Hikmet Kıvılcımlının Saptamaları Işığında Osmanlı ve Türkiye Tarihine Bakışlar [1 ed.]

Table of contents :
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR................................................................................................................................. 8
ÖNSÖZ................................................................................................................................................ 9
GİRİŞ................................................................................................................................................... 11
NOTLAR..............................................................................................................................................29
I. KIVILCIMLl’NIN TARİH TEZİ......................................................................................................31
Osmanlı-Türk Ordusunun vc Barbarların “Devrimciliği”......................................................................31
Olguların Işığında Tarih Tezi I: Moğol İstilası .................................................................................... 57
Olguların Işığında Tarih Tezi II: Haçlı Seferleri .................................................................................. 65
Olguların Işığında Tarih Tezi III: Bedeviler......................................................................................... 71
Olguların Işığında Tarih Tezi IV: Kapitalist-Olmayan Yol.................................................................... 74
Olguların Işığında Tarih Tezi V: Devletçilik, Devlet Mülkiyeti ve Sosyalizm.........................................79
NOTLAR......................................................................................................................................... 88
II. KIVILCIMLI’NIN İKİ DÖNEMİ...................................................................................................93
Kıvılcımlı’nın İki Dönemi ve “Demirden” Bir Kıvılcımlı Savunusu......................................................93
Mustafa Kemal’e vc Kemalist Rejime Görece Devrimci Yaklaşım ..................................................... 103
Türk-Ermeni Sorununa Görece Devrimci Yaklaşım........................................................................... 106
Ermeni Halkının Yaşadıkları..............................................................................................................111
Türk-Kürt Sorununa Görece Devrimci Yaklaşım................................................................................116
NOTLAR........................................................................................................................................122
III. DEVRİMCİ KIVILCIMLI’NIN BAZI HATALARI.....................................................................125
Kemalizme Devrimcilik Payesi Biçme...............................................................................................125
TKP’nin 1930 Programının Benzer Hataları..................................................................................... 139
İttihatçı-Kemalist Yakınlığı: Ek Kanıtlar............................................................................................142
Türk-Ermeni Sorununun Kökeni ve “Bezirgân Ermenilik” Tezi...........................................................146
Alman Emperyalizminin Rolü...........................................................................................................152
Müslüman Göçmenlerin Rolü........................................................................................................... 157
Ekim Devrimi Türk-Ermeni Sorununu Çözdü mü?............................................................................. 159
Türk-Kürt Sorununa İlişkin Hatalar................................................................................................... 163
Koçgiri, Pontus ve Asuri/ Süryani Kıyım ve Direnişleri......................................................................167
Almanya-Türkiye Karşılaştırması...................................................................................................... 171
NOTLAR...................................................................................................................................... 174
IV. KIVILCIMLI OSMANLI-TÜRK ORDUSUNU NASIL
DEĞERLENDİRİYORDU?................................................................................................................177
Ordunun Geleneksel Devrimciliği Savı..............................................................................................177
Ordunun Devrimciliği Savı Haklı mı?................................................................................................182
Osmanlı Ordusu Proletaryayı mı Andırıyordu?...................................................................................185
Yeniçeri Ocağının Yozlaşması...........................................................................................................193
İttihat ve Terakki Döneminin Türk Ordusunu Savunma...................................................................... 205
Kıvılcımlı Cumhuriyet Türkiyesi Ordusu İçin Neler Söylüyordu?..................................................... 212
Orduların İlcrici Rol ve Potansiyeli.................................................................................................... 221
NOTLAR........................................................................................................................................ 227
V. KIVILCIMLI OSMANLI DEVLETİ VE TOPLUM DÜZENİNİ NASIL GÖRÜYORDU?.............231
Kıvılcımlı Osmanlı’yı ve Onun Kurucularını Nasıl İdealize Ediyordu?.................................................231
Kıvılcımlının Bu Savlarının Yüzeysel ve Sübjektif Niteliği................................................................235
OsmanlI’nın Kurucuları Hakkında Neler Söylenebilir?....................................................................... 243
Ya Osmanlı Öncesi?..........................................................................................................................250
Kıvılcımlı Kendi Savlarını Kendi Kalemiyle Çürütüyor..................................................................... 254
OsmanlI’da Mülkiyet ve Timar Sistemi..............................................................................................259
OsmanlI’da Kölelik...........................................................................................................................265
OsmanlI’da Üretici Köylü Yığınlarının Konumu................................................................................ 269
Müsadere (=Elkoyma) ve Osmanlı Kapitalizmi Sorunu....................................................................... 272
İslâm’a ve Asr-ı Saadete Göndermeler............................................................................................... 281
İslâm. Devrim ve Sosyalizm..............................................................................................................292
NOTLAR........................................................................................................................................ 297
VI. GERİCİ LİDERLERDEN REFORM/ DEVRİM BEKLEME.......................................................303
Fâtih Sultan Mehmet’e İlişkin Yanılsamalar........................................................................................303
Tek Parti Rejimine İlişkin Yanılsamalar............................................................................................. 314
Bayar-Menderes Kliğine İlişkin Yanılsamalar.....................................................................................324
27 Mayıs Darbesi ve MBK’ne İlişkin Yanılsamalar.............................................................................333
27 Mayıs Darbesi Anti-Emperyalist miydi?........................................................................................336
12 Mart Darbesine İlişkin Yanılsamalar..............................................................................................339
12 Maıt Darbesinin Dış Boyutu......................................................................................................... 351
Devrimci Kadrolara Karşı Sekter Tavır..............................................................................................357
Kıvılcımlı ve Stalin.......................................................................................................................... 360
NOTLAR.........................................................................................................................................371
VII. MUSTAFA KEMAL, ANTİ-EMPERYALİZM VE “ULUSAL KURTULUŞ” SAVAŞI.................375
Kıvılcımlı’nın Mustafa Kemal’e ve “Ulusal Kurtuluş” Savaşına İlişkin Tezleri.....................................375
“Ulusal Kurtuluş” Savaşının Öngününde Türkiye’nin Hâli................................................................. 380
Mustafa Kemal’in Tutumu................................................................................................................ 385
İtilâf Devletlerine Karşı Olumlu, Ermeni ve Rumlara Karşı Olumsuz Tutum........................................390
Kemalistler Emperyalist Sömürüye Karşı mıydı?............................................................................... 397
TCF, SCF ve İstiklâl Mahkemeleri.................................................................................................... 402
Mustafa Kemal’in “Çaresizlik vc Seçeneksizliği”...............................................................................410
Sovyet Desteği ve Anti-Emperyalist/ Anti-Kapitalist Toplumsal Demagoji.......................................... 416
Weimar Almanyası Örneği................................................................................................................ 422
NOTLAR........................................................................................................................................426
VIII. KIVILCIMLI’NIN KİTLE HAREKETİNE KARŞI TUTUMU.................................................429
Şeyh Bedrettin Örneği...................................................................................................................... 429
1908 Devrimi Sonrası İşçi Eylemleri ve Kıvılcımlı............................................................................ 432
Türk Ordusu ile İşçi Sınıfı Arasında.................................................................................................. 436
Belge Düşmanlığı ve Bir Bellek Tazelemesi...................................................................................... 440
Türk İşçileri mi, Türkiye İşçileri mi?..................................................................................................441
Kıvıleımlı’nın 1908 Devrimine Yaklaşımı......................................................................................... 446
Kürt Ulusal Hareketine ve Ayaklanmalarına Karşı Tutum.................................................................. 456
Ezilen ve Boyunduruk Altındaki Halkların Ayaklanma Hakkı.............................................................465
1968’e İlişkin Notlar....................................................................................................................... 469
İtalya-Türkiye Paralelliği mi?........................................................................................................... 471
Peki, 1968 Neydi?........................................................................................................................... 474
İtalya..............................................................................................................................................475
Fransa.............................................................................................................................................478
Kore................................................................................................................................................482
Kıvılcımlı’nın Provokasyon Saplantısı..............................................................................................484
NOTLAR....................................................................................................................................... 495
IX. KIVILCIMLI’NIN MÜSLÜMAN-OLMAYAN HALKLARA KARŞI TUTUMU........................ 499
Türk Milliyetçiliğine ve İslâmî Gericiliğe Ödün Verme......................................................................499
II. Abdiilhamid’in ‘Erdem’leri................................................................................................511
Gerici Ermeni Politikacıları ve Burjuvalarının Sorumluluğu...............................................................517
Tanzimat ve Islahat......................................................................................................................... 526
Çarlık Rusyası Örneği......................................................................................................................534
Osmanlı’da Müslüman ve Müslüman-Olmayan Burjuvazi Sorunu.......................................................541
Hristiyan Halkların Sürgün ve Kıyımı Meşru ve Yararlı mıydı?.......................................................... 552
Hristiyan Kıyımının Türkiye’ye Verdiği Zarar 1..................................................................................561
Hristiyan Kıyımının Türkiye’ye Verdiği Zarar I I ............................................................................... 567
Cumhuriyet Döneminin Milliyetçi ve Şoven Uygulamaları.................................................................574
NOTLAR....................................................................................................................................... 577
X. İŞÇİ SINIFI DEĞİL, ORDU MERKEZLİ BİR “DEVRİM" STRATEJİSİ....................................581
Kıvılcımlı’da Stratejik Plan..............................................................................................................581
Kıvılcımlı’nın Kolay ve Barışçı Devrim Anlayışı.............................................................................. 587
Kıvılcımlı’nm Stratejik Planının Diğer Sorunları............................................................................... 596
Kıvılcımirda Orta Burjuvazi/ Vahşi Kapitalistler Sorunu................................................................... 604
Kıvılcımlı’da İşçi Sınıfının ve Onun Partisinin Rolü..........................................................................615
Vatan Partisi Deneyimine Göndermeler............................................................................................. 621
Kıvılcımlı-Belli Akrabalığı.............................................................................................................. 628
Kapitalist-Olmayan Yol Savunusu.................................................................................................... 632
NOTLAR....................................................................................................................................... 642
SONUÇ...............................................................................................................................................647
NOTLAR............................................................................................................................................648
EK 1: KIVILCIMLI’NIN BELLİBAŞLI YAPITLARI............................................................................649
EK 2: KİŞİLER TEMELİNDE İTTİHATÇI-KEMALİST YAKINLIĞI.................................................... 651
EK 3: NEDEN RESMİ TARİH ? (Fikret Başkaya) ......................................................................655
EK 4: NEDEN ONLARIN OKSİDENTALİSTLERİ YOK? (Süha Ünsal) .............................659
KAYNAKÇA...................................................................................................................................... 663
DİĞER KAYNAKLAR........................................................................................................................672

Citation preview

Hikmet Kıvılcımlı'nın Saptamalarının Işığında

OSMANLI VE TÜRKİYE TARİHİNE BAKIŞLAR

Garbis Altınoğlu ★

Perî Yayınları

O 5

= p -

>

20 21

uo

cu

“O

cu cu

09 m >

lO t

H

cn

QJ a ; on’ ID r+

Z> O

lû c C

★

Peri Yayınları

Hikmet Kıvılcım lı'n ın

H >

Hikmet Kıvılcımlı’nın Saptamalarının Işığında

OSMANLI VE TÜRKİYE TARİHİNE BAKIŞLAR

Garbis Altınoğlu

Hikm et K ıv ılcım lın ın Saptam alarının Işığında

OSMANLI VE TÜRKİYE TARİHİNE BAKIŞLAR Garbis Altınoğlu Birinci Baskı İstanbul 2016

Yayına Hazırlayan Nazım TABAN

Kapak Nazım TABAN

Baskı Kayhan Matbaası D avutpaşa Caddesi Güven Sanayi Sitesi C Blok No: 244 Topkapı/İstanbul

Yayınevi Adresi Osm anağa Mah. Söğütlüçeşme Cd. Pavlonya Sok. N uhoğlu İşhanı No: 8/4 Kadıköy /İSTANBUL Tel: 0216 347 26 44 periyayinlari@ gmail.com / www.periyayinlari.com

“Devlete ilişkin oportünist önyargılara karşı bir savaşım yürütmeksizin, emekçi yığınların genel olarak burjuvazinin ve özel olarak emperyalist burjuvazinin etkisinden kurtuluşu olanaksızdır.” V İ. Lenin

“D evlet sorunu üzerinde yanılsam a küçüm senem ez. Otom atikçe geri teper. Adam ı alnından vurur.”

Hikmet Kıvılcımlı

İÇİNDEKİLER KISALTMALAR................................................................................................................................. 8 ÖNSÖZ................................................................................................................................................ 9 GİRİŞ................................................................................................................................................... 11 NOTLAR..............................................................................................................................................29 I. KIV ILCIM Ll’NIN TARİH TEZİ......................................................................................................31 Osmanlı-Türk Ordusunun vc Barbarların “Devrimciliği” ......................................................................31 Olguların Işığında Tarih Tezi I: Moğol İstilası .................................................................................... 57 Olguların Işığında Tarih Tezi II: Haçlı Seferleri .................................................................................. 65 Olguların Işığında Tarih Tezi III: Bedeviler......................................................................................... 71 Olguların Işığında Tarih Tezi IV: Kapitalist-Olmayan Yol.................................................................... 74 Olguların Işığında Tarih Tezi V: Devletçilik, Devlet Mülkiyeti ve Sosyalizm.........................................79 NOTLAR......................................................................................................................................... 88 II. KIVILCIM LI’NIN İKİ DÖNEMİ...................................................................................................93 Kıvılcımlı’nın İki Dönemi ve “Demirden” Bir Kıvılcımlı Savunusu......................................................93 Mustafa Kemal’e vc Kemalist Rejime Görece Devrimci Yaklaşım ..................................................... 103 Türk-Ermeni Sorununa Görece Devrimci Yaklaşım........................................................................... 106 Ermeni Halkının Yaşadıkları.............................................................................................................. 111 Türk-Kürt Sorununa Görece Devrimci Yaklaşım................................................................................116 NOTLAR........................................................................................................................................122 III. DEVRİMCİ KIVILCIM LI’NIN BAZI HATALARI.....................................................................125 Kemalizme Devrimcilik Payesi Biçme...............................................................................................125 TKP’nin 1930 Programının Benzer Hataları..................................................................................... 139 İttihatçı-Kemalist Yakınlığı: Ek Kanıtlar............................................................................................142 Türk-Ermeni Sorununun Kökeni ve “Bezirgân Ermenilik” Tezi...........................................................146 Alman Emperyalizminin Rolü...........................................................................................................152 Müslüman Göçmenlerin Rolü........................................................................................................... 157 Ekim Devrimi Türk-Ermeni Sorununu Çözdü mü?............................................................................. 159 Türk-Kürt Sorununa İlişkin Hatalar................................................................................................... 163 Koçgiri, Pontus ve Asuri/ Süryani Kıyım ve Direnişleri......................................................................167 Almanya-Türkiye Karşılaştırması...................................................................................................... 171 NOTLAR...................................................................................................................................... 174 IV. KIVILCIMLI OSMANLI-TÜRK ORDUSUNU NASIL DEĞERLENDİRİYORDU?................................................................................................................ 177 Ordunun Geleneksel Devrimciliği Savı..............................................................................................177 Ordunun Devrimciliği Savı Haklı mı?................................................................................................182 Osmanlı Ordusu Proletaryayı mı Andırıyordu?...................................................................................185 Yeniçeri Ocağının Yozlaşması...........................................................................................................193 İttihat ve Terakki Döneminin Türk Ordusunu Savunma...................................................................... 205

Kıvılcımlı Cumhuriyet Türkiyesi Ordusu İçin Neler Söylüyordu?..................................................... 212 Orduların İlcrici Rol ve Potansiyeli.................................................................................................... 221 NOTLAR........................................................................................................................................ 227 V. KIVILCIMLI OSMANLI DEVLETİ VE TOPLUM DÜZENİNİ NASIL GÖRÜYORDU?.............231 Kıvılcımlı Osmanlı’yı ve Onun Kurucularını Nasıl İdealize Ediyordu?.................................................231 Kıvılcımlının Bu Savlarının Yüzeysel ve Sübjektif Niteliği................................................................ 235 OsmanlI’nın Kurucuları Hakkında Neler Söylenebilir?....................................................................... 243 Ya Osmanlı Öncesi?..........................................................................................................................250 Kıvılcımlı Kendi Savlarını Kendi Kalemiyle Çürütüyor..................................................................... 254 OsmanlI’da Mülkiyet ve Timar Sistemi.............................................................................................. 259 OsmanlI’da Kölelik...........................................................................................................................265 OsmanlI’da Üretici Köylü Yığınlarının Konumu................................................................................ 269 Müsadere (=Elkoyma) ve Osmanlı Kapitalizmi Sorunu....................................................................... 272 İslâm’a ve Asr-ı Saadete Göndermeler............................................................................................... 281 İslâm. Devrim ve Sosyalizm..............................................................................................................292 NOTLAR........................................................................................................................................ 297 VI. GERİCİ LİDERLERDEN REFORM/ DEVRİM BEKLEME.......................................................303 Fâtih Sultan Mehmet’e İlişkin Yanılsamalar........................................................................................303 Tek Parti Rejimine İlişkin Yanılsamalar............................................................................................. 314 Bayar-Menderes Kliğine İlişkin Yanılsamalar..................................................................................... 324 27 Mayıs Darbesi ve MBK’ne İlişkin Yanılsamalar.............................................................................333 27 Mayıs Darbesi Anti-Emperyalist miydi?........................................................................................336 12 Mart Darbesine İlişkin Yanılsamalar.............................................................................................. 339 12 Maıt Darbesinin Dış Boyutu......................................................................................................... 351 Devrimci Kadrolara Karşı Sekter Tavır.............................................................................................. 357 Kıvılcımlı ve Stalin.......................................................................................................................... 360 NOTLAR.........................................................................................................................................371 VII. MUSTAFA KEMAL, ANTİ-EMPERYALİZM VE “ULUSAL KURTULUŞ” SAVAŞI.................375 Kıvılcımlı’nın Mustafa Kemal’e ve “Ulusal Kurtuluş” Savaşına İlişkin Tezleri..................................... 375 “Ulusal Kurtuluş” Savaşının Öngününde Türkiye’nin Hâli................................................................. 380 Mustafa Kemal’in Tutumu................................................................................................................ 385 İtilâf Devletlerine Karşı Olumlu, Ermeni ve Rumlara Karşı Olumsuz Tutum........................................390 Kemalistler Emperyalist Sömürüye Karşı mıydı?............................................................................... 397 TCF, SCF ve İstiklâl Mahkemeleri.................................................................................................... 402 Mustafa Kemal’in “Çaresizlik vc Seçeneksizliği”............................................................................... 410 Sovyet Desteği ve Anti-Emperyalist/ Anti-Kapitalist Toplumsal Demagoji.......................................... 416 Weimar Almanyası Örneği................................................................................................................ 422 NOTLAR........................................................................................................................................426 VIII. KIVILCIM LI’NIN KİTLE HAREKETİNE KARŞI TUTUMU.................................................429 Şeyh Bedrettin Örneği...................................................................................................................... 429 1908 Devrimi Sonrası İşçi Eylemleri ve Kıvılcımlı............................................................................ 432 Türk Ordusu ile İşçi Sınıfı Arasında.................................................................................................. 436 Belge Düşmanlığı ve Bir Bellek Tazelemesi...................................................................................... 440 Türk İşçileri mi, Türkiye İşçileri mi?..................................................................................................441

Kıvıleımlı’nın 1908 Devrimine Yaklaşımı......................................................................................... 446 Kürt Ulusal Hareketine ve Ayaklanmalarına Karşı Tutum.................................................................. 456 Ezilen ve Boyunduruk Altındaki Halkların Ayaklanma Hakkı............................................................. 465 1968’e İlişkin Notlar....................................................................................................................... 469 İtalya-Türkiye Paralelliği mi?........................................................................................................... 471 Peki, 1968 Neydi?........................................................................................................................... 474 İtalya..............................................................................................................................................475 Fransa.............................................................................................................................................478 Kore................................................................................................................................................482 Kıvılcımlı’nın Provokasyon Saplantısı..............................................................................................484 NOTLAR....................................................................................................................................... 495 IX. KIVILCIM LI’NIN MÜSLÜMAN-OLMAYAN HALKLARA KARŞI TUTUMU........................ 499 Türk Milliyetçiliğine ve İslâmî Gericiliğe Ödün Verme...................................................................... 499 II.

Abdiilhamid’in ‘Erdem’leri................................................................................................511

Gerici Ermeni Politikacıları ve Burjuvalarının Sorumluluğu............................................................... 517 Tanzimat ve Islahat......................................................................................................................... 526 Çarlık Rusyası Örneği......................................................................................................................534 Osmanlı’da Müslüman ve Müslüman-Olmayan Burjuvazi Sorunu....................................................... 541 Hristiyan Halkların Sürgün ve Kıyımı Meşru ve Yararlı mıydı?.......................................................... 552 Hristiyan Kıyımının Türkiye’ye Verdiği Zarar 1..................................................................................561 Hristiyan Kıyımının Türkiye’ye Verdiği Zarar I I ............................................................................... 567 Cumhuriyet Döneminin Milliyetçi ve Şoven Uygulamaları.................................................................574 NOTLAR....................................................................................................................................... 577 X. İŞÇİ SINIFI DEĞİL, ORDU MERKEZLİ BİR “DEVRİM" STRATEJİSİ....................................581 Kıvılcımlı’da Stratejik Plan.............................................................................................................. 581 Kıvılcımlı’nın Kolay ve Barışçı Devrim Anlayışı.............................................................................. 587 Kıvılcımlı’nm Stratejik Planının Diğer Sorunları............................................................................... 596 Kıvılcımirda Orta Burjuvazi/ Vahşi Kapitalistler Sorunu................................................................... 604 Kıvılcımlı’da İşçi Sınıfının ve Onun Partisinin Rolü..........................................................................615 Vatan Partisi Deneyimine Göndermeler............................................................................................. 621 Kıvılcımlı-Belli Akrabalığı.............................................................................................................. 628 Kapitalist-Olmayan Yol Savunusu.................................................................................................... 632 NOTLAR....................................................................................................................................... 642 SONUÇ...............................................................................................................................................647 NOTLAR............................................................................................................................................648 EK 1: KIVILCIMLI’NIN BELLİBAŞLI YAPITLARI............................................................................649 EK 2: KİŞİLER TEMELİNDE İTTİHATÇI-KEMALİST YAKINLIĞI.................................................... 651 EK 3: NEDEN RESM İ TARİH ? (Fikret Başkaya) ...................................................................... 655 EK 4: NEDEN O N L A R IN OKSİDENTALİSTLERİ Y O K ? (Süha Ünsal) .............................659 KAYNAKÇA...................................................................................................................................... 663 DİĞER KAYNAKLAR........................................................................................................................672

MÖ ya da İÖ.................... Milâttan (ya da İsa’dan) Önce MS ya da İS......................Milâttan (ya da İsa’dan) Sonra TKP.................................Türkiye Komünist Partisi CHP................................Cumhuriyet Halk Partisi CHF................................Cumhuriyet Halk Fırkası DP................................... Demokrat Parti VP.................................. Vatan Partisi NATO..............................Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü M BK..............................Millî Birlik Komitesi AP...................................Adalet Partisi ANAP............................. Anavatan Partisi MNP............................... Millî Nizam Partisi MSP................................Millî Selâmet Partisi AKP................................Adalet ve Kalkınma Partisi İAMM............................. (=İskân-ı Aşair ve Muhacirin Müdiriyeti... Aşiretlerin ve Göçmenlerin Yerleştirilmesi Yönetimi) CIA.................................Merkezî İstihbarat Ajansı CENTO.......................... Merkezî Anlaşma Örgütü SEATO........................... Güneydoğu Asya Anlaşması Örgütü TCF ya da TpCF..............Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası CGIL.............................. İtalya Genel İşçi Konfederasyonu İKP ya da PCI................. İtalya Komünist Partisi İSP ya da PSI................... İtalya Sosyalist Partisi CRS................................ Cumhuriyetçi Güvenlik Bölükleri CGT................................ Genel İşçi Konfederasyonu CFDT.............................. Fransa Demokratik İşçi Konfederasyonu FKP ya da PCF.................Fransa Komünist Partisi DİSK.............................. Devrimci İşçi Sendikaları Federasyonu TİP.................................. Türkiye İşçi Partisi FKF................................ Fikir Kulüpleri Federasyonu TDGF ya da Dev-Genç .....Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu TBMM............................Türkiye Büyük Millet Meclisi THİF............................... Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası MİT................................ Millî İstihbarat Teşkilâtı TÜSİAD.......................... Türk Sanayici ve İşadamları Derneği İlk-Sen.............................İlkokul Öğretmenleri Sendikası TÖS................................ Türkiye Öğretmenler Sendikası THKP-C.......................... Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi İMMA.............................İskân-ı Aşair ve Muhacirin Müdiriyeti SEKA..............................Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları A. Ş. SBKP...............................Sovyetler Birliği Komünist Partisi RKP (B)........................... Rusya Komünist Partisi (Bolşevikler) SSCB...............................Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

ÖNSÖZ Böyle bir kitabı yazma düşüncesi bende, 17-18 Ocak 2013’de İstanbul’da düzenlenen Hikmet Kıvılcımlı Sempozyumu’na bir yazı hazırlama sürecinde ortaya çıktı. Bu sempozyuma sunduğum yazı “Hikmet K ıvılcım lının Ordu ve Devlet Anlayışının Eleştirisi” adını taşıyordu ve boyutları, tüm diğer katılımcıların sunumları gibi anlaşılabilir zorunluluklar nedeniyle çok kısıtlı tutulmuştu. Ancak, bu zorunlu kısıtlamanın cenderesine sıkıştırılan bir yazının, olgular ışığında Kıvılcımlı’nm ordu ve devlet sorununa yaklaşımını az çok doyurucu bir tarzda ele almaya yetmeyeceği açıktı. Sempozyumdan sonra bu alandaki çalışmamı sürdürdüm ve giderek Kıvılcımlı’nın bu konuya ilişkin görüşlerinin çok daha kapsamlı bir çalışmayı hak ettiğini daha iyi kavramaya başladım. Bu kavrayış derinleşmesi kitabın adına da yansıdı: Bu kitabın adını önce, “Olguların Işığında Hikmet K ıvılcım h’nm Ordu ve Devlet Teorisi” olarak planlamıştım. Ancak kitabı okuyacak ya da şöyle bir karıştıracak olanların da görebileceği gibi onun kapsamı K ıvılcım h’nm ordu ve devlet anlayışını ele almanın hayli ötesine geçti ve “Olguların Işığında Hikmet Kıvılcımlı’nın Ordu ve Devlet Teorisi” adı yerini “Hikmet K ıvılcım irnın Saptamalarının Işığında Osmanlı ve Türkiye Tarihine Bakışlar” adına bıraktı. Bu kitabın, işte bu ilk gereksinimi karşılamak amacıyla başladığım, o günden bu yana sürdürdüğüm ve zamanımın büyük bölümünü ayırdığım çalışmanın ürünü olduğunu söyleyebilirim. Kıvılcımlı’mn özel olarak ordu ve devlet sorununa ilişkin yaklaşımı ve genel olarak siyasal ve teorik görüşleri daha önce yer yer başka yazar ve araştırmacılar tarafından da ele alınmış ve eleştirilmiş bulunuyor. Ben burada, onlardan daha ileri gidecek, kendisinin bu alandaki önemli hatalarım ve bu hatalarının, onun Osmanlı ve Türkiye devlet ve toplumlarına ilişkin analizleri üzerindeki etkilerini daha kapsamlı, daha derinlikli ve daha ayrıntılı bir tarzda ele alacağım. Kıvılcımlı’nın ordu ve devlet sorununa ilişkin yaklaşımı, bu kitabın esas konusu. Ancak, bu konunun hakkıyla ele alınışı ister istemez, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye tarihinin, hattâ bir ölçüde Osmanlı öncesinin tarihinin, yani Bizans ve Selçuklu tarihinin ve Ortadoğu ve dünya tarihinin, olguların ışığında incelenmesini ve milliyetçi, Kemalist ve sübjektif tarih anlayışına karşı eleştirel bir duruşun ortaya konmasını da kaçınılmaz kılıyor. Evet, bu kitap öncelikle Hikmet K ıvılcım lının ordu ve devlet anlayışını eleştirel bir gözle ele almayı amaçlamakta, ama kendisini asla bu alanla sımrlamamaktadır ve sınırlayamaz da. Ancak bu düşün ve eylem adamının görüşlerini değerlendirmeye girişen her aklıbaşında ve vicdan sahibi yazar ya da eleştirmen, Kıvılcımlı’nm ilgi alanının genişliği ve ele aldığı konuların çeşitliliği, çalışmalarının kapsamı ve zenginliği nedeniyle bu işin çok ciddi bir entellektüel çaba gerektirdiğini dikkate almak zorundadır; dahası böyle bir eleştirmen bunun için, MarksizmLeninizmi kavramanın yanısıra dünya tarihi ve Osmanlı-Türkiye tarihi ve toplumsal bilimler alanında da önemli bir düzeyde bilgi sahibi olmanın zorunlu olduğunu vb. anlayacaktır. Bu bakımdan Ertuğrul Kürkçü’nün Çağdaş Yol dergisinde yayımlanan söyleşisinde söylediği şu sözlere katılıyorum: “Ancak Tarih Tezi’ni önüme aldığımda onunla hesaplaşabilmek için sadece toplum bilimleri değil, aynı zamanda doğa bilimleri alanında da, sadece tarih değil aynı zamanda felsefede de ve

nihayet sadece genel teori alanında değil Türkiye’nin toplumsal yapısına ilişkin pratik veriler alanında da o kadar çok fırın ekmek yemem gerekiyordu ki ben bu işi çok sonraya bırakmak zorunda kaldım. Velev ki; Doktor’un orada söylediği her şey teorik olarak yanlış dahi olsaydı o teorik düzeyden Doktorla tartışmak benim için son derece güçtü. Doktor için sanırım bütün muhatapları bakımından bu aymydı.”(l) Dolayısıyla konunun boyutları dikkate alındığında, tam bir Kıvılcımlı eleştirisi ya da değerlendirmesinin, okurun elinde tuttuğu bu hayli kalın kitabın sınırları içine sıkıştırılamayacağı ve daha da geniş kapsamlı bir çalışmayı gerektirdiği bellidir. Temel gömşlerininin ışığında ele alınmadığı takdirde, Kıvılcımlı’nın analiz ve saptamalarının ve siyasal/ taktiksel öneri ve girişimlerinin değerlendirilmesi, her zaman biraz eksik ve hattâ bir ölçüde yüzeysel kalmaya mahkûm olacaktır. Ben de aşağıda yazacaklarımın, şimdiye değin yapılanlardan daha kapsamlı bir eleştirel çalışma olduğu kanısında olmama rağmen böylesi bir eksiklikle sakatlanmış olacağı duygusunu taşıdığımı belirtmek isterim. Dolayısıyla, Kıvılcımlı’nın görüşlerinin ve değindiği konuların ele alınmasının, benim bu kitapta yaptığımdan daha da kapsamlı çalışmaları gerektirdiğini rahatlıkla söyleyebilirim. Bu kitabı görenlerin en azından bir bölümü bana, “neden bir Hikmet Kıvılcımlı eleştirisi?” sorusunu yöneltmek isteyebilirler. Bu anlaşılabilir soruya şöyle bir yanıt verilebilir: Başta Osmanlı ve Türkiye tarihi gelmek üzere bir dizi konuda çok sayıda kitap, broşür ve makale kaleme almış olan Kıvılcımlı herhâlde, Türkiye devrimci hareketinin şimdiye kadar yetiştirdiği en verimli ve en üretken yazar olmakla kalmamış, başkalarının değinmediği bir dizi konuyu ele almıştır. Dolayısıyla, şimdiye kadar hak ettiği ilgiyi görememiş olan böylesi bir entellektüel ve siyasal figürün görüşlerinin eleştirel bir değerlendirmeye tâbi tutulmasının, başlıbaşına önemli bir görev olduğunun altı çizilmelidir. İkinci bir neden ise, Kıvılcımlı’nın hatalı saptamalarının bir bölümünün, gerek eski TKP ve gerekse -daha sınırlı bir düzeyde olmak kaydıyla- 1960’h yıllarda yeniden canlanmaya başlayan Türkiye devrimci hareketinin siyasal öncüleri tarafından da şu ya da bu ölçüde paylaşılmış olmasıdır. Dahası Kıvılcımlı’nın, çoğu hem TKP geleneğinden gelen çevre ve grupların ve hem de devrimci hareketin başka bileşenlerinin de hâlihazırda şu ya da bu ölçüde paylaştığı hatalı saptamalarına karşı ideolojik savaşım aynı zamanda bugünün bir görevidir. Bu bakımdan, az çok derinlikli herhangi bir Kıvılcımlı eleştirisi asla salt bir Kıvılcımlı eleştirisi olmaz ve olamaz; dolayısıyla böylesi bir Kıvılcımlı eleştirisi, ister istemez aynı zamanda bir TKP eleştirisi ve Türkiye devrimci hareketi içinde hâlâ varlığını sürdüren milliyetçi, devletçi ve sağ oportünist eğilimin bir eleştirisi olacaktır. Bu kitapta yer alan alıntılardan bir bölümü sanal ortamda bulunan kaynaklardan, özellikle de Hikmet Kıvılcımlı ’nın, Demir Küçükaydın tarafından sanal ortama yerleştirilen kitap ve broşürlerinden aktarılmıştır. Doğal olarak bu alıntılar için sayfa numarası ve kaynağın basım yeri ve tarihine ilişkin bilgiler veril(e)memiştir. Öte yandan, bu kitapta yer verilen alıntılardan büyük harfle, italikle ya da boldla yazılan sözcük ve tümcelerin hemen hemen hepsi Kıvılcımlı’ya ve alıntılanan diğer yazarlara aittir. Büyük harfle, italikle ya da boldla yazılıp da BANA AİT olan sözcük ve tümceler parantez içinde G. A., yani (G. A.) sembolüyle gösterilmiştir. Bana ait olan böylesi açıklamaların büyük çoğunluğu, alıntılarda rastlanan, çoğu eski Osmanlıca olan ve şimdilerde az ya da pek az kullanılan sözcüklerin Türkçe karşılıkları benim tarafımdan verilmiş olan sözcüklerdir.

NOTLAR (1) Aktaran Mehmet Yılmazer, Dr. H ikm et K ıvılcım lı ve D evrim ci H areketin G enel O tokritiği , s. 154.

G İRİŞ Hikmet Kıvılcımlı, kendisini sosyalizm davasına adamış, ömrünün neredeyse üçte birini cezaevlerinde geçirmiş, Türkiye’nin özgül niteliklerini/ orijinalitesini kavramak için büyük bir uğraş vermiş, Osmanlı ve Türkiye toplumunun yapısını derinlemesine incelemiş bir kişiliktir. O bu özellikleriyle, TK P’nin teori alanındaki kısırlığıyla neredeyse taban tabana karşıt konumda durmaktadır. Buna bağlı olarak o uzun yıllar önce Türkiye toplumunda dinin yeri ve kadının toplumsal konumu, hattâ bir ölçüde çevre sorunu gibi çok önemli konulara eğilmiş, Türkiye Kürdistanı’nın ayrıntılı bir sınıfsal analizini yapmıştı. Bu olumlu özelliğine işaret etmek, kuşkusuz onun bu konularda ortaya koyduğu düşünceleri her zaman ya da genellikle doğru bulmayı, bu görüşlere esas itibariyle katılmayı gerektirmiyor. Ama Kıvılcımlı’nın daha 1930’ların başlarında bu konulan, araştırmak ve irdelemek amacıyla ele almış olmasının bile çok önemli bir adım olduğu açıktır. Bu anlamda Türkiye devrimci hareketi Kıvılcımlı’dan öğrenmekle yükümlüdür. Onun bu konularda yaptığı katkıların bazılarına kabaca göz atalım. 1930’ların ilk yıllarında kaleme aldığı çalışmalarında Kürt halkının durumunu inccleyen Kıvılcımlı, sadece genel olarak devrimci ve entemasyonalist bir tutum takınmakla kalmamıştı. O, içinde yaşadığı toplumsal cehennemin Kürt halkının ruh hâlini nasıl biçimlendirdiğini de çok çarpıcı bir tarzda dile getirmişti. Örneğin o, “Türkiye’de Ulusal Sorun” başlıklı zengin çalışmasında bu konuda şunları söylüyordu: “Kürdistan halkı ve özellikle Kürt köylülüğü ekonomik olarak klan-feodal sisteminde yaşıyor. Fakat bu sistem kapitalist ve bezirgân ekonomilerle de içli dışlıdır: Derebeyi-BezirgânKapitalist... Bu dört tür ekonomik ilişkinin arapsaçı olduğu bu ülkede, bir de ayrıca sömürgecilik denilen yaman kamçının şakladığını tasarlayalım; artık her zaman ekonominin dört başlı bir canavar gibi şahlandığım ve Doğu köylülüğünü bütün sosyal ve siyasal ilişkilerinde ne kadar şaşkına döndürdüğünü, ne derece antipatileştiğini tahmin edebiliriz. Böyle bir ekonomi ve sosyal yapının içinde, Kürdistan halkını saracak psikolojide aynı derecede kargaşalıklar olacaktır. Bu psikolojide egemen nitelik babahan sistemine dayanmaktır. Fakat babahan psikolojisinin de derebeyi psikolojisine dejenere oluşu, sonra bu soysuzlaşmış psikolojiye -çürüyüp dökülünce ve çözülüp dağılma özelliklerini damgalayan- bezirgân+kapitalist mikrobunun bir kere girmiş olması, zavallı Kürdistan köylülüğünde iler tutar bir sosyal psikoloji bırakmamıştır. Kuşkusuz bütün bu dört tür sosyal psikoloji özü itibariyle egemen psikoloji, yani egemen sınıf psikolojisidir. Fakat egemen sınıfların bu soysuzlaştırıcı psikolojisine karşı çıkan alt ve ezilen sınıfların psikolojisi de özü itibariyle maraba psikolojisinden sıyrılamamıştır.”0' Daha sonra bu psikolojinin dışavurumlarını ele alan yazar sözlerini şöyle sürdürüyordu: “Kürdistan yığınlarının psikolojisinde ilk özellik,... dehşetli ve çarçabuk bir alınganlıkla her şeyin mutlaka hoşa gider olmasını istemek, isteyince de öyle varsaymaktır. Sosyal ruhsal çocuklaşmışlık adının verilebilmesi olanaklı olan bu durum belki her insanda vardır... “Kürdistan köylülüğünde göze çarpan üçüncü psikolojik durum, çelişkili psikolojik durumdur. Bu çelişkiyi şöyle bir diziyle verebiliriz: a) Müthiş yalan söyleme yeteneği, müthiş yalana inanma yeteneği; b) Müthiş kendini beğenme ve övme, müthiş benliksizlik; c) Müthiş küstahlık, müthiş alçakgönüllülük vb...

“Kütleler içinde yayılan bu çelişkiler psikolojisi, kuşkusuz bütün diğerleri gibi köylülüğün kendi ‘özgün m alı’ olmaktan çok geleneksel bir din egemen psikolojisinin, babahan derebeyi psikolojisinin artık büsbütün çürümüş ve dağılmış manzarasıdır. “Pazar yasalarının en kan içici ve parçalayıcı şekliyle Kürdistan’ı kasıp kavurması, değişimin elle tutulur kişisel örneğine, paraya karşı yaman bir zayıflık ruhu doğurtur... Ve paraya tapma en miskin, en az paraya tapma, belki çok az bir şey olduğu kadar en sinik şekliyle yoksul Kürdistan’da hüküm sürer. Konuşulan sözler arasında, en çok yer tutan ‘mecidiye Allah kerim ’ ile ‘Allah kerim m ecidiye’dir. Beş mecidiyeye bir adamın katil olduğuna tanıklık edilir.” Yazar “Türkiye’de Ulusal Sorun” başlıklı çalışmasında İttihat ve Terakki çetesi ile Kürt ağalarının bir bölümünün jenosit sırasındaki işbirliğini anlatırken şunları yazacaktı: “Meşrutiyet burjuvazisi Doğu sorununun terörü altında, ilk ve büyük tehlike olarak gördüğü Ermeniliğe çullandı. Zaten Osmanlı saltanatı içinde kalmış uluslar içinde -Balkanlar bir yana bırakılırsa- siyasal bilinç ve örgüte kavuşmuş en keskin istemler ileri süren yığın, Ermenilerdir. Meşrutiyet burjuvazisi, birçok alanda olduğu gibi, Ermeni ulusçuluğuna karşı da derebeylikle elele verdi... “İttihat ve Terakki devlet aygıtı yasadışı bir kararla başa geçti; Kürt derebeyleri milis örgütler hâlinde silâhlandırıldı. Kürtlükle Türklük, Ermenileri, dünyada ender görülmüş sinsi bir vahşet içinde katliama uğrattı. Fakat bu katliamdan Türk Meşrutiyet burjuvazisi kadar ve belki ondan çok daha fazlasıyla yararlananlar Kürt derebeyleri oldu. Ve Kürdistan’da derebeylik biraz daha rakipsiz, çapul ettiği Ermeni mallarıyla biraz daha şişman oldu.”(45) O aynı yapıtında şunları da söylüyordu: “Meşrutiyet burjuvazisinin (yani İttihat ve Terakki’nin- G. A.) sahneye çıkışı, Kürdistan aşiret ulularının, ağa ve beylerinin ekmeğine yağ değil, kaymak sürmüştür. Söylediğimiz gibi Kürdistan’da ulusal uyanış, iç gelişme ve dış kışkırtmalarla büyüyen Ermeniliğin, tarihinde ender görülür bir ölçüde çapul edilmesi, bir sanatları da çapul olan ağa, bey ve uluları biraz daha tombullaştırmak ve güçlendirmekten başka bir sonuç vermedi... Siyasal egemenliği elinde tutan Türk burjuvazisi, ekonomik olarak geri bir klan sistemi, Kürt aşiret ve beyleriyle elele vererek, daha yüksek bir ekonomik gelişimi temsil eden Ermeniliğin hemen hemen Türkiye’deki kökünü kazıyabilmiştir.”(46)

Görüldüğü gibi Kıvılcımlı bu satırlarda, Osmanlı devletinin Ermeni halkına karşı özellikle 1890’lardan itibaren bir kıyım politikası izlediğini, daha sonra ise Meşrutiyet burjuvazisi diye andığı İttihat ve Terakki kliğinin, Kürt derebeyleriyle işbirliği içinde “Ermenileri, dünyada ender görülmüş sinsi bir vahşet içinde katliama uğrattı”ğını kabul ediyor. Ancak burada Kıvılcımlı’nın, Kürt ağalarının rolünü abarttığını ve dolayısıyla Türk milliyetçiliğine ödün verdiğini de belirtmek gerek. Bu konuya bir yanıyla III. Bölüm’de de değineceğim. Yaşadığı dönemde hem bu konu üzerindeki çalışmaların çok daha kısıtlı olması ve hem de var olan kaynaklara erişme olanaklarının çok daha az olması nedeniyle Kıvılcımlı’yı eleştirmede daha insaflı davranmamız gerekebilir. Ama onun İttihat ve Terakki çetesinin, bu çok kapsamlı soygun ve mülksüzleştirme eyleminin kaymağını, Osmanlı’nın vassalları konumunda olan Kürt ağalarına yedirmeycccğini tahmin etmesi gerekirdi. Daha sonraki onyıllarda yapılan araştırmalar şunu oldukça net bir biçimde ortaya koymuştur: Bir bölümünün işbirlikçi Kürt ağalarının eline geçmesine rağmen zorla göçertme ve jenosit kurbanlarının hatalı bir biçimde “emval-i metruke” (=terk edilmiş/ geride bırakılmış mallar) olarak adlandırılan mal varlıklarının büyük çoğunluğu devletin titiz denetimi altında kayda geçirilmiş, kullanılmış ve dağıtılmıştır.1471 İttihat ve Terakki rejimi, daha baştan itibaren yerlerinden yurtlarından zorla sürülenlerin geride kalan mallarının izlemek için gerekli örgütlenmeleri yapmıştı. Örneğin Osmanlı hükümeti 30 Mayıs 1915 tarihli kararıyla tehciri onayacak ve bu amaçla, İçişleri Bakanlığı’na bağlı İAMM (=İskân-ı Aşair ve Muhacirin Müdiriyeti/ Aşiretlerin ve Göçmenlerin Yerleştirilmesi YönetimiG. A.) adlı bir örgüt kurmayı karara bağlayacaktı. İAM M ’nin görevlerinden biri de, tehcir edilen Ermenilerin mülklerinin güvence altına alınmasıydı. 10 Haziran 1915’te İçişleri Bakanlığı bu konuyu ele alan başka bir yönetmelik hazırladı. Hilmar Kaiser, “ 1914-1916 Ermeni Soykırımı Sırasında Ermeni Mülkleri, Osmanlı Hukuku ve Milliyet Politikaları” başlıklı çalışmasında bu konuda şunları söylüyordu: “Osmanlı hükümeti bütün Ermeni mülklerinin itinalı bir şekilde kaydının tutulması konusunda ısrarlıydı. Her komisyon Ermenilere ait binaları, içindekiler de dahil olmak üzere, mühürlemesi ve koruması için bir ya da birden daha fazla memur tayin etmek zorundaydı. Daha sonra, müsadere edilen taşınabilir mal, türünü, miktarını ve değerini gösterecek şekilde sınıflandırılacak ve kaydedilecekti. Bunların hepsi, önceki sahiplerinin adıyla kaydedilecekti. Sahibin bilinmediği durumlarda ise mal, bulunduğu yerdeki köyün adıyla kaydedildi. Kaydedilen mallar büyük evler, kilise ve okul gibi yerler merkezî depolarda muhafaza edilecekti. Sebzeler gibi bozulabilen gıda maddeleri ile çiftlik hayvanları, hemen açık arttırmayla satılacaktı. Açık arttırmadan sonra elde edilen gelirler, satılan malın eski sahibi ya da köy adına kaydedilecekti. Hem Emval-ı Metruke Komisyonları, hem de yerel yetkililer, bu kayıtların bir nüshasını muhafaza etmek zorundaydı. Kiliselerde bulunan dinsel eşyalar ise satıştan ve açık arttırmadan muaftı ve tehcir edilenlerin yeni iskân yerlerine gönderilecekti.”(48) Dolayısıyla, çeşitli düzeylerde yapılmış olacağını varsayabileceğimiz kötüye kullanım ve hattâ yağma olaylarına rağmen bu sürecin oldukça denetimli bir biçimde yönetildiğini söyleyebiliriz. “Emval-i metruke”nin nasıl dağıtıldığı ve bu dağıtımdan kimlerin en çok yararlandığı sorusuna net bir yanıt vermek çok kolay değil. Ancak yakın tarihte yerli ve yabancı arşivlerde yapılan araştırmalar, bu geride bırakılan arazi, bina, ev, dükkân, işyeri, atelye, bahçe, tarla, depo, giysi, âlet gibi taşınmaz malların, a) Balkanlar ve Kafkaslar’dan gelen göçmenleri yerleştirmek, b) Teşvik edilen Mtislüman-Türk burjuvazisine/ onun şirketlerine verilmek, c) Ordunun ve diğer devlet kuramlarının kullanımına ayrılmak, d) Ordunun parasal gereksinimlerini karşılamak amacıyla satılmak ve hattâ, e) Ermenilerin zorla göçertilmesi harcamalarını karşılamak vb. için kullanıldığım göstermektedir. Tabii özellikle Kürdistan’da pek çok ev, değirmen, tarla, çiftlik, bağ, bahçenin ----------------------------------------------------------- 110 -----------------------------------------------------------

ve taşınabilir malların vb. Kürt ağalarının ve milis komutanlarının eline geçtiği tahmin edilebilir. Bu konuya ilişkin değerlendirmeyi Nevzat Onaran’ın dikkate değer yapıtından uzunca bir alıntıyla tamamlayalım: “Mevzuata göre sahibi, önce ‘sürgün edilen’ ve daha sonra ‘kaybolan veya kaçan veyahut uzaklaşan’ şeklinde tanımlanan ve zamanla mübadele nedeniyle de mübadil veya gayri mübadil olarak belirlenen kişilerin geride bıraktığı taşınmaz mallar bildik ismiyle Emval-i metruke, bir asırlık sorun. Mülkiyet sorunu, O sm anh’dan günümüze var olageldi...

“1915 ’de savaş ortamında, bir komutana bir köy ya da bir kasaba halkını tümden sürgün etme yetkisi veren 14 Mayıs 1331 tarihli bildik adıyla Tehcir Kanunu ile başlayan ve devam eden politikayla, Anadolu kan denizine dönmüştür. “Nitekim bu kanundan üç gün sonra çıkarılan 17 Mayıs 1331 tarihli yönetmelikle sürgün edileceklerin kimliği de açıklanır: Ermeniler. “Sürgün edilen Ernıenilerin malına elkonmasını düzenleyen 28 Mayıs 1331 tarihli yönetmelikten sonra, 13 Eylül 1331 tarihli kanunla (...), Ernıenilerin sürgün edildiği illerde mallarını tasfiye etmek amacıyla tüm Anadolu’da 33 Tasfiye Komisyonu kurulur.”(4,) Yazar ardından, îttihat ve Terakki iktidarının yıkılmasını izleyen yıllarda Kemalist rejimin kurulmasının, bu politikada herhangi bir değişiklik yaratmadığını, tam tersine bu konuda bir devamlılık olduğunu şöyle anlatıyordu: “Kanunen emval-i metruke olarak tanımlanan taşınmaz malların tasfiyesine yönelik düzenlemeler Ankara Meclisi’nin birinci döneminde başlar ve ikinci döneminde yoğunlaşır. BM M ’nde bununla ilgili pek çok önerge ve kanun teklifi verilir. (...) “Bunların bir kısmı, yaşanılanlar da dikkate alınarak görüşülür, kabul edilir ve yürürlüğe konur (...). Ve yasaların pek çoğu Kasım 1988’e kadar yürürlükte kalır.”(50) Bu altbölümü bitirirken yazarın Türk gericilerinin, “ekonomik olarak geri bir klan sistemi”yle, yani “Kürt aşiret ve beyleriyle elele vererek, daha yüksek bir ekonomik gelişimi temsil eden Ermeniliğin hemen hemen Türkiye’deki kökünü k a z f’dığı yolundaki saptamasına da değinmek isterim. Diğer trajik sonuçlarının yanısıra Ermeni jenosidinin Kürt ve Ermeni halklarının karışık ya da komşu olarak yaşadıkları bölgelerde kapitalizmin ve kültürün gelişmesini önlediğini, hattâ bu bölgeleri hayli geriye savurduğunu söyleyebiliriz. Bu saptamayı; çağdaş bir kapitalizmin gelişme fırsatı bulamadığı, olan burjuvazinin de devletin çok öze! destek ve kayırması ve Hristiyan kıyımları sayesinde gelişebildiği Türk yoğunluklu diğer bölgeler için de yapabiliriz. Başka bir anlatımla bu gibi kıyımların bir yandan üretici güçlerin genel bir yıkımına yol açar ve çağdaş bir kapitalizmin gelişimini önlerken, bir yandan da daha geri ve feodalizmle bulaşık da olsa bir Türk ve Kürt kapitalizminin gelişimine katkı yaptığını söyleyebiliriz. Örneğin Petrosyan 1906-07 yıllarında II. Abdülhamit rejimine karşı yapılan gösteri ve direnişlerden söz ederken, A. Ter-Arutyunov’un, Eylül 1908’de Russkaya M isi'de yayımlanan “Çağdaş Türkiye’de Politik Partiler” adlı makalesine göndermede bulunmuştu; Ter-Arutyunov’a göre, 1894-95 kırımından sonra bölgesel ticaret ve özellikle de İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya’ya yapılan hayvan ihracatı önemli ölçüde Türklerin eline geçmişti.(5l)

Ermeni Halkının Yaşadıkları Bütün bu ciddi hata ve eksikliklerine rağmen 1930’ların Kıvılcımlısı’nın Türkiye solu içinde Türk-Enneni sorunu konusunda görece duyarlı bir kaç isimden biri olduğunu teslim etmemiz gerekir. Ancak sırtında, yukarda değindiğim ideolojik bagajı taşıyan Kıvılcımlı’nın olsun, genel olarak Türk kökenli devrimci ya da demokratların olsun Ermeni halkının mahkûm edildiği cehennem yaşantısının boyutlarım kavradığını söylemek zor. Kuru rakam ve

istatistiklerin asla yansıtamayacağı bu zulüm gerçeğinin bir nebze olsun anlaşılması için 189496 döneminde yaşananlara biraz daha yakından bakmamız gerekiyor. Yves Temon bu konuda şunları anlatıyordu: “Cinayetin tasarlanması ve gerçekleştirilmesinin yarattığı korkunçluklar karşısında kurbanların kesin sayısının ne olduğu çok önemli değildir... Sonuçta, 1894-1895 katliamları kurbanlarının toplam sayısı 100,000 olarak tahmin edilip, buna Van, Eğin ve İstanbul’da öldürülenlerle açlık ve sefâletten ölen ve konsoloslarla Avrupalı seyyahların görmediği ölüm olayları eklenirse, bu katliamlar süresince 200,000’den fazla kişinin yaşamını yitirdiği söylenebilir. Bu rakama, zorla din değiştirmeleri (... toplam 100,000 kişi) ve kaçırılarak haremlere kapatılan genç kız ve kadınları (yaklaşık 100,000 kişi) eklemek gerekir. Olayların yarattığı en dramatik sonuç, Ermeni ülkesinin uğradığı yıkımdı. Ülke harabeye çevrilmişti: 2,500 köy yıkılmış, binlerce ev ateşe verilmişti. Yüzlerce kilise ve manastır yağmalanıp tahrip edilmiş ya da camiye veya ahıra dönüştürülmüş durumdaydı. Taş üstünde taş bırakılmamış bu topraklar üzerinde, veba ve kolera salgınlarıyla daha da ağırlaşan korkunç bir açlık hüküm sürüyordu. 100,000’e yakın Türkiye Ermenisi, Transkafkasya’ya sığınmak üzere ülkeyi terketmiş, 60,000’i Avrupa’ya ve Amerika’ya, 12,000’i Bulgaristan’a göçmüştü.”152' Vahakn N. Dadrian şunları belirtiyordu: “ 1894-96 katliamları kadar felâket anlamı taşıyan herhangi bir olayda, sadece kıyım esnasında öldürülenlerin sayısıyla sınırlı kaldıkça, kurbanların bilançosu eksiktir. Adım adım ölüme yürüyen, gecikmiş ölümü tadacak kurbanların oluşturduğu kategoriler de sözkonusudur. Bunlardan biri yaralılar ya da sakat kalanlardır. Diğeri mahrumiyet, kötü hava koşulları ve insanları güçten düşüren travmaların etkisine maruz kalanlardır... “Ne var ki, bu kadar büyük insan kaybı, beraberindeki maddi zararlardan ayrı tutulamaz. İmha saldırılarının başarılarının gerçek testi, ulusal ya da etnik bir varlık olarak kurban ahaliyi destekleyen toplumsal doku ve kültür kuramlarının süreçte ne ölçüde tahrip edildikleridir. Katliam sahalarına yaptığı iki aylık (Mayıs-Haziran, 1896) keşif gezisinin arkasından, Lepsius aşağıdaki verileri derlemişti. İki bin beş yüz kasaba ve köy terk edilmiş, 645 kilise ve manastır yıkılmıştı. 559 köyde ve şehirlerde hayatta kalan yüzlerce aileye zorla (...) İslâmiyet kabul ettirilmiştir... Ayrıca 328 kilise camiye dönüştürülmüş ve 546,000 kişi zor duruma düşmüştü (...) Bunların dışında, 508 kilise ve manastır tamamen yağmalanmış, 21 Protestan ve 170 Gregoryen-Apostolik papaz öldürülmüştü. Lepsius’un zorla din değiştirtmeyle ilgili verileri, Avrupalı konsolosların belgelediği Türkiye’nin iç bölgelerindeki büyük ölçekli benzer din değiştirme verileriyle örtüşüyor.”*53’ İngiliz etnografı William M. Ramsay’ın gözlemleri, âdeta sürekli bir tehdit, aşağılama ve zulüm atmosferi içinde yaşamaya mahkûm edilmiş olan Ermeni halkının içinde bulunduğu korkunç durumu, herhâlde hepsinden daha iyi betimlemektedir. Ramsay, Impressions o f Turkey During Twelve Years ’ Worıderings (= 12 Yıllık Gezilerim Sırasında Edindiğim Türkiye İzlenimleri) adlı yapıtında şunları yazmıştı: “[Böyle bir katliam] yalnızca binlerce kişinin birkaç gün içinde kılıç, işkence ya da yakılarak öldürülmesi anlamına gelmez. Yalnızca sahip oldukları her şeyin çalındığı, ev ve dükkânlarının yağmalanıp, çoğu kez ateşe verildiği, beş kuruşluk değeri olan her eşyanın ellerinden alındığı, cesetlerin soyulduğu anlamına gelmez. Yalnızca hayatta kalanların beş parasız -aç bilaç, kimi zaman çırçıplak- bırakıldıkları anlamına gelmez. Bu daha başlangıçtır, Türkiye’deki bir katliamın parlak ve hafif yanıdır. Kimi zaman Türkler, özellikle merhamete geldiklerinde, kurbanlarına İslâmiyet’i kabul ederek ölümden kurtulma şansı verirlerdi... Bu ülkede arada bir görülen yarı çılgın suçlu kahramanların en tüyler ürpertici ve tarif edilemez zorbalıklarını biraraya getirin. Devlet memurlarının cezalandırılmayacakları vaatleri ve yağma

umutlarıyla cesaret bulan bu suçluların binlercesinin biraraya gelerek, birbirlerini gaza getirip teşvik ettiklerini hayal edin. Aklınız alıyorsa, sonucu hayal edin; işte o zaman Türkiye’nin doğusundaki katliamlarla ilgili belli belirsiz bir fikir edinebilirsiniz. “Ermenistan’ın yaşadığı dehşetle ilgili anlatılanların en kötüsünde bile mübalağa yoktur. Dumas’nın çok renkli hayal gücüne ve Zola’nın kötülükle ilgili bilgisine sahip yazarlar bile Ermenistan’ın Kürt kesimindeki bir tek katliam manzarasının herhangi bir izleyici üzerindeki etkisini hiçbir biçimde ifade edemezler. Ermenistan’ın Kürt kesimi ‘kara ülke’dir; bir mezarlığa dönüşmüştür. İçine girmeye cüret edemezsiniz. Onunla ilgili hiçbir şey düşünemezsiniz. Orada kaç sakat, kolsuz, bacaksız, tecavüze uğramış Ermeni’nin hâlâ açlık çektiğini bilemezsiniz...” Aslında 1915-16 jenosidinin bir provası sayılması gereken 1894-96 kıyımının daha küçükölçekli bir benzeri de 1908’deki güdük burjuva-demokratik devriminden bir yıl sonra, yani 1909’da Kilikya’da yaşanacaktı. Adana ve ilçelerinde yaşayan Ermeni halkı bu kez, 1908 devriminin yarattığı havadan rahatsız olan II. Abdülhamit yanlısı gerici güruhların, askerî birlikler ve dolayısıyla İttihatçıların en azından bir bölümü tarafından desteklenen saldırısına uğradılar. Ermeni Patrikhanesi’nin kurduğu araştırma komisyonunun bulduğu rakamlara göre bu kıyımda Adana vilâyetinde 18,839 Ermeni, 1,250 Rum, 850 Ortodoks Süryani ve 422 Katolik Süryani olmak üzere toplam 21,361 Hristiyan öldürülmüştü. Doğal olarak, yaşamını yitiren Müslümanlar hakkında bir değerlendirme yapmayan komisyon, bu saldırılarda yaşamını yitiren binlerce Hristiyan mevsimlik tarım işçisi hakkında bir tahmin yapamadığını, ancak 2,500 kişinin kayıp olduğunu bildirmişti. Bütün bunlara; bu kıyımı izleyen aylarda yaşamını yitiren yaralılar, sakatlar ve kıyıma bağlı olarak yaşanan salgın hastalık kurbanları da eklenince ölen Hristiyan sayısının 25,000’i bulduğu söylenebilir. Bu kıyım, 7,900 dolayında Hristiyan çocuğun da yetim kalmasına yol açmıştı. İttihat ve Terakki triumvirasının mensubu Cemal Paşa bile bu “çatışmalar’Ma ilgili olarak şu bilgiyi vermek zorunda kalıyordu: “Adana katliamı sırasında 17,000 Ermeni ve 1,850 Müslüman ölmüştür.”