Grandi Tascabili Economici Newton. Classici greci Sofista [I, First ed.] 8881837455

Citation preview

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

Platone Τutte le opere ίη cinque volumi Edizioni integrali con testo greco a fronte Α

cura dί Enrico V. Maltese Con un saggio di Francesco Adorno VOLUME PRIMO Eutίfrone

- Apologia di Socrate - Critone Fedone - Cratίlo - Teeteto - Sofista

Premesse, traduzioni e note di Gίπο

Gίardίni

VOLUME SECONDO Politίco - Parmenide - Fίlebo - Simposίo - Fedro Alcίbίade - Alcibiade secondo - /pparco - Amantί

Premesse,

traduzionί

Gίονaίιπί Caccίa, Enrίco

Umberto Bultrίghίnί, Gίπο Gίardinί, Rosa Marίa Paπίnello, Pegone, Daniela Ternavasίo e note

dί

VOLUME TERZO

Teagete - Carmide - Lachete - Liside - Eutidemo Protagora- Gorgia - Menone - /ppia maggiore Ippia minore - Ione - Menesseno - Clitofonte Premesse, traduzίoni e note dί Uιnberto Bultrίghini, Laura Calίrί, Raffaella Falcetto, Augusta Festί, Rosa Marίa Parrinello, Alessandra Riminuccί VOLUME QUARTO Repubblίca

- Tίmeo - Crizia

Premesse, traduzioni e note Gίονaππί Caccίa,

dί

Umberto Bultrίghίnί, Enrico Pegone

VOLUME QUINTO

Minosse - Leggί - Epίnomide - Lettere Premesse, traduzioni e note dί Umberto Bultrίghίni, Enrίco Pegone, Stefania Rubatto, Daniela Ternavasίo

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

ln coperάna:

TesJΙJ di Ρώιοne,

Roma,MuseiVaticani(partίcolare)

Tιtoli oήginali: Εύθύφρων, 'Απολογία Σωκρά-rοuι;, Κρίτων, Φαίδων, Κρατύλος, Θεαίτητος, Σοφιστής Traduzionί dί Gino Giardini

Dίvisionc

Ρήπιa edίzionc: ottobrc 1997 Grandί TascabiliEconornίά Ncwton

deUaNcwton & Compιon edίtoή s.r.l.

© 1997Newιon & Compton edίtoή s.r.l. Roma,CaseUapostalc 6214 ISBN 88-8183-745-5

Stampatosu carta Ensobook della Cartίera dί Anjala disιήbuίta da Enso ltalia s.r.l.,Milano

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

Platone

Tutte le·opere Eutifrone - Apologia di Socrate - Critone Fedone - Cratilo - Teeteto - Sofista Α

cura di Enrico V. Maltese Con un saggio di F rancesco Adorno Premesse,

Edizίonί

tradμzioni

e note di Gino Giardini

integrali con testo greco a fronte

Grandi Tascabili Economici Newton

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

Σοφιστής

/ Sofista

Jl Sofista segue idealmente lo svolgimento del Teeteto: Teodoro infatti, l'anziano maestro di matematica e geometria e il giovane Teeteto, anch'egli studioso di tali discipline, convengono entrambi all'appuntamento fissato da Socrate α conclusione del Teeteto. Μα con essi c'e un nuovo personaggio, sempre anonimo, denominato l'ospite di Elea, la terra di Parmenide, il centro di cui si irradiarono gli insegnamenti della metafisica e della dialettica. Ε sarii proprio l'ospite eleatico α condurre il dialogo stesso: Socrate, pure presente, e messo completamente in disparte, Teodoro interviene molto raramente e lo stesso Teeteto ha perduto quasi completamente quel tanto di schiettezza psicologica che pure lo contraddistingueva nel dialogo α lui omonimo. Sua funzione e quella di confermare di volta in volta le posizioni dell'ospite eleatico, con continue professioni di assenso, e di proporre domande che, nella facile preνisione della risposta, fanno rimpiangere la scioltezza e la naturalezza dί tanti e tanti dialoghi di Platone, specie quelli del primo periodo. Μα nella ricerca della definizione del sofista α Platone occorreνano un saldo fondamento e una posizione certa che poteνa trovare, pur non essendone del tutto pago, nel monolitico e unitario essere di Parmenide, che egli faceva compenetrare e permeare dal soggeπivi­ smo socratico, inteso come affermazione di ricerca e conoscenza tramite l'interiorita dell'anima, νenendo in questo modo α scuotere l'essere parmenideo, α farlo muovere, α farlo vivere. Ed e proprio questa operazione concettuale, compiuta dall'ospite di Elea (attraverso il quale parla ovviamente Platone), α farlo parlare di «parricidio» nei confronti della dottrina e del pensiero del grande Parmenide, dal quale il dialogo deνe pure scostarsi nella progressiνa scoperta che Platone viene operando in se (sia pure con uno sguardo attento all'essere parmenideo, come uno, indivisibile, immobile), al trascendente mondo delle idee che tutto coinvolge e domina. In questo percorso ideale dunque, che Platone νeniva compiendo, la concezione sofistica non poteva che essere d'ostacolo: e su dί essa e contro il suo relativismo nel campo della conoscenza e dell'etica non poteva non concentrarsi il fuoco della polemica platonica. Gia nell' Apologia dί Socrate era ben chiara questa posizione di Platone, che νeniva sviluppandosi di volta in volta con frecciate e punte ironiche e polemiche nei dialoghi successivi quali lo stesso Fedone, e vία vία e sempre piu marcatamente, nel Protagora e nel Gorgia ove la polemica sί fa rovente e violenta, e cosi nel Cratilo e ~el Teeteto. Nel Sofista e proprio la definizione del sofista α essere ι/ tema dominante del dialogo: il metodo di ricerca qui applicato, come in altri dialoghi, e quello della distinzione della διαίρεσις (ο

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

SOFISTA 516 se si vuole anche della 'diνisione in parti'), mediante la quale νiene chiarito ogni aspetto delle questioni di νolta ίn νolta trattate e fugata ogni confusione e contraddizione. Anzi ίl criterio si traduce in amore di chiarezza che deνe sempre imporsi al di sopra di ogni gioco ο esercizio νerbale. Dice /Όspite α proposito dei sofisti: «Quando uno di essi grida α gran νoce che l'essere e, ο e diνenuto, ο diνiene molteplice, ο uno, ο due, ο che il caldo e mescolato al freddo, ο ipotizzando altroνe distinzioni ο congiunzioni, di tutto questo, per gli dei, ο Teeteto, tu riesci sempre α capire un qualcosa di quello che dicono?». Contro chi osserνa una tale condotta nelle dispute e nei ragίonamenti, che νorrebbero nutrire pretesa dί filosofίa, il rίfiuto non puo che essere netto, assoluto. La stessa arte del dίscutere viene distίnta ίn «eristίca» νera e propria e ίn «chiacchiera»: quest'ultima, condotta non senza disίnteresse, e appannaggίo del sofista: «Nίente altro, dunque, che genere ίnteso ad accumulare, α quanto sembra, che sussίste dall'arte erίstica, da quella del contraddίttorίo, della dίsputa, della lotta, del confronto, del guadagno, e, come il ragίonamento ha dίmostrato, il sofista». // sofιsta, sotto l'apparenza del ricercatore, del sapίente, del filosofo, sί traνeste e sί camuffa sotto ognί aspetto, ίn ognί doνe: occorre dunque ίncalzarlo, scoprίrlo, incatenarlo per renderlo innocuo. Bisogna porre ogni tίpo dί attenzίone perche νarie somiglianze possono trarre in ίnganno e ίl metodo sard quello della contestazίone dίretta e della purίfίcazίone: «L'arte dί purificare dunque appartenga α quella di distinguere, e parte dell'arte purificatrice sία definita come quella che riguarda l'anima, da questa parte pοί l'arte dell'ίnsegnare, e da quest'ultίma l'arte dί educare; dall'arte di educare derίνa la confutazione contro una νuota apparenza dί saggezza che ίl ragionamento d'ora ha fatto apparire nulla altro essere (sία pure detto da nοί) la nobile sofίstica». Giacche esiste anche una sofιstica nobile, che e proprio quella che, mediante l'arte di educare contrasta la credenza di chi crede di sapere senza sapere nulla: νiene distinta da tutte le altre forme dί sofistica in quanto α esse non appartiene, essendo anzi una delle conquiste piu autentiche del filosofare, quello socratico in particolare, che sa di non sapere e, su questa certezza, costruisce la sfera del suo pensiero in campo gnoseologico e in quello etico. Ben diνerso, per non dire opposto e l'atteggiamento del sofιsta: egli e apparso nella rίcerca «come un cacciatore mercenario di gioνani e dί ricchi», pοί, «commerciante di conoscenze che riguardano l'anima», ίn terzo luogo «come vendi- • tore al minuto di queste materie». Egli smercia ίnoltre «ίnsegna­ menti che ha confezionato da solo». Egli appare ancora atleta, lottatore, perfino purίficatore ma sempre in una sfera dί attiνίtά che sotto ogni apparenza nasconde il fine del lucro. Sί mostrano infine sapientί ίn ogni campo soprattutto riguardo α quegli argomenti (e sono i piu disparatί) che essi sottopongono α contraddittorio, ma pure «e apparso chiaramente che ίl sofιsta ha una conoscenza presunta dί ogni cosa ma non reale». Ed e insidioso «il sojista dalle molte teste» che riesce anche α far riconoscere, α chi ne e pure riluttante, «che ίl non essere ίn qualche modo e».

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

517

PREMESSA

Μα,

scoperta ίn questo suo viluppo di tranellί e dί ragionamenti capziosί, questa «belva» non deve essere lascίata libera: «l'abbίamo ormaί catturata, in una sorta di trappola, costίtuίta da queί laccί ίnsίtί neί ragionamentί per un tale tipo di faccende, tanto che non potrd sfuggίre da questa situazίone». In questa ίl sofista sί caccίa­ to proprίo per ίl suo procedere che allontana e dίstoglie da ognί forma di autentica conoscenza, la quale, semmaί, puo realίzzarsi quando, con la necessaria rίcerca e meditazίone, sί dίstίnguono nelle varie questionί quali generί possono armonίzzarsi tra dί loro e qualί ίnvece non [ο ammettono. Come avvίene α proposίto dί suonί acuti e gravί perche «coluί che possίede l'arte di capire quali suonί sί [asciano unίre e qualί no, e un musίco e chi non lo capίsce e un ίncompetente». La stessa dίfferenza corre tra ίl filosofo e ίl sofista, perche questo «se ne rifugge nel buio del non essere e vί sί ίmmerge fino al logoramento, e, per la tenebra del luogo, dίfficίle da vedersί». Il fίlosofo ίnvece, «sempre dedίto all'ίdea dell'essere con ί suoί ragίonamentί», puo, α dίfferenza della moltίtudίne, «stare saldo nel contemplare la divίnίtd». Eglί dunque non potrd essere perturbato dall'argomentare del sofista «quando viene α dire che ίl dίverso e ίn qualche modo ίdentίco, e che l'ίdentίco e diverso [ ... ] e α mostrare che l'ίdentico e dίverso ίn una certa ο ίn un'altra manίe­ ra e che ίl dίverso el'ίdentίco, e ίl grande pίccolo e ίl sίmίle dίssίmί­ le e compίacersί cosi dί porre innanzί sempre ί contrarί neί ragίo­ namentί»: e questa una posίzione dί chί sί e accostato frettolosamente e da poco tempo alla vera medίtazione dell'essere. Occorreva dunque α Platone per potere condurre avantί ίl suo pensίero Ιο smantellamento pίiι completo e radίcale dί una posίzίone concettuale e speculatίva, svίluppatasi, ίn buona parte almeno, anche sotto l'impul.so dί finί pratίci ίmmediatί. Nell'introduzίone dell'ospίte dί Elea che rappresenta ma che pure va oltre e supera la posizίone dί Parmenide (ίl cosiddetto parrίcίdίo) e evίdente ίn Platone l'esίgenza dί una base solίda su cuί fare ίl suo pensίero, Nel Sofista ί termini, ίδέα 'idea', εlδος 'aspetto', 'forma', 'ίdea', sono frequentί e ίl loro sίgnίficato pίiι profondo να ben oltre quello del valore nomίnale: ed e ίn Platone, un ulterίore e profondo avanzamento sul cammino della concezίone del trascendente mondo delle

e

e

ίdee.

GιΝο GιΑRDιΝι

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

ΘΕΟΔΩΡΟΣ

[216aJ Κατά

τήν χθες όμολογίαν, ώ Σώκρατες, ηκομεν

αύτοί τε κοσμιως καi. τόνδε τινά ξένον άγομεν, τό μέν γένος έξ 'Ελέας, έταίρον δέ τών άμφi. Παρμενίδην καi. Ζήνωνα [έταίρων], μάλα δέ άνδρα φιλόσοφον. ΣΩΚΡΑΤΗΣ • Αρ' ούν, ώ Θεόδωρε, ού ξένον άλλά τινα θεόν άγων κα­ τά τόν 'Ομήρου λόγον λέληθας; δς φησιν άλλους τε θεούς [216b] τοίς άνθρώποις όπόσοι μετέχουσιν αίδούς δικαίας, καi. δή καί τόν ξένιον ούχ ηκιστα θεόν συνοπαδόν γιγνόμενον ϋβρεις τε

καi. εύνομίας τών άνθρώπων καθοράν. τάχ' ούν άν καi. σοί τις

ούτος τών κρειττόνων συνέποιτο, φαύλους ήμάς οντας έν τοϊς λόγοις έποψόμενός τε καi. έλέγξων, θεός ών τις ελεγκτικός. ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ούχ ούτος ό τρόπος, ώ Σώκρατες, τού ξένου, άλλά μετριώτερος τών περί τά~ έριδας έσπουδακότων. καί μοι δοκεϊ θεός μέν άνήρ ούδαμώς ει ναι, θείος μήν· πάντας γάρ [216c] έγώ τούς φιλοσόφους τοιούτους προσαγορεύω. ΣΩΚΡΑΤΗΣ Καi. καλώς γε, ώ φίλε. τούτο μέντοι κινδυνεύει τό γένος ού πολύ τι ώς έπος ειπείν είναι διακρίνειν fι τό τού θεού· πάνυ γάρ άνδρες ούτοι παντοίοι φανταζόμενοι διά τήν τών

pq.ov

άλλων αγνοιαν «έπιστρωφώσι πόληας», οί μή πλαστώς άλλ' οντως φιλόσοφοι, καθορώντες ύψόθεν τόν τών κάτω βίον, καί

τοίς μέν δοκούσιν είναι τού μηδενός [τίμιοι], τοϊς δ' αξιοι τού παντός· καί τοτέ μέν πολιτικοί φαντάζονται, [216d] τοτέ δέ σοφισταί, τοτέ δ" έστιν οίς δόξαν παράσχοιντ' άν ώς παντάπασιν

έχοντες μανικώς. τού μέντοι ξένου ήμίν ήδέως άν πυνθανοίμην,

[217a]εί

φίλον αύτφ, τί ταύθΌί περί τόν έκεί τόπον ήγούντο καί

ώνόμαζον. ΘΕΟΔΩΡΟΣ Τά ποία δή; ΣΩΚΡΑΤΗΣ Σοφιστήν, πολιτικόν, φιλόσοφον.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ Τί δέ μάλιστα καί τό ποίόν τι περί αύτών διαπορηθείς έρέσθαι διενοήθης; ΣΩΚΡΑΤΗΣ Τόδε· πότερον εν πάντα ταύτα ένόμιζον fι δύο, fι καθά­ περ τά όνόματα τρία, τρία καί τά γένη διαιρούμενοι καθ' εν δνομα [γένος] έκάστφ προσηπτον;

ΘΕΟΔΩΡΟΣ Άλλ' ούδείς, ώς έγφμαι, φθόνος αύτφ διελθείν αύτά· ή πώς, ώ ξένε, λέγωμεν; ΞΕΝΟΣ [217b] Οϋτως, ώ Θεόδωρε. φθόνος μέν γάρ ούδείς ούδέ χαλεπόν είπείν δτι γε τρί' ήγούντο· καθ' έκαστον μήν διορίσα-

1. 11dialogo segue idealmente Ιο svolgimento del τ,,ιeιο a conclusione del quale Socra: te ha dato appuntamento ai suoi interlocutori per aνere un nuovo incontro all'indomanι presso il portιco del Re: cfr. la nota 97 al Τ,eιeιο. Con essi appare un nuovo personaggιo: l'ospite di Elea che resta anonimo per tutto ίΙ dialogo, e ha ίΙ compito di portaνoce_dcll~ dol!rina elealica, cio~ di Parmcnide e della sua «scuola». Per Teeteto e Teodoro, glι alιrι

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

τE0D0R0

[216a] Secondo l'accordo di ieri,1 ο Socrate, veniamo direttamente belli e presenti e portiamo con noi questo forestiero, di stirpe di Elea, compagno dί quelli del seguito di Parmenide e di Zenone, uomo versato particolarmente in filosofia. socRATEForse, senza che tu te ne sia accorto, non un ospite tu porti, ma un dio, secondo il detto di Omero, il qua\e dice che con gli altri dei [216b] quanti assieme agli uominι hanno parte del giusto rispetto, c'e soprattutto ί1 dio de~li ospitί che cί accompagna per osservare la prepotenza e ίnsιeme la rettitudine deglί uomιnί. Probabilmente uno di questi esseή superίori potrebbe anche essere al tuo seguito per osservare e muovere delle cήti­ che a nοί che sίamo cosl da poco neί ragίonamentί, essendo eglί un dio adatto alla verίfica. TE0D0R0Νο: non e questo, Socrate, ίl costume del forestίero: eglί e assaί pίu moderato dί quelli che si affannano per le contese. Ε a me non sembra assolutamente che eglί sίa un dίο, ma dίνίnο, sl, perche ίο denomίno [216c) cosl tuttί ί filosofί. socRATEΕ gίustamente, amίco! Ma dίstίnguere questa razza non mί sembra che sia cosa piu facile da riconoscere que\la divina. Uomini di tale sorta, infatti, prendendo sembίanze svarίate, per l'ignoranza degli altrί, «sί aggirano per Ιe cίtta»,2 essί che non sono fi\osofi ίn maniera fittizia, ma reale, osservando dall'alto \e bassezze di questa vita, ad alcuni sembrano essere merίtevoli di nulla, ad altn ίnvece degnί dί ogni onore. Ε talvolta assumono la veste di polίticί, [216d] tal'altra di sofίstί, e accade pure ta\volta che diano l'impressione dί trovarsi immersi de\ tutto nella condί­ zione dei pazzι. Dal nostro ospite ora mί sarebbe gradito di venire a conoscere, se a Ιuί e caro, [217a] come valutano e chiamano questo quelli che stanno nella sua zona. TE0D0R0Ε questo chi e? socRATEII sofista, ί\ politico, ί\ filosofo. TEOD0R0Ma cosa particolarmente hai pensato dί chίedere e su quale problema nutrί dubbί a loro proposito? SOCRATE Questo: se considerano tutto questo una sola cosa, ο due, ο tre, come sono ί nomί, e se dίstίnguendo tre generί, hanno attή­ buito a cίascuno un nome secondo ί\ genere. TEoDoRoMa, ίο penso, non avra nessuna diffίcolta a ίllustrarcelo. Oppure, cosa ne dίciamo, ospίte? οs~ΠΈ [217b) Cosl, Teodoro! Nessuna dίffίcolta e nepJ?ure e cosa dιfficile dίre che hanno consίderato tre generi. Delιmίtare poi interlocutori di Socrate nel Sofista, cfr. \e note 2 e 5 al Teeteto. %.Odyssea χνιι 486.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

520

ΣΟΦΙΣΤΗΣ

σθαι σαφώς τί ποτ' έστιν, ού σμιιcρόν ούδέ pQδιον έργον.

eεοΔΩΡΟΣ Καi μέν δή_ ιcατά τύχην γε, ώ Σώιcρατες, λόγων έπελά­ βου παραπλησίων ων ιcαi πρiν ήμάς δευρ' έλθείν διερωτώντες

αύτόν έτυγχάνομεν, ό δέ ταύτά απερ προς σέ νύν ιcαί τότε έσιcήπτετο πρός ήμάς έπεί διαιcηιcοέναι γέ φησιν ίιcανώς ιcαί

. .

-

ουκ αμνημονειν.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

[217c) Μή

τοίνυν, ώ ξένε, ήμών τήν γε πρώτην αίτησάν­

των χάριν άπαρνηθείς γέντι, τοσόνδε δ' ήμίν φράζε. πότερον εϊω­ θας ηδιον αύτός έπί σαυτου μακρφ λόγφ διεξιέναι λέγων τουτο

δ αν ένδείξασθαί τφ βουληθ~jς, ή δι' έρωτήσεων, οίόν ποτε ιcαί

Παρμενίδ1] χρωμένφ καί διεξιόντι λόγους παγκάλους παρεγε­ νόμην έγώ νέος ων, έιcείνου μάλα δή τότε οντος πρεσβύτου;

ΞΕΝΟΣ

[217d)

Τφ μέν, ώ Σώκρατες, άλύπως τε καί εύηνίως προσ­

διαλεγομένφ ρ~ον οϋτω, τό πρός αλλον· εί δέ μή, τό ιcαθ' αύτόν. ΣΩΚΡΑΤΗΣ 'Έξεστι τοίνυν τών παρόντων δν άν βουληθ~jς έκλέξα­ σθαι, πάντες γάρ ύπακούσονταί σοι πρQως συμβούλφ μήν έμοί χρώμενος τών νέων τινά αίρήσl], Θεαίτητον τόνδε, ή ιcαί τών αλ­ λων εϊ τίς σοι κατά νουν. ΞΕΝΟΣ Ώ Σώκρατες, αίδώς τίς μ' έχει τό νύν πρώτον συγγενόμε­ νον ύμίν μή κατά σμικρόν έπος προς έπος ποιείσθαι τήν συνου­ σίαν, [217e] άλλ' έκτείναντα άπομηκύνειν λόγον συχνόν ιcατ' έμ­

αυτόν, είτε ιcαί πρός έτερον, οίον έπίδειξιν ποιούμενον· τφ γάρ οντι τό νύν ρηθέν ούχ οσον ώδε έρωτηθέν έλπίσειεν άν αύτό εί­ ναί τις, άλλά τυγχάνει λόγου παμμήιcους ον. τό δέ αύ σοί μή χα­ ρίζεσθαι ιcαί τοίσδε, αλλως τε ιcαί σου λέξαντος ώς είπες, αξε­ νόν τι ιcαταφαίνεταί μοι ιcαί άγριον. [218a) έπεί Θεαίτητόν γε τόν προσδιαλεγόμενον είναι δέχομαι παντάπασιν έξ ών αύτός τε πρότερον διείλεγμαι καί σύ τά νύν μοι διαιcελεύ1].

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Δρα τοίνυν, ώ ξένε, οϋτω καί καθάπερ είπε Σωκράτης -

,

u

πασιν κεχαρισμενος εσl).

ΞΕΝΟΣ Κινδυνεύει πρός μέν ταύτα ούδέν έτι λειcτέον είναι, Θεαί­ τητε· πρός δέ σέ ήδη τό μετά τούτο, ώς έοικε, γίγνοιτο αν ό λό­ γος. άν δ' άρα τι τφ μήιcει πονών άχθτι, μή έμέ αίτιάσθαι τούτων, άλλά τούσδε τούς σούς έταίρους. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ [218b) Άλλ' οίμαι μέν δή νύν οϋτως ούκ άπερείν· άν δ' άρα τι τοιούτον γίγνηται, καί τόνδε παραληψόμεθα Σωκράτη, τόν Σωκράτους μέν όμώνυμον, έμόν δέ ήλικιώτην ιcαί συγγυμνα­

στήν, φ συνδιαπονείν μετ' έμου τά πολλά ούκ άηθες. ΞΕΝΟΣ Ευ λέγέις, ιcαί ταύτα μέν ίδίι;ι βουλεύσ'Ι) προϊόντος τού λό­ γου· κοινή δέ μετ' έμού σοι συσιcεπτέον άρχομένφ πρώτον, ώς έ­ μοί φαίνεται, νύν άπό του σοφιστου, ζητούντι (218c) ιcαί έμφανί­ ζοντι λόγφ τί ποτ· έστι. νυν γάρ δή σύ τε κάγώ τούτου πέρι τοϋ­ νομα μόνον έχομεν κοινή, τό δέ έργον έφ' φ ιcαλούμεν έκάτερος τάχ' αν ίδίι;ι παρ· ήμίν αύτοίς έχοιμεν· δεί δέ άεί παντός πέρι τό

3. Per Parmenide cfr. la nota 15 al Teeteto. 4. 11τί έστι applicato alla realta, ποπ alla pura_l'arola. Ma sorrattutto quando la cosa ποπ c'e dinanzi, attraνerso l'intenzιonalιta sensιtινa, separare ί τί έστι al liνello linguistico e il τί έστι al liνello reale e difficιle, ρer­ ch~ la realta ci e dinanzi.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

521

S0FISTA

con chiarezza cosa sono, uno a uno, ποπ e cosa da poco ne facile. TE0D0R0Si da anche il caso, Socrate, che tu abbia imbroccato dei discorsi piuttosto simili a quelli che noi ci trovavamo a chiedergli prima di venire qua e le stesse questioni che ora mette innanzi a te, prima le metteva innanzi a ποί, giacche dice di aveme udito a sufficienza e di ποπ essersene scordato. socRATE[217c] Dunque, ospite, ποπ giungere gui a rifiutare la prima grazia che ποί ti chiediamo, ma intanto rιspondi a questo: ti e piiι cara l'abitudine di esporre da te con υπ lungo discorso parlando di quello che vuoi dimostrare, oppure per mezzo dί domanda, come un tempo ίο ero presso Parrnenide che ragionava e dissertava di bellissimi discorsi quando ίο ero giovane e lui, ormai, molto vecchio? οsΡΙΤΕ [217d] Con uno, Socrate, che dialoga senza fatica e con pazienza e piiι facile cosl; il discorso con υπ altro. In caso contrario e meglio dialogare da solo! socRAτE Τι e dato tra ί presenti di scegliere quello che vorrai: tutti, infatti, ti ascolteranno volentieri. Ma se vuoi avermi consigliere sceglierai uno dei giovani, Teeteto, qui presente, oppure anche altri, se qualcuno ti viene in mente. οsΡΙΤΕ Socrate, mi trattiene υπ certo pudore, essendo giunto ίο qui da νοί per la prima volta a ποπ fare questo scambio di opinioni υπ ρο' per volta a botta e risposta, [217e] ma estendendolo, protrarre υπ lungo discorso ο da solo ο con υπ altro a guisa di dimostrazione. Ιπ realta, quello che e stato detto ora ποπ si dovrebbe pensare che sia cosl come quel che e stato chiesto comporta, ma si trova ad avere bisogno di un discorso assai lungo. Ma il ποπ fare cosa gradita a te e ai presenti, tanto J?iiι che tu hai parlato in questo modo, a me are contrario a οgπι senso di ospitalita e alquanto rozzo. [218a Accetto dun9ue volentieri che Teeteto sia il mio interlocutore, sιa per quanto ιο ho detto in precedenza, che per quello che tu ora mi raccomandi. ΤΕΕΤΕΤΟ Fa dunque cosi, ospite, come Socrate ha detto, e riuscirai gradito a tutti quanti. ΟSΡΙΤΕ [218b] Ε assai probabile che a questo ποπ ci sia niente altro da agiiungere; dopo di questo mi pare che il discorso debba avvenιre con te. Ε se male sopporterai di essere affaticato per la lunghezza, ποπ dare colpa a me di queste cose, ma a questi tuoi compagni. ΤΕΕΤΕΤΟ Ma ποπ penso che mi stancherό cosl presto: ma se questo dovesse accadere, ricorreremo a Socrate, mio coetaneo, e mio compagno in palestra, per il quale ποπ e fuor d'abitudine prendere parte con me a molte delle mie fatiche. ΟSΡΙΤΕ Dici bene: ma su questo deciderai per conto tuo mentre il discorso procede. Ora, insieme a me, devi esaminare, secondo il mio parere, cominciando anzitutto dal sofista, cercando [218c] e rendendo chiaro con υπ ragionamento che cosa e mai.4 Giacche ora ίο e tu a suo proposito abbiamo in comune solo il nome; ma quanto al comJ?ito specifico per cui lo chiamiamo cosi, forse l'uno e l'altro dι ποί potremmo avere, di per ποί stessi, υπ punto

f

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

522

ΣΟΦΙΣΤΗΣ

πράγμα αύτό μάλλον διά λόγων η τοϋνομα μόνον συνωμολογη­ σθαι χωρίς λόγου. τό δέ φύλον δ νύν έπινοούμεν ζητείν ού πάν­

των ρ~στον συλλαβείν τί ποτ' έστιν, ό σοφιστής δσα δ' αύ τών

μεγάλων δεί διαπονείσθαι καλώς, περί τών τοιούτων δέδοκται πάσιν και πάλαι [218dJ τό πρότερον έν σμικροίς και j>Qοσιν αύ­

τά δείν μελετάν, πριν εν αύτοίς τοίς μεγίστοις. νύν ουν, ώ Θεαί­

τητε, έγωγε και νών ούτω συμβουλεύω, χαλεπόν και δυσθήρευ­

τον ήγησαμένοις εtναι τό τού σοφιστού γένος πρότερον έν άλλφ την μέθοδον αύτού προμελετάν, εί μή σύ ποθεν εύπετε­ στέραν έχεις είπείν άλλην όδόν. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Άλλ' ούκ έχω. ΞΕΝΟΣ Βούλει δητα περί τινος τών φαύλων μετιόντες πειραθώμεν παράδειγμα αύτό θέσθαι τού μείζονος; ΘΕΑIΤΗΤΟΣ [218e] Ναί. ΞΕΝΟΣ Τί δητα προταξαίμεθ' αν εϋγνωστον μέν και σμικρόν, λόγον pQOVt

δέ μηδενός έλάττονα έχον τών μειζόνων; οlον άσπαλιευτής άρ' ού πάσί τε γνώριμον και σπουδης ού πάνυ τι πολλης τινος έπ­ άξιον; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ούτως.

ΞΕΝΟΣ

[219a]

Μέθοδον μην αύτόν έλπίζω και λόγον ούκ άνεπιτή­

δειον ημίν έχειν πρός δ βουλόμεθα. θΕΑIΤΗΤΟΣ Καλώς αν έχοι. ΞΕΝΟΣ Φέρε δή, τηδε άρχώμεθα αύτού. καί μοι λέγε· πότερον ώς τεχνίτην αύτόν ή τινα άτεχνον, άλλην δέ δύναμιν έχοντα θήσο­ μεν;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Ήκιστά γε άτεχνον. ΞΕΝΟΣ 'Αλλά μην τών γε τεχνών πασών σχεδόν εϊδη δύο. θΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς; ΞΕΝΟΣ Γεωργία μέν και δση περί τό θνητόν πάν σώμα θεραπεία,

tό τε αύ περί τό σύνθετον καί πλαστόν, δ δη

. .. .

[219b] σκεύος ώνο­

μάκαμεν, ή τε μιμητική, σύμπαντα ταύτα δικαιόταt' αν ένί προ, , σαγορευοιτ αν ονοματι.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς καί τίνι;

ΞΕΝΟΣ Πάν δπερ αν μη πρότερόν τις δν ύστερον είς ούσίαν άγ1,1, τόν μέν άγοντα ποιείν, τό δέ άγόμενον ποιείσθαί πού φαμεν. θΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Ορθώς.

ΞΕΝΟΣ Τά δέ γε νυνδη ,α, διήλθομεν απαντα εtχεν είς τούτο την αύτών δύναμιν.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Είχε -yάρ ούν. ΞΕΝΟΣ Ποιητικην τοίνυν αύτά συγκεφαλαιωσάμενοι προσείπωμεν. ΘΕΑIΤΗΤΟΣ [219c] Έστω. ΞΕΝΟΣ Τό δη μαθηματικόν αύ μετά τούτο εtδος δλον καί τό της γνωρίσεως τό τε χρηματιστικόν καί άγωνιστικόν καί θηρευ­ τικόν, έπειδη δημιουργεί μέν ούδέν τούτων, τά δέ όντα καί γεγονότα tά μέν χειρούται λόγοις καi πράξεσι, τά δέ τοίς χει-

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

523

SOFISTA

di vista particolare. Ora su ogni questione bisogna concordare sul fatto stesso, mediante ragionamenti, piiι che sul solo nome senza il ra~ionamento. Ε la razza che ora noi pensiamo di cercare non e Ιa pιu facile, fra tutte, da comprendere che cosa e ίΙ sofista. Ma per tutte le grandi questioni sulle quali occorre ben faticare, sembra a tutti, e da tempo, [218d] che dappήma ci si debba occupare delle piccole e delle facili, prima di riscontrare in esse le piiι grandι. Ora dunq.ue, ο Teeteto, prendo questa decisione anche per noi, giacche rιteniamo che sia difficile e di ardua riuscita scoprire ίΙ genere del sofista, di volgere prima il metodo dello stesso problema in una dimensione piu facile, a meno che tu non abbia da suggerire un'altra via piu agevole. τεεΊΈτο Ma ίο non ne ho. ΟSΡΙΊΈ Vuoi tu allora che cominciamo da un punto di poco conto per tentare di fare un modello per un tema pιu grande? ΤΕΕΤΕΤΟ [218e] Si. οSΡΙΊΈ Ε cosa potremmo porre innanzi di ben riconoscibile e semplice, ma che abbia una sua logica non infeήore a quella di nessuna delle questioni piu grandi? Come ίΙ pescatore: non e ben riconoscjbile da tutti e senza richiedere un grande impegno? ΤΕΕΤΕΤΟ Ε cosl. οspιτε [219a] Confido che questo metodo e questa discussione non sia per noi sconveniente allo scopo che vogliamo proporci. τεετετο Sarebbe bello. ΟSΡΙΤΕ Orsu dunque: cominciamo da questo punto: vogliamo supporre che sia un artefice oppure uno senza arte, ma che possiede tuttavia un'altra capacita? τεετετο Che sia senz'arte non e minimamente possibile. οsΡιτε Ma di tutte le arti all'incirca gli aspetti sono due. ΤΕΕΤΕΤΟ Come? ΟSΡΙΤΕ L'agricoltura e quanto ήguarda la cura del corpo mortale; poi cio che riguarda l'orditura e que\ che e plasmato che noi L219b] chiamiamo bagaglio, e infine la mimetica; tutte cose queste che si potrebbero giustamente chiamare con un nome falso. τεετετο Come? Ε con quale nome? ΟSΡΙΤΕ Thtto q.uel\o che prima non era e che poi uno conduce all'essere, dicιamo fare colui che conduce e essere fatto cio che e condotto. τεετετο Giustamente. ΟSΡΙΤΕ Bene, tutte le arti che ora noi abbiamo elencato hanno una loro forza a questo scopo. ΤΕΕΊΈΤΟ Ce l'hanno, si. ΟSΡΙΤΕ Dunque, riassumendole tutte insieme le chiameremo capacita di creare. τεετετο [219cl Sta bene. ΟSΡΙΤΕ Dopo di questo c'e poi l'aspetto intero relativo all'apprendimento, e quello che riguarda la conoscenza, l'arήcchimento, la lotta, la caccia, perche nessuno di questi fattori lavora direttamente, ma, con fatti e ragionamenti, cerca di impadronirsi di cio che e ed e stato fatto, ma e di ostacolo anche a chi tenta di impa-

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

524

ΣΟΦIΣΤΗΣ

ρουμένοις ούκ έπι τρέπει, μάλιστ· αν που διά ταύτα συνάπαντα τά μέρη τέχνη τις κτητική λεχθεϊσα άν διαπρέψειεν. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ναί. πρέποι γάρ άν. ΞΕΝΟΣ [219d) Κτητικής δή καί ποιητικής συμπασών ούσών τών

τεχνών έν ποτέρςι τήν άσπαλιευτικήν, ώ Θεαίτητε, τιθώμεν;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Εν κτητική που δήλον.

ΞΕΝΟΣ Κτητικής δέ άρ' ού δύο είδη; τό μέν έκόντων πρός έκόντας μεταβλητικόν δν διά τε δωρεών καί μισθώσεων και άγοράσεων, τό δέ λοιπόν, η κατ' έργα η κατά λόγους χειρούμενον σύμπαν, '

...

,1

χειρωτικον αν ειη;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Φαίνεται γούν έκ τών είρημένων.

ΞΕΝΟΣ Τί δέ; τήν χειρωτικήν άρ' ού διχή τμητέον; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πή;

ΞΕΝΟΣ [219e) Τό μέν άναφανδόν δλον άγωνιστικόν θέντας, τό δέ κρυφαϊον αύτής πάν θηρευτικόν. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ναί. ΞΕΝΟΣ Τήν δέ γε μήν θηρευτικήν αλογον τό μή ού τέμνειν διχή. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Λέγε δπ1J. ΞΕΝΟΣ Τό μέν άψύχου γένους διελομένους, τό δ' έμψύχου. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τί μήν; είπερ έστον γε αμφω.

ΞΕΝΟΣ

[220a) Πώς

δέ ούκ έστον; καί δεϊ γε ήμάς τό μέν τών άψύ­

χων, άνώνυμον δν πλήν κατ' ένια τής κολυμβητικής αττα μέρη καί τοιαύτ' αλλα βραχέα, χαίρειν έάσαι, τό δέ, τών έμψύχων

ζφων ούσαν θήραν, προσειπεϊν ζφοθηρικήν. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Έστω.

ΞΕΝΟΣ Ζφοθηρικής δέ άρ' ού διπλούν είδος άν λέγοιτο έν δίκ1J, τό μέν πεζού γένους, πολλοϊς εϊδεσι καί όνόμασι δι1Jpημένον, πε­ ζοθηρικόν, τό δ' έτερον νευστικού ζφου πάν ένυγροθηρικόν; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Πάνυ γε.

ΞΕΝΟΣ

[220b) Νευστικού

μήν τό μέν πτηνόν φύλον όρώμεν, τό δέ

ένυδρον; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς δ' οϋ;

ΞΕΝΟΣ Καί τού πτηνού μήν γένους πάσα ήμϊν ή θήρα λέγεταί πού τις όρνιθευτική. θΕΑΙΤΗΤΟΣ Λέγεται γάρ ούν. ΞΕΝΟΣ Τού δέ ένύδρου σχεδόν τό σύνολον άλιευτική. θΕΑΙΤΗΤΟΣ Ναί.

ΞΕΝΟΣ Τί δέ; ταύτην αύ τήν θήραν άρ' ούκ άν κατά μέγιστα μέρη δύο διέλοιμεν;ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Κατά ποϊα; ΞΕΝΟΣ Καθ' α τό μέν ερκεσιν αύτόθεν ποιεϊται τήν θήραν, τό δέ πληγή.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς λέγεις, καί πή διαιρούμενος έκάτερον;

ΞΕΝΟΣ

[220c] Τό

μέν, δτι πάν δσον άν ενεκα κωλύσεως εϊpγ1J τι

περιέχον, ερκος είκός όνομάζειν.

5. Oνviamenιe non sotto l'acqua.

puό

essere

iscήtta Ιra

le inanimale I'arte di colui che si immerge

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

525

SOFΊSTA

dronirsene, ma attraverso tutte queste parti ben si intravvede un'arte che puo essere definita "arte dell'acquistare". τεετετο Si: ι:ιuο anche convenire. osPITE(219d] Fra tutte le arti che esistono, quali quella dell'acquistare e quella del creare: l'una e quella dello scambio tra persone consenzιenti e altre pure consenzienti mediante doni, ricompense, compravendite; quel che resta invece e tutto l'impossessarsi con fattι e con parole, e puo chiamarsi arte del sequestrare. τεετετο Da quanto e stato detto almeno, pare cosi. osPITEEbbene? Quest'arte del sequestrare non puo essere divisa in due parti? ΤΕΕΤΕΤΟ Come? οspιτε (219a] Ponendo come 'Ίotta" tutta quella parte di essa che avviene in maniera manifesta, e come "caccia" quella invece che si svolge di nascosto. ΤΕΕΤΕΤΟ sι

Ma il non dividere quella della caccia in due parti ancora e una cosa illogica. ΤΕΕΤΕΤΟ Di' pure come. οspιτε Dividendo l'uno del genere inanimato, l'altra invece del genere animato. τεετετο Ε perche no, se e vero che esistono tutti e due. οsΡιτε (220a] Ε come potrebbero non esserci? Ma occoπe che noi lasciamo perdere il genere di quelle non animate, che e anonimo, fatta eccezione per alcune, quali quella del palombaro,s e alcuni altή piccoli ramι un presso a poco simili, e l'altra invece che e la caccia di essere dotati di vita, chiamarla caccia di esseri viventi. τεετετο Sia pure cosi. οsΡιτε Ma anche di questa caccia di esseri viventi si potrebbe enunciare a ragione un duplice aspetto, l'uno del genere di chi va a piedi, distinta anche questa in varie specie e con νaή nomi, e quindi caccia d'animali terrestri, l'altra ιnvece della schiatta atta al moto e puo definirsi in complesso caccia acquatica. τεετετο Ma bene. OSPITE (220b] Ma del genere nuotante noi vediamo una specie alata, e l'altra acquatica. ΤΕΕΤΕΤΟ Come no? οsΡιτε Ε la caccia del genere alato noi la chiamiamo in generale caccia agli uccelli. τεετετο lnfatti, si dice cosl. Ε complessivamente quella acquatica la chiamiamo pesca. OSPITE οsΡιτε

ΤΕΕΤΕΤΟ sι

ΟSΡΙΤΕ Ebbene? Questa specie di caccia νolta in due grandissime branche?

non la divideremo a sua

τεετετο Ε

secondo quali criteri? Α seconda che questa caccia faccia in modo che l'avvolgiOSPITE mento di quel che si pesca avvenga da se ο con un colpo. τεετετο Come dici e in qual modo distingui l'uno dall'altro? ΟSΡΙΤΕ (220c] L'uno, tutto quello che avvolgendo qualcosa lo trattiene per impedimento e giusto chiamarlo laccio.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

526

ΣΟΦIΣ'ΓΗΣ

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πάνυ μέν ούν.

ΞΕΝΟΣ Κύρτους δή καi. δίκτυα καί βρόχους καi. πόρκους καi. τά τοιαύτα μών άλλο τι πλήν ερκη ΧΡΤ\ προσαγορεύειν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ούδέν. ΞΕΝΟΣ Τούτο μέν άρα έρκοθηρικόν τής άγρας τό μέρος φήσομεν η

-

τι τοιουτον.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ναί.

ΞΕΝΟΣ Τό δέ άγκίστροις καί τριόδουσι πληγή γιγνόμενον

[220d) ε­

τερον μέν έκείνου, πληκτικήν δέ τινα θήραν ήμάς προσειπείν ένί λόγφ νύν χρεών· η τί τις αν, ώ Θεαί τητε, εϊποι κάλλιον; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Άμελώμεν τού όνόματος άρκεί γάρ καί τούτο.

ΞΕΝΟΣ Της τοίνυν πληκτικfjς τό μέν νυκτερινόν οίμαι πρός πυρός φώς γιγνόμενον ύπ' αύτών τών περί τήν θήραν πυρευτικήν ρηθfjναι συμβέβηκεν. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πάνυ γε. ΞΕΝΟΣ Τό δέ γε μεθημερινόν, ώς έχόντων έν άκροις άγκιστρα καί τών τριοδόντων, πάν άγκιστρευτικόν.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ

[220e) Λέγεται γάρ ούν.

ΞΕΝΟΣ Τού τοίνυν άγκιστρευτικού τής πληκτικfjς τό μέν άνωθεν είς τό κάτω γιγνόμενον διά τό τοίς τριόδουσιν οϋτω μάλιστα

χρfiσθαι τριοδοντία τις οίμαι κέκληται.

·

ΘΕΑΙΤΙiΤΟΣ Φασί γούν τι νές.

ΞΕΝΟΣ Τό δέ γε λοιπόν έστιν εν ετι μόνον ώς είπείν είδος. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τό ποίον; ΞΕΝΟΣ Τό τής έναντίας ταύτι:ι πληγfjς, άγκίστρφ τε γιγνόμενον καί

. τών ίzθύων ούχ ~ τις άν τύχτ;ι τού σώματος, ωσπερ τοίς τριόδουσι ν, ι221a) άλλά περί την κεφαλήν καί τό στόμα τού θηρευθέν­ τος έκάστοτε, καί κάτωθεν είς τούναντίον άνω ράβδοις καί κα­

λάμοις άνασπώμενον· ού τί φήσομεν, ώ Θεαίτητε, δείν τοϋνομα λέγεσθαι; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Δοκώ μέν, δπερ άρτι προυθέμεθα δείν έξευρείν, τούτ' αύτό νύν άποτετελέσθαι. ΞΕΝΟΣ Νύν άρα τής άσπαλιευτικfjς πέρι σύ τε κάγώ συνωμολογή­

καrεν

[221bJ ού

μόνον τοϋνομα, άλλά καί τόν λόγον περί αύτό

τουργον είληφαμεν ίκανώς. συμπάσης γάρ τέχνης τό μέν ήμισυ

μέρος κτητικόν ην, κτητικού δέ χειρωτικόν, χειρωτικού δέ θη­ ρευτικόν, τού δέ θηρευτικού ζφοθηρικόν, ζφοθηρικού δέ ένυ­ γροθηρικόν, ένυγροθηρικού δέ τό κάτωθεν τμήμα όλον άλιευ­ τικόν, άλιευτϊκfjς δέ πληκτικόν, πληκτικής δέ άγκιστρευτικόν·

τούτου δέ τό περί την κάτωθεν άνω πληγήν άνασπωμένην, [221c) άπ' αύτής της πράξεως άφομοιωθέν τοϋνομα, ή νύν άσπαλιευτικη ζητηθείσα έπίκλην γέγονεν.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Παντάπασι μέν ούν τούτό γε ίκανώς δεδήλωται. ΞΕΝΟΣ Φέρε δή, κατά τουτο τό παράδειγμα καί τόν σοφιστήν έπι...

ι

..,

••

ι•ι

χειρωμεν ευρειν οτι ποτ εστιν.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Κομιδη μέν ούν.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

527

SOFISTA τεετετο

Molto bene. osPITE Nasse, reti, lacci, ceste e altri sίmilί oggetti, quale altro nome possono avere se non avvolgίmentί? τεετετο Nessuno. οsΡιτε Ε questo genere dί caccia noi la chiameremo "avvolgente" ο qualcosa di sίmile. TEETETOSi. οSΡΙΤΕ Ma quello che avviene con gli uncini, con ί tridentί, mediante un colpo [220d] ed e cosa dίversa da questa, occorre che ποί con una sola parola la chίamίamo la caccίa "percussoria". Oppure c'e qualcuno che puό chίamarla ίn manίera migliore? τεετετο Non curiamocί del nome. Questo basta. osPITEMa di questa caccίa percussoria quella che avviene dί notte con la luce della fiamma e stata chiamata, credo, proprίo da quelli che la fanno "caccίa alla luce delle torce". τεετετο Certamente. osPITEMa quella effettuata di giorno, dato che ί tridenti sulla sommita hanno degli amί si chίamera "pesca con l'amo". τεετετο [220el Infattί si chiama cosl. 0SPITEMa de1la pesca percussoria, che sί effettua dall'alto in basso, per ίΙ fatto che soprattutto in quel tal senso vengono usati ί tridenti, viene chiamata "pesca con il tridente". τεετετο Alcuni la chiamano propri cosi. 0SPITEThtto il resto e, per cosl dίre, ancora un solo aspetto. ΤΕΕΤΕΤΟ Quale? 0SPITELa pesca invece che viene effettuata con un colpo in senso contrario a quella effettuata con l'amo, e che ποπ coglie nel corpo ί pescί la dove capίta, come con ί tridenti, [221a] ma che colpisce ogni volta la testa e la bocca del pesce accalappiato, dal basso ίπ alto, e Ιο trascina ίπ su con delle bacchette e delle canne, ποπ diremo, Teeteto, che occorre attribuirle un qualche nome? τεετετο Ritengo che quello che poco fa ci eravamo posti innanzi, ora l'abbiamo portato a compimento. 0SPITEOra sulla pesca effettuata con l'amo tu e ίο abbίamo concordato [221b] ποπ soltanto ίΙ nome, ma ne abbiamo colto sufficientemente anche la ragione e il compito ίπ se. Di tutta l'arte in generale per meta una parte era arte di acquistare, e la meta di questa e arte dί impossessarsi, di questa poi meta e arte della caccia, e parte della caccia e dare la caccia a schiatte viventi, e la meta di questa e la caccia delle specie acquatίche, e quella della caccia delle specie acquatiche la parte piu ίπ basso e tutta la pesca: una meta di questa e percussoria, poi meta della percussoria e la pesca ad amo; di questa poi quella che si esegue mediante un colpo tirato dal basso in alto, [221c] dalla stessa azione traendo un nome simile, viene detta pesca a sbalzί, che e poi la pesca alla lenza che ora veniva ricercata. τεετετο Thtto questo e stato assolutamente chiarίto a sufficienza. ΟSΡΠΕ Orsu, dunque, secondo questo esempio, mettiamoci a cercare ora che cosa e ίΙ sofista. τεετετο Proprio cosl.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

ΣΟΦΙΣ1ΉΣ

528

ΞΕΝΟΣ Καί μήν έκείνό γ' ην τό ζήτημα πρώτον, πότερον ίδιώτην ή τινα τέχνην έχοντα θετέον εlναι τόν άσπαλιευτήν. θΕΑΙΤΗΊΌΣ Ναί.

ΞΕΝΟΣ

[221d] Καί

νύν δή τούτον ίδιώτην θήσομεν, ώ Θεαίτητε, ή

παντάπασιν ώς άληθώς σοφιστήν; eεΑΙΤΗΊΌΣ Ούδαμώς ίδιώτην· μανθάνω γάρ δ λέγεις, ώς παντός δεί ..,. , ., _.,

-

τοιουτος ει ναι το γε ονομα τουτο εχων.

ΞΕΝΟΣ Άλλά τινα τέχνην αύτόν ήμίν έχοντα, ώς έοικε, θετέον. eεΑΙΤΙΠΌΣ Τίνα ποτ' ούν δή ταύτην; ΞΕΝΟΣ ~ Αρ' ώ πρός θεών ήγνοήκαμεν τάνδρός τόν άνδρα δντα συγ-

-

γενη;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τίνα τού; ΞΕΝΟΣ Τόν άσπαλιευτήν τού σοφιστού. θΕΑΙΤΗΊΌΣ Πij;

ΞΕΝΟΣ Θηρευτά τινε καταφαίνεσθον άμφω μοι. ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ [221e]Τίνος θήρας ατερος; τόν μέν γάρ έτερον εϊπομεν. ΞΕΝΟΣ Δίχα που νυνδή διείλομεν τήν άγραν πάσαν, νευστικού μέρους, τό δέ πεζού τέμνοντες. θΕΑΙΤΗΤΟΣ Ναί. ΞΕΝΟΣ Καί τό μέν διήλθομεν, δσον περί τά νευστικά τών ένύδρων· τό δέ πεζόν είάσαμεν άσχιστον, είπόντες δτι πολυειδές εϊη. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ [222a] Πάνυ γε. ΞΕΝΟΣ Μέχρι μέν τοίνυν ένταύθα ό σοφιστής καί [ό] άσπαλιευτής iiμα άπό τής κτητικής τέχνης πορεύεσθον. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Έοίκατον γούν. ΞΕΝΟΣ Έκτρέπεσθον δέ γε άπό της ζφοθηρικης, ό μέν έπί θάλατ­ τάν που καί ποταμούς καί λίμνας, τά έν τούτοις ζφα θηρευσό­ μενος.

θΕΑΙΤΗΊΌΣ Τί μήν; ΞΕΝΟΣ Ό δέ γε έπί [τήν] γην καί ποταμούς έτέρους αύ τινας,

πλούτου καί νεότητος οίον λειμώνας άφθόνους, τάν τούτοις θρέμματα χειρωσόμενος.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ

[222b] Πώς λέγεις;

ΞΕΝΟΣ Της πεζής θήρας γίγνεσθον δύο μεγίστω τινέ μέρει. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ποίον έκάτερον; ΞΕΝΟΣ Τό μέν τών ήμέρων, τό δέ τών άγρίων.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Εί τ' έστι τις θήρα τών ήμέρων; ΞΕΝΟΣ Εϊπερ γέ έστιν άνθρωπος ημερον ζφον. θές δέ δπ'Ι] χαίρεις, είτε μηδέν τϊθείς ημερον, είτε άλλο μέν i\j:1ερόν τι, τόν δέ άν­ θρωπον άγριον, είτε ημερον μέν λέγεις αυ τόν άνθρωπον, άν­ θρώπων δέ μηδεμίαν ήγij θήραν· τούτων όπότερ' αν ήγή φίλον είρήσθαί σοι, τούτο ήμίν διόρισον.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ [222c] Άλλ' ήμάς τε ημερον, ώ ξένε, ήγούμαι ζφον, θή­ ραν τε άνθρώπων είναι λέγω. ΞΕΝΟΣ Διττήν τοίνυν καί τήν ήμεροθηρικήν εϊπωμεν.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

529

SOFISTA

οsΡΙΤΕ Ε il primo punto della ricerca era questo: se si dovesse suppoπe che ί\ pescatore fosse uno non tanto pratico ο possedesse ιnvece una qualche arte. ΤΕΕΤΕΤΟ Si. οsΡΠΕ [221d) Ε ora, Teeteto, supporremo che questi, ίl sofista, sia un inesperto ο veramente del tutto addentro nella propήa arte? τεετετο Niente affatto inesperto: comprendo bene quello che dίcί. Chi ha un nome simile ποn deve essere affatto tale. οsΡιτε Dovremmo supporre allora che egli possiede una qualche

arte come pare. τεεΤΕτο Ε quest'arte pοί, qual e? οsΡΙΤΕ Ma, per gli dei, ποπ abbiamo riconosciuto che quest'uomo e stretto congiunto dell'uomo? τεετετο Chi e di quale? οsΡιτε 11pescatore cοπ ί\ sofista. τεΕΤΕΤΟ Ιπ che modo? οsΡιτε Α me sembra che tutti e due siano cacciatori. τεετετο [221e] Di quale caccia \'uπο dei due? Del\'altro iπfatti abbiamo gia detto. οspιτε Poco fa abbiamo diviso tutta la caccia in due parti: quella del genere nuotante e quella del genere che va a piedi. ΤΕΕΤΕΤΟ Si. ΟSΡΙΤΕ Ε Ι'uπο l'abbiamo percorso in dettaglio, per quanto riguarda la specie dei nuotanti; abbiamo lasciato invece indivisa la caccia del genere che va a piedi, diceπdo che e di svariati aspetti. ΤΕΕΤΕΤΟ [222a] Certo. οsΡιτε Fίπο a qui, dunque, il sofίsta e il pescatore νaππο di pari passo, traendo οήgίπe dalla stessa arte che e quella dί acquistare. τεετετο Cosl almeno sembra. οsΡιτε Ma divergoπo nella caccia del\e schiatte viventi, perche Ι'uπο va a caccia nel mare, nei fiumi, nelle paludi, per glι esseή νίνeπtί che si trovano ίπ questi luoghί. τεετετο Ebbeπe? _ οsΡιτε L'altro invece va per la terra, per fiumi diversi, ο per certi luoghi, alla stregua dί prati, ricolmi dι ricchezza e dί gioventu, per catturare le razze che sί trovano ίn questi luoghi. τεετετο [222b) Come dici? οsΡιτε Della caccia per terra esistono due graπdissimi gruppi. τεετετο Ε quali l'uno e l'altro? οsΡιτε L'uπo degli animali domestici, l'altro degli animali selvaggi. ΤΕΕΤΕΤΟ Vί e dunque uπa caccia degli animali domestici? οspιτε Se pure l'uomo e un animale domestico. Mettila come tί pare, sia supponeπdo che ποπ c'e a\cun animale domestico, sia che ce n'e qualcuπ altro s1,ma che non c'e nessuna caccia all'uomo. Quale fra queste ipotesi tu ritieni ti sia gradito enunciare, tracciane pure un profilo per ποί. ΤΕετετο [222c] Ma ίο penso, ospite, che l'uomo e uπ animale domestico, e sosteπgo che esiste la caccia all'uomo. ΟSΡιτε Diciamo pure che e duplice anche Ia caccia ag\i animali domesticί.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

530 θΕΑΙΤΗΤΟΣ Κατά τί λέγοντες;

ΞΕΝΟΣ Τήν μέν λτιστικήν καi. άνδραποδιστικήν καi. τυραννικήν καi. σύμπασαν τήν πολεμικήν, εν πάντα, βίαιον θήραν, όρισάμενοι. θΕΑΙΤΗΊΌΣ Καλώς. ΞΕΝΟΣ Τήν δέ γε δικανικήν καί δημηγορικήν καί προσομιλητικήν,

εν αύ τό σύνολον, πιθανουργικήν τινα μίαν τέχνην ,

[222d] προσ-

ειποντες.

θΕΑΙΤΗΊΌΣ 'Ορθώς.

ΞΕΝΟΣ Τής δή πιθανουργικής διττά λέγωμεν γένη. θΕΑΙΤΗΤΟΣ Ποία; ΞΕΝΟΣ Τό μέν έτερον ίδίι;ι, τό δέ δημοσίι;ι γιγνόμενον.

ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Γίγνεσθον γάp ούν είδος έκάτεpον.

ΞΕΝΟΣ Ούκούν αύ τής ίδιοθηpευτικής τό μέν μισθαpνητικόν έστιν, τό δέ δωpοφορικόν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ού μανθάνω.

ΞΕΝΟΣ Τή τών έpώντων θήpι;ι τόν νούν, ώς έοικας, οϋπω πpοσ,

εσχες.

ΘΕΑ/ΤΗΊΌΣ Τού πέρι; ΞΕΝΟΣ [222e] 'Ότι τοίς θηρευθείσι δώρα προσεπιδιδόασιν. ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ 'Αληθέστατα λέγεις.

ΞΕΝΟΣ Τούτο μέν τοίνυν έpωτικής τέχνης έστω είδος.

ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Πάνυ γε. ΞΕΝΟΣ Τού δέ γε μισθαpνητικού τό μέν πpοσομιλούν διά χάριτος καί παντάπασι δι' ήδονής τό δέλεαρ πεποιημένον καί τόν μισθόν

πραττόμενον τpοφήν έαυτφ μόνον κολακικήν, ώς έγφμαι, πάντες φαίμεν αν ► di molti. τεετετο Come no? ΟSΡΙΤΕ [237e] Ε che e assolutamente necessaήo che chi non dice «un quaιcosa ►►, non dice, come pare, propήo nulla del tutto. τεετετο Ε assolutamente necessario. ΟSΡΙΤΕ Dungue non si deve ammettere neppure questo, cioe che quel tale dιca, ma non dica nulla; e non sι deve stabilire apertamente che non dica nulla colui il quale intraprende a enunciare cίό che non e? τεετετο Ι1 ragionamento recherebbe la fine dell'imbarazzo. οsΡιτε [238a] Non dirlo ancora. Perche, mio caro, ce ne sono ancoΟSΡΙΤΕ Ε conveπai

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

560 ,

,..

.

-

ι

,

ι

,

,

,

,

,,

ι,..

τα γε των αποριων η μεγιστη και πρωτη. περι γαρ αυτην αυτου

,,

,.

,

την αρχην ουσα τυγχανει.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς φ,jς; λi.γε ιcαί μηδέν άποιcνήσι.,ς. ΞΕΝΟΣ Τφ μέν οντι που προσγένοιτ· άν τι τών όντων έτερον. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς γάp οίί;

ΞΕΝΟΣ Μή οντι δέ τι τών όντων άρά ποτε προσγίγνεσθαι φήσομεν δυνατόν είναι; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Και πώς; ΞΕΝΟΣ 'Αριθμόν δή τόν σύμπαντα τών οντων τίθεμεν. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ [238b) Εϊπερ γε ιcαί άλλο τι θετέον ώς ον. • ΞΕΝΟΣ Μή τοίνυν μηδ' έπιχειρώμεν άριθμού μήτε πλήθος μήτε εν πρός τό μή όν προσφέρειν. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ούιcουν άν όpθώς γε, ώς έοιιcεν, έπιχειροίμεν, ως φησι ν ό λόγος. ΞΕΝΟΣ Πώς ούν αν η διά τού στόματος φθέγξαι το άν τις η ιcαί τίj διανοίQ τό παράπαν λάβοι τά μή όντα η τό μή όν χωρίς άριθμού; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Λέγε ΠΪ);

ΞΕΝΟΣ Μή όντα μέν έπειδάν λi.γωμεν, άρα ού πλήθος

[238c) έπι-

χειρούμεν άριθμού προστιθέναι; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τί μήν;

ΞΕΝΟΣ Μή δν δέ, άρα ού τό εν αύ; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Σαφέστατά γε. ΞΕΝΟΣ Καί μήν οϋτε δίκαιόν γε οϋτε όρθόν φαμεν δν έπιχειρείν ' "

,

μη οντι προσαρμοττειν.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Λέγεις άληθέστατα.

ΞΕΝΟΣ Συννοείς ούν ώς οϋτε φθέγξασθαι δυνατόν όρθώς οϋτ' εί­ πείν ούτε διανοηθήναι τό μή όν αύτό καθ' αύτό, άλλ' έστιν άδια­ νόητόν τε ιcαί άρρητον ιcαί άφθεγιcτον ιcαί άλογον; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Παντάπασι μέν ούν.

ΞΕΝΟΣ

[238d) •Αρ' ούν έψευσάμην αρτι λi.γων τήν μεγίστην άπορι­

, αν έρείν

αύτού πέρι, τό δέ έτι μείζω τινά λi.γειν άλλην έχομεν;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τίνα δή;

ΞΕΝΟΣ Ώ θαυμάσιε, ούιc έννοείς αύτοίς τοίς λεχθείσιν δτι ιcαί τόν έλέγχοντα είς άπορίαν ιcαθίστησι τό μή όν οϋτως, ωστε, όπόταν αύτό έπιχειρή τις έλέγχειν, έναντία αύτόν αύτφ περί έιcείνο άναγιcάζεσθαι λi.γειν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς φ,jς; είπέ έτι σαφέστερον. ΞΕΝΟΣ Ούδέν δ~ί τό σαφέστερον έν έμοί σιcοπείν. έγώ μέν γάρ

[238e) ύποθέμενος οϋτε ένός οϋτε τών πολλών τό ,,μή όν , ,, ,_., ",,,, ...δείν

μετεχειν, αρτι τε και νυν ουτως εν αυτο ειρηκα· το μη ον γαρ

φημί. συνίης τοι. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ναί.

ΞΕΝΟΣ Καί μήν αύ ιcαi σμιιcρόν έμπροσθεν άφθεγιcτόν τε αύτό καi άρρητον ιcαi άλογον έφην είναι. συνέπτι; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Συνέπομαι. πώς γάρ οϋ;

ΞΕΝΟΣ Ούκούν τό γε είναι προσάπτειν πειρώμενος έναντία τοίς πρόσθεν έλεγον;

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

[239a]

561

S0FISTA

ra delle difficolta: e questa e grandissima ed e la prima. Ε si trova a essere propήo nello stesso principio della questione. ΤΕΕΤΕΤΟ Come dici? Parla e non tirarti indietro. οsΡΙΤΕ Α cίό che e potrebbe sopraggiungere un'altra cosa di cίό che e? ΤΕετετο Come no? οsΡιτε Ma al non essere potremo mai dire che e possibile che sopraggiunga un qualcosa di ciό che e? ΤΕΕΤΕΤΟ Ε come? οsΡιΤΕ Poniamo il numero, nel suo complesso tra gli esseri. τεετετο (238b] Sl, se si deve poπe qualche altra cosa come essere. οsΡιτε Non mettiamo mano dunque a ήferire al non essere ne la quantita e nemmeno l'unita del numero. τεετετο Ne potremmo porvi mano correttamente, come il ragionamento ci suggerisce. οsΡιτε Ε come potrebbe uno affermare, se non con la bocca, ο abbracciare, soltanto con il pensiero, «i non esseri», ο anche «il non essere», senza ricoπere al numero? ΤΕΕΤΕΤΟ In che senso dici? οsΡΙΤΕ Quando parliamo dei «non esseri» non mettiamo forse mano (238c) ad attribuire loro la pluralita? ΤΕΕτετο Ebbene? οsΡιτε Ε qicendo «non essere» dunque non gli si riporta l'unita? ΤΕΕΤΕΤΟ. Ε molto chiaro. οsΡιτε Eppure noi sosteniamo che non e giusto, ne coπetto tentare di adattare l'essere al non essere. τεετετο Ε verissimo quel che dici. ΟSΡΙΤΕ Ora concordi che non e possibile enunciare coπettamente, ne dire e neppure pensare il non essere in se, ma che e un qualcosa di impensabile, di indicibile, di impronunciabile, dί illogico. τεετετο Sl, nel modo piu assoluto. οsΡιτε (238d) Ma allora ci ingannavamo quando, poco fa, io mi proponevo di dire la piu grande difficolta della questione, ma poi ne abbiamo un'altra ancora piu grande? τεετετο Ε quale? ΟSΡΙΤΕ Come, ο stupendo ragazzo! Non caJ?isci che, in virtu di quel che e stato detto, il non essere fa trovare ιn difficolta anche chi !ο contesta, tanto che chi si mette a contestarlo e poi costretto a dire riguardo a quello delle cose in contraddizione con se stesso? τεετετο Come dici? Parla in modo ancor piu chiaro. ΟSΡΙΤΕ Non occorre cercare in me nessun'altra cosa piu chiara: ponendo (238e] infatti che il non essere ποπ puό aver parte ne dell'unita ne della molteplicita, ho detto poco fa e anche ora che !ο stesso e uno e infatti ίο dico: non essere. Th capisci, certamente. ΤΕΕΤΕΤΟ sι

0SPITEΕ ancora poco fa ho detto che e inespήmibile, indicibile, illogico. Mi segui~ τεετετο Ti seguo: come no? ΟSΡΙΤΕ Ε dunque io tentando di adattargli «quell'essere» non dicevo ί1 contrario (239a) rispetto a prima?

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

562

ΣΟΦΙΣΤΗΣ

θΕΑΙΤΗ1ΌΣ Φαίν,:ι. ΞΕΝΟΣ Τί δέ; τούτο προσάπτων ούχ ώς ένί διελεγόμην; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Ναί. ΞΕΝΟΣ Καί μήν άλογόν γε λέγων ιcαί άρρητον ιcαί άφθεγιcτον ως γε πρός εν τόν λόγον έποιούμην. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς δ' ού; ΞΕΝΟΣ Φαμέν δέ γε δείν, εϊπερ όρθώς τις λέξει, μήτε ώς εν μήτε ώς πολλά διορίζειν αύτό, μηδέ τό παράπαν αύτό ιcαλείν· ένός γάρ είδει ιcαί κατά ταύτην άν τήν πρόσρησιν προσαγορεύοιτο. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Παντάπασί γε. ΞΕΝΟΣ [239b] Τόν μέν τοίνυν έμέ γε τί τις άν λέγοι; ιcαί γάρ πάλαι ιcαί τά νύν ήττημένον αν εύροι περί τόν τού μή όντος έλεγχον.

ώστε έν έμοιγε λέγοντι, ιcαθάπερ εlπον, μή σιcοπώμεν τήν όρθο­ λογίαν περί τό μή όν, άλλ' εlα δή νύν έν σοί σιcεψώμεθα. ΘΕΑΙΤΗ1ΌΣ πώς Φτι~;

ΞΕΝΟΣ Ίθι ήμίν ευ ιcαί γενναίως, ίiτε νέος ών, δτι μάλιστα δύνα­ σαι συντείνας πειράθητι, μήτε ούσίαν μήτε τό εν μήτε πλήθος άριθμού προστιθείς τφ μή όντι, κατά τό όρθόν φθέγξασθαί τι ' περι αυτου.

. -

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ [239c] Πολλή μεντάν με ιcαί άτοπος έχοι προθυμία τής έπιχειρήσεως, εί σέ τοιαύθ' όρών πάσχοντα αύτός έπιχειροίην. ΞΕΝΟΣ Άλλ' εί δοιcεί, σέ μέν ιcαί έμέ χαίρειν έώμεν· έως δ' άν τινι δυναμένφ δράν τούτο έντυγχάνωμεν, μέχρι τούτου λέγωμεν ώς παντός μαλλον πανούργως είς άπορον ό σοφιστής τόπον ιcαταδέ­ δυιcεν.

θΕΑΙΤΗΤΟΣ Καί μάλα δή φαίνεται. ΞΕΝΟΣ Τοιγαpούν εϊ τινα φήσομεν αύτόν έχειν φανταστιιcήν τέ­

χνην,

[239dJ ρqδίως

έιc ταύτης τής χρείας τών λόγων άντιλαμβα­

νόμενος ήμών είς τούναντίον άποστρέψει τούς λόγους, οταν είδωλοποιόν αύτόν ιcαλώμεν, άνερωτών τί ποτε τό παράπαν

είδωλον λέγομεν. σιcοπείν ούν, ώ Θεαίτητε, χρή τί τις τφ νεανίq

.

''

,

.

-

προς το ερωτωμενον αποιcρινει ται.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Δήλον δτι φήσομεν τά τε έν τοίς ϋδασι ιcαί ιcατόπ~οις είδωλα, έτι ιcαί τά γεγραμμένα ιcαί τά τετυπωμένα ιcαί ταλλα δσα που τοιαύτ' έσθ' έτερα. ΞΕΝΟΣ [239e) Φανερός, ώ Θεαί τητε, εί σοφιστήν ούχ έωραιcώς. ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Τι δή; ΞΕΝΟΣ Δόξει σοι μύειν η παντάπασιν ούιc έχειν ομματα. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς; •

ΞΕΝΟΣ Τήν άπόιcρισιν δταν ούτως αύτφ διδφς έάν έν ιcατόπτροις ή πλάσμασι λέγ,:ις τι, ιcαταγελάσεταί σου τών λόγων, δταν ώς βλέ­ ποντι λέγ,:ις αύτφ, προσποιούμενος οϋτε κάτοπτρα [240a] ούτε ύ­ δατα γιγνώσιcειν ούτε τό παράπαν οψιν, τό δ' έιc τών λόγων έρω, , τησει σε μονον.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ποίον;

ΞΕΝΟΣ Τό διά πάντων τούτων α πολλά είπών ήξίωσας ένί προσει-

18. Daννero efficace questa presentazione di filosofo astratto.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

563

SOFISTA ΤΕΕΤΕΤΟ Pare. οsΡιτε Ebbene?

Non parlavo io adattandogli questo come a una

unita? τεετετο Come no? οsΡιτε Diciamo allora

che occorre, se si vuole parlare correttamente, non definirlo ne come uno, ne come molti, ne chiamarlo assolutamente del tutto; infatti secondo questa denominazione • sarebbe chiamato con la forma dell'unita. τεετετο Certamente. οsΡιτε [239b] Ma per quale ragione si dovrebbe continuare a parlare di me? Perche gia da tempo e anche ora si potrebbe scoprire che ίο sono vinto riguardo una confutazione del non essere. Tanto che, non tanto in me che parlo, come ho gia detto, continuiamo a ήcercare la correttezza del discorso sul non essere, ma, orsu, ora questa ricerca continuiamola a fare ίn te. τεετετο Come dici? οsΡιτε Suvvia dunque, in modo giusto e con coraggio, perche tu sei giovane, per quanto tu puoi, concentrandoti, non ponendo ne essenza ne unιta, ne molteplicita di numero al non essere, cerca di enunciare coπettamente qualche concetto su di lui. τεετετο [239c] Sarebbe ben grande e strana la mia ambizione dell'impresa, se, vedendo quel che hai provato tu, ίο stesso ne facessi il tentativo! οspιτε Dunque, se a te piace, lascia pure che ίο e te ci tiήamo da parte: finche non incontriamo qualcuno che sia in grado di fare questo, fino a questo punto diciamo che il sofista, in maniera piu abile di tutti, si e insinuato in un luogo impenetrabile. τεετετο Pare certamente cosi. οspιτε Ora, se andremo dicendo che egli ha l'arte delle apparenze, [239d] facilmente afferrandoci con l'uso di queste parole capovolξζera i ragionamenti in senso contrario, chiedendoci, 9.uando ηοι !ο chiamiamo costruttore d'immagini, cosa mai voglιamo dire con immagini. Occorre dunque considerare cosa si potra ήspondere, ο Teeteto, su una tale domanda a questo insolente. τεετετο Ε chiaro che gli ricorderemo le immagini delle acque, degli specchi e ancora quelle dipinte e quelle foggiate nelle sculture e tutte q1,1antele altre dί tal fatta. οspπε [239e] Ε evidente, Teeteto, che tu non hai ancora visto un sofista. ΤΕΕΤΕΤΟ Ε perche? οspιτε Potrebbe sembrarti che tiene gli occhi chiusi, ο che non ha affatto gli occhi. ΤΕΕΤΕΤΟ Come? οsΡιτε Qualora tu gli dia una risposta cosl, se gli parlerai di qualcosa che si trova negli specchi ο nelle figure plastiche, ήdera dei tuoi discorsi, perche parli a lui come se vedesse, fingendo di non conoscere [240a] ne specchi, ne acque, ne alcuna immagineιs, e ti fara domande soltanto su quello che emerge dai ragionamenti. ΤΕΕΤΕΤΟ Ε cosa? οsΡιτε Quello che attraverso tutte queste cose che tu, pur dicendo

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

ΣΟΦΙΣΤΗΣ

564

πείν όνόματι φθεγξάμενος εϊδωλον έπί πάσιν ώς ενόν. λέγε ούν καί άμύνου μηδέν ύποχωρών τόν άνδρα.

•

eΕΑΙΤΗΊΌΣ Τί δήτα, ώ ξένε, εϊδωλον άν φαίμεν είναι πλήν γε τό πρός τάληθινόν άφωμοιωμένον έτερον τοιοίίτον;

ΞΕΝΟΣ 'Έτεrον δέ λέγεις τοιοίίτον άληθινόν, η έπί τίνι τό τοιοίίτον [240b είπες; ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Ούδαμώς άληθινόν γε, άλλ' έοικός μέν. ΞΕΝΟΣ τ Αρα τό άληθινόν όντως όν λέγων; θΕΑΙΤΗΊΌΣ Οϋτως.

ΞΕΝΟΣ Τί δέ; τό μή άληθινόν άρ' έναντίον άληθοίίς; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Τί μήν;

ΞΕΝΟΣ Ούκ όντως [ούκ] όν άρα λέγεις τό έοικός, εϊπερ αύτό γε μή άληθινόν έρείς. eεΑΙΤΗΊΌΣ Άλλ' έστι γε μήν πως. ΞΕΝΟΣ Οϋκουν άληθώς γε, φ"(Ις.

ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Ού γάρ ούν· πλήν γ' είκών όντως. ΞΕΝΟΣ Ούκ όν άΙ?α [ούκ] όντως έστίν όντως ην λέγομεν είκόνα; eεΑΙΤΗΊΌΣ [240cJ Κινδυνεύει τοιαύτην τινά πεπλέχθαι συμπλοκήν τό μή όν τφ όντι, καί μάλα άτοπον. ΞΕΝΟΣ Πώς γάρ ούκ άτοπον; όρ~ς γοίίν ότι καί νυν διά τής έπαλ­ λάξεως ταύτης ό πολυκέφαλος σοφιστής ήνάγκακεν ημάς τό μή όν ούχ έκόντας όμολογείν είναί πως. • θΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Ορώ καί μάλα. ΞΕΝΟΣ Τί δέ δή; την τέχνην αύτοίί τίνα άφορίσαντες ήμίν αύτοίς συμφωνείν οίοί τε έσόμεθα; θΕΑΙΤΗΊΌΣ Πή καί τό ποίόν τι φοβούμενος οϋτω λέγεις;

ΞΕΝΟΣ (240d} 'Όταν περί τό φάντασμα αύτόν άπαταν φώμεν καί

τήν τεχνην είναί τινα άπατητικήν αύτοίί, τότε πότερον ψευδή δοξάζειν την ψυχήν ημών φήσομεν ύπό της έκείνου τέχνης, η τί

'

. -

ποτ ερουμεν;

eεΑΙΤΗΊΌΣ Τοίίτο· τί γάρ άν άλλο εϊπαιμεν;

ΞΕf-:ΟΣ Ψευδής δ' αύ δόξα έσται τάναντία τοίς ούσι δοξάζουσα, ή πως;

θΕΑΙΤΗΊΌΣ Ούτως· τάναντία. ΞΕΝΟΣ Λέγεις άρα τά μή όντα δοξάζειν την ψευδή δόξαν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Ανάγκη.

ΞΕΝΟΣ

(240e) Πότερον μή είναι τά μή όντα δοξάζουσαν, η πως εί­

ναι τα μηδαμώς όντα;

ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Είνάί πως τά μή όντα δεί γε, εϊπερ ψεύσεταί ποτέ τίς τι καί κατά βραχύ.

ΞΕΝΟΣ Τί δ'; ού καί μηδαμώς είναι τά πάντως όντα δοξάζεται; θΕΑΙΤΗΊΌΣ Ναί. ΞΕΝΟΣ Καί τοίίτο δή ψείίδος; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Καί τοίίτο.

ΞΕΝΟΣ Καί λόγος οίμαι ψευδής οϋτω κατά ταύτά νομισθήσεται 19. In queste ultime battute si puό cogliere, almeno in fonna implicita, gilι nella sofιstic~ un metodo definitorio; e c•~ anche chi aνanza ίl dubbio che possa essere νera la tesi dι chi νede nella sofistica a grandi linee la tematica di Socrate. 20. Nel Teetetol'errore era νisto nello scambio di una idea con un 'altra ο con un sensibile; e anche la appaήvano difficoltlι. Qui l'eπore ~ nel pensiero del non essere.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

565

SOFISTA

numerose, hai ritenuto giusto di chiamarle con un nome solo, pronunciando per tutti il termine immagine come se fosse una unita sola. Parla dunque e difenditi senza tirarti indietro di fronte a quell'uomo. . ΤΕΕΤΕΤΟ Cosa diremo ormai, ο ospite, che sia l'immagine, se non un altro oggetto tale, fatto a somiglianza di quello vero? οsΡΙΤΕ Ma tu con «un altro oggetto tale» νuοι dire quello vero, ο a che cosa rapporti [240b) questo «tale»? ΤΕΕΤΕΤΟ Niente affatto vero, ma almeno somigliante.1 9 οsΡΙΤΕ Ma dicendo vero vuoi dire un essere reale? ΤΕΕΤΕΤΟ Proprio cosi. οsΡΙΤΕ Ebbene? 11non vero non e il contrario del vero? ΤΕΕτετο Ε cosa dunque? οsΡΙΤΕ Dunque tu affermi che il simile e un essere non reale, dal momento che tu Ιο chiami non vero. ΤΕΕΤΕΤΟ Ma egli e tuttavia, in qualche modo. ΟSΡΙΤΕ Non dunque di uno vero, tu dici. ΤΕΕΤΕΤΟ Certamente no, eccetto che e reale come immagine. ΟSΡΙΤΕ Quella dunque che chiamiamo immagine e realmente un non essere che non e? ΤΕΕΤΕΤΟ [240c) 11 non essere dunque ήschia di essersi intrecciato in tale intreccio con l'essere e anche in modo molto strano. OSPITEΕ come potrebbe non essere strano, tu noti dunque che anche ora, con questo incrocio, il sofista, dalle molte teste, ci ha costretto a riconoscere, pur ποπ volendo, che ίΙ ποπ essere in qualche modo e. ΤΕΕΤΕΤΟ Lo vedo anche troppo bene. OSPITEEbbene? Come potremo delimitare ora Ιa sua arte, se saremo in grado di concordare con noi stessi? ΤΕΕΤΕΤΟ Ε perche? Ε di che cosa hai paura a parlare cosi? OSPITE[240d) Quando diciamo che egli trae in inganno ήguardo l'apparenza, e che la sua arte e tutta fatta di inganni, diremo allora che la nostra anima e spinta a opinare il falso a causa della sua arte, ο cos'altro mai diremo? ΤΕΕΤΕΤΟ Questo diremo! Ε che cos'altro potremmo dire? οsΡιτε L'opinione falsa, dunque, sara quella che opina ίΙ contrario rispetto a quello che e, ο cosa e? ΤΕΕΤΕΤΟ Cosi: il contrario di cίό che e! OSPITEDi~i dunque che l'opinione falsa opina ίΙ ποπ essere.20 ΤΕΕΤΕΤΟ Ε necessario. οsΡιτε [240e] Forse opinando che ίΙ ποπ essere «ποπ sia» ο che in qualche modo invece il non essere sia? ΤΕΕΤΕΤΟ Ma occoπe pure che il ποπ essere sia in qualche modo, se qualcuno mai operera ίΙ falso anche per poco. οsΡιτε Ebbene: ποπ potra opinare anche che ciό che in nessun modo e non sia affatto? ΤΕΕΤΕΤΟ sι OSPITEΕ anche ΤΕΕΤΕΤΟ Anche

questo sara falso? questo. OSPITEΕ cosi per gli stessi motivi, a mio parere, [241a) sara consi-

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

566

[241a]τά τε όντα λέγων μή είναι

καi. tά μή όντα είναι.

eΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς γάρ άν άλλως τοιούτος γένοιτο; ΞΕΝΟΣ Σχεδόν ούδαμώς- άλλα ταύτα ό σοφιστής ού φήσει. ή τίς μηχανή συγχωρείν τινα τών εύ φρονούντων, οταν [άφθεγκτα καi.

άρρητα καί αλογα καi. άδιανόητα] προσδιωμολογημένα ~ τά πρό τούτων όμολογηθέντα; μανθάνομεν, ώ θεαίτητε, ii λέγει;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς γάρ ού μανθάνομεν οτι τάναντία φήσει λέ1ειν ήμάς τοίς νυνδή, ψευδή τολμήσαντας είπείν ώς έστιν [24lbJ έν δόξαις τε καί κατά λόγους; τφ γάρ μή όντι τό όν προσάπτειν ή­ μάς πολλάκις άναγκάζεσθαι, διομολογησαμένους νυνδή τούτο είναι πάντων άδυνατώtατον. . ΞΕΝΟΣ 'Ορθώς άπεμνημόνευσας. άλλ' δρα δή [βουλεύεσθαι] τί χρή δράν τού σοφιστού πέρι • τάς γάρ άντιλήψεις καi. άπορίας, έάν αύtόν διερευνώμεν έν ήj τών ψευδουργών καi. γοήτων τέχντι τι­ θέντες, όpQς ώς εύποροι καi. πολλαί. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Καi. μάλα.

ΞΕΝΟΣ Μικρόν μέρος τοίνυν αύτών διεληλύθαμεν, ούσών .,

ι

•

-

'

,

[241c)

ως επος ειπειν απεραντων.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Άδύνατόν γ' άν, ώς έοικεν, εϊη τόν σοφιστήν έλείν, εί

-

.,

,,

ταυtα ουτως εχει.

ΞΕΝΟΣ Τί ούν; οϋτως άποστησόμεθα νύν μαλθακισθέντες; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Ούκουν έγωγέ φημι δείν, εί καi. κατά σμικρόν οίοί τ' έπιλαβέσθαι πτι τάνδρός έσμεν.

,

ΞΕΝΟΣ 'Έξεις ούν συγγνώμην καi. καθάπερ νύν είπες άγαπήσεις έάν πτι καί κατά βραχύ παρασπασώμεθα οϋτως ίσχυρού λόγου; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς γάρ ούχ έξω; ΞΕΝΟΣ [24ld1 Τόδε τοίνυν έτι μάλλον παραιτούμαί σε.

.

θΕΑΙΤΗΤΟΣ Το ποίον;

ΞΕΝΟΣ Μή με οίον πατραλοίαν ύπολάβτις γίγνεσθαί τινα. θΕΑΙΤΗΤΟΣ Τί δή; ΞΕΝΟΣ Τόν τού πατρός Παρμενίδου λόγον άναγκαίον ήμίν άμυνο­

μένοις έσται βασανίζειν, καί βιάζεσθαι τό τε μή όν ώς έσtι κατά τι καi. τό δν αύ πάλιν ώς ούκ εστι πτι. θΕΑΙΤΗΤΟΣ Φαίνεται τό τοιούτον διαμαχετέον έν τοίς λόγοις. ΞΕΝΟΣ Πώς γάρ ού φαίνεται καί τό λεγόμενον δή τούτο τυφλφ; [241e] τούτων γάρ μήτ' έλεγχθέντων μήτε όμολογηθέντων σχολ~ ποτέ τις ·οίός τε εσται περί λόγων ψευδών λέγων η δόξης, είτε είδώλων εϊτε είκόνων ε'ίτε μιμημάτων ε'ίτε φαντασμάτων αύτών, i\ καi. περί τεχνών τών οσαι περί ταύτά είσι, μή καταγέλαστος

είναι τά ► un qualcosa.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

578 ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς δ' οϋ; . ΞΕΝΟΣ Τούτο δέ ού σώμα έμψυχον όμολογούσιν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πάνυ γε. ΞΕΝΟΣ Τιθέντες τι τών δντων ψυχήν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ [247a] Ναί.

ΞΕΝΟΣ Τί δέ; ψυχήν ού τήν μέν δικαίαν, τήν δέ άδικόν φασιν εί­ ναι, καί τήν μέν φρόνιμον, τήν δέ άφρονα; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τί μήν; ΞΕΝΟΣ Άλλ' ού δικαιοσύνης έξει καί παρουσί~ τοιαύτην αύτών έκάστην γίγνεσθαι, καί τών έναντίων τήν έναντίαν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ναί, καί ταύτα σύμφασιν. ΞΕΝΟΣ 'Αλλά μτιν τό γε δυνατόν τφ παραγίγνεσθαι καί άπογίγνε­ σθαι πάντως ειναί τι φήσουσιν.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Φασί μέν ούν. ΞΕΝΟΣ [247b] Ούσης ούν δικαιοσύνης καί φρονήσε~ καί της άλ­ λης άρετης καί τών έναντίων, καί δή καί ψυχής έν 1] ταύτα έγγί­

γνεται, πότερον όρατόν καί άπτόν είναί φασί τι αύτών η πάντα ' ,

αορατα;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Σχεδόν ούδέν τούτων γε όρατόν. ΞΕΝΟΣ Τί δέ τών τοιούτων; μών σώμά τι λέγουσιν ϊσχειν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τούτο ούκέτι κατά ταύτά άποκρίνονται πάν, άλλά τήν μέν ψυχήν αύτήν δοκείν σφίσι σώμά τι κεκτfiσθαι, φρόνησιν δέ

καί τών άλλων έκαστον ών ήρώτηκας, αίσχύνονται

l247c] τό τολ­

μάν η μηδέν τών δντων αύτά όμολογείν η πάντ' ειναι σώματα διισχυρίζεσθαι.

ΞΕΝΟΣ Σαφώς γάρ ήμίν, ώ Θεαίτητε, βελτίους γεγόνασιν άνδρες­ έπεί τούτων ούδ' αν εν έπαισχυνθείεν οϊ γε αύτών σπαρτοί τε καί αύτόχθονες, άλλά διατείνοιντ' άν πάν δ μή δυνατοί ταίς χερσί συμπιέζειν είσίν, ώς άρα τούτο ούδέν τό παράπαν έστίν.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Σχεδόν οία διανοούνται λέγεις. ΞΕΝΟΣ Πάλιν τοίνυν άνερωτώμεν αύτούς- εί γάρ τι καί σμικρόν

[247d]

έθέλουσι τών δντων συγχωρείν άσώματον, έξαρκεί. τό

γάρ έπί τε τούτοις άμα καί έπ' έκείνοις δσα έχει σώμα συμφυές

γεγονός, είς δ βλέποντες άμφότερα είναι λέγουσι, τουτο αύτοίς ρητέον. τάχ' ούν ίσως αν άποροίεν· εί δή τι τοιουτον πεπόνθασι, σκόπει, προτεινομένων ήμών, άp' έθέλοιεν άν δέχεσθαι καί όμολογείν τοιόνδ' είναι τό δν. • ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τό ποίον δή; λέγε, καί τάχα είσόμεθα. ΞΕΝΟΣ Λέγω δή τό καί όποιανούν [τινα] κεκτημένον δύναμιν εϊτ'

είς τό ποιείν [247e] έτερον ότιουν πεφυκός εϊ τ' είς τό παθείν καi σμικρότατον ύπό του φαυλοτάτου, καν εί μόνον είς άπαξ, πάν τουτο δντως είναι· τίθεμαι γάρ δρον [όρίζειν] τά δντα ώς έ­ στιν ούκ άλλο τι πλήν δύναμις.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Άλλ' έπείπερ αύτοί γε ούκ έχουσιν έν τφ παρόντι τού­ του βέλτιον λέγειν, δέχονται τούτο.

26. L'essere dunque qui viene considerato come "potenza" di agire e patire, di influire a essere influenzato.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

579

SOFISTA ΤΕΕΤΕΤΟ

Come ηο? οspιτε Ε concedono che questo e un corpo animato? τεετετο Certamente. οsΡιτε Ponendo l'anima con una delle cose che «sono». ΤΕΕΤΕΤΟ (247a] Si. οspιτε Ε sosterranno poi che un'anima e giusta, un'altra ingiusta, una assennata e un'altra stolta? τεετετο Ε perche no? οsΡΙΤΕ Ma non forse per il possedere e l'avere presente la giustizia ciascuna di esse divιene tale, e, per la presenza delle cose contrarie a quelle, contraria? τεετετο Sl: sosteιτanno anche questo. οspιτε Ma anche cίό che e possιbile sia vicino ο lontano a un qualcosa, diranno che anche questo e un qualcosa che «e»? τεετετο Sl, !ο diranno. οspιτε (247b] Essendovi dunque giustizia, ponderatezza, e ogni altra vιrtu e ί loro contrari, ed essendovi l'anima nella quale tutto questo avviene, diranno che qualcosa di esse si puό vedere e toccare, ο che tutto e invisibile? τεετετο Forse diranno che nulla di tutto questo puό vedersi. οsΡιτε Ε cosa diranno di tali cose? Forse che hanno un corpo? τεετετο Α questo ίη generale non daranno piu risposta secondo gli stessi crιteri, ma sosterranno che sembra loro che J'anima abbia un corpo; quanto all'assennatezza e a ciascuna delle altre qualita delle quali hai chiesto, si vergognerebbero (247c] di osare tanto, ο a riconoscere che queste cose non appartengono affatto a quelte reali ο a sostenere con forza che siano tutti corpi. οspιτε Ε chiaro per noi dunque, Teeteto, che sono divenuti uomini piu trattabili, perche di nessuna di queste cose si vergognerebbero quanti di essi sono come seminati per teιτa e selvaggi, anzi si sforzerebbero ίη modo per provare che tutto quello che non sono capaci di stringere con le loro mani, assolutamente non «e». τεετετο Th dici, su per giu, quello che pensano, οsΡιτε Interroghiamoli dunque di nuovo: se vorranno (247d] ammettere che anche una modestissima quantita di esserι e priva di corpo, puό bastare. Quello infatti che per natura e congenito a essi e a quelli che hanno un corpo verso cui guardando affermano che «sono ►► gli uni e gli altri, e quello che occorre dire loro. Ε forse potrebbero trovarsi presto in difficolta. Ε se provano un qualcosa di questo, impegnamoci ηοί, guarda, se vogliono accettare e riconoscere che tale (((: ►► 1'essere. τεετετο Quale? Di' pure e !ο sapremo subito. οsΡιτε Ιο affeπno dunque che qualunque cosa possiede in se una forza sia per potere influire (247e] su un'altra cosa, quale che sia per natura, ο anche da essere influenzata, sia pure un minimo, da un fattore di nessun conto, anche se soltanto per una volta tutto questo (► rea!mente. Intendo cosl delimitare il concetto di essere, dicendo che esso null'altro e se non potenza.26 τεετετο Ma siccome essi non hanno, almeno al presente, nulla di meglio da dire, accetteranno questo.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

580

ΣΟΦΙΣΤΗΣ

ΞΕΝΟΣ Καλώς ϊσ~ γάρ αν είς ϋστερον ήμίν τε καί τούτοις έτερον αν φανείη. [248aj πρός μέν ούν τούτους τοϋτο ήμίν ένταϋθα με­ νέτω συνομολογηθέν. θΕΑΙΤΗΊΌΣ Μένει. ΞΕΝΟΣ Πρός δή τούς έτέρους ίωμεν, τούς τών είδών φίλους σiι δ' ήμίν καί τά παρά τούτων άφερμήνευε. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ταϋτ' έσται.

ΞΕΝΟΣ Γένεσιν, τήν δέ ούσίαν χωρίς που διελόμενοι λέγετε; η •

γαρ;

θΕΑΙΤΗΊΌΣ Ναί. ΞΕΝΟΣ Καί σώματι μέν ήμάς γενέσει δι' αίσθήσεως κοινωνείν, διά

λογισμοϋ δέ ψυχή πρός τήν όντως ούσίαν, fιν άεi. κατά ταύτά ώσαύτως έχειν φατέ, γένεσιν δέ άλλοτε άλλως. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ [248b] Φαμέν γάρ ούν. ΞΕΝΟΣ Τό δέ δή κοινωνείν, ώ πάντων άριστοι, τί τοϋθ' ύμάς έπ' άμφοίν λέγειν φώμεν; άρ' ού τό νυνδή παρ· ήμών ρηθέν; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Τό ποίον; ΞΕΝΟΣ Πάθημα iΊ ποίημα έκ δυνάμεώς nνος άπό τών πρός άλληλα συνιόντων γιγνόμενον. τάχ' ούν, ώ Θεαίτητε, αύτών τήν πρός ταϋτα άπόκρισιν σύ μέν ού κατακούεις, έγώ δέ ίσως διά συνή­ θειαν.

ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Τί ν' ούν δή λέγουσι λόγον; ΞΕΝΟΣ [248c] Ού συγχωροϋσιν ήμίν τό νυνδή ρηθέν πρός τούς γη-

-

.

,

,

.γενεις ουσιας περι. θΕΑΙΤΗΊΌΣ Τό ποίον; ΞΕΝΟΣ Ίκανόν έθεμεν δρον που τών όντων, δταν τφ παρτι ή τοϋ πά­

σχειν fι δράν καίπρός τό σμικρότατον δύναμις; ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Ναί, ΞΕΝΟΣ Πρός δή ταϋτα τόδε λέγουσιν, δτι γενέσει μέν μέτεσn τοϋ πάσχειν καί ποιείν δυνάμεως, πρός δέ ούσίαν τούτων ούδετέρου τήν δύναμιν άρμόττειν φασίν. ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Ούκοϋν λέγουσί τι;

ΞΕΝΟΣ Πρός ο γε λεκτέον ήμίν δn δεόμεθα παρ' αύτών [248d] ετι πυθέσθαι σαφέστερον εί προσομολογοϋσι τήν μέν ψυχήν γιγνώ­ σκειν, τήν δ' ούσίαν γιγνώσκεσθαι. ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Φασί μήν τοϋτό γε. ΞΕΝΟΣ Τί δέ; τό γιγνώσκειν iΊ τό γιγνώσκεσθαί φατε ποίημα fι πάθος fι άμφότερον; fι τό μέν πάθημα, τό δέ θάτερον; fι παντάπα­ σι ν ούδέτερον οϋδετέρου τούτων μεταλαμβάνειν; ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Δήλον ώς ούδέτερον ούδετέρου· τάναντία γάρ αν τοίς έμπροσθεν λέγοιεν. ΞΕΝΟΣ Μανθάνω· τόδε γε, ώς τό γιγνώσκειν εϊπερ έσται ποιείν τι, [248e] τό γιγνωσκόμενον άναγκαίον αύ συμβαίνει πάσχειν. τήν

ούσίαν δή κατά τόν λόγον τοϋτον γιγνωσκομένην ύπό τής γνώ-

rι.

Dopo la dislinzione fra essenza e divenire, il divenire viene visto ancbe come oggetιo di sensazione (allrove di opinione).

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

581

SOFISTA

οsΡΠΈ

Bene. Forse in se~uito tra noi e loro potrebbe apparire opportuna un'altra cosa. L248a] Α questo punto perό, nei loro riguardi, per noi questo rimanga fermo come concordato. ΤΕΕΤΕΤΟ Rimane. οsΡΠΈ Ora volgiamoci agli altή, quelli che sono accetti per le loro idee: e tu, a noi, fa' pure da interprete per conto loro. ΤΕΕΤΕΤΟ Sara fatto.

οsΡιτε

Voi concepite il divenire e separatamente l'essenza? Ο no?

tenete distinta

ΤΕΕΤΕΤΟ sι

οsΡιτε Ε

dite che noi con il corpo, mediante la sensazione, partecipiamo al divenire e con il ragionamento, tramite l'anima, alla reale essenza, che anche νοί concordate si trova sempre nella stessa condizione immutabilmente, mentre il divenire si fa di volta in volta diverso?27 ΤΕΕΤΕΤΟ [248b] Νοί affermiamo questo. . οsΡιτε Ma questa partecipazione, ο uomini migliori fra tutti, dobbiamo arguire che νοί l'ιntendete in un senso e in un altro? Non forse in guello da νοί enunciato or ora? ΤΕΕΤΕΤΟ Quale? οsΡΙΤΕ Un patire ο un agire che deriva da una potenza che sorge da elementi che insieme concoπono fra dί loro. Forse tu, Teeteto, non riesci bene ad afferrare la loro risposta a questo; ίο si per l'abitudine che ho. τεετετο Ε quale ragionamento adducono? οsΡιτε [248cl Non concordano con noi su quello che si e detto circa ί nati dalla terra intorno all'essenza. τεεΤΕτο Ε cosa e stato detto? οspιτε Νοί ponemmo come precisa delimitazione degli esseri quando in uno di essi sia presente la forza ο di subire ο di agire, anche per un minimo obiettivo. ΤΕΕΤΕΤΟ Si. οsΡιτε Oltre a cίό dicono che al divenire prende parte la potenza di subire e di agire, mentre per quel che riguarda l'essenza affermano che la potenza di nessuna di queste due cose νί ha parte. τεετετο Ε dicono dunque un qualcosa? οsΡιΤΕ Riguardo a questo noi dobbiamo dire che abbiamo bisogno [248d] di sapere ancora piu chiaramente da loro se ammettono che l'anima conosce, mentre l'essenza e conosciuta. ΤΕΕτετο Questo almeno !ο dicono. οspιτε Ebbene? Dite dunque che ί1 conoscere e l'essere conosciuti e azione ο passione, oppure l'una e l'altra cosa? Oppure l'uno e passione e l'altro azione? Oppure ne l'uno ne l'altro dei due hanno ptιrte di queste cose? τεετετο Ε chiaro che ne l'uno ne l'altro hanno parte di azione e passione. Sostenendo il contrario infatti contraddirebbero le affermazioni di pήma. οsΡιτε Lo comprendo: ma questo almeno ammetteranno, [248e] che se il conoscere risultera un fare qualcosa, ne segue di necessita che ί1 conosciuto !ο subisca. L'essenza poi, conosciuta se-

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

582 σεως, καθ' δσον γιγνώσκεται, κατά τοσούτον κινείσθαι διά τό πάσχειν, δ δή φαμεν ούκ άν γενέσθαι περί τό ήρεμούν. eεΑιτΗτοΣ Όρθως.

ΞΕΝΟΣ Τί δέ πρός Διός; ώς άληθως κίνησιν καί ζωήν καί ψυχήν καί φρόνησιν ή pQδίως πεισθησόμεθα τφ παντελως δντι μή παρ­ είναι, [249a] μηδέ ζην αύτό μηδέ φρονείν, άλλά σεμνόν καi αγι-

.,

ι

•

,

'

•

'9'

ον, νουν ουκ εχον, ακινητον εστος ει ναι;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Δεινόν μενταν, ώ ξένε, λόγον συγχωροίμεν. ΞΕΝΟΣ 'Αλλά νούν μέν εχειν, ζωήν δέ μή φωμεν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Καi πως; ΞΕΝΟΣ 'Αλλά ταύτα μέν άμφότερα ένόντ' αύτφ λέγομεν, ού μήν έν ψυχfι γε φήσομεν αύτό εχειν αύτά; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Καi τίν' άν ετερον εχοι τρόπον; ΞΕΝΟΣ 'Αλλά δήτα νούν μέν καί ζωήν καi ψυχήν ? τεετετο Ma questo e impossibile.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

596 ΞΕΝΟΣ 'Αδύνατον άρα ταύτόν καί τό ον έν είναι. ΘΕΑΙΤΗ1ΌΣ Σχεδόν. ΞΕΝΟΣ Τέταρτον δή πρός το'iς τρισίν εϊδεσιν τό ταύτόν τιθώμεν;

θΕΑΙΤΗΤΟΣ Πάνυ μέν ούν. ΞΕΝΟΣ Τί δέ; τό θάτερον άρα ήμ'iν λεκτέον πέμπτον; ή τούτο καί τό ον ώς δύ' άττα όνόματα έφ' ένί γένει διανοε'iσθαι δε'i; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Τάι' αν. · ΞΕΝΟΣ Άλλ' οιμαί σε συγχωρε'iν τών οντων τά μέν αύτά καθ' αύτά, τά δέ πρός άλλα άεί λέγεσθαι. eεΑtΤΗΊΌΣ Τί δ' ού;

ΞΕΝΟΣ

[255d! Τό δέ γ' ετερον άεί πρός ετερον· η γάρ;

θΕΑΙΤΗΤΟΣ Ούτως. ΞΕΝΟΣ Ούκ αν, εί γε τό ον καί τό θάτερον μή πάμπολυ διεφερέτην· άλλ' είπερ θάτερον άμφο'iν μετε'iχε το'iν είδο'iν ωσπερ τό ον, ην αν ποτέ τι καί τών έτέρων ετερον ού πρός ετερον· νύν δέ άτε­

χνώς ήμ'iν δτιπερ άν ετερον .. ,..

.

-

1), συμβέβηκεν

έξ άνάγκης έτέρου

\

τουτο οπερ εστιν ει ναι.

eεΑιτΗrοΣ Λέγεις καθάπερ εχει. ΞΕΝΟΣ Πέμπτον δή τήν θατέρου φύσιν λεκτέον έν το'iς εϊδεσιν

ούσαν,

[255e] έν

οίς προαιρούμεθα.

θΕΑΙΤΗlΌΣ Ναί.

ΞΕΝΟΣ Καί διά πάντων γε αύτήν αύτών φήσομεν είναι διεληλυ­ θυ'iαν· έν εκαστον γάρ ετερον είναι τών άλλων ού διά τήν αύτού φύσιν, άλλά διά τό μετέχειν της ίδέας της θατέρου.

ΘΕΑΙΤΗ1ΌΣ Κομιδfι μέν ούν. ΞΕΝΟΣ Ώδε δή λέγωμεν έπί τών πέντε καθ' έν άναλαμβάνοντες. θΕΑΙΤΗlΌΣ Πώς; ΞΕΝΟΣ Πρώτον μέν κίνησιν, ώς εστι παντάπασιν ετερον στάσεως. ή πώς λέγομεν; θΕΑΙΤΗlΌΣ Οϋτως. ΞΕΝΟΣ Ού στάσις άρ' έστίν. ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Ούδαμώς.

ΞΕΝΟΣ

[256a) Έστι

δέ γε διά τό μετέχειν τού όντος.

θΕΑΙΤΗlΌΣ 'Έστιν.

ΞΕΝΟΣ Αύθις δή πάλιν ή ΙCίνησις ετερον ταύτοiί έστιν. ΘΕΑΙΤΗ1ΌΣ Σχεδόν. ΞΕΝΟΣ Ού ταύτόν άρα έστίν.

θΕΑΙΤΗlΌΣ Ού γάρ ούν.

ΞΕΝ?Σ Άλλά μήv αϋτη γ' ην ταύτόν διά τό μετέχειν αύ πάντ' αύ­ του.

ΘΕΑΙΤΗΊΌΣ Καί μάλα.

ΞΕΝΟΣ Τήν κίνησιν δή ταύτόν τ' είναι καί μή ταύτόν όμολογητέον καί ού δυσχεραντέον. ού γάρ οταν εϊπωμεν αύτήν ταύτόν καί μή ταύτόν, όμοίως είρήκαμεν, άλλ' όπόταν μέν ταύτόν, [256b] διά την μέθεξιν ταύτοiί πρός έαυτήν οϋτω λέγομεν, οταν δέ μή ταύ-

38. Qυί si tocca la questione deU"essere assoluto e relatiνo e cία

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

σa

identilfi e diνersitiι.

597

SOFISTA

οsΡιτε

Ebbene e impossibile che l'identico e l'essere siano una cosa sola. τεετετο Un presso a poco. οsΡΙΤΕ Poniamo dunque l'«identico» come quarto aspetto oltre gli altή tre? ΤΕΕΤΕΤΟ Ma certo. οsΡιτε Ebbene? 11«diverso ►► Ιο dobbiamo chiamare come quinto? Ο si deve invece pensare questo e l'essere come due nomi soltanto per un genere solo? ΤΕΕΤΕΤΟ Forse. ΟSΡΙΤΕ Ma, a mio parere, sarai d'accordo che fra gli esseή, alcuni sono essi stessi in se altri invece si ήchiamano ad altri.38 τεετετο Perche no? ΟSΡΠΕ [2~5d]Ma ί1 diverso e sempre in relazione al diverso. Ο no? ΤΕΕΤΕΤΟ Ε cosl. οsΡιτε Questo non potrebbe darsi se l'essere e il diverso non fossero differenti del tutto. Ma se il diverso avesse parte dei due aspetti, come l'essere, potrebbe essere talvolta che uno fra i diversi fosse diverso non ήspetto a un diverso. Ora ci risulta che cio che e diverso, non puo essere assolutamente altro da quello che e, se non rispetto a un altro diverso. τεετετο Tu dici come sta il problema. οsΡιτε Bisogna dire dunque che la natura del diverso e giusta fra quegli aspetti [255e]nei quali abbiamo operato Ιa scelta. ΤΕΕΤΕΤΟ sι ΟSΡΙΤΕ Ε noi

diremo che essa e passata attraverso tutti quanti gli aspetti: ciascuno infatti e diverso dagli altή non per la sua natura ma per ~vere parte dell'idea del diverso. τεετετο Ε esattamente cosi. ΟSΡΙΤΕ Riprendiamo allora cos}i cinque aspetti, uno per volta. ΤΕΕΤΕΤΟ Come? οsΡιτε In primo luogo il moto che e del tutto diverso dalla stasi. Ο come dobbiamo dire? ΤΕΕΤΕΤΟ Cosl. οsΡιτε Dunque non e la stasi. . τεετετο Νο, assolutamente. ΟSΡΙΤΕ [25~a]«Ε►►, dunque, per essere a parte dell'essere? ΤΕΕΤΕΤΟ «Ε►►•

ΟSΡΙΤΕ Ma a sua volta ί1 moto e diverso dall'identico? τεετετο Certo. οsΡΙΤΕ Non e dunque l'identico. ΤΕΕΤΕΤΟ Infatti non )ο e. ΟSΡΙΤΕ Eppure esso sembrava anche l'identico per

il fatto che

tutto partecipava dell'identico. τεετετο S1,certo. οspιτε Dunque bisogna ammettere che il moto e l'identico e il non identico, e non c'e da prendersela. Quando infatti chiamiamo ί1 modo identico e non ιdentico, non Ιο intendiamo in eguale maniera, ma quando Ιο chiamiamo identico, Ιο chiamiamo cos} [256b] per la partecipazione di esso identico ήspetto al moto, e

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

598

ΣΟΦΙΣΤΗΣ

τόν, διά την κοινωνίαν αu θατέρου, δι' ην άποχωριζομένη ταύ­

τού γέγονεν ούκ έκείνο άλλ' ετερον, ωστε όρθώς αu λέγεται πά­ λιν ού ταύτόν.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πάνυ μέν

ouv.

ΞΕΝΟΣ Ούκούν καν εί πι:ι μετελάμβανεν αύτή κίνησις στάσεως, ούδέν άν άτοπον ην στάσιμον αύτην προσαγορεύειν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Όρθότατά γε, εϊπερ τών γενών συγχωρησόμεθα τά μέν άλλήλοις έθέλειν μείγνυσθαι, τά δέ μή. ΞΕΝΟΣ [256c) Καί μήν έπί γε την τούτου πρότερον άπόδειξιν ή τών νύν άφικόμεθα, έλέγχοντες ώς έστι κατά φύσιν ταύτι;ι. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς γάρ οϋ; ΞΕΝΟΣ Λέγωμεν δή πάλιν· ή κίνησίς έστιν έτερον τού έτέρου, καθάπερ ταύτού τε ην άλλο καί τής στάσεως; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ά ναγκαίον.

ΞΕΝΟΣ Ούχ ετερον άρ' έστί πι:ι καί ετερον κατά τόν νυνδή λόγον. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Αληθή.

ΞΕΝΟΣ Τί ouv δή τό μετά τούτο; άρ' αu τών μέν τριών ετερον αύτήν φήσομεν είναι, τού δέ τετάρτου μή φώμεν, [256d) όμολογήσαντες αύτά είναι πέντε, περί ών καί έν οίς προυθέμεθα σκοπείν; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Καί πώς; άδύνατον γάρ συγχωρείν έλάττω τόν άριθμόν τού νυνδή φανέντος.

ΞΕΝΟΣ Άδεώς άρα την κίνησιν ετερον είναι τού όντος διαμαχόμε­ νοι λέγωμεν;

θΕΑΙΤΗΤΟΣ Άδεέστατα μέν

ouv.

ΞΕΝΟΣ Ούκούν δή σαφώς ή κίνησις όντως ούκ όν έστι καί όν, έπεί-

- ,,

,

περ του οντος μετεχει;

θΕΑΙΤΗΤΟΣ Σαφέστατά γε.

ΞΕΝΟΣ "Εστιν άρα έξ άνάγκης τό μή όν έπί τε κινήσεωli είναι καί κατά πάντα τά γένη· κατά πάντα γάρ ή θατέρου φί>σις [256e) ετε­ ρον άπεργαζομένη τού όντος εκαστον ούκ όν ποιεί, καί σί>μπαν­ τα δή ταύτά ούτως , κατά ... ., ,. , ούκ όντα ,., όρθώς έρούμεν, καί πάλιν, ότι μετεχει του οντος, ει ναι τε και οντα.

θΕΑΙΤΗΤΟΣ Κινδυνεί>ει. ΞΕΝΟΣ Περί εκαστον άρα τών είδών πολύ μέν έστι τό όν, άπειρον δέ πλήθει τό μή όν. θΕΑΙΤΗΤΟΣ Έοικεν.

ΞΕΝΟΣ ,

[257a) Ούκούν

καί τό όν αύτό τών άλλων έτερον είναι λεκ-

τεον.

θΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Ανάγκη.

ΞΕΝΟΣ Καί τό όν άρ' ήμίν, όσαπέρ έστι τά άλλα, κατά τοσαύτα ούκ έστιν· έκείνα γάρ ούκ όν εν μέν αύτό έστιν, άπέραντα δέ τόν άριθμόν τάλλα ούκ έστιν αu. θΕΑΙΤΗΤΟΣ Σχεδόν ούτως. ΞΕΝΟΣ Ούκούν δή καί ταύτα ού δυσχεραντέον, έπείπερ έχει κοι­ νωνίαν άλλήλοις ή τών γενών φύσις. εί δέ τις ταύτα μή συγχω-

39, Dell'essere dunque qui νiene

νίsιa

la molteplicita, del ποπ essere

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

l'infinitiι.

599

S0FISTA

quando invece lo chiamiamo. non identico avvien~ per,_la su!i comunanza al diverso, mediante la ~uale, separandosι dall ιdentι­ co, e divenuto non piiι quello, ma dιverso, tanto che si dice bene di nuovo ora, quando si dice che non e identico. ΤΕΕΤΕΤΟ Esattamente. 0SPITEOra, se anche !ο stesso moto in qualche modo avesse parte della stasi, non sarebbe affatto strano denominarlo «statico». τεετετο Sarebbe correttissimo invece, se ammetteremo che dei generi alcuni tendono a mescolarsi, altή no. οsΡιΤΕ [256c) Ma a questa dimostrazione noi eravamo giunti pή­ ma rispetto alle presenti deduzioni, essendoci convinti che queste cose avvengono cosl secondo natura. ΤΕΕΤΕΤΟ Come πο? oSPITEDiciamo dunque di nuovo: il moto dunque e diverso dal diverso,~ome altro era anche ήspetto all'identico e alla stasi? τεετετο Ε necessario. οsΡιτε In certo modo dunque non e diverso ma anche diverso, secondo_il ragionamento attuale. ΤΕΕΤΕΤΟ Ε vero. οsΡιτε Cosa viene dunque dopo questo? Diremo dunque che il moto e diverso dagli altri tre, mentre non !ο diciamo per il quarto, [256d) pur avendo ammesso che sono cinque i generi intorno ai quali e nei quali avevamo deciso di fare la ncerca? τεετετο Ε come? Ε impossibile accettare un numero minore rispetto a quello che si evidenziava poco fa. 0SPITESenza remore dunque diremo e sosterremo con forza che il moto e diverso dall'essere? τεετετο Senza remora alcuna, assolutamente. 0SPITEΕ dunque inoppugnabilmente il moto e realmente ποπ essere e essere, poiche ha parte anche dell'essere? ΤΕΕΤΕΤΟ Nel modo piiι evidente. 0SPITEEsiste dunque di necessita l'essere del non essere ήspetto al moto ma anche per tutti i geneή. Infatti per tutti la natura del diverso [256e] rendendo ciascuno differente dall'essere !ο fa ποπ essere, e cosl per tutte queste cose insieme diremo coπettamente che non sono, e d! πuονο, poiche hanno parte dell'essere, che sono e sono «essen». τεετετο Ε probabile che sia cosl. 0SPITERiguardo ciascuno dei suoi aspetti dunque l'essere e molteplice, e il ποπ essere, per la sua quantita, e senza fine.39 ΤΕΕΤΕΤΟ Pare. osPITE [257a) Si deve dire dunque che l'essere di per se stesso e differente dagli altή generi. τεετετο Ε necessario. 0SPITEPer ποί, dunque, per quante volte gli «altri» sono, altrettante l' ((essere» non e.Gli altή infatti non sono questo che e uno, ma senza termine ήspetto al numero, non sono, a loro volta, l'essere. τεετετο Su per giiι e cosi. 0SPITEOra anche a questo proposito non c'e da prendersela, dato che la natura dei generi ammette la comunanza degli uni con gli

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

600

ΣΟΦΙΣΤΗΣ

ρεϊ, πείσας ήμών τούς έμπροσθεν λόγους οϋτω πειθέτω τά μετά

-

ταυτα.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Δικαιότατα εϊρηκας. ΞΕΝΟΣ (257b1 ·Ίδωμεν δή καί τόδε. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Το ποϊον;

ΞΕΝΟΣ Όπόταν τό μή δν λέγωμεν, ώς έοικεν, ούκ έναντίον τι λέ­ γομεν τού όντος άλλ' ετερον μόνον. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς;

ΞΕΝΟΣ Οίον δταν εϊπωμέν τιμή μέγα, τότε μαλλόν τί σοι φαινόμε­ θα τό σμικρόν η τό ϊσον δηλούν τφ ρήματι; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Καί πώς; ΞΕΝΟΣ Ούκ άρ', έναντίον δταν άπόφασις λέγηται σημαίνειν, συγ­

χωρησόμεθα, τοσούτον δέ μόνον, δτι τών άλλων τί μηνύει

(257cJ

τό μή καί τό οϋ προτιθέμενα τών έπιόντων όνομάτων, μαλλον δε

τών πραγμάτων περί iiττ" άν κέηται τά έπιφθεγγόμενα ϋστερον της άποφάσεως όνόματα.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Παντάπασι μέν ούν. ΞΕΝΟΣ Τόδε δέ διανοηθώμεν, εί καί σοί συνδοκεϊ. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τό ποϊον; ΞΕΝΟΣ Ή θατέρου μοι φύσις φαίνεται κατακεκερματίσθαι καθά-

.

,

περ επιστημη.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πώς; ΞΕΝΟΣ Μία μέν έστί που καί έκείνη, τό δ' έπί τφ γιγνόμενον μέ­

ρος αύτiiiϊ εκαστον άφορισθέν έπωνυμίαν ϊσχει τινά έαυτής ίδί­ αν· [257dj διό πολλαί τέχναι τ' είσί λεγόμεναι καi έπιστημαι. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πάνυ μέν ούν. ΞΕΝΟΣ Ούκούν καί τά της θατέρου φύσεως μόρια μιας οϋσης ταύτόν πέπονθε τούτο. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τάχ' άν· άλλ' δπΙJ δή λέγωμεν; ΞΕΝΟΣ Έστι τφ καλφ τι θατέρου μόριον άντιτιθέμενον; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Έστιν.

ΞΕΝΟΣ Τούτ" ούν άνώνυμον έρούμεν η τιν· έχον έπωνυμίαν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Έχον· δ γάρ μή καλόν έκάστοτε φθεγγόμεθα, τούτο ούκ άλλου τινός ετερόν έστιν ή της τού καλού φύσεως. ΞΕΝΟΣ "Ιθι νυν τόδε μοι λέγε.

θΕΑΙΤΗΤΟΣ [257e) Τό ποϊον; ΞΕΝΟΣ • Αλλο τι τών δντων τινός ένός γένους άφορισθέν καί πρός τι τών όντων αύ πάλιν άντιτεθέν οϋτω συμβέβηκεν είναι τό μή καλόν; • θΕΑΙΤΗΤΟΣ Οϋτως.

ΞΕΝΟΣ 'Όντος δή πρός δν άντίθεσις, ώς έοικ', είναί τις συμβαίνει τό μή καλόν. θΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Ορθότατα.

ΞΕΝΟΣ Τί ούν; κατά τούτον τόν λόγον άρα μαλλον μέν τό καλόν ήμϊν έστι τών όντων, ηττον δέ τό μή καλόν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ούδέν.

40. La relatiνita del diνerso ~ concepita come diνisione del diνerso (atomisticamente).

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

601

SOFJSTA

altri. Se uno non ammette queste considerazioni, convinto dei ragionamenti dί prima, si convinca ora dί quelli che ne seguono. ΤΕΕΤΕΤΟ Dici il giusto. οsΡΙΤΕ [257b] Vediamo ora questo problema. ΤΕΕΤΕΤΟ Quale? οSΡΙΤΕ Quando parliamo del non essere, come pare, noi ηοη diciamo qualcosa di contrario, ma soltanto dί diverso dall'essere. ΤΕΕΤΕΤΟ Come? οsΡΙΤΕ Quando, ad esempio, parliamo di una cosa ηοη grande, tί sembra forse che con ta!e frase ηοί vogliamo significare ίΙ piccolo e ηοη l'eguale? ΤΕΕΤΕΤΟ Come? osPJTEMa ηοη saremo d'accordo quando «negazione» venga fatta significare per «contrarieta», bensi acconsentiremo soltanto a che ίl «ne» e ίΙ «ηο» [257c) significhino un qualcosa d'altro dai nomi che vengono dopo le parole l?oste prima delle negazioni, ο piuttosto da quegli og~etti presso ι qualι sono posti ί nomi pronunciati_dopo la negazιone. ΤΕΕΤΕΤΟ Ε esattamente cosl. οsΡΙΤΕ Ε ora pensiamo anche a questo, se anche tu sei d'accordo. ΤΕΕΤΕΤΟ Α cosa? osPJTE La natura del diverso a me pare smisurata ίη tante parti allo stesso modo che la scienza. ΤΕΕΤΕΤΟ Ε come? ΟSΡΙΤΕ Ιη certo modo e una anche guella; ma ciascuna parte, separandosi da essa con il congiungersι a un qualcosa, assume un 9.roprio nome particolare. [257dj Ed e per questo che e possιbile parlare di molte arti e di molte scienze. ΤΕΕΤΕΤΟ Certamente. ΟSΡΙΤΕ Dunque anche le parti della natura del diverso, pur essendo essa solo una, possono subire Ιο stesso processo di dιvisione. ΤΕΕΤΕΤΟ Ρuό darsi. Ma ίη che modo dobbiamo dire? οsΡιΤΕ Vi e una parte del diverso che si oppone al bello? ΤΕΕΤΕΤΟ Si, c'e. οsΡιΤΕ Diremo che questa e anonima, oppure possiede un nome? ΤΕΕΤΕΤΟ Lo possiede. Quello che ηοί sempre proclamiamo «non bello», per questo ηοη e diverso rispetto a nessun'altra cosa se non alla natura del bello.40 ΟSΡΙΤΕ Orsi:ι, ora dimmi questo. ΤΕΕΤΕΤΟ [257e) Ε cosa? ΟSΡΙΤΕ Un altro degli esseri, separato da un particolare unico genere, e che poi a sua volta e in antitesi a un altro essere, ηοη avviene cosi che questo sia ίΙ non bello? . ΤΕΕΤΕΤΟ Cosi. OSPITEAvviene dunque che l'opposizione di un essere contro un altro sia il ηοη bello. ' ΤΕΕΤΕΤΟ Ε giustissimo. ΟSΡΙΤΕ Ε dunque? Secondo questo ragionamento dunque il bello avra parte maggiore dell'essere, minore ίΙ non bello? ΤΕΕΤΕΤΟ Per nulla.

www.scribd.com/Filosofia_in_Ita3

602 ΞΕΝΟΣ ,

ΣΟΦΙΣΤΗΣ

[258a) 'Ομοίως

άρα τό μή μέγα καi τό μέγα αύτό είναι λεκ-

τεον;

θΕΑΙΤΗΤΟΣ 'Ομοίως.

ΞΕΝΟΣ Ούκούν καi τό μή δίκαιον τφ δικαίφ κατά ταύτά θετέον πρός τό μηδέν τι μάλλον είναι θάτερον θατέρου; θΕΑΙΤΗΤΟΣ Τί μήν;

ΞΕΝΟΣ Καi τάλλα δή ταύττι λέξομεν, έπείπερ ή θατέρου φύσις έ­ φάνη των όντων ούσα, έκείνης δέ ούσης άνάγκη δή καi τά μόρια αύτής μηδενός ηττον όντα τιθέναι.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πως γάρ ού; ΞΕΝΟΣ Ούκούν, ώς έοικεν, ή τής θατέρου μορίου φύσεως [258b) καi της τού όντος πρός άλληλα άντικειμένων άντίθεσις ούδέν

ηττον, εί θέμις είπείν, αύτού τού όντος ούσία έστίν, ούκ έναντί­ ον έκείνφ σημαίνουσα άλλά τοσούτον μόνον, ετερον έκείνου.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Σαφέστατά γε.

ΞΕΝΟΣ Τί ν' ούν αύτήν προσείπωμεν;

.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Δήλον δτι τό μή όν, δ διά τόν σοφιστήν έζητούμεν, αύτό

-

εστι τουτο.

ΞΕΝΟΣ Πότερον ούν, ωσπερ είπες, έστιν ούδενός τών άλλων ούσί­ ας έλλειπόμενον, καi δεί θαρρούντα ήδη λέγειν δτι τό μ~ δν βε­ βαίως έστi τήν αύτού φύσιν έχον, ωσπερ τό μέγα [258cJ ην μέγα καi τό καλόν ην καλόν καi τό μή μέγα ,μή μέγα> καi τό μή κα­

λόν ,μή καλόν>, οϋτω δέ καi τό μή δν κατά ταύτόν ην τε καi έστι μή όν, ένάριθμον τών πολλών όντων είδος εν; ή τινα έτι πρός αύ­ τό, ώ Θεαί τητε, άπιστίαν έχομεν; ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Ούδεμίαν.

ΞΕΝΟΣ Οίσθ' ούν δτι Παρμενίδ~;ι μακροτέρως της άπορρήσεως ήπι, στηκαμεν;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Τί δή; ΞΕΝΟΣ Πλείον η 'κείνος άπείπε σκοπείν, ήμείς είς τό πρόσθεν έτι ζητήσαντες άπεδείξαμεν αύτφ. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ Πως;

ΞΕΝΟΣ [258d) "Οτι ό μέν πού φησιν