A προαιώνιον Ath. 12 και < b A 13 έγεννήϋη εκ μαριας ~ b A (ex Maria natus est Cass.) | Χριστόν] κύριον Τ 14 του] τον zweimal T | &εοΰ F A 1 | έστω + ως ό σαμοσατεύς Μ° F A Cass. + πίστις έκτε&εΐσα ετέρα εν σιρμίω ρωμα'ίστϊ και έρμηνευΰεΐσα Μ (a. R.) F A (a. R.) (Cass.) + άλλη (+ κατά Τ2) των αυτών άρειανών εκ&εσις Τ 15 γεγενήσ&αι b Α (+ και ΜΓ) 16 διερεννή&η Τ Cass. Ath. (διη-) διερμηνεύΰη Μ' F Α (διη- ΜΓ) 17 Germanii Cass. (Hss.) 18 παντοκράτορα: πα- aus προ- (?) korr. Τ 19 αύτοϋ υίόν ~ b Α 20 πάντων Τ των Ath. < b A Cass. 21 επειδή + και b A Cass. 23 και'2 b A Cass. Ath. < Τ 24 μόνων M r T Ath. (μόνων 1 ό ϋεός ~) μόνον Μ F A Cass. | δε < Μ Cass. Ath. NT | ειπερ Μ NT (teilweise) | εις - S. 145,1 δικαιώσει < Cass. | ό 2 < b A

Kirchengeschichte IT 30,26-40

5

ίο

ιs

20

25

145

>0ικαιώσει περιτομήν εκ πίστεως και άκροβυστίαν δια της πίστεως.' και >τά μεν λοιπά πάντα συμφωνεί και ούδεμίαν έχει άμφιβολίαν επειδή δε 35 >πολλούς τινας κινεί περί της λεγομένης 'Ρωμα'ίστϊ μεν σονβσταντίας, /Ελληνιστί δε λεγομένης ουσίας, τουτέστιν ίνα άκριβέστερον γνωσ&η το >όμοούσιον ή το λεγόμενον όμοιούσιον, ου χρή τίνα τούτων παντελώς >μνήμην γίνεσ&αι ουδέ περί τούτων έζηγεΐσ&αι τη εκκλησία δια ταύτην >τήν αίτιον και δια τούτον τον λογισμόν, ότι εν ταΐς &είαις γραφαΐς ου >γέγραπται περί τούτων, και ότι ταύτα υπέρ την άν&ρώπων γνώσιν και >τόν αν&ρώπινον νουν εστίν, και ότι ουδείς δύναται την γενεάν του υίοϋ >διηγήσασ&αι, καϋώς γέγραπται· 'την γενεάν αυτού τίς διηγήσεται;'μόνον >γάρ εϊδέναι τον πατέρα φανερόν εστίν, πώς τον υίόν έγέννησεν, και πάλιν >τόν υίόν, πώς αυτός γεγέννηται από του πατρός, ούδενί δε άμφίβολόν 36 >έστιν μείζονα είναι τον πατέρα τιμή και αξία και &εότητι, και αύτω τω >όνόματι τω πατρικω μείζονα είναι, διαμαρτυρουμένου αυτού του υίοϋ· >'ό έμέ πέμψας πατήρ μείζων μου εστίν', και τούτο δε κα&ολικόν είναι 37 >ούδεϊς αγνοεί, δύο πρόσωπα είναι πατρός και υίοϋ, και τον μεν πατέρα >μείζονα, τον δε υίόν ύποτεταγμένον μετά πάντων ων αύτω ό πατήρ αυτού >ύπέταξεν τον δε πατέρα αρχήν μη έχειν και άόρατον είναι και ά&άνατον 38 >εϊναι και άπαοη είναι, τον δε υίόν γεγεννήσ&αι εκ του πατρός, &εόν εκ >ϋεοΰ, φως εκ φωτός, και τούτου την γέννησιν, κα&ώς προείρηται, μηδένα >γινώσκειν εί μη μόνον τον πατέρα· αυτόν δε τον υίόν και κύριον και ΰεόν 39 >ήμών σάρκα ήτοι σώμα, τουτέστιν ανϋρωπον, εϊληφέναι εκ Μαρίας της >παρΰένου, καΰάπερ και ό άγγελος προευηγγελίσατο. κα&ώς δε και πάσαι >αί γραφαΐ διδάσκουσι και μάλιστα αυτός ό απόστολος, ό διδάσκαλος των >έϋνών, αν&ρωπον άνέλαβεν ό Χριστός από Μαρίας της παρθένου, δι'ου >πέπονϋεν. το δε κεφάλαιον πάσης της πίστεως και ή βεβαιότης εστίν, 40 10 Is. 53,8

15 Ιο. 14,28

*2-9 Soz. IV 6,9; Epit 88

3 f. Mich. Syr. S. 136

13 f. 17 Soz. IV 6,10

18. 20 f. So/.

IV 6,10

MF = b A T

Cass.

l και - πίστεως T Cass. Ath. (της τες βαπτίζετε πάντα τα εϋνη εις το όνομα του πατρός και του υϊοΰ και >τοΰ άγιου πνεύματος.' ακέραιος δε και τέλειος εστίν ό άρι&μός της τρι>άδος. ό δε παράκλητος, το πνεύμα το άγιον δι'υϊοΰ άποσταλέν, ήλϋεν 41 >κατά την έπαγγελϊαν, ϊνα τους αποστόλους και πάντας τους πιστεύοντας >άναδιδάςη και άγιάση.« Τούτοις τον Φωτεινόν και μετά κα&αίρεσιν συν&έσ&αι και συνυπογρά- 42 ψαι συμπείΰειν έπειρώντο, έπαγγελλόμενοι άποδώσειν αύτω την έπισκοπήν, ει εκ μετανοίας άναϋεματίσει μεν το παρευρε&έν αύτω δόγμα, συνϋηται δε τη αυτών γνώμη, ό δε την μεν πρότασιν ουκ εδέξατο, προεκα- 43 λεΐτο δε αυτούς εις διάλεξιν. διό ημέρας όρισϋείσης γνώμη και του βασιλέως συνήλΰον οι τε παρόντες επίσκοποι και των συγκλητικών ουκ ολίγοι, ους έκέλευσεν παρεΐναι τη διαλέξει ό βασιλεύς, εφ'ων άντεκατέστη τω 44 Φωτεινω Βασίλειος ό της εν Άγκυρα τότε προεστώς εκκλησίας, όξυγράφων τε τάς φωνάς αυτών γραφόντων μεγίστη δη μάχη μεταξύ των παρ' 45 έκατέρου λόγων έγένετο· εν οϊς Φωτεινός ήττηϋ'εις κατεκρίϋη, εν φυγή τε διάγων του λοιπού λόγους συνέγραφεν άμφοτέραις ταΐς γλώσσαις, έπεϊ μηδέ της 'Ρωμαϊκής άμοιρος ην. εγραφεν δε και κατά πασών αιρέσεων, 46 το οίκεΐον δόγμα μόνον παρατι&έμενος. Περί μεν οΰν Φωτεινού τοσαΰτα είρήσϋω. ϊστέον μέντοι ότι οι εν Σιρ- 47 μίω συνελ&όντες επίσκοποι μετέγνωσαν επί τη 'Ρωμαϊκή της πίστεως εκϋέσεί" πολλά γαρ μετά την εκδοσιν εναντία εχειν αύτοϊς κατεφαίνετο. διό σπουδήν έτί&εντο παρά των έκγραψαμένων άναλαμβάνειν αυτήν. 48 επειδή δε πολλοί άπεκρύψαντο, ό βασιλεύς διατάγμασιν έκέλευσεν ζητεισ&αι την εκδοσιν, τιμωρίαν άπειλήσας, ει τις φωρα&είη κρυπτών αυτήν. 1-«! Mt. 28,19 7 mit τούτοις kann nur das wirkliche Symbol von Sirmium 351 (§§ 5-30) gemeint sein 10-16 vor der Synode von 351, vgl. Epiph. Panar. 71,1,4-6 20-25 vgl. Ath. de syn. 29,1, was sich aber auf die Formel vom 22. 5. 359 bezieht •7-20 Soz. IV 6,14-16 MF = b

A T

20-S. 147,2 Soz. IV 6,11

Cass. Arm. (von 7 an)

l αεί + εστί και T 2 βαπτίζετε (-ται Τ) - εϋ\>η Τ Ath. μα&ητεύσατε πάντα τα εϋνη βαπτίζοντες αυτούς b A Cass. NT | το < Τ 2 f. του (dreimal) < Τ 6 άναδιδάζτ) και < b Α Cass. | άγιάση και άναδείζη b Α 8 έπαγγειλάμενοι b A Arm. (promittentes Cass.) 9 μεν < Τ 11 διό ημέρας όρισϋείσης Τ Cass. (Arm.) όρισ&εΐσης δε ημέρας b A | και Κωνσταντίου εν ύπατεία Φλαβίου Εύσεβίου και Ύπατίου των λαμπροτά>των εν Σιρμίω τη προ ένδεκα καλανδών Ιουνίων. >Πιστεύομεν εις ένα τον μόνον και άληϋϊνόν &εόν πατέρα παντοκρά- 19 >τορα, κτίστην και δημιουργόν των πάντων, και εις ένα μονογενή υίόν του >&εοΰ τον προ πάντων των αιώνων και προ πάσης αρχής και προ παντός >έπινοουμένου χρόνου και προ πάσης καταληπτής έπινοίας γεγεννημένον >άπα&ώς εκ του ΰεοϋ, δι' ου οι τε αιώνες κατηρτίσϋησαν και τα πάντα >έγένετο, γεγεννημένον δε μονογενή, μόνον εκ μόνου, υπό του πατρός, >&εόν εκ ΰεοϋ, δμοιον τω γεννήσαντι αυτόν πατρϊ κατά τάς γραφάς, ου >τήν γέννησιν ουδείς έπίσταται ή μόνος ό γεννήσας αυτόν πατήρ, τούτον 20 >ισμεν τον μονογενή αύτοΰ υιόν νεύματι πατρικώ παραγενόμενον εκ των >ούρανών εις άΰέτησιν της αμαρτίας και γεννηϋέντα εκ Μαρίας της παρθένου και άναστραφέντα μετά των μαϋητών και πασαν την οικονομίαν >πληρώσαντα κατά την πατρικήν βούλησιν, σταυρωϋ'έντα και αποθανόντα >και εις τα καταχθόνια κατελ&όντα και τα εκεΐοε οίκονομήσαντα, δν πυλω>ροϊ αδου ϊδόντες έφριξαν, και άναστάντα τη τρίτη ήμερα και άναστρα>φέντα μετά των μαϋητών και τεσσαράκοντα ήμερων πληρουμένων άνα- 21 >ληφ&έντα εις τους ουρανούς και κα&εζόμενον εκ δεξιών του πατρός και >έλευσόμενον τη εσχάτη ήμερα τη δόζη τη πατρική, αποδίδοντα έκάστω >κατά τα έργα αυτού, και εις το αγιον πνεύμα, δ αυτός ό μονογενής του 22 >&εοΰ υιός Ιησούς Χριστός έπηγγείλατο πέμψαι τω γένει των άνΰρώπων >τόν παράκλητον κατά το γεγραμμένον 'απέρχομαι προς τον πατέρα μου >και παρακαλέσω τον πατέρα μου, και άλλον παράκλητον πέμψει ύμΐν,

7 f. 22. 5. 359

21 f. lob 38,17

*l-3 Soz. IV 17,10

28-S. 155,2 vgl. Ιο. 14,12. 16 f. 16,14. 14,26

1-9 Nikeph. IX 39, 380 C

15 Soz. IV 17,3. 5

MF = b A Cass. Arm. (-4) 2 άναγινώσκεσ&αι: κ durch Korr. M r | δε < Cass. 4 άριμίνω Μ1 FA | φανεράν 1 1 1 M φανερόν τε M F A εϊτις Μ | έρμηνεύΰη Μ 6 ή1 Ath. 7 Κωνσταντίου] του ευσεβέστατου και καλλινίκου βασιλέως Κ. Αυγούστου του αιωνίου Σεβαστοΰ Ath. | εν < Ath. | Φλαουίων Ath. | ύπατείου Α 9 παντοκράτορα + και Ath. 10 απάντων Α 11 αρχής < Μ1 14 έγένοντο Α | εκ μόνου < Α | υπό < M r Ath. (KPOF) 16 ή] ει μη Ath. 17 τον - αύτοΰ] τον &εοΰ μονογενή Ath. 18 της1 < Ath. 22 άναστάντα + εκ νεκρών Ath. 23 πεντήκοντα Ath. 25 ήμερα + της αναστάσεως Ath. 26 f. του - Χριστός < Ath. (au er RE) 29 πέμψαι Α1 πέμπει Μ' r

Kirchengeschichte II 37,15-33

5

ίο

is

2ο

25

so

l 55

>τό πνεύμα της άλη&είας· εκείνος εκ του εμού λήψεται και διδάξει και >ύπομνήοει υμάς πάντα.' >Τό δε όνομα της ουσίας δια το άπλούστερον υπό των πατέρων τε&εΐ- 23 >σΰαι, άγνοούμενον δε υπό των λαών σκάνδαλον φέρειν δια το μήτε τάς >γραφάς τούτο περιέχειν, ήρεσεν τούτο περιαιρεΰήναι και παντελώς μη>δεμίαν μνήμην ουσίας επί ϋεοϋ είναι του λοιπού δια το τάς ΰείας γραφάς >μηδαμοΰ περί πατρός και υίοϋ ουσίας μεμνήσ&αι. δμοιον δε λέγομεν 24 >τόν υίόν τω πατρϊ κατά πάντα, ως αϊ άγιαι γραφαϊ λέγονσίν τε και διδά>σκονσιν.« Τούτων άναγνωσϋ'έντων διαναστάντες, οϊς ταύτα ουκ ήρεσεν, 25 έφασαν »ου δεόμενοι πίστεως ενταΰ&α συνεληλύ&αμεν (υγιή γαρ φυλάττομεν, ην εζ αρχής παρειλήφαμεν), αλλ' ίνα, ει τις περί ταύτην καινοτομία γένοιτο, ταύτην κωλύσωμεν. ει ούν τα άναγνωσΰέντα μηδέν 26 καινοτομεί, φανερώς ήδη την Άρειανήν αΐρεσιν άναϋεματΐσατε, καΰ' ον τρόπον και τάς αλλάς αιρέσεις ό παλαιός κανών της εκκλησίας ως βλάσφημους εξέβαλεν. ότι γαρ το βλάσφημον Αρείου δόγμα τους ΰορύβους 27 της εκκλησίας και τάς άχρι νυν γινομένας εκίνησε ταραχάς, τοϋτο τη οικουμένη δήλον κα&έστηκεν.« αυτή ή πρότασις υπό των περί Ούρσά- 28 κιον και Ούάλεντα, Γερμάνιόν τε και Αύξέντιον και Δημόφιλον και Γάιον μη δεχϋεΐσα τελέως την έκκλησίαν διέσπασεν. ούτοι μεν γαρ τοις τότε 29 {κατά την} εν Άριμήνω άναγνωσ&εΐσιν προσέϋεντο, οί δε την εν Νίκαια πίστιν αύϋις έκύρωσαν, κατεγέλασαν δε και της προγραφής των άναγνω- 30 σΰ'έντων, μάλιστα δε Ά&ανάσιος δι' ων προς τους εαυτού γνωρίμους επιστέλλων τοιάδε κατά λέξιν φησίν »Τί γαρ ελειπεν διδασκαλίας εις εύσέβειαν τη κα&ολική εκκλησία, ϊνα 31 >νυν περί πίστεως ζητώσιν και την ύπατείαν των παρόντων χρόνων προηάσσωσιν των παρ' αυτών εκτιθεμένων ρημάτων δήϋεν περί πίστεως; >0ύρσάκιος γαρ και Ούάλης και Γερμάνιος και οί συν αύτοϊς πεποιήκα- 32 >σιν, δ μήτε γένονε μήτε ήκούσϋη πώποτε παρά Χριστιανοΐς. γράψαντες 33 >γάρ, ως ή&ελον αύτοϊ πιστεύειν, προέταξαν την ύπατείαν και τον μήνα

10-23 Ath. de syn. 9

23-S. 157,21 Ath. de syn. 3 f.

*3-9 Soz. IV 17,5, vgl. IV 6,12; Nikeph. 380 C MF = b

Λ

Τ (von 25 an)

Cass. (-24)

5 Γ. Soz. IV 17,3

22-24 Soz. IV 17,10

Arm. (10-24)

3 υπό] παρά Ath. 5 ήρεσκεν b 11 ημείς Arm. Ath. 13 ταύτην < Arm. | κωλύσομεν b 15 της εκκλησίας < Arm. 18 πρότασις + ή b 19 Γερμίνιον Arm. 21 κατά την < Arm. | εν1 < Μ1 | Άριμήνω Christ. | άναγνωσ&εΐσαν (?) Μ1 25 ελιπεν b Α | διδασκαλίας b A Ath. < Τ 26 ζητοΰ(σιν) Τ | προτάσσωσι aus προσ- korr. Τ 27 δή&εν < Α | περί + της b Α 28 και οί συν αύτοϊς Τ Ath. < b A 29 γέγονέ + ποτέ Τ | πώποτε Τ Ath. ποτέ b A

156

s

ιο

is

2ο

25

Sokrates

>καϊ την ήμέραν τον παρόντος χρόνου, ίνα δείζωσι πάσι τοις φρονίμοις, >οτι μη πρότερον, αλλά νυν επί Κωνσταντίου αρχήν έχει τούτων ή πί>στις. πάντα γαρ προς την ίδιον αϊρεσιν βλέποντες εγραφον. προς τον- 34 >τοις γαρ περί τον κυρίου προσποιούμενοι γράφειν άλλον δεσπότην έαυ>τών όνομάζουσιν Κωνστάντιον αυτός γαρ ην ό την δυναστείαν της άσε>βείας αύτοΐς παρέχων, και αίώνιον δε αυτόν βασιλέα είρήκασιν οι τον 35 >υίόν άίδιον είναι αρνούμενοι· ούτως εΐσϊ προς άσέβειαν Χριστομάχοι. >άλλ' ίσως αύτοΐς εστίν πρόφασις της ύπατείας ή των αγίων προφητών 36 >χρονογραφία. άλλα καν τούτο τολμήσωσιν ειπείν, πολύ την άμα&ίαν εαυ>τών εξαγγέλλουσιν. αϊ μεν γαρ των αγίων προφητεΐαι χρόνων εχονσι 37 >μνήμην, και Ησαΐας μεν και Ώσηε εν ήμέραις Όζίου και Ίωάϋαμ και >Άχαζ και Έζεκίου γεγόνασιν, Ιερεμίας δε εν ήμέραις Ίωσίον, Ιεζεκιήλ >δέ και Δανιήλ επί Κύρου και Δαρείου, και άλλοι εν άλλοις χρόνοις έπρο- 38 >φήτενσαν, ου της θεοσέβειας αρχήν καταβαλλόμενοι (ην γαρ και προ >αύτών και άεϊ ην, και προ καταβολής κόσμου ταύτην ήμΐν ό &εός εν Χρι- 39 >στω προητοίμασεν), ουδέ της αυτών δε πίστεως τους χρόνους εσήμαινον 40 >(ήσαν γαρ και προ τούτων των χρόνων αύτοϊ πιστοί), άλλα της δι'αυτών >έπαγγελίας ήσαν οι χρόνοι, ην δε ή επαγγελία προηγουμένως μεν περί 41 >τής επιδημίας του σωτήρος ημών, έπακολούϋημα δε περί των έσομένων >τώ Ισραήλ και τοις εϋνεσιν, και ήσαν οι χρόνοι σημαινόμενοι ουκ αρχής >πίστεως, καΰά προεΐπον, αλλ' αυτών των προφητών, κα&' ους ούτοι γενό>μενοι τοιαύτα προεφήτευον. ούτοι δε ο'ι νυν σοφοί ούχ ιστορίας εξηγού- 42 >μενοι ουδέ τα μέλλοντα προλέγοντες, αλλά γράψαντες 'ές~ετέΰη ή πίστις >ή κα&ολική' εύϋύς προσέϋηκαν και την ύπατείαν και τον μήνα και την >ήμέραν, ΐν', ώσπερ οί άγιοι των ιστοριών και της εαυτών διακονίας τους 43 >χρόνους εγραφον, ούτως ούτοι της εαυτών πίστεως τον χρόνον σημαίνω>σιν. και εϊ&ε περί της εαυτών εγραφον (νυν γαρ ήρξατο) και μη ως 44 11 f. Is. 1,1; Hos. 1,1

12 vgl. ler. 1,2

13 vgl. Dan. 6,28

*6f. Soz. IV 17,10 MF = b

A T

2 εσχεν T | τούτων aus -το (?) korr. T 3 πάντα M 1 T Ath. πάντες M r F A | έγραψαν Ath. 4 γαρ] δε Μ Γ < Ath. | εαυτών aus -όν korr. T έαντοΐζ (nach όνομάζουσιν) Ath. 7 είναι T Ath. (V) < h A Ath. 8 αΰτοϊς εστί T Ath. ~ b A | της < b A 9 f. αυτών έζαγγελόϋσιν Τ 10 προφητών Τ 11 άζίου M 1 12 αχας (?) M 1 13 προεφήτευσαν A < T 15 ην T Ath. < b A | κόσμου < b A 16 δε < M r 17 των χρόνων < T | της nachtr glich eingef gt T | δια τούτων Τ 18 επαγγελίας Μ Γ Τ Ath. (Ο) απαγγελίας M' F A Ath. | ην δε ή Ύ Ath. ή δε b A | προηγουμένη Ath. (-ως V) 19 ημών < Ath. | έπακόλου&α Τ αλλ ότι 'έξετέϋη ή κα&ολική πίστις'. το μεν ούν τολμηρόν της προαιρέ- 45 >σεως ελέγχει την άμαϋίαν αυτών, το δε καινόν επινόημα της γραφής >ϊσον εστίν της Άρειανής αίρέσεως. ούτω γαρ γράψαντες έδίδαξαν, πότε 46 >μεν ήρξαντο πιστεύειν αυτοί, από δε του νυν βούλονται την πίστιν αυτών >καταγγέλλεσ&αι. και ώσπερ κατά τον εύαγγελιστήν Λουκαν έτέϋη 47 >δόγμα περί της απογραφής, και τούτο το δόγμα πρότερον μεν ουκ ην, >άπό δε των ήμερων εκείνων ήρξατο, εν αΐς και έτέϋη παρά του γράψαν>τος, ούτω και ούτοι γράψαντες 'έξετέϋη νυν ή πίστις' έδειξαν ότι νεώτερόν >εοτι το της αίρέσεως αυτών φρόνημα και ουκ ην πρότερον. εί δε προσ- 48 >τι&έασιν 'της κα&ολικής', έλα&ον εαυτούς πεσόντες εις την παρανομίαν >τών από Φρυγίας, ώστε και αυτούς κατ' εκείνους ειπείν 'ήμΐν πρώτον >άπεκαλύφϋη, και αφ'ημών ή πίστις άρχεται των Χριστιανών'· και ώσπερ >έκεΐνοι Μαξιμίλλαν και Μοντανόν, ούτως ούτοι αντί του Χρίστου δεσπό>την Κωνστάντιον επιγράφονται, ει δε κατ'αυτούς από της νυν ύπατείας 49 >άρχήν ή πίστις έχει, τί ποιήσουσιν οι πατέρες και οί μακάριοι μάρτυρες; >τί δε και αύτοϊ ποιήσουσιν τους παρ' αυτών κατηχηϋέντας και προ της >ύπατείας ταύτης κοιμηΰέντας; πώς αυτούς έγείρουσιν, ίνα, α μεν εδοξαν >δεδιδαχέναι, τούτους άπαλείψωσιν, α δε νυν ως έφευρόντες έγραψαν, >έπισπείρωσιν αύτοΐς; ούτως εισϊν άμα&εΐς, μόνον είδότες πλάττειν προ>φάσεις, και ταύτας απρεπείς και άπι&άνους, έχουσας εγγύς τον έλεγχαν.« Τοιαύτα μεν Ά&ανάσιος τοις εαυτού γνωρίμοις έπέστελλεν. εζέστω δε 50 τοις φιλομα&έσιν άναζητήσασιν την δλην έπιστολήν γνώναι τα εν αύτη δυνατώς εΐρημένα' ημείς γαρ μικρόν μέρος αυτής ένταΰ&α παρατε&είκαμεν, το μήκος παραιτησάμενοι. Ίστέον δε ότι ή σύνοδος κα&εϊλεν τους περί Ούάλεντα και Ούρσάκιον, 51 Αύξέντιόν τε και Γερμάνιον και Γάιον και Δημόφιλον, ότι την Άρειάνειον δόξαν άνα&εματίσαι ου κατεδέζαντο. διό ούτοι μεν άγανακτοΰντες επί 52 6 f. Lk. 2, l

26-28 Ath. de syn. 9,3

•16-18 Soz. IV 17,10 22-24 Cass. V 20,13; Nikeph. 380 D 20,16 f. 28 f. Soz. IV 17,11 MF = b

A T (-25) Cass. (von 22 an)

26-S. 158,2 Cass. V

Arm. (von 26 an)

l καθολικής] πίστεως b A | ούτω Τ 3 άμαδίαν Μ Γ T Ath., a. R. (γρ.) M1 F ά&εϊαν M FA 4 οΰτως b | έδειξαν Ath. 8 εν αϊς] είναι b A | παρ' αύτοϋ Τ 9 ούτοι] αύτοϊ Τ | έτέοη Μ1 10 έστϊ nach αυτών ~ b Α 11 παράνοιαν Ath. 12 ειπείν b A Ath. λέγειν Τ 14 μαξιμ·λλαν Μ1 14 f. Κωνστάντιον δεσπότην Ath. 15 εί wohl aus ή korr. Τ | από της νυν < Τ | ύπατείαν Τ 16 αρχήν hinter έχει ~ Τ 17 τοις... κατηχη&εΐσι Μ Γ 18 κοιμη&εϊσιν Μ Γ | έγείρωσιν Μ1 (?) Τ Ath. (KPOREV) έγεροΰσιν ΜΓ 20 αύτοΓς] τούτοις Τ | πλάττειν: λ durch Korr. T 21 απρεπείς] απηχείς Τ | εγγύς] εΰ&ύς b Α 23 δλην < b Α 24 δυνατώς < Τ (quamforti dictione Cass.) | μικρόν < b Α 27 Germinium Cass. | άρειάνιον Μ' F 28 κακοόοξίαν Arm. 1

158

s

ίο

is

20

2->

Sokrates

177 καθαιρέσει προς τον βασιλέα ταχέως άνέδραμον, επικομιζόμενοι την άναγνωσΰεΐσαν εν τη συνόδφ της πίστεως έκδοσιν. ή σύνοδος δε δι' 53 επιστολής γνώριμα τα υπ' αυτής γνωσ&έντα καϋίστη τω βασιλεϊ' ης εκ 'Ρωμαϊκών μεταβλη&είσης ήδε εστίν ή διάνοια · »"Εκ τε της του &εοϋ κελεύσεως και της σης ευσέβειας προστάγματος 54 >τά πάλαι δογματισϋέντα γεγενήσ&αι πιστεύομεν. εις γαρ Άρίμηνον εκ >πασών των προς δύσιν πόλεων εις το αυτό πάντες επίσκοποι συνήλ&ομεν, >ϊνα και ή πίστις της κα&ολικής εκκλησίας γνωρισ&η και οι τάναντία φρο>νοϋντες έκδηλοι γένωνται. ως γαρ επί πλείστον διασκοποΰντες εύρή- 55 >καμεν, άρεστόν εφάνη την πίστιν την εκπαλαι διαμένουσαν, ην και οι >προφήται και τα ευαγγέλια και οι απόστολοι δια του κυρίου ημών Ίησοΰ >Χριστοΰ εκήρυξαν του και της σης βασιλείας φρουρού και της σης ρώ>σεως προστάτου, ϊνα ταύτην κατασχόντες φυλάξωμεν και φυλάττοντες >μέχρι τέλους διατηρώμεν. άτοπον γαρ και άΰέμιτον εφάνη των όρϋώς 56 >και δικαίως ώριο μένων τι μεταλλάσσειν και των εν Νίκαια κοινή μετά >τοΰ ενδοζοτάτου σου πατρός και βασιλέως Κωνσταντίνου εσκεμμένων, 57 >ών ή διδασκαλία τε και το φρόνημα διήλΰέν τε και εκηρύχΰη εις πάσας >άνϋρώπων άκοάς τε και διανοίας, ήτις αντίπαλος μόνη και όλετήρ της >Άρείου αίρέσεως ύπήρξεν, δι'ή ς ου μόνον αύτη, άλλα και αϊ λοιπαι αίρέ- 58 >σεις καϋηρέϋησαν, εν η όντως και το προσ&εΐναί τι σφαλερον και το >άφελέσ&αι επικίνδυνον υπάρχει, ως, εΐπερ και ΰάτερον γένοιτο, έσται >τοϊς εχ&ρόΐς άδεια ποιεϊν άπερ βούλονται. >"0ΰεν Ούρσάκιός τε και Ούάλης, επειδή και εκπαλαι μέτοχοι τε και 59 >σύμφρονες του Άρειανοϋ δόγματος ήσαν καΰεστηκότες, και της ημετέρας >κοινωνίας χωρισ&έντες άπεφάνϋησαν. ης ϊνα μετάσχωσιν, εφ' οϊς εαυτοΐς >συνεγνώκεισαν πλημμελήσαντες μετανοίας τε και συγγνώμης ήξίουν πυχέϊν, ως και τα έγγραφα τα υπ' εκείνων γεγενημένα μαρτυρεί, δι' ων >άπάντων φειδώ γεγένηται και των εγκλημάτων συγγνώμη (ην δε ό και- 60 >ρός, καΰ' δν ταύτα έπράττετο, δτε εν Μεδιολάνω το συνέδριον της συν-

2-S. 160,24 Ath. de syn. 10; vgl. Soz. IV 18; Thdrt. II 19; das lateinische Originalschreiben Coll. antiar. Paris. Λ V l (CSEL 65, 78) M-7 Nikeph. 380 D - 381 A

5-S. 160,25 Nikeph. IX 40

MF = b A Cass. (-2) Arm. (-9) 4 διάνοια + επιστολή της εν άριμήνω (in oder aus -i- korr. M'') συνόδου προς τον βασιλέα κωνστάντιον Μ'' (a.R.) FA 5 και + του M r Ω 7 πάντες + οι Ω 10 εκπαλαι (= Thdrt.)] εκ παλαιού Ath. Soz. 14 διατηρήσωμεν Ath. Thdrt. 16 Κωνσταντίνου του vor σου Ω 17 τε1 < Ω 18 τε < Α 19 αυτή Ω αυτή b A 21 άφελέσ&αι τι Ath. Soz. Ι και] τι Ath. Soz. < Thdrt. 22 του ποιεϊν Ω \ βούλονται Ω βούλοιντο b A 23 και2 < Ω \ πάλαι Soz. < Thdrt. 24 Άρειανοΰ Ω άρειανίου (?) Μ1 άρειανειοΰ Γ Μ άρειανικοΰ F A Thdrt. (r) 25 f. εαυτούς... πλημμελήσαντας Μ Γ

Kirchengeschichte II 37,52-68

s

ίο

is

2ο

25

so

159

>όδον σννεκροτεΐτο, συμπαρόντων δε και των πρεσβυτέρων της των 'Ρω>μαίων εκκλησίας), έγνωκότες δε άμα και τον μετά τελευτήν άξιον μνή- 61 >μης Κωνσταντΐνον μετά πάσης ακριβείας και εξετάσεως την συγγραφεΐ>σαν πίστιν έκτε&εικότα. επειδή δε ως εξ άν&ρώπων έγένετο βαπτισ&είς >καϊ προς την όφειλομένην είρήνην άνεχώρησεν, άτοπον είναι μετ'εκείνον >τι καινοτομεΐν και τοσούτους αγίους όμολογητάς μάρτυρας τους >καϊ τούδε του δόγματος συγγραφείς τε και εύρετάς ύπεριδεΐν, οϊτινες >κατά τον παλαιόν της κα&ολικής εκκλησίας ϋεσμον άπαντα φρονοΰντες >διαμεμενήκασιν. ων ό ϋεός την πίστιν και εις τους σους χρόνους της 62 >βασιλείαςμετέδωκεν δια του κυρίου ημών Ίησοΰ Χρίστου, δι'ου σοι και >τό βασιλεύειν ούτως ύπήρξεν, ως και της κα&'ήμας οικουμένης κρατεΐν. >Πάλιν γοΰν οί ελεεινοί και οικτροί τω φρονήματι άϋεμίτω τολμήματι 63 >τής δυσσεβοΰς φρονήσεως κήρυκας εαυτούς ανήγγειλαν και έπιχειρουσιν >άνατρέπειν παν το της άληΰείας σύνταγμα, ως γαρ κατά το σον πρόσ- 64 >ταγμα το συνέδριον της συνόδου συνεκροτεΐτο, κάκεΐνοι της ιδίας άπά>της έγύμνουν την σκέψιν έπειρώντο γαρ πανουργία τινί και ταραχή >προσφέροντές τι καινοτομεΐν, της τοιαύτης εταιρίας τους συναλισκομέ>νους εύρόντες Γερμίνιον, Αύξέντιον και Γάιον τους την έριν και διχοστα>σίαν έμποιοϋντας, ων ή διδασκαλία μία μεν ούσα παν πλήϋος βλασφη>μιών ύπερβέβηκεν. ως δε συνεΐδον ουχί της αυτής προαιρέσεως οντάς 65 >ούτε όμογνωμονοΰντας έφ'οϊς κακώς έφρόνουν, εις το συμβούλιον ημών >μετήγαγον εαυτούς, ως δοκειν έτερον γράφειν. ην δε ό καιρός >βραχύς ό και τάς γνώμας αυτών έζελέγχων. "Ινα μη ούν τοις αύτοΐς αεί τα της εκκλησίας περιπίπτη και ταραχή 66 >καί ϋόρυβος καλινδούμενος άπαντα συγχέη, βέβαιον έφάνη τα πάλαι >ώρισμένα έμμονα και αμετακίνητα διαφυλάττειν, τους δε προειρημένους >άπό της ημετέρας κοινωνίας άποκεχωρισΰαι. δι'ην αίτιον τους άναδι- 67 >δάξοντας πρέσβεις προς την σήν έπιείκειαν άπεστάλκαμεν την γνώμην >τοΰ συνεδρίου δια της επιστολής μηνύσοντας. τοις δε πρεσβεύουσιν προ >γε πάντων τούτο παρεκελευσάμεϋα, το την άλήϋειαν πιστώσασ&αι εκ των >πάλαι αρχαίων κάϊ δικαίων ορμώμενους, οι και την σήν άναδιδάξουσιν 68 >δσιότητα, ότι ούχ, ώσπερ εφησαν Ούρσάκιός τε και Ούάλης, εσται είρήMF = b A 1 δε < Μ Γ 2 έγνωκότων τε Μ Γ 3 συγγραφ·εΐσαν Μ 4 δε ως (= Ω)] ήδέως Scheidweiler (f r das Original) 5 άτοπον + ένομίσαμεν Thdrt. (H) 6 και2 M r < Ath. 8 φρονοΰντες Ω φρονροΰντες b Λ 10 κυρίου] δεσπότου Ω 14 το της < Ω 15 σνγκεκρότητο Ath. 17 προφέροντες Μ' \ καινοτομεΐν + την πίστιν M r | τη τοιαύτη εταιρία Μ Γ | τους ausradiert Μ Γ | συναλισκομένους: σκ dun;h Korr. M r 18 γερμίνιον Μ1 (?) Ath. γερμάνιον Μ Γ ¥ Α Thdrt. Γερμήνιον Soz. 20 της τοιαύτης Ath. 22 τι Ω 24 ούν μη Ω \ περιπίπτει Μ1 26 φυλάττειν Α 27 από < Ω \ άποχωρισϋήναι Μ Γ | άναδιδάζαντας Μ1 (?) F Ath. (Hss.) 29 δε Ω ye h Α | πρέσβεσι Ω 30 παρακελευσάμεϋα Α παρεκελευ[ό]μεΰα Μ1 | το] τω Μ1 F 31 άναδιδάξωσιν Μ 1 1 r 1 32 όσιότητα (Μ )] οειότητα M , a. R. (γρ.) Μ< (?) F ά&εότητα Ath. (R )

160

s

ίο

15

20

25

Sokrates

>νη, εϊπερ τι των δικαίων άνατραπείη. πώς γαρ ειρήνην οίον τε αγειν 69 >τούς την ειρήνην καταλύοντας; μάλλον γαρ ερις και ταραχή συν ταΐς >λοιπαΐς πόλεσιν και τη των 'Ρωμαίων εκκλησία γενήσεται. >Λιό δη και ίκετεύομεν την σήν επιείκειαν, ίνα προσηνέσιν άκοαΐς και 70 >γαληναίω βλέμματι τα της ημετέρας πρεσβείας ά&ρήσειας μήτε προς >ϋβριν των τετελεντηκοτών καινόν τι μεταλλάττειν έπιτρέψειας, άλλ'έάσης >ήμας έμμένειν τοις παρά των προγόνων όρισΰείσίν τε και νενομοϋετη>μένοις, ους απαντά μετά άγχινοίας τε και φρονήσεως και πνεύματος >άγίου πεποιηκέναι φήσαιμεν αν. τα γαρ νυν παρ'εκείνων καινοτόμου- 71 >μενα τοις μεν πιστεύσασιν άπιστίαν έμποιεΐ, τοις δε άπιστήσασιν ωμότη>τα. ίκετεύομεν δε έτι, ίνα κέλευσης τους επισκόπους τους εν ταΐς άλλο- 72 >δαπαΐς διατρίβοντας, ους και το της ηλικίας έπίπονον και το της πενίας >ένδεες τρύχει, την εις τα οικεία άνακομιδήν ραδίαν ποιήσασ&αι, ίνα μη >ερημοι των επισκόπων αφηρημένων αϊ έκκλησίαι διαμένωσιν. έτι δε 73 >πρός άπασι και τούτο δεόμε&α, ίνα μήτε έλλείπη τι των προϋπαρξάντων >μήτε πλεονάζη, αλλά πάντα άρρηκτα διαμένη εκ της του σου πατρός >εύσεβείας και εις τον νυν χρόνον διαφυλαττόμενα, μήτε λοιπόν ήμας >μοχ&εΐν και εκτός των Ιδίων παροικιών επιτρέψειας γενέσθαι, αλλ' ϊνα οι >έπίσκοποι συν τοις ιδίοις λαοΐς μετ' ειρήνης εις εύχάς τε και λατρείας >σχολήν άγοιεν, ίκετεύοντες υπέρ της σης σωτηρίας και βασιλείας και >εϊρήνης, ην ή ΰειότης σοι εις το διηνεκές χαριεΐται. οί δε ημέτεροι 74 >πρέσβεις τάς ύπογραφάς και τάς των επισκόπων προσηγορίας κομίζου>σιν, οϊτινες και εξ αυτών των ΰείων γραφών την σήν άναδιδάςΌυσιν >όσιότητα.« Ταύτα μεν οϋν ή σύνοδος εγραψεν και δι' επισκόπων απέ- 75 στειλεν. οΐ μέντοι περί Ούρσάκιον και Ούάλεντα φϋάσαντες την τούτων αφιξιν προδιαβάλλουσι μεν την σύνοδον, έπιδείζαντες ην έπεκομίζοντο πίστεως εκδοσιν, ό βασιλεύς δε εκ προλήψεως τη Άρειανικη δόζη προσ- 76

25-S. 161,3 vgLThdrt. II 19,14 *25-S. 161,4 Soz. IV 19,1 f.; Cass. V 21,17 f. MF = b

A

T (von 26 an)

Cass. (von 25 an)

Arm. (von 25 an)

2 την a. R. M c < M 1 4 και1 < Ω 5 τα - πρεσβείας] τους ημετέρους πρέσβεις Ω 1 έμμένειν ήμας Ω 8 απαντάς b 10 άπιστοϋσιν Ω 14 αφηρημένων Μ (nach L cke von etwa 5 Buchstaben) Thdrt. άφωρισμένων Ath. Soz. < M1 F A (Hilar.) 15 ϊνα + μηδέν Ω \ τι (= Thdrt.) < Ath. Soz. 16 διαμείντ) Ath. 17 διαφνλαττόμενος M 1 F A 18 έκτος < Ω \ ιδίων] οικείων Ath. j παροικήσεων Ath. Soz. + αλλότριους Ω 19 εις < A 20 σης < A | βασιλείας (+ τε Thdrt.) και σωτηρίας Ω 22 τάς1 + τε c Ath. Soz. 24 όσιότητα Μ Ath. Thdrt. ϋειότητα M (a. R. γρ.) F A Soz. 25 εϊκοσιν Ha., vgl. § 79 und Soz. IV 18,1 26 μέντοι (= Arm.)] γαρ Τ* (autem Cass.) 27 ίκόμιζον Τ 28 άρειανή b A

Kirchengeschichte II 37,68-84

5

ίο

is

20

25

161

κείμενος ήγανάκτει μεν κατά της συνόδου, τους δε περί Ούάλεντα και Ούρσάκιον δια τιμής ήγεν πολλής, διό οι παρά της συνόδου πεμφϋέντες 77 έχρόνιζον άποκρίσεως ου τυγχάνοντες, όψε δε ποτέ τοιάδε προς την σύνοδον δια των παρόντων άντέγραψεν »Κωνστάντιος Νικητής και Θριαμβευτής Αύγουστος πασιν έπισκόποις 78 ηοϊς εν Άριμήνω συνελ&οΰσιν. >Άει μεν προηγουμένην ημάς έχειν φροντίδα περί του ΰείου και προσ>κυνητοΰ νόμου ουδέ ή υμετέρα χρηστότης αγνοεί, άλλα νυν τους παρά 79 >τής συνέσεως υμών άποσταλέντας εϊκοσιν επισκόπους, άναδεξαμένους >τήν παρ'υμών πρεσβείαν, τέως ουκ ήδυνήϋημεν αυτούς ίδειν αναγκαία >γάρ ημάς τις ήπειγεν ή προς τους βαρβάρους οδός, και ως οϊδατε πρέπει >τήν ψυχήν κα&αράν ούσαν από πάσης φροντίδας τα περί του ΰείου νόμου >διαγυμνάζειν. τοιγαροΰν τους επισκόπους έκελεύσαμεν εν τη Άδρια- 80 >νουπόλει εκδέξασϋαι την ήμετέραν έπάνοδον, ϊνα, έπειδάν πάντα καλώς >διατεϋη~ τα δημόσια, τότε λοιπόν απερ αν ύποβάλλωσιν άκοΰσαι και δοκι>μάσαι δυνη&ώμεν. τη μέντοι στερρότητι υμών μη βαρύ φαινέσ&ω ώστε 81 >εκδέξασ&αι την αυτών έπάνοδον, ίνα, έπειδάν έπανέλ&ωσιν κομίζοντες >ύμΐν τάς ημετέρας αποκρίσεις, δυνηϋήτε εις πέρας άγαγεΐν τα προς την >λυσιτέλειαν ανήκοντα τη κα&ολική εκκλησία.« Ταύτα δεζάμενοι τα γράμματα οί επίσκοποι αύ&ις τοιάδε αντέγραψαν 82 »Τα γράμματα της σης φιλανθρωπίας έδεξάμε&α, κύριε θεοφιλέστατε 83 >βασιλεΰ, τα περιέχοντα δια την των δημοσίων ανάγκην τέως μη δεδυνή>σϋαί σε τους ημετέρους πρέσβεις ϋεωρήσαι, ημάς τε κελεύεις εκδέξασϋαι >τήν αυτών έπάνοδον, έως αν τα παρ' ημών όρισΰέντα άκολού&ως τοις >προγόνοις ημών έπιγνω παρ' αυτών ή ση ευσέβεια, αλλά και νυν δια 84 ηούτων των γραμμάτων όμολογοΰμεν και διαβεβαιούμε&α μηδαμώς

5-S. 162,13 Ath. de syn. 55 (Nachtrag) bersetzung des lateinischen Originals) •5-20 Cass. V 22 9 Soz. IV 18,1 25-S. 162,10 Soz. IV 19,3 MF = b A T

Cass.

21-S. 162,13 vgl. Thdrt. II 20 (eine andere

9-16 Soz. IV 19,2

21-S. 162,13 Cass. V 23

Arm. (-4)

l αγανακτεί T indignatur Cass. {Imperfekt Arm.) 2 παρά Τ από b A (vgl. 7. 8) 4 άντέγραψεν + επιστολή κωνσταντίου προς την εν άριμίνω σύνοδον Τ Cass. 5 έπισκόποις vor οννελ&ονσιν — b A (universis episcopis Arimino congregatis Cass.) 6 άριμίνω F A 7 εχειν ήμας ~ b A 8 παρά T Ath. από b A ΙΟ αυτούς T Ath. < b A 11 ήμας τις ήπειγεν Τ ήμϊν ή b A Cass. ης ήμας (αυτόν Soz.) ήπειγεν ή Ath. Soz. 12 από < Τ | νόμου durch Korr. (au er ν) Τ 13 διεκελεύσαμεν (έ- R) Ath. 15 αν < b Α | ύποβάλλουσιν b Α 17 ΐν' Τ 18 ήμϊν in ύμΐν (?) korr. Μ' 19 ήκοντα Τ 20 τοιάδε Τ τοιαύτα b Α | αντέγραψαν + επιστολή των εν άριμίνω προς κωνστάντιον Τ (Cass.) 23 ημετέρους (= Ω)] επισκόπους και Τ | rcTAth. δε b A -queCass. 25 ευσέβεια Τ Ath. Thdrt. ευλάβεια b Α 26 μηδαμώς + ήμας b Cass. Ath. + εαυτούς Thdrt.

162

s

ιο

is

2ο

25

Sokrates

>άναχωρείν της ημετέρας προθέσεως· τούτο γαρ και τοις πρέοβεσιν ημών >ενετειλάμεϋα. άξιοΰμεν τοίνυν, όπως γαληναία τη προσάψει τα τε νυν 85 >γράμματα της ημετέρας μετριότητας κέλευσης άναγνωσϋηναι, άλλα γαρ 86 >κάκεϊνα, α δια των πρέσβεων ημών ενετειλάμεϋα, ήδέως ύποδέξη. εκείνο >μέντοι σύνορα μεΰ' ημών και ή ση ήμερότης, όση νυν εστί λύπη και >κατήφεια, ότι εν τοις σοϊς μακαριωτάτοις καιροΐς τοσαΰται εκκλησίαι >χωρις επισκόπων εισίν, και δια τούτο και πάλιν την σήν φιλαν&ρωπίαν 87 >άξιοϋμεν, κύριε θεοφιλέστατε βασιλεϋ, όπως προ της τραχύτητας των >χειμώνων, εϊπερ άρέσειεν τη ση ευσέβεια, κέλευσης ημάς εις τάς ήμετέ>ρας εκκλησίας επανελ&εϊν, υπέρ του δύνασϋαι ημάς τω παντοκράτορι >&εώ και τω δεσπότη και σωτηρι ημών Χριστώ τω υίώ αυτού τω μονο>γενεΐ υπέρ της σης βασιλείας τάς έΰίμους εύχάς μετά των λαών άποπλη>ροϋν, καϋώς και άει έπετελέσαμεν και νυν ποιοϋμεν ευχόμενοι.« Ταύτα γράφοντες και μικρόν επιμείναντες χρόνον, ως ουκ ήζίου αυτούς 88 άποκρίσεως, κατά πόλεις τάς εαυτών άνεχώρησαν. ό βασιλεύς

20

Sokrates

έλεγεν και δια τοΰτο εν προαστείω της Σελευκείας ανάγκην εχειν διάγειν, και των άλλων δε έκαστος πρόφασΐν τίνα της άπολείψεως προεβάλλοντο. επειδή δε ό Λεωνας και τούτων μη παρόντων δεΐν προτι&έναι τα II της ζητήσεως έλεγεν, οί παρόντες αύϋϊς έπήγαγον, ως ούδ'ήντινα κινήσουσιν ζήτησιν, ει μη πρότερον οί βίοι των κατηγορουμένων εξετασΰώσιν. κατηγόρηντο γαρ ήδη πρότερον Κύριλλος Ιεροσολύμων, Εύστά- 12 υιός Σεβαστείας της εν Αρμενία και άλλοι τινές, εκ τούτον φιλονεικία 13 εις τους παρόντας ένέπεσεν οί μεν γαρ τους βίους των κατηγορουμένων πρότερον έρευνασ&αι έλεγον, οί δε τα περί πίστεως προτι&έναι ζητήματα. έκίνει δε την φιλονεικίαν ή διάφορος του βασιλέως γνώμη · γράμ- 14 ματα γαρ αύτοϋ προεφέρετο νυν μεν πρότερον τοΰτο ζητεΐσ&αι κελεύοντα, νυν δε το έτερον, περί τούτου ούν της φιλονεικίας γενομένης σχίσμα 15 εις τους παρόντας έχώρησεν, και αυτή γέγονεν προφάσεως αρχή του και την εν Σελευκεία σύνοδον εις δύο μέρη διαιρεϋήναι. ήγοΰντο δε του 16 μεν ενός μέρους Άκάκιος ό της εν Παλαιστίνη Καισαρείας, Γεώργιος Αλεξανδρείας, Ουράνιος Τύρου, Εύδόξιος Αντιοχείας, οϊς τριάκοντα δύο μόνον άλλοι συνήνουν, του δε ετέρου Γεώργιος Λαοδικείας της εν Συρία, 17 Σωφρόνιος Πομπηιουπόλεως της εν Παφλαγονία, Έλεύσιος Κυζίκου, οΐς ήκολούϋΌυν οί πλείονες, ως οϋν έπεκράτει το πρότερον ζητεΐσ&αι περί 18 της πίστεως, οι μεν του μέρους Άκακίου την εν Νίκαια πίστιν φανερώς ή&έτησαν, άλλην τε πίστιν ύπαγορεύειν ήνίττοντο, οί δε του ετέρου μέρους οί τω άρι&μω πλεονάζοντες τα μεν αλλά πάντα της εν Νίκαια συνόδου άπεδέχοντο, μόνην δε την του ομοουσίου λέξιν έμέμφοντο. πολλά ούν 19 άχρι δείλης όψίας προς αλλήλους περί τούτων φιλονεικούντων τέλος Σιλ-

21-23 vgl.Ath.de syn. 12,4 *10-S. 171,24 Nikeph. 396 Α-D 12-23 Epit. 106 14-19 Soz. IV 22,7 23-S. 171,8 Soz. IV 22,9 f. MF = b A T

13-19 Mich. Syr. S. 140

Cass. Arm.

l εχειν Mr (Arm.) εχοιεν M 1 F A έχει T 3 έπεϊ b A | μη] μεν μη Τ | (δεΐν) έλεγεν] ηϋτρέπιζεν Arm. | προστι&έναι Α | τα: α durch Korr. M c 4 έπήγον b A Arm. | ούδ'] δ'Ύ \ ουκ αν τίνα ΜΤ \ κινήσωσιν b 5 εί] και Τ (και auspunktiert) | οί βίοι των κατηγορουμένων Τ Arm. (vgl. Ζ. 8) των κατηγορουμένων οί βίοι ~ b A (impetitorum vita Cass.) 6 κύριλλος + ό b A 9 τα (το Arm.) περί πίστεως προτιϋέναι ζητήματα (ζήτημα Arm.) Τ Arm. προ της πίστεως μη προτι&έναι ζήτημα b A Cass. 10 αδιάφορος Μ1 11 προεφέροντο Α | πρότερον (— Cass. Arm.) < Τ 12 γινομένης b Α έπιτεινομένης Arm. 14 σύνοδον - διαιρε&ηναι Τ Arm. εις δύο μέρη διαιρε&ηναι σύνοδον ~ b Α 15 μέρους < b Α | ό < Μ1 | + Πατρόφιλος Soz. 16 Ουράνιος] οϋρσάκιος b A Cass. | εϋδόξιος + ό Τ 17 συνήνουν άλλοι ~ b A | των άλλων Arm. | εν Συρία (= Arm.)] ουρίας Τ Cass. Soz. 18 πομπιουπόλεως Μ1 Arm. | παμφλαγονία Μ' 22 αλλά < Arm. | συνόδου] πίστεως Arm. 24 περί τούτων (= Arm.) < b A Cass. I φιλονεικοΰντες Τ

Kirchengeschichte II 3σπονδήν είσενεγκάμεϋα μετά πάσης ευταξίας την είρήνην τη εκκλησία >φυλάξαι και περί της πίστεως εύσταϋ'ώς διαλαβεΐν, ως προσέταξεν ό θεοφιλέστατος βασιλεύς ημών Κωνστάντιος, κατά τάς προφητικάς και >εύαγγελικάς φωνάς και μηδέν παρά τάς ϋείας γραφάς παρεισενέγκαι τη >εκκλησιαστική πίστει. επειδή δε τίνες εν τη συνάδω τους μεν ημών 9 >ϋβρισαν, τους δε έπεστόμισαν, ου σνγχωροΰντες λαλεΐν, τους δε άπέκλει>σαν άκοντας, και τους καοηρημένονς δε εκ διαφόρων επαρχιών ειχον >με&' εαυτών, και τους παρά κανόνα καταστάντας ήγον με&' εαυτών, ως >πανταχό&εν ϋορύβου πλήρες γενέσ&αι το συνέδριον, καϋώς και ό λαμ>πρότατος κόμης Λεωνάς και ό λαμπρότατος ηγούμενος της επαρχίας >Λαυρίκιος αυτοψία παρέλαβαν, τούτου ένεκεν διαλαλουμεν ταύτα, ως ου 10 >φεύγομεν την έκτεϋεΐσαν αύ&εντικήν πίστιν εν τοις εγκαινίοις τοις κατά >Άντιόχειαν, προκομίζοντες αυτήν, ει και τα μάλιστα οί πατέρες ημών >κατ' εκείνο καιρού προς το ύποκείμενον της ζητήσεως συνέδραμον. >έπειδή δε πολλούς έ&ορύβησεν το όμοούσιον και το όμοιοούσιον εν τοις Π >παρελ&οΰσι χρόνοις και μέχρι νυν, αλλά και άρτίως λέγεται καινοτομεΐ>σΰαι υπό τίνων το άνόμοιον υίοΰ προς πατέρα, τούτου χάριν το μεν >όμοούσιον και το όμοιοούσιον έκβάλλομεν ως άλλότριον των γραφών,

4-S. 173,20 auch bei Epiph. haer. 73,25

16-S. 173,20 auch bei Mi. de syn. 29

*7-13 So/. IV 22,14

16-S. 173,4 So/. IV 22,15

MF = b

Arm.

Λ

Τ Cass.

l προλαβονσιν] προσβάλλουσιν h A | ησύχασαν < T 2 το1] τον M 1 | το2 < b A 3 τρόπον + αντίγραφαν των γραφέντων κατά άετίου παρά της συνόδου Ύ + fides eorum qui circa Acadum sunt Cass. Arm. 4 οί συναχΰέντες Epiph. | TO < Epiph. 6 είσενεγκάμεϋα Ύ Arm. Epiph. έΰέμεΰα b A 7 διαφυλάζαι Epiph. j της ./. T 8 ϋεοσεβέστατος Ύ \ ημών < Μ' 9 ΰείας < b A Cass. | παρεισενέγκαι Ύ Epiph. έπεισενέγκαι b A superinduccrc Cass. (έπεισάγειν So/.) 10 εν τη συνάδω τινές Epiph. Π συγχωροΰντας Μ1 Ε 13 καταστα&έντας Epiph. (καταστάντας Sox.) 14 πλήρες Ύ Epiph. πλήρεις VI' F Α πλήρη Μ Γ | το συνέδριον Ύ Arm. Epiph. τ^ν σύνοδον b A 14 f. και - λεωνας hinter 16 λαυρίκιος ~ Τ 15 κόμης - λαμπρότατος < F A 16 παρέλαβον Arm. παρέλαχον Ύ παρέλαβεν b A Epiph. | ταΰτα < Epiph. 17 φεύγωμεν'Τ 17 f. κατά άντιόχειαν εγκαινίοις ~ Τ (τοις τό δε άνόμοιον άνα&εματίζομεν και πάντας, όσοι τοιούτοι τυγχάνουσιν, >άλλοτρίους ήγούμε&α της εκκλησίας, το δε δμοιον του υίοϋ προς πάτε- 12 >ρα σαφώς όμολογοϋμεν κατά τον άπόστολον τον λέγοντα περί του νιου >ίος εστίν εικών του αοράτου ΰεοΰ\ >Όμολογοϋμεν δε και πιστεύομεν εις ένα ΰεόν πατέρα παντοκράτορα, 13 >ποιητήν ουρανού και γης, ορατών τε και αοράτων, πιστεύομεν δε και 14 >είς τον κύριον ημών Ίησοΰν Χριστόν τον υίόν αύτοϋ, τον εξ αυτού γεν>νηΰέντα άπα&ώς προ πάντων των αιώνων, ΰεόν λόγον εκ ΰεοϋ μονογενή, >φώς, ζωήν, άλήΰειαν, σοφίαν, δύναμιν, δι'ου τα πάντα έγένετο τα τε εν ηοϊς ούρανοΐς και τα έπϊ της γης, είτε ορατά είτε αόρατα, τούτον πιστεύ- 15 >ομεν έπϊ συντέλεια των αιώνων εϊς ά&έτησιν της αμαρτίας σάρκα άνει>ληφέναι εκ της αγίας παρ&ένου Μαρίας, και έναν&ρωπήσαντα και παΰόν>τα υπέρ των αμαρτιών ημών και άναστάντα και αναληφθέντα εις ουραγούς καΰέζεσ&αι εν δεξιά του πατρός, και πάλιν έρχόμενον εν δόξη κρϊ>ναι ζώντας και νεκρούς, πιστεύομεν και εις το άγιον πνεύμα, δ και 16 >παράκλητον ώνόμασεν δ σωτήρ και κύριος ημών, έπαγγειλάμενος μετά >τό άπελ&εΐν αυτόν πέμψαι τοις μαϋηταΐς τούτο, δ και άπέστειλεν, δι'ου >καί αγιάζει τους εν τη εκκλησία πιστεύοντας και βαπτιζομένους εν όνό>ματι πατρός και υιού και αγίου πνεύματος, τους δε παρά ταύτην την 17 >πίστιν άλλο τι κηρύσσοντας αλλότριους οιδεν ή κα&ολική εκκλησία.« Αυτή μεν ή Άκακίου περί της αυτού πίστεως έκδοσις. ήσαν δε αύτη 18 καϋνπογράψαντες αυτός τε Άκάκιος και οϊ τα αυτά φρονοΰντες αύτώ, τοσούτοι δντες τον άρι&μόν, όσων μικρόν έμπροσ&εν έμνημόνευσα. ανά- 19 γνωσ&είσης δ' αυτής Σωφρόνιος ό Πομπηιουπόλεως της εν Παφλαγονία επίσκοπος τοιαύτα αύταΐς λέξεσιν άνεβόησεν »ει το κα&'έκάστην ήμέραν 20

4 Κοί. 1,15

23 39,16

•6 ff. Soz. IV 22,16-18 MF — b

A T

21-S. 174,2 So/. IV 22,19

Cass. Arm. (-4 und von 23 an)

2 προς + τον b A Ath. | πατρός προς υίόν Arm. 3 τον'2 < Τ 4 του αοράτου ΰεοΰ Τ Soz. τον &εοϋ του αοράτου b A Arm. Epiph. Ath. ΪΝΤ + άκακίου του καισαρείας άρειανοΰ πίστεως εσφαλμένης εκ&εσις als berschrift A 5 παντοκράτορα + τον Ω 6 ούρανοϋ Τ Cass. Ω ουρανών b Α | re Τ Epiph. (πάντων Ath.) < b A 7 ημών < Τ | αυτοί'] του &εοϋ Epiph. 8 λόγον + ϋεόν Ω 9 δύναμιν Τ Ω < b Α βούλησιν Cass. (voluntatem) \ τε < Ω 11 της < b Α 12 Μαρίας < Ω \ και2 (= Cass.) < b A Ath. 14 και < Ω 15 πνεύμα το αγιον Τ 16 και Τ Ω ό b A Cass. 17 τοϋτο τοις μαϋηταΐς ~ b A (cUsapulis eum Cass.) 19 του πατρός και του υίοΰ και του αγίου b Α 20 οϊδεν εκκλησία Τ Ω είναι της καϋολικής εκκλησίας b A Cass. 21 αυτή] αύτοϊ Τ 22 τε < b Α (et... et Cass.) | αυτά φρονοΰντες αύτώ Τ αύτοϋ φρονοΰντες b Α 23 όσον Τ | εμνημονεύσαμεν b Α Cass. 24 δε b Λ | ό < b Α | πομπιουπόλεως Μ1 Arm. 25 επίσκοπος (= Arm.) < b A Cass. | τοιαύτα αύταΐς (< Arm.) λέξεσιν b A Arm. τοιαύταις λέξεσι χρησάμενος Τ haec verba Cass.

174

5

ίο

15

2ο

25

so

Sokrates

Ιδίαν έκτί&εσϋαι βούλησιν πίστεως υπάρχει εκϋεσις, έπιλείψει ημάς ή της Τχλη&είας ακρίβεια.« ταΰτα μεν ό Σωφρόνιος έφησεν, εγώ δε φημι, ως, 21 ει εξ αρχής τοιαύτα περί της εν Νίκαια πίστεως οι τε προ αυτών και οί μετ' εκείνους διενοήϋησαν, πέπαυτο αν πασά φιλόνεικος ζήτησις και ουκ αν των εκκλησιών άλογος έκράτησε ταραχή, αλλ' όπως μεν έχει ταύτα, 22 κρινέτωσαν οί κατανοεΐν τα τοιαύτα δυνάμενοι, τότε δε πολλά προς αλλήλους περί τε τούτου και των κατηγορουμένων είπόντες και άκούσαντες διελύϋησαν. τη δε τετάρτη αϋϋϊς ημέρα συνήλ&ον άπαντες εις τούτο και 23 πάλιν άνεκίνουν μετά έρεσχελίας τους λόγους, εν οϊς ό Άκάκιος τοιαύτην κατά λέξιν είσηγήσατο γνώμην »ει άπαξ ή εν Νίκαια πίστις μετεποιήϋη 24 και μετά ταΰτα πολλάκις, ουδέν κωλύει και νυν έτερον ύπαγορευΰηναι πίστιν.« προς ταΰτα Έλεύσιος ό Κυζίκου τοιάδε εϊπεν »ή σύνοδος συν- 25 εκροτήοη έπϊ του παρόντος ούχ ϊνα μάΰη α μη μεμάϋηκεν ουδέ ίνα πίστιν δέςηται ην μη κέκτηται, αλλά τη των πατέρων πίστει στοιχούσα ταύτης μέχρι ζωής και ΰανάτου ουκ έξίσταται.« Τοιούτοις και ό Έλεύσιος προς την Άκακίου γνώμην απήντησε, πίστιν 26 πατέρων την εν Αντιόχεια έκτε&εΐσαν καλών, άπαντήσαι δ' αν τις και 27 προς τούτον »πώς τους εν Αντιόχεια συνελΰόντας πατέρας ονομάζεις, Έλεύσιε, τους εκείνων πατέρας αρνούμενος; οί γαρ εν Νίκαια συνελ&όντες και το όμοούσιον τη πίστει συμφωνήσαντες κυριώτερον αν πατέρες λέγοιντο τω και προαναβεβηκέναι τοις χρόνοις και ότι οί εν Αντιόχεια γενόμενοι υπ' εκείνων εις την ίερωσύνην προβέβληντο. ει δε οί εν Αν- 28 τιοχεία τους ιδίους πατέρας ήϋέτησαν, λελή&ασιν εαυτούς οι μετά ταΰτα τοις πατραλοίαις επόμενοι, πώς δε καί, ων εκείνοι την πίστιν ως άδό- 29 κιμον ήϋέτησαν, τούτων την χειροτονίαν ως δόκιμον κατεδέξαντο; ει δε εκείνοι ουκ εϊχον το πνεύμα το άγιον, δ δια της χειροτονίας επέρχεται, ούδ' ούτοι την ίερωσύνην έλαβον πώς γαρ έλάμβανον παρά των ουκ εχόντων το διδόμενον;« Ταΰτα μεν οΰν ίσως άντιϋήσει τις προς τα υπό Έλευσίου λεχθέντα. 30 τότε δε αύϋΐς έπϊ έτερον έχώρησαν ζητηοιν. έπεϊ γαρ και οί περί Άκά- 31 *9-15 Soz. IV 22,20 17-27 Mich. Syr. S. 140 30-S. 175,4 Mich. Syr. S. 140 MF = b A T

Cass.

30-S. 175,10 Soz. IV 22,21 f.

Arm,

4 εκείνου M' F A 5 άλογος wohl aus ευ- korr. T 6 κρινάτωσαν b A | τα τοιαύτα < b A ταΰτα Arm. 7 καί1 + περί Arm. 9 πάλιν Τ αύ&ις b Α | ό < b A Arm. | τοιαύτην Τ τοιάνδε b Α 10 εΓ γε άπαξ και ή Soz. | ή u.Z. Τ 13 έπϊ] περί Τ | ουδέ Τ Soz. (ούδ') οΰ&' b Α 15 μέχρις b Α( 17 έκτε&εϊσαν + πίστιν b A | άπαντήσαι Τ άπαντήσοι b Α 19 τους (+ και Μ1 F Arm.) εκείνων πατέρας αρνούμενος Μ1 F A Cass. Arm. τους και τους εκείνων πατέρας αρνούμενους ΜΓ Τ 20 συμφωνήσαντες b A Cass. Arm. συμφήσαντες Τ 21 το Τ | αναβεβηκέναι Τ | και2 - 22 προβέβληντο < Τ 23 ήϋέτησαν + υπ'εκείνων εις την ίερωσύνην προβεβλημένοι Τ 25 τούτων < b Α | δοκίμην έδέξαντο b A (κατεδέξαντο Arm., xusceperunt Cass.) 26 το άγιον επέρχεται (= Cass.) < Arm. 28 διδόμενον + άγιον πνεύμα Arm. 29 ίσως < b A Cass.

Kin:hengeschichle II 40,20-42

s

ίο

15

2ο

2.ί

175

κιον εν τη άναγνωσ&είση πίστει ομοιον τον νίόν εφασαν τω πατρί, διεπυνϋάνοντο αλλήλων, κατά τί όμοιος εστίν ό νιος τω πατρί. και οί μεν περί Άκάκιον ελεγον κατά την βούλησιν μόνον, ου μην και κατά την ούσίαν τω πατρί ομοιον είναι τον υίόν, οί δε άλλοι σύμπαντες και κατά την ούσί- 32 αν άπεφήναντο. περί τούτου δε του ζητήματος φιλονεικοϋντες διημέ- 33 ρευον, και τον Άκάκιον εξήλεγχον, ως εϊη εν τοις λόγοις αύτοϋ, ους συγγράψας εξέδωκεν, ομοιον κατά πάντα ειπών τον υίόν τω πατρί. »και 34 πώς νυν« εφασαν »άρνή την κατ'ούσίαν του υίοΰ προς τον πατέρα ομοιότητα;« ό δε »από συγγραμμάτων« έφη »ούτε αρχαίος τις ούτε των νέων εκρίϋη.« πολλά δε προς αλλήλους περί του ζητήματος τούτου ακριβό- 35 λογουμένων και μηδαμώς συμφωνούντων ό Λεωνας άναστάς διέλυσε τον σύλλογον, και τούτο τέλος εσχεν ή εν Σελευκεία γενομένη σύνοδος, τη 36 γαρ εξής παρακαλούμενος ούκέτι εις ταύτόν συνελ&εΐν αύτοΐς ή&έλησεν, φήσας άπεστάλ&αι παρά του βασιλέως επί τω παρεΐναι τη συνάδω όμοφωνούση' »επειδή δε τίνες διέστησαν, ου δύναμαι« εφη »παραγενέσϋαΓ άπέλΰετε ούν και εν τη εκκλησία φλυαρείτε.« τούτου γενομένου οί περί 37 Άκάκιον ερμαιον ήγησάμενοι ουδέ αυτοί άπαντήσαι ήϋέλησαν. Οί δε του άλλου μέρους διακριθέντες και συνελ&όντες κατά την έκκλη- 38 σίαν έκάλουν τους περί Άκάκιον επί το κρΐναι τα κατά Κύριλλον τον Ιεροσολύμων έπίσκοπον. ίστέον γαρ ότι Κύριλλος ήδη πρότερον κατ- 39 ηγόρητο, και δια τί μεν, ουκ έχω φράσαι, καϋηρέϋη δε, ότι πολλάκις επί το κριϋήναι καλούμενος εφεξής δύο ένιαυτών διέφευγεν τάς κατηγορίας εύλαβούμενος. κα&αιρε&εϊς δ' ούν όμως έκκλήτου βιβλίον τοις κα&- 40 ελοΰσιν διαπεμψάμενος μείζον επεκαλέσατο δικαστήριον ου τη έκκλήτω και ό βασιλεύς {Κωνστάντιος} έγεγόνει σύμψηφος. τούτο μεν ούν μόνος 41 και πρώτος παρά το σύνη&ες τω έκκλησιαστικω κανόνι Κύριλλος έποίησεν, έκκλήτοις ως εν δημοσίω δικαστηρίω χρησάμενος, τότε δε εν τη Σελευκεία παρήν κριΰησόμενος, και δια τοϋτο οί επίσκοποι τους περί 42 Άκάκιον έκάλουν, ως μικρώ έμπροσ&εν έμνημόνευσα, όπως αν περί των 29 § 38 •12-15 Soz. IV 22,23 f. MF = b A T (-20)

14-16 Nikeph. 401 A Cass. Arm.

1 εφασαν τον υίόν ~ b A dixit filiiim Cass. 3 και Τ Arm. < b A Cass. So/. 4 του πατρός Τ (patn Cass.) | και b Cass. Arm. Soz. < Α Τ 5 του ζητήματος < Arm. | ένδιημέρευον b Α δύο ημέρας Arm. 7 πατρί] ΰεω Arm. 9 από + των Α | εφην Τ | ούτε αρχαίος τις und 10 έκρί&η < Arm. | των νέων Τ νέος b A αυτός Arm. 11 και 13 έξης < Τ (Theodoros Anagnostes S. 50,11 ff.) 12 εσχεν τέλος ~ Arm. | vor 1 γενωμένη (Μ ) Rasur von 8 Buchstaben (γενομένη?) Μ 13 ταύτό Τ | συνεισεΑ#είν Α 14 τω b A το Τ | παρεΐναι] παραμεΐναι Α | όμοφωνοϋσιν Τ 15 ου δύναμαι] τούτου χάριν ου βούλομαι Arm. 17το£τοΑπη. 19 το Τ τω b A 20 έπίσκοπον Ιεροσολύμων ~ b Α (Η. ep icopum Cass. Arm.) 22 διέφυγεν F Λ 25 Κωνστάντιος (= Cass.) < Arm. 29 μικρόν Μ1 | έμνημόνευσα Arm. έμνημονεύσαμεν b A

176

5

ίο

is

20

25

Sokrates

κατηγορουμένων διαγνόντες κοινήν εξενέγκωσι ψήφον. εκάλουν γαρ δη και τινας άλλους των κατηγορουμένων, οι τοις περί Άκάκιον προσπεφεύγασιν. επει ούν πολλάκις καλούμενοι ουκ απήντησαν, καΰεΐλον αυτόν 43 τε Άκάκιον, Γεώργιον Αλεξανδρείας, Ούράνιον Τύρου, Θεόδουλον Χαιρεταπών της Φρυγίας, Θεοδόσιον Φιλαδέλφειας της εν Λυδία, Εύάγριον Μυτιλήνης της νήσου, Λεόντιον Τριπόλεως της Λυδίας και Εύδόξιον τον πρότερον μεν Γερμανικείας, μετά ταύτα δε Αντιοχείας της εν Συρία την επισκοπήν ύποδύντα. κα&εϊλον δε και Πατρόφιλον, ότι και αυτός, υπό 44 Δωρο&έου πρεσβυτέρου κατηγορούμενος, κληϋεις ούχ ύπήκουσεν. του- 45 τους μεν ούν κα&εΐλον, άκοινωνήτους δε πεποιήκασιν Άστέριον, Εύσέβιον, Άβγαρον, Βασιλικόν, Φοΐβον, Φιδήλιον, Εύτυχιανόν, Μάγνον και Εύστάΰΐον, όρίσαντες ούτως μένειν αυτούς, έως αν άπολογηοάμενοι τάς κατηγορίας άποδύσωνται. ταύτα πράξαντες δια γραμμάτων τε τα περί των 46 κα&αιρε&έντων τάϊς εκείνων παροικίαις γνωρίσαντες καϋΐστώσιν εις τον τόπον Εύδοξίου της Αντιοχείας επίσκοπον Ανιανόν τούνομα" δν συλλαβόντες οι περί Άκάκιον Λεωνα και Λαυρικίω παρέδοσαν, οι δε αυτόν εξόριστον πεποιήκασιν. τούτου γενομένου οί επίσκοποι οι προβεβλημέ- 47 νοι τον Άνιανόν διαμαρτυρίαις έχρώντο κατά των περί Ακάκιον προς τον Λεωναν και Λαυρίκιον, δι' ων άδικέϊσϋαι της συνόδου την κρίσιν εμήνυον. ως δε ουδέν πλέον ήνύετο, επί την Κωνσταντινούπολιν ώρμησαν 48 επί τω διδάξαι τον βασιλέα τα κρι&έντα αύτόϊς. και γαρ παρήν από των 41, εσπερίων μερών άναστρέψας ό βασιλεύς, και τότε πρώτον επαρχον της Κωνσταντινουπόλεως κατέστησεν 'Ονωρατον όνομα, την ανθυπάτων παύσας αρχήν, φ&άσαντες δε οί περί Άκάκιον προδιαβάλλουσιν αυτούς 2 βασιλει, διδάξαντες μη δέχεσϋαι την υπ' αυτών έκτεΰεΐσαν πίστιν. διό- 3 περ άγανακτήσας ό βασιλεύς έπενόησεν διασπεΐραι αυτούς, νόμω κελεύ15 vgl. Philost. IV Π Soz. IV 23 f.

22 f. Chron. (Hydatius 359); vgl. Hier. 241·

*3f. 6. 8 So/. IV 22,25 6-8 Epit. 107 21-24 Soz. IV 23,3; Nikeph. IX 44, 404 A MF = b Λ

10. 12-16 Soz. IV 22,26f.

Ύ (l εκάλουν -15 Εΰδοξίου und von 26 διασπεΐραι an)

24 ff. Sabines; vgl.

14f. Epit. 107

Cass. (-21)

Arm.

l γαρ όή] δε Ύ igitur Cass. γαρ Arm. 2 oF b A Cass. Arm. ότι Τ 4 τε + τον Τ | Ούράνιον Cass. Arm. Soz. ονρσάκιον b Α Τ | χαιρετάπον Τ χαιρεταίπων (?) Μ1 5 φιλαδελφίας Μ' Τ | λνκΐαΎ 6 μιτυλήνης b Α | της1 < Τ | λνβίας aus λι- korr. Τ 7 μεν < Τ 8 ΰποδύντα in ύπεισ- korr. Τ | πατρόφϋλον Τ | και2 (= Cass. Arm.) < bA 11 αϋγαρον Μ Γ Τ Cass. Arm. | φιδίλιον Τ (Arm.) φιλήδιον b A Fidelem Cass. Ι εύτύχιον b A Cass. < Arm. 12 ούτω b A | αν < Τ (αχρις αν Soz.) 13 άποδύσονται Τ | τε < Τ 14 τον < Τ 15 τόπων Μ1 | συλλαβόντες Μ Γ F Α Arm. Soz. συλλαμβάνοντες Μ' comprehendentes Cass. 16 παρέδωκαν Soz. 18 των] τον Μ1 22 ό βασιλεύς F A Arm. < Μ | πρώτον Arm. Soz. τον b A 23 άνϋνπάτων Μ' F (Arm.) άν&ύπατον Μ1 Α του άνΰνπάτου Τ (Theodores Anagnostes S. 51,5) 24 αυτούς + τω A Arm. 26 γαρ έκέλευσεν Ύ*

Kirehengeschichlc II 40.42-41,12

s

ίο

is

20

l 77

σας τους υποκειμένους αυτών δημοσίοις λειτουργήμασιν τη ιδία τύχη άποκα&ίστασΰαι. και γαρ ήσαν τίνες εξ αυτών λειτουργίαις υποκείμενοι, 4 οι μεν των βουλευτηρίων, οι δε των εν ταϊς έπαρχίαις τάξεων. Τούτων δη ούτως ταραττομένων οϊ περί Άκάκιον έπιμείναντες τη Κων- 5 σταντινουπόλει συνέδριον έτερον πεποιήκασιν, τους από Βιϋννίας επισκόπους μεταπεμψάμενοι. γενόμενοι ούν οί πάντες τον άρι&μόν πεντή· 6 κοντά, οϊς κατηρί&μητο και Μάρις ό Χαλκηδόνος, βεβαιοΰσι την εν Άριμήνω μετά της ύπατειας άναγνωσ&εΐσαν πίστιν, ην περιττόν ην αν ενταϋΰα προσκεΐσ&αι, εϊ μηδέν αύτη προστεϋείκεσαν. επειδή δε τίνα αύτη προσ- 1 τεΰείκασι ρήματα, άναγκαΐον και αύϋΐς αυτήν ενταΰϋα προσγράψαι. εστίν δε εν τοις ρήμασι τούτοις' »Πιστεύομεν εις ένα ϋεόν πατέρα παντοκράτορα, εξ ου τα πάντα, και 8 >εις τον μονογενή υίόν του &εοΰ τον προ πάντων των αιώνων και προ >πάσης αρχής γεννηθέντα εκ του &εοϋ, δι'ου τα πάντα έγένετο, τα ορατά >και τα αόρατα, γεννη&έντα δε μονογενή, μόνον εκ μόνου του πατρός, 9 >ΰεόν εκ &εοΰ, δμοιον τω γεννήσαντι αυτόν πατρϊ κατά τάς γραφάς, ου >τήν γέννησιν ουδείς οϊδεν ει μη μόνος ό γεννήσας αυτόν πατήρ, τούτον 10 >οϊδαμεν μονογενή &εοϋ υίόν πέμποντος του πατρός παραγενέσ&αι εκ των >ούρανών, ως γέγραπται, επί καταλύσει της αμαρτίας και του ΟΌνάτου >καϊ γεννη&έντα εκ πνεύματος αγίου και Μαρίας της παρ&ένου το κατά II >σάρκα, ως γέγραπται, και αναστραφέντα μετά των μαϋητών και πάσης >τής οικονομίας πληρω&είσης κατά την πατρικήν βούλησιν σταυρω&έντα >και αποθανόντα και ταφέντα και εις τα καταχ&όνια κατεληλυΰότα, δντινα 12 12-S. 178,19 auch bei Ath. de syn. 30; Thdrt. 11 2 l (Symbol von Nike) *4-IO Soz. IV 24,1 MK = b

Λ

9-S. 179,8 Nikeph. 405 li - 408 B

Τ Arm.

2 άποκαϋίστασΰαι Τ άποδίδοσ&αι b Λ Arm. 3 των1 < b A j των - τάζεων] ταϊς των επαρχιών τάξεσιν Τ Arm. 4 τούτων - ταραττομένων < Τ | οι + δε Τ* | επιμείναντες b Soz. απομείναντες Α < Τ Arm. | τη b Α εν Τ Arm. 5 έτερον < Τ 7 καταρί&μητο Λ κατηρι&μεΐτο Τ (vgl. S. 118,3) | και (= Arm. So/.) < b A | καλχηό ό ν ο ς Ρ Α Τ ' Ι άριμίνω \: Λ Arm. + και εν νίκη της δράκης Τ (Tbeodoros Anagnostes S. 51.23) 8 μετά της ύπατειας < Arm. | της] τάς Τ | ην - 10 προσγράψαι] umgeformt Τ (S. 51,24f.) | αν ην ~ Ann. 9 αντί}1 < Arm. | προστε&είκεσαν Ha. (Arm.) -κασιν b Α | αύτη- < Arm. 10 και .X. Α έστϊν Arm. | προσγράψαι Ha. (vgl. S. 40,21. 239.5) παραγράψαι b A 11 τοις ρήμασι < Τ | τούτοις + ή εν άριμίνω παρά των άρειανών έκτε&εΐσα πίστις Α 12 ένα + μόνον b Α (+ και μόνον άλη&ινον Thdrt.) 13 τον2 Τ Ω < b Α | των < Μ Ω \ αιώνων + &εόν Τ 14 του < Τ | τα'2 < Τ 15 και] τε και Τ | τα < Τ | δε μονογενή < Τ 17 γένεσιν Ath. | οΐδεν Τ Thdrt. γινώσκει b A Ath. | μόνον Μ | αυτόν + ό Μ 18 μονογενή + του b Α | παραγεγενήσϋαι Ω 19 και του ΰανάτου < Τ 20 και1 F A T Thdrt. εκ Μ Ath. 21 αναστραφέντα aus άνατρ- korr. Τ 23 κατεληλνϋέναι Ath. κατελ#καϊ αυτός 6 αδης επτηξεν, όστις και ανέστη από των νεκρών τη τρίτη >ήμέρα και διέτριψεν μετά των μαϋητών και πληρωΰεισών τεσσαράκοντα >ήμερών άνελήφϋη εις τους ουρανούς και καϋέζεται εν δεξιά του πατρός, >ελευσόμενος εν τη εσχάτη ήμερα της αναστάσεως εν τη πατρική δόξη, >ϊνα άποδώση εκάστω κατά τα έργα αυτού, και εις το αγιον πνεύμα, 13 >όπερ αυτός ό μονογενής υιός του ϋεοΰ ό Χριστός, ό κύριος και ό &εός >ήμών, επηγγείλατο πέμπειν τω γένει των άνϋρώπων παράκλητον, κα&ά>περ γέγραπται, το πνεύμα της άληϋείας, όπερ αυτός επεμψεν, δτε άνηλ>&εν εις τους ουρανούς. >Τό δε όνομα της ουσίας, όπερ άπλούστερον υπό των πατέρων ενετέϋη, 14 >άγνοούμενον δε τοις λαόϊς σκάνδαλον εφερεν, διότι μηδέ αϊ γραφαϊ τοϋτο >περιέχουσιν, ήρεσε περιαιρεϋηναι και παντελώς μηδεμίαν μνήμην του >λοιποϋ τούτου γίνεσ&αι, επειδήπερ και αϊ ΰεΐαι γραφαϊ ουδαμώς εμνη>μόνευσαν περί ουσίας πατρός και υίοΰ. και γαρ ουκ οφείλει ύπόστασις 15 >περϊ πατρός και υίοΰ και αγίου πνεύματος όνομάζεσΰαι. όμοιον δε λέγο>μεν τω πατρϊ τον υίόν, ως λέγουσιν αϊ ϋεΐαι γραφαϊ και διδάσκουσιν. >πασαι δε αϊ αιρέσεις, αϊ τε ήδη πρότερον κατεκρίοησαν και αϊτινες εάν 16 >καινότεραι γένωνται, εναντίαι τυγχάνουσαι της εκτεΰείσης ταύτης γρα>φής, άνά&εμα έστωσαν.« Ταύτα μεν εν Κωνσταντινουπόλει τότε ανέγνωσαν, ημείς δε τον λαβύ- 17 ρινΰον των έκ&έσεων όψέ ποτέ διανύσαντες την άπαρί&μησιν αυτών συναγάγωμεν. μετά γαρ την εν Νίκαια πίστιν ύστερον εν Αντιόχεια τοις 18 εγκαινίοις δισσάς εκΰέσεις ύπηγόρευσαν, τρίτη δε εστίν ή επιδοϋεΐσα 19 παρά των περί Νάρκισσον εν τοις Γαλλίαις τω βασιλεΐ Κώνσταντι, τετάρ- 20 τη δε ή δι'Εύδοξίου τοις εν Ιταλία πεμφΰεΐσα, εν δε Σιρμίω τρεις ύπηγο-

8 Ιο. 15,26 •12-15 So/. IV 24,1 17-19 Soz. IV 24,1 20-22 Cass. V 37,8 Epit. 109 22-S. 179,16 Cass. V 38 22-S. 179,3 Mich. Syr. S. 136

20-S. 179,3

MF = b Λ T Cass. (von 20 an) Arm. (von 20 an) l ό< T 2 πληρωΰειοών + των b A 3 άνελήφ Μ' 5 αποδώσει Α αποδώ Ath. 6 υιός τον ΰεοϋ Τ του ΰεοϋ b Α του &εον υιός Ω \ ό κύριος < Τ | ό 4 Μ1 A Ath. (FOR) < Μ< F Τ Ω 8 αυτός Τ Thdrt. αύτοϊς b A Ath. | ανήλΰεν Τ Ath. (Thdrt.) άνελήφ&η b A 10 ενετέϋη Τ Thdrt. ετέϋη b A Ath. HAaofcbA πολλοίς Τ 13 τούτου Τ < b Α Ω \ γίνεσϋαι Τ Ω γενέσΰαι b Α | ουδαμώς Τ Ath. ούδαμοΰ b Α μηδαμον Thdrt. 14 νίοΰ + και αγίου πνεύματος Α Τ (+ όνομάζεσΰαι Α) | ουδέ Ath. | οφείλει + ή Τ 16 τον υίόν τω πατρϊ ~ b Α Π αϊ τε ήδη] δσαι τε δη Τ 18 τυγχάνουσιν Μ1 19 έστω Μ1 20 ανέγνωσαν Τ Arm. άνεγνώσ&ησαν b A Cass. | τον - 21 διανύσαντες < Arm. 21 συνάγομεν Μ1 (-ω-?) Τ 1 Cass. συναγάγομεν Τ1' 22 πίστιν] σύνοδον Cass. Arm. 24 παρά b Α υπό Τ | βασιλεΐ < Arm. | κωνσταντίνω b A Constantio Cass. Arm. 25 τοις] της Α | δε2 (= Arm.)] re b A

Kirchengeschichte II 41,12-42,6

5

ίο

ΙΓ>

•ίο

25

l 79

ρεύϋησαν, ων μία εν Άριμήνω μετά της ύπατείας άνεγνώσΰη, ογδόη 21 δ' εστίν ή εν Σελευκεία, ην οί περί Άκάκιον άνεγνώκεισαν, τελευταία δε 22 ήτις εν Κωνσταντινουπόλει μετά της προσϋήκης έκδέδοται· προσέκειτο γαρ αύτη μήτε ούσίαν μήτε ύπόστασιν έπϊ ΰεοΰ λέγειν, ταύτη και Ούλ- 23 φίλας ό των Γότΰων επίσκοπος τότε πρώτον συνέΰετο' τον γαρ έμπροσ&εν χρόνον την εν Νίκαια πίστιν ήσπάζετο επόμενος Θεοφίλω, ος των Γότ&ων επίσκοπος ων τη εν Νίκαια συνόδω παρών καϋνπέγραψεν. Τοσαΰτα μεν περί τούτων εϊρήσϋω. οί δε περί Άκάκιον και ΕύδόςΊον 42, 1 εν Κωνσταντινουπόλει περί το άντικαϋαιρεϊν και αυτοί τινας του έτερου μέρους αγώνα έτί&εντο. ίστέον δε ότι ουδέτεροι δια &ρησκείαν, άλλα 2 δι' ετέρας προφάσεις τάς κα&αιρέσεις πεποίηνται. διακρινόμενοι γαρ οία περί πίστεως εν τω καϋαιρεΐν αλλήλους την αλλήλων πίστιν ου διεμέμφοντο. συγχρώμενοι δε οί περί Άκάκιον τη του βασιλέως οργή, ην κατά 3 τε των άλλων και μάλιστα κατά Μακεδονίου φυλάττων έκτελέσαι έσπούδαζεν, κα&αιροΰσι πρώτον μεν Μακεδόνιον και ως αίτιον πολλών φόνων γενόμενον και ότι διάκονον έπϊ πορνεία άλόντα εις κοινωνίαν έδέζατο, Έλεύσιον δε τον Κυζίκου, διότι Ήράκλειόν τίνα ιερέα του εν Τύρω 4 Ηρακλέους έπϊ γοητεία ληφ&έντα βαπτίσας εις διάκονον προεβάλετο, Βασίλειον δε τον και Βασιλαν (και γαρ ούτως ώνομάζετο) τον εν Άγκυρα 5 εις τον τόπον Μαρκέλλου προχειρισϋέντα ως αδίκως τινας βασανίσαντα και σιδηροδέσμοις φυλακαΐς κατακλείσαντα και ότι συκοφαντίας τισϊν έρραψεν, έτι μην και ότι δι'επιστολών τάς εν Αφρική εκκλησίας ετάραξεν, Δρακόντιον δε, ότι από Γαλατίας μετέβη εϊς Πέργαμον. κα&εΐλον δε και 6 Νέωνα τον Σελευκείας, εν ή ή σύνοδος έγεγόνει, έτι μην και Σωφρόνιον τον Πομπηιουπόλεως της εν Παφλαγονία και Έλπίδιον τον Σατάλων της Καππαδοκίας και τον Ιεροσολύμων έπίσκοπον Κύριλλον, άλλον δι'αλλάς αιτίας έκβάλλοντες. *4 f. Soz. IV 24,1 5 f. Soz. VI 37,8 8-23 So?.. IV 24,3 f. 8-10 Nikcph. IX 45, 408 C 15-18Nikeph.409A 17 f. Soz. IV 24,10 19-22 Nikeph.409 B 23 Soz. IV 24,11 23 f. Soz. IV 24,12 MF = b Λ

Τ (-18 ληφ&έντα und von 23 an)

Cass. (-16)

Arm.

l ων + ή b Λ Arm. | άριμίνω F A Arm. | μετά της ύπατείας < Arm. 2 δε b A | εν . Z. T' 2 f. τελευταίαν... άνεγνώκειααν (statt έκδέδοται} Arm. ultima... recitata est Cass. 3 ήτις < b A Cass. Arm. | πρόσκειται b A (eral ... additum Cass.) 4 Ούλφίλας] ΰεόφιλος M r 5 γό&θ'ων Μ1 6 γόϋΰων Μ1 8 και Εΰδόξιον (= Cass. Arm.) < T 9 εν + τη b Α 10 αγώνας Τ | ίστεον - 11 προφάσεις (= Arm.)] ουκ εκ θρησκείας αλλ'εκ προφάσεων έτερων Τ 11 ποιούμενοι Τ | οία < b A Arm. 14 τε < Τ | των < Arm. 15μέν

2ο

2r>

Sokrates

και αυτόν έράσμιον παρά τοις στρατιώταις γενέσ&αι. λόγος δε τις, ότι 29 εις εν των πολιχνίων είσελ&όντος αύτοΰ στέφανος, αφ' ων τάς πόλεις κοσμονσιν, εν μέσω {των} κιόνων εκ καλωδίων ήρτημένος, τη κεφαλή κατενεχϋ'εϊς ήρμοσεν, επί τε τούτω πάντας τους παρόντας άναβοήσαι · προδηλοΰσϋ'αι γαρ αύτω δια του γενομένου σημείου την βασιλείαν. φασϊ δε τίνες, ως Κωνστάντιος αυτόν δια τούτο επί τους 30 βαρβάρους άπέστειλεν, ίνα εκεί διαφ&αρη συμπλεκόμενος αύτοΐς. ουκ 31 οιδα δε, ει οι το τοιούτον λέγοντες άληΰεύουσιν · 6 γαρ την άδελφήν την ιδίαν αύτω συνοικίσας έπιβουλεύων ουδέν άλλο ή κα&' εαυτού την έπιβουλήν έτρεπεν. τοϋτο μεν ούν, ως έκάστω δοκεΐ, κρινέτω. Ίου- 32 λιανού δε μεμψαμένου παρά βασιλεΐ την ραϋυμίαν των στρατηγούντων έτερος έπέμφΰη στρατηγός ήρμοσμένος τη προ&υμία Ιουλιανού, δν έχων ύπουργόν ΰαρρών τοις βαρβάροις συνέβαλλεν. ο'ι δε διεπρεσβεύοντο 33 προς αυτόν, δεικνύντες ως τα βασιλέως γράμματα εις την 'Ρωμαίων χώραν κελεύει παρεΐναι αυτούς, και τάς έπιστολάς έπεδείκνυον. ό δε τον 34 μεν πρεσβευτήν δεσμώτην έποίησεν, συμβάλλει δε τω πλήΰει και κατά κράτος νίκα, και τον βασιλέα των βαρβάρων αίχμάλωτον λαβών Κωνσταντίω επεμψεν. ταύτα εύτυχήσας αναγορεύεται υπό των στρατιωτών 35 βασιλεύς' ως δε στέφανος βασιλικός ου παρήν, εις των δορυφόρων δν είχε περιτραχήλιον εαυτού στρεπτόν λαβών τη κεφαλή Ιουλιανού περιτέ&εικεν. Τούτον μεν ούν τον τρόπον Ιουλιανός έβασίλευσεν. τα δε εντεϋΰεν ει 36 φιλοσόφου, δοκιμαζέτωσαν οι άκούοντες. μη διαπρεσβευσάμενος γαρ 37 προς Κωνστάντιον μηδέ ΰεραπεύσας ως εύεργέτην πάντα έπραττεν ά έδόκει αύτω. και τους μεν κατ' έπαρχίαν άρχοντας ήμειβεν, διέσυρε δε τον 38 Κωνστάντιον, κατά πόλεις άναγινώσκων αύτοϋ δημοσία τάς προς τους βαρβάρους έπιστολάς· διόπερ αύτω προσετίϋεντο, Κωνσταντίου δε άφ1-6 Liban. or. 18,41 6 f. Liban. or. 18,37 or. 18,52 ff. 66 18-21 Liban. or. 18,97-99 18,113 27 f. Liban. or. 18,114

10-13 Liban. or. 18,48 13-18 Liban. 25 Liban. or. 18,104 25-27 Liban. or.

*l-7 Nikeph, 440 CD 1-4 Mich. Syr. S. 141 6-10 Soz. V 2,22f. 10 Nikeph. 441 Λ 10-17 Soz. V 2,21 f. 17-21 Nikeph. 440 C 22-S. 191,9 Nikeph. X 2, 441 BC 23-S. 191,3 Soz. V 1,2 25-S. 191,5 Mich. Syr. S. 142 MF — b

A

Cass. Arm.

2 εν Γαλλία Arm. < b Λ Cass. | corona laurea Cass. 3 εν ταΐς πόλεσιν Arm. αϊ πόλεις Val. | κοσμώσιν Μ1 | των tilgt Ha. (Arm.) 4 αύτοΰ Cass. Γ Arm. (τη του βασιλέως κεφαλή Liban.) | τε] δε Μ 7 αύτοΐς aus -ης korr. A 9 αύτω'] Ίουλιανω Arm. | αύτω Arm. 16 πρεσβύτην Μ1 16 f. και συμβολών τω πλή&ει κατά κράτος ένίκησεν Arm. 18 ανηγόρευται A (appellatur Cass.) 20 περί το τραχήλιον Α 23 άκούοντες + αύτοΰ, μάλλον οι έπαινοΰντες αυτόν · τούτο δε λέγω, ότι Arm. 26 δημοσία U.Z. Μ' Μ Γ

Kirchengeschichte III 1.28-48

5

ίο

is

20

25

19 l

ίσταντο . τότε δη και την ύπόκρισιν του χριστιανίζειν φανέ- 39 ρώς άπεδύσατο· περιιών γαρ κατά πόλεις τους τε ναούς άνοίγων τοις άγάλμασιν προσέφερεν και εαυτόν αρχιερέα ώνόμαζεν. {οι τε την &ρησκείαν "Ελληνες έορτάς έπετέλουν Έλληνικάς.} και ταϋτα ποιών πόλε- 40 μον έμφύλιον άνερρίπιζεν, κατά Κωνσταντίου ποιούμενος τάς άφορμάς. και όσον μέντοι έπ' αύτω, πάντα αν έγεγόνει, όσα ό πόλεμος έχει κακά (ου γαρ αν δίχα πολλών αιμάτων διεκρίϋη ή του φιλοσόφου σπουδή), &εός δε ό των Ιδίων βουλημάτων κριτής τον έτερον των ανταγωνιστών 41 δίχα της των άλλων ζημίας έπαυσε της ορμής, γενομένου γαρ Ιουλία- 42 νου περί τα Θρακών ε&νη άπηγγέλη τεϋνηκέναι Κωνστάντιον, και ούτως τον έμφύλιον πόλεμον τότε διέφυγεν ή 'Ρωμαίων αρχή. Καταλαβών δε Ιουλιανός την Κωνσταντινούπολιν εύοϋς έσκόπει, τίνα 43 τρόπον οίκειώσεται τα πλήϋη και την απ' αυτών εΰνοιαν έπισπάσεται. τέχνη ούν χρήται τοιαύτη' ευ ηπιότατο Κωνστάντιον υπό όλων των λαών 14 των το όμοούσιον φρονούντων μισούμενον, εφ' οϊς τε των εκκλησιών ήλαύνοντο και ότι τους αύτοΐς καϋήκοντας επισκόπους δημεύσας εξώρισεν, έγίνωσκέ τε σαφώς τους έλληνίζοντας άνιωμένους, εφ'οϊς ϋύειν έκω- 45 λύοντο, έπιϋυμεΐν τε καιρού δράξασΰαι, εν ω και τα ιερά άνοιγήσεται και εξέσται αύτοΐς ϋνσίας τοις άγάλμασιν άναφέρειν. ούτως μεν ούν έκατέ- 46 ρους Ιδία λυπουμένους προς τον άπελ&όντα έγίνωσκεν, κοινή δε πάντας προς την των ευνούχων βίαν και {τους} πρωτοτύπως Εύσεβίου τάς άρπαγας άχ&ομένους έφεύρισκεν. πασιν ούν τεχνικώς προσεφέρετο, και τους 47 μεν ειρωνεύετο, τινάς δε και προς το κενόδοςΌν αφορών εύηργέτει, κοινή δε πασιν όπως είχε περί την δεισιδαιμονίαν έδείκνυεν. και πρώτον μεν 48 την Κωνσταντίου ωμότητα περί τους υπηκόους διαβάλλειν και έζελέγχειν παρά τω πλή&ει βουλόμενος τους εξορισϋέντας επισκόπους άνακληϋήναι έκέλευσεν και τάς δημευ&είσας ουσίας αύτοΐς άπεδίδου, και τα ιερά των Ελλήνων ή τάχος άνοίγειν τοις έπιτηδείοις προσέταττεν, τους δε υπό των ευνούχων άδικη&έντας άπολαμβάνειν τα κακώς αφαιρεθέντα εΰέσπι9 f. Liban. or. 18,116 f. 18,126 ff.

26 f. vgl. Philost. VI 7; Thdrt. III 4,l

*9 f. Soz. V 1,7; Nikeph. 444 Λ MF = b

Λ

Cass.

14-19 Soz. V 5,7

27 f. vgl. Liban. or.

24-27 Epit. 123

Arm.

l άπαντες Arm. plurimi Cass. (nach διόπερ) 3 f. of - Έλληνικάς < Cass. Arm., nicht hei Liban.; der Anschlu και ταϋτα ποιών w rde durch Subjektwechsel gest rt; zur Sache vgl. § 45 6 πάντως Arm. 8 hinter ίόίων 5 Buchstaben (ιδίων?) ausradiert M 11 τότε < Cass. 13 εννοιαν έπισπάσηται M' 15 των - φρονούντων (= Cass.) < Arm. 16 αύταΐς Μ Γ 19 τοΓς άγάλμασιν άναφέρειν Cass. Arm. ~ h A 21 τους < Cass. (et praecipue Eusebii rapinis) Arm. | πρωτοτύπως M r Cass. Arm. πρωτοτύπους Μ' F A | εύσεβίου + τε Μ1 F A | Εύσεβίου τε του πρωτοτύπου (vgl. S. 93,17) τάς άρπαγας Val. (aber die Stellung des Eusebios wird erst unten angegeben) 24 πασιν - έδείκνυεν (monstrabat Cass., εταζεν Arm.)] πάντας... διήγειρεν JVI r (πάντας auch Arm.) 29 κακώς (= Cass.)] αδίκως Arm.

192

Γ,

ίο

ίο

20

25

Sokratcs

ζεν. Εύσέβιον δε τον προεστώτα του βασιλικού κοιτώνας έζημίωσεν 49 ϋανάτω, ου μόνον {δε} δια το πολλούς ήδικήσ&αι υπ' αύτοΰ, αλλ' ότι και Γάλλον τον άδελφόν αύτοΰ άνηρήσ&αι εκ της εκείνου διαβολής έπυν&άνετο. και το μεν σώμα Κωνσταντίου βασιλικώς τιμήσας έκήδευσεν, 50 εξέβαλε δε των βασιλείων ευνούχους κουρείς μαγείρους, ευνούχους μεν δια το άποβεβληκέναι την γαμετήν , με&'ην άλλην ούκέτι ήγάγετο, μαγείρους δε δια το λιτή χρήσΰαι διαίτη · »κουρεύς δε« εφη »εις πολλοίς άρκέσειε«. τους μεν ούν δια ταύτας τάς αιτίας 51 εξέβαλε. των μέντοι ύπογραφέων τους πλείστους τη εξ αρχής παραδούς τύχη τοις λοιποΐς αυτών μισ&όν ύπογραφέως έκέλευσε δίδοσ&αι. περί- 52 ειλε δε και των δημοσίων χρειών δρόμον οίον ήμιόνων, βοών και όνων, μόνους δε τους ίππους ταΐς δημοσίαις χρείαις συνεχώρησεν ύπουργεΐν. ταύτα δε αύτοΰ επαινοΰσι μεν ολίγοι, οι πλείους δε ψέγουσιν, ότι πανό- 53 μένη ή εκ του βασιλικού πλούτου τοις πολλοίς έγγινομένη κατάπληξις εύκαταφρόνητον εποίει την βασιλείαν. ου μην άλλα και διανυκτερεύων 54 λόγους συνέγραφεν και τούτους κατιών εις την συγκλήτου βουλήν έπεδείκνυτο· μόνος γαρ βασιλέων από Ιουλίου Καίσαρος πρώτος εις την της συγκλήτου βουλήν λόγους έπεδείκνυτο. έτίμα δε και τους 55 περί παιδείαν έσπουδακότας, μάλιστα δε τους έπαγγελλομένους φιλοσοφειν. διό και τους πανταχή ήγεν ή φήμη βρυάζοντας επί 56 τα βασίλεια" οι φοροϋντες τους τρίβωνας πολλοί εκ του σχήματος μάλλον ή εκ παιδείας έδείκνυντο, πάντες δε ήσαν βαρείς τοις χριστιανίζουσιν, άνδρες απατεώνες και αεί του κρατούντος οικειούμενοι την ΰρησκείαν. έχων δε 6 βασιλεύς πλεονάζον εν έαυτώ το κενόδοξον πάντας τους προ 57 αύτοΰ βασιλείς εκωμωδησεν εν τω λόγω δν έπέγραψε Καίσαρας, εκ του 58 τοιούτου ή&ους κινούμενος και τους Κατά Χριστιανών λόγους συνέγρα1-4 Liban. or. 18,152; vgl. Philost VII 7" S. 75,18-20 4Liban.or. 18,120 5-8 Liban. or. 18,130 9f. Liban. or. 18,131-134 10-12 Liban. or. 18,143-145 15-18 Liban. or. 18,154. 157 18-20vgl. Liban. or. 18,15 ff. 160 *l-4. 5 Soz. V 5,8 24 f. Mich. Syr. S. 142 MF = b

Λ

1-12 Kpit. 124

4 Nikeph. 444 Λ

15-20 Ιο. Ant fr. 179

Cass. Arm.

2 δε < Cass. | μόνον δε < Arm. 3 άνηρήσϋαι Cass. Arm. Soz. άναιρεΐσΰαι b A 6 αύτοΰ Κωνσταντίαν (Epit.) Arm. < b A Cass. 11 των δημοσίων χρειών Arm. τον δημόσιον των χρειών b Λ publicum cursum Cuss. \ καμήλους και όνους και βόας και ήμιόνους Kpit. 12 μόνους δε τους ίππους Epit. μόνων (μόνον A Arm.) δε των Ιππων b A Arm. caballorum r/uo.s Cass. 16 την + της Mr \ σύγκλητον? (επϊ της συγκλήτου βουλής Ιο. Ant.) 17 μόνος - 18 έπεδείκνυτο < Ιο. Ant. | και Ha. (vgl.S. 175,25 f.) [ πρώτος < Cass. Ι πρώτος Καίσαρος ~ Arm. 18 της < Μ1 | σύγκλητον? 19 φιλοσο1 φών (?) Μ | φιλοσοφίαν έπαγγελλομένους Ιο. Ant. 20 τοιούτους Cass. Arm. 21 φορώντες Μ 1 22 έδείκνντο Α | δε] τε Arm. -que Cass. 23 άπατεστώνες Μ1 | άεϊ (= Cass.) < Arm. 24 ό βασιλεύς] Ιουλιανός Cass. Arm.

Kirchengeschichte III 1,49-2,8

5

ίο

ι Γ)

20

2->

193

ψεν. το μεν γαρ μαγείρους και κουρείς έκβαλεΐν φιλοσόφου έργον, ου μην βασιλέως, το δε διασύρειν ή σκώπτειν ούκέτι φιλοσόφου, άλλα μην ουδέ βασιλέως, αμφότεροι γαρ πασαν λοιδορίαν και βασκανίαν υπέρβεβήκασιν · βασιλεϊ μεν γαρ εξέστω φιλοσοφείν, όσα προς σωφροσύνην ορά, φιλόσοφος δε, ει πάντα των βασιλέων μιμήσοιτο, διαπεσεϊται του σκοπού. Περί μεν δη Ιουλιανού του βασιλέως γένους τε αυτού και παιδεύσεως {και ήΰους], και όπως επί την βασιλείαν παρήλ&εν, τοσαϋτα ως εν επιδρομή εϊρήσΰω. αύϋις δε των περί τάς εκκλησίας υπό τον αυτόν γενομένων χρόνον μνήμην ποιούμεΰα. κατά την Αλεξάνδρου μεγάλην πόλιν συνέβη ταραχήν γενέσ&αι εξ αιτίας τοιασδε. τόπος τις ην εν τη πόλει εκ παλαιών των χρόνων έρημος και ήμελημένος συρφετού τε γέμων πολλού, εν ω οι "Ελληνες το παλαιόν τω Μίϋρα τελετάς ποιοΰντες άν&ρώπους κατέουον. τούτον Κωνστάντιος ήδη πρότερον ως σχολαΐον τη Άλεζανορέων εκκλησία προσκεκυρώκει. Γεώργιος δε βουλόμενος εν αύτω εύκτήριον οίκον κατασκευάσαι άνακα&αροηναι κελεύει τον τόπον, και δη άνακαϋαιρομένου άδυτον ηΰρηται κατά βά&ους πολλού, εν ω τα μυστήρια των Ελλήνων έκέκρυπτο. ταύτα δε ην κρανία άν&ρώπων πολλά τελείων τε και παιδιών, ους λόγος κατείχε πάλαι άνηρήσ&αι, δτε ταΐς δια σπλάγχνων μαντείαις έχρώντο οί "Ελληνες και μαγικάς έτέλουν ουσίας, καταμαγγανεύοντες τάς ψυχάς. οί ούν Χριστιανοί ταύτα εύρόντες εν τω άδύτω του Μι&ρείου σπουδήν έϋεντο πασιν εν τω φανερώ γέλωτα δεΐζαι τα Ελλήνων μυστήρια, εξεπόμπευόν τε εύϋϋς γυμνά τω δήμω τα κρανία δεικνύοντες, ταύτα όρώντες οί κατά την Άλεζάνδρειαν "Ελληνες και μη φέροντες το του πράγματος έπονείδιστον εις όργήν εξάπτονται, και παν το παρατυχόν δπλον ποιούμενοι ώρμησαν κατά των Χριστιανών, και δια πάσης ιδέας &ανάτου άνεΐλον πολλούς εξ αυτών, τους μεν γαρ ξίφεσι, τους δε ξύλοις ή λί&οις άπέκτειναν, άλλους δε σχοινίοις άπέπνιξαν, τινάς

59

60 2, 2 3 4 5 6 1 8

10-27 vgl. Rufin. XI 22 S. 1025,7-24 *1-4 Mich. Syr. S. 142 10-18 So*. V 7,5 f. 10-S. 194,6 Cass. VI 8 10-S. 194.7 Kpit. 125 10-S. 194,1 Vita BHC 185,241 C 14 - 242 A 17 21-S. 194,2 Soz. V 7,6 f. MF = b

Λ

Cass. (-3 und von 10 an)

Arm.

l μεν γάρ\ μέντοι oder μεν γε Val. 2 f. το δε - βασιλέως < Arm. 4 έξέσται Μ Γ | σωφροσύνην + και δικαιοσύνην Arm. 8 και ήΰους < Arm., vgl. S. 187,14 | παρήλ&εν durch Korr. Μ Γ (προσ ? M1) 10 χρόνων M 1 F 1 | Αλεξάνδρου μεγάλην 185 (Cass. Arm.) ~ b A 11 τις Cass. Arm. μεν A < b 14 ήδη - σχολαΐον 185 Arm. ως σχολαΐον ήδη πρότερον ~ b Α 15 προκεκυρώκει Μ 1 17 εΰρηται Α 18 πολλά < 185 18 f. τελείων τε και παιδιών 185 Cass. Arm. νέων τε και παλαιών b A 19 λόγους 1 1 1 Μ | άνηρήσ&αι 185 Cass. άναιρεϊσϋαι b Α | ότι Μ 22 μιϋρίον Μ | πασαν ? (universvi Cass. Arm.) 23 εξεπόμπευόν VI' F A 185 επόμπευον Μ' So/. | τε 185 Arm. δε b A -que Cass. 24 την 185 < b Λ 25 εις] προς ? (vgl. das Reg.) 26 όρμώσι 185 28 λί&οις ή ξύλοις ~ 185 (ή λί&οις So/.)

194

5

ίο

15

20

25

Sokrates

δε αυτών και έσταύρωσαν, εφ' ΰβρει του σταυρού τούτον έπάγοντες τον ΰάνατον, τους δε πλείστους τραυματίας εποίησαν, τότε, οία εν τοις τοιούτοις φιλεΐ γίνεσ&αι, ουδέ των οίκειοτάτων άπέσχοντο, άλλα και φίλος φίλον έπληξε και αδελφός άδελφόν, και γονείς παίδες κατ' άλλήλων προς φόνον ώρμησαν. διό και οι Χριστιανοί του έκκα&αίρειν το Μι&ρεΐον έπαύσαντο, οι δε τον Γεώργιον της εκκλησίας έκσύραντες καμήλω τε προσδήσαντες και σπαράξαντες συν αύτη κατέκανσαν. Έπϊ μεν ούν τη Γεωργίου αναιρέσει χαλεπήνας ό βασιλεύς δι' έπιστολής του Άλεξανδρέων δήμου καϋήψατο. λόγος δε διεδόϋη, ως ταύτα εις Γεώργιον έδρασαν οι δι'Ά&ανάσιον άπεχ&ώς έχοντες προς αυτόν, εγώ δε ηγούμαι μεν και τους μισοΰντας εν ταΐς στάσεσιν συνεπιτίϋεσ&αι τοις άδικοϋσιν, ή μέντοι του βασιλέως επιστολή τω δήμω μάλλον ή Χριστιανοΐς εγκαλεί, και φαίνεται δε Γεώργιος και πρότερον και μετά ταύτα βαρύς γεγονώς και όχληρός τοις πασι, και δια τοϋτο εξεκαύϋη εις φιλονεικίαν τα πλήϋη. ότι δε τω δήμω μάλλον εγκαλεί, αυτής έπάκουε της επιστολής· »Αυτοκράτωρ Καίσαρ Ιουλιανός Μέγιστος Σεβαστός Άλεξανδρέων τω >δήμω. >Εί μη τον Άλέξανδρον τον οίκιστήν υμών και προ γε τούτου τον &εόν >τόν μέγαν, τον άγιώτατον Σάραπιν, αιδεΐσ&ε, του κοινού γοΰν υμάς και >άν&ρωπίνου και πρέποντος πώς ουδείς εισήλϋε λόγος; προσ&ήσω δε >έτι 'και ημών', ους οί &εοϊ πάντες, εν πρώτοις δε ό μέγας Σάραπις, αρ>χειν έδικαίωσαν της οικουμένης, οϊς πρέπον ην την υπέρ των ήδικηκό>των υμάς φνλάξαι διάγνωσιν. αλλ' οργή τυχόν ίσως υμάς εξηπάτησεν >καϊ ϋνμός, δσπερ οϋν εϊω&εν >τά δεινά πράττειν, τάς φρένας μετοικίσας. >εΐτα της ορμής άνασταλέντες τοις παραχρήμα βεβουλευμένοις καλώς 1 vgl. Rufin. XI 22 S. 1025,27 6 f. vgl. Philost. VII 2; Amm. Marc. XXII 11,3 ff.; Matilde Caltabiano, Quaderni Catanesi 7, 1985, 17-59 17-S. 196,14 lulian. ep. 60 Bidez-Cumont, nur hier berliefert 26 Melanthios TrGF 131 F l •6f. Soz. V 7,3; Vita BHG 185,242 A 17f.; Chron. (846) 153,3-5; Mich. Syr. VII 4 S. 140 9 f. Soz. V 7,4 12 f. Nikeph. X 6, 456 B 15 ff. Soz. V 7,8 17-S. 196,15 Nikeph. X 7 19 f. Soz. V 7,9 24 Mich. Syr. S. 140 MF = b

A Cass. (-6)

Arm. (-16)

2 τότε + δε M(' F A και Arm. 4 και παίδες κατ' Arm. παϊδας και b A Cass. 5 οί + μένΜ' 6μι&ρΐονΜ] 7 ούτω Arm. 8 ούν < Α 9 λόγος zweimal M' 14 φιλονεικία Α 15 αυτής] ταύτης Μ1 20 σαράπιν Μ' Α | ήδεΐσ&ε Reiske 22 έτι Hertlein ότι b Α | οϊς Μ' | σαράπις Μ' 25 ώσπερ Α 27 είτα] ει τα Heyler οί τα Hertlein | άνασταλέντες Ρ. Thomas άναστείλαντες b A | τοΓς... βεβουλευμένοις Μ Γ της...βεβονλευμένης Μ' F A της... βεβουλευμένοις Bidez-Cumont | βεβουλευμένως Eitrem Rh. Mus. 100, 1957, 49

9 10 3,1 2 3 4

5 6 1 8

Kirchengeschichte III 2,8-3,20

5

ιο

15

20

25

l 95

>ΰστερον έπηγάγετε την παρανομίαν, ουδέ ήσχύνϋητε δήμος οντες τολμή>σαι ταύτα, έφ'οϊς εκείνους έμισήσατε δικαίως, είπατε γαρ μοι προς του 9 >Σαράπιδος, υπέρ ποίων αδικημάτων έχαλεπήνατε Γεωργίω. τον μακαφιώτατον Κωνστάντιον έρεΐτε δήπουϋεν ότι κα&' υμών παρώξυνεν, είτα 10 >είσήγαγεν εϊς την ίεράν πόλιν στρατόπεδον, και κατέλαβεν ό στρατηγός >της Αιγύπτου το άγιώτατον του &εοϋ τέμενος, άποσυλήσας έκεΐ&εν εικόνας και άναϋήματα και τον εν τοις ίεροΐς κόσμον, υμών δε αγανακτούν- 11 >των είκότως και πειρωμένων άμύνειν τω &εω, μάλλον δε τοις του &εοϋ >κτήμασιν, ό δε έτόλμησεν ύμΐν επιπέμψαι τους όπλίτας αδίκως και παρα>νόμως και ασεβώς, ίσως Γεώργιον μάλλον ή τον Κωνστάντιον δεδοικώς, 12 >δς αυτόν παρεφύλαττεν, ει μετριώτερον ύμΐν και πολιτικώτερον, άλλα >μή τυραννικώτερον πόρρωϋεν προσεφέρετο. τούτων ούν ένεκεν όργι- 13 >ζόμενοι τω ϋεοΐς εχ&ρω Γεωργίω την ίεράν αύ&ις έμιάνατε πόλιν, εξόν >ύποβάλλειν αυτόν ταΐς των δικαστών ψήφοις. ούτω γαρ έγένετο αν ου 14 χρόνος ουδέ παρανομία το πράγμα, δίκη δε εμμελής, υμάς {μεν} άϋωους >πάντη φυλάττουσα, τιμωρουμένη μεν τον ανίατα δυσσεβήσαντα, σωφρο>νίζουσα δε τους άλλους πάντας, όσοι των &εών όλιγωροϋσιν και προσέτι >τάς τοιαύτας πόλεις και τους άνϋΌϋντας δήμους εν ούδενϊ τί&ενται, της >έαυτών δε ποιούνται πάρεργον δυναστείας την κατ' εκείνων ωμότητα. >παραβάλετε τοίνυν ταύτην μου την έπιστολήν η μικρώ πρώην έπέστειλα, 15 >καϊ το διάφορον κατανοήσατε, πόσους μεν υμών επαίνους εγραφον 16 >τότε, νυνϊ δε μα τους ΰεούς οφειλών υμάς έπαινεΐν ου δύναμαι δια την >παρανομίαν. τολμά δήμος ώσπερ οι κύνες άν&ρωπον σπαράττειν, είτα 17 >ούκ αίσχύνεται ως φυλάττων κα&αράς τάς χείρας {ως} προσάγειν προς πους &εοϋς αίματος καταρρέουσας, 'άλλα Γεώργιος άξιος ην του τοιαϋ- 18 >τα πα&εΐν.' και τούτων ίσως, εγώ φαίην αν, χείρονα και πικρότερα· καν >'δι'ημάς' έρεΐτε, σύμφημι και αυτός· 'παρ'ημών' δε ει λέγοιτε, τούτο 19 >ούκέτι συγχωρώ, νόμοι γαρ ήμΐν εϊσιν, ους χρή τιμασϋαι μάλιστα μεν >ύπό πάντων ιδία και στέργεσΰαι, πλην, επειδή συμβαίνει των κα&' εκα- 20

*4-7 Soz. IV 30,2 MF = b A

1 έπηγάγετε Val. έπήγαγε b A 2 ταύτα Hertlein 4 έρεΐτε κωνστάντιον ~ Α 6 άποσνλίσας (?) Μ' 7 δε < Μ 9 οδε Heyler | ύμΐν C ήμΐν b A 11 δς αυτόν 'libri veteres' nach Hertlein εαυτόν b Λ 12 προσφέροιτο Hertlein 14 έγένετο A έγίνετο b 15 μεν zu tilgen Hussey 16 μεν] δε Cast. Hertlein | δνσσεβησάντων A 17 δε] τε Hertlein | οεών ? Hertlein 21 έπαί A 22 οφειλών] έ&έλων Hertlein ό φιλών Naber 24 ως φυλάττων Β. Κ. Weis και φνλάττει b Α | και φνλάττει κα&αράς tilgt Hercher το φανλότατον, ου καΰορών Reiske | ως tilgt Hercher | προς Reiske 24 f. {προς} τοις &εοΐς Hercher 25 αίματος καταρρέουσας (ρέουσας Hercher) Weis αίματος καθαρεύουσας Μ1' Κ Α < Μ1 26 καν Val. και b A 27 ημάς Ha. υμάς b Α | ημών Ha. υμών b Α | λέγοιτε Reiske λέγοιτο b A

196

Γ>

ίο

ίο

2ο

25

Sokrates

>στόν τινας παρανομεΐν, αλλά τα κοινά γοΰν εύνομεΐσϋαι χρή και πει&αρ>χεΐν τοις νόμοις ημάς και μη παραβαίνειν, δσαπερ εξ αρχής ένομίσϋη >καλώς. ευτύχημα γέγονεν ύμΐν, άνδρες Άλεξανδρεΐς, επ' εμού πλημ>μελήσαι τοιούτο τι {προς} υμάς, δς αίδοΐ τη προς τον ΰεον και δια τον >&εΐον τον εμόν και όμώννμον, δς ήρξεν αυτής τε Αιγύπτου και της ύμετέ>ρας πόλεως, άδελφικήν ύμΐν εΰνοιαν άποσωζω. το γαρ της εξουσίας >άκαταφρόνητον και το άπηνέστερον και κα&αρόν της αρχής οϋποτ' αν >δήμου περιίδοιεν τόλμημα μη κα&άπερ νόσημα χαλεπόν πικροτέρω δια>κα&αραι φαρμάκω. προσφέρω δε εγώ ύμΐν δι' άσπερ έναγχος εφην >αίτίας το προσηνέστατον, παραίνεσιν και λόγους, ύφ' ων ευ οϊδ' ότι >πείσεσ&ε μάλλον, εϊπερ έστέ, κα&άπερ ακούω, το τε άρχαΐον "Ελληνες >και τα νυν έτι της ευγενείας εκείνης ϋπεστιν ύμΐν αξιόλογος και γενναίος >εν τη διάνοια και τοις έπιτηδεύμασιν ό χαρακτήρ. προτεοήτω τοις >έμοΐς πολίταις Άλεξανδρεϋσιν.« Τοιαύτα μεν ούν ό βασιλεύς, ουκ εις μακράν δε εκ της φυγής κατελΰόντα Ά&ανάσιον ασμένως εδέξατο δ των ΆλεςΌνδρέων λαός, εξωϋήσαντες εκ των εκκλησιών τους του Άρειανοϋ δόγματος, παραδιδόασι δε Ά&ανασίω τους ευκτήριους τόπους, οι δε άρειανίζοντες εν οϊκίσκοις άσήμοις συναγόμενοι εις τόπον Γεωργίου Λούκιον προχειρίζονται. Εν τοιαύτη μεν δη κατασταθεί τα κατά την Άλεξάνδρειαν ην. εν δε δη τωδε τω χρόνω Αούκιφερ και Εύσέβιος προστάγματι του βασιλέως της εξορίας άνακέκληντο, Αούκιφερ μεν Καράλων επίσκοπος, ή εστίν πόλις Σαρδανίας, Εύσέβιος δε Βερκέλλων · πόλις δε αύτη των εν Ιταλία Λιγύων, ως μοι και πρότερον εϊρηται. άμφω ούν των άνω Θηβών της εξορίας έπανιόντες συμβουλήν έποιοΰντο, τίνα τρόπον τον της εκκλησίας κανόνα

20-S. 197,11 vgl. Rufin. Χ 28 S. 991,3-13; Thdrt. Ill 4,2. 4,6-5,1 *4 f. Soz. V 7,9 15-19 Soz. V 7,1; Cass. VI 18; Chron. (846) 153,6 f. 185,242 B 13 - C 1 (Gclasios v. Kais.?) 20-S. 197,11 Soz. V 12,1 f. VI 19 20-23 Mich. Syr. VII 5 S. 142; Nikeph. X 14, 477 ΛΒ 153,1 Off. Ml· = b

A Cass. (von 15 an)

21 22 23 24 25 4, 2 5,

2

24 II 36,3 16-19 Vita BHG 20-S. 197,13 Cass. 20 if. Chron. (846)

Arm. (von 15 an)

2 όσα παρ'\ 4 προς tilgt Anonymus | προς υμάς < M r 4 f. αΐδοΐ τη προς Σάραπιν.,.καϊ Αλέζανδρον τον οίκιστήν (vgl. S. 194,19) και Ίουλιανόν τον αυτόν ΰεΐον Soz. 5 οϊζον So?,. Nikeph. πάππον b Α 8 περιίδοιεν Val. (περιίδοι Reiske) περιιδεΐν b A (+το) 11 πεισϋήσεσ&ε Μ Γ | τε < Μ Γ | άρχαΐον < Μ' (?) 12 καϊ] + ει και M r | έτι Val. επί b Α | υπεστίν + εν Α 13 προτεΰήτω Nikeph. προσ- b A 16 εδέξατο λαός Arm. ό των άλεζανδρέων λαός εδέζατο ~ b Α | έζωϋήσαντες Μ Γ 185 Arm. έξωΰήσαντό τε Λ εξωϋήσαν (έξώϋησαν Μ1) τότε Μ1 F 17 εκ < 185 (eccles s Cass.) 18 τόπους b A Arm. (vgl. das Reg.) οίκους 185 | άρειανιζον Μ' 21 βασιλέως + και Α 23 Βερκέλλων (Cass. Arm.) Soz. βρεκέλλων b A | λειγυιών Μ1 24 ως - εϊρηται < Arm.

Kirchengeschichte III 3.20-7,5

Γ>

ίο

is

20

l 97

διαφ&ειρόμενον μη παρίδωσιν. έδόκει ούν Λουκίφερα μεν έπϊ την Συ- 6, 1 ρίας Άντιόχειαν παραγενέσ&αι, Ενσέβιον δε έπ' Άλεξάνδρειαν, όπως αν σύνοδον άμα Ά&ανασίω ά&ροίσαντες τα της εκκλησίας κρατύνωσι δόγματα. Λούκιφερ μεν ούν διάκονον εις τον αύτοΰ τόπον αποστέλλει, δι'ού 2 στέρζειν ώμολόγει τα υπό της συνόδου τυπούμενα. αυτός δε έπϊ την 3 Άντιόχειαν χωρήσας ευρίσκει τεταραγμένην την εκκλησίαν έδιχονόει γαρ τα πλήϋη προς έαυτά. ου γαρ μόνον ή Άρειανή αϊρεσις υπό Εύζωίω τυγχάνουσα την εκκλησίαν έχώριζεν, άλλα γαρ, ως και ήδη πρότερον εφην, και οι Μελετίω άκολουϋήσαντες εν σπουδή τη περί τον καϋηγητήν προς τους όμόφρονας διεκρίνοντο. καταστήσας ούν Παυλϊνον έπίσκοπον αύτοΐς {αύϋις} άπεχώρει. Εύσέβιος δε καταλαβών την Άλεζάνδρειαν σπουδαιότερον άμα Ά&α- 7, 1 νασίφ συνεκρότει την σύνοδον. σννήλ&όν τε εκ διαφόρων πόλεων επίσκοποι και περί πλείστων και αναγκαιοτάτων λόγους έγύμνασαν. έν&α 2 και το αγιον πνεύμα ϋεολογήσαντες τη όμοουσίω τριάδι συνανελάμβανον και τον έναν&ρωπήσαντα ου μόνον ενσαρκον, άλλα και εψυχωμένον άπεφήναντο, ή και πάλαι τοις έκκλησιαστικοΐς άνδράσιν έδόκει. ου γαρ νεαράν τίνα ορησκείαν έπινοήσαντες εις την εκκλησίαν εισήγαγαν, 3 αλλ' άπερ εξ αρχής και ή εκκλησιαστική παράδοσις ελεγεν και άποδεικτικώς παρά τοις Χριστιανών σοφοις έφιλοσοφειτο. ούτω γαρ πάντες οί 4 παλαιότεροι περί τούτου λόγον γυμνάσαντες εγγραφον ήμΐν κατέλιπον. και γαρ Ειρηναίος τε και Κλήμης, Άπολινάριός τε ό Ίεραπολί- 5 της και Σαραπίων ό της εν Αντιόχεια προεστώς εκκλησίας εμψυχον τον ενανΰρωπήσαντα εν τοις πονηϋεϊσιν αύτοΐς λόγοις ως όμολογούμενον

8 II 44,6 12-14 vgl. Rufin. Χ 29 S. 991,14-17; 'Rufin.' Acta

20

25

Sokrates

{αύτοΐς} φάσκουσιν. ου μην άλλα και ή δια Βήρυλλον τον Φιλαδελ- 6 φείας της εν Αραβία έπίσκοπον γενομένη σύνοδος γράφουσα Βηρύλλω τα αυτά παραδέδωκεν. Ώριγένης δε πανταχού μεν εν τοις φερομένοις 7 αυτού βιβλίοις εμψυχον τον ενανΰρωπήσαντα οϊδεν, ιδικώς δε 6 εις την 8 Γένεσιν αύτω πεπονημένος ένατος τόμος το περί τούτον μυστήριον εφανέρωσεν, εν&α Αδάμ μεν τον Χριστόν, Εναν δε την έκκλησίαν είναι πλατύτερον κατεσκεύασεν. μάρτυρες τούτων αξιόπιστοι 6 τε ιερός Πάμφι- 9 λος και ό εξ αυτόν χρηματίζων Εύσέβιος. άμφω γαρ κοινή τον Ώριγέ- 10 νους παρατι&έμενοι βίον και προς τους εκ προλήψεως άπεχ&ανομένους προς τον άνδρα άπαντώντες εν όλοις βιβλίοις άπολογίαν υπέρ αυτού ποιούμενοι ου πρώτον Ώριγένην επί ταύτην την πραγματείαν ελ&εϊν φασιν, άλλα την της εκκλησίας μυστικήν έρμηνεΰσαι παράδοσιν. Κάκεΐνο δε οι τη εν Αλεξάνδρεια συνόδω παρόντες ουκ άβασάνιστον 11 εϊασαν, φημϊ δη το περί ουσίας και υποστάσεως. "Οσιος γαρ ό Κόδρου- 12 βης της εν Σπανία επίσκοπος, ου και εμπροσ&εν πεποιήμε&α μνήμην, υπό του βασιλέως Κωνσταντίνου εις το κατασβέσαι την τότε υπό του Αρείου γενομένην ταραχήν προαποσταλείς, το Σαβελλίου του Λίβυος εκβαλεϊν δόγμα προ&υμούμενος την περί ουσίας και υποστάσεως πεποίηται ζήτησιν, ήτις και αύτη ετέρας ερεσχελίας ύπόϋεσις γέγονεν. αλλά 13 τότε μεν ή εν Νίκαια επιγενόμενη σύνοδος την περί τούτου ζήτησιν ουδέ λόγου ήξίωσεν επει δε μετά ταύτα [περί τούτου} τίνες έρεσχελεΐν ή&ελον, δια τούτο εν ταύτη τη συνόδω περί ουσίας τε και υποστάσεως τάδε άπεφήναντο. ουκ επί ΰεοΰ δεΐν έφασαν ταύταις χρήσϋαι ταις λέξεσιν ούσι- 14 αν μεν γαρ μηδέ ώνομάσΰαι υπό των ιερών γραμμάτων, τω δε της ύποστάσεως ονόματι καταχρήσασϋαι τον άπόστολον τη των δογμάτων ανάγκη. κα&' έτερον δε λόγον προσπαραλαμβάνειν τάς λέξεις έδογμά- 15 τισαν, όταν την Σαβελλίου δόξαν έκβάλωσιν, ϊνα μη στενώσει των λέξεων 1-3 vgl. Eus. KG VI 33 (Beryllos Bischof von Bostra) 7-11 vgl. Eus. KG VI 33,4 14-S. 199,2 vgl. Rufin. X 30 S. 992,17 ff. 15 I 7,1. II 20,8. 29,3.31 20 zu Nikaia vgl. aber z. B. Eus. bei Sokr. I 8,46 f. 24 f. vgl. Hebr. l ,3 *l3f. Mich. Syr. S. 142 22-S. 199,1 Mich. Syr. S. 142

14-S. 199,25 Nikeph. X 15

21-S. 199,2 Soz. V 12,4

MF = b A Cass. (-19) Arm. l αύτοΐς < Cass. Arm. [ φιλαδελφίας M1 2 άραβία durch Korr. M r (»νευρία ? M 1 ) | r γενομένης W 5 περί τούτον M F A Arm. παρόν (?) M 1 hoc Cass. 7 μάρτυρες τούτων F A μάρτυρες τούτον M r μαρτνροϋσιν (?) M 1 μάρτυρες εισι των λεγομένων Arm. horum... dictorum... sunt festes Cass. 10 εν δλοις εξ Ha. εν όλοις Arm. ένδόςΌις b A insignibusque Cass. εν διαφόροις Μ Γ 13 κάκεΐνο Arm. κάκεΐνοι b A Cass. | ττ/ εν Ha. εν τη b A Arm. | άλεξανδρεία Μ1 Αλεξανδρείας Arm. 14 δε Arm. | κουδρούβης b A (Arm.) Cordubae Cass. 15 Ισπανία Μ' F A Hispaniae Cass. 20 την περί M r Α περί την ~ Μ' F 21 περί τούτου < Arm. περί τούτων Soz. 27 μη + τη Μ Γ

Kirchengeschichte III 7.5-24

5

ίο

ιο

2ο

25

l 99

ως εν πράγμα τριώννμον νομίζωμεν , άλλ'έκαστον των ονομαζόμενων περί της τριάδος εν ιδία ύποστάσει ΰεολογόΐτο. Ταύτα μεν τότε ή σύνοδος, α δε ημείς περί ουσίας και υποστάσεως 16 ΐσμεν, ουδέν κωλύει δια βραχέων ειπείν, οϊ την λογικήν παρ"Έλλησι 17 σοφίαν εκ&έμενοι την μεν ούσίαν πολλαχώς ώρίσαντο, υποστάσεως δε ούδ' ήντιναοΰν μνήμην πεποίηνται. Ειρηναίος δε ό γραμματικός εν τω 18 κατά στοιχεϊον Άττικιστη και βάρβαρον την λέξιν αποκαλεί' μηδέ γαρ παρά τινι των παλαιών είρήσ&αι, ει δε που και ηΰρηται, μη ταύτα σημαί- 19 νειν, εφ' ων νυν παραλαμβάνεται' παρά μεν γαρ Σοφοκλεϊ εν Φοινίκι ένέδραν σημαίνειν την ύπόστασιν, παρά δε Μενάνδρω τα καρυκεύματα, ως ει τις λέγοι την εν τω πί&ω του οίνου τρύγα ύπόστασιν. ιστέον μεν- 20 τοι ότι, ει και οί παλαιοί φιλόσοφοι την λέξιν παρέλιπον, αλλ' όμως οι νεώτεροι των φιλοσόφων συνεχώς αντί της ουσίας τη λέξει της υποστάσεως άπεχρήσαντο. ουσίας δε, ως έφαμεν, τον δρον διαφόρως άποδε- 21 δώκασιν. εί δε δρω ή ουσία περιλαμβάνεται, πώς επί ϋεοϋ του μη δυναμένου περιληφϋηναι κυρίως τη λέξει χρησαίμε&α; Εύάγριος δε εν τω 22 Μοναχικώ προπετώς μεν και άπερισκέπτως ϋεολογεΐν άποσυμβουλεύει, όρίζεοΰαι δε ως απλούν το &εΐον πάντη απαγορεύει' των γαρ συν&έτων είναι τους ορούς φησίν. ό δε αυτός και ταύτα κατά λέξιν διδάσκει' »πα- 23 σα πρότασις« φησίν »ή γένος έχει κατηγορούμενον ή είδος ή διαφοράν ή ίδιον ή συμβεβηκός ή το εκ τούτων συγκείμενον ουδέν δε επί της αγίας τριάδος των είρημένων εστίν λαβείν σιωπή προσκυνείσ&ω το άρρητον.« ταύτα μεν ουν ό Εύάγριος, περί ου εις ύστερον έροΰμεν. ημείς δε ει και 24 εν παρεκβάσει δοκοΰμεν ταύτα είρηκέναι, αλλ'ως χρησίμων τη ύπο&έσει της ιστορίας έμνημονεύσαμεν.

6 Eirenaios fr. l Haupt (Opuscula II 438) 9 Soph. fr. 719 Radt 10 Men. fr. 397,10 K. 16-19 Euagr. Gnost. 27 19-22 Euagr. Gnost. 41 23 IV 23,34 ff. *3-25 Cass. VI 21 S. 142 MF = b

Λ

3-14 Epit. 139

Cass. (von 3 an)

9-11 Mich. Syr. S. 143

14-22 Mich. Syr.

Arm.

l λέγεσϋαι Arm, (δόξη ης... καλεϊν So/.) 4 διαλεκτικήν oder λογικήν Arm. ελληνικήν b A Cass. | παρ'"Ελλησι < Cass. 5 φιλοσοφίαν Arm. 6 πεποίηται A 7 την λέξιν αποκαλεί Arm. ~ b A Cass. 8 τινι Nolte rioiv b A Cass. Arm. | είρήσΰαι (= Cass. Arm.)] εύρήσΰαι Christ. | ενρηται A 9 φοινίκη b A Cass. 10 καρυκεύματα: ρνκ M r auf Ras. von 5 Buchstaben 11 του οίνου < Arm. 12 εί και (= Cass.) < Arm. | οί 1 < Μ 1 15 ορών Arm. 16 περιληφοηναι'! ταϊς λέξεσι Arm. 17 Μοναχικφ + αυτόν βιβλίω Arm. (Cass.) 18 δε] ούν \ 19 τον δρον Arm. 20 ή διαφοράν ή είδος Euagr. 21 το Μ Τ τον Μ 1 F Α | τον... σνγκείμενον λόγον Cass. Arm. | ei r ουδέν M ίονδέν (?) Μ1 ων ουδέν Arm. (δε

2ο

25

30

Sokrates

Ά&ανάσιος δε και τον Περί της φυγής άπολογητικόν λόγον πάλαι πεπο- 8, νημένον αύτω έπϊ των παρόντων τότε διεξήλ&εν. ου μέρη τα χρήσιμα 2 και επωφελή ενταϋ&α προσγράφων τον όλον λόγον πολύστιχον οντά και ζητεΐν και άναγινώσκειν τοις φιλοπόνοις άνηκα. »Ιδού ταύτα των άσεβων τα τολμήματα' ταύτα δρώντες και μη έντρα- 3 >πέντες εφ' οις πρότερον καϋ' ημών έτύρενσαν κακοΐς, έτι και νυν κακ>ηγοροΰσιν εκφυγεΐν δυνη&έντας αυτών τάς άνδροφόνους χείρας, μάλλον >δέ οδύρονται πικρώς, ότι μη και εκποδών τέλεον πεποιήκασιν. και 4 >λοιπόν προφασίζονται δειλίαν όνειδίζοντες, άγνοοϋντες ότι και τούτο γογ>γύζοντες εις εαυτούς έπιστρέφουσι μάλλον την μέμψιν. ει γαρ φαϋλον 5 >τό φεύγειν, πολλώ χείρον το διώκειν. ό μεν γαρ, ίνα μη άπο&άνη, κρύπτε>ται, ό δε διώκει ζητών άποκτεΐναι. και το μεν φεύγειν γέγραπται, ό δε 6 >ζητών άναιρήσαι παραβαίνει νόμον, και μάλλον αυτός την πρόφασιν του >φεύγειν παρέχει, εϊπερ ούν την φυγήν όνειδίζουσιν, έντρεπέτωσαν 7 >πλέον εαυτούς οί διώκοντες· παυέσΰωσαν έπιβουλεύοντες, και παύονται >καϊ οί φεύγοντες εύονς. άλλα της μεν ιδίας πονηρίας ου παύονται, του 8 >δε καταλαβεΐν ένεκα πάντα πράττουσιν, ειδότες ότι των διωκομένων ή >φυγή μέγας έλεγχος εστί κατά των διωκόντων. ουδείς γαρ τον πραον 9 >καϊ φιλάν&ρωπον φεύγει, άλλα μάλλον τον αγριον και πονηρόν οντά τον >τρόπον 'πας γαρ κατώδυνος και ύπόχρεως* από μεν του Σαούλ εφευγεν, >πρός δε τον Δαβίδ κατέφευγεν. δια τούτο και ούτοι τους κρυπτομένους 10 >αύτούς άναιρεΐν σπουδάζουσιν υπέρ του μη δοκεΐν έχειν της εαυτών πο>νηρίας τον έλεγχον. άλλα και εν τούτω δοκοΰσι τυφλώττειν οί πλανώ- 11 >μενοι · δσω γαρ ή φυγή πρόδηλος, τοσούτω πλέον ή εξ επιβουλής γινο>μένη παρ' αυτών άναίρεσις και εξορία προφανεστέρα γενήσεται. αν τε 12 >γάρ άποκτείνωσιν, ό θάνατος μείζον ηχήσει κατ' αυτών · αν τε πάλιν εξ>ορίσωσιν, πανταχού κα&' εαυτών αυτοί μνημεία της παρανομίας εξαπο>στέλλουσιν. ει μεν ούν εσωζον τάς φρένας, έβλεπον εαυτούς εν τούτοις 13 >συνεχομένους και τοις εαυτών προσκόπτοντας λογισμοΐς. επειδή δε και 14 >τό σωφρονεΐν απώλεσαν, δια τούτο και διώκοντες εξάγονται και ζητοΰν>τες άνελεΐν ούχ όρώσιν εαυτών την άσέβειαν. 5-31 Ath. Apol. de fuga sua 7,5-9,1 *1 f. Soz. V 12,5 MF = b

A Cass.

12 vgl. Mt. 10,23

1-S. 203,24 Cass. VI 22; Nikeph. X 16

20 I Regn. 22,2 10-14. 20f. Mich. Syr. S. 141

Arm. (-3) Syr. (von 5 an)

2 ου] ου Μ1 Α 6 έτύρρευσαν Μ1 | κακηγοροΰσιν {= Syr.)] κατηγοροϋσιν Cass. Ath. (Hss.) 7 άνδραφόνους A 9 όνειδίζοντες a. R. M' όνειδίζειν Ath. 15 οί διώκοντες] διώκοντας Ath. 'da sie Verfolger sind' Syr. | παύονται wie Ath. (DNW)] παύσονται Ath. 17 καταλαβεΐν Cass. Syr. Ath. καταβαλεΐν b A | ουκ ειδότες Ath. 18 μέγας < Syr. 20 γαρ] γονν Ath. 22 αυτούς Μ Γ Ath. αύτοΐς Μ' F Α 23 οί + άεϊ Ath. | οι < ΜΤ 24 γιγνομένη Μ' F 25 και] ή και Ath. | και εξορία < Syr. | περιφανεστέρα r \i 27 καϋ' εαυτών < Μ1 | αυτοί wie Ath. (VDNW)] αντοΐς Ath. 29 έπεϊ δε δη Μ 1

Kirchengesehichte III 8,1-23

5

ίο

ί:·,

2ο

2->

20 l

>Ei γαρ λοιδοροΰσι τους κρυπτομένους από των ζητούντων άνελεΐν και 15 >διαβάλλουσι τους φεύγοντας από των διωκόντων, τι ποιήσουσιν όρώντες >τόν μεν Ιακώβ φεύγοντα τον άδελφόν Ήσαΰ, τον δε Μωυσήν εις Μαδιάμ >άναχωροΰντα δια τον φόβον του Φαραώ; τι δε τοιαύτα φλυαροΰντες 16 >άπολογήσονται τω Δαβίδ φεύγοντι τον Σαούλ από της οικίας άποστεί>λαντα αυτόν άναιρεϋηναι και κρυπτομένω μεν αύτώ εν τω σπηλαίω και >άλλοιοΰντι το πρόσωπον εαυτού, έως ου παρέλϋη τον Άβιμέλεχ και την >έπιβουλήν έκκλίνη; τί δ' αν εϊποιεν οι πάντα λέγοντες ευχερώς τον 17 >μέγαν Ήλίαν όρώντες έπικαλούμενον μεν τον &εόν και νεκρόν εγείροντα, >κρυπτόμενον δε δια τον Άχαάβ και φεύγοντα δια τάς άπειλάς της Ίεζά>βελ; τότε γαρ ζητούμενοι οι υίοϊ των προφητών εκρύπτοντο, >λανΰάνοντες εν τοις σπηλαίοις παρά τω Άβδία. ή τούτοις μεν ως πα- 18 >λαιοΐς ουκ ένέτυχον, των δε κατά το εύαγγέλιον ούδεμίαν μνήμην εχουσι; >καϊ γαρ και οι μαϋηταϊ δια τον φόβον των Ιουδαίων άνεχώρουν κρυπτο>μενοι, και ό Παύλος εν Δαμασκώ παρά του έ&νάρχου ζητούμενος από >τοΰ τείχους εν σαργάνη κεχάλασται και εξέψυγε του ζητοϋντος τάς χεϊ>ρας. της τοίνυν γραφής τοιαύτα λεγούσης περί των αγίων ποίον αρά 19 >πρόφασιν της εαυτών προπετείας εξευρεΐν δυνήσονται; αν τε γαρ δει- 20 >λίαν όνειδίοωσι, κατ' αυτών ως μαινόμενων το τόλμημα, καν τε ως παρά >τό βούλημα του ϋεοΰ ποιοΰντας αυτούς διαβάλλουσιν, ουκ είδότες είσϊ >παντελώς τάς γραφάς. εν μεν γαρ τω νόμω πρόσταζις ην έκταγήναι 21 >και πόλεις φυγαδευτηρίους υπέρ του τους ζητούμενους εις ΰάνατον όπως >δήποτε δύνασΰαι διασώζεσϋαι. επί δε συντέλεια των αιώνων παράγε- 22 >νόμενος αυτός ό τω Μωυσεΐ λαλήσας λόγος του πατρός πάλιν έντολήν ηαύτην δίδωσι λέγων 'όταν δε διώκωσιν υμάς εκ της πόλεως ταύτης, >φεύγετε εις την έτερον', και μετ'ολίγα φησίν · 'όταν ούν ΐδητε το βδέλυγμα 23 >τής έρημώσεως το ρη&έν δια Δανιήλ του προφήτου έστώς εν τόπω άγίω >(ό άναγινώσκων νοείτω), τότε οι εν τη Ιουδαία φευγέτωσαν εις τα όρη,

1-S. 203,18 Ath. Apol. de fuga sua 10,4-13,6 3 vgl. Gen. 27,41 ff. 3f. vgl. Ex. 2,15 5 vgl. I Regn. 19 ff. 6 vgl. I Regn. 22, l 7 vgl. l Regn. 21,13 f. 9 vgl. Ill Rcgn. 17,17 ff. 10 vgl. III Rcgn. 18,46. 19,2f. U f. vgl. III Regn. 18,4 14 Ιο. 20,19 15-17 vgl. II Kor. 11,32 f. 21 f. vgl. Num. 35,11 f. 25 f. ML 10,23 26-S. 202,2 Mt. 24,15-18 *2-17 Mich. Syr. S. 141

24-28 Mich. Syr. S. 141

MF = b Λ Cass. Syr. 2 ποιήσωσιν M ' 5 τω] τον M ' | φεύγοντα M' | εις την οίκίαν Cass. Syr. | άποr στείλαντα M Cass. Syr. (δτε άπέστειλεν Ath.) άποστείλαντι M 1 F A 6 κρυπτομένου μεν (?) τούτου M 1 | αύτώ] τούτον M r Ath. 6 f. και άλλοιοϋντι] άλλοιοϋντι δε Μ Γ Ath. 8 f. βλέποντες τον μέγαν Ήλιαν Ath. videntes maximum Hcliam Cass. 11 και Cass. Syr. Ath. 16 και - χείρας < Syr. 20 διαβάλλουσιν + ως Μ 1 διαβάλλωσιν Ath. (-ονσιν Ν) 21 έκταγήναι] κτισοήναι Μ Γ 22 φυγαδεντηρίων Ath. 28 εις wie Ath. (VDNW)J επί Ath.

202

5

ίο

is

2ο

25

Sokrates

>ό επί του δώματος μη καταβήτω αραι τα εκ της οικίας αυτόν, ό εν τω >άγρω μη επιστρεψάτω αραι τα ιμάτια αύτοϋ'. ταύτα γαρ είδότες οί 24 >άγιοι τοιαύτην εϊχον της πολιτείας άγωγήν α γαρ νυν προσέταξεν ό κύ>ριος, ταύτα και προ της ένσάρκου παρουσίας εν τοις άγίοις έλάλει. και 25 >εστιν ούτος όρος άν&ρώποις εις τελειότητα φέρων, δ δ' αν ό ϋεός προσ>τάζη, τοϋτο ποιεΐν. δια τούτο και αυτός ό λόγος δι' ημάς γενόμενος 26 >αν&ρωπος κατηζίωσεν ζητούμενος ως ημείς κρυβήναι και πάλιν διωκό>μενος φεύγειν και την επιβουλήν εκκλΐναι. έπρεπε γαρ αυτόν, ως εκ 27 >τοΰ πεινήν και διψην και του πα&εΐν, ούτως και εκ τούτου δεικνύειν >εαυτόν ένανϋ~ρωπήσαντα. εξ αρχής μεν άμα τω γενέσ&αι αν- 28 >&ρωπος, δτε παιδίον ην, αυτός δια του αγγέλου ένετείλατο τω Ιωσήφ· >'εγερΰεϊς παράλαβε το παιδίον και την μητέρα αυτού και φεύγε εις >Αϊγυπτον μέλλει γαρ Ηρώδης ζητεΐν την ψυχήν του παιδιού', και από- 29 >&ανόντος δε Ήρωδου φαίνεται δι' Άρχέλαον τον υίόν αύτοϋ άναχωρών >εϊς την Ναζαρέτ, δτε δε λοιπόν και &εόν εαυτόν έδείκνυε και την ξηράν 30 >χεΐρα πεποίηκεν υγιή, Όί μεν Φαρισαϊοι εξελΰόντες συμβούλιον έποίουν >κατ' αύτοϋ, όπως αυτόν άπολέσωσιν, ό δε Ιησούς γνούς άνεχώρησεν >εκεΐ&εν. και γαρ και ότε τον Λάζαρον ήγειρεν εκ νεκρών, 'απ'εκείνης' 31 >φησι 'της ημέρας εβουλεύσαντο, ίνα άποκτείνωσιν αυτόν ό ούν Ιησούς >ούκέτι παρρησία περιεπάτει εν τοις Ίουδαίοις, αλλ' άπήλ&εν έκεΐ&εν εις >τήν χωράν εγγύς της ερήμου', είτα λέγοντος του σωτηρος 'πριν Αβρά- 32 >άμ γενέσ&αι, εγώ ειμί' οί μεν Ιουδαίοι 'ελαβον λίΰους, ϊνα βάλωσιν επ' >αύτόν, ό δε Ιησούς έκρύβη και εξήλϋεν εκ του ίεροΰ, και διελ&ών δια >μέσου αυτών έπορεύετο και παρήγεν όντως', άρα ταύτα βλέποντες, 33 >μαλλον δε καν άκούοντες, έπεϊ μη βλέπουσι, κατά το γεγραμ>μένον ου ϋέλουσι γενέσ&αι πυρίκαυστοι, ότι εναντία, ων ό κύριος ποιεί >καϊ διδάσκει, βουλεύονται και φϋέγγονται; και γαρ ότε Ιωάννης με- 34 >μαρτύρηκε και οί μαϋηται το σώμα εΰαψαν, 'άκουσας ό Ιησούς άνεχώ>ρησεν εκεΐ&εν εν πλοίω εις έρημον τόπον κατ'ιδίαν', ό μεν ούν κύριος 35

7vgl.Io.8,59 18-21 Io. ll,53f. 14,12 f.

12f.Mt2,13 21-24 Io. 8,58f.

*6-8 Mich. Syr. S. 141

13-15 vgl. Mt. 2,19. 22f. 16-18 Mt. 12,14f. 25 vgl. Mt. 13,13 par. 26 Is. 9,4 27-29 Mt.

22 Mich. Syr. S. 141 f.

MF = b A Cass. Syr. 1 έπϊ Cass. Syr. Ath. εκ b A 2 έπιστρεψάτω wie Ath. (VDN)] ύπο- Ath. 3 την της 1 2 Ath. 5 ούτος + ό Μ 8 έπρεπε Ρ Cass. Syr. Ath. επέτρεπε b A 9 του Syr. Ath. τούτο b A Cass. 10 φοροΰντα σάρκα και γενόμενον αν&ρωπον Ath. | γαρ Cass. Ath. 15 vaζapέ 'b \ λοιπόν < Μ1 | αυτόν Μ Γ (αν- ? Μ1) 16 έποίουν < Μ' ελαβον Ath. 20 άλλα Α 22 ελαβον] ήραν Ath. NT tulerunt Cass. 25 καν άκούοντες Cass. Ath, κατανοοΰντες b A | βλέπωσι Μ1 | πώς Cass. Ath. 26 ov < M r

Kirchengeschichte III 8,23-9,2

s

ιο

ΐ5

2ο

25

203

>έποίει ταύτα και όντως έδίδασκεν. εϊϋ'ε δε ούτοι καν ούτως αίσχυν&ώσιν >και μέχρι των άν&ρώπων στήσωσιν εαυτών την προπέτειαν και μη πλέον >μανέντες έγκαλέσωσι και τω σωτήρι δειλίαν, άπαξ κατ' αυτού βλασφη>μεΐν μελετήσαντες. αλλ' ούτε μαινόμενων αυτών τις άνές~εται · μάλλον 36 >δε και τα ευαγγέλια μη νοοϋντες έλεγχϋήσονται. εστί γαρ ή πρόφασις 37 >τής τοιαύτης αναχωρήσεως και φυγής εύλογος και άληϋής, ην επί μεν >τοϋ σωτήρος οι εύαγγελισταϊ κειμένην άπεμνημόνευσαν, δει δε ημάς εκ ηούτου επί πάντων των αγίων την αυτήν λογίζεσΰαι (α, γαρ επί 38 >τοϋ σωτήρος άν&ρωπίνως γέγραπται, ταύτα τω κοινω γένει των άνϋρώ>πων άναφέρεσ&αι προσήκει· τα γαρ ημών εκείνος άνεδέξατο και τα της >ήμετέρας άσ&ενείας πάϋη ένεδείκνυτο), ην ό Ιωάννης εγραφεν ούτως' 39 >'έζήτουν ούν αυτόν πιάσαι, και ουδείς έπέβαλεν έπ'αυτόν τάς χείρας, ότι >οΰπω έληλύ&ει ή ώρα αύτοϋ'. και γαρ και προ του ταύτην έλ&εΐν ελε- 40 >γεν αυτός τη μεν μητρί Όΰπω ήλϋεν ή ώρα μου' τοις δε χρηματίσασιν >άδελφοΐς αυτού 'ό έμός καιρός οΰπω πάρεστιν'. πάλιν τε έλ&όντος του 41 >καιροϋ ελεγεν τοις μαϋηταΐς 'κα&εύδετε λοιπόν και αναπαύεστε· ιδού >γάρ ήγγικεν ή ώρα, και ό υιός του άν&ρώπου παραδοοήσεται εις χείρας >άμαρτωλών\ ούτε δε προ του τον χρόνον έλϋεΐν ήφιεν εαυτόν κρατεί- 42 >σϋαι ούτε του καιρού παρόντος έκρύπτετο, αλλά και έκδοτον εαυτόν έδί>δου τοις έπιβουλεύουσιν. ούτω και οι μακάριοι μάρτυρες εν τοις κατά 43 >καιρούς διωγμοις έφύλαττον, και διωκόμενοι μεν έφευγον και λανϋάνον>τες έκαρτέρουν, ευρισκόμενοι δε εμαρτύρουν.« Τοιαύτα μεν ούν Ά&ανάσιος εν τω Περί της φυγής άπολογητικώ διεζήλ- 44 &εν. Εύσέβιος δε ό Βερκέλλων επίσκοπος εύϋύς μετά την σύνοδον εκ 9, 1 της Αλεξανδρείας επί την Άντιόχειαν ώρμησεν, εύρων τε Παυλΐνον μεν 2 υπό Λουκίφερος χειροτονη&έντα, τα δε πλήΰη διεστηκότα (οι γαρ Μελετίω άκολουϋήσαντες ιδία συνήγοντο), ταραχτείς ότι τη γενομένη χειρο12 f. Ιο. 7,30 14 Ιο. 2,4 15 Ιο. 7,6 16-18 Mt. 26,45 18-20 Ath.Apol.de fuga sua 15,5 20-22 Ath. Apol. de fuga sua 22,2 24-S. 204,4 vgl. Rufin. X 31 S. 993,6-10; Thdrt. Ill 5,3 Ί3-24 Mich. Syr. S. 142 Nikeph.X17 MF = b

A Cass.

24-S. 204,25 So/. V 13,1-6; Cass. VI 23

Arm. (von 24 an)

24-S. 204,5

Syr. (-22)

7 έμνημόνευσαν A 8 και Cass. Syr. Ath. | επί'2] περί Ath. 10 f. το γαρ ημών εκείνος έφόρεσε σώμα και την άν&ρωπίνην άσ&ένειαν ένεδείκνυτο Ath. | και τα - ένεδείκνυτο] 'im Schmerz der Krankheit der Wunde' Syr. 11 ην (bezogen auf την αυτήν Ζ. 8) 1 r M (?) Syr. Ath. απερ M F A quod Cass. | εγραψεν Ath. 12 την χείρα Ath. NT 13 και1 < M 1 Ath. (DNW) 14 ήλ&εν wie Ath. (DNW)] ήκει Ath. NT 17 παραδίδοται Ath. NT 18βοΰσα την έξουσίαν, έμοϊ δε και πόρρωϋεν τρόπον τινά έωρατο, εξ ου >τω άνδρϊ συνεγενόμην Άϋήνησιν. ήλ&εν γαρ κάκεισε άρτι των κατά τον 19 >άδελφόν αύτοΰ νεωτερισ&έντων, τον βασιλέα τούτο αυτό παραιτησάμε>νος. διττός δε αύτοΰ της επιδημίας ό λόγος, ό μεν ευπρεπέστερος καΰ' 20 ήστορίαν της Ελλάδος και των έκεΐσε παιδευτηρίων, ό δε άπορρητότερος >καϊ ου πολλοίς γνώριμος, ώστε τοις εκεί ϋύταις και άπατεώσιν περί των >καϋ'εαυτόν συγγενέσΰαι, οϋπω παρρησίαν έχούσης της ασεβείας, τότε 21 ηοίνυν ου φαύλος εγώ του ανδρός είκαστής οϊδα γενόμενος, καίτοι γε ου >τών ευ πεφυκότων περί ταύτα εις ων. αλλ' έποίει με μαντικόν ή του 22 >ή&ους ανωμαλία και το περιττόν της έκστάσεως, εϊπερ 'μάντις άριστος >οστις εικάζει καλώς', ουδέν γαρ έδόκει μοι σημεΐον είναι χρηστού 23

19-S. 221,18 Greg. Naz. or. 5,23 f. *1 Epit. 153 MF = b

29 f. vgl. Eur. fr. 963 N.2

16-S. 221,12 Mich. Syr. VII 5 S. 141

19-S. 221,18 Nikcph. X 37

A Cass. Arm. Syr. (von 16 an)

l καλεί γέρον zweimal M' 5 κατέλιπεν Μ Γ | μέλιτος M' F Mdetios Arm. 7 διr καιοσύνη και σωφροσύνη ~ Arm. 8 f. άλλος των: ς τ auf Ras. M 10 έαυτοΰ Arm. 13τόντών έργων έ&εασάμην, ον και έπϊ των έργων έγνώρισα, και ει μοι πάρ>ήσάν τίνες των τηνικαΰτα συνόντων και άκουσόντων, ου χαλεπώς αν >έμαρτύρησαν οϊς, επειδή ταύτα έΰεασάμην, εύϋύς έφ&εγζάμην 'οίον >κακόν ή 'Ρωμαίων τρέφει.' και προαγορεύσας και γενέσ&αι ψευδόμαν- 25 >τις έμαυτοΰ κατηυξάμην κρεϊσσον γαρ ή τοιούτων πλησοήναι την οϊκου>μένην κακών και τοιούτον άναφανήναι τέρας, οίον οΰπω πρότερον, πολ- 26 >λών μεν έπικλυσμών &ρυλουμένων, πολλών δε εμπρησμών και βρασμών >γής και χασμάτων, έτι δε και ανδρών απάνθρωπων και ϋηριωοών άλ>λοκότων τε και συν&έτων φύσεις καινοτομηϋεΐσαι. ταύτη τοι και τέλος >άξιον ήνέγκατο της άπονοίας.« Τοιαύτα μεν Γρηγόριος περί Ιουλιανού διεςηλ&εν. ότι δε και κατά Χρι- 27 σπανών λόγους πολλούς άναλώσαντες την άλήΰειαν επεχείρησαν βιάσασ&αι, τινά μεν των Ιερών γραμμάτων παρατρέψαντες, τα δε έγκαταπλέξαντες, πάντα δε προς τον οίκεΐον έκλαβόντες σκοπόν, πολλοί μεν προς αυτούς άπαντήσαντες έδειξαν, άνατρέψΌντές τε και έξελέγξαντες αυτών τα σοφίσματα, προ δε απάντων Ώριγένης, και πολλω των Ιουλιανού 28 χρόνων ανώτερος ων, τα δοκοϋντα ταράττειν τους έντυγχάνοντας ταΐς ίεραΐς βίβλοις άνϋυπενεγκών έαυτω και έρμηνεύσας, τάς των άγνωμονούντων σοφιστικάς εύρεσιλογίας άπέκλεισεν. οϊς ει μη παρέργως έντε- 29

*15 f. Soz. VI 2,13 MF = b

A

19-S. 224,24 Nikeph. X 36

Cass. Arm. Syr. (-I8)

l απατής Μ1 | άνασηκούμενοι Greg. 2 φερόμενος Μ1 4 ro αυτό φέροντες < Syr. Ι φέροντες Arm. Greg, (habentia Cass.) φρονονντες b A 8 τί - γράφοιμι < Arm. | τούτον Μ 1 Cass. Arm. Syr. Greg, τοιούτον Μ Γ F A 9 ov Greg, οίον M r F A < Μ' Cass. Arm. Syr. 10 ου χαλεπώς αν < Μ' (έμαρτύρησαν αν M r ) Cass. 11 εύϋύς < Syr. | έφ&εγ zweimal Μ1 13 έμαυτοΰ Greg, έμαυτώ b Α | κατευξάμενος (ireg. (optavi Cass.) 16 και2 < Greg. | άπαν&ρώπων Μ1 Syr. άπαν&ρωποτάτων Greg. Γ άπάνϋρωποι Μ F Α | ϋηριωδών Syr. ΰηριώδεις h A Arm. οηρίων Greg. | άλλοκόττων Μ1 17 ων ή φύσις έκαινοτόμησεν Greg, (φύσεις καινοτομηϋεΐσαι TVWX) 'ron Naturen, zusammengesetzt aus allen Mutationen' Syr. licet (ει και) homines inhumuni et feroces compositisque et dissimilibus naluris fuisse referantur Cass. 19 μεν + ό Μ' 21 έγκαταπλέζαντες Ha. έγκαταλέξαντες b A permutantes Cass. Arm. έγκαταλείψαντες'ϊ (vgl. S. 21,16) εγκαταμίξαντες'ί (S. 250,19) 23 ελέγξαντες Μ 27 έντετνχήκεσαν Arm. legLssent Cass. -κασιν b A

222

s

ίο

]->

20

25

so

Sokrates

τυχήκεσαν Ιουλιανός και Πορφύριος εύγνωμόνως τε αυτά εδέξαντο, πάντως αν εις ετέρα τίνα τους λόγους έτρεψαν και ουκ αν εις το σοφίσματα βλάσφημα γράφειν ετράπησαν, "Οτι δε ό βασιλεύς σκώψαι επετήδευσε προς τους ιδιώτας και απλού- 30 στέρους τους λόγους ποιούμενος, ου μην προς τους εκ των ιερών γραμμάτων μόρφωσιν της άληΰείας έχοντας, εκεΐϋεν δήλόν εστί. λαβών γαρ 31 τα ρήματα, όσα, χρείας ένεκεν οικονομικώς επί του ϋεοϋ άνΰρωπικώτερον τέτακται, και πολλά τοιαύτα επισυνείρας τέλος επιφέρει κατά λέξιν τάδε' »Τούτων τοίνυν εκαστον, ει μη λόγος εστίν απόρρητον έχων τινά ΰεω- 32 >ρίαν, όπερ εγώ νενόμικα, πολλής γέμουσιν οι λόγοι περί του ΰεοϋ βλασφημίας. « Ταύτα μεν εν τω τρίτω αυτόν κατά Χριστιανών βιβλίω αύταις λέξεσιν 33 εϊρηκεν. και εν τω λόγω δε αυτού, δν Περί κυνισμού επέγραψεν, διδά- 34 σκων όπως δει τους ιερούς πλάττειν μύϋους, φησι δεΐν κρύπτειν την περί των τοιούτων άλήΰειαν, λέγων αύτόϊς ρήμασι τάδε' »Φιλεϊ γαρ ή φύσις κρύπτεσ&αι, και το κεκρυμμένον της των &εών ου- 35 >σίας ουκ ανέχεται γυμνόϊς εις ακαΰάρτους άκοάς ρίπτεσϋαι ρήμασι.« Φαίνεται δη δια τούτων ό βασιλεύς ύπόνοιαν εχειν περί των ϋείων γρα- 36 φών, ως εϊησαν λόγοι μυστικοί απόρρητον τίνα ΰεωρίαν έχοντες· άγανακτεϊ δε εφ' οϊς μη και πάντες την αυτήν περί τούτων ύπόνοιαν εχουσι, και κατατρέχει των εν Χριστιανοΐς άπλούστερον δεχόμενων τα λόγια, ουκ 37 έδει δε τοσούτον καταδραμεΐν της άπλότητος των πολλών ουδέ τυφωϋήναι δι' εκείνους κατά των Ιερών γραμμάτων ουδέ μισήσαι και άποστραφήναι τα καλώς αύτόϊς νοούμενα, ότι μη πάντες αυτά ενόουν ως αυτός έβούλετο. νυν δε, ως έοικε, τα αυτά Πορφυρίω πέπονϋεν εκείνος μεν γαρ πληγάς 38 εν Καισαρεία της Παλαιστίνης υπό τίνων Χριστιανών ειληψώς και μη ενεγκών την όργήν εκ μελαγχολίας τον μεν Χριστιανισμον κατέλειπε, μίσει δε των τυπτησάντων αυτόν εις το βλάσφημα κατά Χριστιανών γράφειν εξέπεσεν, ως αυτόν Εύσέβιος ό Παμφίλου έξήλεγξεν, άνασκευάσας τους λόγους αυτού, ό δε βασιλεύς προς τους ιδιώτας ύπεροπτικώς (κα- 39 9-11 lulian. c. Christ. 94 Λ S. 169,4-6 Neumann (aus dem 1. Buch Julians, aber dem 3. Buch der Widerlegung Kyrills, vgl. Neumann 107 f.) 16 f. lulian. or. 7,216 C

•25-29 Fpit. 153 MF = b

A Cass.

Arm.

Syr. (von 25 an)

l τε + και M' | τε αυτά < Arm. 7 τα] τινά M r (ea verba Cass. Arm.) 9 d μη μνΰος έχων (Variante εϊη έχων) ΰεωρίαν απόρρητον εϊη lul. 10 πολλοίς Α | του ΰεοΰ] αυτόν F Α 15 τοιούτων Μ1 M r Cass. Arm. τοιούτων ρημάτων Μ" F Λ 16 άποκεκρυμμένον lul. 21 απλούστερων F 23 ιερών] &είων Arm. (wie meist) 24 αύτόϊς Arm. αντώ b A Cass. άλλοις (oder αύτω zu tilgen) Val. | νοούμενα < M' 25 πληγάς + πολλάς Syr. (vgl. S. 165,13) 27 κατέλιπε M r deseruit Cass. 30 κατά < Arm. Syr. ('hochm tig gegen die Einfachen der Christen') apud idiotas superbus inter Christianas Cass.

Kirchengeschichte III 23,29-52

Γ,

ίο

ΙΓ>

20

25

so

223

τα} των Χριστιανών έσχηκώς εκ τον αύτοΰ πάϋους εις την Πορφυρίου βλασφημίαν άπέκλινεν. αμφότεροι οϋν εκουσίως δυσσεβήσαντες εν γνώσει αμαρτίας το έπιτίμιον έχουσιν. Επειδή δε και ό σοφιστής Λιβάνιος έπιχλευάζων 'τον εκ Παλαιστίνης' 40 φησίν 'άν&ρωπον &εόν τε και &εοΰ παΐδα ποιοΰσιν', εκλελήσΰαί μοι δοκεΐ, όπως αυτός επί τέλει του αυτόν λόγου τον Ίουλιανόν άπε&έωσε. 'τον' 41 γαρ 'πρώτον' φησίν 'αγγελον της τελευτής μικρού κατέλευσαν ως ϋ~εοΰ καταψενδόμενον.' είτα πρόσω μικρόν ύποβάς 'ω δαιμόνων μεν' φησί 42 'τρόφιμε, δαιμόνων δε μαϋητά, δαιμόνων δε πάρεδρε.' ταύτα ει και 43 αυτός άλλως ένόει, αλλ' οϋν γε την όμωννμίαν τον χείρονος μη έκκλίνας ταΰτ' έδοζεν λέγειν, α και οί Χριστιανοί όνειδίζοντες λέγονσιν. ει ούν 44 επαίνων έφρόντιζεν, έδει φυγείν την όμωνυμίαν, ώσπερ έφυγε και έτερον λέξιν, δι' ην λοιδορη&εϊς των εαυτού λόγων έξέκοψεν. όπως μεν ούν ό 45 κατά Χριστόν ανϋρωπος ϋεολογεΐται και όπως το μεν φανερόν άν&ρωπος ην, το δε αφανές &εός, όπως τε άληϋή άμφω εστί, Χριστιανών μεν οί &εΐοι λόγοι έπίστανται, "Ελληνες, δε προ του πιστεΰσαι συνιέναι ου δύνανται· 46 και γαρ λόγιόν εστί το λέγον ότι 'εάν μη πιστεύσητε, ουδέ μη συνήτε'. διό ουκ αίσχύνονται πολλούς άν&ρώπους άπο&εώσαντες, και εϊ&ε γε καν 47 χρηστούς τον τρόπον ή δικαίους ή σώφρονας, αλλ' ανάγνους, αδίκους, μέ&η δεδουλωμένους, Ήρακλέας φημι και Διονύσους και Άσκληπιούς, 48 καϋ' ων συνεχώς εν τοις αύτοΰ λόγοις ομνύων Λιβάνιος ουκ αισχύνεται, ων τους άρρενικούς και ϋηλυκούς έρωτας ει άπαρι&μησαίμην, μακρός ήμΐν έσται ό της παρεκβάσεως λόγος, αρκέσει δε τοις ταύτα γνώναι 49 έ&έλουσιν ό Αριστοτέλους Πέπλος και ό Διονυσίου Στέφανος και 'Ρηγίνον ό Πολυμνήμων και των ποιητών το πλή&ος, οι περί αυτών γράψαντες γέλωτα όντως και φλήναφον παρά ποίοι τάς Ελλήνων ϋεολογίας δεικνύουσιν. "Οτι δε ίδιον Ελλήνων το ευχερώς άνΰρώπους άποϋεοϋν, αρκέσει όλί- 50 γων ύπομνησϋήναι. 'Ροδίοις μεν γαρ σύμφορα περιπεσοΰσιν έδόϋη 51 χρησμός, όπως αν τον Φρύγιον Άττιν, τον ιερέα της μανικής εν Φρυζϊν τελετής, ΰεραπεύωσιν' έχει δε ό χρησμός ώδε' 52 »Άττιν ϊλάσκεσ&ε, &εόν μέγαν άγνόν Άδωνιν, εύιον, όλβιόδωρον, έυπλόκαμον Διόνυσον.« 6-8 Liban. or. 18,304 MF = b

A Cass.

8 f. Liban. or. 18,308 Arm.

17 Is. 7,9

Syr. (-2)

4 εκ + της Α 9 πάρεδρε (= Liban.). ταΰτα] παρεόρευτά b A obsen-ator... hoc Cass. Arm. 10 μη < Arm. 11 ταΰτα Μ 1 14 ανορωπος^} λόγος Arm. 17 ουδέ Arm. LXX ούδ'ού b A 19 ή σώφρονας - αδίκους < Arm. 24 ό- < FA | Διονυσίου Val. διονύσου b A (Arm.) dionisi(i) Cass. 26 όντως] ούτως Μ' | τάς (Arm.) τοις Μ' F της A (Cass.) τοις παισιν Μ Γ 28 ευχερές άνωνσ Μ' | summa facilitate Cass. 30 μαντικής M r (vesanae Cass. Arm.) 32 ίλάσκεσ&αι Μ' /Vrm. | &εόν + τον Α 33 εΰιον Curt. ενβιον b A Cass. Arm.

224

ο

ίο

ΐ5

ιο

25

Sokrates

Ό μεν δη χρησμός Άττιν τον εκ μανίας ερωτικής εαυτόν άποκόψαντα 53 τον Άδωνιν και Διόννσον ειναί φησιν. τον δε Μακεδόνων βασιλέως 54 Αλεξάνδρου επί την Άσίαν διαβαίνοντος οι Άμφικτύονες Άλεξάνδρω χαρίζοιντο, και άνεΐλεν ή Πν&ία τάδε · »Ζανα &εών νπατον και Άϋηναν Τριτογένειαν 55 τιμάτε βροτέω τ' εν σώματι κρνπτόν ανακτά, δν Ζευς άρρήτοισι γοναΐς εσπειρεν, άρωγόν εύνομίης ϋνητοΐσιν, Άλέξανδρον βασιληα.« Ταύτα το εν ΠυΟΌϊ δαιμόνιον έχρημάτισεν, δ και αυτό τους δυνάστας 56 {κολακεΰον} έ&εοποίει. και τούτο μεν ίσως κολακεία έποίει, τί δ'αν εΐποι 57 τις, ως Κλεομήδην τον πύκτην άπο&εώσαν εχρησεν περί αυτού τάδε; »'Ύστατος ηρώων Κλεομήδης Άστυπαλαιεύς· δν ϋνσίαις τιμάϋ' ως μηκέτι ϋνητόν έόντα.« Δια μεν οΰν τον χρησμόν τόνδε Διογένης ό Κύων και Οινόμαος δ φίλο- 58 σοφός κατέγνωσαν του Πυϋίου Απόλλωνος. Κυζικηνοϊ δε τρισκαιδέκα- 59 τον &εόν Άδριανόν άνηγόρευσαν, αυτός τε Αδριανός Άντίνοον τον εαυτού έρώμενον άπεΰέωσεν. και ταύτα γέλωτα και φλήναφον ουκ ονομάζει 60 Λιβάνιος, και τους χρησμούς και το μονόβιβλον, δ Άνδρίας {εις τον} Αλέξάνδρου βίον έπέγραψεν, επισταμένος ουκ έγκαλύπτεται και αυτόν άποϋεών τον Πορφύριον · 'ίλεως' γαρ φησιν 'δ Τύριος εϊη' προκρίνων αυτού τα του βασιλέως βιβλία. Ταϋτα μεν ούν δια την του σοφιστοΰ λοιδορίαν εν παρεκβάσει αύτάρ- 61 κως είρήσ&ω, ιδίας τε πραγματείας δεόμενα παραλιπεΐν μοι δοκώ' τα δε λοιπά της ιστορίας επιτε&είη ήμΐν. Του δε βασιλέως Ίοβιανοΰ από της Περσίδας άναχωρήσαντος αύϋις 24, άνεκινεΐτο τα των εκκλησιών, οι γαρ προεστώτες των εκκλησιών προσ-

10-16 vgl. Eus. Praep. ev. V 34,2 *23 f. Cass. VII 2,42 MF = b

Λ

17 f. vgl. Cl. AI. Protr. 49,1 bei Eus. Praep. ev. II 6,8

26 f. Soz. VI 4, l

Cass. (-19)

Arm.

l Άττιν < Arm. 2 δε < A 3t. έμαντεύσαντο, δ &v ποιήσαντες Arm. < b A Cass. 4 χαρίζοιντο Ha. (Arm.) έχαρίζοντο b A fnventes Cass. 7 άρρήτοισι Val. Arm. άρίσταις h Α αρίστων Cass. (heroum) 10 κολάκευαν tilgt Ha. | και - έποίει < Cass. 11 και Cass. Arm. | άπο&εώσαν εχρησεν Ha. (Arm.) άπο&εώσαντες έχρησαν b A Cass. 13 Άστυπαλαιεύς Eus. (dvitatis athlrta Cass. Arm.) άστνπαλεύς Μ1 άστνπαλιεύς M" F A 14 δν] εν F A | τιμάτε b τιμάται A 15 δια - Κύων < Arm. 19 και 1 Μ 1 Arm. καί( τοι και Μ F Α | άνδρΐας Μ" F A Andrea* Arm. άλεξανόρείας Μ1 Αδριανός ? | είς τον < Arm. 21 προκρίνων Curt, προκρίνοντας b Α 27 οζ γαρ (τε F A, δε Arm.) - εκκλησιών M r F A Arm. < M 1 (nur 2-3 ausradierte Buchstaben) | προτρέχειν Μ*

Kirchengeschichte III 23,53-25,6

5

ίο

ι Γ)

2ο

2Γ>

225

τρέχειν έσπούδαζον, προσδοκώντες έκαστος τη εαυτών πίστει προσϋήσεσ&αι τον βασιλέα, ό δε εξ αρχής μεν τη όμοουσίω πίστει προσέκειτο, τότε δε πασιν είρηνικώς προσεφέρετο. και άναρρώννυσι μεν δια γραμμάτων τον της Αλεξανδρείας έπίσκοπον Ά&ανάσιον, δς εύ&ύς μετά την τελευτήν Ιουλιανού της εκκλησίας των Άλεξανδρέων εγκρατής έγένετο, τότε δε παρρησιαίτερος εκ των γραμμάτων γενόμενος και του πανταχόΰεν δέους άπήλλακτο. Άνεκάλει δε ό βασιλεύς τους υπό Κωνσταντίου μεν έξορισ&έντας επίσκοπούς, υπό Ιουλιανού δε άνακληϋήναι μη φ&άσαντας. τηνικαΰτα δε και τα ιερά των Ελλήνων πάντα άπεκλείετο, αύτοϊ δε άλλος άλλαχή κατεδύοντο, οι τε τριβωνοφόροι τους τρίβωνας άπετί&εντο και εις το κοινόν σχήμα μετημφιέννυντο, πέπαυτο δε αύτοΐς και ό δι'αίματος δημοσία γινόμενος μολυσμός, ω κατακόρως επϊ Ιουλιανού κατεχρήσαντο. , τα μέντοι Χριστιανών ούχ ήσύχαζεν οί γαρ προεστώτες των ϋρησκειών προσελεύσεις έποίουν τω βασιλεΐ, την παρ' αυτού κατά των νομιζομένων αύτοΐς αντιπάλων παρρησίαν ύπάρχειν ελπίζοντες. και πρώτοι μεν οί Μακεδονιανοι χρηματίσαντες βιβλίον προσφέρουσιν άξιοϋντες ές'ω&εΐσ&αι μεν των εκκλησιών τους το άνόμοιον δογματίζοντας, εαυτούς δε άντεισάγεσϋ'αι. ήσαν δε οί το βιβλίον των δεήσεων έπιδόντες Βασίλειος ό Άγκυρας, Σιλβανός Ταρσού, Σωφρόνιος Πομπηιουπόλεως, Πασίνικος Ζήλων, Λεόντιος Κομάνων, Καλλικράτης Κλαυδιουπόλεως, Θεόφιλος Κασταβάλων. τουτων δεξάμενος το βιβλίον ό βασιλεύς άναποκρίτους αυτούς άπέπεμψεν, μόνον δε τούτο εφϋέγξατο· »εγώ« εφη »φιλονεικίανμισώ, τους δε τη όμονοία προστρέχοντας αγαπώ και τιμώ«, ταύτα εις τάς άκοάς των άλλων διαδο&έντα τον τόνον των φιλονεικεΐν αίρουμένων έχαύνωσε, και τούτο κατά σκοπόν του βασιλέως έγίνετο. και γαρ δη τηνικαΰτα και ό των

2 3

4 5 6 25, 1 2 3 4 5 6

2-9 vgl. Thdrt. IV 2,3 f. 3-7 in Wahrheit traf Athanasios mit Jovian in Hicrapolis /usammen, vgl. Schw rt/ Ges. Sehr. 4,49 f. 15-17 Dublette /u III 24,1 17-22 Sabines, vgl. So/.. VI 4,3-5 27-S. 227,11 Sabines, vgl. Soz. VI 4,6-11 *8-S. 227,20 Cass. VII 4 8-11 Mich. Syr. VII 6 S. 147 8-13 Nikcph. X 39, 572 BC 14-19 Nikeph. X 40, 572 I) - 573 Λ 17-21 Soz. VI 4,3: Niket. Thes. VI 21 I'G 140,25 I) 20-8.226,5 Nikeph. 573 BC 20-22 Niket-VI 20, 25 CD 23-25. 27-S. 226,7 Niket. VI 21. 25 D - 2 8 A 27 ff. Kpit. 157 MF — b

A

Cass. (von 8 an)

Arm.

3 τότε - προσεφέρετο < M 1 και πασιν όντως εχειν ελεγεν Μ Γ | τότε Arm. τοντο F του Α είρηνικώς προσεφέρετο Arm. ε'ιρηκώς προέκρινε F Α 5 εκκλησίαν Μ1 6 δε < Μ' | γενόμενος εκ των γραμμάτων ~ Α | γενώμενος Μ' 8 βασιλεύς + και Ann. 91. δε και M r Cass. δη και F Α δη Μ' και Ann. 10 πάντα < Ann. | άλλως \ 11 τότε υποτιθέμενοι (και γέννησιν έπινοουμένου ούτε κατά τίνα χρήσιν Έλληνικήν λαμβάνεται >τοΐς πατράσι το όνομα της ουσίας, εις άνατροπήν δε του εξ ουκ όντων >περϊ του Χρίστου ασεβώς τολμη&έντος παρά Αρείου, όπερ και οί νυν >έπιφοιτήσαντες Ανόμοιοι έτι ΰρασύτερον και τολμηρότερον επί λύμη >τής εκκλησιαστικής ομονοίας άναισχύντως παρρησιάζονται. διό συνε- 16 >τάξαμεν τήδε ημών τη αναφορά και το αντίγραφαν της πίστεως της εν >Νικαία υπό των συγκροτη&έντων επισκόπων εκτεϋείσης, ήντινα και άγα>πώμεν, ήτις εστίν > εις ένα &εόν πατέρα παντοκράτορα (και τα λοιπά του 17 >μαϋήματος) {πλήρης}.

*2-30 Soz. VI 4,6-10 MF = b A Cass. Arm. (-7) 2 φανερώς επέδειξαν (= Arm.) < Niket. Cass. 3 μελιτίω Μ' F A Arm. 5 έώρων + αυτόν Cass. Arm. 6 γνώμη + διάγοντες Μ' 8 τοΐσδε + επιστολή προς τον εύσεβεΐ βασιλέα ίοβιανόν Α 9-11 < Μ 10 εκ] και Α 12 και σου ~ Α 13 έσπούδακεν Soz. 16 τοίνυν μη Soz. | τα δόγματα Soz. (dogma Cass.) 19 ξένον Soz. (aliter se...habere Cass.) 25 Χρίστου] υίοΰ Soz. | παρά Αρείου] Άρείω Soz. 27 διό συνετάξαμεν] σννετάξαμεν δε Soz. 28 της1 + αυτής Soz. 29 τε&είσης Soz. 32 πλήρης nach 30 εστίν Val.

Kirchengeschichte III 25,6-26,2

5

ιο

15

20

25

227

>Μελέτιος επίσκοπος Αντιοχείας έδωκα συναινών τοις προγεγραμμέ- 18 >νοις, Εύσέβιος Σαμοσάτων, Εύάγριος Σικίμων, Ουράνιος Άπαμείας, >Ζωίλος Ααρίσοων, Άκάκιος Καισαρείας, Αντίπατρος 'Ρώσου, Άβράμιος >0ύρίμων, Άριστόνικος Σελενκοβήλον, Βαρλαμενός Περγάμου, Ουράνιος >Μελιτινής, Μάγνος Χαλκίδος, Ευτύχιος Έλευ&εροπόλεως, Ίσακίκης Άρ>μενίας μεγάλης, Τίτος Βόστρων, Πέτρος Σίππων, Πελάγιος Λαοδικείας, >Άραβιανός Άντρου, Πίσων Άδάνων δια Λαμυρίωνος πρεσβυτέρου, Σαβι>νιανός Ζεύγματος, Άϋανάσιος Αγκύρων δια Όρφίτου και Άετίου πρεσβυηέρων, Εϊρηνίων Γάζης, Πίσων Αύγούστης, Πατρίκιος Παλτού δια Λαμυ>ρίωνος πρεσβυτέρου, Άνατόλιος Βεροίων, Θεότιμος Άράδου, Λουκιανός >Άρκων.« Τούτο μεν δη το βιβλίον τη Συναγωγη των συνοδικών Σαβίνου 19 γεγραμμένον εύρήκαμεν. ό μέντοι βασιλεύς πρό&εσιν είχε κολακεία και πειϋοΐ των διεστώτων την φιλονεικίαν έκκόψαι, φήσας μηδενϊ όχληρός των όπωσοΰν πιστευόντων έσεσ&αι, άγαπήσειν δε και ύπερτιμήσειν τους αρχήν τη ενώσει της εκκλησίας παρέζοντας. ταύτα δε ούτως αυτόν πρα- 20 ξαι και Θεμίστιος φησιν ό φιλόσοφος' Ύπατικόν γαρ λόγον εις αυτόν διελ&ών ϋαυμάζει τον βασιλέα ως τω έφεΐναι ϋρησκεύειν, ως έκαστοι βούλονται, νικήσαντα των κολάκων τους τρόπους, ους και διασύρων 21 πάνυ γελοίως εφη έλέγχεσ&αι αυτούς άλουργίδας, ου &εόν θεραπεύοντας, μηδέν τε διαφέρειν αυτούς Ευρίπου, νυν μεν επϊ τάδε, νυν δε εις τουναντίον τα ρεύματα μεταβάλλοντος. Ούτω μεν ούν ό βασιλεύς τότε την όρμήν των έρεσχελεΐν προαιρουμέ- 26, Ι νων έπέσχεν. ή τάχος δε της Αντιοχείας αναχωρήσας την Ταρσόν τε καταλαβών της Κιλικίας, εκεί το Ιουλιανού σώμα εΰαψεν. και πάντα επί 2

16-22 Them. or. 5,67b ff. (67d)

24-S. 228,3 vgl. Thdrt. IV 5,1; Philost. VIII 8

M Mich. Syr. S. 147; Nikeph. 576 B 2. 8 Ps.-Dion. 179,20-22 6. 8. 10 f. Nikeph. 573 D 14-22 Mich. Syr. S. 147 23-S. 228,13 Cass. VII 6 23 f. Nikeph. X 43, 581 D 24-S. 228,14 Nikeph. 584 B-D 25 Mich. Syr. S. 147 MF = b A Cass. Arm. (von 12 an) l μελίτιοςΜ* F 1 A 2 Σικίμων Ha. σικελός b A Siruiu,s Cass. 3Aa/?ibwvb Larissenus Cass. | ρώσου b Rosi Cass. 4 Barlabenus Cass. (-bentus Hss.) 5 Calchidis Cass. χαλκηδόνος b καλχηδόνος Α | Ίσακίκις F losaceus Cass. Rstns Syr. 6 Πέτρος Σίππων < Cass. "Ιππων Val. 7 ανδρών M 1 Adrensis Cass. | Adadenus Cass. | Lamyrionem Cass. λαμυδρίωνος b A 8 Άγκυρας Syr. Soz. Ancyrae Cass. 10 Άράδου Ha. αράβων b Δ Ammenm Cass. 12 εν Cass. Arm. 13 εύρήκαμεν + δτε συνεγράψαμεν Arm. 17 ε/ς αυτόν < Arm. 18 ΰαυμάζειν Μ1 20 πάνυ < Arm. | 1 άλουργίδας Μ Arm. Them, άλουργίδα Μ' F A per purpuram Cass. 23 όργήν Μ1 24 αναχωρήσας < Arm.

228

Sokrates

τη κηδεία τα νόμιμα πληρώσας ύπατος τότε αναγορεύεται, και εύ&υς επί την Κωνσταντινούπολις διαβαίνειν σπουδάζων εν χωρίω τινι παραγίνεται, ω προσωνυμία Δαδάστανα· με&όριον δε εστί τούτο Γαλατίας και Βιϋυνίας. εν&α και Θεμίστιος ό φιλόσοφος μετά των άλλων συγκλητικών άπαντήs σας τον Ύπατικόν έπ'αυτού διεξήλ&ε λόγον, δν ύστερον και εν Κωνσταντινουπόλει επί του πλήΰους επεδείξατο. Αλλ1 ευτυχώς τα 'Ρωμαίων επραξεν αν τα τε δημόσια και τα των εκκλησιών ούτως άγα&οΰ βασιλέως εύτυχήσαντα, ει μη αιφνίδιος επιγενόμενος &άνατος τον τοιούτον άνδρα των πραγμάτων άφείλετο. εν γαρ τω ίο προρρη&έντι χωρίω χειμώνος ώρα τω της έμφράζεως νοσήματι συσχεΰεις έτελεύτησεν εν ύπατεία τη αυτού και Βαρωνιανοΰ του υίοϋ αύτοϋ τη επτακαιδεκάτη του Φεβρουαρίου μηνός, βασιλεύσας μήνας επτά, ζήσας έτη τριάκοντα τρία. περιέχει δε ή βίβλος χρόνον ετών δύο, μηνών τριών και ήμίσεος. 5 Them. or. 5 7-9 Gelasios ν. Kais. (vgl. Rufin. XI l S. 1002,12 f.; V. Ath. [185] 244 C); vgl. Philost. VIII 8 II f. 17. 2. 364, vgl. Chron. (Hydatius 364 XI kal. M r.); Hier. 243'' •2 f. Vita BHG 185,244 C 12 MF = b

12 f. Mich. Syr. S. 148

A Cass. Arm.

l νόμισμα M' | τότε Arm. τε b A < Cass. | ευθύς Arm. (εξαπίνης Soz.) αύοις b A < Cass. 3 τούτο] το oder του Μ' 4 ΰεμείστιος Μ' T/iemesfius Cass. (Hss.) Arm. 5 και ύστερον ~ Arm. 9 αφείλατο Μ1 13 χρόνων Λ 13 f. τριών και ήμίσεος (και ήμ. < Jems.) Arm. πέντε b A (Γ < vielleicht verlesen als e)

3 4 5

6

ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ ΕΚΚΑΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΜΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ Του δη βασιλέως Ίοβιανοϋ εν Δαδαστάνοις, ως εφημεν, τελευτήσαντος 5 τη εαυτού ύπατεία και Βαρωνιανοϋ του νιου αυτού τη επτακαιδεκάτη του Φεβρουαρίου μηνός οι στρατιώται εκ της Γαλατών εβδομαΐοι εις Νίκαιαν της Βιϋυνίας έλΰόντες κοινή ψηφώ Ούαλεντινιανόν άνακηρύττουσι βασιλέα τη πέμπτη και είκάδι του αυτού Φεβρουαρίου μηνός εν τη αύτη ύπατεία. όστις Παννόνιος μεν ην το γένος, πόλεως Κιβάλεως, ίο τάξιν δε στρατιωτών έγχειρισάμενος πολλήν επεδείξατο των τακτικών επιστήμην. ην δε και μεγαλόψυχος ό άνηρ και αεί της παρούσης τύχης μείζων εφαίνετο. ως ούν αυτόν άνεστήσαντο βασιλέα, εύ&υς επί την Κωνσταντινούπολιν γενόμενος κοινωνόν της βασιλείας προσλαμβάνει τον άδελφόν Ούάλεντα μετά τριάκοντα ημέρας της αυτού ανακηρύξεως. is αλλ' άμφω μεν ήσαν Χριστιανοί, διεφώνουν δε περί την του Χριστιανισμοΰ πίατιν Ούαλεντινιανός μεν γαρ την πίστιν της εν Νίκαια συνόδου εσεβεν, Ούάλης δε τω Αρειανώ δόγματι εκ προλήψεως μάλλον προσέκειτο. την δε πρόληψιν εποιήσατο το υπό Εύδοξίου του προεστώτος της εν Κωνσταντινουπόλει Αρειανής ΰρησκείας βεβαπτίσΰαι αυτόν, και 2ο ζηλον μεν είχον άμφω σπουδαιον περί δ έκαστος εσεβεν, τω δε τρόπω πολύ διεστήκεισαν αλλήλων γενόμενοι βασιλείς, πρότερον μεν γαρ επί Ιουλιανού, ότε ό μεν Ούαλεντινιανός χιλίαρχος ην, Ούάλης δε εν τοις οικείοις του βασιλέως εστρατεύετο, οίον είχεν έκαστος βηλον επέδειξαν. 6-9 25. 2. 364, vgl. Chron. (Hydatius 364 V kal. War.); Hier. 243" 10 vgl. Philost. VIII 16 11 vgl. Thdrt. IV 6,1 1. 12-14 vgl. Chron. (Hydatius 364 //// kal. Apr.) 12-15 Golasios v. Kais. (vgl. Ruflri. XI 2 S. 1003,2-5: V. Ath. [185] 244 CD); vgl. Philost. VIII 8 21-S. 230,4 vgl. III 13,3 f. 22,2 •4-12 Nikcph. XI l, 585 A 8-12 Cass. MI 7,2 9-19 Epit. 158 9-12 Mich. Syr. V I I 7 S. 148 12-14 Nikeph. 588 C 14 Cass. MI 7,5 15-21 Soz. M 6,10 MF = b

A

(Cass.)

Arm.

3 λόγος δ M | & F 4 δαδαστάνοις: a] durch Korr. M r 9 σκιβάλεως M Scibala Cass. (Hss.) Κιβάλης Epit. 11 ό < M 1 12 άνέστησαν M 1 13 f. τον έαυτοϋ (ίδιον Epit.) άδελφόν Arm. Epit. 22 δτε\ Ois gezwungen H'iirden, die im Heeresdienst erfa t waren, entweder zu opfern oder die G rtel abzulegen Arm. (vgl. III 22,2)

1, 1

2 3 4 5 6 7 8

230

5

ίο

ΐΓ>

20

2Γ>

Sokrates

ΰύειν γαρ άναγκαζόμενοι τάς ζώνας της στρατείας μάλλον άποτί&εσ&αι 9 ήροΰντο ή άφιέναι τον Χριστιανισμόν. αλλά τότε μεν Ιουλιανός ό βασι- 10 λεύς, χρειώδεις τους άνδρας τοις δημοσίοις είδώς, ούδένα της στρατείας έκίνει, ώσπερ ουδέ Ίοβιανόν τον μετ' αυτόν βασιλεύσαντα. ύστερον δε 11 βασιλεύσαντες περί μεν την των δημοσίων πρόνοιαν εν αρχή παραπλήσιοι άλλήλοις οντες ετύγχαναν, περί δε τον Χριστιανισμόν, ως εφην, διαφωνούντες ούκέϋ' όμοίω τρόπω κατά των χριστιανιζόντων έκέχρηντο. Ούαλεντινιανός γαρ τους μεν οικείους συνεκρότει, τοις δε άρειανίζουσιν 12 ουδαμώς ην όχληρός, Ούάλης δε Άρειανούς αύξήσαι προαιρούμενος 13 δεινά κατά των μη τοιαύτα φρονούντων ειργάσατο, ως προ'ίών ό της ιστορίας δηλώσει λόγος. Κατά δη τον χρόνον τόνδε της μεν εν 'Ρώμη εκκλησίας προειστήκει 14 Λιβέριος, εν δε τη Αλεξάνδρεια της μεν ομοουσίου πίστεως Ά&ανάσιος, της δε άρειανιζούσης Λούκιος, δν μετά Γεώργιον κατέστησαν οι άρειανίζοντες. των δε κατά την Άντιόχειαν Άρειανών ήγεΐτο Εύζώιος· διήρηντο 15 δε και οι του ομοουσίου' των μεν γαρ Παυλΐνος, των δε Μελέτιος προειστήκεισαν. των δε περί τα Ιεροσόλυμα Κύριλλος αύϋις έκράτει. εν δε 16 Κωνσταντινουπόλει Εύδόξιος μεν των εκκλησιών έκράτει την Αρείου δόςΌν διδάσκων, οι δε του ομοουσίου φρονήματος εν μικρω οικίσκω τάς συναγωγάς έποιοΰντο ένδον της πόλεως, της δε Μακεδονιανής ϋρη- 17 σκείας έτι κατά τάς πόλεις έκράτουν των ευκτήριων οίκων οι εν Σελευκεία διακρι&έντες τοις περί Άκάκιον. Εν τοιαύτη μεν δη κατασταθεί τα των εκκλησιών ην. των δε βασιλέων 2, Ούαλεντινιανός μεν τα εσπερία μέρη ταχέως κατέλαβεν · εϊλκεν γαρ αυτόν ή των εκεί πραγμάτων φροντίς. Ούάλεντι δε μικρόν κατά 2 την Κωνσταντινούπολιν έπιμείναντι προσέρχονται πλείστοι των επισκόπων της Μακεδονιανών ϋρησκείας, εζαιτοΰσί τε άλλην γενέσΰαι σύνοδον 12 f. vgl. II 37,94 13-15 vgl. Ill 4 15-17 vgl. II 44,3. 9. Ill 9,2 17 vgl. II 42,6. Ill 20,7 17-20 vgl. II 43,11 ff. 20-22 vgl. II 45,1-3 24 f. Gelasios v. Kais. (vgl. V. Ath. [185] 244 1) 5) 25-S. 231,3 vgl. Soz. VI 7,1 f. (Valentinian, nicht Valens) aus Sabines *6-10 Soz. VI 6,10 8-19 vgl. Io. Ant. fr. 182 12-20 Epit. 160 12-23 Nikeph. XI 2 12-19 Chron. (846) 154,18-23 23 ff. Ps.-Dion. 180,13-18 (summarisch) 24 f. Nikeph. XI 3, 589 D 27 f. vgl. Soz. VI 7,1 MF = b A Arm.

1 άποτί&εσΰαι Ha. (vgl. S. 207,14. 218,6) άφιέναι b A Arm. 2 άφιέναι] άπαρνεΐσϋαι Arm. | τότε μεν < Arm. 4 a. R. σωζόμενος (vgl. VI 6,3) γράφει ως εξόριστος ην υπό Ιουλιανού ούαλεντινιανός' και ΰεοδώρητος δε ως αύτως φησί Μ 8 ούλεντιανός Α 12 προειστήκει Ιο. Ant. προεστήκει b Α 14 άρειανιζούσης + αίρέσεως (ϋρησκείας) Arm. 16 μελέτιος Μ Γ F1 Epit. Arm. μελίτιος Μ1 F 1 Α 17 εν - 18 έκράτει < Arm. | 2 δε + τη Α 22 διακρι&έντες τοις Arm. Curt, διδαχΰέντες τοις (τους F) Μ' F διδαχ&έντες α οι Μ Γ άνα&εματίσαντες τους Α 24 μεν < Μ' 25 εκεΐσε Arm.

Kirchengeschichte IV 1,9-3,5

5

ίο

is

2ο

231

επί διορ&ώσει της πίστεως, ό δε βασιλεύς, νομίσας συναινέσαι αυτούς 3 τοις περί Άκάκιον και Εύδόζιον, γενέσ&αι έπέτρεψεν. Και ούτοι μεν σνγκροτεΐν σύνοδον εν τη Λαμψάκω εσπευδον. Ου- 4 άλης δε η τάχος επϊ την Συρίας Άντιόχειαν ώρμησεν, ύφορώμενος μη οί Πέρσαι τάς γενομένας επϊ Ίοβιανον τριακοντούτεις σπονδάς παραλύσαντες τοις 'Ρωμαίων δροις επέλϋοιεν. άλλα τα μεν Περσικά ήσύχασεν, 5 αυτός δε τη ησυχία καταχρώμενος κατά των το όμοούσιον φρονούντων άσπονδον ήγειρεν πόλεμον, και Παυλΐνον μεν τον έπίσκοπον δι' ύπερβάλλουσαν του ανδρός εύλάβειαν ουδέν κακόν έποίησεν, Μελέτιον δε εξορία 6 έζημίωσεν, τους δε άλλους, όσοι μη έβούλοντο Εύζωίω κοινωνεϊν, των μεν εκκλησιών των εν Αντιόχεια έςηλαυνεν, ζημίαις δε και τιμωρίαις διαφόροις ύπέβαλλεν. λέγεται δε ότι και πολλούς εις τον παρακείμενον 7 ποταμόν Όρόντην άπέπνιξεν. Ταύτα δε αυτού κατά την Συρίαν ποιοΰντος έπανίστατο εκ της Κων- 3,1 σταντινουπόλεως τύραννος (Προκόπιος όνομα αύτω), δς πολλήν συγκροτήσας εν βραχεί χρόνω δύναμιν όρμαν κατά του βασιλέως έσπούδαζεν. τούτο άπαγγελ&έν εις άγωνίαν μεγίστην τον βασιλέα κατέστησεν, ήτις 2 αύτοΰ και την κατά των διωκομένων όρμήν προς ολίγον επέσχεν. Ως δε εκ του πολέμου ταραχή τέως ώδίνετο, σεισμός επιγενόμενος 3 πολλάς των πόλεων εβλαψεν, ή τε ϋάλασσα τους οικείους ορούς ένήλλα- 4 ξεν εν τισι μεν γαρ τόποις τοσούτον έπέκλυσεν, ώστε τους πρώην βάσιμους τόπους πλεϊσ&αι, ετέρων δε τόπων τοσούτον άπέστη, ως εν ζηρα εύρεοήναι τους πλέοντας. και τούτο εγένετο κατά την πρώτην ύπατείαν 5 των δύο βασιλέων. 3-6 vgl. Amm. Marc. XXVI 4,6 6-13 Valens brach im Fr hjahr 365 von Konstantinopel nach Antiochien auf (Amm. Marc. XXVI 6,11), wurde aber in Kappadokien (Amm. Marc. XXVI 7,2) durch die Nachricht von der l surpation des Prokopios aufgehalten (falsche Chronologie auch IV 3,1 und 5,2) und gelangte schlie lich erst 371 nach Antiochien (vgl. z.B. Amm. Marc. XXVI 5,8ff. Prokopios; XXVII 5 Auseinandersetzungen mit den Goten 367-369; XXIX 1,4 Valens in Antiochien). Die Verbannung des Meletios wurde Anfang 371 durchgesetzt (Schwartz Ges. Sehr. 4,55') 19-24 Chron. (Hydatius 365); vgl. Hier. 244'; Amm. Man;. XXVI 10,15 ff.: i. J. 365 *3-I2 Soz. VI 7,10; Epit. 161 12 f. Cass. VII 14,2; Mich. Syr. S. 151 Epit. 162 14-24 Cass. VII 15,1 f. 14 ff. Ps.-Dion. 180,19-25 185,245 B 13 - C 7; vgl. Mich. Syr. S. 149 MF = b

14-16 Soz. VI 8,1: 20-24 Vita BHG

A Cass. (12-24) Arm.

4 ύφωρόμενος M 1 9 μελίτιον M 1 F 1 A 12 f. nicht bei Soz. 13 όρρόντην M' F'1 1 r 14 αύτοΰ: του auf Ras. M | έπανίσταται M Arm. (surrexit Cass.) 18 κατά < M 1 | Γ τε και την των καταδιωκομένων Μ | κατά των διωκομένων < Cass. 21 εν - έπέκλνσεν < Arm. | ώστε 185 ως b Α | πρώην] πρώτους (?) Μ ι 22 τόπους + και σπορίμους 185 23 τους πλέοντας 185 Arm. < b Λ Cass. Syr. 24 δύο < Μ 1 Μ Γ (βασιλέων + αμφοτέρων Μ Γ )

232

.->

ιο

15

20

25

Sokrates

Τούτων δη γενομένων ουδέτερα ήσύχαζεν, ούτε τα δημόσια πράγματα 4, 1 ούτε μην τα των εκκλησιών, οί μεν οΰν παρά του βασιλέως την σύνοδον 1 συγκροτηϋήναι αίτήσαντες εν τη Λαμψάκω συνηλ&ον εν ύπατεία τη αύτη· τούτο δε ην εβδομον έτος από της εν Σελευκεία γενομένης συνόδου, κά- 3 κει πάλιν την εν Αντιόχεια πίστιν επιβεβαιώσαντες, η και εν Σελευκεία υπέγραψαν, άναϋεματίζουσιν την εν Άριμήνω υπό των πρώην ομόδοξων έκτε&εΐσαν πίστιν, και αΰ&ις καταψηφίζονται των περί Άκάκιον και Εύδόξιον ως δικαίως κα&αιρε&έντων. τούτοις ουδέν άντιλέγειν ΕύδόςΊος ό 4 της Κωνσταντινουπόλεως επίσκοπος ϊσχυεν ου γαρ αύτω άμύνασ&αι τούτους ό ένεστηκώς δημόσιος συνεχώρει πόλεμος, διό και οί περί Έλεύ- 5 σζον τον Κυζίκου έπίσκοπον επικρατέστεροι τότε προς ολίγον έγένοντο, συγκροτήσαντες το χρημάτισαν Μακεδονίου δόγμα, μικρόν το έμπροσ&εν και τότε εν τη κατά Λάμψακον συνόδω γενόμενον φανερώτερον. ταύτην 6 εγώ νομίζω την σύνοδον αίτιον γενέσ&αι του πλεονάζειν εν Έλλησπόντω τους Μακεδονιανούς χρηματίζοντας- ή γαρ Λάμψακος εν τω στενώ του Ελλησπόντου κείται πορ&μω. Αυτή μεν ούν ή σύνοδος τοιαύτην έσχε την εκβασιν. τη δε έξης ύπατεία, 5, 1 ήτις ην Γρατιανοϋ και Δαγαλαίφου, τα των πολέμων επέΰετο. ως γαρ ό 2 τύραννος Προκόπιος από της Κωνσταντινουπόλεως όρμη&εϊς έτοιμος ην έπιστρατεύειν τω βασιλει, πυϋόμενος ό Ούάλης φ&άνει εκ της Αντιοχείας ελάσας και συμβάλλει τω Προκοπίω περί πάλιν της Φρυγίας, η προσωνυμία Νακόλεια. και την μεν πρώτην μάχην ήττήϋη, μετ' ου πολύ δε 3 ζωγρήσας εϊλε τον Προκόπιον, Άγέλωνος και Γομαρίου των στρατηγών προδεδωκότων αυτόν, ους και ξέναις τιμωρίαις ύπέβαλεν τους μεν 4 προδότας, ύπεριδών τους όρκους ους αύτοις όμωμόκει, πρίοσι διελών άπέκτεινεν, του δε τυράννου, δύο δένδρων καμφΰέντων γειτνιαζόντων άλλήλοις έκάτερον σκέλος έκδήσας {έπικαμφ&έντων} άφήκεν όρ&οΰσ&αι · τα δε ανεγειρόμενα διέσπασε τον Προκόπιον. και ούτως ό τύραννος διχοτομήσεις άπώλετο. 2-13 vgl. Soz. VI 7,3-7 (Sabines) 17 f. Chron. (Hydatius 366) 20-29 vgl. Amm. Marc. XXVI 9,6ff.; Philost. IX 5 (Agilo und Gomoarius liefen zu Valens ber und wurden begnadigt, Prokopios wurde durch Florentius und Barchalba ausgeliefert; Prokopios wurde enthauptet, Florentius und Barchalba ebenfalls umgebracht) *5 f. vgl. Soz. VI 7,5 14 f. vgl. Soz. VI 10,3 8,2 f.; vgl. Ιο. Ant. fr. 184, l 21-29 Kpit. 162 MK = b

A

Cass. (von 17 an)

17-29 Cass. VII 15,3-5 18-29 Soz. VI 24-26 Nikeph. XI 4, 593 C

Arm.

3 λαμψάκων (?) M' 4 γενομέ \ νόδον M' 6 άριμΐνω A (Arm.) εν άριμή auf Ras. M 1 7 έδόξιον M 1 9 επίσκοπος < M 1 M r Π τότε] τε Μ1 12 ro2 Val. τε b A 13 τότε Arm. ro b A (και το tilgt Hussey) 18 πολέμων + των τότε κινη&έντων Arm. 22 νακόλεια Μ1 Epit. So/, (h) νακώλεια M' K A Soz. (V) 23 εϊλε Cass. Arm. είχε b A 24 γαρ Cass. Arm. Soz. 26 άπέκτεινεν zweimal M 1 | κατακαμφϋέντων Conybeare Soz. καμφϋέντων M 1 F A < M r Arm. flexis Cass. 27 έπικαμφ&έντων < Cass. Arm. Soz. έπικαμφϋέντα Val.

Kirchengeschichte IV 4.1-7,5

Γ>

ίο

ΙΓ>

20

2,->

233

Ό δε βασιλεύς ευτυχώς τότε πράζας αύϋϊς κατά των χριστιανιζόντων 6, Ι θορύβους έκίνει, πασαν ϋρησκείαν άρειανίζειν βουλόμενος. μάλιστα δε 2 αυτόν εις όργήν ήγεν ή κατά την Αάμψακον γενομένη σύνοδος, ου μόνον ότι τους άρειανίζοντας άπεκήρυξεν επισκόπους, αλλ' ότι και την εν Άριμηνώ της πίστεως άνε&εμάτισεν εκ&εσιν. γενόμενος ούν εν Νικομήδεια 3 της Βιϋννίας μεταπέμπεται {παρ' εαυτόν} Έλεύσιον τον Κυζίκου έπίσκοπον · ούτος δε τη Μακεδονίου δόςη προσέκειτο μάλλον, ως μοι και πρότερον εϊρηται. καϋίσας ούν ό βασιλεύς συνέδριον επισκόπων της Άρει- 4 ανής αίρέσεως, συντί&εσΰαι τον Έλεύσιον τη πίστει εκείνων ήνάγκαζεν. ό δε πρότερον μεν άπηρνεϊτο, εξορίας δε αύτω και δημεύσεως απειλή- 5 &είσης περιδεής γενόμενος τη Άρειανη δόζη συντίθεται, συν&έμενος δε 6 εύούς μετεμέλετο, και καταλαβών την Κύζικον επί παντός του λάου την βίαν άπωδύρατο, φάσκων την συγκατάϋεσιν εκ βίας, ου μην εκ προαιρέσεως πεποιήσϋαι, ζητεΐν τε έαυτοΐς έτερον έπίσκοπον, διότι αυτός ανάγκη το οίκεϊον δόγμα ήρνήσατο, Κυζικηνοϊ δε φιλοστοργία τη προς αυτόν 1 ύφ' έτέρω επισκοπώ τάττεσϋαι ουκ έβούλοντο ούτε μην έτέρω της εκκλησίας παραχωρεΐν. έμενον μεν ούν υπ' αύτω ταττόμενοι, μη μετατιϋέμε- 8 νοι δε της οικείας αίρέσεως. Ταύτα άκουσας ό της Κωνσταντινουπόλεως επίσκοπος 7, 1 προβάλλεται προς την έπισκοπήν της Κυζίκου Εύνόμιον ως δυνάμενον δεινότητι λόγων προς εαυτόν έλκύσαι τα πλήϋη. κατελ&όντος δε Εύνο- 2 μίου πρόσταγμα του βασιλέως έκέλευσεν εξωΰέϊσϋ'αι μεν τον Έλεύσιον, έν&ρονίζεσΰαι δε τον Εύνόμιον. και δη τούτου γενομένου οί περί τον 3 Έλεύσιον έξω της πόλεως οίκον εύκτήριον κατασκευάσαντες τάς συναγωγάς έποιήσαντο. Και περί μεν Έλευσίου τοσαϋτα εϊρήσ&ω, περί δε Εύνομίου εκείνα 4 λεκτέον. Εύνόμιος ύπογραφεύς γέγονεν Άετίου του έπικλη&έντος άΰέου, ου και ανωτέρω πεποιήμεΰα μνήμην, συνών δε αύτω τον εκείνου σο- 5 φιστικόν τρόπον έζήλωσε λεζειδίοις {τε} σχολάζων, και ποιών έαυτω 7 f. vgl. II 38,4. HI 10,4 15-18 vgl. Fhilost. IX 13 S. 120,13-15 19-23 Kunomios war (nach Soz. IV 25,6; Philost. V 3; Thdrt. II 27,21) schon unter Constantius durch Kudoxios Bischof von Kyzikos geworden 28 II 35 * 1-25 Soz. VI 8,4-8; Cass. VII 18; Nikeph. XI 5, 597 A-C 14-18 Niket. Thes. VI 22 PG 140,28 C 19 f. Suda Εύνόμιος (Ε 3598) II 459,20 f.; Mich. Syr. S. 151 27-S. 234,26 Cass. VII 19 27-S. 234,9 Kpit. 172 27-S. 234,10 Suda II 459,21-32 27-S. 234,4 Mich.Syr. S. 151 Ml ; = h

A

Cass. Arm.

4 ότι' < A 1 | άριμίνω M1 F A Arm. 5 όη>ε&εμάτισαν b Arm. (anathemaverat Cass.) 6 βι&υνας M 1 | παρ'εαυτόν < Cass. Arm. 10 μεν < M 1 Soz. 12 παντός < Arm. 14 έαντοΐς Niket. sibimet Cass. αυτούς b A < Arm. | άνάγκτ} Niket. τη ανάγκη b A 16 εβουλεύοντο A 19 Ενδόξιος Arm. Soz. 21 ειδείημεν ημείς περί αυτής, τοΰτο πάντως κάκεΐνος οϊδεν, δ δ'αύ πάλιν >εκεΐνος, τοΰτο εύρήσεις άπαραλλάκτως εν ήμΐν.« Ταϋτα μεν και άλλα πολλά τοιαύτα Εύνόμιος σοφίσματα ποιών ουκ 15 ήσ&άνετο. όπως δε των Άρειανών μικρόν ύστερον έχωρίσοη, κατά χωράν έρώ. Ό μέντοι βασιλεύς Χαλκηδόνος της καταντικρύ Βυζαντίου πόλεως το 8, τείχος λύειν προσέταττεν. όμωμόκει γαρ τοΰτο ποιήσειν νικήσας τον 12-16 vgl. Philost. VI l

20-23 fr. 2 Vaggione

26 IV 13,1

*3-8 Suda πολύχους (Π 2019) IV 168,13-18 14-23 Epit. 173 20-23 Chron. Maron. 53,17-20; Ps.-Dion. 181,18-23; Mich. Syr. S. 151 27-S. 235,3 Epit. 163 27-S. 235,9 Cass. VII 21,1-3 27-S. 236,10 Nikeph. XI 4, 593 C - 596 C 27 ff. Ps.-Dion. 180,27181,1 (summarisch) MF = b A Cass.

Arm.

l ήσ&άνετο + έκπεσών (w rtl. το έκπίπτειν) της άλη&είας Arm. 6 ως δ auf Ras. M' | και Arm. αύτώ Μ' F A (ems Cass. Arm.) 9 αύτοΐς M r αύτοϋ Μ' F A Cass. Arm. | Γ λόγοι + αυτόν VT 10 εύρήσει Μ 12 προυβάλλετο Α | Έλεύσιον έζω&εΐν βουλόμενος Arm. expellere nisus Eleusium Cass. 13 έζεφώνει Μ1 17 δείξωμεν Μ1 1 18 περί: πε auf Ras. M 20-23 z.T. abweichende Lesungen Epit. 21 αυτή Μ1 22 αυτής (— Cass. Syr.)] αύτοϋ της ουσίας Arm. 23 εκείνος] εν έκείνω Syr. + οϊδεν Arm. I ev] και εν Epil. και Arm. 24 τοιαύτα: αντ auf Ras. M 1 27 καλχηδόνος F A Calchedonenxis urbis Cass. 27 f. TO τείχος Arm. (vgl. S. 235,2. 236,3) τα τείχη b A Epit. Cass. 28 ώμωμόκει Μ'

Kirchenges«hichte IV 7,5-8,9

Γ>

ίο

ΐ5

20

25

235

τύραννον, ότι Χαλκηδόνιοι τω τυραννώ προσ&έμενοι αΐσχρώς αυτόν περιύβρισαν και τάς πύλας της πόλεως προσιόντος απέκλεισαν, το μεν ούν τείχος κελεύσει τον βασιλέως έλύετο, και οί λί&οι εις το Κωνσταντινουπόλεως δημόσιον λουτρόν μετεφέροντο, ω προσωνυμία Κωνσταντιαναί. ηΰρηται δε εν ένι των λίϋων έπιγεγραμμένος χρησμός, δς έκέκρνπτο μεν εκ παλαιού, τότε δε φανερός έγένετο, δηλών ως, ήνίκα δαψιλές ύδωρ υπάρξει τη πόλει, τότε το μεν τείχος λουτρω υπουργήσει, μυρία δε φυλά βαρβάρων καταδραμόντα την 'Ρωμαίων γήν και πολλά χαλεπά δράσαντα τελευταϊον και αυτά φϋαρήσεται. ουδέν δε κωλύει φιλομαϋείας ένεκεν και τον χρησμόν ένταϋϋα προσ&εϊναι · »Αλλ' οτε δη Νύμφαι δροσερήν κατά άστυ χορείην τερπόμεναι στήσονται έυστεφέας κατ'αγυιάς και τείχος λουτροΐο πολύστονον έσσεται αλκαρ, δη τότε μυρία φυλά πολυσπερέων άν&ρώπων, άγρια, μαργαίνοντα, κακήν έπιείμενα άλκήν, "Ιστρου καλλιρόοιο πόρον διαβάντα συν αιχμή και Σκυϋικήν όλέσει χώρην και Μυσίδα γαΐαν, Θρηικίης δ'έπιβάντα συν έλπίσι μαινόμενησιν αυτού κεν βιότοιο τέλος και πότμον έπίσποι.« Ούτος μεν ούν ό χρησμός, συνέβη δε μετά χρόνον τον όλκόν του ύδατος υπό Οΰάλεντος κατασκευασ&έντα δαψιλές παρασχεΐν τη {Κωνσταντίνου} πόλει το ϋδωρ, και τότε τα βαρβαρικά έκινήϋη, ως ύστερον λέζομεν. τον μέντοι χρησμόν και κατ'άλλον τρόπον συνέπεσεν έκληφΰήναί' του υδραγωγού γαρ εισαχθέντος εις την πόλιν Κλέαρχος έπαρχος ων της πόλεως ύδρεΐον μέγιστον κατεσκεύασεν εν τη νυν Θεοδοσίου αγορά καλούμενη, ω έφειλκύσϋη δαψιλές ύδωρ· εφ'ω έορτήν ίλαράν ήγεν ή πόλις, και τούτο είναι το λεγόμενον τω χρησμω το »χορείην τερπόμεναι στήσονται έυστεφέας κατ' αγυιάς«. 1 f. vgl. Amm. Marc. XXVI 8,2 •20-26 Cass. VII 2l,4f.

2-19 vgl. Amm. Marc. XXXI 1,4 f.

2 3 4 5 6

7 8

9

22 vgl. IV 34

20 f. Epit. 166; Ps.-Dion. 181,5

MF - b A Cass. (-9. 20-26) Arm. (au er 9-19) 1 καλχηδόνιοι F A Calchedonen*es Cass. 2 προϊόντες Μ' 3 τείχος + της πόλεως Arm. 4 μετεφέροντο: μετ durch Korr. Mr vehebantur Cass. 5 εΰρηται Α 7 υπάρξει εν Arm. ύπάρξαι b A proreniret Cass. | εν τη πόλει] vgl. 11 κατά άστυ \ ύποργήσει Μ1 9 φιλομαϋίας Μ Γ F I I οπόταν Amm. (αλλ'οτε δη episch) | δροσεροί Μ 1 (?) 1 Amm. | χορίην Μ χορείη Amrn. 12 στήσωνται Μ 1 F στρωφώνται Amm. (στρο1 φοώντες Hs.) 13 αλκαρ] ήμαρ (?) Μ 15 < Amm. 16 καλλιρόοι F 17 συ&ικήν Α | χωρεΐν (?) Μ1 | μυσηίδα F μισήιδα Α | γαίην Amm. 18 Παιονίης Amm. 22 πόλει Arm. κωνσταντινονπόλει b A Cass. | λέζωμεν Μ1 26 ω έφειλκύσ&η (]οη\beare est em isa Cass. 5 ίφημίσοη b A 28 χορίην Μ' 29 στήσωνται Μ'

236

Γ,

ιο

is

2ο

25

Sokrates

Άλλα τα μεν κατά τον χρησμόν μικρόν ύστερον έγένετο, τότε δε λνομένου Κωνσταντινουπολΐται παρεκάλουν τον βασιλέα παΰσαι την του τείχους κατάλυσιν · συμπαρεκάλουν δε και οι εκ Βιϋννίας παρόντες εν τη Κωνσταντινουπόλει Νικομηδεΐς τε και οι ένοικοΰντες την Νίκαιαν. ό δε βασιλεύς περιοργής ων μόλις μεν έδέχετο των ίκετευόντων την δέησιν, άφοσιούμενος δε τον δρκον άμα τε λύειν έκέλευεν και άμα πληρούν τα λυόμενα έτέροις λί&οις μικροΐς. και νυν εστίν ΐδεΐν εν τισι του τείχους μέρεσιν, όπως τοις μεγίστοις και ΰαυμαστοϊς λί&οις ή τότε γενομένη ευτελής οικοδομή επίκειται, τοσαϋτα και περί του Χαλκηδονέων τείχους είρήσϋω. Ό μέντοι βασιλεύς του διώκειν τους του ομοουσίου φρονήματος ουκ έπαύετο, αλλ' εξήλαυνε μεν αυτούς της Κωνσταντινουπόλεως, συν αύτοϊς δε και Ναυατιανούς ως όμόφρονας, και τάς εκκλησίας αυτών κλεισϋήναι έκέλευσεν και τον έπίσκοπον αυτών εξορία ζημιοϋν προσέταττεν. Άγέλιος όνομα αύτω, άνήρ ήδη πάλαι εκ των Κωνσταντίου χρόνων των εκκλησιών προεστώς και βίον άποστολικόν βίους · ανυπόδητος γαρ διόλου διήγεν και ένϊ χιτώνι εκέχρητο, το του ευαγγελίου φυλάττων ρητόν. έπέσχεν δε την κατά Ναυατιανών του βασιλέως όρμήν άνήρ ευλαβής εν ταύτω και έλλόγιμος, Μαρκιανός τούνομα, δς πάλαι μεν κατά τα βασίλεια έστρατεύετο, τότε δε {και} πρεσβύτερος της Ναυατιανών εκκλησίας τυγχάνων γραμματικούς λόγους Άναστασίαν και Καρώσαν τάς του βασιλέως ϋνγατέρας έδίδασκεν, ων έπ' ονόματι και δημόσια λουτρά εν τη Κωνσταντινουπόλει κατεσκευασμένα υπό Ούάλεντος δείκνυται. αϊδοΐ ούν τη προς τον άνδρα προς ολίγον κλεισϋεΐσαι αϊ των Ναυατιανών έκκλησίαι αϋϋις ήνοίγοντο. ου μέντοι ταραχής της παρά Άρειανών έπιφερομένης τελέως ήσαν έλεύΰεροΓ έμισοΰντο γαρ υπ' αυτών, ότι τους όμόφρονας ήγάπων και εστεργον.

11 vgl. Mt. 10,10

22 f. vgl. Chron. Pasch. 556,1 I f.

*l-9Cass. VII 21,6 11-25 Soz. VI 9 H f. FV-Dion. 181,6 14-17 Suda Άγέλιος (Α 195) I 22,26-28 16 f. Nikeph. XI 5, 597 I) 19-22 Suda Μαρκιανός (Μ 207) III 326,18-22 21-23 Epit. 166 23-27 Nikeph. 600 Λ MF = b

Λ

Cass. (1-9)

Arm.

2 του τείχους Cass. Arm. 6 τον δρκον Ha. τω ορκω b A Arm. | αμα2 < Arm. 1 7 τα Λυόμενα zweimal M | δ Cass. Arm. 8 όπου Cass. 9 επίκειται οικοδομή ~ Arm. | τοσαϋτα - 10 εΐρήσ&ω < Arm. | καλχηδονέων F A 14 άγέλοιος Α 15 Κωνσταντίου (vgl. V 21,1)] κωνσταντζ'νοιι b A Arm. Soz. | των'2 + Νανατιανών Arm. 16 άννπόδετος \\T F Λ 17 ευαγγελίου] αποστόλου Arm. 18 όρμήν Ha. (vgl. /;. Β. S. 188,1. 378,13. 379,13) όργήν b A Arm. 18 f. εν ταύτω < Arm. 20 και < Arm. Soz. I εκκλησίας] θρησκείας Arm. 23 ούν zweimal M ' 26 ήσαν] εμενον Arm.

10 11 12 13 14

9, 1 2 3

4 5

6 7

Kirchengeschichte IV 8, l Ο-11,7

s

ίο

ΙΓ>

2ο

237

Τα μεν ovv περί τόνδε τον χρόνον ούτω διέκειτο. ίστέον δε ότι 6 μεν 8 προς τον τύραννον Προκόπιον πόλεμος εν ύπατεία Γρατιανοΰ και Δαγαλαίφου εγένετο περί τα τελευταία του Μαΐου μηνός, ολίγον δε ύστερον 10 τούδε του πολέμου κατά την αυτήν ύπατείαν Οναλεντινιανώ τω βασιλεΐ εν τοις έσπερίοις μέρεσιν έτέχϋη υιός ομώνυμος αύτω· Γρατιανός γαρ ήδη πρότερον προ της βασιλείας αύτω γεγέννητο. Τη δε εξής ύπατεία, ήτις ην Λουπικίνου και Ίοβίνου, χειροπληϋής κατ- 11, 1 ηνέχϋη χάλαζα εν τη Κωνσταντινουπόλει τη δευτέρα του Ιουνίου μηνός λί&οις έμφερής. την δε χάλαζαν πολλοί εφασκον κατά μήνιν του βασι- 2 λέως κατενηνέχϋαι, ότι πολλούς των ιερωμένων ανδρών εξόριστους έποίει μη βουλομένους κοινωνεΐν Εύδοξίω. 'Ολίγον δε μετά τόνδε τον χρόνον κατά την αυτήν ύπατείαν Ούαλεντι- 3 νιανός ό βασιλεύς τον υίόν Γρατιανόν βασιλέα κατέστησεν τη τετάρτη και εΐκάδι του Αύγουστου μηνός. Τη δε εξής ύπατεία, ήτις ην Ούαλεντινιανοΰ το δεύτερον και Ούάλεντος 4 το δεύτερον, σεισμός περί Βιϋννίαν γενόμενος μέγιστος Νίκαιαν την πόλιν κατέστρεψεν τη ενδέκατη του μηνός 'Οκτωβρίου' τοϋτο ην δωδέκατον έτος μετά την Νικομήδειας πτώσιν. ολίγον δε μετά τόνδε τον σεισμόν 5 και Γέρμης της εν Έλλησπόντω τα πολλά μέρη υπό του ετέρου σεισμού κατηνέχϋη. και τούτων γινομένων ουδεμία ευλάβεια ούτε ΕύδόςΊον 6 ύπεισήει τον των Άρειανών έπίσκοπον ούτε μην τον βασιλέα Ούάλεντα' του γαρ διώκειν τους μη τα αυτών φρονοΰντας ουκ έπαύοντο. τεκμήρια 1 δε έδόκει είναι τα των σεισμών της των εκκλησιών ταραχής. 2 f. Knde Mai 366, vgl. Chron. (Hydatius 366 VI kal. /un.); Hier. 244 H ; εγένετο sehr ungenau f r τέλος εσχεν (Nachtrag zu IV 5) 3-5 Chron. (Hydatius 366 XV kal. Feb., ύστερον also falsch): es handelt sich aber um Valentinian, den Sohn des Valens, nicht um den sp teren Kaiser Valentinian II., der erst 371 geh ren ist 7-9 2. 6. 367, vgl. Chron. (Hydatius 367 //// mm. M.) 12-14 24. 8.367, vgl. Chron. (Hydatius 367 Vlll kal. Sept.) 15-1711. 10. 368, vgl. Chron. (Hydatius 368 V id. Oct.) 18 vgl. II 39,2 (i. J. 358) M-3 Cass. VII 21,6 3-S. 238,6 Cass. Ml 22 4-22 Soz. VI 10,1 f. 7 f. Mich. Syr. S. 148 9-11 Nikeph. 596 C 16 f. Mich. Syr. S. 148 16-20 Ps.-Dion. 181,7-11 18-20 Nikeph. 596 C 20-S. 238,6 Nikeph. 596 D MF = b

A Cass. Arm. Syr. (von 7 an)

3 ολίγων A 5 διάγοντι Cass. Arm. (< Soz.) | ό αύτω ομώνυμος Μ 6 γεγένητο Μ' 7 λονππικίνου και Ίοβιανοϋ b Λ Lupidnl et loviani Cass. Luppikianos Arm. ('alii Ίοβίνου' Curt.) 8 Ιουλίου Syr. ('Tamuz'), HU non. lul. Chron. Const. (= 4. Juli): Sokr. las //// non. lun. (= 2. Juni) 9 μήνιν M' (oder μνήμην'?) κίνηοιν Cass. Syr. άπειλήν Arm. | του βασιλέως] &εοΰ F A &εοΰ την κατά του βασιλέως Μ Γ 10 εξόριστους + 1 ό βασιλεύς Μ F Α 12 ολίγον - 13 κατέστησεν < Syr. 13 ό βασιλεύς < Arm. 15 f. τη - δεύτερον < Syr. | το δεύτερον < Arm. 16 περί + την Μ' F A | μέγιστος < FΑ 17 ενδέκατον Clinton 18 τόνδε < Απα. 19 {του} ? 22 αυτών aus -ά korr. A

238

s

ίο

ι.-,

20

25

Sokrates

Έγίνοντο ούν, ως εφην, εξόριστοι πολλοί των ιερωμένων ανδρών · μόνοι 8 δε εκ τίνος &εον προνοίας δι'ΰπερβάλλουσαν εύλάβειαν ούχ ύπεβλήϋησαν εξορίαις Βασίλειος και Γρηγόριος, ων ό μεν Καισαρείας της εν Καππαδο- 9 κία επίσκοπος ην, Γρηγόριος δε Ναζιανζού πόλεως ευτελούς γειτνιαζούσης τη Καισαρεία. Περί μεν ούν Βασιλείου και Γρηγορίου προϊόντες έροϋμεν. των δε φρο- 12, 1 νούντων το όμοούσιον σφοδρώς τότε συνελαΰέντων αύ&ις οι διώκοντες κατά των Μακεδονιανών έχω ρουν. οί δε φόβω μάλλον ή βία στενοχω- 2 ρούμενοι κατά πόλεις διεπρεσβεύοντο προς αλλήλους δηλούντες δεϊν εξ ανάγκης καταφεύγειν επί τε τον άδελφόν του βασιλέως και επί Αιβέριον τον 'Ρώμης επίσκοπον, άσπάζεσ&αίτε την εκείνων πίστιν μάλλον ή κοινωνεϊν τοις περί Εύδόξιον. πέμπουσιν ούν Εύστάοϊον τον Σεβαστείας, δς 3 πολλάκις καΰηρητο, Σιλβανον Ταρσού της Κιλικίας και Θεόφιλον Κασταβάλων (Κιλικίας δε και ήδε πόλις), εντειλάμενοι μη διακριϋήναι προς Αιβέριον περί πίστεως, άλλα και κοινωνήσαι τη 'Ρωμαίων εκκλησία και κυρώσαι την του ομοουσίου πίστιν. ούτοι γράμματα των εν Σελευκεία 4 διακριθέντων επικόμιζόμενοι την Ίταλίαν κατέλαβον, και τω βασιλεϊμεν ουκ έντυγχάνουσι (περί τάς Γαλλίας γαρ ήσχολεΐτο, Σαυρομάτας εκεί πολέμων), Αιβερίω δε τάς επιστολάς εγχειρίζουσιν. ό δε αυτούς προσ- 5 δέξασΰαι ουδαμώς εβούλετο· της γαρ Άρειανών μοίρας είναι και μη δύνασ&αι δεχϋηναι υπό της εκκλησίας ελεγεν ως την εν Νίκαια πίστιν . άΰετήσαντας. οι δε άπεκρίναντο εκ μεταμέλειας έπεγνωκέναι την άλή- 6 &ειαν και ήρνήσ&αι μεν ήδη πρότερον την των Ανόμοιων πίστιν, δμοιον δε ώμολογηκέναι κατά πάντα τον υίόν τω πατρί, μηδέν τε διαφέρειν του ομοουσίου το δμοιον. ταύτα λέγοντας Αιβέριος εγγρα- 1 \ vgl. IV 2,6. 9,2. ] 1,2 3-5 beide freilich 368 noch nicht Bisch fe (Basileios nicht vor Ende 370, Gregor Bischof von Sasima erst 372) 6 vgl. IV 26 12 ff. Die Abordnung wurde nicht 368 (11,4), sondern schon 365 entsandt (Schwartz Ges. Sehr. 4,36; Barnes 161): damals war Valentinian in Gallien (vgl. z.B. Amm. Marc. XXVII 2,10), freilich nicht wegen der Sarmaten, sondern wegen der Alamanneneinf lle seit Januar 365 14-16 vgl. Soz. VI 10,4 *6-S. 239,6 Cass. VII 23 8-14 Soz. VI 10,3 f. 16-8.240,3 Soz. VI 10,5-11,3 MF = b

A Cass.

9-14 Niket. Thes. VI 23 PG 140,28 D

Arm. Syr. (-6)

l ούν Christ. | ως εφην] έτι (ήδη) Arm. | ανδρών + της όρΰοδόξου πίστεως, επίσκοποι και πρεσβύτεροι Arm. 4 ναζιαζον Μ1 Naziazenae civitatis Cass. 1 7 σννελασ&έντων Μ διωκομένων Α 8 ή Arm. και b A Cass. 12 τον (Cass. Arm.) 1 1 Niket. τον εκ b A Soz. j δς] ως Μ 14 εντειλάμενοι + δε Μ 17 Ίταλίαν Cass. Arm. Soz. πάλαιαν ρώμην b Α 18 εκεί < Cass. Arm. (τηδε Soz,) 19 αυτός Μ1 22 ά&ετήσαντες F 24 δε Hussey re b A ei Cass. Arm. | όμολογηκέναι Μ1 | τε] Γ δε Μ 25 κατά πάντα Cass. όμοιοούσιον και το Α όμοιοούσιον, άλλα κατά πάντα ένοΰσϋαι τη όρ&οδόζ~ω συνάδω των βεβαιωσάντων εν Νίκαια αγίων τιη' πατερών Arm.

Kirchcngeschichte IV 11,8-12,13

s

ιο

15

20

•25

239

φον την όμολογίαν της γνώμης άπήτησεν. οι δε αύτω βιβλίον ώρεςΌν, εν ω και τα ρήματα της κατά Νίκαιαν έκδοϋείσης πίστεως προσεγέγραπτο. τάς μεν ούν επιστολάς, ας από Σμύρνης της εν Ασία και από 8 Πισιδίας, Ίσαυρίας τε και Παμφυλίας και Λυκίας συνόδους ποιησάμενοι έγραψαν, ένταΰ&α δια το μήκος ου προσέγραψα. το μέντοι βιβλίον, δ οι 9 περί Εύστάϋιον πρέσβεις Λιβερίω έπέδοσαν, εστί τόδε · »Κυρίω άδελφω και συλλειτουργώ Λιβερίω Εύστά&ιος, Θεόφιλος, 10 >Σιλβανός εν κυρίω χαίρειν. >Διά τάς των αιρετικών μανιώδεις υπόνοιας, οι ου παύονται ταΐς καΰο>λικαΐς έκκλησίαις σκάνδαλα επιφέροντες, τούτου χάριν πασαν άφορμήν >αύτών άναιροΰντες όμολογοΰμεν την σύνοδον την γενομένην εν Λαμψά>κω και εν Σμύρνη και εν έτέροις διαφόροις τόποις των όρ&οδόζων έπι>σκόπων. ης συνόδου πρεσβείαν ποιούμενοι προς την χρηστότητα σου 11 >καϊ πάντας τους Ιταλούς τε και δυτικούς επισκόπους γράμματα κομί>ζομεν, την καϋολικήν πίστιν κρατεΐν και φυλάσσειν, ήτις εν τη αγία >Νικαέων συνόδφ έπϊ του μακαρίου Κωνσταντίνου υπό τριακοσίων δέκα >καϊ οκτώ επισκόπων βεβαιω&εΐσα ακέραια και άσαλεύτω καταστάσει >εως νυν και διηνεκώς διαμένει, εν η το όμοούσιον άγίως και εύσεβώς >κεΐται ύπεναντίως της Αρείου διαστροφής, ομοίως και ήμας μετά των 12 >προειρημένων την αυτήν πίστιν κεκρατηκέναι τε και κρατεΐν και άχρι >τέλους φυλάσσειν ιδία χειρϊ όμολογοΰμεν, κατακρίνοντες Άρειον και την >άσεβή διδαχήν αύτοϋ συν τοις μαϋηταΐς αυτού και τους όμόφρονας αυτού >καϊ πασαν αϊρεσιν Σαβελλίου, Πατροπασσιανούς, Μαρκιωνιστάς, Φωτει>νιανούς, Μαρκελλιανούς, και Παύλου του Σαμοσατέως και τούτων την >διδαχήν και πάντας τους όμόφρονας αυτών και πάσας τάς αιρέσεις τάς >έναντιουμένας τη προειρημένη αγία πίστει, ήτις εύσεβώς και κα&ολικώς >ύπό των αγίων έζετέϋη πατέρων εν Νίκαια, άνα&εματίζοντες ές~αιρέτως 13 >καϊ την εν τη εν Άριμήνω συνάδω άναγνωσ&εΐσαν έκ&εσιν ως ύπεναντίως

7-S. 240,3 vgl. Soz. VI 11; beide Urkunden sicher aus Sabinos •7-S. 240,27 Cass. VII 24 MF = b Λ Cass. Arm. (-6) l δε + προόύμως ποιήσαντες Arm. 6 εστί + δε Μ' 7 f. < Μ | Σιλβανός Θεόφιλος ~ So/, (vgl. S. 240,18f. und 241,12) 10 έπισπείρειν Soz. generare Cass. 12 εν1 1 1 < Soz. | διαφόροις zweimal M 14 γράμμα M FA 15 την πίστιν την καϋολικήν Soz. 16 νικαέων + πόλει Α 17 οκτώ + αγίων Μ 18 διαμένει Cass. 19 μετά Μ Γ Cass. Soz. κατά Α και τα Μ' F 22 και - αυτού < Soz. 23 f. και Πατροπασσιανοΰ, Μαρκίωνος, Φωτεινού, Μαρκέλλου Soz. 23 Fotinianos Cass. φωτιανούς b A 24 μακελλιανούς Α | και τούτων < Μ Γ 25 πάσας + δε Soz. 27 Νίκαια + άναΰεματίζομεν Soz. 28 και τα εν τη Άριμήνω συνάδω Soz. (άναγνωσ&εΐσαν εκ&εσιν καϊ αυτών ων προεΐρηται, ων και την πρεσβείαν ποιούμεΰα, αύτη' >Πιστεύομεν εις ένα &εόν πατέρα παντοκράτορα, πάντων ορατών και 15 >άοράτων ποιητήν, και εις ένα μονογενή ΰεον κύριον Ίησοΰν Χριστόν τον >υϊόν του ϋεοΰ, γεννηθέντα εκ του πατρός, τουτέστιν εκ της ουσίας του >πατρός, &εόν εκ &εοϋ, φως εκ φωτός, &εόν άληϋινόν εκ &εοΰ άληϋΐνοΰ, >γεννηϋέντα, ου ποιη&έντα, όμοούσιον τω πατρί, δι'ου τα πάντα έγένετο >τά τε εν τω ούρανω και τα έπϊ της γης, τον δι'ημάς τους άν&ρώπους και 16 >διά την ήμετέραν σωτηρίαν κατελϋόντα και σαρκω&έντα και ενανύρωπή>σαντα, πα&όντα και άναστάντα τη τρίτη ημέρα, άνελ&όντα εις ουρανούς >καϊ έρχόμενον κρΐναι ζώντας και νεκρούς, και εις το πνεύμα το αγιον. πους δε λέγοντας 'ην ποτέ οτε ουκ ην' και "πριν γεννη&ηναι ουκ ην' και 17 >οτι εξ ουκ όντων έγένετο ή εξ ετέρας υποστάσεως ή ουσίας φάσκοντας >εϊναι ή τρεπτόν ή άλλοιωτόν τον υίόν του &εοϋ, τούτους άναΰεματίζει ή >καΟΌλική και αποστολική εκκλησία του &εοΰ. >Έγώ δε Εύστά&ιος επίσκοπος πόλεως Σεβαστείας και Θεόφιλος και 18 >Σιλβανός, πρέσβεις συνόδων Λαμψάκου, Σμύρνης και των λοιπών, ταύ>την την όμολογίαν χερσϊν ημών και οίκείαις προαιρέσεσιν εγράψαμεν. >εί δε τις μετά την έκτε&εΐσαν παρ'ημών πίστιν κα&'ήμών ήτοι των άπο- 19 >στειλάντων ημάς έγκλημα τι προσενεγκεϊν ϋελήσει, μετά γραμμάτων της >σής άγιωσύνης προς ους εάν δοκιμάση ή ση άγιότης ορθοδόξους επισκόπους ερχεσ&αι και έπ'αυτών μεϋ'ήμών διαδικάζεσϋαι. και ει τι έγκλή- 20 >ματος ένεκεν συσταϋη, εις τον αίτιον έκδικη&είη.« Τούτω δη τω βιβλίω τους πρέσβεις άσφαλισάμενος ό Λιβέριος εις κοι- 21 νωνζ'αν τε εδέξατο και τάδε τα γράμματα δούς άπέλυσεν »Τοις άγαπητοΐς άδελφοϊς και συλλειτουργοΐς Εύηϋίω Κυρίλλω Υπέρ- 22 >εχίω Ούρανίω "Ηρωνι Έλπιδίω Μαξίμω Εύσεβίω Εύκαρπίω Έορτασίω >Νέωνι Εύμαϋιω Φαυστίνω Προκλίνω Πασινίκω Άρσενίω Σευήρω Διδυ>μίωνι Βρεττανίω Καλλικράτει Δαλματίω Αΐδεσίω Εύστοχίω Άμβροσίω

*28-S. 243,11 Case. VII 25 MF = b

A Cass.

1 ταύτης της προειρημένης ~ Soz. | της iv Νίκαια] Νικαέων Soz. | επράχϋη Soz. 2 οϊς] ην M r | ύποπεισ&έντες + oi M r 3 κομισ&εΐσαν b A | ύπεγράψαμεν Soz. (vgl. 1 S. 242,15) 6f. τον viov < M 9 έγένοντο Μ1 18 επίσκοπος - ϋεόφιλος zweimal A 1 19 συνόδου Μ 21 των zweimal M 1 22 ϋελήαη Λ 24 έρχέσ&ω... διαδικαζέσοω Val, Inf. verteidigt Hussey (dirige, et causam dicant Cass.) 27 άπέλυσεν + επιστολή λιβερίον τον επισκόπου της (+ των Α) ρωμαίων προς τους επισκόπους των μακεδονιανών (+ post paenitentiam Cass.) F A Cass. (λιβερίου επιστολή προς τους μετανοησαντων ανατολικών Μ ber der Kolumne) 28 Eustathio Cass. 31 Bnttanio Cass.

Kirchengeschichte IV 12,13-30

:·,

ίο

ΙΓ»

2ο

25

so

241

>Γελωνίω Παρδαλίω Μακεδονίφ Παύλω Μαρκέλλω Ήρακλείω Άλεξάν>δρω Άδολίω Μαρκιανώ Σ&ενέλω Ιωάννη Μάκερι Χαρισίφ Σιλβανώ >Φωτεινώ Άντωνίω Αϋ&ω Κέλσω Εύφράνορι Μιλησίω Πατρικίω Σευηρι>ανώ Εύσεβίω Εύμολπίω ΆϋΌνασίω Διοφάντω Μηνοδώρω ΔιοκλεΐΧρυσ>αμπέλφ Νέωνι Εύγενίω Εύσταϋίφ Καλλικράτει Άρσενίφ Εύγενίω >Μαρτυρίω Ίερακίω Λεοντίω Φιλαγρίω Λουκίω και πασι τοις εν τη >άνατολή όρΰοδόςΌις έπισκόποις Λιβέριος επίσκοπος Ίτα>λίας και οί κατά την δύσιν επίσκοποι εν κυρίω πάντοτε χαίρειν. >Τήν εύκταιοτάτην ήμΐν χαράν της ειρήνης και της ομονοίας ήνεγκεν >τά υμέτερα γράμματα τω της πίστεως φωτϊ προλαμπόμενα, αδελφοί >άγαπητοί, τα άποδο&έντα ήμΐν δια των τιμιωτάτων αδελφών των έπι>σκόπων Εύσταϋίον, Σιλβανον και Θεοφίλου, και ταύτη μάλιστα, ότι την >ύμετέραν γνώμην και τα υμέτερα φρονήματα συμφωνεΐν και συνάδειν >πρός τε την εμήν έλαχιστότητα και των εν Ιταλία και δυτικών πάντων >διεβεβαιώσαντο και απέδειξαν, και ταύτην είναι γινώσκομεν την κα>ϋολικήν και άποστολικήν πίστιν, ήτις μέχρι της κατά >Νίκαιαν συνόδου ακέραια και ασάλευτος διέμεινεν. ταύτην τε αυτοί >εχειν ώμολόγησαν και χαράς άναπλησ&έντες, παν ίχνος και ζώπυρον >άτόπου υπόνοιας έκβαλόντες, ου μόνον δια λόγου, αλλά και εγγράφως ηαύτην έζέϋεντο, ης και το άντίτυπον άναγκαίως τούτοις τοις γράμμασιν >ύποτάξαι ήγησάμε&α δεΐν, μη τίνα πρόφασιν τοις αίρετικοΐς εις έπιβου>λήν αύ&ις καταλείπωμεν, εν ή πάλιν τα ύπεκκαύματα της ιδίας κακίας >άνακινοϋντες πυρκαιας δια διχοστασιών συνή&ως εξάπτοιεν. έπειτα και ποΰτο ώμολόγησαν οί τιμιότατοι αδελφοί ημών Εύστά&ιος και Σιλβανός >καϊ Θεόφιλος, εαυτούς τε και την ύμετέραν άγάπην πάντοτε ταύτην την >πίστιν εσχηκέναι και ταύτην μέχρι τέλους διαφυλάζειν, δηλαδή την εν >Νικαία δοκιμασ&εΐσαν υπό τριακοσίων δέκα και οκτώ δρΰοδόξων έπι>σκόπων, ήτις την τελείαν περιέχει άλήϋειαν και πάντα τα των αιρετικών >πλήϋη επιστομίζει τε και ανατρέπει, ουδέ γαρ από ταύτομάτου, αλλά >&είω νεύματι ό των τοσούτων άρι&μός επισκόπων συνεκροτήϋη κατά της >Άρείου μανίας, εν οσω αριθμώ ό μακάριος Αβραάμ τοσαύτας χιλιάδας >διά πίστεως κατεστρέψατο, ήτις πίστις εν τη ύποστάσει και τω ονόματι >τοΰ ομοουσίου περιεχόμενη ώσπερ ερυμα όχυρόν και άμαχον πάσας τάς >προσβολάς και τάς κακομηχανίας της Αρείου κακοδοξίας καΰαιρεϊ τε 31 vgLGen. 14,14 MF = b Λ Cass. 3 άύ&ω b Λ | Eufranort ("ass. εύφράνονι b Λ | μιλισίω Μ' 7 οΓ τε της Yal. | of τε της Ιταλίας < Cass. 10 προλαμπόμενα Val. (Cass.) -οι b A 16 και άποστολικήν (= Cass.) < Μ | νυν από Val. 17 αυτοί Cass. αύτοΐς Μ1 F Λ αυτούς Μ Γ 19 άτο1 1 πον Μ 20 ης < Μ 23 έπειτα \\' έπείτε Μ 1 F Λ < Cass. 28 τα < Μ 1 30 επισκόπων: ν auf Has. Μ 1 31 εν M r Cass. αλλ' εν Μ 1 F Λ

23 24 25 26 27 28

29 30

242

5

ίο

is

20

25

30

35

Sokrates

>καϊ αποτρέπεται, τοιγαροΰν πάντων των κατά την δύσιν επισκόπων 31 >{τών} εις το Άρίμηνον συνελ&όντων, οπότε τούτους ή κακοήϋεια των >Άρειανών συνεκρότησεν, όπως ή δια πει&οΰς τίνος ή, 'ίνα άλη&έστερον >εϊπω, κοσμικής δυναστείας τοΰ&'δπερ άσφαλέστατον ην εν τη πίστει κεί>μενον άνέλοιεν ή πλαγίως άρνήσωται, ουδέν τούτων ωφέλησεν ή παν>ουργία. και γαρ σχεδόν πάντες εκείνοι οι εν τη Άριμήνω γενόμενοι 32 >καϊ δελεασΰέντες ή ύπαχϋ'έντες τότε, νυν άναφρονήσαντες και άνα&εμαπίσαντες την εκΰεσιν των εν Άριμήνω συνελ&όντων και ύπογράψαντες >τή κα&ολικη και αποστολική πίστει τη κατά Νίκαιαν ΰεσπισϋείση, οι και >ήμϊν κοινωνήσαντες, έκϋνμότερον κατά του Αρείου δόγματος και κατά >τών αύτοΰ μαΰητών χαλεπαίνουσιν. ούτινος πράγματος τον έλεγχον 33 >καϊ αύτοϊ οι πρέσβεις της υμετέρας αγάπης έπιγνόντες και υμάς αυτούς >τη οικεία υπογραφή συνέζευξαν, άνα&εματίζοντες Άρειον και τα εν >Άριμήνω πραχ&έντα κατά της πίστεως της εν Νίκαια &εσπισ&είσης, οϊς >καϊ ύμεΐς αύτοϊ δελεασϋέντες δι'ορκωμοσιών ύπεγράψατε. δ&εν άκό- 34 >λουϋον ήμΐν εφάνη γράψαι προς την ύμετέραν άγάπην και βοηϋήσαι τοις >δίκαια αϊτουμένοις, μάλιστα ότι δια της ομολογίας των υμετέρων πρέ>σβεων άναφρονήσαντας τους ανατολικούς συμφωνεΐν προς τους δρ&οδό>ςΌυς των δυτικών έπέγνωμεν, και δηλοΰμεν, όπως εΐδέναι εχοιτε τάς εν 35 >τη Άριμήνω βλασφημίας και ύπο των δοξάντων τότε κατά συναρπαγήν >παραβεβλάφ$αι νυν άναϋ'εματισ&είσας και πάντας προς την κατά Νί>καιαν πίστιν συμπεπνευκέναι. και χρή δι'υμών πασι τούτο γνωσϋηναι, 36 >οπως δυνηΰεΐεν και οί κατ' έπήρειαν παραβλαφϋέντες ήδη ποτέ εκ του >αίρετικοΰ σκότους προς το ΰειον φως της καΰολικής έλευ&ερίας άνακάμ>ψαι. οϊτινες μετά ταύτην την σύνοδον, ει μη ΰελήσειαν άποπτύσαι τον 37 >τής κακοδοζίας ιόν και τάς βλασφημίας Αρείου πάσας άνελεΐν ταύτας >τε άνα&εματίσαι, γινωσκέτωσαν εαυτούς μετά του Αρείου και των τού>του μαΰητών και των λοιπών οφεων, ήτοι Σαβελλιανών ή Πατροπασ>σιανών ή οιασδήποτε άλλης αίρέσεως, έκσπόνδους είναι και άκοινωνή>τους των εκκλησιαστικών συνάξεων, ήτις τους εκ μοιχείας υιούς ου προσ>ίεται. ό &εός υμάς έρρωμένους διαφυλάζοι, αδελφοί αγαπητοί.« Ταύτα τα γράμματα οι περί Εύστάϋϊον δεζάμενοι αύ&ις επϊ την Σικε- 38 λίαν ώρμησαν εκεί τε παρασκευάσαντες γενέσ&αι σύνοδον των Σικελών επισκόπων, έπ'αυτών τε την του ομοουσίου πίστιν όμολογήσαντες και την εν Νίκαια πίστιν κυρώσαντες, όμόψηφά τε και παρ' εκείνων δεξάμενοι *32f. Soz. VI 11,4 IMF = b

Λ

Cass.

2 των tilgt Val. (Cass.) | το] την Hussey (vgl. Z. 6 und 20) | άρίμινον M1' F Λ (ebenso 7. 6. 8. 14. 20) 12 ήμας M r 13 συνέζενξαν + και M 1 F Λ 17 ότι Cass. ore b A | πρέσβεων Cass. πρεσβειών b A 20 δοξάντων M r Cass. δοξασάντων M 1 F A 27 τούτων M' 32 ταΰτα + μεν Α

Kirchengeschichte IV 12,30-13,6

5

ίο

ΐ5

2ο

25

243

γράμματα έπανήκον παρά τους πέμψαντας. οί δε τάς Αιβερίου έπιστο- 39 λάς δεξάμενοι διεπρεσβεύοντο κατά πόλεις προς τους προεστώτας της ομοουσίου πίστεως, προτρεπόμενοι συνελΰεϊν όμοΰνμαδόν εις Ταρσόν της Κιλικίας επί τω κυρώσαι την εν Νίκαια πίστιν και λϋσαι πασαν μετά ταύτα γεγενημένην ερεσχελίαν. και δη ίσως αν ταϋτ' έγεγόνει, ει μη 6 40 μέγιστον τότε δυνάμενος παρά βασιλεΐ διεκώλυσε, λέγω δη Εύδόξιος ό της Άρειανής προεστώς θρησκείας' δς και πλέον δια την κηρυχΰεΐσαν σύνοδον έξαφ&εις μείζονα κακά τούτους εϊργάσατο. "Οτι μεν ούν Μακεδονιανοϊ δι'ων έπεμψαν πρεσβευτών κοινωνήσαντες 41 Αιβερίω την εν Νικαία πίστιν εκύρωσαν, αυτός Σαβΐνος εν τη Συναγωγή των συνοδικών ώμολόγησεν. περί δε τούσδε τους χρόνους Εύνόμιος 13, 1 Εύδοξίου χωρισϋεϊς κατ' Ιδίαν τάς συναγωγάς εποιήσατο, ότι πολλάκις αυτού παρακαλοϋντος δεχϋήναι τον καϋηγητήν εαυτού Αίτιον Εύδόξιος ούχ ύπήκουσεν. τοϋτο δε ούχ εκών εποίησεν (ου γαρ την Άετίου δόζαν 2 ή&έτει, την αυτήν ούσαν τη εαυτού), αλλ' ότι πάντες οί όμόφρονες ως ετερόδοξον περιίσταντο. αυτή ή αιτία τον Εύδοξίου τον Εύνόμιον χωρισϋήναι πεποίηκεν. Ταύτα μεν ούν εν Κωνσταντινουπόλει τούτον τον τρόπον εγένετο' κατά 3 δε την Άλεξάνδρειαν πρόσταγμα έπαρχων σπουδή Εύδοζίου πεμφΰεν την έκκλησίαν ετάρασσεν. Ά&ανάσιος δε την εκ του πλή&ους άλογον όρμήν 4 ύφορώμενος, δεδοικώς τε μη άρα των γενησομένων άτοπων αυτός την αίτιον λάβοι, τεσσάρας όλους μήνας εν μνημείω πατρωω άπέκρυπτεν εαυτόν, επειδή δε δια την αυτού άπουσίαν ό λαός πόΰω τω προς αυτόν 5 εστασίαζεν, μα&ών ό βασιλεύς στυγνάζειν δια τοϋτο την Άλεξάνδρειαν, δια γραμμάτων εσήμανεν άδεώς κρατεΐν των εκκλησιών Ά&ανάσιον · και 6 τοϋτ' ην αίτιον του μη ταραχϋήναι την Άλεξανδρέων έκκλησίαν έως της Άΰανασίου τελευτής.

1-5 Sabinos (vgl. So/. VI 12,3) Philost. VI 3. IX 4

5-7 vgl. Soz. VI 12,5

11-17 vgl. Thdrt. II 29,11;

*3 f. Soz. VI 12,3 5-7 Soz. VI 12,5 5 f. vgl. Fpit. 169 11-18 Cass. VII 26 11-16 Fpit. 171 13 f. vgl. Soz. VI 26,7 18-S. 244,2 Cass. VII 27 18-23 Vita BHG 185,245 A 10 - B 2 20-25 Soz. VI 12,12 f. 22-25 Mich. Syr. S. 149 23 f. Vita BHG 185,245 C 9-11 24-26 Vita BHG 185,245 C 14 - I) 2 26 f. So/. VI 12,16 MF = b

A

Cass. Arm. (von l oi an)

Syr. (von 18 κατά an)

5 έρεσχηλίαν M' 7 πλέον Ha. πλείω b A 8 σύνοδον] εις Ταρσόν όδόν Cass. (iter ad Tarsum) \ προς όργήν Ha. | έζαφϋεϊς < Arm. | τούτοις A 11 τους zweimal M 15 την - εαυτόν} cum earn scilicet praedicaret Cass. 18 τοΰτον < A 19 έπαρχου Syr. (praefectorum Cass. Arm.) 20 ετάρασσεν 185 έτάραζεν b A conturbovit Cass. Arm. | άλογον < Syr. | όργήν Μ1 furorem Cass. (κίνησιν So/.) 21 άρα 185 Arm. < b A Soz. 22 λάβοι 185 λαβή b A

244

Γ>

ίο

ι.ΐ

20

2->

Sokratcs

"Οτι μεν ονν μετά την τελεντήν αυτόν πάλιν οι τον Άρειανον μέρονς 1 των εκκλησιών έκράτησαν, μικρώ ύστερον λέζομεν. τότε γονν ό βασι- 14, 1 λενς Ονάλης πάλιν επί την Άντιόχειαν σπενδων άπηρεν από της Κωνσταντινονπόλεως, και γενόμενος εν Νικομήδεια πόλει της Βιϋννίας έπεσχέϋη κατ'αυτήν δι' αΐτίαν τοιαύτην. ΕνδόςΊος {ούτος} ό της Άρειανής 2 εκκλησίας επίσκοπος ενοϋς μετά την τον βασιλέως εξοδον τέλει τον βίου εχρήσατο εν ύπατεία Ούαλεντινιανον το τρίτον και Ονάλεντος το τρίτον, δέκα και ένα ενιαντονς της εν Κωνσταντινονπόλει εκκλησίας τον ΰρόνον κατεσχηκώς. διό οι Άρειανοϊ εις τον τόπον αυτόν κα&ιστώσι Δημόφιλον. 3 καιρόν δε νομίσαντες δεδράχϋαι οι τον ομοουσίου της εαυτών πίστεως Ενάγριόν τίνα προεβάλοντο' και χειροτονεί τούτον Ενστάϋιος ό πάλαι ποτέ Αντιοχείας επίσκοπος γεγονώς, δς πρότερον μεν υπό Ίοβιανον της 4 εξορίας άνακέκλητο, τότε δε παρήν εις την Κωνσταντινονπολιν σκοπώ τον στηρίξαι τους της ομοουσίου πίστεως και κατά ταύτην λανΰάνων διέτριβεν. Τούτον δε γενομένου ανϋΐς εξ ετέρας αρχής άνεκίνονν οϊ Άρειανοϊ 15,1 τον διωγμόν κατ'αυτών, εις γνώσιν ονν τον βασιλέως ταχέως ήρχετο τα 2 γινόμενα, ενλαβονμενός τε, μη τις εκ της παρατριβήςτων όχλων γενομένη στάσις άνατρέψη την πόλιν, στρατιωτικήν χείρα εκ της Νικομήδειας εις την Κωνσταντινονπολιν επεμψεν, έκέλενσέν τε εν ταντω σνλληφ&έντας τον τε χειροτονήσαντα και τον χειροτονη&έντα άλλον άλλαχον περιορίζεσ&αι. Ενστά&ιος μεν ονν εν Βιζύη της Θράκης πόλει περιωρίζετο, Ευ- 3 άγριος δε εις άλλον τόπον άπήχϋη. τούτων ονν όντως καταπραχ&έντων 4 πλέον οί άρειανίζοντες καταΰρασυνόμενοι τους της εκκλησίας κατέβλαπτον, τνπτοντες, καϋυβρίζοντες, κατάκλειστους δεσμωτηρίοις ποιονντες,

2 vgl. IV 21 5-7. 9 vgl. Philost. IX 8 7 i. J. 370 11-15 l· ustathios war vor 362 gestorben, seine R ckberufung durch Jovian und sp tere T tigkeit sind Legende (Sehwart/ Ges. Sehr. 3,173') '2-23 Soz. VI 13 2-S. 245,8 Cass. VII 29 2-15 Vita BHG 185,245 D 4 - 246 Λ 14 5-22 Chron. (846) 154,33-37 9-12 Mich. Syr. S. 150 17-23 Vita BHG 185,246 A 14 B4 22 f. Mich. Syr. S. 150 23-S. 245,23 So/.. VI 14 23 ff. Ps.-Dion. 181,23-182,11 MF — b

A

Cass. Arm.

l άρείου A 2 μικρών M' | τότε γοΰν Ha. τοιγαροϋν b A (Arm.) igitur Cass. 4 της Βι&υνίας < Arm. 5 ούτος (= Arm.) tilgt Ha. 6 εκκλησίας] religionis Cass. 1 2 7 και Ούάλεντος το τρίτον < Μ | τρίτον \ δεύτερον Arm. 8 και Μ 185 < F Α | ένα Cass. Arm. (ένδεκα So/.) εννέα b A 185 9 τον F A 185 < Μ I I προεβάλλοντο 185 (constitucrunt Cass. Arm.) + έπίσκοπον Cass. Arm. 14 κατά ταύτην 185 Arm. (+ την πόλιν) κατ'αυτήν b A 17 κατ'αυτών] κατά των Μ 1 18 τε] δε M r Soz. < Arm. 21 τε 185 Cass. (et... et) < b A 22 εύστά&ιον M ' | βείζη M 1 Kyza Cass. Byzl Arm. | περιζετα (oder -αϊ) M ' 23 ovv < F Λ Cass. Arm. 25 δεσμωτηρίονς Μ'

Kirchengeschichte IV 13,7-16,8

245

• χρήμασι ζημιοΰντες, πάντα απλώς τα ανήκεστα πράττοντες κατ' αυτών, άπερ μη φέροντες έπι το δεηϋήναι του βασιλέως ήρχοντο, ει πως δύναιντο 5 μερικώς γοϋν άνεϋηναι της βίας. άλλα τούτο σκεψάμενοι πολύ της ελπίδος διήμαρτον, ότι παρά του άδικοϋντος των δικαίων προσεδόκων τυχεΐν. 5 Ως γαρ έπιλεχ&έντες άνδρες ευλαβείς του εκκλησιαστικού τυγχάνοντες 16, 1 τάγματος, τον άρι&μόν οντες όγδοήκοντα, ων ήγοΰντο Ούρβασός, Θεόδωρος, Μενέδημος, εις την Νικομήδειαν παρεγένοντο και ικεσίας ώρεγον τω βασιλεϊ, άναδιδάσκοντες την βίαν και όσα ύπέμενον, περιοργής γενόμενος ό βασιλεύς τοσούτον επέκρυψεν της οργής, όσον λαϋραίως Μοιο δέστω τω υπάρχω κελεύσαι συλλαβεΐν και &ανάτω ζημιώσαι τους άνδρας, ό δε τρόπος του θανάτου ξένος τις ην, διό και μνήμη παραδοϋήσεται. 2 δεδιώς ό ύπαρχος, μη στάσιν υπό του πλή&ους άλογον ύπομείνη εν τω 3 φανερώ φονεύων αυτούς, πλάττεται εις έζορίαν πέμπειν τους άνδρας, των δε ευγενώς καταδεζαμένων ό ύπαρχος κελεύει πλοίω έμβλη&έντας 4 is ως επϊ την έζορίαν δή&εν άπάγεσϋαι, έντειλάμενος τοις ναύταις, έπειδάν κατά μέσου γένωνται του πελάγους, ύφάψαι το πλοΐον, ίνα τον τρόπον τούτον άπο&ανόντες μη εξωσι τους κηδεύοντας, ταύτα έγίνοντο· και 5 άναχ&έντες, κατά μέσον τε του Άστακηνού κόλπου γενόμενοι, ποιοΰσι το προσταχ&έν, εις έτερον τε παρεπόμενον άκάτιον μεταβάντες απεχώρησαν 20 το πλοΐον ύφάψαντες. συμβάν δε άνεμον πνεΐν άφηλιώτην σφοδρόν, 6 εξωΰεΐται έπι πολύ καιομένη ή ναΰς, ώστε τάχιον μεν την όρμήν ποιεΐσϋαι, διαρκέσαι δε άχρι του επινείου, ω προσωνυμία Δακΐδιζα, κάκεΐ τελέως συν τοις άνδράσιν άναλωϋηναι. Τούτο ουκ άτιμώρητον έλεγον γεγενήσ&αι πολλοί" λιμόν γαρ σύντονον 7 25 έπισυνέβη γενέσ&αι περί τα Φρυγών έϋνη, ως ανάγκην έχειν προς ολίγον της χώρας άπανίστασΰαι των ένοικούντων τους πλείονας και καταφεύγειν επί τε Κωνσταντινούπολη και αλλάς επαρχίας, άεϊ γαρ δη Κωνσταντι- 8 νούπολις, και άπειρα τρέφουσα πλήϋη, τα πολλά εύϋηνεϊται τω τε δια 5 ff. vgl. Greg. Naz. or. 25,10. 43,46; Thdrt. IV 24,1 *5ff. Synax. 21,21 ff. und 19,54-21,45 (He. Cb); Mich. Syr. S. 150 f. 24-27 Ps.-I)ion. 182,11-13 24 f. Mich. Syr. S. 151 MF = b

A Cass. (-27)

Arm.

8-27 Case. VII 30

Syr. (von 2 an)

2 TO Ha. τω b A (ad supplicandum Cass. Arm.) t διήρματον Μ' | προσεδόκονν Μ' 6 ούρβασος Μ Epit. Arm. Soz. Urbasius Cass. οΰρβανος F A Fpit. (ΑΘΓ) Syr. Synax. 7 όρέγοντες (και pit., άχρι Δακιδίζης Soz.) δακίδιζος b A Arm. Dakidin(o)>i Syr. (Verschreibung f r -zos) 28 πολλά] πάντα Arm.

246

s

ίο

ίο

2ο

25

Sokrates

ΰαλάσσης έχειν των πανταχόθεν επιτηδείων την προσκομιδήν, και ότι ό Εύξεινος Πόντος παρακείμενος άφ&ονον αύτη, ήνίκα προσδεηϋη, παρέχει τον σΐτον. Ούάλης δε {ό βασιλεύς} μικρά των εκ του λιμού γενομένων φροντίσας επί την Συρίας Άντιόχειαν παραγίνεται, διατριβών τε κατ' αυτήν επόρ&ει τους μη άρειανίζοντας. τέλεον γαρ έξελάσας τους το όμοούσιον φρονοϋντας των εκκλησιών σχεδόν των ανατολικών πόλεων ουκ ήρκεϊτο τούτω, αλλά και διαφόροις κολαστηρίοις ύπέβαλλεν. άπώλλυεν δε πολλω πλείους των προτέρων, διαφόροις μεν ΰανάτοις παραδιδούς, έζαιρέτως δε τω ποταμώ . Λεκτέον δε οία και εν Έδέση της Μεσοποταμίας έγίνετο. εν γαρ τηδε τη πόλει Θωμά του αποστόλου μαρτύριόν εστί λαμπρόν και περιφανές, συνεχείς τε εν αύτω συνάξεις επιτελούνται δια την του τόπου αγιότητα, τούτο ϊστορήσαι ό βασιλεύς {Ούάλης} ϋελήσας και μα&ών παν της αύτω άπεχϋοϋς αίρέσεως είναι των συνερχομένων το πλή&ος, λέγεται τη χειρϊ πλήξαι τον υπάρχον, διότι μη προενόησεν εζελάσαι κάκεΐ&εν αυτούς, ως δε ό ύπαρχος περιυβριστείς έτοιμος ην άκων ύπουργεΐν τη βασιλέως οργή (ου γαρ έβούλετο τοσούτων ανδρών φόνον εργάζεσΰαι), λα&ραίως δήλοι, όπως αν μηδεϊς εν τω μαρτυρίω καταληφϋη. άλλα προσεΐχεν ουδείς ουδέ τη συμβουλή ουδέ τη απειλή' πάντες γαρ τη έξης εις τον εύκτήριον τόπον συνέρρεον. ως δε ό ύπαρχος συν χειρϊ πολλών στρατιωτών έπϊ το μαρτύριόν έσπευδεν έκπληρώσων την του βασιλέως όργήν, γυνή τις πενιχρά το εαυτής παιδίον εκ χειρός έλκουσα έπϊ το μαρτύριόν ετρεχεν, και διακόπτει το τάγμα των δορυφορούντων τον υπάρχον, αγάνακτήσας δε ό ύπαρχος προσάγεσ&αι αύτω την γυναίκα κελεύει και φησι προς αυτήν »ω ταλαίπωρον γύναιον, πού τρέχεις ούτως άκόσμως;« ή δε

5-10 Dublette zu IV 2,5-7 11-S. 247,9 Gelasios v. Kais.? (vgl. Rufin. XI 5; Georg. Mon. 555,23-557,6), vgl. Thdrt. IV 17 *4-S. 247,11 Soz. VI 18 4-10 Cass. VII 31,5; Vita BHG 185,246 B 4-12 5-S. 247,9 Epit. 177 11-S. 247,11 Cass. VII 32; Mich. Syr. S. 151 f. 12 f. 18f. Nikeph. XI 22, 637 B MF = b

A Cass. (von 4 an)

Arm.

Syr. (-10)

2 εΰζεινος Α \ αφϋονον] μόνον Α 4 ό βασιλεύς < Arm. 7 Αντιοχείας τε και πασών Arm. (Soz.) πασών Cass. < b A Syr. 7 f. σχεδόν - πόλεων < Syr. 8 άλλα + γαρ 185 9 προτέρων 185 πρότερον b Α ΙΟάπολλύων Arm. Όρόντη άποπνίγων (Epit.) Syr. necabat Cass. (εις τον Όρόντην ποταμόν έμβάλλεσ&αι προστάξαντα Soz.) 11 αΐδέ1 Γ ση Μ | γαρ Μ

2ο

2.->

so

Άλλα Δίδυμον μεν τοις εν Αλεξάνδρεια άρειανίζουσιν ή του &εοΰ άντε- 26, τάζε πρόνοια, εν δε ταΐς άλλοις πόλεσι Βασίλειόν τε τον Καισαρέα και Γρηγόριον τον Ναζιανζηνόν, περί ων βραχέα ειπείν εΰκαιρον ηγούμαι. ήρκει μεν γαρ ή παρά πασι σωζόμενη των ανδρών μνήμη και ή εκ 2 των γεγραμμένων αΰτοΐς βιβλίων μάϋησις παρα&έσ&αι την έκατέρου εΰκλειαν έπεϊ δε κατ' εκείνο καιρού τα πολλά ταΐς έκκλησίαις αυτοί 3 συνεβάλλοντο και ως έμπύρευμα της πίστεως έφυλάχϋησαν, απαιτεί ή ύπόϋεσις μάλιστα τούτων μνήμην ποιήσασϋαι. Βασιλείου τοίνυν και Ί Γρηγορίου ει τις βούλοιτο σύγκρισιν ποιήσασ&αι, διεξιέναι τε τον εκάστου βίον και τρόπον και τάς προσούσας αύτοΐς άρετάς, άμφιβάλοι αν έτερον του έτερου προκρΐναι. αμφω γαρ ήσαν άλλήλοις εφάμιλλοι κατά τε 5 την όρϋήν πολιτείαν και κατά τάς παιδεύσεις, την τε Έλληνικήν φημι και την των ιερών γραμμάτων, νέοι γαρ δη δντες ούτοι εν ταΐς Άϋήναις 6 {γενόμενοι} των τότε άκμασάντων σοφιστών Ίμερίου και Προαιρεσίου άκροαταϊ γενόμενοι και μετά ταύτα εν τη Αντιόχεια της Συρίας Λιβανίω συμφοιτήσαντες άκρως την ρητορικήν εξεπόνησαν, άξιοι τε του σοφιστεύ- 7 ειν κρι&έντες υπό πολλών παρεκλήϋησαν επί τον διδασκαλικον βίον έλ&εΐν, άλλων δε αυτούς έπϊ δικανικήν παρακαλούντων αμφοτέρων κατεφρόνησαν και καταλιπόντες τον κόσμον τον μονήρη βίον προέκριναν. άψάμενοι ούν φιλοσόφων λόγων παρά τω τηνικαΰτα εν τη Αντιόχεια 8 πράττοντι τα φιλόσοφα, μετ'ού πολύ τα Ώριγένους βιβλία συνάγοντες εξ αυτών την έρμηνείαν των ιερών γραμμάτων έπέγνωσαν (μέγα γαρ κλέος το Ώριγένους κα&' όλης τότε της οικουμένης έφήπλωτο), α και άσκηϋέντες δυνατώς άπήντων προς τους άρειανίζοντας · και των Άρειανών τα 9 Ώριγένους βιβλία εις μαρτυρίαν, ως φόντο, του ιδίου καλούντων δόγμα-

9-S. 261,4 vgl. Rufin. XI 9 S. 1014,10-1015,14 M6-S. 261,18 Soz. VI 17

MF = b

25 f. sonst nicht bezeugt

18-27 Mich. Syr. S. 152

Λ Arm. Syr.

2 προς Δίδυμον < Arm. \ έζελέγχων (— Arm.) < Syr. 9 πασι] πολλοίς Syr. Γ 12 συνεβάλοντο Μ 15 άμφιβάλλοι Α 19 γενόμενοι (=Arm.) zu tilgen Hussey (< Soz.) | τότε] τε A 20 γεγόνασι M r 24 και] α και Μ Γ | τον κόσμον Arm. Syr. ΓΟ σοφιοτεύειν (interpoliert) Μ1 ]' Α < Μ 26 πράττοντι Arm. σνμπράττοντι b A | συναγαγόντες Arm. (vgl. S. 188,20) 28 το + του Α | α και Μ Γ Arm. Syr. ων Μ' F A 29 και Arm. καίτοι Μ' F Α και γαρ M r καίτοι και Syr. | τους άρειανούς Μ Γ 30 καΓ λοΰντας Μ

Kirchengeschichte IV 25,10-26,19

Γ>

ίο

15

2ο

2Γ>

261

τος αυτοί έξήλεγχον και έδείκνυον μη νοήσαντας την Ώριγένους σύνεσιν. παρά τοις πολλοίς τε τότε οι Άρειανοϊ και ό τότε άρειανίζων Εύνόμιος, 10 έλλόγιμοι νομίζοντες είναι, τοις περί Βασίλειον και Γρηγόριον έντυγχάνοντες απαίδευτοι τελείως έδείκνυντο. Βασίλειος μεν ούν υπό Μελετίου του Αντιοχείας επισκόπου εις την του 11 διακόνου τάςΊν προχειρισϋείς, μετά ταύτα δε και επίσκοπος της εαυτού πατρίδος, λέγω δη της εν Καππαδοκία Καισαρείας, προβλη&εϊς φροντίδα των εκκλησιών έποιεΐτο. δεδιώς γαρ, μήπως Άρειανή καινοτομία 12 και τάς κατά τον Πόντον έπινεμηϋή επαρχίας, δρομαΐος έπϊ τα εκεί μέρη διέβαινεν, εκεί τε άσκητήρια συστησάμενος και κατηχήσας τους άνδρας ταΐς αύτοϋ διδασκαλίαις τους σαλευομένους έστήριξεν. Γρηγόριος δε 13 της Ναζιανζού πόλεως ευτελούς εν Καππαδοκία ης και ό αύτοϋ πατήρ πρότερον εκκλησίας προέστη και τα αυτά τω Βασιλείω διεπράττετο. περιιών γαρ και αυτός τάς πόλεις τους ραϋνμοϋντας περί την πίστιν 14 άνερρώννυεν. μάλιστα δε τα πολλά τη Κωνσταντινουπόλει έπιδημών 15 τους εν αυτή όμόφρονας ταΐς διδασκαλίαις έστήριξεν διό και μικρόν ύστερον ψηφώ πολλών επισκόπων προέστη του εν Κωνσταντινουπόλει λάου. Ως ούν τα παρ' αμφοτέρων γενόμενα εις άκοάς ήκεν του βασιλέως 16 {Ούάλεντος}, αύτίκα Βασίλειον από της Καισαρείας άγώγιμον έπϊ την Άντιόχειαν γενέσϋαι έκέλευσεν. ήγετο ούν εύϋύς και κατά γνώμην του 17 βασιλέως εις το των υπάρχων εϊσήγετο δικαστήριον πεϋσίν τε προσαγαγόντος αύτω του υπάρχου, του χάριν μη την πίστιν του βασιλέως ασπάζεται, ό Βασίλειος συν παρρησία πολλή τη μεν του βασιλέως ϋρησκεία έμέμφετο, τη δε του ομοουσίου πίστει συνίστατο, έπεϊ δε ό ύπαρχος 18 ΰάνατον αύτω διηπείλησεν, »εϊ&ε« εφη ό Βασίλειος »γένοιτο μοι δια την άλήΰειαν άπαλλαγήναι των δεσμών του σώματος«, του δε υπάρχου 19 πάλιν επισκέψασ&αι ειπόντος λέγεται ειπείν τον Βασίλειον »εγώ και 5 f. Diakonenweihe vielmehr durch Kusehios, Bischof von Kaisareia in Kappadokien (vgl. zu VI 3,8) 11-18 vgl. Kufin. XI 9 S. 1016,19-22 21-S. 262,14 vgl. Rufin. XI 9 S. 1016,3-17; Thdrt. IV 19,3-10; daf Basileios nach Antiochien befohlen sein soll, ist Irrtum des Sokr.; zum Hergang vgl. Grog. Na/, or. 43,47-54; Schwartz Ges. Sehr. 4,53 (Kpiphanias 371) *5-S. 262,2 Mich. Syr. S. 152 f. 17 f. Fpit. 203; Nikeph. XI 17, 621 C VI 16,4f.; Nikeph. Xl" 18, 624 BC MF = b

21-S. 262,2 Soz.

A Arm. Syr.

l αυτοί M r Arm. α ύ τ ο Γ ς . Μ ' Κ Α 3 νομισ&έντες (Arm.?) Christ.. | Βασίλειον και Γρηγόριον Arm. γρ. και βασ. ~ h Α 5 μελιτίου Μ' l·'1 A 8 Ha. (Arm.) 9 έπ' εκείνα τα μέρη Arm. I I της... διδασκαλίας Arm. 13 και Arm.Syr. κατά b A 14 περϊώνΜ1 19^xcvArm. ήκει b A 20 Ούάλεντος < Arm. Syr. 22 ήγετο Μ 1 | δικαστήριον] κριτήριον Α 23 υπάρχου] βασιλέως Ann. 28 ειπόντος + αύτω Arm.

2 62

Γ>

ιο

ΙΓ>

20

Sokrates

σήμερον και αύριον ό αυτός ειμί· όφελον συ εαυτόν μη ένήλλαττες.« τότε μεν ούν κατ'έκείνην την ήμέραν φρουρούμενος διετέλει Βασίλειος, ουκ εις μακράν δε συνέβη νήπιον υίόν του Ούάλεντος, ω όνομα 20 ην Γαλάτης, άρρωστήσαι ισχυρώς, ώστε άπογνωσ&ηναι υπό των Ιατρών. ή δε μήτηρ αύτοΰ ή βασίλισσα Δομνίκα λόγους προς τον βασιλέα προσέ- 21 φερεν, φάσκουσα έαυτήν μεν εν τοις όνείροις κακώς διατεϋήναι υπό φοβερών φασμάτων, το δε παιδίον κακώς εχειν δια την εις τον έπίσκοπον ΰβριν. ταύτα εις νουν βαλλόμενος ό βασιλεύς μεταπέμπεται τον Βασί- 22 λειον, και άπόπειραν ποιούμενος φησι προς αυτόν »ει άληϋή τα σα δόγματα, εΰξαι ίνα μου ό υιός μη άπο&άνη.« ό δε »ει πιστεύσειας« εφη, 23 »ώ βασιλεΰ, καΰάπερ εγώ, και ή εκκλησία ένωϋή, ζήσεται το παιδίον«. του δε μη συν&εμένου »ούκούν« εφη ό Βασίλειος »περί του παιδιού το ΰέλημα γίνεται του &εοΰ«. ταύτα είπόντα τον Βασίλειον άφεϋήναι έκέ- 24 λευσεν το μέντοι παιδίον μετ'ού πολύ έτελεύτησεν. Τοσαΰτα περί των ανδρών τούτων ως εν επίτομη είρήσ&ω. βιβλία δε 25 έκάτερος αυτών πολλά και θαυμαστά συνέγραψαν και έξέδωκαν, αφ' ων τίνα ό 'Ρουφΐνος εις την 'Ρωμα'ίκήν γλώσσαν μεταβεβληκέναι φησίν. Έγένοντο δε αδελφοί Βασιλείου Πέτρος και Γρηγόριος· άλλα Πέτρος 26 μεν τον μονήρη βίον Βασιλείου έζήλωσεν, Γρηγόριος δε το διδασκαλικόν του λόγου" δς και την πονη&εϊσαν Βασιλείω Έξαήμερον ατελή κατά- 27 λειφϋ'εΐσαν προσανεπλήρωσεν μετά ϋ'άνατον του αδελφού και έπιτάφιον εις Μελέτιον τον Αντιοχείας έπίσκοπον εν τη Κωνσταντινουπόλει διεξήλ&εν φέρονται δε αύτοΰ και άλλοι λόγοι διάφοροι.

Επειδή δε τίνες εκ της ομωνυμίας πλανώνται {και εκ των έπιγραφο- 27, 25 μένων Γρηγορίου βιβλίων}, δει εΐδέναι ότι άλλος εστίν ό Ποντικός Γρηγόριος, όστις εκ της εν Πόντω Νεοκαισαρείας ορμώμενος αρχαιότερος τούτων εστίν μαϋητής γαρ Ώριγένους έγένετο. περί τούτου του Γρη- 2 γορίου πολύς ό λόγος εν τε Άϋήναις και Βηρυτώ και όλη τη Ποντική διοικήσει, ως δε ειπείν και πάση τη οικουμένη, ούτος γαρ ως των 3

15-20 Rufin. XI 9 S. 1017,8-14; vgl. Thdrt. IV 30,1 f. 29-S. 263,3 vgl. Eus. KG VI 30; Gregorios gelangte nicht naeh Berytos, sondern blieb in Kaisareia *3-10 Soz. VI 16,21. 5-8 Mich. Syr. S. 153; Nikeph. 625 B 8-14 Mich. Syr. S. 151 8-12 Nikeph. 625 BC 15-17 Nikeph. 628 Λ 17-23 Mich. Syr. S. 153 I8-S. 263,16 Nikeph. XI 19 24-S. 263,15 Cass. VIII 8,7-12 25 ff. Mich. Syr. S. 153 MF = b A Cass. {von 24 an)

Arm.

Syr.

l δφελον - ένήλλαττες < Syr. | και Arm. 3 Ούάλεντος] βασιλέως Syr. 6 κακώς εν τοις όνείροις ~ Λ 9 άληϋή + εστίν Arm. 13 γένοιτο Arm. 14 με&' Μ1 15

20

25

265

τους, ων έχωρίσϋησαν, έκτρεπόμενοι περί τόνδε τον χρόνον και την έορτήν τον πάσχα μετέϋεσαν. σννοδον γαρ εν Πάζω κώμη, έν&α τον 17 Σαγαρίον πόταμου είσιν αϊ πηγαί, ποιήσαντες ολίγοι τινές και ουκ εύσημοι των περί Φρνγίαν Ναυατιανών επίσκοποι δρον έκφέρονσιν, ώστε Ιουδαίους έπιτηρεΐν ποιοΰντας τα άζυμα και συν αύτοΐς την του πάσχα επιτελεΐν έορτήν. ταύτα ήμΐν άνήγγειλέν τις άνήρ παλαιός, πρεσβυτέρου 18 μεν είναι λέγων εαυτόν νίόν, άμα δε τω πατρϊ παρεΐναι τη γενομένη συνάδω, καΰ' ην ούτε Άγέλιος παρήν ό Κωνσταντινουπόλεως Νανατιανων επίσκοπος ουδέ Μάξιμος ό Νικαίας ουδέ ό Νικομήδειας ουδέ μην ό Κοτυαείου· υπό τούτων γαρ ή Ναυατιανών θρησκεία μάλιστα κανονίζεται, ταύτα μεν ούν ούτως τότε έγένετο' διηρέϋη δε μικρόν ύστερον 19 και ή Ναυατιανών εκκλησία δι' έκείνην την σύνοδον, ως κατά χωράν έροΰμεν. μετιτέον δε έντεΰ&εν έπϊ τα κατ' αυτόν τον χρόνον εν τοις έσπερίοις γενόμενα μέρεσι. Του γαρ βασιλέως Ούαλεντινιανοϋ ήσύχως διάγοντος και ούδεμίαν 29, 1 σκύλλοντος αϊρεσιν Δάμασος μετά Λιβέριον την της επισκοπής ίερωσύνην εν τη 'Ρώμη έδέξατο· εφ'ου συνέβη ταραχϋήναι την εν 'Ρώμη έκκλησίαν δια τοιαύτην αίτιον. Ούρσΐνός τις της αυτής εκκλησίας διάκονος υπό- 2 ψήφος γέγονεν, ήνίκα ή επιλογή του επισκόπου έγίνετο. έπεϊ ούν προ- 3 εκρίϋη Δάμασος, μη φέρων ό Ούρσΐνός την της ελπίδος άποτυχίαν παρασυνάξαι τη εκκλησία έσπούδασεν, και πεί&ει τινάς άσημους επισκόπους εν παραβύστω χειροτονήσαι αυτόν, και χειροτονείται ουκ εν εκκλησία, 4 αλλ' εν άποκρύφω τόπω της βασιλικής της επικαλούμενης Σικίνης. του- 5 του δη γενομένου διχόνοια τον λαόν έκράτησεν έστασίαζον ούν προς εαυτούς ου δια τίνα πίστιν ή αϊρεσιν, αλλά περί του μόνον τίς οφείλει του επισκοπικού ΰρόνου εγκρατής γενέσ&αι. έντεϋϋ'εν δε συμπληγάδες των 6 όχλων έγίνοντο, ώστε {και} εκ της παρατριβής πολλούς άποϋ~ανεΐν και δια τούτο πολλούς λαϊκούς τε και κληρικούς υπό του τότε έπαρχου Μα12 V 21 3.12 f.

16-S. 266,1 Rufin. XI 10 (mit einigen Differenzen); vgl. Λιηπι. Marc. XXVIII

* l l i . Cass. VIII 9,10 I5-S. 266,1 Cuss. VIII 10,1 f. (stark verk rzt) 16-S. 266,2 So/. VI 23,1 f. 16 f. Ps.-I)ion. 182,27-183,1 17-S. 266,2 Nikeph. XI 30. 680 C - 681 A 18-5.266,1 Mich. Syr. S. 150, vgl. 153 MF = h

A

(Cass.) Arm.

Syr. (-14)

l τόνδε < Ann. 2 Παζουκώμη Sox. | πώζω Α 3 σαγαρίου h Cass. Arm. Soz. σαγγαρίου A Srgi's Syr. 6 επιτελεΐν < A 7 τότε Arm. 9 ουδέ'] ούτε Α 10 κο1 Γ τιαεΐον (?) Μ | τούτον Μ 11 ονν < A Arm. 13

ι»

ΐ5

2ο

25

30

Sokrates

και συνεχείς έποιεΐτο προς την βασιλίδα τάς σνντυχίας· έπεϊ δε εκρατύνΰη ή συνήΰεια, ήδη και σννελούετο αύτη. ως ούν ειδεν {αυτήν} λουομένην Η την Ίουστίναν ή Σευήρα, ήράσϋη τον κάλλους της παρ&ένου, και προς τον βασιλέα διεζήει περί αυτής, ως ούτως εϊη ϋαυμαστόν έχουσα κάλλος ή παρθένος ή του Ίούστου ϋνγάτηρ, ως και αυτήν καίτοι γυναίκα ούσαν έρασοήναι της εύμορφίας αυτής, ό δε βασιλεύς ταμιευσάμενος της γυ- 15 ναικός τον λόγον άγαγέσ&αι την Ίουστίναν έβουλεύσατο, μη έκβαλών την Σευήραν, αφ' ης αύτω Γρατιανός έγεγόνει, δν μικρόν έμπροσϋεν άνηγορεύκει βασιλέα, νόμον οϋν ύπαγορεύσας δημοσία προτίϋησι κατά 16 πόλεις, ώστε εξεΐναι τω βουλομένω δύο νομίμους εχειν γυναίκας, και 17 ό μεν νόμος προέκειτο, ό δε άγεται την Ίουστίναν, αφ'ης αύτω γίνεται Ούαλεντινιανός τε ό νέος και ϋυγατέρες τρεις, Ίούστα Γράτα Γάλλα. ων 18 αϊ μεν δύο παρϋενεύουσαι διετέλεσαν, Γάλλαν δε ύστερον βασιλεύς έγημεν Θεοδόσιος ό μέγας, αφ'ης αύτω Πλακίδια ϋυγάτηρ έγένετο· Άρκάδιον γαρ και 'Ονώριον εκ Πλακίλλης έσχεν της προτέρας γυναικός. Περί μεν ούν Θεοδοσίου και των υιών αυτού κατά την εκάστου χωράν 19 έροΰμεν. Ούάλης δε εν τη Αντιόχεια διάγων από μεν των εξωϋεν πόλε- 32, Ι μων τέως ήσύχαζεν (πανταχό&εν γαρ οι βάρβαροι κατά τάς οικείας έμενον χώρας), δεινώς δε έπολέμει τους φρονοϋντας το όμοούσιον, και κα&' 2 έκάστην μείζονας τάς τιμωρίας εφεύρισκε κατ' αυτών, έως αυτού την πολλήν άπήνειαν ό φιλόσοφος Θεμίστιος μετριωτέραν τω Προσφωνητικω λόγω είργάσατο, εν ω μη δεΐν ξενίζεσ&αι επί τη διαφωνία των 3 Χριστιανικών δογμάτων παραινεί τω βασιλεΐ· μικράν γαρ είναι την αυτών διαφωνίαν ως προς το πλήϋος και την σύγχυσιν των παρ'"Ελλησι δογμάτων είναι γαρ υπέρ τα τριακόσια δόγματα, και προς το 4 δοζών εξ ανάγκης και την διαφωνίαν είναι πολλήν βούλεσϋαί τε ούτως τον ϋεόν διαφόρως δος~άζεσ&αι, ϊνα έκαστος πλέον αύτοΰ την μεγαλειότητα φοβοΐτο εκ του μη πρόχειρον εχειν την γνώσιν αύτοϋ. ταύτα και 5 τα τοιαύτα του φιλοσόφου προσφωνήσαντος πραότερος ό βασιλεύς έγίνετο, ου μην τελέως ύφίει της οργής, άλλα άντϊ ϋανάτου έζορίαν έπετί&ει

11-14 vgl. PhilosL Χ 7 *9-l2 Mich. Syr. S. 150 21-28 Mich. Syr.'S. 153 13,1-6 Ml·" = h

Λ

16 vgl. V 2,2. VI 1,1

21-28 die Rode ist nicht erhalten

17-S. 269,2 Soz. VI 36,6-37, l 21-S. 269,2 Nikeph. XI 45, 729 A

Cass. (von 30 an)

17 f. Nikeph. XI 21, 632 B 30-S. 269,22 Cass. VIII

Arm.

l f. έπεϊ δε - ήδη] επειδή Arm. 2 ίόεν b | αυτήν < Cass. Arm. 4 εΓ^] ήδη Α 5 f. ως - αυτής < Arm. 7 ίούστου ('/) Μ' 8 δν < Μ' 9 προστί&ησι Μ' F Λ (protulit (]ass. Arm.) 15 ώνόριον h 16 ονν < Μ 1 17 εζω&εν πολέμων Α έξω πόλεων b Arm. 18 τάς] της Μ' 20 ου Arm. (als ου aufgefa t) 25 f. πλήϋος των δόξων Arm. δόξαν b A (ως· εν πλήΰει δογμάτων So/.)

Kirchengeschichte IV 3 l, 13-34,1

.-,

ίο

15

2ο

25

so

269

την ζημίαν τοις ίερωμένοις άνδράσιν, έως άπέπαυσεν αυτού και ταύτην την όρμήν έπιγενόμενον πράγμα τοιόνδε. 01 πέραν του "Ιστρου βάρβαροι οι καλούμενοι Γότ&οι έμφύλιον προς 33, 1 εαυτούς κινήσαντες πόλεμον εις δύο μέρη έτμήϋησαν, ων του ενός ήγεϊτο Φριτιγέρνης, του δε έτερου Άΰανάριχος. επικρατέστερου δε του Άΰανα- 2 ρίχου φανέντος Φριτιγέρνης προσφεύγει 'Ρωμαίοις και την αυτών κατά του αντιπάλου επικαλείται βοήϋειαν. γνωρίζεται ταύτα τω βασιλεΐ 3 Ούάλεντι, και κελεύει τους ένιδρυμένους κατά την Θράκην στρατιώτας βοη&εΐν τοις βαρβάροις κατά βαρβάρων στρατεύουσι' και ποιούνται νίκην κατά Άϋαναρίχου πέραν του "Ιστρου τους πολεμίους εις φυγήν τρέψαντες. αύτη πρόφασις γέγονε του Χριστιανούς γενέσΰαι των βαρβάρων πολλούς· 4 ό γαρ Φριτιγέρνης χάριν άποδιδούς ων εύηργέτητο την ΰρησκείαν του βασιλέως ήσπάζετο και τους ύφ' εαυτω ταΰτό ποιεΐν προετρέπετο. διό 5 και μέχρι νυν πλείους οί Γότΰοι της Άρειανής ΰρησκείας όντες τυγχάνουσιν, τότε δια τον βασιλέα ταύτη προσϋέμενοι. Τότε {δε} και Ούλφίλας ό των Γότϋων επίσκοπος γράμματα έφεΰρεν 6 Γοτϋϊκά, και τάς ΰείας γραφάς εις την Γότϋων μεταβαλών τους βαρβάρους μαν&άνειν τα ϋεΐα λόγια παρεσκεύασεν. επειδή δε Ούλφίλας ου μόνον 7 τους υπό Φριτιγέρνην, άλλα και τους υπό Άϋανάριχον ταττομένους βαρβάρους τον Χριστιανισμόν εξεδίδασκεν, ό Άΰανάριχος ως παραχαραττομένης της πατρώου ΰρησκείας πολλούς των χριστιανιζόντων τιμωρίαις ύπέβαλλεν, ώστε γενέσ&αι μάρτυρας τηνικαύτα βαρβάρους άρειανίζοντας. άλλα Άρειος μεν προς την Σαβελλίου του Λίβυος δόξαν άπαντήσαι μη 8 δυνηϋεϊς της όρ&ης εξέπεσε πίστεως, πρόσφατον &εόν τον υίόν του ϋεοΰ δογματίσας· οι δε βάρβαροι άπλότητι τον Χριστιανισμόν δεξάμενοι υπέρ 9 της εις Χριστόν πίστεως της ένταΰ&α ζωής κατεφρόνησαν. Ταύτα μεν περί των χριστιανιζόντων. ουκ εις μακράν δε οί βάρβαροι 34, 1 φιλίαν προς αλλήλους σπεισάμενοι αύ&ις ύφ' έτερων βαρβάρων γειτνιαζόντων αύτοϊς των καλουμένων Ούννων καταπολεμη&έντες και της ιδίας έζελα&έντες χώρας εις την 'Ρωμαίων γήν καταφεύγουσιν, δουλεύειν τω 3 ff. vgl. P. Heather, Greek, Roman, and By/.antine Studies 27, 1986, 289-318 16-18 vgl. Philost. II 5 S. 18,3 f. 24 vgl. Deut. 32,17 27-S. 270,14 vgl. Amm. Marc. XXXI 3,8-4,6 28-30 vgl. Philost. IX 17 *3-15 Soz. VI 37,6-8 16-22 Soz. VI 37,11 f. 387,24-388,16 MF = b

A

3-17 Exe. de legat. 387.9-24 11. 20-22 Mich. Syr. S. 153 27-30 So/. VI 37,2. 15 27-S. 270,20 Cass. VIII 13,7-11; Kxc.

Cass. (aufjer 23-26)

Arm.

3 γό&ΰοι Μ 1 5 Athalaricus Cass. 6 αυτών: ων durch Korr. M r αυτήν Exe. (ΛΕ) 7 επικαλείται Exe. έπεκαλεΐτο b A Arm. 8 ένιδρυμένους < Cass. Arm. Soz. 9 κατά βαρβάρων στρατεύουσι < Cass. Arm. 13 ταύτό Arm. τοΰτο b A Exc. 14 οί πλείους ~ Μ Γ < Cass. | γό&&οι Μ1 15 τότε < Arm. 16 δε < Exc. Cass. Arm. | γόϋ&ων Μ1 1 1 17 γοΰ&ικά Μ | γό&&ων Μ 21 άρειανιζόντων Cass. 30 έξελασϋέντες Μ1 Exc.

270

Γ,

ίο

ι.ί

20

25

Sokratos

βασιλεΐ συντι&έμενοι και τούτο πράττειν, όπερ αν ό 'Ρωμαίων προστά' ξειεν βασιλεύς, ταύτα εις γνώσιν ήκει του Ούάλεντος, και μηδέν προϊδόμένος κελεύει τους ικετεύοντας οίκτου τυχεΐν, προς εν μόνον τούτο οικτίρμων γενόμενος, αφορίζει ούν αύτοΐς τα μέρη της Θράκης, εύτυχεΐν τα μάλιστα επϊ τούτω νομίσας· ελογίζετο δε ως εϊη ετοιμον και εύτρεπές κτησάμενος κατά πολεμίων στράτευμα, ήλπιζε γαρ βαρβάρους 'Ρωμαίων φοβερωτέρους εσεσ&αι φύλακας, και δια τούτο ήμέλει του λοιπού τους 'Ρωμαίων στρατιώτας αύςησαι. και τους μεν ήδη πάλαι στρατευομένους και κατά τους πολέμους γενναίως άγωνισαμένους ύπερεώρα, τον δε συντελούμενον εκ των επαρχιών κατά κώμας στρατιώτην έςηργύρισεν, όγδοήκοντα χρυσίνους υπέρ εκάστου στρατιώτου τους συντελεστάς άπαιτεΐσ&αι κελεύσας, ου πρότερον τάς συντέλειας κουφίσας αύτοΐς. Τούτο αρχή γέγονε του δυστυχήσαι τότε προς ολίγον την 'Ρωμαίων αρχήν, οι γαρ βάρβαροι την Θράκην κατειληφότες, εν αδεία την 'Ρωμαίων καρπούμενοι χωράν την εύτυχίαν ουκ ήνεγκαν, άλλα κατά των εύεργετησάντων χωροΰσι και πάντα τα περί Θράκην ανέτρεπαν. Ταύτα ούτως επιγενόμενα εις γνώσιν έλ&όντα του Ούάλεντος του εις εξορίαν πέμπειν τους φρονοΰντας το όμοούσιον άψίστη αυτόν εν ϋορύβω γαρ γενόμενος εύϋϋς εκ της Αντιοχείας επϊ την Κωνσταντινούπολιν ήλΰεν· διό και ό κατ' αυτήν Χριστιανικός έλώφησε πόλεμος. Τότε δη και Εύζώιος ό της Άρειανής ΰρησκείας εν Αντιόχεια προεστώς τέλει του βίου έχρήσατο κατά την ύπατείαν Ούάλεντος το πέμπτον και Ούαλεντινιανοΰ νέου το πρώτον, και καϋίστατο εις τον τόπον αυτού Δωρό&εος. Άναχωρήσαντος δε της Αντιοχείας του βασιλέως Σαρακηνοϊ οί πρώην ύπόσπονδοι 'Ρωμαίων τότε υπέστησαν στρατηγούμενοι υπό Μαυίας γυ-

14-18 vgl.Rufm.XI 13 S. 1019,13-1020,1; Philost. IX 17; Hier. Chron. 249h 21-24 vgl. Philost. IX 14 22 i. J. 376 25-S. 271,26 Rufin. XI 6 (mit kleineren Zus tzen), von Sokr. wohl chronologisch falsch (zu sp t) eingeordnet; vgl. Thdrt. IV 23 *5-12 Soz. VI 37,16 11-14 Nikeph. XI 48, 740 D 14 ff. Ps.-Dion. 183,7 f. (summarisch) 17-19 Nikeph. 741 A 25-S. 271,2 Soz. VI 38,1 25-S. 271,28 Ps.-Dion. 183,9-184,6 MF = b

A Cass. (-20)

14-16 Soz. VI 37,15 18-24 Soz. VI 37,17

Arm.

l συνδεμένοι Arm. 3 κελεύει - 4 γενόμενος < Cass. | προς - τούτο < Arm. | μόνον τούτο Exe. ~ b A 4 τα2 < Exe. 5 μέγιστα Arm. | τούτοις Arm. | ευπρεπές A Exc. 6 κατά + των A + πάντων των Cass. | κατά πολεμίων < Arm. 10 per vicos et civitates Cass. (Soz.) | εζηργύριζεν M r 11 συντελεστάς Exc. συντέλειας b A 12 τάς < Exc. 13 τον Μ1 Exc. (Arm.) TO b A | τότε < Arm. 14 εν αδεία (= Cass. Arm.) < Exc. 18 άψίστη αυτόν Ha. άφίστατο b A Exc. (Arm.) 23 του Ha. | καϋίστατο Arm. -ται b A 25 σαρρακηνοϊ F 26 'Ρωμαίων τότε Arm. τότε ρωμαίων ~ b A

2 3 4 5

6 35, 1 2 3 4

36,1

Kirehengcschicht« IV 34, l -37,1

Γ·

ίο

15

20

25

so

271

ναικός τον ανδρός αυτής τελευτήσαντος. πάντα οΰν τα κατά την άνατο- 2 λήν υπό των Σαρακηνών κατά τον αυτόν έπορϋεϊτο χρόνον · αλλά τις ϋεοϋ πρόνοια τα Σαρακηνών κατέστειλεν δι'αίτιον τοιαύτην. Μωνσής τις όνομα, Σαρακηνός το γένος, εν τη έρήμω τον μοναχικόν 3 μετερχόμενος βΐον έπ' ευλάβεια και πίστει και τεραστίοις περιβόητος ην. τούτον ή των Σαρακηνών βασίλισσα Μανία έπίσκοπον τον οικείου έϋνους 4 ήτει λαβείν έπϊ συνϋήκαις τον καταλϋσαι τον πόλεμον. ταύτα άκουσαν- 5 τες οί 'Ρωμαίων στρατηγοί άγαπητόν ήγήσαντο επί τοιαύταις συνϋήκαις ειρήνην ποιήσασ&αι, εύ&ύς τε ως εϊχον έπέταττον τούτο γενέσΰαι. και συλληφθείς ό Μωυσής εκ της έρημου ήγετο εις την Άλεξάνδρειαν εκεί την ίερωσύνην δεξόμενος. έπει δε προς τον κρατούντα τότε των 6 εκκλησιών Λούκιον ήχϋη, την χειροτονίαν άπέφνγεν, τοιαύτα ειπών προς Λούκιον »εγώ μεν έμαυτόν ηγούμαι της ίερωσύνης άνάξιον εΐ δε λυσιτε- 1 λεΐ τούτο τοις δημοσίοις πράγμασιν, ουκ έπιϋήσει μοι χείρα Λούκιος' πεπλήρωται γαρ αυτού αιμάτων ή δεξιά.« του δε Λουκίου λέγοντος μη 8 δεΐν ύβρίζειν, άλλα πρότερον μαν&άνειν παρ' αυτού της θρησκείας τα δόγματα, ό Μωυσής »αλλ' ου δογμάτων λόγος« εφη »νυν ζητείται, αλλ' αί πράξεις σου αί κατά των αδελφών γενόμεναι έξελέγχονσιν ως ου Χριστιανικά έχεις δόγματα, ό γαρ Χριστιανός ου πλήσσει, ου λοιδορεί ουδέ 9 μάχεται· 'δοϋλον γαρ κυρίου ου δει μάχεσ&αι'. σον δε τα έργα βοά δια 10 των πεμφ&έντων εις έξορίαν και ϋηρίοις παραβλη&έντων και πυρι παραδοθέντων μείζονα γαρ έχει την άπόδειξιν τα τοις όφ&αλμοΐς δρώμενα ή ταΐς άκοαΐς λαμβανόμενα.« ταύτα και τα τοιαύτα λέγοντα τον Μ Μωυσήν άπήγον οί επιτήδειοι προς το ορός, όπως αν την χειροτονίαν παρά των εις έξορίαν τνγχανόντων δέξηται. όντως ονν τότε τον Μων- 12 σέως χειροτονη&έντος ό Σαρακηνών έσβέσϋη πόλεμος, είχε τε τον λοιπόν ή Μανία προς 'Ρωμαίους ειρήνην, ως και ϋνγατέρα αυτής τω στρατηλάτη κατεγγνήσαι Βίκτορι. ταύτα περί Σαρακηνών. Κατά δε τον καιρόν τούτον του βασιλέως Ούάλεντος εκ της Αντιοχείας 37, Ι άναχωρήσαντος άνερρώννυντο οί πανταχού έλαυνόμενοι και μάλιστα οί

20 II Tim. 2,24

'4-26 Soz. VI 38,5-9 26-28 Nikeph. XI 46, 733 A XI 48, 741 AB 29-S. 272,6 Cass. VIII 14

29-S. 272,5 Soz. VI 39,1; Nikeph.

MF = b A Cass. (von 29 an) Arm. 1 τελευτήσαντας Μ1 | κατά Arm. υπό b A 2 σαρρακηνών Μ1 V Arm. 10 ως· Arm. 12 Λούκιον (— Arm.) < Syr. 17 δογμάτων < Syr. M r Arm. 18 αδελφών] άν&ρώπων Syr. 20 οέ] γαρ Syr. 21 και πυρϊ < Arm. (varias mortes passi sunt Syr.) 22 γαρ Ha.

ίο

ΐ5

20

25

m

Sokratcs

έδήλον ό βασιλεύς, ει τούτοις στοιχοΰσιν ως άξιοπίστοις μάρτυσι του Χριστιανικού δόγματος, ταύτα άκούσαντες οϊ των θρησκειών προεστώ- 17 τες και οι παρ' έκάστοις αυτών διαλεκτικοί (και γαρ ήσαν πολλοί παρ' αυτών ηύτρεπισμένοι προς τον αγώνα της διαλέξεως) ουκ εϊχον ότι ποιήσουσιν. ένέπεσεν γαρ εις εκάστους διαφωνία, των μεν λεγόντων καλήν 18 είναι την του βασιλέως πρότασιν, των δε μη συμφέρουσαν τω σκοπώ τω αυτών, άλλοι γαρ άλλως εϊχον περί τα βιβλία των παλαιών και ούκέτι 19 άλλήλοις συνέπνεον, έδιχονόουν τε ου μόνον προς τάς αλλάς των θρησκειών, αλλ' ήδη και εις εαυτούς οι της μιας οντες αϊρέσεως. ή ούν 20 ομόφωνος κακία ως ή γλώσσα των πάλαι γιγάντων διάσπαρτο, και άνατέτραπτο ό {της κακίας} πύργος αυτών, γνούς δε ό βασιλεύς την 21 συγκεχυμένην αυτών διασποράν, και ως διαλέξει μόνη και ουκ αρχαίων εκϋέσει τε&αρρήκασιν, επί δεύτερον γνώμην εβάδιζεν, και δήλοι έγγρα- 22 φον έκάστην ϋρησκείαν γνωρίζειν τον ορον αύτω ης εχουσιν πίστεως. τότε οί παρ'έκάστοις δεινοί τάς λέξεις άκριβοϋν το οΐκεΐον δόγμα ένέγρα- 23 φον. ώριστό τε ημέρα, και οί παρ' έκάστοις επίσκοποι επί τα βασίλεια κλη&έντες συνήρχοντο. Παρήσαν ούν Νεκτάριος μεν και Άγέλιος της ομοουσίου προεστώτες 24 πίστεως, Άρειανών δε Δημόφιλος, Εύνομιανών δε αυτός Εύνόμιος, των δε τα Μακεδονίου φρονούντων Έλεύσιος ό Κυζίκου. ό δε βασιλεύς 25 δέχεται μεν τους συνεληλυϋότας, και το παρ' εκάστου δόγμα έγγραφον λαβών, καϋ' εαυτόν τε γενόμενος ηΰζατο εκτενώς συνεργήσαι αύτω τον &εόν προς την της άληϋείας επιλογήν, είτα έκαστον των γεγραμμένων 26 δογμάτων άναγνούς τα μεν άλλα πάντα ως χωρισμόν της τριάδος είσάγοντα μεμψάμενος ερρηξε, μόνην δε την του ομοουσίου έπαινέσας έδέξατο. αύτη πρόφασις γέγονεν τους Ναυατιανούς πάλιν ευ πρά- 27 ζάντας ένδον των πόλεων τάς συναγωγάς ποιεϊσΰαι. ό γαρ βασιλεύς 28 &αυμάσας αυτών την προς τους οικείους κατά την πίστιν όμόνοιαν νόμω έκέλευεν των μεν οικείων κρατεΐν άδεώς ευκτήριων τόπων, έχειν δε και προνόμια τάς εκκλησίας αυτών, άπερ και οί της αυτού πίστεως εχουσιν. Οί δε προεστώτες των άλλων θρησκειών εκ της προς εαυτούς διαφω- 29 νιας εν καταγνώσει παρά τοις ύφ' εαυτούς λαοΐς έγεγόνεισαν, αμηχανία 10 vgl.Gen. Ι 1,7 f. MF = b

Λ

Cass.

Arm.

Syr.

Ι στιχονσιν Μ 1 | ως M r Syr. < b A Cass. Arm. 3 έκαστοι Μ1 F1 A 4 αύτοΐς 1 Christ. | ποιοΰσιν Μ 7 παλαιών + διδασκάλων Arm. 10 αυτών Arm. 11 της κακίας (= Arm.) < Cass. 14 αύτω Arm. (αύτω όιδόναι So?,.) αυτών b αυτόν A (suae fulri Cass.) < Syr. 15 άκριβοϋν (zu δεινοί) Ha. άκριβοΰντες b A Cass. 21 το < Μ1 22 εύκτενώς Μ 23 γραμμένων M 1 F1 24 δογμάτων < Arm. 25 μεμψάμενος + εύ&ύς Cass. 26 του Curt. 28 προς Arm. περί b Λ 30 άπερ] ώσπερ Arm. | ai Val. 31 θρησκειών (= Cass. Arm. Syr.)] εκκλησιών Μ (γρ. ορησκειών Μ') 32 υπό (?) Μ1 | Γ εαυτούς Μ έαυτοΐς b A

Kirchengeschichte V 10,16-1 l,7

5

ίο

ΐ5

20

25

285

τε και λύπη κατασχεθέντες άνεχώρουν, και γράμμασι τους οικείους παρ- 30 εμυϋοΰντο, παραινοΰντες μη άχΰεσϋαι εφ' οϊς πολλοί καταλιπόντες αυτούς τω όμοονσίφ προσέ&εντο · πολλούς γαρ είναι τους κλητούς, ολίγους δ' εκλεκτούς, όπερ ουκ ελεγον, ήνίκα το πολύ του λαού αύτοΐς εκ δυναστείας προσέκειτο. Άλλα μην ουδέ οι της ομοουσίου πίστεως των λυπηρών τελέως ήσαν 31 ελεύΰεροι· τα γαρ κατά Άντιόχειαν τους τη συνάδω παρόντας διέκρινεν. Αιγύπτιοι μεν γαρ και οί εξ Αραβίας και Κύπρου Παυλίνω συμπράττοντες 32 τον Φλαβιανόν εξωΰεΐσϋαι της Αντιοχείας ελεγον, οί δε εκ Παλαιστίνης 33 Φοινίκης τε και Συρίας υπέρ Φλαβιανοΰ συνειστήκεισαν. Τούτο μεν οίον τέλος εδέζατο, κατά χωράν έροϋμεν. υπό δε τους αυτούς 1 1 , 1 χρόνους, κα&' ους εν Κωνσταντινουπόλει τα των συνόδων έγίνετο, τάδε περί τα εσπερία μέρη έγένετο. Μάξιμος εκ των περί τάς Βρεττανίας 2 μερών επανέστη τη 'Ρωμαίων αρχή, και κάμνοντι Γρατιανω εις τον κατά Αλαμανών πόλεμον επιτίθεται, εν δε τη Ιταλία κομιδη νέου τυγχάνον- 3 τος Ούαλεντινιανοϋ την των πραγμάτων εϊχεν φροντίδα Πρόβος από υπάτων, την υπάρχων τότε χειρίζων αρχήν. Ίουστίνα δε ή του βασιλέως 4 Ούαλεντινιανοϋ μήτηρ τα Άρειανών φρονούσα ζώντος μεν του ανδρός ουδέν ειχεν βλάπτειν τους φρονοϋντας το όμοούσιον επειδή δε κομιδη 5 νέος ην ό υιός, καταλαμβάνουσα την Μεδιόλανον ταραχάς μεγίστας κατά του επισκόπου Αμβροσίου εκίνησεν, εις έζορίαν αυτόν πεμφϋηναι κελεύουσα. ως δε ό λαός άντειχεν ύπερβαλλόντως αγαπών τον Άμβρόσιον 6 και τοις ελκειν επί την εξορίαν σπουδάζουσιν άνϋίστατο, εν τοσούτω άγγέλλεται, ότι Γρατιανός δόλω του τυράννου Μαξίμου άνήρητο. εν φορείω γαρ κλίνην μιμουμένω και υπό ήμιόνων φερομένω κατακρυ- 1

3f.\1t. 22,14 6-10 vgl. So/. VII 11,2 11 V 15 13-20 vgl.Thdrt. V 12-13,1 15-17 vgl. Rufin. XI 12 17-23 vgl. Rufin. XI 15 S. 1020,20-1021,15 24 vgl. Philost. X 5 24 u. S. 286,6 Gratian wurde am 25. 8. 383 ermordet: die arianerfreundliche Politik lustinas begann aber erst zwei Jahre sp ter (385), vgl. Seeck V 168. 183. 201 f. 516; Stein 311. 314 •6-22 Cass. IX 20 8-10 Soz. VII 11,2 11-21 So/. VII 13,1 f.; Nikeph. XII 19,804 BC 11 ff. Ps.-Dion. 186,17f. (summarisch) 13-15 Ιο. Ant. fr. 186,1 17-24 Mich. Syr. S. 156 22 f. Soz. VII 13,4; Cass. IX 21,2 23-S. 286,9 So/. VII 13,8 f. 23-S. 286,13 Cass. IX 21,5-11 23-S. 286,6 Mich. Syr. S. 156 25-S. 286,2. 4-6 .Nikeph. XII 20. 805 CD MF = b

Λ (-20 Μεδιόλανον)

Cass. Arm.

Syr. (-10)

l κατεσχε&έντες A | παραμυ&οΰντο Α 4 έκ\ έζ αδίκου Arm. 6 οί < Α 8 Παυλίνω Arm. πάλιν b A < Cass. Syr. ('vereinigten sich (in der Forderung), da ') 10 Συρίας + vier weitere Provinzen So/. 11 έροϋμεν Cass. Arm. έρώ b A 12 f. τάδε - εγένετο < Arm. 13 βριττανίας Μ1 F 1 A (Arm.) 14 έπαναστάς Ιο. Ant. | και < Ιο. Ant. 15 άλαμάννων Μ ' 17 τότε < Cass. Arm. 19 βλάπτειν aus βλέπειν korr. M r | δε + ?ο mor io Cass. 22 αγαπών < Μ 1 23 αυτόν (lass. Arm. 24 μαζιμίνου Μ 1

286

5

ίο

is

2ο

25

Sokrates

φϋεϊς ό τον Μαξίμου στρατηγός Άνδραγάϋιος, προλέγειν τοις δορυφόροις κελεύσας, ως εϊη του βασιλέως Γρατιανοΰ γαμέτη, ύπαντα τω βασιλεΐ προ Λουγδούνου της εν Γαλλία πόλεως ποταμόν διαβαίνοντι. ό δε πι- 8 στεύσας την γαμετήν είναι τον δόλον ουκ έφυλάξατο, αλλ' ώσπερ τυφλός εις όρυγμα του πολεμίου εις τάς χείρας ένέπεσεν έκπηδήσας γαρ εκ του φέρετρου Άνδραγάϋϊος τον Γρατιανον διεχειρίσατο. τελευτα ούν εν 9 ύπατεία Μεροβαύδου και Σατορνίνου, βασιλεύσας έτη ιέ', ζήσας έτη κδ'. τοϋτο έπιγενόμενον έπαυσε την κατά Αμβροσίου της μητρός του βασιλέως 10 όργήν. Ούαλεντινιανός δε και άκων τη ανάγκη του καιρού πεισ&εϊς την Μαξίμου βασιλείαν προσδέχεται. τότε ό Πρόβος φοβη&εϊς την Μαξίμου 11 δύναμιν επί τα άνατολικώτερα μέρη άναχωρεΐν πειράται, εύϋύς ούν ως 12 ειχεν αναχωρεί από της Ιταλίας, και έπϊ την Ίλλυρίδα γενόμενος γήν εν Θεσσαλονίκη της Μακεδονίας διέτριβεν. Ό δε βασιλεύς Θεοδόσιος εν φροντίδι μεγίστη καϋίστατο, δύναμίν τε 12, 1 μεγίστην κατά του τυράννου ηύτρέπιζεν εύλαβούμενος, μη και τω νέω Ούαλεντινιανω ό τύραννος φόνον βουλεύσειεν. κατά ταύτόν δε και 2 πρεσβεία Περσών παρήν είρήνην παρά του βασιλέως αιτούσα, τότε δη 3 και προσγίνεται τω βασιλεΐ υιός 'Ονωριος τεχ&εϊς αύτω εκ της γαμέτης Πλακίλλης εν ύπατεία 'Ριχομηρίου και Κλεάρχου τη ενάτη του Σεπτεμβρίου μηνός, καϋ' ην ύπατείαν και Άγέλιος ό των Ναυατιανών έπίσκο- 4 πος μικρω πρότερον έτελεύτησεν. Τη δε έξης ύπατεία, ήτις ην Αρκαδίου Αύγουστου το πρώτον και Βαύ- 5 δωνος, τελευτήσαντος Τιμο&έου του επισκόπου Αλεξανδρείας Θεόφιλος την έπισκοπήν έκδέχεται. μετά ταύτα δε ένιαυτω ύστερον και Δημόφι- 6 λος ό της Άρειανής προεστώς θρησκείας τέλει του βίου έχρήσατο. Άρει- 1 όνοι δε Μαρΐνόν τίνα έπίσκοπον της οικείας αίρέσεως εκ Θράκης μεταστειλάμενοι αύτω την έπισκοπήν επέτρεψαν, αλλ' ουκ έχρόνισεν ό Μα- 8 ρινός' έπ' αύτω γαρ διηρέϋη ή Άρειανών ΰρησκεία, ως ύστερον λέξω.

9 L vgl. Rufin. XI 15 S. 1020,18-20 14-16 vgl. Philost. X 8 Const. 384 22-24 vgl. Cons. Const. 385 28 vgl. V 23

17-20 9. 9. 384, vgl. Cons.

*2 f. 6 f. Ιο. Ant. fr. 186, l 9 f. Mich. Syr. S. 156 9-13 Soz. VII 13,11 9 Nikeph. 808 C 14 f. 18 Soz. VII 14,1 14-16 Io. Ant. fr. 186,3 14-21 Cass. IX 21,15-17 16 f. Exe. de legal. 388,32-34 18f. Epit. 245; Mich. Syr. S. 157 20f. Soz. VII 14,2 22-5.287,2 Soz. VII 14,4; Cass. IX 22 24-S. 287,2 Epit. 257 27 f. Nikeph. XII 24, 816 MF = b

Cass. Arm.

2 εϊη + ή M r ή (?) Cass. (quia uxor.. .festinaret) (ως του βασιλέως εϊη γαμέτη Soz.) 6 (δι)έχρήσατο Arm. 7 μερογαύδου (γαυ durch Korr. M r ) b | δεκαπέντε F | ε'ικοσιτέσσαρα V 14 ό δε] τότε και ό Arm. tune igitur Cass. | μεγίστη Ιο. Ant. Cass. Arm. μεγάλη b 15 μεγίστην < Ιο. Ant. (πολλάς στρατιάς Arm.) 19 'Ριχομηρίου Cass. Arm. 1 -μηλίου b 21 μικρόν Μ 24 διαδέχεται Soz.

Kirchengeschichte V 11,7-13,6

:>

ίο

ι:,

2ο

2Γ>

so

287

Δωρόΰεόν τε αΰϋις εκ της Αντιοχείας της εν Συρία μεταπεμψάμενοι υπ' αύτώ έτάττοντο. Ό δε βασιλεύς έπϊ τον κατά Μαξίμου πόλεμον ήλαυνε, καταλιπών εν 9 τη Κωνσταντινουπόλει τον υϊόν Άρκάδιον βασιλεύοντα, καταλαβών τε την Θεσσαλονίκην ευρίσκει τους περί Ούαλεντινιανόν εν πολλή άϋυμία διάγοντας, ότι δι'ανάγκην τον τύραννον ως βασιλέα έδέζαντο. Θεοδόσιος 10 δε εν μεν τω φανερώ ούδέτερον έδείκνυεν (ούτε γαρ ή&έτει ούτε προσεδέχετο την Μαξίμου πρεσβείαν), ου μην ήνείχετο περιοραν τυράννου- 11 μένην την 'Ρωμαίων αρχήν προσχήματι βασιλικού ονόματος, άναλαβών ούν τάς δυνάμεις των στρατιωτικών ταγμάτων έπϊ την Μεδιόλανον έχώρει' εκεί γαρ έφ&άκει ό Μάξιμος. Υπό δε τον αυτόν χρόνον, κα&' δν ό βασιλεύς τω πολεμώ έσχόλαζεν, 13, Ι και οι εν Κωνσταντινουπόλει Άρειανοϊ ταραχήν κεκινήκασιν δι' έπινοίας τοιάσδε. φιλοϋσιν οί άνθρωποι λόγους πλάττειν περί ων ουκ επίστανται' 2 ει δε καί ποτέ προφάσεως έπιλάβωνται, μείζονας τάς περί ων βουλεύονται φήμας εξάπτουσιν, νεωτέρων άεϊ όρεγόμενοι πραγμάτων, τούτο δη 3 και τότε κατά την πόλιν έγίνετο · άλλος γαρ άλλο περί του μακράν γενομένου πολέμου πλάττοντες διεφήμιζον, αεί έπϊ το χείρον την ελπίδα λαμβάνοντες, και μηδενός έπιγινομένου κατά τον πόλεμον αυτοί ως τα κατ' 4 αυτόν ίστορήσαντες περί ων ουκ ήδεισαν έλεγον, ως ό τύραννος επικρατέστερος εϊη της βασιλέως δυνάμεως, και ότι τόσοι και τόσοι κατά την μάχην πεπτώκασιν, και ότι ό βασιλεύς όσον ούδέπω τω τυραννώ υποχείριος γίνεται, τότε δη και οί άρειανίζοντες εκ πά&ους κινούμενοι (σφό- 5 δρα γαρ ήνιώντο, ότι των ένδον εκκλησιών έκράτουν ο'ι παρ'αυτών πρότερον διωκόμενοι) τάς φήμας πολλαπλασίους είργάζοντο. έπεϊ δε ετέρα 6 τίνα των λεγομένων αυτούς τους πεπλακότας αυτά εις πίστιν ήγεν ούχ ως πεπλασμένων, αλλ' ως άλη&ώς γενομένων ων έπλασαν (οί γαρ ακοή παραλαβόντες διεβεβαιοΰντο προς τους λογοποιοΰντας μη άλλως έχειν ή ως παρ' αυτών άκηκόασιν), τότε δη άνα&αρρήσαντες οί άρειανίζοντες εις άλογον χωροΰσιν όρμήν, και την οΐκίαν του επισκόπου Νεκταρίου πυρ έμβαλόντες άνήλωσαν. 3 ff. vgl. Philost. X 8 10 nicht Mailand, sondern Aquileia war Ziel des Theodosius, dort wurde auch Maximus gefangengenommen und hingerichtet *3-6. 9-11 Ιο. Ant. fr. 186,3 3-11 So/. VII 14,1 3-13 Cass. IX 23,1-3 12-31 Epit. 247 12 ff. Mich. Syr. S. 156 f. 16-S. 288,12 So/. VII 14,5-7 20-S. 288,25 Cass. IX 23,3-11 29-31 Mich. Syr. S. 157 MF = b

A (von 5 τους an)

Cass. (au er 13-20) Arm.

5 εν Ιο. Ant. Cass. Arm. < h A 6 ότι < Arm. 8 την - ήνείχετο < Arm. 10 ούν Arm. ergo Cass. δε h A Soz. | στρατιωτών Μ1 | μεδιολάνων M ' 12 αυτόν + τοΰτον Arm. (Jerus.) 14 φιλοϋσιν + γαρ A 15 βουλεύονται Arm. βούλονται b A 25 f. έτερα τίνα] τεράστια Arm. 27 ων Α a b 31 ανάλωσαν Α

288

5

ίο

ΙΓ>

2ο

25

Sokratcs

Τούτο μεν δη τοιούτον έγένετο κατά την ύπατείαν Θεοδοσίου το δεύτερον και Κυνηγίου, του δε βασιλέως έπιόντος τω τυραννώ πυν&ανόμενοι την παρασκευήν οι υπό Μαζίμω ταττόμενοι ούτε την εκ της φήμης προσβολήν ενεγκεΐν ήδυνήοησαν, άλλα καταπτήζαντες δέσμιον αύτω τον τύpawov ένεχείρισαν δς άνηρέϋη εν τη αύτη ύπατεία εβδόμη και εικάδι του Αύγουστου μηνός. Άνδραγά&ιος δε ό του βασιλέως Γρατιανοΰ φονεύς της ήττης αισ&όμενος εις τον παρακείμενον ποταμόν ρίψας εαυτόν άπεπνίγη. Τότε ούν οί βασιλείς νικηφόροι έπϊ την 'Ρώμην έχώρουν ην δε και ό υιός 'Ονώριος συν αύτοις κομιδή νέος ων μετά γαρ την κατά Μαξίμου νίκην μεταπέπεμπτο αυτόν ό πατήρ εκ της Κωνσταντινουπόλεως, ήσαν ούν εν τη 'Ρώμη έπινικίους έορτάς έπιτελοΰντες, δτε και την εαυτού άγα&ότητα έπϊ Συμμάχου του από υπάτων ό βασιλεύς Θεοδόσιος επεδείζατο. ούτος γαρ ό Σύμμαχος πρώτος μεν ην της εν 'Ρώμη συγκλήτου, έ&αυμάζετο δε έπϊ παιδεύσει λόγων 'Ρωμαϊκών και γαρ αύτω πολλοί λόγοι συγγεγραμμένοι τη 'Ρωμαίων γλώσση τυγχάνουσιν. βασιλικόν ούν λόγον εις Μάξιμον έτι περιόντα γεγραφώς και διεζελϋών τω της κα&οσιώσεως έγκλήματι ένοχος ύστερον γέγονεν δια τούτο {δε} δεδιώς τον ϋάνατον τη εκκλησία προσέφυγεν. ό δε βασιλεύς ούτως ην περί τον Χριστιανισμόν ευλαβής, ως μη μόνον τους της αυτού πίστεως ιερείς ύπερτιμαν, αλλά γαρ και Ναυατιανούς τη αυτού πίστει παραπλήσια φρονοϋντας ασμένως προσεδέχετο. Λεοντίω γοΰν επισκοπώ της εν 'Ρώμη των Ναυατιανών εκκλησίας παρακαλοΰντι χάριν διδούς τον Σύμμαχον άπέλυσεν του εγκλήματος, συγγνώμης ούν άςΊω&εϊς ό Σύμμαχος τον άπολογητικόν λόγον εις τον αυτοκράτορα Θεοδόσιον εγραψεν. Ό μεν δη πόλεμος κατ' αρχάς μεγίστην άπειλήν έσχηκώς τελευτών ταχεΐαν εσχεν την κρίσιν, περί δε τον αυτόν χρόνον κατά την Συρίας l f. i. J. 388 2-5 vgl. Philost. X 8 5 f. 27.8.388, vgl. Cons. Const. 388 mit dem richtigen Datum V kol. Aug. = 28. 7. (vgl. Sceck V 216. 525; Stein 320) 9 vgl. Philost. X 9 Anf. 13 Symmachus wurde erst 391 Konsul (V 18,14) *2-19 Ιο. Ant. fr. 186,3 2ff. Ps.-Dion. 186,l9f- (summarisch) 2-8 Mich. Syr. S. 157 13-19 Suda κα&οσίωσις (K 122) III 11,10-13 14-24 Mich. Syr. S. 157 27-S. 289,6 Soz. VII 15,1 27-S. 289,20 Cass. IX 26 27 ff. Ps.-Dion. 186,26 f. (summarisch) MF = b

Λ

Cass.

Arm.

3 ουδέ Cast. 4 ήδυνήϋησαν M 1 Ιο. Ant. ε- Μ' F Λ 9 βασιλείς + Valentinianus κί Theodosius Cass. 10 Θεοδοσίου Arm. Ιο. Ant. 11 μεταπέπεμπτο Ha. (cvocaverat Cass., Imperf. Ann.) μεταπέμπεται b A 12 δτε + δη Ιο. Ant. 14 ην < Μ1 16 τυγχάνουσιν r + άχρι νυν Arm. 18 δε < M Cass. Arm. 20 αυτής Μ (suae fidei Cass. Arm.) 21 τη παραπλήσια Μ Cass. Arm. (vgl. S. 294,26) το όμοούσιον F A 24 nach εγκλήματος tenden/i ser /usatx. gegen die Novatianer Arm. (Conybeare 1915, 58) έπεϊ δε ό της 'Ρώμης επίσκοπος νόσων έτνγχανεν, τούτου ένεκεν ό Λεόντιος παρεκάλει τον βασιλέα 27 κατά 1 Μ (γρ. a. R.) Arm. περί b A in Cass.

1 14,1

2 3 4 5 6 Ί 8 9 10 15, 1

Kirchengeschichte V 13,7-16,3

Γ,

ίο

Γ>

2ο

2Γ>

289

Άντιόχειαν τάδε εγένετο. Παυλίνου τελευτήσαντος 6 υπ' αύτω λαός τον Φλαβιανόν έξετρέπετο, και δια τούτο παρασκευάζει χειροτονη&ήναι τον οικείου μέρους Εύάγριον. του δε ου πολύν έπιβιώσαντος χρόνον έτερος 2 εις τον τόπον αύτοϋ ούκέτι καϋίσταται, Φλαβιανοϋ τούτο κατασκευάσαντος. όσοι όέ τον Φλαβιανόν δια την παράβασιν άπεστρέφοντο των όρκων, κατ' 3 Ιδίαν τάς συναγωγάς έποιοΰντο. Φλαβιανός δε (το του λόγου) πάντα 4 λί&ον έκίνει ύφ' αύτω και τούτους ποιήσασ&αι, όπερ και μικρόν < ΰστερον> έξίσχυσεν κατεργάσασ&αι, την όργήν ϋεραπεύσας Θεοφίλου του της Αλεξανδρείας επισκόπου, δι'ού και κατήλλαξεν Δάμασον τον της 'Ρώμης έπίσκοπον. αμφότεροι γαρ προς Φλαβιανόν έχαλέπαινον ου μόνον δια 5 το έπιωρκηκέναι, αλλ' ότι και αιτίαν παρεΐχεν του χωρίζεσ&αι τους όμόφρονας. &εραπευ&εϊς ούν την όργήν Θεόφιλος, πέμψας τε Ίσίδωρον 6 πρεσβύτερον, καταλλάσσει λυπούμενον Δάμασον, λυσιτελεΐν ειπών δι' όμόνοιαν του λάου παριδεΐν το φϋάσαν Φλαβιανοϋ πλημμέλημα, ούτως 7 τε τω Φλαβιανω της κοινωνίας άποδο&είσης ό εν Αντιόχεια λαός κατά βραχύ προϊόντος του χρόνου την όμόνοιαν εστερξαν. τα μεν δη κατά 8 Άντιόχειαν τοιούτον έσχεν το τέλος· οί γαρ κατ'αυτήν Άρειανοϊ των εκκλησιών έξωϋηϋέντες εν προαστείοις της πόλεως τάς συναγωγάς έποιήσαντο. εν τοσούτω δε και Κύριλλον τον των Ιεροσολύμων έπίσκοπον 9 τελευτήσαντα Ιωάννης διαδέχεται. Κατά δε τον χρόνον τόνδε και εν τη Αλεξάνδρεια τοιούτο πά&ος εγέ- 16, νετο. τη του επισκόπου Θεοφίλου σπουδή βασιλέως έκέλευε πρόσταγμα λύεσ&αι τους εν Αλεξάνδρεια των Ελλήνων ναούς, και τούτο γίνεσ&αι τη Θεοφίλου φροντίδι. ταύτης της εξουσίας δραξάμενος Θεόφιλος παντοίος 2 εγένετο καϋνβρίσαι τα των Ελλήνων μυστήρια, και άνακα&αίρει μεν το Μι&ρειον, καταστρέφει δε το Σαραπεΐον. και τα μεν του Μι&ρείου φο- 3 νικά μυστήρια δημοσία έπόμπευε, τα δε του Σαράπιδος και των άλλων 1-3 vgl. Thdrt. V 23,2 9 und 13 Bischof von Rom war Siricius (384-399), nicht Damasus (366-384); /u den Vorg ngen vgl. Schw rt/ Ges. Sehr. 4,107-1 10 12 (Isidoros) vgl. Pall. dial. 6 S. 35,10-12 *3 Soz. VIII 3,5 7-14 vgl. So?.. VIII 3,3 f. 19 f. So/. VII 14,4; Ps.-Dion. 183.1 f. 21-S. 290,10 Soz. VII 15,21. 2I-S. 290,29 Cass. IX 27 21-24 Ps.-I)ion. 186,24-26 21 Nikeph. XII 25, 821 B 22-27 Mich. Syr. S. 161 f. 22-S. 290,19 Nikeph. 821 D 824 B MF = b

Λ

Cass. Arm.

3 μέρους + αύτοΐς Arm. πολύ Μ' | έτερος + δε Μ' + quidem (]ass. 4 καΰίατατο Μ Γ (factus... ext Cass.) | τούτον Α 5 τον aus των korr. Μ | τον όρκου Curt, (vgl. S. 327,1) 7 και2] κατά \1Γ | ύστερον F2 ("ass. Arm. < I) A 8 &εοφιλου + τότε Θεοφίλου Μ 1 9 δι'ού < Μ 1 δια Θεοφίλου Απα. κατήλλαξεν και ~ Μ Γ (η durch 1 1 Korr.) Ι κατήλλαξεν + τον Μ 17 το < Μ 18 έζωσ&έντες Α 24 φροντίδας Α 26 μί&ριον Μ' | σαράπιον Μ1 Σεραπεΐον Arm. Soz. Sarap'm; Cass. (Hss.) | μι&ρίου M1 27 Σεραπείου Arm. Serapi((li)s Cass.

290

.->

ίο

ΐ5

20

25

so

Sokrates

γέλωτος έδείκνυ μεστά, τους φαλλούς φέρεσϋαι κελεύσας δια μέσης της αγοράς, ταύτα ούτω γενόμενα όρώντες οι κατά την Άλεξάνδρειαν Έλ- 4 ληνες, και μάλιστα οί φιλοσοφείν έπαγγελλόμενοι, την λύπην ουκ ήνεγκαν, άλλα τοις πάλαι δραματουργη&εΐσιν προσέϋηκαν μείζονα, μια γαρ 5 ορμή εκ τίνος σννϋήματος κατά των Χριστιανών χωρήσαντες πάντα φόνον είργάζοντο' ήμύνοντο δε και οί Χριστιανοί, και παν κακόν έπηκολού&ει κακω, έως τε τοσούτου έξετάϋη ή μάχη, έως ου κόρος των φόνων το γινόμενον επαυσεν. άπώλοντο γαρ εν τη συμβολή των μεν Ελλήνων 6 ολίγοι, των δε Χριστιανών σφόδρα πολλοί, οί δε τραυματίαι εξ έκατέρου μέρους ήσαν αναρίθμητοι, φόβος εκ των γεγονότων εϊχεν τους έλληνί- 7 ζοντας δεδοικότας την του βασιλέως όργήν. πράξαντες γαρ α έδόκει 8 αύτοΐς και ταις μιαιφονίαις τον ϋνμόν άποσβέσαντες άλλος άλλαχή κατεκρύπτοντο, πολλοί δε και εκ της Αλεξανδρείας εφυγον κατά τάς πόλεις μεριζόμενοι. ων ήσαν οί δύο γραμματικοί Έλλάδιος και Αμμώνιος, 9 παρ'οϊς εγώ κομιδη νέος ων εν τη Κωνσταντινουπόλει έφοίτησα. Έλλάδιος μεν οΰν ιερεύς του Διός είναι ελεγεν, Αμμώνιος δε πιϋήκου. Ούτω δη του κακού κατασταλέντος συνελαμβάνοντο τω Θεοφίλω προς 10 την κατάλυσιν των ναών δ τε της Αλεξανδρείας έπαρχος και ό ηγούμενος του στρατιωτικού τάγματος, τα μεν ούν ιερά κατεστρέφετο, τα δε άγάλ- 11 ματα των ϋεών μετεχωνεύετο εις λεβήτια και εις ετέρας χρείας της Άλεξανδρέων εκκλησίας, του βασιλέως χαρισαμένου τους ΰ'εούς εις δαπανήματα των πτωχών, πάντας ούν τους ϋεούς συντρίψας ό Θεόφιλος εν 12 άγαλμα του πιϋήκου άχώνευτον τηρεΐσ&αι κελεύσας δημοσία προέστησεν, »ίνα« φησίν »χρόνου προϊόντος μη άρνήσωνται οί "Ελληνες τοιούτους προσκεκυνηκέναι ϋεούς«. έπϊ τούτω πάνυ άνιώμενον οϊδα Άμμώνιον 13 τον γραμματικόν, δς ελεγεν δεινά πεπον&έναι την Ελλήνων &ρησκείαν, ίνα μη και ό εις άνδριάς έχωνεύϋη, αλλ' έπϊ γέλωτι της Ελλήνων θρησκείας φυλάττεται. Έλλάδιος δε παρά τισιν ηΰχει, ως εννέα εϊη άνδρας 14 εν τη συμπληγάδι φονεύσας. Τα μεν ούν κατά την Άλεξάνδρειαν τότε τοιαύτα έγένετο. εν δε τω ναώ 17, του Σαράπιδος λυομένω και γυμνουμένω ηϋρητο γράμματα έγκεχαραγ30-S. 291,14 vgl. Rufin. XI 29; Α. Baldini, Rivista Storica dell'Antichit 15, 1985, 97-152 (l 13 f. 125-128) Ί9-22 Epit. 251 VII 15,10; Epit. 252 MF = b

19-29 Nikeph. 825 BC 20-22 Mich. Syr. S. 162 30-S. 291,29 Cass. IX 29; Nikeph. XII 26

30-S. 291,2 Soz.

A Cass. Arm.

l μεστά < Arm. 7 γινόμεν M 1 9 τραυματεΐαι M 1 17 τω < A 23 του πιϋήκου Cass. τοΰδε τον &εοΰ b Α &εοΰ τίνος Arm. 24 μη < Μ' | άρνήσονται Μ' 28 φυλάττηται Μ'' F Α 31 Σεραπείου Arm. Serapidis Cass. | λυομένω και γυμνουμένω (Arm.) λυομένου και γυμνουμένου b Α (του ναοΰ του Σ. λυομένου Epit., του ναοΰ τούτου τότε κα&αφουμένου Soz.) | εΰρητο Λ

Kirehcngcschichte V 16,3-18, l

5

ιο

ι.-,

20

25

3ο

291

μένα τοις λίΰοις των καλουμένων ιερογλυφικών ήσαν δε οι χαρακτήρες σταυρών έχοντες τύπους, τούτους όρώντες Χριστιανοί τε και "Ελληνες 2 τη ιδία έκάτεροι ΰρησκεία προσηρμόζοντο. Χριστιανοί μεν γαρ σημεϊον του κατά Χριστόν σωτηριώδονς πάΰους είναι λέγοντες τον σταυρόν οίκεΐον είναι τον χαρακτήρα ενόμιζον. "Ελληνες δε »τί κοινόν Χριστώ 3 και Σαράπιδι«, έλεγον, »ει 6 σταυροειδής χαράκτη ρ άλλο μεν Χριστιανοις, άλλο δε "Ελλησιν ποιείται το σύμβολον;« τούτων δε άμφισβητου- 4 μένων τίνες των Ελλήνων τω Χριστιανισμώ προσελΰόντες, τα ιερογλυφικά τε γράμματα επισταμένοι, διερμηνεύοντες τον σταυροειδή χαρακτήρα έλεγον σημαίνειν ζωήν επερχομένην. τοϋτο πλεΐον οί Χριστιανοί 5 εις την οϊκείαν ΰρησκείαν άρπάσαντες άλαζονικώτερον διετέϋησαν. ως 6 δε και δι' ετέρων γραμμάτων ιερογλυφικών εδηλοϋτο τέλος εξειν το του Σαράπιδος ιερόν, οτε σταυροειδής φανή χαρακτήρ (τούτον γαρ είναι την επερχομένην ζωήν), πολλώ πλείους προσήρχοντο τω Χριστιανισμώ και τάς αμαρτίας εξομολογούμενοι εβαπτίζοντο. Τα μεν ούν επί τω σταυροειδεΐ χαρακτήρι γενόμενα τοιαύτα άκήκοα. 1 εγώ δε ου φημι τους Αιγυπτίων ιερείς τα περί του Χρίστου προγινώσκοντας άποτυπώσαι το σταυροειδές γράμμα, ει γαρ το περί της ειςτον 8 κόσμον καΰόδου 'μυστήριον ην άποκεκρυμμένον από των αιώνων και από των γενεών', ως φησιν ό απόστολος, και ελα&εν τον άρχοντα της πονηρίας διάβολον, πολλώ μάλλον τους ύπηρέτας αυτού ιερείς Αιγυπτίων τοϋτο διέφυγεν. αλλ' ή πρόνοια παρεσκεύασεν τούτο γενέσΰαι επί τη 9 του γράμματος ζητήσει, όπερ και εν τω άποστόλω Παύλω επέδειξεν πρότερον. και γαρ εκείνος υπό του ΰείου πνεύματος σοφός γεγονώς, τη 10 όμοια μεϋόδω προς Αθηναίους χρησάμενος πολλούς εις την πίστιν προσήγαγεν, οτε τα επί τω βωμώ γεγραμμένα άναγνούς τω ϊδίω λόγω προσήρμοσεν. ει μη άρα τις λέγοι ενηργηκέναι τον του ϋεοΰ λόγον εις τους 11 Αιγυπτίων ιερείς ώσπερ έπϊ του Βαλαάμ και επί του Καϊάφα· και γαρ εκείνοι άκοντες περί των άγαΰών προεφήτευσαν. Τοσαϋτα μεν περί τούτων ειρήσΰω. ό δε βασιλεύς Θεοδόσιος έπ'ολίγον 18, 1 κατά την Ίταλίαν διατρίψας μέγιστα την 'Ρωμαίων ώνησε πόλιν, τα μεν \9 f. Kol. 1,26

26 f. Ad. 17,23

28 vgl. Num. 23,7 ff.

*7-10 Fpit. 252 9-14 Soz. VII 15,10 Epit. 278 30-S. 293,2 Nikeph. XII 22 MK = b

Λ

Cass.

vgl. to. 11,50 f.

30-S. 293,3 Cass. IX 24

30-S. 292,28

Arm.

l των καλουμένων Ιερογλυφικών Cass. Arm. So/, τω καλουμένω ιερογλυφικά b A 2 όρώντες + oi A 3 προσηρμόζοντο: η durch Korr. Μ Γ 5 τι F Cass. 6 Σερά- Cass. Arm. 9 γράμματα < Arm. 12 και < Μ1 13 Σερά- Cass. Arm. 14 πολλώ < Arm. 17 τα < Μ1 Μ Γ | προγινώσκοντάς + τι Μ Γ 19 καΰόδου Μ Γ (+ αύτοϋ) Cass. Arm. κα&1 όλου Μ F Α 21 πολλώ] πόσω έτι Arm. 25 μετήγαγεν Μ Γ 27 λέγει Μ' 28 γαρ 1

ίο

ΐΓ>

2ο

2r>

3ο

Sokrates

τω δούναι, τα δε τω περιελεΐν. και γαρ πολλά έφιλοτιμήσατο, και πε- 2 ριεΐλεν διττήν αίσχύνην της πόλεως, μίαν μεν τήνδε. ήσαν εξ αρχαίου 3 κατά την μεγίστην 'Ρώμην οίκοι παμμεγέϋεις, εν οϊς ό τη πόλει χορηγούμενος άρτος έγίνετο, οι τε προϊστάμενοι τούτων, οι μάγκιπες τη 'Ρωμαίων γλώσση καλούνται, προϊόντος του χρόνου ληστήρια τους οίκους πεποίηντο. ως γαρ ήσαν οί των οίκων μυλώνες κατά βά&ους την ϋέσιν έχοντες, 4 κατά το πλευρόν εκάστου οικήματος καπηλεία κατασκευάσαντες, πόρνας τε εν αύτοΐς προστησάμενοι, δι' αυτών έλοχώντο πολλούς, τους μεν τη χρεία της τροφής εΐσιόντας, τους δε και δι'άκρασίαν αισχρας ηδονής· εκ 5 γαρ τίνος μηχανής εκ του καπηλειού εις τον μυλωνά ένέπιπτον. και τούτο έπασχαν μάλιστα οί ξένοι τη 'Ρώμη έπιδημοϋντες· ήναγκάζοντό τε οί 6 άλόντες εν τοις μυλώσιν έργάζεσ&αι, πολλοί τε κατεγήρασαν εν αύτοΐς μη συγχωρη&έντες ΰπεξελΰεΐν, τοις τε οίκείοις εαυτών του τεϋνηκέναι δόξαν παρεσχηκότες. εν τη παγίδι ταύτη των στρατιωτών τις του βασιλέως 7 Θεοδοσίου ένέπεσεν. επει δε ό στρατιώτης κατάκλειστος τω μυλώνι γενόμενος εξελΰεΐν ουκ ήφίετο, σπασάμενος ην είχε παραξιφίδα τους κωλύοντας διεχρήσατο' οι δε φόβω κρατη&έντες τον στρατιώτην απέλυσαν, γνούς ταύτα ό βασιλεύς τους μάγκιπας μεν έτιμωρήσατο, τους δε ληστο- 8 δόχους οίκους εκείνους καταστραφήναι έκέλευσεν. Μίαν μεν δη τοιαύτην αίσχύνην ό βασιλεύς περιεΐλεν της βασιλευούσης 9 πόλεως, έτερον δε τοιαύτην. ει ήλω επί μοιχεία γυνή, ου διορθώσει, άλλα προσϋήκη της αμαρτίας έτιμωροϋντο την πταίσασαν. εν γαρ πορνειω 10 στενω κατάκλειστον ποιήσαντες άναιδώς έποίουν πορνεύεσ&αι, κώδωνας τε σείεσ&αι κατά τον καιρόν της άκα&άρτου πράξεως έποίουν, όπως αν μη λανΰάνη τους παριόντας το γινόμενον, αλλ'εκ του ήχου των σειομένων κωδώνων ή έφύβριστος τιμωρία τοις πασιν γνωρίζηται. ταύτα ουκ ήνεγ- II κεν ό βασιλεύς πυ&όμενος την αναιδή συνή&ειαν, αλλά κατέλυσεν τα σεΐστρα (ούτω γαρ ώνομάζετο τα τοιαύτα πορνεία) τοις άλλοις ύποπίπτειν νόμοις τάς άλούσας επί μοιχεία κελεύσας. Τοιούτων μεν δη φαυλότατων και έφυβρίστων δύο πραγμάτων ό βασι- 12 λεύς Θεοδόσιος την 'Ρωμαίων πόλιν έλευ&έραν πεποίηκεν. κατάστησα- 13 μένος δε καλώς και τα άλλα πράγματα καταλείπει μεν εν τη 'Ρώμη Ού2-19 vgl. G. Chr. Hansen, Sitzungsber. der Akad. der Wiss. der DDR 14 G, Berlin 1987, 17-22 Ί-29 Mich. Syr. S. 157 MF = b

Λ

Cass.

Arm.

l πολλά + ην a Arm. 3 τη πόλει] τω πλή&ει Arm. universal dvitati Cass. 4 έγένετο A | μάγκηπες Μ F 1 5 πεποίηντο Ha. -ται b A fccerunt Cass. ''machten' (Imperi.) Arm. 11 ξένοι '! 15 κατάκλειστος + εν Arm. 17 κρατηϋέντες Arm. deicnti Cass. των γινομένων b A 19 έκέλενε A 20

·2ο

25

Sokratcs

Ταύτα παρά του Εύδαίμονος άκουσας εγώ τη γραφή τηδε παραδοΰναι 10 έ&άρρησα. ως γαρ πολλάκις εφην, πασαν σπουδήν παρ'εκάστου των ειδότων έ&έμην μαν&άνειν τα πράγματα και ακριβώς έρευναν, ίνα μη έξω της άληΰείας τι γράφοιμι. εγώ δε προς τον Εύδαίμονα »πότερον« εφην »ή συμβουλή σου, ώ πρεσβύτερε, {ει} συνήνεγκεν τη εκκλησία ή μη, &εός αν ειδείη · ορώ δε ότι πρόφασιν παρέσχε του μη έλέγχειν αλλήλων τα αμαρτήματα μηδέ φυλάττειν το του αποστόλου παράγγελμα το λέγον 'μηδέ συγκοινωνείτε τοις έργοις τοις άκα&άρτοις του σκότους, μάλλον δε και ελέγχετε'.« Περί μεν ούν τούτων αύτάρκως ειρήσ&ω. άξιον δε ηγούμαι μη άμνημό- 20, νευτα καταλιπεΐν και τα παρά τοις άλλοις γενόμενα, φημϊ δη Άρειανοΐς και Ναυατιανοϊς και τοις από Μακεδονίου και Εύνομίου τάς προσωνυμίας εϊληφόσιν. ή γαρ εκκλησία διαιρε&εΐσα επί τη άπαξ γενομένη διαιρέσει 2 ούχ ϊστατο, αλλά στραφέντες κα&' εαυτών πάλιν έχώρουν, και μικρας και ευτελούς προφάσεως λαβόμενοι αλλήλων διεχωρίζοντο. όπως μεν ούν 3 και πότε και δι'ας αιτίας έκαστοι και εις εαυτούς διαιρέσεις πεποίηνται, προϊόντος του λόγου δηλώσομεν. τοϋτο δε ιστέον, ως ό βασιλεύς Θεό- 4 δόσιος ούδένα τούτων έδίωκε, πλην ότι τον Εύνόμιον εν Κωνσταντινουπόλει επί οικίας συνάγοντα και τους συγγραφέντας αύτω λόγους έπιδεικνύμενον ως ταϊς διδασκαλίαις πολλούς λυμαινόμενον εις εξορίαν πεμφϋηναι έκέλευσεν. των μέντοι άλλων ούδένα ούτε έσκυλλεν ούτε αύτω κοι- 5 νωνήσαι ήνάγκαζεν, αλλ' εκάστους συνεχώρει κατά τους ιδίους τόπους συνάγεσΰαι και δοξάζειν τα του Χριστιανισμού, ως καταλαβεΐν έκαστοι την περί αυτού δόξαν ήδύναντο. και τους μεν άλλους έξω των πόλεων 6 συνεχώρησεν ευκτήριους οίκους κατασκευάζειν, Ναυατιανούς δε ως όμόφρονας τη αυτού πίστει εντός των πόλεων τάς εαυτών εκκλησίας ΰαρροΰντας έχειν έκέλευσεν, ως μοι και πρότερον εϊρηται. περί ων μνημο- 1 νεϋσαι μικρά εύκαιρον είναι ηγούμαι, άναλαβόντας βραχύ.

2 vgl. Ι 1,3. Π 1,5

8 f. Eph. 5,11

18-21 vgl. Philost. X 6

*6-9 Nikeph. 837 Λ 10 Nikeph. 837 B XII 29 18-21 Soz. VII 17,1 Ml· = b

A

Cass. (von 10 an)

27 V 10,27 f.

10-S. 295,16 Cass. IX 36

10-27 Nikeph.

Arm.

l τηδε < Arm. 4 πότερον Arm. πρότερον b A 5 συμβολή M' | ει < Arm. ή (?) M ' | συνήνεγκέ + τι A | ή + ει b 6 παρέσχε Arm. -ες b A 8 άκα&άρτοις Arm. (NT Orig.) άκάρποις b A (NT sonst) 10 f. άμνηνεντα καταλιεΐν Μ 1 11 τοίς άλλοις] των των αιρέσεων ηγεμόνων Arm. 14 ϊσταντο Μ 1 | αλλ'οι ? | (άπο) στραφέντες Arm. σνστραφέντες ? (congregabantur Cass.) oi διαιρεϋέντες V 22,81 16 πεποίηνται Ha. divisi sunt Cass. πεποίηντο b A 21 εσκυλεν b A 24 αύτοϋ Arm. αυτών b A 25 οίκους] τόπους Arm. 26 συμφωνοΰντας Arm. | αύτοΰ] αυτών Arm.

Kirchengeschichte V 19,10-21,10

.->

ίο

is

2ο

25

295

Της εν Κωνσταντινουπόλει των Νανατιανών εκκλησίας επί έτη τεσσα- 21, 1 ράκοντα προέστη Άγέλιος από των Κωνσταντίου χρόνων έως εις το έκτον έτος της βασιλείας Θεοδοσίου, ως που και πρότερον έμνημόνευσα. τελευτών δε χειροτονεί εις τον τόπον εαυτού Σισίννιον έπίσκοπον, δς πρε- 2 σβύτερος μεν ην των υπ' αύτω ταττομένων, έλλόγιμος δε άλλως και υπό Μαξίμου του φιλοσόφου άμα Ίουλιανω τω βασιλεΐ τα φιλόσοφα παιδευΰείς. του δε λαού των Ναυατιανών μεμψαμένου την χειροτονίαν, ότι 3 μη μάλλον Μαρκιανόν έπ'ευλάβεια έκπρέποντα έχειροτόνησεν, δι'δν έπϊ Ούάλεντος οι Ναυατιανοϊ ατάραχοι μεμενήκεσαν, ό Άγέλιος την του λαού παραμυϋήσασ&αι λύπην βουλόμενος έπιχειροτονεΐ τον Μαρκιανόν. και 4 μικρόν ραΐσας της νόσου πρόεισιν εις την έκκλησίαν, και προσεφώνει δι' εαυτού ειπών »Μαρκιανόν μεν« φησίν »έχετε μετ' έμέ, μετά δε Μαρκιανόν Σισίννιον.« ταύτα προειπών και μικρόν χρόνον έπιβιούς έτελεύτη- 5 σεν. Μαρκιανοΰ τοίνυν επισκόπου των Ναυατιανών κα&εστώτος διηρέϋη και ή αυτών εκκλησία εξ αιτίας τοιαύτης. Σαββάτιός από Ίου- 6 δαίων χριστιανίσας, υπό Μαρκιανοΰ προς την του πρεσβυτέρου προβληθείς άξίαν ουδέν ήττον τη Ιουδαϊκή προλήψει δουλεύειν έσπούδαζεν, συν δε τούτω και της επισκοπής ώρέγετο δράζασΰαι. προσλαβών ούν 1 της έπιϋνμίας εαυτού συνίστορας δύο πρεσβυτέρους Θεόκτιστον και Μακάριον την καινοτομη&εΐσαν έπϊ της βασιλείας Ούάλεντος του πάσχα έορτήν εν Πάζω κώμη της Φρυγίας, ως μοι και πρότερον εϊρηται, διεκδικεΐν έβουλεύετο. και πρότερον μεν προκαλύμματι χρώμενος τη ασκήσει 8 της εκκλησίας ύπανεχώρει, λυπεΐσΰαι λέγων προς τινας- ύπονοεΐν γαρ αυτούς μη άξιους είναι της των μυστηρίων κοινωνίας, προϊων δε και φανερός έγίνετο κατ' ιδίαν συνάγειν βουλόμενος. ταύτα γνούς ό Μαρκιανός 9 έμέμφετο μεν την έπϊ τη χειροτονία πλάνην, ότι ούτως κενοδόξους άν&ρώπους εις το πρεσβυτέριον προηγάγετο, και δυσφορών έλεγεν βέλτιον 10 είναι έπ' άκάν&αις τε&εικέναι τάς χείρας τάς εαυτού ή δτε τους περί Σαβ3 384, vgl. IV 9,3. V 12,4

22 IV 28,17

*1-14 So/. VII 14,2 f.; Nikeph. XII 36? 869 AB 15-S. 297,2 So/. VII 18,1-6 15 ff. Epit. 259 16-S. 297,2 Cass. IX 37 (zum Teil verk rzend) 26-S. 296,1 Ps.-Dion. 192,5-8 (summarisch) 28 Mich. Syr. S. 158 Ml· = h

Λ

Cass.

Arm.

l της auf Ras. von 8 Buchstaben M ' 2 προέστη] προβληθείς έκράτησεν Arm. των < Μ' Ι Κωνσταντίου Hussey -τίνου b A (iass. Ann. 4 δς + και Α 6 τω βασιλεΐ < Arm. 12 Μαρκιανόν2] εκείνον Arm. τούτον Soz. 13 προσώπων Μ 1 | χρόνον έπιβιούς Arm. ~ h Α 16 σαβάτιος Λ (so stets im folgenden) | τις Cass. Arm. So/. 19 της + παρ'αυτών Arm. 22 Παζουκώμη Soz. 25 φανερός \1Γ Cass. Arm. (δήλος Soz.) φανερώς Μ' F A 29 εΓναι Cass. (fuissνών και άρκτωων της οικουμένης μερών παραφυλάττουσιν έκκλησίαι καί >τινες των κατά την έωαν τόπων, ου ένεκεν έπι του παρόντος καλώς 26 >εχειν πάντες ήγήσαντο, και αυτός δε τη υμετέρα άγχινοία άρέσειν ύπε>σχόμην, ίνα, όπερ δ'αν κατά την 'Ρωμαίων πόλιν Ίταλίαν τε και Άφρικήν, >{καϊ} άπασαν Αϊγυπτον, Σπανίας, Γαλλίας, Βρεττανίας, Λίβυας, δλην /Ελλάδα, Άσιανήν τε διοίκησιν και Ποντικήν και Κιλικίαν μια και συμ>φώνω φυλάττεται γνώμη, ασμένως τούτο και ή υμετέρα προσδέξηται >σύνεσις, λογιζόμενη ως ου μόνον πλείων εστίν κατά τους προ- 27 >ειρημένους τόπους εκκλησιών άριΰμός, αλλά και ως τούτο μάλιστα κοινή >πάντας όσιώτατόν εστίν βούλεσ&αι, όπερ και δ ακριβής λόγος άπαιτεΐν >δοκει, και ούδεμίαν μετά της Ιουδαίων επιορκίας εχειν κοινωνίαν.« Τοιαύτα μεν ή του βασιλέως επιστολή. Τεσσαρεσκαιδεκατϊται 28 δε φασιν υπό Ιωάννου του αποστόλου την παρατήρησιν της τεσσαρεσκαιδεκάτης παραδεδόσΰαι αύτοϊς, οι δε κατά την 'Ρώμην και τα εσπερία

2 f. vgl. los. Ant. lud. Ill 10,5 V.C.HI 19,1, vgl. oben I 9,4 I f .

7 τίνες: die Audianer, vgl. Kpiph. haer. 70,9

14-25 Eus.

•26-5.300,8 So/. VII 19, I f . MF = b A Cass. Arm. 3 Ιουδαϊκής < Cass. Arm. | αρχαιολογίας durch Korr. M' 6 ποιουντες ? celebrasse Cass. 8 f. αυτός γαρ Κωνσταντίνος < Arm. 13 μέρος + ει δει λέγειν Arm. 14 τε1 (=1 9)] τις Μ Γ δε Kus. enim Cass. < Arm. | τε2 (— I 9 Fus.)J μεν b A 15 της οικουμένης μερών Ι 9 Arm. Eus. ~ b A 16 ov (= Eu.s.)J ων I 9 Eus. (J) 17 άπαντες Eus. < Ann. | ημετέρα A 19 και < 1 9 Arm. Eus. Σπανίαν Arm. Ισπανίας \l· F A | βριττανίας Μ 1 F 21 φνλάττεσ&αι b A | προσδέξεται Μ 1 22 ως ου μόνον Ι 9 Arm. Eus. μη μόνον ως b Α | ό των Ι 9 Arm. Eus. | εϊρημένονς \ 23 τόπους + των Α 26 τοιαύτα b Cass. Arm. τοιαύτη Α \ εϊχεν \rm. | τεσσάρια- Μ 1 27 δ'εφασαν Arm.

300

Sokrates

μέρη τους αποστόλους Πέτρον και Παϋλον την εκεί παραδεδωκέναι συνή&ειαν λέγουσιν. αλλ' ουδείς μεν τούτων εγγραφον έχει παρασχεΐν την 29 περί τούτων άπόδειξιν ότι μέντοι εκ συνηϋείας τινός μάλλον κατά χώρας, , επιτελείται ή του πάσχα εορτή, έκεΐ&εν τεκμαί5 ρομαι.

ίο

ΐ5

20

25

Ουδεμία των θρησκειών τα αυτά εϋη ψυλάττει, καν την αυτήν περί του 30 ΰείου δόξαν άσπάζηται. και γαρ οι της αυτής πίστεως οντες διαφωνοϋσι 31 περί τα εϋη προς εαυτούς' διό μικρά περί των κατά τάς εκκλησίας εϋών παρα&έσ&αι ουκ άκαιρον. Αντίκα τάς προ του πάσχα νηστείας άλλως παρ' άλλοις φυλαττομένας 32 εστίν εύρεΐν. οι μεν γαρ εν 'Ρώμη τρεις προ του πάσχα εβδομάδας πλην σαββάτου και κυριακής συνημμένας νηστεύουσιν. οι δε εν Ίλλυριοΐς 33 και όλη τη Ελλάδι και οι εν Αλεξάνδρεια προ εβδομάδων εξ την προ του πάσχα νηστείαν νηστεύουσιν, τεσσαρακοστήν αυτήν όνομάζοντες. άλλοι δε παρά τούτους {άλλοι} προ επτά της εορτής εβδομάδων της νη- 34 στείας αρχόμενοι και τρεις μονάς πενϋημέρους εκ διαλειμμάτων νηστεύοντες ουδέν ήττον και αυτοί τεσσαρακοστήν τον χρόνον τούτον καλοΰσιν, και ϋαυμάσαι μοι επεισι, πώς ούτοι περί τον άριϋμόν των ήμερων δια- 35 φωνοϋντες τεσσαρακοστήν αυτήν όνομάζουσιν, και άλλος άλλον λόγον της ονομασίας εύρεσιλογοϋντες άποδιδόασιν. εστίν δε εύρεΐν ου μόνον περί 36 τον άρι&μόν των ημερών διαφωνοΰντας, αλλά και την άποχήν των εδεσμάτων ούχ όμοίαν ποιούμενους, οι μεν γαρ πάντη εμψύχων άπέχονται, οι δε των εμψύχων ιχϋϋς μόνους μεταλαμβάνουσι, τινές δε συν τοις ιχϋύσι 37 και των πτηνών άπογεύονται, εξ ύδατος και αυτά κατά τον Μωυσέα γεγενήσΰαι λέγοντες, οι δε και άκροδρύων και ωών άπέχονται, τινές δε 38 και ξηρού άρτου μόνου μεταλαμβάνουσιν, άλλοι δε ουδέ τούτου, έτεροι 39 δε άχρις ενάτης ώρας νηστεύοντες άδιάφορον εχουσιν την έστίασιν, άλλως

111. πλην σαββάτον: vgl. aber § 58

24 vgl. Lev. 1 1,9

*3-S. 302,21 Nikeph. XII 34 6-8 Mich. Syr. S. 158 Mich. Syr. S. 158 20-S. 301,4 Mich. Syr. S. 158 f. Ml· = b

Λ

Cass.

10-17 So/. VII 19,7

11-16

Arm.

1 Πέτρον και Παϋλον Cass. Arm. παΰλον και πέτρον ~ b A (Soz.) 2 έχειν παράσχων A1 4 ώσπερ εφην Arm. | και Arm. 6 το αυτό φυλάττει έ&ος Arm. easdem... serrare sollemnitates Cuss. \ ήΰη M ' | αυτήν M r (Cass.) Arm. αύτοΰ b A 6 f. τον ΰείου Arm. τούτων b Α των αυτών M r 7 άσπάζηται δόξαν ~ Arm. 8 πε/οζ' < Λ1 Arm. | 1 ή&η Μ | των] τα Λ | κατά τάς] της Arm. 15 άλλοι- tilgt Christ. (< Cass.) oi Anonymus 17 χρόνον τούτον zweimal M 1 20 εύρενσιλογονντες Μ 1 21 ήμερων Arm. νηστειών b A | αΐδεσμάτων M 1 23 ίχ&ύων μόνων M r Arm. (+ μετά την νηστείαν) 25 ο/] άλλοι Arm. 27 νηστεύσαντες Arm. | άδιάφορον Cass. Arm. διάφορον b A | την έστίασιν durch Korr. M r (au er -σιν) | άλλη Arm.

Kirchcngcschichte V 22,28-5«

Γ)

ίο

15

20

25

30 l

τε παρ' άλλοις φύλοις και μυρίαι συνήΰειαι ούσαι τνγχάνονσιν. και 40 επειδή ουδείς περί τούτου έγγραφον έχει δεϊξαι παράγγελμα, δήλον ως και περί τούτου τη εκάστου γνώμη και προαιρέοει επέτρεψαν οι απόστολοι, ϊνα έκαστος μη φόβω μηδέ εξ ανάγκης το άγα&όν κατεργάζοιτο. Τοιαύτη μεν και περί νηστειών διαφωνία κατά τάς εκκλησίας εστίν, 41 περί δε συνάξεων ετέρα τοιαύτα, των γαρ πανταχού της οικουμένης 42 εκκλησιών εν ημέρα σαββάτων κατά πασαν εβδομάδος περίοδον επιτελουσών τα μυστήρια οί εν Αλεξάνδρεια και οί εν Ρώμη εκ τίνος αρχαίας παραδόσεως τούτο ποιεΐν παρητήσαντο. Αιγύπτιοι δε γείτονες όντες 43 Άλεξανδρέων και οί την Θηβαΐδα οίκοΰντες εν σαββάτω μεν ποιούνται συνάξεις, ούχ ως έϋος δε Χριστιανοΐς των μυστηρίων μεταλαμβάνουσα μετά γαρ το εύωχηϋηναι και παντοίων εδεσμάτων εμφορηϋηναι περί 44 εσπέραν προσφέροντες των μυστηρίων μεταλαμβάνουσιν. αύϋις δε εν 45 Αλεξάνδρεια τη τετράδι και τη λεγομένη παρασκευή γραφαί τε άναγινώσκονται και οί διδάσκαλοι ταύτας ερμηνεύουσιν, πάντα τε τα συνάξεως γίνεται δίχα της των μυστηρίων τελετής, και τούτο εστίν εν Αλεξάνδρεια 46 εΰος άρχαϊον και γαρ Ώριγένης τα πολλά εν ταύταις τοις ήμέραις φαίνεται επί της εκκλησίας διδάξας. όστις σοφός ων διδάσκαλος και κατιδών 47 ότι το αδύνατον του νόμου Μωυσέως άσϋενεϊ προς το γράμμα άποδοϋηναι, τον περί του πάσχα λόγον εις ΰεωρίαν άνήγαγεν, εν πάσχα μόνον 48 άλη&ινον γεγενήσϋαι λέγων, όπερ ό σωτήρ επετέλεσεν, ενεργή σας κατά των αντικειμένων δυνάμεων δια του προσομιλήσαι τω σταυρω, τροπαίω τούτω κατά του διαβόλου χρησάμενος. εν τη αύτη δε Αλεξάνδρεια 49 άναγνώσται και υποβολείς άδιάφορον είτε κατηχούμενοί είσιν είτε πιστοί, των πανταχού εκκλησιών πιστούς εις το τάγμα τούτο προβαλλομένων. "Εγνων δε εγώ και έτερον ε&ος εν Θεσσαλία γενόμενον κληρικός εκεί 50 ην νόμω γαμήσας, πριν κληρικός γένηται, συγκα&19 vgl. Rom. 8,3 *6-13 Soz. VII 19,8 Mich. Syr. S. 159 MF = b

A Cass.

9-15 Mich. Syr. S. 159

26-S. 302,7 Epit. 264

26-S. 302,4

Arm.

l συνήΰειαι Cass. παρατήρησις Arm. ahiai h A 3 ίπέταξαν Α | απόστολοι + δι' έγκράτειαν Arm. 4 μη φόβω < Μ 1 μη φόβω των νόμων Arm. 15 ταύτας Μ Γ Cass. 1 Γ 1 ταύτα Μ F Α | και πάντα τα της Μ 17 πολλά] αυτά (?) Μ | ταύταις} ταις Μ 1 | τοις ήμέραις ταύταις ~Arm. 19 άποδο&ηναι < Cass. 20 μόνον < Arm. 22 δι'αυτόν Arm. | τον] τούτο Α 23 τούτο (?) Μ' 25 τάγμα} πράγμα Μ' 26 κάγώ Λ Cass. | γενόμενον Ha. (vgl. S. 302,9) γενόμενος h A 27 τη Ιδία γυναικί \rm. \ ην ην Ha. (Arm.) ην Μ1 F ην Μ' Α (ην νόμω ήκτο γυναίκα Kpit.) | πριν - γένηται} λαϊκός ων Arm. (προ του κλήρου Kpit.) | γένηται + μετά το κληρικός γενέσϋαι F A (και μετά κλήρον Kpit.) + Ras. von 4 Buchstaben M (αύτη? και?) + είτα τη γυναικί M r | συγκαϋευδήσας + αύτη Μ' F A

302

ί

ιο

15

20

25

so

Sokrates

ενδήσας άποκήρυκτος γίνεται, των εν ανατολή πάντων γνώμη άπεχομένων και των επισκόπων, ει και βούλοιντο, ου μην ανάγκη νόμου τούτο ποιούντων πολλοί γαρ αυτών εν τω καιρώ της επισκοπής και παΐδας εκ της νόμιμης γαμέτης πεποιήκασιν. άλλα του μεν εν Θεοσαλία εΰους αρχηγός Ηλιόδωρος, Τρίκκης της εκεί γενόμενος , ου λέγεται πονήματα ερωτικά βιβλία, α νέος ων συνέταξεν και Αιϋίοπικά προσηγόρευσεν. φυλάσσεται δε τούτο το εΰος εν Θεσσαλονίκη και αυτή Μακεδονία και Ελλάδι, και άλλο δε ε&ος εν Θεσσαλία οϊδα γινόμενον εν ταϊς ήμέραις του πάσχα μόνον βαπτίζουσι, διό σφόδρα πλην ολίγων οι λοιποί μη βαπτισ&έντες άποϋνήσκουσιν. Εν Αντιόχεια δε της Συρίας ή εκκλησία άντίστροφον έχει την &έσιν ου γαρ προς ανατολάς το ϋνσιαστήριον άλλα προς δύσιν όρα. εν Ελλάδι δε και εν Ίεροσολύμοις και Θεσσαλία τάς εν ταϊς λυχναψίαις εύχάς παραπλησίως τοις εν Κωνσταντινουπόλει Ναυατιανοϊς ποιούνται, όμοίως δε και εν Καισαρεία της Καππαδοκίας και εν Κύπρω εν ημέρα σαββάτου και κυριακής άεϊ περί έσπέραν μετά την λυχναψίαν οι πρεσβύτεροι και επίσκοποι τάς γραφάς έρμηνεύουσιν. οι εν Έλλησπόντω Ναυατιανοϊ ούχ ομοίως κατά πάντα τοις εν Κωνσταντινουπόλει ποιούνται τάς εύχάς, παραπλησίως δε κατά πολλά τη κρατούση εκκλησία, κα&όλου μέντοι πανταχού και παρά πάσαις ΰρησκείαις των ευχών ουκ εστίν εύρεϊν συμφωνούσας άλλήλαις δύο επί το αυτό. πρεσβύτερος εν Αλεξάνδρεια ου προσομιλεΐ· και τούτο αρχήν ελαβεν, αφ' ου Άρειος την έκκλησίαν έτάραξεν. εν 'Ρώμη παν σάββατον νηστεύουσιν. Εν Καισαρεία της Καππαδοκίας τους μετά το βάπτισμα ήμαρτηκότας εξωΰοϋσι της κοινωνίας ως Ναυατιανοϊ· το αυτό δε και Μακεδονιανοϊ εν Έλλησπόντω ποιοϋσιν και οί εν Ασία Τεσσαρεσκαιδεκατΐται. οι Ναυατιανοϊ οί περί Φρυγίαν διγάμους ου δέχονται, οί δε εν τη Κωνσταντινουπόλει ούτε φανερώς {ου} δέχονται ούτε φανερώς έκβάλλουσιν, εν δε τοις έσπερίοις μέρεσι φανερώς δέχονται. Αίτιοι γαρ, ως ηγούμαι, της τοιαύτης διαφωνίας οί κατά καιρόν των εκκλησιών προεστώτες γεΐσ&αι προήρηνται, ουκ όφείλουσιν ημέρας μόνον και μήνας παρατηρεΐν, άλλα και τα άλλα, όσα ό Χριστός υπό νόμον γενόμενος επραττεν Ίουδαϊκώς ή ύπέμεινεν υπό Ιουδαίων αδικούμενος ή ευεργετών τους πάντας τυπικώς κατειργάζετο. εν πλοίω είσελ&ών έδίδασκεν, εις άνώγεον οϊκη- 75 μα το πάσχα εύτρεπισϋήναι εκέλευσεν, ονον δεδεμένην λυϋήναι προσέ20 ταττεν, τον βαστάζοντα κεράμιον ύδατος σημεΐον έδίδου τοις εις το πάσχα σπουδάζουσιν, και άλλα όσα μυρία εν εύαγγελίοις γέγραπται. και του- 76 των ουδέν σωματικώς παραφυλάττειν σπουδάζουσιν οι δια έορτήν δικαιωϋήναι νομίζοντες. ου γαρ τις των διδασκάλων εκ πλοίου ποτέ την δι- 77 δασκαλίαν πεποίηται, ουκ εις άνώγεον τις οίκημα εκ παντός τελέσαι το 25 πάσχα έσπούδασεν, ουκ ονον δεδεμένην ζητήσαντες αΰ&ις έπέλυσαν, ου κεράμιον ύδατος βαστάσαι τινϊ επέτρεψαν, ίνα τα σύμβολα πληρω&η· ταύτα γαρ και τα τοιαύτα Ιουδαϊκά μάλλον ήγήσαντο. Ιουδαίοι γαρ τα 78 συμβαίνοντα {εν} τοις σώμασι μάλλον ή ταΐς ψυχαΐς σωζειν σπουδάζουσιν διό και ένοχοι τη κατάρα γίνονται, ότι τον νόμον Μωυσέως εν τύποις, ου

16 vgl. Gal. 4,4 18 Mt. 13,2 par. 20 Mk. 14,13; Lk. 22,10

18f. Mk. 14,15; Lk. 22,12

19Mt.21,2

*10f. So/.VII 18,9 MF = h A Arm.

8 λόγον < Μ1 11 άλλα + και Α 12 εκείνον Μ1 | μόνον < Arm. 13 τόπους Arm. 14 όλως + μόνον Arm. 15 και] ή Arm. (vgl. S. 305,2) 16 επραττεν Ίονδαϊ'κώς Arm. ~ b A 18 κατηργάζετο M' F | άνώγεων A | οίκημα] αύτω Arm. 21 μυρία δσα ~ Arm. 24 άνώγεων Α | οίκημα < Arm. 25 ζητήσαντες Ha. δήσαντες b λύσαντες Α (aus λή- korr.) Arm. 26 πλη&η Μ1 27 yap1 < Α | ήγήσαν Μ1 ήγήσατο Arm. 28 συμβαίνοντα] σύμβολα Val., unn tig | εν < Arm. | τοΓς] ταΐς Α 29 yivov Μ"

Kiivhengeschichte V 22,70-23,6

305

μην προς άλήϋειαν έκλαμβάνονσιν. οί δε φίλοι τοις Ίουδαίοις ταύτα μεν 79 εις ΰεωρίαν άνάγονσιν, περί δε ήμερων και μηνών ασπονδον αίροΰνται πόλεμον, την περί τούτων ΰεωρίαν πατήσαντες, ως εξ ανάγκης και αυτούς 80 κατά τούτο το μέρος όμοια Ίουδαίοις καταδικάζεσ&αι, την εκ της κατάρας 5 ψήφον αύτοΐς επιφέροντας.

ίο

ι Γ,

20

25

Άλλα περί μεν τούτων έζαρκεΐν ηγούμαι· έπαναδράμωμεν δε εις το 81 προκείμενον, ου μικρόν έμπροσ&εν πεποιήμεϋα μνήμην, ως ή εκκλησία διαιρεϋ'εΐσα ουκ ενέμεινε τη πρώτη γενομένη διαιρέσει και ως οί διαιρεΰέντες καΰ' εαυτών πάλιν έχώρουν, μικρας τε και ευτελούς προφάσεως λαβόμενοι αλλήλων διεχωρίζοντο. Ναυατιανοϊ μεν ούν, ως εφην, δια 82 την του πάσχα έορτήν διηρέοησαν και περί τούτου ου μίαν μόνην διαίρεσιν εχουσιν άλλοι γαρ άλλως κατά επαρχίας ου μόνον περί μηνός, αλλ' ήδη και περί εβδομάδος ημερών και περί έτερων ευτελών διαφερόμενοι πή μεν διακρίνονται, πή δε και έπιμίγνυνται. γίνονται δε και εν Άρεια- 23, 1 νοΐς διαιρέσεις δι'αίτιον τοιαύτην. Αί καϋ' έκάστην παρ' αύτοΐς έριστικαί ζητήσεις εις άτοπα τίνα τους λόγους αυτών προήγαγον, έπεί γαρ εν τη εκκλησία πεπίστευται ό ϋεός 2 πατήρ είναι υίοΰ του λόγου, ζήτημα ένέπεσεν εις αυτούς, ει δύναται και προ του ύποστήναι τον υίόν ό ϋεός καλεΐσ&αι πατήρ, έπεί γαρ τον του 3 &εοϋ λόγον ουκ εκ πατρός γεννασΰαι, αλλ' εξ ουκ όντων ύποστήναι έδόζαζον, περί το πρώτον και άνωτάτω κεφάλαιον σφαλέντες είκότως περί ψιλού ονόματος εις άτοπον φιλονεικίαν εξέπεσον. Δωρόϋεος μεν ούν 4 εκ της Αντιοχείας υπ' αυτών μετασταλείς έλεγεν μη δύνασ&αι πατέρα είναι ή καλεϊσϋαι μη ύφεστώτος υίοΰ. Μαρίνος δε, δν εκ Θράκης 5 προ Δωρο&έου κεκλήκεισαν, ευκαίρου δραξάμενος αφορμής (έλυπεΐτο γαρ ότι αυτού Δωρόθεος προεκέκριτο) του εναντίου λόγου προΐστατο. δια τούτο γίνεται εις αυτούς διαίρεσις, και χωρισ&έντες δια το προλεχ&εν 6 λεξείδιον κατ' ιδίαν έκάτερος τάς συναγωγάς έποιοΰντο, των υπό Δωρόΰεον ταττομένων κατά τους οικείους τόπους μεινάντων, οί δε άκολουϋή-

7-10 vgl. V 20,2

Ι Ο Υ 21,5

*14-S. 306.11 So*. VII 17.9-14 Άρειανός (A 3834) I 347,4-25 MF = I) A

Cass. (von 14 an)

14-S. 307,10 Cass. \\ 40

14-S. 306.10 Suda

Arm.

1 φίλοι τοις 7ου

2ο

25

Sokrates

σαντες Μαρίνω ιδίους κατασκευάσαντες ευκτήριους οίκους τάς συναγωγάς έποιοϋντο, λέγοντες τον πατέρα, αεί είναι πατέρα και μη ύφεστώτος υίοϋ. έκαλοΰντο δε ούτοι Ψαϋυριανοί, ότι Θεόκτιστός τις ψαονροπώλης, 7 Σύρος το γένος, διαπύρως τω λόγω τώδε συνίστατο, έπηκολούϋησεν δε 8 αύτοΐς και Σεληνας ό των Γότΰων επίσκοπος, άνήρ έπίμικτον έχων το γένος' ΓότϋΌς μεν ην εκ πατρός, Φρύξ δε κατά μητέρα, και δια τούτο άμφοτέραις ταΐς διαλέκτοις έτοίμως κατά την έκκλησίαν εδίδασκεν. και 9 ούτοι δε μικρόν ύστερον διηρέϋησαν, Μαρίνου προς Άγάπιον διενεχ&έντος, δν αυτός εις έπισκοπήν της Εφέσου προβέβλητο. ούτοι δε ου περί 10 ϋρησκείας, άλλα περί προεδρίας μικροψυχήσαντες έπολέμουν άλλήλοις, των Γότ&ων προσϋεμένων τω Άγαπίω. διό πολλοί των υπ'αύτοΐς κλη- II ρικών, μισήσαντες την εκ κενοδοξίας τεχ&εΐσαν μάχην αύτοΐς, άποστάντες αυτών τη όμοουσίω πίστει προσέϋεντο. Άρειανοϊ μεν δη έπϊ είκοσι πέντε έτη χωρισϋέντες αλλήλων ύστερον 12 έπϊ της βασιλείας του νέου Θεοδοσίου κατά την ύπατείαν του στρατηλάτου Πλίνΰα, της Ψαϋυριανών οντος αίρέσεως, πεισ&έντες της φιλονεικίας έπαύσαντο και ήνώϋησαν, ώσπερ νόμον όρίσαντες μηδέποτε μνημονεϋσαι του κεφαλαίου δι'δ έχωρίζοντο. τούτο δε εν μόνη τη Κωνσταντινουπό- 13 λει ποιήσαι δεδύνηνται' οί γαρ εν ταΐς άλλοις πόλεσιν, εϊπου και τυγχάνουσιν οντες, έπιμένουσι χωριζόμενοι. Τοσαΰτα μεν και περί της εν Άρειανοΐς διαιρέσεως . αλλά μην ουδέ οί από Εύνομίου αδιαίρετοι μεμενήκασιν αυτός μεν γαρ 24,1 Εύνόμιος ήδη πρότερον Εύδοξίου του χειροτονήσαντος αυτόν έπίσκοπον Κυζίκου κεχώριστο, πρόφασιν λαβών ότι Αίτιον τον αυτού διδάσκαλον έκβλη&έντα ου προσεδέχετο, οί δε απ' αυτού εις διάφορα διηρέοησαν. πρώτον μεν γαρ Θεοφρόνιός τις Καππαδόκης, υπό Εύνομίω τα εριστικά 2 παιδευϋεϊς και παχυμερώς τάς Αριστοτέλους Κατηγορίας και το Περί ερμηνείας νοήσας, συντάξας βιβλία, Περί γυμνασίας νου έπέγρα15 i. J. 419

22-25 vgl. IV 13,1

*22-25 Nikeph. XII 29, 837 D - 840 Λ 24 f. Soz. VI 26,7 25-S. 307,4 Nikcph. XII 30, 840 I) - 841 B 26-S. 307,10 Soz. VI 26,4 26-S. 307,4 Soz. VII 17,2-4 MF = b Λ (-4 συνίστατο)

Cass.

Arm.

2 είναι αεί ~ Arm. (τον πατέρα άεϊ είναι πατέρα Soz.) 3 του νιου So/. 5 Σελινας Arm. Soz. Σελενας Suda Selenaas Cass. | γό&ΰων Μ' 6 γόϋϋος Μ' | μεν + γαρ Μ Γ | ων Arm. 7 έκκλησίαν] αϊρεσιν αυτών Arm. 11 γό&&ων Μ 13 προσέΰεντο + 'and ucrc settled in our most holy church being re-ordained by archbishop Nectarius' Arm. Η είκοσι πέντε Val. λε Μ τριάκοντα πέντε F Cass. So/, τριάκοντα Arm. 15 βασιλείας Cass. Arm. νπατείας b | του-} αυτόν του Arm. 16 οντες Μ 1 F 20 έτι μένουσι Arm. 21 τοσαΰτα Arm. τοιαύτα b haecCass. \ εΐρήσ&ω Arm. 25 προσεδέχοντο b 26 εύνομίου M r Arm. (υπ'αΰτω διδασκάλω Soz.) | αιρετικά Arm. 28 a Cass. Arm. | γυμνασίας νου Arm. Soz. της γυμνασίας του νου b

Kirc:hengeschic:hte V 23,6-25,3

.->

ιο

15

20

2,r>

307

if/εν, προσοχϋίσας τοις εαυτόν όμοϋρήσκοις ως άποστατήσας αυτών έκβέ- 3 βληται, και παραουνάζας αύτοΐς αφ' εαυτού έπώνυμον αϊρεσιν καταλέλοιπεν. και εν τη Κωνσταντινουπόλει δε Ευτύχιος τις εκ ψυχρού ζητήματος 4 έχωρίσοη των Εύνομιανών και νυν τάς συνάξεις κατ' ιδίαν ποιείται. ονομάζονται μεν ούν οι μεν Θεοφρονίω άκολουϋήσαντες Εύνομιο&εοφρο- 5 νιανοί, οί δε Εύτυχιω Εύνομιοευτυχιανοί. όποια δε ψυχρά ρήματα 6 εστίν, περί ων διαφέρονται, παραδοΰναι τη ιστορία ουκ άξιον είναι κέκρικα} ϊνα μη εις ετέρα αποκλίνω τον λόγον, πλην ότι το βάπτισμα παρεχάραξαν ου γαρ εις την τριάδα, αλλ' εις τον του Χρίστου βαπτίζουσι ΰάνατον. Γέγονεν δε επί χρόνον τινά και εν Μακεδονιανοΐς διχόνοια, Εύτροπίου 7 μεν πρεσβυτέρου ίδια συνάγοντος, Καρτερίου δε μη συναινοΰντος αύτω. "Ισως δ'αν και άλλαι τινές εϊεν ϋρησκεΐαι εκ τούτων γινόμεναι εν ταϊς 8 άλλαις των πόλεων, εγώ δε εν τη Κωνσταντινουπόλει τάς διατριβάς 9 ποιούμενος, εν ή έτέχϋην τε και άνετράφην, τα εν αύτη γενόμενα πλατύτερον διηγούμαι, ότι τινά τούτων και αυτοψία ιστόρησα και ότι λαμπρότερα τα ένταΰ&α γενόμενα και άξια μνήμης κα&έστηκεν. Ταϋτα μεν ούν ου κατά τον αυτόν χρόνον, αλλά κατά διαφόρους συνέβη γενέσ&αι καιρούς, ει δε σοι φίλον ονόματα διαφόρων μαν&άνειν αίρέ- 10 σεων, τω έπιγραφομένω Άγκυρωτώ βιβλίω, δ συνέταξεν δ Κυπρίων επίσκοπος Έπιφάνιος, εντυγχάνων διδάσκου. Περί μεν δη τούτων άποχρώντως ειρήσϋω. τα δε δημόσια πράγματα 11 πάλιν έταράττετο εξ αιτίας τοιαύτης, κατά τα εσπερία μέρη γραμματι- 25, l κός τις ονόματι Ευγένιος, 'Ρωμαϊκούς παιδεύων λόγους, άφεις τα παιδευτήρια εν τοις βασιλείοις έστρατεύετο και άντιγραφεύς του βασιλέως καϋίστατο. δια δε το είναι έλλόγιμος πλέον των άλλων τιμώμενος την τύχην 2 μετρίως ουκ ήνεγκεν, αλλά συνεργόν λαβών Άρβογάστην, δς εκ της μι- 3 κρας Γαλατίας ορμώμενος στρατιωτικού μεν τάγματος ήγεμών ετύγχανεν ων, τον δε τρόπον χαλεπός και μιαιφονώτατος εις τυραννίδα άπέκλινεν. 9 f. vgl. Philost. X 4 23-S. 309,13 vgl. Philost. XI 2 Hauptakteur, Kugenius nur seine Marionette, vgl. 8 16

27 Arbogast war nat rlich der

*5f. 11 f. Nikeph. 841 I) 9f. Mich. Syr. VII 7 S. 152 11-16 Cass. IX 41 14-21 Nikeph. 844 D 22-S. 308,11 Cass. IX 45,1-5 23-28 Kpit. 275; Nikeph. XII 39, 880 B 23 ff. Ps.-Dion. 187,5-7 (summarisch) 23-S. 308,3 Mich. Syr. VII 9 S. 163 27-S. 308,2 vgl. Soz. VII 22,4 MV = h \ (von 11 χρόνον an) Cass.

Arm.

l προσοχ&ίσας + δε Μ Γ 5 f. έννομο- b (beide Male) Kunom(i)o-... Eunomo- Cass. 8 ότι] o M 1 13 γενόμεναι Arm. 17 ένταν&α Arm. εν αύτη b A Cass. 19 γενέ Μ1 r 22 περί - εΐρήσ&ω < Arm. | δη tilgt \l | τούτων \Γ < b A 25 καθίστατο Arm. -ται b A eralque Cass. 27 Arbogastum Cass. Άργοβάστ(ην) Arm. Άργαβάστης Kpit. (Άροναγάστην Soz.) 29 ων < M | εις τυραννίδα άπέκλινεν < Arm,

308

,ϊ

ιο

ι Γ,

•20

2Γ>

Sokrates

βουλεύουσιν ούν αμφω φόνον κατά του βασιλέως Ούαλεντινιανοΰ, τους 4 έπικοιτωνίτας ευνούχους ύπεισελ&όντες. οι δε υποσχέσεις μειζόνων ή 5 εϊχον αξιωμάτων δεξάμενοι κα&εύδοντα τον βασιλέα άπέπνιξαν. 6 εύϋύς γνούς ό Ευγένιος εγκρατής των τοις έσπερίοις μέρεσι πραγμάτων γενόμενος έπραττεν όσα εικός ην υπό τυράννου γίνεσ&αι . ταύτα άκουσας ό βασιλεύς Θεοδόσιος αύϋις εν φροντίσιν μεγί- Ί σταις καυτότατο, δευτέρων αγώνων των μετά Μάξιμον προκειμένης όδοΰ. συγκροτήσας ούν τάς στρατιωτικάς δυνάμεις και τον υίόν 'Ονώριον άνα- 8 γορεύσας βασιλέα εν τη εαυτού τρίτη ύπατεία και Άβουνδαντίου τη δεκάτη του Ίαννουαρίου μηνός, αύϋΐς επί τα εσπερία μέρη μετά σπουδής έπορεύετο, καταλιπών αμφότερους τους υιούς εν τη Κωνσταντινουπόλει βασιλεύοντας, άπιόντι δε αύτω επί τον κατά Ευγενίου πόλεμον πλείστοι 9 των πέραν του "Ιστρου βαρβάρων έπηκολού&ουν, συμμαχεΐν κατά του τυράννου προαιρούμενοι. ου πολλού δε διαγενομένου χρόνου 10 τάς Γαλλίας κατέλαβεν συν δυνάμει πολλή· εκεί γαρ ηύτρεπίζετο έχων και αυτός στρατού μυριάδας πολλάς. Γίνεται ούν συμβολή περί τον ποταμόν τον καλούμενον Φρίγδον [δς 11 απέχει}. κα&' δ μεν ούν μέρος 'Ρωμαίοι προς 'Ρωμαίους συνεπλέκοντο, ισόπαλος ην ή μάχη

ίο

ΐ5

20

25

Το μεν έπίταγμά σου, ω ιερέ του &εοϋ αν&ρωπε Θεόδωρε, εν πέντε τοις προλαβοϋσι βιβλίοις διεπονησάμε&α, ως οϊόν τε την από των Κωνσταντίνου χρόνων εκκλησιαστικήν ίστορίαν συγγράψαντες. ϊσ&ι δε ημάς μη έσπουδακέναι περί την φράσιν, έννοήσαντας ως, ει σπουδάσαιμεν καλλιλεξία χρήσασ&αι, ίσως μεν και άποπεσούμεΰα του σκοπού, ει δε και έπιτευξόμεΰα, ου τοιαύτα πάντως δυνησόμε&α γράφειν, οία τοις παλαιοΐς συγγραφεϋσιν εϊρηται, δι' ων αϋξειν τε και χείρονα ποιεΐν νομίζοιτο αν τις τα πράγματα, έπειτα δε και ουδαμώς οικοδομήσει τους πολλούς και ΐδιώτας ό λόγος, οι τα πράγματα βούλονται μόνον εΐδέναι, ου την λέςΊν ως καλώς συγκειμένην ϋαυμάσαι. ίνα μη ούν άμφοτέροις άνόνητος ή πραγματεία γένηται, τοις μεν εύπαιδεύτοις, ότι μη αξία τη παλαιά φράσει συγκρίνεσ&αι, τοις δε ΐδιώταις, ότι μη δύνανται έφικέσ&αι των πραγμάτων καλυπτομένων υπό της κομψείας του λόγου, την σαφεστέραν μεν δοκοΰσαν, ταπεινοτέραν δε φράσιν επετηδεύσαμεν. Αρχόμενοι δε όμως του έκτου βιβλίου εκείνο προλέγομεν, ότι των επί της ημετέρας ηλικίας γενομένων άπτόμενοι δεδοίκαμεν ήδη, μη ουκ άρέσκοντα τοις πολλοίς δός~ωμεν γράφειν, ή ότι κατά την παροιμίαν το άληΰές εστί πικρόν, ότι μη συν έγκωμίω τα ονόματα ων φιλοΰσι παραλαμβάνομεν, ή ότι μη τάς πράξεις αυτών μεγαλύνομεν. και οι μεν των εκκλησιών ζηλωταϊ καταγνώσονται, ότι μη τους επισκόπους λέγομεν θεοφιλέστατους ή άγιωτάτους ή τα τοιαύτα, άλλοι δε και φιλοπραγμονήσουσιν εσΰ' δτε, ότι μη τους βασιλείς ΰειοτάτους και δέσποτας, και όσα χρηματίζειν είώ&ασιν, όνομάζομεν. εγώ δε και εκ των τοις παλαιοΐς γεγραμμένων παραστήσαι έχων και δεικνύναι δυνάμενος, ως ό δούλος 20 f. vgl. Arethas Sor. min. 72 (II 109,5 Westerink) M8-21. 22-S. 311,1 Mich. Syr. VIII 1 S. 164 MF = b

A Arm.

3 λόγος ς' Μ 4 άν&ρωπε τον &εοΰ ~ Α 5 τοις < Μ' 7 έαπουδακότας Μ' 9 πάνr τα Α 15 δύναται b A (korr. M ) 20 δόζομεν F 21 ή Arm. 22 μεγαλννωμεν Μ1 27 παραστήσαι Ha. παραστήσειν b A παράστησιν oder eher παραίτησιν Arm. | ό < Μ1 και Μ Γ

pr. l 2 3 4 5

6

1 8 9

Kirchengeschichte VI pr. 1-1,8

:>

ίο

15

20

25

3 Il

παρ' αύτοΐς έζ ονόματος εϊω&εν τον δεσπότην καλεΐν, δια την των πραγμάτων χρείαν, παρ'ούδέν το αξίωμα ΰέμενος και τοις νόμοις της ιστορίας πειϋ'όμενος, οι την των πραγμάτων άπαιτοΰσιν διήγησιν κα&αράν και άληϋη και παντός άπηλλαγμένην επικαλύμματος, έπ'αυτήν βαδιοΰμαι λοιπόν την έξήγησιν, α τε αυτός έ&εασάμην συγγραφών α τε παρά των έωρακότων ήδυνήϋην μα&εϊν, δοκιμάζων τάλη&ές εκ του μη παραλλάττειν κατά την άπαγγελίαν τους διηγουμένους αυτά. έπιπόνως δε μοι το άλη&ές 10 εγνωρίζετο πολλών τε και διαφόρων άπαγγελλόντων και των μεν παρεΐναι λεγόντων τοις πράγμασι, των δε πάντων μάλλον άξιούντων είδέναι. Του δη βασιλέως Θεοδοσίου τελευτήσαντος εν ύπατεία Όλυβρίου και 1,1 Προβίνου τη έπτακαιδεκάτη του Ίαννουαρίου μηνός οϊ αυτού υίοϊ την 'Ρωμαίων αρχήν διαδέχονται, και Άρκάδιος μεν των έωων, 'Ονώριος δε των έσπερίων είχε το κράτος, των εκκλησιών δε κατά τούσδε τους χρό- 2 νους προειστήκεισαν εν μεν τη βασιλευούση 'Ρώμη Δάμασος, εν δε Άλεζανδρεία Θεόφιλος, των δε περί τα Ιεροσόλυμα Ιωάννης έκράτει, Φλαβιανός δε την Άντιοχέων είχε, κατά δε την Νέον 'Ρώμην Κωνσταντινούπολιν Νεκτάριος είχε τον ΰρόνον, καϋά και εν τω προλαβόντι ήμϊν βιβλίω ίστόρηται. Περί δε την όγδόην του Νοεμβρίου μηνός εν τη αύτη ύπατεία το σώμα 3 Θεοδοσίου κομισϋεν τη νενομισμένη κηδεία ό υιός έτίμα Άρκάδιος. ουκ 4 εις μακράν δε μετά ταύτα τη είκάδι εβδόμη του αυτού μηνός και ό στρατός παρήν ό άμα τω βασιλεΐ Θεοδοσίω κατά του τυράννου στρατεύσας. ως ούν ό βασιλεύς Άρκάδιος κατά το είωϋός προ των πυλών άπήντησεν 5 τω στρατω, τηνικαϋτα και οι στρατιώται 'Ρουφΐνον τον υπάρχον του βασιλέως άπέκτειναν. ύπωπτεύετο γαρ εις τυραννίδα ό 'Ρουφΐνος και δόζαν 6 εϊχεν, ως αυτός εϊη τους Οΰννους το βάρβαρον εϋνος έπικαλεσάμενος εις την 'Ρωμαίων αρχήν, και γαρ ήσαν κατ' εκείνο του καιρού Άρμενίαν τε 7 καί τίνα μέρη της έωας κατατρέχοντες. καϋ' ην μεν ούν ήμέραν ό 'Ρου- 8

5-9 vgl. Thuk. I 22,2 14 Siricius, nicht Damasus 17 V 8,12 19 f. 8. 11. 395, vgl. Marc. Com. 395; Chron. Pasch. 566,1-3 (προ ε' ίδων No.) 21 f. 27. 11. 395, vgl. M re. Com. 395; Chron. Pasch. 566,4f.; Philost. XI 3 27 f. vgl. Philost. XI 8 S. 138,5 •10-28 Cass. X l 12-17 Soz. VIII 1,1 I9f. Epit. 279 24-28 Soz. VIII l,2f. 24-27 Ps.-Dion. 188,15-17 (summarisch) 25-28 \ikeph. XIII l, 924 B MF - b A

Cass. (10-28)

Arm.

2 τοις - ιστορίας Arm. τη των νόμων ιστορία b Α 6 ήδυνήΰημεν Μ' F Α | παραλλάττειν + τάλη&ές εκ του μη παραλλάττειν Arm. 8 διφόρων Μ 11 ιζ Μ (Arm.) | Ιανουαρίου Μ' | την + των A Arm. 17 ήμΐν βιβλίω Arm. ~ b A 1 9 < 5 e < A ' igitur Cass. 20 άποκομισϋέν Epit. delatum Cass. 21 κ^Μ (Arm.) 22 Θεοδοσίω τω βασιλεΐ ~ Arm. (cum imperatore Th. Cass.)

3 l2

Γ,

ίο

ΙΓ>

2ο

Sokrates

φίνος άνήρητο, κατ' αυτήν και ό των Νανατιανών επίσκοπος Μαρκιανός έτελεύτησεν, και διαδέχεται την έπισκοπήν Σισίννιος, ου και ανωτέρω έμνημονεύσαμεν. 'Ολίγον δε διελ&όντος χρόνου και Νεκτάριος ό της Κωνσταντινουπόλεως επίσκοπος έτελεύτησεν εν ύπατεία Καισαρίου και Αττικού περί την εικάδα έβδόμην του Σεπτεμβρίου μηνός, εύϋύς ούν σπουδή περί χειροτονίας επισκόπου έγένετο, και άλλων άλλον έπιζητούντων, περί τε τούτου πολλάκις προτε&είσης βουλής τέλος εδοξεν εκ της Αντιοχείας μεταπέμπεσ&αι Ίωάννην τον της εκκλησίας πρεσβύτερον. φήμη γαρ έκράτει περί αυτού, ως εϊη διδακτικός εν ταύτω και έλλόγιμος. ολίγου ούν διαδράσαντος χρόνου ψηφίσματι κοινω πάντων όμοΰ, κληρικών τέ φημι και λαϊκών, ό βασιλεύς αυτόν Άρκάδιος μεταπέμπεται. δια δε το αξιόπιστου της χειροτονίας παρήσαν εκ βασιλικού προστάγματος πολλοί τε και άλλοι επίσκοποι και δη και ό της Αλεξανδρείας Θεόφιλος, όστις σπουδήν έτίϋετο διασϋραι μεν την Ιωάννου δόξαν, Ίσίδωρον δε υπ' αύτω πρεσβύτερον προς την έπισκοπήν προχειρίσασ&αι, δν πάνυ ήγάπα, ότι υπέρ αύτοϋ ποτέ κινδυνώδες έπίταγμα άνεδέξατο. τι δε τούτο εστίν, λεκτέον. Ήνίκα ό βασιλεύς Θεοδόσιος προς τον τύραννον ήγωνίζετο ΜάςΊμον, Θεόφιλος δια Ισιδώρου ξένια πέμπων βασιλεΐ δισσάς αύτω έπιστολάς ένεχείρισεν, έντειλάμενος προσενεγκεΐν τω νικήσαντι και τα δώρα και τα γράμματα, τούτοις διακονούμενος ό Ισίδωρος καταλαβών την 'Ρώμην

l V 10,10

4-6 27. 9. 397

4-12 vgl. Thdrt. V 27,1

*l-3 Soz. VIII 1,9; Nikcph. 925 I) 4-8 Soz. VIII 2,1 4-S. 316,7 Cass. X 3,1-22 4-21 Epit. 280 4-S. 313,15 Georg. Vit. Chrys. (BHG 873) 20 4 if. Ps.-Dion. 188,18-24 (summarisch) 8-10 Nikeph. XIII 2, 928 B 10-12 So/. VIII 2,13 14-16 Soz. VIII 2,16 I4-S. 313,4 Mich. Syr. S. 164 19-S. 313,11 Soz. VIII 2,17-19 19-S. 313,4 Nikeph. 932 CD MF = b Λ (-8 έδό\κει)

Cass. (von 4 an) Arm. Georg, (von 4 an)

1 Μαρκιανός < Μ 1 6 κζΜ (Arm.) | εύ&έως Georg. 7 έγένετο Georg, έγίνετο b A Arm. 8 βουλής προτε&είσης ~ Georg. | εδοξεν Georg, placuit Cass. έδόκει b A Arm. 9 εκκλησίας Georg. Cass. Arm. άντιοχείας b 10 διαδραμόντος M r 11 κοινω 1 ψηφίσματι όμοΰ πάντων ~ (Cass.) Arm. | κληρικών Μ Georg. Cass. Arm. κλήρου M r F Soz. | τέ φημι < Cass. Arm. 12 λαϊκών Georg. Cass. Arm. λαού b Soz. 14 Αλεξανδρείας + επίσκοπος Georg. (Alexandrinus Cass.) 15 f. Ίσίδωρον τίνα πρεσβύτερον (so auch Epit.) ύφ' εαυτόν έχων Georg. | τον Arm. (vgl. S. 317,22) 17 έπίταγμα] πράγμα Georg. 19 Μάζιμον vor τον ~ Georg. Epit. ΜάςΊμον ήγωνίζετο ~ Arm. (Epit.) Maximum tyrannum decertaret Cass. 21 f. ut alias epLstulaa non vincenti daret (naives Mi verst ndnis), porro victori et munera et alias porrigeret titteras Cass. 22 ό Georg. < b

2, 1 2

3 4 5

6 1

Kirchengeschichte VI 1.8-3,2

313

τη νίκη έφήδρευεν άλλ'ούκ εις μακράν το γενόμενον ελα&εν, άναγνώστου σννόντος αύτω τάς έπιστολάς ύποκλέψαντος . ου ένεκεν δ Ισίδωρος εν φόβω γενόμενος ως εϊχεν έπι την Άλεξάνδρειαν 8 εφυγεν. αύτη πρόφασις ην Θεοφίλω της υπέρ Ισιδώρου σπουδής. 9 ΟΙ μέντοι κατά τα βασίλεια τον Ίωάννην προέκριναν. επειδή δε κατ- 10 ηγορίας κατά Θεοφίλου πολλοί άνεκίνουν βιβλία τε κατ'αύτοΰ άλλος δι' άλλην αίτιον τοις παροϋσιν επισκόποις εδίδοσαν, δ προεστώς του βασιλικού κοιτώνος Εύτρόπιος λαβών τάς εγγράφους κατηγορίας ύπέδειζεν τω Θεοφίλω, ειπών επιλογήν εχειν ή χειροτονεΐν Ίωάννην ή τάς κατ' αύτοΰ κατηγορίας εις ελεγχον άγεσϋαι. ταύτα φοβηΰεϊς ό Θεόφιλος τον Ίωάννην εχειροτόνησεν. Χειροτονήσεις ούν προς την της επισκοπής ίερωσύνην ενθρονίζεται τη 11 εικάδι έκτη του Φεβρουαρίου μηνός ύπατεία τη εξής, ην επετέλουν εν μεν τη 'Ρώμη ό βασιλεύς 'Ονώριος, εν δε τη Κωνσταντινουπόλει Εύτυχιανός δ τότε των βασιλείων ύπαρχος, επει δε έκφανής ό άνήρ εξ ων τε κατέ- 12 λείπε λόγων και εξ ων πολλοίς δεινοΐς περιέπεσεν, άξιον ηγούμαι μη σιγήσαι τα κατ' αυτόν, αλλ' ως οϊόν τε τα δια μακροτέρων λεχϋησόμενα συστεΐλαι, ειπείν τε ό&εν ην και εκ τίνων και όπως επί την Ίερωσύνην έκλήϋη, όπως τε άφηρέϋη αυτής και ως μετά ΰάνατον έτιμήϋη μάλλον ή περιών. Ιωάννης Άντιοχεύς μεν ην της Κοίλης Συρίας, υιός δε Σεκούνδου και 3, 1 μητρός Άνϋούσης, εξ ευπατριδών των εκεί, μαϋητής δε έγένετο Λιβανίου του σοφιστοΰ και ακροατής Άνδραγαϋίου του φιλοσόφου, μέλλων δε 2 επί δικανικήν δρμαν και συνιδών τον εν τοις δικαστηρίοις μοχϋηρόν και άδικον βίον, επί τον ήσύχιον μάλλον έτρέπετο · και τούτο εποίησεν ζηλώσας Εύάγριον, δς και αυτός φοιτών παρά τοις αύτόϊς διδασκάλοις τον 13 26. 2. 398

21-25 vgl. Pall. dial. 5 S. 28,1 ff.

*6 f. Nikeph. 933 A 21 f. Soz. VIII 2,2; Fpit. 281; Georg. 2 Auf.; Nikeph. 928 B 21 ff. Ps.-Dion. 188,18-24 (summarisch) 21 -S. 315.13 Mich. S\ r. S. 164 f. 22-S. 314,12 So/. VIII 2,5-7 22 f. Georg. 3 S. 77 22-25 Nikeph. 929 A ' 23-S. 314,7 Georg. 5 Auf. MF = b

A (von 24 και1 an)

Cass. Arm. Georg. (-15 und von 21 an)

l την νίκην Georg. | έφήδρευεν M r έφέδρευεν b (ieorg. | γενόμενον (ieorg. Arm. γινόμενον b (τον δε τάδε ποιήσαντα μη διαλα&εϊν So/.) | άναγνώστον + του Μ Γ F 2 αύτώ + και Μ Γ | ύποκλέψαντος Georg, έπι- b | και - βασιλεϊ (lass. < b Georg. Arm. (vielleicht richtiger) 4 εφνγεν Georg. Cass. Arm. εφενγεν b + cclnrc rolcnx quod fuerat ei mandatum Cass. (aus dem unverstandenen ως ειχεν herausgesponnen:' \\eiliengruber 169) 6 πολλοί κατά Θεοφίλου ~ (/eorg. Cass. (λπη. wie im Text) 7 διδόασιν (\ariαηΙν_έπιδίδωσιν) Georg, (obtulerunt (]ass., Imperf. Arm.) 8 ύπέδειξεν (ieorg. έπ- b 13 κς M (Arm.) | ην M r Arm. ή VI 1 F (Georg.) 14 τη2 < (ieorg. 15 βασιλείων Val. ('praef. praet.', vgl. S. 281,16) βασιλέων b Georg. Arm. | έκφανής + γέγο(νεν) Μ Γ + ην Arm. I άνήρ] επίσκοπος Ιωάννης Ann. 16 ηγούμαι < M r 16 f. μη σιγήσαι < Μ 1 1 18 ειπών Μ 24 των Val. (litigantium (]ass.)

3 14

5

ίο

ΙΓ>

2ο

Sokrates

ήσύχιον πάλαι βίον μετήρχετο. εύϋνς τε μετα&εϊς το σχήμα και βάδισμα 3 τοις άναγνώσμασι των ιερών γραμμάτων προσεΐχε τον νουν και συνεχείς έποιεΐτο τάς περί την εκκλησίαν σπουδάς. πεί&ει δε και Θεόδωρον και 4 Μάξιμον, συμφοιτητάς αυτού γενομένους παρά τω σοφιστή Λιβανίω, καταλιπεΐν μεν τον χρηματιστικόν βίον, μετιέναι δε τον λιτόν. ων Θεόδω- 5 ρος μεν ύστερον Μομψου εστίας της εν Κιλικία πόλεως επίσκοπος γέγονε, Μάξιμος δε Σελευκείας της εν Ίσαυρία. τηνικαΰτα οϋν ούτοι σπουδαίοι 6 περί την άρετήν γενόμενοι μαϋητεύουσιν εις τα ασκητικά Διοδώρω και Καρτερίω, οιτινες τότε μεν άσκητηρίων προΐσταντο, Διόδωρος δε αυτών 7 ύστερον επίσκοπος Ταρσού γενόμενος πολλά βιβλία συνέγραψεν, ψιλώ τω γράμματι των &είων προσεχών γραφών, τάς ΰεωρίας αυτών έκτρεπόμενος. Ταύτα μεν ούν περί τούτων. Ίωάννην δε άμα Βασιλείω τω τότε μεν 8 διακονώ υπό Μελετίου κατασταϋέντι, μετά ταύτα δε γενομένω Καισαρείας της Καππαδοκών επισκοπώ τα πολλά συνδιάγοντα Ζήνων ό επίσκοπος εκ των Ιεροσολύμων υποστρόφων άναγνώστην της εν Αντιόχεια εκκλησίας καϋίστησιν. εν τη του άναγνώστου ούν τάζει κα&εστώς τον Κατά 9 Ιουδαίων λόγον συνέταξεν. μετ' ου πολύ δε και της του διακόνου αξίας 10 παρά Μελετίου τυχών τους Περί ίερωσύνης λόγους συνέταξεν και τους Προς Σταγείριον, έτι μην και τους Περί ακατάληπτου και τους Περί των συνεισάκτων. μετά ταϋτα δε Μελετίου εν Κωνσταντινουπόλει τελευτή- 11

13 Basileios, der Freund des Johannes, wird irrt mlieh mit Basilcios von Kaisareia identifiziert, der in Wirklichkeit durch Eusehios von Kaisareia (Kapp.) zum Diakon geweiht wurde (die gleiche Verwechslung liegt IV 26,11 zugrunde) 15-17 anders Pall. dial. 5 S. 28,8 ff. 17 f. die Reden Gegen die Juden hat er erst als Presbyter 386-387 gehalten 18 f. vgl. Pall. dial. 5 S. 29,7 f. 20 f. περί ακατάληπτου erst als Presbyter (nach 386), περί των συνεισάκτων erst als Bischof in Konstantinopel (nach 398); vgl. Pall. dial. 5 S. 31,19 •5 f. Ps.-Dion. 188,24-26 13-15 Georg. 5 S. 89 13-17 Nikeph. 933 Λ 15-18 Georg. 5 Ende 17-21 Nikeph. 933 B 18-S. 315,3 Georg. 15 21-S. 315,5 Nikeph. 933 B MF=b

Λ

Cass. Arm.

Georg, (au er 7-12)

l τε Georg. Arm. τε και b A ergo Cass. 3 περί Georg. Arm. επϊ b A (ad sanctam concurrebat ccdesiam Cass.) 4 αύτοΰ γενομένους Georg. Soz. αΰτώ οντάς b A αυτόν Arm. (quifaerant condisdpuli eim Cass.) 5 βίον + αυτών Arm. | λιτόν + και είρηνικόν Ann. 6 μομψουεστίας M r Georg. Cass. Syr. Soz. μοψου- (μοψο- Μ') b A Arm. 10 ύστερον < Arm. 11 ΰεωρίας + δε Μ Γ 13 τότε Cass. Arm. ποτέ b A Georg. 14 μελετίου M r Cass. Georg, μελιτίου b A (Arm.) | δε ταϋτα ~ A 14 f. Καισαρείας της Καππαδοκών\ σελευκείας της εν ισαυρία A (vgl. Phot. bibl. 168) 15 συνδιάγοντα + μελέτιος ό επίσκοπος άντιοχείας και A (vgl. Pall. dial. 5 S. 28,8ff.) 17 κατέστησεν Arm. 17 f. τους κατά Ιουδαίων εξ λόγους Georg. 19 μελιτίου Μ 1 V Α | εξ λόγους Georg. | τους2 < Μ1 20 ακατάληπτου + και ανόμοιου Georg. 21 μετά + δε Λ | μελιτίου F Α

Kirchengeschichte VI 3.2-4,4

Γ>

η)

ίο

2ο

25

3 I5

σαντος (εκεί γαρ παραγεγόνει δια την Γρηγορίου του Ναζιανζηνοΰ κατάσταοιν) άναχωρήσας Ιωάννης των Μελετιανών και μήτε Παυλίνω συγκοινωνών επί τρεις όλους ενιαυτούς ήσύχως διήγεν. ύστερον δε Παυλίνου 12 τελευτήσαντος υπό Εύαγρίου του διαδεξαμένου Παυλΐνον χειροτονείται πρεσβύτερος. Αυτή μεν ή Ιωάννου προ της επισκοπής, ως συντόμως ειπείν, διαγωγή, ην δε άν&ρωπος, ως φασι, δια ζήλον σωφροσύνης πικρότερος και 13 πλέον, ως εφη τις των οικειοτάτων αύτω εκ νέας ηλικίας, ϋυμω μάλλον ή αιδοι έχαρίζετο, και δια μεν όρ&ότητα βίου ουκ ασφαλής προς τα μέλλοντα, δι'απλότητα δε ευχερής' ελευϋεροστομία τε προς τους έντυγχάνον- 14 τας άμέτρως έκέχρητο, και εν μεν τω διδάσκειν πολύς ην ώφελήσαι τα των άκουόντων ήϋη, εν δε ταϊς συντυχίαις αλαζονικός τοις άγνοοΰσιν αυτόν ένομίζετο. Τοιούτος ων το ήΰος και επί την έπισκοπήν προβλη&εις μείζονι ή έχρήν 4, 1 τη όφρύι κατά των υπηκόων έκέχρητο, διορ&οΰν τους βίους των ύφ'αύτω κληρικών, ως ωετο, προαιρούμενος. εύΰύς ούν εν αρχή φανείς τοις της 2 εκκλησίας τραχύς υπ'αυτών έμισεΐτο, πολλοί τε προς αυτόν άπηχ&άνοντο και ως όργίλον εξέκλινον. ένήγε δε αυτόν προς το πασιν προσκρούειν Σαραπίων διάκονος υπ' αύτω ταττόμενος, δς καί ποτέ παρόντων 3 των κληρικών μεγάλη τη φωνή προς τον επίσκοπον τοιούτον λόγον έψΰέγξατο · »ούποτε, ώ επίσκοπε, τούτων κρατήσαι δυνήση, ει μη μια ράβδω πάντας έλαύνης.« τούτο λεχ&εν το κατά του επισκόπου μίσος εζήγειρεν. ό δε επίσκοπος ουκ εις μακράν πολλούς της εκκλησίας άλλον 4 δι'άλλην αίτιον εξέβαλλεν. οι δε, οία φιλεΐ γίνεσ&αι εν ταΐς τοιαύταις των κρατούντων όρμαΐς, φατρίαν συνίστασαν κατ' αυτού και διαβολαΐς προς

4f. Presbyterweihe vielmehr durch Flavian (Pall. dial. 5 S. 29,1 1 f.) •7-16 Soz. VIII 3,1; Georg. Mon. 594,19-595,4 7-13 Georg. 16 finde 14-18 Mich. Syr. S. 166 17-19 Soz. VIII 8,6. 9,5 17 f. Georg. 24 Knde; Georg. Mon. 597,19 f. 18-24 Georg. 25 Anf. 18-S. 316,7 Mich. Syr. S. 166 18-S. 316,21 Nikeph. XIII 3 23f. Soz. VIII 3,1 24-S. 316,1 Georg. 26 Anf. 25-S. 316,9 So/.. V I I I 9,5f. MF = b

A Cass. Arm. Georg, (aufjer 3-7 und 14-16)

l παραγέγονεν Georg, | την + του A Georg. ) ναζιανζοΰ A Georg. 2 των Μελετιανων (μελιτιανών Μ' F 1 )] δι'ερωτά ησυχίας Α < Georg. 4 Εύαγρίου] δε φλαβιανοΰ Λ (vgl. Pall. dial. 5 S. 29,11 f.) | Πανλϊνον] μελέτιον Λ 8 αύτω < Μ 1 17 άπεχ&ά1 νοντο (?) Μ 18 πλείω Georg. Arm. < b A Cass. 19 σαραπίων F A Georg. Soz. σεραπίων Μ Cass. Arm. Soz. (b) | υπ' αυτόν Georg. (Variante αυτόν) Arm. | δς· Georg. Cass. < b A Arm. 20 μεγίστη A 21 τούτων, ώ επίσκοπε ~ Arm. 22 έλαύνης Georg. -οις b A I επισκόπου + Ιωάννου Ami. | μάλλον Cass. Arm. 24 έξέβαλεν Α Georg. exemit Cass. \ γενέσ&αι Georg. 25 φατρίαν Georg, (vgl. S. 95,14) φατρίας (φρατρίας M') b A

316

5

ία

ΐ5

20

25

Sokrates

τον δήμον έκέχρηντο. εις πίστιν δε ήγεν τους άκούοντας τα λεγόμενα το 5 μη βούλεσ&αι τον έπίσκοπον συνεσΰίειν τινι μηδέ καλούμενον έφ'έστίασιν παραγίνεσ&αι. εξ ου και μάλιστα ή μείζων εκράτηοεν διαβολή κατ' αυτού, και τινι μεν σκοπώ συνεσϋίειν ούδενϊ προήρητο, σαφώς ουδείς άπαγγεΐ- 6 λαι δεδύνηται' οϊ μεν γαρ υπέρ αυτού άπολογεΐσ&αι βουλόμενοι εφασκον, ως εϊη εύπαϋής και δυσφόρως τα σιτία προσφέροιτο και δια τούτο μόνος έσ&ίει, άλλοι δε, ότι δι'ύπερβάλλουσαν ασκησιν τούτο εποίει. όπως δε 7 άλη&είας αν εϊχεν το γινόμενον, ου μικρά συνεβάλλετο προς διαβολήν τοις κατηγοροΰσιν αυτού, ό μέντοι λαός δια τους εν τη εκκλησία λεγο- 8 μένους υπ' αύτοϋ λόγους σφόδρα συνεκρότει και ήγάπα τον αν&ρωπον, μικρά φροντίζων των κατηγορεΐν έπιχειρούντων αύτοϋ. όποιοι δε είσιν 9 of τε εκδο&έντες παρ'αυτού λόγοι και οι λέγοντος αύτοϋ υπό των όζυγράφων έκληφΰέντες όπως τε λαμπροί και το έπαγωγόν έχοντες, τί δει νυν λέγειν, εξόν τοις βουλομένοις αυτούς άναλέγεσΰαι και την εξ αυτών ώφέλειαν καρποΰσ&αι; "Εως μεν ούν τω κλήρω μόνω προσέκρουεν, άσΰενής ην ή σκευωρου- 5, 1 μένη κατ' αύτοϋ μηχανή · επειδή δε και πολλούς των εν τέλει πέρα του προσήκοντος έξελέγχειν έπήρετο, τηνικαΰτα και ό κατ' αύτοϋ φΰόνος πλείων εζήπτετο. και πολλά μεν έλέγετο κατ'αύτοϋ, τα πλείστα δε λοιπόν 2 και πίστιν ένεποίει τοις άκούουσιν. προσϋήκην δε τη διαβολή εποίει ή κατά Εύτροπίου τότε λεχϋεΐσα υπ' αύτοϋ προσομιλία. Εύτρόπιος γαρ 3 ευνούχος, προεστώς του βασιλικού κοιτώνος και την του υπάτου άξίαν πρώτος ευνούχων παρά βασιλέως λαβών, άμύνασ&αί τινας προσφεύγοντας τη εκκλησία βουλόμενος σπουδήν πεποίητο νόμον παρά των αύτοκρατόρων προτεϋήναι κελεύοντα μηδένα προσφεύγειν ταις έκκλησίαις,

1-7 vgl. Pall. dial. 12 S. 69,8 ff.

21-23 vgl. Philost. XI 4

*9-l l So/.. VIII 8,6 9-20 Cass. X 3,24-26 9-15 Georg. 26 S. 140 f. 16-S. 317,8 Georg. 29 17 f. vgl. So/. VIII 2,11 20-S. 317,10 Soz. VIII 7,1-5 20-S. 317,24 Cass. X 4,1-6 21-S. 317,11 Ιο. Ant. fr. 189 23-S. 317,1 Nikeph. XIII 4, 940 A Ml·' = b

A Cass. (au er 7-9)

Arm.

Georg, (von 9 an)

l το] περί τον Ann. (Subjekt ist aber το μη βούλεσ&αι usw.) 2 έστίασιν Arm. Soz. έστίαν b Α έτερον 'ί Cass. (ad alium) 6 εύπαϋής Ha. έμπαϋής b A άσ&ενής τω στομάχω Arm. 'malade'Syr. \ τα σιτία - 7 έσ&ίει < Arm. προσφέρεται Μ Γ (percipcret Cass.) 7 έαϋίοιί 8 το γινόμενον] οΰχ εύρίσκομεν ίστορεϊν ότι Arm. 10 λόγους + σο1 1 φώς έξεδέχετο και Arm. 12 λέγοντες αυτόν Μ 13 δει] δη Μ 14 εξ ων Μ 1 (?) Arm. | ώφέλειαν + και άρετήν Arm. 16 αλλ' έως ου Arm. | μόνω < Georg. | σκαιωρουμένη (ieorg. 18 έπήρετο Arrn. coep sset Cass. έπειρατο b A Georg. 19 πλεϊον Μ Γ | εξήπτετο + /Hat von Prov. 9,8 Arm. | λοιπόν < M 1 M r Cass. 21 ομιλία Georg, omelia Cass. 23 πρώτος ευνούχων < Cass. | ευνούχος Georg. 24 f. πεποίηται παρά του βασιλέως προτεϋήναι νόμον Georg.

Kircbengeschichte VI 4.4-6,1

-·,

ίο

15

20

25

3l7

αλλά και τους ήδη προσπεφευγότας άφέλκεσ&αι. δίκη δε εύϋϋς έπηκο- 4 λούϋει' προϋκειτο γαρ ό νόμος, και μετ' ου πολύ προσκρούσας τω βασιλεΐό Εύτρόπιος εν τοις πρόσψυξιν ην . ό ούν 5 επίσκοπος, του Εύτροπίου υπό το ϋυσιαστήριον κειμένου και έκπεπληγότος υπό του φόβου, κα&εσϋεϊς επί του άμβωνος, οΰεν ειώ&ει και πρότερον όμιλεΐν χάριν του εζακούεσΰαι, λόγον έλεγκτικόν ές~έτεινε κατ' αύτοΰ. εφ'ω πλέον έδόκει προσκρούειν τισίν, ότι τον άτυχοΰντα ου μόνον 6 ουκ ήλέει, αλλ' εκ του εναντίου και ήλεγχεν. Εύτροπίου μεν ούν τότε 1 την ΰπατον άξίαν χειρίζοντος δια τίνα πταίσματα ό βασιλεύς την κεφαλήν άποτμηϋήναι έκέλευσεν, εκ δε του καταλόγου των υπάτων περιηρέϋη το όνομα αύτοϋ, και μόνου του συνυπατεύσαντος Θεοδώρου έγγέγραπται. Λόγος δε ότι ό επίσκοπος Ιωάννης και Γαϊναν τον τηνικαϋτα στρατη- 8 λάτην τη συνηϋ'ει παρρησία χρώμενος ισχυρώς περιύβρισεν, ότι μίαν έκκλησίαν των εντός της πόλεως προσνεμηοήναι τοις όμο&ρήσκοις αύτοϋ Άρειανοΐς παρά του βασιλέως αϊτήσαι έτόλμησεν. άλλον τε δι' αλλην 9 αίτιον των κρατούντων εξήλεγχεν συν παρρησία πολλή, δι' ην πολλοίς διάφορος ην. "Ο&εν και Θεόφιλος ό Αλεξανδρείας επίσκοπος εύϋύς μετά την χειρο- 10 τονίαν έπενόει, όπως αυτόν σκευωρήσηται, καί τισι μεν των παρόντων περί τούτου κρυφαίως διελέγετο, πολλοίς δε και των μακράν απόντων την οίκείαν διήγγελλεν βούλησιν. έλύπει γαρ αυτόν ου μόνον ή υπέρ- 11 βάλλουσα Ιωάννου παρρησία, αλλ'ότι και Ίσίδωρον τον πρεσβύτερον υπ' αύτω ταττόμενον εις την επισκοπήν Κωνσταντινουπόλεως προβαλέσ&αι ουκ ϊσχυσεν. Εν τούτοις μεν τα κατά Ίωάννην τον έπΐσκοπον ην, και εύ&ύς εν αρχή 12 κατ' αύτοϋ ώδίνετο το κακόν, και τα μεν περί αύτοϋ προϊόντες δηλώ- 6, 1

6 horn, in Kutr. (PG 52,391 ft.)

8-10 vgl. I'hilost. XI 6

12-15 vgl. Thdrt. V 32

*5 f. vgl. Sox. VHI Γ>,2 5-7 Nikeph. 940 Η 10 f. Nikeph. 940 C 12-15 vgl. So/. VIII 4,7-9 12-26 Nikeph. 941 CD 13-15 Georg. 31 Auf. 15-19 Georg. 29 MF = b Λ Cass. (-24)

Arm.

Georg. (-8. 13-19)

1 προσπεφευγότας Arm. Soz. προσφεύγοντας h A Georg, (rcfugcrant Cass.) | άφέλκεσ&αι + των ορών (ορίων) της εκκλησίας Arm. | δε < Georg. | ευθέως Ιο. Ant. U o 1 F A Georg. < M Ιο. Ant. ipsc Cass. | εν2 - αυτός Arm. ipsp... apud ccclcsiam Cass. 4 επίσκοπος + Ιωάννης Arm. | τον < Georg. 5 επί] υπό Μ' | δϋεν] εν&α (ieorg. Cass. Arm. 6 κατέτεινε So/,. 8 ελεεί... ελέγχει Georg, (ήλεγχεν So/., miseratus... eat... desifiteret Cass.) | ούν < Μ 1 9 ΰπατον aus υπ'αυτών korr. M r I I αύτοϋ \\' r 1 Cass. < b A Arm. | έγγέγραπτο M (ascripturn e*t (iass.) 13 ότι Μ Α Arm. δτε Μ Γ F 1 14 της πόλεως] πόλεων M 15 f. των κρατούντων δι'έτέραν αΐτίαν ~ Georg. 20 πολλοίς Cass. Arm. πολλούς b Α 21 διήγγειλλι- Α | ή < Α | ύπερβάλλουσαν Α 23 προβάλλεσ&αι Μ' 26 ώδίνετο Ha. (vgl. S. 23 L19) ώδινε b A Arm. | μεν < Μ > | προϊόντες + κατά μέρος Arm.

318

Γ>

ίο

15

2ο

25

Sokrates

σομεν · πράγμα δε άξιον μνήμης επί τωνδε των χρόνων γενόμενον διηγήσομαι, δεικνύς όπως ή τον &εοΰ πρόνοια την πόλιν και τα 'Ρωμαίων εκ μεγίστου κινδύνου παραδόξοις βοηΰείαις έρρύσατο. τί δε εστί τούτο, λεκτέον. Γαϊνας βάρβαρος μεν ην το γένος, υπό 'Ρωμαίοις δε γενόμενος και 2 στρατεΐα προσομιλήσας, κατά βραχύ δε προκόψας τέλος στρατηλάτης 'Ρωμαίων ιππικής τε και πεζικής άναδείκνυται. έπιλαβόμενος δε της 3 τηλικαύτης δυναστείας εαυτόν ουκ έγίνωσκεν ουδέ την εαυτού διάνοιαν κατέχειν ήδύνατο, άλλα πάντα λί&ον (το δη λεγόμενον) εκίνει, όπως αν ύφ' εαυτω τα 'Ρωμαίων ποιήσειεν. και παν μεν το Γότ&ων έϋνος εκ 4 της έαυτοϋ χώρας μετεπέμψατο, τους δε αύτω επιτηδείους των στρατιωτικών άρι&μών {τούτους} άρχειν παρεσκεύαζεν. Τριβιγίλδου δε ενός των 5 αύτοΰ συγγενών χιλιαρχοΰντος των ένιδρυμένων τη Φρυγία στρατιωτών και γνώμη Γαϊνα νεωτερίσαντος και τα Φρυγών έϋνη παντάπασιν άνατρέπόντος αυτός έπιτραπήναι εαυτω κατασκευάζει την των εκεί πραγμάτων φροντίδα, επειδή ό βασιλεύς Άρκάδιος ουδέν προϊδόμενος έτοίμως έπ- 6 έτρεψεν. και δς εύϋύς έπορεύετο τω μεν λόγω κατά Τριβιγίλδου, τω δε έργω τυραννήσαι βουλόμενος- ήγε δε μεϋ'εαυτού Γότ&ων βαρβάρων ουκ ολίγας μυριάδας, και καταλαβών την Φρυγίαν πάντα άνέτρεπεν. εύϋύς 7 ούν εν ταραχή ην τα 'Ρωμαίων ου μόνον δια το προσόν τω Γαϊνα πλή&ος βαρβάρων, αλλ' ότι και τα της έωας επίκαιρα μέρη κινδυνεύειν έμελλεν. τότε δη ό βασιλεύς γνώμη χρηστή προς τον παρόντα καιρόν χρησάμενος 8 τέχνη μετήλ&ε τον βάρβαρον. διαπεμψάμενος γοΰν προς αυτόν πασι λόγοις και έργοις ΰεραπεύειν έτοιμος ην. του δε εξαιτοΰντος δύο των πρώ- 9 των της συγκλήτου άνδρας από υπάτων, ους ύπενόει εκκόψειν αυτού τάς

5-12 vgl. Thdrt. V 32,1 *1-S. 319,9 Nikeph. XIII 5 5-7 Georg. 31 Anf. MF — b

12-S. 321,11 vgl. Philost. XI 8 5-S. 319,9 Soz. VIII 4,1-5

5-S. 321,11 Io. Ant. fr. 190

A Arm. Io. Ant. (von 5 an)

1 μνήμης < Arm. 2 δεικνύς < Arm. 4 λεκτέον + έντεΰϋεν Arm. 5 Γαϊανας (Var. -ός) Georg. Γαϊανός Arm. \ Κελτός μεν τω γένει, βαρβαρότερος δε τον τρόπον Georg. (= Thdrt.) Ι τω γένει βάρβαρος ην ~ Arm. 7 πεζικής + στρατιάς M r Arm. (vor ιππικής) 10 και < Α (?) | γόϋΰων Μ1 11 εαυτόν Ιο. Ant. Arm. αύτοΰ b Α 11 f. τον στρατιωτικόν άριϋμόν VI'' 12 άρι&μον Ιο. Ant. | τούτους < Ιο. Ant. Arm. τούτων M r Ι άρχειν Anonymus αρχήν Arm. εχειν b A Io. Ant. j Τιρβιγίλλου So/. Τριγίβιλδος Philost. 13 ένιόρυ//ένων Io. Ant. ιδρυμένων εν (< Μ1) b Α 14 και τα - άνατρέποντος < Arm. 16 επειδή Ιο. Ant. Arm. έπειτα b Α | προειδόμενος F Α Ιο. Ant. Arm. Ι έτοιμος A 17 και εύϋύς Γαϊνας Arm. 18 Γότ&ων + τε και ετέρων Ιο. Ant. γόοΰων Μ 1 20 ην εν ταραχή ~ Arm. 21 τα] κατά Α | έμελλεν + 'unless God had saved the menaced empire of the Romans' Arm. | ήμελλεν Μ 1 23 γοΰν] γαρ Μ Γ 24 ΰεραπεύειν < Μ' | του Ιο. Ant. τούτου b A | προεστώτων Ιο. Ant.

Kirchengeschichte VI 6, l-20

-·>

ίο

is

•20

2.-,

3l9

ορμάς, Σατορνίλον και Αύρηλιανόν, άκων αυτούς τη ανάγκη του καιρού παρεΐχεν ό βασιλεύς, και οι μεν υπέρ τον κοινού προαποϋνήσκειν αϊ- 10 ρούμενοι γενναίως τη του βασιλέως κελεύσει ύπήκουον και πόρρω της Χαλκηδόνος εν χωρίω ίπποδρόμω ύπήντων, έτοιμοι πάσχειν παν ότιοΰν ό βάρβαρος ήϋελεν. αλλ'ούτοι μεν ουδέν φαϋλον ύπέ- 11 μειναν, ό δε άκκιζόμενος παρήν επί την Χαλκηδόνα, άπήντα δε έκεΐσε και ό βασιλεύς Άρκάδιος. γενόμενοι τε εν τω μαρτυρίω, έν&α το σώμα 12 της μάρτυρος Ευφημίας απόκειται, δρκοις έπιστοϋντο αλλήλους δ τε βασιλεύς και ό βάρβαρος ή μην μη έπιβουλεύσειν άλλήλοις. αλλ' ό μεν 13 βασιλεύς, εϋορκός τις άνήρ και δια τούτο ϋεοφιλής, τοις δρκοις ένέμεινεν, Γαϊνας δε παρεσπόνδει τε και του οικείου σκοπού ουκ εξέβαινεν, αλλ' εμπρησμούς τε και λαφυραγωγίας εμελέτα ποιήσασ&αι κατά τε της Κωνσταντινουπόλεως και καΰ'ολης, ει δύναιτο, της 'Ρωμαίων αρχής, βεβαρ- 14 βάρωτο γοΰν ή πόλις υπό των πολλών μυριάδων , και οι αυτής οίκήτορες εν αιχμαλώτων μοίρα έγένοντο. τοσούτος δε ην ό επί- 15 κρεμασϋεϊς τη πόλει κίνδυνος, ως και κομήτην μέγιστον εκ του ουρανού και μέχρι της γης διήκοντα, και οίον ουδείς έτε&έατο πρότερον, μηνύειν αυτόν, δ μέντοι Γαϊνας πρώτον μεν έπειράΰη ανέδην διαρπαγήν του 16 δημοσία εν τοις εργαστηρίοις πωλουμένου αργύρου ποιήσασ&αι. ως δε 17 φήμης προμηνυσάσης την εφοδον εφυλάξαντο προϋεΐναι εν ταΐς τραπέζαις τον άργυρον, αύ&ις επί έτερον έχώρει βουλήν, και νυκτός μεσούσης εκπέμπει πλήϋος βαρβάρων επί το έμπρήσαι τα βασίλεια, τότε δη και 18 εδείχϋη περιψανώς, όπως δ ΰεος πρόνοιαν έποιεΐτο της πόλεως· αγγέλων γαρ πλήϋος ώψϋη τοις έπιβουλεύουσιν εν σχήματι οπλιτών μεγάλα έχόντων τα σώματα, ους ύποτοπήσαντες οί βάρβαροι άληϋώς είναι στρατόν 19 πολύν και γενναΐον, καταπλαγέντες ύπανεχώρησαν, ως δε άγγελ&εν 20 τούτο τω Γαϊνα πέρα πίστεως κατεφαίνετο (ήπίστατο γαρ μη παρεΐναι το 12-16 vgl. Thdrt. V 32,8 f. *7-S. 320,26 Cass. X 6,8-12 (stark verk rzt, au er S. 319,21-320,7) VIII 4,10-20 18-S. 320,7 Mich. Syr. S. 164 f. MF = b

A Cass. (von 7 an)

Arm.

11-S. 321,12 Soz.

Ιο. Ant.

l Σατορνίλον Arm. σατορνΐνον b A Ιο. Ant. Σατουρνΐνον Soz. 4 καλχηδόνος F | καλονμένφ Arm. | ύπήντων lo. Ant. απάντων b A 6 ό| Γαϊνας Arm. | άκκιζόμενος < Arm. | καλχηδόνα M 1 F A 8 f. ό τε - άλλήλοις < M 1 Ιο. Ant. 12 έμπρησμόν Ιο. Ant. 14 γοΰν Ιο. Ant. ούν b Α | των Γότ&ων Arm. 18 άναίδην Μ' F A Arm. 19 αργύρου Arm. Syr. αργυρίου b Α Ιο. Ant. | or + της Ιο. Ant. 20 προμηνυσάσης την εφοδον Ιο. Ant. (So/.) προμηνυ&είσης b A Arm. 21 έχώρει Ιο. Ant. Arm. χωρέϊ b Α βουλήν} γνώμην Ιο. Ant. | μεσούσης Ann. Ιο. Ant. (νυκτός γαρ έπιμεσούσης) μεν ούσης h Α 22 βασίλεια + και την πάλιν Ιο. Ant. 24 έπελϋοϋσιν Ιο. Ant. (der aber umformt) 25 άληϋη Ιο. Arit. < Μ 1 Cass. (vgl. S. 320,6) | στρατόν είναι ~ Μ1 (?) M r Arm., vgl. S. 320,6 26 πολύν] άπρόσμαχον M r (νέηλυν είναι στρατιάν Soz.) | καταπλαγέντες Ιο. Ant. κατεπλάγησάν τε και 1) A Arm. 27 έπίστατο (?) Μ'

320

5

ίο

15

20

2Γ,

Sokratcs

πολύ των 'Ρωμαίων δπλιτικόν κατά τάς πόλεις γαρ ένίδρντο), πέμπει και αύϋις ετέρους τη τε εχομένη νυκτϊ και μετά ταύτα πολλάκις, ως δε και 21 διαφόρως άποστείλαντι τα αυτά άπηγγέλλετο (άεϊ γαρ οι του ϋεοϋ άγγελοι την αυτήν τοις επιβουλεύουσιν παρεϊχον φαντασίαν), τέλος αυτός συν πλήΰει πολλω προσελ&ών πεΐραν λαμβάνει του ΰαύματος. ύπονοήσας 22 δε άλη&ώς στρατιωτών είναι πλήΰος και τούτο δι' ημέρας μεν λαν&άνειν, νύκτωρ δε προς την αυτού επιχείρησιν άντέχειν, τεχνάζεται βούλησιν, ως μεν ενόμιζεν, 'Ρωμαίους βλάπτουσαν, επωφελή δε, ως ή εκβασις εδειξεν. ύποκρινόμενος γαρ δαιμοναν ως εύξόμενος το μαρτύριον του αποστόλου 23 Ιωάννου (επτά δε σημείοις απέχει τούτο της πόλεως) καταλαμβάνει, συνεζήεσαν δε αύτω και οί βάρβαροι τα όπλα κρυφαιως εζάγοντες, τούτο 24 μεν κεράμοις κατακρύψαντες, τούτο δε και ετέραις χρώμενοι μηχαναΐς. ως δε οί φρουροί των πυλών τον δόλον εύρόντες έκφέρεσ&αι τα βέλη 25 διεκώλυον, οί βάρβαροι τα ξίφη σπασάμενοι τους φρουρούς διεχρήσαντο. ΰόρυβός τε εντεϋϋεν είχε την πόλιν δεινός, και πασιν ό ΰάνατος παρεϊναι 26 εδόκει. αλλ' όμως ή μεν πόλις εν τω άσφαλεΐ τότε εγίνετο των πανταχή πυλών αυτής ώχυρωμένων, γνώμη δε χρηστή ό βασιλεύς εχρήσατο εν 27 καιρώ, και φανερόν πολέμιον είναι κηρύξας τον Γαϊναν κελεύει τους ύπολειφϋέντας εν τη πόλει βαρβάρους άναιρεΐσϋ~αι. μιας τε εν μέσω μετά 28 την των πυλωρών άναίρεσιν διαγενομένης ημέρας συμβάλλουσιν οί παρόντες στρατιώται τοις βαρβάροις εντός των πυλών περί την εκκλησίαν των Γότΰων ενταϋΰα γαρ πάντες οί ύπολειφ&έντες ήϋροίσϋησαν. και 29 αυτήν μεν εμπιπρώσιν, άναιροϋσιν δε αυτών σφόδρα πολλούς. Ό Γαϊνας δε μαΰών άνηρήσ&αι τους μη φΰάσαντας εξελοειν των πυλών, γνούς τε μηκέτι αύτω προχωρεϊν τάς απατάς, αράς από του μαρτυρίου ήλαυνεν επί τα Θράκια μέρη. και καταλαβών την Χερρόνησον εζ αυτής 30 διαπεραιοΰσ&αι και καταλαμβάνειν την Αάμψακον εσπούδαζεν, όπως αν εντεϋϋεν των εωων μερών κρατήσαι δυνήσηται. ως δε ό βασιλεύς εφϋη 31

9 Ι. Ιωάννου του βαπτιστοϋ von Sox. aus eigener Kenntnis verbessert *131. Nikcph. XIΠ 6, 949 BC

16-26 Nikcph. 949 CD

MF = b

lo. Ant.

A

Cass. (-26)

Arm.

26 f. Nikcph. 952 Λ

l τάς < M ' 2 τε < Ιο. Ant. 3 διαφόρους Val. (Musculus) unn tig | άπήγγελτο A | άγγελοι < M ' (άγγελοι statt oi M r ) 5 παρελθών Ιο. Ant. 7 τεχνάζει Μ' 9 μαρΓ τυρεϊον Μ | αποστόλου (= Arm.)| βαπτιστοϋ Soz. 10 σημείοις Μ' (γρ. a. R.) F Α Ιο. Ant. μηλίοις Μ 1 | απέχει Μ Γ (Ιο. Ant.) Arm. -ον Μ 1 F Α 14 ου διεκώλυον Arm. | διεχειρίσαντο Ιο. Ant. (vgl. S. 292,17) 16 έγένετο Μ1 171. εχρήσατο εν καιρώ Arm. ~ b Α 19 άναιρεΐσϋαι (= Ιο. Ant.) < Μ 1 (άναιρε&ηναι Μ Γ a. R., So/.) 20 πυλωρών Μ Γ A Arm. πυλών b \ παρόντες + οί Λ 22 γό&&ων Μ' | ύπολειφ&έντες aus -ληkorr. Μ1 25 μαρτυρείου Μ Γ 26 &ράκεια Μ Γ χερόννησον Μ Γ Χερσόνησον Arm. 28 δυνήσηται Ιο. Ant. -σεται b Λ | εφ&η\ εύϋύς γνούς πάλιν Arm.

Kirehengesehiehte VI 6,20-40

Γ>

ιο

ΙΓ>

2ο

2Γ>

32 l

δύναμιν άποστείλας δια τε γης και ΰαλάσσης, ένταΰ&α πάλιν της του ΰεοϋ προνοίας ϋαυμαστόν έργον έδείκνυτο. ως γαρ οι βάρβαροι, άποροϋντες 32 πλοίων, σχεδίας συμπήζαντες έπ' αυτών επεραιοΰντο, αϊ τε των 'Ρωμαίων στρατιωτικαί νήες όσον ούδέπω παρήσαν, άνεμος τε Ζέφυρος επνει σφοδρός. και οί μεν 'Ρωμαίοι ταΐς ναυσϊ ραδίως διεζέπλεον, οί δε βάρβαροι 33 άμα τοις ϊπποις εν ταΐς σχεδίαις υπό του κλύδωνος άναρριπτούμενοι εξελικμώντο και εν τη &αλάσση διεφϋείροντο, πολλοί δε και υπό των 'Ρωμαίων άπώλλυντο. ούτω μεν ούν το {τε} πλείστον των βαρβάρων εν τω 34 διέκπλω άπώλετο, Γαϊνάς δε άναζεύξας και δια της Θράκης φυγή χρησάμένος περιπίπτει ετέρα δυνάμει 'Ρωμαίων και αναιρείται άμα τοις συν αύτω βαρβάροις. Και ταύτα μεν ως εν επιδρομή περί Γαϊνά άποχρώντως λελέχϋω. ει 35 36 δε τω φίλον ακριβώς μα&εΐν τα εν έκείνω τω πολεμώ γεγενημένα, έντυγχανέτω τη Γαϊνιάδι του σχολαστικού Εύσεβίου, δς έφοίτα μεν τηνικαϋτα παρά Τρωίλω τω σοφιστή, αυτόπτης δε του πολέμου γενόμενος εν τέτρασι βιβλίοις ήρωικώ μετρώ τα γενόμενα διηγήσατο- και προσφάτων όντων των πραγμάτων σφόδρα επϊ τοις ποιήμασιν έ&αυμάσϋη. και νυν δε ό 37 ποιητής Αμμώνιος την αυτήν ύπό&εσιν ραψωδήσας εν τη εξκαιδεκάτη ύπατεία του νέου Θεοδοσίου, ην άμα Φαύστω έπετέλει, έπ'αυτού του αύτοκράτορος επιδειγμένος λαμπρώς εύδοκίμησεν. Τέλος δε έσχεν ούτος ό πόλεμος εν τη ύπατεία Στελίχωνος και Αύρη- 38 λιανού, την δε εξής ύπατείαν εδίδου Φραύιτος, Γότ&ος μεν και αυτός 39 τω γένει, μεγάλη δε εύνοια τη προς 'Ρωμαίους χρησάμενος, μεγάλα δε και εν τώδε τω πολεμώ άγωνισάμενος· διό και της του υπάτου αξίας μετ- 40 έσχεν, καΰ' ην τίκτεται τω βασιλεΐ Άρκαδίω υιός ό άγα&ός Θεοδόσιος τη δεκάτη του Άπριλλίου μηνός.

10 Gainas von Hunnen get tet: 7os. V 22; Philosl. XI 8: vgl. Seeck \ 325 21 i. J. 400, vgl. Marc. Com. 400; Chron. Pasch. 567,12-16 22 i. J. 401 vgl. Mare. Com. 400; Chron. Paseh. 567,20 f. *2-8. 9 f. Midi. Syr. S. 165 2 f. Nikeph. 952 Λ 5-11 Nikeph. 952 B Ende 12-20 Nikeph. 952 I) 22-25 So/.. VIII 4,21; Ιο. Ant. fr. 190 MF = b

A Arm. Jo. Ant. (-1I)

18 i', i. J. 438 26 H). 4. 401,

9-11 Georg. 31 25 1. Kpit. 284

Georg. (9-11)

l ϋαλάττης M 3 af τε των Ιο. Ant. Arm. (δε) αϊ των \Ι Γ έτερων h Α 4 επνει Arm. πνεΠ) Α 6 άναρριπτόμενοι Μ' έκριπτούμενοι Ιο. Ant. | έξελιχμοΰντο Μ1 8 το Ιο. Ant. τότε h Α < Arm. | πλείστον Ιο. Ant. (vgl. S. 391,14) πλείστον πλή&ος h A πλείστον μέρος Arm. 9 διέκπλω + τότε Arm. | δια της Θράκης και ~ Ιο. Ant. | χρησάμενος Ιο. Ant. Georg, χρώμενος h A 10 δυνάμει ετέρα ~ Α 12 περί Μ1 Arm. < b Α γαϊνον (?) Μ 1 14 Γαϊνιάδι Ha. γαϊνει·α\οεία Μ 1 γαϊνία (+ δέλτω Γ Γ Μ ) Μ Γ Λ Gayinilia Arm. (+ βίβλω) 18/ς'Μ 19 έπ'αύτοΰ του Arm. έπϊ του αύτοΰ b Α 21 τέλος δε έσχεν] έγίνετο Arm. 22 Φραβίτας So/.. | γό&ϋος\\] 23 μεγάλα S. 322,1 εΐρήσ&ω < Arm. 25 ό < Μ'

322

.ι

ίο

Γ>

2ο

25

so

Sokrates

Τοσαϋτα μεν οΰν περί τούτων είρήσ&ω. τηλικούτων δε τότε 41 κατειληφότων τα 'Ρωμαίων πράγματα οί την ίερωσύνην πεπιστενμένοι τον ράπτειν κα&' εαυτών δόλους εφ' ϋβρει του Χριστιανισμού ουδαμώς άπείχοντο. και γαρ εν τούτω τω χρόνω επαναστάσεις εμελέτων κατ' άλ- 42 λήλων οί ιερείς· αρχήν δε το κακόν εκ της Αιγύπτου ελάμβανε δι' αίτιον τοιαύτην. Ην μικρόν εμπροσ&εν ζήτησις κινη&εΐσα, πότερον ό &εός σώμα εστίν 7, 1 και άν&ρώπου έχει σχήμα ή ασώματος εστί και άπήλλακται άν&ρωπίνου τε και παντός (απλώς ειπείν) σωματικού σχήματος, εκ δε τούτου του 2 ζητήματος έριδες και φιλονεικίαι παρά τοις πολλοίς εγίνοντο, των μεν τούτω προστι&εμένων τω λόγω, των δε τω ετέρω συνηγορούντων. και μα- 3 λίστα μεν πολλοί των απλοϊκών ασκητών σωματικόν και άν&ρωπόμορφον τον &εόν είναι έβούλοντο' πλείστοι δε τούτων καταγινώσκοντες άσώματον είναι ελεγον τον &εόν και πάσης εκτός είναι σωματικής μορφής άπεφήναντο. οϊς και Θεόφιλος συνεφώνει ό της Αλεξανδρείας επίσκοπος, ως 4 και έπϊ της εκκλησίας επί του λαού καταδραμεΐν μεν των άν&ρωπόμορφον λεγόντων το ϋεΐον, άσώματον δε αυτόν δογματίσαι τον ΰεόν. ταύτα 5 μα&όντες οι Αιγυπτίων άσκηται καταλιπόντες τα μοναστήρια έπϊ την Άλεξάνδρειαν έρχονται, και κατεστασίαζον του Θεοφίλου, κρίνοντες ως άσεβοϋντα και άνελεΐν βουλόμενοι. ταύτα γνούς ό Θεόφιλος εις αγώνα 6 κα&ίσταται, και έπενόει τέχνην, όπως αν διαφυγή τον άπειλούμενον &άνατον. και όφ&εις αύτοΐς κολακεία μετήλ&ε τους άνδρας, ούτως ειπών 7 προς αυτούς· »ούτως υμάς εϊδον ως &εοΰ πρόσωπον.« τούτο λεχ&έν 8 έχαύνωσε τους μοναχούς της ορμής, »αλλ' ει άληϋεύεις«, εφασαν, »ότι το του &εοΰ πρόσωπον εστίν ως και το ήμέτερον, άνα&εμάτισον τα Ώριγένους βιβλία · εξ αυτών γαρ τίνες διαλεγόμενοι έναντιοϋνται τη δόξη ημών. ει δε μη τούτο ποιήσεις, τα των άσεβούντων και ϋεομάχων εκδέχου παρ' ημών.« »αλλ'εγώ«, εφη Θεόφιλος, »ποιήσω τα δεδογμένα ύμΐν, και μη 9 χαλεπαίνετε προς με' και γαρ εγώ άπεχ&ώς έχω προς τα Ώριγένους βιβλία και μέμφομαι τους δεχόμενους αυτά.« ούτω μεν οϋν τότε τους 10 μοναχούς παρακρουσάμενος άπεπέμψατο, και ίσως δ' αν ή περί τούτου Ί-S. 324,22 Georg. 38 S. 177-180 2-13 Ps.-Dion. 189,3-14 5-S. 323,9 Soz. VIII 11-12,2 7-S. 324,24 Cass. X 7 7-28 Mich. Syr. S. 167 8 f. 16 f. Nikeph. XIII 10, 964 BC 20-22 Nikeph. 964 CD 28. 29-31 Nikeph. 964 D - 965 Λ \1F = b Λ Cass. (von 7 an) Arm.

Georg.

1 κακών Arm. 4 κατ'αλλήλων < Arm. 5 ελάμβανε + κατ' ε&ος Arm. 10 φιλονεικίαι + άει Arm. 12 απλούστερων Georg, (simplices Cass.) 14 ελεγον τον &εόν Arm. ~ b A Georg. 15 σννεφώνει nach επίσκοπος ~ Georg. | 'ΑλεξανΟρίων Georg. 17 αυτόν < Arm. | οίον + εν τη προσομιλία αύτοϋ Arm. 19 ήρχοντο Cass. Arm. 21 αν < Μ 1 M r 22 όντως < Arm. (haec, Cass.) 26 διαλεγόμενοι τίνες ~ Georg. 27 ποίησης Μ' Κ | ΰεομάχου Α 28 εφη + ό Georg. | μη < Μ1 30 ούν tilgt ΜΓ | τότε < Μ 1 Cass. 31 παρακρουσάμενος Nikeph. (βουκολήσας Soz.) άποκρουσάμενος b A dedinavit Cass. 'he made peace uith' Arm.

Kirchengeschichte VI 6,41 -7,20

5

ιο

15

20

25

so

323

ζήτησις άχρι τούτου προελ&οϋσα έπαύσατο, εϊ μη έπισυνήφϋη τούτω έτερον πράγμα τοιόνδε. Των εν Αιγύπτω άσκητηρίων προεστήκεισαν τέσσαρες άνδρες εύλα- 11 βεΐς, Διόσκορος Αμμώνιος Ενσέβιος Εύϋύμιος. ούτοι αύτάδελφοι μεν 12 ήσαν, οί Μακροί δε εκ τον σώματος ώνομάζοντο. ήσαν δε και λόγω και βίω έκπρέποντες, και δια τούτο πολύς ην εν τη Αλεξάνδρεια περί αυτών λόγος. Θεόφιλος τε δ Αλεξανδρείας επίσκοπος πάνυ ήγάπα 13 και έτίμα τους άνδρας, διό {και} ένα μεν αυτών τον Διόσκορον έπίσκοπον καοιστα Έρμουπόλεως βία έλκύσας, δύο δε εξ αυτών παρεκάλεσεν συνεϊναι αύτώ, και μόλις μεν επεισεν, ως επίσκοπος δε όμως και προσηνάγκασεν, και τη των κληρικών αξία τιμήσας την οίκονομΐαν της εκκλησίας αύτοϊς ενεχείρισεν. οί δε τη ανάγκη μεν εμενον, καλώς τη οικονομία 14 προσέχοντες, ήνιώντο δε όμως, ότι μη εφιλοσόφουν ως ήΰελον τη ασκήσει προσκείμενοι, επει δε προϊόντος του χρόνου και προσβλάπτεσΰαι 15 την ψυχήν ενόμιζον, όρώντες τον έπίσκοπον χρηματιστικόν μετερχόμενον βίον και πολλήν σπουδήν περί χρημάτων κτήσιν τι&έμενον και δια ταύτα (το δη λεγόμενον) πάντα λί&ον κινοϋντα, παρητοΰντο {τε} συνεΐναι αύτώ, την έρημίαν αγαπάν ειπόντες και ταύτην προτιμαν της εν άστει διαγωγής, ό δε, έως μεν μη έγίνωσκε την άληϋη πρόφασιν, παρεκάλει προσ- 16 μένειν επεϊ δε εγνω καταγινωσκόμενος υπ' αυτών, οργής ύποπίμπλαται και παν αύτοϊς κακόν ήπείλει ποιεΐν. των δε μικρά φροντισάντων της 17 απειλής και εις την ερημον χωρησάντων ΰερμός τις, ως εοικεν, ό Θεόφιλος ων ου μικράν έποιεΐτο την κίνησιν κατ' αυτών, άλλα σκευωρεΐσ&αι πάσαις μηχαναϊς τους άνδρας εσπούδαζεν. εμίσει δε εύϋύς και τον αύ- 18 των άδελφόν Διόσκορον τον της Έρμουπόλεως έπίσκοπον. έλύπει δε αυτόν ίκανώς το προσκεϊσϋαι αύτοϊς τους άσκητάς και περί αυτούς σέβας εχειν πολύ. έγίνωσκέν τε, ως ούδενϊ τρόπω βλάψει τους άνδρας, ει μη 19 τους μοναχούς έκπολεμώσει αύτοϊς. μεΰόδω ούν χρήται τοιαύτη. Ευ ήπίστατο τους άνδρας πολλάκις περί ΰεοϋ άμα αύτώ λόγους κεκι- 20 νηκότας, ως εϊη ό ϋεός ασώματος και ουδαμώς άν&ρωπόμορφος· άκολου*3-S. 324,12 Mich. Syr. S. 167 VIII 12,11 f. 27 ff. Epit.289 MF = b

A Cass.

Arm.

5-S. 324,24 Nikeph. 965 A - 968 C

27-S. 324,20 Soz.

Georg.

2 τοιόνδε M r Georg. + τι b A Arm. 3 προεστήκεσαν Μ Γ Georg. | τέσσαρες < Georg. 5 της &έσεως Arm. magnitudine Cass. 7 ό περί Arm. 8 και2 < Georg. 1 Cass. Arm. 9 κα&ίστα Cass. Arm. 12 ένεχείρηααν (?) Μ 14 και < Μ Cass. 17 κινοϋντα + lin order to the finding and collecting of property. The pious brethren seeing this' Arm. | re < Cass. Arm. τότε Val. 190] Θεόφιλος Arm. | μ?)] ουκ Georg. | προσμένειν + αυτούς Cass. Arm. 23 την < A 24 αυτόν A 26 αύτοϊς Georg. Cass. Arm. αύτώ b Α Georg. (W) | αυτούς Cass. Arm. αυτόν b (αυτών M 1 ) A Georg. 27 βλάψειν M1 28 αύτοϊς < Cass. 29 περί &εοΰ άμα αύτώ Arm. άμα αύτώ περί ϋεοϋ ~ b A 30 άκολου&εϊν Ha. -εϊ b A Georg. Arm.

324

Γ>

ίο

ΐ5

20

25

Sokrates

&εΐν γαρ εξ ανάγκης τω άν&ρωπομόρφω το άνϋρωποπα&ές, και τούτο γεγυμνάσ&αι παρά τε των παλαιοτέρων και μάλιστα παρά Ώριγένους. ούτως έχων και φρονών περί ΰεοϋ ό Θεόφιλος δια το άμύνασϋαι τους 21 έχ&ρούς άντιστρέφειν τα καλώς αύτω δεδογμένα ουκ ώκνησεν. άλλα συναρπάζει τους πλείστους των μοναχών, άν&ρώπους ακεραίους μεν, ΐδιώτας δε τω λόγω, τους πολλούς δε και αγράμματους οντάς, και διαπέμπεται 22 τοις εν τη ερήμω άσκητηρίοις μη δεΐν πεί&εσ&αι Διοσκόρω μήτε τοις άδελφοΐς αυτού λέγουσιν άσώματον τον &εόν. »ό γαρ ΰεός« φησίν »κα- 23 τα την &είαν γραφήν και όφ&αλμούς έχει και ωτα και χείρας και πόδας, καϋά και οι άνϋρωποι, οί δε περί Διόσκορον Ώριγένει άκολουϋοΰντες βλάσφημον δόγμα είσάγουσιν, ως αρά ό ϋ'εος ούτε όφ&αλμούς ούτε ωτα ούτε χείρας ούτε πόδας έχει.« τούτω τω σοφίσματι συναρπάζει τους 24 πλείστους των μοναχών, και γίνεται διάπυρος στάσις εν αύτοΐς. όσοι μεν 25 ούν γεγυμνασμένον εϊχον τον νουν, ου συνηρπάγησαν υπό του σοφίσματος, αλλά και τοις περί Διόσκορον και Ώριγένει έπεί&οντο, οί δε απλού- 26 στεροι, πλείους τε δντες και ζηλον έχοντες ΰερμόν, κατά των αδελφών εύ&έως έχωρουν. ην ούν διαίρεσις εν αύτοΐς και αλλήλους ως ασεβούν- 27 τας διέσυρον, και οί μεν Θεοφίλω προσέχοντες Ώριγενιαστάς και ασεβείς έκάλουν τους αδελφούς, οί δε έτεροι Άν&ρωπομορφιανούς τους υπό Θεόφίλου άναπεισϋέντας ώνόμαζον. εκ τούτου παρατριβή γίνεται ου μικρά 28 και ην μεταξύ των μοναχών πόλεμος άσπονδος. Θεόφιλος δε ως εγνω 29 προβάντα τον σκοπόν, άμα πλή&ει καταλαβών την Νιτρίαν, εν&α είσϊν τα άσκητήρια, εξοπλίζει τους μοναχούς κατά τε Διοσκόρου και των αυτού αδελφών, οί δε κινδυνεύσαντες άπολέσ&αι μόλις διέφυγαν. Ταύτα κατά την Α'ίγυπτον γινόμενα ό Κωνσταντινουπόλεως επίσκοπος 30 Ιωάννης τέως ήγνόει, ταΐς διδασκαλίαις τε ήνϋει και διαβόητος επί ταύταις ην. ηϋξησε δε πρώτος και τάς περί τους νυκτερινούς ύμνους εύχάς 31 εξ αιτίας τοιασδε.

5 f. vgl. II Kor. 11,6

20-24 vgl. Pall. dial. 7 S. 39,8 ff.

*25-S. 325,27 Cass. X 8

25-27 Georg. 39 Anf.; Nikcph. XIII 11, 968 D

MF = b

Georg. (-22 und 25-27)

A Cass. Arm.

l τω άν&ρωπομόρφφ εζ ανάγκης ~ Arm. 2 γεγύμνασται Georg. 3 περί &εοΰ Γ r < Georg. Cass. 4 άντιστρέφειν Μ Georg. Arm. -ων b Α | αύτω M Georg. Cass. Arm. αύτοΐς Μ' Κ A 7 μηδέ Georg. 12 ούτε χείρας ούτε πόδας Georg. Cass. Arm. (vgl. Z. 9) ούτε πόδας ούτε χείρας ~ b Α Georg. (Α) 13 εν < Μ1 15 ώριγένει Μ1 -η Μ" -ην 1 F A Georg. Arm. | άπλούστερον Μ 17 εύ&έως (< Arm.) vor κατά ~ Georg. Cass. 18 Ώριγενιοτάς Georg. Cass. + άφρονας Arm. 19 τους'2 < Μ1 21 μοναζόντων Georg. 22 αυτόν Arm., vgl. S. 328,11 25 γενόμενα Georg. Arm.

Kirchengeschiohte VI 7,20-8,9

Γ>

ιο

is

20

25

325

Οι άρειανίζοντες, ώσπερ έφημεν, έξω της πόλεως τάς συναγωγάς έποι- 8, 1 οϋντο. ήνίκα ούν εκάστης εβδομάδος αϊ εορται κατελάμβαναν, φημϊ δη 2 το τε σάββατον και ή κυριακή, εν αϊς αϊ συνάξεις κατά τάς εκκλησίας είώ&ασι γίνεσΰαι, αυτοί εντός των της πόλεως πυλών περί τάς στοάς ά&ροιζόμενοι και ωδάς άντιφώνους προς την Άρειανήν δόξαν συντιΰέντες ηδον, και τούτο εποίουν κατά το πλείστον μέρος της νυκτός, υπό δε όρ- 3 ϋ"ρον τα τοιαύτα αντίφωνα λέγοντες δια μέσης της πόλεως εξήεσαν των πυλών και τους τόπους, εν&α συνήγοντο, κατελάμβανον. επειδή δε ερε- 4 ϋΐσμούς κατά των το όμοούσιον φρονούντων λέγοντες ουκ έπαύοντο (πολλάκις γαρ και τοιαύτην ωδήν ελεγον »που εϊσιν οι λέγοντες τα τρία μίαν δύναμιν;«), τότε δη {και} Ιωάννης εύλαβηϋείς, μη τις των απλούστερων υπό των τοιούτων ωδών άφελκυσϋη της εκκλησίας, άντιτίϋησιν αύτοΐς τους του ίδιου λαού, όπως αν και αυτοί τάΐς νυκτεριναΐς ύμνολογίαις σχολάζοντες άμαυρώσωσι μεν την εκείνων περί τούτου σπουδήν, βέβαιους δε τους οικείους προς την εαυτών πίστιν εργάσωνται. αλλ' 6 μεν σκοπός 5 Ιωάννου εδόκει είναι χρηστός, συν ταραχή δε και κινδύνοις το τέλος εδέξατο. ως γαρ λαμπρότεροι οι του ομοουσίου ύμνοι εν τάΐς νυκτερι- 6 ναΐς ύμνολογίαις έδείκνυντο (επινενόηντο γαρ σταυροί άργυροι φέροντες φώτα εκ των κηρίνων λαμπάδων, της βασιλίδος Ευδοξίας παρεχούσης την εις ταύτα δαπάνην), πλήΰος όντες οϊ άρειανίζοντες και ζηλοτυπία ληφ&έντες άμύνεσΰαίτε και συμπληγάδας έπεχείρουν ποιεΐν. έτι γαρ εκ 1 της προλαβούσης δυναστείας ενΰερμοί τε προς μάχας ήσαν και κατεφρόνουν αυτών, μη μελλήσαντες ούν εν μια των νυκτών συγκρούουσιν, και 8 βάλλεται μεν λίΰω κατά του μετώπου Βρίσων ό της βασιλίδος ευνούχος, συγκροτών τότε τους υμνωδούς, άπόλλυνται δε και τίνες του λαού ές~ αμφοτέρων των μερών, εφ' οϊς κινη&εϊς ό βασιλεύς διεκώλυσεν τους 9 Άρειανούς τάς υμνολογίας εν τω δημοσίω ποιεΐν.

11 ff. vgl. Pall. dial. 58.32,23 f. •1-27 Soz. VIII 8,1-5 20-24 Nikeph. XIII 8, 956 D MF = b

Λ (-9 όμο[ούσιον)

l-S. 326,7 Georg. 30 S. 155 f.

Cass. Arm.

5-27 Mich. Syr. S. 166

Georg.

2 ai (ieorg. < b A Arm. 3 τε < Georg. Arm. | ai < Georg. 5 ώδάς και ~ Cass. 8 συνήγοντο M r Georg, σννήγον b A Georg. (A) | δε + και βλασφημίας και Arm. 9 λέγοντες (= Arm.)] τελούντες M r (hoc crebro... facere Cass., vgl. Wei engruber 53) 11 και < Cass. Arm. Soz. 12 άπελασ&η Georg, (tralierentur Cass. Arm.) 13 τάς νυκτε1 ρινας (?) Μ Η τούτων (Var. τοϋτο) (/eorg. 15 εργάσωνται + και μη άποπλανηδώσιν υπό των Άρειανών Arm. 16 εδόκει είναι] ην Cass. Arm. 17 οί του] ούτοι οί του Arm. 18 γαρ Georg. Arm. So/.. + παρ'αύτοΰ b (fecerat Cass.) 20 ταΰτα Cass. Arm. So/, αυτά b Georg. 21 ληφ&έντες άμύνεσ&αί τε < Georg. 23 συγκρούουσιν + 'and they began to thron· stones' \rm. 24 του < M 1 F 26 διεκώλυσεν + πάλιν Georg.

326

s

ίο

is

2ο

25

Sokrates

Kai τα μεν γενόμενα τοιαύτα ην. λεκτέον δε και δ&εν την 10 άφορμήν έλαβεν ή κατά τους άντιφώνους ύμνους εν τη εκκλησία συνήΰεια. Ιγνάτιος ό Αντιοχείας της Συρίας τρίτος από του αποστόλου 11 Πέτρου επίσκοπος, δς και τοις άποστόλοις αύτοΐς συνδιέτριψεν, όπτασίαν εϊδεν αγγέλων δια των αντιφώνων ύμνων την άγίαν τριάδα ύμνούντων και τον τρόπον του οράματος τη εν Αντιόχεια εκκλησία παρέδωκεν. οϋ'εν 12 και εν πάσαις ταΐς έκκλησίαις αυτή ή παράδοσις διεδόϋη . Ούτος μεν ούν ό περί των αντιφώνων ύμνων λόγος εστίν, ουκ εις μα- 9, 1 κράν δε οι από της έρημου μοναχοί επί την Κωνσταντινούπολιν έρχονται άμα Διοσκόρω και τοις αυτού άδελφοΐς. συνήν δε αύτοΐς και Ισίδωρος 2 ό πάλαι Θεοφίλω τω επισκοπώ φιλαίτατος, τότε δε άπεχ&έστατος γενόμενος δι'αϊτίαν τοιάνδε. Πέτρος τις πρωτοπρεσβύτερος ην της εν Αλεξάνδρεια εκκλησίας, προς 3 τούτον άπεχ&ώς έσχηκώς ό Θεόφιλος της εκκλησίας αυτόν έκβαλεΐν έπενόησεν, και μέμι/nv αύτω κατήνεγκεν, ως εϊη γυναικά τίνα Μανιχαίαν 4 την ΰρησκείαν εϊς τα ιερά μυστήρια προσδες~άμενος, μη πρότερον της Μανιχα'ϊκής αϊρέσεως άποστήσας αυτήν, έπεϊ δε ό Πέτρος έλεγεν και 5 μετατεϋεΐοΰαι της θρησκείας την γυναίκα και μηδέ παρά γνώμην Θεοφίλου δεδέχϋαι αυτήν, ήγανάκτει ό Θεόφιλος ως συκοφαντούμενος· μη γαρ ειδέναι το γεγονός έλεγεν. ό ούν Πέτρος Ίσίδωρον έκάλει μαρτυρήσαι αύτω, ως ουκ ήγνόει τα περί της γυναικός ό επίσκοπος, ετύγχανε δε 6 κατ' αυτόν τον καιρόν εν τη βασιλευούση 'Ρώμη διάγων ό Ισίδωρος· πέπεμπτο γαρ παρά Θεοφίλου προς Δάμασον τον 'Ρώμης έπίσκοπον επί τω καταλλάξαι αυτόν προς Φλαβιανόν τον Αντιοχείας έπίσκοπον. διε- 1

\ l Dioskoros kam nicht gleichzeitig mit den anderen M nchen nach Konstantinopel, vgl. Pall. dial. 7 S. 42,18; Ed. Schwartz, ZNW 36, 1937, 170ff. 23-25 vgl. V 15,6 *l-7 Cass. X 9 1-9 Nikeph. 957 Λ 9-S. 329,3 Cass. X 10,8-20 VIII 12,3-5 11 f. Georg. 39 S. 184 11-18 Nikeph. XIII 11, 969 ΛΒ 37 S. 174 f. 20. 21-S. 327,4 Nikeph. 969 BC MF — b

A (von 20 μη an)

Cass.

11-S. 327,6 Soz. 14-5.327,6 Georg.

Arm. Georg, (au er 9-11)

l και - ην < Cass. Georg. | γενόμενα τότε Arm. λεγόμενα b 2 άφορμήν Arm. αρχήν b Georg, initium Cass. 5 ύμνων < Cass. Georg. | ύμνούντων vor την ~ Georg. 6 παραδέδωκεν Georg. 7 αυτή ή παράδοσις < M 1 Cass. | και έφυλάττετο Arm. 10 ήρχοντο Arm. (reniunt Cass.) 12 Θεοφίλου του επισκόπου φίλτατος Georg. 14 Αλεζανδρέων Georg. | προς - 15 εκκλησίας < Arm. 15 έχων Georg. 17 την ΰρησκεΐαν < Cass. Arm. 19 μετατε&εϊσ&αι Georg, μετατΐ&εσ&αι Μ' F Arm. μετα&έσ&αι Μ Γ | την γυναίκα της ϋρησκείας ~ Georg. | Θεοφίλου] του επισκόπου Arm. 20 δεχϋηναι Georg. 21 μαρτυρήσαι M r F A Arm. μάρτυρα Μ1 Georg. 22 επίσκοπος] Θεόφιλος Georg. | ετυχεν Georg. Soz. 23 έπέμπετο Georg. 25 τω] το Georg. | Αντιοχείας έπίσκοπον Arm. έπίσκοπον άντιοχείας ~ b A

Kirrhengeschichte VI 8,10-10,2

s

ίο

ι.ί

20

2Γ>

327

κρίνοντα γαρ οι Μελετίω προσκείμενοι προς Φλαβιανόν δια τον δρκον, ως μοι και πρότερον εϊρηται. έπανελΰών τοίνυν εκ της 'Ρώμης ό Ίσί- 8 δωρος και προς μαρτυρίαν παρά του Πέτρου κληϋεϊς ελεγεν, ως εϊη δεχΰεΐσα ή Μανιχαία κατά γνώμην του επισκόπου, μεταδεδωκέναι τε αύτη και αυτόν τα μυστήρια, εζάπτεται ούν προς όργήν ό Θεόφιλος και άμ- 9 φοτέρους της εκκλησίας άπήλασεν. αυτή πρόφασις γέγονεν του και Ίσίδωρον άμα τοις περί Διόσκορον έλ&εΐν εν τη Κωνσταντινουπόλει, όπως αν παρά τε τω βασιλεικαϊ τω επισκοπώ Ιωάννη τα κατ'αυτών έσκευωρημένα εξελεγχΰήσεται. μαϋ'ών δε ταύτα ό Ιωάννης εν τιμή μεν ήγε τους 10 άνδρας και των ευχών μετέχειν ουκ εκώλυσεν, κοινωνίαν δε των μυστηρίων ουκ εφη προ διαγνώσεως μεταδώσειν αύτοϊς. Εν τούτοις καϋεστώτος του πράγματος ήκει εις τάς άκοάς Θεοφίλου 11 λόγος ψευδής, ως εϊη Ιωάννης και εις τα μυστήρια δεζάμενος αυτούς και έτοιμος προς το έπικουρήσαι αύτοΐς. και παντοίος έγίνετο, όπως αν μη 12 μόνον τους περί Διόσκορον και Ίσίδωρον άμύνηται, άλλα γαρ και Ίωάννην κατενέγκη του ϋρόνου. διαπέμπεται ούν κατά πόλεις προς τους επί- 13 σκοπούς έπιστολάς, κρυπτών μεν τον εαυτού σκοπόν, μόνοις δε τοις Ώριγένους βιβλίοις δή&εν μεμφόμενος, οϊς προ αυτού Ά&ανάσιος μάρτυσι της οικείας πίστεως εν τοις κατά Άρειανών λόγοις πολλάκις έχρήσατο. Σπένδεται δη φιλίαν προς Έπιφάνιον τον Κωνστάντιας της Κύπρου επί- 10, 1 σκοπόν, πρότερον διαφερόμενος προς αυτόν έμέμφετο γαρ Έπιφανίω Θεόφιλος ως μικρά φρονοΰντι περί &εοΰ, ότι άν&ρωπόμορφον αυτόν είναι ένόμιζεν. ούτως ούν Θεόφιλος έχων περί &εοΰ και μεμφόμενος τοις αν- 2 ΰρωπόμορφον το &εΐον νομίζουσιν δια την προς έτερους άπέχ&ειαν ήρνεΐ-

2 V 15

6-12 vgl. Pall. dial. 7 S. 40,81'f.

19f. vgl. unten 13,9f.

•5-17 Mich. Syr. S. 167 6-12 So/. VIII 13,3 13-S. 328,25 Soz. VIII 13,6-14,5 13-22 Georg. 40' 13-17 .Nikeph. XIII 12, 973 Λ 18-20 Nikeph. 973 AB 21-S. 328,18 Mich. Syr. S. 167 24-S. 328,4 Nikeph. 973 BC 24-S. 328,19 Georg. 40 f. S. 191 MF = b

Λ

Cass. Arm. Georg. (-6. 13-22 und von 24 an)

l μελιτίω Μ 1 F 1 μελιτίνω Α | Μελετιανοϊ Georg. | ^ΛαζανόνΜ 1 Επαράτου Πέτρου προς μαρτυρίαν ~ Arm. 4 f. και μεταδεδωκέναι αύτη τα μυστήρια και αυτόν ~ Georg. 5 και αυτόν] τη γυναικι Arm. | τα + ΰεΐα Arm. | ό Θεόφιλος προς όργήν ~ Georg. Arm. 6 της εκκλησίας Cass. Arm. Soz. (του θυσιαστηρίου Georg.) προς όργήν b A | άπήλασεν zweimal Μ' 8 σκευωρημένα Μ' 9 ίξελεγχϋήσεται: ελεγ durch r Korr. M 10 κατά την εκκλησίαν Arm. < h A Cass. (in'εκκλησίας So/.) 11 κοινωνίας Arm. 14 ως - αυτούς < Arm. 15 και (= Arm.)| διό Christ. 16 γαρ < Georg. 17 πόλιν Georg, (πόλεις Arm. Soz.) 19 δή&εν < Cass. Arm. Soz. 20 πολλάκις έχρήσατο Georg. (A) Arm. ~ b A Georg. (W) 21

ιο

15

20

25

Sokrates

το μεν εν τω φανερω α εδόξαζε, φιλοποιεΐται δε τότε τον Έπιφάνιον διαφερόμενος προς αυτόν, ως εκ μετανοίας όμοφρονήσας κατά την περί &εοΰ δόξαν αύτω. και παρασκευάζει σύνοδον ποιήσαι των εν Κύπρω επισκό- 3 πων επί τω διαβαλεΐν τα Ώριγένους βιβλία. Έπιφάνιος δε δια ύπερβάλ- 4 λουσαν εύλάβειαν απλοϊκός ων τον τρόπον ταχέως ύπήχΰη υπό των Θεοφίλου γραμμάτων, και καϋίσας συνέδριον των εν τη νήσω επισκόπων 5 απαγορεύει μεν του άναγινώσκειν τα Ώριγένους βιβλία, διαπέμπεται δε 6 και γράμματα προς Ίωάννην παραινών άπέχεσϋαι μεν των Ώριγενείων αναγνωσμάτων, συνάγειν δε και αυτόν συνέδριον και σύμψηφον και τούτω γενέσΰαι. Θεόφιλος τοίνυν τον έπ' ευλάβεια περιβόητον Έπιφάνιον 7 συναρπάσας και γνούς προβάντα αυτού τον σκοπόν, ϋαρρών και αυτός συνήγαγε πολλούς των επισκόπων, και παραπλησίαν τω Επιφανίω κατά 8 των Ώριγένους βιβλίων του προ διακοσίων {και} περίπου ετών τελευτήσαντος διαβολήν εποιεϊτο, ου τούτον προηγουμένως έχων τον σκοπόν, αλλά τους περί Διόσκορον σπεύδων άμύνασΰαι. Ιωάννης δε μικρά φροντίσας των μηνυϋέντων αύτω παρά τε Έπιφα- 9 νιου και {αύτοϋ} Θεοφίλου, τη διδασκαλία των εκκλησιών προσειχε τον νουν. και ήνΰει μεν κατά ταύτην, της δε κατ' αύτοϋ γενομένης σκευωρί- 10 ας ούδένα λόγον έτίϋετο. επει δε Θεόφιλος καταφανής εγένετο τοις 11 πολλοίς σπουδάζων καΰελεΐν της επισκοπής τον Ίωάννην, τότε δη και οι άπεχϋώς προς Ίωάννην έχοντες προς την κατ' αυτού σκευωρίαν άνεκινοϋντο. και πολλοί μεν του κλήρου, πολλοί δε και των εν τέλει κατά τα 12 βασίλεια μέγιστα ισχύοντες, καιρόν εύρηκέναι λογιζόμενοι, καΰ'δν Ίωάννην άμύνωνται, μεγίστην εν τη Κωνσταντινουπόλει σύνοδον γενέσ&αι παρεσκεύαζον, τοϋτο μεν δι' επιστολών, τούτο δε και άγράφως διαπεμπόμενοι.

12 die Synode in Alexandrian ging der in Salamis (10,3-5) voran 13 seit dem Tod des Origenes (etwa 251-253) waren knapp 150 Jahre vergangen, Sokr. rechnet wohl von seiner Zeit aus MO-26 Nikeph. 973 \1F = b Λ

Cass.

- 976 B Arm. Georg. (-19)

l διαφερόμενος + πριν MT (πρότερον.. .μεμφόμενος So/.) l f. διαφερόμενος προς αυτόν < Georg. | τον διαφερόμενον Arm. 2 f. κατά - δόζαν < Georg. 3 παρασκευάζει + αυτόν Georg. 4 τω] το Georg. 5 απλοϊκός ων τον τρόπον < Georg. 7 του < Μ Γ (wie S. 75,10) | Ώριγένονς] τοιαύτα Georg. 9 και τούτω Arm. κατά τοϋτο b Λ (και ταύτα φηφίζεσ&αι So/.) 10 γενέο&αι Georg, γίνεσ&αι (+ αύτώ M r ) b Α | επ'< Μ1 11 αύτοϋ] αυτόν Μ1 | και αυτός ϋαρρών ~ Georg. 12 συνήγεν Georg. Arm. 13 και < Cass. Arm. 14 e^ov F 15 σπεύδον F 16 αύτω < Cass. Arm. 17 αύτοο < Cass. Arm. Soz. 18 κατά ταύτην Λ κατ'αύτ^ν b Georg. | γενομένης (< Arm.) κατ'αύτοίϊ ~ Georg. 19 επειδή Α 21 έκινοΰντο Μ' Μ Γ 22 cv + τω Α 25 δε u.Z. Α

Kirchengeschichte VI 10,2-11,11

Γ,

ιο

15

20

2Γ>

329

Ηΰξησε δε το κατά Ιωάννου μίσος και έτερον επισυμβάν τοιόνδε. δύο 11, επίσκοποι κατά ταύτόν ήνΰησαν Σύροι δντες το γένος, Σενηριανός και Άντίοχος. Σευηριανός μεν Γαβάλων (πόλις δε αυτή της Σνρίας), Αντί- 2 οχος δε Πτολεμαΐδος της εν Φοινίκη εκκλησίας προειστήκει. άμφω μεν 3 ούν δια λόγων ρητορικών ήχϋησαν, Σενηριανός δε δοκών πεπαιδεϋσ&αι ου πάνυ τη φωνή την Έλληνικήν εξετράνου γλώσσαν, αλλά και Ελληνιστί φ&εγγόμενος Σύρος ην την φωνήν. Άντίοχος μεν ούν πρότε- 4 ρον εκ της Πτολεμαΐδος επί την Κωνσταντινούπολη έλ&ών, κατά τάς εκκλησίας επί χρόνον τινά πεπονημένως διδάξας και πολλά εκ τούτων χρηματισάμενος επί την εαυτού άνέδραμεν. Σευηριανός δε πυ&όμενος μετά 5 ταύτα πολλά τον Άντίοχον εκ της Κωνσταντινουπόλεως συλλέξαντα ζήλουν και αυτός τούτον έσπούδασεν. άσκηϋ'είς τε ούν και συντάξας λό- 6 γους συχνούς και αυτός επί την Κωνσταντινούπολιν έρχεται, και δε- 7 χΰείς ασμένως υπό Ιωάννου μέχρι μεν τίνος ύπέτρεχε τον άνδρα και έκολάκευεν, και αυτός ουδέν ήττον άγαπώμενος και τιμώμενος

ιο

is

20

Sokrates

ουδέν, μόνον δε τοϋτο δεΐν εις κρίσιν άγεσϋαι έλεγον, ότι μετά την καϋαίρεσιν μη ψηφισαμένης της συνόδου εαυτω εις τον ΰρόνον είσεπήδησεν. του δε λέγοντος, ως εζήκοντα πέντε επίσκοποι κοινωνή- 9 σαντες αύτω έψηφίσαντο , οι περί Λεόντίον άντεπήγον »άλλα πλείους, ώ Ιωάννη, κατεψηφίσαντό σου εν τη συν- 10 όδω.« έπει δε πάλιν δ Ιωάννης τον κανόνα τούτον ου της αυτών έκκλη- 11 οίας, άλλα των Άρειανών είναι ελεγεν (οι γαρ εν τη Αντιόχεια συνελ&όντες επί τη καΰαιρέσει της ομοουσίου πίστεως άπεχ&εία τη προς Ά&ανάσιον τον κανόνα εζέδωκαν), μη προσδεζάμενοι τάς απολογίας κατεψηφίσαντο , μη νοήσαντες, ότι τω κανόνι τούτω χρησάμενοι κα&εΐλον και Ά&ανάσιον. Ταϋτα πέπρακται έγγιζούσης της εορτής του πάσχα. δήλοι ούν ό βασι- 12 λεύς τω Ιωάννη μη δύνασ&αι εις την έκκλησίαν έλ&εΐν, ότι δύο αυτού κατεψηφίσαντό σύνοδοι, ήργει ούν ό Ιωάννης λοιπόν, ουδαμώς τε εις 13 την έκκλησίαν κατήρχετο. εύϋύς ούν πάντες οι αύτω προσκείμενοι εκ 14 της εκκλησίας άναχωρήσαντες το μεν πάσχα εν τω δημοσίω λουτρω τω εν Κωνσταντιαναϊς έπετέλεσαν, συν αύτοΐς δε και πολλοί επίσκοποι και πρεσβύτεροι και άλλοι ιερατικού τάγματος. ές~ εκείνου τε κατ' ιδίαν τάς 15 συναγωγάς εν διαφόροις τόποις ποιούμενοι Ίωαννιται προσηγορεύΰησαν. Ιωάννης δε επί δύο μήνας ούδαμοΰ προέβαινεν, έως ότου βασιλέως εκέ- 16 λευε πρόσταγμα εϊς έξορίαν άπάγεσ&αι. και ό μεν άπήγετο της έκκλη- 17 οίας ές'ελκυσ&είς, τινές δε των Ίωαννιτών κατ' αυτήν την ήμέραν την έκ-

1-3 vgl. Pall. S. 52,7 f. 3 f. vgl. Soz. VIII 19,8 6-9 vgl. Pali. S. 52,5 f. 53,11 ff. 12-14 vgl. Pali. S. 55,1 ff. 15^18 vgl. Pali. S. 56,18ff. 16 Ostern: 17. 4. 404 20-S. 343,2 vgl. Pall. dial. 10 S. 60,9 ff. 62,5 ff. *l-3 Mich. Syr. S. 168 4-9 Nikeph. 993 C 6-9. 20 Mich. Syr. S. 168 6-9 Georg. 52 S. 226 9-11 Georg. 54 S. 228 12-14 Georg. 53 14 f. Georg. 54 Anf. 15-18 Soz. VIII 21,3 15-17 Georg. 54 S. 229 15-19 Nikeph. 996 A 18 f. Soz. VIII 21,4; Georg. 54 Ende 20 Georg. 56 Anf. 22-S. 343,2 vgl. Soz. VIII 22,4-6 22 f. vgl. Georg. 57 Ende MF = b

Cass. Arm. Georg. (-3 und von 6 an)

2 συνόδου + αυτός M r | έπέτρεψεν (και) Arm. 4 δέχεσ&αι - ffpovov Arm. < b Cass. | oi + δε (?) Μ' 7 ελεγεν είναι ~ Georg. | rfj < Georg. 8 τη' < Georg. Arm. 9 κανόνα + τούτον Cass. Arm. | προσδεζάμενοι + ούν Μ1 Arm. | την άπολογίαν Georg. Arm. 10 αυτοί Georg. Cass. < b Arm. 10 f. κα&εϊλον και Άϋανάσιον Arm. και ά&ανάσιον καΰεϊλον ~ b Cass. 14 μηδαμώς Georg. 15 εύϋύς < Georg. | πάντες und προσκείμενοι < Arm. | εκ] εύϋύς Georg. 16 f. λουτρω τω εν < Μ' Arm. | λοετρω Georg. 17 Conslantinianae Cass. (Hss.) | και1 Georg, ήσαν και \rm. < b Cass. 18 τάγματος + και λαϊκών πλήΰος, και το αγιον βάπτισμα έπετέλεσαν εκεί Arm. (nicht Georg. Cass. Soz.) 19 συνάζεις Georg. 21 έπήγετο M 1 22 εξελκυσϋείς Arm. έλκυσ&είς b tractus Cass.

Kirchengeschichte VI 18,8-19,5

5

ιο

ΐ5

2ο

343

κλησίαν ένέπρησαν. καιομένης δε αυτής άνεμος άπηλιώτης πνεύσας 18 και τον οίκον της συγκλήτου γερουσίας κατέκαυσε. τούτο γέγονε τη εικάδι τον Ιουνίου μηνός εν ύπατεία 'Ονωρίου έκτη, ην συν Άρισταινέτω έδίδου, "Οσα μεν ούν δια τον γεγενημένον έμπρησμόν ό της Κωνσταντινουπό- 19 λεως ύπαρχος, ω όνομα ην Όπτατος, "Ελλην την ϋρησκείαν υπάρχων και δια τούτο Χριστιανούς μισών, κατά των ψιλούντων τον Ίωάννην επραξεν και ως πολλούς εξ αυτών έκόλασεν, παραλιπεΐν μοι δοκώ. ολίγων δε 19, 1 ήμερων διελ&ουσών χειροτονείται επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Άρσάκιος, δς αδελφός μεν έγεγόνει Νεκταρίου του προ Ιωάννου την έπισκοπήν καλώς διοικήσαντος, γηραιός δε σφόδρα· υπέρ γαρ όγδοήκοντα έτη έτύγχανεν. και τούτου δι'ύπερβολήν πραότητος την έπισκο- 2 πήν ήσύχως διέποντος ό της Χαλκηδόνος επίσκοπος Κυρΐνος, ου τον πόδα Μαρουϋας ό Μεσοποταμίας επίσκοπος άκων έπάτησεν, ούτως κακώς διετέϋη, ως σηπεδόνα ποιήσαι και γενέσΰαι ανάγκην, ώστε άποπρισϋήναι τον πόδα. ούχ άπαξ δε τούτο έγένετο, άλλα πλειστάκις άπεπρίζετο· 3 έπενέμετο γαρ το πά&ος και όλον το σώμα, ώστε και τον έτερον πόδα μεταλαβόντα του κάκου το αυτό ύπομεΐναι. Του χάριν δε τούτου πεποίημαι μνήμην; ότι πολλοί εφασκον δια την 4 εις Ίωάννην βλασφημίαν ταύτα παΰεΐν τον Κυρΐνον, ότι αυτόν άγόνατον συνεχώς άπεκάλει, ως μοι και πρότερον εϊρηται. επειδή δε συνέβη και 5 χάλαζαν παμμεγεϋεστάτην εν τη Κωνσταντινουπόλει και περί τα αυτής κατενεχϋήναι προάστεια (γέγονε δε τούτο εν τη αύτη ύπατεία περί την 3 20. 6. 404, vgl. Marc. Com. 404; Chron. Pasch. 568,14-17

568,17-19 (26. Juni) 21 vgl. VI 15,9

9-12 vgl. Pall. dial. 11 S. 64,1 ff.

9 vgl. Chron. Pasch.

14-16 vgl. Pall. dial. 10 S. 62

•l f. Georg. 57 l ff. vgl. Mich. Syr. S. 169 2-4 Georg. 57 Ende 5-8 So/. VIII 23,8 6-8 Georg. 57 Ende 6 (Όπτατος) Nikeph. XIII 23, 1008 Β 8-11 Soz. VIII 23,1; Ps.-Dion. 190,6 f. 8-13 Cass. Χ 20,1 8-12 Georg. 62 Anf. 8 f. Mich. Syr. S. 168 13-18 Soz. VIII 16,6. 27,2 13-21 Georg. 71 S. 275 13 ff. Ps.-Dion. 189,18-190,4 (frei) 19 f. Nikeph. XIII 14, 981 C 21-S. 344,4 Soz. VIII 27,1; Cass. X 20.5 f. 21-S. 344,2 Georg. 65 Anf. 21-S. 344,3 Mich. Syr. S. 168 MF = b Cass. (-13 und von 21 an) Arm.

Georg.

2 σφοδρός Ha. (vgl. S. 245,20) σφοδρώς Arm. 3 κ M | lanuarii Cass. | το έκτον Georg. 4 άριστενέτω M' 7 τούτο Georg. Arm. τούτο τους b 9 χειροτονείται] καθίστατο Arm. ordinatur Cass. | Οΰρσάκιος Arm. ll^vArm. 12 έτύγχανεν Georg. Arm. έτύγχανεν ων b 13 καλχηδόνος F 14 μαρωΰας Μ1 ό + της Georg. | άκων vor έπάτησεν Arm., nach πόδα b 15 ώστε < Arm. 17 και1] καο'Άπη. (το παν έπενέμετο σώμα Soz.) | τοΓν ποδοΐν Georg. 18 ύπομεΐναι + και απλώς δε εν κακοϊς έτιμωρεΐτο Arm. 19 τον χάριν και τούτον Georg, τούτον χάριν δε τούτον (< b) b Arm. 20 αυτόν άγόνατον Georg. Arm. ~ b 21 σννεχώς < Arm. σνχνώς Georg. | επεϊ δε και Μ1 | και2 < Μ1 23 ύπατεία + 'Ονωρίον Arm. + Hononi sexto et Ansteneti Cass.

344

s

ίο

is

2

25

Sokrates

τριακάδα του Σεπτεμβρίου μηνός), και τούτο έλεγον κατά &εοΰ μήνιν γενέσ&αι έπϊ τη άκρίτω καΰαιρέσει Ιωάννου, ηϋξησε δε τους τοιούτους λόγους και ή της βασιλίδος Ευδοξίας επιγενόμενη τελευτή · τετάρτη γαρ ήμερα μετά το κατενεχϋήναι την χάλαζαν έτελεύτησεν. άλλοι δε εφασκον δίκαια πεπονϋέναι τον Ίωάννην έπϊ τη κα&αιρέσει, ότι πολλάς εκκλησίας των Ναυατιανών και Τεσσαρεσκαιδεκατιτών και άλλων τινών κατά την Άσίαν και την Λυδίαν γενόμενος έλαβεν, ήνίκα δια την Ήρακλείδου χειροτονίαν εστάλη έπϊ την Έφεσον. άλλα πότερον δικαία ή καΰαίρεσις Ιωάννου κατά τον λόγον των λυπηϋ~έντων υπ' αυτού έγένετο ή Κυρϊνος δίκαιον της βλασφημίας έδίδου δίκην, και πότερον δια Ίωάννην ή χάλαζα κατηνέχϋη και ή βασίλισσα έτελεύτησεν ή ταύτα δι' έτερους έγίνετο λόγους ή και δι'αμφότερα, &εός αν ειδείη ό των κρυπτών γνώστης, ό και αυτής της άλη&είας κριτής δίκαιος· εγώ δε τα τότε ϋρυλούμενα έγραψα. Άρσάκιος δε ου πολύν τη επισκοπή έπεβίω χρόνον τη γαρ έξης ύπατέζα, ήτις ην Στελέχωνος το δεύτερον και Άν&εμίου, περί την ένδεκάτην του Νοεμβρίου μηνός έτελεύτησεν. περισπούδαστου δε πολλοίς γενομένης της επισκοπής και δια τούτο τετραμηνιαίου διαδραμόντος χρόνου τη εξής ύπατεία, ήτις ην Αρκαδίου το έκτον και Πρόβου, προεβλήϋη εις την έπισκοπήν άνήρ ευλαβής, ω όνομα ην Αττικός, δς το μεν γένος εκ Σεβαστείας της Αρμενίας κατήγεν, ασκητικός δε τον βίον εκ νέας ηλικίας και άλλως μετά του μετρίως πεπαιδεϋσ&αι πλέον φυσικώς φρόνιμος ην. Άλλα περί μεν τούτου μικρόν ύστερον λέξω. Ιωάννης δε έπϊ την έξορίαν υπαγόμενος εν Κομάνοις του Ευξείνου Πόντου έτελεύτησεν τη τεσσαρεσκαιδεκάτη του Σεπτεμβρίου μηνός τη εξής ύπατεία, ήτις ην 'Ονωρίου το έβδομον και Θεοδοσίου το δεύτερον, άνήρ, ως και πρότερον έφην, δια

6 7

8

20, 1 2 3 21, 1 2

1 30. 9'. 404, vg). Chron. Pasch. 569,1-3 3 f. 3. 10. 404, vgl. Marc. Com. 404; Chron. Pasch. 569,3f. (6. Okt.) 15-17 11. 11.405; vgl. Pall. dial. 11 S.64,5f. 19 M rz 406 23 VII 2 25 14.9.407 26 vgl. VI 3,13 •2 f. Georg. 71 S. 275 4-7 Cass. X 20,8; Georg. 65 Anf. 15-21 Soz. VIII 27,3 f. 15-22 Cass. X 22 15-17 Georg. 62 Ende 17-21 Georg. 63 Anf. 22 Soz. VIII 27,5 23 f. Mich. Syr. S. 168 24-26 Cass. X 18,4; Georg. 67 S. 262 MF = b

Cass. (-7. 15-22. 24-26)

Arm. Georg. (-3. 4-7. 15-21. 24-26)

l και M 1 Georg. Arm. < M': F Cass. 3 Ευδοξίας Georg. Arm. < b Cass. 6 καιί 1 + των Georg. Arm. | τεσσάρια- M 7 αιρετικών Cass. Arm. κακοδόξων Georg. 8 εστάλη έπϊ την "Εφεσον Arm. έπϊ την εφεσον εστάλη ~ b | πρότερον Μ1 10 πρό1 τερον Μ 11 έτελεύτησεν + Zusatz Arm. (Conybeare 1915, 66) 15 Ούρσάκιος Arm. | τη επισκοπή έπεβίω Arm. έπεβίω τη επισκοπή ~ b Georg. 16 στελίχωνος Μ'· F Στελεχίωνος Georg. Steie{ni}k'on Arm. 18 τετραμηνιαίου Georg, (-μηναίου) Cass. Arm. πολλού b (τετάρτω μηνϊ Soz.) 2_1 σεβαστίας Μ'_ | ηλικίας + ων Arm. 24 αγόμενος Μ | εν - Πόντου < Μ' 26 ζ Μ (Arm.) | β Μ (Arm.)

Kirchengeschichte VI 19,5-22,8

5

ίο

is

2ο

25

345

ζήλον σωφροσύνης ϋνμω πλέον ή αίδοΐχαριζόμενος και δια σωφροσύνην παρρησιεστέρα δια βίου τη γλώσση χρησάμενος. Θαυμάσαι δε μοι έπεισι, πώς ποσοΰτον ζήλον σωφροσύνης ασκών εν προσομιλίαις αύτοΰ καταφρονεΐν της σωφροσύνης έδίδαζε. μιας γαρ μετά το βάπτισμα {των επισκόπων} παρά της συνόδου των επισκόπων μετανοίας τοις έπταικόσι δοΰείσης αυτός άπετόλμησεν ειπείν »χιλιάκις μετανοήσας εϊσελ&ε.« εφ' ή διδασκαλία πολλοί μεν και των γνωρίμων αύτοΰ κατέγνωσαν, μάλιστα δε Σισίννιος ό των Ναυατιανών επίσκοπος, δς και λόγον ύπεναντίον του λεχϋέντος συνέγραψεν και γενναίως αύτοΰ δια τούτο κατέδραμεν. Άλλα ταύτα μεν ήδη πρότερον έγεγόνει · περί δε Σισιννίου βραχέα διεξελ&εΐν ουκ ακαιρον είναι ηγούμαι, άνήρ ην, ως πολλάκις εφην, έλλόγιμος και τα φιλόσοφα άκρως μα&ών, διαλεκτικής δε σφόδρα έπεμελεΐτο και τα ιερά γράμματα ακριβώς έρμηνεύειν ηπιότατο, ως και Εύνόμιον τον αίρετικόν πολλάκις αύτοΰ φυγείν την επί τη διαλέξει δεινότητα, την δε δίαιταν ην ου λιτός, αλλ' εν άκρα σωφροσύνη πολυτελεΐ ταύτη έκέχρητο, τρυφών τε εν έσϋήτι λευκή και δις της ημέρας εν λουτροΐς δημοσίοις λουόμενος διετέλει. καί ποτέ έρομένου αυτόν τίνος, του χάριν έπίσκοπος ων δις λούοιτο της ημέρας, »επειδή τρίτον ου φϋάνω« άπεκρίνατο. άλλοτε δε Άρσάκιον τον έπίσκοπον κατά τιμήν ορών ήρωτήϋη υπό τίνος των περί Άρσάκιον, δια τί άνοίκειον επισκοπώ έσϋήτα φοροίη και που γέγραπται λευκά τον ϊερωμένον άμφιέννυσϋαι. ό δε »συ πρότερον« εφη »είπε, που γέγραπται μέλαιναν έσϋήτα φορεΐν τον έπίσκοπον.« του δε έρωτήσαντος εν απορώ γενομένου προς την άντερώτησιν έπήγαγεν ό Σισίννιος' »άλλα συ μεν ουκ αν« εφη »δεΐξαι δυνήση, ως δει τον ιερωμένον μέλαιναν άμφιέννυσϋαι, έμοϊ δε και ό Σολομών παρήνεσε λέγων 'εστωσάν σοι ιμάτια λευκά', και ό σωτήρ εν τοις εύαγγελίοις λευκή φαίνεται έσϋήτι χρησάμενος, ου μην άλλα και Μωυσήν και Ήλίαν λευκοφοροΰντας εδειζεν τοις άποστόλοις.« ταύτα δη και άλλα πολλά

12 vgl. V 10,10. 21,2

27 Eccles. 9,8

28 f. vgl. Mt. 17,2 f.

•6 f. Nikeph. Xll 36, 872 B 11-S. 346,31 Suda Σισίννιος (Σ 481) IV 366.1-37 11-S. 347,1 Nikeph. XII 36 I2-S. 346,10 Soz. VIII 1,9-14 20-28 Mich. Syr. S. 164 MF = b

Arm.

2 παρρησιεστέρα Μ 1 -αιτέρα M' F 5 των επισκόπων1 < Arm. 12 ουκ ακαιρον είναι] εΰκαιρον Arm. | ως Arm. o b 13 έπεμελεΐτο] έμπειρος Arm. 14 ακριβώς 1 1 Arm. άκρως b | έπίστατο Μ 18 ερωμένου Μ 19 φ&άνω Arm. 807. φϋάνει b 20 Ούρσάκιον Arm. | τον έπίσκοπον < Arm. 21 τον Μ 1 22 τον + Ιερέα και Arm. | σύ\ άλλα συ Arm. 25 ουκ αν εφη] ου φανερά Arm. 26 μέλαιναν Μ ' Suda μέλανα Μ' F 27 άει Arm. Soz. (LXX) 29 εδειζεν τοις άποστόλοις Ann. ~ b | αλλά] τοιαύτα Arm.

3 4 5 6 22, 2 3 4 5 6 1

8

346

Γ)

ίο

ι*

20

25

:?()

Sokrates

έτοίμως ειπών τα μέγιστα έπϊ των παρόντων έ&αυμάσϋη. Λεοντίον δε 9 τον Άγκυρας της εν τη μικρά Γαλατία επισκόπου Ναυατιανών έκκλησίαν αφαιρουμένου και τη Κωνσταντινουπόλει έπιδημοΰντος ό Σισίννιος έλ&ών παρ'αυτόν παρεκάλει άποδοΰναι την έκκλησίαν. ό δε ΰερμώς απήντησε 10 καί φησι προς αυτόν »ύμεΐς« φησίν »οι Ναυατιανοϊ ουκ οφείλετε εκκλησίας εχειν, την μετάνοιαν άναιροΰντες και την φιλαν&ρωπίαν του &εοΰ άποκλείοντες.« ταύτα και τα τοιαύτα πλείονα του Λεοντίου κακώς τους 11 Ναυατιανούς λέγοντος έφη ό Σισίννιος' »και μην ουδείς ούτω μετανοεί ως εγώ.« του δε πάλιν έπάγοντος » πώς μετανοείς;« {έφη ό 12 Σισίννιος} »ότι σε εϊδον« άπεκρίνατο. Ιωάννου δε ποτέ του επισκόπου εγκαλούντος αύτω και λέγοντος, ότι 13 ου δύναται ή πόλις δύο επισκόπους εχειν, ό Σισιννιος έφη· »ουδέ γαρ έχει.« του δε Ιωάννου χαλεπήναντος και φήσαντος »οράς ότι μόνος 14 είναι βούλει επίσκοπος;« ό Σισίννιος »ου τούτο« έφη »λέγω, αλλ'ότι εγώ παρά σοι μόνω ουκ ειμί επίσκοπος, δς τοις άλλοις ειμί.« ό δε Ιωάννης 15 προς το λεχ&έν άγανακτήσας »αλλ' εγώ σε« έφη »παύσω προσομιλεΐν αιρετικός γαρ υπάρχεις.« προς δη τούτο χαριέντως ύπήντησεν ό Σισίν- 16 νιος· »αλλ' εγώ« έφη »και μισ&ούς παρέξω, ει με τηλικούτου καμάτου άπαλλάξειας.« διαμαλαχϋεϊς δε εκ της άποκρίσεως ό Ιωάννης »αλλ' 17 ουκ αν σε« έφη »παύσω του προσομιλεΐν εγώ, ει σε όλως το λέγειν λυπεί.« Ούτω μεν ούν έτοιμος προς τάς αποκρίσεις και χαρίεις ην ό Σισίννιος. 18 γράφειν δε ταύτα και άπομνημονεύειν τα εΐρημένα αύτω 19 μακρόν αν εϊη· διό και δι'ολίγων επέδειξα οίος ην, άρκεΐν ήγησάμενος. εκείνο δε φημι, ότι δια παίδευσιν περιβόητος ην, και δια ταύτην πάντες 20 εφεξής οι επίσκοποι ήγάπων τε και έτίμων αυτόν, ου μην άλλα και πάντες οι της συγκλήτου περιφανείς έστεργόν τε αυτόν καί έ&αύμαζον. και 21 πολλά μεν αύτω βιβλία συγγέγραπται, λεξιϋηρεΐ δε εν αύτοΐς και ποιητικάς παραμίγνυσι λέξεις, λέγων δε μάλλον ή άναγινωσκόμενος έ&αυμάζετο · προσήν γαρ αύτω χάρις τω τε προσώπω και τη φωνή και τω σχή- 22 μάτι και τω βλέμματι και τη όλη κινήσει του σώματος, ήγαπατο ούν 23 και δια ταύτα παρά πασών τε των θρησκειών και μάλιστα παρά του επισκόπου Αττικού. Μ1-19 Mich. Syr. S. 164 f.

22-33 Soz. VIII 1,15

M K = b Arm.

3 και - έπιδημοΰντος < Arm. 5 φησίν < Arm. 7 τα < M r 8 λέγοντας Μ 1 | ούτω < Arm. 9 και Arm. 9 f. έφη ό Σισίννιος < Arm. 10 ϊδον b 13 και φήσαντος < Arm. 15 δς·] ως Arm. 16 άγανακτήσας] εύ&ύς φήσας Arm. 17 *·δή Μ (

ίο

is

20

2Γ>

355

Περί δε τους αυτούς χρόνους κατά την Άντιόχειαν Φλαβιανοΰ τελεντή- 9, 1 σαντος Πορφύριος την έπισκοπήν διεδέξατο, μετά δε Πορφύριον αύ&ις Αλέξανδρος της έκεΐσε εκκλησίας προέστη. κατά δε την 'Ρωμαίων Δα- 2 μασον επί δεκαοκτώ έτη της επισκοπής κρατήσαντα Σιρίκιος διεδέξατο, Σιρικίου δε δεκαπέντε έτη κρατήσαντος Αναστάσιος επί έτη τρία της εκκλησίας εκράτησεν, μετά δε Άναστάσιον Ίννοκέντιος. δς πρώτος τους εν 'Ρώμη Ναυατιανούς έλαύνειν ήρζατο πολλάς τε αυτών εκκλησίας άφείλετο. Υπό δε τον αυτόν τούτον χρόνον και την 'Ρώμην υπό βαρβάρων άλω- 10, ναι συνέβη. Άλάριχος γαρ τις βάρβαρος, ύπόσπονδος ων 'Ρωμαίοις και τω βασιλεΐ Θεοδοσίω εις τον κατά Ευγενίου του τυράννου πόλεμον συμμαχήσας και δια τούτο 'Ρωμαϊκή αξία τιμη&είς, ουκ ήνεγκεν την εύτυχίαν, αλλά βασιλεύειν μεν ου προείλετο, άναχωρήσας δε της Κωνσταντινουπό- 2 λεως επί τα εσπερία μέρη διέβαινεν. γενόμενος δε επί τα Ιλλυριών εϋνη πάντα άνέτρεπεν. διαβαίνοντι δε αύτώ Θεσσαλοί άντε- 3 στησαν περί τάς έκβολάς του Πηνειού ποταμού, δ&εν δι' όρους Πίνδου επί Νικόπολιν της Ηπείρου διαβήναί εστίν, και συμβαλόντες περί τρισχιλίους άνεϊλον οί Θεσσαλοί, μετά δε ταύτα παν το παραπεσόν άφανίζον- 4 τες οι συν αύτώ τέλος και την 'Ρώμην κατέλαβον. και πορϋήσαντες αυτήν τα μεν πολλά των θαυμαστών εκεί ΰεαμάτων κατέκαυσαν, τα δε χρήματα δι' αρπαγής έλαβον, και πολλούς της συγκλήτου βουλής διαφόροις δίκαις ύποβαλόντες απώλεσαν, καταπαίζων τε της βασιλείας άναδείκυσί 5 βασιλέα ονόματι Άτταλον. δν μίαν μεν ήμέραν ως βασιλέα δορυφορούμενον προϊέναι εκέλευεν, την δε άλλην εν δούλου τάζει φαίνεσ&αι παρεσκεύαζεν. και ταύτα διαπραξάμενος εις φυγήν έτράπη, φήμης αύ- 6 τον εν φόβω καταστησάσης, ως εϊη ό βασιλεύς Θεοδόσιος δύναμιν άποστείλας την αύτώ πολεμήσουσαν. τα μεν ούν της φήμης ουκ ην πέπλα- 1 σμένα (άλη&ώς γαρ ή δύναμις επορεύετο), κάκεΐνος την φήμην ούχ ύπομείνας, αλλ', ως εφην, άποδράς ωχετο. λέγεται δε ως επιόντι αύτώ επϊ 8

3 ff. Damasus 366-384, Siricius 384-399, Anastasius 399-402, Innocentius 402 (-417) 22 f. vgl. Philost. XII 3 M-6 Soz. VIII 24,10f.; Ps.-Dion. 192,16-19; Nikeph. XIV 11, 1092 A 6-S. 356,5 Cass. XI 9 10 ff. Ps.-Dion. 192,24 f. (summarisch) 29-S. 356,4 Soz. IX 6,6 MF = b

Cass. (au er 1-6)

Arm.

2 δε Arm. δη b 5oc εαυτόν V'al. εαυτόν < Arm. 17 προχειρήσασ&αι Μ 1 19 εν αύτη 1 Arm. εντανΰα ? 20 εξελασϋήναι Μ 23 μάλλον Arm. 24 αντό&ι Hussey αυτό τε b A < Arm. 27 ό Cass. 27 f. of όρχούμενοι... σννή&ροιζον Μ' 29 ο~εάτροις A Cass. Arm. ΰεατρικοΐς b | δήμου] νόμου Α 30 εκείνη Cass. (en) Arm. 31 οι ϋ. 7. A

358

5

ιο

is

2ο

25

Sokrates

τοις τον έτερου μέρους άντιπαϋΌυντες, και άεϊ μεν πολέμιοι πανταχού τοις Χριστιανοΐς κα&εστώτες, έτι δε πλέον δια τους όρχηστάς έκπεπολέμωντο κατ'αυτών, και δη ποτέ Όρέστου του της Αλεξανδρείας έπαρχου 6 πολιτείαν εν τω ϋεάτρω ποιοΰντος (ούτω δε όνομάζειν ειώ&ασιν τάς δημοτικάς διατυπώσεις) παρήσαν και του επισκόπου Κυρίλλου οί σπουδασταί, τάς γινομένας παρά του έπαρχου διατυπώσεις γνώναι βουλόμενοι. ην δε εν αύτοΐς τις άνήρ ονόματι Ίέραξ, δς γραμμάτων μεν των παιδικών 7 διδάσκαλος ην, διάπυρος δε ακροατής του επισκόπου Κυρίλλου κα&εστώς και περί το κρότους εν ταΐς διδασκαλίαις αύτοϋ έγείρειν ην σπουδαιότατος. τούτον τοίνυν τον Ίέρακα το πλή&ος των Ιουδαίων εν τω 8 ϋεάτρω ύεασάμενοι κατεβόων εύϋύς, ως δι'ουδέν άλλο παραβάλλει τω ϋεάτρω ή ίνα στάσιν τω δήμω έμβάλοι. 'Ορέστης δε και πρότερον μεν 9 έμίσει την δυναστείαν των επισκόπων , ότι παρηροϋντο πολύ της εξουσίας των εκ βασιλέως άρχειν τεταγμένων, μάλιστα δε ότι και έποπτεύειν αυτού τάς διατυπώσεις έβούλετο Κύριλλος, άρπάσας ούν τον Ίέρακα δημοσία εν τω ΰεάτρω βασάνοις ύπέβαλλεν. τούτο γνούς ό Κύριλλος μεταπέμπεται τους των Ιουδαίων πρωτεύοντας 10 και όσα εικός, ει μη παύσαιντο κατά Χριστιανών στασιάζοντες, διηπείλησε. το δε πλή&ος των Ιουδαίων της απειλής αισϋόμενον φιλονεικότε- 11 ρον γέγονε, και μηχανάς έπενόουν έπϊ βλάβη των Χριστιανών, ων την κορυφαιοτάτην και αίτιον του έξελαϋηναι αυτούς της Αλεξανδρείας γενομένην διηγήσομαι. Σύνϋημα δόντες έαυτοΐς δακτυλίου φόρεμα εκ φοίνικος γεγονός φλοιού 12 ϋαλλοϋ νυκτομαχίαν κατά των Χριστιανών έπενόησαν. και εν μια των 13 νυκτών κηρύσσειν κατά τα κλίματα της πόλεως τινας παρεσκεύασαν βοώντας, ως ή επώνυμος Αλεξάνδρου εκκλησία πασά πυρι καίοιτο. του- 14 το άκούσαντες Χριστιανοί άλλος άλλαχό&εν συνέτρεχαν ως την έκκλησίαν περισώσοντες. οί δε Ιουδαίοι εύϋύς έπετί&εντο και άπέσφαττον , αλλήλων μεν άπεχόμενοι δεικνύντες τους δακτυλίους, τους δε προσπί-

*7-S. 359,5 Mich. Syr. S. 170 MF = b

Λ (-18 όσα)

19-S. 359,6 Epit 310

Cass. Arm.

l συμπα&οΰντες Arm. (inimici Cass.) 3 κατ 'αυτών Arm. κα&' εαυτών b A | ποτέ Arm. τότε b A [ τ ο ϋ < Μ 1 7 όνομα Μ1 | παιδικών Cass. Arm. πεζών b A 9 το < Μ1 | κρότους + τους Λ | εν] έπι Arm. 10 τότε Arm. 13 Αλεξανδρείας Arm. 14 άρχειν < Arm. 15 έβούλετο Κύριλλος Arm. ~ b A 16 δειναΐς Arm. | υπέβαλε Λ. 17 των A (Arm.) < b 18 διηπείλησεν + αύτοΐς (και) πρόφασιν των κακών των επερχομένων έγραψε Arm. 19 το δε] τότε το Arm. 20 βλάβτ) < Arm. 21 και < Arm. | γενομένην < Arm. 23 σύν&ημα Epit. σύν&εμα b 23 f. φλοιού ΰαλλον] φύλλου Arm. < Epit. Cass. 24 f. εν τη αύτη νυκτϊ Arm. 27 συνέτρεχαν Arm. -εν b 28 δε Arm. τε b porro Cass. | άπέσφαττον + τους παρατυχόντας Χριστιανούς Arm. + ignorantes Cass. ?

Kirchengeschichte VII 13,5-J4,6

s

ίο

ΐ5

2ο

25

30

359

πτοντας των Χριστιανών άναιροΰντες. γενομένης δε ημέρας ουκ έλάν- 15 &ανον οί το άγος έργασάμενοι. εφ' ω κινηϋεϊς ό Κύριλλος συν πολλω πλήΰει επί τάς συναγωγάς των Ιουδαίων παραγενόμενος (ούτως γαρ τους ευκτήριους αυτών όνομάζουσι τόπους) τάς μεν αφαιρείται, τους δε έξελαύνει της πόλεως, και τάς ουσίας αυτών διαρπαγήναι υπό του πλήΰους άφείς. Οί μεν ούν Ιουδαίοι, εκ των Αλεξάνδρου του Μακεδόνος χρόνων την 16 πόλιν οίκήσαντες, τότε αυτής γυμνοί άπαντες άπανέστησαν και άλλοι άλλαχοΰ διεσπάρησαν. Αδαμάντιος δε ιατρικών λόγων 17 σοφιστής επϊ την Κωνσταντινούπολιν όρμήσας και τω επισκοπώ προσφυγών Άττικώ, έπαγγειλάμενός τε χριστιανίζειν αύϋις υστερώ χρόνω την Άλεξάνδρειαν ωκησεν. ό τοίνυν της Άλεξανδρέων έπαρχος 'Ορέστης 18 σφόδρα επϊ τω γενομένω έχαλέπαινε, και πέν&ος μέγα έτί&ετο τηλικαύτην πόλιν ούτως άρδην τοσούτων έκκενωΰήναι άν&ρώπων διό και τα γενόμένα ανέφερε βασιλεΐ. Κύριλλος δε και αυτός τάς Ιουδαίων πλημμε- 19 λείας γνωρίμους κα&ιστών βασιλεΐ ουδέν ήττον και περί φιλίας προς Όρέστην διεπρεσβεύετο · τούτο γαρ ό λαός των ΆλεςΌνδρέων αυτόν ποιεΐν προσηνάγκαζεν. έπεϊ δε τους περί φιλίας λόγους ό 'Ορέστης ου 20 προσεδέχετο, την βίβλον των ευαγγελίων ό Κύριλλος προΐσχετο, δια ταύτης γοϋν καταιδέσειν τον Όρέστην ηγούμενος, ως δε ουδέ τούτω τω 21 τρόπω ό 'Ορέστης έμαλάσσετο, αλλ' έμενε μεταξύ αυτών άσπονδος πόλεμος, τάδε έπισυνέβη γενέσ&αι. Των εν τοις δρεσι της Νιτρίας μοναχών τίνες ένϋερμον έχοντες φρό- 14, Ι νήμα από Θεοφίλου άρξάμενοι, δτε αυτούς εκείνος κατά των περί Διόσκορον αδίκως έξώπλισε, ζήλόν τε τότε κτησάμενοι προϋύμως και υπέρ Κυρίλλου μάχεσ&αι προηροϋντο. άφέμενοι ούν των μοναστηριών 2 άνδρες περί τους πεντακόσιους και καταλαβόντες την πόλιν έπιτηροΰσιν επί του οχήματος προϊόντα τον έπαρχον, και προσελ&όντες άπεκάλουν 3 ϋύτην και "Ελληνα και άλλα πολλά περιύβριζαν, ό δε ύποτοπήσας σκευ- l ωρίαν αύτω παρά Κυρίλλου γενέσϋαι εβόα Χριστιανός τε είναι και υπό Αττικού του επισκόπου εν τη Κωνσταντινουπόλει βεβαπτίσ&αι. ως δε ου 5 προσεϊχον τοις λεγομένοις οί μοναχοί, εις τις εξ αυτών Αμμώνιος όνομα λίϋω βάλλει τον Όρέστην κατά της κεφαλής, και πληρούται μεν αϊματι 6 όλος εκ του τραύματος, ύποχωροΰσι δε οί ταξεώται πλην ολίγων, άλλος M2-S. 360,19 Nikcph. XIV 15 MF = b

Cass.

Arm.

2 f. πλήΰει πολλω ~ Arm. 5 πόλεως + τους πολλούς φονεύων αυτών Ann. 7 μακε1 δόνας Μ 8 άλλοι < Arm. 9 τις αυτών Arm. < b Cass. I I έπαγγελλόμενος (lass. Arm. 16 βασιλεΐ < Arm. 17 διεπρεσβεύετο Ha. έπρεσβεύετοί) 18 προσηνάγκαζεν \ί' κατ- Μ' F (vgl. S. 339,16) 20 καταδήοειν Arm. 24 των aus τον korr. \ir 25 και (= Cass. Arm.) < M 1 27 '300' Arm. 28 έπαρχον + άπαντήσαι (?) Arm. 30 γίνεσϋαι Κ (factum Cass.) 32 όνομα < Cass. Arm.

360

5

ίο

15

2ο

25

so

Sokrates

άλλαχοϋ εν τω πλή&ει διαδύναντες, τον εκ της βολής των λίϋων ΰάνατον φυλαττόμενοι. εν τοσούτω δε συνέρρεον οί των Άλεξανδρέων δήμοι, Ί άμύνασϋαι τους μοναχούς υπέρ τον έπαρχου προϋυμούμενοι. και τους μεν άλλους πάντας εις φυγήν έτρεψαν, τον Άμμώνιον δε συλλαβόντες παρά τον επαρχον άγουσιν · ος δημοσία κατά τους νόμους εξετάσει αυτόν 8 ύποβαλών επί τοσούτον εβασάνισεν, ως άποκτεΐναι. ουκ εις μακράν δε και τα γενόμενα γνώριμα τοις κρατοΰσιν κατέστησεν. ου μην αλλά και Κύριλλος τα εναντία εγνώριζεν βασιλεΐ, του δε Αμμωνίου το σώμα άναλα- 9 βών και εν μια των εκκλησιών άποΰέμενος, όνομα έτερον αύτώ έπι&εϊς Θαυμάσιον επεκάλεσεν και μάρτυρα χρηματίζειν εκέλευσεν, εγκωμιάζων αυτού επ' εκκλησίας το φρόνημα ως αγώνα υπέρ ευσέβειας άνελομένου. άλλ'ο'ι ευ φρονοϋντες, καίπερ Χριστιανοί όντες, ουκ άπεδέχοντο την περί 10 τούτου Κυρίλλου σπουδήν ήπίσταντο γαρ προπετείας δίκην δεδωκέναι 11 τον Άμμώνιον, ου μην ανάγκη αρνήσεως Χρίστου εναποϋανεΐν ταΐς βασάνοις. διό και Κύριλλος κατά βραχύ τω ήσυχάζειν λήϋην του γινομένου ειργάσατο. Άλλ'ούχ έως τούτου εστη το δεινόν της μεταξύ Κυρίλλου και Όρέστου 12 φιλονεικίας· άπέσβεσε γαρ ταύτην έτερον τι επισυμβάν τοις φΰάσασι παραπλήσιον. ην τις γυνή εν τη Αλεξάνδρεια τούνομα Υπατία, αύτη 15, 1 Θέωνος μεν του φιλοσόφου ϋνγάτηρ ην, επί τοσούτο δε προύβη παιδείας, ως ύπερακοντίσαι τους κατ' αυτήν φιλοσόφους, την δε Πλατωνικήν από Πλωτίνου καταγομένην διατριβήν διαδέξασΰαι και πάντα τα φιλόσοφο, μαϋήματα τοις βουλομένοις έκτίϋ'εσϋ'αι. διό και οί πανταχόϋεν φιλοσοφείν βουλόμενοι συνέτρεχαν παρ'αυτήν, δια την προσοϋσαν αυτή εκ 2 της παιδεύσεως σεμνήν παρρησίαν και τοις άρχουσιν σωφρόνως εις πρόσωπον ήρχετο, και ουκ ην τις αισχύνη εν μέσω ανδρών παρεΐναι αυτήν πάντες γαρ δι' ύπερβάλλουσαν σωφροσύνην πλέον αυτήν ήδοϋντο και 3 κατεπλήττοντο. κατά δη ταύτης τότε ό φ&όνος ώπλίσατο. επει γαρ συν- 4 ετύγχανεν συχνότερον τω 'Ορέστη, διαβολήν τοΰτ' εκίνησε κατ' αυτής παρά τω της εκκλησίας λαω, ως άρα ειη αύτη ή μη συγχωρούσα τον Όρέ-

19-21 vgl. Philost. VIΠ 9.9" *19-S. 361,11 Cass. XI 12 19-S. 361,25 Nikcph. XIV 16 MF = b Cass.

191. Epit. 311 28-S. 361,6 Epit. 311

19-S. 361,6 Mich. Syr. S. 170

Arm.

3καζ πολύ του προκειμένου παρεκβαίνειν δοκώ. τα μέντοι γενόμενα ταχέως τω βασιλεΐ Θεό- 19, 1 δοσίω έγνωρίζετο. όπως δε ό βασιλεύς τα πόρρω γινόμενα ταχέως έμάν&ανεν, διηγήσομαι. Ηύτύχησεν ανδρός γενναίου ψυχήν τε και σώμα' όνομα ην αύτω Παλ- 2 λάδιος· ούτος τοσούτον ιππεύων ήλαυνεν, ως εν τρισιν ήμέραις καταλαμβάνειν τους τόπους τους ορίζοντας την χωράν 'Ρωμαίων τε και Περσών και αύ&ις εν τοσαύταις έπϊ την Κωνσταντινούπολιν παραγίνεσΰαι. διέ- 3 βαίνε δε ούτος ό άνήρ ταχύτατα και κατά πάντα τα της οικουμένης μέρη, ένϋα αυτόν ό αυτοκράτωρ άπέστελλεν. καί ποτέ των έλλογίμων τις περί 4 αυτού τοιούτον λόγον εφΰέγξατο' »ούτος ό άνήρ μεγίστην ούσαν την 'ΡωΊ-Ι3 Ps.-I)ion. 194,19-195,6 20-23 Ps.-Dion. 195,6 f. MF = b

9-13 Theoph. 86,2-5

18-23 Mich. Syr. VIII 5 S. 176

Cass. Arm.

l βαραράνης M' F Arm. Barharan Syr. 7 γαρ Arm. δε b 8 τε] ύποσπόνδους Arm. I παραστήσασ&αι b, korr. Curt. Cast. 9 έδέξατο Arm. διεδέζατο b 12 περί (= Theoph. Syr.)] υπέρ'! (p/u,s centum milia Cass. Arm.) 13 πνιγέντες Theoph. Arm. 14 τοιούτο (?) Μ1 + έγένετο χάριτι eov (Var. Χρίστου) Arm. 18 γεγόνασι + του πολέμου Arm, άρεοβίνδας Μ1 Cass. άρεόβινδος Μ'· F Arm. 21 Biatianus Cass. 22 ύποληφϋέντας Μ1 | σαρρακηνών VI< 23 κατά μέρος ταΰτα ίστορών Arm. < b Cass. 30 παραγίνεσ&αι: ί durch Korr. M

366

Γ.

ίο

15

2ο

25

30

Sokrates

μαιών αρχήν μικράν εδειξεν τη ταχύτητι.« κατεπλήττετο δε και ό Περ- 5 σων βασιλεύς ταύτα περί του ανδρός πυνΰανόμενος. Άλλα περί μεν δη Παλλαδίου τοσαϋτα εΐρήσ&ω, ό δε βασιλεύς 'Ρωμαί- 20, 1 ων εν τη Κωνσταντινουπόλει διατριβών, γνούς τε την εναργώς εκ ϋεοΰ παρασχε&εΐσαν νίκην, ούτως ην άγα&ός, ως και ευτυχώς πραξάντων των υπ' αύτω όμως ειρήνην άσπάζεσ&αι. πέμπει οϋν Ήλίωνα, άνδρα δν 2 πάνυ δια τιμής ήγεν, ειρήνην σπείσασ&αι προς Πέρσας έντειλάμενος. γενόμενος δε Ήλιων εν Μεσοποταμία, ενΰα την τάφρον οί 'Ρωμαίοι προς 3 οίκείαν φυλακήν έπεποίηντο, πέμπει πρεσβευτήν περί ειρήνης Μάξιμον, άνδρα έλλόγιμον, δς του στρατηγού Άρδαβουρίου συγκά&εδρος ην. ου- 4 τος παρά τον Περσών βασιλέα γενόμενος περί ειρήνης πεπέμφ&αι ελεγεν ου παρά του βασιλέως 'Ρωμαίων, άλλα παρά των αυτού στρατηγών ούτε γαρ γινώσκεσ&αι παρά του βασιλέως τόνδε τον πόλεμον εφασκεν, ευτελή δε αύτω και γνωσ&έντα νομΐζεσ&αι. του δε Πέρσου έτοίμως την πρε- 5 σβείαν δέζασ&αι προαιρουμένου (έκαμνε γαρ αύτω ή στρατιά υπό λιμού) παρελθόντες οί καλούμενοι παρ'αύτοΐς ά&άνατοι (άρι&μός δε εστίν ούτος μυρίων γενναίων ανδρών) μη πρότερον εφασαν την ειρήνην προσδέζασ&αι, πριν αν αυτοί άφυλάκτοις ούσι {νυν} τοις 'Ρωμαίοις έπι&ώνται. πείΰεται ό βασιλεύς και τον μεν πρεσβευτήν συγκλείσας έφύλαττεν, εκ- 6 πέμπει δε τους ά&ανάτους ένέδραν τοις 'Ρωμαίοις ποιήσοντας. οι και παραγενόμενοι εις δύο τε τάγματα μερισϋέντες μεσολαβεΐν έγνωσαν των 'Ρωμαίων μοΐράν τίνα. οί δε 'Ρωμαίοι το μεν εν τάγμα των Περσών 1 κα&ορώντες προς την αυτών όρμήν ηύτρεπίζοντο, το δε έτερον αύτοΐς ου κα&ωράτο · εξαίφνης γαρ προσέβαλλαν, μελλούσης δε γίνεσ&αι συμβο- 8 λής έκκύπτει κατά τίνα ϋεοΰ πρόνοιαν εκ γεωλόφου τινός στρατός 'Ρωμαίων υπό Προκοπίω τω στρατηλάτη ταττόμενος. δς κατιδών μέλλοντας 9 κινδυνεύειν τους ομοφύλους έπιτίϋεται κατά νώτου των Περσών, και μεσολαβουνται οί προ μικρού τους 'Ρωμαίους μεσολαβήσαντες. τούτους 10 ούν σύμπαντας οί 'Ρωμαίοι εν βραχεί διαφ&είραντες επί τους εκ της ένέδρας έπιόντας έτράπησαν, ομοίως τε και τούτους σύμπαντας κατηκόντισαν. ούτω μεν ούν οί λεγόμενοι παρά Πέρσαις ά&άνατοι ϋνητοι πάντες 11 έδείχοησαν, , Οίκην εισπραξαμένου του Χρι-

*3-7 Theoph. 87,8-12 86,5-9 MF = b Cass.

6-S. 367,9 Ps.-Dion. 206,21-208,10

28-S. 367,2 Theoph.

Arm.

3 βασιλεύς + των F 6 virum prudentem et honoratum Cass. 9 Μάξιμον Cass. Arm. Syr. μαξιμΐνον b 11 τον Arm. ιών Μ1 τον των Μ Γ F 13 τόνδε < Arm. | εφασκον Arm. 14 και γνωσϋέντα] τα γενόμενα Arm. 16 παρ'αύτοΐς < Μ' (hinter ά&άνατοι ~ ΜΓ) 18 αυτοί M r Cass. αύτοΐς Μ' F Arm. | νυν < Cass. Arm. 19 quibus verbis persuasum est regi, ut sc a pace suspenderet Cass. 23 εύτρεπίζοντο Μ1 28 μεσολαβήσαντας Μ' 29 εν < Μ' F 32 εν - πεσόντες Arm. < b Cass. Syr.

Kirchengeschichte VII 19,4-21,6

5

ίο

ι Γ,

2ο

25

367

στον Πέρσας ccv&' ων πολλούς αυτόν των ϋεραπευτών ευσεβείς άνδρας άπέκτειναν. ό δε βασιλεύς των Περσών γνούς το ατύχημα προσποιείται 12 μεν μη είδέναι τα γενόμενα, δέχεται δε την πρεσβείαν, ειπών προς τον πρεσβεντήν »ου 'Ρωμαίοις εϊκων την ειρήνην ασπάζομαι, άλλα σοι χάριν διδούς} ότι σε φρονιμώτατον πάντων 'Ρωμαίων κατέλαβαν.« ούτω μεν 13 και ό δια τους εν Περσίδι γενόμενος Χριστιανούς πόλεμος κατεστάλη {δς γέγονεν} εν ύπατεία των δύο Αυγούστων, 'Ονωρίου το τρισκαιδέκατον και Θεοδοσίου το δέκατον, τετάρτω ετει της τριακοσιοστής Ολυμπιάδος, έπαύσατο δε και ό εν Περσίδι κατά Χριστιανών διωγμός. Τότε δη και Άκάκιον τον της Άμίδης έπίσκοπον πραξις άγαϋή περιφα- 21,1 νέστερον τοις πασιν πεποίηκεν. ως γαρ οι 'Ρωμαίων στρατιώται τους 2 αιχμαλώτους Περσών, ους την Αζαζηνην πορϋήσαντες ελαβον, άποδοΰναι τω Περσών βασιλεΐ κατ'ούδένα τρόπον έβούλοντο, λιμώ τε οί αιχμάλωτοι έφ&είροντο, περί τους έπτακισχιλίους δντες τον άρι&μόν, και τούτο ου μικρώς έλύπει τον βασιλέα των Περσών, τότε ό Άκάκιος ου παρεΐδε ταύτα γινόμενα, συγκαλέσας δε τους ύφ'αύτώ κληρικούς »άνδρες«, εφη, »ό &εός 3 ημών ούτε δίσκων ούτε ποτηριών χρήζει · ούτε γαρ έσ&ίει ούτε πίνει, έπεϊ μηδέ προσδεής εστίν, έπεϊ τοίνυν πολλά κειμήλια χρυσά τε και αργυρά ή εκκλησία εκ της ευγνωμοσύνης των προσηκόντων αύτη κέκτηται, προσήκει εκ τούτων ρύσασ&αί τε των στρατιωτών τους αιχμαλώτους και διαϋρέψαι αυτούς.« ταύτα και άλλα πλείονα τούτοις παραπλήσια διεξελ- \ ΰών χωνεύει μεν τα κειμήλια, τιμήματα δε τοις στρατιώταις υπέρ των αιχμαλώτων καταβαλών και δια&ρέψας αυτούς, είτα δούς εφόδια τω οικείω άπέπεμπε βασιλεΐ. Αύτη ή του ΰαυμαστοϋ Άκακίου πραξις πλέον τον Περσών βασιλέα 5 κατέπληττεν, ότι αμφότερα 'Ρωμαίοι μεμελετήκασι, πολεμώ τε και ευεργεσία νικαν. φασι δε ως και έπιΰυμήσειεν ό Περσών βασιλεύς εις όψιν 6 7 f. i. J. 422, vgl. Marc. Com. 422 (4); Chron. Pasch. 579,19 f. l. 300,2 *6. 9 Mich. Syr. VIII 5 S. 176 10-S. 368,14 Nikeph. XIV 22 (summarisch) MF = b

Cass.

8 nicht 01. 300.4 sondern

10-S. 368,2 Cass. XI 16; Mich. Syr. VIII 3 S. 171 10 vgl. Ps.-Dion. 192,22 11 ff. Ps.-Dion. 193,15-21

Arm.

l τους Πέρσας Theoph. (Arm.) 2 άπέκτειναν - οι κολασ&έντες διαφόρους βασάνους έπασχαν Arm. 4 'Ρωμαίοις] bello Cass. 5 κατέλαβον] εγνων Arm. cognosco Cass. | 1 μεν] δε (?) Μ τοίνυν/ούν Arm. Syr. et Cass. 6 ό vor δια Arm., vor πόλεμος ~ b | γενόμενος Cass. γενομένους b Syr. < Arm. 7 δς γέγονεν tilgt Ha. (Erkl rung zu γενόμενος ?) δ γένονεν Arm. contigit enim Cass. 8fΜ Π τοις πασιν πεποίηκεν Arm. πεποίηκεν τοις πασιν ~ b 12 ους Arm. ως b | Arzun/Arzin Syr. 14 υπέρ Arm. 16 άνδρες Cass. Arm. άνδρας b 21 αυτούς < Ann. 25 Περσών < Μ1 27 έπι&υμήσειν Μ1 F έπεϋύμησεν Arm. desiderium habuerit Cass.

368

ι»

ίο

is

2ο

25

Sokrates

αύτώ ελΰειν τον Άκάκιον, εφ' ω τε και της ϋέας άπολανσαι τάνδρός, και τούτο γενέσ&αι του βασιλέως Θεοδοσίου κελεύσαντος. Της ούν εκ ΰεού νίκης τοιαύτης τοις 'Ρωμαίοις ύπαρξάσης πολλοί των 1 εν λόγοις άνΰούντων εις τον βασιλέα βασιλικούς έγραφαν λόγους δήμοσία τε τούτους παρήεσαν. και δη και ή του βασιλέως γαμέτη ήρωικώ 8 μετρώ ποιήματα εγραφεν. ην γαρ ελλόγιμος· Λεοντίου γαρ του σοφιστοΰ των Άΰηνών ϋνγάτηρ ούσα υπό τω πατρι επαιδεύϋη και δια λόγων εληλύ&ει παντοίων, ταύτην ήνίκα ό βασιλεύς έμελλεν άγεσΰαι, Χριστιανήν 9 ό επίσκοπος Αττικός ποιήσας εν τω βαπτίζειν αντί Άϋηναΐδος Εύδοκίαν ώνόμασεν. Πολλοί μεν ούν, ως έφην, βασιλικούς εγραφον λόγους, ό μεν τις τω 10 βασιλεϊ γνώριμος βουλόμενος γενέσ&αι, ό δε τις την οικείαν εν λόγοις δύναμιν εις πολλούς άγειν εσπουδακώς, μηδαμώς άγνοεΐσ&αι ΰέλων ην πολλοίς πόνοις παιδείαν εκτήσατο. εγώ δε ούτε βασιλεϊ γνωρισΰηναι 22, 1 σπουδάζων ούτε λόγων επίδειξιν ποιήσασ&αι βουλόμενος, αυτά ψιλά μετά της άλη&είας τα προσόντα καλά τω βασιλεϊ άπομνημονεύσαι προήρημαι, επεϊ και το σιγήσαι αυτά ούτως οντά χρηστά ζημίαν κρίνω μη γνωσ&έντα τοις μεΰ' ημάς. Πρώτον μεν γαρ εν βασιλεία τεχ&εϊς και τραφείς ουδέν εκ της άνατρο- 2 φής είχεν βλακώδες, αλλ'ούτως ην φρόνιμος, ως τοις εντυγχάνουσιν νομίζεσΰαι διάπειραν πολλών είληφέναι πραγμάτων, καρτερικός δε ούτως, 3 ως και κρύος και καύμα γενναίως ύπομένειν, νηστεύειν τε τα πολλά και μάλιστα τάς καλουμένας τετράδας και παρασκευάς ημέρας, και τούτο εποίει άκρως χριστιανίζειν εσπουδακώς. ουκ άλλοιότερα δε άσκητηρί- 4 ου κατέστησε τα βασίλεια· αυτός τοιγαρούν ταΐς εαυτού άδελφαΐς

3-5 vgl. Soz. Widm. 3

21-23 vgl. So/. Widm. 12

24-S. 369,1 vgl. Thdrt. V 36,4

*3-S. 370,20 Cass. XI 17 6-10 Epit. 316; vgl. Euagr. Η. Ε. I 20 6-8 Nikeph. XIV 23, 1129 ΛΒ 17-S. 370,18 Nikeph. XIV 3 19-22 lo. Ant. fr. 193 19-24 Mich. Syr. VIII 2 S. 170 MF = b

Cass. Arm.

2 κελεύσαντος + επορεύετο ό &αυμάσιος εν Χριστώ Άκάκιος ό επίσκοπος Άμίδης, δν ΐδών έχαιρε και άναστάς προσεκύνησε αυτόν, τιμήσας ως δίκαιον και ΰεοφιλή και αγιον άνδρα, και δωρεάς δούς άπέστειλεν εις την αύτοΰ πάλιν, τιμήσας και τους συν αντω δαψιλώς, κληρικούς τε και λαϊκούς Arm. κωλύσαντος Cass. 3 νίκης (— Cass.)] βοηθείας Arm. 6 ελλόγιμος + και κάλλει διαπρεπής Epit. + και πολλήν σοφίαν εκτήσατο Arm. 7 των Άοηνών < Μ' 10 ώνόμαζεν Μ1 11 εγραφον Cass. Arm. ελεγον b 14 εκτήσατο + και δωρεάς πλούσιας έ&αύμαζε (?) Arm. 16 καλά < Arm. 20 βλακώδες] τυραννικόν ή άλαζονικόν Arm. 21 πεϊραν ίο. Ant. (δια πεΐραν Arm.) | δε] τε Ιο. Ant. | ούτως Ιο. Ant. Arm. ούτως ην b 22 ως < Μ1 | και1 < Ιο. Ant. Arm. 23 ημέρας + καϋ'έκάστην εβδομάδα Arm. 25 συν Conybeare (Arm.) (ad .suas sorores pergens Cass.)

Kirchengeschichte VII 2 1,6-22,12

5

ίο

ΐ5

20

25

369

όρ&ρίζων άντιφώνους ύμνους εις το ΰειον ελεγεν. διό και τα ιερά γράμ- 5 ματα από στή&ους άπήγγελλεν. έντυγχάνονσι γοΰν τοις έπισκόποις ως ιερεύς πάλαι καϋεστώς εκ των γραφών διελέγετο' σννήγε δε και τάς βίβλους τάς ιεράς, και όσας οι ερμηνεις αυτών συνέγραψαν, μάλλον ή Πτολεμαΐος ό Φιλάδελφος πρότερον. Το άνεξίκακον και φιλάνΰρωπον πάντας άν&ρώπους ύπερηκόντισεν. 6 Ιουλιανός μεν γαρ ό βασιλεύς, καίπερ φιλοσοφείν επαγγειλάμενος, όμως 1 ουκ ήνεγκεν την όργήν κατά των εν Αντιόχεια αίνιζαμένων αυτόν, άλλα βασάνους μεγίστας τω Θεοδώρω προσήγαγε. Θεοδόσιος δε πολλά χαί- 8 ρειν τοις Αριστοτέλους φράσας συλλογισμοΐς την δι'έργων ήσκει φιλοσοφίαν, οργής τε κρατών και λύπης και ηδονής, και ούδένα των ήδικηκότων ήμύνατο· άλλ'ούδ'όλως αυτόν όργιζόμενόν τις τεϋέαται. και ποτέ τίνος 9 των γνωρίμων αυτόν έρομένου »δια τι μηδένα των άδικούντων ΰανάτω ποτέ εζημίωσας;« »εϊ&ε« φησίν »δυνατόν ην και τους τελευτήσαντας επαναγαγειν εις την ζωήν.« προς άλλον δε περί του αύτοϋ ερωτήσαντα 10 »ου μέγα« εφη »ουδέ δυσχερές ανορωπον όντα άποκτεΐναι, ϋεω μόνω τον άπαξ ϋανόντα εκ μετανοίας άνακαλέσασΰαι.« ούτω δε τοϋτο βεβαίως αύτω κατώρ&ωτο, ώστε, ει II ποτέ τις άξια κεφαλικής έπλημμέλησε τιμωρίας, ούδ' άχρι της πόλεως των πυλών την έπϊ ΰανάτω άπήγετο και ή εκ της φιλαν&ρωπίας εύϋύς άνάκλησις εϊπετο. κυνήγια δε ποτέ εν τω άμφι&εάτρω της Κωνσταντι- 12 νουπόλεως επιτελοϋντος αύτοϋ κατεβόα ό δήμος δεινω ϋηρίω ένα των ευφυών παραβόλων μάχεσ&αι. ό δε προς αυτούς »ουκ οΐδατε« εφη »ότι ημείς φιλανΰρώπως εί&ίσμε&α ΰεωρεΐν;« και τούτο ειπών του λοιπού τον δήμον φιλανΰρώπως ϋεασϋαι έπαίδευσεν.

6 vgl. Soz. Widm. 9 *6-15 lo.Ant. fr. 193 Ant. fr. 193 MF = b

Cass.

13 f. vgl. Soz. Vi idm. 16 12 ff. vgl. Soz. Widmung 16

12-21 Mich. Syr. S. 170

18-21 lo.

Arm.

3 καϋεστώς < Arm. | των] παλαιών .Arm. (ex dirina Icctionv (^ass.) 6 φιλάνΰρωπον + αύτοϋ τίς εξηγήσεται; Arm. | ανΰρώπους (= Cass. Arm., vgl. S. 390,30)] τους ανωτέρους ? 7 επαγγειλάμενος + 'and not to retaliate on anyone' Arm. απαγγελλόμενος Ιο. Ant. (vgl. auch III 19,1) 8 αυτών Μ' 10 συλλογιομοΐς + οεοφιλής ιδία Arm. 13 έρονμένον Μ 1 15 ερωτήσαντα + άπεκρίϋη ό βέλτιστος Θεοδόσιος Arm. 16 άν&ρωπον άποκτεΐναι Arm. Syr. άν&ρωπον οντά άπο&ανεΐν b (!ass. 17 άλλα - ή Ha. ότι μηδέ (δε Μ) b Cass. αλλ'αδύνατον εστίν άν&ρώπω ει μη Arm. ('Ce n 'est pas grand'chose (fite de faire mourir un homme qui esl mortel, mais Dieu seul pent faire rerenir de la rnort celiti ψή est mort' Syr.) | &εοΰ μόνου M r 18 άνακαλέσασ&αι + και ζώντα ποιεϊν, άλλα μόνον &εω τω και τον ανϋρωπον ποιοϋντι Arm. 22 κατεβόα ό δήμος Arm. ό δήμος κατεβόα ~ b coepit damare populus Cass. 25 &εάσασ&αι Μ'

370

5

ίο

is

2ο

25

so

Sokrates

Ούτω δε ην ευσεβής, ώστε πάντας μεν τους τω &εώ ιερωμένους τιμαν, 13 εξαιρέτως δε ους έπυνϋ'άνετο έπ' ευλάβεια πλέον έκπρέποντας. λέγεται 14 δε το του Χεβρών επισκόπου εν Κωνσταντινουπόλει τελευτήσαντος σάγιον έπιζητήσαι και σφόδρα έρρυπωμένον περιβαλέσ&αι, πιστεύσας μεταλαβείν τι εκ της του τελευτήσαντος άγιότητος. δυσχειμέρου δε ποτέ 15 γενομένου του έτους τα συνήϋη και ώρισμένα των εν τω ίπποδρομίω ϋεαμάτων δια τον δήμον ταύτα έπιζητοΰντα άναγκαίως έπετέλει. ως δε 16 πεπληρωμένου ανδρών του ιπποδρόμου έπέτεινεν ό χειμών πολλού νιφετοΰ καταρραγέντος, τότε δη την εαυτού γνώμην ό βασιλεύς, οϊαν ειχεν περί το ϋεΐον, δήλην καϋίστησιν, τω δήμω προσφωνήσας δια των κηρύκων »άλλα πολλώ κρεϊσσον« έφη »καταφρονήσαντας της ϋέας κοινή πάντας λιτανεΰσαι ϋεόν, όπως αβλαβείς του επικειμένου χειμώνος φυλαχ&είημεν.« και οΰπω παν εϊρητο το έπος, και συν χαρά μεγίστη εν τω ίππο- 17 δρόμω λιτανεύοντες ύμνους εκ συμφωνίας πάντες άνέπεμπον τω ϋεω. και όλη μεν ή πόλις μία εκκλησία έγένετο, βασιλεύς δε μέσος εξήρχετο των ύμνων εν ίδιωτικώ σχήματι πορευόμενος. και της ελπίδος ούχ ήμαρτεν 18 ό αήρ γαρ εις το εύδινόν μετεβάλετο, και εκ σιτοδείας ή του &εοΰ φιλανθρωπία εύετηρίαν παρείχε τοις σύμπασιν. ει δε ποτέ πόλεμος έκινεΐτο, 19 κατά τον Δαβίδ τω ϋεω προσέφευγεν, ειδώς αυτόν των πολέμων είναι ταμίαν, και ευχή τούτους κατώρ&ου. Αύτίκα γοϋν ολίγον μετά τον προς Πέρσας πόλεμον του βασιλέως 'Ονω- 20 ρίου τελευτήσαντος εν ύπατεία Άσκληπιοδότου και Μαρινιανοϋ τη πεντεκαιδεκάτη του Αυγούστου μηνός όπως τον τύραννον Ίωάννην &εώ πιστεύσας έτροπώσατο, διηγήσομαι. άξια γαρ μνήμης κρίνω τα τότε γενόμενα, 21 ότι, οία έπϊ Μωυσέως τοις Έβραίοις ύπήρζεν την Έρυϋράν &άλασσαν διαβαίνουσιν, τοιαύτα και τοις αυτού στρατηγοΐς, ήνίκα αυτούς έπϊ τον τύραννον επεμψεν. άπερ δια βραχέων έκϋήσομαι, το μέγεΰος αυτών ιδίας πραγματείας δεόμενον έτέροις πάρεις. Τελευτήσαντος δη του βασιλέως 'Ονωρίου μαϋών ό αυτοκράτωρ Θεό- 23, 1 δόσιος κρύπτει μεν το γενόμενον και άλλοτε άλλως τους πολλούς άπεπλάνα, ύποπέμπει δε λαϋραίως στρατιώτην εις Σαλώνας (πόλις δε αύτη 2 21-23 15. 8. 423, vgl. Marc. Com. 423; Chron. Pasch. 580,4 *2-5 Mich. Syr. S. 170 29-S.371,26Epit. 320 MF = b

18-20 Nikeph. XIV 4, 1065 D

21-S. 372,7 Cass. XI 18

Cass. Arm.

l μεν < M 1 3 το Ha. n b Cass. (τοΰτο λέγεται ως Arm.) 7 έπιζητοΰντα Μ Γ έπιζητούντων Μ 1 Κ 9 οϊαν (oder ως) ειχεν ό βασιλεύς ~ Arm., vgl. S. 371,27 11 πάντες Μ1 Γ 13-16 vgl. VII 23,12 17 ενδιεινόν Μ 18 σύμπασιν + τοσαντα ή του βασιλέως ευχή και ή του πλή&ους πρό&υμος υπακοή ίσχυσε Ίκετεύουσα τον κύριον ημών Ίησοΰν Χριστόν Arm. 22 Mariniani Cass. μαριανοΰ b Arm. 29 ώνωρίου Μ1 31 στρατηλάτην Cass. (magistmm militum)

Kirchengeschichte VII 22,13-23,11

ο

ίο

Γ>

20

2->

371

της Δαλματίας), 'ίνα, ει ουμβή τι νεωτερισϋήναι περί τα εσπερία μέρη, μη πόρρωΰεν ώσιν οϊ αμυνόμενοι, και τούτο ούτως προευτρεπίοας τότε καταφανή τον ϋάνατον του ϋείου πεποίηκεν. εν τοσούτω δε Ιωάννης, πρωτοοτάτης ων των βασιλικών ύπογραφέων, μη ένεγκών την εύτυχίαν της ιδίας αξίας, την βασιλείαν αρπάζει και πρεσβείαν αποστέλλει προς τον αυτοκράτορα Θεοδόσιον, δεχϋήναι εις βασιλέα δεόμενος. ό δε τους μεν πρεσβευτάς εις φρουράν κατέστησεν, εξαποστέλλει δε τον στρατηλάτην Άρδαβούριον, δς και εν τω Περσικώ πολεμώ τα μέγιστα ήγωνίσατο. ούτος εις τάς Σαλώνας παραγενόμενος έπλει έξαυτής έπι την Άκυληίαν, καιχρήται τύχη , καϋώς ένομίζετο, ηύτύχει δε, ως ύστερον έδείχϋη. άνεμος γαρ ουκ αίσιος πνεύσας εις τάς χείρας αυτόν του τυράννου ενέβαλεν ος συλλαβών αυτόν ήλπιζεν εις ανάγκην καταστήσαι τον αυτοκράτορα, ώστε έπιψηφίσασ&αι και άναδεΐξαι αυτόν βασιλέα, ει σώζεσΰ"αι τον στρατηλάτην προηρεΐτο. άληΰώς τε εν άγωνι ην δ τε βασιλεύς ταύτα πυΰόμενος και ό έπι τον τύραννον αποσταλείς στρατιώτης, μη τι πάϋη κακόν υπό του τυράννου ό Άρδαβούριος. Άσπαρ δε ό του Άρδαβουρίου υιός μα&ών και τον πατέρα παρά του τυράννου κατέχεσ&αι και πολλάς μυριάδας βαρβάρων έπι συμμαχία του τυράννου παρεΐναι ειδώς ουκ έσχεν 6 τι και πράξειεν. τότε δη και του θεοφιλούς βασιλέως ευχή πάλιν έξίσχυεν άγγελος γαρ ΰεοΰ εν σχήματι ποιμένος οδηγεί τον Άσπαρα και τους συν αύτω και άγει δια της παρακείμενης τη 'Ραβέννη λίμνης (εν ταύτη γαρ τη πόλει ό τύραννος διατριβών είχε τον στρατηγόν), δ&εν ουδείς ούδεπώποτε διαβεβηκέναι ίστόρητο. τότε δη και ό &εός την άβατον βατήν άπειργάσατο· διαβάντες γαρ δια ζηράς το της λίμνης ύδωρ, άνεωγμένας τε τάς πύλας εύρόντες της πόλεως, εγκρατείς του τυράννου εγένοντο. Τότε δη δ ευσεβέστατος βασιλεύς ην είχε περί το ΰεΐον εύλάβειαν έπεδείξατο. ιπποδρομίας γαρ επιτελοϋντι έμηνύ&η άνηρήσϋ'αι ό τύραννος. 3-6 vgl. Philost. XII 13

7-25 vgl. Philost. XII 13

*3-26 Ιο. Ant. fr. 195; Mich. Syr. S. 169 f. 3-7 Nikeph. XIV 7, 1076 C 10-12 Nikeph. 1076 - 1077 A 17-26 Nikeph. 1077 BC 27-S. 372,9 Nikeph. 1077 CD MF = b

Cass.

Arm.

2 αμυνόμενοι M 1 5 πρεσβείαν Ιο. Ant. Theoph. -ας b · πρέσβεις Cass. Arm. 5 f. τον αυτοκράτορα < Arm. 9 οΰτως Μ 1 F 10 κακή Ha. σκαια F.pit. | ηύτύχει Arm. ήτύχει b | τύχης έναντιότητι, μάλλον δε οειότητι (δειότητι Hs., δεινότητι'?) Ιο. Ant. 11 f. τον τυράννου ενέβαλεν Ιο. Ant. Arm. ~~ b 13 ώστε] του Ιο. Ant. | έπιψηφίσασϋαι Ha. ψηφίσασΰαι b Ιο. Ant. έκλές~ασ&αι Arm. decerneret Cass. | »αυτόν Μ 15 και - στρατιώτης < Cass. 18 είδώς < Arm. 19 ευχή Cass. (oratione) 21 λίμνης + ad loca sperata Cass. 22 στρατόν Cass. Arm. 23 ουδέποτε Ιο. Ant. | Ίστόρηται Ιο. Ant. fprtur Cass. 24 άπηργάσατο Μ1 | ως Val.. vgl. S. 388,2 6ιά ζηρας της ΰαλάσσης 1 25 τάς τε ~ Μ Κ 27 &εΐον + φιλίαν και Arm. | εύλάβειαν + άνώτερον Arm.

3 4 5 6 7 8 9

10

11

372

Γ>

ίο

15

20

25

Sokrates

προσφωνεί ούν τω δήμω' »δεΰρο μάλλον, ει δοκεΐ«, εφη, »παρέντες την τέρψιν επί τον εύκτήριον οίκον γενόμενοι ευχαριστήριους εύχάς τω ϋεώ άναπέμψωμεν άν&' ων ή αυτόν χειρ καΰεΐλεν τον τύραννον.« ταύτα εϊρητο, και τα μεν της ϋέας πέπαυτό τε και ήμέλητο, δια μέσου δε του ιπποδρόμου πάντες συμφώνως άμα αύτω εύχαριστηρίως ψάλλοντες επί την έκκλησίαν του ΰεοϋ έπορεύοντο, και όλη μεν ή πόλις μία εκκλησία έγίνετο, εν δε τω εύκτηρίω τόπω γενόμενοι εκεί διημέρευον. Του δε τυράννου άναιρεϋ'έντος εμφροντις ην ό αυτοκράτωρ Θεοδόσιος, τίνα άναδείξειε των έσπερίων μερών βασιλέα, ην δε αύτω άνεψιός κομιδη νέος Ούαλεντινιανός όνομα, εκ Πλακιδίας της αυτού &είας γενόμενος, ήτις ϋνγάτηρ μεν ην Θεοδοσίου του μεγάλου βασιλέως, Αρκαδίου δε και 'Ονωρίου των δύο Αυγούστων αδελφή · πατρός δε ην ό Ούαλεντινιανός Κωνσταντίου, δς υπό 'Ονωρίου βασιλεύς άναδειχ&εϊς και βραχύν αύτω χρόνον συμβασιλεύσας εύϋύς έτελεύτησεν. τούτον τον άνεψιον Καίσαρα, καταστήσας επί τα εσπερία μέρη άνέπεμψεν, τη μητρϊ αύτοϋ Πλακίδια την φροντίδα των πραγμάτων επιτρέψας. σπεύδων δε και αύτός καταλαβεΐν την Ίταλίαν, ώστε τον μεν άνεψιον άναγορεϋσαι βασιλέα, παρών δε τη αυτού φρονήσει παιδεΰσαι τους εκεί μη έπινεύειν τοις τυράννοις ραδίως, άχρι της Θεσσαλονίκης γενόμενος υπ'αρρώστιας διεκωλύϋη. πέμψας ούν τον βασιλικόν στέφανον τω άνεψιώ δια του πατρικίου Ήλίωνος, αυτός επί την Κωνσταντινούπολη εξυπέστρεψεν. Άλλα περί μεν τούτων έζαρκεΐν ηγούμαι την διήγησιν. Αττικός δε ό επίσκοπος ϋαυμαστώς πως τα των εκκλησιών ηύςησε πράγματα, φρονήσει μεν αυτά διοικών, ταΐς διδασκαλίαις δε τον λαόν επί την άρετήν προτρέπων. συνιδών δε διαιρουμένην την έκκλησίαν δια το τους Ίωαννίτας έξω αυτής συνάγεσϋαι, μνείαν Ιωάννου εν ταΐς εύχαΐς ποιεΐσΰαι έκέλευσεν, ως και των άλλων επισκόπων των κεκοιμημένων εΐώ&ει γίνεσ&αι,

12-14 vgl. Philost. XII 12

14-19 vgl. Philost. XII 13

*8f. Ιο. Ant. fr. 195 8-22 Cass. XII l 9-13 vgl. Ιο. Ant. fr. 197 9-20 Mich. Syr. S. 170 10. 12 f. 14 f. Kpit. 332 15-21 Nikeph. 1080 A 22-S. 375,7 Cass. XII 2 22-S. 373,1 Epit. 321 22-25 Nikeph. XIV 24, 1132 CD 25-S. 373,1 Georg. (Vita BHG 873) 71 Anf. 25-27 Nikeph. XIV 25, 1137 B MF = b

Cass. Arm.

l μάλλον, ει δοκεΐ < Arm. | εί M r Cass. ή M 1 F 2 οίκον] τόπον Arm. 3-7 vgl. VII 22,17 5 συμφώνως M r F συμψήψως (?) M' concorditer Cass. 6 του &εον < Cass. Arm. 6 f. έγίνετο εκκλησία ~ Arm. 9 αν Arm. | των έσπερίων μερών άναδείζειε ~ b 10 νέος + ων Arm. 17 άνεψιον] Ούαλεντιανόν Arm. (V. consobrinum suum Cass.) 18 παρόν Μ' F | έπινεύειν Ha. (Arm.) ύπονεύειν b 19 ραδίως + 'but to stand firm and obey the kings vouchsafed to them by God' Arm. 20 άνεψιω] Ούαλεντιανω Arm. 26 ποιεϊσ&αι έκέλευσεν Georg. Arm. ~ b 27 γίνεσ&αι] ποιεΐσ&αι Arm.

12

24, 1 2

3 4

5 25, Ι 2

Kirchengeschichte VII 23,11-25,13

5

ίο

is

2ο

25

so

373

δια τούτου πολλούς επανελΰειν εις την έκκλησίαν έλπίσας. ούτω δε ην 3 μεταδοτικός, ως μη μόνον των εν ταΐς αυτόν παροικίαις πτωχών προνοεΐν, άλλα και ταΐς άστνγείτοσι των πόλεων χρήματα πέμπειν προς παραμυϋίαν των δεομένων. Καλλιοπίω γοΰν πρεσβυτέρω της Νικαέων έκκλη- 4 οίας τριακόσιους άποστεΐλας χρυσίνους τάδε έπέστειλεν »Καλλιοπίω Αττικός εν κυρίω χαίρειν. 5 >"Εμα&ον μύριους εν τη πόλει πεινώντας δεϊσ&αι του παρά των εύσε>βούντων έλέου · μύριους δε λέγω το πλήϋος, ου τον ακριβή δηλών άριύ>μόν. έπει τοίνυν αυτός μεν έχω λαβών {άρι&μόν} παρά του δαι//ιλεΐ τη 6 >χειρϊ δίδοντος τοις οίκονομοΰσι καλώς, συμβαίνει δε τινας άπορεϊσΰαι >δοκιμασίας χάριν των εχόντων μεν, μη παρεχόντων δε τούτοις, λαβών, >ώ φίλη μοι κεφαλή, τούτους τους τριακόσιους χρυσίνους άνάλωσον όπως >αν ΰελήσης. βούληση δε που πάντως τοις αίσχυνομένοις την αϊτησιν, 1 >άλλ' ούχϊ τοις έμπορίαν δια βίου την γαστέρα προτε&εικόσι. διδούς 8 >τοίνυν μηδέ ϋρησκείαν λογίση κατά τούτο το μέρος, ενός και μόνου γενό>μενος του τρέφειν τους πεινώντας, αλλά μη λογιστεύειν τους τον ήμέτερον >τρόπον μη φρονοϋντας.« Ούτω μεν δη των δεομένων και πόρρω&εν όντων εφρόντιζεν. ου μην 9 αλλά και τάς δεισιδαιμονίας τινών έκκόπτειν έσπούδαζεν. πυ&όμενος 10 γοΰν ποτέ τους δια το Ίουδα'ίκον πάσχα Ναυατιανών χωρισ&έντας, το σώμα του Σαββατίου εκ της 'Ρόδου μετακομίσαντας (εν αύτη γαρ τη νήσω περιορισ&εϊς έτελεύτησεν) και ΰάψαντας επί τω τάφω εΰχεσ&αι, πέμψας δια της νυκτός εις έτερον τάφον το του Σαββατίου σώμα κρυβήναι έκέλευσεν. οί δε συνή&ως ελ&όντες και άνορωρυγμένον τον τάφον εύρόντες του λοιπού σέβειν τον τόπον έπαύσαντο. Ην δε και περί την &έσιν των ονομάτων φιλόκαλος. έπίνειον γοΰν επί 11 τω στόματι του Ευξείνου Πόντου κείμενον εξ αρχαίου τε Φαρμακέα καλούμενον Θεραπείαν ώνόμασεν, ίνα μη τάς συνάζεις εκεί ποιούμενος δυσφημώ ονόματι όνομάζη τον τόπον, και άλλο δε προάστειον της Κων- 12 σταντινουπόλεως Άργυρόπολιν ώνόμασεν ες~ αιτίας τοιαύτης. Χρυσόπο- 13 λις έπίνειον άρχαΐόν εστίν, δ κείται μεν εν αρχή του Βοσπόρου, μέμνηνται δε αυτού πολλοί των παλαιών συγγραφέων, και Στράβων τε και ό Δαμασκηνός Νικόλαος, και ό εν λόγοις δε θαυμαστός Ξενοφών εν τε τη 'έκτη της Κύρου αναβάσεως και εν τη πρώτη των Ελληνικών φησι περί αυτής, ότι Αλκιβιάδης άποτειχίσας αυτήν δεκατευτήριον εν αυτή κατέστησε · τάς γαρ δεκάτας οί από του Πόντου πλέοντες εν αυτή παρεΐχον. κατιδών ούν ό Αττικός τον καταντικρύ Χρυσό- 14 πόλεως τόπον εύτερπή τνγχάνοντα, πρέπειν έφη τούτον Άργυρόπολιν όνομάζεσ&αι. και ρη&εϊς ό λόγος εύϋϋς την έπωνυμίαν έκράτυνεν. Τινών δε λεγόντων προς αυτόν μη όφείλειν Ναυατιανούς ένδον συν- 15 άγειν των πόλεων »ουκ οϊδατε« εϊπεν »όσα ήμιν διωκομένοις επί Κωνσταντίου και Ούάλεντος συμπεπόν&ασιν; άλλως τε« εφη »και μάρτυρες της πίστεως ημών καΰεστήκασιν · πάλαι γαρ της εκκλησίας χωρισ&έντες ουδέν περί την πίστιν έκαινοτόμησαν.« εν Νίκαια δε ποτέ δια χειροτο- 16 νίαν επισκόπου γενόμενος Άσκληπιάδην τε τον εκεί Ναυατιανών έπίσκοπον γηραιόν οντά ιδών ήρώτησεν »πόσους ένιαυτούς επίσκοπος ων {τυγχάνεις};« του δε »πεντήκοντα« ειπόντος »ευδαίμων« έφη »τυγχάνεις, ω ανΰρωπε, τοσούτου χρόνου καλού έργου έπιμελούμενος.« προς 17 δε τον αυτόν Άσκληπιάδην »εγώ« εφη »τον μεν Ναυάτον επαινώ, τους Ναυατιανούς δε ουκ αποδέχομαι.« ξενοφωνη&εϊς δε ό Άσκληπιάδης »πώς τούτο« εφη »λέγεις, επίσκοπε;« »εκείνον μεν« εφη ό Αττικός »επαινώ, 18 ότι τοις έπιϋύσασι κοινωνήσαι ούχ εϊλετο (τούτο γαρ αν και αυτός εγώ έποίησα), τους δε Ναυατιανούς ουκ επαινώ, ότι περί ευτελών πταισμάτων της κοινωνίας τους λαϊκούς άποκλείουσι.« προς ταύτα ό Άσκληπιάδης 19 »εκτός« εφη »του έπιϋϋσαι και αλλαι πολλαϊ κατά τάς γραφάς είσιν άμαρτίαι προς ϋάνατον, δι' ας ύμεΐς μεν μόνους τους κληρικούς, ημείς δε και τους λαϊκούς άποκλείομεν, &εώ μόνω την συγχώρησιν αυτών επιτρέποντες.« 1 Strab. XII 4,2 ρ. 563 C. | Nikolaos FGrHist 90 F 89 Hell. I I , 2 2 16 vgl. I Tim. 3,1 23 f. vgl. I lo. 5,17 MF = b

2 Xen. Anab. VI 3,16. 6,38;

Cass. Arm.

1 δε M r τε ¥ < Μ1 | ϋαυστος Μ1 3 δεκαδεντήριον b, verb. Christ. 12 έκενοτόμησαν Μ1 13 τον C των b 14 f. έχεις επίσκοπος ων Arm. επίσκοπος ων τυγχάνεις}) in episcopatu haberet Cass. Π μεν u.Z. Mr \ ναυάτιον M 1 Arm. 20 εΐλατο 1 r M | και αυτός M Cass. και αυτός και F αυτό και Μ1 και Arm. 23 εφη < Μ1, vor ό άσκληπιάδης Μ Γ 24 Μνατον + αγουσαι Cass. Arm. | μόνους (?) Μ1 προς F < Cass. Arm. 26 + 'Atticus however raised the objection afresh to him, that no other (sin) is unto death of soul and body, save only idolatry and avarice, to wit cupidity, this many of your (sect) are found to have. I mean that some (of you) tolerate (w rtlich admit) avarice as being supporters of grandees, while others reject because of fornication; and this when they know it (?), but if not, through forgetfulness; children participate in the divine mysteries, because of reverence on the part of their parents, and husbands also by reason of their wives' modesty, and wives because of their husbands. But mark, a.s you have said, there Ls no remission (of sins) unto death among you; but, as I have already said, it is that you are holden by fear and shame of men. And having said this he dismissed Asclepiades, for he had come to i'isit Atticus' Arm.

Kirchengeschichte VII 25,13-26,5

5

ιο

15

20

2-,

375

Προέγνω δε Αττικός και την εαυτού τελεντήν. άναχωρών γοΰν της 20 Νικαίας προς Καλλιόπιον τον εκεί πρεσβύτερον »σπεύδε« εφη »προ φθινοπώρου επϊ την Κωνσταντινούπολιν, ει βούλει με αύ&ις ζώντα ΰεάσασ&αΐ' ει γαρ βραδύνης, ου κατάληψη με.« και τούτο ειπών ου διήμαρ- 21 τεν εν γαρ τω είκοστω πρώτω ετει της επισκοπής εαυτού τη δεκάτη του 'Οκτωβρίου μηνός έτελεύτησεν εν ύπατεία Θεοδοσίου το ένδέκατον και Ούαλεντινιανοϋ Καίσαρος το πρώτον, δ μέντοι βασιλεύς Θεοδόσιος εκ 22 της Θεσσαλονίκης ύποστρέψας την έκκομιδήν αυτού ου κατέλαβεν εφΰασε γαρ προ μιας ημέρας της εισόδου του αυτοκράτορας Αττικός παραδο&εϊς τη ταφή. ουκ εις μακράν δε και ή άναγόρευσις του νέου Ούαλεντι- 23 νιανοΰ έμηνύΰη περί την τρίτην και εΐκάδα του αυτού μηνός 'Οκτωβρίου. Έγένετο δε μετά την τελευτήν Αττικού πολλή φιλονεικία περί χειρο- 26, 1 τονίας επισκόπου, άλλων άλλον ζητούντων. τινές μεν γαρ {φησίν} Φίλιππον τον πρεσβύτερον εζήτουν, τινές δε Πρόκλον και ούτος δε πρεσβύτερος ην. κοινή δε πας δ λαός έπό&ει γίνεσΰ'αι Σισίννιον, όστις πρεσβύ- 2 τερος μεν ην και αυτός, εν ουδεμία δε των εντός της πόλεως εκκλησιών έτέτακτο, αλλ' εν προαστείω της Κωνσταντινουπόλεως, ω έπώνυμον Έλαια, την ίερωσύνην έκεκλήρωτο, όπερ καταντικρύ μεν κείται της πόλεως, εν αύτω δε εξ εΰους ή άναλήψιμος του σωτήρος επιτελείται πάνδημος εορτή, πό&ον δε εϊχον του ανδρός πάντες οί λαϊκοί, ότι έπ'ευλάβεια 3 περιβόητος ην και μάλιστα δτι τους πτωχούς υπέρ δύναμιν ΰάλπειν έσπούδαζεν. κατεκράτησεν ούν ή των λαϊκών σπουδή, και χειροτονείται 4 Σισίννιος τη είκάδι ογδόη του Φεβρουαρίου μηνός τη εξής ύπατεία, ήτις ην Θεοδοσίου το δωδέκατον και Ούαλεντινιανοϋ του νεωτέρου Αύγουστου το δεύτερον, επϊ τούτω Φίλιππος δ πρεσβύτερος, ότι αυτού προεκρίϋη 5 έτερος, πολλά της χειροτονίας καϋήψατο εν τη πεπονημένη αύτω Χριστιανική ιστορία, διαβάλλων και τον χειροτονη&έντα και τους χειροτονήσαντας, και πολλω πλέον τους λαϊκούς, τοιαύτα τε ειπεν, οία ουκ αν έλοίμην παραδοΰναι γραφή· επεϊ κάκέΐνον ουκ αποδέχομαι της προπετείας, 5-7 10. 10.425 11 23.10.425, vgl. Marc. Com. 425; Chron. Pasch. 580,13-15 II Kor. 8,3 23-25 28. 2. 426

21 vgl.

*5 f. Epit. 323 7-S. 377,9 Cass. XII 3 (zum Teil stark verk rzt) 12 ff. Ps.-Dion. 208,11 f. (summarisch) 12-S. 377,4 Nikeph. XIV 29 13 f. 20-22. 26-S. 376,1 Mich. Syr. S. 171 15-18 Epit. 323 25-27 Epit. 324 MF = b

Cass.

Arm.

l αύτοΰ M 1 4 βραδύνεις M' F 6 i M (Arm.) 7 α M (Arm.) 11 περί + Ras. von Γ 4 Buchstaben M | τρίτην και είκάδα: ν και ει durch Korr. Μ (και < Μ 1 ?) 12 χειροτονίας < Arm. 13 επισκόπων Arm. | φησίν < Cass. Arm. 15 γίνεσϋαι] ποιεΐσ&αι Arm. ordinari Cass. 16 και αυτός < Arm. 18 κεκλήρωτο? 22 σπονδή \\Γ (Μ1) σπου oder οποί Μ' 23 κη Μ (Arm.) 25 β Μ (Arm.) 26 f. εν - ιστορία < Arm. 28χαίΒηϋ~λεεμ εκηρύττετο. διό και ή βασίλισσα Ελένη ή θεοφιλέστατη της 16 >ϋεοτόκου την κύησιν μνήμασι ΰαυμασίοις κατεκόσμει, παντοίως το τηδε >ίερόν άντρον φαιδρύνουσα.« Και Ώριγένης δε εν τω πρώτω τόμω των εις την προς 'Ρωμαίους του 17 αποστόλου επιστολήν ερμηνειών, πώς ΰεοτόκος λέγεται, πλατέως εξήτασεν. φαίνεται τοίνυν ό Νεστόριος άγνοήσας τάς πραγματείας των πα- 18 λαιών. διό, καϋώς εφην, την λέξιν μόνην περιίσταται. επει ότι ψιλόν 19 ου λέγει άν&ρωπον τον Χριστόν, ως Φωτεινός ή Παύλος ό Σαμοσατεύς, και αί έκδο&εΐσαι αυτού προσομιλίαι διδάσκουσιν, ως ούδαμου την του ΰεοΰ λόγου ύπόστασιν αναιρεί, άλλα πανταχού ενυπόστατον αυτόν όμολο6 L Ι Ιο. 4,3

MF = b

16-20 Eus. V. C. ΠΙ 43,1 ί.

Cass. Arm.

1 φυσικός M 1 F | ενόμιζεν εαυτόν Cass. | άληϋεία: η durch Korr. \l r (άλεσ&εία M ?) 2 έρμηνέων M r Cass. έρμηνεύων M 1 F Suda ερμηνειών Arm. 3 προσούσης αύτω Arm. 5 επιστολή Cass. Arm. 6 λύει NT (lat. ir. Cl. Or.) μη ομολογεί NT (sonst, Koine) | Ίησοϋν] uiov Arm. 6 f. από του &εον (sonst nicht in NT?) < Arm. 7 εκ τον &εοϋ Arm. NT < b Cass. 9 αυτό < Arm. 13 δκνησαν Μ' | ουκ ώκνησαν λέγειν ~ Cass. Arm. | και < Cass. Arm. 14 των Arm. (vgl. I 8,4) τω b 16 ύπομεΐναι Fus. 18 και - Ελένη] βασιλις Eus. | ϋεοσεβεστάτη Eus. ευσεβέστατη Arm. 19 ϋαυμαστοϊς Eus. 21 τω πρώτω] τρίτω Μ Γ | πρώτω < Μ 1 22 ερμηνειών Ha. έρμηνεύων h Arm. 24 περιίσταται + ου μόνην δε την λέξιν περιίσταται (ex animo [examini Hss.] dedit Cass.), άλλα παντελώς &εόν είναι τον γεννη&έντα ήρνήαατο' ό γαρ γεννηϋεϊς εκ της αγίας παρ&ένου εστίν εσταυρωμένος, όστις (< Cass.) κύριος εστίν της δόξης, ως φησιν ό απόστολος- 'ει γαρ έγνωσαν, ουκ αν τον κύριον της δόξης έσταύρωσαν' (Ι Kor. 2,8). νεστόριος δε λέγει' 'μη καυχώ, ιουδαίε· ΰεόν ουκ έσταύρωσας' (fr. D 13 S. 360 (.oofs) ως του κυρίου της δόξης μη εσταυρωμένου Μ Cass., da/u eine korrigierende Randnotiz M' (vgl. S. XVI) 1

382

ό

ιο

is

20

2Γ>

no

Sokrates

γεΐ και ένούσιον. ου μην ως Φωτεινός και ό Σαμοσατεύς αναιρεί αυτού 20 την ΰπαρξιν τούτο γαρ και Μανιχαΐοι και οί από Μοντανοϋ δογματίζειν έτόλμησαν. ούτω μεν ούν τον Νεστόριον φρονοϋντα ευρίσκω εγώ εκ τε 21 ων άνέγνων αυτόν λόγων και αφ' ου οί έρασταϊ αυτού λέγουσιν. ου 22 μικράν μέντοι ταραχήν τη οικουμένη ή ψυχρολογία Νεστορίου έκίνησεν. Και τούτων γενομένων έπισυνέβη μυοαρόν τι πράγμα κατά την έκκλη- 33, 1 σίαν γενέσ&αι. οικέται γαρ ενός των μεγάλα δυναμένων, βάρβαροι δν- 2 τες το γένος, απηνούς του δεσπότου πειρώμενοι, τη εκκλησία προσφεύγουσι, και ςΊφηφορουντες εις το ϋυσιαστήριον εισεπήδησαν, παρακαλούμενοί τε εξελ&εΐν ούδενϊ τρόπω έπει&οντο, αλλ' έμποδών ταΐς ίεραΐς λειτουργίαις έγίνοντο. επί τε ημέρας πολλάς τα ξίφη γυμνά κατέχοντες 3 έτοιμοι προς το άμύνασϋαι πάντα τον προσιόντα έγίνοντο, και δη ένα των κληρικών άποσφάξαντες και άλλον τραυματίαν ποιήσαντες τέλος έπικατέσφαξαν εαυτούς, καί τις των παρόντων ου καλόν έλεγεν σημαίνειν 4 τον μολυσμόν του ναού, έπιλέγων αρχαίου τινός ποιητοϋ δύο ιάμβους· »σημεία γαρ {τα} τοιαύτα γίνεσ&αι φιλεΐ, όταν τι ναοΐς έγκατασκήψη μύσος.« και της δόξης δ ειπών ου διήμαρτεν την διαίρεσιν γαρ, ως έοικεν, έσή- 5 μαινεν του λάου και κα&αίρεσιν του αιτίου της διαιρέσεως. Ου πολύς γαρ εν μέσω χρόνος, και τους πανταχόθεν επισκόπους πρόσ- 34, 1 τάγμα βασιλικόν εις την Έφεσίων συνιέναι έκέλευσεν. εύϋνς ούν μετά 2 την του πάσχα έορτήν ό Νεστόριος συν πολλή δυνάμει όχλων παρήν εις την Έφεσον, ευρίσκει τε πολλούς των επισκόπων συνεληλυ&ότας εκεί. ό δε 3 της Αλεξανδρείας Κύριλλος μικρόν ύστερήσας περί την πεντηκοστήν άπήντησεν, πέμπτη δε μετά την πεντηκοστήν ήμερα και Ίουβενάλιος ό {της} Ιεροσολύμων επέστη. Ιωάννου δε του Αντιοχείας βραδύναντος οί παρόντες άνεκίνουν το ζήτημα, και Κύριλλος ό της Αλεξανδρείας άκρο- 4 βολισμούς τινας έποιεΐτο των λόγων, Νεστόριον ταράττειν βουλόμενος· και γαρ άπεχ&ώς είχε προς αυτόν, και δη πολλών ϋεολογούντων τον 5 Ίησοΰν »εγώ« έφη Νεστόριος »τον γενόμενον διμηνιαΐον και τριμηνιαΐον 16 f. TrGF adespota 466 30f. ACO I 1,2 S. 38,10f. 66,28 f. (Coll. Vat. 53. 67); I 1,3 S. 4,32 f. (Coll. Vat. 81). 7,10 (Coll. Vat. 82) •20-S. 383,23 Cass. Xll 5 20 ff. Epit 329; Ps.-Dion. 210,21-211,5 (summarisch) 20-S. 383,20 Mich. Syr. V1I1 4 S. 174 f. 20-S. 383,5 Nikeph. XIV 34 30 f. Euagr. H. E. I 2 S.8,3f.; Ps.-Dion.208,17f. MF = b

Cass.

Arm.

8 απηνούς - πειρώμενοι] άπει&εϊς γενόμενοι τω δεσπόττ} αυτών Arm. 11 έπίτε] έπείτε oder έπει τε Μ1 14 παριόντων Cass. 16 γαρ τοιαύτα] και γαρ ταύτα Μ Γ | τα < Arm. 17 τι Μ Γ εν Μ1 F τι εν Arm. | μνσος εγκατασκήψτ) ναοΐς Val. 21 βασιλικόν Cass. Arm. τον βασιλέως h 26 της tilgt Ha. των ? 29 αυτόν + ζήλων κατ' αύτοΰ δια το έλλόγιμον είναι αυτόν και καλώς άπαντώντα εν ταΐς όμιλίαις αύτοΰ Arm.

Kirchengeschichte VII 32,19-34,14

5

ίο

15

2ο

25

383

ουκ αν ΰεον όνομάσαιμι, και δια τούτο καΰαρός ειμί από του αίματος υμών, και από του νυν προς υμάς ουκ ελεύσομαι.« και ταύτα ειπών μετά των λοιπών επισκόπων ήΰροίζετο, οι τη αύτοΰ ήκολού&ουν γνώμη, δι- 6 ηροΰντο ούν οι παρόντες εις δύο τμήματα, οι ούν περί Κύριλλον συνέδριον ποιησάμενοι έκάλεσαν τον Νεστόριον 6 δε ούχ ύπήκουσεν, εις την παρουσίαν Ιωάννου του Άντιοχέως ύπερτιϋέμενος. οι δε περί Κύριλλον 7 τάς προσομιλίας Νεστορίου, ας περί του ζητήματος εϊρήκει, πολλάκις ύπαναγνόντες, εξ αυτών τε κρίνοντες αυτόν ως βλασφημήσαντα εις τον υίόν του ϋεοϋ κα&εΐλον αυτόν, τούτου γενομένου οι περί Νεστόριον 8 έτερον καϋ' εαυτούς συνέδριον ποιησάμενοι καϋαιροΰσι Κύριλλον και συν αύτώ Μέμνονα τον της Εφέσου έπίσκοπον. ουκ εις μακράν δε και 9 μετά ταύτα επέστη Ιωάννης ό της Αντιοχείας επίσκοπος, και γνούς τα γενόμενα άπήχ&ετο προς Κύριλλον ως αίτιον της γεγενημένης ταραχής τω &ερμώς ποιήσαι την Νεστορίου κα&αίρεσιν. Κύριλλος δε άμα και Ίουβεναλίω αμυνόμενος τον Ίωάννην κα&αιρεΐ και αυτόν, τούτων δη 10 ούτως τότε συμπεφυρμένων γνούς ό Νεστόριος ειςάκοινωνησίαν προβάσαν την φιλονεικίαν εκ μεταμέλειας ΰεοτόκον την Μαρίαν εκάλει, λέγων »λεγέσΰω« φησίν »και Θεοτόκος ή Μαρία και παυσάσΰω τα λυπηρά.« αλλ' ουδείς αυτόν εκ μετανοίας ταϋτα λέγοντα προσεδέζατο. διό και άχρι 11 νυν καΰηρημένος εις εξορίαν πεμφϋεϊς εις την "Οασιν κατοικεί. Ή μεν ούν τότε γενομένη σύνοδος τοιούτον εσχε το τέλος, και πέπρακ- 12 ται μεν ταϋτα εν ύπατεία Βάσσου και Άντιόχου τη εικάδι δευτέρα του Ιουνίου μηνός. Ιωάννης δε καταλαβών την Άντιόχειαν και πολλούς 13 συναγαγών επισκόπους κα&αιρεΐ Κύριλλον ήδη κατειληφότα την Άλεζάνδρειαν. μικρόν δε ύστερον λύσαντες την έχ&ραν συνέβησαν τε εις φιλίαν και άλλήλοις τους ΰρόνους άπέδοσαν. μετά δε την Νεστορίου καΰαίρε- 14 σιν δεινή εν τη Κωνσταντινουπόλει ταραχή κατά τάς εκκλησίας έγένετο. 5 f. vgl. ACO l 1,2 S. 9,29 f. 10,29. 67,33 f. 6-9 vgl. AGO I 1,2 S. 45 ff. (Coll. Vat. 60) 9-14 vgl. ACO I l ,3 S. 7.17 ff. (Coll. Vat. 82 ff.); Coll. Vat. 151 20 vgl. ACO l l,3 S. 67 (Coll. Vat. 110) 22 f. 22. 6. 431, vgl. ACO I 1,2 S. 3 (Coll. Vat. 33, προ δέκα καλανδών Ιουλίων = 22. Juni). S. 67,10 (28. Payrii) *9-15 Chron. (846) 162,3-8 10 f. Nikeph. XIV 35, 1173 B 16-19 Nikeph. 1176 A 20 Kpit. 329; vgl. Euagr. I 7 S. 13,19 23-26 vgl. Kuagr. I 5 26-S. 384,4 Nikeph. XIV 36, 1184 A MF = b

Cass.

11-14 Nikeph. 1173 A 23-S. 384,4 Cass. XII 6

Arm.

5 ποιησάμενοι] κα&ίσαντες Arm. 6 ύπερτι&έμενος + λέγων δη, ei μη εκείνος ελ&οι, ουκ εστί μέγα το συνέδριον της συνόδου Arm. 8 αυτόν ως Cass. Arm. εύτόνως b 9 νεστόριον + Ras. von 3 Buchstaben M 10 συνέδριον εαυτών Arm. 14 τω Μ το Κ ΙΌ quod Cass. 15 άμυνάμενος Μ 1 16 ούτως τότε Arm. ~ b | άκοινωνησίαν Ha. κοινωνιαν b κακόν Arm. ciuandam pernicionem Cass. (άπώλειαν'ί) 20 και Cass. Arm. Ι ώασιν Μ l 22 κβ Arm. κη Μ είκάδι ογδόη F 25 δε Cass. Arm. τε b 27 τάς b Arm. της Cass.

384

->

ίο

ΐ5

2ο

25

Sokrates

διηρέϋη γαρ ό λαός δια την, ως φ&άσας εϊπον, ψυχρολογίαν αυτόν, κοινή μέντοι ψηφώ πάντες οι κληρικοί αυτόν άνε&εμάτισαν · ούτω γαρ οί Χριστιανοί καλεΐν ειώ&αμεν την κατά του βλάσφημου ψήφον, Οταν αυτήν ώσπερ εν στήλη άναστήσαντες φανεράν τοις απασι καταστήσωμεν. Πάλιν περί επιλογής επισκόπου ζήτησις ην, και πολλοί μεν Φίλιππον, ου και ήδη έπεμνήσϋημεν, πλείους δε τον Πρόκλον έπελέγοντο. και έκράτησεν αν ή περί Πρόκλου γνώμη, εΐ μη τίνες των μεγάλα δυναμένων εκώλυσαν, φήσαντες κανόνα έκκλησιαστικόν κωλύειν τον όνομασ&έντα τινός πόλεως έπίσκοπον εις έτερον μεταφέρεσ&αι πόλιν. τούτο λεχ&έν και πιστευ&έν τον λαόν ήσυχάζειν ήνάγκαζεν. τετραμηνιαίου δε διαδραμόντος χρόνου μετά την Νεστορίου κα&αίρεσιν προχειρίζεται προς την έπισκοπήν Μαζιμιανός όνομα, άνήρ ασκητικός μεν τον βίον, εν τοις πρεσβυτέροις δε και αυτός έτέτακτο. ούτος ύπόληψιν ευλάβειας πάλαι έκέκτητο, διότι οϊκείοις άναλώμασι κατεσκενάκει μνήματα, ώστε εν αύτοις τους ευλαβείς τελευτώντας κηδεύεσϋαι. ην δε και ιδιώτης τω λόγω και άπραγμονέστερον ζην προαιρούμενος. Επειδή δε τίνες έπιφημίσαντες έκκλησιαστικόν κανόνα εκώλυσαν τον Πρόκλον έν&ρονισϋήναι, ήδη της Κυζίκου όνομασ&έντα έπίσκοπον, βούλομαι περί τούτου βραχέα ειπείν, ου μοι δοκοϋσιν άληϋεΰσαι οί τότε ταύτα λέγειν έπιχειρήσαντες, αλλ' ή καταψεύσασ&αι φ&όνω τω προς τον Πρόκλον ή άγνοεΐν και τους κανόνας και τα πολλάκις χρειωδώς εν ταΐς έκκλησίαις γενόμενα. Εύσέβιος γοϋν ό Παμφίλου εν τη έκτη της Εκκλησιαστικής ιστορίας Άλέζανδρον μιας των {εκ} Καππαδοκίας πόλεων έπίσκοπον οντά, ευχής ένεκα επί τα Ιεροσόλυμα παραγενόμενον κατασχεϋήναι υπό των Ίεροσολυμιτών φησιν και εις τόπον Ναρκίσσου του επισκόπου έν&ρονισϋήναι και του λοιπού της εκεί εκκλησίας δια βίου προστήναι. ούτως μεν οϋν 6 vgl. VII 26 f. 11,l f.

12 ff. vgl. Synax. 618,32 f.

15 vgl. II Kor. 11,6

23-27 Eus. KG VI

*5-16 Cass. XII 7 5-9 Nikeph. XIV 37, 1184 B 9-16 Nikeph. 1184 CD 10-13 Epit. 330 11 f. Mich. Syr. VIII 5 S. 176 17-S. 387,25 Cass. XII 8 17-S. 385,2 Nikeph. XIV 39 MF = b

Cass.

Arm.

l δια την hinter εϊπον ~ Arm. {Cass. wie im Text) 2 κληρικοί + εγγράφως Arm. c 4 φανερον M 5 δε Arm. | τούτων ούτως γενομένων πάλιν Cass. | επισκόπου Cass. Arm. -ων b 6 έπεμνήσϋην + έβούλοντο Arm. 7 περί Μ Γ Arm. < b Cass. \§{.χρόνου δε διαδραμόντος ~ Μ1 12 Μάξιμος Arm. 14 μνήματα + και σωρούς Arm. 17 επιφημήσαντες Μ1 20 καταψεύσασ&αι Arm. (vgl. S. 385,4) κατασκευάσασ&αι b (invidia faciente Cass.) 21 ή άγνοεΐν zweimal M 1 24 των πόλεων Καππαδοκίας Arm. | εν Καππαδοκία ? | πόλεως b Cass. 25 παραγενάμενον Μ1 26 τον επισκόπου 1 < Arm. 27 εκεί < Cass. Arm. (vgl. S. 385,18) | δια < Μ | ούτος Μ1 μεν < Μ

15 35, 1 2 3 4

36,1 2

3

4

Kirchcngeschichte VII 34,14-36,16

5

ίο

is

2ο

25

385

τιάρα, τοις παλαιοτέροις ημών άδιάφορον ην από πόλεως εις πόλιν μετάγειν έπίσκοπον, οσάκις χρεία έκάλει σιν ή δι' έτερον αίτιον ουκ έζ ανάγκης γενομένην, τούτον μετέχειν της >λειτουργίας και της τιμής μόνον, μηδέν παρενοχλοΰντα τοις πράγμασι >της εκκλησίας, ενϋ~α αν συνάγοιτο, έκδέχεσ&αι δε αυτόν, όπερ αν ή της 1 >έπαρχίας σύνοδος κρίνασα το παριστάμενον όρίση.« Ούτος μεν ούν ό κανών, ότι δε πολλοί επίσκοποι και από ετέρων πό- 8 λέων εις αλλάς μετηνέχοησαν δια τάς κατά καιρόν των εκκλησιών χρείας, αυτών των μετενεχϋέντων τα ονόματα παραϋήσομαι. Περιγένης εν Πα- 9 τραις έχειροτονήϋη επίσκοπος, και επειδή οι της προειρημένης πόλεως αυτόν ουκ έδέχοντο, ό της 'Ρώμης επίσκοπος έκέλευσεν αυτόν ενΰρονισϋηναι εν Κορίνϋω τη μητροπόλει του εκεί επισκόπου τελευτησαντος, και της εκεί εκκλησίας δια βίου προέστη. Γρηγόριος ό Ναζιανζηνός 10 πρότερον Σασίμων μιας των εν Καππαδοκία πόλεων επίσκοπος ην, είτα γέγονεν Ναζιανζού. Μελέτιος πρότερον της εν Σεβαστεία προέστη εκ- II κλησίας και μετά ταύτα της εν Αντιόχεια προέστη. Δοσίΰεον τον Σελευ- 12 κείας έπίσκοπον Αλέξανδρος ό Αντιοχείας επίσκοπος είς Ταρσόν της Κιλικίας μετήγαγεν. 'Ρεβερέντιος από Άρκών της Φοινίκης {μετά ταυ- 13 τα} μετηνέχϋη είς Τύρον. Ιωάννης από Γόρδου της Λυδίας μετηνέχϋη 14 εν Προκοννήσω και της έκεΐ προέστη εκκλησίας. Παλλάδιος από Έλε- 15 νοπόλεως μετηνέχϋη είς Άσπονα. Αλέξανδρος από Βασιλινουπόλεως 16

6-11 Kanon 18 Antiochien •5-S. 386,8 Mich. Syr. S. 177 XIV 39 MF = b

Cass.

6-11 Nikcph. XIV 37, 1184 BC

12-S. 387,22 Nikeph.

Arm.

2 έη'- εκκλησίας Arm. < b Cass. 4 αυτοί < Cass. Arm. | τότε Arm. < b Cass. 5 ούτος + κανών ϊη (+ της εν άντιοχεία συνόδου M r ) M Cass. + ην κανών τις Arm. 7 δια Arm. Kan. παρά b 8 ανάγκης (= Cass. Arm.)] αύτοΰ M r Kan. 8 f. της λειτουργίας και της τιμής Arm. της τιμής και της λειτουργίας ~ b Cass. Kan. 12 από + των \\' 17. 18 έκεΐ < Arm. 18 νανζιανζηνός Μ 1 (Arm.) 20 νανζιανζοϋ Μ' (Arm.) | μελίτιος 1 Μ F 23 ab Arcliix Cass. | μετά ταΰτα < Cass. Arm. 24 εις Τύρον] των εν Τύρω ΰελησάντων αυτόν Arm. 25 προκονήσω V Proconissum Cass. I*fponLwn Arm. | έκεΐ < Arm. | εκκλησίας + 'having in prayer approached the theotokos Mariam in the so-called island of Artak(i)' Arm. | έλενο-: o durch Korr. M r ? Hihnu- Arm. 26 ασπονα Μ1 Cass. Arm. άαπουνα M' F 26 f. Βασιλινουπόλεως της Βιθυνίας Arm. έλενο- Μ 1 F 1 έλενου- Μ ' Cass.

386

5

ίο

is

20

25

so

Sokrates

μετηνέχϋη εις Άδριανούς . Θεοσέβιος 17 από Άπαμείας της εν Ασία μετηνέχϋη εις Εύδοξιούπολιν την το παλαιόν Σηλυμβρίαν καλουμένην. Πολύκαρπος από Σεζαντα- 18 πρίστων της Μνσίας μετηνέχϋη εις Νικόπολιν της Θράκης. Ίερόφιλος 19 από Τραπεζουπόλεως της Φρυγίας μετηνέχϋη εις Πλωτινούπολιν της Θράκης. "Οπτιμος {ό} από Άγδαμείας της Φρυγίας μετηνέχϋη εις Αντί- 20 όχειαν της Πισιδίας. Σιλβανός από Φιλιππουπόλεως της Θράκης μετ- 21 ηνέχϋη εις Τρωάδα. Και τοσούτων μεν έπϊ του παρόντος εκ των οικείων πόλεων εις ετέρας 22 μετατεϋέντων αύτάρκως έμνημονεύσαμεν. περί δε Σιλβανοΰ του από 23 Φιλιππουπόλεως της Θράκης μετενεχϋέντος εις Τρωάδα χρήσιμον βραχέα μνημονεϋσαι νομίζω. Σιλβανός ρήτωρ μεν έγεγόνει πρότερον Τρωί- 37, 1 λου του σοφιστοϋ. άκρως δε χριστιανίζειν έσπουδακώς και τον άσκητικόν βίον ασκών τρίβωνα φορεΐν ου προήρητο. μετά ταύτα δε αυτόν Αττικός 2 ό επίσκοπος συλλαβών επίσκοπον της Φιλιππουπόλεως κατέστησεν. 6 3 δε τρεις ένιαυτούς εν τη Θράκη διαγαγών και μη υποφέρων το κρύος (λεπτόν γαρ είχε πάνυ και άσϋενες το σώμα) παρεκάλεσε τον Άττικόν, ώστε εις τόπον αυτού έτερον χειροτονήσαι, φήσας δι'ούδέν έτερον ή δια το κρύος παραιτεϊσϋαι την εν Θράκη διαγωγήν. ετέρου οΰν δια τούτο 4 αντικατασταθέντος έμενεν ό Σιλβανός εν τη Κωνσταντινουπόλει τον άσκητικόν βίον άκρως μετερχόμενος. τοσούτον δε άτυφος ην, ως τα πολλά 5 εν τοσούτω πλήϋει της τηλικαύτης πόλεως από χορτίνων σανδαλιών προέρχεσϋαι. χρόνου δε τίνος διαγενομένου ό της εν Τρωάδι προεστώς 6 εκκλησίας ετελεύτησεν διό παρήσαν οί Τρώες ζητοϋντες επίσκοπον. Αττικού δε διασκεπτομένου, τίνα χειροτονήσει, συνέβη τον Σιλβανόν έπϊ 7 ϋέαν παρεΐναι αύτοΰ. ό δε ϋεασάμενος αυτόν εύϋϋς την φροντίδα απέ- 8 ϋετο και προς τον Σιλβανόν »ούκέτι πρόφασιν έχεις« φησί »του άποφυ- 9 γεΐν εκκλησίας φροντίδα' ή γαρ Τρώας κρυμόν ουκ έχει, αλλ' ιδού σοι τόπος εύκαιρος προς την του σώματος άσϋένειαν εκ ϋεοΰ εύτρεπίζεται. μη μέλλε ούν, αδελφέ, αλλ' επί την Τρωάδα πορεύου.« μετέστη οΰν εκεί 10 ό Σιλβανός, και ϋαΰμα εν ταΐς χερσϊν αύτοΰ γενόμενον διηγήσομαι.

•12-S. 387,14 Mich. Syr. S. 176 f. MF = b

Cass. Arm.

l Άδριανόν Arm. | της Φρυγίας Arm. < b Cass. | Θεοσέβιος Cass. Arm. (vgl. lus Gr.-Rom. IV 93) ΰεόφιλος b 2 από μιας των εν Ασία πόλεων Arm. | της Θράκης Arm. < b Cass. 3 Σιλυμβρίαν Arm. σαλαμβρίαν b Cass. | Άνταπρίστων Arm. Antapristina Cass. 5 πλουτινούπολιν Μ1 Arm. Plutinopoli Cass. 6 άγδαμίας Μ1 Agdamia Cass. Gdamausa Arm. 9 μεν < Μ1 13 άκρως Ha. (vgl. S. 368,24) ακριβώς b τελείως Cass. Arm. 16 τρεις] δύο όλους Arm. 17 γαρ < M' (hinter είχε M r ) 18 εις r + τον M 24 διό - επίσκοπον < Arm. 25 χειροτονήσοι Μ Γ 26 άπέ&ετο Arm. (cogilare cessavit Cass.) έπέ&ετο b 28 έχει + πολύν Arm. 30 αδελφέ, αλλ' < Cass. Arm.

Kirchengeschichte VII 36,16-38,2

s

ίο

is

2ο

387

Ναΰς άχ&οφόρος μεγίστη ή τους μεγάλους κομίζουσα κίονας (πλάτην αυτήν όνομάζουσιν) νεωστϊ κατεσκεύαστο εν τω της Τρωάδος αίγιαλώ, ταύτην τε έδει κα&έλκεσ&αι εις την ϋάλασσαν. πολλών τε καλωδίων και πολυπληϋίας ανδρών έλκόντων αυτήν ουδαμώς έκινεΐτο ή ναΰς. επεϊ δε τοϋτο επί πολλοίς ήμέραις έγίνετο, ωήϋησαν δαιμόνιον κατέχειν την ναΰν. γενόμενοι ούν παρά τον έπίσκοπον Σιλβανόν παρεκάλουν αυτόν εύχήν επί του τόπου τελέσαι · ούτως γαρ μόνως την ναϋν κα&ελκυσϋηναι έπίστευσαν. ό δε μετριοφρονών άμαρτωλόν εαυτόν άπεκάλει και ελεγεν το έργον δικαίου είναι τίνος, ου μην εαυτού, έκλιπαρησάντων δ'ούν ήκε παρά τον αιγιαλόν, εύχήν τε έπιτελέσας ήψατο ενός των σχοινιών και του έργου παρεκελεύσατο έχεσ&αι. των δε βραχύν ώ&ισμόν ποιησαμένων δρομαία ή ναΰς έπϊ την ϋάλασσαν έπορεύετο. Τούτο το ϋαϋμα εν ταϊς χερσι Σιλβανοϋ γενόμενον πάντας τους κατά την έπαρχίαν εις εύλάβειαν ήγεν. ην δε Σιλβανός και τα άλλα άνήρ άγα&ός. κατιδών γοϋν τους κληρικούς έμπορίαν ποιούμενους τάς των δικαζομένων έρεσχελίας ούδένα των του κλήρου δικαστήν εδίδου ποτέ, άλλα τα βιβλία των δεομένων δεχόμενος παρεκάλει ένα των πιστών λαϊκών, δν ήδει φιλοΰντα το δίκαιον, κάκείνω έγχειρίσας την άκρόασιν τους Εικαζομένους της έρεσχελίας άπήλλασσεν. και δια ταύτα γοϋν μεγίστην εΰκλειαν παρά πάσιν έκέκτητο. τα μεν ούν περί Σιλβανοΰ ει και εν παρεκβάσει εϊρηται, αλλ' ουκ άχρείως ηγούμαι μνήμην αυτών γεγονέναι. επανέλΰωμεν δε ο&εν έξέβημεν.

11 12 13 14 15

16 17

18

Μαξιμιανοϋ τοίνυν προχειρισ&έντος εις την έπισκοπήν εν ύπατεία Βάσ- 19 σου και Άντιόχου περί την εϊκάδα πέμπτην του 'Οκτωβρίου μηνός τα 25 των εκκλησιών ησύχαζε πράγματα, περί δε τον χρόνον τούτον πολλοί 38, 1 των εν Κρήτη Ιουδαίων εχριστιάνισαν δια πά&ος τοιόνδε. άπατεών τις Ιουδαίος ύπεκρίνατο είναι Μωυσής, πεπέμφϋαι δε ελεγεν εκ των ουρανών, όπως αν τους την νήσον οικοϋντας Ιουδαίους έκβάλη δια της &αλάσσης άγαγών αυτός γαρ είναι ελεγεν ό και τον Ισραήλ πάλαι δια της so Έρυ&ρας σώσας θαλάσσης, εφ'όλον ούν ένιαυτόν περιήει καϋ''έκάστην 2 της νήσου πόλιν, και τους εν αύταΐς οικοΰντας Ιουδαίους τα τοιαύτα πι23 f. 25. 10.431 *25-S. 388,21 Cass. XII 9; Ps.-Dion. 211,12-212,24: Mich. Syr. VIII 6 S. 178; Nikeph. XIV 40 MF = b

Cass.

Arm. (-25)

6 ούν M r Arm. tunc Cass. < M 1 F | αυτόν < Arm. 16 έρεσχηλίας (?) M 1 r 18 έγχειρίζων M 20 Σιλβανοΰ + και άλλων επισκόπων Arm. 23 Μαξίμου Arm. 24 κε Μ (Arm.) 26 άπαταιών Μ 1 28 αν τους ans αυτούς korr. Μ' 30 σώσας < Μ1 31 νήσου + κώμην και Syr. | αυτί) Syr.

388

Γ,

ίο

15

2ο

2Γ>

so

Sokrates

στεύειν άνέπειϋε. παρήνει τε πάντα τα χρήματα και τα κτήματα καταλι- 3 πεΐν άξειν γαρ αυτούς δια ξηράς της θαλάσσης εις την γήν της επαγγελίας ύπισχνεΐτο. οί δε ταΐς τοιαύταις έλπίσιν βουκολούμενοι πάντων 4 μεν των έργων ήμέλουν, κατεφρόνονν δε και ων έκέκτηντο, τοις έπιτυχοϋσιν αφέντες λαμβάνειν αυτά. επειδή δε ην ήμερα, ην ό άπα- 5 τεών Ιουδαίος έσήμαινεν, ήγεΐτο μεν αυτός, ήκολού&ουν δε οι σύμπαντες άμα γυναιζϊν και τη μικρά ηλικία, άγει ούν αυτούς επί τι άκρωτήριον 6 έπι της θαλάσσης εκνεΰον, και κυβισταν κατ' αυτής έκέλενεν. τούτο ονν 1 έποίουν οί πρότεροι τω κρημνω προσπελάσαντες και εύούς εϋνησκον, τούτο μεν τοις κρημνόΐς προσρηγνύμενοι, τούτο δε και εις το ύδωρ άποπνιγόμενοι. και πλείους αν διεφ&άρησαν, ει μη ϋεοΰ προνοήσαντος 8 παρέτυχον άνδρες Χριστιανοί, αλιείς τε και έμποροι, οι τους μεν πνιγομέ- 9 νους άνέλκοντες εσωζον, τότε της άνοιας αϊσϋησιν εν τω κακώς πάσχειν λαμβάνοντας, τους δε άλλους άνεΐργον ρίπτειν εαυτούς, μηνύοντες την άπώλειαν των πρότερον ριψάντων εαυτούς· οι και γνόντες τότε 10 την άπάτην έμέμφοντο μεν την ακριτον εαυτών πίστιν, τον δε Ψευδομωυ- 11 σήν άνελεΐν σπεύδοντες συλλαβειν ου δεδύνηνται. αφανής γαρ έγένετο, ύπόνοιάν τε παρέσχεν τοις πλείοσιν, ως εϊη δαίμων άλάστωρ άνΰρώπου σχήμα ύποδύς έπι λύμη του εκεί εϋνους αυτών, δια δε τόδε το πά&ος 12 πολλοί τότε των εν τη Κρήτη Ιουδαίων χαίρειν τω Ίουδα'ίσμώ φράσαντες τη πίστει του Χριστιανισμού προσεχώρησαν. Μικρόν δε μετά τόνδε τον χρόνον Παύλος ό των Ναυατιανών επίσκοπος 39, 1 &εοφιλοΰς όντως ανδρός δόξαν έκτήσατο και πολλώ πλείονα ης έκέκτητο πρότερον. συμβάν γαρ έμπρησμόν γενέσ&αι χαλεπώτατον και οίος ου- 2 δεπώποτε έγεγόνει πρότερον (πολύ γαρ μέρος της πόλεως το πυρ κατηνάλωσεν, ως και τα μέγιστα των ώρείων άπολέσΰαι και το δημόσιον, ω επώνυμόν εστίν Άχιλλεύς) τέλος έπινεμόμενον το πυρ και τη Ναυατιανών εκκλησία τη κειμένη πλησίον του Πελαργού προσέβαλεν. επει δε 3 ό επίσκοπος Παύλος κινδυνεύουσαν εώρα την έκκλησίαν, εϊσπηδήσας εις το ϋυσιαστήριον &εώ τα κατά την σωτηρίαν της εκκλησίας έπέτρεπεν,

24-27 vgl. Marc. Com. 433; Chron. Pasch. 582,4-6 *22-S. 389,16 Nikeph. XIV 41 MF = b

Cass.

24-S. 390,6 Cass. XII 10 (Kap. 39 verk rzt)

Arm. (von 22 an)

1 και τα κτήματα < Μ 1 2 αυτούς + ως Syr. (vgl. S. 371,24) 5 ή Ha. | άπαταιών Μ1 8 υί thunnorum schemate (ϋύννων τρόπον ?) seme/ ipsos evolverent Cass. 14 άνεΐργον M r F Syr. tenuerunt Cass. ανηρ·αν Μ1 άπήρνκον ? | του Ha. 20 τότε] τε Μ1 | τ/7 < Μ1 23 όντως] ούτως Arm. | πλείονα Ha. πλεΐον Μ1 F πλείω Μ Γ 25 το πρότερον (Arm.) 26 κατανήλωσεν ? (vgl. S. 361,6) | ορίων Μ1 29 εώρα την έκκλησίαν Arm. ~ b 30 σωτηρίαν της εκκλησίας Arm. έκκλησίαν της σωτηρίας b

Kirchengeschichte VII 38,2-40,5

5

ίο

is

20

25

389

και ου διέλιπεν ευχόμενος υπέρ τε της πόλεως και τον ευκτήριου τόπου, ϋεος δε αρά επήκουσεν του ανδρός, ως το έργον άπέδειζεν. το γαρ πυρ 4 εις τον εύκτήριον δια πασών ϋυρών και ϋνρίδων εϊσπεσόν ουδέν έλυμήνατο, άλλα πολλά μεν των πέριξ γειτνιαζόντων ήφάνιζεν, 5 αυτόν δε ην ιδεϊν εν μέσω ολω πυρϊ νικώντα αύτοΰ την ύπερβάλλουσαν εκκαυσιν. και τούτου επί δύο νυχϋήμερα γενομένου άπεσβέσϋη μεν δ 6 συμβάς εμπρησμός, πολλά μέρη καταναλώσας της πόλεως, ή δε εκκλησία έωρατο ακέραιος, και το γε &αυμαστόν, ότι μηδέ καπνού ίχνος ην 1 ίδεΐν εν τοις ξύλοις ή τοίχοις αυτής, τούτο μεν οΰν γέγονεν περί την 8 έπτακαιδεκάτην του Αυγούστου μηνός εν ύπατεία Θεοδοσίου το τεσσαρεσκαιδέκατον και Μαξίμου. Ναυατιανοϊ δε σώστρα της εκκλησίας εξ 9 εκείνου καϋ' εκαστον έτος έπιτελοϋσι περί την έπτακαιδεκάτην του Αυγούστου μηνός, ευχαριστήριους εύχάς άναπέμποντες τω ϋεω. σχεδόν τε 10 πάντες δια το έπ' αυτής συμβάν &αϋμα τιμώσιν εξ εκείνου τον τόπον και ως άληΰώς αγιον προσκυνοΰσιν, ου μόνον Χριστιανοί, αλλά και των έλληνιζόντων οί πλείονες. Τοσαΰτα μεν περί τούτων. ΜαςΊμιανός δε δύο ένιαυτούς προς τοις πέντε 40, 1 μησϊν ήσύχως της εκκλησίας προστάς έτελεύτησεν εν ύπατεία Άρεοβίνδου και Άσπαρος τη δωδέκατη του Απριλλίου μηνός, συνέβη δε εν αυτή την 2 εβδομάδα είναι των νηστειών την γειτνιάζουσαν τη του πάσχα εορτή' ημέρα δε ην καλούμενη πέμπτη, τότε δη και ό βασιλεύς Θεοδό- 3 σιος σοφώς του πράγματος προενόησεν. ίνα γαρ μη πάλιν περί έπιλο- 4 γης επισκόπου ζήτησις η και ταραχήν τη εκκλησία κίνηση, μη μελλήσας, αλλ' έτι κειμένου του σώματος Μαξιμιανοΰ τοις παροΰσιν έπισκόποις έν&ρονίσαι τον Πρόκλον έπέτρεψεν. τούτω γαρ και του επισκόπου της 5 10 f. 17. 8. 433, vgl. Marc. Com. und Chron. Pasch. (21. Aug.) 18 f. 12. 4. 434

17 f. vgl. Synax. 619,9 ff.

•17-25 Epit. 331 17 ff. Ps.-Dion. 212,25-27 (summarisch) 17-S. 390,6 Nikeph. XIV 37, 1184 D - 1185 B 24 f. Synax. 161,39 (Hs. M) 25-S. 390,6 Mich. Syr. VIII 5 S. 177 25-S. 390,4 Nikeph. XIV 39, 1193 CD MF = b

Cass. Arm.

3 τόπον Arm. 7 συμβάς Arm. συμπάς h 9 τυϋτο - 11 Μαξίμου < Arm. 10 z