فتاویِٰ رضویہ / Fatawa-e-Razvia (Fatava Razawiyya) [16] 2745172042

Citation preview

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪Contents‬‬ ‫پیشلفظ ‪4 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫سولھویںجلد ‪5 ....................................... ................................ ................................‬‬ ‫رموز ‪7 .............. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫اامجیل رہفسق ‪8 ................ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ّ‬ ‫فہرستمضامینمفصل ‪01......................... ................................ ................................‬‬ ‫فہرستضننیمسائل ‪58....................... ................................ ................................‬‬ ‫کتابالشرکۃ ‪91.......................................... ................................ ................................‬‬ ‫(ااکحم رشتک اک ایبن) ‪91........................................ ................................ ................................‬‬ ‫کتابالوقف ‪004 .......................................... ................................ ................................‬‬ ‫(ا ِ‬ ‫اکحم ؿفق اک ایبن) ‪004 ....................................... ................................ ................................‬‬ ‫رسالہ ‪076 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ّ‬ ‫جوالالعلولتب ّینالخلوۻ‪۶۸۸‬ھ ‪076 ....................... ................................ ................................‬‬ ‫(ہلئسم خلـ یک ؿاضحق ےک ےئل ُللندی یک رگدش) ‪076 ............... ................................ ................................‬‬ ‫مصارفوقف ‪616 ...................................... ................................ ................................‬‬ ‫(ؿفق ےک اصمرف اک ایبن) ‪616 ............................. ................................ ................................‬‬ ‫بابالنسجد ‪656 ...................................... ................................ ................................‬‬ ‫(ااکحم دجسم اک ایبن) ‪656 .................................... ................................ ................................‬‬ ‫رسالہ ‪666 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫التحریرالجیدفیحقالنسجد‬

‫ۺ‪۶۸۶‬ھ‬

‫‪666 ................ ................................ ................................‬‬

‫(دجسم ےک قح ںیم دمعہ رحتری) ‪666 ............................... ................................ ................................‬‬ ‫رسالہ ‪666 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ابانۃعـــــــہالنتواریفیمصالحۃعبدالباری‪۶۸۸۶‬ھ (دبعاابلری یک اصمتحل ںیم یپھچ وہیئ(رخایب)اکااہظر) ‪666 ..................‬‬ ‫اوقافکےاجارہکابیان ‪661 ......................... ................................ ................................‬‬ ‫‪Page 1 of 633‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪Page 2 of 633‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫و‬ ‫عمۿ خرجیۿؿۿرتہمجۿرعَیبۿابعراف‬

‫ااممۿادمحۿراضۿمرولییۿدقشۿرسہ‬ ‫راضۿافؿلدنشی‬ ‫اجہعمۿاظنہیمۿروضہی‬

‫ادنرؿنۿولاہریۿدرؿارہۿالوہرۿ ربمنۿ۽‬ ‫لااتسکنۿ(‪۹۵۵۵‬ۺ)‬

‫‪Page 1 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ن(ادحلمك)‬ ‫الد ْی ِ ْ‬ ‫یاْ ُّی َق ِِّ ْْ ُہ ِ ْ‬ ‫لل ِب ٖہْ َخ ْ رْ‬ ‫َم ْنْ ُّی ِر ِدْا ُْ‬ ‫ْف ْْ ّ ِ‬ ‫ض ِو َّی ِۃْ‬ ‫ْالر ْ ْ‬ ‫ا َ ْلْ َع َط َ‬ ‫ایاْال َّن َب ِو ّیَۃْ ِفْا ْلْ َق َتاوی ِّ‬ ‫و‬ ‫عمۿ خرجی ؿۿرتہمجۿرعیبۿابعراف‬

‫دلجۿشامرۿدمہۿ(ۻ‪)۶‬‬ ‫اقیقحتفۿلادرہۿرپۿلمتشمۿوچدوہںیۿدصیۿاکۿمیظعۿااشلن‬ ‫یہقفۿانساولکیئڈیپلا‬ ‫ااممۿادمحۿراضۿمرولییۿدقشۿرسہۿازعلمر‬ ‫‪۷‬ۼ‪۶۷‬ھ_________‪۶۸۹۵‬ھ‬ ‫ۻۺ۽‪۶‬ء_________‪۷۶‬۾‪۶‬ء‬ ‫راضۿافؿلدنشی‪،‬اجہعمۿاظنہیمۿروضہی‬ ‫ادنرؿنۿولاہریۿدرؿارہ‪،‬الوہر؀ ۽ لااتسکن(‪۹۵۵۵‬ۺ)‬ ‫وفنۿ‪۸۶۹ :‬ۼۺۻۼ‬

‫‪Page 2 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لامۿاتکف____________________اتفؿیۿروضہیۿدلجۿشامرۿدمہ‬ ‫فینصت___________________خیشۿاالشالمۿااممۿادمحۿراضۿاقدریۿمرولییۿرحمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلع‬ ‫ۻ‪۶‬‬

‫رتہمجۿرعیبۿابعراف___________ احظفۿدبعۿااتسلرۿدیعسی‪،‬لامطۿامیلعتفۿاجہعمۿاظنہیمۿروضہی‪،‬الوہر‬ ‫شیپۿظفل___________________احظفۿدبعۿااتسلرۿدیعسی‪،‬لامطۿامیلعتفۿاجہعمۿاظنہیمۿروضہی‪،‬الوہر‬ ‫رتبیتِ رہفسق_______________ احظفۿدبعۿااتسلرۿدیعسی‪،‬لامطۿامیلعتفۿاجہعمۿاظنہیمۿروضہی‪،‬الوہر‬ ‫و‬ ‫خرجیۿؿۿحیحصت________________ وماللاۿلدریۿادمحۿدیعسی‪،‬وماللاۿدمحمۿارکمۿاهللۿمك‬ ‫لاامتہمۿؿۿرسرپیتس_____________ وماللاۿیتفمۿدمحمۿدبعۿاویقلمۿہزارؿی لامظۿاٰیلعۿمیظنتۿادملارشۿاتّنسلہ‪،‬لااتسکن‬ ‫اتکمك____________________ۿدمحمۿرشفیۿلگ‪،‬کرلالۿکالن(وگرجاوناال)‬ ‫گنٹسیپ___________________وماللاۿدمحمۿ اشنۿلا شۿروصریۿ ملعۿہبعٔۿافریسۿاجہعمۿاظنہیمۿالوہر‬ ‫احفصف____________________‪۸۷‬ۻ‬ ‫اشامقۿ___________________ امجدیۿاالؿیٰلۿ‪۶۹۷۵‬ھ‪/‬ربمتسۿ۾۾۾‪۶‬ء‬ ‫عبطم______________________‬ ‫لارش______________________ۿراضۿافؿلدنشیۿاجہعمۿاظنہیمۿروضہی‪،‬ادنرؿنۿولاہریۿدرؿارہ‪،‬الوہر‬ ‫تمیق_____________________‬

‫ےنلمۿےکۿےتپ‬ ‫*ۿہبتکمۿاقدرہی‪،‬اجہعمۿاظنہیمۿروضہی‪،‬ادنرؿنۿولاہریۿدرؿارہ‪،‬الوہرۿ‬ ‫* ہبتکمۿمیظنتۿادملارش‪،‬اجہعمۿاظنہیمۿروضہی‪،‬ادنرؿنۿولاہریۿدرؿارہ‪،‬الوہر‬ ‫*ۿہبتکمۿایضہیئ‪،‬وبہزۿلارار‪،‬راؿڈنپلی‬ ‫*ۿایضءۿارقلآنۿزنشیکیلبپ‪،‬جنگۿشخبۿرؿد‪،‬الوہر ْ‬

‫‪Page 3 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫حمنْالرحیم ْ‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬

‫پیشلفظ‬

‫لمسل‬ ‫ٰی‬ ‫می‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫ؽ‬ ‫ٰ‬ ‫ہ‬ ‫ل‬ ‫الحمدْلل! اكل خظزف ۿاامم ۿا ن ۿوم نا ۿااشلہ ۿادمح ۿراضاخن افلض ۿ رولیی ۿر مۃ ۿاﷲ ہیلع ۿےک ۿزخانئ ۿہیملع ۿاؿر ۿداخ ر ۿ نہ ۿوکۿ‬ ‫خدلدۿادنارۿںیمۿدہعۿاحرضۿےکۿاقتوضنۿےکۿنیعۿاطمقبۿرظنمۿاعمۿرپۿالےنۿےکےئلۿداراولعلمۿاجہعمۿاظنہیمۿروضہیۿالوہرۿںیمۿراضۿ‬ ‫افؿلدنشی ۿےک ۿلام ۿےس ۿوج ۿادارہ ۿامہ ۿامرچ ۿ۽۽۾‪۶‬ء ۿںیم ۿاقمئ ۿوہا ۿاھت ۿؿہ ۿااہتنیئ ۿاکایمیب ۿاؿر ۿمرط ۿراتفری ۿےس ۿوجمرہ ۿوصنمہب ۿےک ۿاراقتیئۿ‬ ‫رمالحۿوکۿےطۿرکےتۿوہےئۿاےنپۿدہفۿیکۿرطفۿمرھۿراہ ےہ‪،‬افۿلكۿہیۿادارہۿااممۿادمحۿراضۿیکۿدعتمدۿاصتفینۿشاظئۿرکاکچۿےہۿ‬

‫العطایاْالنبویۃْفْالقتاویْالرضویہ ْالمعروف ْ‬ ‫بہْفتاویْرضویہ"یکۿرتہمجۿؿ‬ ‫رگم ۿاشۿادار ۿاکۿمیظعۿرتنیۿاکرلاہم"‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫و‬ ‫خرجی ۿےک ۿشاھت ۿدمعہ ۿؿوخوصبرف ۿادنار ۿںیم ۿاشامق ۿےہ۔اتفؿٰی ۿذموکرہ ۿیک ۿاشامق ۿاک ۿ ٓا اغر ۿةعشن ۿامظعمل ۿ‪۶۹۶۵‬ھ‪/‬امرچ ۿ‪۵‬۾۾‪۶‬ءۿ‬ ‫ںیمۿوہاۿاھتۿاؿرۿہلضفبۿاعتیٰلۿلجۿدجمہۿؿنعنامكۿروسہلۿارکلمیۿرقتمناۿونۿشالۿےکۿرصتخمۿرعہصۿںیمۿہیۿوسوھلںیۿدلجۿ ٓا ےکپۿاہوھتنۿںیمۿ‬

‫ْالزکوة‪،‬کتابْالصوم‪،‬کتابْالحج‪،‬کتابْالنکاح‪،‬کتابْالطالقْ‬ ‫ےہ‪،‬اشۿےسۿلبق کتابْالطہارة‪،‬کتابْالصلٰوة‪،‬کتابْالجنائز‪،‬کتاب ٰ‬

‫س‬ ‫کتاب ْاالیمان‪،‬کتاب ْالحدودوالتعزیر اؿر ۿکتاب ْالسی رپ ۿلمتشم ۿدنپرہ ۿدلجںی ۿشاظئ ۿوہیکچ ۿںیہ ۿنج ۿیک ۿ لیصف ۿ نین‪،‬‬ ‫ومشمالف‪،‬ومجمیعۿاحفصفۿاؿرۿانۿںیمۿشالمۿرشالئۿیکۿدعتادۿےکۿاابتعرۿےسۿحصقۿدلیۿےہ‪:‬‬

‫‪Page 4 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫دلج‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫ونعان‬

‫دعتادِۿ‬

‫فۿ‬ ‫وجالا ِ‬ ‫اسنلہ‬

‫رشالئ‬

‫س‬ ‫نی ِنۿاشامق‬

‫احفصف‬

‫‪۶‬‬

‫کتابْالطہارة ْ‬

‫‪۷۷‬‬

‫‪۶۶‬‬

‫ةعشنۿامظعملۿ‪۶۹۶۵‬ھۿ______امرچۿ‪۵‬۾۾‪۶‬ء‬

‫۽‪۸‬۽‬

‫‪۷‬‬

‫کتابْالطہارة ْ‬

‫‪۸۸‬‬

‫ۼ‬

‫‪۸‬‬

‫کتابْالطہارة ْ‬

‫۾ۺ‬

‫ۻ‬

‫رعیبۿااثلینۿ‪___________۶۹۶۷‬ونربمۿ‪۶‬۾۾‪۶‬ء‬ ‫ةعشنۿامظعملۿ‪_________۶۹۶۷‬فرؿریۿ‪۷‬۾۾‪۶‬‬

‫‪۶۵‬ۼ‬ ‫ۻۺۼ‬

‫‪۹‬‬

‫کتابْالطہارة ْ‬

‫‪۶۸۷‬‬

‫ۺ‬

‫رحقۿارملحقۿ‪________ ۶۹۶۸‬ونجریۿ‪۸‬۾۾‪۶‬‬

‫‪۵‬ۻۼ‬

‫ۺ‬

‫لوة ْ‬ ‫کتاب ّ‬ ‫ْالص ٰ‬

‫‪۶۹۵‬‬

‫ۻ‬

‫رعیبۿاالؿّلۿ‪___________۶۹۶۹‬ربمتسۿ‪۸‬۾۾‪۶‬‬

‫‪۷‬۾ۻ‬

‫ۼۺ‪۹‬‬

‫‪۹‬‬

‫رعیبۿاالؿّلۿۺ‪___________۶۹۶‬اتسگ‪۹‬۾۾‪۶‬‬

‫ۻ‪۸‬ۼ‬

‫۾ۻ‪۷‬‬

‫ۼ‬

‫ۼ‪۸۸‬‬

‫ۻ‬

‫رحقۿارملحقۿۺ‪_________۶۹۶‬دربمس‪۹‬۾۾‪۶‬‬ ‫رحممۿارحلامۻ‪ُ ___________۶۹۶‬حـنۺ۾۾‪۶‬‬

‫‪۷۵‬ۼ‬ ‫‪۹‬ۻۻ‬

‫‪۸‬ۼ‪۷‬‬

‫‪۶۸‬‬

‫ددعقیہۻ‪______________۶۹۶‬ارپلیۻ۾۾‪۶‬‬

‫ۻ‪۹‬۾‬

‫ۻ‪۸۶‬‬

‫ۻ‪۶‬‬

‫رعیبۿاالؿّلۼ‪___________۶۹۶‬اتسگۻ۾۾‪۶‬‬

‫‪۸۷‬۽‬

‫۾ۺ‪۹‬‬

‫ۻ‬

‫رحممۿارحلام۽‪___________۶۹۶‬یئمۼ۾۾‪۶‬‬

‫ۻ‪۸‬ۼ‬

‫۽‪۸۷‬‬

‫‪۸‬‬

‫رحقۿارملحق۽‪_________۶۹۶‬ونربمۼ۾۾‪۶‬‬

‫۽۽ۻ‬

‫‪۸‬۾‪۷‬‬

‫‪۷‬‬

‫۾‪۸۸‬‬

‫ۼ‬

‫ددعقیہۿ۽‪_____________۶۹۶‬امرچۿ۽۾۾‪۶‬‬ ‫امجدیۿاالرخیۿ ٰ۾‪_________۶۹۶‬ربمتسۿ۽۾۾‪۶‬‬

‫۽۽ۻ‬ ‫‪۶۷‬ۼ‬

‫‪۶‬۽‬

‫ۺ‪۶‬‬

‫رحممۿارحلام‪__________۶۹۷۵‬ۿارپلی ۾۾۾‪۶‬‬

‫‪۹۹‬ۼ‬

‫ۻ‬ ‫ۼ‬ ‫۽‬ ‫۾‬ ‫‪۶۵‬‬ ‫‪۶۶‬‬ ‫‪۶۷‬‬ ‫‪۶۸‬‬

‫لوة ْ‬ ‫کتاب ّ‬ ‫ْالص ٰ‬ ‫لوة ْ‬ ‫کتاب ّ‬ ‫ْالص ٰ‬ ‫لوة ْ‬ ‫کتاب ّ‬ ‫ْالص ٰ‬

‫کتابْالجنائز ْ‬ ‫ْزکوة‪،‬صوم‪،‬حج ْ‬ ‫کتاب ٰ‬ ‫کتابْالنکاح ْ‬

‫کتابْنکاح‪،‬طالق ْ‬ ‫کتابْطالق‪،‬اامین اؿرۿدحؿدۿؿۿزعتری‬

‫‪۶۹‬‬

‫کتابْالسی(ا)‬

‫ۺ‪۶‬‬

‫کتابْالسی(ب)‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫سولھویںجلد‬ ‫ہیۿدلجۿاتفؿٰیۿروضہیۿدقمیۿدلجۿمششۿوبطمہعۿینسۿداراالشامق ۿابمروپکر ۿامظعۿڈگھۿاھبرف ۿےکۿہحفص‪ ۸۷۵‬ۿےسۿ ٓا رخۿلكۿ‪۹۸۷‬‬ ‫وساولنۿےکوجالافۿرپۿلمتشمۿےہ‪،‬ےئنۿشالمۿرکدہۿرشالئ ۿےکۿكالؿہۿاشۿدلجۿیکۿرعیبۿؿافریسۿابعرافۿاکرتہمجۿرا مۿارحلؿفۿےنۿ‬ ‫ایکۿےہ۔اشۿےسۿلبقۿایگروہںی‪،‬لاروہںیۿریتوہںیۿدلجۿیھبۿرا مۿےکۿرتہمجۿےکۿشاھتۿشاظئۿوہیکچۿںیہ۔شیپۿرظنۿدلجۿاینبدیۿوطرۿ‬ ‫رپۿکتابْالشرکۃ اؿرۿکتابْالوقف ےکۿابمحقۿہلیلجۿرپۿلمتشمۿےہۿلامہۿدعتمدۿاوبافۿفؽہنہۿؿکالہیمۿؿہریہۿےکۿسملئۿممناۿرریۿثحبۿ‬ ‫ٓا ےئۿںیہۿسملئۿؿرشالئۿیکۿلصفمۿرہفسقۿےکۿكالؿہۿسملئۿممینہۿیکۿاگلۿرہفسقۿیھبۿاقرنیئۿرکامۿیکۿوہسلكۿےکےئلۿایترۿرک‬ ‫دی یئگۿےہۿااہتنیئۿؿعیقۿاؿرۿرگادقنر‬

‫‪Page 5 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اقیقحتفۿؿدتػیؼافۿرپۿلمتشمۿدنمرہجۿدلیۿنیتۿرشالئۿیھبۿاشۿدلجۿیکۿرتنیۿںیہ‪:‬‬ ‫ّ ْ‬ ‫(‪ )۶‬جوال‬ ‫ْالعلولتبیْالللو(ۻ‪۶۸۸‬ھ)‬ ‫خلـۿیکۿرعتفیۿاؿرۿاشۿےکۿرشیعۿمکحۿاکۿایبن‬

‫(‪ )۷‬التحریرْالجیدْفْحقْالمسجد(ۺ‪۶۸۶‬ھ)‬ ‫اایشءۿدجسمۿوکۿفرؿحقۿرکےنۿاؿراںیھنۿاےنپۿرصتفۿںیمۿالےنۿاکۿمکحۿ‬ ‫(‪ )۸‬ابانۃْالمتواریْفْمصالحۃْعبدالباری (‪۶۸۸۶‬ھ)‬ ‫دجسمۿاکوپنر ۿےکۿقلعتمۿالكۿاہنمك ۿرضؿریۿوتفٰیۿاؿر ۿوماللا ۿدبعاابلریۿفریگن ۿیلحمۿےکۿاشۿدجسمۿےکۿلار ۿںیم ۿےلصیفۿاکۿرد ۿغیلب۔‬ ‫رشالئ ۿذموکرہۿںیمۿےس ۿاؿل ۿاذلرکرۿشاہل ۿوت ۿےلہپۿےس ۿیہ ۿاتفؿٰی ۿروضہیۿدقمی ۿدلج ۿمشش ۿکتابْالوقف ںیمۿوموجدۿاھت ۿہکبج ۿلایقۿ‬ ‫دؿوننۿرشاےلۿاشۿےسۿلبقۿاتفؿٰیۿروضہیۿںیمۿشالمۿہنۿےھتۿوموضفۿیکۿانمشیقۿےسۿانۿوکۿدلجۿذہاۿںیمۿشالمۿرکےنۿاکۿہلصیفۿ‬ ‫ایکۿایگۿےہۿزینۿرشاہلۿالتحریرْالجید ےکۿدعبۿہلئسم ۺ‪،۶۸‬ۻ‪،۶۸‬ۼ‪،۶۸‬۽‪۶۸‬ۿاتفؿٰیۿافرہقیۿےسۿاموخدۿںیہ‪،‬لادرےہۿہکۿدنپروھںیۿ‬

‫دلجۿںیم ۿکتابْالسی لمکمۿوہیکچ ۿےہۿاشۿےکۿدعبۿاتفؿٰیۿروضہی ۿدقمی ۿدلجۿمششۿںیم ۿکتابْالمقِود یھت ۿسجۿوکۿکتابْ‬

‫الطالق ےک شاھتۿكلسنم ۿرکےکۿریتوھںیۿدلج(خدلد)ںیمۿشالمۿایکۿاجاکچ ۿےہۿاذہا ۿشیپۿرظنۿدلج(شامردمہ)اک ۿآ اغر ۿکتابْ‬ ‫الشرکۃ ےسۿوہراہۿےہ۔‬

‫امجدیۿاالؿیلۿ‪۶۹۷۵‬ھ‬

‫احظفۿدمحمۿدبعااتسلرۿدیعسی‬

‫ربمتس۾۾۾‪۶‬ء‬

‫لامظۿامیلعتفۿاجہعمۿاظنہیمۿروضہیۿالوہر‬

‫‪Page 6 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رموز‬ ‫ققحم‪ :‬كلّاہمۿامکلۿادلنیۿانبۿامہمۿاصحقۿ حتۿایدقریۿ‬ ‫لم‬ ‫صی‬ ‫ل‬ ‫كلّاہمۿدمحمۿامرامیہۿنبۿدمحمۿا حلییۿاصحقۿكینۃۿا ملیۿ‬ ‫چ‪:‬‬ ‫ل‬ ‫كلّاہمۿدمحمۿانیمۿانبۿاعدبنیۿااشلیمۿاصحقۿردا مخنارۿ‬ ‫ش‪:‬‬ ‫كلّاہمۿدیسۿادمحۿالؿخؾاؿیۿاصحقۿاحسنۃۿادلرااتخملرۿؿاحہیشۿرمایقۿالفالچ‬ ‫ع‪:‬‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫ادلر‪ :‬ادلرااتخملر‪،‬كالہمۿدمحمۿكالءۿادلنیۿا صکفیۿ‬ ‫ادلرر‪ :‬ادلررۿرشچۿارغلر‪،‬ملّارسخۿؿكلّاہمۿدمحمۿنبۿفراومر‬ ‫وی‬ ‫ارحبلارلاقئ‪،‬كلّاہمۿرنیۿادلنیۿانبۿ خ مۿ‬ ‫رحب‪:‬‬ ‫دنہہی‪ :‬اتفؿٰیۿاعریگملی‪،‬امجمقۿاملعےئۿاانحف‬ ‫رہن‪:‬‬ ‫ حت‪:‬‬ ‫كینہ‪:‬‬ ‫ہیلح‪:‬‬

‫ارہنلۿاافلقئ‪،‬رساچۿادلنیۿرمعۿنبۿمیمت‬ ‫ حتۿایدقری‪،‬كلّاہمۿامکلۿادلنیۿانبۿامہمۿ‬ ‫لمصی‬ ‫ل‬ ‫لی‬ ‫مل‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫ّ‬ ‫كینۃۿا ی‪،‬كلاہمۿدمحمۿا رامیہۿنبۿدمحمۿا ی‬ ‫لم‬ ‫خلنۃۿا حل ّی‪،‬انبۿاریمۿااحلچ‬

‫‪Page 7 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اامجیلۿرہفسق‬ ‫شیپۿظفل____________________________________________‪۸‬‬ ‫رہفسقۿاضمنیمۿلصفم__________________________________۾‬ ‫رہفسقۿسملئۿممینہ___________________________________ۼۺ‬ ‫کتابْالشرکۃ______________________________________۾۽‬ ‫کتابْالوقف_______________________________________‪۶۶۸‬‬

‫مصارفْوقف______________________________________ۺ‪۷۵‬‬

‫بابْالمسجدْ______________________________________ۺۺ‪۷‬‬

‫رہفسقۿرشالئ‬ ‫ّ ْ‬ ‫‪o‬جوال‬ ‫ْالعلولتبیْالللو_______________________________ۺۼ‪۶‬‬

‫‪ْ o‬التحریرْالجیدْفْحقْالمسجد__________________________‪۶‬ۻ‪۷‬‬ ‫‪o‬ابانۃْالمتواریْفْمصالحۃْعبدالباری_____________________ۺۻ‪۸‬‬

‫‪Page 8 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫َ َ ْ ٰ‬ ‫یتعالی‬ ‫ار‬ ‫حندب ِ‬ ‫اَل َْح ْم ُدْ ْلِل ُْم َت َو ّ ِح ٖدْ ْ‬

‫ِب َج َاللِ ِہْال ُْم َتق َِّر ٖدْ ْ‬ ‫َل ْ‬ ‫َو َصلٰو ُتہْ َد ْو رْماْع ٰ ْ‬

‫امْ ُم َح َّم ٖدْ ْ‬ ‫ی ْْاال َ َن ِ‬ ‫َخ ْ ِ‬ ‫رضحفۿراضمرولیی‬ ‫اشۿخدا ۿاتکیۿیکۿدمحۿؿانث‬ ‫وجۿاےنپۿخاللۿںیمۿاتکیۿؿاگیہنۿےہ‬ ‫امتمۿولخمطۿںیمۿسقۿےسۿاٰیلعۿانسانۿدمحمۿ(یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿ)‬ ‫رپۿخداۿیکۿرحمقۿہشیمہۿشیمہۿلارلۿوہیتۿرےہ!‬

‫‪Page 9 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ّ‬ ‫فہرستمضامینمفصل‬ ‫کتابْالشرکۃ‬

‫ْ‬

‫نج ۿولوگن ۿاک ۿامل ۿاش ۿرطچ ۿلم ۿایگ ۿہک ۿزیمت ۿلکشم ۿےہ اؿر ۿھچکۿ‬ ‫ولگ ۿدعم ۿامینار ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿاانپ ۿ ہص ۿ ےنی ۿےس ۿاراکر ۿرکںی ۿوت ۿہیقبۿ‬

‫۾۽‬

‫رعفۿػاہزۿرپۿلمعۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۾‬

‫رعفۿامظعۿداللئۿرشہیعۿےسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۾‬

‫رشاکءۿاانپۿ ہصۿےلۿرکۿہیقبۿریقفؿنۿوکد ۿدںی۔‬ ‫املۿرشتکۿےسۿقلعتمۿالكۿوسال۔‬

‫رتشمك ۿداکن ۿیک ۿ ٓا دمین ۿںیم ۿرشاکء ۿوخصہ ۿسمؿی ۿرشلك ۿوہنۿ‬

‫۾۽‬

‫وجۿرعفۿںیمۿرعمؿفۿوہۿؿہۿرشمؿعۿرشیعۿیکۿرطچۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۾‬

‫۾۽‬

‫رلد ۿےنۿرمعؿ ۿوکۿھچکۿرؿہیپۿدلا ۿاؿر ۿاہکۿہکۿاشۿوکۿرخچ ۿرک‪،‬لا ۿاینپۿ‬ ‫اححقۿںیمۿااھٹ‪،‬لاۿاہجدۿرک‪،‬وتۿغر ۿغرارۿدلااج۔اگی۔ۿ‬ ‫وعۿرفۿےنۿوشۿہزۿوکۿدلاہکۿڑپکاۿانبۿرکۿنہپ‪،‬وتۿہبہۿغرارۿدلاۿاجۿےئۿاگ۔ۿ‬

‫‪۷‬۾‬

‫ےگ۔ۿ‬ ‫رتشمہک ۿكلم ۿںیم ۿےس ۿالك ۿرشلك ۿدؿرس ۿرشلك ۿیک ۿااجرفۿ‬ ‫ےسۿھچکۿر مۿےلۿایگۿوتۿارگۿھچکۿلایقۿؿاسپۿوہۿاۿوتۿدؿوننۿرشاکءۿوخصہۿ‬

‫‪۵‬۾‬

‫‪۷‬۾‬

‫سمؿیۿامكلۿوہےگن۔ۿ‬ ‫غرۿ ‪،‬ہبہۿاؿرۿاۿلاۿحقۿاکۿفرط۔ۿ‬

‫‪۵‬۾‬

‫میی‬ ‫الاحقۿدعبۿومفۿ ۿلا لۿوہاجیتۿےہ۔ۿ‬

‫ػاملعبل ۿوک ۿڑکللان ۿؿہریہ ۿدںی ۿہک ۿاینپ ۿاتکوبن ۿںیم ۿرصفۿ‬ ‫ےئجیک‪،‬ہبہۿغرارۿلاےئۿاگ۔ۿ‬

‫‪۷‬۾‬

‫‪۵‬۾‬

‫سجۿاعرلۃۿوکۿہالكۿرکےکۿاافتنفۿاحلصۿایک‪،‬غر ۿغرارۿدلاۿاجےئۿ‬

‫‪۷‬۾‬

‫رتشمكۿاملۿںیمۿہزۿفرقیۿےکےئلۿوجۿابمچ ۿرکدلا ۿایگۿاشۿاکۿلاؿانۿ‬

‫‪۶‬۾‬

‫اگ۔ۿ‬ ‫دماررعفۿرپۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬۾‬

‫ںیہن۔ۿ‬ ‫سج ۿاعمملہ ۿںیم ۿغر ۿرعمؿف ۿوہغر ۿغرار ۿدلا ۿاجےئ ۿاؿر ۿسجۿ‬ ‫ںیمۿہبہۿؿہۿہبہۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 10 of 631‬‬

‫‪۸‬۾‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫وج ۿدنچ ۿاھبیئ ۿاجکی ۿرےتہ ۿنیہ ۿان ۿںیم ۿرعفا ۿہز ۿالك ۿوک ۿاےنپ ۿاصمرفۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۸‬۾‬

‫نیمیۿیلعۿلعفۿالغیزۿںیمۿمسقۿملعۿرپۿاھکیئۿاجیتۿےہ۔ۿ‬

‫۾۾‬

‫ںیمۿرصفۿرکےنۿیکۿااجرفۿریتہۿےہۿاؿرۿیمکۿیشیبۿاکۿوکیئۿاسحفۿ‬ ‫ںیہنۿوہلا‪،‬ہیۿالاحقۿےہ۔ۿ‬ ‫رشتکۿكلمۿاکۿالكۿوسال۔ۿ‬

‫‪۸‬۾‬

‫رتشمك ۿرنیم رپ ۿوگرٹنمن ۿےن ۿہضبق ۿایک‪،‬دعبۿںیم ۿمیسقت ۿوہرک ۿؿہ ۿالكۿ‬ ‫فرقیۿےکۿ ہصۿںیمۿڑپی‪،‬اؿرۿوگرٹنمنۿےنۿہضبق اکۿاعمؿہضۿدلاۿوتۿرامہنۿ‬

‫‪۹‬۾‬

‫وجافۿوسالۿدؿمۿ‬ ‫اکمن ۿںیمۿریمعتۿمرلد ۿسق ۿرشاکءۿیکۿراےئۿےسۿوہیئۿوتۿاانپ ہصۿ‬

‫‪۶۵۵‬‬ ‫‪۶۵۵‬‬

‫راکلۿرکۿہیقبۿرشاکءۿےسۿلایقۿاکۿاطمہبلۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫رشتک ۿےک ۿاعمؿہض ۿںیم ۿسق ۿرشاکء ۿرشلك ۿوہن ۿےگ ۿہی ۿمکح ۿاشۿ‬ ‫وصرف ۿںیم ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿرنیم"معدْالستغالل"وہ ۿاؿر ۿیسک ۿالك ۿےنۿ‬ ‫اےنپۿےئلۿادعادۿہنۿایکۿوہ۔ۿ‬

‫یسک ۿالك ۿےک ۿاےنپ ۿےئل ۿادعاد ۿرکےن ۿیک ۿوصرف ۿںیم ۿرامہنۿ‬

‫‪۹‬۾‬

‫رشتکۿیکۿ ٓا دمینۿدقبر ۿصصحۿرشاکءۿامدعبۿےکےئلۿكلم ۿثیبخۿ‬ ‫ےہۿسجۿاکۿدصہقۿرکلاۿلاۿرشاکءۿوکۿدانیۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬ ‫ارگۿرنیمۿدعمالۿشیغاللۿہن ۿوہۿوتۿوگرٹنمن ۿےنۿسجۿوکۿدلاؿیہۿ‬

‫الكۿرشلكۿےنۿاےنپۿاملۿےسۿہیقبۿرشاکء ۿےئلیکۿرتشمہکۿكلمۿ‬ ‫ںیمۿھچکۿانبلاۿارگہیۿہبہۿوہۿوتۿلااجمرۿےہۿہکۿہیۿہبہۿاشمفۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‬

‫وجافۿوسالۿوسمۿ‬

‫‪۶۵۵‬‬

‫‪۶۵۶‬‬

‫قحتسمۿےہۿہکۿہیۿہبہۿےہۿہکبجۿرشاکءۿںیمۿوکیئۿمیتیۿہنۿوہ۔ۿ‬ ‫شافۿوساالفۿرپۿلمتشمۿالكۿااتفتسء۔ۿ‬

‫ۺ۾‬

‫وجافۿوسالۿاؿل۔ۿ‬

‫ۻ۾‬

‫دےنیۿؿاالۿدےتیۿؿغكۿوجۿتہجۿنیعتمۿرکد ۿؿیہۿنیعتمۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ۾‬

‫رتشمہک ۿاجدئاد ۿںیم ۿیسک ۿرشلك ۿےن ۿاےنپ ۿرصہف ۿےس ۿاےنپ ۿےئلۿ‬

‫‪۶۵۶‬‬

‫اکمنۿانبلاۿوتۿؿہۿایسۿاکۿوہاگ۔ۿ‬ ‫یسک ۿےن ۿدؿرس ۿیک ۿرنیم ۿںیم ۿاکمن ۿانبلا ۿوت ۿاکمن ۿؿاال ۿاش ۿےسۿ‬

‫‪۶۵۶‬‬

‫اعمملہۿیھب ۿرکاتکسۿےہۿاؿر ۿؿہۿاکمنۿاینپۿرنیم ۿےسۿاڑھکؿاۿیھبۿاتکسۿ‬ ‫ےہ ۿاؿر ۿرنیم ۿاکیبر ۿوہےن ۿاک ۿادنہشی ۿوہوت ۿاش ۿاکمن ۿیک ۿتمیق ۿاگل ۿرکۿ‬ ‫اشۿرپۿہضبقۿیھبۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫م‬ ‫عؿی ۿےن ۿدےتی ۿؿغك ۿھچک ۿہن ۿاہک ۿوت ۿایس ۿاک ۿوقل ۿمسق ۿےک ۿشاھت ۿربتعم ۿےہۿ‬ ‫ہکبجۿػاہزۿاؿرۿرعفۿےکۿخالفۿہنۿوہ۔ۿ‬ ‫زلوکنۿےنۿلافۿوکۿرؿہیپۿدلاۿرگمۿرصاخۃۿلامكۿوہۿہکۿوطبرۿغر ۿدلاۿاھتۿ‬

‫دؿرس ۿیک ۿرنیم ۿںیم ۿےنب ۿوہےئ ۿاکمن ۿیک ۿتمیق ۿاگلےن ۿاکۿ‬ ‫رطہقی۔ۿ‬

‫ۻ۾‬

‫فلتخمۿبتکۿہقفۿےسۿہلئسمۿدامرہۿےکۿوصن ۔ۿ‬

‫‪۶۵۷‬‬

‫۾۾‬

‫وجافۿوسالۿاہچرم۔ۿ‬

‫ۺ‪۶۵‬‬

‫رؿہیپۿؿاسپۿںیلۿےگ۔ۿ‬ ‫رصاحقۿہنۿوہۿاؿرۿومعملۿہیۿراہۿہکۿوطبرۿادمادۿےبۿدصقۿؿایسپۿدےتیۿرےہۿ‬

‫‪۶۵۷‬‬

‫۾۾‬

‫وہن وتۿہیقبۿؿرلاءۿاکۿوقلۿمسق ےکۿشاھتۿربتعمۿوہاگ۔ۿ‬

‫‪Page 11 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫زلایکنۿاکمنۿدقمیۿےسۿرتہکۿلدریۿلاںیئۿیگ۔ۿ‬

‫ۺ‪۶۵‬‬

‫ہبہۿلالہضبقۿلا لۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۶۵‬‬

‫وجافۿوسالۿمجنپۿ‬

‫ۺ‪۶۵‬‬

‫میقۿرپۿاسحفۿؿاحقۿےہۿاشۿاکۿرحتریۿںیمۿرانھکۿؿاحقۿںیہن۔ۿ‬ ‫رشاکءۿیکۿہیۿغرارۿدادۿہکۿالكۿرشلكۿامل ےچیبۿاسحفۿوا ےۿاؿرۿا ۿ‬ ‫رؿہیپۿدوتسریۿےل‪،‬لااجمرۿؿۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۶۵‬‬ ‫ۺ‪۶۵‬‬

‫رشتکۿكلمۿںیمۿہزۿرشلكۿوکۿرصتفۿیکۿااجرفۿوہۿوتۿاےنپۿ ہصۿ‬

‫ۼ‪۶۵‬‬

‫ںیمۿالیصۿاؿرۿرشلكۿےکۿ ہصۿںیمۿؿلیکۿوہاگ۔ۿ‬

‫رشلك ۿوک ۿامل ۿرتشمك ۿںیم ۿرصتف ۿےک ۿےئل ۿاریج ۿرکلا ۿاجمرۿ‬

‫۽‪۶۵‬‬

‫ںیہن۔ۿ‬ ‫ؿاکلكۿرشؿعۿافدسہۿےسۿافدسۿںیہنۿوہیت۔ۿ‬ ‫ؿلیکۿرشباءۿغر ۿےکۿوطرۿرپۿرخلدۿاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫ؿلیکۿاجترفۿوکۿوماقفۿومعملۿاجترغروضنۿےنچیبۿاکۿاایتخرۿےہ‬

‫‪۶۶۵‬‬

‫وجافۿوسالۿمششۿ‬

‫ۺ‪۶۵‬‬

‫ؿلیکۿلارشلاءۿرؿہیپۿغر ۿںیہنۿےلۿاتکس۔ۿ‬

‫‪۶۶۵‬‬

‫اھبویئن ۿےن ۿرموحم ۿاھبیئ ۿیک ۿویبی ۿوک ۿھچک ۿدلا ۿوت ۿہی وطبر ۿوماشافۿ‬ ‫ؿوخمغاریۿےہ‪،‬اؿرۿؿاسپۿہنۿوہاگۿاؿرۿااقحتسطۿوشہزۿےکۿدبہلۿےکۿوطرۿ‬

‫ۻ‪۶۵‬‬

‫کتابْالوقف‬

‫۾‪۶۵‬‬ ‫۾‪۶۵‬‬

‫ْ‬

‫رپۿوہۿوتۿوجۿقحۿےسۿرادئۿدلاۿؿاسپۿےلۿاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫دصتّطۿںیمۿاصلاۿروجفۿںیہن۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۵‬‬

‫رہمۿںیمۿاجدئادۿدانیۿہبہۿلاوعل ۿےہۿاؿرۿہیۿعیبۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫وجافۿوسالۿمتفہۿ‬

‫ۻ‪۶۵‬‬

‫اجدئاد ۿرہم ۿںیم ۿد ۿرک ۿدعب ۿومف ۿؿایسپ ۿیک ۿرشع ۿاگللا ۿرشع ۿافدسۿ‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫رتشمہک ۿداکن ۿےک ۿرشلك ۿرگنان ۿےن ۿداکن ۿرپ ۿغر ۿاتبلا ۿارگ ۿیسکۿ‬

‫ۼ‪۶۵‬‬

‫ےہۿاؿرۿایسیۿاجدئادۿےکۿاؿرپۿویبیۿیکۿكلمۿافدسۿےہ۔ۿ‬ ‫ایسی ۿاجدئاد ۿےک ۿؿفق ۿںیم ۿاملعء ۿوک ۿاحنالف ۿےہ ۿا ین ۿاش ۿںیم ۿعیبۿ‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫رشؿعۿافدسہۿےسۿافدسۿؿۿرحامۿوہاجیتۿےہ۔ۿ‬

‫ےس ۿدقنۿرؿہیپ ۿایل ۿاھتۿوتۿاخ ۿرگنان ۿدہم ۿدار ۿوہےگنۿاؿر ۿاملۿیہۿ‬ ‫وطبرۿغر ۿوملۿایلۿاؿرۿاداۿہنۿوہۿوتۿسقۿرشاکءۿدہمۿدارۿوہنۿےگ۔ۿ‬ ‫قیقحتۿہلئسمۿ‬

‫ۼ‪۶۵‬‬

‫ومرف ۿےک ۿرمےن ۿےک ۿدعب ۿرشاکء ۿرتہک ۿںیم ۿرتشمہک ۿوطر ۿرپۿ‬ ‫رصتفۿرکےت ۿںیہۿلاۿانۿںیمۿےسۿالكۿوکۿرگنانۿانبدےتیۿںیہ‪،‬ہیۿ‬

‫ۼ‪۶۵‬‬

‫رشتکۿكلمۿےہ۔ۿ‬ ‫رشتک ۿكلم ۿںیم ۿہز ۿرشلك ۿدؿرس ۿےک ۿ ہص ۿںیم ایبنج ۿوہلاۿ‬ ‫ےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۶۵‬‬

‫عیبۿافدسۿوکۿخسفۿرکلاۿلاظئۿاؿرۿرتشمیۿدؿوننۿرپۿفر ۿےہ۔ۿ‬ ‫عیبۿافدسۿوکۿخسفۿہنۿرکلاۿگناہۿےہ۔ۿ‬

‫دقع ۿافدس ۿےس ۿرخلدی ۿوہیئ ۿاجدئاد ۿرپ ۿہضبق ۿےک ۿدعب ۿرتشمی ۿاش ۿاکۿ‬ ‫امكلۿوہاجلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 12 of 631‬‬

‫‪۶۶۸‬‬ ‫‪۶۶۸‬‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫الكۿوقلۿتحصۿاکۿےہۿاؿرۿدؿرساۿنؾالنۿاک۔ۿمصنلۃۿالـفرۿوحالفۿسنجۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۶۶۹‬‬

‫اقحل۔ۿ‬

‫وموقہف ۿاجدئاد ۿیک ۿ ٓا دمین ۿےس ۿوج رنیم ۿرخلدی ۿیئگ ۿؿہ ۿؿفق ۿاک ۿمکحۿ‬ ‫ںیہن ۿریتھک‪،‬اش ۿیک ۿعیب ۿؿرشاء ۿاجمر ۿےہ‪،‬رگم ۿاش ۿیک ۿعیب ۿاقللۿ‬

‫ۼ‪۶۶‬‬

‫اانیمطنۿدراظئۿےسۿوہینۿاچےئہ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿیسکۿاخ ۿؿغكۿاخ ۿلكۿدیقمۿںیہنۿوہاتکس۔ۿ‬ ‫اجدئادۿرپۿغر ۿوہےنۿےکۿدؿۿینعم۔ۿ‬

‫‪۶۶۹‬‬

‫رحامۿیکۿامکیئۿےکۿاصمرفۿریخۿںیمۿرصفۿرکےنۿاکۿرطہقی۔ۿ‬

‫۽‪۶۶‬‬

‫‪۶۶۹‬‬

‫ؿفقۿحیحصۿوہےنۿےکۿدعبۿاشۿںیمۿوکیئۿدبتیلیۿلا ۿرتمیم ۿںیہنۿ‬

‫۾‪۶۶‬‬

‫اجدئادۿاکۿغرہضۿںیمۿمکفـل ۿرکلاۿاجمرۿںیہن ۿنکیلۿایسیۿاجدئادۿاکۿؿفقۿ‬

‫‪۶۶۹‬‬

‫وہیتکس۔ۿ‬ ‫ؿافقۿوکۿوتمیلۿوکۿزعمؿلۿرکےنۿاکۿقحۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۶۶‬‬

‫حیحصۿےہ۔ۿ‬ ‫اجدئاد ۿرموہہنۿاکۿؿفقۿاشۿوصرف ۿںیمۿحیحصۿےہۿہکۿرانہۿےکۿ‬ ‫لاشۿاملۿاقللۿاداےئۿغر ۿوموجدۿوہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۶۶‬‬

‫دجسمۿیکۿریمعتۿیکۿاؿرۿاشۿےکۿاچرؿنۿرطفۿداکنۿانبیئ‪،‬داکنۿؿفقۿ‬ ‫ہن ۿیک ۿمك ۿیھب ۿدجسم ۿاک ۿؿفق ۿحیحص ۿےہ‪،‬اؿر ۿارگ ۿاف ۿوکیئ ۿصخۿ‬

‫ۻ‪۶۶‬‬

‫وموقہفۿاجدئادۿےکۿلار ۿںیمۿؿافقۿوکۿیھبۿوکیئۿؿتیصۿرکےنۿ‬

‫‪۶۷۵‬‬

‫اکۿقحۿںیہن‪،‬ہنۿوکیئۿاشۿوکۿچیبۿاتکسےہۿ‬ ‫ااممۿلارہۿؿفقۿںیہنۿوہاتکسۿسجۿےنۿانبلااشۿیکۿكلمۿےہۿؿہۿہنۿوہۿ‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫وتۿاشۿےکۿؿاروثنۿیکۿكلمۿےہ۔ۿ‬

‫ؿاروثن ۿےس ۿرخلد ۿرک ۿؿہ ۿداکن ۿدمرہس ۿاشالہیم ۿےک ۿےئل ۿؿفقۿ‬ ‫رک ‪،‬وتۿہیۿؿفقۿیھبۿحیحصۿےہ۔ۿ‬ ‫ؿاہہیب‪،‬رؿاضف‪،‬ہریۿدلقمنیۿاؿرۿرچینیۿاضنیلۿںیہ۔‬

‫ۻ‪۶۶‬‬

‫نیتۿولمعنۿاکۿوثافۿومفۿےکۿدعبۿیھبۿاجریۿراتہۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۶‬‬

‫زعتہیۿداریۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫اشالمۿیکۿرشتکۿےسۿاراکرۿرکےنۿؿاالۿاکفرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫الكۿصخۿےنۿعفنۿوعامۿےکۿےئلۿلاالف ۿانبلا ۿہکۿولگۿاہنںیئۿاؿرۿ‬

‫ۼ‪۶۶‬‬

‫رلا ۿاؿر ۿانغۿںیمۿاحلصۿایکۿوہۿا ۿرؿہیپۿلثمۿبصغۿرحامۿقلطمۿ‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫اکشرۿرکںی‪،‬اشۿیکۿومفۿےکۿدعبۿدؿرس ۿےنۿردنیمارۿےسۿلمۿ‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫رک ۿاش ۿرپ ۿہضبق ۿرکایل‪،‬ہی ۿہضبق ۿلا ل ۿےہ‪،‬نکیل ۿاش ۿلاالف ۿےکۿ‬ ‫ؿفقۿوہےنۿںیمۿکالمۿےہ۔ۿ‬ ‫وح ۿسمخدۿاکۿمکحۿ‬

‫ۼ‪۶۶‬‬

‫وجاجدئاد ۿ ٓا انشؿن ۿےن ۿراہین ۿوعروتن ۿوک ۿہبہ ۿیک‪،‬ہبہ ۿلا ل‪،‬اؿرۿ‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫اجدئادۿ ٓا انشؿنۿیکۿتیکلمۿرپۿلایقۿےہ۔ۿ‬ ‫ارگۿدقع ۿؿدقنۿدؿوننۿرحامۿرپۿعمجۿہنۿوہنۿوتۿكلم ۿحیحصۿاؿر ۿخاللۿ‬ ‫وہیگ۔ۿ‬

‫‪Page 13 of 631‬‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫دقن ۿںیم ۿامل ۿرحام ۿدلا ۿوت ۿلاظئ ۿوک ۿاش ۿاک ۿح ان ۿرحام ۿنکیل ۿاجدئاد ۿكلمۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۶۷۷‬‬

‫تمیقۿالكۿصخۿےنۿاداۿیکۿوہ۔ۿ‬

‫رتشمیۿوہیگ۔ۿ‬ ‫لاےنچۿاگےنۿؿاولنۿوکۿارجفۿےکۿكالؿہ"لیب"ےکۿوطررپۿوجدلاۿاجلاۿ‬

‫ےنتجۿولوگنۿےکۿلامۿعیبۿوہیلۿعیبمۿےکۿسق ۿامكل ۿوہےئگۿارگہچۿ‬

‫ۻ‪۶۷‬‬

‫‪۶۷۷‬‬

‫دنچہۿدنچہۿددنہاگنۿیکۿكلمۿرپۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۷‬‬

‫ےہۿؿہۿرحامۿںیہن۔ۿ‬ ‫املۿرحامۿےکۿرصمفۿریخۿںیمۿالےنۿاکۿ۔ہلی۔ۿ‬

‫‪۶۷۷‬‬

‫انجرہۿرپۿداےنلۿےکۿےئلۿاچدرۿؿفقۿرک شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫وج ۿاجدئاد ۿدنچہ ۿےک ۿہسیپ ۿےس ۿدنچہ ۿددنہاگن ۿیک ۿااجرف ۿےس ۿفرامہۿ‬ ‫وہیئۿوتۿاشۿںیمۿیھبسۿرشلكۿوہنۿےگ‪،‬اؿرۿحقۿسقۿولوگنۿےنۿ‬ ‫لمۿرکۿاشۿوکۿدمرہسۿدلینہۿےکۿےئلۿرکدلاۿوتۿؿفقۿوہایگ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۷‬‬

‫‪۶۷۷‬‬

‫رتشمہکۿاجدئادۿںیمۿدنچہۿیکۿیمکۿیشیبۿاکۿوکیئۿارثۿہنۿوہاگۿہکلبۿسقۿوکۿ‬

‫ۻ‪۶۷‬‬

‫انجرہۿرپۿنؾصدۿرتنیۿشیبۿتمیقۿاچدرۿداانلۿرکمؿہۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۷۷‬‬

‫اسکینۿقحۿاحلصۿےہ۔ۿ‬ ‫می‬ ‫وقحطۿہریۿ خریۿںیمۿامتم ۿرشلكۿیلعۿؿہجۿاامکللۿامكل ۿوہےتۿ‬

‫ۻ‪۶۷‬‬

‫دجسمۿےکۿےئلۿدنہؿؿنۿاکۿؿفقۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۷۸‬‬

‫امنرۿاؿرۿہعمجۿےکےئلۿدجسمۿرشعۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۷۸‬‬

‫لار ؿوجھکرۿےکۿلافۿںیمۿرنیمۿاکۿؿفقۿحیحصۿےہۿاؿرۿلار ؿوجھکرۿلاریۿ‬

‫‪۶۷۸‬‬

‫ںیہ۔ۿ‬ ‫وجۿزیچۿالكۿلارۿؿفقۿوہیئگۿدؿلارہۿؿفقۿںیہنۿوہیتکس۔ۿ‬ ‫یسکۿبصنمۿؿاےلۿوکۿلالذعرۿرشیعۿزعمؿلۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬ ‫ہلئسمۿرشیعۿںیمۿتلقۿؿکیزفۿراےئۿاکۿاابتعرۿںیہن۔ۿ‬

‫ۼ‪۶۷‬‬ ‫ۼ‪۶۷‬‬ ‫۽‪۶۷‬‬

‫اؿرۿدنیسیھۿراکےنلۿےکےئلۿااجرہۿرپۿدانیۿرحامۿؿلا لۿےہ۔ۿ‬ ‫دصاہۿشالۿےسۿاملسمنۿسجۿرنیمۿرپۿاچہۿؿوبقرۿؿۿسمخدۿانبےتۿ ٓا ےئۿ‬

‫‪۶۷۹‬‬

‫ںیہۿؿہۿؿفقۿاعمۿےہ۔ۿ‬

‫ااظتنیمۿاومر ۿنج ۿںیم ۿرشف ۿیک ۿرطف ۿےس ۿوکیئ ۿدحتلد ۿہن ۿوہۿ‬ ‫کیزف ۿراےئۿاکاحلعۿوہلاۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿملع ۿؿاہجلكۿاکۿیھب ۿاحلعۿ‬

‫۽‪۶۷‬‬

‫ہنۿوہاگۿہکلبۿرجتہبۿاکریۿاکۿاابتعرۿےہ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿاخ ۿںیمۿہز ۿوتمیلۿخالفۿارغا ۿؿفقۿرصتفۿرکےنۿ‬ ‫ےسۿہزۿصخۿوکۿرؿكۿاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۷۹‬‬

‫خالفۿارغا ۿؿفقۿااجرفۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۷۹‬‬

‫اخنئۿوتمیلۿوکۿزعمؿلۿرکدانیالرمۿےہ۔ۿ‬ ‫الكۿمیعناہمۿیکۿلقن۔ۿ‬

‫‪۶۷۹‬‬ ‫ۺ‪۶۷‬‬

‫ؿافقۿاےنپۿلاۿاےنپۿاخدنانۿیکۿوتتیلۿیکۿرشعۿاگلاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫وتمیلۿےسۿؿالمكۿبکۿےلۿح انۿرضؿریۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۶۷‬‬

‫ہبہۿلاوعل ۿعیبۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۷‬‬

‫اؿاقفۿمؾلؼاۿاچےہۿؿافقۿہریۿملسمۿوہۿاؿرۿؿفقۿامہر ۿذمیبہۿ‬

‫‪۶۸۵‬‬

‫ؿفق ۿیک ۿتحص ۿےکےئل ۿؿافقۿاکاجدئا ۿوموقہفۿاک ۿامكل ۿوہۿلا ۿرضۿ‬

‫۾‪۶۷‬‬

‫ؿریۿےہۿ‬ ‫تحصۿؿفقۿےکۿےئلۿؿفقۿلاہمۿانھکلۿرضۿؿۿریۿںیہن‪،‬رلاینۿؿفقۿ‬

‫۾‪۶۷‬‬

‫یھبۿاکیفۿےہ۔ۿ‬

‫اامعلۿےکےئلۿوہن‪،‬لارغوبینۿیکۿدمدۿمیلعتۿلایبطۿادمادۿےکےئلۿ‬ ‫وہنۿسقۿیلعۿاومعلمۿذمیبہۿںیہ۔ۿ‬

‫‪Page 14 of 631‬‬

‫۾‪۶۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تحصۿؿفقۿیکۿدؿۿرضؿریۿرشںیط۔ۿ‬

‫‪۶۸۵‬‬

‫امدلارؿنۿےکۿےئلۿوہللۿانبرکۿؿفقۿایکۿؿفقۿہنۿوہاگ۔ۿ‬

‫‪۶۸۵‬‬

‫اکفرےنۿدجسمۿےکۿےئلۿؿفقۿایکۿؿفقۿہنۿوہاگ۔ۿ‬ ‫اکفرۿےنۿدنمرۿلاوشاہلۿےکۿےئلۿؿفقۿایکۿؿفقۿہنۿوہاگ۔ۿ‬

‫‪۶۸۵‬‬ ‫‪۶۸۵‬‬

‫ارگ ۿہی ۿرشع ۿاگلدی ۿہک ۿوشاہل ۿہن ۿرےہ ۿوتۿریقفؿنۿےئلیکۿرکدلااجےئۿ‬

‫‪۶۸۵‬‬

‫وموقہفۿسربناتن ۿںیمۿھچکۿرنیمۿد نۿےسۿرہۿیئگۿاؿر ۿیسکۿؿہجۿ‬ ‫ےسۿمرلدۿرمدؿنۿاکۿد نۿرکلاۿنکممۿہنۿراہوتۿؿہۿاخیلۿرنیمۿؿافقۿیکۿ‬

‫ۻ‪۶۸‬‬

‫تیکلمۿںیمۿولفۿ ٓا یئ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿےکۿرؿوپن ۿاؿر ۿاشۿیکۿرنیمۿؿامعرف ۿںیم لااجمر ۿرصتفۿ‬

‫ۼ‪۶۸‬‬

‫ےکۿلار ۿںیمۿوسالۿاؿرۿاشۿاکۿرشیعۿمکح۔ۿ‬ ‫دجسمۿاکۿوتمیلۿریمعتۿدجسمۿؿہریہۿاومرۿںیمۿاقیضۿرپۿدقممۿےہ۔ۿ‬ ‫ؿافقۿےنۿاصف ۿقلطمۿاؿر ۿےبۿنؼیند ۿؿفقۿدایمئۿایکۿؿفقۿحیحصۿ‬

‫ۼ‪۶۸‬‬ ‫۽‪۶۸‬‬

‫ؿلامۿوہایگ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿحیحصۿوہایگ۔ۿ‬

‫وخدۿؿافقۿےنۿؿفقۿںیمۿطلغۿرصتفۿایکۿاشۿوکۿؿفقۿےکۿااظتنمۿ‬

‫۽‪۶۸‬‬

‫ےسۿاگلۿرکدلاۿاجےئ۔ۿ‬

‫املسمنۿؿفقۿرکےکۿرمدتۿوہاجےئۿوتۿؿفقۿلا لۿوہاجلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۸۶‬‬

‫سملئۿذموکرہۿلاالۿےکۿیئےبتکۿہقفۿےس۔ۿ‬

‫‪۶۸۶‬‬

‫دنچہۿاکۿوجۿرؿہیپۿافلضۿےچبۿؿہۿدنچہۿددنہاگنۿاک ےہۿیسکۿدؿرس ۿ‬

‫‪۶۸۹‬‬

‫ؿافقۿارگۿرشاطئۿؿفقۿیکۿلادنبیۿہنۿرک ۿوتۿاگہنگرۿےہۿرگمۿؿفقۿ‬

‫۽‪۶۸‬‬

‫لا لۿہنۿوہاگ۔ۿ‬ ‫ؿافق ۿؿوتمیل ۿیک ۿایخمك ۿػاہز ۿوہاجےئ ۿوت ۿؿفق ۿاش ۿےس ۿراکل ۿرکۿ‬

‫۽‪۶۸‬‬

‫دؿرس ۿےکۿرپسدۿرکدلااجےئ۔ۿ‬ ‫رصمفۿںیمۿرصفۿرکےنۿےکۿےئلۿان ۿیکۿراضدنمیۿرضؿریۿ‬

‫ؿفق ۿےک ۿدعب ۿؿافق ۿرصف ۿالك ۿوتمیل ۿیک ۿتیثیح ۿںیم ۿراتہۿ‬

‫۽‪۶۸‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫دنچہ ۿددنہاگن ۿہن ۿوہن ۿوت ۿان ۿےک ۿلاغل ۿؿاروثن ۿےس ۿاوصتسافۿ‬

‫‪۶۸۹‬‬

‫ایکاجےئ۔ۿ‬

‫ؿافقۿےنۿوتتیلۿےکۿدبتلیۿاکدرکۿؿفقۿلاہمۿںیمۿہنۿایکۿرھپۿیھبۿ‬

‫۽‪۶۸‬‬

‫اشۿوکۿوتمیلۿدبےنلۿاکۿقحۿےہ۔ۿ‬

‫یبصۿؿونجمنۿاکۿ ہصۿؿاسپۿرکلاۿوہاگ۔ۿ‬

‫‪۶۸۹‬‬

‫اعم ۿاؿر ۿربتعم ۿرشوطن ۿوک ۿاایتخر ۿرشفۿےن ۿؿافق ۿوکرصف ۿانساءۿ‬ ‫ؿفقۿےکۿؿغكۿدلاۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۶۸‬‬

‫ارگدنچہ ۿددنہاگن ۿولعمم ۿہن ۿوہن ۿوت ۿرصمف ۿےس ۿوج ۿرادئ ۿوہ ۿاش ۿوکۿ‬

‫ۻ‪۶۸‬‬

‫رشاطئۿربتعمہۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫۾‪۶۸‬‬

‫اشۿاکمۿںیمۿرصفۿرکںیۿسج ۿےکےئلۿؿوصل ۿایکۿایگ‪،‬ؿہۿہن ۿنبۿ‬ ‫ڑپ ۿوتۿرقفاءۿوکدںی۔ۿ‬ ‫سربۿناتنۿیکۿعیبۿلاۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۸‬‬

‫سربؿنۿوک ومہارۿرکےکۿانۿرپۿانلچۿیھبۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۸‬‬

‫ؿفق ۿلام ۿوہےن ۿےک ۿدعب ۿرشع ۿدبےنل ۿاک ۿاایتخر ۿںیہن‪،‬اہن ۿارگۿ‬ ‫دبتلیۿرشاطئۿیکۿرشعۿاگلیئۿوہۿوتۿاایتخرۿرےہۿاگ۔ۿ‬

‫‪Page 15 of 631‬‬

‫۾‪۶۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫ؿفقۿںیمۿاعمۿرقفاءۿرپۿرخچۿرکےنۿیکۿرشعۿاگلیئ‪،‬دعبۿںیمۿاخ ۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۶۹۵‬‬

‫ےکےئلۿاہکۿوتۿہیۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫اریمجۿیلعمۿےکۿااحػہۿیکۿرنیمۿؿاردنیۿؿاصدرنیۿےکےئلۿؿفقۿ‬

‫ۺ‪۶۹‬‬

‫ےہۿوجۿصخۿانۿںیمۿریمعتۿرکےکۿایسۿدصقمۿےکۿےئلۿؿفقۿرک ۿ‬ ‫ؿفقۿحیحصۿوہا۔ۿ‬

‫ؿفقۿںیمۿدبتلیۿرشعۿاگلیئۿوتۿرصفۿالكۿلارۿدبتلیۿرکاتکسۿےہۿ‬

‫‪۶۹۵‬‬

‫الامۿاحرضیۿلاراگہۿںیمۿوخدۿلاینۿیھبۿاشۿںیمۿمیقمۿوہاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۹‬‬

‫دؿلارہۿںیہن۔ۿ‬ ‫دجسم‪،‬ربقمہ‪،‬لل‪،‬وح ۿؿاقسہیۿےسۿحصق ۿرشع ۿؿفقۿلاینۿاؿرۿ‬ ‫ہریلاین ۿسق ۿافدئہ ۿااھٹ شکیے ۿںیہ ۿوج ۿامعرںیت ۿرامرؿن ۿےک ۿےئل ۿںیہۿ‬

‫اہن دایمئۿدبتیلیۿیکۿرشعۿیکۿوتۿہزۿلارۿدبلۿاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۹۵‬‬

‫ؿفقۿقلطمۿہریۿرشمؿعۿابیندلیۿیکۿعیب‪،‬اشۿوکۿدؿرسیۿاجدئادۿےسۿ‬

‫‪۶۹۷‬‬

‫اجمؿرؿن ۿوکۿدراگہۿیکۿامعروتنۿںیمۿایقم ۿاک ۿلالکلۿقحۿںیہن ہک ۿؿہۿ‬ ‫سمفرؿنۿرامرؿنۿےکۿےئلۿانبیئۿںیئگ۔ۿ‬

‫ؿفقۿقلطمۿوکۿدیۿلقعۿؿملعۿؿلمعۿاقیضۿرصفۿاشۿؿغكۿدبلۿ‬ ‫اتکسۿےہۿہکۿؿہۿلالکلۿاقللۿاافتنفۿہنۿرہۿاجےئ۔ۿ‬

‫‪۶۹۷‬‬

‫ریمعت ۿؿفقۿےک ۿےئلۿؿغك ۿؿافق ےن ۿوکیئۿتینۿیک ۿاؿر ۿرشعۿہنۿ‬

‫یسکۿولممكۿاکۿیھبۿدایمئۿااجرہۿوہۿہیۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫دمفۿاقبءۿوہجملۿےہ۔ۿ‬ ‫اہجلكۿدمفۿےسۿااجرہۿافدسۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬ ‫‪۶۹۸‬‬

‫دقعۿافدسۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫ۻ‪۶۹‬‬

‫انۿںیمۿیسکۿوکۿدؿایمۿایقمۿدرسقۿںیہن۔ۿ‬ ‫دبانل ۿاےس ۿدایمئ ۿااجرہ ۿرپ ۿدانی‪،‬لا ۿاچس س ۿشال ۿےک ۿپ ہ ۿرپ ۿدانیۿ‬ ‫اجمرںیہن۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۹‬‬

‫ۼ‪۶۹‬‬

‫اگلیئ‪،‬وتۿتینۿاکاابتعرۿںیہن۔ۿ‬ ‫ار ۿوموقہف ۿںیمۿسج ۿےن ۿدصقمؿفق ۿےکۿےئل ۿوکیئ ۿامعرفۿ‬

‫ۼ‪۶۹‬‬

‫انبرکۿؿفقۿیکۿاشۿوکوکیئۿرتیحیجۿقحۿاحلصۿںیہن۔ۿ‬ ‫ؿافقۿیکۿوجۿرشعۿاخمفلۿرشفۿرہطمۿوہ لاوبقملۿؿلاربتعمۿےہ۔ۿ‬ ‫گ‬ ‫دعم ۿرتحیج ۿرپ ۿدجسم ۿںیم ۿرؿامل ۿرھکۿرک ۿہگج ۿ ھیزےن ۿےس ۿہبش ۿاؿرۿ‬

‫۽‪۶۹‬‬ ‫۽‪۶۹‬‬

‫اشۿاکۿوجاف۔ۿ‬ ‫وعیۿاکۿیسکۿوکۿقحۿںیہن‪،‬رصتفۿاکۿقحۿ‬ ‫املۿؿفقۿرپۿتیکلمۿےکۿد ٰ‬

‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬

‫وتمیلۿاؿرۿؿہۿہنۿوہۿوتۿالہۿہلحمۿوک ےہ۔ۿ‬ ‫نییعتۿدمفۿےکۿریغبۿااجرہۿاجمرںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫ہیکتۿوموقہفۿںیمۿدایتۿاکمنۿانبلا‪،‬دجسمۿانبلا‪،‬اشۿاکۿانچیبۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬

‫نییعتۿدمفۿےسۿدقمارۿتعفنمۿولعممۿوہیتۿےہ۔ۿ‬ ‫ؿػفیۿڑیپاکےنٹۿیکۿااجرفۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫الواقفْالیوقفْ ْ‬

‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬

‫‪۶۹۹‬‬

‫الوقفْالیملكْ ْ‬

‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬

‫ؿافق ےنۿااجرف ۿہنۿدیۿاؿر ۿؿفقۿوکۿرضؿرف ۿہنۿوہۿوتۿرنیمۿ‬ ‫وموقفۿوکۿنیتۿشالۿےسۿرلادہۿےکۿااجرہۿرپۿدانیۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۹۹‬‬

‫ؿػفی ۿسربناتن ۿںیم دمرہس ۿدجسم ۿلا ۿھچک ۿاؿر ۿكالؿہ ۿسرب ۿےک ۿانبلا ۿاجمرۿ‬ ‫ںیہن۔ۿ‬

‫‪Page 16 of 631‬‬

‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫سجۿرنیمۿےکۿؿفقۿوہےنۿاکۿوکیئۿوبثفۿںیہن ؿہۿامكلۿیکۿےہ۔ۿ‬ ‫شالنیط ۿاشالم ۿےن ۿوج اراصداف ۿےئک ۿان ۿےئلیک ۿؿفق ۿاک ۿمکحۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۶‬ۺ‪۶‬‬

‫املۿؿفقۿرپۿدعتیۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫‪۸‬ۺ‪۶‬‬

‫رحامۿاومرۿںیمۿاملۿؿفقۿوکرصفۿرکویناےلۿوتمیلۿرپۿلاؿانۿالرمۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫ےہ‪،‬دنباعمینۿںیمۿظفلۿؿفقۿاکۿوہلاۿھچکۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬ ‫وتمیلۿاکۿیسک ۿدقمہمۿںیمۿاےنپۿوکۿامكلۿانہکۿلا ۿوگرٹنمنۿاکۿاشۿوکۿ‬

‫وہاگ۔ۿ‬ ‫‪۸‬ۺ‪۶‬‬

‫وتمیلۿانیمۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫امكلۿمیلستۿرکلاۿاشۿوکۿؿفقۿوہےنۿےسۿںیہنۿراکےلۿاگ۔ۿ‬ ‫وموقف ۿہیلع ۿاک ۿریقف‪،‬ہری ۿاہیمش ۿوہلارضؿری ۿںیہن‪،‬اؿاقف ۿرافہۿ‬ ‫اعہم ۿںیم ۿسق ۿدالخ ۿوہ شکیے ۿںیہ‪،‬اؿر ۿؿافق ۿےن ۿاانثتسء ۿرکدلا ۿوہۿ‬ ‫وتۿیھبۿامدلارۿاؿرۿشادافۿمیفقۿوہ شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸‬ۺ‪۶‬‬

‫ہزۿانیمۿدعتیۿےکۿشیقۿےسۿاضنمۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫ؿفق ۿیک ۿتحص ۿےک ۿےئل ۿغرمك ۿومدب ۿوہلا ۿرضؿری ۿےہ ۿنکیلۿ‬

‫‪۸‬ۺ‪۶‬‬

‫دیمۿےنۿہعیبۿرپۿؿفقۿایکۿاؿرۿاہکۿہکۿحقۿہیۿؿریانۿوہاجےئۿوتۿؿفقۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫رقفاء ۿےکےئل ۿوہاگ ۿوت ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿہی ۿؿفق ۿادتبا ۿیہ ۿرقفاءۿ‬

‫ؿفقۿیکۿوپریۿاجدئادۿایسۿدصقمۿےکۿےئلۿوہلاۿرضؿریۿںیہنۿےہ۔ۿ‬

‫ےکےئلۿوہاگ۔ۿ‬ ‫اغرلاءۿاؿرۿاخدنانۿرپۿرصفۿرکےنیکۿرشعۿیکۿ لیصف۔ۿ‬ ‫اغرفۿرہتشۿدارۿادعبۿوکۿوجحمفۿرکلا ےہ۔ۿ‬

‫‪۹‬ۺ‪۶‬‬

‫ریمافۿںیمۿرقفۿؿانغءۿاکاحلعۿںیہنۿوہلا۔ۿ‬

‫‪۹‬ۺ‪۶‬‬

‫اصمرف ۿؿفق ۿںیمۿاہجنۿؿفق ۿلاہم ۿاخومش ۿوہ ۿومعمل ۿدقمیۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫‪۹‬ۺ‪۶‬‬

‫اؿاقفۿںیم رشعۿؿافقۿصنۿشارفۿیکۿرطچۿےہ۔ۿ‬ ‫دمرہسۿےکۿاملۿےسۿدجسمۿاکۿغرہضۿاداۿںیہنۿایکاجاتکسۿاؿرۿوجاداۿرک ۿ‬

‫ۼۺ‪۶‬‬ ‫ۼۺ‪۶‬‬

‫لاؿانۿد ‪،‬دجسمۿےسۿںیہنۿےلۿاتکس۔ۿ‬ ‫دجسمۿرپۿوجۿاجدئادۿؿفقۿےہۿارگۿؿافقۿےنۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿانبےئۿ‬ ‫دمرہس ۿؿاصمرف ۿدمرہس ۿیک ۿااجرف ۿدی ۿیھت ۿوت ۿاجمر ۿےہ ۿؿرہنۿ‬

‫ۼۺ‪۶‬‬

‫ںیہن۔ۿ‬ ‫ےکۿوماقفۿدلمعرۿ ٓا دمۿوہاگ۔ۿ‬ ‫ؿافق ۿےن ۿؿفق ۿںیم ۿوقایل ۿاؿر ۿزعتہی ۿیک ۿرشع ۿاگلدی ۿوت ۿان ۿرپۿ‬ ‫رصف ۿرحام ۿےہ ۿرگم ۿدرگی ۿاصمرف ۿریخ ۿیک ۿؿہجۿےس ۿہی ۿؿفق ۿاجمرۿ‬

‫اجدئادۿوموقہفۿوکۿوکیئۿػاملۿح انۿاچےہۿوتۿاملسمنۿہزۿاجمرۿوکششۿےسۿ‬

‫ۼۺ‪۶‬‬

‫اشۿاکۿداففۿرکںی۔ۿ‬ ‫ۺۺ‪۶‬‬

‫سربناتنۿےکۿدرحقۿاگلےنۿؿاےلۿیکۿكلمۿںیہ۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۶‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ااطتسمقۿاکۿایعمرۿكلمۿاصنفۿرادئۿاراححقۿاصلنہۿےہ۔ۿ‬ ‫زعتہیۿؿمراریمۿمعطیقۿںیہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫ظفلۿاراصدافۿیکۿقیقحت۔ۿ‬

‫۽ۺ‪۶‬‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫وج رنیمۿدجسمۿےکۿےئلۿؿفقۿیکۿیئگۿاشۿوکۿدجسمۿںیمۿایسۿؿغكۿ‬ ‫شالمۿرک شکیے ۿںیہ ۿہک ۿدجسم ۿںیمۿہگجۿیکۿتلقۿوہۿاؿر ۿاش ۿہگجۿیکۿ‬

‫۾ۺ‪۶‬‬

‫معطیقۿںیمۿاملۿؿفقۿاکۿرصفۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫رضؿرفۿوہ۔ۿ‬

‫‪Page 17 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿیکۿرنیمۿںیمۿوکیئۿریمعتۿحصقۿرشاطئۿؿفقۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫۾ۺ‪۶‬‬

‫اراصدافۿاؿرۿاطعۿلاۿاکۿفرط۔ۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۶‬‬

‫شالنیطۿاشالمۿوجۿوماعضۿاصمرفۿریخۿےئلیکۿنیعتمۿرکدںیۿانۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۶‬‬

‫دویدنبوین ۿےک ۿاوقال ۿرفکہی ۿرپعلطم ۿوہرک ۿاںیہن اعمل ۿدنی ۿانھجمسۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۶‬‬

‫رفکۿےہ۔ۿ‬ ‫اعمل ۿدنی ۿیھب ۿؿفق ۿںیم ۿػااملہن ۿرصتف رک ۿاش ۿوکزعمؿلۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۶‬‬

‫ایکاجےئ۔ۿ‬ ‫الكۿطلغۿذعرۿاکۿتکسمۿوجاف۔ۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۶‬‬

‫اکۿمکحۿؿفقۿاکۿوہاگ‪،‬اشۿںیمۿےسۿوجۿےچبۿ لۿلاۿیئۿیسکۿخیشۿیکۿاؿالدۿ‬ ‫ےکۿےئلۿرکلاۿانمیفۿؿفقۿےہ۔ۿ‬ ‫اؿاقۿفۿدقہمیۿےکۿےئلۿدنسۿشیپۿرکلاۿاؿرۿؿفقۿاکۿلامۿولعممۿوہلاۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۶‬‬

‫احلكۿتحصۿںیمۿامكلۿےنۿؿفق ۿرکدلاۿوت ۿیسکۿرہتشۿدارۿاکۿاشۿ‬ ‫ںیمۿمراحمقۿرکلاۿملظۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬

‫دنہؿناتن ۿںیم ۿخالف ۿرشف ۿرحوتکن ۿیک ۿزعتری ہی ۿےہ ۿہکۿ‬ ‫املسمنۿاےسیۿوصخشنۿےسۿطاقؽغہۿرکںی۔ۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۶‬‬

‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬

‫اصمفح ۿریثکدعتاد ۿںیم ۿسمخد ۿںیم ۿعمج ۿوہےئگ ۿاکیبر ۿاضظئۿ‬ ‫وہےنۿاکۿحـرہۿےہۿےنجیھبۿؿاالۿاےسۿےلۿرکۿوجۿاچےہۿرک ۿارگۿ‬

‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬

‫رضؿریۿںیہن۔ۿ‬ ‫اجریگ ۿںیم ۿاصمرف ۿریخ ۿںیہ ۿرصف ۿرکےن ۿیک ۿدیق ۿںیہن ۿوہیت ۿہیۿ‬ ‫دیقۿؿافقۿیکۿكالمقۿےہ۔ۿ‬ ‫دنبؿتسبۿاحلۿںیمۿیسکۿؿفقۿوکۿتیکلمۿػاہزرکےنۿےس ۿؿفقۿ‬ ‫لامكۿیسکۿیکۿكلمۿہنۿوہاگ۔ۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۶‬‬

‫ؿفق ۿہن ۿایک ۿوہ‪،‬ؿفق ۿایک ۿوہ ۿوت ۿدؿرسی ۿسمخد ۿؿہریہ ۿںیم ۿمیسقتۿ‬ ‫رک شکیےۿںیہ۔ۿ‬ ‫احملصۿؿفقۿںیمۿارجاءۿؿرامكۿرصتفۿاجیبۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬

‫اجدئادۿؿفقۿںیم رصتفۿاجیبۿملظۿاؿرۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬

‫انۿوکۿچیبۿرکۿر مۿدجسم ںیمۿعمجۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬ ‫اشمفۿاکۿہبہۿلالۿمیسقتۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬

‫كلم ۿدبل ۿرک ۿؿفق ۿوہیتکس ۿےہ ۿنکیل ۿؿفق ۿدب ۿل ۿرک ۿكلم ۿںیہنۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬

‫الؿدلۿاھبویئنۿاکۿرتشمہکۿلاف ۿالكۿیکۿومف ۿےکۿدعبۿدؿرس ۿ‬

‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬

‫وہیتکس۔ۿ‬ ‫م‬ ‫ومولی ۿرمیضت ۿنیسح ۿدر ۿیگنھب ۿےک ۿاھبیئ ۿومولی ۿ حییٰی ۿنسح ۿےکۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬

‫ےنۿؿفقۿرکدلاۿؿفقۿحیحصۿوہایگ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿیکۿعیبۿؿ رنہۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۶‬‬

‫ؿفقۿرپۿہضبقۿاغابصہنۿےسۿقلعتمۿالكۿوسال۔ۿ‬

‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬

‫ؿفقۿںیمۿرصتفۿاماکلہنۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۶‬‬

‫وموقہفۿہیکتۿںیمۿدؿرسیۿریمعتۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۶‬‬

‫وج ۿوتمیل ۿؿفق ۿںیم ۿرصتف ۿاجیب ۿرک ۿاش ۿوک ۿزعمؿل ۿرکدلاۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۶‬‬

‫لار ۿںیمۿتعفنمۿؿفقۿےک ۿےئلۿریمعتۿیک ۿیئگۿاؿر ۿرشاطئۿؿفقۿ‬ ‫ںیمۿاےکسۿخالفۿںیہنۿوتاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۶‬‬

‫‪۷‬ۻ‪۶‬‬

‫ؿفقۿلاہمۿاکۿوسمدہۿؿفقۿلاہمۿںیہنۿغرارۿدلاۿاجاتکس۔ۿ‬

‫ۻۻ‪۶‬‬

‫طخۿطخۿےکۿاشمہبۿوہلاۿےہۿاشۿرپۿاامتعدۿںیہنۿایکۿاجاتکس۔ۿ‬

‫ۻۻ‪۶‬‬

‫اجےئ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿاکۿدمیعۿہزۿاملسمنۿوہاتکسےہ۔ۿ‬

‫‪Page 18 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫الكۿبتکۿاخہنۿےسۿقلعتمۿوسالۿاؿرۿكلمۿؿہبہۿاؿرۿؿفقۿوہےنۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫ۼۻ‪۶‬‬

‫دوسںیۿدصۿیۿںیمۿااممۿلارصادلنیۿامیکلۿےنۿاشۿےکۿوجار ۿاکۿ‬ ‫وتفٰیۿدلا‪،‬املعےئۿاانحفۿرمہمحۿاﷲےنۿاےسۿردۿفراملا۔ۿ‬

‫بتک ۿاخہن ۿوج ۿدار ۿااضقلء ۿرپ ۿؿفق ۿوہاش ۿںیم ۿیسک ۿاقیص ۿیکۿ‬ ‫ؿرامكۿںیہنۿلچۿیتکس۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫خلـۿیکۿرعتفی۔ۿ‬

‫۾ۼ‪۶‬‬

‫ؿفقۿاکۿوبثفۿاعتلمۿےسۿیھبۿوہلاےہ۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫ررۿدنچہۿدنچہۿددنہؿنۿیکۿتیکلمۿرپۿراتہۿےہ۔ۿ‬ ‫ل‬ ‫افندۿرشاءۿیلعۿا مسیزیۿاکمکح۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫دؿایمۿپ ہۿیکۿالكۿحیحصۿوصرف(مسدۿالمسکہ)ۿ‬ ‫خلـۿنیعۿںیہنۿہکلبۿؿفصۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬۽‪۶‬‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫ؿلیکۿےنۿوم لۿےکۿےسیپۿےسۿزیچ اےنپۿےئلۿرخلدیۿوتۿررۿاکؿلیکۿ‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫ینکسۿاؿرۿخلـۿاکۿفرط۔ۿ‬ ‫ینعمۿخلـۿںیمۿفلتخمۿاملعءۿیکۿرصتاحیفۿاؿرۿفنصمۿیکۿقیقحت۔ۿ‬

‫یکۿوصرںیتۿاؿرۿانۿےکۿااکحم۔ۿ‬

‫ۻۼ‪۶‬‬

‫‪۶‬۽‪۶‬‬ ‫‪۶‬۽‪۶‬‬ ‫ۻ۽‪۶‬‬

‫اضنمۿےہ۔ۿ‬ ‫انب ۿلاللۿاؿر ۿان ۿرپۿرد ۿرکےنۿؿاولنۿےکۿکالمۿںیمۿفنصمۿیکۿ‬

‫۽۽‪۶‬‬

‫دنچہ ۿددنہاگن ۿےک ۿكالؿہ ۿیسک ۿےن ۿاش ۿر مۿےس ۿھچک ۿرخلدا ۿوت ۿعیبمۿ‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫ےکۿرتشمۿیۿیکۿكلمۿوہےنیکۿوصرںیت۔ۿ‬ ‫ل‬ ‫وماعنۿافندۿیلعۿا مسیزی۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۶‬‬

‫قیبطت۔ۿ‬ ‫ك میؽ‬ ‫الہمۿ ۿرپۿفنصمۿاکۿااہظرۿبجعت۔ۿ‬

‫۾۽‪۶‬‬

‫عیب ۿںیم ۿرتشمی ۿیک ۿرطف ۿےس ۿرصاخۃ ۿلا ۿدالبۃ ۿااضتف ۿرضؿریۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۶‬‬

‫رکداریۿاؿرۿاشۿاکمکح۔ۿ‬

‫‪۵‬۾‪۶‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫ل‬ ‫ااضتفۿایلۿا مسیزیۿیکۿحیحصۿاؿرۿطلغۿوصرںیت۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۶‬‬

‫غردضارےن ۿغر ۿدےنیۿؿاےل ۿوک ۿرےنہ ۿےک ۿےئل ۿرھگ ۿدلا ۿوت ۿاشۿ‬ ‫یک ارجفۿلثمۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۾‪۶‬‬

‫ظفلۿؿاسؾہۿےکۿاعمینۿہفلتخم۔ۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۶‬‬

‫ضعبۿوصروتنۿںیمۿؿفقۿاکۿظفلۿوبانل ۿرضؿریۿںیہنۿدالبۃ ۿیھبۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۶‬‬

‫شایمۿرپۿدیقنت۔ۿ‬ ‫ؿفقۿےکۿخلـۿیکۿرشاطئ۔ۿ‬

‫‪۷‬۾‪۶‬‬ ‫‪۸‬۾‪۶‬‬

‫ؿفقۿوہاجلاۿےہ۔ۿ‬ ‫سجۿےنۿہیۿھجمسۿرکہکۿااکسۿدانیۿھجمۿرپۿؿاحقۿےہۿوکیئۿزیچۿدیۿادعبۿ ‪۸‬ۼ‪ ۶‬اانحفۿےکۿاہینۿؿفقۿاکۿرگنانۿانیمۿیہۿوہلاۿاچےئہ۔ۿ‬ ‫وکۿکھالہکۿؿاحقۿہنۿیھتۿوتۿوللاۿاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫ْلتبیْالللو‬ ‫‪ o‬رشاہلۿجوالْالعلو ّ ْ‬

‫ۺۼ‪۶‬‬

‫اتسمرج ۿےن ۿااجرہ ۿوک ۿدایمئۿانبےن ۿےک ۿےئل ۿااجرہ ۿرپ ۿیل ۿیئگ ۿداکن ۿلاۿ‬

‫ۺۼ‪۶‬‬

‫اکمنۿںیمۿاےنپۿاملۿےسۿااضہفۿایک‪،‬اشۿاعمملہۿےکۿرشیعۿااکحم۔ۿ‬ ‫اعمملہۿخلـۿےبۿالصۿؿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫ۻۼ‪۶‬‬

‫لارظ ۿانیم ۿاک ۿوقل ۿمسق ۿےک ۿشاھت ۿربتعم ۿوہاگ‪،‬ارگ ۿػاہز ۿاش ۿیکۿ‬

‫‪۹‬۾‪۶‬‬ ‫ۺ۾‪۶‬‬

‫ذکتبیۿہنۿرک ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿاکۿرنہۿلا لۿےہ۔ۿ‬ ‫رنہۿدیلخۿوتۿكلمۿاکۿیھبۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 19 of 631‬‬

‫ۻ۾‪۶‬‬ ‫ۻ۾‪۶‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫ؿفقۿےسۿوجۿانمعفۿااھٹےئۿاشۿوکۿلاؿانۿدانیۿوہاگ۔ۿ‬ ‫ؿفق ۿوبثف ۿےک ۿدعب ۿیسک ۿلااجمراکررؿایئ ۿےس ۿلا ل ۿںیہنۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫ۻ۾‪۶‬‬

‫ؿفقۿںیم ؿرامكۿاجریۿںیہنۿوہیت۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۵‬‬

‫ۻ۾‪۶‬‬

‫ؿفقۿیکۿرادئۿ ٓا دمینۿااملۃۿعمجۿرےہۿیگۿاؿرۿوبغكۿرضؿرفۿؿفقۿ‬

‫ۼ‪۷۵‬‬

‫رپۿرخچۿیکۿاجےئ۔ۿ‬

‫وہاتکس۔ۿ‬ ‫داہیفۿاکۿہکیھٹۿاسیجۿدنہؿناتنۿںیم راجئۿےہۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ۾‪۶‬‬

‫اایعنۿےکۿالالفۿاکۿااجرہۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ۾‪۶‬‬

‫ومرفۿےنۿؿفقۿیکۿایخمكۿیکۿوتۿؿارفۿرپۿاسلامۿںیہن‪،‬ہنۿاشۿیکۿ‬ ‫اتیلہۿںیمۿفرطۿڑپلاۿےہ۔ۿ‬ ‫كل ٰی‬ ‫ا خظزفۿےکۿاعمرصۿاملعےئۿاہلسیقۿےکۿااقلف۔ۿ‬

‫‪۷۵۶‬‬

‫ؿافقۿےنۿاےنپۿؿرلاءۿےکۿےئلۿوتتیلۿیکۿرشعۿاگلیئۿوتۿہیۿرشعۿدیقۿ‬

‫ۼ‪۷۵‬‬

‫اتیلہۿےکۿشاھتۿدیقمۿوہیگ۔ۿ‬ ‫اریجۿاخ ۿاکاکمۿرپۿاحرضرانہۿرضؿریۿےہۿہریاحرضیۿےکۿدنۿیکۿ‬ ‫ارجفۿاکۿحؼدارۿںیہن‪،‬لیلقۿرتصخۿوجۿاشۿہغیصۿںیمۿرمؿچۿوہۿ‬

‫۽‪۷۵‬‬

‫ؿہۿاعدہۿاعمفۿےہ۔ۿ‬

‫ضعبۿوصروتنۿںیمۿدعمۿملعۿذعرۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿےکۿےئلۿدنہؿۿاکۿؿفقۿاجمرںیہن۔ۿ‬

‫ہغیص ۿمیلعت ۿںیم ۿہعمج‪،‬ںیہک ۿلگنم ۿاؿر ۿہعمج ۿاؿر ۿراضمن ۿاابملركۿ‬ ‫یکۿلیطعتۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۵‬‬

‫‪ ۷۵۷‬خدمقۿاگرۿوکۿراضمنۿیکۿلیطعتۿہنۿےلمۿیگ۔ۿ‬ ‫‪ ۷۵۸‬دمرشۿوکۿجحۿفر ۿیکۿادایگیئۿیکۿرتصخۿںیہن۔ۿ‬ ‫‪ ۷۵۹‬ہغیصۿمیلعتۿںیمۿنظزؿرفۿنیتۿہنیہمۿیکۿہریۿاحرضیۿاعمفۿےہۿ‬ ‫نکیلۿلال وخنتاہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۵‬‬ ‫۾‪۷۵‬‬ ‫۾‪۷۵‬‬

‫اصمرفۿؿفقۿ‬

‫ۺ‪۷۵‬‬

‫ااظتنمۿدجسمۿاکۿممتہمۿشالۿںیمۿالكۿ ٓا دھۿہتفہۿیکۿرتصخۿوتۿلااتکسۿ‬

‫۾‪۷۵‬‬

‫اصمرفۿؿفقۿوکۿیسک ۿدؿرسیۿرغ ۿںیم ۿرصفۿرکلا ۿرحامۿ‬

‫ۺ‪۷۵‬‬

‫ےہۿوطلیۿرتصخۿےکۿےئلۿوعیضۿدانیۿوہاگ۔ۿ‬ ‫اصحقۿؿہفیظۿیکۿتبیغۿمصؾؾہۿاؿرۿہریۿمصؾؾہۿیکۿثحب۔ۿ‬

‫۾‪۷۵‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿدجسمۿیک ۿ ٓا دمینۿدمرہسۿلا ۿدؿرسیۿدجسمںیمۿرصفۿںیہن‬

‫ۺ‪۷۵‬‬

‫وہیتکس۔ۿ‬ ‫الكۿدمرہسۿیکۿ ٓا دمینۿدؿرس ۿدمرہسۿلاۿدجسمۿںیم رصفۿںیہنۿ‬

‫ۺ‪۷۵‬‬

‫ؿفق ۿررٹسجدرکاےن ۿیک ۿسیف ۿارگوتمیل ۿےن ۿرشع ۿہن ۿاگلیئ ۿوت ۿاملۿ‬

‫‪۷۶۷‬‬

‫ؿفقۿےسۿہنۿاداۿیکۿاجےئۿیگ۔ۿ‬ ‫ح‬ ‫ن‬ ‫اؿاقفۿےکۿررٹسجدۿرکاےنۿیکۿابق ینۿ‬

‫‪۷۶۹‬‬

‫وہیتکس۔ۿ‬ ‫دنچہۿاکۿوجۿرؿہیپۿاکمۿمتخۿوہےنۿےکۿدعبۿےچبۿدنچہۿددنہؿنۿوکۿ‬

‫ۻ‪۷۵‬‬

‫املۿؿفقۿےسۿاحدنمتجۿوتمیلۿدوتسرۿےکۿوماقفۿاھکاتکسےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۷۶‬‬

‫ؿاسپ ۿرکدلااجےئ ۿلا ۿسج ۿاکم ۿےک ۿےئل ۿااجرف ۿدںی ۿاش ۿںیم‬ ‫رصفۿوہ۔ۿ‬ ‫دنچہ ۿدےنی ۿؿاولن ۿوک ۿہتپ ۿہن ۿےلچ ۿوت ۿایس ۿمسق ۿےک ۿدؿرس ۿ اکم ۿںیمۿ‬

‫ۻ‪۷۵‬‬

‫رح ۿؿ ٓا رۿیکۿذممقۿاؿرانقمقۿےکۿاضفلئ۔ۿ‬

‫اگلںیئۿؿرہنۿریقفؿنۿوکۿمیسقتۿرکدںی۔‬

‫‪Page 20 of 631‬‬

‫ۺ‪۷۶‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿفقۿےسۿروجفۿلانکممۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۶‬‬

‫رشاطئۿؿفقۿےکۿاابتفۿیکۿدنچۿوصرںیت‪،‬‬

‫‪۷۷۷‬‬

‫وتمیل ۿاک ۿؿہفیظ ۿاریج ۿلثم ۿےک ۿوماقف ۿدلااجےئ ۿاگدعم ۿافکمك ۿیکۿ‬ ‫وصرف ںیمۿافصالفۿےسۿااضہفۿایکاجاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۶‬‬

‫اؿاقفۿےکۿاصمرفۿوتمیلۿؿنیمظتنمۿےکۿاایتخراف ۿؿہریہۿےسۿ‬

‫‪۷۷۸‬‬

‫ااضہف ۿاملع ۿاملعےئ ۿد لا ۿدعتمد ۿزعمرنی ۿددنیار ۿااحصف ۿراےئۿ‬

‫ۻ‪۷۶‬‬

‫وجۿاصمرفۿرشاطئۿؿفقۿےکۿوماقفۿاؿرۿرشاطئۿہنۿولعممۿوہےنۿیکۿ‬ ‫وصرف ۿںیم ۿدقمی ۿدلمعر ٓا دم ۿےک ۿوماقف ۿوہاجمر ۿےہ ۿؿرہنۿ‬

‫ۼ‪۷۶‬‬

‫ؿفق ۿیک ۿاکررؿایئ ۿوپدیشہۿرانھک ۿرجمۿںیہن‪،‬اطمہبل ۿاسحف اک ۿاہتبلۿ‬ ‫سق ۿوکاایتخر ۿےہ ۿہز ۿوتمیل ۿؿمظتنم ۿایخمك ۿػاہز ۿوہےن ۿےک ۿدعبۿ‬

‫قلعتمۿااسفتسرۿوجۿدشۿوساالفۿرپۿلمتشمۿےہ۔ۿ‬

‫رکںی ےگ۔ۿ‬ ‫فر ۿوخاہۿاشۿ ٓا دمین ۿرپۿوج ۿؿفقۿےہۿوتمیل ۿوکۿیتلمۿےہۿدرگیۿ‬

‫لااجمرےہ۔ۿ‬

‫اجریۿرکااتکسےہۿاجدئادۿوموقہفۿرپۿںیہن۔ۿ‬ ‫م‬ ‫ااعشر ۿ خیحہ ۿدمح ۿؿتعن ۿوج ۿونمماعف ۿےس ۿلاك ۿوہن ۿاںیہن ۿنس ۿرکۿ‬ ‫ااعنمۿؿارکامۿدانیاجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫وضحر ۿادقشۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿرضحف ۿبعکۿانبۿ‬ ‫رریہ ۿریض ۿاﷲاعتیٰل ۿمنہ ۿےس ۿدیصقہ ۿہیتعن ۿنس ۿرک ۿرداےئ ۿابمركۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫زعمؿلۿایکاجاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫۽‪۷۶‬‬

‫ؿفق ۿےک ۿلار ۿںیم ۿرشف ۿیک ۿاخمتفل ۿرکےن ۿؿاےل ۿاؿر ۿاسحفۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫یکۿاجچنۿےسۿرؿےنکۿؿاےلۿربممانۿرجمۿےکرمبکتۿوہےئ۔ۿ‬ ‫۽‪۷۶‬‬

‫اؿاقف ۿےک ۿےئل ۿرشع ۿؿافق ۿاؿر ۿااکحم ۿرشف ۿےس ۿہـف ۿرک ۿوقادعۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫ؿعضۿرکےنۿاکۿیسکۿوکۿاایتخرۿںیہن۔ۿ‬

‫اطعۿفرامیئ۔ۿ‬ ‫اؿر ۿاجدئاد ۿوموقہف ۿےس ۿاش ۿاکرؿاچ ۿوہوت ۿاش ۿےس ۿیھب ۿادا ۿایکۿ‬

‫ۺ‪۷۷‬‬

‫۽‪۷۶‬‬

‫ؿفقۿاکۿشاامنۿیسکۿدؿرس ۿوکۿاعرلۃۿدانیۿیھبۿلااجمرےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫اجاتکسےہ۔ۿ‬

‫دقمی ۿاؿاقف ۿںیم ۿےئن ۿاصمرف ۿمنلا ۿوفیلیٹن‪،‬مریق ۿاھکنپاؿر ۿمریقۿ‬ ‫رؿینشۿؿہریہۿاگللاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫۾‪۷۶‬‬

‫ؿفقۿاکۿاملۿہریملسمۿوکۿدانیۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫ارسافۿیکۿذممق۔ۿ‬

‫‪۷۷۵‬‬

‫املۿؿفقۿاملۿمیتیۿاکۿمکحۿرکھناےہ۔ۿ‬ ‫وج ۿےہک ۿہک ۿاعوملن ۿےک ۿمنہ ۿںیم ۿلیساف ۿرکلا ۿوہن‪،‬لا ۿےہکۿہک ۿخداۿ‬ ‫اؿرپ ۿےہ ۿاہی ۿن ۿ ٓا ےئ ۿوت ۿاوکس ۿمہ ۿدرسق ۿرکدےگنی ۿرمدت ۿےہ‪،‬اش ۿےکۿ‬

‫املۿؿفقۿےسۿذمیبہۿرقتابیفۿیکۿریشینیۿہریۿاحرضۿوکۿےنجیھبۿیکۿ‬ ‫رشعۿوہلاۿومعملۿدقمیۿوہوتۿاجمرۿؿرؿاےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫‪۷۷۵‬‬

‫یہیۿاحلۿدوعفۿؿہریہۿاکےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫‪۷۷۵‬‬

‫وتمیلۿؿفقۿانیمۿؿفقۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫ااکحمۿرمدتنیۿےکۿںیہ۔ۿ‬ ‫رشاطئۿؿفقۿیکۿلیمعتۿرضؿریۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۷۷‬‬

‫شاامن ۿؿفقۿںیمۿھچکۿفلت ۿوہاجےئۿوتۿوتمیلۿاؿر ۿمالرومنۿرپۿ‬ ‫لاؿانۿںیہنۿالالفۿرپۿلاؿانۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 21 of 631‬‬

‫ۼ‪۷۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اتکںیبۿدؿافۿامیقلۿںیہۿدؿافۿاالمنالۿںیہن۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۷‬‬

‫ؿفقۿیکۿؿتیصۿاکۿافند ۿدعبۿومف ۿوہاگ ۿردنیگۿںیمۿحصق ۿ اشنءۿ‬

‫‪۷۸۵‬‬

‫اھچےپۿاؿرۿاکذغۿیکۿؿدحفۿزلتسممۿمنلیقۿںیہن۔ۿ‬ ‫الكۿدجسمۿیکۿزیچۿدؿرسیۿدجسمۿوکاعرلۃدانیۿاجمرںیہن۔ۿ‬ ‫ااکحمۿرشہیعۿےکۿخالفۿہنۿکیزفۿراےئۿدیھکیۿاجیتکسۿےہۿہنۿاافتطۿ‬

‫ۼ‪۷۷‬‬

‫رصتاففۿاکۿاایتخرۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿؿػفیۿرنیمۿںیمۿلااجمرۿرصتۿافۿفۿےکۿقلعتمۿوسال۔ۿ‬

‫‪۷۸۵‬‬

‫ۼ‪۷۷‬‬

‫الكۿؿفقۿسجۿرغ ۿےکۿےئلۿایکاجےئۿایسۿرپرۿاھکۿاجےئ۔ۿ‬

‫‪۷۸۶‬‬

‫ۼ‪۷۷‬‬

‫ؿفقۿداکنۿوکۿرلاعۿلاۿرلاعۿوکۿداکنۿرکدانیۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۶‬‬

‫راےئ۔ۿ‬ ‫مکحۿرصفۿاﷲاعتیٰلۿاکۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۷‬‬

‫ؿفقۿاجدئادۿیکۿتئیہۿںیمۿدبتیلیۿرکلاۿاجمرۿںیہنۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۶‬‬

‫درلارہ ۿؿفق ۿؿافق ۿیک ۿرصتحی ۿشارف ۿہیلع ۿاٰولصلہ ۿؿالسالم ۿیک ۿصنۿ‬ ‫لع‬ ‫یکۿرطچۿؿاحقۿا ملۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۷۷‬‬

‫وموقفۿہیلعۿوکۿدبلۿدانیۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ااکحمۿرشفۿےکۿخالفۿوکیئۿاقوننۿاؿرۿرشعۿہنۿامینۿاجےئۿیگ۔ۿ‬

‫۽‪۷۷‬‬

‫دجسمیکۿوموقہفۿرنیمۿوکۿدمرہسۿںیمۿشالمۿرکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ارغا ۿؿفق ۿےس ۿرادئ ۿاومر ۿےکۿےئل ۿامل ۿؿفق ۿےس ۿہن ۿوت ۿیسکۿ‬ ‫اجدئادۿاکۿرخلدلاۿہنۿرکاہیۿرپۿح انۿاجمرےہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫دجسمۿاکۿہتشپۿوھکد ۿرکۿلااخہنۿانبلا ۿرحامۿےہۿاؿر ۿؿفق ۿںیمۿبصغۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ؿیل ۿےک ۿاےسی ۿرصتافف ۿسج ۿےس ۿؿفق ۿوک ۿاصقنن ۿےچنہپ ۿوت ۿؿہۿ‬ ‫رصتاففۿلااجمرںیہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫حیحص ۿدحمك ۿاک ۿارشاد ۿےہ ۿہک ۿوج ۿالك ۿلاتشل ۿرنیم ۿبصغ ۿرک ۿ‬ ‫اگۿرنیمۿےکۿشاوتنۿوقبطنۿلكۿاانتۿ ہصۿوترۿرکۿرؿرۿایقمقۿاشۿےکۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ےلگۿںیمۿوططۿداالۿاجےئۿاگ۔ۿ‬

‫"انْالوالیۃْمشروطۃْبالْنظرْوالنظرْفْالضرر"۔ۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫ؿفقۿیکۿاجدئادۿںیمۿےباجۿدسقۿمردۿاؿرۿملظۿرپۿوکسفۿرحام ےہۿ‬ ‫اؿرۿاچرہۿوجیئۿفر ۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫رشچۿوسدۿےکۿاسحفۿےسۿرکاہیۿرقمرۿایکۿوتۿہیۿاعمملہۿدنگہۿےہۿرکاہیۿ‬ ‫اجمرۿوہاگ۔ۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫املسموننۿوکۿؿفقۿےکۿدبےنلۿاکۿوکیئۿاایتخرںیہن۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ؿفقۿےسۿوتمیل ۿوکۿنظزؿرف ۿوساریۿاؿرۿالام ۿاکر ۿزگاریۿیکۿوخنتاہۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫ٓا دیمۿاینپۿكلمۿںیمۿرصتفۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫اؿرۿرضؿرفۿوہۿوتۿاپسیہۿیکۿوخنتاہۿیھبۿےلمۿیگ۔ۿ‬ ‫دقمارۿوخنتاہۿؿہریہۿاکۿنیعتۿرعفۿرپۿےہ۔ۿ‬ ‫پ ہۿاؿرۿوبقتیلۿاکۿلدراہنۿاجمرۿںیہنۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫ؿافقۿامكلۿیقیقحۿیکۿكلمۿاخ ۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫دجسمۿوکۿوب ےسۿاچبلاۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿںیم ۿیٹم ۿاک ۿلیت ۿخاللا‪،‬شالیئ ۿاگلسلا‪،‬اچک ۿوگسق ۿےل ۿاجلا ۿرحامۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫‪Page 22 of 631‬‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿےکۿغربیۿلاوحاہنۿانبلاۿسجۿےسۿدجسمۿںیمۿوبۿےچنہپۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫دجسمۿاعمۿامجمقۿےکےئلۿانبیئۿاجیتۿےہ۔ۿ‬ ‫امجمقۿہزۿاملسمنۿرپۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬ ‫‪۷۸۷‬‬

‫سملئۿذموکرہۿلاالۿےسۿقلعتمۿوصن ۔ۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿفریشۿاھکنپۿاگللاۿمؾلؼاۿلادنسپلدہۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۷۸‬‬

‫رتكۿامجمقۿرپۿؿدیعافۿدشلدہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫یلجب ۿےک ۿےھکنپ ۿیک ۿوہا ۿؽیغا ۿرضم ۿوہ ۿوت ۿاےنپ ۿرھگ ۿںیم ۿیھب ۿاگللاہنۿ‬

‫۾‪۷۸‬‬

‫اچکۿایپرۿلاۿاچکۿنسہلۿاھکرکۿدجسمۿںیمۿاجلاۿلااجمرےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿاخیلۿوہۿمكۿیھبۿاشۿںیمۿدبوب دالخۿرکلاۿلااجمر۔ۿ‬ ‫سج ۿےس ۿانسان ۿالدالالا ۿےہ ۿاش ۿزیچےس ۿمالہکئ ۿیھب ۿالدا ۿلاےتۿ‬

‫‪۷۸۸‬‬

‫ایگش ۿیک ۿرؿینش ۿےہ ۿوت ۿمریق ۿےمقمق ۿاگللاعنم ۿےہۿاگلںیئ ۿوت ۿلاؿان ۿدانیۿ‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫وہاگ۔ۿ‬ ‫ۺ‪۷۸‬‬

‫اچےئہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۸‬‬ ‫‪۷۸۸‬‬

‫ںیہ۔ۿ‬

‫دجسم ںیمۿایسیۿزیچاگللاۿسجۿےسۿمصلیـنۿاکۿدلۿےٹبۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿمی ٰنۿسجنۿزیچۿےلۿاجلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫مریقۿرؿینشۿاؿرۿےھکنپۿےسۿاحدلافۿاکۿنظۿاغلكۿوہوتۿانۿاکۿاامعتسلۿ‬

‫۾‪۷۸‬‬ ‫۾‪۷۸‬‬ ‫‪۷۹۵‬‬

‫عنمۿےہ۔ۿ‬

‫دجسم ۿںیم ۿامل ۿؿفق ۿےس ۿلالرضؿرف ۿمریق ۿےھکنپ ۿاؿر ۿارٹکیلكۿ‬

‫‪۷۸۸‬‬

‫رؿینشۿاگلےنۿےسۿقلعتمۿوسالۿ‬ ‫نجۿاصمرفۿیکۿرعفالاۿنصاۿااجرفۿہنۿوہۿاملۿؿفقۿےسۿاشۿاکۿاداۿ‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫رکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ؽیغاۿسجۿزیچۿاکۿرضمۿوہلالامكۿوہۿاشۿاکۿاامعتسلۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫الك ۿدجسم ۿےک ۿؿفق ۿیک ۿ ٓا دمین ۿدؿرسی ۿدجسم ۿںیم ۿںیہن ۿاگلیئۿ‬

‫‪۷۹۵‬‬

‫‪۷۹۶‬‬

‫اجیتکس۔ۿ‬

‫ےبۿرشعۿؿفقۿاملۿؿفقۿےسۿحبصۿلكۿرچافۿخاللاۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫ؿافقۿےنۿدجسمۿںیمۿرگنک ۿںیہن ۿونباےئۿےھتۿوتمیلۿےنۿاملۿ‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫ؿفقۿےکۿرکاہیۿدارۿےنۿذعرۿحیحصۿےسۿدرایمنۿدمفۿںیمۿاکمنۿ‬

‫‪۷۹۶‬‬

‫وھچردلاۿوتۿلایق امدنہۿاکۿرکاہیۿوھچراۿاجاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿےسۿونبالاۿلاؿانۿد ۔ۿ‬ ‫مصلیـنۿوکۿادانۿیکۿ ٓا ؿارۿےبۿانمرہۿ چنہۿاجیت ۿےہۿوتۿاملۿدجسمۿےسۿ‬ ‫انمرہۿانبلاۿدرسقۿںیہن۔ۿ‬ ‫ؿافق ۿےن ۿفراش ۿاک ۿؿہفیظ ۿہن ۿراھک ۿوت ۿوتمیل ۿلا ۿاحمک ۿہی ۿؿہفیظ ۿاجریۿ‬

‫اخہنۿےسۿوخردۿونشۿدےنیۿاکۿومعملۿوہۿوتۿدلااجےئ۔ۿ‬ ‫ۺ‪۷۸‬‬

‫ومعملۿہنۿوہۿوتۿدنچہۿددنہاگنۿےسۿااجرفۿینیلۿرضؿریۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۹۷‬‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫ومعمل ہن ۿوہےن ۿاؿرااجرف ۿہن ۿ ےنی ۿیک ۿوصرف ۿںیم ۿوج ۿلاوغلنۿ‬ ‫مہی‬ ‫رپرصفۿوہۿ ممـنۿوکۿاشۿاکۿلاؿانۿدانیۿوہاگ۔ۿ‬

‫‪۷۹۷‬‬

‫رکےنۿےکۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫دجسمۿمکحتسمۿوہوتۿاشۿوکۿوترۿرکۿیئنۿانبلاۿاجمرۿںیہنۿ‬

‫لاغل ۿوہاجویناےلۿومیتین ۿوک ۿارگ ۿشک ۿےکۿالقئۿوہےن ۿلكۿمیتیۿ‬

‫‪۷۹۷‬‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫‪Page 23 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫دجسم ۿےک ۿدنچہ ۿںیم ۿحنك ۿدلا ۿوتمیل ۿیک ۿتلفغۿےس ۿنھبۿہن ۿاکس ۿوتۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۷۹۸‬‬

‫ایکمکحۿےہ۔ۿ‬ ‫رؿہیپ ۿوج ۿوکیئ ۿصخ ۿكنیب ۿںیم ۿعمج ۿرکلا ۿےہ ۿؿہ ۿكنیب ۿرپ ۿدنی ۿوہلاۿ‬

‫‪۷۹۹‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ن‬ ‫ؾی‬ ‫ؿلیکۿ ضۿادلنیۿاؿرۿہبہۿلاػلہۿیکۿالكۿوصرف۔ۿ‬

‫‪۷۹۹‬‬

‫دعمؿمۿےکۿےئلۿہبہۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۹۹‬‬

‫مراراف ۿاؿایلءۿیکۿظفحۿؿدہگناسق ۿےکےئلۿؿفقۿلییق ۿریخحیحصۿ‬

‫۽‪۷۹‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ہزۿابمچۿلییقۿومحمدہ ومحمدؿۿغرمكۿوہاجلاۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۹‬‬

‫ؿفقۿیلعۿاالؿالد ۿاؿر ۿؿفقۿیلعۿاسفنلۿیکۿؿاضحق ۿاؿر ۿاشۿےکۿ‬

‫‪۵‬ۺ‪۷‬‬

‫وجارۿاکۿمکح۔ۿ‬ ‫اینپۿتحصۿںیمۿاینپۿوپریۿاجدئادۿےکۿؿفقۿاکۿاایتخرۿےہۿرگمۿہیۿتینۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬

‫ذموممۿؿعینشۿےہۿہکۿدرگیۿؿاروثنۿوکاۿےنپۿرتہکۿےسۿرحمؿمۿرک ۔ۿ‬

‫ہبہۿےبہضبقۿلامۿدیفمۿكلمۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺ‪۷۹‬‬

‫تحصۿومرفۿںیمۿیسکۿؿارف ۿاکوکیئۿقحۿومرفۿےک ۿاملۿےسۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬

‫ہضبقۿےسۿےلہپۿوموہفۿہالكۿوہاجےئۿوتۿہبہۿلا لۿوہلاےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۹‬‬

‫قلعتمۿںیہنۿوہلا۔ۿ‬ ‫وجۿلالؿہجۿرشیعۿاےنپۿؿارف ۿیکۿریماف ۿےسۿاھبےگۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫حیقۿےسۿاشۿاکۿ ہصۿعطقۿرکداتیۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬

‫میلستۿےسۿےلہپۿؿاہقۿرماجےئۿوتیھبۿہبہۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۹‬‬

‫ونہبن ۿاک ۿامدلار ۿوہلا ۿاںیہن ۿریماف ۿےس ۿرحمؿم ۿرکےن ۿیک ۿؿہجۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬

‫یسکۿادار ۿےکۿدنچۿوتمیلۿوہنۿوتۿدہمۿداریۿسقۿیکۿمرامرۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۹‬‬

‫دنچہۿیکۿر مۿوجاکمۿےسۿافلضۿچبۿیئگۿدنچہۿددنہؿن یکۿكلمۿےہۿلاۿ‬

‫ۼ‪۷۹‬‬

‫رشیعۿںیہن۔ۿ‬ ‫ؿفقۿایلہۿاکۿایبن۔ۿ‬ ‫ؿفقۿیلعۿاالؿالدۿیکۿالكۿاجمرۿوصرف۔ۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬ ‫‪۷‬ۺ‪۷‬‬

‫وتۿاںیہنۿ ہصۿردسیۿؿاسپۿدلااجےئۿلاۿدؿرس ۿسجۿاکۿر ریخںیمۿ‬ ‫ؿہۿاتبںیئۿاگلیئۿاجےئ۔ۿ‬ ‫ریخافۿاخلصا ﷲ ےکۿےئلۿؿفقۿحیحصۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۹‬‬

‫ہری ۿرم ۿومف ۿںیم ۿوج ۿؿفق ۿایک ۿاجےئ ۿاش ۿرپ ۿیسک ۿؿارف ۿوکۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۷‬‬

‫قحۿارتعا ۿںیہن۔ۿ‬ ‫اینرۿافہحتۿرضحفۿااممۿاعیل طاقمۿؿاؿایلءۿےکےئلۿؿفقۿحیحصۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۹‬‬

‫ؿفقۿیلعۿاالؿالد ۿںیمۿؿافقۿیسیجۿرشعۿاگلےئۿایسۿےکۿوماقفۿ‬

‫‪۸‬ۺ‪۷‬‬

‫رامرنیۿےکۿ ٓا رامۿےکۿےئلۿوجۿاکمنۿانبلا ۿایگۿاشۿیکۿرممقۿےکےئلۿ‬ ‫ؿفقۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۹‬‬

‫دلمعر ٓا دمۿوہاگ۔ۿ‬ ‫اینرۿمرراگنۿدنیۿاؿرۿمنالدۿےکےئلۿؿفقۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸‬ۺ‪۷‬‬

‫سربۿیکۿرمۿمقۿےکۿےئلۿؿفقۿحیحصۿںیہن۔ۿ‬

‫۽‪۷۹‬‬

‫ثلثۿاملۿاکۿر ریخۿںیمۿرصفۿرکلا ۿہیقبۿد ۿؿثلثۿےسۿروکٰہ ۿوکۿ‬ ‫شاطق ۿںیہن ۿرکلا ۿہکبج ۿاش ۿےک ۿلاش ۿاحاجف ۿاصلنہ ۿےس ۿافرف ۿدقبرۿ‬ ‫اصنفۿےچبۿاؿرۿشالۿزگر ۔ۿ‬

‫‪Page 24 of 631‬‬

‫‪۸‬ۺ‪۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫بابْالمسجد‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫(اش ۿرشاہل ۿںیم ۿاش ۿارم ۿیک ۿقیقحت ۿاقین ۿےہ ۿہک ۿدجسم ۿیک ۿزیچ ۿںیۿ‬ ‫فرؿحق ۿرکےک ۿاےنپ ۿرصف ۿںیم ۿاللا ۿاؿر ۿدجسمۿیک ۿتھچۿرخلد ۿرکۿ‬ ‫اشۿرپلاوحاہنۿؿہریہۿانبلاۿاجمرۿےہۿلاںیہن)ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬

‫دجسمےکۿےئلۿتھچ‪،‬انمرہ‪،‬دویارںیۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۷‬‬

‫دجسمۿیکۿزیچںیۿاشۿےکۿایئاءۿںیہۿلاۿ ٓا الفۿلاۿاؿاقفۿلاۿرؿادئ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬

‫وجرنیمۿامنرۿےکۿےئلۿؿفقۿوہیئۿدجسمۿوہیئگ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۷‬‬

‫ایئاءۿدجسمۿا ینۿرنیمۿؿامعرفۿاقہمئۿیکۿعیبۿاکۿمکحۿرشیع۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬

‫ہلمشۿیکۿدنچۿدجسمؿنۿےکلار ۿںیمۿوسال۔ۿ‬

‫ۻۺ‪۷‬‬

‫دجسمۿایقمقۿلكۿالصۿلاینۿےکۿلامۿےسۿرےہۿیگ۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۷‬‬

‫ہلئسمۿذموکرہۿیکۿقیقحتۿےکےئلۿبتکۿہقفۿیکۿابعراف۔ۿ‬ ‫فنصمۿہیلعۿارلحمۃۿیک ۿاہنمكۿشادنارۿقیقحت ۿہکۿااممۿاوبویفسۿیکۿ‬ ‫رؿامكۿلادرہۿانۿےکۿیتفمۿہبۿوقلۿرپۿرفتمفۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬ ‫‪۸‬ۻ‪۷‬‬

‫ااعدہۿؿفصۿرکےنۿؿاالۿادحافۿالصۿرکےنؿاےلۿیکۿلثمۿںیہن۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۷‬‬

‫ااممۿاوبویفسۿیکۿرؿامكۿاکۿاحلص۔ۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۷‬‬

‫اسحفۿاتکفۿیکۿاتکوبنۿرپۿیھبۿالصۿلاینۿاکۿلامۿانھکلۿ رتہۿےہ۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۷‬‬

‫دجسم ۿدہنمم ۿوہاجےئ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿایئاءۿرضؿرف ۿدجسمۿےسۿرادئۿ‬

‫‪۹‬ۻ‪۷‬‬

‫لاینۿےکۿاخدنانۿںیمۿحقۿلكۿاشۿےکۿالہۿلاےئۿاجںیئۿؿیہۿوتمۿیلۿ‬

‫ۼۺ‪۷‬‬

‫وہنۿنجۿےکۿاضظئۿوہےنۿاکۿخدہش ۿوہۿوتۿاقیضۿےکۿادن ۿےسۿ‬ ‫فرؿحقۿرکلاۿاؿرۿتمیقۿوکوفحمعۿرانھکۿاجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫ریمعتۿدشہۿدجسموک ۿرگارکۿےلہپۿےسۿوبضمعۿرت ۿانبلاۿبکۿاجمرۿاؿربکۿ‬

‫‪۹‬ۻ‪۷‬‬

‫وہنۿےگ۔ۿ‬ ‫وتمیلۿاکۿدلامك دارۿوہلاۿرضؿریۿےہۿامدلارۿوہلاۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬

‫۽ۺ‪۷‬‬

‫ْ‬

‫لااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫م‬ ‫ٓا الف ۿدجسم ۿا ین ۿدجسم ۿےک ۿاابسف ۿےسیج ۿوبرلا ۿ صلی‪،‬فرش‪،‬دنقلیۿ‬ ‫اؿرۿاجرؿنۿںیمۿاھچبیئۿاجےنۿؿایلۿاھگشۿؿہریہۿوکۿفرؿحقۿرکےنۿ‬

‫ۺۻ‪۷‬‬

‫اکۿرشیعۿمکح۔ۿ‬ ‫احمکۿاشالمۿؿہۿہنۿوہۿوتۿوتمیلۿدجسمۿالہۿہلحمۿدجسمۿےسۿیلکنۿوہیئۿرپھچۿ‬ ‫انمسقۿدامۿرپیسکۿاملسمنۿےکۿاہھتۿچیبۿ شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫۽ۺ‪۷‬‬

‫ہلئسمۿذموکرہۿیکۿقیقحتۿےکےئلۿبتکۿہقفۿیکۿابعراف۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۷‬‬

‫دجسمۿاکۿشاامنۿرخلدےنۿؿاےلۿوکۿاچےئہۿہکۿیسکۿمسقۿیکۿےبۿرحیتمۿ‬

‫۽ۺ‪۷‬‬

‫رلاع ۿےک ۿاجونر ۿتہب ۿرلادہ ۿوہاجںیئ ۿاؿر ۿان ۿاک ۿرخہچ ۿمرھ ۿاجےئ ۿوتۿ‬ ‫ایکۿوتمیلۿانۿںیم ےسۿضعبۿوکۿفرؿحقۿرکےکۿتمیقۿوکۿاجونرؿنۿ‬

‫ۺۻ‪۷‬‬

‫یکۿہگجۿاشۿوکۿہنۿداےل۔ۿ‬

‫‪o‬رشاہلۿالتحریرْالجیدْفْحقْالمسجد‬

‫ےکۿاچرہۿاؿرۿرلاعۿیکۿرممقۿرپۿرصفۿرکاتکسۿےہۿلاۿںیہن۔ۿ‬ ‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬

‫‪Page 25 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسمۿذموکرہۿیکۿدؿۿوصرںیت۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۷‬‬

‫دجسمۿےکۿلاوبفۿاؿرۿاچرۿلایئۿیکۿعیبۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫ۻۻ‪۷‬‬

‫ہلئسمۿذموکرہۿیکۿؿاضحقۿےکےئلۿکالمۿؿۿابعرافۿاملعءۿرکام۔ۿ‬ ‫ادبتسالۿنیتۿؿحہـنۿرپۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۷‬‬

‫دجسمۿںیمۿیسکۿےنۿاٹچیئۿاھچبیئۿرھپۿدجسمۿؿریانۿوہیئگۿوتۿاٹچیئۿاکۿایکۿ‬

‫ۻۻ‪۷‬‬

‫اقیضۿتشہبۿاصحقۿملعۿؿۿلمعۿوکۿےتہکۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۷‬‬

‫‪۶‬ۼ‪۷‬‬

‫ایکۿاجےئ۔ۿ‬ ‫یسک ۿےن ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿاھگش ۿلا ۿدنقلی ۿرخلدی ۿرھپ ۿاش ۿیکۿ‬

‫ۻۻ‪۷‬‬

‫فنصمۿہیلعۿارلہمحۿاکشایمۿرپۿالكۿاحہیش۔ۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۷‬‬

‫رضؿرفۿہنۿریہۿوتۿایکمکحۿےہ۔ۿ‬ ‫ٓا الفۿدجسمۿےکۿلار ۿںیمۿااممۿدمحمۿاؿرۿلادیبۿدجسمۿےکۿلار ۿںیمۿ‬

‫ۼۻ‪۷‬‬

‫ااممۿاوبویفسۿےکۿوقلۿرپۿوتفٰیۿےہ۔ۿ‬ ‫اؿاقفۿدجسمیکۿعیبۿبکۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ااجشرۿوموقہفۿیکۿعیبۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫۽ۼ‪۷‬‬

‫ۼۻ‪۷‬‬

‫اچرۿوصروتنۿےکۿكالؿہۿ ٓا لادۿؿفقۿوکۿدبتلیۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫رؿادئۿیکۿعیبۿاکۿرشیعۿمکح۔ۿ‬

‫۽ۼ‪۷‬‬

‫ۼۻ‪۷‬‬

‫رؿادئۿےسۿرمادۿایکۿزیچںیۿںیہ۔ۿ‬

‫۽ۼ‪۷‬‬

‫ؿفقۿیکۿدبتیلیۿںیمۿےبۿامشرۿرخاایبنۿںیہ۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۷‬‬

‫ؿہۿامتمۿاایشءۿوجۿوتمیلۿوطبرۿوخدۿدجسمۿےکۿامل ۿےسۿ ٓا دمینۿمراھےنۿ‬ ‫ےکۿےئلۿرخلد ۿان ۿیکۿعیبۿاکۿرشبعۿتحلصمۿؿہۿہز ۿؿغك ۿاایتخرۿ‬ ‫رکھناےہ۔ۿ‬

‫۾ۼ‪۷‬‬

‫ادبتسال ۿؿفق ۿاک ۿومحق ۿلا ۿوت ۿرشع ۿادبتسال ۿےہ ۿلا ۿرضؿرفۿ‬

‫۽ۻ‪۷‬‬

‫ہلئسمۿذموکرہۿیکۿلادیئۿںیمۿبتکۿہقفۿیکۿابعراف۔ۿ‬

‫۾ۼ‪۷‬‬

‫ادبتسال۔ۿ‬ ‫احبلكۿرشعۿادبتسال‪،‬دبتیلیۿؿفقۿاکۿوجارۿدنچۿرشوطنصےۿرشمؿعۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۷‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫الكۿدجسمۿیکۿتیکلمۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿرخچ ۿرکلا ۿلا ۿدجسمۿاکۿہسیپۿ‬

‫‪۵‬۽‪۷‬‬

‫دمرہسۿںیمۿدانیۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫دبتلی ۿؿفق ۿیک ۿرشاطئ ۿشیغہ ۿاک ۿخالہص ۿہی ۿےہ ۿہک ۿاخمتفل ۿرشع ۿاؿرۿ‬ ‫مـنہۿاخمتفلۿعفنۿؿفقۿےسۿےچب۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۷‬‬

‫دجسمۿیکۿاکیبرۿزیچۿرخلدۿرکرصفۿںیمۿاللا۔ۿ‬

‫‪۵‬۽‪۷‬‬

‫وج ۿؿفق ۿؿریان ۿؿرخاف ۿوہاجےئ ۿوت ۿاقیضۿرشف ۿاحمکۿاشالمۿاعملۿ‬ ‫اعدل ۿدتمنی ۿخدا ۿرتش ۿوک ۿلالرشع ۿؿافق ۿہکلب ۿلاؿفص ۿعنم ۿؿافقۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۷‬‬

‫املعءۿےنۿاشۿوکر ۿیکۿیھبۿمیظعتۿاکۿمکحۿدلاۿےہۿوجۿدجسمۿےسۿ رۿ‬

‫‪۶‬۽‪۷‬‬

‫یھب ۿاےس ۿچیب ۿرکدؿرسی ۿاجدئاد ۿایس ۿرغ ۿےس ۿاش ۿےک ۿاقمئ ۿطاقمۿ‬ ‫رکدےنیۿیکۿااجرفۿےہۿوخندۿرشؿع۔ۿ‬

‫رکۿاکنیھپۿاجلاۿےہ۔ۿ‬

‫مسل‬ ‫وج ۿاکمن ۿہشیمہۿامنر ۿ مین ۿےک ۿےئلۿانبلادجسمۿوہایگۿارگہچۿاےسۿ‬ ‫دجسمۿہنۿاہک‪،‬ہنۿرحمافۿانبیئ۔ۿ‬

‫‪Page 26 of 631‬‬

‫‪۶‬۽‪۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارگۿاہکۿںیمۿےنۿہیۿرنیمۿامنرۿےکۿےئلۿؿفقۿیکۿرگمۿاےسۿوکیئۿدجسمۿ‬ ‫ہنۿےھجمسۿحقۿیھبۿدجسمۿوہیئگ۔ۿ‬

‫‪۷‬۽‪۷‬‬

‫دجسمۿوکۿدبوبۿےسۿاچبلاۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫۽۽‪۷‬‬

‫دجسم ۿوہےن ۿےکےئل ۿرنیم ۿںیم ۿلاچن ۿوصروتن ۿےس ۿالك ۿوصرفۿ‬

‫‪۸‬۽‪۷‬‬

‫سجۿلافۿےسۿ ٓا دویمنۿوکادمكۿیتچنہپۿےہۿفرےتشۿیھب اشۿےسۿ‬ ‫ادمكۿلاےتۿںیہ(دحمك)ۿ‬

‫۽۽‪۷‬‬

‫‪۹‬۽‪۷‬‬

‫وتمیلۿدجسمۿیکۿؿایبجۿریمعتۿںیمۿہلحمۿؿاولنۿیکۿمراحمقۿںیہنۿرکاتکس۔ۿ‬

‫۾۽‪۷‬‬

‫‪۹‬۽‪۷‬‬

‫ہریۿفکتعمۿوکۿاشۿیکۿیھبۿااجرف ۿںیہنۿہکۿدجسمۿںیمۿلییھۿرکۿیسکۿ‬ ‫مرنتۿںیمۿؿوضۿرک ۿاشۿرطچۿہکۿلاینۿدجسمۿںیمۿہنۿرگ ۔ۿ‬

‫الہۿہلحم ۿےنۿوتمیلۿیکۿااجرف ۿےکۿریغبۿوج ۿریمعت ۿیکۿاجمرۿےہۿاؿرۿوج‬ ‫افۿرکںیۿےگۿاجمرۿوہیگ۔ۿ‬

‫۾۽‪۷‬‬

‫‪۹‬۽‪۷‬‬

‫ریمعتۿدجسمۿےکۿاضفلئۿغر ٓا نۿؿدحمكۿےس۔ۿ‬

‫۾۽‪۷‬‬

‫فکتعمۿوکۿدجسمۿںیمۿاشۿوصرف ۿںیمۿؿوضۿرکےنۿیکۿرتصخۿ‬

‫‪۹‬۽‪۷‬‬

‫ؿریاینۿدجسمےکۿوخااگتسرۿےکۿےئلۿؿدیعۿدشلد۔ۿ‬

‫۾۽‪۷‬‬

‫ےہۿہکۿوکیئۿوبدنۿلمعتسمۿلاینۿیکۿدجسمۿںیمۿہنۿرگ ۔ۿ‬ ‫وم‬ ‫ہریۿفکتعمۿدشلدۿلارش ںیمۿ خیـریۿاشۿرطچۿؿوضرکاتکسۿےہۿ‬ ‫ہکۿہنیمۿاکۿلاینۿسقۿوکۿاہبۿاجیلےئ۔ۿ‬

‫اچےئہؿرہنۿدجسمۿہنۿوہیگ۔ۿ‬ ‫نحصۿدجسمۿیھبۿدجسمۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿےکۿفرشۿرپۿؿوضۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ۽‪۷‬‬

‫الضروراتْتؽیْحْالمحظورات۔ْ ْ‬

‫وتمیل ۿوک ۿقح ۿںیہن ۿاتچنہپ ۿہک ۿؿدعہ ۿوموہہم ۿرپۿالہۿہلحمۿوکریمعتۿےسۿ‬ ‫رؿےک‪،‬ااسیۿصخۿلملاۿدجسموکۿؿریانۿرکےنۿؿاالۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬۾‪۷‬‬

‫ۼ۽‪۷‬‬

‫اامم ۿےک ۿبصن ۿںیم ۿانترف ۿوہوت ۿالہ ۿہلحم ۿاک ۿااممۿالضف ۿےہۿوتۿایسۿ‬

‫‪۶‬۾‪۷‬‬

‫وکۿرتحیجۿےہ۔ۿ‬ ‫ریثکۿلارشۿرتكۿامجمقۿےکۿےئلۿذعرۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ۽‪۷‬‬

‫الہۿہلحمۿاکۿدجسمۿیکۿریمعتۿرکلاۿوتمیلۿیکۿوتنیہۿںیہن ےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬۾‪۷‬‬

‫امجمقۿامنرۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ۽‪۷‬‬

‫وضحر ۿیلصۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےکۿدہعۿابمركۿںیمۿدجسمؿنۿ‬ ‫ںیم ۿانیمر ۿاؿر ۿکنوـ ر ۿںیہن ۿےھت‪،‬دعب ۿںیم ۿولقف ۿوعام ۿںیمۿ‬

‫‪۸‬۾‪۷‬‬

‫ریثکۿلارشۿرتكۿہعمجۿےکےئلۿذعرۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ۽‪۷‬‬

‫غر ٓا ن ۿرشفیۿرپ ۿوسلا ۿڑچاھلا ۿدجسمۿںیمۿگخکاریۿؿہریہ ۿایس ۿلیبقۿ‬

‫ہریۿفکتعمۿوکۿدجسمۿںیمۿارخاچۿرحیۿرکمؿہۿےہ۔ۿ‬

‫۽۽‪۷‬‬

‫ػالكۿملع ۿدجسمۿںیمۿاشۿرطچ ۿاتکفۿدھکی ۿاتکس ۿےہۿہکۿامنروین ۿوکۿ‬

‫۽۽‪۷‬‬

‫مسل‬ ‫تمظعۿداےنلۿےکےئلۿاملعءۿاؿرۿوعامۿ مینۿےنۿاشۿوکۿنسحتسمۿاھجمس۔ۿ‬

‫‪۸‬۾‪۷‬‬

‫ےسۿےہ۔ۿ‬ ‫ٓا چ ۿ لۿہیۿرطر ۿریمعتۿدجسمۿیکۿافحتظۿاؿر ۿاشۿےکۿامینار ۿاکۿیھبۿ‬

‫‪۹‬۾‪۷‬‬

‫درہعیۿےہ۔ۿ‬ ‫رحچۿہنۿوہ۔ۿ‬ ‫ارگرحیۿںیمۿدبوبۿوہۿوتۿاےسیۿصخۿاکۿاےسیۿؿغك ۿںیمۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫انھٹیبۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫۽۽‪۷‬‬

‫دجسمۿانبےن ۿیک ۿتین ےس ۿدنہؿ ۿےن ۿاملسمن ۿوک ۿرؿہیپ ۿدلا‪،‬املسمنۿ‬

‫ۺ۾‪۷‬‬

‫ےنۿاشۿرؿہیپۿےسۿدجسمۿانبدیۿدجسمۿوہیئگ۔ۿ‬ ‫اکفر ۿےن ۿرپاین ۿدجسم ۿیک ۿرممق ۿرکادی ۿدجسم ۿیہ ۿرےہ ۿیگ ۿاہتبلۿ‬ ‫املسموننۿوکۿاکفرۿیکۿایسیۿدمدۿوبقلۿہنۿرکینۿاچےئہ۔ۿ‬

‫ۻ۾‪۷‬‬

‫‪Page 27 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اکفرۿےنۿاینپۿرنیمۿاملسموننۿوکۿہبہۿیک اؿرۿاوہـنۿےنۿدجسمۿانبیلۿوتۿ‬ ‫اجمرۿےہۿاؿرۿوخدۿدجسمۿونبادیۿوتۿؿہۿدجسمۿوہیئۿیہۿںیہن۔ۿ‬

‫ۻ۾‪۷‬‬

‫درؿارہ ۿدقمی ۿدجسمۿیکۿتھچۿلاف ۿرکۿدجسمۿںیمۿشالمۿرکلا ۿےہۿ‬ ‫ےبۿالہۿہلحمۿیکۿااجرفۿےکۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۸۵۶‬‬

‫ولخمع ۿامل ۿیسک ۿوک ۿریماف ۿےس ۿاچنہپ ۿسج ۿںیم ۿخالل ۿرحام ۿیک ۿزیمتۿ‬

‫ۼ۾‪۷‬‬

‫ٓا لادۿسربناتنۿوکۿلافۿرکۿدجسمۿںیمۿشالمۿرکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۵۶‬‬

‫ںیہن‪،‬وتۿؿارفۿرپۿوکیئۿاطمہبلۿںیہنۿاےسیۿامل ۿےسۿدجسمۿانبیئۿدجسمۿ‬ ‫وہیئگ۔ۿ‬ ‫رحام ۿامل ۿںیم ۿیھب ۿحق ۿلك ۿدقع ۿؿدقن ۿدؿونن ۿرحام ۿامل ۿرپ ۿعمجۿہنۿ‬ ‫وہنۿرخلدیۿوہیئۿزیچۿںیمۿرحمقۿرسامكۿہنۿرک ۿیگ۔ۿ‬

‫۽۾‪۷‬‬

‫سجۿسربناتنۿںیمۿد نۿرکلاۿدنبۿوہۿؿاہنۿسربۿےسۿلاہزۿوتسنۿاقمئۿ‬

‫‪۸۵۸‬‬

‫رکےکۿدنلبیۿرپۿتھچۿلافۿرکۿتھچۿوکۿشالمۿدجسمۿرکےنۿںیمۿ‬ ‫رحچۿںیہن۔ۿ‬

‫ااممۿرکیخۿاکۿذمہقۿیتفمۿہبۿےہ۔ۿ‬

‫۽۾‪۷‬‬

‫مؾلؼاۿوقحطۿدبعۿاکۿ قلعۿامعنۿدجسممكۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺ‪۸۵‬‬

‫ػاطۿدعدۿاۿﷲ اعتیٰلۿوکۿوبحمفۿےہ۔ۿ‬

‫۾۾‪۷‬‬

‫دجسم ۿںیم ۿدرؿن ۿیک ۿػاط ۿدعد ۿاک ۿاملسمونن ۿںیم ۿرؿاچ ۿےہ‪،‬یتحۿ‬ ‫وم‬ ‫االاکمن ۿاشۿرؿش ۿےکۿخالفۿہنۿایکاجےئۿ خیـریۿتفجۿرےنھکۿ‬

‫۾۾‪۷‬‬

‫ربقمہۿےکےئلۿیھبۿوقحطۿدبعۿےسۿافرفۿوہلاۿرشعۿےہ۔ۿ‬ ‫رہنۿاخ ۿوکۿلافۿرکۿاشۿیکۿتھچۿرپۿدجسمۿانبلاۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۸۵‬‬ ‫ۻ‪۸۵‬‬

‫ںیمۿیھبۿرحچۿںیہن۔ۿ‬ ‫ہریۿیکۿایسیۿرنیمۿرپۿسجۿرپاشۿہریۿوکۿقحۿمراحمق ۿہنۿراہ‪،‬دجسمۿ‬

‫دجسمۿانبلاۿلامقۿارجۿمیظعۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۵۵‬‬

‫ارگ ۿہب ۿنیقی ۿولعمم ۿوہ ۿہک ۿیئن ۿدجسم ۿیک ۿریمعت ۿےس ۿرپاین ۿدجسم ۿؿریانۿ‬ ‫وہیگۿوتۿیئنۿیکۿریمعتۿہن کیحاےئ۔ۿ‬

‫‪۸۵۵‬‬

‫ٓا لادۿدجسمۿیکۿاٹنیۿدؿرسیۿںیمۿاگللاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۵۵‬‬

‫دجسمۿیکۿدویارۿںیمۿاینپۿامعرفۿےکےئلۿکریۿداانلۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿدویارۿےسۿمالۿرکۿلالۿااقحتسطۿرپۿلاہلۿرگالاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۸۵‬‬

‫‪۸۵۶‬‬

‫دجسمۿںیمۿڑھکیکۿرانھکۿیھبۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۸۵‬‬

‫دؿرس ۿاکۿوبکرتۿڑکپلاۿرحامۿاؿرۿااسیۿرکےنۿؿاالۿافقسۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۸۵‬‬

‫ۻ‪۸۵‬‬

‫انبیئۿوتۿوتفٰیۿایسۿرپۿےہۿہکۿؿہۿامعرفۿدجسمۿوہیئگ۔ۿ‬

‫دجسمۿےکۿااحػہۿاؿر ۿاشۿےک ۿنحصۿںیمۿداکن ۿانبلا ۿاجمر ۿںیہن‪،‬رجحہۿ‬ ‫انب شکیےۿںیہۿہکبجۿاشۿےسۿدجسمۿںیمۿیسکۿرطچۿیکۿیگنتۿہنۿڑپ ۔ۿ‬ ‫اصمحلۿدجسمۿوتۿاعبۿدجسمۿہن۔ۿ‬

‫رجحہۿدجسمۿرپۿاینپۿدویارۿانبلاۿرحامۿےہۿاؿروجۿاصقننۿاچنہپۿاشۿاکۿلاؿانۿ‬

‫ۼ‪۸۵‬‬

‫دانیۿوہاگ۔ۿ‬ ‫‪۸۵۵‬‬

‫‪Page 28 of 631‬‬

‫۽‪۸۵‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫اخیل ۿوبکرت ۿارالا ۿسج ۿںیم تھچ ۿرپ ۿڑچےتھ ۿںیہ ۿدؿرسؿن ۿاک ۿامیل ۿلاۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫۾‪۸۵‬‬

‫اجترفۿےکۿےئلۿعیبۿؿرشاءۿفکتعمۿوکۿیھبۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۸‬‬

‫امسجینۿرضرۿوہۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫اےسی ۿصخ ۿوکۿعنمۿایک ۿاج۔اگی‪،‬اؿر ۿہن ۿامےن ۿوت ۿاش ۿاک ۿوبکرت ۿدحب ۿرکدلاۿ‬

‫۾‪۸۵‬‬

‫اج۔اگی۔ۿ‬

‫دجسمۿںیمۿوچبن ۿاؿر ۿلاولگن وکۿاللا‪،‬عیب ۿؿرشاء‪،‬ڑگھج ۿاؿر ۿآ ؿارۿ‬

‫‪۸۶۸‬‬

‫دنلبۿرکلاۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿ ٓا ؿارۿےسۿمگۿدشہۿزیچۿلالشۿرکلاۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫مؾلؼا ۿوبکرتۿلاریۿسجۿںیمۿافمدسۿلاالۿہنۿوہنۿنکیلۿثبعۿؿ ۿےبۿ‬

‫۾‪۸۵‬‬

‫افدئہۿاؿرۿرحامۿےہۿاؿرۿرپدنؿنۿرپۿملظۿےہ۔ۿ‬ ‫وبکرتۿلارؿنۿوکۿتحیصنۿؿدہامك۔ۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫ےبۿگناہ ۿےب ۿرلانۿاجونر ۿرپ ۿملظۿ ٓا دویمنۿیکۿرضر ۿرشاینۿےسۿدشلدۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫رتۿےہ۔ۿ‬ ‫داینۿزگشییی ےہۿالكۿدنۿااصنفۿاکۿ ٓا ویناالۿےہ۔ۿ‬ ‫مکل‬ ‫وثافۿؿۿذعافۿاؿرۿحیقۿؿۿمنہجۿ فینۿےکۿےئلۿایتۿرۿےئکےئگۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬ ‫‪۸۶۵‬‬

‫اعمۿاملسموننۿرپۿؿاحقۿےہۿہکۿاےسیۿااعفلۿہعینشۿےسۿرؿںیک۔ۿ‬ ‫گناہۿوکۿااھچۿاجاننۿرفکۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۸۶‬‬

‫الكۿوعرفۿیلبۿوکۿدیقۿرکےنۿیکۿؿہجۿےسۿمنہجۿںیمۿیئگ۔ۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫وج ۿولگ ۿگناہ ۿںیم ۿرشلك ۿہن ۿوہن ۿرگم ۿگناہ ۿرکویناولن ۿوک ۿلاؿفصۿ‬

‫ۺ‪۸۶‬‬

‫دجسمۿںیمۿوبکرتۿلاریۿادشرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫دقرفۿعنمۿہنۿرکںیۿؿہۿیھبۿاموخدۿؿۿرگاتفرۿںیہ۔ۿ‬ ‫ہلئسم ۿذموکرہ ۿیک ۿلادیئ ۿااحدمك ۿرکہمی ۿےس ۿوج ۿرنیم ۿیھبکۿ‬ ‫داراالشالمۿہنۿوہیئۿاشۿںیمۿدجسمۿانبےنۿیکۿااجرفۿںیہن‪،‬اؿرۿانبیئۿ‬

‫ۻ‪۸۶‬‬

‫دجسمۿںیمۿلافۿویکیننۿوکۿاشۿرطچۿاھکاجیتۿےہۿےسیجۿاجونرۿاھگشۿ‬

‫‪۸۶۶‬‬

‫ریٹبۿلاریۿوبکرتۿلاری ےسۿیھبۿرلادہۿتخسۿحیبقۿاؿرۿعینشۿےہ۔ۿ‬ ‫املسموننۿرپۿملظۿرکےنۿےسۿرلادہۿمراۿدیمۿرپۿملظۿرکلاےہ‪،‬اؿرۿاشۿ‬

‫‪۸۶۹‬‬ ‫‪۸۶۹‬‬ ‫ۺ‪۸۶‬‬

‫ےسۿیھبۿرلادہۿتخسۿاجونرؿنۿرپۿملظۿرکلاۿےہ۔ۿ‬

‫وک۔ۿ‬ ‫ابمچۿلاںیتۿیھبۿدجسمۿںیمۿلالۿرضؿرفۿرحامۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۷‬‬

‫دجسمۿںیمۿداینۿیکۿلاںیتۿرکےنۿؿاولن‪،‬تبیغۿرکےنۿؿاولنۿےکۿمنہۿ‬ ‫ےسۿدبوبۿنکلییۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۷‬‬

‫رشبؿعۿفکتعمۿوکۿدجسمۿںیمۿعیبۿؿرشاءۿاؿرۿا لۿؿرشفۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۸‬‬

‫وتۿدجسمۿاکۿمکحۿںیہن۔ۿ‬ ‫داراالشالمۿںیمۿینبۿوہیئۿدجسمۿیکۿ ٓا لادیۿیھبۿحقۿمیغدرۿوہاجےئۿ‬ ‫اؿرۿبلغتۿافکرۿاکۿحـرہۿوہوتۿاابسفۿریمعتۿااھکرۿرکۿدؿرسیۿہگجۿےلۿ‬ ‫اج شکیےۿںیہ۔ۿ‬ ‫وجرنیمۿقلعتمۿدجسمۿوہۿاملسموننۿےکۿوشمرہۿےسۿحق ۿؿہۿہگجۿ‬

‫ۺ‪۸۶‬‬

‫ۼ‪۸۶‬‬

‫ۼ‪۸۶‬‬

‫دجسمۿوہیئگۿوتۿاشۿےکۿےئلۿدجسمۿاکۿمکحۿےہ۔ۿ‬ ‫سجۿرنیم ۿوکۿدجسمۿےسۿقلعتمۿؿفق ۿایکۿاشۿںیمۿلاف ۿؿ ۿلھپۿ‬ ‫وہنۿوتۿاںیہنۿچیبۿرکۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿرصفۿرک شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪Page 29 of 631‬‬

‫۾‪۸۶‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫سج ۿرنیم ۿوک ۿدجسم ۿایک ۿاش ۿںیم ۿلاف ۿاؿر ۿدلھپار ۿدرحق ۿںیہ ۿاںیہنۿ‬

‫۾‪۸۶‬‬

‫اکفۿرکۿاےنپۿرصہفۿںیمۿالےئۿاؿرۿرنیمۿشالمۿدجسمۿرک ۔ۿ‬ ‫وجۿدجسمںیۿاعم وطرۿےسۿدجسمۿوہشمرۿوہنۿاؿرۿانۿںیمۿامنرۿمیخگاہنۿ‬ ‫وہیتۿوہۿؿہۿدجسمۿیہۿےہۿاشۿوکۿدجسمۿاتیبلۿغرارۿد ۿرکۿتیکلمۿاتجلاۿ‬

‫‪۸۷۵‬‬

‫یتفمۿ رہۿوصرفۿوسالۿاکۿوجافۿداتیۿےہ۔ۿ‬ ‫ؿاہعقۿےسۿثحبۿاشۿےکۿفراضئۿےسۿںیہن۔ۿ‬

‫۾‪۸۷‬‬ ‫۾‪۸۷‬‬

‫ملظۿؿۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫ایسیۿدجسمۿوکۿیسکۿمسقۿےکۿدایتۿرصتفۿںیم اللاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۵‬‬

‫وسال ۿػاہزالیؾالن ۿوہ ۿوت ۿیتفم ۿاش ۿاک ۿوجاف ۿہن ۿد ۿلا ۿوسال ۿیکۿ‬ ‫یطلغۿػاہزۿرک ۔ۿ‬

‫۾‪۸۷‬‬

‫ؿفقۿاکۿوبثفۿرہشفۿیکۿاینبدۿرپۿوہلاےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۵‬‬

‫تینۿاکۿملعۿاﷲ وکۿےہۿاملسمنۿرپۿدبامگینۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۸۷‬‬

‫ےچسۿدلۿےسۿوتہبۿاﷲوبقلۿرکلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۷‬‬

‫وجۿاےنپۿرامہنۿؿاولنۿیکۿرعمتفۿہنۿرےھکۿاجلہۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۸۵‬‬

‫انفےئۿدجسمۿںیمۿاانپۿدایتۿاکمنۿانبلاۿیھبۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۷‬‬

‫رمضی ۿےن ۿاینپ ۿامیبری ۿایٹل ۿھجمس ۿرک ۿدؿاامیگن ۿبیبط ۿوک ۿیطلغۿ‬

‫‪۸۸۶‬‬

‫وحایلۿدجسمۿاکۿمکحۿیھبۿلثمۿدجسمۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۷‬‬

‫اجےننۿےکۿدعبایٹلۿدؿاۿدانیۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫دنچۿوتفؿنۿیکۿاصالچ۔ۿ‬

‫‪۸۸۶‬‬

‫دجسمۿیکۿےبۿادیبۿاؿرۿےبرحیتمۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۸‬‬

‫انفےئۿدجسمۿلاعبۿدجسمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۸‬‬

‫وجۿدجسمۿاسفدۿےکۿےئلۿانبیئۿیئگۿدجسمۿرضارۿےکۿمکحۿںیمۿےہ۔ۿ‬ ‫اافتطۿؿااحتدۿیکۿدہامك۔ۿ‬

‫‪۸۸۶‬‬

‫سمخد ۿںیمۿااممۿاؿر ۿؤمدن ۿیکۿوکسمك ۿےکےئلۿانبےئۿاجویناےلۿ‬

‫‪۸۷۸‬‬

‫احلكۿامنرۿںیمۿاھکنپۿرکؿاےنۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫‪۸۸۷‬‬

‫اکملافۿاکمکح۔ۿ‬ ‫احنالف ۿیک ۿاینبد ۿرپ ۿےننب ۿؿایل ۿدؿ ۿدجسمؿن ۿےک ۿلار ۿںیم ۿوسال ۿاؿرۿ‬ ‫دیلۿؿۿمریلیۿےکۿاتفؿ ٰ۔ۿ‬

‫‪۸۸۶‬‬

‫‪۸۷۸‬‬

‫لقنۿوتفٰیۿمریلی۔ۿ‬

‫سجۿدجسمۿیکۿ ٓا لادیۿلانکمم ۿوہۿاشۿےکۿاابسف ۿدؿرسیۿسمخدۿ‬ ‫ںیمۿلقتنمۿےئکۿاج شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸۸۸‬‬

‫‪۸۷۹‬‬

‫رشؿع ۿلاػلہ ۿےس ۿدجسم ۿلا لۿہن ۿوہیگ ۿرشںیطۿیہ ۿلا ل ۿغرار ۿدیۿ‬

‫‪۸۸۹‬‬

‫لقنۿوتفٰیۿدیلہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۸۷‬‬

‫لقنۿوتفٰیۿاریاین۔ۿ‬

‫ۼ‪۸۷‬‬

‫فرنیقیۿےکۿایبنۿشیناۿاقیضۿرپۿالرمۿےہۿہنۿہکۿیتفمۿرپ۔ۿ‬

‫۾‪۸۷‬‬

‫اجںیئۿیگ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿانبرک ۿرشع ۿاگلیئ ۿںیم ۿاےس ۿچیب ۿوکسن ۿاگ ۿدجسم ۿوہیئگ ۿرشعۿ‬

‫‪۸۸۹‬‬

‫لا ل۔ۿ‬ ‫دجسم ۿانبرک ۿرشع ۿاگلیئ ۿہک ۿرصف ۿفالن ۿوقم ۿےکےئل ۿدجسم ۿسقۿ‬ ‫ےکےئلۿوہیگۿصیصختۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 30 of 631‬‬

‫‪۸۸۹‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿیکۿدویارۿرپۿوخدۿلاینۿوکۿیھبۿکرلانۿرانھکۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۸۹‬‬

‫دجسمۿاقمئ ۿوہےنۿےکۿدعب ۿدجسمۿیکۿتھچۿرپۿااممۿےکۿےئلۿیھبۿرجحہۿ‬ ‫انبلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺ‪۸۸‬‬

‫اامم ۿےناےنپ ۿلامك ۿےکےئل ۿوکیئ ۿدمف ۿنیعتم ۿہن ۿیک ۿوت ۿااجرہۿ‬

‫ۺ‪۸۹‬‬

‫افدسۿےہ۔ۿ‬ ‫ااجرہۿافدسہۿاکۿخسفۿرکلاۿفرنیقیۿرپ ۿؿاحقۿےہۿؿہ ۿہنۿرکںیۿوتۿاحمکۿخسفۿ‬

‫ۻ‪۸۹‬‬

‫رکد ۔ۿ‬

‫دجسمۿیکۿدویارۿرپۿرکاہیۿد ۿرکۿیھبۿکریۿرینھکۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺ‪۸۸‬‬

‫ااجرہ ۿںیم ۿرطہقی ۿراجئ ۿاولغك ۿےک ۿاحلع ۿےس ۿااجرہ ۿرصف ۿےلہپۿ‬

‫ۻ‪۸۹‬‬

‫ہنیہمۿےکےئلۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫دجسمںیم ۿدرحق ۿاگللا ۿاجمر ۿںیہن ۿاالہی ۿہک ۿرنیم ۿانمنك ۿوہ ۿوتۿ‬ ‫روطمكۿمتخۿرکےنۿےکےئلۿدرحقۿاگل شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۸۸‬‬

‫ارپسفۿرشافۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۸۹‬‬

‫درحقۿےلہپۿےسۿوموجدۿوہنۿدجسمۿدعبۿںیمۿانبیئۿہیۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۸۸‬‬

‫وبےن ۿؿاال ۿیہ ۿلاین ۿؿؿافق ۿےہ ۿوت ۿدرحق ۿدجسم ۿرپ ۿؿفق ۿوہنۿ‬ ‫ےگ‪،‬اؿر ۿوبےن ۿؿاال ۿدؿرسا ۿوہ ۿوت ۿلا ۿوتۿاانپۿدرحق ۿاکف ۿےل ۿاجےئ ۿلاۿ‬

‫ۻ‪۸۸‬‬

‫ارپسفۿدجسمۿںیمۿےلۿاجلاۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫لالاكۿلیتۿےسۿرچافۿخاللاۿدجسمۿںیمۿاجمرۿںیہنۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۸۹‬‬

‫دجسمۿوکۿد ۿد ۔ۿ‬ ‫دجسمۿںیم درحقۿاگلےنۿیکۿفلتخمۿوصروتنۿاکۿمکحۿ‬

‫ۼ‪۸۸‬‬

‫اخہین‪،‬رحب‪،‬احؿی‪،‬دراتخمرۿیکۿابعروتنۿاکۿحیحصۿلمحم۔ۿ‬

‫‪۸۹۵‬‬

‫رحام ۿیک ۿامکیئ ۿےس ۿرخلدی ۿوہیئ ۿاجدئاد ۿےک ۿؿفق ۿرکےن ۿیکۿ‬

‫‪۸۹۶‬‬

‫دجسمۿیکۿتھچۿرپۿؿیطۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿتھچۿرپۿلیسافۿؿلااخہنۿرکلاۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿاکفرۿاکۿاجلاۿےبۿادیبۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۸۹‬‬

‫ۼ‪۸۹‬‬ ‫ۼ‪۸۹‬‬ ‫ۼ‪۸۹‬‬

‫وصرف۔ۿ‬ ‫داہیفۿںیمۿدیعاگہۿےکےئلۿؿفقۿحیحصۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۸۹۷‬‬

‫حقۿلكۿہیۿہنۿولعممۿوہاجےئۿہکۿاخ ۿہیۿرؿہیپۿرحامۿےہۿاشۿوکۿ‬ ‫ےلۿرکۿدجسمۿںیمۿرصفۿرک شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸۹۸‬‬

‫دجسمۿرریۿریمعتۿوکۿحقۿلكۿؿفقۿہنۿرک ۿلاینۿیکۿكلمۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿرکدلاےہۿحقۿیھبۿلاینۿریمعتۿیکۿحؼدارۿےہ‪،‬وخدۿہنۿانباتکسۿوہۿوتۿ‬

‫۽‪۸۹‬‬

‫اینمكۿااممقۿےسۿقلعتمۿالكۿیلیصفتۿوسال۔ۿ‬

‫‪۸۹۸‬‬

‫املسموننۿوکۿریمعتۿیکۿااجرفۿد ۔ۿ‬ ‫نحصۿدجسمۿمصؾفۿرکدےنیۿےسۿاشۿںیمۿامنر ۿڑپ ھیےۿںیمۿللخۿ‬

‫۽‪۸۹‬‬

‫اامم ۿدؿرس ۿوک ۿاانپ ۿلامك ۿرقمر ۿرکاتکس ۿےہ‪،‬الص ۿؿػافۿ‬ ‫اکامكلۿااممۿوہاگ‪،‬لامكۿوکۿاانتۿیہۿےلمۿاگۿانتجۿلامہۿرتایضۿےسۿرقمرۿ‬

‫‪۸۹۹‬‬

‫۽‪۸۹‬‬

‫ںیہنۿ ٓا لا۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿتھچۿرپۿلالۿرضؿرفۿامنرۿںیہنۿڑپیھۿاجیگیئۿےچینۿہگجۿرھبۿ‬ ‫اجےئۿوتۿاؿرپۿڑپھۿ شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫وہاۿوہ۔ۿ‬

‫‪Page 31 of 631‬‬

‫۾‪۸۹‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسم ۿدؿ ۿزنمہل ۿانبیئ ۿرگم ۿدجسم ۿرصف ۿلاالیئ ۿزنمل ۿوک ۿایک‪،‬ؿیہ ۿدجسمۿ‬

‫۾‪۸۹‬‬

‫وہیئگ‪،‬زنملۿرریںیۿرضؿرلافۿدجسمۿےکۿےئلۿوہیگ۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿیلچنۿزنملۿںیمۿرھباؿۿدالۿرکۿلاانٹاجمرںیہن۔ۿ‬

‫‪۵‬ۺ‪۸‬‬

‫ےبۿرضؿرفۿدجسمۿیکۿریمعتۿخدلدۿثبعۿؿوغلۿےہ۔ۿ‬ ‫ن‬ ‫صییقۿاملۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫‪۵‬ۺ‪۸‬‬

‫لیق ۿؿاقل‪،‬کیزف ۿوسال ۿاؿرااضمق ۿامل ۿاﷲ اعتیٰل ۿوک ۿلادنسپۿ‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫ادعامۿدجسمۿرپۿؿدیعۿدشلد۔ۿ‬ ‫لالۿرشعۿؿافقۿؿفقۿیکۿتئیہۿںیمۿریغتۿؿدبتلۿرکلاۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫دجسمۿوکۿاشۿےئلۿدیہشۿرکلا ۿاشۿوکۿوھچر ۿرکۿدؿرسیۿہگجۿانبںیئۿ‬

‫‪۹‬ۺ‪۸‬‬

‫ےگ‪،‬رحامۿےہ۔ۿ‬ ‫‪۵‬ۺ‪۸‬‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫ںیہ۔ۿ‬

‫دارۿؿفقۿوکۿلافۿاؿرۿرساےئۿوکۿحمامۿؿہریہۿانبلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿؿػفیۿرنیمۿوترۿرکۿشاہزاہۿںیمۿشالمۿرکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬ۺ‪۸‬‬

‫وضفلۿرخیچۿرکویناےلۿاطیشنۿےکۿاھبیئۿںیہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫‪۶‬ۺ‪۸‬‬

‫ثبعۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫وقحط ۿدجسم ۿرپ ۿدعتی ۿاؿر ۿؿفق ۿدجسمںیم ۿلاقح ۿدلخ ۿادناری ۿعنمۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۸‬‬

‫وتعیسۿاؿرۿوبدیسیگۿیکۿاحلكۿںیمۿریمعتۿخدلدۿیکۿااجرفۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫دصقمۿؿفقۿلا لۿرکےکۿؿفقۿوکدؿرس ۿاکمۿےکےئلۿرکدانیۿ‬ ‫لااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۸‬‬

‫اابشہۿاظنمرۿےکۿفنصمۿااممۿامرامیہۿںیہنۿںیہ۔ۿ‬

‫ۻۺ‪۸‬‬

‫انفےئۿدجسمۿیکۿرحمقۿدجسمۿیکۿرطچۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫اابشہۿاظنمرۿیکۿرطفۿوسنمفۿالكۿطلغۿابعرفۿیکۿحیحصت۔ۿ‬

‫ۻۺ‪۸‬‬

‫دجسمۿوکراہتسۿانبےنۿاکۿیئہیئۿاؿرۿاشۿاکۿحیحصۿبل۔ۿ‬ ‫حیق‪،‬احضئ ۿاؿر ۿاسفنء ۿوک ۿدجسم ۿےس ۿزگرےن ۿیک ۿلالکل ۿااجرفۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫اابشہۿیکۿدؿرسیۿابعرفۿیکۿرشتحی۔ۿ‬ ‫دجسم ۿںیم ۿراہتس ۿانبلا ۿاجمر ۿںیہن‪،‬اہن ۿوبغك ۿرضؿرف ۿاش ۿںیمۿ‬ ‫ےسۿزگر شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۸‬‬

‫دجسمۿےسۿوھگر ۿلالیبۿاگریۿوکۿزگارلاۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫یبنج‪،‬احضئ ۿلا ۿافنش ۿؿایل ۿاؿر ۿاجونرؿن ۿوک ۿزگرےن ۿےس ۿرؿاکۿ‬

‫دجسمۿوکۿشارفۿاعمۿانبےنۿیکۿااجرفۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫ںیہن۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۸‬‬ ‫۽ۺ‪۸‬‬

‫اجےئ۔ۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿاصمرفۿریخ ۿےک ۿےئل ۿدنچہ ۿؿوصل ۿرک شکیے ۿںیہ ۿہکبجۿ‬ ‫ٓا دافۿدجسمۿیکۿاخمتفلۿہنۿوہ۔ۿ‬

‫‪۹‬ۺ‪۸‬‬

‫الكۿدجسمۿےکۿوہےتۿوہےئۿدؿرسیۿدجسمۿانبےنۿاکۿوسال۔ۿ‬ ‫لمسل‬ ‫رفتقی ۿنیب ۿا مین ۿیک ۿتین ۿےس ۿخدلد ۿدجسم ۿریمعت ۿرکویناےل ۿگناہۿ‬ ‫ریبکہۿےکۿرمبکتۿںیہۿاؿرۿدجسمۿدجسمۿرضارۿےکۿمکحۿںیمۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 32 of 631‬‬

‫۾ۺ‪۸‬‬ ‫‪۵‬ۻ‪۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اسفط ۿرمبکت ۿریبکہ ۿاکدہحیب ۿاجمر ۿےہ‪،‬ان ۿےس ۿادتباء ۿشالمۿ‬ ‫لااجمر‪،‬ررجۿؿہیبنتۿیکۿتینۿےسۿانۿےسۿرتكۿراہۿؿرمسۿ رتہےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۸‬‬

‫افقسۿراکچ ۿڑپاھےئۿوت ۿراکچۿدرسق ۿےہ ۿنکیل ۿافقسۿےسۿراکچۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۸‬‬

‫دجسم ۿںیم ۿؿظع ۿاؿر ۿدنچہ ۿےک ۿاجمر ۿؿلااجمر ۿوہےن ۿیک ۿوصرںیت ۿاؿرۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫انۿاکۿمکح۔ۿ‬ ‫یسکۿرنیمۿےکۿدجسمۿوہےنۿیکۿوصرںیت۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫ڑپوھالاۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫نظۿؿۿنیمختۿےسۿیسکۿدجسمۿےکۿرضارۿوہےنۿاکمکحۿںیہنۿاگللاۿاجاتکس۔ۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۸‬‬

‫دجسمۿےکےئلۿامعرفۿرضؿریۿہنۿوہےنۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۸‬‬

‫سجۿدجسمۿاکۿدجسمۿرضارۿوہلاۿنؼیناۿلامكۿوہۿاشۿوکۿداھلاۿاجاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۸‬‬

‫دجسم ۿیلھچم ۿلارار ۿاکوپنر ۿےک ۿےئل ۿعمج ۿوہویناےلۿدنچہ ۿےک ۿاصمرفۿ‬ ‫اکایبنۿاؿرومولیۿدبعاابلریۿاصحقۿےکۿہلصیفۿیکۿیطلغۿاکۿااہظر۔ۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۸‬‬

‫احنالف ۿؿہنتف ۿےس ۿےنچب ۿےکےئل ۿاگل ۿدجسم ۿانبیئ ۿوت ۿدجسم ۿرضارۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫‪ o‬ۿرشاہلۿابانۃْالمتواریْفْمصالحۃْعبدالباری(دجسمۿ‬

‫ۺۻ‪۸‬‬

‫ںیہن۔‬

‫اکوپنر ۿےک ۿقلعتمۿالك اہنمك ۿرضؿریۿوتفٰی ۿسجۿاک ۿوسالۿونھکلۿفریگنۿ‬ ‫لحم ۿےس ۿ ٓا لااؿر ۿداراالاتفء ۿمریلی ۿےس ۿوجاف ۿدلا ۿایگ ۿاؿر ۿامکبل ۿؿوضچۿ‬ ‫لامكۿایکۿایگۿہکۿومولیۿدبعاابلریۿاصحقۿفریگنۿیلحمۿےنۿوجۿہلصیفۿدجسمۿ‬ ‫یلھچم ۿلارار ۿاکوپنر ۿےک ۿقلعتم ۿایک ۿؿہ ۿرسارس ۿاخمفل ۿااکحم ۿاشالم ۿےہ ۿاش ۿرپۿ‬ ‫املسموننۿوک ۿنئمطم ۿوہلا ۿتخس ۿگناہ ۿؿ ۿرحام ۿےہ ۿہز ۿ ہقب ۿےک ۿاملسمونن ۿرپۿ‬ ‫فر ۿےہ ۿہک ۿدرلارہ ۿظفح ۿوقحط ۿذم ۿیبہ ۿوگرٹنمن ۿیک ۿلادبمل ۿلایسیلۿ‬ ‫ےسۿعفنۿںیلۿاؿرۿاےنپۿاےنپۿبصنمۿےکۿالقئۿاجمرۿاچرہۿوجیئۿںیمۿوپریۿ‬ ‫وکششۿرکںیۿومولیۿاصحقۿیکۿہیۿیصخشۿاکررؿایئۿارگۿوبقملۿرہھٹۿیئگۿ‬ ‫وتۿہشیمہۿےکےئلۿسمخدۿدنہۿرپۿاشۿاکۿمراۿارثۿڑپ ۿاگۿاؿرۿہزۿاملسمنۿہکۿاجمرۿ‬ ‫وکشش ۿرکاتکس ۿاھت ۿاؿر ۿہن ۿیک ۿاش ۿےک ۿؿلال ۿںیم اموخد ۿرےہ ۿاگ۔"دجسمۿ‬ ‫اکوپنرۿےکۿہلصیفۿرپۿالكۿرظن"اکۿیھبۿردۿغیلبۿاشۿرشاہلۿںیمۿےہ)ۿ‬

‫افقسۿاؿرۿلاینۿرشۿؿاسفدۿیکۿااممقۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫ہلئسم ۿار ۿؤنھکلفریگن ۿلحم ۿرمہلس ۿومولی ۿدمحم ۿشالمق ۿاﷲ اصحقۿ‬ ‫لامكۿرصنممۿسلجمۿؤملدۿاالشالم۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۸‬‬

‫وجۿدجسمۿرضارۿےکۿمکحۿںیمۿوہۿاشۿیکۿریمعتۿںیمۿدمدۿدانیۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫وجافۿارۿداراالاتفءۿمریلی۔ۿ‬

‫ۻۻ‪۸‬‬

‫دحبۿیکۿارجفۿ ےنیۿؿاالۿااممۿوہاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫شافۿاومرۿرسفتسمہ۔ۿ‬

‫ۻۻ‪۸‬‬

‫ایقمۿہعمجۿیکۿرشاطئۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫ہنتفۿرپۿداریۿاؿرۿانمۿاعمۿںیمۿللخۿادناریۿاؿرۿمسالوننۿوکۿلالۿاؿرۿ‬

‫ۼۻ‪۸‬‬

‫یسکۿےکۿطاقہلبۿںیمۿیھبۿرشۿادیاۿرکلااجمرۿںیہنۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫اشالمۿوکۿوتنیہۿےکۿےئلۿشیپۿرکلاۿہزۿزگۿہنۿرشكا اجمرےہۿہنۿمؼلاۿکیھٹ۔ۿ‬

‫‪Page 33 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫ہنتفۿلتقۿےسۿدشلدۿرتۿےہ۔ۿ‬ ‫اخمتفلۿرشف مکحۿوکۿلالۿربجۿؿ ۿارکاہۿوخد ۿالكۿارمۿےطۿدشہۿغرارۿ‬ ‫د ۿرکۿاجمرۿاچرہۿوجیئۿاکۿدرؿارہۿدنب ۿرکلاۿلاۿاش ۿںیمۿدوشاریۿداانلۿ‬ ‫اؿرۿآ دنئہۿےئلیکۿیھبۿاےسۿریظنۿانبدانیۿرؿاۿںیہن۔ۿ‬ ‫ہلئسم ۿلاردؿم ۿارؤنھکل ۿفریگن ۿلحم ۿرمہلس ۿومولی ۿاصحقۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫ۼۻ‪۸‬‬

‫ااکحمۿاشالہیمۿےکۿخالفۿرپۿاصمتحلۿرؿاۿںیہن۔‬

‫‪۸‬ۼ‪۸‬‬

‫ۼۻ‪۸‬‬

‫رجمۿاغبؿفۿوکۿامتمۿدوینیۿںیتنطلسۿنیگنسۿرتنیۿہکلبۿلااقللۿاعمیفۿ‬ ‫غراردیتیۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۹‬ۼ‪۸‬‬

‫۽ۻ‪۸‬‬

‫وموصف۔ۿ‬ ‫اومرۿرسفتسمہۿعمۿرصتحی۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۸‬‬

‫وجافۿارۿداراالاتفءۿمریلی۔ۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬

‫ہز ۿاملسمن ۿالامیس ۿالہ ۿملع ۿوک ۿااشکنف ۿقح ۿےکےئل ۿدعتسم ۿرانہۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬

‫ومولی ۿاصحق ۿاامغ‬

‫ۿےن ۿالص ۿاعمملہ ۿںیم ۿگدیچیایگن ۿاؿرۿ‬

‫‪۹‬ۼ‪۸‬‬

‫دوشارلانۿادیاۿرکدیۿںیہ۔ۿ‬ ‫رؿامك ۿاامم ۿدمحم ۿرحمۃ ۿاﷲاعتیٰل ۿہیلع ۿےہ ۿاخمفل ۿذمہق ۿوہمجۿ‬

‫ۻۼ‪۸‬‬

‫رںیہن۔ۿ‬ ‫دجسم ۿےک ۿیسک ۿ ہص ۿوک ۿڑسك ۿںیم ۿدال ۿح ان ۿامتم ۿاہمئ ۿےک ۿاامجفۿ‬

‫ۻۼ‪۸‬‬

‫ےسۿرحامۿاؿرۿانمضقۿارشادۿخداؿدنیۿےہ۔ۿ‬ ‫اقفہقۿےکۿایکۿینعمۿںیہ۔ۿ‬

‫ۻۼ‪۸‬‬

‫اچےئہ۔ۿ‬

‫بصنم ۿااتفء ۿیک ۿدہم ۿداری ۿہی ۿےہ ۿہک ۿمر ۿدقتری ۿدصط ۿیتفتسمۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬

‫وصرفۿرسفتسمہۿےکۿاطمقبۿوجافۿد ۿدلاۿاجےئ۔ۿ‬

‫ومولیۿاصحقۿےنۿوجۿاصمتحلۿدجسمۿےکۿلار ۿںیمۿیکۿےہۿوکیئۿ‬

‫ۼۼ‪۸‬‬

‫دنہؿ ۿاش ۿوک ۿوشاہل ۿےک ۿلار ۿںیم ۿوبقل ۿںیہن ۿرکاتکس‪ ،‬ۿاؿر ۿہن ۿیہۿ‬ ‫وخد ۿومولیۿاصحق ۿاشۿوکۿاےنپۿاکمن ۿوکسمك ۿےکۿلار ۿںیمۿ‬ ‫وگاراۿرکںیۿےگ۔ۿ‬

‫ااہظر ۿقح ۿےک ۿہلسلس ۿںیم ۿیتفمۿرپ ۿالرم ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿیسک ۿےک ۿشاھتۿ‬ ‫رمامس ۿدقمی ۿوک ۿظفح ۿرحمق ۿاشالم ۿاؿر ۿرعف ۿطلغ ۿیمہف ۿوعام ۿرپ ۿاغلكۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬

‫ومولیۿاصحقۿیکۿاصمتحلۿاکۿاحلص۔ۿ‬

‫۽ۼ‪۸‬‬

‫ہنۿ ٓا ےنۿد ۔ۿ‬ ‫حؾیؾناۿقحۿدؿیتسۿیہیۿےہۿہکۿیطلغۿرپۿہبنتمۿایکاجےئ۔‬

‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬

‫وجافۿااسفتسرۿدؿمۿرپۿرظن۔ۿ‬

‫۽ۼ‪۸‬‬

‫وجافۿااسفتسرۿاؿلۿرپۿرظن۔ۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۸‬‬

‫"ہلصیفۿاکوپنرۿرپالكۿرظن"اکۿردۿغیلبۿ‬

‫‪۵‬۽‪۸‬‬

‫ہضبقۿرنیمۿیکۿثحب۔ۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۸‬‬

‫اعملۿاصمحلۿیکۿدتریبۿاؿلۿلاوظنمرۿؿۿعینشۿوہےنۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫‪۵‬۽‪۸‬‬

‫تھچۿاؿرۿرنیمۿدؿۿرتمادفۿاافلعۿںیہنۿںیہ۔ۿ‬ ‫اصمتحلۿرعفۿمرافۿاکۿلامۿےہۿہنۿہکۿااقبےئۿمرافۿاک۔ۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۸‬‬

‫ہلئسمۿرممۿیفۿادجسملۿیکۿقیقحتۿلیلج۔ۿ‬ ‫اکفرۿدیمۿہکلبۿاتسمنمۿیھبۿلاعبۿملسمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۽‪۸‬‬

‫الصۿانبمءۿؿ اشنءۿوکۿلمہمۿؿۿلطعمۿاؿرۿدؿرۿ ٓا دنئہۿیکۿادیمۿوموہمۿرپۿ‬ ‫ومحملۿرکلاۿااقبےئۿمرافۿےہۿہنۿہکۿرعفۿؿعطقۿمراف۔ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪۸‬ۼ‪۸‬‬

‫ْقصداْ ْ‬ ‫کمْمنْشئیْیؿبتْضم رْناْوالیؿبت ر ْ‬

‫‪Page 34 of 631‬‬

‫‪۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪۶‬۽‪۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫الكۿحیحصۿہلئسمۿوکۿومعقۿےسۿقلعتمۿےنھجمس ۿںیمۿومولیۿاصحقۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۶‬۽‪۸‬‬

‫ےسۿرثکبفۿحؾاںیئۿوہںیئ۔ۿ‬ ‫حیحصۿہیۿےہۿہکۿافکرۿیھبۿفلکمۿلارفلؿفۿںیہ۔ۿ‬ ‫انجمك ۿؿضیح ۿیک ۿاحلك ۿںیم ۿدجسم ۿںیم ۿاجلا ۿتیب ۿاﷲ یک ۿےبۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬ ‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫رحیتمۿےہ۔ۿ‬

‫رضؿرف ۿارکاہ ۿرشیع ۿےس ۿوجار ۿسیی ۿیف ۿنفسہۿںیہنۿوہلا ۿہکلب ۿرکمہۿ‬

‫‪۹‬۽‪۸‬‬

‫ےسۿرعفۿامثۿوہلاےہ۔ۿ‬ ‫وجتمرۿدؿمۿیکۿانشںیتع۔ۿ‬

‫‪۹‬۽‪۸‬‬

‫رحامۿرشیعۿوکۿحصقۿدوخلاہ‪،‬ۿاہنمكۿرسمفۿزیخ‪،‬ۿومحقۿاانیمطنۿ‬ ‫ؿ ۿدیعمجلۿاملسملانۿغرار ۿدانیۿاؿر ۿاشۿےکۿدن ۿوکۿاشالیمۿلارخی ۿاکۿ‬

‫ۻ۽‪۸‬‬

‫اجونرۿلاالامجفۿفلکمۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫ررںیۿدنۿانہکۿادشۿملظۿےہ۔ۿ‬ ‫الكۿذعرۿگناہۿدبرتۿارۿگناہۿاکۿرد۔ۿ‬

‫ۼ۽‪۸‬‬

‫ےتک‪،‬ۿزنخریۿہکلب ۿلاھجمس ۿےچب ۿاؿر ۿونجمن ۿوک ۿدجسم ۿںیمۿاتلچۿدھکیۿرکۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫ومنمۿالكۿیہۿوسراچۿےسۿدؿلارںیہنۿدشااجلا۔ۿ‬

‫۽۽‪۸‬‬

‫اخومشۿےھٹیبۿرانہۿاملسمنۿوکۿرؿاۿںیہن۔ۿ‬ ‫اامتحلۿےبۿادیبۿرپۿہری ۿمکلفـنۿوک ۿدجسمۿےسۿہنۿرؿانکۿخالفۿمکحۿ‬ ‫دحمكۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿوسم۔ۿ‬

‫۾۽‪۸‬‬

‫سمخد ۿوک ۿینیقی ۿےب ۿرحیتم ۿےکےئل ۿشیپ ۿرکلا ۿرجم ۿعینش ۿاؿر ۿثیبخۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫دجسمۿیکۿدجسممكۿاکۿااطبلۿاعشرۿاشالمۿاکۿكتہۿؿاذتبالۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬۾‪۸‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ہلئسمۿرممۿیفۿادجسملۿرصفۿاشالیمۿتنطلسۿےکۿشاھتۿاخ ۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫رعف ۿؿرشفۿاک ۿاقدعہ ۿےہ ۿہکۿرضر ۿاعم ۿےسۿےنچب ۿےک ۿےئل ۿرضرۿ‬

‫‪۵‬۾‪۸‬‬

‫اخ ۿاکۿلمحتۿایکۿاجےئ۔ۿ‬

‫مسل‬ ‫اشالیمۿتنطلسۿںیمۿافکرۿلاعبۿ مینۿوہےتۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫ضعبۿااخش ۿوکۿدیقےسۿڑھچاےنۿےئلیکۿدجسمؿنۿیکۿرحںیتمۿلااملۿ‬ ‫رکلاۿخاللۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۵‬۾‪۸‬‬

‫ہتکنۿہلیلجۿدہقیق۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫اھبیئ ۿاک ۿراکم ۿوھکےن ۿےک ۿےئل ۿلاف ۿوک ۿلتق ۿرکدانی ۿدنملقعی ۿاؿر ۿرؿاۿ‬

‫‪۵‬۾‪۸‬‬

‫دجسمۿںیمۿیسکۿارمۿاکۿوجارۿاؿرۿلافۿےہ‪،‬اؿرۿاشۿاکۿااقحتسطۿاؿر۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫سمۿخدۿعیمجۿوقحطۿابعدۿےسۿہشیمہۿےکۿےئلۿزنمہۿںیہ۔ۿ‬ ‫ہلئسمۿرممۿیفۿادجسملۿوکۿتنطلسۿہریۿاشالہیمۿےئلیکۿغرار ۿدانیۿرصحیۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫ںیہن۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿاہچرم۔ۿ‬

‫ح‬ ‫درکۿیفنۿہضبقۿوکۿیفنۿدرکۿہضبقۿرپۿ ملۿرکلاۿرصحیۿاغمہطلۿےہ۔‬ ‫میچ‬ ‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿ مۿ‬

‫‪۶‬۾‪۸‬‬ ‫‪۷‬۾‪۸‬‬ ‫‪۸‬۾‪۸‬‬

‫لہجۿاؿرۿملظۿمیظعۿےہ۔ۿ‬ ‫"من‪ْ،‬ایل‪ْ،‬فْعل"اکۿرتہمجۿاجن ۿح انۿاقفہق ۿںیہن‪،‬ۿاقفہق ۿزیچ ۿ‬ ‫درگیۿاسق۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫رضؿرفۿیکۿثحب۔ۿ‬

‫‪۹‬۽‪۸‬‬

‫كلم ۿاک ۿاػالط ۿدؿ‪ ۷‬ۿینعم ۿرپ ۿ ٓا لا ۿےہ‪:‬اؿل‪ ۶‬ۿااصتخ ۿامعن‪ ،‬ۿدؿمۿ‬ ‫دقرفۿرصتفۿرشیع۔ۿ‬

‫‪Page 35 of 631‬‬

‫‪۸‬۾‪۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وتمیلۿوکۿامكلۿاؿاقفۿینعمبۿاقدرۿرصتفۿرشۿیعۿہہکۿ شکیےۿںیہ۔ۿ‬ ‫ہزۿوقمۿاینپۿاصؾالچۿرپۿکالمۿرکیتۿاؿرۿیتھجمسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‪۸‬‬

‫اقوننۿاؿرالہۿاقوننۿیکۿاصؾالچۿںیم ۿرنیم ۿدجسمۿلا ۿؿفقۿدجسم ۿوکۿ‬

‫‪۹‬۾‪۸‬‬

‫كلمۿدجسمۿےتہکۿںیہ۔ۿ‬ ‫اصؾالچۿذموکرۿاکۿہتپۿرشفۿرہطمۿںیمۿیھبۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‪۸‬‬

‫‪۹‬۾‪۸‬‬

‫دجسمیکۿےبرحیتمۿرپۿاصمتحلۿرکویناولنۿوکۿتحیصن۔ۿ‬ ‫ہزۿ ہقبۿےکۿاملسموننۿرپۿفر ۿےہۿہکۿاےنپۿاےنپۿبصنمۿےکۿالقئۿ‬

‫۾۾‪۸‬‬ ‫‪۹۵۵‬‬

‫سمخد ۿوک ۿےب ۿرحیتم ۿےس ۿاچب ۿرک ۿداین ۿںیم ۿرسرخؿ ۿاؿر ۿآ رخف ۿںیمۿ‬ ‫منافۿوہن۔ۿ‬ ‫دجسمۿاکۿؿریانۿرکلاۿتخسۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿگنتۿوہۿاؿرۿڑپؿیسۿرنیم ہن د ۿوتۿمکحبۿاطلسن اشالمۿڑپؿیسۿ‬

‫‪۹۵۶‬‬ ‫‪۹۵۶‬‬

‫یکۿرمیضۿےکۿریغبۿؿایبجۿتمیقۿرپۿؿہۿرنیمۿدجسمۿںیمۿشالمۿیکۿاجےئ۔ۿ‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿمشش۔ۿ‬

‫ۺ۾‪۸‬‬

‫وسالۿںیمۿدرکۿیکۿوہیئۿالكۿرخایبۿرپۿہیبنت۔ۿ‬

‫‪۹۵۶‬‬

‫ومولیۿاصحقۿیکۿاصمتحلۿےسۿالرمۿ ٓا لاۿہکۿدجسم‪،‬ۿدجسمۿوتۿدرانکر‪،‬ۿ‬

‫ۺ۾‪۸‬‬

‫الكۿلمجمۿوسالۿرپہیبنت۔ۿ‬

‫‪۹۵۷‬‬

‫رس ۿےسۿؿفقۿیہۿہنۿرہھٹی۔ۿ‬ ‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿمتفہ۔ۿ‬

‫ۺ۾‪۸‬‬

‫دجسمۿگنتۿہنۿوہۿوتۿدراگہۿیکۿرنیمۿربجاۿدجسمۿںیمۿشالمۿرکلالااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۵۷‬‬

‫اسلامۿیکۿنیتۿوصرںیت۔ۿ‬

‫ۺ۾‪۸‬‬

‫دجسمۿگنتۿوہۿاؿر ۿا ۿےکسۿقلعتمۿرنیمۿہنۿوہ‪،‬دراگہۿیکۿرنیمۿؿفقۿ‬

‫‪۹۵۷‬‬

‫اش ۿارم ۿےک ۿرؿنش ۿوبثف ۿہک ۿاصمتحل ۿذموکر ۿہ ۿیک ۿاکررؿایئ ۿالكۿ‬

‫ۻ۾‪۸‬‬

‫رشیع ۿہن ۿوہۿلا ۿرنیمۿشالم ۿدجسم ۿرکےنۿےسۿدراگہۿوک ۿرضر ۿہن ۿوہۿوتۿ‬ ‫اشۿوکۿشالمۿدجسمۿرک شکیےۿںیہ۔ۿ‬ ‫ینسۿیکۿونبایئۿوہیئۿدجسمۿلالۿہبشۿدجسمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۵۸‬‬

‫یصخشۿاکررؿایئۿےہۿہنۿہکۿاملسموننۿیک۔ۿ‬ ‫لیبسۿاجنف۔ۿ‬ ‫گناہۿریبکہۿرپۿوتہبۿالرمۿےہ۔ۿ‬

‫۽۾‪۸‬‬

‫اشۿرامہنۿےکۿرؿاضف رمدتۿںیہۿانۿیکۿونبایئۿدجسمۿدجسمۿہنۿوہیگ۔ۿ‬

‫‪۹۵۸‬‬

‫۽۾‪۸‬‬

‫رمدت ۿیک ۿونبایئ ۿوہیئ ۿدجسم ۿوک ۿینس ۿےن ۿرخلد ۿرک ۿدجسم ۿرکدلاۿوتۿاشۿوکۿ‬

‫‪۹۵۹‬‬

‫اسیجۿگناہۿوہۿؿیسیۿیہۿوتہبۿاچےئہ۔ۿ‬

‫۽۾‪۸‬‬

‫دجسم ۿںیم ۿلاغل ۿہبلط ۿاک ۿڑپانھ ۿاش ۿرشع ۿرپ ۿاجمر ۿےہ ۿہک ۿاؿاقف ۿامنرۿ‬

‫دجسمۿحؾیؼۃۿرنیمۿاکۿلامۿےہۿتھچۿاشۿاکۿدبلۿںیہنۿوہیتکس۔‬

‫۽۾‪۸‬‬

‫رمدت ۿےک ۿاحلك ۿاشالم ۿاک ۿشک ۿاش ۿےک ۿاملسمن ۿؿاروثن ۿاک ۿےہ ۿاؿرۿ‬

‫دجسم ۿیک ۿےب ۿرحیتم ۿںیم ۿدماہیق ۿرکےن ۿؿاولن ۿےک ۿےئل ۿؿدیعۿ‬

‫۾۾‪۸‬‬

‫دجسمۿوہےنۿہنۿوہےنۿیکۿوصروتنۿاکۿایبن۔ۿ‬ ‫‪۹۵۹‬‬

‫گ‬ ‫ںیمۿہگجۿہنۿ ھیزںیۿاؿرۿانۿےکۿڑپ ھیےۿےسۿامنروینۿوکۿوشتشیۿہنۿوہ۔ۿ‬

‫‪۹۵۹‬‬

‫رامہنۿاردتادۿاکۿشکۿےفۿےہ۔ۿ‬ ‫دشلد۔ۿ‬

‫رنیمۿےکۿیسکۿ ہصۿےکۿدجسمۿوہےنۿےکۿدعبۿاشۿںیمۿیسکۿمسقۿیکۿ‬ ‫دؿرسیۿریمعتۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪Page 36 of 631‬‬

‫ۺ‪۹۵‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫دجسم ۿاک ۿونکان ۿرتشمہک ۿانبلا ۿہک ۿاش ۿںیم ۿرشمنیک ۿیھب ۿلاین ۿےلۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫ۻ‪۹۵‬‬

‫ںیکس‪،‬ۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿوک ۿلایق ۿاؿر ۿ ٓا لاد ۿرانھک ۿرضؿری ۿےہ‪ ،‬ۿدجسمۿیسک ۿدؿرس ۿاکمۿ‬

‫ۻ‪۹۵‬‬

‫ںیمۿرصفۿںیہنۿیکۿاجیتکس۔ۿ‬ ‫دجسمۿاکۿفرشۿوجۿاامعتسلۿےکۿاقللۿہنۿرےہۿدےنیۿؿاےلۿیکۿكلمۿوہلاۿ‬

‫ۻ‪۹۵‬‬

‫دنچہ ۿاک ۿرؿہیپ ۿعمج ۿوہوت ۿاش ۿںیم ۿااضہف ۿیک ۿاجمر ۿوصروتن ۿےکےئلۿ‬

‫‪۹۶۵‬‬

‫یھبۿدنچہۿددنہؿنۿیکۿااجرفۿدراکرۿےہ۔ۿ‬ ‫وپر ۿہبصقۿیکۿسمخدۿوکۿفلتخمۿفروقنۿںیمۿمیسقتۿرکےنۿاکۿمکحۿ۔ۿ‬

‫‪۹۶۶‬‬

‫وینسن ۿیک ۿانبیئ ۿدجسم ۿوک ۿرعف ۿاسفد ۿےئلیک ۿہری ۿدلقمؿن ۿوک ۿدانی ۿرحامۿ‬

‫ےہ ۿاؿر ۿدجسم ۿےک ۿامل ۿےس ۿانبلا ۿایگ ۿوہ ۿوت ۿاش ۿوک ۿچیب ۿرک ۿدجسم ۿےک ۿیہۿ‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫یسکۿاکمۿںیمۿرصفۿایکۿاجےئ۔ۿ‬ ‫دجسمۿاکۿہبلمۿلااقللۿاامعتسلۿوہوتۿاےس ۿاملسمن ےکۿاہھت ۿاچیبۿاجےئۿ‬ ‫ہکۿؿہ ۿےبۿادیبۿیکۿہگجۿاامعتسل ۿہنۿرک ۿاؿرۿؿہ ۿر مۿدجسمۿیکۿرممقۿ‬

‫ہلئسمۿیکۿمیہفتۿےکےئلۿالكۿدنیشنلۿمنال۔ۿ‬

‫ۼ‪۹۵‬‬

‫‪۹۶۶‬‬

‫‪۹۶۶‬‬

‫ںیمۿیہۿرصفۿیکۿاجےئ۔ۿ‬

‫یسک ۿالك ۿؿارف ۿےن ۿریماف ۿیک ۿرتشمہک ۿرنیم ۿرپۿرمردیتس ۿاقمئۿ‬

‫ۼ‪۹۵‬‬

‫رکدیۿوتۿدجسمۿہنۿوہیگۿلاؿہکیتقۿامتمۿؿرہثۿلاغلۿوہۿرکۿاشۿیکۿااجرفۿ‬

‫دجسم ۿںیم ۿداہلخ ۿےس ۿنک ۿنک ۿولوگن ۿوک ۿرؿاکۿاجاتکسۿےہ‪،‬ۿوطبرۿوخدۿ‬ ‫رؿےنکۿںیمۿاسفدۿاکۿادنہشیۿوہوتۿخکـمقۿےسۿاچرہۿوجیئۿیکۿاجےئ۔ۿ‬

‫‪۹۶۷‬‬

‫ہنۿد ۿدںی۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿرنیمۿبصغۿرکلاۿملظۿدشلدۿاؿرۿگناہۿریبکہۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۹۵‬‬

‫وج ۿیسک ۿیک ۿلاتشل ۿرھب ۿرنیم ۿدلاےئ ۿاگ ۿایقمق ۿےک ۿدن ۿشاوتن ۿقبطۿ‬

‫۾‪۹۵‬‬

‫وترۿرکۿاانتۿ ہصۿرنیمۿاشۿےکۿےلگۿںیمۿداالۿاجےئۿاگ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿیک ۿیسک ۿرنیم ۿرپ ۿرمردیتس ۿہضبق ۿرکےنؿاےل ۿےس ۿاش ۿوکۿ‬

‫۾‪۹۵‬‬

‫دجسمۿوک ۿیتحۿاالاکمن ۿ ٓا لاد ۿرکلا ۿرضؿریۿ‪،‬ۿاؿر ۿاشۿیکۿؿریاینۿعنمۿ‬

‫‪۹۶۸‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫یئنۿدجسمۿریمعتۿرکےنۿےسۿ رتہۿرپاینۿدجسمۿاکۿ ٓا لادۿرکلاۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿےسۿقلعتمۿالكۿہلئسمۿیکۿحیقنت۔ۿ‬

‫‪۹۶۸‬‬ ‫ۺ‪۹۶‬‬

‫ؿاذگارۿرکالاۿہزۿاملسمنۿرپۿدقبرۿااطتسمقۿرضؿرۿیۿےہ۔ۿ‬ ‫اعمؿہضۿےلۿرکۿاےسۿد ۿدانیۿہزۿزگۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫۾‪۹۵‬‬

‫دجسمۿاکۿشاامن ۿوجۿرضؿرف ۿدجسمےسۿافرف ۿوہۿاشۿےکۿفرؿحقۿ‬

‫ۺ‪۹۶‬‬

‫دجسمۿرپۿہضبقۿرکویناےلۿروباوخاراسفدیۿےسۿعطقۿ قلعۿاکۿمکحۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۹۵‬‬

‫رکےنۿاکۿرشیعۿرطہقیۿاؿرۿاشۿےکۿاصمۤرفۿاکۿایبن۔ۿ‬ ‫دجسم ۿیک ۿداکونن ۿیک ۿتھچ ۿفرش ۿںیم ۿشالم ۿیھت‪ ،‬ۿاش ۿںیم ۿوکیئۿ‬

‫ۻ‪۹۶‬‬

‫ااسی ۿرصتف ۿرکلا ۿسج ۿےس ۿؿہ ۿنحص ۿدجسم ۿےس ۿدحیلعہ ۿوہ‪ ،‬ۿاؿر ۿاش ۿاکۿ‬ ‫رکاہی ۿرپ ۿدانی‪ ،‬ۿاش ۿےک ۿرپلاہل ۿےکےئل ۿدجسم ۿاکۿالك ۿ ہص ۿوترلا‪ ،‬ۿاشۿ‬ ‫ںیمۿؿوضۿرکلاۿؿہریہۿلااجمرۿرصتاففۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫‪Page 37 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿںیمۿاےنپۿےئلۿوسالۿعنم ےہ‪،‬ۿاؿرۿیسکۿدؿرس ۿرضؿردنمتۿ‬ ‫لاۿوقیمۿرضؿرفۿےکےئلۿہنۿرصفۿاجمرۿہکلبۿشیقۿروسلۿےہۿ‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫دجسمۿںیمۿؿوضۿےکےئلۿرےھکۿوہےئۿلاینۿوکۿاےنپۿرھگۿےلۿاجلاۿاجمرۿ‬

‫۾‪۹۶‬‬

‫ںیہن۔ۿ‬

‫ادبتسالۿیکۿرشعۿہنۿوہۿوتۿیف اہلمجلۿاصقننۿلاۿلااامتحلۿاصقنن یکۿؿہجۿ‬ ‫ےسۿؿفقۿیکۿعیبۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫اگؿنۿںیمۿایقمۿہعمجۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۹۷۵‬‬

‫دجسم ۿیک ۿدرلان‪ ،‬ۿاٹچایئن ۿاؿر ۿولےٹ ۿؿہریہ ۿحق ۿلك ۿاقلل ۿاامعتسلۿ‬ ‫وہن ےچیب ۿہن ۿاجںیئ‪ ،‬ۿاؿر ۿحق ۿلااقلل ۿاامعتسل ۿوہاجںیئ ۿدےنیۿ‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫دجسمؿنۿوکۿمرلادۿرکےکۿالكۿاجعمۿدجسمۿانبلارحامۿےہ۔‬

‫‪۹۷۵‬‬

‫ؿاولنۿوکۿؿاسپۿرکدےئۿاجںیئ۔ۿ‬ ‫ریغب ۿامینار ۿہز ۿصخ ۿوک ۿدجسم ۿںیم ۿؿظع ۿیک ۿااجرف ۿدانی ۿعنم ۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫رؿانکۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬ ‫ااظتنمۿدجسمۿحیحصۿاؿرۿاطمقبۿرشفۿوہوتۿدؿرسؿنۿوکۿدسقۿادناریۿاکۿ‬ ‫قح ۿںیہن‪ ،‬ۿاؿر ۿخالف ۿرشف ۿوہن ۿوت ۿہز ۿاملسمن ۿدسق ۿادناریۿ‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫الكۿدجسمۿاکۿشاامنۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿاگللاعنمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۷۵‬‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫وجۿ ہصۿرنیمۿالكۿلارۿدجسمۿوہایگۿایقمقۿلكۿدجسمۿیہۿرےہۿاگ‪،‬ۿاشۿ‬

‫‪۹۷۵‬‬

‫وکۿاےنپۿیسکۿرصتفۿںیمۿاللاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫رکاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫ااممۿدجسمۿےکۿافصفۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫دجسم ۿاک ۿڑھگایسک ۿوک ۿیھب ۿاینپ ۿرضؿرف ۿےکےئل ۿفرؿحق ۿرکلا ۿرحامۿ‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫رہشۿںیمۿدعتمدۿہگجۿہعمجۿڑپاھۿاجاتکسۿےہ‪،‬ۿوجۿیسکۿؿہجۿےسۿوذعؿرۿ‬

‫‪۹۷۵‬‬

‫وہنۿاںیہنۿالكۿہگجۿعمج وہےنۿرپوبجمرۿںیہنۿایکاجاتکس۔ۿ‬ ‫ےہ۔ۿ‬

‫امل ۿؿفق ۿوک ۿؿافق ۿیک ۿرشع ۿےک ۿریغب ۿاجترف ۿںیم ۿاگللااجمرۿ‬

‫‪۹۷۶‬‬

‫ںیہن۔ۿ‬

‫دجسمۿاکۿلیتۿبکۿاینپۿرضؿرفۿرپۿرخچۿوہاتکسۿےہۿاؿرۿبکۿںیہن۔ۿ‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫ااممۿوکۿوجرؿایٹنۿدیۿںیئگۿاشۿےکۿمکحۿیکۿ لیصف۔ۿ‬

‫۾‪۹۶‬‬

‫اناتدۿػالكۿملعۿےسۿرؿیٹۿناگنےنۿےکےئلۿبکۿربجۿرکاتکسۿےہۿاؿرۿ‬

‫۾‪۹۶‬‬

‫بکۿںیہن۔ۿ‬ ‫ػالكۿملعۿیکۿرشیعۿدحۿزعتری۔ۿ‬

‫۾‪۹۶‬‬

‫جنپ ؿیتقۿامنرۿاؿرۿہعمجۿؿدیعنیۿےکےئلۿدجسمۿیکۿرشعۿںیہن۔ۿ‬ ‫یسک ۿاکمن ۿںیم ۿامنر ۿڑپ ھیے ۿیک ۿاعم ۿااجرف ۿدےنی ۿےس ۿبک ۿاکمنۿ‬

‫‪۹۷۶‬‬ ‫‪۹۷۶‬‬

‫دجسمۿوہاگۿاؿرۿبکۿںیہن۔ۿ‬ ‫تحلصمۿرشیع ۿوہوتۿاانپ ۿاعمل ۿوہلاۿػاہز ۿایکۿاجاتکسۿےہۿاؿرۿوخدۿناتیئۿ‬

‫‪۹۷۶‬‬

‫ےکۿےئلۿوہۿوتۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿےکۿےئلۿرنیم ۿرخلدی‪،‬یئ ہص ۿںیمۿدجسمریمعتۿوہیئ‪،‬ۿہیقبۿ‬ ‫ ہصۿےکۿقلعتمۿااکحمۿرشہیعۿیکۿ لیصف۔ۿ‬

‫‪Page 38 of 631‬‬

‫‪۹۷۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫ربخۿےکۿردۿےکۿرشیعۿاابسفۿاؿرۿ ٓا دیمۿےکۿرمدؿدۿالشہادہۿوہےنۿیکۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۹۷۸‬‬

‫وصرںیت۔ۿ‬

‫دجسمۿاکۿؿہۿہلمعۿوجۿدجسمۿےکۿاکمۿاکۿہنۿرہۿایگۿوہۿؿہۿاچیبۿاجاتکسۿےہ‪،‬ۿاؿرۿوجۿ‬ ‫خالےن ۿےک ۿالقئ ۿیہ ۿرہ ۿایگ ۿوہ ۿخاللا ۿیھب ۿاجاتکس ۿےہۿنکیلۿاولپنۿیکۿ‬

‫ۼ‪۹۷‬‬

‫تیعمۿےسۿاچبلااجےئ۔ۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿسربۿیلکنۿوتۿدجسمۿلایقۿرےہۿیگ‪،‬ۿسربۿرپاؿرۿاشۿیکۿرطفۿرچۿ‬

‫‪۹۷۹‬‬

‫رکےکۿامنرۿڑپانھۿعنمۿوہاگ۔ۿ‬ ‫سربۿیسکۿوبقملۿدنب ۿیکۿےہۿوتۿاشۿےکۿغرف ۿںیمۿامنر ۿڑپانھۿ‬ ‫لامقۿمرتکۿےہ۔ۿ‬ ‫یسکۿدجسمۿاکۿرشیعۿاہشدوتنۿےسۿربقمہۿوہلاۿلامكۿوہاجےئۿوتۿدجسمۿ‬

‫ہنیعبٖ ۿرحام ۿامل ۿوک ۿدجسم ۿیک ۿرضؿرلاف ۿمنلا ۿؿوض ۿاخہن ۿؿ ۿاقسہی ۿےکۿ‬

‫ۼ‪۹۷‬‬

‫ےئلۿیھبۿح انۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫‪۹۷۹‬‬

‫اخ ۿسجۿاملۿےکےئلۿولعممۿہنۿوہۿہکۿرحامۿےہۿاشۿوکۿ ےنیۿںیمۿ‬

‫ۼ‪۹۷‬‬

‫اضم ہقئۿںیہن۔ۿ‬ ‫‪۹۷۹‬‬

‫دجسمۿیکۿوموقہفۿرنیمۿےنچیبۿاکۿیسکۿوکۿقحۿںیہن۔ۿ‬

‫۽‪۹۷‬‬

‫یکۿامعرۿفۿدہنممۿرکدیۿاجےئ۔ۿ‬ ‫ہتخپۿدجسمۿانبےنۿاکۿوثاف۔ۿ‬

‫ۺ‪۹۷‬‬

‫وجۿاجدئادۿؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿرخلدیۿیئگۿؿہ ۿرضؿرف ؿفقۿےکۿ‬

‫۽‪۹۷‬‬

‫ےئلۿیچیبۿاجیتکسۿےہۿرشبہکیطۿوتمیل‪،‬ۿالہۿہلحم‪،‬ۿینسۿددنیارۿاعملۿاؿرۿ‬ ‫وہایشرۿاملسموننۿاکۿوشمرہۿشالمۿوہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿوبنیۿیکۿلارخی۔ۿ‬

‫ۺ‪۹۷‬‬

‫دجسم ۿےک ۿوموقہف ۿاکمن ۿوکنظزؿرف ۿدجسم ۿںیم ۿشالم ۿرک شکیےۿ‬

‫وجؿفقۿرصفۿدجسمۿےکۿےئلۿوہۿاشۿاکۿافلضۿ ٓا دمینۿےسۿیھبۿ‬ ‫دمرہسۿںیہنۿوھکلۿ شکیے۔ۿ‬

‫۽‪۹۷‬‬

‫ۺ‪۹۷‬‬

‫دجسمۿاکۿوجۿہلمعۿدجسمۿںیمۿاگلےنۿےکۿالقئۿںیہنۿراہۿاشۿیکۿعیبۿوتمیلۿ‬ ‫اؿرۿدتمنیۿالہۿہلحمۿیکۿراےئۿےسۿاجمرۿےہ‪،‬ۿرخلدےنۿؿاالۿاےنپۿاکمۿ‬

‫۽‪۹۷‬‬

‫ںیہ۔ۿ‬

‫ںیمۿیھبۿالاتکسۿےہ‪،‬ۿےبۿادیبۿیکۿہگجۿےسۿاچبےئ۔ۿ‬ ‫دجسمۿےکۿدرؿار ۿاعمۿاحلكۿںیمۿدنبۿرکلاۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۹۷‬‬

‫الك ۿدحمك ۿرشفی ۿاکومضمن ۿہک ۿایقمق ۿےک ۿدن ۿدجسم ۿیک ۿشاریۿ‬ ‫رنیمۿحیقۿںیمۿدالخۿیکۿاجےئۿیگ۔ۿ‬ ‫فطنلق ۿدجسمۿےسۿقلعتمۿدؿ ۿدحوثینۿےکۿؤمؿلۿاؿ ۿمغللۿوہےنۿ‬

‫ۻ‪۹۷‬‬

‫ااممۿدجسمۿاکدتقموینۿےسۿجکۿیقلخۿےسۿشیپ ۿ ٓا لا ۿلااجمر ۿےہۿگناہۿ‬

‫‪۹۸۵‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫افقسۿےہ۔ۿ‬ ‫ۻ‪۹۷‬‬

‫اکۿایبن۔ۿ‬ ‫دجسمۿےکۿاردۿرگدۿیکۿرنیمۿاکۿدالخۿحیقۿوہلالامكۿںیہن۔‬

‫ااممۿدجسمۿوجۿہنۿوخد ۿادان ۿد ۿہنۿدؿرسؿنۿوکۿادان ۿدےنیۿد ۿ‬

‫‪۹۸۵‬‬

‫وجۿاامم ۿدجسمۿیک ۿافصیئۿےس ۿدؿرسؿنۿوک ۿرؿےک ۿاؿر ۿوخد ۿیھب ۿہنۿ‬ ‫رک ۿدجسمۿاکۿدبوخاہۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۹۷‬‬

‫‪Page 39 of 631‬‬

‫‪۹۸۵‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿںیمۿدرحقۿاگللاۿونممف‪،‬ۿاؿردؿرسؿنۿےکۿوبےئۿوہےئۿوہنۿ‬ ‫وتۿانۿوکۿاشۿیکۿااجرفۿےکۿریغبۿرھگۿےلۿاجلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫دجسمۿیکۿاایشءۿرپۿاماکلہنۿہضبقۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫انفےئۿدجسمۿںیمۿےگل ۿوہےئ ۿؿوضۿےکۿلامك ۿوکۿےبۿؿہجۿرشیعۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫وبغك ۿرضؿرف ۿدجسمۿںیمۿراہتسۿوکۿشالمۿرکےنۿاکۿبلۿہیۿ‬

‫‪۹۸۸‬‬

‫ےہۿہکۿؿہۿ ہصۿلاہیلکلۿدجسمۿرکایلۿاجےئ۔ۿ‬ ‫نکیلۿرضؿرہ ۿدجسمۿوکۿراہ ۿانبےنۿاک ۿبلۿہی ۿںیہنۿہکۿاشۿوک ۿراہتسۿ‬ ‫ںیمۿشالمۿرکایلاجےئ‪،‬ۿہکلب ۿہیۿبلۿےہۿہکۿنظزؿرف ۿدجسمۿ‬ ‫ےکۿالكۿدرؿارہۿےسۿدالخۿوہۿرکدؿرس ۿےسۿزگر شکیےۿںیہ۔ۿ‬ ‫فکتعمۿےکۿكالؿہۿیسکۿوکۿدجسمۿںیمۿوسےنۿیکۿااجرفۿںیہن۔‬

‫‪۹۸۸‬‬

‫‪۹۸۹‬‬

‫اڑھکؿالاۿرشكاۿونممفۿےہ۔ۿ‬ ‫لامك ۿنیع ۿدجسم ۿںیم ۿلبق ۿامتم ۿدجسممك ۿاگل ۿوہ ۿوت ۿاڑھکؿالا ۿعنم ۿاؿرۿ‬ ‫امتمۿدجسمۿمكۿےکۿدعبۿاگلۿوتۿاڑھکؿالاؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫دجسمۿںیمۿلاھجمسۿوچبنۿوکۿےلۿاجےنۿیکۿمماتعنۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۸۹‬‬

‫دجسمۿںیمۿیٹمۿاکۿلیتۿخاللاۿدجسمۿیکۿےبۿرحیتمۿاؿرۿرحامۿےہ۔‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫وج ۿصخ ۿارجف ۿےل ۿرکۿہبلط ۿوک ۿڑپاھےئ ۿاش ۿوک ۿدجسم ۿںیم ۿمیلعتۿ‬ ‫دانیۿتخسۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۸۹‬‬

‫وج ۿمظتنم ۿدجسم ۿیک ۿاٹچیئ ۿوکرھٹی ۿںیم ۿدنب ۿرکد ۿاؿر ۿاینپ ۿاٹچیئ ۿاھچبۿ‬ ‫رکۿامنرڑپ ھیےۿہنۿد ۿػاملۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫دجسمۿیکۿریمعتۿےکےئلۿلاینۿاکۿرشفیۿابیصقۿوہلاۿرضؿریۿںیہن۔‬

‫ۺ‪۹۸‬‬

‫دجسم ۿرپۿہضبقۿاغابصہنۿرکویناےل ۿاؿر ۿذموکرہ ۿلاالافصف ۿےکۿامكلۿ‬ ‫صخۿیکۿااممقۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫یسکۿاملۿاکۿرحام ۿوہلاۿحقۿلكۿولعممۿہن ۿوہۿؿمہۿوکۿدلخۿدانیۿعنمۿ‬

‫ۺ‪۹۸‬‬

‫دوتسر ۿاؿر ۿرعف ےک ۿوماقف ۿامل ۿؿفق ۿےس ۿدجسم ۿںیم ۿرؿینش ۿیکۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫اجےئ۔ۿ‬

‫دجسمۿیکۿلکشۿرپۿامعرف ۿانبرکۿاعمۿامنروینۿوکۿااجرف ۿد ۿدیۿ‬ ‫دجسمۿوہیئگ‪،‬ۿاؿر ۿہیۿانہکۿہکۿلاینۿےنۿؿفقۿںیمہۿایکۿاقللۿوبقلۿ‬

‫ۻ‪۹۸‬‬

‫ںیہن۔ۿ‬ ‫اعمۿاحلكۿںیمۿفصنۿسقۿلكۿرؿینشۿوہ۔ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫رحماف ۿاؿر ۿدویار ۿہلبق ۿںیم ۿشقن ۿؿاگنر ۿامل ۿؿفق ۿےس ۿرکمؿہۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫وگااہنۿاعدلۿےسۿلامكۿوہہک ۿدجسمۿانب ۿرکۿلاین ۿےنۿاہکۿںیمۿاش ۿوکۿ‬

‫ۻ‪۹۸‬‬

‫رصفۿاےنپۿےئل ۿانبلا ۿوہن‪،‬ۿلا ۿدجسم ۿاک ۿراہتسۿاینپۿكلمۿےسۿاگلۿہنۿ‬

‫ےہ‪،‬اہن ۿؿافق ۿےن ۿااسی ۿیہ ۿایک ۿوہوت ۿدعب ۿںیم ۿؿاسی ۿیہ ۿایکاجےئ ۿاؿرۿ‬ ‫تینۿمیظعتۿدجسمۿوہ۔ۿ‬ ‫لبق ۿامتم ۿدجسم ۿمك ۿدجسم ۿےک ۿےچین ۿہت ۿاخہن ۿلا ۿاؿرپ ۿاامم ۿےکےئلۿ‬ ‫لاالاخہنۿانبلاۿاجمرۿےہ‪،‬ۿاؿرۿامتمۿدجسممكۿےکۿدعبۿلااجمر۔ۿ‬

‫ایکۿوتۿدجسمۿہنۿوہیئ۔ۿ‬ ‫درگی ۿامالك ۿوج ۿدجسم ۿےس ۿلصتم ۿوہن ۿےب ۿوبثف ۿرشیع ۿؿفقۿ‬ ‫ںیہنۿغرارۿدےۿاج شکیے۔ۿ‬

‫‪۹۸۷‬‬

‫‪Page 40 of 631‬‬

‫ۼ‪۹۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫سجۿیکۿؿہجۿےسۿدجسمۿںیمۿہنتفۿااتھٹۿوہۿاشۿوکۿدجسمۿںیمۿ ٓا ےنۿےسۿ‬ ‫عنمۿرکلاۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۹۸‬‬

‫لالرضؿرفۿدجسمۿوکۿوترلاۿاؿرۿاشۿوکۿدبانلۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۹۷‬‬

‫امل ۿؿفق ۿرپ ۿاانپ ۿہضبقۿامجےن ۿؿاال‪ ،‬ۿامنروین ۿوک ۿدجسم ۿیک ۿاایشء ۿےسۿ‬ ‫رؿےنکۿؿاالۿومدیۿاؿرۿاقللۿارخاچۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۹۸‬‬

‫دجسمۿیکۿڑکلیۿاینپۿرضؿرفۿںیم ںیہنۿالیئۿاجیتکس۔ۿ‬

‫‪۹۹۷‬‬

‫لالؿہج ۿرشیع ۿدجسم ۿےک ۿونکںی ۿےس ۿلاین ۿرھبےن ۿےس ۿرؿانک ۿاسفدۿ‬

‫ۼ‪۹۸‬‬

‫ؿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿیک ۿوموقہف ۿداکونن ۿیک ۿتھچ ۿمصلیـن ۿےن ۿشالم ۿدجسم ۿرکیلۿ‬

‫۽‪۹۸‬‬

‫وتۿؿہۿتھچۿیھبۿدجسمۿوہیئگ‪،‬ۿفکتعمۿانۿداکوننۿیکۿتھچۿرپاجاتکسۿ‬

‫و‬ ‫سجۿصخۿےنۿ ہلیۿدجسمۿےکۿدبہلۿںیمۿدؿرسیۿدجسمۿانبیئۿارگۿاینپۿ‬ ‫و‬ ‫كلمۿںیمۿانبیئۿاؿردجسمرکدیۿوتۿہیۿیھبۿدجسمۿوہیئگۿاؿرۿ ہلیۿاکۿلایقۿ‬ ‫رانھکۿیھبۿفر ۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿےکۿااحػہۿےکۿدرحقۿارگ ۿدجسم ۿرپ ۿؿفق ۿوہنۿوتۿانۿےکۿلھپۿ‬

‫‪۹۹۸‬‬

‫‪۹۹۸‬‬

‫ےبۿتمیقۿاھکلاۿرحامۿےہ‪،‬ۿاؿرۿدؿرس ۿےکۿوہنۿوتۿاشۿیکۿااجرفۿ‬ ‫دراکرےہ‪،‬ۿہیۿیھب ۿااجرف ۿےہ ۿہک ۿاشۿرغ‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫ےس ۿوبےئۿہکۿوجۿ‬

‫اشۿںیمۿرےہۿؿہۿاھکےئ۔ۿ‬ ‫رحماف ۿؿطس ۿدجسم ۿںیم ۿہن ۿوہ ۿوت ۿفص ۿوپری ۿدجسم ۿںیم ۿاگلیئ ۿاجےئۿ‬

‫۾‪۹۸‬‬

‫ردنیمارۿےسۿرخلدیۿوہیئۿرنیمۿرپۿدجسمۿانبیئۿوتۿدجسمۿوہیئگ۔‬

‫‪۹۹۸‬‬

‫اؿرۿااممۿرحمافۿوھچرۿرکۿؿطسۿدجسمۿںیمۿڑھکاۿوہ۔ۿ‬

‫دجسم ۿےک ۿےلچن ۿ ہص ۿںیم ۿیگنت ۿوہوت ۿلاالیئ ۿ ہص ۿرپ ۿاج شکیے ۿںیہ‪،‬ۿ‬ ‫لالرضؿرفۿلاالیئۿدرہجۿںیمۿاجلاۿہکلبۿامنرۿڑپانھۿعنمۿےہ۔‬

‫۾‪۹۸‬‬

‫دجسم ۿاؿل ۿیک ۿلیلقت ۿامجمق ۿؿارضار ۿیکۿرغ ۿےس ۿدؿرسی ۿدجسمۿ‬

‫‪۹۹۵‬‬

‫وموقہفۿرنیمۿںیمۿاریجۿےنۿدجسمۿانبیئۿوتۿؿہۿزکۿیکۿرطفۿےسۿ‬

‫‪۹۹۹‬‬

‫وہیگ‪،‬ۿاوقالۿہفلتخمۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫انبلاۿدجسمۿرضارۿےکۿمکحۿںیمۿےہ۔ۿ‬

‫دجسمۿےکۿلاینۿےنہبۿیکۿلایل‪،‬ۿڈنساشۿامکےنۿاکۿراہتسۿرساکریۿیلگۿںیمۿ‬

‫ۺ‪۹۹‬‬

‫اھت‪،‬ۿویملپسنۿوبردۿیلگۿمتخۿرکےکۿڑسكۿانبےئۿاؿرلایلۿاؿرۿڈنسۿاشۿ‬ ‫ےکۿےئلۿدؿرسیۿاجمكۿہگجۿد ۿوتۿاشۿرپۿرایضۿوہےنۿںیمۿوکیئۿ‬ ‫ابقحق ۿںیہن‪ ،‬ۿاہن ۿاش ۿےک ۿانبےن ۿےکےئل ۿدجسم ۿاک ۿرؿہیپ ۿہن ۿرصفۿ‬ ‫ایکاجےئ۔ۿ‬

‫نظزؿرفۿدقمیۿاجعمۿدجسمۿوکۿوھچرۿرکدؿرسی ۿدجسمۿںیمۿہعمجۿاقمئۿ‬ ‫رکلاۿاجمرۿےہ‪،‬ۿرپاینۿدجسمۿیکۿ ٓا لادیۿدقبرۿدقمرفۿرضؿریۿےہ‬

‫۔‪۹۹۵‬‬

‫یسکۿدجسمۿےکۿدیہشۿوہےنۿاکۿحـرہۿوہۿاؿرۿاملسموننۿوکۿاشۿیکۿریمعتۿ‬ ‫یکۿػاغكۿہنۿوہۿوتہریۿوملسمنۿےسۿدمدےلۿ شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۹۹۵‬‬

‫یسکۿہریۿیکۿكلمۿںیمۿػلما ۿدجسمۿاقمئۿںیہنۿیک ۿاجیتکس‪،‬ۿہضبقۿػااملہنۿ‬

‫وپس س ۿےک ۿوخف ۿےسۿدجسمےک ۿمصلیـنۿےن ۿدؿرسیۿرپاینۿدجسمۿ‬

‫ۻ‪۹۹‬‬

‫ٓا لادۿیکۿاشۿوکۿدجسمۿرضارۿانہکۿطلغ ےہ۔ۿ‬ ‫سج ۿصخۿےن ۿانبم ۿدجسم ۿوکیئ ۿامعرف ۿایتر ۿیکۿسج ۿےس ۿرقتف ۿایلۿ‬

‫ۻ‪۹۹‬‬

‫اﷲوصقمدۿہنۿوہۿہکلبۿضحمۿرلاۿؿافترخۿیکۿتینۿوہۿؿہۿكشیبۿدجسمۿہنۿوہیگ۔ۿ‬ ‫‪۹۹۶‬‬

‫ن‬ ‫ااممۿ صفیۿاؿرۿاصحقۿایبنۿارقل ٓا نۿےکۿاوقالۿںیمۿقیبطت۔‬

‫یکۿؿہج ۿےس ۿیسکۿےنۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿراکؿف ۿیکۿوتۿھچکۿاسلامۿ‬ ‫ںیہن‪،‬ۿلالؿہجۿرشیعۿرؿاکۿوتملظۿؿگناہۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 41 of 631‬‬

‫ۻ‪۹۹‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫سجۿصخۿےنۿانبمۿدجسمۿوکیئۿامعرفۿایترۿیکۿسجۿےسۿرقتفۿایلۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫ۻ‪۹۹‬‬

‫الك ۿدجسم ۿیک ۿزیچ ۿدؿرسی ۿدجسم ۿںیم ۿاعرلۃ ۿدانی ۿاجمر ۿںیہن‪ ،‬ۿدیع ۿاگہۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۹‬‬

‫اﷲوصقمد ۿہن ۿوہ ۿہکلب ۿضحمۿرلا ۿؿافترخ ۿیک ۿتین ۿوہ ۿؿہ ۿكشیب ۿدجسم ۿہنۿ‬

‫ںیم دانیۿاؿرۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫وہیگ۔ۿ‬ ‫ن‬ ‫صف‬ ‫ااممۿ یۿاؿرۿاصحقۿایبنۿارقل ٓا نۿےکۿاوقالۿںیمۿقیبطت۔‬

‫ۻ‪۹۹‬‬

‫دجسمۿیکۿرنیمۿںیمۿاےنپۿےئلۿدرحقۿاگللاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬

‫دجسم ۿاک ۿشش ۿاہجف ۿںیم ۿعیمج ۿوقحط ۿابعد ۿےسۿاخیل ۿوہلا ۿرضؿریۿ‬

‫ۼ‪۹۹‬‬

‫دجسمۿںیمۿدرحقۿاگللا ۿایگۿوت ۿبک ۿدجسمۿاک ۿوہاگۿاؿرۿبکۿاگلےنۿؿاےلۿ‬ ‫ک‬ ‫ک‬ ‫اک‪،‬ۿاؿرۿدجسمۿںیمۿےگلۿوہےئۿدرحقۿےکۿا ھیزےنۿاؿرۿہنۿا ھیزےنۿ‬

‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫یکۿ لیصف۔ۿ‬ ‫سج ۿدجسم ۿیک ۿدویار ۿرتشمك ۿریھک ۿؿہ ۿدجسم ۿیہ ۿہن ۿوہیگ‪ ،‬ۿاؿرہریۿ‬

‫۽‪۹۹‬‬

‫رتشمكۿدویارۿوکۿوتمیلۿےنۿرتشمكۿانبلاۿوتۿاشۿوکۿوتتیلۿےسۿاگلۿ‬ ‫رکدںی‪،‬اؿرۿارتشاكۿیکۿوجۿكالںیتمۿانبیئۿوہنۿاےسۿداٹدںی۔ۿ‬ ‫سجۿےنۿدجسمۿیکۿدویارۿرپۿشہنیزۿراھکۿاٹہدںیۿاؿرۿےنتجۿدنۿراھکۿاشۿاکۿ‬

‫۽‪۹۹‬‬

‫ؿفقۿیکۿرنیمۿںیمۿانبیئۿوہیئۿامعرفۿیکۿ لیصف۔ۿ‬

‫وجۿااممۿالقئۿااممقۿہنۿرہۿایگۿوہۿزعمؿلۿرکدلااجےئ۔ۿ‬

‫‪۹‬ۺ‪۹‬‬

‫ۼۺ‪۹‬‬

‫رکاہیۿؿوصلۿرکںی۔ۿ‬ ‫وجۿرھتپۿدجسمۿیکۿرضؿرفۿےسۿرادئۿوہنۿاؿرۿانۿےکۿاضظئۿوہےنۿاکۿ‬ ‫درۿوہۿاںیہنۿچیبۿرکۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿرصفۿرک شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫۾‪۹۹‬‬

‫وج ۿشاامن ۿیسک ۿاخ ۿدجسم ۿےکےئل ۿرخلداایگ ۿےہ ۿیسک ۿدؿرس ۿاکۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬

‫ہریۿاحرضیۿےکۿالامۿیکۿوخنتاہۿ ےنیۿؿاےلۿےسۿؿاسپۿیلۿاجےئۿیگ‪،‬ۿ‬

‫ۼۺ‪۹‬‬

‫اؿرۿسجۿوتمیلۿےنۿایسیۿوخنتاہۿدیۿاےسۿیھبۿزعمؿلۿایکاجےئ۔ۿ‬ ‫لالاغلۿوچبنۿےکۿمیلعتۿےکےئلۿدجسمۿںیمۿاجےنۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫۽ۺ‪۹‬‬

‫اےنپۿرصمفۿںیمۿاللاۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿیتبۿاکۿرکاہیۿرپۿدانیۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬

‫اصمۤرف دجسم ۿےس ۿھچک ۿاچب ۿرکاےنپ ۿرصہف ۿںیم ۿاللا ۿوت ۿاش ۿےکۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۹‬‬

‫پمیل ۿ‪،‬فرش‪ ،‬ۿدری ۿؿہریہ ۿارگۿدجسم ۿیک ۿ ٓا دمینۿےئلیکۿرکاہی ۿرپ ۿدےنیۿ‬ ‫ےکےئل ۿرخلد ۿےئگ ۿان ۿاک ۿرکاہی ۿرپ ۿدانی ۿاجمرےہ‪ ،‬ۿاؿر ۿاخ ۿدجسمۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬

‫افکرہۿیکۿدتریب۔ۿ‬ ‫خالل ؿ ۿرحام ۿےک ۿلار‬

‫‪۶‬ۻ‪۹‬‬

‫ۿںیم ۿاصحق ۿامل ۿاک ۿوقل ۿلالدلیلۿ‬

‫ربتعمےہ۔ۿ‬

‫یکۿرضؿرفۿےکۿےئلۿرخلد ۿےئگۿوتۿرکاہیۿرپۿدانیۿرحامۿےہ۔‬ ‫وبجمری ۿیکۿوصرف ۿںیم ۿوبجمری ۿدؿر ۿوہےنۿلك ۿاخ ۿدجسم ۿےکۿ‬ ‫رصہفۿےکۿشاامنۿرکاہیۿرپۿدےۿاج شکیےۿںیہ۔‬

‫‪۷‬ۺ‪۹‬‬

‫دقعۿؿۿدقنۿرحامۿرپۿعمجۿوہنۿوتۿعیبمۿرحامۿوہاگۿؿرہنۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۹‬‬

‫اﷲ ےک ۿےئل ۿینتج ۿدجسم ۿانبںیئ ۿسق ۿدجسموہںیئگ ۿاؿر ۿسق ۿیکۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۹‬‬

‫ٓا لادیۿاملسموننۿرپۿالرمۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 42 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رتشمكۿرؿہیپۿدجسمۿںیمۿاگلےنۿاکۿہلئسم۔ۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۹‬‬

‫اعمۿونکؿنۿںیمۿہریۿملسمۿاکۿرؿہیپۿدعمۿااقحتسطۿیکۿرشعۿےکۿشاھتۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۹‬‬

‫دجسمۿیکۿ ٓا دمینۿدؿرس ۿاومرۿںیم رصفۿرکلارحامۿےہۿاؿرۿسجۿ‬

‫۾ۻ‪۹‬‬

‫ےنۿرصفۿایکۿاشۿےسۿلاؿانۿایلۿاجےئ۔ۿ‬ ‫ہعمجۿامجمقۿےکۿایقمۿےکۿےئلۿدجسمۿوہلاۿرضؿریۿںیہن۔‬

‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬

‫اگللاۿاجاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿاؿر ۿدمرہس ۿںیم ۿالضف ۿدجسم ۿیک ۿریمعت ۿےہ‪ ،‬ۿملع ۿدنی ۿیک ۿمیلعتۿ‬ ‫اہتبلۿفر ۿےہ۔ۿ‬ ‫م‬ ‫دمرہسۿانبلاۿدبمقۿ صیخنہۿےہ۔ۿ‬ ‫دنہؿۿےکۿمکحۿےسۿانبیئۿوہیئۿدجسمۿاکۿمکح۔ۿ‬ ‫امنرۿمؾلؼاۿہزۿہگجۿوہیتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۹‬‬

‫دجسم ۿیک ۿریمعت ۿںیم ۿؿاذع ۿذعر ۿوہ ۿوت ۿیسک ۿیھب ۿانمسق ۿہگج ۿامجمقۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬

‫اقمئۿیکۿاجےئ۔ۿ‬ ‫‪۹‬ۻ‪۹‬‬

‫رضؿرہۿدجسمۿوکۿدؿۿزنمہلۿایکۿاجاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬

‫ۺۻ‪۹‬‬

‫دجسمۿوکۿرضؿرفۿدجسمۿےکےئلۿیھبۿداکنۿانبلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬

‫ۺۻ‪۹‬‬

‫ومولیۿدبعااکلیفۿاصحقۿاہلۿ ٓا لادیۿاکۿالكۿوتفٰی۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬

‫وجۿامعر ۿف ۿڑکیسؿنۿمرشۿےسۿوطبر ۿدجسمۿاملسموننۿےکۿرصتفۿ‬

‫ۺۻ‪۹‬‬

‫ںیمۿےہۿؿہۿدجسمۿیہۿےہ۔ۿ‬ ‫مرؿلۿیکۿرنیمۿاﷲ ابتركۿؿاعتیٰلۿیکۿكلمۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۹‬‬

‫ؿفقۿلاہمۿںیمۿدرچ ۿیکۿوہیئۿرشاطئۿےکۿوماقفۿاصمرفۿاجمرۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬

‫ںیہ۔ۿ‬ ‫ؿفق ۿلاہم ۿہن ۿوہ ۿوت ۿوتمایلن ۿشاقب ۿےک ۿاعتلم ۿےک ۿوماقفۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۹‬‬

‫ارخااجف ۿےئک ۿاجںیئ ۿاؿر ۿاعتلم ۿیھب ۿولعمم ۿہن ۿوہ ۿوت ۿدجسم ۿےکۿ‬ ‫رضؿریۿارخااجفۿوجۿرشكاۿلامكۿوہنۿاںیہنۿرپۿسبۿایکاجےئ۔‬

‫مسل‬ ‫رمدتۿاکۿاملۿاشۿےکرمےنۿےکۿدعبۿےفۿ مینۿےہ۔ۿ‬ ‫اکفرہری ۿدیم ۿہری ۿاتسمنم ۿاک ۿامل ۿ ضقۿدہعۿےک ۿریغب ۿاحلص ۿوہ ۿوتۿ‬

‫ۺۻ‪۹‬‬

‫اعتلمۿدقمیۿیکۿقیقحت۔ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۹‬‬

‫ۻۻ‪۹‬‬

‫اتہبنۿیکۿاشامقۿافہشحۿاؿرۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۹‬‬

‫املسمنۿےکےئلۿخاللۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسموکۿادہنامۿےکۿدعبۿاکفرۿانبےئۿدجسمۿیہۿرےہۿیگ۔ۿ‬

‫ۻۻ‪۹‬‬

‫رمدتاکۿؿفقۿوموقفۿراتہ ۿےہ‪،‬ۿاملسمن ۿوہاجےئۿوتحیحصۿوہاجلاۿ‬ ‫مسل‬ ‫ےہ۔رمدتۿرماجےئۿوتۿےفۿ مینۿوہۿرکۿحیحصۿوہاجلاۿےہ۔‬

‫ۻۻ‪۹‬‬

‫تبیغۿیکۿرعتفیۿاؿرۿااکحم۔ۿ‬ ‫الكۿالۿولعممۿالچہقۿرنیمۿےکۿقلعتمۿااتفتسءۿ‬

‫‪۹‬ۼ‪۹‬‬

‫اشالیمۿاکمۿںیمۿہریۿملسمۿاکۿن ہیۿہنۿح انۿاچےئہ۔ۿ‬

‫ۼۻ‪۹‬‬

‫ؿفقۿاکۿوبثفۿرہشفۿےسۿوہلاۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿوگایہۿیھبۿرہشفۿ‬

‫ۺۼ‪۹‬‬

‫زخاہنۿؿایلۿكلمۿاکدایتۿرسامہیۿںیہنۿوہلا۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۹‬‬

‫اومرۿریخۿےکےئلۿدنچہۿرکلاۿدحمكۿرشفیۿےسۿلامكۿےہ۔‬

‫۽ۻ‪۹‬‬

‫‪۸‬ۼ‪۹‬‬

‫یکۿانبءۿرپۿدی اجیتکسۿےہۿ‬ ‫سجۿرنیمۿوکۿومرؿیث وہےنۿاکۿوبثف ۿوگااہن ۿاعدلۿےسۿوہۿؿہۿ‬ ‫رتہکۿغرارۿدی اجےئۿیگ۔ۿ‬

‫‪Page 43 of 631‬‬

‫ۺۼ‪۹‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وجۿال ۿولعممۿالچہق ۿرنیم ۿیسکۿؿفق ۿےک ۿاخدومن ۿےک ۿہضبق ۿںیمۿ‬ ‫وعی ۿلا ۿخدلدۿ‬ ‫دہع ۿدقمی ۿےسۿوہ ۿلالۿوبثف ۿرشیع ۿاشۿیکۿكلم ۿاک ۿد ٰ‬ ‫رصتفۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺۼ‪۹‬‬

‫املسموننۿاکۿاکمۿیتحۿاالاکمنۿصالچۿرپۿومحملۿرکلاۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۼ‪۹‬‬

‫اؿاقف ۿںیم ۿؿافق ۿیک ۿرشع ۿےک ۿوماقف ۿرصف ۿرک ۿلا ۿرضؿریۿ‬

‫ۺ۽‪۹‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ؿافقۿےنۿرؿرہۿاشکیئۿاؿر ۿمتخۿغرآ ن ۿیکۿریشینیۿےکےئلۿؿفقۿ‬

‫ۺ۽‪۹‬‬

‫ایکۿوتۿریمعتۿدمرہسۿںیمۿرصفۿرکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫ااممقۿںیمۿریمافۿاجریۿںیہنۿوہیت۔ۿ‬

‫ۻۼ‪۹‬‬

‫دجسم ۿیک ۿریمعت ۿاؿر ۿرممق ۿیک ۿرشع ۿاگلیئ ۿوت ۿولےٹ ۿاؿر ۿاٹچیئ ۿںیم‬ ‫رصفۿںیہنۿرک شکیے۔ۿ‬

‫ۻ۽‪۹‬‬

‫وجااممقۿےکۿالقئۿہنۿوہۿاشۿاکۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿےہ۔‬

‫ۻۼ‪۹‬‬

‫سج ۿؿفق ۿےک ۿرشاطئ ۿرحتریی ۿہن ۿوہن ۿوت ۿاعتلم ۿدقمی ۿرپۿ‬

‫ۻ۽‪۹‬‬

‫مکح ۿرشیع ۿلاذف ۿرکےن ۿےک ۿےئل ۿوعام ۿےس ۿوشمرہ ۿح ان ۿرضؿریۿ‬

‫ۼۼ‪۹‬‬

‫ںیہن۔ۿ‬ ‫لالۿذعر ۿرشیعۿیسکۿدہعہۿدار ۿوکۿاشۿےکۿدہعہۿےسۿزعمؿلۿرکلاۿ‬ ‫اجمرںیہن۔ۿ‬

‫دلمعر ٓا دمۿوہاگ۔ۿ‬

‫اش ۿرشع ۿرپ ۿیسک ۿیک ۿربممی ۿےکےئل ۿوکشش ۿرکلا ۿہک ۿدجسم ۿںیم ۿدؿۿ‬ ‫ہزارۿرؿہیپۿد ‪،‬ۿاعمملہۿیکۿحیحصتۿیک ۿفلتخمۿوصرںیتۿاؿرۿفنصمۿیکۿ‬

‫ؿفقۿںیمۿاعتلمۿدقمیۿیکۿدحۿؿغكۿاؿرۿرامہنۿےسۿںیہنۿےہ۔‬

‫ۻ۽‪۹‬‬

‫۽ۼ‪۹‬‬

‫رامہنۿدحؿفۿاکہنۿولعممۿوہلاۿدقامقۿیکۿدلیلۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ۽‪۹‬‬

‫۽ۼ‪۹‬‬

‫سج ۿؿغك ۿںیم ۿااطفری ۿےک ۿےئل ۿدم ۿرقمر ۿوہ ۿارگ ۿااطفر ۿےک ۿؿغكۿ‬

‫ۼ۽‪۹‬‬

‫ےبۿرؿرہۿدارۿیھبۿرشلكۿوہنۿوتمویلنۿرپۿھچکۿاسلامۿںیہن۔‬

‫ررفۿاگنیہ۔ۿ‬

‫دجسمۿےکۿیسکۿ ہصۿوکۿداکنۿلاۿہتۿاخہنۿانبلاۿاجمرۿںیہنۿ‬

‫‪۷‬۽‪۹‬‬

‫دجسمۿےکۿؿوضۿاخہنۿوکۿداکنۿانبلاۿرحامۿےہ‪،‬ۿ‬

‫‪۷‬۽‪۹‬‬

‫ؿفقۿوکۿاشۿیکۿتئیہۿےسۿدبانلۿاجمرۿںیہنۿ۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۹‬‬

‫الییـن ۿاک ۿوج ۿدھیز ۿداھیئ ۿہزار ۿامن ۿرک ۿمنالم ۿوہا امشر ۿےک ۿدعباںیٹنیۿ‬

‫‪۸‬۽‪۹‬‬

‫رادئۿںیلکنۿوتۿامكلۿوکۿدیۿاجںیئ۔ۿ‬ ‫وج ۿامالك ۿغرط ۿرکا ےک ۿمنالم رکاںیئ ۿان ۿوک ۿدجسمۿیک ۿرطف ۿےسۿ‬ ‫رخلدلاۿاؿرۿدجسمۿںیمۿاگللاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۹‬‬

‫الیملعۿںیمۿامدلارۿوکۿروکٰہۿد ۿدیۿادۿاوہیئگۿہکۿمکحۿػاہزۿرپۿےہ۔ۿ‬ ‫اؿاقفۿےکۿاصمرفۿومعیمۿںیمۿامدلار ۿاؿر ۿرغبیۿسق ۿمرامرۿ‬

‫ۼ۽‪۹‬‬ ‫ۼ۽‪۹‬‬

‫ںیہۿےسیجۿااطفرۿلاۿؿوضۿاکۿلاین۔ۿ‬ ‫لاراریۿوعرف ۿرؿرہۿاشکیئۿلاۿدجسمۿاٹچیئۿؿہریہ ۿےکۿےئل ۿھچک ۿےجیھۿ‬

‫ۼ۽‪۹‬‬

‫وتۿاشۿاکرشیعۿمکح۔ۿ‬ ‫سجۿرخلداریۿںیمۿحیق ۿوہلا ۿہنیعبۿولعممۿہنۿوہ ۿاشۿےکۿرحامۿ‬

‫ۼ۽‪۹‬‬

‫وہےنۿاکۿمکحۿںیہنۿاگللاۿاج۔اگی۔ۿ‬ ‫لاراریۿوعرفۿےکۿایطعفۿےسۿانچبۿیہۿاؿیٰلۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 44 of 631‬‬

‫۽۽‪۹‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫مہی‬ ‫وج ۿزیچںی ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿںیک ۿاؿر ۿ ممـن ۿےک ۿرپسدرکدںیۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫۽۽‪۹‬‬

‫اںیہنۿؿاسپۿںیہنۿےلۿاتکس۔ۿ‬

‫دقمی ۿؿفق ۿیک ۿریمعت ۿخدلد ۿرکاےن ۿؿاولنۿوکۿؿفقۿںیمۿےئن ۿےغیصۿ‬

‫‪۹‬۾‪۹‬‬

‫رکےنۿاکۿاایتخرۿںیہن۔ۿ‬

‫وجۿشاامنۿدجسمۿےکۿاکمۿاکۿہنۿراہۿوہۿاشۿوکۿےنچیبۿیکۿااجرفۿےہۿاؿرۿاشۿ‬ ‫اکۿرخلدلاۿہزۿاملسمنۿوکۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫۾۽‪۹‬‬

‫دنچہ ۿددنہاگن ۿےن ۿرؿہیپ ۿایھب ۿوتمیل ۿےک ۿرپسد ۿںیہن ۿایک ۿاگل ۿعمجۿ‬ ‫رکدلا‪،‬ۿوتۿاشۿںیمۿسقۿولوگنۿیکۿراےئۿےسۿرصتاففۿاجمرۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‪۹‬‬

‫دجسم ۿےک ۿےب ۿاکر ۿاابسف ۿرخلد ۿرک ۿےب ۿیمیظعت ۿیک ۿہگج ۿہن ۿاگلےئۿ‬

‫۾۽‪۹‬‬

‫اداھرۿےکۿدامۿھچکۿرادئۿرںیھکۿاشۿںیمۿھچکۿرحچۿںیہن۔‬

‫‪۹‬۾‪۹‬‬

‫اجںیئ۔ۿ‬ ‫ااممك ۿاک ۿاےنپ ۿرصہف ۿںیم ۿاللا ۿرحام ۿےہ‪ ،‬ۿوتہب ۿا رافغر ۿالرم ۿاؿرۿ‬ ‫لاؿانۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫۾۽‪۹‬‬

‫دجسمۿیکۿرنیمۿںیمۿوجۿدرحقۿوہنۿانۿوکۿانمسقۿتمیقۿرپۿرخلدۿرکۿ‬

‫ۺ۾‪۹‬‬

‫اےنپۿرصتفۿںیم اللاۿاجاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫داکنۿوکۿدجسمۿانبدلاۿدجسم ۿوہیئگ‪،‬ۿاشۿںیمۿدؿلارہۿداکنۿرکلا‪ ،‬ۿدجسمۿاکۿ‬ ‫رہنیۿانبلاۿلاۿخکـمقۿاکۿاشۿرپۿہضبقۿرکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫۾۽‪۹‬‬

‫ؿفقۿاکۿوبثفۿرہشفۿیکۿانبءۿرپۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬۾‪۹‬‬

‫دجسمۿاکۿاکیبرۿایپلۿاؿرۿاٹچیئۿوجۿكنیھپۿدی اجےئۿاشۿوکۿااھٹرکۿاےنپۿ‬

‫ۺ۾‪۹‬‬

‫رصفۿںیمۿالاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿیک ۿلیصف ۿضعب ۿلاوتن ۿںیم ۿدجسم ۿےک ۿمکح ۿںیم ۿےہ ۿاؿر ۿضعبۿ‬

‫ۺ۾‪۹‬‬

‫سملئۿںیمۿاخرچۿدجسم۔ۿ‬ ‫رساکریۿراکیرد ۿںیمۿؿفقۿدرچ ۿوہوتۿمرلد ۿاہشدف ۿیکۿرضؿرفۿ‬ ‫ںیہنۿؿفقۿلامكۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۾‪۹‬‬

‫ؿفق ۿوک ۿاش ۿےک ۿاحل ۿرپ ۿلایق ۿرانھک ۿرضؿری ۿےہ‪ ،‬ۿلالرضؿرفۿ‬

‫ۻ۾‪۹‬‬

‫دجسم ۿوک ۿارجف ۿرپ ۿدانی ۿلا ۿشاامن ۿرےنھک ۿاک ۿوگدام ۿانبلا ۿلا ۿاش ۿںیمۿ‬ ‫وکسمكۿاایتخرۿرکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۾‪۹‬‬

‫ااضہفۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬ ‫و‬ ‫اینتۿغربیۿدؿرسیۿدجسمۿانبلاۿہکۿاشۿےسۿ ہلیۿدجسمۿیکۿ ٓا لادیۿںیمۿ‬

‫ۻ۾‪۹‬‬

‫دجسمۿںیمۿوسالۿرحامۿےہ ۿاؿرفکتعمۿےکۿكالؿہۿدؿرس ۿوکۿدقعۿ‬ ‫ؿاعمملہۿاؿرۿابمچۿلافۿحیقۿیھبۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۾‪۹‬‬

‫للخۿ ٓا ےئ‪،‬ۿںیہنۿاچےئہ‪،‬ۿنکیلۿنبۿاجےئۿوتۿدجسمۿیہۿرےہۿیگ۔ۿ‬ ‫الك ۿدجسم ۿیک ۿفص ۿدؿرسی ۿدجسم ۿںیم ۿےل ۿاجلا ۿلااجمر ۿؿونممفۿ‬

‫ۼ۾‪۹‬‬

‫دجسم ۿوہاجےن ۿےک ۿدعبلایق ۿوکیھب ۿاش ۿںیم ۿطلغ ۿرصتف ۿاکقح‬

‫‪۷‬۾‪۹‬‬

‫دجسمۿیک ۿتشپۿرپۿدجسمۿیک ۿرنیم ۿوہۿوتۿاشۿںیم ۿیسکۿوک ۿیسک ۿمسقۿیکۿ‬ ‫ریمعتۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‪۹‬‬

‫دجسمۿیکۿرنیم ۿہن ۿیھتۿرصفۿرپلاہل ۿرگےن ۿاکۿقحۿاھتوتۿریمعتۿوہیتکسۿ‬ ‫ےہۿرشبہکیطۿرپۿلاہلۿےکۿاہبؿۿںیمۿفرطۿہنۿ ٓا ےئ۔ۿ‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫ںیہن۔ۿ‬ ‫اہجنۿؿفقۿےکۿرشاطئۿولعممۿہنۿوہنۿدقمیۿدلمعر ٓا دم ۿاکۿاابتعرۿ‬ ‫ےہ‪،‬ۿاؿرۿدقمیۿدلمعر ٓا دمۿیکۿدحۿاکایبن۔ۿ‬

‫‪Page 45 of 631‬‬

‫ۼ۾‪۹‬‬ ‫ۼ۾‪۹‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫دجسم ۿںیم ۿیسک ۿاکرنک ۿیک ۿوکلاویہن ۿاک ۿاش ۿےک ۿلام ۿےک ۿشاھت ۿرھتپۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫ۼ۾‪۹‬‬

‫دجسمۿںیمۿوکۿخدلدۿدجسمۿاکنحصۿ(فرش)ایکۿاشۿںیمۿرحچۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫اگلےنۿےسۿقلعتمۿالكۿیلیصفتۿوتفٰی۔ۿ‬ ‫ہلبقۿیکۿدویارۿںیمۿدحۿرظنۿےسۿاؿرپۿوکیئۿہبتکۿلاۿشقنۿؿۿاگنرۿعنمۿںیہن‬

‫۽۾‪۹‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫دجسمےکۿےچینۿہتۿاخہنۿانبلا‪،‬ۿاشۿوکۿرکاہیۿرپۿدانیۿرحامۿےہ۔‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫وجولگۿامنرۿںیمۿ ٓا امسنۿیکۿرطفۿاگنہۿااھٹےتۿںیہۿاینپۿرحتکۿےسۿ‬ ‫لارۿہنۿآ ےئۿوتۿانۿیکۿاگنہۿاخكۿیلۿاجےئۿیگ۔ۿ‬

‫۾۾‪۹‬‬

‫ربتایئ ۿاکۿؿفق ۿاجمر ۿںیہن‪ ،‬ۿاشۿےکۿرمےنۿےکۿدعبۿاملسمن ۿاشۿ‬ ‫ںیمۿوجۿرصتفۿاچںیہۿرک شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۵۹‬ۺ‬

‫خدار ۿہلبق ۿںیم ۿوکیئ ۿزیچ ۿامنر ۿںیم ۿوغشمتیل ۿداےنل ۿؿایل ۿوہ ۿوت ۿاشۿ‬

‫۾۾‪۹‬‬

‫وجۿدجسمۿہریۿ ٓا لادہگجۿانبیئۿیئگۿدجسمۿہنۿوہیگ۔ۿ‬

‫ۺ‪۵‬ۺ‬

‫وکۿدكھۿدلااجےئ۔ۿ‬ ‫رلااکریۿرحامۿےہۿاؿرۿلالؿہجۿیسکۿرپۿرلااکریۿاکۿاسلامۿاگللاۿیھبۿرحامۿ‬

‫۾۾‪۹‬‬

‫دجسمؿنۿںیمۿاکفرؿنۿاؿرۿرمدتؿنۿاکۿاملۿہنۿایلۿاجےئ۔ۿ‬

‫ۻ‪۵‬ۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ریمافۿاکۿالكۿوسال۔ۿ‬

‫‪۵۵‬ۺ‬

‫رمدتۿرایضف ۿےنۿدجسمۿانبیئۿرمایگۿوتۿاشۿاکۿہلمعۿچیبۿرکۿدؿرسیۿدجسمۿ‬ ‫ںیمۿاگل شکیےۿںیہۿہکبجۿاسفدۿاکۿادنہشیۿہنۿوہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۵‬ۺ‬

‫رتہک ۿںیم لبق ۿمیسقت ۿیسک ۿالك ۿؿارف ۿےن ۿدجسم ۿاقمئ ۿیک ۿوت ۿدجسمۿ‬

‫‪۵۵‬ۺ‬

‫وج ۿداکن ۿیسک ۿدجسمۿرپۿؿفق ۿوہۿہن ۿیچیب ۿاجیتکس ۿےہۿہنۿدبیلۿاجیتکسۿ‬ ‫ےہ‪،‬ۿاہنۿلالکلۿاقللۿاافتنفۿہنۿرےہۿوتۿرشؿعۿابتدہلۿنکممۿےہ۔‬

‫ۻ‪۵‬ۺ‬

‫‪۵۷‬ۺ‬

‫املسمونۿنۿیکۿسربۿوھکدداانلۿرحامۿےہ‪،‬ۿسربؿنۿرپۿامنرۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫اخاقنہۿہقلعتمۿمرار ۿرشفیۿںیمۿوبقر ۿاؿر ۿرشاطئۿؿفقۿیکۿراعمكۿ‬ ‫ےکۿشاھتۿلاوغلنۿیکۿمیلعتۿوطبرۿاعرمكۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۵‬ۺ‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫دجسمؿنۿوکۿوچبنۿاؿرۿلاولگنۿےسۿدؿرۿروھک۔ۿ‬

‫ۼ‪۵‬ۺ‬

‫رپالاۿدرحقۿوجۿدجسمۿںیمۿوہاکانٹۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫اگنچریۿرپۿریپۿرانھکۿسربۿرؿدنےنۿےسۿ ٓا شانۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۵‬ۺ‬

‫دقمی ۿدرؿارہ ۿسج ۿےس ۿامنروین ۿوک ۿ ٓا رام ۿوہ ۿاؿر ۿدنبرکےنۿےسۿ‬ ‫فیلکت‪،‬ۿاشۿاکۿدنبۿرکلاۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫سربیکۿتھچۿقحۿتیمۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۵‬ۺ‬

‫ونکںیۿرپۿیچنیھکۿدویار ۿوکاانپۿ ٓا ہلۿانتلسۿاتبلا ۿرفکۿںیہنۿےہۿوہیبدیگۿ‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫سربناتنۿںیم اینراہتسۿراکانلۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۵‬ۺ‬

‫حیحصۿوہیگۿلاںیہن‪،‬ۿاشۿےسۿقلعتمۿااکحم۔ۿ‬ ‫وجۿرنیمۿؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿرخلدیۿیئگۿؿہۿؿفقۿےکۿمکحۿںیمۿ‬ ‫ںیہنۿےہۿوبغكۿرضؿرفۿاشۿیکۿعیبۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫اجدئاد ۿوموقہف ۿںیم وتمیل ۿؿیہ ۿرتمیم ۿرکاتکسےہوج ۿرشاطئ ۿؿفقۿ‬ ‫ےکۿوماقفۿوہ۔ۿ‬

‫‪Page 46 of 631‬‬

‫۾‪۵‬ۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿاؿرۿاقلعتمفۿدجسمۿاخصلۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿكلمۿےہ۔‬

‫۾‪۵‬ۺ‬

‫اؿاقفۿاکۿااظتنمۿوتمیلۿےکۿرپسدۿےہ‪،‬ۿااممۿؤمدنۿاکۿزعؿلۿبصنمۿ‬

‫۾‪۵‬ۺ‬

‫دجسم ۿاک ۿرجحہ ۿؿافق ۿےن ۿؤمدن ۿےکےئل ۿانبلا ۿوت ۿاش ۿںیم ۿؤمدن ۿوکۿ‬ ‫رانہ ۿاؿر ۿان ۿےک ۿاؿرپ ۿدؿرسی ۿریمعت ۿیھب ۿاجمر ۿےہ ۿاؿر ۿدرگی ۿاصمرفۿ‬

‫۾‪۵‬ۺ‬

‫اتکںیبۿاجعمۿدجسم ۿےکۿےئلۿؿفقۿںیکۿوت ۿیسک ۿدؿرسی ۿدجسم ۿلاۿ‬ ‫دمرہسۿیکۿرطفۿانۿاکۿااقتنلۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۶‬ۺ‬

‫ہلئسمۿلاالںیمۿاحنالفۿاملعءۿاؿرۿاوقالۿراحجۿیکۿرتحیج۔ۿ‬

‫رنیمۿدقعۿافدسۿےسۿاحلصۿرکےکۿدجسمۿانبیئ ۿؿفقۿحیحصۿوہایگۿ‬

‫ۺ‪۶‬ۺ‬

‫درگیۿاصمرفۿریخۿےکۿےئلۿؿفقۿرکےنۿاکۿیہیۿمکحۿےہ۔‬ ‫ایسۿےکۿدہمۿےہ۔ۿ‬ ‫م‬ ‫حق ۿلك ۿایخمك ۿاک ۿمـنہ ۿ خیحہ ۿہن ۿوہ ۿوتمیل ۿوک ۿاسحف ۿاھجمسےن ۿرپۿ‬

‫ےکۿےئلۿؿفقۿایکۿوتۿؤمدنۿاکۿاشۿںیمۿرانہاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫وبجمرۿںیہن ایکاجاتکس۔ۿ‬ ‫املسموننۿوعروتنۿےنۿوجۿربجا ۿیسکۿدنہؿ ۿراہجۿےکۿرصتفۿںیمۿ‬

‫ۼ‪۶‬ۺ‬

‫ۼ‪۶‬ۺ‬ ‫۽‪۶‬ۺ‬

‫رںیہۿاؿرۿانۿرااجؿنۿےسۿاملۿےلۿرکۿیئنۿلاۿرپاینۿدجسمؿنۿیکۿریمعتۿیکۿ‬ ‫ایسیۿدجسمؿنۿےئلیکۿدجسمۿاکۿیہۿمکحۿےہۿاؿرۿانۿںیمۿامنرۿوکۿرؿانکۿملظۿےہ۔ۿ‬

‫ااجرہ ۿےک ۿےئل ۿعیب ۿیک ۿایسی ۿرطچ ۿااجیف ۿؿ ۿوبقلۿاؿر ۿرتایض ۿرطنیفۿ‬

‫‪۶۶‬ۺ‬

‫رضؿریۿےہ۔ۿ‬ ‫املۿوصعممۿاکۿلالۿؿہجۿح انۿرحامۿےہ‪،‬ۿرحیبۿاکاملۿاشۿیکۿراضےسۿ‬

‫‪۶۷‬ۺ‬

‫ؿافق ۿلارظ ۿوکزعمؿل ۿرکےک ۿوخد ۿوتمیل ۿےنب ۿاش ۿہلئسم ۿںیمۿ‬ ‫ح‬ ‫اص نینۿےکۿاحنالفۿاؿرۿوقلۿمفیٰیۿہبۿیکۿرحتری۔ۿ‬ ‫م‬ ‫سل‬ ‫رایضفۿوکۿؿفقۿ مینۿاکۿوتمیلۿانبلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۶‬ۺ‬ ‫‪۷۵‬ۺ‬

‫ ےنیۿںیمۿوکیئۿرحچۿںیہن۔ۿ‬ ‫رضحفۿاوبرکبۿدصقیۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےنۿافکرۿمکہۿےسۿرصتفۿ‬ ‫مسل‬ ‫مینۿرپۿرشعۿدبلۿرکۿاملۿایل۔ۿ‬

‫‪۶۷‬ۺ‬

‫اکفر ۿاینپ ۿرنیم ۿوک ۿاینپ ۿرھک ۿرک ۿاملسموننۿوک ۿدجسمۿانبےن ۿےکےئلۿ‬

‫‪۷۵‬ۺ‬

‫راہجۿاؿرۿونافۿنجۿوعروتنۿوکۿاےنپۿرحمۿںیمۿرےتھکۿںیہۿاںیہنۿوجۿ‬

‫‪۶۸‬ۺ‬

‫ااجرفۿد ۿوتۿؿہۿدجسمۿہنۿوہیگ۔ۿ‬ ‫اکفر ۿاینپۿرنیمۿاملسموننۿوکۿہبہۿرکد ۿوت ۿاشۿرپۿدجسمۿانبلا ۿاجمرۿ‬

‫‪۷۵‬ۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫ھچکۿدےتیۿںیہۿوطبرۿارجفۿرلاۿںیہنۿہکلبۿوطبرۿہقفنۿاموہار‪،‬ۿاشۿےئلۿ‬ ‫انۿےکۿرحامۿوہےنۿیکۿوکیئۿؿہجۿںیہن۔ۿ‬ ‫اعقشۿوشعمطۿاملسمنۿوہنۿوتۿآ سپۿںیمۿالكۿدؿرس ۿوکۿوجۿدںیۿ‬

‫‪۶۹‬ۺ‬

‫روشفۿےہ۔ۿ‬ ‫رحامۿاملۿںیمۿحق ۿلكۿدقعۿؿدقنۿعمجۿہنۿوہنۿعیبمۿرحامۿںیہن‬ ‫وہلا۔ۿ‬

‫‪۶۹‬ۺ‬

‫اکفرۿشاامنۿد ۿوتۿاشۿاکۿہنیعبۿدجسمۿںیمۿاگللاۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫اکفر ۿاش ۿوطر ۿرپ ۿر م ۿد ۿہک ۿاملسمونن ۿرپ ۿااسحن ۿرےتھک ۿوت ۿح ان ۿاجمرۿ‬ ‫ںیہن ےہ‪،‬ۿاینرۿدنماہنۿد ۿوتےلۿںیل۔ۿ‬

‫‪Page 47 of 631‬‬

‫‪۷۵‬ۺ‬ ‫‪۷۵‬ۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫دجسمۿوکۿدہنممۿرکےکۿدؿرسیۿہگجۿاشۿےکۿہبلمۿےسۿدجسمۿانبلاۿرحامۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۷۶‬ۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫دؿدجسمںیۿیلمۿوہیئۿوہنۿوتۿانۿےکۿچیبۿیکۿدویارۿاٹہرکۿالكۿرکلاۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۶‬ۺ‬

‫دجسمۿےکۿافلضۿاابسفۿوکۿاےنپۿرصتفۿلایسکۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫اگللا ۿرحامۿےہ‪،‬ۿاےسۿچیب رکۿتمیقۿایسۿدجسم ںیمۿریمعتۿؿ ۿرممقۿ‬

‫‪۷۶‬ۺ‬

‫یسکۿاجدئادۿاکۿؿفقۿاشارہۿالیضۿےسۿلامكۿوہاتکسۿےہۿہکبجۿابعرہۿ‬ ‫الیضۿاشۿےکۿخالفۿہنۿوہ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿیسکۿرشعۿرپۿقلعمۿرکےنۿےسۿلا لۿوہاجلاۿےہ۔ۿ‬ ‫یسک ۿکالم ۿوک ۿلمہم ۿغراردےنی ۿےس ۿ رتہ ۿےہہک ۿاش ۿیک ۿحیحصت ۿیکۿ‬

‫ۼ‪۷‬ۺ‬ ‫۽‪۷‬ۺ‬ ‫۾‪۷‬ۺ‬

‫اجےئ۔ۿ‬

‫ےکےئلۿلایقۿرںیھک۔ۿ‬ ‫دجسموک ۿدؿرسی ۿہگج ۿلقتنم ۿرکلا ۿاؿر ۿدجسم ۿیک ۿہگج ۿراہتس ۿلااکمن ۿانبلاۿ‬

‫‪۷۷‬ۺ‬

‫رحامۿےہ۔ۿ‬

‫اجدئاد ۿؿفق ۿرکےک ۿیسک ۿوک ۿھچک ۿدےنی ۿیک ۿرشعۿیکۿاؿرۿاشۿوکۿیسکۿ‬

‫۾‪۷‬ۺ‬

‫رشعۿرپۿقلعمۿایکۿاشۿںیمۿرحچۿںیہن۔ۿ‬

‫دجسمےکۿونکںیۿےسۿرشمنیکۿوکۿلاینۿرھبےنۿےسۿعنمۿرکلاۿاچےئہ۔ۿ‬

‫‪۷۷‬ۺ‬

‫ؿدع ۿاکۿاافیءۿؿاحقۿںیہن۔ۿ‬

‫۾‪۷‬ۺ‬

‫دجسمۿاکۿہبلمۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿاگللاۿرحامۿےہ‪،‬ۿافلضۿہبلمۿوہۿوتۿاےسۿ‬

‫‪۷۸‬ۺ‬

‫دجسم ۿؿریانۿوہیئگۿاؿرۿافۿاشۿیکۿ ٓا لادیۿاکۿااکمنۿںیہنۿوتۿاشۿےکۿ‬ ‫شاامنۿوکۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿشالمۿرک شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸۵‬ۺ‬

‫دجسمۿیکۿداکوننۿیکۿتھچۿوکۿدجسمۿںیمۿشالمۿایکۿاجاتکسۿےہ۔‬

‫‪۷۹‬ۺ‬

‫ربقمہۿںیم ہزۿاملسمنۿوکۿد نۿرکےنۿاکۿقح ۿےہۿوتمیلۿیکۿااجرفۿ‬

‫‪۸۵‬ۺ‬

‫رؿاضفۿرامہنۿیلعۿاومعلمۿافکرۿؿرمدتۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۷۹‬ۺ‬

‫یکۿلالکلۿرضؿرفۿںیہن۔ۿ‬ ‫خدایم‪،‬ۿامر ‪،‬ۿدنگہۿدنہ‪،‬ۿسجۿےکۿابلشۿںیمۿدبوبۿوہ‪،‬ۿدبرلان‪،‬ۿ‬

‫‪۸۶‬ۺ‬

‫رمدتؿنۿاکۿدجسمۿںیمۿوکیئۿقحۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۷۹‬ۺ‬

‫اردتادےکۿدعبۿامتمۿكالقئۿمتخۿوہاجےتۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۷۹‬ۺ‬

‫الكۿاجدئادۿےکۿاغرارۿلاہمۿےسۿقلعتمۿوسال۔ۿ‬

‫ۺ‪۷‬ۺ‬

‫چیبۿرکۿاشۿیکۿتمیقۿاشۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿاگلیئۿاجےئ۔ۿ‬

‫ہنتفۿرپؿرۿےسیجۿؿاہیبۿہریۿدلقم‪،‬ۿرایضفۿوکۿدجسمےسۿرؿاکۿاجےئۿاگ۔ۿ‬ ‫ربقمہ ۿںیم ۿیسک ۿیھب ۿینس ۿاملسمن ۿوک ۿد ن ۿوہےن ۿےس ۿرؿاکۿںیہنۿ‬

‫‪۸۷‬ۺ‬

‫اجےئۿاگ۔ۿ‬ ‫سجۿربقمہۿیکۿرنیمۿؿفقۿہنۿوہ ۿاشۿیکۿتھچۿوکدجسم ۿےکۿےئلۿ‬

‫‪۸۷‬ۺ‬

‫ؿفقۿایکۿحیحصۿہنۿوہاگ‪،‬ۿرنیمۿےکۿشاھتۿؿفقۿحیحصۿوہاگ۔ۿ‬ ‫رنیمۿربقمہۿےکۿےئلۿؿفقۿےہۿاؿرۿامعرفۿربقمہۿلبقۿارۿؿغكۿینبۿ‬ ‫وہۿوتۿتھچۿامنرۿےکۿےئلۿؿفقۿوہیتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 48 of 631‬‬

‫‪۸۷‬ۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ربقمہۿیکۿامعرفۿرنیمۿسربناتنۿےکےئلۿؿفقۿرکےنۿےکۿدعبۿینبۿ‬ ‫وتۿہیۿامعرفۿیہۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۸‬ۺ‬

‫سربےکےئل ۿرنیم ۿؿفقۿرکےن ۿےس ۿےلہپ ۿاشۿرنیم ۿںیم ۿوج ۿدجسمۿ‬

‫۽‪۸‬ۺ‬

‫انبیئ ۿؿہ ۿادبابآلاد ۿےک ۿےئل ۿدجسم ۿوہیئگ‪ ،‬ۿاش ۿںیم ۿیسک ۿمسق ۿاکطلغۿ‬ ‫رصتفۿلااجمر ۿےہ‪،‬ۿاؿر ۿؿریان ۿوہاجےئۿوتۿ ٓا لادیۿالرمۿےہ‪،‬ۿاؿرۿ‬ ‫ربقمہۿغرارۿدےنیۿےکۿدعبۿانبیئۿوتۿؿہ ۿدجسمۿیہ ۿںیہن ۿنکیلۿدایت ۿاکمنۿ‬ ‫انبلاۿلاۿررامقۿاشۿںیمۿافۿیھبۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫اعمۿطاقمرۿںیمۿریمعتۿؿرصتفۿیکۿااجرفۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۸۸‬ۺ‬

‫دجسمۿسربناتنۿیکۿكلمۿںیہنۿوہیتکس۔ۿ‬

‫۾‪۸‬ۺ‬

‫سربںیۿارگۿولممہکۿرنیمۿںیمۿںیہۿوتۿیسکۿمسق ۿےکۿریمعتۿؿ ۿرصتفۿ‬

‫‪۸۸‬ۺ‬

‫تیمۿد ن ۿرکےن ۿؿاےل ۿارگ ۿھچک ۿر م ۿد ن ۿرکےت ۿؿغك ۿدےتیۿ‬

‫۾‪۸‬ۺ‬

‫وہنۿاؿر ۿہیۿولعممۿوہۿہک ۿہیۿدجسم ۿںیم ۿرصف ۿوہیت ۿےہ‪ ،‬ۿایسۿ‬ ‫رطچ ۿسربناتن ۿےک ۿؿہ ۿدرحق ۿنج ۿاکاگلےن ۿؿاال ۿولعمم ۿہن ۿوہ ۿوسھکۿ‬

‫ےکےئلۿامكلۿیکۿااجرفۿرضؿریۿےہ۔ۿ‬

‫سربںیۿوخد ۿاش ۿیک ۿرنیم ۿںیم ۿوہن ۿوت ۿاش ۿرطچ ۿریمعت ۿرکاتکس ۿےہۿ‬

‫‪۸۸‬ۺ‬

‫ہکۿوتسنۿاؿرۿاینبدۿنیعۿسربۿرپۿہنۿوہ۔ۿ‬ ‫سربںیۿارگۿمطناۿینبۿوہنۿوتۿرنیمۿاکۿامكلۿاچےہۿوتۿرنیمۿاخیلۿرکےکۿ‬ ‫ریمعتۿرک ۿلا ااظتنرۿرک ۿلا ٓا ہکنۿتیمۿلالکلۿراھکۿوہاجےئۿمكۿ‬

‫‪۸۹‬ۺ‬

‫وجۿرنیمۿدنہؿۿرااج ےنۿاملسمنۿوکۿسربناتنۿےکےئلۿدی‪،‬ۿاؿرۿاوہـنۿےنۿ‬

‫ۺ‪۸‬ۺ‬

‫اجےئۿوتۿؿہۿڑکلیۿدجسمںیم رصفۿوہیتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫وموقہفۿسربناتن ۿںیمۿوکیئۿدؿرسا ۿاکمۿمنلا ۿلارار ۿاگللا‪،‬ۿتیھکۿانبلاۿ‬

‫۾‪۸‬ۺ‬

‫رحامۿےہ۔ۿ‬ ‫املسموننۿیکۿسربوھکدلاۿدشلدۿرجمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۵‬ۺ‬

‫اشۿرپۿریمعتۿرک ۔ۿ‬

‫اجنۿوبھج رکۿػاملۿیکۿدمدۿرکلاۿاشالمۿیکۿریسۿےلگۿےسۿراکانلۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۵‬ۺ‬

‫اش ۿوک ۿسربناتن ۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿایک ۿاش ۿںیم ۿیسکۿیھب ۿدنہؿ ۿلا ۿاملسمنۿ‬ ‫ردنیماروکۿقحۿتیکلمۿاقمئۿرکےنۿلاۿرصتفۿرکےنۿاکۿقحۿںیہن۔ۿ‬

‫سربناتنۿںیم یسکۿےنۿدرحقۿوبلا‪،‬ۿدرحقۿوبےنۿؿاےلیکۿكلمۿ‬

‫ۼ‪۸‬ۺ‬

‫اشۿےسۿؿیسیۿیہۿاجدئادۿرخلدۿرکۿسربناتنۿںیمۿشالمۿیکۿاجےئ۔ۿ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫سربناتنۿںیمۿوجۿاھگشۿایتگۿےہۿحقۿلكۿزبسۿےہۿاشۿےکۿاکےنٹۿاکۿ‬ ‫مکحۿںیہنۿوسھکۿاجےئۿوتۿاکفۿ شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫وگرٹنمنۿےنۿسربناتنۿےکۿیئۿ ہص ۿرپۿہضبقۿرکےکۿاعمؿہضۿدلاۿوتۿ‬

‫‪۹۶‬ۺ‬

‫ۼ‪۸‬ۺ‬

‫ٓا لادۿؿفقۿےکۿدبےنلۿیکۿاچرۿوصروتنۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫‪۹۶‬ۺ‬

‫سربناتنۿںیمۿاجونرۿرچالاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫ۼ‪۸‬ۺ‬

‫ؿفق ۿیک ۿتحلصم ۿرشع ۿؿافق ۿےک ۿخالف ۿںیم ۿوہ ۿوت ۿؿافق ۿاشۿ‬

‫‪۹۷‬ۺ‬

‫لااجمرۿاعمدہہۿوخدۿیہۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۸‬ۺ‬

‫ںیمۿتحلصمۿؿفقۿےکۿوماقفۿریغتۿرکاتکسےہ۔ۿ‬ ‫ؿافق ۿےن ۿؿفق ۿلاہم ۿںیم ۿرشع ۿاگلیئ ۿاؿر ۿرشاطئ ۿیک ۿلادنبی ۿںیمۿ‬ ‫ارغا ۿؿفق ۿےک ۿخالف ۿالرم ۿ ٓا لا ۿےہ ۿوت ۿؿافق ۿوک ۿدبتلی ۿیکۿ‬ ‫ااجرفۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 49 of 631‬‬

‫‪۹۸‬ۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿفقۿوکاشۿیکۿتئیہۿےس ۿدبانلۿاجمرۿںیہن‪ ،‬ۿےسیجۿداکنۿوکۿحمامۿاؿرۿ‬ ‫حمامۿوکۿداکنۿانبدلاۿاجےئ۔ۿ‬

‫‪۹۹‬ۺ‬

‫ارگنمریۿوسالۿؿوجاف۔ۿ‬

‫۾‪۹‬ۺ‬

‫دجسمۿیکۿرنیمۿوکۿلافۿانبلاۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۹‬ۺ‬

‫اامم ۿوک ۿدحیلعہ ۿرکےن ۿاک ۿوتمیل ۿوک ۿقح ۿےہ ۿہکبج ۿؿہ ۿرشكا ۿاقلل ۿزعلۿ‬

‫‪۸‬ۺۺ‬

‫دجسمۿوکۿہریۿومعمیلۿ ٓا راہتسۿرکےنۿیکۿمماتعنۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۹‬ۺ‬

‫وج ۿوتمیل ۿارایض ۿؿفق ۿںیم ۿہری ۿرشمؿف ۿرصت ۿف ۿرکںی ۿاںیہنۿ‬

‫ۺ‪۹‬ۺ‬

‫وہ‪،‬ۿزعلۿےکےئلۿوتمیلۿوکۿیسکۿاقیضۿلاۿاطلسنۿےسۿااجرفۿ ےنیۿ‬ ‫یکۿرضؿرفۿںیہن۔ۿ‬ ‫ھچ ۿہنیہم ۿیک ۿلسلسم ۿہری ۿاحرضی ۿاقمئ ۿطاقم ۿےک ۿریغب ۿاؿر ۿالكۿ‬ ‫رؿامك ۿںیم ۿالك ۿہنیہم ۿیک ۿہری ۿاحرضی‪ ،‬ۿدبدیقعیگ‪،‬ۿااکحمۿرشفۿ‬ ‫یکۿمرمالخالفۿؿرری‪،‬ۿااممۿیکۿؿہجۿےسۿلیلقتۿامجمقۿؿاعقۿوہلا‪،‬ۿ‬

‫‪۹‬ۺۺ‬

‫دجسمۿےسۿقلعتمۿیٹیمکۿےکۿااکحمۿیکۿخالفۿؿرریۿاابسف ۿزعلۿ‬ ‫ںیمۿےسۿںیہ۔ۿ‬ ‫نسلاۿدعبۿلسنٍۿاؿرۿنـناۿدعبۿنطبٍۿیکۿوتحیض۔ۿ‬

‫ۺۺۺ‬

‫زعمؿلۿرکدلااجےئ۔ۿ‬ ‫وجرنیمۿقلعتمۿدجسمۿےہۿاےسۿدجسمۿےکۿاکمۿںیمۿاللاۿاجےئ۔‬

‫ۻ‪۹‬ۺ‬

‫نسلا ۿدعبلسنٍ ۿاہک ۿوت ۿ ہقب ۿاٰیلعۿےکۿوہےتۿوہےئۿ ہقبۿلاہینۿاکۿوکیئۿ‬

‫ۺۺۺ‬

‫ؿافقۿےنۿارگۿاشۿرنیمۿرپۿاعمۿدمرہسۿاقمئۿرکےنۿیکۿرشعۿاگلیئۿوتۿ‬

‫ۻ‪۹‬ۺ‬

‫وتمیلۿہنۿوہاگ۔ۿ‬ ‫نسلاۿدعبۿلسنٍۿںیمۿوناےسۿشالمۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺۺۺ‬

‫اخ ۿوقمۿاکۿدمرہسۿاقمئۿںیہنۿوہاتکس۔ۿ‬ ‫یسکۿرنیمۿےکۿقلعتمۿدلۿںیمۿؿفقۿیکۿتینۿیکۿؿفقۿہنۿوہا‪،‬ۿ‬

‫ۼ‪۹‬ۺ‬

‫رلانۿےسۿہہکۿدلاۿوہایگۿرحتریۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬ ‫ادبتسال ۿیک ۿرشع ۿارگ ۿؿفق ۿےک ۿؿغك ۿاگلیئ ۿوت ۿدبل ۿےکس ۿاگؿرہنۿ‬

‫ۼ‪۹‬ۺ‬

‫ںیہن۔ۿ‬

‫القئۿوتتیلۿیکۿرشتحی۔ۿ‬ ‫ل‬ ‫دبدلامك‪،‬ۿےبۿرپؿا‪،‬ۿال چی‪،‬ۿرصمؿفۿوہل ؿبعل‪،‬ۿدبلقع‪،‬ۿاعیئ‪،‬ۿ‬ ‫اکلہ ۿنج ۿےس ۿؿفق ۿوک ۿرضر ۿےنچنہپۿاکۿحـرہۿوہ‪،‬ۿافقسۿوتتیلۿےکۿ‬

‫ۻۺۺ‬ ‫ۼۺۺ‬

‫الہۿںیہن ںیہ۔ۿ‬ ‫ؿافق ۿےک ۿادبتسال ۿیک ۿرشع ۿےک ۿریغب ۿابتدہل ۿؿفق ۿاجمر ۿںیہن ۿاالہیۿ‬ ‫ہکۿاجدئادۿاقللۿاافتنفۿہنۿرہۿاجےئ۔ۿ‬

‫ۼ‪۹‬ۺ‬

‫وسدۿاکۿرمبکتۿارگہچۿالكۿلارۿیہۿوہۿافقسۿےہ۔ۿ‬

‫۽ۺۺ‬

‫وتتیلۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫۽‪۹‬ۺ‬

‫وتتیلۿوکیئۿرتہکۿںیہن ہکۿہزۿؿارفۿوکۿاشۿںیمۿقحۿےچنہپ۔‬

‫۽‪۹‬ۺ‬

‫لالۿذعرۿحیحصۿرشیعۿلاركۿامجمقۿافقسۿےہ۔ۿ‬ ‫لالۿذعرۿحیحصۿرشیعۿنیتۿشالۿلكۿروکٰہۿہنۿد ۿوتۿافقسۿےہ۔‬

‫۽ۺۺ‬

‫ؿافقۿوکۿوتتیلۿےکۿدبےنلۿاکۿاایتخرۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۹‬ۺ‬

‫‪Page 50 of 631‬‬

‫۾ۺۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫لسلسمۿنیتۿشالۿلكۿرشعۿہنۿاداۿرک ۿوتۿافقسۿےہ۔ۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۵‬ۻۺ‬

‫ؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿاےنپۿدایتۿرصفۿںیم اللااجمر ۿںیہنۿےہ‪،‬ۿاہنۿ‬

‫ۼۻۺ‬

‫وتمیلۿرعمؿفۿرطہقیۿرپۿارجفۿلثمۿےلۿاتکسےہ۔ۿ‬

‫رطشجنۿوجۿمفضیۿرتكۿامجمقۿوہۿلاالۿافتطۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫لاشۿہفجنگ‪،‬ۿوچرسلالۿرشعۿلااجمرۿؿونممفۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬ۻۺ‬

‫وتمیلۿرپۿااممقۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬

‫ۼۻۺ‬

‫‪۵‬ۻۺ‬

‫وہا ؿۿوہۿشۿلادحۿقسفۿوہۿوتۿامعنۿوتتیلۿےہۿ‬

‫ۼۻۺ‬

‫وج ۿصخ ۿعمط ۿؿاسفنتین ۿےس ۿوتتیل ۿیک ۿوکشش ۿرک ۿاےس ۿوتمیلۿ‬

‫‪۶‬ۻۺ‬

‫وج ۿوتمیل ۿؿفق ۿیک ۿرضؿر ۿیۿخدامف ۿااجنمۿہنۿد ۿاےس ۿزعمؿلۿ‬

‫ۼۻۺ‬

‫ایکاجےئ۔ۿ‬ ‫مفطـلۿالضفۿیکۿااممقۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫ۼۻۺ‬

‫انبلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫سجۿےکۿےئلۿوتۿتیلۿلامكۿوہۿؿہۿافنۿدۿےکۿےئلۿوکششۿرک ۿوتۿہیۿ‬ ‫لااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻۺ‬

‫ؿاکلك ۿاکۿہشیپ ۿسجۿںیمۿوسدیۿدرگلانۿدولالا ۿڑپ ۿخالفۿقحۿ‬

‫‪۷‬ۻۺ‬

‫سج ۿےن ۿمفطـل ۿوک ۿالضف ۿاک ۿاحمک ۿانبلا ۿاش ۿےن ۿاﷲ ؿروسلۿےسۿ‬ ‫ایخمكۿیک۔ۿ‬

‫رفکیۿاقعدئۿیکۿلادیئۿرفکۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۻۺ‬

‫سربرپااجنتسرحام‪،‬ااگل ۿلااہلدی ۿاکدوھ ؿن داانلوتنیہ‪،‬اؿرۿ‬ ‫لالرضؿرفۿرشیعۿلاؿنۿرانھکۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫۽ۻۺ‬

‫اےسی ۿااخش ۿاملسمونن ۿےک ۿیسک ۿدہم ۿدار ۿدہع ۿہ ۿرپ ۿرقم ۿر ۿںیہن ۿےئکۿ‬ ‫اج شکیے۔ۿ‬

‫‪۷‬ۻۺ‬

‫دجسمۿرپۿوہیئۿدرگیۿاکۿاطمہبلۿارگۿوتمیلۿےنۿاےنپۿاملۿےسۿاداۿرکدلاۿ‬

‫۾ۻۺ‬

‫دقمامفۿںیمۿوکششۿرکلاۿڑپ ۿقسفۿےہ۔ۿ‬

‫۽ۻۺ‬

‫وتۿدجسمۿےسۿاطمہبلۿںیہنۿرکاتکس۔ۿ‬

‫الولعممۿاؿاقفۿںیمۿدقمیۿدلمعر ٓا دمۿےکۿوماقفۿاکررؿایئۿوہیگ۔ۿ‬ ‫ؿافقۿےک ۿرہتشۿدارؿنۿںیمۿوتتیلۿےکۿالقئۿافرادۿوموجدۿوہنۿوتۿ‬

‫‪۸‬ۻۺ‬

‫دجسمۿیکۿر مۿمضہۿرکےنۿؿاالۿاغبصۿےہ۔ۿ‬

‫۾ۻۺ‬

‫‪۹‬ۻۺ‬

‫وتمیلۿےکۿہضبقۿےسۿاملۿوچریۿایگ‪،‬ۿوتمیلۿیکۿےبۿاایتحیطۿوکۿدلخۿ‬

‫‪۵‬ۼۺ‬

‫یسکۿاگیبہنۿوکۿوتمیلۿہنۿایکاجےئ۔ۿ‬ ‫اکفرۿوکوتمیلۿایکاجےئۿوتۿوہاجےئۿاگرگمۿاشۿوکۿوتمیلۿرکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۻۺ‬

‫ہنۿوہۿوتۿوکیئۿلاؿانۿںیہن۔ۿ‬ ‫ؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿےس ۿمالرنیمۿوکۿیگشیپۿوخنتاہۿدانیۿرؿا ۿںیہن‪،‬ۿاہنۿ‬

‫‪۵‬ۼۺ‬

‫ہریۿملسمۿےسۿدینیۿاکومنۿںیمۿدمدہنۿیلۿاجےئ۔ۿ‬

‫ۺۻۺ‬

‫دقمیۿےسۿااسیۿاعتلمۿوہوترحچۿںیہن۔ۿ‬ ‫وتمیلۿغر ۿےک ۿوطر ۿرپۿیھبۿاملۿؿفقۿاےنپۿرصفۿںیمۿںیہنۿ‬ ‫الاتکسۿےہ۔ۿہنۿدؿرس ۿوکۿغر ۿد ۿاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼۺ‬

‫سجۿوتمیلۿیکۿایخمكۿلامكۿوہۿاشۿوکۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫ۼۻۺ‬

‫ؿافق ۿےن ۿؿفق ۿلاہم ۿںیم ۿہی ۿرشع ۿاگلیئ ۿوہوت ۿالك ۿؿفق ۿیکۿ‬

‫‪۵‬ۼۺ‬

‫اتکںیبۿدؿرسیۿہگجۿلقتنمۿوہیتکسۿںیہۿؿرہنۿںیہن۔ۿ‬

‫‪Page 51 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫الك ۿؿفق ۿاکامل ۿدؿرس ۿںیم ۿوطبر ۿغر ۿیھب ۿرص ۿف ۿںیہن ۿایکۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۵‬ۼۺ‬

‫اجاتکس۔ۿ‬ ‫رشلكۿاملۿرتشمكۿےسۿاےنپۿقحۿرھبۿرصفۿرکاتکسۿےہ۔‬

‫‪۶‬ۼۺ‬

‫وتمیلۿؿفقۿغر ۿارمۿرضؿری الدبیۿےلیکۿاقیضۿیکۿااجرفۿےسۿ‬ ‫ےلۿاتکسۿےہۿرشبہکیطۿغر ۿےکۿوسااچرہۿاکرۿہنۿوہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۼۺ‬

‫اٹچیئۿاؿرۿلیتۿاکۿاصمحلۿدجسمۿںیمۿامشرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۼۺ‬

‫ؿافق ےنۿوتمیلۿوکۿاایتخرۿہنۿدلاۿوہۿوتۿوتمیلۿاینپۿہگجۿیسکۿدؿرس ۿ‬

‫‪۷‬ۼۺ‬

‫قح ۿوتتیل ۿاقلل ۿہبہ ۿںیہن‪ ،‬ۿؿافقۿےنۿوتمیلۿوکۿاایتخر ۿہنۿدلا ۿوہۿ‬

‫ۺۼۺ‬

‫وتۿؿہۿیسکۿوکۿاےنپۿدبہلۿوتمیلۿںیہن رکۿاتکس۔ۿ‬ ‫ن‬ ‫اجسدہۿ سین ۿےنۿاےنپۿاقمئۿطاقمۿاؿرۿوتمیل ۿیسکۿوک ۿایکۿاےسۿوجلدرۿ‬

‫ۻۼۺ‬

‫ؿوتفچۿایسۿےکۿےئلۿیلمۿؿہۿاشۿیکۿےہۿاؿرۿوجۿتیثیحبۿاجسدیگۿیلمۿؿہۿ‬ ‫ن‬ ‫اشۿاجسدہۿ سینۿیکۿوہیگ۔ۿ‬ ‫وج ۿولگۿمکحب ۿؿافقۿلا ۿبسحبۿدلمعر ۿ ٓا دمِ ۿدقمی ۿیسک ۿؿفق ۿںیمۿ‬ ‫قح ۿرشیع ۿرےتھک ۿوہن ۿؿہ ۿلال ۿؿہج ۿرشیع ۿیسک ۿےک ۿعنم ۿےئک ۿعنم ۿہنۿ‬

‫ۻۼۺ‬

‫وہنۿےگ۔ۿ‬ ‫قحتسمۿرصفۿاےنپۿقحۿاکۿاتخمرۿےہ‪،‬ۿؿفقۿںیمۿالصۿؿراشۿوتمیلۿ‬

‫ۼۼۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫وکۿوتمیلۿںیہنۿرکاتکس۔ۿ‬

‫ؿافق ۿرپ ۿسج ۿدقر ۿاطمہبل ۿؿایبج ۿلامك ۿوہ ۿارگ ۿاش ۿےس ۿمک ۿاداۿ‬

‫ۼۼۺ‬

‫وہاےہۿاؿرۿمظتنمۿرمایگۿوتۿلایقۿمظتنمۿےکۿرتہکۿےسۿؿوصلۿایکۿاجاتکسۿ‬ ‫ےہ‪،‬ۿاؿرۿرادئۿاداۿوہاۿوتۿاشۿوکۿؿاسپۿایکۿاجےئ۔ۿ‬

‫دبدلامك ۿؿافق ۿیھب ۿوتتیل ۿےس ۿدحیلعہ ۿرکدلا ۿاجےئ ۿدؿرس ۿیکۿ‬

‫‪۸‬ۼۺ‬

‫ایکۿلافۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿر مۿوجۿاےنپۿرصہفۿںیمۿاللا‪،‬لا ۿوبجمریۿےکۿریغب ۿروشفۿ‬

‫یئکۿالكۿوتمویلنۿںیم ۿالك ۿافقسۿوہوتۿاوکسۿدحیلعہۿرکلا ۿرضؿریۿ‬

‫۽ۼۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫‪۹‬ۼۺ‬

‫ںیمۿدلاۿاشۿاکۿلاؿانۿدےنیۿؿاےلۿرپۿالرمۿےہ۔ۿ‬ ‫دنہؿناتنۿںیمۿزعتریۿیکۿوصرفۿرصفۿطاقؽغہۿےہۿ‬

‫‪۹‬ۼۺ‬

‫اقدرۿدتمنیۿدجسمۿاکۿوتمیلۿایکاجےئ۔ۿ‬

‫‪۹‬ۼۺ‬

‫وتمیلۿاملۿؿفقۿوکۿغر ۿےکۿوطرۿرپۿیھبۿہنۿاےنپۿرصہفۿںیمۿالاتکسۿ‬

‫‪۹‬ۼۺ‬

‫ےہۿہنۿدؿرس ۿوکۿد ۿاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫ن‬ ‫لدرۿؿوتفچۿوجۿسجۿوکۿد ۿایسۿیکۿےہ‪،‬ۿاجسدہۿ سینۿےنۿلدرۿؿوتفچۿ‬ ‫لابییطیفۿدےنیۿاکؿدعہۿایکۿاشۿاکۿاافیءۿاشۿرپۿؿاحقۿںیہنۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۼۺ‬

‫اجدئادۿوموقہفۿاکۿہبہۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۼۺ‬

‫اےنپ ۿرصہف ۿےس ۿوتمیل ۿاکاعم ۿاملسمونن ۿوک ۿمرف ۿلاللا ۿبویعفۿ‬

‫۾ۼۺ‬

‫ںیہن۔ۿ‬ ‫مرفۿاکۿلاۿینۿےنیپۿےکےئلۿدجسمۿںیمۿعمجمۿہنۿوہ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿںیم ۿوشرؿلغ ۿلااجمر ۿےہ ۿاؿر ۿہری ۿفکتعم ۿوک ۿاھکلا ۿانیپ ۿلااجمرۿ‬

‫۾ۼۺ‬ ‫۾ۼۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫سج ۿصخ ۿےن ۿؿفق ۿےک ۿخالف ۿوک ۿشش ۿیکۿؿہ ۿوتمیلۿںیہن ۿانبلاۿ‬

‫۾ۼۺ‬

‫اجاتکس۔ۿ‬

‫ؿفقۿیکۿحمامكۿںیم ۿوبےنلۿےک ۿؿغكۿاخومشۿرےنہۿؿایلۿوتمہیلۿ‬ ‫وبجمرۿوہوتۿاعمفۿےہۿؿرہنۿاےسۿیھبۿوتتیلۿےسۿاخرچۿایکاجےئ۔ۿ‬

‫‪Page 52 of 631‬‬

‫‪۵‬۽ۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہنتفۿرگ‪،‬ۿرشری‪،‬ۿرفمط امجمقۿہزۿزگوتتیلۿدجسمۿےکۿالقئۿںیہن۔‬

‫‪۶‬۽ۺ‬

‫الہ ۿہلحم ۿلاین ۿںیم ۿےس ۿسج ۿےک ۿرقمر ۿرکدہ ۿاامم ۿالضف ۿوہن ۿؿیہۿ‬

‫‪۶‬۽ۺ‬

‫دقتریۿاکۿمنکرۿرایضف‪،‬زتعمیلۿےہاؿرۿوبحملانۿخداۿےسۿوتۿلسۿاکۿمنکرۿ‬

‫ۺ۽ۺ‬

‫دجنیۿؿاہیبۿاےسیۿصخۿوکۿینسۿاملسموننۿےکۿدمرہسۿاکۿممتہمۿںیہنۿ‬ ‫راھکۿاجاتکس۔ۿ‬ ‫رضحفۿرمعۿافرؿطۿامظعۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿاکلمع۔ ۿ‬

‫ۺ۽ۺ‬

‫رےھک ۿاجںیئ ۿسمؿاف ۿیک ۿوصرف ۿںیم ۿلاینۿےکۿرقمر ۿرکدہۿراحجۿ‬ ‫ںیہ۔‬ ‫ومدن ۿاؿر ۿاامم ۿوخنتاہ ۿدار ۿوہن ۿوت ۿوخنتاہ ۿدےنی ۿؿاولن ۿوک ۿقح ۿرتحیجۿ‬

‫‪۶‬۽ۺ‬

‫ےہ۔‬ ‫م‬ ‫غل‬ ‫افقسۿ نۿےکۿےھچیپۿامنرۿرکمؿہۿرحتیمیۿےہ۔‬

‫ااممۿوکۿذعر ۿرشیعۿےکۿریغبۿااممق ۿےسۿاخرچ ۿرکےنۿاکۿیسکۿوکۿ‬

‫ۻ۽ۺ‬

‫اایتخرۿںیہنۿےہ۔ ۿ‬ ‫‪۶‬۽ۺ‬

‫وخنتاہۿدارۿااممۿونرکۿرضؿرۿےہۿنکیلۿخدمق اگرۿںیہنۿدخمؿمۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ۽ۺ‬

‫وکیئ ۿصخ ۿااممق ۿاک ۿالہ ۿوت ۿےہ ۿرگم ۿامجمق ۿںیم ۿاش ۿےس ۿالضفۿ‬ ‫ولوگن ۿیک ۿوموجدیگ ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿولگ ۿاش ۿیک ۿااممق ۿوک ۿرکمؿہۿ‬ ‫ےتھجمسۿوہنۿوتۿاشۿوکۿااممقۿےکۿےئلۿ ٓا ےگۿمرانھۿہنۿاچےیہ۔‬

‫‪۶‬۽ۺ‬

‫ااممۿسملئۿرشہیعۿےسۿؿافقۿوہوتۿاؿاقفۿوصمۿؿٰولصہۿںیمۿاشۿ‬ ‫یک ۿاابتف ۿالرم ۿےہ ۿاہتبل ۿوخد ۿاامم ۿرپ ۿریثکت ۿامجمق ۿیک ۿراعمك ۿیھبۿ‬

‫ۼ۽ۺ‬

‫رضؿریۿےہ۔ ۿ‬

‫اخنئۿوتمیلۿںیہنۿوہاتکس۔ۿ‬

‫‪۷‬۽ۺ‬

‫ؿفق ۿےک ۿاعممالف ۿںیم ۿارگ ۿوگرٹنمن ۿخالف ۿرشف ۿدماخلقۿ‬ ‫رک ۿوتۿلادحۿااکمنۿاشۿیکۿمراحمقۿیکۿاجےئ۔ ۿ‬

‫ۼ۽ۺ‬

‫سجۿوگایہۿوکۿولگۿوھجلاۿںیھجمسۿاںیمسۿیئکۿاامتحلۿںیہ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿیکۿوتتیلۿںیمۿؿرامكۿںیہنۿیتلچ‪،‬ۿاھبیئۿاؿرۿےٹیبںیمۿوجۿالہۿ‬

‫‪۷‬۽ۺ‬

‫وجۿےہکۿںیمۿسملئۿرشہیعۿںیہنۿاجاتنۿؿہۿاشالمۿےسۿاخرچۿوہایگ۔ ۿ‬

‫ۼ۽ۺ‬

‫‪۸‬۽ۺ‬

‫وسد ۿوخار ۿ ٓا دمینۿےکۿلاؿوجد ۿدجسم ۿےکۿرضؿری ۿارخااجف ۿہنۿدےنیۿ‬ ‫ؿاالۿوتمیلۿؿاحقۿاالرخاچۿےہ۔ ۿ‬

‫ۼ۽ۺ‬

‫‪۹‬۽ۺ‬

‫لاوتاینۿاؿرۿامیبریۿرعفۿتحصۿؿفقۿںیہن۔ ۿ‬

‫۽۽ۺ‬

‫دبوحایسۿاکۿدوعٰیۿشادہانۿرشیعۿےکۿریغبۿلاوبقملۿےہ۔ ۿ‬

‫۽۽ۺ‬

‫وہۿایسۿوکۿوتمیلۿایکۿاجےئ۔ۿ‬ ‫سج ۿےن ۿدینی ۿدمرہس ۿوک ۿاےنپ ۿارغا ۿاک ۿ ٓا ہل ۿاکر ۿانبلا ۿاؿر ۿطلغ ۿاسلامۿ‬ ‫ےہۿاملسمون ۿن ۿوک ۿدبلام ۿایکۿاؿر ۿادارہ ۿےکۿدوتسر ۿیک ۿلالۿؿہج ۿخالفۿ‬ ‫ل‬ ‫ؿرری ۿیک ۿدرہج ۿامہم ۿاک ۿال چی ۿےہ‪،‬اؿر ۿہب ۿوہاےئ ۿسفن ۿاش ۿےک ۿےئلۿ‬ ‫وکشانۿہززگۿوتتیلۿےکۿالقئۿںیہن۔ۿ‬

‫‪Page 53 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿافق ۿےن ۿیسک ۿوک ۿراضےک ۿاحل ںیم ۿوتمیل ۿایک ۿوہ ۿلا ہص ۿیکۿ‬ ‫احلكۿںیمۿ رہاحلۿؿۿہۿدؿرساۿوتمیلۿدبلۿاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫۾۽ۺ‬

‫ااممۿرامكۿےکۿكالؿہۿھچکۿولوگنۿےنۿارگۿےلہپۿیہۿامجمقۿرکیل‪،‬ۿارگۿ‬

‫ۺ۾ۺ‬

‫ےب ۿرضؿرف ۿرشیع ۿایک ۿطلغ ۿایک‪ ،‬ۿاؿر ۿرضؿرف ۿوہوت ۿاضم ہقئۿ‬ ‫ںیہن‪،‬ااممۿرامكۿوکۿااعدہ امجمقۿاکۿقحۿےہ۔ ۿ‬

‫دنکۿدنہ ےکۿرصتاففۿلاذفۿںیہ۔ۿ‬

‫۾۽ۺ‬

‫ومعقۿدہتلد ۿںیم"امہریۿدجسم"انہکۿوضحر ۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫ؿملسۿےسۿلامكۿےہ۔ ۿ‬

‫ۻ۾ۺ‬

‫ؿفقۿحیحصۿےسۿؿافقۿروجفۿںیہنۿرکاتکس۔ ۿ‬ ‫ن‬ ‫اجسدہ ۿینیشن ۿخالتفۿاخہصۿےہۿاؿر ۿاجسدہۿ سین ۿےکۿفراضئۿںیمۿ‬ ‫ارجاےئ ۿہلسلس ۿوتتیل ۿہلمج ۿمظن ۿؿ ۿع ق ۿزعل ۿؿ ۿبصن ۿاؿر ۿاص ۿحقۿ‬ ‫اجسدیگۿیکۿاینمكۿہقلطمۿدالخۿےہ۔ۿ‬

‫۾۽ۺ‬

‫امہۿریۿدجسمۿںیمۿااضۿتفِۿكلمۿرمادۿںیہنۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ۾ۺ‬

‫‪۷‬۾ۺ‬

‫اشعءۿاؿرۿرہظۿںیمۿدؿلارہۿامجمقۿںیمۿرشلكۿوہ شکیےۿںیہ‪،‬ۿیلھچپۿ‬

‫ۻ۾ۺ‬

‫لفنۿوہیگ۔ ۿ‬

‫رعمؿفۿرشكاۿرشمؿعۿیکۿرطچۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۷‬۾ۺ‬

‫ن‬ ‫اجسدیگۿںیمۿرعمؿفۿیہیۿےہۿہکۿؿہۿاجسدہۿ سینۿوہاتکسۿےہۿوجۿاشۿ‬

‫یسک ۿاامم ۿیک ۿرکباہق ۿادتقاء ۿرکےن ۿےس ۿادتقاء ۿحیحص ۿوہیگ ۿاؿر ۿامنرۿ‬ ‫ںیمۿفرطۿںیہنۿ ٓا لاۿےہ۔ ۿ‬

‫ۻ۾ۺ‬

‫‪۷‬۾ۺ‬

‫سج ۿاامم ۿوک ۿؿہج ۿرشیع ۿیک ۿاینبد ۿرپ ۿولگ ۿلادنسپۿرکںی ۿاش ۿیک ۿامنرۿ‬

‫ۼ۾ۺ‬

‫وبقملۿںیہنۿوہیت۔ ۿ‬

‫ہلسلسۿںیمۿامدؿنۿؿۿاجمرۿوہ۔ ۿ‬ ‫ن‬ ‫خیشۿےبۿاجسدہۿ سینۿرقمرۿےئکۿرمایگ‪،‬ۿدعبۿںیمۿولوگنۿےنۿیسکۿوکۿ‬ ‫ن‬ ‫اشۿاکۿدگیۿ سینۿرکدلا‪،‬ۿہیۿاجمرۿںیہن۔ ۿ‬ ‫ن‬ ‫وتمیلۿےنۿرم ۿاوملف ۿںیمۿیسکۿوکۿاانپۿاج سینۿرقمر ۿایکۿوتۿؿہۿ‬

‫‪۸‬۾ۺ‬

‫ؿفقۿےکۿااجرہۿںیمۿوتمویلنۿوکۿؿفقۿاکۿافدئہۿدمرظنۿوہلااچےئہ‪،‬ۿ‬

‫۽۾ۺ‬

‫‪۸‬۾ۺ‬

‫وجۿرلادہۿد ۿایسۿوکۿدلااجےئ۔ ۿ‬ ‫وجۿوتمیلۿاشۿےکۿخالفۿرک ۿاقللۿزعلۿےہ‪،‬ۿاہنۿرادئۿؿاےلۿوکۿ‬

‫۽۾ۺ‬

‫وتمیلۿوہایگ۔ ۿ‬ ‫ػالكۿوتتیلۿوکۿوتمیلۿہنۿایکۿاجےئ۔ ۿ‬

‫‪۹‬۾ۺ‬

‫دےنیۿںیمۿاببو نطۿؿفقۿاکۿاصقننۿوہوتۿاشۿےسۿازارارۿایکۿاجےئ۔ ۿ‬ ‫وتتیل ۿےکےئل ۿرمد ۿوہلا ۿرشع ۿںیہن ۿوعرف ۿیھب ۿوتمیل ۿوہیتکسۿ‬

‫۾۾ۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫راضمقۿریغبۿاہشدفۿاعدہلۿےکۿلامكۿںیہنۿوہیت۔ۿ‬ ‫طاقمۿایبنۿںیمۿمنہۿریھپح انۿاراکرۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۹‬۾ۺ‬

‫افقسۿاؿرۿہریۿامومنۿوکوتمیلۿاؿرۿدہعلدارۿںیہنۿایکاجاتکس۔‬

‫۾۾ۺ‬

‫‪۹‬۾ۺ‬

‫ینس‪،‬ۿدیۿملع‪،‬ۿرپزیہۿاگر‪،‬ۿدلادتنار‪،‬ۿوہایشر‪،‬ۿاکرذگارۿوکۿوتمیلۿممتہمۿ‬

‫‪۵۵‬ۻ‬

‫امجۿمقۿاؿیٰلۿااممۿؿامجمقۿہنیعتمۿاکۿقحۿےہ۔ ۿ‬

‫ۺ۾ۺ‬

‫ؿدہعلدارۿوہلااچےئہ۔ ۿ‬ ‫دجسم ۿوکامل ۿؿفق ۿےس ۿطلغ ۿربی ۿؿ ۿرتنی ۿدےنی ۿؿاال ۿدجسم ۿیکۿ‬ ‫می‬ ‫خریتمۿرکےنۿؿاالۿوتمیلۿدہمۿدارۿاؿرۿانیمۿںیہنۿوہاتکس۔ ۿ‬

‫‪Page 54 of 631‬‬

‫‪۵۵‬ۻ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫افقسۿیکۿمیظعتۿےسۿخدا ۿاکۿرعش ۿاکۿلینا ۿےہۿاؿر ۿہریوملسمنۿوکۿ‬ ‫دجسمںیمۿازارامۿےکۿشاھتۿےلۿاجلاۿاشۿےسۿمرا ےہ۔ۿ‬

‫‪۵۵‬ۻ‬

‫وتتیل ۿےک ۿلار ۿںیم ۿؿرامك ۿاجری ۿںیہن ۿوہیت‪ ،‬ۿوتمیل ۿاحل ۿےنۿ‬

‫‪۵۶‬ۻ‬

‫ےکسجۿلار ۿںیمۿؿتیصۿیکۿؿہۿوتمیلۿوہایگ۔ ۿ‬ ‫ن‬ ‫وتمیلۿےنۿاحلك ۿتحصۿںیمۿیھبۿارگۿیسکۿوکۿاج سین ۿاؿر ۿوتمیلۿ‬

‫‪۵۶‬ۻ‬

‫ػ‬ ‫ےنتج ۿولوگن ۿےن ۿلم ۿرک ۿدجسم ۿانبیئ ۿسق ۿؿا فین ۿںیم ۿشالمۿ‬ ‫و‬ ‫وہےئگ‪،‬ۿان ۿںیم ۿےسۿھچک ۿولگۿیئن ۿدجسم ۿانبںیلۿوتۿ ہلیۿدجسمۿےکۿ‬

‫ۻ‪۵‬ۻ‬

‫ؿافقۿوہےنۿےسۿہنۿںیلکنۿےگ۔ ۿ‬

‫انبلا ۿاؿر ۿاش ۿؿفق ۿےک ۿوتمویلن ۿاک ۿدقمی ۿےس ۿیہی ۿدوتسر ۿراہ ۿےہ ۿوتۿ‬ ‫سجۿوکۿوتمیلۿانبلاۿرشبعۿاتیلہۿرشیعۿوتمیلۿوہایگ۔ ۿ‬ ‫اہجن ۿومعمل ۿدقمی ۿہن ۿوہ ۿؿاہن ۿوتمیل ۿوخد ۿاانپ ۿلامك ۿںیہن ۿرقمرۿ‬

‫‪۵۷‬ۻ‬

‫رکاتکس۔ ۿ‬

‫دجسمۿےکۿےئلۿوتمیلۿرضؿریۿںیہنۿؿفقۿےکۿےئلۿرضؿریۿےہ۔ ۿ‬ ‫وتمیلۿیئکۿالكۿرقمرۿرک شکیےۿںیہۿنکیلۿانۿںیمۿوکیئۿلقتسمۿہنۿوہاگۿ‬ ‫سقۿوکۿاافتطۿراےئۿےسۿاکمۿرکلاۿوہاگ۔ ۿ‬ ‫ػ‬ ‫ؿا فینۿںیمۿھچکۿول ۿوگۿنۿےنۿالكۿ ٓا دیمۿوکۿوتمیلۿرقمرۿایکۿاؿرۿھچکۿ‬

‫ۻ‪۵‬ۻ‬ ‫ۻ‪۵‬ۻ‬

‫ۼ‪۵‬ۻ‬

‫ولوگن ۿےن ۿدؿرس ۿوک‪ ،‬ۿدؿونن ۿوتمیل ۿوہےئگ ۿاؿر ۿرکلم ۿاکم ۿرکںیۿ‬ ‫ےگ۔ۿ‬

‫وتتیلۿںیمۿؿرامك ۿںیہنۿیتلچ‪ ،‬ۿؿفقۿلاہم ۿںیم درلارہۿوتتیلۿ‬

‫‪۵۸‬ۻ‬

‫دجسمۿیکۿرنیمۿالصۿدجسم ےہ۔ ۿ‬

‫ۼ‪۵‬ۻ‬

‫وکیئ ۿرصتحی ۿوہوت ۿاش ۿیک ۿاابتف ۿیک ۿاجےئ‪،‬ۿرصتحی ۿہن ۿوہ ۿوت ۿؿافقۿ‬ ‫ےکۿؿاروثنۿےسۿوجۿالہۿوہۿاشۿوکۿوتمیلۿغرۿارۿدلاۿاجےئ۔ۿ‬ ‫ؿاروثن ۿںیم وکیئ ۿالہ ۿہن ۿوہ ۿوت ۿاملسمونن ۿیک ۿراےئ ۿےس ۿوکیئۿ‬

‫‪۵۸‬ۻ‬

‫ددنیار‪،‬ۿوہایشر‪،‬ۿاکرۿزگارۿوتمیلۿایکۿےئج۔ ۿ‬ ‫اخنئ ۿاؿر ۿخد ۿمق ۿؿفق ۿاک ۿلاالہ‪ ،‬ۿاؿر ۿوتتیل ۿاک ۿوخااگتسر ۿوتمیل ۿںیہنۿ‬

‫ؿہۿریمعتۿاک۔ ۿ‬ ‫‪۵۹‬ۻ‬

‫وہاتکس۔ ۿ‬ ‫وتمیل ۿؿمظتنم ۿؿفق ۿرپ ۿؿفق ۿےک ۿرشاطئ ۿاؿر ۿرشف ۿیک ۿلادنبیۿ‬

‫ۺ‪۵‬ۻ‬

‫رضؿریۿےہ۔ ۿ‬ ‫ش‬ ‫سجۿرپۿایخمكۿاکۿنظۿیھبۿوہۿاملسمنۿاسحفۿیمہفۿاکۿاطمہبلۿرک کیےۿ‬

‫ۺ‪۵‬ۻ‬

‫ںیہۿاؿرۿایخمكۿلامكۿوہۿوتۿاشۿوکۿراکلۿدںی۔ ۿ‬

‫سجۿےنۿرنیمۿدیۿؿہۿدجسمۿاکۿؿافقۿوہا‪،‬ۿاؿرۿسجۿےنۿامعرفۿانبیئۿ‬

‫ۼ‪۵‬ۻ‬

‫ریمعتۿرکےنۿؿاالۿیھبۿؿفقۿںیمۿرشلكۿےہ۔ ۿ‬ ‫حہ‬ ‫دبیتع‪،‬ۿرایضف‪،‬ۿ می‪،‬ۿدقری‪،‬ۿمصیہہۿاؿر ۿغرآ ن ۿوکۿولخمطۿامےننۿ‬ ‫ؿاولنۿےکۿےھچیپۿامنراجمرۿںیہن۔ ۿ‬

‫ۼ‪۵‬ۻ‬ ‫۽‪۵‬ۻ‬

‫سج ۿیک ۿدبذمیبہ ۿدح ۿرفک ۿوک ۿیچنہپ ۿوہ ۿاش ۿےک ۿےھچیپ ۿامنرلا ل ۿےہۿ‬

‫۽‪۵‬ۻ‬

‫اؿرۿسجۿیکۿدحۿرفکۿوکۿہنۿےچنہپۿاشۿوکۿےھچیپۿامنرۿرکمؿہۿرحتیمیۿےہ۔ۿ‬ ‫وجرایضفۿنیخیشۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمہنعۿوکۿاگیلۿد ۿاکفرۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫‪Page 55 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارگ ۿرضحف ۿیلع ۿرکم ۿاﷲ ؿہہج ۿوک ۿرصف ۿالضف ۿامےن ۿوت ۿرمگاہ ۿےہۿ‬ ‫اکفرۿںیہن۔ ۿ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫وہیدیۿوکۿاملسموننۿےکۿاامعلۿرپۿرقمرۿرکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۹‬ۻ‬

‫رایضفۿاحصہبۿرکامۿوکۿاکفرۿےتہکۿںیہۿوتۿمہۿاںیہنۿاکفرۿںیہکۿےگ۔ۿ‬ ‫رافطیـنۿاکۿوقلۿہکۿ ٓا ؿاوگنۿوہلاۿےہ‪،‬ۿاؿرۿااممۿاغمكۿرخؿچۿرکںی‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫دیمۿاکفرۿاکمکحۿاکیزۿاعممالفۿںیمۿاملسموننۿاسیجےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۶‬ۻ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫رحیب ۿےس ۿمؾلؼا ۿعطق ۿ قلع اک ۿمکح ۿےہ ۿرمدت ۿان ۿسق ۿںیم احیقۿ‬

‫ۺ‪۶‬ۻ‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫ےگۿرفکۿےہ۔ ۿ‬ ‫الہۿہلبقۿےسۿرمادۿؿہۿولگۿںیہۿوجۿرضؿرلافۿدنیۿرپۿقفتمۿوہن۔ ۿ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫رمدتوکلادشاہ ۿاشالم ۿوغر ۿؿرکف ۿےکےئل ۿلیج ۿںیم ۿنیت ۿدن ۿیکۿ‬

‫ۺ‪۶‬ۻ‬

‫تلہمۿد ۿاگ۔ ۿ‬ ‫ردنیگۿرھبۿػامقۿؿابعدفۿرکےنۿؿاالیھبۿیسکۿرفکۿےکۿدصؿرۿےسۿ‬ ‫اکفرۿوہاتکسۿےہ۔ ۿ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫رصفۿدیمۿےکےئلۿہیۿمکحۿےہۿہکۿاشۿیکۿؿالمكۿحیحصۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶‬ۻ‬

‫الہۿہلبقۿےسۿرماد ۿہلبقۿیکۿرطفۿرچ ۿرکےکۿامنر ۿڑپ ھیےۿؿاےلۿ‬ ‫ںیہن‪،‬ۿویکہکنۿرؿاضفۿاےسیۿیہۿںیہۿنکیلۿاکفرۿںیہن۔ ۿ‬

‫‪۶۵‬ۻ‬

‫شایمۿیکۿابعرفۿاکۿبل۔ ۿ‬

‫ۻ‪۶‬ۻ‬

‫افقسۿیکۿااہمكۿرشكاۿؿاحقۿےہۿاؿراکفرۿیکۿمیظعتۿرفکےہۿاؿرۿاوسینۿ‬

‫‪۶۵‬ۻ‬

‫خالہلصۿمکحۿہلئسم۔ ۿ‬

‫ۼ‪۶‬ۻ‬

‫وکۿاملسموننۿرپۿارسفیۿدانیۿرحامۿےہ۔ ۿ‬ ‫وتمیل ۿانبلا ۿوت ۿمری ۿلاف ۿےہ ۿرمدتنی ۿےس ۿدینی ۿاکومن ۿںیم ۿدمدح انۿ‬

‫‪۶۶‬ۻ‬

‫یھبۿرحامۿےہ۔ ۿ‬ ‫رؿاضف ۿےک ۿلار ۿںیم ۿروسل ۿاﷲ یلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملس ۿیکۿ‬

‫‪۶۶‬ۻ‬

‫وگشیپیئ۔ۿ‬ ‫ح‬ ‫اکفر ۿوکۿاملسموننۿےکۿمیظعۿاکم ۿںیمۿد نلۿاؿر ۿرار ۿدار ۿانبلا ۿرحامۿ‬

‫‪۶۶‬ۻ‬

‫رؿاضفۿوکۿاےنپۿشاھتۿامنرۿںیم رشلكۿرکلاۿاجمرںیہن۔ ۿ‬

‫ۼ‪۶‬ۻ‬

‫رافطیـنۿےکۿانجرہۿیکۿامنرۿہنۿڑپوھۿہنۿانۿےکۿشاھتۿڑپوھ۔ۿ‬

‫۽‪۶‬ۻ‬

‫رافطیـنۿےکۿوتمیلۿانبےنۿؿاےلۿزعتریۿےکۿقحتسمۿںیہ۔ ۿ‬

‫۽‪۶‬ۻ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫اریم ۿاوملنینم ۿرمع ۿافرؿط ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿمنہ ۿےن ۿرصناین ۿوک ۿاکمكۿ‬

‫‪۶۷‬ۻ‬

‫رمدتنیۿےکۿااکحم۔ ۿ‬

‫۽‪۶‬ۻ‬

‫انبےنۿےسۿعنمۿایک۔ ۿ‬ ‫ؿافقۿانیمۿہنۿوہۿوتۿاشۿوکۿیھبۿؿفقۿےسۿدحیلعہۿایکاجےئ۔ۿ‬ ‫وتمیلۿوکۿؿفقۿیکۿریخۿوخایہۿرضؿریۿےہۿاؿر ۿہریۿملسمۿہززگیسکۿ‬

‫‪۶۸‬ۻ‬

‫اؿاقفۿےکۿااجرہۿاکۿایبن۔ ۿ‬

‫۾‪۶‬ۻ‬

‫‪۶۸‬ۻ‬

‫داہیفۿاکہکیھٹۿاسیجہکۿدنہؿناتنۿںیمۿراجئۿےہۿرحامۿےہۿاشۿوکۿ‬

‫‪۷۵‬ۻ‬

‫اعمملہۿںیمۿاملسمنۿاکۿریخۿوخاہۿہنۿوہاگ۔ ۿ‬ ‫رشعۿؿوصلۿرکےنۿؿاالآ رادۿاؿرۿاملسمنۿوہلاۿاچےئہ۔ۿیگنچۿےکۿرحمرۿ‬

‫ردۿرکلاۿرضؿریۿےہ۔ ۿ‬ ‫‪۶۸‬ۻ‬

‫ااجرہۿانمعفۿرپۿےہۿنیعۿےکۿاسیہالكۿرپںیہن۔ ۿ‬

‫اؿرۿوچیکۿےکۿوپس سۿاکۿدرہجۿیھبۿہریؿنۿوکہنۿدلاۿاجےئ۔ ۿ‬

‫‪Page 56 of 631‬‬

‫‪۷۵‬ۻ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫ذموکرہ ۿہیلک ۿےس ۿدحمك ۿںیم سج ۿاک ۿاانثتسء ۿےہ ۿاش ۿاک ۿاابتفۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۷۵‬ۻ‬

‫طلغۿایخلۿیکۿانبءۿرپۿوجۿظفلۿےہکۿاجںیئۿؿہۿھچکۿارثۿںیہنۿرےتھک۔ ۿ‬

‫ۻ‪۷‬ۻ‬

‫ایکاجےئ۔ ۿ‬ ‫ؿافےئ ۿؿدعہ ۿرپربج ۿںیہن۔ ۿ ۿؿدعہ ۿںیم ۿان ۿشاء ۿاﷲ اک ۿظفل ۿخلف ۿےکۿ‬

‫‪۷۵‬ۻ‬

‫ارثوکۿلا لۿرکداتیۿےہ۔ ۿ‬

‫ارانیک ۿؿنیمظتنم ۿؿفق ۿےک ۿاصقنن ۿاک ۿؿدعہ ۿیھب ۿںیہن ۿرک شکیے‪،‬ۿ‬

‫ڑپ ۿیگ۔ ۿ‬ ‫‪۷۵‬ۻ‬

‫دیکیھٹاریۿوکۿدحؿدۿرشفۿںیمۿرکےنۿیکۿدتریبںی۔ۿ‬ ‫دجسمۿرپۿوموقہفۿرنیمۿوک ۿدجسمۿوہےنۿےسۿلبق ۿدجسمۿیکۿرضؿرلافۿ‬

‫اش ۿامگن ۿرپ ۿہک ۿوعرف ۿوکۿػالط ۿوہیئگ ۿػالط ۿاکۿاغرار ۿایکۿػالطۿہنۿ‬

‫ۻ‪۷‬ۻ‬

‫اہکن ۿؿفق ۿالضف ۿےہ ۿاؿر ۿاہکن ۿدصتط ۿالضف ۿےہ‪ ،‬ۿاش ۿارم ۿیکۿ‬

‫ۼ‪۷‬ۻ‬

‫ لیصف۔ۿ‬ ‫‪۷۷‬ۻ‬

‫ےکۿؿاےطسۿااجرہۿرپۿدلاۿاجاتکسۿےہ۔ ۿ‬ ‫ؿفقۿاکۿااجرہۿرلادہۿےسۿرلادہۿنیتۿشالۿلكۿوہاگ۔ ۿ‬

‫‪۷۷‬ۻ‬

‫ےنچیبۿاؿرۿرخلدےنۿیکۿرشعۿاگلےنۿےسۿؿفقۿلا لۿوہاجلاۿےہۿاہتبلۿ‬

‫‪۷۹‬ۻ‬

‫الكۿدناتؿمرۿےکۿكیلمتۿلاہمۿلاؿفقۿلاہمۿوہےنۿاکۿہلصیف۔ۿ‬

‫ن‬ ‫وتمیلۿوکۿاحلكۿتحصۿںیمۿاانپۿاج سینۿرقمرۿرکےنۿاکۿقحۿںیہن۔ۿ‬ ‫رشاۿطئۿؿۿفقۿےکۿخالۿفۿوتۿتیلۿاجمرۿںیہنۿ۔ۿ‬

‫۽‪۷‬ۻ‬ ‫۾‪۷‬ۻ‬ ‫۾‪۷‬ۻ‬

‫ابتدہلۿیکۿرشعۿحیحصۿےہ۔ ۿ‬ ‫وہجملۿزیچۿاکۿؿفقۿلا لۿےہ۔ ۿ‬

‫ۺ‪۷‬ۻ‬

‫ؿافقۿےکۿرہتشۿدارؿنۿںیمۿوتتیلۿےکۿالہۿوہن وتۿاویبنجنۿےسۿ‬ ‫وتمیلۿہنۿایکاجےئ۔ ۿ‬

‫‪Page 57 of 631‬‬

‫‪۸۵‬ۻ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فہرستضننیمسائل‬

‫امنرۿمؾلؼاۿہزۿہگجۿوہیتکسۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۹‬‬

‫امنرۿاؿرۿہعمجۿےکےئلۿدجسمۿرشعۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۷۸‬‬

‫ہعمجۿامجمقۿےکۿایقمۿےکےئلۿدجسمۿوہلاۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬

‫امجمقۿامنرۿںیمۿاھکنپۿرکؿاےنۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫‪۸۸۷‬‬

‫دجسم ۿیک ۿریمعت ۿںیم ۿؿاذع ۿذعر ۿوہ ۿوت ۿیسک ۿیھب ۿانمسق ۿہگج ۿامجمقۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬

‫امنر‬

‫اقمئۿیکۿاجےئ۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿتھچۿرپۿلالۿرضؿرفۿامنرۿںیہنۿڑپیھۿاجیگیئۿےچینۿہگجۿرھبۿ‬ ‫اجےئۿوتۿاؿرپۿڑپھۿ شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫۾‪۸۹‬‬

‫وجۿولگۿامنر ۿںیمۿ ٓا امسن ۿیکۿرطفۿاگنہۿااھٹےتۿںیہۿاینپۿرحتکۿ‬ ‫ےسۿلارۿہنۿآ ےئۿوتۿانۿیکۿاگنہۿاخكۿیلۿاجےئۿیگ۔ۿ‬

‫۾۾‪۹‬‬

‫وجنپیتقۿامنرۿاؿرۿہعمجۿؿدیعنیۿےکےئلۿدجسمۿیکۿرشعۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۹۷۶‬‬

‫خدار ۿہلبق ۿںیم ۿوکیئ ۿزیچ ۿامنر ۿںیم ۿوغشمتیل ۿداےنل ۿؿایل ۿوہ ۿوت ۿاشۿ‬

‫۾۾‪۹‬‬

‫دجسمۿںیمۿسربۿیلکنۿوتۿدجسمۿلایقۿرےہۿیگ‪،‬ۿسربۿرپۿاؿرۿاشۿیکۿرطفۿرچۿ‬

‫‪۹۷۹‬‬

‫وکۿدكھۿدلااجےئ۔ۿ‬ ‫سربؿنۿرپۿامنۿرۿاجٰۿمرۿںیہنۿ۔‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫رکےکۿامنرۿڑپانھۿعنمۿوہاگ۔ۿ‬ ‫ۿیک ۿےہ ۿوت ۿاش ۿےک ۿغرف ۿںیم ۿامنرۿ‬

‫‪۹۷۹‬‬

‫دجسمۿےکۿےلچنۿ ہصۿںیمۿیگنتۿوہوتۿلاالیئ ۿ ہصۿرپۿاج شکیےۿںیہ‪،‬ۿلال‬

‫۾‪۹۸‬‬

‫سرب ۿیسک ۿوبقمل ۿدنب‬ ‫ڑپانھلامقۿمرتکۿےہ۔ۿ‬

‫رنیمۿربقمہۿےکےئلۿؿفقۿےہۿاؿرۿامعرفۿربقمہۿلبقۿارۿؿغكۿینبۿ‬ ‫وہوتۿتھچۿامنرۿےکےئلۿؿفقۿوہیتکسۿےہ۔ۿ‬

‫رضؿرفۿلاالیئۿدرہجۿںیمۿاجلاۿہکلبۿامنرۿڑپانھۿعنمۿےہ۔‬

‫‪Page 58 of 631‬‬

‫‪۸۷‬ۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫رؿاضفۿوکۿاےنپۿشاھتۿامنۿرۿںیمۿرشۿلكۿرکۿلاۿاجمرۿںیہن۔‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫ۼ‪۶‬ۻ‬

‫اامم ۿےک ۿبصن ۿںیم ۿانترف ۿوہوت ۿالہ ۿہلحم ۿاک ۿاامم ۿالضف ۿےہ ۿوت ۿایسۿ‬

‫‪۶‬۾‪۷‬‬

‫وکۿرتحیجۿےہ۔ۿ‬

‫افقسۿاؿرۿلاینۿرشؿاسفدۿیکۿااممقۿلااجمرےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫دجسمۿاعمۿامجمقۿےکےئلۿانبیئۿاجیتۿےہ۔ۿ‬ ‫امجمقۿہزۿاملسمنۿرپۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫دحبۿیکۿارجفۿ ےنیۿؿاالۿااممۿوہاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ااممۿدجسمۿےکۿافصفۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫رتكۿامجمقۿرپۿؿدیعافۿدشلدہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫دجسم ۿرپ ۿہضبق ۿاغابصہن ۿرکےن ۿؿاےل ۿاؿر ۿذموکرہ ۿلاال ۿافصف ۿےکۿ‬ ‫امكلۿصخۿیکۿااممقۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫ریثکۿلارشۿرتكۿامجمقۿےکےئلۿذعرۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ۽‪۷‬‬

‫ااممقۿںیمۿریمافۿاجریۿںیہنۿوہیت۔ۿ‬

‫ۻۼ‪۹‬‬

‫امجمقۿامنرۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ۽‪۷‬‬

‫وجۿااممقۿےکۿالقئۿہن وہۿاشۿاکۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿےہ۔‬

‫ۼۼ‪۹‬‬

‫رحماف ۿؿطس ۿدجسم ۿںیم ۿہن ۿوہ ۿوت ۿفص ۿوپری ۿدجسم ۿںیم ۿاگلیئ ۿاجےئۿ‬

‫۾‪۹۸‬‬

‫ھچۿےنیہمۿیکۿلسلسمۿہریۿاحرضیۿاقمئۿطاقمۿےکۿریغبۿاؿرۿالكۿرؿامكۿ‬

‫‪۹‬ۺۺ‬

‫امجمق‬

‫ںیم ۿالك ۿہنیہم ۿیک ۿہری ۿاحرضی ۿدبدیقعیگ‪ ،‬ۿااکحم ۿرشیع ۿیکۿ‬ ‫مرمالخالفۿؿرری‪،‬ۿاامۿمۿیکۿؿہجۿےسۿلیلقتۿامجمق ۿؿاعقۿوہلا‪،‬ۿ‬

‫اؿرۿااممۿرحمافۿوھچرۿرکۿؿطسۿدجسمۿںیمۿڑھکاۿوہ۔ۿ‬

‫دجسمۿےسۿقلعتمۿیٹیمکۿےکۿااکحمۿیکۿخالفۿؿرریۿاابسف ۿزعلۿ‬ ‫ںیم ےسۿںیہ۔ۿ‬ ‫امجمقۿاؿیٰلۿااممۿؿامجمقۿہنیعتمۿاکۿقحۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ۾ۺ‬

‫ااممۿرامكۿےکۿكالؿہۿھچکۿولوگنۿےنۿارگۿےلہپۿیہۿامجمقۿرکیل‪،‬ۿارگۿ‬

‫ۺ۾ۺ‬

‫ےبۿرضؿرفۿرش ۿیع ۿایکۿطلغ ۿایکۿاؿۿر ۿرضۿؿ ۿرف ۿوہوتۿاضم ہقئۿںیہن‪،‬ۿ‬ ‫ااممۿرامكۿوکۿااعدہۿامجمقۿاکۿقحۿےہ۔ۿ‬ ‫اشعء ۿاؿر ۿرہظ ۿںیم ۿدؿلارہ ۿامجمق ۿںیم ۿرشلك ۿوہ شکیے ۿںیہ ۿیلھچپۿ‬

‫ۻ۾ۺ‬

‫ااممۿوکۿذعر ۿرشیعۿےکۿریغبااممق ۿےسۿاخرچ ۿرکےنۿاکۿیسکۿوکۿ‬

‫ۻ۽ۺ‬

‫اایتخرۿںیہنۿےہ۔ۿ‬

‫لفنۿوہیگ۔ۿ‬

‫وخنتاہۿدارۿااممۿونۿرکۿرضؿرۿےہۿنکیلۿخدمقۿاگرںیہنۿدخمؿمۿےہ۔ۿ‬

‫ااممۿسملئۿرشہیعۿےسۿؿافقۿوہوتۿاؿاقفۿوصمۿؿۿٰولصہۿںیمۿاشۿ‬ ‫یک ۿاابتف ۿالرم ۿےہ ۿاہتبل ۿوخداامم ۿرپ ۿریثکتۿامجمق ۿیک ۿراعمك ۿیھبۿ‬ ‫رضؿریۿےہ۔ۿ‬

‫ااممق‬

‫‪Page 59 of 631‬‬

‫ۻ۽ۺ‬

‫ۼ۽ۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یسک ۿاامم ۿیکۿرکباہق ۿادتقاء ۿرکےن ۿےس ۿادتقاء ۿحیحص ۿوہیگ ۿاؿر ۿامنرۿ‬ ‫ںیمۿفرطۿںیہنۿ ٓا لاۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ۾ۺ‬

‫اگؿنۿںیمۿایقۿمۿہعمجۿاجمرۿںیہن۔‬

‫‪۹۷۵‬‬

‫سج ۿاامم ۿوکۿؿہجۿرشیع ۿیک ۿاینبد ۿرپ ۿولگ ۿلادنسپ ۿرکںیۿاش ۿیک ۿامنرۿ‬

‫ۼ۾ۺ‬

‫رہشۿںیمۿدعتمدۿہگجۿہعمجۿڑپاھۿاجاتکسۿےہ‪،‬ۿوجۿیسکۿؿہجۿےسۿوذعؿرۿ‬

‫‪۹۷۵‬‬

‫وبقملۿںیہنۿوہیت۔ۿ‬ ‫حہ‬ ‫دبیتع‪ ،‬ۿرایضف‪،‬ۿ می‪،‬ۿدقری‪،‬ۿمصیہہۿاؿر ۿغرآ ن ۿوکۿولخمطۿامےننۿ‬ ‫ؿاولنۿےکۿےھچیپۿامنرۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫۽‪۵‬ۻ‬

‫وہنۿاںیہنۿالكۿہگجۿعمجۿوہےنۿرپۿوبجمرۿںیہنۿایکاجاتکس۔‬ ‫نظزؿرفۿدقمیۿاجعمۿدجسمۿوکۿوھچرۿرکۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿہعمجۿاقمئۿ‬

‫‪۹۹۵‬‬

‫سج ۿیک ۿدبذمیبہ ۿدح ۿرفک ۿوک ۿیچنہپ ۿوہ ۿاش ۿےک ۿےھچیپ ۿامنر ۿلا ل ۿےہۿ‬

‫۽‪۵‬ۻ‬

‫انجمر‬

‫وتمیلۿرپۿااممقۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬ ‫مفطـلۿالضفۿیکۿااممقۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫ۼۻۺ‬

‫رافطیـنۿےکۿانجرہۿیکۿامنرۿہنۿڑپوھۿہنۿانۿےکۿشاھتۿڑپوھ۔‬

‫ۼۻۺ‬

‫روکٰہ‬

‫الہ ۿہلحم ۿاؿر ۿلاین ۿںیمۿےس ۿسج ۿےک ۿرقمر ۿرکدہ ۿاامم ۿالضف ۿوہنۿ‬

‫‪۶‬۽ۺ‬

‫ثلث ۿامل ۿاکرریخ ۿںیم ۿرصف ۿرکلا ۿہیقب ۿدؿ ۿثلث ۿےس ۿروکٰہ ۿوکۿ‬ ‫شاطقۿںیہنۿرکلا ۿحق ۿہک ۿاشۿےکۿلاشۿاحاجف ۿاصلنہۿےسۿافرفۿ‬

‫رکلاۿاجمرۿےہۿاؿرۿرپاینۿدجسمۿیکۿ ٓا لادیۿیھبۿدقبرۿدقمرفۿرضؿریۿ‬ ‫ےہ۔ۿ‬

‫اؿرۿسجۿیکۿدحۿرفکۿوکۿہنۿےچنہپۿاشۿےکۿےھچیپۿامنرۿرکمؿہۿرحتیمیۿےہ۔‬

‫ؿیہ ۿرےھک ۿاجںیئ‪ ،‬ۿسمؿاف ۿیک ۿوصرف ۿںیم ۿلاین ۿےک ۿرقمر ۿرکدہۿ‬ ‫راحجۿںیہ۔ۿ‬ ‫ؤمدنۿاؿرۿااممۿوخنتاہۿدارۿںیہۿوتۿوخنتاہۿدےنیۿؿاےلۿوکۿقحۿرتحیجۿےہ۔ۿ‬

‫افقسۿمغلنۿےکۿےھچیپۿامنرۿرکمؿہۿرحتیمیۿےہ۔وکیئۿصخۿااممقۿاکۿ‬ ‫الہۿوتۿےہۿرگمۿامجمقۿںیمۿاشۿےسۿالضفۿولوگنۿیکۿوموجدیگۿیکۿ‬

‫۽‪۶‬ۻ‬

‫‪۸‬ۺ‪۷‬‬

‫دقبرۿاصنفۿےچبۿاؿرۿشالۿزگر ۔ۿ‬ ‫‪۶‬۽ۺ‬

‫الیملعۿںیمۿامدلارۿوکۿروکٰہۿد ۿدیۿاداۿوہیئگۿہکۿمکحۿػاہزۿرپۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۽ۺ‬

‫ااکتعف‬

‫ۼ۽‪۹‬‬

‫ؿہج ۿےس ۿولگ ۿاش ۿیک ۿااممق ۿرکمؿہ ۿےتھجمس ۿوہن ۿوت ۿاش ۿوک ۿااممقۿ‬ ‫ےکۿےئلۿمرانھۿہنۿاچےئہ۔ۿ‬ ‫فکتعم ۿوکدجسم ۿںیم ۿاشۿوصر ۿف ۿںیم ۿؿوضۿرکےنۿیکۿرتصخۿ‬

‫ہعمج‬

‫‪۹‬۽‪۷‬‬

‫ےہہکۿوکیئۿوبدنۿلمعتسمۿلاینۿیکۿدجسمۿںیمۿہنۿرگ ۔ۿ‬

‫ریثکۿلارشۿرتكۿہعمجۿےکےئلۿذعرۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ۽‪۷‬‬

‫ایقمۿہعمجۿیکۿرشاطئۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫رشبؿعۿفکتعمۿوکۿدجسمۿںیمۿعیبۿؿرشاءۿاؿرۿا لۿؿۿرشفۿاجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫اجترفۿےکۿےئلۿعیبۿؿرشاءۿفکتعمۿوکۿیھبۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 60 of 631‬‬

‫‪۸۶۸‬‬ ‫‪۸۶۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫دجسم ۿیک ۿوموقہف ۿداکونن ۿیک ۿتھچ ۿمصلیـن ۿےن ۿشالم ۿدجسم ۿرکیلۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫۽‪۹۸‬‬

‫رعفۿامظعۿداللئۿرشہیعۿےسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۾‬

‫وتۿؿہۿتھچۿیھبۿدجسمۿوہیئگ‪،‬ۿفکتعمۿانۿداکوننۿیکۿتھچۿرپۿاجاتکسۿ‬ ‫ےہ۔ۿ‬

‫راکچ‬ ‫افقسۿراکچ ۿڑپاھےئۿوت ۿراکچۿدرسق ۿےہ ۿنکیلۿافقسۿےسۿراکچۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۸‬‬

‫وجۿرعفۿںیمۿرعمؿفۿوہۿؿہۿرشمؿعۿرشیعۿیکۿرطچۿوہلاۿےہ۔‬

‫‪۶‬۾‬

‫رعفۿػاہزۿرپۿلمعۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬۾‬

‫ڑپوھالاۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫ػالط‬ ‫اشۿامگن ۿرپۿہکۿوعرف ۿوک ۿػالطۿوہیئگ ۿػال ۿطۿاکۿاغرار ۿایکۿػالۿط ۿہنۿ‬

‫ۻ‪۷‬ۻ‬

‫ڑپ ۿیگ۔ۿ‬

‫رہم‬ ‫اجدئاد ۿرہم ۿںیمۿد ۿرک ۿدعب ۿومف ۿؿایسپ ۿیک ۿرشع ۿاگللا ۿرشعۿافدسۿ‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫دمارۿرعفۿرپۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬۾‬

‫دےنیۿؿاالۿدےتیۿؿغكۿوجۿتہجۿنیعتمۿرکد ۿؿیہۿنیعتمۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ۾‬

‫م‬ ‫عؿیۿےنۿدےتیۿؿغكۿھچکۿہنۿاہکۿوتۿایسۿاکۿوقلۿمسقۿےکۿشاھتۿربتعمۿ‬ ‫ےہ‪،‬ۿہکبجۿػاہزۿاؿرۿرعفۿےکۿخالفۿہنۿوہ۔ۿ‬ ‫زلوکنۿےنۿلافۿوکۿرؿہیپۿدلا‪،‬ۿارگۿرصاخۃۿلامكۿوہۿہکۿوطبرۿغر ۿ‬

‫ےہ‪،‬ۿاؿرۿایسیۿاجدئادۿےکۿاؿرپۿویبیۿیکۿكلمۿافدسۿےہ۔‬

‫دلاۿاھتۿرؿہیپۿؿاسپۿںیلۿےگ۔ۿ‬

‫راضمق‬

‫رصاحق ۿہنۿوہۿاؿر ۿومعملۿہیۿراہۿہک ۿوطبر ۿادماد ۿےبۿدصق ۿؿایسپۿ‬

‫راضمقۿریغبۿاہشدفۿاعدہلۿےکۿلامكۿںیہنۿوہیت۔ۿ‬

‫۾۾‬ ‫۾۾‬

‫دےتیۿرےہۿوہنۿوتۿہیقبۿؿرہثۿاکۿوقلۿمسقۿےکۿشاھتۿربتعمۿوہاگ۔ۿ‬ ‫‪۹‬۾ۺ‬

‫ہقفن‬ ‫راہجۿاؿرۿونافۿنجۿوعروتنۿوکۿاےنپۿرحمۿںیمۿرےتھکۿںیہۿاںیہنۿوجۿ‬

‫ۻ۾‬

‫‪۶۸‬ۺ‬

‫ھچکۿدےتیۿںیہۿوطبرۿارجفۿرلاۿںیہنۿہکلبۿوطبرۿہقفنۿاموہار‪،‬اشۿےئلۿ‬

‫اعم ۿاؿر ۿربتعم ۿرشوطن ۿاک ۿاایتخر ۿرشفۿےنۿؿافقۿوکۿرصفۿانساءۿ‬ ‫ؿفقۿےکۿؿغكۿدلاۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۶۸‬‬

‫دقعۿافدسۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫كلم ۿدبل ۿرکۿؿفقۿوہیتکس ۿےہۿنکیل ۿؿفقۿدبلۿرکۿكلم ۿںیہنۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬

‫وہیتکس۔ۿ‬

‫انۿےکۿرحامۿوہےنۿیکۿوکیئۿؿہجۿںیہن ےہ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿاکۿدمیعۿہزۿاملسمنۿوہاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫وفادئۿاوصہیل‬

‫میی‬ ‫الاحقۿدعبۿومفۿ ۿلاۿ لۿوہاجیتۿےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬۾‬

‫‪Page 61 of 631‬‬

‫‪۷‬ۻ‪۶‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وتمیلۿؿفقۿانیمۿؿفقۿےہ۔ۿ‬ ‫ااکحمۿرشہیعۿےکۿخالفۿہنۿکیزفۿراےئۿدیھکیۿاجیتکسۿےہۿہنۿاافتطۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫دجسمۿںیمۿیسکۿارمۿاکۿوجارۿاؿرۿلافۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿااقحتسطۿاؿر۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫ۼ‪۷۷‬‬

‫سمخدۿعیمجۿوقحطۿابعدۿےسۿہشیمہۿےکےئلۿزنمہۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫راےئ۔ۿ‬ ‫ہزۿابمچۿلییقۿومحمدہۿومحمدۿؿغرمكۿوہاجلاےہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۹‬‬

‫رضؿرف ۿارکاہ ۿرشیع ۿےس ۿوجار ۿسیی ۿیف ۿنفسہۿںیہنۿوہلا ۿہکلب ۿرکمہۿ‬

‫‪۹‬۽‪۸‬‬

‫ےسۿرعفۿامثۿوہلاےہ۔ۿ‬ ‫ااعدہ ؿفصۿرکےنۿؿاالۿادحافۿالصۿرکویناےلۿیکۿلثمۿںیہن۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۷‬‬

‫رعفۿؿرشفۿاکۿاقدعہۿےہۿہکۿرضر ۿاعمۿےسۿےنچبۿےکےئلۿرضرۿ‬

‫‪۵‬۾‪۸‬‬

‫لیی لم‬ ‫ارضلؿرافۿ ۿا خــراف۔ۿ‬

‫ۻ۽‪۷‬‬

‫‪۷‬۾‪۸‬‬

‫رشؿع ۿلاػلہ ۿےس ۿدجسم ۿلا ل ۿہن ۿوہیگ‪ ،‬ۿرشںیط ۿیہ ۿلا ل ۿغرار ۿدیۿ‬

‫‪۸۸۹‬‬

‫اخ ۿاکۿلمحتۿایکۿاجےئ۔ۿ‬ ‫ح‬ ‫درکۿیفنۿہضبقۿوکۿیفنۿدرکۿہضبقۿرپۿ ملۿرکلاۿرصحیۿاغمہطلۿےہ۔‬ ‫ہزۿوقمۿاینپۿاصؾالچۿرپۿکالمۿرکیتۿاؿرۿیتھجمسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‪۸‬‬

‫اجںیئۿیگ۔ۿ‬ ‫دجسم ۿانبرک ۿرشع ۿاگلیئ ۿںیم ۿاےس ۿچیب ۿوکسن ۿاگ‪ ،‬ۿدجسم ۿوہیئگ ۿرشعۿ‬

‫‪۸۸۹‬‬

‫لا ل۔ۿ‬

‫خاللۿؿرحامۿےکۿلار ۿںیمۿاصحق ۿاملۿاکۿوقلۿلالدلیلۿربتعمۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۹‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫دجسم ۿانبرک ۿرشع ۿاگلیئ ۿہک ۿرصف ۿفالن ۿوقم ۿےک ۿےئل‪ ،‬ۿدجسم ۿسقۿ‬

‫‪۸۸۹‬‬

‫ےکےئلۿوہیگۿصیصختۿلا لۿےہ۔ۿ‬ ‫اصمتحلۿرعفۿمرافۿاکلامۿےہۿہنۿہکۿااقبےئۿمرافۿاک۔ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۸‬‬

‫رامہنۿدحؿفۿاکہنۿولعممۿدقامقۿیکۿدلیلۿےہ۔ۿ‬ ‫یسکۿاجدئادۿاکۿؿفقۿاشارہۿالیضۿےسۿلامكۿوہاتکسۿےہۿہکبجۿابعرہۿ‬ ‫الیضۿاشۿےکۿخالفۿہنۿوہ۔ۿ‬

‫ۻ۽‪۹‬‬

‫ۼ‪۷‬ۺ‬

‫الصۿانبمءۿؿ اشنءۿمرافۿوکۿلمہمۿؿ ۿلطعمۿاؿر ۿدؿر ۿآ دنئہۿیکۿادیمۿ‬ ‫وموہمۿرپۿومحملۿرکلاۿااقبےئۿمرافۿےہۿہنۿہکۿرعفۿؿعطقۿمراف۔ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۸‬‬

‫ؿفقۿیسکۿرشعۿرپۿقلعمۿرکےنۿےسۿلا لۿوہاجلاۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۷‬ۺ‬

‫ااکحمۿاشالہیمۿےکۿخالفۿرپۿاصمتحلۿرؿاۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۸‬‬

‫یسکۿکالمۿوکۿلمہمۿغرار ۿدےنیۿےسۿ رتہۿےہۿہکۿاشۿیکۿحیحصتۿیکۿ‬

‫۾‪۷‬ۺ‬

‫اجےئ۔ۿ‬

‫مکۿنمۿسییۿلییقۿممناۿؿاللییقۿدصقا۔ۿ‬

‫ا۽‪۸‬‬

‫حیحصۿہیۿےہۿہکۿافکرۿیھبۿفلکمۿلارفلؿفۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫رعمؿفۿرشكاۿرشمؿعۿیکۿرطچۿےہ۔ۿ‬ ‫ل‬ ‫ااتفءۿؿرمسۿا مفیی‬

‫اجونرۿلاالامجفۿفلکمۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫ٓا الف ۿدجسمۿےکۿلار ۿںیمۿااممۿدمحمۿاؿر ۿلادیبۿدجسمۿےکۿلار ۿ‬ ‫ںیمۿااممۿاوبویفسۿےکۿوقلۿرپۿوتفیۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 62 of 631‬‬

‫‪۷‬۾ۺ‬

‫ۼۻ‪۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫احنالف ۿیک ۿاینبد ۿرپ ۿےننب ۿؿایل ۿدؿ ۿدجسمؿن ۿےک ۿلار ۿںیم ۿوسال ۿاؿرۿ‬ ‫دیلۿؿۿمریلیۿےکۿاتفؿٰی۔ۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۸۷۸‬‬

‫دصتطۿںیمۿاصلاۿروجفۿںیہن۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۵‬‬

‫فرنیقیۿےکۿایبنۿشیناۿاقیضۿرپۿالرمۿےہۿہنۿہکۿیتفمۿرپ۔ۿ‬

‫۾‪۸۷‬‬

‫رشتک ۿكلم ۿںیم ۿہز ۿرشلك ۿدؿرس ۿےک ۿ ہص ۿںیم ایبنج ۿوہلاۿ‬

‫ۼ‪۶۵‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫یتفمۿ رہۿوصرفۿوسالۿاکۿوجافۿداتیۿےہ‪،‬ۿؿاہعقۿےسۿثحبۿاشۿےکۿ‬ ‫فراضئ ےسۿںیہن۔ۿ‬

‫۾‪۸۷‬‬

‫ؿفقۿیسکۿؿغكۿاخ ۿلكۿدیقمۿںیہنۿوہاتکس۔ۿ‬

‫‪۶۶۹‬‬

‫وسالۿػاہزۿالیؾالنۿوہوتۿیتفمۿاشۿاکۿوجافۿہنۿد ۿلاۿوسالۿیکۿیطلغۿ‬ ‫ػاہزرک ۔ۿ‬

‫۾‪۸۷‬‬

‫ارگ ۿدقعۿؿ ۿدقن ۿدؿوننۿرحام ۿرپۿعمج ۿہن ۿوہن ۿوتۿكلم ۿحیحصۿاؿر ۿخاللۿ‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫وجاےنپۿرامہنۿؿاولنۿیکۿرعمتفۿہنۿرےھکۿاجلہۿےہ۔ۿ‬ ‫بصنم ۿااتفء ۿیک ۿدہم ۿداری ۿہی ۿےہ ۿہک ۿمردقتری ۿدصط ۿیتفتسمۿ‬

‫‪۸۸۵‬‬

‫وہیگ۔ۿ‬ ‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬

‫وصرفۿرسفتسمہۿےکۿاطمقبۿوجافۿدۿ ۿدلاۿاجےئ۔ۿ‬ ‫ااہظر ۿقح ۿےک ۿہلسلس ۿںیم ۿیتفم ۿرپ ۿالرم ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿیسک ۿےک ۿشاھتۿ‬ ‫رمامس ۿدقمی ۿوک ۿظفح ۿرحمق ۿاشالم ۿاؿر ۿرعف ۿطلغ ۿیمہف ۿوعام ۿرپ ۿاغلكۿ‬

‫دنچہۿدنچہۿددنہاگنۿیکۿكلمۿرپۿوہلاۿےہ۔ۿ‬ ‫می‬ ‫وقحطۿہریۿ خریۿںیمۿامتم ۿرشلكۿیلعۿؿہجۿاامکللۿامكل ۿوہےتۿ‬

‫ۻ‪۶۷‬‬ ‫ۻ‪۶۷‬‬

‫ںیہ۔ۿ‬ ‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬

‫ہلئسمۿرشیعۿںیمۿتلقۿؿۿکیزفۿراےئۿاکۿاابتعرۿںیہن۔ۿ‬

‫۽‪۶۷‬‬

‫ہنۿ ٓا ےنۿد ۔ۿ‬ ‫ہلئسمۿرممیفۿادجسملۿوکۿتنطلسۿہریۿاشالہیمۿےکۿےئلۿغرارۿدانیۿرصحیۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫لہجۿاؿرۿملظۿمیظعۿےہ۔ۿ‬

‫ااظتنیم ۿاومر ۿنج ۿںیم ۿرشف ۿکیـرف ۿےس ۿوکیئ ۿدحتلد ۿہن ۿوہۿ‬ ‫کیزفۿراےئۿاک ۿاحلع ۿوہلاۿےہاؿرۿاشۿںیمۿملع ۿؿۿاہجلكۿاکۿیھب ۿاحلعۿ‬

‫۽‪۶۷‬‬

‫ہنۿوہاگۿہکلبۿرجتہبۿاکریۿاکۿاابتعرۿوہلاۿےہ۔ۿ‬ ‫وسالۿںیمۿدرکۿیکۿوہیئۿالكۿرخایبۿرپۿہیبنت۔ۿ‬

‫‪۹۵۶‬‬

‫الكۿلمجمۿوسالۿرپۿہیبنت۔ۿ‬

‫‪۹۵۷‬‬

‫ومولیۿدبعااکلیفۿاصحقۿاہلۿ ٓا لادیۿاکۿالكۿوتفٰی۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬

‫ؿفق ۿیک ۿتحص ۿےکےئل ۿؿافق ۿاک ۿاجدئاد ۿوموقہف ۿاک ۿامكل ۿوہلاۿ‬

‫۽‪۶۷‬‬

‫رضؿریۿےہ۔ۿ‬ ‫امدلارؿنۿےکےئلۿوہللۿانبرکۿؿفقۿایکۿؿفقۿہنۿوہاگ۔ۿ‬ ‫اکفرۿےنۿدجسمۿےکےئلۿؿفقۿایکۿؿفقۿہنۿوہاگ۔ۿ‬

‫‪۶۸۵‬‬

‫دجسمۿاکۿوتمیلۿریمعتۿدجسمۿؿہریہۿاومرۿںیمۿاقیضۿرپدقممۿےہ۔‬

‫ۼ‪۶۸‬‬

‫‪۵‬۾‬

‫دمفۿاقبءۿوہجملۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫‪۶۵۷‬‬

‫نییعتۿدمفۿےسۿدقمارۿتعفنمۿولعممۿوہیتۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫وفادئۿفؽہنہ‬

‫غر ‪،‬ۿہبہۿاؿرۿالاحقۿاکۿفرط۔ۿ‬ ‫دؿرس‬

‫ۿیک ۿرنیم ۿںیم ۿےنب ۿوہےئ ۿاکمن ۿیک ۿتمیق ۿاگلےن ۿاکۿ‬

‫رطہقی۔ۿ‬

‫‪Page 63 of 631‬‬

‫‪۶۸۵‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الوقفْالیوقف۔ۿ‬

‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬

‫الوقفْالیملكْ ْ‬

‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬

‫خلـۿنیعۿںیہنۿہکلبۿؿفصۿےہ۔ۿ‬ ‫ینکسۿاؿرۿخلـۿاکۿفرط۔ۿ‬

‫ااطتسمقۿاکۿایعمرۿكلمۿاصنفۿرادئۿارۿاححقۿاصلنہۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫وتمیلۿانیمۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫ینعمۿخلـۿںیمۿفلتخمۿاملعءۿیکۿرصتاحیفۿاؿرۿفنصمۿیکۿقیقحت۔‬ ‫انبۿلاللۿاؿر ۿان ۿرپ ۿرد ۿرکےن ۿؿاولن ۿےکۿکالمۿںیمۿفنصمۿیکۿ‬

‫‪۶‬۽‪۶‬‬ ‫‪۶‬۽‪۶‬‬ ‫ۻ۽‪۶‬‬ ‫۽۽‪۶‬‬

‫قیبطت۔ۿ‬ ‫اؿاقفۿںیمۿرشعۿؿافقۿصنۿشارفۿیکۿرطچۿےہ۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۶‬‬

‫اانحف ۿےک ۿاہین ۿؿفق ۿاک ۿرگنان ۿانیم ۿیہ ۿوہلا ۿاچےئہ ۿلارظ ۿانیم ۿاکۿ‬ ‫وقلۿمسقۿےکۿشاھتۿربتعمۿوہاگۿارگۿػاہزۿاشۿیکۿذکتبیۿہنۿرک ۔ۿ‬

‫ۺ۾‪۶‬‬

‫سربناتنۿےکۿدرحقۿاگلےنۿؿاےلۿیکۿكلمۿںیہ۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۶‬‬

‫ضعبۿوصروتنۿںیمۿدعمۿملعۿذعرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۵۸‬‬

‫ظفلۿاراصدافۿیکۿقیقحت۔ۿ‬

‫۽ۺ‪۶‬‬

‫دجسمۿیکۿرنیمۿںیمۿوکیئۿریمعتۿحصقۿرشاطئۿؿافقۿاجمرۿےہ۔‬ ‫اراصدافۿاؿرۿاطعلاۿاکۿفرط۔ۿ‬

‫ؿفقۿےسۿروجفۿلانکممۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۶‬‬

‫۾ۺ‪۶‬‬ ‫‪۵‬ۻ‪۶‬‬

‫اتکںیبۿدؿافۿامیقلۿںیہۿدؿافۿاالمنالۿںیہن۔ۿ‬ ‫اھچےپۿاؿرۿاکذغۿیکۿؿدحفۿزلتسممۿمنلیقۿںیہن۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۷‬‬ ‫ۼ‪۷۷‬‬

‫طخۿطخۿےکۿاشمہبۿوہلاےہۿاشۿرپۿاامتعدۿںیہنۿایکۿاجاتکس۔ۿ‬

‫ۻۻ‪۶‬‬

‫انۿاولاللۃۿرشمؿػۃۿلارظنلۿؿالرظنۿیفۿارضلر۔ۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫ؿفقۿاکۿوبثفۿاعتلمۿےسۿیھبۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫تحصۿومرؿف ۿںیمۿیسکۿؿارف ۿاکۿوکیئۿقحۿومرؿف ۿےکۿاملۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬

‫ررۿدنچہۿدنچہۿددنہؿنۿیکۿتیکلمۿرپۿراتہۿےہ۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫ظفلۿؿاسؾہۿےکۿاعمینۿہفلتخم۔ۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۶‬‬

‫دجسمۿیکۿزیچںیۿاشۿےکۿایئاۿںیہۿلاۿ ٓا الفۿلاۿاؿاقفۿلاۿرؿادئ۔‬ ‫اچرۿوصروتنۿےکۿكالؿہۿ ٓا لادۿؿفقۿوکۿدبتلیۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔‬

‫ۼۻ‪۷‬‬

‫سجۿےنۿہیۿھجمس ۿرکۿہکۿاشۿاکۿدانیۿھجمۿرپ ۿؿاحقۿےہ‪،‬ۿوکیئۿزیچۿدی‪،‬ۿ‬ ‫دعبۿوکۿکھالۿہکۿؿاحقۿہنۿیھتۿوتۿوللاۿاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫اعمملہۿخلـۿےبۿالصۿؿۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۶‬‬

‫ؿفقۿیکۿدبتیلیۿںیمۿےبۿامشرۿرخاایبنۿںیہ۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۷‬‬

‫ۻۼ‪۶‬‬

‫ادبتسال ۿؿفق ۿاک ۿومحق ۿلا ۿوت ۿرشع ۿادبتسال ۿےہ ۿلا ۿرضؿرفۿ‬

‫۽ۻ‪۷‬‬

‫خلـۿیکۿرعتفی۔ۿ‬

‫۾ۼ‪۶‬‬

‫ادبتسال۔ۿ‬ ‫احبلك ۿرشع ۿادبتسال‪ ،‬ۿدبتیلی ۿؿفق ۿاک ۿوجار ۿدنچ ۿرشوطن ۿےسۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۷‬‬

‫دؿایمۿپ ہۿیکۿالكۿحیحصۿوصرف۔ۿ‬

‫‪۵‬۽‪۶‬‬

‫ےسۿقلعتمۿںیہنۿوہلا۔ۿ‬ ‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬

‫رشمؿعۿےہ۔ۿ‬ ‫دبتلی ۿؿفق ۿیک ۿرشاطئ ۿشیغہ ۿاک ۿخالہص ۿہی ۿےہ ۿہک ۿاخمتفل ۿرشع ۿاؿرۿ‬ ‫مـنہۿاخمتفلۿعفنۿؿفقۿےسۿےچب۔ۿ‬

‫‪Page 64 of 631‬‬

‫‪۵‬ۼ‪۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ادبتسالۿنیتۿؿحہـنۿرپےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۷‬‬

‫رضؿرفۿیکۿثحب۔ۿ‬

‫‪۹‬۽‪۸‬‬

‫اقیضۿتشہبۿاصحقۿملعۿؿۿلمعۿوکۿےتہکۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۷‬‬

‫كلم ۿاک ۿاػالط ۿدؿ‪ ۷‬ۿینعم ۿرپ ۿ ٓا لا ۿےہ ۿاؿل‪ ۶‬ۿااصتخ ۿامعن‪ ،‬ۿدؿم‪۷‬ۿ‬

‫‪۸‬۾‪۸‬‬

‫رؿادئۿےسۿرمادۿایکۿزیچںیۿںیہ۔ۿ‬

‫۽ۼ‪۷‬‬

‫نحصۿدجسمۿیھبۿدجسمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹‬۽‪۷‬‬

‫وتمیلۿوکۿامكلۿاؿاقفۿینعمبۿاقدرۿرصتفۿرشیع ہہکۿ شکیےۿںیہ۔ۿ‬ ‫وتمیلۿوکۿامكلۿاؿاقفۿینعمبۿاقدرۿرصتفۿرشیع ہہکۿ شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‪۸‬‬

‫اصمحلۿدجسمۿوتاعبۿدجسمۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸۵۶‬‬

‫اقوننۿاؿرۿالہۿاقوننۿیکۿاصؾالچۿںیمۿرنیمۿدجسمۿلاۿؿفقۿدجسمۿوکۿ‬

‫‪۹‬۾‪۸‬‬

‫مؾلؼاۿوقحطۿدبعۿاکۿ قلعۿامعنۿدجسممكۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺ‪۸۵‬‬

‫‪۹‬۾‪۸‬‬

‫ربقمہۿےکۿےئلۿیھبۿوقحطۿدبعۿےسۿافرفۿوہلاۿرشعۿےہ۔‬

‫ۻ‪۸۵‬‬

‫كلمۿدجسمۿےتہکۿںیہ۔ۿ‬ ‫اصؾالچۿذموکرۿاکۿہتپۿرشفۿرہطمۿںیمۿیھبۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿحؾیؼۃۿرنیمۿاکۿلامۿےہۿتھچۿاشۿاکۿدبلۿںیہنۿوہیتکس۔‬

‫۽۾‪۸‬‬

‫ایسیۿدجسمۿوکۿیسکۿمسقۿےکۿدایتۿرصتفۿںیمۿاللاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۵‬‬

‫دجسم ۿاکشش ۿاہجف ۿںیم ۿعیمج ۿوقح ۿط ۿابعد ۿےس ۿاخیل ۿوہلا ۿرضؿریۿ‬

‫ۼ‪۹۹‬‬

‫ؿفقۿاکۿوبثفۿرہشفۿیکۿاینبدۿرپوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۵‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫مرؿلۿیکۿرنیمۿاﷲ ابتركۿؿاعتیٰلۿیکۿكلمۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۹‬‬

‫وحایل دجسمۿاکۿمکحۿیھبۿلثمۿدجسمۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۷‬‬

‫اعتلمۿدقمیۿیکۿقیقحت۔ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۹‬‬

‫انفےئۿدجسمۿلاعبۿدجسمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۸‬‬

‫تبیغۿیکۿرعتفیۿاؿرۿااکحم۔ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۹‬‬

‫انفےئۿدجسمۿیکۿرحمقۿدجسمۿیکۿرطچۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫سقۿاملسموننۿاکاکمۿیتحۿاالاکمنۿصالچۿرپۿومحملۿرکلاۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۼ‪۹‬‬

‫دجسمۿوکۿراہتسۿانبےنۿاکۿیئہیئ اؿرۿاشۿاکۿحیحصۿبلۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫سج ۿؿفق ۿےک ۿرشاطئ ۿرحتریی ۿہن ۿوہن ۿوت ۿاعتلم ۿدقمی ۿرپۿ‬

‫ۻ۽‪۹‬‬

‫ہضبقۿرنیمۿیکۿثحب۔ۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۸‬‬

‫اقفہقۿےکۿایکۿینعمۿںیہ۔ۿ‬

‫ۻۼ‪۸‬‬

‫ہلئسمۿرممۿیفۿادجسملۿیکۿقیقحتۿلیلج۔ۿ‬ ‫ہلئسمۿرممۿیفۿادجسملۿرصفۿاشالیمۿتنطلسۿےکۿشاھتۿاخ ۿےہ۔ۿ‬

‫دقرفۿرصتفۿرشیع۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‪۸‬‬

‫دلمعر ٓا دمۿوہاگ۔ۿ‬ ‫ؿفقۿںیمۿاعتلمۿدقمیۿیکۿدحۿؿغكۿاؿرۿرامہنۿےسۿںیہن ےہ۔‬ ‫اؿاقفۿےکۿاصمرفۿومعیمۿںیمۿامدلار ۿاؿر ۿرغبیۿسق ۿمرامرۿ‬

‫ۻ۽‪۹‬‬ ‫ۼ۽‪۹‬‬

‫ںیہۿےسیجۿااطفرۿلاۿؿوضۿاکۿلاین۔ۿ‬ ‫‪۵‬۽‪۸‬‬

‫ؿفقۿاکۿوبثفۿرہشفۿیکۿانبءۿرپۿوہلاےہ۔ۿ‬

‫‪۵‬۾‪۹‬‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫اہجنۿؿفقۿےکۿرشاطئۿولعممۿہنۿوہنۿدقمیۿدلمعر ٓا دمۿاکۿاابتعرۿ‬

‫‪۹‬۾‪۹‬‬

‫ےہ‪،‬ۿاؿرۿدقمیۿدلمعرۿ ٓا دمۿیکۿدحۿاکۿایبن۔ۿ‬ ‫من‪ْٰ ،‬ایل‪ْ،‬ف‪ْ،‬ع ٰ ْل اکۿرتہمجۿاجنۿح انۿاقفہقۿںیہن‪،‬ۿاقفہقۿزیچ ۿدرگیۿ‬ ‫اسق۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫دجسم ۿیک ۿلیصف ۿضعب ۿلاوتن ۿںیم ۿدجسم ۿےک ۿمکح ۿںیمۿےہا ۿؿرۿضعبۿ‬ ‫سملئۿںیمۿاخرچۿدجسم۔ۿ‬

‫‪Page 65 of 631‬‬

‫ۺ۾‪۹‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫سربۿیکۿتھچۿقحۿتیمۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۵‬ۺ‬

‫ؿدعہۿںیمۿانۿشاءۿاﷲ اکۿظفلۿخلفۿےکۿارثۿوکۿلا لۿرکلاۿےہ۔‬

‫دجسمۿاؿرۿاقلعتمفۿدجسمۿاخصلۿاﷲاعتیٰلۿیکۿكلمۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۵‬ۺ‬

‫لدرۿؿۿوتفچ‬

‫لااجمرۿاعمدہہۿوخدۿیہۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۸‬ۺ‬

‫ٓا لادۿؿفقۿےکۿدبےنلۿیکۿاچرۿوصروتن اکۿایبن۔ۿ‬

‫‪۹۶‬ۺ‬

‫اٹچیئۿاؿرۿلیتۿاکۿاصمحلۿدجسمۿںیمۿامشرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۼۺ‬

‫ویبف‬

‫لاوتاینۿاؿرۿامیبریۿرعفۿتحصۿؿفقۿںیہن۔ۿ‬

‫۽۽ۺ‬

‫رہمںیمۿاجدئادۿدانیۿہبہۿلاوعل ۿےہۿاؿرۿہیۿعیبۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫دنکۿدنہۿےکۿرصتاففۿلاذفۿںیہ۔ۿ‬

‫۾۽ۺ‬

‫امہریۿدجسم ںیمۿااضتفۿكلمۿرمادۿںیہنۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ۾ۺ‬

‫دجسمۿیکۿرنیمۿالصۿدجسمۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۵‬ۻ‬

‫عیبۿرشؿعۿافدسہۿےسۿافدس ؿرحامۿوہاجیتۿےہ۔ۿ‬ ‫عیبۿافدسۿوکۿخسفۿرکلاۿلاظئۿاؿرۿرتشمیۿدؿونن رپۿفر ۿےہ۔‬ ‫عیبۿافدسۿوکۿخسفۿہنۿرکلاۿگناہۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫سجۿےن ۿرنیمۿدی ۿؿہ ۿدجسمۿاک ۿؿافقۿوہاۿاؿر ۿسجۿےنۿامعرفۿانبیئۿ‬

‫ۼ‪۵‬ۻ‬

‫دقع ۿافدس ۿےس ۿرخلدی ۿوہیئ ۿاجدئاد ۿرپ ۿہضبق ۿےک ۿدعب ۿرتشمی ۿاش ۿاکۿ‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫ن‬ ‫لدر ۿؿ ۿوتفچ ۿوجۿسجۿوکۿد ۿایسۿیک ۿےہ۔ۿاجسدہۿ سین ۿےنۿلدر ۿؿۿ‬ ‫وتفچۿلابییطیفۿدےنیۿاکۿؿدعہۿایکۿاؿرۿاشۿاکۿاافیءۿاشۿرپۿؿاحقۿںیہن‬ ‫ےہ۔ۿ‬ ‫ن‬ ‫اجسدہ ۿ سین ۿےن ۿاانپ ۿاقمئ ۿطاقم ۿاؿر ۿوتمیل ۿیسک ۿوک ۿایک ۿاےس ۿوج ۿلدر ۿؿۿ‬

‫‪۷۵‬ۻ‬

‫ۺۼۺ‬

‫ۻۼۺ‬

‫وتفچۿایسۿےکۿےئلۿیلمۿؿہۿاشۿیکۿےہ‪،‬ۿاؿرۿوجۿتیثیحبۿاجسدیگۿیلمۿؿہۿ‬ ‫ن‬ ‫ایلصۿاجسدہۿ سینۿیکۿوہیگ۔ۿ‬

‫ؿہۿریمعتۿاک۔ۿ‬

‫‪۶۶۸‬‬

‫امكلۿوہاجلاۿےہ۔ۿ‬

‫ریمعتۿرکےنۿؿاالۿیھبۿؿفقۿںیمۿرشلكۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۵‬ۻ‬

‫طلغۿایخیلۿیکۿانبءۿرپۿوجۿظفلۿےہکۿاجںیئۿؿہۿھچکۿارثۿںیہنۿرےتھک‬

‫ۻ‪۷‬ۻ‬

‫وموقہف ۿاجدئاد ۿیک ۿ ٓا دمین ۿےس ۿوج ۿرنیم ۿرخلدیۿیئگ ۿؿہ ۿؿفق ۿاکۿمکحۿ‬ ‫ںیہنۿریتھک۔ۿاشۿیکۿعیبۿؿرشاءۿاجمر ۿےہ۔رگمۿاشۿیکۿعیبۿاقللۿ‬

‫ۼ‪۶۶‬‬

‫اانیمطنۿدراظئۿےسۿوہینۿاچےئہ۔ۿ‬ ‫دقن ۿںیم ۿامل ۿرحام ۿدلا ۿوت ۿلاظئ ۿوک ۿا ۿش ۿاک ۿح ان ۿرحام ۿنکیل ۿاجدئاد ۿكلمۿ‬

‫‪۶۷۷‬‬

‫رتشمیۿوہیگ۔ۿ‬

‫نیمی‬

‫نیمیۿٰیلعۿلعفۿالغیزۿںیمۿمسقۿملعۿرپۿاھکیئۿاجیتۿےہ۔ۿ‬

‫۾۾‬

‫ہبہۿلاوعل ۿعیبۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۷‬‬

‫ےنتجۿولوگنۿےکۿلامۿعیبۿوہیلۿعیبمۿےکۿسق ۿامكل ۿوہےئگۿارگہچۿ‬

‫ۻ‪۶۷‬‬

‫تمیقۿالكۿصخۿےنۿاداۿیکۿوہ۔ۿ‬

‫‪Page 66 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿفقۿیکۿعیبۿؿرنہۿاجمرںیہن۔ۿ‬ ‫ل‬ ‫افندۿرشاءۿیلعۿا مسیزیۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۶‬‬

‫رؿادئۿیکۿعیبۿاکۿرشیعۿمکح۔ۿ‬

‫۽ۼ‪۷‬‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫ؿہۿامتمۿاایشءۿوجۿوتمیلۿوطبرۿوخدۿدجسمۿےکۿامل ۿےسۿ ٓا دمینۿمراھےنۿ‬ ‫ےکۿےئلۿرخلد ۿاےکنۿعیبۿاکۿرشبعۿتحلصمۿؿہۿہزۿؿغكۿاایتخرۿرکھناۿ‬

‫۾ۼ‪۷‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫ل‬ ‫وماعنۿافندۿیلعۿا مسیزی۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۶‬‬

‫رحامۿاملۿںیمۿیھبۿحقۿلكۿدقعۿؿۿدقنۿدؿوننۿرحامۿاملۿرپۿعمجۿہنۿ‬ ‫وہنۿرخلدیۿوہیئۿزیچۿںیمۿرحمقۿرسامكۿہنۿرک ۿیگ۔ۿ‬

‫۽۾‪۷‬‬

‫عیبۿںیمۿرتشمیۿیکۿرطفۿےسۿرصاخۃ ۿلا ۿدالبۃ ۿااضتفۿرضؿریۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۶‬‬

‫دقعۿؿدقنۿرحامۿرپۿعمجۿوہنۿوتۿعیبمۿرحامۿوہاگۿؿرہنۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۹‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ااضتفۿایلۿا سیزیۿیکۿحیحصۿاؿرۿطلغۿوصرںیت۔ۿ‬

‫‪۵‬ۼ‪۶‬‬

‫الییـنۿاکۿوجۿدھیز ۿداھیئۿہزار ۿامن ۿرکۿمنالمۿوہا ۿامشر ۿےکۿدعبۿرادئۿ‬

‫‪۸‬۽‪۹‬‬

‫احمک ۿاشالم ۿؿہ ۿہن ۿوہ ۿوت ۿوتمیل ۿدجسم ۿاؿر ۿالہ ۿہلحم ۿدجسم ۿےس ۿیلکن ۿوہیئۿ‬ ‫رپھچۿانمسقۿدامۿرپۿیسکۿاملسمنۿےکۿاہھتۿچیبۿ شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫۽ۺ‪۷‬‬

‫ںیلکنۿوتۿامكلۿوکۿدیۿاجںیئ۔ۿ‬ ‫وجامالكۿغرطۿرکےکۿمنالمۿرکاںیئۿان ۿےکۿدجسمۿیکۿرطفۿےسۿ‬ ‫رخلدلاۿاؿرۿدجسمۿںیمۿاگللاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۹‬‬

‫ایئاءۿدجسمۿا ینۿرنیمۿؿۿامعرفۿاقہمئۿیکۿعیبۿاکۿمکحۿرشیع۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬

‫سجۿرخلداریۿںیمۿحیق ۿوہلا ۿہنیعبۿولعممۿہنۿوہۿاشۿےکۿرحامۿ‬

‫ۼ۽‪۹‬‬

‫م‬ ‫ٓا الف ۿدجسمۿا ین ۿدجسم ۿےک ۿاابسف ۿےسیج ۿوبرلا ۿ صلی‪ ،‬ۿفرش ۿدنقلیۿ‬ ‫اؿر ۿاجرؿن ۿںیم ۿاھچبیئ ۿاجےن ۿؿایل ۿاھگش ۿؿہریہ ۿوک ۿفرؿحق ۿرکےنۿ‬

‫وہےنۿاکۿمکحۿںیہنۿاگللاۿاج۔اگی۔ۿ‬ ‫ۺۻ‪۷‬‬

‫وجۿشاامنۿدجسمۿےکۿاکمۿاک ۿہن ۿراہ ۿوہۿاشۿےکۿےنچیب ۿیکۿااجرفۿےہۿاؿرۿ‬ ‫اشۿاکۿرخلدلاۿہزۿاملسمنۿوکۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫۾۽‪۹‬‬

‫اکۿرشیعۿمکح۔ۿ‬ ‫دجسمۿےکۿلاوبفۿاؿرۿاچرلایئۿیکۿعیبۿاکۿمکح۔ۿ‬ ‫اؿاقفۿدجسمۿیکۿعیبۿبکۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۻۻ‪۷‬‬

‫اداھرۿےکۿدامۿھچکۿرادئۿرںیھکۿاشۿںیمۿھچکۿرحچۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‪۹‬‬

‫ۼۻ‪۷‬‬

‫دجسمۿیکۿرنیمۿںیمۿوجۿدرحقۿوہنۿانۿوکۿانمسقۿتمیقۿرپۿرخلدۿرکۿ‬

‫ۺ۾‪۹‬‬

‫اےنپۿرصتفۿںیمۿاللاۿاجاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫وج ۿؿفق ۿؿریان ۿؿ ۿرخاف ۿوہاجےئ ۿوت ۿاقیضۿرشف ۿاحمک ۿاشالم ۿاعملۿ‬ ‫اعدلۿدتمنیۿخداۿرتشۿوکۿلالۿرشعۿؿافقۿہکلبۿلاؿفصۿعنم ۿؿافقۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۷‬‬

‫وجۿرنیمۿؿفق ۿیک ۿ ٓا دمینۿےسۿرخلدی ۿیئگ ۿؿہۿؿفق ۿےک ۿمکحۿںیمۿ‬ ‫ںیہنۿےہۿوبغكۿرضؿرفۿاشۿیکۿعیبۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫یھب ۿاےس ۿچیب ۿرک ۿدؿرسی ۿاجدئاد ۿایس ۿرغ ۿےس ۿاش ۿےک ۿاقمئ اقمۿ‬ ‫رکدےنیۿیکۿااجرفۿےہۿوخندۿرشؿع۔ۿ‬ ‫ااجشرۿوموقہفۿیکۿعیبۿاکمکح۔ۿ‬

‫ۼۼ‪۷‬‬

‫‪Page 67 of 631‬‬

‫‪۵۷‬ۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫رحامۿاملۿںیمۿحق ۿلكۿدقعۿؿدقنۿعمجۿہنۿوہنۿعیبمۿرحامۿںیہن‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۶۹‬ۺ‬

‫وہلا۔ۿ‬

‫وتمیلۿغر ۿےکۿوطرۿرپۿیھبۿاملۿؿفقۿاےنپۿرصفۿںیمۿالاتکسۿہنۿ‬ ‫دؿرس ۿوکۿغر ۿد ۿاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫الك ۿؿفق ۿاک ۿامل ۿدؿرس ۿٰںیم ۿوطبر ۿغر ۿیھب ۿرصف ۿںیہنۿ‬

‫دماانیف‬

‫‪۵‬ۼۺ‬ ‫‪۵‬ۼۺ‬

‫ایکاجاتکس۔ۿ‬

‫رلدۿےنۿرمعۿوکۿھچکۿرؿہیپۿدلاۿاؿرۿاہکۿہکۿاشۿوکۿرخچۿرکۿلاۿاینپۿاححقۿ‬ ‫ںیمۿااھٹۿلاۿاہجدۿرکۿوتۿغر ۿغرارۿدلاۿاجےئۿاگ۔ۿ‬

‫‪۷‬۾‬

‫وتمیل ۿؿفق ۿغر ۿارم ۿرضؿری ۿالدبی ۿےکےئل ۿاقیض ۿیک ۿااجرفۿ‬ ‫ےسۿےلۿاتکسۿےہۿرشبہکیطۿغر ۿےکۿوساۿاچرہۿاکرۿہنۿوہ۔ۿ‬

‫سج ۿاعرلۃ ۿوکہالك ۿرکےک ۿاافتنف ۿاحلص ۿایک‪ ،‬ۿغر ۿغرار ۿدلااجےئۿ‬

‫‪۷‬۾‬

‫ہبہ‬

‫اکمن ۿںیمۿریمعتۿمرلد ۿسق ۿرشاکءۿیکۿراےئۿےسۿوہیئۿوتۿاانپۿ ہصۿ‬

‫‪۶۵۵‬‬

‫وعرفۿےنۿوشہزۿوکۿدلاۿہکۿڑپکاۿانبرکۿنہپ‪،‬ۿوتہبہۿغرارۿدلاۿاجےئۿاگ۔ۿ‬

‫راکلۿرکۿہیقبۿرشاکءۿےسۿلایقۿاکۿاطمہبلۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫رتشمہک ۿداکن ۿےک ۿرشلك ۿرگنان ۿےن ۿداکن ۿرپ ۿغر ۿاتبلا ۿارگ ۿیسکۿ‬

‫ۼ‪۶۵‬‬

‫ےن ۿدقن ۿرؿہیپ ۿایل ۿاھت ۿوت ۿاخ ۿرگنان ۿدہم ۿدار ۿوہن ۿےگ ۿاؿر ۿامل ۿیہۿ‬ ‫وطبرۿغر ۿوملۿایلۿاؿرۿاداۿہنۿوہوتۿسقۿرشاکءۿدہمۿدارۿوہن ےگ۔‬ ‫مصنلۃۿالـفرۿوحالفۿسنجۿاقحل۔ۿ‬

‫ػالك ۿملع ۿوک ۿڑکللان ۿؿہریہ ۿدںی ۿہک ۿاینپ ۿاتکوبن ۿںیم ۿرصف ۿےئجیکۿ‬ ‫ہبہۿغرارۿدلااجےئۿاگ۔ۿ‬

‫‪۶۶۹‬‬

‫ارگۿرنیمۿدعمۿالشیغاللۿہنۿوہۿوتۿوگرٹنمنۿےنۿسجۿوکۿدلا ۿؿیہۿ‬ ‫قحتسمۿےہۿہکۿہیۿہبہۿےہۿحقۿہکۿرشاکءۿںیمۿوکیئۿمیتیۿہنۿوہ۔ۿ‬

‫‪۹‬۾‬

‫اجدئادۿرپۿغر ۿوہےنۿےکۿدؿۿینعم۔ۿ‬

‫‪۶۶۹‬‬

‫الكۿرشلكۿےنۿاےنپۿاملۿےسۿہیقبۿرشاکءۿےکےئلۿرتشمہکۿكلمۿ‬ ‫ںیمۿھچکۿانبلاۿارگۿہیۿہبہۿوہۿوتۿلااجمرۿےہۿہکۿہیۿہبہۿاشمفۿےہ۔‬

‫‪۶۵۵‬‬

‫غردضار ۿےنۿغر ۿدےنی ۿؿاےلۿوک ۿرےنہ ۿےئلیکۿرھگۿدلا ۿوتۿاشۿیکۿ‬ ‫ارجفۿلثمۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬ ‫غر ۿوخاہۿاشۿ ٓا دمینۿرپۿوجۿؿفقۿےسۿوتمیلۿوکۿیتلمۿےہۿدرگیۿ‬

‫‪۶‬۾‪۶‬‬

‫ہبہۿلالہضبقۿلا لۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۶۵‬‬

‫ۼ‪۷۶‬‬

‫اھبویئن ۿےن ۿرموحم ۿاھبیئ ۿیک ۿویبی ۿوک ۿھچک ۿدلا ۿوت ۿہی ۿوطبر ۿوماشافۿ‬ ‫ؿوخمغاری ۿےہ‪ ،‬ۿاؿر ۿؿاسپ ۿہن ۿوہاگ‪ ،‬ۿاؿر ۿااقحتسط ۿوشہز ۿےک ۿدبہل ۿےکۿ‬

‫ۻ‪۶۵‬‬

‫اگ۔ۿ‬

‫اجریۿرکااتکسۿےہ‪،‬ۿاجدئادۿوموقہفۿرپںیہن۔‬

‫وطرۿرپۿوہوتۿوجۿقحۿےسۿرادئۿدلاۿؿاسپۿےلۿاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫رؿہیپۿوجۿوکیئۿصخۿكنب ۿںیمۿعمجۿرکلا ۿےہۿؿہۿكنب ۿرپۿدنیۿوہلاۿ‬

‫‪۷۹۹‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫‪Page 68 of 631‬‬

‫‪۶‬ۼۺ‬

‫‪۷‬۾‬ ‫‪۷‬۾‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫وجۿاجدئادۿ ٓا انشؿنۿےنۿراہینۿوعروتنۿوکۿہبہۿیکۿہبہۿلا لۿاؿرۿاجدئادۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۶۷۶‬‬

‫ریمافۿںیمۿرقفؿانغۿاکۿاحلعۿںیہنۿوہلا۔ۿ‬

‫‪۹‬ۺ‪۶‬‬

‫ٓا انشؿنۿیکۿتیکلمۿرپۿلایقۿےہ۔ۿ‬ ‫اشمفۿاکۿہبہۿلالۿمیسقتۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫م‬ ‫ااعشرۿ خیحہۿدمحۿؿۿتعنۿوجۿونمماعفۿےسۿلاك وہنۿاںیہنۿنسۿرکۿ‬ ‫ااعنمۿؿارکامۿدانیۿاجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫ن‬ ‫ؿلیکۿ ؾیضۿادلنیۿاؿرۿہبہۿلاػلہۿیکۿالكۿوصرف۔ۿ‬

‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬

‫احملصۿؿفقۿںیمۿارجاءۿؿرامكۿرصتفۿاجیبۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬

‫۽‪۷۶‬‬

‫بتک ۿاخہن ۿوج ۿدارااضقلء ۿرپ ۿؿفق ۿوہ ۿاش ۿںیم ۿیسک ۿاقیض ۿیکۿ‬ ‫ؿرامكۿںیہنۿلچۿیتکس۔ۿ‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫‪۷۹۹‬‬

‫دعمؿمۿےکےئلۿہبہۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۷۹‬‬

‫ؿفقۿںیمۿؿرامكۿاجریۿںیہنۿوہیت۔ۿ‬ ‫وجۿلالؿہجۿرشیع اےنپۿؿارف ۿیکۿریماف ۿےسۿاھبےگۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫حیقۿےسۿاشۿاکۿ ہصۿعطقۿرکداتیۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۵‬‬ ‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬

‫ہبہۿےبۿہضبقۿلامۿدیفمۿكلمۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺ‪۷۹‬‬

‫ونہبن ۿاک ۿامدلار ۿوہلا ۿاںیہن ۿریماف ۿےس ۿرحمؿم ۿرکےن ۿیک ۿؿہجۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬

‫رشیعۿںیہن۔ۿ‬ ‫ہضبقۿےسۿےلہپۿوموہفۿہالكۿوہاجےئۿوتۿہبہۿلا لۿوہلاےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۹‬‬

‫سجۿرنیم ۿےک ۿومرؿیثۿوہےنۿاک ۿوبثف ۿوگااہن ۿاعدلۿےسۿوہۿؿہۿ‬ ‫رتہکۿغرارۿدیۿاجےئۿیگ۔ۿ‬

‫ۺۼ‪۹‬‬

‫میلستۿےسۿےلہپۿؿاہقۿرماجےئۿوتۿیھبۿہبہۿلا لۿےہ۔ۿ‬ ‫اکفرےن ۿاینپ ۿرنیم ۿاملسمونن ۿوک ۿہبہ ۿیک ۿاؿر ۿاوہـن ۿےن ۿدجسم ۿانبیل ۿوتۿ‬ ‫اجمرۿےہۿاؿرۿوخدۿدجسمۿونبادیۿوتۿؿہۿدجسمۿوہیئۿیہۿںیہن۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۹‬‬

‫ریمافۿاکۿالكۿوسال۔ۿ‬

‫‪۵۵‬ۺ‬

‫ۻ۾‪۷‬‬

‫رتہک ۿںیم لبق ۿمیسقت ۿیسک ۿالك ۿؿارف ۿےن ۿدجسمۿاقمئۿیک ۿوتۿدجسمۿ‬

‫‪۵۵‬ۺ‬

‫ۺۼۺ‬

‫حیحصۿوہیگۿلاۿںیہن‪،‬ۿاشۿےسۿقلعتمۿااکحم۔ۿ‬ ‫وتتیلۿوکیئۿرتہکۿںیہنۿہکۿہزۿؿارفۿوکۿاشۿںیمۿقحۿےچنہپ۔ۿ‬ ‫ؿافق ۿیک ۿوتتیلۿںیمۿؿرامك ۿںیہنۿیتلچ‪،‬ۿاھبیئ ۿاؿر ۿےٹیب ۿںیم ۿوجۿ‬

‫۽‪۹‬ۺ‬

‫اجدئادۿوموقہفۿاکۿہبہۿلا لۿےہ۔ۿ‬ ‫قحۿوتتیلۿاقللۿہبہۿںیہن‪،‬ۿؿافقۿےنۿوتمیلۿوکۿاایتخرۿہنۿدلاۿوہۿوتۿؿہۿ‬

‫ۺۼۺ‬

‫یسکۿوکۿاےنپۿدبہلۿوتمیلۿںیہنۿرکاتکس۔ۿ‬

‫الہۿوہۿایسۿوکۿوتمیلۿایکاجےئ۔ۿ‬

‫ریماف‬

‫ؿتیص‬

‫زلایکنۿاکمنۿدقمیۿےسۿرتہکۿلدریۿلاںیئۿیگ۔ۿ‬

‫ۺ‪۶۵‬‬

‫اغرفۿرہتشۿدارۿادعبۿوکۿوجحمفۿرکلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹‬ۺ‪۶‬‬

‫ؿفقۿیکۿؿتیصۿاکۿافند ۿدعبۿومف ۿوہاگ‪،‬ۿردنیگۿںیمۿحصق ۿ اشنءۿ‬ ‫رصتاففۿاکۿاایتخرۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 69 of 631‬‬

‫‪۸‬۽ۺ‬

‫‪۷۸۵‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫وتتیل ۿےک ۿلار ۿںیمۿؿرامك ۿاجریۿںیہنۿوہیت ۿوتمیل ۿاملۿےنۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۵۶‬ۻ‬

‫سجۿےکۿلار ۿںیمۿؿتیصۿیکۿؿہۿوتمیلۿوہایگ۔ۿ‬

‫اریجۿاخ ۿاکاکمۿرپۿاحرضۿرانہۿرضؿریۿےہ‪،‬ۿہریۿاحرضیۿےکۿدنۿیکۿ‬ ‫ارجفۿاکۿحؼدارۿںیہنۿلیلقۿرتصخۿوجۿاشۿہغیصۿںیمۿرمؿچۿوہۿؿہۿ‬

‫۽‪۷۵‬‬

‫اعدہۿاعمفۿےہ۔ۿ‬ ‫ہغیص ۿمیلعت ۿںیم ۿہعمج‪ ،‬ۿںیہک ۿلگنم ۿاؿر ۿہعمج ۿاؿر ۿراضمن ۿاابملركۿ‬ ‫یکۿلیطعتۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۵‬‬

‫ۺ‪۶۵‬‬

‫رشاکءۿیکۿہی ۿغرارۿداد ۿہکۿالكۿرشلك ۿاملۿےچیب ۿاسحفۿوا ےۿاؿرۿا ۿ‬ ‫رؿہیپۿدوتسریۿےل‪،‬ۿلااجمرۿؿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۶۵‬‬

‫خدمقۿاگرۿوکۿراضمنۿیکۿلیطعتۿہنۿےلمۿیگ۔ۿ‬ ‫دمرشۿوکۿجحۿفر ۿیکۿادایگیئۿیکۿرتصخۿںیہن۔ۿ‬ ‫ہغیص ۿمیلعت ۿںیم ۿنظزؿرف ۿنیت ۿہنیہم ۿیک ۿہری ۿاحرضی ۿاعمف ۿےہۿ‬ ‫نکیلۿلالوخنتاہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۵‬‬

‫رشلك ۿوک ۿامل ۿرتشمك ۿںیم رصتف ۿےک ۿےئل ۿاریجۿ‬ ‫رکلااجمرںیہن۔ۿ‬

‫۽‪۶۵‬‬

‫ااظتنمۿدجسمۿاک ۿممتہمۿشالۿںیمۿالكۿ ٓا دھ ۿہتفہ ۿیکۿرتصخۿوتلااتکسۿ‬

‫ؿفق‬ ‫میقۿرپۿاسحفۿؿاحقۿےہ‪،‬ۿاشۿاکۿرحتریۿںیمۿرانھکۿؿاحقۿںیہن۔‬ ‫ااجرہ‬

‫۾‪۷۵‬‬ ‫۾‪۷۵‬‬

‫۾‪۷۵‬‬

‫ےہۿوطلیۿرتصخۿےکےئلۿرعیضۿدانیۿوہاگ۔ۿ‬

‫یسکۿولممكۿاکۿیھبۿدایمئۿااجرہۿوہۿہیۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫وتمیلۿاکۿؿہفیظۿاریجۿلثمۿےکۿوماقفۿدلااجےئۿاگۿدعمۿافکمك ۿیکۿ‬ ‫وصرفۿںیمۿافصالفۿےسۿااضہفۿایکاجاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۶‬‬

‫اہجلكۿدمفۿےسۿااجرہۿافدسۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫نییعتۿدمفۿےکۿریغبۿااجرہۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫رشچۿوسد ۿےکۿاسحف ۿےسۿرکاہیۿرقمر ۿایکۿوتۿہیۿاعمملہۿدنگہۿےہ‪،‬ۿ‬ ‫رکاہیۿاجمرۿوہاگ۔ۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫‪۶۹۸‬‬

‫ؿفقۿےسۿوتمیلۿوکنظزؿرفۿوساریۿاؿرۿالامۿاکرۿزگاریۿیکۿوخنتاہۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫اؿرۿرضؿرفۿوہوتۿاپسیہۿیکۿوخنتاہۿیھبۿےلمۿیگ۔ۿ‬ ‫ؿافقۿےنۿااجرف ۿہنۿدیۿاؿر ۿؿفقۿوکۿرضؿرف ۿہنۿوہۿوتۿرنیمۿ‬ ‫وموقفۿوکۿنیتۿشالۿےسۿرلادہۿےکۿااجرہۿرپۿدانیۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۹۹‬‬

‫دقمارۿوخنتاہۿؿہریہۿاکۿنیعتۿرعفۿرپۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۷‬‬

‫اتسمرجۿےنۿااجرہۿوکۿدایمئۿانبےنۿےکۿےئلۿااجرہۿرپۿیلۿیئگۿداکن ۿلاۿ‬

‫ۺۼ‪۶‬‬

‫ؿفقۿےکۿرکاہیۿدارۿےنۿذعرحیحصۿےس‪،‬ۿدرایمنۿدمفۿںیمۿاکمنۿ‬

‫‪۷۹۶‬‬

‫وھچرۿدلا‪،‬ۿوتۿلاامیقدنہۿاکۿرکاہیۿوھچراۿاجاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫اینمكۿااممقۿےسۿقلعتمۿالكۿیلیصفتۿوسال۔ۿ‬

‫‪۸۹۸‬‬

‫اکمنۿںیمۿاےنپۿاملۿےسۿااضہفۿایکۿاشۿاعمملہۿےکۿرشیعۿااکحم۔ۿ‬ ‫داہیفۿاکۿہکیھٹۿاسیجۿدنہؿناتنۿںیمۿراجئۿےہۿرحامۿےہ۔‬ ‫اایعنۿےکۿالالفۿاکۿااجرہۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ۾‪۶‬‬ ‫ۼ۾‪۶‬‬

‫‪Page 70 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ااممۿدؿرس ۿوکۿاانپۿلامكۿرقمررکاتکسۿےہۿالصۿؿػافۿاکۿامكلۿ‬ ‫ااممۿوہاگ‪،‬ۿاغمكۿوکۿاانتۿیہۿےلمۿاگۿانتجۿلامہۿرتایضۿےسۿرقمرۿوہاوہ۔ۿ‬

‫‪۸۹۹‬‬

‫ااممۿےنۿاےنپۿلامكۿےکۿےئلۿوکیئۿدمفۿنیعتمۿہنۿیکۿوتۿااجرہۿافدسۿ‬

‫ۺ‪۸۹‬‬

‫ہریۿاحرضیۿےکۿالامۿیکۿوخنتاہۿ ےنیۿےسۿؿاسپۿیلۿاجےئۿیگۿاؿرۿسجۿ‬

‫ۼۺ‪۹‬‬

‫وتمیلۿےنۿایسیۿوخنتاہۿدیۿاےسۿیھبۿزعمؿلۿایکۿاجےئ۔ۿ‬ ‫دجسمۿےکۿےچینۿہتۿاخہنۿانبلا‪،‬ۿاشۿوکۿرکاہیۿرپۿدانیۿرحامۿےہ۔‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ااجرہ ۿافدسہ ۿاک ۿخسف ۿرکلا ۿفرنیقی ۿرپ ۿؿاحق ۿےہ ۿؿہ ۿہن ۿرکںی ۿوت ۿاحمک ۿخسفۿ‬

‫ۻ‪۸۹‬‬

‫رکد ۔ۿ‬ ‫ااجرہ ۿںیم ۿرطہقی ۿراجئ ۿاولفق ۿےک ۿاحلع ۿےس ۿااجرہ ۿرصف ۿےلہپۿ‬

‫ااجرہ ۿےکےئل ۿعیب ۿیک ۿایسی ۿرطچ ۿااجیف ۿؿ ۿوبقل ۿاؿرۿاقیضۿرطنیفۿ‬

‫‪۶۶‬ۺ‬

‫رضؿریۿےہ۔ۿ‬ ‫ۻ‪۸۹‬‬

‫ہنیہمۿےکےئلۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫ؿفق ۿیک ۿ ٓا دمین ۿاےنپ ۿدایتۿرصف ۿںیم اللا ۿاجمر ۿںیہن ےہ‪ ،‬ۿاہنۿ‬

‫ۼۻۺ‬

‫وتمیلۿرعمؿفۿرطہقیۿرپۿارجفۿلثمۿےلۿاتکسےہ۔ۿ‬

‫ااممۿوکۿوجۿرؿایٹنۿدیۿںیئگۿاشۿےکۿمکحۿیکۿ لیصف۔ۿ‬

‫۾‪۹۶‬‬

‫اناتد ۿػاملعبلۿےسۿرؿیٹۿناگنےنۿےکےئلۿبکۿربجۿرکاتکسۿےہۿاؿرۿ‬

‫۾‪۹۶‬‬

‫بکۿںیہن۔ۿ‬ ‫ش‬ ‫ہ‬ ‫سج ےنۿدجسمۿیکۿدویارۿرپ نیزۿراھکۿاٹہدںیۿاؿرۿےنتجۿدنۿراھکۿاشۿ‬

‫۽‪۹۹‬‬

‫ؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿمالرنیمۿوکۿیگشیپۿوخنتاہۿدانیۿرؿا ۿںیہن‪،‬ۿاہنۿ‬

‫‪۵‬ۼۺ‬

‫دقمیۿےسۿااسیۿاعتلمۿوہۿوتۿرحچۿںیہن۔ۿ‬

‫اکرکاہیۿؿوصلۿرکںی۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿیتبۿاکۿرکاہیۿرپۿدانیۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫پمیل‪،‬ۿفرش‪،‬ۿدریۿؿہریہۿارگۿدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿےکےئلۿرکاہیۿرپۿدےنیۿ‬ ‫ےک ۿےئل ۿرخلد ۿےئگ ۿان ۿاک ۿرکاہی ۿرپ ۿدانی ۿاجمر ۿےہ‪ ،‬ۿاؿر ۿاخ ۿدجسمۿ‬

‫ؿفقۿےکۿااجرہۿںیمۿوتمویلنۿوکۿؿفقۿاکۿافدئہۿدمرظنۿوہلاۿاچےئہ‪،‬ۿ‬

‫۽۾ۺ‬

‫وجۿرلادہۿد ۿایسۿوکۿدلاۿاجےئ۔ۿ‬ ‫وجۿوتمیلۿاشۿےک ۿخالفۿرک ۿاقللۿزعلۿےہۿاہن ۿرادئۿؿاےلۿوکۿ‬

‫۽۾ۺ‬

‫دےنیۿںیمۿاببو نطۿؿفقۿاکۿاصقننۿوہوتۿاشۿےسۿازارارۿایکاجےئ۔ۿ‬ ‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬

‫اؿاقفۿےکۿااجرہۿاکۿایبن۔ۿ‬

‫۾‪۶‬ۻ‬

‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬

‫داہیفۿاکۿہکیھٹۿاسیجۿدنہؿناتنۿںیمۿراجئۿےہ۔ رحامۿےہۿاشۿوکۿ‬

‫‪۷۵‬ۻ‬

‫ردۿرکلاۿرضؿریۿےہ۔ۿ‬

‫یکۿرضؿرفۿےکےئلۿرخلد ۿےئگۿوتۿرکاہیۿرپۿدانیۿرحامۿےہ۔‬ ‫وبجمریۿیکۿوصرفۿوبجمریۿدؿر ۿوہےنۿلكۿاخ ۿدجسمۿےکۿرصہفۿ‬ ‫ےکۿشاامنۿرکاہیۿرپۿدےئۿاج شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۹‬‬

‫ااجرہۿانمعفۿرپۿےہۿنیعۿےکۿاسیہالكۿرپۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۷۷‬ۻ‬

‫وجۿااممۿالقئۿااممقۿہنۿرہۿایگۿوہۿزعمؿلۿرکدلااجےئ۔ۿ‬

‫ۼۺ‪۹‬‬

‫دجسمۿرپۿوموقہفۿرنیمۿوکۿدجسمۿوہےنۿےسۿلبقۿدجسمۿیکۿرضؿرلافۿ‬

‫‪۷۷‬ۻ‬

‫ےکۿؿاےطسۿااجرہۿرپۿدلا ۿاجاتکسۿےہۿؿفقۿاکۿااجرہۿرلادہۿےسۿرلادہۿ‬ ‫نیتۿشالۿلكۿوہاگ۔ۿ‬

‫‪Page 71 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿاکلك‬

‫اجدئاد ۿرموہہن ۿاک ۿؿفق ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿحیحص ۿےہ ۿہک ۿرانہۿ‬ ‫ےکلاشۿاملۿاقللۿاداےئۿغر ۿوموجدۿوہ۔ۿ‬

‫رشتکۿكلمۿںیم ہزۿرشلكۿوکۿرصتفۿیکۿااجرفۿوہوتۿاےنپۿ ہصۿ‬

‫ۼ‪۶۵‬‬

‫ںیمۿالیصۿاؿرۿرشلكۿےکۿ ہصۿںیمۿؿلیکۿوہاگ۔ۿ‬ ‫ؿاکلكۿرشؿعۿافدسہۿےسۿافدسۿںیہنۿوہیت۔ۿ‬

‫اعرمك‬

‫۾‪۶۵‬‬

‫الكۿدجسمۿیکۿزیچۿدؿرسیۿدجسمۿوکاعرمناۿدانیۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫ؿلیکۿلارشلاءۿغر ۿےکۿوطرۿرپۿرخلدۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۶۵‬‬

‫بصغ‬

‫ؿلیکۿاجترفۿوکۿوماقفۿومعملۿاجترۿغروضنۿےنچیبۿاکۿاایتخرۿےہ۔‬

‫‪۶۶۵‬‬

‫یسکۿےنۿدؿرس ۿیک ۿرنیمۿںیم اکمن ۿانبلاۿوت ۿاکمن ۿؿاالۿاشۿےسۿ‬

‫ۺ‪۶۶‬‬

‫ۼ‪۷۷‬‬

‫‪۶۵۶‬‬

‫اعمملہۿیھب ۿرکاتکسۿےہۿاؿر ۿؿہۿاکمنۿاینپۿرنیم ۿےسۿاڑھکؿاۿیھبۿاتکسۿ‬ ‫ےہ ۿاؿر ۿرنیم ۿاکیبر ۿوہےن ۿاک ۿادنہشی ۿوہوت ۿاش ۿاکمن ۿیک ۿتمیق ۿاگل ۿرکۿ‬ ‫اشۿرپۿہضبقۿیھبۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫ؿلیکۿلارشلاءۿرؿہیپۿغر ۿںیہن ےلۿاتکس۔ۿ‬

‫‪۶۶۵‬‬

‫دجسمۿیکۿرنیمۿبصغۿرکلاۿملظۿدشلدۿاؿرۿگناہۿریبکہۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۹۵‬‬

‫ؿلیکۿےنۿوم لۿےکۿےسیپۿےسۿزیچۿاےنپۿےئلۿرخلدیۿوت ررۿاکۿؿلیکۿ‬

‫۽ۻ‪۶‬‬

‫وجۿیسکۿیکۿلاتشلۿرھب ۿرنیمۿدلاےئ ۿاگۿایقمق ۿےکۿدنۿشاوتنۿقبطۿ‬

‫۾‪۹۵‬‬

‫اضنمۿےہ۔ۿ‬ ‫ؿاکلك ۿاکۿہشیپ ۿسجۿںیم وسدیۿدرگلان دولالا ۿڑپ ۿخالفۿقحۿ‬

‫‪۷‬ۻۺ‬

‫وترۿرکۿاانتۿ ہصۿرنیمۿاشۿےکۿےلگۿںیمۿدالۿدلااجۿےئۿاگ۔‬ ‫اصمرفۿدجسمۿےسۿھچکۿاچبۿرکۿاےنپۿرصہفۿںیمۿاللاۿوتۿاشۿےکۿافکرہۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۹‬‬

‫دقمامفۿںیمۿوکششۿرکلاۿڑپ ۿقسفۿےہ۔ۿ‬

‫یکۿدتریب۔ۿ‬

‫افکہل‬

‫امل ۿوصعمم ۿاک ۿلالؿہج ۿح انۿرحام ۿےہ‪،‬رحیب ۿاک ۿامل ۿاش ۿیکۿراض ۿےسۿ‬

‫‪۶۷‬ۺ‬

‫ ےنیۿںیمۿوکیئۿرحچۿںیہن۔ۿ‬ ‫سربںیۿارگمطناۿینبۿوہنۿوتۿرنیمۿاکۿامكلۿاچےہۿوتۿرنیمۿاخیلۿرکۿےکۿ‬ ‫ریمعت ۿرک ۿلا ۿااظتنر ۿرک ۿلاآ ہکن ۿتیم ۿلالکل ۿراھک ۿوہاجےئ ۿمكۿ‬

‫‪۸۸‬ۺ‬

‫اجدئادۿاکۿغرہضۿںیمۿمکفـل ۿرکلاۿاجمرۿںیہن ۿنکیلۿایسیۿاجدئادۿاکۿؿفقۿ‬ ‫حیحصۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۶۹‬‬

‫اشۿرپۿریمعتۿرک ۔ۿ‬

‫رنہ‬

‫دجسمۿیکۿر مۿمضہۿرکےنۿؿاالۿاغبصۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 72 of 631‬‬

‫۾ۻۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اہشدف‬ ‫ربخۿےکۿردۿےکۿرشیعۿاابسفۿاؿرۿ ٓا دیمۿےکۿرمدؿدۿالشہادہۿوہےنۿیکۿ‬

‫‪۹۷۸‬‬

‫رحامۿاومرۿںیم املۿؿفقۿوکۿرصفۿرکےنؿاےلۿوتمیلۿرپۿلاؿانۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫الرمۿوہاگ۔ۿ‬ ‫ہزۿانیمۿدعتیۿےکۿشیقۿےسۿاضنمۿوہلاۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫وصرںیت۔ۿ‬ ‫ؿفق ۿاک ۿوبثف ۿرہشف ۿےس ۿوہلاےہ ۿاؿراش ۿیک ۿوگایہ ۿیھب ۿرہشفۿ‬

‫ۺۼ‪۹‬‬

‫یکۿانبءۿرپدیۿاجیتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫سجۿوگایہۿوکۿولگۿوھجلاۿںیھجمسۿاشۿںیمۿیئکۿاامتحلۿںیہ۔‬

‫دمرہس ۿےک ۿامل ۿےس ۿدجسم ۿاک ۿغرہض ۿاداںیہن ۿایکاجاتکس ۿاؿر ۿوجاداۿ‬

‫ۼۺ‪۶‬‬

‫رک ۿلاؿانۿد ۿدجسمۿےسۿںیہنۿےلۿاتکس۔ۿ‬ ‫‪۷‬۽ۺ‬

‫دوعٰی‬ ‫وج ۿال ۿولعممۿالچہق ۿرنیمۿیسکۿؿفق ۿےک ۿاخدومن ۿےک ۿہضبقۿںیمۿ‬ ‫وعی ۿلا ۿخدلدۿ‬ ‫دہع ۿدقمی ۿےسۿوہ ۿلالۿوبثف ۿرشیع ۿاشۿیکۿكلم ۿاک ۿد ٰ‬ ‫رصتفۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺۼ‪۹‬‬

‫دبوحایسۿاکۿدوعٰیۿشادہانۿرشیعۿےکۿریغبۿلاوبقملۿےہ۔ۿ‬

‫۽۽ۺ‬

‫طاقمۿایبنۿںیمۿمنہۿریھپح انۿاراکرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹‬۾ۺ‬

‫ؿفقۿےسۿوجۿانمعفۿااھٹےئۿاشۿوکۿلاؿانۿدانیۿوہاگ۔ۿ‬

‫ۻ۾‪۶‬‬

‫شاامن ۿؿفقۿںیمۿھچکۿفلت ۿوہاجےئۿوتۿوتمیلۿاؿر ۿمالرومنۿرپۿ‬ ‫لاؿانۿںیہنۿالالفۿرپۿلاؿانۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۷‬‬

‫ؿافق ۿےن ۿدجسم ۿںیمۿرگنک ۿںیہن ۿونباےئۿےھت ۿوتمیلۿےنۿاملۿ‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫ؿفقۿےسۿونباےئ‪،‬ۿلاؿانۿد ۔ۿ‬ ‫ایگشۿیکۿرؿینشۿےہۿوتۿمریقۿےمقمقۿاگللاۿعنمۿےہ‪،‬ۿاگلںیئۿوتۿلاؿانۿدانیۿ‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫وہاگ۔ۿ‬ ‫رجحہۿدجسمۿرپۿاینپۿدویارۿانبلاۿرحامۿےہۿاؿروجۿاصقننۿاچنہپۿاشۿاکۿلاؿانۿ‬

‫۾ۻ‪۹‬‬

‫دانیۿوہاگ۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿ ٓا دمینۿدؿرس ۿاومرۿںیمۿرصف ۿرکلا ۿرحامۿےہۿاؿرۿسجۿ‬

‫رشتک‬ ‫رشلكۿاملۿرتشمكۿےسۿاےنپۿقحۿرھبۿرصفۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫۾ۻ‪۹‬‬

‫ےنۿرصفۿایکۿاشۿےسۿلاؿانۿایلۿاجےئ۔‬ ‫‪۶‬ۼۺ‬

‫وتمیل ۿےکۿہضبق ۿےس ۿاملۿوچری ۿوہایگ‪ ،‬ۿوتمیلۿیک ۿےب ۿاایتحیطۿوکۿ‬

‫‪۵‬ۼۺ‬

‫دلخۿہنۿوہۿوتۿوکیئۿلاؿانۿںیہن۔‬

‫امضن‬

‫دجسم ۿیک ۿر م ۿوج ۿاےنپ ۿرصہف ۿںیم ۿاللا‪ ،‬ۿلا ۿوبجم ۿری ۿےک ۿریغب ۿروشفۿ‬ ‫ںیمۿدلا‪،‬ۿاشۿاکۿلاؿانۿدےنیۿؿاےلۿرپۿالرمۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 73 of 631‬‬

‫ۼۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اقعدئۿؿکالم‬ ‫ؿاہہیب‪،‬ۿرؿاضف‪،‬ۿہریۿدلقمنیۿاؿرۿرچینیۿاضنیلۿںیہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۶‬‬

‫دویدنبوین ۿےک ۿاوقال ۿرفک ۿرپ ۿعلطم ۿوہ ۿرک ۿاںیہن ۿاعمل ۿدنی ۿانھجمس ۿرفکۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۶‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫انجرہۿرپداےنلۿےکۿےئلۿاچدرۿؿفقۿرک شکیےۿںیہۿ‬

‫‪۶۷۷‬‬

‫انجرہۿرپۿنؾصدۿرتنیۿشیبۿتمیقۿاچدرۿداانلۿرکمؿہۿےہ۔‬ ‫ؿفق ۿاخ ۿںیم ۿہز ۿوتمیل ۿخالفۿارغا ۿؿفق ۿرصتفۿرکےنۿ‬ ‫ےسۿہزۿصخۿوکۿرؿكۿاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۷۷‬‬ ‫‪۶۷۹‬‬ ‫‪۶۷۹‬‬

‫مکحۿرصفۿاﷲ اعتیٰلۿاکۿےہ۔ۿ‬ ‫گناہۿوکااھچۿاجاننۿرفکۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۷۷‬‬ ‫ۺ‪۸۶‬‬

‫اخنئۿوتمیلۿوکۿزعمؿلۿرکدانیۿالرمۿےہ۔ۿ‬ ‫یسکۿبصنمۿؿاےلۿوکلالۿذعرۿرشیعۿزعمؿلۿرکلاۿاجمرںیہن۔‬

‫ۼ‪۶۷‬‬

‫الہۿہلبقۿےسۿرمادۿؿہۿولگۿںیہۿوجۿرضؿرلافۿدنیۿرپۿقفتمۿںیہ۔ۿ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫دنچہۿاکۿوجرؿہیپۿافلضۿےچبۿؿہۿدنچہۿددنہاگنۿاکۿےہۿیسکۿدؿرس ۿ‬

‫‪۶۸۹‬‬

‫ردنیگۿرھبۿػامق ۿؿابعدف ۿرکےن ۿؿاالۿیھبۿیسکۿرفکۿےکۿدصؿرۿ‬ ‫ےسۿاکفرۿوہاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫رصمف ۿںیم ۿرصفۿرکےن ۿےک ۿےئلۿان ۿیکۿراضدنمیۿرضؿریۿ‬ ‫ےہ۔ۿ‬ ‫دنچہ ۿددنہاگن ۿہن ۿوہن وت ۿان ۿےک ۿلاغل ۿؿاروثن ۿےس ۿاوصتسافۿ‬

‫‪۶۸۹‬‬

‫ایکاجےئ۔ۿ‬

‫الہۿہلبقۿےسۿرماد ۿہلبقۿیکۿرطفۿرچ ۿرکےکۿامنر ۿڑپ ھیےۿؿاےلۿ‬ ‫ںیہنۿویکہکنۿرؿاضفۿاےسیۿیہۿںیہۿنکیلۿاکفرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶۵‬ۻ‬

‫یبصۿؿونجمنۿاکۿ ہصۿؿاسپۿرکلاۿوہاگ۔ۿ‬

‫‪۶۸۹‬‬

‫افقس ۿیک ۿااہمك ۿرشكا ۿؿاحق ۿےہ ۿاؿراکفر ۿیک ۿمیظعت ۿرفک ۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۵‬ۻ‬

‫ارگۿدنچہۿددنہاگنۿولعممۿہنۿوہنۿوتۿرصمفۿےسۿوجۿرادئۿوہۿاشۿوکۿ‬

‫‪۶۸۹‬‬

‫اؿراوسینۿوکۿاملسموننۿرپۿارسفیۿدانیۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫اش ۿاکم ۿںیم ۿرصف ۿرکںی ۿسج ۿےک ۿےئل ۿؿوصل ۿایک ۿایگ‪ ،‬ۿؿہ ۿہن ۿنبۿ‬

‫حـرۿؿالاحق‬

‫ڑپ ۿوتۿرقفاءۿوکۿدںی۔ۿ‬ ‫سربناتنۿیکۿعیبۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۸‬‬

‫سربؿنۿوکۿومہارۿرکےکۿانۿرپۿانلچۿیھبۿرحامۿےہۿ‬

‫ۻ‪۶۸‬‬

‫زعتہیۿداریۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫رلاۿاؿرۿانغۿںیمۿاحلصۿایکۿوہاۿرؿہیپۿلثمۿبصغۿرحامۿقلطمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫دجسمۿےکۿرؿوپنۿاؿرۿاشۿیکۿرنیمۿؿۿامعرفۿںیمۿلااجمرۿرصتفۿےکۿ‬

‫ۼ‪۶۸‬‬

‫لاےنچۿاگےنۿؿاولنۿوکۿارجفۿےکۿكالؿہ"لیب"ےکۿوطرۿرپۿوجۿدلاۿاجلاۿ‬

‫‪۶۷۷‬‬

‫لار ۿںیمۿوسالۿاؿرۿاشۿاکۿرشیعۿمکح۔ۿ‬ ‫ؿفقۿقلطمۿہریۿرشمؿعۿابیندلیۿیکۿعیب‪،‬ۿاشۿوکۿدؿرسیۿاجدئادۿ‬

‫‪۶۹۷‬‬

‫ےہۿؿہۿرحامۿںیہن۔ۿ‬

‫ےس ۿدبانل‪ ،‬ۿاےسۿدایمئۿااجرہۿرپ ۿدانی ۿلا ۿاچس سۿشالۿےکۿپ ہۿرپۿدانیۿ‬ ‫اجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪Page 74 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫ؿػفیۿڑیپۿاکےنٹۿیکۿااجرفۿںیہن۔ۿ‬ ‫دجسم‪،‬ۿربقمہ‪،‬ۿلل‪،‬ۿوح ۿاؿراقسہیۿےسۿحصق ۿرشعۿؿفقۿلاینۿاؿرۿ‬ ‫ہریۿلاینۿسقۿافدئہۿااھٹ شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۶۹۹‬‬

‫ؿفقۿںیمۿرصتفۿاماکلہنۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۻ‪۶‬‬

‫ۻ‪۶۹‬‬

‫اصمفح ۿریثک ۿدعتاد ۿںیم ۿسمخد ۿںیم ۿعمج ۿوہےئگ ۿاکیبر ۿاضظئۿ‬ ‫وہےنۿاکۿحـرہۿےہ‪،‬ۿےنجیھبۿؿاالۿاےسۿےلۿرکۿوج ۿاچےہۿرک ۿارگۿ‬

‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬

‫ؿفق ۿہن ۿایکوہ‪ ،‬ۿؿفق ۿایک ۿوہ ۿوت ۿدؿرس ۿی ۿسمخد ۿؿہریہ ںیم ۿمیسقتۿ‬ ‫رک شکیےۿںیہ۔ۿ‬ ‫وج ۿامعرںیت ۿرامرؿن ۿےک ۿےئل ۿںیہ ۿان ۿںیم ۿیسک ۿوک ۿدؿایم ۿایقمۿ‬ ‫درسقۿںیہن۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۹‬‬

‫وموقہفۿہیکتۿںیمۿدؿرسیۿریمعتۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۻ‪۶‬‬

‫اجمؿرؿنۿوکۿدراگہۿیکۿامعروتنۿںیمۿایقمۿاکۿلالکلۿقحۿںیہن ۿہکۿؿہۿ‬ ‫سمفرؿنۿرامرؿنۿےئلیکۿانبیئۿںیئگ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۹‬‬

‫ؿفقۿدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿدمرہسۿلا ۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿرصفۿںیہنۿ‬

‫ۺ‪۷۵‬‬

‫وہیتکس۔ۿ‬

‫ہیکتۿوموقہفۿںیمۿدایتۿاکمنۿانبلا‪،‬ۿدجسمۿانبلا‪،‬ۿاشۿاکۿانچیبۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬

‫ؿػفیۿسربناتن ۿںیم ۿدمرہس‪،‬دجسملا ۿھچکۿاؿر ۿكالؿہ ۿسرب ۿےکۿانبلا ۿاجمرۿ‬

‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬

‫الكۿدمرہسۿیکۿ ٓا دمینۿدؿرس ۿدمرہسۿلاۿدجسمۿںیمۿرصفۿںیہنۿ‬

‫ۺ‪۷۵‬‬

‫وہیتکس۔ۿ‬ ‫املۿؿفقۿےسۿاححق دنموتمیلۿدوتسرۿےکۿوماقفۿاھکاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۷۶‬‬

‫ںیہن۔‬

‫زعتہیۿؿۿمراریمۿمعطیقۿںیہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫معطیقۿںیمۿاملۿؿفقۿاکۿرصفۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫املۿؿفقۿےسۿذمیبہۿرقتابیفۿیکۿریشینیۿہریۿاحرضۿوکۿےنجیھبۿیکۿ‬ ‫رشعۿوہۿلاۿومعملۿدقمیۿوہۿوتۿاجمرۿؿ رؿاۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫املۿؿفقۿرپۿدعتیۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۶‬‬

‫یہیۿاحلۿدوعفۿؿہریہۿاکےہ۔ۿ‬ ‫پ ہۿاؿرۿوبقتیلۿاکۿلدراہنۿاجمرۿںیہن ےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬ ‫۾‪۷۷‬‬

‫دجسمۿرپۿوجۿاجدئادؿفقۿےہۿارگۿؿافقۿےنۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿانبےئۿ‬ ‫دمرہس ۿاصمرف ۿدمرہس ۿیک ۿااجرف ۿدی ۿیھت ۿوتاجمر ۿےہ ۿؿرہنۿ‬

‫ۼۺ‪۶‬‬

‫ٓا دیمۿاینپۿكلمۿںیمۿرصتفۿرکاتکسۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ںیہن۔ۿ‬ ‫اجدئاد ۿوموقہفۿوکۿوکیئۿػاملۿح انۿاچےہۿوتاملسمن ۿہز ۿاجمر ۿوکششۿ‬

‫ۼۺ‪۶‬‬

‫ےسۿاشۿاکۿداففۿرکںی۔ۿ‬ ‫اجدئادۿؿفقۿںیمۿرصتفۿےباجۿملظۿاؿرۿلا لۿےہ۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬

‫دجسمۿےکۿغربیۿلاوحاہنۿانبلاۿسجۿےسۿدجسمںیمۿوبۿےچنہپۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫اچکۿایپرلاۿاچکۿنسہلۿاھکرکۿدجسمۿںیمۿاجلاۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿاخیلۿوہۿمكۿیھبۿاشۿںیمۿدبوبۿدالخۿرکلاۿلااجمر۔ۿ‬

‫‪Page 75 of 631‬‬

‫‪۷۸۷‬‬ ‫‪۷۸۸‬‬ ‫‪۷۸۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مصلیـن وکادانۿیکۿآ ؿارۿےبۿانمرہۿ چنہۿاجیتۿےہۿوتۿاملۿدجسمۿےسۿ‬ ‫انمرہۿانبلاۿدرسقۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫دجسمۿمکحتسمۿوہۿوتۿاشۿوکوترۿرکۿیئنۿانبلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫ۺ‪۷۸‬‬

‫یلجب ۿےک ۿےھکنپ ۿیک ۿوہ ۿاؽیغا ۿرضم ۿوہ ۿوت ۿاےنپ ۿرھگ ۿںیم ۿیھب ۿاگللا ۿہنۿ‬

‫۾‪۷۸‬‬

‫اچےئہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿاےسیۿزیچۿاگللاۿسجۿےسۿمصلیـنۿاکۿدلۿےٹبۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫۾‪۷۸‬‬

‫دجسمۿںیمۿسجنۿزیچۿےلۿاجلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫مریقۿرؿینشۿاؿرےھکنپۿےسۿاحدلافۿاکۿنظۿاغلكۿوہۿوتۿانۿاکۿاامعتسلۿ‬

‫۾‪۷۸‬‬ ‫۾‪۷۸‬‬

‫عنمۿےہ۔ۿ‬

‫رلاع ۿےک ۿاجونر ۿتہب ۿرلادہ ۿوہاجںیئ ۿاؿر ۿان ۿاک ۿرخہچ ۿمرھ ۿاجےئ ۿوتۿ‬ ‫ایکۿوتمیلۿان ۿںیمۿےسۿضعبۿوکۿفرؿحقۿرکےک ۿتمیقۿوکۿاجونرؿنۿ‬ ‫ےکۿاچرہۿاؿرۿرلاعۿیکۿرممقۿرپۿرصفۿرکاتکسۿےہۿلاںیہن۔‬ ‫دجسمۿےکۿفرشۿرپۿؿوضرحامۿےہ۔ۿ‬

‫ہری ۿفکتعم ۿوک ۿاش ۿیک ۿیھب ۿااجرف ۿںیہن ۿہک ۿدجسم ۿںیم ۿلییھۿ‬ ‫رکیسک ۿمرنتۿںیمۿؿوضۿرک ۿاشۿرطچۿہکۿلاینۿدجسمۿںیمۿہنۿ‬ ‫رگ ۔ۿ‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ہریۿفکتعمۿدشلد ۿلارش ۿںیمۿ خیـریۿاش ۿرطچۿؿوضۿرکاتکسۿ‬ ‫ےہۿہکۿہنیمۿاکۿلاینۿسقۿوکۿاہبےلۿاجےئ۔ۿ‬ ‫ہریۿفکتعمۿوکۿدجسمۿںیمۿارخاچۿرحیۿرکمؿہۿےہ۔ۿ‬ ‫ػالك ۿملعۿدجسم ۿںیم ۿاشۿرطچ ۿاتکف ۿدھکیۿاتکسۿےہۿہکۿامنروینۿ‬

‫ۺۻ‪۷‬‬

‫‪۹‬۽‪۷‬‬ ‫‪۹‬۽‪۷‬‬

‫ۻ۽‪۷‬‬ ‫۽۽‪۷‬‬ ‫۽۽‪۷‬‬

‫وکۿرحچۿہنۿوہ۔ۿ‬

‫ؽیغاۿسجۿزیچۿاکۿرضمۿوہلاۿلامكۿوہۿاشۿاکۿاامعتسلۿرحامۿےہ۔‬

‫۾‪۷۸‬‬

‫اینرۿمرراگنۿدنیۿاؿرۿمنالدۿےکےئلۿؿفقۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ارگ ۿرحی ۿںیم ۿدبوب ۿوہ ۿوت ۿاےسی ۿصخ ۿاک ۿاےسیۿؿغك ۿںیمۿدجسمۿںیم‬ ‫انھٹیبۿاجمرںیہن۔ۿ‬

‫۽۽‪۷‬‬

‫‪۸‬ۺ‪۷‬‬

‫دجسمۿوکۿدبوبۿےسۿاچبلاۿؿاحقۿےہ۔ۿ‬

‫۽۽‪۷‬‬

‫دجسماکۿشاامنۿرخلدےنۿؿاےلۿوکۿاچےئہۿہکۿیسکۿمسقۿیکۿےبرحیتمۿ‬

‫۽ۺ‪۷‬‬

‫وتمیل ۿدجسم ۿیک ۿؿایبج ۿریمعت ۿںیم ۿہلحم ۿؿاولن ۿیک ۿمراحمق ۿںیہنۿ‬

‫۾۽‪۷‬‬

‫یکۿہگجۿاشۿوکۿہنۿداےل۔ۿ‬ ‫دجسمۿدہنممۿوہاجےئۿاؿر ۿاشۿےکۿایئاءۿرضؿرف ۿدجسمۿےسۿرادئۿ‬

‫رکاتکس۔ۿ‬ ‫‪۸‬ۻ‪۷‬‬

‫وہن ۿنج ۿےک ۿاضظئ ۿوہےن ۿاک ۿخدہش ۿوہوت ۿاقیض ۿےک ۿادن ۿےسۿ‬ ‫فرؿحقۿرکلاۿاؿرۿتمیقۿوکۿوفحمعۿرانھکۿاجمرےہ۔ۿ‬ ‫ریمعتۿدشہۿدجسمۿوک ۿرگارکۿےلہپۿےسۿوبضمعۿرت ۿانبلاۿبکۿاجمرۿاؿرۿبکۿ‬ ‫لااجمرۿےہ۔ۿ‬

‫دجسم ۿانبےن ۿیک ۿتین ۿےس ۿدنہؿ ۿےن ۿاملسمونن ۿوک ۿرؿہیپ ۿدلاۿ‬

‫ۺ۾‪۷‬‬

‫املسموننۿےنۿاشۿرؿہیپۿےسۿدجسمۿانبدیۿدجسمۿوہیئگ۔ۿ‬ ‫‪۹‬ۻ‪۷‬‬

‫اکفر ۿےن ۿرپاین ۿدجسم ۿیک ۿرممق ۿرکادی ۿدجسم ۿیہ ۿرےہ ۿیگ‪ ،‬ۿاہتبلۿ‬ ‫املسموننۿوکۿاکفرۿیکۿایسیۿدمدۿوبقلۿہنۿرکینۿاچےئہ۔ۿ‬

‫ۺ۾‪۷‬‬

‫ولخمع ۿامل ۿیسک ۿوک ۿریماف ۿےس ۿاچنہپ ۿسج ۿںیم ۿخالل ۿرحام ۿیکۿ‬

‫ۼ۾‪۷‬‬

‫زیمتںیہن‪،‬ۿوتۿؿارفۿرپۿوکیئۿاطمہبلۿںیہن‪،‬ۿاےسیۿاملۿےسۿدجسمۿانبیئۿ‬ ‫دجسمۿوہیئگ۔ۿ‬

‫‪Page 76 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫دجسمۿںیم درؿنۿےکۿػاطۿدعد ۿاکۿاملسموننۿںیمۿرؿاچ ۿےہۿیتحۿ‬ ‫وم‬ ‫االاکمن ۿاش ۿرؿش ۿےک ۿخالف ۿہن ۿایک ۿاجےئ‪ ،‬ۿ خیـری ۿتفج ۿرےنھکۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫۾۾‪۷‬‬

‫دجسمۿںیمۿڑھکیکۿرانھکۿیھبۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۸۵‬‬

‫ںیمۿیھبۿرحچۿںیہن۔ۿ‬ ‫ارگ ۿہب ۿنیقیۿولعممۿوہہکۿیئن ۿدجسم ۿیکۿریمعتۿےسۿرپاینۿدجسم ۿؿریانۿ‬

‫‪۸۵۵‬‬

‫دؿرسۿ ۿاکۿوبکرتۿڑکپلاۿرحامۿاؿرۿااسیۿرکےنۿؿاالۿافقسۿےہ۔‬

‫۾‪۸۵‬‬

‫وہیگۿوتیئنۿیکۿریمعتۿہنۿیکۿاجےئ۔ۿ‬ ‫ٓا لادۿدجسمۿیکۿاٹنیۿدؿرسیۿںیمۿاگللاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۵۵‬‬

‫دجسمۿےک ۿااحػہۿاؿر ۿاشۿےک ۿنحصۿںیمۿداکن ۿانبلا ۿاجمر ۿںیہنۿرجحہۿ‬ ‫انب شکیےۿںیہۿہکبجۿاشۿےسۿدجسمۿںیمۿیسکۿرطچۿیکۿیگنتۿہنۿڑپ ۔ۿ‬

‫‪۸۵۵‬‬

‫اخیلۿوبکرتۿارالا ۿسجۿںیمۿتھچ ۿرپڑچےتھ ۿںیہۿدؿرسؿنۿاکۿامیلۿ‬

‫۾‪۸۵‬‬

‫امسجینۿرضرۿوہۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫اےسی ۿصخ ۿوک ۿعنمۿایک ۿاج۔اگی ۿاؿر ۿہن ۿامےن ۿوت ۿاشۿاکۿوبکرت ۿدحب ۿرکدلاۿ‬

‫۾‪۸۵‬‬

‫اج۔اگی۔ۿ‬

‫درؿارہۿدقمیۿدجسمۿیکۿتھچۿلافۿرکۿدجسمۿںیمۿشالمۿرکلاےہۿےبۿ‬ ‫الہۿہلحمۿیکۿااجرفۿےکۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۸۵۶‬‬

‫مؾلؼا ۿوبکرتۿلاریۿسجۿںیمۿافمدسۿلاالۿہنۿوہنۿنکیلۿثبعۿؿےبۿ‬

‫۾‪۸۵‬‬

‫ٓا لادۿسربناتنۿوکۿلافۿرکۿدجسمۿںیمۿشالمۿرکلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫سجۿسربناتنۿںیمۿد ن ۿرکلاۿدنب ۿوہۿؿاہنۿسرب ۿےسۿلاہزۿوتسنۿاقمئۿ‬

‫‪۸۵۷‬‬

‫افدئہۿاؿرۿرحامۿےہ‪،‬ۿاؿرۿرپدنؿنۿرپۿملظۿےہ۔ۿ‬ ‫وبکرتۿلارؿنۿوکۿتحیصنۿؿدہامك۔ۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫‪۸۵۸‬‬

‫دجسمۿںیمۿوبکرتۿلاریۿادشۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫رکےک ۿدنلبی ۿرپ ۿتھچ ۿلاف ۿرک ۿتھچ ۿوک ۿشالم ۿدجسم ۿرکےن ۿںیمۿ‬ ‫رحچۿںیہن۔ۿ‬ ‫رہنۿاخ ۿوکۿلافۿرکۿاشۿیکۿتھچۿرپۿدجسمۿانبلاۿاجمرۿےہ۔‬ ‫ہریۿیک ۿایسیۿرنیمۿرپۿسج ۿرپ ۿاشۿہریۿوک ۿقح ۿمراحمق ۿہن ۿراہ‪،‬ۿدجسمۿ‬ ‫انبیئۿوتۿوتفیۿایسۿرپۿےہۿہکۿؿہۿامعرفۿدجسمۿوہیئگ۔ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿدویارۿںیمۿاینپۿامعرفۿےکےئلۿکریۿداانلۿرحامۿےہ۔‬ ‫دجسمۿیکۿدویارۿےسۿمالۿرکۿلالۿااقحتسطۿرپۿلاہلۿرگالاۿرحامۿےہ۔‬

‫ۻ‪۸۵‬‬

‫ابمچۿلاںیتۿیھبۿدجسمۿںیمۿلالرضؿرفۿرحامۿںیہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۷‬‬

‫ۻ‪۸۵‬‬

‫دجسم ۿںیم ۿوچبن ۿاؿر ۿلاولگن ۿوک ۿاللا‪ ،‬ۿعیب ۿؿرشاء‪ ،‬ۿڑگھج ۿاؿر ۿ ٓا ؿارۿ‬

‫‪۸۶۸‬‬

‫دنلبۿرکلاۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫۽‪۸۵‬‬ ‫۽‪۸۵‬‬

‫دجسمۿںیمۿ ٓا ؿارۿےسۿمگۿدشہۿزیچۿلالشۿرکلاۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫داراالشالمۿںیمۿینبۿوہیئۿدجسمۿیکۿ ٓا لادیۿیھبۿحقۿمیغدرۿوہاجےئۿ‬ ‫اؿرۿبلغتۿافکرۿاکۿحـرہۿوہوتۿاابسفۿریمعتۿااھکرۿرکۿدؿرسیۿہگجۿےلۿ‬ ‫اج شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫‪Page 77 of 631‬‬

‫‪۸۶۸‬‬ ‫ۼ‪۸۶‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫سجۿرنیمۿوکۿدجسمۿےسۿقلعتمۿؿفقۿایکۿاشۿںیمۿلافۿؿۿلھپۿوہنۿ‬ ‫وتۿاںیہنۿچیبۿرکۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿرصفۿرک شکیےۿںیہ۔ۿ‬

‫۾‪۸۶‬‬

‫لالاكۿلیتۿےسۿرچافۿخاللاۿدجسمۿںیمۿاجمرۿںیہن۔ ۿ‬

‫ۼ‪۸۹‬‬

‫انفےئۿدجسمۿںیمۿاانپۿدایتۿاکمنۿانبلاۿیھبۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۷‬‬

‫دجسمۿیکۿےبۿادیبۿاؿرۿےبۿرحیتمۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۷۸‬‬

‫تینۿاکۿملعۿاﷲ وکےہ‪،‬املسمنۿرپۿدبامگینۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۸۵‬‬

‫دجسمیکۿتھچۿرپۿؿیطۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔ ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿتھچۿرپۿلیسافۿؿلااخہنۿرکلاۿلااجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿاکفرۿاکۿاجلاۿےبۿادیبۿےہ۔ ۿ‬

‫ۼ‪۸۹‬‬

‫رمضیۿےنۿاینپۿامیبریۿایٹلۿھجمسۿرکۿدؿاۿامیگنۿبیبطۿوکۿیطلغۿاجےننۿ‬

‫‪۸۸۶‬‬

‫لالرشعۿؿافقۿؿفقۿیکۿتئیہۿںیم ریغتۿؿدبتلۿرکلاۿلااجمرۿےہ۔ ۿ‬

‫ۼ‪۸۹‬‬ ‫ۼ‪۸۹‬‬ ‫‪۵‬ۺ‪۸‬‬

‫ےکۿدعبۿایٹلۿدؿاۿدانیرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫وجۿدجسمۿاسفدۿےکۿےئلۿانبیئۿیئگۿدجسمۿرضارۿےکۿمکحۿںیمۿےہ۔‬

‫‪۸۸۶‬‬

‫حیق‪،‬احضئ‪ ،‬ۿاؿر ۿاسفنء ۿوک ۿدجسم ۿےسۿزگرےنۿیکۿلالکل ۿااجرفۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫ںیہن۔ ۿ‬ ‫وجۿدجسمۿاسفدۿےکۿےئلۿانبیئۿیئگۿدجسمۿرضارۿےکۿمکحۿںیمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۸۶‬‬

‫دجسمۿےسۿوھگر ۿلاۿلیبۿاگریۿوکۿزگارلاۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫سج ۿدجسم ۿیک ۿ ٓا لادی ۿلانکمم ۿوہ ۿاش ۿےک ۿاابسف ۿدؿرسی ۿدجسم ۿںیمۿ‬ ‫لقتنمۿےئکۿاج شکیےۿںیہ۔ ۿ‬

‫‪۸۸۸‬‬

‫دجسمۿوکۿشارفۿاعمۿانبےنۿیکۿااجرفۿںیہن۔ ۿ‬

‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬

‫دجسمۿیکۿدویارۿرپۿوخدۿلاینۿوکۿیھبۿکرلانۿرانھکۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۸۹‬‬

‫دجسمںیم ۿاصمرف ۿریخ ۿےک ۿےئل ۿدنچہ ۿؿوصل ۿرک شکیے ۿںیہ ۿہکبجۿ‬

‫‪۹‬ۺ‪۸‬‬

‫دجسمۿاقمئ ۿوہےنۿےکۿدعب ۿدجسمۿیکۿتھچۿرپۿااممۿےکۿےئلۿیھبۿرجحہۿ‬ ‫انبلاۿاجمرںیہن۔ ۿ‬

‫ٓا دافۿدجسمۿیکۿاخمتفلۿہنۿوہ۔ ۿ‬ ‫ۺ‪۸۸‬‬

‫ےبۿرضؿرفۿدجسمۿیکۿریمعتۿخدلدۿثبعۿؿۿوغلۿےہ۔ۿ‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫ۺ‪۸۸‬‬

‫ن‬ ‫صییقۿاملۿلااجمرۿےہ۔ ۿ‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫ۻ‪۸۸‬‬

‫روطمكۿمتخۿرکےنۿےکۿےئلۿدرحقۿاگل شکیےۿںیہ۔ۿ‬ ‫درحقۿےلہپۿوموجدۿوہنۿدجسمۿدعبۿںیمۿانبیئۿہیۿاجمرۿےہ۔ۿ‬

‫ثبعۿرحامۿےہ۔ ۿ‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫ۻ‪۸۸‬‬

‫ارپسفۿدجسمۿںیمۿےلۿاجلاۿعنمۿےہ۔ ۿ‬

‫ۼ‪۸۹‬‬

‫وتعیسۿاؿرۿوبدیسیگۿیکۿاحلكۿںیمۿریمعتۿخدلدۿیکۿااجرفۿےہ۔ ۿ‬ ‫لمسل‬ ‫رفتقیۿنیبۿا مین ۿیکۿتینۿےسۿخدلد ۿدجسمۿریمعتۿرکےنۿؿاےلۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۸‬‬

‫گناہۿریبکہۿےکۿرمبکتۿںیہۿاؿرۿدجسمۿدجسمۿرضارۿےکۿمکحۿںیمۿےہ۔ۿ‬ ‫اسفطۿرمبکتۿریبکہۿاکۿدہحیبۿاجمرۿےہ‪،‬ۿانۿےسۿادتباءۿشالمۿلااجمر‪،‬ۿ‬

‫‪۵‬ۻ‪۸‬‬

‫دجسمیکۿدویارۿرپۿرکاہیۿد ۿرکۿیھبۿکریۿرانھکۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬ ‫دجسم ۿںیم ۿدرحق ۿاگللا ۿاجمر ۿںیہن ۿاال ۿہی ۿہک ۿرنیم ۿانمنك ۿوہ ۿوتۿ‬

‫ررجۿؿہیبنتۿیکۿتینۿےسۿانۿےسۿرتكۿراہۿؿۿرمسۿ رتہۿےہ۔ۿ‬

‫‪Page 78 of 631‬‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫نظ ۿؿنیمخت ۿےس ۿیسک ۿدجسم ۿےک ۿرضار ۿوہےن ۿاک ۿمکح ۿںیہن ۿاگللاۿ‬ ‫اجاتکس‪،‬سج ۿدجسمۿاک ۿدجسمۿرضار ۿوہلا ۿنؼینا ۿلامك ۿوہۿاشۿوکۿداھلا‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪۵‬ۻ‪۸‬‬

‫ومنمۿالكۿیہۿوسراچۿےسۿدؿلارۿںیہنۿدۿشاۿاجلا۔ ۿ‬

‫۽۽‪۸‬‬

‫اجاتکسۿےہ۔ۿ‬ ‫یسکۿےکۿطاقہلبۿںیمۿیھبۿرشۿادیاۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬

‫ضعب ۿااخش ۿوک ۿدیق ۿےس ۿڑھچاےن ۿےک ۿےئل ۿدجسمؿن ۿیک ۿرحںیتمۿ‬ ‫لااملۿرکلاۿخاللۿںیہن۔ ۿ‬

‫‪۵‬۾‪۸‬‬

‫ہنتفۿرپۿداریۿاؿرۿانمۿاعمۿںیمۿللخۿادناریۿاؿرۿاملسموننۿوکۿلالۿاؿرۿ‬ ‫اشالمۿیکۿوتنیہۿےئلیکۿشیپۿرکلاۿہزۿزگۿہنۿرشكاۿاجمرےہۿہنۿمؼلاۿکیھٹ۔ ۿ‬

‫ۼۻ‪۸‬‬

‫اھبیئ ۿاک ۿراکم ۿوھکےن ۿےکےئل ۿلاف ۿوک ۿلتق ۿرکدانی ۿدنملقعی ۿاؿرۿ‬

‫‪۵‬۾‪۸‬‬

‫اخمفلۿرشفۿمکحۿوکۿلالۿربج ۿؿارکاہۿوخدۿالكۿارمۿےطۿدشہۿغرارۿد ۿ‬ ‫رکۿاجمر ۿاچرہۿوجیئۿاک ۿدرؿارہۿدنبرکلا ۿلا ۿاشۿںیمۿدوشاریۿداانل ۿاؿرۿ‬

‫ۼۻ‪۸‬‬

‫رؿاںیہن۔ ۿ‬

‫دجسمگنتۿوہۿوتۿدراگہۿیکۿرنیمۿربجا ۿدجسمۿںیمۿشالمۿرکلا ۿلااجمرۿ‬

‫‪۹۵۷‬‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫ٓا دنئہۿےکےئلۿیھبۿاےسۿریظنۿانبۿدانیۿرؿاۿںیہن۔ ۿ‬ ‫حؾیؾناۿقحۿدؿیتسۿیہیۿےہۿہکۿیطلغۿرپۿہبنتمۿایکاجےئ۔ ۿ‬

‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬

‫دجسمۿےکۿیسکۿ ہصۿوکڑسكۿںیمۿدالۿح انۿامتمۿاہمئۿےکۿاامجفۿ‬

‫ۻۼ‪۸‬‬

‫ےسۿرحامۿاؿرۿانمضقۿارشادۿخداؿدنیۿےہ۔ ۿ‬ ‫انجمك ۿؿضیح ۿیک ۿاحلك ۿںیم دجسم ۿںیم ۿاجلا ۿتیب ۿاﷲ یک ۿےبۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫دجسم ۿںیم ۿلاغل ۿہبلط ۿاکڑپانھ ۿاش رشع ۿرپ ۿاجمر ۿےہ ۿہک ۿاؿاقف ۿامنرۿ‬ ‫گ‬ ‫ںیمۿہگجۿہنۿ ھیزںیۿاؿرۿانۿےکۿڑپ ھیےۿےسۿامنروینۿوکۿوشتشیۿہنۿ‬

‫‪۹۵۹‬‬

‫وہ۔ ۿ‬ ‫ںیکسۿعنمۿےہ۔ۿ‬

‫رحیتمۿےہ۔ ۿ‬ ‫ےتک‪،‬ۿزنخریۿہکلب ۿلاھجمس ۿےچب ۿاؿر ۿونجمن ۿوک ۿدجسم ۿںیم ۿاتلچ ۿدھکی ۿرکۿ‬

‫دجسمۿاکۿونکانۿرتشمہک ۿانبلا ۿہکۿاشۿںیم ۿرشمنیکۿیھبۿلاینۿےلۿ‬

‫ۻ‪۹۵‬‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫اخومشۿےھٹیبۿرانہۿاملسمنۿوکۿرؿاۿںیہن۔ ۿ‬

‫دجسم ۿوک ۿلایق ۿاؿر ۿ ٓا لاد ۿرانھکۿرضؿری ۿےہ‪ ،‬ۿدجسمۿیسک ۿدؿرس ۿاکمۿ‬

‫ۻ‪۹۵‬‬

‫ںیم رصفۿںیہنۿیکۿاجیتکس۔ ۿ‬ ‫دجسم ۿاک ۿہبلم ۿلااقلل ۿاامعتسل ۿوہوت ۿاےس ۿاملسمن ۿےک ۿاہھت ۿاچیباجےئۿ‬ ‫ہکۿؿہۿےبۿادیبۿیکۿہگجۿاامعتسلۿہنۿرک ۿاؿرۿؿہۿر مۿدجسمۿیکۿرممقۿ‬

‫ۼ‪۹۵‬‬

‫ںیم رصفۿیکۿاجےئ۔ۿ‬

‫اامتحلۿےبۿادیبۿرپ ۿہریۿمکلفـنۿوک ۿدجسمۿےسۿہنۿرؿانکۿخالفۿمکحۿ‬ ‫دحمكۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫وپر ۿہبصقۿیکۿسمخدۿوکۿفلتخمۿفروقنۿںیمۿمیسقتۿرکےنۿاکۿمکح۔ۿ‬

‫‪۹۶۶‬‬

‫سمخدۿوکۿینیقیۿےبۿرحیتمۿےکۿےئلۿشیپۿرکلاۿعینشۿؿثیبخۿےہ۔ۿ‬

‫‪۷‬۽‪۸‬‬

‫وینسن ۿیکۿانبیئ ۿدجسمۿوکرعفۿاسفد ۿےکےئل ۿہری ۿدلقمؿنۿوک ۿدانیۿ‬

‫‪۹۶۶‬‬

‫رحامۿےہ۔ ۿ‬

‫‪Page 79 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬ ‫دجسمۿںیمۿاےنپۿےئلۿوسالۿعنمۿےہۿاؿر ۿیسکۿدؿرس ۿرضؿرف‬ ‫دنمۿلا ۿوقیمۿرضؿرف ۿےکےئلۿہنۿرصفۿاجمر ۿہکلب ۿشیق ۿروسلۿ‬ ‫ےہ۔ۿ‬ ‫ریغب ۿامینار ۿہز ۿصخ ۿوکدجسمۿںیم ۿؿظع ۿیک ۿااجرف ۿدانی ۿعنمۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫رؿانکۿؿاحقۿےہ۔ ۿ‬ ‫دجسمۿوکۿمرلادۿرکےکۿالكۿاجعمۿدجسمانبلاۿرحامۿےہ۔ۿ‬ ‫الكۿدجسمۿاکۿشاامنۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿاگللاۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫تحلصم ۿرشیع ۿوہوت ۿاانپ ۿاعمل ۿوہلا ۿػاہز ۿایک ۿاجاتکس ۿےہ ۿاؿر ۿوخدناتیئۿ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫۽‪۹۶‬‬

‫۽‪۹۶‬‬

‫دجسمۿںیمۿیٹمۿاکۿلیتۿخاللاۿدجسمۿیکۿےبۿرحیتمۿاؿرۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫دوتسر ۿاؿر ۿرعف ۿےک ۿوماقف ۿامل ۿؿفق ۿےسۿدجسمۿںیمۿرؿینشۿیکۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫اجےئ۔ۿ‬ ‫‪۹۷۵‬‬ ‫‪۹۷۵‬‬ ‫‪۹۷۶‬‬

‫رحمافۿاؿرۿدویا ِرۿہلبقۿںیمۿشقنۿؿاگنرۿاملۿؿفقۿےسۿرکمؿہۿےہ۔ ۿ‬ ‫فکتعمۿےکۿكالؿہۿیسکۿوکۿدجسمۿںیمۿوسےنۿیکۿااجرفۿںیہن۔ۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿلاھجمسۿوچبنۿوکۿےلۿاجےنیکۿمماتعنۿےہ۔ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬ ‫‪۹۸۹‬‬ ‫‪۹۸۹‬‬

‫ےکےئلۿوہۿوتۿرحامۿےہ۔ ۿ‬ ‫یسک ۿدجسم ۿیک ۿرشیع ۿاہشدوتن ۿےس ۿربقمہ ۿوہلا ۿلامك وہاجےئۿ‬

‫‪۹۷۹‬‬

‫وج ۿصخ ۿارجف ۿےل ۿرکۿہبلط ۿوک ۿڑپاھےئ ۿاش ۿوک ۿدجسم ۿںیم ۿمیلعتۿ‬ ‫دانیۿتخسۿلااجمرۿےہ۔ ۿ‬

‫ۼ‪۹۷‬‬

‫دجسمۿیکۿریمعتۿےکےئلۿلاینۿاکۿرشفیۿابیصقۿوہلاۿرضؿریۿںیہن۔ۿ‬

‫وتدجسمۿیکۿامعرفۿدہنممۿرکدیۿاجےئ۔ ۿ‬ ‫ہنیعب ۿرحام ۿاملۿوکۿدجسم ۿیک ۿرضؿرلاف ۿمنلا ۿؿوض ۿاخہنۿؿاقسہیۿےکۿ‬

‫‪۹۸۹‬‬ ‫ۺ‪۹۸‬‬

‫ےئل ۿیھب ۿح ان ۿرحام ۿےہ ۿاخ ۿسج ۿامل ۿےک ۿےئل ۿولعمم ہن ۿوہ ۿہکۿ‬ ‫رحامۿےہۿاشۿوکۿ ےنیۿںیمۿاضم ہقئۿںیہن۔ ۿ‬

‫ااممۿدجسمۿاکۿدتقموینۿےسۿجک ۿیقلخۿےسۿشیپ ۿ ٓا لا ۿلااجمر ۿےہۿگناہۿ‬

‫‪۹۸۵‬‬

‫سج ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿدجسم ۿںیم ۿہنتف ۿؿاسفد ۿااتھٹ ۿوہ ۿاش ۿوک ۿدجسم ۿںیمۿ‬ ‫ٓا ےنۿےسۿعنمۿرکلاۿاجمرۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۹۸۵‬‬

‫لالؿہجۿرشیع ۿدجسمۿےکۿونکںیۿےسۿلاینۿرھبےنۿےس ۿرؿانک ۿاسفدۿ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ااممۿدجسمۿوجۿہنۿوخد ۿادان ۿد ۿہنۿدؿرسؿنۿوکۿادان ۿدےنیۿد ۿ‬ ‫افقسۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ‪۹۸‬‬

‫ؿرحامۿےہ۔ ۿ‬ ‫‪۹۸۵‬‬

‫یسکۿدجسمۿےکۿدیہشۿوہےنۿاکحـرہۿوہۿاؿرۿاملسموننۿوکۿاشۿیکۿریمعتۿ‬ ‫یکۿػاغكۿہنۿوہۿوتۿہریۿوملسمنۿےسۿدمدےلۿ شکیےۿںیہ۔ ۿ‬

‫دجسمۿںیمۿدرحقۿاگللاۿونممف‪،‬اؿرۿدؿرسؿنۿےکۿوبےئۿوہےئۿوہنۿ‬ ‫وتۿانۿوکۿاشۿیکۿااجرفۿےکۿریغبۿرھگۿےلۿاجلاۿاجمرۿںیہن۔ ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫لالرضؿرفۿدجسمۿوکۿوترلاۿاؿرۿاشۿوکۿدبانلرحامۿےہ۔ۿ‬

‫دجسمۿیکۿاایشءۿرپۿاماکلہنۿہضبقۿرحامۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫وجااممۿدجسمۿیکۿافصیئۿےسۿدؿرسؿنۿوکۿرؿےکۿاؿرۿوخدۿیھبۿہنۿرک ۿ‬

‫ۼ‪۹۸‬‬

‫دجسمۿاکۿدبوخاہۿےہ۔ ۿ‬

‫‪Page 80 of 631‬‬

‫‪۹۹۵‬‬ ‫‪۹۹۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿیکۿڑکلیۿاینپۿرضؿرفۿںیمۿںیہن الیئۿاجیتکسۿ‬

‫‪۹۹۷‬‬

‫دجسمۿےکۿااحػہۿےکۿدرحقۿارگۿدجسمۿرپۿؿفق ۿوہن وتۿانۿےکۿلھپۿ‬

‫‪۹۹۸‬‬

‫دجسمۿےکۿؿوضۿاخہنۿوکۿداکنۿانبلاۿرحامۿےہ‪،‬‬ ‫ؿفقۿوکۿاشۿیکۿتئیہۿےسۿدبانلۿاجمرۿںیہن۔ ۿ‬

‫‪۷‬۽‪۹‬‬ ‫‪۸‬۽‪۹‬‬

‫ےبۿتمیقۿاھکلاۿرحامۿےہ‪،‬ۿاؿرۿدؿرس ۿےکۿوہنۿوتۿاشۿیکۿااجرفۿ‬ ‫دراکر ۿےہ‪،‬ۿہیۿیھبۿااجرف ۿےہۿہکۿاشۿرغ ۿےسۿوبےئۿہکۿوجۿ‬ ‫اںیمسۿرےہۿؿہۿاھکےئ۔ ۿ‬ ‫وج ۿشاامن ۿیسک ۿاخ ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿرخلدا ۿایگۿےہ ۿیسکۿدؿرس ۿ‬

‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬

‫سج ۿؿفق ۿںیم ۿااطفری ۿےکےئل ۿدمرقمر ۿوہ ۿارگ ۿااطفر ۿےک ۿؿغكۿ‬

‫ۼ۽‪۹‬‬

‫ےبۿرؿرہۿدارۿیھبۿرشلكۿوہنۿوتمویلنۿرپۿھچکۿاسلامۿںیہن۔ ۿ‬

‫اکۿاےنپۿرصمفۿںیمۿاللاۿرحامۿےہ۔ ۿ‬ ‫دجسمۿیکۿرنیمۿںیمۿاےنپۿےئلۿدرحقۿاگللاۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬

‫لاراری ۿوعرف ۿرؿرہ ۿاشکیئ ۿلا ۿدجسم ۿںیم ۿاٹچیئ ۿؿہریہۿےکۿےئلۿھچکۿ‬

‫ۼ۽‪۹‬‬

‫ےجیھۿوتۿاشۿاکرشیعۿمکح۔ ۿ‬ ‫لالاغلۿوچبنۿیکۿمیلعتۿےکےئلۿدجسم ںیمۿاجےنۿاکمکح۔ ۿ‬

‫۽ۺ‪۹‬‬

‫لاراریۿوعرفۿےکۿایطعفۿےسۿانچبۿیہۿاؿیٰلۿےہ۔ۿ‬

‫۽۽‪۹‬‬

‫اعمۿونکؿنۿںیمۿہریۿملسمۿاکۿرؿہیپۿدعمۿااقحتسطۿیکۿرشعۿےکۿشاھتۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۹‬‬

‫دجسمےک ۿاکیبر ۿاابسف ۿرخلد ۿرکےب ۿیمیظعت ۿیک ۿہگج ۿہن ۿاگلےئۿ‬

‫۾۽‪۹‬‬

‫اجںیئ۔ۿ‬

‫اگللاۿاجاتکسۿےہ۔ ۿ‬ ‫اشالیمۿاکمۿںیمۿہریۿملسمۿاکۿن ہیۿہنۿح انۿاچےئہ۔ ۿ‬

‫ۼۻ‪۹‬‬

‫دجسمۿںیمۿوسالۿرحامۿےہ‪،‬ۿاؿرۿفکتعمۿےکۿكالؿہۿدؿرس ۿاکۿدقعۿؿۿ‬ ‫اعمملہۿاؿرۿابمچۿلافۿحیقۿیھبۿرحامۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۶‬۾‪۹‬‬

‫زخاہنۿؿایلۿكلمۿاکۿدایتۿرسامہیۿںیہنۿوہلا۔ ۿ‬

‫ۼۻ‪۹‬‬

‫دجسم ۿاک ۿاکیبر ۿایپل ۿاؿر ۿاٹچیئ ۿوج ۿكنیھپ ۿدی ۿاجےئ ۿاشۿوکۿااھٹرکاےنپۿ‬

‫ۺ۾‪۹‬‬

‫اتہبنۿیکۿاشامقۿافہشحۿاؿرۿرحامۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۸‬ۼ‪۹‬‬

‫مکح ۿرشیع ۿلاذف ۿرکےن ۿےکےئل ۿوعام ۿےس ۿوشمرہ ۿح ان ۿرضؿریۿ‬

‫ۼۼ‪۹‬‬

‫ںیہن۔ ۿ‬ ‫لالۿذعر ۿرشیعۿیسکۿدہعہۿدار ۿوکۿاشۿےکۿدہعہۿےسۿزعمؿلۿرکلاۿ‬ ‫اجمرۿںیہن۔ۿ‬

‫رصفۿںیمۿالاتکسۿےہ۔ ۿ‬ ‫ہلبقۿیکۿدویار ۿںیمۿدحۿرظنۿےسۿاؿرپۿوکیئۿہبتکۿلا ۿشقنۿؿاگنر ۿعنمۿ‬

‫۽۾‪۹‬‬

‫ںیہنۿےہ۔ ۿ‬

‫دجسمۿےکۿیسکۿ ہصۿوکداکنۿلاۿہتۿاخہنۿانبلاۿاجمرۿںیہن۔ ۿ‬

‫رلااکریۿرحامۿےہۿاؿرۿلالؿہجۿیسکۿرپۿرلااکریۿاکۿاسلمۿاگللاۿیھبۿرحامۿ‬

‫‪۵۵‬ۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫۽ۼ‪۹‬‬

‫رپالاۿدرحقۿوجۿدجسمۿںیمۿوہاکانٹرضؿریۿںیہن۔ ۿ‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫‪۷‬۽‪۹‬‬

‫دجسمؿنۿںیمۿاکفرؿنۿاؿررمدتؿنۿاکۿاملۿہنۿایلۿاجےئ۔ۿ‬

‫ۻ‪۵‬ۺ‬

‫‪Page 81 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رمدت ۿرایضف ۿےن ۿدجسم ۿانبیئ ۿرمایگ ۿوت ۿاش ۿاک ۿہلمع ۿچیب ۿرک ۿدؿرسیۿ‬ ‫دجسمںیمۿاگل شکیےۿںیہۿہکبجۿاسفدۿاکۿادنہشیۿہنۿوہ۔ ۿ‬

‫ۻ‪۵‬ۺ‬

‫سربناتن ۿںیم ۿوج ۿاھگش ۿایتگ ۿےہ ۿحق ۿلك ۿزبس ۿےہۿاشۿےکۿاکےنٹۿ‬ ‫اکمکحۿںیہن‪،‬ۿوسھکۿاجےئۿوتۿاکفۿ شکیےۿںیہ۔ ۿ‬

‫ۼ‪۸‬ۺ‬

‫دجسمؿنۿوکۿوچبنۿاؿرۿلاولگنۿےسۿدؿرۿروھک۔ ۿ‬

‫ۼ‪۵‬ۺ‬

‫سربناتنۿںیمۿاجونرۿرچالاۿاجمرںیہن۔ ۿ‬

‫ۼ‪۸‬ۺ‬

‫سربناتنۿںیمۿاینۿراہتسۿراکانلۿرحامۿےہ۔ ۿ‬

‫۽‪۵‬ۺ‬

‫اعقشۿوشعمطۿاملسمنۿوہنۿوتۿآ سپۿںیمۿالكۿدؿرس ۿوکۿوجۿدںیۿ‬

‫‪۶۹‬ۺ‬

‫املسموننۿیکۿسربوھکدۿلاۿدشلدۿرجمۿےہ۔ ۿ‬ ‫اجنۿوبھجۿرکۿػاملۿیکۿدمدۿرکلاۿاشالمۿیکۿریسۿےلگۿےسۿراکانلۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۹۵‬ۺ‬

‫روشفۿےہ۔ ۿ‬ ‫اتکںیب ۿاجعم ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿںیک ۿوت ۿیسک ۿدؿرسی ۿدجسملاۿ‬ ‫دمرہسۿیکۿرطفۿانۿاکۿااقتنلۿاجمرۿںیہن۔ ۿ‬ ‫مسل‬ ‫رایضفۿوکۿؿفقۿ مینۿاکۿوتمیلۿانبلارحامۿےہ۔ۿ‬ ‫اکفرۿشاامنۿد ۿوتۿاشۿاکۿہنیعبۿدجسمۿںیمۿاگللاۿعنمۿےہ۔ۿ‬ ‫اکفر ۿاشۿوطر ۿرپۿر مۿد ۿہکۿاملسمن ۿرپۿااسحن ۿرےھکۿوتۿح انۿاجمرۿ‬

‫‪۹۵‬ۺ‬

‫۽‪۶‬ۺ‬

‫دجسمۿوکۿہریۿومعمیلۿ ٓا راہتسۿرکےنۿیکۿمماتعنۿےہ۔ۿ‬

‫ۺ‪۹‬ۺ‬

‫‪۷۵‬ۺ‬

‫وسدۿاکرمبکتۿارگہچۿالكۿلاریہۿوہۿافقسۿےہ۔ ۿ‬ ‫لالذعرۿحیحصۿرشیعۿلاركۿامجمقۿافقسۿےہ۔ ۿ‬

‫۽ۺۺ‬ ‫۽ۺۺ‬

‫‪۷۵‬ۺ‬

‫لالذعرۿحیحصۿرشیعۿنیت شالۿلكۿروکٰہۿہنۿد ۿوتۿافقسۿےہ۔ۿ‬

‫۾ۺۺ‬

‫‪۷۵‬ۺ‬

‫ںیہنۿےہۿاینرۿدنماہنۿد ۿوتۿےلۿںیل۔ ۿ‬ ‫دجسمۿوکدہنممۿرکےکۿدؿرسیۿہگجۿاشۿےکۿہبلمۿےسۿدجسمۿانبلاۿرحامۿ‬

‫‪۷۶‬ۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫دؿدجسمںی ۿیلمۿوہیئ ۿںیہ ۿوت ۿاےکن ۿچیب ۿیک ۿدویار ۿاٹہ ۿرک ۿالك ۿرکلا ۿاجمرۿ‬

‫‪۷۶‬ۺ‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫لسلسمۿنیت شالۿلكۿرشعۿہنۿاداۿرک ۿوتافقسۿےہ۔ۿ‬ ‫رطشجنۿوجۿمفضیۿرتكۿامجمقۿوہۿلاالافتطۿرحامۿےہ۔ۿ‬

‫۾ۺۺ‬ ‫‪۵‬ۻۺ‬

‫دجسمۿےکۿونکںیۿےسۿرشمنیکۿوکۿلاینۿرھبےنۿےسۿعنمۿرکلااچےئہ۔ ۿ‬

‫‪۷۷‬ۺ‬

‫لاش‪،‬ۿہفجنگ‪،‬ۿوچرسۿلالرشعۿلااجمرۿؿونممفۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۵‬ۻۺ‬

‫ؿدع ۿاکۿاافیءۿؿاحقۿںیہن۔ ۿ‬ ‫یئایم‪،‬ۿامر ‪،‬ۿدنگہۿدنہ‪،‬ۿسجۿےکۿابلش ۿںیمۿدبوب ۿوہ‪،‬ۿدبرلان‪،‬ۿ‬

‫۾‪۷‬ۺ‬

‫ہریملسمۿےسۿدینیۿاکومنۿںیمۿدمدۿہنۿیلۿاجےئ۔ۿ‬ ‫سجۿوتمیلۿیکۿایخمكۿلامكۿوہۿاشۿوکۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿےہ۔ ۿ‬

‫ۺۻۺ‬

‫‪۸۶‬ۺ‬

‫ہنتفۿرپۿؿرۿےسیجۿؿاہیبۿہریۿدلقم‪،‬ۿرایضفۿوکۿدجسمۿےسۿرؿاکاجےئۿاگ۔ ۿ‬ ‫ربقمہۿںیم ۿیسک ۿیھب ۿینس ۿاملسمن ۿوک ۿد ن ۿوہےنۿےس ۿرؿاک ۿںیہنۿ‬

‫‪۸۷‬ۺ‬

‫اجےئۿاگ۔ ۿ‬ ‫اعمۿطاقمرۿںیمۿریمعتۿؿرصتفۿیکۿااجرفۿںیہن۔ ۿ‬

‫سج ۿےن ۿمفطـل ۿوک ۿالضف ۿاکاحمک ۿانبلا ۿاش ۿےن ۿاﷲ ؿروسلۿےسۿ‬ ‫ایخمكۿیک۔ ۿ‬

‫‪۸۸‬ۺ‬

‫سرب ۿرپ ۿااجنتس ۿرحام‪ ،‬ۿااگل ۿلا ۿاہلدی ۿاک ۿدوھؿن ۿداانل ۿوتنیہ‪ ،‬ۿاؿرۿ‬ ‫لالرضؿرفۿرشیعۿلاؿنۿرانھکۿلااجمرےہ۔ ۿ‬

‫‪Page 82 of 631‬‬

‫ۼۻۺ‬ ‫۽ۻۺ‬

‫۽ۻۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اےنپ ۿرصہف ۿےس ۿوتمیل ۿاک ۿاعم ۿاملسمونن ۿوک ۿمرف ۿلاللا ۿبویعفۿ‬

‫۾ۼۺ‬

‫ںیہن۔ ۿ‬ ‫مرفۿاکۿلاینۿےنیپۿےکےئلۿدجسمۿںیمۿعمجمۿہنۿوہ۔ ۿ‬ ‫دجسم ۿںیم ۿوشرؿلغ ۿلااجمر ۿےہۿاؿر ۿہریۿفکتعم ۿوک ۿاھکلا ۿانیپلااجمرۿ‬

‫۾ۼۺ‬

‫ہکیھٹۿدارۿیۿوکۿدحؿدۿرشفۿںیمۿرکےنۿیکۿدتریبۿںی۔ۿ‬

‫۾ۼۺ‬

‫ریس‬

‫‪۹‬۾ۺ‬

‫اشالمۿیکۿرشتکۿےسۿاراکرۿرکےنۿؿاالۿاکفرۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۶۷۶‬‬

‫‪۵۵‬ۻ‬

‫املسمنۿؿفقۿرکےکۿرمدتۿوہاجےئۿوتۿؿفقۿلا لۿوہاجلاۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۶۸۶‬‬

‫‪۶۶‬ۻ‬

‫وج ۿےہک ۿہک ۿاعوملن ۿےک ۿمنہ ۿںیم ۿلیساف ۿرکلا ۿوہن ۿلا ۿےہک ۿہک ۿخداۿ‬ ‫اؿرپ ۿےہ ۿاہین ۿ ٓا ےئ ۿوت ۿاش ۿوک ۿمہ ۿدرسق ۿرکدںی ےگ‪ ،‬ۿرمدت ۿےہ‪،‬ۿ‬

‫‪۷۷۵‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ػالكۿوتتیلۿوکۿوتمیلۿہنۿایکاجےئ۔ ۿ‬ ‫افقسۿیکۿمیظعتۿےسۿخداۿاکرعشۿاکلیناۿےہۿاؿرۿہریۿوملسمنۿوکۿدجسمۿ‬ ‫ںیمۿازارامۿےکۿشاھتۿےلۿاجلاۿاشۿےسۿمراۿےہ۔ۿ‬ ‫وتمیلۿانبلاۿوت ۿمریۿلافۿےہۿرمدتنیۿےسۿدینیۿاکومنۿںیمۿدمدۿح انۿ‬ ‫یھبۿرحامۿےہ۔ ۿ‬

‫املۿرحامۿےکۿرصمفۿریخۿںیمۿالےنۿاکۿ۔ہلی۔ ۿ‬

‫‪۶۷۷‬‬

‫اشۿےکۿااکحمۿرمدتنیۿےکۿںیہ۔ ۿ‬ ‫اکفردیمۿہکلبۿاتسمنمۿیھبۿلاعبۿملسمۿےہۿ‬

‫‪۶‬۽‪۸‬‬

‫رشعۿؿوصلۿرکےنۿؿاالۿآ رادۿاؿرۿاملسمنۿوہلاۿاچےئہ۔ۿ‬

‫‪۶۹‬ۻ‬

‫مسل‬ ‫اشالیمۿتنطلسۿںیمۿافکرۿلاعبۿ مینۿوہےتۿںیہ۔ ۿ‬

‫‪۸‬۽‪۸‬‬

‫یگنچ ۿےک ۿرحمر ۿاؿر ۿوچیک ۿےک ۿوپس س ۿاکدرہج ۿیھب ۿہریؿن ۿوکہنۿ‬

‫‪۶۹‬ۻ‬

‫اشۿرامہنۿےکۿرؿاضفۿرمدتۿںیہۿانۿیکۿونبایئۿدجسم‪،‬ۿدجسمہنۿوہیگ۔ ۿ‬

‫‪۹۵۸‬‬

‫اکفر ۿوک ۿاملسمونن ۿےکۿمیظع ۿاکمۿںیم دحنل ۿاؿر ۿرار ۿدار ۿانبلا ۿرحامۿ‬

‫‪۶۶‬ۻ‬

‫ےہ۔ۿ‬

‫دلااجےئ۔ۿ‬ ‫وہیدیۿوکۿاملسموننۿےکۿاامعلۿرپۿدقممۿرکلاۿرحامۿےہۿ۔ۿ‬

‫‪۶۹‬ۻ‬

‫رمدتۿیکۿونبایئۿوہیئۿدجسمۿوکۿینسۿےنۿرخلدرکۿدجسمۿرکدلاۿوتۿاشۿےکۿ‬

‫‪۹۵۹‬‬

‫ؿافےئۿؿدعہۿرپۿربجۿںیہن۔ ۿ‬

‫‪۷۵‬ۻ‬

‫دجسمۿوہےنۿ‪،‬ہنۿوہےنۿیکۿوصروتنۿاکۿایبن۔ ۿ‬ ‫رمدتۿےکۿاحلكۿاشالمۿاکۿشک‪،‬ۿاشۿےکۿاملسمنۿؿاروثنۿاکۿےہۿاؿرۿ‬

‫‪۹۵۹‬‬

‫رامہنۿاردتادۿاکۿشکۿےفۿےہ۔ ۿ‬ ‫م‬ ‫سل‬ ‫رمدتۿاکۿاملۿاشۿےکۿرمےنۿےکۿدعبۿےفۿ مینۿےہ۔ ۿ‬

‫ۻۻ‪۹‬‬

‫لیح‬ ‫رحامۿیکۿامکیئۿےکۿاصمرفۿریخۿںیمۿرصفۿرکےنۿاکرطہقی۔ۿ‬

‫۽‪۶۶‬‬

‫اکفرہری ۿدیم‪ ،‬ۿہری ۿاتسمنم ۿاک ۿامل ۿ ضق ۿدہع ۿےک ۿریغب ۿاحلصۿ‬ ‫وہوتاملسمن ۿےکےئلۿخاللۿےہۿدجسمۿوکۿادہنام ۿےکۿدعبۿاکفرانبےئۿ‬ ‫دجسمۿیہۿرےہۿیگ۔ ۿ‬

‫‪Page 83 of 631‬‬

‫ۻۻ‪۹‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رمدت ۿاک ۿؿفق ۿوموقفۿراتہ ۿےہ‪ ،‬ۿاملسمن ۿوہاجےئ ۿوت ۿحیحصۿوہاجلاۿ‬

‫ۻۻ‪۹‬‬

‫ےہ‪،‬رمدتۿرماجےئۿوتۿےفۿوہرکۿحیحصۿوہاجلاۿےہ۔ۿ‬ ‫ربتایئۿاکۿؿفقۿاجمر ۿںیہن‪،‬ۿاشۿےکۿرمےنۿےکۿدعبۿاملسمن ۿاشۿ‬ ‫ںیمۿوجرصتفۿاچںیہۿرک شکیےۿںیہ۔ ۿ‬

‫‪۵۹‬ۺ‬

‫رؿاضفۿرامہنۿیلعۿاومعلمۿافکرۿؿرمدتۿںیہ۔ ۿ‬

‫‪۷۹‬ۺ‬

‫رمدتؿنۿاکۿدجسمۿںیمۿوکیئۿقحۿںیہن۔‬ ‫اردتادۿےکۿدعبۿامتمۿكالقئۿمتخۿوہاجےتۿںیہ۔ ۿ‬

‫دیمۿاکفرۿاکۿمکحۿاکیزۿاعممالفۿںیمۿاملسموننۿاسیجۿےہ۔ۿ‬ ‫رحیبۿےسۿمؾلؼا ۿعطقۿ قلعۿاکۿمکحۿےہۿرمدتۿان ۿسق ۿںیمۿاحیقۿ‬

‫ۺ‪۶‬ۻ‬ ‫ۺ‪۶‬ۻ‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫رمدت ۿوک ۿلادشاہ ۿاشالم ۿوغررکف ۿےک ۿےئل ۿلیج ۿںیم ۿنیت ۿدن ۿیکۿ‬

‫ۺ‪۶‬ۻ‬

‫تلہمۿد ۿاگ۔ ۿ‬

‫رفکیۿاقعدئۿیکۿلادیئۿرفکۿےہ۔ ۿ‬ ‫دقتری ۿاک ۿمنکر ۿرایضف ۿزتعمیل ۿےہ ۿاؿر ۿوبحملان ۿخد ۿا ۿےس ۿوتلس ۿاکمنکرۿ‬

‫‪۷۹‬ۺ‬

‫رصفۿدیمۿےکےئلۿہیۿمکحۿےہۿہکۿاشۿیکۿؿالمكۿحیحصۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶‬ۻ‬

‫‪۷۹‬ۺ‬

‫رمدتنیۿےکۿااکحم۔ ۿ‬

‫۽‪۶‬ۻ‬

‫‪۷‬ۻۺ‬

‫رتبیغۿؿرتبیہ‬

‫ۺ۽ۺ‬

‫نیتۿولمعنۿاکوثافۿومفۿےکۿدعبۿیھبۿاجریۿراتہۿےہ۔ۿ‬

‫ۻ‪۶۶‬‬

‫دجنی ۿؿاہیب‪،‬ۿاےسیۿصخۿوکۿینسۿیفنحۿاملسمونن ۿےکۿدمرہس ۿاکممتہمۿ‬ ‫ںیہنۿراھکاجاتکس۔ ۿ‬ ‫وجۿےہکۿںیمۿسملئۿرشہیعۿںیہنۿاجاتنۿؿہۿاشالمۿےسۿاخرچۿوہایگ۔ ۿ‬ ‫وجۿرایضفۿنیخیشۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمہنعۿوکۿاگیلۿد ۿاکفرۿےہ۔ۿ‬

‫ۼ۽ۺ‬

‫رح ۿؿ ٓا رۿیکۿذممق اؿرۿانقمقۿےکۿاضفلئ۔ ۿ‬

‫ۺ‪۷۶‬‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫ارگرضحفۿیلعۿوکۿرصفۿالضفۿامےنۿوترمگاہۿےہۿاکفرۿںیہن۔ۿ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫ارسافۿیکۿذممق۔ۿ‬ ‫حیحص ۿدحمك ۿاک ۿارشاد ۿےہ ۿہک ۿوج ۿالك ۿلاتشل ۿرنیم ۿبصغ ۿرک ۿ‬ ‫اگۿرنیمۿےکۿشاوتنۿوقبطنۿلكۿاانتۿ ہصۿوترۿرکۿرؿرۿایقمقۿاشۿےکۿ‬

‫‪۷۷۵‬‬

‫رایضفۿاحصہبۿرکامۿوکۿاکفرۿےتہکۿںیہۿوتۿمہۿاںیہنۿاکفرںیہکۿےگ۔ۿ‬ ‫رافطیـنۿاکۿوقلۿہکۿ ٓا ؿاوگنۿوہلاۿےہ‪،‬ۿاؿرۿااممۿاغمكۿرخؿچۿرکںیۿ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫‪۷۸۷‬‬

‫ےلگۿںیمۿوططۿداالۿاجےئۿاگ۔ ۿ‬

‫ےگ‪،‬ۿرفکۿےہ۔ ۿ‬

‫۾‪۵‬ۻ‬

‫ؿریاۿینۿدجسمۿےکۿوخااگتسرۿےکۿےئلۿؿدیعۿدشلد۔ۿ‬ ‫ےبۿگناہ ۿےب ۿرلانۿاجونررپۿملظۿ ٓا دویمنۿیکۿرضررشاینۿےسۿدشلدۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫رتۿےہ۔ ۿ‬ ‫ی‬ ‫ش‬ ‫ی‬ ‫داینۿزگ یۿےہۿالكۿدنۿااصنفۿاکۿ ٓا ےنۿؿاالۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫‪Page 84 of 631‬‬

‫۾۽‪۷‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مکل‬ ‫وثافۿؿذعافۿاؿرۿحیقۿؿمنہجۿ فینۿےکےئلۿایترۿےئکۿےئگۿںیہ۔ ۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫دجسمۿیکۿدجسممكۿاکۿااطبلۿاعشرۿاشالمۿاکۿكتہۿؿاذتبالۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۵‬۾‪۸‬‬

‫دجسمۿںیمۿلافۿویکیننۿوکۿاشۿرطچۿاھکاجیتۿےہۿےسیجۿاجونرۿاھگشۿ‬

‫‪۸۶۶‬‬

‫لیبسۿاجنف۔ ۿ‬

‫۽۾‪۸‬‬

‫وک۔ ۿ‬

‫دجسمںیمۿداینۿیکۿلافۿرکےنۿؿاولنۿےکۿمنہۿےسۿدبوبۿنکلییۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸۶۷‬‬

‫ریٹب ۿلاری ۿوبکرت ۿلاری ۿےس ۿیھب ۿرلادہ ۿتخس ۿحیبق ۿاؿر ۿعینش ۿےہ‪،‬ۿ‬

‫ۺ‪۸۶‬‬

‫گناہۿریبکہۿرپۿوتہبۿالرمۿےہ۔ ۿ‬ ‫اسیجۿگناہۿؿیسیۿیہۿوتہبۿاچےئہ۔ ۿ‬

‫۽۾‪۸‬‬ ‫۽۾‪۸‬‬

‫املسموننۿرپۿملظۿرکےنۿےسۿرلادہۿتخسۿاجونرؿنۿرپۿملظۿرکلاۿےہ‪،‬ۿ‬ ‫اعمۿاملسموننۿرپۿؿاحقۿےہۿہکۿاےسیۿااعفلۿہعینشۿےسۿرؿںیک۔ ۿ‬ ‫وجۿولگۿگناہۿںیمۿرشلكۿہنۿوہنۿرگمگناہۿرکےنۿؿاولنۿوکۿلاؿفصۿ‬

‫ۺ‪۸۶‬‬

‫دجسمۿیکۿےبرحیتمۿںیم دماہیقۿرکویناولنۿےئلیکۿؿدیعۿدشلد۔ۿ‬

‫۾۾‪۸‬‬

‫دقرفۿعنمۿہنۿرکںیۿؿہۿیھبۿاموخدۿؿرگاتفرںیہ۔ۿ‬ ‫ےچسۿدلۿےسۿوتہبۿاﷲ وبقلۿرکلاۿےہ۔ ۿ‬ ‫اافتطۿؿااحتدۿیکۿدہامك۔ ۿ‬

‫‪۸۷۷‬‬ ‫‪۸۸۶‬‬

‫دجسمےکۿےبۿرحیتمۿرپۿاصمتحلۿرکویناولنۿوکۿتحیصن۔ۿ‬ ‫ہز ۿ ہقب ۿےک ۿاملسمونن ۿرپ ۿفر ۿےہ ۿہک ۿاےنپ ۿبصنم ۿےک ۿالقئۿ‬

‫۾۾‪۸‬‬ ‫‪۹۵۵‬‬

‫سمخدوک ۿےب ۿرحیتم ۿےس ۿاچب ۿرک ۿداین ۿںیم ۿرسرخؿ ۿاؿر ۿآ رخف ۿںیمۿ‬ ‫مناف وہن۔ ۿ‬ ‫ادعامۿدجسمۿںیمۿؿدیعۿدشلد۔ ۿ‬ ‫لیقۿؿاقل‪،‬ۿکیزف ۿوسالۿاؿر ۿااضمق ۿاملۿاﷲ اعتیٰلۿوکۿلادنسپۿ‬

‫‪۵‬ۺ‪۸‬‬

‫ہتخپۿدجسمۿانبےنۿاکۿوثاف۔ ۿ‬

‫ۺ‪۹۷‬‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫وج ۿمظتنم ۿدجسم ۿیک ۿاٹچیئ ۿوکرھٹی ۿںیم ۿدنبرکد ۿاؿر ۿاینپ ۿاٹچیئۿ‬ ‫اھچبرکۿامنرۿڑپ ھیےۿہنۿد ۿػاملۿےہۿ۔ ۿ‬

‫‪۹۸۶‬‬

‫وضفلۿرخیچۿرکےنۿؿاےلۿاطیشنۿےکۿاھبیئۿںیہ۔ ۿ‬

‫ۺۺ‪۸‬‬

‫امل ۿؿفق ۿرپاانپ ۿہضبق ۿامجےن ۿؿاال‪ ،‬ۿامنروین ۿوکۿدجسمیک ۿاایشء ۿےسۿ‬ ‫رؿےنکۿؿاالومدیۿاؿرۿاقللۿارخاچۿےہ۔ ۿ‬

‫ۼ‪۹۸‬‬

‫ہنتفۿلتقۿےسۿدشلدۿرتۿےہ۔ ۿ‬ ‫ہزاملسمن ۿالامیس ۿالہ ۿملع ۿوک ۿااشکنف ۿقح ۿےک ۿےئل ۿدعتسم رانہۿ‬

‫ۼۻ‪۸‬‬

‫اگنچریۿرپ ریپۿرانھکۿسربۿرؿدن ۿےسۿ ٓا شانۿےہ۔ۿ‬

‫۽‪۵‬ۺ‬

‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬

‫دحؿدۿؿزعتری‬

‫ۻ۽‪۸‬‬

‫دنہؿناتن ۿںیم خالفۿرشفۿرحوتکنۿیکۿمریۿزعتری ۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫املسمنۿاےسیۿوصخشنۿےسۿطاقؽغہۿرکںی۔ ۿ‬

‫ںیہ۔ ۿ‬

‫اچےئہ۔ ۿ‬ ‫رحام ۿرشیع ۿوک ۿحصق ۿدوخلاہ ۿاہنمك ۿرسمف ۿزیخ‪ ،‬ۿومحق ۿاانیمطنۿ‬ ‫ؿدیعمجل ۿاملسملان ۿغرار ۿدانی ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿدن ۿوک ۿاشالیم ۿلارخی ۿاک‬ ‫ررںیۿدنۿانہکۿادشۿملظۿےہ۔ ۿ‬

‫‪Page 85 of 631‬‬

‫‪۸‬ۻ‪۶‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہزۿوتمیلۿؿۿمظتنمۿایخمكۿػاہزۿوہےنۿےکۿدعبۿزعمؿلۿایکاجاتکسۿےہ۔ ۿ‬

‫ۻ‪۷۷‬‬

‫دجسم ۿرپۿہضبقۿرکےن ۿؿاےلۿروبٰ ۿوخار ۿاسفدیۿےس ۿعطق ۿ قلع ۿاک ۿمکحۿ‬

‫۾‪۹۵‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫ػالكۿملعۿیکۿرشیعۿدحۿزعتری۔ ۿ‬

‫۾‪۹۶‬‬

‫ونکںی ۿرپ ۿیچنیھک ۿوہیئ ۿدویار ۿوک ۿاانپ ۿ ٓا ہل ۿانتلس ۿاتبلا ۿرفک ۿںیہن ۿوہیبدیگۿ‬

‫‪۵۸‬ۺ‬

‫یئنۿدجسمۿریمعتۿرکےنۿےسۿ رتہۿرپاینۿدجسمۿاکۿ ٓا لادۿرکلاۿےہ۔ ۿ‬ ‫الك ۿدحمك ۿرشفی ۿاک ۿومضمن ۿہک ۿایقمق ۿےکۿدن ۿدجسم ۿیک ۿشاریۿ‬ ‫رنیمۿحیقۿںیمۿدالخۿیکۿاجےئۿیگ۔ ۿ‬ ‫دجسم ۿاؿرۿدمرہس ۿںیم ۿالضف ۿدجسمیک ۿریمعت ۿےہ‪ ،‬ۿملعۿدنی یک ۿمیلعتۿ‬ ‫اہتبلۿفرۿ ۿےہ۔ ۿ‬ ‫م‬ ‫دمرہسۿانبلاۿدبمقۿ صیخنہۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۹۶۸‬‬ ‫ۻ‪۹۷‬‬ ‫‪۸‬ۻ‪۹‬‬ ‫‪۸‬ۻ‪۹‬‬

‫ےہ۔ۿ‬ ‫دنہؿناتنۿںیمۿزعتریۿیکۿوصرفۿرصفۿطاقؽغہۿےہ۔ۿ‬ ‫رافطیـنۿوکۿوتمیلۿانبےنۿؿاےلۿزعتریۿےکۿقحتسمۿںیہ۔ ۿ‬

‫‪۹‬ۼۺ‬

‫اومرریخۿےکۿےئلۿدنچہۿرکلاۿدحمكۿرشفیۿےسۿلامكۿےہ۔ ۿ‬

‫۽ۻ‪۹‬‬

‫۽‪۶‬ۻ‬

‫اہکنۿؿفقۿالضفۿےہۿاؿر ۿاہکنۿدصتطۿالضفۿےہ‪،‬ۿاشۿارمیکۿ‬

‫ۼ‪۷‬ۻ‬

‫ لیصف۔ۿ‬

‫اضفلئۿؿانمغك‬

‫كل ٰی‬ ‫ا خظزفۿےکۿاعمرصۿاملعےئۿاہلسیقۿےکۿااقلف۔ۿ‬

‫وضحر ۿادقشۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿرضحف ۿبعکۿانبۿ‬ ‫رریہۿریضۿاۿﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿدیصقہۿہیتعنۿنسۿرکۿرداےئۿابمركۿ‬

‫انمرظہ‬ ‫‪۷۵۷‬‬

‫وجافۿااسفتسرۿاؿلۿرپۿرظن ۔ۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۸‬‬

‫۽‪۷۶‬‬

‫ومولیۿاصحق ۿےکۿاامغ ۿےنۿالصۿاعمملہۿںیمۿگدیچیایگنۿاؿرۿ‬

‫‪۹‬ۼ‪۸‬‬

‫دوشارلانۿادیارکدیۿںیہ۔ ۿ‬

‫اطعۿفرامیئ۔ ۿ‬ ‫املعءۿےنۿاشۿوکر ۿیکۿیھبۿمیظعتۿاکمکحۿدلا ۿےہۿوجۿدجسمۿےسۿ رۿ‬

‫۾۽‪۷‬‬

‫رکۿاکنیھپۿاجلاۿےہ۔ ۿ‬

‫رؿامك ۿاامم ۿدمحم ۿریض ۿاﷲاعتیٰل ۿمنہ ۿےہ ۿاخمفل ۿذمہق ۿوہمجرۿ‬

‫ۻۼ‪۸‬‬

‫ںیہن۔ ۿ‬

‫ریمعتۿدجسمۿےکۿاضفلئۿغر ٓا نۿؿدحمكۿےس۔ ۿ‬

‫۾۽‪۷‬‬

‫ػاطۿدعدۿاﷲ اعتیٰلۿوکۿوبحمف ےہ۔ ۿ‬

‫۾۾‪۷‬‬

‫دجسمۿانبلاۿلامقۿارجۿمیظعۿےہ۔ ۿ‬

‫‪۸۵۵‬‬

‫ومولیۿاصحقۿےنۿوجۿاصمتحلۿدجسمۿےکۿلار ۿںیمۿیکۿےہۿوکیئۿ‬

‫ۼۼ‪۸‬‬

‫دنہؿ ۿاش ۿوک ۿوشاہل ۿےک ۿلار ۿںیم ۿوبقل ۿںیہن ۿرکاتکس‪ ،‬ۿاؿر ۿہن ۿیہۿ‬ ‫وخد ۿومولیۿاصحق ۿاشۿوکۿاےنپۿاکمن ۿوکسمك ۿےکۿلار ۿںیمۿ‬ ‫وگاراۿرکںیۿےگ۔ ۿ‬ ‫ومولیۿاصحقۿےکۿاصمتحلۿاکۿاحلص۔ ۿ‬

‫‪Page 86 of 631‬‬

‫۽ۼ‪۸‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وجافۿااسفتسرۿدؿمۿرپۿرظن۔ ۿ‬

‫‪۵‬۽‪۸‬‬

‫رجمۿاغبؿفۿوکۿامتمۿدوینیۿںیتنطلسۿنیگنسۿرتنیۿہکلبۿلااقللۿاعمیفۿ‬ ‫غرارۿدیتیۿںیہ۔ ۿ‬

‫"ہلصیفۿاکوپنرۿرپۿالكۿرظن"اکردۿغیلب۔ ۿ‬

‫‪۵‬۽‪۸‬‬

‫لارخیۿؿلدرکہ‬

‫اعملۿاصمحلۿیکۿدتریبۿاؿلۿلاوظنمرۿؿعینشۿوہےنۿاکۿایبن۔ ۿ‬

‫‪۵‬۽‪۸‬‬

‫وضحر ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملس ۿےک ۿدہع ۿابمرك ۿںیم ۿدجسمؿنۿ‬

‫الكۿحیحصۿہلئسمۿوکۿومعقۿےسۿقلعتمۿےنھجمسۿںیمۿومولیۿاصحقۿ‬

‫‪۶‬۽‪۸‬‬

‫‪۹‬ۼ‪۸‬‬

‫‪۶‬۾‪۷‬‬

‫ںیمۿانیمرۿاؿرۿرگنک ۿںیہنۿےھتۿدعبۿںیمۿولقفۿوعامۿںیمۿتمظعۿ‬ ‫مسل‬ ‫داےنلۿےکےئلۿاملعءۿاؿرۿوعامۿ مینۿےنۿاشۿوکۿنسحتسمۿاھجمس۔ۿ‬

‫الكۿوعرفۿلل ّیۿوکۿدیقۿرکےنۿیکۿؿہجۿےسۿمنہجۿںیمۿیئگ۔ ۿ‬

‫‪۸۶۵‬‬

‫ےسۿرثکبفۿحؾاںیئۿوہںیئ۔ ۿ‬ ‫وجتمرۿدؿمۿیکۿانشںیتع۔ ۿ‬

‫‪۹‬۽‪۸‬‬

‫دجسمۿوبنیۿیکۿلارخی۔ ۿ‬

‫ۺ‪۹۷‬‬

‫الكۿذعرۿگناہۿدبرت ارۿگناہۿاکۿرد۔ ۿ‬

‫ۼ۽‪۸‬‬

‫رضحفۿاوبرکبۿدصقیۿریضۿاﷲاعتیٰلۿمنہۿےنۿافکرمکہۿےسۿرصتفۿ‬ ‫مسل‬ ‫مینۿرپۿرشعۿدبلۿرکۿاملۿایل۔ ۿ‬

‫‪۶۷‬ۺ‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿوسم۔ ۿ‬

‫۾۽‪۸‬‬

‫رضحفۿرمعۿافرؿطۿریضۿاﷲاعتیٰلۿمنہۿاکۿلمع۔ ۿ‬

‫ۺ۽ۺ‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسراہچم۔ ۿ‬

‫‪۶‬۾‪۸‬‬

‫ومعق ۿدہتلد ۿںیم ۿامہری ۿدجسم ۿانہک ۿوضحر ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫ؿملسۿےسۿلامكۿےہ۔ ۿ‬

‫ۺ۾ۺ‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿمجنپ۔ ۿ‬

‫‪۸‬۾‪۸‬‬

‫رؿاضفۿےکۿلار ۿںیمۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿیکۿ‬

‫‪۶۶‬ۻ‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿمشش۔ ۿ‬

‫ۺ۾‪۸‬‬

‫ومولیۿاصحق یکۿاصمتحلۿےسۿالرمۿ ٓا لاۿہکۿدجسم‪،‬دجسمۿوتۿدرانکرۿ‬

‫ۺ۾‪۸‬‬

‫اسماءْالرجال‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿمتفہ۔ۿ‬

‫ۺ۾‪۸‬‬

‫اابشہۿاظنمرۿےکۿفنصمۿااممۿامرامیہۿںیہنۿںیہ۔ ۿ‬

‫اسلامۿیکۿنیتۿوصرںیت۔ ۿ‬

‫ۺ۾‪۸‬‬

‫وصتفۿؿرطتقی‬

‫اشۿارمۿےک ۿرؿنشۿوبثف ۿہکۿاصمتحلۿذموکرہۿیکۿاکرؿایئۿالكۿ‬

‫ۻ۾‪۸‬‬

‫وگشیپیئ۔ۿ‬ ‫اریمۿاوملنینمۿرمعۿافرؿطۿریضۿاﷲاعتیٰل منہ ۿےنۿرصناینۿوک ۿاکمكۿ‬

‫‪۶۷‬ۻ‬

‫انبےنۿےسۿعنمۿایک۔ ۿ‬ ‫رس ۿےسۿؿفقۿیہۿہنۿرہھٹالا۔ ۿ‬

‫یصخشۿاکرؿایئۿےہۿہنۿہکۿاملسموننۿیک۔ ۿ‬

‫ْ‬

‫ن‬ ‫اجسدیگۿںیمۿرعمؿفۿیہیۿےہۿہکۿؿہۿاجسدہۿ سینۿوہاتکسۿےہۿوجۿاشۿ‬ ‫ہلسلسۿںیمۿامدؿنۿؿۿاجمرۿوہ۔ ۿ‬

‫ایسسق‬

‫‪Page 87 of 631‬‬

‫ۻۺ‪۸‬‬

‫‪۷‬۾ۺ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ن‬ ‫خیشۿےبۿاجسدہۿ سینۿرقمرۿےئکۿرمایگ‪،‬دعبۿںیم ۿولوگنۿےن ۿیسکۿوکۿ‬ ‫ن‬ ‫اشۿاکدگیۿ سینۿرکدلا۔ۿہیۿاجمرۿںیہن۔ ۿ‬

‫درہعیۿےہ۔ ۿ‬

‫رجچۿؿدعتلی‬

‫دنچۿوتفؿن یکۿاصالچ۔ ۿ‬

‫‪۸۸۶‬‬

‫دجسمۿںیمۿدرحقۿاگلےنۿیکۿفلتخمۿوصروتنۿاکۿمکح۔ ۿ‬

‫ۼ‪۸۸‬‬

‫فطنلق ۿدجسم ۿےس ۿقلعتم ۿدؿ ۿدحوثین ۿےک ۿؤمؿل ۿاؿ ۿرمغلل ۿوہےنۿ‬

‫‪۸‬۾ۺ‬

‫ۻ‪۹۷‬‬

‫ٓا چ ۿ لۿہیۿرطر ۿریمعتۿدجسمۿیکۿافحتظۿاؿر ۿاشۿےکۿامینار ۿاکۿیھبۿ‬

‫‪۹‬۾‪۷‬‬

‫اکۿایبن۔ ۿ‬ ‫دجسمۿےکۿاردۿرگدۿیکۿرنیمۿاکۿدالخۿحیقۿوہلاۿلامكۿںیہن۔ۿ‬

‫ۻ‪۹۷‬‬

‫اخہین‪،‬ۿرحب‪،‬ۿاحؿی‪،‬ۿدراتخمرۿیکۿابعروتنۿاکۿحیحصۿلمحم۔ۿ‬ ‫اابشہۿاظنمرۿیکۿرطفۿوسنمفۿالكۿطلغۿابعرفۿیکۿحیحصت۔ۿ‬

‫ۻۺ‪۸‬‬

‫۾۽‪۹‬‬

‫اابشہۿیکۿدؿرسیۿابعرفۿیکۿرشتحی۔ ۿ‬

‫ۼۺ‪۸‬‬

‫تھچۿاؿرۿرنیمۿدؿۿرتمادفۿاافلعۿںیہنۿںیہ۔ ۿ‬

‫‪۷‬ۼ‪۸‬‬

‫ہلئسمۿیکۿمیہفتۿےکۿےئلۿالكۿدںیشنلۿمنال۔ ۿ‬ ‫ن‬ ‫ااممۿ صفیۿاؿرۿاصحقۿایبنۿارقل ٓا نۿےکۿاوقالۿںیمۿقیبطت۔ۿ‬

‫‪۹۶۶‬‬

‫ااممك‬ ‫ااممك ۿاک ۿاےنپ ۿرصہف ۿںیم ۿاللا ۿرحام ۿےہ‪ ،‬ۿوتہب ۿا رافغر ۿالرم ۿاؿرۿ‬ ‫لاؿانۿؿاحقۿےہ۔ ۿ‬

‫رفتماقف‬ ‫شایمۿرپۿدیقنت۔ ۿ‬ ‫سجۿےسۿانسان ۿالدا ۿلالا ۿےہۿاشۿزیچ ۿےس ۿمالہکئۿیھبۿالدا ۿلاےتۿ‬

‫‪۷‬۾‪۶‬‬ ‫‪۷۸۸‬‬

‫‪۸۹۵‬‬

‫ۻ‪۹۹‬‬

‫ںیہ۔ ۿ‬

‫فنصم ۿہیلع ۿارلحمۃ ۿیک ۿاہنمك ۿشادنار ۿقیقحت ۿہک ۿاامم ۿاوبویفس ۿیکۿ‬ ‫رؿامكۿلادرہۿانۿےکۿیتفمۿہبۿوقلۿرپرفتمفۿےہ۔ۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۷‬‬

‫ااممۿاوبویفسۿیکۿرؿامكۿاکۿاحلص۔ ۿ‬ ‫فنصمۿہیلعۿارلحمۃاکۿشایمۿرپۿالكۿاحہیش۔ ۿ‬ ‫سج ۿلاف ۿےس ۿ ٓا دویمن ۿوکادمك ۿیتچنہپ ۿےہ ۿفرےتش ۿیھب ۿاش ۿےسۿ‬ ‫الداۿلاےتۿںیہ۔ۿ(دحمك)ۿ‬

‫‪۸‬ۻ‪۷‬‬

‫دجسم ۿںیم ۿدرحق ۿاگللا ۿایگ ۿوت ۿبک ۿدجسماک ۿوہاگ ۿاؿر ۿبک ۿاگلےن ۿؿاےلۿ‬ ‫اک‪،‬ۿاؿرۿدجسمۿںیمۿےگلۿوہےئۿدرحقۿےکۿااھکرےنۿاؿرۿہنۿااھکرےنۿ‬

‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬

‫یکۿ لیصف۔ۿ‬ ‫‪۹‬ۼ‪۷‬‬ ‫۽۽‪۷‬‬

‫رتشمكۿرؿہیپۿدجسماگلےنۿاکۿہلئسم۔ ۿ‬ ‫الكۿالولعممۿالچہۃۿرنیمۿےکۿقلعتمۿااتفتسء۔ ۿ‬ ‫اشۿرشعۿرپۿیسکۿیکۿربممیۿےکےئلۿوکششۿرکلا ۿہکۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫دؿہزار ۿرؿہیپ ۿد ‪،‬اعمملہ ۿیک ۿحیحصت ۿیک ۿفلتخم ۿوصرںیت ۿاؿر ۿفنصمۿ‬ ‫یکۿررفۿاگنیہ۔ ۿ‬

‫‪Page 88 of 631‬‬

‫‪۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫‪۹‬ۼ‪۹‬‬ ‫۽ۼ‪۹‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿافق ۿلارظ ۿوکزعمؿل ۿرکےک ۿوخد ۿوتمیل ۿےنب ۿاش ۿہلئسم ۿںیمۿ‬ ‫ح‬ ‫اص نینۿےکۿاحنالفۿاؿرۿوقلۿیتفمۿہبۿیکۿرحتری۔ۿ‬

‫۾‪۶‬ۺ‬

‫نسلاۿدعبۿلسنٍۿاؿرۿنـناۿدعبۿنطبٍۿیکۿوتحیض۔ ۿ‬

‫ۺۺۺ‬

‫ن‬ ‫اجسدہ ۿینیشن ۿخالتفۿاخہصۿےہ‪،‬ۿاؿر ۿاجسدہ ۿ سین ۿےکۿفراضئۿںیمۿ‬

‫‪۷‬۾ۺ‬

‫ارجاےئ ۿہلسلس ۿوتتیل ۿاؿر ۿہلمج ۿمظن ۿؿع ق ۿزعل ۿؿبصن ۿاؿرۿ‬ ‫اصحقۿاجسدہۿیکۿاینمكۿہقلطمۿدالخۿےہ۔ ۿ‬ ‫شایمۿیکۿابعرفۿاکۿبل۔ ۿ‬

‫‪Page 89 of 631‬‬

‫ۻ‪۶‬ۻ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬

‫حمْنْالرحیم ْ‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬

‫کتابالشرکۃ‬ ‫(ااکحمۿرشتکۿاکۿایبن)‬ ‫ۻ‪۶‬امجدیۿابآرخۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم ‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿامہر ۿدلارۿںیمۿدوتسرۿےہۿہکۿلافۿنسۿیکۿدھیزۿدحیلعہۿدحیلعہۿلاینۿںیمۿوگھبےتۿںیہ‪،‬‬ ‫اسملۿونکارۿےکۿہنیہمۿںیمۿتہبۿتخسۿوطافنۿاؿرۿلارشۿےکۿشیقۿےسۿسقۿےکۿدھیزۿوکۿااھٹکۿرکداال‪،‬دعبہۿاکیزۿےنۿںیہنۿایلۿضعبۿ‬ ‫ےنۿاشۿاملۿوکۿضبقۿایکۿاؿرۿااظتنمۿد ۿرکۿایطرۿایکۿافۿضبقۿرکےنۿؿاےلۿضعبۿانۿاکیزۿوکۿےتہکۿںیہۿاراہراۿانتجۿوہےلۿول‪،‬ؿہۿولگۿ‬ ‫ےتہک ۿںیہ ۿحق ۿامہرا ۿامل ۿاک ۿوکیئ ۿانشحق ۿںیہن ۿمہ ۿںیہن ۿےتیل‪،‬اف ۿضبق ۿرکےن ۿؿاےل ۿولگ ۿوخد ۿرخچ ۿرکںی ۿلا ۿرقفا ۿء ۿاؿر ۿسمنیک ۿوکۿ‬ ‫میسقتۿرکدںیۿاؿرۿضبقۿرکےنۿؿاےلۿرپۿخاللۿوہوتۿرقفاءۿاؿرۿانغۿوہےنۿںیمۿمرامرۿےہۿلاافتؿفۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫حقۿؿہۿولگۿںیہنۿےتیلۿوتۿاقنیضبۿرصفۿاانپۿ ہصۿےلۿںیلۿلایقۿرقفاءۿرپۿدصتطۿرکدںی‪،‬انۿںیمۿارگۿوکیئۿریقفۿےہۿوتۿاےسۿیھبۿد ۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫شکیےۿںیہ‪،‬واللْ ٰ‬ ‫ارۿوکہۿینینۿلالۿ‬

‫‪۶۷‬امجدیۿاالؿلۿ۽‪۶۸۵‬ھ‬

‫ہلئسم‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿومحمدۿگیبۿؿۿدبعاشغلرۿگیبۿدؿۿاھبویئنۿیکۿداکنۿوکہِۿینینۿلالۿرپۿیھت‪،‬دؿوننۿےنۿاملۿ‬ ‫ابسفۿداکنۿاےنپۿلافۿےکۿرتہکۿےسۿلالاۿاؿرۿدؿوننۿاجکیۿاکرنکۿرےہۿاؿرۿاجکیۿانۿاک‬ ‫ؿا ِ‬

‫‪Page 90 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وخردؿۿونشۿاھت‪،‬وکیئۿہریمكۿیسکۿلافۿںیمۿہنۿیھت‪،‬ومحمدۿگیبۿعمۿاینپۿؿادلہۿؿالیتیۿمگیبۿےکۿ ٓا دمینۿداکنۿےسۿھچۿوسرؿےپۿجحۿوکۿایگۿ‬ ‫اؿرۿسقۿشاامنۿداکنۿدبعاشغلرۿگیبۿےکۿرپسدۿرکایگ‪،‬دعبۿانۿیکۿؿایسپۿےکۿرھپۿدبعاشغلرۿگیبۿایسۿ ٓا دمینۿےسۿنیتۿوسرؿےپۿرکۿےلۿ‬ ‫رکۿجحۿوکۿایگۿاؿراینپۿرؿہجۿارماؿۿمگیبۿاؿرۿالكۿزلاکۿلکماۿہہۿدبعاوکشلرۿاینپۿؿادلہۿاؿرۿاھبیئۿےکۿلاشۿوھچرایگ‪،‬راہتسۿںیمۿطاقمۿادمحۿ ٓا لادۿںیمۿ‬ ‫اشۿیکۿتعیبطۿڑگبی‪ ،‬لۿاابسفۿانشیٹسۿوپس سۿںیمۿدالخۿرکےکۿومحمدۿگیبۿوکۿلارۿدلا‪،‬ؿہۿوفراۿرؿاہنۿوہا‪،‬ؿاہنۿ چنہۿرکۿولعممۿوہاۿہکۿ‬ ‫دبعاشغلرۿگیبۿےنۿااقتنلۿایک‪،‬ؿہۿرؿہیپۿاؿرۿاابسفۿوجۿانشیٹسۿںیمۿاھتومحمدۿگیبۿؿاسپۿاللا‪،‬اشۿوصرفۿںیمۿاشۿرؿےپۿیکۿتبسنۿایکۿ‬ ‫مکحۿےہ؟ہیۿرصفۿومحمدۿگیبۿوکۿےلمۿاگۿلاۿؿارلانۿدبعاشغلرۿگیبۿیھبۿاشۿےسۿ ہصۿلاںیئۿےگۿاؿرۿویکرکنۿلاںیئۿےگ؟ بؼنواْتوجروا(ایبنۿ‬ ‫ےئجیکۿارجۿلاے۔ف)‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ہکبجۿؿہۿنیتۿوسۿرؿہیپۿایسۿداکنۿرتشمكۿیکۿ ٓا دمینۿاھتۿسجۿےکۿدؿوننۿاھبیئۿوخصہۿسمؿیۿامكلۿےھتۿوتۿؿہۿرؿہیپۿیھبۿفصنۿفصنۿانۿ‬ ‫دؿوننۿیکۿكلمۿاھت‪،‬شالئۿرہظمۿہکۿرؿہیپۿدبعاشغلرۿگیبۿاےنپۿاھبیئۿیکۿااجرفۿےسۿےلۿایگۿاھتۿافۿہیۿااجرفۿغر ۿیھتۿوخاہۿہبہ‬ ‫وخاہۿالاحق‪ ،‬رہۿاحلۿ لۿلاۿضعبۿسجۿدقرۿلایقۿاھتۿےسجۿومحمدۿگیبۿادمحۿ ٓا لادۿےسۿےلۿ ٓا لاۿاشۿےکۿدقمارۿفصنۿںیمۿومحمدۿگیبۿاکۿقحۿ‬ ‫ےہ ۿاؿر ۿفصن ۿدبعاشغلر ۿگیب ۿاک ۿہک ۿمردقتری ۿدعم ۿوماعن ۿؿؿارف ۿ ٓا رخ ۿؿدقتمی ۿامنؼدم ۿوچسیب ۿاہسم ۿوہرک ۿاےکس ۿؿاروثن ۿرپ ۿوین ۿمیسقتۿ‬ ‫وہاگ‪:‬‬ ‫ارماؿۿمگیب______‪۸‬‬

‫ؿالیتیۿمگیب_____‪۹‬‬

‫دبعاوکشلر_____ۼ‪۶‬‬

‫احبلكۿغر ۿوتۿػاہزۿہکۿفصنۿومضمنۿاھتۿوتۿامۿ ؎ۿاکۿاطمہبلۿومحمدۿگیبۿاکۿرتہکۿدبعاشغلرۿرپۿراہۿوخاہۿایسۿرؿےپۿےسۿاداۿرکںیۿلاۿاشۿےکۿہریۿ‬

‫ےس "النْالدیونْتِیضْبامثال ا"(ویکہکنۿغر ۿاینپۿلثمۿےسۿاداۿایکۿاجلاۿےہ۔ف)اؿرۿاحبلكۿالاحقۿیھبۿػاہزۿہکۿالاحقۿ‬ ‫دعبۿومفۿلا لۿوہاجیتۿےہ‪،‬‬

‫الن ا ْلؼست ْتملیکا ْحیت ْتجری ْفیہا ْاالرث ْبلْ ویکہکنۿہیۿكیلمتۿںیہنۿےہۿلاہکۿاشۿںیمۿؿرامكۿاجریۿوہ‪،‬ہکلبۿ‬ ‫تحلیل ْتصرف ْللمباح ْلہ‪،‬فاذا ْمات ْاو ْمات ْالمؽیحْ اشۿےکۿےئلۿالكۿابمچۿزیچۿںیمۿرصتفۿوکۿخاللۿغرارۿدانیۿےہ‪،‬‬ ‫بطلت ْاماف ْالثاین ْفالنتِال ْالملك ْکما ْعلل ْبہ ْفْ وتۿحق ۿؿہۿلا ۿابمچۿرکےنۿؿاالۿوفف ۿوہاجےئۿاگۿوتۿلا لۿوہیگ‪،‬‬ ‫نکیلۿلاین ۿںیمۿوت ۿتیکلمۿےکۿااقتنل ۿیکۿؿہجۿےسۿاسیج ۿہکۿاتفؿٰیۿ‬ ‫اللییۃْواماْفْاالولْفلعدمْالملكْلینتِلْکماْاشرناْ‬ ‫و‬ ‫ہل‬ ‫ریخہی ۿںیم ۿاش ۿوک ۿؿہج ۿاتبلا ۿےہ ۿرگم ۿ ی ۿںیم ۿتیکلم ۿںیہن ۿلاہکۿ‬ ‫الیہ۔ ْ‬ ‫لقتنمۿایکۿاجےئۿاسیجۿہکۿمہۿےنۿاشۿاکۿاشارہۿدلاۿےہ۔(ف)‬

‫‪Page 91 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿاحبلكۿہبہۿنیتۿوسۿںیمۿےسۿدمرھۿوسۿاکہبہۿاقللۿتمسقۿںیمۿہبہۿاشمفۿےہْکمانصْعلیہْعلماؤنافْغیماْکتاب(اسیجۿہکۿ‬ ‫صیچ‬ ‫اشۿرپۿامہر ۿاملعء ےنۿدعتمدۿبتکۿںیمۿصنۿفرامیئۿےہ۔ف)اؿرۿااسیۿہبہۿذمہقۿ ۿرپۿضحمۿےبۿارثۿہکۿضعبۿضبقۿیھبۿومرفۿ‬ ‫كلمۿںیہنۿوہلاۿحقۿلكۿخداۿرکےکۿؿاہقۿیکۿرطفۿےسۿمیلستۿہنۿؿاعقۿوہْکماْحِِہْفْاللییۃْوالعِودالدریۃْوردالمحتارْ‬ ‫ل‬ ‫وْغیھا(اسیجۿہکۿریخہی‪،‬وقعد درہیۿاؿرۿردا مخنارۿؿہریہۿںیمۿاشۿیکۿقیقحتۿفرامیئۿےہ۔ف)وتۿؿہۿدمرھۿوسۿدبوتسرۿكلمۿومحمدۿگیبۿ‬ ‫رپ ۿرےہ‪،‬ان ۿدؿونن ۿوصروتن ۿںیم ۿہنیعب ۿاںیہن ۿرؿوپن ۿاکفصن ۿومحمد ۿگیب ۿوک ۿانلم ۿاچےئہ‪،‬رغ ۿلایق ۿیک ۿفصن ۿدقمار ۿںیم ۿہز ۿرطچۿ‬ ‫ومحمدۿگیبۿاکااقحتسطۿلامك‪،‬اہنۿسجۿدقرۿدبعاشغلرۿگیبۿرصفۿرکۿاکچۿاھتۿاشۿاکۿفصنۿیھبۿومحمدۿگیبۿوکۿےلمۿلاںیہن‪،‬ہیۿلحمۿرظنۿ‬

‫ےہ‪،‬ارگۿلامك ۿوہۿہکۿؿہۿرؿےپۿاشۿےنۿغرصا ۿلا ۿہنۃ ۿدےئۿےھتۿوتۿكشیب ۿانلمۿاچےئہ"لضمانْالِرضْوبطالنْال بۃْفانِلبتْ‬

‫مضمونۃْباالست الک" (غر ۿےکۿامضنۿاؿرۿہبہۿےکۿنؾالنۿےکۿشیقۿاذہاۿہالكۿرکےنۿرپۿامضنۿوہاگ۔ف)اؿرۿارگۿالاخۃۿدےئۿےھتۿ‬ ‫كۿااحتدۿؿیتہجکیۿالكۿاملۿدؿرس ۿےکۿرخچۿ‬ ‫ا ینۿرجماح انۿوظنمرۿہنۿاھتۿہنۿانۿدمرھۿوسۿاکدبعاشغلرۿگیبۿوکۿامكلۿایکۿاھتۿہکلبۿےسیجۿاحبل ِ‬ ‫ںیمۿ ٓا اجلاۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿاعمؿہضۿوصقمدۿںیہنۿوہلاۿوینۿدےئۿےھتۿوتۿوجۿرصفۿوہےئگۿوہےئگ‪،‬انۿاکۿدبلۿومحمدۿگیبۿوکںیہنۿلمۿاتکس‬ ‫"النْاالباحۃْتصحْفْالمشاعْوالتضمن"(ویکہکنۿالاحقۿصصحۿؿایلۿزیچۿںیم حیحصۿوہیتۿےہۿاؿرۿایسۿرپامضنۿںیہن ٓا لاۿےہ۔‬

‫ف)اؿرۿكشیبۿرعفۿلاشۿرپۿاحلعۿےسۿاہینۿػاہزۿیہیۿوصرفۿےہۿاؿرۿػاہزۿرپۿلمعۿؿاحقۿحقۿلكۿدلیلۿےسۿاشۿاکۿخالفۿہنۿلامكۿ‬ ‫وہ‪،‬ہکۿرعفۿامظعۿداللئۿرشہیعۿےسۿےہ۔ریخہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ان ْکان ْالعرفْقاضیا ْبان م ْیدفعونہ ْعل ْوجہ ْالبدل ْیلزمْ ارگۿرعفۿاتبےئۿہکۿولگۿاشۿوکۿدبہلۿےکۿوطرۿرپۿدےتیۿںیہۿوتۿرھپۿدبہلۿ‬ ‫الوفاءْبہ‪،‬وانْکانْالعرفْبلالفْ ٰذلكْبانْکانواالْینظرونْفْ وپراۿرکلاۿالرمۿےہۿاؿرۿارگۿرعفۿاشۿےکۿخالفۿوہۿہکۿولگۿاشۿںیمۿ‬ ‫ٰذلكْ ٰایل ْاعطاءْالبدلْفالرجو عْفیہْبعدْال الكْواالست الكْ وع ۿےکۿرظتنمۿںیہنۿوہےتۿوتۿرھپ ۿہالكۿرکےن ۿہالكۿوہاجےنۿرپۿ‬ ‫ْمللصا۔ ْ روجفۿںیہنۿایکۿاجےئۿاگ‪،‬اؿرۿاشۿاکاقدعہۿہیۿےہۿہکۿرعفۿںیمۿوہشمرۿ‬ ‫رْ‬ ‫واالصلْفیہْانْالمعروفْعرفاْکالمشروطْشرعاْ‪1‬اھ‬ ‫اعمملہۿرشكاۿرشمؿعۿیکۿرطچۿوہلاۿےہۿاھۿملخصا(ف)‬

‫ریہظہیۿںیمۿااممۿہیقفۿاوباثیللۿرحمۃۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿےسۿوقنمل‪:‬‬

‫التعویلْعلْالعرفْحیتْیوجدْوجہْیستدلْبہْعلْ رعفۿرپۿاامتعد ۿوہاگۿارگۿوموجد ۿوہوتۿہیۿاقللۿادتساللۿؿہجۿنبۿ‬ ‫ےکسۿاگۿاسیجۿہکۿتہبۿد ہعۿمہۿدرکۿرک ےکۿںیہ(ف)‬ ‫غیماْقلنا‪2‬۔ ْ‬

‫‪ْ1‬‬ ‫القتاویْاللییہْکتابْال بۃْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶۶۶ /۷‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫فتاویْظہییۃ ْ‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪Page 92 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿاذہاۿلاۿ ٓا ہکنۿارگۿرلدۿرمعؿۿوکۿھچکۿرؿےپۿد ۿہکۿرخچۿرک ‪،‬لااینپۿاحوتجنۿںیمۿااھٹ‪،‬لاۿانۿےسۿراہِۿخداۿںیمۿاہجدۿرک‪،‬وتۿغر ۿرہھٹلاۿ‬ ‫ےہۿارگۿوشہزۿوعرفۿوکۿد ۿہکۿڑپک ۿانبرکۿریم ۿلاشۿنہپۿہبہۿرہھٹ ۿاگ‪،‬ویط یۿػالكۿملعۿوکۿڑکللانۿؿہریہۿدںیۿہکۿاینپۿاتکوبنۿ‬ ‫ںیم رصفۿےئجیکۿہبہۿغرارۿلاےئۿاگۿہکۿاہینۿرعفۿاقیضۿكیلمتۿےہ۔وقعدادلرہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫دفعْالیہْدراھمْفِالْلہْانقِ اْفقعلْف وْقرضْکماْ الكۿےنۿدؿرس ۿوکۿھچکۿدرامہۿدےئۿہکۿرخچۿرکؿۿوتۿاشۿےسۿےلۿرکۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫رخچ ۿرکےئل ۿوت ۿہی ۿغر ۿغرار ۿلاےئ ۿاگۿےسیج ۿوکیئۿوین ۿےہک ۿہک ۿہی ۿاینپۿ‬

‫ْایلْحوائجک ۔ ْ‬ ‫لوقالْاصرف ا ٰ‬

‫رضؿرلافۿںیمۿرصفۿرکؿ(ف)‬

‫اعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫رجلْقالْالٰخرْخذْھذاْالمالْواغزفْسؽیلْاللْعزوْ ارگۿوینۿاہکۿہیۿاملۿولۿاؿرۿیفۿلیبسۿاﷲ اہجدۿرکؿ‪،‬وتۿہیۿغر ۿامشرۿ‬ ‫وہاگ‪،‬ریہظہیۿںیمۿویط یۿےہ(ف)‬ ‫عالْف وْقرضْکذافْالظہییۃ‪2‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫اعیطْ ْلزوجتہْدنانیْلؾتلذب اْثیاباْوتلؽس اْعندہْ اخؿدنۿےنۿویبیۿوکۿھچکۿدانیر ۿدےئۿہکۿؿہۿڑپکا ۿےلۿرکۿرھگۿںیمۿ‬ ‫فدفعت اْمعاملۃْفیھْل اْقنیۃ‪3‬۔ ْ‬

‫ابلش ۿےک ۿوطر ۿےنہپ ۿوت ۿویبی ۿےن ۿؿہ ۿدانیر ۿ ٓا ےگ ۿاعمملہ ۿےک ۿوطر ۿرپۿ‬ ‫یسکۿوکۿد ۿدےئۿوتۿویبیۿوکۿاایتخرۿےہ‪،‬عینہ(ف)‬

‫دنہہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫قالْلمتقِہْاصْرفْھذہْاللشبۃْایلْکؾبكْف وْھبۃْ یسکۿےنۿػاملعبلۿوکۿاہکۿہکۿہیۿڑکلیۿےلۿاجۿرکۿاینپۿبتکۿےکۿےئلۿ‬ ‫اامعتسلۿرکؿ‪،‬وتۿہیۿہبہۿوہاگ‪،‬اؿر ۿبتک ۿےکۿےئلۿاامعتسلۿرصفۿ‬ ‫والصرفْایلْالکتبْمشورةْکذاْفْالِنیۃْ‪4‬۔ ْ‬ ‫وشمرہۿوہاگ‪،‬اسیجۿہکۿعینہۿںیمۿےہ(ف)‬

‫ایسۿرطچۿارگۿیسکۿوکۿمنلا ۿاقف ۿلالؿلا ۿاؿر ۿوکیئۿاعرمك ۿاکۿلامۿرکےکدلا ۿوتۿغر ۿرہھٹ ۿاگ"النْعاریۃْماالینتقعْبہْاالْ‬

‫باالست الكْقرض"(ویکہکنۿایسیۿزیچۿوکۿاعرلۃۿدانیۿسجۿوکۿرصفۿرکےکۿیہۿعفنۿایلۿاجاتکسۿےہۿوتۿؿہۿغر ۿوہلاۿےہ۔ف)اؿرۿانۿ‬ ‫ںیمۿلامہۿدؿیتسۿؿۿااحتدۿےہۿوتالاحق"لمکانْالعرف"(الاحقۿےہۿویکہکنۿیہیۿرعفۿےہ۔ف)دراتخمر‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودالدریۃْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْکتابْال بۃْلارجانۿبتکۿارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪۶ /۷‬۾‬

‫‪ْ2‬‬ ‫القتاویْالہندیۃْکتابْال بۃْالبابْاالولْوناینۿبتک اخہنۿاشپؿرۿ‪ /۹‬ۺۼ‪۸‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪3‬‬ ‫ْردالْمحتارْکتابْال بۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‪ /۹‬۾‪۵‬ۺ‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬ ‫ْالقتاوْیْال ندیۃْکتابْالہبۃْالبابْاالو لْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۹‬ۻۼ‪۸‬‬

‫‪Page 93 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ںیمۿےہ‪:‬‬ ‫لوْاعارہْقصعۃْثریدْفِرضْولوْبؼن ماْمباسطۃْفاباحۃ‪1‬۔ ْ ارگ ۿرثلد ۿاک ۿایپہل ۿاعرلۃ ۿدلا ۿوت ۿغر ۿوہاگ ۿاؿر ۿنیل ۿدنی ۿؿاولن ۿںیمۿ‬ ‫ےبۿیفلکتۿوہوتۿہیۿالاحقۿےہ(ف)‬ ‫لاہلمجلۿدمارۿرعفۿرپۿےہۿاؿرۿاہینۿرعفۿاقیضۿالاحقۿہکۿوجۿاھبیئۿلامہۿاجکیۿرےتہۿاؿرۿاافتطۿرےتھکۿاؿرۿوخردۿؿونشۿؿہریاہۿاصمرفۿ‬ ‫ںیمۿہریمكۿںیہنۿمرےتت‪،‬انۿیکۿسقۿ ٓا دمینۿاجکیۿریتہۿےہ‪،‬اؿرۿےسجۿوجۿاححقۿڑپ ۿےبۿفلکتۿرخچۿرکلاۿاؿرۿدؿرساۿاشۿرپۿرایضۿوہلاۿ‬ ‫اؿرۿؿایسپۿاکۿارادہۿںیہنۿرکھنا‪،‬ہنۿؿہۿ ٓا سپۿںیمۿہیۿاسحفۿرکےتۿںیہۿہکۿاشۿد ہعۿریت ۿرخچۿںیمۿرادئۿ ٓا لاۿاانتۿرجما د ‪،‬ہنۿرصفۿےکۿ‬ ‫ؿغكۿالكۿدؿرس ۿےسۿاتہکۿےہۿںیمۿےنۿاشۿرؿےپۿےسۿاےنپۿےصحۿاکۿےھجتۿامكلۿرکدلاۿہکلبۿیہیۿایخلۿرکےتۿںیہۿہکۿلامہۿامہراۿالكۿ‬ ‫اعمملہۿےہۿسجۿاکۿاملۿسجۿےکۿرخچۿںیمۿ ٓا اجےئۿھچکۿرپؿاۿںیہن‪،‬اؿرۿہیۿنیعۿینعمۿالاحقۿؿلیلحتۿےہۿوتحقۿلكۿاشۿاکخالفۿدلیلۿ‬ ‫تعایلْاعلمْبالصواب۔‬ ‫ےسۿلامك ہنۿوہاگۿالاحقۿیہۿغرارۿدںیۿےگۿاؿرۿررۿرصفۿدشہۿاکۿفصنۿومحمدۿگیبۿوکۿہنۿےلمۿاگ‪،‬واللْ ٰ‬

‫ہلئسم‪ :۸‬اررلاسقۿرامۿوپرۿلالۿوپسردرؿارہۿرمہلسۿزہشادہۿایمنۿرعمتفۿومولیۿدیسۿوخاہجۿادمحۿاصحق ‪۶۹‬رفصۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿالك ۿارایض ۿدعتادی(‪۸‬ہعل ۿ‪/‬كگہ)ہتخپ ۿےک ۿدنچ ۿااخش ۿلدرہعیۿ‬ ‫می‬ ‫ریمافۿوطبرۿارتشاكۿامكلۿےھتۿاؿرۿایسۿرطچۿدنچۿرؿرۿلكۿامكلۿرےہ‪ ،‬چملہۿارایضۿذموکرہۿےک(بلغہۿكگہۿ‪۶۹‬وسبہ)ہتخپۿارایضۿرپۿ‬ ‫اجنممكۿرساکرۿہضبقۿ۽‪۶۸۵‬ۿ؁ۿفۿںیمۿوہایگ‪،‬ہیۿوبقمہضۿارایضۿرساکرہۿؿہۿےہۿہکۿسجۿںیمۿااخش ۿذموکرہۿلاالۿےکۿومرفۿےنۿلارارۿ‬ ‫منینہۿاگللاۿاھت‪،‬دعبۿارانۿارایضۿذموکرہۿعمۿاشۿارایضۿمنینہۿؿاےلۿےک ‪۶۸۶۹‬؁یلصفۿںیمۿلامہۿمیسقتۿوہیئگۿاؿرۿدلمعر ٓا دمۿرساکرۿںیمۿ‬ ‫مش‬ ‫یھبۿاشۿمیسقتۿاکۿوہایگۿاؿرۿصصحۿہزۿالكۿےکۿ خضۿاؿرۿاتممرۿوہےئگ۔منلارلدۿےکۿےصحۿںیمۿہیۿارایضۿوبقمہضۿرساکرۿمنینہۿؿایلۿعمۿ‬ ‫ھچکۿدرگیۿارایضۿےک(ہلمجۿہعلۿ‪ ۹‬كگہ)ہتخپۿ ٓا یئۿاؿرۿسقۿرشاکءۿراضدنمۿاشۿمیسقتۿوہےئگۿاؿرۿرلدۿےنۿاؿرۿالكۿہگیبۿارایضۿدرگیۿرشاکءۿ‬ ‫می‬ ‫ےسۿ چملہ ۻ ہگیبۿہتخپۿےکۿرخلدۿیھبۿیلۿدعب انۿاعممالفۿےکۿرلدۿےنۿرساکرۿںیمۿاچرہۿوجیئۿیکۿاؿراچاہۿہکۿرساکرۿاانپۿہضبقۿارایضۿ‬ ‫منینہ ۿذموکر ۿرپ ۿےس ۿااھٹےل‪،‬رساکر ۿےنۿہضبق ۿوت ۿںیہن ۿااھٹلا ۿنکیل ۿاعمؿہضۿںیمۿاجبےئ ۿہضبق ۿااھٹےن ۿےک ۿدرگی ۿارایضۿد ۿدےنی ۿاک ۿمکحۿ‬ ‫د ۿدلا‪،‬اؿرۿرساکرۿےکۿہضبقۿوکۿاشۿارایضۿرپۿااھٹرہ۽‪۶‬ۿشالۿوہےئۿرتسہۼ‪۶‬ۿشالۿےکۿانمعفۿےکۿلامكۿادنارہۿػاہزۿرکےکۿرصفۿغلبم(‪۶‬املۿ‬ ‫بلغہۿ؎دقنۿ۽)د ۿدےنیۿاکۿیھبۿمکحۿاصدرۿفرامدلا۔افۿدرگیۿرشاکءۿرلدۿوجۿاۿےکسۿشاقبۿںیمۿرشلكۿےھتۿؿہۿاچےتہۿںیہۿہکۿاشۿررۿدقنۿرساکرۿ‬ ‫ےکۿن ہیۿںیمۿےسۿمہۿوکۿیھبۿانلمۿاچےئہ‪،‬سجۿاحمکۿےکۿہضبقۿںیمۿؿہۿرؿہیپۿےہۿانۿیکۿراےئۿےہۿہکۿرؿہیپۿذموکرہۿرتسہۿشالۿرپ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالعاریۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬ۻۺ‪۶‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 94 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لااٹن ۿاجےئ۔حق ۿےسۿہکۿمیسقت ۿوہیئگۿےہ ۿا ین ‪۶۸۶۹‬؁ف اغلمك ۺ‪۶۸۷‬؁ ۿیلصف‪،‬وت ۿرلد ۿوک ۿاہنت ۿاجےئ‪،‬اؿر ۿےنتج ۿرامہن ۿلك ۿارایضۿ‬ ‫رتشمہکۿا ینۿارۿادتباءۿاغلمك ‪۶۸۶۸‬؁فۿاحلبعۿصصحۿرشاکءۿرؿہیپۿمیسقتۿایکۿاجؿ ‪،‬افۿدرلاتفۿبلطۿہیۿارمۿےہۿہکۿارایضۿمنینہۿ‬ ‫ؿایلۿافۿرساکرۿںیمۿاخصلۿقحۿؿكلمۿرلدۿیکۿغرارۿلایئۿےہۿاؿرۿرلدۿیہۿےنۿوکششۿرکےکۿاعمؿہضۿاکۿمکحۿرکالا‪،‬اؿرۿرساکرۿےسۿرؿہیپۿ‬ ‫یھبۿاہنتۿرلدۿیہۿوکۿد ۿدےنیۿاکۿمکحۿوہا‪،‬ایسیۿوصرفۿںیمۿایکۿرامہنۿارتشاكۿاکذعرۿرکےکۿدرگیۿرشاکءۿیھبۿر مۿذموکرہۿںیمۿےسۿ ےنیۿ‬ ‫الرؿ راعمكۿرحتریۿفراملااجےئ‪،‬بؼنواتوجروا۔‬ ‫ےکۿقحتسمۿںیہۿلاۿایک؟ادیمۿہکۿوجافۿاصفۿاصفۿل ُ‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫امنۿرشفۿاکاکمۿںیہن‪،‬ارگۿؿاہنۿھچکۿوتفٰیۿونسیۿاےکسۿاعدیۿےھجمسۿوہنۿوتۿسقۿوکۿانۿرپۿایقشۿہنۿایکۿاجےئ‪،‬ؿہۿ‬ ‫قحۿےکۿوساۿیسکۿیکۿرؿ راعمكۿاخد ِ‬ ‫رنیم ۿارگسق ۿرشاکء ۿیک ۿرطف ۿےس ۿدعم ۿبالشیغالل ۿیھت ۿاؿر ۿرلاسق ۿوک ۿاش ۿاک ۿملع ۿاھت ۿکماْفْالدرْعنْاللیْالرمل(اسیج ۿہک ۿدراتخمر ۿںیمۿ‬ ‫ریخادلنی ۿریلم ۿےس ۿوقنمل ۿےہ۔ف)لا ۿاش ۿاک ۿااسی ۿوہلا ۿاعم ۿوطر ۿرپ ۿرعمؿف ۿاھتْکماْفْردالمحتارْویؤیدہْمسألۃْاللانْوالحمامْفْ‬ ‫ل‬ ‫االشباہْوالدر(اسیجہک ۿردا مخنار ۿںیم ۿےہ ۿسج ۿیک ۿلادیئ ۿاخونف ۿاؿر ۿحمام ۿؿاال ۿہلئسم ۿرکراہےہ ۿوج ۿاابشہ ۿاؿر ۿدر اتخمر ۿںیم ۿذموکر ۿےہ۔ف)وتۿ‬ ‫لالسیہہۿہیۿاعمؿہضۿلارامہنۿرشتکۿحصقۿصصحۿسقۿرشاکءۿاکۿےہ‪،‬‬

‫الن ْاالعداد ْقائم ْمِام ْاالیجاب ْواالخذمِام ْالِبولْ ویکہکنۿایترۿرکلاۿااجیفۿاؿرۿح انۿوبقلۿےکۿاقمئۿطاقمۿوہلاۿےہ‪،‬وتۿہیۿ‬ ‫امتمۿولگۿدقعۿرکےنۿؿاےلۿغرارۿلاےگنیئۿوتۿسقۿےکۿےئلۿاعمؿہضۿ‬ ‫فکانواْکل مْعاقدینْفوجبْاالجرل مْجمیعا۔ ْ‬ ‫ؿاحقۿوہاگ۔(ف)‬ ‫ایسۿںیمۿےہۿہیۿوصرفۿہکۿرصتمفۿرلدۿاھتۿاؿرۿؿہۿسقۿرشاکءۿاکۿاکرنک‪،‬اؿرۿاشۿےنۿسقۿےکۿےئلۿادعادۿایک‪،‬‬

‫فانہ ْاذن ْممھن ْجمیعا ْبحکم ْاالذن ْولو ْف ْضمنْ ویکہکنۿؿہۿانۿسقۿیکۿرطفۿےسۿااجرفۿوہیگۿارگہچۿادنۿومعمۿ‬ ‫ےکۿنمضۿںیمۿلالاۿایگ۔(ف)‬ ‫العموم۔ ْ‬ ‫اؿرۿارگۿادعادۿسقۿیکۿرطفۿےسۿہنۿاھتۿرلدۿےنۿاہنتۿاےنپۿےئلۿایکۿاؿرۿاشۿاحلكۿںیمۿرلاسقۿےنۿاےسۿایلۿاؿرافۿہیۿاعمؿہضۿدلاۿوتۿاشۿ‬ ‫اکۿامكلۿاہنتۿرلدۿےہ‪،‬‬

‫النہْھوالعاقدْوالمنافعْالتتِومْاالبالعِدْفالتکونْ ویکہکنۿؿہۿاکنالۿیہۿاعدقۿےہۿہکبجۿانمعفۿرصفۿدقعۿےسۿیتمیقۿےتنبۿ‬ ‫االلہْکماْفْال ندیۃْواللییۃْوالعِودالدْریۃ۔ ْ‬

‫ںیہ اذہا ۿہیۿرصفۿایسۿےکےئلۿوہےگنۿاسیجہکۿدنہہی‪،‬ریخہیۿ‬ ‫اؿرۿدررۿںیم ےہ(ف)‬

‫رگمۿلارامہنۿرشتکۿدقبرۿصصحۿرشاکءۿرلدۿےکےئلۿكلمۿثیبخۿےہْلتصرفْفْملكْغیہ(ہریۿیکۿتیکلمۿںیمۿرصتفۿیکۿؿہجۿ‬ ‫ےس)اشۿرپۿالرمۿےہۿہکۿاشۿدقرۿدصتطۿرک ۿلاۿرشاکۿوکۿد ۿاؿرۿیہیۿاؿیٰلۿےہْکماْفْاللییۃْ‬ ‫‪Page 95 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وغیھا(اسیجۿہکۿریخہیۿؿہریہۿںیمۿےہ۔ف)اؿرۿانۿےکۿےئلۿبیطۿوہاگۿالنہْنماءْملک م(ویکہکنۿہیۿانۿیکۿتیکلمۿںیمۿااضہفۿ‬

‫وہاۿےہ۔ ف)اؿرۿارگۿدعمبالشیغاللۿہنۿیھتۿوتۿیسکۿرشلكۿےکۿےئلۿوکیئۿاعمؿہضۿرلاسقۿےکۿدےمۿہنۿ ٓا لاۿلعدمْاالجارةْصراحۃْ‬

‫وْالْداللۃ(اشۿےئلۿہکۿااجرہۿہنۿرصاخۃۿےہۿہنۿدالبۃ۔ف)وجۿھچکۿدلاۿؿہۿضحمۿہبہۿؿن ہیۿےہۿےسجۿدلاۿاہنتۿایسۿاکاکمۿےہۿاؿرۿامتمۿؿامکلۿ‬ ‫اشۿےکۿےئلۿبیطۿؿخاللۿےہ‪،‬‬ ‫النہ ْلؼس ْعوضا ْمنْمشرتك ْحیتْیحتمل ْاشرتاكْ رتشمہکۿزیچۿاکۿاعمؿہضۿںیہنۿلاہکۿاشۿںیمۿرشاکءۿرضحاف ۿیکۿ‬ ‫الشرکاءْفیہ۔یہ ْ‬

‫رشتکۿاکاامتحلۿوہ۔(ف)‬

‫رگمۿہیۿہکۿرشاکءۿںیمۿوکیئۿمیتیۿوہوتۿاہتبلۿاشۿےکۿےصحۿےکۿاقللۿدعبۿاخد رلاسقۿلاااہتنےئۿرشتکۿےنتجۿدوننۿؿہۿلالاغلۿراہۿوہۿاشۿدق‬ ‫رۿاک ہصۿاشۿمیتیۿوکۿدانیۿؿاحقۿےہ‪،‬‬

‫النہْمنافعْمالہْکمنافعْالوقفْمضمونۃْباالست الكْ ویکہکن ۿمیتیۿےک ۿامل ۿےک ۿانمعف ۿؿفقۿےک ۿانمعف ۿیک ۿرطچ ۿہالكۿ‬ ‫بالشرطْاالعدادْکماْفْالدرْوغیہْمنْاالسقارْالغر۔ ْ رکےنۿرپۿومضمنۿوہاجےتۿںیہۿارگہچۿہیۿرشعۿہنۿیکۿیئگۿوہۿاسیجۿ‬ ‫ہکۿدراتخمرۿؿہریہۿوہشمرۿبتکۿںیم ےہ(ف)‬

‫ہیۿاانثتسءۿوصرف ۿلاہینۿںیمۿیھبۿاجریۿوہاگۿاؿر ۿدقر ۿ ہصۿمیتیۿںیمۿرلد ۿدصتطۿاکۿاایتخر ۿہنۿرےھکۿاگۿہکلب ۿمیتیۿیہۿوکۿدانیۿؿاحق‪ْ،‬‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫والل ٰ‬

‫ارانبرشۿدجسمۿوچكۿہنہکۿرمہلسۿدمحمۿامیلسنۿؿدمحمۿاصابحنۿ‬

‫‪۷۷‬امجدیۿاالؿیٰلۿ‪۶۸۶۹‬ھ‬

‫ہلئسمۿ‪ ۹‬لا ‪:۶۵‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿںیم ۿہک ۿاخدل ۿےک ۿلاچن ۿرسپ‪،‬رلد‪،‬رکب‪،‬احدم‪،‬رفعج ۿاؿر ۿنیت ۿدرتخۿںیہ‪،‬اخدل ۿےن ۿاکمن ۿوکسمہن ۿونبالا۔‬ ‫رلد‪،‬رکب‪،‬رمعؿیکنجۿشادیۿوہیئگۿیھتۿاؿرۿلاغلۿےھتۿھچکۿرؿےپۿےسۿاشۿیکۿریمعتۿںیمۿاخدلۿےکۿرشلكۿوہےئ۔دنچۿشالۿدعبۿاخدلۿےنۿ‬ ‫اینپۿاجدئادۿوقنمہلۿؿہریوقنمۿہل‪،‬اکملافۿؿاابسفۿداکدناریۿؿہریہۿاینپۿرؿہجۿدنہہۿےکۿلامۿہبہۿایکۿاؿرۿہیۿاکمنۿوکسمہنۿیھبۿاشۿہبہۿلاہمۿ‬ ‫ںیم ۿدرچ ۿوہا‪،‬ہبہ ۿلاہم ۿیک ۿرحتری ۿےکۿدعب ۿنیت ۿشال ۿلك ۿاخدل ۿردنہ ۿراہ ۿرگم ۿاجدئاد ۿوقنمہل ۿؿہری ۿوقنمہل ۿرپ ۿسج ۿوک ۿؿہ ۿدنہہ ۿےک ۿلام ۿہبہۿ‬ ‫سی‬ ‫رکاکچ ۿاھت ۿوخد ۿاقضب ۿراہ۔اخدل ۿیک ۿایحف ۿںیم ۿرلد‪،‬رکب‪،‬رمعؿ‪،‬احدم ؿاےطس ۿوخردؿونش ۿےک ۿیف ۿزک ۿلاچن ۿرؿےپ ۿداتی ۿاھت ۿاؿر ھـن ۿاکۿ‬ ‫اھکلاۿاجکییئۿاتکپ۔رفعجۿریغصۿنسۿاھتۿایسۿؿہجۿےسۿرشلكۿہنۿاھت‪،‬ہزۿرسپۿاینپۿاینپۿ ٓا دمینۿدحیلعہۿاےنپۿلاشۿرکھناۿاھتۿاؿرۿاومرۿاخیگنۿںیمۿوخدۿ‬ ‫رخچ ۿرکلا ۿاھت‪،‬رصف ۿاھکلا ۿاجکییئ ۿاھت‪،‬دعب ۿااقتنل ۿاخدل ۿدنہہ ۿےک ۿرامہن ۿںیم ۿیھب ۿوخردؿونش ۿاک ۿااسی ۿیہ ۿااظتنم ۿراہ‪،‬اؿر ۿداکن ۿلال ۿرہفسقۿ‬ ‫اابسفۿرمعؿۿےکۿرپسدۿوہیئۿاشۿرشعۿرپۿہک ؿہۿالكۿ ٓا ہنۿ‪/۶‬یفۿرؿہیپۿدوتسریۿےلۿایلۿرک ۿحقۿاملۿفرؿحقۿوہ‪،‬اؿرۿؿہۿاسحفۿاتکفۿ‬ ‫یھبۿاتھکلۿرےہ۔‬ ‫وھتر ۿدوننۿلكۿرمعؿۿےنۿاسحفۿاتکۿفۿاھکلۿرگمۿرھپۿوخدۿیہۿدنبۿرکدلا۔دعبۿؿاففۿاخدلۿدنہہۿےکۿایحفۿںیم‬ ‫‪Page 96 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اکمن وکسمہنۿںیمۿریمعتۿمرلدۿیکۿرضؿرفۿوہیئۿاؿرۿاحدمۿےنۿاکمۿرشؿفۿوہےنۿںیمۿرؿہیپۿدلا‪،‬رؿےپۿیکۿیمکۿرمعؿۿوپریۿرکلاۿاھتۿنجۿ‬ ‫ےکۿ قلعۿداکنۿیھتۿاؿرۿاینپۿارگنمریۿرہپیۿیھبۿرہپلاۿاھتۿرگمۿ ٓا دمینۿدؿوننۿیکۿاجکیۿرکھناۿاھتۿاشۿاانثءۿںیمۿاخ ۿاانپۿرؿہیپۿاگلۿرکۿرلدۿ‬ ‫ےنۿاےنپۿےئلۿہلگنبۿاۿشۿاکمنۿوکسمہنۿںیمۿاےنپۿرؿےپۿےسۿونبالاۿوج افۿلكۿاقمئۿےہۿدنہہۿےکۿااقتنلۿےکۿدعبۿاحدمۿےنۿالكۿہلگنبۿ‬ ‫اےنپۿؿاےطسۿاشۿاکمنۿوکسمہنۿںیمۿاےنپۿرؿےپۿےسۿونبالا‪،‬اؿرۿہیۿاشۿرؿےپۿےکۿكالؿہۿےہۿوجۿہکۿاحدمےنۿریمعتۿمرلدۿےکۿرشؿفۿرکےنۿ‬ ‫ںیمۿدلاۿاھت‪،‬درگیۿہیۿہکۿرلدۿیکۿؿاففۿےکۿدعبۿاشۿیکۿویبہۿوکۿدؿۿ ٓا ہنۿیفۿویمۿافۿلكۿداکنۿےسۿوجۿرمعؿۿےکۿقلعتمۿےہۿاتلمۿےہ۔اؿرۿرمعؿۿاکۿ‬ ‫ایبنۿےہۿہکۿداکنۿےکۿدہمۿغر ۿیھبۿےہۿرگمۿاخدلۿؿدنہہۿےنۿوکیئۿغرہضۿںیہنۿایلۿاھتۿافۿؿارلانۿاخدلۿؿدنہہۿںیمۿمرافۿدرشیپۿےہۿ‬ ‫اکمنۿوکسمہنۿزکۿوطرۿرپۿمیسقتۿوہاگ؟(‪ٓ )۶‬ا لاۿرلدۿؿرکبۿؿرمعؿۿاکۿرؿہیپۿوجۿایحفۿاخدلۿؿدنہہۿںیمۿاگلۿےہۿرجماوہاگلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬احدمۿاکۿرؿہیپۿاؿرۿرلدۿاکۿہلگنبۿسجۿاکۿؿوقفۿدعبۿااقتنلۿاخدلۿرگمۿدنہہۿیکۿایحفۿںیم وہاۿےہۿرجماۿوہاگۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۸‬احدمۿاکۿہلگنبۿوجۿدعبۿؿاففۿاخدلۿؿدنہہۿےکۿریمعتۿوہاۿرجماۿوہاگلاںیہن؟‬ ‫(‪)۹‬درتخؿنۿوکۿاکمنۿوکسمہنۿںیمۿزکۿدقرۿ ہصۿ چنہۿاتکسۿےہۿرصفۿاشۿدقرۿاکمنۿںیمۿوجۿاخدلۿےکۿااقتنلۿےکۿؿغكۿاھتۿلایئنۿریمعتۿ‬ ‫ےسۿےلۿرک؟‬ ‫(ۺ)رمعؿۿیکۿداکنۿاکۿاسحفۿہنۿےنھکلۿرپۿوکیئۿاسلامۿاشۿرپۿ ٓا اتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(ۻ)رلدۿےکۿویبہۿوکۿدؿۿ ٓا ہنۿ‪/۷‬یفۿویمۿوجۿداکنۿےسۿاتلمۿےہۿؿاسپۿوہاگۿلاںیہن؟‬ ‫(ۼ)رمعؿۿوکۿوجۿغرہضۿداکنۿرجماۿوہاگلاںیہن؟فِطْبؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وجافۿوسالۿاؿل‪:‬انۿسملئۿںیمۿالصۿ یلۿہیۿےہۿہکۿوجصخۿاےنپۿاملۿےسۿیسکۿوکۿھچکۿد ۿارگۿدےتیۿؿغكۿرصتحیۿوہہکۿہیۿدانیۿفالنۿؿہج‬ ‫رپۿےہۿمنلاۿہبہۿلاۿغر ۿلاۿادایئۿدنیۿےہۿحقۿوت ٓا فۿیہۿؿیہۿؿہجۿنیعتمۿوہیگۿاؿرۿارگۿہیۿھچکۿػاہزۿہنۿایکۿاجےئۿوتۿدےنیۿؿاےلۿاکۿوقلۿربتعمۿےہۿہکۿؿہۿ‬ ‫اینپۿتینۿےسۿوخفۿ ٓا اگہۿےہۿارگۿاینپۿلاعفۿتینۿاتبےئۿاگۿمنلاۿےہکۿںیمۿےنۿغرصاۿدلاۿغر ۿںیمۿدلاۿہبہۿوصقمدۿہنۿاھتۿوتۿاشۿاکۿوقۿلۿمسقۿےکۿشاھتۿامنۿ‬ ‫ایلۿاجےئۿاگۿاؿرۿوجۿاشۿےکۿخالفۿاکۿدمیعۿوہۿؿہۿاتحمچۿااقمقۿہنیبۿوہاگۿرگمۿہکبجۿغرانئۿؿداللئۿرعفۿےسۿاشۿاکۿہیۿوقلۿخالفۿػاہزۿوہۿوتۿہنۿامںینۿ‬ ‫ےگۿاؿرۿایسۿوکۿااقم ِقۿہنیبۿیکۿفیلکتۿدںیۿےگۿرثکبفۿسملئۿایسۿالصۿرپۿرفتمفۿںیہ‪،‬دماانیفۿالعؾـدۿادلرلۃۿںیمۿمرارہیۿےسۿےہ‪:‬‬

‫الِولْقولْالرافعْالنہْاعلمْبج ۃْالدفع‪1‬۔ ْ‬

‫دےنی ۿؿاےل ۿیک ۿلاف ۿربتعم ۿوہیگۿویکہکنۿدےنی ۿیک ۿؿہج ۿوک ۿؿہ ۿ رتہۿ‬ ‫اجاتنۿےہ۔(ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودالدریۃْفْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْکتابْالمدایناتْالِولْقولْالرافعْالخْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪۷۹۹ /۷‬‬

‫‪Page 97 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اتفؿٰیۿاقیضۿاخنۿاتکفۿالیکاچۿںیم ےہ‪:‬‬

‫عْایل ْغیہْدراھمْفانقِ اْوقالْصاحبْالدراھمْ الكۿےنۿدؿرس ۿوکۿھچکۿدرمہۿدےئۿوتۿاشۿےنۿےلۿرکۿرخچ ۿرک‬ ‫دف ٰ‬ ‫ےئل‪،‬درامہ ۿدےنی ۿؿاےل ۿےن ۿاہکۿںیم ۿےنۿےھجت ۿغر ۿدےئۿےھت ۿاؿرۿ‬

‫اقرضتک اْوقالْالِابضْالبلْوھبؾینْکانْالِولْقولْ‬

‫صاحبْالدْراھم‪1‬۔ ْ‬

‫ ےنیۿؿاال ۿاتہکۿےہۿںیہنۿہکلبۿوتۿےنۿےھجم ۿہبہ ۿدلاۿےہ‪،‬وتۿدےنیۿؿاےل ۿیکۿ‬ ‫لافۿربتعمۿوہیگ(ف)‬

‫اجعمۿالفطـنیلۿلصفۿراعبۿؿنیثلثۿںیم ےہ‪:‬‬

‫صدقْالدافعْبیمؼنہْالنہْمملک‪2‬۔ ْ‬

‫دےنیۿؿاےلۿیکۿلافۿمسقۿےکۿشاھتۿدصمہقۿغرارۿلاےئۿیگۿویکہکنۿ‬ ‫ؿہۿدےنیۿؿاالۿےہ(ف)‬

‫ؿںیہۿےہ‪:‬‬

‫عْایل ْابنہْماالفاراداخذہْصدقْانہْدفعہْقرضا ْالنہْ ےٹیب ۿوک ۿھچک ۿامل ۿدلا ۿاف ۿؿاسپ ۿح ان ۿاچاتہ ۿےہ ۿوت ۿغر ۿےک ۿوطر ۿرپۿ‬ ‫دف ٰ‬

‫مملک‪3‬۔ ْ‬

‫دانیۿاملاۿاجےئۿاگۿویکہکنۿؿہۿدےنیۿؿاالۿےہ(ف)‬

‫ؿںیہۿےہ‪:‬‬ ‫ْاویل ْبانْ امكلۿانبےنۿؿاےلۿیکۿدصتقیۿیکۿاجےئۿیگۿویکہکنۿؿہۿ رتہۿاجاتنۿےہۿوتۿ‬ ‫یصدق ْالمملك ْالنہ ْاعرف ْفِول ْالعالم ٰ‬ ‫اجےننۿؿاےلۿیکۿلاف ۿوکۿاماننۿاؿیٰلۿےہۿاجبےئۿاشۿےکۿہکۿاجلہۿیکۿ‬ ‫یِبلْمنْقولْالجاہلْاالفیماْیکذبْعرفا‪4‬۔ ْ‬ ‫لافۿامینۿاجےئۿاب ّاہیۿہکۿرعفۿاشۿوکۿوھجلاۿغرارۿد (ف)‬

‫دہاہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ْایل ْامرأتہ ْشؼئا ْفِالت ْھوھدیۃ ْوقالْ سجۿےنۿویبیۿوکۿوکیئۿزیچۿیجیھبۿوتۿویبیۿےنۿاہکۿہیۿدہہیۿےہۿاؿرۿاخؿدنۿ‬ ‫(من ْبعث ٰ‬ ‫الزوج ْھو ْمن ْالم ر ْفالِول ْقولہ)النہ ْھوالمملكْ ےنۿاہکۿہیۿرہمۿںیمۿامشرۿےہ‪،‬وتاخؿدنۿیکۿلافۿربتعمۿےہۿویکہکنۿؿہۿامكلۿ‬ ‫انبےنۿؿاالۿےہۿوتۿؿیہ ۿكیلمت ۿیکۿؿہج ۿوک ۿ رتہۿاجاتنۿےہۿاش ۿےکۿخالفۿ‬

‫فکانْاعرفْبجہۃْالتملیكْکیفْوانْالظاھْرْانہ ْ‬

‫ےسیک‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقایضْخاںْکتابْالنکاحْفصلْفْحؽسْالمرأةْنقسہاْبالمہرْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪ /۶‬۽ۼ‪۶‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْجا معْالقصولیْلصفۿ‪ ۸۹‬اشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۼ‪۷۶‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْجا معْالقصولیْلصفۿ‪ ۸۹‬اشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۼ‪۷۶‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ْجا معْالقصولیْلصفۿ‪ ۸۹‬اشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچ ‪ /۷‬ۼ‪۷۶‬‬

‫‪Page 98 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ْالواجب(ایل ْف ْالطعام ْالذیْ وہاتکسۿےہۿہکبجۿػاہزہیۿےہۿہکۿاخؿدنۿاےنپۿدہمۿؿاحقۿیکۿادایگیئۿ‬ ‫یسیع ْف ْاسِاط‬ ‫ٰ‬ ‫یؤکل)فان ْالِول ْقول ا ْاو ْالمراد ْمنہ ْمایکون ْم یأْ ںیم ۿوکشان ۿےہ ۿاہن ۿاھکیئ ۿاجوینایل ۿزیچ ۿںیم ۿہی ۿلاف ۿػاہز ۿںیہنۿ‬ ‫ویکہکنۿاشۿںیمۿویبیۿیکۿلافۿربتعمۿےہۿاشۿےسۿرمادۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫لالکلْالنہْیتعارفْھدیۃ‪1‬الخ۔ ْ‬ ‫ؿہ ۿزیچ ۿاھکےن ۿےک ۿےئل ۿایہم ۿیک ۿیئگ ۿوہ ۿویکہکن ۿرعفا ۿایسی ۿزیچ ۿدہہیۿ‬ ‫غرارۿلایتۿےہۿاخل(ف)‬

‫ حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫والذی ْیجب ْاعؾبارہ ْف ْدیارنا ْان ْجمیعہ ْماذکر ْمنْ امہر ۿدلار ۿںیم ۿدنگم‪،‬لادام‪،‬آ لا‪،‬رکش‪،‬ردنہ ۿرکبی‪،‬اش ۿاک ۿوگسقۿ‬

‫الحنطۃ ْواللوز ْوالدقیق ْوالسکر ْوالشاة ْالحیۃ ْوباقی اْ ؿہریہۿذموکرۿہۿامتمۿاایشءۿںیمۿویبیۿیکۿلافۿربتعمۿوہیگۿویکہکنۿرعفۿ‬ ‫یکونْالِولْفیہاْقولْالمرأةْالنْالمتعارفْفْ ٰذلكْکلہْ ںیم ۿان ۿامتم ۿزیچؿن ۿوک ۿدہہی ۿےک ۿوطر ۿرپ ۿارشال ۿایک ۿاجلا ۿےہ ۿاش ۿےئلۿ‬ ‫ػاہز ۿوعرف ۿیکۿلادیئۿرکلا ۿےہۿہنۿہکۿرمد ۿیک‪،‬اخؿدنۿیکۿلاف ۿرصفۿ‬ ‫ارسالہْھدیۃْفالظاھْرْمعْالمرأةْالمعہْوالیکونْالِولْلہْ‬ ‫ڑپکؿنۿاؿرۿوللدیۿؿہریہۿیسیجۿزیچؿنۿںیمۿربتعمۿوہیتۿےہ(ف)‬ ‫االفْنحوالؿیابْوالجاریۃ‪2‬۔ ْ‬

‫رہنۿاافلقئۿںیم ےہ‪:‬‬

‫وینبیغْانْالیِبلْقولہْایضافْالؿیابْالمحمولۃْمعْ انمسقۿےہۿہکۿاخؿدنۿیکۿلافۿرکشۿؿہریہۿےکۿشاھتۿارشالۿےئکۿ‬ ‫ےئگۿڑپکؿنۿںیمۿربتعمہنۿوہویکہکنۿرعفۿیہیۿےہ(ف)‬ ‫السکرونحوہْللعرف‪ْ 3‬‬ ‫احہیشۿایبۿالصعـدۿاالررھیۿیلعۿابکیزۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ینبیغْانْیکونْالِولْل اْفْغیالنِودْللعرفْالمستمر‪4‬۔ ْ انمسقۿےہۿہکۿوقندۿےکۿہریۿںیمۿویبیۿیکۿلافۿربتعمۿوہۿویکہکنۿ‬ ‫رعفۿںیم یہیۿاجریۿےہ(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫کذامایعطی اْمنْ ٰذلكْاومنْدراھم ْ‬

‫ویط یۿسقۿراففۿیکۿحبصۿوکۿوجۿدرمہۿلاۿدانیرۿدےئۿاجےتۿںیہ‬

‫ْالہدایۃْکتابْا لنکاحْبابْالمہرْالمکؾبۃْالعربیۃْرکایچۿ‪ /۷‬ۼ‪۸۶‬‬

‫‪1‬‬

‫ْفتحْالِدیرْبابْالمہرْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿ‪ /۸‬ۻۺ‪۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْبحوالہْالنہرْالقائقْکتابْالنکاحْبابْالمہرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹ /۷‬ۻ‪۸‬‬

‫‪3‬‬

‫ْفتحْالمعیْع ٰلْشر حْالکزنْلمالْمسکیْکتابْالنکاحْبابْالمہرْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ‪۵ /۷‬ۼ‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 99 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اودنا ْنی ْصؽیحۃ ْلیلۃ ْالعرس ْویْسیم ْف ْالعرفْ انۿوکۿرعفۿںیمۿصیحہۿاہکۿاجلاۿےہۿویکہکنۿامہر ۿرامہنۿںیمۿہیۿ‬

‫صؽْیْحۃْفانْکلْ ٰذلكْتعورفْفْزمان اْکونہْھدیۃ‪1‬۔ ْ دہہیۿوہےنۿرپۿرعفۿنبۿاکچۿےہ۔(ف)‬ ‫سپۿوصرف ۿرسفتسمہۿںیمۿارگۿرصاخۃ ۿلامك ۿےہۿہکۿرلد ۿؿرمعؿؿرکبۿےنۿہیۿرؿہیپۿاےنپۿلاف ۿوکۿغرصا ۿدلا ۿاھتۿوتۿرضؿر ۿؿاسپۿوہاگ‪،‬‬ ‫لارصاخۃ ۿلامك ۿوہہک ۿوطبر ۿنسح ۿولسك ۿؿخدمق ۿلدر ہنۃ ۿدلا ۿاھت ۿوت ۿہز ۿزگ ۿؿاسپ ۿںیہن ۿوہاتکس ۿلتحِقْموا نعْعدیدةْللرجو عْ‬ ‫(روجف ۿرکےن ۿںیم ۿدعتمد ۿوماعن ۿلاےئ ۿاجےن ۿیک ۿؿہج ۿےس۔ف)لا ۿان ۿےک ۿاہین ۿومعمل ۿدقمی ۿراہ ۿوہہک ۿحق ۿیھبک ۿاےسی ۿرصف ۿیکۿ‬ ‫لافۿوکۿرضؿرفۿوہیئۿےہۿےٹیبۿاشۿےکۿرشلكۿوہےئۿںیہۿاؿرۿؿہۿرشتکۿہشیمہۿےبۿدصقۿؿایسپۿریہۿےہۿوتۿوقلۿہیقبۿؿرہثۿاکۿربتعمۿوہاگۿ‬ ‫ہکۿہیۿدانیۿیھبۿایسۿرطچۿاھتغر ۿہنۿاھتۿدےنیۿؿاےلۿارگۿدمیعۿوہنۿہکۿاشۿلارمہۿےنۿغرصاۿدلاۿاھتۿوتۿارااجنۿہکۿانۿاکۿؿہۿرعفۿلایمہۿ‬ ‫اشۿدوع ۿےکۿخالفۿےہۿلا ِرۿوبثفۿانۿےکۿدہمۿےہ۔اتفؿٰیۿریخہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫قدقالْالعالمۃْفْاالسرارْامرْرجالبانْیعملْلہْعملْ كالہمۿےنۿارسارۿںیمۿفراملاۿالكۿصخۿےنۿدؿرس ۿوکۿوکیئۿاکمۿ‬ ‫کذاولمْینطِاْشؼئا ْفْاالجرْوعدمہْانْکانْالعاملْ رکےنۿوکۿاہکۿاؿر ۿاشۿرپۿاوہـنۿےنۿاعمؿہضۿوہےن ۿہن ۿوہےنۿاکۿ‬

‫منْقبلْممنْیعملْلہْاوْللناسْمثلْھذاالعملْبغیْ وکیئ ۿدرک ۿہن ایک ۿوت ۿارگ ۿاکم ۿرکےن ۿؿاال ۿلبق ۿارںی ۿاش ۿصخ ۿاک ۿاکمۿ‬ ‫ریغب ۿارجف ۿرکلا ۿراتہ ۿےہ ۿلادؿرس ۿولوگن ۿاک ۿاکم ۿلالارجف ۿرکلاۿ‬ ‫اجرْکانْمؾربعا‪2‬۔ ْ‬ ‫راتہۿےہۿوتۿتفمۿامشرۿوہاگ۔(ف)‬ ‫اؿرۿارگۿسقۿھچکۿہنۿوہوتۿرمعؿۿرکبۿوخدۿاؿرۿرلدۿےکۿؿاروثنۿاکۿوقلۿمسقۿےکۿشاھتۿربتعمۿوہاگۿہکۿہیۿدانیۿوطبرۿہبہۿہنۿاھتۿرگمۿرمعؿۿرکبۿہکۿردنہۿ‬ ‫ںیہۿیعطقۿمسقۿاھکںیئۿےگۿاؿرۿؿارلانۿرلدۿاےنپۿملعۿرپۿا ینۿؿاﷲ ںیمہۿںیہنۿولعممۿہکۿامہر ۿومرفۿرلدۿےنۿہیۿرؿہیپۿاےنپۿلافۿ‬ ‫اخدلۿوکۿہنۃۿدلااھت‪،‬‬

‫کماعرفْمنْالحکمْفْالیمیْعلْفعلْالغیْفان اْ اسیجۿہکۿیسکۿدؿرس ۿصخۿےکۿاکمۿرکےنۿےکۿقلعتمۿمسقۿںیمۿ‬ ‫ولعممۿوہاکچ ۿےہۿہکۿؿہۿمکحۿملعۿرپۿ ینبۿوہلاۿےہۿمؾلؼاۿیعطقۿںیہنۿ‬ ‫انماْتکونْعلْالعلمْالمعْالؽتات۔ ْ‬ ‫وہلا۔(ف)‬

‫ْردالمحتارْکتابْالنکاحْبابْالمہرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹ /۷‬ۻ‪۸‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْالقتاویْاللییۃْکتابْاالجارہْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶۸۸ /۷‬‬ ‫‪Page 100 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اجعمۿالفطـنیلۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الوارثْیصدقْانْاالبْاعطاہْبجہۃْالدینْلِیامہْ ؿارفۿیکۿہیۿلافۿمیلستۿرکیلۿاجےئۿیگۿہکۿؿادلۿےنۿفالنۿوکۿزیچۿ‬ ‫وطبر ۿغر ۿدی ۿیھت ۿویکہکن ۿؿارف ۿاےنپ ۿومرف ۿےک ۿاقمئ ۿطاقمۿ‬ ‫مِامْمورثہْفیصدقْفْج ۃْالتملیک‪1‬۔ ْ‬ ‫وہاجلاۿےہۿاشۿےئلۿكیلمتۿیکۿؿہجۿںیمۿاشۿیکۿدصتقیۿیکۿاجےئۿ‬ ‫یگ۔(ف)‬ ‫اشۿوصرفۿںیمۿارگۿہیقبۿؿرہثۿاخدلۿدمیعۿہبہۿوہنۿوگاہۿدںی واللْسبحنہ‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔‬ ‫ٰ‬ ‫اکۿاطمہبلۿمؾلؼاۿرکاتکسۿےہۿہکۿارگۿہیۿدانیۿغرصاۿاھتۿحقۿوتۿػاہز‪،‬اؿرۿارگۿوطبرۿہبہۿیہۿاھتۿلامہۿدؿۿرطچۿاکۿعویفۿرکھناۿےہ‪:‬‬ ‫اؿبا‪:‬ۿدنچۿوصخشنۿوکۿرؿےپۿہبہۿرکلا۔‬ ‫لامنا‪:‬ۿاےنپۿےصحۿےکۿامۿؿراۿاکہبہۿرکلاۿہکۿارگۿلارفل ۿسقۿرشاکءۿںیہنۿالكۿیہۿرشلكۿوکۿلاویقنۿےکۿےئلۿہبہۿرکلاۿوہلاۿحقۿیھبۿاانپۿ‬ ‫ ہصۿےسۿہبہۿخداۿرےنہۿےکۿلامقۿلمتحمۿتمسقۿںیمۿاشمفۿاھتۿاؿرۿاشۿمسقۿاکۿعویفۿدصہقۿںیمۿیھبۿاجمرۿںیہنۿارگہچۿمسقۿاؿلۿا ینۿ‬

‫دنچۿوصخشنۿرپۿدصتطۿاجمرۿےہۿوحالفۿہبہۿہکۿاشۿںیمۿدؿوننۿمسقۿاکۿاشمفۿدسفمۿؿۿمیؾلۿےہۿہکبجۿؿہۿسییۿاصحلۿمیسقتۿوہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫تصدق ْبعشرة ْدراہم ْاووھب ا ْلقِییْن ْصح ْالنْ دؿ ۿریقفؿن ۿوک ۿدش ۿدرمہ ۿوطبر ۿدصہق ۿلا ۿہبہ ۿاےھٹک ۿد ۿدےئ ۿوت ۿحیحصۿ‬ ‫ال بۃْللقِیْصدقۃْوالصدقۃْیرادْب اوجہْاللتعایلْ ےہ ۿویکہکن ۿریقف ۿوک ۿہبہ ۿیھب ۿدصہق ۿوہلا ۿےہ ۿاؿردصہق ۿںیم اﷲ‬

‫ٰ‬

‫اعتیٰل ۿیکۿراضوصقمد ۿوہیت ۿےہۿاؿر ۿؿہۿؿادحۿےہ ۿاشۿےئل ۿاشۿںیمۿ‬ ‫وھوْواحدْفالشیو عْاللغنییْالنْالصدقۃْعلْالغینْ‬ ‫عویف ۿا ین ۿاقلل ۿمیسقت ۿوہلا‪،‬ہن ۿلالا ۿایگ‪،‬نکیل ۿہی ۿوصرف ۿدؿ ۿ‬

‫تص‬ ‫ح‬ ‫ھبۃ ْفال ح ْللشیو ع ْای ْالتملك ْ یت ْلوقسم اْ رضحاف ۿوک ۿدصہق ۿرکےنۿںیمۿحیحص ۿںیہن ۿویکہکن ۿ ۿےک ۿےئل ۿدصہقۿ‬ ‫وسلم اْصح‪2‬۔ ْ‬ ‫یھبۿہبہ ۿوہلاۿےہۿحقۿہکۿہبہ ۿںیم ۿعویف درسقۿںیہن ۿا ینۿدؿونۿنۿ‬ ‫كییـنۿںیمۿےس ۿوکیئ ۿیھبۿہریۿمسقنمۿاک ۿمیسقتۿاؿر ۿہضبقۿےسۿلبقۿ‬ ‫امكلۿہنۿےنبۿاگ(ف)‬

‫ونتریۿںیم ےہ‪:‬‬

‫الصدقۃْکال بۃْالتصحْغیْمِبوضۃ ْ‬

‫دصہقۿہبہۿیکۿرطچۿےہۿاذہاۿریغبۿہضبقۿاؿرۿہریۿمسقنمۿوک‬

‫‪1‬‬ ‫ْجا معْالقصولیْلصف‪ ۸۹‬اشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۼ‪۷۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْبابْال بۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶ /۷‬ۻ‪۶‬‬

‫‪Page 101 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫والفْمشاعْیِسم‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارںیمۿےہ‪:‬‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫میسقتۿےئکۿریغبۿدرسقۿہنۿوہاگ۔(ف)‬

‫فان ْقلت ْقدم ْان ْالصدقۃ ْلقِیین ْجائزة ْفیماْ ارگۿریتاۿارتعا ۿوہۿہکۿلبقۿارںیۿاہکۿےہۿہکۿدؿۿریقفؿنۿوکۿمیسقتۿ‬ ‫یحتملْالِسمۃْبِولہْوصحْتصدقْعشرةْلقِیینْ ےسۿلبقۿاقللۿمیسقتۿزیچۿاکدصہقۿاجمرۿےہ‪،‬ںیم اتہکۿوہن ہکۿ‬ ‫قلتْالمرادھناْمنْالمشاعْانْی بْبعضہْلواحدْفِطْ اہین۔۔۔۔۔۔ےک ۿاعمملہ ۿںیم ۿاشمف ۿےس ۿرماد ۿہی ۿےہ ۿہک ۿطقفۿ‬ ‫اش ۿاک ۿھچک ۿالك ۿوک ۿد ۿلا ۿوہوت ۿہی ۿاشمف(ہری ۿمسقنم ۿوج ۿاقللۿمیسقتۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫فحینئذ ْھو ْمشاع ْیحتمل ْالِسمۃ ْبلالفْ‬ ‫و‬ ‫اھت)وہا‪ ،‬حالفۿریقفؿنۿےکۿویکہکنۿان ۿںیمۿعویفۿہنۿلالاایگ‪،‬‬ ‫القِیینْفانہْالشیو عْکماتِدمْبحر‪2‬اھ‪،‬واللْسبحانہْ‬ ‫اسیجہکۿےلہپۿزگرا‪،‬رحب‪،‬اھۿواللْسبحانہ‬ ‫ْوتعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬ ‫وتعایلْاعلم ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ہیقب ۿدؿم‪:‬رلدۿؿاحدمۿےنۿرنیمۿاکمنۿرتشمكۿںیم ۿوجۿےلگن ۿاےنپۿےئلۿاےنپۿرؿےپۿےسۿانبےئۿؿہۿاخ ۿاںیہنۿ‬ ‫وجاف ۿوسال ۿوسم ۿؿ ٔ‬ ‫ےک ۿںیہ درگی ۿرشاکء ۿاک ۿان ۿںیم ۿوکیئ ۿقح ۿںیہن‪،‬ارگ ۿلایق ۿرشاکء ۿاف ۿاقمئ ۿرانہ ۿںیہن ۿاچےتہ ۿوتاکمن ۿؿرںیم ۿومرؿف ۿرتشمك ۿمیسقتۿ‬ ‫رکںی‪،‬ارگۿےلگنۿیکۿ لۿرنیمۿےلگنۿیہ ۿےکۿ ہص ۿںیمۿ ٓا رکۿڑپیۿحق ۿوتۿمرافۿیہۿعطقۿوہیئۿاؿر ۿارگۿؿہۿ ل ۿرنیم ۿلا ۿاشۿاکۿضعبۿیسکۿ‬ ‫دؿرس ۿرشلكۿےکۿےصحۿںیمۿڑپ ۿوتۿلاۿلایمہۿراضدنمیۿےسۿرںیمۿؿاالۿاینپۿرنیمۿےلگنۿؿاےلۿےکۿاہھتۿعیبۿرکۿد ۿلاۿےلگنۿؿاالۿاانپۿ‬ ‫ہلگنبۿ لۿلاۿضعبۿرنیمۿؿاےلۿےکۿاہھتۿاؿریسکۿرطچۿرتایضۿہنۿوہوتۿرنیمۿؿاےلۿوکۿاایتخرۿوہاگۿہکۿہلگنبۿ لۿلاۿضعبۿسجۿدقرۿاشۿیکۿ‬ ‫رنیمۿںیمۿؿاعقۿوہاۿاڑھکؿا د ۿاؿرۿاشۿےکۿشیقۿارگۿرنیمۿوکۿھچکۿاصقننۿلیلقۿےچنہپۿاشۿاکۿلاؿانۿہلگنبۿؿاےلۿےسۿےلۿےلۿاؿرۿارگۿ‬ ‫اصقننۿتخسۿریثک ےچنہپۿہک ۿرنیم ۿوک ۿرخاف ۿؿاکیبر ۿرکد ۿوت ۿاےس ۿاایتخر ۿےہ ۿہک ۿاش ۿدقر ۿامعرف ۿہلگنب ۿوج ۿاش ۿیک ۿرنیمۿںیمۿےہ ۿاینپۿ‬ ‫كلمۿرہھٹاےلۿارگہچۿاصحقۿہلگنبۿرایضۿہنۿوہ اؿرۿاےس‪،‬‬ ‫عــــــہ‪:‬قولہْفِطْناظرْایلْبعضہْالْایلْواحدْحیتْلوْوھبْ وقہل‪،‬طقف‪،‬اک ۿ قلعۿظفل"ضعب"ےس ۿےہۿہن ۿہک"ؿادح"ےس‪ ،‬یتحۿہکۿ‬ ‫بعضہْفِطْلجماعۃْلمْتجزْایضاْولوْوھبْکلہْلغیہْواحدْ ضعبۿ ہصۿارگۿوپریۿامجمق ۿوکۿیھبۿدلا ۿوتۿاجمر ۿہنۿوہاگۿاؿر ۿارگۿشاراۿ‬ ‫دعتمد ۿوکد ۿدلا ۿوت ۿدصہق ۿںیم ۿاجمر ۿےہ‪،‬اسیج ۿہک ۿیفخم ۿںیہن‪ ۶۷‬منہ‬ ‫جازْفْالصدقۃْکماْالیلیف‪۲۳‬منہ(م) ْ‬ ‫(ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْشر حْتنویرْاالبصارْبابْالہبہْفصلْفْمسائلْمتقرقہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬ۺۻ‪۶‬‬

‫ْردالمحتارْبابْالہبہْفصلْفْمسائلْمتقرقہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۷۷ /۹‬ۺ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 102 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اشۿریمعتۿیکۿؿہۿتمیقۿد ۿد ۿوجۿرؿرۿؿایسپۿرنیمۿایسیۿامعرفۿاکۿاشۿاحلۿںیمۿرنچۿوہہکبجۿاےکسۿرگادےنیۿاکۿمکحۿوہایلۿوہ‪،‬اؿرۿاشۿیکۿ‬ ‫رعمتفۿاکۿرطہقیۿہیۿےہۿہکۿارگۿہیۿامعرفۿرگادیۿاجےئۿوتۿسجۿدقرۿہلمعۿٹوفۿٹوھفۿرکۿدعبۿرگاےنۿےکۿ ےلکۿاشۿاکۿاھبؿۿرؿرۿؿایسپۿایکۿ‬ ‫وہاگۿاؿرۿرگؿاےنۿںیمۿایکۿمردؿریۿاجےئۿیگۿہیۿمردؿرۿاشۿہلمعۿےکۿاھبؿۿےسۿاٹھگۿرکۿوجۿےچبۿؿہۿاشۿدنۿاشۿامعرفۿیکۿتمیقۿےہۿسجۿ‬ ‫ےکۿرگاےنۿاکۿمکحۿوہایل۔دراتخمرۿاتکفۿالؾشمۃۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫بین ْاحدالشریکی ْبغی ْاذن ْاالخر(وکذالوباذنہْ رتشمہک ۿہگج ۿرپ ۿالك ۿرشلك ۿےن ۿدؿرس‬ ‫لنقسہ ْالنہ ْمستعیلحصۃ ْاالٰخر ْوللمعیالرجو عْ ریغبریمعتۿیکۿدؿرس ۿےنۿؿاہنۿےسۿامعرفۿاٹہےنۿاکۿاطمہبلۿایکۿ‬ ‫ۿیک ۿااجرف ۿےکۿ‬

‫میت ْشاء ْرمل ْعل ْاالشباہ ْاھ ْش)ف ْعِار ْمشرتكْ وتۿرنیمۿوکۿمیسقتۿایکۿاجےئ‪،‬ارگۿامعرف ۿانبےنۿؿاےلۿےک ۿ ہصۿ‬ ‫ق ںیمۿؿہۿامعرفۿ ٓا یئۿوتۿ رتہۿؿرہنۿامعرفۿوکۿرگالاۿاجےئۿاگ(اشۿرپۿ‬ ‫بؼن ماْفطلبْشریکہْرفْعْبنائہْقسمْالعِارْفانْو عْ‬ ‫ف‬ ‫ك‬ ‫الہمۿشایمۿےنۿہیۿااضہفۿ راملا ۿویط یۿرشلكۿیکۿااجرف ۿےسۿ‬ ‫الؽناءْفْنصیبْالباینْفبہاْونعمتْواالھدمْالؽناءْ‬ ‫اینپۿداف ۿےکۿےئلۿانبیئۿوتۿمکحۿیہیۿےہ ۿویکہکنۿاش ےنۿوگلا ۿؿہۿ‬ ‫(اوارضاہْبدفعْقیمۃْط ْعنْال ندیۃ)وحکمْالغرسْ‬ ‫رنیمۿاعرلۃ ۿامعرف ۿےکۿےئلۿاےنپۿرشلكۿےسۿاحلصۿیکۿاؿرۿ‬ ‫ٰ‬ ‫کذلكْبزازیۃْ‪1‬اھْمزیداْمنْالشایم۔ ْ‬ ‫اعرمنا ۿدےنیۿؿاےلۿوکۿہیۿقحۿوہلا ۿےہۿہکۿؿہۿحق ۿاچےہۿؿاسپۿ‬ ‫ےلۿےلۿاھۿریلم ۿیلعۿاالابشہۿاؿر ۿؼخؾاؿیۿںیمۿدنہہی ۿےسۿوینۿ‬ ‫ےہ‪،‬لارشلكۿوک ۿتمیقۿد ۿرکۿرایضۿرکےل)________اؿرۿ‬ ‫وپد ۿاگلےنۿاکۿمکحۿیھبۿیہیۿےہ‪،‬مرارہی‪،‬اھ۔(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ْفتاوی ْقارئ ْال دایۃ ْوان ْوقع ْالؽناء ْفْ ںیم ۿاتہک ۿوہن ۿاؿر ۿاتفؿٰی ۿاقری ۿالھداہی ۿںیم ۿےہ ۿاؿر ۿارگ ۿامعرفۿ‬ ‫اقول‪ْ :‬وف ٰ‬ ‫نْمانِصتْاالرضْبذلكْ رشلك ۿےک ۿ ہص ۿںیم ۿانبیئ ۿوت ۿاٹہےئ ۿاؿر ۿانبےن ۿؿاےل ۿےس ۿرنیم ۿےکۿ‬ ‫نصیبْالشریكْقلعْوضم‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫اصقنن ۿاک ۿامضن ۿےل ۿاھ‪،‬نتمۿےکۿاتکف ۿا طق ۿںیم ےلہپ ۿزگر ۿاکچۿ‬

‫اھ ْوقد ْتِدم ْف ْکتاب ْالغصب ْمؾنا ْان ْمن ْبین ْاوْ‬

‫ےہ ۿہک ۿسج ۿےن ۿامعرف ۿلا ۿوپد ۿہری ۿیک ۿرنیم ۿںیم ۿاگلےئ ۿوت ۿاےسۿ‬

‫ْام لِل‬ ‫یضم‬ ‫غرسْفْارضْغیہ رْبا عْوللمالكْانْ نْلہْ اٹہےنۿاکمکحۿدلااجےئۿاگۿاؿرۿامكلۿوکۿاایتخرۿوہاگۿہکۿارگۿامعرفۿرگاےنۿ‬ ‫قیمۃْبناءْاوْغرسْامرْبِلعہْانْنِصتْاالرضْبہ ْ لاۿوپد ۿااھکرےنۿےسۿرنیمۿاکۿوجۿاصقننۿوہاۿوہوتاشۿاک‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالِسمۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪،۷۷۶ /۷‬ردالمحتارْکتابْالِسمۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪۵ /‬ۼ‪۶‬‬

‫‪Page 103 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫والظاھْرْجریانْالتقصیلْھنا ٰ‬ ‫ْکذلكْتأملْ‪1‬اھْ‬

‫امضنۿےلۿاؿرۿػاہزےہۿہکۿاہینۿؿیہۿ لیصفۿوہیگ‪،‬وغررکؿاھ‬

‫وکذلك ْتِدم ْف ْکتاب ْالعاریۃ ْمؾنا ْوشرحاْ اوقل‪(:‬ںیم اتہک ۿوہن)اؿر ۿویط ی ۿنتم ۿاؿر ۿرشچ ۿیک ۿاتکفۿ‬ ‫اقول‪ٰ ْ :‬‬ ‫حیث ْقال ْلواعار ْارضاللؽناء ْوالغرس ْصح ْولہ ْانْ ااعلرلۃۿںیمۿزگراۿےہۿاہجنۿفراملاہکۿارگۿرںیمۿامعرفۿلاۿوپد ۿ‬ ‫اگلےنۿےکۿےئلۿاعرلۃ ۿدیۿوتۿاجمر ۿےہۿاؿر ۿاشۿوکۿاایتخر ۿوہاگ ۿہکۿ‬ ‫یرجْعْمیتْشاءْویْکلقہْقلع ماْاالاذاکانْفیہْمضرةْ‬ ‫حق ۿاچےہۿؿاسپۿےلۿےلۿاؿر ۿانبےنۿؿاےلۿوک ۿاٹہےنۿرپوبجمر‬ ‫باالرضْفؼرتکانْبالِیمۃْمِلوعیْلئالْتتلفْارضہْ‬ ‫رک ‪،‬اہن ۿارگ ۿامعرف ۿرگاےن ۿاؿر ۿوپد ۿااھکرےن ۿےس ۿرنیمۿ‬ ‫‪2‬اھ ْوھذااعینْبناءْاحدالشریکیْالیللو ْعنْاحدْ‬ ‫وکۿاصقننۿوہۿوتۿدؿوننۿزیچؿنۿوکۿانۿیکۿااھکریۿوہیئۿوصرفۿیکۿ‬ ‫ب‬ ‫ھماْاذلو ْینْبغیْاذنْشریکہْکانْغاصباْاوْبہْلنقسہْ تمیق ۿےک ۿدبےل ۿاحبل ۿراھکۿاجےئ ۿلاہکۿامكل ۿیک ۿرنیمۿفلت ۿہنۿ‬ ‫ل‬ ‫کان ْمستعیافالشك ْف ْجریان ْالحکم ْالمذکورْ وہۿاھ‪،‬ۿاؿرۿرش کینۿںیمۿےسۿالكۿاکۿریمعتۿرکلاۿدؿۿاحلۿےسۿاخیلۿ‬ ‫فی ماْھناْثمْماذکرہْقاریْال دایۃْمحلہْمااذاکانْ ںیہنۿہکۿریغبۿااجرفۿریمعتۿرک ۿاگۿوتۿاغبصۿوہاگۿلاۿااجرفۿےسۿ‬ ‫النِصان ْقلیالغیبالغ ْحد ْافساد ْاالرض ْوالتملكْ اینپۿدافۿےکۿےئلۿریمعتۿرک ۿاگۿوتۿاعرلۃۿاحلصۿرکےنۿؿاالۿغرارۿ‬

‫محمولْعلْالنِصانْالقاحشْکماْیقیدہْتعلیلْالدرْ لاےئ ۿاگ ۿوت ۿلالكش ۿدؿونن ۿوصروتن ۿںیم ۿؿاہن ۿذموکر ۿمکح ۿیہۿ‬ ‫بِولہْلئالْتتلفْارضہْوقدْنِلْالمحیشْعنْالسائحاینْ اجری ۿوہاگ‪،‬رھپ ۿاقری ۿالھداہی ۿےن ۿوج ۿدرک ۿفراملا ۿوت ۿاش ۿاک ۿلحم ۿؿہۿ‬ ‫وصرف ۿےہ ۿحق ۿااھکرےن ۿںیم ۿاصقنن ۿمک ۿوہ ۿسج ۿےس ۿرنیمۿ‬ ‫عن ْالمِدیس ْف ْالغصب ْتحت ْقول ْالدر ْمن ْبینْ‬ ‫ںیمۿاسفدۿادیاۿہنۿوہ‪،‬اؿرۿتمیقۿد ۿرکۿامكلۿےننبۿیکۿوصرفۿؿہۿ‬ ‫اوغرسْفْارضْغیبغیْاذنہْامرْبالِْلع‬ ‫ےہۿحقۿرنیمۿاکۿاصقننۿرلادہۿوہۿاسیجۿہکۿدراتخمرۿاکۿہیۿتلعۿایبنۿ‬ ‫ْ‬ ‫رکلا"لاہک ۿرنیم ۿفلت ۿہن ۿوہ"ےسۿوطبرۿافدئہ ۿولعمم ۿوہراہ ۿےہ‪،‬‬ ‫اؿرۿبصغۿےکۿلافۿںیمۿیشحمۿےنۿشاوحاینۿاشۿےنۿدقمیسۿےسۿ‬ ‫دراتخمر ۿےک ۿوقل"سج ۿےن ۿہری ۿیک ۿرنیم ۿںیم ۿریغب ۿااجرفۿ‬ ‫امعرفۿانبیئۿلاۿوپد ۿاگلےئۿوتۿاےسۿؿاہنۿےسۿااھکرےنۿ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالِسمۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪۵ /‬ۼ‪۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالعاریۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬ۻۺ‪۶‬‬ ‫‪Page 104 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫والرد ْوللمالكْان ْیضمن ْلہ ْقیمۃْبناء ْاو ْشجر ْامرْ اؿر ۿرنیم ۿؿاسپ ۿرکےن ۿاک ۿمکح ۿدلا ۿاجےئ ۿاگاؿر ۿامكل ۿوک ۿاایتخر ۿوہاگۿ‬

‫بِلعہْایْمستحقْالِلعْانْنِصتْاالرضْبہ ْ‪1‬اھْ ہک ۿؿہ ۿااھکر ۿوہےئ ۿاکمن ۿلا ۿدروتخن ۿیک ۿتمیق ۿاک ۿاضنم ۿنبۿ‬ ‫مانصہ ْای ْنِصانا ْفاحشا ْبحیث ْیقسدھا ْاما ْلوْ اجےئ ۿارگ ۿرنیم ۿوک ۿاصقنن ۿاکحـرہ ۿوہ ۿا ین ۿارگ ۿاصقنن ۿوہوتۿ‬ ‫یضم ااھکرےنۿاکۿااقحتسطۿوہاگۿاھۿیشحمۿیکۿابعرفۿہیۿےہۿا ینۿااسیۿشحفۿ‬ ‫نِص ا ْقلیال ْفیأخذارضہ ْویِلع ْاالشجار ْو نْ‬ ‫اصقنن ۿوجۿرنیمۿےکۿاسفد ۿاکۿلامق ۿوہ‪،‬نکیلۿارگۿاصقنن ۿلیلقۿ‬ ‫النِصان‪ْ 2‬اھ ْفبذا ْالتوفیق ْیتضح ْالمرام ْوتزولْ‬ ‫وہوتۿامكلۿاینپۿرنیمۿؿاسپۿےلۿاؿرۿدرحقۿؿہریہۿااھکرد ۿاؿرۿ‬ ‫االوھامْوالجدلہْویلْاالنعام۔ ْ‬ ‫اصقنن ۿاکۿامضن ۿےلۿاھۿوتۿاشۿایبن ۿےسۿذموکرہۿابعراف ۿںیمۿ‬ ‫وماتقف ۿوہیئگ‪،‬وصقمد ۿؿاحض ۿوہایگ ۿاؿر ۿاؿاہم ۿمتخ ۿوہےئگ ۿاؿرۿ‬ ‫مرریگۿتمعنۿےکۿامكلۿےکۿےئلۿےہ۔(ف)‬ ‫زینۿشایمۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ایْقیمۃْبناءْاوشجرْامرْبِلعہْاقلْمنْقیمتہْمِلوعاْ ا ینۿاکمنۿلاۿدرحقۿنجۿوکۿااھکرےنۿاکۿقحۿےہۿانۿاھکر ۿوہےئۿیکۿ‬ ‫تمیق ۿےسۿااھکرےن ۿیکۿمردؿریۿمرامر ۿاہنمۿرکےک ۿہیقب ۿتمیقۿدیۿ‬ ‫لِل‬

‫مِداراجرة ْا ع ْفان ْکانت ْقیمۃ ْالمِلو ع ْعشرةْ‬

‫(مللصا) ْ‬ ‫رْ‬ ‫واجرةْالِلعْدراھمْبِیتْتسعۃ‪ْ3‬‬

‫اجےئ‪،‬منلا ۿارگ ۿااھکر ۿوہےئ ۿیک ۿتمیق ۿدش ۿدرمہ ۿوہ ۿاؿر ۿمردؿریۿ‬ ‫الكۿدرمہۿوہوتۿون درمہۿتمیقۿد ۿاگ (ملخصا)۔(ف)‬

‫ریخہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫انْوقعْبعضہْفْحصتہْوبعضہْفْحصۃْاالٰخرْفماْ ارگ ۿاکمن ۿاک ۿھچک ۿ ہص ۿاینپ ۿرنیم ۿاؿر ۿھچک ۿ ہص ۿدؿرس ۿیک ۿرنیمۿ‬ ‫وقعْفْحصتہْفامرہْالیہْوماْوقعْفْحصۃ ْاالٰخرفلہْ ںیمۿوہۿوتۿاینپۿرنیمۿؿاالۿ ہصۿاشۿیکۿوصادبلدۿرپۿےہ‪،‬اؿرۿوجۿ ہصۿ‬ ‫دؿرس ۿیکۿرنیمۿرپۿؿاعقۿےہۿوتۿدؿرس ۿوکۿقحۿےہۿہکۿؿہۿاےسۿ‬

‫انْیکلقہْقلعہ‪4‬۔ ْ‬

‫رگاےنۿرپۿوبجمرۿرک (ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالغصبْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬ۼ‪۷۵‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالغصبْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪۶۷۹ /‬‬

‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالغصبْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪۶۷۹ /‬‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬

‫ْ‬ ‫القتاویْاللییہْکتابْالِسمۃْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶/۷‬ۻ‪۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 105 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہی ۿسق ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿےہ ۿہکبج ۿاکمن ۿاصحل ۿمیسقت‪،‬اؿر ۿرشاکء ۿمیسقت ۿرپ ۿرایض ۿوہن ۿؿرہن ۿارگ ۿہیقب ۿرشاکء ۿاش ۿامعرف ۿوک ۿرانھک ۿہنۿ‬ ‫اچںیہۿوتۿداھدےنیۿےسۿاچرہۿںیہن۔ۿریخہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الیل ٰیف ْانہ ْاذالم ْیمکن ْالِسمۃ ْاولم ْیرضیا ْب اْ ہیۿیفخمۿںیہنۿہکۿحقۿرنیمۿاقللۿمیسقتۿہنۿوہۿلاۿفرنیقیۿمیسقتۿرپۿ‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫تعیْال دم ۔والل ٰ‬

‫رایض ۿہن ۿوہن وت ۿرگاےئ ۿریغب ۿاچرہ ۿہن ۿوہاگ۔ؿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫املع۔(ف)‬

‫وجافۿوسالۿاہچرم‪:‬درتخںیۿاکمنۿدقمیۿےسۿہکۿؿغكۿرمگۿاخدلۿوموجدۿاھتۿرتہکۿلدریۿلاںیئۿیگۿہکۿہبہۿوجۿاخدلۿےنۿدنہہۿےکۿلامۿ‬ ‫ایکۿاھتۿوبہجۿہضبقۿہنۿدےنیۿےکۿومفۿاخدلۿےسۿلا لۿوہایگۿاؿرۿرتہکۿرتہکۿاخدلۿیہۿرہھٹااؿرۿاشۿںیمۿےسۿوجۿ ہصۿدنہہۿےنۿلالاۿاؿرۿزینۿ‬ ‫ریمعتۿمرلدۿےسۿہکۿرامہنۿدنہہۿںیمۿسقۿرشاکءۿےکۿےئلۿوہیئۿسجۿدقرۿقحۿدنہہۿاھتۿانۿدؿوننۿںیمۿےسۿرتہکۿامدریۿںیلۿیگۿاؿرۿارگۿرلدۿ‬ ‫ےکۿؿرہثۿںیمۿونہبنۿاکۿوکیئۿاححقۿمنلاۿاٹیبۿلاۿوپلاۿںیہنۿوتۿحقۿھچکۿرلدۿوکۿرتہکۿلدریۿؿہزۿدؿۿرتہکۿامدریۿےسۿاچنہپۿاؿرۿاشۿاکۿاانپۿاخ ۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ہلگنبۿانۿلییـنۿںیمۿےسۿریمافۿمرادریۿیکۿقحتسمۿوہنۿیگ‪،‬والل ٰ‬ ‫وجافۿوسالۿمجنپ‪:‬اسحفۿداکنۿانھکلۿرمعؿۿرپۿؿاحقۿہنۿاھتۿارگۿہنۿاھکلۿاشۿرپۿوکیئۿاسلامۿہنۿوہا‪،‬‬

‫ف ْالعِودالدریۃ ْعن ْالبحرالرائق ْمن ْتصرفاتْ وقعددرہی ۿںیم ۿرحبارلاقئ ۿےس ۿوقنمل ۿےہ ۿہک ۿیتمیق ۿرصتاففۿ‬ ‫الِیم ْیجوز ْاالخذ ْعل ْنقس ْالکتابۃ ْوالیجوزْ ںیم اھکلیئۿرپۿاعمؿہضۿح انۿاجمرۿےہۿاؿرۿضحمۿاسحفۿرپۿاعمؿہضۿ‬ ‫االخذعلْنقسْالمحاسبۃْالنْالحسابْواجبْعلیہْ‪ ْ2‬ح اناجمر ۿںیہن ۿویکہکن ۿاسحف ۿاش ۿرپ ۿؿاحق ۿےہ‪،‬اھ‪،‬اش ۿےس ۿہیۿ‬ ‫افدئہۿاحلصۿوہاۿہکۿؿاہنۿاھکلیئۿؿاحقۿہنۿوہیگۿاہجنۿارجفۿح انۿ‬ ‫اھ ْفافادان ْالکتابۃ ْالتجب ْعلیہ ْحیت ْجازلہ ْاخذْ‬ ‫اجمر ۿوہاگۿوتۿاشۿےسۿولعممۿوہایسکۿاعمملہۿمظتنمۿرپۿاسحف ۿیکۿ‬ ‫االجرةْعلیہاْفعلمْانْاالمیْفْمعاملۃْالیجبْعلیہْ‬ ‫اھکلیئۿؿاحقۿںیہنۿارگہچۿسفنۿاسحفۿاشۿرپۿؿاحقۿےہ۔(ف)‬ ‫کتابۃْحسابہْوانْکانْنقسْالحسابْواجباْعلیہ۔ ْ‬ ‫ہکلبۿہیۿغرارۿدادۿیہۿہکۿرمعؿؿہیقبۿرشاکءۿںیمۿوہۿہکۿرمعؿۿاملۿےچیبۿاسحفۿوا ےۿاؿرۿا ۿرؿہیپۿدوتسرۿیۿےلۿضحمۿلااجمرۿؿۿرحامۿےہْکماْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫الْیلیفْعلْالقِیہ(اسیجۿہکۿہقفۿاجےننۿؿاےلۿرپۿیفخمۿںیہنۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬ ‫القتاویْاللییہْکتابْالِسمۃْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۵ /۷‬ۻ‪۶‬‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْکتابْالوقفْالبابْالثالثْارگۿلارارۿدنقاھر‪،‬ااغفنصنانۿ‪ /۶‬ۺ‪۷۶‬‬

‫‪Page 106 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وجافۿوسالۿمشش‪:‬اخ ۿدنہہۿےکۿےئلۿاشۿےکۿویبہۿوہۿےنۿرپۿرشوکینۿاکہیۿویہیمۿرقمرۿرکلاۿػاہزاہبۿتینۿوثاف‪،‬وطبرۿوماشافۿویبہۿ‬ ‫مرادرۿےہۿارگۿااسیۿیہۿےہۿوتۿہززگؿاسپۿںیہنۿوہاتکسۿہکۿؿہۿاشۿاحلۿںیمۿدصتطۿےہۿاؿرۿدصتطۿںیمۿاصلاۿروجۿفۿںیہن۔درۿاتخمۿرۿںیمۿ‬ ‫ےہۿ‪:‬‬

‫الْرْجو عْفی اْوْلوْعلْغینْالْنْاْلمِصوْدْفی اْالثوْابْ اشۿںیمۿروجۿفۿںیہنۿارگۿہچۿ ۿرپۿایکۿوہۿویکۿہکنۿاۿشۿےسۿوصقمدۿ‬

‫الْالعوضْ‪ْ 1‬‬

‫وثافۿےہۿاعمؿہضۿںیہنۿےہ(ف)‬

‫اؿرۿارگۿداکنۿںیمۿوجۿاشۿاکۿااقحتسطۿلدرہعیۿرتہکۿوشہزیۿےہۿاےسۿقحۿںیمۿھجمسۿرکدےتیۿںیہۿوتۿارگۿاشۿاکۿقحۿایسۿدقرۿلا اشۿےسۿرادئۿ‬ ‫ےہۿحقۿیھبۿروجفۿےکۿےئلۿوکیئۿینعمۿںیہن‪،‬اؿرۿارگۿػاہزۿوہہکۿقحۿےسۿرادئۿاچنہپۿوتۿاہتبلۿدقبرۿرلادفۿؿاسپۿایلاجےئاگ‪،‬‬ ‫فْشرکۃْالعِودْالدریۃْسئلْفیماْاذاکانْلکلْمنْزیدْ وقع ۿد ۿدر ۿہی ۿیک ۿاتک ۿف ۿارشل ۿہک ۿںیم ۿےہ ۿہک ۿرلد ۿاؿر ۿرمع ۿؿ ۿہز ۿالكۿ‬ ‫وعمرْو ْعِارجارفْمبلکہْبمقْردہْفتوافِاعلْانْماْ ارفنۿادۿیۿوطۿرۿرپۿاینپۿرنیمۿاکۿامۿكلۿےہۿوتۿدؿۿونۿنۿےنۿلاافتطۿےطۿ‬ ‫یحصلْمنْریعْالعِارینْبؼن ماْنصقیْواستمرْعلْ ایکۿہکۿدؿۿوننۿرونیمۿنۿےسۿوجۿادیۿاؿۿارۿاحۿلصۿوہۿؿہۿدؿۿونۿنۿںیمۿ‬ ‫فصنۿفصنۿوہۿیگۿایسۿاعمۿدہۿہۿرپۿونۿشاۿلۿاعمۿملہۿاتلچۿراہۿاحۿالۿہکنۿ‬

‫ٰذلك ْتسع ْسنوات‪،‬والحال ْان ْریع ْعِار ْزید ْا کثرْ‬

‫رلد ۿیکۿرنیمۿر ۿلا ۿدہۿیھتۿاف ۿرلد ۿاےنپۿرادئۿ ہصۿاکۿرمعۿؿ ۿےسۿ‬ ‫ویریدْزیدْمطالبۃْعمروبالِدرْالزائدْالذیْدفعہْ‬ ‫اطمہبلۿرکلاۿاچۿاتہۿےہۿاشۿمییٰیۿرپۿہکۿرمعۿؿۿوکۿاداۿدشہۿ ہصۿاعمدہہۿ‬ ‫لعمرْوبناءْعلْانہْواجبْعلیہْبسببْالشرکۃْالمزبورةْ‬ ‫ذم ۿوک ۿرہ ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿؿاحق ۿاھت ۿوت ۿایک ۿرلد ۿوک ۿاش ۿرادئ ۿاد ۿا ۿدشہ ۿوکۿ‬ ‫فہ‬ ‫ل ْیسو غ ْلزید ْ ٰذلک(الجواب)الشرکۃ ْالمزبورةْ ؿاسپۿ ےنیۿاکۿاایتخۿرۿےہ؟(اوجلاف)ذموکۿرہۿرشاتکۿربتعمۿںیہنۿ‬ ‫غیمعؾربةْفحیثْکانْریعْعِارْزیدا کثرْتبیْانْ وتۿحقۿرلدۿیکۿرنیمۿاکۿرہبقۿرلاۿدہۿےہۿوتۿادیۿاؿارۿاکۿرلاۿدہۿوہلاۿؿاحضۿ‬ ‫مادفعہْلعمرومنْ ٰذلكْبناءْعلْظنْانہْواجبْعلیہْ وہۿایگۿوتۿولعمۿمۿوہاۿہکۿاشۿےنۿرمعۿؿۿوکۿوجۿرادئۿدقمۿارۿدیۿؿہۿاشۿ‬ ‫ومنْدفعْشؼئا ْلؼسْبواجبْعلیہْفلہْاسرتدادہْاالْ ایخلۿےسۿدیۿہکۿاشۿیکۿادایگیئۿؿاحقۿیھتۿہکبجۿوکیئۿصخۿہریۿ‬ ‫اذادفعہْعلْوجہْال بۃْواست بلکہْالِابضْکماْفْشْر حْ ؿاۿحقۿزیچۿوکۿاداۿرک ۿوتۿاشۿیکۿؿایسپۿاطمہبلۿاکقحۿوہۿلاۿےہ‪،‬اہنۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ ارگ ۿہبہ ۿےک ۿوطر ۿرپ ۿدلا ۿاؿر ۿاقضب ۿےن ۿاش ۿوک ۿہال ۿك ۿرک ۿدلا ۿوہ ۿوتۿ‬ ‫النظمْالوھباینْوغیہْمنْالمعؾربات ۔ْواللْ ٰ‬ ‫ؿایسپۿاکۿقحۿںیہنۿاسیجۿہکۿ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْال بہْفصلْفْمسائلْمتقرقہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬ۻۻ‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪ْ2‬العِودْالدریۃْتنِی‬ ‫حْالقتاویْالحامدیۃ‪،‬کتابْالشرکۃ‪،‬ارگۿلارارۿدنقاھرااغفنصنان ‪۶ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 107 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لیؿ‬ ‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫ا مۿاولابہینۿیکۿرشچۿؿہریہۿربتعمۿبتکۿںیمۿےہ۔والل ٰ‬ ‫وجافۿوسالۿمتفہ‪:‬ہیۿغرہضۿہکۿرمعؿداکنۿےکۿدےمۿاتبلاۿےہۿارگۿوینۿےہۿہکۿاشۿےنۿحصقۿاعدفۿاجترۿھچکۿاملۿغروضنۿوملۿایلۿ‬ ‫اؿرۿونہرۿر ِرۿنمثۿاداہنۿایکۿلاداکنۿںیمۿاسخرہۿؿاعقۿوہےنۿےکۿشیقۿاداۿہنۿوہاکسۿوتۿہیۿغر ۿسقۿرشاکءۿےکۿدےمۿ ہصۿردسۿوہاگۿاؿرۿرمعؿۿ‬ ‫اکۿوقلۿاشۿلار ۿںیمۿمسقۿےکۿشاھتۿربتعمۿوہاگۿاؿرۿارگۿوینۿےہۿہکۿرمعؿۿےنۿرسۿامہی داکنۿمراھےنۿےکۿےئلۿھچکۿرؿہیپۿغر ۿےلۿرکۿ‬ ‫اؿرۿاملۿرخلداۿوتۿہیۿغر ۿاخ ۿدہمۿرمعؿوہاگۿلایقۿوکۿاشۿےسۿھچکۿ قلعۿںیہن۔‬ ‫قیقحت ۿہلئسم‪ :‬ۿہی ۿےہ ۿہک ۿہی ۿرطہقی ۿوج ۿاکیز ۿؿرلاء ۿںیم ۿومعمل ۿوہلا ۿےہ ۿہک ۿومرف ۿرمایگ ۿاش ۿےک ۿاومال ۿداہیف ۿداکلاف ۿوین ۿیہۿ‬ ‫می‬ ‫رشتکۿرپۿلالۿمیسقتۿرےتہۿںیہۿاؿرۿ چملہۿؿرہثۿضعبۿؿارفۿلاویقنۿےکۿااجرفۿؿراضدنمیۿےسۿانۿںیمۿرصتفۿرکےتۿںیہۿرشتکۿ‬ ‫دقعۿںیہنۿرشتکۿكلمۿیہۿےہ‪،‬‬ ‫مل‬ ‫کما ْحِِہ ْف ْالعِود ْالدریۃ‪،‬وقال ْف ْردالمحتار ْیھْ اسیجۿہکۿوقعدۿادلرلۃۿںیمۿاشۿیکۿقیقحتۿیکۿےہۿاؿرۿردا خنارۿںیمۿ‬ ‫حررتہْفْتنِیحْالحامدیۃْثمْرأیتْ فراملا ۿہی ۿرشتک ۿكلمۿےہ ۿاسیج ۿہکۿںیم ۿےن ۿحیقنت ۿااحلدمہی ۿںیمۿ‬ ‫شرکۃْملكْکماْ ْ‬ ‫اش ۿوکؿاحض ۿایک ۿےہ ۿاؿر ۿرھپ ۿںیم ۿےن ۿاتفؿٰی ۿاحونیت ۿںیم ۿاش ۿیکۿ‬ ‫التصریحْبہْبعؼنہْفْفتاویْالحانویت‪1‬۔ ْ‬ ‫رصتحیۿدیھکی(ف)‬

‫اؿرۿرشتکۿكلمۿںیمۿہزۿرشلكۿدؿرس ۿےکۿ ہصۿےسۿایبنجۿوہلاۿےہ‪،‬‬

‫کماْصرحوابہْقاطبۃ‪،‬وفْالدرالملتارْکلْمنْشرکاءْ اسیجہکۿاشۿاکۿوجافۿلمکمۿوطرۿرپۿزگرا‪،‬اؿردراتخمرۿںیمۿےہۿہکۿ‬ ‫الملكْاجنیبْفْمالْصاحبہْلعدمْتضمن اْالوکالۃ‪2‬۔ ْ رشتکۿكلمۿےکۿامتمۿفرقیۿدؿرس ۿےکۿاملۿےسۿایبنجۿوہےتۿ‬ ‫میض‬ ‫ںیہۿویکہکنۿہیۿرشتکۿؿۿاکلكۿوکۿ منۿںیہنۿوہیت۔(ف)‬ ‫رگمۿاہینۿہکۿرصتفۿلااجرفۿؿراضےئۿلایقۿرشاکءۿےہۿہیۿرصتفۿرکےنۿؿاالۿاےنپۿ ہصۿںیمۿالیصۿاؿرۿلاویقنۿیکۿرطفۿےسۿؿلیکۿ‬ ‫وہلاۿےہ‪،‬‬ ‫ل‬ ‫قالْفْردالمحتارْیِعْکثیافْالقالحیْونحوھمْانْ ردا مخنار ۿںیم ۿفراملا‪:‬اکاکتشر ۿولوگنۿںیم ۿےسیجۿہی ۿاعمملہ ۿاعمۿےہۿ‬ ‫احدھمْیموتْفتِومْاوالدہْعلْترکتہْبالقسمۃ ْ ہکۿحقۿانۿرشاکءۿںیمۿےسۿوکیئۿوففۿوہاجلاۿےہۿوتۿاشۿیکۿاؿالدۿ‬ ‫میسقتۿےکۿریغبۿیہۿاےنپۿؿادلۿےکۿرتہک‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالشرکۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۽‪۸۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالشرکہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 108 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ویعملونْفیہاْمنْحرث ْوزراعۃْوشراءْواستدانۃْوْ رپ ۿاقمئ ۿطاقم ۿنب ۿاجیت ۿےہ ۿاؿر ۿیتیھک ۿلاری ۿاؿر ۿرخلد ۿؿفرؿحقۿ‬

‫نحوْ ٰذلكْوتارةْیکونْکبیھمْھوالذیْیتویلْم مات مْ اؿرنیلۿدنیۿےسیجۿاومرۿرسااجنمۿدیتیۿریتہۿےہۿاؿرۿیھبکۿانۿںیمۿ‬ ‫ویعملون ْعندہ ْبامرہ ْوکل ْ ٰذلك ْعل ْوجہ ْاالطالقْ ےس ۿمرا ؿہ ۿوخد ۿیہ ۿرضؿری ۿاومر ۿاک ۿوتمیل ۿنب ۿاجلا ۿےہ ۿاؿر‬ ‫وھچےٹ ۿاش ۿےک ۿےنہک ۿرپ ۿلمع ۿرکےت ۿرےتہ ۿںیہ ۿہکبج ۿہی ۿامتمۿ‬ ‫والتقویضْ‪1‬الخْفالشكْفْتحِقْمعینْالتوکیل۔ ْ‬ ‫اکررؿایئ ۿوطبر ۿااجرف ۿاؿر ۿوفتضی ۿوہیت ۿےہ ۿاخل‪،‬وت ۿاشۿںیمۿ‬ ‫ؿاکلكۿےکۿینعمۿلاےئۿاجےنۿںیمۿكشۿںیہنۿےہ(ف)‬ ‫وصخصاۿوصرفۿرسفتسمہۿںیمۿوترصاخۃۿہیقبۿرشاکءۿیکۿرطفۿےسۿرمعؿۿوکۿوفتضیۿداکنۿؿااجرف اامعلۿاجترفۿوہیئۿہیۿ معیےۿؿاکلكۿ‬ ‫ںیہۿاؿرۿاشۿںیمۿہیۿرشعۿغرارۿلالاۿہکۿوجاملۿےکبۿرمعؿۿا ۿرؿہیپۿدوتسرۿےلۿارگہچۿرشعۿافدسۿےہۿہکۿرشلكۿوکۿاملۿرتشمكۿںیمۿ‬ ‫رصتفۿرکےنۿےکۿےئلۿاریجۿرکلاۿاصلاۿاجمرۿںیہن‪،‬‬ ‫وھذا ْباجماعْمنْائمؾناْخالفالالمامْالشافیعْریضْ اشۿرپۿامہر ۿاہمئۿرکامۿاکۿاامجفۿےہۿوحالفۿااممۿشایعفۿریضۿ‬

‫تعایلْعنہمْثمْھلْھوْباطلْامْفاسدْذکرناہْفیماْ اﷲ اعتیٰلۿمہنع‪،‬رھپۿہیۿثحبۿہکۿایکۿؿہۿلا لۿےہۿلاافدسۿےہ‪ ،‬وت‬ ‫الل ٰ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫علِناہْعلْردالمحتار‪،‬قالْفْالدرالملتارْلواستأجرہْ ںیمۿےنۿاشۿوکۿردا خنار ۿرپاےنپۿاحہیشۿںیمۿدرکۿایکۿےہ‪ ،‬در‬ ‫اتخمر ۿںیمۿفراملاہکۿارگۿالكۿرشلكۿرتشمہکۿشاامن ۿوک ۿااھٹےنۿ‬ ‫لحملْطعامْمشرتكْبؼن ماْفالْاجرلہْالیعملْشؼئاْ‬ ‫‪ 2‬ےکۿےئلۿاریجۿانبۿوتۿاشۿوکۿارجفۿہنۿےلمۿیگۿویکہکنۿوجۿھچکۿاشۿےنۿ‬ ‫لشریکہْاالویِعْبعضہْلنقسہْفالیستحقْاالجرْ ْ‬ ‫ااھٹلاۿاشۿںیمۿرشلكۿےکۿشاھتۿاشۿاکۿاانپۿ ہصۿیھبۿاھتۿاذہااشۿ‬ ‫اھْوقالْاالمامْاالتِاینْفْغایۃْالؽیانْقالْالکریخْ‬ ‫ارتشاكۿیکۿانبۿرپۿؿہۿارجفۿاکۿقحتسمۿہنۿوہا اھ۔اؿرۿااممۿااقتینۿےنۿ‬ ‫ک شی‬ ‫م‬ ‫قال ْمحمد ْو ل ْ ْ ْئ ْاستأجر ْاحدھما ْ ن ْصاحبہْ اغلۃۿاایبلن ۿںیمۿفراملا ۿہکۿااممۿرکیخۿےنۿاہکۿہکۿااممۿدمحمۿےنۿ‬ ‫ل‬ ‫ممایکونْعمالفانہْالیجوزْوانْعملہْفالْاجرلہْوکلْ فراملاۿہکۿرش کینۿںیمۿےسۿارگۿالكۿرتشمہکۿزیچۿےکۿیسکۿلمعۿ‬ ‫شْیْئْلؼسْیکونْعمالْاستأجرہْاحدھماْمنْصاحبہْ ںیم ۿاریج ۿانبوت ۿہی ۿاجمر ۿںیہن ۿارگ ۿاش ۿےن ۿااسی ۿایک ۿوت ۿوکیئ ۿارجف ۿہنۿ‬ ‫لاےئ ۿاگ‪،‬اؿر ۿایسی ۿرتشمہک ۿزیچ ۿوج ۿلمع ۿہن ۿےنب ۿاش ۿوک ۿارگ ۿرشلكۿ‬ ‫ف وْجائزْوقالْشمسْاالئمۃْالؽیہیقْ ْ‬ ‫ارجفۿرپاتیلۿےہۿوتۿاجمرۿےہ‪،‬اؿرۿسمشۿاالہمئۿیقہیبۿ‬

‫‪1‬‬

‫ْردْالمحتاْرْکتاْبْالشرکۃْدارْاحیاْءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۽‪۸۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْاالجارةْبابْاالجارةْالقاسدةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬۾ۼ‪۶‬‬ ‫‪Page 109 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فْالکقایۃْواالصلْانْفْکلْموضعْالْیستحقْاالجرْ ےنۿافکہیۿںیمۿفراملاۿہکۿاقدعہۿہیۿےہۿہکۿااسیۿطاقمۿاہجنۿرصفۿلمعۿ‬ ‫رکےن ۿرپ ۿیہ ۿارجف ۿاک ۿقحتسم ۿےنب ۿوت ۿؿاہن ۿیسک ۿرشلك ۿاک ۿاریج ۿاننب ۿاجمرۿ‬

‫اال ْبایِاع ْعمل ْف ْالعی ْالمشرتك ْال ْیجوزالنہ ْالْ‬

‫ںیہنۿویکہکنۿرتشمہکۿزیچۿںیمۿہیۿنکممۿںیہنۿاسیجۿہکۿرتشمہکۿاعطمۿوکۿ‬ ‫یمکنْکماْفْنِلْالطعامْالمشرتكْبنقسہ ْاوْاحؽتہْ‬ ‫وخد ۿرشلكۿلا ۿاشۿاکۿغریبیۿلا ۿاشۿاکۿكالمۿلقتنمۿرکےنۿاکۿاریجۿےنبۿوتۿ‬ ‫اوغالمہ ْوکل ْما ْیستح‬ ‫عم‬ ‫ق ْبدون ْایِاع ْ ل ْفْ لااجمر ۿےہ‪،‬اؿر ۿااسیۿطاقم ۿاہجنۿرتشمكۿزیچ ۿںیم ۿریغبۿلمع ۿارجف ۿاکۿ‬ ‫المشرتك ْیجوز ْفانہ ْتجب ْاالجرة ْبوضع ْالعی ْفْ قحتسم ۿےنب ۿؿاہن ۿاجمر ۿےہ ۿویکہکن ۿنیع ۿزیچ ۿوک ۿرھگ ۿںیم ۿلا ۿیتشک ۿلا ۿیکچۿ‬ ‫ےکۿاکمنۿںیمۿرکاہیۿرپۿرھکۿوھچرےنۿرپۿارجفۿؿاحقۿوہیتۿےہ‪،‬لمعۿ‬ ‫الدارْوالسقؼنۃْوالریحْالْبایِاعْعملْاھْ‪ْ 1‬‬

‫رگمۿؿاکلكۿرشؿعۿافدسہۿےسۿافدسۿںیہن وہیت‪،‬مرارہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الوکالۃْالتبطلْبالشروطْالقاسدةْایْشرطْکان‪2‬۔ ْ‬

‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫مایصحْوالیبْطلْبالشرطْالقاسدْالوکالۃالخ‪3‬۔ ْ‬

‫رپۿؿاحقۿںیہنۿوہیت۔(ف)‬

‫ؿاکلكۿافدسۿرشوطنۿےسۿافدسۿںیہنۿوہیتۿوجۿیھبۿرشعۿوہ۔(ف)‬

‫وج ۿزیچ ۿحیحص ۿغرار ۿلاےئ ۿاؿر ۿافدس ۿرشوطن ۿےس ۿافدس ۿہن ۿوہ ۿؿہۿ‬ ‫ؿاکلكۿےہ(ف)‬

‫وتۿؿہۿرشعۿیہۿافدسۿؿۿلا لۿغرارۿلایئۿاؿرۿؿاکلكۿرمعؿۿحیحصۿؿلامۿریہ‪،‬ۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ولوقالْاشرتجاریۃْبالفْدرھمْلكْعلْشرائكْدرھمْ ارگ ۿاہک ۿہک ۿہزار ۿدرمہ ۿےس ۿوللدی ۿرخلد ۿالؿ ۿاؿر ۿرخلداری ۿرپ ۿےھجتۿ‬ ‫فحینئذ ْیصی ْوکیال ْویکون ْالوکیل ْاجر ْمثلہْ الكۿدرمہۿدؿنۿاگۿوتۿایسیۿوصرفۿںیمۿؿہۿصخۿؿلیکۿغرارۿلاےئۿ‬ ‫والیزادْعلْدرھم‪4‬۔ ْ‬

‫اگۿاؿرۿؿلیکۿلمعۿرپۿارجفۿلثمۿاکۿقحتسمۿوہاگۿوجۿالكۿدرمہۿےسۿ‬ ‫رادئۿہنۿوہیگ(ف)‬

‫اؿرۿؿلیکۿلارشلاءۿغروضنۿرخلدۿاتکسۿےہ‪،‬‬ ‫کماْنصواعلیہْفْغیْماْمسئلۃ‪،‬و ْ‬

‫اسیجۿہکۿتہبۿےسۿسملئۿںیمۿاہقفءۿرکامۿےنۿصن‬

‫‪ْ1‬غایۃْالؽیانْلالتِاین ْ‬

‫ْ‬ ‫القتاویْالبزازیۃْع ٰلْہا مشْالقتاویْالہندیۃْکتابْالوکالۃْالقصلْاالولْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۶ /‬ۻ‪۹‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪ْ3‬درملتارْکتابْالؽیو عْبابْالمتقرقاتْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۷‬ۺؿ‪۹‬ۺ ْ‬ ‫‪2‬‬

‫‪4‬‬

‫ْالقتاویْالہندیۃْکتابْالوکالۃْالبابْاالولْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۸‬ۻۻۺ‬ ‫‪Page 110 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ف ْاللانیۃ ْالوکیل ْبالشراء ْاذااشرتی ْبالنسؼئۃْ فرامیئۿےہ‪،‬اؿر ۿاخہینۿںیمۿےہۿہکۿرخلداریۿےکۿؿلیکۿےنۿارگۿ‬ ‫فماتْالوکیلْحلْعلیہْالثمنْویبیقْاالجلْفْحقْ اداھر ۿرخلد ۿیک ۿوہوت ۿؿلیک ۿےک ۿوفف ۿوہےن ۿیک ۿوصرف ۿںیمۿ‬

‫وم لۿرپۿر مۿیکۿادایگیئۿ ٓا ےئۿیگۿاؿردمف ۿاداھر ۿاشۿےکۿقحۿ‬

‫المؤکل‪1‬۔ ْ‬

‫ںیمۿلقتنمۿوہاجےئۿیگ۔(ف)‬

‫ہکلبۿؿلیکۿاجترفۿوکۿوماقفۿومعملۿاجترغروضنۿےنچیبۿاکۿیھبۿاایتخر‪،‬‬ ‫ف ْالدرالملتار ْصح ْبالنسؼئۃ ْان ْالتوکیل ْبالؽیعْ دراتخمرۿںیمۿےہۿارگۿاجترفۿےکۿوطرۿرپۿاداھرۿفرؿحقۿرک ۿوتۿ‬ ‫اجمرۿےہۿارگۿاینپۿاححقۿیکۿؿہجۿےسۿاداھرۿایکۿوتۿلااجمرۿےہ(ف)‬ ‫للتجارةْوانْکانْللحاجۃْالیجوز‪2‬۔ ْ‬ ‫رگمۿؿلیکۿوکۿرؿہیپۿغر ۿ ےنیۿاکۿاایتخرۿںیہن‪،‬ہنۿغر ۿ ےنیۿرپۿوتلیکۿرؿا‪،‬ارگۿےلۿاگۿوخدۿؿلیکۿیہۿرپۿغر ۿوہاگ‪،‬‬ ‫ف ْجامع ْالقصولی ْالتوکیل ْباالقراض ْجائزْ اجعمۿالفطـنیلۿںیمۿےہۿغر ۿدےنی ۿےکۿےئلۿؿلیکۿانبلا ۿاجمرۿ‬ ‫ےہ ۿاؿر ۿغر ۿاحلص ۿرکےن ۿےک ۿےئل ۿؿلیک ۿانبلا ۿاجمر ۿںیہن ۿاخل‬ ‫الباالستِراضْ‪3‬الخ۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫وفْردْالمحتارْقالواْانماْلمْیصحْالتوکیلْباالستِراضْ (ف) اؿر ۿردا مخنار ۿںیمۿےہۿہکۿاہقفء ۿرکامۿےنۿفراملا‪:‬غر ۿ‬ ‫ ےنیۿےکۿےئلۿؿلیکۿانبلاحیحصۿںیہنۿویکہکنۿہیۿاحدنمتجیۿرپۿوتلیکۿ‬ ‫النہْتوکیلْبالتکدیْوھوْالیصحْالخ‪4‬۔ ْ‬ ‫ےہۿوجۿہکۿحیحصۿںیہنۿےہۿاخل(ف)‬ ‫اہنۿارگوصرفۿہی وہیتۿہکۿہیقبۿرشاکءۿرمعؿۿےسۿےتہکۿمہۿسقۿرشوکینۿےکۿےئلۿاانتۿرؿہیپۿغر ۿےلۿرکۿرسامہیۿاجترفۿمراھؿۿاؿرۿرمعؿۿ‬ ‫غر ۿدےنیۿؿاےلۿےسۿاتہکۿہکۿمہۿرشاکءۿوکۿغر ۿد ‪،‬وتۿاہتبلۿؿہۿغر ۿسقۿرپۿوہلاۿاؿرۿارگۿاتہکۿہکۿےھجمۿمہۿسقۿرشاکءۿےکۿےئلۿغر ۿ‬ ‫د ۿوتۿافۿیھبۿاخ ۿرمعؿۿیہۿرپوہلا‪،‬‬

‫الرسالۃ ْباالستِراضْتجوزْولو ْاخرجْوکیلْاالستِراضْ غر ۿ ےنی ۿےک ۿےئل ۿاقدص ۿانبلا ۿاجمر ۿےہ ۿاؿر ۿارگ ۿغر ۿ ےنی ۿےکۿ‬ ‫کالمہ ْملرج ْالرسالۃ ْیِْع ْالِرض ْلآلمر ْولو ْملر جْ ےئلۿانبےئۿؿلیکۿےنۿاقدصۿوہےنۿاکۿااہظرۿرکےتۿوہےئۿغر ۿ‬ ‫ایلۿوتۿہیۿغر ۿؿلیکۿانبےنۿرپۿوہاگ‬ ‫الوالیۃ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقایضْخاںْکتابْالوکالۃْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪ /۸‬ۻۼۺ‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالشہاداتْبابْالوکالۃْبا لؽیعْوالشراءْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪/ ۷‬ۼ‪۶۵‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْجا معْالقصولیْالقصلْالثالثونْفْالتصرفاتْالقاسدہْا لخْاشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۼۼ‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْفصلْفْالشرکۃْالقاسدةْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۸ /۸‬ۺ‪۸‬‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 111 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ْایل ْنقسہ ْیِع ْللوکیل‪1‬۔والل ْسبحانہْ اؿر ۿارگ ۿؿلیک ۿےن ۿؿاکلك ۿاک ۿااہظر ۿرکےت ۿوہےئ ۿہک ۿغر ۿایل ۿہکۿ‬ ‫بان ْاضافۃ ٰ‬ ‫اینپ ۿرطفۿوسنمف ۿایک ۿوت ۿغر ۿؿلیک ۿےک ۿدہم ۿ ٓا ےئ ۿاگ‪،‬واللْ‬ ‫وتعایلْاعلمْوعلمہْجلْمجدہْاتمْواحکم۔ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫سْبحانہ‬ ‫ْوتعایلْاعلمْوعلمہْجلْمجدہْاتمْواحکم(ف)‬ ‫ٰ‬ ‫__________________‬

‫ْجا معْالقصولیْالقصلْالثالثونْفْالتصرفاتْالقاسدةْاشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۼۼ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 112 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪Page 113 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫کتابالوقف‬ ‫(ا ِ‬ ‫اکحمۿؿفقۿاکۿایبن)‬

‫‪۷۷‬ةعشنۿ‪۶۸۷۷‬ھ‬ ‫ارطاقمۿوکلۿاملكۿوچكۿوئسمہلۿرؿہجۿدبعارلدیشۿاخن‬ ‫ہلئسم‪:۶۶‬‬ ‫م‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿیبسکۿلا ہبۿوکۿھچکۿاجدئادۿلاكۿوعب ۿدنیۿرہمۿےکۿیلمۿےہۿہیۿاشۿےکۿ نینۿؿفقۿ‬ ‫ایکۿاچیتہۿےہۿاؿر ۿوتمیلۿوخد ۿاینپۿایحف ۿںیمۿ ٓا ف ۿوہلااچیتہۿےہۿاؿر ۿدعبۿوکۿدؿرس ۿوکۿایکۿاچیتہۿےہ‪ٓ ،‬ا لاہیۿؿفقۿرکیتکسۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟ۿرگمۿاشۿاجدئادۿںیمۿالكۿدیقۿہیۿیگلۿےہۿہکۿنیحۿایحفۿاشۿےنۿلایئۿےہۿدعبۿوکۿسجۿےسۿیلمۿےہۿایسۿرپۿوعدۿرک ۿیگۿوتۿاشۿ‬ ‫وصرف ۿےسۿؿفقۿدؿایمۿرکیتکسۿےہۿلاںیہن؟اؿر ۿدؿایمۿہنۿرکےکسۿوتنیحۿایحف ۿاینپۿؿفقۿرکیتکسۿےہۿلاںیہن؟اؿر ۿنیحۿایحفۿ‬ ‫ؿفقۿرکےکۿیسکۿدؿرس ۿوکۿوتمیلۿرکیتکسۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔(ایبنۿےئجیکۿارجۿلاے۔ف)‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اجدئادۿرہمۿںیمۿدانیۿہبہۿلاوعل ۿےہۿاؿرۿہبہۿلاوعل ۿادتباء ؿۿااھتنءۿہزۿرطچۿعیبۿےہ‪،‬اؿرۿدعبۿؿاففۿرشع ؿایسپۿرشعۿافدسۿےہ‪،‬اؿرۿ‬ ‫عیب ۿرشؿع ۿافدسہ ۿےس ۿافدس ۿؿرحام ۿوہاجیت ۿےہ‪،‬اش ۿاک ۿخسف ۿرکلا ۿلاظئ ۿؿرتشمی ۿدؿونن ۿرپ ۿفر ۿوہلا ۿےہ‪،‬اؿر ۿان ۿںیمۿیسک ۿےک ۿرمےنۿ‬ ‫ےسۿہیۿمکحۿخسفۿرالئۿںیہنۿوہلا‪،‬ارگۿہنۿخسفۿرکںیۿوتۿاگہنگرۿرےتہۿںیہ اؿرۿدقعۿافدسۿےسۿوجاجدئادۿرخلدیۿاجےئۿرتشمیۿارگہچۿدعبۿہضبقۿ‬ ‫اش ۿاک ۿامكل ۿوہاجلا ۿےہ ۿرگم ۿؿہ ۿكلمۿثیبخ ۿوہیت ۿےہ ۿاش ۿاک ۿاراہل ۿؿاحق ۿوہلا ۿےہ‪،‬املعء ۿوک ۿاحنالف ۿےہۿہک ۿایسۿاحلك ۿرپ ۿارگ ۿرتشمیۿ‬ ‫اےسۿؿفقۿرکد ۿوتۿؿفقۿحیحصۿؿالرمۿوہاجےئۿاگۿرصفۿؿافقۿےکۿدہمۿاشۿدقعۿافدسۿوکۿخسفۿہنۿرکےنۿاکۿگناہۿرےہۿاگۿوجےبۿوتہبۿہنۿ‬ ‫اجےئۿاگۿلاۿؿفقۿیہۿملسمۿہنۿوہاگۿہکلبۿوترۿدلااجےئۿاگۿاؿرۿؿہۿسییۿلاظئۿلاۿاشۿےکۿؿرہثۿدیۿاجےئۿیگۿحقۿلكۿؿافقۿےنۿاشۿںیمۿریمعتۿ‬ ‫ؿہریہ‬

‫‪Page 114 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ل می‬ ‫رلادفۿےسۿقحۿخسفۿوکۿرالئۿہنۿرکدلاۿوہ۔دراتخمرۿؿردا مخنارۿؿ ۿاسغلرۿؿہریہۿںیمۿوقلۿاؿلۿاایتخرۿایکۿاؿرۿاحصۿاؿرۿػاہزۿارلؿالۃۿوقلۿلاینۿےہ‪،‬‬

‫ل‬ ‫کماْحِِناْکلْ ٰذلكْفیماْعلِناْعلْردالمحتارْمنْا ّْولْ اسیج ۿہک ۿردا مخنار ۿیک ۿاتکف ۿاولفق ۿےک ۿادتباء ۿںیم ۿاحہیش ۿرپ ۿمہۿ‬ ‫ےنۿاشۿیکۿقیقحتۿیکۿےہ‪،‬اذہاۿاےسۿداھکیاجےئۿویکہکنۿرضؿریۿ‬ ‫کتابْالوقفْفراجعہْفانہْم م۔ ْ‬ ‫ثحبۿےہ(ف)‬

‫ رہۿاحلۿاشۿؿفقۿںیمۿوعرفۿےکۿےئلۿریخۿںیہنۿہکلبۿاشۿرپۿالرمۿےہۿہکۿؿہۿدقعۿا ینۿاعمؿہضۿرہمۿںیمۿاجدئادۿاکۿح انۿخسفۿرک ۿاؿرۿارۿ‬ ‫رسون ؿارلانۿوشہزۿےسۿرہمۿاکۿاطمہبلۿرک ‪،‬ارگۿادارکدںیۿاہبفۿؿرہنۿاشۿاجدئادےسۿؿوصلۿرک ‪،‬اؿرۿارگۿےھجمسۿہکۿوینۿہنۿےلمۿاگۿاؿرۿ‬ ‫دقمارۿرہمۿتمیقۿاجدئادۿےسۿرادئلاسمؿیۿوہنۿوتذمہقۿمفیٰیۿہبۿوطبرۿوخدۿاشۿاجدئادۿوکۿاےنپۿرہمۿںیم ےلۿےل۔‬

‫ویھْمسئلۃْالظقرْبلالفْجنسْالحقْوقدْحِِ اْفْ ہی ۿیسک ۿےک ۿلاش ۿاےنپ ۿقح ۿرپ ۿخالف ۿسنج ۿےک ۿدرہعی ۿاکایمیب ۿیکۿ‬ ‫ل‬ ‫ثحب ۿےہ‪،‬اش ۿیک ۿقیقحت ۿردا مخنار ۿںیم ۿیک ۿےہ ۿاؿر ۿوموجدہۿ‬ ‫ردالمْحتارْوانْالقتویْاالٰنْعلْجوازاالخذ۔ ْ‬ ‫دؿرںیمۿربجاۿےلۿ ےنیۿےکۿوجارۿرپۿوتفٰیۿےہ(ف)‬ ‫وینۿامكلۿوہرکۿؿفقۿلامۿادبیۿرک ۿؿفقۿیسکۿؿغكۿاخ ۿلكۿدیقمۿںیہنۿوہاتکس النْمنْشرطہْالتابید(ویکہکنۿاشۿیکۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رشاطئۿںیمۿےسۿدایمئۿغرارۿدانیۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫۾‪۶‬رعیبۿابآرخۿ‪۶۸۷۸‬ھ‬ ‫ارامرہزہۿرہطمہۿرمہلسۿوضحرۿایمنۿاصحقۿہلبق‬ ‫ہلئسم‪:۶۷‬‬ ‫رلد ۿاینپ ۿاجدئادۿوبقمہض ۿولممہک ۿوک ۿؿفقۿایکۿاچاتہۿےہ ۿرگم ۿاجدئاد ۿرپ ۿغرہضۿےہ ۿوتۿریغباداےئ ۿغرہض ۿؿفقۿوہیتکس ےہ ۿلاںیہن‪،‬اؿر ۿارگۿ‬ ‫ؿفق ۿںیم ۿہی ۿدیق ۿاگل ۿدںی ۿہک ۿؿفق ۿلالعفل ۿحیحص ۿوہاجےئ ۿاؿر ۿافندا ۿش ۿاک ۿدعبا ۿداےئ ۿغر ۿےک ۿاھجمس ۿاجےئ ۿوتحیحص ۿوہاجےئ ۿاگ ۿلا ۿدعبۿ‬ ‫اداےئۿغرہضۿیہۿحیحصۿوہاگ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رعفۿوعامۿںیمۿاجدئادۿرپۿغرہضۿےکۿدؿۿینعمۿںیہ‪،‬الكۿہیۿہکۿاجدئادۿرنہۿوہۿرمنہتۿےکۿہضبقۿںیمۿد ۿدیۿیئگۿوہ‪،‬دؿرس ۿےسجۿؿہۿ‬ ‫مکفـلۿؿۿرغتسمطۿےتہکۿںیہۿہکۿاجدئادۿہضبقۿامكلۿیہۿںیمۿرےہۿرگمۿؿہۿدانئۿوکۿھکلۿد ۿہک ہیۿریت ۿدنیۿںیمۿمکفـلۿےہۿلااداےئۿدنیۿ‬ ‫ںیہکۿعیبۿہبہۿؿہریہۿااقتنالفۿہنۿےئکۿاجںیئۿےگ‪،‬ہیۿوصرفۿلاہینۿوترشكاۿضحمۿلا لۿؿےبۿارثۿےہۿہکۿاملۿوکیسکۿےکۿقحۿںیمۿاشۿےکۿ‬ ‫قالْتعایل‪" :‬‬ ‫اشییفا ۿےکےئل ۿوبحمش ۿرکدانی ۿرنہ ۿےہ ۿاؿر ۿرنہ ۿےب ۿہضبق ۿامتم ۿںیہن ۿوہاتکس‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫فراملا‪ :‬وتۿرگؿیۿہضبقۿںیمۿدلاۿوہا۔ف)ارگ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۸ /۷‬۽‪۷‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 115 of 631‬‬

‫‪ 1"‬ۿ(اﷲ اعتیٰل ۿےنۿ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یہیۿوصرفۿےہۿحقۿوتۿؿفقۿلالسیہہۿحیحصۿؿلامۿلاذفۿےہۿارگہچۿغرہضۿاداۿہنۿرک ۿہنۿ ٓا دنئہۿاداےئۿغر ۿےکۿےئلۿاشۿےکۿلاشۿھچکۿ‬ ‫املۿےچبۿارگہچۿاشۿےنۿؿفقۿںیمۿہیۿتینۿیھبۿریھکۿوہہکۿدانئۿاکۿدنیۿامرااجےئۿارگہچۿؿہۿاشۿتینۿافدسہۿےسۿتخسۿاگہنگرۿوہاگۿرگمۿ‬ ‫ؿفق ۿںیم ۿھچک ۿللخ ۿںیہنۿہک ۿحق ۿؿہ ۿاجدئاد ۿرنہ ۿںیہن ۿوتۿغر ۿاش ۿیک ۿدافۿرپ ۿےہ ۿہن ۿہک ۿاجدئاد ۿرپ۔اجدئادۿںیم ۿاش ۿےک ۿرصتاففۿ‬ ‫اماکلہنۿلالامعنۿلاذفۿںیہ‪،‬اؿرۿارگۿوصرفۿاؿیٰلۿےہۿا ینۿاجدئادۿہضبقۿرمنہتۿںیمۿرپسدۿرکدیۿوتۿافۿدؿۿوصرںیتۿںیہ‪،‬ارگۿاشۿےکۿلاشۿ‬ ‫اؿر ۿاملۿاقللۿاداےئۿغر ۿوموجد ۿےہ ۿوتۿاف ۿیھبۿؿفقۿلبقۿاداےئۿغر ۿحیحصۿؿلامۿلاذفۿےہۿاحمکۿاشۿرپۿربجۿرک ۿاگۿہکۿاےنپۿ‬

‫دؿرس ۿامل ۿےس ۿغر ۿادا ۿرک ۿرگم ۿؿفق ۿوک ۿاہھت ۿںیہن ۿاگل ۿاتکس‪،‬اؿر ۿارگ ۿامل ۿںیہن ۿوت ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿاہتبل ۿؿہ ۿؿفق ۿمرغرارہنۿ‬ ‫رےہ ۿاگ ۿاحمک ۿاےس ۿلا ل ۿرکےک ۿاجدئاد ۿغر ۿںیم ۿعیب ۿرکد ۿاگ‪،‬ویط ی ۿارگ ۿدموین ۿذموکر ۿرماجےئ ۿوت ۿاںیہن ۿدؿونن ۿوصروتن ۿرپاحلعۿ‬ ‫ل‬ ‫وہاگۿاؿرۿاجدئادۿوموجدۿےہۿوتۿاشۿےسۿاداےئۿغر ۿرکںیۿےگۿاؿرۿؿفقۿحیحصۿرےہۿاگۿؿرہنۿوتردلااجےئۿاگ۔ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫فْاالسعافْوغیہْلووقفْالمرھونْبعدْتسلیمہْصحْ ااعسف ۿؿہریہ ۿںیم ۿےہ ۿرموہن ۿزیچ ۿوک ۿہضبق ۿد ۿدےنی ۿےک ۿدعب ۿارگۿ‬ ‫ؿفقۿایکۿاجےئۿوتۿحیحصۿےہۿہکبجۿاشۿوکۿرنہۿےکۿدبےلۿغر ۿوکۿ‬ ‫ف‬

‫علیہْانْکانْموسرا ْو ْانْ‬ ‫رْ‬ ‫واجربہْالِایضْعلْد عْماْ‬

‫ادارکےنۿےکۿےئلۿاقیضۿوبجمر ۿرکاگیۿرشبہکیطۿامدلار ۿوہۿؿرہنۿگنتۿ‬ ‫کانْمعسرا ْابطلْالوقفْوباعہْفیماْعلیہْاھ۔ ْوکذاْ‬ ‫دسق ۿوہےن ۿیک ۿوصرف ۿںیم ۿاقیض ۿؿفق ۿوک ۿلا ل ۿرکےک ۿاش ۿےکۿ‬ ‫ع‬ ‫بی بط‬ ‫لومات ْفان ْ ن ْوفاء ْعاد ْایل ْالْجہۃ ْواال ع ْو لْ دہمۿغر ۿیکۿادایگیئۿںیمۿفرؿحقۿرکد ۿاگاھ‪،‬اؿرویط یۿارگۿرموہنۿ‬

‫الوقفْکماْفْالقتحْبلالفْوقفْمدیونْصحیحْفانہْ وکۿؿفقۿرکےنۿرپۿوففۿوہاجےئۿوتۿارگۿغر ۿیکۿادایگیئۿےکۿےئلۿاملۿ‬ ‫یصحْولوْقصدْبہْالمماطلۃْالنہْصادفْمبلکہْکماْفْ رتہکۿوھچرا ۿوہوتۿؿفقۿہنیعمۿتہجۿرپۿمرغرار ۿرےہۿاگۿؿرہنۿفرؿحقۿ‬ ‫ا نقعْالوسائلْعنْالذخیةْقالْفْالقتحْوھوْالزمْ رکدلاۿاجےئۿاگۿؿفقۿلا لۿغرارۿلا۔اگیۿاسیجۿہکۿ حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪،‬اشۿ‬ ‫ےک ۿمرخالف ۿرقمؿ ۿصخ ۿاک ۿؿفق ۿرکدہ ۿ رہ ۿوصرف ۿحیحص ۿےہۿ‬

‫تعایلْ‬ ‫رْ‬ ‫الینِضہ ْارباب ْالدیون ْ‪1‬اھ‬ ‫ْمللصا‪ْ ،‬والل ْ ٰ‬

‫اعلم۔ ْ‬

‫رشبہکیط ۿؿہ ۿدنترسق ۿوہارگہچ ۿؿہ ۿادایگیئ ۿںیم ۿلاریخ ۿےک ۿےئل ۿااسیۿ‬ ‫رک ۿویکہکن ۿہی ۿاکررؿایئ ۿاش ۿیک ۿاینپ ۿتیکلم ۿںیم ۿوہیئ ۿےہ ۿاسیج ۿہکۿ‬ ‫اعفن ۿاولشالئ ۿںیم ۿدریخہ ۿےس ۿوقنمل ۿےہ‪ ،‬حت ۿایدقری ۿںیم ۿاہک ۿےہ ۿہکۿ‬ ‫رقمؿ ۿاکۿہیۿؿفقۿالرمۿوہاگۿغر ۿوخاہۿرضحافۿاشۿوکۿلا لۿںیہنۿ‬ ‫مل‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫رکںیکسۿےگۿاھۿ خصا۔واللْ ٰ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْمطلبْفْوقفْالراہنْالخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ۾‪۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 116 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ح‬ ‫ارہبصقۿلالدہۿعلضۿضیفۿ ٓا لادۿہلحمۿ ھحہۿوپرۿرمہلسۿاحظفۿلاردمحمۿاصحق‬

‫ۻ‪۷‬رعیبۿابآرخۿ‪۶۸۷۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪:۶۸‬‬ ‫ایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالك‪،‬رامہنۿزگراۿہکۿرلدۿےنۿالكۿاعاشیلنۿہتخپۿدجسمۿوچكۿےکۿ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿ ِ‬ ‫چیبۿںیمۿایترۿرکایئۿاؿرۿرگدۿاےکسۿوچرطہفۿداکںینۿونباںیئۿاؿرۿداکوننۿےکۿاحملصۿوکۿہشیمہۿاےنپۿدایتۿرصتفۿںیمۿراھک‪،‬دعبۿااقتنلۿرلدۿ‬ ‫یکۿہیۿداکںینۿیھبۿلثمۿاؿرۿاجدئادۿےکۿارلا اشۿےکۿاؿالدۿوکۿںیلمۿاؿرۿالكۿدمفۿلكۿہیۿہلسلسۿےضبقۿاکۿاشۿےکۿاخدنانۿںیمۿاجریۿراہۿ‬ ‫ا ینۿداکوننۿیکۿ ٓا دمینۿاؿرۿرکاہیۿےسۿاخدنا ِنۿرلدۿیکۿاؿاقفۿرسبۿوہیتۿریہۿاؿرۿدجسمۿےکۿقلعتمۿؿہۿ ٓا دمینۿہنۿیھتۿدعبۿالكۿدمفۿدرارۿ‬ ‫ےکۿانۿداکوننۿاکۿؿارفۿا ینۿاخدلۿےنۿببسبۿافالشۿےکۿانۿداکوننۿوکۿرمعؿۿرکبۿےکۿاہھتۿفرؿحقۿرکۿداالۿافۿرمعؿرکبۿاچےتہۿںیہۿہکۿانۿ‬ ‫داکونن ۿوک ۿؿاےطس ۿارجاےئ ۿدمرہس ۿاشالیم ۿےک ۿاملسمونن ۿےک ۿلام ۿؿفق ۿرکدںی ۿہک ۿدینی ۿدمرہس ۿاجری ۿوہ ۿاؿر ۿدجسم ۿیک ۿرتمیم ۿؿػنا ۿوفػناۿ‬ ‫وہیتۿریہ‪،‬درلاتفۿبلطۿہیۿارمۿےہۿہکۿؿفقۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہکبجۿوصرفۿؿاہعقۿہیۿےہۿاؿرۿانۿداکوننۿاکۿؿفقۿدجسمۿوہلاۿلامكۿںیہنۿہکلبۿكلم(ریمافۿرلدۿوہلاۿلامكۿےہۿوتۿرمعؿۿرکبۿہکۿؿارفۿ‬ ‫رشیع ۿےس ۿمرؿہج ۿرشیع ۿرتشمی ۿوہےئۿارگؿہ ۿدجسم ۿؿدمرہسۿدلینہ ۿاشالم ۿےک ۿلامۿاںیہن ۿؿفق ۿرکںی ۿےگ ۿسج ۿںیم ۿمیلعتۿدنی ۿنیتمۿ‬ ‫اطمقبۿذمہقۿالہۿشیقۿؿامجمقۿوہۿاؿرۿاشۿےکۿدمرنیسۿؿارانیکۿؿاہہیبۿلارؿاضفۿلاۿہریۿدلقمۿرچینیۿؿہریمہۿاضنیلۿہنۿوہن)وتۿ‬ ‫انۿےکۿےئلۿارجمیظعۿؿدصہقۿاجرہیۿےہۿشااہلۿشالۿزگرۿےئگۿوہنۿسربۿںیمۿانۿیکۿڈہلانۿیھبۿہنۿریہۿوہنۿانۿوکۿوعبہنٖۿلااقبےئۿدجسمۿؿۿ‬ ‫دمرہسۿؿاجدئادۿمرامرۿوثافۿاتچنہپرےہۿاگ‪،‬ۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫اذاماتْاالنسانْا نِطعْعنہْعملہْاالمنْثلٰثْصدقۃْ حق ۿانسان ۿوفف ۿوہاجےئ ۿوت ۿاش ۿےک ۿلمع ۿعطقنم ۿوہاجےت ۿںیہۿ‬ ‫جاریۃْاوْعلمْینتقعْبہْاوولدْصالحْیدعولہ‪1‬۔رواہْ رگم ۿنیت ۿؿہج ۿےس ۿاجری ۿرےتہ ۿںیہ‪:‬دصہق ۿاجرہی ۿلا ۿلاعف ۿملعۿ‬ ‫مسلم ْف ْصحیحہ ْوالبلاری ْف ْاالدبْالمقرد ْوابوْ لااصحلۿاؿالدۿوجۿاشۿےکۿےئلۿداعۿرک ۿاشۿوکۿملسمۿےنۿاینپۿحیحصۿ‬ ‫ںیم ۿاؿر ۿاخبری ۿےن ۿادف ۿرفمد ۿںیم‪،‬اؿر ۿاوبداؿد‪،‬رتذمی ۿاؿرۿ‬ ‫داؤد ْوالرتمذی ْوالنسائی ْ ْعن ْایب ْھریرة ْریض ْاللْ‬ ‫م‬ ‫ہ‬ ‫نسایئ ۿےن ۿرضحف ۿاوب زریہ ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿمنہ ۿےس ۿرؿا ك ۿایکۿ‬ ‫تعایل ْعنہ ْوف ْالباب ْاحادیث ْکثیة ْشہیة۔واللْ‬ ‫ٰ‬ ‫اؿرۿاشۿلافۿںیمۿریثکااحدمكۿوہشمرہۿںیہ۔‬ ‫تعایلْاعلمْوعلمہْجلْمجدہْاتمْواحکم۔ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایلْاعلمْوعلمہْجلْمجدہْاتمْواحکم(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالوصیۃْبابْمایلحقْلالنسانْمنْالثوابْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۹۶ /۷‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 117 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مرؿر دؿہبنشۿۺ‪۷‬رعیبۿاالؿلۿرشفیۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫وئسمہلۿادمحۿنسحۿػالكۿملعۿاگنبیلۿ‬ ‫ہلئسم‪:۶۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿصخۿےنۿمراےئۿتعفنمۿوعامۿالكۿلاالفۿونبالاۿاؿرۿاےسۿ‬ ‫ؿفقۿرکدلاۿاؿرۿاشۿےکۿرامہنۿایحفۿںیمۿولگۿاعمۿوطرۿےسۿلارخیۿہنیعمۿرپۿاکشرۿرکےتۿاؿرۿہشیمہۿلسغۿؿہریہۿرکےتۿاسیجۿہکۿامتمۿ‬ ‫لاالوبن ۿےس ۿعفن ۿاحلص ۿایکرکےت ۿںیہۿدعب ۿایکس ۿومف ۿےکۿیھب ۿرعہص ۿلكۿیہی ۿرطہقی ۿاجری ۿراہ ۿرھپ ۿالك ۿدمفۿےک ۿدعب ۿالك ۿہریۿ‬ ‫صخۿےنۿوجۿاشۿےکۿاخدنانۿےسۿیھبۿںیہنۿےہۿاےنپۿردنیمارۿےکۿدنبؿتسبۿںیمۿاینپۿاجمكۿوسنمفۿرکایلۿافۿاشۿےنۿاےنپۿؿاےطسۿ‬ ‫اشۿلاالفۿوکۿوصخم ۿرکایلۿافۿدؿرساۿصخۿیسکۿمسقۿاکۿافدئہۿںیہن ااھٹاتکسۿوتۿاشۿلار ۿںیم ایکۿمکحۿےہ‪ٓ ،‬ا لاۿاشۿاکہضبقۿحیحصۿےہۿ‬ ‫لاںیہنۿاؿرۿایکۿوہلاۿاچےئہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿاحلكۿہیۿےہۿوجۿوسالۿںیمۿذموکرۿوہیئۿوتۿاشۿاکۿہضبقۿلا لۿےہ‪،‬اکشرۿرکلاۿوکیئۿغرمكۿںیہنۿہنۿرفتحیۿاکۿاہنلا‪،‬وتۿاشۿلاالفۿےکۿؿفقۿوہےنۿ‬ ‫و‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ںیمۿکالمۿےہۿ حالفۿوح ۿسمخدۿہکۿؿوضۿےکۿےئلۿؿفقۿےہ‪،‬ػاہزاۿؿہۿؿارلانۿلاینۿیکۿكلمۿےہۿاسیجۿؿہۿوہلاۿاچںیہ۔ واللْ ٰ‬

‫ہلئسمۺ‪ :۶‬وئسمہلۿاحیجۿھٹیسۿدمحمۿامظعۿاصحقۿارۿرادنۿریلصتمۿوسرفۿممتہمۿدمرہسۿمرلاؿیلۿ‬

‫ۻ‪۶‬ةعشنۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫انجفۿوماللاۿاصحق!ۿ ٓا ف ےنۿوج وجافۿرؿاہنۿفراملاۿدنبہۿوکۿاتبرخیۿۺ‪۷‬یئمۿمرؿرۿرعمجافۿوکۿمالتہبۿوخفۿےہۿرگمۿدرلاتفۿبلطۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫دجسمۿیکۿ ٓا دمۿےسۿوجۿتیکلمۿرخلدۿیکۿیئگۿوہۿؿہۿیھبۿدر ؿفقۿینگۿاجےئۿہکۿںیہنۿاؿرۿحقۿؿہۿؿفقۿینگۿاجےئۿاشۿےکۿعیبۿرکےنۿوکۿاحمکۿیکۿوظنمریۿ‬ ‫یکۿرضؿرفۿےہۿہکۿںیہنۿویکہکنۿوجۿرخلدۿےنۿؿاالۿوہۿؿہۿایکۿاجاتنۿےہۿہکۿہیۿؿفقۿدشہۿتیکلمۿیکۿ ٓا دمۿےسۿرخلدۿرکےکۿؿفقۿیکۿوہیئۿےہۿاذہاۿوجۿ‬ ‫احمکۿیکۿوظنمریۿوہوتۿیسکۿوطرۿاکۿوخفۿہنۿرےہۿہنۿرخلدےن ؿاےلۿوکۿہنۿےنچیبۿؿاےلۿوک‪،‬اؿرۿہنۿنبغۿؿفلتۿاکۿوکیئۿادنہشیۿلایقۿرےہۿاؿرۿدعبۿںیمۿ‬ ‫وکیئۿممتہمۿوکۿیسکۿرطچۿاکۿوکیئۿاسلامۿہنۿد ۿےکسۿاؿرۿہنۿوکیئۿراےئۿےلۿوتۿلالکلۿرخافۿوہلاۿےہۿؿہۿوتۿدجسمۿےکۿرؿوپنۿےسۿدمرہسۿوھکانلۿوجارۿ‬ ‫اتبےتۿںیہۿاؿرۿدلاےنۿےکۿایخلۿےسۿانۿوکۿا ینۿالہۿدؿلۿےکۿراےئۿومبحقۿوتفٰیۿدےتیۿںیہ۔‬

‫الجوابْالملقوظ‪ْ :‬‬

‫وتمیلۿےنۿرر ؿفقۿےسۿوج رنیمۿلاۿاجدئادۿؿفقۿےکۿےئلۿرخلدیۿؿہۿؿفقۿںیہنۿوہاجیتۿاشۿیکۿعیب اجمرۿےہۿاتکوبنۿںیمۿیئہیئۿیکۿ‬ ‫رصتحیۿےہۿاہنۿعیبۿےکۿےئلۿااسیۿدرہعیۿاانیمطنۿرضؿرۿےہۿسجۿںیمۿیسکۿےکۿبلغتۿاکۿاامتحلۿہنۿرےہۿاقیضۿرشفۿوتۿاہینۿوکیئۿںیہنۿ‬ ‫الہۿہلحمۿؿاعملۿددنیارۿؿۿاملسملانۿدتمنیۿیکۿددنیاریۿےسۿہیۿاکمۿوہ‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اشرتیْالمتویلْبمالْالوقفْداراللوقفْالتلحقْبالمنازلْ وتمیلۿےن ۿؿفقۿاملۿےسۿوکیئۿاکمن ۿؿفقۿوطر ۿرپۿرخلدا ۿوتہیۿ‬

‫الموقوفۃْو ْ‬

‫اکمنۿؿفقۿدشہۿاجدئادۿامشرۿہنۿوہاگۿاحصۿوقلۿںیم‬

‫‪Page 118 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫اشۿوکۿفرؿحقۿرکلاۿاجمرۿوہاگ‪،‬والل ٰ‬ ‫یجوزْبیع اْفْاالصح ۔واللْ ٰ‬ ‫ٰی‬ ‫وضحبرۿمیظعۿاربلتکۿاكل خظزفۿدمہلظۿالسالمۿمکیلعۿؿرحمۃۿاﷲ ؿمراکہت‪ٓ ،‬ا چۿرغبیۿاﷲ اصحق‬ ‫ہلئسمۻ‪:۶‬‬ ‫و‬ ‫رشتفی ۿالےئ ۿںیہ ۿفرامےت ۿںیہ ۿہک ۿامسمہ ۿیمس ۿوطاف ۿسج ۿیک ۿرمع ۿاش ۿؿغك ۿ چمینا ‪۵‬ۺ ۿمرش ۿیک ۿےہ ۿۻ‪ ۶‬ۿمرشۿوہےئ ۿایمن ۿلارصۿ‬ ‫اصحقۿیکۿرملدۿوہرکۿلامكۿوہیئ‪،‬رکاہیۿداکلافۿےسۿزگرۿرکیتۿےہ‪،‬وخاشہۿاشۿیکۿہیۿےہۿہکۿاجدئادۿسیتۿاچس سۿرؿہیپۿاماہہنۿےکۿ‬ ‫ؿفقۿرکلاۿاچیتہۿےہۿاؿرجحۿوکۿاجلاۿاچیتہۿےہ‪،‬سجۿاجدئادۿاکۿلاایحفۿوخدۿاؿرۿدعبۿوکۿدمرہسۿامكلۿےہۿاشۿںیمۿوضحرۿایکۿفرامےتۿںیہ؟‬

‫رتمکنیۿاقدریلعۿرحمرۿدمرہس‪۹‬امجدیۿابآرخ۽‪۶۸۸‬ھ‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿہۿاجدئادۿارگۿاشۿیکۿاشۿرحامۿامکیئۿیکۿےہۿوتۿاشۿاکۿرطہقیۿرصفۿیہیۿوہاتکسۿےہۿہکۿؿہۿیسکۿاتحمچۿرپۿدصتطۿرک ۿاؿرۿؿہۿاتحمچۿدعبۿ‬ ‫ہضبقۿاینپۿرطفۿےسۿوینۿؿفقۿرک ۿہکۿلاایحف ۿیمسۿاشۿےسۿدیفتسمۿوہۿاشۿےکۿدعبۿدمرہسۿاؿر ۿاشۿےکۿےئلۿدعفۿارتعا ۿ‬ ‫اخمنیفلۿےکۿؿاےطسۿرضؿرۿےہۿہکۿےلہپۿؿہۿالكۿہبہۿلاہمۿاشۿاتحمچۿےکۿلامۿدصتقیۿرکاےئۿسجۿاکۿہیۿومضمنۿوہۿہکۿہیۿاجدئادۿؿہجۿرحامۿ‬ ‫ےسۿےہۿاؿرۿافۿںیمۿےنۿوتہبۿیکۿےہۿاؿرۿرشفۿرہطمۿاشۿےکۿدصتطۿاکۿمکحۿفرامیتۿےہۿاذہاۿںیمۿےنۿفالنۿوکۿوطبرۿدصتطۿاشۿاکۿامكلۿ‬ ‫لقتسمۿایکۿاؿر ۿوپراہضبقۿاےسۿد ۿدلا‪،‬اےکسۿدعبۿؿہ ۿاتحمچ ۿؿفقۿلاہمۿدصتقی ۿرکاےئۿہکۿارااجنہکۿامسمہ ۿفالہن ۿےنۿامینالۿمکحۿرشفۿ‬ ‫ےکےئلۿہیۿاجدئادۿوطبرۿدصتطۿریمیۿكلمۿرکدیۿاؿرۿںیمۿےنۿہضبقۿرکایلۿاؿرۿافۿہیۿاملۿرشكاۿبیطۿوہایگ‪،‬ںیمۿاچاتہۿوہنۿہکۿاےسۿ‬ ‫اکرریخۿںیمۿرصفۿرکےکۿوثافۿاحلصۿرکؿنۿاؿرۿامسمہۿوکۿیھبۿافدئہۿاچنہپؿنۿاذہاۿںیمۿےنۿاےسۿلاایحفۿامسمہۿاشۿرپۿاؿرۿاشۿےکۿدعبۿ‬ ‫دجسمۿدمرہسۿرپۿؿفقۿحیحصۿرشیعۿیک‪،‬لایقۿابعرںیتۿاکذغۿںیمۿحصقۿدوتسرۿوہن۔‬ ‫ہلئسمۼ‪:۶‬ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿالك ۿصخ ۿےن ۿ۾‪۷‬ونجریۼ‪۶‬۾‪۶‬ء ۿوک ۿاینپ ۿ ل ۿاجدئادۿ‬ ‫سج ۿرپ ۿلارافکلك ۿیھب ۿاھت ۿلااہظر ۿلار ۿافکلك ۿؿفق ۿدنعاﷲ یک ۿاؿر ۿؿفق ۿلاہم ۿرحتری ۿرکےک ۿاش ۿںیم ۿوتمیل ۿاینپ ۿرؿہج ۿوک ۿاھکللا ۿدعبہۿ‬ ‫‪۸۶‬ونجریۼ‪۶‬۾‪۶‬ءۿوکۿالكۿہمتتۿقلعتمۿؿفقۿلاہمۿذموکرۿایخبلۿاشۿےکۿہکۿردنیماریۿوجۿؿفقۿلاہمۿںیمۿؿفقۿیھتۿاشۿیکۿربمنداریۿ‬ ‫ےکۿےئلۿوخااگتسرۿدؿرساۿرشلكۿوہویکہکنۿوعرفۿومبحقۿاقوننۿارگنمریۿاقمبہلبۿرمدۿےکۿربمنۿدارۿںیہن وہیتکسۿےہۿہمتتۿذموکرۿاھکلۿ‬ ‫اؿرۿاشۿںیمۿابعرفۿحصقۿدلیۿدرچۿیک‪:‬‬ ‫وچہکنۿںیمۿےنۿلدرہعیۿدناتؿمرۿؿفقۿلاہمۿومرہخ۾‪۷‬ونجریۼ‪۶‬۾‪۶‬ءۿوکۿاشۿ لۿاجدئادۿوقنمہلۿؿہریۿوقنمہلۿدشۿلارہۿرؿہیپۿوکۿؿفقۿ‬ ‫رکےکۿلیمکتۿدناتؿمرۿذموکرۿےکۿلدرہعیۿرحتریۿؿررٹسجیۿےکۿرکادیۿےہۿاشۿدناتؿمرۿںیمۿوہسۿاکلم‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 119 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےس ۿیسک ۿشیق ۿہی ۿلاف ۿےنھکل ۿےس ۿلایق ۿرہ ۿیئگ ۿےہ ۿہک ۿامتم ۿاجدئاد ۿدنمرہج ۿؿفق ۿلاہم ۿذتمرکہ ۿلاال ۿیک ۿلامك ۿںیم ۿرشاطئ ۿیک ۿلادنبیۿ‬ ‫اںیمسۿدرچۿےہۿاشۿاکۿلمعۿدر ٓا دمۿاؿرۿلادنبیۿرشاطئۿریم ۿرمےنۿےکۿدعبۿلمعۿلدریۿوہیگۿحقۿلكۿںیمۿرقمۿدیقبۿایحفۿردنہۿوہنۿ‬ ‫اشۿؿغكۿلكۿںیمۿرقماماکلہنۿاقضبۿاؿرۿرصتمفۿروہنۿاگۿعمۿہمتتۿدناتؿمرۿؿفقۿلاہمۿومرہخۿ۾‪۷‬ونجریۿۼ‪۶‬۾‪۶‬ءۿیکۿلامكۿھکلۿدلاۿ‬ ‫ہکۿدنسۿوہ‪،‬دعبہۿؿہۿ۽‪۶‬دربمس۾‪۶‬۾‪۶‬ءۿوکۿالك ہمتتۿدؿرساۿاؿرۿاھکلۿاؿرۿاشۿںیمۿحصقۿدلیۿابعرفۿرحتریۿیکۿہکۿہمتتۿدناتؿمرۿومرہخۿ‪۸۶‬‬

‫ونجری ۿۼ‪۶‬۾‪۶‬ء ۿوجلامك ۿدناتؿمر ۿومرہخۿ۾‪۷‬ونجریۼ‪۶‬۾‪۶‬ء ۿےک ۿاھکللااھت ۿاش ۿہمتتۿدناتؿمر ۿےک ۿرطس چ ۿےک ۿ ٓا رخ ۿںیم ۿظفلۿرقم ۿےکۿدعبۿ‬ ‫وبہجۿوہساتکمكۿےکۿابعرفۿدلیۿرحتریۿوہےنۿےسۿرہۿیئگۿےہۿؿہۿابعرفۿدلیۿذموکرۿہمتتۿذموکرۿا ینۿدناتؿمرۿہمتتۿذموکرۿومرہخۿ‬

‫‪۸۶‬ونجریۿۼ‪۶‬۾‪۶‬ءۿذموکرۿاکۿیئؿوصتمروہرکۿڑپیھۿاجؿ ‪:‬‬ ‫"ؿافقۿمظتنمۿرشباطئۿدنمرہجۿؿفقۿلاہمۿتیثیحبۿوتمیلۿ۾‪۷‬ونجریۼ‪۶‬۾‪۶‬ء"‬ ‫اذہاۿہیۿہمتتۿوطبرۿدناتؿمرۿہمتتۿ‪۸۶‬ونجریۿۼ‪۶‬۾‪۶‬ءۿوصتمروہ‪،‬اشۿےکۿدعبۿرسپۿؿافقۿےنۿ لۿاجدئادۿؿافقۿرپۿ۾‪۶‬۾‪۶‬ءۿںیم ہضبقۿوتمیلۿ‬ ‫شاقب ۿوکد ۿدلا۔اف ۿ‪۶‬وسالۿہیۿےہۿہکۿؿفقۿلاہمۿاجمرۿےہۿلاںیہن اؿر ۿؿفقۿارگاجمرۿےہۿوتۿؿہۿ۾‪۶‬۾‪۶‬ءۿےکۿہمتتۿےسۿاملاۿاجےئۿاگلا‬ ‫ۼ‪۶‬۾‪۶‬ءۿےکۿؿفقۿلاہمۿےسۿاؿرمیمـنۿےسۿوتۿوکیئۿارثۿؿفقۿرپۿںیہنۿڑپلا۔دؿرسا ۿوسالۿہیۿےہہکۿدرایمینۿاومر ۿےکۿلامك ۿؿافقۿ‬ ‫تیثیحبۿوتمیلۿاملاۿاجےئۿاگۿلاۿامكلۿیکۿتیثیحۿاشۿیکۿوہۿیگۿرسیتاۿوسالۿہیۿےہۿہکۿارگۿوکیئۿصخۿؿفقۿرکد ۿاؿرۿوتمیلۿوکۿہضبقۿہنۿ‬ ‫د ۿاؿرۿوخدۿیہۿؿافقۿاانپۿہضبقۿرےھکۿوتۿاشۿاحلكۿںیمۿایکۿؿفقۿلااجمرۿےہۿلااجمر؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿفقۿحیحصۿوہایگۿاؿرۿالہپۿہمتتۿسجۿاکۿاحلصۿہیۿےہۿہکۿؿفقۿاکۿدلمعر ٓا دمۿاشۿےکۿرمےنۿےکۿدعبۿوہیگۿردنیگۿرھبۿؿہۿاماکلہنۿاقضبۿ‬ ‫رےہۿرمدؿدۿےہۿؿفقۿحیحصۿوہاجےنۿےکۿدعبۿاشۿںیمۿیسکۿدبتیلیۿاکۿاصلاۿاایتخرۿںیہن اؿرۿدؿرساۿہمتتۿسجۿاکاحلصۿہیۿےہۿہکۿؿفقۿ‬ ‫لاہمۿںیمۿےسجۿوتمیلۿایکۿاھتۿاشۿیکۿہگجۿوخدۿوتمیلۿرانہۿاچاتہۿےہۿہیۿاشۿےکۿاایتخرۿیکۿلافۿےہۿاےسۿزعمؿلۿرکےکۿ ٓا فۿوتمیلۿوہاتکسۿ‬ ‫ےہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫للواقفْعزلْالناظرْمطلِراْبہْیقْیت‪1‬۔ ْ‬

‫رپۿوتفٰیۿےہ(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ایْسواءْکانْبجنحۃْاوالْوسواءْکان ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫مؾلؼاۿؿافقۿوکۿہیۿاجمرۿےہۿہکۿؿہۿرگنانۿوکۿزعمؿلۿرکد ‪،‬ایسۿ‬

‫ا ینۿرگنانۿاکۿرجمۿوہۿلاۿہنۿوہاؿرۿزعمؿیلۿیکۿرشع‬

‫ْ‬ ‫‪Page 120 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫شرطْلہْالعزلْاوال ۔والل ٰ‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫وہلاہنۿوہمرامرۿےہ۔والل ٰ‬

‫ارطاقمۿدنچۿؿیسۿعلضۿرمادۿ ٓا لادۿہلحمۿلھبنسۿدرؿارہۿوئسمہلۿدبعاﷲ ولاہرۿ‬ ‫ہلئسم۽‪:۶‬‬ ‫ہک ۿمیفرامدنی ۿاملعےئ ۿدنی ۿدرںیۿہلئسم‪،‬رلد ۿےن ۿالك ۿزنمل ۿداکن ۿؿاعق ۿدنچؿیسۿرپ ۿہنگ ۿلالریۿںیم ۿ‪۵۹‬۾‪۶‬ءۿںیم ۿیف ۿلیبسۿاﷲ ؿفقۿ‬ ‫یک‪،‬اؿرۿہیۿؿفقۿلاہمۿررٹسجیۿدشہۿرحتریۿرکدلاۿےہ‪،‬اشۿےکۿدؿۿامہۿدعبۿالكۿؿتیصۿلاہمۿرلدۿےنۿاؿرۿرحتریۿرکدلاۿہکۿریماۿارداہۿتیبۿ‬ ‫اﷲ رشفیۿاجےنۿاکۿےہۿارگۿںیمۿردنہۿؿاسپۿ ٓا ایگۿوتۿںیمۿامكلۿوہنۿاؿرۿدعبۿااقتنلۿریم ۿےکۿریمیۿوعرفۿامسمہۿدعلاۿاؿرۿریماۿوپلاۿ‬ ‫یلعۿنیسحۿامكلۿےہ۔رلدۿاکۿااقتنلۿتیبۿاﷲۿرشفیۿاجےتۿؿغكۿراہتسۿںیمۿوہایگۿاؿرۿاشۿےکۿدعبۿوپلاۿیلعۿنیسحۿیھبۿرمایگۿوتۿاشۿیکۿ‬ ‫ویبیۿدعیۿلایقۿریہۿاشۿےنۿہیۿاجدئادۿافکلكۿرکدی‪،‬افکلكۿےکۿالكۿشالۿدعبۿدعیۿوعرفۿاکۿیھبۿااقتنلۿوہایگۿوتۿاشۿےکۿوپےتۿیلعۿ‬ ‫نیسحۿےکۿؿادلۿارمۿےنۿہیۿاجدئادۿعیبۿرکدیۿاؿرۿاشۿاکۿرؿہیپۿایسۿےنۿرصفۿرکایلۿاؿرۿوچدرھیۿہلحمۿےہۿاوہـنۿےنۿعیبۿلاہمۿرپۿدطختسۿ‬ ‫رکدےئۿاؿرۿاشۿےکۿدعبرخلدارۿےنۿاوکسۿریمعتۿرکایل‪،‬رخلدارۿوکۿؿغكۿعیبۿاؿرۿؿغكۿریمعتۿےکۿہیۿولعممۿوہاۿاھتۿہکۿہیۿاجدئادۿیفۿلیبسۿاﷲ‬ ‫ؿفقۿےہ‪،‬الہۿہلحمۿوکۿحقۿولعممۿوہاۿہکۿاشۿںیمۿاکۿالكۿصخۿہکۿسجۿیکۿؿفقۿلاہمۿرپۿوگایہۿںیہنۿمالۿاؿرۿایسۿےنۿاہکۿہکۿوتۿوکششۿ‬ ‫رکےکۿدعالكۿےسۿاشۿیکۿوقنںیلۿاحلصۿرکےگنیۿوتۿولعممۿوہاگۿاؿرۿامكلۿرخلدارۿاکۿہیۿایبنۿےہۿہکۿریماۿرؿہیپۿعیبۿؿریمعتۿاکۿدولالاۿاجےئۿ‬ ‫وت ۿںیم ۿہضبق ۿوھچر دؿن ۿاگ‪،‬اؿر ۿاف ۿارم ۿسج ۿےن ۿفرؿحق ۿایک ۿےہ ۿؿہ ۿاتہک ۿےہ ۿہک ۿںیم ۿامكل ۿاھت ۿفرؿحق ۿرکدلا۔اف ۿامہری ۿرشتعیۿ‬ ‫رہطمہۿاکۿاشۿلار ۿںیمۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫حقۿؿہۿداکنۿؿفقۿوہیکچۿیھتۿوتۿاشۿیکۿتبسنۿرلدۿوکۿؿتیصۿرکےنۿاکۿوکیئۿاایتخرۿہنۿاھت‪،‬ہنۿوعرفۿوکۿمکفـلۿرکےنۿاکۿہنۿرمعؿۿوکۿاشۿ‬ ‫ےکۿےنچیبۿاک‪،‬ہیۿسقۿلا لۿضحم‪،‬رتشمیۿرپۿفر ۿےہۿہکۿاےسۿوفراۿوھچرد ۿاانپۿرؿہیپۿرمعؿۿےسۿےلۿےل‪،‬رؿےپۿہنۿےنلمۿلكۿہضبقۿ‬ ‫ک‬ ‫رےنھکۿاکۿرتشمیۿوکۿوکیئۿاایتخرۿںیہن‪،‬الكۿٹنمۿےکۿےئلۿاقضبۿرانہۿاشۿرپۿرحامۿےہۿاشۿےنۿخدلدۿرکیلۿےہۿوتۿاےسۿا ھیزۿےل‪،‬اؿرۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ارگۿاملسمنۿاےسۿےلمعۿیکۿتمیقۿادارک ‪،‬ہلمعۿؿفقۿےکۿےئلۿرکںیلۿوتۿ رتہ۔والل ٰ‬ ‫ہلئسم۾‪:۶‬ارمریلیۿومعضۿایلب‬ ‫ایتفمنۿرشفۿنیتمۿہلئسمۿدلیۿںیمۿہکۿالكۿصخۿومعضۿایلب ۿںیمۿااممۿلار ۿےکۿلار ۿںیمۿہیۿاتہکۿ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿ ِ‬ ‫ےہۿہکۿریمااکمنۿےہ‪،‬اؿرۿاشۿںیمۿلیبۿلادن ھیےۿاگل‪،‬اؿرۿردنیمارۿوخدۿےتہکۿںیہۿہکۿمتۿولگۿاانپ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمْحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۶۷ /۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 121 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ویتۿاہرۿرکؿ‪،‬نکیلۿانۿولوگنۿےنۿردنیمارۿوکۿۺۼرؿہیپۿد ۿرکۿاشۿوکۿاےنپۿسبۿںیمۿرکایلۿاؿرۿؿہۿےتہکۿںیہۿہکۿمہۿددنیاریۿےکۿرشلكۿ‬ ‫ںیہن۔انۿاکۿایکۿااظتنمۿایکاجےئ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ااممۿلارہۿؿفقۿںیہنۿوہاتکسۿؿہۿسجۿےنۿانبلاۿایسۿیکۿكلمۿےہۿاےسۿاایتخرۿےہۿاشۿںیمۿوجۿاچےہۿرک ‪،‬ؿہۿہنۿراہۿوتۿاشۿےکۿؿاروثنۿیکۿكلمۿےہۿ‬ ‫اںیہنۿاایتخرۿےہ‪،‬اؿرۿزعتہیۿداریۿوکۿارگۿیسکۿےنۿددنیاریۿاہکۿاؿرۿاشۿےنۿاشۿیکۿرشتکۿےسۿاراکرۿایکۿوتۿھچکۿاجیبہنۿایکۿہکۿزعتہیۿداریۿلااجمرۿےہۿ‬

‫اشۿںیمۿرشتکۿاجمرںیہن۔یہیۿاشۿوسال ےسۿػاہز ۿےہۿاؿر ۿؿہۿینعمۿہکۿںیمۿاشالمۿےکۿرشلكۿںیہنۿاملسمن ۿہززگۿرماد ۿہنۿےلۿاگ‪،‬اہنۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫ارگلامكۿوہاجےئۿہکۿیسکۿہملکۿوگ ےنۿاشالمۿیکۿرشتکۿےسۿاراکرۿایکۿوتۿرضؿراکفرۿوہاجےئۿاگۿرگمۿہیۿینعمۿاہینۿےسۿوہفممۿںیہن۔والل ٰ‬

‫اعلم۔‬

‫‪۶۷‬ددعقیہۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫وئسمہلۿزعمرۿانسحلۿاقدریۿروضیۿارہبصقۿوھپھپدنۿعلض الاؿہۿہلحمۿاؿاچنۿہلیٹ‬ ‫ہلئسم‪:۷۵‬‬ ‫دنہہۿینسۿیفنحۿلادنبۿوصمۿؿٰولصہۿوجۿدنپرہۿسیبۿمرشۿوہےئۿہکۿاےنپۿامدریۿہشیپۿشکۿےسۿوتہبۿرکیکچ‪،‬اینپۿوبقمہضۿ لۿاجدئادۿؿامالكۿ‬ ‫وجۿاشۿیکۿامنۿاؿرۿلاینۿیکۿرتمؿہکۿاؿرۿانۿوکۿانۿےکۿ ٓا انشؿنۿیکۿہبہۿیکۿوہیئۿےہۿدمرہسۿدلینہۿیکۿمیلعتۿںیمۿلاۿاےکسۿمیتیۿؿسلفمۿہبلطۿ‬

‫یکۿوخردؿونشۿیکۿرصفۿںیمۿالےنۿیکۿرغ ۿےسۿؿفقۿرکلاۿاچیتہۿےہ‪،‬سپۿوسالۿرضحافۿایتفمنۿرشفۿرشفیۿےسۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫نیمظتنمۿدمرہسۿوکۿہیۿاجدئاد ۿاےنپۿہضبقۿںیمۿالرکۿاشۿےکۿاحملصۿوکۿدنہہۿیکۿوخاشہ ۿےکۿوماقفۿرصفۿںیمۿاللارشكا ۿاجمر ۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟ بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وج ۿرؿہیپ ۿوعب ۿرلا ۿؿانغ ۿاحلص ۿایک ۿلثم ۿبصغ ۿرحام ۿقلطم ۿےہ ۿہک ۿیسک ۿرطچ ۿاش ۿیک ۿكلم ۿںیہن ۿوہاتکس ۿےہ ۿؿہ ۿاجدئادںی ۿوج ۿ ٓا انشؿن ۿےنۿ‬ ‫رااینفۿوکۿہبہۿںیکۿؿہۿہبہۿیھبۿضحمۿلا لۿےہۿؿہۿالصۿدےنیۿؿاولنۿیکۿكلمۿرپۿرںیہۿانۿیکۿكلمۿںیمۿںیہنۿآ ںیتکس‪،‬عینہۿؿدر اتخمرںیمۿےہ‪:‬‬

‫مایدفعہْالمتعاشِانْف وْرشوة‪1‬۔ ْ‬

‫قشع ۿلاری ۿرکویناےل ۿالك ۿدؿرس ۿوک ۿوج ۿدںی ۿؿہ ۿروشفۿ‬ ‫ےہ(ف)‬

‫اہنۿوجۿاجدئادۿراہینۿےنۿرخلدیۿوہۿاؿرۿاشۿےکۿرشاءۿںیمۿدقعؿدقنۿدؿوننۿر ِرۿرحامۿرپۿعمجۿہنۿوہےئۿوہنۿمنلاۿرؿہیپۿیگشیپۿد ۿرکۿاہکۿ‬ ‫ہکۿاشۿرؿےپۿےکۿوع ۿاجدئادۿد ۿد ۿلاظئۿےنۿاشۿےکۿوع ۿعیبۿرکدیۿہیۿوتۿرحامۿرپۿدقعۿوہا‪،‬اؿرۿؿیہۿرؿہیپۿر ِرۿنمثۿںیمۿدلاۿایگۿ‬ ‫ہیۿرحامۿاکۿدقنۿوہاۿدؿوننۿعمجۿوہےئگۿاش ۿوصرفۿںیمۿیھبۿؿہۿاجدئادۿانۿیکۿكلمۿہنۿوہیگۿاہنۿارگۿرررحامۿرپۿدقعۿؿدقنۿدؿوننۿعمجۿہنۿ‬ ‫وہےئۿوہنۿمنلاۿاجدئادۿرخلدیۿاشۿؿغكۿنمثۿیکۿنیعتۿاخ ۿاملۿرحامۿےسۿہنۿیھتۿہنۿؿہ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃبحوالہْالِنیۃْکتابْالہبۃْالبابْالحادیْعشرْفْالمتقرقاتْ‪۹۵۸ /۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 122 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫داھکلاۿایگۿہنۿیگشیپۿدلاۿایگۿقلطمۿرؿےپۿےکۿدبےلۿرخلدیۿوتۿہیۿاجدئادۿاشۿرخلدےنۿؿاےلۿیکۿكلمۿحیحصۿؿخاللۿوہاجےئۿیگۿافۿررنمثۿ‬ ‫اشۿرحامۿاملۿےسۿاداۿایکۿایگۿوتۿہیۿگناہۿوہۿااؿرۿلاظئۿوکۿاشۿاکۿح انۿرحامۿاھتۿرگمۿاجدئادۿاشۿیکۿكلمۿںیمۿ ٓا یئگ‪،‬ایسۿرطچۿوجۿھچکۿانۿوکۿارجفۿ‬ ‫ؿروشفۿےکۿكالؿہۿلاچۿاگےنۿںیمۿوطبرۿااعنمۿدلاۿاجلاۿےہےسج"لیب"ےتہکۿںیہۿؿہۿانۿرپۿرحامۿںیہنۿامکۿصنۿہیلعۿیفۿالھندلۃ(اسیجۿہکۿ‬ ‫مہی‬ ‫اتفؿٰی ۿدنہہی ۿںیم ۿاش ۿرپ ۿصن ۿیک ۿیئگ ۿےہ۔ف)رغ ۿنج ۿوصروتن ۿںیم ۿاجدئاد ۿاش ۿیک ۿكلم ۿےہ ۿاےس ۿؿفق ۿرکیتکس ۿےہ ۿ ممانۿ‬ ‫دمرہسۿاےسۿےلۿ شکیےۿںیہۿاؿرۿسجۿوصرفۿںیمۿاجدئادۿاشۿیکۿكلمۿںیہنۿؿہۿاےسۿؿفقۿںیہنۿرکیتکسۿہنۿاشۿےکۿؿفقۿےئکۿؿفقۿ‬ ‫وہ‪،‬اش ۿاک ۿرطہقی ۿہی ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿاجدئادۿیسک ۿریقف ۿاتحمچ ۿاملسمن ۿوک ۿہبہ ۿرکےکۿہضبق ۿرکاد ۿارگہچ ۿاےنپ ۿیسک ۿزعمرۿغربی ۿلثم ۿامنۿ‬ ‫نہبۿؿہریہۿوک‪،‬اؿرۿؿہۿؿفقۿرکد ۿلاۿہیۿاشۿےسۿرخلدۿرکۿارگہچۿالكۿےسیپۿوکۿلاۿاشۿےسۿاےنپۿلامۿہبہ رکاےکۿہضبقۿںیمۿرکےکۿوخدۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ؿفقۿرکد ۿافۿہیۿؿفقۿحیحصۿوہاگۿاؿرۿدمرہسۿںیمۿاشۿاکرصفۿخالل۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪:۷۶‬ارہنیگنۿعلضۿونجبر ۿلصتمۿدجسمۿوجھکر ۿؿایل‪،‬اکمن ۿمیکحۿابمركۿنیسحۿاصحق ۿرمہلسۿوصیفۿاحیجۿدمحمۿامرامیہۿاصحق ۿ‪۹‬‬ ‫راضمنۿاابملركۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫انجرہۿےکۿاؿرپۿوجۿاچدرۿیئنۿدایلۿاجیتۿےہۿارگۿرپاینۿدایلۿاجےئۿوتۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ارگۿ لۿمرادریۿےکۿرمدؿنۿےکۿاؿرپۿالكۿیہۿاچدرۿ‬ ‫انبۿرکۿداےتلۿراہۿرکںیۿوتۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ اشۿیکۿتمیقۿرمدہۿےکۿرھگۿےسۿا ینۿلیلقۿتمیقۿےلۿرکۿربقمہۿسربناتنۿلاۿدمرہسۿںیمۿاگلینۿ‬ ‫اجمرۿےہۿلاںیہن؟ اؿرۿاچدرۿذموکرۿاؿینۿلاوسیتۿشیبۿتمیقۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫یئنۿوہۿلاۿرپاینۿاسکین ےہ‪،‬اہنۿنیکسمۿرپۿدصتطۿیکۿتینۿوہۿوتۿیئنۿاؿیل‪،‬اؿرۿارگۿالكۿیہۿاچدرۿنیعمۿرںیھکۿہکۿہزۿانجر ۿرپۿؿیہۿدایلۿ‬ ‫اجےئۿرھپۿرھکۿوھچریۿاجےئۿاشۿںیمۿیھبۿرحچۿںیہنۿہکلبۿاشۿےکۿےئلۿڑپکاۿؿفقۿرک شکیےۿںیہ‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫صحْوقفْقدرْوجنازةْوثیاب اْ‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ؼخؾاؿیۿؿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ڈنہلا‪،‬انجرہۿاؿرۿاشۿےکۿڑپک ۿاکۿؿفقۿحیحصۿےہ۔(ف)‬

‫جنازةْبالکسرالنعشْوثیاب اْمایغیطْبہْالمیتْوھوْ انجرہۿرسکہۿےکۿشاھتۿاچرلایئۿاؿرۿاشۿےکۿڑپک ۿنجۿےسۿتیمۿ‬ ‫وکۿداھاپنۿاجےئ۔(ف)‬ ‫فْالنعش‪2‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالْمْحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺۼ‪۸‬‬ ‫‪Page 123 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿشیبۿتمیقۿرظنبۿرتنیۿرکمؿہۿےہۿہکۿتیمۿلحمۿزتنیئۿںیہنۿاؿرۿاخصلۿہبۿتینۿدصتطۿںیمۿرحچۿںیہن کجاللْال دی(اسیجۿ‬ ‫ح‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ہکۿدہی(غرلاین)ےکۿاجونرۿےکۿ ُھل۔ف)واللْ ٰ‬ ‫وئسمہلۿ ٓا اتففۿادلنیۿارۿدمرہسۿرظنمۿاالشالم‬

‫ہلئسم‪:۷۷‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاشۿہلئسمۿںیم ۿہک ۿدنہؿ ردنیمار ۿاینپ ۿرنیمۿدجسمۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿرک ۿوت ۿہی ۿؿفق ۿامہری ۿرشتعیۿںیمۿ‬ ‫ربتعمۿےہۿلاںیہنۿ؟ اؿرۿاشۿدجسمۿںیمۿامنرۿہعمجۿاؿرۿامنرۿمیخگاہنۿڑپانھۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫دجسمۿےکۿےئلۿدنہؿۿاکۿؿفقۿلا لۿےہۿالنہْلؼسْقربۃْفْدینہْالباطل(ویکہکنۿاشۿےکۿلا لۿدنیۿںیمۿوکیئۿغرمكۿںیہن۔ف)‬

‫ارگ ۿویط ی ۿدجسم ۿانبںیل ۿےگ ۿاںیمس ۿامنر ۿوہاجےئ ۿیگ ۿاؿر ۿہعمج ۿیھب ۿوہاجےئ ۿاگ ۿارگ ۿرہش ۿلا ۿانفء ۿرہش ۿںیم ۿوہ اذالیشرتطْل اْالمسجدْ‬

‫تعایلْاعلم‬ ‫(ویکہکنۿامنرؿنۿےکۿےئلۿدجسمۿرشعۿںیہن۔ف)رگمۿدجسمۿںیمۿڑپ ھیےۿاکۿوثافۿہنۿےلمۿاگ۔واللْ ٰ‬

‫ارومعضۿدلالیہۿداكۿاخہنۿرہللاۿرساےئۿعلضۿدرہگنھبۿرمہلسۿدمحمۿدبعالیلجلۿاخنۿاصحقۿ‪۶۸‬رحقۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪:۷۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیم ہکۿرلدۿاینپۿھچکۿرنیمۿولممہکۿوکۿؿفقۿرکلاۿاچاتہۿےہۿاشۿرنیمۿیکۿ ٓا دمینۿدؿۿمسقۿیکۿےہۿھچکۿ‬ ‫دقنی ۿلیصحتۿےہ ۿاؿر ۿرلادہ ۿ ہص ۿ ٓا دمین ۿاک ۿلدرہعی ۿلار ؿوجھکر ۿےہۿا ین ۿسجۿدقر ۿلار ۿؿوجھکر ۿاش ۿرنیمۿںیمۿںیہ ۿشال ۿاسبل ۿراعلا ۿےکۿ‬ ‫شاھتۿدنبؿتسبۿےئکۿاجےتۿںیہۿراعلاۿدمفۿہنیعمۿلكۿافدئۿہۿاشۿےسۿااھٹےتۿںیہۿاؿرۿاشۿدمفۿلكۿےکۿےئلۿامكلۿےنۿوجۿھچکۿررۿ‬ ‫رقمر ۿایک ۿےہ ۿاش ۿوک ۿادا ۿرکےت ۿںیہ‪،‬اف ۿدرلاتف ۿبلط ۿہی ۿارم ۿےہ ۿہک ۿرنیم ۿذموکرہ ۿوموصہف ۿنطفق ۿوطسمرہ ۿوک ۿرلد ۿؿفقۿ‬ ‫رشكارکاتکسۿےہۿلاۿںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫رنیمۿؿفقۿرکاتکسےہۿہکۿاںیمسۿوکیئ ۿمعطیق ۿںیہنۿاؿر ۿلار ۿؿوجھکر ۿلاریۿاؿر ۿدنیسیھۿراکےنلۿےک ۿےئلۿااجرہۿرپدںی ۿرحامۿؿلا لۿ‬ ‫ایلْاعلم۔‬ ‫ےہ‪،‬ؿہۿہنۿدعبۿؿفقۿاجمرۿوہۿہنۿافۿاجمرۿےہ۔واللتع ٰ‬ ‫اریلعۿگرھۿلارارۿومیتۿدجسمۿرمہلسۿیلعۿادلنیۿوسدارگۿلارہچۿ ۾‪۷‬رحقۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪ ۷۹‬لا۽‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿانۿسملئۿںیمۿہک‪:‬‬

‫(‪)۶‬ارگۿوکیئۿہعطقۿیسکۿاخ ۿصخۿلاۿوقمۿیکۿرپؿرشۿےکۿےئلۿؿفقۿاخ ۿوہنکیلۿاشۿںیمۿھچکۿ ٓا دمینۿوہۿاؿرۿاشۿرپۿدصاہۿمرشۿےسۿ‬ ‫اعمۿالہۿاشالمۿاینپۿرمد ۿد نۿرکےتۿوہنۿنجۿوکۿہزاراہۿوبقرۿؿرثکبفۿریطخہۿؿربقمہۿؿدعتمدۿسمخدۿؿاچاہفۿوموجدۿوہنۿاؿرۿونہرۿ‬ ‫ہیۿلمعۿاجریۿوہۿوتۿؿہۿارایضۿؿفقۿاعمۿامینۿاجیگیئۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬ایکارایضۿوموقہفۿذموکرۿےکۿیسکۿوتمیلۿوکۿہیۿقحۿاحلصۿےہۿہکۿؿہۿیسکۿاملسمنۿوکۿرمدہۿد نۿرکےنۿؿدجسمۿؿۿاچہۿؿریطخہ‬ ‫‪Page 124 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انبےنۿےسۿرؿكۿد ۔‬ ‫می‬ ‫(‪)۸‬ارگۿ چملہۿنیتۿوتمویلنۿےکۿوجۿیسکۿوموقہفۿسربناتنۿےکۿوہنۿدؿۿرمدۿوتمیلۿرلدۿوکۿرمدہۿد نۿرکےنۿؿۿدجسمۿؿۿاچہۿریمعتۿرکےنۿ‬ ‫یکۿااجرفۿد ۿدںیۿاؿرۿؿہۿاشۿرپۿلمعۿرکےکۿرمدہۿد نۿرکاد ۿاؿرۿدجسمۿؿۿاچہۿیھبۿریمعتۿرکادیۿرگمۿرسیتیۿوعرفۿوتمہیلۿاشۿرپۿ‬ ‫راضدنمۿہنۿوہوتۿایکۿدؿۿرمدۿوتمویلنۿیکۿااجرفۿاکیفۿامینۿاجےئۿیگ؟‬ ‫(‪)۹‬ایکۿرسیتیۿوتمہیلۿوکۿوجااجرفۿںیمۿشالمۿںیہنۿےہۿرشكاۿہیۿقحۿاحلصۿےہۿہکۿؿہۿربقمہۿؿۿدجسمۿؿۿاچہۿریمعتۿدشہۿوکۿڑتؿاد ۔‬ ‫می‬ ‫(ۺ)ایکۿوموقہفۿسربناتنۿںیمۿوکیئۿصخۿہبۿااجرفۿوتمویلنۿےکۿ چملہۿنیتۿےکۿرمدہۿد نۿرکےنۿؿۿدجسمۿؿۿاچہۿریمعتۿرکےنۿےکےئلۿ‬ ‫وکیئ ۿاخ ۿ ہص ۿوصخم ۿرکاتکس ۿےہ ۿاؿر ۿرسیتی ۿوتمہیل ۿوج ۿااجرف ۿںیم ۿشالمۿںیہن ۿےہ ۿؿہ ۿوصخم ۿرکےنۿیک ۿامعن ۿوہیتکس ۿےہ ۿلاۿ‬ ‫ںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہکبجۿدصاہۿشالۿےسۿاعمۿاملسمنۿلالۿریکنۿاشۿرنیمۿںیمۿسمخدۿؿۿاچہۿؿوبقرۿانبےتۿ ٓا ےئۿںیہۿوتۿؿہۿرضؿرۿؿفقۿاعمۿےہ‪،‬زکۿدلیلۿےسۿ‬ ‫اہکۿاجلاۿےہۿہکۿیسکۿوقمۿاخ ۿرپۿؿفقۿاھت‪،‬ایسیۿاحلكۿںیمۿیسکۿوتمیلۿوکۿاایتخرۿںیہنۿہکۿینسۿاملسمنۿوکۿاشۿںیمۿد نۿرکےنۿلاۿدجسمۿ‬

‫لاۿ ُکیـانۿانبےنۿےسۿرؿےکۿوخاہۿہیۿرؿےنکۿؿاالۿرمدۿوہۿلاۿوعرفۿوہ‪،‬اؿرۿارگدلیلۿرشیعۿےسۿلامكۿوہہکۿحؾیؼۃۿؿہۿرنیمۿیسکۿوقمۿاخ ۿ‬ ‫رپۿؿفقۿےہۿاؿراعمۿولوگنۿےنۿدصاہۿشالۿےسۿاںیمسۿػااملہنۿؿۿاغابصہنۿرصتاففۿرکرےھکۿںیہۿسجۿیکۿادیمۿہززگۿیسکۿرطچۿںیہنۿ‬ ‫وت ۿاہتبل ۿہز ۿوتمیل ۿاش ۿںیم ۿخالف ۿارغا ۿؿفق ۿرصتف ۿرکےن ۿےس ۿہز ۿصخ ۿوکرؿك ۿاتکسےہ ۿارگہچ ۿہی ۿوتمیل ۿوعرف ۿوہارگ ۿدشۿ‬ ‫رمدوتمیلۿاشۿیکۿااجرفۿد ۿ ےکۿوہنۿہکۿخالفۿارغا ۿؿفقۿااجرفۿلا لۿےہۿاؿرۿااجرفۿدےنیۿؿاالۿاخنئۿےہۿےسجۿزعمؿلۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رکلاۿالرم‪،‬واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم۾‪ ۷‬لا‪:۸۸‬اراؿد ۿوپرۿویمار راوپجلاہنۿرمہلسۿدیسۿادمحۿیلعۿاصحقۿممتہمۿدمرہسۿاظنہیمۿرعہیبۿاشالہیمۿۻةعشنۿامظعملۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿایسیۿوصرفۿںیمۿہکۿاخدلۿےنۿالكۿدمرہسۿرعہیبۿدلینہۿاقمئۿایکۿدنچہۿےس۔اؿرۿرہشۿ‬ ‫ےکۿولوگنۿےسۿاخدلۿاکۿدنچہۿیھبۿرادئۿےہۿاؿرۿلقنۿعیبۿلاہمۿوجۿہمسلكۿذہاۿےہۿاشۿںیمۿاخدلۿےنۿكالؿہۿاےنپۿھچۿلامۿدرگیۿمراےئۿاقیمئۿ‬ ‫دمرہسۿدرچۿرکاےئۿا ینۿاخدل‪،‬ومولیۿسمشۿادلنیۿاصحق‪،‬ڑچؿہۿرمیحۿشخبۿاصحق‪،‬احیجۿدمحمۿافلضۿاصحق‪،‬رشادلارۿنسحۿاخنۿ‬ ‫می‬ ‫اصحق‪،‬اہمؿف ۿومیتۿاخنۿاصحق‪،‬اہلۿشخبۿاصحق‪ ،‬چملہۿان ۿےکۿرشادلار ۿنسحۿاخنۿاصحق ۿاؿر ۿاحیجۿدمحمۿافلضۿاصحقۿ‬ ‫رم ےک‪،‬دمحمۿافلضۿاصحقۿاکۿیئؿیۿرؿہیپۿاھت‬

‫‪Page 125 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿر رشادلارۿنسحۿاخن اصحقۿاؿرۿاہمؿفۿومیتۿاخنۿاصحقۿاکۿدنچہۿھچکۿںیہن رصفۿاایتحػاۿلامۿدرچۿوطبرۿاانیمطنۿرکدےئۿےئگۿ‬ ‫ہکۿوکیئۿدمرہسۿوک دایتۿتیکلمۿہنۿانبویل ۔اہلۿشخبۿیجۿاکۿیھبۿوھتراۿرؿہیپۿاھتۿؿہۿاؿرۿرمیحۿشخبۿیجۿاؿرۿافلضۿیجۿاکۿمیلعتۿںیمۿرصفۿ‬ ‫وہایگۿرنیمۿوجۿمراےئۿدمرہسۿرخلدیۿیئگۿؿہۿسقۿلاہزۿےکۿدنچہۿ ٓا ؿردہۿاخدلۿاؿرۿاخدلۿےکۿدایتۿدنچہۿےسۿرخلدۿیکۿیئگ‪،‬وجۿامعرفۿدمرہسۿ‬ ‫اش ۿؿغك ۿوموجد ۿےہ ۿؿہ ۿلاہز ۿےک ۿدنچہ ۿآ ؿردہ ۿاخدل ۿاؿر ۿاابحف ۿاخدل ۿےس ۿریمعت ۿوہیئ ۿےہ ۿوت ۿاخدل ۿاک ۿقح ۿدؿرسؿن ۿےک ۿطاقہلب ۿںیم ۿاشۿ‬ ‫دمرہسۿرپۿزکۿدقرۿےہۿوتفیۿاطعۿوہ۔‬ ‫(‪)۷‬وصرف ۿوطسمرہ ۿلاال ۿںیم ۿؿافق ۿ ل ۿوکن ۿوہا ۿاؿر ۿارگ ۿؿفق ۿرتشمہک ۿاملا ۿاجؿ ۿوت ۿؿافق ۿامظع ۿوکن ۿوہا ۿاصف ۿمکح ۿفراملا ۿاجےئ‪،‬اخدلۿ‬ ‫دحمكۿرشفیۿالدالْعلْاللیْکقاعلہ‪1‬ۿ(یکینۿاتبےنۿؿاالۿیکینۿرکےنۿؿاےلۿیکۿامدننۿےہ۔ف)ےسۿیھبۿافدئہۿلاےئۿاگۿلاںیہن؟‬

‫(‪)۸‬اےسیۿدنچہۿوطسمرہۿلاالۿےسۿوجۿہزۿشالۿ ٓا دمۿوہۿرکۿریمعت ۿاؿرۿمیلعتۿںیمۿرصفۿوہلاۿراہۿایکۿؿفقۿوہاتکسۿےہۿ لۿ ٓا دمۿشاالہنۿوہۿؿہۿ‬ ‫رصفۿوہاجےئۿا ینۿدمرہسۿؿفقۿاملاۿاجےئۿاگۿلاۿایک۔‬ ‫(‪)۹‬ارگاخدل ۿؿفق ۿیھب ۿرکلا ۿاچےہ ۿوت ۿؿفق املا ۿاجےئ ۿلا ۿوکیئ ۿوصرف ۿاعر ۿوہیگ ۿاحالہکن ۿاخدل ۿےن ۿدنچہ ۿرہش ۿاؿر ۿلاہز ۿےس ۿخداۿ‬ ‫ؿاےطس ۿاملگ ۿرک ۿاللا ۿاؿر ۿاگللا ۿاؿر ۿاانپ ۿؿغك ۿرفس ۿاؿرۿرضح ۿلال ۿاعمؿہض ۿرصف ۿایکۿاخدل ۿوج ۿہک ۿاؿلۿےس ۿلاین ۿاؿر ۿوتمیل ۿدمرہس ۿےہ ۿلالؿہجۿ‬ ‫رشہیعۿرگؿہۿاہجلۿوہنجنۿےنۿدنچہۿدلالاہنۿدلاۿوہۿاگلۿرک شکیےۿںیہۿدایتۿدعاؿفۿےس۔‬ ‫(ۺ)وسادۿامظعۿںیم رگؿہۿاہجلۿامےنۿاجںیئۿےگۿلاۿڑپےھۿوا ےۿلادنبۿاشالم؟‬

‫لقنۿمیعناہم‬

‫رحتریۿار ۿرطفۿمیھان ۿنسحۿاخن ؿاحیجۿدمحماخن ۿرسپان ۿوخاوجۿاخنۿہنکسۿرہشۿانبمۿہلمجۿانمجنۿؿاالن ۿیمسمۿرمیحۿشخبۿیجۿڑچؿہۿ‬ ‫ررگنمر‪،‬ومولی ۿدیس ۿسمش ۿادلنی ۿیج‪،‬اہمؿف ۿومیت ۿاخن ۿیج‪،‬اہل ۿشخب ۿیج‪،‬رشادلار ۿنسح ۿاخن ۿیج‪،‬اقیض ۿادمح ۿیلع‪،‬احیج ۿدمحم ۿافلضۿ‬ ‫یجۿرہشۿؿاولنۿےکۿرؿہیپ(الْسالہْللعہْ‪۹۶‬ۻ‪)۶‬اؿد ۿوپریۿدانیۿسجۿےکۿدبہلۿریم ۿلاوپیکینۿہگجۿمینۿمیسۿتیمسۿعمۿوبچرتہۿؿہلمجۿ‬ ‫وقحطۿششخبۿرکدےئۿاؿرۿاقضبۿؿرصتمفۿیھبۿرکادلاۿرؿہیپۿاشۿرطچۿرپۿےئل(‪۲‬لْمعہْمعہۼۼ‪)۶۵‬وتۿمیھانۿرمعۿاخنۿاینرۿدمحمۿاخنۿ‬

‫وکۿرنہۿےکۿ ٓا فۿےنۿاکچےئۿؿرحتریافۿرنہۿ ٓا فۿےنۿےلۿیلۿاؿرۿغلبم(املۿہمۿہعم ۺۼ‪)۷‬وچریۿرگۿدمحمۿیلعۿوکۿلامكۿدوعٰیۿدویاینۿ‬ ‫ےکۿ ٓا فۿاکچۿلامکۿدؿۿلاۿرلادہۿاؿرۿغلبم(مالْلعہْلہْ۾۽‪)۷‬مہۿےنۿدقنۿ ٓا فۿےسۿؿوصلۿرکےئلۿرغصکہ(الْسالْللعہْ‪۹۶‬ۻ‪ )۶‬لۿرھبۿ‬ ‫لاےئۿسیفۿہشقنۿؿررٹسجیۿؿہریہۿسقۿ ٓا فۿےکۿدہمۿےہۿاشۿہگجۿ‬

‫ْجا معْالرتمذیْبابْماجاءْانْالدالْعلْاللیْکقاعلہْانیمۿینپمکۿبتکۿاخہنۿردیشہیۿدیلہۿ‪۶ /۷‬۾‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 126 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لامكۿامہر ۿاھبیئۿرگاہیۿؿہریہۿوکیئۿدوعٰیۿڑگھجاۿرکںیۿےگۿںیہن‪،‬ارگۿرکںیۿےگۿوتۿانۿاک نمۿںیمۿانمؿنۿاگۿاذہاہیۿرحتریۿمیعناہمۿدنساۿ‬ ‫دطختسۿنسحۿاخنۿؿاحیجۿدمحمۿاخنۿعمۿوگااہن‬ ‫ھکلۿدیۿہکۿؿغكۿرضؿرفۿاکمۿد ۔‬ ‫رکمرۿہیۿہکۿرنیمۿرلادہۿتمیقۿیکۿیھتۿرگمۿوطسمرہۿلاالرؿہیپۿںیمۿ ٓا فۿوکۿفرؿحقۿرکےکۿششخبۿرکدیۿہکۿرھپۿوکیئۿدوعلدارۿہنۿوہےکس‬ ‫(ہمسۿ‪۸‬ۻ۾‪)۶‬رکبیمۿےکۿلیساھکۿدبیۼ‪،‬‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہبہۿلاوعل ۿعیبۿےہۿعیبۿےنتجۿااخش ۿےکۿلامۿوہیئۿسق ۿامكل ۿوہےئۿارگہچ ۿرؿہیپۿالكۿیہۿداتیۿؿہۿاؿرؿنۿےکۿےصحۿاک ررنمثۿاداۿ‬ ‫رکدےنیۿںیمۿمنیزفۿےہۿہکبجۿانۿےسۿؿایسپۿغرارۿہنۿلایئۿوہۿاسیجۿاہینۿےہۿمہۿےنۿاےنپۿاتفؿٰیۿاتکفۿاولفقۿںیمۿلامكۿایکۿےہۿہکۿ‬ ‫ررۿدنچہۿدنچہۿددنہؿنۿیکۿكلمۿرپۿراتہۿےہۿاؿرۿلصحمۿاکۿانۿےکۿادنۿرعیفۿےسۿطلغۿرکح انۿاےسۿامكلۿہنۿرکد ۿاگۿاؿرۿہکبجۿاوہـنۿےنۿ‬ ‫دمرہسۿانبےنۿےکۿےئلۿاخدلۿوکۿدنچہۿدلاۿوتۿاےسۿرشاءۿرنیمۿؿریمعتۿاکۿامدؿنۿایکۿاؿرۿانۿاکۿرؿہیپۿانۿےکۿادنۿےسۿاشۿےنۿرشاءۿؿریمعتۿ‬ ‫ںیم ۿرصف ۿایک ۿوت ۿؿہ ۿرنیم ۿؿ ۿامعرفۿامتم ۿرتشموین ۿاؿر ۿدنچہ ۿددنہؿن ۿیک ۿوہیئۿسج ۿاک ۿالك ۿہسیپ ۿدنچہ ۿوہ ۿاؿر ۿسج ۿاک ۿہزار ۿرؿےپ ۿسقۿ‬ ‫مسل‬ ‫رشلك ۿںیہ‪،‬اؿر ۿہکبج ۿدینی ۿدمرہس ۿعفن ۿاعم ۿ مین ۿےک ۿےئل ۿانبلا ۿوصقمد ۿاھت ۿاش ۿںیم ۿیسک ۿیک ۿتین ۿہی ۿںیہن ۿوہیت ۿہک ۿںیم ۿیسک ۿیئ ۿاکۿ‬ ‫امكلۿروہنۿاؿرۿاشۿےسۿاافتنفۿالكۿدمفۿدحمؿدۿلكۿوہۿرھپۿریمیۿكلمۿںیمۿؿاسپۿ ٓا ےئۿہکبجۿاینپۿكلمۿےسۿاخرچۿرکےکۿہشیمہۿ‬ ‫مسل‬ ‫ےکۿےئلۿعفنۿ مینۿےکۿؿاےطسۿرکدانیۿوصقمدۿوہلاۿےہۿاؿرۿیہیۿاحلصۿؿفقۿےہۿوتۿارگہچۿنصاۿؿہۿسقۿظفلۿؿفقۿںیہنۿےتہکۿرعفاۿدالبۃۿ‬ ‫ؿفقۿرکےتۿاؿرۿؿفقۿیہۿےتھجمسۿںیہ‪،‬دریخہۿؿاخہینۿؿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫رجلْلہْساحۃْالبناءْفیہاْامرقوماانْیصلواْفیہاْبجماعۃْ الكۿصخۿےنۿاےنپۿاخیلۿدیماۿنۿںیمۿولوگنۿوکلاامجمقۿامنۿرۿ‬ ‫ْنصابانْقالْصلواْفیہاْابداْ ڑپ ھیےۿیکۿرصاخۃ ۿادبیۿااجرف ۿدیۿلا ۿمؾلؼا ہہکۿدلا ۿہکۿاشۿںیمۿ‬ ‫فانْامرھمْبالصلٰوةْفیہاْابدا ْ‬

‫ر‬ ‫ْبالصل ٰوة ْمطلِرا ْونوی ْاالبد ْصارت ْالساحۃْ امنر ۿڑپوھ ۿاؿر ۿتین ۿادبی ۿرکیل ۿوت ۿؿہ ۿدیمان ۿدجسم ۿغرار ۿلاےئ ۿاگ ۿاؿرۿ‬ ‫ْ‬ ‫اوامرھم‬ ‫مسجداْوانْوقتْبالش راوالسنۃْالْتصیْمسجدا۔‪ ْ 1‬ارگےنیہم ۿلا ۿشال ۿےکۿےئلۿامنرڑپ ھیے ۿوکۿاہکۿوتۿؿہۿدجسمۿہن ۿغرار ۿلاےئۿ‬ ‫اگ۔(ف)‬

‫وت ۿؿہ ۿالك ۿاکمن ۿےہ ۿسج ۿیک ۿرنیم ۿؿامعرف ۿسق ۿان ۿسق ۿیک ۿكلم ۿرتشمك ۿوہ ۿرک ۿان ۿسق ۿیک ۿرطف ۿےس ۿؿفق ۿوہیئ ۿاؿر ۿقح ۿہکۿ‬ ‫می‬ ‫ؿافقۿوکۿؿفقۿرپۿوہلاۿےہۿسقۿوکۿمرؿہجۿامکلۿاسکینۿاحلصۿوہۿااشۿںیمۿیمکۿیشیبۿدنچہۿرپۿاحلعۿہنۿوہاگۿہکۿہیۿقحۿ خریۿںیہنۿاؿرۿقحۿ‬ ‫می‬ ‫ہریۿ خریۿہزۿرشلكۿےکۿےئلۿاکملاۿاحلصۿوہلاۿےہ۔اابشہۿؿااظنلمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬ ‫القتاویْالہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۺۺ‪۸‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 127 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ماثبتْبجماعۃْف وْبؼمھنْعلْسؽیلْاالشرتاكْاالفْ وجۿزیچۿوپریۿامجمقۿےکۿلامۿوہوتۿؿہۿانۿسقۿںیمۿرتشمكۿوہیگۿ‬ ‫مسائل‪،‬االویل ْوالیۃ ْاالنکاح ْللصغیوالصغیةْ اموساےئۿدنچۿسملئۿےک‪،‬نجۿںیمۿےسۿالكۿراکچۿدےنیۿیکۿ‬ ‫ثابتۃ ْلالولیاء ْعل ْسؽیل ْالکمال ْلکل(ایل ْان ْقال)ْ ؿالمكۿوجۿامتمۿاؿایلءۿوکۿلالاغلۿزلےک اؿرزلیکۿرپۿاحلصۿےہۿاؿرۿ‬ ‫ہی ۿہز ۿالك ۿوک ۿلقتسم ۿاحلص ۿےہ( ٓا ےگ ۿاہین ۿلك ۿفراملا)اش ۿاکۿ‬ ‫والضابطْانْالحقْاذاکان ْمماالیتجزی ْفانہ ْیؿبتْ‬ ‫می‬ ‫خ‬ ‫ہ‬ ‫اضہطب ۿہی ۿےہ ۿہک ۿارگ ۿقح ۿہری ۿ ریۿوہوت ۿہی ۿ ز ۿالك ۿوک ۿلقتسمۿ‬ ‫لکل ْعل ْالکمال ْفاالستلدام ْف ْالمملوك ْمماالْ‬ ‫وہاگ‪،‬وتۿرتشمہکۿكالمۿےسۿخدمقۿح انۿہزۿالكۿوکۿلقتسمۿقحۿےہۿ‬ ‫یتجزی‪1‬۔ ْ‬ ‫می‬ ‫خ‬ ‫ویکہکنۿہیۿیھبۿہریۿ ریۿےہ(ف)‬ ‫اخدلۿرشبعۿنسحۿتینۿؿوبقلۿرضحفۿزعفۿالدالْاللیْکقاعلہ‪2‬ۿ(یکینۿاتبےنۿؿاالۿیکینۿرکےنۿؿاےلۿیکۿامدننۿےہ۔ف)اکافدئہۿ‬ ‫رؿرۿیئاےئۿلاےئ ۿاگۿاخدلۿاف ۿاےسۿخدلدۿؿفقۿرکےکۿؿافقۿ لۿںیہن ۿنبۿاتکسۿؿفقۿدؿلارہۿؿفقۿںیہنۿوہاتکسۿہنۿاخدلۿامكلۿ لۿ‬ ‫ےہۿاؿر ۿؿفقۿیکۿرشعۿكلم ۿےہ‪،‬اخدلۿوکدمرہسۿےسۿخدا ۿرکےنۿیکۿارگۿوکیئۿؿہجۿرشیعۿہنۿوہوتۿاہجلۿوہنۿلا ۿاملعءۿلالؿہجۿضحمۿ‬ ‫اسفنتینۿےسۿوجۿرکںیۿومسمفۿںیہن ۿوہاتکسۿہکبجۿوخد ۿاحمکۿاقیضۿوکۿیسکۿاصحق ۿؿہفیظۿلكۿاکۿےبۿگناہۿزعمؿلۿرکلا ۿںیہنۿاتچنہپ۔‬ ‫ل‬ ‫رحبارلاقئۿرھپۿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫استقیدْمنْعدمْصحۃْعزلْالناظرْبالْجنحۃْعدم اْ ریغب ۿرجم ۿرگن ۿان ۿیک ۿزعمؿیل ۿیک ۿدعم ۿتحص ۿےس ۿہی ۿافدئہ ۿاحلصۿ‬ ‫لصاحبْوظیقۃْفْوقفْبغیْجنحۃْوعدمْاھلیۃ‪3‬۔ ْ وہا ۿہک ۿؿفق ۿاک ۿوکیئ ۿرگنان ۿلاؿہفیظ ۿوہوت ۿیھب ۿریغبرجم ۿاؿرۿ‬ ‫لااتیلہۿےکۿریغبۿزعمؿلۿںیہنۿایکۿاجاتکس(ف)‬ ‫اؿرۿارگۿؿہجۿرشیعۿوہوتۿلالسیہہۿزعمؿلۿایکۿاجےئۿاگۿارگہچۿاخ ۿاینپۿاہنتۿكلمۿےسۿؿفقۿایکۿوہلا۔ۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یزنع ْوجوبا‪،‬بزازیۃ‪،‬لو ْالواقف‪،‬درر‪،‬فغیہ ْباالو ٰیلْ الریمۿوطرۿرپۿزعمؿلۿایکۿاجےئ‪،‬مرارہی۔ارگہچۿؿافقۿیہۿویکنۿ‬ ‫غیماْمونْاوعاجز ْاوظہربہْفسقْکشربْالْلْمرْوْ ہنۿوہ‪،‬درر۔وتہریۿرطبقیِۿاؿیٰلۿحقۿؿہۿلااقللۿاامتعدۿلاالہ‪،‬لاۿاشۿ‬ ‫اکۿقسفۿػاہزۿوہاکچۿوہۿمنالرشایبۿوہلاۿؿہریہۿ حت۔(ف)‬ ‫نحوہ‪،‬فتح‪4‬۔ ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْکتابْالنکاحْادارةْالِرآنْوالعلومْاالسالمیہْرکایچۿ‪ /۶‬ۺ‪۹‬۔‪۷۹۹‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫ْجا معْالرتمذیْبابْماجاءْانْالدالْعلْاللیْکقاعلہْانیمۿینپمکۿبتکۿاخہنۿردیشہیۿدیلہۿ‪۶ /۷‬۾‬

‫‪2‬‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪ /‬ۼ‪۷۷‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪3‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 128 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وسادامظعۿاہلسیقۿںیہۿفرایعفۿںیمۿمکحۿرشفۿےکۿخالفۿکیزفۿؿتلقۿامجمقۿرپرظنۿںیہنۿاومرۿااظتنیمۿنجۿںیمۿرشفۿرہطمۿیکۿ‬ ‫اجمكۿےسۿوکیئۿدحتلدۿہنۿوہۿانۿںیمۿکیزفۿراےئۿاکۿاحلعۿوہلاۿےہۿاشۿںیمۿہزدیۿراےئۿاملسمنۿینسۿیکۿراےئۿوحلمعۿوہیگۿارگہچۿاعملۿ‬ ‫ہن ۿوہ ۿہک ۿاعمملہ ۿرشایعف ۿےس ۿںیہن ۿہکلب ۿلاراہ ۿرجتہب ۿاکر ۿمک ۿوملعن ۿیک ۿراےئ ۿیسک ۿااظتنیم ۿارم ۿںیم ۿلارجتہب ۿاکر ۿدی ۿملع ۿیک ۿراےئ ۿےسۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اصمكۿرتۿوہیتکسۿےہۿانتمْاعلمْباموردنیا کم ۿ(متۿاےنپۿداینؿیۿاومرۿوک رتہۿاجےتنۿوہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫وئسمہلۿومولیۿوہظرۿنیسحۿاصحقۿشانکۿمریلیۿہلحمۿیھگنکۿٹوہل‬

‫‪۷۹‬رحقۿارملحقۿ‪۶۸۷۹‬ھ‬

‫ہلئسم‪:۸۹‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿدنہہ ۿےن ۿاینپ ۿایحف ۿںیم ۿالك ۿیئؿ ردنیماری ۿہعم ۿالك ۿہعطقۿ‬ ‫اکمن ۿوموسم ۿاامم ۿلارہ ۿرغب ۿاومراف ۿذمیبہ ۿرشباطئ ۿدلی ۿانبم ۿخداےئ ۿمررت ۿؿفق ۿرکےک ۿؿفق ۿلاہم ۿدصمہق ۿررٹسجی ۿھکل ۿدلا ۿاؿرۿ‬ ‫ہضبق ۿدلخ ۿیئؿا ۿؿ ۿکلا ۿااھٹرک ۿخدا ۿیک ۿكلم ۿںیم د ۿدلا ۿاؿر ۿوکیئ ۿ قلع ۿاانپ ۿیسک ۿمسق ۿاک ۿہن ۿراھک ۿاؿر ۿدؿ ۿوتمیل ۿرقمر ۿرکےک ۿلمع ۿدر ٓا دمۿ‬ ‫لااضہطبۿرکادلاۿارغا ۿؿفقۿےکۿرشاطئۿوجمرہۿدنہہۿؿاہفقۿہیۿںیہ‪:‬‬ ‫اؿل ۿہی ۿہک ۿوج ۿانمعف ۿاخصل ۿرےہ ۿاش ۿںیم ۿےس ۿلفحم ۿمنالد ۿرشفی ۿرضحف ۿاخمت ۿااللیناء ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملس ۿؿرضحف ۿیلعۿ‬ ‫رمیضتۿرکمۿاﷲ ؿہہجۿؿلدرۿؿاینرۿؿہریاہۿدیسۿالشہداءۿااممۿنسحۿؿاامم ۿنیسحۿامہیلعۿالسالمۿؿافہحتۿمریسۿاومافۿؿرممق ۿتسکشۿؿ رتخیۿ‬ ‫ااممۿلارہۿلاامتہمۿوتمایلنۿوہ۔‬ ‫دؿرس ۿہیۿہکۿارگۿوتمایلنۿذموکرۿلالۿیسکۿوکۿوتمیلۿلاۿاقمئۿطاقمۿاانپۿےئکۿوففۿوہاجںیئۿوتۿاؿالدۿدوکرۿالقئۿوتمایلنۿدنہہۿےسۿوتمیلۿ‬ ‫وہیگۿوکیئۿصخۿقحتسمۿوتتیلۿاکۿہنۿوہاگۿہکلبۿہیۿہلسلسۿاخدناینۿلاایقمۿرامہنۿنسلاۿاقمئۿرےہۿاگۿوکیئۿیٹیمکۿؿۿانمجنۿوموقہفۿںیمۿدسقۿادنارۿ‬ ‫ۿاکرۿریخۿؿلدرۿؿاینرۿراھکایگۿےہۿلاہکۿلامۿریماۿداینۿؿ ٓا رخفۿںیمۿہشیمہۿوکۿرےہۿاؿرۿ‬ ‫ںیہنۿوہیتکسۿویکہکنۿاحملصۿاشۿؿفقۿاکۿانبۿمرارجاء ِ‬ ‫وثافۿاتلمۿرےہ۔ۿااسیؿفقۿاؿرۿہیۿارصافۿاؿاقفۿرشیع ا ینۿومبحقۿرشفۿدمحمیۿےکۿاجمرۿےہۿلاںیہنۿ؟بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہکبج ۿؿہ ۿاجدئاد ۿاؿرہی ۿاکمن ۿاش ۿؿفق ۿرکےن ۿےک ۿؿغك ۿدنہہ ۿیک ۿكلمۿیھت ۿاؿر ۿاف ۿاش ۿےن ۿاصمرف ۿریخ ۿذموکرہ ۿےکۿےئل ۿؿفق ۿرک‬ ‫د میےۿؿفقۿاجمرۿؿحیحصۿؿالرمۿوہایگۿاؿرۿاصمرفۿذموکرہۿرشكا اجمرۿںیہ۔ۿدہاہیۿںیمۿےہ ‪:‬‬ ‫ووقفْالمشاعْجائز‪2‬قالْفْالدرر ْ‬

‫ہریۿمسقنمۿاجدئادۿاکۿؿفقۿاجمرۿےہ‪،‬ۿدررۿںیم ےہۿہک‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْامؾثالْماْقالہْشرعرْاْالخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۹/ ۷‬ۻ‪۷‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالہدایۃْکتابْالوقفْالمکؾبۃْالعربیۃْرکایچۿ‪/ ۷‬۽‪۶‬ۻ‬ ‫‪Page 129 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وبہْیقیت‪1‬۔ ْ‬ ‫اؿرۿؿغكۿؿفقۿاشۿاکۿامكلۿوہلاۿرضؿریۿےہ‪،‬ۿشایمۿچۿ‪ ۸‬ۺۺۺںیمۿےہ‪:‬‬

‫ایسۿرپۿوتفٰیۿےہ۔(ف)‬

‫شرطہْشرطْسائرْالؾربعاتْافاد ْانْالواقفْالبدانْ اشۿیکۿرشعۿؿیہۿےہۿوجۿامتمۿربتاعفۿیکۿرشعۿےہۿاشۿاکۿاحلصۿ‬

‫یکونْمالکالہْوقتْالوقفْملکاتاما‪2‬۔ ْ‬ ‫ؿفقۿےکۿےئلۿاتکمكۿرضؿریۿںیہنۿرلاینۿاافلعۿاکیفۿںیہ‪،‬ۿریخہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫كۿؿفقۿاکلمۿامكلۿوہلاۿرضؿریۿےہ(ف)‬ ‫ہیۿےہۿہکۿؿافقۿاکۿوبغ ِ‬

‫اماْاشرتاطْکونہْیکتبْفْحجۃْویِیدْفْسجالتْفلؼسْ ہی ۿہک ۿتہج ۿؿفق ۿیھکل ۿاجےئ ۿاؿر ۿدرتفی ۿبتک ۿںیم ۿاھکلیئ ۿوت ۿہیۿ‬

‫بالزم ْشرعا ْوملالف ْللموضو ع ْالشریع ْفان ْاللقظْ رشع ۿرشكا ۿالرم ۿںیہن ۿہکلب ۿرشیع ۿرطہقی ۿےک ۿاخمفل ۿےہ ۿویکہکنۿ‬ ‫بانقرادہْکافْفْصحۃْذلكْشرعاْوالزیادةْالیحتاجْالی اْ رصفۿیظفلۿوطرۿرپۿہہکۿدانیۿاکیفۿےہۿاؿرۿاشۿےسۿرادئۿرشكاۿوکیئۿ‬ ‫رضؿریۿںیہن‪۶‬ھ(ف)‬ ‫‪3‬اھْملتِطا ْ‬ ‫اؿرۿؿالمكۿوکۿاےنپۿاخدنانۿںیمۿرشعۿرکۿدانیۿیھبۿحیحصۿےہۿاؿرۿؿہۿااکسۿوتمیلۿرےہۿاگۿحقۿلكۿہکۿاشۿیکۿایخمكۿلاۿزجعۿلاۿقسفۿػاہزۿہنۿوہۿ‬ ‫ؿرہنۿاشۿےسۿؿالمكۿےلۿیلۿاجےئۿیگۿارگۿوتمیلۿوخدۿؿافقۿیہۿوہ‪،‬ۿدراتخمرۿہحفص‪۹‬۾ۺںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ْعاجزاْ اؿر ۿوتمیل ۿہری ۿدمتعم ۿہیلع ۿوہ‪ ،‬ۿلالاالقئ ۿوہ‪ ،‬ۿلا ۿاش ۿاک ۿقسف ۿػاہز ۿوہ‬ ‫رْ‬ ‫ویزنع ْوجوبا ْلوکان ْالمتویل ْغیمامون ْاو‬ ‫وظہربہْفسقْوانْشرطْعدمْنزعہْاو ْانْالیزنعہْ اکچ ۿوہ ۿوت ۿاش ۿوک ۿزعمؿل ۿرکلا ۿرضؿری ۿےہ ۿارگہچ ۿزعمؿل ۿہنۿ‬

‫قاض ْوالسلطان ْلملالقتہ ْلحکم ْالشریع ْفؼبطلْ رکےنۿیکۿرشعۿیکۿوہ‪،‬ۿلاۿہیۿہکۿاقیضۿاؿرۿاطلسنۿیھبۿہنۿزعمؿلۿ‬ ‫رک ۿاگ‪ ،‬ۿوت ۿرشف ۿےک ۿاخمفل ۿوہےن ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿہی ۿرشع ۿلا لۿ‬ ‫ْمللصاْوملتصرا۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫کالویصْ‪4‬اھ‬ ‫ےہۿاسیجۿہکۿؿیصۿےکۿقلعتمۿمکحۿےہۿ۔اھۿملخصاۿرصتخماۿ(ف)‬ ‫تعایلْاعلمْوعلمہْجلْمجدہْاتمْواحکم۔‬ ‫واللْ ٰ‬

‫ْالدررالحکامْفْشر حْغررْاالحکامْکتابْالوقفْمطبعہْاحمدْکاملْا لکائنہْ‪۶۸۹/ ۷‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۾ۺ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْفتاویْخییۃْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪/ ۶‬ۻ‪۷۶‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸/ ۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪Page 130 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ن‬ ‫ہلئسم ۺ‪ :۸‬اروسرف ۿدیع ۿرؿش ۿزنمل ۿاخاقنہ ۿدیع ۿرؿہیس ۿرمہلس ۿرضحفۿدیس ۿیلع ۿنب ۿرلد ۿنب ۿنسح ۿدیع ۿرؿش ۿاجسدہ ۿ سین ۿاخاقنہۿ‬ ‫ذموکر‪۷۸‬ددعقیہۿ۾‪۶۸۷‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿحصقۿدلیۿہلئسمۿںیمۿہکۿاملسموننۿےکۿاؿاقفۿوجۿوثافۿیکۿتینۿےسۿرتببیغۿمکحۿ‬ ‫رفۿااعلنیملۿؿفقۿےئکۿاجےتۿںیہۿؿہۿاؿاقفۿ لۿےکۿ لۿذمیبہۿںیہۿلاۿذمہقۿےکۿہریۿلاۿضعبۿذمیبہۿاؿرۿہریۿذمیبہ؟ بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫اؿاقفۿاجمرہۿمؾلؼاۿارگہچۿےبۿتینۿوثافۿےئکۿاجںیئۿارگہچۿؿفقۿرکویناےلۿاملسمنۿیھبۿہنۿوہنۿوخاہۿامہر ۿذمیبہۿمیلعتۿاامعل‪،‬ۿ‬ ‫ابعداف ۿےک ۿےئل ۿوہن ۿلا ۿرغوبین ۿیک ۿدمد‪ ،‬ۿمیلعت‪ ،‬ۿیبط ۿادماد ۿؿہریاہ ۿےکےئل ۿیلع ۿاومعلم ۿسق ۿذمیبہ ۿںیہ ۿاؿر ۿان ۿںیم ۿدسق ۿادناریۿ‬ ‫ذمیبہۿدسق ۿادناری‪،‬ۿتینۿؿدعمۿتینۿلا ۿاشالمۿؿ ۿرفکؿافقۿےسۿہیۿفرطۿڑپلا ۿےہۿہکۿؿافقۿارگاملسمن ۿوہاؿر ۿوثاف ۿیکۿتینۿےسۿ‬ ‫رک (اسیجۿہکۿاعمۿاؿاقفۿںیمۿاملسموننۿیکۿیہیۿتینۿوہیتۿےہ)ۿوتۿؿہۿاشۿےکۿےئلۿغرمكۿؿۿلمعۿاصحلۿؿلامقۿوثافۿؿغرفۿرفۿ‬ ‫االرلافۿہکلبۿاػالطۿاعمۿںیمۿابعدفۿایہٰلۿےہۿاؿرۿااسیۿہنۿوہوتۿؿافقۿوکۿوثافۿہنۿےلمۿاگۿرگمۿؿفقۿیفۿنفسہۿرضؿرۿامہرادینیۿذمیبہۿاکمۿیہۿ‬ ‫رےہۿاگۿؿاذہاۿاشۿںیمۿدؿرشںیطۿمؾلؼاۿالرمۿںیہ‪:‬‬

‫الكۿہیۿہکۿؿہۿاکمۿسجۿےکےئلۿہیۿؿفقۿادتباءۿوہاۿلاۿ ٓا رخۿںیمۿاشۿےکۿےئلۿغرارۿلاےئۿاگۿؿافقۿےکۿمردلكۿاکرۿوثافۿوہۿؿہۿاشۿوثافۿ‬ ‫یکۿتینۿرک ۿلاۿہنۿرک ۿہیۿاشۿاکۿلعفۿےہۿاکمۿذمیبہۿتیثیحۿےسۿوثافۿاکۿوہلاۿاچےئہ‪،‬ۿےسیجۿرغلاءۿیکۿادمادۿارگہچۿدؿاؿہریہۿےسۿوہ۔‬ ‫ۿاکرۿوثافۿوہۿارگہچۿؿفقۿرکےنۿؿاالۿاملسمنۿہنۿوہ۔‬ ‫دؿرس ۿہیۿہکۿؿہۿاکمۿوخدۿامہر ۿذمہقۿاشالمۿیکۿرؿےس ِ‬ ‫(‪ )۶‬ایسۿےئلۿارگۿااینغۿےکۿاچےئۿلاینۿےکۿےئلۿوہللۿانبرکۿؿفقۿایکۿؿفقۿہنۿوہاگۿہکۿہیۿوکیئۿوثافۿاکۿاکمۿںیہن۔‬ ‫(‪)۷‬اکفرۿےنۿدجسمۿےکۿےئلۿؿفقۿایکۿؿفقۿہنۿوہاگۿہکۿہیۿاشۿےکۿایخلۿںیم اکروثافۿںیہن۔‬ ‫ۿاکرۿوثافۿںیہن۔‬ ‫(‪)۸‬اکفرۿےنۿالكۿدنمرلاۿوشاےلۿےکۿےئلۿؿفقۿایکۿؿفقۿہنۿوہاگۿہکۿہیۿؿاعقۿںیم ِ‬ ‫(‪)۹‬اکفرۿےنۿالكۿوشاےلۿرپۿؿفقۿایکۿاشۿرشعۿرپہکۿحقۿلكۿہیۿلایقۿےہۿؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿاشۿںیمۿرخچۿوہاؿرۿحقۿوشاہلۿٹوفۿرکۿ‬ ‫ؿریانۿوہاجےئۿوتۿاشۿےکۿدعبۿہیۿ ٓا دمینۿاتحموجنۿرپۿرصفۿوہاۿرک ۿؿفقۿحیحصۿوہاجےئۿاگۿہکۿاشۿاکۿ ٓا رخۿالكۿاےسیۿاکمۿےکےئلۿراھکۿوجۿ‬ ‫اکرۿوثافۿےہۿا ینۿادماۿدۿسمنیک‪،‬ۿاؿرۿآ چۿیہۿےسۿاشۿیکۿشاریۿ ٓا دمین‬

‫‪Page 131 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ادمادۿسمنیکۿںیمۿرصۿفۿوہیگۿوشاہلۿوکۿالكۿہسیپۿہنۿدلاۿاجےئۿاگ‪،‬ۿاؿرۿاشۿمسقۿےکۿرثکبفۿسملئۿبتکۿدمتعمہۿںیمۿذموکرۿںیہ‪،‬ۿوتۿ‬ ‫لامكۿوہاۿہکۿؿفقۿاجمرۿاسیکۿیہۿوہۿیسکۿےنۿایکۿوہۿیسکۿرطچۿایکۿوہۿمؾلؼاۿمہۿاملسموننۿاکۿدینیۿذمیبہۿےہ‪،‬ۿاکمۿدؿۿیہۿمسقۿںیہ‪:‬ۿدینیۿلاۿ‬ ‫ۿاکرۿ‬ ‫دوینی۔ ۿہز ۿصخ ۿاجاتن ۿےہ ۿہک ۿدوینی ۿاکم ۿںیم ۿان ۿدؿونن ۿرشوطن ۿےس ۿوکیئ ۿرشع ۿںیہن‪ ،‬ۿہن ۿیہی ۿرضؿر ۿہک ۿافلع ۿےک ۿمردلك ۿؿہ ِ‬ ‫ۿاکرۿوثافۿاملاۿوہۿاؿرۿؿفقۿںیم مؾلؼاۿہیۿدؿوننۿرشںیطۿالرمۿںیہ‪،‬ۿوتۿػاہزۿوہاۿہکۿؿہۿ‬ ‫وثافۿوہ‪،‬ہنۿیہیۿالرمۿہکۿذمہقۿاشالمۿےنۿاےس ِ‬ ‫ہزۿزگۿدوینیۿاکمۿںیہنۿہکلبۿاخ ۿدینیۿؿذمیبہۿےہ‪،‬ۿاؿرۿیہیۿںیمہۿلامكۿرکلاۿاھت‪،‬ۿاؿرۿاشۿرپۿالكۿرصحیۿدلیلۿہیۿیھبۿےہۿہکۿاملسمنۿ‬ ‫ارگ ۿاسیکیہ ۿؿفق ۿیسک ۿرغ ۿاکرک ۿاؿر ۿرھپ ۿمعاذالل اشالم ۿےس ۿرھپ ۿاجےئ ۿوت ۿوفرا ۿاش ۿاک ۿہز ۿؿفق ۿلا ل ۿوہاجلا ۿےہ ۿؿہ ۿاش ۿےکۿ‬ ‫ؿاروثن ۿرپ ۿاماکلہن ۿمیسقت رکدےیاجےت ۿںیہ‪ ،‬ۿاہین ۿلك ۿہک ۿارگ ۿرمدت ۿوہرک ۿرھپ ۿاشالم ۿےل ۿ ٓا ےئ ۿؿفق ۿوعد ۿہن ۿرک ۿاگ ۿحق ۿلك ۿدعبۿ‬ ‫اشالمۿرھپۿارۿرسۿونۿؿفقۿہنۿرک ۿاؿرۿہیۿمکحۿاعمۿےہۿسجۿںیمۿیسکۿؿفقۿیکۿصیصختۿںیہنۿوتۿوکیئۿؿفقۿارگۿااسیۿیھبۿوہلاوجۿذمیبہۿہنۿ‬ ‫وہۿوتۿذمہق ۿدبلۿاجےنۿےسۿؿہۿویکنۿلا لۿوہاجلا ۿوتۿولعممۿوہا ۿہکۿؿفقۿاسیک ۿیہۿوہۿمؾلؼا ۿذمیبہۿےہ‪،‬ۿاف ۿان ۿامتمۿسملئۿرپۿ‬ ‫ل‬ ‫ابعرافۿبتکۿمالہظحۿےئجیک‪،‬ۿردا مخنارۿعبطمۿہینطنطسقۿدلجۿدؿمۿ ‪:۹۷۸‬‬ ‫ؿفق‪،‬ۿمیظۿاؿرۿغرلاینۿیھبۿابعدافۿںیہ۔(ف)‬ ‫العتقْوالوقفْواالضحیۃْایضاْعبادات‪1‬۔ ْ‬ ‫دہاہیۿعمۿ حتۿایدقریۿعبطمۿرصمۿدلجۿمجنپۿ ۼۺ‪:‬‬

‫تعایلْع ٰلْوجہْالِربۃْ‪2‬۔ ْ‬ ‫الوقفْازالۃْالملكْایلْاللْ ٰ‬

‫اینپۿتیکلمۿوکۿابعدفۿےکۿوطرۿرپۿرالئۿرکلاۿاﷲ اعتیٰلۿےکۿےئل‪،‬ۿ‬ ‫اشۿوکۿؿفقۿےتہکۿںیہ(ف)‬

‫ حتۿایدقریۿدلجۿذموکرۿ ۼۺ؛‬

‫محاسنْالوقفْظاہرةْلماْفیہْمنْادامۃْالعملْالصالحْ ؿفق ۿےکۿاحمنسۿػاہز ۿںیہۿہکۿاشۿںیمۿمنكۿلمعۿاکۿدؿامۿےہۿ‬ ‫کماف ْالحدیث ْالمعروف ْاذا ْمات ْابن ْاٰدم ْا نِطعْ اسیجۿہکۿرعمؿفۿدحمكۿںیم ےہۿہکۿانسانۿےکۿوففۿوہےنۿرپۿ‬ ‫اشۿےکۿلمعۿنیتۿےکۿاموسا سقۿعطقنمۿوہاجےتۿںیہ‪،‬ۿانۿںیمۿ‬ ‫عملہْاالمنْثلثْصدقۃْجاریۃ‪ْ،3‬الحدیث۔ ْ‬ ‫الكۿدصہقۿاجرہیۿےہ‪،‬ادحلمك(ف)‬ ‫دراتخمرۿعمۿشایمۿعبطمۿاوبنتسلۿدلجۿوسمۿ ‪۹‬ۺۺ‪:‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالنکاحْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۷‬۽ۺ‪۷‬‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬ ‫ْال دایۃْکتابْالوقفْالمکؾبۃْالعربیہْرکایچۿ‪۷۸/ ۷‬ۻ‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ ‪/‬ۻ‪۹۶‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 132 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫و‬ ‫سؽبہْارادةْمحبوبْالنقسْفْالدنیاْبرباالحبابْوفْ داینۿںیمۿاابحفۿےسۿ ھالیئۿاؿۿر ٓا رخفۿںیم وثافۿےئلیکۿسفنۿوکۿ‬ ‫االٰخرة ْبالثواب ْیعین ْبالنیۃ ْمن ْاھل ا ْالنہ ْمباحْ وخش ۿرکلا ۿاشۿاکۿشیق ۿےہۿا ینۿوثاف ۿیکۿتینۿالہۿتینۿےس‪،‬ۿ‬ ‫ؿرہن ۿابمچ ۿےہ ۿسج ۿیک ۿدلیل ۿہی ۿےہ ۿہک ۿؿفق ۿرکلا ۿاکفر ۿوک ۿیھبۿ‬ ‫بدلیلْصحتہْمنْالکافر‪1‬۔ ْ‬ ‫اجمرۿےہ(ف)‬ ‫انصاۿہحفصۿۻۺ‪: ۹‬‬ ‫شرطہْانْیکونْقربۃْفْذاتہ‪2‬۔ ْ‬

‫رشعۿہیۿےہۿہکۿؿہۿاینپۿدافۿںیمۿغرمكۿوہ۔(ف)‬

‫اتفؿٰیۿاعریگملیۿعبطمۿادمحیۿدلجۿوسمۿ ‪: ۶۶۹‬‬

‫بیانْشرائطْوقفْمن اْانْیکونْقربۃْفْذاتہْوعندْ ؿفق ۿےک ۿرشاطئ ۿاک ۿایبن ۿالك ۿرشع ۿہیۿےہ ۿہک ۿیف ۿٖہسفن ۿغرمكۿوہۿ‬ ‫اؿرۿرصتفۿرکےنۿؿاےلۿےکۿاہنۿیھبۿغرمكۿوہ(ف)‬ ‫المتصرف‪3‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿدلجۿوسمۿ ‪۷‬ۺۺ‪:‬‬

‫فْالن رْعنْالمحیطْلوْوقفْعلْاالغنیاءْوحدھمْلمْ رہنۿںیمۿطیحمۿےسۿوقنملۿےہۿارگۿرصفۿااینغءۿےکےئلۿؿفقۿوہۿ‬ ‫یجزْالنہْلؼسْبِربۃْامالوْجعلْاٰخرہْللقِراءْفانہْ وت ۿحیحص ۿںیہنۿویکہکن ۿہی ۿغرمك ۿںیہن‪ ،‬ۿارگ ٓا رخ ۿںیمۿرقفاءۿےکۿےئلۿ‬ ‫رکدلاۿوتۿیفۿاہلمجلۿغرمكۿوہاجےئۿاگ۔(ف)‬ ‫یکونْقربۃْفْالجملۃ‪4‬۔ ْ‬ ‫اتفؿٰیۿدنہہیۿدلجۿوسمۿ ۺ‪:۶۶‬‬

‫لوجعل ْذیم ْدارہ ْمسجداللمسلمی ْثم ْمات ْیصیْ ارگۿدیمۿےنۿاےنپۿرھگۿوکۿاملسموننۿےکےئلۿدجسمۿانبلاۿرھپۿوفف وہایگۿوتۿ‬ ‫میاثالورثتہْوھذاقولْالکلْکذافْجواھرْاالخالیطْولوْ ؿہۿاشۿےکۿؿاروثنۿےکۿےئلۿریمافۿوہیگۿاؿرۿہیۿسقۿاکۿوقلۿےہۿویط یۿ‬ ‫جعلْذیمْدارہْبیعۃْاوکنؼسۃْاوبیتْنارْفْصحتہْثمْماتْ وجاہزۿاخالیطۿںیمۿےہ‪،‬ۿاؿرۿارگۿدیمۿےنۿاانپۿرھگۿہعیبۿلاۿکنیسہ‪،‬ۿلاۿآ نسکدہۿ‬ ‫اینپۿدنتریتسۿںیمۿانبدلاۿرھپۿوففۿوہاۿوتۿریمافۿغرارۿلاےئۿاگ۔‬ ‫یصیْمیاثا ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪/ ۶‬ۼۼ‪۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪/ ۶‬ۼۼ‪۸‬‬ ‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیۃْالبابْاالولْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۸/ ۷‬ۺ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬

‫ْردالمحتارکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۸‬ۼۺ‪۸‬‬ ‫‪Page 133 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ھکذاذکر ْاللصاف ْف ْوققہ ْوھکذاذکر ْمحمد ْمنْ وینۿحصافۿےنۿاےنپۿؿفقۿاؿرۿااممۿدمحمۿےنۿرلادافۿںیمۿایبنۿایک‪،‬ۿ‬ ‫طیحمۿںیمۿاےسیۿیہۿےہ(ملیؾؾا)(ف)‬ ‫الزیاداتْکذافْالمحیط‪(ْ1‬مللصا)۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ حتۿایدقریۿدلجۿمجنپۿ ۽‪ ۸‬ؿ ردا مخنارۿدلجۿوسمۿ ۼۺۺ ‪:‬‬ ‫لووقفْالذیمْعلْبیعۃْمثالْفاذاْخربتْیکونْللقِراء‪ ْ،‬ارگۿدیم ۿےن ۿہعیب ۿ(وہیدی ۿابعدف ۿاگہ)ۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿایک ۿمنلا ۿرخاہبۿ‬

‫ْابتداء ْولولم ْیجعل ْاٰخرہ ْللْقِراء ْکانْ وہاجےنۿرپۿرقفاءۿےکےئلۿاہکۿوتۿؿہۿادتباءۿےسۿرقفاءۿےکۿےئلۿوہاگ‪،‬ۿاؿرۿ‬ ‫رْ‬ ‫کان ْللقِراء‬ ‫میاثا ْعنہ ْنص ْعلیہ ْاللصاف ْف ْوققہ ْولم ْیحكْ ارگۿ ٓا رخۿںیمۿ(رخاہبۿےکۿؿغك)ۿرقفاءۿےکےئلۿہنۿاتہکۿوتۿرھپۿؿرلاءۿےکۿ‬ ‫ےئلۿریماف ۿنبۿاجلا‪،‬ۿاش ۿوکحصافۿےنۿاےنپۿاؿاقف ۿںیمۿایبنۿایکۿ‬ ‫خالفا‪2‬۔ ْ‬ ‫اؿرۿاشۿںیمۿخالفۿوقلۿدرکۿہنۿایک۔(ف)‬ ‫اعریگملیۿدلجۿوسمۿ ‪ ۶۶۹‬ؿۿااعسفۿ ۾‪:۶۶‬‬

‫لوقالْتجریْغلتہاْع ٰل ْبیعۃکذافانْخربتْھذہْالؽیعۃْ ارگدیمۿےنۿاہکۿہکۿاشۿرنیمۿیکۿ ٓا دمنۿفالنۿہعیبۿرپۿؿفقۿےہۿاؿرۿحقۿ‬ ‫کانت ْالغلۃ ْللقِراء ْوالمساکی ْفانہ ْتجری ْغلتہا ْعلْ ہیۿہعیبۿرخاہبۿنبۿاجےئۿوتۿرنیمۿیکۿ ٓا دمن ۿرقفاءۿؿسمنیکۿےکےئلۿ‬ ‫ش ْیئ ْکذافْ اجریۿرےہۿیگ‪،‬ۿوتہیۿ ٓا دمنۿرشؿفۿےسۿیہۿرقفاءۿؿسمنیکۿرپۿرصفۿ‬ ‫القِراء ْوالمساکی ْوالینقق ْعل ْالؽیعۃ ْ ْ‬ ‫وہیگۿاؿرۿہعیبۿرپۿھچکۿیھبۿرصفۿہنۿوہاگ‪،‬ۿطیحمۿںیم ویط یۿےہ(ف)‬

‫المحیط‪3‬۔ ْ‬

‫ل‬ ‫دراتخمر ۿہحفصۼۺۺ ‪ :‬ارتدْالمسلمْبطلْوققہ‪4‬ۿ(ؿفق ۿدننکہ ۿاملسمنۿرمدت ۿوہاجےئۿوتۿاۿاکسۿؿفق ۿلا لۿوہاج۔اگی۔ف) رد ا مخنار ۿہحفصۿ‬ ‫ذموکرہ ‪:‬‬

‫ویصیمیاثاْسواءْقتلْعلْردتہْاوماتْاوعادایلْاالسالمْ اؿر ۿؿہ ۿؿفق ۿریماف ۿغرار ۿلاےئ ۿاگ ۿوخاہ ۿاردتاد ۿرپ ۿلتق ۿوہاجےئ ۿلا ۿیعبطۿ‬ ‫‪5‬‬ ‫تعایلْ ومف ۿرماجےئ‪ ،‬ۿلا ۿدؿلارہ ۿاملسمن ۿوہاجےئ‪،‬ۿرگم ۿدؿلارہۿاشالم ۿیکۿ‬ ‫اال ْان ْاعادالوقف ْبعد ْعودہ ْایل ْاالسالم ۔ ْوالل ْ ٰ‬ ‫وصرف ۿںیمۿاشۿؿفق ۿوکۿدؿلارہۿؿفق ۿرک ۿوتۿؿفق ۿرےہۿاگ‪،‬ۿ‬ ‫اعلم۔ ْ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫والل ٰ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْاالولْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۸/ ۷‬ۺ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶/ ۸‬ۻ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫تاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْاالولْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۸/ ۷‬ۺ‪۸‬‬ ‫ْف ٰ‬ ‫‪4‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪/ ۶‬ۼۼ‪۸‬‬ ‫‪5‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵/ ۸‬ۻ‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪Page 134 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسمۻ‪ :۸‬ارانبرشۿیچکۿلافۿرمہلسۿومولیۿدمحمۿامرامیہۿاصحقۿخلفۿیشنمۿلعلۿدمحمۿلارجلارہچۿانبرش‪۹‬امجدیۿاالرخیۿ‪۶۸۷۶‬ھ‬ ‫تعایلْیومْالجزاءْاشۿہلئسمۿںیم ہکۿاہینۿرؿاچۿےہۿہکۿامہۿرعیبۿاالؿلۿںیمۿولوگنۿےسۿ‬ ‫ماقولْالعلماءْورثۃْاالنؽیاءْجزا کمْاللْ ٰ‬ ‫ضحمۿرغب ۿااصیلۿوثافۿرؿچۿرپوتفچۿرضحفۿیبنۿرکممۿونرۿمسجمۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿدنچہۿایلۿاجلاۿےہۿولگۿحصقۿااطتسمقۿدےتیۿںیہۿ‬ ‫ک‬ ‫اش ۿاک ۿاھکلا ۿؿہریہ ۿاکپ ۿرک ۿسمنیک ۿؿرقفاء ۿوک ۿ ھاللا ۿاجلا ۿےہ‪ ،‬ۿاف ۿاش ۿدنچہ ۿےس ۿھچک ۿرؿہیپ ۿاھکےن ۿؿہریہ ۿےک ۿتخپ ۿےس ۿافلض ۿچب ۿایگ ۿوت ۿارسفانۿ‬ ‫مہیم‬ ‫ؿ مینۿیکۿصالچۿوہیتۿےہۿہکۿاشۿرؿےپۿافلض ےسۿدلگۿ ٓا اجلاۿاچےئہۿویک ہکنۿہزۿشالۿ‪ ۶۷‬لارخیۿرعیبۿاالؿلۿوکۿرضؿرفۿڑپیتۿےہۿاؿرۿمریۿ‬ ‫رتددۿےسۿیتلمۿےہۿیھبکۿراعتسرۿیھبکۿرکاےئۿرپ‪،‬ۿاؿرۿاشۿرؿےپۿےسۿ ٓا اجےئۿیگۿوتۿہشیمہۿےکۿؿاےطسۿآ رامۿوہاگ‪،‬ۿمعہداۿہیۿراےئۿیھبۿےہۿہکۿسجۿوکۿ‬ ‫رضؿرفۿدلگۿیکۿڑپ ۿیگۿاشۿوکۿرکاےئۿرپۿدیۿاجےئۿیگۿاؿرۿؿہۿرکاہیۿیکۿ ٓا دمینۿدمرہسۿںیم ػالكۿملعۿیکۿاحوتجنۿںیمۿرصفۿیکۿاجےئۿنکیلۿ‬ ‫ارسفانۿفلتخمۿںیہۿوجارۿؿ ِ‬ ‫دعمۿوجارۿںیم‪،‬اذہاۿاملعءۿےسۿرسفتسمۿںیہۿہکۿاشۿرطچۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اےسیۿدنچؿنۿےسۿوجۿرؿہیپۿافلضۿےچبۿؿہۿدنچہۿددنہاگنۿاکۿےہۿاںیہنۿیکۿرطفۿروجفۿالرمۿےہۿؿہۿدلگۿؿہریہۿسجۿارمۿیکۿااجرفۿ‬ ‫دںیۿؿیہۿایکۿاجےئ‪،‬ۿانۿںیمۿوجۿہنۿرےہۿاشۿےکۿاعلقۿلاغلۿؿاروثنۿیکۿرطفۿروجفۿیکۿاجےئۿارگۿانۿںیمۿوکیئۿونجمنۿلاۿلالاغلۿےہۿوتۿ‬ ‫لاویقنۿیکۿااجرفۿرصفۿاےنپۿصصحۿےکۿدقرۿںیم ربتعمۿوہیگۿیبصۿؿونجمنۿاکۿ ہصۿوخایہۿوخنایہۿؿاسپۿدانیۿوہاگ‪،‬ۿاؿۿرارگۿؿارفۿیھبۿ‬ ‫ہنۿولعممۿوہنۿوتۿسجۿاکمۿےکۿےئلۿدنچہۿددنہؿنۿےنۿدلاۿاھتۿایسۿںیم رصفۿرکںی‪،‬ۿؿہۿیھبۿہنۿنبۿڑپ ۿوتۿرقفاءۿرپۿدصتطۿرکدںی‪،‬ۿ‬ ‫رغ ۿےبۿااجرفۿاماکلنۿدلگۿ ےنیۿیکۿااجرفۿںیہن‪،‬ۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انْلمْیکنْبیتْالمالْمعموراْاومنتظماْفعلْالمسلمیْ ارگ ۿتیب ۿااملل ۿںیم ۿامل ۿہن ۿوہ ۿلا ۿوکیئ ۿمظتنم ۿہن ۿوہوت ۿاملسمونن ۿرپۿ‬ ‫تکقؼنہْفانْلمْیِدرواسألواالناسْلہْثوباْفانْفضلْ الرم ۿےہ ۿہک ۿاش ۿوک ۿنفک ۿانہپںیئ ۿاؿر ۿارگ ۿوکیئ ۿاقدر ۿہن ۿوہ ۿوتۿ‬

‫شْیْئ ْردللمتصدق ْان ْعلم ْواال کقن ْبہ ْمثلہ ْواالْ ولوگنۿےسۿدنچہۿایلۿاجےئۿاؿرۿنفکۿےکۿدنچہۿےسۿھچکۿچبۿاجےئۿوتۿ‬ ‫ہیۿدنچہۿ ےنیۿؿاالۿولعممۿوہوتۿاےسۿوللا ۿدلا ۿاجےئۿؿرہنۿاش ۿےسۿ‬ ‫یب‪1‬۔ ْ‬ ‫تصدقْبہْمجؾ ٰ ْ‬ ‫اےسیۿیہۿیسکۿریقفۿوکۿنفکۿانہپدلا ۿاجےئ‪،‬ۿہیۿیھبۿہنۿوہےکسۿوتۿ‬ ‫م‬ ‫یسکۿریقفۿوکۿدصہق رکدلااجےئ‪ ،‬حییٰی۔(ف)‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫(قولہْواال کقنْبہْمثلہ)ْھذالمْیذکرہ ْ‬

‫‪ْ1‬درملتار‬ ‫ْبابْصلوةْالجنازةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶۷۶/ ۶‬‬ ‫ٰ‬

‫امنتۿاکۿوقلۿہکۿایسۿےسیجۿریقفوکۿنفکۿانہپدلااجےئ‪،‬ۿہی‬

‫ْ‬ ‫‪Page 135 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫م‬ ‫فْالمجؾیبْبلْزادہْعلیہْفْالبحرْعنْالتجنؼسْوْ ابعرف ۿ حییٰی ۿںیم ۿذموکر ۿںیہنۿہکلب ۿہیۿرادئ ۿرحبںیم سینجت ۿاؿرۿ‬ ‫الواقعاتْقلتْوفْملتاراتْالنوازلْلصاحبْال دایۃْ ؿااعقفۿےکۿوحاےلۿےسۿذموکرۿےہۿںیم اتہکۿوہنۿاؿرۿاصحقۿ‬ ‫فِیْماتْفجمعْمنْالناسْالدراھمْوکقنوہْوفضلْ دہاہی ۿیک ۿاتکف ۿاتخمراف ۿاونلارل ۿںیم ۿےہ ۿہک ۿریقف ۿوفف ۿوہا وتۿ‬ ‫ولوگنۿےنۿدنچہۿعمجۿرکےکۿاشۿوکۿنفکۿدلاۿاؿرۿدنچہۿچبۿایگۿارگۿاشۿ‬

‫شیئْانْعرفْصاحبہْیردْعلیہْواالیصْرفْایلْکقنْ‬

‫رادئۿدنچہۿؿاالۿصخۿولعممۿوہوتۿاےسۿؿاسپۿایکۿاجےئۿؿرہنۿاشۿوکۿ‬

‫فِیْ ٰاخرْاویتصدقْبہ‪1‬۔ ْ‬

‫یسکۿدؿرس ۿریقفۿےکۿنفکۿںیمۿرخچ ۿایکاجےئۿلا ۿرھپۿدصہقۿ‬ ‫رکدلاۿاجےئ(ف)‬

‫ایسۿرطچۿاؿرۿبتکۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ل‬ ‫قلت ْواشارفْردالمحتارْبنِلْعبارتْالملتاراتْایلْ قلتۿ(ںیم اتہکۿوہن)ۿردا مخنارۿںیمۿاتخمرافۿیکۿابعرفۿلقنۿ‬

‫انہْلمْیذکرْالرتتیبْبیْالتکقیْوالتصدقْعلْ رکےن ۿںیمۿہی ۿاشارہ ۿےہ ۿہکۿیسک ۿریقفوک ۿنفک ۿانہپےن ۿلا ۿدصہقۿ‬

‫مافْالشرح ْاقول‪ْ :‬لکنْفْاللانیۃْثمْال ندیۃْانْ رکےن ۿںیم ۿرتبیت ۿذموکر ۿںیہن ۿےہ ۿاسیج ۿہک ۿرشچ ۿںیم‬ ‫عرفْصاحبْالقضلْردہْعلیہْوانْلمْیعرفْکقنْبہْ ےہ‪،‬اوقل‪(:‬ںیم اتہکۿوہن)ۿنکیلۿاخہینۿرھپۿدنہہیۿںیمۿےہۿہکۿ‬ ‫لکق ارگۿرادئۿدنچ ۿؿاالۿولعممۿوہوتۿاےسۿؿاسپۿایکۿاجےئۿاؿر ۿارگۿ‬ ‫محتاجا ْاٰخر ْوان ْلم ْیِدر ْع ٰل ْصرفہ ْایل ْا نْ‬ ‫ولعممۿہنۿوہوتۿرھپۿیسکۿاؿرۿاتحمچۿوکۿنفکۿدلاۿاجےئ‪،‬ۿاؿرۿارگۿیسکۿ‬ ‫یتصدقْبہْعلْالقِراء‪2‬اھْ۔ف ذا نصْفْالرتتیبْوْ‬ ‫نفک ۿںیم ۿرصف ۿرکلا ۿدقمؿر ۿہن ۿوہوت ۿرھپ ۿرقفاء ۿرپ ۿدصہق ۿایکۿ‬ ‫الشك ْان ْباخؾیارہ ْیلرج ْعن ْالع دة ْبیِی ْثمْ‬ ‫اجےئۿاھ‪،‬ۿوتۿہیۿابعرفۿرتبیتۿےکےئلۿصنۿےہ‪،‬ۿاشۿںیمۿكشۿ‬ ‫یک‬ ‫ھذاْوانْلمْ نْوققاْفلہْشبہْبہْوالشكْانْمراعاةْ ںیہنۿہکۿاش ۿرتبیتۿوکۿاانپےن ۿےسۿنؼینا ۿدہعہۿمر ۿ ٓا وہاتکسۿےہ‪،‬ۿ‬ ‫غرض ْالمالك ْاملك ْواحکم ْفلذاعولنا ْعلیہ‪ْ ،‬واللْ رھپۿہیۿارگہچۿؿفقۿںیہنۿوتۿاشۿےکۿاشمہبۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿكشۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ٰ‬

‫ںیہنۿہکۿدنچہۿدےنیۿؿاےلۿامكل ۿیکۿرغ ۿوکۿوپرا ۿرکلا ۿرلادہۿ‬ ‫مکحمۿےہۿاشۿےئلۿمہۿےنۿاشۿرتبیتۿوکۿاقللۿاامتعدۿغرارۿدلاۿےہ۔ْ‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْصلوةْالجنازةْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶/ ۶‬۽ۺ‬ ‫ْردالمحتارْباب ٰ‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیۃ‬ ‫ْکتابْالصلوةْالقصلْالثالثْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿر ‪۶/ ۶‬ۻ‪۶‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 136 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارمریلیۿہلحمۿاہبریۿوپرۿوئسمہلۿدمحمۿیلعۿاجنۿاخنۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسمۼ‪:۸‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿچیب ۿاش ۿہلئسم ۿےک ۿہک ۿیمسم ۿرکامق ۿیلع ۿؿاینر ۿیلع ۿؿاعق ۿہیکت ۿولموپکر ۿےک ۿاخدم ۿےھتۿ‬ ‫وہنجنۿےنۿھچکۿارایضۿیمسمۿاقدرۿشخبۿےکۿلاشۿومیغادسیتۿشالۿےکۿعیبۿلاولافءۿرکدیۿوجۿدعبۿااضقنۿءۿاعیمدۿذموکرہۿلاالۿےکۿخیشۿذموکرۿ‬ ‫و‬ ‫ےک ۿہضبقۿںیم ۿاش ۿمیعناہمۿےکۿدرہعیۿےس ۿ ٓا یئگ‪ ،‬ۿانچہچن ۿخیش ۿذموکر ۿیک ۿسرب ۿاؿر ۿان ۿےک ۿمرراگن ۿیک ۿسربںی ۿیھب ۿاںیمسۿںینب‪ ،‬ۿدعبہ ۿ چمیناۿ‬ ‫رعہص ۿاتنیسس س ۿشال ۿاک ۿوہا ۿہک ۿار ۿاجمك ۿرساکر ۿارگنمری ۿہیکت ۿذہا ۿںیم ۿرمدؿنۿےک ۿد ن ۿرکےن ۿیک ۿمماتعن ۿوہیئگ ۿاف ۿؿہ ۿارایض ۿاکیبرۿ‬ ‫۽رحقۿارملحقۿ‪۶۸۷۹‬ھ‬

‫ڑپیۿےہۿاؿراشۿیکۿافصیئۿاکۿھچکۿااظتنمۿہنۿاھتۿاشۿؿاےطسۿہلمجۿاملسملانۿہلحمۿےنۿخیشۿلادۿیلعۿؿارفۿاقدرۿشخبۿےسۿاشۿارایضۿاکۿمیعناہمۿ‬ ‫دجسمۿےکۿلامۿوجۿاشۿےکۿاحمدۿںیمۿؿاعقۿےہۿرصفۿڑسكۿارگنمریۿدرایمنۿںیمۿؿاعقۿےہۿاھکلۿایلۿاؿرۿدعبۿاھکلۿےنۿمیعناہمۿےکۿلااجرفۿ‬

‫رساکرۿارگنمریۿاشۿارایضۿوکۿہتخپۿڈنمریؿنۿےسۿدحمؿدۿرکےکۿاشۿےکۿاؿرپۿرکاہیۿدارۿوکۿاھٹبدلاۿاؿرۿاشۿےسۿوجۿرکاہیۿاحلصۿوہاۿاشۿ‬ ‫وکۿدجسمۿیکۿرممقۿؿہریہۿںیم رصفۿایکۿاؿرۿؿغكۿدحمؿدۿرکےنۿارایضۿےکۿاشۿوکۿومہارۿرکدلاۿاھتۿافۿاشۿےکۿاحملصۿاکۿدجسمۿںیم‬ ‫رصفۿرکلاۿاجمرۿےہۿلالااجمر؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫مسل‬ ‫می‬ ‫ارگۿؿہۿرنیمۿانۿہیکتۿدارؿنۿیکۿكلمۿہنۿیھتۿہکلبۿسربناتنۿاعمۿ مینۿیکۿؿػفیۿرنیمۿیھتۿوتۿؿہۿ غینۿسقۿلااجمرۿوہںیئۿاؿرۿلدرہعیۿعیبۿ‬ ‫ہیۿوصرفۿوجۿاےسۿقلعتمۿدجسمۿرک ےنیۿیکۿےہۿہیۿیھبۿلااجمرۿوہیئۿاشۿںیمۿوجۿوبقرۿںیھتۿاںیہنۿدہنممۿؿومہارۿرکےکۿانۿرپۿانلچۿرھپۿلاۿ‬ ‫سقۿلااجمر‪،‬ۿاہتبلۿوجۿرنیمۿاشۿںیمۿوبقرۿےسۿخداۿیھتۿؿہۿارااجنۿہکۿافۿؿاہنۿد نۿنکممۿہنۿراہۿكلمۿالصۿؿافقۿیکۿرطفۿوعدۿرکیئگۿ‬ ‫اشۿےکۿؿرہثۿوکۿاایتخر ۿےہۿان ۿیکۿااجرف ۿےسۿاشۿدقر ۿوکۿقلعتمۿدجسمۿرک شکیےۿںیہۿاؿر ۿؿافق ۿہنۿولعممۿوہۿلا ۿؿرہث ۿاکۿ اتۿںیہنۿوتۿ‬ ‫تعایلْاعلمْوعلمہْجلْمجدہْاتمْواحکم۔‬ ‫املسموننۿاکۿہیۿلعفۿلاانثتسءۿوماعضۿوبقرۿونممفۿںیہن‪،‬ۿواللْ ٰ‬

‫ہلئسم۽‪ ۸‬لا ‪:۹۶‬وئسمہلۿاحظفۿاقیضۿنلتۿاخنۿرعفۿزیمانۿاﷲ شاہۿارشیفۿااممۿؿدمرشۿدجسمۿومولیۿٹوہلۿرہشۿہنہکۿۺوشالۿ‪۶۸۸۸‬ھ‬

‫الكۿصخۿےکلاشۿدؿوس رؿےپۿااممكۿدجسمۿاکۿاھتۿہکۿسجۿوکۿلالۿااجرفۿوتمیلۿاشۿےنۿدعالكۿےسۿؿوصیلۿرکایلۿاھتۿاؿرۿوبہجۿاشۿےکۿ‬ ‫رسمر ٓا ؿردہۿوہےنۿےکۿوتمیلۿےنۿبلطۿاشۿےسۿںیہنۿیکۿاؿرۿحقۿبلطۿایکۿوتۿوجافۿدلاۿہکۿسجۿاکمۿںیمۿریمیۿراےئۿوہیگۿرصفۿ‬ ‫رکدؿنۿاگ‪،‬ۿانچہچنۿافۿاشۿصخۿےنۿلصتمۿایسۿدجسمۿےکۿرجحہۿےکۿارایضۿااتفدہۿںیمۿاانپۿدایتۿالكۿوبچرتہۿریمعتۿرکایلۿاؿرۿہیۿایخلۿہکۿاشۿ‬ ‫وبچرتہۿیکۿ ٓا ر دویارۿرجحہۿےسۿےہۿاؿرۿاۿشۿوبچرتہۿےکۿ ٓا ےگۿیھبۿارایضۿااتفدہۿےہۿسجۿںیمۿنیتۿرپلاہلۿدجسمۿےکۿدقمیۿےسۿاجریۿںیہۿ‬ ‫اشۿارایضۿیکۿیھبۿ ٓا رۿدجسمۿےسۿوہاجؿ ۿسپۿالكۿلااھکۿلیصفۿدجسمۿرپۿانبےنۿاکۿارادہۿایکۿوچہکنۿؿہۿریمعتۿلالۿرضؿرفۿدویارۿدجسمۿرپۿیھتۿ‬ ‫اذہاۿہیۿػاہزایکۿہکۿرممقۿدجسمۿرکایئۿاجؿ ‪،‬‬

‫‪Page 137 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انچہچنۿایسۿرممقۿںیم ہیۿوجتمرۿوخدایکۿہکۿشیپۿرجحہۿنیٹۿداالۿاجؿ ۿسجۿےکۿؿاےطسۿلاوھکنۿیکۿرضؿرفۿےہۿانچہچنۿدؿوننۿرطفۿرجحؿنۿےکۿ‬ ‫لیصفۿرپۿلاےھکۿونباےئۿےئگۿاؿۿانۿوکۿرغب ۿافحتظۿارایضۿااتفدہۿدنبۿرکلاۿاچاہۿلاہکۿوکیئۿؿوضۿلیصفۿرپۿہنۿرکےکسۿسجۿےکۿاملسمنۿاحرچۿوہےئۿ‬ ‫رگمھچکۿہنۿاملا ۿالكۿتہبۿاؿیچنۿہگجۿرپۿیسکۿدقر ۿان ۿلاوھکنۿوکۿوھکالۿاؿر ۿنیٹۿشیپۿہز ۿدؿ ۿرجحہۿدولادلا ۿاؿر ۿدؿوس رؿہیپۿاشۿریمعتۿںیم رصفۿ‬ ‫رکدےئ۔ۿاملسموننۿیکۿراےئۿیھتۿہکۿاؿرۿھچکۿدنچہۿفرامہۿرکےکۿالكۿاکمنۿریمعتۿوہاجلاۿہکۿسجۿیکۿ ٓا دمینۿرخچۿؿرصفۿدجسمۿوکاکیفۿوہیتۿہیۿر مۿ‬ ‫دؿۿوسۿاچپشۿیکۿیھتۿسجۿںیمۿافۿرصفۿاچپشۿرؿہیپۿاںیہنۿیکۿوحتلیۿںیمۿلایقۿرےہۿںیہۿاذہاۿریمعتاکمنۿافۿدوشارۿوہیئگ‪،‬‬

‫(‪ )۶‬ایسیۿاحلكۿںیمۿہیۿرؿہیپۿاجبۿرصفۿوہالا ےباج؟‬ ‫(‪ )۷‬اؿرۿوماخدہۿدارۿاشۿاکۿدنعاﷲ ؿہۿراہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪ )۸‬اؿرۿوتمیلۿدجسمۿےسۿردیسۿاشۿرؿےپۿیکۿبلطۿرکلاۿےہۿوتۿردیسۿدانیۿاچےئہۿلاںیہنۿہکبجۿلالوشمرہۿؿراےئۿہیۿرؿہیپۿرصفۿوہاۿ‬ ‫رممقۿدجسمۿںیم‪،‬ۿارگۿرصفۿہبۿااظتنمۿوہلاۿوتۿ(ہصۿ‪ )/‬ےسۿرادئۿہنۿرصفۿوہلا‪،‬ۿافۿدمرھۿوسرؿہیپۿرصفۿدؿوننۿرطفۿےکۿلاےھکۿ‬ ‫اؿرنیٹۿاؿرۿوضفایلفۿںیمۿرصفۿوہایگۿسجۿیکۿاشۿؿغكۿدجسمۿوکوکیئۿرضؿرفۿہنۿیھتۿاؿۿر۽ۿشالۿلكۿہیۿرؿہیپۿاشۿےنۿاےنپۿہضبقۿ‬ ‫ںیمۿراھک‪،‬‬ ‫(‪ )۹‬اؿرۿدؿوننۿاجمكۿےکۿدرۿلیصفۿولھکادےنیۿاچںیئہۿلاںیہنۿویکہکنۿوہاۿلالکلۿودسؿدۿےہۿاؿرۿ ٓا رامۿامنروینۿاؿرۿؿوضۿاکاجلاۿراہ‪،‬ۿوجۿ‬ ‫مکحۿرشفۿوہۿؿہۿایکۿاجؿ ۔بؼنوا توجروا۔‬ ‫(‪ )۶‬صخۿذموکرۿےکۿہیۿرصتاففۿضحمۿلااجمرۿؿلا لۿںیہ۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪ )۷‬رؿےپۿاکۿلاؿانۿاشۿرپۿالرمۿےہ۔‬ ‫(‪ )۸‬وتمیلۿدجسمۿوکۿرحامۿےہۿہکۿاےسۿردیسۿد ۔‬ ‫(‪ )۹‬دؿوننۿرطفۿےکۿدردبوتسرۿوھکلۿدےئۿاجںیئۿہکۿوہااؿرۿؿوضۿاک ٓا رامۿوہ‪،‬‬

‫فْالدرالملتارْوالبحرالرائقْواالشباہْوالنظائرْوغیْ دراتخمر‪ ،‬ۿرحبارلاقئ‪ ،‬ۿاالابشہ ۿؿااظنلمر ۿؿہریاہ ۿںیم رصتحی ۿےہ ۿہکۿ‬ ‫ھاْ ْالتصریحْبانْالمتویلْمِدمْعلْالِایضْوانْکانْ وتمیلۿاقیضۿرپۿدقممۿےہۿارگہچۿوتمیلۿایسۿاقیضۿاکۿانبلاۿوہاۿوہۿوت‬ ‫منصوبہْفکیفْباالجنیبْفکیفْفْاضاعۃْالمالْوسدْ ایبنج ۿاک ۿایک ۿطاقم ۿےہ ۿوت ۿامل ۿاکایضف ۿاؿر ۿافمداف ۿرپ ۿلادنبی ۿاک ۿایکۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫وسالۿےہ‪،‬واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫المرافقْ والل ٰ‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ ‪/‬ۺ‪۷۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 138 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسم‪: ۹۷‬رکمیۿادلنیۿؿافقۿےنۿتیثیحبۿوتمیلۿاکمۿںیہنۿایکۿہکلبۿاماکلہنۿحقۿےسۿؿفقۿایکۿسجۿوکۿرعہصۿدنپرہۿشالۿاکۿوہاۿرکےتۿ‬ ‫رےہۿریسۿاشۿںیمۿیکۿ(مہْمعہ ‪)/‬منوھۿرنیمۿوخدۿاکسقۿںیمۿریھکۿوجۿاٰیلعۿدرہجۿیکۿےہۿاؿرۿیھبکۿاشۿاکۿاگلنۿدرچۿںیہنۿوہا‪،‬ۿارخااجفۿ‬

‫وجۿوا ےۿںیہۿدنچۿنسانۿںیمۿیھبکۿںیہنۿیکۿوتمیلۿدبےنلۿیکۿںیہکۿرشعۿںیہن‪،‬ۿسجۿوصرفۿںیمۿوخدۿؿافقۿوجۿوتمیلۿوہاۿؿہۿحصقۿرشاطئۿ‬ ‫اکر ۿدنبہن ۿوہا ۿرھپ ۿؿفق ۿبک ۿوہا‪ ،‬ۿرکمر ۿہی ۿہک ۿاش ۿےن ۿادنراچ ۿؿفق ۿاکاکذغاف ۿوٹپاری ۿںیم ۿںیہن ۿرکالا ۿہی ۿالك ۿرشع ۿاش ۿےن ۿاےنپۿ‬ ‫دےمۿالرمۿریھکۿیھت۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ؿفقۿںیمۿرکمیۿادلنیۿےکۿظفلۿاصفۿؿۿےبۿنؼیندۿقلطمۿںیہۿہکۿؿفقۿدایمئۿایکۿںیمۿےنۿاؿرۿوخدۿاےنپۿ ٓا فۿوکۿوتمیلۿایکۿؿفقۿحیحصۿ‬ ‫ؿلامۿؿالرمۿوہایگۿسجۿیکۿدبتلیۿلانکممۿےہۿدعبۿوکارگۿاشۿےنۿہضبقۿاماکلہنۿایکۿوہۿاؿرۿینتجۿلاںیتۿشالئۿےنۿػاہزۿںیکۿسقۿچسۿوہنۿ‬ ‫ہکلبۿلارفل ۿاشۿےنۿرصاخۃۿدوعٰیۿدامرۿرکدلاۿوہۿہکۿںیمۿامكلۿوہنۿہیۿؿفقۿںیہنۿےہۿحقۿیھبۿؿفقۿوکۿ ٓا چنۿںیہنۿ چنہۿیتکسۿہکلبۿ‬ ‫وخدۿاشۿیکۿایخمكۿػاہزۿوہیتۿاؿرۿؿاحقۿوہلاۿہکۿؿفقۿاشۿےسۿراکلۿرکۿدؿرس ۿےکۿرپسدۿایکۿاجےئۿہنۿہیۿہکۿاشۿےسۿؿفقۿلا لۿ‬ ‫وہاجےئۿہیۿرنیۿاہجلكۿؿۿصاللكۿےہ۔ۿدراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫یزنعْوجوبا‪ْ،‬بزازیۃ‪ْ،‬لوالواقف‪ْ،‬درر‪ْ،‬فغیہْباالویلْ ربجا ۿزعمؿل ۿرکلا ۿؿاحق ۿےہ‪ ،‬ۿمرارہی‪ ،‬ۿارگہچ ۿؿافق ۿیہ ۿوہ‪ ،‬ۿدرر۔وتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫‪1‬‬ ‫ہری ۿصخ ۿوج ۿاق ل ۿاامتعد ۿہن ۿوہ ۿاش ۿوک ۿرطبقی ۿاؿیٰل ۿزعمؿل ۿایک ۿاجےئۿ‬

‫غیمامون ۔ ْ‬

‫اگ۔(ف)‬

‫رشاطئ ۿیک ۿلادنبی ۿاشۿرپ ۿالرمۿیھتۿہک ۿارگۿہنۿیک ۿاگہنگر ۿوہاہنۿہک ۿؿفق ۿیہ ۿاجلا ۿراہ ۿؿفقۿےکۿدعب ۿؿافق ۿرصف ۿالك ۿوتمیل ۿیکۿتیثیحۿ‬ ‫الفۿرشاطئۿرک ۿوتۿسیی ؿفقۿےسۿلکنۿاجےئۿیگ‪،‬ۿااسیۿایخلۿرن ۿ‬ ‫ںیم راتہۿےہۿہنۿہکۿامكلۿلاۿااطبلۿؿفقۿرپۿاقدر۔ۿایکۿوتمیلۿارگۿخ ِ‬ ‫ح‬ ‫ا مظۿےبۿادراكۿاکۿایخلۿےہ‪،‬ۿدرلارہۿوتمیلۿؿافقۿوکۿایسیۿوصرفۿںیمۿرضؿرۿدبتلیۿاکۿاایتخرۿوہلاۿےہۿارگہچۿؿغكۿؿفقۿلاۿؿفقۿ‬ ‫لاہمۿںیمۿدبےنلۿیکۿوکیئۿرشعۿہنۿیکۿوہ۔رحبارلاقئۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫التولیۃْمنْالواقفْخارجۃْعنْحکمْسائرْالشرائطْ وتمیل ۿانبلا ۿؿافق ۿیک ۿامتم ۿرشاطئ ۿےس ۿاگل ۿاعمملہ ۿےہ ۿویکہکنۿ‬ ‫الن ْلہ ْفیہا ْالتغیی ْوالؾبدیل ْکلما ْبدالہ ْمن ْغیْ ؿافق ۿحق ۿاچےہ ۿریغب ۿرشع ۿایبن ۿےئک ۿیھب ۿوتمیل ۿوک ۿدبتلیۿ‬ ‫رکاتکسۿےہ۔(ف)‬ ‫شرط۔‪ْ 2‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ ‪۷۸۶/‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 139 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وتۿدعبۿوکۿوجاۿغرارۿلاہمۿاشۿےنۿدرلارہۿوتتیلۿاھکلۿایسۿرپۿلمعۿدر ٓا دمۿؿاحقۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫ہلئسم‪۹۸‬لاۺ‪ :۹‬اراہبرۿرشفیۿعلضۿہنٹپۿدااخکہنۿوسہۿرساےئۿہلحمۿلغمۿونکانۿاکمنۿخیشۿاہبدرۿوتہمۿرمہلسۿومولیۿاریمۿنسحۿاصحقۿ‬

‫‪۷۶‬دیۿاہجحلۿۼ‪۶۸۷‬ھ‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہۿاملعےئ ۿالہ ۿشیق ۿؿامجمق ۿاشۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿدنہہ ۿےن ۿاےنپ ۿؿافف ۿےس ۿریتہ ۿمرش ۿےلہپ ۿاینپ ۿاجدئاد ۿوک ۿؿفق ۿرکےکۿ‬ ‫نشہادف ۿزعمرنی ۿرہش ۿالك ۿؿہقیث ۿوھکلا رک ۿاحمک ۿؿغك ۿیک ۿرہچکی ۿںیم لااضہطب ۿلیمعت ۿرکادلا‪ ،‬ۿدعبریتہ ۿشال ۿےک ۿرم ۿومف ۿںیمۿ‬ ‫دؿرسا ۿؿہقیث ۿاخمفل ۿرشؿع ۿؿہقیث ۿاؿل ۿوھکلالا ۿاؿر ۿدؿ ۿاچر ۿرہپ ۿےک ۿدعب ۿاضق ۿرکیئگ ۿوچہکن ۿدنہہ ۿشینہ ۿہیفنح ۿیھت ۿاذہا ۿہقف ۿہیفنح ۿیک ۿربتعمہۿ‬ ‫ؿوہشمرۿاتکوبنۿےسۿوقلۿیتفمۿہبۿؿحیحصۿےکۿشاھتۿریم ۿوساالفۿمفصلہۿدلیۿاکۿوجافۿرمحمقۿوہ‪:‬‬ ‫(‪ )۶‬ؿہقیثۿاؿلۿیکۿرتمیمۿؿرشؿعۿدبےنلۿاکۿدنہہۿاکۿاایتخرۿاھتۿلاںیہن؟‬ ‫(‪ )۷‬رم ۿومفۿےکۿؿفقۿاکۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫(‪ )۸‬ؿہقیثۿلاینۿحیحصۿےہۿلاۿلا لۿ؟ونیباوترجؿاۿا سیفییۿدبعاﷲ‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫عــــــہ‪۳‬‬ ‫عــــــہ‬ ‫اعہم ْ ‪ ۶‬ۿرشاطئۿربتعمہ ْ ۿاکۿاایتخر ۿرشفۿرہطم ۿےنۿؿافقۿوکۿرصفۿانساےئۿؿفقۿےکۿؿغك ۿدلا ۿےہۿمنلا ۿےسج ۿاچےہۿاشۿاکۿ‬ ‫رصمف ۿانبےئ ۿےسج ۿاچےہ ۿاش ۿےس ۿخدا ۿرےھک‪ ،‬ۿےسج ۿانتج ۿاچےہ ۿدانی ۿاتبےئ‪ ،‬ۿسج ۿؿغك ۿلا ۿاحلك ۿلا ۿتفص ۿےک ۿشاھت ۿاچےہ ۿدیقم رک‬

‫د ‪ ،‬ۿوج ۿرتبیت ۿاچےہ ۿرقمر ۿرک ‪ ،‬ۿحق ۿلك ۿاش ۿانساء ۿںیم ۿےہ ۿاتخمر ۿےہ‪ ،‬ۿؿفق ۿامتم ۿوہےت ۿیہ ۿؿہ ۿامتم ۿرشؿع ۿلثم ۿؿفق ۿالرمۿ‬ ‫وہاجیتۿںیہۿہکۿسجۿرطچۿؿفقۿےسۿرھپےنۿلاۿاشۿےکۿدبےنلۿاکۿاےسۿاایتخرۿںیہنۿراتہ ۿویط یۿانۿںیمۿےسۿیسکۿرشعۿےسۿروجفۿلاۿ‬ ‫اشۿیکۿدبتلیۿلاۿاشۿںیم یمکۿیشیبۿںیہنۿرکاتکسۿاہنۿارگۿانسایہۿےکۿؿغكۿرشعۿاگلدیۿیھتۿہکۿےھجمۿانۿامتمۿرشؿعۿلاۿاخ ۿفالنۿرشعۿ‬ ‫ںیمۿدبتلیۿاکۿاایتخرۿوہاگۿوتۿسجۿرشعۿےکۿےئلۿلارصتلحیۿہیۿرشعۿرکیلۿیھت‬ ‫عــــــہ‪ْ :۲‬انما ْقال ْعامۃ ْالن ْالتولیۃ ْخارجۃ ْعن ْھذاْ "اع ۿہم" ۿاک ۿظفل ۿاش ۿےئل ۿاہک ۿویکہکن ۿوتتیل ۿاک ۿاعمملہ ۿاش ۿمکح ۿےس ۿاخرچۿ‬ ‫الحکمْفلہْالتغییْفیہاْکلماْشاءْولولمْیشرطْشؼئاْکماْفْ ےہۿاذہاۿؿافقۿوکۿحقۿاچےہۿوتمیلۿںیمۿدبتیلیۿاکۿقحۿےہۿارگہچۿاشۿ‬ ‫یکۿرشع ۿہن ۿاگلیئۿوہ ۿاسیجۿہکۿرحبںیمۿےہۿاؿرۿدعتمدۿلارۿامہر ۿاتفؿیۿ‬ ‫ْفتاوناْغیمرة‪۶۷‬منہ(م)‬ ‫البحرْوقدْتِدمْف ٰ‬ ‫ںیمۿزگراکچۿےہۿ‪۶۷‬منہ(ف)‬ ‫عــــــہ‪ْ:۷‬قیدْبالمعؾربةْالنْالشرطْالباطلْباطلْمطلِراْ‬ ‫ربتعمۿرشاطئۿےسۿاہک‪ ،‬ۿویکہکن ۿلا لۿرشع ۿوہۿوتۿمؾلؼاۿلا لۿےہۿؿفقۿ‬ ‫التِبلْحیْاالنشاءْوالبعدہْ‪۶۷‬منہ۔ ْ‬ ‫رکےتۿؿغكۿاگلیئۿیئگۿوہۿلاۿدعبۿںیمۿاگلیئۿیئگۿوہۿ‪۶۷‬منہ(ف)‬

‫‪Page 140 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایس ۿوک ۿدبل ۿےکس ۿاگ ۿرھپ ۿاےس ۿیھب ۿالك ۿیہ ۿلار ۿدبل ۿاتکس ۿےہ‪،‬حق ۿدبتلی ۿوہیل ۿاف ۿدؿلارہ ۿریغتاک ۿاایتخر ۿہن ۿوہاگ ۿہک ۿایسۿدقر ۿرشع ۿاکۿ‬ ‫افمداھت‪ ،‬ۿؿہ ۿوپرا ۿوہایگ ۿاف ۿدؿلارہ ۿدبتلی ۿرشع ۿےش ۿرادئ ۿےہ ۿاذہاوبقمل ۿہن ۿوہیگ ۿاہتبل ۿارگ ۿیسک ۿرشع ۿرپ ۿانساےئ ۿؿفق ۿںیم ۿہی ۿرشعۿ‬ ‫اگلدیۿہکۿںیمۿاےسۿحقۿیھبکۿاچوہنۿہزۿلارۿدبلۿوکسنۿاگۿوتۿاشۿرشعۿیکۿتبسنۿاایتخرۿرمتسمۿرےہۿاگۿہکۿافۿاشۿاکۿارمتسارۿیہۿمؾیصاےئۿ‬ ‫رشعۿےہۿرغ ۿؿافق وخدۿاشۿاکۿیعطقۿلادنبۿوہلاۿےہۿوجۿانۿرشاطئۿںیمۿؿفقۿرکےتۿؿغكۿرلانۿلاۿملقۿےسۿراکلۿاکچۿاشۿےسۿلاہزۿ‬ ‫انۿںیمۿوکیئۿرصتفۿںیہنۿرکاتکس‪،‬ااممۿرطایسلبۿااعسفۿںیمۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫الیجوزْلہْانْیقعلْاالماشرطْوقتْالعِد‪1‬۔ ْ‬

‫ا ینۿؿافقۿوکۿایسۿدقرۿرکےنۿیکۿااجرفۿےہۿانتجۿؿفقۿرکےتۿ‬ ‫ؿغكۿرشعۿرکاکچۿاھت۔‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لو ْشرط ْف ْوققہ ْان ْیزید ْف ْوظیقۃ ْمن ْیری ْزیادتہْ ا ینۿارگۿؿافقۿےنۿؿفقۿںیمۿرشعۿرکیلۿہکۿریمیۿراےئۿںیمۿسجۿ‬ ‫اوینِص ْمنْوظیقۃ ْمن ْیری ْنِصانہ ْاویدخل ْمع مْ اکۿؿہفیظۿمراھلاۿانمسقۿوہاگۿمراھدؿنۿاگۿلاۿسجۿاکۿمکۿرکلاۿانمسقۿوہاگۿ‬ ‫منْیریْادخالہْاویْلرجْمنْیریْاخراجہْجاز‪ْ،‬ثمْاذاْ رکدؿنۿاگۿےسجۿدالخۿرکلا ۿآ ےئۿاگۿدالخۿرکؿنۿاگۿےسجۿاخرچ ۿرکدانیۿ‬ ‫وظنمرۿوہاگۿاخرچۿرکدؿنۿاگۿوتۿہیۿرشعۿاجمرےہۿرھپۿحقۿالكۿلارۿرکاکچۿ‬ ‫فعلْ ٰذلكْلؼسْلہْانْیغیہْالنْشرطہْوقعْعلْفعلْیراہْ‬ ‫افۿاےسۿںیہنۿدبلۿاتکسۿہکۿرشعۿینتجۿیھتۿمتخۿوہیکچ۔‬ ‫فاذاْر ٰاہْمضاہْفِدْا نتہیْماراٰہ‪2‬۔ ْ‬

‫كالہمۿدیسۿادمحۿومحیۿزمغۿالعیـنۿؿالیصامرۿرشچۿاالابشہۿؿااظنلمرۿںیمۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫الوقفْاذالزمْلزمْمافْضمنہْمنْالشروط‪3‬۔ ْ‬

‫ؿفقۿاہجنۿالرمۿوہاۿشاھتۿیہۿاشۿےکۿنمضۿںیمۿینتجۿرشںیطۿ‬ ‫ںیہۿسقۿالرمۿوہاجیتۿںیہ۔‬

‫اتفؿٰیۿااممۿاقیضۿاخنۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وقفْضیعۃْفْصحتہْعلْالقِراءْواخرج اْمنْیدہْایلْ ا ین ۿالك ۿاجدئاد ۿاینپ ۿتحص ۿںیم ۿریقفؿن ۿرپ ۿؿفق ۿرکےک ۿوتمیلۿ‬ ‫المتویلْثمْقالْلوصیہ ْعندالموتْاعطْمنْغلت اْلقالنْ وکۿرپسدۿرکدیۿرھپۿرمےتۿؿغكۿؿیصۿےسۿاہکۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿ‬ ‫اانتۿفالنۿوکۿدانیۿاانتۿفالنۿوکۿوتۿاشۿاک‬ ‫کذاولقالنْکذا ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْبحوالہْاالسعافْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۸۶/ ۸‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْبحوالہْاالسعافْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۸۶/ ۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْادارةْالِرآنْوالعلومْاالسالمیہْرکایچۿ‪/ ۶‬۾‪۸۵‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 141 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فجعلہ ْالولئكْباطلْالن ا ْصارت ْللقِراء ْاوال ْفالْ ہی ۿانہک ۿلا ل ۿےہ ۿہک ۿؿفق ۿادتباء ۿرقفاء ۿےکےئل ۿوہاکچ ۿوت ۿان ۿاکۿ‬ ‫یملكْابطالْحِ مْاالْاذاشرطْفْالوقفْانْیصرفْ قحۿداٹےنۿاکۿاایتخر ۿںیہنۿرکھنا ۿرگمہیۿہکۿؿفقۿیہۿںیمۿرشعۿ‬ ‫رکیلۿوہۿہکۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿےسجۿاچوہنۿاگۿدؿن۔‬ ‫ْایلْمنْشاء‪1‬۔ ْ‬ ‫غلتہا ٰ‬ ‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫جازشرطْاالسؾبدالْبہْثمْالیسؾبدل اْبثانیۃْالنہْ ا ین ۿدبتلیۿؿفقۿیکۿرشعۿاجمر ۿےہۿرھپۿحق ۿالكۿلار ۿدبتلیۿ‬ ‫ْاالویلْالْالثانیۃْ رکاکچ ۿدؿلارہ ۿںیہن ۿرکاتکسۿہکۿہی ۿااجرفۿوت ۿاش ۿرشع ۿاگلےنۿےسۿ‬ ‫حکمْثبتْبالشرطْوالشرطْوجدْف ٰ‬ ‫و‬ ‫احلصۿوہیئۿیھتۿاؿرۿرشعۿ ہلیۿںیمۿلایئۿیئگۿہنۿہکۿدؿرسیۿںیمۿ‬ ‫اھْ‪2‬ملتصرا۔ ْ‬ ‫اھۿرصتخما۔‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿ حتۿایدقریۿےسۿےہ‪:‬‬ ‫االانْیذکرْعبارةْتقیدْلہْ ٰذلكْدائما‪3‬۔ ْ‬

‫ا ینۿاہنۿارگۿہشیمہۿاایتخرۿدبتلیۿیکۿرشعۿرکیلۿوتۿہشیمہۿاتخمرۿرےہۿاگ۔‬

‫اشۿدقرۿےسۿوسالۿاؿلۿؿوسمۿاکۿوجافۿؿاحضۿوہایگۿہکۿرشؿعۿالرہمۿیکۿرتمیمۿاکۿدنہہۿوکۿوکیئۿاایتخرہنۿاھتۿاؿرۿدؿرساۿؿہقیثۿاہجنۿلكۿانۿ‬ ‫یکۿدبتلیۿرکلاۿوہۿضحمۿوغلۿؿۿلمہمۿہکۿؿفقۿاشۿیکۿكلمۿےسۿاخرچۿوہاکچۿاؿرۿرشاطئۿالرہمۿالرمۿوہںیلۿافۿانۿےکۿقلعتمۿاینۿؿہقیثۿ‬ ‫ااسیۿےہۿاسیجۿالكۿایبنجۿراہۿاتلچۿھچکۿھکلۿاجےئ۔ۿوسالۿدؿمۿوکۿاشۿہلئسمۿےسۿھچکۿ قلعۿںیہنۿاؿرۿاشۿاکۿوجافۿہیۿہکۿرم ۿاوملفۿ‬ ‫ںیم ۿؿفق ۿلثم ۿؿتیص ۿےب ۿااجرف ۿؿرہث ۿرصف ۿثلث ۿامل ۿںیم ۿلاذف ۿوہلا ۿےہ ۿکماْفْالؾنویرْوغیہْعامۃْکتبْالمذھب‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫(اسیجۿہکۿونتریۿؿہریہۿاعہمۿبتکۿالمدہقۿںیمۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫اردباوینۿرمہلسۿانجفۿیبنۿشخبۿاصحقۿممتہمۿدمرہسۿدمحمہیۿ‬

‫‪۷‬رحممۿارحلامۿ۽‪۶۸۷‬ھ‬

‫ہلئسمۻ‪ ۹‬لا۽‪:۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿاجدئادۿدجسمۿؿۿدمرہس دینیۿرپۿؿفقۿےہۿ ٓا لاۿ‪۶‬وتمیلۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿاشۿاکۿوکیئۿیئۿ‬ ‫عیبۿرکۿد ۿلا ‪۷‬یسکۿیکۿاححقۿؿاکرۿےکۿےیلۿؿہۿاجدئادۿلاۿیئؿۿاجدئادۿاےسۿد ۿد ۿہکۿؿہۿاےنپۿرصتفۿںیمۿالےئۿاؿرۿاشۿےکۿوع ۿ‬ ‫اشۿےسۿدؿرسیۿاجدئادۿؿیسیۿیہۿلاۿاشۿےسۿ رتہۿدبلۿےلۿلاۿ ‪۸‬اشۿاجدئادۿاکۿوکیئۿہشیمہۿےکےئلۿیسکۿوکۿااجرہۿد ۿد ۿلاۿاچس سۿشالۿ‬ ‫اکۿپ ہۿھکلۿد ۿاحالہکنۿؿفقۿ ٓا لادۿےہ‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقایضْخاںْکتابْالوقفْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪/ ۹‬ۺ‪۶‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸/ ۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۽۽‪۸‬‬ ‫‪Page 142 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿر ۿاےسۿاححق ۿںیہن‪،‬ۿہنۿؿافقۿےنۿؿفق لاہمۿںیمۿاشۿیکۿااجرف ۿدیۿہکلب ۿرصفۿاانتۿاھکلۿےہۿہکۿرضؿرف ۿاافتہیقۿریمعتۿدر‬ ‫وصرفۿؿوقفۿرخایبۿدجسمۿؿدمرہسۿاایتخرۿااجرہۿدےنیۿیئؿاجدئادۿاکۿدنچۿرؿرۿاعریضۿلاۿاداےئۿغرہضۿوہاگ۔ْبؼنواتوجروا۔زینۿہیۿیھبۿ‬ ‫ؿاحضۿرےہۿہکۿؿہۿاجدئادۿےسجۿولگۿاینپۿرضؿرفۿےکۿےئلۿامےتگنۿںیہۿلافۿےہۿؿہۿاشۿےکۿڑیپۿاکفۿرکۿامعرفۿانبلاۿاچےتہۿںیہ فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہی ۿاچرؿن ۿوصرںیت ۿرحام ۿیعطق ۿںیہ ۿوتمیل ۿوخاہ ۿہری ۿیسک ۿوک ۿاصلا ۿان ۿاک ۿاایتخر ۿںیہن ۿوتمیل ۿارگ ۿان ۿںیم ۿےس ۿوکیئ ۿوصرف ۿرک ۿاگ ۿوتۿ‬ ‫اخنئ ۿوہاگ ۿاؿر ۿؿاحق ۿوہاگ ۿہک ۿوفرا ۿراکل ۿدلا ۿاجےئ ۿاؿر ۿؿفق ۿاش ۿےک ۿہضبق ۿےس ۿراکل ۿرکیسک ۿدتمنی ۿخدا ۿرتش ۿوک ۿحصق ۿرشاطئ ۿؿاہفقۿ‬ ‫رپسدۿایکۿاجےئۿدؿرس ۿوجۿاشۿلافۿوکۿےلۿرکۿاشۿےکۿڑیپۿاکفۿرکۿوکیئۿامعرفۿانبںیئۿےگۿؿفقۿےکۿاغبصۿوہنۿےگۿ‪،‬فر ۿوہاگۿ‬ ‫نش‬ ‫ہکۿوفراۿؿفقۿانۿےکۿہضبقۿػااملہنۿےسۿخال ۿایکاجےئۿاؿرۿانۿیکۿامعرفۿامسمرۿرکدیۿاجےئۿاؿرۿانۿےسۿڑیپؿنۿاکۿلاؿانۿ خییۿامتمۿ‬ ‫لالراعمكۿؿوصلۿرکایلۿاجےئ۔ۿروسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫لؼسْلعرقْظالمْحق‪1‬۔ ْ‬ ‫و‬ ‫ہلیۿوصرفۿیکۿرحمقۿوتۿػاہز‪،‬ۿہزۿصخۿاجاتنۿےہۿہک‪:‬‬

‫ػاملۿوکۿدلخۿاکۿقحۿںیہن۔(ف)‬

‫الوقفْالیملكْالیباعْوالیورث ْ‬

‫ؿفقۿتیکلمۿںیہنۿنبۿاتکس‪،‬ۿہنۿفرؿحق ۿوہۿاؿر ۿہنۿؿرامك ۿنبۿ‬ ‫اتکسۿےہ۔(ف)‬

‫دؿرسی ۿوصرف ۿوین ۿرحام ۿےہ ۿہک ۿؿاہفق ۿےن ۿادبتسال ۿیک ۿااجرف ۿہن ۿدی ۿہکلب ۿرصاخۃ ۿھکل ۿدلا ۿہک ۿیسک ۿوتمیل ۿوخاہ ۿممتہم ۿوخاہ ۿااحصفۿ‬ ‫انمجنۿاشالہیمۿوکۿاایتخرۿااقتنلۿدایمئۿاجدئادۿاکۿہنۿوہاگۿاؿرۿؿفقۿحقۿلكۿھچکۿیھبۿاافتنفۿےکۿاقللۿرےہۿاحمکۿاشالمۿوکۿیھبۿایکسۿدبتلیۿ‬ ‫رحامۿؿۿلا لۿؿرمدؿدۿضحمۿےہ‪،‬ۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫شرطْفْالبحرْخروجہْعنْاالنتقاعْبالکلیۃْوْکونْ رحبۿںیمۿرشعۿےہۿہکۿؿہۿؿفقۿکلنۃۿاافتنفۿےکۿاقللۿہنۿرےہۿاؿرۿ‬

‫البدلْعِاراوالمسؾبدلْقایضْالجنۃْالمقسرْبذیْ اشۿاکدبلۿرنیمۿوہۿاؿرۿدبےنلۿؿاالۿاقیضۿنامکحہنۿوہۿسجۿاکۿبلۿ‬ ‫ےہۿہکۿاعملۿلالمعۿوہ۔(ف)‬ ‫العلمْوالعمل‪2‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ْجا معْالرتمذیْابوابْاالحکامْبابْماذکرْفْاحیاءْالمواتْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪/ ۶‬ۻۻ‪۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸/ ۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Page 143 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یجوزْللِایضْبشرطْانْیلرجْعنْاالنتقاعْبالکلیۃْ اقیض ۿوک ۿدبتیلی ۿاجمر ۿےہ ۿرشبہکیط ۿؿفق ۿکلنۃ ۿلااقلل ۿاافتنفۿ‬

‫وانْالیکونْھناكْریعْللوقفْیعمربہْالخ‪1‬۔ ْ‬

‫وہاجےئۿاؿرۿؿفقۿوکۿ ٓا لادۿرکےنۿےکۿےئلۿ ٓا دمنۿیھبۿہنۿوہۿاخل‬ ‫(ف)‬

‫اؿرۿدبےلۿیکۿزیچۿاکۿاشۿےسۿ رتہۿوہلاۿؿہجۿوجارۿںیہنۿوہاتکس۔ حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الواجبْابِاءْالوقفْعلْماکانْدونْزیادةْاخریْوْ ؿفقۿوکۿاینپ ۿایلصۿاحلك ۿںیم احبلۿرانھکۿرضؿریۿےہۿاشۿ‬ ‫النہْالموجبْلتجویزہْالنْالموجبْفْاالولْالشرطْ ںیمۿوکیئۿرلادیتۿہنۿیکۿاجےئۿویکہکنۿاشۿےکۿوجارۿاکۿوکیئۿومحقۿ‬ ‫وفْالثاینْالضرورةْوالضرورةْفْھذاْاذالتجبْالزیادةْ ںیہنۿےہۿومحقۿاؿلۿںیمۿرشعۿےہۿاؿرۿلاینۿںیمۿرضؿرفۿےہۿ‬ ‫ہکبج ۿاہین ۿوکیئ ۿرضؿری ۿںیہن‪ ،‬ۿاش ۿےئل ۿاش ۿںیم ۿرلادیتۿ‬

‫فیہْبلْتبِیہْکماْکان‪2‬۔ ْ‬

‫بلم‬ ‫خؾ‬ ‫ف‬ ‫ک‬ ‫رشچۿاالابشہۿ ظۿاریبلیۿںیمۿہیۿ المۿ حتۿےسۿلقنۿرکےکۿ راملا‪:‬‬

‫رضؿریۿںیہنۿہکلبۿےسیجۿاھتۿؿےسیۿلایقۿرےھک۔(ف)‬

‫وجاۿاشۿققحمۿےنۿفراملاۿؿہۿقحۿؿوصافۿےہ(ف)‬ ‫ماقالہْھذاْ ْالمحِقْھوالحقْوالصواب‪3‬۔ ْ‬ ‫رسیتی ۿوصرف ۿیک ۿرحمق ۿہیۿہک ۿہشیمہۿےک ۿےئل ۿااجرہ ۿںیم ۿدانی ۿیسک ۿولممكۿےش ۿاک ۿیھب ۿاجمر ۿںیہن‪ ،‬ۿہن ۿہک ۿؿفق ۿػاہز ۿےہ ۿہکۿیگشیمہۿ‬ ‫یسکۿسییۿوکۿںیہنۿوتۿینعمۿہیۿوہنۿےگۿہکۿحقۿلكۿلایقۿےہۿاؿرۿدمفۿاقبوہجملۿےہۿاؿرۿاہجلكۿدمفۿےسۿااجرہۿافدسۿوہلاۿےہۿاؿرۿ‬

‫دقعۿافدسۿرحامۿےہ‪،‬ۿاذہاۿاملعءۿےنۿرصتحیۿفرامیئۿہکۿحقۿلكۿدمفۿنیعمۿہنۿیکۿاجےئۿااجرہۿاجمرۿںیہنۿہکۿنییعتۿدمفۿےسۿدقمارۿ‬ ‫تعفنمۿولعممۿوہیتۿےہ‪،‬ۿرپۿػاہزۿےہۿہکۿہشیمہۿےکۿےئلۿانہکۿہنۿوکیئۿنییعتۿدمفۿےہۿہنۿاشۿےسۿدقمارۿتعفنمۿولعممۿوہےکس۔ۿدہاہیۿ‬ ‫ںیمۿےہ‪:‬‬

‫المنافع ْتارة ْتصی ْمعلومۃ ْبالمدة ْکاسؾیجار ْالدورْ یھبک ۿانمعف ۿاک ۿنیعت ۿدمف ۿےک ۿنیعت ۿےس ۿوہلا ۿےہ ۿےسیج ۿاکملافۿ‬ ‫للسکین ْواالرضی ْللزراعۃ ْفیصح ْالعِد ْعل ْمدةْ اؿر ۿرریعۿرونیمنۿاکۿااجرہ‪،‬ۿوت ۿہنیعمۿدمف ۿوجۿیھبۿوہۿاشۿےکۿ‬ ‫اطمقبۿدقعۿااجرہۿاجمر ۿےہ ۿویکہکنۿدمف ۿولعممۿوہاجےنۿےسۿ‬ ‫معلومۃ ْ‬ ‫انمعفۿولعمم‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۸‬۽۽‪۸‬‬ ‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ ‪۹۹۵/‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪ْ3‬شرحْاالشباہْللعالمۃْالبیی‬

‫‪Page 144 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ای ْمدة ْکانت ْالن ْالمدة ْاذاکانت ْمعلومۃ ْکان ْقدرْ وہاجےتۿںیہۿحقۿانمعفۿںیمۿافتؿفۿہنۿوہ(ف)‬

‫المنقعۃْفیہاْمعلوماْاذاکانتْالمنقعۃْالتتقاوت‪1‬۔ ْ‬ ‫انعہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ْایلْتلكْالمدةْوالظنْمثلْالیِیْفْ اشۿدمف ۿلكۿلایقۿہنۿرےنہۿاکۿنظۿےہۿہکبجۿااکحمۿنظۿلثمۿ‬ ‫الظنْعدمْالبِاء ٰ‬ ‫حق ْاالحکام ْفصارت ْاالجارة ْمؤبدة ْمعین ْوالتابیدْ نیقیۿےہۿوتۿمعناۿہیۿااجرہۿدایمئۿوہاگۿاؿرۿدایمئۿااجرہۿدقعۿوکۿلا لۿ‬ ‫رکداتیےہ(ف)‬ ‫یبطل ا‪2‬۔ ْ‬ ‫وچیھتۿوینۿرحامۿےہۿہکۿحقۿہنۿؿافقۿےنۿااجرفۿدیۿوہۿہنۿؿفقۿیکۿاینپۿوکیئۿرضؿرفۿؿوبجمریۿوہوتۿرنیمۿوموقفۿوکۿنیتۿمرشۿ‬ ‫ےسۿرلادہۿرپۿااجرہۿدانیۿاجمرۿںیہن۔ۿدہاہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫فْاالوقافْالتجوزْاالجارةْالطویلۃْیکْالیدیعْالمستاجرْ اؿاقفۿاکۿوطلیۿااجرہۿاجمر ۿںیہنۿلاہکۿاتسمرج ۿوکۿدوعٰیۿتیکلمۿ‬ ‫ملک اْویھْمازادْعلْثلثْسنیْھوْالملتار‪3‬۔ ْ‬

‫ےکےئلۿاجنگشئۿادیاۿہنۿوہ‪،‬ۿاؿرۿوطلیۿدمفۿنیتۿشالۿےسۿرادئۿاکۿ‬ ‫لامۿےہۿاؿرۿیہیۿاتخمرۿےہ(ف)‬

‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫فلواجرھاْالمتویلْا کثرلمْتصحْاالجارةْوتقسخ ْفْ ارگۿوتمیلۿےنۿؿػفیۿزیچۿوکۿرلادہۿدمف ۿےئلیکۿااجرہۿرپۿدلا ۿوتحیحصۿ‬ ‫کلْالمدةْالنْالعِدْاذاْفسدْفْبعضہ ْفسدْفْکلہْ ںیہن‪،‬ۿاؿرۿوینۿامتمۿدمفۿںیمۿاےسۿخسفۿغرارۿدلاۿاجےئاگۿویکہکنۿ‬ ‫حقۿدقعۿاکۿضعبۿ ہصۿافدسۿوہاۿوتۿامتمۿدمفۿخسفۿوہاج۔اگی‪،‬ۿاتفؿٰیۿ‬ ‫فتاویْقاریْال دایۃ‪4‬۔ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ادہلاہیۿ(ف)‬ ‫رھپۿہیۿمکحۿوتۿااجرہۿےکۿےھتۿاؿرۿؿہۿسجۿےکےئلۿاشۿلافۿوکۿبلطۿرکرےہۿںیہۿااجرہۿںیہنۿااغرہۿوہاگۿا ینۿؿفقۿاکۿاغرفۿرکلا‪،‬ۿؿػفیۿڑیپۿ‬ ‫اکفۿداےنلۿیکۿااجرفۿویکرکنۿوہیگۿوتۿہیۿااجرہۿنیتۿمرشۿدرانکرۿالكۿڑھگیۿےکۿےئلۿخاللۿںیہنۿوہاتکس۔ۿ‬

‫‪1‬‬

‫ْالہدایۃْکتابْاالجاراتْبطمۿوییفسۿؤنھکلۿ‪۶/ ۸‬۾‪۷‬‬

‫ْ‬

‫ْالعنایۃْمعْفتحْالِدیرْکتابْاالجاراتْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿ۽‪/‬۽‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫ْالہدایۃْکتابْاالجاراتْعبطمۿوییفسۿؤنھکلۿ‪۶/ ۸‬۾‪۷‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْاالجاراتْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪/ ۷‬ۼۻ‪۶‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪Page 145 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫ہلئسم۾‪:۹‬‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اررلاسقۿراوپمرۿرمہلسۿاحیجۿدمحمۿیلعۿاخن اصحقۿججۿ‬

‫‪۷۸‬امجدیۿابآرخہۿ۾‪۶۸۷‬ھ‬

‫رلد ۿیک ۿرطف ۿےس ۿؿلیک ۿےن ۿوجخدام ۿدراگہ ۿرغبی ۿونار ۿےس ۿےہ ۿیٹیمک ۿدراگہ ۿرشفی ۿےس ۿااجرفۿاحلص ۿرکےک ۿرلدۿےک ۿےئل ۿااحػہۿ‬ ‫دراگہۿیلعمۿںیمۿدجسمۿشااہجہینۿےکۿاجمكۿونجفۿالكۿرجحہۿعمۿدؿۿداالنۿےکۿاےنپۿرصفۿےسۿایترۿرکاےئۿدعبۿایتریۿرلدۿےنۿاشۿریمعتۿ‬ ‫رپۿہضبقۿرکےنۿلاۿاشۿےکۿاصمرفۿؿلیکۿوکۿاداۿرکےنۿےسۿیعطقۿاراکرۿایکۿاشۿرپۿرمعؿۿےنۿؿہۿالگكۿریمعت ۿد ۿرکۿرجحہۿاؿرۿہزۿدؿۿداالنۿ‬ ‫رپہضبقۿرکایلۿاؿرۿالكۿرجحہۿاؿرۿرنیمۿؿلیکۿاخدمۿدراگہۿیکۿرعمتفۿاےنپۿدایتۿاصمرفۿےسۿایترۿرکؿارکۿ لۿالگكۿاخدمۿوموصفۿوکۿ‬ ‫لاخدۿردیسۿد ۿدلاۿاؿردعبۿایتریۿانۿدؿۿرجحؿنۿاؿرۿہزۿدؿ داالنۿوکۿاشۿتینۿےسۿؿفقۿرکدلاۿہکۿحقۿیھبکۿہبۿرامہنۿرعشۿرشفیۿلاۿ‬ ‫ہریۿاؿاقفۿںیمۿرمعؿۿلاۿاشۿیکۿاؿالدۿلاۿنیقلعتمۿلاۿاابحفۿاحرضۿ ٓا ناتہنۿوہارکںیۿوتانۿںیمۿایقمۿایکرکںیۿلایقۿرامہنۿاؿرۿاؿاقفۿںیمۿ‬ ‫رامرانۿاصدرۿؿارد‪،‬ۿلاۿرقفاءۿںیمۿےسۿوجۿاچےہۿمیقمۿوہۿرکۿرشفۿاعسدفۿاحلصۿایکۿرکںیۿانچہچنۿرمعؿۿےنۿاینپۿریمعتۿاکۿدنکہۿلاریخیۿ‬

‫رھتپۿمرلیساینۿرجحہۿںیمۿبصنۿرکدلاۿاؿرۿشااہلشالۿویمۿریمعتۿےسۿافۿلكۿرمعؿۿاؿرۿاشۿےکۿنیقلعتمۿؿہریہۿرامہنۿرعشۿرشفیۿؿہریہۿ‬ ‫ںیمۿؿاہنۿایقمۿایکۿرکےتۿںیہۿارگۿوکیئۿریقفۿؿہریہۿانۿںیمۿراتہۿےہۿوتۿانۿےکۿ ٓا ےنۿرپۿؿہۿوفراۿاخیلۿرکداتیۿےہۿافۿؿیہۿاخدمۿدراگہۿرمعؿۿ‬

‫ےکۿانۿرجحؿنۿںیمۿمیقمۿوہےنۿےکۿامعنۿںیہۿاشۿذعرۿرپۿہکۿہیۿاملۿؿفقۿےہۿرمعؿۿیکۿتیکلمۿںیہن‪،‬ۿریقفۿوجانۿرجحؿنۿںیم رےتہۿ‬ ‫ںیہۿانۿےسۿہیۿرجح ۿاخیلۿںیہنۿوہ شکیے‪،‬رمعؿلاۿاشۿےکۿنیقلعتمۿاہینۿرہھٹےنۿےکۿاجمرۿںیہنۿںیہۿاملعےئۿدنیۿایتفمنۿرشفۿنیتمۿ‬ ‫ےسۿدرلاتفۿایکۿاجلاۿےہۿہکۿرمعؿۿاکۿااسیۿؿفقۿرکلاۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن‪،‬ۿاؿرۿرمعؿۿلاۿاشۿےکۿنیقلعتمۿوصبرفۿذتمرکہۿلاالانۿرجحؿنۿ‬ ‫ںیمۿمیقمۿوہ شکیےۿںیہۿلاںیہنۿاؿرۿعنمۿرکےنۿؿاےلۿوکۿوخاہۿؿہۿخدامۿدراگہۿرشفیۿںیمۿےسۿوہۿلاۿاؿرۿوکیئۿریقفۿلاۿدرگیۿصخۿسجۿےنۿ‬

‫رجحؿن ۿںیمۿوکسمك ۿاایتخر ۿیکۿوہۿاش ۿوکۿقحۿمماتعنۿےہۿلاںیہن اؿر ۿصخۿامعنۿان ۿرجحؿنۿںیمۿرصتمفۿاؿر ۿاقضبۿرہ ۿاتکس ۿےہۿ‬ ‫لاںیہنۿاؿرۿؿہۿاشۿےکۿقلعتمۿاعممالفۿںیمۿدحنلۿوہ شکیےۿںیہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رنیمۿااحػہۿدراگہۿیلعمۿاعہمۿرامرنیۿؿاردنیۿاصدرنیۿےکۿےئلۿؿفقۿلاۿاراصدۿاکولفقۿ رہۿاحلۿوکحممۿلااکحمۿاولفقۿےہْکماْحِِہْ‬ ‫ل‬ ‫المحِقْالشایمْفْردالمحتار(اسیج ۿہک ۿققحم ۿشایم ۿےن ۿردا مخنار ۿںیم اش ۿیک ۿقیقحت ۿیک ۿےہ۔ف) ۿرمعؿ ۿےن ۿوج ۿرجحہ ۿاےنپررۿ‬ ‫اخ ۿےسۿریمعتۿرکالاۿاؿرۿوجۿرجحہۿؿداالنۿؿلیکۿےسۿرخلد ۿاؿرۿانۿوکۿایسۿدصقمۿےکےئلۿؿفقۿایکۿہیۿؿفقۿحیحصۿوہۿااخدۿمۿلاظئۿاشۿ‬ ‫امعرفۿےسۿےبۿ قلعۿوہایگ‪،‬ۿہنۿاشۿوکۿانۿاعممالفۿںیمۿدماخلقۿاکۿوکیئۿقحۿاخ ۿراہ‪،‬‬

‫فْالدرْالملتارْبینْعلْارضْثمْوقفْالؽناءْقصداْ دراتخمر ۿںیم ۿےہ ۿہک ۿیسک ۿےن ۿرنیم ۿرپ ۿامعرف ۿانبیئ ۿرھپ ۿرصفۿ‬ ‫بدون اْانْاالرض ْ‬

‫امعرفۿریغبۿارایضۿؿفقۿرکدیۿارگۿہیۿرنیم‬

‫‪Page 146 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مملوکۃْالیصحْوانْموقوفۃْعلْماعیْالؽناءْلہْجازْ ولممہکۿےہۿوتۿؿفقۿحیحصۿںیہن‪،‬ۿارگۿرنیمۿامعرفۿےکۿطاقدصۿےکۿ‬ ‫تبعااجماعاوان ْاالرض ْلجہۃ ْاخری ْفملتلف ْفیہْ ےئلۿؿفقۿوہوتۿامعرف ۿیھبۿمیغا ۿؿفق ۿوہاجیگیئۿاؿر ۿارگۿرنیمۿ‬ ‫یسک ۿاؿر ۿدصقم ۿےئلیک ۿؿفق ۿوہوت ۿرھپ ۿفلتخم ۿہیف ۿےہ ۿاؿر ۿحیحص ۿیہیۿ‬ ‫والصحیحْالصحۃْکماْفْالمنظومۃْالمجؼئۃ۔‪ْ 1‬‬ ‫ےہۿہکۿدرسقۿےہۿاسیجۿہکۿ ٓا دنئہۿوظنممۿںیمۿےہ۔(ف)‬ ‫رمعؿۿاؿرۿاشۿےکۿنیقلعتمۿیھبۿرضؿرۿالامۿاحرضیۿلاراگہۿاعیلۿںیمۿانۿںیمۿمیقمۿوہ شکیےۿںیہۿوکیئۿصخۿانۿوکۿلالؿہجۿرشیعۿاشۿےسۿ‬

‫عنمۿںیہنۿرکاتکسۿہکۿہیۿارۿلیبقۿدجسمۿؿربقمہۿؿرلاعۿؿػیـرہۿؿوح ۿؿاقسہیۿےہۿنجۿےسۿ ۿؿریقفۿؿؿافقۿؿہریۿؿافقۿسقۿحصقۿ‬ ‫رشع ؿفقۿعتمتمۿوہ شکیےۿںیہ۔ۿدنہہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الفرقْفْاالنتقاعْفْمثلْھذہْاالشیاءْبیْالغینْوالقِیْ ان ۿزیچؿن ۿےس ۿاافتنفۿںیم ۿاریم ۿرغبی ۿاکوکیئ ۿفرطۿںیہن‪ ،‬ۿاذہاۿ‬ ‫حْیت ْجاز ْللکل ْالزنول ْف ْاللان ْوالرباط ْوالشرب ْمنْ رساےئۿؿرلاع‪،‬ۿاقسہیۿ(لیبس)‪،‬ۿدتنیف(ربقمہۿںیمۿہز ۿالكۿوکۿ‬ ‫السِایۃْوالدفنْفْالمِربةْکذافْالتبیی۔‪ْ 2‬‬

‫سمؿیۿقحۿےہ۔‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫والباسْبانْیشرب(ای ْالباین)ْمنْالؽئرْوالحوضْ وطبرۿؿفقۿریمعتۿرکویناےلۿوکۿونکںی‪،‬ۿوح ۿےسۿلاینۿےنیپ‪،‬ۿاےنپۿ‬ ‫ویسیقْدابتہْوبعیہْویتوضأْمنہْکماْفْالظہییۃ‪3‬۔ ْ اجونرؿنۿوکۿلالےن‪،‬ۿؿوضۿرکےنۿںیمۿوکیئۿرحچۿںیہن‪،‬ۿاسیجۿہکۿ‬ ‫ریہظہیۿںیم ےہ۔(ف)‬ ‫اہنۿانۿوکۿنکسمۿؿومو نطۿدؿامۿانبےنۿاکۿہنۿرمعؿۿوکۿاایتخرۿےہۿہنۿیسکۿریقفۿؿہریہۿوکۿہکۿہیۿرنیمۿؿامعرفۿدؿوننۿےکۿدصقمۿےکۿخالفۿ‬ ‫ےہۿاؿر ۿخدامۿدراگہۿوکۿوتۿان ۿںیمۿااقمق ۿدنچۿرؿرہۿیکۿیھبۿحیحصۿںیہنۿہکۿؿہۿلاہز ۿےسۿاحرضوہےنۿؿاولنۿےک ۿےئل ۿےنبۿںیہۿہن ۿہکۿ‬ ‫اجمؿرؿنۿےکۿےئل۔دنہہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قالْاللصافْفْوققہْاذاجعلْدارہ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۹/ ۶‬۽‪۸‬‬

‫ااممۿحصافۿےنۿؿفقۿےکۿایبنۿںیمۿفراملا‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالثاینْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪/ ۷‬ۻۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالثاینْعشْرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪/ ۷‬ۺۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 147 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫سکین ْللحاج ْفلؼس ْللمجاورین ْان ْیسکنوھا ْکذافْ حق ۿیسک ۿےن ۿاانپرھگ ۿاجحچ ۿیک ۿراہشئ ۿےئلیک ۿؿفق ۿایک ۿوت ۿاش ۿںیمۿ‬

‫اجمؿرنیۿوکۿراہشئۿاکۿقحۿںیہن‪،‬ۿریہظہیۿںیمۿویط یۿےہ(ف)‬ ‫الظہییۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫الف ۿشالئ ۿاک ۿوجاف ۿوت ۿوہایگ ۿرگم ۿاہین ۿالك ۿرضؿری ۿارم ۿوغر ۿبلط ۿلایق ۿراہۿسج ۿےس ۿارگہچ ۿشالئ ۿےنۿرصتوحاۿوسال ۿہنۿایک ۿرگمۿ‬ ‫وسا ِ‬ ‫ایبنۿوصرفۿںیمۿاشۿےسۿرعت ۿوموجدۿاؿرۿاشۿیکۿاححقۿرضؿرۿےہۿؿہۿہیۿہکۿسجۿرطچۿہریۿرمعؿۿوکۿمماتعنۿرمعؿۿنیقلعتمۿرمعؿۿاکۿ‬ ‫اایتخرۿںیہنۿاشۿرطچۿ ٓا لاۿرمعؿۿوکۿیھبۿدؿرس ۿےکۿمماتعنۿاکۿاایتخرۿےہۿلاۿںیہنۿہکبجۿؿہۿدؿرساۿہنۿوطبرۿوکسمكۿہکلبۿحصقۿرشعۿولعممۿ‬ ‫الامۿوممسۿوخاہۿانۿےکۿہریۿںیمۿےلہپۿےسۿمیقمۿوہاؿرۿافۿرمعؿۿلاۿاشۿےکۿنیقلعتمۿ ٓا اجںیئۿوتۿآ لاۿدبوعیۿامعرفۿاشۿےسۿاخیلۿرکا شکیےۿ‬ ‫ںیہۿلاںیہن‪،‬ۿػاہزاۿاشۿاکۿوجافۿیفنۿےہ‪،‬ۿرمعؿۿےنۿارگۿہیۿرشعۿؿفقۿںیمۿہنۿاگلیئۿوہۿحقۿوتػاہز‪،‬ۿرجمدۿتینۿہنۿدیفمۿرشعۿےہۿہنۿاشۿاکۿ‬ ‫دوعٰیۿملسم۔ۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫لوقالْعنیتْ ٰذلكْلمْیصدقْتاتارخانیۃْفاذاکانْھذاْ ارگ ۿےہک ۿںیم ۿےن ۿہی ۿتین ۿیک ۿیھت ۿوت ۿاش ۿیک ۿدصتقی ۿہن ۿوہیگۿ‬ ‫لالاراخہین‪ ،‬ۿحق ۿؿفقۿںیمۿہی ۿاعمملہۿےہ ۿوتہری ۿؿفق ۿںیمۿےسیکۿ‬ ‫فْالواقفْفکیفْبغیہْ‪2‬اھ۔ ْ‬

‫دصتقیۿہنۿوہیگۿاھ(ف)‬ ‫اؿر ۿارگ ۿرشع ۿاگلیئ ۿوہ ۿاؿر ۿرشع ۿؿافق ۿؿاحق ۿاالابتف ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿخالف ۿرصتف ۿلااجمر‪ ،‬ۿاؿر ۿحق ۿلاایحف ۿرصف ۿاےنپ ۿسفن ۿرپۿ‬ ‫اقفۿاخہصۿںیمۿاینپۿدقتمیۿیکۿرشعۿدبرہجۿاؿیٰل‪،‬ۿرگمۿہیۿسقۿاشۿوصرفۿںیمۿوہلاۿہکۿرنیمۿیھبۿكلمۿرمعؿۿوہیت‪،‬ۿ‬ ‫ؿفقۿاجمرۿےہۿوتۿاؿ ِ‬ ‫اہین ۿہک ۿرنیم ۿاؿل ۿےس ۿاعم ۿرپ ۿؿفق ۿےہ ۿاےس ۿیسک ۿؿغك ۿاےنپ ۿسفن ۿےکےئل ۿاےس ۿاخ ۿرک ےنی ۿاک ۿاایتخر ۿںیہن ۿامعرف ۿاش ۿےنۿ‬ ‫ؿفقۿیکۿاےسۿاےنپۿےئلۿاخ ۿرکاتکسۿارگۿہیۿوصخ ۿامعرفۿیہۿلكۿدحمؿدۿراتہۿرگمۿااسیۿںیہنۿہکلبۿرنیمۿیھبۿانۿاؿاقفۿںیمۿاشۿ‬ ‫ےکےئلۿوصحمرۿاؿرۿاعمۿالہۿقحۿےسۿونممفۿؿوجحمرۿرےہۿیگۿہکلبۿرنیمۿیہۿایقمۿںیمۿالصۿےہۿاؿرۿامعرفۿلاعب۔ۿاؿرۿرنیمۿرپۿاشۿوکۿاینپۿ‬ ‫دقتمیۿؿرتحیجۿاکوکیئۿقحۿںیہن‪،‬ۿہنۿدؿاماۿہن ۿیسکۿؿغكۿاخ ۿےکےئل‪،‬ۿمنلاۿومفق ۿرعاففۿںیمۿوکیئۿصخۿالكۿرجحہۿانبےئۿہکۿسجۿ‬

‫شال ۿہیۿجح ۿوکۿاجےئ ۿدؿرسا ۿؿاہن ۿؿوقفۿہن ۿرکےکس ۿاش ۿیک ۿہززگ ۿااجرف ۿںیہن ۿوہیتکس۔ ۿاامم ۿاحطؿی ۿرشچ ۿاعمین ۿابآلار ۿرھپۿكالہم ۿااقتینۿ‬ ‫اغلۃۿاایبلنۿرشچۿدہاہیۿںیمۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫المسجد ْالحرام ْالیجوز ْالحد ْان ْیبؾین ْفیہ ْبناءْ دجسمۿرحامۿںیمۿیسکۿوکۿاےنپۿےئلۿریمعتۿیکۿااجرف ۿےہ ہنۿیہۿ‬ ‫اےنپۿےئلۿہگجۿوصخم ۿرکےنۿاکۿقحۿےہۿ‪،‬ۿاؿرۿیہیۿمکحۿانۿامتم‬ ‫والانْیحتجرفیہْموضعاْو ْ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالثاینْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪/ ۷‬ۼۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪/ ۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 148 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫کذلك ْحکم ْجمیع ْالمواضْع ْالیت ْالیِع ْالحد ْفیہاْ وماعض ۿاک ۿےہ ۿنج ۿںیم ۿیسک ۿوک ۿتیکلم ۿاکقح ۿںیہن ۿاؿر ۿان ۿںیمۿ‬ ‫ٰ‬

‫ملكْوجمیعْالناسْفیہاْسواءْاالتریْانْعرفاتْلوْ امتمۿولگۿسمؿیۿقحۿرےتھکۿںیہۿایکۿ ٓا فۿدےتھکیۿںیہنۿہکۿرعاففۿ‬ ‫اراد ْرجلْانْیؽینْفْالمکانْالذیْیِفْفیہْالناسْ ںیمۿوکیئۿصخۿاکمنۿانبلاۿاچےہۿوجۿہکۿولوگنۿےکۿرہھٹےنۿےکۿ‬ ‫ےئلۿےہۿوتۿاشۿوکۿہیۿقحۿںیہنۿےہ‪،‬ۿاؿر ۿویط یۿمیٰیۿںیمۿوکیئۿ‬ ‫بناءْلمْیکنْلہْ ٰذلكْ ٰ‬ ‫وکذلكْم ٰینْلوارادْانْیؽینْفیہاْ‬ ‫اکمن ۿوحیلی ۿانبلا ۿاچےہ ۿوت ۿونممف ۿےہ‪ ،‬ۿیہی ۿوضحر ۿہیلع ۿاٰولصلہۿ‬ ‫داراکان ْمن ْ ٰذلك ْممنوعا‪ٰ ،‬‬ ‫ْوکذلك ْجاء ْاالثر ْعنْ‬ ‫ؿالسالم ۿےس ۿاموثر ۿےہۿسج ۿیک ۿتبسنۿرضحف ۿاعہشئ ۿدصہقیۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْوحدثْباسنادہْ‬ ‫رسولْاللصلْالل ٰ‬ ‫ریضۿاﷲ اعتیٰلۿاہنعۿےس ۿرؿامك ۿےہۿاوہـن ےنۿرع ۿیکۿ‬ ‫ایلْعائشۃْریضْاللْ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایلْعنہاْقالْقلتْیارسولْاللْ لاروسلۿاﷲ !ایکۿمہۿ ٓا فۿےکۿےئلۿمیٰیۿںیمۿوکیئۿشاہیۿدارۿہگجۿ‬ ‫االنتلذ ْلكْبمینْشؼئا ْتستظلْفیہْفِالْیاعائشۃْ انبدںی‪،‬ۿوتۿ ٓا فۿےنۿفراملا ۿا ۿاعہشئ!میٰیۿامتمۿولوگنۿےکےئلۿ‬

‫ان اْمناخْلمنْسبقْفہذاْحکمْالمواضعْالیتْفیہاْ دریہ ۿےہ ۿوج ۿیھب ۿےلہپ ۿؿاہن ۿارت ۿاجےئ ۿوت ۿہی ۿان ۿوماعض ۿاک ۿمکح ۿےہۿ‬ ‫سجۿںیمۿامتمۿولوگنۿوکۿمرامرۿقحۿےہۿاؿرۿیسکۿیکۿتیکلمۿںیہنۿ‬ ‫الناسْسواءْوالملكْالحدْعلیہا‪1‬۔ ْ‬ ‫ےہ(ف)‬

‫ل‬ ‫الفۿرشفۿوہیئۿاؿرۿؿافقۿیکۿوجۿرشعۿاخمفلۿرشفۿرہطمۿوہۿلاوبقملۿؿۿلاربتعمۿےہ۔ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫وتۿہیۿرشعۿخ ِ‬ ‫شرائطْالواقفْمعؾربةْاذالمْتلالفْالشر ع۔‪ْ 2‬‬

‫حقۿرشفۿےکۿاخمفلۿہنۿوہوتۿؿفقۿیکۿرشاطئۿربتعمۿںیہ(ف)‬

‫اؿرۿہیۿایخلۿیھبۿںیہنۿوہاتکسۿہکۿایسیۿرا ںینۿاشۿےکۿےئلۿںیہۿسجۿاکۿہضبقۿےلہپۿوہاجےئۿاؿۿراہینۿرمعؿۿاکۿہضبقۿشاقبۿےہۿہکۿاشۿیکۿ‬ ‫امعرفۿوموجدۿےہۿےسیجۿوکیئۿصخۿدجسمۿںیمۿ ٓا لاۿالكۿہگجۿاھٹیبۿرھپۿؿوضۿےکےئلۿایگۿاؿرۿاانپۿڑپکاۿؿاہنۿوھچرۿایگۿدؿرساۿصخۿاشۿڑپک ۿ‬ ‫وکۿاٹہۿرکۿؿاہنۿہنۿےھٹیبۿہکۿڑپک ۿؿاےلۿاکۿہضبقۿشاقبۿوہایلۿےہ‪،‬ۿاہینۿاشۿاکۿلحمۿںیہن‪،‬ۿحقۿامعرفۿؿفقۿوہیکچۿامعرفۿاکۿوہلاۿاشۿاکۿ‬ ‫ہضبقۿشاہقبۿںیہنۿرہھٹۿاتکسۿہکۿسفنۿامعرفۿںیمۿیھبۿہیۿاؿرۿسقۿاملسمنۿمرامرۿوہےئگۿمعہداۿااسیۿہضبقۿوھتریۿدریۿےکےئلۿملسمۿوہلاۿ‬ ‫ےہۿاسیجۿڑپکاۿرھکۿرکۿؿوضۿوکاجےنۿںیم‪،‬ۿہنۿہیۿہکۿدجسمۿںیمۿاینپۿوکیئۿزیچۿرھکۿدےئجیۿاؿرۿؿہۿہگجۿہشیمہۿ ٓا فۿےکےئلۿوصخم ۿوہاجےئۿ‬ ‫ہکۿحقۿ ٓا ےۿدؿرسؿنۿرپۿدقتمیۿلاے‪،‬ۿہیۿہززگۿہنۿاجمرۿہنۿوبقمل۔‬

‫ْشر حْمعاینْاآلثارْکتابْالؽیو عْبابْبیعْارضْمکہْا لخْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ‪/ ۷‬ۻ‪۷۹‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْمطلبْشرائطْالوقفْمعؾربةْا لخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶/ ۸‬ۻ‪۸‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 149 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فْالدرالملتارْفْمایمنعْفْالمسجدْتلصیصْمکانْ دراتخمر‪،‬ۿدجسمۿںیمۿونمماعف ۿےکۿایبن ۿںیمۿےہۿہکۿاےنپۿےئلۿ‬

‫لنقسہْولؼسْلہْازعاجْغیہْمنہْولومدرسا‪1‬۔ ْ‬

‫ہگج ۿوک ۿوصخم ۿرکلا ۿاؿر ۿؿاہن ۿےس ۿیسک ۿوک ۿاٹہلا ۿارگہچ ۿدمرشۿ‬ ‫وہۿعنمۿےہ۔(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ف ْالِنیۃ ْلہ ْف ْالمسجد ْموضع ْمعی ْیواظب ْعلیہْ عینہۿںیمۿےہۿہکۿدجسمۿںیمۿیسکۿیکۿوصخم ۿہگجۿاہجنۿؿہۿرؿراہنۿ‬ ‫وقدْشغلہْغیہْقالْاالوزایعْلہْانْیزعجہْولؼسْلہْ اتھٹیبۿوہۿؿاہنۿوکیئۿدؿرساۿصخۿوغشملۿوہاجےئ‪،‬ۿوتۿااممۿاؿرایعۿےنۿ‬ ‫فراملا ۿارگ ۿؿہ ۿاشۿوک ۿؿاہن ۿےسۿاٹہلا ۿاچےہۿوت ۿاجمر ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿوک ۿااسیۿ‬ ‫ٰذلكْعندناْاھْایْالنْالمسجدْلؼسْملکاْالحدْبحرْ‬ ‫رکےن ۿاک ۿقح ۿںیہن ۿےہ ۿامہر ۿمردلك ۿاھ ۿا ین ۿویکہکن ۿدجسم ۿیسک ۿیکۿ‬

‫عنْالنہایۃْقلت ْوینبیغْتِؼیدْبمااذاْلمْیِمْعنہْ‬

‫تیکلم ۿںیہن ۿرحب ۿںیم ۿاہنہی ۿےس ۿوقنمل‪ ،‬ۿقلت(ںیمۿاتہکۿوہن)اشۿ‬

‫ع‬ ‫لْنیۃْالعودْبالم لۃْکماْلوقامْللوضوءْمثالْوالسیماْ ایبنۿوکۿاشۿلافۿےسۿدیقمۿرکلاۿانمسقۿےہۿہکۿحقۿالہپۿصخۿؿاہنۿ‬ ‫اذاْوضعْفیہْثوبہ ْلتحِقْ ْ‬ ‫سبقْیدہْتأملْوفْشر حْ رپۿوفراۿؿاسپۿ ٓا یکینۿتینۿےس ۿہنۿااھٹ ۿوہ ۿاسیجہکۿوکیئۿؿوض ۿےکےئل ۿمنلاۿ‬ ‫السیْالکبیْللسرخیسْوکذاکلْمایکونْالمسلمونْ اےھٹۿوصخصاۿحقۿؿاہنۿاانپۿڑپکاۿرھکۿاجےئہیۿاشۿےئلۿہکۿؿہۿےلہپۿہضبقۿ‬ ‫رکاکچ ۿےہ‪ ،‬ۿوغر ۿرکؿ۔ ۿاؿر ۿاامم ۿرسحشی ۿیک ۿریس ۿریبک ۿںیم ۿےہ ۿاؿر ۿاےسیۿ‬

‫فیہْسواءْکالزنولْفْالرباطاتْوالجلوسْفْالمساجدْ‬

‫یہ ۿہز ۿؿہ ۿطاقم ۿسج ۿںیم ۿامتم ۿاملسمن ۿسمؿی ۿقح ۿرےتھک ۿوہن‪ ،‬ۿاسیجۿ‬ ‫للصلٰوة‪ْ،‬والزنولْبم ٰین ْاوْعرفاتْللحجْحیتْلوضربْ‬ ‫ہکۿرساؿنۿںیمۿرہھٹلا‪،‬ۿامنر ۿےکےئلۿسمخد ۿںیمۿانھٹیبۿاؿر ۿمیٰیۿاؿرۿ‬

‫لؼ‬ ‫فسطاطہْفْمکانْکانْیزنلْفیہْغیہْف واحقْو ْسْ رعافف ۿںیم ۿجح ۿےک ۿےئل ۿارتلا‪ ،‬ۿیتح ۿہک ۿارگ ۿیسک ۿےن ۿالك ۿہگج ۿؿاہنۿ‬

‫لالٰخرانْیحولہ‪2‬۔ ْ‬

‫ہمیخۿاگللاۿاؿرۿدؿرساۿصخۿؿاہنۿےلہپۿرہھٹایگۿوتۿےلہپۿوکۿہیۿقحۿںیہنۿہکۿ‬ ‫اےسۿؿاہنۿےسۿلقتنمۿرک ۿاخل(ف)‬

‫اؿرۿںیہیۿےسۿػاہزۿوہایگہکۿسجۿےنۿتقبسۿیکۿاؿرۿرمعؿۿےکۿےئلاینپۿاححقۿاجمرہۿےکۿؿغكۿاخیلۿںیہنۿرکلاۿاشۿرپۿہیۿارتعا ۿیھبۿ‬ ‫ںیہنۿوہاتکسۿہکۿقحۿہریۿںیمۿرصتفۿرکراہۿےہۿا ینۿاعمۿقحۿوترنیمۿںیمۿاھتۿاؿرۿہیۿرجحؿنۿداالۿوننۿںیمۿرہھٹرکۿامعرفۿوکۿیھبۿاےنپۿ‬ ‫رصتفۿںیم اللاۿاؿرۿؿہۿامعرفۿالصۿامكلۿےنۿاشۿےکۿےئلۿاجمرۿیکۿیھتۿوجۿوخدۿاشۿیکۿاححقۿےکۿوساۿدؿرس ۿؿغكۿںیمۿ ٓا ےئۿاشۿ‬ ‫اکۿوجافۿؿیہۿےہۿہکۿامعرفۿاشۿیکۿكلمۿہنۿریہۿاؿر‬

‫ْکتابْالصلوةْبابْمایقسد‬ ‫‪ْ1‬درملتار‬ ‫ْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۹ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتار‬ ‫ْکتابْالصلوةْمطلبْفیمنْسبِتْیدہْایلْمباحْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۶‬ۺ‪۹۹‬‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 150 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿہۿرشعۿہکۿاشۿےنۿیکۿیھتۿخالفۿرشفۿوہرکۿلاربتعمۿوہیئۿوتۿافۿسجۿاکۿاہھتۿتقبسۿرک ۿؿیہۿدقممۿےہ ھذاْماْظہرْیلْوالعلمْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫بالحقْعندریب(ےھجمۿہیۿولعممۿوہاۿہکبجۿیقیقحۿملعۿریم ۿرفۿوکۿےہ۔ف) واللْ ٰ‬ ‫ۻ‪۶‬دیۿاہجحلۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬ ‫اربیجنۿ ٓا لادۿعلضۿونجبرۿلصتمۿلیصحتۿرمہلسۿانجفۿدمحمۿرفظۿاﷲ اصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪۵‬ۺ‪:‬‬ ‫خح‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسم ۿںیمۿہکۿاملۿؿفقۿدجسمۿرپۿ ن ۿےکۿلامۿےسۿوموسمۿےہۿرشكا ۿیسکۿاکۿدوعٰیۿوہاتکس ۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟ۿارگۿاشۿاکۿوکیئۿصخۿلاۿدنچۿصخۿلمۿرکۿاےنپۿ ٓا فۿوکۿؿیلۿغرارۿدےتیۿوہنۿوتۿؿہۿامكلۿوہ شکیےۿںیہۿلاںیہن؟بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫املۿؿفقۿرپۿدوعٰیۿكلمۿوتۿیسکۿوکۿںیہنۿوہاتکس‪،‬ۿاہنۿدوعٰیۿرصتفۿوتمیلۿوکۿےہ‪،‬ۿارگۿوتمیلۿہنۿوہوتۿالہۿہلحمۿوکۿاایتخرۿےہ‪،‬ۿارگۿاوہـنۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےنۿاشۿصخۿلاۿااخش ۿوکۿوتمیلۿرکدلاۿےہۿوتۿاشۿوکۿاایتخرۿلمۿاتکسۿےہ‪،‬ۿواللْ ٰ‬ ‫مکیۿرعیبۿاالؿلۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ارۿطاقمۿاخ ۿرمراوپرۿہلحمۿحیقۿجنگۿرمہلسۿمیکحۿادمحۿیلعۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪۶‬ۺ‪:‬‬ ‫الكۿہعطقۿرنیمۿرساکریۿوجۿہکۿانجرہۿاملسملانۿےکےئلۿؿفقۿےہۿاشۿںیمۿلااجرفۿہیکتۿدارۿےکۿالكۿاکمنۿالكۿدؿرس ۿریقفۿےنۿ‬ ‫ہع‬ ‫انبلاۿاؿرۿایسۿںیمۿوبدۿؿلاشۿاایتخرۿرکےنۿےکۿدعبۿدنچ ۿاشۿاکمنۿوکۿمراہۿخداۿؿفق رکدلاۿؿہۿؿفقۿدشہۿاکمنۿنؾیمقۿغلبمۿسیب‬ ‫رؿہیپۿوکۿؿارفۿہیکتۿےنۿرخلدۿایکۿاکمنۿؿفقۿدشہۿاکۿرؿہیپۿالكۿدجسمۿوجۿہکۿاکمنۿےسۿدحیلعہۿایسۿرنیمۿںیمۿریمعتۿیکۿیئگۿےہۿؿہۿرؿہیپۿ‬ ‫ایسۿدجسمۿںیمۿرخچۿایکۿایگۿافۿؿہۿاکمن ۿہیکتۿدارےکۿہضبقۿںیمۿےہۿرھپۿدؿلارہۿؿیہۿریقفۿسجۿےنۿاکمنۿریمعتۿایکۿاھتۿرخلدلاۿاچاتہۿےہۿ‬ ‫رشفۿرشفیۿےسۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿؿہۿہیکتۿؿفقۿےہۿاسیجہکۿشالئۿایبنۿرکلاۿےہۿوتۿہنۿاشۿںیمۿاشۿریقفۿوکۿاانپۿاکمنۿوکسمكۿانبےنۿیکۿااجرفۿیھتۿہنۿاںیمسۿدجسمۿانبلاۿ‬ ‫اجمرۿےہۿْالنْالوقفْالیوقف(ویکہکنۿؿفقۿدشہۿدؿلارہۿؿفقۿںیہنۿوہلا)ۿہنۿاشۿاکمنۿیکۿرنیمۿاکۿانچیبۿحیحصۿاھت‪،‬ۿہنۿافۿاشۿےکۿلاۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫یسکۿاؿرۿےکۿاہھتۿعیبۿوہیتکسۿےہْالنْالوقفْالیملک(ویکہکنۿؿفقۿیسکۿاکۿولممكۿںیہنۿوہاتکس)واللْ ٰ‬

‫اتبرخیۿمکیۿرفصۿرؿرۿہبنشجنپۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ہلئسمۿف‪۷‬ۺلا‪۸‬ۺ‪:‬‬ ‫(‪ )۶‬سربناتنۿںیمۿدمرہسۿلاۿوکیئۿاکمنۿلاۿدجسمۿانبلاۿاجمرۿلاہن؟‬

‫(‪ )۷‬الك ۿمررگ ۿےن ۿالك ۿہگج ۿدنچ ۿمرروگن ۿوکےھٹیب ۿوہےئ ۿداھکی ۿؿاہن ۿالك ۿوبچرتہ ۿوطبر ۿدجسم ۿانبلا ۿاؿر ۿالك دمف ۿلك ۿؿاہن ۿامنرۿ‬ ‫ڑپیھۿیئگۿافۿالكۿرعہصۿےسۿؿہۿہگجۿرخافۿڑپیۿےہ‪،‬ۿؿفقۿیکۿلاںیہنۿیکۿاشۿاکۿھچکۿاحلۿولعممۿںیہن‪،‬‬

‫‪Page 151 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫افۿؿہۿہگجۿیسکۿوکۿد ۿدیۿاجےئۿہکۿاکمنۿانبےئۿلاۿدجسمۿانبدیۿاجےئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪ )۶‬سربناتنۿؿفقۿںیمۿوکیئۿرصتفۿخالفۿؿفقۿاجمرۿںیہن‪،‬ۿدمرہسۿوہۿوخاہۿدجسمۿلاھچکۿاؿر۔ۿاؿرۿارگۿیسکۿیکۿكلمۿےہۿوتۿوبقرۿےسۿ‬ ‫اگلۿؿہۿوجۿاچےہۿانباتکسۿےہ۔‬ ‫(‪ )۷‬ارگرصتوحا ۿلا ۿدالبۃ ۿیسک ۿرطچ ۿؿفق ۿرکلا ۿلامك ۿںیہن ۿوت ۿؿہ ۿرنیم ۿامكل ۿلا ۿاش ۿےک ۿؿرہث ۿیک ۿكلم ۿےہ ۿؿہ ۿوج ۿاچںیہ ۿرکںی۔واللْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ٰ‬

‫ہلئسم‪۹‬ۺ‪ :‬ارۿعلضۿاتیسۿوپرۿدمرہسۿاشالہیمۿرمہلسۿومولیۿاوبدمحمویفسۿنسحۿاصحقۿػالكۿملعۿدمرہسۿذموکرۿ‬

‫‪۹‬رفصۿالمـفرۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿان ۿسملئ ۿےک ۿوجاف ۿںیم ۿہک ۿرلد ۿےن ۿاینپ ۿاؿر ۿاےنپ ۿرشلك ۿدار ۿےک ۿہک ۿسج ۿیکۿ‬ ‫اجمك ۿےسۿؿہۿاکرنکۿاؿر ۿوخد ۿیھبۿ ہصۿدار ۿاھتۿاےنپۿوبقمہضۿومااعضف ۿاعمیفۿیکۿتبسنۿارگنمریۿوہےنۿرپۿہمکحمۿدنبؿتسب ۿںیمۿ‬

‫دروخاسقۿدیۿہکۿامہر ۿومااعضفۿحصقۿلمعۿدرۿ ٓا دمۿدقمیۿافۿیھبۿاعمفۿرںیہۿاؿرۿاشۿںیمۿحصقۿدلیۿاافلعۿےسۿاغرارۿایک‪:‬‬ ‫ہی ۿومااعضف ۿدصاہ ۿشال ۿےس ۿؿاےطس ۿاصمرف ۿرعش ۿدیس ۿشاہ ۿفالن ۿؿاعق ۿطاقم ۿفالن ۿؿاصمرف ۿؿاردنی ۿؿ ۿاصدرنی ۿؿرغلاؿ ۿسمنیکۿ‬ ‫ؿاجمشل ۿرحمم ۿشالنیط ۿامہیض ۿےن ۿوطبر ۿؿفق ۿرقمرؿاعمف ۿؿرموفف ۿاک مل ۿایک ۿےہ۔ ۿدؿرس ۿطاقم ۿرپ ۿاینپ ۿدروخاسق ۿںیم ۿہی ۿاافلعۿ‬ ‫رحتریۿےئکۿںیہۿادیمؿارۿوہنۿہکۿداہیف‪،‬اعمیفۿدبوتسرۿہغیصبۿؿفق اعمفۿؿۿرموففۿاک ملۿرںیہ‪،‬ۿاؿرۿایسۿدقمہمۿںیمۿاخالشۿرپۿاحمکۿ‬ ‫ےکۿرؿمرؿۿوسبالۿاحمکۿدبںیۿاافلعۿوجافۿرحتریۿرکدلا۔‬ ‫وسالۿاحمک‪:‬اراہریۿاعمیفۿدہعبۿونافۿاعسدفۿیلعۿاخنۿؿایلۿؤنھکلۿےکۿزکۿشیقۿےسۿطبضۿوہیئ؟‬ ‫وجاف‪:‬ۿہیۿاعمیفۿؿفقۿاشۿؿاےطسۿطبضۿںیہنۿوہیئۿاؿرۿایسۿدقمہمۿاقیقحتفۿاعمیفۿںیمۿالكۿاسحفۿدالخۿایکۿسجۿںیمۿابعرفۿملسمۿ‬ ‫ؿفقۿحصقۿدلیۿےہ‪،‬ۿاشۿںیمۿاصمرفۿریم ۿاؿرۿریم ۿزعمرؿنۿےکۿانمعۿوقفۿانۿاکۿیھبۿیہیۿےہۿاؿرۿہیۿسقۿولگۿخدمقۿ‬ ‫زگارۿدراگہۿںیہۿاؿرۿہیۿاعمیفۿؿفقۿےہۿاشۿاکررؿایئۿرپۿاحمکۿعلضۿےنۿاصمرف ۿیکۿاقیقحتفۿرکےکۿافسرشۿاعمیفۿیکۿرکدیۿاؿرۿاشۿ‬ ‫افسرش ۿرپ ۿاحمک ۿاےلعٰ ۿاصحق ۿرنشمک ۿےن ۿہی ۿاافلع ۿرحتری ۿےئک ۿاقضب ۿاؿر ۿان ۿےک ۿومرؿلان ۿسق ۿوہشمر ۿولگ ۿںیہ ۿاؿر ۿمرار ۿرتشیپ ۿتہبۿ‬ ‫وہشمرۿاھتۿہیۿھجمۿوکۿذمیبہۿؿفقۿولعممۿوہلاۿےہۿہضبقۿشااہلشالۿےسۿےہ‪،‬ۿدجسمۿؿااممۿلارہۿؿاخاقنہۿؿسمفرۿاخہنۿسقۿاقمبمۿفالنۿےہۿ‬ ‫اش ۿوکرساکر ۿےس ۿدنس ۿاعمیف ۿاطع ۿوہیئ ۿسج ۿںیم ۿظفل ۿؿفق ۿاک ۿںیہن ۿرحتری ۿےہ ۿاؿر ۿدنس ۿوبطمہع ۿحصق ۿومنہن ۿرقمرہ ۿےہ ۿاؿر ۿامتم ۿایسیۿ‬

‫اعمایففۿںیمۿایسۿوطرۿےکۿاانسدۿاشۿوناچۿںیمۿرساکرۿےنۿدےئۿںیہ‪،‬ۿاشۿےکۿدعبۿدنبؿتسبۿہتخپۿںیم‬

‫‪Page 152 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫حصق ۿاقدعہ ۿرقمرہ ۿرساکر ۿدوعی ۿتیقح ۿاٰیلع ۿومااعضف ۿذموکر ۿاک ۿرلد ۿیہ ۿےن ۿدامر ۿایک ۿاؿر ۿاش ۿدروخاسق ۿںیم ۿمرانبےئ ۿہضبق ۿشاہقبۿ‬ ‫درگیۿاچیہ ۿرگم ۿاش ۿدقمہم ۿےک ۿایبنۿںیم ۿدعب ۿدروخاسق ۿذموکر ۿامكل ۿاک ۿظفل ۿاامعتسل ۿایک ۿاؿردرگیۿںیمۿیھب ۿظفل ۿاماکلہن ۿرحتریۿوہایگۿ‬ ‫اشۿےکۿدعبۿومؼدہمۿ ہصۿداریۿؿنیعتۿ ہصۿہزۿرشلكۿدارۿںیمۿرھپۿہیۿػاہزۿایکۿہکۿہیۿاجدئادۿؿاےطسۿاصمرفۿدراگہۿےہۿیسکۿ ہصۿدارۿوکۿ‬ ‫اایتخرۿااقتنلۿیسکۿمسقۿاکۿںیہنۿدعبۿاصمرفۿرعشۿؿۿوفاحتۿؿاردنیۿؿاصدرنیۿےکۿوجاتچبۿےہۿوخصہۿسمؿیۿمیسقتۿوہاجلاۿےہۿاؿرۿ ٓا دنئہۿ‬ ‫مہۿولوگنۿےنۿاغرار ۿدننکاگن ۿےکۿؿرہثۿرپۿایسۿوطر ۿرپۿامہر ۿ ہصۿےسۿمیسقتۿوہلا ۿرےہۿاگۿدعبہۿؿاحق ۿارعل ۿںیمۿیھبۿوجۿدعبۿ‬ ‫اکرراؿیئ ۿ ہص ۿداری ۿےک ۿرممك ۿوہیئ ۿاش ۿںیم ۿہی ۿرحتری ۿرکدلا ۿہک ۿہی ۿومعض ۿؿفق ۿےہ‪ ،‬ۿان ۿاحالف ۿرپ ۿاررؿےئ ۿرشف ۿرشفی ۿاشۿ‬ ‫اجدئادۿرپۿاػالطۿؿفقۿاکۿوہاگۿلاۿںیہن؟ۿاؿرۿرلدۿےکۿؿاروثنۿوکۿاایتخرۿااقتنلۿاشۿاجدئادۿےسۿےہۿلاںیہن‪،‬ۿؿاحضۿرےہ‪،‬ۿدقمہمۿنیعتۿ ہصۿ‬ ‫داریۿؿۿدرگیۿاکذغافۿرساکریۿںیمۿ لۿ ہصۿدارانۿرشلكۿدارۿ ٓا دمینۿےنۿاشۿوکۿؿفقۿمیلستۿایکۿےہۿاؿرۿہیۿاغرارۿایکۿےہۿہکۿیسکۿوکۿ‬ ‫اایتخرۿااقتنلۿاحلصۿںیہنۿےہۿرصفۿدرایمینۿاکررؿایئۿدرگیۿتیقحۿاٰیلعۿںیمۿظفلۿامكلۿاکۿاامعتسلۿوہاۿےہۿاشۿےسۿلبقۿؿدعبۿیکۿ لۿ‬ ‫اکررؿاویئن ۿںیم ۿاغرار ۿدعم ۿاایتخر ۿااقتنل ۿؿفق ۿاک ۿسق ۿیک ۿاجمك ۿےس ۿےہ ۿاؿر ۿہی ۿاخدنان ۿاؿالد ۿرضحف ۿریپان ۿریپ ۿدریگتس ۿدیسلا ۿخیشۿ‬ ‫دبعااقلدرۿحنالینۿرحمۃۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿےسۿاےنپۿوکۿوسنمفۿرکلاۿےہۿاؿرۿاےسیۿیہۿضعبۿوفلمػافۿاخدناینۿؿرجشہۿاجفۿاخدناینۿےسۿاملاۿ‬ ‫ایگۿےہۿاشۿاخدنانۿےکۿولگۿلالاحلعۿعیطتسمۿؿہریعیطتسمۿحصقۿغرارۿدادۿدنبؿتسبۿوجۿلاافتطۿوخدۿنیعتۿصصحۿرک ےکۿںیہۿاشۿاابتعرۿ‬ ‫ےس ۿقحتسم ۿزگارہۿںیہ ۿلاۿومرف ۿاٰیلع ۿیک ۿلسن ۿرپ ۿاررؿےئ ۿفراضئ ۿاررس ۿون ۿنیعتۿزگارہ ۿاک ۿقح ۿرےتھک ۿںیہ ۿارگۿعیطتسم ۿوک ۿااقحتسط ۿزگارہۿ‬ ‫وبہجۿاشۿیکۿااطتسمقۿہنۿوہوتۿیسکۿؿغكۿاحبلكۿہنۿرےنہۿااطتسمقۿےکۿرھپۿیسکۿشیقۿےسۿزگارہۿلا شکیےۿںیہۿاؿرۿااطتسمقۿاکۿایعمرۿ‬

‫ایکۿےہۿاؿرۿیسکۿاؿالدۿرپۿلاوصخل ۿشادافۿےکۿیسکۿاخدنانۿرپۿوجؿفقۿوہۿاشۿںیمۿحقۿولگۿعیطتسمۿوہےتۿاجںیئۿےگۿؿہۿاخرچۿارۿ‬ ‫زگارہ ۿوہےت ۿاجںیئ ۿےگ ۿاؿر ۿرھپ ۿحق ۿہریعیطتسم ۿوہاجےگنیئ ۿدالخ ۿوہےت ۿاجںیئ ۿےگ‪ ،‬ۿاؿر ۿاش ۿاک ۿہلسلس ۿزک ۿوطر ۿےس ۿاجری ۿرےہ ۿاگۿ‬ ‫نیعتۿزگارہۿیکۿتبسنۿایکۿوہۿارک ۿاگ۔ۿادیمۿہکۿہلمجۿاومرۿاکۿوجافۿاررؿےئۿہقفۿہیفنحۿرمحمقۿفراملاۿاجےئۿاؿرۿہیۿارایضۿرشعیۿںیہۿ‬ ‫اؿرۿرشعۿانۿرپۿؿاحقۿےہۿلاںیہن‪،‬ۿاؿرۿیفۿااحللۿہیۿومااعضفۿاکۿسقۿاکرؿنۿےکۿلاشۿدقنیۿعمجۿرسۿںیہ‪،‬ۿنجۿاصمرفۿاکۿدرکۿاؿرپۿرحتریۿ‬ ‫ایک ۿایگ ۿےہےسیج ۿوفاحت ۿؿارعاش ۿؿمنالد ۿرشفی ۿؿرحمم ۿؿرخچ ۿؿاردنی ۿؿاصدرنی ۿوت ۿاہجن ۿلك ۿاجمشل ۿؿارعاش ۿؿوفاحت ۿوک ۿدرک ۿؿلدرکہۿ‬ ‫غر ٓا نۿوخاینۿؿمیسقتۿاعطمۿؿہریہۿےسۿ قلعۿےہۿؿہۿوتػاہزۿیہۿےہۿرصفۿزعتہیۿداریۿیکۿرشتعیۿںیمۿوکیئۿالصۿںیہنۿےہۿالكۿرؿایجۿ‬ ‫طاقیمۿرطہقی ۿےہۿوتۿاشۿدقر ۿرصمفۿلااجمر ۿےکۿومشل ۿےس ۿسفنۿؿفقۿرپۿایکۿارثۿےہۿاؿر ۿہیۿلعفۿاقلل ۿرتكۿےہ‪،‬ۿایسۿوطر ۿےسۿ‬

‫ارعاشۿںیمۿالكۿوصرفۿضعبۿؿغكۿامسفۿیکۿےہۿوجۿسقۿرطہقیۿومیقیسۿؿراگۿؿمراریمۿمرد اانحفۿرحامۿںیہۿاؿرۿیہیۿوسا ِدۿامظعۿ‬ ‫ےہۿاہتبلۿضحمۿدیصقہۿوخاینۿلاۿتعنۿوخشۿااحلینۿےسۿشیناۿاؿر ۿانسےنۿؿاےلۿوک ۿھچکۿدانیۿاسیجۿہکۿوضحرۿاونرۿرسؿرۿاعمل ۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫ہیلعۿؿملسۿےنۿاینپۿرداےئۿابمركۿرضحفۿاسحنۿوکۿرمحمقۿفرامیئۿیھتۿاشۿیکۿلامك‬

‫‪Page 153 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایکمکحۿےہۿہیۿیھبۿاقللۿرتكۿاےسیۿاؿاقفۿےسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اراصدافۿشالنیطۿمکحۿؿفقۿںیمۿںیہۿہنۿؿہۿومرؿفۿوہنۿہنۿیسکۿوکۿانۿےکۿعیبۿؿااقتنلۿاکۿوکیئۿقحۿوہ کماْحِِہْفْردالمحتارْ‬ ‫ل‬ ‫بماْالمزیدْعلیہ(اسیجۿہکۿاشۿیکۿقیقحتۿردا مخنارۿںیمۿیکۿےہۿسجۿرپۿمرلدۿااضہفۿںیہنۿوہاتکس۔ف)دنساعمیفۿںیمۿظفلۿؿفقۿہنۿ‬ ‫و‬ ‫وہلاۿھچکۿرضمۿںیہن‪،‬ۿہنۿیسکۿدقمہمۿںیمۿاےنپۿ ٓا فۿوکۿامكلۿریبعتۿرکلاۿلاۿوگر میییۿدرگیۿںیمۿظفلۿاماکلہنۿاھکلۿاجلاۿھچکۿارثۿرکھناۿےہۿہکۿ‬ ‫وتمیلۿیکۿرطفۿتبسنۿكلمۿوبہجۿكلمۿرصتفۿؿاایتخرۿشاظئ ےہ۔اتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫لوادیعْالمحدودْلنقسہْثمْادیعْانہْوقفْالصحیحْفْ ارگ ۿدحؿد ۿارہعب ۿوک ۿاےنپ ۿےئل ۿغرار ۿدلا ۿرھپ ۿہی ۿدوعٰی ۿایک ۿہک ۿؿفق ۿےہ‪،‬ۿ‬ ‫الجواب ْان ْکانت ْدعوی ْالوققیۃ ْبسبب ْالتولیۃْ وتۿوجافۿحیحصۿہیۿےہۿارگۿؿفقۿوہےنۿاکۿدوعیۿوتتیلۿیکۿؿہجۿےسۿوہۿوتۿ‬ ‫دؿون ۿن ۿلاوتن ۿںیم ۿوماتقف ۿنکمم ۿےہ ۿویکہکن ۿؿفق ۿوک ۿوتمیلۿ‬ ‫یحتمل ْالتوفیق ْالن ْف ْالعادة ْیضاف ْالیہ ْباعؾبارْ‬ ‫رصتمف اؿر ۿفرقی ۿثحب ۿوہےن ۿےک ۿاابتعر ۿےس ۿاعدلا ۿاینپ ۿرطفۿ‬

‫والیۃْالتصرفْواللصومۃ‪1‬۔ ْ‬

‫وسنمفۿرکاتیلۿےہ۔(ف)‬

‫وموقفۿہیلعۿاکۿریقفۿلا ۿہری ۿاہیمشۿوہلا ۿرضؿر ۿںیہنۿااینغءۿؿشاداف ۿیھبۿاؿاقفۿاعہم‪،‬ۿرافہۿاعمۿںیم ۿدالخۿوہ شکیے ۿںیہۿےسیج ۿدجسم‪،‬ۿ‬

‫ربقمہ‪ ،‬ۿوح ‪ ،‬ۿونکان‪ ،‬ۿاقسہی‪ ،‬ۿرساےئ ۿلل ۿؿہریاہ‪ ،‬ۿاؿر ۿؿہ ۿہز ۿؿغك ۿںیم ۿرشبع ۿؿافق ۿلثم ۿاانثتسء ۿیف ۿالمظزؿف ۿیھب ۿشالم ۿوہ شکیے ۿںیہ ۿسجۿ‬ ‫رطچۿوخدۿاانپۿسفنۿاؿرۿاینپۿاؿالد‪،‬ۿلاہلمجلۿؿفقۿاکۿغرمكۿومدبۿےکۿےئلۿوہلارضؿرےہۿرگمۿامتمۿ ٓا دمینۿغرمكۿیہۿےکےئلۿنیعمۿوہلارضؿرۿںیہنۿ‬ ‫اانثتسءۿضعبۿیلعۿادلؿامۿؿاانثتسءۿ لۿایٰلۿرامنۿعطقنمۿدؿوننۿیکۿاجنگشئۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿاایتخرۿؿافقۿوکۿےہۿیسیجۿرشعۿرک ۿاگۿاابتفۿیکۿاجےئۿیگۿ‬ ‫ل‬ ‫تحتۿوقلۿدراتخمر والتصدقْبالمنقعۃْولوفْالجملۃ‪2‬ۿ(ۿتعفنمۿوکدصہقۿغرارۿدانیۿارگہچۿیسکۿرطچۿوہ۔ف)ردا مخنارۿںیمۿےہۿفراملا‪:‬‬

‫فیدخلْفیہْالوقفْعلْنقسہْثمْعلْالقِراءْوکذاْ اشۿںیمۿاینپۿدافۿےکےئلۿؿفقۿاؿرۿدعبۿںیمۿرقفاءۿےئلیکۿدالخۿ‬

‫الوقف ْعل ْاالغنیاءثم ْالقِراء ْلما ْف ْالن ر ْعنْ وہاگ‪،‬ۿایسۿرطچۿااینغءۿےئلیکۿرھپۿرقفاءۿےئلیکۿؿفقۿیکۿوصرفۿیھبۿ‬ ‫المحیطْلوْوقفْعلْاالغنیاءْوحدھمْلم ْیجزْالنہْ دالخۿرےہۿیگۿاسیجۿہکۿرہنۿںیمۿطیحمۿےسۿوقنملۿےہۿہکۿارگۿرصفۿ‬ ‫ااینغء ۿےکےئل ۿؿفق ۿوہوتلااجمر ۿوہاگ ۿویکہکن ۿہیۿغرمك ۿںیہنۿےہۿ‬ ‫لؼسْبِربۃ‪ْ،‬اماْلوجعلْاخرہْللقِْْراءْفانہْیکون ْ‬ ‫نکیلۿارگ ٓا رخۿںیمۿرقفاءۿ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالسادسْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹۸۶/ ۷‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪/ ۶‬ۼۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 154 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےئلیکۿؿفقۿایکۿوتۿاجمر ۿوہاج۔اگیۿویکہکنۿہیۿغرمك ۿےہۿارگہچۿیفۿ‬

‫قربۃْفْالجملۃْ‪1‬اھ۔ ْ‬

‫اہلمجلۿےہۿاھ(ف)‬ ‫ایسۿںیم ےہ‪:‬‬

‫اذاجعلْاولہْعلْمعینیْصارْکانہْاستؿ ٰین ْ ٰذلكْمنْ حق ۿاؿبا دؿ ۿنیعم ۿوصخشن ۿےکےئل ۿایک ۿوت ۿوگلا ۿہی ۿرقفاء ۿوک ۿدےنیۿ‬

‫الدفعْایلْالقِراءْکماْصرحوا ْبہ(ایلْانْقال)ْفعلمْ ےسۿاانثتسءۿوہاجےئۿاگۿاسیجۿہکۿاہقفءۿےنۿاشۿیکۿرصتحیۿیکۿےہۿ‬ ‫انہ ْصدقۃ ْابتدا ْء ْوالیلرجہ ْعن ْ ٰذلك ْاشرتاطْ (انۿاکۿہیۿایبنۿاہینۿلكۿےہۿہکۿفراملا)ۿوتۿاشۿےسۿولعممۿوہاۿہکۿ‬ ‫ر‬ ‫ہی ۿادتباء ۿدصہق ۿےہ‪ ،‬ۿوت ۿنیعم ۿےک ۿےئل رصف ۿرکےن ۿیک ۿرشعۿ‬ ‫صرفہْلمعی‪2‬۔ ْ‬ ‫اشۿوکۿاشۿےسۿاخرچۿہنۿرک ۿیگ(ف)‬ ‫ایسۿںیمۿاتفؿٰیۿااممۿاقیضۿاخنۿےسۿےہ‪:‬‬

‫لوقال ْاریض ْصدقۃ ْموقوفۃ ْعل ْمن ْیحدث ْیل ْمنْ ارگۿوینۿاہکۿریمیۿرنیمۿدعبۿںیمۿادیاۿوہےنۿؿاےلۿریم ۿےچبۿےئلیکۿ‬ ‫الولد ْولؼس ْلہْولد ْیصح ْالن ْقولہ ْصدقۃْموقوفۃْ دصہق ۿےہ ۿہکبج ۿایکس ۿاؿالد ۿہن ۿوہوت ۿؿفق ۿحیحص ۿوہاگ ۿویکہکن ۿؿفق ۿدشہۿ‬

‫وقفْعلْالقِراءْوذکرْالولدْالحادثْلالستؿناءْکانہْ‬

‫قالْاالانْحدثْیلْولدْفغلت اْلہْمابیق‪3‬۔ ْ‬

‫دصہق ۿےنہک ۿےس ۿرقفاء ۿےئلیک ۿؿفق ۿوہایگ ۿاؿ ۿرےٹیب ۿےک ۿدرک ۿےس ۿاںیمسۿ‬ ‫اانثتسءۿوہایگ‪،‬ۿوگلاۿوینۿاہکۿہیۿدصہقۿےہۿرگمۿارگۿریماۿہچبۿادیاۿوہوتۿاشۿ‬

‫یکۿوموجدیگۿلكۿاشۿےکۿےئلۿؿفقۿرکلاۿوہن۔(ف)‬

‫اطلسنۿؿافقۿیکۿرشعۿارگۿولعممۿےہۿہکۿدعبۿاصمرفۿریخۿذموکرہۿوجۿےچبۿاؿالدۿخیشۿفالنۿمیسقتۿرکںیلۿوتۿانۿےکۿرقفاءۿؿااینغءۿسقۿ‬ ‫اےس ۿوخصہ ۿسمؿی ۿںیل ۿےگ ۿاؿر ۿارگ ۿرشع ۿرکدی ۿےہ ۿہک ۿامیقب ۿلسن ۿخیش ۿرپ ۿحصق ۿفراضئ ۿمیسقت ۿوہوت ۿحصق ۿفراضئ ۿیہ ۿمیسقت ۿوہیگۿ‬ ‫اغرفۿادعبۿوکۿوجحمفۿرک ۿاگۿاؿرۿاحلعۿرقفۿؿانغہنۿوہاگۿاؿرۿارگۿرشعۿہیۿیکۿہکۿلاامیقدنہۿاخدنانۿخیشۿےکۿرقفاءۿرپۿمیسقتۿوہۿوتۿافۿانۿےکۿ‬ ‫س‬ ‫ااینغء ۿوک ۿھچک ۿہن ۿےلم ۿاگ ۿاؿر ۿوج ۿریقف ۿوہاجےئ ۿاف ۿےس ۿؿہ ۿیھب ۿقحتسم ۿوہ ۿاگ ۿ نین ۿامہیض ۿاک ۿ ہص ۿہن ۿبلط ۿرک ۿاگ ۿاؿر ۿوج ۿریقف ۿ ۿ‬ ‫وہاجےئۿافۿےسۿؿہۿقحتسمۿہنۿرےہۿاگۿاؿرۿشااہلےئۿزگہتشۿاکایلۿوہاۿؿاسپۿہنۿد ۿاگۿالنْالعربةْالحالْدونْالمایضْواالستِبال‬ ‫(ویکہکنۿاابتعرۿاحلۿاکۿےہۿامیضۿلاۿلبقتسمۿاکۿںیہن۔ف)اؿرۿارگ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۸‬ۼۺ‪۸‬‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۸‬۽ۺ۔ۼۺ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۶۹/ ۸‬‬ ‫‪Page 155 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رشاطئۿالصۿؿافقۿرپۿاػالفۿہنۿوہوتۿدلمعر ٓا دمۿدقمیۿرپۿرظنۿوہیگۿرلدۿےنۿوجؿاحقۿارعل ۿںیمۿاھکل‪،‬ۿلاۿارگۿاشۿےکۿاطمقبۿےہۿاہبفۿ‬

‫ؿرہن ۿاش ۿرپ ۿاصلا ۿاحلع ۿہن ۿوہاگ ۿاؿر ۿدقمی ۿرپ ۿلمع ۿرےہ ۿاگ۔النہْلؼسْبواقفْوالالیہْتغییہ(ویکہکن ۿؿہ ۿہن ۿؿافق ۿےہ ۿہن ۿاش ۿوکۿ‬ ‫دبتیلیۿاکۿقحۿےہ۔ف)اتفؿٰیۿریخہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ْقوامہْکیفْ حق ۿامیضۿںیمۿاشۿاکۿاحلۿولعممۿےہۿہکۿمظتنمۿاشۿںیمۿایکۿ‬ ‫اذاعلمْحالہْفیماْسبقْمنْالزمانْمنْان ّْ‬

‫یعملونْفیہْوایلْمنْیصرفونہ‪ْ،‬فیْؽینْعلْ ٰذلک‪ْ،‬النْ رکےت ۿرےہ ۿاؿر ۿاہکن ۿرخچ ۿرکےت ۿںیہ ۿوت ۿایس ۿاحل ۿوک ۿؿفق ۿیکۿ‬ ‫الظاھْر ْان م ْکانوایقعلون ْ ٰذلك ْعل ْموافِۃ ْشرطْ اینبدۿغرارۿدلاۿاجےئۿاگۿویکہکنۿػاہزۿیہیۿےہۿہکۿمظتنمۿہیۿلمعۿؿافقۿ‬ ‫ع یک ۿرشع ۿےک ۿاطمقب ۿرکےت ۿرےہ ۿںیہ ۿاملسمونن ۿےک ۿقلعتم ۿیہیۿ‬ ‫الواقف ْوھو ْالمظنون ْبحال ْالمسلمی ْفیعمل ْ لْ‬ ‫امگن ۿایک ۿاجاتکس ۿےہ ۿوت ۿایس ۿلمع ۿوک ۿاجری ۿراھکاجےئ ۿاگ‪ ،‬ۿاعفنۿ‬ ‫ٰذلک‪ْ،‬وفْا نقعْالوسائلْذکرْفْالذخیةْقالْسئلْ‬ ‫اولشالئۿںیمۿدرکۿےہۿہکۿدریخہۿںیمۿےہۿہکۿخیشۿاالشالمۿےسۿ‬ ‫شیخ ْاالسالم ْعن ْوقف ْمشہور ْاشؾب ت ْمصارفہْ‬ ‫الك ۿوہشمر ۿؿفق ۿسج ۿےک ۿاصمرف ۿاؿر ۿدقمار ۿےک ۿقلعتم ۿاشیناہۿ‬ ‫م‬ ‫وقدْرمایصرفْایلْمستحِیہْقالْینظرْایلْالمعہود نْ ےہ‪ ،‬ۿےک ۿلار ۿںیمۿوسال ۿایک ۿایگ ۿوت ۿاوہـن ۿےن ۿوجاف ۿںیمۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫حالہْفیماْسبقْمنْالْزمانْمنْان ّْ‬ ‫ْقوامہْکیفْیعملونْ ۔ ْ فراملاۿہکۿزگہتشۿرامہنۿاکۿاحلۿولعممۿایکۿاجےئۿاگۿہکۿاشۿےکۿمظتنمۿ‬ ‫ےسیکۿلمعۿرکےتۿرےہۿںیہ۔(ف)‬ ‫ااطتسمق ۿیک ۿایعمر ۿكلم ۿاصنف ۿرادئ ۿاراححق ۿاصلنہ ۿےہزعتہی ۿؿمراریم ۿدؿونن ۿمعطیق ۿںیہ ۿاؿر ۿمعطیق ۿںیم ۿامل ۿؿفق ۿاکرصفۿ‬ ‫دؿہزا ۿرحام ۿےہ ۿہکلب ۿنیت ۿرحاومن ۿاک ۿومجمہع‪ ،‬ۿالك ۿؿہ ۿمعطیق ۿدؿرس ۿامل ۿؿفق ۿرپ ۿدعتی ۿرسیت ۿقحتسم ۿیک ۿرحمؿیم ۿرگم ۿان ۿومرۿ‬

‫احدہث ۿےس ۿسفن ۿؿفق ۿرپ ۿوکیئ ۿرضر ۿںیہن‪ ،‬ۿوج ۿوتمیل ۿان ۿںیم ۿرصف ۿرک ۿاگ ۿاش ۿدقر ۿاک ۿلاؿان ۿاش ۿرپ ۿالرم ۿوہاگ ۿالنہْامیْوکلْ‬ ‫می‬ ‫امیْبالتعدیْضمی(ویکہکنۿؿہۿانیمۿےہۿاؿرۿہزۿانیمۿلااجمرۿرصتفۿرپۿاضنمۿلیناۿےہ۔ف)ہکلبۿارگۿوخدۿاطلسنۿؿافقۿ چملہۿ‬ ‫اصمرفۿذموکرہۿرصتوحاۿزعتہیۿؿمراریمۿوکۿیھبۿالك رصمفۿرقمرۿرکلاۿہکۿؿفقۿرپۿحقۿیھبۿرضرۿہنۿاھتۿہیۿرصمفۿلا لۿردۿؿشاطقۿ‬ ‫ل‬ ‫رکےکۿؿہۿ ہصۿیھبۿاصمرفۿریخۿیہۿکیـرفۿرصمؿفۿوہلا‪،‬ۿ حتۿایدقریۿرھپۿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لووقفْالذیمْع ٰلْبیعۃْفاذاْخربتْیکونْللقِراءْکانْ ارگ ۿدیمۿےن ۿمنلا ۿہعیب(وہیدی ۿابعدف ۿاگہ)ےئلیک ۿؿفقۿایک ۿاؿر ۿاہکۿ‬ ‫حقۿہیۿرخاہبۿوہاجےئۿوتۿہیۿرقفاءۿےئلیکۿیہ‬ ‫للقِراء ْ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْوالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶/ ۸‬ۻ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪Page 156 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ابتدا رْء ۔واللْ ٰ‬

‫وہاگ ۿوت ۿادتباء ۿیہ ۿہی ۿرقفاء ۿےکےئل ۿؿفق ۿغرار ۿلاےئ ۿاگ۔واللْ‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬

‫ارہبصقۿوگلاؤمعلضۿہزدؿیئۿاؿرہۿہلحمۿونقیجۿوئسمہلۿلاؿرۿنیسحۿاصحقۿ ویمۿہسۿہبنشۿۼۿرفصۿالمـفر‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ہلئسمۺۺلاۻۺ‪:‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿاحیج ۿوناف ۿلارظ ۿنیسح ۿاخن ۿاصحق ۿرسیئ ۿہبصق ۿوگلاؤم ۿےنۿ‬ ‫رقتمناۿدشۿلارہۿشالۿےسۿالكۿدجسمۿےکۿقلعتمۿوجۿہکۿانۿےکۿاکمنۿےکۿغربیۿہلحمۿونقیجۿںیمۿؿاعقۿےہ‪،‬ۿہیۿااظتنمۿایکۿہکۿرریۿدجسمۿیکۿ‬ ‫می‬ ‫داکںین ۿنج ۿوک ۿدجسم ۿےک ۿ یؿمـن ۿےن ۿرنہ ۿیھب ۿرکایل ۿاھت ۿاؿر ۿوج ۿرنہ ۿےس ۿیچ ۿوہیئ ۿںیھت ۿؿہ ۿلالکل ۿامسمر ۿوہیئگ ۿںیھت‪ ،‬ۿرغصکہ ۿؿہۿ‬ ‫داکلاف ۿدجسمۿذموکر ۿوجۿہکۿالكۿدینیۿدمرہسۿرعیبۿوکۿتیثیحبۿؿفقۿشالمۿںیھتۿان ۿوکۿلكۿرنہۿرکاایلۿاؿر ۿامسمر ۿدشہۿیکۿریمعتۿ‬ ‫رکادی‪،‬ۿالكۿدمرہسۿاشالہیمۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿسجۿےکۿؿہۿدصرانمجنۿےہۿسق ۿادا ۿرکدلا ۿداکوننۿوکۿریمعتۿرکالا ۿرھپۿرہتفۿرہتفۿاںیہنۿ‬ ‫داکوننۿوک ٓا دمینۿےسۿؿہۿ لۿرؿہیپۿیھبۿاداۿرکدلاۿحقۿانمجنۿاکۿرؿہیپۿاداۿوہایگۿوتۿانۿداکوننۿوکۿعمۿوحتلیۿلایقۿےکۿاےنپۿوھچےٹۿاھبیئۿوکۿ‬ ‫وج ۿہک ۿایس ۿدجسم ۿںیم ۿہبلط ۿوک ۿرعیب ۿڑپاھےت ۿںیہ ۿوطبر ۿااظتنم ۿاجدئاد ۿؿفق ۿےک ۿوحاہل ۿرکدلا ۿیتح ۿہک ۿاش ۿ ٓا دمین ۿےس ۿؿػنا ۿوفػنا ۿدجسم ۿیکۿ‬ ‫دریتسۿوہیتۿریتہۿےہ‪،‬ۿاؿرۿایسۿااحػہۿدجسمۿںیمۿریبؿینۿہبلطۿےکےئلۿرجح ۿیھبۿحصقۿرضؿرفۿایترۿوہےتۿرےہ‪،‬ۿشالۿزگہتشۿںیمۿ‬ ‫الكۿومولیۿاصحقۿوکۿلاہزۿےسۿرعیبۿمیلعتۿےکےئلۿلاللاۿایگۿاھتۿانۿیکۿفصنۿوخنتاہۿدنچہۿےسۿاؿرۿفصنۿایسۿ ٓا دمینۿدجسمۿےسۿشالۿرھبۿ‬ ‫لكۿدیۿاجلاۿیک‪،‬ۿزینۿافۿلكۿوچہکنۿدرشۿؿدترسیۿےکےئلۿوساےئۿدجسمۿےکۿاؿرۿوکیئۿہگجۿہنۿیھت‪،‬ۿاؿرۿوجۿاتکںیبۿابلطءۿوکحصقۿدوتسرۿ‬ ‫دیۿاجیتۿںیہۿانۿےکۿرےنھکۿےکۿےئلۿیھبۿاکمنۿیکۿرضؿرفۿوہیئۿوتۿالكۿاکمنۿاجمكۿدجسمۿںیمۿاشۿشالۿیھبۿریمعتۿرکالاۿایگۿوجانۿشاءۿ‬ ‫اﷲرصتخماۿدمرہسۿؿبتکۿاخہنۿدؿوننۿاکاکمۿد ۿاگۿكالؿہۿانۿداکنۿےکۿھچکۿاخاہنےئۿراعلاۿاخیلۿرکاےکۿاشۿیکۿرنیمۿدجسمۿوکۿؿفقۿرکدیۿ‬ ‫اؿرۿدؿۿالكۿداکںینۿخدلدۿیھبۿونبادںیۿالكۿداکنۿیشنمۿاقبءۿاﷲاصحقۿؿلیکۿرساےئۿریمانۿےنۿیھبۿؿفقۿایک‪،‬‬ ‫(‪)۶‬اف ۿوسالۿہی ۿےہ ۿہک ۿایسی ۿوصرفۿںیم ۿہکبج ۿكالؿہ ۿتین ۿےک ۿدلمعر ٓا دم ۿحصق ۿذموکرہ ۿلاال راہ ۿےہ ۿوت ۿ ٓا لا ۿاش ۿ ٓا دمین ۿےس ۿدجسم ۿاؿرۿ‬

‫ابلطءۿےکےئلۿرجح ۿزینۿدمرشۿیکۿوخنتاہۿؿہریہۿںیمۿرصفۿرکلاۿرشكاۿاجمرۿوہاگۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬ہی ۿہک ۿاںیہن ۿوناف ۿاصحق ۿوموصف ۿےن ۿوج ۿاینپ ۿدایت ۿداکن ۿاؿر ۿنیت ۿاخاہنےئ ۿراعلا ۿوک ۿنحص ۿلارار ۿدجسم ۿیک ۿرضؿرف ۿےس ۿمرامرۿ‬

‫رکاےکۿزینۿرگدؿۿشیپۿےکۿاینپۿااتفدہۿرنیمۿوکۿایسۿدمۿںیمۿدمّفۿےسۿؿفقۿرکدلاۿےہۿانچہچنۿاھگش‪،‬ۿوھبہس‪،‬ۿڑکلی‪،‬ۿڈنکاۿاؿرۿدرگیۿہلپۿ‬ ‫دارؿنۿےسۿوجاشۿرنیمۿاکۿوصحملۿ ٓا لاۿےہۿؿہۿیھبۿمرامرۿدجسمۿںیمۿالكۿےئنبۿےکۿدرہعیۿےسۿتشمکیۿعمجۿوہلاۿراتہۿےہۿاؿرۿوجۿدمّافۿ‬ ‫نش‬ ‫ذموکرۿںیمۿرصفۿوہلاۿےہۿاےکسۿقلعتم(الكۿدنہؿرسیئۿسجۿاکۿلامۿالہلۿ میزۿلاھت‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶/ ۸‬ۻ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 157 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےہۿاؿر ۿؿہۿوگلاؤم ۿےس ۿغربیۿالكۿومعضۿوہمرؿان ۿںیمۿرےتہۿںیہ)اک ۿہیۿایبن ۿانسۿاجلا ۿےہۿہکۿ ُحنگیۿہضبقۿںیمۿامہر ۿےہۿاذہا ۿہیۿ‬ ‫رفتمطۿ ٓا دمینۿامہریۿےہۿاشۿوکۿمہۿںیلۿےگۿاحالہکنۿؿہۿاشۿلارارۿںیمۿیسکۿیئءِۿارایضۿےکۿیھبۿامكلۿںیہنۿںیہ اؿرۿیگنچۿانۿیکۿوہلاۿ‬ ‫اقدعہۿےکۿیھبۿلالکلۿخالفۿےہۿویکہکنۿیگنچۿقحِۿوگرٹنمنۿےہ‪،‬ۿاکذغافۿرساکریۿںیمۿیھبۿیگنچۿاکۿوکیئۿؿوجدۿںیہن‪،‬ۿدؿرس ۿامكلۿ‬ ‫رنیمۿا ینۿؿافقۿیکۿرطفۿےسۿہیۿرنیمۿدرالصۿدجسمۿیکۿےہ‪،‬ۿایسیۿاحلك ۿںیمۿ ٓا لا ۿمہۿاملسموننۿاکۿفر ۿےہۿہکۿمہۿداےمۿ‬ ‫درےم‪،‬علمے‪،‬ۿےنخسۿرغ ۿہزۿدمااعفہنۿتیثیحۿےسۿانۿیکۿاشۿلااجمرۿدسقۿمردۿےسۿارگؿہۿرکںیۿاشۿوکۿاچبںیئۿلاۿںیہن؟زیناشۿاعمملہۿ‬ ‫وجۿدشادئۿںیمہۿدرشیپۿوہنۿےگۿہغیصبۿظفحۿاجدئادۿؿؿفقۿدنعاﷲ ںیہۿاشۿاکۿارجۿےلمۿاگۿلاۿںیہن؟اؿرۿارگۿاملسمنۿکیزفۿراےئۿےسۿ‬ ‫اش ۿیک ۿ ل ۿلا ۿیئءِ ۿ ٓا دمین ۿوطبر ۿہلصیف ۿلایمہ ۿےک ۿالہل ۿاصحق ۿوک ۿدانی ۿوظنمر ۿرکںی ۿوت ۿ ٓا لاان ۿاک ۿہی ۿلعف ۿرشكا ۿحیحص ۿاؿر ۿاقلل ۿمیلست ۿوہاگ ۿلا‬ ‫ںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬اؿاقفۿںیمۿرشعۿؿافقۿلثمۿصنۿشارفۿؿاحقۿاالابتفۿوہیتۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿلالرشعۿؿافقۿلاۿااجرفۿاخہصۿرشہیعۿوکیئۿریغتۿ‬ ‫دبتلۿاجمرۿںیہن‪،‬ۿدمرہسۿےکۿاملۿےسۿدجسمۿاکۿغر ۿاداۿںیہنۿایکاجاتکسۿوجۿادارک ۿاگۿلاؿانۿاشۿرپۿےہۿدجسمۿےکۿاملۿےسۿںیہنۿےلۿ‬ ‫اتکسۿدجسمۿرپۿوجۿاجدئادۿؿافقۿےنۿؿفقۿیکۿارگۿاشۿےسۿانبےئۿدمرہسۿؿاصمرفۿدمرہسۿیکۿااجرفۿدیۿیھتۿوتۿاجمرۿےہۿؿرہنۿلااجمر۔‬

‫(‪)۷‬وصرفۿذموکرہۿںیمۿرضؿرۿاملسموننۿرپۿفر ۿےہۿہکۿیتحۿادقملؿرۿہزۿاجمرۿوکۿششۿظفحۿاملۿؿفقۿؿدعفۿملظۿػاملۿںیمۿرصفۿ‬ ‫رکںیۿاؿرۿاشۿںیمۿانتجۿؿغكۿلاۿاملۿانۿاکۿرخچۿوہاگۿلاۿوجۿھچکۿ تنحۿرکےگنیۿقحتسمۿارجۿوہنۿےگ‪،‬ۿاقلۿاعتیٰل‪:‬‬ ‫(ایلْقولہْ‬ ‫" ‪ٰ "  ‬‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْ‬ ‫‪ " ‬۔واللْ ٰ‬

‫تعایل)"‬ ‫ٰ‬

‫اعلم۔ ْ‬

‫ْٰ‬ ‫ایل‬ ‫ْقولہْتعایل)رگمۿانۿ‬ ‫ان ۿوکۿتقشمۿاؿر ۿلکشمۿہنۿےچنہپۿیگ( ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےکےئلۿمنكۿلمعۿوا ےۿاجںیئۿےگ(ف)واللْ ٰ‬

‫ارعلضۿایگ‪،‬ۿومعضۿرپدہۿخك‪،‬ۿدااخکہنۿریشمشۿرگن‪،‬ۿوئسمہلۿاوباربلاکفۿ ویمۿہبنشۿۼ‪۶‬رفصۿالمـفر‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ہلئسمۼۺ‪:‬‬ ‫اعمۿسربناتنۿںیمۿارگۿیسکۿےنۿدرحقۿاگلےئۿوتۿایکسۿكلمۿےہۿلاںیہن؟ۿدؿرسؿنۿوکۿدبؿنۿااجرفۿاامعتسلۿرکلاۿاجمرۿےہۿلا ںیہن؟ْ‬

‫فِط۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫سربناتنۿارگہچۿؿفقۿوہۿرگمۿدرحقۿوجۿاشۿںیمۿاگلےئۿاجںیئۿارگۿاگلےنۿؿاالۿرصتوحاۿہیۿہکۿیھبۿد ۿہکۿںیم ےن‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾ ‪۶۷۵/‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 158 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انۿوکۿسربناتنۿرپۿؿفقۿایکۿحقۿیھبۿؿفقۿہنۿوہنۿےگۿاؿرۿاگلےنؿاےلۿیہۿیکۿكلمۿرںیہۿےگ‪،‬ۿاشۿیکۿااجرفۿےکۿریغبۿدؿرسؿنۿوکۿ‬ ‫انۿںیمۿرصتفۿاجمرۿںیہن‪،‬ۿاؿرۿاشۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿاشۿیکۿڑکلیۿاکےٹۿلاۿوجۿاچےہۿرک ۿہکلبۿارگۿانۿےکۿشیقۿطاقمرۿرپۿرنیمۿگنتۿ‬ ‫رکد ۿوتۿاےسۿوبجمرۿایکۿاجےئۿاگۿہکۿدرحقۿاکفۿرکۿرنیمۿاخیلۿرکد ۿوالمسئلۃْفْال ندیۃْوغیہا(اتفؿٰیۿدنہہیۿؿہریہۿںیمۿہیۿ‬ ‫ْتعایلْاعلم۔‬ ‫ہلئسمۿوموجدۿےہ۔ف)وھو ٰ‬

‫ہلئسم۽ۺ‪ :‬ارعلضۿاتیسوپرۿہبصقۿرہلۿوپرۿدمرہسۿاشالہیمۿاقیضۿاوبدمحمۿویفسۿنیسحۿاصحقۿ‬

‫مرؿرۿاہچرۿہبنشۿ‪۷۶‬رفصۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ؿفقۿؿاےلۿااتفتسء ۿںیمۿالكۿظفل"ارصادات"اکۿرحتریۿےہۿسجۿےکۿینعم ۿھجمسۿںیم ںیہنۿ ٓا ےئ‪،‬ۿارگۿ ٓا ف ۿوکۿولعممۿوہنۿرحتریۿ‬

‫فرامےئ‪،‬ۿایغفۿںیم"رصد"ےکۿینعمۿاگنہۿرانھکۿ ےلکۿاؿرۿظفل"ارصادات"ںیہنۿنکال‪"،‬رصد"یکۿارگۿعمج"ارصادات"ےئلۿاجںیئۿ‬ ‫وتۿیھبۿاشۿومعقۿرپۿاکمۿںیہنۿدےتیۿشالدۿظفلۿرحتریافۿاطلسینۿںیمۿیسکۿمسقۿیکۿرحتریۿاکۿلامۿوہۿےسیج"سجل"لا"فرمان"ؿہریہۿارگۿ‬ ‫ااسیۿےہۿوتۿہیۿرحتریفرامےۿہکۿہیۿظفلۿزکۿمسقۿےکۿاانسدۿےکۿؿاےطسۿلمعتسمۿوہلاۿےہۿالصِۿومعقۿاشۿظفلۿاکۿشالدۿ ٓا فۿےکۿایخلۿںیمۿہنۿ‬

‫لایقۿوہۿاشۿےئلۿںیمۿادتباےئۿومضمنۿااتفتسءۿاکۿلقنۿےئکۿداتیۿوہن‪،‬ۿاراصدافۿشالنیطۿمکحۿؿفقۿںیمۿںیہۿہنۿؿہۿومرؿفۿوہنۿہنۿ‬ ‫انۿےکۿعیبۿؿااقتنلۿاکۿیسکۿوکۿقحۿوہ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ک‬ ‫وملنٰا ۿارکم مۿاﷲ اعتیٰل‪،‬ا ۿلسالمۿمکیلعۿؿرحمۃۿاﷲ ؿمراکہت"ارصاد"ےکۿینعمۿدہگنانتشۿیہۿںیہۿا ینۿوفحمع ۿرکدانی‪،‬ۿشالنیط ۿاشالمۿ‬ ‫وماعضۿتنطلسۿےسۿوجۿداہیفۿاصمرفۿریخۿےکۿےئلۿؿفقۿرکےتۿںیہۿاںیہنۿاراصدۿےتہکۿںیہۿا ینۿاطلسنۿےنۿاںیہنۿوفحمعۿؿونممفۿ‬ ‫الیملنكۿرکدلاۿانۿاکۿمکحۿہنیعبۿلثمۿؿفقۿےہ‪،‬‬ ‫وانما ْسمیت ْارصادات ْالن ْالوقف ْشرطہ ْالملكْ ان ۿوکۿاراصداف ۿاشۿےئلۿےتہکۿںیہۿہکۿؿفقۿیکۿرشعۿےہۿہکۿےلہپۿ‬ ‫والسالطی ْالیملکون ْماف ْوالیمھت ْان ْالملك ْاال ْلل۔ْ یسک ۿیک ۿكلم ۿںیم ۿوہ ۿہکبج ۿشالنیط ۿاینپ ۿؿالمك ۿےک ۿامكل ۿںیہنۿ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫وہےت‪،‬ۿكلمۿوترصفۿاﷲاعتیٰلۿیکۿےہ۔ۿواللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫واللْ ٰ ْ‬

‫ہلئسم۾ۺ‪:‬لا‪۵‬ۻ‪ :‬اراکوپنرۿہلحمۿبکہیناۿلارارۿلصتمۿدمرہسۿضیفۿاعمۿوئسمہلۿسمشۿادلنیۿومحمدۿرعفۿایمن‪۷۷‬رفص‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿنیبمۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیم ہکۿرلدۿےنۿؿغكۿؿاففۿاےنپۿدنچۿاعطقفۿرنیمۿؿفقۿےئکۿ‬ ‫اینپۿتیکلمۿؿرتمؿہکۿےسۿوھچر ۿدنسۿؿفقۿںیمۿہیۿرحتریۿےہۿہکۿرخچۿسمنیکۿؿسمفرنیۿؿدجسمۿےکۿؿاےطسۿہیۿؿفقۿایکۿاجلاۿےہۿ‬ ‫سپۿومرلانۿوتمیفۿوجۿوتمیلۿاجدئادۿوموقہفۿیھبۿںیہ‪،‬‬ ‫می‬ ‫(‪)۶‬ارگۿ چملہۿاعطقفۿرنیمۿذتمرکہۿدصرۿےکۿوکیئۿیئؿوجۿرخافۿؿاکیبرۿڑپاۿوہۿاۿؿرۿاشۿےسۿیسکۿمسقۿیکۿ ٓا دمینۿیھبۿہنۿوہ‬

‫‪Page 159 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿںیمۿشالمۿرکدںی۔‬ ‫(‪)۷‬لاۿیسکۿیئۿاعطقفۿذموکرۿلاالۿںیمۿھچکۿامعرفۿاشۿرغ ۿےسۿریمعتۿرکدںیۿہکۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿؿاےطسۿارخااجفۿدجسمۿےکۿاکمۿ ٓا ےئۿلاۿ‬ ‫یسکۿاخ ۿاکمۿقلعتمۿدجسمۿےکۿمنلاۿفرشۿؿفرؿشۿؿہریہۿہقلعتمۿؿولممہکۿدجسمۿےکۿرےنھکۿلاۿشیپۿااممۿؿؤمدنۿؿہریہۿیسکۿاخدمۿدجسمۿیکۿ‬ ‫وکسمكۿےکۿاکبرۿوہوتۿاجمرۿےہۿلاںیہنۿاؿرۿوتمیلۿرپۿوکیئۿوماخدہۿرشیعۿوتۿہنۿوہاگ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿدجسمۿگنتۿوہۿامجمقۿیکۿدغكۿوہیتۿےہۿہگجۿیکۿاححقۿےہۿوتۿہیۿرنیمۿدجسمۿںیمۿشالمۿرکدیۿاجےئۿؿرہنۿںیہنۿہکۿؿہۿدجسمۿےکۿ‬ ‫ےئلۿؿفقۿےہۿہنۿہکۿدجسمۿرک ےنیۿےکۿےئل۔اعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الیجوزْتغییْالوقفْعنْھیأتہ‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ؿفقۿیکۿتئیہۿوکۿدبانلۿاجمرۿںیہن(ف)‬

‫فْالقتحْضاقْالمسجدْوبْجنبہْارضْوقفْعلیہْاوْ حتۿںیمۿےہۿہکۿدجسمۿگنتۿوہاجےئۿاحالہکنۿاےکسۿولہپںیمۿؿفقۿ‬ ‫حانوتْجازْانْیوخذْویدخلْفیہ‪2‬۔ ْ‬

‫دشہ ۿرنیم ۿلا ۿداکن ۿےہ ۿوج ۿایس ۿدجسم ۿےک ۿلام ۿؿفق ۿےہ ۿوت ۿاش ۿوکۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿشالمۿرکلاۿاجمرۿےہ(ف)‬

‫وصرفۿلاہینۿحصقۿلادنبیۿرشاطئۿؿافقۿاجمرۿےہۿمنلاۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿدجسمۿںیمۿرصفۿرکےنۿےکۿےئلۿؿفقۿیکۿوہۿوتۿاشۿرغ ۿےکۿ‬ ‫ےئلۿاشۿںیمۿامعرف ۿانبینۿاجمر ۿاؿر ۿوکسمك ۿااممۿؿہریہۿےکےئلۿلااجمر ۿالنْشرطْالواقفْکنصْالشار ع(ویکہکنۿؿافقۿیکۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رشع‪،‬ۿشارفۿیکۿصنۿیکۿرطچۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬

‫ہلئسم‪۶‬ۻ‪ :‬ارریخۿ ٓا لادۿعلضۿاتیسۿوپراؿدھۿہلحمۿایمنۿرساےئۿدراگہۿرضحفۿاحیجۿاحظفۿدیسۿدمحمۿیلعۿاصحقۿ‪۷۹‬رفصۿالمـفر‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿدنچ ۿوماعضف ۿوک ۿشااہن ۿدیلہ ۿےن ۿؿاےطس ۿاصمرف ۿاومر ۿذمیبہۿ‬ ‫ؿدمد ۿاعمش ۿالك ۿاخدنان ۿےک ۿاعمف ۿایک ۿلا رامن ۿتنطلس ۿانگلصنہ ۿوماقف ۿتین ۿاطع ۿدننکہ ۿاش ۿرپ ۿدلمعر ٓا دم ۿراہ ۿدہع ۿتنطلس ۿانگلصنہۿ‬ ‫رامہنۿدنبؿتسبۿاؿلۿںیم اشۿاعمیفۿیکۿتبسنۿاقیقحتفۿوہرکۿاعمیفۿدقمیۿلامكۿوہیئۿاشۿاقیقحتفۿںیمۿؿرلاۿاعمیفۿداراؿلۿےنۿہیۿ‬ ‫ایبنۿایکےہۿہکۿہیۿوماعضۿدقمیۿےسۿؿفقۿےہۿنکیلۿافۿیھبۿؿفقۿلاہمۿلاۿایسیۿرحتریۿلاۿمکحۿشااہنۿدیلہۿاطعۿدننکہۿیکۿاعمیفۿاکۿہکۿسجۿ‬ ‫ےسۿؿافقۿاکۿلامۿلاومضمنۿؿفقۿاشۿےس‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵/ ۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعْریبْبیوت‪۹/۸‬۽‪۸‬‬

‫‪Page 160 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لامكۿوہےکسۿشیپۿںیہنۿوہاۿہکلبۿوجۿھچکۿوبثفۿرحترییۿرلاینۿشیپۿوہاۿاشۿےسۿرصفۿاشۿدقرۿولعممۿوہلاۿےہۿہکۿہیۿوماعضۿشااہنۿ‬ ‫می‬ ‫دیلہۿےنۿرغب ۿذموکرۿلاالۿاعمیفۿاطعۿےئکۿےھت‪،‬ۿایسۿاینبدۿرپۿوجۿدنسۿرساکرۿانگلصنہۿےسۿاطعۿوہیئۿؿہۿاعمیفۿرشمؿعۿیکۿاطعۿوہیئ‪،‬ۿاؿرۿ چملہۿ‬ ‫رشاطئۿدنسۿاطعےئۿرساکرۿانگلصنہۿالكۿہیۿیھبۿرشعۿےہۿہکۿدروصرفۿدعمۿلادنبیۿرشاطئۿدنسۿہیۿاعمیفۿطبضۿرکیلۿاجیگیئۿاؿرۿوماعضۿ‬ ‫ذموکرہۿےکۿقلعتمۿرساکرۿانگلصنہۿےسۿدرگیۿقحۿاٰیلعۿاقمبہلب ۿرساکرۿ قحۿاعمیفۿدارانۿاصدرۿوہیکچۿےہۿاؿرۿرساکر‪،‬انگلصنہۿاےنپۿوقحطۿ‬

‫لثمۿر مۿوسایئۿؿسیفۿڑساکہنۿؿافشاخہنۿؿہریہۿلثمۿدرگیۿردنیمارانۿےکۿشاالہنۿاعمیفۿدارۿےسۿیتیلۿےہۿاشۿےکۿدعبۿےسۿلااحلۿؿرلاءۿ‬ ‫اعمیفۿداران ۿرشاطئۿدنمرہجۿن ہیۿرساکرۿانگلصنہۿلادنب رہ ۿرکۿوطبرۿانمسقۿارغا ۿاعمیفۿںیمۿاحملصۿوماعضۿںیم ۿےسۿرخچۿرکےکۿ‬ ‫ہیقبۿاحملصۿوکۿاےنپۿدمدۿاعمشۿںیمۿرصفۿرکےتۿرےہۿدنبؿتسبۿاؿلۿےسۿاشۿاخدنانۿاعمیفۿدارانۿںیم صصحۿاقمئۿوہےئۿاؿرۿ‬ ‫ک‬ ‫مرامر ۿؿرامك ۿاجری ۿرےہ ۿاؿر ۿہز ۿاعمیف ۿدار ۿاکلام ۿ ھیـف ۿؿاکذغاف ۿںیم ۿوطبرامكل ۿدرچ ۿوہلا ۿراہ۔ ۿاف ۿوھترا ۿرعہص ۿوہا ۿہک ۿرشاکءۿ‬ ‫می‬ ‫اعمیفۿںیمۿےسۿدنچۿرشاکءۿےنۿحصقۿدلیۿانؼالفۿےئکۿالكۿاعمیفۿدارۿےنۿ چملہۿاےنپۿ ہصۿےکۿالكۿیئءۿاکۿؿفقۿلاہمۿانبمۿاﷲایمنۿ‬ ‫ررٹسجی ۿدشہ ۿرحتری ۿایک ۿالك ۿ ہص ۿدار ۿےن ۿاانپ ۿ ہص ۿاےنپ ۿیقیقح ۿاھبیئ ۿےک ۿلام ۿہبہ ۿرکدلا‪ ،‬ۿالك ۿےن ۿؿفق ۿیلع ۿاالؿالد ۿایک‪،‬اش ۿےک ۿدعبۿ‬ ‫ؿافقۿیلعۿاالؿالدۿےنۿدعالكۿاجمرۿںیمۿالكۿدوعٰیۿدامرۿایکۿہکۿہبہۿوماعضۿوموقہفۿںیمۿانۿںیمۿاکررؿایئۿمییؼالفۿاجمرۿںیہنۿےہۿاؿرۿ‬ ‫اےنپ ۿرعیض ۿدوعٰی ۿںیم ۿاےنپ ۿااقتنل ۿؿفق ۿیلع ۿاالؿالد ۿوک ۿوپدیشہ ۿراھک ۿاؿر ۿہز ۿدؿ ۿااقتنالف ۿوک ۿػاہز ۿایک ۿاؿر ۿدعم ۿوجار ۿیکۿتجح ۿیک ۿاذہاۿ‬ ‫اوصتسافۿےہۿہکۿوماعضۿن ہیۿشایہۿؿرساکرۿانگلصنہۿؿفقۿےھجمسۿاجںیئۿےگۿلاۿارۿلیبقۿایطعفۿؿاعمابقفۿؿاراصدافۿؿہریہۿوصتمرۿ‬

‫وہن ۿےگ ۿاؿر ۿاکررؿایئ ۿااقتنالفۿذتمرکہ ۿلاال ۿلا ل ۿؿاکدعلم ۿیھجمس ۿاجںیئ ۿیگ ۿلا ۿاجمروصتمر ۿوہرک ۿ ٓا دنئہ ۿےک ۿےئل ۿایسی ۿاکررؿاایئن ۿاجمرۿ‬ ‫رںیہۿیگۿاؿرۿاشۿایبنۿاعمیف دارانۿےسۿوجۿدنبؿتسبۿںیمۿتبسنۿؿفقۿوہےنۿاجدئادۿےکۿوہاۿےہۿاجدئادۿذموکرہۿؿفقۿوہےئگۿلاۿانۿاکۿ‬ ‫ایبنۿاقمبہلبۿتینۿاطعۿدننکہۿےکۿلا لۿؿ چیۿےہۿاؿرۿہبہۿاجدئادۿوصبرفۿن ہیۿؿۿاعمیفۿؿاراصدۿےکۿاقمئۿرںیہۿےگۿاؿرۿن ہیۿؿۿاراصدۿےکۿ‬ ‫ایکۿینعمۿںیہۿاؿرۿانۿرپۿایکۿایکۿااکحمۿاجریۿوہ شکیےۿںیہۿاؿرۿایکۿایکااکحمۿاجریۿںیہنۿوہ شکیےۿںیہ طقف‪،‬‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اراصدافۿؿاطعلاۿشالنیطۿںیمۿرنیمۿؿ ٓا امسنۿاکۿفرطۿےہۿوجۿوماعضۿشالنیطۿاینپۿرتیعۿںیمۿےسۿیسکۿوکۿاجریگۿشخبۿدںیۿاےسۿاشۿ‬ ‫اکۿامكلۿرکدںیۿؿہۿاطعۿےہۿرعیبۿںیمۿاےسۿااطقفۿےتہکۿںیہۿاؿرۿامہریۿرلانۿںیمۿاعمیفۿؿاجریگۿاؿرۿوجۿوماعضۿشالنیطۿاشالمۿاصمرفۿ‬ ‫ریخۿےکےئلۿنیعتۿرکدںیۿؿہۿاراصدۿںیہۿانۿاکۿمکحۿہنیعبۿمکحۿؿفقۿےہۿاؿرۿدعبۿاصمرفۿریخۿوجۿھچکۿےچبۿاشۿںیمۿےسۿیسکۿوقمۿلاۿیسکۿ‬ ‫خیشۿیکۿاؿالدۿلاۿیسکۿمرارۿےکۿخدامۿیکۿدمدۿاعمشۿرکلاۿانمیفۿؿفقۿؿاراصدۿںیہن‪،‬ۿہنۿاؿاقفۿدقہمیۿےکۿےئلۿؿافقۿاکۿلامۿولعممۿوہلاۿ‬ ‫رضؿر‪ ،‬ۿہن ۿوکیئۿدنس ۿشیپ ۿرکلا ۿالرم‪ ،‬ۿؿرہن ۿالوھکن ۿؿفقۿوصخصا ۿسمخد ۿلا لۿوہاجںیئ‪ ،‬ۿوخد ۿشالئ ۿاک ۿایبنۿےہۿہک ۿوماعض ۿشالنیطۿ‬ ‫دیلہۿےنۿاصمرفۿاومرۿذمیبہۿاؿرۿالكۿاخدنانۿیکۿدمدۿاعمشۿےکےئل‬

‫‪Page 161 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اعمف ۿےئک ۿاؿر ۿہی ۿہک ۿلا رامن ۿتنطلس ۿانگلصنہ ۿوماقف ۿتین ۿاطع ۿدننکہ ۿاش ۿرپ ۿدلمعر ٓا دم ۿراہ ۿاؿر ۿہی ۿہک ۿاش ۿےک ۿدعب ۿےس ۿلااحل ۿؿرلاءۿ‬ ‫اعمیفۿدارانۿارغا ۿاعمیفۿںیمۿاحملصۿوماعضۿںیمۿےسۿرخچۿرکےکۿہیقبۿاحملصۿوکۿاینپۿدمدۿاعمشۿںیمۿرصفۿرکےتۿرےہ‪،‬ۿہیۿ‬ ‫شانۿؿفقۿیہۿیکۿوہیتۿےہ‪،‬ۿاؿرۿارگۿیسکۿاخ ۿصخۿوکۿاجریگۿدینیۿوہیتۿےہۿوتاصمرفۿریخۿیکۿدیقۿہنۿاگلیئۿاجیت‪،‬ۿہنۿہیۿہکۿانۿےسۿوجۿ‬ ‫ےچبۿؿہۿدمدۿاعمشۿںیم رصفۿوہ‪،‬ۿہنۿاشۿےکۿوماقفۿدقمیۿےسۿافۿلكۿدلمعر ٓا دمۿراتہۿےہۿوتۿرضؿرۿہیۿوماعضۿؿفقۿیہۿںیہۿاؿرۿ‬ ‫دنبؿتسبۿاحلۿںیمۿاامسےئۿوتمایلنۿاخبہنۿتیکلمۿرانھکۿؿفقۿلامكۿوکۿرالئۿہنۿرک ۿاگۿاؿرۿہیۿااقتنالفۿوجاۿنۿضعبۿوتمویلنۿےنۿےئکۿ‬ ‫ارگۿاشۿےسۿوصقمدۿؿہۿاحملصۿںیہۿوجۿدعبۿاصمرفۿریخۿانۿےکۿ ہصۿںیمۿ ٓا ںیئۿحقۿوتۿػاہزۿےہۿہکۿاشۿےسۿالصۿؿفقۿرپۿوکیئۿہلمحۿ‬ ‫ہنۿوہاارگہچۿاحملصۿاکۿؿفقۿلاۿلبقۿؿوصلۿہبہۿرکلاۿلا لۿےہ‪،‬اؿرارگانۿےسۿسفنۿرہبقۿاجدئادۿاکۿااقتنلۿوصقمدۿاھتۿوتۿاغمكۿہیۿہکۿانۿ‬ ‫اکۿملظۿلا لۿؿرمدؿدۿاھت‪،‬ۿاشۿےسۿؿفقۿرپۿویکنۿرحفۿ ٓا ےنۿاگل‪،‬ۿوگرٹنمنۿاکۿروقمۿوسایئۿؿہریہۿح انۿیھبۿانمیفۿؿفقۿںیہن‪،‬ۿوینۿیہۿ‬ ‫دنبؿتسبۿاؿلۿےسۿارجاےئۿؿرامكۿارگاحملصۿںیمۿےہۿایکۿاجیبۿےہۿاؿرۿرہبقۿںیمۿےہۿوتۿوتمویلنۿاکۿملظۿےہۿہکلبۿایبنۿشالئۿہکۿافۿ‬ ‫لكۿدعبۿاصمرفۿریخۿوجۿاتچبۿےہۿمیسقتۿرکےتۿںیہۿرہبقۿںیمۿارجاےئۿؿرامكۿیکۿوخدۿیفنۿرکراہۿےہ‪،‬ۿاؿرہنۿیھبۿیہسۿوتۿانۿےکۿومروثنۿ‬ ‫اکۿسقۿےسۿالہپۿایبنۿہکۿہیۿاجدئادۿؿفقۿےہ‪،‬ۿانۿےکۿانۿرصتاففۿےکۿااطبلۿوکۿاکیفۿےہ‪،‬ۿاجدئادۿكلمۿوہۿرکۿؿفقۿوہیتکسۿےہۿرگمۿ‬ ‫ؿفقۿرہھٹرکۿیھبکۿكلمۿںیہنۿوہیتکسۿاؿرۿانۿےکۿاشۿایبنۿاؿلۿںیم تینۿاطعۿدننکہۿاکۿھچکۿخالفۿںیہنۿہکلبۿنیعۿوماتقفۿےہۿاسیجۿہکۿ‬ ‫اؿرپۿػاہز ۿوہا ۿلاہلمجلۿكش ۿںیہنۿہکۿوماعضۿذموکرہۿؿفقۿںیہۿاؿر ۿان ۿںیمۿیسکۿوکۿرصتافف ۿاماکلہنۿلا ۿااقتنالف ۿاکۿھچکۿقحۿںیہن‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫‪( "‬اؿرۿدرؿۿاﷲ اعتیٰلۿےسۿسجۿیکۿرطفۿمتۿااھٹےئۿاجؿےگ۔ف)والل ٰ‬

‫"‬

‫۾رعیبۿاالؿلۿرشفیۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ارعلضۿونجبرۿومعضۿاچدنۿوپرۿوئسمہلۿدمحمۿا بۿادلنیۿ‬ ‫ہلئسمۿ‪۷‬ۻ‪:‬‬ ‫دخمؿمۿرکممۿؿمظعمۿدامۿمکلظۿالسالمۿمکیلعۿؿرحمۃۿاﷲؿمراکہت۔ ٓا لادیۿہبصقۿاچدنۿوپر ۿںیمۿوماریۿۻوسباےئۿا ین(بلغہۿہم)زگۿ لۿ‬ ‫ارایض ۿربمنی ۿرسخہ ۿ‪۷‬۽‪۷۹‬ؿاعق ۿہلحم ۿوکہلئ ۿوموقہف ۿیھت ۿاش ۿرپ ۿالك ۿداکن ۿینب ۿوہیئ ۿیھت ۿاش ۿیک ۿ ٓا دمین ۿرصف ۿدجسم ۿںیم ۿ ٓا یت ۿیھتۿ‬ ‫انچہچنۿدنبؿتسبۿدمہۿا ین ۿۼۻ۽‪۶‬ءۿلا ۿ‪۹‬ۼ‪۶۷‬ف ںیمۿداکن ۿذموکرہۿاخبہن ۿامكلۿرنیمۿؿامكلۿاکمن(وموقہف)رحتریۿےہۿاشۿےکۿ‬ ‫م‬ ‫تیفیکۿںیم(داکن ۿرصتفۿدجسم)رحتریۿےہۿاشۿےکۿمظتنمۿومولیۿ حییٰیۿنسح ۿاصحق ۿدویدنبیۿشانکۿاچدنۿوپر ۿےھتۿداکن ۿدہنممۿ‬ ‫وہیئگۿاشۿرپۿالكۿہسۿدریۿانبیئۿیئگۿوجۿایقمۿسمفرانۿاؿرۿدرشۿاگہۿےکۿاکمۿ ٓا یتۿریہۿاؿرۿممتہمۿدبوتسرۿومولیۿاصحقۿوموصفۿرےہۿ‬ ‫افۿاشۿشالۿےسۿومولیۿاصحقۿذموکرےنۿاشۿےکۿاؿرپۿالكۿلاالاخہنۿریمعتۿرکایلۿاشۿوکۿرلاہنۿاکمنۿرکایلۿچیبۿاکۿشاہقبۿ ہصۿا ینۿہسۿ‬ ‫خیصال۔‬ ‫ّْ‬ ‫دریۿاینپۿنصصقۿاگہۿاخ ۿانبیل‪،‬ۿاللْالل‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمۺ ‪/‬ۻ۾‬

‫ْ‬ ‫‪Page 162 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ومولیۿاصحقۿےتہکۿںیہۿمہۿاکمنۿےکۿامكلۿںیہۿامہراۿریمعتۿرکدہۿےہۿامتدیۿلارہۿشالۿاعریضۿےہۿؿہریہۿؿہریہۿاؿرۿسقۿزیچںیۿخدایکۿ‬ ‫تیکلم ۿںیم ۿاؿر ۿمہ ۿاش ۿےک ۿدنب ۿںیہ‪ ،‬ۿراضدنمی ۿےس ۿؿہ ۿوھچرےن ۿرپ ۿراضدنم ۿںیہن ۿوہےت‪ ،‬ۿوبجمرا ۿدعااتلہن ۿاکررؿایئ ۿرکلا ۿوہیگۿ‬ ‫وچہکنۿومولیۿاصحق ۿوموصفۿاؿر ۿان ۿےک ۿاھبیئ ۿومولیۿرمنضٰیۿنسحۿاصحق ۿسق ۿومولی ۿںیہ(ومولیۿاعملۿافلضۿںیہ)ۿسقۿ‬ ‫ولگۿانۿاکۿادفۿرکےتۿںیہۿےتچبۿںیہۿوکیئۿدوعٰیۿرکےنۿلاۿدمیعۿےننبۿرپۿراضدنمۿںیہنۿوہلا‪،‬ۿاہینۿمہۿرصفۿدؿۿ ٓا دیمۿقحۿیکۿحمامكۿ‬ ‫رک شکیے ۿںیہ‪ ،‬ۿاہتبل ۿؿااعقف ۿےک ۿلامك ۿاہشدف ۿد ۿ شکیے ۿںیہ‪ ،‬ۿارگ ۿان ۿوکدمیع ۿانبایل ۿاجےئ ۿوت ۿوگاہ ۿوکن ۿرےہ ۿوساےئ ۿاش ۿےک ۿلاشلۿ‬ ‫وہےنۿرپۿولوگنۿےسۿوتعقۿوہیتکسۿےہ‪،‬ۿلالعفلۿہیۿایخلۿےہۿہکۿومولیۿرپۿاہھتۿداانلۿگناہۿریبکہۿےہ‪،‬ۿیتحۿہکۿومولیۿدبعاولاعسۿاصحقۿ‬ ‫ؿریمۿاجسدۿنیسحۿاصحقۿؿکالۿونجبرۿؿلیکۿےننبۿےسۿرگمرۿرکےتۿںیہۿاشۿا طۿارلاجلۿںیم ٓا فۿرپۿرظنۿدؿریتۿےہۿاؿرۿزگارشۿایکۿاجلاۿ‬ ‫ےہۿہکۿمہۿوکۿایکۿاکررؿایئۿرکلاۿاچےئہۿاؿراشۿوصرفۿںیمۿرشفۿرشفیۿاکۿایکۿمکحۿےہۿاؿرۿارگۿ ٓا فۿاکلامۿلایمۿیھبۿررمہ دمایعنۿںیمۿ‬ ‫شالمۿرکدلا ۿاجےئۿوتۿلاانمسق ۿوتۿںیہنۿےہ؟لا ۿیسکۿاؿر ۿصخۿاکاھکلۿاجےئ؟یسیجۿراےئۿاعیلۿوہۿایکۿاجےئ‪،‬ۿوجاف ۿوبایسپۿداكۿ‬ ‫رمحمقۿوہ‪ْ،‬فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫بحمدْالل ٰ ْ‬ ‫تعایل ںیمۿمکحۿرشیعۿاجاتنۿوہنۿاؿرۿؿیہۿاتباتکسۿوہنۿاقوننۿےسۿہنۿےھجمۿؿاتیفقۿہنۿاشۿاکۿوشمرہۿد ۿاتکسۿوہن‪،‬ۿؿفقۿ‬ ‫ںیم رصتفۿاماکلہنۿرحامۿےہۿاؿرۿوتمیلۿحقۿااسیۿرک ۿوتۿفر ۿےہۿہکۿاےسۿراکلۿدںیۿارگہچۿوخدۿؿافقۿوہہچۿاجےئۿدرگی۔دراتخمرۿ‬ ‫ںیمۿےہ‪:‬‬ ‫اویلْلوغیْمامون‪ ْ،‬الرماۿزعمؿلۿایکۿاجےئۿارگہچۿؿافقۿیہۿوہ‪،‬درر۔وتۿرطبقیۿاؿیٰلۿ‬ ‫ویزنعْوجوباْولوْالواقف‪ْ،‬درر‪ْ،‬فغیہْ ٰ‬ ‫ہریۿوکۿارگۿؿہۿدمتعمۿہیلعۿںیہن‪،‬ۿمرارہی۔(ف)‬ ‫بزازیہ‪1‬۔ ْ‬ ‫اؿر ۿؿفقۿاکۿدمیعۿہز ۿاملسمن ۿوہاتکس ۿےہۿاؿ ۿوجۿدمیع وہۿؿیہۿشادہ ۿوہاتکس ۿےہۿالنہْالیحتاجْایلْالدعوی (ویکہکنۿدوعیۿیکۿ‬ ‫رضؿرفۿںیہن۔ف) ؿاہنۿےکۿاملسموننۿرپۿفر ۿےہۿہکۿؿفقۿوکۿملظۿےسۿاجنفۿدالںیئ۔ۿدویدنبیۿاعملۿدنیۿںیہنۿانۿےکۿاوقالۿ‬ ‫رپۿعلطمۿوہۿرکۿاںیہنۿاعملۿدنیۿانھجمسۿوخدۿرفکۿےہ‪،‬ۿاملعےئۿرحنیمۿرشنیفیۿےنۿاںیہنۿولوگنۿےکۿےئلۿلاالافتطۿرحتریۿفراملاۿےہۿہک‪:‬‬ ‫وجۿاشۿےکۿذعافۿاؿرۿرفکۿںیمۿكشۿرک ۿوتؿہۿاکفروہا۔(ف)‬ ‫منْشكْفْعذابہْوکقرہْفِدْکقر‪2‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہ‪۸/ ۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْحسامْالحرمیْہبتکمۿوبنہیۿالوہرۿ ‪۶۸‬‬ ‫‪Page 163 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿلارفل ۿوکیئۿاعملۿیھبۿوہوتۿاشۿاکۿادفۿاشۿاکیضتقمۿںیہنۿوہاتکسۿےہۿہکۿؿفقۿاشۿےکۿدربتسدػااملہنۿںیمۿوھچرۿدلااجےئۿارگہچۿ‬ ‫اعملۿےہۿرگمؿفقۿرپػاملۿےہۿاؿراشۿیکۿصیلختۿفر ۔ۿہیۿتہبۿااھچۿذعرۿےہۿہکۿسقۿكلمۿخداۿےہۿاؿرۿمہۿاشۿےکۿدنبہ‪،‬ۿایکۿااسیۿےنہکۿ‬ ‫ؿاالۿاےنپۿامالكۿاؿرۿاےنپۿاللۿںیمۿیھبۿانۿےکۿےئلۿیہیۿامگنۿرک ۿاگۿہکۿہیۿسقۿكلمۿخداۿںیہۿاؿرۿؿہۿخداۿےکۿدنب ‪،‬ۿہیۿاخہصۿالاہیحۿ‬

‫ک‬ ‫تعایلْ‬ ‫اکۿذمہقۿےہ‪،‬ۿریقفۿرہچکیۿیکۿایلغكۿںیہن ر ھناۿاشۿےسۿاعمفۿفراملاۿاجےئۿاؿرۿہزارؿنۿاملسمنۿدمیعۿوہ شکیےۿںیہ۔واللْ ٰ‬

‫اعلم۔‬

‫ہلئسم‪۸‬ۻ‪:‬وئسمہلۿرمدۿامنۿاعہمۿومعضۿلارجیۿلیصحتۿکہزۿؿارۿعلضۿاابنہلۿوتبطسۿاہلۿشخب درریۿشانکۿلارجیۿ‪۷۸‬امجدیۿاالؿیٰلۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫می‬ ‫ایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿوعرفۿویبہۿےنۿاینپۿامتمۿاایشءۿسجۿںیمۿ چملہۿدرگیۿاایشءۿ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿ ِ‬ ‫ےک ۿالك ۿینکس ۿاکمن ۿیھب ۿےہۿدجسم ۿےک ۿلام ۿرپ ۿخدا ۿےک ۿؿاےطس ۿؿفق ۿرکدلا ۿاؿرۿدنس ۿےک ۿےئل ۿالك ۿاکذغۿرپ ۿدنچۿزعمرمرادران ۿرہتش ۿےکۿ‬ ‫دطختسۿرکؿۿارکۿالكۿاکذغۿانبایلۿاؿرۿہیۿاکمۿرکےکۿؿہۿوعرفۿالكۿدؿرس ۿومعضۿںیمۿاینپۿزلیکۿےکۿرھگۿرپۿاجریہۿاؿرۿاشۿےکۿےلچۿاجےنۿ‬ ‫ےکۿدعبۿںیمۿاشۿوعرفۿےکۿغریبیۿرہتشۿؿاولنۿےنۿاشۿؿفقۿدشہۿاکمنۿیکۿلامكۿاسفدۿرشؿفۿرکدلاۿہکۿمہۿہیۿاکمنۿدجسمۿےکۿلامۿ‬ ‫ںیہنۿدںیۿےگۿاحالہکنۿویبہۿےکۿوکیئۿاؿالدۿدوکرۿںیمۿےسۿاصحقۿقحۿںیہنۿےہۿاؿرۿؿہۿاےنپۿاملۿؿاجدئادۿیکۿلالارتشاكۿہری ۿاخؿدنۿ‬ ‫ےکۿرمےنۿےکۿدعبۿوخدۿاتخمرۿامكلۿیھت‪،‬ۿاذہاۿافۿدرلاتفۿارمۿاخ ۿہیۿےہۿہکۿ ٓا لاۿوکیئۿصخۿویبہۿیکۿرمیضۿےکۿخالفۿھچکۿاکرؿایئۿ‬ ‫رکاتکسۿےہ؟اؿرۿارگۿرکاتکسۿےہۿوتۿزکۿوصرفۿےس؟ؿرہنۿاےسیۿدبدلامكۿااخش ۿیکۿایکۿرشیعۿزعتمرۿےہ؟فِط‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وجےئشۿاﷲزعؿلجۿےکےئلۿؿفقۿوہیئگۿاشۿںیمۿیسکۿوکۿدوعیۿںیہنۿاتچنہپ‪،‬ۿاہینۿوسالۿےسۿػاہزۿہیۿےہۿہکۿوعرفۿےنۿاینپۿاحلكۿ‬ ‫تحصۿںیمۿہیۿؿفقۿایکۿوتۿافۿیسکۿرہتشۿدارۿاکۿاشۿںیمۿمراحمقۿرکلاۿضحمۿملظۿؿلاومسمفۿےہۿاؿرۿاہینۿوکیئۿیسکۿوکۿزعتریۿںیہنۿد ۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اتکس‪،‬ۿمریۿزعتریۿہیۿےہۿہکۿسجۿےسۿلافۿؿاعقۿوہاملسمنۿاےسۿوھچردںی۔واللْ ٰ‬ ‫اررہشۿحیقۿوپرۿكلمۿاکایھٹؿارۿوھچیٹۿوچكۿوئسمہلۿاحیجۿادمادادمحۿاحدمۿوتمیلۿہعمجۿدجسم‬ ‫ہلئسم‪۹‬ۻ‪:‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿاہینۿاکۿرطہقیۿےہۿہکۿحقۿوکیئۿصخۿامیبرۿوہلاۿےہۿلاۿوففۿوہلاۿےہۿوتۿاشۿیکۿاجمكۿ‬ ‫ےسۿاشۿےکۿزعمرۿالكۿلاۿدنچۿغر ٓا نۿلاكۿدجسمۿںیمۿےتجیھبۿںیہۿاشۿتینۿےسۿہکۿولگۿڑپ ںیۿلاہکۿمہۿوکۿوثافۿےلم‪،‬افۿوچہکنۿاجعمۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿؿہۿرثکبفۿعمجۿوہےئگۿاؿرۿاکیبرۿرےھکۿںیہۿنجۿاکۿااجنمۿوساےئۿےنلگۿاؿرۿوبدیسہۿوہےنۿےکۿھچکۿںیہن ےہۿویکہکنۿڑپ ھیےۿؿاےلۿ‬

‫دنچۿاؿرۿغر ٓا نۿرثکبفۿعمج‪،‬وتۿانۿوکۿدہہیۿرکےکۿؿہۿہسیپۿدجسمۿےکۿرصفۿںیمۿال شکیےۿںیہۿلاںیہن‪،‬دجسمۿےسۿقۿالكۿدمرہسۿغر ٓا نۿےہۿ‬ ‫اؿرۿزینۿرہشۿںیمۿیھبۿغر ٓا نۿےکۿدمرےسۿںیہۿانۿںیم‬

‫‪Page 164 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انۿغرآ وننۿوکۿوتمیلۿجیھبۿاتکسےہۿلاںیہنۿزینۿارگۿاشۿرہشۿےکۿدمارشۿےسۿچبۿرںیہۿوتۿدؿرس ۿرہشۿےکۿدمارشۿںیم ےجیھۿاج شکیےۿںیہۿلاںیہن؟‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿاشۿےنجیھبۿےسۿفحصمۿرشفیۿاشۿدجسمۿرپۿؿفقۿرکلاۿوصقمدۿںیہنۿوہلاۿحقۿوتۿےنجیھبۿؿاولنۿوکۿاایتخرۿےہۿؿہۿاصمفحۿانۿیکۿكلمۿ‬ ‫ںیم لایقۿںیہۿوجۿؿہۿاچںیہۿرکںی اؿرۿارگۿدجسمۿرپۿؿفقۿوصقمدۿےہۿوتۿاشۿںیمۿاحنالفۿےہۿہکۿایسیۿوصرفۿںیمۿاےسۿدؿرسیۿدجسمۿ‬ ‫ۿاجےئۿوتۿوقل ۿوجار ۿرپلمعۿرکےکۿ‬ ‫جیھبۿ شکیےۿںیہۿلاںیہن‪،‬حق ۿاحلك ۿؿہۿوہۿوجوسالۿذموکر ۿںیمۿےہۿاؿر ۿمیسقتۿیکۿرضؿرف ۿیھجمس‬ ‫ِ‬

‫دؿرسی ۿسمخد ۿؿدمارش ۿرپ ۿمیسقت ۿرک شکیے ۿںیہ ۿاش ۿرہش ۿیک ۿاححق ۿےس ۿرادئ ۿوہ ۿوتدؿرس ۿرہش ۿوک ۿیھب ۿجیھب ۿ شکیے ۿںیہ ۿرگم ۿاںیہن ۿدہہیۿ‬ ‫رکےک‪،‬انۿیکۿتمیقۿدجسمۿںیمۿںیہنۿرصفۿرک شکیے۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وقفْمصحقاْعلْالمسجدْجازْویِرأْفیہْوالیکونْ دجسمۿےکۿلام غر ٓا ن ۿاکؿفقۿاجمر ۿےہۿؿاہنۿاشۿیکۿلالؿف ۿیکۿ‬

‫تعایلْ‬ ‫اجےئ ۿنکیل ۿؿہ ۿاش ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿلادنب ۿںیہن ۿوہاگ۔واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫محصوراْعلْھذاالمسجد ۔واللْ ٰ‬

‫اعلم۔(ف)‬

‫وئسمہلۿدبعاﷲولاہرۿطاقمۿدنچؿیسۿعلضۿرمادۿ ٓا لادۿہلحمۿلھبنسۿدرؿارہۿ ۾‪۶‬امجدیۿابآرخۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ہلئسمۺۻ‪:‬‬ ‫ہچ ۿیم ۿفرامدنی ۿاملعےئ ۿدنی ۿدرںی ۿہلئسم‪،‬الك ۿلاف(اكگہ)ےک ۿدؿ ۿاھبیئ ۿایمسمن ۿوخاہج ۿشخب ۿؿمیظع ۿامكل ۿےھت ۿاؿر ۿدؿوننۿیک ۿوکیئ ۿاؿالدۿ‬ ‫ںیہن ۿیھت‪،‬میظع ۿشخب ۿےن ۿالك ۿاجیتھب ۿےل ۿایل ۿاھت ۿیمسم ۿنیسح‪،‬اؿر ۿاش ۿےن ۿفصن ۿلاف ۿاک ۿدالخ ۿاخرچ ۿاکذغاف ۿرساکری ۿںیم ۿرکادلاۿ‬ ‫رعہصۿسیتۿشالۿاکۿوہااؿر ۿاف ۿلكۿایسۿےکۿلامۿدالخۿاخرچ ۿخال ٓا لا ۿےہۿاف ۿدؿرس ۿاھبیئۿوخاہجۿشخبۿےنۿیھبۿلاف ۿتیبۿاﷲ‬ ‫رشفیۿےکۿاجےتۿؿغكۿیفۿلیبسۿاﷲ ؿفقۿرکدلااھتۿہکبجۿمیظعۿشخبۿاکۿااقتنلۿوہایگۿاھتۿایسیۿوصرفۿںیمۿ ہصۿاجیتھبۿنیسحۿوکۿ چنہۿ‬ ‫اتکسۿےہۿلاۿاھبیئۿامكلۿےہ؟بؼنواتوجروا‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ایبنۿشالئۿےسۿولعممۿوہاۿہکۿؿہۿفصنۿلافۿلالمیسقتۿمیظعۿشخبۿےنۿ ےک ےجۿےکۿلامۿہبہۿرکدلاۿاھتۿاؿرۿمیظعۿشخبۿےنۿاےنپۿااقتنلۿےکۿ‬ ‫دعبۿاھبیئۿےکۿوساۿوکیئۿؿارفۿہنۿوھچراۿوتۿؿہۿہبہۿوجۿ ےک ےجۿےکۿلامۿاھتۿمیظعۿشخبۿیکۿومفۿےسۿلا لۿوہایگ۔دراتخمرۿوماعنۿروجفۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫المیم ْموت ْاحد ْالمتعاقد ْین ْبعد ْالؾسلیم ْفلوقبلہْ ہضبقۿد ۿدےنیۿےکۿدعبۿاعدقنیۿںیمۿےسۿیسکۿاکۿوففۿوہاجلا‪،‬‬

‫بطل‪2‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶/ ۶‬۽۔‪۵‬۽‪۸‬‬

‫وتۿارگۿہضبقۿدےنیۿےسۿےلہپۿوففۿوہوتۿدقعۿلا لۿوہاگ۔(ف)‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْال بۃْبابْالرجو عْعنْالہبہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶ /۸‬ۻ‪۶‬‬

‫‪Page 165 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وت ۿ ل ۿلاف ۿاک ۿامكل ۿوخاہج ۿشخب ۿوہا ۿحق ۿاش ۿےن ۿؿفق ۿرکدلا ۿؿفق ۿوہایگ ۿاف ۿہن ۿاش ۿاک ۿےہ ۿہن ۿ ےک ےج ۿاک‪،‬اخصل ۿمل ِك ۿایہٰل ۿےہۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫زعؿلج۔والل ٰ‬ ‫ہلئسمۻۻ‪ :‬ارۿیلع گرھۿہلحمۿدیلہۿدرؿارہۿہیکتۿیشخبۿرکمیۿاﷲاصحقۿوئسمہلۿدبعارکلمیۿؿدبعازعلمرۿؿہریہۿ ‪۷۶‬رحقۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاعاملنۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿہیکتۿاؿرۿھچکۿارایضۿلارہۿےکۿلامۿےسۿہکۿوجۿدقمیۿااللامۿےسۿ‬ ‫ؿاےطسۿافہحتۿرضحف ۿضیفۿاﷲ شاہۿاصحق ۿاؿر ۿرضحف ۿلالامۿشاہۿاصحق ۿےکۿؿفقۿ یلۿ ٓا یتۿےہۿاؿر ۿاشۿےکۿوتمیلۿاؿر ۿرصتمفۿ‬ ‫امہر ۿاخدادۿےسۿےھتۿاؿرۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿافہحتۿاؿرۿرعشۿہشیمہۿوہلاۿراتہۿےہۿاشۿںیمۿےلہپۿہیۿرصتفۿوہاۿہکۿاشۿرنیمۿںیمۿھچکۿ‬ ‫داکںینۿونبادںیۿںیئگ اؿرۿرھپۿہیکتۿیکۿرنیمۿےسۿھچکۿ ہصۿااخش ۿےکۿاہھتۿعیبۿرکدلاۿایگۿاؿرۿلارہۿیکۿرنیمۿںیمۿالكۿجنگۿ ٓا لادۿرکاےکۿاشۿ‬ ‫وکۿرنہۿرکدلاۿافۿااسفتسرۿبلطۿہیۿارمۿےہۿہکۿ ٓا لاہیۿعیبۿاؿرۿرنہۿاشۿارایضۿوموقہفۿاکۿرشكااجمرۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿہیۿرصتفۿایکۿمکحۿ‬ ‫رکھناۿےہ؟اشۿاکۿوجافۿوحباہلۿبتکۿایبنۿفراملاۿاجےئ۔بؼنواتوجروا(ایبنۿےئجیکۿارجلاے۔ف)‬

‫ؿفقۿےکۿرنہۿؿعیبۿلااجمرۿںیہ‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫فاذاْتمْولزمْالیملكْوالیملكْوالیعارْوالیرھن‪1‬۔ ْ حق ۿؿفق ۿلام ۿاؿر ۿالرم ۿوہاجےئ ۿوت ۿوکیئ ۿہن ۿاش ۿاک ۿامكل ۿےنب ۿہنۿ‬ ‫یسک ۿوک ۿامكل ۿانبےکس‪،‬ہن ۿاعرلۃ ۿدلااجےئ ۿاؿرہن ۿرنہ ۿراھکاجےکسۿ‬ ‫اگ(ف)‬

‫داکںینۿارگۿہیکتۿںیمۿانبیئۿںیئگۿوتۿػـغالااجمرۿںیہۿاؿرۿلار ۿںیمۿوتمیلۿےنۿتعفنمۿؿفقۿےکےئلۿونباںیئۿاؿرۿانۿںیمۿوکیئۿاخمتفلۿ‬ ‫رشعۿؿؿافقۿؿرییغت ۿہیناف ۿؿفقۿہنۿیھتۿوتۿرحچ ۿںیہنۿؿرہنۿؿہۿیھبۿلااجمر ۿںیہ ۿکمانصْعلیہْفْفتحْالِدیرْوالقتاویْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ال ندیۃْوغیھما(اسیجۿہکۿاشۿرپۿ حتۿایدقریۿاؿرۿاتفؿیۿدنہہیۿؿہریامہۿںیمۿرصتحیۿرکدیۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫رمہلسۿوچدرھیۿردیشۿادلنیۿاصحقۿارشفۿاصحقۿنغلؼدارۿؿ ٓا رنرییۿزجممكۿارایبرۿعلضۿلارہۿیکنبۿ‬ ‫ہلئسمۼۻ‪:‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمن ۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿاقیضۿاریمۿارشفۿاصحق ۿرموحمۿےنۿؿافف ۿلایئۿان ۿےکۿ‬ ‫اکذغافۿےسۿالكۿرحتریۿمر ٓا دمۿوہیئۿسجۿیکۿلقنۿاطمقبۿالصۿشالمۿااتفتسءۿذہاۿےہۿوجۿانۿےکۿاہھتۿیکۿیھکلۿوہیئۿںیہنۿےہۿرگمۿاجۿ‬ ‫اجبۿاشۿےکۿوحایشۿؿہریہۿرپۿابعرفۿانۿےکۿملقۿیکۿیھکلۿوہیئۿےہۿ ٓا لاۿاشۿرحتریۿرپۿدلمعر ٓا دمۿرشكا‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪/ ۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 166 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وہاتکسۿےہۿلاںیہن؟ہیۿؿفقۿاھجمساجےئۿاگۿلاۿؿتیص؟اؿرۿاشۿیکۿلادنبیۿہزۿدؿۿرطقیۿےسۿیسکۿرطقیۿرپؿرلاءۿےکۿدہمۿالرمۿےہۿلا‬ ‫ںیہن؟بؼنواتوجروا ْ‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہیۿہنۿؿفقۿےہۿہنۿؿتیص‪،‬ہنۿوکیئۿےئش‪،‬ہنۿایکسۿلادنبیۿاصلاۿیسکۿرطچۿؿارفۿوخاہۿہریۿرپۿھچکۿالرم‪،‬ہیۿالكۿؿػفناہمۿلالمکمۿاکاخہکۿ‬ ‫ےہ ۿوج ۿہن ۿملق ۿومرف ۿےس ۿےہ ۿہن ۿدناتؿمرؿن ۿےک ۿونعان ۿرعمؿف(ںیم ۿہک ۿفالن نب ۿفالن اخل)ےس ۿاش ۿیک ۿادتبا‪،‬ہن ۿاش ۿرپ ۿوکیئۿ‬ ‫اہشدف‪،‬ااسیۿاکذغۿالكۿردیۿرپےچۿےسۿرلادہۿؿتعقۿںیہن رکھنا‪،‬وصخصا ۿاشۿاکۿمتخۿاشۿرپۿےہۿہکۿاذہا ۿؿػفناہمۿذہا ۿوکۿلیمکتۿ‬ ‫ؿررٹسجیۿرکاےئۿداتیۿوہنۿلاہکۿدنسۿرےہۿاؿرۿؿغكۿرپۿاکمۿ ٓا ےئ‪،‬طقف۔رلادہۿےسۿرلادہ ہیۿامگنۿوہاتکسۿےہۿہکۿومرفۿےنۿؿفقۿاکۿ‬ ‫دصق ۿایک ۿاؿر ۿیسک ۿصخ ۿےس ۿاش ۿاکۿوسمدہ ۿرکالا ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿوخدرتمیمۿیک ۿرھپ‪،‬راےئ ۿہن ۿوہیئ ۿاؿر ۿاےس ۿوموقف ۿراھک ۿؿاذہا ۿلیمکتۿہنۿ‬ ‫یک‪،‬ہن ۿررٹسجی ۿرکایئ۔ہی ۿارگ ۿوہ ۿیھب ۿوت ۿاش ۿدقر ۿےس ۿھچک ۿںیہن ۿوہلا ۿہک ۿالك ۿارادہ ۿاھت ۿوج ۿوہرک ۿرہ ۿایگ‪،‬ہی ۿیھب ۿرفب ۿمیلست ۿےہ ۿؿرہنۿ‬ ‫لامكۿاشۿدقرۿیھبۿںیہنۿہکۿہیۿاکذغۿومرفۿےنۿوھکلالاۿلاۿومرفۿیکۿراےئ ۿےسۿاھکلۿایگ‪،‬وحایشۿرپۿملقۿومرفۿےسۿھچکۿاھکلۿولعممۿ‬ ‫وہلاۿوکیئۿدلیلۿںیہنۿطخۿطخۿےکۿاشمہبۿوہلاۿےہ‪ ،‬رہاحلۿؿہۿالكۿلمہمۿاکذغۿےہۿسجۿاکۿھچکۿارثۿںیہن‪،‬اابشہۿؿااظنلمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الیعتمدعل ْاللط ْوالیعمل ْبمکتوب ْالوقف ْالذیْ طخۿرپۿاامتعدۿہنۿایکاجےئۿاؿرۿؿفقۿلاہمۿوجۿزگہتشۿاقیضۿرضحافۿ‬ ‫ےک ۿاش ۿرپ ۿحــع ۿوا ے ۿوہےئ ۿںیہ ۿان ۿرپ ۿلمع ۿہن ۿایک ۿاجےئۿ‬ ‫علیہْخطوطْالِضاةْالماضی‪1‬۔ ْ‬ ‫اگ۔(ف)‬

‫وقعدادلرہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫کتابْالوقفْانماْھوْکاغذبہْخطْوھوْالیعتمدْعلیہْ ؿفق ۿیک ۿاتکف‪،‬ؿہ ۿالك ۿاکذغ ۿےہ ۿاش ۿرپ ۿطخ ۿےہ ۿوج ۿاقلل ۿاامتعدۿ‬ ‫ںیہن ۿاؿر ۿہن ۿاش ۿرپ ۿلمع ۿاجمر ۿےہ ۿاسیج ۿہک ۿامہر ۿاکیزاملعء ۿےنۿ‬ ‫والیعملْبہْکماْصر حْبہْکثیْمنْعلمائنا‪2‬۔ ْ‬ ‫اشۿرپۿرصتحیۿیکۿےہ(ف)‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫اذاکان ْمصدرامعنو رْنا ْفکالنطق ْاذااعرتف ْان ْاللطْ حقۿادتباءۿںیمۿونعانۿاقمئۿایکۿایگۿوہوتۿرھپۿرلاینۿوگتفگۿیکۿرطچۿ‬ ‫وہاگۿحقۿہیۿارتعافۿیھبۿوہۿہکۿہیۿریمۿاطخۿےہ‬ ‫خطہْبلالفْمااذا ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْکتابْالِضاءْوالشہاداتْا لخْادارةْالِرآنْوالعلومْاالسالمیہْرکایچۿ‪/ ۶‬۽‪۸۸‬‬

‫‪1‬‬

‫ْالعِودالدریۃْفْتنِیحْالحامدیۃ‪،‬کتابْالوقفْ‪ْ۲۲۱/ْ۲‬وکتاب‬ ‫ْالدعویْارگۿلارارۿدنقاھرۿ‪۷۵/ ۷‬‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 167 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لم ْیکن ْمصدرا ْمعنونا ْوھذا ْذکروہ ْف ْاالخرسْ وحالفۿاش ۿےکۿہکۿؿہۿونعانۿےسۿرشؿفۿہن ۿایکۿوہ‪،‬اش ۿوکۿاوہـنۿےنۿ‬ ‫وذکرْفْالکقایۃْاٰخرْالکتابْعنْالشایمْانْالصحیحْ وگےگن ۿےک ۿقلعتم ۿدرکایک ۿےہ‪،‬اؿر ۿافکہی ۿںیم ۿاتکف ۿاولفق ۿےک ۿ ٓا رخۿ‬ ‫ںیم كالہمۿشایمۿےس ۿلقن ۿرکےت ۿوہےئۿدرک ۿایکۿہک ۿحیحص ۿیھب ۿوگےگنۿ‬

‫مثلْاالخرسْفاذاکانْمستبؼناْمرسوماْوثبتْ ٰذلكْ‬

‫یکۿرطچۿےہۿہکۿحقۿاشۿیکۿرحتریۿؿاحضۿوہاؿرۿونعمنۿیھکلۿیئگۿوہۿاؿرۿ‬ ‫باقرارہ ْاو ْببؼنۃْف و ْکاللطاب ْاھْوالمعنون ْلحاضرْ اےکسۿاغرارۿلاۿوگایہۿےسۿلامكۿوہوتۿؿہۿحؾافۿیکۿرطچۿےہۿاھ‪،‬ونعمنۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫اذا کتبْعلْوجہْالصکوكْیِولْفالنْالقالینْ الخْاھْ یسکۿاخمبطۿےکۿلامۿوہۿاؿر ۿحنكۿیکۿاھکلیئۿوہۿاؿر ۿوینۿوا ےۿفالنۿ‬

‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ملتِطاْوالل ٰ‬ ‫ہلئسم۽ۻ‪:‬‬

‫وجفالنۿےہ‪،‬اخلۿاھۿملیؾؾا‪ ،‬واللْسبحانہ‬ ‫ْوتعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬

‫اریئبمبۿرمہلسۿاقیضۿرشفیۿدبعافیطللۿاصحقۿاقیضۿیئبمبۿ‬

‫حمنْالرحیمْحامدْاومصلیا ْ‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬

‫ۻرعیبۿاالؿلۿرشفیۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ماقولکمْای اْالعلماءْالکرام(ا ۿاملعےئ ۿرکام! ۿ ٓا ف ۿاک ۿایکفرامن ۿےہ ۿہک۔ف)اقیض ۿرشفی ۿدبعافیطلل ۿاصحق ۿرموحمۿ‬ ‫وفغمرۿ‪۵‬ۺ۽‪۶‬ءۿںیم اقمبمۿوشالوپرۿاجنممكۿخکـمقۿیتفمۿرقمرۿےئکۿےئگۿۻۺ۽‪۶‬ءۿںیمۿاقمبمۿرانتۿرگیۿایسۿدہعہۿرپۿلقتنمۿوہےئگۿایسۿ‬ ‫لمسل‬ ‫می‬ ‫م‬ ‫رعہصۿںیمۿہمکحمۿااتفۿءےکۿےئلۿاتکوبنۿاکۿدریخہۿامجمقۿا نۿیکۿاج كۿےسۿایہمۿرکدلاۿایگۿنمۿدعبۿ‪۹‬ۻ۽‪۶‬ءۿںیم وگرٹنمنۿےنۿ‬ ‫دہعہۿیتفمۿوموقفۿرکےکۿاصحق ۿوموصفۿیکۿنشنپۿرقمر ۿرکدیۿوجان ۿےکۿنیحۿایحف ۿلكۿاجریۿریہۻۻ۽‪۶‬ءۿںیمۿیئبمبۿےکۿ‬ ‫لمسل‬ ‫می‬ ‫امجمقۿا نۿےکۿالہۿلحۿؿدقعۿؿرؿشا ےنۿلاالافتطۿانۿدافۿوتسۿدہۿافصفۿوکۿدہعہۿاضقۿرپسدایک‪،‬بتک اخہنۿہمکحمۿااتفءۿرانتۿرگیۿ‬ ‫مسل‬ ‫یھبۿؿاہنۿےکۿااکمرۿؿااصرغۿ مینۿیکۿااجرفۿےسۿیئبمبۿلقتنمۿوہایگۿہکلبۿاہینۿےکۿمرراگنۿاشالمۿےنۿاشۿیکۿمرلدۿلیمکتۿفرامیئ‪ٓ ،‬ا چۿ‬ ‫لك ۿؿہ ۿبتک ۿاخہن ۿن ہی ۿوقم ۿدار ۿااضقل ۿےک ۿقلعتم ۿاھجمس ۿاجلا ۿےہ ۿاش ۿوصرف ۿےس ۿہک ۿوج ۿصخ ۿدنسم ۿاضق ۿرپ ۿنکمتم ۿوہلا ۿےہ ۿاش ۿےکۿ‬ ‫ضبق ۿؿرصتف ۿاؿر ۿرگناین ۿںیم ۿوطبر ۿااممك ۿراتہ ۿےہ‪،‬اقیض ۿوک ۿاش ۿںیمۿیسکۿمسق ۿیک ۿیمک ۿرکےن ۿلا ۿیسکۿاتکف ۿےک ۿفرؿحق ۿرکےن ۿاکۿ‬ ‫اایتخرۿںیہن ےہ‪،‬اہتبلۿحصقۿرضؿرفۿوقیمۿہسیپۿےسۿلاۿہمکحمۿاضقءۿیکۿ ٓا دمۿےسۿااضہفۿرک شکیےۿہکلبۿرکےتۿرےتہۿںیہ‪،‬اقیضۿرشفیۿ‬ ‫می‬ ‫دبعافیطلل ۿرموحمۿؿوفغمر ۿےکۿرخلق ۿفرامےنۿےکۿدعبۿان ۿاکۿامتم ۿرتہکۿؿرہث ۿںیمۿمیسقتۿوہا ۿرگمۿبتکۿاخہنۿ چملہ ۿاطعۿلاےئۿوقمۿ‬ ‫لیؾصی‬ ‫وصخم ۿمراےئۿدنسمۿاضقۿلااقللۿا مۿغرارۿدلاۿایگۿاقیضۿاصحقۿرموحمۿےکۿدعبۿانۿےکۿوھچےٹۿاصایزاد ۿانجفۿرشفیۿدمحمۿ‬ ‫لمسل‬ ‫می‬ ‫اصحل ۿاصحق ۿحصق ۿارتساضےئ ۿارلاف ۿلح ۿؿدقع ۿامجمق ۿا ن ۿیئبمب ۿاضقء ۿرپ ۿنکمتم ۿوہےئ ۿاؿر ۿبتک ۿاخہن ۿان ۿیک ۿرگناین ۿںیمۿ‬ ‫راہ‪،‬ۻ‪۶۸۸‬ھۿںیمۿاوہـنۿےنۿیھبۿرخلق‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْبابْکتابْالِایض ٰ‬ ‫ْایلْالِایضْوغیہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۸/ ۹‬ۺ‪۸‬‬ ‫‪Page 168 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فرامیئۿاؿرۿاجبےئۿانۿےکۿانجفۿرشفیۿدبعافیطللۿاصحق(انۿےکۿفرردناےک))ےکۿرپسدۿہمکحمۿاضقۿاؿرۿاشۿےکۿقلعتمۿبتکۿاخہنۿایکۿ‬ ‫ایگ‪،‬سپۿدرلاتفۿبلطۿرصفۿہیۿارمۿےہۿہکۿہیۿبتکۿاخہنۿوجۿدارااضقلےکۿقلعتمۿےہۿاؿرۿن ہیۿوقمۿؿہۿیھبۿلثمۿدرگیۿاملۿرتمؿہکۿےکۿ‬ ‫ؿرہثۿںیمۿمیسقتۿوہاگۿلاۿحصقۿدوتسرۿشاقبۿوفحمعۿؿامومنۿانۿاقیضۿاصحقۿےکۿلاشۿرےہۿاگۿوجۿیفۿااحللۿخدمقۿاضقااجنمۿد ۿرےہۿںیہ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫مسل‬ ‫ہکبجۿؿہۿاتکںیبۿامجمقۿ مینۿہمکحمۿااتفءۿلاۿدارااضقلۿےکۿےئلۿعمجۿںیکۿاقیضۿوکۿانۿاکۿامكلۿہنۿایکۿاسیجۿہکۿاعتلمۿذموکرۿوسالۿےسۿ‬ ‫ؿاحضۿےہۿوتۿؿرہثۿاقیضۿےکۿانۿںیمۿوکیئۿقحۿؿرامكۿںیہنۿارگۿامجمقۿےنۿؿفقۿںیکۿوتػاہزاؿرۿہن ںیکۿوتۿكلمۿامجمقۿںیہۿلاۿافندۿ‬ ‫ل‬ ‫رشاءۿیلعۿا مسیزیۿیکۿوصرفۿںیمۿكلمۿرتشمیۿاؿرۿؿہۿررامجمقۿاکاضنمۿےہۿ رہۿاحلۿكلمۿاقیضۿںیہن‪،‬ہریۿاقیضۿےنۿوجۿاتکںیبۿ‬ ‫ل‬ ‫امجمقۿےکۿےئلۿرخلدںیۿانۿںیمۿافندۿیلعۿا مسیزیۿیکۿوصرفۿاہینۿلادرۿےہۿمہۿےنۿاےنپۿاتفؿٰیۿاتکفۿاولفقۿںیمۿنیبمۿایکۿےہۿہکۿ‬ ‫ر ِر ۿدنچہ ۿدنچہ ۿددنہؿن ۿیک ۿكلم ۿرپ ۿراتہۿےہ ۿاؿر ۿانۿیک ۿااجرفۿےس ۿرصفۿوہلاۿےہ ۿرخلداری ۿبتک ۿارگ ۿالہ ۿامجمق ۿےن ۿوخد ۿہن ۿیک ۿوتۿ‬ ‫وہعمدہیۿےہۿہکۿدؿرساۿانۿےکۿارمۿےسۿرکلاۿےہۿنمثۿانۿےکۿرؿےپۿےسۿاداۿایکاجۿلاۿےہۿوجۿاوہـنۿےنۿرخلداریۿےکۿےئلۿےلہپۿد ۿدلاۿ‬ ‫دعبۿرخلداریۿاداایکاشۿوصرفۿںیمۿاشۿرتشمیۿےکۿامكلۿبتکۿوہےنۿےکےئلۿہیۿدراکرۿہک‪:‬‬ ‫مش‬ ‫اؿبا‪ :‬ۿامجمق ۿےن ۿاےس ۿیسک ۿاتکف ۿنیعم ۿ خض ۿےک ۿرشاء ۿاکؿلیک ۿہن ۿایک ۿوہ‪،‬ا ین ۿیسک ۿدلج ۿاخ ۿیک ۿتبسن ۿہک ۿہنیعب ۿہی ۿدلج ۿرخلدۿ‬ ‫د (ہی ۿانہک ۿہک ۿدہاہی ۿلا ۿفالن ۿعبطم ۿیک ۿدہاہی ۿلا ۿفالن ۿداکن ۿےس ۿرصمی ۿاھچےپ ۿیکۿدہاہی ۿہی ۿےش ۿنیعم ۿےک ۿےئل ۿوتلیکۿںیہن ۿہکبج ۿاشۿ‬ ‫ن‬ ‫داکنۿرپۿرصمیۿعبطۿےکۿدعتمدۿ شچےۿدہاہیۿوہن)ہکۿاشۿوصرفۿںیمۿؿہۿتبیغۿامجمقۿںیم اےسۿاےنپۿےئلۿرخلدۿیہۿںیہنۿاتکس‪،‬‬

‫حیث ْلم ْیکن ْملالقا ْدفعا ْ ْللغرر ْدرملتار‪،1‬وبیْ حقۿاخمفلۿہنۿوہ‪،‬لاہکۿدوھاکۿاکۿاامتحلۿہنۿوہ‪،‬دراتخمر‪،‬اؿرۿاخمتفلۿ‬ ‫الملالقۃْفْالبحر‪،‬والنْفیہْعزلْنقسہْفالیمبلکہْعلْماْ وک ۿرحب ۿںیم ۿایبن ۿایک‪،‬اؿر ۿاش ۿےئل ۿہک ۿاش ۿںیم ۿاےنپ ۿ ٓا ف ۿوکۿ‬

‫قیل ْاالبمحضرمن ْالموکل ْ‪2‬ردالمحتار ْعن ْالباقاین ْعنْ زعمؿلۿوہلاۿےہۿسجۿاکۿؿہۿاےنپۿوم لۿیکۿاحرضیۿےکۿریغبۿامكلۿ‬ ‫ل‬ ‫ںیہن‪،‬ردا مخنارۿےنۿلااقینۿےسۿوحباہلۿدہاہیۿلقنۿایک۔‬ ‫ال دایۃ۔ ْ‬ ‫لامنا‪:‬ۿدقعۿااجیفۿںیمۿامجمقۿیکۿرطفۿاضمفۿہنۿوہۿمنلاۿاشۿےنۿلاظئۿےسۿاہکۿہیۿاتکفۿںیمۿےنۿھجتۿےسۿامجمق‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْبابْالوکالۃْبا لؽیعْوالشراءْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪/ ۷‬ۺ‪۶۵‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْبابْالوکالۃْبا لؽیعْوالشراءْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۵۹/ ۹‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 169 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یکۿرطفۿےسۿرخلدیۿاشۿےنۿاہکۿںیمۿےنۿیچیبۿلاۿاشۿےنۿاہکۿںیمۿےنۿہیۿاتکفۿامجمقۿےکۿاہھتۿعیبۿیکۿاشۿےنۿاہکۿںیمۿےنۿرخلدیۿ‬ ‫ہکۿاشۿوصرفۿںیمۿسفنۿدقعۿامجمقۿیہۿےکۿےئلۿوہاگۿاؿرۿرتشمیۿرپۿلاذفۿںیہنۿوہاتکس۔‬ ‫علْماحِِناْصورةْبتقاْصیل اْفْکتابْالؽیو عْمنْ وج ۿمہ ۿےن ۿاےنپ ۿاتفؿٰی ۿیک ۿاتکف ۿابییـف ۿںیم ۿاش ۿیک ۿیلیصفتۿ‬ ‫فتاوناْفْتحریرْحافلْکاملْسمؼناہ"عطیۃْالنیبْفْ وصروتنۿیکۿقیقحتۿیکۿےہۿؿہۿاجعمۿاکلمۿرحتریۿےہۿمہۿےنۿاشۿاکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫جن‬ ‫لن‬ ‫االشرتاءْلالجنیب"بماالیوجدْفْغیہْوباللْالتوفیق۔ ْ لام"عطیۃْا یبْفْاالشرتاءْلال یب"راھکۿےہ‪،‬ہیۿقیقحتۿاشۿ‬ ‫ےکۿہریۿںیمۿںیہنۿےلمۿیگ‪،‬اؿرۿوتقیفۿاﷲ اعتیٰلۿےسۿےہ۔ۿ(ف)‬

‫لالنا‪:‬دقعۿوکۿاملۿامجمقۿیکۿرطفۿیھبۿاضمفۿہنۿرک ۿطقفۿامجمقۿاکۿرؿہیپۿداھکۿرکۿاہکۿاشۿرؿےپۿیکۿفالنۿفالنۿاتکفۿھجتۿےسۿرخلدی۔‬

‫ۿؿرہن ۿؿہ ۿدلالۃ ۿیلع ۿاالػالط ۿامجمق ۿیہ ۿےکےئل ۿےہ۔‬

‫رانغا‪:‬رخلداری ۿںیم ۿامجمق ۿےکےئل ۿرخلد ۿےن ۿیک ۿتین ۿہن ۿرک‬ ‫اخمسا‪:‬ۿتمیقۿںیم املۿامجمقۿہنۿد ۿؿرہنۿؿہۿامجمقۿیہۿےکےئلۿرہھٹںیۿیگۿارگہچۿاےنپۿےئلۿرخلداریۿیکۿتینۿاتبےئ‪،‬‬

‫وتقصیلہْ ٰذلكْفْالبحرْوللصناہْفْجدالممتارْبِویلْ اشۿیکۿ لیصفۿرحبۿںیمۿےہ‪،‬مہۿےنۿخدااتمملر ۿںیمۿاےنپۿاشۿ‬ ‫ش ْیئ ْالبعؼنہْ وقل ۿےک ۿشاھت ۿاش ۿیک ۿصیخلت ۿیک ۿےہ ۿہک ۿخالہص ۿہی ۿےہ ۿہک ۿارگۿ‬ ‫ْوکیال ْبشراء ْ ْ‬ ‫رْ‬ ‫وبالجملۃ ْاذاکان‬ ‫فاالضافۃْقاضیۃْفانْلمْتوجدْفالنیۃْفانْلمْتوجدْ یسکۿہریۿنیعمۿزیچۿیکۿرخلداریۿاکۿؿلیکۿوہوتۿؿاہنۿتبسنۿلصیفۿ‬

‫ےنبۿیگۿارگۿتبسنۿہنۿوہوترھپۿتینۿرپۿہلصیفۿوہۿاگۿارگۿتینۿیھبۿہنۿوہۿ‬ ‫فللعاقدْعندْمحمدْانْسلمْاالٰمرْایضاْعدمْالنیۃْ‬ ‫وتۿرھپۿرخلدارۿیکۿتینۿربتعمۿےہۿحقۿ ٓا رمۿمیلستۿرکےلۿہکۿریم ۿ‬ ‫وانْقابلْبلْنویْیلْح ّْکمْالنقِدْکماْلوتْلالقاْفیہاْ‬ ‫ےئلۿتینۿہنۿیھتۿاؿر ۿارگۿےہکۿرخلدا ۿر ؿلیک ےنۿریم ۿےئلۿ‬ ‫وعند ْایب ْیوسف ْیحکم ْالنِد ْف ْالوج ی ْوھوْ‬ ‫تین ۿرکےک ۿرخلدا ۿےہ ۿوت ۿرصف ۿایسی ۿوصرف ۿںیم ۿاامم ۿدمحم ۿےکۿ‬ ‫ج‬ ‫ح‬ ‫الرا ح ْقدمہ ْقاضیلان ْواٰخر ْدلیلہ ْف ْال دایۃْ اہنۿرمؿچ ۿےکسۿرپۿہلصیفۿوہاگاؿر ۿااممۿاوبویفسۿر مہمااﷲاعتیٰلۿ‬

‫فتحصلْانْالحکم ْلالضافۃ ْفان ْلم ْتوجد ْفللنیۃْ ےکۿاہنۿدؿوننۿوصروتنۿںیم ےکسۿوکۿلصیفۿغرارۿدلاۿاجےئۿاگۿاؿرۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْ یہی ۿراحج ۿےہ‪،‬اقیض ۿاخن ۿےن ۿاےس ۿےلہپ ۿدرک ۿایک ۿاؿر ۿدہاہی ۿںیم‬ ‫فان ْلم ْتوجد ْاوتکاذبا ْفیہا ْفللنِد ‪،‬والل ْ ٰ‬ ‫ایکس ۿدلیل ۿوک ۿدعبںیم ۿدرک ۿفراملا۔وت ۿاحلص ۿہی ۿوہا ۿہک ۿااضتفۿ‬ ‫اعلم۔ ْ‬ ‫رپۿمکحۿوہاگۿؿرہنۿتینۿرپ‪،‬ارگۿتینۿہنۿوہۿلا‬

‫‪ْ1‬جدالممتارْحاشیہْردالمحتار ْ‬ ‫‪Page 170 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫دؿوننۿاحنالفۿرکںیۿوتۿرھپدقنۿرپۿہلصیفۿوہاگ۔والل ٰ‬ ‫ل‬ ‫اہین ۿارگہچ ۿافندیلع ۿا مسیزی ۿےس ۿنیت ۿامعن ۿاؿل ۿریثک ۿاولوقف ۿںیہن ۿرگم ۿاخزم ۿیہ ۿاغلك ۿےہ ۿاؿر ۿاتکںیب ۿالرک ۿرپسدامجمق ۿلا ۿدالخۿ‬ ‫بتک اخہن ۿااتفء ۿؿاضقء ۿرکلا ۿراعب ۿرپ ۿشادہ۔ویط ی ۿؿہ ۿاتکںیب ۿہک ۿاقیض ۿےن ۿوقیم ۿےسیپ ۿلا ٓا دمین ۿدار ۿااضقلء ۿےس ۿرخلدںی ۿاہین ۿیھب ۿػاہزۿ‬ ‫ابعرفۿوسالۿہیۿےہۿہکۿاقیضۿےنۿاےنپۿاملۿےسۿہنۿرخلدںیۿارگہچۿاشۿیکۿوخنتاہۿیھبۿایسۿےسیپۿلاۿ ٓا دمینۿےسۿوہیتۿوہرگمۿابعرفۿاشۿ‬ ‫ےس ۿشاتک ۿےہ ۿہک ۿاقیض ۿاک ۿرشاءۿیھب ۿلارمامجمق ۿاھتلا ۿوطبر ۿوخد۔ارگۿوصرف ۿاؿیٰل ۿےہ ۿہک ۿاقیض ۿےن ۿاشۿامل ۿےسۿاتکںیبۿ‬ ‫لارمامجمق ۿرخلد ۿرک ۿدالخ ۿبتک ۿاخہن ۿذموکرہ ۿںیک ۿوت ۿان ۿاک ۿیھب ۿیہی ۿمکح ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿؿفق ۿلا ۿكلم ۿامجمق ۿوہںیئ ۿہک ۿاف ۿاقیض ۿؿہۿ‬ ‫رتشمی ۿےہ ۿسج ۿںیم ۿؿہج ۿراعب ۿؿاخزم ۿامعن ۿوملك ۿںیہ‪،‬اؿر ۿارگ ۿوصرف ۿلاہین ۿےہ ۿوت ۿاف ۿامعن ۿافند ۿرصف ۿؿغك ۿااجیف ۿعیب ۿںیمۿ‬ ‫ااضتفۿامجبمقۿوہلاۿےہۿؿسب۔ارگۿہیۿااضتفۿہنۿوہۿوتۿااجیفۿںیمۿرتشمیۿیکۿرطفۿااضتفۿرصاخۃۿدالبۃۿےسۿاچرہۿںیہنۿؿرہنۿعیبۿ‬ ‫یہۿہنۿوہیگ‪،‬سینجتۿلارصیۿؿلالاراخہینۿؿدنہہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫لوقالْنمۿفرۿؿمتخۿاںیۿدنبہۿزہباردرمۿوترخلدیْفِالْمجؼباْ ارگ ۿاہک ۿںیم ۿہی ۿكالم ۿہزار ۿدرم ۿںیم ۿفرؿحق ۿرکلا ۿوہن ۿوت ۿرخلد ۿاگیۿ‬ ‫لہْخریدمْتمْالؽیع‪،‬اماْلوقالْنمۿفرؿمتخۿاںیۿدنبہۿراۿزہبۿ وتۿدؿرس ۿےنۿوجافۿںیمۿاہکۿںیمۿےنۿرخلداۿوتۿعیبۿلامۿوہاجےئۿ‬ ‫ارۿدرمْفِالْالمشرتیْرخلدمْولمْیزدْعلْھذاْالیکونْ یگ۔نکیلۿارگۿوین ۿاہک ۿںیمۿہیۿكالمۿہزار ۿدرمۿںیمۿفرؿحق ۿرکلاۿ‬ ‫وہنۿوتۿدؿرس ۿےنۿاہکۿںیمۿےنۿرخلد ۿا‪،‬اؿر ۿاش ۿرپۿوکیئۿرادئۿ‬ ‫بیعاْلعدمْاالضافۃ ْ‪1‬اھاقولْ‪ْ:‬ایْاذاْلمْتجربؼنہماْ‬ ‫لاف ۿہن ۿیک ۿوت ۿعیب ۿہن ۿوہ ۿیگ ۿویکہکن ۿاشۿوصرف ۿںیم ۿرخلد ۿےن ۿیکۿ‬ ‫المساومۃْواال کیفْب اداللۃْکِولہْ ٰھ ناْتوخریدیْ‬ ‫تبسنۿاشۿكالمۿیکۿرطفۿہنۿوہیئۿااھوقلۿ‪(:‬ںیمۿاتہکۿوہن)ہیۿ‬ ‫فانہ ْایضالؼس ْباضافۃ ْف ْاالیجاب ْانما ْفیہ ْداللۃْ‬ ‫اشۿوصرفۿںیمۿےہۿہکۿحقۿےلہپۿاشۿكالمۿےکۿقلعتمۿوسد ۿ‬ ‫ع‬ ‫علیہاْو ٰذلكْا ینْاالکتقاءْبداللۃْاالسؾیامْکماْفْ اکۿدرکۿہنۿوہ‪،‬ؿرہنۿیہیۿتبسنۿاکیفۿےہ ۿوجۿدالبۃ ۿوموجد ۿےہۿاسیجۿ‬ ‫تجنؼس ْاالمام ْصاحب ْال دایۃ ْثم ْالقتح ْلو ْقالْ ہکۿاہینۿیھبۿااجیفۿا ین"وترخلدی"ںیم تبسنۿذموکرۿںیہنۿ‬ ‫الٰخرْبعدْماجریْبؼن ماْمِدماتْالؽیعْبعتْھذاْ اشۿںیمۿرصفۿدالبۃ ۿتبسنۿےہ‪،‬اؿر ۿہیۿا ینۿاھبؿاگللا ۿتبسنۿ‬

‫بالفْولمْیِل ْ‬

‫ےکےئلۿاکیفۿےہۿاسیجہکۿاصحقۿدہاہیۿےسۿسینجتۿںیم رھپۿ حتۿںیم‬ ‫ےہۿہکۿالكۿےنۿدؿرس ۿوکۿاہکۿںیمۿےنۿہیۿہزارۿںیمۿفرؿحقۿایک‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالؽیو عْالبابْالثاینْونراینۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪/ ۸‬ۺ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 171 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫منكْوقالْاالٰخرْاشرتیتْصحْولزمْاھ‪1‬۔ ْ‬

‫اؿر"ھجت ۿےس"ہن ۿاہک‪،‬اؿر ۿدؿرس ۿےن ۿاہک ۿںیم ۿےن ۿرخلدا‪،‬ہکبجۿ‬ ‫دؿوننۿںیمۿےلہپۿعیبۿےکۿدقمامف(اھبؿ ۿؿہریہ)وہ ےکۿوہنۿوتۿعیبۿ‬ ‫حیحصۿاؿرۿالرمۿوہاجےئۿیگۿاھ(ف)‬

‫اؿۿرحقۿااجیفۿںیمۿرتشمیۿہریۿامومرۿیکۿرطفۿااضتفۿےہۿارگہچۿایسۿدقرہکۿاؿلۿوقلۿایسۿےنایکۿوتۿعیبۿایسۿےکۿقحۿںیمۿلاذفۿوہیئگ النْ‬ ‫الشراءْمیتْوجدْنقاذْراعلْالمشرتیْنقذ(ویکہکنۿحقۿرخلداریۿسییۿرپۿلاذفۿرکےتۿلایئۿاجےئۿوتۿؿہۿرتشمیۿرپۿلاذفۿوہاجیتۿےہ۔ف)‬ ‫اعم ۿارںی ۿہک ۿوبقل ۿںیم ۿیھب ۿایسۿرتشمیۿیکۿرطف ۿااضتفۿوہۿمنلا ۿلاظئ ۿےہکۿںیمۿےن ۿریت ۿاہھتۿعیبۿںیک ۿلا ۿہی ۿےہکۿںیمۿےن ۿاےنپۿےئلۿ‬ ‫رخلدںیۿلاۿےلہپۿہیۿےہکۿرھپۿؿہۿوخاہۿوبقلۿںیم یسکۿرطفۿااضتفۿہنۿوہ‪،‬منلاۿلاظئۿےہکۿںیمۿےنۿریت ۿاہھتۿںیچیبۿہیۿےہکۿںیم ےنۿںیلۿلاۿوبقلۿ‬ ‫م‬ ‫ںیک‪،‬لاۿےہکۿںیمۿےنۿاےنپۿےئلۿرخلدںیۿؿہۿےہکۿںیمۿےنۿدںیۿلاۿںیچیبۿوخاہۿوبقلۿںیمۿامجمقۿیکۿرطفۿااضتفۿ خیملہۿاقللۿلاؿلیۿوہۿوجدقعۿ‬

‫وکۿامجمق ۿےک ۿقح ۿںیمۿنیعتم ۿہن ۿرکد ۿہکۿاش ۿوصرف ۿںیمۿوبہجۿاحنالفۿااجیف ۿؿوبقلۿعیبۿیہ ۿلا ل ۿوہیگ ۿےسیجۿؿہۿےہک ۿںیم ۿےنۿریت ۿ‬ ‫اہھتۿعیبۿںیکۿہیۿےہکۿںیمۿےنۿامجمقۿیکۿرطفۿےسۿوبقلۿںیک‪،‬اخہینۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لوقال ْالقضویل ْاشرتیت ْھذالقالن ْبکذا ْاوقال ْالبائعْ ارگۿوضفیل ۿےنۿاہکۿہیۿںیم ۿےن ۿفالنۿےکۿےئل ۿرخلدا‪،‬اؿرلاظئ ۿےن ۿاہکۿ‬ ‫ںیمۿےنۿےھجتۿفرؿحقۿایک‪،‬وتۿحیحصۿہیۿےہۿہکۿعیبۿلا لۿوہیگ۔(ف)‬ ‫بعتْمنكْالصحیحْانہْباطل‪2‬۔ ْ‬ ‫ہکلبۿوصرفۿہیۿوہۿہکۿمنلاۿؿہۿےہکۿںیمۿےنۿریت ۿاہھتۿںیچیب‪،‬ہیۿاش ےنۿااجیلاۿاہک‪،‬افۿہیۿوبقلۿںیمۿےہکۿںیم ےنۿامجمقۿےکۿؿاےطسۿرخلدںیۿ‬ ‫ہکۿؿاسؾہۿاحلعۿؿاخرطۿؿعتمتۿتہبۿاعمینۿوکۿلمتحمۿےہ۔انعہیۿؿ حتۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انْقالْاشرتیتْمنكْھذاالعیْالجلْفالنْفِالْبعتْاوْقالْ ارگۿوضفیلۿےہکۿںیم ۿےنۿھجتۿےسۿہیۿزیچۿفالن ۿےکۿےئلۿرخلدیۿاؿرۿلاظئ ۿےنۿ‬ ‫المالك ْبعت ْمنك ْھذاالعی ْالجل ْفالن ْفِال ْاشرتیتْ اہکۿںیمۿےنۿفرؿحقۿیک‪،‬لاۿوینۿہکۿامكلۿےہکۿںیمۿےنۿہیۿزیچۿےھجتۿفالنۿےکۿ‬ ‫الیتوقفْعلْاجازةْفالنْالنہْوجدْنقاذاعلْالمشرتیْحیثْ ےئل ۿفرؿحق ۿیک ۿوت ۿہی ۿوجاف ۿںیم ۿےہک ۿںیم ۿےنۿرخلدی‪،‬وت ۿعیب ۿوموقف ۿہنۿ‬ ‫وہیگ‪،‬ویکہکنۿحق ۿرصاحنا ۿرخلدار ۿرپۿعیبۿاکۿافند ۿایکۿاجراہۿےہۿوتۿاف ۿاشۿیکۿ‬ ‫اضیف ْالیہ ْظاھْرافالحاجۃ ْایل ْاالیِاف ْعل ْرضاالغی ْوقولہْ‬ ‫ااجرفۿاؿرۿراضۿرپۿوموقفۿرےنھکۿیکۿرضؿرفۿںیہن‪،‬اؿرۿعیبۿںیم‪،‬فالنۿےکۿ‬ ‫الجلْفالنْیحتملْالجلْرضاہْوشقاعتہْوغیْ ٰذلک‪3‬۔ ْ‬ ‫ےئل‪،‬وکۿفالنۿوکۿافسرشۿرپۿومحملۿایکۿاج۔اگی۔(ف)‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالؽیو عْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ ‪/‬۾ۺ‪۹‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫فتاویْقایضْخاںْکتابْالؽیو عْفصلْفْا لؽیعْالموقوفْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪۶/ ۷‬ۺ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪ْ3‬العنایۃْمعْفتحْالِدیرْکتابْالؽیو عْفصلْفْبیعْالقضویلْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۻ ‪۶/‬۾‪،۶‬فتحْالِدیرْکتابْالؽیو عْفصلْفْبیعْالقضویلْ‬

‫ہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۻ‪۵ /‬۾‪۶‬‬ ‫‪Page 172 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اشۿہلئسمۿیکۿقیقحتۿلارفۿؿحیقنتۿلاغلۿامہر ۿایسۿرشاہل"عطیۃْالنیبْفْالشراءْلالجنیبۻ‪۶۸۸‬ھ"ںیم ےہۿاشۿدقتریۿرپۿاقیضۿےکۿدلۿ‬ ‫ل‬ ‫ںیمۿؿغكۿرشاءۿامجمقۿےکےئلۿرخلدۿےنۿیکۿتینۿوہینۿلاۿتمیقۿاملۿامجمقۿےسۿاداۿرکینۿھچکۿامعنۿافندۿیلعۿا مسیزیۿہنۿوہاگ۔ دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫لواشرتیْلغیہْنقذْعلیہْاذاْلمْیضقہْایلْغیہ‪1‬۔ ْ‬ ‫لمف‬ ‫اتفؿٰیۿاامۿمۿاقیضۿاخنۿؿزخالۃۿا نینۿؿؿایزۿااممۿرکدریۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ارگہریۿےکےئلۿرخلدیۿوتۿاشۿرپۿلاذف ۿوہاجیگیئۿحق ۿلاظئۿےنۿ‬ ‫فرؿحقۿرکےنۿیکۿہریۿیکۿرطفۿتبسنۿہنۿیکۿوہ(ف)‬

‫یِول ْالمالك ْبعت ْھذا ْمنك ْبکذافِال ْالقضویلْ امكل ۿےہک ۿںیم ۿےن ۿےھجت ۿہی ۿزیچ ۿفالن ۿر م ۿرپ ۿفرؿحق ۿیک ۿاؿرۿ‬ ‫قبلت ْاواشرتیت ْونوی ْالشراء ْلقالن ْفان ْالشراءْ وجافۿںیمۿوضفیلۿےہکۿںیمۿےنۿوبقلۿیکۿلارخلدیۿاؿرۿتینۿفالن‬ ‫ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ہریصخۿےکےئلۿرخلداریۿیکۿیک‪،‬وتۿہیۿرخلداریۿاشۿفالنۿےئلیکۿ‬ ‫ینقذْعلیہْوالْیتوقف ۔ ْ‬ ‫لاذفۿوہاجیگیئۿاؿروموقفۿہنۿوہیگ(ف)‬

‫اتفؿٰیۿریخہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫الیلزمْمنْالشراءْمنْمالْاالبْانْیکونْالمؽیعْ ؿادلۿےکۿاملۿےسۿرخلداریۿوہۿوتۿہیۿالرمۿںیہن ہکۿرخلدیۿوہیئۿ‬ ‫زیچۿؿادلۿیکۿوہیگ(ف)‬ ‫لالب‪3‬۔ ْ‬ ‫اشۿوصرفۿںیمۿارگۿبتکۿاخہنۿؿفقۿےہۿوتۿاقیضۿاکۿاتکفۿرخلدۿرکۿاشۿںیم دالخۿرکدانیۿؿفقۿرکلاۿیہۿاھجمسۿاج۔اگیۿہکۿاشۿےکےئلۿ‬ ‫داللكۿاکیفۿےہۿرصتوحاۿرلانۿےسۿظفلۿؿفقۿانہکۿرضؿرۿںیہنۿسجۿرطچۿولگۿدجسمۿںیمۿولےٹۿاٹچایئنۿرھکۿاجےتۿںیہۿاؿرۿارگۿؿفقۿ‬ ‫ںیہنۿاؿرۿہیۿاتکںیبۿاقیضۿےنۿرخلدۿرکۿامجمقۿوکد ۿدںیۿوتۿافۿكلمۿامجمقۿوہںیئگۿہکۿہیۿدانیۿہنۿاعرلۃۿاھت‪،‬ہنۿلااعملؿہض‪،‬وتۿہبہۿ‬ ‫غرارلاےئۿاگۿاؿرۿدعبۿہضبقۿدیفمۿكلمۿوہاگ‪،‬‬ ‫ل‬ ‫قالْفْردالمحتارْنقذْعلْالمشرتیْفانْدفعْالمشرتیْ ردا مخنارۿںیمۿفراملاۿرخلدارۿرپۿعیبۿلاذفۿوہاجےئۿیگۿوتۿارگۿرخلدارۿ‬ ‫الیہ ْواخذ ْالثمْن ْکان ْبیعا ْبالتعایط ْبؼن ما ْ‪4‬اھ ْوکؾبتْ ےنۿاشۿوکۿد ۿرکۿتمیقۿؿوصل رکیلۿوتۿہیۿدؿوننۿںیم عیبۿ‬

‫علیہْاقولْ‪ْ:‬یعینْاذا ْ‬

‫لااعتلیط(یلمعۿنیلۿدنی)وہیگۿااھوقلۿ‪(:‬ںیم‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالؽیو عْفصلْفْالقضویلْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸۶/ ۷‬‬ ‫‪2‬‬ ‫فتاویْقایضْخانْکتابْالؽیو عْفصلْفْا لؽیعْالموقوفْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪۶/ ۷‬ۺ‪ْ ۸‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْالؽیو عْدارالمعرفۃْبیوتْ‪/ ۶‬۾‪۷۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالؽیو عْفصلْفْالقضویلْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۹‬ۼ‪۶۸‬‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 173 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫کانْالدفعْعلْج ۃْالؽیعْکماْقیدْبہْفْال دایۃْوالدرْ اتہکۿوہن)ہیۿحقۿےہۿہکۿدانیۿعیبۿےکۿوطرۿرپۿوہۿاسیجۿہکۿاشۿدیقۿ‬ ‫الملتارْمنْالوکالۃْاماْاذاْدفعْالیہْمجاناْیکونْھبۃْ اکدرک‪،‬دہاہیۿاؿرۿدراتخمرۿےکۿؿاکلكۿےکۿلافۿںیمۿےہ‪،‬نکیلۿارگ‬

‫ہیۿدیتسۿدانیۿوطبرۿتفمۿوہوتۿہبہۿغرارۿلاےئۿاگۿاسیجۿہکۿوکیئۿڑپکاۿرخلدرکۿ‬ ‫کمنْاشرتیْثوباوقطعہْقمیصاْلتلمیذہْوسلمہْالیہْ‬ ‫م‬ ‫شارگد ۿےکۿےئل ۿصیمق ۿانبےئ ۿاؿر ۿرھپۿشارگد ۿےکۿاہھت ۿوس ك ۿد ۿوتۿ‬

‫مبلکہْالتلمیذْکماْسیأیتْفْال بۃ‪1‬۔ ْ‬

‫شارگدۿامكلۿوہاج۔اگیۿاسیجۿہکۿہبہۿےکۿلافۿںیمۿ ٓا ےئۿاگ۔(ف)‬

‫اوقل‪ :‬رگمۿہیۿاشۿؿغكۿےہۿہکۿاقیضۿاجےنۿہکۿہیۿرشاءۿھجمۿرپۿلاذفۿاؿرۿاتکفۿاکۿامكلۿںیمۿوہاوہنۿؿرہنۿطلغۿیمہفۿیکۿاحلكۿںیمۿاشۿ‬ ‫اکۿاینپۿكلمۿےسۿارخاچۿاکۿدصقۿققحتمۿںیہنۿوہاتکسۿہکۿاےنپۿ ٓا فۿوکۿامكلۿیہۿہنۿاھجمسۿاھت‪،‬‬

‫والعربةْبالظنْالبیْخطؤہْ ْ‪2‬اشباہ ْومنْرفعْشؼئاْ امگنۿاکطلغۿوہلاۿؿاحضۿوہوتۿاشۿاکۿاابتعرۿںیہن‪،‬اابشہ‪،‬اؿرۿیسکۿےنۿ‬ ‫ظاناْانہْعلیہْثمْبانْانہْلمْیکنْعلیہْیسرتدہ‪3‬کماْ وکیئ ۿزیچ ۿاش ۿامگن ۿےس ۿدی ۿہک ۿاش ۿےک ۿدہم ۿادایگیئ ۿرضؿرۿ‬ ‫یھت‪،‬رھپۿولعممۿوہا ۿہکۿااسیۿںیہنۿاھتۿوتاشۿوکۿؿاسپۿ ےنیۿاکۿقحۿ‬ ‫افادہْفْاللییۃْوالعِودْالدریۃ۔ ْ‬ ‫ےہۿاسیجۿہکۿریخہیۿاؿروقعددرہیۿےنۿہیۿافدئہۿایبنۿایک۔(ف)‬

‫عینہۿؿدنہہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ینبیغْانْیحقظْھذافِدْابْتلْبہْالعامۃْواللاصۃْ ا ۿش ۿافدئہ ۿوک ۿلادرانھک ۿاچےئہ‪،‬ولگ ۿاعم ۿؿاخ ۿاش ۿںیم ۿمینال ۿںیہ ۿہکۿ‬ ‫یستعؼنونْبالناسْفْاالحتطابْواالحتشاشْفیؿبتْ ولوگن ۿےس ۿڑکلی ۿاؿر ۿاھگش ۿؿہریہ ۿاکےنٹ ۿںیم ۿدمدےتیل ۿںیہ ۿاحالہکنۿ‬ ‫دمد ۿرکےن ۿؿاولنۿیک ۿان ۿزیچؿن ۿںیمۿتیکلمۿلامك ۿوہاجیت ۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫الملكْلالعوانْفیہاْوالیعلمْالکلْب اْفؼنقِون ا ْقبلْ‬ ‫ولوگنۿوکۿملعۿہنۿوہےنۿیکۿانبرپۿؿہۿدمد ۿاگر ۿیکۿان ۿزیچؿنۿاکۿہبہۿاؿرۿ‬ ‫االسؾیہابْبطریِہْاوْاالذنْفیجبْعلیہمْمثل اْاوْ ااجرفۿاحلصۿےئکۿریغبۿرصفۿرکےتیلۿںیہۿوتۿانۿرپۿانۿزیچؿنۿلاۿانۿ‬

‫‪4‬‬ ‫قیمت اْوھمْالیشعرون ْ اھْوعدمْاالذنْفیماْذکرْ یکۿتمیقۿاکۿؿاسپۿرکلاۿالرمۿوہلاۿےہۿاحالہکنۿانۿوکۿاشۿاکۿملعۿلكۿںیہنۿ‬

‫وانْکانْلناْفیہ ْ‬

‫وہلاۿاھ‪،‬ذتمرکہۿوصرفۿںیمۿااجرفۿہنۿوہلا‪،‬ارگہچۿںیمہۿاشۿںیم‬

‫‪ْ1‬جدالممتارْحاشیۃْردالمحتار ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۸/ ۶‬۾‪۶‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫ْالعِودالدریۃْکتابْالشرکۃْ‪ /۶‬۾‪ْ۶‬وکتابْالمدایناتْ‪/ ۷‬۾‪۸۹‬‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬

‫فتاویْہندیۃ‪،‬کتابْاالجارة‪،‬البابْالسادس‪،‬ونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۶/ ۹‬ۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 174 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫کالمْبؼناہْفْرسالؾنا"عطاءْالنیبْالفاضۃْاحکامْماءْ کالم ۿےہ ۿسج ۿوک ۿمہ ۿےن ۿاےنپ ۿرشاہل"عطاء ْالنیب ْالفاضۃْ‬

‫الصیب‪۶۸۸۹‬ھ"لکنہْالیجدیْھ ناْالنْاالذنْیطلقْ احکامْماءْالصیب"ںیمۿایبن ۿایکۿےہۿنکیلۿاہینۿاشۿاکۿافدئہۿ‬ ‫التصرفْویسِطْالضمانْلْکنْالیسِطْملكْالمالكْ ںیہن‪ ،‬ویکہکنۿااجرف ۿرصتفۿوکۿاجمر ۿاؿر ۿامضن ۿوکۿشاطقۿرکلاۿ‬ ‫ےہۿنکیلۿامكلۿیکۿتیکلمۿوکۿمتخۿںیہنۿرکیتۿہکبجۿاہینۿکالمۿایسۿ‬ ‫وفیہْالکالمْھنا۔ ْ‬ ‫ںیمۿےہ(ف)‬

‫ایسۿرطچۿارگۿاقیضۿےنۿامجمقۿوکۿہنۿدںیۿہکلبۿبتکۿاخہنۿہریۿؿػفیۿںیمۿ ٓا فۿدالخۿرکدںیۿارگہچۿاینپۿكلمۿیھبۿاجاتنۿوہۿحقۿیھبۿ‬ ‫اشۿیکۿكلمۿےسۿاخرچۿہنۿوہنۿیگۿرپاےئۿاملۿںیمۿاانپۿاملۿرھکۿدانیۿكلمۿرالئۿںیہنۿرکلا‪،‬لاہلمجلۿرصفۿہیۿدؿۿوصرںیتۿایسیۿںیلکنۿ‬ ‫یگۿنجۿںیمۿضعبۿبتکۿرخلدہۿاقیضۿكلمۿاقیضۿںیمۿرںیہۿرگمۿارااجنۿہکۿنمثۿدؿرس ۿےکۿاملۿےسۿدلاۿےہۿاشۿاکۿلاؿانۿدہمۿاقیضۿ‬ ‫راہۿنجۿاتکوبنۿیکۿتبسنۿہیۿوصرفۿلامكۿوہۿؿارلانۿاقیضۿاںیہنۿںیلۿاؿرۿوج ۿتمیقۿانۿیکۿاقیضۿےنۿوقیمۿےسیپۿلادارۿااضقلۿیکۿ ٓا دمۿ‬

‫ےس ۿادا ۿیک ۿؿہ ۿؿاسپ ۿدںی ۿھذاْماظْہریلْوالعلمْبالْحقْعندریب(ےھجم ۿہی ۿولعمم ۿوہا ۿےہ ۿہکبج ۿیقیقح ۿملع ۿریم ۿرف ۿےک ۿاہنۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےہ۔ف) واللْ ٰ‬

‫__________________‬

‫‪Page 175 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رسالہ‬ ‫ّ‬ ‫ۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ّ‬ ‫لتبینالخلو‬ ‫جوالالعلو‬ ‫(ہلئسمۿخلـۿیکۿؿاضحقۿےکۿےئلۿ ُللندیۿیکۿرگدش)‬ ‫ہلئسم۾ۻلا‪۸‬ۼ‪ :‬ارہبصقۿالہزۿوپرۿعلضۿاتیسوپرۿومکانۿدیسۿشاہۿؿالمكۿادمحۿاصحقۿرمہلسۿؿخدۿانسحلۿاصحقۿ‪۷۵‬دیۿاہجحلۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫(‪)۶‬اؿاقفۿںیمۿیسکۿصخۿوکۿھچکۿارایضۿوطبرۿخلـۿسجۿاکۿدرکۿشایمۿچۿ‪۹‬کتابْالؽیو ع ثحبۿخلـاوحلاتینۿںیمۿےہۿرریگشیپۿےلۿ‬ ‫رک ۿاش ۿرشع ۿرپ ۿدانی ۿہک ۿؿہ ۿارج ۿلثم ۿشالۿاسبل ۿاےنپ ۿرر ۿیگشیپۿںیمۿوسحمف ۿرکلارےہ ۿاجمر ۿےہ ۿلالااجمر‪،‬اؿر ۿؿاحض ۿرےہۿہک ۿاش ۿ ہصۿ‬ ‫ارایضۿوموقہفۿاکۿاگلن ۿشاالہنۿسجۿوموقفۿہیلعۿےکۿؿاےطسۿوصخم ۿےہۿاشۿےناۿینپۿرضؿرفۿےکۿؿاےطسۿررۿیگشیپۿایلۿےہۿاؿرۿایسۿ‬ ‫ےنۿررۿیگشیپۿ ےنیۿؿاےلۿےسۿاعمتلمۿخلـۿیکۿےہۿاؿرۿاشۿوموقفۿہیلعۿوکۿاشۿ ہصۿوموقہفۿرپۿقحۿوتمایلہنۿیھبۿاحلصۿےہ۔‬ ‫(‪)۷‬اصحقۿخلـۿوکۿا ینۿسجۿوکۿایسیۿارایضۿدیۿیئگ ۿوہۿارایضۿاکاگلنۿا ینۿارجۿلثمۿاداۿرکےکۿوجۿانمعفۿاشۿارجۿلثمۿےسۿرادئۿوہ‪،‬ح انۿ‬ ‫درسقۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۸‬ارگاصحقۿخلـۿوخدۿاینپۿاکسقۿرکےکۿلاۿاینپۿوکششۿےسۿارجۿلثمۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿرادئۿ ٓا دمینۿارایضۿذموکرۿےک‬

‫‪Page 176 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اےنپۿطاقنطقۿخلـۿےکۿرامہنۿںیمۿمراھد ۿوتۿاشۿااضہفۿاکۿاصحقۿخلـۿقحتسمۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۹‬ربمن‪۷‬ؿربمن‪۸‬یکۿوصرفۿاظبہزۿرنہۿدیلخۿیکۿیسۿےہۿاؿرۿرنہۿدیلخۿاکۿانمعفۿوسدۿےہ‪،‬سپۿخلـۿاؿرۿرنہۿدیلخۿںیمۿایکفرطۿوہاۿاؿرۿ‬ ‫وجارۿخلـۿیکۿایکوصرفۿےہۿاؿرۿسفنۿخلـوکنۿشااعمملہۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿایکۿرعتفیۿےہ؟‬ ‫(ۺ)الك ۿؿفق ۿدقہمی ۿوہشمر ۿہ ۿاخدناین ۿںیم ۿالہ ۿاخدنان ۿوموقف ۿمہیلع ۿؿوتمایلن ۿےن ۿرضؿرف ۿاصمرف ۿرضؿرہی ۿؿػفی ۿرپ ۿ ٓا دمینۿ‬ ‫ؿفق ۿوموجد ۿہن ۿوہےن ۿیک ۿاحلك ۿںیم ۿاؿر ۿاہمانجن ۿےس ۿوبہج ۿؿفق ۿغرہض ۿہن ۿےنلم ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿاکیز ۿاؿاقف ۿہی ۿایک ۿہک ۿضعب ۿصصحۿ‬ ‫اراایضۿفۿؿفقۿوکۿررۿیگشیپۿےلۿرکۿررۿذموکۿرۿدےنیۿؿۿاےلۿےکۿہضبقۿںیمۿد ۿدیۿاؿرۿدناتۿؿمرۿہکیھٹۿلاہمۿھکلۿدیۿہکۿاشۿدقرۿشاالہنۿ‬ ‫اگلنۿاشۿارایضۿاکہکیھٹۿدارۿاےنپۿررۿیگشیپۿںیمۿرجماۿاؿرۿدعبۿؿوصلۿ لۿررۿیگشیپۿذموکرۿالكۿ ہصۿاعیمدۿرپۿؿہۿارایضۿاصحقۿخلـۿےسۿ‬ ‫ؿاسپۿوہرکۿوتمایلن ۿؿوموقفۿمہیلعۿےکۿہضبقۿںیمۿ ٓا یئگ‪،‬اشۿاکررؿایئۿےسۿمنکرنیۿؿفقۿدعمۿؿفقۿاکۿادتساللۿرکےتۿںیہ‪،‬ہیۿ‬

‫ادتساللۿحیحصۿےہۿلاںیہنۿاؿرۿاعمتلمۿہکیھٹۿداریۿذموکرۿاعمتلمۿخلـۿےسۿیھجمسۿاجےئۿیگۿلاۿاشۿےکۿكالؿہۿلااجمرۿیھجمسۿاجےئۿیگۿاؿرۿ‬ ‫انۿؿااعقفۿاؿرۿاراکتفۿےسۿؿفقۿاکدعلمۿوہاجےئاگۿلاۿلایقۿرےہۿاگۿاؿرۿاےسیۿلعفۿاکۿرمبکتۿاقللۿوتتیلۿرےہۿاگۿلاۿںیہن‪،‬ارگیسکۿ‬ ‫ےکۿومرفۿےنۿہیۿلعفۿایکۿوہۿوتۿاشۿاکۿؿارفۿوتتیلۿلاےئۿاگلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ش ْیئْمنْکرمہ‪،‬والصلٰوةْوالسالمْعلْمنْوقفْعلْالکونْ‬ ‫حمنْالرحیم‪،‬الحمدْللْالذیْالخلوْل ْ‬ ‫بسمْاللالر ٰ‬ ‫موائدْکرمہْوع ٰلْاٰلہْواصحابہْالمتولیْاجراءْحکمہْوحکمہ۔ ْ‬ ‫اؿبا‪:‬ۿخلـوخدۿلا لۿؿۿےبۿالصۿےہ‪،‬ذمہقۿیفنحۿہکلبۿونوسمرشۿلكۿذماہقۿارہعبۿںیمۿںیہکۿاشۿاکۿ اتۿںیہن‪،‬دوسںیۿدصیۿںیمۿالكۿ‬ ‫اعملۿامیکلۿالمدہقۿااممۿلارصۿادلنیۿاقلینۿدقشۿرسہۿےنۿاےسۿاجمرۿایک‪،‬ایسۿدصیۿےکۿفصنۿ ٓا رخںیم اصحقۿاابشہۿرہمحۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫ےن ۿاےس ۿمرخالف ۿذمہق ۿاابتعر ۿرعف ۿاخ ۿرپ ۿ ینب ۿغرار ۿدلا‪،‬ایس ۿدصی ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿدعب ۿےک ۿنیققحم ۿلثم ۿخیش ۿاالشالم ۿیلع ۿدقمیسۿ‬ ‫ؿكالہمۿنسحۿرشمنالیلۿؿكالہمۿدمحمۿ ٓا یدنیۿرریكۿرادہۿؿكالہمۿریخالملۃۿؿادلنیۿریلمۿؿكالہمۿدیسۿادمحۿومحیۿؿہریمہۿرمہمحۿاﷲ اعتیٰلۿےنۿ‬ ‫اےسۿردۿفرامدلا۔احسنۃۿارلیلمۿیلعۿاالابشہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قولہ ْویصی ْالللوف ْالحانوت ْحِالہ ْاللاقول ْ‪ ْ:‬اشۿاکۿوقلۿہکۿاؿر ۿداکوننۿںیم ۿخلـ ۿاشۿاکۿقحۿنبۿاجلا ۿےہۿاخل‬ ‫وتفیۿاشۿےکۿخالفۿےہ‪،‬دقمیس۔ (ف)‬ ‫اوقل‪(:‬ںیم اتہکۿوہن) ٰ‬ ‫والقتویْعلْخالفْ ٰذلک‪،‬مِدیس‪1‬۔ ْ‬

‫ْنزہۃْالنواظرْعلْاالشباہْوالنظائرْمعْاالشباہْادارةْالِرآنْوالعلومْاالسالمیہْرکایچۿ‪۶۹/ ۷‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 177 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قدعلمتْانْالصحیحْخالفہْبِولہْانْالمذھبْعدمْ وتۿولعممۿرکاکچۿےہۿہکۿحیحصۿاشۿےکۿخالفۿےہۿاشۿےکۿوقلۿےسۿ‬ ‫ہکۿرعفۿاخ ۿاکۿاابتعرۿہنۿوہلاۿذمہقۿےہ(ف)‬ ‫اعؾبارْالعرفْاللاص‪1‬۔ ْ‬ ‫رشچۿاالابشہۿسلریكۿرادہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫العرفْالیجوزْماکانْمحظورافْالشر عْواماْبیعْالللوْاذاْ رعف ۿحق ۿرشكا ۿونممف ۿوہوت ۿربتعمۿںیہن‪،‬نکیل ۿخلـ ۿیک ۿعیب ۿارگۿ‬ ‫لمْیکنْمالصِاْبالحانوتْفجائزْشرعاْفانہْحقْلمالکہْ داکونن ۿےس ۿقلعتم ۿہن ۿوہوت ۿرشكا ۿاجمر ۿےہ ۿویکہکن ۿہی ۿخلـ ۿامكل ۿاکۿ‬

‫وماْوضعہْفْالحانوتْباالجارةْمشرو عْلکنْالحانوتْ قحۿےہۿنکیلۿہیۿداکوننۿےکۿااجرہۿںیمۿرشمؿفۿےہۿرگمۿداکنۿارگۿ‬ ‫اذاکان ْملکا ْیملك ْصاحب ا ْخراجہ ْمنہ ْاذاانِیض ْمدتہْ یسکۿیکۿتیکلمۿوہۿوتۿہنیعمۿدمفۿمتخۿوہاجےنۿرپۿامكلۿیہۿ ٓا دمنۿ‬ ‫المعروف ْوان ْلم ْتکن ْلہ ْمدة ْمعلومۃ ْتکون ْاالجارةْ اک ۿحؼدار ۿوہاگ ۿاؿر ۿارگ ۿدمف ۿنیعم ۿہن ۿوہوت ۿہی ۿااجرہ ۿافدس ۿوہاگ ۿاؿرۿ‬ ‫فاسدةْوکذااذاکانْالحانوتْوققاْقدْنصْالقِہاءْعلْانہْ ویط ی ۿارگ ۿداکن ۿؿفق ۿوہوت ۿیھب ۿؿہ ۿااجرہ ۿافدس ۿوہاگ ۿویکہکن ۿاہقفءۿ‬ ‫التجوز ْاالجارة ْفیہ ْفوق ْثالث ْسنی ْکما ْف ْالوقایۃْ رکامۿےنۿرصتحیۿیکۿےہ ۿہکۿؿفقۿاکۿااجرہۿنیتۿشالۿےسۿرادئۿ‬ ‫اجمرۿںیہنۿاسیجۿہکۿؿاقہیۿںیم ےہ‪،‬اذہاۿحقۿوکیئۿرعفۿرشیعۿ‬ ‫لن‬

‫فالاعؾبارْللعرفْسواءْکانْخاصاْاوْعاماْحیْوجدْا صْ‬

‫فْالشر عْع ٰلْخالفہْوقدْمرمناْتحِیِہْفتذکر‪2‬۔ ْ‬

‫صن ۿےکۿخالف ۿوہ ۿوخاہ ۿرعف ۿاعم ۿوہ ۿلاۿاخ ‪،‬وت ۿاش ۿاک ۿاابتعر ۿہنۿ‬ ‫وہاگ‪،‬اشۿںیمۿامہریۿقیقحتۿزگریکچۿےہ‪،‬اےسۿلادۿرکؿ۔(ف)‬

‫اشۿںیمۿاشۿےسۿالكۿؿرطۿلبقۿےہ‪:‬‬

‫انمایعؾرب ْالعرف ْوالعادة ْفیما ْلم ْیرد ْنص ْالشر ع ْعلْ ؿیہۿرع ۿف ۿاؿراعدف ۿربتعمۿےہۿسجۿےکۿخالف ۿرشیع ۿصنۿہنۿوہ‪،‬‬ ‫خالفہ ْوسؼنِل ْف ْالسطر ْالثالث ْبعدھا ْان ْالودیعۃْ اشۿےکۿدعبۿرسیتیۿرطسۿںیمۿلقنۿرکےگنیۿہکۿااممكۿاؿرۿرکاہیۿرپۿدیۿ‬ ‫والعی ْالمؤجرة ْغی ْمضمونتی ْبحال ْفال ْیعؾرب ْفیہْ وہیئۿنیعۿزیچۿیسکۿاحلۿںیمۿومضمنۿںیہنۿوہیتۿاذہاۿاشۿےکۿامضنۿرپۿ‬ ‫رعفۿوہوتۿاشۿےکۿخالفۿاہقفءۿیکۿصنۿوہےنۿیکۿؿہجۿےسۿہیۿرعفۿ‬ ‫العرفْبعدْالنصْعلْخالفہْمنْالقِہاءْ‪3‬اھ ْ‬ ‫ربتعمۿںیہنۿوہاگۿاھ‪،‬‬

‫‪ْ1‬نزہۃْالنواظرْعلْاالشباہْوالنظائرْمعْاالشباہْادارةْالِرآنْوالعلومْاالسالمیہْکرایچ(‪ْ ۲۶/ْ۳)۳‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْشرحْاالشباہْسلریكۿرادہ‬

‫‪3‬‬

‫ْشرحْاالشباہْسلریكۿرادہ‬ ‫‪Page 178 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وھذاْماْاشارْالیہْبِولہْوقدْمرمناْتحِیِہ۔ ْ‬ ‫زمغۿالعیـنۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ہی ۿؿہ ۿابعرف ۿےہ ۿسج ۿےک ۿقلعتم ۿاوہـن ۿےن ۿاشارہ ۿرکےتۿ‬ ‫وہےئۿاہک"اؿرۿامہریۿقیقحتۿاشۿںیمۿزگریۿےہ۔(ف)‬

‫(قولہْعلْاعؾبارہ(ایْالعرفْاللاص)ینبیغْانْیقیتْ "قولہْعلْاعؾبارہ"ا ینۿرعفۿاخ ۿےکۿاابتعر ۿرپ‪،‬ہیۿوتفٰیۿ‬ ‫بانْمایِعْفْبعضْاسواقْالِاھرةْمنْخلوالحوانیتْ انمسقۿوہاگۿہکۿاقہزہۿےکۿلارارؿنۿںیمۿوجۿداکوننۿاکۿخلـۿےہۿؿہۿالۿ‬ ‫الزماْویصیْالللوحِالہْقیلْعلیہْکیفْین ْبیغ ْانْ رمۿوہۿاؿر ۿخلـ ۿاشۿاکۿقحۿنبۿاجےئ‪،‬اشۿرپۿارتعا ۿےہ ۿہکۿہیۿ‬ ‫یقیتْبہْمع ْکونہ ْملالقا ْلِواعد ْالشر ع ْالشریقۃْ وتفٰی ۿےسیک ۿانمسق ۿوہاگ ۿہکبج ۿہی ۿرشف ۿرشفی ۿےک ۿوقادع ۿےکۿ‬ ‫خالف ۿےہ ۿاھ‪،‬اؿر ۿامہر ۿخیش(ان ۿےس ۿرماد ۿكالہم ۿرشمنالیلۿ‬ ‫ا نتہی ْوقال ْشیلنا(یرید ْالعالمۃ ْالشرنبالیلْ‬ ‫ح‬ ‫ر مۃۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿںیہ)ےن ۿاےنپۿرشاہلۿمقیدةْالحس ٰ ْ‬ ‫ین‬ ‫تعایل ْف ْرسالت ٖہ"مقیدة ْالحسین"بعدْ‬ ‫رحم ما ْ ْالل ْ ٰ‬ ‫ف‬ ‫ک‬ ‫ںیمۿفنصمۿرہمحۿاﷲاعتیٰلۿاکۿ المۿلقنۿرکےنۿےکۿدعبۿ راملا‬ ‫تعایل ْقولہْینبیغْالْخْ‬ ‫نِلْکالمْالمصنفْرحمہْاللْ ٰ‬ ‫ینب‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫یغ‬ ‫قولہْ‬ ‫"انم ق ۿےہ ۿاخل‪،‬ہی ۿہری ۿانم ق ۿےہ ۿویکہکنۿ‬ ‫"‬ ‫مماالینبیغْفانہْالمماثلۃْبیْمااعؾربمنْالمسائلْ‬ ‫رعف ۿاخ ۿںیم ۿربتعم ۿسملئ ۿوج ۿایبن ۿوہےئ ۿان ۿںیم ۿاؿر ۿخلـۿ‬ ‫المبؼنۃ ْعلْالعرف ْاللاص ْوبی ْالللوْالن ْاعؾبارْ‬ ‫ںیمۿوکیئۿمماتلثۿںیہنۿےہۿویک ۿہکن ۿرعفۿاخ ۿؿاےلۿامتمۿ‬ ‫جمی‬ ‫ئ‬ ‫ع قی‬ ‫العرْفْاللاصْ ْلْما لْبہْفْ عْتلكْالمسا لْ سملئۿںیمۿہیۿاابتعرۿےہۿہک انۿںیمۿرضرۿؿایلۿزیچۿوکۿوخدۿافلعۿ‬ ‫ضررھاْالتزمْبہْفاعل ا ْملتارالنقسہْاوْمِتصراْفْ ےن ۿاےنپ ۿےئل ۿدنسپ ۿایک ۿےہ ۿلارضر ۿےس ۿامعن ۿرشع ۿوک ۿوپرا ۿرکےنۿ‬ ‫اسؾیقاء ْشرط ْیمنع ْعنہ ْالضرر‪،‬واماالوقف ْفناظْرہْ ںیم ۿااصتقر ۿایکےہۿنکیل ۿؿفق ۿاک ۿلامظ ۿوت ۿاش ۿںیم ۿیسک ۿزیچ ۿےکۿ‬ ‫الیملكْاتالفہْوالتعطیلہْوقدْثبتْانْالمذہبْعدمْ فلتۿلاۿلطعمۿرکےنۿاکۿامۿكلۿںیہنۿےہۿاؿرۿہکبجۿہیۿلامكۿوہاکچۿ‬ ‫اعؾبارْالعرفْاللاص‪1‬۔ ْ‬

‫ےہۿہکۿرعفۿاخ ۿاکۿاابتعرۿہنۿرکلاۿذمہقۿےہ۔(ف)‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ْایلْمذھب ْ‬ ‫قداشت رْنسبۃْمسئلۃْالللؤ ٰ‬

‫ہلئسمۿخلـۿیکۿتبسنۿاعملۿدمہنیۿرضحفۿامكلۿنبۿاسن‬

‫ْغمرْالعیونْالبصائرْشر حْاالشباہْوالنظائرمعْاالشباہْالقنْاالولْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬ۺ‪۶۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 179 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْعنہْوالحالْ ریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿیکۿرطفۿوہشمر ۿےہۿاحالہکنۿانۿیکۿاؿرۿانۿ‬ ‫عالمْالمدینۃْمالكْبنْا نسْریضْاللْ ٰ‬

‫انْلؼسْفیہاْنصْعنہْوالعنْاحدْمنْاصحابہ‪،‬حیتْقالْ ےکۿیسکۿشارگدۿیکۿاشۿںیمۿرصتحیۿںیہن‪،‬ےہ‪،‬دبرۿارعلایقۿامیکلۿ‬ ‫البدرالعرایق(مالیک)انہْلمْیِعْفْکالمْالقِہاءْالتعرضْ ےن ۿفراملا ۿےہ ۿہک ۿریم ۿملع ۿےک ۿاطمقب ۿخلـ ۿاکہلئسم ۿاہقفء ۿےکۿ‬ ‫بمسئلۃ ْالللوفیما ْاعلم ْوانما ْفیہا ْفؾیا ْللعالمۃ ْناصرْ کالم ۿںیم ۿذموکر ۿںیہن‪،‬اش ۿںیم ۿرصف ۿكال ۿہم ۿلارص ۿادلنی ۿاقلین ۿاکۿ‬ ‫وتفٰیۿےہۿسجۿوکۿاوہـنۿےنۿرعفۿرپۿ ینبۿغرارۿدلاۿےہۿاخل(ف)‬

‫الدینْاللِاینْبناھاْعلْالعرفْ‪1‬الخ۔ ْ‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫للعالمۃ ْالشرنبالیل ْرسالۃ ْردفیہا ْعل ْاالشباہ ْبانْ كالہمۿرشمنالیلۿاکۿالكۿرشاہلۿےہۿسجۿںیمۿاالابشہۿاکۿردۿایکۿےہۿاؿرۿ‬ ‫الللولم ْیِل ْبہ ْاالمتأخرمن ْالمالکیۃ(حیت ْافیتْ اہکۿےہۿہکۿخلـۿاکۿوقلۿالكۿامیکلۿاتمرخۿاعملۿےکۿوساۿیسکۿےنۿںیہنۿ‬ ‫بصحۃْوققہْولزمْمنہْانْاوقافْالمسلمیْصارتْ ایکۿاشۿےنۿہیۿوتفٰیۿلكۿد ۿدلاۿہکۿاشۿاکۿؿفقۿحیحصۿےہۿاحالہکنۿ‬ ‫اش ۿوتفٰی ۿےس ۿالرم ۿ ٓا لا ۿےہ ۿہک ۿاملسمونن ۿےک ۿؿفق ۿاکفرؿن ۿوکۿ‬ ‫للکافرین ْبسبب ْوقف ْخلوھا ْعل ْکنائس م ْوبانْ‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫لقتنمۿوہاجںیئۿاشۿشیق ۿےسۿہکۿؿہۿ ـ ۿوکۿاےنپ ۿرگوجنۿےکۿ‬ ‫عدم ْاخراج ْصاحب ْالحانوت ْلصاحب ْالللویلزمْ‬ ‫ےئلۿؿفقۿرکدےگنیۿاؿرۿداکنۿاکۿامكلۿحقۿخلـؿاےلۿوکۿاینپۿداکنۿ‬ ‫منہْحْجْرالحرْالمکلفْعنْمبلکہْواتالفْمالہ‪،‬بلْ‬ ‫ےسۿدیبلخۿہنۿرکےکسۿاگۿوتۿالرمۿ ٓا ےئۿاگۿہکۿ ٓا رادۿفلکمۿصخۿاینپۿ‬ ‫من‬ ‫م‬ ‫الیجوز ْھذا ْف ْالوقف ْوف ْ ع ْالناظر ن ْاخراجہْ تیکلمۿےسۿونممفۿوہاجےئۿاؿرۿاشۿاکۿاملۿفلتۿوہرکۿرہۿاجےئ‪،‬‬ ‫تقویت ْنقع ْالوقف ْوتعطیل ْماشرطہ ْالواقف ْاھْ ہکلبۿہیۿسقۿھچکۿؿفقۿںیمۿاجمرۿںیہن ےہۿاؿرۿؿفقۿےکۿرگنانۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫مللصاقلتْوماذکرہْحقْخصوصاْفْزمانناْھذا ۔ ْ وکۿخلـۿؿاےلۿیکۿےبۿدیلخۿےسۿعنمۿرکلاۿؿفقۿےکۿانمعفۿوکۿاضظئۿ‬ ‫رکلا ۿاؿر ۿؿافق ۿیک ۿاگلیئ ۿوہیئ ۿرشع ۿوک ۿلطعم ۿرکلا ۿےہ ۿاھۿ‬ ‫ملخصا‪،‬اوقل‪(:‬ںیمۿاتہکۿوہن)اوہـنۿےنۿوجۿفراملا ۿےہۿؿہۿقحۿ‬ ‫ےہۿوصخصاۿامہر ۿرامےنۿںیم۔(ف)‬ ‫مل‬ ‫لامنا‪:‬ۿوصرفۿوسالۿوکۿخلـۿےسۿیھبۿھچکۿكالہقۿںیہن۔خلـاۿشۿقیقحتۿؿحیقنتۿرپۿوجۿوتبقیفۿاﷲ اعتیٰلۿمہۿےنۿاینپۿنغلیؼافۿردا خنارۿںیمۿ‬ ‫یکۿہیۿےہۿہکۿاکمنۿلاۿداکنۿلاۿرنیمۿاکاتسمرجۿاانپۿااجرہۿہشیمہۿلایقۿرےنھکۿوکۿاشۿںیمۿاےنپ‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْشر حْاالشباہْوالنظائرْمعْاالشباہْالقنْاالولْادارةْالِرآنْرکایچ ‪/ ۶‬ۼ‪۶۸‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالؽیو عْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۹‬ۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 180 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫امل ۿےس ۿہن ۿاےنپ ۿےئل ۿہکلب ۿایس ۿسیی ۿاتسمرج ۿےس ۿااحلط ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿتیثیح ۿمراھےت ۿاش ۿےک ۿوفادئ ۿیک ۿلیمکت ۿےک ۿؿاےطس ۿھچک ۿرلادفۿ‬ ‫رک ۿوخاہۿلصتمۿلااصتلۿغرار‪،‬لاۿےبۿاشۿےکۿےسیجۿامعرفۿلاۿونکانۿلاۿرؿینشۿاکۿشاامنۿلاۿلاینۿےکۿلن‪،‬ؿامنالۿدٰكل‪،‬لاۿوخدۿہنۿرک ۿ‬ ‫ؤمارج ۿوک ۿاش ۿےک ۿرؿےپ ۿد ۿد ۿوج ۿارجف ۿےک ۿكالؿہ ۿوہن ۿاش ۿامل ۿےک ۿطاقلل ۿوج ۿاےس ۿااقبےئ ۿااجرہ ۿاکقح ۿاتلم ۿےہ ۿاش ۿاک ۿلام ۿخلـۿ‬ ‫ےہ۔رشاہلۿرحتریۿاةعلرہۿبلغالمۃۿااشلیمۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قالْالعالمہْالشالیمْفْرسالتہ"تحریرْالعبارةْفیمنْ كالہمۿشایمۿےنۿاےنپۿرشاہل"تحریرْالعبارةْفیمنْھواحقْ‬ ‫ھواحقْباالجارہ"(تنؽیہ)قدْیؿبتْحقْالِرارْبغیْ باالجارة"ںیم ۿفراملا(ہیبنت)یھبک ۿریمعت ۿاؿر ۿوپد ۿاگلےئ ۿریغبۿ‬ ‫الؽناءْوالغرسْبانْتکونْاالرضْمعطلۃْفؼستاجرھامنْ قحۿارقتسارۿلامكۿوہلاۿےہۿمنلاۿوینۿہکۿوکیئۿرنیمۿاخیلۿڑپیۿوہۿ‬

‫المتکلمْعلیہاْلیصلح اْللزرعۃْویحرث اْویکسب اْوھوْ وتۿیسکۿوخادنمشہ ۿوکۿااجرہۿرپدیۿاجےئۿلاہکۿؿہۿاشۿوکۿررامقۿ‬ ‫المسیمْبمشدْالمسکۃْفالْتزنعْمنْیدہْمادامْیدفعْ ےکےئل ۿایتر ۿرک ۿاؿراش ۿوک ۿاکسق ۿرکےک ۿ ٓا لاد ۿرک ۿسج ۿوکۿ‬ ‫ماعلیہاْمنْالِسمْالمتعارفْکالْعشرْونحوہْواذاماتْ مسدالمسکہۿاہکۿاجلاۿےہۿوتۿہیۿرنیمۿاشۿاکاکتشرۿےسۿاشۿؿغكۿلكۿ‬ ‫ؿاسپۿہنۿیلۿاجےئۿیگۿحق ۿلكۿؿہۿاشۿاکۿاعتمرفۿوصحملۿمنلاۿ‬ ‫عنْابنْتوجہْالبنہْفیِومْمِامہْفیہا‪،‬وقدْرأیتْ‬ ‫رشع ۿؿہریہ ۿداتی ۿرےہ ۿاؿر ۿارگ ۿؿہ ۿاکسق ۿاکر ۿوکیئ ۿاٹیب ۿوھچر ۿرک ۿوففۿ‬ ‫بلطْشیْخ ْمشائلناْخاتمۃْالقِہاءْالشیخْابراہیمْ‬ ‫وہاجےئ ۿوت ۿہی ۿاکاکتشری ۿاک ۿقح ۿاش ۿوک ۿلقتنم ۿوہاجےئ ۿاگ ۿاؿر ۿؿہ ۿاٹیبۿ‬ ‫السائحاین ْالغزی ْالمسکۃ ْعبارة ْمن ْاستحِاقْ‬ ‫اےنپۿلافۿےکۿاقمئۿطاقمۿغرارۿلاےئۿاگ‪،‬ںیمۿےنۿاےنپۿخیشۿااشملخئۿ‬ ‫الحراثۃ ْف ْارض ْالغی ْوذکر ْف ْالحامدیۃ ْان ا ْالْ اخہمت ۿالفؽہاء ۿاخیشل ۿامرامیہ ۿاصلوحاین ۿازغلی ۿاک ۿاھکل ۿوہا ۿداھکی ۿےہۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تورثْوانماْتوجہْلالبنْالِادرْعلیہاْدونْالؽنتْاھ ‪ ْ،‬ہک"مسکہ"ہری ۿیک ۿرنیمۿںیم اکاکتشری ۿےک ۿااقحتسط ۿاک ۿلامۿ‬ ‫ثمْافاضْفْبیانْالکردارْوالسکینْوالجدكْوان اْ ےہ‪،‬اؿر ۿاحدمہی ۿںیم ۿدرک ۿایک ۿےہ ۿہک ۿاش ۿااقحتسط ۿںیم ۿؿرامكۿ‬

‫ْایلْانْقالْوھذاْغی ْ‬ ‫اعیانْقائمۃْفْاالرض ٰ‬

‫لاذفۿہنۿوہیگۿہکلب ۿرصفۿاکاکتشریۿرپۿاقدر ۿےٹیبۿوکۿہیۿقحۿلقتنمۿ‬ ‫وہاگ ۿاؿر ۿیٹیب ۿوک ۿااقحتسط ۿہن ۿوہاگ‪،‬اھ‪،‬رھپ ۿاوہـن ۿےن ۿرکاہیۿ‬ ‫داری‪،‬شکیٰی ۿاؿر ۿخدك ۿیک ۿؿاضحقۿںیم ۿفراملا ۿہک ۿہی ۿرنیمۿںیمۿ‬ ‫لایقۿرےنہۿؿاےلۿاومرۿںیہ‪ٓ ،‬ا ےگ‬

‫ْتحریرْالعبارةْفیمنْھواحقْباالجارةْرسالہْمنْرسائلْا بنْعابدینْلیہسۿاڈیکیمۿالوہرۿ ‪۸‬ۺ۔‪۷‬ۺ‪۶‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 181 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الللوالذی ْذکرہ ْف ْاالشباہ ْفانہ ْبمزنلۃ ْمشدْ اہینۿلكۿفراملاۿہکۿہیۿاومرۿاشۿخلـۿاکۿہریۿںیہۿسجۿاکۿدرکۿاالابشہۿ‬ ‫المسکۃْالمارْوھوْوصفْالعیْقائمۃْفالیجوزْبیعہْ ںیم ۿایک ۿےہۿویکہکن ۿہی ۿمسد ۿالمسکہ ۿیک ۿرطچ ۿےہ ۿسج ۿاکایبن ۿےلہپۿ‬ ‫والیورث ْوانما ْینتِل ْایل ْالولد ْبطریق ْاالحِیۃْ زگرا ۿےہ ۿاؿر ۿؿہ ۿخلـ ۿالك ۿؿفص ۿےہ ۿوج ۿلایق ۿرےنہ ۿؿایل ۿنیع ۿزیچۿ‬ ‫ںیہنۿےہۿوتۿمسدالمسکہۿیکۿعیبۿلااجمرۿےہۿاؿرۿؿہۿاقللۿؿرامكۿںیہنۿ‬ ‫کمامرْوماْذکرہْفْاالشباہْمنْجوازْبیعْالللو ْردوہْ‬ ‫ےہۿارؿ ۿرصفۿؿہۿےٹیبۿوکۿحؼدار ۿوہےنۿیکۿؿہجۿےسۿلقتنمۿوہلاۿ‬ ‫علیہ‪،‬وقد ْالف ْف ْردہ ْالعالمۃ ْالشرنبالیل ْرسالۃْ‬ ‫ےہ ۿاسیجۿہک ۿزگر ۿاکچ ۿےہ ۿاؿر ۿاالابشہۿںیم ۿخلـ ۿیک ۿعیب ۿاکوجوجارۿ‬ ‫خاصۃْ‪1‬اھْکالمْالشایمْملتِطا۔ ْ‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ذموکر ۿوہا ۿاہقفء ۿرکام ۿےن ۿاش ۿوک ۿرد ۿایک ۿےہ ۿاؿر ۿ الہم ۿرش الیلۿ‬ ‫ْ‬ ‫ےنۿالكۿاخ ۿرشاہلۿاشۿےکۿرد ۿںیمۿلافیلۿایکۿےہ۔كالہمۿ‬ ‫ْ‬ ‫شایمۿاکۿکالمۿملیؾؾاۿمتخۿوہا۔‬

‫اقول‪ْ :‬ومن ْالدلیْل ْالِا ْطع ْعل ْکون ْالللو ْمعینْ اوقل‪(:‬ںیمۿاتہکۿوہن)خلـۿےکۿالكۿونعمیۿزیچۿوہےنۿاؿرۿنیعۿ‬ ‫العؼنا ْانہ ْلما ْاستدل ْمحمد ْبن ْھالل ْالحنیف ْعلْ سیی ۿہنۿوہےنۿرپۿاقعطۿدلیلۿہیۿےہ ۿہکۿاجعمۿالفطـنیلۿؿہریہۿ‬ ‫جوازْالللوْبماف ْجامعْالقصولیْوغیہْعنْالذخیةْ ںیم دریخہ‪،‬ےک)ٰی‪،‬اخہین‪،‬خالہص ۿاؿر ۿؿااعقف ۿرضریی ۿےسۿ‬ ‫والکربی ْواللانیۃ ْواللالصۃ ْوواقعات ْالضریریْ وقنمل ۿےہ ۿاش ۿایبن ۿےس‪،‬ہک ۿیسک ۿےن ۿؿفق ۿشکیٰی ۿرخلدا ۿوتۿ‬ ‫وتمیلۿےنۿاہکۿہکۿںیمۿاشۿشکیٰیۿیکۿااجرف ۿںیہنۿداتیۿاؿر ۿؿاہنۿ‬ ‫اشرتیْسکینْوقفْفِالْالمتویلْمااذنتْلہْبالسکینْ‬ ‫کی‬ ‫ش‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫ےسۿ یۿمتخۿرکےنۿاکۿاشۿےنۿمکحۿدلاۿوتۿارگۿاشۿرخ داۿرۿےنۿؿہۿ‬ ‫فامرہْبالرفعْفلوْاشرتاہْبشرطْالِرارْفلہْالرجو عْ‬ ‫‪ 2‬شکیٰیۿمرغرار ۿرےنہۿیکۿرشعۿرپۿرخلدااھت ۿوت(وتمیلۿےکۿاشۿادقامۿ‬ ‫علْبائعہْواالفالیرجعْعلیہْبثمنہْوالبنِصانہ ْ اھْ‬ ‫رپ)ؿہ ۿفرؿحق ۿرکےن ۿؿاےل ۿرپ ۿاےنپ ۿاصقنن ۿںیم ۿروجفۿ‬ ‫ع‬ ‫مع لسک‬ ‫رموہْ نْقوسْواحدةْانہْلمْیق مْ ینْا ینْ رکاتکسےہ ۿؿرہن ۿؿہ ۿاینپ ۿالگك ۿاؿر ۿاصقنن ۿںیم ۿلاظئۿرپ ۿروجفۿ‬ ‫النْالمرادْب اْعیْمرکبۃْ‬ ‫ْ‬

‫ںیہن ۿرکاتکس ۿاھ‪،‬حق ۿدمحم ۿنب ۿہالل ۿیفنح ۿےن ۿخلـ ۿےک ۿوجار ۿرپۿ‬ ‫ادتساللۿایک‪،‬وتۿسقۿےنۿ‬

‫ْتحریرْالعبارةْفیمنْھواحقْباالجارةْرسالہْمنْرسائلْا بنْعابدینْلیہسۿاڈیکیمۿالوہرۿ ۺۺ‪۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْجا معْالقصولیْالقصلْالسادسْعشرْاشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۷۷/ ۶‬۔‪،۷۷۶‬نزہۃْالنواظراالشباہْوالنظاہرْمعْاالشباہْادارةْالِرآنْرکایچْ‪۷‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪۶/‬ۺ۔‪۵‬ۺۼ‬ ‫‪Page 182 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ف ْالحانوت ْویھ ْغی ْالللو ْفیف ْاللالصۃ ْاشرتیْ الكۿیہۿادنارۿےسۿاشۿاکۿردۿرکےتۿوہےئۿفراملاۿہکۿدمحمۿنبۿہاللۿ‬ ‫سکین ْحانوت ْف ْحانوت ْرجل ْمرکبا‪1‬الخ ْکماف ْردْ وک ۿشکیٰی ۿمعیٰی ۿھجمس ۿںیہن ٓا لا‪،‬ویکہکن ۿشکیٰی ۿےس ۿرماد ۿداکن ۿںیمۿ‬ ‫المحتار ْعن ْالعالمۃ ْالشرنبالیل ْقال ْثم ْنِل ْعنْ اگلیئ ۿوہیئ ۿنیع ۿوموجد ۿزیچ ۿےہ ۿاؿر ۿؿہ ۿخلـ ۿاک ۿاغمری ۿےہ‪،‬وتخالہصۿ‬ ‫ںیمۿوینۿےہۿہکۿالكۿصخۿیکۿداکنۿںیمۿرمبکۿشکیٰیۿاحونفۿ‬ ‫عدة ْکتب ْمایدل ْعل ْان ْالسکین ْعی ْقائمۃ ْفْ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫خ‬ ‫وہ ۿاخل‪،‬اسیج ۿہک ۿردا نار ۿںیم ۿكالہم ۿرش نالیل ۿےس ۿلقن ۿرکےتۿ‬ ‫الحانوت‪2‬۔ ْ‬ ‫وہےئۿاہک‪،‬اوہـنۿےنۿرھپۿدعتمد ۿبتکۿےسۿلقنۿایکۿہکۿشکیی‪ٰ،‬‬ ‫ْ‬ ‫داکنۿںیمۿاقمئۿرےنہۿؿایلۿالكۿوموجدۿنیعۿزیچۿوہیتۿےہ۔‬ ‫ْ‬ ‫قلت(ںیم اتہکۿوہن)اوہـنۿےنۿاشۿوکۿوقعد ۿدرہیۿںیمۿاؿرۿ‬ ‫قلتْوقدْنِلہْفْالعِودْالدریۃْوفْرسالتہْالمذکورةْ اےنپ ۿذموکرہ ۿرشاہل ۿںیم ۿسینجت ۿےس ۿلقن ۿایک‪،‬رھپ ۿادتساللۿ‬ ‫عنْالتجنؼسْثمْنقسْالعبارةْالمستدلْب اْمنادیۃْ رکےن ۿؿاےل ۿیک ۿسفن ۿابعرف ۿیھب ۿؿاحض ۿوطر ۿاش ۿاک ۿاكالنۿ‬ ‫بذاكْاع ٰل ْنداءْکماْاوضحہْالسیدْالحمویْمعْغناہْ رکریہۿےہۿاسیجۿہکۿاوکسۿدیسۿومحیۿےنۿؿاحضۿایکۿاحالہکنۿؿاضحقۿ‬ ‫عنْاالیضاحْاذقالْبعدْنِلْکالمْالعمادیْاذاْادیعْ یکۿرضؿرفۿہنۿیھت‪،‬اہجنۿاوہـنۿےنۿامعدیۿاکۿکالمۿلقنۿرکےنۿ‬ ‫سکینْدارْاوحانوتْوبیْحدودہْالیصحْالنْالسکینْ ےکۿدعبۿفراملاۿہکۿارگۿوکیئۿصخۿرھگۿلاداکنۿاکۿینکسۿاکۿدوعٰیۿرکےکۿ‬

‫نِلیاْفالیحددْوذکررشیدْالدینْفْفتاواہْوْانْکانْ اشۿیکۿدحؿد ۿوکۿایبن ۿرک ۿوتۿاشۿاکۿہیۿدوعٰیۿدرسق ۿہنۿوہاگۿ‬ ‫ویکہکنۿشکیٰیۿالكۿلقتنمۿوہےنۿؿایلۿزیچۿےہۿا ۿےئلسۿاشۿیکۿدحۿ‬ ‫السکینْنِلْلکنْلماْا تصلْباالرضْاتصالْتابیدْ‬ ‫دنبیۿںیہنۿوہیتکس‪،‬ردیشۿادلنیۿےنۿاےنپۿاتفؿٰیۿںیم درکۿایکۿ‬ ‫کانْتعریقہْبمابہْتعریفْاالرضْالنْالسکینْمرکبْ‬ ‫ےہۿہکۿارگہچۿشکیٰیۿلقتنمۿوہےنۿؿایلۿزیچۿےہۿنکیلۿحقۿؿہۿیسکۿ‬ ‫فْالؽناءْترکیبْقرارْفالتحقْبماالْیمکنْنِلہْاصالاھ ْ‬ ‫ہطخ ۿرنیم ۿےس ۿوخنہ ۿااصتل ۿرک ۿوت ۿرھپ ۿا ۿیکس ۿرعتفی ۿرنیم ۿیکۿ‬

‫رعتفی ۿیک ۿرطچ ۿوہیگۿویکہکن ۿشکیٰی ۿامعرف ۿےک ۿشاھت ۿارقتسارۿ‬

‫ؿایلۿرتبیکۿاحلص‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالؽیو عْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۹‬ۻ‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالؽیو عْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۹‬ۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 183 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مانصہْفظ رلكْب ذاانْالسکینْھوْماْیکونْمرکباْ رکاتیلۿےہۿوتۿاشۿاکۿامشرۿیھبۿانۿزیچؿنۿںیمۿوہاجلاےہۿوجۿلالکلۿ‬ ‫فْالحانوتْمتصالْبہْف وْاسمْعیْالاسمْمعینْکماْ اقللۿااقتنلۿںیہنۿوہںیت‪،‬اشۿیکۿابعرفۿمتخۿوہیئ‪،‬وتۿاشۿایبنۿ‬ ‫ف مہ ْالبعض ْولؼس ْف ْکالم م ْمایقید ْماتوھمہْ ےس ۿ ٓا ف ۿرپ ۿؿاحض ۿوہایگ ۿہک ۿشکیٰی ۿاک ۿداکن ۿےک ۿشاھت ۿرتکیییۿ‬ ‫ع ااصتلۿوہلاۿےہۿاذہاۿؿہۿالكۿوموجدۿنیعۿزیچۿےہۿہنۿوکیئۿونعمیۿ‬ ‫ھذاالبعض‪،‬االتریْتمامْالعبارةْالذیْنصْفیہاْ لْ‬ ‫ؿفصۿےہۿاسیجۿہکۿضعبۿےنۿایخلۿایکۿےہۿہکبجۿاشۿےکۿاشۿ‬ ‫ش ْیئْمرکبْیرفعْف لْیستقادْ‬ ‫حِیِۃْالسکینْانہْ ْ‬ ‫ایخلۿےکۿےئلۿیسکۿاکۿکالمۿدیفمۿںیہنۿےہ‪،‬شکیٰیۿیکۿتقیقحۿایبنۿ‬ ‫من ْھذاالمعین ْالمعرب ْعنہ ْبالللو ْایظن ْان ْالللوْ‬ ‫رکےن ۿؿاےل ۿیک ۿوپری ۿابعرف ۿ ٓا ف ۿدھکی ۿںیہن ۿرےہ ۿہک ۿاوہـنۿ‬ ‫ف‬ ‫ع‬ ‫یر ع ْثم ْیرد ْ ل ْبائعہ ْویِال ْلواشرتاہ ْبشرطْ ےنۿاہکۿےہۿشکیٰیۿالكۿایسیۿزیچۿےہۿوجرمبکۿوہیتۿےہۿےسجۿمتخۿ‬ ‫الِرار ْیرجع ْعل ْبائعہ ْبثمنہ ْویرد ْعلیہ ْواالفالْ ایکۿاجاتکسۿےہۿایک ۿاشۿےسۿہیۿخلـ ۿاکۿینعمۿاھجمسۿاجاتکسۿےہۿسجۿ‬ ‫یرجع ْعلیہ ْبثمنہ ْوالنِصانہ ْالحاصل ْبا ْلِلع ْمنْ ےسۿہیۿامگنۿایکۿاجےکسۿہکۿخلـۿوکۿمتخۿایکۿاجےئۿرھپۿؿہۿلاظئۿرپۿؿاسپۿ‬ ‫الدکان‪،‬سبحنكْھذاب تانْعظیمْ‪1‬اھْکالمْالحمویْ وللا ۿدلا ۿاجےئ ۿاؿر ۿہی ۿاہک ۿاجےئ ۿہک ۿارگ ۿخلـ ۿوک ۿارقتسار ۿیک ۿرشع ۿرپۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫فتبیْانْالللوْوصفْمعنویْالعیْتِلعْاوْترفعْ رخلداۿوہۿوتۿلاظئۿےسۿروجفۿرکےکۿر مۿؿاسپۿیلۿاجےئۿاؿرۿخ ـۿوکۿ‬ ‫ؿاسپۿرکد ۿؿرہنۿر مۿؿاسپۿہنۿےلۿاؿرۿداکنۿوکۿااھکرےنۿےسۿ‬ ‫وتنِل۔‬ ‫وجۿاصقننۿوہاۿؿہۿؿاسپۿہنۿےل‪،‬سبحانْالل! ہیۿوتۿاتہبنۿمیظعۿ‬ ‫ےہ‪،‬ومحی ۿاک ۿکالم ۿمتخ ۿوہا‪،‬وت ۿؿاحض ۿوہایگ ۿہک ۿخلـ ۿالك ۿونعمیۿ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ؿفصۿےہۿاؿر ۿینکس ۿیکۿرطچۿلایقۿرےنہۿؿایلۿلقتسمۿزیچۿںیہنۿ‬

‫ْ‬ ‫سجۿوکۿااھکرا لاۿاٹہلاۿلاۿمتخۿایکۿاجےکس۔‬ ‫اقول‪ْ:‬لکنْفْحاشیۃْالسیدینْالعالمتیْطْوشْعلْ‬ ‫اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہک ۿوہن)نکیل ۿكالہم ۿؼخؾاؿی ۿاؿر ۿكالہم ۿشایمۿ‬ ‫ع‬ ‫الدرْ نْحوایشْاالشباہْللعالمۃْالسیدْایبْالسعودْ دؿونن ۿاقلل ۿازارام ۿرضحاف ۿےن ۿدر ۿرپ ۿاےنپ ۿوحایش ۿںیم ۿكالہمۿ‬ ‫رحم مْاللْانْالللوْ‬ ‫دیس ۿاوبوعسد(رمہمح ۿاﷲ اعتیٰل)ےسۿلقن ۿرکےت ۿوہےئ ۿفراملا‪،‬‬ ‫ْ‬

‫ہک‪،‬خلـۿاکاػالطۿلصتم‬

‫ْغمزالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪/ ۶‬ۼ‪۸‬۔ۻ‪۶۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 184 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یصدقْبالعیْالْمْتصلْاتصالْقرارْوبغیہْوالمرادْ ارقتساریۿنیعۿزیچۿاؿر ۿہریۿارقتساریۿدؿوننۿرپۿوہلا ۿےہۿاؿرۿ‬

‫بالمتصل ْاتصال ْقرار ْماوضْع ْاللیقصل ْکالؽناء‪،‬وْ لصتمۿارقتساریۿےسۿرمادۿؿہۿزیچۿےہۿوجۿامعرفۿںیمۿلایقۿرےنھکۿ‬ ‫بالمتصل ْالعل ْوجہ ْالِرار ْکاللشب ْالذی ْیرکبْ ےئلیک ۿاگلیئ ۿوہ ۿاؿر ۿلصتم ۿہری ۿارقتساری ۿےس ۿرماد ۿمنلا ۿڑکلیۿ‬ ‫یسیجۿوکیئۿزیچۿسجۿوکۿداکن ۿںیمۿاگلۿرکۿاجحمۿےکۿشاامن ۿرےنھکۿ‬ ‫بالحانوتْلوضعْعدةْالحالقْمثالْفانْاالتصالْوجدْ‬ ‫ےئلیکۿاخےنۿانبےئۿاجںیئۿہیۿیھبۿااصتلۿےہۿنکیلۿہیۿٰیلعۿؿہجۿ‬ ‫لکنْالعلْوجہْالِرارْوکذایصدقانْبمجردْالمنقعۃْ‬ ‫االرقتسارۿںیہنۿوہاگۿاؿرۿوینۿیہۿغراریۿاؿرہریۿغراریۿاکۿدصماطۿ‬ ‫المِابلۃْبالدراھمْاھْ‪ْ1‬وزادْطْعنہْقبلْھذاْاعلمْانْ‬ ‫ؿہۿتعفنمۿیھبۿیتنبۿےہۿوجۿدرامہۿےکۿوع ۿاحلصۿیکۿاجیتۿےہۿ‬ ‫تص‬ ‫الللوْیصدقْبماْا لْبالعیْقرارْاتصالْکالؽناءْ اھ‪،‬اؿر ۿكالہمۿؼخؾاؿی ۿےنۿاش ۿےس ۿلبقۿكالہمۿاوبوعسد ۿےسۿہیۿ‬ ‫باالرض ْالمحتکرة ْویصدق ْبالدراہم ْالیت ْتدفعْ رادئۿلقنۿایکۿےہۿہکۿؿاحضۿرےہۿہکۿخلـۿاکۿاػالطۿیسکۿنیعۿزیچۿےکۿ‬ ‫بمِابلۃ ْالتمکن ْمن ْاسؾیقاء ْالمنقعۃ ْاذماذکرہْ شاھتۿلصتمۿوہےنۿؿایلۿزیچۿرپۿوہلاۿےہۿےسیجۿامعرفۿیسکۿرکاہیۿ‬

‫المصنف ْیعین ْصاحب ْاالشباہ ْمن ْان ْالسلطانْ یک ۿرنیم ۿرپ ۿوہ‪،‬اؿر ۿیسک ۿتعفنم ۿوکدارمہ ۿےک ۿدبےل ۿاحلصۿ‬ ‫الغوری ْلما ْبین ْحوانیت ْالجملون ْاسکن ا ْ ْالتجارْ رکےن ۿیک ۿدقرف ۿرپ ۿیھب ۿااکس ۿاػالط ۿوہلا ۿےہ‪،‬اؿر ۿفنصم ۿا ینۿ‬ ‫بالللو ْوجعل ْلکل ْحانوت ْقدرا ْاخذہ ْممھن ْالخْ اصحق ۿاابشہۿےنۿوجۿہیۿدرکۿایک ۿےہ ۿہک ۿاطلسن ۿوغریۿےنۿحقۿ‬ ‫ولمجنۿیکۿداکںینۿریمعتۿرکاںیئۿوتۿاوہـنۿےنۿؿاہنۿاجترۿوکۿخلـۿےکۿ‬ ‫صریحْفْانْالللوْفْحادثۃْالسلطانْالغوریْعبارةْ‬ ‫کی‬ ‫ش‬ ‫ٰ‬ ‫ہ‬ ‫وطررپ ۿ ی ۿدلا ۿاؿر ۿ ز ۿداکن ۿاک ۿھچک ۿدبل ۿرقمر ۿرکےک ۿان ۿےسۿ‬ ‫عن ْالمنقعۃ ْالمِابلۃ ْللِدر ْالماخوذمن ْالتجارْ‬ ‫ؿوصل ۿایک ۿاخل‪،‬اطلسن ۿوغر ۿی ۿاک ۿہی ۿؿاہعق ۿرصحی ۿےہ ۿہک ۿخلـ ۿاشۿ‬ ‫عْایل ْماذکرہْالعالمۃْاالج وریْمنْانْالللوْ‬ ‫فیج ٰ‬ ‫تعفنم ۿاک ۿلام ۿےہ ۿوج ۿاجتر ۿرضحاف ۿےس ۿؿوصل ۿرکدہ ۿاک ۿدبلۿ‬ ‫ل ف‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫اسمْلماْیمبلکہْدا عْالدراھمْ نْالمنقعۃْا یتْد عْ ےہ‪،‬وت ۿہی ۿكالہم ۿاالحہـری ۿےک ۿاش ۿایبن ۿیک ۿرطف ۿراعج ۿےہ ۿہکۿ‬ ‫الدراھم ْبمِابلت ا ْوعل ْھذافالیکون ْالللو ْخاصاْ خلـاشۿتعفنمۿاکۿلامۿےہۿسجۿاکۿدرامہۿدےنیۿؿاالۿدرامہۿےکۿ‬ ‫بالمتصلْبالعیْاتصالْقرارْبل ْ‬

‫دبےل ۿامكل ۿلینا ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿانبء ۿرپ ۿخلـ‪،‬ارقتساری ۿااصتل ۿؿایلۿ‬ ‫نیعۿزیچۿےسۿاخ ۿںیہنۿےہۿہکلبۿاشۿرپۿاؿرۿہریۿارقتساریۿرپۿیھب‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالؽیو عْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۹‬ۼ‪۶‬‬ ‫‪Page 185 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یصدقْبہْوبغیہْ‪1‬الخْف ذایقیدْانْمنْالللوْماھوْ اصدطۿ ٓا لاۿےہۿاخل‪،‬وتۿہیۿایبنۿاشۿلافۿوکۿدیفمۿےہۿہکۿخلـ‪،‬اقمئۿ‬ ‫عی ْقائمۃ ْکالؽناء ْواللشب ْالمرکب ْاالان ْنِولْ رےنہۿؿایلۿنیعۿزیچۿمنلا ۿامعرف ۿاؿر ۿامعرف ۿرپۿیگلۿوہیئۿڑکلیۿ‬ ‫السید ْاالزھری ْلم ْیِل ْالللو ْیصدق ْعل ْالعیْ دؿوننۿاکۿلامۿےہ‪،‬االہیۿہکۿمہۿدیسۿارہزیۿےکۿقلعتمۿہیۿںیہکۿہکۿ‬ ‫ف اوہـنۿےنۿخلـۿاکۿدصطۿلصتمۿنیعۿرپۿںیہنۿایکۿہکلبۿنیعۿزیچےکۿ‬ ‫المتصل ْوانما ْقال ْیصدق ْبالعی ْو ٰذلك ْان ْید عْ‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫وع ۿرپ ۿایک ۿےہ‪،‬ہی ۿوین ۿہک ۿ ـ ۿؿاال ۿصخ ۿؿافق ۿوک ۿھچک ۿدرامہۿ‬ ‫صاحبْالللوْدراہمْللواقفْمثالْلیؽینْفْالوقفْوْ‬ ‫د ۿرکےہک ۿہک ۿان ۿےس ۿؿفق ۿںیم ۿؿفق ۿےک ۿااضہف ۿےک ۿےئلۿ‬ ‫یکون ْلہ ْبازائہ ْمنقعۃ ْاسؾبِاء ْاالجارة ْفالللو ْھوْ‬ ‫ھچکۿریمعتۿرک ۿاؿرۿاشۿےکۿوع ۿاشۿےکۿےئلۿااجرہۿیکۿتعفنمۿ‬ ‫لمع‬ ‫ھذاْا ینْالالعی‪،‬نعمْصدقہْبسببْالعیْوب ذاْ وکۿلایقۿرانھکۿوہاگۿوتۿخلـۿاشۿینعمۿاکۿلامۿوہاگۿاخ ۿنیعۿزیچۿاکۿلامۿہنۿ‬ ‫یقسرْمافسرْبہْاالج وریْالللوْفالمنقعۃْیھْحقْ وہاگ‪،‬اہن ۿاش ۿمعیٰی ۿرپ ۿاش ۿاک ۿدصط ۿنیع ۿزیچ ۿےک ۿشیق ۿےسۿ‬ ‫االسؾبِاء ْکما ْافادہْالسید ْابوالسعودْبِولہْتدفعْ وہا‪،‬خلـ ۿیکۿوجۿریسفتۿكالہمۿاحہـریۿےنۿیکۿاشۿوکۿایسۿریسفتۿرپۿ‬

‫بمِابلۃ ْالتمکن ْمن ْاسؾیقاء ْالمنقعۃ ْف ذاالتمکنْ‬

‫ھوالمراد ْبالمنقعۃ ْف ْتقسی ْاالج وری ْلکن ْنِلْ‬ ‫السیدْالحمویْفْالغمزْعنْفاضلْمتأخرْمالیکْانہْ‬

‫قالْبعدْنِلْکالمْالعالمۃْنورالدینْعلْاالج وریْ‬

‫ومحمل ۿایکۿاج۔اگیۿوتۿتعفنم ۿےسۿرماد ۿؿاہنۿیہیۿااجرہۿےکۿقحۿیکۿ‬ ‫اقبءۿاکۿاطمہبلۿےہۿاسیجۿہکۿكالہمۿاوبوعسدۿےنۿاےنپۿوقل" درامہ‪،‬‬ ‫میعق ۿوک ۿوپرارکےن ۿیک ۿدقرف ۿےک ۿطاقمنلہ ۿںیم ۿدےئ ۿاجںیئ"‬ ‫ےس ۿاافدہ ۿفراملا‪،‬كالہم ۿاحہـری ۿیک ۿریسفت ۿںیم ۿتعفنم ۿےس ۿیہیۿ‬ ‫و‬ ‫مکن ۿرماد ۿےہ‪،‬نکیل ۿدیس ۿومحی ۿےن ۿزمغ ۿںیم الك ۿامیکل ۿاتمرخۿ‬

‫المذکور ْظاھْرہ ْسواء ْکانت ْتلك ْالمنقعۃ ْعمارة ْکأنْ‬ ‫افلض ۿےس ۿلقن ۿرکےت ۿوہےئ ۿفراملا ۿہک ۿاوہـن ۿےن ۿكالہمۿ‬ ‫یکونْفْالوقفْاما کنْآئلۃْایلْاللرابْفیکری اْناظرْ‬ ‫احہـریۿےکۿذموکر ۿکالمۿرپۿكالہم ۿونرادلنیۿےکۿاحہیشۿوکۿلقنۿ‬ ‫الوقفْلمنْیعمرھا‪،‬ویکونْماْصرفہ ْ‬ ‫رکےنۿےکۿدعبۿفراملاۿاحہـریۿےکۿکالمۿےسۿػاہزۿےہۿہکۿتعفنمۿ‬ ‫امعرف ۿوہ ۿہک ۿؿفق ۿیک ۿامعرف ۿاک ۿوکیئ ۿ ہص ۿرخاف ۿوہراہ ۿوہ ۿوتۿ‬ ‫اےسۿؿفقۿاکۿلامظۿیسکۿاےسیۿصخۿوکۿرکاہیۿرپۿد ۿد ۿوجۿاشۿ‬ ‫یکۿریمعتۿرکےکۿرخہچ‬

‫ْحاشیۃْالطحطاویْعلْالدرالملتارْکتابْالؽیو عْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶۵/ ۸‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 186 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫خلوالہ ْویصی ْشریکا ْللواقف ْبمازادتہ ْعمارتہْ ےکۿدبےلۿاےنپۿےئلۿخلـانبےلۿاؿرۿرادئۿامعرفۿںیمۿؿہۿ ہصۿدارۿ‬ ‫اوکانت ْالمنقعۃ ْغی ْعمارة ْکوقید ْمصباح ْمثالْ نب ۿاجےئ ۿلا ۿؿہ ۿتعفنم ۿہری ۿامعرف ۿوہ ۿمنلا ۿرچاف ۿےکےئل ۿوکیئۿ‬ ‫ولوازمہْالخصوصْالعمارةْخالفاْلمنْخصْالمنقعۃْ اخہنۿاؿرۿاشۿےکۿولارامفۿانبےلۿوجۿامعرفۿےسۿقلعتمۿوہنۿہنۿ‬ ‫ہکۿاخ ۿؿہۿامعرف‪،‬ہیۿاعمۿمعیٰیۿاشۿصخۿےکۿمرخالفۿےہۿوجۿ‬ ‫ب ادونْغیھاْاذْالمعؾربْانماْھوْعودْالدراہمْلمنقعۃْ‬ ‫خلـ ۿوکۿرصفۿتعفنمۿےسۿصتخمۿرکلا ۿےہ‪،‬ہیۿاشۿےئلۿہکۿخ ـۿل‬ ‫فْالوقفْعمارةْکانتْاوْغیہاْاھ‪1‬۔ ْ‬ ‫درامہۿاکۿدبلۿےہۿوخاہۿؿہۿامعرفۿوہۿلاۿوکیئۿاؿرۿزیچۿوہ۔‬ ‫ْ‬ ‫اوقل‪(:‬ںیم اتہکۿوہن)ہیۿذموکرہۿکالمۿاشۿلاف ۿںیمۿرصحیۿ‬ ‫نق‬ ‫ن‬ ‫یمک‬ ‫اقول‪ْ :‬ف ذا ْ ص ْفْان ْ سْالعمارة ْخلوْوال نْ صنۿےہۿہکۿخلـۿرصفۿامعرفۿاکۿلامۿےہ‪،‬اشۿیکۿؿہۿلاؿلیۿوجۿمہۿ‬ ‫تاویلہْبماذکرناْفْکالمْالسیدْاالزھریْانْالمرادْانْ ےن ۿدیس ۿارہزی ۿےک ۿکالم ۿںیم ۿیک ۿےہ ۿنکمم ۿںیہن ۿہک ۿؿہ ۿؿفق ۿاکۿ‬

‫یعمرھاْللوقفْاللنقسہْکیفْوانہْفسربہْالمنقعۃْ ااضہفۿوہ‪،‬دایتۿتیکلمۿہن وہ‪،‬ہیۿلاؿلیۿویکرکنۿنکممۿوہیگۿہکبجۿؿہۿ‬ ‫الواقعۃْفْتقسیْالعالمۃْاالج وریْوھوْیِولْاسمْ ہی ۿلاف ۿكالہم ۿاحہـری ۿیک ۿاش ۿکالم ۿیکۿریسفت ۿںیم ۿہہک ۿرےہ ۿںیہۿ‬ ‫لما ْیمبلکہ ْدافع ْالدراہم ْمن ْالمنقعۃ ْ‪2‬الخ ْاال ْانْ سجۿںیمۿاشۿےنۿاہکۿےہۿہکۿخلـۿاشۿتعفنمۿاکۿلامۿےہۿسجۿاکۿؿہۿ‬ ‫یجعلْمنْھذہْللتعلیلْوالمنقعۃْالمنقعۃْاآلئلۃْایلْ درامہ ۿےک ۿوع ۿںیم ۿامكل ۿلینا ۿےہ ۿاخل ۿاالیہْہک ۿمہ"منْ‬ ‫الوقفْوتنِسمْایلْعمارةْوغیہاْفیکونْمایمبلکہْ المنقعۃ"ےک"من"وکۿلیلعت ۿےک ۿےئلۿغرار ۿدںیۿاؿر ۿتعفنمۿ‬ ‫ھوْالتمکنْمنْاسؾبِاءْاالجارةْالجلْتلكْالمنقعۃْ ےسۿرمادۿؿہۿتعفنمۿوہۿوجۿؿفقۿےکۿقحۿںیمۿوہ‪،‬وتۿخلـۿامعرفۿ‬ ‫اؿر ۿہری ۿامعرف ۿدؿونن ۿرپ ۿمسقنم ۿوہاجےئ ۿوت ۿااجرہ ۿیک ۿاقب ۿےک ۿقحۿ‬ ‫الیتْاوصل اْایلْالوقفْلکنْیکدْردْقولْاالج وریْفْ‬ ‫اکۿؿہۿامكل ۿاشۿتعفنمۿےکۿوع ۿوہاگۿسجۿوکۿاشۿےنۿؿفقۿ‬ ‫مِابلت ا ْفان ْدفعہ ْالدراہم ْانما ْھو ْبمِابلۃ ْ ٰذلكْ‬ ‫ںیم ۿشالم ۿایک ۿےہ‪،‬نکیل ۿاحہـری ۿاک ۿہیۿوقل ۿہک"درامہۿتعفنمۿ‬ ‫التمکنْ‬ ‫ےک ۿطاقلل ۿںیہ"رد ۿوہاج۔اگی ۿویکہکن ۿاش ۿےک ۿدرامہ ۿااجرہ ۿےکۿ‬ ‫ْ‬ ‫دؿامۿےکۿ‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬ۼ‪۶۸‬‬

‫‪1‬‬

‫ْحاشیۃْالطحطاویْعلْالدرالملتارْکتابْالؽیو عْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶۵ /۸‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 187 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫البدلْتلكْالمنقعۃْاآلئلۃْایلْالوقفْوانماْیھْحاصلۃْ طاقللۿںیہۿہنۿہکۿؿفقۿےکےئلۿانمعفۿےکۿطاقللۿوہےگنۿؿفقۿ‬

‫للوقفْاللہْبتلكْالدراہمْفالمللصْاالانْیِالْانْ ےک ۿانمعف ۿوت ۿرصف ۿؿفق ۿےک ۿےئل ۿںیہ‪،‬درامہ ۿدےنی ۿؿاےلۿ‬ ‫ھذا ْکالمْمتاخرْمنْالمالکیۃْفیکونْالللوْعندھمْ ےکےئلۿدرامہۿاکۿدبلۿںیہنۿوتۿاشۿابعرف ۿاکۿوکیئۿصلخمۿںیہنۿ‬ ‫وساےئ ۿاش ۿےک ۿہک ۿہی ۿاہک ۿاجےئ ۿہک ۿامیکل ۿرضحاف ۿاک ۿ ٓا رخی ۿکالمۿ‬ ‫شامالْللعیْوالمعینْوعندْنالؼسْاالْالمعینْوالعیْ‬ ‫م‬ ‫عی‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫ےہ ۿوت ۿان ۿےک ۿاہن ۿ ـ‪،‬نیع ۿاؿر ۿ ی ۿدؿونن ۿوک ۿشالم ۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫ْتسیمْباسمْاٰخرْکالسکینْکیفْوقدْقالْھذاالمالیکْ‬ ‫امہر ۿاہنۿخلـۿرصفۿمعیٰیۿاکۿلامۿےہۿاؿرۿنیعۿزیچۿاکامہر ۿاہنۿ‬ ‫بعدہْاماْکونہْاجارةالزمۃْف ذاالْنزاعْفیہ(ایْعندْ‬ ‫وکیئ ۿاؿر ۿلام ۿےہ ۿمنلا ۿاےس ۿشکیٰی ۿاہک ۿاجےئ ۿاگ ۿاش ۿتقیقح ۿاک ۿاراکرۿ‬ ‫یؽ‬ ‫ھم)وْوجہہْانْالواقفْلماْیریدانْ ْینْمحالْللوقفْ ےسیک ۿوہاتکس ۿےہ ۿہکبج ۿوخد ۿاش ۿامیکل ۿافلض ۿےن ۿاش ۿےک ۿدعب ۿاہکۿ‬ ‫فیأیتْلہْاناسْیدفعونْلہْدراہمْعلْانْیکونْلکلْ اشۿخلـۿاکۿااجرہۿالرہمۿوہےنۿںیمۿمرافۿںیہن(ا ینۿامویکلنۿےکۿ‬ ‫شلص ْمحل ْمن ْتلك ْالمواضع ْالیت ْیرید ْالواقفْ اہن)اؿرۿاشۿیکۿؿہجۿہیۿےہۿہکۿحقۿؿافقۿےنۿوکیئۿریمعتۿؿفقۿ‬

‫بناءھا ْفاذا ْقبل ْممھن ْتلكْالدراہم ْفکانہ ْباع مْ ںیم ۿرکےنۿاکۿارادہۿایکۿوتۿاشۿےکۿلاشۿولگۿ ٓا رکۿدرامہۿشیپۿ‬

‫تلكْالحصۃْبمادفعوہْلہْوکانہْلمْیِفْجزءْمنْتلكْ رکںی ۿاؿر ۿںیہک ۿہک ۿمہ ۿاش ۿ ہص ۿںیم ۿاےنپ ۿاےنپ ۿےئل ۿوصخم ۿ‬ ‫الحصۃ ْالیت ْلکل‪،‬وغایتہْانہْوظف ْعلیہمْکل ْش رْ ہطخۿریمعتۿرکےگنیۿوتحقۿؿافقۿانۿےسۿدرامہۿاشۿرشعۿرپۿوبقلۿ‬ ‫رکےلۿاگۿوتۿوگلاۿاشۿےنۿہیۿ ہصۿانۿولوگنۿوکۿاعمؿہضۿرپۿفرؿحقۿ‬ ‫کذافلؼسْللواقفْفیہْبعدْ ٰذلكْتصرفْاال ْبِبضْ‬ ‫ہ‬ ‫ل‬ ‫رکدلاۿاؿرۿوگلاۿاشۿےنۿ زۿا ك ۿاکۿوصخم ۿہطخۿؿفقۿےسۿیٰنثتسمۿ‬ ‫الحصۃْالموظقۃْفِطْولؼسْلہْانْیوج ہْلغیہْوکانْ‬ ‫رکدلا ۿاؿر ۿلییخنا ۿاشۿےنۿہز ۿالكۿرپۿاماہہنۿرشچۿےسۿھچکۿؿہفیظۿ‬ ‫ربْالللوْصارْشریکاللواقفْفْتلكْالحصۃْ‪1‬اھ ْ‬ ‫رقمر ۿرکدلا ۿوت ۿا ۿےکس ۿدعب ۿاف ۿؿافق ۿوک ۿاش ۿ ہص ۿںیم ۿیسکۿ‬ ‫رصتفۿاکۿقحۿہنۿراہۿاموساےئۿاشۿےکۿہکۿؿہۿطقفۿرقمرہۿؿہفیظۿ‬ ‫ؿوصلۿرکلاۿرےہۿاؿرۿافۿؿہۿ ہصۿیسکۿدؿرس ۿوکۿدےنیۿاک‪،‬اجمرۿ‬ ‫ہنۿوہاگۿوگلاۿہکۿخلـۿؿاالۿہزۿصخۿاش ۿ ہصۿںیمۿؿافقۿےکۿشاھتۿ‬ ‫رشلكۿغرارۿلاےئۿاگۿاھ‪،‬‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬۽‪،۸‬ۼ‪۶۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 188 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فِدْجعلْالللوعِاراوْجزءْمنْتلكْاالرضْمؽیعاْ وتۿوین اشۿافلضۿےنۿخلـ ۿوکۿاکمتین ۿےسۿریبعت ۿایکۿاؿر ۿؿفقۿ‬ ‫منْ ٰھؤالءْمستؿ ٰینْمنْالوقف‪،‬ولذاْقالْوفائدةْالللوْ دشہۿرنیمۿاکۿالكۿ ہصۿانۿولوگنۿےکۿاہھتۿفرؿحقۿرکےکۿؿفقۿ‬ ‫انہْکالملكْفتجریْعلیہْاحکامہْمنْبیعْواجارةْوھبۃْ ےسۿاخرچۿغرارۿدلاۿاؿرۿاشۿےئلۿاشۿےنۿاہکۿہکۿخلـۿاکۿافدئہۿہیۿوہاگۿ‬ ‫ورھنْووفاءْدینْوارثْووقفْ‪1‬الخ۔ ْ‬ ‫ْ‬

‫ہک ۿؿہ ۿولممہک ۿہگج ۿیک ۿرطچ ۿوہاگ ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿتیکلم ۿےک ۿااکحم‪،‬‬ ‫عیب‪،‬ااجرہ‪،‬ہبہ‪،‬رنہ‪،‬غر ۿںیمۿاہنمۿرکلا‪،‬ؿرامك ۿاؿر ۿؿفقۿ‬ ‫اجریۿوہنۿےگۿاخل‪،‬‬

‫اقول‪ْ:‬ثمْفْکالمْ ٰذلكْالقاضلْالمالیکْخدشۃْاخریْ‬ ‫اوقۿل‪(:‬ںیمۿاتہکۿوہن)اشۿامیکلۿافلضۿےکۿکالمۿںیمۿالكۿاؿرۿ‬ ‫جع‬ ‫فانہْ لْالعمارةْخلواْوقالْفْبیانہْیکونْماصرفہْ رخایب ۿےہ ۿہک ۿاہین ۿاش ۿےن ۿامعرف ۿوک ۿخلـ ۿاہک ۿےہ ۿہکبج ۿےلہپ ۿؿہۿ‬ ‫خلوا ْلہْوا نماالمصروفْالدراہمْھذاوبیقْمااسلقناہْ اےنپ ۿایبن ۿںیم ۿہہک ۿاکچ ۿےہ ۿہک ۿامل ۿرصف ۿایک ۿےہ ۿؿہ ۿخلـۿ‬

‫عن ْاٰفندی ْزیرك ْزادہ ْمن ْبیع ْالللو ْاذالم ْیکنْ وہاگ‪،‬احالہکن ۿوج ۿرصف ۿایک ۿےہ ۿؿہ ۿدرامہ ۿںیہ ۿامعرف ۿںیہنۿ‬ ‫مالصِاْبالحانوتْوانْوضعہْفْالحانوتْباالجارةْ ےہ‪،‬ہیۿاقللۿوتہجۿےہ۔رریۿكۿرادہۿ ٓا یدنیۿےسۿوجۿمہۿےلہپۿدرکۿ‬ ‫رک ۿ ٓا ےئ ۿںیہ ۿاش ۿںیم ۿالك ۿارملایقۿےہ ۿہک ۿاوہـن ۿےن ۿاہک ۿےہۿ‬ ‫مشرو ع۔ ْ‬ ‫مل‬ ‫ط‬ ‫حق ۿخلـ ۿداکن ۿےسۿ ظۿہنۿوہاؿر ؿےسیۿرکاہیۿیکۿداکن ۿںیمۿ‬ ‫ْ‬ ‫م‬ ‫راھکۿوہۿوتۿاشۿیکۿعیبۿاج رۿےہ۔‬ ‫ْ‬ ‫اوقل‪(:‬ںیم اتہکوہن)ان ۿیک ۿرطف ۿےس ۿ رتہنی ۿلاؿلی ۿہیۿ‬ ‫اقول‪ْ:‬احسنْمایعتذرعنہْانہْاطلقْعلیہْاسمْالللوْ‬ ‫وہیگۿہکۿاوہـنۿےنۿاشۿدحیلعہۿزیچۿوکۿاجمراۿخلـۿاہکۿےہۿلاۿہیۿہکۿخلـۿ‬ ‫تجوزاوان ْالللو ْیطلق ْعلیہما ْوان ْماکان ْمنہ ْعؼناْ‬ ‫اک ۿاػالط ۿدؿونن ۿوصروتن ۿرپ ۿایک ۿےہ‪،‬اؿرۿاش ۿںیمۿكش ۿںیہن ۿہکۿ‬ ‫ب‬ ‫مملوکۃ ْلصاحب ْالللو ْفال ْکالم ْف ْجواز ْبیعہ ْ لْ خلـۿؿاےلۿیکۿوکیئۿولممكۿنیعۿزیچۿوہوتۿاشۿےکۿفرؿحقۿرکےنۿ‬ ‫ووققہْانْتعورفْوکانتْاالرضْموقوفۃْاوْمحتکرةْ ہکلب ۿرعفۿںیمۿؿفقۿیکۿوصرف ۿوہوتۿؿفقۿرکےنۿےکۿوجارۿ‬ ‫والذی ْحدث ْوانکرہ ْالمحِِون ْھوالللو ْبمعینْ ںیمۿوکیئۿکالمۿںیہنۿےہۿہکبجۿرنیمۿؿفقۿلاۿرکاہیۿیکۿرےہۿیگۿؿہۿ‬

‫المعینْواللْ ْ‬

‫زیچۿوجۿیئنۿےہۿاؿرۿنیققحمۿےنۿاشۿاکاراکرۿایکۿےہۿؿہۿ‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬۽‪۶۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 189 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْاعلمْوبہْیحصلْالتوفْیقْبیْکالیمْابنْہاللْ خلـ ۿونعمیۿےہ‪،‬اشۿلاؿلیۿےس ۿانبۿہاللۿاؿر ۿاشۿاکۿرد ۿرکےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫والرادینْعلیہْبانْکالمہْفْالعیْالِائمۃْوالشكْانْ ؿاولن ۿےک ۿکالومن ۿںیم ۿوماتقف ۿوہاجیگیئ ۿہک ۿانب ۿلالل ۿیکۿ‬ ‫االستشہاد ْعلیہ ْبقر ع ْالسکین ْصحیح ْاذن ْالیردْ وگتفگۿاقمئۿرےنہۿؿایلۿنیعۿزیچۿےکۿقلعتمۿےہۿاؿر ۿاف ۿاشۿرپۿ‬ ‫شکیٰی ۿےک ۿوطر ۿرپ ۿرفتعی ۿلال ۿكش ۿدرسقۿوہیگ ۿاؿر ۿوکیئ ۿارتعا ۿ‬ ‫علیہ ْشْیْئ ْمماذکروا ْو ْکالم م ْف ْالمعین ْالمعروفْ‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫ہنۿرےہۿاگ‪،‬ؿرۿرتعمنیضۿاکۿکالمۿ ـۿےکۿرعمؿفۿینعمۿےکۿقلعتمۿ‬ ‫فالخلفْانْساعدہْکالمْابنْہاللْفْرسالتہْوالعلمْ‬ ‫ےہۿاذہاۿوکیئۿاخمتفل ۿہنۿریہۿرشبہکیطۿانبۿلاللۿیکۿاےنپۿرشاہلۿ‬ ‫بالحق ْعند ْعالم ْالغیوب‪،‬ثم ْمن ْالعجب ْقولْ‬ ‫ںیم ۿوگتفگ ۿاش ۿلاؿلی ۿاک ۿشاھت ۿد ‪،‬تقیقح ۿاک ۿملع ۿوت ۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫لمنِ‬ ‫ع‬ ‫العالمۃ ْا ْ ح ْف ْالعِود ْالدریۃ ْالللو ْعبارة ْ نْ كالمۿاویغلف ۿےکۿاہنۿےہ‪،‬رھپۿوقعد ۿادلرہیۿحیقنتۿرکےنۿؿاےلۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫الِدیمۃ ْووضع ْالید ْ اھ ْاقول‪ٰ ْ :‬‬ ‫سبحن ْالل ْمجردْ كالہم ۿاک ۿہی ۿوقلۿبیجع ۿےہ ۿہکۿخلـ ۿدقمیۿدلخ ۿاؿر ۿےضبق ۿاک ۿلامۿےہۿ‬ ‫ض‬ ‫سبحنْالل ھچکۿرامہنۿےس ۿضحمۿ‬ ‫کونہ ْوا ع ْیدہ ْمنذ ْزمان ْوھو ْالمعرب ْعنہ ْفْ اھ ۿاوقل‪(:‬ںیمۿاتہکۿوہن) ٰ‬ ‫المؽتدعات ْقانون ْالنصاری ْبحق ْموروثی ْکیفْ اقضبۿوہےنۿسجۿوکۿاصنرٰیۿےکۿاقوننۿںیمۿومرؿیثۿقحۿےتہکۿ‬ ‫یصیْحِاْوکیفْیسو غْانْیِولْبہْوبجوازْبیعہْ ںیہ ۿوج ۿہک ۿالك ۿیئن ۿدبمق ۿےہ‪،‬ےسۿےسیک ۿقح ۿلامك ۿوہاتکس ۿےہۿ‬

‫احدْوقدْقدمْالمنِحْنقسہْقؽیلْھذاْمانصہ‪ْ،‬واماْ اش ۿقح ۿےک ۿوبثف ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿعیب ۿےک ۿوجار ۿیک ۿلاف ۿوکیئ ۿےسیکۿ‬ ‫ما ْف ْالِنیۃ ْیؿبت ْحق ْالِرار ْف ْثالثی ْسنۃ ْفْ رکاتکسےہۿہکبجۿوخدہیۿاصحق ۿحیقنتۿاشۿایبن ۿےسۿوھترا ۿےلہپۿ‬ ‫ہہکۿ ےکۿںیہ‪،‬ؿہۿہیۿابعرفۿےہۿہک‪،‬نکیلۿعینہۿںیمۿوجۿہیۿاہکۿےہۿ‬ ‫االرضْالسلطانیۃْوالملكْوفْالوقفْفْثالثْسنیْ‬ ‫ہکۿاطلسینۿرنیمۿرپۿسیتۿشاہلۿہضبقۿےسۿقحۿارقلار ۿاؿر ۿتیکلمۿ‬ ‫ولوْباع ْحق ْقرارہْفیہا ْجاز‪،‬وف ْال بۃ ْاختالف‪،‬ولوْ‬ ‫لامك ۿوہاجیت ےہ ۿاؿر ۿارگ ۿاقضب ۿاش ۿرنیم ۿےکۿقح ۿغرار ۿوکۿ‬ ‫ترک اْباالخؾیارْتسِطْقدْمؼتہ‪،‬حاویْالزاھدیْاھْ‬ ‫فرؿحق ۿرکلا ۿاچےہۿوتۿاجمر ۿےہۿہکبجۿہبہۿرکےنۿںیمۿاحنالفۿ‬ ‫فالمرادْبہْاالعیانْ ْ‬ ‫ےہ‪،‬اؿرۿارگۿاقضبۿوخدۿاشۿقحۿےسۿدربتسدارۿوہاجےئۿوتۿدقیمیۿ‬ ‫قح(قح ۿارقلار)شاطق ۿوہاجےئ ۿاگ‪،‬احؿی ۿاسلادہی‪،‬اھ‪،‬وت ۿاشۿ‬ ‫قحۿےسۿاایعنۿیتمیقۿرمادۿںیہۿ‬

‫‪ْ1‬العِودْالدریۃْفْتنِیح‬ ‫ْالقتاویْالحامدیۃْبابْمشدْالمسکۃْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ /۷‬۽‪۷۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 190 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫المتِومۃْالمجردْاالمرْالمعنویْلماْعلمتْمنْعدمْ ہن ۿہک ۿرصف ۿونعمی ۿارم ۿےہ ۿویکہکن ۿوت ۿولعمم ۿرکاکچ ۿےہ ۿہک ۿارمۿ‬ ‫صحۃْبیعہْویدلْعلْ ٰذلكْقولہْفْالبزازیۃْوالشقعۃْ ونعمیۿیکۿعیبۿاجمرۿںیہنۿےہۿاشۿرپۿمرارہیۿاکۿوقل‪،‬ہکۿرکدارۿا ینۿ‬ ‫فْالکردار ْایْالؽناءْویسیم ْبلوارْزمْحقْالِرارْ امعرفۿسجۿوکوخاررمۿںیمۿقحۿارقلارۿےتہکۿںیہۿںیمۿہعفشۿاکۿقحۿ‬ ‫النہ ْنِل ْاھ‪ْ 1‬ثم ْسؾسمع ْاآلن ْنصہ ْالصریح ْعلْ‬

‫ںیہن ۿےہ‪،‬ویکہکن ۿہیۿقح ۿلقتنم ۿوہےن ۿؿایل ۿزیچ ۿےہ ۿاھ‪،‬اش ۿےکۿ‬

‫اشۿایبن ۿےکۿلاؿوجد ۿاف ۿمتۿان ۿےس ۿرصحیۿوطر ۿرپۿاشۿایبن ۿاکۿ‬

‫فسبحنْمنْالینیسْھذا‪،‬وقالْفْردالمحتارْ‬ ‫ا نکارہْ‬ ‫ٰ‬ ‫اراکرۿنسۿرےہۿوہ‪،‬سپۿؿیہۿدافۿلاكۿےہۿوجۿوھبیتلۿںیہنۿےہ‪،‬‬ ‫ل‬ ‫قدْیِالْانْالدراہمْالیتْدفع اْصاحبْالللوْللواقفْ‬ ‫ہیۿاقللۿوغرۿےہ۔ردا مخنارۿںیمۿفراملا‪:‬خلـۿؿاالۿوجۿدرامہۿؿافقۿ‬ ‫ع‬ ‫واستعان(ای ْالواقف)ب ا ْ ل ْبناء ْالوقف ْشؽیہۃْ وک ۿداتی ۿےہ ۿاؿر ۿؿافق ۿوطبر ۿادماد ۿان ۿدرامہ ۿوک ۿؿفق ۿیک ۿریمعت ۿرپۿ‬ ‫بکؽس ْاالرض ْبالرتاب ْفیصیلہ ْحق ْالِرار ْفالْ رخچ ۿرکلاےہۿاشۿےکۿقلعتمۿاہکۿاجےئاگہکۿہیۿرنیمۿںیمۿیٹمۿ‬ ‫یلرجْمنْیدہْاذاکانْیدفعْاجرالمثلْومثلہْما ْلوْ داےنلۿےکۿاشمہبۿےہۿسجۿےکۿدرہعیۿاشۿوکۿقحۿارقتسارۿاحلصۿ‬

‫کانْیرمْدکانْالوقفْویِومْبلوازم اْمنْمالہْباذنْ وہاجلا ۿےہ ۿوت ۿحق ۿلك ۿیلثم ۿارجف ۿداتی ۿرےہ ۿاگ ۿاش ۿےک ۿہضبق ۿوکۿ‬ ‫الناظر‪،‬امامجردْوضعْالیدْعلْالدکانْونحوھاْوکونہْ متخۿںیہنۿایکۿاجےکسۿاگ‪،‬ایسۿیکۿلثمۿےہۿحقۿؿفقۿداکنۿوبدیسہۿ‬ ‫یستاجرھاْعدةْسنیْبدونْشْیْئْمماذکرْف وْغیْ وہاجےئ ۿوت ۿؿفق ۿےک ۿرگنان ۿیک ۿااجرفۿےس ۿوکیئ ۿصخ ۿاش ۿوکۿ‬ ‫اےنپۿاملۿےسۿرممقۿرکےلۿوتۿرمؿچۿرکاہیۿاداۿرکےنۿیکۿرشعۿ‬ ‫معؾرب(ایل ْان ْقال)وممن ْافیت ْبلزوم ْالللو ْالذیْ‬ ‫ٰ‬ ‫رپۿارقتسارۿقحۿوہاجےئ‪،‬نکیلۿداکنۿؿہریہۿرپۿضحمۿہضبقۿوہلاۿہکۿ‬ ‫یکون ْبمِابلۃ ْدراہم ْیدفع اللمتویل ْاو ْالمالكْ‬ ‫دنچ ۿشاولن ۿےس ۿرکاہی ۿدار ۿےہ ۿاؿر ۿدرامہ ۿدےنی ۿیک ۿذموکرہۿ‬ ‫حمنْافندیْالعمادیْصاحبْ‬ ‫العالمۃْالمحِقْعبد ْالر ٰ‬ ‫وصرفۿہنۿوہوتۿارقتسارۿقحۿربتعمہنۿوہاگ(آ ےگۿاہینۿلكۿفراملا)‬ ‫ب‬ ‫ھدیۃْا نْالعمادْوقالْفالیملكْصاحبْالحانوتْ ْ وتمیلۿلاۿامكلۿوکۿدےئۿےئگۿدرامہۿےکۿوع ۿخلـۿےکۿسلؿمۿاکۿوتفٰیۿ‬ ‫ح‬ ‫دےنیۿؿاولنۿںیمۿكالہمۿققحمۿدبعارل مٰنۿ ٓا یدنیۿامعدیۿاصحقۿ‬ ‫دہہیۿانبۿامعد ۿںیہ ۿاؿر ۿاوہـنۿےنۿاہکۿےہۿہکۿداکن ۿاکامكل ۿخلـۿ‬ ‫ؿاےلۿاک‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودالدریۃْفْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْبابْمشدْالمسکۃْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ /۷‬۽‪۷۶‬‬

‫‪Page 191 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اخراجہ ْوالاجارت الغیہ ْمالم ْیدفع ْلہ ْالمبلغْ ہضبقۿمتخۿہنۿرکےکسۿاگۿاؿرۿہنۿیسکۿاؿر ۿوک ۿرکاہیۿرپۿد ۿےکسۿاگۿحقۿ‬ ‫المرقومْفیقیتْبجوازْ ٰذلكْللضرورةْقیاساْعلْبیعْ لكۿرخچۿدشہۿر مۿاشۿوکۿؿاسپۿہنۿرکد ‪،‬وتۿاشۿخلـۿےکۿوجارۿاکۿ‬ ‫الوفاءْالذیْتعارفہْالمتأخرونْاحؾیاالْعلْالرباْالخ‪ ْ،‬رضؿرف ۿیکۿانبۿرپۿوتفٰیۿدلا ۿاجےئۿاگ‪،‬ہیۿایقشۿوہاگۿاشۿعیبۿؿافرپۿ‬ ‫سج ۿوک ۿاتمرخنی ۿےنۿوسدۿےسۿےنچب ۿےکۿےئل ۿاعتمرف ۿرکالا ۿےہۿ‬

‫قلت ْوھو ْمِید ْایضا ْبماقلنا ْبما ْاذاکان ْیدفع ْاجرْ‬

‫اخلۿقلت(ںیم ۿاتہکوہن)ہیۿوجار ۿیھب ۿامہر ۿذموکر ۿایبن ۿہکۿ‬

‫المثلْواالْکانت ْسکناہْبمِابلۃْمادفعہْمنْالدراہمْ‬

‫حقۿلكۿرمؿچۿرکاہیۿداتیۿرےہۿاگ‪،‬یکۿدیقۿےسۿدیقمۿےہ‪،‬ؿرہنۿہیۿ‬ ‫عیْالربا کماْقالوافیمنْدفعْللمِرضْدارالؼسکن اْ‬ ‫شکیٰیۿان ۿدرامہۿےکۿطاقہلب ۿںیمۿغرار ۿلاےئۿاگۿوجۿاشۿےنۿامكلۿ‬ ‫اوحمارالیکبہْایلْانْیستوفْقرضہْانہْیلزمہْاجرةْ‬ ‫وکۿدےئۿںیہۿوجۿہکۿنیعۿوسد ۿےہۿاسیجہکۿاہقفءۿےنۿفراملا ۿہکۿ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫مث‬ ‫ل ْالداراو ْالحمار ْ ل ْان ْمایأخذہ ْالمتویل ْ نْ یسک ۿےن ۿغر ۿدےنی ۿؿاےل ۿوک ۿراہشئ ۿےک ۿےئل ۿاکمن ۿدلا ۿلاۿ‬ ‫الدراہم ْینتقع ْبہ ْلنقسہ ْفلو ْلم ْیلزم ْصاحبْ وساریۿےکےئلۿدگاھۿدلاۿاھتۿہکۿحقۿلكۿغر ۿؿاسپۿہنۿوہۿاشۿ‬ ‫الللواجرة ْالمثل ْللمستحِی ْیلزم ْضیاع ْحِ م‪ ْ،‬ےک ۿاامعتسل ۿںیم ۿرےہ‪،‬وت ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿغر ۿدےنی ۿؿاےلۿ‬

‫الل مْاال ْانْیکونْماقبضہْالمتویلْصرفہْفْعمارةْ رپاکمن ۿلا ۿدگےھۿاکۿرمؿچ ۿرکاہیۿادا ۿرکلا ۿالرمۿوہاگ(ؿرہنۿوسدۿ‬ ‫ْایلْعمارتہْولمْیوجدْ وہاگ)كالؿہ ۿارںی ۿوتمیل ۿےن ۿوج ۿدرامہ ۿؿوصل ۿےئک ۿؿہ ۿان ۿوک ۿدایتۿ‬ ‫الوقفْحیثْتعیْ ٰذلكْطریِا ٰ‬ ‫منْیستأجرْباجرةْالمثلْمعْدفعْ ٰذلكْالمبلغْالالزمْ افمدۿںیمۿرصفۿرک ۿاگۿوتۿخلـۿؿاےلۿرپۿارگۿرمؿچۿرکاہیۿالرمۿہنۿ‬ ‫مصی‬ ‫ایک ۿاجےئ ۿوت ۿ خؼین ۿؿفق ۿاک ۿقح ۿاضظئ ۿوہاگ‪،‬اہن ۿارگ ۿوتمیلۿ‬ ‫للعمارة‪،‬فحینئذقدْیِالْبجوازْسکناہْبدونْاجرةْ‬ ‫ؿوصلۿرکدہۿدرامہۿوکۿؿفقۿیکۿامعرف ۿںیمۿرخچۿرک ۿاہجنۿ‬ ‫المثلْالضرورةْومثلْ ٰذلكْیسیمْفْزمانناْمرصداْ‬ ‫ؿفق ۿامعرف ۿںیم ۿرخچ ۿرکےن ۿیک ۿرضؿرف ۿؿاحض ۿوہ‪،‬اؿر ۿاشۿ‬ ‫ْوتعایلْاعلم‪1‬اھ۔ ْ‬ ‫کماْقدْمناہْفْالوقفْواللْسبْحانہ‬ ‫ٰ‬ ‫م‬ ‫رم قۿدشہۿامعرفۿوکۿرمؿچۿرکاہیۿعمبۿرصفۿدشہۿر م‪،‬دےنیۿ‬ ‫ؿاالۿوکیئۿںیہنۿوتۿایسیۿوصرف ۿںیمۿاہکۿاجاتکسۿےہۿہکۿوتمیلۿوکۿر مۿ‬ ‫دےنی ۿؿاال ۿاش ۿںیم ۿرضؿرف ۿےک ۿشیپ ۿرظن ۿریغب ۿرکاہی ۿراہشئ ۿرکاتکسۿ‬ ‫ےہ‪،‬ایسیۿوصرفۿوکۿامہر ۿرامہنۿںیم"مرصد"اہکۿاجلاۿےہ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالؽیو عْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۹‬ۻ‪۶‬ؿۼ‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 192 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اقول‪:‬قدْقدمْالکالمْعلْالوقفْوانہْالبدْانْیدفعْ اسیجۿہکۿمہۿےنۿؿفقۿےکۿایبن ۿںیمۿاشۿوکۿایبن ۿرکدلا ۿےہ‪،‬‬

‫اجرْالمثلْفعودہْالیہْثانیاْوقولہْوھوْمِیدْایضاْبماْ والل ْسبحانہ‬ ‫ْوتعایل ْاعلم اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہک ۿوہن)رد‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫قلناْانْارادبہْمسألۃْالواقفْکماْحطْعلیہْاٰخرْکالمہْ ا مخنارۿںیمۿاوہـنۿےنۿےلہپۿؿفقۿیکۿثحبۿںیمۿکالمۿایکۿاؿرۿفراملاۿ‬ ‫کانْتکراراولمْیکنْمحلْالیضادْوانْارادبہْمسألۃْ ہکۿیلثمۿارجف ۿاؿر ۿرکاہیۿرضؿریۿےہ‪،‬رھپۿان ۿاک ۿدؿلارہۿاشۿوکۿ‬ ‫الملك ْالن ْکالم ْالعمادی ْکان ْفی ما ْفالحامل ْعلْ‬

‫ایبنۿرکلاۿاؿرۿہیۿانہکۿہکۿامعدیۿاکۿہیۿایبنۿیھبۿامہر ۿشاہقبۿوقلۿ‬

‫ےک ۿشاھت ۿدیقم ۿےہ‪،‬ارگ ۿاش ۿےس ۿؿفق ۿاک ۿہلئسم ۿرماد ۿےہ ۿاسیجۿ‬ ‫ایجاب ْاجر ْالمثل ْاال ْان ْیکون ْمال ْالیؾیم ْبل ْلوْ‬ ‫ہکۿاوہـنۿےنۿاشۿرپۿلافۿمتخۿیکۿےہ‪،‬وتۿہیۿرکتارۿےہ‪،‬اؿرۿامعدیۿ‬ ‫ن ِْص ْمن ْاجر ْالمثل ْف ْالوقف ْلم ْیجز ْمن ْجہۃْ‬ ‫یکۿاخمتفلۿاکۿلحمۿہنۿوہاارگہچۿدایتۿتیکلمۿاکۿہلئسمۿرمادۿوہۿویکہکنۿ‬ ‫ف‬ ‫لنِ‬ ‫ا صْالالنہْعیْالرباْالنْتلكْالدراہمْالتد عْ امعدی ۿاک ۿکالم ۿدؿونن ۿوصروتنۿےکۿایبن ۿںیمۿےہۿ رہۿاحلۿیلثم ۿ‬ ‫قرضاْبلْاعانۃْللوقفْوالصرفْفْمایؤلْنقعہْالیہْوْ ارجف ۿےک ۿایبن ۿیک ۿرضؿرف ۿںیہن‪،‬اہن ۿارگ ۿؿہ ۿتیکلم ۿیسک ۿمیتیۿ‬ ‫التسرتدْابداْاالانْیلرجہْالناظرْفحْیسرتدھاْکماْ یکۿوہۿوتۿیلثمۿاؿر ۿرمؿچ ۿارجف ۿرضؿریۿوہیگۿہکلب ۿؿفقۿؿایلۿ‬ ‫ذکرالمحِق ْالعمادی ْوعن ْھذا ْکانت ْکؽیع ْالوفاءْ وصرف ۿںیمۿوتۿرمؿچ ۿرکاہیۿےسۿمک ۿیھب ۿوہوتۿیمکۿیکۿؿہج ۿےسۿ‬ ‫فالدراہم ْفیہ ْلؼست ْقرضا ْعند ْمجوزیہ ْواالکانْ لااجمر ۿوہاگ ۿہن ۿہکۿوسد ۿوہےن ۿیک ۿؿہجۿےس‪،‬ویکہکنۿہی ۿدی ۿیئگ ۿر مۿ‬ ‫االنتقاعْبہْعیْالرباْکماْھوْالمتعمدْفیہْاماْالدفعْ وطبر ۿغر ۿںیہن ۿہکلب ۿؿفق ۿےک ۿےئل ۿااعمك ۿےک ۿوطر ۿرپ ۿدی ۿیئگۿ‬

‫ےہ ۿسج ۿےک ۿانمعف ۿلابآرخ ۿؿفق ۿیک ۿرطف ۿراعج ۿںیہ ۿاؿر ۿہی ۿر مۿ‬ ‫لیصرفہْالمتویلْایلْنقسہْفحاش ْللْلؼسْمنْالللوْ‬ ‫ل‬ ‫دیبیلخ ۿےک ۿریغب ۿلااق ل ۿؿایسپ ۿےہ ۿرصف ۿےب ۿدیلخ ۿرپ ۿؿاسپۿ‬ ‫فْشْیْئْبلْعیْرشوةْولؼسْالحدْمنْالمسلمی ْ‬ ‫وہیگۿاسیجۿہکۿكالہمۿامعدیۿےنۿدرکۿایک‪،‬ایسۿؿہجۿےسۿہیۿوصرفۿ‬ ‫عیبۿاولافءۿیکۿامدننۿغرارۿلایتۿےہۿویکہکنۿاشۿےکۿوجمرنیۿرضحافۿےکۿ‬ ‫اہن ۿؿہۿدرامہۿوطبر ۿغر ۿںیہنۿںیہ‪،‬ؿرہنۿوتۿاکمن ۿداکن ۿےسۿاافتنفۿ‬ ‫نیع ۿوسد ۿےہ ۿاسیج ۿہک ۿیہی ۿدمتعم ۿہیلع ۿلاف ۿےہ‪،‬نکیل ۿہی ۿوصرف ۿہکۿ‬ ‫ؿفقۿاکۿوتمیلۿاینپۿدافۿےکےئلۿدرامہۿوکۿرصفۿرک ‪،‬اشۿرغ ۿ‬ ‫ےسۿدانیۿوتۿہز ۿزگۿخلـ ۿںیہنۿہکلب ۿہیۿوتۿروشف ۿےہۿسجۿےکۿوجار ۿےکۿ‬ ‫قلعتمۿوکیئۿیھبۿاملسمنۿوقلۿںیہنۿرکاتکسۿہچۿاجا ہکۿاشۿ‬

‫‪Page 193 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْ روشفۿوکۿالرمۿغرارۿدلاۿاجےئ۔ؿاﷲ اعتیٰلۿاملع(ف)‬ ‫ان ْیِولْبجوازْمثلہْفضال ْعن ْلزومہ۔والل ْ ٰ‬

‫اعلم۔ ْ‬ ‫رھپۿارگۿخلـۿؿفقۿںیم وہوتۿرشعۿےہۿہکۿہیۿدقعۿوخدۿؿافقۿلاۿوتمیلۿرک ۿدؿرس ۿوکۿاایتخرۿںیہن‪،‬زینۿالرمۿہکۿؿہۿرؿہیپۿاخ ۿؿفقۿ‬ ‫م‬ ‫یک ۿتعفنم ۿ خیحہ ۿںیم ۿرصف ۿوہہن ۿہک ۿؿافق ۿلا ۿوتمیل ۿلایسک ۿاؿر ۿےک ۿاکم ۿںیم‪،‬زین ۿرضؿری ۿہک ۿؿفق ۿوک ۿاش ۿادماد ۿیکۿاححق ۿوہارگۿ‬ ‫ؿفقۿوخدۿاینپۿتعفنمۿوکۿوپراۿرکاتکسےہۿوتۿخلـۿلا لۿےہ۔ۿونتریۿاالاصبرۿؿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الموقوف ْعلیہ ْالغلۃ ْاوالسکین ْالیملك ْاالجارة ْاالْ یسک ۿےک ۿےئل ۿہلغ ۿلا ۿشکیٰی ۿؿفق ۿوہوت ۿؿہ ۿرنیم ۿوک ۿااجرہ ۿرپ ۿدےنیۿ‬

‫بتولیۃْاوْاذنْقاضْالنْحِہْفْالغلۃْالفْالعی‪1‬۔ ْ اکامكل ۿرصف ۿوتتیل ۿلا ۿاقیض ۿیک ۿااجرف ۿےس ۿوہاتکس ۿےہ ۿؿرہنۿ‬ ‫ںیہنۿویکہکنۿاشۿاکقحۿرصفۿہلغۿےہۿنیعۿزیچۿا ینۿرنیمۿںیہنۿ‬ ‫ےہ۔(ف)‬

‫زمغۿالعیـنۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫شروط ْصحۃ ْالللو ْان ْیکون ْمابذل ْمن ْالدراہمْ خلـ ۿےک ۿحیحص ۿوہےن ۿیک ۿرشاطئ ۿںیم ۿےس ۿےہ ۿہک ۿدرامہ ۿےک ۿرخچۿ‬

‫عائداعل ْج ۃ ْالوقفْبانْینتقع ْب ا ْفیہْفمایقعلْ رکےنۿےسۿؿفقۿوکۿافدئہۿوہہکۿانۿاکۿعفنۿؿفقۿںیمۿشالمۿوہ‪،‬‬ ‫االٰنْمنْاخذْالناظرْالدراہمْمنْذیْالللوْویصرف اْ اؿرۿ ٓا چۿ لۿوجۿھچکۿایکۿاجراہۿےہۿؿہۿہیۿہکۿؿفقۿاکۿرگنانۿخلـؿاےلۿ‬ ‫ج ےسۿدرامہۿےلۿرکۿاےنپۿدایتۿافمدۿںیمۿرخچۿرکلاۿےہۿوتۿہیۿلا لۿ‬ ‫فْمصالحْنقسہْھوْف ذاْالللوغیْصحیحْویر عْ‬ ‫ےہ ۿاذہا ۿدرامہ ۿدےنی ۿؿاےل ۿوکۿقحۿےہۿہک ۿؿہ ۿرگنان ۿےس ۿؿاسپۿ‬ ‫الدافعْبدراھمہْعلْالناظروانْالیکونْللوقفْریعْ‬ ‫ؿوصلۿرک ۿارگہچۿؿفقۿیکۿاینتۿ ٓا دمنۿہنۿوہۿسجۿےسۿاشۿیکۿ‬ ‫یعمرمنہْفانْکان ْییف ْلعمارتہْومصاریقہ ْفالیصحْ‬ ‫ریمعت ۿوہ ۿےکس ۿاؿر ۿارگ ۿاینت ۿ ٓا دمن ۿوہ ۿسج ۿےس ۿؿفق ۿیک ۿامعرفۿ‬ ‫ق‬ ‫فیہ ْحینئذ ْخلو‪،‬فلو ْو ع ْکان ْباطال ْوللمستأجرْ ؿہریہۿاصمرفۿوپر ۿوہ شکیےۿوہنۿوتۿافۿاشۿںیمۿخلـۿحیحصۿہنۿ‬ ‫الرجو عْعلْالناظرْبماْدفعہْمنْالدراہم‪،‬وانْیؿبتْ وہاگ ۿارگ ۿخلـ ۿایک ۿوت ۿلا ل ۿوہاگ ۿاؿر ۿاتسمرج ۿوک ۿدےئ ۿوہےئ ۿاےنپۿ‬

‫ٰذلكْالصرفْعلْمنافع ْ‬

‫درامہۿؿاسپۿ ےنیۿاکۿقحۿوہاگ‪،‬اؿرۿارگۿؿاذع ۿدرامہۿےکۿوفادئۿؿفقۿ‬ ‫ےکۿےئلۿوہنۿوتۿیھبۿضحمۿرگنانۿیکۿدصتقیۿوبثف‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۼ۽‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 194 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الوقفْبالوجہْالشریعْفلوصدقہْالناظرْعلْالتصرفْ اؿر ۿومہعقۿرپۿامعرف ۿےکۿؿوجد ۿےکۿریغبۿاقللۿمیسقتۿںیہنۿےہۿ‬ ‫منْغیْثبوتْوالظہورْعمارةْانْکانتْیھْالمنقعۃْفالْ ہکبجۿانمعفۿاکۿ قلعۿامعرفۿےسۿوہ‪،‬ویکہکنۿحقۿؿفقۿےکۿانمعفۿ‬ ‫عربة ْب ذاالتصدیق ْالن ْالناظر ْالیِبل ْقولہ ْفْ اقللۿاشمدہہۿوہنۿوتۿرصمفۿےکۿقلعتمۿضحمۿرگنان ۿاکۿوقلۿ‬ ‫اقلل ۿوبقل ۿںیہن ۿوہلا ۿاھ‪،‬اش ۿوکزمغالعیـن ۿےن ۿاش ۿامیکلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ْحیثْکانْلذلكْالوقفْشاہدْ‪1‬اھْنِلہْ‬ ‫مصرفْالوقف‬ ‫م‬ ‫غ‬ ‫افلضۿےسۿلا ك ۿہکلب ۿدمتعمۿ رار ۿدےتیۿوہےئۿلقنۿایکۿاہجنۿ‬ ‫عنْ ٰذلكْالقاضلْالمالیکْمِرابلْمعتمداْحیثْقالْ‬ ‫اوہـن ۿےن ۿاہک ۿہک ۿضعب ۿامیکل ۿفصالء ۿےن ۿاش ۿثحب ۿوک ۿاےنپۿ‬ ‫ھذاخالصۃْماحررہْبعضْفضالءْالمالکیۃْفْتالیفْ‬ ‫لقتسمۿرشاہلۿںیم ۿوجرحتریۿایکۿےہۿہیۿاشۿاکخالہصۿےہ‪ ،‬اﷲ‬ ‫مستِلْفْ ٰذلكْواللْال‬ ‫ٰ‬ ‫ادیْایلْقوامْالمسالكْوانماْ اعتیٰلۿیہۿوبضمعۿراہتسۿیکۿراامنہیئۿفرامےنۿؿاالۿےہ۔مہۿےنۿاشۿ‬ ‫اطنؽناْالکالمْفْھذاْالمِامْلکثرةْدورانْالللوْبیْ ثحبۿوکۿاےئلسۿوطلۿدلا ۿہکۿولوگنۿںیمۿخلـ ۿرؿاچ ۿریثکۿےہۿاؿرۿ‬ ‫االنامْواحؾیاجْکثیْمنْالِضاةْالیہاْوابؾناءْکثیْ تہبۿےسۿاقیضۿرضحاف ۿوکۿاشۿیکۿرضؿرف ۿدرشیپۿےہۿاؿرۿ‬ ‫من ْاالحکام ْعلیہا ْخصوصا ْقضاة ْاالوھام ْالذینْ اشۿرپۿتہبۿےسۿااکحمۿ ینبۿںیہۿوصخصاۿؿمہۿرپسقۿاقصیـنۿےکۿ‬

‫لؼسْل مْشعورْوالال امْ‪2‬اھ‪،‬‬

‫ےئلۿنجۿوکۿمہفۿؿوعشرۿںیہنۿےہۿاھ۔‬

‫اقول‪:‬ماذکرْمنْعدمْتصدیقْالناظرْمسلمْانْکانْ اوقل‪(:‬ںیم اتہک ۿوہن)اشۿاکۿہیۿدرک ۿرکلا ۿہکۿرگنانۿیک ۿدصتقیۿاکیفۿ‬ ‫ںیہن ۿےہ ۿہی ۿؿاہنۿدرسق ۿےہ ۿاہجن ۿرگنان ۿدسفم ۿاؿر ۿوچر ۿوہۿلا ۿػاہزۿ‬

‫مسرقاْمقسدااوکذبہْالظا ْھرْکأنْیدیعْصرف اْایلْ‬ ‫العمارةْوالعمارةْواالْفلعلہْعندالمالکیۃْاماْعندناْ‬

‫احلۿرگنانۿوکۿوھجلاۿغرارۿد ۿمنلاۿہیۿہکۿؿہۿامعرفۿرپرصفۿرکےنۿاکۿ‬ ‫دوعٰیۿرکلا ۿوہ ۿاحالہکنۿومہعقۿرپۿامعرف ۿاکۿؿوجد ۿیہۿںیہن ۿےہ‪،‬ؿرہنۿ‬

‫فالناظرْامیْوالِولْقولْاالمیْمالمْیکذبہْالظاھْرْ وہاتکسۿےہ ۿہکۿہیۿامیکلۿرضحافۿاکۿومفق ۿوہ‪ ،‬نکیلۿامہر ۿاہنۿحقۿ‬ ‫ح‬ ‫قال ْف ْالدرالملتارلوادیع ْالمتویل ْالدفع ْقبل ْقولہْ لكۿػاہزۿاحلۿرگنانۿوکۿہنۿ ھنالےئۿاشۿؿغكۿلكۿرگنانۿوکۿانیمۿغرارۿ‬ ‫ل ‪3‬‬ ‫دلاۿاج۔اگیۿاؿرۿاشۿیکۿلافۿیہۿربتعمۿوہیگ‪،‬دراتخمرۿںیمۿفراملاۿےہۿہکۿارگۿ‬ ‫لملت‬ ‫ع‬ ‫ع‬

‫ا خ ْوفْردالمحتارْ ْنْاالسعافْو نْشرحْا یقْ‬

‫عنْشروطْ ْ‬

‫وعیۿرکلاۿوہوتۿاشۿیکۿلافۿاقللۿمیلستۿ‬ ‫وتمیلۿاداۿرکےنۿاکۿد ٰ‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬۾‪۸‬۔۽‪۶۸‬‬

‫‪1‬‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬۾‪۸‬۔۽‪۶۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۶‬۾‪۸‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪Page 195 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ل‬ ‫الظہییۃْوعنْالبحرْعنْوقفْالناصیحْاذاآجرْالواقفْ وہیگ ۿاخل ۿاؿر ۿردا مخنار ۿںیم ۿااعسف ۿاؿرۿرشچ ۿملیؽی ۿےس ۿریہظہیۿ‬ ‫اوْقیمہْاوْوصیہْاوْامؼنہْثمْقالْقبضتْالغلۃْفضاعتْ یک ۿرشؿع ۿاؿر ۿرحب ۿےک ۿوحاہل ۿےس ۿلقن ۿایک ۿےہ ۿہک ۿاوہـن ۿےنۿ‬ ‫م‬ ‫اوفرقت اْعلْالموقوفْعلیہمْوانکرواْفالِولْلہْمعْ لا چیۿےکۿؿفقۿےکۿوحاہلۿےسۿاہکۿےہۿہکۿحقۿؿافقۿلالامظۿلاۿ‬ ‫ع ؿیصۿلا ۿانیمۿےنۿؿفقۿرنیمۿرکاہیۿرپدیۿاؿر ۿرھپۿاہکۿںیم ۿےنۿ‬ ‫یمؼنہْ‪1‬اھ ْوفیہ ْعن ْالحامدیۃْعن ْبییْزادہ ْ نْ‬ ‫ہلغ(ارجف)ؿوصلۿرکیلۿےہۿوجۿاضظئۿوہیئگۿلا ۿوموقفۿہیلعۿ‬ ‫احکام ْاالوصیاء‪،‬الِول ْف ْاالمانۃ ْقول ْاالمی ْمعْ‬ ‫ولوگنۿںیمۿمیسقتۿرکدیۿےہۿؿہۿولگۿاراکرۿرکںیۿوتۿمسقۿےلۿرکۿ‬ ‫ل‬ ‫یمؼنہْاالْانْیدیعْامرایکذبہْالظاھْرْفحینئذْتزولْ‬ ‫وتمیلۿؿہریہۿیکۿلافۿمیلستۿرکاجیلیگیئۿاھ‪،‬اؿرۿایسۿردا مخنارۿںیمۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ع‬ ‫االمانۃْوْتظہرْاللیانۃْفالیصدقْ اھْوفیہْعنہاْ نْ احدمہی ۿےس ۿریبی ۿرادہ ۿےک ۿوحاہل ۿےس ۿوقنمل ۿےہ ۿہک ۿؿیصۿ‬

‫المقیتْایبْالسعودْانہْانْکانْمقسدامبذراْالیِبلْ رضحافۿےکۿااکحمۿیکۿثحبۿںیمۿفراملاۿہکۿدلامكۿےکۿاعمملہۿںیمۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫قولہ ْبصرف ْمال ْالوقف ْبیمؼنہ ْ ْاھ ْبل ْاستظ رْ مسقۿےکۿشاھتۿلامظۿیکۿلافۿمیلستۿرکیلۿاجےئۿیگۿاموساےئۿاےسیۿ‬ ‫السیدْالحمویْنقسہْفْاماناتْالغمزْقبولْقولہْولوْ اعمملہۿےکۿسجۿںیمۿػاہزاۿوھجفۿاکۿدمیعۿوہوتۿایسیۿوصرفۿںیمۿ‬ ‫بعدْعزلہْمسؾندابمسائل‪،‬من اْانْالویصْلو ْادیعْ اش ۿیک ۿدلامك ۿمتخ ۿاؿر ۿایخمك ۿؿاحض ۿوہےن ۿیک ۿانبء ۿرپۿدصتقی ۿہنۿ‬ ‫یکۿاجےئۿیگۿاھۿایسۿںیمۿاحدمہیۿےسۿوقنملۿےہۿہکۿاوہـنۿےنۿ‬ ‫بعدْموتْالیؾیمْانہْا نققْعلیہْکذایِبلْ ْ‬ ‫یتفمۿاوبوعسد ۿےسۿلقنۿایک ۿےہۿہکۿارگۿوتمیلۿؿہریہۿدسفمۿاؿرۿ‬ ‫وضفلۿرخچۿوہوتۿؿفقۿےکۿاملۿوکرصفۿرکےنۿےکۿقلعتمۿاشۿ‬ ‫یکۿمسقۿےکۿلاؿوجدۿلافۿوبقلۿہنۿکیحایگیئۿاھ‪،‬ہکلبۿدیسۿومحیۿےنۿ‬ ‫ػاہزۿغرارۿدےتیۿوہےئۿزمغۿیکۿااملافۿیکۿثحبۿںیمۿفراملاۿہکۿاشۿ‬ ‫یک ۿلاف ۿوبقل ۿوہیگ ۿارگہچ ۿاش ۿےک ۿزعمؿل ۿوہےن ۿےک ۿدعب ۿاشۿ‬ ‫اکۿوقلۿوہ۔اشۿلاف ۿوکۿومحیۿےنۿیئکۿسملئۿےسۿلامك ۿایکۿ‬ ‫ےہ‪،‬انۿںیمۿےسۿالكۿہیۿےہۿ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفْصْلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ‪۹۷‬‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفْصْلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ‪۹۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفْصْلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ‪۹۷‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 196 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وعیۿرک ۿہک ۿںیمۿےنۿمیتیۿ‬ ‫قولہْوعللوہْبانہْاسندہْایل ْحالۃْمنافیۃْللضمان‪ْ 1‬اھْ ہکۿؿیصۿصخۿمیتی ۿیکۿومف ۿےکۿدعب ۿد ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫فکانہْسکتْھ ناْمعتمدْاظہورہْواللتعایلْاعلم۔ ْ رپۿاانتۿاملۿرصفۿایکۿےہۿوتۿاشۿیکۿلافۿوبقلۿیکۿاجےئۿیگ‪ ،‬اؿرۿاشۿیکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ؿہجۿاوہـنۿےنۿہیۿایبن ۿیکۿےہۿہکۿؿیصۿاکۿہیۿایبن ۿایسیۿاحلك ۿیکۿ‬ ‫رطفۿوسنمفۿےہۿوجۿامضنۿےکۿانمیفۿےہ‪،‬اشۿرپۿانۿاکۿوکسفۿػاہزۿرپۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫اامتعدۿیکۿدلیلۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫ػاہزۿےہۿہکۿررذموکرۿیفۿاوسلالۿہنۿرضؿرفۿؿفقۿےکۿےئلۿایلۿایگۿہنۿؿفقۿںیمۿرصفۿوہا ہکلبۿالكۿصخۿیکۿاینپۿدایتۿرغ ۿںیمۿ‬ ‫ارگہچۿؿہۿوتمیلۿیھبۿےہۿہنۿؿہۿرؿہیپۿقحۿاشییؼاےئۿااجرہۿےکۿدبےلۿےہ‪،‬ہنۿارجفۿلثمۿاشۿےسۿخداۿےہۿہکلبۿایسۿںیمۿوسحمفۿوہاۿ‬ ‫رک ۿاگۿوتۿیسکۿرطۿچۿخلـۿےسۿھچکۿكالہقۿںیہنۿرکھناۿہکلبۿنؼیناۿؿہۿالكۿغر ۿےہہکۿاشۿوموقفۿہیلعۿےنۿایلۿاؿرۿاشۿےکۿدبےلۿؿفقۿ‬ ‫وکۿرنہۿایکۿاؿرۿانمعفۿرحامۿوکۿرقم ۿرپۿابمچۿرکدلاۿؿفقۿاکۿرنہۿوخدۿیہۿلا لۿےہ‪،‬ونتریۿاالاصبرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫فاذاتمْولزمْالیملكْوالیملكْوالیعارْوالیرھن‪2‬۔ ْ حق ۿؿفقۿالرمۿؿلامۿوہاجےئۿوتۿؿہۿیسکۿاکۿولممہکۿہنۿیسکۿوکۿ‬ ‫كیلمتۿہنۿاعرلۃۿاؿرۿہنۿیہۿوطبرۿرنہۿدلاۿاجاتکسےہ۔(ف)‬ ‫ہنۿہکۿرنہۿدیلخۿہکۿكلمۿاکۿیھبۿرحامۿےہ‪،‬وتۿہیۿدقعۿرحامۿدررحام‪،‬ملظۿدرملظ‪،‬املظفۿمرۿاملظفۿےہ‪،‬ؿاحقۿارلدۿےہۿریگدنہۿرپۿحقۿ‬ ‫لك ۿہن ۿوھچر ۿؿفق ۿےک ۿےئل ۿارج ۿلثم ۿوت ۿوخد ۿیہ ۿالرم ۿوہاگافن ۿانمعف ۿاولفق ۿومضملۃ ۿمؾلؼا(ویکہکن ۿؿفق ۿےک ۿانمعف ۿمؾلؼا ۿاقللۿ‬ ‫امضنۿوہےتۿںیہ۔ف)اؿرۿوجۿھچکۿاشۿےسۿرادئۿاحلصۿرک ۿاگۿؿہۿیھبۿاےسۿخاللۿںیہنۿؿفقۿرکد ۿلاۿدصتطۿرک ‪،‬اؿرۿاؿلۿاؿیٰلۿ‬ ‫ےہۿکمافْاللییۃْوالعِودْالدریۃْوغیھما(اسیجۿہکۿریخہیۿاؿرۿوقعدۿادلرہیۿؿہریہۿںیمۿےہ۔ف)اہینۿلكۿاچرۿوساولنۿاکۿ‬ ‫وجاف ۿشایف ۿوہایگ ۿاؿر ۿمجنپ ۿاک ۿیھب ۿہک ۿاش ۿاعمملہ ۿوک ۿخلـۿےس ۿكالہق ۿںیہن ۿارگہچ ۿرؿہیپ ۿرضؿرلاف ۿؿفق ۿیہ ۿےکےئل ۿایل ۿاؿر ۿاںیہنۿںیمۿ‬ ‫رصفۿایکۿہکۿہیۿرؿہیپۿاقمبہلبۿاشییؼاےئۿااجرہۿكالؿہۿارجۿلثمۿںیہنۿہکلبۿاانتۿررۿارجۿیگشیپۿایلۿےہۿؿػناۿوفػناۿارجفۿںیم وسحمفۿوہاگۿاشۿ‬ ‫ےسۿدعمۿؿفقۿوخاہۿاف ۿادعنامۿؿفقۿرپۿادتساللۿرصحیۿلہجۿؿصالل‪،‬ؿفقۿلامك ۿیسکۿیکۿلااجمر ۿاکررؿایئۿےسۿہنۿہریۿلامكۿ‬ ‫وہاتکسےہۿہنۿرالئۿؿرہنۿااطبلۿاؿاقفۿػاوملنۿےکۿاایتخرۿںیمۿوہاجےئۿحقۿاچںیہۿوکیئۿلااجمرۿاکمۿرکدںیۿاؿرۿؿفقۿلا لۿؿرالئۿ‬ ‫وہاجےئ۔اہنۿشیتفتۿبلطۿاشۿاکررؿایئۿاکۿوجارۿؿدعمۿوجارۿےہۿاشۿںیمۿہلئسمۿرشہیعۿہیۿےہۿہک‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْکتابْاالماناتْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۸ /۷‬ۼ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْشر حْتنویرْاالبصارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Page 197 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫و‬ ‫داہیفۿاکہکیھٹۿسجۿرطچۿدنہؿناتنۿںیمۿراجئۿےہۿہکۿرنیمۿمرارۿوعنۿےکۿااجرہۿںیم رےہۿاؿرۿوتریفۿ ھنکےۿںیمۿدیۿاجےئۿلالۿسیہہۿ‬

‫ْفتاونا(اسیجۿہکۿمہۿےنۿاشۿیکۿ ٓا رخیۿقیقحتۿاےنپۿ‬ ‫رحامۿؿرمدؿدۿؿلا لۿےہۿکماْحِِناہْالمزیدْعلیہْفْکتابْاالجارةْمن ٰ‬ ‫ل‬ ‫اتفؿٰیۿیکۿکتابْاالجارہ ںیمۿرکدیۿےہ۔ف)اتفؿٰیۿریخہیۿ یفقۿاربلہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قریۃْوقفْآجرْالمتکلمْعلیہاْثلث اْلرجلْسنۃْبمالْ ؿفق ۿاگؿن ۿوہ ۿاؿر ۿوموقف ۿہیلع ۿصخ ۿاگؿن ۿےک ۿاہتیئ ۿ ہص ۿیکۿ‬ ‫لیؾناول ْمایتحصل ْمن ْالثلث ْالمذکور ْمن ْالغاللْ ٓا دمین ۿوک ۿالك ۿشال ۿےک ۿےئل ۿیسک ۿاملۿےک ۿدبےل ۿااجرہ ۿرپ ۿد ۿ‬

‫صیقی اْوشتوی اْھذہْاالجارةْباطلۃْغیمنعِدةْلماْ د ۿلاہکۿااجرہۿرپۿ ےنیۿؿاالۿصخۿاشۿاملۿےکۿدبےلۿوممسۿرگامۿ‬ ‫ع اؿر ۿرسامیکۿ ٓا دمن ۿاکۿاہتیئۿ ہصۿاحلص ۿرکایلۿرک ۿوتۿہیۿااجرہۿ‬ ‫صرحْبہْعلماؤناْقاطبۃْمنْانْاالجرةْاذاْوقعتْ لْ‬ ‫لا ل ۿوہاگ ۿاؿر ۿدقعنم ۿیہ ۿہن ۿوہاگ ۿویکہکن ۿامتم ۿاملعء ۿےن ۿرصتحی ۿیکۿ‬ ‫اتالف ْاالعیان ْقصدا ْالتنعِد ْوالتقید ْشؼئا ْمنْ‬ ‫ےہ ۿہک ۿؿہ ۿااجرہ ۿوجنیع ۿزیچ ۿوکدصقا ۿفلت ۿرکےن ۿرپ ۿوہ ۿؿہ ۿدقعنمۿ‬ ‫احکامْاالجارةْفلؼسْللمستأجرْانْیؾناولْشؼئاْمنْ‬ ‫ہنۿوہاگۿاؿرۿااجرہۿےکۿااکحمۿےکۿےئلۿدیفمۿہنۿوہاگ‪،‬اشۿےئلۿذموکرہۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ب‬ ‫الغاللْ لْ ٰذلكْللوقفْیصرفْفْوجوھہْالمعؼنۃْ ۔ْ وصرف ۿںیم ۿااجرہۿرپ ۿ ےنی ۿؿاےل ۿوک ۿاش ۿ ٓا دمن ۿوک ۿ ےنی ۿاکۿقح ۿہنۿ‬ ‫(ملتِطا) ْ‬ ‫رْ‬

‫وہاگۿہکلبۿہیۿامتمۿ ٓا دمنۿؿفقۿےکۿہنیعمۿاصمرفۿرپۿرخچۿوہیگ۔ۿ‬ ‫(ملیؾؾا)۔(ف)‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫االجارة ْاذا ْوقعت ْعل ْاتالف ْاالعیان ْقصداکانتْ حق ۿاایعن ۿوکۿفلت ۿرکےن ۿرپۿدصقا ۿااجرہ ۿایک ۿاجےئ ۿوت ۿلا لۿ‬

‫باطلۃْفالیملكْالمستأجرْماوجدْمنْتلكْاالعیانْ وہاگۿاذہاۿااجرہۿرپۿ ےنیۿؿاےلۿوکۿانۿاایعنۿوکۿاحلصۿرکےنۿاکۿقحۿ‬ ‫بلْیھْعلْماکانتْعلیہْقبلْاالجارةْفتؤخذْمنْیدہْ ہنۿوہاگۿہکلب ۿہیۿاایعن ۿا ینۿہلغۿؿہریہۿؿںیہۿرخچ ۿوہاگۿاہجنۿؿہۿ‬ ‫اذاتناول اْویضمن اْباالْست الكْالنْالباطلْالیؤثرْ‬

‫شؼئاْفیحرمْعلیہْالتصرفْفیہاْلعدمْمبلکہْو ٰذلكْ‬ ‫کاسؾئجارْبِرةْلیشرب ْ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْاالجارةْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۷‬ۼ‪۶۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ااجرہ ۿےس ۿلبق ۿرخچ ۿوہےت ۿےھت ۿاش ۿےئل ۿاتسمرج(ااجرہ ۿ ےنیۿ‬ ‫ؿاےل)ےکۿہضبقۿےسۿؿاسپۿےلۿےئلۿاجںیئۿےگۿارگۿاشۿےنۿ‬ ‫ؿوصلۿرکےکۿرخچ ۿرکےئلۿاشۿےسۿامضن ۿؿوصلۿایکۿاجےئۿاگۿ‬ ‫ویکہکنۿلا لۿاعمملہۿوکیئۿارثۿںیہنۿرکھناۿاذہاۿانۿںیمۿاشۿاک‬

‫ْ‬ ‫‪Page 198 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لؽن اْوبستانْلیاکلْثمرتہْومثلہْاسؾئجارمافْیدْ رصتف ۿرحام ۿوہاگ ۿاش ۿےئل ۿہک ۿؿہ ۿاش ۿزیچ ۿاک ۿامكل ۿہن ۿاھت‪،‬اش ۿیکۿ‬ ‫منال ۿےسیج ۿہک ۿاگےئ ۿؿسنیھب ۿوک ۿدؿدھ ۿےک ۿےئل ۿااجرہ ۿرپ ۿےل ۿاؿرۿ‬ ‫المزارعیْالکلْخراجہ‪1‬۔ ْ‬ ‫منلا ۿلاف ۿوکۿلھپۿاھکےنۿےئلیکۿاؿر ۿؿفقۿےکۿمرار ۿنیعۿےکۿرریۿ‬ ‫ہضبقۿرنیمۿوکۿہلغۿرکےنۿےکۿےئلۿااجرہۿرپۿےل۔(ف)‬ ‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫االلتزامْوالمِاطعۃ ْعلْماْیتحصلْمنْقریۃْالوقفْ یسکۿاگؿنۿیکۿ ٓا دمین( ہصۿاٹبیئ)احلصۿرکےنۿےکۿےئلۿرقمرہۿ‬ ‫من ْخراج ْبمال ْمعلوم ْمن ْاحد ْالنِدین ْیدفعہْ دقنۿاملۿرپۿااجرہۿاکۿہلصیفۿاؿرۿازتلامۿرکلا ۿہکۿوجۿلیلقۿلاۿریثکۿ ہصۿ‬

‫الملتزمْویکونْلہْمایتحصلْمنہاْقلیالْکانْاوکثیاْ اٹبیئۿاگؿنۿےسۿاحلصۿوہاشۿوکۿاتسمرجۿاحلصۿرک ۿاگ‪،‬وتۿہیۿ‬ ‫اجمر ۿںیہن‪،‬ویکہکن ۿرشكا ۿاش ۿےک ۿوجاریکۿوکیئ ۿوصرف ۿںیہن‪،‬عیبۿ‬ ‫التجوزْاذالوجہ ْلہا ْشرعالکونہا ْالتتصور ْشر ْعرا ْانْ‬ ‫اشۿےئلۿوصتمرۿںیہنۿوہیتکسۿہکۿوقعمدۿہیلعۿایھبۿدعمؿمۿےہۿاؿرۿ‬ ‫تکون ْبیعا ْاذبعض ْالمِاطع ْعلیہ ْمعدوم ْوبعضہْ‬ ‫ھچک ۿ ہص ۿوہجمل ۿےہ‪،‬اؿر ۿااجرہ ۿاش ۿےئل ۿوصتمر ۿںیہن ۿوہاتکس ۿہکۿ‬ ‫مجہولْوالانْتکونْاجارةْالن اْبیعْالمنافعْوالواقعْ‬ ‫ااجرہۿانمعفۿیکۿعیبۿاکۿلامۿےہۿہکبجۿ دوکرہۿوصرفۿںیمۿانمعفۿیکۿ‬ ‫ف ف‬ ‫علیہ ْف ْالمِاطعۃ ْالمشروحۃ ْاعیان ْالمنا ع ْ یھْ اجبےئۿاایعن(ہلغ)رپوسداوہا ۿےہ‪،‬اذہا ۿہیۿلاالامجفۿلا لۿےہ۔‬ ‫باطلۃْباالجماع‪(ْ2‬ملتِطا)۔ ْ‬

‫(ملیؾؾا)۔(ف)‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫اذاْاستأجرْالِریْوالمزار عْلؾناولْخراجْالمِاسمۃْ حقۿاگؿنۿلاۿررامقۿنجۿرپۿرساکریۿؿہفیظۿلاۿ ہصۿاٹبیئۿاحلصۿ‬ ‫اوخراج ْالوظیقۃ ْفاالجارة ْباطلۃ ْباجماع ْعلمائنا‪ ْ3‬وہلاےہۿوکۿااجرہۿرپۿح انۿلاہکۿان ۿےسۿاحلصۿؿہفیظۿلا ۿ ہصۿوکۿ‬ ‫دبےلۿںیمۿؿوصلۿایکۿرک ۿوتۿامہر ۿاملعءۿےکۿاہنۿلاالامجفۿہیۿ‬ ‫ااجرہۿلا لۿےہ۔(ملیؾؾا)(ف)‬

‫(ملتِطا) ْ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْاالجارةْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۷‬۾‪۶۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْاالجارةْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۷‬ۻ‪۶۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْاالجارةْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۷‬ۼ‪۶۷‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 199 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قریۃْضمن اْمنْلہْوالیت اْلرجلْبمالْمعلومْلیکونْ وکیئۿصخۿرقمرہۿاملۿےکۿدبےلۿاگؿنۿیکۿ ٓا دمنۿوکۿیسکۿصخۿ‬ ‫لہْخراجہاْفالتضمی ْباطلْاذالیصحْاجارةْلوقوعہْ ےئلیکۿاحلصۿرک ۿلاہکۿ ٓا دمنۿاشۿےکۿےئلۿوہاجےئۿوتۿہیۿلا لۿ‬ ‫عل ْاتالف ْاالعیان ْقصدا ْوالبیعاالنہ ْمعدوم‪ ْ1‬ےہۿویکہکنۿہیۿااجرہۿاشۿےئلۿںیہنۿوہاتکسۿہکۿہیۿوسدا ۿانمعفۿرپۿ‬ ‫ںیہنۿہکلبۿاایعن(ہلغ)ےکۿفلتۿرکےن رپۿدصقاۿوہاۿےہۿاؿرۿعیبۿ‬ ‫(ملتِطا) ْ‬ ‫یھبۿںیہنۿویکہکنۿہیۿدعمؿمۿزیچۿرپۿوسداۿےہ(ملیؾؾا)۔(ف)‬ ‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫یتماریْآجرْالْمْتحصلْمنْتیمارہْالٰخرْبمبلغْمعلومْ وجھکر ۿےک ۿلاف ۿؿاال ۿاےنپ ۿلاف ۿےس ۿاحلص ۿوہویناےل ۿلھپ ۿوکۿ‬ ‫رقمرہۿدقنۿرپۿیسکۿدؿرس ۿوکۿااجرہۿرپد ۿد ۿوتۿحیحصۿںیہن‬ ‫التصحْوع ٰلْکلْمن ماْردْماْتناْولہ۔‪ْ 2‬‬ ‫ےہۿاؿرۿدؿوننۿرپۿالرمۿےہۿہکۿالكۿدؿرس ۿوکۿؿاسپۿرکدںی۔‬

‫(ف)‬ ‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قدْاتقِتْعلماؤناْعلْانْاالجارةْاذاوقعتْعلْتناولْ امہر ۿاملعءۿاکۿاشۿرپۿاافتطۿےہۿہکۿحقۿااجرہۿاایعنۿزیچؿنۿےکۿ‬ ‫االعیانْاوا تالفہاْفیھْباطلۃْفاجارةْالِریْلؾناولْ وصحلۿلا ۿان ۿےکۿفلتۿرکےنۿرپۿایکۿاجےئۿوت ۿلا لۿوہاگۿاذہاۿ‬ ‫وقدْافؾیتْبذلكْ ؿہفیظۿلاۿ ہصۿاٹبیئۿؿاالۿاگؿنۿااجرہۿرپۿاشۿےئلۿدانیۿہکۿاتسمرجۿاشۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اللراجْمِاسمۃْکانْاوْوظیقۃْباطلْ‬ ‫اکؿہفیظۿاؿرۿ ہصۿوع ۿںیمۿؿوصلۿرکایلۿرک ۿوتۿہیۿلا لۿےہۿ‬ ‫مرارا۔‪(ْ3‬ملتِطا) ْ‬ ‫ہکبجۿںیمۿےنۿلاراہہیۿوتفٰیۿدلاۿےہ(ملیؾؾا)۔(ف)‬ ‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫المِرر ْف ْکالم ْمشایلنا ْباجمع م ْان ْاالجارة ْعلْ امہر ۿاشمخئۿےنۿلاالافتطۿہیۿےطۿایکۿےہۿہکۿاایعنۿزیچؿنۿوکۿ‬ ‫وطبرۿہالتکۿہضبقۿںیمۿ ےنیۿرپۿااجرہۿلا لۿےہۿاؿر‬ ‫است الكْاالعیانْباطلۃ ْ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییۃْکتابْاالجارةْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۷‬ۼ‪۶۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْخییۃْکتابْاالجارةْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۷‬۽‪۶۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْخییۃْکتابْاالجارةْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۷‬۾‪۶۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪Page 200 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وجعلْالعیْمنقعۃْغیْمتصورْفاالجارةْحیثْلمْ نیعۿزیچۿوکۿعفنۿغرار ۿدانیۿوصتمر ۿںیہنۿوہاتکس‪،‬وتۿاہجنۿرنیمۿاکۿ‬ ‫یِعْعلْاالنتقاعْباالرضْبالزر عْونحوہْبلْعلْاخذْ ااجرہۿررامق ۿؿہریہۿےسۿاافتنفۿےک ۿےئلۿہنۿوہۿہکلب ۿاشۿےسۿ‬ ‫اللراجْوالدراھمْالمضروبۃْف وْباطلْباجماعْائمؾنا‪ ْ1‬احلصۿوہےنۿؿاےلۿرخاچۿاؿرؿہفیظۿرقمرہۿوکۿاحلصۿرکےنۿےکۿ‬ ‫ےئلۿوہوتۿہیۿلاالامجفۿلا لۿےہ(ملیؾؾا)(ف)‬ ‫(ملتِطا) ْ‬ ‫ایسۿیکۿاتکفۿاولفقۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫القائلْمنْفِہاءْاالسالمْبْصحۃْااللتزامْفْاوقافْ اہقفءۿاشالمۿںیمۿوکیئۿیھبۿاشۿلافۿاکۿاقلئۿںیہنۿہکۿرساکریۿاؿاقفۿ‬ ‫االنامْالنكْم ماْاعؾربتہْکانْباطال‪،‬وکیفْماقومتہْ ےکۿؿػافۿوکۿاحلصۿرکےنۿیکۿدہمۿداریۿرقمرہۿدقنۿےکۿوع ۿ‬

‫احلص ۿرکےل ۿویکہکن ۿ ٓا ف ۿاےس ۿسج ۿینعم ۿںیم ۿاابتعر ۿرکںی ۿطلغۿ‬ ‫کان ْمائالفان ْقدرتہ ْبیعا ْف و ْبیع ْالمعدوم ْاوْ‬ ‫وہاگ‪،‬ارگۿ ٓا ف ۿعیبۿفر ۿرکںیۿوتۿہیۿوہجملۿلا ۿدعمؿمۿزیچۿیکۿعیبۿغرارۿ‬

‫ف‬ ‫ع‬ ‫المجہول‪،‬وانْقدرتہْاجارةْ یھْواقعۃْ لْاست الكْ لاےئۿیگ ا ۿؿر ۿارگ ۿااجرہ ۿفر ۿرکںی ۿوت ۿہیۿدعمؿم ۿآ دنئہ ۿلاےئ ۿاجےنۿ‬

‫االعیانْالمعدومۃْاالٰتیۃْفیماْیؤل‪،‬ویھْفْالموجودةْ ؿاےلۿاایعن ۿوکۿاحلصۿرکےنۿرپۿااجرہۿوہاگۿہکبجۿہیۿوموجدہۿاایعنۿ‬ ‫التجوزْفکیفْیستأجرْمن اْماسیجوز ْوانْاعؾربتہْ ںیم ۿیھب ۿاجمر ۿںیہن ۿوت ۿدعمؿم ۿںیم ۿےسیک ۿاجمر ۿوہاگ‪،‬اؿر ۿارگ ۿآ دنئہۿ‬ ‫واھبالماْسیصرفْومت باْلماْسیِبضْفال بۃْفْمالْ وموجدۿوہےنۿاؿرۿایہمۿوہےنۿؿایلۿزیچۿاکۿہبہۿفر ۿرکؿۿوتۿہیۿؿفقۿزیچۿاکۿ‬ ‫ہبہ ۿغرار ۿلاےئ ۿاگۿہکبج ۿؿفق ۿزیچ ۿاکۿہبہۿاعمؿہض ۿےک ۿوطر ۿرپۿیھب ۿاجمرۿ‬ ‫الوقف ْالتجوز ْولو ْبعوض ْ‪2‬اھ ْاقول‪:‬خص ْال‬ ‫ْ‬ ‫م‬ ‫کال‬ ‫ںیہن‪،‬اوقل‪(:‬ںیمۿاتہک ۿوہن)اوہـنۿےنۿاخ ۿؿفقۿےک ۿقلعتمۿ‬

‫بالوقفْالنْالسوالْعنہْفاستدلْبدلیلْیلصہْواالْ‬ ‫لاف ۿیکۿےہۿویکہکنۿوسالۿیہیۿاھتۿا ۿشۿےئلۿاوہـنۿےنۿؿفقۿےسۿ‬ ‫ف بۃْالمعدومْبطالنہْمعلومْولوْفْالملک‪،‬قالْفْ قلعتمۿدلیلۿدرکۿیکۿےہۿؿرہنۿوتۿدعمؿمۿزیچۿاکۿہبہۿولعممۿالیؾالنۿےہۿ‬

‫اللییۃ ْمن ْال بۃ ْوب ذاعلم ْعدم ْصحۃ ْھبۃ ْماْ ارگہچۿدایتۿتیکلم ۿوہ‪،‬ریخہی ۿںیم ۿہبہ ۿیک ۿثحبۿںیمۿفراملاۿہکۿذموکرہۿ‬ ‫سؼتحصل ْمن ْمحصول ْالِریتی ْباالویل ْالنْ ثحب ۿںیم ولعمم ۿوہا ۿہک ۿاگؿن ۿےک ۿدعبںیم ۿاحلص ۿوہویناےلۿ‬ ‫وصحملۿاکۿہبہ ۿرطبقیۿاؿیٰل ۿحیحصۿںیہن ۿویکہکنۿایھبۿوخدۿامكل ۿوک انۿرپۿ‬ ‫‪3‬‬

‫الواھبْنقسہْلمْیِبضہْبعدْفکیفْیمبلکہْاھ ۔ ْ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْاالجارةْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۷‬ۺ‪۶۸‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ہضبقۿںیہنۿےہۿوتۿؿہۿآ ےگۿیسکۿوکۿایکۿہضبقۿد ۿاگۿاھ(ف)‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۶‬ۺ۽‪۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْالہبۃْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶۶۶ /۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪Page 201 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اتفؿیٰۿكالہمۿلایجۿنغلیۿذیملتۿاصحقۿدراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ھذا ْاذا ْلم ْتکن ْاالجارة ْواردة ْعل ْاست الك ْاالعیانْ ہیۿؿہۿوصرف ۿےہۿہکبجۿاایعن ۿوکۿوطبر ۿتیکلم ۿہالكۿرکےنۿرپۿ‬ ‫قصدا‪،‬امااذاکانتْکذلكْبانْکانتْارایضْالِریۃْفْایدیْ ااجرہ ۿدصقاؿارد ۿہنۿوہا‪،‬اؿر ۿارگ ۿااسی ۿوہہک ۿیسک ۿاگؿنۿیک ۿرنیمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫مزارعی ْوانما ْاستأجرھا ْالمستأجر ْالمرقوم ْلیأخذ ْماْ مرارنیعۿےکۿلاشۿوہوتۿانۿےسۿرقمرہۿاحملصۿؿوصلۿرکےنۿرپۿ‬ ‫ْبذلك ْعلماؤناْ ااجرہ ۿایک ۿہک ۿاتسمرج ۿؿوصل ۿرکایل ۿرک ۿوتہی ۿلا ل ۿےہ ۿاسیج ۿہکۿ‬ ‫یلصہا ْمن ْخراج ْفیھ ْباطلۃ ْکما ْصرح ٰ‬

‫قاطبۃ‪1‬۔ ْ‬

‫امہر ۿامتمۿاملعءۿےنۿرصتحیۿیکۿےہ۔(ف)‬

‫وقعدۿادلرہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وانظرْمافْفتاویْالشیخْخیْالدینْ ْمنْاالجاراتْ امہر ۿخیشۿریخادلنیۿےکۿااجراف ۿیکۿلامك ۿاتفؿٰیۿرپۿوغر ۿرکؿۿ‬ ‫فِدْافیتْمراراببطالنْھذہْاالجارةْالمسماةْبالمِاطعۃْ اوہـنۿےنۿلاراہۿہیۿوتفٰیۿدلاۿےہۿہکۿطاقؽغہۿاؿرۿازتلام(دہمۿداریۿ‬ ‫اؿر ۿہلصیف)ےکۿونعان ۿےسۿوجااجر ۿےئکۿاجےتۿںیہۿؿہۿلا لۿ‬ ‫وااللتزام‪2‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿاتکفۿالسیزۿںیمۿلیبقۿلصفۿیئہیۿےہ‪:‬‬

‫ںیہ(ف)‬

‫الواقع ْف ْزماننا ْان ْالمستاجر ْیستاجر ْھا ْالجل ْاخذْ امہر ۿرامہنۿںیمۿاتسمرجۿرضحاف ۿرخاچ ۿاؿر ۿؿہفیظۿؿوصلۿرکےنۿ‬ ‫خراج اْاللْلْزراعۃْویسیمْ ٰذلكْالتزاماْوھوْغیْصحیح‪3‬۔ ْ ےکۿےئلۿوجااجرہۿےطۿرکےتۿںیہۿؿہۿمرارمقۿےئلیکۿںیہنۿےہۿاشۿےئلۿ‬ ‫ؿہۿلا لۿںیہۿسجۿاکۿلامۿاوہـنۿےنۿازتلامۿانبراھکۿےہ(ف)‬

‫وتہیۿاکررؿایئ ػـغاۿاامجكاۿرحامۿؿلا لۿؿاعقۿوہیئۿسجۿےکۿومرفۿےنۿہیۿلعفۿایکۿاشۿےکۿؿارفۿرپۿوتۿوکیئۿاسلامۿںیہنۿ ٓا لا‪،‬ہنۿؿہۿاشۿ‬ ‫ؿہجۿےسۿاقتیلبۿوتتیلۿےسۿاعریۿوہۿہکبجۿیفۿٖہسفنۿؿمراعمكۿرشاطئۿؿافقۿالقئۿوتتیلۿوہ‪،‬‬ ‫ْتعایلْ"‬ ‫قال ٰ‬

‫‪4"‬۔ ْ‬

‫اﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬وکیئۿوبھجۿااھٹےنۿؿایلۿاجن ۿدؿرس ۿاکۿ‬ ‫وبھجۿہنۿااھٹےئۿیگ۔(ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْبحوالہْفتاویْعالمہْالتایجْالبعلْکتابْاالجارةْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪۶۷۶ /۷‬‬ ‫ْالقتاویْالحامدیۃْکتابْاالجارةْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ْ ۶۷۶ /۷‬‬ ‫‪ْ2‬العِودْالدریۃْفْتنِیح‬ ‫ٰ‬ ‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالجہادْبابْالعشرواللراجْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۻۻ‪۷‬‬

‫‪4‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۵‬ۻ‪۹ /‬ۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 202 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لحمۿرظنۿوخدۿؿہۿوتمیلۿںیہۿوجۿاشۿرحامۿےکۿرمبکتۿوہےئۿاہینۿرضؿرۿریقفۿانۿؿاقظئۿاکۿااہظرۿرک ۿوجۿ‪۸۹‬مرشۿےسۿ ٓا چۿلكۿیسکۿ‬ ‫رحتریۿںیمۿدرکۿہنۿےئکۿہیۿہلئسمۿہکۿداہیفۿاکۿراجئۿہکیھٹۿرحامۿیعطقۿےہۿوجۿھچکۿاحملصۿوہۿسقۿامكلۿغرہیۿاکۿےہۿارگۿاگؿنۿولممكۿوہۿلاۿ‬ ‫ؿفقۿاک‪،‬ارگۿوموقفۿوہۿدیکیھٹارۿوکۿاشۿںیمۿےسۿالكۿہبحۿح انۿرحامۿےہۿاؿرۿسجۿشالۿنصصقۿمکۿوہۿوتۿدیکیھٹارۿوکۿانتجۿؿوصلۿوہاۿایسۿ‬ ‫دقرۿامكلۿلاۿوتمیلۿوکح انۿخاللۿےہۿوپریۿر مۿغرارۿلاہتفۿح انۿرحام ےہۿمنلاۿہزارۿرؿےپۿشالۿوکۿہکیھٹۿاھتۿاؿرۿلارہۿوسۿلیصحتۿوہےئۿوتۿہیۿ‬ ‫و‬ ‫دؿ ۿوس ۿ ھنکے ۿدار ۿوک ۿرحام ۿںیہ ۿامكل ۿلاؿافق ۿاک ۿقح ۿںیہ ۿاؿر ۿ ٓا ھٹ ۿوس ۿےلم ۿوت ۿامكل ۿؿؿافق ۿوک ۿایس ۿدقر ۿخالل‪،‬دؿ ۿوسرلادہ ۿرحام ۿںیہ‪ ،‬لا‬ ‫ل‬ ‫ؿفص ۿامکل ۿؿاضحق ۿاش ۿدارا فین ۿدنہؿناتن ۿںیم ۿااسیحفیۿہلئسمۿےہ ۿسج ۿےس ۿاہینۿےک ۿااکمرۿاملعء ۿاغ ل ۿضحم‪،‬اؿر ۿوخد ۿاشۿںیم‬

‫اؿرۿاشۿیکۿلیلحتۿںیمۿمینالۿںیہ وچدوھںیۿدصیۿےکۿاملعءۿںیمۿلاابتعرۿحمامكۿدنیۿؿرصنفۿشیقۿزینۿاحلبعۿنفؼہۿرضحفۿوماللاۿومولیۿ‬ ‫دمحمۿدبعااقلدرۿاصحقۿدباویینۿرہمحۿاﷲاعتیٰلۿاکۿلاہیۿاکیزۿاعمرصنیۿےسۿارعفۿاھتۿالامۿدنؿہۿںیمۿاؿرۿاشۿےکۿدعبۿحقۿریقفۿےنۿرسرگمۿ‬ ‫احایمنۿدنیۿےکۿحؾافۿوجتمرۿےئکۿںیہۿرضحفۿوماللاۿومولیۿدمحمۿؿیصۿادمحۿاصحقۿوکۿاالدسۿاالدسۿاالدش‪،‬ومولیۿاقیضۿدبع اولدیحۿ‬ ‫اصحق ۿفردؿیس ۿوک ۿدنؿہ ۿنکش ۿدنؿی ۿنگف‪،‬وماللا ۿدہامك ۿروسل ۿاصحق ۿونھکلی ۿوک ۿریشہشیب ۿشیق ۿرمہمح ۿاﷲاعتیٰل‪،‬احیج ۿدمحم ۿلعلۿ‬ ‫اخنۿاصحقۿاقدریۿمراکیتۿدمرایسۿہملسۿاﷲاعتیٰلۿوکۿاحیمۿشیقۿامیحۿدبمق‪،‬ایسۿرامےنۿںیمۿرضحفۿافلضۿدباویینۿدقشۿرسہۿوکۿ‬ ‫لاچۿالفخـلۿےسۿریبعتۿایکۿوجۿ ٓا چۿلكۿانۿےکۿاخالفۿںیمۿوقملۿؿۿوبقملۿےہۿاؿرۿؿہۿكشیبۿلاابتعرافۿذموکرہۿاشۿےکۿالہۿےھتۿرحمۃ‬ ‫و‬ ‫اﷲ اعتیٰلۿہیلعۿرحمۃۿؿاسغۃ‪،‬اےسیۿافلضۿلیلجۿےکۿلاشۿ‪۶۸۵۷‬ھۿںیمۿحقۿریقفاکوتفٰیۿاشۿ ھنکےۿیکۿرحمقۿںیمۿایگۿسجۿںیمۿاشۿؿہجۿ‬ ‫ل‬ ‫ےسۿہکۿریقفۿاشۿؿغكۿاےنپۿداہیفۿںیمۿاھتۿاؿرۿوسا ریخہیۿؿردا مخنارےکۿوکیئۿاتکفۿشاھتۿہنۿےلۿایگۿاھتۿطقفۿاتفؿٰیۿریخہیۿیکۿضعبۿ‬

‫ابعرافۿںیھت‪،‬رضحفۿوموصفۿےنۿدعبۿلالمۿنصنارۿاشۿرپۿرصفۿاشۿومضمنۿےسۿدصتقیۿرحتریۿفرامیئۿہکۿرظنۿاحرضۿںیمۿانۿ‬ ‫ابعراف ۿےسۿدعمۿوجار ۿیہۿولعممۿوہلا ۿےہ‪،‬حق ۿریقفۿرہشۿوکۿؿاسپۿ ٓا لا ۿلصفمۿوتفٰیۿابعراف ۿریثکہۿبتکۿدعلدہۿرپۿلمتشمۿھکلۿرکۿ‬ ‫اجیھب‪،‬افۿرضحفۿےنۿوپر ۿؿوثطۿےسۿمیلستۿایکۿاؿرۿہیۿفراماجیھبۿہکۿاےکسۿوجارۿےکۿ۔ہلیۿےسۿاػالفۿدؿۿیہیۿاحلۿاؿرۿاملعےئۿارطافۿاکۿ‬ ‫ےہ ۿدعب ۿامسف ۿداللئ ۿؿؿوضچ ۿرحتمی ۿیہی ۿفرامےت ۿلالا ۿہک ۿ۔ہلی ۿوجار ۿراکول ۿا ینۿاعدںیت ۿمکحتسمۿوہںیئگ ۿوخدۿیھبۿامنال ۿوہاکچۿاؿرۿاشۿںیمۿ ٓا رامۿ‬ ‫یھبۿےہۿاذہاۿ۔ہلیۿوجارۿیکۿلالشۿرضؿرۿوہیئ۔ابمركۿںیہۿؿہۿدنب ۿہکۿمکحۿرپۿعلطمۿوہرکۿقحۿیکۿرطفۿروجفۿالںیئۿاؿرۿاداایننۿرامنۿیکۿرطچۿ‬ ‫ل‬ ‫اےنپۿاؿرۿاےنپۿآ لاءۿؿاشالدہۿیکۿاعدفۿوکۿرشفۿرہطمۿےکۿردۿےکۿےئلۿتجحۿہنۿانبںیئ۔ردا مخنارۿکتابْاالجارہۿںیم ےہ‪:‬‬

‫اذاْت‬ ‫ٰ‬ ‫کلمْاحدبیْالناسْبذلكْیعدونْکالمہْمنکرْامنْ ولوگنۿںیمۿحقۿہیۿلافۿیکۿاجیتۿےہۿوتۿاشۿیکۿلافۿوکۿولگۿطلغۿ‬ ‫الِولْوھذہْبلیۃْقدیمۃ‪،‬فِدْذکرْالعالمۃْقنایلْزادہْ ْ وقلۿغرار ۿدےتیۿںیہ‪،‬احالہکنۿہیۿتبیصمۿدقمیۿےسۿ یلۿ ٓا ریہۿ‬ ‫ےہ‪،‬انچہچنۿكالہمۿانقیلۿرادہۿےنۿدرکۿایکۿےہ‬

‫‪Page 203 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ان ْالمسألۃ ْکثیة ْالوقو ع ْف ْالبلد ْان ْواذا ْطلب ْرفعْ ہکۿتہبۿےسۿكالوقنۿںیمۿہیۿہلئسمۿریثکۿاولوقفۿےہۿاؿر ۿحق ۿاےسیۿ‬ ‫اجارت ا ْیتظلم ْالمستأجرون ْویزعمون ْانہ ْظلم ْوھمْ ااجرہۿوکۿمتخۿرکےنۿیکۿلافۿیکۿاجیتۿےہۿوتۿاتسمرجۿرضحافۿاےنپۿ ٓا فۿ‬ ‫ظالمون‪،‬وبعض ْالصدور ْواال ْکابریعاونون م ْویزعمونْ وک ۿولظمم ۿغرار ۿدےتی ۿںیہ ۿاؿر ۿاش ۿاکررؿایئ ۿوک ۿملظ ۿےتہک ۿںیہ ۿاحالہکن ۿؿہۿ‬ ‫وخد ۿػامل ۿںیہ‪،‬اؿر ۿضعب ۿربتعم ۿرضحاف ۿاؿر ۿااکمرنی ۿان ۿیک ۿدمد ۿرکےتۿ‬ ‫انْھذا ْتحركْفؾنۃْعلْالناسْوانْالصوابْابِاءْاالمورْ‬ ‫وہےئۿہیۿےتہکۿںیہۿہکۿہیۿاکررؿایئۿہنتفۿوکۿوہاۿدانیۿےہۿاحالہکنۿحیحصۿلافۿ‬ ‫علْما ْیھْعلیہْوانْشرْاالمورْمحدثاْت اوالیعلمونْانْ‬ ‫ہیۿےہۿہکۿاومر ۿوکۿاینپۿایلصۿاحلك ۿرپ ۿراھکاجےئۿاؿر ۿیئنۿدباعف ۿوکۿ‬ ‫الشرفْاغضاءْالعیْعنْالشر عْوانْاحیاءْالسنۃْعندْ‬ ‫رشغرارۿدلاۿاجےئ‪،‬ؿہۿولگۿںیہنۿاجےتنۿہکۿرشفۿےسۿمشچۿوپیشۿںیمۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫م فض‬ ‫فسادْاالمۃْ نْا لْالجہادْواجزلْالِرب ۔(ملتِطا) ْ رشےہ ۿاؿر ۿامق ۿےک ۿاسفد ۿےک ۿؿغك ۿیسک ۿشیق ۿوک ۿردنہ ۿرکلا ۿ رتہنیۿ‬ ‫اہجدۿاؿرۿمریۿابعدفۿےہ۔(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿؿوقعدۿادلرہیۿںیم ےہ‪:‬وھذاعلمْفْورق‪2‬ۿ(ہیۿالكۿؿرطۿںیمۿمیظعۿملعۿےہ۔ف)رحتریۿاةعلرہۿبلغالمۃۿااشلیمۿںیم ےہ‪:‬‬

‫فعلمْب ذاانْھذہْعلۃْقدیمۃْوالحولْوالقوةْاالباللْ وت ۿولعمم ۿوہ ۿاہک ۿہی ۿرپاینۿامیبریۿےہ‪،‬الحولْوالقوةْاالباللْ‬ ‫العلْالعظیم۔(ف)‬ ‫العلْالعظیم‪3‬۔ ْ‬

‫ااسیۿاغضمۿہلئسمۿہکۿاہینۿےکۿفخـلۿاملعءۿرپۿیفخمۿوہاؿرۿوعامۿیکۿدؿر اںیہنۿلكۿےہۿارگۿوعامۿلبقۿاػالفۿمکحۿاشۿںیمۿمینالۿوہنۿوتہیۿہنۿ‬ ‫انہک ۿاچےئہ ۿہک ۿاوہـن ۿےنۿدصقا ۿاراکتف ۿرحام ۿلا ۿؿفق ۿیک ۿدبوخایہۿیک ۿسجۿےس ۿاقلل ۿوتتیلۿہن ۿرںیہ‪،‬واللْیعلمْالمقسدْمنْ‬

‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫المصلحْواللْغقورْرحیم۔واللْ ٰ‬ ‫ک‬ ‫رمہلسۿدمحمۿامرمیہۿ نکسیزۿاہیئۿاوکسلۿعلضۿفرلدۿوپرۿ‬ ‫ہلئسمۿ‪۹‬ۼلاۺۼ‪:‬‬

‫رحقۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫(‪)۶‬ارگۿیسکۿدنہؿۿےنۿدنچۿہگجۿاملسمنۿوکۿطقفۿامنرۿہعمجۿےکۿؿاےطسۿؿفقۿرکدےئۿہکۿمتۿولگۿاشۿںیمۿغرلاینۿمقۿرکلا۔ارگۿغرلاینۿےکۿ‬ ‫ؿاےطسۿااجرفۿیھبۿدوی ۿوتۿدنہؿۿیکۿؿفقۿرکدہۿرنیمۿںیمۿدجسمۿانبلااجمرۿےہۿلاںیہن؟‬

‫(‪)۷‬ارگدنہؿۿیکۿؿفقۿرکدہۿرنیمۿںیم‪۷۵‬لاۺ‪۷‬مرشۿلكۿامنرۿہعمجۿڑپیھ‪،‬دعبںیمۿولعممۿایک‪،‬وت‬

‫ْردالمحتارْکتابْاالجارةْبابْمایجوزْمنْاالجارةْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪۷۵ /‬‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْاالجارةْبابْمایجوزْمنْاالجارةْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪۷۵ /‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ْتحریرْالعبارةْفیمنْھوْاحقْباالجارةْرسالہْمنْرسائلْا بنْعابدینْلیہسۿاڈیکیمۿالوہرۿ ۼۺ‪۶‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 204 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اشۿدجسمۿوکدؿرسیۿہگجۿاملسمنۿےکۿےئلۿاجرکۿانباتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫(‪)۶‬دجسمۿےکۿےئلۿدنہؿۿاکۿؿفقۿلانکممۿلاوبقملۿےہ‪،‬ؿہۿدجسمۿہنۿوہیگ۔واللْ ٰ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫(‪)۷‬ؿہۿدجسمۿیہۿںیہن‪،‬املسمنۿدؿرسیۿہگجۿاینپۿدجسمۿانبںیئ۔واللْ ٰ‬ ‫___________________‬

‫‪Page 205 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مصارفوقف‬ ‫(ؿفقۿےکۿاصمرفۿاکۿایبن)‬ ‫می‬ ‫ہلئسمۻۼ‪ :‬ارادمحۿ ٓا لادۿرجگافۿہلحمۿاکولوپرۿ ۿوپیلۿدوکنھفۿرمہلسۿخیشۿدمحم رنیۿاقحلۿرعفۿوٹھچایمن‬ ‫ۿاکرۿریخۿےکۿ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿنیبمۿؿۿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿلارہۿںیمۿہکۿرلدۿےکۿلاشۿالكۿر مۿر ِرۿدقنۿؿفقۿلاۿﷲ یسک ِ‬ ‫ےئل ۿوموجد ۿےہ ۿمنلاۿدجسمۿیک ۿریمعت ۿؿہریہ ۿاصمرفۿیک ۿلا ۿیسک ۿمررگ ۿےک ۿرؿہض ۿلا ۿربقمہ ۿلا ۿرعش ۿؿہریہۿیک ۿ ٓا دمین ۿاش ۿےک ۿاصمرفۿ‬ ‫‪۹‬رحممۿ‪۷۸‬ھ‬

‫وپر ۿوطرۿےسۿوہرکۿااضہفۿعمجۿریتہۿےہ‪،‬لاۿدجسمۿلاۿدمرہسۿلاۿمیتیۿاخہنۿریمعتۿرکےنۿوکۿؿہۿدنچہۿعمجۿایکۿایگۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿرخچۿوپر ۿ‬ ‫وطر ۿےسۿامتمۿوہرکۿلایقۿر مۿااضہفۿریہ ۿےہۿؿہریہۿؿہریہ‪،‬اشۿمسقۿاکۿہسیپۿدقنۿلامل ِكۿامدننۿاکمن ۿؿ ۿرنیمۿؿہریہۿےکۿالكۿاکرِۿریخۿ‬ ‫ۿاکرریخۿںیمۿﷲ ا ینۿدجسمۿاکۿدنچہۿایکۿوہاۿلاۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿںیمۿےسۿاتچبۿراہۿوہاۿربقمہۿ‬ ‫ےکےئلۿفرامہۿوہاۿےہۿلاۿایکۿایگۿےہۿاشۿوکۿدؿرس ِ‬ ‫لاۿدمرہسۿلاۿمیتیۿاخہنۿےکۿاکمۿںیمۿلاۿربقمہۿؿۿدمرہسۿؿمیتیۿاخہنۿاکۿہسیپۿدجسمےکۿاکمۿںیمۿےلۿ شکیےۿںیہۿلاںیہنۿؿہۿاررؿےئۿرشفۿرشفیۿ‬ ‫عمۿوحاہلۿبتکۿذمہقۿالہۿشیقۿؿامجمقۿےکۿخالہصۿایبنۿفرامےکۿاینپۿرہمۿؿدطختسۿفرامدںی۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿفق ۿسجۿرغ ۿےکےئل ۿےہ ۿایکس ۿ ٓا دمین ۿارگہچ ۿاش ۿےک ۿرصف ۿےس ۿافلضۿوہ ۿدؿرسی ۿرغ ۿںیم ۿرصف ۿرکین ۿرحام ۿےہ ۿؿفقۿ‬ ‫دجسمۿیکۿ ٓا دمینۿدمرہسۿںیمۿرصفۿوہینۿدرانکرۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿیھبۿرصفۿںیہنۿوہیتکس‪،‬ہنۿالك‬

‫‪Page 206 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دمرہسۿیکۿ ٓا دمینۿدجسمۿلاۿدؿرس ۿدمرہسۿںیم۔دراتخمرںیم ےہ‪:‬‬

‫اتحدالواقف ْوالجہۃ ْوقل ْمرسوم ْبعض ْالموقوفْ حق ۿؿافق ۿالك ۿوہاؿر ۿتہج ۿؿفق ۿیھب ۿالك ۿوہ ۿاؿر ۿ ٓا دمن ۿیکۿ‬ ‫علیہ‪،‬جاز ْللحا کم ْان ْیصرف ْمن ْفاضل ْالوقفْ میسقت ۿضعب ۿوموقف ۿہیلع ۿرضحاف ۿرپ ۿمک ۿڑپاجےئ ۿوتاحمک ۿوکۿ‬ ‫ش ْیئ ْواحد ْوان ْاختلفْ اایتخرۿےہۿہکۿؿہۿدؿرس ۿافلضۿؿفقۿےسۿانۿرپۿرخچۿرکد ۿ‬ ‫االٰخر ْالیہ ْالن ما ْحینئذک ْ‬ ‫احدھماْبانْبینْرجالنْمسجدینْاوْرجلْمسجدْاوْ‬

‫مدرسۃْووقفْعلیہماْاوقافاْالیجوزلہْ ٰذلک‪1‬۔ ْ‬

‫ویکہکنۿہی ۿدؿوننۿؿفقۿالكۿےسیجۿںیہ‪،‬اؿر ۿارگۿؿافقۿلا ۿتہجۿ‬

‫ؿفق ۿدؿونن ۿیک ۿفلتخم ۿوہ ۿمنلا ۿدؿ ۿرضحاف ۿےن ۿدحیلعہ ۿدحیلعہ ۿدجسمۿ‬ ‫انبیئۿلاۿالكۿےنۿدجسمۿاؿرۿدؿرس ۿےنۿدمرہسۿانبلاۿاؿرۿہزۿالكۿےنۿانۿ‬ ‫ےکۿےئلۿدحیلعہۿؿفقۿرقمرۿےئکۿوتۿرھپۿالكۿیکۿ ٓا دمنۿےسۿدؿرس ۿےکۿ‬

‫اصمرفۿےکۿےئلۿرخچۿرکلاۿاجمر ںیہن۔ (ف)‬

‫دنچہۿاکۿوجرؿہیپۿاکمۿمتخۿوہرکۿےچبۿالرمۿےہۿہکۿدنچہۿدےنیۿؿاولنۿوکۿ ہصۿردسۿؿاسپۿدلااجےئۿلاۿؿہۿسجۿاکمۿےکۿےئلۿافۿااجرفۿدںیۿ‬ ‫اشۿںیمۿرصفۿوہ‪،‬ےبۿانۿیکۿااجرفۿےکۿرصفۿرکلاۿرحامۿےہ‪،‬اہنۿحقۿانۿاکۿ اتۿہنۿلچۿےکسۿوتۿافۿہیۿاچےئہۿہکۿسجۿرطچۿےکۿاکمۿ‬ ‫ےکےئلۿدنچہۿایلۿاھتۿایسۿرطچۿےکۿدؿرس ۿاکمۿںیمۿااھٹںیئ‪،‬منلاۿریمعتۿدجسمۿاکۿدنچہۿاھتۿدجسمۿریمعتۿوہیکچۿوتۿلایقۿیھبۿیسکۿدجسمۿیکۿریمعتۿ‬ ‫ںیمۿااھٹںیئ‪،‬ہریۿاکمۿمنلاۿریمعتۿدمرہسۿںیمۿرصفۿہنۿرکںی‪،‬اؿرۿارگۿاشۿرطچۿاکۿدؿرساۿاکمۿہنۿلاںیئۿوتۿؿہۿلایقۿرؿہیپۿریقفؿنۿوکۿمیسقتۿ‬ ‫رکدںی۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انْفضلْشیئْردللمتصدقْانْعلمْواال کقنْبہْمثلہْ ارگۿدنچہۿےسۿھچکۿچبۿاجےئۿوتۿدےنیۿؿاالۿارگۿولعممۿوہۿوتۿاےسۿ‬ ‫ؿاسپۿایکۿاجےئاگۿؿرہنۿاشۿےسیجۿریقفۿےکۿنفکۿرپۿرصفۿایکۿاجےئۿ‬ ‫واالْتصدقْبہ‪ْ 2‬‬ ‫لاۿدصہقۿرکدلااجےئ(ف)‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ایسۿرطچۿاتفؿٰیۿاقیضۿاخنۿؿاعریگملیۿؿہریامہۿںیمۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫وئسمہلۿوہظرۿنیسحۿشانکۿمریلیۿہلحمۿکنلہےۿلاہلۿ‬ ‫ہلئسمۼۼ‪:‬‬

‫‪ ۷۹‬ةعشنۿامظعملۿ‪۶۸۷۸‬ھۿ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿدنہہۿےنۿالكۿؿفقۿلاہمۿہریۿلقتسمۿ ٓا دمینۿاکۿانبمۿخداےئۿمررتۿ‬ ‫اھکلۿاؿرۿؿفقۿلاہمۿذموکرۿںیمۿنسلاۿدعبۿلسنۿوتتیلۿاکۿلدرکہۿتبسنۿؿرلاءۿوتمایلنۿےکۿاؿرۿیسک‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫ْبابْصلوةْالجنائزْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ْ ۶۷۶ /۶‬‬ ‫‪ْ2‬درملتار‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫‪Page 207 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یٹیمک ۿلا ۿانمجن ۿاکدسق ۿادنار ۿہن ۿوہلا ۿرحتری ۿےہ ۿ ٓا دمین ۿذموکر ۿہب ۿنیعت ۿدعتاد ۿؿاےطس ۿلدرؿاینر ۿؿاکرریخ ۿاجرہی ۿیک ۿرقمر ۿرکدی ۿرگم ۿاجدئادۿ‬ ‫وموقہفۿیکۿ ٓا دمینۿارخااجفۿہنیعمۿؿافقۿےسۿرادئۿوہۿوتۿؿہۿرادئۿ ٓا دمینۿایکۿوہیگۿاؿرۿؿفقۿرپۿایکۿارثۿوہاگۿاؿرۿاشۿرپۿؿرامكۿاجریۿوہیتکسۿ‬ ‫ےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ؿفقۿرپۿؿرامكۿاجریۿںیہنۿوہیتکسۿرادئۿ ٓا دمینۿااملۃۿعمجۿرےہۿیگۿےسیجۿرلادفۿنکممۿےہۿاؿرۿمروسن ںیم یمکۿیھبۿلمتحمۿےہۿؿہۿیمکۿ‬ ‫اشۿرسامہیۿعمجۿدشہ ۿےسۿؿػنا ۿوفػنا ۿوپریۿیکۿاجےئۿیگ‪،‬وتمایلن ۿؿؿرہث ۿاحبلۿوتتیلۿارگۿاصحلۿوتتیلۿرےہۿوتۿ رتہ‪،‬ؿرہنۿاحبلۿرجمۿ‬

‫ؿایخمكۿؿدعمۿایلغكۿرضؿرۿاملسموننۿوکۿدسقۿادناریۿےچنہپۿیگۿاؿرۿؿاہفقۿیکۿاشۿرشعۿرپۿھچکۿرظنۿہنۿیکۿاجےئۿیگۿنصْعلیہْفْالدرْ‬

‫الملتارْوغیہْمنْمعتمداتْاالسقار(دراتخمرۿؿہریہۿدمتعمۿبتکۿںیمۿاشۿرپۿصنۿیکۿیئگۿےہ۔ف)دراتخمرۿدلجۿ‪۸‬ہحفصۿ‪۹‬ۺۺرپۿےہ‪:‬‬

‫فیلزم ْفال ْیجوز ْلہ ْابطالہ ْوال ْیورث ْعنہ ْوعلیہْ وت ۿؿہ ۿالرم ۿوہاجےئ ۿاگ ۿاف ۿاش ۿاک ۿااطبل ۿلاؿرامك ۿانبلا ۿاجمرۿ‬ ‫ںیہن‪،‬ایسۿرپۿوتفیۿےہ‪،‬انبۿامکۿلۿؿانبۿہنحش۔(ف)‬ ‫القتویْابنْالکمالْوابنْالشحنہ‪1‬۔ ْ‬ ‫ؿہیلعۿاوتفلی ےکۿتحتۿںیمۿكالہمۿشایمۿرہمحۿاﷲ ہیلعۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫ح ح‬ ‫ایْعلْقول ماْبلزومہْقالْفْالقتحْوالحقْترجحْقولْ ا ینۿاص نینۿر مہماۿاﷲاعتیٰلۿےکۿسلؿمۿؿاےلۿوقلۿرپۿوتفٰیۿےہ‪،‬‬ ‫عامۃْالعلماءْبلزومہْالنْاالحادیثْواالثارْمتظافرةْ حتۿںیمۿفراملا ۿقحۿیہیۿےہۿہکۿاعمۿاملعءۿےکۿالرمۿوہاجویناےلۿ‬ ‫عل ْذلك ْواستمر ْعمل ْالصحابۃ ْوالتابعی ْومنْ وقلۿوکرتحیجۿوہیگۿویکہکنۿااحدمك ۿؿ ٓا لار ۿاشۿرپۿؿارد ۿںیہ‪،‬اؿرۿ‬ ‫ٰ‬ ‫احصہب‪،‬لانیعبۿاؿر ۿان ۿےکۿدعبۿؿاولنۿاکۿاشۿرپۿلمعۿخال ٓا راہۿےہۿ‬ ‫بعدھم ْعل ْ ٰذلك ْفلذا ْترجح ْعل ْخالف ْقولہ ْاھْ‬ ‫خ‬ ‫ح‬ ‫اشۿےئلۿااممۿاص قۿےکۿوقلۿےکۿ الفۿوکۿاہینۿرتحیجۿےہ‪،‬اھۿ‬ ‫‪2‬مللصا۔ ْ‬ ‫مل‬ ‫خ‬ ‫صا(ف)‬ ‫اابشہۿؿااظنلمرۿ ‪۷‬۾‪۶‬ںیمۿےہ‪:‬‬

‫وسئلْابوبکرْعنْرجلْوقفْداراْعلْمسجدْعلْانْ اوبرکبۿےسۿاےسیۿصخ ےکۿقلعتمۿوسالۿایکۿیگۿسجۿےنۿدجسمۿ‬ ‫ےکۿلامۿالكۿوحیلیۿؿفقۿیکۿاؿرۿغرارۿدلاۿہکۿاشۿوحیلیۿیک‬ ‫مافضلْمنْعمارتہ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۼۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۽ۺ‪۸‬‬ ‫‪Page 208 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ف وللقِراءْفاجتمعتْالغلۃْوالمسجد ْالیحتاجْایلْ ٓا دمن ۿارگ ۿدجسم ۿےک ۿریمعتی ۿارخااجف ۿےس ۿرادئ ۿوہوتۿرقفاء ۿرپۿ‬

‫العمارة ْھل ْتصرف ْایل ْالقِراء ْقال ْالتصرف ْایلْ رخچ ۿیک ۿاجےئ ۿیگ‪،‬اف ۿ ٓا دمن ۿعمج ۿوہیئگ ۿاؿر ۿدجسمۿیک ۿامعرف ۿوکۿ‬ ‫القِراءْوانْاجتمعتْغلۃْکثیةْالنہْیجوزْانْیحدثْ رضؿرف ۿںیہنۿوتۿایکۿؿہۿعمجۿدشہۿ ٓا دمن ۿرقفاءۿرپۿرصفۿرکدیۿ‬ ‫اجےئ‪،‬وتۿاوہـنۿےنۿوجاف ۿںیمۿفراملا ۿہکۿرقفاءۿرپۿرخچ ۿںیہنۿ‬ ‫للمسجدْحدثْوالدارْبحالْالتغل‪1‬۔ ْ‬ ‫وہیگۿارگہچۿریثکۿ ٓا دمنۿعمجۿوہیکچۿوہۿویکہکنۿوہاتکسۿےہۿہکۿدعبۿ‬ ‫ںیم ۿدجسم ۿیک ۿامعرف ۿںیم ۿرضؿرف ۿشیپ ۿ ٓا ےئ ۿاؿر ۿوحیلی ۿیکۿ‬ ‫ٓا دمنۿلایقۿہنۿرےہ۔(ف)‬ ‫دراتخمرۿ ‪۹‬۾ۺںیمۿفراملا‪:‬‬

‫ویزنعْوجوباْولوْکانْالمتویلْغیمامونْاوْعاجزا ْاوْ الریمۿدحیلعہۿرکدلااجےئۿارگۿوتمیلۿاقللۿاامتعدۿہنۿوہۿلاۿاعیئۿوہۿلاۿ‬

‫ظ ربہ ْفسق ْوان ْشرط ْعدم ْنزعہ ْوان ْالیزنعہْ اش ۿںیم ۿقسف ۿؿاحض ۿوہاجےئ ۿارگہچ ۿؿافق ۿےن ۿزعمؿل ۿہنۿ‬ ‫قایض ْوالسلطان ْلملالقتہ ْلحکم ْالشر ع ْفؼبطلْ رکےن ۿیک ۿرشع ۿاگلریھک ۿوہ ۿاؿر ۿہی ۿہک ۿاقیض ۿاؿر ۿاطلسن ۿیھبۿ‬ ‫کالمویصْ‪ْ2‬اھْمللصاْوملتصرا۔ ْ‬

‫زعمؿلۿہنۿرکےکسۿاگۿویکہکنۿایسیۿرشعۿرشفۿےکۿاخمفلۿوہےنۿیکۿ‬ ‫ؿہجۿےسۿلا لۿغرارۿلاےئۿیگۿاسیجۿہکۿؿتیصۿرکویناےلۿیکۿایسیۿ‬ ‫رشاطئۿلا لۿوہاجیتۿںیہۿاھۿملخصاۿؿرصتخما۔(ف)‬

‫اریلیپۿتیھبۿرمہلسۿوملنٰاۿومولیۿدمحمۿؿیصۿادمحۿاصحقۿدحمفۿوسریتۿ ۽‪۷‬امجدیۿابآرخہۼ‪۶۸۷‬ھ‬

‫ہلئسم۽ۼ‪:‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿوجۿصخۿدجسمۿںیم رعہصۿلاچنۿشالۿےسۿؿاےطسۿافحتظۿدجسمۿاؿرۿ لۿااظتنمۿدجسمۿےکۿ‬ ‫رقمرۿےہۿاؿرۿدجسمۿےکۿؿفقۿاملۿےسۿؿہفیظۿلالاۿےہۿارگۿہیۿصخۿالكۿشالۿلاۿمکۿؿشیبۿیکۿرتصخۿےلۿرکۿاےنپۿاکمنۿوکۿخالاجےئۿوتۿ‬ ‫اشۿدمفۿںیمۿؿہفیظۿ ےنیۿاکقحتسمۿےہۿلاںیہن‪،‬ارگۿتلعبۿامیبریۿاجؿ ۿوتۿیھبۿقحتسمۿےہۿلاںیہن؟فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫الص ۿ یل ۿرشیع ۿہی ۿےہ ۿہک ۿاریج ۿاخ ۿرپۿاحرض ۿرانہ ۿاؿر ۿاےنپ ۿسفن ۿوک ۿاکر ۿرقمر ۿےک ۿےئل ۿرپسد ۿرکلا ۿالرم ۿےہۿسج ۿدنۿہری ۿاحرض ۿوہاگۿ‬ ‫ارگہچ ۿرم ۿےس ۿارگہچ ۿاؿر ۿیسک ۿرضؿرف ۿےس ۿاشۿدن ۿےک ۿارج ۿاک ۿقحتسمۿںیہن ۿرگم ۿومعمیل ۿلیلقۿلیطعت ۿسج ۿدقر ۿاش ۿہغیصۿںیمۿ‬ ‫رعمؿفۿؿرمؿچۿوہۿاعدہۿاعمفۿریھکۿیئگۿےہۿاؿرۿہیۿارمۿلاحنالفۿاححقۿفلتخمۿوہلاۿےہۿدرشۿدترسیۿیکۿاححق‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثاینْکتابْالوقفْادارةْالِرآنْوالعلومْاالسالمیہْرکایچۿ‪ /۶‬۽‪۸۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Page 209 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رؿراہنۿںیہنۿہکلبۿہبلطۿلالۿلیطعتۿہشیمہۿڑپےھۿاجںیئۿوتۿبلقۿاشۿ تنحۿاکۿلمحتمۿہنۿوہۿاذہاۿہتفہۿںیمۿالكۿدنۿا ینۿہعمجۿاؿرۿںیہکۿدؿۿدنۿ‬ ‫لگنمۿہعمجۿلیطعتۿرہھٹی‪،‬اؿرۿراضمنۿاابملركۿںیمۿاطمہعلۿرکلاۿ قبۿڑپانھۿلادۿرکلاۿدوشارۿےہ‪،‬‬

‫تعایلْ اؿر ۿامہر ۿ ٓا اق ۿدبعاﷲ نب ۿوعسمد ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿمنہ ۿےنۿ‬ ‫وقدْقالْسیدناْعبداللْبنْمسعودْریضْاللْ ٰ‬ ‫فراملاۿےہۿہکۿربجۿیکۿوصرفۿںیمۿدلۿانیبۿںیہنۿراتہ۔(ف)‬ ‫عنہْانْالِلبْاذاا کرہْعیم‪1‬۔ ْ‬ ‫اذہاۿایسۿہغیصۿںیمۿراضمنۿابمركۿیکۿیٹھچۿیھبۿومعملۿوہیئۿوحالفۿخداگتمریۿہکۿاشۿیکۿاححقۿرؿراہنۿےہۿارگۿخداگتمرۿراضمنۿابمركۿاکۿ‬ ‫ذعرۿرکےکۿرھگ ۿلییھ ۿرےہۿہززگۿالك ۿہبح ۿوخنتاہۿاک ۿقحتسمۿںیہنۿااظتنمۿؿافحتظ ۿدجسم ۿیھبۿایسۿلیبقۿےسۿےہ ۿسج ۿیکۿاححقۿرؿراہنۿےہۿوتۿاشۿ‬ ‫نغل‬ ‫ںیمۿاینتۿرتصخۿیھبۿںیہنۿوہۿیتکسۿینتجۿہغیصۿمیلعتۿؿ مۿںیمۿےہۿؿاذہاۿامہر ۿاہمئۿےنۿرصتحیۿفرامیئۿہکۿوتمیلۿوکۿارگۿافجلۿؿہریہۿاعر ۿ‬ ‫وہوتۿےنتجۿدنۿاشۿےکۿلامقۿاامتہمۿدجسمۿےسۿوذعؿرۿرےہۿاگۿارجفۿہنۿلاےئۿاگۿہکلبۿہغیصۿمیلعتۿںیمۿیھبۿرصتحیۿفرامیئۿہکۿدمرشۿومعملۿےکۿ‬ ‫كالؿہۿہریۿاحرضیۿرپۿوخنتاہۿاکۿقحتسمۿںیہنۿارگہچۿؿہۿہریۿاحرضیۿجحۿفر ۿاداۿرکےنۿےکۿےئلۿوہۿویط یۿرصتحیۿفرامیئۿہکۿػالكۿملعۿوجۿؿہفیظۿلالاۿوہۿ‬ ‫ارگہچۿنظزؿرفۿجحۿفر ۿلاۿہلص ۿرمحۿاےس ۿرفسۿیکۿااجرفۿےہۿلا ۿرہشۿےکۿآ شۿلاشۿداہیفۿںیمۿہکۿدمفۿرفسۿےس ۿمکۿوہنۿنظزؿرفۿبلطۿ‬ ‫اعمش ۿدؿ ۿہتفہۿلا ۿرلادہۿااہتننیتۿےنیہمۿلكۿہری ۿاحرضیۿیکۿرتصخۿےہۿرگمۿاشۿرتصخۿےکۿہیۿینعمۿہک ۿان ۿرضؿروتنۿےکۿشیق ۿاینتۿہریۿ‬

‫احرضیۿےکۿلامقۿاشۿاکۿلامۿہنۿاکلاۿاج۔اگیۿزعمؿلۿہنۿایکۿاج۔اگیۿہنۿہکۿالامۿرفسۿلاۿدؿۿہتفہۿوخاہۿرلادہۿیکۿہریۿاحرضیۿلالۿرفسۿرپؿہفیظۿیھبۿلاےئۿؿہفیظۿ‬ ‫انۿسقۿوصروتنۿںیمۿاصلاۿہنۿلمۿےکسۿاگۿاؿرۿارگۿنیتۿےنیہمۿےسۿرلادہۿہریۿاحرضۿراہۿارگہچۿوحایلۿرہشۿںیمۿارگہچۿنظزؿرفۿؿلااچریۿزعمؿلۿیھبۿ‬ ‫رکۿدلاۿاجےئۿاگۿحقۿہغیصۿمیلعتۿںیمۿہیۿااکحمۿںیہۿوتۿہغیصۿخدمقۿؿافحتظۿؿاامتہمۿؿااظتنمۿدجسمۿںیمۿیسکۿہریۿاحرضیۿیکۿوخنتاہۿویکرکنۿلااتکسۿ‬ ‫ےہ‪،‬اہنۿاغمكۿدرہجۿرحچۿرم ۿوکۿشالۿںیمۿالكۿہتفہۿیکۿااجرفۿوہیتکسۿےہۿلارلادہۿاچےہۿوتۿاانپۿوع ۿا ینۿلامكۿد ۿاجےئۿریغبۿاشۿےکۿ‬ ‫مہی‬ ‫ہنۿہریۿاحرضیۿیکۿااجرفۿہنۿ ممانۿؿفقۿوکۿرؿاۿہکۿاےسۿایسیۿوطلیۿرتصخۿدںیۿارگۿدیۿوتۿوخنتاہۿخاللۿںیہنۿہنۿاےسۿح انۿاجمر‪،‬ہنۿانۿوکۿدےنیۿ‬ ‫اکۿاایتخرۿارگۿدںیۿےگۿوتۿہیۿوخدۿاملۿؿفقۿںیمۿاخنئۿوہنۿےگۿاؿرۿاشۿےکۿشاھتۿہیۿیھبۿزعمؿلۿےئکۿاجںیئۿےگ‪،‬اشۿایبنۿےسۿوجافۿوسالۿؿاحضۿ‬ ‫وہایگ‪،‬افۿاطملكۿذموکرہۿرپۿاملعءۿشییے‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫نظمْابنْالشحنۃْالغؼبۃْالمسِطۃْللمعلومْالمِتضیۃْ انب ۿہنحش ۿےن ۿاینپ ۿمظن ۿںیم ۿرقمرہ ۿؿہفیظ ۿوک ۿشاطق ۿاؿر ۿااقحتسطۿ‬ ‫زعمؿتیلۿؿایلۿہریۿاحرضیۿوکۿایبنۿفراملاۿےہ‪،‬‬ ‫للعزلْومنہْ‪؎ْ2‬‬ ‫ومالؼسْبدمنہْانْلمْیزدْعل ْ‬

‫ثالثْشہورْف وْیعیفْویغقر ْ‬

‫رضؿری ۿذعر ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿہری ۿاحرضی ۿارگ ۿنیت ۿامہ ۿےس ۿرادئ ۿہنۿ‬ ‫وہوتۿاعمفۿوہیگ‪،‬اؿرۿاملعءۿاکۿاافتطۿےہۿہکۿزگہتش‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیْرایعْشرطْا لواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۽۽‪۸‬‬

‫‪Page 210 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وقد ْاطبِو ْا ْالیاخذ ْالس م ْمطلِرا ْلماقد ْمیض ْوْ ہری ۿاحرضی ۿاک ۿؿہفیظ ۿمؾلؼا ۿہن ۿےل ۿاگ ۿاؿررشف ۿںیم ۿمکح ۿؿاحضۿ‬ ‫الحکم ْف ْالشر ع ْیسقر ْقلت ْوھذاکلہ ْف ْسکانْ ےہ۔ںیمۿاتہکۿوہنۿہیۿامتمۿایبنۿدمرہسۿےکراہنسیـنۿےکےئلۿ‬ ‫المدرسۃْوفْغیْفرضْالحجْوصلۃْالرحم‪،‬امافی ماْ ےہ ۿاؿر ۿفر ۿجح ۿاؿر ۿہلص ۿریمح ۿےک ۿذعر ۿےک ۿكالؿہ ۿےک ۿےئل ۿےہۿ‬

‫ارگ ۿدؿ ۿذموکر ۿذعر ۿوہن ۿزعمؿیل ۿاؿر ۿؿہفیظ ۿاک ۿقحتسم ۿہن ۿوہاگ ۿاسیجۿ‬ ‫فالیستحقْالعزلْوالمعلومْکماْفْشرحْالوھبانیۃْ‬ ‫م‬ ‫ہکۿرش نالیلۿیکۿرشچۿؿابہہینۿںیمۿےہ(ف)‬ ‫للشرنبالیل‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫قولہ ْنظم ْابن ْالشحنۃ‪،‬حاصل ْماف ْشرحہ ْتبعاْ قولہۿانبۿہنحشۿیکۿمظن‪،‬اشۿیکۿرشچۿاکۿاماحلصۿہیۿےہۿوجۿمرارہیۿ‬

‫للبزازیۃ ْانہ ْالیسِط ْمعلومہ ْوالیْعْزل ْاذاکان ْفْ یک ۿاابتف ۿںیم ۿایبن ۿایکہک ۿارگ ۿہری ۿاحرض ۿوہےن ۿؿاالرہش ۿںیم یہۿ‬ ‫المصرْمشتغالْبعلمْشریعْاوخرجْلغیْسقرْواقامْ رشیعۿملعۿلاۿدحۿرفسۿےسۿمکۿسمتفۿےکےئلۿرہشۿےسۿلاہزۿایگاؿرۿ‬ ‫دونْخمسۃْعشرْیوماْبالْعذرْعلْاحدْقولی(ایْ لالذعرۿدنپرہۿدنۿےسۿرلادہۿلاہزۿایقمۿایکۿوتۿالكۿوقلۿےکۿاطمقبۿ‬ ‫زعمؿلۿہنۿایکۿاجےئۿاگۿاؿر ۿہنۿیہۿرقمرہۿؿہفیظۿشاطقۿوہاگۿا ینۿ‬ ‫والِولْاالخرْانہْیسِطْمعلومہْاذاْخرجْلرستاقْ‬ ‫دؿرساۿوقلۿہیۿےہۿہکۿحقۿؿہۿلالذعرۿرہشۿےسۿہقلعتمۿرساؿنۿںیمۿ‬ ‫بالعذرْولواقلْمنْاسبوعی)اوْخمسۃْعشرفا کثرْ‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫دنپرہۿدنۿےسۿمکۿاغ كۿراہۿوہ‪،‬لایسکۿرشیعۿذعرۿیکۿانبءۿرپۿ نلا‬ ‫لعذرْشریعْکطلبْالمعاشْولمْیزدْع ٰل ْثلٰثۃْاش رْ‬ ‫بلطِ ۿاعمش ۿےکۿےئلۿدنپرہۿدن ۿےس ۿرادئۿاؿر ۿنیتۿامہۿےسۿمکۿ‬ ‫لح‬ ‫وانہ ْیسِط ْوالیعزل ْلوسافر ْ ج ْونحوہ ْاوخر جْ اغمك ۿراہۿوہ‪،‬وتۿؿہفیظۿشاطقۿوہاگۿاؿر ۿزعمؿلۿہنۿوہاگۿویط یۿارگۿ‬ ‫للرستاق ْلغیعذر ْمالم ْیزد ْعل ْثلثۃ ْاش ر ْوانہْ فر ۿجح ۿےئلیک ۿرفس ۿرپ ۿراہ ۿوہ ۿلا ۿریغب ۿذعر ۿنیت ۿامہ ۿےس ۿرادئ ۿرہشیۿ‬

‫یسِطْویعزلْلوخر جْواقامْا کثرْمنْثلثۃْاش رْولوْ رساؿنۿںیم اغمكۿراہۿوہ‪،‬اؿرۿارگرہشۿےسۿلاہزۿنیتۿامہۿےسۿرادئۿ‬ ‫لعذرْقالْاللیْالرملْوکلْھذااذاْلمْینصبْنائباْ ارگہچۿذعرۿیکۿانبءۿرپۿاغمكۿوہرکۿؿاہنۿمیقمۿراہۿوہۿوتۿؿہفیظۿشاطقۿ‬ ‫اؿر ۿزعمؿل ۿیھب ۿوہاگ‪،‬ا ۿؿر ۿریخریلم ۿےنۿفراملا ۿہی ۿامتم ۿوصرںیتۿ‬ ‫عنہْواال ْ‬ ‫مكۿوہنۿیگۿحقۿؿہۿاانپۿلامكۿرقمرۿہنۿرکایگۿوہۿؿرہن‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۽۽‪۸‬‬

‫‪Page 211 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فلؼس ْلغیہ ْاخذ ْ ٖوظیقتہ ْاھ ْوف ْالِنیۃ ْمن ْبابْ اش ۿاک ۿؿہفیظ ۿوکیئ ۿدؿرسا ۿؿوصل ۿںیہنۿرکاتکس ۿاھ‪،‬اؿر ۿعینہ ۿےکۿ‬ ‫االمامۃ ْامام ْیرتك ْاالمامۃ ْلزیادة ْاقربائہ ْفْ ااممق ۿےکۿلاف ۿںیمۿےہۿہکۿارگۿااممۿےنۿہتفہۿرھبۿااممق ۿاکۿ‬ ‫الرساتیقْاسبوعاْاوْنحوہْاوْلمصؼبۃْاوْالسرتاحۃْالْ رتكۿرساؿنۿںیمۿراہشئۿلدریۿاےنپۿاغرلاءۿیکۿرلارف ۿلا ۿیسکۿ‬ ‫تبیصم ۿیک ۿانبء ۿرپ ۿلا ۿ ٓا رام ۿرکےن ۿےکےئل ۿایک ۿوت ۿوکیئ ۿرحچ ۿںیہنۿ‬ ‫باس ْبہ ْومثلہ ْعقو ْف ْالعادة ْوالشر ع‪،‬وقد ْذکر ْفْ‬ ‫عی‬ ‫رشكا ۿاؿر ۿاعدہ ۿہی ۿاعمف ۿےہ‪،‬اؿر ۿاابشہ ۿںیم ۿ نہ ۿیک ۿذموکرہۿ‬ ‫االشباہ ْعبارة ْالِنیۃ ْھذہ ْوحمل ا ْعل ْانہ ْیسامحْ‬ ‫ابعرفۿدرکۿرکےکۿفراملاۿہکۿہتفہۿیکۿدقمارۿںیمۿمشچۿوپیشۿےسۿ‬ ‫اسبوعاْواالظہرْمافْاٰخرْشرحْمنیۃْالمصلْللحلیبْ‬ ‫لم‬ ‫اکمۿایلاجےئ‪،‬ا ۿؿررلادہۿػاہز ۿؿہۿوقلۿےہ ۿوج ۿمینۃا صلی ۿیک رشچۿ‬ ‫ک‬ ‫انْالظاہرْانْالمرادْفْ لْسنۃْذکرْاللصافْانہْلوْ یبلحۿےکۿ ٓا رخۿںیمۿذموکرۿےہۿہکۿہتفہۿرھبۿوپر ۿالكۿشالۿںیمۿ‬ ‫اصابْالِیمْفالجْاوْنحوہْفانْامکنہْالکالمْواالخذْوْ رماد ۿےہ‪،‬حصافۿےنۿدرکۿفراملا ۿہکۿارگ ۿمظتنمۿوکۿافجلۿلا ۿوکیئۿ‬ ‫ّْ‬ ‫االعطاء ْفلہ ْاخذ‬ ‫ْاالجر‪،‬واالفالقال ْالطْرطویسْ رم ۿالقح ۿوہایگ ۿوت ۿاش ۿںیم ۿوگتفگ ۿاؿر ۿنیل ۿدنی ۿرکلا ۿنکمم ۿوہۿ‬

‫ومِتضاہْانْالمدرسْونحوہْاذااصابہْعذرمنْمرضْ وت ۿؿہ ۿاےنپ ۿارج ۿاکقحتسم ۿوہاگ ۿؿرہن ۿںیہن‪،‬اش رپ ۿرطوطیس ۿےنۿ‬ ‫اوْحجْبحیثْالیمکنہْالمباشرةْالیستحقْالمعلومْ فراملا ۿہک ۿاش ۿابعرف ۿاک ۿاقتاض ۿہی ۿےہ ۿہک ۿدمرش ۿؿہریہ ۿوک ۿحقۿ‬ ‫النہْادارالحکمْفْالمعلومْعلْنقسْالمباشرةْفانْ وکیئ ۿذعر ۿمنلا ۿرم ۿلا ۿفر ۿجح ۿشیپ ۿ ٓا ےئ ۿسج ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿؿہۿ‬ ‫فر ۿیبصنمۿاداۿہنۿرکےکسۿوت ۿرقمرہۿؿہفیظۿاکۿقحتسمۿہنۿوہاگۿویکہکنۿ‬ ‫وجدت ْاستحق ْالمعلوم ْواالفالوھذا ْھو ْالقِہْ‬ ‫ف‬ ‫اعمملہۿ ر ۿیبصنمۿیکۿادایگیئۿرپۿےطۿوہاۿےہۿارگۿہیۿلالاۿایگۿوتؿہفیظۿ‬ ‫اھ‪،‬والینافْمامرْمنْالمسامحۃْباسبو عْونحوہْالنْ‬ ‫اک ۿااقحتسط ۿوہاگ ۿؿرہن ۿںیہن‪،‬ہقف ۿیہی ۿےہ ۿاھ‪،‬ہی ۿایبن ۿہتفہ ۿلك ۿیکۿ‬ ‫الِلیلْمغتقرْکماْسومحْبالبطالۃْالمعتادةْ‪1‬اھْمللصا‪ْ،‬‬ ‫مشچ ۿوپیش ۿےک ۿذموکر ۿمکح ۿےک ۿانمیف ۿںیہن ۿےہ ۿویکہکن ۿلیلقۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫اعمفۿوہلاۿےہۿاسیجۿہکۿاعدفۿںیمۿرقمرہۿنعـنالفۿںیمۿمشچۿ‬ ‫مل‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫وپیشۿوہیتۿےہۿاھۿ خصا‪،‬واللْ ٰ‬

‫ْرالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/۸‬۽۔ۼ‪۹۵‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 212 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ن‬ ‫ہلئسم ۿ۾ۼ‪:‬اروسرف ۿدیع ۿرؿش ۿزنمل ۿاخاقنہ ۿدیع ۿرؿہیس ۿرمہلس ۿرضحف ۿدیس ۿیلع ۿنب ۿرنی ۿنب ۿنسح ۿدیع ۿرؿش ۿاجسدہ ۿ سین ۿاخاقنہۿ‬ ‫ذموکرۿ‪۷۸‬ددعقیہۿ۾‪۶۸۷‬ھ‬ ‫ایکفر ۿامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿحصق ۿدلی ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿرلد ۿضحم ۿاش ۿایخل ۿےس ۿہک ۿوتمایلن ۿؿفق ۿاک ۿامل ۿتلفغ ۿؿےبۿ‬ ‫رپؿایہۿےسۿرخدۿمرۿدۿرکاجےتۿںیہۿوگرٹنمنۿےکۿشاےنمۿریغبۿوشمرہۿغر ٓا نۿؿدحمكۿےکۿاینپۿدایتۿراےئۿشیپۿرکلاۿےہۿہکۿاؿاقفۿررٹسجدۿرکاےئۿ‬ ‫اجںیئۿاؿرۿاسحفۿیکۿاجچنۿڑپلالۿیکۿاجےئۿاحالہکنۿوگرٹنمنۿےنۿالدؿؿٹیکۿرنجلۿوکۿاؿاقفۿےکۿےئلۿضحمۿاشۿرغ ۿےکۿؿاےطسۿرقمرایکۿوہاۿ‬ ‫ےہۿہکۿارگۿوتمیلۿےکۿقلعتمۿیسکۿصخۿوکۿاشۿمسقۿیکۿوکیئۿرخایبۿولعممۿوہۿوتۿؿہۿالدؿٹیکۿرنجلۿوکۿاشۿیکۿاػالفۿد ۿرکۿاشۿیکۿوظنمریۿےسۿ‬ ‫وتمیلۿرپۿدوعٰیۿرکاتکسۿےہۿلاؿوجدۿاشۿاقدعہۿےکۿؿہۿہیۿاچاتہۿےہۿہکۿاؿاقفۿررٹسجدۿوہنۿاؿرۿہمکحمۿےکۿریثکۿارخااجفۿلثمۿررٹسجدۿرکاےنۿیکۿسیفۿ‬ ‫اؿرۿرلکوکنۿؿہریہۿیکۿوخنتاہۿؿہریہۿؿہریہۿسجۿدقرۿارخااجفۿوہنۿؿہۿامتمۿاؿۿاقفۿےسۿدےئۿاجںیئۿاحالہکنۿؿافقۿیکۿانۿےکۿےئلۿؿتیصۿںیہن‬ ‫ایکۿرلدۿاکۿہیۿللۿاررؿےئۿرشتعیۿہقحۿاجمرۿےہۿلالااجمرۿ؟بؼنواْتوجروا(ایبنۿےئجیکۿارجۿاحلصۿےئجیک۔ف)‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫رلدۿاکۿؿہۿللۿضحمۿاجمرۿؿۿلا لۿےہ‪،‬ؿہۿےئنۿرخچۿہکۿرلدۿےنۿےبۿمکحۿرشفۿؿےبۿرشعۿؿافقۿاےنپۿدلۿےسۿااجیدۿرکےکۿیسکۿؿفقۿ‬ ‫رپۿدولاےنۿاچےہۿہززگۿؿفقۿرپۿہنۿڑپںیۿےگ‪،‬ہنۿوکیئۿؿفقۿانۿاکۿدہمۿدارۿوہاگ‪،‬رلدۿوتۿرلدۿاحمکۿؿاقیضۿوکۿیھبۿؿفقۿںیم اےسیۿااجیدۿ‬ ‫اکۿرشكاۿاایتخرۿںیہن۔وقعدادلرہیۿعبطمۿرصمۿدلجۿاؿلۿہحفصۿ‪۷‬۾‪:۶‬‬

‫اذاْثبتْاالحداثْالیعملْبتِریرہْالنْالِایضْلؼسْ حق ۿؿفق ۿںیم ۿےئن ۿاصمرف ۿلامك ۿےئک ۿاجںیئ ۿوت ۿان ۿیکۿ‬

‫لہْاالحداثْبدونْمسو غْشریعْفکیفْالمتویلْوقدْ رقتریۿرپ ۿلمعۿہنۿایکۿاجےئۿاگۿویکہکن ۿاقیضۿوکۿرشیعۿوجار ۿےکۿ‬ ‫صرحْفْالذخیةْوالولوالجیۃْوغیہماْبانْالِایضْ ریغبۿےئنۿاومرۿلاذفۿرکےنۿاکۿاایتخرۿںیہنۿوتۿوتمیلۿےسیکۿرکاتکسۿےہ‪،‬‬ ‫دریخہ‪،‬ؿولالخنہۿؿہریامہۿںیمۿرصتحیۿےہۿہکۿارگۿاقیضۿےنۿؿافقۿ‬ ‫ْقررفراشا ْللمسجد ْبغی ْشرط ْالواقف ْلم ْیحلْ‬ ‫رْ‬ ‫اذا‬ ‫ف‬ ‫یک ۿرشع ۿےک ۿریغب ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿ رش ۿیک ۿافصیئ ۿرکےن ۿؿاال ۿرقمرۿ‬ ‫للِایضْ ٰذلكْولمْیحلْللقراشْتناولْالمعلوم‪1‬۔ ْ‬ ‫رکدلا ۿوت ۿاقیض ۿوک ۿہی ۿاایتخر ۿںیہن ےہ ۿاؿر ۿاش ۿرقمر ۿدشہ ۿوک ۿیھبۿ‬ ‫رقمرہۿؿہفیظۿؿوصلۿرکلاۿاجمرۿںیہنۿےہ۔(ف)‬ ‫انصاۿ ۽۽‪ (۶‬۽۽‪۶‬رپۿیھبۿےہ۔ف)‪:‬‬ ‫واخذْالِایضْواعوانہْالمالْکاخذ ْ‬

‫اقیضۿاؿرۿاشۿےکۿہلمعۿاکۿؿفقۿاملۿوکح انۿااسیۿیہۿےہ‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْفْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْکتابْالوقفْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪۷۷۵ /۶‬‬

‫‪Page 213 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اللصوص۔‪ْ 1‬‬

‫ےسیجۿوچرؿنۿاکۿح انۿےہ۔(ف)‬

‫رحبارلاقئۿعبطمۿرصمۿدلجۿمجنپۿ ‪۵‬ۻ‪:۷‬‬

‫ف ْالبزازیہ ْالمتویل ْلو ْامیا ْفاستاجر ْالکاتب ْلحسابہْ مرارہیۿںیمۿےہۿہکۿوتمیلۿارگۿمیلعتۿؿاالۿہنۿوہۿاؿرۿاسحلافۿےئلیکۿؿہۿیسکۿ‬ ‫الیجوزلہْاعطاءْاالجرةْمنْمالْالوقف‪2‬۔ ْ‬

‫وک ۿارجف ۿرپ ۿرھکۿےل ۿوتۿوتمیلۿوک ۿاشۿیک ۿارجف ۿؿفق ۿامل ۿےسۿدانیۿ‬ ‫اجمرۿںیہنۿےہ۔(ف)‬

‫انصاۿ ۺ‪:۷۹‬‬

‫فان ْقلت ْف ْتِریر ْالقراش ْمصلحۃ ْقلت ْیمکن ْخدمۃْ ارگ ۿریتاوسال ۿوہ ۿہک ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿافصیئ ۿؿاےل ۿںیم ۿؿفق ۿیک ۿاصالچ ۿےہۿ‬ ‫وتۿںیمۿوہکنۿاگ ۿہک ۿدجسمۿیک ۿخدمق ۿلقتسمۿرقتریۿےکۿریغب ۿیھبۿنکمم ےہۿ‬

‫المسجد ْبدون ْتِریرہ ْبان ْیستأجر ْالمتویل ْفراشالہْ‬ ‫والممنو ع ْتِریرہ ْف ْوظیقۃ ْتکون ْحِالہ ْولذاصر حْ‬

‫ہک ۿوتمیل ۿارجف ۿرپ ۿیسک ۿےس ۿرکاےل‪ ،‬لقتسم ۿؿہفیظ ۿرپ ۿرقتری ۿونممفۿ‬ ‫ےہ‪،‬اؿرۿایسۿےئلۿاقیضۿاخنۿےنۿرصتحیۿیکۿےہۿہکۿوتمیلۿدجسمۿےئلیکۿرمؿہجۿ‬

‫قاضیلانْبانْللمتویلْانْیستأجرْخادماْللمسجدْباجرةْ ارجفۿرپۿیسکۿاخدمۿےسۿاکمۿےلۿاتکسۿےہۿاؿرۿاشۿےسۿولعممۿوہاۿہکۿاقیضۿ‬

‫المثلْواستقیدْمنہْعدمْصحۃْتِریرْالِایضْفْبِیۃْ ؿفق ۿےک ۿاقبلا ۿؿػاف ۿںیم ۿلقتسم ۿرقتری ۿؿافق ۿیک ۿرشع ۿےک ۿریغب ۿںیہنۿ‬ ‫الوظائف ْبغی ْشرط ْالواقف ْکشہادة ْومباشرة ْوطلبْ رکاتکس‪،‬منلاۿاہشدفۿاؿرۿاشۿیکۿادایگیئۿاؿرۿاشۿاکۿبلطۿرکلاۿرطبقیۿاؿیٰلۿاؿرۿ‬ ‫اؿاقفۿےکۿاسحلاف ۿوکۿرممك ۿرکلا ۿرطبقی ۿاؿیٰل(لقتسمۿرقتریۿونممفۿ‬ ‫ْباالویل‪3‬۔ ْ‬ ‫ْ‬ ‫باالویلْوحرمۃْالمرتباتْباالوقاف‬

‫ٰ‬

‫وہیگ۔(ف)‬

‫انصا ۿ‪۸‬ۻ‪:۷‬‬

‫فِد ْعلمت ْان ْمشروعیۃ ْالمحاسبات ْللنظار ْانما ْیھ ْلیعرفْ وتۿولعممۿرکاکچۿہکۿرگنان ۿرضحاف ۿےسۿاسحف ۿہیۿرصفۿاشۿ‬ ‫الِایضْاللائنْمنْاالمیْال ْالخذْشیئْمنْالنظارْللِایضْ ےئلۿرشمؿفۿےہۿہکۿاقیضۿوکۿولعممۿوہےکسۿہکۿوکنۿاخنئۿےہۿلاۿ‬ ‫واتباعہْوالواقعْبالِاہرةْفْزمانناْالثاینْوقدْشاھدناْ ْ‬

‫انیمۿےہ‪ ،‬اشۿےئلۿںیہنۿہکۿاقیضۿاؿر ۿاشۿےکۿہلمعۿےکۿےئلۿ‬ ‫رگناوننۿےسۿھچکۿؿوصیلۿیکۿاجےئۿہکبجۿ‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْفْتنِیحْالقتاویْالحا مدیۃْکتابْالوقفْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ /۶‬ۺ‪۷۶‬‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۷۹۶ /‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچ ۺ‪ /‬ۼ‪۷۷‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 214 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فی ا ْمن ْالقساد ْلالوقافْکثیاْبحیث ْتِدم ْکلقۃْ اقہزہۿںیمۿاشۿؿغكۿدؿرسیۿوصرفۿرمؿچۿےہۿؿارۿاشۿہلسلسۿ‬ ‫المحاسبۃ ْعل ْالعمارة ْوالمسْتحِی ْوکل ْ ٰذلك ْمنْ ںیمۿمہۿےنۿاؿاقفۿںیمۿتہبۿےسۿاسفداف ۿاکۿاشمدہہۿایکۿےہۿ‬

‫عالماتْالساعۃ‪1‬۔ ْ‬

‫اہجن ۿرپ ۿاحمہبس ۿےک ۿارخااجف ۿوک ۿاؿاقف ۿیک ۿامعرف ۿاؿر ۿاش ۿےکۿ‬ ‫مصی‬ ‫خؼین ۿرپۿدقتمۿاحلصۿوہلا ۿےہۿہکبجۿہیۿامتمۿاومر ۿكالامفۿ‬

‫ایقمقۿےسۿںیہ(ف)‬ ‫رھپ ۿرامےنۿےکۿاحلك ۿدصاہ ۿشال ۿدرگوگن ۿوہریہ ۿےہ‪،‬دلامك ۿااممك ۿاؿررؿےپۿےک ۿاعمےلم ۿںیم ۿرحام ۿؿ ۿخالل ۿیک ۿرپؿا ۿلادر رہ ۿیئگۿ‬ ‫ےہ‪،‬ایھب ۿایس ۿابعرف ۿرحبارلاقئ ۿںیم ۿنس ۿ ےک ۿہک ۿؿہ ۿاےنپ ۿرامہن ۿںیم ۿےسج ۿاچر ۿوس ۿمرش ۿوہےن ۿ ٓا ےئ ۿاقہزہ ۿےک ۿاؿاقف ۿاک ۿایکاحلۿ‬ ‫اتبےتۿںیہۿہکۿااکلہرؿنۿےکۿاسحفۿویمہفنۿیہۿےنۿؿفقۿےکۿؿفقۿابتہۿرکدےئۿایھبۿوتۿوتمیلۿاہنتۿےہۿاؿرۿاےسۿاسحفۿاکۿوخفۿاگلۿےہۿ‬ ‫اؿر ۿہز ۿاملسم ۿن ۿوک ۿاش ۿیک ۿاکشمك ۿاک ۿقح ۿاتچنہپ ۿےہ ۿاؿر ۿبلغت ۿرک ۿوت ۿاش ۿےک ۿاہھت ۿںیم ۿاینپ ۿمراف ۿیک ۿوکیئ ۿدناتؿمر ۿںیہن‪،‬اؿر ۿحقۿ‬ ‫اؿاقف ۿررٹسجد ۿرکاےئ ۿےئگ ۿاؿر ۿاسحف ۿیمہف ۿرپ ۿااکلہر ۿرقمر ۿوہےئ ۿاؿر ۿاسحف ۿررٹسجؿن ۿرپ ۿڑچاھےئ ۿےئگ ۿوتمویلن ۿوک ۿاکشمك ۿؿ ۿاطمہبلۿ‬ ‫ےسۿوتۿاانیمطنۿوہایگۿہکۿانۿاکۿعمجۿرخچۿلاشۿوہایلۿرگمۿانۿںیمۿوجۿاخنئۿںیہۿانۿاکۿایخمكۿےسۿلارۿ ٓا لاۿولعمم‪،‬ہکلبۿؿہۿاینپۿارغا ۿافدسہۿ‬ ‫ےئلیکۿاسحفۿومہفنۿوکۿیھبۿرایضۿرکلاۿاچںیہۿےگۿاؿرۿاںیہنۿتہبۿاےسیۿلمۿیھبۿںیکسۿےگۿاشۿؿغكۿؿفقۿںیمۿالكۿیکۿہگجۿدشۿےصحۿ‬ ‫وہےن ۿاک ۿادنہشیۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿاکاصف ۿؿیہ ۿہجیتن ۿےہ ۿوج ۿرحبۿںیم ۿفراملا ۿہک شاھدناْفیہاْمنْالقسادْلالوقافْکثیا‪2‬ۿ(مہۿےنۿ‬ ‫اقہزہ ۿںیم ۿاؿاقف ۿاک ۿریثک ۿاسفد ۿداھکی ۿےہ۔ف)اؿر ۿان ۿاک ۿؿہ ۿارتعا ۿوت ۿرضؿر ۿالرم ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿخالف ۿرشف ۿںیسیف ۿاقہزہ ۿںیم ۿوخایہۿ‬

‫وخنایہۿیلۿںیئگ‪،‬ؿفقۿیکۿامعرفۿاؿرۿاشۿےکۿوقحتسمنۿاکۿقحۿوپراۿوہۿلاہنۿوہ‪،‬نسألْاللْالعقووالعافیۃْوالحولْوالقوةْاالباللْ‬

‫ْوتعایلْاعلم۔‬ ‫العلْالعظیم‪،‬واللْسبحانہ‬ ‫ٰ‬ ‫‪۷۵‬رعیبۿابآرخۿ‪۶۸۸۵‬ھ‬ ‫ارۿشہصـانۿوئسمہلۿومولیۿلضفۿادمحۿدباویینۿ‬ ‫ہلئسم‪۵‬۽‪:‬‬ ‫ارگ ۿاجدئاد ۿوموقہف ۿےس ۿروجف ۿرشكا ۿلااجمر ۿوہوت ۿاےسی ۿںیم ۿوتعیس ۿرخچ ۿیک ۿرکاتکسےہ ۿمنلا ۿدنپرہ ۿرؿےپ ۿاموہار ۿلادش ۿرؿےپ ۿاموہارۿ‬

‫وتمیلۿوکۿاتلمۿےہۿوبہجۿیگنتۿایعلۿاافطلۿزگرۿلکشمۿےہ‪،‬ونرکیۿاچرکیۿیکۿوقفۿلاتمہۿںیہنۿاؿرۿاکمۿ ٓا فۿیہۿرکلاۿےہۿارگۿاےنپۿرخچۿ‬ ‫وتعیسۿرک ۿاجمرےہۿلاںیہن؟‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۷۹۸ /‬‬

‫‪1‬‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۷۹۸ /‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 215 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬

‫‪‬‬

‫"‬

‫‪"‬‬

‫وجۿاحدنمتجۿےہۿؿہۿوماقفۿدوتسراھکےئ۔‬

‫‪1‬‬

‫اؿرۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫‪"‬‬

‫"‬

‫خداوخف ۿاجاتنۿےہۿوکن ۿاگبرےنۿؿاالۿےہۿاؿر ۿوکن ۿونسارےنۿ‬

‫‪2‬‬

‫ؿاال۔‬ ‫اؿرۿوضحرۿدیسۿاعملۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫ربْمتلوضْفیماْشاءتْنقسہْمنْمالْاللْورسولہْ تہبۿؿہۿہکۿاﷲ ؿ روسلۿےکۿاملۿںیمۿاینپۿوخاشہۿسفنۿےکۿ‬ ‫لؼسْلہْیومْالِٰیمۃْاال ْالنار‪3‬۔رواہْاحمدْوالرتمذیْ اطمقبۿدےتسنھۿںیہۿانۿےکۿےئلۿایقمقۿںیمۿںیہنۿرگمۿ ٓا گ(اشۿ‬ ‫وقالْحسنْصحیحْعنْخولۃْبنتْقؼسْوالؽی یقْفْ وکۿادمحۿےنۿاؿرۿرتذمیۿےنۿرؿامكۿایکۿےہۿاؿرۿرتذمیۿےنۿاشۿوکۿ‬ ‫وخہلۿتنبۿسیقۿےسۿحیحصۿاؿرۿنسحۿغرارۿدلاۿےہۿاؿرۿیقہیبۿےنۿاشۿ‬ ‫تعایلْعنہم۔ ْ‬ ‫الشعبْعنْعبداللْبنْعمرْریضْاللْ ٰ‬ ‫وکۿاینپۿبعشۿںیمۿدبعاﷲ نبۿرمعۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿ‬ ‫رؿامكۿایکۿےہ۔ف)‬ ‫اؿرۿفرامےتۿںیہۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬

‫لوکانْالبنْاٰدمْوادْمنْذھبْالبتیغْالیہْثانیاْولوکانْ ارگ ۿانب ۿ ٓا دم ۿےک ۿےئل ۿالك ۿلگنج ۿرھب ۿوسلا ۿوہوت ۿدؿرسا ۿلگنج ۿاؿرۿ‬ ‫لہْوادیانْالبتیغْالیہماْثالثاْوال ْیمألجوفْابنْاٰدمْ امےگنۿاؿرۿدؿۿلگنجۿوہنۿوتۿرسیتاۿاؿرۿاچےہ‪،‬اؿرۿانبۿ ٓا دمۿاکۿٹیپۿ‬ ‫ںیہنۿرھبیتۿرگمۿاخكۿاؿرۿلامكۿیکۿوتہبۿاﷲ وبقلۿرکلاۿےہ(اشۿوک‬ ‫االْالرتابْویتوبْاللْعلْمنْتاب‪4‬۔رواہ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ / ۹‬ۻ‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷۷۵ /۷‬‬

‫ْ‬

‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالزہدْبابْماجاءْانْالغینْغینْالنقسْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪۵ /۷‬ۻ‬ ‫‪ْ4‬الرتغیبْوالرتھیبْبحوالہْالبزازْالرتغیبْفْاالقتصادْدحمك‪ْ۸۶‬مصطیفْالبایبْرصمۿ‪۹۷ /۷‬ۺ‪،‬صحیحْالبلاریْبابْمایتیقْمنْفؾنۃْ‬ ‫‪3‬‬

‫ْ‬

‫المالْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۸ /۷‬ۺ۾‪،‬مسندْاحمدْبنْحنبلْحدیثْایبْواقدْا ْللؼثیْدارالقکرْبیوتْۺ‪ /‬۾‪۷۶‬‬ ‫‪Page 216 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫احمد ْوالشیلان ْعن ْابنْعباس ْوالرتمذی ْعن ْا نسْ نیخیشۿےنۿانبۿابعشۿاؿرۿرتذمیۿےنۿاسنۿےسۿاؿرۿاخبریۿےنۿ‬ ‫والبلاریْعنْابنْالزبیْوابنْماجۃْعنْایبْ ْھریرةْوْ انبۿرریبۿےسۿاؿر ۿانبۿامہجۿےنۿاوبہزریہۿےسۿاؿر ۿادمحۿےنۿاوب‬ ‫احمد ْعن ْایب ْواقد ْوالبلاری ْف ْالتاریخ ْوالبزار ْعنْ ؿادقۿےسۿاؿرۿاخبریۿےنۿلارخیۿںیمۿاؿرۿمرارۿےنۿمرلدہۿریضۿاﷲ‬ ‫اعتیٰلۿمہنعۿےسۿرؿامكۿایکۿےہ۔ف)‬ ‫تعایلْعنہم۔ ْ‬ ‫بریدةْریضْاللْ ٰ‬ ‫ؿفق ۿےس ۿروجف ۿلانکمم‪،‬رھپ ۿوج ۿاموہار ۿرقمر ۿوہا ۿارگ ۿاش ۿےک ۿدصط ۿیعس ۿؿنسح ۿخدمق ۿےک ۿاحلع ۿےس ۿدقبر ۿارج ۿلثم ۿےک ۿںیہن ۿوتۿ‬ ‫رضؿرۿارجۿلثمۿیکۿلیمکتۿرکدیۿاجےئۿیگ‪،‬اؿرۿارگۿؿاذع ۿارجۿلثمۿیھبۿاےکسۿؿایبجۿرصفۿوکۿافکمكۿہنۿرک ۿوتۿؿفقۿیکۿافصالفۿےسۿ‬ ‫لادحۿافکمكۿاموہارۿںیمۿااضہفۿیھبۿنکمم‪،‬رگمۿہنۿوینۿہکۿوطبرۿوخدۿہکۿوخدۿیہۿدمیعۿاؿرۿوخدۿیہۿاحمکۿوہلاۿکیھٹۿںیہن‪،‬ہکلبۿؿاہنۿےکۿ‬ ‫اہقفۿالہۿدۿاعملۿینسۿددنیارۿیکۿرطفۿروجفۿرک ۿلاۿدعتمدۿزعمرۿدتمنیۿدیۿراےئۿاملسملانۿرہشۿےکۿرپسدرکد ۿؿہۿدعبۿاقیقحتفۿ‬ ‫اکلمۿارجۿلثمۿلكۿمکحۿدںیۿلاۿرشبعۿدصطۿاححقۿؿدعمۿافکمكۿلادقرۿافکمكۿااضہفۿرکںی‪،‬اشۿدقتریۿرپۿانۿوکۿہیۿیھبۿوحلمعۿرےہۿہکۿ‬ ‫حقۿؿافقۿوخدۿیہۿوتمیلۿوہاۿاؿرۿوخدۿیہۿؿغكۿؿفقۿہیۿاموہارۿوجتمرۿایکۿوتۿافۿوکنۿیسۿلافۿاحدفۿوہیئۿہکۿؿہۿاموہارۿلااکیفۿوہایگ‪،‬‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الناظرْبشرطْالواقفْفلہْماعؼنہْلہْالواقفْولوْا کثرْ رگنان ۿوک ۿؿافق ۿیک ۿرشع ۿےک ۿاطمقب ۿرقمرہ ۿؿہفیظ ۿےلم ۿاگ ۿارگہچۿ‬

‫منْاجرْالمثلْکمافْالبحرْولوعیْلہْاقلْفللِایضْ ہیۿرمؿچ ۿےسۿرادئ ۿوہ‪،‬اؿر ۿارگۿؿافقۿاک ۿرقمر ۿرکدہۿرمؿچ ۿےسۿ‬ ‫ان ْیکمل ْلہ ْاجر ْالمثل ْبطلبہ ْکما ْبحثہ ْف ْا نقعْ مک ۿوہ ۿوت ۿاش ۿےک ۿاطمہبل ۿرپ ۿرمؿچ ۿلك ۿلمکم ۿرکےن ۿاک اایتخر ۿےہۿ‬

‫اسیج ۿہک ۿاش ۿوک ۿاعفن ۿاولشالئ ۿےن ۿثحب ۿےک ۿوطر ۿرپ ۿدرک ۿایک ۿےہ‪،‬‬ ‫الوسائل‪،‬ویأیت ْقریبا ْمایؤیدہ‪،‬وھذا ْمِید ْلِولہْ‬ ‫م‬ ‫اؿرۿاشۿیکۿ رلدۿلادیئۿرقنعبیۿ ٓا ےئۿیگۿاؿرۿہیۿاشۿےکۿ ٓا دنئہۿوقلۿ‬ ‫االٰیت ْلؼس ْللمتویل ْاخذ ْزیادة ْعل ْماقررلہ ْالواقفْ‬ ‫ہ‬ ‫ےکۿ"وتمیلۿوکۿرقمرہۿرپۿرلادیتۿاکۿ ززگۿاایتخر ۿںیہنۿےہ"ۿےسۿ‬ ‫اصال‪1‬۔ ْ‬ ‫دیقمۿےہ۔(ف)‬ ‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫تجوزْالزیادةْمنْالِایضْعلْمعلوم ْ‬

‫حقۿااممۿےکۿےئلۿرقمرہۿؿہفیظۿافکمكۿہنۿرک ۿوت‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۼ‪۹۶‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 217 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫االمامْاذاْکانْالیکقیہ‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اقیضۿوکۿرادئۿرکےنۿاکۿاایتخرۿےہ۔(ف)‬

‫الظاھْر ْانہ ْیلحق ْبہ ْکل ْمن ْف ْقطعہ ْضرر ْاذا ْکانْ ػاہز ۿےہ ۿہک ۿسج ۿوکزعمؿل ۿرکےن ۿںیم ۿاصقنن ۿوہہک ۿرقمرہ ۿاش ۿوکۿ‬ ‫افکمكۿہنۿرکلاۿوہۿوتۿاشۿےکۿاعمملہۿوکۿیھبۿاشۿےسۿالقحۿایکاجےئۿاگ‪،‬‬

‫المعیْالیکقیہْکالناظرْوالمؤذنْومدرسْالمدرسۃْ‬

‫منلا ۿرگنان‪،‬ؤمدن‪،‬دمرش‪،‬وچدیکار ۿؿہریہ ۿرضحاف ۿحق ۿہیۿولگۿ‬ ‫والبوابْونحوھمْاذاْلمْیعملواْبدونْالزیادة‪،‬یؤیدہْ‬ ‫ؿہفیظۿرادئۿےئکۿریغبۿاکم ۿہن ۿرکںی‪،‬اشۿیکۿلادیئۿمرارہی ۿیکۿاش ۿابعرفۿ‬ ‫مافْالبزازیۃ ْاذا ْکانْاالمامْوالمؤذن ْالیستِرلِلۃْ ےسۿیھبۿوہیتۿےہۿہکۿحق ۿااممۿاؿر ۿؤمدن ۿؿہفیظۿیکۿتلقۿیکۿؿہجۿ‬ ‫المرسومْللحا کمْالدینْانْیصرفْالیہْمنْفاضلْوقفْ ےس ۿارقتسار ۿہن ۿرکںی ۿوت ۿاحمک ۿدنی ۿوک ۿہلحم ۿےک ۿالہ ۿولوگن ۿےک ۿوشمرہۿ‬ ‫المصالحْوالعمارةْباستصوابْاھلْالصالحْمنْاھلْالمحلۃْ ےس ۿؿفقۿےکۿاصمحل ۿاؿر ۿامعرف ۿےس ۿافلض ۿ ٓا دمین ۿںیم ۿےس ۿانۿ‬

‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫لوْاتحدْالواقفْوالج ۃ ۔واللْ ٰ‬

‫ےکےئل ۿرصف ۿرکےن ۿاکاایتخر ۿےہ ۿرشبہکیط ۿافلض ۿ ٓا دمین ۿؿاےلۿ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫اؿاقفۿاکۿؿافقۿاؿرۿانۿیکۿتہجۿالكۿوہ۔واللْ ٰ‬

‫حھ‬ ‫ار رامۿوپرۿہلحمۿاچہۿوشر‪،‬ومحمدۿالـفرۿاخنۿرعفۿ منۿاخنۿ‬

‫۾رعیبۿااثلین‪۶۸۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪۶‬۽‪:‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿرلدۿےنۿاینپۿاجدئادۿلاںیۿاافلعۿؿفقۿیکۿہکۿلاایحفۿاینپۿ ٓا دمینۿاجدئادۿوموقہفۿیکۿاےنپۿ‬ ‫اصمرفۿںیمۿاللاۿروہن‪،‬دعبۿریم ۿاؿالدۿاینپۿرضؿرلافۿںیمۿرصفۿرکیتۿرےہ‪،‬حقۿریم ۿاؿالدۿںیمۿےسۿوکیئۿصخۿلایقۿہنۿ‬ ‫رےہۿوتۿاملعےئۿاصنیحلۿلحمۿرشمؿفۿںیمۿرصفۿرکےتۿرںیہ‪،‬افۿدرلاتفۿبلطۿہیۿارمۿےہۿہکۿرمعؿۿدانئۿرلدۿدموینۿیکۿاشۿ ٓا دمینۿ‬ ‫رپۿوجۿلاایحفۿاشۿوکۿاجدئادۿوموقہفۿےسۿاےنپۿاصمرفۿںیمۿالراہۿےہۿارجاےئۿدرگیۿاچاتہۿےہۿوتۿؿہۿرشكاۿرکااتکسۿےہۿلاںیہن؟ بؼنواْتوجروا۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫مل‬ ‫اہنۿاجدئادۿرپۿںیہنۿرکاتکسۿ ٓا دمینۿوجۿرلدۿوکۿیتلمۿےہۿاشۿرپۿرکاتکسۿےہۿہکۿاجدئادۿؿفقۿےہۿاؿرۿ ٓا دمینۿرلدۿیکۿكلم۔ردا خنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫‪3‬‬ ‫تعایلْ وموقف ۿہیلع ۿرضحاف ۿؿفق ۿےک ۿانمعف ۿےک ۿلال ۿوع ۿامكلۿ‬ ‫الموقوف ْعلیہ ْیملك ْالمنافع ْبالبدل ۔وا ْلل ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫وہنۿےگ۔والل ٰ‬

‫اعلم۔ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶ /۶‬۾‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۽‪۹۶‬‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۾۾‪۸‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 218 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسم‪۸‬۽‪ :‬ارعلضۿاتیسۿوپر‪،‬الہزۿوپرۿدمرہسۿاشالہیمۿوئسمہلۿاوبۿدمحمۿویفسۿملعتمۿدمرہسۿاشالہیمۿ ‪۶۷‬رفصۿالمـفرۿ‪۶۸۸۹‬ھۿہسۿہبنش‬ ‫ٰی‬ ‫ؿاالۿانجفۿاطتسمفۿاكل خظزفۿدجمدۿاملۃۿاحرضہۿالرالۿومششۿااضف مکۿمیلستۿنونسنۿرکمیۿنوحشنۿمظعمۿرقمؿنۿزگارشۿےہۿودصؿرۿ‬ ‫نس‬ ‫ؿاالۿلاہمۿضیفۿامشہمۿزعفۿارفایئۿوہیئ‪،‬وجافۿااتفتسءۿدحیبۿ کینۿشخبۿاصدرۿوہایگ‪،‬اۿﷲ اعتیٰلۿانجفۿؿاالۿیکۿمررگۿدافۿوکۿہشیمہۿ‬ ‫ح‬ ‫شالمقۿرےھکۿاؿرۿاشۿضیفۿاعمۿےسۿاملسملانۿاعملۿوکۿایضیففۿفراملارےہۿ ٓا نیمۿرحبمۃۿایبنلۿؿاہلۿاالاجمد‪،‬انجفۿوماللاۿلیلخۿارل مٰنۿ‬ ‫اصحقۿرموحمۿوفغمرۿیکۿربخۿرخلقۿدرلاتفۿوہرکۿتہبۿرجنۿوہا‪،‬رصفۿالكۿلافۿاؿرۿدرلاتفۿبلطۿےہۿوجۿزگارشۿیکۿاجیتۿےہۿ‬ ‫ارراہۿتقفشۿمرراگہنۿاۿےکسۿوجافۿےسۿیھبۿعلطمۿایکۿاجؿن‪،‬وجبافۿااتفتسءۿمراریمۿرپۿرصفۿلااجمرۿفراملاۿتہبۿدرسقۿؿاجبۿارشادۿےہۿ‬ ‫نیعۿمکحۿرشتعیۿےہۿرصفۿاشۿدقرۿرع ۿےہۿہکۿرصفۿیسکۿوقالۿےسۿوکیئۿدیصقہۿلاۿزغلۿہیتعنۿلاۿوتدیحۿؿہریہۿلاۿشالمۿؿہریہۿنسۿ‬ ‫رک ۿنیع ۿاحلك ۿامسف ۿںیم ۿلاوبغك ۿرتصخ ۿحصق ۿدشادئ ۿوقانین ۿشاقب ۿاؿاقف ۿاؿاقف ۿےس ۿوطبر ۿراد ۿراہ ۿلیلق ۿلاۿریثک ۿدانی ۿاجمر ۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟ ۿاسیج ۿہک ۿاشمخئ ۿمہیلع ۿارلحمۃ ۿیک ۿاجمشل ۿرعش ۿںیم ۿمرروگن ۿاک ۿدوتس ۿرےہ‪،‬درا ۿاحنہکیل ۿؿہ ۿمراریم ۿےس ۿاخیل ۿوہن ۿاؿر ۿاش ۿرپۿ‬

‫وضحرۿاونرۿایحفۿرشالیمآفۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےکۿاشۿلعفۿےسۿدنسۿح انۿوجۿرضحفۿاسحنۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿلامكۿ‬ ‫ےہۿہکۿوضحرۿےنۿاسحنۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿوکۿدیصقہۿنسۿرکۿرداےئۿابمركۿانعمكۿفرامیئۿیھتۿکیھٹۿےہۿلاںیہن؟ادیمۿؿارۿوہنۿ‬ ‫ہکۿایسۿرعہضیۿرپۿہیۿوجافۿیھبۿرمحمقۿوہاجےئ‪،‬نیعۿدرہۿوناریۿوہیگۿفِط۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫م‬ ‫وقالۿارگۿہنۿارمدۿوہۿہنۿوعرف‪،‬اؿرۿااعشرۿ خیحہۿدمحۿؿتعنۿؿتبقنمۿلالۿمراریمۿوخشۿااحلینۿےسۿڑپےھۿلاۿاخ ۿعمجمۿاصنیحلۿںیمۿانۿےکۿ‬ ‫شاھتۿنعییۿرک ۿلاہلمجلۿہنۿیسکۿہنتفۿرپۿیفۿااحللۿاامتشلۿہنۿ ٓا دنئہۿاشۿاکۿحیحصۿاامتحل‪،‬وتۿحیحصۿہیۿےہۿہکۿلالہبشۿاجمرۿےہۿاؿرۿاشۿرپۿح اندانیۿ‬ ‫یھبۿرؿاۿاؿرۿؿاہعقۿبعکۿنبۿرریہۿریضۿاﷲاعتیٰلۿمنہۿےسۿہکۿوضحرۿادقشۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿانۿےسۿدیصقہۿہیتعنۿاامتسفۿ‬ ‫فرامرکۿرداےئۿابمركۿاطعۿفرامیئۿاشۿرپۿاشینادۿحیحصۿےہ‪،‬اؿرۿہکبجۿدشادئۿدقمیۿںیمۿاشۿوصرفۿاجمرہۿرپۿدانیۿخال ٓا لاۿےہۿوتۿافۿیھبۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫دلاۿاجےئۿاگۿہکلبۿؿہۿاصدرنیۿؿؿاردنیۿںیمۿدالخۿےہ‪،‬اؿرۿلیلقۿؿریثکۿیھبۿوہعمدۿدقمیۿرپۿدامرۿرےہۿاگ‪،‬والل ٰ‬ ‫‪۸۵‬رحممۿارحلامۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫وئسمہلۿدبرادلنیۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪۸‬۽لاۼ۽‪:‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿۿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿوصرفۿںیمۿہکۿاجعمۿدجسمۿیئبمبۿےکۿااحػہۿںیمۿالكۿدرتفۿاخہنۿےہۿاؿرۿسجۿےکۿ‬ ‫لمسل‬ ‫می‬ ‫م‬ ‫ااظتنمۿےکۿقلعتمۿایگرہۿااخش ۿوکۿ ۿامجمقۿا نۿیئبمبۿیکۿاج كۿےسۿاشمؿرۿرقمرۿںیہ‬

‫‪Page 219 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انۿںیمۿےسۿاکیزنیۿیکۿراےئۿےسۿہیۿغرارۿدادۿےطۿوہیئۿےہۿہکۿدرتفۿاخہنۿذموکرۿںیمۿوفیلیٹنۿایلۿاجےئۿلاؿوجدہکیۿہنۿدجسمۿےکۿشاھتۿ‬ ‫ن‬ ‫وکیئۿاجتریتۿاقلعتفۿںیہۿاؿرۿہنۿوکیئۿدؿرس ۿاابسفۿوفیلیٹنۿےک‪،‬ہکلبۿاشۿےسۿطقفۿ صییقۿاملۿؿفقۿےہ‪،‬سپۿاےسیۿوفیلیٹنۿاکۿح انۿ‬ ‫املۿؿفقۿےسۿرشكاۿدرسقۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫دؿرساۿایسۿےکۿشاھتۿہیۿغرارۿدادۿیھبۿےطۿوہیئۿہکۿدرتفۿاخہنۿذموکرۿںیمۿاہجنۿسلجمۿہمظتنمۿاشمؿرنیۿدقعنمۿوہیتۿےہۿؿاہنۿالكۿمریقۿ‬ ‫اھکنپۿاےنپۿ ٓا رامۿؿشیعتۿےکۿؿاےطسۿایلۿاجےئ‪ٓ ،‬ا لاۿااسیۿرخچۿاملۿؿفقۿںیمۿےسۿرکلاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬

‫رسیتاۿوسالۿہیۿےہۿہکۿدرتفۿاخہنۿذموکرۿںیمۿلاؿوجدہکیۿایگشۿیکۿرؿینشۿوموجدۿےہۿاشۿوکۿردۿرکےکۿاشۿیکۿہگجۿمریقۿرؿینشۿےکۿرخچۿاکۿ‬ ‫املۿؿفقۿوکۿرریۿلارۿرکلاۿرشاعۿایکۿمکحۿرکھناۿےہۿ؟ۿاػالاعۿہیۿیھبۿزگارشۿےہۿہکۿسلجمۿہمظتنمۿےکۿاخالشۿیلعۿادلؿامۿرامہنۿدقمیۿےسۿ‬ ‫دن ۿےک ۿؿفق ۿےط ۿوہےت ۿںیہ اؿر ۿارگ ۿاایحلا ۿراف ۿوکرضؿرف ۿڑپی ۿوت ۿایگش ۿیک ۿرؿینش ۿوموجد ۿےہ ۿمریق ۿرؿینش ۿیک ۿلالکل ۿرضؿرفۿ‬

‫ںیہن۔‬ ‫وچاھتۿوسالۿہیۿےہۿہکۿاےسیۿاشمؿرنیۿوجۿاملۿؿفقۿےسۿاےسیۿوضفلۿاؿرۿارسافۿاجیبۿرکںیۿانۿےکۿقلعتمۿرشتعیۿرغااکۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫سپۿانۿسملئۿذموکرہۿےکۿوجالافۿبتکۿرشہیعۿےسۿدمللۿایبنۿفرامںیئۿجزا کمْاللْخیا‪،‬بؼنواتوجروا۔‬ ‫ن‬ ‫لاوچنانۿوسالۿہیۿےہۿہکۿام غینۿوتمویلنۿےسۿالكۿےنۿاہکۿہکۿاشۿلافۿںیمۿا ینۿاملۿاؿاقفۿےسۿانۿاکومنۿںیم رصفۿرکےنۿ‬ ‫ےس ۿاملعء ۿےس ۿراےئ ۿح ان ۿرشكا ۿرضؿر ۿےہ‪،‬سپ ۿوتمایلن ۿوجمرنی ۿےس ۿالك ۿےن ۿاہک ۿہک ۿاہین ۿرشتعی ۿیک ۿھچک ۿرضؿرف ۿںیہن۔‬ ‫اؿردؿرس ۿےنۿاہکۿںیمۿوتۿاعوملنۿےکۿمنہۿںیمۿلیسافۿرکلاۿوہن‪،‬اشۿؿغكۿاشۿےسۿاہکۿایگۿہکۿہیۿایکۿہملکۿاتہکۿےہ‪،‬خداۿےسۿدر۔وتۿ‬ ‫اش ۿےن ۿاہک ۿہک ۿخدا ۿوت ۿاؿرپ ۿےہ ۿاؿر ۿمہ ۿرنیم ۿرپ‪،‬ارگ ۿخدااہین ۿ ٓا ےئ ۿوتمہ ۿاش ۿوک ۿدرسق ۿرکدںی ۿےگ۔سپ ۿاےسی ۿاملکف ۿلاشاہتسئ ۿےنہکۿ‬ ‫ؿاولنۿاکۿرشكاۿایکمکحۿےہ؟لصفمۿؿدمللۿعمۿدنسۿاہےئۿبتکۿرشہیعۿایبنۿفرامںیئ۔جزا کمْالل۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫وصرفۿرسفتسمہۿںیمۿہیۿیئنۿدبںیتعۿہکۿاشمؿرنیۿؿفقۿںیمۿاحدفۿایکۿاچےتہۿںیہۿوفیلیٹنۿاؿرۿمریقۿاھکنپۿاؿرۿمریقۿرؿینشۿاملۿؿفقۿ‬ ‫رپۿلارۿداانلۿضحمۿرحامۿےہ‪ ،‬حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫امرناْبابِاءْالوقفْعلْماکان‪1‬۔ ْ‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪۹۹۵ /‬‬

‫‪1‬‬

‫ںیمہۿمکحۿےہۿہکۿؿفقۿوکۿزگہتشۿاحلۿرپۿاقمئۿرںیھک۔(ف)‬

‫ْ‬ ‫‪Page 220 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہی ۿؿاہن ۿفراملا ۿےہۿہکۿاہجن ۿانمعف ۿؿفق ۿےکۿےئلۿاصمرف ۿرشمؿػہ ۿرپ ۿرلادف ۿیک اجےئ ۿہن ۿہک ۿےبۿاححقۿہنۿہک ۿاانپ ۿشیعت ۿؿۿرتعف ۿہیۿ‬ ‫رحامۿدرۿرحامۿےہ‪،‬املۿؿفقۿمکحۿاملۿمیتیۿںیمۿےہۿاؿرۿرفۿزعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫وجۿولگۿومیتینۿاکۿاملۿػلماۿاھکےتۿںیہۿؿہۿاےنپۿوٹیپنۿںیم ٓا گۿ‬ ‫"‬ ‫‪"‬‬

‫رھبےتۿںیہ۔(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ہیۿارسافۿےہۿاؿرۿاﷲ رسموفنۿوکۿدؿسقۿںیہنۿرکھنا "‬ ‫ںیہنۿرکلا۔ف) اؿرۿاﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫" ‪‬‬

‫‪2"‬ۿ(اﷲ اعتیٰلۿارسافۿرکےنۿؿاولنۿوکۿدنسپۿ‬ ‫كشیب ۿامل ۿاجیباراےن ۿؿاےل ۿاطیشونن ۿےک ۿاھبیئ ۿںیہ ۿاؿر ۿاطیشنۿ‬ ‫اےنپۿرفۿاکۿمرالارکشاۿےہ۔‬

‫‪‬‬

‫‪" ‬‬ ‫ہیۿانۿوکۿفراملاۿوجۿاانپۿاملۿاجیبۿاراںیئۿہنۿہکۿؿفقۿاک۔اےسیۿاشمؿرؿنۿوکۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿےہ‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫‪3‬‬

‫ْباالویلْغیْمأمونْ‪4‬۔ ْ الریمۿوطرۿرپۿزعمؿلۿایکۿاجےئۿارگہچۿؿافقۿوہ‪،‬درر۔وتۿدؿرس ۿارگۿ‬ ‫یزنعْوجوباْولوْالواقفْدررْفغیہ‬ ‫ٰ‬ ‫اقللۿاامتعدۿہنۿوہنۿوتۿؿہۿرطبقیۿاؿیٰلۿزعمؿلۿوہنۿےگ۔(ف)‬

‫ا ینۿارگۿوخدۿؿافقۿیکۿرطفۿےسۿاملۿؿفقۿرپۿوکیئۿادنہشیۿوہوتۿؿاحقۿےہۿہکۿاےسۿیھبۿراکلۿدلااجےئاؿرۿؿفقۿاشۿےکۿاہھتۿےسۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےلۿایلاجےئۿوتۿہریۿؿافقۿدبرہجۿاؿیٰلۿواللْ ٰ‬ ‫(‪)۷‬اےسیۿاوقالۿوعلمہنۿےنکبۿؿاالۿاکفر ۿرمدتۿےہۿاشۿیکۿوعرف ۿاشۿےکۿراکچۿےسۿلکنۿیئگ‪،‬املسموننۿرپۿاشۿےسۿلیمۿوجلۿرحام‬ ‫ےہ‪،‬ؿفقۿاملسملانۿںیمۿاےسۿدلخۿدانیۿرحامۿےہ‪،‬اشۿےکۿلاشۿاانھٹۿانھٹیبۿرحام ےہ‪،‬اشۿاکۿانجرہۿااھٹلاۿرحامۿےہ‪،‬انجرہۿےکۿشاھتۿ‬ ‫مسل‬ ‫اجلاۿرحامۿےہ‪،‬اےسۿطاقمرۿ مینۿںیمۿد نۿرکلاۿرحام ےہ‪،‬ایکسۿسربۿرپۿڑھکاۿوہلاۿرحام ےہ‪،‬اےسۿیسکۿمسقۿاکۿااصیلۿوثافۿرکلاۿرفکۿےہ۔‬ ‫تعایلْ‬ ‫قالْالل ٰ‬ ‫"‬

‫ا ۿﷲ اعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬ان ۿںیم ۿےس ۿوفف ۿوہویناےل ۿرپ ۿامنرۿ‬ ‫‪5"   ‬۔ ْ انجرہۿہززگۿہنۿڑپوھۿاؿرۿہنۿ ٓا فۿانۿیکۿسربۿرپایقمۿفرامںیئ(ف)‬

‫‪‬‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۵ /۹‬‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪۶۹۶ /‬‬

‫‪3‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ْالِرآنْالکریمْۼ‪ /۶‬ۼ‪۷‬‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪5‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪۹ /‬۽‬ ‫‪Page 221 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وجۿاےسۿافۿیھبۿاملسمنۿاجےنۿلاۿاشۿےکۿاکفرۿرمدتۿوہےنۿںیمۿكشۿرک ۿؿہۿیھبۿاکفرۿےہۿاشۿےکۿےئلۿیھبۿیہیۿااکحمۿںیہ۔‬ ‫افشےئۿااممۿاقیضۿایع ۿؿمرارہیۿؿرحبارلاقئۿؿعمجمۿاالرہنۿؿدراتخمرۿؿہریاہۿبتکۿریثکہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وجۿاشۿےکۿرفکۿاؿرۿذعافۿںیمۿكشۿرک ۿوتۿؿہۿاکفرےہ(ف)‬ ‫منْشكْفْعذابہْوکقرہْفِدکقر‪1‬۔ ْ‬ ‫نسأل ْالل ْالعقو ْو ْالعافیۃ ْوالحول ْوالقوة ْاالباللْ مہۿاﷲ اعتیٰلۿےسۿاعمیفۿاؿرۿدرۿزگرۿرکےنۿیکۿدروخاسقۿرکےتۿ‬ ‫ںیہ‪ ،‬الحولْوالقوةْوالباللْالعلْالعظیم۔(ف)‬ ‫العلْالعظیم۔ ْ‬

‫‪‬‬

‫"‬

‫‪‬‬

‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫‪ "‬۔واللْ ٰ‬

‫ا ۿامہر ۿرف!دہامك ۿفرامےن ۿےکۿدعب ۿامہر ۿدولن ۿوک ۿہنۿ‬ ‫ریھپۿاؿرۿاۿےنپۿلضفۿےسۿںیمہ رحمقۿاطعرک‪،‬كشیبۿوتۿتہبۿاطعۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رکےنۿؿاالۿےہ۔(ف)واللْ ٰ‬

‫رمہلسۿمیکحۿدمحمۿایحفۿاخنۿاصحقۿ ٓا رگہۿوکہچۿںامیکنۿایحفۿزنملۿ رعیبۿاالؿلۿرشفیۿۺ‪۶۸۸‬ھۿ‬ ‫ہلئسم۽۽لا‪۶‬۾‪:‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿاکیزۿاؿاقفۿومشبلۿدجسمۿاجعمۿؿہریۿہۿ ٓا رگہۿںیمۿالكۿانمجنۿےکۿ‬ ‫می‬ ‫امتحت ۿؿ ۿؿرری ۿرگناین ۿںیہ ۿسج ۿےک ۿلاچن ۿربمم ۿںیہ ۿ چملہ ۿان ۿلاوچنن ۿےک ۿالك ۿربمم ۿاصحق ۿانمجن ۿہالل ۿاحمر ۿ ٓا رگہ ۿےک ۿیھب ۿرکسرٹییۿ‬ ‫وہےئگۿںیہ‪،‬وھتراۿرعہصۿوہاۿہکۿھچکۿرتكۿہینطنطسقۿےسۿرغب ۿااہظرۿرکشہیۿاملسملانۿ ٓا رگہۿںیمۿرشتفیۿالےئۿاؿرلاامیءۿانۿربممۿ‬ ‫اصحق ۿےک ۿوج ۿہالل ۿاحمر ۿےک ۿرکسرٹیی ۿںیہ ۿلالدرلاتف ۿدرگی ۿربممان ۿیٹیمک ۿالك ۿہسلج ۿدجسم ۿاجعم ۿ ٓا رگہ ۿںیم ۿدقعنمۿوہ ۿا ۿاش ۿہسلج ۿےکۿ‬ ‫قلعتمۿہلمجۿااظتنامفۿربممۿاصحقۿوموصفۿےنۿمالرامنۿدجسمۿےسۿرکاےئۿاؿرۿوجۿھچکۿرؿینشۿںیمۿرخچۿوہاۿؿہۿانمجنۿاؿاقفۿذتمرکہۿ‬ ‫دصرۿےسۿدولالاۿاؿرۿہیۿاہکۿہکۿوچہکنۿدجسمۿاجعمۿاملسمنۿ ٓا رگہۿیکۿےہۿاؿرۿہیۿہسلجۿاملسملانۿ ٓا رگہۿاکۿاھتۿارگۿدجسمۿںیمۿرؿینشۿرادئۿہنۿوہیتۿ‬ ‫وتۿلامقۿدبلایمۿاملسملانۿاھتۿاشۿاکررؿایئۿرپۿدؿۿربممۿرتعم ۿوہےئۿوتۿالكۿوچےھتۿربممۿاصحقۿےنۿؿہۿوجۿرؿینشۿںیمۿرخچۿیکۿیئگۿیھتۿ‬ ‫اےنپۿلاشۿےسۿاداۿرکدیۿاؿرۿہیۿاہکۿہکۿںیمۿرعفۿمرافۿےئکۿداتیۿوہنۿسپۿاومرافۿاقللۿااسفتسرۿہیۿںیہ‪:‬‬ ‫(‪ٓ )۶‬ا لاۿاؿلۿربممۿاصحقۿاکۿہیۿلعفۿہکۿمالرامنۿؿفقۿےسۿانمجنۿہاللۿاحمرۿاکۿاکمۿںیلۿدرسقۿاھت؟‬ ‫(‪ٓ )۷‬ا لا ۿاےسی ۿمالرم ۿوجدی ۿادعتساد ۿملع ۿدنی ۿےس ۿ رہ ۿؿر ۿےہک ۿاجےت ۿںیہ اؿر ۿاوہـن ۿےن ۿوخد ۿزین ۿاےنپ ۿامتحت ۿمالرومن ۿےس ۿلال ۿاامیءۿ‬ ‫انمجنۿاؿاقفۿذتمرکہۿلاالرکاےئۿانۿمالرومنۿاکۿہیۿلعفۿاجمرۿاھت ؟‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْبابْالمرتدْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻۺ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۸‬۽‬ ‫‪Page 222 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۸‬وجرصہفۿ ٓا دمینۿؿفقۿےسۿرؿینشۿاکدولالاۿایگۿؿہۿاجمرۿاھت؟‬ ‫(‪)۹‬ارگدرگیۿربممۿےنۿاشۿرخہچۿوکۿاداۿرکدلاۿوتۿ ٓا دمینۿؿفقۿںیمۿشالمۿرکےئلۿاجےنۿںیمۿوکیئۿارمۿامعنۿرشتعیۿوتۿںیہن ےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫رشاطئۿاؿاقف ۿرپۿرظنیکۿاجےئۿارگۿاعمملہۿذموکرہۿان ۿےک ۿتحتۿںیم دالخ ۿوہلا ۿوہوتۿرحچ ۿںیہنۿؿرہنۿاش ۿربممۿوکۿااسی ۿرکلا ۿاجمر ۿہنۿ‬ ‫اھت‪،‬اکمۿرکویناولنۿےنۿارگۿاکرۿاؿاقفۿاکۿرحچۿرکےکۿاکمۿایکۿوتۿؿہۿیھبۿاگہنگرۿوہےئ‪،‬ربممۿسجۿےنۿاعمؿہضۿد ۿدلاۿاینپۿنسحۿتینۿرپۿارجۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫لاےئۿاگۿاؿرۿاشۿاعمؿہضۿوکۿوبقلۿرکح انۿاجمرۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫اررسہسامۿعلضۿایگرمہلسۿمیکحۿرساچۿادلنیۿادمحۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪۷‬۾‪:‬‬ ‫میی‬ ‫اکیزۿاجسدہۿنسینانۿؿوتمایلنۿؿ خرانۿؿربممانۿؿمالرامنۿؿفقۿ ٓا دمینۿاہےئۿاجدئادۿؿفقۿوکۿاینپۿیہۿكلمۿاؿرۿاشۿیکۿرلادہۿرتۿ ٓا دمینۿوکۿ‬ ‫یھبۿاےنپۿیہۿاصمرفۿںیمۿرصفۿرکلاۿدرسقۿؿقحۿےتھجمسۿںیہۿدرااحنہکیلۿؿفقۿاجدئادۿوقنمہلۿؿہریۿوقنمہلۿیکۿ ٓا دمینۿاکۿرلادہۿرت ہصۿ‬ ‫‪۸‬امجدیۿابآرخۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ذمیبہۿوثافۿےکۿاکومنۿںیم رصفۿوہلاۿاچےئہۿاسیجۿہکۿہتکلک‪،‬دمراش‪،‬یئبمب‪،‬اہلۿ ٓا لادۿیکۿوکیم ںنۿںیمۿیھبۿمیلستۿایکۿےہ‪،‬سپۿانۿ‬ ‫مسل‬ ‫اکۿااسیۿانھجمسۿؿرکلاۿمرخالفۿرشفۿرکلاۿےہۿلاںیہن؟ارگۿےہۿوتۿذموکرنیۿےکےئلۿوکیئۿؿدیعیھبۿےہۿلاںیہن؟ارگےہۿوتۿوعامۿ مینۿ‬ ‫وکانۿےکۿشاھتۿایکۿمرلاؿرکلاۿاچےئہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿفقۿںیمۿاابتفۿرشعۿؿافقۿالرمۿےہ‪،‬‬

‫فِدْقالْعلماؤناْانْشرطْالواقفْکنصْالشار عْفْوجوبْ امہر ۿاملعءۿےنۿفراملاۿہکۿؿافقۿیکۿرشعۿرپۿلمعۿشارفۿیکۿصنۿ‬ ‫العملْبہ‪1‬۔ ْ‬

‫رپۿلمعۿیکۿرطچۿرضؿریۿےہ۔(ف)‬

‫ارگۿؿافقۿےنۿیہیۿرشعۿرکدیۿےہۿہکۿاکیزۿ ہصۿاشۿاکۿاجسدہۿونیشننۿوتمویلنۿےکۿرصفۿںیمۿ ٓا ےئۿوتۿانۿاکۿااسیۿرکلاۿاجبۿےہۿاؿرۿانۿرپۿ‬ ‫ھچکۿاسلامۿںیہن‪،‬اؿرۿارگۿرشاطئۿؿافقۿےکۿخالفۿؿہۿمراہۿدعتیۿاملۿؿفقۿوکػلماۿاےنپۿاصمرفۿںیمۿالےتۿںیہۿوتۿػاملۿںیہۿاغبصۿںیہۿ‬ ‫ؿاحقۿاالرخاچۿںیہ‪،‬الرمۿےہۿہکۿؿفقۿانۿےکۿاہھتۿےسۿراکلۿایلۿاجےئ۔دراتخمرںیم ےہ‪:‬‬

‫یزنع ْوجوبا‪،‬بزازیۃ‪،‬ولو ْالواقف‪،‬درر‪،‬فغیہ ْباالویلْ الریم ۿوطر ۿرپ ۿزعمؿل ۿوہاگ‪،‬مرارہی۔ارگہچ ۿؿافق ۿوہ‪،‬درر۔‬ ‫وتہریرطبقیۿاؿیٰلۿارگۿؿہۿلااقللۿاامتعدۿوہ(ف)‬ ‫لوْغیمامون‪2‬۔ ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثاینْکتابْالوقفْادارةْالِرآنْوالعلومْاالسالمیہْرکایچۿ‪ /۶‬ۺ‪۸۵‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Page 223 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫املۿؿفقۿلثمۿاملۿمیتیۿےہۿسجۿیکۿتبسنۿارشادوہاۿہکۿوجاےسۿػلماۿاھکلاےہۿاےنپۿٹیپۿںیمۿ ٓا گۿرھبلاۿےہۿاؿرۿرقنعبیۿمنہجۿںیمۿ‬

‫‪‬‬

‫اجےئۿاگ‪"،‬‬

‫‪1"‬۔ارگ ۿؿہۿولگ ۿاشۿرحتکۿ‬

‫ےسۿلارۿہنۿ ٓا ںیئۿانۿےسۿلیمۿوجلۿوھچردںی‪،‬اۿنۿےکۿلاشۿانھٹیبۿرؿاۿہنۿرںیھک۔‬

‫و‬ ‫اﷲاعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬حق ۿیھبک ۿاطیشن ۿےھجت ۿ ھالد ۿوت ۿرھپ ۿلادۿ‬ ‫ْ‬ ‫تعایل" ‪‬‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ ٓا ےنۿرپۿػاوملنۿےکۿشاھتۿمقۿلییھ۔والل ٰ‬ ‫‪‬‬ ‫‪ "‬۔والل ٰ‬ ‫ار رہاچئۿدیسۿؿارہۿدبؿلنکدہۿاحیجۿادمحۿاﷲ شاہۿاصحقۿرمہلسۿونافۿیلعۿومرہخۿ۾امجدیۿاالؿیٰلۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ہلئسم‪۸‬۾لا‪:۶۵۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاؿرۿایتفمنۿرشفۿنیتمۿسملئۿدنمرہجۿدلیۿںیم‪:‬‬ ‫یسکۿطاقمۿرپۿالكۿمررگۿاکۿمرارےہۿاؿرۿاشۿےکۿقلعتمۿؿفقۿیکۿوقعملۿ ٓا دمینۿےہۿاخدامنۿؿفقۿیکۿدبیمظنۿےسۿدعالكۿےنۿاشۿ‬ ‫ؿفقۿوکۿاخدومنۿےکۿاہھتۿےسۿراکلۿرکۿالكۿیٹیمکۿےکۿرپسدۿایکۿوجۿؿفقۿیٹیمکۿےکۿلامۿےسۿوموسمۿےہ‪،‬دعالكۿےنۿاشۿیٹیمکۿےکۿ‬ ‫ربممان ۿےکےئل ۿوج ۿاش ۿںیم ۿرشلك ۿوہن ۿینس ۿالمدہق ۿوہلا ۿرضؿری ۿراھک ۿےہ ۿاؿر ۿدعالك ۿےن ۿاش ۿؿفق ۿیک ۿرگناین ۿےک ۿےئل ۿوقادعۿ‬ ‫ؿفقۿیھبۿرممكۿےئکۿاؿرۿانۿوقادعۿںیمۿارخااجفۿےکۿدمافۿاقمئۿےئکۿاؿرۿہیۿرشعۿرکدیۿہکۿزجبۿانۿدمافۿےکۿوجۿوقادعۿںیمۿدرچۿ‬ ‫ںیہۿیسکۿدؿرس ۿدمافۿہریۿدنمرہجۿوقادعۿںیمۿہیۿر مۿہنۿرصفۿیکۿاجےئ۔‬ ‫(‪)۶‬ان ۿارخااجف ۿےکۿدماف ۿںیمۿالكۿدمریخاف ۿیکۿیھبۿےہۿنجۿےکۿاافلۿع ۿؿفقۿوقادعۿںیمۿہیۿںیہ دؿ ۿریخایت(االؿسن)ا ینۿ‬ ‫ؿػاف ۿؿریخاف ۿؿمیسقت ۿاھکلا ۿڑپکا ۿرغب ۿرپؿرش ۿرغلا‪،‬ارگ ۿاےسی ۿریخایت(االؿسن)ا ین ۿؿػاف ۿےس ۿان ۿسمخد ۿںیم ۿؤمدونن ۿوکۿ‬ ‫وخنتاہۿدانیۿنجۿاکۿوکیئۿ قلعۿاشۿؿفقۿےسۿںیہنۿےہۿلاۿاےسیۿیہۿدؿرس ۿاصمرفۿمنلاۿدمارشۿاردؿۿارگنمریۿلاۿیسکۿانمجنۿےکۿاشۿ‬ ‫دمرہسۿوکۿسجۿاکۿوکیئۿ قلعۿؿفقۿےسۿںیہنۿےہۿانۿےکۿدمرنیسۿوکۿوخنتاہۿدانیۿرشكاۿاجمرۿےہ؟‬ ‫(‪)۷‬ارگربممانۿیٹیمکۿ ٓا دمینۿؿفقۿےسۿالكۿدمۿیکۿر مۿیسکۿدؿرس ۿدم دنمرہجۿلاۿہریۿدنمرہجۿدمافۿںیم رصف‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۵ /۹‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪ /‬۽ۻ‬ ‫‪Page 224 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رکںیۿاشۿؿغكۿاملسموننۿوکۿانۿےسۿلارۿرپشۿاکۿقحۿےہۿلاںیہن؟ اؿرۿؿہۿولگۿاشۿر مۿرصفۿدشہۿےکۿادارکےنۿرپۿرشفۿرشفیۿ‬ ‫ےسۿوبجمرۿںیہ لاںیہن؟‬ ‫(‪)۸‬اےسیۿربممانۿوجۿہزۿاکررؿایئۿؿفقۿیٹیمکۿوکۿاعمۿاملسموننۿےسۿوپدیشہۿرکںیۿلاۿوپدیشہۿرےنھکۿیکۿوکششۿرکںیۿلاۿاینپۿوخدۿرایئۿےسۿ‬ ‫اش ۿؿفق ۿاک ۿرؿہیپ ۿیسک ۿاجیبوطررپ ۿرصف ۿرکںی ۿوت ۿاےسی ۿولوگن ۿاکاش ۿؿفق ۿاکربمم ۿرانہ ۿرشكا ۿاجمر ۿےہ ۿلاںیہن ۿاؿر ۿاعم ۿاملسمونن وکۿ‬ ‫اؿاقفۿیکۿاجچنۿاکۿاایتخرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫ہ‬ ‫(‪)۹‬ارگ ۿؿفق ۿیٹیمک ۿےک ۿاکیز ۿربممان ۿدصر ۿانمجن ۿؿفق ۿےک ۿ مخنال ۿوہن ۿاؿر ۿوبہج ۿاینپ ۿکیزف ۿراےئ ۿےک ۿااکحم ۿرشہیع ۿؿ ۿزین ۿوقادعۿ‬ ‫ہ‬ ‫ؿفقۿیٹیمکۿےکۿخالفۿدلمعر ٓا دمۿرکںیۿلا ۿرکےتۿوہنۿاؿر ۿایسۿیٹیمکۿاکۿالكۿربممۿرلد ۿوجۿان ۿاکۿ مخنالۿںیہنۿےہۿضحمۿاینپۿدایتۿ‬ ‫ولعمامفۿؿ ؿاتیفقۿؿاانیمطنۿےکۿےئلۿقلعتمۿؿفقۿاکذغافۿؿفقۿوکۿدانھکیۿاچےہۿاؿرۿاشۿیکۿاصالچۿرکلاۿاچےہۿاشۿؿغكۿؿہۿربممانۿ‬ ‫ہ‬ ‫وج ۿ مخنال ۿدصر ۿانمجن ۿںیہ ۿرلد ۿوک ۿاش ۿےک ۿارادہ ۿےس ۿلار ۿرںیھک ۿلا ۿسج ۿاکذغ ۿوک ۿؿہ ۿدانھکی ۿاچاتہ ۿےہ ۿاش ۿوک ۿان ۿاکذغاف ۿےک ۿدےنھکی ۿیکۿ‬ ‫ااجرفۿہنۿدںیۿلاۿاشۿوکۿاشۿےکۿفر ۿیبصنمۿاداۿرکےنۿےسۿلارۿرںیھکۿوتۿانۿاکۿہیۿلعفۿرشكاۿاجمرۿےہ ؟(وحباہلۿبتکۿہقف)‬ ‫(ۺ)وقادعۿؿفقۿرمہبتۿدعالكۿےنۿیٹیمکۿؿفقۿوکۿاایتخرۿدلاۿےہۿہکۿیٹیمکۿحصقۿرضؿرفۿدؿرسۿ ۿوقادعۿكالؿہۿوقادعۿرمہبتۿدعالكۿ‬ ‫رممكۿرک ۔وقادعۿؿفقۿرمہبتۿدعالكۿںیمۿیسکۿربممۿیٹیمکۿوکۿاجچنۿڑپلالۿاکذغافۿاعمۿرگناینۿیکۿمماتعنۿںیہنۿےہۿایسیۿوصرفۿ‬ ‫ںیم ۿایک ۿربممان ۿؿفق ۿؿدصر ۿؿفق ۿوکۿہی ۿاایتخر ۿرشكا ۿاحلص ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿخدلد ۿوقادع ۿؿفقۿاےسی ۿرممك ۿرکےل ۿہک ۿسج ۿےس ۿرلدۿ‬ ‫ہ‬ ‫ذموکر ۿاکذغاف ۿؿفق ۿدےنھکی ۿےس ۿوبجمر ۿوہاجےئ ۿلا ۿہی ۿہک ۿربممان ۿوج ۿ مخنال ۿدصر ۿانمجن ۿںیہ ۿاینپ ۿکیزف ۿراےئ ۿےس ۿہی ۿاقدعہ ۿلاشۿ‬

‫رکدںیۿہکۿوکیئۿربممۿؿفقۿیٹیمکۿریغبۿااجرفۿدصرۿانمجنۿؿفقۿوکیئۿاکذغۿںیہنۿدھکیۿاتکسۿانۿیکۿہیۿاکررؿایئۿرشیعۿاابتعرۿےسۿاجمرۿےہۿ‬

‫لاںیہن؟(وحباہلۿبتکۿہقف)‬ ‫(ۻ)شاامنۿرؿینش‪،‬فرشۿفرؿش‪،‬ہمیخۿؿانقفۿؿدرگیۿفریچنۿمنلاۿشاایمہنۿؿزیمۿؿرکیسۿؿہریہۿوجۿؿفقۿیکۿكلمۿںیہۿااہایلنۿرہشۿوکۿانۿیکۿ‬ ‫رشمؿفۿؿہریۿرشمؿفۿ ںوسنۿںیم دانیۿلاۿیسکۿرسیئۿیکۿراہشئۿےکۿشاامنۿایسۿؿفقۿےسۿدانیۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟(وحباہلۿبتکۿ‬ ‫ہقف)‬ ‫(ۼ)ذمیبہۿرقتابیفۿںیمۿوجۿریشینیۿرغب ۿمیسقتۿ ٓا یتۿےہۿؿہۿاشۿلفحمۿےکۿاحرضنیۿےکۿےئلۿوصخم ۿےہۿلاملسمۿاؿرۿہریۿملسمۿ‬ ‫وجۿاشۿرقتبیۿںیمۿرشلكۿںیہنۿےہۿانۿےکۿرھگؿنۿںیم ؿہۿریشینیۿوطبرۿربتكۿانجیھبۿلاۿااہایلنۿرہشۿیکۿاشۿاؿاقفۿےکۿرؿہیپۿےسۿ‬ ‫دوعفۿرکلاۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟(وحباہلۿبتکۿہقف)‬ ‫(۽)ارگۿوکیئۿےشۿلاۿاتکفۿوجۿؿفقۿیکۿكلمۿےہۿیسکۿمالرمۿؿفقۿلاۿربممۿؿفقۿیٹیمکۿےسۿلاۿیسکۿہریۿصخۿےس‬

‫‪Page 225 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فلتۿوہاجےئۿوتاشۿؿغك اشۿاکۿاعمؿہضۿح انۿرشكا اجمرےہۿلاںیہن؟اؿرۿاعمؿہضۿیکۿایکۿوصرفۿوہیتکسۿےہ؟‬ ‫(۾)ارگۿربممانۿؿفقۿیٹیمکۿلاۿدصرۿانمجنۿؿفقۿیٹیمکۿكلمۿؿفقۿدشہۿےسۿوکیئۿزیچۿیسکۿانمجنۿلاۿیسکۿدجسمۿںیمۿوجۿہریۿقلعتمۿ‬ ‫اؿاقفۿےہۿہشیمہۿےکۿےئلۿد ۿدںیۿوتۿانۿاکۿہیۿلعفۿرشكااجمرۿہۿلاںیہن؟(وحباہلۿبتکۿہقف)‬

‫(‪)۶۵‬ارگخدلدۿوقادعۿؿفقۿرممكۿرکےنۿیکۿرضؿرفۿشیپۿ ٓا ےئۿوتۿاشۿؿغكۿااکحمۿرشہیعۿاکۿاحلعۿرکےکۿوقادعۿؿفقۿرممكۿوہ شکیےۿ‬ ‫ںیہۿلاۿربممانۿؿفقۿیٹیمکۿیکۿکیزفۿراےئۿرپ‪،‬رشفۿرشفیۿزکۿےکۿقحۿںیم ہلصیفۿرکیتۿےہ؟(وحباہلۿبتکۿہقف)‬

‫اوجلاف‬

‫(‪)۶‬ؿفقۿںیمۿرشاطئۿؿافقۿاکۿاابتفۿؿاحقۿےہ‪،‬اابشہۿؿااظنلمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫لع‬ ‫شرطْالواقفْکنصْالشار عْفْوجوبْالعملْبہ‪1‬۔ ْ ؿاحقۿا ملۿوہےنۿںیمۿؿافقۿیکۿرشعۿشارفۿیکۿصنۿیکۿرطچۿ‬ ‫ےہ(ف)‬

‫ارگانۿوماعقۿںیمۿرصفۿرکلاۿرشعۿؿافقۿےسۿخداۿےہۿاسیجۿہکۿػاہزۿیہیۿےہۿوتۿہیۿرصفۿضحمۿلااجمرۿےہۿاؿرۿارگۿؿافقۿےنۿیہۿانۿ‬ ‫وماعقۿںیمۿرصفۿیکۿااجرفۿدیۿےہۿوجۿانۿںیمۿرصمفۿریخۿوہۿاشۿںیم رصفۿرکلاۿاجمرۿےہۿاؿرۿارگۿرشاطئۿؿافقۿولعممۿہنۿوہنۿ‬ ‫وتۿوتمویلنۿےکۿدلمعر ٓا دمۿدقمیۿرپرظنۿوہیگ کماْفْاللییۃْوغیہا(اسیجۿہکۿریخہیۿؿہریہۿںیمۿےہ۔ف)‬ ‫(‪)۷‬اش ۿاک ۿؿیہ ۿوجاف ۿےہ ۿوج ۿاؿرپۿزگراۿاہجن ۿاوہـن ۿےن ۿرصف ۿایک ۿارگ ۿؿہ ۿوماقف ۿرشع ۿؿافق ۿلا ۿاشۿےک ۿولعممۿہن ۿوہےن ۿیک ۿاحلكۿ‬ ‫ںیم ۿوماقف ۿدلمعر ٓا دم ۿدقمی ۿوتمایلنۿےہ ۿوت ۿؿہ ۿرصف ۿاجمرۿوہا ۿاؿر ۿانۿےسۿاطمہبل ۿؿ ۿلار ۿرپش ۿیک ۿوکیئ ۿؿہج ۿںیہن ۿؿرہن ۿلااجمرۿوہا ۿاؿرۿ‬ ‫رضؿرۿلارۿرپشۿےہۿاؿرۿانۿرپۿالرمۿوہاگۿہکۿاشۿاکۿلاؿانۿؿفقۿےکےئلۿاداۿرکںی۔‬ ‫(‪)۸‬ارگۿرؿہیپۿاجیبۿرصفۿرکںیۿوتۿرضؿرۿانۿاکۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿےہ‪،‬دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ْباالویل‪،‬درر‪ ْ،‬الریمۿوطرۿرپۿزعمؿلۿایکۿاجےئۿارگہچۿؿافقۿوہ‪،‬مرارہیۿوتۿہریۿوکۿ‬ ‫یزنع ْوجوبا ْولوالواقف‪،‬بزازیہ‪،‬فغیہ‬ ‫ٰ‬ ‫رطبقیۿاؿیٰل‪،‬درر‪،‬ارگۿؿہۿاقللۿاامتعدۿہنۿوہ۔(ف)‬ ‫لوغیْمامون‪2‬۔ ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثاینْکتابْالوقفْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬ۺ‪۸۵‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 226 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿوتمویلنۿاکۿؿفقۿیکۿاکررؿایئۿوپدیشہۿرکلاۿوکیئۿرجمۿںیہن‪،‬ہنۿہزۿصخۿانۿےسۿاسحفۿاکۿاطمہبلۿرکاتکسۿےہۿحقۿلكۿایخمكۿػاہزۿہنۿ‬ ‫ایلْاعلم‪،‬ویط یۿنجۿیکۿوتتیلۿرشبؿعۿؿافقۿہنۿوہ‪،‬ہنۿرشعۿؿافقۿ‬ ‫وہۿہکۿؿہۿاجنممكۿانیمۿںیہۿاؿرۿانیم رپۿارتعا ۿںیہن‪،‬واللْتع ٰ‬

‫ےکۿخالفۿوہ‪،‬اؿرۿاعمۿاملسموننۿےنۿانۿوکۿوتمیلۿایکۿوہۿلاۿانۿیکۿوتتیلۿرپۿرایضۿوہےئۿوہن۔‬ ‫(‪)۹‬انۿاکۿہیۿلعفۿرشكاۿاجمرۿںیہنۿاؿرۿانۿرپرصحیۿاسلامۿےہۿہکبجۿؿہۿدرلارہۿؿفقۿاخمتفلۿرشفۿرکںیۿاؿرۿدؿرس ۿوکۿاشۿیکۿاجچنۿ‬ ‫ےسۿیھبۿلارۿرںیھک۔دحمكۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫منْاسرتیعْالذئبْفِدْظلم۔‪ْ 1‬‬ ‫(ۺ)ہیۿاکررؿایئۿضحمۿلااجمر ۿےہۿہکۿاشۿےسۿدعفۿملظۿاکۿدسۿلاف ۿوصقمد ۿےہ۔قلعتمۿؿفقۿےئنۿوقانینۿادحاف ۿرکےنۿاکۿیسکۿ‬ ‫وکاایتخر ۿںیہنۿہکبجۿؿہۿرشفۿرہطمۿلا ۿرشعۿؿافقۿےکۿخالفۿوہۿہنۿہکۿایسیۿوصرف ۿہکۿاخمتفلۿااکحمۿرشہیعۿیکۿاجےئاؿر ۿاشۿیکۿ‬ ‫مماتعن ۿاک ۿدرؿارہ ۿدنب ۿرکےن ۿوک ۿہی ۿوقانین ۿؿعض ۿوہن ۿااسی ۿاقونن ۿارگ ۿوخد ۿرشع ۿؿافق ۿںیم ۿوہلا ۿرمدؿد ۿوہلا ۿؿہ ۿہززگ ۿہن ۿاملا ۿاجلا‪،‬املعءۿ‬ ‫رصتحیۿفرامےتۿںیہۿہکۿمنلاۿؿافقۿےنۿیسکۿوکۿوتمیلۿرقمرۿایکۿاؿرۿہیۿرشعۿاگلدیۿہکۿاےسۿوکیئۿزعمؿلۿہنۿرکےکسۿاؿرۿوجۿاےسۿزعمؿلۿ‬ ‫رک ۿاشۿرپۿاﷲ اؿر ۿفروتشنۿاؿر ۿ ٓا دویمنۿسق ۿیکۿتنعلۿوہۿاؿر ۿاحلك ۿہیۿوہۿہکۿوتمیلۿرشاعۿرےنھکۿےکۿاقللۿںیہنۿوتۿوفرا ۿراکلۿ‬ ‫سجۿےنۿڑیھبےۿوکۿرایعۿانبلاۿوتۿاشۿےنۿملظۿایک(ف)‬

‫دلااجےئۿاگۿاؿرۿؿافقۿیکۿالكۿہنۿینسۿاجےئۿیگۿاؿرۿاشۿیکۿؿہۿتنعلۿایسۿرپۿؿاسپۿاجیگیئۿکماْفْالدرالملتار۔‬ ‫(ۻ)رحامۿےہ‪،‬اہینۿلكۿہکۿالكۿدجسمۿاکۿشاامنۿدؿرسیۿدجسمۿوکۿاعرلۃۿیھبۿدانیۿاجمرۿںیہن کماْفْالعلمگییۃْعنْالِنیۃْ(اسیج‬ ‫ہکۿعینہۿےسۿاعریگملہیۿںیم ےہ۔ف)ہنۿہکۿرلدۿؿرمعؿۿوکۿہن ۿہکۿلارشمؿفۿ ںوسنۿوک۔ہیۿرسارسۿؿفقۿرپملظۿےہۿوجۿااسیۿرکںیۿؿفقۿ‬ ‫ےسۿانۿاکۿارخاچۿؿاحقۿےہ‪،‬کمامرْعنْالوجیزْوالدررْوالدر(اسیجۿہکۿؿایز‪،‬دررۿاؿرۿدرۿےسۿزگرا۔ف)‬ ‫(ۼ)ہری ۿملسم ۿوک ۿامل ۿؿفقۿےسۿانجیھبۿوت ۿیسک ۿرطچ ۿاجمر ۿںیہنۿہک ۿؿفق ۿاکرریخ ۿےکۿےئل ۿوہلا ۿےہ ۿاؿر ۿہری ۿملسم ۿوک ۿدانی ۿھچک ۿوثافۿ‬

‫ںیہن ۿکماْفْالبحرائقْوغیہ(اسیج ۿہک ۿرحبارلاقئ ۿؿہریہ ۿںیم ۿےہ۔ف)‪،‬راہ ۿہریاحرضنی ۿاملسمونن ۿےک ۿرھگؿن ۿرپ ۿانجیھب‪،‬اشۿ‬ ‫ںیمۿؿیہۿرشعۿؿافقۿلاۿدلمعر ٓا دمۿدقمیۿاکۿاحلعۿوہۿاگۿضعبۿاملسموننۿیکۿدوعفۿارگیسکۿتحلصمۿؿفقۿےکۿےیلۿےہۿوتۿاجمرۿےہۿہکبجۿ‬ ‫فۿاخہصۿےکےئلۿوہۿکماْذکرواللویصْفْمالْالیؾیم(اسیجۿہکۿاملعءۿےنۿ‬ ‫رشعۿؿافقۿلاۿدلمعر ٓا دمۿےکۿوماقفۿوہۿلایسکۿرضؿر ِ‬ ‫میتیۿےکۿاملۿںیمۿؿیصۿےئلیک‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 227 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ک‬ ‫ک‬ ‫فراملا۔ف)اؿرۿارگۿضعبۿممتہمۿاینپۿلارافۿںیمۿیسکۿوکۿ ھاللاۿاچںیہۿوجانۿوصروتنۿےسۿخداۿوہۿوتۿاھکلاۿیھبۿرحامۿےہۿاؿرۿ ھاللاۿیھبۿ‬ ‫ک‬ ‫رحامۿاؿرۿ ھالےنۿؿاولنۿرپۿاشۿاکۿلاؿانۿؿاحق۔‬ ‫(۽)وتمیلۿؿفقۿانیمۿؿفقۿےہۿہکبجۿاشۿرطچۿاکۿوتمیلۿوہۿوجۿاؿرپۿذموکرۿوہاۿارگۿاشۿےسۿاافتہیقۿوطرۿرپۿےبۿاےنپۿریصقتۿؿےبۿاایتحیطۿ‬ ‫ےک ۿؿفق ۿیک ۿاتکف ۿلا ۿوکیئ ۿامل ۿفلتۿوہاجےئ ۿاش ۿاک ۿاعمؿہض ۿںیہن‪،‬اؿر ۿارگ ۿدصقا ۿفلت ۿرکد ۿلا ۿارگ ۿاینپ ۿےباایتحیط ۿےس ۿاضظئۿ‬ ‫رک ۿوتۿرضؿراعمؿہضۿےہ‪،‬یہیۿمکحۿمالرامنۿؿفقۿاکۿےہۿہکبجۿؿہۿرصتفۿوجۿاشۿےنۿاتکفۿںیمۿایکۿاشۿیکۿمالرمقۿںیمۿدالخ‪،‬اؿرۿ‬ ‫اےس ۿاجمر ۿاھت‪،‬ؿرہن ۿارگ ۿؿفق ۿےک ۿیسک ۿاؿر ۿہغیص ۿاک ۿمالرم ۿےہ ۿبتک ۿاخہنۿرپ ۿاش ۿوک ۿاایتخر ۿںیہن‪،‬اؿر ۿاش ۿےن ۿمنلا ۿاتکفۿیسک ۿوک ۿاعرلۃۿ‬ ‫د ۿدیۿاؿرۿاضظئۿوہیئگۿوترضؿرۿاشۿرپاعمؿہضۿےہ‪،‬ہریۿصخۿےنۿارگۿؿہۿرصتفۿایکۿوتۿاجنممكۿؿفقۿسجۿیکۿاےسۿااجرفۿیھتۿاؿرۿ‬ ‫ےب ۿاش ۿیک ۿریصقت ۿےک ۿاتکف ۿاضظئ ۿوہ ۿیئگ ۿمنال ۿبتک ۿاخہن ۿؿفق ۿںیم ۿاج ۿرک ۿاتکںیب ۿدےنھکی ۿیک ۿااجرف ۿوہ ۿاؿر ۿاعم ۿوطر ۿرپ ۿومعمل ۿوہ ۿہکۿ‬ ‫اتکںیبۿدھکیۿرکۿایسۿاکمنۿںیمۿرھکۿ ٓا ےتۿںیہۿلاۿفالنۿمالرمۿوکۿرپسدۿرکدےتیۿںیہۿاؿرۿہیۿاشۿاقدعہۿوکۿاجباللاۿاؿرۿاتکفۿمگۿوہیئگۿوتۿاشۿرپۿ‬ ‫یھبۿاعمؿہضۿںیہن‪،‬ؿرہنۿارگۿؿہۿرصتفۿایکۿسجۿیکۿاےسۿااجرفۿہنۿیھتۿلاۿیھتۿرگمۿاشۿیکۿریصقتۿؿےبۿاایتحیطۿےسۿاتکفۿیئگۿوتۿرضؿرۿ‬ ‫لاؿانۿد ۿاگ‪،‬اؿرۿ رہۿاحلۿاعمؿہضۿاشۿاتکفۿیکۿتمیقۿا ینۿلارارۿےکۿاھبؿۿےسۿوجۿاشۿےکۿدامۿوہن‪،‬اتکفۿوکۿاملعءۿےنۿیتمیقۿرہھٹالاۿ‬ ‫ےہۿہنۿیلثمۿرگمۿاشۿؿغكۿلكۿاھچےپۿہنۿےھت‪،‬اؿرۿہہکۿ شکیےۿںیہۿہکۿارگۿایسۿاھچےپۿیکۿوہا ینۿایسۿلارۿیکۿیپھچۿوہاؿرۿاکذغۿیھبۿالكۿوہۿ‬ ‫اؿر ۿدلجۿہن ۿدنبیھۿوہۿوت ۿبجعۿںیہن ۿہک ۿیلثمۿوہۿےکس‪،‬ا ین ۿاتکف ےکۿاعمؿہض ۿںیمۿایسیۿیہۿاتکف ۿدینیۿ ٓا ےئۿرگمقیقحت ۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫اھچےپۿاؿرۿاکذغۿیکۿؿدحفۿیھبۿزلتسممۿمنلیقۿںیہن‪،‬الكۿاکیپۿالكۿرھتپۿرپۿیمجۿوہیئۿاشۿےکۿہزارۿاکذغۿااھٹےئۿاجےتۿںیہ‪،‬وکیئۿاکلہۿ‬ ‫ےہۿوکیئۿرھباۿوہا‪،‬وکیئۿاہبۿوہاۿےہۿوکیئۿاصفۿےہ‪،‬وتۿلافۿؿیہۿےہۿوجۿاملعءۿےنۿفرامیئۿہکۿاتکفۿیتمیقۿےہ۔‬ ‫(۾)رحامۿےہ‪،‬اؿرۿؿہۿزیچۿؿاہنۿےسۿیلۿاجےئۿیگۿاؿرۿہنۿلمۿےکسۿوتۿانۿےسۿلاؿانۿایلاجےئۿاگۿمہۿوحباہلۿاعریگملیۿہہکۿ ٓا ےئۿہکۿالكۿدجسمۿ‬ ‫یکۿزیچۿدؿرسیۿدجسمۿوکۿاعرلۃۿدانیۿیھبۿلااجمر‪،‬ہنۿہکۿہریۿہگجۿد ۿداانل‪،‬وجۿااسیۿرک ۿؿاحقۿازعللۿےہ۔‬ ‫(‪)۶۵‬ؿفق ۿےک ۿےئل ۿوقانین ۿےک ۿؿعض ۿرکےن ۿاک ۿاحل ۿاؿرپ ۿزگرا ۿہک ۿخالف ۿرشع ۿؿافق ۿہززگ ۿاجمر ۿںیہن‪،‬اؿر ۿاہجن ۿوجار ۿوہ ۿؿاہن ۿػـغاۿ‬ ‫ااکحمۿرشہیعۿیہۿاکۿاحلعۿفر ۿوہاگ‪،‬انۿےکۿخالفۿسجۿیسکۿاکۿیھبۿانہکۿوہۿرمدؿدۿوہاگ‪،‬اہینۿہنۿکیزفۿراےئۿدیھکیۿاجیت ےہۿہنۿاافتطۿ‬

‫راےئ۔اﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪ " :‬‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۹۵ /۶۷‬‬

‫‪(1"‬مکحۿرصفۿ‬

‫ْ‬ ‫‪Page 228 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اﷲ اعتیٰلۿاکۿےہ۔ف)یبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫اﷲ اعتیٰلۿیکۿلافرامینۿںیم یسکۿیکۿاػامقۿاجمرںیہن۔(ف)‬ ‫تعایل‪1‬۔ ْ‬ ‫الطاعۃْالحدفْمعصیۃْاللْ ٰ ْ‬ ‫لع‬ ‫ؿافقۿسجۿےکۿےئلۿرصتحیۿےہۿہکۿدرلارہۿؿفقۿاشۿیکۿرشعۿلثمۿصنۿشارفۿہیلعۿاٰولصلہۿؿالسالمۿؿاحقۿا ملۿےہۿاشۿاکۿوتۿہیۿاحلۿ‬ ‫ےہۿہکۿارگۿخالفۿرشفۿرشعۿرک ۿرمدؿدۿےہۿہززگۿہنۿامینۿاجےئۿیگ‪،‬رھپۿرلدۿؿرمعؿؿیٹیمکۿایکۿزیچۿےہ‪،‬یبنۿیلصۿاﷲاعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿ‬ ‫فرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫مابالْاقوامْیشرتطونْشروطاْلؼستْفْکتابْاللْ ایسیۿوقومنۿاکۿایکۿاحلۿےہۿوجۿایسیۿرشںیطۿاگلےتۿںیہۿوجۿاتکفۿ‬ ‫ف وْردْوانْکانتْمائۃْشرطْشرطْاللْاحقْواوثق۔‪ ْ2‬اﷲ ںیم(اجمر)ںیہن‪،‬اؿر ۿوج ۿاتکف ۿاﷲےک ۿخالف ۿرشںیطۿ‬ ‫اگلےئۿوتۿؿہۿرمدؿدۿوہیگنۿارگہچۿایسیۿوسۿرشںیطۿوہنۿرصفۿاﷲ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫اعتیٰل ۿیک(وبقمل)رشںیط ۿیہ ۿقح ۿںیہ اؿر ۿہقث ۿںیہ۔واللْ‬ ‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫ٰ‬

‫اررہشۿیئبمبۿاکۿمینکرۿارٹسمكۿاھچچۿہلحمۿرمہلسۿدبرادلنیۿدبعاﷲ‬

‫۾امجدیۿاالؿیٰلۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪۶۵۸‬لاۺ‪:۶۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہک‪:‬‬ ‫(‪)۶‬رہشۿیئبمبۿیکۿاجعمۿدجسمۿےکۿاکیزۿوتمویلنۿےنۿہیۿراےئۿاقمئۿیکۿہکۿالكۿرکاہیۿیکۿرنیمۿےلۿرکۿاشۿرپۿالكۿاکمنۿؿفقۿےکۿرسامہیۿ‬ ‫ےسۿانبلاۿاجےئ‪،‬سجۿاکمنۿیکۿالگكۿالكۿالھکۿوچدہۿہزارۿرؿہیپۿلكۿوہۿاشۿاحلكۿںیمۿہکۿرہشۿںیم ڑکیسؿنۿاکملافۿدؿایمۿمیعناہمۿ‬ ‫رپۿلمۿ شکیےۿںیہۿؿفقۿیکۿاشۿدقرۿمریۿر مۿالكۿرکاہیۿیکۿرنیمۿرپۿرصفۿرکدانیۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬ذموکرہ ۿلاال ۿرنیم ۿےک ۿامكل ۿےن ۿرکاہی ۿرنیم ۿیک ۿہی ۿوصرف ۿاقمئ ۿیک ۿےہ ۿہک ۿرنیم ۿذموکر ۿیک ۿالك ۿاخ ۿر م ۿغرار ۿدی ۿاجےئ ۿاؿرۿ‬ ‫تمیقۿرپشاالہنۿدصیفیۿبلغہۿ۽ۿرؿہیپۿےکۿاسحفۿےسۿوجۿوسدۿےہۿاشۿاسحفۿےسۿرنیمۿذموکرۿاکۿاموہاریۿرکاہیۿغرارۿدلاۿاجےئ‪ٓ ،‬ا لاۿرکاہیۿ‬ ‫اکۿہیۿرطہقیۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۸‬وچہکنۿیفۿااحللۿوبہجۿحنگۿمردؿریۿڑکلیۿاؿرۿدرگیۿامعریتۿاایشءۿیکۿتمیقۿنیتۿینگۿہکلبۿاچرۿینگۿوہیئگۿاےسیۿؿغكۿںیم ؿفقۿدجسمۿ‬ ‫ےکۿرسامہیۿوکۿرکاہیۿیکۿرنیمۿرپۿامعرفۿانبےنۿںیمۿرصفۿرکلاۿاؿرۿایترۿدشہۿامعرںیتۿوجۿکیزفۿےس‬

‫‪1‬‬

‫ْالمستدركْللحا کمْکتابْمعرفۃْالصحابہْدارالقکرْبیوتْ‪۶۷۸ /۸‬‬

‫ْ‬

‫‪ْ2‬صحیحْالبلاریْکتابْالشروطْبابْالشروطْفْالوالءْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۶‬ۼۼ‪،۸‬صحیحْمسلمْکتابْالعتقْبابْبیانْانْالوالءْمنْ‬

‫اعتقْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۹ /۶‬۾‪۹‬‬

‫‪Page 229 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یتلمۿںیہۿاںیہنۿہنۿرخلدلاۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫شالئۿےنۿھچکۿایبنۿہنۿایکۿہکۿہیۿامعرفۿررۿدجسمۿےسۿویکنۿانبیئۿاجیت ےہۿاؿر ؿہۿرغ ۿارغا ۿؿفقۿدجسمۿںیمۿدالخۿےہۿلاںیہن‪،‬‬ ‫ارگۿانۿارغا ۿےسۿاخرچۿےہۿوتۿہنۿرخلدلاۿاجمرۿہنۿرکاہیۿرپۿح ان‪،‬اؿرۿارگۿدالخۿےہۿوتۿاشۿرغ ۿاکۿوصحلۿاخ ۿاشۿرنیمۿےسۿ قلعۿ‬ ‫رکھنا ۿےہ ۿےسج ۿوتمیل ۿرکاہی ۿرپ ۿےل ۿرک ۿامعرف ۿانبلا ۿاچےتہ ۿںیہ ۿلا ۿاؿر ۿاکمونن ۿےس ۿیھب ۿاحلص ۿوہاتکس ۿےہ ۿارگ ۿاؿر ۿاکمونن ۿےس ۿیھبۿ‬

‫احلص ۿےہ ۿاؿر ۿؿہ ۿومل ۿلم ۿ شکیے ۿںیہ ۿاؿر ۿخدلد ۿامعرف ۿانبےن ۿاؿر ۿریثک ۿرکاہیۿدےنی ۿےس ۿرخلداری ۿںیم ۿعفن ۿےہ ۿوتوتمویلن ۿوک ۿہززگۿ‬ ‫اجمرںیہنۿہکۿہیۿوصرفۿرکاہیۿاایتخررکےکۿؿفقۿوکۿاصقننۿاچنہپںیئ‪،‬‬

‫فانْالوالیۃْمشروطۃْبالنظرْوالنظرْفْالضرر۔ ْ‬

‫ؿالمكۿرشمؿعۿنصفؽقۿےہۿاؿرۿرضرۿںیمۿتقفشۿںیہن ےہ۔ۿ(ف)‬

‫وسد ۿوحلمع ۿرکےک ۿدقمار ۿرکاہی ۿنیعم ۿرکلاۿالك ۿلالاك ۿلاف ۿاؿر ۿدنگہۿاحلعۿےہۿنکیل ۿارگ ۿنیعم ۿوہاجےئ ۿوت ۿاش ۿرکاہیۿںیم ۿرحچ ۿںیہن‪،‬‬ ‫منلا ۿہزاررؿہیپ ۿیک ۿتمیق ۿےہ ۿوت ۿؿہ ۿسجنۿاسحف ۿاگلرک ۿوپےن ۿاچر ۿرؿہیپ ۿہنیہم ۿرکاہی ۿغرارۿدلا ۿوت ۿؿہ ۿاجنسق ۿاش ۿاحلع ۿیہۿںیم ریہ ۿرکاہیۿ‬ ‫ںیمۿہنۿ ٓا یئ‪،‬ہیۿااسیۿوہاۿہکۿادتباءۿاتہکۿہکۿہیۿرنیمۿاینتۿدمفۿوکۿوپےنۿاچرۿرؿہیپۿرکاہیۿرپۿرکدی‪،‬رسیتیۿلافۿاکۿوجافۿومضمنۿلاالۿںیم‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ٓا ۿایگ۔واللْ ٰ‬ ‫ارشہصـانۿعلضۿدباوینۿاقیضۿہلحمۿرمہلسۿدیسۿرپؿرشۿیلعۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسمۻ‪:۶۵‬‬

‫‪۶۹‬رحقۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫وضحرۿےنۿوخنتاہۿاموہارۿوتمیلۿؿفقۿوکۿاریجۿلثمۿاکۿوتفیۿاھکلۿےہ‪،‬اذہاۿرع ۿےہۿہکۿدمرہسۿاشالہیمۿہیفنحۿشہصـانۿیکۿرنیمۿوموقہفۿ‬ ‫شہصـان ۿےسۿنیت ۿوکشۿےہۿوتمیلۿوکۿوساریۿؿوخراكۿعمۿاپسیہۿلصفۿاگنہمۿلیصحتۿؿغك ۿےسۿےلمۿیگ‪،‬لدر‪،‬ٹیھبۿرؿہیپ‪،‬پ ہۿ‬ ‫ؿوبقتیلۿیھبۿحصق ۿرؿاچ ۿاگنہمۿاموہار ۿاشۿیکۿوخنتاہۿاکۿرؿہیپۿانمسق ۿےہۿاکاکتشرؿنۿےسۿؿوصلۿرکےکۿدمرہسۿرپۿرصفۿرکلا‪،‬‬ ‫و‬ ‫دمروسنۿوکۿاموہارۿدانی‪،‬ریمعتۿؿرممقۿؿہریہۿںیمۿرخچۿرکلاۿامبگداریۿوگر میییۿاداۿرکلاۿاشۿاکۿاکمۿےہۿاےنتۿاکمۿیکۿینتکۿارجفۿوہیگ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿفقۿےسۿوساریۿاؿرۿالام ۿاکرزگاریۿیکۿوخنتاہۿےلمۿیگۿاؿرۿرضؿرفۿوہوتۿانۿالامۿںیمۿاپسیہۿیکۿوخنتاہۿیھب‪،‬وخنتاہۿاک ۿنیعتۿاکمۿیکۿیمکۿ‬ ‫یشیبۿاؿرۿہزۿہگجۿےکۿرعفۿرپۿےہ‪،‬پ ہۿاؿرۿوبقتیلۿاکلدراہنۿاؿرۿاشۿمسقۿےک ۿرادئۿاؿرۿےبۿالصۿروقمۿہکۿراجئۿوہریہۿںیہۿرشكاۿلا لۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫ںیہ‪،‬واللْ ٰ‬

‫‪Page 230 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسمۼ‪ :۶۵‬اررہشۿمریلیۿہلحمۿفرایشۿوئسمہلۿومولیۿدبعازعلمرۿدقرۿفۿاﷲ اخنۿاصحقۿ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿوصرفۿںیمۿہکۿیسکۿےنۿدؿۿلانیتۿدجسمؿنۿےکۿؿاےطسۿلامۿانبمۿاگلۿاگلۿرؿہیپۿؿتیصۿلاہمۿےسۿ‬ ‫ؿفقۿایکۿہکۿفالنۿدجسمۿوکۿاانتۿاؿرۿفالنۿوکۿاانتۿاموہارۿدلاۿاجےئ‪،‬افۿوخدۿاشۿےنۿالكۿدجسمۿےکۿلامۿاکۿرؿہیپۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿاگلۿدلاۿاؿرۿ‬ ‫‪۷۶‬رحقۿارملحق ۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫اشۿدؿرسیۿدجسمۿےکۿلامۿاکۿرؿہیپۿیھبۿایسۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿاگلدلا‪،‬دؿوننۿدجسمؿنۿےکۿلامۿاموہارۿؿفقۿایکےہ‪،‬وسال ہیۿےہۿہکۿ‬ ‫و‬ ‫دؿرسیۿدجسمۿےکۿاموہارۿںیمۿےسۿ ہلیۿدجسمۿاکۿرؿہیپۿادارکلاۿاچےئہۿلاںیہن؟ اؿرۿ ٓا دنئہۿیھبۿالكۿدجسمۿاکۿاموہارۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿاگللاۿ‬ ‫اجمرۿےہۿلاۿںیہنۿ؟ۿاؿرۿاجمرۿےہۿوتۿاشۿوکۿاداۿرکلاۿرضؿرۿےہۿلاۿںیہنۿ؟ۿہیۿیھبۿؿاحضۿوہۿہکۿہزۿالكۿدجسمۿےکۿؿاےطسۿاخ ۿاخ ۿداکوننۿاکۿ‬ ‫رکاہیۿؿفقۿےہۿؿاہفقۿردنہۿےہۿاؿرۿؿتیصۿلاہمۿایسۿےکۿہضبقۿںیمۿےہۿوجۿررٹسجیۿدشہۿےہ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫حقۿؿفقۿیکۿؿتیصۿیکۿےہۿوتۿاشۿاکافندۿدعبۿومفۿؿافقۿوہاگ‪،‬ردنیگۿںیمۿاےسۿاایتخرۿےہۿوجۿاچےہۿرک ۔واللْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫ۻ‪۶‬ةعشنۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ہلئسم۽‪۶۵‬لا‪ :۶۶۸‬ارضیفۿ ٓا لادۿوچكۿدجسمۿشاہۿلافۿرمہلسۿاحظفۿدبعارل مٰنۿاصحقۿشیپۿااممۿ‬ ‫رضحافۿاملعےئۿرکامۿوساالفۿدلیۿںیمۿاررؿےئۿرشفۿرشفیۿایکۿمکحۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫(‪)۶‬دجسم ۿےک ۿقلعتمۿدجسمۿیک ۿرضؿرف ۿےس ۿلااخہن ۿانبوہا ۿاھت ۿاؿر ۿؿیہ ۿااجنتس ۿاخہنۿیھب ۿاھت‪،‬دجسم ۿےکۿقلعتم ۿالك ۿوھترا ۿشانحص ۿدجسم ۿےکۿ‬ ‫دنھکۿاجمكۿاھتۿسجۿاکہقلحۿہتخپۿدویارۿےسۿاھتۿاؿرۿایسۿہقلحۿےکۿوگہشۿںیمۿدجسمۿاکۿااجنتساخہنۿاھتۿسجۿںیمۿامنرلانۿدجسمۿاؿرۿسمفرانۿ‬ ‫اہطرفۿاؿرۿرعفۿاححقۿرکےتۿےھت۔رلدۿےنۿالكۿدمرہسۿانبلاۿاچاہۿسجۿےکۿؿاےطسۿرمعؿۿےنۿاینپۿكلمۿےسۿدمرہسۿےکےئلۿدجسمۿےکۿ‬ ‫و‬ ‫خلفۿےسۿیلمۿوہیئۿرنیمۿدیۿیھت‪،‬رلدۿوکۿؿہۿہقلحۿوجۿدجسمۿےکۿقلعتمۿاھتۿاؿرۿلااخہنۿدؿوننۿؿہۿیھبۿرلدۿےنۿوھکدۿداالۿاؿر چمیناۿدؿۿزگۿ‬ ‫رنیمۿوچران ۿںیمۿاؿرینتجۿدؿر ۿلااخہنۿاھتۿاؿر ۿایسۿدیسھۿاینتۿیہۿرنیمۿرپوچران ۿںیمۺوخاہۿۻ ۿزگۿلكۿابملن ۿںیمۿسق ۿریغبۿاعمۿ‬ ‫و‬ ‫املسموننۿیکۿااجرفۿےکۿبصغۿرکےکۿاانپۿدمرہسۿمراھۿرکۿانبایلۿاؿرۿ چمیناۿنیتۿہزارۿاٹنیۿایسۿہقلحۿیکۿوجۿوھکدۿدایلۿیھتۿؿہۿیھبۿدمرہسۿ‬ ‫ہ‬ ‫ںیمۿاگلیئ‪،‬اعمۿاملسموننۿےنۿوکسفۿایکۿوبہجۿاشۿےکۿہکۿدنچۿاملسمنۿ مخنالۿرلدۿےکۿاشۿےکۿرشلكۿرےہ۔املسموننۿےنۿدنچہۿعمجۿ‬

‫رکےکۿہیۿسقۿونبالاۿاھتۿھچکۿدلخۿہنۿدلا۔ایکۿرشكاۿرلدۿےکۿےئلۿہیۿاجمرۿےہہکۿؿہۿدجسمۿاکۿلااخہنۿوترداےلۿاؿرۿہعمۿلااخہنۿیکۿرنیمۿےکۿریغبۿ‬ ‫ااجرفۿاعمۿاملسموننۿےکۿبصغۿرکےکۿدمرہسۿانبےل‪،‬اٹنیۿلااخہنۿاؿرۿہقلحۿیکۿدمرہسۿںیمۿاگلےلۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬

‫‪Page 231 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۷‬ایسیۿاحلكۿںیمۿہکبجۿؿہۿلااخہنۿاؿرۿااجنتسۿاخہنۿامنرۿلانۿدجسمۿاؿرۿسمفرانۿدجسمۿےکۿےئلۿاھتۿسجۿےکۿوھکدداےنلۿےسۿامنروینۿوکۿ‬ ‫مرامرۿفیلکتۿریہۿاؿرۿےہ‪،‬رلدۿاکۿلااخہنۿوھکدداانلۿاؿرۿدجسمۿیکۿرضؿرلافۿاکۿایخلۿہنۿرکلاۿاؿرۿایسیۿرنیمۿوکۿدمرہسۿںیم دالخۿرکلاۿہیۿ‬ ‫سقۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہنۿاؿرۿرلدۿاشۿےسۿاگہنگرۿوہاۿلاںیہن؟‬

‫(‪)۸‬رلدۿےنۿدجسمۿیکۿتشپۿرپۿاکہتخپۿہتشپۿالكۿثلثۿوجۿافحتظۿدویارۿدجسمۿےکےئلۿانبلاۿاجلاۿےہۿوھکدداالۿاؿرۿلااخہنۿلسغۿاخہنۿاؿرۿاشۿ‬ ‫ےکۿدبررؿ(لایل)اکۿوح ۿسقۿدجسمۿےکۿتشپۿدویارۿےسۿلالکلۿمالۿوہاۿہکلبۿالكۿزگۿیٹمۿراکلۿرکۿانبلاۿسجۿےسۿدجسمۿںیمۿوبۿیھبۿ ٓا ےئۿ‬ ‫می‬ ‫یگ‪،‬دویارۿتشپۿدجسمۿںیمۿونلا(وشر)یھبۿےگلۿاگۿدجسمۿیکۿ خریتمۿیھبۿےہۿہکۿتشپۿدجسمۿرپۿلااخہنۿانبۿےہ‪ٓ ،‬ا لاۿہیۿسقۿلعفۿرلدۿےکےئلۿ‬

‫رشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ رشفۿدویارۿدجسمۿںیم ااجرفۿدیتیۿےہۿہکۿدجسمۿاکۿہتشپۿؿرنیمۿلااخہنۿیکۿرضؿرفۿوکوھکدداالاجےئۿہکۿلااخہنۿ‬ ‫یکۿہگجۿھچکۿمکۿیھتۿلاۿلااخہنۿنبۿہنۿاتکس۔دجسمۿیکۿتشپۿرپۿےسۿرتہمۿ ٓا ؿ ۿاگۿوح ۿاکۿلاینۿوجۿلالکلۿاجنسقۿہظیلغۿےہۿسجۿےسۿدجسمۿدویارۿ‬ ‫رپۿرضؿرۿٹنیھچۿڑپ ۿیگ۔‬ ‫(‪)۹‬رلدۿےن ۿہی ۿسق ۿھچکۿایک ۿوخد ۿاؿرۿدنچ ۿاملسمونن ۿیک ۿدمدۿےس‪،‬رگم ۿاملسملان ۿرہش ۿسج ۿںیم ۿہز ۿمسق ۿےک ۿولگ ۿںیہۿرلد ۿیک ۿانۿامتمۿ‬ ‫لاوتنۿےکۿخالفۿہیۿسقۿرنیمۿدجسمۿلااخہنۿاؿرۿؿہۿرنیمۿوجۿاشۿےکۿلصتمۿدجسمۿےکۿقلعتمۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿاٹنیۿسقۿاےنپۿتحتۿرصتفۿ‬ ‫ںیمۿاللاۿیھبۿتخسۿخالفۿاؿرۿردیجنہۿںیہۿاشۿوکۿاجمرۿںیہنۿےتھجمسۿاذہاۿرشاعۿمہۿسقۿاملسموننۿوکۿوکسفۿرکلاۿاچےئہۿلاۿہکۿدلخۿدانیۿ‬ ‫اچےئہۿاؿر ۿہیۿسق ۿرنیمۿدحیلعہۿرکح انۿاچےئہ؟ادیمۿہکۿسشتۿشخبۿوجاف ۿمہۿرغبیۿاملسموننۿوک ۿرمحمق ۿوہؿ ۿعمۿدلیلۿےکۿ‬

‫ویکہکنۿرلدۿیھبۿومولیۿےہۿریغبدلیلۿےکۿؿہۿمہۿولوگنۿیکۿویکنۿامےنۿاگ۔‬ ‫(ۺ)ایکۿرنیمۿہقلعتمۿدجسمۿلاااجنتسۿاخہنۿؿہریہۿؿہریہۿاملسموننۿیکۿااجرفۿےسۿرشكاۿدہنممۿوہاتکسۿےہۿایسیۿاحلكۿںیمۿہکبجۿؿہۿدجسمۿ‬ ‫ےکۿاکمۿںیمۿہنۿ ٓا ےئۿہکلبۿدؿرس ۿاکمۿںیمۿ ٓا ےئۿؿہۿااجرفۿےکۿاجمرۿںیہ۔‬ ‫وچھ‬ ‫ف‬ ‫ل‬ ‫ی‬ ‫(ۻ)دجسم ںیمۿلااخہنۿلاۿلیسافۿاخہنۿانبےنۿںیمۿھچکۿوپرفۿ مۿںیمۿ رطۿےہۿلاںیہن؟ اؿرۿدجسمۿےسۿےنتکۿافہلصۿرپۿ سافۿاخہنۿانبلاۿ‬ ‫اچےئہۿاشۿیکۿوکیئۿدحۿرشكا ۿوجۿوہۿمکحۿفراملا ۿاجےئۿاؿر ۿاجنسق ۿےکۿلاینۿےس ۿدجسم ۿیکۿدویار ۿںیمۿارگۿارثۿےچنہپۿوتۿرشكا ۿھچکۿرحچ ۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪۶‬ؿ‪)۷‬ہیۿلعفۿرلدۿاکۿرحامۿیعطقۿےہ‪،‬الكۿؿفقۿسجۿرغ ۿےکۿےئلۿؿفقۿایک ۿایگۿےہۿایسۿرپۿراھکۿاجےئۿاشۿںیمۿوتۿریغتۿہنۿوہرگمۿ‬ ‫تئیہۿدبلۿدیۿاجےئۿمنلاۿداکنۿوکۿرلاعۿرکدںیۿلاۿرلاعۿوکۿداکن‪،‬ہیۿرحامۿےہ۔اعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪Page 232 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫التجوزْتغییْالوقفْعنْھیػتہ‪1‬۔ ْ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿفقۿاجدئادۿیکۿتئیہۿوکدبتلیۿںیہنۿایکۿاجاتکسۿےہ۔(ف)‬

‫ہنۿہکۿرس ۿےسۿوموقفۿہیلعۿدبلۿدلاۿاجےئ‪،‬قلعتمۿدجسمۿوکۿدمرہس ںیم شالمۿرکایلۿاجےئۿہیۿرحامۿےہۿاؿرۿتخسۿرحامۿےہ۔‬ ‫(‪)۸‬ہیۿیھبۿرلدۿاکۿؿاسیۿیہۿرصتفۿےہ‪،‬رحامۿؿلااجمرۿےہ۔دجسمۿاکۿہتشپۿوھکدلاۿرحام‪،‬اؿرۿاےسۿامؿراےئۿدجسمۿدؿرس ۿاکمۿوصخصاۿاےسیۿ‬ ‫می‬ ‫لالاكۿاکمۿںیمۿرصفۿرکلاۿرصحیۿملظۿؿبصغۿؿ خریتمۿدجسمۿےہ۔‬ ‫ۿحیحص ۿدحمك ۿاک ۿارشاد ۿےہۿہک ۿوج ۿالك ۿلاتشل ۿرنیم ۿبصغ ۿرک ۿاگ ۿرنیم ۿےک ۿشاوتن ۿوقبطن ۿلك ۿاانت ۿ ہص ۿوتررکرؿ ِر ۿایقمق ۿاش ۿےکۿ‬ ‫ےلگۿںیمۿوططۿداالاجےئۿاگ‪2‬۔‬

‫(‪)۹‬املسمونن ۿوک ۿرلد ۿیک ۿایسی ۿاجیبدسق ۿمرد ۿؿملظ ۿرپ ۿوکسف ۿرحام ۿےہ ۿاؿر ۿاچرہ ۿوجیئ ۿفر ۔الرم ۿےہ ۿہک ۿلدرہعی ۿخکـمق ۿدجسم ۿیک ۿؿہۿ‬ ‫و‬ ‫ہلیۿرنیمۿاؿرۿہتشپۿیکۿرنیمۿسقۿاشۿےکۿہضبقۿےسۿئاولایئۿاجےئۿاؿرۿےلہپۿسجۿاحلكۿرپۿیھتۿایسۿاحلكۿرپۿربجاۿاشۿےسۿرکایئۿاجےئۿ‬ ‫می‬ ‫اؿرۿینتجۿاںیٹنیۿاشۿےنۿرصتفۿںیمۿرکیلۿںیہۿؿہۿ میزۿوہنۿوتۿؿاسپۿیلۿاجںیئۿؿرہنۿانۿیکۿتمیقۿیلۿاجےئۿاؿر ۿےنتجۿدوننۿہیۿااجنتسۿ‬ ‫اخہنۿؿہتشپۿؿہریہۿیکۿرنیمۿاشۿےکۿہضبقۿںیمۿریہۿلاۿلاۿانفصالۿرےہۿاشۿسقۿاکۿرکاہیۿاشۿےسۿدجسمۿےکۿےئلۿایلۿاجےئۿکماْقدْنصواْ‬

‫علیہْقاطبۃْفْالکتبْالمعتمدة(اسیجۿہکۿامتمۿربتعمۿبتکۿںیمۿاشۿرپۿصنۿوموجدۿےہ۔ف)‬

‫(ۺ)املسموننۿوکۿرییغتۿؿفقۿاکۿوکیئۿاایتخرۿںیہنۿرصتفۿ ٓا دیمۿاینپۿكلمۿںیمۿرکاتکسۿےہۿؿفقۿامكلۿیقیقحۿلجۿؿكالۿیکۿكلمۿاخ ۿ‬ ‫ےہۿاشۿےکۿےبۿادنۿدؿرس ۿوکۿاشۿںیمۿیسکۿرصتفۿاکۿاایتخرۿںیہن۔‬ ‫(ۻ)دجسمۿوکوبۿےسۿاچبلاۿؿاحقۿےہ‪،‬ؿاذہاۿدجسمۿںیمۿیٹمۿاکۿلیتۿخاللاۿرحام‪،‬دجسمۿںیمۿدلاۿشالیئۿاگلسلاۿرحام‪،‬یتحۿہکۿدحمكۿںیمۿارشادۿ‬ ‫وہا‪:‬وانْیمرفیہْبلحمْنیئ‪3‬۔ا ینۿدجسمۿںیمۿاچکۿوگسقۿےلۿاجلاۿاجمرۿںیہن‪،‬ۿاحالہکنۿےچۿوگسقۿیکۿوبتہبۿ فیفۿےہۿوتۿاہجنۿ‬ ‫ےسۿدجسمۿںیمۿوبۿےچنہپۿؿاہنۿلكۿمماتعنۿیکۿاجےئۿیگ‪،‬دجسمۿاعمۿامجمقۿےئلیکۿانبیئۿاجیتۿےہۿاؿرۿامجمقۿہزۿاملسمنۿرپۿؿاحقۿےہۿاہینۿ‬ ‫لكۿہکۿرتكۿامجمقۿرپۿحیحصۿدحمكۿںیمۿفراملا‪:‬ملظۿےہۿاؿرۿرفکۿےہ۔اؿرۿافنطۿہیۿہکۿ ٓا دیمۿاﷲ ےکۿانمدیۿوکۿاکپرلاۿےنسۿاؿرۿاحرضۿہنۿ‬ ‫وہ۔حیحصۿملسمۿرشفیۿںیمۿدبعاﷲ نبۿوعسمدۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿیکۿدحمكۿےہ‪:‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْفْالمتقرقاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْصحیحْالبلاریْبابْماجاءْفْسبعْارضیْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۹ /۶‬ۺ‪۹‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْالمساجدْبابْمایکرہْفْالمساجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ۺۺ‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 233 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لوصلؼتمْفْبیوتکمْکماْیصلْھذاالمتللفْلرتکتمْ ا ینۿارگۿدجسمۿںیمۿامجمق ۿوکۿاحرضۿہنۿوہےگۿاؿر ۿرھگؿنۿںیم‬

‫سنۃ ْنؽیکم ْولوترکتم ْسنۃ ْنؽیکم ْلضللتم ْ‪1‬وفْ امنر ۿڑپوھ ۿےگ ۿوت ۿرمگاہ ۿوہاجؿےگ ۿاامین ۿےس ۿلکن ۿاجؿےگ(اؿر‬ ‫اوبداؿدۿیکۿرؿامكۿںیمۿےہۿمتۿاکفرۿوہاجؿےگ۔ف)‬ ‫روایۃْایبْداؤدْلکقرتم‪2‬۔ ْ‬ ‫لاںیۿہمہۿنیحیحصۿیکۿدحمكۿںیمۿارشادۿوہا‪:‬‬

‫منْاکلْمنْھذہْالشجرةْاللبؼثۃْفالیِربنْمصالنا‪3‬۔ ْ وجۿاشۿدنگ ۿڑیپۿںیمۿےسۿاھکےل ۿا ینۿاچکۿایپر ۿلا ۿاچکۿنسہلۿؿہۿ‬ ‫امہریۿدجسمۿےکۿلاشۿہنۿ ٓا ےئ۔‬ ‫اؿرۿفراملا‪:‬فانْالملٰئکۃْتتأذیْممایتأذیْمنہْبنواٰدم‪4‬۔ا ینۿہیۿایخلۿہنۿرکؿۿہکۿارگۿدجسمۿاخیلۿےہۿوتۿاشۿںیمۿیسکۿوبۿاکۿدالخۿ‬ ‫رکلاۿاشۿؿغكۿاجمرۿوہۿہکۿوکیئۿ ٓا دیمۿںیہنۿوجاشۿےسۿالداۿلاےئۿاگۿااسیۿںیہنۿہکلبۿمالہکئۿیھبۿالداۿلاےتۿںیہۿاشۿےسۿسجۿےسۿالدالالاۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےہۿانسان۔دجسمۿوکۿاجنسقۿےسۿاچپلاۿفر ۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫ہلئسم‪۶۶۹‬لا۾‪:۶۶‬اریئبمبۿاکمینکرافۿارٹسمكۿارعملؿفۿاھچچۿہلحمۿرمہلسۿدبرادلنیۿدبعاﷲ اصحقۿاشمؿرۿاجعمۿدجسمۿیٹیمک‪،‬ۻ‪۶‬رحقۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿاہقفےئۿرشفۿنیتمۿرادمہۿاﷲ اعتیٰلۿرشفاۿؿنـیماۿانۿوصرۿوئسمہلۿںیمۿوجہکۿدلیۿحصقۿربمنۿدنمرچۿ‬

‫ںیہ‪:‬‬

‫اؿل‪:‬ۿہیۿہکۿرہشۿیئبمبۿںیمۿالكۿدجسمۿمیظعۿااشلنۿرعیفۿالنینانۿاجعمۿدجسمۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿانبۿؿطسۿرہشۿںیمۿایسیۿہگجۿؿاعقۿےہۿسجۿےکۿ‬ ‫وچۿرطفۿوکیئۿاکمنۿںیہنۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿوہارثکبفۿ ٓا یتۿویکہکنۿسقۿارطافۿاشۿےکۿافرفۿںیہۿہکلبۿضعبۿاؿاقفۿببسبۿکیزفۿ‬ ‫م‬ ‫وہا ۿ صلی ۿدروچہاےئ ۿدجسم ۿوک ۿدنب ۿرکےت ۿںیہ‪،‬اش ۿدجسم ۿیک ۿانب ۿےلہپ ۿیہ ۿےس ۿاہنمك ۿدمعہ ۿؿ ۿشادنار ۿیھت ۿرگم ۿلبق ۿار ۿدنچ ۿشال ۿرضحافۿ‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫اشمؿرنیۿےنۿاینپۿراےئۿےسۿاشۿںیمۿیسکۿدقرۿدبتلۿؿریغتۿایکۿاؿرۿ چمیناۿاشۿرتمیمۿؿدبتلیۿںیمۿ چمیناۿنیتۿالھکۿرؿہیپۿےسۿرلادہۿ‬ ‫رصفۿاملۿؿفقۿےسۿایکایگۿاشۿ‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالمساجدْبابْفض‬ ‫لْصلوةْوالجماعۃْوبیانْالتشدیدْا لخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۷۸۷ /۶‬‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْسننْابوداؤدْکتاب‬ ‫ْالصلوةْبابْالتشدیدْفْتركْالجماعۃْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪۶ /۶‬۽‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالمساجدْبابْنہیْمنْاکلْثوماْالخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۶‬۾‪۷۵‬‬

‫‪3‬‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالمساجدْبابْنہیْمنْاکلْثوماْالخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۶‬۾‪۷۵‬‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 234 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿیکۿرؿینشۿےکۿےئلۿلبقۿارۿدنچۿشالۿرصبفۿغلبمۿدشۿلارہۿہزارۿرؿہیپۿاہلدلانۿؿوھجرمۿولبریۿؿہریہۿاابسفۿرؿینشۿاکۿرخلدۿرکےکۿ‬ ‫اہنمك ۿاٰیلع ۿامیپہن ۿرپ ۿاشمؿرنی ۿدقمی ۿےن ۿااظتنم ۿایک ۿاھت ۿدعب ۿار ۿدنچ ۿشال ۿاشمؿرنی ۿخدلد ۿےن ۿاش ۿااظتنم ۿوک ۿلااقلل ۿؿہری ۿمکیفی ۿھجمس ۿرکۿ‬ ‫رقتمناۿسیب ۿہزارۿرؿہیپۿےسۿرلادہۿرصفۿاملۿؿفقۿےسۿسیگۿیکۿرؿینشۿیکۿوجتمرۿیکۿاؿرۿ ہقبۿرریںیۿاؿرۿلاالرپۿسیگۿےکۿلنۿؿہریہۿ‬ ‫فقس ۿؿخدار ۿدجسم ۿںیم ۿبصن ۿےئک ۿےئگ ۿےھت ۿاؿر ۿدنچ ۿشال ۿلك ۿہی ۿسیگ ۿا ین ۿداخن ۿیک ۿرؿینش ۿاک ۿدجسم ۿںیم ااظتنم ۿراہ‪،‬رگم ۿہکبج ۿدجسمۿ‬ ‫رطبقیۿایبنۿلاالرتمیمۿؿریغتۿرکےنۿںیمۿ ٓا یئۿاشۿؿغكۿہیۿسقۿسیگۿیکۿرؿینشۿےکۿلنۿؿہریہۿوجۿہکۿفقسۿؿخدارۿںیمۿبصنۿےیۿےئگۿ‬ ‫ےھتۿاضظئۿؿرخافۿؿمرلادۿوہےئۿرھپۿدجتلداۿرضحافۿاشمؿرنیۿےنۿرثکبفۿراےئۿاشمؿرنیۿےئنۿرس ۿےسۿسیگۿیکۿرؿینشۿاکۿااظتنمۿ‬ ‫ایکاؿر ۿ ہقب ۿرریںی ۿںیم ۿفقس ۿؿخدار ۿںیم ۿلن ۿبصن ۿےئک ۿاش ۿارم ۿوک ۿالك ۿشال ۿاک ۿرعہص ۿمیؾضی ۿںیہن ۿوہا ۿےہ ۿہک ۿاشمؿرنی ۿذموکرۿ‬ ‫اچےتہ ۿںیہ ۿہک ۿدجسم ۿںیم ۿمریق ۿرؿینش ۿاؿر ۿمریق ۿوھکنپن ۿاک ۿااظتنم ۿؿاامتہم ۿرصبفۿامل ۿدجسمۿایکاجےئۿسپۿہلمج ۿاوحالۿوسال ۿذموکررپۿ‬ ‫وغر ۿفرامرک ۿایبن ۿفرامدںی ۿہک ۿہی ۿوج ۿؿػنا ۿوفػنا ۿدرلارہ ۿرؿینش ۿارخااجف ۿریثکہ ۿےئک ۿےئگ ۿںیہ ۿہی ۿامل ۿؿفق ۿںیم ۿرصتف ۿاجیب ۿؿلارابیےئۿ‬

‫رشفۿںیہۿلاںیہن؟ ایبنۿفرامںیئ۔‬ ‫لاین‪:‬ۿہیۿہکۿحقۿدجسمۿایسیۿہگجۿؿاعقۿےہۿسجۿےکۿاچرؿنۿرطفۿوکیئۿاکمنۿںیہنۿےہۿاؿرۿدجسمۿذموکرۿےکۿدویارؿنۿںیمۿدروچہاےئۿ‬ ‫کالنۿرثکبف ۿانبےئۿےئگۿںیہ اؿر ۿہز ۿؿغك ۿوہا ۿؿاہنۿوموجد ۿؿومتمچ ۿےہۿہکلب ۿضعبۿؿغك ۿحصق ۿایبن ۿوسالۿاؿلۿڑھکایکنۿببسبۿ‬ ‫کیزفۿوہاۿےکۿدنبۿیکۿاجیتۿںیہ‪،‬سپۿایسیۿوصرفۿںیم املۿؿفقۿےسۿمریقۿےھکنپۿدجسمںیمۿبصن رکلاۿرشكاۿدرسقۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫رسیت ۿہیۿہکۿرجتمناۿہیۿارمۿػاہزۿےہۿہکۿحقۿمریقۿاھکنپۿخاللاۿاجلاےہۿاشۿؿغكۿاشۿےسۿالكۿ ٓا ؿارۿ ٓا یتۿےہۿوجۿرضؿرۿلخمۿامنرۿؿمیؾلۿ‬ ‫وشخفۿؿوضخف‪،‬انبءۿہیلعۿاشۿرطچۿےکۿےھکنپۿلالرضؿرفۿرصبفۿاملۿدجسمۿانبلاۿرشكاۿاجمرۿںیہۿلاںیہن؟‬ ‫می‬ ‫(‪)۹‬ہیۿارمۿ خؾیظۿامتمۿوبثفۿوکۿاچنہپۿےہۿہکۿاھکنپۿخالےنۿےکۿدےبۿںیمۿوجۿرگسیۿداالۿاجلاۿےہۿؿہۿاایشءۿلالاكۿؿسجنۿےسۿولخمعۿےہۿ‬ ‫اشۿوصرفۿاخ ۿںیمۿیھبۿانۿوھکنپنۿےکۿدجسمۿںیمۿاگلےنۿاکۿرصبفۿاملۿؿفقۿرشكاۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫ل‬ ‫(ۺ)ہیۿہکۿامہزنیۿ نۿاللنکیزیۿےسۿہیۿلافۿبوخیبۿولعممۿوہیئۿےہۿہکۿہبۿتبسنۿسیگۿیکۿرؿینشۿےکۿال نکیزیۿیکۿرؿینشۿؿمریقۿوھکنپنۿ‬ ‫ںیمۿرلادہۿرتوخفۿ ٓا زشتدیگ ۿےہ‪،‬انچہچنۿاللنکیزیۿےسۿاشۿمسقۿیکۿ ٓا زشتدیگ ۿےکۿؿااعقف ۿتہبۿوہ ےک ۿںیہۿسج ۿےسۿتہبۿولگۿ‬ ‫ؿافقۿںیہ‪،‬سپۿوصرفۿذموکرۿںیمۿایسیۿوخانفكۿؿحصقۿ ٓا زیمۿزیچۿاکۿبصنۿرکلاۿرشكادرسقۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(ۻ)ہیۿارمۿیھبۿوحلمعۿاخرطۿرےہۿہکۿوقبلۿاابطءۿرؿینشۿمریقۿرضمۿاصبرفۿےہۿاؿرۿمریقۿوھکنپنۿیکۿوہا‬

‫‪Page 235 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یھبۿاصقننۿرشانۿتحصۿےہ‪،‬انچہچنۿاشۿلیبقۿاکۿالكۿومضمنۿاابخرۿبیبطۿومرہخۿنکیۿوجنۿشہہۿرؿانۿوبطمفۿےہۿوجۿاابخرۿہکۿرسبۿ‬ ‫رپیتس ۿانجف ۿاحدط ۿاكلمل ومولی ۿمیکح ۿالمج ۿاخن ۿاصحق ۿاہبدر ۿرسیئ ۿامظع ۿدیلہ ۿنکال ۿرکلا ۿےہ‪،‬سپ ۿایسی ۿرضمف ۿرشان ۿتحص ۿاکۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿ ٓا ؿمرانۿرکلاۿرشكاۿدرسقۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ن‬ ‫(‪)۶‬ہیۿرصتاففۿضحمۿملظۿؿارسافۿؿ صییقۿاملۿاؿاقفۿںیہ املعءۿےنۿالكۿرچافۿؿفقۿےکۿحبصۿلكۿرؿنشۿرےنھکۿوکۿلااجمرۿاتبلاۿحقۿ‬ ‫لكۿؿافقۿےسۿنصاۿلاۿرعفاۿاشۿیکۿااجرفۿلامكۿہنۿوہۿہنۿہکۿلارۿلارۿہیۿہزاراہۿرؿوپنۿاکرصفۿاکیبر‪،‬وتمویلنۿوکۿیسکۿرصفۿخدلدۿےکۿ‬ ‫ادحافۿیکۿااجرفۿںیہنۿوہیتکس‪،‬ارگۿلالۿوسمفۿرشیعۿاشۿںیمۿاملۿؿفقۿرصفۿرکےگنیۿؿہۿرصفۿانۿیکۿدافۿرپۿڑپ ۿاگۿاؿرۿانتجۿاملۿ‬ ‫دجسمۿاشۿںیمۿرخچ ایکۿاشۿاکۿلاؿانۿانۿرپۿالرمۿوہاگ‪،‬ؿافقۿےنۿارگدجسمۿںیمۿرگنک ۿہنۿانبےئۿےھتۿاؿرۿوتمیلۿاملۿؿفقۿےسۿانبےئۿاگۿ‬ ‫اگہنگرۿوہاگۿاؿرۿلاؿانۿد ۿاگ‪،‬امنروینۿوکۿارگۿےبۿانمرہۿےکۿادانۿیکۿ ٓا ؿارۿ چنہۿاجیتۿےہۿوتۿوتمیلۿاملۿدجسمۿےسۿانمرہۿںیہنۿانباتکس‪،‬انبےئۿ‬ ‫اگۿوتۿاشۿرپۿلاؿانۿ ٓا ےئۿاگ‪،‬ؿافقۿےنۿفراشۿدجسمۿاکۿوکیئۿؿہفیظۿہنۿراھکۿاھت‪،‬وتمیلۿوتۿوتمیلۿاحمکۿوکۿخاللۿںیہنۿہکۿاشۿںیمۿفراشۿاکۿؿہفیظۿ‬ ‫احدفۿرک ‪،‬ہنۿفراشۿوکۿؿہۿؿہفیظۿح انۿخالل۔انبےئۿدجسمۿہکسبۿدمعہۿؿمکحمۿیھتۿوتۿوتمویلنۿوکۿاشۿاکۿدیہشرکلاۿاؿرۿہشقنۿدبانلۿاؿراشۿ‬ ‫ںیمۿدجسمۿےکۿنیتۿالھکۿرؿےپۿارادانیۿاؿرۿاشۿےکۿشیقۿسیبۿہزارۿےکۿلنۿمرلادۿرکلاۿاؿرۿرھپۿایگشۿیکۿرؿینشۿںیمۿسیبۿہزاراؿرۿارالا‪،‬اؿرۿ‬ ‫افۿاےسۿیھبۿابتہۿرکےکۿمریقۿرؿینشۿیکۿوکششۿرکلاۿاؿرۿاشۿںیمۿاملۿدجسمۿمرلادۿرکلا‪،‬ہیۿامتمۿااعفلۿرحامۿےھتۿاؿرۿںیہ‪،‬وتمویلنۿرپۿ‬ ‫انۿالوھکنۿرؿوپنۿاکلاؿانۿالرمۿےہۿہکۿاینپۿرگہۿےسۿاداۿرکںی‪،‬اؿرۿؿاحقۿےہۿہکۿاےسیۿرسمفۿوتمیلۿزعمؿلۿےئکۿاجںیئۿاؿرۿانۿیکۿ‬ ‫ہگجۿاملسمنۿدتمنیۿوہایشرۿاکرۿزگارۿخدارتشۿدلادتنارۿرقمرۿےئکۿاجںیئ۔اعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لووقف ْعل ْدھن ْالسراج ْللمسجد ْالیجوز ْوضعہْ ارگۿدجسمۿےکۿرچافۿےکۿلیتۿےکۿےئلۿوکیئۿؿفقۿایکۿوتامتمۿرافۿ‬ ‫جمیعْاللیلْبلْبِدرْحاجۃْالمصلیْویجوزْایلْثلثْ رچافۿرؿنشۿرانھکۿاجمرۿہنۿوہاگۿہکلبۿرصفۿامنروینۿیکۿرضؿرفۿ‬ ‫اللیل ْونصقہ ْاذااحؾیج ْالیہ ْللصلوة ْفیہ ْکذا ْفْ ےک ۿاطمقب ۿاؿرۿاہتیئ ۿراف ۿلك‪،‬ارگ ۿرضؿرف ۿوہوت ۿفصن ۿرافۿ‬ ‫ٰ‬ ‫لك ۿرؿنش ۿراھکاجےئ‪،‬لاہک ۿامنری ۿابعدف ۿرکںیکس‪،‬ویط یۿ‬ ‫السراجْالوھاجْوالیجوزْانْیرتكْفیہْکلْالْلیلْاالفْ‬ ‫م‬ ‫ارسلاچۿاولاہچۿںیمۿےہ۔اؿرۿامتمۿرافۿرچافۿرؿنشۿرانھکۿاج رۿ‬ ‫موضعْجرتْالعادةْفیہ ٰ‬ ‫ْبذلكْکمسجدْبیتْالمِدسْ‬ ‫ںیہن‪،‬اہن ۿاےسی ۿطاقامف ۿاہجن ۿایسی ۿاعدف ۿاجری ۿ یل ۿ ٓا ریہۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْو ْالمسجدْ‬ ‫ومسجدْالنیبْصلْاللْ ٰ‬ ‫ےہ‪،‬اسیجۿہکۿدجسمۿتیبۿادقملشۿاؿۿدجسمۿوبنیۿاؿرۿدجسمۿرحامۿںیمۿ‬ ‫الحرام ْ‬

‫ےہ‪،‬لاؿافقۿےنۿامتم‬

‫‪Page 236 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوشرطْالواقفْترکہْفیہْکلْاللیلْکماجرتْبہْالعادةْ راف ۿرؿنشۿرےنھکۿیکۿرشعۿاگلر ۿیھکۿوہۿاسیجۿہکۿامہر ۿرامہنۿ‬

‫فْزمانناْکذافْالبحرالرائق‪1‬۔ ْ‬ ‫اتفؿٰیۿاقصیحانۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ںیمۿہیۿاعدفۿنبۿیکچۿےہ‪،‬رحبارلاقئۿںیمۿویط یۿےہ(ف)‬

‫لؼسْللِیمْانْیتلذْمنْالوقفْعلْعمارةْالمسجدْ مظتنم ۿوک ۿہی ۿاایتخر ۿںیہن ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿدجسمیک ۿامعرف ۿرپ ۿؿفق ۿاملۿ‬ ‫شرفاْمنْ ٰذلكْولوْفعلْیکونْضامنا‪2‬۔ ْ‬ ‫لمف‬ ‫زخالۃۿا نینۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ےس ۿوکیئ ۿلاالاخہن ۿانبےئ‪،‬ارگ ۿاش ۿےن ۿااسیایک ۿوت ۿؿہ ۿاش ۿامل ۿاکۿ‬ ‫اضنمۿوہاگ۔(ف)‬

‫یجوزْانْیؽْینْمنارةْمنْغلۃْوقفْالمسجدانْاحتاجْ ارد ۿرگد ۿےک ۿولوگن ۿوک ۿ ٓا ؿار ۿاچنہپےن ۿےکۿےئل ۿدجسمۿےک ۿؿفق ۿیکۿ‬ ‫الی اْلیکونْاسمعْللجیانْوانْکانوایسمعونْاالذانْ ٓا دمینۿےسۿانیمرۿانبلاۿاجمرۿےہۿرشبعۿرضؿرف‪،‬اؿرۿارگۿانمرہۿےکۿ‬ ‫ریغبۿادانۿیکۿ ٓا ؿارۿولگۿنسۿےتیلۿوہنۿوتۿرھپۿاجمرۿںیہن(ف)‬ ‫بدونْالمنارةْفال‪3‬۔ ْ‬ ‫وقعداۿدلرہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫الِایضْلؼسْلہْاالحداثْبدونْمسو غْشریعْفکیفْ اقیضۿوکۿؿفقۿںیمۿیئنۿامعرف ۿانبلا ۿرضؿرف ۿرشیعۿےکۿریغبۿ‬ ‫المتویلْوقدْصرحْفْالذخیةْوالولوالجیۃْوغیھماْ اجمرۿںیہنۿوتۿوتمیلۿےسیکۿرکاتکسۿےہۿہکبجۿدریخہۿاؿرۿؿولالخنہۿؿہریامہۿ‬ ‫بانْالِایضْاذاْقررْفراشاْللمسجدْبغیْشرطْالواقفْ ںیمۿرصتحیۿےہۿہکۿارگۿاقیضۿےنۿؿافقۿیکۿرشعۿےکۿریغبۿدجسمۿ‬ ‫ےکۿےئلۿافصیئۿؿاالۿرقمر ۿایکۿوتۿاےسۿاجمر ۿںیہنۿاؿر ۿاشۿافصیئۿ‬ ‫لم ْیحل ْللِایض ْذلك ْولم ْیحل ْللقراش ْتناولْ‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫ؿاےلۿوکۿرقمر ۿؿہفیظۿح انۿاج رںیہنۿےہۿاؿر ۿرحبۿںیمۿ راملا ۿارگۿ‬ ‫المعلوم ْقال ْف ْالبحر ْفان ْقلت ْف ْتِریر ْالقراشْ‬ ‫ریتاارتعا ۿوہ ۿہک ۿافصیئ ۿؿاےل ۿیک ۿرقتری ۿںیم اصالچ ۿیکۿ‬ ‫مصلحۃ ْقلتْیمکنْخدمۃْالمسجدْبدونْتِریرہْ‬ ‫وصرفۿےہ‪،‬وتںیم اتہکۿوہنۿہکۿاشۿرقتریۿےکۿریغبۿیھبۿدجسمیک‬ ‫بانْیستاجرْالمتویلْفراشا ْ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۾ۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْمسجداْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪۶۷ /۹‬ۼ ْ‬ ‫رْ‬ ‫فتاویْقایضْخاںْکتابْالوقفْبابْجعلْدارہ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪3‬‬

‫ْخزانۃْالمقتیْکتابْالوقفْیملقۿہخسنۿ‪۷۶۹ /۶‬‬

‫‪Page 237 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لہْوالممنو عْتِریرہْفْوظیقۃْتکونْحِالہ‪1‬۔ ْ‬ ‫دنہہیۿرھپۿؼخؾاؿیۿرھپۿشایمۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫خدمقۿنکممۿےہۿہکۿوتمیلۿیسکۿوکۿارجفۿد ۿرکۿرکاےلۿہکبجۿ‬ ‫لقتسمۿرقتریۿسجۿرپؿہفیظۿرقمرۿوہۿعنمۿےہ۔(ف)‬

‫مسجد ْمؽین ْاراد ْرجل ْان ْینِضہ ْویبنیہ ْثانیاْ ریمعت ۿدشہ ۿدجسم ۿوک ۿرگارک ۿوکیئ ۿصخ ۿیئن ۿوبضمع ۿامعرف ۿانبلاۿ‬ ‫احکم ْمنْالؽناءْاالول ْلؼس ْلہ ْذلك ْالنہْالوالیۃْ اچےہۿوتۿاےسۿہیۿاایتخرافۿںیہنۿویکہکنۿاشۿوکۿہیۿؿالمكۿاحلصۿ‬ ‫لہ‪،‬مضمرات‪،‬االان ْیلاف ْان ْین دم‪،‬تاتارخانیۃ‪ ْ،‬ںیہن ےہ‪،‬رمضماف۔رگم ۿاش ۿوصر ۿف ۿںیم ۿحق ۿامعرفۿ‬ ‫دہنممۿوہےنۿاکۿحـرہۿوہ‪،‬لالاراخہین۔اشۿیکۿلاؿلیۿہیۿےہۿہکۿؿہۿ‬ ‫وتاویلہْانْلمْیکنْالباینْمنْاھلْتلكْالمحلۃْاماْ‬ ‫ریمعت ۿرکےن ۿؿاال ۿہلحم ۿدارہن ۿوہ‪،‬ارگ ۿؿاہن ۿاک ۿہلحم ۿدار ۿوہوت ۿےلحمۿ‬ ‫اھل ا ْفل م ْان ْی د ْموا ْویجددوا ْبنائہ ْلکن ْمنْ‬ ‫ؿاولنۿوکۿاایتخر ۿےہۿرگارکۿدؿلارہۿریمعتۿرکںیۿنکیلۿاےنپۿاملۿ‬ ‫مال مْالمنْمالْالمسجدْاالبامرْالِایض‪2‬۔ ْ‬ ‫ےس‪،‬ہنۿہکۿدجسمۿےکۿاملۿےس‪،‬اہنۿارگۿاقیضۿیکۿااجرف ۿوہوتۿ‬ ‫دجسمۿاکۿاملۿرخچۿرک شکیےۿںیہ۔(ف)‬ ‫خالہصۿؿونتریۿاالاصبرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫الباسْبنِشہْخالمحرابہْبجصْوماءْذھبْبمالہْ حضۿاؿرۿوسےنۿےکۿلاینۿےسۿدجسمۿںیمۿشقنۿؿاگنرۿرحمافۿوکۿوھچرۿرکۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫رکلا ۿاجمر ۿےہۿرشبہکیطۿوکیئۿدایتۿاملۿےسۿرک ‪ ،‬ؿفقۿےکۿاملۿ‬

‫المنْمالْالوقفْوضمنْمتولیہْلوفعل ۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫رحبارلاقئۿرھپۿردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ےسۿاجمرۿںیہن‪،‬ارگۿوتمیلۿےنۿااسیۿایکۿوتۿاضنمۿوہاگ۔(ف)‬

‫امامنْمالْالوقفْفالشكْانہْالیجوزْللمتویلْفعلہْ نکیلۿؿفقۿاملۿےسۿااسیۿرکلا ۿلالہبش ۿوتمیلۿوکۿمؾلؼا ۿاجمر ۿںیہنۿ‬

‫مطلِراْلعدمْالقائدةْفیہ‪4‬۔ ْ‬

‫ویکہکنۿاشۿںیمۿؿفقۿاکۿوکیئۿافدئہۿںیہنۿےہ(ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْفْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْکتابْالوقفْالبابْالثاینْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪۷۷۵ /۶‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْفتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۼۺ‪۹‬‬ ‫ْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۾ ْ‬ ‫ْکتابْالصلوةْبابْمایقسد‬ ‫‪ْ3‬درملتار‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪4‬‬

‫ْکتابْالصلوةْباب‬ ‫ْردالمحتار‬ ‫ْمایقسدْالصلوةْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۹۸ /۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 238 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫االاذاکانْالواقفْفعلْمثلہْلِول مْانہْیعمْرْالوقفْ اہنۿارگۿؿافقۿااسیۿرکلا ۿراہۿوہوتۿرھپۿؿفقۿاملۿےسۿاجمر ۿےہۿ‬ ‫ویکہکنۿاہقفءۿےنۿفراملاےہۿہکۿوتمیلۿایسۿرطچۿریمعتۿرک ۿسجۿ‬ ‫کماْکان‪1‬۔ ْ‬ ‫رطچۿےلہپۿیھت(ف)‬

‫ حتۿایدقریۿرھپۿرشچۿكالہمۿریبیۿرھپۿانبۿاعدبنیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الواجبْابِاءْالوقفْعلْماکانْعلیہْدونْزیادةْوالموجبْ ؿفق ۿوک ۿاینپ ۿایلص ۿاحلك ۿرپ ۿرانھک ۿؿاحق ۿےہ ۿوکیئ ۿرلادیت ۿہن ۿیکۿ‬ ‫لتجویزہْالنْالموجبْالشرطْوالضرورةْوالضرورةْفْھذاْ اجےئ ۿویکہکن ۿاش ۿےک ۿوجار ۿاکوکیئ ۿومحق ۿںیہن ۿےہ ۿویکہکنۿ‬ ‫ومحقۿرصفۿؿفقۿیکۿرشعۿلاۿرضؿرفۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿیسکۿ‬ ‫اذالْتجبْالزیادةْبلْتبِیہْکماْکان‪2‬۔ ْ‬ ‫رلادیتۿیکۿرضؿرفۿںیہنۿہکلبۿےسیجۿاھتۿؿےسیۿلایقۿرےھک۔(ف)‬ ‫(‪)۷‬اؿباۿمہۿےنۿاےنپۿاتفؿٰیۿںیمۿایبنۿایکۿےہۿہکۿدجسمۿںیمۿفریشۿاھکنپۿاگللاۿمؾلؼاۿلادنسپلدہۿےہ‪،‬دملخۿایلۿارشلنغۃۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫تعایل ْالمراوح‪،‬اذ ْانْ امہر ۿاملعءۿرمہمحۿاﷲ اعتیٰلۿےنۿفریشۿاھکنپۿدجسمۿںیمۿاگللا ۿلا‬ ‫قد ْمنع ْعلماؤ ْنارحم م ْالل ْ ٰ‬ ‫اجمرۿاہکۿےہۿویکہکنۿدجسمۿںیمۿااسیۿرکلاۿدبمقۿےہ۔(ف)‬ ‫اتلاذھاْفْالمسجدْبدعۃ‪3‬۔ ْ‬ ‫تعایل‪:‬‬ ‫لامنا‪:‬ۿحقۿہیۿاحلكۿےہۿہکۿاححقۿاصلاۿںیہنۿوتۿاےنپۿاملۿےسۿیھبۿاجمرۿںیہن‪،‬ہنۿہکۿاملۿؿفقۿےس۔قالْاللْ ٰ‬ ‫"‬

‫‪‬‬

‫‪4"‬۔ ْ‬

‫ارساف ۿہن ۿرکؿ ۿاﷲاعتیٰل ۿارساف ۿرکےن ۿؿاولن ۿوک ۿدنسپ ۿںیہنۿ‬ ‫رکلا۔(ف)‬

‫تعایلْعلیہْوسلم‪ْ :‬‬ ‫وقالْصلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْکرہْلکمْثلثا ْ‬ ‫انْاللْ ٰ‬

‫اﷲ اعتیٰلۿےنۿاراہر ۿےئلۿنیتۿزیچؿنۿوکلادنسپ‬

‫ْکتابْالصلوةْبابْمایقسد‬ ‫‪ْ1‬درملتار‬ ‫ْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪۹۹۵ /‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْالمدخلْالبنْالحاجْفصلْفْذکرْالبدعْا لیتْا لخْدارالکتابْالعریبْبیوتْ‪۷۷۷ /۷‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪۶۹۶ /‬‬ ‫‪Page 239 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫قیلْوقالْوکثرہْالسؤالْواضاعۃْالمال‪1‬۔ ْ‬

‫فراملاۿےہۿلیقۿؿاقل‪،‬ریغبۿرضؿرفۿوساالفۿیکۿکیزفۿاؿرۿاملۿ‬ ‫اکۿایضف۔(ف)‬

‫لالنا‪:‬ۿہیۿؿفقۿںیمۿرصفۿخدلدۿاکادحافۿےہۿسجۿیکۿااجرفۿوتمیلۿوکۿںیہنۿوہیتکسۿکمابؼنا۔‬ ‫رانغا‪:‬ۿحقۿؽ ّناۿاشۿےھکنپۿیکۿوہاۿرضمۿتحصۿوہوتۿاشۿاکۿیسکۿاملسمنۿےکۿرھگۿںیمۿیھبۿاےنپۿلاۿاشۿےکۿاملۿاخ ۿےسۿیھبۿاگللاۿاجمرۿہنۿ‬ ‫وہاگۿہنۿہکۿدجسمںیمۿہنۿہکۿاملۿؿفقۿےس‪،‬کمایأیت۔‬

‫(‪)۸‬كشیبۿدجسمۿںیمۿایسیۿزیچاکۿادحافۿونممفۿہکلبۿایسیۿہگجۿامنرۿڑپانھۿرکمؿہۿےہ۔ونتریۿاالاصبرۿؿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫کرہْوقتْحضورْطعامْتاقتْنقسہْالیہْوکذاکلْمایشغلْ سفنۿیکۿوخاشہۿوہوتۿاھکےنۿےکۿؿغكۿامنرۿرکمؿہۿےہۿاؿرۿویط یۿ‬ ‫ہزۿؿہۿزیچۿسجۿےسۿامنرۿںیمۿدلۿرصمؿفۿرےہۿاؿرۿوشخفۿںیم‬ ‫بالہْعنْافعال اْویللْبلشوع اْکائناْماکان‪2‬۔ ْ‬ ‫للخۿادنارۿوہ‪،‬وجۿیھبۿوہ۔(ف)‬ ‫ل‬ ‫زینۿرشچۿونتریۿںیمۿےہ‪:‬ولذاتکرہْفْطاحون‪3‬ۿ(ایسۿےئلۿیکچۿاخہنۿںیمۿامنرۿرکمؿہۿےہ۔ف)ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لعلْوجہہْشغلْالبالْبصوت ا‪4‬۔ ْ‬

‫وہاتکس ۿےہ ۿاش ۿیک ۿؿہج ۿیکچ ۿیک ۿ ٓا ؿار ۿےس ۿدل ۿیک ۿوغشمتیلۿ‬ ‫وہ(ف)‬

‫و‬ ‫(‪)۹‬اشۿوصرۿفۿںیمۿؿہۿاھکنپۿمؾلؼاۿوخدۿیہۿلااجمرۿےہۿارگہچۿ ہلیۿاچرۿؿہجۿہنۿیھبۿوہںیت۔ونتریاالاصبرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫کرہْادخالْنجاسۃْفیہْفالیجوزْاالستصباحْبدھنْ دجسمۿںیمۿاجنسق ۿاکۿدالخۿرکلا ۿعنمۿےہۿاشۿےئلۿلالاكۿلیتۿ‬ ‫ےسۿدجسمںیمۿرچافۿرؿنشۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔(ف)‬ ‫نجسْفیہ‪5‬۔ ْ‬

‫ْمسندْاحمدبنْحنبلْحدیثْالمغیةْبنْشعبۃْدارالقکرْبیوتْ‪ /۹‬ۻ‪۷۹‬‬ ‫‪2‬‬ ‫لوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۶‬ۻ ْ‬ ‫ْدرملتارْکتابْالص ٰ‬ ‫‪ْ3‬درملتارْکتابْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۶‬ۻ ْ‬ ‫‪1‬‬

‫‪4‬‬

‫ٰ‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتار‬ ‫ْکتابْالصلوةْدارحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۶‬ۺۺ‪۷‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪ْ5‬درملتارْشر حْتنویرْاالبصارْبابْمایقسد‬ ‫ْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 240 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(ۺ)ہیۿیھبۿاکیفۿؿہجۿاشۿرؿینشۿاؿرۿےھکنپۿیکۿمماتعنۿیکۿےہ‪،‬روسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫اذا ْمراحدکم ْف ْمسجدنا ْاوف ْسوقنا ْومعہ ْنبلْ حق ۿمت ۿامہری ۿسمخد ۿؿلارار ۿےس ۿزگرؿ ۿوت ۿاےنپ ۿزینؿن ۿےکۿ‬ ‫فلیمسك ْعل ْنصال ا ْبکقہ ْالیعِر ْمسلما‪1‬۔رواہْ اھپولنۿوکۿاقوبۿروھکۿارگۿلاشۿزین ۿوہنۿلاۿہکۿیسکۿاملسمنۿوکۿ‬ ‫البلاریْومسلمْوابوداؤدوْابنْماجۃْعنْایبْمویسْ ہنۿےگل۔اشۿوکاخبری‪،‬ملسم‪،‬اوبداؿدۿاؿرۿانبۿامہجۿےنۿاوبومیسۿ‬ ‫ارعشیۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامكۿایکۿےہ۔(ف)‬ ‫تعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫االشعریْریضْاللْ ٰ‬ ‫اؿرۿفرامےتۿںیہۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬

‫اذا ْنمتم ْفاطقؤ ْاالسراج ْفان ْالقارة ْتاخذ ْالقؾیلۃْ حق ۿوسےن ۿاک ۿارادہ ۿوہ ۿوت ۿرچاف ۿوک ۿاھجبدؿ‪،‬نکمم ۿےہ ۿہک ۿوچایہۿ‬ ‫فتحرقْاھلْالؽیتْ‪2‬۔رواہْاحمدْوالطرباینْوالحا کمْ رچاف ۿےک ۿہلیتف ۿوک ۿچنیھک ۿرک ۿرھگؿاولن ۿوک ۿخالد ‪،‬اش ۿوکۿ‬ ‫بسندْصحیحْعنْعبداللْبنْسرجسْوالحدیثْفْ ادمح‪،‬ربطاینۿاؿرۿاحمکۿےنۿحیحصۿدنسۿےکۿشاھتۿدبعاﷲنبۿرسسجۿ‬ ‫ریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامك ۿایکۿےہۿاؿر ۿنیحیحصۿںیم ہیۿ‬ ‫الصحیحیْمنْوجوہ۔ ْ‬ ‫رؿامكۿیئکۿرططۿےسۿرمؿیۿےہ۔(ف)‬ ‫(ۻ)حقۿاررؿےئۿبطۿانۿاکۿرضمۿوہلاۿلامكۿوہوتۿہیۿالكۿاٰیلعۿؿہجۿدعمۿوجارۿےہۿہکۿاشۿںیمۿاملسموننۿوکۿرضرۿرشاینۿےہ‪،‬اؿرۿہیۿ‬ ‫رحامۿےہ۔روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫الضرر ْوالضرار‪3‬۔رواہ ْاحمد ْو ْابن ْماجۃ ْعن ْابنْ رضرۿرشاینۿلااجمرۿےہ۔اشۿوکۿادمحۿاؿرۿانبۿامہجۿےنۿانبۿابعشۿ‬ ‫تعایلْعنہم۔ ْ ےس ۿاؿر ۿانب ۿامہج ۿےن ۿابعدہ ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿمہنع ۿےس ۿرؿامكۿ‬ ‫عباسْوابنْماجۃْعنْعبادةْریضْاللْ ٰ‬ ‫ایکۿےہ۔(ف)‬ ‫اشۿںیمۿاملسموننۿیکۿدبوخایہۿوہیئۿاؿرۿہیۿخالفۿدنیۿےہ۔روسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫انْالدینْالنصیحۃْللْولکتابہْولرسولہ ْ‬

‫لالۿہبشۿدنیۿاﷲ اعتیٰل‪،‬ایکسۿاتکف‪،‬اشۿےک‬

‫‪1‬‬ ‫ایلْعلیہْوسلممنْحملْالسالحْفلؼسْمناْدقیمیۿبتک اخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۼ‪،۶۵۹‬مسندْ‬ ‫ْصحیحْالبلاریْکتابْالقنتْبابْقولْا لنیبْصلْاللْتع ٰ‬

‫احمدْبنْحنبلْحدیث‬ ‫ٰ‬ ‫ْابومویسْاالشعریْدارالقکرْبیوتْ‪ /۹‬ۼ۾‪۸‬‬

‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْعبداللْبنْسرجسْدارالقکرْبیوتْۺ‪۷ /‬۽‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْاخبارعبادةْبنْالصامتْدارالقکرْبیوتْۺ‪ /‬ۼ‪۸۷‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 241 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫والئمۃ ْالمسلمی ْوعاممھت‪1‬۔رواہ ْاحمد ْومسلمْ روسلۿاؿر ۿاملسموننۿےکۿاہمئۿاؿروعامۿاانلشۿےکۿےئلۿخلـ ۿ‬ ‫تعایلْ اکلام ۿےہ۔اش ۿوک ۿملسم‪،‬اوبداؿد‪،‬نسایئ ۿےن ۿمیمت ۿداری ۿریضۿ‬ ‫وابوداؤدْوالنسائیْعنْتمیمْالداریْریضْاللْ ٰ‬ ‫اﷲاعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامكۿایکۿؿاﷲ اعتیٰلۿاملع(ف)‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫عنہ‪،‬والل ٰ‬ ‫۾رحممۿارحلام‪۶۸۸۹‬ھۿہبنشجنپ‬ ‫اراہبؿوپلرۿرلاسقۿرپسۿڈنٹنمكۿمیتیۿاخہنۿؿرکسرٹییۿاؿاقفۿ‬ ‫ہلئسم‪۶۷۵‬لا‪:۶۷۶‬‬ ‫وضحرۿالكۿیٹیمکۿرلاسقۿاہبؿوپلرۿںیمۿمظتنمۿ ٓا دمینۿؿرخچۿاؿاقفۿسمخدۿیکۿےہۿاشۿوکدؿۿہلئسمۿیکۿاشۿؿغكۿرضؿرفۿےہۿاشۿرپۿ‬ ‫رشیعۿوتف ۿےسۿرؿینشۿفرامرکۿلارااسحنۿفرامںیئ‪:‬‬ ‫اؿل‪:‬ۿدجسمۿیکۿاجدئادۿؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿیسکۿدؿرسیۿدجسمےکۿاصمرفۿںیم رخچۿوہیتکسۿےہۿلاہن؟‬ ‫دؿم‪ :‬ۿارگ ۿوکیئ ۿصخ ۿشال ۿامتم ۿےک ۿؿدعہ ۿرپ ۿداکن ۿؿفق ۿوکرکاہی ۿرپ ۿےل ۿاؿردرایمن ۿشال ۿںیم وبہج ۿامیبری ۿؿہریہ ۿوھچرد ۿوتایکۿ‬ ‫ربممانۿاؿاقفۿلاامیقدنہۿرکاہیۿوھچرۿ شکیےۿںیہ؟طقف۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ہززگۿاجمرۿںیہن ۿاہینۿلكۿہکۿارگۿالكۿدجسمۿںیمۿولےٹۿاححقۿےسۿرادئۿوہنۿاؿرۿدؿرسیۿںیم ںیہنۿوتۿاشۿےکۿولےٹۿاشۿںیمۿ‬ ‫ےنجیھبۿیکۿااجرفۿںیہن۔‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫(‪)۷‬ارگۿاشۿےنۿذعرۿحیحصۿرشیعۿےسۿوھچراۿوتۿلاامیقدنہۿرکاہیۿوھچراۿاجےئۿاگۿؿرہنۿںیہن۔واللْ ٰ‬ ‫۾امجدیۿاالؿیٰلۼ‪۶۸۷‬ھ‬ ‫ارانمجنۿاشالہیمۿمریلیۿ‬ ‫ہلئسم‪:۶۷۷‬‬

‫حمنْالرحیم‪،‬نحمدہْونصلْع ٰلْرسولہْالکریم۔ ْ‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیم ہکۿمیتیۿاخہنۿاشالہیمۿمریلیۿںیمۿؿہۿمیتیۿنجۿیکۿرمعۿۻ‪۶‬ۿشالۿ‪۷‬امہۿیکۿ‬ ‫ےہۿانۿیکۿہیۿدرلاتفۿبلطۿےہۿہکۿاشۿرمع ؿاولنۿوکومبحقۿرشفۿرشفیۿےکۿرپؿرشۿرکےنۿاؿرۿرؿیٹۿڑپکاۿدےنیۿاکۿلارۿمیتیۿاخہنۿ‬ ‫ےکۿدہمۿرضؿریۿےہۿلاںیہن؟انۿزلوکنۿیکۿاحلكۿہیۿےہۿہکۿرسدسقۿہیۿاشۿاقللۿںیہنۿوہےئۿہکۿمیتیۿاخہنۿےسۿنکلیےۿیہۿؿہۿوخدۿاےنپۿ‬

‫وقفۿلارؿۿےسۿاعمشۿاحلصۿرکںیکس‪،‬اؿرۿادنہشیۿےہۿہکۿانۿولوگنۿوکۿارگۿاشۿرطچۿوھچرۿدلاۿاجےئاگۿوتۿہیۿ ٓا ؿارہۿرگدیۿاؿرۿدباوطاریۿ‬ ‫ںیمۿمینالۿوہۿاجںیئۿےگ‪،‬اؿرۿادیمۿےہۿہکۿھچۿشافۿامہۿوکششۿرکےکۿانۿوکۿاشۿاقللۿرکدلااجےئۿاگۿہکۿؿہۿوکیئۿہشیپۿلاۿتعنصۿھکیسۿرکۿ‬ ‫اینپۿاعمشۿؿہجۿخاللۿےسۿادیۿارکںیکسۿےگۿاؿرۿاشۿرعہصۿںیمۿانۿےکۿؿاےطسۿوکیئۿوصرفۿاعمشۿاحلصۿرکےنۿیکۿادیاۿرکداجیےئۿیگ‪،‬‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْاالیمانْبابْانْالدینْالنصیحۃْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۹ /۶‬ۺ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 242 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫سپ ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿارگ ۿان ۿزلوکنۿوک ۿاش ۿرعہص ۿلك ۿحق ۿلكۿہک ۿؿہۿاعمش ۿادیارکےن ۿےک ۿاقلل ۿوہںیکسۿمیتی ۿاخہن ۿںیم‬ ‫راھکاجےئۿاؿرۿاۿنۿےکۿرضؿریۿاصمرفۿوخردۿونشۿاکۿلکفلۿمیتیۿاخہنۿےسۿایکاجےئۿوتۿدنعۿارشلفۿہیۿاصمرفۿاشالیمۿدنچہۿیکۿااممكۿ‬ ‫ےسۿوجۿومیتینۿیہۿےکۿؿاےطسۿؿوصلۿایکۿایگۿےہۿاجمرۿوہنۿےگۿلالااجمرۿ؟اؿرۿاشۿرؿہیپۿےکۿاشۿدمفۿںیم رصفۿرکےنۿاکۿوماخدہۿ‬ ‫مہی‬ ‫دنعارشلفۿ ممانۿمیتیۿاخہنۿےکۿدہمۿوہاگۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ْفتاونا(اسیجہک ۿمہ ۿےن ۿاےنپ ۿاتفؿٰی ۿںیم ۿاش ۿیک ۿقیقحت ۿیکۿ‬ ‫رر ۿدنچہ ۿرشكا ۿكلم ۿدنچہ ۿددنہہ ۿرپ ۿلایق ۿراتہ ۿےہ ۿکماْحِِناہْف ٰ‬ ‫ےہ۔ف)اشۿںیمۿااجرفۿدنچہۿددنہۿاگنۿرپۿدمارۿےہۿارگۿدقمیۿےسۿومعملۿمیتیۿاخہنۿراہۿوہۿہکۿوجۿمیتیۿدحمیتیۿرشیعۿےسلکنۿرکۿلاغلۿ‬ ‫وہ ۿاجںیئ ۿاؿر ۿؿہۿیھب ۿاےنپ ۿےئل ۿررط ۿخالل ۿشک ۿرکےنۿےک ۿاقللۿوہےن ۿلكۿان ۿوک ۿمیتی ۿاخہنۿںیم ۿراھک ۿاجلا ۿاؿر ۿرردنچہ ۿےس ۿان ۿاکۿ‬

‫رخچ ۿایکۿاجلا ۿوہ‪،‬دنچہۿددنہاگن ۿاشۿرپۿ ٓا اگہۿوہا ۿےئکۿاؿر ۿاشۿرپۿرایضۿراہۿےئکۿوتۿاف ۿیھبۿاجمر ۿےہۿالنْالمعروفْکالمشروطْ‬

‫واالجازةْداللۃْکاالذنْالصریح(ویکہکن ۿرعمؿف ۿزیچ ۿرشمؿع ۿزیچ ۿیک ۿرطچ ۿوہیت ۿےہ ۿاؿر ۿدالبۃ ۿااجرف ۿیھب ۿرصحی ۿااجرف ۿیکۿ‬ ‫رطچۿےہ۔ف)اؿرۿارگۿےلہپۿےسۿہیۿوہعمدۿاؿرۿرعمؿفۿہنۿراہۿاؿرۿافۿامتمۿدنچہۿددنہؿنۿےسۿااجرفۿینیلۿنکممۿوہوتۿااجرفۿےلۿرکۿ‬ ‫رک شکیےۿںیہ‪،‬‬

‫الن ْالمال ْل م ْفیصرف ْباذن م ْولؼس ْھذاخالفْ ویکہکنۿاملۿانۿاکۿےہۿاشۿےئلۿانۿیکۿااجرفۿےسۿرخچۿایکاجےئۿ‬ ‫سؽیل ْالربحیت ْیکرہ ْل م ْالرجو ع ْعنہ ْبل ْربماْ اؿر ۿہی ۿراہۿیکین ۿےک ۿخالف ۿںیہن ۿےہ ۿیتحۿہک ۿؿاسپ ۿح ان ۿرکمؿ ۿہ ۿےہۿ‬ ‫ہکلب ۿاش ۿںیم ۿیکین ۿےکےئل ۿرتغ ۿےہ ۿاؿر ۿومیتین ۿوک ۿاشۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ْالؼتایمْفْدخولْھذہْالجمیعۃ۔ ْ‬ ‫یؤیدہْویرغب‬ ‫اامتجتیعۿںیم رشتکۿیکۿرتغۿوہیتکسۿےہ(ف)‬ ‫اؿرۿارگسقۿےسۿااجرفۿہنۿےلۿرکۿوت ٓۿادنئہۿےنیہمۿےکۿدنچ ۿںیمۿدقبرۿافکمكۿدنچۿااخش ۿےسۿااجرفۿےلۿاجیلےئۿہکۿاراہراۿہیۿدنچہۿ‬ ‫سجۿاحلكۿےکۿااضقنۿلكۿاشۿاکمۿںیم رصفۿوہاگۿوجۿااجرفۿدںیۿانۿاکۿدنچہۿلایقۿرردنچہۿےسۿخداۿرھکۿرکۿاخ ۿاشۿاکمۿںیم رصفۿ‬

‫رکںیۿاہینۿلكۿہکۿوپراۿوہاؿرۿارگۿوکیئۿااجرفۿہنۿد ۿلاۿسجۿدقرۿرپۿااجرفۿلایئۿاشۿےسۿرلادہۿاشۿاکمۿںیمۿااھٹلاۿاجےئۿوتۿرضؿرۿ‬ ‫مہی‬ ‫رحامۿوہاگۿاؿر ۿاشۿاکۿوماخدہۿ ممـنۿرپۿراگیہۿاؿر ۿنجۿنجۿاکۿؿہۿدنچہۿاھتۿان ۿسق ۿاکۿلاؿان ۿان ۿرپۿالرمۿ ٓا ےئۿاگۿالن مْتعدواْعلْ‬

‫اموال مْوالمتعدیْغاصبْوالغصبْمضمون(ویکہکنۿاوہـنۿےنۿدؿرس ۿےکۿاملۿرپۿدعتیۿیکۿےہۿاؿرۿدعتیۿبصغۿےہۿ‬ ‫اؿرۿاغبصۿےسۿامضنۿایلاجلاۿےہ۔ف)اؿرارگۿؿہۿمیتیۿاحلكۿےس ۿےسۿمیتیۿاخہنۿںیمۿےھتۿاؿرۿدعبۿوہظرۿولبفۿلا‬

‫‪Page 243 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دنپرہۿشالۿیکۿرمعۿوپریۿوہےنۿےکۿمیتیۿاخہنۿےسۿانۿرپۿرصفۿایکایگۿاؿرۿااجرفۿذموکرہۿنصاۿلارعفاۿلامكۿہنۿیھتۿوتۿشالۿرھبۿےسۿرادئۿ‬ ‫مہی‬ ‫ہیۿوماخدہۿدہمۿ ممانۿالرمۿاؿرۿلاؿانۿاداۿرکلاۿؿاحقۿوہاکچۿرصفۿ ٓا دنئہۿےسۿوسالۿویکنۿواللْال ادی مرۿدرانۿاشالمۿوکۿااکحمۿ‬ ‫اشالمۿےسۿاػالفۿدینیۿریخۿوخایہۿےہۿاؿراملسموننۿیکۿریخوخایہۿہزاملسمنۿاکۿقحۿےہۿوالدینْالنصحْلکلْمسلم‪1‬ۿ(دنیۿامتمۿ‬ ‫املسموننۿےئلیکۿخلـ ۿاؿروھالیئۿاکلامۿےہ۔ف)واللسبحانہ‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔‬ ‫ٰ‬ ‫‪۷۹‬رفصۿالمـفرۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬ ‫اراےک)ۿ ٓا لادۿاجعمۿدجسمۿوئسمہلۿانجفۿومولیۿدمحمۿراضمنۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪:۶۷۸‬‬

‫رضحفۿوماللاۿلالضفلۿؿارعملفۃۿاؿاللادجمدۿاملۃۿاحرضہۿدامۿدجممک‪،‬السالمۿمکیلعۿؿرحمۃۿاﷲ ؿمراکہت‪،‬الكۿااتفتسۿارشالۿخدمقۿادقشۿ‬ ‫ےہ‪،‬ادیمۿےہۿہکۿوجافۿلاوصافۿےسۿدلجۿرسفرارۿفراملاۿاجؿن‪،‬اہینۿہیۿہلئسمۿدرشیپۿےہۿاؿرۿریمیۿرظنۿےسۿایھبۿوکیئۿریظنۿایسیۿ‬ ‫لؾ‬ ‫ںیہن زگریۿسج ۿےسۿسشتۿشخبۿوجاف ۿدلااجاتکس‪،‬ایخلۿوہلا ۿےہ ۿہکۿرلد ۿؿلیکۿلا یض ۿےہۿرگمۿشارالاف ۿؿاکلك ۿاکۿدھکیۿداالۿہیۿ‬ ‫نف ی‬ ‫بی لی‬ ‫وصرف ۿایسیۿاونیھکۿےہۿہکۿاصفۿوجاف ۿںیہنۿاتلم‪،‬اذہا ۿدصتہعیۿؿہۿخدمق ۿادقشۿاعہیلۿوہۿا رلادہۿؿا س مۿزہبار خ م‪،‬اعیئۿدمحمۿ‬ ‫راضمنۿیفعۿمنہۿؿاظعۿاجعمۿدجسمۿ ٓا رگہ۔‬ ‫و‬ ‫وسال‪:‬ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیمۿہک ۿالك ۿدجسم ۿیک ۿریمعتۿےک ۿےئل ۿدنچہ ۿایک ۿایگۿرمعؿ ۿےن ۿلا خصـ‬ ‫رؿےپۿاکۿالكۿخكۿدلاۿوجۿونفۿںیہنۿاھتۿہکلبۿاتکفۿاکۿؿرطۿاھتۿسجۿےکۿدرہعیۿےسۿكنبۿےسۿرؿہیپۿؿوصلۿایکۿاجاتکسۿےہۿہکۿكنبۿےسۿ‬ ‫رؿہیپۿؿوصل رکےکۿاشۿر مۿںیمۿشالمۿرکیلۿاجےئۿؿہۿدنچہۿرلدۿےکۿلاشۿعمجۿوہاۿوجۿاشۿدجسمۿےکۿوتمویلنۿںیمۿےسۿالكۿوتمیلۿاھتۿ‬ ‫اشۿےنۿخكۿاکۿرؿہیپۿؿوصلۿںیہنۿایکۿوخاہۿتلفغۿےسۿوخاہۿاشۿخكۿںیمۿكنبۿیکۿاجمكۿےسۿوکیئۿارتعا ۿوہۿارانۿدعبۿرلدۿاکۿااقتنلۿ‬ ‫وہایگۿاؿرۿؿرلاےئۿرلدےنۿیھبۿرؿہیپۿؿوصلۿںیہنۿایکۿارانۿدعبۿرمعؿۿاکۿیھبۿااقتنلۿوہایگۿلایقۿوتمایلنۿدجسمۿذموکرہۿےنۿؿرلاےئۿرلدۿرپۿ‬ ‫اش ۿعمج ۿدشہ ۿدنچہ ۿیک ۿلاشل ۿرکےک ۿدرگی ۿیھب ۿاحلص ۿرکیل ۿؿرلاےئ ۿرلد ۿےس ۿاش ۿخك ۿاک ۿرؿہیپ ۿؿوصل ۿرکلا ۿہک ۿان ۿےک ۿومرف ۿیکۿ‬ ‫تلفغۿلاۿكنبۿےکۿیسکۿارتعا ۿیکۿؿہجۿےسۿؿوصلۿںیہن وہاۿاھتۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿااسیۿرؿہیپۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿاگللاۿدرسقۿ‬ ‫ےہۿلالاۿدرسق؟ہیۿوحلمعۿرےہۿہکۿؿہۿخكۿافۿیسکۿاکمۿاکۿںیہنۿراہ‪،‬بؼنوابالکتابْتؤجرواْعنداللْاحسنْثواب(اتکفۿےسۿ‬

‫ایبنۿرکؿۿاؿرۿاﷲاعتیٰلۿےسۿارجۿؿوثافۿلاؿ۔ف)فِط۔‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْاالیمانْبابْبیانْانْالدینْالنصیحۃْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچ ‪/۶‬ۺۺ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 244 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وصرفۿوئسمہلۿںیمۿوتمایلنۿدجسمۿیکۿؿہۿلاشلۿضحمۿلا لۿیھتۿاؿرۿدرگیۿرسارسۿخالفۿرشفۿوہیئ‪،‬ؿہۿرؿہیپۿدجسمۿںیم ح انۿرناۿرحامۿ‬ ‫ےہ‪،‬اؿرۿارگۿےلۿایلۿےہۿوتۿؿرلاےئۿرلدۿوکۿؿاسپۿدانیۿفر ۿےہ‪،‬ػاہزۿےہۿہکۿرؿہیپۿوجۿوکیئۿصخۿكنبۿںیمۿعمجۿرکلاۿےہۿؿہۿكنبۿرپۿدنیۿ‬ ‫وہلاۿےہ‪،‬رمعؿۿےنۿوجۿؿہۿرؿہیپۿریمعتۿدجسمۿوکۿدلاۿارگدجسمۿوموجدۿیھت اؿرۿاشۿیکۿریمعتۿوکۿدلاۿوتۿہیۿدجسمۿےکۿےئلۿہبہۿوہا‪،‬اعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫رجلْاعیطْدرھماْفْعمارةْالمسجدْاوْنقِۃْالمسجدْ ارگ ۿیسک ۿصخ ۿےن ۿدجسم ۿیک ۿامعرف ۿلا ۿاش ۿےک ۿارخااجف ۿلاۿ‬ ‫اومصالحْالمسجدْصحْالنہْانْکانْالیمکنْتصحیحہْ اصمحلۿےکۿےئلۿوطبرۿدنچہۿالكۿدرمہۿدلاۿوتۿاجمرۿےہۿویکہکنۿارگۿ‬ ‫وققا ْیمکن ْتصحیحہ ْتملیکا ْبال بۃ ْللمسجد ْفاثباتْ ؿفقۿےکۿوطرۿرپۿحیحصۿہنۿوہوتۿہبہۿےکۿوطرۿرپۿاشۿیکۿتحصۿوہیتکسۿ‬

‫الملكْللمسجدْع ٰلْھذاالوجہْصحیحْویتمْبالِبضْ‬ ‫کذافْالواقعاتْالحسامیۃ‪1‬۔ ْ‬

‫ےہ ۿہک ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿہی ۿكیلمت ۿوہاجیگیئ ۿہکبج ۿاش ۿرطچ ۿدجسمۿ‬

‫ےکۿےئلۿكیلمتۿحیحصۿےہۿاؿرۿہضبقۿوہاجےنۿرپۿہبہۿامتمۿوہاجےئۿ‬

‫اگ۔اسحہیمۿےکۿؿااعقفۿںیم ویط یۿےہ(ف)‬ ‫لم‬ ‫ایس ۿرطچ ۿزخالۃ ۿا فنین ۿؿہریاہ ۿںیمۿےہ ۿاش ۿدقتری ۿرپ ۿہی ۿھبۃْالدینْعمنْغیْمنْعلیہْالدینْمعْتسلیطہْعلْالِبضْ‬ ‫(ہریۿدموینۿوکۿہضبقۿرپۿاایتخرۿد ۿرکۿدنیۿاکۿہبہۿایکۿایگۿےہ۔ف)وہا‪،‬وتمایلنۿدجسمۿوموہفۿہلۿےکۿلامكۿاؿرۿرمعؿۿیکۿرطفۿےسۿ‬ ‫نؾ‬ ‫ؿلیکۿ یضۿادلنیۿوہےئۿاؿرۿارگۿونہرۿدجسمۿوموجدۿہنۿیھتۿہکلبۿانبلاۿاچےتہۿےھتۿاےکسۿدنچہۿںیم دلاۿوتۿہبہۿںیہنۿرہھٹا شکیےۿہکۿدعمؿمۿ‬ ‫لؾ‬ ‫ےکےئل ۿہبہ ۿنکمم ۿںیہن ۿوتمیل ۿرصف ۿؿلیک ۿلا یض ۿوہےئ‪،‬دؿونن ۿوصروتن ۿںیم ۿحق ۿلك ۿہضبق ۿہن ۿوہا ۿرؿہیپ ۿكلم ۿرمعؿرپۿ‬ ‫اھت‪،‬وصرفۿلاہینۿںیمۿوتػاہزۿےہۿہکۿرس ۿےسۿہبہۿیہۿہنۿوہاۿوتۿكلمۿامكلۿےسۿرخؿچۿایکۿ معیے‪،‬‬

‫وقدْحِِناْفْفتاوناْانْمایجمعْمنْالناسْلمصرفْ مہۿےنۿاےنپۿاتفؿٰیۿںیمۿہیۿقیقحتۿرکدیۿےہۿہکۿولوگنۿےسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یسکۿاےھچۿرصمفۿےکےئلۿوجۿدنچہۿعمجۿایکاجلاےہۿؿہۿدنچہۿدےنیۿ‬ ‫خیْبیقْعلْملكْالمعطیی۔ ْ‬ ‫ؿاےلۿولوگنۿیکۿتیکلمۿیہۿراتہۿےہ۔(ف)‬

‫اعریگملیۿںیم دریخہۿےسۿےہ‪:‬‬

‫رجلْجمعْماالمنْالناسْلؼنقِہ ْ‬

‫یسکۿصخۿےنۿولوگنۿےسۿدجسمۿیکۿریمعتۿےکۿےئلۿدنچہ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفصلْثاینْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 245 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ف ْبناءْالمسجدْفانققْمنْتلكْالدراہمْفْحاجتہْ عمجۿایکۿاؿرۿانۿدرامہۿوکۿاشۿےنۿاینپۿدایتۿرضؿرفۿرپۿرخچۿرکایلۿ‬

‫ثمْردبدلہاْفْنقِۃْالمسجدْالیسعہْانْیقعلْ ٰذلكْ رھپۿاشۿےکۿدبےلۿدجسمۿیکۿرضؿرفۿںیمۿاانپاملۿرخچۿایکۿوتۿااسیۿ‬ ‫فانْفعلْفانْعرفْصاحبْ ٰذلكْالمالْردْعلیہْاوسألہْ رکےنۿاکۿاشۿوکۿاایتخر ۿںیہنۿےہۿارگۿرکایلۿوتۿدنچہۿدےنیۿؿاولنۿ‬ ‫وکدنچہۿؿاسپۿرک ۿلاۿانۿےسۿیئنۿااجرفۿبلطۿرک ۿارگۿدنچہۿ‬

‫تجدیدْاالذنْفیہْ‪1‬الخ۔ ْ‬

‫دےنیۿؿاولنۿاکۿملعۿوہ۔(ف)‬

‫اؿۿروصرفۿاؿیٰلۿںیمۿاشۿےئلۿہکۿہبہۿےبۿہضبقۿامتمۿؿدیفمۿكلمۿوموہفۿہلۿںیہنۿوہلا‪،‬ایھبۿؿااعقفۿاسحہیمۿؿدنہہیۿےسۿہبہۿدجسمۿ‬ ‫لؾ‬ ‫ںیمۿزگراۿہکۿےس ۿلا یض(ہضبقۿوہاجےنۿےسۿہبہۿلامۿوہاجلاۿےہ۔ف)ااعسفۿرھپۿرحبارلاقئۿرھپۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لوان ْقومابنوامسجدا ْوفضل ْمن ْخشمھب ْشیئْ ارگ ۿوقم ۿےن ۿلم ۿرک ۿدجسمۿریمعت ۿیک ۿاؿرۿھچک ۿریمعتایت ۿشاامن ۿڑکلیۿ‬ ‫قالوایصرفْالقاضلْفْبنائہْوالیصرفْایلْالدھنْ ؿہریہۿچبۿاجےئۿوتۿاہقفءۿےنۿفراملاۿہکۿےچبۿوہےئۿوکۿایسۿامعرفۿ‬ ‫والحصیْھذاْاذاسلموہْایلْالمتویلْلیؽینْبہْالمسجدْ ںیمۿرخچۿرک ۿاؿرۿاشۿوکۿدؿرس ۿاصمرفۿمنلادجسمۿیکۿاٹچیئۿ‬ ‫واالیکونْالقاضلْل مْیصنعونْبہْماشاؤا‪2‬۔ ْ‬

‫اؿر ۿلیتۿؿہریہۿںیمۿہنۿرخچ ۿرک ‪،‬ہیۿاشۿوصرف ۿںیمۿےہۿ‬ ‫ہکبجۿوقمۿےنۿوتمیلۿوکہیۿہہکۿرکۿوساپنۿوہۿہکۿاشۿوکۿریمعتۿںیمۿ‬

‫رخچ ۿرکدؿ‪،‬ؿرہن ۿافوتلشاامن ۿان ۿدےنی ۿؿاولن ۿیک ۿتیکلم ۿرےہ ۿاگۿ‬ ‫ؿہۿاہجنۿاچںیہۿرصفۿرکںی۔(ف)‬ ‫اابشہۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الیصحْتملیکہْایْالدین ْمنْغی ْمنْھو ْعلیہْاالْ اش ۿیک ۿا ین ۿغر ۿیک ۿرقمؿ ۿےکۿہری ۿوک ۿكیلمت ۿاجمر ۿںیہنۿ‬ ‫اذاسلطہْعلْقبضہْفیکونْوکیالْقابضاْللموکلْثمْ لاؿہکیتق ۿاش ۿہری ۿوک ۿغر ۿیک ۿؿوصیل ۿرپ ۿرقمر ۿہن ۿرکد ۿلاہک ۿہیۿ‬

‫لنقسہ‪3‬۔ ْ‬

‫اش ۿامكل ۿیک ۿرطف ۿےس ۿؿوصیل ۿاک ۿؿلیک ۿنب ۿرک ۿرھپ ۿاےنپ ۿےئلۿ‬

‫ؿوصیلۿاکۿامكلۿنبۿاجےئ(ف)‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالثاینْعشرْفْاالوقافْا لیتْیْسْتغْینْعنہاْونراینۿبتک اخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬۽‪۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْلصفۿلاینۿونراینۿبتک اخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۷‬ۻ‪۷‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثالثْالِولْفْالدینْفائدہْنمرب‪ْ۶‬ادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۶۸ /۷‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 246 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اجعمۿالفطـنیلۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ھبۃْالدینْممنْلؼسْعلیہْلمْتجزْاالاذاْسلطہْع ٰلْ غر ۿاک ۿہبہ ۿہری ۿرقمؿ ۿوک ۿرصف ۿایس ۿوصرف ۿںیم ۿاجمرۿ‬ ‫قبضہ ْفیصی ْکانہ ْوھبہ ْحی ْقبضہ ْوالیصح ْاالْ وہاگحق ۿؿہۿاشۿوکۿاینپۿرطفۿےسۿہضبقۿےئلیکۿرقمر ۿرک ‪،‬وتۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫وینۿہضبقۿرک ےنیۿےکۿدعبۿہبہۿغرار ۿلاےئۿاگۿاؿررھپۿاشۿاکہضبقۿ‬ ‫(ملتِطا)۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫بِبضہْ‬ ‫مل‬ ‫وہاجےنۿرپۿحیحصۿوہاجےئۿاگ( یؾؾا(ف)‬ ‫لؾ‬ ‫اہینۿارگۿومفۿرمعؿۿےسۿےلہپۿخكۿاکیبرۿوہاگۿوتۿہبہۿوبہجۿہالكۿوموہفۿلبقۿا یضۿلا لۿوہایگۿاؿرۿارگۿومفۿرمعؿۿےکۿدعبۿاکیبرۿوہاۿوتۿ‬ ‫وبہجۿومفۿؿاہقۿلبقۿمیلستۿکماْفْالدرالملتارْوعامۃْاالسقار(اسیجۿہکۿدراتخمرۿاؿرۿاعمۿبتکۿںیمۿےہ۔ف) رہۿاحلۿدجسمۿ‬ ‫ےکۿےئلۿكلمۿاصالۿہنۿوہیئۿوتۿوتمایلنۿدجسمۿوکۿاشۿاکۿاطمہبلۿزکۿانبءۿرپۿ چنہۿاتکسۿاھت‪،‬ہنۿیسکۿرطچ انۿیکۿدرگیۿوہیتکسۿیھتۿہنۿہززگۿ‬ ‫اںیہنۿاشۿاکۿح انۿخالل‪،‬ہنۿدجسمۿںیمۿرخچۿرکلاخالل‪،‬معہداۿتلفغۿارگرجمۿےہۿوتۿہنۿرصفۿرلدۿہکلبۿسقۿوتمویلنۿاکۿہکۿحقۿرمعؿۿےنۿؿہۿ‬ ‫خكۿدجسمۿوکۿدلاۿاھتۿہزۿوتمیلۿوکۿدجسمۿےکۿےئلۿاشۿاکاحلصۿرکلاۿاھتۿطقفۿرلدۿےکۿلاشۿعمجۿرکدےنیۿےسۿایکۿلایقۿسقۿوتتیلۿدجسمۿےسۿ‬ ‫اخرچۿوہےئگۿارگۿاخرچۿوہےئگۿوتۿاوہـنۿےنۿدوعٰیۿزکۿانبۿرپۿایکۿاؿرۿارگۿاخرچۿہنۿوہےئۿوتۿاوہـنۿےنۿویکنۿہنۿؿوصلۿایکۿلاۿرکالا‪،‬ویکنۿ‬ ‫املۿاضظئۿوہےنۿدلا‪،‬رجمۿےہۿوتۿیھبس ۿرپۿےہ‪،‬ہکلبۿارگۿخكۿدعبۿومفۿرلدۿاکیبرۿوہاۿوتۿاہنتلاویقنۿرپۿاسلامۿےہۿہکۿؿرلاءۿوتمیلۿوتمیلۿ‬ ‫ںیہن‪،‬انۿوتمویلنۿےنۿویکنۿفلتۿوہےنۿدلا‪،‬كالؿہۿمرںیۿارگۿہیۿرجمۿاھتۿوتۿاانتۿہکۿالكۿاملۿوجۿدجسمۿیکۿكلمۿوہاجلاۿؿوصلۿہنۿایکۿہنۿہیۿ‬ ‫ہک ۿالك ۿامل ۿوج ۿدجسمۿیک ۿكلم ۿاھتۿفلتۿرکدلا ۿوت ۿاہین ۿوملك ۿےس ۿامیناف ۿےہ ۿہنۿہک ۿولممك ۿاک ۿایضف‪،‬وت ۿامضن ۿایک ۿینعم‪،‬اؿر ۿحق ۿامضنۿ‬ ‫ںیہنۿوتۿرلدۿیہۿےکۿاملۿرپۿاطمہبلۿہنۿ ٓا لاۿوتۿؿرلاءۿےسۿاطمہبلۿاسیک‪،‬‬ ‫تعایلْ"‬ ‫قالْاللْ ٰ‬

‫‪2"‬۔ ْ‬

‫اﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬وکیئۿوبھجۿااھٹےنۿؿایلۿاجن ۿدؿرس ۿاکۿ‬ ‫وبھجۿہنۿااھٹےئۿیگ(ف)‬

‫ہیۿسقۿاشۿوصرفۿںیمۿےہۿہکۿوبہجۿتلفغۿخكۿاکیبرۿوہاوہ‪،‬اؿرۿارگۿكنبۿؿاولن ےنۿاشۿںیمۿوکیئۿصقنۿراکلۿرکۿرؿہیپۿہنۿدلاۿحقۿ‬ ‫سبحنہْوتعا ٰیلْاعلم۔‬ ‫وتػاہزۿےہۿہکۿرلدۿےبۿروصرۿےہۿلاہلمجلۿدوعٰیۿ رہۿاحلۿلا لۿؿےبۿینعمۿےہ‪،‬واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْجا معْالقصولیْالقصلْالرا بعْوالثالثونْفْاالحکاماتْہبۃْالدینْاشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۻ‪۷۶‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۻ ‪۹/‬ۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 247 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وئسمہلۿاحظفۿدمحمۿالارۿاصحقۿارہبصقۿبیجنۿ ٓا لادۿعلضۿونجبرۿہلحمۿمیھانۿ ۺ‪۷‬رحممۿارحلام‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ہلئسم‪:۶۷۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿوجۿرؿہیپۿوطبرۿدنچہۿاکوپنرۿےک ۿویباگنۿؿلییمانۿؿہریہۿؿہریہۿےکۿؿاےطسۿعمجۿایکۿوہ‪،‬اؿرۿ‬ ‫افۿدعبۿہلصیفۿاکوپنرۿؿہۿرؿہیپۿاکیزۿرمدۿامنۿیکۿراےئۿےسۿریمعتۿدجسمۿںیمۿاگلۿدلااجےئۿوتۿاشۿےکۿلامكۿایکمکحۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ْفتاونا(اسیجۿہکۿ‬ ‫دنچہۿسجۿاکمۿےکۿےئلۿایکایگۿوہحقۿاےکسۿدعبۿےچبۿوتۿؿہۿاںیہنۿیکۿكلمۿےہۿوہنجنۿےنۿدنچہۿدلاۿےہ‪،‬کماْحِِناہْف ٰ‬

‫مہۿےنۿاشۿیکۿقیقحتۿاےنپۿاتفؿٰیۿںیمۿیکۿےہ۔ف)اۿنۿوکۿ ہصۿردصۿؿاسپۿدلاۿاجےئۿلاۿسجۿاکمۿںیمۿؿہۿںیہکۿرصفۿایکۿاجےئ‪،‬اؿرۿ‬ ‫ارگۿدےنیۿؿاولنۿاکۿ اتۿہنۿلچۿےکسۿہکۿانۿیکۿوکیئۿرہفسقۿہنۿانبیئۿیھتۿہنۿلادۿےہۿہکۿزکۿزکۿےنۿدلاۿاؿرۿانتکۿانتکۿدلاۿوتۿؿہۿلثمۿاملۿلؾؾہۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےہۿاےسۿدجسمۿںیمۿرصفۿرک شکیےۿںیہ۔واللْ ٰ‬ ‫اررہشۿرمہلسۿانجفۿاحظفۿایمنۿاصحقۿۺ‬

‫امجدیۿاالرخیۿۼ‪۶۸۸‬ھۿویمۿدؿۿہبنشۿ‬

‫ہلئسم ۺ‪:۶۷‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿرلد ۿےن ۿالك ۿكلم ۿاؿر ۿالك ۿلاف ۿؿاےطس ۿاینروضحر ۿانجف ۿااممۿ‬ ‫نیسحۿہیلعۿالسالمۿاؿرۿافہحتۿریپانۿمؾامۿاؿرۿرممقۿتسکشۿرتخیۿرلارفۿرغب ۿاقبےئۿنسانۿؿزینۿریخافۿاخلصاﷲ ؿفقۿیک‪ٓ ،‬ا لاۿ‬ ‫ہیۿؿفقۿذمہقۿالہۿشیقۿؿامجمقۿںیمۿاجمرۿؿحیحصۿےہۿلاںیہن؟وحباہلۿبتکۿلادلیلۿرشمچۿفرامےئ‪،‬بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ۿرضحفۿااممۿؿاؿایلےئۿرکامۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمہنعۿےکۿےئل‪،‬ہکبجۿ‬ ‫ریخافۿاخلصا ﷲ ےکۿےئلۿؿفقۿاجمرۿؿحیحصۿےہۿویط یۿاینرۿؿافہحت‬ ‫ِ‬ ‫اےسۿرصمفۿریخۿںیمۿرصفۿرکلاۿوہ۔ریہۿرممقۿرلارف‪،‬ارگۿاشۿرمادۿؿہ اکمنۿےہۿہکۿسمفرنی‪،‬رامرنی‪،‬احرضنیۿرعشۿےکۿ‬ ‫ٓا رامۿوکۿانبلاۿایگۿوتۿؿہۿلثمۿرساےئۿؿسمفرۿاخہنۿغرمكۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿرممقۿلثمۿامعرف‪،‬وتۿاشۿرپۿیھبۿؿفقۿاجمرۿؿحیحصۿےہ۔‬

‫ف ْالدرالملتار ْالوقف ْعل ْثلٰثۃ ْاوجہ ْاما ْللقِراء ْاوْ دراتخمرۿںیمۿےہۿہکۿؿفقۿنیتۿرطچۿوہلاۿےہ‪:‬رقفاءۿےکےئلۿلاۿ‬

‫لالغنیاءْثمْللقِْراءْاویستویْفیہْالقریِانْکرباطْوْ ےلہپۿااینغءۿاؿرۿرھپۿرقفاءۿےکےئلۿلاۿدؿوننۿےکۿےئلۿسمؿی‪،‬ےسیجۿ‬ ‫خان ْومِابر ْوسِایات ْوقناطر ْونحو ٰذلك ْکمساجد ْوْ رساےئ‪،‬ہیکت‪،‬سربناتن‪،‬ںیلیبس ۿاؿر ۿےمیخ ۿؿہریہ۔منلا ۿسمخد‪،‬‬ ‫خکنانۿاؿرۿمرنتۿویکہکنۿہیۿامتمۿولوگنۿیکۿرضؿرلافۿںیہ(ف)‬ ‫طواحیْوطستْالحؾیاجْالکل ٰ‬ ‫ْلذلكْالخ‪1‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻ۽‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 248 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿارگۿرمادۿاعمۿسربۿیکۿرممقۿےہۿوتۿؿہۿغرمكۿںیہنۿاؿرۿؿفقۿےکۿےئلۿغرمكۿوہلاۿرشعۿےہ‪،‬‬ ‫فْالدرالملتارْشرطہْانْیکونْقربۃْفْذاتہْملوماْ دراتخمرۿںیمۿےہۿہکۿؿفقۿوہےنۿیکۿرشعۿہیۿےہۿہکۿؿہۿلمعۿدایتۿ‬ ‫وطرۿرپۿیکینۿوہلاۿؿاحضۿوطرۿفۿولعممۿوہاۿاخل۔(ف)‬ ‫منجْزا‪1‬الخ۔ ْ‬ ‫اتفؿٰیۿاقیضۿؿاتفؿٰیۿرساہیجۿؿونتریۿاالاصبرۿؿہریاہۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ْملتصرا ْ‬ ‫رْ‬ ‫اویصْبانْیطیْقربْفیھْباطلۃْ‪2‬اھ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫سربۿیکۿاپلیئۿیکۿؿتیصۿیکۿوتۿلا لۿےہۿاھۿرصتخما(ف)‬

‫الوصیۃ ْاماصلۃ ْاو ْقربۃ ْولؼست ْھذہ ْواحدة ْمن ماْ ؿتیص‪،‬ہلصۿریمحۿوہۿلا ۿرھپۿیکینۿوہ‪،‬ا ۿؿر ۿہیۿدؿوننۿںیمۿےسۿ‬

‫فبطلت‪3‬۔ ْ‬

‫ںیہنۿےہ‪،‬اذہاۿلا لۿےہ(ف)‬

‫اہنۿوبقرۿاؿایلءۿرکامۿےکۿظفحۿؿدہگناسقۿوکۿہکبجۿانۿیکۿمیظعتۿؿرکتمیۿےکۿظفحتۿاؿرۿوتنیہۿؿلاامیلۿےسۿاچبےنۿاؿرۿاملسموننۿےکۿؿاہنۿ‬ ‫احرضوہرکۿضیفۿوثافۿؿربتاکفۿلاےنۿےکۿےئلۿوہ غرمكۿانہکۿاغرفۿنفؼہۿےہ۔اﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫"‬

‫ہیۿاچہپنۿےسۿغربیۿرتۿےہۿلاہکۿانۿوکۿادمكۿےسۿاچبلاۿاجےئ۔‬

‫‪4"‬۔ ْ‬

‫(ف)‬ ‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫تطیی ْالِبور ْالیکرہ ْف ْالملتار ْوقیل ْیکرہ ْوقالْ سربؿن ۿیکۿاپلیئۿرکمؿہۿںیہنۿےہ‪،‬اتخمر ۿوقلۿںیمۿضعبۿےنۿاہکۿ‬ ‫البزدویْلواحتجْلکتابۃْکیالیذہبْاالثرْوالیمت نْ رکمؿہ ۿےہ۔مردؿی ۿےن ۿفراملا ۿارگ ۿاتکمك ۿےکےئل ۿرضؿرف ۿوہۿ‬ ‫لاہکۿسربۿےکۿ ٓا لارۿمتخۿہنۿوہنۿوتۿوکیئۿرحچۿںیہنۿےہ(ف)‬ ‫الباسْبہ‪5‬۔ ْ‬ ‫وقعدۿادلرہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿۺ‪ /‬ۼۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوصایاْبابْالوصیۃْلالقاربْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸۸۵ /۷‬‬ ‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوصایاْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪۹۹۶ /‬‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۸۸‬۾ۺ‬

‫‪5‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالحظرْواالباحۃْفصلْفْا لؽیعْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۷‬ۺ‪۷‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 249 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انْکانْالِصدْبذلكْالتعظیمْفْاعیْالعامۃْحیتْ ارگۿدصقمۿہیۿوہۿہکۿاشۿےسۿولوگنۿیکۿرظنؿنۿںیمۿمیظعتۿوہیگۿ‬

‫الیحتِر ْواصاحب ْھذا ْالِرب ْالذی ْوضعت ْعلیہْ اؿرۿسربۿؿاےلۿیکۿریقحتۿےسۿافحتظۿوہیگۿوتۿاشۿیکۿسربۿرپۿڑپکاۿداانلۿ‬ ‫الؿیاب ْولجلب ْاللشو ع ْواالدب ْلِلوب ْالزائرینْ اؿر ۿاغ ل ۿولوگن ۿوک ۿؿاہن ۿوشخف ۿیک ۿرطف ۿاؿر ۿادف ۿیک ۿرطفۿ‬

‫رابغۿرکلا‪،‬اسیجۿہکۿمہ ۿےنۿدرکۿایک ۿےہۿہک ۿسربؿنۿرپۿااحصفۿ‬ ‫الغافلیْکماْذکرناْمنْحضور ْروحانؼمھتْالمبارکۃْ‬ ‫م‬ ‫وبقر ۿیکۿرؿںیحۿاحرضۿوہیت ۿںیہ‪،‬اشۿےئلۿوہوت ۿہیۿاج ر ۿےہۿاخل‬ ‫عندقبورھمْف وْامرْجائزْالخ‪1‬۔ ْ‬ ‫(ف)‬ ‫اؿرۿكشۿںیہنۿہکۿہزۿابمچۿہبۿتینۿومحمدہۿومحمدۿؿغرمكۿوہاجلاۿےہ‪،‬ۿروسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫انماْاالعمالْبالنیاتْولکلْامرئْمانوی‪2‬۔ ْ‬

‫اامعلۿاینفۿےکۿشاھتۿںیہ‪،‬ہزۿصخۿوکۿؿیہۿاحلصۿوہاگۿسجۿیکۿ‬

‫ْ‬

‫ؿہۿتینۿرک (ف)‬

‫ا ۿش ۿوصرفۿںیم ۿاش ۿرممق ۿےک ۿےئلۿاہنت ۿیھب ۿؿفقۿحیحصۿوہاتکس ۿےہ ۿنکیل ۿاہین ۿہکبج ۿرصفۿرممق ۿسرب ۿرپ ۿؿفقۿںیہن ہکلب ۿاشۿ‬ ‫ںیمۿاصمرفۿسربۿرصاخۃۿذموکرۿںیہۿوتۿالكۿرصمفۿاجمرۿارگہچۿوخدۿغرمكۿںیہن‪،‬انۿںیمۿشالمۿرکلاۿؿفقۿوکۿلااجمرۿںیہنۿرکاتکسۿ‬ ‫اغمكۿہیۿہکۿوگلاۿاانتۿرؿہیپۿسجۿدقرۿیکۿاححقۿیھبکۿرممقۿسربۿےکےئلۿؿاعق وہۿاصمرفۿریخۿےسۿالكۿرصمفۿاجمرۿےکےئلۿمسیییےۿ‬ ‫ل‬ ‫وہاؿرۿاشۿںیمۿھچکۿرحچۿںیہن۔ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اذاجعلْاولہْعلْمعنییْصارْکانہْاستؿینْذلكْمنْ حق ۿؿفق ۿرکےت ۿوہےئ ۿدؿزیچؿن ۿوکدرک ۿایکایگ ۿوتوگلا ۿہی ۿرقفاءۿ‬ ‫م‬ ‫وک ۿدےنی ۿےس ۿ سیییی ۿوہاگ ۿاسیج ۿہک ۿاہقفء ۿےن ۿاش ۿیک ۿرصتحیۿیکۿ‬ ‫الدفعْایلْالقِراءْکماْصرحوابہ‪3‬۔ ْ‬ ‫ےہ(ف)‬

‫ل‬ ‫اتفؿٰیۿاقیضۿاخنۿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لوقال ْاریض ْصدقۃ ْموقوفۃ ْعل ْمن ْیحدث ْیل ْمنْ ارگۿیسکۿےنۿوینۿاہکۿہکۿریمیۿہیۿرنیمۿ ٓا دنئہۿادیا ۿوہویناےلۿ‬ ‫الولدْولؼسْلہْولدْیصحْالنْقولہْصدقۃْموقوفۃ ْ ریم ۿےچبۿےکۿےئلۿدصہقۿےہۿیفۿااحللۿارگہچۿہچبۿہنۿوہوتۿیھبۿ‬ ‫ہیۿحیحصۿےہۿویکہکنۿاشۿاکدصہقۿانہکۿاشۿوک‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودالدریۃْفْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْمسائلْوفوائدْشیتْمنْالحظرْواالباحۃْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنان ‪ /۷‬ۼۺ‪۸‬‬

‫ْصحیحْالبلاریْبابْکیفْکانْبدءْالویحْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۷ /۶‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۼۺ‪۸‬‬ ‫‪Page 250 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وقفْعلْالقِراءْوذکرْالولدْالحادثْلالستؿناء‪1‬۔ ْ رقفاءۿےکےئلۿؿفقۿغرارۿد ۿاگۿاؿرۿ ٓا دنئہۿوہویناےلۿےچبۿاکدرکۿ‬ ‫رقفاءۿےکۿرصمفۿےسۿیٰنثتسمۿوہاگ۔(ف)‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫لاہلمجلۿوصرفۿذموکرہۿںیمۿؿہۿؿفقۿرضؿرحیحصۿؿاجمرۿؿالرمۿےہ۔والل ٰ‬ ‫ہلئسمۻ‪:۶۷‬ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿؿفقۿیلعۿاالؿالدۿؿفقۿیلعۿاسفنلۿاجمرۿںیہۿلاۿںیہن؟اؿرۿانۿےکۿایکۿمعیٰیۿ‬ ‫ںیہ؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رشفۿرہطمۿںیمۿؿفقۿیلعۿاالؿالدۿؿؿفقۿیلعۿاسفنلۿسقۿاجمرۿےہۿا ینۿاینپۿاجدئادوینۿؿفق رک ۿہکۿلاایحفۿکلنۃۿوخدۿاشۿےسۿ‬ ‫عتمتمۿروہنۿامتمۿ ٓا دمینۿاےنپۿاصمرفۿدایتۿرپۿرصفۿرکؿنۿریم ۿدعبۿریمیۿاؿالد ۿؿاؿ ِ‬ ‫الد اؿالد ۿاشۿےسۿدبںیۿ لیصفۿلا ۿ ہصۿ‬ ‫اکر ۿریخۿےکےئلۿوہۿ‬ ‫سمؿی(سج ۿرطچ ۿاچےہ ۿےہک)عتمتمۿوہیت ۿرےہ ۿحق ۿلسن ۿںیم ۿوکیئ ۿہن ۿرےہ ۿوت ۿفالن ۿدمرہس ۿلاۿدجسم ۿلاۿرقفاء ۿلا ِ‬ ‫سجۿرطچۿےہکۿاگۿایسۿرطچۿلادنبیۿوہیگۿاؿرۿاجدئادۿعیبۿؿہبہۿؿہریہۿااقتنلۿےکۿاصلاۿاقللۿہنۿرےہۿیگۿوتتیلۿاکۿیھبۿاایتخرۿےہۿہکۿاینپۿ‬

‫ایحفۿلكۿاچےہۿاےنپۿیہۿلامۿرےھکۿلاۿاینپۿاؿالدۿےکۿلامۿاؿرۿدعبوکۿیھبۿسجۿرطچۿیکۿاجمرۿرشںیطۿاچےہۿوتتیلۿںیمۿاگلےئۿسقۿیکۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫لادنبیۿایسۿرطچۿوہیگ۔واللْ ٰ‬

‫ارانبرشۿہلحمۿرتپۿڈنکہۿاکمنۿوببانئۿرموحہمۿرمہلسۿدمحمۿلغمۿاصحقۿ‬

‫ۻ‪۷‬دیۿاہجحلۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسمۼ‪:۶۷‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسمۿںیم ۿہک ۿدنہہۿیک ۿالك ۿومعض ۿںیم ۿ‪/ ۹‬تیقح ۿردنیماریۿےہ ۿسجۿےسۿ‬ ‫و‬ ‫اافتنفۿ چمیناۿغلبمۿہع‪/۸۵‬ۿرؿہیپۿاموہارۿاکۿےہۿاؿرۿہیۿارایضۿدنہہۿوکۿاےنپۿوشہزۿرموحمۿےسۿدنیۿرہمۿںیمۿیلمۿےہۿوچہکنۿدنہہۿالؿدلۿےہۿ‬ ‫اش ۿؿہج ۿےس ۿاینپ ۿاجدئاد ۿذموکرہ ۿاشۿوطر ۿےس ۿؿفق ۿیف ۿلیبس ۿاﷲ رکلاۿاچیتہۿےہۿہکۿحق ۿلك ۿؿہ ۿردنہۿےہ ۿوخد ۿوتمیلۿرہ ۿرک ۿاش ۿیکۿ‬ ‫ٓا دمینۿےسۿرطبقیۿانمسقۿریخافۿرکیتۿرےہۿیگۿدعبۿاشۿےکۿرمےنۿےکۿاچرۿصخۿددنیارۿدتمنیۿحنکـۿہکۿؿہۿلامردۿرک ۿیگۿؿہۿولگۿ‬ ‫وتمیل ۿوہن ۿےگ ۿاؿر ۿاش ۿ ٓا دمین ۿےس ۿااصیل ۿوثاف ۿسج ۿرطہقی ۿےس ۿؿفق ۿلاہم ۿںیم ۿوا ے ۿیگ ۿرکےت ۿرںیہ ےگ‪،‬دنہہ ۿیک ۿنیت ۿیقیقحۿ‬ ‫ںینہبۿںیہۿوساےئۿانۿےکۿوکیئۿزعمرۿغربی ۿںیہنۿےہۿاؿرۿہیۿہزۿہسۿںینہبۿاصحقۿاؿالدۿںیہۿاؿرۿانۿیکۿاموہارۿ ٓا دمینۿدنہہۿےکۿ ٓا دمینۿ‬ ‫ےسۿرلادہۿرغصکہۿہزۿہسۿںینہبۿاتحمچۿںیہنۿںیہ‪،‬اکیزۿااخش ۿہیۿےتہکۿںیہۿہکۿہیۿؿفقۿاررؿےئۿرشفۿرشفی‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقایضْخاںْکتابْالوقفْفصلْفْالوقفْعلْاالوالدْونبکصـرۿؤنھکل ‪۸۶ /۹‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪Page 251 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لاصقۿؿلااجمرۿوہاگۿاشۿؿہجۿےسۿہکۿیقیقحۿںینہبۿوموجدۿںیہۿاؿرۿدنہہۿرپۿقحۿاةعلدۿاکۿوماخدہۿرےہۿاگۿاؿراشۿوکۿارجۿؿوثافۿاشۿاکۿہنۿوہاگۿ‬ ‫ہکلبۿاگہنگرۿوہیگۿہکۿؿہۿقحۿیفلتۿرکیتۿےہ‪،‬وچہکنۿدنہہۿاجدئادۿذموکرہۿلاالوثافۿؿدصہقۿاجرہیۿےکۿرغ ۿےسۿؿفقۿرکیتۿےہۿسپۿاشۿ‬ ‫وصرفۿںیمۿہیۿؿفقۿاجمرۿوہاگۿلاۿہکۿلااجمر؟ اؿرۿدنہہۿؿفق رکےنۿےسۿوثافۿلاےئۿیگۿلاقحۿاةعلدۿیکۿقحۿیفلتۿےسۿاگہنگرۿوہیگ؟‬ ‫ادیمۿہکۿوجافۿوحباہلۿبتکۿرحتریۿفراملاۿاجےئ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اےسۿاینپۿتحصۿںیمۿؿفقۿاکۿاایتخرۿےہۿسجۿرطچۿؿفقۿرک ۿیگۿ لۿلاۿضعبۿؿفقۿوہاجےئۿیگۿرگمۿتینۿارگۿہیۿےہۿہکۿونہبنۿوکۿ‬ ‫رتہکۿےسۿرحمؿمۿرک ۿوتۿہیۿارگہچۿقحۿادبعلۿںیمۿرگاتفرۿںیہنۿہکۿتحصۿومرفۿںیمۿیسکۿؿارفۿاکۿوکیئۿقحۿاۿشۿےکۿاملۿےسۿقلعتمۿ‬ ‫ںیہنۿوہلاۿرگمۿایسیۿتینۿرضؿرۿذموممۿؿتخسۿہعینشۿےہ‪،‬دحمكۿںیمۿےہ یبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫منْفرمنْمیاثْوارثہْقطعْاللْمیاثہْمنْالجنۃ۔‪ ْ 1‬وجۿلالؿہجۿرشیعۿاےنپۿؿارف ۿیکۿریماف ۿےسۿاھبےگۿاﷲاعتیٰلۿ‬ ‫حیقۿےسۿاشۿاکۿ ہصۿعطقۿرکد ۔(ف)‬ ‫ونہبنۿاکۿامدلارۿوہلاۿوکیئۿؿہجۿرشیعۿانۿےکۿرحمؿمۿرکےنۿیکۿںیہن۔راہۿہیۿےہۿہکۿلاۿوتۿؿاروثنۿےسۿراضدنمیۿےلۿؿہۿےچسۿدلۿےسۿ‬ ‫ااجرفۿد ۿدںیۿہکۿمتۿاینپۿاجدئادۿاصمرفۿریخۿےکۿےئلۿؿفقۿرکدؿۿلاۿؿفقۿایلہۿرک ۿہکۿؿفقۿاکۿیھبۿوثافۿلاےئۿاؿرۿؿارفۿیھبۿ‬ ‫رحمؿمۿہنۿوہنۿا ینۿوینۿؿفقۿرک ۿہکۿہیۿاجدئادۿںیمۿےنۿاینپۿردنیگۿرھبۿاےنپۿسفنۿرپۿؿفقۿیکۿاؿرۿاےنپۿدعبۿاےنپۿؿرہثۿرپۿاؿرۿحقۿؿہۿ‬ ‫اؿرۿاشۿاکۿؿارفۿوکیئۿہنۿرےہۿوتۿفالنۿفالنۿاصمرفۿریخۿرپۿاشۿںیمۿہیۿیھبۿاجمرۿوہاگۿہکۿاجدئادۿںیمۿےسۿانتجۿاچےہۿاینپۿایحفۿاؿرۿ‬ ‫اےنپۿؿاروثنۿےکۿایحفۿںیمۿیھبۿاصمرفۿریخۿےکۿےئلۿنیعمۿرکد ۿاانتۿانۿںیمۿرصفۿوہاگلایقۿاینپۿردنیگۿرھبۿہیۿےلۿیگ اؿرۿاشۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےکۿدعبۿاشۿےکۿؿارف۔واللْ ٰ‬

‫‪۷۸‬وشالۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬ ‫اردمرہسۿامعنہینۿدیلہۿرمہلسۿومولیۿدمحمۿامرامیہۿاصحقۿادمحۿ ٓا لادی‬ ‫ہلئسم۽‪:۶۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿرلد ۿاےنپۿاکمن ۿوکۿؿفقۿیلعۿاالؿالد ۿرکلا ۿاچاتہۿےہۿہکۿاشۿںیمۿؿرامك ۿاجریۿہنۿ‬ ‫وہ‪ ،‬اشنء ۿرلدۿہیۿےہ ۿہک ۿاکمن ۿ ٓا لایئ ۿایسۿرطچ ۿاقمئ ۿرےہ ۿ ہص ۿرخبہۿوہرک ۿرخافۿہن ۿوہۿہک ۿؿرہث ۿاےنپ ۿاےنپ ۿےصح ۿعیب ۿرکدںی ۿےگ‪،‬اؿالدۿ‬ ‫رنہنیۿاشۿںیمۿراہۿرک ۿاؿالدۿالافۿوکۿارگۿرضؿرفۿوہا ین‬

‫ْسننْا بنْماجہْبابْالحیفْفْالوصیۃْادارہْاحیاءْالسنۃْالنبویۃْرسوگداھۿ ۽۾‪۶‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 252 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انۿیکۿرسسالۿےسۿیسکۿلااچیقۿیکۿؿہجۿےسۿاہینۿ ٓا لاۿوہوتۿؿہۿیھبۿرےہۿاؿرۿرخلدۿؿفرؿحقۿہبہۿؿہریہۿاکۿیسکۿوکۿاایتخر ۿہنۿرےہۿاہتبلۿ‬ ‫تسکشۿؿرتخیۿلاۿریمعتۿخدلدۿلاۿرییغتۿاکمتینۿانمسقۿاکۿہشیمہۿاایتخرۿےہۿرلدۿیکۿالكۿریشمہہۿیھبۿمیہسۿےہۿؿہۿاشۿؿہجۿےسۿہکۿاشۿےکۿ‬ ‫زلےکۿشالدۿلارا ۿوہنۿرحتریۿںیہنۿدیتیۿرلاینۿاخ ۿولوگنۿےکۿرؿمرؿۿاانپۿاعمفۿرکلاۿایبنۿرکیتۿےہ‪،‬اشۿوصرفۿںیمۿرلدۿاکۿؿفقۿ‬ ‫رکلاۿحیحصۿوہاگۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رلد ۿوک ۿاےسی ۿؿفق ۿاک ۿاایتخر ۿےہ ۿاؿر ۿہی ۿؿفق ۿحیحص ۿےہ ۿاؿالد ۿرنہنی ۿےک ۿشاےنم ۿریشمہہ ۿاک ۿوکیئ ۿقح ۿںیہن ۿوہلا ۿوت ۿؿفق ۿرپ ۿہک ۿہریرم ۿ‬ ‫ومفۿںیمۿایکۿاجےئۿیسکۿؿارفۿوکۿقحۿارتعا ۿںیہن‪،‬ہنۿ ہصۿاعمفۿرکےنۿیک ۿرضؿرف‪،‬ہنۿیسکۿرحتریۿدےنیۿیک۔ؿہۿہیۿومضمنۿ‬ ‫مسل‬ ‫ح‬ ‫ھکل ۿد ۿہک ۿںیم ۿےن ۿاانپ ۿاکمن ۿدحمؿدۿدحبؿد ۿ نین ۿؿانچن ۿاینپ ۿردنیگ ۿرھب ۿاےنپ ۿسفن ۿرھپ ۿاینپ ۿاؿالد ۿرھپ ۿرقفاےئ ۿ مین ۿالہ ۿشیقۿ‬ ‫ؿامجمقۿرپۿلاںیۿرشؿعۿؿفقۿحیحصۿرشیعۿالرمۿایک۔‬ ‫(‪)۶‬اینپۿایحفۿرھبۿوخدۿاشۿںیمۿروہنۿاگ۔‬ ‫(‪)۷‬ریم ۿدعبۿریمیۿاؿالدۿرنہنیۿؿاؿالدۿرنہنیۿؿاؿالدۿرنہنیۿلااقبےئۿلسنۿاشۿںیمۿرںیہ۔‬ ‫(‪)۸‬اؿالدۿاؿالدۿاؿالدۿںیمۿوجۿالافۿوہنۿحقۿلكۿشادیۿہنۿوہۿلاۿوجۿویبہۿوہاجےئۿاؿرۿؿاہنۿاکھٹہنۿہنۿرےہۿلاۿوبہجۿلااچیق‬ ‫ؿاہنۿہنۿرہۿےکسۿؿہۿیھبۿلااقبےئۿرضؿرفۿاشۿںیمۿوکسمكۿرےھکۿیگ۔‬ ‫(‪)۹‬حقۿلسنۿںیمۿاؿالدۿدوکرۿہنۿرںیہۿاؿالدۿالافۿوکۿقحۿوہاگ۔‬ ‫م‬ ‫سل‬ ‫(ۺ)حقۿؿہۿیھبۿہنۿرںیہۿاکمنۿرکاےئۿرپۿدلااجلاۿرک ۿاگۿاؿرۿرکاہیۿرقفاےئۿ مینۿالہۿشیقۿؿامجمقۿاطمقبۿاقعدئۿاملعےئۿرحنیمۿ‬ ‫رشنیفیۿرپۿرصفۿوہارک ۿاگ۔‬

‫ک‬ ‫(ۻ)تسکشۿرتخیۿاکۿرصفۿریمیۿردنیگۿںیمۿریم ۿدہمۿرھپۿاؿالدۿشا نینۿرھپۿرکاہیۿاکمنۿےسۿوہاۿرک ۿاگ۔‬ ‫(ۼ)یسکۿؿغك ۿیسکۿوکۿاشۿیکۿعیبۿؿہبہۿؿااقتنلۿؿہریہۿاکۿاایتخر ۿہنۿوہاگ‪،‬اؿر ۿہیۿوجۿانمسق ۿوہنۿرشاطئۿھکلۿرکۿؿفقۿلاہمۿلمکمۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رکد ۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم۾‪ ۶۷‬لا‪:۶۸۵‬‬

‫ار ٓا رگہۿکرہۿوئسمہلۿدمحمۿونافۿنیسحۿاکراخہنۿدارۿاکدماینۿ‬

‫‪۷۵‬رحممۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫(‪)۶‬رلد ۿاینپۿاجدئاد ۿوکۿؿفقۿیلعۿاالؿالد ۿرکلااچاتہۿےہۿاؿر ۿالكۿثلثۿ ٓا دمینۿاجدئاد ۿاکۿاکرریخۿںیم دانیۿوظنمر ۿےہۿدعبۿاہنمیئۿدرگیۿ‬ ‫ارخااجفۿرضؿریۿرممقۿؿہریہۿںیمۿوجۿر مۿلایقۿرےہۿاشۿںیمۿےسۿالكۿثلثۿاکرریخۿںیمۿرصفۿرکلاۿلا لۿ ٓا دمینۿںیمۿےس۔‬

‫‪Page 253 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ۿاکرۿریخۿےکۿؿاےطسۿراکیلۿاجےئۿاشۿںیمۿےسۿاینرۿمرراگنۿدنیۿیکۿؿلفحمۿمنالدۿرشفیۿںیمۿرخچۿرکلاۿؿیسکۿ‬ ‫(‪)۷‬وجۿر مۿثلثۿ ٓا دمین ِ‬ ‫دمرہسۿؿہریہۿںیمۿدانیۿوصقمدۿےہۿہیۿاجمرۿوہاگۿاشۿاحلكۿںیمۿخدااگہنۿروکٰہۿیکۿوترضؿرفۿہنۿرےہۿیگ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ہیۿایکسۿرلانۿرپۿےہارگۿؿفقۿںیمۿہیۿرشعۿاگلےئۿاگۿہکۿ لۿ ٓا دمینۿلالارخاچۿرخچۿاکۿثلثۿوتۿیہیۿؿاحقۿوہاگۿاؿرۿانمعفۿاخصلۿاکثلثۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےہکۿاگۿوتۿرخچۿراکلۿرکۿوجۿاچبۿاشۿیکۿاہتیئۿاؿرۿارگۿقلطمۿےہکۿاگۿوتۿحصقۿرعفۿانمعفۿاخصلۿاکۿثلثۿاھجمساجےئۿاگ۔واللْ ٰ‬ ‫(‪)۷‬اکرریخںیم ۿوج ۿاکم ۿنیعتم ۿرکد ۿاگۿمنلا ۿدجسم ۿلا ۿدمرہس ۿلا ۿسمنیک ۿؿہ ۿثلث ۿاش ۿںیم رصف ۿوہےکس ۿاگ ۿاؿر ۿارگ ۿاینر ۿمرراگن ۿدنیۿ‬ ‫ؿلفحمۿمنالدۿرشفیۿیھبۿایسۿںیمۿشالمۿرک ۿاگۿوتۿہیۿیھبۿوہےکسۿاگۿہیۿثلثۿاکرریخۿںیم رصفۿرکدانیۿہیقبۿدؿۿثلثۿرپۿےسۿروکٰہۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫شاطقۿہنۿرکد ۿاگۿہکبجۿاشۿےکۿلاشۿاحاجفۿاصلنہۿےسۿافرفۿدقبرۿاصنفۿےچبۿاؿرۿشالۿزگر ۔واللْ ٰ‬ ‫__________________‬

‫‪Page 254 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪Page 255 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫بابالنسجد‬ ‫(ااکحمۿدجسمۿاکۿایبن)‬ ‫نمیمۿدمحمۿدبعاﷲ اوبرکبۿوسدارگۿرؿرۿلگنۿلارارۿااصتنرۿجنگۿرلاسقۿدیحرۿ ٓا لادۿدنکۿ ‪۶۷‬وشالۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ہلئسمۿ‪:۶۸۶‬‬ ‫ایکۿفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿوبچرتہۿرپۿرعہصۿسیتۿشالۿےسۿادانۿؿامنرۿلاامجمقۿؿہعمجۿوہارکیتۿےہ‪،‬اشۿرپۿ‬ ‫رحمافۿؿمنیزۿیھبۿےہ‪،‬رلدۿاتہکۿےہۿہکۿضحمۿوبچرتہۿرپۿامنرۿؿہریہۿاقمئۿوہےنۿےسۿرحمقۿدجسمۿںیہنۿوہیتۿویکہکنۿاشۿرپۿہنۿتھچۿےہۿ‬ ‫ہنۿانمرہۿوجولارامفۿدجسمۿںیہ‪،‬رکباتہکۿےہۿہیۿولارامفۿدجسمۿںیہنۿادانۿؿامنرۿمیخگاہنۿلاامجمقۿؿہعمجۿاکۿایقم اکیفۿےہ‪،‬افۿاررؿےئۿ‬ ‫رشفۿایکمکحۿےہ؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫رلدۿاکوقلۿضحمۿلا لۿؿخالفۿرشفۿےہۿدجسمۿےکۿےئلۿتھچ‪،‬انمرہ‪،‬دویارںیۿوکیئۿزیچالرمۿںیہن‪،‬اشۿںیمۿوتۿمنیز ۿرحمافۿوموجدۿ‬ ‫ےہ‪،‬ہیۿیھبۿہنۿوہلاۿوتۿیھبۿدجسممكۿںیمۿللخۿںیہن۔دجسمۿرصفۿاشۿرنیمۿاکۿلامۿےہۿوجۿامنرۿےئلیکۿؿفقۿوہۿاہینۿلكۿہکۿارگۿوکیئۿ‬ ‫صخۿاینپۿرنیۿاخیلۿرنیمۿدجسمۿوکۿد ۿدجسمۿوہاجےئۿیگ‪،‬دجسمۿاکۿازارامۿاشۿےکےئلۿفر ۿوہاجےئۿاگ۔اتفؿٰیۿاعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫رجل ْلہ ْساحۃ ْالبناء ْفیہا ْامر ْقوما ْان ْیصلوافیہاْ یسک ۿصخ ۿیک ۿاخیل ۿرنیم ۿےہ ۿسج ۿںیم ۿامعرف ۿںیہن ۿاش ۿےنۿ‬ ‫ولوگنۿوکۿاہکۿہکۿاشۿںیمۿہشیمہۿامنر ۿلاامجمق ۿڑپاھرکؿ‪،‬لاوینۿ‬ ‫بجماعۃْابداْاوْامرھمْبالصلٰوةْمطلِراْونوی ْ‬ ‫اہکۿہکۿاشۿںیم امنرۿڑپوھ‪،‬اؿرۿتین‬

‫‪Page 256 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫االبدْصارتْالساحۃْمسجدْا کذافْالذخیةْوھکذاْ یگشیمہ ۿیک ۿیک ۿیھت ۿوت ۿدؿونن ۿوصروتن ۿںیم ۿؿہ ۿاخیل ۿرنیم ۿدجسمۿ‬

‫‪1‬‬ ‫(مللصا) ْ‬ ‫رْ‬ ‫ْفتاویْقایضْخان۔‬ ‫ف ٰ‬ ‫ہکبجۿاشۿوبچرتہۿاکۿوکیئۿامكلۿؿدمیعۿںیہنۿاؿرۿاشۿںیمۿدموتنۿےسۿامنرۿلاامجمقۿوہیتۿےہ‪،‬ہعمجۿوہلاۿےہ‪،‬منیزۿےہ‪،‬رحمافۿےہ‪،‬وتۿ‬

‫وہیئگۿاسیجۿہکۿدریخہۿاؿرۿاتفؿٰیۿاقیضۿاخنۿںیمۿےہ(ف)‬

‫تعایلْاعلمْوعلمہْجلْمجدہْاتمْواحکم۔ ْ‬ ‫وکیئۿؿہجۿںیہنۿہکۿاشۿوکۿدجسمۿہنۿاھجمسۿاجےئ۔والل ٰ‬

‫ہلئسم‪:۶۸۷‬ارہلمشۿدجسما بۿاخنساامنۿوکہۿہلمشۿوخردۿرمہلسۿاعملۿاخنۿربممۿؿرکسرٹییۿدجسمۿذموکرہۿمالرمۿوکیھٹۿ ٓا رلادلیۻوشالۿ‬

‫ۺ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫الكۿصخۿا بۿاخنساامنۿےنۿنیتۿدجسمںیۿطاقمۿوکہۿہلمشۿنیتۿلارارۿؿنۿںیم ونبایئۿںیھت‪،‬لارارۿکالنۿؿلارارۿلاوبجنگۿؿلارارۿوھچلاۿ‬ ‫ہلمش‪،‬اخنساامن ۿرموحم ۿےن ۿاخ ۿاینپ ۿیعس ۿؿوکشش ۿےس ۿارگنمر ۿےس ۿرنیم ۿیھب ۿیل ۿاؿر ۿاینبد ۿیھب ۿدجسم ۿیک ۿوخد ۿیہ ۿدایل‪،‬اؿراےنپ ۿر ِرۿ‬ ‫اخ ۿےسۿدجسمۿوکۿونبالا‪،‬اؿرۿایترۿوہےنۿرپۿیھبۿاخنساامنۿوفغمرۿےنۿاینپۿنیحۿایحفۿدجسمۿیکۿخدمقۿؿربخریگیۿیکۿاؿرۿدجسمۿےکۿہشیمہۿ‬ ‫رخچۿےکۿےئلۿھچکۿاجدئادۿیھبۿدجسمۿےکۿقلعتمۿیکۿوجۿدجسمۿےکۿرخچۿوکۿاکیفۿےہ‪،‬افۿدعبۿزگراجےنۿاخنساامنۿرموحمۿےکۿےبۿااظتنیمۿ‬ ‫امظتنمنۿؿغكۿےکۿشیقۿدجسمۿےکۿدیہشۿوہاجےنۿرپۿاؿرۿہشیپۿےکۿدنچۿولوگنۿےنۿدنچہۿہعمجۿرکےکۿدجسمۿذموکرۿوکۿریمعتۿرکالاۿ‬ ‫وتمایلنۿؿ‬ ‫ِ‬ ‫اؿرۿااظتنمۿدسقۿدبسقۿدرگیانۿراہ‪،‬وسافۿقحۿرلادہۿدجسمۿرپۿےلہپۿانبےنۿؿاےلۿاؿرۿاےکسۿرگؿہۿاکۿےہۿلاۿدعبۿےکۿانبےنۿؿاولنۿاکۿاؿرۿاشۿ‬ ‫ےک ۿرگؿہ ۿاک؟ اؿر ۿلام ۿرؿنش ۿوہلا ۿدجسم ۿہپ ۿاؿر ۿدجسم ۿیک ۿامتم ۿزیچؿن ۿہپ ۿزک ۿاک ۿوہلا ۿاچےئہ ۿلا ۿیسک ۿاک ۿیھب ۿںیہن؟اؿ ۿدجسم ۿذموکر ۿا بۿ‬ ‫اخنساامنۿےکۿلامۿےسۿاکپریۿاجیتۿےہ‪،‬دعبۿزگراجےنۿاخنساامنۿذموکرۿےکۿااظتنمۿدجسمۿدسقۿدبسقۿدرگیانۿراہۿوجۿہکۿمظتنمۿلاۿوتمیلۿ‬ ‫امےنۿاجےتۿرےہۿںیہ‪،‬لاںیۿوصرفۿالكۿصخۿلاوبدنپرہۿسیبۿشالۿےسۿوتمیلۿلاۿمظتنمۿغرارۿدلاۿوہاۿاھتۿاؿرۿااظتنمۿدجسمۿؿ ٓا دمینۿؿرخچۿ‬ ‫سقۿایسۿےکۿرپسدۿاھتۿوساۿےکسۿااظتنمۿؿوتتیلۿےسۿدجسمۿوکۿرسارسۿاصقننۿوہا‪،‬اہینۿلكۿہکۿدجسمۿرقمؿ ۿیھبۿوہیئۿارگہچۿافۿںیہنۿ‬ ‫ےہ‪،‬نکیل ۿدجسم ۿرپۿیگتسخ ۿاف ۿیھب ۿػاہزےہ ۿاؿر ۿامنروین ۿوک ۿفیلکت ۿشاامن ۿامنرۿےس ۿہشیمہ ۿیتچنہپ ۿریہ‪،‬اذہا ۿوتمیل ۿذہاوکۿزعمؿل ۿرکےکۿ‬ ‫اجبےئ ۿاش ۿےک ۿدنچ ۿااخش ۿوقعملۿربمم ۿرقمر ۿرکےک ۿوج ۿالك ۿہشیپ ۿاؿر ۿایس ۿلارارۿےک ۿےھت‪،‬ااظتنم ۿدجسم ۿؿ ٓا دمین ۿؿرخچ ۿان ۿےک ۿقلعتمۿ‬ ‫ایکایگ‪،‬افۿ ٓا دنئہۿااظتنمۿدوتسرۿشاقبۿےکۿوماقفۿوہلاۿاچےئہۿوجۿوتمیلۿزعمؿلۿےکۿؿفقۿںیمۿاھتۿاؿرۿایسۿرؿشۿہپۿانلچۿاچےئہۿلاۿےئنۿ‬ ‫رطقیۿےسۿوجۿدجسمۿیکۿ ٓا وسدیگۿؿۿامنروینۿےکۿ ٓا رامۿیکۿوصرفۿوہ‪،‬وجۿاتکںیبۿہکۿافۿااظتنمۿدجسمۿےکۿاسحفۿؿاتکفۿےکۿؿاےطس‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۺۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 257 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یئنۿایترۿوہیئ ںیہۿانۿرپۿلامۿا بۿاخنساامنۿاکۿاھکلۿایگۿےہ‪،‬رگؿہۿدؿمۿاتہکۿےہۿہکۿانۿہپۿا بۿاخنساامنۿاکۿلامۿانھکلۿرشكۿؿدبمقۿےہۿ‬ ‫وچہکنۿےلہپۿہنۿاھتۿافۿویکنۿاھکلۿایگ؟رگؿہۿاخنساامنۿاتہک ۿےہۿہکۿاتکوبنۿہپۿلام اکۿوہلاۿرشكۿؿدبمقۿںیہنۿےہ‪،‬ےلہپۿاکۿدوتسرۿاقدعہۿ‬ ‫حق ۿںیل ۿوج ۿوقادع ۿؿرطقی ۿشاقب ۿےس ۿدجسم ۿوک ۿ ٓا وسدیگ ۿاؿر ۿامنروین ۿوک ۿ ٓا رام ۿاچنہپ ۿوہ‪،‬دجسم ۿیک ۿ ٓا دمین ۿاک ۿرؿہیپ ۿاخنساامن ۿےک ۿرگؿہ ۿےکۿ‬ ‫لاشۿرانہۿاچےئہۿلاۿرگؿہۿدؿمۿےکۿلاش؟ اؿرۿر ِرۿذموکرۿرلادہۿامدلارۿےکۿلاشۿرےہۿلاۿوھتر ۿامدلارۿےکۿلاش؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿایقمق ۿلكۿالصۿلاینۿےکۿلامۿےسۿرےہۿیگۿارگہچۿاشۿیکۿتسکشۿرتخیۿلا ۿدیہشۿوہاجےنۿےکۿدعبۿدؿلارہۿریمعتۿاؿر ۿولگۿ‬ ‫رکںی‪،‬وثافۿانۿےکےئلۿیھبۿےہۿرگمۿالصۿانبۿلاینۿؿفقۿےکۿؿاےطسۿاخ ۿےہ‪،‬‬

‫فانْاصلْالمسجدْاالرضْوالعمارةْوصفْوالیکونْ ویکہکنۿالصۿدجسمۿوتۿرنیمۿےہۿاؿر ۿامعرف ۿؿفص ےہ ۿانچہچنۿ‬ ‫سج ۿےن ۿؿفص ۿاک ۿااعدہ ۿایکؿہ ۿومخد ۿالص ۿیک ۿامدنن ۿںیہنۿ‬ ‫منْاعادْالوصفْکمنْاحدثْاالصل۔ ْ‬ ‫وہاتکس۔(ف)‬ ‫ل‬ ‫اتکوبنۿرپۿاخنساامنۿاکلامۿاھکلۿاجلا لاانمسقۿںیہنۿہکلبۿ رتہۿےہۿاؿرۿاےسۿرشكۿؿدبمقۿانہکۿدبمقۿےہ۔ااعسفۿرھپۿردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫من ْقصد ْالواقف ْنسبۃ ْالوقف ْالیہ ْو ٰذلك ْفیماْ ؿافقۿاکۿوصقمد ۿہیۿوہلا ۿےہۿہکۿؿفقۿاشۿیکۿرطفۿوسنمفۿ‬

‫ذکرنا‪1‬۔ ْ‬

‫رےہ‪،‬اؿرۿہیۿامہریۿذموکرہۿوصرفۿںیمۿیہۿوہاتکسۿےہ(ف)‬

‫وتمیل ۿدجسم ۿیھب ۿحق ۿلك ۿاخنساامن ۿیک ۿاؿالد ۿلا ۿہبنک ۿؿاولن ۿںیم ۿوکیئ ۿصخ ۿاش ۿاک ۿالہ ۿلالا ۿاجےئاؿرولوگن ۿںیم ۿےس ۿہن ۿایک ۿاجےئ ۿاگ‪،‬‬ ‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫مادامْاحدْیصلحْالتولیۃْمنْاقاربْالواقفْالیجعلْ حق ۿلك ۿؿافق ۿےک ۿااقرف ۿںیمۿےسۿوکیئ ۿوتمیل ۿؿفق ۿانبےنۿ‬ ‫المتویلْمنْاالجانبْالنہْاشققْومنْقصدہْنسبۃْ یکۿاتیلہۿرکھناۿوہۿاگیبوننۿںیمۿےسۿیسکۿوکۿوتمیلۿہنۿانبلاۿاجےئۿ‬ ‫ویکہکنۿؿافقۿاکۿغریبیۿرہتشۿدار ۿؿفقۿاکرلادہۿایخلۿرےنھکۿؿاالۿ‬ ‫الوقفْالیہم‪2‬۔ ْ‬ ‫وہاگ ۿاش ۿےئل ۿہک ۿاش ۿاک ۿدصقم ۿہی ۿوہلا ۿےہ ۿہک ۿؿفق ۿاشۿےکۿ‬ ‫اخدنانۿیکۿرطفۿوسنمفۿرےہ(ف)‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفْصْلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۶۶ /۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفْصْلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Page 258 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسم ۿاک ۿرؿہیپ ۿایس ۿوتمیل ۿےک ۿاایتخر ۿںیم ۿرےہ ۿاگ ۿاےکس ۿےئل ۿدلادتناری ۿاکرزگار ۿوہلا ۿرشع ۿےہ ۿامدلار ۿوہ ۿلا ۿرضؿر ۿںیہن‪،‬امدلارؿن ۿیکۿ‬ ‫رپسدیگۿںیمۿہکبجۿدجسمۿیکۿےبۿااظتنیمۿاؿرۿامنروینۿوکۿفیلکتۿریہۿوتۿاشۿااظتنمۿاکۿدبانلۿاؿرۿوہایشرۿدلامكۿدارۿرپزیہۿاگرۿاملسموننۿیکۿ‬ ‫رگناینۿںیمۿدانیۿفر ۿاھت‪،‬ۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫یزنعْوجوباْبزازیۃ‪،‬لوالواقفْدرر‪،‬فغیہْباالویلْغیْ ؿفق ۿوتمیل ۿیک ۿوتتیل ۿےس ۿراکل ۿح ان ۿؿاحق ۿےہ(مرارہی)ارگہچۿ‬

‫ْاوعاجزاْاوظ رْبہْفسقْکشربْخمروْنحوہ‪1‬۔ْ وخدۿؿافقۿیہۿوتمیلۿوہ(درر)ہکبجۿؿہۿہریۿانیمۿلاۿاعیئۿوہۿلاۿاشۿاکۿ‬ ‫رْ‬ ‫مأمون‬ ‫قسفۿےسیجۿرشافۿونیشۿؿہریہۿػاہزۿوہاجےئ[حقۿوخدۿؿافقۿاکۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫ہی ۿمکح ۿےہ ۿوت]ہری ۿؿافق ۿےس ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿؿفق ۿاک ۿؿاسپۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫ےلۿح انۿدبرہجۿاؿیٰلۿؿاحقۿوہاگ۔(ف)والل ٰ‬

‫اررامۿوپرۿمنالۿلاالفۿدجسمۿشاہۿدراگیہۿاصحقۿرمہلسۿومولیۿدبعااقلدرۿاصحقۿاگنبیلۿۺرفص‪۶۸۷۶‬ھ‬

‫ہلئسم‪:۶۸۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿہگجۿالكۿدجسمۿرپھچۿیکۿیھتۿافۿالكۿصخۿےنۿاۿوکسۿوترۿرکۿ‬ ‫اےنپ ۿلاش ۿےس ۿرؿہیپ ۿد ۿےک ۿایس ۿہگج ۿںیم نیٹ ۿرکدلا‪،‬اف ۿوترا ۿوہا ۿرپھچ ۿفرؿحق ۿرکلا ۿمراےئ ۿرخچ ۿدجسم ۿےک ۿلا ۿكھٹیب ۿاخہن ۿانبلاۿ‬ ‫درسقۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿارگۿكھٹیبۿاخہنۿدرسقۿےہۿوتۿاررؿےئۿرشفۿرشفیۿےکۿزکۿوصرفۿرپۿاجمرۿوہاگۿطقف‪،‬بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫احمکۿاشالمۿاؿرۿاہجنۿؿہۿہنۿوہوتۿوتمیلۿدجسمۿؿالہۿہلحمۿوکۿاجمرۿےہۿہکۿؿہۿرپھچۿہکۿافۿاححقۿدجسمۿےسۿافرفۿےہۿیسکۿاملسمنۿےکاہھتۿ‬ ‫انمسق ۿداومن ۿچیب ۿداںیل اؿررخلدےنۿؿاال ۿاملسمن ۿاےس ۿاےنپ ۿاکمن ۿنصصق ۿلا ۿلاؿریچ ۿاخےن ۿلا ۿاےسی ۿیہ ۿیسک ۿاکمن ۿرپ ۿاہجن ۿےبۿ‬ ‫می‬ ‫یمیظعتۿہنۿوہۿدال ۿاتکسۿےہ‪،‬لااخہنۿؿہریہۿوماعضۿ خریتمۿرپۿہنۿداانلۿاچےئہۿہک ۿاملعےن ۿاشۿوکر ۿیکۿیھبۿمیظعتۿاک ۿمکحۿدلاےہۿوجۿ‬ ‫دجسمےسۿ رۿرکۿاکنیھپۿاجلاۿےہ۔وجاہزاالخالیطۿؿاتفؿٰیۿدنہہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫حشؼشْالمسجدْاذاکانْلہْقیمۃْفالھلْالمسجدانْ دجسمۿیکۿاھگشۿیکۿارگۿوکیئۿتمیقۿوہوتۿالہۿدجسمۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿ‬ ‫اشۿوکۿفرؿحقۿرکدںی۔ارگاحمکۿےکۿلاش‬ ‫یؽیعوہْوانْرفعواایل ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫‪Page 259 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الحا کمْف واحبْثمْیؽیعوہْبامرہْھوْالملتار‪1‬۔ ْ‬

‫اشۿاکرما ہعۿرکںیۿوتہیۿرلادہۿدنسپلدہۿےہۿرھپۿاشۿےکۿادنۿےسۿ‬ ‫فرؿحقۿرکںی‪،‬یہیۿاتخمرۿےہ(ف)‬

‫اتفؿٰیۿاخہینۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫قدْذکرناْانْالصحیحْمنْالجوابْانْبیع مْبغیْ مہۿدرکۿرک ےکۿہکۿمکحۿحیحصۿہیۿےہۿہکۿریغبۿارمۿاقیضۿےکۿانۿ‬ ‫امرالِایض ْالیصح ْان ْیکون ْف ْموضع ْالقایضْ ولوگنۿاکۿدجسمۿیکۿاھگشۿوکۿفرؿحق ۿرکلا ۿحیحصۿںیہنۿوساےئۿاشۿ‬ ‫ھناک‪2‬۔ ْ‬

‫ہگجۿےکۿاہجنۿاقیضۿہنۿوہ۔(ف)‬

‫دراتخمرۿںیمۿلیبقۿلافۿاایملہۿےہ‪:‬‬

‫حشؼش ْالمسجد ْوکناستہ ْالیلیق ْف ْموضع ْیللْ دجسمۿیکۿاھگشۿاؿرۿوکراۿرکٹکۿایسیۿہگجۿہنۿداالۿاجےئۿاہجنۿاشۿ‬ ‫می‬ ‫‪3‬‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫یکۿ خریتمۿوہیتۿوہ۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫بالتعظیم ۔واللْ ٰ‬ ‫_____________________‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۾ۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪ْ2‬فتاویْقاضیلانْکتابْالوقفْفصلْفْالمِابرْوالرباطاتْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪ /۹‬ۻ‪۷‬ۼ ْ‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالطہارةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸۹ /۶‬‬ ‫‪Page 260 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪Page 261 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رسالہ‬ ‫ۺ‪۶۸۶‬ھ‬ ‫التحریرالجیدفیحقالنسجد‬ ‫(دجسمۿےکۿقحۿںیم دمعہۿرحتری)‬ ‫حمنْالرحیمط ْ‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬

‫ل‬ ‫ہلئسم‪ :۶۸۹‬اگنبلۿعلضۿونااھکیلۿطاقمۿہینارمہلسۿومولیۿابعشۿیلعۿرعفۿومولیۿدبعالسالمۿاصحقۿ ‪۷۶‬دؿا چحۃۿارحلامۿۺ‪۶۸۶‬رجہیۿدقہیس۔‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿفصالےئۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿدجسمۿیکۿزیچںیۿفرؿحقۿرکلاۿاجمرۿوہاگۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫دجسمۿیکۿزیچںیۿاشۿےکۿایئاءۿںیہ‪،‬لاۿ ٓا الفۿلاۿاؿاقفۿلاۿرؿادئ‪،‬ایئاءۿا ینۿرنیمۿؿۿامعرفۿاقہمئۿیکۿعیبۿوتۿیسکۿاحلۿنکممۿںیہنۿرگمۿحقۿ‬ ‫دجسمۿمعاذاللْؿریانۿقلطمۿوہاجےئۿاؿرۿاشۿیکۿ ٓا لادیۿیکۿوکیئۿلکشۿہنۿرےہۿوتۿالكۿرؿامكۿںیمۿلادنۿاقیضِۿرشفۿاحمکۿاشالمۿاشۿ‬

‫اکۿہلمعۿچیبۿرکۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿرصفۿرک شکیےۿںیہ‪،‬وماعضۿرضؿرفۿںیمۿاشۿرؿامكۿرپۿلمعۿاجمرۿےہ۔‬ ‫ف ْالدرالملتار ْلوخْرب ْماحولہ ْواستغین ْعنہ ْیبیقْ دراتخمر ۿںیم ۿےہ ۿارگ ۿدجسم ۿاک ۿرگدؿ ۿشیپ ۿؿریان ۿوہایگ ۿاؿر ۿدجسم ۿیکۿ‬ ‫رضؿرفۿںیہنۿریہۿمكۿیھبۿااممۿامظعۿاوبہفینح‬ ‫مسجداْعندْاالمام ْ‬

‫‪Page 262 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لْایل ْمسجدْ اؿر ۿااممۿاوبویفسۿرحمۃۿاﷲ اعتیٰلۿامہیلعۿےکۿمردلكۿؿہۿہشیمہۿلاۿ‬ ‫والثاینْابدا ْوبہْیقیتْوعنْالثاینْینِ ٰ‬ ‫ٰاخرْباذنْالِایض‪،1‬وفْردالمحتارْقولہْوعنْالثاینْالخْ ایقمق ۿدجسمۿیہۿرےہۿیگۿاؿر ۿایسۿرپوتفٰیۿدلااجلا ۿےہ۔اؿر ۿااممۿ‬ ‫جزمْبہْفْاالسعافْحیثْقالْولوْخربْالمسجدْوماْ اوبویفسۿیکۿالكۿرؿامكۿہیۿےہۿہکۿاقیضۿیکۿااجرفۿےسۿاےسۿ‬ ‫ل‬ ‫دؿرسیۿدجسمیکۿرطفۿلقتنمۿرکدلاۿاج۔اگی۔ردا مخنارۿںیمۿےہۿہکۿ‬ ‫حولہْوتقرقْالناسْعنہْالیعودْایلْملكْالواقفْعندْ‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫امنتۿاکۿوقل"و نْالثاینْا خ"ااعسفۿںیمۿایسۿرپۿیئمۿرکےتۿ‬ ‫ایبْیوسفْفؼباعْنِضہْباذنْالِایضْویصرفْثمنہْ‬ ‫وہےئۿفراملاہکۿارگۿدجسمۿاؿرۿاشۿاکۿرگدؿشیپۿؿریانۿوہاجےئۿاؿرۿ‬ ‫ْایضاْالشیخْاالمامْامیْ‬ ‫ایلْبعضْالمساجد‪ْ2‬اھْوفیہ رْ‬ ‫ولگ ۿؿاہن ۿےس ۿلقن ۿاکمین ۿرکاجںیئ‪،‬وت ۿاامم ۿاوبویفس ۿےکۿ‬ ‫الدین ْبن ْعبدالعال ْوالشیخ ْاالمام ْاحمد ْبنْ‬ ‫مردلك ۿؿہ ۿؿافق ۿیک ۿكلم ۿںیم ۿںیہن ۿولےٹ ۿیگ ۿانچہچن ۿاقیض ۿیکۿ‬ ‫لشی‬ ‫لشی‬ ‫یو ْنسْالشبلْوا خْزینْبنْنجیمْوا خْمحمدْ ااجرف ۿےس ۿاش ۿاک ۿہبلم ۿفرؿحق ۿرکےک ۿنمث ۿیسک ۿدؿرسی ۿدجسمۿ‬

‫عبد ْالوفائی ْفممھن ْمن ْافیت ْبنِل ْبناء ْالْمسجدْ ںیمۿرصف ۿایکۿاجےئۿاگاھۿایس ۿںیمۿہی ۿیھبۿےسیج ۿخیشۿااممۿانیمۿ‬ ‫وممھنْمنْافیتْبنِلہْونِ‬ ‫لْمالہْایل ْمسجدْاٰخر‪ ْ،‬ادلنی ۿنب ۿدبعااعلل‪،‬خیش ۿاامم ۿادمح ۿنب ۿویسن ۿیلبش‪،‬خیش ۿرنی ۿنبۿ‬ ‫ٰ‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫والذی ْینبیغ ْمتابعۃ ْالمشائخ ْالمذکورین ْف ْجوازْ خ مۿاؿرۿخیشۿدمحمۿاولافیئۿانۿمرروگنۿںیمۿےسۿضعبۿےنۿدجسمۿیکۿ‬ ‫النِل ْبال ْفرق ْبی ْمسجد ْاوحوض ْکما ْافیت ْبہْ امعرف ۿاؿر ۿضعب ۿےن ۿامعرف ۿاؿر ۿاشۿےک ۿامل ۿوک ۿدؿرسیۿدجسمۿ‬ ‫یکۿرطفۿلقتنمۿرکےنۿاکۿوتفٰیۿدلا‪،‬اؿر ۿوجۿلاف ۿانمسق ۿےہۿؿہۿ‬ ‫االمامْابوشجاعْواالمامْالحلواینْوکیفْب ماْقدوةْوالْ‬ ‫ف‬ ‫یہی ۿےہ ۿہک ۿدجسم ۿؿوح ۿںیم ۿ رط ۿےئک ۿریغب ۿوجار ۿلقن ۿںیمۿ‬ ‫سیمافْزمانناْفانْالمسجدْاذالمْینِل ْ‬ ‫اشمخئ ۿذموکرہۿیک ۿاابتف ۿیک ۿاجےئ ۿاسیجۿہک ۿاامم ۿاوباجشف ۿاؿر ۿااممۿ‬ ‫خلـاینۿےنۿاشۿرپۿوتفیۿدلاےہۿاؿر ۿان ۿدؿوننۿاامومنۿاکۿدتقماۿ‬ ‫وہلا ۿاکیفۿےہۿوصخصا ۿامہر ۿرامےنۿںیم‪،‬ویکہکنۿارگۿدجسمۿوکۿ‬ ‫لقتنمۿہنۿایکاجےئ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْوبطمہعۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪Page 263 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یاخذانِاضہ ْاللصوص ْوالمتغلبون ْکما ْھو ْمشاھدْ وت ۿوچراؿر ۿربجی ۿہضبق ۿرکےن ۿؿاےل ۿولگ ۿاابسف ۿدجسم ۿےل ۿںیلۿ‬

‫ْملتِطا ْقلت ْوللعبد ْالضعیف ْھ نا ْتحِیقْ ےگ ۿاسیجۿہکۿداھکیۿاجراہۿےہۿاھۿالیؼاع۔قلت(ںیمۿاتہکۿوہن)‬ ‫رْ‬ ‫‪1‬اھ‬ ‫تعایل ْان ْالروایۃْ اشۿدبعۿفیعضۿیکۿاہینۿرپۿالكۿاہنمكۿشادنارۿقیقحتۿےہۿسجۿ‬ ‫شریف ْحِق ْفیہ ْبتوفیق ْالل ْ ٰ‬ ‫النادرةْعنْالثاینْمقرعۃْعلْقولہْالمقیتْبہْکماْافادہْ ںیمۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿوتقیفۿےسۿلامكۿایکۿایگۿےہۿہکۿااممۿاوبویفسۿ‬ ‫یکۿرؿامكۿلادرہۿانۿےکۿیتفمۿہبۿوقلۿرپۿرفتمفۿےہۿاسیجۿہکۿاشۿ‬ ‫فْالدررْوالدرْخالفاْلماْف مہْالعالمۃْالشایمْرحمۃْ‬ ‫اکۿافدئہۿدررۿاؿرۿدرۿےنۿدلاۿےہۿوحالفۿاشۿےکۿوجۿكالہمۿشایمۿےنۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوانہْیقیتْب اْفْمواضعْالضرورةْکماْ‬ ‫الل ٰ‬ ‫اھجمسۿاؿرۿوماعضۿرضؿرفۿںیمۿاشۿرپۿوتفٰیۿدلاۿاتجۿےہۿاسیجۿہکۿ‬ ‫قررہْالشایم ْومنْسبِہْممنْسیمْو ْممنْلمْیسمْ‬ ‫كالہمۿشایمۿاؿرۿانۿےکۿشیپۿرؿاہمئۿےنۿاشۿیکۿرقتریۿفرامیئۿانۿ‬ ‫نِ لنِ‬ ‫نِ‬ ‫وانہْیجوزْ لْالساحۃْایضاْکماْ لْا ضْوھوْماْ ںیمۿےسۿضعبۿاکلامۿكالہمۿشایمۿےنۿدرکۿایکۿاؿرۿضعبۿاکۿلامۿدرکۿ‬ ‫مرْمنْقولہْممھنْمنْافیتْبنِلہْونِلْمالہْوانْقولْ ںیہن ۿایک‪،‬اؿر ۿاش ۿلاف ۿوک ۿیھب ۿلامك ۿایک ۿایگ ۿہک ۿدجسم ۿےک ۿہبلم ۿیکۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫لْایلْمسجدْاٰخر" ْمحمولْعلْظاھْرہْوانْ رطچۿاشۿیکۿدیمانۿوکۿیھبۿلقنۿرکلاۿاجمرۿےہ‪،‬اؿرۿكالہمۿشایمۿاکۿ‬ ‫الدر"ینِ ٰ‬

‫ذکرْالنِضْوالمالْوالؽناءْفْکالمْغیہْغیْقیدْوانْ ہیۿوقلۿزگراکچےہۿہکۿان ۿںیمۿےسۿضعبۿےنۿدجسمۿوکۿلقنۿ‬

‫حاصل ْتلك ْالروایۃ ْزوال ْالمسجدیۃ ْمع ْبِاءْ رکےنۿاؿر ۿاشۿےکۿاملۿوک ۿلقنۿرکےنۿاکۿوتفیۿدلاےہۿاؿر ۿاشۿ‬ ‫الوققیۃْفالْیعودْایلْملكْالباینْاوورثتہْویجوزْالنِلْ لاف ۿوک ۿیھب ۿلامك ۿایک ۿایگ ۿہک ۿدر ۿاکہی ۿوقل"اش ۿدجسم ۿوک ۿدؿرسیۿ‬ ‫دجسمۿیکۿرطفۿلقنۿایکاجےئۿاگ" اےنپۿػاہزۿرپۿومحملۿےہۿاؿرۿہیۿ‬ ‫تعایلْاعلمْبحِائقْاالحوال۔ ْ‬ ‫واالسؾبدالْواللْ ٰ‬ ‫ک‬ ‫ہک ۿدر ۿےک ۿہری ۿےک ۿ الم ۿںیم ۿہبلم‪ ،‬امل ۿاؿر ۿامعرف ۿاکدرک ۿوطبرۿ‬ ‫دیق ۿںیہن اؿر ۿہی ۿہک ۿاش ۿرؿامك ۿاک ۿاحلص ۿہی ۿےہۿہک ۿؿتیفق ۿےکۿ‬ ‫لایق ۿرےنہ ۿےک ۿلاؿوجد ۿدجسممك ۿاک رؿالۿےہ ۿاذہا ۿلاین ۿلا ۿاش ۿےکۿ‬ ‫ؿاروثنۿیکۿرطفۿكلمۿوعدۿںیہنۿرک ۿیگۿاؿر اشۿاکۿلقنۿرکلاۿ‬ ‫اؿر ۿدبتلی ۿرکلا ۿاجمر ۿےہ ۿاؿر ۿاوحال ۿیک ۿوتقیقحن وک ۿاﷲاعتیٰلۿ‬ ‫وخفۿاجاتنۿےہ(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۷ /۸‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 264 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اہن ارگ ۿمعاذْْالل دجسم ۿیک ۿھچک ۿانب ۿدہنمم ۿوہاجےن ۿلا ۿاش ۿںیم ۿفعض ۿ ٓا اجےن ۿےک ۿشیق ۿوخد ۿدہنمم ۿرکےک ۿار ۿرس ۿوندجتلد ۿامعرفۿ‬ ‫رکںیۿاف ۿوجۿالییـنۿکروینۿوتختن ۿےکۿڑکٹ ۿاححق ۿدجسم ۿےسۿرادئۿںیچبۿہکۿامعرف ۿدجسمۿےکۿاکمۿہنۿ ٓا ںیئۿاؿر ۿدؿرس ۿؿغكۿ‬ ‫اححقۿامعرفۿےکۿےئلۿااھٹرےنھکۿںیمۿاضظئۿوہےنۿاکۿوخفۿوہوتۿانۿدؿۿرشوطنۿےسۿانۿیکۿعیبۿںیم اضم ہقئۿںیہنۿرگمۿادنۿاقیضۿ‬ ‫دراکرۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿتمیقۿوجۿھچکۿوہۿؿہۿوفحمعۿریھکۿاجےئۿہکۿامعرفۿیہۿےکۿاکمۿ ٓا ےئ‪،‬‬

‫فْشْعنْطْعنْال ندیۃْمسجدْمؽینْارادْرجلْانْ شایمۿںیم عۿےسۿوحباہلۿدنہہیۿذموکرۿےہۿہکۿریمعتۿدشہۿدجسمۿوکۿ‬ ‫ینِضہ ْویبنیہ ْاحکم‪،‬لؼس ْلہ ْ ٰذلك ْالنہ ْالوال ْیۃْ رگارک ۿارگ ۿوکیئ ۿصخ ۿےلہپ ۿےس ۿوبضمع ۿرت ۿانبلا ۿاچےہ ۿوت ۿاش ۿےکۿ‬ ‫لہ‪،‬مضمرات‪،‬االان ْیلاف ْان ْین دم ْان ْلم ْی دمْ ےئلۿہیۿاجمرۿںیہنۿویکہکنۿاشۿوکۿؿالمكۿاحلصۿںیہن‪ ،‬رمضماف۔‬ ‫رگم ۿاشۿؿغك ۿااسیرکلا ۿاجمر ۿےہۿحق ۿہیۿدر ۿوہہکۿارگۿؿہۿںیہنۿ‬ ‫تاتارخانیۃ‪،‬وتاویلہْانْلمْیکنْالباینْمنْاھلْتلكْ‬ ‫رکا۔اگیۿوتۿارۿوخدۿرگاجےئۿیگ‪،‬لالاراخہین۔لاؿلیۿاشۿیکۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫المحلۃ ْواما ْاھل افل مْانْی دموہ ْویجددوا ْبناءہْ‬ ‫حقۿیئنۿدجسمۿانبےنۿؿاالۿاشۿہلحمۿاکۿلاسندہۿہنۿوہۿنکیلۿالہۿہلحمۿوکۿ‬ ‫ویقرشواْالحصیْویعلِوْالِنادیل ْلکنْمنْمال مْ‬ ‫ہیۿاایتخرۿاحلصۿےہۿہکۿؿہۿرپاینۿدجسمۿوکۿرگارکۿاشۿوکۿےئنۿرس ۿ‬ ‫الْمنْمالْالمسجدْاالبامرْالِایضْخالصۃْ‪ْ1‬اھ‬ ‫ےسۿریمعتۿرکںی‪،‬اشۿںیمۿاٹچایئنۿاھچبںیئۿاؿرۿدنقۿ ںیلۿلیکاںیئۿ‬ ‫ْوفْالعِودْالدریۃْعنْالبحرْع‬ ‫ٰ‬ ‫نْعمدةْالقتاویْالْ نکیلۿہیۿسق ۿھچکۿؿہۿاےنپۿاملۿےسۿرکںیۿدجسمۿےکۿاملۿےسۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫یجوزْبیعْبناءْالوقفْقبلْھدمہ ْوفْال ندیۃْعنْ لالااجرف ۿاقیضۿؿہۿااسیۿںیہن رک شکیے‪،‬خالہص۔اؿروقعد ۿادلرہیۿ‬

‫السراجیۃ ْلوباعواغلۃ ْالمسجد ْاونِض ْالمسجدْ ںیمۿرحبۿےسۿوحباہلۿدمعہۿااتفلؿٰیۿوقنملۿےہۿہکۿرگاےنۿےسۿلبقۿ‬ ‫بغیاذن ْالِایض ْاالصح ْانہ ْالیجوزاھ‪ْ 3‬وف ْالدرْ ؿفق ۿیک ۿامعرف ۿوک ۿفرؿحق ۿرکلا ۿاجمر ۿںیہن ۿاھ ۿدنہہی ۿںیمۿ‬ ‫رساہیجۿےکۿوحاےلۿےسۿذموکرۿےہۿہکۿارگۿ‬ ‫صرفْالحا کمْاوالمتویلْنِضہْاوثمنہْانْتعذرْ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالْمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۸‬ۼ‪۸‬‬

‫‪2‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْفْتنِیحْالحامدیۃْکتابْالوقفْاحیجۿدبعاسغلرۿارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ /۶‬ۺ‪۶۶‬‬ ‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۸ /۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 265 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اعادةْعؼنہْایلْعمارتہْانْاحتاجْواالحقظہْلیحتاج‪ ْ،‬ولوگنۿےنۿاقیضۿیکۿااجرف ۿےکۿریغبۿدجسمۿاکہلغۿلا ۿاشۿاکہبلمۿ‬ ‫االاذاخافْضیاعہْفیؽیعہْویمسكْثمنہْلیحتاج‪1‬۔ ْ فرؿحقۿرکدلاۿوتۿاحصۿوقلۿےکۿاطمقبۿہیۿاجمرۿںیہن اھ۔‬ ‫دراتخمرۿںیمۿےہۿاحمکۿلاۿوتمیلۿؿفقۿےکۿہبلمۿلاۿاشۿیکۿتمیقۿوکرصفۿرک ۿارگۿؿفقۿاکۿااعدہۿہنیعبۿاشۿیکۿامعرفۿیکۿرطفۿمیغدرۿ‬ ‫وہارگۿاححقۿوہۿرممقۿیک‪،‬ؿرہنۿاضقےئۿاححقۿےکۿےئلۿوفحمعۿرےھک‪،‬رگمۿحقۿاشۿےکۿاضظئۿوہےنۿاکدرۿوہوتاشۿوکۿفرؿحقۿرکےکۿ‬ ‫نمثۿؿفقۿاححقۿےکےئلۿرھکۿوھچر ۔(ف)‬ ‫م‬ ‫ٓا الف‪:‬ا ینۿدجسمۿاکۿاابسفۿےسیجۿوبرلا‪ ،‬صلی‪،‬فرش‪،‬دنقلی‪،‬ؿہۿاھگشۿہکۿرگیمۿےکۿےئلۿاجرؿنۿںیمۿاھچبیئۿاجیتۿےہۿوغیْ ٰذلک‪،‬‬ ‫ارگۿشاملۿؿاقللۿاافتنفۿںیہۿاؿ ۿردجسمۿوکۿان ۿیکۿرطفۿاححق ۿےہۿوتۿان ۿےکۿےنچیبۿیکۿااجرف ۿںیہن‪،‬اؿر ۿارگۿرخاف ۿؿاکیبر ۿوہیئگۿلاۿ‬ ‫معاذاللۿوبہجۿؿریاینۿدجسمۿانۿیکۿاححقۿہنۿریہ‪،‬وتۿارگۿاملۿدجسمۿےسۿںیہۿوتۿوتمیل‪،‬اؿرۿوتمیلۿہنۿوہۿوتۿالہۿہلحمۿدتمنیۿانیمۿلادنۿاقیضۿ‬ ‫چیبۿ شکیےۿںیہ‪،‬اؿرۿارگۿیسکۿصخۿےنۿاےنپۿاملۿےسۿدجسمۿوکۿدےئۿےھتۿوتۿذمہقۿیتفمۿہبۿرپۿاشۿیکۿكلمۿیکۿرطفۿوعدۿرک ۿیگۿوجۿؿہۿ‬ ‫اچےہۿرک ‪،‬ؿہۿہنۿراہۿوہۿاؿرۿاشۿےکۿؿارفۿؿہۿیھبۿہنۿرےہۿوہنۿلاۿ اتۿہنۿوہۿوتۿانۿاکۿمکحۿلثمۿلؾؾہۿےہ‪،‬یسکۿریقفۿوکۿد ۿدںی‪،‬وخاہۿ‬ ‫لادنۿاقیضۿیسکۿدجسمۿںیم رصفۿرکدںی‪،‬‬

‫فْال ندیۃْعنْالذخیة ْرباطْکثرتْدوابہْوعظمتْ دنہہی ۿںیم ۿدریخہ ۿےس ۿوقنمل ۿےہ ۿہک ۿالك ۿرلاع ۿےک ۿاجونر ۿتہبۿ‬ ‫مؤن اْھلْللِیمْانْیؽیعْشؼئاْمن اْوینققْثمن اْفْ رلادہۿوہےئگۿاؿرۿانۿاکرخہچۿتہبۿمرھۿایگۿوتۿایکۿوتمیلۿانۿںیمۿےسۿ‬ ‫علق اْاوْمرمۃْالرباط‪،‬ف ذاعلْوج یْانْبلغْسنْ ضعبۿوکۿفرؿحقۿرکےکۿانۿیکۿتمیقۿاجونرؿنۿےکۿاچرہۿاؿرۿرلاعۿ‬ ‫البعض ْایل ْحد ْالیصلح ْلما ْربطت ْلہ‪،‬فلہ ْ ٰذلك ْوماْ‬

‫الفالْ‪2‬الخْوفْاللانیۃْجنازةْاوْنعشْ‬ ‫ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۶‬۽‪۸‬‬

‫یک ۿرممق ۿرپرصف ۿرکاتکسےہۿلاںیہن‪،‬اش ۿہلئسم ۿیک ۿدؿ ۿوصرںیتۿ‬

‫ںیہ‪،‬ارگضعبۿاجونرؿنۿیکۿرمعںیۿاشۿدقرۿرلادہۿوہ یکچۿںیہۿہکۿ‬ ‫ؿہۿاشۿدصقمۿیکۿصالحیقۿںیہنۿرےتھکۿسجۿےکۿےئلۿانۿوکۿرلاعۿ‬ ‫ںیمۿلادناھایگۿےہۿوتۿوتمیلۿاںیہنۿفرؿحقۿرکاتکسےہۿؿرہن‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالثاینْوبطمہعۿونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬ۼ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 266 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫للمسجد ْفسد ْفباعہ ْاھل ْالمسجد ْقالوا ْاالویل ْانْ ںیہن ۿاخل۔اخہین ۿںیم ۿےہ ۿدجسم ۿاک ۿلاوبف ۿاؿر ۿدجسم ۿیک ۿاچرلایئ ۿوجۿ‬ ‫یکون ْالؽیع ْبامرالِایض ْوالصحیح ْان ْبیعہمْ ہکۿرخاف ۿوہیکچۿوہۿسپۿالہۿدجسمۿےنۿاےسۿفرؿحق ۿرکدلا ۿوتۿ‬ ‫الیصحْبغیْامرْالِایضْ‪ْ 1‬اھْوفیہاْبسطْمنْمالہْ اشمخئۿفرامےتۿںیہۿہکۿاقیضۿےکۿمکحۿےسۿعیبۿاکۿوہلاۿاؿیلۿےہۿاؿرۿ‬ ‫حیحصۿہیۿےہۿہکۿلالادنۿاقیضۿانۿیکۿعیبۿدرسقۿںیہنۿوہیگۿاھۿایسۿ‬ ‫حصیاْفْالمسجدْفلربْالمسجدْووقعْاالستغناءْ‬ ‫ںیمۿےہۿیسکۿصخۿےنۿاےنپۿامل ےسۿدجسمۿںیمۿاٹچیئۿاھچبیئۿ‬ ‫عنہْفانْ ٰذلكْیکونْلہْانْکانْحیاْولوارثہْانْکانْ‬ ‫رھپۿدجسمۿؿریان ۿوہیئگۿاؿر ۿاشۿاٹچیئۿیکۿرضؿرف ۿہنۿریہۿوتۿؿہۿ‬ ‫مؼتاْوانْب ٰل ْ ٰذلكْکانْلہْانْیؽیعْویشرتیْبثمن اْ‬ ‫اٹچیئ ۿاھچبےن ۿؿاےل ۿیک ۿوہیگ ۿارگ ۿؿہ ۿردنہ ۿےہ ۿؿرہن ۿاش ۿےکۿ‬ ‫حصیا ْاٰخر‪،‬وکذالو ْاشرتی ْحشیشا ْاو ْقندیالْ ؿاروثن ۿیک ۿوہیگ‪،‬اؿر ۿارگ ۿؿہ ۿاٹچیئ ۿوبدیسہ ۿوہاجےئ ۿوت ۿاھچبےنۿ‬ ‫للمسجدْفوقعْاالستغناءْعنہ‪،‬وعندایبْیوسفْیباعْ ؿاےلۿوکاایتخرۿےہۿہکۿاشۿوکۿفرؿحق رکےکۿاشۿیکۿتمیقۿےسۿ‬ ‫ویصرف ْ‬ ‫ثمنہْایل ْحوائجْالمسجدْفانْاستغینْعنہْ یئن ۿاٹچیئ ۿرخلدےل۔ایس ۿرطچ ۿمکح ۿےہ ۿارگ ۿیسک ۿےن ۿدجسمۿ‬ ‫ٰ‬

‫ھذاالمسجدْیحولْایلْالمسجدْاالٰخر‪،‬والقتویْعلْ ےکےئل ۿاھگش ۿلا ۿدنقلی ۿرخلدا ۿرھپ ۿاش ۿیک ۿرضؿرف ۿہن ۿریہ ۿوہ‪،‬‬ ‫قول ْمحمد‪،‬ولو ْان ْاھل ْالمسجد ْباعوا ْحشؼشْ اؿرۿااممۿاوبویفسۿےکۿمردلكۿانۿزیچؿنۿوکۿفرؿحقۿرکےکۿانۿ‬ ‫المسجدْاوجنازةْاوْنعشا ْصارْخلِاْومنْفعلْذلكْ یکۿتمیقۿوکۿدجسمۿیکۿرضؿرلافۿرپۿرصفۿایکاجےئۿاگۿاؿرۿارگۿاشۿ‬ ‫غائب‪،‬الیجوز ْاالباذن ْالِایض ْھوالصحیح ْ‪2‬اھ ْفْ‬

‫ال ندیۃْ‬ ‫ْ‬

‫دجسمۿوکرضؿرفۿہنۿوہۿوتۿدؿرسیۿدجسمۿیکۿرطفۿلقتنمۿایکاجےئۿ‬

‫اگ‪،‬اؿر ۿوتفٰی ۿاامم ۿدمحم ۿےک ۿوقل ۿرپ ۿےہ‪،‬اؿر ۿارگالہ ۿدجسم ۿےن ۿدجسمۿ‬ ‫یکۿرپاینۿاھگشۿلاۿرپالاۿلاوبفۿلاۿرپاینۿاچرلایئۿفرؿحقۿرکدیۿہکبجۿ‬ ‫ہی ۿزیچںی ۿدجسم ۿوک ۿدےنی ۿؿاالاغمك ۿےہ ۿوت ۿاقیض ۿیک ۿااجرف ۿےکۿ‬ ‫ریغبۿہیۿاجمرۿںیہنۿاؿرۿیہیۿحیحصۿےہۿاھ دنہہیۿںیمۿےہۿ‬

‫‪1‬‬ ‫بک‬ ‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‬ ‫ْفتاویْقایضْخاںْکتابْالوقفْوبطمہعۿون صـرۿؤنھکلۿاؿلۻ‪۶‬ۼ‪،‬دؿمۿ‪۶۸‬ۼ‪ٰ ،‬‬

‫ْ‬

‫‪ /۷‬۽ۺ‪۹‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ب‬ ‫ک‬ ‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‬ ‫ْفتاویْقایضْخاںْکتابْالوقفْوبطمہعۿون صـرۿؤنھکلۿاؿلۻ‪۶‬ۼ‪،‬دؿمۿ‪۶۸‬ۼ‪ٰ ،‬‬ ‫‪ /۷‬۽ۺ‪۹‬‬ ‫‪Page 267 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ذکرْابواللیثْفْنوازلہْحصیالمسجدْاذاصارْخلِاْ ہکۿاوبلیق ۿےنۿاینپۿونارلۿںیمۿدرکایکۿہکۿدجسمۿیکۿاٹچیئۿحقۿ‬ ‫واستغینْاھلْالمسجدْعنہْوقدْطرحہْانسانْانْکانْ رپاینۿوہیئگۿاؿرۿالہۿدجسمۿوکۿاشۿیکۿرضؿرفۿہنۿریہۿہکبجۿاشۿوکۿ‬ ‫الطارحْحیاْف وْلہْوان ْکانْمؼتاْولمْیدعْلہْوارثْ الكۿصخۿےنۿدولالاۿاھتۿؿہۿاشۿیکۿوہیگۿارگۿؿہۿردنہۿےہۿاؿرۿارگۿؿہۿ‬ ‫ارجوْانْالباسْبانْیدفعْاھلْالمسجدْایلْفِی ْاْوْ‬

‫ینتقعواْبہْفْشراءْحصیْ ٰاخرْللمسجدْوالملتارْانہْ‬

‫رمایگۿاؿروکیئۿؿارفۿںیہنۿوھچراۿوتۿںیمۿادیمۿرکلاۿوہنۿہکۿاشۿ‬

‫لاف ۿںیمۿرحچ ۿںیہن ۿہکۿالہۿدجسمۿؿہۿاٹچیئۿیسکۿریقفۿوکۿد ۿ‬ ‫دںی ۿلا ۿاش ۿوک ۿچیب ۿرک ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿدؿرسی ۿاٹچیئ ۿرخلدےن ۿںیمۿ‬

‫الیْجوزْل مْانْیقعلوا ْ ٰذلكْبغیْامرْالِایضْکذا ْفْ‬ ‫اش ۿےس ۿعفن ۿااھٹںیئ‪،‬اؿر ۿاتخمر ۿہی ۿےہ ۿہک ۿاقیض ۿیک ۿااجرف ۿےکۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ع‬ ‫خ‬ ‫محیطْالسر یسْ اھْفْردالمحتارْ نْالبحرْالقتویْ ریغب ۿاںیہن ۿااسی ۿرکلا ۿاجمر ۿںیہن‪،‬طیحم ۿرسحشی ۿںیم ۿویط ی ۿےہۿ‬ ‫ل‬ ‫علْقولْمحمدْفْاٰالتْالمسجدْوعلْقولْایبْیوسفْ اھ‪،‬ردا مخنارۿںیمۿوحباہلۿرحبۿےہۿہکۿ ٓا الفۿدجسمۿےکۿلار ۿںیمۿ‬ ‫فْتابیدْالمسجد‪2‬۔ ْ‬ ‫وتفٰیۿااممۿدمحمۿےکۿوقلۿرپۿےہۿاؿرۿلادیبدجسمۿےکۿلار ۿںیمۿوتفٰیۿ‬ ‫ااممۿاوبویفسۿےکۿوقلۿرپۿےہۿرحمۃۿاﷲاعتیٰلۿامہیلع(ف)‬ ‫اؿاقف‪:‬ہکبجۿاعرمۿؿ ٓا لادۿہنۿوہنۿانۿیکۿعیبۿاصلاۿاجمرۿںیہنۿرگمۿانباچریۿہکۿػاملۿےنۿرمردیتسۿانۿرپۿہضبقۿرکایلۿاؿرۿاشۿےسۿراہیئۿیکۿ‬ ‫وم‬ ‫لیبسۿںیہنۿرگمۿؿہۿتمیقۿدےنیۿرپۿرایضۿےہۿوتۿ خیـریۿنمثۿےلۿرکۿانۿےکۿوع ۿاؿرۿرخلدۿرکۿانۿےکۿاقمئۿطاقمۿرکدںیۿلاۿہکبجۿؿافقۿ‬ ‫ےنۿالصۿؿفقۿںیمۿادبتسالۿرشعۿرکایلۿوہۿوتۿاجمرۿےہۿہکۿاںیہنۿچیبۿرکۿدبتلیۿرکںیل‪،‬‬

‫ف ْالدر ْعن ْاالشباہ ْالیجوز ْاسؾبدال ْالعامر ْاال ْفْ دراتخمر ۿوحباہلۿاابشہۿذموکر ۿےہۿہکۿاچر ۿوصروتنۿےکۿكالؿہۿ ٓا لادۿ‬ ‫ل‬ ‫اربع‪،3‬فْردالمحتار‪،‬االویلْلوشرطہْالواقف‪ْ ،‬الثانیۃْ ؿفق ۿوک ۿدبتلی ۿرکلااجمرںیہن‪،‬ردا مخنار ۿںیم ےہ (ان ۿاچر‬ ‫و‬ ‫وصروتن ۿںیم ۿےس) ہلی ۿوصرف ۿہی ۿےہ ۿہک ۿوخد ۿؿافق ۿےنۿ‬ ‫اذاْغصبہْغاصبْواجری ْ‬ ‫دبتلیۿرکےنۿیکۿرشعۿاگلیئۿوہ‪،‬‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۽ۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۹ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪Page 268 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫علیہْالماءْحیتْصارْبحرا‪،‬فیضمنْالِیمۃْویشرتیْ دؿرسیۿوصرفۿہیۿےہۿہکۿاغبصۿےنۿاےسۿبصغۿرکےکۿاشۿ‬ ‫المتویل ْب ا ْارضابدال‪،‬الثالثۃ ْان ْیجحدہ ْالغاصبْ رپلاینۿاجریۿرکدلاۿاہینۿلكۿہکۿؿہۿؿفقۿدرلاۿنبۿاجےئۿوتۿاشۿ‬

‫والبؼنۃ ْای ْواراد ْدفع ْالِیمۃ ْفللمتویل ْاخذھاْ وصرفۿںیمۿاغبصۿتمیقۿاکۿلاؿانۿد ۿاگۿاؿرۿوتمیلۿاشۿتمیقۿ‬ ‫ےکۿدبےلۿدؿرسیۿرنیمۿرخلد ۿاگ۔رسیتیۿوصرفۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫لیشرتی ْب ا ْبدال‪،‬الرابعۃ ْان ْیرغب ْانسان ْفیہْ‬ ‫اغبص ۿاراکریۿےہ ۿاؿر ۿوگاہۿںیہنۿںیہۿا ین ۿاغبص ۿؿفق ۿرنیمۿ‬ ‫ْصِعا ْفیجوز ْعل ْقول ْایبْ‬ ‫ببدل ْا کثر ْغلۃ ْوا کثر رْ‬ ‫یکۿتمیقۿدےنیۿرپۿ ٓا امدہۿےہۿوتۿوتمیلۿوکاایتخر ۿےہۿہکۿاشۿےسۿ‬ ‫ْفتاویْقارئْال دایۃ‪،‬‬ ‫یوسفْوعلیہْالقتویْکماْف ٰ‬ ‫تمیقۿؿوصلۿرکےلۿلاہکۿاشۿےکۿدبےلۿدؿرسیۿرنیم ۿرخلدۿ‬ ‫ئ‬ ‫قالْصاحبْالن رْفْکتابہْاجابۃْالسا لْقولْقارئْ ےل ۿوچیھتۿوصرف ۿہیۿےہۿوکیئۿصخۿؿفقۿرنیمۿںیمۿایسیۿ‬

‫ال دایۃ‪"،‬والعمل ْعل ْقول ْایب ْیوسف"معارض ْبماْ رنیمۿےکۿدبےلۿرتغۿرکھنا ۿےہۿوج ۿہلغۿےکۿاابتعر ۿےسۿرنیمۿ‬ ‫قالہْصدرْالشریعۃ"نحنْالنقیتْبہ"‪،‬وقدْشاھدْناْ ؿفقۿےسۿاکیزۿاؿرۿلحمۿؿوقفۿےکۿاابتعرۿےسۿرلادہۿوخوصبرفۿ‬ ‫ف ْاالسؾبدال ْما ْالیعد ْویْحیص‪،‬فان ْظلمۃ ْالِضاةْ وہوتۿااممۿاوبویفسۿےکۿوقلۿرپ ۿدبتلی ۿرکح انۿاجمر ۿےہۿاؿر ۿایسۿ‬ ‫جعلوہْحیلۃْالبطالْاوقافْالمسلمیْوعلْتِدیرہْ رپ ۿوتفٰی ۿےہ ۿاسیج ۿہک ۿاتفؿٰی ۿاقری ۿادہلاہی ۿںیم ۿےہ‪،‬اصحق ۿرہنۿ‬ ‫فِدْقالْفْاالسعافْالمرادْبالِایضْھوْقایضْالجنۃْ ےن ۿاینپ ۿاتکف ۿااجلۃ ۿاصللئ ۿںیم ۿفراملا ۿاقری ۿادہلاہی ۿاک ۿانہک ۿہکۿ‬ ‫لمع ۿاامم ۿاوبویفس ۿےک ۿوقل ۿرپ ۿےہ ۿدصر ۿارشلنغۃ ۿےک ۿاش ۿوقلۿ‬ ‫المقسر ْبذی ْالعلم ْوالعمل ْاھ ْولعمری ْان ْھذاْ‬ ‫ےکۿاخمفلۿےہۿہکۿمہۿاشۿرپۿوتفٰیۿںیہنۿدےتیۿقیقحتۿمہۿےنۿ‬ ‫اراہْااللقظا ْیذکرْفاالْ‬ ‫رْ‬ ‫اعزمنْالکربیتْاالحمر‪،‬وما ْ‬ ‫ؿفق ۿیک ۿدبتیلی ۿںیم ۿےب ۿامشر(رخاایبن)دیھکی ۿںیہ ۿویکہکن ۿػاملۿ‬ ‫حریْفیہْالسدْخوفاْمنْمجاوزةْالحدْ ْ‬ ‫اقصیـنۿےنۿاشۿوکۿاملسموننۿےکۿاؿاقفۿلا لۿرکےنۿاکۿ۔ہلیۿ‬ ‫انبایلۿےہ‪،‬ایسۿےئلۿااعسفۿںیمۿفراملا ۿہکۿاقیضۿدبتسملۿےسۿ‬ ‫رماد ۿاقیض ۿتشہبۿےہ ۿسجۿیکۿریسفت ۿالہ ۿملع ۿؿلمعۿےک ۿشاھتۿ‬ ‫یک ۿاجیت ۿےہاھ ۿریمی ۿرمع ۿیک ۿمسق ۿہی ۿوصرف ۿوت ۿےک)مك ۿاحمرۿےسۿ‬ ‫یھبۿرلادہۿلادرۿےہۿاؿرۿںیمۿںیہنۿایخلۿرکلاوہنۿاشۿوکۿ‬

‫‪Page 269 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫والل ْسائل ْکل ْانسانْاھ ْقالْالعالمۃْالبییْبعدْ رگمۿضحمۿظفلۿسجۿاکۿدرکۿایکۿاجلاۿےہۿانچہچنۿدحۿےسۿاجتؿرۿرکےنۿ‬ ‫نِلہ ْاقول‪ْ :‬وف ْفتح ْالِدیر ْالموجب ْالشرط ْاوْ ےک ۿوخف ۿےک ۿشیپ ۿرظن ۿرلادہ ۿانمسق ۿاش ۿںیم ۿمماتعنۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫الضرورة ْوالضرورة ْف ْھذا ْاذ ْالتجب ْالزیادة ْبلْ اﷲ اعتیٰل ۿہز ۿانسان ۿےس ۿوپےنھچ ۿؿاالےہ ۿاھ ۿكالہم ۿریبی ۿےن ۿاشۿ‬ ‫لح وکۿلقنۿرکےنۿےکۿدعبۿاہکۿںیمۿاتہکۿوہنۿاؿرۿ حتۿایدقریۿںیمۿےہۿ‬ ‫نبِیہْکماْکانْاھاقول‪ْ:‬ماقالہْھذاالمحِقْھوا قْ‬ ‫ہکۿادبتسالۿاکۿومحقۿلاۿوتۿرشعۿادبتسالۿےہۿلاۿرضؿرفۿادبتسالۿ‬ ‫الصوابْاھْکالمْالبییْوھذاْماحررہْالعالمۃْالِنایلْ‬ ‫ہکبجۿاہینۿاشۿیکۿرضؿرفۿںیہنۿویکہکنۿؿفقۿرپۿرلادیتۿؿاحقۿ‬ ‫ْملتصرا ْ ْورأ ْیؾین ْکؾبت ْعلْ‬ ‫رْ‬ ‫‪ْ 1‬اھ ْماف ْردالمْحتار‬ ‫و‬ ‫ہل‬ ‫ل‬ ‫ںیہن ۿہکلب ۿمہ ۿاش ۿوک ۿ ی ۿاح ك ۿرپ ۿلایق ۿرںیھک ۿےگ ۿاھ ۿںیمۿ‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫ھا شْقولہْواجریْعلیہْالماءْ یتْصارْبحرامانصہْ اتہکوہن ۿوج ۿھچک ۿاش ۿققحم ۿےن ۿاہک ۿؿیہ ۿقح ۿاؿر ۿدرسق ۿےہ ۿاھۿ‬ ‫اقول‪ْ :‬عل ْھذالم ْیبق ْعامراوفیہ ْکالم ْوالصورةْ کالم ۿاریبلی۔ہی ۿؿہ ۿےہ ۿسج ۿوک ۿكالہم ۿانقیل ۿےن ۿرحتری ۿایک ۿےہ ۿاھۿ‬ ‫ل‬ ‫الرابعۃْسیأیتْانْالحقْعدمْجوازْاالسؾبدالْفیہاْ رصتخماۿردا مخنار‪،‬اؿرۿےھجمۿلادڑپلاۿےہۿہک ۿںیمۿےنۿشایمۿےکۿوقلۿ‬

‫فلمْیبقْاالصورْتانْبلْلكْانْتِولْالثالثۃْایضاْ ہک"اغبص ۿےنۿرنیمۿؿفقۿرپلاینۿاہبلا ۿاہینۿلكۿہکۿؿہۿدرلاۿ‬

‫خراب ْمعین ْوان ْلم ْیکن ْصورة ْفلك ْان ْتِول ْانْ نب ۿیئگ"رپ ۿوین ۿاحہیش ۿاھکل ۿہک ۿںیم ۿاتہک ۿوہن ۿاش ۿوصرف ۿںیمۿ‬ ‫ؿہۿ ٓا لاد ۿہنۿریہۿاحالہکنۿکالمۿوتۿ ٓا لاد ۿرنیمۿںیمۿوہریہۿےہ‪،‬اؿرۿ‬ ‫العامرْالیسؾبدلْاالبشرطْکماْھوْقضیۃْ ْ‬ ‫رقنعبیۿوچیھتۿوصرفۿےکۿلار ۿںیم ٓا راہۿےہۿہکۿاشۿںیمۿ‬ ‫قحۿادبتسالۿاکۿدعمۿوجار ۿےہ‪،‬وتۿاف ۿرصفۿدؿ‪ ۷‬ۿوصرںیتۿلایقۿ‬ ‫ںیہۿہکلبۿوتۿہہکۿاتکسۿےہۿہکۿرسیتیۿوصرفۿیھبۿینعمۿرخافۿےہۿ‬ ‫ارگہچۿوصرلاۿںیہن‪،‬اذہاۿوتۿہہکۿاتکسۿےہۿہکۿ ٓا لادۿرنیمۿؿفقۿںیمۿ‬ ‫ادبتسال ۿںیہن ۿوہاگ ۿوساےئ ۿاش ۿےک ۿہک ۿؿافق ۿےن ۿوخد ۿادبتسالۿ‬ ‫یکۿرشعۿاگلدیۿوہ‪،‬‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۾۽‪۸‬‬ ‫‪Page 270 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ماحِق ْالمْحِق ْف ْالقتح ْحیث ْحصرہ ْف ْالشرطْ اسیج ۿہک ۿ حت ۿایدقری ۿںیم ۿذموکر ۿکالم ۿققحم ۿاک ۿاقتاضےہۿاہجن ۿاشۿ‬ ‫اوضرورةْخروجہْمنْاالنتقاعْبہْوانْشئتْاوضحتْ ےنۿادبتسالۿوکۿرشعۿلا ۿاافتنفۿےسۿاخرچ ۿوہےنۿیکۿرضؿرفۿ‬ ‫فِلت ْان ْالوقف ْم ما ْامکن ْاالنتقاع ْبہ ْلم ْیجزْ ںیمۿرصحنمۿایکۿےہۿارگۿوت لیصفۿاکۿ راگبرۿےہۿوتۿںیمۿاتہکۿوہنۿہکۿ‬ ‫حقۿلكۿؿفقۿےسۿاافتنفۿنکممۿوہۿلالۿرشعۿاشۿوکۿدبتلیۿرکلاۿ‬ ‫اسؾبدالہْاالبالشرط۔ ْ‬ ‫م‬ ‫اج رۿںیہن۔(ف)‬ ‫رھپۿاحبلكۿرشعۿادبتسالۿیھبۿاشۿدبتلیۿاکوجارۿدنچۿرشعۿےسۿرشمؿع‪:‬‬ ‫اؿبا‪:‬ۿہیۿدبتلیۿرکےنۿؿاالوخدۿؿافقۿوہۿلاۿؿہۿسجۿیکۿدبتلیۿاشۿےنۿرشعۿیکۿوہۿمنلاۿاےنپۿےئلۿدبتلیۿرشعۿیکۿوتوتمیلۿؿہریہۿیسکۿوکۿ‬ ‫اایتخرۿںیہنۿاؿرۿدؿرس ۿےکۿےئلۿرشعۿیکۿوتۿؿافقۿوکۿاایتخرۿےہ۔‬ ‫لامنا‪:‬ۿینتج ۿلار ۿرشع ۿیک ۿاش ۿےس ۿرادئۿہنۿوہ ۿمنلا ۿاہک ۿہک ۿےھجم ۿدبتلی ۿاک ۿاایتخر ۿےہۿوت ۿالك ۿیہ ۿلار ۿدبل ۿاتکس ۿےہ ۿاؿر ۿارگ ۿاہکۿسج ۿدقر ۿلارۿ‬ ‫اچوہنۿدبتلیۿرکؿنۿوتۿہشیمہۿاتخمرےہ۔‬ ‫لالنا‪:‬ۿدبتلیۿاقعرۿا ینۿاجدئادۿہریۿوقنمہلۿےسۿوہہنۿرؿہیپۿارشیفۿےس۔‬ ‫رانغا‪:‬اقعرۿںیمۿصیصختۿرکدیۿےہۿوتۿاشۿےکۿخالفۿاکۿاایتخرۿںیہنۿمنلارنیمۿےسۿدبانلۿرشعۿایکۿوتۿاکمنۿےسۿدبتلیۿںیہنۿرکاتکسۿاؿرۿ‬ ‫اکمنۿیکۿرشعۿیکۿرنیمۿےسۿدبتلیۿاکۿاایتخرۿںیہنۿرکھناۿویط یۿفالنۿرہشۿلاۿاگؿنۿیکۿرنیمۿلاۿفالنۿہلحمۿےکۿاکمنۿلاۿفالنۿلارارۿیکۿداکنۿیکۿ‬ ‫صیصختۿیکۿوتۿربتعمۿرےہۿیگ۔‬ ‫اخمسا‪:‬ۿدبتلیۿاکمنۿومکانۿںیمۿؿہۿاکمنۿایسۿہلحمۿاکۿوہۿلاۿاشۿےسۿ رتہۿاک‪،‬ویط ی داکنۿںیمۿلارارۿؿیہۿوہۿلاۿاشۿےسۿ رتہ۔‬ ‫شادشا عیبۿںیمۿنبغۿافشحۿہنۿوہ۔‬ ‫شانغا‪:‬ۿاےسیۿےکۿاہھتۿعیبۿہنۿرک ۿسجۿےکۿےئلۿاشۿیکۿاہشدفۿوبہجۿتمہتۿراعمكۿوبقملۿہنۿوہےسیجۿلافۿاٹیب۔‬ ‫اوقل‪:‬ۿخالہصۿہیۿہکۿاخمتفلۿرشعۿؿمـنہۿاخمتفلۿعفنۿؿفقۿےسۿےچبۿسقۿرشاطئۿاںیہنۿدؿۿوملکنۿںیمۿ ٓا ےئگ‪،‬‬ ‫و‬ ‫اما ْاالوالن ْوالرابع ْفیف ْاالویل ْولؼس ْاسؾبدالہْ رہۿاحلۿ ہلیۿدؿوننۿاؿرۿوچیھتۿرشعۿےہۿوتۿاؿلۿںیمۿوخدۿؿافقۿ‬ ‫اکۿدبتلیۿرکلاۿہکبجۿؿہۿہریۿےئلیکۿادبتسالۿیکۿرشعۿرکاکچۿوہۿخالفۿ‬ ‫بنقسہْاذاْشرطہْلغیہْمنْبابْاللالفْ ْ‬ ‫رشعۿےکۿہلیبقۿےسۿںیہن‪،‬‬

‫‪Page 271 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لماصر حْبہْفْاللانیۃْ ٰاخرْفصلْالشرطْفْالوقفْانْ اشۿدلیلۿیکۿانبءۿرپۿسجۿیکۿرصتحیۿاخہینۿےکۿبابْالوقف‪،‬فصلْ‬

‫الوقفْھوْالذیْشرطْلذلكْالرجلْوماْشرطْلغیہْ الشرط ےکۿ ٓا رخۿںیمۿیکۿیئگۿہکۿكشیبۿؿافقۿؿیہۿےہۿسجۿےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ف وْمشروطْلنقسہْ‪ْ1‬اھْواماْالبوایقْفیفْاالخریْفانْ اشۿصخ(ہری)ےکۿےئلۿادبتسالۿیکۿرشعۿاگلیئۿاؿرۿوجۿرشعۿاشۿ‬ ‫النِدْاسر عْھالْکاْمنْالعِارْفاالْسؾبدالْبہْنزولْ ےن ۿہریۿےکۿےئل ۿاگلیئ ۿؿہ ۿوخد ۿاش ۿےک ۿاےنپ ۿےئل ۿیھب ۿرشع ۿوہیئۿ‬ ‫اھۿنکیلۿلایقۿرشوطنۿںیمۿےسۿدؿرسیۿاشۿےئلۿہکۿدقنیۿاقعرۿ‬ ‫ایلْاالخسْوفیہْملالقۃْالنقعْوالسابعْمظنت ا۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ی‬ ‫ہ‬ ‫سی‬ ‫یکۿ قۿدلجۿ الكۿوہیتۿےہۿوتۿدقنیۿےکۿشاھتۿؿفقۿرنیمۿاکۿ‬ ‫گ‬ ‫ابتدہلۿ ھینایکۿرطفۿمرؿلۿوہاگۿاؿرۿاشۿںیمۿعفنۿیکۿاخمتفلۿےہۿ‬

‫اؿرۿشاوتںیۿرشعۿںیمۿاشۿاخمتفلۿاکۿنظۿےہ۔(ف)‬ ‫اہنۿوجۿؿفقۿؿریان ۿؿرخاف ۿوہاجےئۿوتۿاقیضۿرشفۿاحمکۿاشالمۿاعملۿاعدلۿدتمنیۿخدارتشۿوکۿلالرشعۿؿافقۿہکلب ۿلاؿفصۿعنمۿ‬ ‫ؿافقۿیھب اےسۿچیبۿرکۿدؿرسیۿاجدئادۿایسۿرغ ۿےکۿےیلۿاشۿےکۿاقمئۿطاقمۿرکدےنیۿیکۿااجرفۿےہۿوخندۿرشؿع‪،‬اچرۿرشںیطۿوتۿیہیۿ‬ ‫ہکۿاؿرپۿزگرںیۿا ینۿاؿلۿؿلاینۿؿۿراعبۿےکۿوسااؿرۿلاوچنںیۿرشعۿوجۿایھبۿایبنۿیکۿہکۿاقیضۿاقیضۿتشہبۿوہ‪،‬ہنۿاقیضۿمنہج‪،‬‬ ‫شادشا‪ :‬ؿفقۿاکۿھچکۿہلغۿرکاہیۿؿہریہۿااسیۿہنۿوہۿسجۿےسۿاشۿیکۿ ٓا لادۿیۿوہےکس۔‬ ‫شانغا‪:‬ۿؿریاینۿاکلمۿؿقلطمۿوہۿہکۿاصلاۿاقللۿاافتنفۿہنۿرےہۿسجۿرغ ۿےکۿےئلۿؿفقۿایکۿھچکۿاکم ہنۿد ۿلاۿآ دمینۿاشۿدقرۿلاصقۿوہۿ‬ ‫ہکۿاشۿےکۿرخچۿوکۿیھبۿہریۿؿایفۿوہ‪،‬‬

‫تعایل ْمن ْکلمات ْالعلماءْ ہیۿؿہۿخالہص ۿےہۿوج ۿمہ ۿےنۿاملعء ۿیکۿکالومنۿےسۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿ‬ ‫ھذاماللصناہ ْبتوفیق ْالل ٰ‬ ‫ضح ْلك ْجلیلۃ ْالماٰل ْقال ْفْ وتقیفۿےکۿشاھتۿاخد ۿایکۿےہۿاف ۿمہۿان ۿاملعءۿرکامۿاکۿکالمۿدرکۿ‬ ‫سنذکرکالم م ْلؼت ْ‬ ‫ردالمحتارْاعلمْانْاالسؾبدالْعلْثلثۃْوجوہ‪،‬االولْ رکےگنی ۿلاہک ۿریت ۿےئل ۿثحب ۿےک ۿااجنم ۿیک ۿتمظع ۿؿاحضۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫خ‬ ‫وہاجےئ‪،‬ردا نار ۿںیم ۿ راملا ۿوت ۿاجن ۿےل ۿہک ۿادبتسال ۿنیتۿ‬ ‫انْیشرتطہْالواقفْلنقسہْاولغیہْاولنقسہ ْ‬ ‫ؿحہـنۿرپۿےہ‪،‬اؿلۿہیۿہکۿؿافقۿےنۿاےنپۿےئلۿلاۿہریۿےکےئلۿلاۿ‬ ‫دؿوننۿےکۿےئل‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقایضْخاںْفْصْلْفْمسائلْالشرطْفْالوقفْوبطمہعۿونبکصـرۿؤنھکلۿ‪۷۷ /۹‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪Page 272 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وغیہ‪،‬فاالسؾبدال ْفیہ ْجائز ْعل ْالصحیح‪،‬والثاینْ ادبتسال ۿیک ۿرشع ۿاگلیئ ۿوہوت ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿحیحص ۿوقل ۿےکۿ‬ ‫ان ْالیشرطہ ْسواء ْشرط ْعدمہ ْاوسکت ْلکن ْصارْ اطمقبۿادبتسالۿاجمر ۿےہ۔دؿمۿہیۿہکۿؿافقۿےنۿادبتسالۿیکۿ‬ ‫بحیثْالینتقعْبہْبالکلیۃْبانْالیحصلْمنہْشیئْ رشعۿہنۿاگلیئۿوہ ۿاعمۿارںی ۿہکۿدعمۿادبتسالۿیکۿرشعۿاگلیئۿوہۿلاۿ‬ ‫اخومیش ۿاایتخر ۿیک ۿوہنکیل ۿؿفق ۿااسیۿوہ ۿایگۿہک ۿاف ۿاشۿےسۿ‬

‫اصالْاوالییفْبمؤنتہْف وْایضاْجائزْعلْاالصحْاذاکانْ‬

‫لالکل ۿعفن ۿںیہن ۿااھٹلا ۿاجاتکس ۿلاںی ۿوطر ۿہک ۿاش ۿےس ۿھچک ۿیھبۿ‬

‫باذن ْالِایض ْورأیہ ْالمصلحۃ ْفیہ‪،‬والثالث ْانْ‬

‫احلصۿںیہنۿوہلاۿلاۿاانتۿاحلصۿوہلاۿےہۿسجۿےسۿؿفقۿاکرخہچۿ‬

‫الیشرطہ ْایضا ْولکن ْفیہ ْنقع ْف ْالجملۃ ْوبدلہْ‬ ‫وپرا ۿںیہنۿوہلا ۿوتۿاحصۿوقۿلۿےکۿاطمقبۿاشۿںیمۿیھبۿادبتسالۿ‬ ‫ع ص‬ ‫خیمنہْریعاونقعاْوھذاالیجوزْاسؾبدالہْ لْاال حْ اجمر ۿےہ ۿرشبہکیط ۿاقیض ۿاش ۿاک ۿادن ۿد ۿاؿر ۿؿہ ۿاش ۿںیمۿ‬ ‫الملتارْکذاحررہْالعالمۃْقنایلْزادہْوھوْماخوذْمنْ تحلصمۿےھجمس۔وسمۿہیۿہکۿؿافقۿےن ۿادبتسالۿیکۿرشعۿوتۿہنۿیکۿ‬

‫‪1‬‬ ‫القتحْ اھْثم ْقالْوفْالبحر‪،‬المعتمدْانہْبالشرطْ وہۿنکیلۿاشۿؿفقۿںیمۿھچکۿعفنۿوہۿاؿرۿاشۿاکۿدبلۿاموحلۿاؿرۿعفنۿ‬

‫یجوزْللِایضْبشرطْانْیلرجْعنْاالنتقاعْبالکلیۃْ ےک ۿاابتعر ۿےس ۿؿفق ۿےس ۿ رتہ ۿوہوت ۿاحص ۿؿاتخمر ۿوقل ۿےک ۿاطمقبۿ‬ ‫وانْالیکونْھناكْریعْللوقفْیعمربہْوانْالیکونْ اشۿاکۿادبتسالۿاجمر ۿںیہن۔كالہمۿانقیلۿرادہۿےنۿوینۿیہۿرحتریۿ‬ ‫الؽیع ْبغنب ْفاحش ْوشرط ْف ْاالسعاف ْان ْیکونْ فراملا ۿےہ ۿاؿر ۿیہی ۿ حتۿےس ۿاموخد ۿےہ ۿاھ۔رھپ ۿفراملا ۿاؿر ۿرحب ۿںیمۿ‬ ‫ےہۿدمتعمہیۿےہۿہکۿہیۿلالرشعۿےہۿہکبجۿاقیضۿےکےئلۿاشۿرشعۿ‬ ‫المسؾبدلْقایضْالجنۃْالمقسرْبذیْالعلمْوالعملْ ْ‬ ‫م‬ ‫ےکۿشاھتۿادبتسالۿاج ر ۿےہۿہکۿؿفقۿ یلۿوطر ۿرپۿاافتنفۿےسۿ‬ ‫اخرچ ۿوہاجےئۿاؿر ۿہنۿیہۿؿفقۿاکۿاموحلۿاشۿاقللۿوہ ۿہکۿاشۿ‬ ‫ےک ۿدرےعی ۿؿفق ۿوک ۿ ٓا لاد ۿایکاجےکس ۿاؿر ۿہن ۿیہ ۿہی ۿعیب ۿنبغ ۿافشحۿ‬ ‫ےک ۿشاھت ۿوہ۔ااعسفۿںیمۿہی ۿرشع ۿاگلیئ ۿیئگۿہکۿدبتلی ۿرکےنۿ‬ ‫ؿاالۿاقیضۿتشہبۿا ینۿاصحقۿملعۿؿلمعۿوہ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۼ۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 273 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ویجبْانْیزادْاٰخرْفْزمانناْوھوْانْیسؾبدلْبعِارْ اؿر ۿامہر ۿرامےن ۿںیم ۿالك ۿاؿر ۿرشع ۿاکااضہف ۿرضؿری ۿےہ ۿؿہۿ‬

‫البدراھمْودناْنیْفاناْقدْشاھدْناْالنظارْیأکلون اْ ہیۿؿفقۿاکابتدہلۿاقعر ۿےکۿشاھتۿایکاجےئۿہنۿہکۿدرومہنۿاؿرۿ‬ ‫وافادفْالبحرزیادةْشرطْسادسْانْالیؽیعہْممنْالْ دانیرؿنۿےکۿشاھت‪،‬ویکہکنۿمہۿےنۿداھکیۿےہۿہکۿوتمیلۿؿفق‬ ‫تِبلْشہادتہْلہْوالممنْلہْعلیہْدین‪،‬حیثْقالْباعْ‬

‫ےکۿوع ۿدرامہۿؿدانیرۿےلۿرکۿاھکاجےتۿںیہ اؿرۿرحبۿےنۿیٹھچۿ‬

‫رشعۿےکۿااضےفۿاکۿافدئہۿدلاےہۿؿہۿہیۿہکۿؿفقۿیکۿرنیمۿاےسیۿ‬ ‫منْرجلْلہْعلْالمسؾبدلْدینْوباعْالوقفْبالدینْ‬ ‫صخ ۿےک ۿاہھت ۿفرؿحق ۿہن ۿرک ۿسج ۿےک ۿقح ۿںیم ۿاش ۿیکۿ‬ ‫وینبیغْانْالیجوزْعلْقولْایبْیوسفْوھاللْالن ماْالْ‬ ‫وگایہ ۿوبقمل ۿںیہن ۿاؿر ۿہن ۿیہ ۿاےسی ۿےکۿاہھت ۿفرؿحق ۿرک ۿاکسجۿ‬ ‫لؽی‬ ‫ع‬ ‫ی‬ ‫یجوزْانْا عْبالعروضْفالد نْاویلْاھْو ْذکرْ نْ ہیۿرقمؿ ۿےہ۔اہجنۿاصحقۿرحبۿےنۿفراملاۿہکۿؿفقۿوکۿاےسیۿ‬ ‫الِنیۃ ْمایقید ْشرطا ْسابعا ْحیث ْقال ْمبادلۃ ْدارْ صخۿےکۿاہھتۿفرؿحقۿایکۿاکسجۿدبتلیۿرکےنۿؿاےلۿرپۿغر ۿاھتۿ‬

‫الوقفْبداراخریْانماْیجوزْاذاکانتاْفْمحلۃْواحدةْ اؿر ۿاش ۿےن ۿغر ۿےک ۿدبےل ۿؿفق ۿوک ۿاچیب ۿوت ۿاامم ۿاوبویفس ۿاؿرۿ‬ ‫اومحلۃْاالخریْخیا‪،‬وبالعکسْال ْیجوزْوانْکانتْ ہالل ۿےک ۿمردلك ۿہی ۿعیب ۿلااجمر ۿوہین ۿاچےئہ ۿویکہکن ۿہی ۿدؿوننۿ‬ ‫المملوکۃْا کثرْمساحۃْوقیمۃْواجرةْالحتمالْخراب اْ رعؿ ۿےکۿوع ۿعیبۿوکۿلااجمر ۿامےتنۿںیہ‪،‬وتۿدنیۿےکۿوع ۿ‬ ‫فْادونْالمحلتیْاھْ۔وزادْقناْیلْزادہْثامناْوھوْانْ دبرہج ۿاؿیٰل ۿلااجمر ۿوہیگ ۿاھ ۿاؿر ۿعینہ ۿےک ۿوحاےل ۿےس ۿاصحق ۿرحبۿ‬ ‫ےن ۿوج ۿدرکۿایک ۿؿہ ۿشاوتںی ۿرشع ۿاک ۿافدئہ ۿداتی ۿےہۿاہجنۿہی ۿفراملاۿہکۿ‬ ‫یکونْالبدلْوالمبدلْمنْجنسْواحدْ ْ‬ ‫ؿفق ۿاکمن ۿوک ۿدؿرس ۿاکمن ۿےس ۿدبتلی ۿرکلا ۿرصف ۿاشۿ‬ ‫وصرف ۿںیمۿاجمر ۿےہۿہکۿؿہۿدؿوننۿاکمن ۿالكۿیہۿہلحمۿںیمۿ‬

‫ؿاعقۿوہنۿلا ۿدؿرسا ۿہلحمۿ رتہۿوہۿاؿر ۿاشۿےکۿمرسکعۿادبتسالۿ‬ ‫لااجمر ۿےہ ۿارگہچ ۿدبتلی ۿدشہ ۿاکمن ۿؿتعس‪،‬تمیق ۿاؿر ۿارجفۿ‬ ‫ےکۿاابتعر ۿےسۿؿفقۿیکۿلیسیق ۿاکیز ۿوہۿویکہکنۿرتمکۿہلحمۿںیمۿ‬

‫ؿاعق ۿوہےن ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿاش ۿیک ۿرخایب ۿاک ۿاامتحل ۿےہ ۿاھ‪،‬اؿر ۿانقیلۿ‬ ‫رادہۿےنۿ ٓا وھٹںیۿرشعۿاکۿااضہفۿایکۿ‬

‫‪Page 274 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لماْفْاللانیۃْلوْشرطْلنقسہْاسؾبدال اْبدارلمْیکنْ ؿہۿہیۿہکۿدبلۿاؿر ۿدبملۿدؿوننۿالكۿیہۿسنجۿےسۿوہۿنۿاشۿ‬

‫لہ ْاسؾبدالہا ْبارض ْوبالعکس ْاو ْبارض ْالبصرةْ دلیلۿیکۿانبۿرپۿوجۿاخہینۿںیمۿےہۿہکۿارگۿؿافقۿےنۿرشعۿاگلیئۿہکۿ‬ ‫تِید ْاھ ْف ذافیما ْشرطہ ْلنقسہ ْفکذایکون ْشرطاْ ؿہۿؿفقۿرھگۿوکۿرھگۿےسۿدبےلۿاگۿوتۿاشۿےکۿدبےلۿںیمۿرنیمۿح انۿ‬ ‫اشۿےکۿےئلۿاجمرۿںیہنۿویط یۿاےکسۿمرسکعۿلاۿہیۿرشعۿاگلیئۿہکۿاشۿ‬ ‫فیماْلمْیشرطہْلنقسہْباالویلْتاملْثمْقالْوالظاہرْ‬ ‫ےک ۿدبےل ۿرصبہ ۿیک ۿرنیم ۿےل ۿاگ ۿوتہی ۿدیقم ۿوہاجےئ ۿاگاھ ۿہی ۿاشۿ‬ ‫عدمْاشرتاطْاتحادْالجنسْفْالموقوفۃْلالستغاللْ‬ ‫وصرف ۿںیم ےہ ۿحق ۿؿافق ےن ۿاےنپ ۿےئل ۿہی ۿرشع ۿاگلیئ ۿوہۿ‬ ‫النْالمنظورْفیہاْکثرةْالریعْوقلۃْالمرمۃْوالمؤنۃْاھْ‬ ‫ایس ۿرطچ ۿہی ۿدبرہج ۿاؿیٰل ۿرش ۿع ۿوہاجےئ ۿیگ ۿہکبج ۿاش ۿےن ۿاخ ۿ‬ ‫یل‬ ‫وال یف ْان ْھذہ ْالشروط ْفیما ْلم ْیشرط ْالواقفْ اےنپ ۿےئل ۿہی ۿرشع ۿہن ۿاگلیئ ۿوہ‪،‬وغر ۿرک‪،‬رھپ ۿفراملا ۿہلغ ۿاحلصۿ‬ ‫اسؾبدالہْلنقسہْاوغیہ‪،‬فلوْشرطہْالیلزمْخروجہْ رکےنۿےکۿےئلۿرنیمۿوموقہفۿےکۿادبتسالۿںیمۿػاہزۿااحتدۿسنجۿاکۿ‬ ‫عن ْاالنتقاع ْوالمباشرة ْالِایض ْلہ ْوالعدم ْریعْ رشعۿہنۿوہلاۿےہۿویکہکنۿاشۿںیم زبسہ‪،‬اھگشۿاؿرۿہلغۿیکۿکیزفۿ‬ ‫یعمربہ ْکما ْالیلیف ْفاغؾنم ْھذاالتحریر‪1‬اھ ْکالمْ اؿر ۿرممق ۿاؿر ۿرخہچ ۿیک ۿتلق ۿوحلمع ۿوہیت ۿےہ ۿاھ ۿاؿر ۿوپدیشہ ۿہنۿ‬ ‫ْمللصاْورائیؾینْکؾبتْعلْھامشہْعندْذکرہْ رےہۿہکۿہیۿامتمۿرشںیطۿاشۿوصرفۿںیمۿںیہۿحقۿؿافقۿےنۿ‬ ‫رْ‬ ‫الشایم‬ ‫اےنپۿےئلۿلاہریۿےکۿےئلۿادبتسالۿیکۿرشعۿہنۿاگلیئۿوہ انچہچنۿارگۿ‬ ‫الشرطْالثامنْوھواتحادْجنسْالبدلیْ ْ‬ ‫ؿافقۿےنۿادبتسالۿیکۿرشعۿاگلیئۿےہۿوتۿادبتسالۿےکےئلۿؿفقۿ‬ ‫اکۿاافتنفۿےسۿرخؿچ اؿر ۿاشۿےکۿےئل ۿاقیضۿیکۿابمرشف ۿاؿرۿ‬ ‫ؿفق ۿےک ۿامل ۿاک ۿااسی ۿہنۿوہلا ۿسجۿےس ۿاش ۿوک ۿ ٓا لاد ۿایکاجےکس ۿھچکۿ‬ ‫یھبۿرضؿریۿںیہنۿاسیجۿہکۿیفخمۿںیہن‪،‬سپۿاشۿرحتریۿوکۿتمینغۿ‬ ‫ھجمسۿاھۿصیخلتۿکالمۿشایم۔اؿر ۿےھجمۿلاد ۿڑپلا ۿےہۿہکۿںیمۿےنۿ‬ ‫شایمۿ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتاْبْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۽۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 275 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مانصہ ْاقول‪ْ :‬الذی ْیظ ر ْللعبد ْالضعیف ْانہ ْغیْ ےک ۿاش طاقم ۿرپ ۿاحہیش ۿاھکل ۿاہجن ۿكالہم ۿشایم ۿےن ۿ ٓا وھٹںی ۿرشعۿ‬

‫شرط ْاال ْالتباع ْالْشرط ْحیت ْلو ْشرط ْاالسؾبدالْ ا ین ۿدبنیل ۿںیم ااحتد ۿسنج ۿاکرصاخۃ ۿدرک ۿایک(اؿر ۿؿہ ۿاحہیش ۿوین‬ ‫واطلقْلمْیتِیدْبالجنسْکماْیقیدہْکالمْاالسعافْ ےہ)اوقل‪(:‬ںیمۿاتہکۿوہن ۿوج ا ۿشۿفیعضۿدنبۿ ۿرپ ۿػاہزوہلاۿ‬ ‫ےہۿؿہۿہیۿےہۿہکۿہیۿہریۿرشعۿےہۿرگمۿاابتفۿرشعۿےکۿےئلۿاہینۿ‬ ‫فاذنْالیکونْھذامشروطاْفْالؾبدیلْبالشرط‪،‬ثمْ‬ ‫لكۿہکۿارگۿؿافقۿےنۿمؾلؼاۿادبتسالۿیکۿرشعۿاگلیئۿوتۿہیۿادبتسالۿ‬ ‫راجعت ْاللانیۃ ْفوجدت ْکالم ا ْانص ْعل ْماف متْ‬ ‫سنج ۿےک ۿشاھت ۿدیقم ۿہن ۿوہاگ ۿاسیج ۿہک ۿااعسف ۿاک ۿکالم ۿاش ۿاک ۿافدئہۿ‬ ‫تعایلْعنہ‪،‬لوقالْاریضْ‬ ‫وللْالحمدْحیثْقالْریضْاللْ ٰ‬ ‫داتیۿےہۿاذہاہیۿلالرشعۿدبتلیۿںیمۿرشمؿعۿںیہنۿوہاگۿرھپۿںیم‬ ‫ع‬ ‫صدقہْموقوفۃْ لْانْیلْانْاسؾبدل اْبارضْاخریْ ےن ۿاخہین ۿیک ۿرطف ۿروجف ۿایک ۿوت ۿادمحل ۿﷲ اش ۿےک ۿکال ۿم ۿوک ۿاےنپۿ‬ ‫لم ْیکن ْلہ ْان ْیسؾبدل ا ْبدار ْالنہ ْالیملك ْتغیْ دیمہفہۿرپۿ رتہصنۿلالاۿاہجنۿااممۿاقیضۿاخنۿریضۿاﷲاعتیٰلۿمنہۿ‬ ‫الشرط‪،‬ولوْقالْانْیلْانْاسؾبدل اْبدارلمْیْکنْلہْ ےنۿفراملاۿارگۿؿافقۿےنۿاہکۿریمیۿہیۿرنیم ۿدصہقۿوموقہفۿےہۿ‬

‫ان ْیسؾبدل ا ْبارض‪،‬ولو ْشرط ْاالسؾبدال ْولمْ اشۿرشعۿرپہکۿےھجمۿدؿرسیۿرنیمۿےکۿشاھتۿادبتسالۿاکۿاایتخرۿ‬

‫یذکر ْارضا ْوالدارافباع ْاالرض ْاالویل ْکان ْلہ ْانْ وہاگۿوتۿاشۿوکۿرھگۿےکۿشاھتۿادبتسالۿاکۿاایتخر ۿہنۿوہاگۿویکہکنۿؿہۿ‬ ‫یسؾبدل ا ْبجنس ْالعِارات ْماشاء ْمن ْدار ْاوارضْ رشع ۿںیم ۿدبتیلی ۿاک ۿامكل ۿںیہن‪،‬اؿر ۿارگ ۿاش ۿےن ۿاہک ۿہک ۿےھجم ۿرھگۿ‬

‫الطالقْاللقظْ‪1‬اھ ْ‬

‫ےکۿشاھتۿادبتسالۿاکۿاایتخر ۿوہاگۿوتۿؿہۿدؿرسیۿرنیمۿےکۿشاھتۿ‬

‫ادبتسالۿںیہنۿرکاتکسۿاؿرۿارگۿاشۿےنۿادبتسالۿیکۿرشعۿاگلیئۿرگمۿ‬ ‫و‬ ‫اشۿےنۿرنیمۿلاۿرھگۿاکدرکۿںیہنۿایکۿرھپۿ ہلیۿرنیمۿوکۿچیبۿدلاۿوتۿاشۿ‬ ‫وک ۿاایتخر ۿوہاگۿہک ۿؿہ ۿنمث ۿےکۿدبےل ۿوکیئۿیھبۿہری ۿوقنمہل ۿاجدئادۿ‬ ‫ےلۿاتکسۿےہۿاچےہۿرنیمۿوہۿلاۿرھگۿویکہکن اشۿےنۿظفلۿقلطم‬

‫‪1‬‬ ‫ْفت ٰاویْقایضْخاںْفصلْفْمسائلْالشرطْفْالوقفْوبطمہعۿیشنمۿونبکصـرۿؤنھکلۿ‪۷۶/ ۹‬ۼ‬

‫‪Page 276 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ملتصرا‪،‬فہذاْبحمداللْنصْصریحْجلْفیماْفہمتْ وبال ۿےہ ۿاھ ۿااصتخرا۔ہی ۿبحمداللیلھک ۿاؿر ۿؿاحض ۿصن ۿےہ ۿاشۿ‬

‫اماما کؾبت ْعلیہ ْفتبی ْوللالحمد ْان ْھذاالثامنْ رپوج ۿںیم ۿےن ۿاھجمس ۿاؿر ۿوج ۿںیم ۿےن ۿشایم ۿرپ ۿاحہیش ۿاھکل ۿالحمدْ‬

‫المساغ ْف ْاسؾبدال ْالِایض ْبالشرط ْفلذااسِطتہْ لل ؿہ ۿؿاحض ۿوہایگ ۿہک ۿہی ۿوج ٓا وھٹںی ۿرشع ۿےہ ۿادبتسال ۿاقیض ۿلالۿ‬

‫منْشروطہْوابدلتہْفْالشرطْالرابع‪،‬واسِطتْمنْ رشع ۿںیم ۿاش ۿاجنگشئ ۿںیہن ۿایس ۿےئل ۿںیم ۿےن ۿاش ۿوک ۿادبتسالۿ‬ ‫السابع ْف ْاالول ْوھو ْالرابع ْف ْالثاین ْعدم ْالؽیعْ ہری ۿرشمؿع ۿیک ۿرشوطن ۿےس ۿشاطق ۿرکدلا ۿاؿر ۿادبتسال ۿرشمؿع ۿیکۿ‬

‫بالدینْلعلیمْبانْالثالثْمغنْعنہْوزدتْفْسابعْ رشوطنۿںیمۿاےسۿاشۿزیچۿےکۿشاھتۿدبلۿدلاۿوجۿںیمۿےنۿرشعۿ‬ ‫راعبۿںیم ۿداھکیۿاؿر ۿںیمۿےنۿاؿلۿںیم ۿشاوتںیۿرشعۿوجۿہکۿلاینۿ‬ ‫الثاینْانْالییفْریعہْبمؤنۃْاخذامماذکرْفْردالمحتارْ‬ ‫ںیمۿوچیھتۿےہۿےسۿدنیۿےکۿدبےلۿعیبۿےکۿدعمۿوجارۿوکۿہیۿاجنۿ‬ ‫وقدْنصْعلیہْفْاالسعافْواللانیۃْوعن اْفْالبحرْ‬ ‫رک ۿشاطق ۿرکدلا ۿہک ۿرسیتی ۿرشع ۿاش ۿےس ۿےب ۿاینر ۿرکدیتیۿ‬ ‫ل‬ ‫نقسہْوزدتْفْاالولْالشرطیْاالولیْلماْفْاللانیۃْ‬ ‫ےہ۔اؿر ۿوجۿھچکۿردا مخنار ۿںیمۿذموکر ۿےہۿاشۿےسۿاخد ۿرکےتۿ‬ ‫واالسعاف ْوالبحر‪،‬واللقظ ْلہ ْلو ْشرط ْاالسؾبدالْ وہےئۿںیمۿےنۿلاینۿیکۿشاوتںیۿرشعۿںیمۿہیۿااضہفۿایکۿہکۿؿفقۿ‬

‫لنقسہْثمْاویصْبہْایلْوصیہ‪،‬الیملكْوصیہْاالسؾبدالْ یکۿ ٓا دمینۿےسۿاشۿاکۿرخہچۿوپرا ۿہنۿوہلا ۿوہۿاحالہکنۿااعسفۿاؿرۿ‬ ‫ولوْوکلْوکیالْفْحیاتہْصح‪ْ ،‬ولو ْشرطہْلکلْمتویلْ اخہین ۿںیم ۿاش ۿرپ ۿصن ۿیک ۿیئگ ۿےہ ۿاؿر ۿاخہین ۿےک ۿوحاےل ۿوخد ۿرحبۿ‬ ‫و‬ ‫صح‪،‬ومبلکہْکلْمتویلْولوْشرطْاالسؾبدالْلرجلْ ںیمۿذموکر ۿےہ۔اؿر ۿاؿلۿںیمۿ ہلیۿدؿ ۿرشوطنۿاکۿااضہفۿںیمۿ‬ ‫ٰاخرْمعْنقسہ‪،‬ملكْالواقفْاالسؾبدالْوحدہ ْ‬

‫ےنۿاشۿدلیلۿیکۿانبۿرپۿاہکۿوجۿاخہین‪،‬ااعسفۿاؿرۿرحبۿںیم ےہۿاؿرۿ‬ ‫ظفلۿرحبۿےکۿںیہ ۿہکۿارگۿؿافق ۿےنۿاےنپۿےئلۿادبتسالۿیکۿرشعۿ‬ ‫اگلیئ ۿرھپۿیسکۿےکۿےئل ۿاش ۿیک ۿؿتیصۿرکدی ۿوت ۿؿیص ۿادبتسال ۿاکۿ‬ ‫امكل ۿںیہن وہاگ‪،‬اؿر ۿارگۿاینپۿردنیگۿںیمۿیسکۿوکۿؿلیکۿانبلا ۿوتۿ‬ ‫حیحص ۿےہ‪،‬اؿر ۿارگ ۿہز ۿوتمیل ۿےک ۿےئل ۿادبتسال ۿیک ۿرشع ۿاگلیئ ۿوتۿحیحصۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿہزۿوتمیلۿاۿشۿاکامكلۿوہاگ‪،‬اؿرۿارگۿؿافقۿےنۿاےنپۿشاھتۿ‬ ‫دؿرس ۿصخ ۿےک ۿےئل ۿادبتسال ۿیکۿرشع ۿاگلیئ ۿوت ۿؿافق ۿاہنتۿ‬ ‫ادبتسالۿاکۿامكلۿ‬

‫‪Page 277 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫والیمبلکہْفالنْوحدہْاھ ْ‪ْ 1‬ملتصراْوفْالدرْوغیہْ وہاگۿہکبجۿدؿرسۿاصخۿاہنتۿاشۿاکۿامكلۿںیہنۿوہاگۿاھۿااصتخر۔‬

‫جازْشرطْاالسؾبدالْبہْثمْالیسؾبدْلہاْبثالثۃْالنہْ دراتخمرۿںیمۿےہۿؿفقۿرنیمۿوکۿدؿرسیۿرنیمۿےسۿدبلۿ ےنیۿیکۿ‬ ‫حکمْثبتْبالشرطْوالشرطْوجدْفْاالویلْالالثانیۃْ رشع ۿاگللا ۿاجمر ۿےہ ۿرھپ ۿاوکس ۿرسیتی ۿرنیم ۿےس ۿںیہن ۿدبےل ۿاگۿ‬ ‫ویکہکنۿہیۿمکحۿادبتسالۿرشعۿےکۿشاھتۿلامكۿوہاۿاؿرۿرشعۿرصفۿ‬ ‫‪2‬اھْقالْالشایمْقالْفْالقتحْاالانْیذکرْعبارةْتقیدْ‬ ‫و‬ ‫ہلیۿرنیمۿںیمۿلایئۿیئگۿہنۿہکۿدؿرسیۿںیمۿشایمۿےنۿاہکۿ حتۿںیمۿ‬ ‫لہْ ٰذلكْدائما‪3‬اھْفاغؾنمْھذاالتحریرْوالحمدْللالعلْ‬ ‫فراملاۿےہۿرگمۿؿافقۿایسیۿابعرفۿدرکۿرک ۿوجۿاےکسۿےئلۿدایمئۿ‬ ‫الکبی۔ ْ‬ ‫ادبتسال ۿاک ۿافدئہ ۿد ۿاھ ۿاش ۿرحتری ۿوک ۿتمینغ ۿھجمس‪،‬اؿر ۿامتمۿ‬ ‫ْ‬ ‫رعتںیفیۿاﷲ مررگۿؿمررتۿےکۿےئلۿںیہ(ف)‬ ‫ہیۿمکحۿہزۿاقعرۿوموقفۿاکۿےہۿےسیجۿرنیم‪،‬اکمن‪،‬داکن‪،‬ایسۿرطچۿااجشرۿوموقہفۿارگۿلھپۿدارۿوہنۿوتۿحقۿلكۿہز ۿںیہۿانۿاکاکانٹۿانچیبۿ‬ ‫لااجمر ۿاؿر ۿرگڑپےنۿلا ۿوسھکۿاجےن ۿےک ۿدعب ۿرؿاےہۿہکۿڑکلیۿچیبۿرکۿاصمرفۿؿ ۿفقۿںیمۿرصفۿرکدںیۿاہین لكۿارگۿوکیئۿلھپۿ‬

‫اکدرحق ۿفصن ۿكشخ ۿوہایگاؿ ۿرفصن ۿاقلل ۿاافتنف ۿےہ ۿوت ۿایسۿفصن ۿكشخ ۿیک ۿعیبۿاجمر‪،‬لایق ۿیک ۿونممف‪،‬وتمیل ۿارگ ۿزبس ۿوک ۿاکےٹ ۿےچیب ۿاگۿ‬

‫اخنئۿےہۿوتتیلۿےسۿاخرچۿایکۿاجےئۿاگ‪،‬اہنۿؿہۿڑیپۿہکۿلھپۿںیہنۿرےتھکۿہکلبۿؿفقۿاکۿاافتنفۿانۿےسۿویط یۿےہۿہکۿاںیہنۿچیبۿرکۿدامۿےئکۿ‬ ‫اجںیئۿانۿےکۿزبسۿؿكشخۿہزۿرطچۿیکۿعیبۿاجمرۿےہ‪،‬‬

‫فْالعِودالدریۃْعنْالبحرْلرائقْعنْعمدةْالقتاویْ وقعدۿدرہیۿںیمۿوحباہلۿرحبۿدمعہۿااتفلؿیۿےسۿوقنملۿےہۿہکۿؿفقۿ‬ ‫الیجوز ْبیع ْاالشجار ْالموقوفۃ ْالمثمرة ْقبل ْقلع اْ دشہ ۿلھپ ۿدار ۿدروتخن ۿوک ۿرگ ۿاجےنۿےس ۿلبق ۿفرؿحق ۿرکلا ۿاجمرۿ‬ ‫بلالف ْغیْالمثمرة ْاھْوف ْالقتح ْسئل ْابو ْالِاسمْ ںیہنۿوحالفۿانۿدروتخنۿےکۿوجۿلھپۿدارۿںیہن اھ۔ حتۿںیمۿےہۿ‬ ‫ہکۿاوبااقلمسۿافصرۿےسۿاےسیۿؿفقۿدشہۿدرحقۿےکۿلار ۿںیمۿ‬ ‫الصقارْعن ْشجرة ْوقف ْیؽسْبعض ا ْوبیقْبعض اْ‬ ‫وسالۿایکۿایگۿہکۿسجۿاکۿھچکۿ ہصۿكشخۿوہایگۿاؿرۿھچکۿایھبۿلایقۿےہ‬ ‫فِالْ ْ‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْمطبوعہْا یچْامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۷۷۷ /‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪ْ ۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۽۽‪۸‬‬ ‫‪Page 278 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مایؽسْمن افسؽیلہ ْسؽیل ْغلت ا ْوماْبیق ْفمرتوكْ وتۿاوہـۿنۿےنۿفراملاۿہکۿوجۿكشخۿوہایگۿےہۿاشۿاکۿراہتسۿؿیہۿےہۿوجۿ‬

‫ع ٰلْحال اْاھ‪(ْ1‬مللصا)‬

‫اشۿےکۿہلغۿاکۿراہتسۿےہۿاؿرۿوجۿلایقۿےہۿاشۿوکۿاےنپۿاحلۿرپۿوھچرۿ‬

‫وفْالعِودْعنْالبحرْعنْالظہییۃْلؼسْلہْانْیؽیعْ دلاۿاجےئۿاگۿاھۿصیخلت۔ۿوقعدۿدرہیۿںیم وحباہلۿرحب‪،‬ریہظہیۿےسۿ‬ ‫وقنملۿےہۿہکۿؿفقۿدرحق ۿچیبۿرکۿؿفقۿرھگۿیکۿریمعتۿاکاایتخرۿ‬ ‫الشجرةْویعمرْالدار ْ‪2‬الخْوفیہاْسئلْفْناظرْوقفْ‬ ‫وتمیلۿوکۿںیہنۿاخل۔ایسۿںیمۿےہۿہکۿاےسیۿوتمیلۿےکۿلار ۿںیمۿ‬ ‫قطع ْاشجار ْبستان ْالوقف ْالیافعۃ ْالغی ْالشالبۃْ‬ ‫وسالۿایکایگۿسجۿےنۿؿفقۿلاف ۿےکۿاےسیۿدرحق ۿاکف ۿدےئۿ‬ ‫والالیابسۃْوباع اْبالوجہْشریعْف لْاذاثبتْذلكْ‬ ‫اکنجۿلھپۿاکپ ۿوہاۿاھتۿاؿرۿؿہۿےبۿاکرۿاؿر ۿكشخۿہنۿےھتۿاؿرۿاںیہنۿریغبۿ‬ ‫علیہ ْبالوجہ ْالشریع ْیستح‬ ‫ق ْالعزل ْالجواب ْنعمْ یسک ۿرشیع ۿؿہج ۿےک ۿفرؿحق ۿرکدلا ۿہک ۿارگ ۿاش ۿرپ ۿرشیع ۿرطےقیۿ‬ ‫سمعیلْبمثلْذلک‪3‬۔ ْ‬ ‫وافیتْالشیخْا ٰ‬ ‫ےسۿاشۿلعفۿاکۿوبثفۿوہاجےئۿوتۿایکۿؿہۿاۿش القئۿےہۿہکۿاشۿوکۿ‬ ‫ْ‬

‫زعمؿلۿرکدلااجےئ؟‪،‬وجاف‪:‬اہن‪،‬اؿر ۿخیشۿالیعٰمسۿےنۿایسۿیکۿ‬ ‫لثمۿوتفٰیۿدلاۿےہ(ف)‬

‫رؿادئ‪ :‬ےسیجۿدروتخنۿےکۿلھپ‪،‬رنیمۿاکۿہلغۿؿہریہۿنج ےسۿرغ ۿہیۿوہیتۿےہۿہکۿاںیہنۿچیبۿرکۿاصمرفۿدجسمۿؿارغا ۿہنیعمۿؿافقۿ‬

‫ںیم ۿرصف ۿرکںی ۿایکن ۿعیب ۿںیم ۿوکیئ ۿکالم ۿںیہن ۿرگم ۿہی ۿعیب ۿوتمیل ۿرک ۿلا ۿلادن ۿاقیض ۿرشف ۿوہْکماْقدمناہْعنْال ندیۃْعنْ‬

‫السراجیۃ(اسیجۿہکۿمہۿےنۿےلہپۿدنہہیۿےسۿوحباہلۿرساہیجۿدرکۿایکۿےہ۔ف)اہنۿاہجنۿاہجنۿانۿسملئۿںیمۿادنۿاقیضۿیکۿرشعۿ‬ ‫ذموکرۿوہیئۿارگۿاقیضۿرشفۿہنۿوہےسیجۿانۿلالدۿںیم‪،‬وتنظزؿرفۿاملسملانۿدنیۿدارۿومنمتۿدمتعمۿاشۿلارۿوکۿاےنپۿاؿرپۿااھٹ شکیےۿںیہۿ‬ ‫اؿرۿاﷲ اسحفۿ ےنیۿؿاالۿےہۿاؿرۿؿہۿحلصمۿؿۿدسفموکۿوخفۿاجاتنےہ‪،‬‬

‫فْاللانیۃْمنْفصلْالمِابرْوالرباطاتْقدْذکرناْانْ اخہینۿیکۿلصفۿااقملمرؿارللاػافۿںیم ےہۿقیقحتۿمہۿدرکۿرک ےکۿ‬ ‫الصحیحْمنْالجوابْانْبیع مْبغیْامرْالِایضْالْ ںیہۿہکۿحیحصۿمکحۿہی ےہۿہکۿاقیضۿےکۿمکحۿےکۿریغبۿان ۿیکۿعیبۿ‬ ‫درسقۿںیہنۿوساےئۿاشۿہگجۿےک‬ ‫یصح ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْکتابْالوقفْالبابْاالولْوبطمہعۿاحیجۿدبعاسغلرۿارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ /۶‬ۺ‪۶۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْکتابْالوقفْالبابْالثاینْوبطمہعۿاحیجۿدبعاسغلرۿارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪۷۵۵ /۶‬‬

‫‪3‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْکتابْالوقفْالبابْالثالثْوبطمہعۿاحیجۿدبعاسغلرۿارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪۷۸۵ /۶‬‬

‫‪Page 279 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اہجنۿوکیئۿاقیضۿہنۿوہ۔(ف)‬ ‫االانْیکونْفْموضعْالقایضْھنا ک‪1‬۔ ْ‬ ‫ایسۿرطچۿؿہۿامتمۿاایشءۿوجۿوتمیلۿوطبرۿوخدۿدجسمۿےکۿامل ےسۿ ٓا دمینۿدجسمۿمراھےنۿوکۿرخلد ۿانۿیکۿعیبۿاکۿرشبعۿتحلصمۿؿہۿہزۿؿغكۿ‬ ‫اایتخرۿرکھناۿےہۿارگہچۿؿہۿداکنۿؿاکملافۿؿۿداہیفۿیہۿوہنۿہک ہیۿرخلداریۿارگہچۿرظنبۿتحلصمۿاجمرۿوہیتۿےہۿرگمۿاشۿےکۿلامقۿ‬ ‫ؿہۿزیچںیۿؿفقۿدجسمۿہنۿوہںیئگۿہکۿانۿیکۿعیبۿلااجمرۿوہ‪،‬‬ ‫و‬ ‫فْاللانیۃْبابْالرجلْیجعلْدارہْمسجداْالمتویلْاذاْ اخہینۿےک"لافۿارللجۿ خغلۿدارہۿدجسما"ںیمۿےہۿہکۿوتمیلۿارگۿ‬ ‫اشرتیْمن ْغلۃْالمسجد ْحانوتاْاو ْدار ْا ْاومستغالْ دجسمۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿداکن‪،‬رھگۿلاۿدرگیۿانمعفۿرخلد ۿوتۿاجمرۿےہۿ‬ ‫اٰخرْجازْالنْھذامنْمصالحْالمسجدْفاذاْارادْالمتویلْ ویکہکنۿہیۿدجسمۿےکۿاصمحلۿںیمۿےسۿےہ۔رھپۿحقۿوتمیلۿاچےہۿ‬ ‫ہکۿوجۿاشۿےنۿرخلداۿاشۿوکۿفرؿحقۿرک ‪،‬اؿرۿفرؿحقۿرکد ۿ‬ ‫انْیؽیعْما ْاشرتیْوباعْاختلقوافیہْقالْبعض مْالْ‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫ن‬ ‫وتۿاشۿںیمۿاہقفءۿےنۿا الفۿایک‪،‬ضعبۿےنۿاہکہیۿعیبۿلااج رۿےہۿ‬ ‫یجوز ْھذا ْالؽیع ْالن ْھذاصار ْمن ْاوقاف ْالمسجدْ‬ ‫ویکہکن ۿہیۿزیچۿاؿاقفۿدجسمۿںیمۿےس ۿوہیکچ ۿےہۿاؿر ۿضعبۿےنۿ‬ ‫وقال ْبعض م ْیجوز ْھذاالؽیع ْوھو ْالصحیح ْالنْ‬ ‫اہکۿہیۿعیبۿاجمر ۿےہۿاؿر ۿیہیۿحیحصۿےہۿویکہکنۿرتشمیۿےنۿرشاطئۿ‬ ‫م‬ ‫المشرتیْلمْیذکرْشؼئاْ نْشرائطْالوقفْفالیکونْ ؿفقۿںیم ےسۿھچکۿایبنۿںیہنۿایکۿاذہاۿوجۿھچکۿاشۿےنۿرخلداۿؿہۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ل‬ ‫ما ْاشرتیْمنْجملۃْاوقافْالمسجد ْ اھ ْ ْوفْمنحۃْ اؿاقفۿدجسمۿںیمۿےسۿںیہنۿوہاگۿاھ میحۃۿااخلقلۿاؿر ۿردا مخنارۿ‬ ‫اللالقْورد ْالمحتارْعنْالقتحْاعلمْانْعدمْجوازْ ںیم ۿ حت ۿےک ۿوحاہل ۿےس ۿےہ۔اجن ۿےل ۿہک ۿكشیب ۿؿفق ۿےسۿ‬ ‫بیعہْاالاذا ْتعذرْاالنتقاعْبہ‪،‬انما ْھوفیماْورد ْعلیہْ اافتنفۿےکۿمیغدر ۿوہےئۿریغبۿایکسۿعیبۿاکۿدعمۿوجار ۿرصفۿاشۿ‬

‫وقف ْالواقف ْامافیما ْ ْاشرتاہ ْالمتویل ْمن ْمستغالتْ زیچںیمۿےہۿسجۿرپۿؿافقۿاکۿؿفقۿؿارد ۿوہا‪،‬ریہۿؿہۿزیچۿسجۿ‬ ‫الوقف ْفانہْیجوزْبیعہْبالْھذاْالشرطْوھذاْالنْفْ وکۿوتمیلۿےنۿؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿرخلدۿاۿوتۿاشۿںیمۿرشعۿذموکرۿ‬ ‫ےکۿریغبۿیھبۿعیبۿاجمر ۿےہۿویکہکنۿاشۿےکۿؿفقۿوہےنۿںیمۿ‬ ‫صیورتہْوققاْخالفاْ ْ‬ ‫احنالفۿےہ‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقایضْخانْکتابْالوقفْفصلْفْالمِابرْوالرباطاتْوبطمہعۿونبکصـرۿؤنھکلۿ‪ /۹‬ۻ‪۷‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫فتاویْقایضْخانْکتابْالوقفْبابْالرجلْیجعلْدارہْمسجداْوبطمہعۿونبکصـرۿؤنھکلۿ‪ /۹‬ۺ‪۶‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪Page 280 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫والملتارْانہْالیکونْوققاْفللِیمْانْیؽیعہْمیتْشاءْ اؿرۿاتخمرۿہیۿےہۿہکۿؿہۿؿفقۿںیہنۿےہۿاذہاۿوتمیلۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔ ْ یسک ۿتحلصم ۿےک ۿاعر ۿوہےن ۿرپ ۿحق ۿاچےہ ۿاش ۿوک ۿفرؿحقۿ‬ ‫سبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫لمصلحۃْعرضتْ اھ‪،‬واللْ ٰ‬ ‫رکاتکسۿےہۿاھ‪،‬اؿرۿاﷲ سیخن ٰہۿؿاعتیلۿ رتہۿاجاتنۿےہ۔(ف)‬ ‫___________________‬ ‫ہلئسمۺ‪ ۶۸‬لاۻ‪:۶۸‬‬ ‫(‪)۶‬الكۿدجسمۿیکۿتیکلمۿدرگیۿدجسمۿںیم رخچۿرکلاۿدرسقۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬دجسمۿاکۿہسیپۿدمرہسۿںیمۿرخچۿرک ۿوتۿدرسقۿوہاگۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دؿۿوننۿوصرںیتۿرحامۿںیہۿدجسمۿحقۿلكۿ ٓا لادۿےہۿاشۿاکۿاملۿہنۿیسکۿدمرےسۿںیمۿرصفۿوہاتکسۿےہۿہنۿدؿرسیۿدجسمۿںیم‪،‬اہینۿ‬ ‫لكۿہکۿارگۿالكۿدجسمۿںیمۿوسۿاٹچایئنۿلاۿولےٹۿاححقۿےسۿرلادہۿوہنۿاؿردؿرسیۿدجسمۿںیمۿالكۿیھبۿہنۿوہوتۿاجمرۿںیہنۿہکۿاہینۿیکۿ‬ ‫الكۿاٹچیئۿلاوللاۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿد ۿدںی۔دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫اتحد ْالواقف ْوالج ۃ ْوقل ْمرسوم ْبعض ْالموقوفْ دؿ ۿؿوفقن ۿاک ۿؿافق ۿیھب ۿالك ۿوہ ۿاؿر ۿالك ۿیہ ۿزیچ ۿرپ ۿؿفقۿ‬ ‫علیہ ْجائز ْللحا کم‪،‬ان ْیصرف ْعن ْفاضل ْالوقفْ وہن‪،‬انۿںیمۿالكۿیکۿ ٓا دمینۿمکۿوہاجےئۿوتۿاحمکۿوکاجمرۿےہۿہکۿ‬ ‫ش ْیئْواحدْوانْاختلفْ دؿرس ۿؿفقۿیکۿثحبۿےسۿاشۿرپۿرخچۿرک ۿاشۿےئلۿہکۿاشۿ‬ ‫االخرْالیہْالن ماْحینئذْک ْ‬ ‫احلك ۿںیم ۿؿہ ۿدؿونن ۿوگلا ۿالك ۿیہ ۿزیچ ۿںیہ‪،‬اؿر ۿارگ ۿؿافقۿ‬ ‫احدھماْبانْبینْرجالنْمسجدینْاورجلْمسجداْ‬ ‫دؿوہنۿلاۿخداۿخداۿزیچؿنۿرپۿؿفقۿوہنۿےسیجۿدؿۿوصخشنۿےنۿدؿۿ‬ ‫ومدرسۃْووقفْعلیہماْاوقافاْالیجوزْلہْ ٰذلک‪2‬۔ ْ‬ ‫دجسمںیۿانبںیئۿلاۿالكۿصخۿےنۿالكۿدجسمۿاؿرۿالكۿدمرہسۿانبلاۿ‬ ‫اؿرۿانۿرپۿاجدئادۿںیۿؿفقۿںیکۿوتۿافۿاحمکۿوکۿیھبۿاجمرۿںیہنۿہکۿ‬ ‫الكۿاکۿاملۿدؿرس ۿںیم رصفۿرک ۔(ف)‬

‫‪ْ1‬ردالمحتارْکتابْالوقفْمطلبْفْالوقفْاذاخربْا لخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۷ /۸‬۽‪،۸‬منحۃْاللا لقْعلْھا مشْالبحرالرائقْ‬

‫کتابْالوقفْوبطمہعۿاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۷۷۵ /‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪Page 281 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْ اجمر ۿںیہن ۿہک ۿالكۿدجسم ۿاک ۿامل ۿدؿرسیۿدجسمۿوکۿےل ۿاجںیئ۔ واللْ‬ ‫المسجدْالیجوزْنِلْمالہْایلْمسجدْاٰخر ۔واللْ ٰ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ٰ‬

‫اعلم۔ ْ‬

‫ہلئسمۼ‪:۶۸‬دجسمۿیکۿوکیئۿزیچۿایسیۿوہۿہکۿرخافۿوہاجیتۿےہۿاؿرۿاشۿوکۿچیبۿرکۿاشۿیکۿتمیقۿدجسمۿںیمۿدںیۿاؿرۿؿہۿزیچۿارگۿدؿرساۿ ٓا دیمۿتمیقۿد ۿ‬ ‫رکۿدجسمۿیکۿزیچۿاےنپۿاکمنۿرپۿرےھکۿوتۿاشۿوکۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اجمرۿےہۿرگمۿاےسۿےبۿادیبۿیکۿہگجۿہنۿاگلےئ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫حشؼش ْالمسجد ْوکناستہ ْالیلیق ْف ْموضع ْیللْ دجسمۿاک ۿاھگش ۿوکراۿ رۿرکۿایسی ۿہگج ۿہنۿداںیل ۿسجۿےسۿاش ۿیکۿمیظعتۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ںیمۿفرطۿآ ےئ۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫بالتعظیم ۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم۽‪:۶۸‬الكۿرہش ۿںیمۿسقۿولوگنۿےنۿاافتط ۿےکۿشاھتۿالكۿاکمنۿامنرۿڑپ ھیے ۿےکۿےئلۿانبلاۿاؿرۿاشۿاکۿلام ۿابعدفۿاگہ ۿراھک ۿایگاؿرۿدجسمۿلامۿ‬ ‫ںیہنۿراھک‪،‬اشۿیکۿؿہجۿہیۿہکۿیھبکۿآ دیمۿامنرۿہنۿڑپےھۿوتۿؿہۿابعدفۿاگہۿدباعۿہنۿرک ‪،‬افۿاشۿاکمنۿںیمۿلییھۿرکۿولگۿداینۿیکۿلاںیتۿرکںیۿوتۿاجمرۿ‬ ‫ےہۿلاںیہن؟ۿاؿرۿاشۿاکمنۿںیمۿہعمجۿاؿرۿدیعنیۿیکۿامنرۿیھبۿوہیتۿےہۿاؿرڑکلیۿاکۿمنیزۿیھبۿراھکۿایگۿےہۿاؿرۿشیپۿااممۿیھبۿےہ‪،‬وتۿاشۿابعدفۿ‬ ‫اگہۿںیمۿطقفۿرحمافۿںیہنۿےہۿوتۿاشۿاکمنۿاکۿرمہبتۿدجسمۿاکۿوہاگۿلاںیہن؟اؿرۿاشۿںیمۿداینۿیکۿلاںیتۿرکینۿدرسقۿںیہ لاںیہن؟‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫مسل‬ ‫حقۿؿہۿاکمنۿاعمۿ مینۿےکۿہشیمہۿامنرۿڑپ ھیےۿےکۿےئلۿانبلاۿاےسۿیسکۿدحمؿدۿدمفۿےسۿدیقمۿہنۿایکۿہکۿےنیہمۿدؿۿےنیہمۿلاۿشالۿدؿۿشالۿ‬ ‫اش ۿںیم ۿامنر ۿیک ۿااجرف ۿدےتی ۿںیہ ۿاؿر ۿاش ۿںیم امنر ۿیتح ۿہک ۿہعمج ۿؿ ۿدیعنی ۿلك ۿوہےت ۿںیہ ۿوت ۿاش ۿےک ۿدجسم ۿوہےن ۿںیم ۿایک ۿكشۿ‬ ‫ےہ‪،‬اشۿںیمۿداینۿیکۿلاںیتۿلااجمرۿاؿرۿامتمۿااکحمۿااکحمۿدجسم‪،‬دجسمۿوہےنۿےکۿےئلۿرلانۿےسۿدجسمۿانہکۿرشعۿںیہن‪،‬ہنۿرحمافۿہنۿوہلاۿ‬ ‫ھچک ۿانمیف ۿدجسممك۔دجسم ۿارحلام ۿرشفی ۿںیم ۿوکیئ ۿرحماف ۿںیہن‪،‬اخیل ۿرنیم ۿامنر ۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿیک ۿاجےئ ۿؿہ ۿیھب ۿدجسمۿ‬ ‫وہاجیگیئ‪،‬ارگہچۿہیۿہنۿاہکۿوہاۿےسۿدجسمۿایک‪،‬اشۿںیمۿرحمافۿاہکنۿےسۿ ٓا یگیئ‪،‬دریخہۿؿدنہہیۿؿاخہین‪،‬رحبؿؼخؾاؿیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫رجلْلہْساحۃْالبناءْفیہاْامرْقوماْانْیصلوافیہاْبجماعۃْ الكۿصخۿیک ۿاخیلۿرنیمۿےب ۿامعرف ۿےہۿاش ۿےنۿھچک ۿولوگن ۿےسۿ‬ ‫اہک ۿہک ۿاش ۿںیم ۿامجمق ۿےس ۿامنر ۿڑپ ںی‪،‬اش ۿیک ۿنیت ۿوصرںیت ۿںیہۿ‬ ‫ف ذاعلْثلثۃْاوجہْانْامرھم ْ‬ ‫ارگۿرصتوحاۿاہکۿہک‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْدرملتارْکتابْالطہارةْعبطمۿوییفسۿؤنھکلۿ‪۸۹ /۶‬‬ ‫‪Page 282 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫نصا ْبان ْقالواصلوا ْفیہا ْابداْ ہشیمہۿڑپ ںیۿلا ۿقلطمۿاہکۿاؿر ۿدلۿںیمۿیگشیمہۿیکۿتینۿیھتۿوتۿؿہۿ‬ ‫ْابدا ْ ر ْ‬ ‫بالصلٰوة ْفیہا ر ْ‬ ‫اوامرھم ْبالصلٰوة ْمطلِراونوی ْاالبدصارت ْالساحۃْ شادہۿرنیمۿدجسمۿوہیئگۿاؿر ۿارگۿالكۿدن ۿلا ۿےنیہمۿلا ۿمرشۿیکۿدیقۿ‬ ‫مسجداْاوانْوقتْاالمرْبالیومْاوْالش رْاوالسنۃْالْ اگلدیۿہکۿاےنتۿدن ۿاشۿںیمۿامنر ۿڑپھۿولۿوتۿدجسمۿہنۿوہیگ‪،‬اےکسۿ‬ ‫رْ‬ ‫رمےنۿرپۿؿاروثنۿوکۿےچنہپۿیگ۔‬ ‫ْمسجداْلوماتْیورثْعنہ‪1‬۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫تصی‬ ‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬یزولْملکہْعنْالمسجدْبالقعلْوبِولہْجعلتہْمسجدا‪2‬ا ینۿلاینۿیکۿكلمۿدجسمۿےسۿدؿۿرطچۿرالئۿ‬ ‫وہیتۿےہ‪،‬الكۿہیۿہکۿرلانۿےسۿہہکۿد ۿںیمۿےنۿاےسۿدجسمۿایک‪،‬دؿرس ۿہیۿہکۿہیۿہنۿےہک‪،‬اؿرۿاشۿںیمۿامنرۿیکۿااجرفۿلالۿدحتلدۿ‬ ‫د ۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿلثمۿدجسمۿالكۿلارۿیھبۿوہاجےئۿوتۿاشۿےسۿیھبۿدجسمۿوہاجےئۿیگ۔ولعممۿوہاۿہکۿظفلۿدجسمۿانہکۿرشعۿںیہن۔‬ ‫رحبارلاقئۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الیحتاجْفْجعلہْمسجداْایلْقولہْوققتہْونحوہْالنْ دجسم ۿوہےن ۿوک ۿھچک ۿرضؿری ۿںیہن ۿہک ۿرلان ۿےس ۿےہک ۿںیم ۿےنۿ‬ ‫العرف ْجاربا ْالذن ْف ْالصلٰوة ْع ٰل ْوجہ ْالعموم ْوْ اےسۿؿفقۿایکۿلاۿاؿرۿوکیئۿظفلۿاشۿےکۿلثم(۔منلاۿدجسمۿایک)اشۿ‬ ‫التللیۃْبکونہْوققاْعلْھذہْالج ۃْفکانْکالتعبیبہ‪3‬۔ ْ ےکۿےنہکۿیکۿھچکۿاححقۿںیہنۿہکۿرعفۿاجریۿےہۿہکۿامنرۿیکۿاعمۿ‬ ‫ااجرف ۿد ۿرک ۿرنیم ۿاےنپ ۿہضبق ۿےس ۿخدا ۿرکدانی ۿامنرۿےئلیکۿؿفقۿ‬ ‫یہۿرکلاۿےہ‪،‬وتۿہیۿااسیۿیہۿوہاۿےسیجۿرلانۿےسۿانہکۿہکۿاےسۿدجسمۿایک‪۶۷‬۔‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫بینْفْفنائہْفْالرستاقْدکاناْالجلْالصلٰوةْیصلونْ اگؿنۿںیمۿاےنپۿشیپۿدرؿارہۿوکیئۿوبچرتہۿامنرۿےئلیکۿانبایلۿہکۿولگۿ‬ ‫لاوچننۿؿغك ۿاشۿںیمۿامجمق ۿرکےتۿںیہۿاشۿوبچرت ۿےکۿ‬ ‫فیہْبجماعۃْکلْوقتْفلہْحکمْالمسجد‪4‬۔ ْ‬ ‫ےئلۿدجسمۿاکۿمکحۿےہ‪۶۷‬‬

‫اوقل‪:‬ہکلب ۿارگۿامنر ۿےکےئلۿؿفقۿرک ۿاؿر ۿاشۿےکۿشاھتۿرصاخۃ ۿدجسمۿوہےنۿیکۿیفنۿرکد ۿمنلا ۿےہکۿںیم ےنۿہیۿرنیمۿامنرۿ‬ ‫مسل‬ ‫مینۿےکۿےئلۿؿفقۿیکۿرگمۿںیمۿاےسۿدجسمۿںیہنۿرکلاۿلاۿرگمۿوکیئۿاےسۿدجسمۿہنۿےھجمس‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْالخْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۺۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫م‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالوقفْعبطمۿ حینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪ْ ۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْفْصْلْفْاحکامْالمسجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪ /‬۾‪۹‬۔۽‪۷۹‬‬

‫‪3‬‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْفْصْلْفْاحکامْالمسجد اچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچ ۺ‪۵/‬ۺ‪۷‬‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 283 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫حقۿیھبۿدجسمۿوہاجےئۿیگ اؿرۿاشۿاکۿہیۿاراکرۿلا لۿہکۿینعمۿدجسمۿا ینۿامنرۿےکۿےئلۿوموقفۿوپر ۿوہےئگۿاؿرۿذمہقۿحیحصۿرپۿاانتۿےتہکۿ‬ ‫یہۿدجسمۿوہیئگۿافۿاراکرۿدجسممكۿوغلۿےہۿہکۿینعمۿلامكۿارۿظفلۿےسۿاراکرۿلاۿؿفقۿذموکرۿےسۿروجفۿےہۿاؿرۿؿفقۿدعبۿامتیمۿاقللۿ‬ ‫روجفۿںیہن‪،‬اشۿیکۿریظنہیۿےہۿہکۿوکیئۿصخۿاینپۿیبۿیبۿیکۿتبسنۿےہکۿںیمۿےنۿاےسۿوھچرۿاوھچراۿوھچراۿرگمۿںیمۿػالطۿںیہن داتیۿ‬ ‫وکیئۿاےسۿہقلطمۿہنۿےھجمس۔ػالطۿوت ۿد ۿاکچۿافۿاراکرۿےسۿایکۿوہلاۿےہ۔اہنۿارگۿوینۿےتہکۿہکۿمہۿہیۿرنیمۿؿفقۿںیہنۿرکےتۿرصفۿ‬ ‫اشۿوطرۿرپۿامنرۿیکۿااجرفۿدےتیۿںیہۿہکۿرنیمۿامہریۿكلمۿرےہۿاؿرۿولگۿامنرۿڑپ ںی‪،‬وتۿاہتبلۿہنۿؿفقۿوہیتۿہنۿدجسم۔ۿاہینۿہیۿیھبۿ‬ ‫ولعممۿےہۿہکۿرنیمۿذموکرۿےسجۿلاالافتطۿالہۿرہشۿےنۿلحمۿامنرۿایکۿلاۿوتۿاعمۿرنیمۿكلمۿتیبۿاامللۿوہۿسجۿںیمۿاافتطۿاملسمنۿاجبےئۿ‬ ‫مکحۿااممۿےہۿلا انۿیکۿكلمۿوہۿلاۿالصۿامكلۿیھبۿشالمۿوہۿلاۿاشۿیکۿااجرفۿےسۿااسیۿوہۿاۿوہۿلادعبۿؿوقفۿاشۿےنۿاےسۿاجمرۿؿلاذفۿ‬

‫رکدلاۿوہ‪،‬ؿرہنۿارگۿالہۿرہشۿیسکۿصخۿیکۿولممكۿرنیمۿےبۿاشۿیکۿااجرفۿےکۿامنرۿےکۿےئلۿؿفقۿرکدںیۿاؿرۿؿہۿاجمرۿہنۿرک ‪،‬ہززگۿ‬ ‫ہنۿؿفقۿوہیگۿہن دجسم‪،‬ارگہچۿسقۿالہۿرہشۿےنۿلاالافتطۿہیۿیھبۿہہکۿدلاۿہکۿمہۿےنۿاےسۿدجسمۿایک۔رحبارلاقئۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ف ْالحاوی ْالِدیس ْومن ْبین ْمسجدا ْف ْارضْ احؿیۿدقیسۿںیمۿےہۿسجۿےنۿاینپۿولممكۿرنیمۿںیمۿدجسمۿانبیئۿ‬ ‫المملوکۃْلہْالخْفافادانْمنْاللانیۃْلوانْسلطاناْاذنْ اشۿےسۿلامكۿوہاۿہکۿدجسمۿوہےنۿےکۿےئلۿرشعۿےہۿہکۿلاینۿاۿشۿ‬ ‫لِوم ْان ْیجعلوا ْارضا ْمن ْارایض ْالبلدة ْحوانیتْ رنیم ۿاک ۿامكل ۿوہ‪،‬ایس ۿےئل ۿاتفؿٰی ۿاقیض ۿاخن ۿںیم ۿفراملا ۿہک ۿارگۿ‬ ‫اطلسن ۿےن ۿولوگن ۿوک ۿااجرف ۿدی ۿہک ۿرہش ۿیک ۿیسک ۿرنیم ۿرپۿ‬ ‫موقوفۃْعلْالمسجداوْامرھمْانْیزیدْوافْمسجدھمْ‬ ‫داکںین ۿانبںیئ ۿوج ۿدجسم ۿرپ ۿؿفقۿوہن ۿلاۿمکح ۿدلا ۿہکۿہی ۿرنیم ۿدجسمۿ‬ ‫قالوا ْان ْکانت ْالبلدة ْفتحت ْعنوة ْو ٰذلك ْال ْیضرْ‬ ‫ںیمۿدالۿول‪،‬املعءۿےنۿفراملاۿارگۿؿہۿرہشۿمرؿرریشمشۿ حتۿوہاۿےہۿاؿرۿ‬ ‫بالمارة ْوالناس ْینقذ ْامرالسلطان ْفیہا ْوان ْکانتْ‬ ‫ؿہۿداکںینۿانبلاۿلاۿدجسمۿںیمۿاشۿرنیمۿاکۿشالمۿرکح انۿراہتسۿگنتۿہنۿ‬ ‫فتحتْصلحاْالینقذْامرْالسلطانْالنْفْاالولْتصیْ رک ۿہنۿاعمۿولوگنۿاکۿاشۿںیمۿاصقننۿوہوتۿؿہۿمکحۿاطلسنۿلاذفۿ‬ ‫و‬ ‫ملکاْللغانمیْفجازْامرْالسلطانْفیہاْوفْالثاین ْ‬ ‫وہاجےئۿاگ‪،‬اؿرۿارگۿرہشۿحلصۿےسۿ حتۿوہاۿوتۿںیہنۿہکۿ ہلیۿوصرفۿ‬

‫ںیمۿرہشۿیکۿرنیمۿتیبۿاامللۿیکۿكلمۿوہیئگۿوتۿاشۿںیمۿاطلسنۿاکۿ‬ ‫مکحۿاجمرۿےہۿاؿرۿدؿرسیۿوصرفۿںیمۿاصالۿاموکلن‬

‫‪Page 284 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تْبْیقْعلْملكْمالکہاْفالینقذْامرہْفیہا‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫یکۿكلمۿریہۿوتۿاطلسینۿمکحۿاشۿںیمۿافندۿہنۿلا۔اگیۿ‪۶۷‬‬

‫شرط ْالوقف ْالتأبید ْواالرض ْاذاکانت ْملکا ْلغیہْ ؿفق ۿیک ۿرشع ۿیگشیمہ ۿےہ ۿاؿر ۿرنیم ۿحق ۿدؿرس ۿیک ۿكلم ۿوہ ۿوتۿ‬

‫فللمالكْاسرتدادھا‪2‬۔ ْ‬

‫امكلۿاےسۿؿاسپۿےلۿاتکسۿےہ‪۶۷‬‬

‫ہیۿایبنۿرغب ۿلیمکتۿااکحمۿاھت‪،‬وسالۿےسۿػاہزۿؿیہۿوہلیۿوصرفۿےہۿوتۿاشۿےکۿدجسمۿوہےنۿںیمۿكشۿںیہنۿاؿرۿاشۿاکۿادفۿالرم۔ْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫واللْ ٰ‬

‫رغہۿةعشنۿامظعملۿ‪۶۸۷۶‬ھ‬

‫ہلئسم۾‪:۶۸‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ املعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿلارش ۿےک ۿدن ۿدجسم ۿںیم ۿلییھ ۿرک ۿؿوض ۿرکلا ۿاش ۿرطچ ۿرپ ۿہک ۿاسغہل ۿنحص ۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫رگ ۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ارگۿاجمرۿےہۿوتۿعمۿارکلاہقۿلاۿلالۿرکاہق؟بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫کماْحِِناہْفْفتاوناْبماْالمزیدْعلیہ(اسیج ۿہک ۿمہ ۿےن ۿاش ۿیک ۿقیقحت ۿاےنپ ۿاتفؿٰی ۿںیم ۿاش ۿادنار ۿےسۿ‬ ‫نحص ۿدجسم ۿدجسم ۿےہ ۿ‬ ‫ٰ‬ ‫رکدیۿےہۿہکۿاشۿرپۿااضہفۿیکۿاجنگشئۿںیہن۔ف)اؿرۿدجسمۿںیمۿؿوضرحام۔‬

‫واستؿناءْموضعْاعدْلذلكْالیصلْفیہْمعناہْاذاکانْ ؿوض ۿےک ۿےئل ۿانبیئ ۿیئگ ۿہگج ۿسج ۿںیم ۿامنر ۿںیہن ۿڑپیھ ۿاجیت ۿےکۿ‬ ‫االعدْادمنْالوقفْقبلْتمامْالمسجدیۃْاماْبعدہْفالْ اانثتسءۿاکۿبلۿہیۿےہۿہکۿؿافقۿےنۿامتمۿدجسممكۿےسۿلبقۿؿہۿ‬ ‫یمکنْمنہْالواقفْنقسہْفضالْعنْغیہْکماْحِِناہْ ہگجۿؿوضۿےکۿےئلۿانبیئۿوہۿنکیلۿامتمۿدجسممك ۿےکۿدعبۿوتۿوخدۿ‬

‫ؿافق ۿیھب ۿاش ۿرپ ۿرشكا ۿاقدر ۿںیہن ۿہچ ۿاجا ہک ۿوکیئ ۿاؿر ۿااسیۿ‬ ‫فیما ْعل ْرد ْالْمحتار ْعلِناہ ْواذاکان ْذلك ْکذلك ْلمْ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫خ‬ ‫رکےکسۿاسیجۿہکۿمہۿےنۿردا نارۿرپۿاینپۿقیلعتۿںیمۿاشۿیکۿقیقحتۿ‬ ‫یکنْالثنیااالصورْیاْمنِطعا کماْالیلیف۔ ْ‬ ‫یکۿےہاؿرۿحقۿوصرفۿاحلۿہیۿےہۿوتۿرھپۿہیۿاانثتسءۿضحمۿوصریۿ‬ ‫ؿعطقنمۿوہاگ‪،‬اسیجۿہکۿیفخمۿںیہن۔(ف)‬ ‫اہینۿلكۿہکۿہریۿفکتعمۿوکۿاشۿیکۿیھبۿااجرفۿںیہنۿہکۿدجسمۿںیمۿلییھۿرکۿیسکۿمرنتۿںیمۿاشۿرطچۿؿوضۿرکےلۿہکۿامءِۿلمعتسمۿ‬ ‫مرنتۿیہۿںیمۿرگ ‪،‬اہنۿرصفۿفکتعمۿوکۿاشۿوصرفۿیکۿرتصخۿدیۿیئگۿےہۿرشبہکیطۿوکیئۿوبدنۿمرنتۿےسۿلاہزۿہنۿاجےئ۔‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْفصلْفْاحکامْالمسجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪ /‬۾‪۷۹‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۸‬۾‪۸‬‬ ‫‪Page 285 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دراتخمۿرۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫ْلذلک‪1‬۔ ْ دجسم ۿںیم ۿؿوض ۿرحام ۿےہ ۿوساےئ ۿاش ۿہگج ۿےک ۿوج ۿؿوض ۿےک ۿےئلۿ‬ ‫یحرمْفیہ(ایْفْالمسجد)الوضوءْاالْفیماْاعد ٰ‬ ‫انبیئۿیئگۿےہ(ف)‬ ‫اابشہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫تکرہْالمضمضۃْوالوضوءْفیہْاالانْیکونْثمہْموضعْ دجسمۿںیمۿ یلۿرکلا ۿاؿر ۿؿوضۿرکلا ۿرکمؿہۿےہۿاالہیۿہکۿؿاہنۿوکیئۿ‬

‫اعد ٰ‬ ‫ْلذلكْالیصلْفیہْاوفْاناء‪2‬۔ ْ‬

‫ہگج ۿایس ۿدصقم ۿا ین ۿؿوض ۿےک ۿےئل ۿانبیئ ۿیئگ ۿوہ ۿسج ۿںیم ۿامنر ۿہنۿ‬ ‫ڑپیھۿاجیتۿوہۿلاۿرھپۿیسکۿمرنتۿںیمۿؿوضۿایکاجےئ۔(ف)‬

‫زمغالعیـنۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫فْالبدائعْیکرہْالتویضْفْالمسجدْالنہْمستِذرطبعاْ دباظئۿںیمۿےہۿہکۿدجسمۿںیمۿؿوضۿرکلا ۿرکمؿہۿےہۿاشۿےئلۿہکۿ‬ ‫فیجب ْتزنیہ ْالمسجد ْعنہ ْکما ْیجب ْتزنیہہ ْعنْ اشۿےسۿؽیغاۿنھگۿوسحمشۿوہیتۿےہۿاذہاۿاشۿےسۿدجسمۿوکۿلاكۿ‬ ‫رانھک ۿاےسیۿیہۿؿاحق ۿےہۿاسیجۿہکۿرٹنیۿاؿر ۿمغلبۿےسۿدجسمۿوکۿ‬ ‫الملاطْوالبلغم‪3‬۔ ْ‬ ‫لاكۿرانھک(ف)‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قولہ ْاوف ْاناء ْاقول‪:‬ھذالؼس ْعل ْالعموم ْبل ْفْ اشۿاکۿانہکۿہکۿلا ۿمرنتۿںیمۿؿوضۿرکےل‪،‬ںیمۿاتہکۿوہنۿہکۿہیۿ‬ ‫مکحۿومعمۿرپۿںیہنۿہکلبۿرصفۿفکتعمۿےکےئلۿےہۿاؿرۿؿہۿیھبۿاشۿ‬ ‫المعتکفْفِطْبشرطْعدمْتلویثْالمسجد‪4‬۔ ْ‬ ‫رشعۿےکۿشاھتۿہکۿدجسمۿولمفۿہنۿوہےنۿلاےئ۔(ف)‬

‫رحبارلاقئۿلافۿاالاکتعفۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫فْالبدائعْوانْغسلْالمعتکف ْ‬

‫‪ْ1‬درملتارْبابْمایقسد‬ ‫ْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۹ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬

‫دباظئۿںیمۿےہۿہکۿارگۿفکتعمۿدجسمۿںیمۿاشۿرطچ‬

‫ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثالثْالِولْفْاحکامْالمسجدْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۸۵ /۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالِولْفْاحکامْالمسجدْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۸۵ /۷‬‬

‫‪3‬‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالِولْفْاحکامْالمسجدْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۸۶ /۷‬۔‪۷۸۵‬‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 286 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رأسہ ْف ْالمسجد ْفالباس ْبہ ْاذا ْلم ْیلوث ْبالماءْ رسدوھےئ ۿہک ۿلمعتسم ۿلاین ۿےس ۿدجسمۿولمف ۿہن ۿوہ ۿوت ۿرحچ ۿںیہنۿ‬ ‫المستعملْفانْکانْبحیثْیتلوثْالمسجدْیمنعْمنہْ ؿرہنۿونممفۿےہۿویکہکنۿدجسمۿوکلاكۿاصفۿرانھکۿؿاحقۿےہۿاؿرۿ‬ ‫النْتنظیفْالمسْجدْواجبْولوتوضأْفْالمسجدْفْ ارگ ۿؿہ ۿدجسم ۿںیم ۿیسک ۿمرنت ۿںیم ۿؿوض ۿرک ۿمك ۿیھب ۿؿیہۿ‬ ‫اناءْفہوْعلْھذاْالتقصیلْا نتہیْبلالفْغیْالمعتکفْ لیصف ۿےہۿوجذموکرۿوہیئ(ا نتہی)وحالفۿہریفکتعمۿےکہکۿ‬ ‫فانہْیکرہْلہْالتویضْفْالمسجدْولوْفْاناءْانْیکونْ‬

‫موضعاْاتلذ ٰ‬ ‫ْلذلكْالیصلْفیہْ‪1‬اھ۔ ْ‬

‫اشۿےکۿےئلۿدجسمۿںیمۿؿوضۿرکلاۿرکمؿہۿےہۿوساےئۿاشۿہگجۿےکۿ‬

‫وجۿؿوضۿےکۿےئلۿانبیئۿیئگۿوہۿسجۿںیمۿامنرۿہنۿڑپیھۿاجیتۿوہاھ۔‬

‫وتۿارگۿرخؿچۿنکممۿےہۿمنلاۿلارشۿ فیفۿےہۿلاۿرتھچیۿؿہریہۿ ٓا الفۿافحتظۿلاشۿںیہۿاؿۿلاہزۿنکلیےۿےسۿوذعؿرۿںیہنۿوتۿؿاحقۿےہۿہکۿ‬ ‫لاہزۿیہۿؿوضرک ۿاؿرۿارگۿذعرۿوقیۿاقللۿوبقلۿےہۿوتۿارگۿوکیئۿمرنتۿؿہریہۿرسیمۿےہۿسجۿںیمۿلالۿولتمكۿدجسمۿؿوضۿرکےکسۿحقۿیھبۿ‬ ‫نحصۿںیمۿؿوضۿرحامۿےہۿہکلبۿاچےئہۿہکۿااکتعفۿیکۿتینۿرکےلۿاؿرۿمرنتۿںیمۿاشۿرطچۿؿوضۿرک ۿہکۿلاہزۿٹنیھچۿہن ۿڑپ ۿلاۿوجۿ‬ ‫دتریبۿنکممۿوہ۔الكۿشالۿااکتعفۿںیمۿسق ۿےکۿؿغك ۿلارش ۿنسدف ۿامتمۿوہریہۿیھتۿاؿر ۿوکیئۿمرنتۿاشۿاانیمطن ۿاکۿہنۿاھتۿہکۿ‬ ‫ؿوضرکےتۿںیمۿلاینۿرطقہۿرطقہۿسقۿایسۿںیمۿاجےئ‪،‬اجر ۿاکۿوممسۿاھتۿریقفۿےنۿوتۿكشۿرپۿاچدرۿدنچہہتۿرکےکۿریھکۿاؿرۿاشۿرپۿؿوضۿ‬ ‫وم‬ ‫ایکۿہکۿسقۿلاینۿاچدریہۿںیمۿراہ۔رغ ۿوجۿرطہقیۿظفحتۿدجسمۿاکۿنکممۿوہۿاجبالےئۿؿرہنۿ خیـریۿنظزؿرفۿدرۿںیمۿلییھۿرکۿاشۿرطچۿ‬

‫ؿوضرک ۿہک ۿوخد ۿشاےئ ۿںیم ۿرےہ ۿاؿر ۿلاین ۿامتم ۿؿامکل ۿومعق ۿ ٓا ف ۿؿرجماےئ ۿلارش ۿںیم ۿرگ ۿہک ۿشاھت ۿیہ ۿہنیم ۿاےس ۿاہبلا ۿےلۿ‬ ‫اجےئ ۿالنْمنْقواعدْالشر عْانْالضروراتْتؽیْح ْالمحظورات‪ 2‬ۿ(ویکہکن ۿرشیع ۿوقادع ۿںیم ۿےس ۿےہ ۿہک ۿرضؿرںیتۿ‬ ‫م‬ ‫خــرافۿؿۿونمماعفۿوکۿابمچۿؿاجمرۿرکدیتیۿںیہ۔ف)‬ ‫‪ ْ3"‬اﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬اﷲ ےنۿمتۿرپۿدنیۿںیمۿوکیئۿیگنتۿںیہنۿ‬ ‫تعایلْ"‬ ‫وقدْقالْاللْ ٰ‬ ‫وقدْرخصتْالشریعۃْلعذرْالمطرْفْتركْالجماعۃْ‬

‫وحضورْالمسجدْ ْ‬

‫ریھک۔اؿرۿقیقحتۿرشتعیۿےنۿلارشۿیکۿؿہجۿےسۿامجمقۿرتكۿ‬

‫رکےنۿاؿرۿدجسمۿںیمۿاحرضۿہنۿوہیکین‬

‫ْبحرالرائقْبابْاالعتکافْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچ ‪۸۵۸ /۷‬‬

‫‪1‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْالِاعدةْاللامسۃْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬۽‪۶۶‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ / ۷۷‬۽ۼ‬ ‫‪Page 287 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫معْوجوب ماْعلْالمعتمدْکماْحِِناہْفْرسالۃْلناْفْ رتصخ ۿدی ۿےہ ۿاحالہکن ۿذمہق ۿدمتعم ۿرپ ۿہی ۿدؿونن ۿؿاحقۿ‬ ‫حکمْالجماعۃْبلْفْتركْالجمعۃْمعْان اْفریضۃْ ںیہ‪،‬اسیجۿہکۿمہۿےنۿمکحۿامجمقۿےسۿقلعتمۿاےنپۿرشاےلۿںیمۿ‬ ‫ایکس ۿقیقحت ۿیک ۿےہ‪،‬ہکلب ۿہعمج ۿوک ۿوھچرےن ۿیک ۿیھب ۿببسب ۿلارشۿ‬ ‫قطعیۃْاجماعیۃ۔ ْ‬ ‫رتصخۿدیۿیئگۿلاؿوجدہکیۿؿہۿفر ۿیعطقۿاامجیعۿےہ۔(ف)‬ ‫ونتریۿاالاصبرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫التجب(یعینْالجماعۃ)علْمنْحالْبؼنہْوبؼن اْمطرْ اشۿصخۿرپۿامجمق ۿؿاحق ۿںیہنۿسجۿےکےئل ۿلارش ۿا ڑچۿاؿۿ‬ ‫دشلدۿرسدیۿراکؿفۿنبۿاجےئ(ف)‬ ‫وطیْوبردشدید‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫اشارْبالحیلولۃْایلْانْالمرادْالمطرْالکثیْکماْقیدہْبہْ راکؿف ۿےننب ۿےک ۿدرکۿےس ۿاصحق ۿونتریۿےن ۿاش ۿلاف ۿیک ۿرطفۿ‬ ‫اشارہۿایک ۿےہ ۿہکۿرماد ۿدشلد ۿلارش ۿاؿر ۿتخسۿا ڑچۿےہ‪،‬اسیجہکۿ‬ ‫فْصلٰوةْالجمعۃْوکذاْالطی‪2‬۔ ْ‬ ‫امنرۿہعمجۿںیمۿاوہـنۿےنۿہیۿدیقۿاگلیئۿےہ(ف)‬ ‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫شرطْالفرتاض ا(ایْالجمعۃ)بلو غْوعِلْوعدمْمطرْ امنرۿہعمجۿیکۿفرتیضۿےکۿےئلۿاعلقۿؿلاغلۿوہلاۿاؿرۿدشلدۿلارش‪،‬‬ ‫شدیدْووحلْوثلجْونحوھماْ‪3‬اھْملتِطاْوذلكْانْاللْ ا ڑچ ۿاؿر ۿمرف ۿؿہریہ ۿاکۿہن ۿوہلا ۿرشعۿےہ(الیؼاع)اؿر ۿہی ۿاش ۿےئلۿ‬ ‫ےہۿہکۿكشیب ۿاﷲ ابتركۿؿاعتیٰلۿاےنپۿدنبؿنۿرپۿتہبۿرہملانۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫رؤفْبالعباد‪،‬والحمدلل‪،‬والل ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ےہ‪،‬اؿرۿامتمۿرعتںیفیۿایسۿےکۿےئلۿںیہ۔والل ٰ‬ ‫۽‪۶‬دیۿاہجحل‪۶۸۷۶‬ھ‬

‫ہلئسم‪:۶۹۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿدجسمۿںیمۿدحفۿرکلاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿفکتعمۿوکۿدحفۿرکلاۿدجسمۿںیمۿاجمرۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟اؿرۿوکیئۿػاملعبلۿلاؿوجدۿرجحہۿوہےنۿےکۿدجسمۿںیمۿبتکۿینیبۿرک ۿاؿر‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْشر حْتنویرْاالبصارْبابْاالمامۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۶‬۽‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْبابْاالمامۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۸ /۶‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْبابْالجمعۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶۶۷ /۶‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 288 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دحفۿیھبۿرک ۿوتۿافۿاشۿوصرفۿںیمۿدجسمۿںیم انھٹیبۿالضفۿےہۿلاۿرجحہۿںیم؟اؿرۿوجۿاصحقۿاشۿوکۿمیلستۿہنۿرکںیۿانۿوکۿایکمکحۿ‬ ‫ےہۿرشتعیۿاک؟بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿںیمۿدحفۿا ینۿارخاچۿرحیۿہریۿفکتعمۿوکۿرکمؿہۿےہ‪،‬اےسۿاچےئہۿہکۿاےسیۿؿغكۿلاہزۿوہاجےئۿرھپۿخال ٓا ےئ‪،‬ػالكۿملعۿوکۿدجسمۿ‬ ‫ںیم ۿبتک ۿینیب ۿیک ۿااجرفۿےہۿہکبج ۿامنروین ۿاک ۿرحچۿہنۿوہ‪،‬اؿر ۿارخاچ ۿرحیۿیکۿاححق ۿلادر ۿوہ ۿوت ۿاھٹ ۿرک ۿلاہز ۿخالاجےئ‪،‬ؿرہن ۿسق ۿےسۿ‬ ‫ رتہۿہیۿكالچۿےہۿہکۿہبۿتینۿااکتعفۿدجسمۿںیمۿےھٹیبۿاؿرۿاتکفۿدےھکیۿہکبجۿاتکفۿملعۿدنیۿیکۿوہۿلاۿانۿكلـمۿیکۿوجۿملعۿدنیۿےکۿ ٓا ہلۿںیہ‪،‬‬ ‫اؿر ۿہی ۿایس ۿتین ۿےس ۿاےس ۿڑپاتھ ۿوہ‪،‬وج ۿصخ ۿہری ۿفکتعم ۿوک ۿارخاچ ۿرحی دجسم ۿںیم ۿخالف ۿادف ۿںیہن ۿاجاتن ۿیطلغ ۿرپۿےہ ۿاےس ۿاھجمسۿ‬ ‫دلااجےئ‪،‬ہیۿرطہقیۿااکتعفۿہکۿاؿرپۿایبنۿوہاۿاشۿےکۿےئلۿےہۿسجۿیکۿرحیۿںیمۿؿہۿوبہنۿوہۿسجۿےسۿوہاۿےئۿدجسمۿرپۿارثۿڑپ ‪ ،‬ضعبۿ‬ ‫ولوگنۿیکۿرحیۿںیمۿیقلخۿوبےئۿدشلدۿوہیتۿےہۿضعبۿوکۿوبہجۿوسےئۿمضہۿؿہریاہۿاعریضۿوطرۿرپۿہیۿلافۿوہاجیتۿےہۿاوسینۿوکۿاےسیۿ‬ ‫ؿغكۿںیمۿدجسمۿںیمۿانھٹیبۿیہۿاجمرۿںیہنۿہکۿوبےئۿدبےسۿدجسماکۿاچبلاۿؿاحقۿےہ۔‬ ‫وان ْالملٰئکۃ ْتتأذی ْممایتاذی ْمنہ ْبنواٰدم‪1‬۔قالہْ سجۿلافۿےسۿ ٓا دویمنۿوکادمكۿیتچنہپۿےہۿاشۿےسۿفرےتشۿیھبۿ‬ ‫ادمكۿلاےتۿںیہ۔(روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿہیۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم ْ‬ ‫رسولْاللْصلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ارشادۿفراملاۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫یشنمۿدبعاوبصلرۿاصحقۿ۾‪۷‬رفصۿرفظم‪۶۸۷۷‬ھ‬

‫ہلئسمۿ‪:۶۹۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿہکۿالكۿدجسمۿرلدۿےکۿ ٓا لاؿاخدادۿیکۿریمعتۿےہۿاؿرۿایسۿانبءۿرپۿرلدۿاےنپۿوکۿوتمیلۿدجسمۿذموکرۿغرارۿداتیۿےہ‪،‬ہیۿ‬ ‫دجسمۿؿریانۿریتہۿیھت‪،‬وتمیلۿرضؿرلافۿؿاعقۿاکربخۿریگانۿںیہنۿوہلاۿاھت‪،‬الہۿہلحمۿےنۿرممقۿتسکشۿرتخیۿےکۿؿاےطسۿوتمیلۿےسۿ‬ ‫اہکھچکۿدنبؿتسبۿںیہنۿایکۿوتۿالہۿہلحمۿےنۿریمعتۿرشؿفۿرکادی‪،‬دجسمۿںیمۿامنرۿؿامجمقۿوہےنۿیگل‪،‬ریمعتۿلاامتمۿیھتۿہکۿوتمیلۿےنۿرؿاکۿ‬ ‫ہکۿحقۿمہۿوکۿدقمرفۿوہیگۿوخدۿونبادںیۿےگ‪،‬ریمعتۿلاامتمۿریہ‪،‬اشۿدجسمۿںیمۿونکانۿیھبۿںیہن‪،‬لصتمۿشارفۿاعمۿےکۿونکںیۿےسۿہک‬ ‫ہزۿزکۿؿلازکۿلاینۿرھبلاۿےہۿدجسمۿںیمۿلاینۿ ٓا لاۿےہ‪،‬ونہدۿیکۿےبۿاایتحیطۿدھکیۿرکۿافۿالہۿہلحمۿاکۿدصقۿےہۿہکۿدجسمۿںیمۿیہۿونکانۿریمعتۿ‬ ‫وہاجےئۿاؿرۿالكۿرجحہۿیھبۿوکسمكۿاجرؿفۿشکۿؿۿؤمدنۿےکۿؿاےطسۿریمعتۿوہاجےئۿرگمۿوتمیلۿامعنۿوہلاۿےہۿہکۿاؿرۿوکیئۿہنۿونباےئ‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالمساجدْبابْنہیْمنْاکلْثوماالخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۶‬۾‪۷۵‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 289 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫حقۿمہۿوکۿااطتسمقۿوہیگۿوخدونبادںیۿےگۿایسیۿاحلكۿںیمۿوعتقیۿریمعتۿاکۿقحۿوتمیلۿوکۿرشكاۿاحلصۿےہۿلاںیہنۿاؿرۿریمعتۿشاقبۿدبؿنۿ‬ ‫ااجرفۿوتمیلۿاجمرۿوہیئۿلاںیہنۿاؿرۿمماتعنۿوتمیلۿلا لۿیھتۿلاحیحص؟افۿدبؿنۿااجرفۿالہۿہلحمۿریمعترکا شکیےۿںیہ لاںیہن؟اؿرۿوتمیلۿ‬ ‫ذموکرۿلادنبۿوصمۿؿٰولصہۿیھبۿںیہنۿےہۿاؿرریمعتۿرضؿرلافۿںیمۿامعنۿؿمرامحۿوہلاےہۿرشكاۿوتمیلۿرہۿاتکسۿےہ؟لاۿوتتیلۿےسۿزعمؿلۿ‬ ‫وہاتکسۿےہ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وصرفۿرسفتسمہۿںیمۿؿاذع ۿوتمیلۿوکۿیھبۿہزۿزگۿقحۿہنۿاھتۿہکۿریمعتۿدجسمۿےسۿالہۿہلحمۿوکۿرؿاتک‪،‬ہنۿہکۿہیۿصخۿوجۿرصفۿاشۿانبرپۿہکۿ‬ ‫دجسمۿاشۿےکۿمرروگنۿیکۿریمعتۿےہۿاےنپۿ ٓا فۿوکۿوتمیلۿرہھٹالاۿےہ‪،‬ریمعتۿشاقبۿہکۿاملسملانۿالہۿہلحمۿےنۿےبۿااجرفۿصخۿذموکرۿیکۿ‬

‫رضؿرۿاجمرۿوہیئۿہکۿؿہۿلااجرفۿغر ٓا نۿمیظعۿےہ۔اﷲ زعؿلجۿیکۿااجرفۿےکۿدعبۿرلدۿؿرمعؿۿیکۿااجرفۿؿدعمۿااجرفۿایکۿزیچۿےہ‪،‬ۿ‬ ‫اﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫"‬

‫‪‬‬ ‫"‬

‫‪1‬‬

‫خدا ۿیکۿدجسمںیۿؿیہۿامعرف ۿرکےتۿںیہۿوجۿاﷲ اؿر ۿایقمق ۿرپۿ‬ ‫اامین ۿالےتۿاؿرامنر ۿمر ۿلا ۿرےتھکۿاؿر ۿروکٰہ ۿدےتیۿاؿر ۿاﷲ ےکۿوساۿ‬ ‫یسکۿےسۿںیہنۿدرےت۔‬

‫روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫وجۿاﷲ ےکۿےئلۿدجسمۿانبےئۿاﷲ زعؿلجۿاشۿےکۿےئلۿحیقۿ‬ ‫منْب ٰینْللْمسجداْبینْاللْلہْبؼتاْفْالجنۃ‪2‬۔ ْ‬ ‫ںیمۿاکمنۿریمعتۿفرامےئ۔‬ ‫صخۿذموکرۿیکۿمماتعنۿضحمۿلا لۿؿلاومسمفۿیھتۿافۿیھبۿالہۿہلحمۿےبۿاشۿیکۿااجرفۿےکۿریمعتۿرک شکیےۿںیہ‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اراداھل ْالمحلۃ ْنِض ْالمسجد ْوبناء ْہ ْاحکم ْمنْ الہ ۿہلحم ۿےن ۿدجسمۿرگاےن ۿاؿر ۿےلہپ ۿےسۿوبضمع ۿرت ۿانبےن ۿاک ۿارادہۿ‬ ‫االول ْان ْالباین ْمن ْاھل ْالمحلۃ ْل م ْ ٰذلك ْواالال‪ ْ،‬ایک ۿارگ ۿدؿلارہ ۿانبےن ۿؿاال ۿالہ ۿہلحم ۿےس ۿےہ ۿوت ۿاںیہن ۿااسی ۿرکےن ۿاکۿ‬ ‫اایتخرۿےہۿؿرہنۿںیہن‪،‬مرارہی۔(ف)‬ ‫بزازیۃ‪3‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪ /‬۽‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْمسندْعمرْریضْاللْ ٰ‬ ‫مشکوةْالمصابیحْبابْالمساجدْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۽ۻ‬ ‫تعایلْعنہْدارالقکرْبیوتْ‪،۷۵ /۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫‪Page 290 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ل‬ ‫اتفؿٰیۿاقیضۿاخنۿرھپۿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لؼسْلورثتہْمنع مْمنْنِضہْوالزیادةْفیہْوالھلْ ؿافقۿےکۿؿرلاءۿالہۿہلحمۿوک ۿدجسمۿرگارکۿؿعیسۿرکےن ۿےسۿعنمۿ‬ ‫ںیہن ۿرک شکیے ۿدجسم ۿاک ۿدرؿارہ ۿدبتلی ۿرکےن ۿاکیھب ۿالہ ۿہلحمۿ‬ ‫المحلۃْتحویلْبابْالمسجد‪1‬۔ ْ‬ ‫وکاایتخرۿےہ(ف)‬ ‫طیحمۿااممۿرسحشیۿرھپۿاتفؿٰیۿاعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫رجل ْبین ْمسجد ْاثم ْمات ْفاراداھل ْالمسجد ْانْ الك ۿصخۿےنۿدجسم ۿانبیئ ۿرھپ ۿؿہ ۿوففۿوہایگ‪،‬دعب ۿاران ۿالہۿہلحمۿ‬ ‫ینِضوہْویزیدوافیہْفل مْ ٰذلكْولؼسْلورثۃْالمیتْ ےن ۿاشۿدجسم ۿوک ۿرگاےن ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿااضہف ۿرکےن ۿاک ۿارادہ ۿایک ۿوتۿ‬ ‫لاینۿاؿلۿےکۿؿرلاءۿوکۿعنمۿرکےنۿاکۿاایتخرۿںیہن(ف)‬

‫منع م‪2‬۔ ْ‬

‫صخۿذموکرۿرضؿرلافۿدجسمۿاکربخۿریگانۿںیہنۿوہلاۿاؿرۿالہۿہلحمۿیکۿدروخاسقۿرپۿیھبۿدریتسۿدجسمۿاکۿھچکۿدنبؿتسبۿہنۿایکۿاؿرۿحقۿالہۿ‬ ‫ہلحمۿےنۿریمعتۿرشؿفۿیکۿاؿرۿدجسمۿںیمۿامنرۿؿامجمقۿوہےنۿیگلۿوتۿرؿےنکۿوکۿ ٓا وموجدوہاۿاؿرۿؿہۿرؿانکۿیھبۿوینۿںیہنۿہکۿ ٓا ۿفۿریمعتۿرکلاۿ‬ ‫رشؿفۿرکلا ۿہکلب ۿرناؿدعہۿہکۿمہۿونبادںیۿےگؿدعہۿیھبۿاسیک‪،‬ضحمۿوموہمۿہکۿحق ۿںیمہۿدقمرف ۿوہیگۿونباںیئۿےگ‪،‬وتۿان ۿامتمۿ‬

‫ؿااعقفۿےسۿاصفۿػاہزۿےہۿہکۿصخۿذموکرۿ ٓا لادیۿؿۿامعرفۿدجسمۿںیمۿللخۿادنارۿےہۿاؿرۿؿہۿرضؿرۿ" ‪‬‬

‫‪"‬‬

‫‪3‬ۿ(یکینۿےسۿتہبۿرلادہۿعنمۿرکویناالۿدحےسۿاجتؿرۿرکےنۿؿاالۿاگہنگرۿےہ۔ف)ںیمۿدالخۿےہۿ ٓا فۿریمعتۿہنۿرکلاۿےہۿہنۿرکاتکسۿےہۿہکۿ‬ ‫وخدۿاینپۿدقمرفۿےسۿاراکرۿرکھناۿےہۿاؿرۿاملسموننۿےنۿوجۿریمعتۿیکۿسجۿےسۿامنرۿؿامجمقۿوہےنۿیگلۿاےسۿرؿاتکۿےہۿوتاصفۿؿریاینۿ‬

‫دجسم ۿاکوخااگتسر ۿاؿر ۿ" ‪‬‬ ‫‪ 4"    ‬ۿ(اش ۿصخ ۿےس ۿمراػامل ۿوکنۿ‬ ‫وہاتکس ۿےہ ۿوج ۿسمخد ۿںیم ۿاﷲ اعتیٰل ۿےک ۿدرک ۿےس ۿعنم ۿرک ۿاؿر ۿسمخد ۿیک ۿمرلادی ۿںیم ۿوکشان ۿوہ۔ف)یک ۿؿدیع ۿدشلد ۿاک ۿزساؿارۿ‬ ‫ےہ۔صخۿذموکرۿوکۿارگۿوتمیلۿفر ۿیھبۿرکںیلۿوتۿاؿرۿاملسملانۿہلحمۿیکۿریمعتۿںیمۿاشۿیکۿوکیئۿااہمكۿںیہنۿہنۿہززگۿرشفۿرہطمںیمۿ‬ ‫وتمیلۿوکۿقحۿدلاۿایگۿےہ۔‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۸‬ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۼۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪3‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۽ۻ‪۶۷ /‬‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬ ‫‪Page 291 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہکۿوبدعہۿوموہہمۿدقمرفۿ ٓا فۿریمعتۿرکےنۿےکۿےئلۿدجسمۿوکۿرخافۿرےھکۿالہۿہلحمۿوکۿریمعتۿےسۿرؿےک۔فر ۿےئجیکۿاےسۿدقمرۿفۿ‬ ‫یھبکۿہنۿوہیئۿوتۿایکۿہشیمہۿدجسمۿؿریانۿرںیھکۿلااےسۿااطتسمقۿدشۿمرشۿلاۿدشۿےنیہمۿلاۿدشۿدنۿیہۿدعبۿوہیگۿوتۿوکنۿیسۿرشتعیۿےنۿ‬ ‫فر ۿایکۿےہہکۿاشۿیکۿدقمرفۿاکااظتنرۿرکؿۿاؿرۿاینتۿدمفۿدجسمۿرخافۿروھک۔وجۿصخۿدوعٰیۿرکلاۿےہۿہکۿببسبۿؿدعہۿاؿرۿولوگنۿوکۿ‬ ‫اش ۿےک ۿایتر ۿرکاےن ۿاک ۿااظتنر ۿرکلا ۿوہاگ ۿارگ ۿاینپ ۿوہاےئ ۿسفن ۿاک ۿمکح ۿداتیۿےہ ۿوتاملسمونن ۿرپ ۿاش ۿاک ۿاابتف ۿںیہن‪،‬اؿرارگ ۿاےس ۿرشف ۿرہطمہۿ‬ ‫اکمکحۿرہھٹالاۿےہۿوتۿرصاخۃۿرشتعیۿرغاۿرپۿارتفاءۿرکلاےہ‪،‬رشتعیۿدمحمۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿںیمۿںیہکۿںیہنۿہکۿاےسیۿ‬ ‫لمہمۿؿدعؿنۿاکۿااظتنرۿاملسموننۿوکۿرکلاۿوہاگۿااظتنرۿااظتنرۿںیمۿدجسمۿوکرخافۿرانھکۿوہاگ‪،‬دجسمۿوتمیلۿلاۿاشۿےکۿمرروگنۿیکۿكلمۿںیہن۔‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫"‪1‬ۿ(اﷲ اعتیٰلۿےنۿارشادۿفراملا‪:‬كشیبۿدجسمںیۿاﷲ اعتیٰلۿیہۿیکۿںیہ۔ف)فریضۿلاۿؿاذع ۿوتمیلۿ‬ ‫تعایل "‬ ‫وک ۿایکقح ۿاحلص ۿےہ ۿہک ۿاملسمونن ۿوک ۿاےنپ ۿؿدعہ ۿفرد ۿاےک ۿااظتنر ۿرپ ۿوبجمر ۿرک ۿاؿر ۿلارتلاط ۿاررعاط ۿےک ۿےئل ۿدجسم ۿوکرخافۿ‬ ‫رےھک‪،‬اےسی ۿااظتنر ۿاک ۿوتفٰی ۿدانی ۿرصحی ۿاہجلك ۿؿ ۿصاللك ۿےہ ۿوصخصا ۿہکبج ۿاملسمن ۿ ٓا وھکنن دھکی ۿ ےک ۿہک ۿؿہ ۿرضؿرلاف ۿدجسم ۿیک ۿربخۿ‬ ‫ریگیۿںیہنۿرکلاۿاؿرۿلاؿفصۿدروخاسقۿاشۿےنۿھچکۿرپؿاہنۿیک‪،‬روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫الیلدغْالمؤمنْمنْجحرواحدْمرتی‪2‬۔ ْ‬

‫ومنمۿالكۿوسراچۿےسۿدؿلارۿںیہنۿدشااجلا(ف)‬

‫اؿرۿارگۿرفب ۿلا لۿمیلستۿیھبۿرکںیلۿہکۿاؿرؿنۿیکۿریمعتۿںیمۿایخبلۿوعامۿاشۿیکۿوکیئۿااہمكۿےہۿوتۿتیب اﷲ یکۿااہمكۿؿرخایبۿےسۿ‬ ‫و‬ ‫اشۿیکۿہیۿاسفنینۿااہمكۿ ٓا شانۿرتۿےہ۔ ھالۿوتمیلۿوتۿوتمیل‪،‬املعےئۿرکامۿرصتحیۿفرامےتۿںیہۿہکۿارگۿوخدۿالصۿلاینۿدجسمۿاؿرۿالہۿہلحمۿ‬ ‫ںیمۿدرلارہۿااممۿؿؤمدنۿمرافۿوہۿاؿرۿےسجۿالہۿہلحمۿاچںیہۿؿہۿرلادہۿانمسقۿوہۿوتۿالصۿلاینۿےکۿاایتخرۿرپۿالہۿہلحمۿیہۿےکۿاایتخرۿوکرتحیجۿ‬ ‫دیۿاجےئۿیگ۔اابشہۿؿااظنلمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انْتنازعوافْنصبْاالمامْوالمؤذنْمعْاھلْالمحلۃْ لااینن ۿدجسمۿاؿر ۿالہۿہلحمۿےکۿدرایمن ۿاامۿمۿؤمدن ۿیکۿرقتریۿ‬ ‫لْالمحلۃْاویل ْمنْالذیْاختارہْ ںیمۿاحنالفۿؿاعقۿوہۿاؿرۿسجۿوکۿالہۿہلحمۿدنسپۿرکںیۿؿہۿلاینۿےکۿ‬ ‫انْکانْمااختارہْاھ‬ ‫ٰ‬ ‫دنسپۿرکدہۿےسۿاؿیٰلۿےہۿوتۿایسۿوکۿرقمرۿرکلاۿ رتہۿےہ(ف)‬ ‫ْاویل‪3‬۔ ْ‬ ‫الباینْفماْاختارہْاھلْالمحلۃ ٰ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬ۼ‪ /‬۽‪۶‬‬

‫ْ‬

‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْمسندْایبْہریرہْریضْاللْعنہْدارالقکرْبیوتْ‪ /۷‬۾ۼ‪۸‬‬

‫‪2‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثاینْکتابْالوقفْادارةْالِرآنْرکایچ ‪ /۶‬ۼ‪۸۵‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 292 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫حقۿالصۿؿافقۿرپۿالہۿہلحمۿوکۿرصفۿاشۿؿہجۿےسۿہکۿانۿاکۿدنسپۿرکدہۿرلادہۿانمسقۿےہۿرشفۿرہطمۿےنۿرتحیجۿاطعۿفرامیئۿوتۿاہینۿہکۿ‬ ‫ٓا لادیۿؿؿریاینۿاکاحنالفۿےہۿاؿرۿصخۿذموکرۿوخدۿؿافقۿیھبۿںیہنۿاؿرۿوخدۿامعرفۿرکلاۿیھبۿںیہنۿرن ۿؿدعہۿیہۿرپلااتلۿےہۿاؿرۿؿہۿ‬ ‫ؿدعہۿیھبۿالكۿیبیغۿلافۿرپۿوموقفۿہکۿخداۿاجےنۿوہیئۿلاۿہنۿوہیئۿویکہکنۿالہۿہلحمۿیکۿاکررؿایئۿےکۿ ٓا ےگۿوجۿرسارسۿلاعفۿدجسمۿےہۿوکیئۿ‬ ‫زیچۿرہھٹیتکسۿےہ‪،‬اؿرۿحقۿاشۿرتحیجۿالہۿہلحمۿںیمۿوخدۿؿافقۿیکۿااہمكۿہنۿیھتۿلاۿفرصاۿوہوتۿرشفۿرہطمۿےنۿاصلاۿارپسۿاحلعۿہنۿفراملاۿاؿرۿ‬ ‫ضحم ۿالك ۿابسن ۿلاف ۿےک ۿےئل ۿالہ ۿہلحم ۿیہ ۿوک ۿرتحیج ۿیشخب ۿوت ۿاہین ۿاش ۿہری ۿؿافق ۿیک ۿااہمك ۿایک ۿوہیگ ۿلا ۿوہ ۿوت ۿاش ۿرپ ۿرشف ۿایک ۿاحلعۿ‬ ‫م‬ ‫فرامےئۿیگۿاےسیۿوہیبدہۿ خنالفۿوکۿدمارۿوتفٰیۿغرارۿدانیۿتخسۿاعایمہنۿافسہقۿےہۿسجۿےکۿےئلۿرشفۿایہٰلۿںیمۿاصلاۿالصۿںیہن‪،‬معہداۿ‬ ‫ػاہزۿےہۿہکۿالہۿہلحمۿاکۿوصقمدۿ ٓا لادیۿدجسمۿےہۿہنۿہکۿاشۿصخۿیکۿااہمك‪،‬ؿاذہاۿےلہپۿوخدۿایسۿےسۿدروخاسقۿیکۿحقۿاشۿےنۿاکنۿہنۿ‬ ‫راھک ۿوبجمر ۿاہن ۿوخد ۿامعرف ۿرشؿف ۿیک ۿوت ۿالہ ۿہلحم ۿیک ۿہی ۿرغ ۿرہھٹاینیل ۿہکۿصخ ۿذموکر ۿوک ۿدلك ۿےچنہپ ۿزک ۿدقر ۿدشلد ۿوسےئ ۿنظ ۿؿ‬ ‫اہجلكۿےہۿایکۿؿہۿاشۿوقلۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬

‫الینظرْایل ْصورکمْواموالکمْولٰک‬ ‫نْینظرْایلْ كشیب ۿاﷲ اعتیٰل ۿاراہری ۿوصروتن ۿاؿر ۿامولن ۿوک ۿںیہن ۿداتھکی ۿہکلبۿ‬ ‫انْاللْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫اراہریۿوتیننۿاؿرۿاامعلۿوکۿداتھکیۿےہ۔(ف)‬ ‫قلوبکمْواعمالکم‪1‬۔ ْ‬ ‫ےکۿقحتسمۿںیہن؟ایکۿحیحصۿدحمكۿںیمۿارشادۿروسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬

‫ایا کمْوالظنْفانْالظنْا کذبْالحدیث‪2‬۔ ْ‬

‫دبامگینۿےسۿوچبۿویکہکنۿدبامگینۿسقۿےسۿرلادہۿوھجیٹۿلافۿےہ۔ۿ‬ ‫(ف)‬

‫اکۿاخمفلۿافقسۿںیہن؟ رضؿرۿےہ۔اؿرۿصخۿذموکرۿہکبجۿریمعتۿرضؿرلافۿاکۿامعنۿؿمرامحۿےہۿوتۿدبوخایہۿدجسمۿےکۿشیقۿارگۿوتمیلۿیھبۿ‬ ‫وہلاۿاشۿاکۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿاھتۿہنۿہکۿطقفۿاؿ ِ‬ ‫الدۿلاینۿےسۿوہلاۿہکۿہززگۿومحقۿوتتیلۿںیہنۿکما ْالیلیف(اسیجۿہکۿاپھچۿوہاۿںیہن۔‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ف)واللْ ٰ‬

‫‪۷‬امجدیۿاالؿیٰل‪۶۸۷۷‬ھ‬ ‫ارریمھٹۿوکیھٹۿالا شۿریخۿرگنۿدرؿارہۿرمہلسۿؿالمكۿاﷲاخن‬ ‫ہلئسم‪:۶۹۷‬‬ ‫ھچکۿولگۿےتہکۿںیہۿہکۿرضحفۿیلصۿاۿﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےکۿؿغكۿںیمۿدجسمؿنۿےکۿاؿرپۿانیمرۿاؿرۿمرچۿںیہنۿےھت‪،‬افۿویکرکنۿانبےئۿ‬

‫اجےتۿںیہ؟‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالربْبابْتحریمْظلمْالمسلمْوخذلہْالخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۼ‪۸۶‬‬

‫‪1‬‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْالقرائضْبابْتعلیمْالقرائضْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۺ۾۾‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 293 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫ؿاذع ۿرامہنۿادقشۿوضحرۿرسؿرۿاعملۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿںیمۿسمخدۿےکۿےئلۿمرچۿرگنک ۿاؿرۿاشۿرطچۿےکۿانمر ۿنجۿوکۿ‬ ‫ولگ ۿانیمر ۿےتہک ۿںیہ ۿہز ۿزگۿہنۿےھتۿہکلب ۿرامہن ۿادقش ۿںیم ۿےکپۿوتسن ۿہنۿیکپۿتھچ‪،‬ہن ۿاکپ ۿفرش ۿہن ۿگخکاری‪،‬ہی ۿاومر ۿاصلا ۿہن ۿےھتْکماْفْ‬

‫تعایلْعلیہْوسلم(اسیجۿہک ۿاخبری ۿرشفیۿںیمۿیبن ۿرکمی ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫صحیحْالبلاریْفْذکرْمسجدہْصلْاللْ ٰ‬ ‫ؿملسۿیکۿدجسمۿےکۿدرکۿںیمۿےہ۔ف)ہکلبۿدحمكۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ابنواالمساجدْواتلذوھاْجما‪1‬۔رواہْابوبکرْبنْایبْ دجسمۿںیۿانبؿ ۿاؿر ۿاںیہنۿےبۿرگنکہۿروھک(اےسۿاوبرکبۿنبۿایبۿہبیشۿ‬ ‫تعایلْ اؿر ۿیقہیب ۿےنۿمۿںیم دیسلا ۿرضحف ۿاسنۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫شؼبۃْوالؽی یقْفْالسننْعنْا نسْریضْاللْ ٰ‬ ‫منہ ۿےس ۿرؿامك ۿایک ۿاؿر ۿاوہـن ۿےن ۿوضحر ۿارکم ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم۔ ْ‬ ‫عنہْعنْالنیبْصلْاللْ ٰ‬ ‫ؿملسۿےسۿرؿامكۿایک۔ف)‬ ‫دؿرسیۿدحمكۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ابنوامساجدْکمْجماوابنواْمدائنکمْمشرفۃ‪2‬۔رواہْ اینپۿدجسمںیۿڈنمیۿانبؿۿاؿرۿاےنپۿرہش ۿرگنکہۿدار۔(اشۿوکۿانبۿایبۿ‬

‫تعایل ْعنہماْ ہبیشۿےنۿرضحفۿدبعاﷲ انبۿابعشۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿامہنعۿےسۿ‬ ‫ابنْایبْشؼبۃْعنْابنْعباسْریضْاللْ ٰ‬ ‫رؿامكۿایکۿاؿرۿاوہـنۿےنۿروسلۿارکمۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم۔ ْ‬ ‫عنْالنیبْصلْاللْ ٰ‬ ‫ےسۿرؿامكۿفراملا۔ف)‬ ‫م‬ ‫سل‬ ‫رگمۿریغتۿرامہنۿےسۿہکبجۿولقفۿوعامۿمیظعتۿلاو نطۿرپۿہبنتۿےکۿےئلۿمیظعتۿػاہزۿےکۿاتحمچۿوہےئگۿاشۿمسقۿےکۿاومرۿاملعءۿؿاعہمۿ مینۿ‬ ‫ےنۿنسحتسمۿرےھک‪،‬ایسۿلیبقۿےسۿےہۿغر ٓا نۿمیظعۿےسۿےہۿغر ٓا نۿمیظعۿرپۿوسلاۿڑچاھلاۿہکۿدصرۿاؿلۿںیمۿہنۿاھتۿاؿرۿافۿہبۿتینۿمیظعتۿ‬ ‫ؿازارامۿغر ٓا نۿدیجمۿبحتسمۿےہ۔ویط یۿدجسمۿںیم گخگاریۿاؿرۿوسےنۿاکاکم‪،‬‬ ‫سجۿسیی ۿوکۿاملسمن ۿااھچںیھجمس ۿؿہۿدنعاﷲ یھبۿایھچۿوہیتۿ‬ ‫ومار ٰاہْالمسلمونْحسناْف وْعنداللْحسن‪3‬۔ ْ‬ ‫ےہ۔(ف)‬

‫ْمصنفْا بنْایبْشؼبہ‬ ‫ْکتابْالصلوةْفْزینۃْالمسجدْوماجاءْفیہاْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬۾‪۸۵‬‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫ْکتابْالصلوةْفْزینۃْالمسجدْوماجاءْفیہاْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬۾‪،۸۵‬کزنالعمالْحدیثْۺ‪ْ۳۱۸۷‬مؤسسۃْالرسالۃْ‬ ‫‪ْ2‬مصنفْا بنْایبْشؼبہ‬ ‫ٰ‬

‫بیوتْۼ‪ /‬ۻۺۻ‬

‫ْ‬

‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْا زمسندْعبداللْبنْمسعودْریضْاللْعنہْدارالقکرْبیوتْ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 294 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫جازْتحلیۃْالمصحفْلماْفیہْمنْتعظیمہْکماْفْنِشْ غر ٓا نۿدیجمۿوکۿمرنیۿرکلاۿاجمرۿےہۿویکہکنۿاشۿںیم غر ٓا نۿدیجمۿیکۿ‬ ‫میظعتۿےہۿاسیجہکۿدجسمۿوکنعـیماۿشقنمۿرکلاۿاجمرۿےہ۔(ف)‬ ‫المسجد‪1‬۔ ْ‬ ‫نییبتۿالخؼاقئۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الیکرہْنِشْالمسجدْبالْجْصْوماءْالذھب‪2‬۔ ْ‬

‫یعلقۿاؿرۿوسےنۿےکۿلاینۿےسۿدجسمۿوکۿشقنمۿرکلاۿرکمؿہۿںیہن۔(ف)‬

‫اعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الباسْبنِشْالمسجدْبالْجْصْوالساجْوماءْالذھبْ دجسم ۿوکیعلق‪،‬شاچ ۿیک ۿڑکلی ۿاؿر ۿوسےن ۿےک ۿلاین ےس ۿشقنم‬ ‫والصرفْایلْالقِراءْافضلْکذافْالسراجیۃْوعلیہْ رکےن ۿںیم ۿرحچ ۿںیہن ۿلامہ ۿرقفاء ۿرپرصف ۿرکلا ۿاؿیٰل ۿےہ ۿاسیج‬ ‫القتویْکذافْالمضمراتْوھکذافْالمحیط‪3‬۔ ْ‬

‫ہکۿرساہیجۿںیمۿےہ‪،‬اؿرۿایسۿرپوتفٰیۿےہ‪،‬رمضمافۿاؿرۿطیحمۿںیمۿ‬

‫ویط یۿےہ(ف)‬

‫اؿرۿانۿںیمۿالكۿتعفنمۿہیۿیھبۿہکۿسمفرۿلاۿلاؿافقۿانمر ۿرگنک ۿدؿرۿےسۿدھکیۿرکۿاچہپنۿےلۿاگۿہکۿاہینۿدجسمۿےہ‪،‬وتاشۿںیم‬ ‫دجسمۿیکۿرطفۿاملسموننۿوکۿارشادۿؿدہامكۿاؿرۿارمۿدنیۿںیم انۿیکۿادمادۿؿااعمكۿےہ‪،‬اؿراﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫"‬

‫‪"‬‬

‫یکینۿاؿرۿوقتٰیۿےکۿاکومنۿںیمۿالكۿدؿرس ۿےسۿاعتؿنۿرکؿ۔‬

‫‪4‬‬

‫(ف)‬ ‫رسیتیۿتعفنمۿہلیلجۿہیۿےہۿہکۿاہینۿافکرۿیکۿکیزۿفۿےہ‪،‬اکیزۿدجسمںیۿشادیۿرھگؿنۿیکۿرطچۿوہنۿوتۿنکممۿےہۿہکۿاسمہہیۿےکۿونہدۿ‬ ‫ضعب ۿسمخدۿرپ ۿرھگ ۿاؿر ۿولممك ۿوہےن ۿاکۿدوعٰی ۿرکدںی ۿاؿر ۿوھجیٹ ۿوگاویہنۿےس ۿحیق ۿںیل ۿوحالف ۿاش ۿوصرفۿےکۿہک ۿہیۿہناف ۿوخدۿ‬

‫تعایلْاعلمْوعلمہْ‬ ‫اتبےئۿیگۿہکۿہیۿدجسمۿےہۿوتۿاشۿںیمۿدجسمۿیکۿافحتظۿاؿرۿادعاۿےسۿاشۿیکۿایصمكۿےہ‪،‬وباللْالتوفیق‪،‬والل ٰ‬

‫جلْمجدہْاتمْواحکم۔‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالحظرواالباحۃْفصلْفْالؽیعْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬ۺ‪۷۹‬‬

‫ْ‬

‫ْکتابْالصلوةْبابْمایقسد‬ ‫ْتبییْالحِائق‬ ‫ْالصلوةْالمطبعۃْالکربیْاالمییۃْمصرْ‪ /۶‬۽ۻ‪۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالکراہیۃْالبابْاللا مسْفْآدابْا لْمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪ /‬۾‪۸۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫ْالِرآنْالکریمۺ‪۷ /‬‬

‫‪Page 295 of 631‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسم‪:۶۹۸‬ارۿكلمۿاگنبہلۿعلضۿونااھکیلۿدااخکہنۿاقیضۿاہفۿلصتمۿایتخبریشنمۿےکۿلارارۿرمہلسۿومولیۿدبعایلعلۿاصحقۿ‪۶۸‬امجدیۿابآرخ‪۶۸۷۷‬ھ‬

‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿارگوکیئ ۿدنہؿ ۿرشمك ۿردنیمار ۿاینپ ۿرنیم ۿںیم ۿامنر ۿمیخگاہن ۿؿہعمج ۿےک ۿےئل ۿالك ۿدجسمۿ‬ ‫انبد ۿلاۿاملسمنۿیکۿانبیئۿوہیئۿدجسمۿوکۿدرسقۿلاۿہتخپۿرکد ۿلاۿاررؿےئۿ۔ہلیۿےکۿدؿۿوسۿلاۿاچرۿوسۿیسکۿصخۿوکۿدجسمۿونباےنۿیکۿتینۿ‬ ‫ےسۿد ۿؿہۿصخۿرردادہۿےسۿدجسمۿانبد ۿرشكاۿاشۿںیمۿامنرڑپانھۿدرسقۿوہاگۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿاشۿےنۿدجسمۿونباےنۿیکۿرصفۿتینۿےسۿاملسمنۿوکۿرؿہیپۿدلاۿلاۿرؿہیپۿدےتیۿؿغكۿرصاخۃۿہہکۿیھبۿدلاۿہکۿاشۿےسۿدجسمۿونبادؿ‪،‬‬ ‫املسمنۿےنۿااسیۿیہۿایکۿوتۿؿہۿدجسمۿرضؿرۿوہیئگۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿڑپینھۿدرسقۿےہ۔‬ ‫النہْانماْیکونْاذناللمسلمْبشراءْاآلالتْللمسجدْ ویکہکنۿہیۿاشۿیکۿرطفۿےسۿاملسمنۿوکۿاشۿےکۿاملۿےسۿدجسمۿ‬ ‫بمالہْوبمجردْھذاالیصیْوکیالْوانْفرضْالتوکیلْ ےکےئل ۿشاامن ۿرخلدےن ۿاک ۿادن ۿوہا ۿاؿر ۿضحم ۿاینت ۿلاف ۿےس ۿؿہۿ‬ ‫فحیث ْلم ْیعی ْجنس ْالمشری ْالیِع ْالشراء ْاالْ ؿلیکۿہنۿوہاۿاؿرۿلارفل ۿوتلیکۿامنۿیھبۿںیلۿوتحقۿسنجۿرشاءۿ‬

‫ہری ۿنیعم ۿےہ ۿوت ۿرشاء ۿاملسمن ۿےک ۿےئلۿیہ ۿؿاعق ۿوہیگ ۿاشۿےئلۿ‬ ‫للمسلمْالنْالجہالۃْالقاحشۃْتبطلْالوکالۃ‪،‬فْالدرْ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ہک ۿاہج ك ۿافہشح ۿؿاک ك ۿوک ۿلا ل ۿرکدیتی ۿےہ۔دراتخمر ۿںیم‬ ‫صل ْانہا(ای ْالوکالۃ)ان ْج لت ْجہالۃْ‬ ‫الملتار ْاال ْ‬ ‫ےہۿاقدعہۿہیۿےہۿہکۿارگۿؿاکلكۿاہجلكۿافہشحۿےکۿشاھتۿوہجملۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫(مللصا)ْ‬ ‫رْ‬ ‫فاحشۃْویھْج الۃْالجنسْکدابۃْبطلتْاھْ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫وہ ۿا ین ۿاہج ك ۿسنج ۿوہےسیج ۿداہب ۿاک ۿوہجمل ۿوہلا ۿوت ۿؿاک ك ۿلا لۿ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ومعلومْانْالشراءْ یتْوجدْنقاذاْ لْالمشرتیْنقذْ وہاجیتۿاخل(ملخصا)اؿرہیۿلافۿولعممۿےہۿہکۿرشاءۿحقۿرتشمیۿ‬

‫علیہ ْفعلْکلْکانتْاآلالتْملكْالمسلمْوقدْجعل اْ رپۿافندۿلاےئۿوتۿلاذفۿوہاجیتۿےہ‪ ،‬رہۿوصرفۿؿہۿرخلداۿوہاۿشاامنۿ‬ ‫مسجدافصح۔ ْ‬ ‫املسمنۿاکولممكۿوہاۿاؿرۿاشۿےنۿدجسمۿانبدیۿوتۿحیحصۿےہ۔(ف)‬ ‫ویط یۿدجسمۿدقمیۿیکۿدریتسۿؿرممقۿارگۿاکفرۿرک ۿوتۿایکسۿدجسممكۿںیمۿاصقننۿہنۿ ٓا ےئۿاگۿالنْالمسجدْاذاتمْمسجداالْیعودْ‬

‫غیْمسجدابدا(ویکہکنۿدجسمنبۿاجےنۿےکۿدعبۿیھبکۿیھبۿؿہۿہریۿدجسمۿںیہنۿنبۿیتکس۔ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْبابْالوکالۃْبا لؽیعْوالشراءْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶۵۹ /۷‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 296 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایسۿرطچۿھچک ۿدجسمۿوکۿارگۿیکپۿرکاد ۿفرش ۿاؿر ۿدویارںیۿہتخپۿونباد ۿحق ۿیھبۿاش ۿیک ۿدجسممك ۿںیمۿرحچ ۿںیہنۿاشۿںیمۿامنرۿ‬ ‫درسق ۿےہ ۿہک ۿہی ۿدویارںی ۿارگہچ ۿكلم ۿاکفر ۿرںیہ ۿیگ ۿہک ۿؿہ ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿرکےن ۿاک ۿالہ ۿںیہن ۿرگم ۿدویارںی ۿتقیقح ۿدجسمںیمۿ‬ ‫دالخۿںیہن‪،‬‬

‫حیتْلولمْتکنْاوْرفعتْلمْیتطرقْایلْالمسجدْخللْ دجسم ۿیک ۿدویارںی ۿارگ ۿلالکل ۿہن ۿوہن ۿلا ۿرمنفق ۿوہاجںیئ ۿوتۿ‬ ‫االتریْانْالمسجدْالحرامْالجدرانْفیہْاصالْوانْ دجسممك ۿںیم وکیئ ۿللخ ۿںیہن ۿ ٓا لا‪،‬ایک ۿوت ۿںیہن ۿداتھکی ۿہک ۿدجسمۿ‬ ‫بناءْالکعبۃْلوْرفعْکماْوقعْفْزمنْسیدناْعبداللْ ارحلامۿںیمۿدویارںیۿںیہنۿںیہۿاؿر ۿارگۃبعکۿاﷲ یکۿامعرف ۿارگۿ‬ ‫رمنفق ۿوہاجےئ ۿاسیج ۿہک ۿدیسلا ۿرضحف ۿدبعاﷲ نب ۿرریب ۿریضۿ‬ ‫تعایلْعنہماْلصحتْالصلوةْالیہاْ‬ ‫بنْالزبیْریضْاللْ ٰ‬ ‫اﷲ اعتیٰلۿمنہۿےکۿرامےنۿںیمۿوہاۿوتۿمكۿیھبۿاشۿیکۿرطفۿمنہۿ‬ ‫کمانصواعلیہ۔ ْ‬ ‫رکےکۿامنرۿڑپانھۿاجمرۿےہ‪،‬اہقفءۿےنۿاشۿیکۿرصتحیۿیکۿےہ(ف)‬ ‫وینۿیہۿسمہلۿہک ۿفرشۿہتخپۿرکےنۿوکۿداالاٹچیئۿیکۿرطچۿالكۿسییۿرادئۿےہۿاؿرۿوجارۿامنر وینۿہکۿارگہچۿؿہۿسمہلۿكلمۿاکفرۿرپرےہۿ‬ ‫اگرگمۿاشۿرپۿامنرۿاشۿےکۿادنۿےسۿےہ‪،‬‬

‫فکانْکالصالةْفْارضْالکافرْباذنہْبلْاویل۔ ْ‬

‫وتۿہیۿاکفرۿیکۿرنیمۿںیمۿاشۿےکۿادنۿےسۿامنرۿڑپ ھیےۿیکۿامدننۿوہاۿلاۿ‬ ‫اشۿےسۿیھبۿاؿیٰلۿےہ۔(ف)‬

‫اہنۿایسیۿزیچۿاکۿوبقلۿرکلاۿاملسموننۿوکۿہنۿاچےئہۿہکۿدجسمۿوکۿكلمۿاکفرۿےسۿ ٓا ولدہۿرکلاۿےہ‪،‬‬

‫تعایل ْعلیہْوسلمْاناْالْ قیقحتۿروسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿفراملا ۿہکۿمہۿ‬ ‫وقدْقالْرسولْاللصلْاللْ ٰ‬ ‫رشمكۿےسۿااعتسمكۿںیہن رکےت(ف)‬ ‫نستعیْبمشرک‪1‬۔ ْ‬ ‫اؿرۿاشۿںیمۿہیۿیھبۿابقحقۿےہۿہکۿحقۿؿہۿفرشۿكلمۿاکفرۿرپۿلایقۿےہۿوتۿارگۿیسکۿؿغكۿؿہۿلاۿاشۿےکۿدعبۿاشۿاکۿؿارفۿاشۿرپۿامنرۿےسۿ‬ ‫و‬ ‫عنم ۿرکد ۿوت ۿامنر ۿلااجمر ۿوہاجےئ ۿیگ ۿحق ۿلك ۿفرش ۿوھکد ۿرک ۿرنیم ۿاصف ۿہن ۿرکںیل۔ریہ ۿ ہلی ۿوصرفۿہک ۿرشمك ۿاینپ ۿرنیم ۿںیمۿ‬ ‫دجسمۿونباد ۿارگرشمكۿےنۿؿہۿرنیمۿیسکۿاملسمنۿوکۿہبہۿرکدیۿاؿرۿاملسمنۿےنۿدجسمۿونبایئۿوتۿاجمرۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫امنرےہ‪،‬اؿرۿارگۿےبۿكیلمتۿملسمۿاینپۿیہۿكلمۿرھکۿرکۿدجسمۿونبایئۿوتۿؿہۿدجسمۿرشكاۿدجسمۿہنۿوہیئ‪،‬‬

‫ْمصنفْا بنْایبْشؼبہْکتابْالجہادْبابْفْاالستعانۃْبالمشرکیْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶۷‬ۺ۾‪۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 297 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الن ْالکافر ْلؼس ْاھل ْلوقف ْالمسجد ْوف ْجواھرْ ویکہکنۿاکفرۿدجسمۿوکۿؿفقۿرکےنۿاکۿالہۿںیہنۿوجاہزۿاالخالیطۿںیم‬

‫االخالیطْجعلْذیمْدارہْمسجداْللمسلمیْوبناہْکماْ ےہۿہکۿدیمۿےنۿاےنپۿرھگۿوکۿاملسموننۿےکۿےئلۿدجسمۿانبلا ۿاؿرۿ‬ ‫بینْالمسلمونْواذنْل مْبالصلوةْفیہْفصلوافیہْثمْ املسموننۿیکۿرطچۿاشۿیکۿریمعتۿرکایئۿرھپۿاملسموننۿوکۿاشۿںیمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫امنرۿڑپ ھیےۿوکۿاہکۿاؿرۿاوہـنۿےنۿاشۿںیم امنرۿڑپیھۿدعبۿارانۿؿہۿ‬ ‫ماتْیصیْمیاثاْلورثتہْ‪1‬وھذاقولْالکل۔ ْ‬ ‫دیمۿرمایگۿوتۿؿہۿاشۿےکۿؿاروثنۿوکۿوطبرۿریمافۿےلمۿیگ‪،‬اؿریہیۿ‬ ‫سقۿاکۿوقلۿےہ(ف)‬ ‫اشۿںیمۿامنرۿالكۿاکفرۿےکۿرھگۿںیمۿامنرۿےہۿسجۿرپۿامنرۿدجسمۿاکۿہززگوثافۿںیہنۿرگمۿہکبجۿاشۿےکۿادنۿےسۿےہۿامنرۿدرسقۿےہۿارگۿ‬ ‫عنم ۿرکد ۿاگ ۿوت ۿاف ۿااجرف ۿہن ۿرےہ ۿیگ ۿاؿر ۿرنیم ۿبصغ ۿںیم ۿامنر ۿیک ۿرطچ ۿرکمؿہ ۿوہیگ للتصرفْفْملكْالغیْبغیْاذنہْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫(كلمۿہریۿںیمۿلالادنۿامكلۿرصتفۿرکےنۿیکۿؿہجۿےس۔ف)واْلل ٰ‬ ‫اراکوپنرۿرمہلسۿومولیۿدیبعاﷲ اصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪:۶۹۹‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسمۿںیم ۿہک ۿالك ۿوعرف ۿامسمہ ۿدنہہ ۿےن ۿاےنپ ۿوشہز ۿےس ۿدحیلعیگ ۿاایتخر ۿرکےک ۿشک ۿلااجمر ۿاایتخرۿ‬ ‫رکایلاؿرۿاملۿںیمۿہزارۿلاوسنۿیکۿاجترفۿیھبۿرکیتۿریہۿانچہچنۿاشۿےنۿایسۿاملۿےسۿدنچۿدنۿںیمۿدعتمدۿاکمنۿؿہریہۿیھبۿرخلدےئکۿ‬ ‫اؿرۿؿہۿاملۿاےکسۿلاشۿھچکۿوطبرۿخاللۿاحلصۿوہاۿاھتۿاؿرۿھچکۿوطبرۿرحام‪،‬نکیلۿہیۿارمۿہکۿاملۿخاللۿزکۿدقرۿاھتۿاؿرۿاملۿرحامۿزکۿدقر‪،‬‬ ‫ھچکۿولعممۿںیہن‪،‬خالہصۿہیۿہکۿؿہۿاملۿاشۿےکۿلاشۿمخنلغۿاھت‪،‬اشۿےکۿدعبۿاشۿاملۿیکۿؿارفۿاشۿیکۿامنۿینب‪،‬دنہہۿیکۿامنۿےنۿضحمۿ‬

‫اینپۿراےئۿےسۿالكۿدجسمۿیکۿریمعتۿیک‪،‬افۿاشۿدجسمۿںیمۿولگۿامنرڑپ ھیےۿےسۿرپزیہرکےتۿںیہ‪،‬سپۿہیۿفراملااجےئۿہکۿایسیۿدجسمۿوکۿ‬ ‫مکحۿدجسمۿاکۿدںیۿےگۿلاںیہن؟اؿرۿہیۿؿفقۿرشكاۿحیحصۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿہیۿیھبۿارشادۿوہۿہکۿاملۿمخنلغۿؿرالۃۿارگۿصخۿوکۿہنۿمالۿوہۿہکبجۿوخدۿ‬ ‫اشۿےکۿلاشۿمخنلغۿاانپۿدایتۿوہۿاسیج ٓا چۿرامےنۿںیمۿرثکبفۿولوگنۿےکۿلاشۿےہۿارگۿاےسیۿےسۿدجسمۿونبایئۿاجےئۿوتۿایکۿمکحۿےہ؟ْبؼنواْ‬

‫توجروا۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫املۿمخنلغۿہکۿومرفۿؿوجہۿہفلتخمۿےسۿعمجۿرکےلۿاؿرۿؿارفۿوکۿاشۿیکۿھچکۿ لیصفۿاکۿ اتۿںیہنۿلچۿاکسۿہکۿانتکۿخاللۿےہۿانتکرحامۿےہ‪،‬وجۿ‬ ‫رحامۿےہۿزکۿزکۿےسۿایلۿےہۿوتۿارمۿوہجملۿاکاطمہبلۿاۿشۿےسۿںیہنۿوہاتکسۿایسیۿیہ‬

‫‪1‬‬

‫ْجواہرْاالخالیطْکتابْالوقفْیملقۿہخسنۿ ۼ‪۶۷‬‬ ‫‪Page 298 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہگجۿامہر ۿاملعءۿےنۿفراملاۿےہۿہک‪:‬‬ ‫الحرمۃْالتتعدیْبیانْالمسئلۃْفْالدرالملتارْوردْ رحمق ۿدعتمی ۿںیہن ۿوہیت ۿاش ۿہلئسم ۿیک ۿؿاضحق ۿدراتخمر ۿاؿرۿ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿؿہریہۿبتکۿںیمۿےہ(ف)‬ ‫المحتارْوغیہماْمنْاالسقار۔ ْ‬ ‫وتۿدجسمۿذموکرۿرضؿرۿدجسمۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿؿفقۿحیحصۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿاجمر‪،‬اؿرۿارگۿوخدۿاانپۿرؿہیپۿمخنلغۿہکلبۿرحامۿوہۿاؿرۿاشۿےسۿدجسمۿ‬ ‫وینۿانبےئۿہکۿرنیمۿؿحصقۿؿہریامہۿ ٓا الفۿیکۿرخلداریۿںیمۿررۿرحامۿرپدقعۿؿدقنۿعمجۿہنۿوہۿوتۿذمہقۿااممۿرکیخۿرپۿہکۿافۿؿیہۿیتفمۿہبۿ‬ ‫ےہۿانۿرخلدیۿوہیئۿاایشءۿںیم ابخمكۿارثۿہنۿرک ۿیگ۔‬

‫بلْاستحسنْفْالطریِۃْالمحمدیۃْاالفتاءْبمااوسعْ ہکلب ۿرطہقیۿدمحمہیۿںیمۿوتۿاشۿےسۿؿعیسۿرتوصرف ۿرپۿوتفٰیۿوکۿ‬ ‫منْھناْوھوانْاللبثْالیسریْفْاالبدالْمطلِراْاذاْ نسحتسمۿغرار ۿدلا ۿےہۿاؿر ۿؿہۿہیۿہکۿابخمك ۿادبالۿںیمۿمؾلؼا ۿارثۿ‬ ‫کانْذلكْفیماالیتعیْفْالؽیعْکالدراھمْوالدنانی۔ ْ ںیہن ۿرکیت ۿہکبج ۿان ۿاایشءۿںیم وہوجۿویبف ۿںیم ۿنیعتم ۿںیہنۿ‬

‫وہںیت ےسیجۿدرامہۿؿدلارین۔(ف)‬ ‫رحامۿرپۿدقعۿےکۿہیۿینعمۿہکۿرررحامۿداھکۿرکۿےہکۿاشۿےکۿوع ۿفالنۿسییۿد ۿد ‪،‬اؿرۿدقنۿےکۿہیۿینعمۿہکۿرھپۿر ِرۿرحامۿیہۿاشۿےکۿ‬

‫اعمؿہضۿںیمۿد ‪،‬اۿرگۿمؾلؼاۿریغبۿرؿہیپۿداھکےئۿوکیئۿزیچۿرخلد ۿاؿرۿرھپۿررِرحامۿوع ۿںیمۿدلاۿوتۿہیۿدانیۿارگہچۿاےسۿرحامۿاھت‪،‬‬

‫النہ ْفیہ ْبادائہ ْایل ْ ْمن ْکان ْلہ ْوان ْلم ْیبق ْھوْ ویکہکن ۿاش ۿںیم ۿؿہ ۿامل ۿرحام ۿاش ۿصخ ۿوک ۿؿاسپ ۿرکےن ۿاک ۿلادنبۿ‬

‫والوارثہْاولمْیعرفْفالتصدقْوھذاْعدولْعن ماْ اھتۿسجۿاکۿؿہۿےہۿارگۿؿہۿلاۿاشۿاکۿوکیئۿؿارفۿلایقۿںیہنۿلاۿانۿاکملعۿ‬ ‫ںیہنۿوتدصہقۿرکلاۿالرمۿےہۿہکبجۿہیۿاملۿرحامۿیسکۿوکۿاعمؿےضۿ‬ ‫فالیجوز۔ ْ‬ ‫ںیمۿدےنی ۿاؿر ۿالصۿامكل ۿوکۿؿاسپۿرکےنۿےسۿدعؿلۿوہاگۿوتۿ‬ ‫اجمرۿںیہن(ف)‬ ‫ہکلبۿلاظئۿوکۿیھبۿح انۿرحامۿاھتۿہکبجۿاےسۿولعممۿوہہکۿہیۿرؿہیپۿنیعۿرحامۿاؿرۿاشۿےکۿلاشۿلالۿكلمۿےہۿےسیجۿبصغۿؿروشفۿؿارجفۿ‬ ‫رلاۿؿہریہۿاکۿرؿہیپۿرگمۿہکبجۿرحامۿرپۿدقعۿہنۿوہافردقلطمۿرپۿوہارخلدیۿوہیئۿےشۿںیمۿحیقۿہنۿ ٓا لاۿویط یۿارگۿررۿرحامۿداھکۿرکۿاہکۿاشۿےکۿ‬ ‫وع ۿفالنۿسییۿد ۿد ‪،‬حقۿاشۿےنۿد ۿدیۿاشۿےنۿؿہۿرؿہیپۿنمثۿںیم ہنۿدلاۿہکلبۿررخاللۿدلاوتۿافۿارگہچۿدقعۿرحامۿرپۿوہاۿ‬ ‫رگم ۿدقن ۿاش ۿاک ۿہن ۿوہا‪،‬ان ۿدؿونن ۿوصروتن ۿںیم ۿذمہق ۿیتفم ۿہب ۿرپ ۿادبال ۿا ین ۿرخلدی ۿوہیئ ۿزیچںی خالل ۿریتہ ۿںیہ ۿاؿر ۿػاہز ۿےہ ۿہکۿ‬ ‫اہینۿاعمۿرخلدارلانۿایسۿوصرفۿاؿیٰلۿرپۿوہیتۿںیہۿہکۿرحامۿرپۿدقعۿںیہن وہلا‪،‬اؿرۿارگۿلارفل ۿضعبۿ ٓا الفۿرپۿاافتعاۿااسیۿوہاۿوہۿوتۿاشۿ‬ ‫اکۿاحلۿولعممۿںیہن‪،‬‬

‫‪Page 299 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وقدْقالْفْاالصلْبہْناخذمالمْنعرفْشؼئاْحراماْ ااممۿدمحمۿےنۿالصۿںیمۿفراملاۿہکۿمہۿایسۿوکۿاانپےتۿںیہۿحقۿلكۿ‬

‫بعؼنہ‪1‬۔ ْ‬

‫ںیمہۿیسکۿاخ ۿےئشۿےکۿرحامۿوہےنۿاکۿ اتۿہنۿلچۿاجےئ۔(ف)‬

‫ْفتاونا(قیقحتۿمہۿےنۿاشۿہلئسمۿیکۿ‬ ‫وتۿایسیۿسمخدیکۿدجسممكۿاؿرۿانۿںیمۿامنرۿیکۿتحصۿںیمۿكشۿںیہن وقدْفصلناْالمسألۃْف ٰ‬ ‫ لیصفۿاےنپۿاتفؿیۿںیمۿایبنۿرکدیۿےہ۔ف)‬ ‫ارۿرہشۿہنہکۿ‬

‫‪۷۸‬رحممۿرشفیۿ‪۶۸۷۸‬ھ‬

‫ہلئسمۺ‪:۶۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿوھچیٹۿدجسمۿوکۿاملسموننۿےنۿمراھلاۿوجۿرنیمۿادنرۿ ٓا یتۿاشۿںیمۿالكۿرحمافۿوہیتۿےہۿ‬ ‫یسکۿاسحفۿےسۿلاچنۿدرۿںیہنۿوہ شکیے‪،‬ہنۿوتۿرنیمۿرلادہۿےہۿہکۿدؿۿدرۿنبۿرکۿلاچنۿوہاجںیئۿہنۿاانتۿرؿہیپۿہکۿشاےنمۿیکۿرحماںیبۿوترۿرکۿ‬ ‫اشۿرنیمۿوکۿشالمۿرکےکۿنیتۿدرۿانبےئۿاجںیئ‪،‬افۿارگۿالكۿدرۿایترۿوہاجےئۿاؿرۿسقۿلمۿرکۿاچردرۿوہاجںیئۿوتۿیسکۿرطچۿاکۿامنرۿ‬ ‫ںیمۿوتفرۿ ٓا ےئۿاگۿلاںیہن؟رشفۿرشفیۿےنۿایکۿااجرفۿدیۿےہ؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اانت ۿرضؿر ۿےہۿہک ۿػاط ۿدعد ۿاﷲ زعؿلج ۿوک ۿوبحمفۿےہۿانْاللْوتریحبْالوتر‪2‬ۿ(اﷲ اعتیٰل ۿؿرت ۿا ین ۿػاطۿےہ ۿاؿرۿػاط ۿوک ۿدنسپۿ‬

‫رکلاےہ۔ف)اؿرۿاہینۿاعمۿاملسموننۿںیمۿدجسمۿےکۿدرػاطۿیہۿرےنھکۿاکۿرؿاچۿےہۿوقدْنصْالعلماءْانْاللرو جْعنْالعادةْ‬

‫ش رةْومکروہ(املعءۿےنۿرصتحیۿفرامیئۿہکۿاملسموننۿیکۿاعدفۿرمتسمہۿےسۿرخؿچۿرکمؿہۿےہ۔ف)وتۿاہجنۿلكۿنکممۿوہۿاخمتفلۿ‬ ‫مسل‬ ‫اعدفۿ مینۿےسۿازارارۿرکںیۿاؿرۿلانکممۿوہۿوتۿوکیئۿرحچۿںیہنۿاؿرۿامنرۿںیمۿوتۿیسکۿرطچۿدرؿنۿےکۿػاطۿلاۿتفجۿوہےنۿےسۿوکیئۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫فطنلقۿلاۿوتفرۿاصلاںیہن۔واللْ ٰ‬ ‫رمہلسۿانعمكۿنیسحۿ‬ ‫ہلئسمۻ‪:۶۹‬‬

‫‪۹‬رفصۿ‪۶۸۷۸‬ھ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿومعضۿںیمۿالكۿدجسمۿوھچیٹۿےہۿاؿرۿالكۿاجمكۿاشۿےکۿسربناتنۿےہۿدؿۿاجمكۿ‬ ‫لاالفۿےہۿاؿرۿالكۿاجمكۿراہتس ےہۿاؿرۿرممقۿبلطۿےہ‪،‬الكۿصخۿہیۿاچاتہےہۿہکۿںیمۿالكۿدجسمۿانبؿن رگمۿرشعۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫اشۿدجسمۿےسۿمریۿوہۿاؿرۿاشۿںیمۿرجحہۿؿہریہ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالکراہیۃْالبابْالثاینْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۸۹۷ /‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْازمسندْعلْریضْاللْعنہْدارالقکربیوتْ‪۶۹۸ /۶‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 300 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿؿںیہۿاچہۿیھبۿوہۿاؿرۿشیپۿااممۿاؿرۿؤمدنۿےکۿؿاےطسۿیھبۿااظتنمۿاجدئادۿےسۿرکدلاۿاجےئۿاؿرۿہیۿوجۿدجسمۿےہۿاےکسۿ ٓا شۿلاشۿمراھےنۿ‬ ‫یکۿاجنگشئۿںیہنۿےہۿارگۿدؿرسیۿدجسمۿاشۿومعضۿںیمۿریمعتوہیئۿوتۿہیۿدجسمۿؿریانۿوہاجےئۿیگۿاشۿںیمۿوکیئۿامنرۿیۿامنرۿےکۿؿاےطسۿ‬ ‫ںیہنۿ ٓا ےئۿاگۿاشۿؿہجۿےسۿہکۿاشۿدجسمۿںیمۿوکیئۿااممۿںیہنۿےہۿاؿرۿامنریۿیھبۿاےسیۿںیہنۿہکۿاشۿںیمۿااممقۿرکےکۿامجمقۿرکںیلۿ‬ ‫ایسیۿاحلكۿںیمۿدجسمۿریمعتۿرکلاۿاچےئہۿلاںیہن؟اؿرۿہیۿدجسمۿدیہشۿرکےکۿاٹنیۿؿہریہۿاشۿدجسمۿیکۿاشۿدجسمۿںیم اگلںیئۿلاۿایکرکںی؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿانبلاۿلامقۿارجۿمیظعۿےہۿسجۿرطچۿنکممۿوہۿوکششۿکیحاےئۿؿہۿدجسمۿیھبۿ ٓا لادۿرےہۿاؿۿرہیۿیھبۿ ٓا لادۿوہ‪،‬وثافۿح انۿاچاتہۿےہۿوتۿ‬ ‫اش ۿےک ۿےئل ۿیھب ۿاامم ۿرقمر ۿرک ۿارگیسک ۿرطچ ۿہی ۿنکمم ۿوہہکلب ۿارگ ۿولعمم ۿوہہک ۿاش ۿدجسم ۿاک ۿاننب ۿاےس ۿؿریان ۿرکد ۿاگ ۿوتہز ۿزگ ۿہنۿ‬ ‫انبےئۿہکۿدجسمۿاکۿؿریانۿرکلاۿرحامۿیعطقۿےہۿاؿرۿاےسۿدیہشۿرکلاۿرحامۿیعطق‪،‬اؿرآ لادۿدجسمۿیکۿاٹنیۿؿہریہۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿاگلدانیۿرحامۿیعطق۔‬

‫‪ ْ ‬اﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملا ۿہکۿاشۿےسۿػاملۿرتۿوکن ۿوہاتکسۿےہۿوجۿ‬ ‫تعایل" ‪‬‬ ‫قالْالل ٰ ْ‬ ‫‪1‬‬ ‫سمخد ۿںیمۿاﷲےکۿدرکۿےسۿرؿےکۿاؿر ۿان ۿیکۿمرلادی ۿیکۿیعسۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫‪ "   ‬۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫رک ۔واللْ ٰ‬ ‫‪۷۵‬رفصۿ‪۶۸۷۸‬ھ‬

‫اردباوینۿ‬ ‫ہلئسمۼ‪:۶۹‬‬ ‫رلدۿےنۿسربناتنۿدقمیۿالہۿاشالمۿوکۿلافۿرکۿانۿسربؿنۿیکۿتھچۿرپۿدجسمۿانبلاۿاؿرۿاشۿوکۿالكۿدجسمۿدقمیۿےکۿنحصۿںیمۿدالخۿرکےنۿاکۿ‬ ‫دصق ۿایک ۿےہ ۿاؿر ۿدرؿارہ ۿدقمی ۿدجسم ۿوک ۿیھب ۿلاف ۿرک اےکس ۿےچین ۿداکن ۿلا ۿرجحہ ۿانبلا ۿاؿر ۿتھچ ۿوک ۿدجسمرکلا ۿاچاتہ ۿےہ‪ٓ ،‬ا لا ۿرشكا ۿرلد ۿوکہیۿ‬ ‫بصنمۿےہۿاؿرۿہیۿفقسۿوبقرۿدجسمۿوہاجےئۿیگۿاؿرۿمصلیۿوکۿوثافۿدجسمۿےلمۿاگلاںیہن؟بؼنواتوجرواعنداْللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل(ایبنۿےئجیکۿ‬ ‫اؿرۿاﷲ اعتیٰلۿےسۿارجۿلاے۔ف)‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫درؿارہۿلافۿرکۿاشۿےکۿےچینۿداکنۿانبلاۿہززگۿاجمرۿںیہن‪،‬اعریگملیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫قیم ْالمسجد ْالیجوزلہ ْان ْیؽین ْحوانیت ْف ْحدْ لامظ ۿدجسموک ۿاجمر ۿںیہن ۿہک ۿؿہ ۿدجسم ۿیک ۿدحؿد ۿںیم ۿلا ۿانفےئ ۿدجسمۿ‬ ‫ںیمۿداکںینۿانبےئ(ف)‬ ‫المسجداوفْفنائہ‪2‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْلصفۿلاینۿونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۷ /۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 301 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿرجحہۿانبےنۿیکۿااجرفۿےہۿہکبجۿرنیمۿدجسمۿےسۿاشۿںیم ھچکۿہنۿایلۿاجےئ‪،‬ہنۿدجسمۿرپراہۿؿہریہۿیسکۿارمۿیکۿیگنتۿالرمۿ ٓا ےئۿاؿرۿہیۿ‬

‫رییغت ۿدرؿارہ ۿرکےن ۿؿاےل ۿوخد ۿالہ ۿہلحم ۿوہن ۿلا ۿان ۿےک ۿادن ۿےس ۿوہ۔اتفؿٰی ۿاامم ۿاقیض ۿاخن ۿںیم ےہ‪:‬الھلْالمحلۃْتحو ْیلْ‬

‫بابْالمسجد‪1‬ۿ(الہۿہلحمۿوکۿدراؿرہۿدجسمۿیکۿدبتلیۿاکاایتخرۿےہ۔ف)اؿرۿاشۿوصرفۿںیمۿرجحہۿیکۿتھچۿدجسمۿوہاجےئۿیگۿہکبجۿ‬ ‫مراضےئۿالہۿہلحمۿےہ۔خالہصۿںیم ےہ‪:‬ۿ‬ ‫ارضْوقفْعلْمسجدْواالرضْبجنبْذلكْالمسجدْ الكۿرنیمۿدجسمۿےکۿےئلۿؿفقۿوہیئۿاؿرۿاشۿدجسمۿےکۿولہپۿںیمۿ‬

‫وارادواْانْیزیدْواْفْالمسجدْشؼئاْمنْاالرضْجازْالخ‪2‬۔ ْ رنیمۿےہۿالہۿہلحمۿےنۿارادہۿایکۿہکۿدجسمںیمۿھچک ۿااضہفۿاشۿ‬ ‫رنیمۿےسۿرکںیۿوتۿاجمرۿےہۿاخل(ف)‬ ‫ل‬ ‫اتفؿٰیۿےک)ٰیۿرھپۿاجعمۿا مضمرافۿرشچۿایدقؿریۿرھپۿاتفؿٰیۿدنہہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫مسجدارادْاھلہْانْیجعلْالرحبۃْمسجداْوانْیحولواْ الہۿہلحمۿےنۿاچاہہکۿمر ٓا دمہۿوکۿدجسمرکدںیۿاؿردرؿارہۿوکۿاینپۿہگجۿ‬ ‫البابْعنْموضعہْفلہمْ ٰذلكْفانْاختلقواْنظرْای مْ ےسۿدبتلیۿرکدںیۿوتۿاجمرۿےہۿاؿرۿارگۿانۿںیمۿلامہۿاحنالفۿوہۿ‬ ‫وتۿداھکیاجےئۿاگۿہکۿانۿںیمۿاکیزۿؿالضفۿرگؿہۿیکۿایکۿراےئۿےہۿاؿرۿ‬ ‫ا کثرْوافضلْفل مْذلكْ‪3‬اھ‪،‬بتللیص۔ ْ‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫اںیہنۿوکۿاایتخردلااج۔اگیاھۿ یض(ف)‬

‫اؿرۿاشۿےکۿےچینۿرجحہۿوہلاۿھچکۿانمیفۿدجسممكۿفقسۿہنۿوہاگ‪،‬وقلۿرحبۿشرطْکونہْمسجداانْیکونْسقلہْوعلوہْمسجدا‪4‬ۿ‬ ‫(اشۿےکۿدجسمۿوہےنۿیکۿرشعۿہیۿےہۿہکۿاشۿےکۿےچینۿاؿرۿاؿرپۿؿاال ہصۿیھبۿدجسمۿوہ۔ف)اہینۿؿاردۿوہاگۿہکۿاشۿےسۿرمادۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫عیمجۿاہجفۿںیمۿوقحطۿاماکلہنۿابعدۿےسۿعطقنمۿوہاصمحلۿدجسمۿوتاعبۿدجسمۿںیہ‪،‬ۿوخدۿرحبۿںیمۿہمتتۿابعرفۿذموکرہیۿےہ‪:‬‬ ‫لؼنِطعْح‬ ‫ْوانْالمسجدللْ لاہک ۿقح ۿدبعاشۿےسۿعطقنم ۿوہاجےئ ۿاﷲ اعتیٰل ۿےک ۿاش ۿارشادۿ‬ ‫قْالعبدْعنہْبِولہْتعایل‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫بلالف ْما ْاذا ْکان ْالسرداب ْالعلو ْموقوفا ْلمصالحْ یکۿاینبدۿرپہکۿدجسمںیۿاﷲاعتیٰلۿیکۿںیہۿوحالفۿاشۿےکۿہکۿحقۿہتۿ‬ ‫اخہنۿلا ۿلاالاخہنۿاصمحلۿدجسمۿےئلیکۿوموقفۿوہنۿاسیجۿہکۿتیبۿ‬ ‫المسجدْکسردابْبیتْالمِدسْھذاھوظاہر ْ‬ ‫ادقملشۿاکۿہہتۿاخہنۿےہ‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقایضْخاںْکتابْالوقفْبابْالرجلْجعلْدارہْمسجدارْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪۶۸ /۹‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْخالصۃْالقتاویْکتابْالوقفْالقصلْالرا بعْفْالمسجدْہبتکمۿہیبیبحۿوکہٹئۿ‪۹۷۶ /۹‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۻۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْفصلْفْاحکامْالمسجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۶ /‬ۺ‪۷‬‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 302 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الروایۃ‪1‬۔ ْ‬

‫یہیۿػاہزۿارلؿاہیۿںیم ےہ(ف)‬

‫دہاہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫منْجعلْمسجداتحتہْسرداب ْاوفوقہْبیتْوجعلْ سجۿصخۿےن ۿدجسمۿانبیئۿسجۿےک ۿےچینۿہتۿاخہنۿاؿر ۿاؿرپۿاکمنۿ‬

‫بابْالمسجدْایلْالطریقْوعزلہْعنْمبلکہْفلہْانْ ےہ ۿاش ۿےن ۿدجسم ۿاکدرؿارہ ۿراےتس ۿیک ۿرطف ۿانبلااؿر ۿاش ۿوک ۿاینپۿ‬ ‫یؽیعہْوانْماتْیورثْعنہْالنہْلمْیللصْللتعایلْ كلم ۿےسۿراکلۿدلا ۿوتۿؿہۿاشۿوک ۿےنچیبۿاکاایتخر ۿرکھنا ۿےہۿارگۿؿہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ل رماجےئۿوتۿاشۿیکۿریماف ۿغرار ۿلاےئۿاگۿویکہکنۿؿہۿاخصلۿاﷲ‬ ‫لبِاءْحقْالعبدْمتعلِاْبہْولوکانْالسردابْلمصا حْ‬ ‫شی‬ ‫اعتیٰلۿےکۿےئلۿںیہن وہۿاۿاشۿ قۿےسۿقحۿدبعۿاشۿےکۿشاھتۿ‬ ‫المسجدْجاز‪2‬۔ ْ‬ ‫م‬ ‫كلسنمۿراہۿاؿرۿارگۿؿہۿہتۿاخہنۿاصمحلۿدجسمۿےئلیکۿوہوتۿاج رۿےہ۔ (ف)‬ ‫اہنۿارگۿرلدۿوطبرۿوخدۿہیۿاکررؿایئۿےبۿراضےئۿالہۿہلحمۿرک ۿوتۿؿہۿتھچۿدجسمۿہنۿوہاجےئۿیگۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿارگہچۿاجمرےہۿرگمۿاشۿ‬ ‫رپۿامنرۿدجسمۿاکۿوثافۿہنۿوہاگ۔ۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫متویل ْمسجد ْجعل ْمزنال ْموقوفا ْعل ْالمسجدْ الك ۿدجسم ۿےک ۿوتمیل ۿےن ۿالك ۿرھگ ۿوج ۿہک ۿدجسم ۿرپ ۿوموقف ۿاھت ۿوکۿ‬ ‫مسجدا ْوصل ْالناس ْفیہ ْسنی ْثم ْترك ْالناسْ دجسمۿانبدلاۿولگۿاشۿںیمۿیئکۿمرشۿامنرۿڑپےتھۿرےہ‪،‬رھپۿولوگنۿ‬ ‫الصلوةْفیہْفاعیدْمزنالْمستغالْجازْالنہْلمْیصحْ ےنۿاشۿںیمۿامنر ۿڑپانھۿوھچردلا ۿرھپۿؿہۿاینپۿشاہقبۿاحلك ۿا ینۿ‬ ‫ٰ‬ ‫‪ 3‬رکاہیۿرپۿےنلچۿاگلۿوتۿاجمرۿےہۿویکہکنۿوتمیلۿاکاشۿوکۿدجسمۿرکدانیۿحیحصۿ‬ ‫جعلْالمتویلْایاہْمسجداْکذاْفْالواقعاتْالحسامیۃ ۔ ْ‬ ‫ںیہنۿوہااھتہیۿؿااعقفۿاسحہیمۿںیم ذموکرۿےہ(ف)‬ ‫ٰ‬ ‫راہۿاملسموننۿاکۿسربناتنۿدقمیۿہکۿؿہۿرضؿرۿد نۿومهیۿےکۿےئلۿوموقفۿوہلاۿےہ‪،‬اشۿںیم دؿوصرںیتۿںیہۿارگۿؿہۿسربناتنۿاقللۿاکرۿ‬ ‫وہۿہکۿاشۿںیمۿد نۿاومافۿوکۿہگجۿیھبۿےہۿاؿرۿیسکۿاؿرۿؿہجۿےکۿلامقۿاشۿےسۿاشیعناءۿیھبۿہنۿوہایگۿہنۿدالخۿدحؿدۿرہشۿوہےنۿےکۿ‬ ‫شیقۿاشۿںیمۿد نۿیکۿمماتعنۿارگنمریۿوطرۿرپۿوہیئگۿحقۿوتۿاےسۿلافۿرکۿد نۿےسۿرؿكۿدانیۿرس ۿےسۿلااجمرۿؿرحامۿےہۿہکۿہیۿ‬ ‫ااطبلۿرغ ۿؿفقۿےہۿاؿرۿؿہۿاصلارۿؿاۿںیہن۔‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْفصلْفْاحکامْالمسجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۶ /‬ۺ‪۷‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالہدایۃْکتابْالوقفْالمکؾبۃْالعربیۃْرکایچۿ‪۷۹ /۷‬ۻ‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْفتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتک اخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۻۺ‪۹‬‬ ‫‪Page 303 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬الیجوزْتغییْالوقف‪1‬ۿ(ؿفقۿںیمۿرییغتۿؿدبتلیۿاجمرۿںیہن۔ف)ۿ حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ؿفقۿوکۿاحلۿشاقبۿرپۿمرغرارۿرانھکۿؿاحقۿےہ(ف)‬ ‫الواجبْابِاءْالوقفْعلْماکانْعلیہ‪2‬۔ ْ‬ ‫اؿر ۿارگ ۿؿہ ۿاقلل ۿاکر ۿہن ۿراہ ۿلا ۿاش ۿےس ۿاشیعناء ۿوہایگ ۿلا ۿؿاہن ۿد ن ۿیک ۿمماتعن ۿوہیئگ ۿسج ۿےک ۿشیق ۿاف ۿؿہ ۿاش ۿاکم ۿںیم ۿرصف ۿںیہنۿ‬ ‫وہاتکسۿلادجسمۿدقمیۿلكۿربقمہۿؿاعقۿےہۿہیۿریبؿنۿدحؿدۿربقمہۿوتسنۿاقمئۿرکےکۿاؿرپۿاکیفۿدنلبیۿرپۿلافۿرکۿتھچۿوکۿنحصۿدجسمۿشاقبۿ‬ ‫ےسۿمالۿرکۿدجسمۿرکدانیۿاچاتہۿےہۿاشۿرطچۿہکۿرنیمۿربقمہۿہنۿرےکۿہنۿاشۿںیمۿد نۿومیتۿرکےنۿاؿرۿاشۿیکۿرغ ۿےسۿولوگنۿےکۿ‬ ‫مسل‬ ‫ٓا ےنۿاجےنۿیکۿراہۿرےکۿہنۿاشۿتھچۿےکۿوتسنۿوبقرۿ مینۿرپؿاعقۿوہنۿہکلبۿدحؿدۿربقمہۿےسۿلاہزۿوہنۿوتۿاشۿںیمۿرحچۿںیہنۿہکبجۿ‬ ‫ؿہۿرنیمۿسجۿںیمۿوتسنۿاقمئۿےئکۿےئگۿقلعتمۿدجسمۿوہۿاؿرۿاکررؿایئۿالہۿہلحمۿیکۿلاۿانۿےکۿادنۿےسۿوہۿلاۿؿہۿرنیمۿاشۿلاینۿفقسۿلاۿیسکۿ‬ ‫دؿرس ۿاملسمنۿیکۿكلمۿوہۿاؿرۿامكلۿاےسۿہزۿاکمۿےکۿےئلۿؿفقۿرکد ۿلاۿؿہۿرنیمۿااتفدہۿتیبۿاامللۿیکۿوہۿاؿرۿاشۿںیمۿاشۿاکررؿایئۿ‬ ‫ےسۿاملسموننۿےکۿراےتسۿؿہریہۿوکۿرضرۿہنۿوہۿہکۿانۿاحوتلنۿںیمۿاشۿےنۿوکیئۿاجیبۿرصتفۿہنۿایکۿہنۿؿفقۿوکۿرؿاک ہنۿاشۿیکۿرنیمۿوکۿ‬ ‫مسل‬ ‫یسک ۿدؿرس ۿاکمۿںیم ۿرصفۿایک ۿرصف ۿلاالیئ ۿوہا ۿںیم ۿہک ۿہن ۿوموقفۿیھتۿہن ۿولممك ۿالكۿرصتف ۿہری ۿرضم ۿعفن ۿ مین ۿےکےئلۿ‬ ‫ایک۔اعریگملہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫تعایلْفْالطریقْ مییؽیۿںیمۿرضحفۿااممۿدمحمۿرہمحۿاﷲ اعتیٰلۿےسۿوینۿوقنملۿےہۿ‬ ‫ذکرْفْالمنتیقْعنْمحمدْرحمہْاللْ ٰ‬ ‫الواسعْبینْفیہْاھل ْالمحلۃْمسجدا ْوْذلك ْالیضرْ ہکۿالكۿؿعیسۿراہتسۿںیمۿالہۿہلحمۿےنۿدجسمۿانبیئۿسجۿےسۿراہتسۿ‬ ‫بالطریق ْفمنع م ْرجل ْفال ْباس ْان ْیؽنوا کذافْ وکۿھچکۿرضرۿہنۿاچنہپۿالكۿصخۿےنۿاںیہنۿاشۿےسۿعنمۿایکۿوتۿانۿ‬ ‫ےکۿدجسمۿریمعتۿرکےنۿںیمۿوکیئۿرحچ ۿںیہن‪،‬احؿیۿںیمۿویط یۿ‬

‫الحاوی‪3‬۔ ْ‬

‫ےہ(ف)‬

‫لمف‬ ‫ایسۿںیمۿزخالۃۿا نینۿےسۿےہ‪:‬‬

‫ْبنوامسجداواحتاجواایلْمکان ْ‬ ‫قوم‬ ‫ٰ‬

‫ولوگنۿےنۿدجسمانبیئۿوتۿاںیہنۿدجسمۿوکۿؿعیسۿرکےن‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْفْالمتقرقاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪۹۹۵ /‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۻۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 304 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لیؾسع ْالمسجد ْواخذوامن ْالطْریق ْوادخلوہ ْفْ ےکۿےئلۿھچکۿہگجۿیکۿرضؿرفۿڑپیۿاؿرۿاوہـنۿےنۿراہتسۿےسۿھچکۿ‬

‫المسجدْانْکانْیضرباصحابْالطریقْالیجوزْوانْ ہگجۿےل ۿرک ۿدجسمۿںیم ۿدالخ ۿرکیل‪،‬ارگ ۿاش ۿےس ۿراہتس ۿؿاولن ۿوکۿ‬ ‫کان ْالیضرب م ْرجوت ْان ْالیکون ْبہ ْبأس ْکذافْ رضر ۿوہوت ۿلااجمر ۿےہ ۿاؿر ۿارگ ۿرضرہن ۿوہوت ۿےھجم ۿادیم ۿےہ ۿہک ۿاشۿ‬ ‫ںیمۿوکیئۿرحچۿہنۿوہاگۿاسیجہکۿرمضمافۿںیم ےہۿاؿرۿیہیۿاتخمرۿ‬ ‫المضمراتْوھوْالملتارْکذافْخزانۃْالمقتی‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫ےہۿزخالۃۿا ینۿںیمۿویط یۿےہ۔(ف)‬

‫زینۿدنہہیۿںیمۿقحۿاعمۿیکۿےشۿلافۿرکۿدجسمۿاشۿرطچۿانبےنۿاکۿسجۿےسۿانۿوقحطۿوکۿرضرۿہنۿےچنہپۿیئہیئۿہیۿےہ‪:‬‬ ‫ف ْنوادرھشام ْسألت ْمحمدالحسن ْعن ْن ر ْقریۃْ ہسامۿےنۿونادرۿںیمۿاہکۿہکۿںیم ےنۿااممۿدمحمۿنبۿنسحۿرحمۃۿاﷲ‬

‫کثیةْاالھلْالیحیصْعددھمْوھوْن رْقناةْاوْن رْ اعتیٰل ۿہیلع ۿےس ۿدرلاتف ۿفراملا ۿہک ۿالكۿریثک ۿ ٓا لادی ۿؿاےل ۿہبصقۿ‬ ‫وادل مْخاصۃ‪،‬وارادْقومْانْیعمرْوابعضْھذاالن رْ ںیم الكۿرہنۿےہۿوجۿہکۿلگنجۿلاۿاہپرۿےکۿلاےلۿیکۿوصرفۿںیمۿ‬ ‫ےہ ۿاؿر ۿؿہ ۿاخ ۿاط ی ۿولوگن ۿیک ۿےہ ۿاف ۿھچک ۿولوگن ۿاک ۿارادہ ۿوہاۿ‬ ‫ویؽنواْعلیہْمسجداْاوالْیضرْ ٰذلكْبالن رْوالْیتعرضْ‬ ‫ہکۿؿہۿرہنۿےکۿھچکۿ ہصۿریمعتۿرکےکۿدجسمۿانبدںی‪،‬اشۿےسۿہنۿوتۿرہنۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫ل مْاحدمنْاھلْالن ر‪،‬قالْمحمدْرحمہْاللْ ٰ‬ ‫وکۿوکیئۿاصقنن ۿےہۿاؿر ۿہنۿیہۿرہنۿؿاولنۿںیمۿےسۿیسکۿوکۿوکیئۿ‬ ‫یسع م ْان ْیؽنواذلك ْالمسجد ْللعامۃ ْاو ْالمحلۃْ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫کذافْالْمحیط‪2‬۔ ْ‬

‫ارتعا ۿےہۿوتۿااممۿدمحمۿر مۃۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿےنۿ راملاۿہکۿانۿولوگنۿ‬ ‫وکۿایسیۿدجسمۿانبےنۿاکۿاایتخرےہۿاچےہۿؿہۿدجسماۿلہۿہلحمۿےکےئلۿانبںیئۿ‬

‫لاۿاعمۿولوگنۿےکۿےئل‪،‬اسیجہکۿطیحمۿںیم ےہ۔(ف)‬

‫اؿرۿںیہیۿےسۿػاہزۿوہایگۿہکۿؿہۿؿفقۿیھبۿدجسمۿوہاجےئۿیگۿاؿرۿاشۿںیمۿامنریۿوکۿوثافۿدجسمۿےلمۿاگۿاؿرۿاشۿےکۿےچینۿسربںیۿوہلاۿاشۿ‬ ‫انبۿرپۿہکۿامہر ۿاملعءۿےنۿسربؿن ےکۿحطسۿلاالیئۿوکۿقحۿتیمۿاھکلۿےہ‪،‬‬

‫فْالعالمگییۃْعنْالِنیۃْقالْعالءْالرتجماینْیأثمْ اعریگملہی ۿںیم ۿوحباہل ۿعینہ ۿذموکر ۿےہ ۿہک ۿكالء ۿرتامجین ۿےنۿ‬ ‫فراملاوبقرۿوکرؿدنۿلاۿگناہۿےہۿویکہکنۿسربؿنۿیکۿلاالیئۿحطسۿتیمۿاکۿ‬ ‫بوطئْالِبورْالنْسِفْالِربْحقْالمیت‪3‬۔ ْ‬ ‫قح(تیکلم)ےہ۔(ف)‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۼۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۼۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالکراہیۃْالبابْالسادسْعشرْفْزیارةْالِبورْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۶ /‬ۺ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 305 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿدجسمۿاکۿعیمجۿاہجفۿںیمۿوقحطۿاةعلدےسۿعطقنمۿوہلاۿالرمۿےہۿامکۿدقتم(اسیجۿہکۿ ٓا ےگۿ ٓا ےئۿاگ۔ف)ہززگۿامعنۿدجسممكۿہنۿوہاگۿہکۿ‬ ‫اش ۿقحۿےس ۿرمادۿیسک ۿیک ۿكلم ۿلا ۿؿہۿقح ۿاماکلہن ۿےہۿسج ۿےک ۿشیق ۿؿہ ۿاشۿدجسمۿںیم ۿرصتف ۿےس ۿامعن ۿ ٓا ےکس ۿہک ۿحق ۿااسی ۿوہاگ ۿوت ۿؿہۿ‬ ‫اخصلۿولہجۿاﷲہنۿوہیئ‪،‬اؿرۿدجسمۿاکاخصلۿولہجۿاﷲوہلاۿرضؿرۿےہ‪،‬ؿاذہاۿ حتۿایدقریۿںیمۿابعرفۿذموکرہۿدہاہیۿیکۿرشچۿںیمۿفراملا‪:‬‬

‫المسجدْخا ْلصْللْسبحانہْلؼسْالحدْفیہْحق‪،‬وھوْ دجسم ۿاخصل ۿاﷲ اعتیل ۿےک ۿےئل ۿےہ ۿاش ۿںیم ۿیسک ۿاک ۿقح ۿںیہنۿ‬ ‫منتف ْفیما ْذکر ْاما ْاذاکان ْالسقل ْمسجدافانْ اؿر ۿہیۿلاف ۿوصرف ۿذموکرہۿںیمۿمییفیۿےہۿنکیلۿارگۿےچینۿؿاالۿ‬ ‫لصاحب ْالعلو ْحِاف ْالسقل ْحیت ْمنع ْصاحبہ ْانْ ہصۿدجسمۿوہۿرھپۿوتۿا ۿشۿےئلۿہکۿلاالاخےنۿؿاالۿےلچنۿ ہصۿںیم‬ ‫قحۿرکھناۿےہۿاہینۿلكۿہکۿےچینۿؿاےلۿوکۿدویارؿنۿںیمۿوسراچۿ‬ ‫ینِب ْفیہ ْکوة ْاویتد ْفیہ ْوتدا‪،‬واما ْاذاکان ْالعلوْ‬ ‫وھکدےنۿلاۿخیمۿاگرےنۿےسۿعنمۿرکاتکسۿےہ‪،‬اؿرۿارگۿاؿرپۿؿاالۿ ہصۿ‬ ‫مسجدا ْفالن ْارض ْالعلو ْملك ْلصاحب ْالسقلْ‬ ‫دجسمۿوہوتۿرھپۿاشۿےئلۿہکۿلاالاخےنۿیکۿرنیمۿےچینۿؿاےلۿیکۿكلمۿ‬ ‫بلالف ْما ْاذاکان ْالسرداب ْاوالعلو ْموقوفا ْلصاحبْ‬ ‫ےہ ۿوحالف ۿاش ۿےک ۿارگ ۿہت ۿاخہن ۿاؿر ۿلاالاخہن ۿدؿونن ۿیہ ۿتحلصمۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫المسجدْفانہْیجوزْاذالْملكْفیہْالحد اھْملتصرا۔ ْ دجسمۿےکےئلۿؿفقۿرکدےئۿےئگۿوہنۿوتۿحیحصۿےہۿویکہکنۿافۿ‬ ‫اشۿںیمۿیسکۿیکۿكلمۿلایقۿںیہن راہۿاھۿرصتخما۔(ف)‬ ‫مؾلؼاۿقحۿادبعلۿاکۿ قلعۿارگۿامعنۿدجسمۿمكۿوہوتۿوکیئۿدجسمۿدجسمۿہنۿوہےکسۿہکۿہزۿدجسمۿںیمۿاداےئۿامنرۿؿااکتعفۿؿہریہۿاعمۿاملسموننۿلاۿ‬ ‫و‬ ‫اخ ۿاشۿےکۿالہۿاکۿ خطـتیصۿرادئہۿقحۿےہۿسجۿےکۿلامقۿؿہۿاحبلۿیگنتۿاؿرؿنۿوکۿاینپۿدجسمۿہلحمۿںیمۿامنرۿےسۿعنمۿرک شکیےۿںیہ۔‬ ‫اعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اذا ْضاق ْالمسجد ْکان ْللمصل ْیزعج ْالِاعد ْعن ْموضعْ ارگۿدجسمۿگنتۿوہوتۿامنریۿدؿرس ۿصخۿوکۿوجۿہکۿؿاہنۿاھٹیبۿوہاۿ‬

‫لیصل ْفیہ ْوان ْکان ْمشتغال ْبالذکراوالدرس ْاو ْقراءةْ ےہۿؿاہنۿےسۿاٹہرکۿامنر ۿڑپھۿاتکسۿےہۿارگہچۿؿہۿاھٹیبوہا ۿصخۿ‬ ‫الِراٰن ْاواالعتکاف‪ْ ،‬وکذاالھل ْالمحلۃ ْان ْیمنعوا ْمنْ درک‪،‬لالؿفۿلاۿاۿاکتعفۿںیمۿوغشملۿوہۿوینۿیہۿدجسمۿیکۿیگنتۿیکۿ‬ ‫لؼسْممھنْعنْالصلوةْفیہْاذاْضاْقْب مْالمسجدْکذافْ وصرف ۿںیمۿالہۿہلحمۿدؿرسؿنۿوکۿدجسمۿںیمۿامنر ۿڑپ ھیےۿےسۿ‬ ‫الِنیۃ‪2‬۔ ْ‬

‫ٰ‬

‫عنمۿرک شکیےۿںیہ ویط یۿعینہۿںیمۿےہ۔(ف)‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْفصلْاختصْالمسجدْباحکامْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪ /‬ۺ‪۹‬۔‪۹۹۹‬‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالکراہیۃْالبابْاللا مسْفْآدابْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۸۷۷ /‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 306 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہکلبۿقحۿتیمۿہکۿسربۿؿفقسۿسربۿںیم ےہۿارگۿانۿوقحطۿابعدۿےسۿوہۿنجۿاکۿ قلعۿخلـ ۿولہجۿاﷲاعتیٰلۿےسۿامعن ۿوہوتۿرس ۿےسۿ‬ ‫ربقمہ ۿوموقہف ۿیہ ۿاحمل ۿوہاجےئ ۿہکۿدجسم ۿیک ۿرطچۿربقمہ ۿںیم ۿیھبۿضحم ۿخلـ ۿؿانؾؾاف ۿہلمج ۿوقحط ۿابعد ۿرشع ۿےہۿؿاذہا ۿلاالامجفۿ‬ ‫دجسمۿیکۿرطچۿاشۿںیمۿیھبۿافرارۿرشعۿوہا۔دہاہیۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫وقف ْالمشاع ْجائز ْعندایب ْیوسف ْاالف ْالمسجدْ ااممۿاوبویفسۿرحمۃۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿےکۿمردلكۿؿفقۿاشمفۿ‬

‫والمِربةْفانہْالیتمْایضاْعندْایبْیوسفْالنْبِاءْ اجمرۿےہۿوساےئۿدجسمۿؿربقمہۿےک‪،‬اؿرۿؿہۿیھبۿااممۿاوبویفسۿےکۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫مردلكۿلامۿںیہنۿوہلاۿویکہکنۿرشتکۿاشۿؿفقۿےکۿاخصلۿاﷲ‬ ‫۔ملتصرا۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫تعایلْاھ‬ ‫الشرکۃْیمنعْالللوصْللْ ٰ‬ ‫اعتیٰلۿےکےئلۿوہےنۿےسۿامعنۿےہۿاھۿرصتخما(ف)‬ ‫ حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫انما ْاتقِواع ٰل ْمنع ْوقف ْالمشاع ْمطلِرا ْمسجد ْاوْ دجسمۿؿربقمہۿںیمۿؿفقۿاشمفۿےکۿمؾلؼا ۿونممفۿوہےنۿرپۿامتمۿ‬ ‫تعایلْ‪2‬۔ ْ اہمئۿقفتمۿںیہۿویکہکنۿعویفۿؿفقۿےکۿاخصلۿاﷲ اعتیٰل ۿےکۿ‬ ‫مِربةْالنْالشیو عْیمنعْخلوصْالحقْللْ ٰ‬ ‫ےئلۿوہےنۿےسۿامعنۿےہ(ف)‬ ‫ہکلبۿتیمۿوتۿوکیئۿقحۿاماکلہنۿںیہنۿرکھناۿالنْالموتْینافْالملک(ویکہکنۿومفۿتیکلمۿےکۿانمیفۿےہ۔ف)رہنۿاعمۿیکۿرطچۿرہنۿ‬

‫اخ ۿالہۿہلحمۿاکۿیئہیئۿزگراۿہکۿاشۿےکۿاؿرپۿلافۿرکۿدجسمۿانبدانیۿاجمرےہۿہکبجۿانۿیکۿرہنۿوکۿرضرۿہنۿےچنہپۿہنۿؿہۿامعنۿآ ںیئۿوتۿاؿرپۿدجسمۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿےچینۿرہنۿیتہبۿےہۿسجۿںیم اخ ۿوقمۿاکۿقحۿاماکلہنۿےہۿرگمۿارااجنۿہکۿانۿےکۿقحۿںیمۿوکیئۿرصتفۿہنۿایک‪،‬ہنۿاںیہنۿلاالےئۿ‬ ‫رہنۿاشۿیٹپۿوہیئۿامعرفۿںیمۿامنرۿےسۿمماتعنۿیتچنہپۿےہۿہکۿانۿاکۿقحۿرہنۿںیمۿےہۿہنۿہکۿوہاۿںیم‪،‬ؿہۿدجسمحیحصۿؿاجمرۿوہیئگۿہکلبۿقحۿ‬

‫اماکلہنۿدرانکرۿاخ ۿرنیمۿدجسمۿسجۿرپۿامعرفۿانبرکۿدجسمۿیکۿیئگۿارگۿكلمۿہریۿوہۿرگمۿاےسۿقحۿمراحمقۿاصلاۿہنۿراہۿوہۿوتۿذمہقۿیتفمۿہبۿ‬ ‫رپۿؿہۿاخیلۿامعرفۿیھبۿدجسمۿوہاجےئۿیگ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫بینْعلْارضْثمْوقفْالؽناءْقصدابدون اْانْاالرضْ الكۿصخۿےنۿیسکۿرنیمۿرپۿامعرفۿانبیئۿرھپۿلادصقلۿامعرفۿوکۿ‬

‫مملوکۃْالیصحْوقیلْصحْوعلیہْالقتوی‪،‬وانْموقوفہْ ؿفق ۿایک ۿریغب ۿرنیم ۿےک‪،‬ارگ ۿؿہ ۿرنیم ۿیسک ۿیک ۿولممك ۿےہ ۿوتۿ‬ ‫ؿفقۿحیحصۿںیہن‪،‬اؿرۿالكۿوقل‬ ‫عل ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْال دایۃْکتابْالوقفْالمکؾبۃْالعربیۃْرکایچۿ‪ /۷‬۽‪۶‬ۻ‬

‫ْ‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪ /‬ۻ‪۹۷‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 307 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ماعی ْالؽناء ْلہ ْجازتبعا ْاجماعا ْوان ْاالرض ْلج ۃْ ںیم ۿحیحص ۿےہ ۿاؿر ۿایس ۿرپ ۿوتفٰی ۿےہ‪،‬اؿر ۿارگ ۿرنیم ۿؿفق ۿےہ ۿایسۿ‬ ‫اخرے ْفملتلف ْفیہ‪،‬والصحیح ْالصحۃکما ْفْ رپ ۿسج ۿےک ۿےئل ۿامعرف ۿنیعم ۿوہیئ ۿوت ۿامعرف ۿاک ۿمیغا ۿؿفقۿ‬ ‫لاالامجف ۿاجمر ۿےہ‪،‬ا ۿؿر ۿارگ ۿرنیم ۿیسک ۿاؿر ۿتہج ۿےک ۿےئل ۿؿفقۿ‬ ‫المنظومۃْالمجؼبۃْ‪1‬اھْباختصار۔ ْ‬ ‫ےہ ۿوت ۿاش ۿںیم ۿاحنالف ۿےہ ۿحیحص ۿیہیۿےہ ۿہک ۿاش ۿوصرف ۿںیمۿ‬ ‫یھبۿامعرفۿاکۿؿفقۿحیحصۿےہۿاسیجۿہکۿوظنمہمۿمحینہۿںیمۿےہۿاھۿ‬ ‫لااصتخر(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫قولہْوالصحیحْالصحۃْایْاذاکانتْاالرضْمحتکرةْ امنتۿاکۿوقلۿ"الصحیحْالصحۃ"(حیحصۿتحصۿےہ)اشۿؿغكۿ‬ ‫م‬ ‫وعنْھذاقالْفْا نقعْالوسائلْانہْلوبینْفْاالرضْ ےہ ۿحق ۿرنیم ۿ خنکرہ ۿوہ(ا ین ۿسج ۿیک ۿارجف ۿوطبر ۿاماہہن ۿلاۿ‬ ‫الموقوفۃ ْالمستأجرة ْمسجدا ْانہ ْیجوز ْ‪2‬اھ ْھذاماْ شاایلہن ۿرقمر ۿوہ)ایس ۿاینبد ۿرپ ۿاعفن ۿاولشالئ ۿںیم ۿفراملا ۿہک ۿارگۿ‬ ‫یسک ۿےن ۿوموقہف ۿاتسمرجہ ۿرنیم ۿرپ ۿدجسم ۿانبدی ۿوتاجمر ۿےہ ۿاھۿ‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫عندی‪،‬واللْسبحانہ‬ ‫ٰ‬ ‫ریم ۿمردلكۿہیۿےہ۔واللْسبحانہ‬ ‫ْوتعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬ ‫ہلئسم۽‪:۶۹‬‬

‫رغہۿرعیبۿابآرخۿرشفیۿ‪۶۸۷۸‬ھ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿیکۿیمسمۿانعمكۿاﷲ ےنۿرجحہۿدجسمۿیکۿدویارۿرپۿالكۿدویارۿانبرکۿاکمنۿانبۿایلۿےہۿاؿرۿایسۿ‬ ‫دویارۿوکۿشاابئنۿرکایلۿےہاؿرۿدجسمۿیکۿرحمافۿاؿرۿدویارۿےسۿمالرکۿالكۿلیپۿلاہیۿڑھکاۿرکۿےکۿاخ ۿدویارۿدجسمۿںیمۿوسراچۿرکۿےکۿالكۿکریۿدالۿ‬ ‫رکۿتھچۿانبیئۿاؿرۿرپلاہل ۿدجسمیکۿدویارۿےس ۿمال ۿوہا رۿاھکۿسجۿےسۿدجسمۿاک ۿرضرۿےہۿاؿرۿالكۿڑھکیکۿیھبۿایسۿدویار ۿںیم وج ۿرجحہۿرپ ۿانبیئ ۿیئگۿےہۿ‬ ‫ؿاےطسۿ ٓا دمؿرتفۿتھچۿرجحہۿےکۿریھک‪،‬انعمكۿاﷲ وکۿاشۿرطہقیۿےسۿاکمنۿانبلاۿاسیکۿےہ؟ بؼنواْتوجروا۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رحامۿرحامۿرحام‪،‬تخسۿگناہ‪،‬تخسۿریبکہ‪،‬ؿہۿصخۿرشكاۿادشۿزساۿاکۿقحتسم۔اشۿرپۿفر ۿےہۿہکۿرجحہۿدجسمۿرپۿوجۿدویارۿانبیئۿےہۿایھبۿایھبۿ‬ ‫ایھبۿوفراۿوفراۿداھد ۿامسمرۿرکد ‪،‬اؿرۿاشۿںیمۿوجۿھچکۿاصقننۿرجحہۿدجسمۿلاۿدویارۿرجحہۿدجسمۿوکےچنہپۿاےسۿاےنپۿداومنۿےسۿؿاسیۿیہۿ‬ ‫ونباد ۿاسیجۿےلہپۿانبوہااھت‪،‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہ ‪۹ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬۾‪۸‬‬ ‫‪Page 308 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فانْکلْضررْبؽناءْیضمنْبالِیمۃْماخالْبناءْالوقفْ امعرف ۿےکۿہز ۿرضر ۿاکامضن ۿتمیقۿےسۿادا ۿایکۿاجلا ۿےہۿوساےئۿ‬ ‫فیومر ْباعادتہ‪ْ 1‬کماکان ْف ْاالشباہ ْوالنظائر ْوالدرْ ؿفقۿےکۿامعرفۿےکۿہکۿاشۿےکۿااعدہۿاکۿمکحۿدلااجےئۿاگۿاسیجۿہکۿ‬ ‫ؿہۿامعرفۿےلہپۿیھت(االابشہۿؿااظنلمرۿاؿردراتخمر)(ف)‬ ‫المْلتار۔ ْ‬ ‫دویارۿدجسم ںیمۿوجۿوسراچۿایکۿےہۿؿہۿوسراچۿاےکسۿاامینۿںیمۿوہایگۿاشۿرپۿفر ۿیعطقۿےہۿہکۿاشۿلالاكۿکریۿوکۿایھبۿایھبۿوفراۿراکلۿ‬ ‫ےلۿاؿرۿدویارۿدجسمۿیکۿؿیسیۿیہۿاصالچۿرکد ۿیسیجۿیھتۿاؿرۿاشۿےکۿشیقۿاشۿیکۿتھچۿرگڑپ ۿاؿرۿرگالاۿیہۿفر ۿےہۿاؿرۿؿہۿلالاكۿ‬ ‫ک‬ ‫رپ ۿلاہل ۿہک ۿدویار ۿدجسمۿےس ۿمال ۿوہ ۿالالااقحتسط ۿرشیع ۿراھکےہ ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿدجسم ۿاکرضر ۿےہ‪،‬الرم ۿےہ ۿہک ۿوفرا ۿاےس ۿا ھیز ۿد ۿاؿر ۿدنبۿ‬ ‫رکد ‪،‬اؿرۿرجحہۿیکۿتھچۿرپۿ ٓا دمؿرتفۿاکۿاےسۿوکیئۿااقحتسطۿںیہن‪،‬ہیۿلالاكۿدویارۿوتۿرگایئۿیہۿاجےئۿیگ‪،‬ارگۿاےسۿداھرکۿاخ ۿاینپۿ‬ ‫رنیمۿںیمۿوکیئۿدویارۿاشۿےکۿلصتمۿانبےئۿوتۿاےسۿاصلاۿاایتخرۿںیہنۿہکۿرجحہۿیکۿتھچۿرپ ٓا ےنۿاجےنۿوکۿاشۿںیمۿڑھکیکۿریھک‪،‬ہیۿسقۿ‬ ‫اشۿیکۿرطفۿےسۿملظۿاؿرۿتخسۿملظۿںیہ‪،‬اؿرروسلۿاﷲیلصۿاﷲاعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬لؼسْلعرقْظالمْحق‪2‬ۿ(ػاملۿیکۿ‬

‫رگۿاکۿوکیئۿقحۿںیہن۔ف)‬ ‫انعمكۿاﷲ ارگۿانۿسقۿااکحمۿرشیعۿوکۿوفراۿامےنۿاؿرۿاےنپۿہیۿسقۿلالاكۿرصتاففۿوفراۿداھد ۿامسمرۿرکد ۿاہبف‪،‬ؿرہنۿاملسموننۿ‬ ‫رپۿالرمۿےہۿہکۿاشۿیکۿاچرہۿوجیئۿرکںی‪،‬ارگۿاش ںیمۿیمکۿلا دریۿرکےگنیۿوتۿؿاہنۿےکۿسقۿاملسمنۿوجاۿشۿرپۿاقدرۿےھتۿاؿرۿاچرہۿوجیئۿںیمۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫تعایل‪،‬واللْ ٰ‬ ‫دریۿاگلیئۿذعافۿدشلدۿےکۿزساؿارۿوہنۿےگۿوالعیاذْباللْ ٰ‬ ‫اررلاسقۿراوپمرۿرمہلسۿشاہۿ حاتچۿاالشالمۿاصحقۿلاینۿیۿ‬ ‫ہلئسم۾‪:۶۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿوبکرتۿلاری‪،‬رٹیبلاریۿؿہریاہۿرحاکفۿلارشمؿہعۿدجسمۿںیم رکلاۿاؿرۿیسکۿہریۿاکۿوبکرتۿانیمرۿ‬ ‫لادویار ۿدجسم ۿرپ ۿلییھ ۿاجےئ ۿاش ۿےک ۿڑکپےن ۿےک ۿےئل ۿاےنپ ۿوبکرت ۿوھچر ۿرک ۿاؿر ۿداہن ۿلاین ۿنحص ۿدجسم ۿںیم ۿدال ۿرک ۿڑکپلا ۿاجمر ۿےہۿ‬ ‫ل‬ ‫۾وشالۿا مکرم‪۶۸۷۹‬ھ‬

‫لاںیہن؟اؿرایسیۿےبۿرحیتمۿدجسمۿےسۿافلعۿاےسیۿلعفۿےکےئلۿاؿرۿزینۿوتمیلۿؿدرگیۿنیقلعتمۿدجسمۿےکۿؿاےطسۿوجۿاشۿارمۿےسۿامعنۿہنۿ‬ ‫وہنۿاؿرۿوکسفۿرکںیۿلاۿرشتکۿاشۿںیمۿرکںیۿلاۿانۿااعفلۿےسۿراضدنمۿوہنۿسپۿانۿےکۿےئلۿشارفۿہیلعۿاٰولصلہۿؿالسالم ےسۿوکیئۿ‬ ‫ؿدیعۿےہۿلاںیہنۿاؿرۿؿہۿسقۿاگہنگرۿوہےتۿںیہۿلاںیہن؟بؼنواْتوجروا۔‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثاینْ‪ /۷‬ۼ۾ْوردا لْمْحتارْکتابْالغصبْبیوتْۺ‪ /‬ۺ‪۶۶‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫ْالکربی‪ْ،‬کتابْالغصبْ‪ /۶‬۾۾وکتابْاحیاءْالمواتْا‪،۹۸،۶۹۷ /‬۽‪ْ۶۹‬دارصادرْبیوت ْ‬ ‫‪ْ2‬السنن‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 309 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رپالاۿوبکرتۿڑکپلاۿرحامۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿافلعۿافقسۿؿاغبصۿؿػاملۿےہۿہکلبۿاخیلۿوبکرتۿاراےنۿؿاالۿہکۿاؿرؿنۿےکۿوبکرتۿںیہنۿڑکپلارگمۿاےنپۿ‬ ‫وبکرتۿاراےنۿوکۿایسی دنلبۿ ںوتنۿرپڑچاتھۿےہۿسجۿےسۿاملسموننۿیکۿےبۿرپدیگۿوہیتۿےہۿلاانۿےکۿاراےنۿوکۿرکنکلانۿاتکنیھپۿےہۿنجۿ‬ ‫ےسۿولوگنۿوکامیل لاۿامسجینۿرضرۿاتچنہپۿےہۿاشۿےکۿےئلۿیھبۿرشفۿرہطمۿںیمۿمکحۿےہۿہکۿاےسۿاہنمكۿیتخسۿےسۿعنمۿایکۿاجےئۿزعتریۿ‬ ‫دیۿاجےئ‪،‬اشۿرپۿیھبۿہنۿامےنۿوتۿااستحفۿرشیعۿاکۿدہعہۿدارۿاشۿےکۿوبکرتۿدحبۿرکےکۿاشۿےکۿشاےنمۿكنیھپۿد ۔دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یکرہ ْامساك ْالحمامات ْولو ْف ْبرج ا ْان ْکان ْیضرْ وبکرتۿرانھکۿارگہچۿاےنپۿمروجنۿںیم ۿوہنۿرکمؿہۿےہۿہکبجۿوبکرتۿ‬

‫بالناسْبنظرْاوجلب‪،‬فانْکانْیطیھاْفوقْالسطحْ لارۿےکۿولوگنۿےکۿرھگؿنۿںیمۿرظنۿرکےنۿلاۿدؿرسؿنۿےکۿوبکرتۿ‬ ‫مطلعاْعلْعوراتْالمسلمیْویکسرزْجاجاتْالناسْ اےنپ ۿوبکرتؿن ۿںیم ۿمالےن ۿےک ۿشیق ۿےس ۿولوگن ۿوک ۿرضرۿ‬ ‫ےچنہپ‪،‬اؿرۿارگۿتھچۿرپڑچھۿرکۿوبکرتۿارالاۿےہۿسجۿےسۿاملسموننۿ‬ ‫یرمیہْتلكْالحماماتْعزرْومنعْاشدْالمنع‪ْ،‬فانْلمْ‬ ‫یکۿےبۿرپدیگ ۿوہیتۿےہۿلا ۿرکنکلان ۿاتکنیھپۿےہۿسج ۿےسۿولوگنۿ‬ ‫یمؾنعْذبح اْالمحؾسب‪،‬وصرحْفْالوھبانیۃْبوجوبْ‬ ‫م‬ ‫ےکۿ رنتۿاؿرۿےشیشۿٹوفۿاجےتۿںیہۿوتۿاےسۿزعتریۿیکۿاجےئ‪،‬ارگۿ‬ ‫التعزیر ْوذبح ْالحمامات ْولم ْیِیدہ ْبما ْمرو ْلعلہْ‬ ‫لار ۿہنۿ ٓا ےئۿوتۿاحمکۿبستحمۿاشۿےکۿوبکرتؿنۿوکۿدحبۿرکد ۔‬ ‫‪1‬‬ ‫ْ‬ ‫۔‬ ‫اعتمدْعادت م‬ ‫ح‬ ‫اص قۿؿابھہینۿےنۿمؾلؼاۿؿوجفۿزعتریۿاؿرۿوبکرتۿوکۿدحبۿرکدےنیۿ‬ ‫یکۿرصتحیۿیکۿےہۿولوگنۿیکۿےبۿرپدیگۿیکۿدیقۿاکدرکۿںیہنۿایک‪،‬‬ ‫شالدۿاوہـنۿےنۿولوگنۿیکۿاعدفۿرپۿاامتعدۿرکےتۿوہےئۿاشۿدیقۿ‬ ‫وکۿرتكۿایکۿےہ۔(ف)‬ ‫اوقل‪ :‬ہکلبۿانۿاکاخیلۿارالاۿہکۿہنۿیسکۿیکۿےبۿرپدیگۿوہۿہنۿرکنکوینۿےسۿاصقنن‪،‬وخدۿبکۿملظۿدشلدۿےسۿاخیلۿےہۿہکبجۿرؿاچۿرامہنۿےکۿ‬ ‫وطرۿرپۿوہۿہکۿوبکرتؿنۿوکۿاراےتۿںیہۿاؿرۿانۿاکدمۿمراھےنۿےکۿےئل(سجۿںیم اصلاۿدینیۿلاۿدوینیۿعفنۿںیہنۿدصیفیۿاکۿایخلۿہکۿاےلگۿ‬ ‫رامہنۿںیمۿاھتۿافۿوخافۿؿایخلۿؿااسفہنۿوہایگۿےہۿہنۿہزۿزگۿہیۿانۿاہجلۿاکۿوصقمد‪،‬ہنۿیھبکۿانۿےسۿہیۿاکمۿوکیئۿاتیلۿےہ)ضحمۿےبۿافدئہۿ‬ ‫اےنپۿوہیبدہۿےبۿینعمۿوشطۿےکۿؿاےطسۿاںیہنۿارتےنۿںیہنۿدےتیۿؿہۿكھتۿكھتۿےکۿےچینۿرگےتۿہیۿامرۿامرۿرکۿرھپۿارادےتیۿںیہۿحبصۿاکۿداہنۿدریۿ‬ ‫لك ۿیکۿ تنحۿشاہقۿرپۿؿارۿےسۿمضہ ۿوہایگ ۿوھبكۿےسۿاتیبفۿںیہۿاؿر ۿہی ۿلغۿاچمرکۿلاسن ۿداھکۿرکۿ ٓا ےنۿںیہنۿدےتی ۿاخیل ۿدعم ۿرپہشۿ ےکھۿاؿرۿ‬ ‫گ‬ ‫گ‬ ‫یسکۿرطچۿےچینۿارتےن‪،‬دمۿ ےنیۿداہنۿلاینۿےسۿاؿشانۿاکھٹےنۿرکےنۿاکمکحۿںیہن۔اہینۿلكۿہکۿ ھییـنۿاؿرۿ ھییـنۿےسۿرہپۿؿنۿاںیہن‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالحظرْواالباحۃْفصلْفْا لؽیعْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬۾‪۷۹‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 310 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایسۿذعافۿدشلدۿںیمۿرےتھکۿںیہ‪،‬ہیۿوخدۿایکۿمکۿملظۿےہۿاؿرۿملظۿیھبۿےبۿرلانۿےبۿگناہۿاجونرۿرپۿہکۿ ٓا دویمنۿیکۿرضرۿرشاینۿےسۿںیہکۿ‬ ‫تخسۿرتۿےہ‪،‬‬ ‫تعایلْ‬ ‫تعایل ْملحظْاطالقْ اسیجۿہکۿرقنعبیۿ ٓا ےئۿاگ‪،‬اؿر ۿوگلا ۿہکۿہیۿانْشاءْالل ٰ‬ ‫کماْسیأیتْوکانْھذاانْشاءْاللْ ٰ‬ ‫كالہم ۿانب ۿؿابھن ۿےک ۿاػالط ۿںیم ۿوحلمع ۿےہ ۿاؿر ۿاﷲ اعتیٰل ۿےسۿ‬ ‫العالمۃْابنْوھبانْواللْالمستعان۔ ْ‬ ‫یہۿدمدۿبلطۿیکۿاجیتۿےہ(ف)‬

‫ےبۿدردۿوکۿرپایئۿتبیصمۿںیہنۿولعممۿوہیتۿاےنپۿاؿرپۿایقشۿرکےکۿدںیھکیۿارگۿیسکۿػاملۿےکۿلاےلۿڑپںیۿہکۿؿہۿدیمانۿںیمۿالكۿدامرہۿ‬ ‫گ‬ ‫چنیھکۿرکۿ ھییـنۿانۿےسۿاکۿؿااکےنٹۿوکۿےہکۿہیۿحقۿںیکھتۿتسپۿوہۿرکۿرںیک‪،‬وکر ۿےسۿربخۿےل‪،‬انۿاکۿدمۿڑچھۿاجےئ‪،‬اجنۿكھتۿ‬ ‫اجےئ‪،‬وھبكۿایپشۿدحیبۿناتےئ‪،‬رگمۿؿہۿوکرا ۿےئلۿایتر ۿےہۿہکۿرےنکۿںیہن ۿداتی‪،‬اشۿؿغك ۿان ۿوکۿربخ ۿوہۿہکۿمہۿےبۿرلان ۿاجونر ۿرپۿ‬ ‫اسیکملظۿرکےتۿےھت‪،‬داینۿزگشیییۿےہ‪،‬اہینۿااکحمۿرشفۿاجریۿہنۿوہےنۿےسۿوخشۿہنۿوہنۿالكۿدنۿااصنفۿاک ٓا ےن ۿؿاالۿےہۿسجۿ‬ ‫مکل‬ ‫ںیمۿشاخدار ۿرکبیۿےسۿڈنمیۿرکبیۿاکۿاسحف ۿایلۿاجےئۿاگۿاحالہکنۿاجونر ۿہریۿفلکمۿےہۿوتۿمتۿ فین ۿہکۿاراہر ۿیہۿےئلۿوثافۿ‬ ‫ؿذعافۿحیقۿؿمنہجۿایترۿوہےئۿںیہۿزکۿڈنمھگۿںیمۿوہۿؿاہنۿارگۿلارۿرقسۿںیمۿاکؿاۿاکانٹۿڑپاۿہکۿؿاہن "‬ ‫یئا۔ف)ےہۿوتۿاۿوسغكۿےکۿےئلۿػاغكۿایہمۿرکۿروھک‪،‬ۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫‪(1"‬وپریۿوپریۿ‬

‫دخلت ْامرأة ْالنار ْف ْھرة ْربطت ا ْفلم ْتطعمہا ْولمْ الكۿوعرف ۿمنہجۿںیمۿیئگۿالكۿیلب ۿےکۿشیق ۿہکۿاےسۿلادنھۿ‬

‫تدع ا ْتأکل ْمنْخشاشْاالرض‪ْ 2‬فوجبت ْلہاْالنارْ راھکۿاھتۿہنۿوخدۿاھکلادلاۿہنۿوھچراۿہکۿرنیمۿاکۿرگاۿڑپاۿلاۿوجۿاجونرۿوکۿاتلمۿ‬ ‫بذلک‪3‬۔رواہْالبلاریْعنْابنْعمرْریضْاللْتعایلْ اھکیتۿاشۿؿہجۿےسۿاشۿوعرفۿےکےئلۿمنہجۿؿاحقۿوہیئگ(اشۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ع وکۿااممۿاخبریۿےنۿدیسلاۿرضحفۿدبعاﷲ نبۿرمعۿریضۿاﷲ امہنعۿ‬ ‫عنہما‪،‬وجملۃ''فوجبت''من ْروایۃ ْاالمام ْاحمد ْ نْ‬ ‫ےسۿرؿامكۿایکۿاؿرۿہلمج"فوجبت"(ا ینۿاشۿوعرفۿےکےئلۿ‬ ‫جابرْبنْعبداللْریضْاللْعنہما۔ ْ‬ ‫خی‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫منہج ۿؿاحق ۿوہیئگ)رضحفۿااممۿادمحۿنب ۿ لۿےنۿ رؿا كۿدیسلاۿ‬ ‫رضحفۿاجمرۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿامہنعۿدرکۿفراملا۔ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۽ۼ‪ /‬ۻ‪۷‬‬

‫ْ‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْبدأالللقْبابْخیْمالْالمسلمْغنمْالخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۶‬ۼۻ‪۹‬‬

‫‪2‬‬

‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْا زْمسندْجابرْریضْاللْعنہْدارالقکرْبیوتْ‪ /۸‬ۺ‪۸۸‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 311 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرحقۿوبکرتۿلاریۿریبؿنۿدجسمۿاےنپۿرھگۿںیمۿیھبۿرحامۿےہۿوتۿدجسمۿںیمۿزکۿدرہجۿادشۿتخسۿرتۿرحامۿوہیگ‪،‬لادشاہۿابجرۿاہقرۿیکۿالكۿلافرامینۿ‬ ‫اےنپۿرھگۿںیمۿلییھۿرکۿےئجیکۿاؿرۿالكۿلافرامینۿاخ ۿاشۿےکۿدرلارۿںیمۿہکۿہیۿلافرامینۿےکۿكالؿہۿدرلارۿیکۿوتنیہۿاؿرۿلادشاہۿوکۿمعاذْاللۿےبۿدقرۿ‬

‫ےنھجمسۿرپۿدالۿےہ‪،‬ارگۿؿاذع ۿدلۿںیمۿیہیۿوہہکۿدجسمۿایکۿلحمۿادفۿےہۿسجۿںیمۿگناہۿےسۿرےئکۿحقۿوتۿاخصلۿرفکۿےہۿؿرہنۿرجمۿےلہپۿےسۿاضعا ْفراْ‬

‫ضا َعقہۿوہاجےنۿںیمۿكشۿںیہن‪،‬ؿہۿدجسمۿسجۿںیمۿداینۿیکۿابمچۿلاںیتۿرکےنۿوکۿانھٹیبۿویکیننۿوکۿاھکلاۿےہۿےسیجۿ ٓا گۿڑکلیۿوک۔ حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ُّم َ‬

‫الکالمْالمباحْفیہْمکروہْیاکلْالحسنات‪1‬۔ ْ‬

‫دجسمۿںیمۿکالمۿابمچۿیھبۿرکمؿہۿےہۿاؿرۿویکیننۿوکۿاھکاجلاۿےہ۔(ف)‬

‫اابشہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انہْیاکلْالحسناتْکماْتاکلْالنارْالحطب‪2‬۔ ْ‬

‫كشیب ۿؿہۿویکیننۿوکۿوینۿاھکاجلا ۿےہۿےسیجۿ ٓا گۿڑکلوینۿوکۿاھکاجیتۿ‬

‫ن‬ ‫ااممۿاوبۿدبعاﷲ صفیۿےنۿدماركۿرشفیۿںیمۿدحمكۿلقنۿیکۿہک‪:‬‬

‫ےہ(ف)‬

‫الحدیث ْف ْالمسجد ْیأکل ْالحسنات ْکما ْتأکل ْالب یمۃْ دجسم ۿںیم ۿداین ۿیک ۿلاف ۿویکینن ۿوک ۿاش ۿرطچ ۿاھکاجیت ۿےہ ۿےسیج ۿوچلاہیۿ‬

‫الحشؼش‪3‬۔ ْ‬ ‫زمغالعیـنۿںیمۿزخالۃۿالفؼہۿےسۿےہ‪:‬‬

‫اھگشۿوک۔(ف)‬

‫تعایل ْعنہْ وجۿدجسمۿںیمۿداینۿیکۿلافۿرک ۿاﷲ اعتیٰلۿاشۿےکۿاچس سۿمرشۿےکۿ‬ ‫منْتکلمْفْالمساجدْبکالمْالدنیاْاحبطْاللْ ٰ‬ ‫لمعۿااکرفۿفرامد ۔‬ ‫عملْاربعیْسنۃ‪4‬۔ ْ‬ ‫اقول‪ْ:‬ومثلہْالیِالْبالرائ(ںیمۿاتہکۿوہنۿہکۿاشۿمسقۿیکۿلافۿراےئۿاؿرۿالکٹۿےسۿںیہنۿیہکۿاجیتکس۔ف)روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫ہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫سیکونْفْاٰخرْالزمانْقومْیکونْحدیمھثْفْمساجدْ ٓا رخۿرامےنۿںیمۿھچکۿولگۿوہنۿےگۿہکۿدجسمۿںیمۿداینۿیکۿلاںیتۿرکںیۿ‬

‫ھمْلؼسْللْفیہمْحاجۃ‪5‬۔رواہْابنْحبان ْ‬

‫ےگۿاﷲ زعؿلجۿوکۿانۿولوگنۿےسۿھچکۿاکمۿںیہن(اش ۿوکۿانبۿابحنۿ‬ ‫ےنۿاینپۿحیحصۿںیمۿدیسلا‬

‫ْفتحْالِدیر‬ ‫ْکتابْالصلوةْفصلْویکرہْاستِبالْالِبلۃْبالقر جْفْاللالءْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿ‪۷۸۸ /۶‬‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثالثْالِولْفْاحکامْالمساجدْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۸۸ /۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْالمدارک(تقسیْالنسیف)ْسورةْلِمانْآیۃْومنْالناسْمنْیشرتیْدارالکتابْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۾ۼ‪۷‬‬

‫‪3‬‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثالثْفْاحکامْالمسجدْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۸۸ /۷‬‬

‫‪4‬‬

‫ْمواردْالظمآنْایلْزوائدْا بنْحبانْکتابْالمواقیتْحدیثْ‪ْ۴۲۲‬المطبعۃْالسلقیہْدمہنیۿونمرہۿ ۾۾‬

‫‪5‬‬

‫‪Page 312 of 631‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫فْصحیحہْعنْابنْمسعودْریضْاللْ ٰ‬

‫انبۿوعسمدۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامكۿفراملا‪:‬ف)‬

‫دحہقیۿدنہیۿرشچۿرطہقیۿدمحمہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫کالم ْالدنیا ْاذاکان ْمباحا ْصدقا ْف ْالمساجدْ ا ین ۿداین ۿیک ۿلاف ۿہکبج ۿیف ۿٖہسفن ۿابمچ ۿاؿر ۿیچس ۿوہ ۿدجسم ۿںیمۿ‬ ‫ْایلْ ٰذلكْکالمعتکفْفْحاجتہْالالزمۃْ لالرضؿرف ۿرکینۿرحامۿےہۿرضؿرف ۿایسیۿےسیجۿفکتعمۿاےنپۿ‬ ‫بالضرورةْداعیۃ ٰ‬ ‫مکروہ ْکراھۃ ْتحریم(ثم ْالحدیث ْوقال ْفْ وحاجئ ۿرضؿرہی ۿےک ۿےئل ۿلاف ۿرک ‪،‬رھپ ۿدحمك ۿذموکر ۿدرکۿ‬ ‫رکےکۿفراملا ۿینعمۿدحمك ۿہیۿںیہۿہکۿاﷲ اعتیٰلۿان ۿےکۿشاھتۿ‬ ‫شرحہ)لؼسْللْ ٰ‬ ‫تعایل ْفیہمْحاجۃْایْالیریدْب مْ و‬ ‫م‬ ‫ھ‬ ‫الیئ ۿاک ۿارادہ ۿہن ۿرکاگی ۿاؿر ۿؿہ ۿلارماد ۿرحمؿم ۿؿرلان ۿاکر ۿاؿر ۿااہ كۿ‬ ‫خیاوانماھم ْاھل ْاللؼبۃ ْوالحرمان ْواالھانۃْ‬ ‫ؿدلكۿےکۿزساؿارۿںیہ۔‬ ‫واللسران‪1‬۔ ْ‬ ‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وروی ْان ْمسجدا ْمن ْالمساجد ْارتقع ْایل ْالسماءْ ا ین ۿرمؿی ۿوہا ۿہک ۿالك ۿدجسم ۿاےنپ ۿرف ۿےک ۿوضحر ۿاکشمكۿ‬ ‫شاکیاْمنْاھلہْیتکلمونْفیہْبکالمْالدنیاْفاستِبلتہْ رکےنۿ یلۿہکۿولگۿھجمۿںیمۿداینۿیکۿلاںیتۿرکےتۿںیہ ۿمالہکئۿ‬ ‫اےس ۿ ٓا ےت ۿےلم ۿاؿر ۿوبےل ۿمہ ۿان ۿےک ۿہالك ۿرکےن ۿوک ۿےجیھ ۿےئگۿ‬ ‫الملٰئکۃْوقالوابعؿناْب الک م‪2‬۔ ْ‬ ‫ںیہ۔‬ ‫ایسۿںیم ےہ‪:‬‬

‫تعایل ْمنْننتْفمْ ا ینۿرؿامكۿایکۿایگۿہکۿوجۿولگۿتبیغۿرکےتۿںیہ(وجۿتخسۿرحامۿ‬ ‫ورویْانْالملٰئکۃْیشکونْایلْاللْ ٰ‬ ‫المغتابیْوالِائلیْفْالمساجدْبکالمْالدنیا‪3‬۔ ْ‬

‫اؿر ۿرلا ۿےس ۿیھب ۿادش ۿےہ)اؿر ۿوج ۿولگ ۿدجسم ۿںیم داین ۿیک ۿلاںیتۿ‬ ‫رکےتۿںیہ ۿان ۿےکۿمنہۿےسۿؿہۿدنگیۿدبوبۿنکلییۿےہۿسجۿےسۿ‬ ‫فرےتشۿاﷲزعؿلجۿےکۿوضحرۿانۿیکۿاکشمكۿرکےتۿںیہ۔‬

‫سبحانْاللْ! حقۿابمچۿؿاجمرۿلافۿلالۿرضؿرفۿرشہیعۿرکےنۿوکۿدجسمۿںیمۿےنھٹیبۿرپۿہیۿ ٓا ںیتفۿںیہۿوترحامۿؿ‬

‫‪1‬‬

‫ْالحدیِۃْالندیۃْنو عْ‪ْ۹۵‬کالمْالدنیاْفْالمساجدْبالعذرْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿلصیفۿ ٓا لادۿ‪ /۷‬ۼ‪۶‬۔ۻ‪۸۶‬‬

‫‪2‬‬

‫ْالحدیِۃْالندیۃْنو عْ‪ْ۹۵‬کالمْالدنیاْفْالمساجدْبالعذرْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿلصیفۿ ٓا لادۿ‪ /۷‬۽‪۸۶‬‬

‫‪3‬‬

‫ْالحدیِۃْالندیۃْنو عْ‪ْ۹۵‬کالمْالدنیاْفْالمساجدْبالعذرْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿلصیفۿ ٓا لادۿ‪ /۷‬۽‪۸۶‬‬ ‫‪Page 313 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لااجمر ۿاکمۿرکےنۿاکۿایکۿاحلۿوہاگ‪،‬دجسمۿںیمۿیسکۿزیچۿاکۿوملۿح انۿانچیبۿرخلد ۿؿفرؿحق ۿیکۿوگتفگۿرکلا ۿلااجمر ۿےہۿرگمۿفکتعمۿوکۿاینپۿ‬ ‫رضؿرفۿیکۿزیچۿوملۿینیلۿؿہۿیھبۿہکبجۿعیبمۿدجسمۿےسۿلاہزۿیہۿرےہۿرگمۿایسیۿ فیفۿؿۿفیظنۿؿلیلقۿےشۿسجۿےکۿشیقۿہنۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫ہگجۿرےکۿہنۿاۿےکسۿادفۿےکۿخالفۿوہۿاؿرۿایسۿؿغكۿاےسۿاےنپۿااطفرۿلاۿرحسیۿےکۿےئلۿدراکرۿوہ‪،‬‬ ‫استثنؼتہ ْتقِہا ْالنہ ْماذون ْلہ ْف ْاحضار ْھذاقطعاْ اشۿزیچۿاکۿاانثتسءۿںیمۿےنۿوطبرۿنفؼہۿایکۿےہۿویکہکنۿفکتعمۿوکۿاشۿ‬ ‫مسق ۿیک ۿاایشء ۿدجسم ۿںیم ۿالےن ۿیک ۿػـغا ۿااجرف ۿےہ ۿاؿر ۿاےسۿ‬ ‫والیؤمرْباللرو جْلالکلْوالشرب۔ ْ‬ ‫اھکےنۿےنیپۿےکۿےئلۿرخؿچۿاکۿمکحۿںیہنۿایکۿاجےئۿاگ۔(ف)‬

‫اؿرۿاجترفۿےکۿےئلۿعیبۿؿرشاۿیکۿفکتعمۿوکۿیھبۿااجرفۿںیہن‪،‬اابشہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ْیمنعْمنْالؽیعْوالشراءْلغیْمعتکفْویجوزلہْبِدرْ دجسمۿںیمۿعیبۿؿرشاءۿہریۿفکتعمۿےکےئلۿونممفۿےہۿاؿرۿفکتعمۿ‬ ‫وک ۿدقبر ۿاححق ۿاجمر ۿےہ ۿہکبج ۿشاامن ۿعیبم ۿدجسم ۿںیم ۿہن ۿاللاۿ‬ ‫حاجتہْانْلمْیحضرالسلعۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫اجےئ۔(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫بشرط ْان ْالیکون ْللتجارة ْبل ْیحتاجہ ْلنقسہ ْاوْ رشبہکیطۿؿہۿاجترفۿےکۿےئلۿہنۿوہہکلبۿفکتعمۿوکاۿینپۿدافۿلاۿالہۿ‬ ‫عیالہْبدونْاحضارْالسلعۃ‪2‬۔ ْ‬

‫ؿایعلۿےکۿےئلۿاشۿیکۿرضؿرفۿوہۿاؿرۿؿہۿشاامنۿیھبۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫احرضۿہنۿایکۿایگۿوہ(ف)‬

‫دحمكۿںیمۿےہۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫جنبوامساجدْکمْصؽیانکمْومجانؼنکمْوشراءْکمْ اینپۿدجسمۿوکۿاچبؿ ۿاےنپۿلاھجمسۿوچبنۿاؿر ۿونجموننۿےکۿاجےنۿاؿرۿ‬ ‫و ْبیعکم ْو ْخصوماتکم ْو ْرفع ْاصواتکم‪3‬۔رواہ ْابنْ رخلد ۿؿفرؿحق ۿاؿر ۿڑگھجؿن ۿاؿر ٓا ؿار ۿدنلب ۿرکےن ۿےس۔اش ۿوکۿ‬ ‫ماجۃْعنْمکحولْعنْواثلۃْوعبدالرزاقْفْمصنقہْعن ْ انبۿامہجۿےنۿوحکملۿےس ۿاؿر ۿاوہـنۿےنۿؿاللہۿےسۿرؿامك ۿایکۿ‬ ‫ہکبجۿااممۿدبعارلراط‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثالثْالِولْفْاحکامْالمسجدْادارةْالِرآنْکرایچْ‪۷۸۷ /۷‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْکتابْالصلوةْباب‬ ‫ْردالمحتار‬ ‫ْمایقسدْالصلوةْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۶‬ۺ‪۹۹‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْالمساجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ۺۺ‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 314 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫مکحولْعنْمعاذْبنْجبلْریضْاللْعنہما۔ ْ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےنۿاےنپۿفنصمۿںیم وحکملۿےسۿاؿرۿاوہـۿنۿےنۿرضحفۿاعمدۿ‬ ‫نبۿلبجۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿامہنعۿےسۿرؿامكۿفراملا۔ف)‬

‫روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫اذارأیتمْمنْیؽیعْاوْیؽتاعْفْالمسجدْفِولواْالار ْبحْ حق ۿمت ۿیسک ۿوک ۿدجسمںیم ۿھچک ۿےتچیب ۿلا ۿومل ۿےتیل ۿدوھکی ۿوت ۿاش ۿےس ۿوہکۿ‬

‫اللْتجارتكْواذاْرأیتمْمنْینشدْضالۃْفْالمسجدْ اﷲ ریتیۿاجترف ۿںیمۿعفنۿہنۿد ‪،‬اؿ ۿرحق ۿیسکۿوکۿدوھکیۿہکۿاینپۿ‬ ‫وکیئۿمگۿدشہۿزیچۿدجسمۿںیمۿولوگنۿےسۿوپاتھچۿےہۿوتۿاشۿےسۿوہکۿاﷲ‬ ‫فِولواالردْالل ْعلیک‪1‬۔رواہْالرتمذی ْوقالْحسنْ‬ ‫ےھجتۿریتیۿزیچۿہنۿمالےئ(اشۿوکۿااممۿرتذمیۿےنۿرؿامكۿایکۿاؿرۿفراملاۿ‬

‫صحی‬ ‫ئ ب‬ ‫ح ْوالنسا ی ْوا ن ْخزیمۃ ْوالحا کم ْبسندْ ہکۿہیۿنسحۿحیحصۿےہ۔زینۿااممۿنسایئ‪،‬انبۿزخہمیۿاؿرۿااممۿاحمکۿےنۿدنسۿ‬ ‫تعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫صحیحْعنْایبْھریرةریضْاللْ ٰ‬ ‫حیحص ۿےکۿشاھتۿرضحف ۿاوبہزریہۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامكۿ‬ ‫فراملا۔ف)‬

‫دؿرسیۿحیحصۿرؿامكۿںیمۿارشادۿفراملا‪:‬‬ ‫قولواالردھاْ ْاللْعلیكْفانْالمساجدْْلمْتنبْل ذا‪2‬۔ْ اشۿےسۿوہکۿاﷲ ریتیۿدشمگہۿزیچۿےھجتۿہن ۿمالےئۿدجسمۿںیۿاشۿےئلۿ‬ ‫ںیہنۿینبۿںیہۿہکۿانۿںیمۿ ٓا رکۿدشمگہۿزیچؿنۿیکۿشیتفتۿرکؿ(اشۿوکۿااممۿ‬ ‫تعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫رواہْمسلمْعنہْریضْاللْ ٰ‬ ‫م‬ ‫ہ‬ ‫م‬ ‫ملسم ۿےن ۿرضحف ۿاوب ۿ زریہ ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿ نہ ۿےس ۿرؿا كۿ‬ ‫فراملا۔ف)‬

‫سبحانْالل!ْحق ۿدؿرس ۿاک ۿاملۿبوخیش ۿمراضؿرتغ ۿدام ۿد ۿرک ۿوملۿ ےنی ۿیک ۿلاف ۿحیق ۿرکےن ۿرپۿہی ۿااکحم ۿںیہ ۿوت ۿرپالا ۿاملۿ‬ ‫لالراضلالااجرفۿمطناۿڑکپ ےنیۿےکۿےئلۿدجسمۿںیمۿاےنپۿوبکرتۿوھچرلا‪،‬داہنۿلاینۿداانل‪،‬اقوبۿےلچۿوتۿڑکپح انۿزکۿدرہجۿادشۿمیظعۿؿلاولنۿاکۿ‬ ‫ومحقۿوہاگ‪،‬اؿرۿریٹبۿلاریۿہکۿانۿےکۿزلاےنۿےسۿابعرفۿےہۿاشۿےسۿیھبۿتخسۿرتۿےہۿہکۿؿہۿلالافدئہۿلالؿہجۿاےنپۿلالاكۿوشطۿےکۿ‬ ‫ےئلۿاجونرؿنۿوکۿالداۿدینیۿےہ۔دحمكۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫تعایلْعلیہْوسلمْعنْالتحریشْ روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿعنمۿفراملاۿاجونرؿنۿوکۿ‬ ‫نیھْرسولْاللْصلْاللْ ٰ‬ ‫بیْالب ائم‪3‬۔رواہْابوداؤد ْ‬

‫لامہۿزلاےنۿےس(اےسۿاوبداؿد‬

‫ْجا معْالرتمذیْکتابْالؽیو عْبابْالنہیْعنْالؽیعْفْالمسجدْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪ /۶‬۽ۺ‪۶‬‬

‫‪1‬‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالمساجدْبابْعنْنشدْالضالۃْفْالمسجدْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۷۶۵ /۶‬‬

‫‪2‬‬

‫ْجا معْالرتمذیْکتابْالجہادْبابْماجاءْفْالتحر یشْبیْالبہائمْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪۷۵۷ /۶‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 315 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫والرتمذیْوقالْحسنْصحیحْعنْابنْعباسْریضْ اؿر ۿاامم ۿرتذمی ۿےن ۿدیسلاانب ۿابعش ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿامہنع ۿےسۿ‬ ‫رؿامكۿفراملاۿاؿرۿااممۿرتذمیۿےنۿاےسۿنسحۿحیحصۿغرارۿدلا۔ف)‬ ‫تعایلْعنہم ْا ْ ْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫املعء ۿفرامےت ۿںیہ ۿاملسمن ۿرپ ۿملظ ۿرکےن ۿےس ۿدیم ۿاکفر ۿرپ ۿوج ۿانپہ ۿتنطلس ۿاشالم ۿںیم ۿراتہ ۿوہ ۿملظ ۿرکلا ۿتخس ۿرت ۿےہ ۿاؿر ۿدیم ۿاکفر ۿرپ ۿملظۿ‬ ‫رکےنۿےسۿیھبۿاجونرۿرپۿملظۿرکلاۿتخسۿرتۿےہ‪،‬دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫جاز ْرکوب ْالثور ْوتحمیلہ ْوالکراب ْعل ْالحمی ْبالْ لیبۿرپۿوسارۿوہلاۿاؿرۿوبھجۿالدلاۿاؿرۿدگےھۿوکۿلہۿںیمۿوجانتۿاجمرۿ‬ ‫ج د ْوضرب‪،‬اذظلم ْالدابۃ ْاشد ْمن ْالذیم ْوظلمْ ےہ ۿہکبج ۿتقشم ۿؿدشتد ۿےک ۿریغب ۿوہ‪،‬ویکہکن ۿاجونر ۿرپملظ ۿدیم ۿرپۿ‬ ‫ملظۿےہۿاؿرۿدیمۿرپۿملظۿاملسمنۿرپۿملظۿےسۿرلادہۿمراۿےہ(ف)‬ ‫الذیمْاشدْمنْالمسلم‪1‬۔ ْ‬ ‫اش ۿہلئسم ۿیک ۿامکل ۿقیقحت ۿؿ لیصف ۿریقف ۿےک ۿاتفؿی ۿدلجم ۿاہچرم ْفـــــــْکتابْالحظرْواالباحۃ ںیم ۿمالہظح ۿوہ‪،‬وج ۿولگ ۿان ۿااعفلۿ‬ ‫ہعینشۿںیمۿرشلكۿوہنۿؿہۿوتۿػاہزۿرشلكۿںیہۿاؿرۿوجۿرشلكۿہنۿوہنۿرایضۿوہنۿؿہۿیھبۿرشلكۿںیہۿاؿرگناہۿؿذعافۿںیمۿ ہصۿدار‪،‬‬ ‫ہکلبۿارگۿرایضۿلاںیۿینعمۿوہنۿہکۿانۿااعفلۿوکۿوخفۿؿدنسپلدہۿاجےتنۿوہنۿوتۿانۿاکۿمکحۿتخسۿرتۿےہۿہکۿگناہۿگناہۿےہۿاؿرۿاےسۿااھچۿاجاننۿ‬ ‫رفک۔اؿرۿوجۿولگۿلاؿفصۿدقرفۿعنمۿہنۿرکںیۿادسنادۿہنۿرکںیۿوتمیلۿدجسمۿوہۿوخاہۿالہۿہلحمۿوخاہۿہریۿؿہۿسقۿیھبۿاگہنگرؿاموخدۿؿرگاتفۿرۿ‬ ‫ںیہ‪،‬ۿاشۿیکۿمنالۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿہیۿایبنۿفرامیئۿہکۿالكۿاہجرۿںیمۿھچکۿولگۿوسارۿںیہۿقتتۿؿاےلۿرتھچیۿ‬ ‫رپۿلاینۿرھبےتۿ ٓا ےتۿرتھچیۿؿاےلۿفیلکتۿلاےت‪،‬قتتۿؿاولنۿےنۿاہکۿمہۿےچینۿاہجرۿںیمۿوسراچۿرکۿںیلۿہکۿںیہیۿےسۿلاینۿرھبۿایلۿرکںیۿ‬ ‫ہکۿاؿرپۿاجۿےنۿںیمۿرتھچیۿؿاولنۿوکۿالداۿہنۿوہ‪،‬افۿارگۿرتھچیۿؿاےلۿاںیہنۿہنۿرؿںیکۿاؿرۿوکسفۿرکںیۿوتۿرن ۿؿیہۿہنۿدؿںیبۿےگۿہکلبۿ‬ ‫ہیۿاؿرۿؿہۿسقۿدؿںیبۿےگ‪،‬اؿرۿرؿكۿدںیۿوتۿہیۿاؿرۿؿہۿسقۿاجنفۿلاںیئۿےگ۔یہیۿاحلۿگناہۿرکےنۿؿاولنۿاؿرۿلاؿفصۿدقرفۿاںیہنۿہنۿ‬

‫‪2‬‬ ‫رؿےنکۿؿاولنۿاکۿےہْ رواہْالبلاریْوالرتمذیْعنْالنعمانْبنْبشیْریضْاللْعنہما(اشۿوکۿااممۿاخبریۿؿرتذمیۿےنۿ‬ ‫امعننۿنبۿریشبریضۿاﷲ اعتیلۿامہنعۿےسۿرؿامكۿایک۔ف)اؿرۿفرامےتۿںیہ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالحظرْواالباحۃْفصلْفْا لؽیعْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬۾‪۷۹‬‬

‫ْ‬

‫ْصحیحْالبلاریْبابْالشرکۃْ‪ /۶‬۾‪ْ۸۸‬وکتابْالشہاداتْ‪ /۶‬۾ۻ‪ ۸‬دقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچ‪،‬جا معْالرتمذیْا بوابْالقنتْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪۹۵ /۷‬‬

‫‪2‬‬

‫فـــــــ‪:‬کتابْالحظرْواالباحۃ لمکمۿلارہۿدلجؿنۿںیمۿےسۿافۿوبطمہعۿدوسںیۿدلجۿےہ۔‬ ‫‪Page 316 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬الہپۿصقنۿینبۿارسالیئۿںیمۿہیۿ ٓا لاۿہکۿانۿںیمۿالكۿگناہۿرکلاۿدؿرسااےسۿعنمۿوتۿرکلاۿرگمۿاشۿےکۿہنۿامےننۿرپۿ‬ ‫اشۿےکۿلاشۿاانھٹۿانھٹیبۿاشۿےکۿشاھتۿاھکلاۿانیپۿہنۿوھچرلا‪،‬اےکسۿشیقۿاﷲ اعتیٰلۿےنۿانۿسقۿےکۿدلۿاسکینۿرکدےئۿاؿرۿانۿسقۿرپۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایل ْعنہ(اشۿوکۿاوبداؿد ۿؿرتذمیۿےنۿ‬ ‫تنعلۿالاری ‪،‬رواہْابوداؤدْوالرتمذیْوحسنہْعنْابنْمسعودْریضْاللْ ٰ‬ ‫رضحفۿانبۿوعسمدۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامكۿایکۿاؿرۿرتذمیۿےنۿاشۿوکۿنسحۿغرارۿدلا۔ف)اؿرۿاﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬‬

‫"‬

‫‪‬‬ ‫‪2"‬۔ ْ‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ْ‬

‫ا ین ۿان ۿرپ ۿتنعل ۿاش ۿےئل ۿوہیئ ۿہک ۿ ٓا سپ ۿںیم ۿالك ۿدؿرس ۿوکۿ‬ ‫مر ۿاکومنۿےسۿرؿےتکۿہنۿےھتۿكشیبۿہیۿانۿاکۿتہبۿیہۿمراۿاکمۿاھت۔‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اﷲاعتیٰلۿاملسموننۿوکوتقیفۿوتۿہبۿبیصنۿفرامےئ‪،‬آمیْ!ْواللْ ٰ‬ ‫ک‬ ‫ہلئسم‪۵‬ۺ‪:۶‬ار ھیـر ۿعلض ۿوسرف ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿںیمۿہک ۿاملسملان ۿدنہؿناتن ۿہب ۿلالش ۿاعمش ۿونجیب ۿافرہقیۿ‬ ‫ےکۿكالہقۿرٹۿوسنالۿںیمۿاجرکۿ ٓا لادۿوہےئ‪،‬اوہـنۿےنۿاشۿكلمۿںیمۿدجسمںیۿانبںیئ‪،‬افۿؿاہنۿیکۿوگرٹنمنۿےنۿانۿرپۿرطچۿرطچۿ‬ ‫ےکۿیملظۿاقوننۿلاذفۿرکرےھکۿںیہۿنجۿیکۿؿہجۿےسۿانۿاکۿرانہۿؿاہنۿلکشمۿوہایگۿےہ‪،‬سپۿارگۿہیۿولگۿؿاہنۿےسۿلقنۿاکمنۿرکںیۿوتۿ‬ ‫دؿرس ۿذمہقۿےکۿولگۿنؼیناۿدجسمؿنۿےکۿامكلۿنبۿرکۿانۿوکۿاےنپۿرصتفۿںیمۿالںیئۿےگ‪،‬اذہاۿاشۿہگجۿےسۿالافۿدجسمۿوکۿلقتنمۿ‬ ‫لاۿفرؿحقۿرکےکۿدؿرسیۿہگجۿاہجنۿاملسموننۿیکۿ ٓا لادیۿےہۿاشۿےسۿدجسمۿںیۿانبیئۿاجںیئۿوتۿدرسقۿےہۿلاںیہن؟بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگ ۿرٹاوسنال ۿںیم ۿیھبک ۿتنطلس ۿاشالیم ۿہن ۿوہیئ ۿیھت ۿاسیجۿہک ۿیہی ۿػاہز ۿےہ ۿلا ۿوہیئ ۿیھت ۿاؿر ۿرھپ ۿایسی ۿہری ۿوقم ۿاک ۿطلست ۿوہایگ ۿسج ۿےنۿ‬ ‫اعشمرۿاشالمۿلثمۿہعمجۿؿامجمقۿؿادانۿؿہریامہۿیکۿرسکیۿدنبشۿرکدیۿارگہچۿدعبۿوکۿایسۿوقمۿلاۿاشۿےکۿدعبۿیسکۿاؿرۿوقمۿلااملسمنۿےنۿ‬

‫ااجرفۿیھبۿد ۿدیۿوہحقۿوتۿہنۿاملسمنۿوکۿاشۿںیمۿؿو نطۿانبےنۿیکۿااجرفۿےہۿہنۿؿہۿدجسمںیۿدجسمںیۿوہںیئ کماْبینْمسجداْ‬

‫ْالقتاویْالعالمگییۃْبلْاضعفْو‬ ‫فْبریۃْکماْف‬ ‫ٰ‬

‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالتقسیْسورةْالمائدةْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪،۶۸۵ /۷‬سننْابوداؤدْکتابْالمالحمْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪۷۹۵/ ۷‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪ /‬۾ۼ‬ ‫‪Page 317 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ابطل(ہی ۿوت ۿلگنج ۿںیم ۿدجسم ۿانبےن ۿؿاےل ۿصخۿیک ۿرطچ ۿوہا‪،‬اسیجۿہک ۿاعریگملہی ۿںیم ۿےہۿہکلب ۿانۿسمخد ۿمروعہمۿاک ۿمکح ۿوت ۿاش ۿےسۿ‬ ‫یھبۿرلادہۿفیعضۿاؿرۿزمکؿرۿےہ۔ف)اشۿاحلكۿںیمۿلالۿفلکتۿانۿاکملافۿوکۿںیہنجۿدجسمۿےھجمسۿوہےئۿںیہۿعمۿرنیمۿؿہلمعۿسقۿ‬ ‫چیب ۿداںیل اؿر ۿچیب ۿہن ۿںیکس وت ۿہلمع ۿوتر ۿرک ۿاہجن ۿاچںیہ ۿےل ۿاجںیئ ۿہی ۿہلمع ۿلا ۿتمیق ۿلاوینن ۿیک ۿكلم ۿںیہ ۿاؿر ۿارگ ۿاش ۿكالہق ۿںیم ۿےلہپۿ‬ ‫تنطلسۿاشالمۿوہیکچۿیھتۿاؿرۿدعبۿیکۿوقومنۿےنۿیھبکۿہلمجۿاعشمرۿاشالمۿیکۿدنبشۿہنۿیکۿضعبۿہشیمہۿاجریۿرےہۿاؿرۿافۿاجریۿںیہۿوتۿ‬ ‫اشۿوصرفۿںیمۿارگۿاملسموننۿوکۿانۿںیمۿوتو نطۿؿانبےئۿدجسمۿیکۿااجرفۿیھتۿرگمۿحقۿاحلكۿؿہۿےہۿوجۿوسالۿںیمۿذموکرۿوہیئۿوتۿ‬ ‫ہلمعۿچیبۿرکۿلاۿہنیعبۿدؿرسیۿہگجۿےلۿاجےنۿاؿرۿؿاہنۿاشۿےسۿدجسمانبےنۿیکۿااجرفۿےہ‪،‬‬ ‫ل‬ ‫تعایلْ اشۿہلئسمۿیکۿ لیصفۿؿۿحیقنتۿكالہمۿشایمۿےنۿردا مخنارۿںیم فرامیئۿ‬ ‫علْمافصلہْوانِحہْالعالمۃْالشایمْرحمہْاللْ ٰ‬ ‫ف ْرد ْالمحتار‪ْ 1‬وذکر ْندامتہ ْعل ْافتائہ ْمن ْقبلْ اؿر ۿاش ۿےس ۿلبق ۿمکح ۿذموکر ۿےک ۿخالف ۿاےنپ ۿاجری ۿرکدی ۿالكۿ‬ ‫وتف ۿرپ ۿاوسفش ۿؿدنامق ۿاک ۿااہظر ۿایک ۿاش ۿیک ۿرطف ۿروجف ۿرکلاۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫بلالفْذلكْفلیْاجعْالیہ۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫اچےئہ۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪۶‬ۺ‪:۶‬ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿہلئسمۿدلیۿںیم‪،‬افۿچۿدۿہۿالكۿدجسمۿےہ‪،‬ا دجسم‪،‬بۿنحصۿدجسم‪،‬جۿلایلۿ‬ ‫دجسمۿمراےئۿؿوض‪،‬دۿلایلۿدجسم‪،‬ہۿقلعتمۿنحصۿدجسم۔وسالۿہیۿےہۿہکۿطاقمۿہۿرپۿامنرۿڑپانھۿاشۿدقرۿوثافۿرکھناۿےہۿسجۿدقرۿاکمنۿرپۿ‬ ‫امنرۿڑپ ھیےۿےسۿوثافۿےہۿویکہکنۿطاقمۿہۿعیمجۿالہۿہلحمۿیکۿراےئۿےسۿمراھلاۿایگۿےہ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہکبجۿؿہۿرنیمۿقلعتمۿدجسمۿیھتۿاؿرعیمجۿالہۿہلحمۿےکۿراےئۿےسۿیئؿۿدجسمۿرکیلۿیئگۿوتۿافۿؿہۿدجسمۿوہیئگۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿاکۿؿیہۿوثافۿ‬ ‫ےہۿوجۿدجسمۿںیم۔‬

‫فْال ندیۃْعنْالمضمراتْعنْالکزنمسجدْارادْاھلہْ دنہہیۿںیمۿرمضماف ۿےس ۿوحباہلۿزنکۿذموکر ۿےہۿہکۿالكۿدجسمۿ‬ ‫یجعل ْالرحبۃ ْمسجدا ْل م ْذلك ْ‪2‬اھ ْوفیہا ْعنْ ؿاولنۿےنۿاچاہۿہکۿمر ٓا دمہۿوکۿدجسمۿانبۿںیلۿوتاںیہنۿہیۿاایتخرۿےہ۔‬ ‫اللالصۃْارضْوقفْعلْمسجدْواالرضْبجنبْ ٰذلكْ ْ ایسۿںیم خالہص ۿےس ۿوقنملۿےہ ۿہکۿالكۿرنیم ۿدجسمۿرپۿؿفقۿ‬ ‫وہیئۿاؿرۿدجسمۿےکۿولہپۿںیم الكۿؿفق‬

‫‪1‬‬

‫ْردالْمحتارْکتابْالوقفْمطلبْفیماْلوخربْالمسجدْاوغیہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬ۼ‪۸‬‬

‫‪2‬‬

‫ْفتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۻۺ‪۹‬‬ ‫‪Page 318 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫المسجد ْوارادوا ْان ْیزید ْواف ْالمسجد ْشؼئا ْمنْ رنیمۿاخیلۿڑپیۿےہۿدجسمۿؿاولنۿےنۿاچاہۿہکۿاشۿاخیلۿرنیمۿاکۿھچکۿ‬ ‫االرضْجازْلکنْیرفعونْاالمرایلْالِایضْلیاذنْل مْ ہصۿدجسم ۿںیمۿشالمۿرکےکۿدجسمۿںیم ۿااضہفۿرکںیلۿوتۿاجمرۿ‬ ‫ومستغلْالوقفْکالدارْوالحانوتْعلْھذاْ‪1‬اھْومثلہْ ےہ‪،‬نکیلۿؿہۿہیۿاعمملہۿاقیضۿےکۿشاےنمۿشیپۿرکںیۿلاہکۿؿہۿاںیہنۿ‬

‫ف ْش ْعن ْالبحر ْعن ْاللانیۃ ْوفیہ ْعن ْالقتح ْولوْ‬ ‫ضاقْالمسجدْوبجنبہْارضْوقفْعلیہْحانوتْجازْ‬ ‫ان ْیوخذو ْیدخل ْفیہ ْ‪2‬اھ ْومعلوم ْان ْالجماعۃْ‬

‫ااسیۿرکےنۿاکۿادن ۿد ۿد ۿاؿر ۿؿفقۿ ٓا دمینۿےکۿےئلۿرھگۿاؿرۿ‬ ‫داکن ۿاکۿیھبۿیہیۿمکحۿےہۿاھۿاؿر ۿاش ۿیک ۿلثمۿش ۿںیم رحب ۿےسۿ‬ ‫وحباہلۿاخہینۿےہۿاؿر ۿاشۿںیمۿ حتۿےسۿوقنملۿےہۿہکۿارگۿوکیئۿ‬ ‫دجسم ۿگنت ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿولہپ ۿںیم ۿایس ۿدجسم ۿےکےئل ۿالكۿ‬

‫یلت‬ ‫کالِایض ْحیث ْالقایض ْوف ْالدرالملتار ْلم ْ صْ ؿفقۿرنیمۿےہۿسجۿرپۿداکن ۿینبۿوہیئۿےہۿوتۿاشۿوک(رغب ۿ‬ ‫ثوابْالصلٰوةْفْمسجدہْصلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْبماْ وتعیس)دجسمۿںیمۿدالخۿرکح انۿاجمر ۿےہۿاھۿاؿر ۿہیۿلاف ۿولعممۿ‬ ‫مسل‬ ‫‪3‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ےہ ۿہک ۿاہجن ۿاقیض ۿہنۿوہ ۿؿاہن ۿامجمقۿ مین ۿاقیض ۿیک ۿامدننۿ‬ ‫کانْفْزمنہ ۔واللْ ٰ‬

‫ےہ‪،‬ۿاؿرۿدراتخمرۿںیمۿےہۿہکۿدجسمۿوبنیۿںیمۿامنرۿڑپ ھیےۿاکۿوثافۿ‬ ‫رصفۿایسۿدجسمۿےکۿشاھتۿصتخمۿںیہنۿوجۿدہعۿرشالك ۿںیمۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫یھت۔(ف)واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪۷‬ۺ‪ :۶‬ارعلضۿےک) ۿدااخکہنۿوملداۿوسدارانۿطاقمۿبیجنۿرگنۿوئسمہلۿرسدارۿبیجمۿرحمانۿہقلعتۿدارۿ ۾‪۶‬وشالۼ‪۶۸۷‬ھ‬ ‫ک‬ ‫اعانجیلفۿاحیجۿومولیۿادمحۿراضاخنۿاصحقۿرادۿویفص م‪،‬سپۿارۿمیلستۿنونسنۿاینرۿنوحشن!ۿزگارشۿدماعۿہیۿےہۿہکۿرا مۿےنۿوجۿدجسمۿ‬ ‫خدلدۿریمعترکایئۿاشۿںیمۿالكۿرصتخمۿشالامیحہۿےہۿسجۿںیمۿاکیزۿااجشرۿرمثۿدارۿںیہۿاؿرۿرمںیچۿؿہریہۿیھبۿوہیتۿںیہ۔ ٓا فۿیکۿاامتلشۿ‬ ‫ےہ ۿہک ۿمراہ ۿرکم ۿمکح ۿرشف ۿرشفی ۿےس ۿزعمر ۿفرامے ۿہک ۿان ۿاایشء ۿاک ۿاامعتسل ۿاجمر ۿےہ ۿلاںیہن؟ارگ ۿاامعتسل ۿاجمرےہ ۿوت ۿزک ۿرطہقیۿ‬ ‫ےس؟وجافۿےسۿزعمر‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۻۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹ /۸‬۽‪۸‬‬

‫‪ْ3‬درملتار‬

‫‪Page 319 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایکۿاجؿن۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫اخ ۿدجسمۿںیمۿلامیحہۿوہےنۿےکۿوتۿوکیئۿینعمۿیہۿںیہن۔ارگۿوینۿےہۿہکۿسجۿرنیمۿاکۿالكۿہعطقۿدجسمۿایکۿےہۿاشۿےکۿدؿرس ۿہعطقۿ‬ ‫ںیمۿلامیحہۿےہۿوتۿاشۿوصرفۿںیمۿارگۿلامیحہۿدجسمۿرپۿؿفقۿہنۿایکۿایگۿوتۿؿہۿكلمۿالصۿامكلۿرپۿلایقۿےہۿاےسۿاایتخرۿےہۿہکۿاشۿےکۿ‬

‫لھپۿوجۿاچےہۿرک ‪،‬اؿرۿارگۿؿہۿیھب ۿدجسمۿرپۿؿفقۿرکدلاۿےہۿوتافۿاےنپۿرصفۿںیمۿاللاۿاےسۿاجمرۿںیہنۿہکلبۿلھپۿچیبۿرکۿدجسمۿےکۿ‬ ‫رصفۿںیمۿالےئ۔اؿرۿارگۿؿافقۿےنۿیہیۿایکۿےہۿہکۿسجۿرنیمۿںیمۿلامیحہۿےہۿوخدۿایسۿوکۿدجسمۿرکدلاۿےہۿا ینۿلامیحہۿوکۿؿفقۿیلعۿ‬ ‫ادجسملۿہنۿایکۿہکلبۿوخدۿاشۿیکۿرنیمۿوکۿدجسمۿرکدلاۿوتۿاشۿےکۿلھپۿوترۿرکۿاےنپۿرصفۿںیمۿالےئۿاؿرۿدرحقۿاکفۿرکۿرنیمۿومہارۿرکےکۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫دجسمۿانبےئ۔واللْ ٰ‬

‫وئسمہلۿیشنمۿاحیجۿدمحمۿوہظرۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪۸‬ۺ‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاہلسیقۿؿامجمقۿلاعبۿرشفۿدنیۿدمحمۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿچیبۿاشۿہلئسمۿےکۿہکۿ‬ ‫الكۿدجسمۿلكۿڑسكۿشارفۿاعمۿسجۿےکۿنیتۿرطفۿراہتسۿاؿرۿدؿدرؿار ۿرشیقۿؿونجیبۿلصتمۿلارارۿےہۿاشۿےکۿلاینۿوجۿےھتۿؿہۿ‬ ‫وجارۿرحمقۿںیم ںیہۿافۿرممقۿؿدیفسیۿؿرگناینۿالہۿہلحمۿرکےتۿںیہ‪،‬دنچۿرعہصۿوہاوجۿالكۿامسمہۿےنۿارۿوقل ۿاجنپایبنۿاشۿدقرۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿاؿرۿااضہفۿایکۿےہۿا ینۿالكۿدرہجۿعمۿسمفرۿاخہنۿرریۿؿلاالۿؿاچہۿادنرؿنۿدجسمۿؿدؿۿلسغۿاخہنۿمصؾفۿؿاقسہیۿؿ رؿاکۿرۿدرؿارہۿ‬ ‫دجسم ۿدنلبی ۿانیمر ۿاہےئ ۿعم ۿط س ۿػالیئ ۿؿار ۿرس ۿون ۿفرش ۿؿارتساکری ۿؿااملرلان ۿؿرجحہ ۿؿداکلاف ۿرریںی ۿمراےئ ۿرصف ۿدجسم ۿریمعت ۿرکاںیئۿ‬ ‫‪۷۸‬رعیبۿابآرخۿ۽‪۶۸۷‬ھ‬

‫ہقحلمۿدجسمۿاکمنۿالكۿصخۿاکۿےہۿسجۿےنۿدعبۿاشۿونۿریمعتۿےکۿدنچۿرعہصۿےکۿدعبۿاےنپۿاکملافۿوکۿدنلبۿایکاؿرۿدویارۿلااہکےئۿدجسمۿرپۿ‬ ‫اےنپۿلاالاخہنۿیکۿدویارںیۿاؿر ۿدرؿار ۿاگلےئۿسجۿںیمۿانیمر ۿدجسمۿےکۿ ٓا ےئگۿاؿر ۿلدرہعیۿالكۿدرؿارہۿےکۿوجۿتھچۿدجسمۿرپۿےہۿ‬ ‫ک‬ ‫ٓا دمؿرتفۿ ٓا دویمنۿاؿرۿوتکنۿیکۿاکیزتھچۿدجسمۿرپۿریتہۿےہۿاؿرۿسمفرۿاخہنۿیکۿتھچۿرپۿاینپۿ ھیزلیۿرھکۿیلۿاؿرۿرجحہۿدجسمۿیکۿتھچۿ‬ ‫وکۿاےنپۿلاالاخہنۿےکۿنحصۿںیمۿدالۿایلۿاشۿصخۿوکۿہزۿدنچۿعنمۿایکۿرگمۿہنۿاملا‪،‬رلاینۿاؿرۿرحتریۿےکۿدرہعیۿےسۿاشۿےنۿػاہزۿایکۿہکۿہیۿدجسمۿ‬ ‫ؿفقۿںیہنۿےہۿہیۿدجسمدارۿاکۿمکحۿریتھکۿےہۿلثمۿحمامۿاؿرۿاچہۿےکۿریم ۿومرلانۿیکۿےہۿاؿرۿافۿریمیۿےہۿہیۿاملۿوموقہفۿںیہنۿ‬

‫ےہۿریمیۿاجدئادۿےہۿاحالہکنۿاشۿدجسمۿںیمۿامنرںیۿلاامجمقۿمیخگاہنۿاؿرۿرتاؿحیۿراضمنۿرشفیۿؿمتخۿغر ٓا نۿدیجمۿؿامنرۿہعمجۿؿدیعنیۿ‬ ‫ہبۿوجہمۿامنرلانۿہلحمۿؿدرگیۿاملسملانۿدمامۿڑپےتھۿںیہۿاؿرۿلادنبیۿااممقۿؿؤمدینۿؿایقمۿابلطۿؿسمفرانۿیکۿریتہۿےہۿوتۿایسیۿوصروتنۿ‬ ‫ںیمۿہیۿدجسمۿمکحۿؿفقۿاکۿریتھکۿےہۿلاۿاکمنۿاکۿوجۿؿرالۃۿ چنہۿاتکسےہۿعمۿوحاہلۿاتکفۿؿہحفصۿےکۿوجافۿاطعۿفراملاۿاجےئ۔‬

‫‪Page 320 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿہۿدجسمۿنؼیناۿدجسمۿےہ‪،‬صخۿذموکرۿاکۿاےسۿمکحۿدارۿںیمۿاتبلاۿاؿرۿاےنپۿومروثنۿیکۿكلمۿرہھٹالاۿملظۿؿۿبصغۿےہۿاؿرۿؿادحۿاہقرۿیکۿكلمۿ‬ ‫دلاانھٹیب ۿےہ ۿحق ۿؿہ ۿاعم ۿوطر ۿرپدجسم ۿوہشمر ۿےہ‪،‬دموتن ۿےس ۿمیخگاہن ۿامجںیتع ۿےعمج‪،‬دیعنی‪،‬رتاؿحی ۿؿہریاہ ۿلثم ۿاعم ۿسمخد ۿوہیتۿ‬ ‫ںیہ‪،‬وکیئۿقحۿكلمۿاشۿںیمۿہریۿخداۿےکۿےئلۿلامكۿںیہنۿوتۿاےسۿاملسمنۿوتۿاملسمن وجۿہریۿذمہقۿؿاالۿیھبۿدےھکیۿاگۿدجسمۿیہۿاجےنۿ‬ ‫اگ‪،‬صخۿذموکرۿےکۿلافۿداداۿیکۿدارۿوہےنۿاکۿاصلاۿامگنۿیھبۿہنۿرکےکسۿاگ‪،‬وصرفۿدجسمۿیکۿتفصۿدجسمۿیک‪،‬مرلاؿۿدجسمۿاک‪،‬رہشفۿدجسمۿ‬ ‫یک‪،‬اےسیۿرؿنشۿوبثوتنۿےکۿدعبۿیھبۿیسکۿاغبصۿاکۿدوعیۿتیکلمۿنسۿایلۿاجےئۿوتۿػاملۿولگۿامتمۿاہجنۿیکۿدجسمںیۿدلاںیھٹیب‪،‬سجۿ‬ ‫ےکۿرھگۿےکۿلاشۿوجۿدجسمۿوہۿؿہۿہہکۿد ۿہکۿاشۿےکۿلافۿاکۿدارۿلاۿداداۿاکۿحمامۿےہ‪ٓ ،‬ا چۿ لۿدؿۿاچرۿ ٓا ےنۿلكۿوگاایہنۿیتسسۿوہیئگۿںیہ‪،‬‬ ‫ٓا ھٹۿ ٓا ےنۿںیمۿدؿۿوگاہۿد ۿد ‪،‬ےئلچۿفرامقۿدش‪،‬اﷲ ؿادحۿاہقرۿیکۿدجسمۿاےکنۿلافۿداداۿاکۿرتہکۿوہیئگ‪،‬امتمۿدنہؿناتنۿںیمۿؿہۿیتۿ‬ ‫یک ۿےک دجسمںی ۿںیہ نج ۿےک ۿلااضہطب ۿؿػفناےم ۿوا ے ۿےئگ ۿںیہ ۿاؿر ۿؿہ ۿدناتؿمرںی ۿوفحمع ۿوہن ۿاؿر ۿان ۿےک ۿشادہ ۿوموجد ۿوہن ۿوت ۿہی ۿؿہۿ‬ ‫ػااملہنۿرطہقیۿےہۿسجۿےسۿداینۿرھبۿیکۿامتمۿدجسمںیۿػاوملنۿاغوبصنۿاکۿرھگۿنبۿاجںیئۿاشۿےسۿمرھۿرکۿاؿرۿایکۿملظۿوہۿاگ‪،‬اؿرۿملظۿیھبۿ‬ ‫مسل‬ ‫مسل‬ ‫و‬ ‫یسیکۿحماغكۿاکۿےسجۿ مینۿوتۿ مینۿوکیئۿھجمسۿؿالۿہریۿذمہقۿیھبۿوبقلۿںیہنۿرکاتکس‪ ،‬ھالۿدجسمۿوتۿدجسمۿےہۿسجۿیکۿوصرفۿسجۿ‬ ‫یکۿرحمافۿسجۿےکۿانمر ۿؿہریاہۿوخدۿدؿرۿےسۿوگایہۿدےتیۿںیہۿہکۿہیۿاﷲ ؿادحۿاہقرۿاکۿرھگۿےہ۔امتمۿاتکوبنۿںیمۿرصتحیۿےہۿہکۿ‬ ‫اعمۿؿوفقنۿےکۿوبثفۿوکرصفۿرہشفۿاکیفۿےہۿرھپۿاشۿےسۿرلادہۿاؿرۿرہشفۿایکۿوہیگۿہکۿامتمۿاملسمنۿاےسۿدجسمۿاجےتنۿںیہ‪،‬دجسمۿ‬ ‫ےتہکۿںیہ‪،‬اداںینۿوہیتۿںیہ‪،‬میخگاہنۿامجںیتعۿوہیتۿںیہ۔ہعمجۿدیعنیۿرتاؿحیۿمتخۿیکۿاامںیتمۿوہیتۿںیہ۔املسمنۿاےنپۿاصمرفۿےسۿ‬ ‫اشۿیکۿرممق‪،‬اشۿںیمۿااضہف‪،‬اشۿیکۿامعرفۿرکےتۿںیہ۔ایسیۿاحلكۿاکۿلامۿہنۿانسلاۿاکپۿےبۿدنیۿےبۿایحۿوجۿشاریۿداینۿیکۿ ٓا وھکننۿرپۿ‬ ‫ادنھیزیۿدالۿرکۿخداۿاکۿاملۿبصغۿرکلاۿاچےہ‪،‬والعیاذْباللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل۔دراتخمرۿدلج‪۸‬ہحفصۿ‪۷۹‬ۻںیم ےہ‪:‬‬

‫تِبلْفیہْالشہادة ْبالش رةْحقظاْلالوقافْالِدیمۃْ ؿفقۿںیمۿاہشدہ ۿرہشف ۿیھبۿوبقملۿےہۿلاہکۿاؿاقفۿدقہمیۿ‬ ‫ہالكۿوہےنۿےسۿوفحمعۿرںیہ۔(ف)‬ ‫عنْاالست الک‪1‬۔ ْ‬ ‫اتفؿٰیۿاقصیحانۿدلجۿاہچرمۿ ‪۷۸۸‬ںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفْصْلْیرایعْشرطْالواقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 321 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اذاْش دْالش ودْماْتجوزْبہْالش ادةْبالسماعْوقالوْ حق ۿوگاوہن ۿےن ۿان ۿاعممالف ۿںیم ۿوگایہ ۿدی ۿنج ۿںیمۿ‬ ‫المْنعاینْذلكْولکنہْاشت رْعندناْجازتْش ادت م‪ ْ 1‬اہشدفۿامسمقۿاجمرےہ‪،‬اؿرۿاہکۿہکۿمہۿےنۿاعمہنئۿںیہنۿایکۿنکیلۿ‬ ‫ہیۿامہر ۿمردلكۿوہشمرۿےہ‪،‬وتۿانۿیکۿوگایہۿاجمرۿےہ۔(ف)‬ ‫اتفؿٰیۿاعریگملہیۿدلجۿوسمۿ ۼ‪۶۸‬ںیمۿےہ‪:‬‬

‫وتِبل ْالش ادة ْف ْالوقف ْبالؾسامع ْوان ْصرحابہْ ؿفق ۿںیم ۿاہشدف ۿنساعم ۿا ین ۿامسمق ۿیک ۿوگایہ ۿوبقمل ۿےہۿ‬ ‫النْالشاھدْربماْیکونْسنہْعشرینْسنۃْوتاریخْ ارگہچ ۿوگاہ ۿامسمق ۿیک ۿرصتحی ۿرکدںی ۿویکہکن ۿاسباؿاقف ۿوگاہ ۿیکۿ‬ ‫الوقفْمائۃْسنۃْفیؾیِنْالِایضْانْالشاھدْیش دْ رمع ۿسیب ۿشال ۿوہیتۿےہ ۿاؿر ۿؿفق ۿوسشال ۿےسۿوہلا ۿےہ‪،‬انچہچنۿ‬ ‫بالؾسامع ْالبالعیان ْفاذن ْالفرق ْبی ْالسکوتْ‬

‫اقیضۿوکۿنیقیۿےسۿملع ۿوہلا ۿےہۿہکۿوگاہۿینسۿوہیئۿوگایہۿد ۿ‬

‫راہےہ ۿہن ۿہک ۿدیھکی ۿوہیئ‪،‬اذہا ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿامسف ۿےسۿ‬ ‫واالفصاحْاشارْظہیْالدینْالمرغؼناینْایلْھذاالمعینْ‬ ‫ف‬ ‫اخومیش ۿاؿر ۿرصتحی ۿرکےن ۿںیم ۿوکیئ ۿ رط ۿہن ۿوہاگ۔ریہظادلنیۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْ‬ ‫۔ملتِطا۔‬ ‫کذافْالقصولْالعمادیۃ‬ ‫رمكیناین ۿےن ۿایس ۿینعم ۿیک ۿرطف ۿاشارہۿایک ۿےہ ۿاسیج ۿہک ۿوصفلۿ‬ ‫امعدہیۿںیمۿےہ۔(ف)‬ ‫اتفؿٰیۿریخہیۿدلجۿدؿمۿ ۼ‪۷‬ںیمۿےہ‪:‬‬

‫فْالکزنْالیش دْبمالمْیعاینہْاالفْالنسبْوالموتْ زنکۿںیمۿےہۿہکۿحقۿلكۿوگاہۿےنۿاعمہنئۿہنۿایکۿوہۿؿہۿوگایہۿںیہنۿ‬ ‫والنکاح ْوالدخول ْووالیۃ ْالِایض ْواصل ْالوقفْ د ۿاتکسۿوساےئۿبسن‪،‬ومف‪،‬راکچ‪،‬دوخل‪،‬ؿالمكۿاقیضۿاؿرۿ‬ ‫ومثلہْفْالملتارْوتنویرْاالبصارْوالکلْمنْھؤالءْ الص ۿؿفق ۿےک‪،‬اؿر ۿاتخمر ۿؿونتری ۿاالاصبر ۿںیم ۿیھب ۿایس ۿیک ۿلثمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےہۿاؿرۿانۿسقۿےنۿقلطمۿراھکۿدقمیۿؿخدلدۿوکۿاعمۿںیہ۔(ف)‬ ‫اطلقْفعمْالمتِادمْوغیہْالخ‪3‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقاضیلانْکتابْالشہاداتْفصلْفْالشاہدْیشہدْا لخْونبکصـرؤنھکلۿ‪ /۸‬ۺۺۺ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالسادسْف‬ ‫ْالدعویْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۽‪۹۸‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫ٰ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْخییۃْکتابْالشہاداتْدارالقکرْبیوتْ‪ /۷‬۾‪۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪Page 322 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دہاہیۿدلجۿدؿمۿ ‪۶۵۹‬ؿۺ‪۶۵‬ںیمۿےہ‪:‬‬ ‫حیحْانہْتِبلْالشہادةْبالؾسامعْفْ حیحصۿہیۿےہۿہکۿاہشدہۿنساعمۿالصۿؿفقۿںیمۿاجمرۿؿوبقملۿےہۿہنۿ‬ ‫ص ْ‬ ‫اماالوقفْفال ْ‬ ‫ہک ۿرشاطئ ۿؿفق ۿںیم‪،‬ویکہکن ۿالص ۿؿفق ۿیہ ۿرہشف ۿلدریۿ‬ ‫اصلہْدونْشرائطہْالنْاصلہْھوالذیْیشت ر‪1‬۔ ْ‬ ‫وہلاےہ۔(ف)‬ ‫لاہلمجلۿصخۿذموکرۿاکۿوقلۿضحمۿدموففۿؿتخسۿلا لۿؿۿلاومسمفۿےہ‪،‬اشۿرپۿفر ۿےہۿہکۿدجسمےکۿانمرؿنۿدویارؿنۿاؿرۿاشۿیکۿاؿرۿ‬ ‫لک‬ ‫اشۿےکۿرجحہۿؿہریہۿیکۿ ںوتنۿوکۿاےنپۿػااملہنۿرصتوفنۿےسۿوفراۿلاكۿرکد ‪،‬وجھچکۿامعرفۿدجسمۿےکۿ ھےۿؿہریہۿیسکۿرپۿانبیئۿےہۿوفراۿ‬ ‫داھد ‪،‬ینتجۿراںیہۿاشۿےکۿلاۿوتکنۿےکۿ ٓا ےنۿاجےنۿیکۿدجسمۿلاۿرجحہۿدجسمۿیکۿفقسۿرپۿںیہۿوفراۿدنبۿرکد ‪،‬ؿہۿہنۿامےنۿوتۿاملسمونن‬ ‫رپ ۿفر ۿےہۿہک ۿلااضہطب ۿاچر ۿہ ۿوجیئ ۿرکےک ۿاش ۿاک ۿدسقۿدعتیۿدجسم ۿےس ۿوکلاہۿرکںی ۿاؿر ۿلاربجل ۿان ۿلالاك ۿرصتافف ۿوکۿدجسمۿےسۿدؿرۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رکادںی‪،‬واللْ ٰ‬

‫رمہلسۿمیکحۿرساچۿاقحلۿاصحقۿمریلیۿدجسمۿدبراالشالمۿ‬

‫‪۷۵‬امجدیۿابآرخۿ۽‪۶۸۷‬ھۿدؿہبنشۿ‬

‫ہلئسم‪۹‬ۺ‪:۶‬‬ ‫ایک فرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿرلدۿےنۿرعہصۿۺ‪۹‬ۿشالۿےسۿاخرچۿاردجسمۿا ینۿوحایلۿدجسمۿیکۿارایضۿںیمۿاکمنۿانبایلۿ‬ ‫ےہ ۿاشۿںیم ۿراتہ ۿےہ ۿاشۿےن ۿدنچ ۿرعہصۿےس ۿا ین ۿھچ ۿامہۿےس ۿاش ۿاکمنۿںیم ۿھچک ۿرمایغن ۿےک ۿےچب ۿؿاےطس ۿاےنپۿاھکےن ۿےک ۿرخلدۿ‬ ‫رکےکۿرپؿرشۿرکیۿحقۿاشۿوکۿامہفشئۿیکۿیئگۿوتۿاشۿےنۿوفرارمویغنۿوکۿدحیلعہۿرکدلاۿاؿرۿوضحبریۿبلقۿاﷲ اعتیٰلۿےسۿوتہبۿیھبۿدلۿ‬ ‫ےسۿیک‪،‬كالؿہۿاشۿےکۿاؿرۿوجۿوجۿاسلامۿہکۿوھجےٹۿدہمۿرلدۿےکۿاگلےئۿےئگۿےھتۿانۿےسۿرلدۿوتہبۿرکلاۿےہ‪،‬اؿرۿاہکۿہکۿہیۿضحمۿھجمۿرپۿوھجلاۿ‬ ‫ااہتم ےہۿ ٓا لاۿاشۿوتہبۿوضحریۿبلقۿےسۿمردلكۿخداؿدنۿاعملۿےکۿلاكۿوہایگۿلاۿںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫اﷲ وتہبۿوبقلۿرکلاۿےہۿارگۿاشۿےنۿےچسۿدلۿےسۿوتہبۿیکۿےہۿوتۿاﷲ اعتیٰلۿےکۿمردلكۿاشۿگناہۿےسۿلاكۿوہاجےئۿاگۿرگمۿوحایلۿدجسمۿ‬ ‫ا ینۿانفےئۿدجسمۿںیمۿخدلدۿاکمنۿوطبرۿوخدۿانبح انۿاؿرۿاشۿوکۿاانپۿنکسمۿرکح انۿاؿرۿؿںیہۿلااخہنۿلیسافۿرکلاۿہیۿیھبۿرحامۿےہۿاشۿیکۿوتہبۿ‬ ‫یچسۿحق ۿےہۿہکۿاےنپۿان ۿرصتافف ۿوکۿیھبۿرالئۿرک ۿاؿر ۿدجسمۿوکۿرھگۿہنۿانبےئۿوحایلۿدجسمۿاکۿمکحۿیھبۿلثمۿدجسمۿوہلا۔اتفؿٰیۿ‬ ‫اعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫المسجدْاذاْجعلْحانوتاْاوْمسکناْتسِط ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْال دایۃْکتابْالشہاداتْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۸‬۾ۺ۔۽ۺ‪۶‬‬

‫ا ینۿدجسمۿوکۿارگۿداکنۿلاۿاکمنۿانبایلۿاجےئۿوتۿاشۿیک‬

‫ْ‬ ‫‪Page 323 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫حرمتہ ْوھذاالیجوز ْوالقناء ْتبع ْللمسجد ْفیکونْ رحمقۿشاطقۿوہیگۿےبۿادیبۿےبۿرحیتمۿوہیگۿاؿرۿہیۿرحامۿےہۿاؿرۿ‬

‫حکمہْحکمْالمسجدْکذافْمحیطْالسرخیس‪1‬۔ ْ‬

‫انفےئ ۿدجسم ۿلاعب ۿدجسم ۿےہ ۿوت ۿاش ۿاک ۿمکح ۿیھب ۿلثم ۿمکح ۿدجسمۿ‬ ‫ےہ‪،‬ااسیۿیہۿطیحمۿااممۿسمشۿاالہمئۿرسحشیۿںیمۿےہ۔‬

‫اؿرۿہیۿایخلۿہکۿتہبۿسمخدۿںیمۿاکمنۿشیپۿااممۿؿۿؤمدنۿیکۿوکسمكۿوکۿےنبۿوہےئۿںیہۿعفنۿہنۿد ۿاگ‪،‬املعءۿےنۿرصتحیۿفرامیئۿےہۿہکۿ‬ ‫دجسم ۿنب ۿاجےن ۿےس ۿےلہپ ۿارگ ۿلاین ۿدجسم ۿااسی ۿوکیئ ۿاکمن ۿانبد ۿوت ۿاجمر ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿدعب ۿارگ ۿوخد ۿلاین ۿدجسم ۿ ٓا ےئ ۿاؿر ۿانبلا ۿاچےہ ۿوتۿ‬ ‫ااجرفۿہنۿدںیۿےگۿارگۿہچۿؿہ ہیۿػاہزۿرک ۿہکۿاؿلۿیہۿےسۿریمیۿتینۿاشۿےکۿانبےنۿیکۿیھت‪،‬دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫لوبین ْفوقہ ْبؼتا ْلالمام ْالیضرالنہ ْمن ْالمصالحْ ارگۿدجسمےکۿاؿرپۿؿافقۿےنۿااممۿےکۿےئلۿاکمنۿانبلاۿوتۿرحچۿںیہنۿ‬ ‫امالوتمت ْالمسجدیۃ ْثم ْارادالؽناء ْمنع ْولو ْقالْ ویکہکنۿہیۿاصمحلۿدجسمۿںیمۿےسۿےہۿنکیلۿحق ۿدجسممك ۿلامۿ‬

‫عنیت ْ ٰذلك ْلم ْیصدق ْتاتارخانیۃ ْفاذا ْکان ْھذافْ وہاجےئۿرھپۿاشۿرپۿاکمنۿانبلاۿاچےہۿوتۿاشۿوکۿعنمۿایکۿاجےئۿاگ‪،‬ارگۿ‬ ‫ؿہۿےہکۿہکۿںیمۿےنۿےلہپۿےسۿاشۿاکۿارادہۿایکۿاھتۿوتۿاۿیکسۿدصتقیۿہنۿ‬ ‫الوقف ْفکیف ْبغیہ ْفیجب ْھدمہ ْولو ْع ٰل ْجدارْ‬ ‫یک ۿاجےئ ۿیگ‪،‬لالاراخہین۔حق ۿوخد ۿؿافق ۿاک ۿہی ۿمکح ۿےہ ۿوتہریۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫المسجد۔ واللْ ٰ‬ ‫ؿافق ۿوک ۿےسیک ۿااجرف ۿوہیتکس ۿےہ‪،‬اذہا ۿاےسی ۿاکمن ۿوک ۿرگالاۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫ؿاحقۿےہۿارگۿہچۿدجسمۿیکۿدویاررپۿوہ۔واللْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫گ‬ ‫‪۶۵‬ةعشنۿ۾‪۶۸۷‬ھ‬ ‫ارادمحۿ ٓا لادۿ ھیساۿہلحمۿامخہشۿرمہلسۿدبعارل مٰنۿاصحقۿعمۿامجمق‬ ‫ہلئسمۺۺ‪:۶‬‬ ‫رضحفۿوماللاۿؿدخمؿانمافلضۿالجۿاعملۿومولیۿادمحۿراضاخنۿاصحق!دعبۿ ٓا دافۿؿامیلستفۿےکۿ ٓا فۿیکۿخدمقۿفیصدرحقۿںیمۿ‬ ‫دسق ۿہتسبۿسمتلمۿوہنۿہک ۿاہین ۿادمح ۿ ٓا لاد ۿںیم ۿاشالم ۿرہنخ ۿادنارہ ۿوہریہ ۿےہ ۿ ٓا ف ۿوک ۿاﷲ زعؿلج ۿےن ۿؿارف ۿالیناءۿایکےہ ۿؿاےطسۿ‬ ‫و‬ ‫اشالمۿںیمۿاافتطۿرےنھکۿےک‪،‬اجبےئۿاشۿےکۿاشالمۿںیمۿاسفنتینۿیکۿؿہجۿےسۿلااافتیقۿارۿدحۿ ھنلۿریہۿےہ‪،‬یئکۿوتفؿنۿرپۿ ٓا فۿیکۿرہمۿ‬ ‫دیھکیۿسجۿےسۿولعممۿوہاۿہکۿ ٓا فۿہزۿدؿۿاجمكۿیکۿتفگۿؿدینشۿںیہنۿشییے‪،‬الكۿیہۿرطفۿیکۿلافۿنسۿرکۿمکحۿاگللاۿلاااصنیفۿےہ‪،‬ریخۿ‬

‫اہینۿالكۿڑگھجاۿڑپاۿےہ‪،‬دجسمۿالكۿدمفۿےسۿنبۿیئگۿےہۿاؿر‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۷ /۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 324 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الك ۿدجسم ۿاف ۿنب ۿریہ ۿےہ‪،‬ہز ۿدؿ ۿاجمك ۿےک ۿوتف ۿ ےلک ۿںیہ ۿذموکر ۿدؿ ۿوتف ۿ ٓا ف ۿیک ۿخدمق ۿادقش ۿںیم ۿرؿاہن ںیہ ۿوغبر ۿمالہظحۿ‬ ‫فرامرکۿوجۿمکحۿحیحصۿوہۿرؿاہنۿرکںی‪ٓ ،‬ا فۿیکۿقحۿرحتریۿ ٓا ےنۿےسۿانْشاءْاللالعزیز رشمقۿاجےئۿایسیۿادیمۿےہ‪،‬وْالسالم۔‬

‫لقنۿوتفاےئۿمریلی‬

‫ح‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسمۿںیم ۿہک ۿرہش ۿادمح ۿ ٓا لاد ۿںیم ۿہلحم ۿلاوپجر ۿلاچن ۿیلیپ ۿںیم ۿشیق ۿامجمق ۿ ھییـن ۿیکۿامجمق ۿںیمۿ‬ ‫رعہصۿدنچۿرؿر ۿاکۿوہا ۿاحنالفۿدوینہیۿیکۿؿہجۿےسۿدؿ ۿڑکٹ ۿوہےئگۿںیہ‪،‬الكۿرطفۿ ٓا ھٹۿوسۿرھگۿںیہۿاؿر ۿالكۿرطفۿاچپشۿرھگۿ‬ ‫ںیہ‪،‬دؿوننۿفروقنۿےنۿاکمنۿدجسمۿانبےنۿےکےئلۿرخلدۿےئک‪،‬وھچیٹۿامجمقۿےنۿدجسمۿیکۿاینبدۿدا ینۿرشؿفۿیک‪،‬انۿوکۿمریۿامجمقۿیکۿ‬ ‫اجمكۿےسۿاھجمسۿلاۿایگۿہکۿاراہریۿدجسمۿیکۿرغمفۿیکۿاجمكۿمریۿامجمقۿاکۿاکمنۿےہ‪،‬انۿدؿوننۿاکموننۿوکۿدجسمۿانبؿۿاؿرۿانبےنۿںیمۿ‬ ‫مہۿاملۿیکۿدمدۿںیمۿرشلكۿرںیہۿےگ‪،‬اوہـنۿےنۿہیۿؿدعہۿایکۿہکۿمہۿیف ااحللۿدجسمۿانبےتۿںیہۿاؿرۿحقۿرغمفۿیکۿاجمكۿدجسمۿمریۿ‬

‫امجمقۿؿاولنۿیکۿےنبۿیگۿوتۿمہۿچیبۿیکۿدویارۿوترۿداںیلۿےگۿافۿمریۿامجمقۿیکۿیھبۿدجسمۿغربیۿایترۿوہےنۿےکۿےہ‪،‬افۿوھچیٹۿامجمقۿ‬ ‫وکۿاہکۿاجلاۿےہۿہکۿچیبۿیکۿدویارۿوترۿرکۿدؿوننۿدجسمؿنۿوکۿالكۿرکدؿ‪،‬افۿوھچیٹۿامجمقۿےکۿضعبۿرضحافۿفرامےتۿںیہۿہکۿچیبۿیکۿدویارۿ‬ ‫مہ‬ ‫وترۿرکۿدؿوننۿدجسمؿنۿوکۿالكۿرکلاۿلااجمرۿےہ۔افۿاملعےئۿاہلسیقۿمعۿویف مۿیکۿخدامفۿاعہیلۿںیمۿرع ۿےہۿہکۿچیبۿیکۿدویارۿوترۿرکۿ‬ ‫دؿوننۿدجسمؿنۿوکۿالكۿرکےنۿےسۿامنروینۿوکاجنگشئۿامنرۿیکۿایھچۿرطچۿےسۿوہاجےئۿیگۿافۿاشۿوصرفۿںیمۿچیبۿیکۿدویارۿوکۿوترۿ‬ ‫رکۿدجسمۿوکۿالكۿرکلاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ۿاؿرۿدجسمۿیکۿدویارۿوھچیٹۿامجمقۿؿاےلۿوترےنۿاکۿاراکرۿرکںیۿوتۿانۿیکۿدجسمۿںیمۿامنرۿاجمرۿوہیگۿ‬ ‫لاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫اہنۿالہۿہلحمۿوکۿاایتخرۿوہلاۿےہۿہکۿامنرۿےکۿےئلۿدؿۿدجسمؿنۿوکۿالكۿرکدںی‪،‬اشۿوکۿلااجمرۿانہکۿضحمۿطلغۿؿۿلا لۿےہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ل مْایْالھلْالمحلۃْنصبْمتویلْوجعلْالمسجدینْ الہۿہلحمۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿؿہۿدجسمۿاکۿوتمیلۿرقمرۿرکںی‪،‬اؿرۿہیۿیھبۿ‬ ‫واحدْوعکسہْلصالةْاللدرسْاوذکرْفْالمسجداھ‪1‬۔ ْ اایتخر ۿےہ ۿہک ۿدؿ ۿدجسمؿن ۿوک ۿالك ۿلا ۿالك ۿوک ۿدؿ ۿرکںیل ۿامنرۿ‬ ‫ےکےئلۿہنۿہکۿدرشۿؿدرکۿےکۿےئلۿاھ(ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالصلٰوةْبابْمایقسدْالصلٰوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۹ /۶‬۾‬

‫ْ‬

‫‪Page 325 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫م‬ ‫رگمۿوھچیٹۿامجمقۿؿاےلۿارگۿوخفۿمرافۿؿخدالۿؿہریہۿیسکۿتحلصمۿ خیحہۿرشہیعۿےکۿلامقۿدویارۿوترۿرکۿدجسمںیۿالكۿرکےنۿےسۿ‬ ‫اراکر ۿرکںی ۿوت ۿان ۿرپ ۿیھب ۿربج ۿںیہن ۿاتچنہپ ۿہک ۿحق ۿالك ۿدجسم ۿوک ۿدؿ ۿرکح ان ۿاجمر ۿےہ ۿکماْتِدمْعنْالدرْانْل مْجعلْمسجدْ‬

‫واحدْمسجدین(اسیج ۿہک ۿدر ۿےک ۿوحاےلۿےسۿزگرا ۿہک ۿالكۿدجسم ۿوک ۿدؿ ۿرکےن ۿرصف ۿاک ۿالہۿہلحم ۿوک ۿاایتخر ۿےہ۔ف)وت ۿدؿ ۿوک ۿدؿۿ‬ ‫رانھکۿویکرکنۿونممفۿوہاتکسۿےہ‪،‬اہنۿارگۿاصلاۿوکیئۿؿہجۿرشیعۿہنۿوہۿرصفۿدضۿےکۿشیقۿرفتقیۿامجمقۿرکںیۿوتۿانۿیکۿلافۿہنۿینسۿ‬ ‫اجےئۿیگۿہکۿاشۿوصرفۿںیمۿؿہۿمیعیقۿا ینۿےبۿاجۿہقۿرکےنۿؿاےلۿںیہۿاؿرۿمیعیقۿاکۿوقلۿومسمفۿںیہنۿوہلا‪،‬‬

‫ف ْال دایۃ ْوغیہا ْمن ْالِسمۃ ْاالول ْمنتقع ْبہْ دہاہیۿؿہریہۿںیمۿتمسقۿےکۿلافۿںیمۿےہۿہکۿاؿلۿاشۿےسۿعفنۿ‬ ‫احلص ۿرکےن ۿؿاال ۿےہ ۿاذہا ۿاش ۿاک ۿاطمہبل ۿربتعم ۿےہ ۿاؿرلاین ۿہقۿ‬ ‫فاعؾربْطلبہْوالثاینْمتعنتْفلمْیعؾرب‪1‬۔ ْ‬ ‫درھیمۿرکےنۿؿاالۿےہۿاشۿاکۿاطمہبلۿربتعمۿںیہن(ف)‬ ‫دراتخمرۿںیمۿلیبقۿاشیطنافۿےہ‪:‬‬ ‫االصل ْان ْمن ْخرج ْکالمہ ْتعنتا ْفالِول ْلصاحبہْ اقدعہۿہیۿےہۿہکۿسجۿاکۿکالمۿتنعتۿا ینۿہقۿدرھیمۿرپۿ ینبۿوہۿاشۿ‬

‫ےکۿاخمفلۿاکۿوقلۿلاالافتطۿربتعمۿوہاگ۔(ف)‬ ‫باالتقاق‪2‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫وتۿحصقۿوصادبلدۿاکیزۿالہۿامجمقۿاشۿدویارۿافلصۿوکۿدحیلعہۿرکدلاۿاجےئۿاگ‪،‬ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫فْالؾتارْخانیۃْسئلْابوالِاسمْعنْاھلْمسجدارادْ لالاراخہینۿںیم ےہۿہکۿااممۿاوبااقلمسۿےسۿہیۿوسالۿایکۿایگۿہکۿ‬ ‫بعض مْانْیجعلواْالمسجدْرحبۃْوالرحبۃْمسجداْ ضعب ۿالہ ۿدجسم ۿالك ۿدجسم ۿوک ۿنحص ۿاؿر ۿنحص ۿوک ۿدجسم ۿانبلا‪،‬دجسم ۿاکۿ‬

‫او ْیتلذ ْوا ْلہ ْبابا ْاویحولوا ْبابہ ْعن ْموضعہ ْوایبْ درؿارہ ۿانبلااؿر ۿشاقب ۿدرؿار ۿوک ۿاش ۿیک ۿہگج ۿےس ۿدبتلی ۿرکلاۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اچےتہۿںیہۿہکبجۿضعبۿاشۿاکاراکرۿرکےتۿںیہۿوتۿایکۿمکحۿےہ‪ٓ ،‬ا فۿ‬ ‫بعضْ ٰذلكْقالْاذاْاجتمعْا کثرھمْوافضل مْلؼسْ‬ ‫ی‬ ‫ک‬ ‫ف‬ ‫ےنۿ راملا ۿہکۿا ز ۿؿالضفۿرضحاف ۿقفتمۿںیہۿوتالقۿوکۿاایتخرۿ‬ ‫لالقلْمنع م‪3‬۔ ْ‬ ‫ںیہنۿہکۿاںیہنۿعنمۿرکںی(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫ْالہدایۃْکتابْالِسمۃْعبطمۿوییفسۿؤنھکلۿ‪۹۶۶ /۹‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالؽیو عْبابْالمسلمْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬۾‪ْ ۹‬‬ ‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‪۸ /۸‬۽‪۸‬‬ ‫‪Page 326 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫گ‬ ‫وینۿیہۿارگۿاشۿدویارۿؿدعتدۿےکۿلامقۿالہۿہلحمۿرپۿدجسمںیۿیگنتۿرکیتۿںیہۿہکۿالكۿوتۿدویارۿےنۿہگجۿ ھیزیۿدؿرس ۿدؿاامومنۿےکۿ‬ ‫لامقۿیمکۿوہیئۿہکۿوخدۿااممۿالكۿفصۿاکلمۿیکۿہگجۿاتیلۿےہۿاشۿؿہجۿےسۿالہۿہلحمۿدؿوننۿدجسمؿنۿںیمۿوپر ۿںیہنۿ ٓا ےتۿاؿرۿدویارۿ‬ ‫وتر ۿرکۿالكۿامجمق ۿرکدےنی ۿےسۿؿتعسۿوہاجیگیئۿوتۿاشۿوصرف ۿںیمۿؿہۿدویار ۿوخایہ ۿوخنایہ ۿخدا ۿرکدیۿاجیگیئ ۿہکۿیگنت ۿدجسم ۿیکۿ‬ ‫رضؿرفۿےسۿاشۿےکۿغربیۿیکۿرنیمۿلاۿاکمنۿلاۿداکنۿولممكۿلالراضۿدنمیۿامكلۿنؾیمقۿ ےنیۿاکۿاایتخرۿاحمکۿوکےہ‪،‬وتۿدجسمۿوکۿدجسمۿ‬ ‫ںیم مالح انۿدبرہجۿاؿیٰل‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫توخذ ْارضْودارْوحانوتْبجنب ْمسجدْضاقْعلْ دجسمارگۿگنتۿوہوتۿاشۿےکۿولہپۿںیمۿوجۿرنیم‪،‬اکمنۿلاۿداکنۿےہۿ‬ ‫الناسْبالِیمۃْکرھاْدررْوعمادیۃ‪1‬۔ ْ‬

‫ؿہ ۿتمیق ۿد ۿرک ۿربجادجسم ۿںیم ۿدالخ ۿیک ۿاجیتکس ۿےہ‪،‬دررؿ‬

‫امعدلۃ۔(ف)‬ ‫اؿرۿ رہۿاحلۿوھچیٹۿامجمقۿؿاولنۿےکۿاراکرۿرکےنۿےسۿانۿیکۿدجسمۿںیمۿامنرلااجمرۿوہےنۿیکۿوکیئۿؿہجۿںیہنۿوخاہۿانۿاکۿاراکرۿانسۿاجےئۿلاۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ںیہنۿہکۿ ٓا رخۿؿہۿدجسمۿیہۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫تعایلْاعلم ْ‬ ‫کؾبہْدبعایبنلۿونافۿرمراْعیفْعنہْالجوابْصحیح۔واللْ ٰ‬

‫لقنۿوتفاےئۿدیلہۿ‬

‫ْ‬

‫ایکفرامےتۿںیہ املعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿسجۿںیمۿمیخگاہنۿامنرۿنیتۿامہۿےسۿوہریہۿیھتۿلصتمۿاشۿےکۿاؿرلاینۿدجسمۿ‬ ‫انبیئۿیئگۿاشۿدضۿرپۿہکۿہلحمۿؿاولنۿےکۿدؿۿرگؿہۿوہاجںیئۿاؿرۿ ٓا سپۿںیمۿرفتہقۿڑپاجےئۿاؿرۿایلگۿدجسمۿیکۿ ٓا لادیۿںیمۿفرطۿ ٓا ےئۿسپۿاشۿ‬ ‫لاینۿدجسمۿےکۿےئلۿایکمکحۿےہ؟ ٓا لاۿاشۿںیمۿامنرۿاجمرۿےہۿلاںیہنۿاؿرۿاوکسۿدجسمۿیکۿریمعتۿاکۿمکحۿدلاۿاجےئۿلاںیہن؟‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 327 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وصرفۿوئسمہلۿںیمۿدجسمۿرضارۿاکۿمکحۿریتھکۿےہۿا ینۿاشۿںیمۿامنرۿڑپانھۿعنمۿےہۿاؿرۿاحمکۿؿغكۿوکۿاچےئہۿہکۿاشۿوکۿدجسمۿیکۿوصرفۿ‬ ‫ںیمۿہنۿرےنہۿد ۿوخاہۿاشۿوکۿدہمۿرکادلاۿاجےئۿلاۿوکیئۿاکمنۿدؿرساۿانبد ۿاسیجۿہکۿریسفتۿاجعمۿاایبلنۿںیمۿ ٓا ہیۿ‬ ‫‪‬‬ ‫"الخ‪1‬اؿرؿہۿولگۿوہنجنۿےنۿرضرۿےکۿےئلۿالكۿدجسمۿانبیئۿاخل۔ف)یکۿریسفتۿںیمۿاھکلۿےہۿ‬ ‫"‬ ‫ابعرفۿاشۿیکۿللفؾہۿہیۿےہ‪:‬‬ ‫تعایل ْعلیہْوْ حقۿاوہـنۿےنۿدجسمۿیکۿریمعتۿلمکمۿرکیلۿوتۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ‬ ‫فلمااتموابناءْہْاتوارسولْاللْصلْاللْ ٰ‬ ‫سلم ْحی ْرجع ْمن ْتبوك ْوقال ْاتممنامسجدْ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿیکۿخدمق ۿںیمۿاحرضۿوہےئۿحق ۿوضحر ۿہیلعۿ‬ ‫اللضعقاء ْواھل ْالعلۃ ْواللیلۃ ْالمطیة ْنلتمس ْانْ الصلٰـہ ۿؿالسالم ۿوبتك ۿےس ۿؿاسپ ۿرشتفی ۿالےئ ۿاؿر ۿاہک ۿہکۿ‬

‫لاروسل ۿاﷲ!مہ ۿےن ۿزمکؿرؿن‪،‬امیبرؿن ۿاؿر ۿراف ۿیک ۿلاریکۿ‬ ‫تصلْفیہْوتدعوبالربکۃْفزنلتْفْتکذیبہمْفامرْ‬ ‫ھ‬ ‫ی‬ ‫ںیمۿامنر ۿڑپ ےۿؿاولنۿیکۿاخرطۿدجسمۿانبیئۿےہ۔امہریۿاامتلشۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْب دمہْف دموہْ‬ ‫رسولْاللْصلْاللْ ٰ‬ ‫ےہۿہکۿ ٓا فۿاشۿںیمۿمرتکۿےکےئلۿداعۿفرامںیئ‪،‬وتۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫واحرقوہ(التِمْفیہ)فْ ٰذلكْالمسجدْابداْللصلٰوة‪2‬۔ ْ‬ ‫ف‬ ‫ےن ۿان ۿولوگن ۿیک ۿذکتبی ۿںیم ۿہی ۿآ ہی ۿرکہمی ۿلارل ۿ رامیئ‪،‬‬ ‫انچہچن ۿروسل ۿرکمی ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلعۿؿملس ۿےن ۿاش ۿدجسم ۿےکۿ‬ ‫رگاےنۿاکۿمکح ۿدلاۿاذہاۿولوگنۿےنۿدجسمۿوکۿرگارکۿخالدلا‪،‬اﷲاعتیٰلۿ‬ ‫ےنۿاےنپۿوبحمف ۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿوکۿارشاد ۿفراملا ۿہکۿ‬ ‫اشۿدجسمۿںیمۿیھبکۿیھبۿامنرۿےکےئلۿایقمۿہنۿفرامںیئ۔ (ف)‬

‫لقنۿوتفاےئۿاریان‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿوجۿصخۿضحمۿرغب ۿاسفنتینۿاؿرۿدعاؿفۿاؿرۿرضرۿدجسمۿمیقم(ا ینۿوجۿےلہپۿینبۿوہیئۿ‬ ‫وہ)دجسمۿانبےئۿؿہۿدجسمۿرضارۿےکۿمکحۿںیمۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿایسیۿدجسمۿانبیئۿاجےئۿلاںیہن؟‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪ /‬ۼ‪۶۵‬‬

‫ْ‬

‫ْجا معْالؽیانْتحتْآیۃْ۾‪ /‬ۼ‪ْ۶۵‬دارنشرْالکتبْاالسالمیہْوگرجاوناالۿ‪ /۶‬ۻ۽‪۷‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 328 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫تعایلْاعلم مْبالحقْوالصواب‪،‬لالہبش ۿوج ۿدجسمۿرغب ۿاسفنتین ۿؿدعاؿف ۿےک ۿؿرضردجسم ۿدقمی ۿےک ۿایترۿیک ۿاجےئ ۿمکحۿ‬ ‫ھوْالل ٰ‬ ‫دجسمرضارۿریتھکۿےہۿاؿرۿایسیۿدجسمۿیکۿانبءۿومحقۿوثافۿںیہنۿہکلبۿومحقۿراکلۿےہ‪،‬انچہچنۿریسفتۿدماركۿؿاشکفۿںیمۿاشۿ ٓا مكۿ‬ ‫ےکۿےچینۿرموقمۿےہ‪:‬‬ ‫"‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫اؿر ۿوہنجن ۿےن ۿانبیئ ۿےہ ۿالك ۿدجسم ۿدضرپ ۿاؿر ۿرفک ۿرپ ۿاؿر ۿٹوھفۿ‬

‫‪‬‬

‫داےنلۿوکۿاملسموننۿںیم‪،‬اؿرۿاھتلگۿاشۿصخۿیکۿوجۿزلراہۿےہ‪،‬‬ ‫اﷲ ےس ۿاؿر ۿروسل ۿےس ۿ ٓا ےگ ۿاک ۿاؿر ۿاف ۿںیمسق ۿاھکںیئ ۿےگ ۿہکۿ‬ ‫و‬ ‫ھالیئۿاچےتہۿےھتۿاؿرۿاﷲ وگاہۿےہۿہکۿؿہۿوھجےٹۿںیہ۔‬

‫‪‬‬ ‫‪1"‬۔ ْ‬

‫اہک ۿایگ ۿےہ ۿہک ۿوج ۿدجسم ۿیھب ۿافترخ‪،‬رلااکری‪،‬وہشمری ۿلا ۿبلطۿ‬ ‫قیلْکلْمسجدْبینْمباھاةْاوریاءْاوْسمعۃْاوْلغرضْسویْ‬ ‫راضءۿایہٰلۿےکۿكالؿہۿیسکۿرغ ۿےکۿےئلۿانبیئۿاجےئۿلالاكۿاملۿ‬ ‫ابتغاء ْوجہ ْاللاوبمال ْغی ْطیب ْف و ْالحق ْبمسجدْ‬ ‫ےسۿانبیئۿاجےئۿؿہۿدجسمۿرضارۿےسۿقۿوہیگۿامیہی۔(ف)‬ ‫الضرارْا نتہی‪2‬۔ ْ‬ ‫اؿرۿاشکفۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫عن ْعطاء ْلما ْفتح ْالل ْاالمصار ْعل ْیدعمر ْامرْ رضحف ۿاطعےس ۿرمؿی ۿےہ ۿہک ۿحق ۿاﷲاعتیٰل ۿےن ۿرضحف ۿرمعۿ‬ ‫المسلمیْانْیؽنواْالمساجدوانْالْیتلذوافْمدینۃْ ریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿمنہ ۿےک ۿاہھت ۿتہب ۿےس ۿرہش ۿ حت ۿفرامےئ ۿوت ۿ ٓا فۿ‬ ‫ےن ۿاملسمونن ۿوک ۿدجسمںی ۿانبےن ۿاک ۿمکح ۿدلا ۿاؿرفراملا ۿہک ۿالك ۿرہشۿ‬ ‫مْسجدینْیضارْاحدھماْصاحبہ‪ْ3‬ا نتہی۔ ْ‬ ‫ںیم ۿدؿ ۿدجسمںی ۿہن ۿانبلا ۿلا ۿہک ۿالك ۿےس ۿدؿرسی ۿوک ۿرضر ۿہن ۿےچنہپ‪،‬‬ ‫ا نتہی(ف)‬ ‫اؿرۿاصحقۿریسفتۿادمحیۿےنۿاھکلےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪ /‬ۼ‪۶۵‬‬

‫ْ‬

‫ْتقسیْالنسیف(المدارک)تحت ۾‪/‬ۼ‪ْ۶۵‬دارالکتابْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬ۺ‪۶۹‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْالکشاف(تقسی)تحتْۺ‪ْ۲۱۸/‬انتشاراتْ ٓا اتففۿرہتانۿاریانۿ‪۷۶۹ /۷‬‬ ‫‪Page 329 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فالعجبْمنْالمشائلیْالمتعصبیْفْزمانناْیؽنونْفْ امہر ۿرامےنۿےک ۿبصعتمۿاشمخئۿرپۿبجعتۿےہۿہکۿرہشف‪،‬‬ ‫کلْناحیۃْمساجدْطلباْلالسمْوالرسمْواستعالءْلشان مْ رمس‪،‬اینپۿرتعفۿشانۿاؿرۿاےنپۿ ٓا لاءۿؿاخدادۿیکۿادتقاءۿےکۿےئلۿہزۿ‬ ‫واقتداء ْبابائ م ْولم ْیتاملواف ْھذہ ْاالٰیۃ ْوالِصۃ ْمنْ وکےنۿںیمۿدجسمںیۿانبیلۿںیہۿاؿرۿاشۿ ٓا مكۿرکہمیۿاؿرۿانۿولوگنۿ‬ ‫شناعۃْحال مْوسوءْافعال مْ‪1‬ا نتہی۔ ْ‬

‫یکۿدبااعفیلۿاؿرۿدباحیلۿےکۿےصقۿںیمۿوغرۿںیہنۿایکۿانتہی(ف)‬

‫تعایلْعنہماْ ْ‬ ‫کؾبہْالعبدْبدیعْالدینْابنْسیدْشرفْالدینْصاحبْمشہدیْثمْاالحمدْآبادیْعقااللْ ٰ‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫حمنْالرحیم۔نحمدہْونصلْع ٰلْرسولہْالکریم۔ ْ‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬ ‫شل ک‬ ‫رکممۿرکمۿفراملانۿ م م‪،‬ؿمکیلعۿالسالمۿؿرحمۃۿاﷲ ؿمراکہت!‬ ‫انعمكۿلاہمۿعمۿاتفؿٰیۿفرنیقیۿمال‪،‬ریقفۿےنۿ ٓا فۿےکۿفرامےنۿےسۿاہینۿےکۿوتف ۿرپۿرکمرۿرظنۿیکۿاؿرۿاشۿرطفۿےکۿاتفؿٰیۿوکۿیھبۿ‬ ‫داھکی ۿوجۿاہینۿےسۿاھکلۿایگۿاخصلۿقحۿؿحیحصۿےہۿاشۿںیمۿدمحباﷲ اعتیٰلۿیسکۿیکۿرطفۿداریۿںیہنۿمکحۿرشیعۿایبنۿایکۿےہۿیسکۿےکۿ‬ ‫اخمفلۿوماقفۿوہۿاشۿےسۿثحبۿہنۿیکۿہنۿیکۿاجیتکسۿےہۿایکۿ ٓا فۿےنۿاشۿںیمۿہیۿظفلۿہنۿدےھکیۿہکۿوھچیٹۿامجمقۿؿاےلۿارگۿوخفۿمرافۿ‬ ‫ؿخدالۿؿہریہۿیسکۿتحلصمۿرشہیعۿےکۿلامقۿدویارۿوترۿرکۿدجسمںیۿالكۿرکےنۿےسۿاراکرۿرکںیۿوتۿانۿرپۿربجۿیھبۿںیہنۿاتچنہپ‪،‬ایکۿ ٓا فۿ‬ ‫ےنۿاشۿںیمۿہیۿظفلۿہنۿدےھکیۿہکۿ رہاحلۿوھچیٹۿامجمقۿؿاولنۿےکۿاراکرۿےسۿانۿیکۿدجسمںیمۿامنرۿلااجمرۿوہےنۿیکۿوکیئۿؿہجۿںیہنۿانۿ‬ ‫ابعرافۿوکۿدھکیۿرکۿ ٓا فۿرضحافۿےنۿفرقیۿاؿلۿیکۿرطدفاریۿیھجمس‪،‬انۿابعرافۿوکۿدھکیۿرکۿؿہۿفرقیۿ ٓا فۿیکۿرطدفاریۿےھجمس‪،‬خالہصۿ‬ ‫ْالعلمی۔‬ ‫ہیۿوہاگۿہکۿدؿوننۿفرقیۿیکۿرطدفاریۿےہۿا ینۿیسکۿیکۿرطدفاریۿںیہنۿرصفۿایبنۿمکحۿےسۿرغ ۿےہۿوالحمدْللْرب ٰ‬ ‫اؿرۿہیۿاسلامۿہکۿ ٓا فۿہزۿدؿۿاجمكۿیکۿوگتفگۿںیہنۿشییےۿالكۿیہۿرطفۿیکۿلافۿنسۿرکۿمکحۿاگللاۿلاااصنیفۿےہۿارگۿ ٓا فۿااصنفۿفرامںیئۿوتۿ‬ ‫ہیۿاسلامۿضحمۿےبۿالصۿےہۿاہینۿوتفٰیۿدلاۿاجلاۿےہۿدارۿااضقلۿںیہنۿہکۿفرنیقیۿےکۿایبنۿشیناۿاقیقحتفۿارمۿؿاعقۿرکلاۿالرمۿوہ‪،‬ۿیتفمۿوتۿ‬ ‫وصرف ۿوسال ۿاک ۿوجاف ۿد ۿاگ ۿاش ۿےس ۿاےس ۿثحب ۿںیہن ۿہک ۿؿاعق ۿایک ۿےہ‪،‬ہن ۿفرنیقی ۿاک ۿایبن ۿشینا ۿاش ۿرپ ۿالرم ۿہن ۿاش ۿاک ۿاکم۔اہن ۿاانتۿ‬ ‫رضؿرۿےہۿہکۿوسالۿارگۿػاہزۿالیؾالنۿوہوتۿاشۿاکۿوجافۿہنۿد ۿاؿرۿد ۿوتۿاشۿیکۿیطلغۿػاہزۿرکد ۿلاہکۿؿہۿاےنپۿوتف ۿےسۿلا لۿاکۿ‬ ‫دمدۿاگرۿہنۿےنب‪،‬اہینۿبحمد ٖہ ٰ ْ‬ ‫ْتعایل اشۿاکۿاحلعۿراتہۿےہۿسجۿوسالۿرپۿمریلیۿےسۿوجافۿایگۿاشۿںیمۿوکیئ‬

‫ْالتقسیاتْاالحمدیہْتحتۿ۾‪ /‬ۼ‪ْ۶۵‬المطبعْالکر ییمْیئبمبۿالدلاۿ ۽ۼ‪۹‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 330 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارم ۿااسی ۿہن ۿاھت ۿہک ۿوصرف ۿوسال ۿوک ۿطلغ ۿاھجمس ۿاجلا ۿرگم ۿاوسفش ۿہک ۿاش ۿرطف ۿےک ۿوتفؿن ۿںیم ۿاش ۿارم ۿامہ ۿاک ۿاحلع ۿاصلا ۿہن ۿوہا‪،‬ان ۿےکۿ‬ ‫وساولنۿںیمۿوصرفۿہیۿفر ۿیکۿیھتۿہکۿدؿرسیۿدجسمۿیکۿانبءۿدضۿےسۿہکۿ ٓا سپۿںیمۿرفتہقۿوہاؿرۿایلگۿدجسمۿیکۿ ٓا لادیۿںیمۿفرطۿ ٓا ےئۿ‬ ‫ضحمۿاسفنتینۿؿدعاؿفۿؿرضرۿدجسمۿدقمیۿےکۿےئلۿانبیئۿےہ‪،‬ػاہزۿےہۿہکۿہیۿانبےنۿؿاولنۿےکۿبلقۿرپۿمکحۿاھتۿہکۿانۿیکۿتینۿہیۿےہۿاؿرۿ‬ ‫ہنۿرصفۿہیۿہکلبۿرصفۿیہیۿےہ‪،‬احالہکنۿتینۿاکۿاجاننۿاﷲ زعؿلجۿاکۿاکمۿےہۿاؿرۿاملسمنۿرپۿدبامگینۿتخسۿرحامۿےہۿوتۿیتفمۿاصحق اکۿ‬ ‫بصنمۿہنۿاھتۿہکۿاشۿوصرفۿلاػلہۿیکۿدقتریۿامنۿرکۿدجسمۿےکۿانبےنۿوکۿومحقۿذعافۿرہھٹاےئۿاؿرۿاحمکۿؿغكۿوکۿمعاذْاللاخہنۿخداۿ‬ ‫ےکۿداھےنۿرپۿااھبر ‪،‬ایسیۿہگجۿرصفۿوصرفۿرپۿوحاہلۿاکۿ۔ہلیۿلاۿاشۿکہدےۿیکۿ ٓا رۿوجۿزیچۿایسیۿےہۿاشۿاکمکحۿہیۿےہۿالہۿلقعۿؿملعۿ‬ ‫ؿااعقف ۿاحل ۿرامہن ۿےک ۿمردلك ۿہززگ ۿاکیف ۿںیہن ۿہکبج ۿرصاخۃ ۿولعمم ۿےہ ۿہک ۿالك ۿفرقی ۿانبؿاػفی ۿمکح ۿرشف ۿؿہ ۿوصرف ۿامگن ۿلا ۿفر ۿ‬

‫رکےکۿوتف ۿح انۿاچاتہۿےہۿسجۿےکۿفر ۿؿامگنۿاکۿرشكاۿاےسۿاصلاۿقحۿںیہن‪،‬ہنۿدؿرس ۿوکۿاجمرۿہکۿاشۿیکۿدبامگینۿرقمرۿرےھک‪،‬‬ ‫"‬

‫ااسی ۿویکن ۿہن ۿوہا ۿہک ۿحق ۿمت ۿےن ۿہی ۿلاف ۿینس ۿوت ۿومنم ۿرمد ۿاؿرۿ‬

‫‪1" ‬۔ ْ‬

‫ومنمۿوعرںیتۿاونپنۿرپۿااھچۿامگنۿرکےت(ف)‬

‫اؿرۿؿہۿاےنپۿاشۿفر ۿلا لۿےکۿالكۿفرقیۿاملسمنۿوکۿلدرہعیۿوتفٰیۿرضرۿاچنہپلاۿاچاتہۿےہۿوتۿرصفۿاشۿوصرفۿاکۿمکحۿاتبلاۿاؿرۿاشۿاکۿمکحۿ‬ ‫ہنۿاتبلاۿرصاخۃۿلا لۿوکۿدمدۿدانیۿےہۿوجالكۿاجلہۿاملسمنۿےکۿالقئۿیھبۿںیہنۿیتفمۿوتۿیتفم‪،‬‬

‫ومنْلمْیکنْعالماْباھلْزمانہْف وْجاھل‪2‬۔ ْ‬

‫وجۿاےنپۿالہۿرامہنۿےکۿاوحالۿوکۿںیہنۿاجاتنۿؿہۿاجلہۿےہ(ف)‬

‫اؿرۿتقیقحۿہیۿہکۿہنۿرصفۿفرقیۿدرگیۿہکلبۿوخدۿاشۿفرقیۿیکۿیھبۿدبوخایہۿےہۿہکلبۿاشۿیکۿدبوخایہۿتخسۿرتۿےہ‪،‬فرقیۿاؿلۿیکۿتینۿارگۿ‬ ‫حیحصۿےہۿوتۿان ۿےک ۿفر ۿلا لۿلا ۿلا ۿمہفۿویتفمنۿےکۿاوقالۿاہلئۿےسۿاشۿاکۿایکۿرضر‪،‬رگمۿاشۿفرقیۿوکۿوجدبامگینۿاؿر ۿاملسموننۿوکۿ‬ ‫الدارشاینۿیکۿامیبریۿیھتۿؿہۿویتفمنۿیکۿرقتریۿؿدعمۿاراکرۿےکۿدعبۿہتخپۿوہیئگ‪،‬‬ ‫ؿہۿوخدۿہالكۿوہےئۿاؿرۿدؿرسؿنۿوکۿہالكۿایکۿدنیۿوت‬ ‫ف لکواْواھلکواْوا نماْالدینْالنصح ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۷ /۷۹‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوترْوالنوافلْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۾‬

‫‪Page 331 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ضحمۿہزۿاملسمنۿیکۿریخۿوخایہۿاکۿلامۿےہ۔(ف)‬ ‫لکلْمسلم‪1‬۔ ْ‬ ‫نشخ‬ ‫اشۿیکۿمنالۿوینۿےئھجمسۿہکۿالكۿرمضیۿےنۿمراہۿلاؿاػفیۿاانپۿرم ۿااٹلۿ یضۿایکۿاؿرۿاشۿےکےئلۿبیبطۿےسۿدؿا وپیھچ‪،‬بیبطۿارگاۿ‬ ‫شۿاکۿالصۿرم ۿاجاتنۿاؿرۿاتھجمسۿےہۿہکۿہیۿدؿاۿاےسۿلاعفۿںیہنۿہکلبۿاؿرۿرضمۿوہیگ‪،‬وتۿاےسۿہززگۿخاللۿںیہنۿہکۿاےٹلۿرم ۿیکۿاےسۿدؿاۿ‬ ‫اتبرکۿاشۿیکۿیطلغۿوکۿاؿرۿامجد ۿاؿرۿاشۿےکۿہالكۿرپۿنیعمۿوہۿاؿرۿاہینۿاانتۿہہکۿدےنیۿےسۿہکۿرم ۿوئسملۿیکۿدؿاۿہیۿےہۿلاۿےسجۿہیۿ‬ ‫رم ۿوہۿاشۿیکۿدؿاہیۿےہ‪،‬بیبطۿاسلامۿےسۿمریۿںیہنۿوہاتکسۿہکبجۿؿہۿاجاتنۿےہۿہکۿاےسۿہنۿہیۿرم ۿہنۿہیۿاشۿیکۿدؿا‪،‬ہکلبۿہیۿاشۿےکۿ‬ ‫رم ۿوکۿاؿرۿمکحمۿرکد ۿیگ‪،‬احشاۿہیۿؿیہۿرک ۿاگۿوجۿلاوتۿوخدۿیہۿبطۿںیہنۿاجاتنۿاؿرۿوخایہۿوخنایہۿولوگن ۿاکۿگالاکےنٹ ۿوکۿبیبطۿنبۿ‬ ‫نشخ‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫ہ‬ ‫خ‬ ‫اھٹیبۿلاۿدلدہۿداہتسنۿرمضیۿیکۿطلغۿ ضۿرقمرۿرھکۿرکۿ الفۿرم ۿدؿاد ۿرکۿاےسۿ الكۿایکۿاچاتہۿےہ‪،‬دؿوننۿوصرںیتۿتخسۿ الۿ‬ ‫ںیہ‪،‬الكۿدؿرس ۿےسۿدبرت‪،‬وتاصفۿرؿنشۿوہاۿہکۿاںیہنۿوتفؿنۿںیمۿتخسۿلاااصنیفۿاؿرۿہنۿالكۿفرقیۿہکلبۿدؿوننۿیکۿتخسۿدبوخایہۿ‬ ‫وہیئۿارگہچۿاظبہزۿفرقیۿدؿمۿیکۿرطدفاریۿرظنۿ ٓا ےئۿارگۿیسکۿدیۿملعۿاعلقۿریخۿوخاہۿاملسمنۿےسۿہیۿوسالۿوہلاۿوتۿؿہۿوینۿوجافۿداتیۿہکۿ‬ ‫اھبویئاشۿیکۿانبءۿضحمۿتینۿرپۿےہۿاؿرۿتینۿلمعۿبلقۿےہۿاؿرۿبلقۿرپۿاػالفۿاﷲ زعؿلجۿوک‪،‬متۿےنۿویکرکنۿاجلاۿہکۿاشۿفرقیۿےنۿہیۿ‬ ‫دجسمۿاﷲ ےکےئلۿہنۿانبیئۿہکلبۿضحمۿاسفنتینۿؿدعاؿفۿؿارضارۿدجسمۿشاقبۿاکۿارادہۿاشۿےکۿدلۿںیمۿےہ‪،‬روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫ہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬افالشِِتْعنْقلبہ ‪2‬وتےنۿاشۿاکۿدلۿریچۿرکۿویکنۿہنۿداھکی۔ۿلامہۿرفتہق ےکۿدعبۿاشۿیکۿانبءۿےسۿاغمكۿ‬ ‫ہیۿہکۿرفتہقۿےکۿلافۿاولفقۿںیم ےہ‪،‬اؿرۿاملسمنۿرپۿدبامگینۿرحامۿیعطق‪،‬اشۿایبنۿرضؿریۿےکۿدعبۿاچاتہۿوتۿہیۿیھبۿاتھکلۿہکۿاہنۿارگۿ‬ ‫دلیلۿرشیعۿےسۿلامكۿوہۿاجۿلاۿہکۿانۿیکۿتینۿارضارۿیھتۿاؿرۿایسۿرغ ۿےسۿاوھننۿےنۿدجسمۿانبیئۿوتۿرضؿرۿاشۿےکےئلۿدجسمۿرضارۿاکۿ‬ ‫مکحۿوہلاۿرگمۿاحشاۿاشۿےکۿوبثفۿاکۿایکۿرطہقیۿاؿرۿاشۿیکۿرطفۿراہۿایک‪ٓ ،‬ا فۿےکۿوسالۿاکۿوجافۿہیۿاھت‪،‬ہنۿؿہۿوجاریاینۿؿدیولیۿاصحقۿ‬ ‫ےنۿدلا‪ ،‬رہاحلۿریقفۿ ٓا فۿاصوبحنۿاکۿونممنۿااسحنۿےہۿہکۿاےنپۿمردلكۿوجۿبیعۿاےنپۿاھبیئۿاملسمنۿا ینۿاشۿریقفۿںیمۿاھجمسۿاشۿ‬ ‫ےسۿعلطمۿفراملا‪،‬ھجمۿرپۿفر ۿاھتۿہکۿلافۿکیھٹۿوہیتۿوتۿمیلستۿرکلاۿافۿہکۿلا لۿےہۿاشۿاکۿنؾالنۿ ٓا فۿوکۿداھکدلا‪،‬اماننۿ ٓا فۿاصوبحنۿ‬ ‫اکۿاکمۿےہ‪،‬وینسنۿاھبویئنۿوکۿ ٓا سپۿںیمۿالكۿرانہۿالرمۿےہ‪،‬وینسن رپۿدانمشنۿدنیۿےکۿ ٓا المۿایکۿوھتر‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْاالیمانْبابْبیانْانْالدینْالنصیحۃْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچ ‪/ ۶‬ۺۺ‬

‫‪1‬‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْاالیمانْْبابْتحریمْقتلْالکافرْبعدْقولہْا لخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۶‬۽ۻ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 332 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دنبھۿرےہۿںیہۿہکۿ ٓا سپۿںیمۿیھبۿاخہنۿیگنجۿرکںیۿاؿرۿہنۿوہےکسۿوتۿاانتۿرضؿرۿےہۿہکۿدوینیۿرشجنۿاجےنۿدںیۿ"‬

‫"‪1‬كشیبۿ‬

‫امتمۿومنمۿوتۿ ٓا سپۿںیمۿاھبیئۿاھبیئۿںیہ۔ف)رپۿرظنۿفرامرکۿےلگۿلمۿںیل‪،‬ۿفرقیۿاؿلۿوکۿاینپۿتینۿولعممۿےہۿاؿرۿاﷲ اعتیٰل اشۿےسۿ‬ ‫رادئۿاشۿیکۿتبسنۿاجاتنۿےہۿارگۿؿاعقۿںیمۿدجسمۿاوہـنۿےنۿضحمۿمراہۿاسفنتینۿنؾصدارضارۿدجسمۿشاقبۿانبیئۿےہۿوتۿرضؿرۿؿہۿدجسمۿرضارۿ‬ ‫ےہۿاےسۿدؿرۿرکدںیۿاؿرلامكۿوہنۿرگمۿفرقیۿدؿمۿوکۿہزۿزگۿخاللۿںیہنۿہکۿاملسموننۿرپۿاینتۿتخسۿدبامگینۿرکےکۿمعاذاللۿدجسمۿداھلاۿ‬ ‫اچںیہ ۿاؿر ۿاےسی ۿےب ۿینعم ۿلاومن ۿےک ۿوتفؿن ۿیک ۿ ٓا رںیل ۿوج ۿاش ۿےس ۿرلادہ ۿاؿر ۿایک ۿملظ ۿرکںی ۿےگ ۿہک ۿدجسم ۿرگاےن ۿاک ۿمکح ۿدےتی ۿاؿر ۿاحمکۿ‬ ‫ؿغك ۿوکۿمرلادیۿاخہنۿخدا ۿرپۿااھبرےت ۿںیہ والعیاذباللْربْال ٰعلمیْوالحولْوالقوةْاالباللْالعلْالعظیم(اﷲ اعتیٰلۿ‬

‫رف ۿااعلنیملۿیکۿانپہ‪،‬دنلبیۿؿتمظعۿؿاےلۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿاطعۿےکۿریغبۿہنۿیسکۿوکۿگناہۿےسۿےنچبۿیکۿػاغك ۿےہۿہنۿیکینۿرکےنۿیکۿ‬ ‫وقف۔ف)ریقفۿاےنپۿاشۿطخۿیکۿلقنۿفرقیۿاؿلۿوکۿیھبۿےجیھۿاگۿہک ںیمۿےنۿدؿوننۿیکۿخدمقۿںیمۿدسقۿہتسبۿرع ۿایکۿےہۿاؿرۿ‬ ‫اصالچۿیکۿوتقیفۿدےنیۿؿاالخداےہۿوالسالمْع ٰلْجمیعْاخوانناْاھلْالسنۃْوالجماعۃ(امتمۿاہلسیقۿؿامجمقۿرپۿشالیتمۿوہ۔‬

‫ف)ریقفۿادمحۿراضاقدریۿیفع منہ‪۶۵‬ةعشنۿامظعملۿویمۿاالدحۿ۾‪۶۸۷‬ھۿرجہہیۿدقہیسۿعلْصاحبہاْوآلہْافضلْالصلٰوةْوالتحیۃْ‬

‫آمی!‬

‫ارامرہزہۿرہطمہۿعلضۿامنہۿوئسمہلۿانجفۿدیسۿیلعۿشاہۿنسحۿایمنۿاصحقۿ رغہۿامہۿابمركۿ۾‪۶۸۷‬ھ‬ ‫ہلئسمۿۻۺ‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ہک ۿدجسم ۿمصؾف ۿںیم ۿدشف ۿرگام ۿےک ۿشیق ۿمصلیـن ۿوک ۿفیلکت ۿوہیت ۿےہ ۿاؿر ۿہنیسپ ۿیکۿ‬ ‫کیزفۿؿسبحۿیکۿؿہجۿےسۿاداےئۿفر ۿںیمۿاصقننۿاؿرۿللخۿوہلاۿےہۿایسیۿاحلكۿںیمۿاشۿےکۿادسنادۿےکےئلۿارگۿدجسمۿںیمۿسؾفیۿ‬ ‫لادشکۿلیکالا ۿاجےئۿوتۿہیۿیھبۿوجۿاحبلك ۿوذعؿریۿؿوبجمریۿایکۿایگۿےہۿخالفۿ ٓا داف ۿدجسمۿؿانمیفۿااکحمۿرشتعیۿوتۿہنۿوہاگ؟بؼنواْ‬

‫توجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وممسۿرگامۿہشیمہۿےسۿ ٓا لاۿےہۿاؿرۿرعفۿرشفیۿںیم ٓا لاۿاھتۿارؿۿمکہۿہمظعمۿںیمۿرگیمۿاہینۿےسۿتخسۿرتۿیھتۿاؿرۿےہ‪،‬اشۿںیمۿہنۿوکیئۿ‬ ‫وذعؿریۿےہۿہنۿوبجمری‪،‬ؿرہنۿہزۿرامےنۿاؿرۿہزۿطاقمۿںیمۿاشۿاکۿكالچۿوحلمعۿوہلاۿہکۿانسانۿےسۿوذعؿرۿؿوبجمرۿیھبکۿںیہنۿراہۿاجلا‪،‬امنرۿ‬ ‫ابعدفۿؿدنبیگۿےہۿاؿرۿدنبیگۿامکلۿلدللۿؿفرؿینت‪،‬ہنۿہکۿدخمؿمۿاننباؿرۿنیعۿدرلارۿےبۿاینرںیمۿاخدمۿوکۿرقمرۿرکلاۿہکۿمہۿوکۿاھکنپۿےلھجۿ‬ ‫رہچکوینۿںیمۿوجۿفریشۿےھکنپۿوہےتۿںیہۿاشۿںیمۿ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریم۾‪۶۵/ ۹‬‬ ‫‪Page 333 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الصۿوصقمدۿاحمکۿوہلاۿےہۿہکۿوخدۿؿہۿالكۿاعیئۿؿاتحمچۿےہۿےسجۿرگیمۿرسدیۿسقۿناتیتۿےہۿہکلبۿاؿرۿتہبۿےسۿافجۿکصـنۿیکۿتبسنۿؿہۿ‬ ‫رلادہۿاتحمچۿےہۿاھکنپۿاشۿےکۿےئلۿاگلےتۿںیہۿاخدمۿاشۿےکۿےئلۿاتچنیھکۿےہۿاحرضنیۿلاعبطلۿاشۿےسۿوہاۿلاےتۿںیہۿاشۿشیقۿےسۿؿہۿ‬ ‫ےبۿادیبۿخالفۿادفۿدرلارۿںیہنۿگنااجلا۔وینۿہنۿدےئھکیۿہکلبۿوینۿہکۿوکیئۿصخۿدرلارۿشایہۿںیمۿاحرضۿوہۿاؿرۿاانپۿاخدمۿرقمرۿرک ۿہکۿ‬ ‫لادشاہ ۿےک ۿشاےنم ۿےھجم ۿدیتس ۿلھج‪،‬ایک ۿاےس ۿےب ۿادف ۿہن ۿاہک ۿاجےئاگ؟كشیب ۿاہک ۿاجےئ ۿاگ‪،‬اؿر ۿاف ۿہلئسم ۿںیم ۿدقر ۿرلادہ ۿایبن ۿاؿرۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اداےئۿفر ۿںیمۿذعرۿللخۿؿاصقننۿاکۿوجافۿریقفۿےکۿاتفؿٰیۿںیمۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫‪۶۹‬راضمنۿ۾‪۶۸۷‬ھ‬

‫ارادمحۿ ٓا لادۿہلحمۿلاچنۿیلیپۿلاوپجرۿ‬ ‫ہلئسمۼۺ‪:۶‬‬ ‫ح‬ ‫الكۿدجسمۿلگنجۿںیمۿےہۿسجۿیکۿوتتیلۿ ھییـنۿیکۿامجمقۿرکیتۿےہۿاؿرۿؿہۿدہنممۿؿامسمرۿوہیئگۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿرصفۿالكۿرحمافۿ‬ ‫یہۿلایقۿےہۿاؿرۿاشۿدجسمۿےکۿامتمۿرھتپۿولگۿرچاےلۿےئگ‪،‬افۿاشۿوصرفۿںیمۿؿہۿرحمافۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿاگللاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہکبجۿاشۿدجسمۿدیہشۿدشہۿاکۿ ٓا لادۿرکلاۿفر ۿےہۿلانکممۿوہایگۿوہۿاؿرۿاشۿیکۿرطفۿوکیئۿراہۿرسیمۿہنۿوہۿاؿرۿوچرۿاشۿےکۿاملۿرپۿدسقۿ‬ ‫دراری ۿرکرےہ ۿںیہ ۿوت ۿایسی ۿوصرفۿںیم ۿاش ۿرضؿرف ۿںیم ۿاشۿیک ۿرحمافۿدؿرسی ۿدجسمۿںیم ۿاگلدےنیۿیک ۿااجرفۿوہیگۿکماْبؼنہْ‬ ‫ل‬ ‫ْفتاونا(اسیجۿہکۿكالہمۿشایمۿےنۿاشۿہلئسمۿوکۿردا مخنارںیمۿایبنۿفراملاۿاؿرۿمہۿےنۿ‬ ‫العالمۃْالشایمْفْردالمحتارْوفصلناہْف ٰ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫اےنپۿاتفؿٰیۿںیمۿاشۿاکۿلصفمۿدرکۿایکۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم۽ۺ‪:۶‬اراہلۿ ٓا لادۿہلگنبۿربمنۻ‪۶‬اہمیلبۿرپۿشادۿوسدۿارگۿانپیہۿرمہلسۿاحیجۿیشنمۿدمحمۿوہظرۿاصحقۿوجہزیۿمرولییۿ‬

‫ۼ‪۶‬رفصۿرفظمۿ‪۶۸۸۵‬ھ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿصخۿاکۿایبن ےہۿہکۿدجسمۿریم ۿومرلانۿےنۿرغب ۿامنرۿاےنپۿاؿرۿاےنپۿاخدنانۿ‬ ‫ےکۿلاانثتسءۿوعرافۿےکۿونبایئۿاؿرۿاشۿےکۿشاھتۿلصتمۿاشۿےکۿاانپۿاکمنۿونبالاۿاؿرۿالكۿرطفۿیکۿکرلانۿدجسمۿےکۿالكۿتمسۿیکۿدویارۿ‬

‫رپۿایسۿؿغكۿںیم رھکۿںیلۿافۿسیتۿشالۿوہےئۿوجۿاشۿےنۿااجرفۿاعمۿامنروینۿوکۿؿاےطسۿامنرۿےکۿد ۿدیۿافۿامنرۿمیخگاہنۿاؿرۿامنرۿ‬ ‫دیعنیۿوہیت ےہۿافۿاشۿیکۿاؿالدۿںیمۿالكۿصخۿےنۿاےنپۿاکمنۿیکۿیچینۿتھچۿوکدمرھۿزگۿاؿاچنایکۿاؿرۿؿاہنۿکرلانۿلاۿشہنیزۿااھٹرکۿ‬ ‫دویارۿرپدویارۿوکۿدنلبۿرکےکۿدالۿںیل اؿرۿاجبےئۿالكۿڑھکیکۿےکۿدؿۿڑھکیکۿاجمكۿدجسمۿااضہفۿیکۿاؿرۿدویارۿوکۿاؿاچنۿرکےکۿشاابئنۿنیٹۿاکۿ‬ ‫اینپۿرطفۿوکۿدالۿایلۿسجۿاکۿرگمۿدجسمۿےکۿدویارۿرپۿراہ(خالہص)حقۿاخہنۿخداۿؿہۿدجسم‬

‫‪Page 334 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اعمۿامنروینۿےکۿؿاےطسۿؿفقۿوہیئگۿوتۿؿہۿدویارۿدجسمۿسجۿرپۿکرلانۿلاۿشہنیزۿراھکۿوہۿاؿرۿدؿۿانیمرۿیھبۿایسۿدویارۿرپۿوہنۿوتۿؿہۿدویارۿیھبۿ‬ ‫ؿفقۿوہیئۿلاںیہنۿاؿرۿاشۿدویارۿےسۿکرلانۿااھٹرکۿاؿرۿدویارۿدنلبۿرکےکۿرھپۿدؿلارہۿکرلانۿرےنھکۿلاۿدویارۿدجسمۿرپۿدویارۿانبےنۿلاۿااضہفۿ‬ ‫رکےن ۿاک ۿوکیئ ۿقح ۿےہ ۿلاںیہن ۿؿارلان ۿلاین ۿدجسم ۿوک ۿاررؿےئ ۿرشف ۿرشفی‪،‬اؿر ۿؿہ ۿقح ۿلا ۿ قلع ۿوجلاین ۿدجسم ۿےن ۿراھک ۿاھت ۿدعب ۿدحیلعہۿ‬ ‫رکےنۿےکۿلایقۿراہۿلاںیہن؟بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿہۿدجسمۿرؿرۿاؿلۿےسۿاعمۿاملسموننۿےکۿےئلۿاخہنۿخداۿوہیئگۿاخ ۿالكۿوقمۿےکےئلۿتینۿرکےنۿےسۿاخ ۿںیہنۿوہیتکسۿہنۿلاینۿوکۿ‬ ‫اشۿںیمۿاےنپۿےئلۿوکیئۿقحۿلاۿ قلعۿرےنھکۿاکاایتخرۿےہ‪،‬اتفؿٰیۿاعریگملیۿخدۿ‪ ۸‬ۼ‪۶۸‬ںیمۿےہ‪:‬‬

‫اتقِواعلْانہْلواتلذْمسجداْعلْانہْباللیارْجازْ ا ینۿسقۿاملعءۿاکۿاافتطۿےہۿہکۿارگۿدجسمۿانبیئۿاشۿرشعۿرپۿہکۿےھجمۿ‬ ‫الوقفْوبطلْالشرطْکذافْملتارْالقتاوی‪،‬فْوقفْ اایتخرۿرےہۿوتۿدجسمۿحیحصۿوہیئگۿاؿرۿؿہۿرشعۿوجۿاگلیئۿلا لۿؿۿےبۿارثۿ‬ ‫اللصافْاذاْجعلْارضہْمسجداوبناہْواش دانْلہْ ےہ‪،‬ااسی ۿیہ ۿاتخمر ۿااتفلؿٰی ۿںیم ۿےہ۔ؿفق ۿحصاف ۿںیم ےہۿ‬ ‫حق ۿاینپۿرنیمۿوکۿدجسمۿایکۿاؿر ۿدجسمۿریمعتۿیکۿاؿر ۿولوگنۿوکۿوگاہۿ‬ ‫ابطالہْوبیعہْفہوْشرطْباطلْویکونْمسجداْکماْلوْ‬ ‫م‬ ‫رکایلۿہکۿاشۿاکۿلا لۿرکلاۿاؿرۿانچیبۿےھجمۿاج رۿوہاگۿوتۿہیۿرشعۿلا لۿ‬ ‫بینْمسجداْالھلْمْحلۃْوقالْجعلتْھذاْالمسجدْ‬ ‫ےہۿاؿر ۿؿہۿدجسمۿوہاجیگیئۿایسۿرطچۿارگۿدجسمۿیسکۿہلحمۿؿاولنۿ‬ ‫ل ذہ ْالمحلۃ ْخاصۃ ْکان ْلغیاھل ْتلك ْالمحلۃ ْانْ‬ ‫ےکۿےئلۿانبیئۿاؿرۿاہکۿہکۿںیمۿےنۿاخ ۿاشۿہلحمۿؿاولنۿےکےئلۿ‬ ‫یصلْفیہْھکذافْالذخیة‪1‬۔ ْ‬ ‫اےسۿدجسمۿایکۿوتہیۿرشعۿیھبۿلا لۿےہۿاؿرۿؿہۿاعمۿدجسمۿوہاجیگیئۿ‬ ‫ہز ۿصخ ۿوک ۿاش ۿںیم ۿامنر ۿاک ۿاایتخر ۿوہاگ ۿارگہچ ۿؿہ ۿہری ۿہلحم ۿاک ۿوہ۔‬ ‫دریخہۿںیم ویط یۿےہ۔‬ ‫اؿرۿحقۿؿہۿدویارۿدجسمۿیکۿےہۿوخدۿایبنۿرکےنۿؿاالۿہہکۿراہۿےہۿہکۿدجسمۿیکۿدویارۿرپۿکرلانۿرھکۿںیلۿاؿرۿاشۿدویارۿرپۿدجسمۿےکۿدؿۿانمر ۿ‬ ‫وہلاۿرؿنشۿدلیل ےہۿہکۿؿہۿدجسمۿیکۿدویارۿےہۿوتۿاشۿدویارۿےکۿؿفقۿؿۿدجسمۿوہےنۿںیمۿایکۿہبشۿوہاتکسۿےہ‪،‬لاینۿدجسمۿوکۿرحامۿاھتۿہک‬ ‫دجسمۿیکۿدویاررپۿاینپۿکرلانۿرےھک‪،‬وینۿیہۿاشۿؿارفۿےنۿوجۿرصتاففۿذموکرہۿےئکۿسقۿرحامۿںیہ‪،‬اؿرۿؿاحقۿےہۿہکۿکرلانۿالاردیۿ‬ ‫اجںیئۿاؿرۿنیٹۿخداۿرکۿدلاۿاجےئ‪،‬دجسمۿیک‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتک اخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۽ۺ۔ۼۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 335 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دویارۿانۿرصتاففۿےسۿلاكۿرکدیۿاجےئ۔دراتخمرعبطمۿہینطنطسقۿدلجۿ‪۸ ۸‬ۼۺ ںیم ےہ‪:‬‬ ‫لوْبینْفوقہْبؼتاْلالمامْالیضرْالنہْمنْالمصالحْاماْ ا ین ۿارگ ۿدجسم ۿیک ۿتھچۿرپ ۿاامم ۿےک ۿےئلۿرھگ ۿانبلا ۿوت ۿاصقنن ۿںیہنۿ‬

‫لوتمتْالمسجدیۃْثمْارادہْالؽناءْمنعْولوْقالْعنیتْ ہکۿہیۿیھبۿاصمحل ۿدجسمۿےسۿےہ ۿرگمۿدجسم ۿوپری ۿوہےنۿےک ۿدعبۿ‬ ‫ٰذلكْلمْیصدقْتاتارخانیۃْفاذاکانْھذاْفْالواقفْ ارگ ۿاامم ۿےکےئل ۿیھب ۿرھگ ۿانبلا ۿاچےہ ۿاگۿہن ۿانبےن ۿدںیۿےگ ۿاؿر ۿارگۿ‬ ‫ےہکۿاگۿریمیۿےلہپۿےسۿیہیۿتینۿیھتۿحق ۿیھبۿہنۿامںینۿےگ۔‬ ‫فکیفْبغیہْفیجبْھدمہْولوْعلْجدارْالمسجد‪1‬۔ ْ‬ ‫لالاراخہینۿںیمۿےہۿوتۿحقۿہیۿمکحۿوخدۿلاینۿدجسمرپۿےہۿوتۿدؿرس ۿ‬ ‫اکۿایکدرک‪،‬وتۿاشۿاکۿداھدانیۿؿاحقۿےہۿارگہچۿدجسمۿیکۿطقفۿدویارۿیہۿ‬ ‫رپۿھچکۿانبلاۿوہ۔‬ ‫رحبارلاقئۿعبطمۿرصمۿدلجۿۺ ‪۶‬ۼ‪۷‬ۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اذاکانْھذافْالواقفْفکیفْبغیہْفمنْبینْبؼتاْعلْ ا ینۿحقۿوخدلاینۿدجسمۿوکۿمماتعنۿےہۿوتۿہریۿلاینۿایکۿزیچےہۿوتۿوجۿ‬ ‫صخ ۿدجسم ۿیک ۿدویار ۿرپ ۿوکیئ ۿامعرف ۿانبےئ ۿاش ۿاک ۿداھدانی ۿؿاحقۿ‬ ‫جدارْالمسجدْوجبْھدمہ‪2‬۔ ْ‬ ‫ےہ۔‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿعبطمۿاوبنتسلۿدلجۿ‪۸ ۸‬ۼۺںیم ےہ‪:‬‬ ‫نِل ْف ْالبحر ْقبلہ ْوالیوضع ْالجذع ْعل ْجدارْ ا ینۿرحبارلاقئۿںیمۿاشۿےسۿےلہپۿلقنۿفراملا ۿےہۿہکۿدجسمۿیکۿ‬ ‫المسْجدْوانْکانْمنْاوقافہْاھْقلتْوبہْعلمْحکمْ دویار ۿرپ ۿکری ۿہن ۿریھک ۿاجےئ ۿارگہچ ۿؿہ ۿکری ۿوخدۿدجسم ۿیہۿیکۿیسکۿ‬ ‫مایصنعہْبعضْجیانْالمسجدْمنْوضعْجذو عْعلْ ؿػفیۿاکمنۿیکۿوہۿاؿرۿںیہیۿےسۿولعممۿوہاۿہکۿدجسمۿےکۿرریۿشاہیۿ‬ ‫رےنہۿؿاےلۿضعبۿولگۿوجۿدجسمۿیکۿدویارۿرپۿکرلانۿرھکۿےتیلۿںیہۿ‬ ‫جدارہْفانہْالیحلْولودفعْاالجرة‪3‬۔ ْ‬ ‫ہیۿرحامۿےہۿارگہچۿؿہۿرکاہیۿیھبۿدںیۿحق ۿیھبۿااجرف ۿںیہنۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وہیتکس۔واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۶ /‬ۺ‪۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪Page 336 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وئسمہلۿومولیۿصالچۿادلنیۿاصحقۿرعفۿاحیجۿداداۿشانکۿعلضۿاشپؿرۿ‬ ‫ہلئسم۾ۺ‪:۶‬‬ ‫دجسمۿںیمۿدرحقۿوبلاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ارگۿوبایلۿایگۿوتۿؿہۿزکۿیکۿكلمۿامشرۿوہاگ؟‬

‫‪۷۶‬ۿرفصۿ‪۶۸۸۵‬ھ‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿںیمۿدرحقۿوبلاۿلااجمرۿےہۿارگہچۿدجسمۿؿعیسۿوہ ارگۿہچۿدرحقۿدلھپارۿوہ(وسااشۿرضؿرفۿےکۿہکۿرنیمۿدجسمۿتخسۿانمنكۿوہۿ‬ ‫و‬ ‫سج ۿےک ۿلامق ۿاش ۿیک ۿامعرف ۿوک ۿرضرۿےچنہپ ۿوتسن ۿہنۿرہھٹںی ۿلا ۿدویارںی ۿٹوھںیل‪،‬اش ۿےئل ۿوبےئ ۿاجںیئ ۿہک ۿان ۿیکۿڑجںی ۿ ھنل ۿرکۿ‬ ‫روطمكۿوکۿخدفۿرکںیل)خالہصۿںیم ےہ‪:‬‬

‫غرسْاالشجارْفْالمسجدْالباسْبہْاذاکانْفیہْنقعْ دجسم ۿںیم درحق ۿاگللا ۿاجمر ۿےہ ۿہکبج ۿدجسم ۿےک ۿعفن ۿےک ۿےئل ۿوہ‬ ‫للمسجد ْبان ْکان ْالمسجد ْذانزو ْاال ْسطوانات ْالْ ےسیجۿرنیمۿدجسمۿانمنكۿوہۿاؿرۿدروتخنۿےکۿریغبۿاشۿےکۿوتسنۿ‬ ‫تستِْْرْبدونہاْوبدونْھذاالیجوزْاھْ‪ْ1‬ولقظْاالمامْ غرار ۿہنۿڑکپےتۿوہنۿاؿر ۿاشۿرضؿرف ۿےکۿریغب ۿدرحق ۿاگللا ۿلا‬ ‫اجمر ۿںیہ اھۿاححق ۿذموکر ۿےکۿدرکۿرکےنۿےکۿدعبۿااممۿریہظ‬ ‫ظہی ْالدین ْبعد ْذکر ْالحاجۃ ْالمذکورة ْفحینئذْ‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫ح‬ ‫ادلنیۿےنۿوینۿ راملاۿہکۿارگۿہیۿاح قۿوہوتۿاج رۿؿرہنۿلااج رۿاھۿ‬ ‫یجوز ْواال ْفال ْ‪2‬اھْقالْفْمنحۃْاللالقْقولہْواالْفالْ‬ ‫می‬ ‫حۃۿااخلقلۿںیمۿےہۿفراملاۿہکۿااممۿریہظۿادلنیۿاکۿوقلۿؿاالالؿرہنۿ‬ ‫دلیلْعلْانہْالیجوز ْاحداثْالغرسْفْالمسجد ْوالْ‬ ‫لااجمر ۿےہ)ہیۿاشۿلاف ۿیکۿدلیلۿےہۿہکۿذعر ۿذموکر ۿےکۿریغبۿ‬ ‫الِائہْوفیہْلغیْذلكْالعذرْولوْکانْالمسجدْواسعا‪ْ،‬وْ دجسمۿںیم ۿادتبا ۿدرحق ۿاگللایھب ۿلااجمر ۿاؿر ۿےگل ۿوہےئ ۿدروتخ ۿنۿ‬ ‫لوقصدبہْاالستغاللْللمسجد‪ْ3‬الخ۔ ْ‬

‫وکۿلایقۿرانھکۿیھبۿلااجمرۿےہۿارگۿہچۿدجسمۿؿعیسۿوہۿاؿرۿارگہچۿاشۿ‬ ‫ےسۿدجسمۿےکۿےئلۿرکاہیۿح انۿوصقمدۿوہۿاخل(ف)‬

‫اہنۿارگۿدرحقۿدجسمۿےکۿدجسمۿوہےنۿےسۿےلہپۿراھکۿایگۿوتۿدعمۿوجارۿذموکرۿےکۿتحتۿںیمۿدالخۿںیہنۿہکۿاشۿدقتریۿرپۿہیۿدرحقۿدجسمۿ‬ ‫ںیمۿہنۿوبلاۿایگۿہکلبۿدجسمۿرنیمۿدرحقۿںیمۿانبیئۿیئگۿاشۿوصرفۿںیمۿارگۿدرحقۿوبےنۿؿاالۿؿیہۿامكلۿرنیمۿؿلاینۿدجسمۿےہۿوتۿدرحقۿ‬ ‫دجسمۿرپۿؿفقۿوہاگ‪،‬ہنۿیسکۿصخۿیکۿكلم‪،‬‬

‫فْردالمحتارْیدخلْفْوقفْاالرض ْ‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہۿرنیمۿےکۿؿفقۿؿہۿدرحقۿاؿر‬

‫ْ‬ ‫خالصۃْالقتاویْکتابْالصلٰوةْالقصلْالسادسْوالعشرونْفْالمسجدْہبتکمۿہیبیبحۿوکہٹئۿ‪ /۶‬۽‪۷۷‬‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْبحرالرائقْبحوالہْالظہییہْکتابْالصلٰوةْْفصْلْلماْفر غْمنْبیانْالکراہیۃفْالصلٰوةْاچیۿامیۿدیعسینپمکۿرکایچ ‪ /۷‬ۺ‪۸‬‬

‫‪2‬‬

‫ْمنحۃْاللا لقْعلْالبحرالرائقْکتابْالصلٰوةْْفصْلْلماْفر غْمنْبیانْالکراہیۃفْالصلٰوةْاچیۿامیۿدیعسینپمکۿرکایچ ‪ /۷‬ۺ‪۸‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 337 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مافیہامنْالشجرْوالؽناءْ‪1‬الخ۔ ْ‬

‫امعرفۿیھبۿدالخۿوہیگۿوجۿاشۿرنیمۿوموقہفۿںیمۿےہ۔(ف)‬

‫اؿرارگ ۿدرحقۿدؿرس ۿاک ۿےہ ۿوت ۿاش ۿیکۿااجرف ۿرپ ۿوموقف ۿرےہ ۿاگ ۿارگۿدجسم ۿرپ ۿاش ۿاک ۿؿفقۿمیلست ۿرکےل ۿاگ ۿوت ۿؿفق ۿوہاجےئ ۿاگ ۿؿرہنۿ‬ ‫ل‬ ‫رفتغیۿدجسمۿاکۿمکحۿایکۿاجےئۿاگ۔راہۿہیۿہکۿدجسمۿںیمۿدرحقۿوبلاۿاملعءۿےنۿفراملاۿہکۿدرحقۿدجسمۿےکۿےئلۿوہاگ۔ۿردا مخنارۿںیمۿاخہینۿےسۿےہ‪:‬‬ ‫لوغرس ْف ْالمسجد ْیکون ْللمسجد ْالنہ ْالیغرسْ ارگۿیسکۿےنۿدجسمۿںیم درحقۿوبلاۿوتۿؿہۿدجسمۿاکیہۿوہاگۿویکہکنۿؿہۿ‬ ‫اےنپۿےئلۿںیہنۿوہاتکسۿےہ۔(ف)‬ ‫فیہْلنقسہ‪2‬۔ ْ‬ ‫دنہہیۿںیم ریہظہیۿےسۿےہ‪:‬‬ ‫اذاْغرسْشجرافْالمسجدْفالشجرْللمسجد‪3‬۔ ْ‬

‫حقۿیسکۿےنۿدجسمۿںیم دۿرحقۿاگلۿلاۿوتۿؿہۿدرحقۿدجسمۿےکۿےئلۿ‬ ‫وہاگ(ف)‬

‫ایسۿںیمۿطیحمۿےسۿےہ‪:‬‬

‫سئلْنجم ْالدینْعنْرجل ْغرس ْقالۃ ْفْمسجدْ مجنۿادلنیۿےسۿوپاھچۿایگۿہکۿالكۿصخۿےنۿدجسمۿںیمۿوپداۿاگللاۿوجۿ‬ ‫فکربتْبعدْسنیْفارادْمتویلْالمسجدانْیصرفْ دنچ ۿمرشۿںیم ۿمرا ۿدرحق ۿنب ۿایگ‪،‬وتمیل ۿدجسم ۿاک ارادہ ۿےہ ۿہک ۿؿہۿ‬ ‫ھذہْالشجرةْایلْعمارةْبئرْفْھذہْالسکۃْوالغارسْ اش ۿدرحق ۿوک ۿایس ۿوکہچ ۿےک ۿونکںی ۿیک ۿریمعت ۿںیم ۿرصفۿ‬ ‫رک ‪،‬اؿرۿدرحقۿاگلےنۿؿاالۿاتہکۿےہۿہکۿہیۿریماےہۿویکہکنۿںیمۿ‬ ‫یِولْیھْیلْفاینْماوققت اْعلْالمسجد‪،‬قالْالظاہرانْ‬ ‫ف‬ ‫ےن ۿاش ۿوک ۿدجسم ۿرپ ۿؿفق ۿںیہن ۿایک‪،‬وت ۿاامم ۿمجن ۿادلنی ۿےن ۿ راملاۿ‬ ‫الغارسْجعل اْللمسجدْفالیجوزْصرف اْایلْالؽئرْوالْ‬ ‫ػاہزۿہیۿےہۿہکۿارگۿدرحقۿوبےنۿؿاےلۿےنۿدجسمۿےکۿےئلۿوبلاۿاھتۿ‬ ‫یجوزْللغارسْصرف اْایلْحاجۃْنقسہ‪4‬۔ ْ‬ ‫م‬ ‫وتۿاشۿوکۿونکںیۿیکۿریمعتۿںیم رصفۿرکلا ۿاج ر ۿںیہنۿاؿر ۿہنۿیہۿ‬ ‫وبےنۿؿاالۿاینپۿرضؿرفۿںیمۿاشۿوکۿرصفۿرکاتکسۿےہ۔(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءالرتاثْالعریبْبیوت‪۸/۸‬ۼ‪۸‬‬

‫ْردالمحتارْْکتابْالوقفْفْصْلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۾‪۹۷‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالثاینْعشرْفْالرباطاتْوالمِابرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۷‬ۼ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪4‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالثاینْعشرْفْالرباطاتْوالمِابرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۼۼ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 338 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫لوغرسْفْالمسجدْاشجاراتثمرانْغرس اْللسؽیلْ ؿافقۿےنۿدجسمۿںیمۿدلھپار ۿدرحق ۿوبےئۿارگۿوتۿاشۿےنۿیفۿ‬ ‫فلکلْمسلمْاالکلْواالفؾباعْلمصالحْالمسجد‪1‬۔ ْ لیبسۿاﷲ ؿفقۿےکۿوطر ۿرپۿوبےئۿںیہۿوتۿہز ۿاملسمن ۿوکۿلھپۿ‬ ‫اھکلا ۿاجمر ۿےہ ۿؿرہن ۿان ۿولھپن ۿوک ۿاصمحل ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿفرؿحقۿ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ایکۿاجےئۿاگ(ف)‬

‫ایْوانْلمْیغرس اللسؽیلْبانْغرس اْللمسجدْاوْ ا ینۿارگۿاشۿےنۿیفۿلیبسۿاﷲ ؿفقۿےکۿوطرۿںیہنۿوبےئۿلاںیۿ‬

‫لمْیعلمْغرضہْبحرعنْالحاوی‪2‬۔ ْ‬

‫وطر ۿہکۿدجسمۿےکۿےئلۿان ۿوکۿوبلا ۿلا ۿاشۿیکۿرغ ۿولعممۿںیہنۿ‬ ‫وہیکس‪،‬رحبۿوحباہلۿاحؿی۔(ف)‬

‫الصۿہیۿےہۿہکۿانبلاۿرغشۿرنیمۿؿفقۿںیمۿارگۿوتمیلۿرک ۿوتۿمؾلؼاۿؿفقۿےکۿےئلۿےہۿرگمۿہیۿہکۿاےنپۿدایتۿاملۿےسۿرک ۿاؿرۿانبؿۿ‬ ‫رغشۿےسۿےلہپۿوگاہۿرکےلۿہکۿاےنپۿسفنۿےکۿےئلۿرکلاۿوہنۿلاۿہیۿہکۿوتمیلۿوخدۿؿافقۿوہۿاؿرۿؿفقۿےکۿےئلۿاشۿیکۿتینۿہنۿرک ۿاؿرۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿوبلاۿدالبۃۿدجسمۿےکۿےئلۿوبلاۿےہۿہکۿوکیئۿدجسمۿںیمۿاےنپۿےئلۿںیہنۿوبلا‪،‬ہیۿاشۿفرفۿیکۿلالیصۿےہ‪،‬دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫المتویلْبناؤہْوغرسہْللوقفْمالمْیش دْانہْلنقسہْ وتمیل ۿاک ۿرنیم ۿؿفق ۿںیم امعرف ۿانبلا ۿلا ۿدرحق ۿاگللا ۿؿفقۿ‬ ‫ےکےئلۿیہۿوہاگۿحقۿلكۿؿہۿامعرفۿانبےنۿلاۿدرحقۿاگلےنۿےسۿ‬ ‫قبلہ‪3‬۔ ْ‬ ‫لبقۿاشۿرپۿوگاہۿہنۿاقمئۿرکد ۿہکۿںیمۿاینپۿدافۿےکۿےئلۿرکراہۿ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وہن۔(ف)‬

‫انْکانْالباینْالمتویلْبمالْالوقفْفوقف‪،‬سواءْبناہْللوقفْ امعرف ۿانبےنۿؿاالارگۿوخد ۿوتمیلۿوہۿاؿر ۿاملۿؿفقۿےسۿانبےئۿ‬

‫اوْلنقسہْاواطلق‪،‬وانْمنْمالہْللوقفْاوْاطلقْفوقفْاالْ وتؿہۿؿفقۿےکۿےئلۿےہۿاچےہۿؿفق ۿےئلیکۿانبےئۿلا ۿاےنپۿےئلۿ‬ ‫اذاکانْ ْ‬

‫انبےئۿلاۿقلطمۿرےھک‪،‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۾‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعْریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ‪۹۶‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۾‪۸‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪Page 339 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ھوْالواقفْواطلقْف ولہْکمافْالذخیةْوانْمنْمالہْ اؿرۿارگۿاےنپۿاملۿےسۿؿفقۿےکۿےئلۿانبےئۿلاۿقلطمۿرےھک مكۿ‬

‫لنقسہْواش دانہْلہْفہوْلہْکماْفْالِنیۃْوالمجؾ ٰیب‪ ْ،‬یھبۿؿفقۿےکۿےئلۿوہیگۿاہنۿارگؿہۿوخد ۿؿافقۿوہۿاؿر ۿقلطمۿ‬ ‫وان ْلم ْیکن ْمتولیا ْفان ْبین ْباذن ْالمتویل ْلیجعْ رےھکۿوتۿؿہۿاشۿےکۿاےنپۿےئلۿوہیگ(دریخہ)اؿرۿارگۿاشۿےنۿاےنپۿ‬ ‫طل املۿےسۿاینپۿدافۿےکےئلۿامعرفۿانبیئۿاؿرۿاشۿرپۿوگاہۿیھبۿاقمئۿ‬ ‫فوقف‪،‬واالْفانْبینْللوقفْفوقف‪،‬وانْلنقسہْوا قْ‬ ‫رکےئل ۿہک ۿاینپ ۿداف ۿےکےئل ۿانبراہوہن ۿوت ۿؿہ ۿایس ۿیک ۿوہیگ ۿاسیجۿ‬ ‫فلہْرفعہْانْلمْیضر‪1‬۔ ْ‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ح‬ ‫ی‬ ‫ہکۿعینہۿؿ یۿںیمۿےہ۔ارگۿلاینۿوخدۿوتمیلۿہنۿوہۿوتۿارگۿاشۿےنۿ‬ ‫وتمیلۿیکۿااجرفۿےسۿامعرفۿانبیئۿلاہکۿوتمیلۿےسۿرخہچۿاکروجفۿ‬ ‫رکےکسۿوتۿؿہۿؿفقۿےکےئلۿےہۿؿرہنۿارگۿؿفقۿےکےئلۿانبیئۿوتۿ‬ ‫رھپۿیھبۿؿفقۿےہۿاؿرۿارگۿاےنپۿےئلۿانبیئۿلاۿقلطمۿریھکۿوتۿاشۿوکۿ‬ ‫ااھٹےنۿاکۿاایتخرۿےہۿہکبجۿؿفقۿوکۿاصقننۿہنۿےچنہپ(ف)‬ ‫اابشہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ْایلْخالصہ‪2‬۔ ْ اؿر ۿارگ ۿاش ۿوک ۿااھٹےلاجےن ۿںیم ۿؿفق ۿوک ۿاصقنن ۿےہ ۿوتہنۿ‬ ‫وانْاضرفہوْالمضیعْلماْلہْفلؼرتبص ٰ‬

‫ااھٹےنۿدںیۿےگۿویکہکنۿاشۿےنۿاانپۿاملۿوخدۿاضظئۿایکۿافۿؿہۿااظتنرۿ‬ ‫رک ۿاہینۿلكۿہکۿؿہۿامعرفۿؿفقۿےسۿخال ۿوہاجےئ۔(ف)‬

‫اوقل‪:‬رگمۿہیۿانبۿؿرغشۿاجمرۿںیم ےہۿلااجمرۿےکےئلۿمکحۿدہمۿؿعلقۿےہ‪،‬ۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬لؼسْ‬

‫لعرقْظالمْحق‪3‬ۿ(رعطۿػاملۿاکۿوکیئۿقحۿںیہن۔ف)دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫لوبینْفوقہْبؼتاْلالمامْالیضرالنہْمنْالمصالحْاماْلوْ ارگۿؿافقۿےنۿدجسمۿےکۿاؿرپۿااممۿاکۿرجحہۿانبدلاۿوتۿاجمرۿےہۿویکہکنۿ‬ ‫ہیۿاصمحلۿدجسمۿںیمۿےسۿےہۿنکیلۿامتم‬ ‫تمتْالمسجدیۃْ ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۾‪۹۷‬‬

‫‪1‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثاینْکتابْالوقفْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۵۸ /۶‬۔‪۸۵۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْالحرثْوالمزارعۃْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪،۸۶۹ /۶‬سننْابوداؤدْْکتابْبابْاحیاءْالمواتْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪/۷‬‬

‫‪3‬‬

‫‪۶‬۽‪،‬ا لسنن‬ ‫ْالکربیْْکتابْالغصبْبابْلؼسْلعرقْظالمْحقْدارصادرْبیوتْۻ‪ /‬۾۾‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 340 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ثمْارادالؽناءْمنع‪،‬ولوْقالْعنیتْ ٰذلكْلمْیصدقْ دجسممك ۿےک ۿدعب ۿارگ ۿؿہ ۿااسی ۿرکلا ۿاچےہ ۿوت ۿاےس ۿرؿاک ۿاجےئ ۿاگۿ‬

‫تاتارخانیۃ‪،‬فاذاکان ْھذا ْف ْالواقف ْفکیف ْبغیہ‪ ْ،‬ارگہچۿؿہۿےہکۿہکۿریماۿرشؿفۿےسۿہیۿارادہۿاھت‪،‬وتۿاشۿیکۿدصتقیۿ‬ ‫ںیہن ۿیک ۿاجےئ ۿیگ‪،‬لالاراخہین۔حق ۿوخد ۿؿافق ۿاک ۿہی ۿمکح ۿےہۿ‬ ‫فیجبْھدمہْولوْعلْجدارالمسجد‪1‬۔ ْ‬ ‫وتہریۿؿافقۿوکۿےسیکۿااجرف ۿوہۿیتکسۿےہۿاذہا ۿایسیۿامعرف ۿوکۿ‬ ‫رگادانیۿؿاحقۿےہۿارگہچۿؿہۿدجسمۿیکۿدویارۿرپۿوہ۔(ف)‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ف ْفتاوی ْقاری ْال دایۃ ْاستاجردارا ْوققا‪ْ ،‬وجعل اْ اتفؿٰیۿاقریۿادہلالۃۿںیمۿےہۿہکۿالكۿصخۿےنۿاکمنۿؿفقۿوکۿ‬

‫طاحوناْانْلمْیکنْا نقعْوالا کثرْریعاْالزمْب دمْ رکاہی ۿرپ ۿےل ۿرک ۿاش ۿںیم ۿ ٓا لا ۿےنسیپ ۿیک ۿیکچ ۿانبدی ۿارگؿہ ۿؿفقۿ‬ ‫ےکےئلۿرلادہۿعفنۿؿوخیبۿاکۿاحلمۿںیہنۿوتۿوجۿھچکۿاشۿےنۿانبلاۿاشۿ‬ ‫ْملتصرا۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫ماصنعْ‪2‬اھ‬ ‫وکۿرگاےنۿرپۿوبجمرۿایکۿاجےئۿاگۿاھۿرصتخما(ف)‬ ‫اؿر ۿمہۿایبن ۿرک ےکۿلالۿرضؿرف ۿذموکرہۿدجسمۿںیم ڑیپوبلا ۿاجمر ۿںیہن لشغلہْموضعْالصلٰوةْولشبہْالؽیعْوالکنائسْ‬ ‫(ویکہکنۿارطسچۿامنرۿیکۿہگجۿیھبۿوغشملۿوہیگۿاؿرۿرگاجۿاؿرۿاسیلکۿےسۿاشمتہبۿیھبۿوہیگ۔ف)اؿرۿہیۿہکۿاشۿاکۿلایقۿرانھکۿاجمرۿںیہنۿوتۿ‬ ‫ہیۿفرؿفۿاخہینۿوصرفۿوجارۿرپۿومحملۿوہنۿیگ۔‬

‫االتریْانہْممنو عْوالوقفْقربۃْوانہْمِلو عْوالوقفْ ایکۿوتۿںیہنۿداتھکیۿہکۿؿہۿونممفۿےہۿہکبجۿؿفقۿابعدفۿےہۿاؿرۿاشۿ‬ ‫وک ۿااھکرلا ۿالرم‪،‬ہکبج ۿؿفق ۿوک ۿہشیمہ ۿلایق ۿرانھک ۿالرم ۿےہ‪،‬ہیۿ‬ ‫مؤبد ٰ‬ ‫ْفذلكْبرھانانْانہْالیکونْللسمجد۔ ْ‬

‫دؿوننۿدںیلیلۿںیہۿاشۿرپۿہکۿؿہۿدجسمۿےکےئلۿںیہن(ف)‬ ‫اؿرۿفرفۿذموکرۿرحبۿؿاحؿیۿؿدراتخمرۿانفےئۿدجسمۿںیمۿرغشۿرپۿیھبۿومحملۿوہیتکسۿےہۿاؿرۿارگۿلامكۿوہہکۿانفےئۿدجسمۿںیمۿوبلاۿیھبۿ‬ ‫دالبۃۿدجسمۿںیمۿوبلاۿاتبلاۿےہۿوتۿہلمجۿفرؿفۿذموکرہۿاکۿہیۿدؿرساۿدمعہۿلمحمۿےہ ھذاْماظ ریل(ہیۿےہۿوجۿریم ۿےئلۿػاہزۿوہا۔ف)ْ‬

‫تعایلْاعلم ْ‬ ‫واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‪۹۷۹ /۸‬‬ ‫‪Page 341 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارریمھٹۿ‬

‫۽امجدیۿابآرخۿ‪۶۸۸۵‬ھ‬

‫ہلئسم‪۵‬ۻ‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿالك ۿرلدی ۿےن ۿاےنپ ۿہشیپ ۿےک ۿدرہعی ۿےس ۿھچک ۿداکںین ۿرخلدںی‪،‬دنچرؿر ۿےک ۿدعب ۿؿہۿ‬ ‫رلدیۿرمیئگ‪،‬دعبۿرمےنۿےکۿؿہۿداکںینۿؿرالۃۿاشۿیکۿنہبۿوکۿںیچنہپۿوجۿاےنپۿہشیپۿےسۿلامكۿاؿرۿیسکۿےکۿراکچۿںیمۿےہ‪،‬افۿاشۿیکۿ‬ ‫مہی‬ ‫نہبۿاینپۿرطفۿےسۿاشۿاجدئادۿوکۿوجۿؿرالۃۿاشۿوکۿیلمۿےہۿیسکۿدجسمۿےکۿلامۿؿفقۿرکلاۿاچیتہۿےہ‪،‬اشۿوصرفۿںیمۿ ممانۿدجسمۿ‬ ‫وکۿانۿداکوننۿاکۿح انۿاؿرۿانۿےکۿرکاہیۿےسۿدجسمۿےکۿاصمرفۿںیمۿرخچۿرکلاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہکبجۿؿہۿداکںینۿنغییہاۿرلدیۿوکۿارجفۿرلاۿلاانغۿںیمۿہنۿیلمۿںیھتۿہکلبۿاشۿےنۿرخلدۿںیک‪،‬ارگہچۿرخلداریۿایسۿر ِرۿثیبخۿےسۿوہ‪،‬وتۿ‬ ‫ارااجنۿہکۿاعہمۿوقعدۿراوحہۿںیمۿہیۿاقدعہۿںیہنۿہکۿرؿہیپۿداھکۿرکۿاہکۿاجلاۿوہۿاشۿرؿےپۿےکۿوع ۿعیبۿرک ۿلاۿرخلد ۿہکلبۿقلطمۿعیبۿ‬ ‫وہیتۿےہۿوتۿدقعۿؿدقنۿر ِرۿرحامۿرپۿعمجۿںیہنۿوہیتۿاؿرۿذمہقۿرکیخۿیتفمۿہبۿرپۿایسیۿاحلكۿںیمۿاشۿےشۿرتشمیۿںیمۿابخمكۿیھبۿںیہنۿ‬ ‫اقتنلۿؿرامك۔اذہاۿؿفقۿذموکرۿہنۿطقفۿحیحصۿ‬ ‫ٓا یت‪،‬وتۿؿہۿداکںینۿوخدۿاشۿرلدیۿےکۿےئلۿاشۿوصرفۿںیمۿرحامۿہنۿوہنۿیگ‪،‬ہنۿہکۿدعبۿا ِ‬ ‫ہکلبۿاجمرۿؿومرفۿوثافۿوہاگۿاؿرۿوتمویلنۿوکۿانۿاکح انۿاؿرۿانۿاکۿرکاہیۿدجسمۿںیمۿرصفۿؿرخچۿرکلاۿہزۿرطچۿاجمرۿوہاگ‪،‬‬ ‫ْفتاونا ْثم ْان ْکان ْخبثْ اشۿہلئسمۿوکۿمہۿےنۿاےنپۿاتفؿٰیۿںیمۿلصفمۿایبنۿرکدلاۿےہ‪،‬رھپۿ‬ ‫والمسئلۃ ْقد ْفصلنا ْھاف ٰ‬ ‫باالجتماعْلوفرضْلمْیکنْفیہْاالکراھۃْوالوراثۃْ ارگۿلارفل ۿدقعۿؿدقنۿےکۿاامتجفۿےسۿحیقۿ ٓا ےئۿیھبۿوتۿاشۿںیمۿ‬ ‫ناقلۃ ْوالوقف ْاخراج ْعن ْالملك ْواالبحاث ْطویلۃْ رصفۿرکاہقۿ ٓا ےئۿیگۿہکبجۿؿرامكۿلقنۿرکےنۿؿایلۿاؿرۿؿفقۿ‬ ‫كلمۿےسۿارخاچۿاکۿلامۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿوطلیۿابمحقۿںیہ‪،‬اؿرۿ‬ ‫االذیالْوانماْیقیتْفْالوقفْبماْھوا نقعْلہْکیفْوْ‬ ‫ل‬ ‫الہبشۿؿفقۿںیمۿوتفٰیۿایسۿرپۿوہلاۿےہۿوجۿاشۿےکۿےئلۿرلادہۿعفنۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫الصحۃْالشكْفیہاْقطعا۔واللْ ٰ‬ ‫شخب ۿوہوت ۿاہین ۿویکرکن ۿااسی ۿہن ۿوہاگ ۿہکبج ۿاش ۿیک ۿتحص ۿںیم ۿػـغاۿ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫كشۿںیہن۔واللْ ٰ‬ ‫ۺ‪۶‬امجدیۿابآرخۿ‪۶۸۸۵‬ھ‬

‫ہلئسم‪۶‬ۻ‪ :۶‬ارومعضۿیکلمۿوپرۿاھتہنۿرٹکہۿعلضۿشااہجہنۿوپرۿوئسمہلۿہلمجۿاملسملانۿومعضۿ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿۿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿوجۿدیعۿاگہۿومعضۿیکلمۿوپرۿںیمۿےہۿؿہۿتہبۿوھچیٹۿےہۿاؿرۿدیعنیۿ‬ ‫ںیمۿہلضفبۿاعتیٰلۿاشۿدقرۿاملسمنۿعمجۿوہاجےتۿںیہۿہکۿامنرۿڑپ ھیےۿاؿرۿڑھک ۿوہےنۿیک‬

‫‪Page 342 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہگجۿںیہنۿریتہۿدیعاگہۿےسۿلاہزامنرۿےکۿؿاےطسۿڑھک ۿوہےتۿںیہۿاؿرۿدیعاگہۿسربناتنۿںیمۿؿاعقۿےہۿارگۿاہینۿؿتعسۿدیۿاجےئۿوتۿ‬ ‫سربںیۿادنرۿ ٓا ےنۿاکۿاامتحلۿےہۿاؿرۿہگجۿیھبۿظفحتۿیکۿںیہنۿےہ‪،‬ومیشیۿؿہریہۿلیسافۿؿہریہۿرکےتۿںیہ‪،‬ایسیۿاحلكۿںیمۿدیعاگہۿدقیمیۿ‬ ‫وھچرۿرکۿدؿرسیۿہگجۿارگۿتہبۿدنلبۿےہۿاؿرۿاضفۿیکۿہگجۿےہۿاؿرۿہزۿمسقۿاکۿظفحتۿےہ‪،‬ومیشیۿؿہریہۿیھبۿؿاہنۿںیہنۿاج شکیے‪،‬ؿتعسۿد ۿ‬

‫رک ۿریمعت ۿرکایئ ۿاجےئ ۿلاںیہن؟ اؿرۿدیع ۿاگہ ۿدقیمیۿںیم ۿاحبلكۿوھچرےن ۿسربناتنۿانب شکیے ۿںیہ ۿلاںیہن؟اررؿےئ ۿرشف ۿرشفی ۿزعمر ۿؿ‬ ‫اتممرۿفرامے۔بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ایبن ۿشالئ ۿےس ۿولعمم ۿوہا ۿہک ۿہی ۿومعض ۿالك ۿاگؿن ۿےہ‪،‬اؿر ۿامہر ۿاہمئۿرکام ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿمہنع ۿےک ۿذمہق ۿںیم ۿاگؿن ۿںیمۿ‬ ‫دیعنی ۿاجمر ۿںیہن ۿوت ۿؿاہنۿدیع ۿاگہ ۿؿفقۿںیہن ۿوہیتکسۿہکۿضحم ۿےبۿاححق ۿؿ ۿےبۿغرمك ۿہکلب ۿاخمفل ۿغرمك ۿےہ‪،‬وت ۿؿہ ۿرنیم ۿؿامعرفۿ‬ ‫كلمۿلاایننۿںیہۿاںیہنۿاایتخرۿےہۿاشۿںیمۿوجۿاچںیہۿرکںی‪،‬وخاہۿاانپۿاکمنۿانبںیئۿلاۿررامقۿرکںیۿلاۿسربناتنۿرکاںیئ‪،‬اؿرۿافۿؿاہنۿ‬ ‫دؿرسیۿدیعاگہۿانبںیئۿےگۿاشۿیکۿیھبۿیہیۿاحلكۿوہیگ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ف ْالِنیۃ ْصلٰوة ْالعید ْف ْالِری ْتکرہ ْتحریما ْایْ عینہۿںیمۿےہۿہکۿاگؿنۿںیمۿامنرۿدیعۿرکمؿہۿرحتیمیۿےہۿا ینۿایسیۿ‬ ‫اشتغالْبماْالیصح‪1‬۔ ْ‬

‫زیچںیمۿوغشملۿوہلاۿےہۿوجۿحیحصۿںیہن(ف)‬

‫ایسۿیکۿاتکفۿاولفقۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫شرْطہْانْیکونْقربۃْفْذاتہ‪2‬۔ ْ‬

‫رشعۿؿفقۿہیۿےہۿہکۿؿہۿاینپۿدافۿےکۿاابتعرۿےسۿغرمكۿوصقمدہۿ‬ ‫وہ۔(ف)‬

‫‪۷۸‬امجدیۿابآرخۿ‪۶۸۸۵‬ھ‬ ‫اراوکسلۿانبمۿاشالیمۿرمہلسۿومولیۿوقعیفۿیلعۿ‬ ‫ہلئسم‪۷‬ۻ‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿرلدۿاکۿہشیپۿدوھكلۿفرؿحقۿرکےنۿاکۿےہ‪،‬مرےھ ۿوہےئۿاؿرۿریغبۿ‬ ‫مرےھۿوہےئۿدؿوننۿمسقۿےکۿدوھكلۿفرؿحقۿرکلاۿےہ۔رمعؿۿوکۿہشیپۿتمکحۿابطمكۿدیبۿیمیکحۿاکۿرکلاۿےہۿاؿرۿامقرۿلاریۿیھبۿرکلاۿےہۿ‬ ‫اؿر ۿدوھاک ۿدیہ ۿرکےک ۿرموضینۿےسۿرؿہیپ ۿاتیلۿےہ۔رلد ۿؿۿرمعؿ ۿہی ۿولگ ۿھچک ۿرؿہیپۿدجسمۿیکۿرممق ۿلاۿدجسم ۿونباےنۿںیم دںی ۿوت ۿان ۿاکۿ‬ ‫رؿہیپۿےلۿرکۿدجسمۿںیم رصفۿایکۿاجےئ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْبابْالعیدینْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶۶۹ /۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۼۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 343 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لاۿںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫حقۿلكۿںیمہۿولعممۿہنۿوہۿہکۿہیۿاخ ۿرؿہیپۿوجۿمہۿوکۿداتیۿےہۿؿہجۿرحامۿےسۿےہۿاشۿاکۿح انۿاؿرۿدجسمۿںیمۿرصفۿرکلاۿاجمرۿےہۿھچکۿ‬ ‫رحچۿںیہن‪،‬‬ ‫بہ ْنأخذ ْمالم ْنعرف ْشؼئا ْحراما ْبعؼنہ ْ‪1‬کما ْفْ اؿرۿمہۿایسۿوکۿوبقلۿرکےتۿںیہۿحقۿلكۿہکۿیسکۿنیعمۿےشۿےکۿ‬ ‫تعایلْ رحام ۿوہےن ۿاک ۿںیمہ ۿملعۿہن ۿوہ‪،‬اسیجۿہکۿدنہہی ۿںیمۿوحباہل ۿدریخہۿ‬ ‫ال ندیۃْعنْالذخیةْعنْاالمامْمحمد۔واللْ ٰ‬ ‫ااممۿدمحمۿرحمۃۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿےسۿوقنملۿےہ۔ ْ‬ ‫اعلم۔ ْ‬ ‫ہلئسم‪۸‬ۻ‪۶‬لاۺۻ‪:۶‬‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫کی‬ ‫ارۿسمشۿ ٓا لادۿعلضۿ ملۿوپرۿاجنپفۿكالہقۿرمہلسۿومولیۿاقیضۿكالمۿگنالینۿاصحقۿ۽‪۶‬رحقۿرمحقۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬

‫االستقتاءْفْحضرتْمجددْالمائۃ ْالحاضرةْالقاضلْالربیلویْغوثْاالنامْمجمعْالعلمْوالحلمْواالحرتامْامامْ‬

‫العلماءْومِدامْالقضالءْالزالْباالفادةْواالفاضۃْوالعزواالْکرام!ایکفرامےت ۿںیہ املعےئ ۿدنی ۿہک ۿرلد ۿالك ۿدجسم ۿاکاامم ۿاھتۿ‬ ‫دعبۿاشۿیکۿومفۿےکۿاشۿاکۿمرادرۿیقیقحۿالكۿدمفۿلكۿااممۿراہۿحقۿؿہۿیھبۿااقتنلۿرکۿایگۿوتۿرلداکۿاٹیبرکبۿااممۿوہۿارگمۿوچہکنۿؿہۿدؿرسیۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿااممقۿرکلاۿاھتۿاشۿدجسمۿںیمۿاۿشۿےنۿمراضےئۿدتقملانۿاانپۿہفیلخۿرقمرۿایکۿاؿرۿاشۿےکۿےئلۿولعمامفۿااممقۿےسۿالكۿ‬ ‫ےشۿلیلقۿرقمرۿیکۿاؿرۿلایقۿاکۿوخدۿح انۿرہھٹالاۿانچہچنۿیئکۿمرشۿلكۿوجۿہفیلخۿےکیۿدعبۿدرگی ۿ ٓا لاۿایسۿرشعۿاکۿلادنبۿراہۿاہینۿلكۿہکۿاخدلۿ‬

‫لامۿومولیۿرلدۿےکۿشارگدۿدملعینیۿےنۿاےنپۿاناتدۿراد ۿرکبۿےسۿاہکۿہکۿھجمۿوکۿاشۿدجسمۿںیمۿ ٓا فۿااممۿرقمرۿےئجیکۿںیمۿآ فۿاکۿہفیلخۿ‬ ‫و‬ ‫روہنۿاگۿاؿرۿ ٓا فۿےکۿؿػافۿرقمرہۿوہعمدہۿںیمۿوکیئۿاصقننۿہنۿرکؿنۿاگۿسپۿرکبۿےنۿاخدلۿوکۿاشۿاغرارۿرپۿہفیلخۿرقمرۿایکۿاؿرۿ چمیناۿ‬ ‫رتسہۿااھٹرہۿمرشۿلكۿاخدلۿہیۿلادنبیۿرشعۿذموکرۿاامیتمۿرکالاۿراہۿاؿرۿاومرۿرقمرہۿںیمۿیھبکۿوچنۿؿۿرچاہنۿیک‪،‬افۿوچہکنۿرکبۿاکۿاٹیبۿلاغلۿ‬ ‫وہایگۿےہۿاؿرۿملعۿااممقۿےسۿ رہۿدنمۿےہۿاذہاۿرکبۿاخدلۿوکۿمررطفۿرکےکۿاےنپۿےٹیبۿوکۿااممۿرکلاۿاچاتہۿےہۿاؿرۿادتباےئۿرقترۿاخدلۿےکۿ‬ ‫ؿغك ۿاخدل ۿےن ۿمیلست ۿرکایل ۿاھت ۿہک ۿ ٓا ف ۿےک ۿےٹیب ۿحق ۿلاغل ۿاقلل ۿااممق ۿوہن لا ۿاؿر ۿیسک ۿارم ۿےس ۿحق ۿیھبک ۿ ٓا ف ۿھجمۿوک ۿوموقفۿ‬

‫رکدںی ۿےگ ۿوت ۿلثمۿافلخےئ ۿشانیقب ۿےکۿھجم ۿوک ۿذعرۿہن ۿوہاگ‪،‬اف ۿاخدل ۿاےنپ ۿاغرارۿےس ۿفرار ۿرکےکۿاتہکۿےہ ۿہک ۿںیم ۿاراہراۿوکیئ ۿہفیلخۿ‬ ‫ںیہنۿویکہکنۿحقۿںیم امنرۿفر ۿؿۿرتاؿحیۿؿدیعۿؿہریہۿخدامفۿدجسمۿؿرمااعفۿالہۿہلحمۿمتخۿداع‪،‬درؿدۿسقۿلدافۿوخدۿرکلاۿراہۿوتۿںیمۿ‬ ‫ااممۿلقتسمۿوہایگۿمتۿوکۿریم ۿزعلۿاکۿوکیئۿاایتخر‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالکراہیۃْالبابْالثاینْعشرْفْالہدایاْوالضیافاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۸۹۷ /‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 344 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ںیہنۿاؿرۿلبقۿیہۿےسۿوجۿھچکۿںیمۿےنۿمتۿوکۿدلاۿلا ےنیۿدلاۿؿہۿرشمۿؿایحۿیکۿؿہجۿےسۿاھتۿؿرہنۿاراہراۿوکیئۿااقحتسطۿںیہنۿےہۿہکۿااممقۿوتۿ‬ ‫ںیمۿرکاؿنۿاؿرۿانمعفۿمتۿول‪،‬خالتفۿاؿرۿااصلكۿےکۿایکۿینعمۿسپۿرکبۿےنۿاملعےئۿارطافۿوکۿعمجۿایکۿاھتۿہکۿاخدلۿےسۿقیقحتۿرکںیۿاؿرۿ‬ ‫امہفشئ ۿرکےک ۿاش ۿوک ۿمررطف ۿوہےن ۿاک ۿمکح ۿدںی ۿرگم ۿاخدل ۿدرا ۿاچالك ۿ ٓا دیم ۿےہ ۿاملعء ۿےس ۿیھبک ۿااممق ۿیک ۿرعتفی‪،‬یھبک ۿہفیلخ ۿےکۿ‬ ‫ینعم‪،‬یھبکۿؿہفیظۿااممقۿےکۿینعمۿدرلاتفۿرکلاۿےہ۔یھبکۿاتہکۿےہۿہکۿااممۿیکۿرعتفیۿریم ۿرپۿاصدطۿ ٓا یتۿےہۿلاۿہکۿرکبرپ۔رغ ۿ‬ ‫ہکۿایسیۿلاوتنۿںیمۿؿغكۿلالۿداتیۿےہ‪،‬اہینۿےکۿاملعءوکۿہیۿہلئسمۿرصمہحۿوطرۿرپۿاؿرۿلصفمۿیسکۿاتکفۿںیمۿںیہنۿاتلمۿاؿرۿایسیۿػاغكۿ‬ ‫ںیہنۿہکۿایئاےئۿہلئسمۿوکۿاوبافۿہفلتخمۿؿاظنمرۿہقفتمۿےسۿاابنتسعۿرکےکۿہلصیفۿرکںی‪،‬وچہکنۿوضحرۿرپۿونرۿہلضفبۿاعتیٰلۿذمہقۿذہمفۿ‬ ‫یفنحۿےکۿہکلبۿعیمجۿذماہقۿہقحۿےکۿدہتجمۿںیہۿاؿرۿوماقفۿؿاخمفلۿسقۿےکۿملسمۿںیہۿاذہاۿاامتلشۿہکۿاخدلۿلاؿوجدۿدےنیۿؿػافۿااممقۿ‬ ‫ےکۿرکبۿوکہبۿاغرارۿخالتفۿوسہلۿرتسہۿمرشۿلكۿلثمۿافلخےئۿںیشیپۿےکۿرشكاۿلقتسمۿااممۿوصتمرۿوہاگ۔احالہکنۿدتقمیۿولگۿ لۿوساۿ‬ ‫دؿاچر ۿ ٓا دویمن ۿےک ۿاخدل ۿےک ۿاش ۿفرار ۿنع ۿاالغرار ۿےسۿتخس ۿلاوخش ۿںیہ ۿلا ۿلثم ۿافلخےئ ۿںیشیپ ۿےک ۿاخدل ۿیھبۿہفیلخ ۿیہ ۿوہاگ‪،‬ؿاحضۿ‬ ‫وہہکۿاشۿكلمۿںیم یئکۿہگجۿدوتسرۿےہۿہکۿالكۿصخۿالكۿدجسمۿاکۿااممۿوہلاۿےہۿاؿرۿلایقۿسمخدۿںیمۿوخدۿااممقۿاکۿابمرشۿوتۿںیہنۿوہلاۿ‬ ‫رگمۿااسیۿرصتفۿرکھناۿےہۿہکۿانۿسمخدۿےکۿدمعہۿدمعہۿانمعفۿوخدۿےلۿایلۿرکلاۿےہۿاؿرۿومعمیلۿمسقۿیکۿ ٓا دمینۿہفیلخۿوکۿدلاۿرکلاۿےہۿاؿرۿ‬ ‫اچاتہۿےہۿوتۿاےسۿوموقفۿرکداتیۿےہۿاؿرۿدؿرساۿاشۿیکۿہگجۿاقمئۿرکداتیۿےہۿاؿرۿوچہکنۿاؿلۿیہۿےسۿہیۿلافۿغرارۿدادۿنیبۿااللصۿؿالحلیفہۿ‬ ‫وہا ۿرکیتۿےہۿاؿر ۿدتقمیۿولگۿرکبۿےکۿاشۿرصتفۿرپیسکۿرطچ ۿےکۿرتعم ۿںیہنۿوہےت‪،‬رہچکیۿارگنمریۿںیمۿیھبۿالكۿ ٓا دھۿ‬

‫دقمہمۿاشۿارمۿاکایکۿایگۿسجۿںیمۿالصۿیہۿاکایمفۿوہا۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہیۿہلئسمۿنیتۿسملئۿرپۿلمتشم‪:‬اؿل‪:‬ۿ ٓا لاۿااممۿدؿرس ۿوکۿاانپۿلامكۿرقمرۿرکاتکسۿےہ؟‬ ‫دؿم‪ :‬ۿارگ ۿرکاتکسۿےہ ۿوت ۿؿػاف ۿااممق ۿاک ۿقحتسم ۿؿہ ۿالص ۿوہاگ ۿاؿر ۿلامك ۿرصف ۿایس ۿدقر ۿےل ۿےکس ۿاگ ۿوج ۿالص ۿےن ۿاشۿےک ۿےئل ۿاتبلاۿ‬ ‫ارااجنۿہکۿلعفۿؿخدامفۿااممقۿہیۿلامكۿاجباللاۿےہ‪،‬یہیۿہلمجۿولعمامفۿاکۿقحتسمۿوہاگۿاؿرۿالصۿزعمؿلۿاھجمسۿاجےئۿاگ۔‬ ‫وسم‪ :‬ۿارگ ۿالص ۿزعمؿل ۿںیہنۿہکلب ۿؿیہ ۿالص ۿاامم ۿاؿر ۿہی ۿاش ۿاک ۿرقمر ۿایک ۿوہا ۿلامك ۿےہ ۿوت ۿ ٓا لا ۿاامم ۿالص ۿوک ۿاش ۿلامكۿےک ۿزعمؿل ۿرک‬ ‫دےنیۿاؿرۿاشۿیکۿہگجۿدؿرساۿلامكۿرقمرۿرکےنۿاکۿاایتخرۿےہۿلاںیہن؟ بحمدالل ہیۿلییـن سملئۿؿاحضۿؿرصمچۿںیہ۔‬ ‫ہلئسمۿاؿیٰل‪ :‬اہنۿااممۿدؿۿرس ۿوکۿاانپۿلامكۿرقمرۿرکاتکسۿےہ‪،‬اتفؿٰیۿخالہصۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪Page 345 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫االمامْیجوزْاستلالفہْبالاذنْبلالفْالِایضْوعلْ اامۿمۿےکۿےئلۿلالااجرفۿلامكۿرقمرۿرکلاۿاجمرۿےہۿوحالفۿاقیضۿ‬ ‫ےک‪،‬ایس ۿاینبد ۿرپ ۿاش ۿاک ۿؿہفیظ ۿہری ۿرقمر ۿوہلا ۿےہ ۿاؿر ۿاینمك ۿحیحصۿ‬ ‫ھذاالتکونْوظیقتہْشاغرةْوتصحْالنیابۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫ےہ(ف)‬

‫ہلئسمۿلاہین‪ :‬ؿػافۿااممق ۿاکۿقحتسمۿالصۿوہاگۿاؿرۿلامكۿرصفۿاشۿدقرۿےلۿےکسۿاگۿوجۿالصۿےنۿاشۿےکۿےئلۿنیعمۿایک۔اتفؿٰیۿ‬ ‫ریخہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫یجبْالعملْبماْعلیہْالناسْوخصوصاْمعْالعذر‪،‬وعلْ اشۿرپۿلمعۿؿاحقۿےہۿوجۿولوگنۿںیمۿرعمؿفۿےہۿوصخصاۿذعرۿ‬ ‫ٰذلك ْجمیع ْالمعلوم ْللمستنیب ْولؼس ْللنائب ْاالْ یکۿوصرف ۿںیم‪،‬اذہاامتمۿولعمامف ۿالصۿااممۿےکۿےئلۿوہنۿ‬ ‫ےگۿلامك ۿےکۿےئلۿطقفۿاینتۿیہۿارجف ۿوہیگ ۿسج ۿرپۿالص ۿےنۿ‬ ‫االجرةْالیتْاستأجرہْب ا‪2‬۔ ْ‬ ‫اشۿوکۿراھکۿےہ۔(ف)‬ ‫ہلئسمۿلاہثل‪ :‬وصرفۿذموکرہۿںیمۿؿہۿلامكۿہکبجۿاشۿےکےئلۿالصۿھچکۿرقمرۿرک ۿالصۿاکۿاریجۿوہلاۿےہۿرھپۿارگۿؿہۿارجفۿہنیعمۿےہۿ‬ ‫م‬ ‫وتۿااجرہۿ خیحہۿؿرہنۿافدسہ‪،‬اؿرۿارگۿھچکۿرقمرۿہنۿرک ۿہنۿنصاۿہنۿرعفا‪،‬وتۿاریجۿیھبۿںیہنۿضحمۿاگیبریۿوہلاۿےہ‪،‬وصرفۿاریخہۿںیمۿوتۿػاہزۿ‬ ‫ےہۿہکۿلامكۿوکیئۿااقحتسطۿاصلاۿںیہنۿرکھناۿاشۿاکاکمۿالصۿیکۿرطفۿےسۿالكۿتفمۿسیحدامۿاھتۿالصۿسجۿؿغكۿاچےہۿاےسۿعنمۿ‬ ‫رکاتکسےہۿہنۿاشۿوصرفۿںیمۿؿہۿیسکۿاعمؿہضۿاکۿقحتسمۿوہلاۿےہ‪،‬ایسیۿیہۿوصرفۿرپۿعینہۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫انْالنائبْالیستحقْشؼئاْمنْالوقفْالنْاالستحِاقْ كشیبۿلامكۿؿفقۿںیمۿےسۿیسکۿسییۿاکۿقحتسمۿںیہنۿوہلاۿویکہکنۿ‬

‫بالتِریرْولمْیوجد‪3‬۔ ْ‬

‫ااقحتسطۿوتۿرقمۿررکےنۿےسۿوہلاۿےہۿوجۿلالاۿںیہنۿایگ۔(ف)‬

‫اؿرۿوصرفۿشاہقبۿںیمۿؿہۿلامكۿاریجۿےہ‪،‬رحبارلاقئۿںیمۿےہ‪:‬النائبْوکیلْباالجرة‪4‬ۿ(لامكۿؿلیک‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْخییہْبحوالہْ‬ ‫ْردالمحتارْبحوالہْخالصہْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالوقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۽‪ٰ ،۹۵‬‬

‫خالصہْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶ /۶‬ۺ‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْخییہْبحوالہْخالصہْکتابْالوقفْدارا ْلمعرفۃْبیوتْ‪۶ /۶‬ۺ‪۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪ْ3‬ردالمحتارْبحوالہْالِنیۃْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۽‪،۹۵‬العِودْالدریۃْ‬

‫بحوالہْبحرالرائقْکتابْالوقفْالبابْالثالثْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ /۶‬ۺ‪۷۷‬‬ ‫ْبحرالرائقْْْکتابْالوقفْْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۷۸۶ /‬‬

‫‪4‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 346 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لاالرجہۿوہلاۿےہ۔ف)سپۿوصرفۿلاہینۿںیمۿہکۿااجرہۿافدسۿےہۿ ٓا فۿیہۿہزۿؿفقۿاایتخرۿخسفۿوہلاۿدرانکرۿوخدۿؿوجفۿخسفۿےہۿہکۿااجرہۿ‬ ‫افدسہ ۿمعطیق ۿےہ ۿاؿر ۿمعطیق ۿاک ۿاراہل ۿفر ‪،‬اہین ۿلك ۿہک ۿالص ۿؿ ۿلامك ۿلامہ ۿخسف ۿہن ۿرکںی ۿوت ۿاحمک ۿرپ ۿفر ۿےہ ۿہک ۿربجا ۿاےس ۿخسفۿ‬ ‫رکد ْکماْعرفْ ٰذلكْفْالؽیو ع(اسیجۿہکۿویبفۿںیمۿولعممۿوہاکچۿےہ۔ف)دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ولذاالیشرتط ْفیہ ْقضاء ْقاض ْالن ْالواجب ْشرعاْ ایسۿؿاےطسۿاۿش ںیمۿاضقۿاقیضۿرشعۿںیہنۿویکہکنۿوجۿرشكاۿؿاحقۿ‬

‫الیحتاجْللِضاءْدرر‪1‬۔ ْ‬

‫وہۿؿہۿاضقءۿاکۿاتحمچۿںیہنۿوہلا‪،‬درر۔(ف)‬

‫اؿرۿوصرفۿاؿیٰلۿںیمۿہکبجۿاعمۿرؿاچۿیہیۿےہۿہکۿوکیئۿدمفۿااجرہۿنیعمۿںیہنۿیکۿاجیتۿہکۿشالۿرھبۿےئلیکۿےھجتۿااممۿایکۿلاۿھچۿےنیہمۿےکۿ‬ ‫ےئلۿہکلبۿرصفۿااممقۿاؿرۿاشۿےکۿطاقللۿاموہارۿاانتۿلاےنۿاکۿایبنۿوہلاۿےہۿوتۿااجرہۿرصفۿےلہپۿےنیہمۿےکےئلۿحیحصۿوہاۿاؿرۿہزۿرسامہۿاریجۿ‬ ‫ؿاتسمرجۿہزۿالكۿوکۿدؿرس ۿےکۿشاےنمۿاشۿےکۿخسفۿرکدےنیۿاکۿاایتخرۿوہلاۿےہ۔ۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اجرْحانوتاْکلْش رْبکذاصحْفْواحدْفِطْوفسدْ داکنۿرکاہیۿرپۿدیۿہکۿہزۿامہۿاانتۿرکاہیۿوہاگۿوتۿطقفۿالكۿامہۿےکۿےئلۿ‬ ‫البایقْلجہالت اْواذاْمیضْالش رْفلکلْفسل اْبشرطْ ااجرہۿحیحصۿوہاۿلایقۿونیہمنۿںیمۿببسبۿاہجلكۿےکۿافدسےہۿاؿرۿ‬ ‫حقۿہنیہمۿوپراۿوہایگۿوتۿدؿوننۿںیمۿےسۿہزۿالكۿوکۿدؿرس ۿیکۿ‬ ‫حضورْاالخرْالنت اءْالعِدْالصحیح‪2‬۔ ْ‬ ‫وموجدیگۿںیمۿااجرہۿخسفۿرکےنۿاکۿاایتخرۿےہۿویکہکنۿدقعۿحیحصۿمتخۿ‬ ‫وہایگ(ف)‬ ‫ رہ ۿاحل ۿالص ۿوک ۿہز ۿرسامہ ۿرپ ۿاش ۿلامك ۿےک ۿزعمؿل ۿرکدےنی ۿاؿر ۿدؿرس ۿوک ۿاش ۿیک ۿہگج ۿلامك ۿرکےن ۿاکاایتخر ۿےہ۔ہلئسم ۿوئسمہلۿ‬ ‫شالئ اکۿوتۿوجافۿہیۿےہۿاؿرۿاہینۿالكۿارمۿرضؿریۿابلحاعۿہیۿےہۿہکۿضعبۿہگجۿولعمامفۿؿؿػافۿااممقۿاےسیۿرقمرۿوہےتۿںیہۿوجۿ‬ ‫رشكاۿاجمرۿلاۿحیحصۿںیہنۿانۿاکۿااقحتسطۿہنۿالصۿوکۿوہاگ ۿہنۿلامكۿوکۿہکلبۿرصفۿارجفۿلثمۿاک‪،‬رگمۿلامكۿانۿںیمۿیھبۿالصۿےسۿاےنپۿ‬ ‫ےئلۿانمرمقۿںیہنۿرکاتکسۿہکۿؿہۿاےسۿیھبۿخاللۿںیہنۿرصفۿاۿینپۿارجفۿلثمۿےلۿاتکسۿےہ۔فلیتنبہ(سپۿ ٓا اگہۿرانہۿاچےئہ۔ف)‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالؽیو عْبابْالؽیعْالقاسدْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬۽‪۷‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْاالجارةْبابْاالجارةْالقاسدةْعبطمۿمحینایئۿدیلہ ‪ /۷‬۽ۼ‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 347 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارینینۿلالۿمراۿلارارۿرمہلسۿدفاۿنیسحۿاصحقۿشادہۿاکرۿ‬ ‫ہلئسمۿۻۻ‪:۶‬‬ ‫اعبیل خدمق ۿانجف ۿوماللا ۿادمح ۿراض ۿاخن ۿاصحق ۿ!انجف ۿنم!اہین ۿدجسم ۿینین ۿلال ۿںیم ۿسیگۿیک ۿالنیٹل ۿرؿنشۿیکۿیئگ ۿےہ ۿاخ ۿ‬ ‫ادنرؿنۿدجسم‪،‬سجۿؿغكۿؿہۿرؿنشۿیکۿاجیتۿےہۿارپسفۿرشافۿدالۿرکۿرگمۿیکۿاجیتۿےہۿمكۿؿہۿرؿنشۿوہیتۿےہۿاؿرۿالكۿدنہؿۿانۿوکۿ‬ ‫خالےنۿےکۿؿاےطسۿادنر ۿاج ۿرکۿخاللا ۿےہ ۿسجۿےکۿریپۿدھالےئۿاجےتۿںیہۿاؿر ۿلالایکۿےسۿاشۿیکۿھچک ۿبلۿںیہن‪،‬ہیۿاکمۿاجمر ۿےہۿ‬ ‫ۻراضمنۿابمركۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬

‫لالااجمر؟‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارپسف ۿرشاف ۿےہ ۿاؿر ۿرشاف ۿلالاك ۿےہ ۿاؿر ۿایسی ۿلالاك ۿزیچ ۿدجسم ۿںیم ۿاجیللا ۿعنم ۿےہ ۿہز ۿزگ ۿااجرف ۿںیہن‪،‬ؿاذہا ۿاتفؿٰی ۿاعریگملیۿ‬ ‫ؿدراتخمر ۿؿہریہ ۿربتعم ۿاتکوبن ۿںیم ۿرصتحی ۿفرامیئ ۿہک ۿلیت ۿیسک ۿرطچ ۿلالاك ۿوہایگ ۿوہوتۿدجسمۿںیم ۿاےس ۿخاللا ۿہززگ ۿاجمر ۿںیہن۔ونتریۿ‬ ‫االاصبرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ْفتاوناْ‬ ‫یکرہ ْالویط ْوالبول ْوالتغوط ْوادخال ْنجاسۃ ْفیہْ اؿرۿاکفرۿاکۿاشۿںیمۿاجلاۿیھبۿےبۿادیبۿےہۿکماْحِِناہْف ٰ‬

‫فالیجوزْاالستصباحْبدھنْنجسْفیہ‪1‬۔ ْ‬

‫بتوفیِہ ٰ ْ‬ ‫ْتعایل(اسیجۿہکۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿوتقیفۿےسۿاشۿیکۿقیقحتۿمہۿ‬ ‫ْتعایلْاعلم۔‬ ‫ےنۿاےنپۿاتفؿٰیۿںیمۿرکدیۿےہ۔ف)وھو ٰ‬

‫۽راضمنۿاابملركۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬

‫ہلئسمۼۻ‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿصخۿیمسمۿشاالرشخبۿےنۿہلحمۿلااخنہنۿںیمۿدجسمۿریمعتۿرکایئۿ‬ ‫اؿر ۿاش ۿاک ۿفرش ۿوھترا ۿدرسق ۿرکارک ۿوھچردلا ۿاؿر ۿاہچر ۿدویاری ۿؿہریہۿیھب ۿکیھٹۿوطر ۿرپ ۿدرسق ۿہن ۿرکایئ‪،‬رعہص ۿغربیۿھچ ۿشال ۿےکۿ‬ ‫زگرۿایگۿرگمۿدنچۿرمہبتۿشاالرۿشخبۿےسۿاہکۿایگۿاوہـنۿےنۿھچکۿایخلۿہنۿایکۿافۿاؿرۿدنچۿولوگنۿےنۿہیۿراےئۿاقمئۿیکۿہکۿہیۿدجسمۿونہرۿایسیۿ‬ ‫ںیہنۿےہۿہکۿاشۿںیمۿامنرۿڑپیھۿاجےئ‪،‬انچہچنۿاشۿوکۿدرسقۿرکںیۿلاہکۿامنرۿڑپیھۿاجےئ‪،‬یمسمۿشاالرۿشخبۿوکۿہیۿلافۿػاہزۿوہیئۿہکۿ‬ ‫اؿرۿولگۿاشۿدجسمۿوکۿدرسقۿرکالاۿاچےتہۿںیہۿوفراۿانۿولوگنۿےسۿہیۿظفلۿاہکۿہکۿاشۿوکۿںیمۿوخدۿدرسقۿرکاؿنۿاگۿآ فۿولگۿاشۿںیمۿ‬ ‫الكۿہبحۿںیہنۿاگلۿ شکیےۿںیہۿاؿرۿہنۿںیمۿیسکۿوکۿرؿہیپۿاگلےنۿدؿنۿاگۿسجۿؿغكۿریم ۿلاشۿرؿہیپ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالصلٰوةْبابْمایقسدْالصلٰوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۾‬

‫ْ‬

‫‪Page 348 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وہاج۔اگیۿںیمۿوخدۿدرسقۿرکادؿنۿاگ‪،‬افۿؿہۿدجسمۿایسۿرطچۿرپۿےہۿہنۿوتۿیسکۿوکۿرممقۿرکاےنۿدےتیۿںیہۿاؿرۿہنۿوخدۿدرسقۿرکاےتۿ‬ ‫ںیہ‪،‬ادیمؿارۿہکۿدعبۿمالہظحۿوجۿھچکۿمکحۿرشفۿرشفیۿوہرحتریۿفرامۿرکۿرہمۿتبثۿرکدیۿاجےئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿشاالرشخبۿےنۿدجسمۿیکۿانبۿدایلۿےہۿاؿرۿایھبۿہیۿہنۿاہکۿہکۿںیمۿےنۿاےسۿدجسمۿرکدلاۿحقۿوتۿؿہۿایھبۿؿفقۿہنۿوہیئۿشاالرشخبۿیکۿكلمۿ‬ ‫ےہۿدؿرسؿنۿوکۿاشۿںیمۿدسقۿادناریۿںیہنۿیتچنہپۿاؿرۿارگۿاےسۿؿفقۿرکاکچۿہیۿہہکۿاکچۿےہۿہکۿںیمۿےنۿاےسۿدجسمۿرکدلاۿحقۿیھبۿ‬ ‫اش ۿےک ۿانبےن ۿاک ۿقح ۿایس ۿوک ۿےہ ۿاےس ۿاچےئہ ۿہک ۿوخد ۿانبےئ ۿؿرہن ۿوج ۿاملسمن ۿانبلا ۿاچےتہ ۿںیہ ۿان ۿوک ۿااجرف ۿد ۿاؿر ۿارگ ۿلامہ ۿرایضۿ‬ ‫وہنۿوتۿوینۿرکںیۿہکۿانۿاملسموننۿےسۿےہکۿمتۿانبؿۿاؿرۿوجۿھچکۿاشۿںیم رصفۿوہۿؿہۿریم ۿدہمۿےہۿاشۿاکۿاسحفۿےتھکلۿروہۿںیمۿاداۿ‬ ‫رکؿنۿاگۿوینۿدجسمۿنبۿیھبۿاجےئۿیگۿاؿرۿؿہۿسقۿاملسمنۿیھبۿاشۿےکۿانبےنۿاکۿوپراۿوثافۿلاںیئۿےگۿاؿرۿشاریۿدجسمۿایسۿےکۿرؿےپۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےسۿےنبۿیگۿسقۿبلۿاحلصۿوہاجںیئ ےگ۔واللْ ٰ‬ ‫ارامرہزہۿرشفیۿرساکرۿوخردۿرمہلسۿرضحفۿدیسۿشاہۿایمنۿاصحقۿ ۾راضمنۿابمرك‪۶۸۸۶‬ھ‬ ‫ہلئسم۽ۻ‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿامعےئۿالہۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿسجۿاکۿنحصۿمصؾفۿےہۿاؿرۿاشۿفقسۿےکۿےچینۿوس‬ ‫دؿ ۿوس ۿمرش ۿےس ۿامنر ۿوہیت ۿےہ ۿاف ۿاشۿفقس ۿوک ۿلاالیئ ۿ ہصۿدجسم ۿںیم ۿوطبرۿنحص ۿشالم ۿرکایل ۿےہ ۿایسی ۿاحلكۿںیمۿحصق ۿذمہقۿ‬ ‫اہلسیقۿؿامجمقۿاشۿمصؾفۿنحصۿںیمۿامنرۿاجمرۿےہۿلاںیہنۿاؿرۿ ہصۿرریںیۿوجۿرممكۿؿمصؾفۿےہۿدبوتسرۿراھکۿاجےئۿلاۿرھباؿۿدالۿ‬ ‫رکنحصۿانبایلۿاجےئ‪،‬ایسیۿوصرف ۿںیمۿہکۿفقسۿہنۿریھکۿاجےئ ۿاؿر ۿالكۿینبۿانبیئۿامعرف ۿامسمر ۿرکدیۿاجےئۿرشكا ۿخالفۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟وحباہلۿبتکۿؿرؿالافۿوجافۿاھکلۿاجےئ۔بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وسالۿںیم ہصۿلاالیئۿؿ ہصۿرریںیۿےنہکۿےسۿػاہزۿہکۿدجسمۿدؿۿ ہقبۿےہ‪:‬كلـؿلفسۿا ینۿلاالاخہنۿؿزنملۿرریںی۔اؿرۿہیۿاافلعۿہکۿالكۿ‬ ‫دجسمۿسجۿاکۿنحصۿمصؾفۿےہۿاؿرۿاش فقسۿےکۿےچینۿوسدؿوسمرشۿےسۿامنرۿوہیتۿےہۿاظبہزۿاشۿرطفۿاجےتۿںیہۿہکۿرس ۿےسۿ‬ ‫لاینۿدجسمۿےنۿ ہقبۿلفسۿاکۿوکیئۿنحصۿہنۿراھکۿہکلبۿاشۿےکۿدؿوننۿدرہجۿادنرؿینۿؿۿریبؿینۿمصؾفۿیہۿانبےئۿاؿرۿدعبۿےکۿاافلعۿہکۿافۿاشۿ‬ ‫ؿفقۿےکۿلاالیئۿ ہصۿدجسمۿںیمۿوطبرۿنحصۿشالمۿرکایلۿےہۿہیۿیھبۿفقسۿاکدحؿفۿںیہنۿانبےتۿہکلبۿاشۿاکۿےلہپۿےسۿوہلاۿاؿرۿاےسۿ ہقبۿ‬ ‫كلـ ۿےک ۿےئل ۿاجبےئ ۿنحص ۿغرار ۿدےنی ۿاک ۿدحؿف۔نکیل ۿلفس ۿحق ۿالص ۿےس ۿدؿ ۿدرہج ۿمصؾف ۿوہ ۿاؿر ۿدرہج ۿادنرؿین ۿرپ ۿكلـ ۿوہوت ۿدرہجۿ‬ ‫ریبؿینۿیکۿفقسۿوخدۿیہۿاشۿكلـۿےکےئلۿاجبےئۿنحصۿوہیگ‪،‬افۿوطبرۿنحصۿشالمۿرکایلۿےہ‬

‫‪Page 349 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اکۿایکۿلصحمۿوہاگۿہیۿػاہزاۿدحؿفۿفقسۿیکۿرطفۿلارظۿےہۿرگمۿہیۿہکۿاشۿؿفقۿرپۿامنرۿےلہپۿہنۿڑپیھۿاجیتۿوہۿافۿڑپ ھیےۿےگلۿلاںیۿینعمۿ‬ ‫شالمۿرکےنۿاکۿدحؿفۿاتبلاوہ‪،‬زینۿنحصۿاکۿمصؾفۿانہکۿیھبۿدحؿفۿفقسۿاکۿ اتۿداتیۿےہۿہکۿنحصۿیھبکۿمصؾفۿںیہن وہلاۿہنۿمصؾفۿوکۿ‬ ‫نحصۿںیہکۿرگمۿلاںی معیےۿہکۿےلہپۿوجۿنحصۿاھتۿدعبۿوکۿمصؾفۿرکایلۿےہ‪،‬ایسۿرطچۿابعرفۿوسالۿہکۿاشۿمصؾفۿنحصۿںیمۿامنرۿاجمرۿ‬ ‫ےہۿلاںیہنۿرظنۿلاافلعۿایسۿدرہجۿریبؿینۿزنملۿرریںیۿےسۿوسالۿےہۿہکۿؿیہۿنحصۿمصؾفۿےہۿاؿرۿاؿرپۿایسۿوکۿاشۿظفلۿےسۿریبعتۿایکۿ‬ ‫یھبۿاھت‪،‬رگمۿؿاہنۿوتۿوسدؿۿوسۿمرشۿےسۿامنرۿوہیتۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿدعمۿوجارۿاکۿوکیئۿ اشنۿیھبۿںیہن‪ ،‬اہنۿفقسۿوکۿوجۿ ہصۿلاالۿںیمۿافۿ‬

‫شالمۿایکۿایگۿاےسۿنحصۿاحدلافۿاتبلاۿاؿرۿاہینۿوسالۿےکۿےیلۿ اشنیھبۿےہۿشالدۿاےسۿمصؾفۿلاںیۿینعمۿاہکۿوہۿہکۿہیۿدرہجۿرریںیۿیکۿ‬ ‫فقسۿایکۿایگۿےہۿہنۿہیۿہکۿاشۿرپۿفقسۿانبیئۿیئگۿ رہۿاحلۿمہۿہزۿاامتحلۿرپۿکالمۿرکںی۔ہیۿفقسۿارگۿاحدلافۿےہۿلاینۿدجسمےنۿزنملۿ‬ ‫رریںیۿےکۿشاےنمۿنحصۿراھکۿاھتۿدعبہۿیسکۿےنۿاےسۿیھبۿمصؾفۿرکدلا‪،‬حقۿوتػاہزۿےہۿہکۿاشۿدرہجۿریبؿینۿںیمۿوجۿےلہپۿنحصۿاھتۿاؿرۿ‬ ‫افۿمصؾفۿےہۿدعمۿوجارۿامنرۿیکۿوکیئۿؿہجۿںیہنۿہکۿؿہۿدبوتسرۿدجسمۿےہۿفقسۿےنۿاےسۿدجسممكۿےسۿاخرچۿایک‪،‬اہنۿاشۿفقسۿرپۿ‬ ‫لالرضؿرف ۿامنر ۿیک ۿااجرف ۿںیہن ۿہک ۿفقس ۿدجسم ۿرپ ۿےب ۿرضؿرف ۿڑچانھ ۿونممف ۿؿےب ۿادیب ۿےہ ۿاؿر ۿرگیم ۿاک ۿذعر ۿومسمف ۿہن ۿوہاگ‪،‬اہنۿ‬ ‫کیزف ۿامجمق ۿہک ۿ ہقب ۿرریںی ۿےک ۿدؿونن ۿدرےج ۿرھب ۿاجںیئ ۿاؿر ۿولگ ۿلایق ۿرںیہ ۿوت ۿفقس ۿرپ ۿااقمق ۿامن ۿریک ۿااجرف ۿوہیگ‪،‬اتفؿٰیۿ‬

‫اعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الصعودْعلْسطحْکلْمسجدْمکروہْولہذاْاذااشتدْ ہز ۿدجسم ۿتھچ ۿرپ ۿڑچانھ ۿرکمؿہ ۿےہ ۿیہی ۿؿہج ۿےہ ۿہک ۿدشلد ۿرگیمۿ‬ ‫الحر ْیکرہ ْان ْیصلوابالجماعۃ ْفوقہ ْاال ْاذا ْضاقْ ےک ۿلاؿوجدۿدجسمۿیک ۿتھچ ۿرپ ۿلاامجمقۿامنر ۿڑپانھ ۿرکمؿہ ۿےہ ۿرگمۿ‬ ‫المسجدْفحینئذْالیکرہْالصعودْعلْسطحہْللضرورةْ‪1‬۔ ْ حق ۿدجسم ۿامنروین ۿےک ۿےئل ۿگنت ۿڑپیئگۿوت ۿوبجمرا ۿتھچ ۿرپ ۿڑچانھۿ‬ ‫رکمؿہۿںیہن(ف)‬ ‫اؿرۿارگۿہیۿفقسۿدقمیۿےہۿوخدۿلاینۿدجسمۿیہۿےنۿ ہقبۿرریںیۿےکۿدؿوننۿدرےجۿمصؾفۿانبےئۿوتۿافۿرظنۿالرمۿےہۿارگۿلامكۿاؿرۿوخؾیؼاۿ‬ ‫ولعممۿوہۿہکۿلاینۿےنۿالصۿدجسمۿكلـۿوکۿراھکۿاؿرۿےچینۿہیۿدؿۿدرےجۿؿغكۿرضؿرفۿےکۿےئلۿانبۿدےئۿہکۿارگۿامجمقۿریثکۿوہۿوتۿانۿںیمۿ‬ ‫ایقمۿرکںیۿوتۿاشۿوصرفۿںیمۿػاہزاۿفقسۿرپۿامنرۿمؾلؼاۿاجمرۿےہۿہکۿدرہجۿرریںیۿحصقۿتینۿلاینۿالصۿدجسمۿںیہنۿہکلبۿلاعبۿؿنیعمۿ‬ ‫دجسمۿےہۿاؿرۿرریۿفقسۿوتۿمؾلؼاۿوجارۿوخدۿػاہزۿےہۿہکۿؿغكۿرضؿرفۿیکۿتینۿاشۿےکۿہریۿںیمۿمماتعنۿںیہنۿکماْالیلیف(اسیجۿہکۿ‬ ‫یفخم ۿںیہن۔ف)اؿر ۿارگ ۿلامك ۿوہۿہک ۿلاین ۿےن ۿالص ۿدجسم ۿ ہقب ۿرریںی ۿوکۿایک ۿاؿرۿ ہقب ۿلاال ۿؿغك ۿرضؿرف ۿلا ۿؿغك ۿرگیمۿےکےئل ۿانبلاۿ‬

‫دؿوننۿوکۿالصۿدجسمۿایکۿمنلا‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالکراہیۃْالبابْاللا مسْفْآدابْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۸۷۷ /‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 350 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫احنالف ۿوممس ۿےک ۿایخل ۿےس ۿؽیؾؼہ ۿرریرںی ۿلالکل ۿمصؾف ۿاؿر ہقب ۿلاالعمۿنحصۿانبلا ۿلا ۿھچک ۿلامك ۿہن ۿوہا ۿوت ۿان ۿلییـن ۿوصروتن ۿاک ۿمکحۿ‬ ‫و‬ ‫لثم ۿاش ۿسق ۿےس ۿ ہلی ۿوصرف ۿدحؿف ۿفقس ۿےک ۿاچےئہ ۿہک ۿدؿ ۿوصرف ۿنیشیپ ۿںیم ۿوت ۿ ہقب ۿرریںی ۿاک ۿدجسم ۿوہلا ۿوخد ۿیہ ۿلامك ۿؿۿ‬ ‫رمادےہۿوتۿہیۿفقسۿفقسۿدجسمۿوہیئۿاؿرۿفقسۿدجسمۿرپۿےبۿرضؿرفۿوعصدۿونممف‪،‬اؿرۿوصرفۿاریخہۿںیمۿارگہچۿنصاۿوبثفۿہنۿوہۿ‬ ‫رعفاۿوبثفۿےہۿہکۿانمرلۿںیمۿزنملۿرریںیۿیہۿالصۿےہۿاؿرۿلاالاخہنۿلاعبۿہکۿاشۿاکۿایقمۿاشۿرپۿوموقفۿاؿرۿنحصۿہنۿرانھکۿدعمۿارادہۿ‬ ‫ااصلكۿاکۿومحقۿںیہنۿےسیجۿوصرفۿاحلعۿومامسۿںیمۿزگرا‪،‬لاہلمجلۿرریۿفقسۿامنرۿڑپانھۿمؾلؼاۿاجمرےہۿاؿرۿتھچۿرپۿاحبلۿرضؿرفۿ‬ ‫وتۿمؾلؼا ۿاؿر ۿلالرضؿرف ۿرصفۿاشۿوصرف ۿںیمۿہکۿلاین ۿےسۿقیقحتۿوطر ۿرپ ۿلامك ۿوہۿہکۿدجسمۿرصفۿكلـ ۿوکۿایکۿاؿر ۿاےسۿلاعبۿ‬ ‫راھک‪،‬لایقۿوصروتنۿںیمۿتھچۿرپۿامنرۿےسۿازارارۿوہ۔راہرھباؿۿدالۿرکۿ ہصۿرریںیۿوکۿتسینۿؿلاوبدۿرکدانیۿہیۿیسکۿوصرفۿاجمرۿںیہنۿ‬ ‫نجۿوصروتنۿںیمۿیہیۿدجسمۿلاۿہیۿیھبۿدجسمۿےہۿحقۿوتۿػاہزۿہکۿہیۿدجسمۿاکۿادعامۿاؿرۿمعاذاللۿاشۿؿدیعۿدشلدۿرپۿادقامۿوہاگ‪،‬‬ ‫‪    ‬اشۿےسۿمراۿػاملۿوکنۿوہاتکسۿےہۿوجۿولوگنۿوکۿسمخدۿںیم درکۿ‬ ‫" ‪‬‬ ‫‪" ‬‬

‫ایہٰلۿےسۿعنمۿرک ۿاؿرۿانۿیکۿمرلادیۿیکۿوکششۿرک ۔(ف)‬

‫‪1‬‬

‫كل‬ ‫اؿرۿارگۿںیہنۿوتۿالالقۿؿفقۿحیحصۿلاعبۿدجسمۿےہۿاؿرۿؿفقۿیکۿتئیہۿدبانلۿوتۿاجمرۿںیہن‪،‬ہنۿہکۿلالکلۿودسؿدۿؿدوقفدۿرکدانی۔ ٰمگیزہیۿںیمۿ‬ ‫رساچۿؿاہچۿےسۿےہ‪:‬‬

‫الیجوز ْتغیی ْالوقف ْعن ْھیأتہ ْفالیجعل ْالدارْ ؿغك ۿیک ۿتئیہ ۿںیم ۿدبتیلی ۿرکلا ۿاجمر ۿںیہن۔اذہا ۿاکمن ۿوک ۿلاف‪،‬‬ ‫بستاناْوالْاللانْحماماْوالْالرباطْدکاناْاالْاذاْجعلْ رساےئۿوکحمامۿاؿر ۿالبطصۿوکۿداکن ۿںیہنۿانبلا ۿاجےئۿاگۿاہنۿارگۿ‬ ‫الواقفْایلْالناظرْمایریْفیہْمصلحۃْالوقفْ‪2‬اھْھذاْ ؿافقۿےنۿوخدۿوتمیلۿوکتحلصمۿؿفقۿےکےئلۿدبتیلیۿاکۿاایتخرۿ‬ ‫دلاۿوہۿوتۿاجمرۿےہۿاھۿہیۿامتمۿریم ۿےئلۿػاہزۿوہا۔‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫کلہْماظ رْیل۔واللْسبحانہ‬ ‫ٰ‬ ‫واللْسبحانہ‬ ‫ْوتعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬ ‫‪۶۵‬دیۿادعقلہۿارحلام ‪۶۸۸۶‬ھ‬

‫ہلئسم۾ۻ‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿرنیمۿدجسمۿہکۿاشۿںیمۿاؿرۿدجسمۿںیمۿراہۿؿہریہۿوکیئ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآْنْالکریم‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْا لْرا بعْعشرْفْالمتقرقاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 351 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫افلصۿںیہن‪،‬کیزۿفۿامجمقۿےکۿؿغكۿاشۿںیم امنرۿیھبۿوہیتۿےہۿاؿرۿاےسیۿؿوضۿؿہریہۿرضؿرلافۿدجسمۿےکےئلۿےہۿایکۿوتمیلۿلاۿ‬ ‫مسل‬ ‫درگیۿ مینۿوکۿہیۿاجمرۿےہۿہکۿاےسۿدجسمۿےسۿوترۿرکۿشارفۿاعمۿںیمۿشالمۿرکدںیۿلاۿلاوعل ۿوخاہۿلالوع ۿڑسكۿانبےنۿےکۿےئلۿ‬ ‫د ۿدںیۿاؿرۿااسیۿرکلاۿوقحطۿدجسمۿرپۿدسقۿدراریۿرکلاۿوہاگۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫كشیبۿااسیرکلاۿرحامۿیعطقۿاؿرۿرضؿرۿوقحطۿدجسمۿرپۿدعتیۿاؿرۿؿفقۿدجسمۿںیمۿلاقحۿدسقۿادناریۿےہۿرشفۿرہطمۿںیمۿلالۿرشعۿؿافقۿ‬ ‫ہکۿایسۿؿفقۿیکۿتحلصمۿےکےئلۿوہۿؿفقۿیکۿہنافۿدبانلۿیھبۿلااجمرۿےہۿارگہچۿالصۿوصقمدۿلایقۿرےہۿوتۿلالکلۿدصقمؿفقۿلا لۿ‬ ‫رکےکۿالكۿدؿرس ۿاکمۿےکےئلۿدانیۿویکرکنۿخاللۿوہاتکسۿےہ۔رساچۿؿاہچۿؿاتفؿٰیۿاعریگملیۿؿہریامہۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الیجوز ْتغیی ْالوقف ْعن ْھیأتہ ْفالیجعل ْالدارْ ؿفق ۿیک ۿتئیہ ۿںیم ۿدبتیلی ۿرکلا ۿاجمر ۿںیہن‪،‬اذہا ۿاکمن ۿوکۿ‬ ‫بستانا ْوالاللان ْحماما ْوالالرباط ْدکانا ْاالاذاجعلْ لاف‪،‬رساےئ ۿوک ۿحمام ۿاؿر ۿالبطص ۿوک ۿداکن ۿںیہن ۿانبلا ۿاجےئ ۿاگرگمۿ‬ ‫اشۿؿغكۿہیۿدبتیلیۿلااجمرۿہنۿوہیگۿحقۿؿافقۿےنۿوخدۿوتمیلۿوکۿ‬ ‫الواقفْایلْالناظرْمایریْفیہْمصلحۃْالوقف‪1‬۔ ْ‬ ‫اایتخرۿدلاۿوہۿہکۿتحلصمۿےکےئلۿوجۿدبتیلیۿ رتہۿںیھجمسۿرکںیل۔‬

‫(ف)‬ ‫ حتۿایدقریۿرشچۿدہاہیۿؿہریہۿبتکۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الواجبْابِاءْالوقفْعلْماکانْعلیہ۔‪ْ 2‬‬

‫ؿفقۿوکۿاینپۿاحلكۿرپۿلایقۿرانھکۿؿاحقۿےہ(ف)‬

‫وصخصاۿایسیۿدبتیلیۿسجۿےسۿاخ ۿاملسموننۿاکۿقحۿاعمۿ ٓا دویمنۿملسمۿہریۿملسمۿسقۿےکۿےئلۿوہاجےئۿحقۿؿہۿڑسكۿوہیئۿوتۿاشۿ‬ ‫ںیم ۿملسمۿاکفرۿسقۿاکۿقحۿوہاجےئۿاگۿاؿرۿےلہپۿؿہۿرصفۿقحۿاملسملانۿیھتۿوتۿویکرکنۿاجمرۿوہۿہکۿاملسموننۿاکۿقحۿنیھچۿرکۿاعمۿرکدلاۿ‬ ‫اجےئ‪،‬ایک ۿوکیئ ۿدنہؿ ۿوگارارک ۿاتکس ۿےہ ۿہک ۿاش ۿےک ۿوشاےل ۿلا ۿدنمر ۿاک ۿھچک ۿچـہص ۿوتر ۿرک ۿاملسمونن ۿوک ۿاش ۿںیم ۿحؼدار ۿرکدلااجےئ ۿوتۿ‬ ‫بجع ۿاش ۿاملسمن ۿےس ۿہک ۿاےنپ ۿدنی ۿرپ ۿاےسی ۿملظ ۿاک ۿرمبکت ۿوہ‪،‬لا ۿارگ ۿوکیئ ۿاملسمن ۿیسک ۿرنیم‪،‬دنمر ۿلا ۿدنہؿ ۿیسک ۿرنیم ۿدجسم ۿےکۿ‬ ‫شاھتۿااسیۿرک ۿوتۿوگرٹنمنۿاےسۿرؿا‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْفْالمتقرقاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬۾‪،۹‬ردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْ‬ ‫ْ ٰ‬

‫بیوتْ‪ /۸‬۾۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْفتحْالِدیرْْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪۹۹۵ /‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 352 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رےھکۿیگۿہزۿزگۿںیہن ہکلبۿرضؿرۿاےسۿاشۿملسمۿلاۿدنہؿۿیکۿربجۿؿدعتیۿاؿرۿذمیبہۿدسقۿادناریۿغرارۿد ۿیگۿیلعۿاوصخل ۿایسیۿرنیمۿہکۿ‬ ‫ارگۿنیعۿدجسمۿںیہنۿانفےئۿدجسمۿےہ۔كینہۿںیم ےہ‪:‬‬

‫فناء ْالمسجد ْھو ْالمکان ْالمتصل ْبہ ْلؼس ْبؼنہْ انفےئۿدجسمۿؿہۿاکمنۿےہۿوجۿدجسمۿےکۿلصتمۿوہۿاؿرۿدرایمنۿںیمۿ‬

‫طریق‪1‬۔ ْ‬

‫راہتسۿہنۿوہ۔(ف)‬

‫اؿرۿانفےئۿدجسمۿیکۿرحمقۿلثمۿدجسمۿےہ۔اتفؿٰیۿاعریگملہیۿاتکفۿاولفقۿلافۿ‪۶۶‬ںیمۿطیحمۿااممۿسمشۿاالہمئۿرسحشیۿےسۿےہ‪:‬‬

‫قیم ْالمسجدالیجوز ْلہ ْان ْیؽین ْحوانیت ْف ْحدْ وتمیل ۿوک ۿدجسم ۿیک ۿدح ۿلا ۿدجسم ۿےک ۿانفء ۿںیم ۿداکںین ۿانبےن ۿاک ۿاایتخرۿ‬ ‫المسجدْاوفْفنائہْالنْالمسجدْاذاجعلْحانوتاْوْ ںیہن ۿویکہکن ۿدجسم ۿوک ۿحق ۿداکن ۿلا ۿراہشئ ۿاگہ ۿانبایل ۿاجےئ ۿوت ۿاش ۿاکۿ‬ ‫مسکنا ْتسِط ْحرمتہ ْوھذاالیجوز ْوالقناء ْتبعْ ازارام ۿشاطق ۿوہاجلا ۿےہ ۿوجۿہک ۿلااجمرۿےہ ۿاؿر ۿانفےئۿدجسم ۿوچہکنۿ‬ ‫دجسم ۿےک ۿلاعب ۿےہ ۿاذہا ۿاش ۿاک ۿمکح ۿیھب ۿؿیہ ۿوہاگ ۿوج ۿدجسم ۿاک ۿےہ۔‬ ‫المسجدْفیکونْحکمہْحکمْالمسجد‪2‬۔ ْ‬ ‫(ف)‬ ‫حقۿانفےئۿدجسمۿںیمۿوخدۿتحلصمۿدجسمۿےکےئلۿداکنۿانبلاۿوتمیلۿدجسمۿوکۿرحام‪،‬اؿرۿدجسمۿیکۿےبۿادیبۿاؿرۿاشۿیکۿرحمقۿاکۿشاطقۿرکلاۿ‬ ‫ےہ ۿوت ۿانفےئ ۿدجسم ۿوک ۿاعم ۿڑسك ۿےکےئل ۿد ۿدانی ۿزک ۿدرہج ۿتخس ۿرحام ۿاؿر ۿدجسم ۿیک ۿےب ۿرحیتم ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿتمظع ۿاک ۿدہنمم ۿرکلاۿ‬ ‫وہاگ۔ؿہۿوجۿضعبۿبتکۿںیمۿےہۿہکۿرضؿرفۿؿۿوبجمریۿےکۿؿغكۿدجسمۿوکۿراہتسۿانبلااجمرۿےہۿاشۿےکۿینعمۿہیۿںیہۿہکۿنظزؿرفۿدجسمۿ‬ ‫ںیم ۿوہ ۿرک ۿدؿرسی ۿرطف ۿوک ۿلکن ۿاجلاۿاجمر ۿےہ ۿہکۿدجسم ۿںیمۿدؿرسی ۿرطفۿاجےن ۿےکۿےئل ۿانلچ ۿرحام ۿےہ ۿرگم ۿنظزؿرف ۿہک ۿراہتسۿ‬ ‫رھگاوہاۿےہۿاؿرۿدجسمۿیہۿںیمۿےسۿوہرکۿاجۿاتکسۿےہۿےسیجۿوممسۿجحۿںیمۿدجسمۿارحلامۿرشفیۿںیمۿؿاعقۿوہلاۿےہۿاشۿیکۿااجرفۿدیۿیئگۿ‬ ‫ےہۿؿہۿیھبۿحیقۿلاۿاحضئۿلاۿاسفنءۿوکۿںیہنۿزینۿوھگر ۿلاۿلیبۿاگریۿوکۿںیہن‪،‬وہرکۿلکنۿاجےنۿےئلیکۿیھبۿانۿاکۿاجلاۿےلۿاجلاۿہززگۿاجمرۿ‬ ‫ںیہن‪،‬ہن ۿہی ۿہک ۿمعاذْالل ۿاےس ۿدجسممك ۿےس ۿاخرچ ۿرکےک ۿزگر ۿاگہ ۿاعم ۿرکدلااجےئ ۿہک ۿملسم ۿاکفر ۿاجونر ۿلاك ۿلالاك ۿسق ۿےکےئلۿ‬

‫شارفۿاعمۿوہاجےئۿہیۿہززگۿخاللۿںیہنۿوہاتکس۔اشباہْوالنظائرْاحکامْالمسْجد ںیم ےہ‪:‬‬

‫ْغنیۃْا لمستملْفصلْفْاحکامْالمسجدْلیہسۿاڈیکیمۿالوہرۿ ‪۶۹‬ۻ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْالقصلْالثاینْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۷ /۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 353 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الیجوزْاتلاذْطریقْفیہْللمرورْااللعذر‪1‬۔ ْ‬

‫وساےئۿرضؿرف ۿےکۿدجسمۿںیمۿےسۿزگرےنۿےئلیکۿراہتسۿانبلاۿ‬ ‫لااجمرۿےہ(ف)‬

‫ۿاشۿیکۿرشچۿزمغۿالعیـنۿؿالیصامرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قولہ ْوالیجوز ْاتلاذ ْطریِہ ْفیہ ْللمرور ْیعین ْبانْ امنتۿےکۿوقلۿہکۿ"دجسمۿےسۿزگرےنۿےکےئلۿراہتسۿانبلاۿلااجمرۿ‬

‫یکونْلہْبابانْفا کثرْفیدخلْمنْھذاْویلرجْمنْ ےہ"اکۿینعمۿہیۿےہۿہکۿدجسمۿےکۿدؿ ۿلا ۿدؿےسۿرلادہۿدرؿار ۿ‬ ‫وہن ۿوت ۿالك ۿدرؿار ۿےس ۿدالخ ۿوہ ۿرک ۿدؿرس ۿےس ۿلکنۿ‬ ‫ھذا‪2‬۔ ْ‬ ‫اجےئ(ف)‬

‫اتفؿٰیۿاعریگملہیۿؿاتفؿٰیۿخالہصۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫رجلْیمرْفْالمسجدْویْتْلذْطریِاْانْکانْبغیْعذرْ الكۿصخۿدجسمۿےسۿزگرلاۿےہۿاؿرۿاشۿوکۿراہتسۿانبلاۿےہۿارگۿذعرۿ‬ ‫الیجوزْوبعذرْیجوزْثمْاذاْجازْیصلْفْکلْیومْمرةْ ےہۿوتۿاجمر ۿےہۿلالۿذعر ۿےہۿوتۿلااجمر ۿےہۿرھپۿارگۿاشۿوکۿزگرلاۿ‬ ‫اجمر ۿوہۿوتۿہز ۿرؿر ۿالكۿرمہبتۿاشۿںیمۿامنر ۿڑپےھۿہنۿہکۿہز ۿلارۿ‬ ‫الْفْکلْمرة‪3‬۔ ْ‬ ‫حقۿیھبۿزگر (ف)‬ ‫نییبتۿالخؼاقئۿرشچۿزنکۿادلاققئۿبالاممۿاسلللعیۿؿاتفؿٰیۿدنہہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اذاْجعلْفْالمسجدْممرافانہْیجوزْلتعارفْاھلْاالْ ارگۿدجسمۿںیم ےسۿوکیئۿ ہصۿاملسموننۿےکۿےئلۿاعمۿراہتسۿزگرۿاگہۿانب‬ ‫دلا ۿاجےئ ۿوت ۿاجمر ۿےہ ۿویکہکن ۿرہشؿن ۿےک ۿولوگن ۿںیم ۿاجعم ۿدجسمؿنۿ‬

‫مصار ْف ْالجوامع ْجاز ْلکل ْواحدان ْیمرفیہ ْحیتْ‬

‫ںیمۿااسیۿاعتمرفۿےہۿاؿر ۿہز ۿالكۿوکۿاشۿراہۿزگر ۿےسۿزگرےنۿیکۿ‬ ‫الکافرْاالْالجنبْوالحائضْوالنقساءْولؼسْل مْانْ‬ ‫ااجرف ۿوہیگ ۿیتح ۿہک ۿاکفروک ۿیھب‪،‬رگم ۿیبنج ۿاؿر ۿضیح ۿؿافنش ۿؿایلۿ‬

‫یدخلوافیہْالدواب‪4‬۔ ْ‬

‫وعروتن وکۿزگرےنۿیکۿااجرفۿںیہنۿاؿرۿولوگنۿوکۿہیۿاایتخرۿںیہنۿہکۿ‬ ‫اشۿراےتسۿےسۿاےنپۿاجونرؿنۿوکۿےلۿرکۿاجںیئ۔(ف)‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْال ْقنْالثالثْالِوْلْفْاحکامْالمسجدْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۸۶ /۷‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْْالقنْالثالثْالِوْلْفْاحکامْالمسجدْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۸۶ /۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْخالصۃْالقتاویْکتابْالصلٰوةْالقصلْالسادسْوالعشرونْفْالمسجدْہبتکمۿہیبیبحۿوکہٹئ ‪ /۶‬۾‪۷۷‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۼۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 354 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫طیحمۿااممۿمراہنۿادلنیۿؿاتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انْارادْواْانْیجعلواشؼئاْمنْالمسجدْطریِاْللمسلمیْ ارگ ۿولوگن ۿےن ۿارادہ ۿایک ۿہک ۿدجسم ۿاک ۿوکیئ ۿڑکٹا ۿاملسمونن ۿےکےئلۿ‬ ‫زگرۿاگہۿانبدںیۿوتۿاہکۿایگۿےہۿہکۿاںیہنۿااسیرکےنۿاکۿاایتخرۿںیہن‪،‬اؿرۿ‬ ‫فِدْقیلْلؼسْل مْ ٰذلكْوانہْصحیح‪1‬۔ ْ‬ ‫كشیبۿیہیۿحیحصۿےہ(ف)‬

‫ْوتعایلْاعلم‬ ‫سبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫ایسۿرطچۿاتفؿٰیۿااممۿہیقفۿاوباثیللۿرھپۿاتفؿٰیۿلالاراخہینۿؿہریاہۿبتکۿدمتعمہۿںیمۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫ہلئسم‪۵‬ۼ‪:۶‬ارہلحمۿوکفۿرپہنگۿلھبنسۿعلضۿرمادۿ ٓا لادۿاکمنۿومولیۿقیئلۿادمحۿاصحقۿرمہلسۿرہطمۿنیسحۿاصحقۿ‪۷۸‬ددعقیہۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬ ‫ہسلجۿدنچہۿؿاےطسۿاصمرفۿریخۿےکۿسمخدۿںیمۿوصخصاۿاجعمۿدجسمۿںیمۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫حی‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اجمرۿےہۿہکبجۿ ؼلشۿہنۿوہۿاؿرۿوکیئۿلافۿخالفۿادفۿدجسمۿہنۿوہ۔واللْ ٰ‬ ‫ارۿوگلدہۿہلحمۿجنگۿاکمنۿومولیۿونارشۿادمحۿاصحقۿرمہلسۿاحظفۿدمحمۿااحسطۿاصحقۿ ‪۷۸‬ددعقیہۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬ ‫ہلئسم‪۶‬ۼ‪:۶‬‬ ‫دجسمۿدقمیۿہنہکۿوکۿدیہشۿرکےکۿایسۿطاقمۿرپۿلاۿھچکۿافہلصۿےسۿہقۿرکۿدؿرسی ۿہگجۿدجسمۿخدلدۿوکیئۿونباد ۿوتۿاشۿلار ۿںیم رشكاۿ‬ ‫ایکمکحۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿوکۿاشۿےئلۿدیہشۿرکلاۿہکۿؿہۿہگجۿرتكۿرکدںیۿےگۿاؿرۿدؿرسیۿہگجۿدجسمۿانبںیئۿےگۿمؾلؼاۿرحامۿےہۿاقلۿاعتیٰل‪:‬‬ ‫‪    ‬اش ۿےس ۿمراػامل ۿوکن ۿےہ ۿوج ۿاﷲ اعتیٰل ۿیک ۿدجسمؿن ۿںیم ۿاش ۿاکۿ‬ ‫" ‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫درکۿرکےنۿےسۿرؿےکۿاؿر ۿان ۿیکۿمرلادیۿیکۿوکششۿرک ۔ۿ‬ ‫‪" ‬‬ ‫(ف)‬ ‫اؿرۿارگۿاشۿےئلۿدیہشۿیکۿہکۿںیہیۿاررسۿونۿاشۿیکۿریمعتۿرکاےئۿوتۿارگۿہیۿارمۿےبۿاححقۿؿلالؿہجۿحیحصۿرشیعۿےہ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۼۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۶۶۹ /۷‬‬

‫‪Page 355 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ن‬ ‫وتۿوغلۿؿثبعۿؿےبۿرحیتمۿدجسمۿؿ صییقۿاملۿےہۿاؿرۿہیۿسقۿلااجمرۿےہ۔‬

‫تعایلْکرہْلکمْ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْانْاللْ ٰ‬ ‫قالْصلْاللْ ٰ‬ ‫ثلثاْقیلْوقالْوکثرةْالسوالْواضاعۃْالمال‪،1‬وقالْ‬

‫تعایل" ‪   ‬‬ ‫ْٰ‬ ‫‪2"‬۔ ْ‬

‫ْ‬

‫روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس ۿےنۿفراملا ۿہک ۿكشیب ۿاﷲ‬ ‫اعتیٰلۿےنۿاراہر ۿےئلۿنیتۿزیچؿنۿوکۿلادنسپۿانبلا‪:‬لیقۿؿاقل‪،‬‬ ‫کیزف ۿوسالۿاؿر ۿاملۿوکۿاضظئۿرکلا۔اؿر ۿاﷲ اعتیٰلۿےنۿارشادۿ‬ ‫فراملا ۿہک ۿوضفل ۿرخیچ ۿمق ۿرکؿ ۿویکہکن ۿوضفل ۿرخیچ ۿرکےنۿ‬

‫ؿاےلۿاطیشوننۿےکۿاھبیئۿںیہ(ف)‬ ‫وم‬ ‫دہاہیۿںیمۿےہ‪:‬العبثْحرام‪3‬ۿ(وضفلۿرخیچۿرکلاۿرحامۿےہ۔ف)ۿاؿرۿارگۿ صلخقۿرشیعۿےہۿمنلاۿارگۿاشۿںیمۿاؿرۿرنیمۿشالمۿ‬ ‫رکےکۿوتعیسۿکیحاےئۿیگۿلا ۿانبۿزمکؿر ۿوہیئگۿےہۿمکحمۿانبیئۿاجےئۿیگۿوتالصۿلاینۿدجسمۿؿرہنۿالہۿہلحمۿوکۿاشۿںیمۿاایتخر ۿےہۿکماْفْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ال ندیۃْوالدرْالملتارْوغیہما(اسیجۿہکۿدنہہیۿاؿرۿدراتخمرؿہریہۿںیمۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪۷‬ۼ‪:۶‬اریلعۿگرھۿوسشایٹئۿاکردنۿوئسمہلۿدیمحادلنیۿاخنۿیبۿا ۿۺ‪۷‬ددعقیہۿ‪۶۸۸۶‬ھ رعمتفۿدیسۿمرتکۿیلعۿاصحق‪:‬‬ ‫معؿ‬ ‫می ۿراد ۿانعمنہ ۿالسالم ۿمکیلع ۿؿرحمۃ ۿاﷲ اعتیٰل ۿؿمراکہت ! وھترا ۿرعہص ۿوہا ۿحق ۿےھجم ۿ ٓا ف ۿےک ۿرمہاہ ۿانجف ۿوملنٰا ۿاصحق ۿہلبق ۿےسۿ‬ ‫رشفۿدقمۿوبیسۿاحلصۿوہاۿاھتۿاشۿرؿرۿںیمۿےنۿوملٰناۿاصحقۿیکۿخدمقۿںیمۿہیۿرع ۿایکۿاھتۿہکۿالكۿاصحقۿےنۿدجسمےکۿقلعتمۿ‬ ‫دنچۿبتکۿااحدمكۿیکۿاانسدۿرپۿہیۿومادۿعمجۿایکےہۿہکۿراہتسۿیکۿفرایخۿےکۿےئلۿدجسمۿںیمۿےسۿھچکۿ ہصۿرشبعۿاجنگشئۿح انۿاجمرۿےہۿسجۿ‬

‫ںیم ۿ ٓا انجنف ۿوملٰنا ۿاصحق ۿہلبق ۿےنۿہی ۿفراملا ۿاھت ۿہک ۿؿہۿیطلغ ۿرپۿںیہۿہکلب ۿاشۿہلئسم ۿاک ۿ اشن ۿاحبلكۿوجہمۿدجسم ۿےک ۿیسکۿ ہصۿںیمۿےسۿ‬ ‫زگرےنۿاکۿوجارۿےہۿاشۿرپۿںیمۿےنۿانۿاصحقۿوکۿایکنۿیطلغۿرپۿلدرہعیۿطخۿہبنتمۿایکۿرعہصۿےکۿدعبۿانۿاکۿوجافۿ ٓا لاۿاوسفشۿےہۿہکۿؿہ‬ ‫اینپۿاجےئۿایقمۿرپۿںیہنۿںیہۿاشۿؿہجۿےسۿانۿےکۿلاشۿؿہۿانۿاکۿرشاہلۿاؿرۿؿہۿبتکۿنجۿےسۿومادۿعمجۿایکۿاھتۿوموجدۿہنۿںیھتۿرگمۿوجۿاوہـنۿ‬ ‫ےنۿےھجمۿاینپۿلادداسقۿےسۿاھکلۿٖہسنجبۿلقنۿرکےکۿارشالۿخدمقۿرکراہۿوہن۔‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْاالقضیۃْبابْالنہیْعنْکثرةْالمسائلْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۺۼ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۼ‪ /۶‬ۼ‪۷‬۔ۻ‪۷‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْالہدایۃْکتابْالصلٰوةْبابْمایقسدْالصلٰوةْالمکؾبۃْالعربیۃْرکایچۿ‪ /۶‬۽‪۶۶‬‬ ‫‪Page 356 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لام ۿاتکف ۿسج ۿںیم ۿےس ۿوماد ۿاحلص ۿایک‪:‬اابشہ ۿؿااظنلمر ۿہفنصم ۿاامم ۿامرامیہ ۿلاف ۿوفادئ ۿیتش ۿ ‪۹۵۹‬ؿۺ‪۹۵‬وبطم ۿہع ۿ‪۸‬۽‪۶۷‬ھ ۿعبطمۿ‬ ‫اظنیمۿلاۿمطـفایئۿاکوپنر۔‬ ‫ابعرفۿطخ‪:‬وجۿوحاہلۿںیمۿےنۿ ٓا فۿوکۿاھکلۿاھتۿؿہۿاشۿرطچۿےہ‪:‬‬

‫لوْضاقْالطریْقْعلْالمارةْوالمسجدْواسعْفلہمْانْ ارگۿراہتسۿزگرےنۿؿاولنۿےکۿےئلۿگنتۿوہۿاؿر ۿدجسمۿؿعیس ۿوہوتۿ‬ ‫یوسعواْالطریقْمنْالمسجد۔ ْ‬

‫اںیہن ۿدجسم ۿاک ۿھچک ۿ ہص ۿےل ۿرک ۿراہتس ۿںیم ۿوتعیس ۿرکےن ۿاک ۿاایتخرۿ‬ ‫ےہ(ف)‬

‫اؿرۿدؿرسیۿہگج‪:‬‬

‫ماضاقْالمرورْولوکانْمسجداْواسعاْیجوزان دامہ۔ ْ حقۿزگرلاۿدوشارۿوہۿاؿرۿدجسمۿؿعیسۿوہوتۿاشۿاکۿادہنامۿاجمرۿےہ۔ۿ‬ ‫(ف)‬ ‫غربیۿغربیۿایسیۿیہۿابعرفۿوجۿےھجمۿ لۿاؿۿرایھچۿرطچۿلاۿدںیہنۿےہ‪،‬ابعرفۿلاالاابشہۿؿااظنلمرۿںیمۿاصفۿیھکلۿےہۿاؿرۿاصحقۿرد‬ ‫ل‬ ‫ا مخنارۿےنۿایسۿوکۿرمحجۿاؿرۿدمتعمۿاھکلۿےہۿمکحۿلاالۿںیمۿدجسمۿےکۿقلعتمۿےہۿانفءۿدجسمۿا ینۿؿوضۿاخہن‪،‬رجحہ‪،‬لسغۿاخہنۿںیمۿوتۿثحبۿیہۿ‬ ‫وضفلۿےہ۔ہیۿابعرف ۿاوہـنۿےنۿےھجمۿھکلۿرکۿیجیھبۿےہۿاغلنا ۿہیۿاتکف ۿآ انجنف ۿوماللا ۿاصحق ۿےکۿؿعیسۿبتکۿاخہنۿںیمۿرضؿرۿ‬ ‫وموجدیگۿوہیگۿاؿرۿاشۿوکۿدھکیۿرکۿ ٓا نۿانجفۿرضؿرۿاشۿیکۿتحصۿاؿرۿومعقۿرپۿوغرۿفرامںیکسۿےگۿوالسالم۔‬

‫درگی ۿزگارش ۿہی ۿےہ ۿہک ۿانجف ۿوماللا ۿاصحق ۿہلبق ۿےک ۿہلصیف ۿےس ۿےھجم ۿیھب ۿعلطم ۿفرامںیئۿوت ۿلامق ۿامکل ۿانعمك ۿوہاگ ۿكالؿہ ۿااضہفۿ‬ ‫ولعمامفۿےھجمۿانۿرضحفۿوکۿیھبۿےنھکلۿاکۿومعقۿلمۿےکسۿاگۿریماہتپۿحصقۿدلیۿوہاگ‪:‬‬ ‫دمحمۿدیمحۿادلنیۿاخنۿیبۿا ‪،‬وسشایٹئۿاکردنۿیلعۿگرھ‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫استغقرْاللْالعظیمْوالحولْوالقوةْاالباللْالعلْالعظیمْالحکیم‪،‬ہن ۿاتکف ۿاطتسمف ۿاابشہ ۿؿااظنلمر ۿےک ۿفنصم ۿااممۿ‬ ‫امرامیہۿہنۿاابشہۿںیمۿمعاذالل ںیہکۿانۿاکۿہتپۿہکۿلوکانْمسجداْواسعاْیجوزْان دامہ(ارگۿدجسمۿؿعیسۿوہوتۿاشۿاکۿادہنامۿاجمرۿ‬ ‫ےہ۔ف)ہنۿوکیئۿاملسمنۿااسیۿہہکۿےکسۿہنۿوکیئ‬

‫‪Page 357 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وی‬ ‫رعیبۿدانۿایسیۿابعرفۿوا ےۿہنۿہکۿكالہمۿرنیۿنبۿ خ مۿرصمیۿفنصمۿاابشہۿانۿیکۿتبسنۿہیۿضحمۿتمہتۿےہۿلاۿرناۿاشیناہ۔یسکۿصخۿ‬ ‫م‬ ‫ےک ۿاےنپۿلیختۿںیم ہی ۿظفل ۿادیا ۿوہےئۿوہن ۿےگ ۿسج ۿیک ۿرعتیب ۿافدس ۿاؿرۿینعمۿلا ل‪،‬وکیئ ۿ ٓا دیم ۿامرامیہ ۿلایم ۿؿاہن ۿوموجد ۿلا ۿ خنلۿ‬

‫وہاگۿاؿرۿاتکفۿاابشہۿںیہکۿریھکۿوہیگۿسقۿوصترافۿعمجۿوہرکۿہیۿلادۿراہۿہکۿااممۿامرامیہۿےنۿاابشہۿںیمۿااسیۿاھکلۿارگہچ رظنۿوباعقۿؿیہۿ‬

‫منالۿےہۿہکۿ ؎‬

‫ہچۿوخشۿگفیصقۿدعسیۿدرۿراخیلۿ‬

‫االای اْالسایقْادرْکاساْوناْول ا ْ‬

‫(ایکۿوخفۿاہکۿدعسیۿےنۿراخیل ںیم‪،‬ربخدارۿا ۿشایق!اجمۿوکۿرگدشۿد ۿاؿرۿاطعۿرک۔ف)‬ ‫ہکلبۿاشۿےسۿیھبۿہزارۿدرہجۿدبرتۿےہۿہکۿارگہچۿہنۿاتکفۿراخیلۿخیشۿدعسیۿرحمۃۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿفینصتۿہنۿرصمفۿدؿمۿانۿاک‪،‬ہنۿاشۿاتکفۿ‬ ‫اک‪،‬رگمۿ ٓا رخۿےہۿوتۿالكۿاعرفۿاکۿوقلۿوحالفۿاشۿےکۿہکۿدجسمۿداھےنۿیکۿخلقۿاؿرۿاابشہۿیکۿرطفۿاشۿیکۿتبسن‪،‬اوسفشۿہکۿلالقۿےنۿ‬ ‫و‬ ‫سجۿاتکفۿےکۿہحفص‪۹۵۹‬ۿےسۿ ہلیۿابعرفۿلقنۿیکۿاشۿےسۿایگرہۿیہۿؿرطۿاؿرپۿہحفص‪۶‬۽‪۸‬ںیمۿاشۿےکۿینعمۿیکۿرصحیۿرشتحیۿہنۿ‬ ‫دیھکیۿہکۿ"الیجوزْاتلاذْطریقْفیہْللمرورْیعینْبانْیکونْلہْبابانْفا کثرْفیدخلْمنْھذاْویلر جْمنْھذا"‬ ‫ا ین ۿدجسمۿںیم ۿراہتس ۿانبلاوج ۿلااجمرےہ ۿاؿر ۿذعر ۿیک ۿوصرفۿںیم ۿسج ۿیک ۿااجرفۿدی ۿیئگ ۿےہ ۿاشۿےک ۿینعمۿہی ۿںیہ ۿہکۿدجسم ۿےک ۿدؿ ۿلاۿ‬ ‫‪1‬‬

‫رلادہۿدرؿار ۿوہنۿالك ےسۿدالخۿوہرکۿدؿرس ۿےسۿلکنۿاجےئ۔ۿبحمدْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل اشۿا ینۿےنۿینعمۿوکۿاصفۿرکدلاۿ‬ ‫اؿرحقۿوخدۿایسۿاتکفۿںیمۿوجۿابعرفۿیھتۿرظنۿہنۿ ٓا یئۿاؿرۿوجۿہنۿیھتۿؿہۿلکشتمۿوہیئگۿوتۿاشۿیکۿایکۿاکشمكۿہکۿوخدۿاںیہنۿااممۿفنصمۿ‬ ‫اابشہۿیکۿدؿرسیۿلیلجۿؿمیظعۿاتکفۿرحبارلاقئۿہنۿدیھکیۿسجۿںیمۿاوہـن ےنۿاصفۿوطرۿرپۿؿاحضۿرکدلاۿےہۿہکۿدجسمۿوکۿراہتسۿانبےنۿ‬

‫ےسۿیہیۿرمادۿےہۿہکۿدجسمۿاحبلۿوخدۿاقمئۿؿۿمرغرارۿرےہۿاؿرۿیسکۿاکمۿےکۿےئلۿاشۿںیمۿوہرکۿلکنۿاجےئۿاؿۿررصحیۿرصتحیۿفرامدیۿ‬ ‫ےہۿہکۿہیۿلالاكۿرمدۿلاۿوعرفۿےکۿےئلۿخاللۿںیہن‪،‬ہنۿاشۿںیمۿوھگراۿلاۿلیبۿؿہریہۿاجونرۿےلۿاج شکیےۿںیہ‪،‬ۿابعرفۿہیۿےہۿرحبارلاقئۿ‬ ‫عبطمۿرصمۿدلجۿمجنپۿ ۻۼ‪:۷‬‬

‫ومعین ْقولہ ْکعکسہ ْانہ ْاذاجعل ْف ْالمسجد ْممراْ ا ینۿدجسمۿےکۿیسکۿ ہصۿوکۿراہتسۿانبےنۿےسۿرمادہیۿےہۿہکۿارگۿ‬

‫فانہ ْیجوز ْلتعارف ْاھل ْاالمصار ْف ْالجوامع ْو ْجازْ وکیئ ۿصخ ۿدجسم ۿںیم وہرک ۿرمؿر ۿےکےئل ۿہگج ۿرہھٹاےل ۿوتۿ‬ ‫رؿاےہۿہکۿرہشؿنۿیکۿاجعمۿدجسمؿنۿںیمۿاشۿاکۿاعمۿرؿاچۿوہ راہۿ‬ ‫لکلْواحدْانْیمرفیہْحیت ْ‬ ‫ےہۿاؿرۿاشۿںیم‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثالث‪،‬الِولْفْاحکامْالمسجدْْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۸۶ /۷‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 358 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الکافر ْاال ْالجنب ْوالحائض ْوالنقساء ْلماعرف ْفْ وہ ۿرک ۿہز ۿصخ ۿوک ۿزگراجےنۿیک ۿااجرفۿوہیگ ۿاہین ۿلكۿہک ۿاکفرۿ‬ ‫وکۿرگمۿانجمك ۿؿاےلۿرمد ۿؿ ۿوعرف ۿاؿر ۿضیح ۿؿایلۿوعرف ۿاؿرۿ‬ ‫موضعہْولؼسْل مْانْیدخلواْفیہْالدواب‪1‬۔ ْ‬ ‫افنشۿؿایلۿانۿںیمۿیسکۿوکۿؿاہنۿدالخ ۿوہےنۿیکۿااجرفۿںیہنۿ‬

‫وہیتکس ۿہکۿدجسمۿںیمۿان ۿاکۿاجلا ۿرحامۿوہلا ۿاینپۿہگجۿا ینۿکتابْ‬

‫الطہارة ںیمۿولعممۿوہاکچۿےہۿاؿرۿہیۿیھبۿاںیہنۿاایتخرۿںیہنۿہکۿ‬ ‫اشۿہگجۿاجونرۿےلۿاجںیئ(ف)‬

‫ہنیعبۿایسۿرطچۿنییبتۿالخؼاقئۿااممۿرخفۿادلنیۿرللعیۿؿدررۿالخکامۿؿدراتخمرۿؿاتفؿیۿاعریگملہیۿؿہریاہۿںیمۿےہ۔اشۿارشادۿاملعءۿوکۿاامینۿ‬ ‫یکۿاگنہۿےسۿدےنھکیۿؿاےلۿرپۿ ٓا اتففۿیکۿرطچۿرؿنشۿوہاجےئۿاگۿہکۿدجسمۿوکۿراہتسۿانبےنۿےکۿینعمۿوخدۿاوہـنۿےنۿایکارشادۿفرامےئۿاؿرۿایکۿ‬ ‫رماد ۿاتبیئ‪،‬اؿر ۿہیۿہکۿمعاذ ْالل ۿدجسمۿوتر ۿرکۿڑسكۿںیم دال ۿولۿسجۿںیمۿ ٓا دیم‪،‬حیق‪،‬احضئ‪،‬اسفن‪،‬وھگر ‪،‬دگےھ‪،‬ظیلغۿیکۿ‬ ‫اگرلانۿسقۿزگرںیۿاؿرۿسقۿاکۿقحۿسمؿیۿوہۿاؿرۿیسکۿوکۿعنمۿہنۿرکوکسۿہنۿؿاہنۿڈنمیھۿدالۿرکۿلییھۿوکسۿہکۿوجۿ ٓا دیمۿزگر ۿاشۿےسۿ‬ ‫وپوھچ ۿےھجت ۿاہنےن ۿیک ۿاححق ۿوت ۿںیہن‪،‬وج ۿوعرف ۿزگر ۿاش ۿےس ۿدرلاتف ۿرکؿ ۿےھجت ۿضیح ۿوت ۿںیہن‪،‬اؿر ۿوجااسی ۿرک ۿیھب ۿوت ۿونجمنۿ‬ ‫کہالےئۿاؿرۿافدئہۿھچکۿںیہن ہکۿیسکۿوکۿرؿكۿوکسۿاؿرۿرؿوکۿوتۿرؿرۿاسفدۿوہْاستغقرالل ایکۿایسیۿےبۿینعمۿوہیبدہۿلافۿاملعءۿےنۿاینپۿ‬ ‫رمادۿاتبیئۿلاۿہیۿہکۿدجسمۿاےنپۿاحلۿرپۿاقمئۿؿۿمرغرارۿرےہۿاشۿےکۿامتمۿ ٓا دافۿدبوتسرۿفر ۿؿۿرقمرۿںیہۿہنۿاںیمسۿوکیئۿاجونرۿاجےکس‪،‬ہنۿ‬ ‫حیق‪،‬ہن ۿاحضئ‪،‬ہن ۿافنش ۿؿایل‪،‬اؿر ۿان ۿےک ۿكالؿہ ۿاؿر ۿ ٓا دیم ۿوہرک ۿزگراجےئ‪،‬ہی ۿیھب ۿشیپ ۿرظن ۿرےہ ۿہک ۿؿہ ۿسج ۿارم ۿیک ۿااجرف ۿد ۿ‬ ‫رےہۿںیہۿاےسۿاصفۿاتبرےہۿںیہ ہکۿاعمۿرہشؿنۿیکۿاجعمۿدجسمۿؿنۿںیمۿاشۿاکۿرؿاچۿےہ‪،‬افۿہیۿدھکیۿےئجیلۿہکۿاجعمۿدجسمؿنۿاکۿاعمۿ‬ ‫دوتسرۿایکۿےہ‪ٓ ،‬ا لاۿہیۿہکۿدجسمںیۿوترۿرکۿڑسكۿںیمۿدالۿیلۿاجیتۿںیہ‪،‬احشاۿوکیئۿادناھۿیھبۿااسیۿںیہنۿہہکۿاتکسۿوتۿسبۿینتجۿلافۿاکۿاعمۿ‬ ‫رہشؿنۿیکۿاجعمۿدجسمؿنۿںیمۿرؿاچۿخال ٓا لاۿےہۿایسۿیکۿؿہۿااجرفۿد ۿرےہۿںیہۿاؿرۿؿیہۿانۿیکۿرمادۿےہۿاشۿےسۿرلادہۿلا لۿؿااجیدۿ‬ ‫ےہ ۿواللْیِولْالحقْوی دیْالسؽیلْوھوْحسیبْونعمْالوکیل(اﷲ اعتیٰل ۿقح ۿفراملا ۿےہ ۿاؿر ۿدیسیھ ۿراہ ۿیک ۿدہامكۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫فراملاۿےہۿاؿرۿؿہۿیہۿےھجمۿاکیفۿاؿرۿایکۿیہۿااھچۿاکرشارۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْفصلْلماْاختصْالمسجدْباحکامْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪ /‬ۺۺ‪۷‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 359 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسم‪۸‬ۼ‪ ۶‬لا ‪۶‬۽‪ :۶‬وئسمہلۿدمحمۿكالؿادلنیۿاصحقۿامبگدارۿرسیئۿلیصحتۿاتلمیئۿعلضۿوتیبلۿكلمۿوتمسؾہ ۺ‪۷‬رحممۿارحلام‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿایتفمنۿرشفۿنیتمۿدرںیۿہلئسمۿہکۿاشۿرصتخمۿہبصقۿاتلمیئۿںیمۿغربیۿوسشالۿےسۿالكۿدجسمۿرتمکنیۿےکۿ‬ ‫مرروگنۿیکۿریمعتۿرکایئۿوہیئۿوموجدۿےہۿسجۿںیم امنرۿمیخگاہنۿؿہعمجۿوہارکلاےہۿاہین املسموننۿیکۿ ٓا لادیۿتہبۿمکۿےہۿغربیۿرتسۿ‬ ‫رتھچپۿاکمن ۿوہنۿےگۿان ۿںیمۿیھبۿوصمۿؿٰولصہ ۿےکۿلادنبۿرصفۿدعمؿد ۿدنچۿااخش ۿںیہۿلامہۿرفتہقۿادنار ۿوفنشۿوموجدںیہۿ‬ ‫ی‬ ‫اسملۿراضمنۿرشفیۿںیمۿرؿرہۿدلجااطفرۿرکےنۿیکۿٹکۿیتجحۿرپۿا ینۿوتمیلۿدجسمۿےکۿویمۿم مۿںیمۿھچکۿدریۿرکےکۿرؿرہۿااطفرۿرکےنۿ‬ ‫یک ۿہیبنت ۿرپ ۿرلد ۿؿرکب ۿؿاخدلؿرمعؿ ۿےن ۿدجسم ۿدقیمی ۿےس ۿانکرہ ۿیشک ۿاایتخر ۿرکےک ۿاؿر ۿدش ۿسیب ۿ ٓا دویمن ۿوک ۿؿركال ۿرک ۿدجسم ۿںیم ۿرتاؿحیۿ‬ ‫ڑپ ھیےۿؿغر ٓا نۿرشفیۿشییےۿےسۿوجۿاحظفۿاصحقۿامنرۿرتاؿحیۿںیم ڑپےتھۿےھتۿوخدیھبۿلار رےہۿاؿرۿدرگیۿولوگنۿوکۿیھبۿلارۿراھکۿاؿرۿ‬

‫رتكۿامجمقۿرکےکۿالكۿدؿرسیۿہگجۿامنرۿمیخگاہنۿؿرتاؿحیۿؿامنرہعمجۿڑپ ھیےۿےگلۿاؿرۿاینپۿدضۿؿرفتہقۿادناریۿیکۿرغ ۿےسۿاؿرۿدنچۿ‬ ‫اجلہۿاملسموننۿوکۿاسک ؿ ؿركالۿرکۿاانپۿمہۿایخلۿانبرکۿاجاجبۿےسۿدنچہۿؿوصلۿرکےکۿالكۿدؿرسیۿدجسمۿریمعتۿرکےنۿیکۿرکفۿرکۿرےہۿںیہۿ‬ ‫ہکلبۿالكۿؿریاینۿاخیگنۿدجسمۿوکۿوجۿالكۿاخدنانۿےکےئلۿوصخم ۿیھتۿسجۿںیمۿافۿوکیئۿكالمقۿدجسمۿیکۿلایقۿںیہنۿہنۿدویارۿؿدرۿلامكۿ‬ ‫ںیہۿہنۿمنیزۿؿہریہۿاکۿنسان رظنۿ ٓا لاۿےہۿاچپشۿشاھٹۿمرشۿےسۿلالکلۿؿریانۿڑپیۿوہیئۿےہۿایسۿوکلااجرفۿاشۿےکۿوتمویلنۿےکۿارۿرسۿونۿ‬ ‫ریمعتۿرکارکۿدجسمۿاحلۿوکۿؿریانۿرکےنۿیکۿتینۿےسۿاشۿدجسمۿےسۿلالکلۿانکرہۿشکۿوہۿےھٹیبۿںیہۿاؿرۿاشۿاینپۿانماقفہنۿؿاکفراہنۿرحتکۿ‬ ‫ؿدضۿوکۿغرنیۿوثافۿؿۿاجمرۿغرارۿد ۿرکۿایسۿرپۿار ۿوہےئۿںیہۿہکۿمہۿدؿرسیۿدجسمۿانبۿرکۿرںیہۿےگۿاحالہکنۿسقۿےکۿسقۿملعۿدنیۿ‬ ‫ےس ۿضحم ۿلاد ۿؿاجلہ ۿقلطم ۿںیہ ۿہک ۿ ٓا ہی ۿرکہمی ۿغر ٓا ن ۿلاك ۿف‪ ۶۶‬ۿروکف ۿ‪ ۷‬ۿںیم ۿوج ۿاش ۿمسق ۿیک ۿدجسم ۿرضار ۿےک ۿلارہ ۿںیم ۿااکحم ۿایہٰلۿ‬ ‫اصفۿرؿنشۿںیہۿاشۿاکۿرتہمجۿدھکی رکۿاشۿےکۿینعمۿاےٹلۿےتھجمسۿںیہۿہکۿہیۿوہیدۿؿاصنرٰیۿےسۿقلعتمۿےہۿاںیہنۿےکۿےئلۿلارلۿوہیئۿ‬ ‫ےہۿاذہاۿانۿےکۿانماقفہنۿرفتہقۿادناریۿےسۿلارۿرےنہۿےکےئلۿحصقۿدلیۿاومرۿےئلیکۿاملعےئۿدنیۿوموجدہۿاحلۿونھکلۿےکۿوماریہۿےسۿ‬ ‫ہتبثمۿوتفیۿدراکرۿےہۿاؿرۿرعفۿرشۿےک ۿےئلۿاےسیۿوتف ۿیکۿادشۿرضؿرفۿےہ‪،‬اﷲ لجۿشاہنۿےنۿ ٓا فۿاصوبحن ۿوک ۿیملعۿفطنلقۿدیۿ‬ ‫ےہ‪،‬اہنمك ۿاعیئی ۿےس ۿیجتلم ۿوہنۿہک ۿمراہ ۿانعمك ۿؿلیصحت ۿوثاف ۿوتفٰی ۿدنسمہۿدلج ۿارشال ۿفرامرک ۿدنعاﷲ ؿدنعاانلش ۿوکشمر ۿوہنۿ‬ ‫ےگ۔‬ ‫(‪)۶‬ایکۿذموکرہۿلاالۿااخش ۿالكۿدجسمدقیمیۿیکۿدضۿرپۿوموجدہۿاحلۿؿ ٓا لادیۿےسۿغربیۿؿلصتمۿےہۿاؿر ۿاشۿںیمۿوپریۿاجنگشئۿ‬ ‫امنروینۿیکۿاکیفۿوطرۿےسۿوہیتۿےہۿاؿر ۿسجۿںیمۿرعہصۿغربیۿوسشالۿےسۿامنرۿمیخگاہنۿؿہعمجۿاداۿوہیتۿےہۿہکلبۿذموکرہۿلاالااخش ۿ‬ ‫ؿیتسب ۿےک ۿاملسمن ۿرصف ۿالك ۿدجسم ۿوک ۿیھب ۿوپر ۿوطر ۿےس ۿ ٓا لاد ۿںیہن ۿرھک ۿ شکیے ۿںیہ ۿلامہ ۿافنط ۿداےنل ۿیک ۿتین ۿےس ۿلال ۿرضؿرفۿ‬ ‫دؿرسیۿدجسمۿریمعترکالاۿاؿرۿدنچ‬

‫‪Page 360 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ااجننۿاملسموننۿوکۿرتبیغۿد ۿرکۿاشۿدقیمیۿدجسمۿےسۿلارۿرانھکۿاؿرۿاینپۿالكۿخدااگہنۿامجمقۿاقمئۿرکلاۿہیۿلعفۿانۿاکۿانماقفہنۿدالخۿ‬ ‫رفکۿؿلارؿاےہۿلاۿںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬درگیۿےبۿرشۿؿےبۿولفۿاملسموننۿےکےئلۿانۿےکۿاہھتۿاکۿدہحیبۿدرسقۿےہۿلاایک؟‬ ‫(‪)۸‬انۿےسۿراہۿؿرمس‪،‬شالمۿنونسنۿلاۿانۿںیمۿےسۿوطبرۿاقیضۿےکۿیسکۿاکۿراکچۿڑپاھلاۿاجمرۿلاۿایک‪:‬‬ ‫(‪)۹‬دجسمۿرضارۿوجالكۿدجسمۿیکۿدضۿرپۿانبےئۿاسفدۿاقمئۿیکۿاجےئۿاشۿےکۿرگادےنیۿؿدہنممۿرکےنۿاکۿمکحۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(ۺ)ایکۿااسیۿصخۿذموکرہۿلاالۿوجۿاےسیۿرشؿۿافنطۿاکۿلاینۿابمینۿوہۿااممقۿےکۿاقللۿوہاتکسۿےہۿ؟ایکۿاشۿیکۿااممقۿاجمرۿےہـ؟‬ ‫(ۻ)ایکۿایسیۿدجسمیکۿریمعتۿےکۿےئلۿسجۿیکۿانبدضؿافنطۿرپۿوہاؿرۿوجۿرضارۿیکۿرعتفیۿںیم دالخۿوہۿھچکۿدنچہۿدانیۿلاۿدرگیۿرطہقیۿےسۿ‬ ‫دمدۿدانیۿاجمرےہ؟‬ ‫ی‬ ‫(ۼ)ایکۿداحبۿرقبۿؿم مۿےکۿےھچیپۿامنرۿڑپانھۿاجمرےہۿا ینۿوجۿصخۿارجفۿےلۿرکۿدہحیبۿرکلاۿوہۿؿہۿااممقۿرکاتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(۽)ایکامنرۿہعمجۿایسیۿہگجۿاہجنۿاملسموننۿےکۿرتسۿرتھچپۿاکمنۿوہن اؿرۿامنریۿلکشمبۿسیتۿاچس سۿعمجۿوہےتۿوہنۿامنرہعمجۿدؿۿہگجۿ‬ ‫وہیتکسۿےہ؟‬

‫(۾)وج ۿصخ ۿیتسب ۿؿوقم ۿںیم ۿہز ۿرطچۿزعمر ۿؿ رسیئۿوہ ۿاؿر ۿؿہ ۿوتمیل ۿدجسم ۿیھبۿوہ ۿاش ۿےک ۿخالف ۿمرہتشگ ۿوہ ۿرک ۿومعمیل ۿحنییق ۿےکۿ‬ ‫املسمنۿاکۿااسیۿرشادیاۿرکےنۿاکۿرطرۿلمعۿاجمرۿےہۿ؟ بؼنواتوجروایاْاویلْاالبصار۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫مسل‬ ‫خو‬ ‫(‪)۶‬ارگ ۿیف ۿاولاعق ۿان ۿیک ۿتین ۿامجمق ۿ مین ۿیک ۿرفتقی ۿاؿر ۿدجسم ۿدقمی یک ۿ ربی ۿوہ ۿوت ۿرضؿر ۿؿہ ۿرمبکت ۿتخس ۿریبکہ ۿںیہ ۿاؿر ۿاشۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رقتریۿرپۿانۿیکۿدجسمۿدجسمۿرضارۿوہیگۿرگمۿاینتۿلافۿرپۿمکحۿریفکتۿلانکممۿےہ۔والل ٰ‬ ‫(‪)۷‬حقۿانۿرپۿمکحۿرفکۿںیہنۿوتۿانۿےکۿاہھتۿاکدہحیبۿویکنۿلادرسقۿوہاگ؟‬ ‫(‪)۸‬وجۿولگۿاشۿدقتریۿرپۿاسفطۿؿرمبکتۿابکمرۿںیہۿانۿےسۿادتباہبۿشالمۿلااجمرۿےہۿاؿرۿرغب ۿررجۿؿہیبنتۿرتكۿراہۿؿرمسۿ رتہۿےہۿ‬ ‫اؿرۿحقۿراہۿؿرمسۿہنۿوہیگۿوتۿاینپۿشادوینۿںیمۿلاللاۿاؿرۿراکچۿڑپوھالاۿیھبۿہنۿوہاگۿنکیلۿارگۿؿہۿراکچۿڑپاھںیئۿوتۿاشۿراکچۿںیمۿوکیئۿرجمۿ‬ ‫الرمۿہنۿ ٓا ےئۿاگ۔‬ ‫(‪)۹‬رضؿرۿےہۿرگمۿہکبجۿرضارۿوہلاۿنؼیناۿلامكۿوہ۔دؿۿامجوتعنۿںیمۿرشجنۿوہیئۿاؿرۿالكۿامجمقۿدؿرسیۿیک‬

‫‪Page 361 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿںیمۿبوخفۿہنتفۿ ٓا لاۿہنۿاچےہۿاؿرۿدجسمۿںیمۿامنرۿڑپانھۿرضؿر‪،‬اذہاۿؿہۿاینپۿدجسمۿانبےئۿوتۿاےسۿدجسمۿرضارۿںیہنۿہہکۿ شکیے‪،‬دجسمۿرضارۿ‬ ‫مسل‬ ‫ایسۿوصرف ۿںیمۿوہیگۿہکۿاشۿےس ۿوصقمد ۿدجسمۿوکۿرضر ۿدانیۿاؿر ۿامجمق ۿ مین ۿںیمۿرفتہقۿداانلۿوہ‪،‬تینۿارمۿلاو نطۿےہۿضحمۿ‬ ‫ایقشافۿؿغرانئۿاکۿاحلعۿرکےکۿایسیۿتخسۿلافۿاکۿمکحۿںیہنۿد ۿ شکیےۿوصخصاۿاشۿاحلكۿںیمۿہکبجۿؿہۿخدادجسمۿانبلاۿںیہنۿاچےتہۿہکلبۿوجۿ‬ ‫دجسمۿےلہپۿوموجدیھتۿاشۿاکۿاایحءۿاچےتہۿںیہ۔‬ ‫تعایلْ‬ ‫(ۺ)اےسیۿصخۿوکۿااممۿانبلاۿگناہۿےہۿاؿرۿاشۿےکۿےھچیپۿامنرۿرکمؿہۿرحتیمی‪،‬ہکبجۿوصرفۿؿاہعقۿہیۿوہوجۿشالئۿےنۿدرکۿیک۔والل ٰ‬

‫اعلم۔‬

‫(ۻ)ارگۿارمۿذموکرۿلامكۿوہۿوتۿاشۿںیمۿیسکۿرطچۿدمدۿدانیۿاجمرۿںیہن۔‬ ‫(ۼ)ہی ۿہلئسم ۿولوگن ۿںیم ۿطلغ ۿوہشمر ۿےہ ۿدحبۿرقب ۿوکیئ ۿرجم ۿںیہن‪،‬ہن ۿاش ۿرپ ۿارجف ۿح ان ۿونممف‪،‬وت ۿاش ۿؿہج ۿےس ۿااممق ۿںیم ۿایکرحچۿ‬ ‫وہاتکسۿےہ۔‬ ‫(۽)امنرۿہعمجۿےکۿرشاطئۿےسۿالكۿرشعۿہیۿےہۿہکۿوخدۿاطلسنۿاشالمۿڑپاھےئۿلاۿاشۿاکۿلامكۿلاۿاشۿاکۿامدؿنۿاؿرۿاہجنۿہیۿہنۿوہنۿؿاہنۿ‬ ‫مسل‬ ‫نظزؿرفۿاملسموننۿاکۿیسکۿوکۿااممۿرقمرۿرکح انۿربتعمۿراھکۿےہۿایسیۿیتسبۿںیمۿہکبجۿہعمج ۿاقمئۿےہۿاؿرۿالكۿااممۿرقمر ۿرکۿدہۿ مینۿ‬ ‫وموجدۿےہۿوتۿلالؿہجۿرشیعۿدنچۿوصخشنۿاکۿدؿرس ۿوکۿااممۿہعمجۿرقمرۿرکلاۿحیحصۿہنۿوہاگۿاؿرۿؿاہنۿامنرۿہعمجۿاداۿہنۿوہےکسۿیگ۔‬ ‫(۾)رشۿادیاۿرکلاۿیسکۿوکۿیسکۿےکۿطاقللۿاجمرۿںیہنۿاؿرۿدینیۿمظعمۿیکۿلالؿہجۿرشیعۿاخمتفلۿاؿرۿرپۿرشۿےہۿاہن وجۿطقفۿدوینیۿؿاجہقۿ‬ ‫ک‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫ر ھناۿوہۿاےسۿزعمرۿاؿرۿاشۿےکۿطاقللۿاؿرۿاملسموننۿوکۿومعمیلۿاملسمنۿانہکۿہیۿیھبۿاجمرۿںیہن۔والل ٰ‬ ‫۾‪۷‬رحممۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫وئسمہلۿدیسۿامکلۿادلنیۿادمحۿاصحقۿرفعجیۿؿلیکۿاہوکیئرفۿاہلۿ ٓا لادۿ‬ ‫ہلئسم‪۷‬۽‪:۶‬‬ ‫دیعۿاگہۿلاۿدجسمۿںیمۿؿظعۿلاۿدنچہۿاشالیمۿذمیبہۿاکومنۿےکۿےئلۿرکلاۿاعمۿاملسموننۿوکۿاجمرۿےہۿاؿرۿوتمیلۿوکۿاشۿےکۿرؿےنکۿاکۿقحۿےہۿ‬

‫لاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫م‬ ‫دجسمۿںیمۿاکرریخۿےکےئلۿدنچہۿرکلااجمرۿےہۿہکبجۿوشرۿؿحیؼلشۿہنۿوہۿوخدۿااحدمكۿ خیحہۿےسۿاشۿاکۿوجارۿلامكۿےہ‪،‬دجسمۿںیمۿؿظعۿ‬ ‫یکۿیھبۿااجرفۿےہۿہکبجۿؿاظعۿاعملۿدنیۿینسۿحیحصۿادیقعلہۿوہۿاؿرۿامنرۿاکۿؿغكۿہنۿوہ‪،‬انۿدؿوننۿلاوتنۿوکۿہکۿمنکراف ۿےسۿاخیلۿوہنۿ‬ ‫وتمیلۿلاوکیئۿعنمۿںیہن ۿرکاتکسۿےہ‪،‬اہنۿارگۿدنچہۿارمۿرشۿےکۿےئلۿوہۿارگہچۿاےسۿےسیکۿیہۿارم ۿریخۿاہکۿاجےئۿےسیجۿرچینوینۿےکۿاکجلۿلاۿ‬ ‫ؿاہویبنۿےکۿدمرہسۿےکۿےئلۿلااشۿںیمۿوشرۿؿلغۿوہ‬

‫‪Page 362 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لاؿاظعۿدبذمہقۿلاۿےبۿملعۿلاۿرؿالافۿوموضفۿاکۿایبنۿرکےنۿؿاالۿوہۿلاۿولگۿامنرۿڑپھۿرےہۿوہنۿاؿرۿاشۿےنۿؿظعۿرشؿفۿرکدلاہکۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫انۿیکۿامنرۿںیمۿللخۿ ٓا لاۿوہۿوتۿایسیۿوصرفۿںیمۿوتمیلۿاؿرۿہزۿاملسمنۿوکۿرؿكۿدےنیۿاکۿاایتخرۿےہۿواللْ ٰ‬ ‫ہلئسمۿ‪۸‬۽‪:۶‬ارومعضۿوصنمرۿوپرۿلصتمۿدااخکہنۿہبصقۿشیشۿڈگھۿلیصحتۿوہنیزیۿعلضۿمریلیۿرمہلسۿدمحمۿشاہۿاخنۿ‪۸۵‬رحممۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیم ہکۿالكۿدویارۿامشلۿؿونجفۿیکۿےہۿاشۿیکۿاینبدۿےسۿمالۿرکۿیسک دقرۿاؿاچنیئۿلثمۿوبچرتہۿ‬ ‫اقمئۿایکۿایگۿاؿرۿاشۿدویارۿرپۿرپھچۿروھکارکۿؿہۿہگجۿامنرۿےکۿؿاےطسۿوصخم ۿرکدیۿیئگۿانچہچنۿہگجۿذموکرۿرپۿلاللاۿ ہۿادانۿؿامنرۿالكۿدمفۿ‬ ‫ےسۿوہریہۿےہۿاہینۿلكۿہکۿامنرۿہعمجۿیھبۿوہیتۿےہۿمنیزۿڑکلیۿاکۿمراےئۿہبطخۿہگجۿہنیعمۿرپۿوموجدۿےہ‪،‬لاںیۿوصرفۿفرامےئۿہکۿ‬ ‫اشۿوکۿدجسمۿایکۿاجےئۿلاۿایک؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫امكلۿرنیمۿےنۿارگۿاہکۿہکۿںیمۿےنۿاشۿوکۿدجسمۿرکدلاۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿڑپھۿیلۿیئگۿوتۿؿہۿدجسمۿوہیئگۿارگہچۿاشۿںیم امعرفۿاصالۿہنۿوہۿ‬ ‫اخیلۿوہ‪،‬ویط یۿارگۿاشۿےکۿکالمۿےس ۿدجسمۿرکدےنیۿرپۿداللكۿلایئۿیئگۿمنلاۿاہک ۿںیمۿےنۿہیۿرنیمۿاملسموننۿیکۿامنرۿےکےئلۿرکدیۿہکۿ‬ ‫ہشیمہۿاشۿںیمۿامنرۿوہارک ۿحقۿیھبۿدجسمۿوہاجیگیئۿاؿرۿارگۿالكۿدمفۿاخ ۿیکۿدحتلدۿیکۿمنلاۿشالۿدؿۿشالۿامنرۿڑپ ھیےۿےکۿےئلۿداتیۿ‬ ‫وہن ۿوت ۿدجسم ۿہن ۿوہیگ‪،‬اؿر ۿارگ ۿرلان ۿےس ۿظفل ۿہن ۿہشیمہ ۿاک ۿاہک ۿہن ۿیسک ۿؿغك ۿدحمؿد ۿاک ۿوت ۿدل ۿںیم ۿارگ ۿتین ۿہشیمہ ۿیکۿےہ ۿدجسمۿوہیئگ ۿؿرہنۿ‬ ‫ںیہن‪،‬اعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫رجل ْلہ ْساحۃ ْالبناء ْفیہا ْامر ْقوما ْان ْیصلوافیہاْ الكۿصخۿیکۿاخیلۿرنیمۿڑپیۿوہیئۿیھتۿسجۿںیم وکیئۿامعرفۿ‬ ‫بجماعۃ‪،‬ف ذاعل ْثلثۃ ْاوجہ ْاحدھا ْاما ْان ْامرھمْ ںیہن ۿاش ۿےن ۿولوگن ۿوک ۿاش ۿرنیمۿںیمۿلاامجمق ۿامنر ۿڑپ ھیے ۿوکۿ‬ ‫و‬ ‫بالصلوةْفیہاْابدانصاْبانْقالْصلوافیہاْابدا‪ْ،‬اوامرْ اہکۿوتۿاشۿیکۿنیتۿوصرںیتۿںیہ( ہلیۿہیۿہک)اشۿےنۿارمۿامنرۿیکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫لادیب ۿیک ۿرصتحی ۿیک ۿوہ ۿلاںی ۿوطر ۿہک ۿوین ۿاہک ۿوہ ۿہک ۿمت ۿاش ۿںیمۿ‬ ‫ھمْبالصلٰوةْمطلِراْونویْاالبد‪،‬فیفْ ٰھذینْالوج یْ‬ ‫ہشیمہۿامنر ۿڑپاھۿرکؿ‪،‬لا(دؿرسیۿوصرف ۿہیۿہک)اشۿےنۿاںیہنۿ‬ ‫صارتْالساحۃْمسجدالوماتْالیورثْعنہ‪ْ ،‬‬ ‫مؾلؼا ۿامنر ۿڑپ ھیے ۿوک ۿاہک ۿاؿر ۿتین ۿیگشیمہ ۿیک ۿرکیل ۿان ۿدؿونن‬ ‫وصروتن ۿںیم ۿؿہ ۿرنیم ۿدجسم ۿوہیئگ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿرمےن ۿےک ۿدعبۿ‬ ‫اشۿںیمۿریمافۿاجریۿہنۿوہیگۿاؿر(رسیتی‬

‫‪Page 363 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫واماْانْوقتْاالمرْبالیومْاوالش رْاوْالسنۃْفیفْھذاْ وصرف ۿہیۿےہۿہک)ارگۿاشۿےنۿارمۿامنر ۿوکۿدن‪،‬ےنیہمۿلا ۿشالۿ‬

‫الوجہْالیصیْالساحۃْمسجدْالوماتْیورثْعنہ‪1‬۔ْ ےس ۿدیقمایک ۿوت ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿؿہ ۿرنیم ۿدجسم ۿہن ۿوہیگ ۿاؿر ۿاشۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫ےکۿرمےنۿےکۿدعبۿاشۿںیمۿریمافۿاجریۿوہیگ۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫اعلم(ف)‬

‫وئسمہلۿدبعارلمیحۿؿرکمیۿادمحۿاصابحنۿوتمایلنۿدجسمۿیلھچمۿلارارۿاکنۿوپرۿ‬

‫‪۷۶‬رفصۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬

‫ہلئسم‪۹‬۽‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿوجۿرؿہیپۿدجسمۿیلھچمۿلارارۿاکنۿوپرڈنفۿںیمۿنیتۿونعاوننۿےسۿ ٓا لاۿ‬ ‫ےہ‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ھچکۿوتۿادماۿدۿرجمؿنیحۿؿوتقمنیلۿےکےئل۔‬ ‫(‪)۷‬ھچکۿدقمہمۿدجسمۿےکےئل۔‬ ‫(‪)۸‬ھچکۿافحتظۿاؿرۿریمعتۿ ہصۿدہنمہمۿدجسمۿیکۿرغ ۿےس۔‬ ‫افۿدعبۿمتخۿوہاجےنۿدقمہمۿےکۿاشۿاکۿحیحصۿرصمفۿارۿرؿےئۿرشفۿرشفیۿایکےہ؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ادمادۿرجمؿنیحۿؿوتقمنیلۿدقمہمۿمتخۿوہےنۿےسۿمتخۿںیہنۿوہاجیت‪،‬ادمادۿوتقمنیلۿےسۿانۿیکۿویباؿنۿاؿرۿومیتینۿیکۿادماۿدرمادۿےہۿارۿ‬ ‫ؿہۿونہرۿلایقۿںیہ‪،‬دقمہمۿارگۿمتخۿوہاۿوتۿاموخدنیۿاکۿہنۿدجسمۿاکۿہکۿاشۿاکۿوجۿہلصیفۿومولیۿاصحقۿدننکہۿےنۿایکضحمۿلا لۿؿۿخالفۿرشفۿ‬ ‫ےہۿاملسموننۿوکۿاشۿرپۿوکسفۿاجمرںیہن‪،‬فر ۿےہۿہکۿاےنپۿظفحتۿوقحطۿذمیبہۿےکےئلۿوگرٹنمنۿےسۿاجمرۿاچرہۿوجیئۿوکااہتنۿلكۿ‬ ‫اچنہپںیئ۔اشۿےکۿاصمرفۿںیم ہیۿرؿہیپۿااھٹںیئۿاشۿاکۿرؿنشۿایبنۿ"ابانۃْالمتواریْفْمصالحۃْعبدالباری" ںیمۿےہۿوجۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫الصۿرشاہلۿپھچۿایگۿاؿرۿردنیمارںیمۿیھبۿشاظئۿوہاکچۿاؿرۿاشۿاکۿدلیۿرریۿعبطۿےہ‪،‬والل ٰ‬ ‫__________________‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۺۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 364 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪Page 365 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رسالہ‬

‫ابانۃعـــــــہ النتواریفیمصالحۃعبدالباری‬

‫‪۶۸۸۶‬ھ‬

‫(دبعاابلریۿیکۿاصمتحلۿںیم یپھچۿوہیئ(رخایب)اکااہظر)‬ ‫حمنْالرحیم ْ‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬ ‫نحمدہْونصلْعلْرسولہْالکریم ْ‬ ‫ارۿؤنھکلفریگنۿلحمۿرمہلسۿومولیۿشالمقۿاﷲ اصحقۿلامكۿرصنممۿسلجمۿوملدۿاالشالمۿ‪۸۵‬ددعقیہۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬

‫ہلئسم ۺ۽‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿ__________وگرٹنمنۿےکۿاکحمۿ‬

‫عــــــہ‪ :‬دجسمۿاکوپنرۿےکۿقلعتمۿالكۿاہنمكۿرضؿریۿوتفٰی‪،‬سجۿاکۿوسالۿؤنھکلۿفریگنۿلحمۿےسۿآ لاۿاؿرۿداراالاتفءۿےنۿوجافۿدلاۿاؿرۿامکبلۿؿوضچۿ‬ ‫لامكۿایکۿہکۿومولیۿاصحقۿےنۿوجۿہلصیفۿدجسمۿیلھچمۿلارارۿاکوپنرۿےکۿقلعتمۿدلاۿؿہۿرسارسۿاخمفلۿااکحمۿاشالمۿےہ‪،‬اشۿرپۿاملسموننۿوکنئمطمۿوہلاۿ‬ ‫تخسۿگناہۿؿرحامۿےہ‪،‬ہزۿ ہقبۿےکۿاملسموننۿرپۿفر ۿےہۿہکۿدرلارہۿظفحۿوقحطۿذمیبہۿوگرٹنمنۿیکۿلادبملۿلایسیلۿےسۿعفنۿںیلۿاؿرۿاےنپۿاےنپۿ‬ ‫بصنمۿےکۿالقئۿاجمرۿاچرہۿوجیئۿںیمۿوپریۿوکششۿرکںیۿومولیۿاصحقۿیکۿہیۿیصخشۿاکررؿایئۿارگۿوبقملۿرہھٹۿیئگۿوتۿہشیمہۿےکۿےئلۿسمخدۿدنہۿ‬ ‫رپ ۿاش ۿاک ۿتہب ۿمرا ۿارث ۿڑپ ۿاگ ۿاؿر ۿہز ۿاملسمن ۿہک ۿاجمر ۿوکشش ۿرکاتکس ۿاھت ۿاؿر ۿہن ۿیک ۿاش ۿےک ۿؿلال ۿںیم ۿاموخد ۿوہاگ"دجسم ۿاکوپنر ۿےک ۿہلصیف ۿرپ ۿالكۿ‬

‫رظن"اکۿیھبۿاشۿںیمۿردۿغیلبۿےہ۔‬

‫‪۶۸۸۶‬ھ‬ ‫ونف‪:‬كالہمۿادجمۿیلعۿاصحقۿایمظعۿےن"قامعْالواھیاتْمنْجامعْالجزئیات "ےکۿلامۿےسۿاشۿرپۿالكۿرعیب لدمنلۿرحتریۿفرامیئۿ‬

‫ےہۿوجۿہک ۿومولی ۿاصحقۿہلصیفۿدننکہ ۿیکۿاشۿھچۿؿریقۿرعیبۿرحتریۿانبم"اجعمۿیئایئفۿہقف"وجۿاشۿےنۿاش ۿہلصیف ۿوکۿاطمقب ۿرشفۿانبےن ۿںیمۿ‬ ‫كل ٰی‬ ‫رحتریۿفرامیئ ۿیھت ۿےک ۿرد ۿںیم ۿےہۿا خظزافۿادمح ۿراضۿاخنۿہیلعۿارلحمۃۿےنۿاشۿرشاہلۿںیمۿاچپشۿداللئۿاقہزہ ۿشیپۿےئک ۿہکبجۿكالہمۿادجم ۿیلعۿ‬ ‫اصحقۿایمظعۿےنۿمرلدۿدؿۿوس‪۷۵۵‬ۿداللئۿشیپۿرکےکۿلامكۿایکۿےہۿہکۿہیۿہلصیفۿاطمقبۿرشفۿںیہنۿےہۿاؿرۿہنۿیہۿدجسمۿوترۿرکۿراہتسۿانبح انۿرؿاۿےہ۔‬

‫‪Page 366 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اکایبنۿےہۿہکۿیئءۿمینارہعۿدجسمۿاکوپنراخرچۿارۿدجسمۿےہۿاؿرۿاشۿوکۿضعبۿرٹنایٹنۿےنۿمہۿوکد ۿدلاۿاھت‪،‬اشۿانبءۿرپۿاوہـنۿےنۿاشۿوکۿ‬ ‫دہنممۿرکدلا‪،‬اشۿےکۿدنچۿدوننۿےکۿدعبۿریغبۿااجرفۿدنچۿولوگنۿےنۿاشۿرنیمۿرپۿسجۿوکۿویمیٹلپسنۿےنۿاےنپۿہضبقۿںیم رکایلۿاھتۿریمعتۿ‬ ‫رکلاۿرشؿفۿایکۿاشۿؿہجۿےسۿوپس سۿےنۿرؿۿاکۿاؿرۿامیفۿنیبۿزلایئۿوہیئگۿھچکۿاملسمنۿلتقۿےئکۿےئگۿھچکۿاملسمنۿنجۿںیمۿےبۿروصرۿیھبۿ‬ ‫ںیہۿدیقۿےئکۿےئگۿوگرٹنمنۿےنۿاےنپۿرطرۿلمعۿےسۿلاؿرۿرکادلاۿہکۿؿہۿیسکۿرطچۿدیقوینۿوکۿہنۿوھچر ۿیگۿاؿرۿاشۿرنیمۿوکۿسجۿرپۿ‬ ‫ویمیٹلپسنۿےنۿہضبقۿرکایلۿےہۿاملسموننۿوکۿؿاسپۿہنۿد ۿیگ‪،‬دعبۿدنچ ۿاشۿےنۿرمامحۿرسخؿاہنۿےکۿاحلعۿےسۿلاۿاےنپۿیکلمۿوفادئۿےکۿ‬ ‫اابتعرۿےسۿاشۿارمۿیکۿوخاشہۿیکۿہکۿہیفصتۿااسیۿوہاجےئۿہکۿاملسمنۿدیقوینۿوکۿوھچرۿدلاۿاجےئۿاؿرۿاشۿرنیمۿرپۿاتھچۿلافۿےکۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫شالمۿرکدلااجےئۿاشۿوکۿدنچۿربتعمۿرضحافۿےکۿرؿمرؿۿاشۿےنۿشیپۿایکۿالكۿاعملۿےنۿاشۿارمۿیکۿوکششۿیکۿہکۿؿہۿرنیمۿسجۿوکۿاکیزۿ‬ ‫املسمنۿیئءۿدجسمۿےتہکۿںیہۿوفحمعۿدجسمۿےکاکمۿںیمۿرہۿاجےئۿالكۿصلخمۿیکۿوصرفۿہیۿراکیلۿہکۿادرھۿیہۿدجسمۿاکۿدرؿارہۿرکۿدلااجےئۿؿہۿ‬ ‫رنیمۿاشۿدرؿارہۿدجسمۿےکۿاکمۿ ٓا ےئۿوگرٹنمنۿےکۿربممانۿہنیعتمۿےنۿاشۿارمۿوکۿںیہنۿاملاۿہکۿرنیمۿرپۿہضبقۿاملسموننۿاکۿوہۿہکلبۿاصفۿ‬ ‫ہہکۿدلاۿہکۿہیۿیسکۿرطچۿنکممۿںیہن‪،‬دعبۿردؿدقچۿےکۿاشۿاعملۿیکۿراےئۿےسۿہیۿےطۿلالاۿہکۿرسدسقۿكلمۿاشۿرنیمۿرپۿیسکۿیکۿہنۿ‬ ‫لامك ۿیکۿاجےئۿویکہکنۿاملسموننۿےکۿمردلكۿہیۿؿفقۿےہۿہضبقۿرنیمۿرپۿاملسموننۿاکۿدالۿلا ۿاجےئۿقحۿ ٓا شاشئۿحؾیؼۃ ۿاملسموننۿ‬ ‫وکاحلصۿےہ‪،‬ارگۿػلماۿلاۿدشتداۿوگرٹنمنۿاعمۿااجرفۿزگرۿیکۿد ۿوتۿمہۿاشۿیکۿؿہجۿےسۿعطقۿاصمتحلۿہنۿرکںیۿےگۿہکلبۿوصرفۿانبۿ‬ ‫اشۿیکۿویمیٹلپسنۿےکۿرپسدۿرکدلاۿاجےئۿسجۿںیمۿہبۿہبلغۿ ٓا راوقیۿادیمۿےہۿہکۿوماقفۿوقانینۿاشالمۿہیفصتۿوہاجےئ‪،‬ؿارسئاےئۿےنۿ‬ ‫یھبۿلادیکۿرکدیۿہکۿےننبۿےکۿؿغكۿاملسموننۿیکۿوخیشۿاؿرۿانۿےکۿوقادعۿاک ۿاحلعۿایکۿاجےئ۔وسالۿبلطۿہیۿارمۿےہۿہکۿسجۿاعملۿےنۿ‬ ‫دبںی ۿ لیصف ۿاصمتحلۿیک ۿمماتعن ۿںیہن ۿیک ۿاؿر ۿانمرمق ۿوک ۿعطق ۿرکدلا ۿؿہ ۿاخیط ۿےہ ۿلا ۿمطیق‪،‬اؿراملسمونن ۿوک ۿ ٓا نیئ ۿانم ۿاعم ۿےکۿ‬ ‫ادنر ۿرہ ۿےک ۿااقحتسط ۿیک ۿاچرہ ۿوجیئ ۿرکین ۿاچےئہ ۿاش ۿاعمل ۿیک ۿراےئ ۿےہ ۿلا ۿوجش ۿؿاگنہہم ۿداھکلا ۿاؿر ۿللخ ۿادناری ۿانم ۿاعہم ۿرکلا ۿرشكاۿ‬ ‫رضؿریۿےہۿاؿرۿوجۿارمۿدؿمۿیکۿوکششۿرک ۿؿہۿقحۿرپۿےہۿلاۿوجۿارمۿاؿلۿےکۿرطرۿوکاملسموننۿےکۿےئلۿدیفمےھجمس۔بؼنواْتوجروا۔‬

‫وجافۿاردارۿاالاتفء‬ ‫وسالۿتہبۿلمجمۿےہۿھچکۿہنۿاتبلاۿہک‪:‬‬ ‫(‪)۶‬اصمتحلۿایکۿیک۔‬

‫‪Page 367 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۷‬ؿہۿارمۿسجۿرپۿاصمتحلۿیکۿوجتمرۿوگرٹنمنۿاھتۿےسجۿاعملۿذموکرۿےنۿوبقلۿایکۿلاۿاشۿاعملۿےنۿشیپۿایکۿاؿرۿاےسۿوگرٹنمنۿےنۿامنۿایل۔‬

‫(‪)۸‬وگرٹنمنۿےنۿوخدۿیہۿرمامحۿرسخۿؿاہنۿےکۿاحلعۿےسۿلاۿیکلمۿوفادئۿےکۿاابتعرۿےسۿدیقوینۿوکۿ ٓا رادۿایکۿاسیجہکۿابعرف وسالۿےسۿ‬ ‫ػاہزۿےہۿاشۿےکۿدعبۿیکۿانمرمقۿوسالۿںیمۿذموکرۿںیہنۿہکۿایکۿیھتۿاؿرۿاعملۿذموکرۿےنۿایکۿاؿرۿزکۿرطچۿعطقۿیک۔‬ ‫(‪)۹‬دعبۿاشۿےکۿہکۿربممانۿہنیعتمۿوگرٹنمنۿےنۿرنیمۿرپۿاملسموننۿاکۿہضبقۿہزۿزگۿہنۿاملاۿاؿرۿاصفۿہہکۿدلاۿہکۿہیۿیسکۿرطچۿنکممۿ‬ ‫ںیہنۿاسیجۿہکۿشالئۿاکۿایبنۿےہۿرھپۿاعملۿذموکرۿیکۿراےئۿےسۿہیۿویکہکنۿےطۿلالاۿہکۿہضبقۿرنیمۿرپۿاملسموننۿوکۿداللاۿاجےئ‪ٓ ،‬ا لاۿرصفۿ‬ ‫می‬ ‫اعملۿذموکرۿاکاۿےنپۿایخلۿںیمۿالكۿوہفممۿ خنلۿرکلاۿلاۿہیۿہکۿدعبۿردۿؿدقچۿاعملۿےنۿربممانۿوگرٹنمنۿےسۿہیۿارمۿےطۿرکاایل۔‬ ‫(ۺ)زینۿاشۿیکۿراےئۿےسۿےطۿلالاۿہکۿرسدسقۿاۿشۿرنیمۿرپۿیسکۿیکۿكلمۿلامكۿہنۿیکۿاجےئۿوہفممۿاھتۿہکۿاشۿےکۿاےنپۿدنہۿںیمۿراہۿ‬ ‫لاۿوگرٹنمنۿےنۿاعملۿذموکرۿیک راےئۿےسۿاےسۿےطۿایک۔‬ ‫(ۻ)رسدسقۿےکۿینعمۿایکےئلۿاؿرۿؿہۿیھبۿاعملۿذموکرۿےکۿایخلۿںیمۿرےہۿلاۿوگرٹنمنۿےسۿےطۿرکےئل۔‬ ‫(ۼ)اعملۿذموکرۿوکۿوگرٹنمنۿےنۿخکماۿوبجمرۿایکۿاھتۿلاۿاملسموننۿےنۿاینپۿرطفۿےسۿامومرۿایکۿاھتۿؿہۿوطبرۿوخدۿایگۿاھت۔‬ ‫حقۿلكۿانۿسقۿلاوتنۿیکۿ لیصفۿولعممۿہنۿوہۿالكۿاہنمكۿلمجمۿوگلۿلافۿاکۿوجافۿایکۿدلاۿاجےئ۔اہنۿاانتۿارمۿؿاحضۿؿرؿنشۿےہۿہکۿ‬ ‫ہنتفۿرپداریۿاؿرۿانمۿاعمۿںیمۿللخۿادناریۿاؿرۿاملسموننۿوکۿلالۿاؿرۿاشالمۿوکۿوتنیہۿےکےئلۿشیپۿرکلاۿہزۿزگۿہنۿرشكاۿاجمرۿےہۿہنۿمؼلاۿ‬ ‫کیھٹ۔غر ٓا ن ۿمیظعۿںیمۿارشاد ۿفراملا ۿےہ‪":‬‬

‫‪ 1"‬ۿ(ہنتفۿؿاسفد ۿلتقۿےسۿیھبۿتخسۿےہ۔ف)اؿر ۿفراملاۿ‬

‫‪(2"‬اےنپۿاہوھتنۿہالتکۿںیمۿہنۿڑپؿ۔ف)ۿہنۿیہیۿیسکۿرطچۿرؿاۿےہۿہکۿیسکۿمکحۿاخمفلۿرشف‬ ‫ےہ‪":‬‬ ‫وکۿلالربجۿؿارکاہۿوخدۿالكۿارمےطۿدشہۿغرارۿد ۿرکۿاجمرۿاچرہۿوجیئۿاکۿدرؿارہۿدنبرکۿںیۿلاۿاشۿںیمۿدوشاریۿداںیلۿاؿرۿ ٓا دنئہۿےکۿےیلۿ‬ ‫یھبۿاےسۿریظنۿانبںیئۿہکلبۿدحؿدۿشالمقۿرؿیۿےکۿادنرۿرہۿرکۿوگرٹنمنۿرپۿاشۿارمۿاکۿخالفۿوقانینۿاشالمۿوہلاۿػاہزۿرکںیۿاؿرۿؿرٹنمنۿ‬

‫اکۿرمتسماقوننۿہکۿذمیبہۿدسقۿادناریۿہنۿرک ۿیگۿلاۿدۿدالۿرکۿلالرضرۿؿارضارۿافدئہۿلاںیئۿوجۿاشۿرطقیۿرپۿےلچۿمطیقۿےہۿاؿرۿوجۿانۿدؿۿ‬ ‫رطوقینۿںیمۿےسۿیسکۿرپۿےلچۿؿہۿاخیطۿ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶ /۷‬۾‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۷‬ۺ۾‪۶‬‬ ‫‪Page 368 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےہ۔واللْ ٰ‬

‫لاردؿمۿارؤنھکلۿفریگنۿلحمۿرمہلسۿومولیۿاصحقۿوموصفۿ‬ ‫ہلئسم‪:‬‬ ‫ل‬ ‫وملٰنا ۿامظعمل ۿدام ۿلا محد ۿؿارکلم ۿؿالسالم ۿمکیلع‪،‬ااتفتس ۿوموصل ۿوہا ۿوکشمر ۿفراملا‪،‬وگمہ ۿوک ۿالص ۿہلئسم ۿےک ۿقلعتم ۿانجف ۿیک ۿراےئ ۿےسۿ‬ ‫ٓا اگیہ ۿوہیئگ ۿرگم ۿانجف ۿےک ۿااسفتسراف ۿےک ۿلامق ۿرضؿر ۿوہا ۿہک ۿاومر ۿرسفتسمہ ۿاک ۿوجاف ۿدلااجےئ ۿان ۿوک ۿلصفم ۿھکل ۿرک ۿارشال ۿرکلاۿ‬ ‫وہنۿادیمۿہکۿافۿوجافۿشایفۿاعمۿولوگنۿےکۿافدئہۿیکۿرغ ۿےسۿرحتریۿفراملاۿاجےئ۔‬ ‫وسمۿدیۿاہجحلۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬

‫س(‪)۶‬اصمتحلۿایکۿیک؟‬

‫اومرۿرسفتسمہۿعمۿرصتحی ْ‬

‫ج(‪)۶‬اعملۿےنۿاصمتحلۿہیۿیکۿہکۿوگۿرٹنمنۿدقمامفۿااھٹےلۿاؿرۿیسکۿوکۿدیقوینۿےسۿاعمیفۿامےنگنۿیکۿاححقۿہنۿوہ‪،‬‬ ‫ہیۿارمۿلامكۿہنۿوہۿہکۿہیۿولگۿرجممۿےھت‪،‬دجسمۿیکۿرنیمۿرپۿوگرٹنمنۿاینپۿتیکلمۿلامكۿہنۿرک ۿاملسموننۿوکۿاشۿرپۿہضبقۿدالد ۿارگۿ‬ ‫ربجاۿوگرٹنمنۿاشۿےکۿرمؿرۿوکۿرتشمكۿرکیتۿےہۿوتۿؿہۿاحمکۿےہۿخالفۿااکحمۿاشالہیمۿےہۿاشۿےسۿاملسموننۿوکۿاانیمطنۿہنۿوہاگۿاؿرۿ‬ ‫ومعقۿومعقۿاشۿےکےئلۿوکشانۿرںیہۿےگۿاہتبلۿدقمامفۿدرگیۿاومرۿےکۿقلعتمۿدرلارہۿاگنہہمۿاکوپنرۿاملسمنۿھچکۿہنۿرکےگنی۔‬ ‫س(‪)۷‬ؿہۿارمۿسجۿرپۿاصمتحلۿیکۿوجتمرۿوگرٹنمنۿاھتۿےسجۿاعملۿذموکرۿےنۿوبقلۿایکۿلاۿاشۿاعملۿےنۿشیپ ایکۿاؿرۿاےسۿوگرٹنمنۿےنۿ‬ ‫امنۿایل۔‬ ‫ج(‪)۷‬وگرٹنمن ۿےن ۿوخد ۿاصمتحلۿیکۿوخاشہ ۿیک ۿاش ۿارمۿرپۿہک ۿاملسموننۿےک ۿاؿرپ ۿوج ۿدقمامفۿںیہ ۿوگرٹنمنۿیک ۿرطف ۿےس ۿاؿرۿ‬ ‫املسموننۿوکۿوجۿوگرٹنمنۿےسۿداعۿؿیۿںیہۿانۿےکۿلار ۿںیمۿوکیئۿوھجمسلاۿوہاجےئۿلاہکۿوگرٹنمنۿوکۿاملسموننۿےسۿدبینظۿاؿرۿ‬ ‫املسموننۿوکۿوگرٹنمنۿےسۿےبۿاابتعریۿہنۿوہۿاؿرۿےبۿینیچۿدعفۿوہ۔‬ ‫س(‪)۸‬وگرٹنمنۿےنۿوخدۿیہۿرمامحۿرسخۿؿاہنۿےکۿاحلعۿےسۿلاۿیکلمۿوفادئۿےکۿاابتعرۿےسۿدیقوینۿوکۿ ٓا رادۿایکۿاسیجۿہکۿابعرفۿوسالۿےسۿ‬ ‫ػاہزۿےہۿاشۿےکۿدعبۿیکۿانمرمقۿوسالۿںیمۿذموکرۿںیہنۿہکۿایکۿیھتۿاؿرۿاعملۿذموکرۿےنۿایکۿاؿرۿزکۿرطچۿعطقۿیک۔‬ ‫ج(‪)۸‬وگرٹنمنۿےنۿاحلع ۿرمامحۿرسخؿاہنۿلا ۿلاابتعر ۿوفادئۿیکلمۿوخد ۿوخاشہۿہیفصتۿیکۿیکۿہنۿہکۿدیقوینۿوکۿلالطاقہلب ۿیسکۿارمۿےکۿ‬ ‫وھچردانیۿاچاہۿہکۿاشۿوکۿرشمؿعۿایکۿہکۿاملسمنۿ ٓا دنئہۿدقمامفۿہنۿخالںیئۿاؿرۿدجسمۿیک‬

‫‪Page 369 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رنیمۿرپہنیعبٖۿایسۿرطہقیۿیکۿامعرفۿہنۿریمعتۿرکںی‪،‬وگرٹنمنۿےسۿاؿرۿاملسموننۿےسۿدقمامفۿاؿرۿاشۿےکۿنمضۿںیمۿلامہۿگدیشیگۿ‬ ‫ؿانمرمقۿیھتۿسجۿوکۿہکۿاعملۿذموکرۿےنۿعطقۿرکدلا۔‬ ‫س(‪)۹‬دعبۿاشۿےکۿہکۿربممانۿہنیعتمۿوگرٹنمنۿےنۿرنیمۿرپۿاملسموننۿاکہضبقۿہززگۿہنۿاملاۿاؿرۿاصفۿہہکۿدلاۿہکۿہیۿیسکۿرطچۿنکممۿ‬ ‫ںیہنۿاسیجۿہکۿشالئۿاکۿایبنۿےہۿرھپۿاعملۿذموکرۿیکۿراےئۿےسۿہیۿویکرکنۿےطۿلالاۿہکۿہضبقۿرنیمۿرپۿاملسموننۿوکۿداللاۿاجےئۿ ٓا لاۿرصفۿ‬ ‫می‬ ‫اعملۿذموکرۿاکۿاےنپۿایخلۿںیم الكۿوہفممۿ خنلۿرکلاۿلاۿہیۿہکۿدعبۿردۿؿدقچۿاعملۿےنۿربممانۿوگرٹنمن ےسۿہیۿارمےطۿرکاایل۔‬ ‫ج(‪)۹‬وگرٹنمنۿےکۿہنیعتمۿربممؿنۿےنۿادتباءۿدجسمۿیکۿرنیمۿرپۿیسکۿمسقۿاکۿہضبقۿدےنیۿےسۿاراکرۿایکۿاعملۿیکۿااہتنیئۿخدؿدہجۿےسۿاشۿ‬ ‫ےن ۿاہک ۿہک ۿمہ ۿامعرف ۿیک ۿااجرف ۿدںیۿےگ ۿوج ۿاقونلا ۿؿرعفا ۿہضبق ۿےہ ۿارگہچ ۿوگررن ۿرنجل ۿظفل ۿہضبق ۿوک ۿاینپ ۿر ۿلان ۿےس ۿہنۿںیہک ۿہی ۿاعملۿ‬ ‫اکمیخنلہۿںیہنۿہکلبۿربممۿہنیعتمۿےنۿاصفۿاصفۿہہکۿدلاۿہکۿیہیۿہضبقۿےہۿرغصکہۿہضبقۿوخدۿربممۿہنیعتمۿیکۿرلانۿےسۿےطۿرکاایل۔‬ ‫س(ۺ)زین ۿاش ۿیک ۿراےئ ۿےسۿےط ۿلالا ۿہک ۿرس ۿدسق ۿاش ۿرنیم ۿرپ ۿیسک ۿیک ۿكلم ۿہن ۿلامك ۿیک ۿاجےئ ۿالك ۿوہفمم ۿاھت ۿہک ۿاش ۿےک ۿاےنپۿ‬ ‫دنہۿںیمۿراہۿلاۿوگرٹنمنۿےنۿاعملۿذموکرۿیکۿراےئۿےسۿاےسۿےطۿایک۔‬

‫ج(ۺ)رنیمۿیکۿتیکلمۿوجۿوگرٹنمنۿاینپۿیہۿیتھجمسۿیھتۿاشۿےکۿلار ۿںیمۿرصفۿاعملۿاکۿوخنلہۿہنۿاھتۿہکلبۿربممۿہنیعتمۿےسۿاشۿےنۿ‬ ‫اصفۿاصفۿہہکۿدلاۿاؿرۿولہکاایلۿاھتۿہکۿكلمۿؿفقۿںیمۿیسکۿےکےئلۿلامكۿںیہنۿوہیتۿاشۿؿاےطسۿمہۿاےنپۿےئلۿیھبۿلامكۿرکےنۿےکۿ‬ ‫درےپۿںیہنۿںیہۿہکلبۿریشمۿاقونینۿےنۿیھبۿیہیۿاہکۿہکۿامہریۿكلمۿبصغۿےسۿ یلۿںیہنۿیئگۿہکۿمہۿاینپۿكلمۿےکۿلامكۿرکےنۿوکۿںیہکۿ‬ ‫ہکلبۿمہۿایسۿدقرۿاچےتہۿںیہۿہکۿوگرٹنمنۿاےنپۿےئلۿكلمۿلامكۿہنۿرک ۿانچہچنۿوگرٹنمنۿےنۿااسیۿیہۿایک۔‬ ‫س(ۻ)"رسدسق"ےکۿینعمۿایکۿےئلۿاؿرۿؿہۿیھبۿاعملۿذموکرۿےکۿایخلۿںیمۿرےہۿلاۿوگرٹنمنۿےسۿےطۿےئک۔‬

‫ج(ۻ)رسدسقۿےکۿینعمۿربممۿہنیعتمۿےسۿاصفۿہہکۿدےئۿےئگۿہکۿمہۿصیلختۿرشاتکۿرمؿرۿےکۿےئلۿہشیمہ ۿاچرہۿوجیئۿرکےتۿرںیہۿ‬ ‫ےگۿاؿرۿاشۿؿغكۿلكۿنئمطمۿہنۿوہنۿےگۿحقۿلكۿہکۿوگرٹنمنۿاملسموننۿیکۿوخاشہۿوپریۿہنۿرکد ۿہکلبۿربممۿہنیعتمۿےنۿہیۿیھبۿ‬ ‫اصفۿاصفۿہہکۿدلاۿہکۿحقۿاقوننۿنبۿاجےئۿاگۿوتۿوخاہۿوخناہۿہیۿہلئسمۿیھبۿےطۿوہاجےئۿاگۿاشۿؿغكۿسجۿدقرۿاعریگملۿوجشۿكلمۿںیمۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿاشۿےسۿادنہشیۿفرنیقیۿےکۿےئلۿمصکالفۿاکےہۿؿہۿدعفۿرکدلاۿےہ‪،‬اؿرمہۿاشۿؿغكۿاشۿوخاشہۿوکۿوپراۿںیہنۿرک شکیےۿںیہ ؿرہنۿ‬ ‫مہۿوکۿاشۿںیمۿیھبۿوکیئۿذعرۿہنۿوہلا۔‬ ‫س(ۼ)اعملۿذموکرۿوکۿوگرٹنمنۿےنۿخکماۿوبجمرۿایکۿاھتۿلاۿاملسموننۿےنۿاینپۿرطفۿےسۿامومرۿایکۿاھتۿلاۿؿہۿوطبرۿوخد‬

‫‪Page 370 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایگۿاھت۔‬ ‫ج(ۼ)اعملۿذموکرۿوکۿاعمۿاملسموننۿےنۿبلطۿںیہنۿایکۿاھت‪،‬ہنۿؿہۿاروخدۿایگۿاھتۿہکلبۿدقمہمۿےکۿاکرونکنۿےنۿلارصارۿاعملۿذموکرۿوکۿوخدۿ‬ ‫لاللاۿاھتۿاؿرۿربممۿہنیعتمۿےنۿاشۿےسۿاشۿاعمملہۿںیمۿوگتفگۿرشؿفۿیکۿسجۿےکۿاانثۿںیمۿاشۿےنۿاصفۿہہکۿدلاۿہکۿریماۿاکمۿہلئسمۿاتبۿدےنیۿ‬ ‫اکۿےہۿخداۿےکۿرھگۿاکۿاعمملہۿےہۿریماۿرھگۿںیہنۿےہۿسجۿرطچۿؿہۿاچےہۿاؿرۿاشۿاکۿمکحۿوہۿاننبۿاچےئہۿہنۿہکۿسجۿرطچۿںیمۿلاۿ ٓا فۿاچوہنۿ‬ ‫املعءۿوکۿعمجۿرکلاۿاچےئہۿاملسموننۿوکۿسجۿےسۿاانیمطنۿوہۿؿہۿوصرفۿاایتخرۿرکلاۿاچےئہۿرگمۿربممۿہنیعتمۿےنۿاہکۿہکۿمہۿوکۿاراہریۿراےئۿ‬ ‫رپ ۿاامتعد ۿےہ ۿمہ ۿاملعء ۿیک ۿسلجم ۿہن ۿعمج ۿرکںی ۿےگ ۿمت ۿاینپ ۿراےئ ۿہہک ۿدؿ ۿاؿر ۿمہ ۿلالکل ۿوگتفگ ۿعطقنم ۿرکےت ۿںیہ اؿر ۿرصف ۿالك ۿہٹنھگ ۿیکۿ‬ ‫تلہمۿےہۿانچہچنۿاشۿاعملۿےنۿدعبۿتخسۿوگتفگۿےکۿوشمرہۿدلاۿہکۿكلمۿےسۿرسؿاکرۿہنۿرانہاچےئہۿہضبقۿاملسموننۿاکۿلامكۿرکدلاۿاجےئۿ‬ ‫قحۿرمؿرۿارگۿرتشمكۿوہۿوتۿمہۿاشۿیکۿؿہجۿےسۿاشۿؿغكۿانمرمقۿلایقۿرانھکۿںیہنۿاچےتہۿاےنپۿدیقیۿڑھچاےئۿےتیلۿںیہۿاؿرۿارتشاكۿ‬ ‫رمؿرۿےکےئلۿہشیمہۿوکشانۿرںیہۿےگۿاؿرۿحصقۿوقادعۿویمیٹلپسنۿونبالاۿاجےئۿلاہکۿمہۿاشۿےسۿ رتہنیۿدتریبۿاےنپۿظفحتۿیئءۿدجسمۿیکۿ‬ ‫رکاںیکس ۿسج ۿیک ۿاکلم ۿوتعق ےہ‪،‬ان ۿسق ۿاومر ۿاک ۿہیفصت ۿربممۿہنیعتمۿےس ۿرک ۿدلاۿایگ ۿوجالك ۿعمجمۿںیم ۿاملسمونن ۿےک ۿوہ ۿااؿر ۿان ۿسقۿ‬ ‫لاوتنۿیکۿدصتقیۿؿہۿاعملۿرکااتکسۿےہۿاشۿےنۿیسکۿمکحۿاخمفلۿرشفۿوکۿلالۿربجۿؿارکاہۿوخدۿارمۿےطۿدشہۿغرارۿد ۿرکۿاجمرۿاچرہۿوجیئۿاکۿ‬ ‫درؿارہۿدنبۿںیہنۿایکۿہکلبۿسجۿوکۿوہمجرۿاملعۿلااجمرۿےتہکۿےھتۿاشۿوکۿاشۿےنۿیھبۿلااجمرۿغرارۿدلاۿاؿرۿاصفۿػاہزۿرکدلاۿہکۿمرامرۿاشۿیکۿاچرۿہ‬

‫وجیئۿاجمرۿوطرۿرپۿیکۿاجےئۿیگۿیسکۿمسقۿیکۿدوشاریۿںیہنۿادیاۿیکۿویکہکنۿےبۿاقدعہۿرحاکفۿوکۿوکیئۿںیہنۿرؿكۿاتکسۿاؿرۿلااقدعہۿااکحمۿ‬ ‫اشالہیمۿیکۿاچرہۿاجیئۿہزۿؿغكۿوہیتکسۿےہۿدویاینۿےکۿدقمامفۿہزۿرطچۿےکۿدامرۿےئکۿاج شکیےۿںیہۿاؿرۿ ٓا دنئہۿےکۿےئلۿریظنوتۿدرانکرۿالكۿ‬ ‫متتخمۿاقوننۿظفحتۿاعمدبۿاکۿانبلاۿاجلاۿغرارۿدولادلاۿایگۿےہۿسجۿےسۿوخدۿحصقۿرصتحیۿربممۿہنیعتمۿاشۿمینارہعۿہیفۿ ہصۿاکۿیھبۿاملسموننۿ‬ ‫ےکۿوماقفۿوہلاۿوتمعقۿےہۿاشۿاعملۿیکۿراےئۿےہۿہکۿہیۿہضبقۿؿقحۿرتشمكۿرمؿرۿاقللۿاانیمطنۿںیہنۿہکلبۿدحؿدۿؿۿشالمقۿرؿیۿےکۿ‬

‫ادنر ۿرہ ۿرک ۿوگرٹنمن ۿرپ ۿاش ۿارم ۿاک ۿخالف ۿوقانین ۿاشالہیم ۿوہلا ۿػاہز ۿرکںی ۿاؿر ۿوگرٹنمن ۿاک ۿرمتسم ۿاقونن ۿہک ۿذمیبہ ۿدسق ۿادناری ۿہنۿ‬ ‫رک ۿیگ ۿلاد ۿدالرک ۿلالرضر ۿؿارضار ۿافدئہ ۿلاںیئ ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿاعمل ۿمطیق ۿےہ ۿلاںیہن‪،‬ادیم ۿےہ ۿمردقتری ۿدصط ۿیتفتسم ۿوجافۿ‬ ‫اصفۿاطعۿفراملاۿاجےئ۔‬

‫‪Page 371 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وجافۿارۿ دارۿاالاتفء ْ‬

‫وعلیکمْالسالمْورحمۃْاللْوبرکاتہ وجافۿااسفتسرافۿلامقۿوکشمریۿےہۿرطچۿؿۿرجچۿوظنمرۿںیہنۿہکلبۿااشکنفۿقحۿسجۿ‬ ‫ےکۿےئلۿہزۿاملسمنۿوکۿدعتسمۿرانہۿاچےئہ‪،‬الامیسۿالہۿملع‪،‬وجالافۿہنۿوتۿاکیفۿںیہۿہنۿدیفمۿمراءفۿارگہچۿھجمۿےسۿرصفۿمردقتریۿدصطۿ‬ ‫یتفتسمۿوجافۿاچاہۿایگۿاؿرۿبصنمۿااتف ۿیکۿاینتۿیہۿدہمۿداریۿیھتۿہکۿوصرفۿرسفتسمہۿرپۿوجافۿد ۿدلاۿاجلاۿرگمۿںیمۿےنۿالكۿدمفۿ‬ ‫لكۿوعتقیۿیک‪،‬اابخرافۿناگنۿرکدےھکیۿہکۿرظنۿوبااعقفۿاشۿاکررؿایئۿیکۿوکیئۿحیحصۿلاؿلیۿادیاۿوہےکسۿرگمۿاوسفشۿہکۿانتجۿوخ ۿؿۿشیتفتۿ‬ ‫ےسۿاکمۿایلۿاشۿیکۿانشمقۿیہۿمریتھۿیئگ‪،‬لااچرۿوجافۿخالفۿاابحفۿدانیۿڑپاۿہکۿااہظرۿقحۿالرمۿاھت‪،‬اعملۿذموکرۿےسۿرمامسۿدقمیۿظفحۿ‬ ‫رحمقۿاشالمۿؿرعفۿطلغۿیمہفۿوعامۿرپۿدمحباﷲاعتیٰلۿاغلكۿہنۿ ٓا شکیےۿےھتۿہکۿامہر ۿرفۿزعؿلجۿےنۿفراملا‪:‬‬ ‫"‬

‫‪‬‬

‫ا ۿاامینۿؿاول!ۿااصنفۿرپۿوخفۿاقمئۿوہاجؿۿاﷲ ےکےئلۿوگایہۿ‬

‫‪"‬‬ ‫ہکلبۿحؾیؼۃۿقحۿدؿیتسۿیہیۿےہۿہکۿیطلغۿرپۿہبنتمۿایکۿاجےئ۔دحمكۿںیمۿارشادۿوہا‪:‬‬ ‫‪1‬‬

‫دےتیۿاچےہۿاشۿںیمۿاراہراۿاانپۿاصقننۿوہ۔(ف)‬

‫ُنصرْاخاكْظالماْاوْمظلوماْقالوایارسولْاللْوکیفْ اےنپ ۿاھبیئ ۿیک ۿدمد ۿرک ۿؿ ۿاچےہ ۿؿہ ۿػامل ۿوہ ۿلاولظمم‪،‬احصہب ۿےنۿ‬ ‫ا ُ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْانْیكْظالماْفارددہْ رع ۿایک‪:‬لا ۿروسلۿاﷲ یلصۿاعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿہیۿےسیک۔وضحرۿ‬ ‫ٰذلكْقالْصلْاللْ ٰ‬ ‫ےنۿفراملا‪:‬ػاملۿوہےنۿیکۿوصرفۿںیمۿاےسۿملظۿےسۿرؿكۿدؿۿ‬ ‫عنْظلمہْوانْیكْمظلوماْفانصرہ‪،2‬رواہْالداریم ْ‬ ‫اؿرۿولظممۿوہےنۿیک‬

‫‪ْ1‬الِرآنْالکریمْ‪ْ ۲۴۶ْ/۵‬‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْاال کراہْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۼ‪،۶۵۷‬صحیحْمسلم‪،‬سننْالداریمْبابْ‪۹۵‬انصراخا کْالخْنشرْالسنۃْاتلمنۿ‪/۷‬‬ ‫‪،۷۷۵‬رصتخمۿلارخیۿدقشمۿرتہمجۿ۾‪۷‬ۿنسحۿنبۿفرچْدارالقکرْبیوتْۼ‪ /‬۾ۺ‪،‬تہذیبْلارخیۿدقشمۿرتہمجۿ۾‪ْ۷‬نسحۿنبۿفرچْداراحیاءْالرتاثْالعریبْ‬ ‫‪2‬‬

‫بیوتْ‪۷۹۶ /۹‬‬ ‫‪Page 372 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْ وصرف ۿںیم ۿاش ۿیک ۿدمد ۿرکؿ۔اےس ۿداریم ۿاؿر ۿانب ۿاسعرک ۿےنۿ‬ ‫وابنْعساکرْعنْجابرْبنْعبداللْریضْاللْ ٰ‬ ‫اجمرۿنبۿدبعاﷲ ریضۿاﷲ اعتیٰلۿامہنعۿےسۿرؿامكۿایک۔(ف)‬ ‫عنہما۔ ْ‬ ‫اذہاۿادیمۿؿاقثۿےہۿہکۿوجافۿوسالۿںیمۿااہظرۿقحۿگنسۿراہۿرمامسۿدقہمیۿہنۿوہاگۿاؿرۿرلادہۿوخیشۿاشۿلافۿیکۿوہیئۿہکۿامہر ۿدقیمیۿ‬ ‫دؿسقۿاعملۿےنۿایسۿاعمملہۿرپۿالكۿرقتریۿیکۿادتباءۿںیم(وجۿرؿراہنۿردنیمارۿ‪۷۶‬دیۿاہجحلۿںیمۿیپھچ)وینۿدادۿقحۿوجیئۿدیۿہک"ںیمۿانۿ‬ ‫ولوگن ۿاک ۿدل ۿےس ۿاؿر ۿخداۿیک ۿمسق ۿدلۿےس ۿوکشمرۿوہلا ۿوہن ۿوج ۿریم ۿویعف ۿھجم ۿےس ۿوخاہ ۿولوگن ۿےس ۿہہک ۿرک ۿریم ۿاؿرپ ۿرمایبہنۿ‬ ‫تقفشۿاکۿااسحنۿرےتھکۿںیہ‪،‬ہیۿولگۿریم ۿنسحمۿںیہ"حقۿایبنۿویعفۿاؿرۿؿہۿیھبۿادتباءۿاشۿدرہجۿومحقۿرکشۿزگاریۿےہۿوتۿایبنۿ‬ ‫ہلئسمۿرشہیعۿںیمۿااہظرۿقحۿاؿرۿؿہۿیھبۿدعبۿوسالۿرمامسۿدقہمیۿںیم ایکللخۿادنارۿوہاتکسۿےہ۔وباللالتوفیق۔‬

‫وجافۿااسفتسرۿاؿلۿرپۿرظن‬

‫و‬ ‫(‪[)۶‬ف‪:‬ہضبقۿرنیمۿیکۿثحبۿ]اشۿوسالۿےکۿوجافۿںیمۿہکۿاعملۿےنۿاصمتحلۿایکۿیک‪،‬نیتۿلاوتنۿرپۿحلصۿوہینۿاتبیئۿیئگۿارا چملہۿالصۿ‬ ‫اعمملہۿیکۿتبسنۿہیۿےہۿہکۿدجسمۿیکۿرنیمۿرپۿوگرٹنمنۿاملسموننۿوکۿہضبقۿدالد ۿیسکۿلافۿرپۿاصمتحلۿوہلاۿفرنیقیۿںیمۿاشۿاکۿےطۿ‬ ‫وہرک ۿغرار ۿلالا ۿےہ‪،‬ارگ ۿہی ۿارم ۿغرار ۿلالا ۿوت ۿایس ۿےک ۿاطمقب ۿؿوقف ۿںیم ۿ ٓا لا ۿرگم ۿااسی ۿہن ۿوہا ۿوج اف ۿالدرسی ۿںیم ۿوگرٹنمن ۿےک ۿظفل ۿوجۿ‬ ‫رؿراہنۿدمہردۿۻ‪/۶‬اوتکمرۿںیمۿےپھچۿاصفۿہیۿںیہ‪:‬ںیمۿاشۿارمۿوکۿھچکۿیھبۿؿعیقۿاؿرۿامہۿایخلۿںیہنۿرکلاۿہکۿؿہۿرنیمۿسجۿرپۿؿہۿداالنۿ‬ ‫ریمعتۿوہاگۿزکۿےکۿہضبقۿںیمۿرےہۿیگۿ ع‬

‫م‬ ‫نینۿافتؿفۿرہۿارۿاجکسقۿلاۿلکحا‬ ‫(ہیۿافتؿفۿدھکیۿہکۿراہتسۿاہکنۿےہۿاؿرۿوتۿاہکن)‬

‫(‪)۷‬اہنۿاشۿرپۿاتھچۿانبرکۿتھچۿرپۿہضبقۿاؿرۿرنیمۿوکۿڑسكۿرکدانیۿرہھٹاۿےہۿایکۿتھچۿاؿرۿرنیمۿدؿۿرتمادفۿظفلۿںیہۿلاۿتھچۿاکۿہضبقۿ‬ ‫رنیمۿرپۿیھبۿہضبقۿوہلاۿےہ‪،‬كلـۿؿلفسۿےکۿسملئۿوجۿاعمۿبتکۿفؽہنہۿںیمۿذموکرۿںیہۿوحلمعۿرظنۿرںیہۿوجافۿالدرسیۿذموکرۿںیمۿےہۿ‬ ‫اکلمۿوغرۿےکۿدعبۿںیمۿاشۿہلصیفۿرپۿاچنہپۿوہنۿہکۿ ٓا ھٹ ٹفۿدنلبۿالكۿاتھچۿاؿرۿاشۿرپۿداالنۿریمعتۿرکدلاۿاجےئۿےچینۿالكۿڑسكۿلکنۿ‬ ‫ٓا ےئۿسجۿےسۿامعرفۿںیمۿدماخلقۿہنۿوہ۔‬ ‫(‪)۸‬اعملۿےنۿاشۿاصمتحلۿںیمۿرنیمۿرپۿہضبقۿاملسملانۿےسۿرصفۿاملسموننۿاکۿاخصلۿہضبقۿرمادۿایلۿلاۿہضبقۿاعمۿخالقئۿےکۿنمضۿ‬ ‫می‬ ‫ںیمۿاعہمۿےکۿشاھتۿاںیہنۿیھبۿالكۿقحۿدلاۿاجلا‪،‬مردقتریۿدؿمۿہیۿدروخاسقۿینتکۿ معیےۿیھت‬

‫‪Page 373 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رنیمۿڑسكۿںیمۿدالۿ ےنیۿرپۿیھبۿاعمۿےکۿشاھتۿاملسموننۿوکۿقحۿرمؿرۿراتہۿوگرٹنمنۿےنۿزکۿدنۿاہکۿاھتۿہکۿہیۿڑسكۿاخ ۿافکرۿ‬ ‫ےکۿےئلۿےنبۿیگۿوکیئۿاملسمنۿاشۿرپۿہنۿلچۿےکسۿاگ۔مردقتریۿاؿلۿوکنۿشاۿاخ ۿہضبقۿاملسموننۿوکۿانلمۿرہھٹاۿہکۿہکبجۿوجافۿالدرسیۿ‬ ‫ذموکرۿےکۿاصفۿظفلۿہیۿںیہ‪:‬ہیۿرضؿریۿےہۿہکۿاعمۿكلبۿاؿرۿامنریۿاےسۿوطبرۿڑسكۿاامعتسلۿرکےنۿےکۿاجمرۿوہن۔‬ ‫(‪)۹‬ہضبقۿرنیمۿاکۿاحلۿوجافۿااسفتسرۿںیمۿوخدۿیہۿوھکلۿدلاۿہکۿہضبقۿدالد ۿےکۿدعبۿمیصلاۿاہکۿارگۿربجاۿوگرٹنمنۿاشۿےکۿرمؿرۿوکۿ‬ ‫رتشمكۿرکیتۿےہۿوتۿخالفۿااکحمۿاشالہیمۿےہۿاشۿےسۿاملسموننۿوکۿاانیمطن ۿہنۿوہاگۿومعقۿومعقۿاشۿےکۿےئلۿوکشانۿرںیہۿ‬ ‫ےگ۔اصف ۿلھک ۿایگ ۿہک ۿہضبق ۿوہا ۿرپ ۿرہھٹا ےہ ۿرنیم ۿرمؿر ۿرتشمك ۿےکےئل ۿوھچری ۿےہ ۿےسج ۿدؿرس ۿوظفلن ۿںیم ۿشارف ۿاعم ۿلاۿ‬ ‫ڑسكۿےئہکۿاشۿاکۿاطمہبلۿدؿرۿ ٓا دنئہۿرپۿااھٹۿرانھکۿاتبلاۿےہۿاحالہکنۿیہیۿاہینۿامہۿہلئسمۿہکلبۿامتمۿالصۿاعمملہۿاھتۿایسۿوکۿرظنۿادنارۿرکلاۿاؿرۿ‬ ‫اعملۿیکۿاصمتحلۿانھجمسۿزکۿدقرۿبیجعۿےہۿاصمتحلۿرعفۿمرافۿےہۿہنۿہکۿالصۿانبمءۿؿۿ اشنءۿمرافۿلمہمۿؿۿلطعمۿاؿرۿدؿرۿ ٓا دنیہۿیکۿادیمۿ‬ ‫وموہم ۿرپ ۿوحمل ۿہن ۿااقیےئ ۿمراف ۿےہ ۿہن ۿعطق ۿؿرعف۔اہن ۿارگ ۿاش ۿےک ۿینعم ۿہی ۿےھت ۿہک ۿاعمل ۿےنۿدجسم ۿےس ۿدسق ۿمرداری ۿدی ۿاسیجہکۿ‬ ‫ومولیۿدبعاﷲ اصحقۿٹویکنۿؿہریہۿےنۿاشۿاکررؿایئۿےسۿاھجمسۿاؿرۿدنسپۿایکۿوتۿرضؿرۿعطقۿمرافۿوہیئۿارگہچۿلارۿدوعٰیۿدانیۿرشكاۿوہفممۿ‬ ‫حلصۿںیمۿ ٓا لاۿدوشارۿوہۿریخۿاںیۿمہۿمرۿملع۔رگمۿدعبۿےکۿاافلعۿہکۿاملسموننۿوکۿاانیمطنۿہنۿوہاگۿومعقۿومعقۿاشۿےکۿےئلۿوکشانۿرںیہۿ‬ ‫ےگۿاشۿلاؿلیۿوکۿیھبۿںیہنۿےنلچۿدےتیۿوتۿاےسۿاصمتحلۿوہشمرۿرکلاۿاملسموننۿاؿرۿوگرٹنمنۿدؿوننۿوکۿطلغۿلافۿلاؿرۿرکالاۿوہا۔‬ ‫(ۺ)[ف‪:‬اصمتحل ۿخالف ۿمکح ۿاشالم ۿرپ ۿیک ۿاؿر ۿوگرٹنمن ۿرپ ۿیھب ۿدبامگینۿیک]ۿحق ۿاعمل ۿوک ۿارتعاف ۿےہ ۿہک ۿہی ۿاکررؿایئۿخالف ۿااکحمۿ‬ ‫اشالہیم ۿےہ ۿوت ۿاش ۿرپاصمتحل ۿرکلاۿویکرکن ۿرؿاوہ ۿاتکس ۿوگرٹنمن ۿمررس ۿاصمتحل ؿ ۿدوجلیئ ۿیھت ۿہن ۿمررس ۿدض ۿؿربج ۿؿدعتی‪،‬اش ۿؿغكۿ‬ ‫ویکن ۿہن ۿداھک ۿلا ۿایگ ۿہک ۿہی ۿرطہقی ۿخالف ااکحم ۿاشالہیم ۿےہ ۿاش ۿںیم ۿذمیبہ ۿدسق ۿادناری ۿےہ ۿسج ۿےس ۿوگرٹنمن ۿہشیمہ ۿدؿر ۿرانہۿ‬ ‫اچیتہۿےہ‪،‬ےطۿوہلاۿوتۿاشۿؿغكۿنشہـلكۿوہلا‪،‬ہنۿوہلاۿوتۿاعملۿمریۿاذلہمۿاھت‪،‬ہنۿہیۿہکۿاشۿؿغكۿالصۿاعمملہۿسپۿتشپۿدالۿرکۿلاالیئۿ‬ ‫لاوتنۿرپۿحلصۿرکںیلۿاؿرۿالصۿںیمۿہیۿدوشارلانۿداںیلۿہکۿمتۿولگۿحلصۿرکےکۿرھپےتۿوہمتۿلامكۿتنطلسۿےکۿہلصیفۿےسۿاؿرۿاےسیۿ‬ ‫ےبۿاہبۿہلصیفۿےسۿافۿرسلایبۿرکےتۿوہ‪،‬متۿرکشہیۿےکۿےسلجۿاؿرۿرؿاینشنۿرکےکۿرھپۿاکشمكۿؿۿانمرمقۿرپۿارتےتۿوہ‪،‬لادرۿشایہۿرامہنۿ‬ ‫و‬ ‫زگرۿاکچۿاھتۿہکۿ یلہۿاکۿشا مۿدرانکرۿاٹنیۿ ےنکنیھۿرپۿےبۿامشرۿرسۿاراجےت‪،‬اکموننۿیکۿاٹنیۿےسۿاٹنیۿ اجیتۿہنۿہکۿ مۿےلچاؿرۿاکۿررگڑپ ۿ‬ ‫اؿر ۿےب ۿقیقحت ۿیسک ۿےس ۿوماخدہۿہن ۿوہ‪ٓ ،‬ا چ ۿظفح ۿوقحط ۿذمیبہ ۿاک ۿاش ۿےس ۿ رتہ ۿایک ۿومعق ۿاھت‪،‬اہین ۿدیل ۿزمکؿری ۿےس ۿاکم ۿح ان ۿوموجدہۿ‬ ‫ٓا رومدہۿوگرٹنمنۿوک‬

‫‪Page 374 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وخایہۿوخنایہۿلادرۿشایہۿدضۿاؿرۿہقۿاکۿمنالۿھجمسۿرکۿایسیۿمیظعۿرحمقۿدینیۿوکۿلاامیلۿےکےئلۿوھچردانیۿویکرکنۿوصافۿوہاتکسۿےہ۔‬ ‫(ۻ)امتم ۿداینؿیۿوتنطلسنۿاکۿاقدعہۿہک ۿاےنپۿاقونن ۿیکۿرؿ ۿےسۿسجۿلعفۿوکۿرجمۿاغبؿف ۿںیھجمسۿاےسۿسق ۿےسۿرلادہۿنیگنسۿہکلبۿ‬ ‫لااقللۿاعمیفۿاجیتن ۿںیہۿانۿےکۿاہینۿااہتنیئۿروسچۿؿاالؿہۿےہۿہکۿےسجۿاوہـنۿےنۿلاس ۿھجمسۿرکۿاریسۿایکۿوہۿاشۿیکۿراہیئۿیکۿافسرشۿ‬ ‫رکےکسۿہنۿہکۿانۿربجؿیتۿرشاطئۿےکۿشاھتۿہکۿیسکۿوکۿدیقوینۿےسۿاعمیفۿامےنگنۿیکۿاححقۿہنۿوہ‪،‬اعمیفۿامینگنۿیسیک‪،‬وخدۿہیۿارمۿلامكۿہنۿ‬ ‫وہۿہکۿہیۿولگۿرجممۿےھت‪،‬ہیۿوتۿشادئۿیصخشۿوتنطلسنۿںیمۿرصف وبحمفۿاخ ۿاطلسنۿیکۿاجملۿوہۿوج الارۿؿومحمدۿیکۿتبسنۿرےھکۿارگۿ‬ ‫ااسیۿدرہجۿااصتخ ۿاحلصۿوہااھتۿوتۿاےسۿظفحۿرحمقۿاشالمۿںیم رصفۿرکلاۿاھتۿسجۿرپۿلایقۿاؿرۿرفتمفۿوہےئۿےھتۿہنۿہکۿدیقوینۿےکۿ‬

‫لار ۿںیمۿہیۿوضفلۿؿرادئۿرشاطئۿاؿرۿاخ ۿرحمقۿدینیۿےسۿاامغ ۿایک‪،‬ہیۿ ؎‬

‫ہزۿہچۿشاہۿ ٓا نۿہکۿاؿۿوگلدۿفیحۿلادشۿہکۿیئۿلکـۿوگلد‬ ‫(لادشاہۿسجۿصخۿیکۿلافۿاماتنۿےہۿارگۿؿہۿایھچۿلافۿےکۿكالؿہۿےہکۿوتۿملظۿےہ)‬

‫اکۿدصماطۿہنۿوہاگ۔‬ ‫(ۼ)[ف‪:‬اعمملہۿںیمۿگدیچیایگنۿدالۿدیۿںیئگ]ۿاشۿاامغ ۿےنۿالصۿدصقمۿںیمۿوجۿگدیچیایگنۿدوشارلانۿادیاۿںیکۿانۿیکۿرشچۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وطلۿاچیتہۿےہۿادهیۿلافۿہیۿےہۿہکۿوقمۿےکۿولقفۿاشۿرپۿنئمطمۿوہےئگۿوتۿرس ۿےسۿدوعٰیۿیہۿایگ‪،‬اچرہۿوجیئۿوکنۿرک ۿاابخرؿنۿ‬ ‫ںیم رثکبفۿاضمنیمۿارپسۿاانیمطنۿےکۿشاظئۿوہےئ‪،‬ارانۿہلمجۿونافۿاتشمطۿنیسحۿاصحقۿارمؿیہۿیکۿطیسبۿرحتریۿہکۿرؿلیہ ڈنھکۿ‬ ‫زگفۿمریلیۿمکیۿونربم‪۶۸‬۾‪۶‬ءۿںیمۿشاظئۿوہیئۿسجۿںیمۿؿہۿاعملۿوموصفۿیہۿیکۿالكۿرحتریۿاکۿوحاہلۿد ۿرکۿفرامےتۿںیہۿانجفۿیکۿاشۿ‬ ‫رحتریۿےکۿدعبۿاشۿہلئسمۿےکۿذمیبہۿولہپۿےکۿظفحتۿےسۿمہۿوکۿلالکلۿنئمطمۿوہاجلاۿاچےئہ‪،‬ایسۿیکۿادتباںیمۿےہۿاملسمنۿكلبۿےنۿیھبۿ‬ ‫اشۿہلصیفۿیکۿتبسنۿاانپۿاانیمطنۿػاہزۿایک۔اشۿرپۿالدرٹیۿاابخرۿذموکرۿےنۿاھکلۿوماللاۿہلبقۿےنۿاینپۿرحتریںیمۿاہنمكۿایھچۿرطچۿلامكۿ‬ ‫رکدلاۿہکۿذمیبہۿہطقنۿایخلۿےسۿرشاطئۿہیفصتۿاہنمكۿانمسقۿںیہۿرؿراہنۿردنیمارۿۺ‪/۶‬دیۿادعقلہۿ‪۶۸۸۶‬ھۿےنۿاھکلخداۿاکالھکۿالھکۿرکشۿ‬ ‫ےہ ۿہک ۿدجسم ۿےک ۿدہنمم ۿ ہص ۿاک ۿہیفصت ۿاملسمونن ۿیک ۿ اشن ۿےک ۿاطمقب ۿوہایگ ۿےہ۔زین ۿاھکل ۿؿہ ۿاملسمونن ۿےک ۿےئل ۿلالکل ۿاقلل ۿاانیمطنۿ‬ ‫ہ‬ ‫ےہ۔رؿ نلکھندزگف ۿےک ۿرپہچ ۿذموکر ۿےن ۿرکسرٹی ۿؿلامك ۿرکسرٹی ۿملسم ۿگیل ۿرماد ۿ ٓا لاد ۿیک ۿالك ۿرماتلس ۿںیم ۿلقن ۿایک ۿرشتمفۿ‬ ‫املعےئۿاشالمۿےنۿہقفۿرپۿاکلمۿوغرۿرکےکۿہیۿوتفٰیۿد ۿدلاۿہکۿرشكاۿاشۿںیمۿوکیئۿاضم ہقئۿںیہن۔رھپۿلاوصخل ۿاعملۿذموکرۿاکۿاانیمطنۿ‬ ‫داللاۿھکلۿرکۿاہکۿسپۿاملعےئۿرکامۿےکۿاانیمطنۿےکۿدعبۿذمیبہۿولہپۿےسۿہیفصتۿرپۿہتکنۿینیچۿاؿرۿےبۿاانیمطینۿػاہزۿرکےنۿاکۿیسکۿوکۿوکیئ‬

‫‪Page 375 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫قحۿںیہن۔رھپۿونافۿاصحقۿوموصفۿیکۿاچیپس(‪)SPEECH‬ےسۿلقنۿایکۿامہر ۿامتمۿااکمرۿوقمۿؿۿاملعےئۿرکامۿاشۿرپۿااہظرۿرسمفۿ‬ ‫رکرےہ ۿںیہ۔اش ۿمسق ۿےک ۿاضمنیم ۿارگ ۿعمج ۿےئک ۿاجںیئ ۿؿروقن ۿںیم ۿ ٓا ںیئ ۿامتم ۿااطقر ۿدنہ ۿںیم ۿرہشؿن ۿرہشؿن ۿوج ۿوج ۿرمرۿ‬ ‫ؿویلنش(‪)RESOLUTION‬ااہظر ۿرسمف ۿؿاانیمطن ۿےک ۿلاش ۿوہےئ ۿرؿاینشن ۿوہںیئ ۿان ۿےک ۿایبونن ۿےس ۿاابخرؿن ۿےک ۿاکمل ۿوگجنۿ‬ ‫رےہۿںیہۿانۿامتمۿؿااعقفۿوکۿاشۿےسۿزکۿدقرۿانتضقۿےہۿہکۿاملسموننۿوکۿاانیمطنۿہنۿوہاگۿومعقۿومعقۿاشۿےکۿےئلۿوکشانۿرںیہۿےگ۔‬

‫(۽)حقۿاعملۿاکۿوقلۿؿہۿےہۿہکۿہیۿاکررؿایئۿخالفۿااکحمۿاشالہیمۿےہ‪،‬اؿرۿاشۿاعملۿیہۿےکۿاامتعدۿرپۿافرادۿوقمۿاےسۿلالکلۿاطمبقبۿااکحمۿ‬ ‫اشالمۿھجمسۿےئلۿاؿرۿؿہۿاافلعۿشاظئۿرکرےہۿںیہۿنجۿاکۿ فیفۿومنہنۿزگراۿوتۿاعملۿاکۿاشۿرپۿوکسف‪،‬ولعممۿںیہنۿایکۿینعمۿرکھناۿےہ۔‬ ‫(۾)اشۿےسۿیھبۿرلادہۿبجعتۿزیخۿؿہۿاافلعۿںیہۿوجۿوخدۿاعملۿیکۿرطفۿےسۿشاظئۿےئکۿےئگۿںیہۿرقتریۿذموکرۿونافۿاصحقۿارمؿیہۿںیمۿ‬ ‫ےہ‪:‬۾‪/۶‬اوتکمر ۿوک ۿوج ۿلار ۿانجف ۿدممؿچۿےن ۿوخد ۿریم ۿلام ۿارشال ۿایک ۿےہ ۿاش ۿںیم ۿہیفصت ۿاکوپنر ۿیک ۿلامك ۿحصق ۿدلیۿاافلع ۿرحتریۿ‬ ‫فرامےتۿںیہ‪:‬ںیمۿاعممالفۿاکوپنرۿےکۿہیفصتۿوکۿدنسپۿرکلاۿوہن۔رقتریۿذموکرۿارانیکۿملسمۿگیلۿرمادۿ ٓا لادۿںیمۿاعملۿذموکرۿیکۿتبسنۿ‬ ‫ےہ‪:‬رضحفۿوماللاۿہلبقۿےنۿاشۿہلصیفۿےسۿاانیمطنۿلدرہعیۿاابخرافۿكلبۿوکداللاۿےہ۔ہلصیفۿوکۿخالفۿااکحمۿاشالہیمۿاجاننۿاؿرۿرھپۿ‬ ‫اےسۿدنسپۿرکلاۿاشۿرپۿاانیمطنۿداللاۿویکرکنۿعمجۿوہا‪،‬اؿرۿاانیمطنۿداللاۿاؿرۿؿہۿایبنۿہکۿاشۿرپۿاانیمطنۿہنۿوہاگۿزکۿدقرۿاختمفلۿںیہ۔‬ ‫(‪)۶۵‬اؿرؿنۿیکۿلقنۿؿتبسنۿوکہنۿدےئھکی‪،‬وخد ۿاعملۿیکۿرقتریۿسجۿاکۿونعان ۿہیۿےہ‪":‬دجسمۿاکوپنر ۿےکۿہلصیفۿرپۿالكۿرظن"وجۿدمہردۿ‬ ‫۾‪/۶‬اوتکمرۿاؿرردنیمارۿ‪۷۶‬دیۿادعقلہۿںیمۿشاظئۿوہیئۿاشۿںیمۿفراملاۿےہ‪:‬ہیۿسلجمۿرسؿرۿےہۿمہۿوکۿاہنمكۿرسمفۿےسۿہیۿرع ۿرکلاۿ‬ ‫ےہۿہکۿاملسملانۿدنہۿوکۿاانیمطنۿاؿرۿدلۿیعمجۿبیصنۿوہیئۿایسۿںیمۿےہ‪:‬اؿلۿےکۿلییـنۿداعففۿحصقۿدوخلاہۿےطۿوہےئگ۔ایسۿںیمۿ‬ ‫ےہ‪:‬امہر ۿحصقۿدوخلاہۿاصمتحلۿرکایل۔ایسۿںیمۿےہ‪ :‬لۿاکۿؿاہعقۿاہنمكۿرسمفۿزیخۿےہۿاؿرۿاشالیمۿلارخیۿےکۿررںیۿالامۿےسۿ‬ ‫عــــــہ‬

‫ لۿاکۿرؿرۿےہ۔ایسۿںیمۿےہ‪:‬ہزۿرطچۿاشالمْ‬

‫اکۿازارامۿاقمئۿراھک۔‬

‫ﷲ ااصنفۿوعامۿانۿوظفلنۿوکۿنسۿرکۿویکنۿہنۿاانیمطنۿرکںیۿاؿرۿؿہۿایبلافۿؿؿااعقفۿہکۿربمنۿ‪۹‬ۿںیمۿزگر ۿویکنۿہنۿاصدرۿوہنۿ‬ ‫اؿرۿؿہۿؿدعہۿےبۿاانیمطینۿہکۿحصقۿایبنۿشالئۿسفنۿاصمتحلۿںیمۿاھتۿویکنۿہنۿنصناۿمیصناۿوہ‪،‬وگرٹنمنۿہنۿوتۿاملسمنۿےہ‬ ‫عــــــہ‪:‬ۿرھپۿخدااجےنۿوکنۿیسۿلافۿخالفۿااکحمۿاشالہیمۿوہیئ‪۶۷‬‬

‫‪Page 376 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہنۿاشالیمۿرشفۿیکۿاعمل‪،‬حق اعملۿوخدۿیہۿخالفۿاشالہیمۿہہکۿرکۿرھپۿاےسۿحصقۿدوخلاہۿؿومحقۿدیعمجلۿؿاانیمطنۿؿاہنمكۿرسمفۿزیخۿ‬ ‫اؿرۿاشالیمۿلارخیۿاکۿررںیۿدنۿےہکۿوتۿوگرٹنمنۿاکۿایکۿروصرۿاؿرۿوعامۿرپۿایکۿاسلام۔‬ ‫(‪)۶۶‬ان ۿامتم ۿاصف ۿاافلع ۿےس ۿزگرےئجیک ۿوت ۿاعمل ۿذموکر ۿاک ۿلارۻ‪/۶‬اوتکمر ۿوج ۿدمہرد ۿؿ ۿددبہب ۿدنکسری ۿ‪/۷۵‬اوتکمرؿہریہ ۿںیم ۿشاظئ ۿوہا‪،‬اشۿ‬

‫ںیم ۿاؿال ۿفرامرک ۿہک ۿہی ۿلاف ۿارگہچ ۿاقلل ۿرعتفی ۿںیہن ۿےہ۔اریخ ۿںیم ۿیہی ۿفراملا ۿےہ ۿہک ۿہی ۿہیفصت ۿایلص ۿوہفمم ۿےک ۿاحلع ۿےس ۿاقللۿ‬ ‫اانیمطنۿےہ۔حقۿاعملۿےکۿمردلكۿہلصیفۿخالفۿااکحمۿاشالہیمۿےہۿوتۿااکحمۿاشالہیمۿےسۿمرھۿرکۿاؿرۿوکنۿشاۿایلصۿوہفممۿےہۿسجۿ‬ ‫ےکۿاحلعۿےسۿاقللۿاانیمطنۿےہ۔‬

‫(‪)۶۷‬لااںی ہمہۿاعملۿذموکرےنۿرحتریۿعیمجۿیئایئفۿںیمۿوکیئۿدہقیقۿدؿراراکرۿاشۿیعسۿےبۿوسدۿاکۿااھٹۿہنۿراھکۿہک اشۿاکررؿایئۿوکۿےسیجۿ‬ ‫ےنبۿاشکنۿاشکنۿاطمقبۿااکحمۿاشالہیمۿرکۿداھکںیئ‪ ،‬رہۿاحلۿوصتریۿےکۿدؿوننۿرچ ۿلارلكۿںیہۿنسالۿاﷲاوفعلۿؿااعلفنۃ(مہۿاﷲ‬ ‫اعتیٰلۿےسۿلضفۿؿاعۿتیفۿاکۿوسالۿرکےتۿںیہ۔ف)‬ ‫[ف‪:‬رؿامك ۿااممۿدمحمۿاطمقبۿذمہق ۿوہمجر ۿےہ]طخۿہکۿاشۿوسالۿےکۿشاھتۿاہینۿاجیھبۿاشۿںیمۿرؿامك ۿدیسلا ۿااممۿدمحمۿرہمحۿ‬ ‫اﷲاعتیٰل ۿاک ۿدرک ۿےہ ۿاؿر ۿہی ۿہک ۿاش ۿاعمل ۿےن ۿنظزؿرف ۿاینپ ۿراےئ ۿںیم ۿایس ۿوک ۿاایتخر ۿایک ۿےہ ۿوگایخبل ۿظفحت ۿسمخد ۿہشیمہ ۿاابتف ۿوہمجرۿ‬ ‫راہےہۿہیۿتخسۿطلغۿیمہفۿےہۿاہینۿرؿامكۿااممۿدمحمۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿہزۿزگۿخالفۿوہمجرۿںیہنۿؿہۿؿیہۿفرامرےہۿںیہۿوجۿوہمجرۿاہمئۿ‬ ‫ےن ۿفراملا ۿےہ ۿایکن ۿرؿامك ۿںیم ۿالك ۿرحف ۿیھب ۿوقلۿوہمجر ۿےس ۿرادئ ۿںیہن۔ہن ۿہز ۿزگ ۿاش ۿرؿامك ۿوخاہ ۿیسک ۿوقل ۿیسک ۿرؿامك ۿاک ۿہیۿ‬ ‫بلۿےہۿہنۿوہاتکسۿےہۿہکۿدجسمۿےکۿیسکۿ ہصۿوکۿڑسكۿںیمۿدالۿح انۿرؿاۿےہ‪،‬ہیۿامتمۿاہمئۿےکۿاامجفۿےسۿرحامۿیعطقۿؿۿانمضقۿ‬ ‫ارشادۿخداۿےہ‪،‬رؿالافۿاہمئۿدرانکراوقالۿاشمخئۿذمہقۿیھبۿرظنۿوتقیفۿںیمۿاہینۿفلتخمۿںیہنۿہزۿالكۿاےنپۿلمحمۿرپۿحیحصۿؿاجبۿےہۿاؿرۿ‬ ‫لارفل ۿاحنالفۿےہۿوتۿاہنمكۿ فیفۿوجۿیعطقۿظفحتۿ یلۿہزۿ ہصۿدجسمۿرپۿاامجفۿےکۿدعبۿرصفۿالكۿرادئۿلافۿںیمۿوہاۿےہۿسجۿےسۿ‬ ‫ظفح ۿہلمج ۿارایض ۿسمخد ۿرپ ۿاعمداﷲ وکیئ ۿارث ۿںیہن ۿڑپاتکس ۿمہ ۿوتبقیف ۿاﷲ اعتیٰل ۿان ۿابمحق ۿہلیلج ۿوک ۿالك ۿلقتسم ۿوتف ۿںیم ۿرلگۿ‬ ‫ااضیچۿدںیۿےگ۔‬ ‫[ف‪:‬اقفہقۿےکۿایکۿینعمۿںیہ]ہقفۿہیۿںیہنۿہکۿیسکۿیئہیئۿےکۿقلعتمۿاتکفۿےسۿابعرفۿراکل رکۿاشۿاکۿیظفلۿرتہمجۿھجمسۿایلۿاجےئۿ‬ ‫وینۿوتۿہزارعایبۿہز ۿدبؿی ۿہیقفۿوہلا ۿہکۿان ۿیکۿامدریۿرلان ۿرعیبۿےہ ۿہکلب ۿہقف ۿدعب ۿمالہظحۿاوصلۿرقمرہۿؿ ۿوضاطبۿرحمرہۿؿؿوجہۿملکتۿ‬ ‫لییؽ‬ ‫ؿرطط افتمہۿؿ ۿانمعۿؿۿاحلعۿاابضنعۿؿوماعضۿرسیۿؿاایتحعۿؿوخیقۿرفتطیۿؿافراعۿؿفرطۿرؿالافۿػاہزہۿؿلادرہۿؿزیمتۿدر ٓا لافۿاغمصہۿ‬ ‫مف‬ ‫ؿػاہزۿؿمیــطۿؿوہفممۿؿرصحیۿؿلمتحم ؿوقلۿضعبۿؿوہمجرۿؿرملسۿؿمغللۿؿؿرنۿاافلعۿ نینۿؿریسۿرمامك‬

‫‪Page 377 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لاعلینۿؿرعفۿاعمۿؿاخ ۿؿاعدافۿلالدۿؿااخش ۿؿاحلۿرامنۿؿاکمنۿؿاوحالۿراعلاۿؿۿاطلسنۿؿظفحۿاصمحلۿدنیۿؿدعفۿافمدسۿنیۿؿملعۿ‬ ‫ؿوجہۿرجتحی ۿؿاابسفۿرتحیجۿؿانم جۿوتقیفۿؿدماركۿقیبطتۿؿسمكلۿصیصختۿؿانمكسۿنؼیندۿؿاشمرفۿویقدۿؿوشارفۿوصقمدۿؿعمجۿکالمۿ‬ ‫ؿدقنۿرمامۿمہفۿرمادۿاکلامۿےہۿہکۿنؾلقۿلامۿؿاػالفۿاعمۿؿرظنۿدقیقۿؿرکفۿ قیمۿؿوطلۿخدمقۿملعۿؿۿممارسقۿ نۿؿمیؾغۿؿایفۿؿدنہۿاصیفۿ‬ ‫و‬ ‫مخ‬ ‫اتعمدۿقیقحتۿؤملدۿوتبقیفۿاکاکمۿےہ‪،‬اؿرۿحؾیؼۃۿؿہۿںیہنۿرگمۿالكۿونرۿہکۿرفۿزعؿلجۿ ضۿرکمۿاےنپۿدنبہۿےکۿبلقۿںیمۿااقلۿفراملاۿےہ‪:‬‬

‫‪‬‬

‫"‬ ‫‪1"‬۔ ْ‬

‫اؿر ۿہی ۿدؿلك ۿںیہن ۿیتلم ۿرگم ۿاصمرؿن ۿوک‪،‬اؿر ۿاےس ۿںیہن ۿلالارگمۿ‬ ‫مر ۿبیصنۿؿاال۔(ف)‬

‫گ‬ ‫دصاہۿسملئۿںیمۿارطضافۿدشلدۿرظنۿ ٓا لاۿےہۿہکۿلاؿافقۿدھکیۿرکۿ ھیزااجلاۿےہۿرگمۿاصحقۿوتقیفۿحقۿانۿںیمۿرظنۿوکۿوجالنۿداتیۿاؿرۿ‬ ‫دانمۿاہمئۿرکامۿوبضمعۿاھتمۿرکۿراہۿحیقنتۿاتیلۿےہۿوتقیفۿرلاینۿالكۿرسرہتشۿاشۿےکۿاہھتۿریتھکۿےہۿوجۿالكۿاچسۿشاۿاچنۿوہاجلاۿےہۿہکۿہزۿ‬ ‫فرفۿوخدۿبوخدۿاےنپۿلمحمۿرپۿدیتلھۿےہۿاؿرۿامتمۿاختفلۿیکۿدبایلنۿٹنھچۿرکۿالصۿرمادۿیک اصفۿافشفۿاچدنینۿنکلییۿےہۿاشۿؿغكۿ‬ ‫لھک ۿاجلا ۿےہ ۿہک ۿاوقال ۿتخس ۿفلتخم ۿرظن ٓا ےت ۿےھت ۿحؾیؼۃ ۿسق ۿالك ۿیہ ۿلاف ۿفرامےت ۿےھت‪،‬الحمدْلل اتفؿاےئ ۿریقف ۿںیم ۿاش ۿیکۿ‬

‫تعایلْعلْمنْامدناْبعلمہْ‬ ‫رثکبف ۿریظنںی ۿںیلم ۿیگْوللْالْحمدْتحدیثاْبنعمۃْاللْوماْتوفییقْاالْبالل‪،‬وصلْاللْ ٰ‬

‫وایدناْبنعمہْوع ٰلْاٰلہْوصحبہْوباركْوسلمْاٰمیْوالحمدللْربْال ٰعلمی۔ ْ‬ ‫(‪[)۶۸‬ف‪:‬اشۿاصمتحلۿیکۿنیتۿریظنںی]ۿایکۿوکیئۿدنہۿؿرؿارےھکۿاگۿہکۿاشۿاکۿوشاہلۿوترۿرکۿڑسكۿرکدلاۿاجےئۿسجۿرپۿاعمۿاملسموننۿ‬ ‫اؿر ۿوگسق ۿےک ۿڑکٹ ۿےل ۿرک ۿاصقف ۿزگرا ۿرکںی ۿاؿراش ۿرپ ۿالك ۿاجھچ ۿلا ۿاتھچ ۿےنب ۿؿہ ۿدنہؿؿن ۿےک ۿےضبق ۿںیم ۿرےہ ۿایک ۿؿہ ۿاےس ۿرنیمۿ‬ ‫وشاہل ۿرپ ۿاانپ ۿہضبق ۿےھجمس ۿاگایک ۿؿہ ۿاش ۿاکررؿایئ ۿوک ۿحصق ۿدوخلاہ ۿومحق ۿاانیمطن ۿاؿر ۿاش ۿدن ۿوک ۿاہنمك ۿرسمف ۿزیخ ۿاؿر ۿدنہؿ ۿدرھم ۿیکۿ‬ ‫لارخی ۿاک ۿررںی ۿدن ۿاؿر ۿہز ۿرطچ ۿاش ۿاک ۿازارام ۿاقمئ ۿرانھک ۿےہک ۿاگ‪،‬نکیل ۿالك ۿاشالیم ۿاعمل ۿےن ۿدجسم ۿےک ۿشاھت ۿہی ۿاکررؿایئۿیک ۿاؿر ۿاش ۿیکۿ‬ ‫تبسنۿانۿامتمۿاافلعۿےسۿدمچۿرسایئۿیک فاعؾربوا ٰیاویلْاالبصار۔‬ ‫(‪)۶۹‬ایکۿارگۿوشاہلۿےکۿشاھتۿاملسمن ۿااسیۿرکےتۿوتۿوگرٹنمنۿان ۿرپۿدماخلق ۿذمیبہۿاؿر ۿوتنیہۿذمہق ۿاکرجمۿاقمئۿہن ۿرکیت ۿرضؿرۿ‬ ‫رکیت‪،‬ایکۿوگرٹنمنۿاےنپۿےئلۿذمیبہۿدسقۿادناریۿؿوتنیہۿذمہقۿاجمرریتھکۿےہ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۹۶‬ۺ‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 378 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہزۿزگۿںیہن‪،‬رگمۿحقۿاشالیمۿاعملۿیہۿاےسۿاہنمكۿرسمفۿزیخۿاؿرۿررںیۿدنۿاؿرۿازارامۿاشالمۿاکۿوپراۿایقمۿےہکۿوتۿوگرٹنمنۿیکۿایکۿحؾاۿ‬ ‫ےہ۔‬

‫(ۺ)ایکۿارگۿاعملۿےکۿاکمنۿوکسمكۿےکۿشاھتۿہیۿرطہقیۿمرلاۿاجےئۿہکۿاکمنۿوھکدۿرکۿاملسمنۿلادنہؿۿڑسكۿلاۿدلگنۿانبںیلۿاؿرۿاشۿرپۿ‬

‫تھچۿلافۿرکۿوہاۿدارۿرھجؿۿےکۿاعملۿےکۿےنسبۿوکۿدںیۿوتۿاعملۿانۿدنہؿۿلاۿاملسموننۿرپۿلایشلۿہنۿوہاگۿایکۿؿہۿاےسۿرنیمۿاکمنۿرپۿاانپۿہضبقۿ‬ ‫اقمئۿرانہۿےھجمسۿاگۿایکۿؿہۿاےسۿاےنپۿقحۿںیمۿدسقۿادناریۿؿدعتیۿہنۿےہکۿاگ۔فاعؾربواْ ٰیاویلْاالبصار۔‬ ‫(ۻ‪)۶‬اومرۿاصمتحلۿںیم دؿرسیۿلافۿہیۿاتبیئۿیئگۿےہۿہکۿیسکۿوکۿدیقوینۿےسۿاعمیفۿامےنگنۿیکۿاححقۿہنۿوہۿہیۿارمۿلامكۿہنۿوہۿہکۿہیۿ‬ ‫ولگۿرجممۿےھت۔نکیلۿا ۿش ۿاصمتحل ۿےک ۿدعب ۿوجۿالدرسی ۿشیپ ۿوہا ۿاش ۿےک ۿظفلۿہیۿںیہ‪:‬مہ ان ۿولوگنۿیکۿاکررؿایئ ۿوک ۿمالمق ۿاؿرۿ‬ ‫رفنفۿیکۿرظنۿےسۿدےتھکیۿںیہۿوہنجنۿےنۿاقوننۿیکۿخالفۿؿرریۿیک۔ارگۿاقوننۿیکۿخالفۿؿرریۿرکےنۿؿاالۿاقونینۿرجممۿںیہنۿوتۿاؿرۿ‬ ‫وکن ۿےہ۔رھپ ۿوگرٹنمن ۿاک ۿوجاف ۿرؿراہن ۿدمہرد ۿۻ‪/۶‬اوتکمر ۿںیم ۿہی ۿےہ‪:‬اف ۿںیم ۿان ۿولوگن ۿیک ۿتبسن ۿھچک ۿانہک ۿاچاتہ ۿوہن ۿوہنجنۿ‬ ‫ےن‪۸‬اتسگۿوکۿولبہۿاکۿاراکتفۿایک۔ایسۿںیم ےہ‪:‬وگرٹنمنۿاکۿفر ۿاھتۿہکۿدیقوینۿرپۿدقمہمۿخالےئۿاؿرۿاںیہنۿزساد ۿرگمۿؿہۿاکیفۿ‬ ‫زساۿتگھبۿ ےکۿںیہ۔ایسۿںیمۿےہ‪:‬ںیمۿانۿولوگنۿرپۿیھبۿرمحۿرکلاۿوہنۿوہنجنۿےنۿولب ۿیکۿالاعتكلۿدیۿاؿرۿاشۿرطچۿےسۿاشۿ‬ ‫اصقننۿرشاینۿےکۿرمبکتۿوہےئۿوجافۿلكۿوہاکچۿےہۿاؿرۿاشۿےئلۿیسکۿاخ ۿولسكۿےکۿقحتسمۿںیہنۿرےہ۔وتۿرضؿررجممۿؿزساۿ‬ ‫ؿارۿزساۿرہھٹرکۿاکیفۿزساۿتگھبۿرکۿرمحۿےئکۿےئگۿہنۿہیۿہکۿانۿوکۿرجممۿغرارۿیہۿہنۿدلااجےئ۔‬ ‫(ۼ‪[)۶‬ف‪:‬اصمتحل ۿدجسمۿےس ۿدسق ۿمرداری ۿرپ ۿیک] ۿاومر ۿاصمتحلۿںیمۿرسیتی ۿلاف ۿہیۿےہ‪:‬وگرٹنمن ۿدقمامف ۿااھٹےلۿ‬ ‫املسمن ۿرمؿر ۿےک ۿےئل ۿوکشان ۿرںیہ ۿےگ ۿاہتبل ۿدقمامف ۿدرگی ۿاومر ۿےک ۿقلعتم ۿھچک ۿہن ۿرکںی ۿےگ۔اش ۿاک ۿاحلص ۿرطنیف ۿےس ۿرتكۿ‬ ‫دقمامفۿےہۿرگمۿاملسموننۿےکۿےئلۿدوعیۿدجسمۿاکۿاانثتس۔اہینۿدؿۿمسقۿےکۿدوع ۿےھت‪:‬دوعیۿدویاینۿدرلارہۿرنیمۿدجسمہکۿاملسمنۿ‬ ‫رکےتۿدوعیۿوفخداریۿدرلارہۿولبٰیۿہکۿوگرٹنمنۿیکۿرطفۿےسۿدامراھت۔املسموننۿوکۿدوعیۿدؿمۿںیمۿاینپۿیہۿاجنۿڑھچاینۿڑپیۿیھتۿ‬ ‫ہنۿہکۿؿہۿاےٹلۿاشۿںیمۿدمیعۿےتنب‪،‬وتۿادرھۿےسۿہنۿاھتۿرگمۿدوعیۿدجسم‪،‬اؿرۿاصمتحلۿںیمۿرضؿرۿرطنیفۿےسۿرتكۿدقمامفۿغرارۿلالاۿ‬ ‫وتاحلصۿاصمتحلۿرصفۿاانتۿنکالۿہکۿوگرٹنمنۿدیقوینۿوکۿوھچرد ۿاملسمنۿدجسمۿوھچرےتۿںیہ‪،‬اۿشۿےسۿرلادہۿضحمۿاافلعۿںیہۿہکۿ‬ ‫لاۿوتۿمخنلہۿےسۿلاہزۿیہۿہنۿ ٓا ےئۿلاۿرلانۿلكۿ ٓا رکۿلاۿوبقملۿرےہ‪ ،‬رہۿاحل انۿوکۿہیۿںیہنۿہہکۿ شکیےۿہکۿانۿرپۿاصمتحلۿیک‪،‬ؿاذہاۿدعبۿیکۿ‬ ‫یلمعۿاکررؿاایئنۿاانیمطنۿےکۿوجشۿاؿرۿوخدۿاعملۿیکۿرقتریںیۿنجۿاک‬

‫‪Page 379 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایبنۿاؿرپۿزگراۿسقۿاانثتسےئۿذموکرۿیکۿیطلغۿرپۿدلیلۿںیہۿاشۿرپۿحلصۿوہیئۿوہیتۿوتۿاینپۿسلجمۿؤملدۿاالشالمۿاکۿہسلجۿاخصلۿرسمفۿاؿرۿ‬ ‫اہنمكۿرسمفۿاکۿہسلجۿہنۿوہلاۿہکلبۿرسمفۿاممتۿ ٓا زیمۿاکۿالكۿ ٓا ھکنۿیتسنہۿوتۿالكۿرؿیتۿہیۿہنۿاہکۿاجلاۿہکۿاملسملانۿدنہۿوکۿاانیمطنۿاؿرۿدیعمجلۿ‬ ‫بیصنۿوہیئ۔ہکلب ۿوینۿاہکۿاجلا ۿہکۿاملسمون!فرفۿںیمۿاراہریۿ حتۿوہیئۿاؿر ۿالصۿونہر ۿلایقۿےہۿاوھٹۿاؿر ۿاشۿےکۿےئلۿااہتنیئۿاجمرۿ‬ ‫وکںیششۿرکؿ۔‬ ‫(۽‪)۶‬زینۿاشۿےکۿطلغۿوہےنۿیکۿالكۿاکیفۿدلیل ۿؿہۿےہۿوجۿامہر ۿشالئۿافلضۿےنۿوجافۿااتفتسءۿوسمۿںیمۿاھکلۿہکۿوگرٹنمنۿےنۿ‬ ‫دیقوینۿوکۿلالۿطاقہلبۿیسکۿارمۿےکۿوھچرلاۿہنۿاچاہۿہکلبۿاشۿوکۿرشمؿعۿایکۿہکۿاملسمنۿ ٓا دنئہۿدقمامفۿہنۿخالںیئ۔دےئھکیۿاشۿںیمۿاانثتسءۿ‬ ‫ںیہن۔‬ ‫(۾‪ٓ )۶‬ا ےگ ۿوگرٹنمن ۿیک ۿدؿرسی ۿرشع ۿاتبیئ ۿہک ۿاملسمن ۿدجسم ۿیک ۿرنیم ۿرپۿہنیعبٖۿایس ۿرطہقیۿیک ۿامعرف ۿہن ۿریمعت ۿرکںی۔اہین ۿیفن ۿاانثتسۿ‬ ‫وہیئگ ۿارگ ۿاملسمونن ۿوک ۿدوعی ۿرنیمۿیک ۿااجرف ۿریتہ ۿاؿر ۿرضؿر ۿنکمم ۿہک ۿؿہ ۿدرگی ۿلاےت ۿوت ۿہنیعب ۿایس ۿرطےقیۿیک ۿامعرفۿانبےن ۿےسۿ‬ ‫ویکنۿونممفۿوہےتۿاشۿےکۿاصفۿیہیۿینعمۿںیہۿہکۿایسیۿامعرفۿانبولۿسجۿیکۿتھچۿےسۿاکمۿولۿاؿرۿرنیمۿرپۿدوعٰیۿہنۿرکؿ۔‬ ‫(‪[)۷۵‬ف‪:‬وگرٹنمنۿےنۿاشالمۿوکۿافدئہۿدانیۿاچاہۿرگمۿاصمتحلۿؿاولنۿےنۿرؿكۿدلا]ۿوجافۿالدرسیۿںیمۿےہۿےھجمۿوپر ۿوطرۿرپۿ‬ ‫رھبؿشا ۿہکہ ۿہلئسم ۿدجسم ۿاک ۿوج ۿلح ۿںیم ۿےنۿایک ۿےہ ۿاشۿےس ۿدنہؿناتن ۿیک ۿامتمۿاملسمن ۿ ٓا لادی ۿنئمطم ۿوہاجےئ ۿیگ۔وگرٹنمن ۿےک ۿہیۿ‬ ‫اافلعۿاؿرۿحلصۿںیمۿاشۿغرارۿدادۿاکۿایبنۿہکۿاملسموننۿوکۿاانیمطنۿہنۿوہاگ۔دؿوننۿمالرکۿدےئھکیۿاصفۿلھکۿاجےئۿاگۿہکۿؿہۿاانثتسءۿاہننۿاخہنۿ‬ ‫ایخلۿیہۿںیمۿاھت‪،‬لااہکۿاؿر ۿوظنمر ۿہنۿوہا‪،‬الۿرجمۿامتمۿرؿادئۿٹنھچ ۿرکۿالص ۿلاف ۿلکنۿ ٓا یئۿےنتجۿرپۿاعملۿےنۿاصمتحلۿرہھٹایئۿہکۿ‬ ‫وگرٹنمنۿامہر ۿ ٓا دیمۿوھچرۿد ۿمہۿےنۿدجسمۿوھچردیۿہیۿؿیہۿدیلۿزمکؿریۿاؿرۿدیلہۿےکۿ مۿاکۿرجتہبۿدھکیۿرکۿیھبۿوگرٹنمنۿرپۿدضۿاؿرۿ‬ ‫ربجۿیکۿدبامگینۿےسۿلاسییۿوہاۿاحالہکنۿہیۿلالکلۿؿوسہسۿوگرٹنمنۿدؿوننۿلاوتنۿںیمۿاملسموننۿےکۿاصفۿوماقفۿیھتۿدیقوینۿیکۿراہیئۿ‬ ‫ےکےئلۿوجافۿالدرسیۿےکۿؿہۿظفلۿدےئھکی‪:‬ںیمۿاخ ۿہلمشۿےسۿاشۿرغ ۿےسۿ ٓا لاۿوہنۿلاہکۿ ٓا فۿےکۿؿاےطسۿاغیپمۿانمۿالؿن۔ ٓا رخۿ‬ ‫ںیمۿرکمۿرےہ‪:‬ںیمۿاکوپنرۿایسۿےئلۿ ٓا لاۿوہنۿلاہکۿاغیپمۿانمۿالؿن۔اؿرۿہلئسمۿازارامۿذمیبہۿےکےئلۿؿہۿیتمیقۿاافلعۿڑپ ھیے‪:‬ریم ۿےئلۿ‬ ‫ہیۿلالکل ۿہریۿرضؿریۿےہۿہکۿوجۿنیقیۿںیمۿےنۿوکلسنۿےکۿاخالشۿںیمۿاشۿلار ۿںیمۿدالےئۿںیہۿہکۿراعلاۿےکۿذمیبہۿاقعدئےکۿ‬ ‫قلعتمۿوگرٹنمنۿیکۿلایسیلۿںیمۿوکیئۿریغتۿہنۿوہۿااشۿوکۿدہزاؿنۿاشۿےئلۿہکۿ ٓا فۿسقۿولگۿاجےتنۿںیہۿہکۿہیۿالكۿؿاذع ۿلافۿےہ۔‬ ‫ہیۿظفلۿوتۿاعمۿ ٓا رادیۿذمیبہۿےکۿقلعتمۿےھتۿاؿرۿاخ ۿہلئسمۿسمخدۿےکۿقلعتمۿشییے‪:‬نکممۿےہۿہکۿڑسوکنۿرلیۿرہنؿنۿیکۿریمعتۿذمیبہۿ‬ ‫امعروتنۿےکۿشاھتۿرکٹاےئۿنکیلۿ ٓا فۿوکۿنیقیۿرانھکۿاچےئہۿہکۿوگرٹنمن‬

‫‪Page 380 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اکیفۿوتہجۿےسۿامتمۿاطمابلفۿرپۿوغرۿرک ۿیگۿاؿرۿہشیمہۿوکششۿرک ۿیگۿہکۿہلئسمۿمینارہعۿاشۿوطرۿلحۿرک ۿوجۿامتمۿااخش ۿہقلعتمۿ‬ ‫ےک ۿےئل ۿاقلل ۿاانیمطن ۿوہ۔ایسی ۿوصرف ۿںیم ۿرصف ۿارم ۿاؿل ۿےس ۿافدئہ ۿح ان ۿاؿر ۿارم ۿدؿم ۿہک ۿؿیہ ۿالص ۿرمام ۿؿاخ ۿہلئسم ۿازارامۿ‬ ‫اشالمۿاھت‪،‬وینۿوھچرۿدانیۿویکرکنۿوصافۿوہاتکسےہ‪،‬نسألْاللْالعقوْوالعافیۃ۔ ْ‬

‫وجافۿااسفتسرۿدؿمۿرپۿرظن‬

‫(‪)۷۶‬ااسفتسرۿوتۿہیۿاھتۿہکۿسجۿارمۿرپۿحلصۿوہیئۿؿہۿزکۿیکۿوجتمرۿاھت‪،‬اشۿاکۿہیۿوجافۿایکۿوہۿاہکۿوگرٹنمنۿےنۿوخدۿاصمتحلۿیکۿوخاشہۿ‬ ‫یکۿاشۿارمۿرپۿہکۿدقمامفۿاؿرۿداعؿیۿےکۿلار ۿںیمۿوکیئۿوھجمسلاۿوہاجےئ‪،‬زکۿےنۿوپاھچۿاھتۿہکۿوخاشہۿحلصۿدکرھۿےسۿوہیئۿاشۿ‬ ‫وھجمسےتۿیہۿوکوپاھچۿاھتۿہکۿزکۿیکۿراےئۿاکۿااجیدۿاھتۿاشۿاکۿھچکۿوجافۿہنۿوہا۔‬ ‫(‪[)۷۷‬ف‪:‬ہلصیفۿاکوپنرۿرپۿالكۿرظنۿاکردۿغیلب]شالئۿافلضۿےنۿارگہچۿوجافۿااسفتسرۿہنۿدلاۿرگمۿوخدۿاعملۿیکۿرقتریۿہکۿناونان"ہلصیفۿ‬ ‫اکوپنرۿرپۿالكۿرظن"دمہردۿؿہریہۿںیمۿیپھچۿؿہۿاشۿےکۿوجافۿیکۿلیفکۿےہۿاشۿںیمۿاصفۿارتعافۿےہۿہکۿاتھچۿانبرکۿاشۿرپۿہضبقۿےنلمۿ‬ ‫اؿرۿرنیمۿرپۿڑسكۿےنلچۿیکۿوجتمرۿوخدۿاعملۿےنۿاینپۿرطفۿےسۿشیپۿیکۿؿیہۿوظنمرۿوہیئۿاشۿوجتمرۿاکۿاحلۿاؿرپۿولعممۿوہاکچ‪،‬اؿرہیۿیھبۿ‬

‫ہکۿوخدۿاعملۿوکۿاشۿاکۿخالفۿااکحمۿاشالہیمۿوہلاۿملسمۿےہۿرگمۿاعملۿیکۿرقتریۿذموکرۿاشۿوجتمرۿیکۿاحلكۿاؿرۿیھبۿؿاحضۿرکیتۿےہ۔‬ ‫و‬ ‫[ف‪:‬اعملۿیکۿ ہلیۿدتریبۿلاوظنمرۿدشہۿاؿرۿاشۿاکۿرصحیۿلا لۿؿۿخالفۿرشفۿوہلا]ۿرقتریۿاکۿخالہصۿہیۿےہۿہکۿاعملۿےنۿےلہپۿوتۿہیۿدتریبۿ‬ ‫راکیلۿہکۿاشۿرنیمۿوکۿدجسمۿاکۿرممانبدںیۿاؿرۿاشۿےکےئلۿدجسمۿاکۿدرؿارہۿاشۿرطفۿراکںیل ہکۿالصۿرممۿاملسموننۿےکےئلۿوہۿرھپۿممناۿ‬

‫وکیئ ۿدؿرسا ۿیھب ۿاش ۿرطف ۿےس ۿاش ۿرطف ۿزگر ۿاجےئ ۿوت ۿمہ ۿاش ۿوک ۿامعن ۿںیہن ۿرضؿرف ۿےک ۿؿغك ۿااجرف ۿوہیتکس ۿےہ ۿرشبہکیطۿ‬ ‫ازارام ۿاش ۿیئ ۿاک ۿلثم ۿازارام ۿدرگی ۿایئاےئ ۿدجسم ۿےک ۿاقمئ ۿرےہ‪،‬ا ۿؿر ۿاغلنا ۿایس ۿظفحت ۿؿ ۿازارام ۿےک ۿےئل ۿہی ۿاچاہاھت ۿہک ۿاش ۿ ہص ۿرنیم ۿوکۿ‬ ‫ڑسكۿےسۿرمنفقۿانبلاۿاجےئۿا ینۿلاہکۿادیلۿےکۿوسااؿرؿنۿاکۿزگرہنۿوہ۔اشۿدتریبۿںیمۿاعملۿیکۿرظنۿاشۿہلئسمۿرپۿیھتۿہکۿراہتسۿحقۿ‬ ‫ادیل ۿرپ ۿیگنت ۿرک ۿوت ۿنظزؿرف ۿدجسم ۿںیم ۿوہرک ۿولگ ۿادرھ ۿزگر شکیے ۿںیہ ۿوین ۿہک ۿدجسم ۿاحبل ۿوخد ۿمرغرار ۿرےہ ۿاش ۿںیم ۿوکیئ ۿفرطۿ‬ ‫اصلاہن ۿ ٓا ےئ ۿؿاذہا ۿرشع ۿےہ ۿہک ۿہیۿدجسمۿںیم ۿوہرک ۿلکن ۿاجےن ۿؿاےل ۿحیق ۿؿاحصئ ۿؿاسفنہن ۿوہن ۿہن ۿاشۿںیم ۿاجونرۿاجیلںیئ ۿہک ۿدجسمۿ‬ ‫ںیمۿانۿاکۿاجلاۿاؿرۿانۿاکۿےلۿاجلاۿرحامۿےہ۔‬ ‫[ف‪:‬ہلئسمۿرممۿیفۿادجسملۿیکۿلیلجۿقیقحتۿاؿرۿہیۿہکۿؿہۿتنطلسۿاشالہیمۿےکۿشاھتۿاخ ۿےہۿ]اوقل‪:‬‬

‫‪Page 381 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہیۿزگر ااصبۃۿاملسموننۿےکےئلۿےہۿہکۿدجسمؿنۿےسۿاکفرؿنۿوکۿایکۿكالہق‪،‬‬ ‫االتریْایلْتعلیلہمْبان ماْللمسلمی‪ْ 1‬کماْفْالدرْ ان ۿاکہیۿتلعۿایبن ۿرکلا ۿ ٓا ف ےنۿہنۿداھکیۿہکۿہیۿاملسموننۿےکۿ‬ ‫ےئلۿےہ‪،‬اسیجۿہکۿدراتخمرۿؿہریہۿربتعمۿبتکۿںیمۿےہ(ف)‬ ‫الملتارْوغیہْمنْمعتمداتْاالسقار۔ ْ‬ ‫رگمۿہکبجۿراہتسۿادیلۿگنتۿےہۿاؿرۿزگرۿیکۿاححقۿاکفرۿوکۿیھبۿےہۿاؿرۿاکفرۿدیمۿہکلبۿاتسمنمۿیھبۿلاعبۿملسمۿےہۿوتۿلابییقۿممنااےسۿیھبۿ‬ ‫عنمۿہنۿرکںیۿےگ۔‬

‫قصداوھذاْمعینْ یئکۿزیچںیۿممناۿلامكۿوہیتۿاؿرۿدصقاۿلامكۿںیہنۿوہںیتۿاؿرۿاملعءۿےکۿ‬ ‫وکمْمنْشْیْئْیؿبتْضمناْوالْیؿبتْ ر ْ‬ ‫‪2‬‬ ‫وقل(یتحۿااکلفر)یتحۿہکۿاکفر‪،‬اکیہیۿینعمۿےہۿوتۿكالہمۿؼخؾاؿیۿےنۿاشۿ‬

‫قولْالعلماءْحیتْالکافر فظ رْالجوابْعماْاعرتاضْ‬

‫وکۿاغمكۿغرارۿد ۿرکۿوجۿارتعا ۿایکۿےہ‪،‬اشۿےسۿاشۿاکۿوجافۿػاہزۿ‬

‫بہْالعالمۃْالطحطاویْعلْجعلہْغایۃْ‪3‬وللْالحمدْوالْ‬

‫وہایگ‪،‬للْالحمد‪،‬اؿر ۿكالہم ۿشایم ۿےن ۿوج وجاف ۿدلا ۿاش ۿیک ۿیھبۿ‬

‫حاجۃْایلْمااجابْبہْالعالمۃْالشایمْوللْالحمدْوظ رْ‬

‫اححق ۿہنۿریہ‪،‬وللْالحمد‪،‬زینۿاشۿےسۿكالہمۿیخیشۿرادہۿےنۿعمجمۿ‬

‫الجوابْعماْظنْالعالمۃْشییخْزادہْفْمجمعْاالن رْ‬

‫االرہنۿںیمۿاےنپۿایخلۿےسۿاہقفءۿرکامۿیکۿلیلعتۿہکۿدؿوننۿاملسموننۿ‬

‫بیْقول مْحیتْالکافر‪ْ4‬وللالحمد۔ ْ‬

‫اھجمسۿاشۿاکۿوجافۿیھبۿػاہزۿوہایگ‪،‬وللْالحمد(ف)‬

‫منْالتعارضْبیْتعلیلمھیْبانْکلیہماْللمسلمیْوْ ےکۿےئل‪،‬اؿر ۿاہقفءۿرکامۿےکۿوقل"حیتْالکافر"ںیم ۿوجۿاعتر ۿ‬

‫ہلئسم ۿوت ۿاہین ۿلك ۿاجب ۿؿ ۿحیحص ۿلا ۿمک ۿار ۿمک ۿالك ۿوقل ۿرپ ۿکیھٹ ۿاھت ۿرگم ۿومعق ۿےس ۿاےس ۿقلعتم ۿےنھجمس ۿںیم ۿالك ۿدؿ ۿںیہنۿرثکبف ۿحؾاںیئۿ‬ ‫وہںیئۿنجۿںیمۿنیتۿوخدۿاعملۿےکۿنیتۿوظفلنۿےسۿػاہزۿؿنیبم(‪)۶‬ممنا(‪)۷‬ازارام(‪)۸‬رضؿرفۿػاہزۿےہۿہکۿارگۿہیۿوصرفۿوہۿیتۿ‬ ‫وتۿ اؿبا‪:‬افکرۿاکۿزگرۿہزۿزگۿممناۿہنۿوہلاۿہکلبۿااصبۃۿسجۿاکۿاراکرۿرصحیۿاکممرہۿےہۿاؿرۿؿہۿہنۿرصفۿاشۿاعملۿےکۿاغرارۿہکلبۿنؼیناۿرمادۿاملعءۿےکۿ‬ ‫خالۿفۿےہ‪،‬رامہنۿاہمئۿںیمۿسمخدۿوتۿسمخدۿداراالشالمۿیکۿڑسكۿلاۿااتفدہۿرنیمۿیہۿرپۿےنلچۿؿاالۿاکفرۿہنۿوہلاۿرگمۿدیمۿہکۿعیطمۿاشالمۿےہۿلاۿ‬ ‫اتسمنم ۿہک ۿاطلسن ۿاشالم ۿےس ۿانپہ ۿےل ۿرک ۿدالخ ۿوہا‪،‬اؿر ۿہی ۿدؿونن ۿلاعب ۿاشالم ۿںیہ ۿ ٓا رخ ۿہن ۿداھکی ۿہک ۿاںیہن ۿابعراف ۿںیم املعء ۿےنۿ‬ ‫سمخدۿیکۿرطچۿقلطمۿراوتسنۿوکۿیھبۿاملسموننۿےکۿےئلۿاتبلاۿہکۿاؿرۿںیہۿوتۿینمضۿؿلاعبۿںیہ۔‬

‫‪ْ1‬درملتار‪،‬کتابْالوقفْ‪۷ /۶‬۽‪ْ ْ۸‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالوقفْ‪۷ /۶‬۽‪ْ ْ۸‬‬

‫ْطحطاویْعلْالدرالملتارْکتابْالوقفْدارالمعرفہْبیوتْ‪۹۸ /۶‬ۺ‬

‫‪3‬‬

‫ْ‬

‫ْمجمعْاالنہرْشر حْملتیقْاالبحرْکتابْالوقفْفصلْاذبینْمسجدارْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۶‬۽‪۹‬ۼ‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 382 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لامنا‪ :‬ۿاہینۿازارامۿلانکممۿاھتۿحیق ۿؿاحضئۿیکۿمماتعنۿرپۿاصلا ۿاایتخر ۿہنۿوہلا ۿوصخصا ۿافکر ۿوکۿااجرف ۿوہرک‪،‬اؿر ۿاشۿمماتعنۿوکۿ‬ ‫تعایل‪:‬‬ ‫املسموننۿےکۿشاھتۿوصخم ۿرکلاۿضحمۿملظۿےہ‪،‬حیحصۿہیۿےہۿہکۿافکرۿیھبۿفلکمۿلارفلؿفۿںیہ۔قالْاللْ ٰ‬ ‫"‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬

‫وپےتھچ ۿںیہ ۿرجمومن ۿےس ۿںیہمت ۿایک ۿلاف ۿدؿرچ ۿںیم ےلۿ‬ ‫‪‬‬

‫یئگ‪،‬ؿہ ۿوبےل ۿمہ ۿامنر ۿہن ۿڑپےتھۿےھت ۿاؿرۿنیکسم ۿوک ۿاھکلاۿہن ۿدےتیۿ‬

‫‪ 1"‬ےھتۿاؿرۿوہیبدہۿرکفۿؿاولنۿےکۿشاھتۿوہیبدہۿرکفںیۿرکےتۿےھتۿاؿرۿ‬ ‫‪  ‬‬ ‫ح‬ ‫ھ‬ ‫مہۿااصنفۿےکۿدنۿوکۿ نالےتۿرےہ(ف)‬ ‫می‬ ‫اؿرۿلارفل ۿؿہۿفلکمۿلارفلؿفۿہنۿیہسۿمہۿوتۿفلکمۿںیہۿاحبلۿانجمكۿؿضیحۿدجسمۿںیمۿاجلاۿرضؿرۿتیبۿاﷲ یکۿ خریتمۿاؿرۿدرلارۿكلمۿ‬ ‫الملـك ۿزعؿخالہل ۿیک ۿےب ۿادیب ۿےہ ۿوت ۿںیمہ ۿویکرکن ۿرؿاوہا ۿہک ۿایسی ۿعینش ۿوجتمر ۿوخد ۿشیپ ۿرکںی ۿاؿر ۿتیب ۿاﷲ یک ۿرحمق ۿلااملۿ‬ ‫رکاںیئ‪،‬اجونرۿوتۿلاالامجفۿفلکمۿںیہن‪،‬ایکاملسمنۿوکرؿاۿےہۿہکۿےتکۿلاۿوسمرۿہکلبۿلاھجمسۿےچبۿلاۿونجمنۿوکۿدجسمۿںیمۿاتلچۿدےھکیۿاؿرۿاکپچۿ‬ ‫اھٹیبرےہۿہکۿؿہۿوتۿفلکمۿیہۿںیہنۿاحشاۿظفحۿدجسمۿرپۿہیۿوتۿفلکمۿےہۿاؿرۿرتكۿعنمۿاشۿاکۿگناہۿےہۿہک ےبۿادیبۿدجسمۿرپۿرایضۿوہاۿلاۿمکۿارۿمکۿ‬ ‫شاتکۿراہ‪،‬ۿدحمكۿںیمۿارشادۿوہا‪:‬‬

‫جنبواْمساجدکمْصؽیانکمْومجانؼنکم‪ْ2‬رواہْابنْ اینپۿدجسمؿنۿوکۿوچبنۿاؿر ۿدویاوننۿےسۿاچبؿ۔(اےسۿانبۿامہجۿ‬ ‫تعایلْعنہ۔ ْ اؿر ۿدبعارلراط ۿےن ۿؿاللہ ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿمنہ ۿےس ۿرؿامك ۿایک۔‬ ‫ماجۃْوعبدالرزاقْعنْواثلۃْریضْاللْ ٰ‬ ‫ف)‬ ‫می‬ ‫حقۿاامتحلۿےبۿادیبۿرپۿہریۿمکلفـنۿوکۿہنۿرؿانکۿخالفۿمکحۿدحمكۿےہۿوتۿسمخدۿوکۿ خریتمۿینیقیۿےکۿےئلۿوخدۿشیپۿرکلاۿزکۿدرہجۿرجمۿ‬ ‫عینشۿؿثیبخۿےہ۔‬ ‫لالنا‪:‬اشۿںیمۿاجونرؿنۿاکۿہنۿاجلاۿیھبۿہزۿزگۿہنۿوہلاۿارگہچۿہہکۿدلاۿاجلاۿہکۿہیۿادیلۿےکۿےئلۿےہ‪،‬وہعمدۿرعمؿفۿہیۿےہۿہکۿہتخپۿڑسكۿ‬ ‫و‬ ‫ےسجۿوگالۿےتہکۿںیہۿااصبۃۿرصفۿویھگبنۿ میمـنۿےکۿےئلۿیتنبۿےہۿاؿرۿاشۿےکۿولہپؿنۿرپۿوجۿراہۿایپدؿنۿےکۿےئلۿوھچرۿیۿاجیت ےہۿلیبۿ‬ ‫اگروین‪،‬ڑکھچؿن‪،‬اگےئۿولیبن‪،‬دگوھن‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۹‬ۼ‪۹۵ /‬لاۻ‪۹‬‬

‫ْ‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْالمساجدْبابْمایکرہْفْالمساجدْاچیۿامیۿدیعسینپمکۿرکایچۿۺۺ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 383 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےکےئلۿؿیہۿوہیتۿےہ‪،‬ؿاذہاۿانۿںیمۿےسۿوجۿزیچۿڑسكۿرپۿلچۿریہۿےہۿاؿۿروکیئۿیھگبۿ ٓا اجےئۿوتۿانۿسقۿوکۿایسۿایپدہۿیکۿراہۿںیم ہیناۿ‬ ‫وہلاۿےہۿانۿاکۿااقحتسطۿایسۿںیمۿاھجمسۿاجلاۿےہۿاؿرۿرعمؿفۿلثمۿرشمؿعۿےہۿوتۿادیلۿےکۿےئلۿےنہکۿےکۿہیۿینعمۿںیہۿہکۿوھگراۿاگریۿےکۿ‬ ‫وساۿسقۿےکےئلۿےہ‪ٓ ،‬ا رخۿہنۿداھکیۿہکۿحقۿ ٓا فۿےنۿاشۿرنیمۿوکۿڑسكۿےسۿھچکۿرمنفقۿرانھکۿاچاہۿہیۿوظنمرۿہنۿوہاۿہکۿاشۿںیمۿاگروینۿ‬ ‫یک ۿمماتعن ۿیھت ۿاؿر ۿتھچ ۿ ٓا ھٹ ۿٹف ۿدنلب ۿرہھٹی ۿہک ۿایپدہ ۿیک ۿاححق ۿےس ۿتہب ۿرادئ ۿےہ‪،‬فطل ۿہی ۿہک ۿ ٓا ف ۿاف ۿیھب ۿاےس ۿرری ۿہلئسمۿ‬ ‫ذموکرہۿاللاۿاچےتہۿںیہۿفاعؾربو ٰا ٰیاویلْاالبصار۔‬ ‫رانغا‪ :‬ۿرفب ۿطلغ ۿارگ ۿمماتعن ۿوہیت ۿوت ۿوساروین ۿےک ۿےئل ۿرگم ۿاگےئ‪،‬رکبی‪،‬ڑیھب ۿےک ۿےلگ ۿوکر ۿالییـن ۿےک ۿدگےھ ۿہن ۿوسار ۿںیہ ۿہنۿ‬ ‫وساری‪،‬ہیۿػـغاۿایپدہۿیہۿںیمۿشالمۿرےتہ۔‬ ‫خینل‬ ‫اخمسا‪ :‬ۿہی ۿیھبۿہنۿیہسۿایپدہۿوگرؿنۿاؿر ۿ مییـنۿےکۿوتکنۿاکۿاانثتسء ۿویکرکن ۿنکممۿاھتۿؿہۿوتۿرضؿر ۿایپدہۿںیہۿاؿر ۿہیۿان ۿےکۿدم ۿےکۿ‬ ‫شاھت۔‬ ‫و‬ ‫ھ‬ ‫نو‬ ‫شادشا‪ :‬ۿاجےن ۿدؿ ۿ نین ۿہک ۿٹورک ۿےئل ۿنکلیی ۿںیہ ۿؿہ ۿوت ۿہز ۿرطچ ۿایپدہ ۿ ٓا دیم ۿںیہ ۿان ۿیک ۿمماتعن ۿزک ۿرھگ ۿےس ۿ ٓا یت‪،‬وت ۿ ٓا اتفف ۿےسۿ‬ ‫مسل‬ ‫رلادہۿرؿنشۿہکۿہیۿہلئسمۿرصفۿاشالیمۿتنطلسۿےکۿشاھتۿاخ ۿےہۿاہجنۿافکرۿلاعبۿ مینۿوہےتۿںیہۿاؿرۿاہجنۿہزۿرطچۿمہۿازارامۿ‬ ‫می‬ ‫سمخدۿاقمئۿرےنھکۿرپۿاقدر ںیہۿہریۿاشالیمۿدلمعاریۿںیمۿاشۿاکارجاۿوخدۿالصۿہلئسمۿاکۿااطبلۿاؿرۿدجسمؿنۿیکۿرصحیۿ خریتمۿؿاذتبالۿےہ۔‬ ‫شانغا‪:‬ۿاہینۿالكۿہتکنۿہلیلجۿدہقیقۿاؿرۿےہۿسجۿرپۿعلطمۿںیہنۿوہےتۿرگمۿالہۿوتقیف"‬

‫‪1"‬ۿ(اؿرۿاںیہنۿںیہنۿ‬

‫ےتھجمسۿرگمۿملعۿؿاےل۔ف)ۿؿہۿہیۿہکۿدجسمۿںیمۿیسکۿارمۿاکۿوجارۿاؿرۿلافۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿااقحتسطۿاؿر۔وصرفۿذموکرہۿاملعءۿںیمۿمکحۿوجارۿ‬ ‫ےہۿہنۿمکحۿااقحتسطۿہکۿسمخدۿوتعیمجۿوقحطۿابعدۿےسۿہشیمہۿےکۿےئلۿزنمہۿںیہ‪ْ،‬قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل"‬ ‫فراملا‪:‬اؿرۿہیۿہکۿدجسمۿںی اﷲ یہۿیکۿںیہ۔ف)وتۿمکحۿرصفۿتنطلسۿاشالہیمۿںیمۿلچۿاتکسۿےہۿہریۿاشالیمۿتنطلسۿںیمۿوجۿرممۿانبلاۿ‬ ‫اج۔اگی ۿرضؿر ۿاش ۿںیم ۿافکر ۿوصخصااکحمۿاک ۿرمؿر ۿوطبر ۿدوعی ۿؿااقحتسطۿوہاگ ۿاؿرۿہیۿیعطق ۿااطبلۿدجسممك ۿؿكتہ ۿرحمق ۿاشالم ۿؿخالفۿ‬ ‫کالم ۿدی ۿالحالل ۿؿاالرکام ۿےہ ۿارگہچ ۿرفب ۿاحمل ۿہز ۿرطچ ۿاک ۿازارام ۿاقمئ ۿیہ ۿرےہ ۿوت ۿتنطلس ۿہری ۿاشالہیم ۿےک ۿےئل ۿہی ۿہلئسم ۿغرار ۿدانیۿ‬ ‫"‪(2‬اﷲ اعتیٰلۿےنۿ‬

‫ایل‪،‬ف‪،‬ع ٰ ْ‬ ‫رصحیۿلہجۿؿملظۿمیظعۿےہ‪،‬اںیہنۿشافۿؿوجہۿرپۿرظنفرامےنۿےسۿؿاحضۿوہاتکسۿےہۿہک" ِمن‪ْ ٰ ،‬‬ ‫ل‪"،‬اکرتہمجۿاجنۿح انۿاقفہقۿ‬

‫ںیہنۿاقفہقۿزیچ ۿدرگیۿسق۔‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪۹۸ /۷‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۷‬ۼ‪ /‬۽‪۶‬‬ ‫‪Page 384 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لاہنۿوخسدخداےئۿدنشخبہ‬ ‫اںیۿاعسدفۿمرؿرۿلارؿتسینۿ‬ ‫(ہیۿاعسدفۿرؿرۿلارؿۿےس احلصۿںیہنۿوہیتۿحقۿلكۿاطعۿفرامےنۿؿاالۿامكلۿاطعہنۿفرامۿےئ)‬ ‫لامنا‪:‬ۿ[ف‪:‬رضؿرفۿیکۿثحب]ریہۿرضؿرفۿیگنت‪،‬اشۿاکۿاحلۿػاہزۿےہۿہکۿادیلۿوتۿادیلۿاگروینۿےکۿےئلۿؿعیسۿڑسكۿوموجدۿےہ‪،‬‬ ‫املعءۿےنۿاہینۿیہیۿرضؿرفۿرحتریۿفرامیئۿےہۿاؿرۿیہیۿمکحۿوجارۿیفۿنفسہۿاکۿلیفکۿےہ‪،‬رضؿرفۿارکاہۿرشیعۿہنۿاہینۿققحتمۿہنۿاشۿںیمۿ‬

‫ہی ۿوصرف ۿاصدط‪،‬اش ۿےس ۿوجار ۿےشۿیف ۿنفسہ ۿںیہنۿوہلا ۿرعف ۿامث ۿوہلاۿےہ‪،‬ؿہ ۿیھب ۿرصف ۿرکمہۿےس‪،‬ؿہ ۿیھب رصف ۿؿغك ۿارکاہ‪،‬ؿہۿ‬ ‫یھبۿرصفۿاینتۿلافۿرپۿسجۿرپۿارکاہۿوہا‪،‬ارگۿضعبۿاؿاہمۿاےٹلۿےلچۿوتۿانۿشاءۿاﷲارکلمیۿاشۿؿغكۿانۿابمحقۿہلیلجۿیکۿ لیصفۿرکدیۿ‬ ‫اجےئۿیگۿسجۿےسۿرؿنشۿوہاگۿہکۿاہینۿاداعےئۿرضؿرفۿارکاہۿاسیکۿلہجۿدشلدۿاھت‪،‬لاہلمجلۿہیۿدتریبۿیھبۿضحمۿلا لۿؿۿلاوصافۿیھتۿ‬ ‫اؿرۿاانتۿوخدۿاعملۿوک ۿایسۿرقتریۿںیمۿاغرارۿےہۿہکۿاہنمكۿزنتلۿاؿرۿوقبلۿفیعضۿاؿرۿصلخمۿےکۿوطرۿرپۿوصرفۿوجمرہۿےہۿ رہۿاحلۿؿہۿ‬ ‫یھبۿربممؿنۿےنۿوظنمرہنۿیکۿاشۿؿغكۿاعملۿےنۿہیۿدؿرسیۿوجتمرۿراکیلۿسجۿرپۿہیفصتۿوہاۿہکۿاتھچۿدجسمۿاؿرۿرنیمۿڑسك۔رقتریۿذموکرۿ‬ ‫ںیم ےہ‪:‬اشۿوگتفگۿںیمۿامتمۿؿغكۿرصفۿوہایگۿاصمتحلۿیکۿادیمۿعطقنمۿوہیئگۿاوسغكۿںیمۿےنۿہیۿوصرفۿشیپۿیکۿہکۿرسدسقۿ‬ ‫مہۿوکۿداالنۿیکۿتھچۿرپۿہضبقۿد ۿدںیۿہکۿمہۿانبںیئ۔اشۿےکۿدعبۿالكۿرقفہۿدوھاکۿدےنیۿؿاالۿےہۿہکۿاؿرۿرنیمۿیھبۿد ۿدںیۿاشۿوکۿ‬ ‫یھبۿمہۿیہۿانبںیئۿحصقۿوقادعۿویمیٹلپسنۿوجۿامتمۿامعرافۿےکۿؿاےطسۿاعمۿےہ۔اشۿےکۿہیۿینعمۿںیہنۿہکۿرنیمۿمہۿوکۿؿاسپۿلمۿاجےئۿ‬ ‫و‬ ‫مہ ۿاش ۿرپ ۿ ہلی ۿیس ۿامعرف ۿانبںیل‪،‬اش ۿےس ۿ ٓا شان ۿرتہک ۿدتریب ۿاؿل ۿںیم ۿاھت ۿؿہ ۿوت ۿربمم ۿےن ۿاملا ۿںیہن ۿاش ۿےک ۿدعب ۿاش ۿےک ۿےنہک ۿیک ۿایکۿ‬ ‫اجنگشئ ۿوہیت ۿےہ ۿاؿر ۿاہک ۿاجلا ۿوت ۿاملا ۿویکن ۿاجلا ۿاؿر ۿہی ۿؿہ ۿاہک ۿایگ ۿوج ۿاملا ۿایگ ۿہک ۿاش ۿیک ۿتبسن ۿرقتری ۿذموکر ۿںیم ۿےہ‪:‬رغہکیض ۿلییـنۿ‬ ‫داعففۿحصقۿدوخلاہۿےطۿوہےئگ۔رھپۿلارلایبۿوگرٹنمنۿاؿرۿاہرۿانہپےنۿاکۿدرکۿرکےکۿاہک‪:‬اشۿےکۿدعبۿوماقفۿوجتمرۿدیۿرؿرہۿلییـنۿ‬ ‫طاقدصامہر ۿاحلصۿوہےئ۔ا ینۿوجافۿالدرسیۿانۿےکۿاطمقبۿمال وتۿرنیمۿد ۿدںیۿاشۿوکۿیھبۿمہۿیہۿانبںیئ‪،‬ےکۿؿہۿینعمۿںیہۿ‬

‫وجوجافۿالدرسیۿںیم ےہۿہکۿوتمویلنۿوکۿالكۿاتھچۿدارۿرحمافۿانبینیلۿاچےئہۿاؿرۿانۿامعرافۿےکۿےچینۿیھبۿالكۿزگراگہۿریمعتۿرکینیلۿ‬ ‫اچےئہۿوجۿویملپسنۿوبردۿیکۿوجمرہۿاجتؿمرۿےکۿنیعۿاطمقبۿےہ۔رغ ۿوجتمرۿشیپۿرکدہۿاعملۿاکۿہیۿاحلصۿاھتۿہکۿمہۿوکۿالكۿاتھچۿانب ےنیۿدلاۿ‬ ‫اجےئۿوجۿدجسمۿرہھٹرکۿامہر ۿہضبقۿںیمۿرےہۿاؿرۿاشۿےکۿےچینۿڑسكۿےلچۿاؿرۿہیۿاعسدفۿیھبۿںیمہۿوکیشخبۿاجےئۿہکۿرنیمۿدجسمۿرپۿ‬ ‫ہیۿڑسكۿمہۿیہۿریمعتۿرکںیۿوجۿہنیعبۿوجتمرۿوچیگنۿےہ۔‬

‫[ف‪:‬وجتمر ۿدؿم ۿیک ۿانشںیتع] ۿاش ۿوجتمر ۿاک ۿاحل ۿوجمر ۿاک ۿاقل ۿاتبراہ ۿےہ‪،‬دتریب ۿاؿل ۿہک ۿلاوظنم ۿروہیئ ۿاےس ۿاہنمك ۿزنتل ۿاتبلا ۿاھت ۿاؿرۿ‬ ‫اہنمكۿےکۿدعبوکیئۿدرہجۿلایقۿںیہنۿراتہۿوتۿہیۿوجتمرۿہکۿاشۿےسۿدبراہجۿرگیۿوہیئۿےہۿیسکۿزنتلۿرپۿیھبۿدامرہۿمکحۿرشیعۿںیمۿںیہنۿ‬ ‫ٓا یتکسۿہکلبۿمکحۿیکۿرصحیۿدبتلیۿلااقللۿلاؿلیۿےہ‪،‬‬

‫‪Page 385 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دتریبۿاؿلۿوکۿوقبلۿفیعضۿاہکۿاھتۿوتۿاشۿےکۿےئلۿوکیئۿفیعضۿرؿامكۿیھبۿںیہنۿضحمۿلا لۿؿااجیدۿدنبہۿےہۿدتریبۿاؿلۿوکۿصلخمۿےکۿ‬ ‫وطرۿرپۿاہکۿاھتۿوتۿہیۿصلخمۿیھبۿںیہنۿہکلبۿسلجمۿےہۿا ینۿدجسمۿوکۿكتہۿرحمقۿےکۿےئلۿاسنھپلا۔اؿرۿرقتریۿںیمۿاغرارۿےہۿہکۿںیمۿےنۿہیۿ‬ ‫ک‬ ‫وصرفۿشیپۿیک۔اہینۿامہر ۿااسفتسرۿدؿمۿاکۿوجافۿ ھال‪،‬ایسیۿلا لۿؿرحامۿؿكتہۿاشالمۿوصرفۿارگۿادرھۿےسۿشیپۿوہیتۿاؿرۿاعملۿ‬ ‫ربجۿؿارکاہۿلامۿاےسۿمیلستۿرکاتیلۿوتۿرشكاۿتخسۿریبکہۿہمیظعۿدشلدہۿاکۿرمبکتۿاھتۿہنۿہکۿوخدۿاینپۿوجتمرۿےسۿایسیۿوصرفۿراکانلۿاؿرۿاےسۿ‬ ‫شیپۿرکلاۿاشۿرپۿوظنمریۿح انۿاشۿیکۿانشمقۿاکۿایکۿادنارہۿوہ‪،‬نسألْاللالعقووالعافیۃ۔‬ ‫(‪)۷۸‬رھپۿہیۿںیہنۿہکۿاعملۿےنۿاشۿؿغكۿمکۿیملعۿلاۿلاۿیمہفۿےسۿاشۿوصرفۿاکۿلا لۿؿخالفۿرشفۿوہلاۿہنۿاھجمسۿلاداینۿےسۿاشۿؿغكۿ‬ ‫وجمرۿوہۿاھٹیبۿںیہنۿںیہنۿہکلبۿاشۿؿغكۿیھبۿمکحۿرشیعۿولعممۿاھتۿرقتریۿذموکرۿںیمۿاشۿوجتمرۿےکۿشیپۿرکےنۿےسۿےلہپۿاکۿایبنۿےہۿہکۿ‬ ‫دجسمۿےکۿدےنھکیۿاؿرۿؿاہنۿےکۿاوحالۿشییےۿےسۿمیلستۿرکۿح انۿڑپاۿہکۿیئۿؿمینارہعۿیئؿۿدجسمۿےہۿاشۿےکۿدعبۿےھجمۿصلخمۿراکانلۿتہبۿدوشارۿوہۿ‬ ‫ایگۿںیمۿہزۿزگۿیسکۿرطچۿہیۿںیہنۿہہکۿاتکسۿہکۿاملسموننۿوکۿیسکۿیئؿۿدجسمۿوکۿیسکۿدؿرس ۿرصمفۿںیمۿاللاۿاجمرۿےہۿوتۿدلدہۿؿداہتسنۿ‬ ‫اراکتفۿوہا۔‬ ‫(‪)۷۹‬رھپۿیہیۿںیہنۿہکۿاےسۿرصفۿادتبایئۿدرہجۿاکۿرحامۿاجلاۿوہۿہکلبۿؿںیہۿرصتحیۿےہۿہکۿںیمۿنیقیۿرکلاۿوہنۿہکۿاشۿیئؿۿوکالصۿ‬ ‫ہلئسمۿےسۿرلادہۿاشۿےکۿرطرۿادہنامۿےنۿامہۿرکدلاۿاؿرۿہیۿؿاہعقۿاہہلئۿ‪/۸‬اتسگۿےنۿوتۿازارامۿاشالمۿاکۿوسالۿادیارکدلاۿاؿرۿاعشرۿاشالمۿ‬ ‫ےکۿكتہۿوہےنۿںیمۿیسکۿوکیھبۿسیہہۿہنۿراہ۔لارفۿاہینۿلكۿاجنۿرکۿرھپۿكتہۿاشالمۿیکۿ ٓا فۿوجتمرۿشیپۿرکےنۿوکۿایکۿاھجمسۿاچےئہۿ‬ ‫و‬ ‫فاناْللْواناالیہْراجعون اشۿوقلۿاعملۿےکۿینعمۿہیۿںیہۿہکۿكتہۿرحمقۿدجسمۿرضؿرۿكتہۿاعشرۿاشالمۿےہۿوصخصاۿ حکـمقۿہکۿ‬ ‫اشۿاکۿكتہۿرحمقۿاشالمۿوہلاۿوخدۿیہۿؿاحضۿرتۿےہۿےسجۿؿاہعقۿ‪۸‬اتسگۿےنۿسقۿرپۿػاہزرکدلا۔اشۿابعرفۿاعملۿاکۿہیۿبل ےہ ؿرہنۿ‬ ‫ارگۿاعملۿےکۿمردلكۿالصۿاعمملہۿںیمۿكتہۿرحمقۿاشالمۿہنۿیھتۿوتۿؿاہعقۿ‪/۸‬اتسگۿہکۿضحمۿمرانبےئۿاقوننۿینکشۿاھتۿاےسۿكتہۿرحمقۿ‬ ‫اشالم ۿہن ۿرکداتی۔اخہن ۿیگنج ۿؿہریہ ۿںیم ۿےنتک ۿاملسمنۿاموخدۿؿزسالاف ۿوہےتۿںیہۿاےس ۿوکیئ ۿكتہۿرحمقۿاشالمۿںیہن ۿاتھجمس ۿہکۿالص ۿاعمملہۿ‬ ‫رحمقۿاشالمۿاکۿہنۿاھت۔اعملۿاکۿہیۿوقلۿلادرانھکۿاچےئہۿہکۿوخدۿاشۿےکۿمنہۿاشۿیکۿاکررؿایئۿاکۿاحلصۿ اتلھۿےہۿنسألْاللْالعقوْوْالعافیۃ۔‬

‫(ۺ‪)۷‬رھپۿہیۿںیہنۿہکۿاعملۿاشۿؿغكۿاحلكۿارکاہۿںیمۿوہہک"‬

‫‪ ‬‬

‫"‪1‬ۿ(رگمۿوجۿوبجمرۿایکۿاجےئۿاؿرۿ‬

‫اشۿاکۿدل اامینۿرپۿامجۿوہاۿوہ۔ف)ۿےسۿافدئہۿےلۿےکسۿؿہۿایھبۿایھبۿدتریبۿاؿلۿشیپۿرکےکۿرلادہۿےکۿےئلۿاصفۿوجافۿد ۿاکچۿاھتۿ‬ ‫رقتریۿذموکرۿںیمۿےہ‪:‬ںیمۿےنۿاصفۿاصف ہہکۿدلاۿہکۿااکحمۿذمیبہۿںیم وکیئ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمۻ‪ /۶‬ۻ‪۶۵‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 386 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ھچکۿدلخۿںیہنۿد ۿاتکسۿحؾیؼۃۿسجۿرطچۿؿہۿ ہصۿایلۿایگۿےہۿایسۿرطچۿؿاسپۿایکۿاجےئۿاہنمكۿزنتلۿوصرفۿوجمرہۿےہۿارگۿاشۿرپۿ‬ ‫یھب ۿراضدنمی ۿںیہن ۿوہیت ۿرھپ ۿاکحم ۿوک ۿاایتخر ۿےہ ۿںیم ۿاش ۿےس ۿرلادہ ۿھچک ۿںیہن ۿرکاتکس ۿوہن۔اعمل ۿیک ۿاش ۿرقتری ۿوک ۿامہر ۿشالئۿ‬ ‫افلضۿےنۿوجافۿااسفتسرۿمتفہۿںیمۿوینۿایبنۿایک‪:‬وگتفگۿےکۿاانثءۿںیمۿاشۿےنۿاصفۿہہکۿدلاۿہکۿریماۿاکمۿہلئسمۿاتبدےنیۿاکۿےہۿخداۿےکۿ‬ ‫رھگۿاکۿاعمملہۿےہۿریماۿرھگۿںیہنۿےہۿسجۿرطچۿؿہۿاچےہۿاؿرۿاشۿاکۿمکحۿوہۿاننبۿاچےئہۿہنۿہکۿسجۿرطچۿںیمۿلاۿ ٓا فۿاچوہنۿاملعءۿوکۿعمجۿ‬ ‫رکلاۿاچےئہۿاملسموننۿوکۿسجۿےسۿاانیمطنۿوہۿؿہۿرکلاۿاچےئہ۔ہیۿامتمۿاملکفۿقحۿےھتۿاںیہنۿہہکۿرکۿرھپۿقحۿےسۿاےسیۿدشلدۿلاقحۿیکۿ‬ ‫رطفۿدعؿلۿویکن وہاۿربممۿارگۿہنۿامےتنۿاےنتۿیہۿرپۿمتخۿرکلاۿفر ۿاھت‪،‬ہنۿاعملۿرپاسلامۿراتہۿہنۿاعمملہۿںیمۿہیۿتخسۿچیپۿڑپلا‪،‬رگمۿتیشمۿ‬

‫ٓا ر ۿ ٓا یئۿاؿرۿاعملۿےسۿوجۿہنۿوہلاۿاھتۿوہا‪،‬والحولْوالقوةْاالباللْالعلْالعظیم۔‬ ‫(ۻ‪)۷‬رھپۿاشۿےسۿیھبۿادشۿملظۿہیۿہکۿاشۿرحامۿرشفۿوکۿحصقۿدوخلاہۿاؿرۿاہنمكۿرسمفۿزیخۿؿومحقۿاانیمطنۿؿۿدیعمجلۿاملسملانۿاؿرۿ‬ ‫ہلئسم ۿرشہیع ۿیک ۿوصرف ۿےس ۿیھب ۿ رتہ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿدن ۿوک ۿاشالیم ۿلارخی ۿاک ۿررںی ۿدن ۿاہک ۿایگ ۿاؿر ۿوخد ۿاعشر ۿاشالم ۿاکكتہ ۿاتبرک ۿاقبےئۿ‬

‫ازارامۿاشالمۿاہکۿہیۿلاںیتۿتہبۿتخسۿرتۿںیہۿنسألْاللْالعقوْوالعافیۃ۔‬ ‫مسل‬ ‫(ۼ‪)۷‬رھپۿاشۿاکہیۿدشلدۿرضرۿاقرصۿہنۿراہہکلبۿاعمۿوعامۿ مینۿلكۿدعتمیۿوہاۿاوہـنۿےنۿاشۿاعملۿیہۿےکۿرھبؿےسۿرحامۿوکۿخالل‪،‬‬ ‫اممتۿوکۿرسمف‪،‬كتہۿرحمقۿاشالمۿوکۿاشالمۿاکازارامۿاھجمس۔‬ ‫گ‬ ‫(۽‪)۷‬انۿؿوجہۿےنۿاعمملہۿیکۿ ھییۿتہبۿرکیۿرکدیۿاؿراشۿرن ۿرلاین ایبنۿوکۿہکۿاملسموننۿوکۿاانیمطنۿہنۿوہاگۿومعقۿومعقۿوکشانۿ‬ ‫رںیہۿےگ‪،‬ہکۿضحمۿمراےئۿنتفگۿاھتۿرحفۿطلغۿرکدلاۿرمضیۿحقۿرم ۿوکۿافشۿےھجمسۿرھپۿوہشۿكالچۿونجنۿےہ۔‬ ‫(۾‪)۷‬رھپۿاےنتۿیہۿرپۿسبۿںیہنۿہکلبۿؿہۿہشیمہۿےکۿےئلۿریظنۿوہایگۿاشالیمۿاعملۿےسجۿوقیمۿڈیلرۿاؿرۿوگلاۿامتمۿاملسملانۿدنہۿاکۿؿلیکۿاھجمسۿایگۿ‬ ‫اشۿیکۿااجیدۿیکۿوہیئۿوجتمرۿاشۿیکۿشیپۿیکۿوہیئۿوجتمر‪،‬رھپۿوگررنۿرنجلۿیکۿوظنمر‪،‬رھپۿامتمۿاشالیمۿوقلحنۿںیمۿاشۿرپۿااہظرۿرسمفۿ‬ ‫ؿوخیش‪،‬رھپ ۿاعمل ۿاک ۿاےس ۿاشالیم ۿلارخیۿںیم ۿررںی ۿدن ۿاؿر ۿاقبےئ ۿازارام ۿاشالم ۿاؿر ۿومحق ۿدیعمجل ۿؿ ۿاانیمطن ۿؿاہنمكۿرسمف ۿزیخ ۿانہکۿ‬ ‫اےس ۿرھتپ ۿیکۿریکل ۿرکایگ‪،‬دجسمؿن ۿاکڑسوکن‪،‬رولین‪،‬رہنؿن ۿےس ۿاصتدمۿہن ۿوکیئ ۿیئن ۿلاف ۿہن ۿیھبک ۿیہتنم ۿاسیجۿہک ۿوخد ۿوجاف ۿالدرسیۿ‬ ‫ںیمۿذموکرۿےہۿرگمۿاشۿرپۿےنتکۿاانیمطنۿشخبۿؿہۿاافلعۿوگرٹنمنۿےھتۿہکۿوگرٹنمنۿہشیمہۿوکششۿرک ۿیگۿہکۿہلئسمۿمینارہعۿوکۿاشۿ‬ ‫وطرۿرپۿلحۿرک ۿوجۿامتمۿااخش ۿہقلعتمۿےکۿےئلۿاقللۿاانیمطنۿوہ۔اعملۿاؿرۿوعامۿیکۿانۿاکررؿاویئنۿےنۿاںیہنۿےنتکۿیہۿمر ۿینعمۿ‬

‫یکۿرطفۿریھپۿدلا‪،‬اوہـنۿےنۿخیچۿؿاکپرۿاؿرۿ ںوسنۿرؿوینشنۿیکۿرھبۿامرۿےسۿاتبدلاۿہکۿہیۿوصرف‬

‫‪Page 387 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫امہر ۿےئلۿاہنمكۿاقللۿاانیمطنۿےہۿحقۿاصتدمۿوہۿدجسمںیۿوتررکۿوہاۿرپۿرکۿدؿاؿرۿےچینۿڑسںیکۿر ںیلۿرہنںیۿدؿرادؿ‪،‬سبۿہلئسمۿ‬ ‫اشۿوطرۿرپۿلحۿوہاجےئۿاگۿوجۿامتمۿااخش ۿہقلعتمۿےکۿےئلۿاقللۿاانیمطنۿےہ‪،‬ایکۿاعملۿاؿرۿوعامۿوکوکیئۿمنہۿراہۿےہۿہکۿاشۿؿغكۿھچکۿ‬ ‫اکشمكۿرکںیۿلاۿاچرہۿوجیئۿاکۿلامۿںیل‪،‬ایکۿانۿےسۿہنۿاہکۿاجےئۿاگۿہکۿلقعۿےکۿلانخۿولہیۿؿیہۿوتۿاہنمكۿرسمفۿزیخۿؿومحقۿاانیمطنۿ‬ ‫ؿازارامۿاشالمۿاؿرۿاشالیمۿلارخیۿاکۿررںیۿدنۿےہۿےسجۿمتۿ ٓا فۿشیپۿرکےکۿوظنمررکا ےکۿوہ۔‬ ‫(‪)۸۵‬رھپۿرنیۿریظنۿیہۿںیہنۿہکلبۿوجۿاقوننۿاعمدبۿاننباتبلاۿاجلاۿےہۿاشۿےکۿےئلۿاکیفۿامدہۿےہۿازارامۿسمخدۿوکۿیہیۿد ہعۿسبۿوہیگۿہکۿانۿ‬ ‫اکۿرنیمۿرپۿرانھکۿھچکۿادفۿںیہنۿہکلبۿ ںوتنۿرپۿااھٹۿرکۿرسؿنۿےسۿاؿیچنۿرکدیۿاجںیئۿاؿرۿالصۿدجسمۿا ینۿرنیمۿرپۿوجۿاچںیہۿانبںیئۿاعملۿ‬ ‫ؿوعامۿاشۿاینپۿیہۿشیپۿرکدہۿدنسپلدہۿد ہعۿاکۿدعفۿاہکنۿےسۿالںیئۿےگ‪،‬اوسفشۿہکۿہیۿدشلد ۿكتہ ۿاشالمۿوخد ۿفرردنان ۿاشالمۿےکۿ‬ ‫اہوھتنۿوہ اناللْواناْالیہ ْٰرجعون‪،‬ںیہیۿےسۿػاہزۿوہاہکۿہیۿوجۿوہالؿ ۿدےئۿاجےتۿںیہۿہکۿالكۿمتتخمۿاقوننۿظفحتۿاعمدبۿاکۿانبلاۿ‬ ‫اجلاۿغرارۿدولادلاۿایگۿےہۿسجۿےسۿحصقۿرصتحیۿربممۿاشۿمینارفۿہیفۿےصحۿاکۿیھبۿاملسموننۿوکۿوماقفۿوہلاۿوتمعقۿےہ‪،‬اؿرہلصیفۿرپۿالكۿ‬ ‫رظنۿںیمۿہیۿلادیکیۿمکحۿانسۿاجلاۿاتبلاۿہکۿاشۿیکۿریمعتۿںیمۿااکحمۿاشالہیمۿےکۿازارامۿوکۿہزۿرطچۿدمرظنۿرانھکۿاچےئہ۔سقۿرؿنغۿاقرۿیکۿ‬ ‫یھبۿؿتعقۿںیہنۿرےتھک‪،‬املاۿہکۿاقوننۿرضؿرۿےنب‪،‬املاۿہکۿلادیکیۿمکحۿكشیبۿوہاۿرگمۿازارامۿےکۿینعمۿوتۿ ٓا فۿےنۿاتبدےئۿہکۿمہۿاےسۿ‬ ‫ازارامۿاشالمۿےتہکۿںیہۿےسجۿوخدۿاےنپۿمنہۿےسۿكتہۿرحمقۿاشالمۿہہکۿ ےکۿںیہ‪،‬سبۿایسۿرپۿاقوننۿونباےئجیلۿاؿرۿایسۿیکۿتبسنۿلادیکیۿ‬ ‫مکحۿوصترۿےئجیکۿ ع‬

‫ن‬ ‫وخ سینۿرکدہۿراۿكالچۿوخماہ‬ ‫(اےنپۿےئکۿاکۿوکیئۿكالچۿںیہن)‬ ‫لارف ! ینعمۿوخدۿاےٹلۿرہھٹالاۿاؿرۿاخیلۿظفلۿرپۿوعامۿوکۿوہاللاۿزکۿےئل۔‬

‫(‪[)۸۶‬ذعرۿدبرتۿارۿگناہۿےکۿرد]ۿرطہفۿرتۿذعرۿدبرتارۿگناہۿشییے‪،‬رقتریۿذموکرۿںیمۿےہ‪:‬ںیمۿےنۿاےئلسۿاشۿوکۿاینپۿوصرفۿوجمرہ(ا ینۿ‬

‫دتریبۿاؿلۿلاوظنمر)ےسۿیھبۿ رتہۿایخلۿایکۿہکۿوقادعۿویمیٹلپسنۿےسۿنکممۿےہۿہکۿمہۿوکۿ رتہۿومعقۿاشۿےکۿاحلصۿرک ےنیۿاکۿوہ۔اےسیۿ‬ ‫رحامۿؿكتہ ۿاشالمۿوکۿاےنپۿمنہۿشیپ رکےکۿوظنمر ۿرکالا ۿاؿر ۿاشۿادیموموہمۿوکۿہکۿنکممۿےہ ۿویمیٹلپسنۿںیمہۿؿاسپۿد ۿاشۿےکۿ‬ ‫اراکتفۿیکۿہنۿرصفۿوجتمرۿہکلبۿنیسحتۿاکۿومحقۿرہھٹالاۿبیجعۿمہفۿہکلبۿلارہۿرشتیعۿےہ۔ایکۿاسیجہکۿاہکۿاجلاۿاؿرۿرماشالفۿاکۿرملدۿ‬ ‫ؿہریہۿںیمۿایبنۿوہاۿےہ‪،‬ہیۿویمیٹلپسنۿؿہۿںیہنۿسجۿےنۿکیزفۿراےئۿاکۿیھبۿایخلۿہنۿایکۿاؿرۿدجسمۿےکۿخالفۿیہۿہلصیفۿدلا۔‬

‫‪Page 388 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الیلدغْالمؤمنْمنْجحرواحدْمرتی‪1‬۔ ْ‬

‫ومنمۿالكۿوسراچۿےسۿدؿلارۿںیہنۿدشااجلا(ف)‬

‫اخ ۿوگرٹنمن‪،‬وکن ۿوگرٹنمن‪،‬ؿہۿؿہۿسجۿےنۿاہکۿںیمۿاراہر ۿےئلۿایپمۿانمۿاللا ۿوہنۿؿہۿؿہۿسج ۿےنۿاہکذمیبہۿلاوتنۿےکۿ‬ ‫قلعتمۿؿیہۿلایسیلۿےہۿاشۿںیمۿوکیئۿریغتۿںیہن‪،‬ؿہۿؿہۿسجۿےنۿاہکۿوقحطۿسمخد ۿاکۿہشیمہۿاحلع ۿراھکۿاج۔اگیۿاؿر ۿسق ۿاملسموننۿےکۿ‬ ‫اانیمطنۿےکۿاقللۿہلصیفۿایکۿاجےئاگۿاےسۿوھچرۿرکۿویمیٹلپسنۿیکۿرحمقۿرپۿرھبؿشاۿرکلاۿؿاہنۿاےنپۿمنہۿرحمقۿاشالہیمۿوکۿلاامیلۿےکۿےئلۿ‬ ‫وخدۿشیپۿرکلاۿاؿرۿاشۿےکۿاراہلۿیکۿادیمۿوچیگنۿےسۿرانھکۿزکۿدرہجۿدبیتمسقۿےہ۔‬ ‫(‪)۸۷‬ویمیٹلپسنۿارگۿوماقفۿیھبۿوہیتۿوتۿہلصیفۿاخ ۿوگرٹنمنۿےکۿدعبۿاشۿےسۿ ضقۿیکۿادیمۿینتکۿطلغۿادیم ےہ۔‬ ‫(‪)۸۸‬رفب ۿطلغۿارگویمیٹلپسنۿ ٓا فۿوکۿھکلۿیھبۿد ۿہکۿاہنۿہیۿرنیمۿاخ ۿدجسمۿیکۿےہۿوچیگنۿاکۿاشۿرپۿھچکۿدوعٰیۿںیہن وتۿایکۿؿہۿاشۿ‬ ‫مکحۿیمتحۿوگرٹنمنۿوکۿیھبۿوسنمچۿرکد ۿیگۿہکۿہیۿرضؿرۿےہۿہکۿاعمۿكلبۿاؿرۿامنریۿاےسۿوطبرۿڑسكۿےکۿاامعتسلۿرکےنۿےکۿاجمرۿ‬ ‫وہنۿاؿرۿحقۿہیۿمرغرارۿراہۿوتۿؿہۿایکۿےہۿےسجۿ ٓا فۿویمیٹلپسنۿےسۿاخ ۿرکںیلۿےگۿسجۿےکۿشیقۿاشۿاےنپۿاغرارۿادشۿرحامۿؿكتہۿاشالمۿ‬ ‫وکۿرالئۿرکںیلۿےگ۔‬ ‫(‪)۸۹‬رفب ۿلا لۿہیۿیھبۿنکممۿیہسۿوتۿالكۿادیمۿوموہمۿےکےئل‪،‬سجۿاکۿہنۿؿوقفۿولعممۿہنۿشالۿدشۿشالۿدمفۿولعمم‪،‬اشۿؿغكۿ‬ ‫ااسیۿرحامۿؿكتہۿاشالمۿوکۿكتہۿےکۿےئلۿوخدۿشیپۿرکلاۿزکۿرشتعیۿےنۿاجمرۿایکےہ۔‬ ‫(ۺ‪)۸‬وموہمۿوہےنۿیکۿہیۿاحلكۿےہۿہکۿوخدۿیھبۿاشۿےکۿوصحلۿرپۿاانیمطنۿںیہنۿرقتریۿںیمۿابعرفۿذموکرہۿےکۿلصتمۿےہۿارگۿہنۿ‬ ‫مالۿوتۿمہۿوبجمرۿںیہۿؿاسیۿیہۿوصترۿرکےگنیۿاسیجۿہکۿاشۿؿغكۿدیلہۿیکۿاجعمۿدجسمۿںیمۿارگنمرؿنۿوکۿوجلاۿےنہپۿ ٓا ےنۿےسۿرؿكۿںیہنۿ شکیےۿ‬

‫وبجمرۿزکۿےنۿایک‪ٓ ،‬ا فۿوجتمرۿراکول‪ٓ ،‬ا فۿشیپۿرکؿ‪ٓ ،‬ا فۿوظنمرۿرکاؿ‪ٓ ،‬ا فۿوخایشنۿانمؿ‪،‬اؿرۿرھپۿوبجمرۿےکۿوبجمر۔ارگنمرؿنۿاکۿوجلاۿےنہپۿ‬ ‫رھپۿلاۿارگۿؿاہنۿےکۿاملسموننۿیکۿوخیشۿےسۿےہۿوتۿانۿرپۿیھبۿاسلامۿےہۿارگہچۿ ٓا فۿرپۿادشۿےہۿہکۿاہکنۿلادراۿاگےہۿامےہۿیسکۿارگنمرۿاکۿ‬ ‫ٓا لاۿاؿرۿاہکنۿہیۿابشہنۿرؿرۿیکۿلاامیل‪،‬وگمرۿ دیۿاتمیل‪،‬اؿرۿارگۿاملسمونن ےنۿاشۿیکۿااجرفۿہنۿدیۿوتۿہیۿ ٓا فۿیکۿوت وخدۿرکدہۿےہۿاشۿاکۿاشۿ‬

‫رپۿایقشۿاسیک!‬ ‫(ۻ‪)۸‬سقۿاجےنۿدےئجیۿادیمۿؿۿوموہمۿؿونظمنۿسقۿےسۿزگرۿرکۿرفب ۿاحملۿویمیٹلپسنۿےسۿاشۿاکۿااصحتسل‬

‫‪ْ1‬صحیحْالبلاریْکتابْاالدبْبابْالیلدْغْالمؤمنْالخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۺ‪۵‬۾‪،‬سننْالداریمْبابْالیلدغْالمومنْمنْجحرْمرتیْ‬

‫نشرْالسنۃْملتانْ‪ /۷‬ۼ‪۷۷‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 389 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿرمؿرۿؿاامعتسلۿاکۿلاہیلکلۿرؿالۿسقۿیعطقۿؿینیقیۿرہھٹاےئجیلۿرھپۿاسلامۿایکۿدعفۿوہا‪،‬ایکۿوکیئۿگناہۿخاللۿوہاتکسۿےہۿہکبجۿالكۿرامہنۿےکۿ‬ ‫دعبۿاشۿاکۿرؿالۿینیقیۿوہ‪،‬وینۿوتۿرشافۿؿرلاۿیھبۿخاللۿوہاجںیئۿےگۿہکۿہشیمہۿےکۿےئلۿہنۿؿہۿ رقتسۿہنۿہیۿرمتسم‪،‬والحولْوالقوةْاالْ‬

‫باللْالعلْالعظیم۔ہیۿےہ ۿؿہ ۿرقتری"دجسم ۿاکوپنر ۿےک ۿہلصیف ۿرپ ۿالك ۿرظن"سج ۿرپ ۿوعام ۿوک ۿؿہ ۿھچک ۿؿوثط ۿؿہ ۿھچک ۿلارۿےہ ۿواستغقرْ‬ ‫اللالعظیم۔‬

‫الحمدللدؿااسفتسرۿنیشیپۿےکۿوجافۿںیمۿیہیۿسیتھچۿرظنںیۿاکیفۿؿؿایفۿںیہۿنجۿںیمۿاشۿہلصیفۿرپۿالكۿرظنۿرپۿیھبۿدنپرہۿرظنںیۿ‬

‫وہںیئگ‪،‬اؿرۿہنۿرصفۿایسۿدقرۿہکلبۿہلئسمۿؿہلصیفۿےکۿولہپؿنۿرپۿاکیفۿرؿینشۿڑپیئگۿسجۿےکۿدعباعلقۿوکۿامینارۿقحۿؿلا لۿےکۿےئلۿانْ‬

‫شاءْاللْالعظیم رلادہۿیکۿاححقۿہنۿریہۿوجافۿلایقۿااسفتسرافۿاکۿاحلۿیھبۿںیہیۿےسۿلھکۿایگۿاذہاۿانۿرپۿلاالامجلۿدؿاچرۿظفلۿھکلۿ‬ ‫رکۿکالمۿامتمۿرکۿںی وباللْالتوفیق۔‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿوسم‬

‫اشۿےکۿرقف ۿرقف ۿاکۿردۿاؿرپۿزگرۿاکچ‪،‬وگرٹنمنۿےنۿوخدۿوخاشہۿہیفصت ۿیک‪،‬تہبۿااھچۿایک‪،‬رگمۿہیفصتۿںیم ہیۿوجتمرۿوجوخدۿاعملۿ‬ ‫ےکۿاغرارۿےسۿرحامۿاؿرۿلالسیہہۿكتہۿرحمقۿاشالمۿےہ‪،‬اعملۿےنۿ ٓا فۿیہۿشیپۿیکۿتہبۿمراۿایک‪،‬رھپۿاےسۿاہنمكۿرسمفۿزیخۿؿ ررںیۿ‬ ‫رؿرۿؿہریہۿؿہریہۿاہکۿاؿۿرۿتخسۿمرۿاایک۔‬

‫(ۼ‪[)۸‬اش ۿوجتمر ۿےن ۿایک ۿدلا ۿاؿر ۿایک ۿایل ۿاش ۿاک ۿومارہن]ہن ۿہک ۿدیقوین ۿوک ۿلال ۿطاقہلب ۿیسک ۿارم ۿےک ۿوھچردانی ۿاچاہ‪،‬وجاف ۿالدرسی ۿںیمۿ‬ ‫یسک ۿطاقہلب ۿاک ۿاشارہ ۿلك ۿںیہن‪،‬ونھکل ۿےک ۿالك ۿارگنمری ۿاابخر ۿںیم ۿےہ ۿہک ۿلال ۿرشع ۿوھچراایگ‪،‬نکمم ۿےہ ۿہک ۿلامہ ۿہیفخ ۿوگتفگ ۿںیم ۿدرکۿ‬ ‫رشعۿ ٓا لاۿوہ‪،‬افۿوسالۿہیۿےہۿؿہۿرشعۿایکۿیھتۿاؿرۿیئاۿےکۿشاھتۿمہۿتمیقۿیھتۿلاتہبۿرگان‪،‬امہر ۿشالئۿافلضۿاکۿایبنۿےہۿہکۿہکلبۿ‬ ‫اشۿوکۿرشمؿعۿایکۿہکۿاملسمنۿ ٓا دنئہۿدقمامفۿہنۿخالںیئ‪،‬ا ینۿرنیمۿدجسمۿےسۿدسقۿمردارۿوہاجںیئ(دوھکیۿامہر ۿایبلافۿںیمۿربمنۿ‬ ‫ۼ‪۶‬لا‪)۷۵‬اؿرۿدجسمۿیکۿرنیمۿرپۿہنیعبۿایسۿرطہقیۿیکۿامعرفۿہنۿریمعتۿرکںیۿا ینۿسجۿےسۿؿہۿدجسمۿےکےئلۿوفحمعۿرےہۿاؿرۿڑسكۿےکۿاکمۿ‬ ‫ںیم ۿہن ۿ ٓا ےکس ۿؿرہن ۿامعرفۿیک ۿیسک ۿہناف ۿہنیعمۿےسۿثحب ۿےک ۿوکیئۿینعم ۿںیہن ۿوت ۿاحلص ۿرشع ۿدجسم ۿیک ۿدجسممك ۿاک ۿااطبل ۿاؿر ۿاشۿیکۿ‬ ‫رنیمۿاکۿڑسكۿںیم اامعتسلۿاؿرۿاشۿیکۿرحمقۿاکۿااقسعۿؿاذتبالۿاھت‪،‬ایسۿیکۿلادنبیۿےسۿاعملۿےنۿہیۿاریخۿلادشینۿوجتمرۿراکیلۿوجۿوظنمرۿ‬ ‫وہۿرکۿریظنۿوہیئگۿاؿرۿسجۿےنۿہشیمہۿےکۿےئلۿامتمۿسمخدۿدنہۿیکۿرحمقۿچیبۿدایل۔افۿاشۿاکۿاؿرۿیئاا ینۿراہیئۿزلمامنۿاکۿومارہنۿرکےئجیلۿ‬ ‫می‬ ‫اخ ۿااخش ۿیکۿدیقۿرضرۿاخ ۿاھتۿاؿرۿؿہۿیھبۿامسجینۿاؿرۿؿہۿیھبۿعطقنمۿاؿرۿسمخدۿیکۿ خریتمۿؿااطبلۿدجسممكۿاؿرۿاشۿےکۿوخدۿشیپۿ‬

‫رکےنۿرھپۿوظنمرۿرکاےن‪،‬رھپۿاشۿرپۿااہظرۿراضؿرسمفۿےسۿہشیمہۿےکےئلۿاشۿاکۿریظنۿاننبۿانتکۿتخسۿرضرۿاعمۿاھتۿاؿرۿؿہۿیھبۿدینیۿاؿرۿؿہۿ‬ ‫یھبۿرمتسم‪،‬ایسۿوکۿاعملۿےنۿوخدۿاہکۿاھت‬

‫‪Page 390 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہکۿاعشرۿاشالمۿےکۿكتہۿوہےنۿںیم یسکۿوکۿسیہہۿہنۿراہ‪،‬الكۿدجسمۿاکۿرضرۿرضرۿاعمۿےہۿہکۿدجسمۿاعمۿاملسموننۿیکۿابعدف اگہۿےہ‪،‬ہنۿ‬ ‫یسک ۿاخ ۿیک‪،‬اؿر ۿرضر ۿاعم ۿرضر ۿاخ ۿےس ۿاوقی‪،‬ایس ۿرپ ۿ ینب ۿےہ ۿ حت ۿایدقری ۿؿرحبارلاقئ ۿؿدرر ۿؿرغر ۿؿونتری ۿاالاصبر ۿؿدراتخمر ۿؿہریاہۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫دمتعمافۿاافسرۿاکۿہلئسمۿہکۿدجسمۿاضطۿوبْجنبہْارضْلرجل ْ الخ(حقۿدجسمۿگنتۿوہاجےئۿاؿرۿاشۿےکۿولہپۿںیم الكۿصخۿیکۿ‬

‫رنیمۿوہ۔ف)حقۿرصفۿامنروینۿرپۿہگجۿیکۿیگنتۿااسیۿرضرۿمہمۿیھجمسۿیئگۿوتۿدجسمۿیکۿدجسممكۿاکۿااطبلۿاعشرۿاشالمۿاکۿؿہۿكتہ ؿاذتبالۿ‬ ‫مسل‬ ‫اؿر ۿرھپ ۿہن ۿالك ۿدجسم ۿےک ۿہکلب ۿاقدعہ ۿرمتسمہ ۿسمخد ۿےئلیک ۿزک ۿدرہج ۿادش ۿؿاشیق ۿرضراعم ۿ مین ۿؿرضرسفن ۿاشالم ۿؿدنی ۿےہ ۿلقعۿ‬ ‫ؿلقنۿؿرعفۿؿرشفۿاکۿاقدعہۿوتۿؿہۿاھتۿہکۿرضرۿاعمۿےسۿےنچبۿوکۿرضرۿاخ ۿاکۿلمحتۿرکےتۿںیہ‪،‬اابشہۿؿااظنلمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫یتحملْالضررْاللاصْالجلْدفعْالضررْالعام‪2‬۔ ْ‬

‫اعمۿرضرےسۿےنچبۿےکۿےئلۿاخ ۿرضرۿوکۿاانپلاۿاجاتکسےہ۔ف)‬

‫اہینۿدنچۿرؿرہۿ فیفۿرضرۿاخ ۿدنچۿااخش ۿےسۿےنچبۿوکۿاانتۿمیظعۿرضرۿاعمۿؿارضاراشالمۿرمتسمۿؿدمامۿوگاراۿایک‪،‬افۿوساۿاشۿےکۿایکۿ‬

‫ےئہکۿہک" ‪‬‬ ‫‪3"‬ۿ(یسکۿرطچۿریمیۿوقمۿاجیتن۔ف)‬ ‫(۽‪)۸‬ومعمۿؿوصخ ۿرضرۿےسۿعطقۿرظن ٓا رخۿاانتۿوتۿاعملۿوکۿیھبۿاغرارۿےہۿہکۿاشۿںیمۿكتہۿرحمقۿاشالمۿےہۿرھپۿوکنۿیسۿرشتعیۿ‬ ‫ےہۿہکۿضعبۿااخش ۿوکۿدیقۿےسۿڑھچاےنۿےکۿےئلۿدجسمںیۿٹنیھبۿڑچاھلاۿاؿرۿانۿیکۿرحںیتمۿلااملۿرکالاۿاؿرۿاشۿلاامیلۿوکۿریظنۿرمتسمۿ‬ ‫انبلاۿخاللۿےہ‪،‬رلدۿاکۿلافۿامیبرۿاھتۿاؿرۿاھبیئۿوکۿراکم‪،‬الكۿمرادارٹکۿسجۿےکۿاہھتۿںیمۿاﷲ زعؿلجۿےنۿانۿامیبروین اکۿینیقیۿكالچۿراھکۿ‬ ‫اھتۿدؿرۿےسۿاےسۿنسۿرک ٓا لا‪،‬اؿرۿ ٓا لاۿیھبۿاسیک‪،‬ہی اتہکۿ ٓا لاۿںیم اراہر ۿےئلۿایپمۿافشۿاللاۿوہنۿاؿرۿاخ ۿرصتوحاۿمرادرۿؿلدرۿدؿوننۿاکۿ‬ ‫لامۿےلۿرکۿاہکۿہکۿاےسۿیھبۿدؿادؿنۿاگۿاؿرۿاشۿاکۿیھبۿاخ ۿوتہجۿےسۿوپراۿاانیمطنۿشخبۿاعمہجلۿرکؿنۿاگ‪،‬لاامیہمہۿرلدۿےنۿاےنپۿؿمہۿوخاہۿ‬ ‫یسکۿوپمکدرۿےکۿےنہکۿےسۿہیۿایخلۿدلۿںیمۿاکپۿایلۿہکۿلافۿحقۿلكۿردنہۿےہۿاھبیئۿوکۿدؿاہنۿدیۿاجیگیئ‪،‬اذہاۿاھبیئۿاکراکمۿاجےنۿےکےئلۿ‬ ‫لافۿوکۿلتقۿرکدلا‪،‬ایسیۿوصرفۿوکۿایکۿںیہکۿےگ‪،‬لاۿہنۿیہسۿیہیۿفر ۿرکےئجیلۿہکۿدارٹکۿےنۿؿہۿھچکۿہہکۿرکۿوخدۿاھبیئۿےکۿكالچۿوکۿلافۿ‬ ‫یکۿومفۿرپۿرشمؿعۿرکدلا‪،‬ایکۿاشۿوصرفۿںیمۿاھبیئۿاک‬

‫‪ْ1‬فتحْالِدیرْکتابْالوقفْفصلْاختصْالمسجدْباحکامْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪ /‬ۺ‪،۹۹‬بحرالرائقْکتابْالوقفْفصلْفْاحکامْالمسجدْ‬

‫اچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪ /‬ۺۺ‪،۷‬الدررالحکامْشر عْغررْاالحکامْکتابْالوقفْمـیغۃادمحۿاکلمۿ‪ /۷‬ۻ‪۶۸‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْتنؽیہْیحتملْضررْاللاصْالجلْدفعْضررْالعامْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ‪۶۷۶ /۶‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪ /۸‬ۻ‪۷‬‬ ‫‪Page 391 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫راکمۿوھکےنۿوکۿلافۿاکۿلتقۿرؿاےہ۔‬ ‫(۾‪)۸‬ااسفتسرۿہیۿہنۿاھتۿہکۿزلممۿرشعۿرپۿوھچےٹۿلاۿلالۿرشع‪،‬سجۿاکۿہیۿوجافۿدلاۿایگ‪،‬ہکلبۿوسالۿہیۿاھتۿہکۿانۿیکۿ ٓا رادیۿےکۿدعبۿاؿرۿایکۿ‬ ‫انمرمق ۿرہ ۿیئگ ۿیھت ۿےسج ۿاعمل ۿےن ۿعطق ۿایک ۿاؿر ۿویکرکن ۿعطق ۿیک‪،‬اہین ۿیھب ۿضعب ۿااحصف ۿےن ۿااسفتسراف ۿوک ۿدھکی ۿرک ۿاہک ۿاھت ۿہک ۿان ۿیکۿ‬ ‫تمکحۿھجمسۿںیمۿہنۿ ٓا یئۿزکۿزکۿرغ ۿےسۿہیۿاومرۿدرلاتفۿےئکںیہۿامہر ۿااسفتسرۿدؿمۿیکۿتمکحۿاؿرپۿولعممۿوہیکچ‪،‬اشۿوسمۿاکۿ‬ ‫افدئہۿہیۿاھت ۿہک ۿاہینۿدؿ ۿیہۿمراںیع ۿںیھت‪،‬وگرٹنمنۿاک ۿزلمومن ۿرپۿدوعٰی‪،‬املسموننۿوکۿرنیمۿرپۿدوعٰی۔وگرٹنمن ۿےنۿاعمل ۿےسۿ‬ ‫اصمتحلۿیک‪،‬اصمتحلۿلكۿرطہفۿوتۿیھتۿںیہنۿاؿرۿراہیئۿزلمامنۿوکیئۿلعفۿرتشمكۿہنۿاھتہکۿفرنیقیۿےنۿایک‪،‬اؿرۿرطنیفۿےسۿعطقۿ‬ ‫مرافۿققحتمۿوہا‪،‬ؿہۿوتۿاہنتۿلعفۿوگرٹنمنۿاھتۿہکۿوخدۿیہۿؿہۿاےسۿاجبالیئۿاؿرۿاینپۿرطفۿےسۿعطقۿمرافۿیک‪،‬اشۿےکۿدعبۿدؿرسیۿمرافۿ‬ ‫ایک ۿیھت ۿہک ۿادرھ ۿےس ۿعطق ۿیک ۿیئگ‪،‬الرجم ۿاش ۿاک ۿوجاف ۿیہی ۿاھت ۿہک ۿوگرٹنمن ۿےن ۿدیقی ۿوھچر ۿاملسمونن ۿےن ۿدجسمۿوھچری‪،‬ؿاذہاۿ‬ ‫شالئۿافلضۿےنۿااسفتسرۿدؿمۿیکۿرطچۿوسمۿےکۿوجافۿےسۿیھبۿولہپۿیہتۿیکۿاؿرۿؿہۿرادئۿلافۿھکلۿرکۿاشۿوگلۿمہبمۿرپۿانقمقۿفرامیئۿ‬ ‫ہکۿوگرٹنمنۿاؿرۿاملسموننۿےسۿدقمامفۿاؿرۿاشۿےکۿنمضۿںیمۿلامہۿگدیشیگۿؿانمرمقۿیھتۿسجۿوکۿاعملۿےنۿعطقۿرکدلا۔وسالۿاھتۿ‬ ‫انمرمقۿایکۿیھتۿویکرکنۿعطقۿیک؟وجافۿوہاۿہکۿیھتۿاؿرۿعطقۿیکۿرغ ۿاہینۿےکۿضعبۿااحصفۿافدئہۿااسفتسرافۿہنۿںیھجمسۿرگمۿشالئۿ‬ ‫افلضۿےنۿوخفۿاھجمسۿاؿرۿاینپۿاایتحعۿاکۿقحۿاداۿایک۔‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿاہچرم‬ ‫ہضبقۿیکۿاکیفۿثحبۿاؿرپۿزگریۿہکۿرنیمۿرپۿہضبقۿدانیۿہنۿرہھٹاۿہکلبۿوہارپ۔‬ ‫(‪[)۹۵‬رمعۿوصحلۿہضبقۿاکۿرد]راہۿربممؿنۿاکۿانہکۿمہۿامعرفۿیکۿااجرفۿدںیۿےگۿوجۿاقونلاۿؿرعفاۿہضبقۿےہۿارگہچۿوگررنۿرنجلۿطفلۿہضبقۿ‬ ‫وک ۿاینپ ۿرلان ۿےس ۿہن ۿںیہک‪،‬رشكا ۿراہتس ۿرپ ۿاجھچ ۿراکےنل ۿاتھچ ۿلاےنٹ ۿاکہز ۿصخ ۿوکاایتخر ۿےہ ۿارگ ۿوکہچ ۿہری ۿلاذفہ ۿوہ ۿوت ۿسق ۿالہ ۿوکہچ ۿیکۿ‬

‫ااجرفۿےس‪،‬اؿرۿشارفۿاعمۿوہوتۿاطلسنۿیکۿااجرفۿےسۿہکلبۿلالااجرفۿاطلسنۿیھبۿراکےنلۿےسۿاگہنگرۿہنۿوہاگۿارگہچۿمراحمقۿےکۿدعبۿ‬ ‫لارۿدانیۿؿاحقۿوہاگ۔اعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫انْارادْاحداثْالظلۃْفْسکۃْغیْنافذة ْیعؾربْفیہْ ارگۿوکیئۿدنبیلگۿںیمۿحھنہۿانبلاۿاچےہۿوتۿیلگۿؿاولنۿیکۿااجرفۿربتعمۿ‬ ‫االذنْمنْاھلْالسکۃْوھلْیباحْاحداثْالظلۃْعلْ وہیگ‪،‬اؿر ۿایکۿشارفۿاعمۿرپۿوکیئۿحھنہۿانباتکس ۿےہ‪،‬وتۿااممۿاحطؿیۿ‬ ‫طریقْالعامۃْذکرْالطحاویْانہْیباحْوالیاثمْقبلْ ےنۿابمچۿاہکۿےہۿاؿرۿاشۿؿغكۿلكۿاگہنگرۿہنۿوہاگۿحقۿلكۿوکیئۿ‬ ‫انْیلاصمہ ْ‬

‫اخمتمصۿہنۿرک ۿاؿرۿاخمتمصۿےک‬

‫‪Page 392 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫احدوبعد ْالملاصمۃ ْالیباح ْاالحداث ْواالنتقاعْ دعب ۿہن ۿانبلا ۿابمچ ۿوہاگاؿر ۿہن ۿیہ ۿاش ۿےس ۿاافتنف ۿاجمر ۿوہاگ ۿاؿر ۿاشۿ‬

‫ویاثم ْبرتك ْالظلۃ ْکذاف ْالقصول ْالعمادیۃ‪،‬ولؼسْ وک ۿلایق ۿرےنھک ۿےس ۿاگہنگروہ ۿاگ‪،‬اسیجہک ۿوصفل ۿامعدہی ۿںیمۿ‬ ‫الحدْمنْاھلْالدربْالذیْھوْغیْناْفذْانْیشر عْ ےہ‪،‬اؿر ۿیسکۿوکگنتۿدنبیلگۿںیمۿوکرا ۿداانلۿاؿر ۿرپۿلاہلۿاگللا ۿیلگۿ‬ ‫ؿاولنۿیکۿااجرفۿےکۿریغبۿاجمرۿںیہنۿوخاہۿیلگۿؿاولنۿوکۿرضرۿوہۿلاۿ‬ ‫کنیقا ْوالمیزابا ْباذنْجمیعْاھل ْالدرب ْاضر ْذلكْ‬ ‫ہنۿوہ‪،‬خالہصۿںیمۿویط یۿےہ۔(ف)‬ ‫ب مْاولمْیضرھکذاْفْاللالصۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫اؿرۿاغلناۿارگنمریۿاقوننۿںیمۿیھبۿوچیگنۿااجرفۿےسۿااسیۿوہاتکسۿےہۿاےسۿوکیئۿاعلقۿراہۿلاۿڑسكۿیکۿرنیمۿرپۿہضبقۿہنۿےہکۿاگۿاؿرۿدؿرۿ‬ ‫ویکنۿاجےۿونھکلۿںیمۿلامۿنسینانۿلارارۿیکۿکیزفۿینسۿاجیتۿےہۿرشكاۿرعفاۿاقونلاۿیسکۿرطچۿؿہۿداکوننۿرپاقضبۿںیہن۔‬

‫(‪)۹۶‬وجافۿالدرسیۿاکۿؿہۿہلمجۿہکۿںیمۿاشۿوکۿھچکۿؿعیقۿؿاملۿںیہنۿایخلۿرکلاۿہکۿرنیمۿزکۿےکۿہضبقۿںیمۿرےہۿیگ‪،‬اشۿےکۿےنھجمسۿںیمۿ‬ ‫تہب ۿیطلغ ۿیک ۿیئگ ۿثحب ۿہضبق ۿؿعیق ۿںیہن ۿا ین ۿوضفل ۿےہ ۿاش ۿیک ۿدؿ ۿوصرںیت ۿںیہ ۿالك ۿہی ۿہک ۿہضبق ۿیسک ۿاخ ۿاک ۿوہ‪ ،‬ۿاش ۿےس ۿںیمہۿ‬ ‫رغ ۿںیہن۔دؿرس ۿہیۿہکۿمہۿیسکۿاخ ۿہضبقۿوکۿہزۿزگۿرؿاۿہنۿرںیھکۿےگ‪،‬اذہاۿاشۿیکۿثحبۿوضفلۿےہ‪،‬ؿہۿلافۿہکۿارگہچۿوگررنۿ‬ ‫رنجل ۿطفل ۿہضبق ۿوک اینپ ۿرلان ۿےس ۿہن ۿںیہک ۿینعم ۿاؿل ۿاتبیت ۿےہ ۿاحالہکن ۿرماد ۿػـغا ۿینعم ۿلاین ۿںیم ۿےہ ۿہک ۿاش ۿےک ۿلصتم ۿیہ‪،‬وجافۿ‬ ‫الدرسیۿںیمۿےہۿرگمۿہیۿرضؿرۿیۿےہۿہکۿاعمۿكلب اؿرۿامنریۿاےسۿوطبرۿڑسكۿےکۿاامعتسلۿرکےنۿےکۿاجمۿرۿوہنۿا ینۿہضبقۿاعمۿوہلاۿ‬ ‫ح‬ ‫رضؿریۿےہۿوصختیصۿیکۿثحبۿالا ینۿےہ‪،‬وتۿدرکۿیفنۿہضبقۿوکۿیفنۿدرکۿہضبقۿرپۿ ملۿرکلارصحیۿاغمہطلۿلاۿیلھکۿیطلغۿےہ۔ربممۿہنیعتمۿ‬ ‫ےن ۿاصف ۿاصف ۿہہک ۿدلا ۿہک ۿیہی ۿہضبق ۿےہ ۿا ین ا ۿؿر ۿںیم ۿےن ۿامن ۿایل ۿہک ۿشاہبل ۿرماد ۿف ۿومہبج ۿےہ ۿااسی ۿہضبق ۿاعمل ۿاصحق ۿلا ۿوکیئۿ‬ ‫املسمنۿربممۿاصحقۿاےنپۿرھگۿےکۿےئلۿیھبۿوگارارکںیۿےگۿلاۿہیۿاخ ۿاﷲ زعخالہلۿےکۿرھگۿےکۿےئلۿےہۿرغصکہۿہضبقۿوخدۿربممۿہنیعتمۿ‬ ‫یکۿرلان ۿےسۿےطۿرکاایل۔یجۿںیہن ۿہکلب ۿوخد ۿاینپۿرلان ۿےسۿہضبقۿاکۿہیضقۿےط ۿرکدلا ۿہکۿتھچۿامہریۿاؿر ۿدجسمۿیک ۿرنیمۿرپۿڑسكۿ‬ ‫اجری‪،‬الحولْوالقوةْاالباللْالعلْالعظیم۔‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالجنایاتْالبابْالحادیْعشرْفْجنایۃْالحائطْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۻ‪۹۵ /‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 393 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿمجنپ‬

‫(‪[)۹۷‬اصمتحل ۿاش ۿرپ ۿیک ۿہک ۿدجسم ۿدجسم ۿایک ۿہکلب ۿؿفق ۿیھب ۿہن ۿرہھٹ ] ۿاعمل ۿیک ۿشیپ ۿرکدہ ۿدؿرسی ۿوجتمر ۿسج ۿرپ ۿہلصیف ۿوہا ۿرقتریۿ‬ ‫ذموکراعملۿںیمۿرصفۿانۿوظفلۿنۿےسۿےہ‪:‬اشۿؿغكۿںیمۿےنۿہیۿوصرفۿشیپۿیکۿہکۿرسدسقۿمہۿوکۿداالنۿیکۿتھچۿرپہضبقۿد ۿ‬ ‫دںیۿاخل‪،‬اشۿںیمۿںیہکۿیسکۿیکۿكلمۿہنۿوہےنۿاکۿلدرکہۿںیہنۿرگمۿشالئۿےنۿاےسۿانۿوظفلنۿےسۿایبنۿایکۿاھتۿہکۿدعبۿردۿؿدقچۿاعملۿ‬ ‫یکۿراےئۿےسۿےطۿلالاۿےہۿہکۿرسدسقۿكلمۿاشۿرنیمۿرپۿیسکۿیکۿلامكۿہنۿیکۿاجےئۿویکنۿہکۿاملسموننۿےکۿمردلكۿہیۿؿفقۿےہۿ‬ ‫ہضبقۿرنیمۿرپۿاملسموننۿاکۿداللاۿاجےئ‪،‬اشۿرپۿہیۿااسفتسرۿمجنپۿاھتۿہکۿہیۿیسکۿیکۿكلمۿلامكۿہنۿوہےنۿیکۿغرارۿدادۿرصفۿاعملۿےکۿمیخنلہۿ‬ ‫ںیم راہۿلاۿلاافتطۿفرنیقیۿےطۿوہاۿاشۿاکۿہیۿوجافۿےہۿہکۿرنیمۿیکۿتیکلمۿوگرٹنمنۿاینپۿیہۿیتھجمسۿیھتۿربممۿےسۿاعملۿےنۿاصفۿہہکۿ‬ ‫دلا ۿاؿر ۿولہکاایل ۿہک ۿكلم ۿؿفق ۿںیم ۿیسک ۿےکےئل ۿںیہن ۿوہیت ۿاؿر ۿایس ۿؿاےطس ۿمہ ۿاےنپ ۿےئل ۿیھب ۿلامك ۿرکےن ۿےک ۿدرےپ ۿںیہن۔اشۿ‬ ‫وجافۿںیمۿتہبۿطلخۿثحبمۿےہ۔كلمۿاکۿاػالطۿدؿ‪۷‬ۿینعمۿرپۿ ٓا لاۿےہۿاؿلۿااصتخ ۿامعنۿہکۿادتباءۿاشۿےکۿےئلۿدقرفۿرصتفۿرشیعۿ‬ ‫لامكۿرک ۿاؿرۿاشۿےکۿہریۿوکۿےبۿاشۿیکۿااجرفۿےکۿرصتفۿےسۿامعنۿوہۿےسیجۿرلدۿاکۿاکمنۿرلدۿیکۿكلمۿےہ‪ ،‬حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الملكْھوْقدرةْیثؽت اْالشار عْابتداءْعلْالتصرفْ تیکلمۿؿہۿدقرف ۿےہۿےسجۿشارفۿےنۿرصتفۿےکۿےئلۿادتباءۿ‬ ‫لامكۿایکۿوہۿوتؿلیکۿےسیجۿرصتفۿاخرچۿوہےئگ(ف)‬ ‫فلر جْنحوالوکیل‪1‬۔ ْ‬ ‫اابشہۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫وعرفہْفْالحاویْالِدیسْبانہْاالختصاصْالحاجز‪2‬۔ ْ‬

‫اؿراحؿی ۿدقیسۿےن ۿاش ۿیکۿرعتفی ۿوین ۿیکۿےہ ۿؿہ ۿااصتخ ۿوجۿ‬ ‫دؿرس ۿیکۿدماخلقۿےسۿامعنۿوہ۔(ف)‬

‫لض ل‬ ‫می‬ ‫لا معییۿامتمۿاؿاقفۿیلعۿا خی ۿا مفییۿہبۿاؿر ۿوصخاصۿسمخد ۿلاامجفۿامق ۿاﷲ زعؿلجۿےکۿوسا ۿیسکۿیکۿكلم ۿںیہن‪،‬قالْاللْ‬ ‫ْٰ‬ ‫تعایل"‬

‫"‪ 3‬ۿ(اﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬اؿر ۿہیۿہکۿدجسمںی ۿاﷲ یہۿیکۿںیہ۔ف)‪۷‬دؿمۿینعمبۿدقرف ۿرصتفۿرشیع‪،‬‬

‫انعہیۿںیمۿےہ‪:‬الملكْھوْالِدرةْعل‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالؽیو عْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪ /‬ۻۺ‪۹‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثالثْالِولْفْالملکْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۵۷ /۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْالِرآنْالکْریم‪۷‬ۼ‪ /‬۽‪۶‬‬ ‫‪Page 394 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫التصرفْفْالمحلْشرعا‪1‬ۿ(تیکلم‪،‬ہیۿلحمۿرصتفۿرشیعۿیکۿدقرفۿےہ۔ف)لاںیۿینعمۿوتمیلۿوکۿامكلۿاؿاقفۿہہکۿ شکیےۿںیہ۔‬ ‫لمف‬ ‫زخالۃۿا نینۿؿاتفؿیۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫لوادیعْالمْحدودْلنقسہْثمْادیعْانہْوقفْالصحیحْ ارگۿےلہپۿدحمؿد ۿرہبقۿاکۿدوعٰیۿاےنپۿےئلۿایکۿرھپۿؿفق ۿوہےنۿاکۿ‬

‫من ْالجواب ْان ْکان ْدعوی ْالوققیۃ ْبسبب ْالتولیۃْ دوعٰیۿایکۿوتحیحصۿوجافۿہیۿےہۿہکۿارگۿؿفقۿاکدوعٰیۿوتتیلۿیکۿانبءۿ‬ ‫ح ْتمل ْالتوفیق ْالن ْف ْالعادة ْیضاف ْالیہ ْباعؾبارْ رپۿایکۿوتۿرھپۿاشۿےکۿدؿوننۿدوعؿنۿںیم وماتقفۿادیاۿیکۿاجیتکسۿ‬ ‫ی ْ‬ ‫ےہۿویکہکنۿاعدلا ۿؿفقۿوتمیلۿیکۿرطفۿرصتفۿاؿر ۿانمرمقۿ‬ ‫والیۃْالتصرفْواللصومۃ‪2‬۔ ْ‬ ‫ںیمۿوسنمفۿوہلاےہ(ف)‬ ‫ہی ۿدؿونن ۿینعم ۿوخد ۿایس ۿوجاف ۿااسفتسر ۿںیم ۿوموجد‪،‬اؿل ۿاہک‪:‬كلم ۿؿفق ۿںیم ۿیسک ۿےک ۿےئل ۿںیہن ۿوہیت۔اش ۿےک ۿلصتم ۿیہ ۿاےنپۿ‬ ‫ریشمۿاقونینۿاکۿوقلۿلقنۿایکۿہکۿامہریۿكلمۿبصغۿےسۿںیہنۿ یلۿیئگ۔ػاہزۿےہۿہکۿوگرٹنمنۿہزۿزگۿیسکۿؿغكۿاشۿ ہصۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫و‬ ‫اینپۿكلمۿینعمبۿاؿلۿیکۿدمیعۿہنۿوہیئۿاشۿرپۿہیۿیھبکۿہنۿاہکۿایگۿہکۿہیۿوگر میییۿرنیمۿےہۿمتۿےنۿاےسۿدجسمۿرکایلۿاھتۿافۿوگرٹنمنۿاےسۿ‬ ‫ؿاسپ ۿیتیل ۿےہ ۿہکلب ۿدوعی ۿارگ ۿاھت ۿوت ۿاایتخر ۿرصتف ۿاک ۿاشۿیک ۿیفن ۿارم ۿےط ۿدشہۿںیمۿہن ۿہززگ ۿاعمل ۿےن ۿیک ۿہن ۿربمم ۿےسۿولہکایل ۿہن ۿاصفۿ‬ ‫لااصفۿہکلبۿاصفۿاصفۿاشۿےکۿاابثفۿرپۿہلصیفۿوہاہکۿہیۿارمۿرضؿریۿےہۿہکۿاعمۿكلبۿاخل۔‬ ‫(‪)۹۸‬ہزۿوقمۿاینپۿاصؾالچۿرپۿکالمۿرکیتۿاؿریتھجمسۿےہۿاقوننۿاؿرۿالہۿاقوننۿیکۿاصؾالچۿںیمۿرنیمۿدجسمۿلاۿؿفقۿدجسمۿوکۿكلمۿدجسمۿ‬ ‫لمف‬ ‫ےتہکۿںیہۿہکلبۿاشۿاصؾالچۿاکۿ اتۿرشفۿرہطمۿںیمۿیھبۿےہ۔ؿااعقفۿاسحہیمۿؿۿزخالۃۿا نینۿؿاتفؿٰیۿدنہہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫الیمکن ْتصحیحہ ْتملیکا ْبال بۃ ْللمسجد ْفاثباتْ دجسم ۿوک ۿہبہ ۿرکےنۿےس ۿكیلمت ۿیکۿحیحصت ۿنکمم ۿںیہن ۿہکبج ۿاشۿ‬ ‫رطہقیۿےسۿدجسمۿےکۿےئلۿتیکلمۿاکۿاابثفۿحیحصۿےہ(ف)‬ ‫الملكْللمسجدْعلْھذاْالوجہْصحیحْ‪3‬۔ ْ‬ ‫وتہیۿےطۿرکلاۿكلمۿاشۿرنیمۿرپۿیسکۿیکۿہنۿلامكۿیکۿاجےئۿہیۿےطۿرکلاۿےہۿاےسۿدجسمۿیکۿےشۿہنۿاملاۿاجےئ‬

‫ْالعنایۃْعلْْٰہا مشْفتحْالِدیرْکتابْالؽیو عْۃبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪ /‬ۺۺ‪۹‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالسادسْفْالدعویْا لخْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹۸۶ /۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْےفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 395 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿافۿہیۿانہکۿرضؿرحیحصۿےہۿہکۿانچہچنۿوگرٹنمنۿےنۿااسیۿیہۿایک۔‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿمشش‬ ‫(‪)۹۹‬اہین"رسدسق"ےکۿینعمۿسجۿتمکحۿےکۿےئلۿدرلاتفۿےئکۿےھتۿؿہۿاکرۿرگۿوہیئۿاتبلاۿڑپاۿہکۿرسدسقۿےکۿینعمۿربممۿہنیعتمۿےسۿ‬ ‫اصف ۿہہک ۿدےئ ۿےئگۿہک ۿمہ ۿصیلخت ۿرشتک ۿرمؿر ۿےک ۿےئل ۿہشیمہ ۿاچرہ ۿوجیئ ۿرکےت ۿرںیہ ۿےگ‪،‬ا ین ۿاش ۿؿغك ۿامہری ۿلاۿدجسمۿیکۿكلمۿ‬ ‫لامكۿوہاجےئۿیگۿیفۿااحللۿیسکۿیکۿہنۿروھکۿوتۿاصفۿلھکۿایگۿہکۿكلمۿےسۿؿیہۿینعمۿرمادۿےئلۿوجۿاصؾالچۿاقوننۿےہۿلاۿینعم دؿمۿ رہۿ‬ ‫احلۿبلۿہیۿوہاہکۿیفۿااحللۿرنیمۿدجسمۿوکۿؿفقۿہنۿرہھٹالاۿاجےئۿ ٓا دنئہۿمہۿوکششۿرکےگنیۿہکۿؿفقۿغرارۿلاےئۿالكۿاشالیمۿاعملۿ‬ ‫ہکۿایہٰلۿرھگۿیکۿحمامكۿیکۿحمامكۿوکۿخالۿوہۿاشۿےکۿےئلۿاشۿےسۿرلادہۿعینشۿلافۿاؿرۿایکۿوہیگۿہکۿاےنپۿمنہۿےسۿدجسمۿدرانکرۿرس ۿےسۿ‬

‫یفۿااحللۿاےسۿؿفقۿیہۿہنۿرہھٹاےنۿیکۿوجتمرۿشیپۿرک ۔ریہۿ ٓا دنئہۿیکۿوکششۿاشۿاکۿلصفمۿاحلۿاؿرپۿزگراۿہکۿہیۿضحمۿاہنۿنۿاخہنۿ‬ ‫ایخل ۿںیم راہ ۿلا ۿاہک ۿاؿر ۿوظنمر ۿہن ۿوہ ۿاا ۿش ۿاک ۿغرارداد ۿہز ۿزگ ۿہن ۿوہا ۿاؿر ۿوجھچک ۿمراےئ ۿنتفگ ۿاھت ۿہیفصت ۿوہےت ۿیہ ۿاےس ۿوخد ۿیہ ۿوسنمچ ۿؿۿ‬ ‫م‬ ‫مصـچۿرکدلاۿاؿرۿاشۿاکۿایخلۿلكۿاملسموننۿےکۿدولنۿےسۿلیھچۿداےنلۿاکۿوپرۿادہمۿایلۿفاعؾربوا ٰیاویلْاالبصارممرب ہنیعتمۿےنۿہیۿ‬ ‫یھبۿاصفۿاصفۿہہکۿدلاۿہکۿحقۿاقوننۿنبۿاجےئۿاگۿوتۿوخاہۿوخناہۿہیۿہلئسمۿیھبۿےطۿوہاجےئۿاگ۔یجۿہلئسمۿوتۿایھبۿےطۿوہایگۿاؿرۿؿیہۿ‬ ‫اقوننۿےکےئلۿامدہۿوہایگۿدوھکیۿربمنۻ‪۷‬لا‪۸۵‬مہۿاشۿؿغكۿاشۿوخاشہۿوکوپراۿںیہنۿرک شکیےۿا ینۿدجسمۿوکۿدجسمۿلاالےئۿػاطۿؿفقۿیھبۿ‬

‫ںیہنۿامنۿ شکیے۔ہیۿےہۿوجۿاعملۿےنۿےطۿایکۿےہ۔فاناللْواناْالیہ ْٰرجعون۔‬

‫قلعتمۿوجافۿااسفتسرۿمتفہۿ‬

‫(ۺ‪[)۹‬ہیۿاصمتحلۿالكۿیصخشۿاکررؿایئۿےہۿاؿرۿاشۿےکۿرؿنشۿوبثفۿ]ۿاہیۿنۿلكۿضعبۿااسفتسرۿؿنۿےکۿ اشنۿوکۿشالئۿافلضۿےنۿ‬ ‫ھجمسۿایلۿاؿرۿوجافۿےسۿارعا ۿلاااہبمۿیکۿرطفۿدعؿلۿایکۿےسیجۿااسفتسرۿدؿمۿؿوسمۿاؿرۿلایقۿںیمۿوجافۿحیحصۿیکۿراہۿیہۿہنۿیھتۿانۿںیمۿ‬ ‫رطقیۿاذتعارۿایلۿاؿرۿنبۿہنۿڑپا۔اشۿمتفہۿںیمۿاظبہزۿ اشنءۿوسالۿایخلۿںیمۿہنۿ ٓا لا‪ ،‬اشنہیۿاھتۿہکۿاعملۿےنۿسجۿلافۿرپۿہلصیفۿایکۿػـغا ایسۿ‬ ‫ےکۿاغرارۿےسۿخالفۿااکحمۿؿكتہۿرحمقۿاشالمۿےہ۔افۿاسلامۿےکۿےئلۿنیتۿوصرںیتۿںیہ‪:‬الكۿاعمیفۿؿہۿوصرفۿربجۿؿارکاہۿرشیعۿ‬ ‫ےہ‪،‬ہیۿااسفتسرۿیکۿقشۿاؿلۿیھتۿہکۿاعملۿوکۿوگرٹنمنۿےنۿخکماۿوبجمۿرۿایک۔دؿمۿارتشكۿہکۿاسلامۿلامۿےہۿرگمۿہنۿرصفۿاعملۿہکلبۿاعمۿ‬

‫املسملانۿدیۿ قلعۿرپۿہکبجۿاوہـنۿےنۿاشۿاکررؿایئۿےکۿےئلۿاعملۿوکۿؿلیکۿانبرکۿاجیھبۿوہۿہیۿدؿرسیۿقشۿیھتۿہکۿلا‬

‫‪Page 396 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫املسموننۿےنۿاینپۿرطفۿےسۿامومرۿایکۿاؿرۿاشۿںیمۿاعملۿاکۿعفنۿہیۿاھتۿہکۿارگہچۿریبکہۿدشلدہۿؿاعقۿوہاۿرگمۿاؿرؿنۿوکۿاعملۿرپۿتخسۿعینشۿ‬ ‫مالںیتم ۿرکےن ۿاک(نج ۿیک ۿاکشمك ۿاش ۿوسال ۿےک ۿشاھت ۿطخ ۿںیم ۿ ٓا یئ)ومعق ۿہن ۿوہاگ ۿہک ۿؿہ ۿوخد ۿیھب ۿایس ۿلال ۿںیم مینالںیہ۔وسم ۿاعملۿ‬ ‫ؿنمۿہعمۿاکۿارفنادۿاؿرۿارضارۿاشالمۿںیمۿادبتساد‪،‬ہیۿرسیتیۿقشۿیھتۿہکۿلاۿؿہۿوطبرۿوخدۿایگ‪،‬اشۿےکۿوجافۿںیمۿدؿۿقشۿاریخۿیکۿرصاخۃۿ‬ ‫اؿرۿاؿلۿیکۿممناۿیفنۿیکۿہکۿاعملۿوکۿاعمۿاملسموننۿےنۿبلطۿہنۿایکۿہنۿؿہۿارۿوخدۿایگۿہکلبۿدقمہمۿاکوپنرۿےکۿاکرونکنۿےنۿلارصارۿلاللا‪،‬اہینۿ‬ ‫ےسۿػاہزۿہکۿؿہۿاکرنکۿاعمۿاملسموننۿےکۿحیحصۿلامكۿانمفۿہنۿےھتۿؿرہنۿانۿاکۿلاللاۿاعمۿاملسموننۿاکۿبلطۿرکلاۿویکنۿہنۿوہلاۿاؿرۿحقۿ‬ ‫اےسیۿہن ےھتۿاؿرۿاعمملہۿاعمۿاملسموننۿاکۿاھتۿہنۿہکۿاہنتۿانۿاخ ۿاک‪،‬وتۿاخ ۿےکۿلالےئۿرپۿاجلاۿاعم اکۿاقمئۿطاقمۿویکرکنۿرکد ۿاگ‪،‬وتۿآملۿ‬ ‫ؿیہۿوہاۿہکۿوخدۿایگ۔‬ ‫م‬ ‫سل‬ ‫(ۻ‪)۹‬لارفل ۿؿہ ۿاکرنک ۿاعم ۿ مین ۿےک ۿحیحص ۿاقمئ ۿطاقمۿےھت ۿلا ۿوخد ۿاعم ۿاملسمونن ۿےن ۿاعمل ۿوک ۿاجیھب ۿوت ۿایک ۿاوہـن ۿےنۿہہک ۿدلا ۿاھت ۿہکۿ‬ ‫الصۿاعمملہۿرپۿلاینۿریھپۿدانیۿہلصیفۿرپۿالكۿرظنۿںیمۿاملسموننۿےسۿوگتفگۿاؿرۿاعوملنۿےسۿوشمرہۿلكۿوترصفۿدتریبۿاؿلۿیھتۿےنجیھبۿ‬ ‫ؿاولنۿےنۿایسۿےکۿےئلۿاجیھبۿاھتحق ۿربممۿےنۿاےسۿلاوظنمر ۿایکۿاعملۿیکۿؿاکلك ۿمتخۿوہیکچ‪،‬اےسۿاینپۿراےئۿےسۿایسیۿدتریبۿرحامۿ‬ ‫ؿخالفۿااکحمۿؿكتہۿاشالمۿراکےنلۿاؿرۿاےسۿاملسموننۿےکۿرسۿداےنلۿاکۿایکۿاایتخرۿاھت‪،‬الرجمۿارتشاكۿہززگۿںیہنۿہکلبۿارضارۿاشالمۿںیمۿ‬

‫ادبتسادۿےہۿرھپۿمالمقۿاملسملانۿیکۿاکشمكۿویکن ؎‬

‫ْکالِوسْتصیمْالرمایاویھْمرنان ْ‬

‫تنیکْالمحبْوتشکوْویھْظالمۃْ‬ ‫(مخق ۿوک ۿہالك ۿرکیت ۿےہ ۿاؿر ۿاکشمك ۿرکیت ۿےہ ۿاحالہکن ۿوخد ۿػامل ۿےہ ۿامکن ۿیک ۿرطچ ۿہک ۿریت ۿہالك ۿرکںی ۿاؿر ۿہیۿشبنج د )‬ ‫(ۼ‪)۹‬اعملۿےنۿوخدۿربممۿےسۿہیۿہہکۿرکۿہکۿریماۿاکمۿہلئسمۿاتبدےنیۿاکےہۿخداےکۿرھگۿاکۿاعمملہۿےہۿریماۿرھگۿںیہنۿاخلۿاؿرۿرقتریۿاعملۿںیمۿ‬ ‫ےہ ۿااکحم ۿذمیبہۿںیم ھچک ۿںیہن ۿدلخ ۿد ۿاتکس ۿارگ ۿراضدنمی ۿںیہن ۿوہیتۿاکحم ۿوک ۿاایتخر ۿےہ ۿںیم ۿاشۿےس ۿرلادہ ۿھچکۿںیہنۿ‬ ‫رکاتکس‪،‬اینپۿؿاکلكۿوکۿمتخۿرکدلاۿاھت‪،‬رھپ ۿوخدرایئۿاکۿاےسۿایکۿاایتخرۿاھتۿاشۿاکۿذعرۿہیۿاتبلاۿےہۿہکۿرگمۿربممۿہنیعتمۿےنۿاہکۿمہۿوکۿاراہریۿ‬ ‫راےئۿرپۿاامتعدۿےہۿمہۿاملعءۿیکۿسلجمۿعمجۿہنۿرکںیۿےگۿمتۿاینپۿراےئۿہہکۿدؿ۔الحمدْلل ػاہزۿوہایگۿہکۿافۿاہینۿےسۿاعمۿاملسموننۿاکۿ‬ ‫ؿلیکۿہنۿاھتۿہکلب ۿفرقیۿلاینۿاکۿسجۿےنۿاشۿرپۿاامتعد ۿایک‪،‬وتۿاشۿیکۿہیۿاکررؿایئۿہز ۿزگۿاملسموننۿیکۿںیہنۿرہھٹیتکسۿہکلب ۿالكۿؿلیکۿ‬ ‫وگرٹنمنۿہکلبۿالكۿؿلیکۿربممۿیکۿاکررؿایئۿےہۿسجۿاکۿارثۿرصفۿربممۿیکۿدافۿلكۿدحمؿدۿےہ۔‬ ‫(۽‪)۹‬املعءۿےسۿوشمرہۿہنۿ ےنیۿوکۿربممۿےکۿرسۿراھکۿاجلاۿےہۿرگمۿہلصیفۿرپۿالكۿرظنۿیکۿرقتریۿوتۿاصفۿہہکۿریہۿےہۿہکۿاعملۿوخدۿیہۿاشۿ‬ ‫ےسۿلارراہۿاؿرۿلادصقلۿاشۿےسۿارحنافۿاؿرۿاینپۿراےئۿرپۿوت لۿایکۿرقتریۿذموکرۿںیمۿےہ‬

‫‪Page 397 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ںیمۿےنۿاچاہہکۿاعمۿوطرۿرپۿاملعےسۿوشمرہۿولنۿرگمۿےھجمۿاافخےئۿرارۿیکۿدہمۿداریۿاشۿےسۿامعنۿوہیئۿاانپۿدایتۿاخیگنۿاعمملہۿوہلاۿوتۿالكۿ‬ ‫لافۿیھتۿاعمۿاملسموننۿاکۿاعمملہۿاؿرۿاںیہنۿےسۿاافخءۿوگرٹنمنۿاکۿارگۿوکیئۿرارۿاھتۿوتۿایکۿرضؿراھتۿہکۿوگرٹنمنۿاکۿلامۿایلۿاجلاۿاشۿاکۿوکیئۿ‬ ‫ہیفخ ۿارادہ ۿػاہز ۿایک ۿاج ۿلا ۿدرلارہۿہلئسم ۿاملعۿء ۿےس ۿااشتسرہۿہک ۿفالن ۿوصرف ۿاکۿایکۿمکح ۿےہ ۿوکن ۿشا ۿااشفےئ ۿرار ۿاھت ۿرشیعۿہلئسم ۿاؿراخ ۿ‬ ‫رحمق ۿاشالم ۿےس ۿقلعتم ۿاؿر ۿاعم ۿاملسمونن ۿےس ۿاش ۿاک ۿ قلع ۿاؿر ۿرار ۿیک ۿوکرھٹی ۿںیم ۿدنب۔بحمدالل ۿہی ۿوتاصف ۿوہایگ ۿہک ۿالكۿ‬ ‫صخۿیکۿیصخشۿاکررؿایئۿےہۿسجۿںیمۿہنۿاعمۿاملسمنۿرشلكۿہنۿاملعءۿوکۿربخ‪،‬ایسیۿاکررؿایئۿسجۿاقللۿےہۿػاہزۿےہ۔‬ ‫(۾‪ٓ )۹‬ا ےگۿربممۿاکۿوقلۿاھکلۿمہۿلالکلۿوگتفگۿعطقنمۿرکےتۿںیہۿاؿرۿرصفۿالكۿےٹنھگۿیکۿتلہمۿےہۿاہینۿہیۿاتبلاۿاجلاۿےہۿہکۿدلجیۿیکۿ‬ ‫گ‬ ‫اؿرۿتلہمۿہنۿدیۿاؿرۿ ھیزاایلۿاشۿےئلۿمہۿےنۿدجسمۿہنۿالكۿدجسمۿہکلبۿدنہؿناتنۿیکۿسقۿدجسمںیۿلدررکدںی‪،‬اشۿذعرۿیکۿوخیبۿػاہزےہۿ‬ ‫گ‬ ‫گ‬ ‫مراف ۿںیم ۿفرقی ۿلاین ۿسق ۿھچک ۿرکلا ۿےہۿ ھیزا ےنی ۿرپ ۿ ھیزااجلا ۿویکن ۿوہاتلہمۿےک ۿوجافۿںیمۿویکنۿہن ۿاںیہنۿےس ۿوشمرہ ۿ ےنی ۿےکۿ‬ ‫ےئلۿاکیفۿتلہمۿانلمۿرضؿرۿےہۿؿرہنۿوگرٹنمنۿوکاایتخرۿےہۿںیمۿاشۿےسۿرلادہۿھچکۿںیہنۿرکاتکس‪،‬ہی ہہک رکۿداھکیۿوتۿوہلاۿہکۿ ٓا یتشۿوخاہۿ‬ ‫وگرٹنمنۿایکۿیتہک‪،‬رحمق ۿاشالمۿیسیک ۿمرغرار ۿریتہ‪،‬ظفحۿوقحطۿذمہق ۿںیم ۿوگرٹنمنۿیکۿلادبملۿلایسیل ۿایکۿھچک ۿعفنۿاچنہپیت‪،‬ؿہۿ‬ ‫انمۿسجۿاکۿایپمۿیہۿےلۿرکۿوگرٹنمنۿاکۿ ٓا لاۿوہاۿاھتۿاسیکۿھچکۿابمركۿرلگۿداھکیت‪،‬ایسۿےئلۿوتۿدحمكۿںیمۿارشادۿوہا‪:‬‬

‫حمنْوالعجلۃْمنْالشیطان‪1‬۔والعیاذْ لاریخ ۿرحمان ۿیک ۿرطف ۿےس ۿوہیت ۿےہ ۿاؿرتلجع ۿاطیشن ۿیکۿ‬ ‫التأینْمن ْالر ٰ‬ ‫رطفۿےس‪،‬اﷲ اعتیلۿاغلكۿدمدۿاگرۿیکۿانپہ۔(ف)‬ ‫باللْالعزیزْالمستعان۔ ْ‬ ‫اشۿےکۿدعبۿوجۿھچکۿاہکۿایگاۿشۿےکۿرقف ۿرقف ۿاکۿردۿاؿرپۿ ٓا ایگ وباللْالتوفیق۔‬ ‫(‪۵‬ۺ)رغ ۿاسلاامفۿرشہیعۿہیعطقۿنؼیناۿاقمئۿںیہۿاؿرۿنسدفۿاقمئ‪،‬ابکمرۿدشلدہۿدعلدہۿےکۿاراکتفۿػـغاۿالرمۿںیہۿاؿرۿوقبفۿالرم۔‬ ‫اشۿسقۿرپۿملظۿمرۿملظۿمرافۿیکۿرکفۿؿاکؿشۿاؿرۿاشۿاکررؿایئۿكتہۿرحمقۿاشالمۿوکۿحیحصۿؿوصافۿانبےنۿیکۿوکششۿےہۿاحشاۿقحۿیبلطۿ‬

‫یکۿہیۿراہۿںیہن ؎ۿ‬

‫دامنۿرنیسۿلکعنہۿا ۿتشپۿمراہۿ‬ ‫(ا ۿسمفرےھجمۿولعممۿےہۿہکۿوتہبعکۿںیہنۿےچنہپۿاگۿویکہکنۿسجۿراہتسۿرپۿوتلچۿراہۿےہۿؿہۿااتسلگننۿاکۿےہ) ْ‬ ‫ںیکۿراہۿہکۿوتۿریمؿیۿہبۿااتسلگننۿسق‬

‫نسألْاللْالعقوْوالعافیۃ۔ ْ‬

‫ْ‬

‫ْجا معْا لرتمذیْابوابْالربْبابْماجاءْفْالتأینْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪،۷۷ /۷‬کزنْالعمالْدحمكۿۺۼۻۺْموسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۶۵۶ /۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 398 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫َللکہۿلیبسۿاجنفۿاشۿںیمۿرصحنمۿہک‬

‫ف‬ ‫اؿبا‪ :‬ۿاعمل ۿاؿر ۿوج ۿوج ۿملسم ۿاش ۿاکررؿایئ ۿںیم ۿرشلك ۿےھت ۿسق ۿاش ۿعینش ۿؿتخس ۿ ـیق ۿریبکہ ۿریمخ ۿدصاہ ۿرحام ۿؿكتہ ۿرحمق ۿاشالم ۿےسۿ‬ ‫ودصط ۿدل ۿوتہب ۿرکںی ۿرف ۿااسملخد ۿلجۿخالہل ۿےک ۿوضحر ۿاخك ۿذملك ۿرپلاك ۿرگرںی‪،‬اےنپ ۿرسؿن ۿرپ ۿاخل ۿاراںیئ‪،‬رسمرہنہ ۿلادلۿ‬ ‫رگلانۿؿمشچۿمرلانۿاشۿےکۿبیبحۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿاکۿدانمۿڑکپۿرکۿدسقۿرضامقۿوھنالںیئۿاؿرۿہزۿالكۿےہک‪:‬الل ّٰ مْاینْ‬

‫اتوبْالیكْمن اْالارجعْالی اْابداْالٰہیْ! ںیمۿانۿامتمۿرحاکفۿہعینشۿےسۿریتیۿرطفۿوتہبۿرکلاۿوہنۿافۿااسیۿہنۿرکؿنۿاگ۔‬ ‫لامنا‪ :‬ۿرثکبف ۿاابخرؿن ۿااہتشرؿن ۿںیم اصف ۿاصف ۿلال لاؿلی ۿاےنپ ۿرجامئ ۿاک ۿارتعاف ۿاؿر ۿاینپ ۿوتہب ۿاؿر ۿاش ۿاکررؿایئ ۿیک ۿانشمق ۿیکۿ‬ ‫وخفۿاشامقۿرکںیۿہکۿسجۿرطچۿاعملۿےکۿاامتعدۿرپۿوعامۿںیمۿایکسۿوخیبۿاکۿددن(وشر)دنہۿےکۿوگہشۿوگہشۿںیمۿاچم وینۿیہۿہچبۿہچبۿےکۿ‬ ‫اکنۿلكۿاعملۿیکۿوتہبۿاؿرۿاشۿیکۿانشمقۿاکۿاكالنۿےچنہپ‪،‬دحمكۿںیمۿارشادۿوہا‪:‬‬

‫اذاعملت ْسؼئۃ ْفاحدث ْعندھا ْتوبۃ ْالسر ْبالسروْ حقۿوتۿمرایئۿرک ۿوتۿایسۿؿغكۿوتہبۿرک‪،‬یفخمۿیکۿیفخمۿاؿرۿكالہینۿیکۿ‬ ‫العالنیۃ ْبالعالنیۃ‪1‬۔رواہ ْاالمام ْاحمد ْف ْکتابْ كالہین۔اشۿوکااممۿادمحۿےنۿاتکفۿاسلدہۿںیمۿاؿرۿربطاینۿےنۿریبکۿ‬ ‫الزھدْوالطرباینْفْالکبیْوالؽی یقْفْالشعبْبسندْ ںیمۿاؿرۿیقہیبۿےنۿبعشۿاالامینۿںیمۿنسحۿدیجۿدنسۿےکۿشاھتۿ‬ ‫ع رضحف ۿاعمدنب ۿلبج ۿریض ۿاﷲ منہ ۿےس ۿاوہـن ۿےن ۿیبن ۿارکمۿ‬ ‫تعایلْعنہْ نْ‬ ‫حسنْجیدْعنْمعاذْبنْجبلْریضْالل ٰ‬ ‫یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےسۿایبنۿایک۔(ف)‬ ‫النیبْصلْاللعلیہْوسلم۔ ْ‬ ‫لالنا‪ :‬ۿوگرٹنمن ۿوک ۿوج ۿااسیمیظعۿہلئسمۿطلغ ۿلاؿر ۿرکالا ۿےہ ۿسجۿےس ۿہشیمہ ۿےکےئل ۿدجسمؿن ۿوک ۿتخسۿحـرہ ۿاک ۿشاانم ۿےہۿاینپ ۿامتم ۿیتسۿ‬ ‫ہ‬ ‫شاریۿتیثیحۿوپریۿوکششۿ مگینۿػاغكۿاشۿےکۿرعفۿںیمۿرصفۿرکںیۿاؿرۿرشیعۿداللئ‪،‬یہقفۿسملئ‪،‬اہمئۿےکۿارشاد‪،‬املعءۿےکۿ‬ ‫اتفؿٰیۿشیبۿارۿشیبۿعمجۿرکےکۿنیقیۿدالؿںیۿہکۿؿہۿاکررؿایئۿوجۿےلہپۿمہۿےنۿاتبیئۿضحمۿلا لۿؿرحامۿؿكتہۿرحمقۿاشالمۿیھتۿیسکۿدجسمۿ‬ ‫یکۿوکیئۿرنیمۿہززگۿہززگۿراہتس‪،‬ڑسك‪،‬رلیۿرہنۿرغ ۿیسکۿدؿرس ۿاکمۿےکۿےئلۿںیہنۿیکۿاجیتکس‪،‬دجسمۿحؾیؼۃۿرنیمۿاکلامۿےہ۔‬

‫‪1‬‬ ‫ْالزہدْالمامْاحمدْبنْحنبلْدارالدیانْالرتاثْالِاہرةْ ۺ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 399 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تھچۿاشۿاکۿدبلۿںیہنۿوہیتکسۿہنۿہزۿزگۿیسکۿدؿرسیۿرنیمۿلاۿدش‪۶۵‬الھکۿرؿےپۿزگۿتمیقۿوخاہۿیسکۿےشۿےسۿاشۿاکۿدبانلۿرؿاۿوہےکس‪،‬ارگۿ‬ ‫ااسیۿہنۿایکۿوتۿہیۿدجسمۿاؿراشۿےکۿوساۿحقۿیھبکۿیسکۿدجسمۿوکۿاعملۿاؿرۿاشۿےکۿشایھتۿاملسموننۿیکۿاشۿاکررؿایئۿےسۿدصہمۿےچنہپۿاگہشیمہۿ‬ ‫می‬ ‫ہشیمہۿلاۿاقبےئۿداینۿاشۿیکۿالكۿالكۿ خریتمۿاکرؿراہنۿگناہۿمیظعۿانۿےکۿلاہمۿاامعلۿںیمۿتبثۿوہاۿرک ۿاگۿاﷲ یکۿانپہۿاشۿاحلكۿےسۿ‬ ‫ہکۿسربںیمۿڈہلانۿیھبۿہنۿرںیہۿاؿرۿہزۿہزۿہحملۿرپ‪،‬‬ ‫"‬

‫‪‬‬ ‫‪" ‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫اشۿےسۿمرھۿرکۿػاملۿوکنۿوجۿاﷲ یکۿدجسمؿنۿوکۿرؿےکۿانۿںیمۿ‬ ‫لام ۿخدا ۿےئل ۿاجےنۿےس ۿاؿر ۿان ۿیک ۿؿریاین ۿںیم ۿوکشش ۿرک ۔‬

‫‪1‬‬

‫(ف)‬

‫اکۿؿلالۿمیظعۿداینۿےسۿسربۿاؿرۿسربۿےسۿرشحلكۿاھچیپۿہنۿوھچر ‪،‬اؿرۿہیۿذعرومسمفۿہنۿوہاگۿہکۿںیمہۿاشۿاکمۿےکۿےئلۿ ٓا دیمۿںیہنۿےتلمۿ‬ ‫اسیجۿہکۿاہینۿطخۿںیمۿھکلۿرکۿاجیھبۿاکمۿ ٓا فۿاکۿاگبراۿوہاۿےہۿ ٓا فۿرپۿاشۿیکۿلالیفۿفر ۿےہۿارگہچۿوکیئۿشاھتۿہنۿد ‪،‬اگبرےنۿوک ٓا فۿ‬ ‫ےھتۿانبےنۿوکۿوکیئۿاؿرۿ ٓا ےئ‪،‬اشۿؿغكۿاکۿادبتسادۿہکۿہنۿاملعءۿےسۿوپانھچۿہنۿاملسموننۿےسۿانہکۿافۿیھبۿاکمۿالےۿاؿرۿاینپۿاع تبۿانبےۿ‬ ‫اؿرۿخدمقۿہبعکۿیکۿایٹلۿلایگنۿداٹرکۿدیسیھۿداھکے‪،‬راہۿہیۿےہۿاؿرۿوتقیفۿاﷲ زعؿلجۿیکۿرطفۿےس‪،‬والحولْوالْقوةْاالْباللْ‬ ‫می‬ ‫العلْالعظیم۔اشۿںیمۿاینپۿدلكۿہنۿےئھجمسۿاﷲ زعؿلجۿےکۿمردلكۿزعفۿہکۿاشۿیکۿرطفۿروجفۿالےئۿاشۿےکۿرھگۿیکۿ خریتمۿ‬ ‫‪ 2"‬ۿ(اؿر ۿاےنپۿےئکۿرپۿاجن ۿوبھجۿرکار ۿہنۿاجںیئ۔‬ ‫رکاےنۿےسۿلار ۿ ٓا ےئ‪،‬ۿؿہۿفراملا ۿےہ‪":‬‬ ‫ف)املسموننۿےکۿمردلكۿزعف ۿہکۿان ۿےکۿدنیۿرپۿدعتیۿوھچریۿظفحۿوقحطۿذمہق ۿیکۿرطفۿلاگۿومری‪،‬وگرٹنمنۿےکۿ‬ ‫مردلك ۿزعف ۿہک ۿایسی ۿمیظع ۿرحمق ۿاشالم ۿیک ۿلاامیل ۿوج ۿاش ۿیک ۿلادبمل ۿلایسیل ۿےک ۿلالکل ۿخالف ۿاش ۿےک ۿرمتسم ۿؿدعؿن ۿےک ۿلالکلۿ‬

‫انمضق‪،‬شافۿرکؿر راعلاۿاکۿدلۿداھکےنۿؿایلۿرؿشۿمرػاہینۿوکۿذمیبہۿدسقۿادناریۿاکۿبیعۿاگلےنۿؿایلۿیھتۿااھٹدیۿاؿرۿوجۿلافۿطلغۿ‬ ‫لاؿرۿرکایئۿیھتۿقحۿؿااصنفۿےسۿدبولادی‪،‬واالمرْبیداللْوالحولْوالقوةْاالبالل(اعمملہۿاﷲ اعتیٰلۿےکۿدسقۿدقرفۿںیمۿ‬ ‫ےہۿالحولْوالقوةْاالْبالل۔ف)ںیمۿانۿاصوبحنۿوصخصاۿاےنپۿدقیمیۿدؿسقۿاعملۿوکۿاﷲ زعخالہلۿیکۿانپہۿداتیۿوہنۿاشۿےسۿہکۿ‬

‫اںیہن ۿلاف ۿیک ۿچپ ۿایٹل ۿراہ ۿداھکےئ ۿمعاذْالل"‬ ‫‪(3" ‬اےس ۿاؿر ۿدض ۿڑچےھ ۿگناہ ۿیک۔ف)یک ۿشامق ۿ ٓا ر ۿ ٓا ےئ‪،‬‬ ‫اؿرۿارگۿخدالارکدہۿااسیۿوہوتۿاملعءۿرپۿفر ۿےہۿہکۿاشۿاکررؿایئۿاکۿخالفۿرشفۿؿرضمۿاشالمۿوہلاۿداللئۿشاؽغہۿےس‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۸‬ۺ‪۶۸‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۷‬ۻ‪۷۵‬‬ ‫‪Page 400 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿاحضۿرکںیۿاؿاہمۿخالفۿاک ردۿلاغلۿفرامںیئ‪،‬اشالیمۿاابخرؿنۿرپۿفر ۿےہۿہکۿانۿرحتریافۿاملعءۿوکۿاہنمكۿکیزفۿؿاامتہمۿےسۿشاظئۿ‬ ‫رکںی‪،‬الكۿالكۿوگہشۿںیمۿانۿیکۿ ٓا ؿارۿاچنہپںیئ‪،‬اشالیمۿاونمجننۿرپۿفر ۿےہۿہکۿانۿیکۿلادیئۿںیمۿےسلجۿرکںیۿرثکبفۿرمرؿویلنشۿ‬ ‫لاشۿرکںیۿوگرٹنمنۿوکۿانۿیکۿاػالںیعۿدںی‪،‬املسمنۿارماءۿؿاکحمۿؿالہۿؿاجہقۿرپۿفر ۿےہۿہکۿوگرٹنمن وکۿاشۿرطفۿےپۿدرۿ‬ ‫میی‬ ‫ےپۿوتہجۿدالںیئ‪،‬املسمنۿاقوننۿہشیپۿرپۿفر ۿےہۿہکۿاشۿےکۿااغتسےثۿ ھیۿوکاچنہپںیئۿرغ ۿہزۿ ہقبۿےکۿاملسموننۿرپۿفر ۿےہۿ‬ ‫ہک ۿاےنپ ۿبصنم ۿےک ۿالقئ ۿاشۿںیمۿیعس ۿلیمج ۿاجبالںیئ‪،‬اؿر ۿےب ۿاکتن ۿاكھت ۿاجمر ۿوکںیشش ۿرکےک ۿاینپ ۿسمخدۿوک ۿےبرحیتم ۿےسۿ‬

‫اچبںیئ‪،‬ااسیۿرکؿےگۿوتۿرضؿرۿرضحفۿزعفۿزعخالہلۿےسۿانْشاءْاللْالِدیرْالمستعان اکایمفۿوہےگداینۿںیمۿرسۿرخؿۿ ٓا رخفۿ‬ ‫ںیمۿمنافۿوہےگۿہکۿؿہۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫‪1‬‬

‫اؿرامہر ۿدہم ۿرکم ۿرپ ۿےہ ۿاملسمونن ۿیک ۿدمد ۿفراملا‪،‬كشیب ۿاﷲ‬

‫‪2‬‬

‫وکیننۿاکۿارجۿاضظئۿںیہنۿرکلا۔(ف)‬

‫"‬

‫‪"‬‬

‫"‬

‫‪"‬‬

‫ناْوملجأناْوماوناْمحمدْواٰلہْوصحبہْوابنہْوحزبہْ‬ ‫والحمدْللْ‬ ‫ربْالعلمی‪،‬وصلْالل ْوباركْوسلمْع ٰل ْسیدناْومول ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫تعایلْاعلمْوعلمہْجلْمجدہْاتمْواحکم‪،‬کؾبہْعبدہْالمذنبْاحمدْرضاْالربیلویْعیفْعنہْبمحمدْ‬ ‫اجمعیْاٰمی‪،‬واللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم ْ‬ ‫النیبْاالیمْصلْاللْ ٰ‬

‫ْ‬

‫وئسمہلۿومولیۿونرۿادمحۿاصحقۿہزارۿؿیۿارۿاکوپنرۿدمرشۃۿاانبلفۿ‬

‫ہلئسمۿۻ۽‪:۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿالہۿہلحمۿرپۿگنتۿےہۿاؿرۿاشۿےکۿرگدارگدہگجۿںیہنۿلمۿ‬ ‫یتکسۿلاۿلمۿیتکسۿےہۿنکیلۿولوگنۿںیمۿاشۿدقرۿػاغكۿںیہنۿہکۿؿہۿاانتۿرؿہیپۿد ۿںیکسۿاؿرۿرھپۿدجسمۿونبادںیۿویکہکنۿرؿہیپۿتہبۿرخچۿ‬ ‫و‬ ‫وہلاۿےہۿاؿرۿؿہۿػاغكۿںیہنۿرےتھکۿاؿرؿہۿدؿرسیۿہگجۿدجسمۿؿعیسۿایترۿرک شکیےۿںیہۿرشبہکیطۿ ہلیۿدجسمۿیکۿڑکلیۿؿہریہۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫اگلدںیۿؿرگہنۿدؿرسیۿیھبۿلکشمبۿامتمۿںیہن‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪/ ۸۵‬ۼ‪۹‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪ ۶۷۵ /‬ؿۿ‪/ ۶۶‬ۺ‪ ۶۶‬ؿ ‪۵/۶ ۷‬۾‬

‫ْ‬ ‫‪Page 401 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫و‬ ‫وہیتکس‪،‬ایکۿاشۿوصرفۿںیمۿالہۿہلحمۿدؿرسیۿہگجۿیئنۿدجسمۿاےنپۿہلحمۿںیمۿ ہلیۿدجسمۿےکۿشاامنۿےسۿاؿرۿرؿادئۿرؿہیپۿاگلۿرکۿانب شکیےۿںیہۿ‬ ‫و‬ ‫لاۿہن؟ارگۿانب شکیےۿںیہۿوتۿ ہلیۿدجسمۿیکۿہگجۿیکۿزکۿوطرۿےسۿافحتظۿریھکۿاجےئ؟دمللۿؿۿربمنہۿوطرۿرپۿرحتریۿؿۿایبنۿفراملاۿاجےئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬دجسم ۿحق ۿلك ۿدجسم ۿےہ ۿغر ٓا ن ۿمیظع ۿیک ۿصن ۿیعطق‪،‬امہر ۿاہمئ ۿرکام ۿےک ۿاامجف ۿےس ۿاےس ۿؿریان ۿرکلا ۿتخسۿرحام ۿؿریبکہۿ‬ ‫ےہ‪،‬ۿاﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫"‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪    ‬اش ۿےس ۿمرھ ۿرک ۿػامل ۿوکن ۿوج ۿاﷲ یک ۿدجسمؿن ۿوک ۿان ۿںیم ۿلامۿ‬ ‫ایہٰلۿیکۿلاد ۿےسۿرؿےکۿاؿر ۿان ۿیکۿؿریاینۿںیم ۿوکششۿرک ‪،‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪"‬‬

‫‪1‬‬

‫اوسینۿوکۿانۿںیمۿاجلاۿیہۿہنۿاتچنہپۿاھتۿرگمۿدرےتۿوہےئ‪،‬انۿےکۿ‬ ‫ےئلۿداینۿںیم روسایئۿےہۿاؿرۿانۿےکےئلۿآ رخفۿںیمۿمراۿذعاف۔‬

‫امہر ۿاہمئۿرکامۿےنۿلالۿخالفۿرصتحیۿفرامیئۿہکۿدجسمۿارگۿیگنتۿرک ۿاؿرۿاشۿےکۿغربیۿارگۿیسکۿصخۿیکۿرنیمۿوہۿاؿرۿؿہۿدےنیۿرپۿ‬ ‫رایضۿہنۿوہوتۿمکحبۿاطلسنۿےبۿاشۿیکۿرمیضۿےکۿےلۿرکۿدجسمۿںیمۿدالخۿرکۿیلۿاجےئۿاؿرۿامكلۿوکۿلارارۿےکۿاھبؿۿےسۿتمیقۿد ۿدیۿ‬ ‫اجےئۿکماْنصْعلیہْفْالبزازیۃْوالقتحْوالبحرْوالدروغیہا(اسیجۿہکۿاشۿرپۿمرارہی‪ ،‬حت‪،‬رحبۿاؿرۿدرؿہریہۿںیمۿصنۿفرامیئۿ‬ ‫یئگ۔ف)ارگۿیگنتۿیکۿؿہجۿےسۿہیۿدجسمۿؿریانۿرکےکۿدؿرسیۿہگجۿانبح انۿاجمرۿوہلاۿوتۿربجۿہزۿزگۿخاللۿہنۿوہلاۿاؿرۿؿہۿوصرفۿہکۿوسالۿںیمۿ‬ ‫فر ۿیکۿیئگۿاشۿیکۿانبۿوخدۿیہۿزتمسللۿےہۿحقۿؿہۿدؿرسیۿدجسمۿاشۿےسۿمریۿانب شکیےۿںیہۿارگہچۿاشۿںیمۿاشۿےکۿےلمعۿےسۿیھبۿدمدۿ‬ ‫ح انۿاچےتہۿںیہۿوتۿرہملاینۿفرامرکۿمریۿںیہنۿالكۿوھچیٹۿدجسمۿدؿرسیۿانبںیلۿہکۿدؿوننۿدجسمںیۿلمۿرکۿاححقۿوپریۿرکدںی‪،‬زکۿےنۿ‬

‫ؿاحقۿایکۿےہۿہکۿسقۿالكۿیہ دجسمۿںیمۿامنرۿڑپ ںی‪،‬رغ ۿوجۿاﷲ ےسۿدر ۿاؿرۿاشۿیکۿرحوتمنۿیکۿمیظعتۿرک ۿاﷲ اشۿےکۿ‬ ‫ےئلۿ ٓا شاینۿیکۿراہۿراکلۿداتیۿےہۿاؿرۿوجۿےبۿرپؿایئۿرک ۿوتۿاﷲ امتمۿاہجنۿےسۿےبۿرپؿاۿےہ‪،‬‬ ‫"‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریم ْۺۻ ‪۷/‬‬

‫‪‬‬

‫‪"‬‬

‫‪2‬‬

‫وجۿاﷲ اعتیٰلۿےسۿدر ۿوتۿؿہۿاشۿےکۿےئلۿراہۿانبداتیۿےہ۔‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫‪Page 402 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْ‬ ‫‪ "‬۔واللْ ٰ‬

‫"‬ ‫اعلم۔ ْ‬

‫اؿر ۿوجۿمنہۿریھپ ۿوتۿاﷲ اعتیٰلۿیہ ۿےبۿاینر ۿاؿر ۿوتسۿدہۿافصفۿ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ےہ۔واللْ ٰ‬

‫وئسمہلۿاقیضۿدیسۿادمحۿیلعۿدمینۿممتہمۿدمرہسۿاشالہیمۿارۿیئبمبۿڈنھبیۿلارارۿ‬

‫‪۷‬رعیبۿاالؿلۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬

‫ہلئسمۼ۽‪۶‬لا۾۽‪:۶‬‬ ‫(‪)۶‬ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿایسیۿوصرفۿںیمۿہکۿالكۿدراگۿہ رشفیۿےکۿغربیۿالكۿدجسمۿؿاعقۿےہ‪،‬دجسمۿ‬ ‫ےک ۿوتمیل ۿاصحقۿےن ۿدراگہ ۿرشفی ۿیکۿرنیم ۿربجادلایل‪،‬اش ۿوک ۿشالم ۿدجسم ۿرکلا ۿاچےتہۿںیہ‪،‬وتمیل ۿدراگہ ۿےن ۿرؿاک ۿہک ۿرشف ۿرشفیۿ‬ ‫ںیمۿااسیۿرکلاۿاجمرۿںیہنۿےہ‪،‬رگمۿںیہنۿامےتن‪،‬وسااسیۿرکلاۿاجمرۿےہ؟‬ ‫(‪)۷‬ایکایسیۿربجاۿمعطـہبۿرنیمۿرپۿدجسمۿانبلاۿدرسقۿےہۿاؿرۿایکۿاشۿںیمۿامنرۿدرسقۿوہیگۿاحالہکنۿوتمیلۿاصحقۿدراگہۿمرامرۿرتعم ۿ‬ ‫وہاۿےئکۿںیہ۔‬

‫(‪)۸‬ایک ۿاےسی ۿوتمیل ۿدجسم ۿوج ۿخالف ۿرشف ۿرنیم ۿبصغ ۿرکےک ۿاش ۿرپۿدجسم ۿانبد ۿوت ۿؿہ ۿدنعارشلف ۿاقلل ۿدتارك ۿؿ ۿاگہنگر ۿںیہۿ‬ ‫لاںیہن؟وجافۿحیحصۿاررؿےئۿبتکۿہقفۿاصفۿاشخبۿاجےئ۔بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وسالۿتہبۿلمجمۿےہۿھچکۿہنۿاھکلۿہکۿوتمیلۿاشۿرنیمۿوکۿدجسمںیمۿزکۿؿہجۿےسۿشالمۿرکلاۿاچےتہۿںیہ‪ٓ ،‬ا لاۿدجسمۿامنروینۿرپۿگنتۿوہیئۿ‬ ‫ےہ ۿہی ۿرضؿرف ۿالقح ۿوہیئ ۿےہ ۿلا ۿھچک ۿاؿر۔ہن ۿہی ۿاھکل ۿہک ۿؿہ ۿرنیم ۿدراگہ ۿرپ ۿؿفق ۿےہ ۿلاںیہن‪،‬اؿرےہ ۿوت ۿزک ۿرطچ ۿؿفق ۿےہ ۿےسجۿ‬ ‫ؿفقۿحیحصۿرشیعۿاہکۿاجےکسۿاگۿلاںیہن‪،‬ہنۿہیۿاھکلۿہکۿاشۿرنیمۿےکۿشالمۿدجسمۿرک ےنیۿےسۿدراگہۿںیم ایکۿاصقننۿوہاگ‪،‬ارگۿدجسمۿےنۿیگنتۿ‬ ‫ہنۿیکۿوتۿوتمویلنۿوکۿاشۿرنیمۿےکۿ ےنیۿاکۿوکیئۿاایتخرۿںیہنۿؿہۿاغبصۿوہنۿےگۿاؿرۿاےنتۿلارہۿرنیمۿرپۿامنرلااجمرۿوہیگ‪،‬اؿرۿارگۿدجسمۿگنتۿ‬

‫وہیئگۿےہۿاؿرۿاشۿےکۿاےنپۿاقلعتمفۿیکۿرونیمنۿےسۿمراھےنۿیکۿاجنگشئۿںیہن‪،‬وتۿارگۿؿہۿرنیمۿدراگہۿؿفقۿحیحصۿرشیعۿںیہنۿلاۿاےکسۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ ےنیۿےسۿدراگہۿوکۿرضرۿںیہنۿاتچنہپۿوتۿنؾیمقۿےلۿ شکیےۿںیہۿؿرہنۿںیہن۔‪،‬وا لللْ ٰ‬ ‫مسل‬ ‫ہلئسم‪۵‬۾‪۶‬لا‪۸‬۾‪ :۶‬وئسمہلۿومولیۿاصمرۿیلعۿاصحقۿارۿدمرہسۿرافہۿا مینۿفریگنۿلحمۿؤنھکلۿ‪۹‬رعیبۿاالؿلۿرشفیۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیم‪،‬الكۿدجسمۿدقمیۿیسکۿہعیشۿیکۿیھت‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریم ْۼۺ‪۷۹ /‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 403 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رگمۿھچکۿرعےصۿےسۿؿریانۿڑپیۿیھت‪،‬ایسۿاحلكۿؿریاینۿںیمۿدنچۿدقمۿےکۿافےلصۿرپۿالكۿینسۿےنۿدؿرسیۿدجسمۿونبایئۿاؿرۿاشۿیئنۿینسۿ‬ ‫یکۿدجسمۿںیمۿاملسمنۿینسۿامنرۿجنپ ؿہتقۿڑپ ھیےۿےگلۿاشۿےکۿلاچنۿھچۿمرشۿےکۿدعبۿرپاینۿہعیشۿیکۿدجسمۿوکۿالكۿصخۿےنۿالكۿینسۿےکۿ‬ ‫اہھتۿفرؿحقۿرکۿداالۿوتۿاشۿینسۿےنۿاشۿیکۿرممقۿؿہریہۿرکاےکۿجنپ ؿہتقۿادانۿؿامجمقۿےکۿشاھتۿامنرۿڑپانھۿرشؿفۿرکدےئ۔اشۿوکۿ‬ ‫یھبۿلاچنۿھچۿمرشۿاکۿرعہصۿزگرایگۿافۿاشۿینسۿرتشمیۿذموکرۿےنۿاانپۿالكۿاکمنۿدجسمۿےکۿدمرہسۿاشالہیمۿےکۿےئلۿؿفقۿرکدلاۿےہۿ‬ ‫اؿرۿدجسمۿذموکرۿںیمۿلییھۿرکۿولوگنۿوک ۿغر ٓا نۿڑپ ھیےۿیکۿااجرفۿداتیۿےہ‪،‬اؿر ۿدجسمۿذموکرۿںیمۿتہبۿیسۿرنیمۿایسیۿڑپیۿےہۿسجۿرپۿ‬

‫وجلاۿنہپۿےکۿےتلچۿںیہ ۿوتۿاشۿرنیمۿرپۿدمرہسۿےئلیکۿںورؿنۿےکۿانبےنۿیکۿیھبۿااجرفۿداتیۿےہۿوتۿایسیۿوصرفۿںیمۿحصقۿدلیۿوساالفۿ‬ ‫ےکۿوجالافۿرمحمقۿوہن‪:‬‬ ‫اؿل‪:‬ہیۿدؿوننۿدجسمںیۿمکحۿدجسمۿںیمۿںیہۿلاہن؟اؿرۿاملسموننۿوکۿدؿوننۿدجسمؿنۿںیمۿامنرۿڑپ ھیےۿےسۿوثافۿدجسمۿاحلصۿوہاگۿلاہن؟‬ ‫اؿرۿارگۿہنۿاحلصۿوہاگۿوتۿرھپۿاشۿدجسمۿوکۿزکۿاکمۿںیم ال شکیےۿںیہ؟‬

‫دؿم‪:‬ہبلطۿدمرہسۿاشالہیمۿاکۿاشۿدجسمۿےکۿادنرۿلییھۿرکۿڑپانھۿاجمرۿےہۿلاہن؟‬ ‫وسم‪:‬ۿااحػہۿدجسمےکۿادنرۿوجۿرنیمۿنحصۿدجسمۿےکۿكالؿہۿاہجنۿوجلاۿنہپۿےکۿےتلچۿںیہۿاشۿرپۿدمرہسۿےکۿرؿہیپۿےسۿوکیئۿںورہۿؿہریہۿہبلطۿ‬ ‫یکۿمیلعتۿےکےئلۿلاۿدرتفۿدمرہسۿےکےئلۿلاۿہبلطۿےکۿرےنہۿےکےئلۿانبلاۿاجمرۿاؿرۿاشۿںیمۿانۿاکومنۿںیمۿےسۿوکیئۿاکمۿرکلاۿاجمرۿےہۿلاہن؟‬

‫اہچرم‪:‬ۿرتشمیۿدجسمۿیکۿہیۿیھبۿوجتمرۿےہۿہکۿدجسمۿےکۿادنرۿےسۿاہجنۿوجلاۿنہپۿےکۿےتلچۿںیہۿالكۿراہتسۿدمرہسۿےکادنرۿاجےنۿاکۿراکالۿ‬ ‫اجےئۿہکۿہبلطۿؿمالرنیمۿدمرہسۿوکۿدمرہسۿںیمۿاجلا ٓا شان ۿوہاجےئۿؿرہنۿرکچۿاھکۿےکۿویلگنۿںیمۿےسۿاجلا ۿوہاگۿوتۿ ٓا لا ۿہیۿاجمر ۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟وجافۿدلجۿاؿرۿدمللۿفراملاۿاجےئ۔بؼنواتوجروا‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿہۿدجسمۿہکۿینسۿےنۿونبایئۿیھتۿلالہبشۿدجسمۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿرانھکۿفر ۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿاکۿوثافۿؿیہۿےہۿوجۿدجسمۿںیمۿامنرۿاکۿوثافۿ‬ ‫ےہ‪،‬رؿاضفۿرامہنۿرمدتۿںیہ کماْحِِناہْفْردالرفضۃ(اسیجۿہکۿمہۿےنۿاشۿیکۿقیقحتۿردارلہضفۿںیمۿایبنۿیکۿےہ۔ف)وتۿؿہۿ‬ ‫دجسمۿانبےنۿےکۿالہۿںیہن۔‬ ‫تعایل"‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬

‫ْ‬

‫"‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ْتعایل) ْ‬ ‫(ایلْقولہ ٰ‬ ‫‪ٰ "‬‬ ‫ْ‬

‫اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿفراملا ۿرشموکن ۿوک ۿقح ۿںیہن ۿاتچنہپ ۿہک ۿؿہ ۿاﷲ اعتیٰل ۿیکۿ‬ ‫سمخد ۿریمعتۿرکںی ۿاش ۿاحل ۿںیم ۿہک ۿؿہ ۿاےنپ ۿآ ف ۿرپ ۿرفکۿیک ۿاہشدفۿ‬ ‫دےنیۿؿاےلۿںیہ(اﷲ اعتیٰلۿےکۿاشۿارشادۿلكۿہک)كشیبۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫یکۿدجسمںیۿوتۿؿیہۿولگۿریمعترکےتۿںیہۿوجۿاﷲ اعتیٰل‬

‫‪Page 404 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫"‪1‬۔االٰیۃ ْ‬

‫اؿرۿویمۿ ٓا رخفۿرپۿاامینۿرےتھکۿںیہ۔(ف)‬

‫وصخصاۿدعبۿومفۿےکۿرمدتۿےکۿسقۿاؿاقفۿلا لۿوہاجےتۿںیہ کماْفْالدرالملتارْوغیہ(اسیجہکۿدراتخمرۿؿہریہ ںیمۿےہ۔‬ ‫(ف)وتۿؿہۿدجسمۿہکۿینسۿےنۿرخلدیۿاےسرممقۿؿہریہۿرکاےکۿارگۿاشۿایخلۿےسۿامنرۿےکۿےئلۿدلاۿہکۿہیۿےلہپۿےسۿدجسمۿےہۿوتۿؿہۿایخلۿ‬ ‫لا لۿاھتۿاؿرۿؿہۿدجسمۿدبوتسرۿالكۿاکمنۿےہۿسجۿںیم انۿامتمۿرصتاففۿذموکرہۿیفۿاوسلالۿاکۿاایتخرۿےہ‪،‬اؿرۿارگۿینسۿےنۿرخلدۿرکۿارۿ‬ ‫رسۿونۿاینپۿرطفۿےسۿاےسۿدجسمۿرکدلاۿا ینۿہیۿھجمسۿرکۿہکۿہیۿدجسمۿںیہنۿںیمۿاےسۿدجسمۿرکلاۿوہن‪،‬ہنۿہیۿھجمسۿرکۿہکۿہیۿدجسمۿیھتۿاےسۿاکرۿ‬ ‫دجسمۿےکۿےئلۿوھچرلاۿوہن‪،‬اشۿوصرفۿںیمۿارگۿرشاےئۿحیحصۿےسۿینسۿےکۿےئلاۿشۿیکۿكلمۿلامكۿوہیئگۿیھتۿوتۿہیۿیھبۿدجسمۿوہیئگۿ‬ ‫رگمۿہیۿتہبۿدیعبۿےہۿاشۿےکۿےئلۿرصفۿالكۿوصرفۿےہۿہکۿاغلناۿؿہۿؿاعق ۿہنۿوہیئۿوہیگ‪،‬ؿہۿوصرفۿہیۿہکۿرنیمۿےسجۿرایضفۿےنۿ‬ ‫دجسم ۿایک ۿاش ۿےک ۿرامہن ۿاشالم ۿیک ۿكلم ۿیھت‪،‬اش ۿےک ۿدعب ۿاش ۿےن ۿرضف ۿاایتخر ۿایک‪،‬ہی ۿدجسم ۿانبیئ ۿاؿر ۿرمایگ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿغربی ۿؿ ۿدیعبۿ‬ ‫ؿاروثنۿںیمۿوکیئۿصخۿینسۿاملسمنۿےہۿہکۿؿیہۿاشۿےکۿشکۿاشالمۿاکۿؿارفۿوہرکۿاشۿاکمنۿاکۿامكلۿےہۿاؿرۿاشۿےنۿاش ینسۿےکۿ‬ ‫اہھتۿچیبۿداالۿوتۿہیۿرشاءۿحیحصۿوہاۿاؿرۿہیۿینسۿاشۿاکمنۿاکۿامكلۿوہایگۿاؿرۿافۿوجۿاشۿےنۿاےسۿاینپۿرطفۿےسۿدجسمۿایکۿدجسمۿوہیئگ‪،‬اشۿ‬ ‫وصرف ۿدیعبہ ۿرپ ۿؿہ ۿرصتافف ۿذموکرہ ۿسق ۿلااجمر ۿوہن ۿےگ ۿفانہْالیجوزْتغییْالوقفْعماْھولہ(ہک ۿؿفق ۿاینپ ۿایلص ۿاحلكۿ‬ ‫گ‬ ‫ےسۿدبتلیۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔ف) رگمۿہبلطۿاکۿڑپانھۿاجمرۿہکبجۿاافطلۿہنۿوہنۿاؿرۿامنرۿےکۿؿغكۿامنریکۿہگجۿہنۿ ھیزںیۿہنۿانۿےکۿڑپ ھیےۿ‬ ‫ےسۿامنروینۿوکۿوشتشیۿوہۿاؿرۿارگۿہیۿوصرفۿںیہن ہکلبۿؿہۿاکمنۿاشۿےکۿرامہنۿرضفۿیہۿیکۿكلمۿاھتۿوتۿہیۿعیبۿسجۿصخۿےنۿیکۿہزۿزگۿ‬ ‫بلمسل‬ ‫تبثمۿكلمۿرتشمیۿںیہنۿہکۿلاظئۿوخدۿیہۿامكلۿہنۿاھتۿرمدتۿےکۿرامہنۿاردتادۿیکۿكلمۿایکسۿومفۿےکۿدعبۿفییۿ مینۿوہاجیتۿےہۿاشۿ‬ ‫ےکۿیسکۿؿارفۿوکۿںیہنۿ چنہۿیتکسۿارگہچۿاشۿاکۿاٹیبۿوہۿملسمۿوہۿوخاہۿایسۿیکۿرطچۿرمدتۿلاۿاؿرۿمسقۿاکۿاکفر‪،‬وتۿحقۿرشاءۿحیحصۿہنۿوہا وتاشۿ‬ ‫مسل‬ ‫ینسۿاکۿاےسۿدجسمۿرکلا ۿحیحصۿہنۿوہا ۿہکلب ۿؿہ ۿدبوتسر ۿالكۿرنیمۿاعمۿاملسموننۿیک ۿےہ‪،‬املسموننۿیکۿرمیضۿےسۿاش ۿںیمۿ مین ۿیکۿ‬ ‫تعفنمۿےکۿرصتاففۿرک شکیےۿںیہ۔اتفؿٰیۿاعریگملیۿںیمۿوسبمعۿےسۿےہ‪:‬‬

‫المرتد ْاذاقتل ْاو ْمات ْاو ْلحق ْبدار ْالحرب ْفماْ رمدت ۿحق ۿلتق ۿوہاجےئ ۿلا ۿرماجےئ ۿلا ۿدارارحلف ۿےس ۿقۿ‬ ‫ا کؾسبہْف ْحالْاسالمہْھوْمیاثْلورثۃْالمسلمیْ وہاجےئۿوتۿوجۿھچکۿاشۿےنۿاحلكۿاشالمۿںیمۿامکلاۿاھتۿؿہۿاشۿےکۿ‬ ‫املسمنۿؿاروثنۿوکۿوطبرۿریمافۿےلمۿاگۿاؿرۿوجۿھچکۿاحبلكۿاردتادۿ‬ ‫اماْماْا کؾسبہْفْحالۃْالردةْیکون ْ‬ ‫امکۿلاۿؿہۿاملۿتمینغۿےہ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪ /‬۽‪،۶‬ۼ‪۶‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 405 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫فؼئایوضعْفْبیتْالمال ۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪۹‬۾‪۶‬لاۺ۾‪ :۶‬ارۿیلعۿگرھۿہلحمۿدمارۿدرؿارہۿرمہلسۿرمعۿادمحۿوسداۿرگۿلارہچۿانبریسۿ‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫وجۿتیبۿاامللۿںیمۿراھکۿاجےئۿاگ۔واللْ ٰ‬ ‫‪۹‬رعیبۿاالؿلۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬

‫(‪)۶‬الكۿدجسمۿےہۿوجۿرنیمۿےسۿ‪۸‬ۿزگۿاؿیچنۿےہۿاؿرۿاؿاچنیئۿوھٹشۿےہۿاؿرۿنحصۿدجسمۿاکۿ لۿوچرایئۿںیمۿ‪۶۸‬ۿٹفۿےہۿسج ںیمۿۺٹفۿ‬ ‫وچرایئۿںیمۿرہنیۿاؿر ۿوجویتنۿیکۿہگجۿاقسؿا ۿاؿر ۿلسغۿاخہنۿےہۿاؿر ۿ۽ ۿٹفۿہگجۿںیمۿامنر ۿوہیت ےہ‪،‬اشۿدجسمۿںیمۿونکانۿںیہنۿ‬ ‫ےہ‪،‬ہقسۿاقسۿؿ ۿںیم لاینۿلارجفۿدااتلۿےہ‪،‬اؿرۿہنۿوکیئۿ ٓا دمینۿدجسمۿیکۿےہۿوجۿلیتۿؿہریہۿںیم رصفۿوہ‪،‬اشۿدجسمۿےسۿ‪۹‬ۼۿدقمۿ‬ ‫ےکۿافہلصۿرپۿالكۿاؿرۿدجسمۿےہۿاشۿےکۿدشۿدقمۿرپۿالكۿونکانۿےہۿوگلاۿاش ۿدجسمۿےسۿ‪۹‬۽ۿدقمۿرپۿوہا۔رلداتہکۿےہۿہکۿنحصۿدجسمۿ‬ ‫وجوھٹشۿےہۿاشۿوکۿدیہشۿاکیفۿرکےکۿاشۿںیمۿدؿۿداکںینۿراکیلۿاجںیئۿاشۿیکۿتھچۿنحصۿدجسمۿوہاجےئۿاگ‪،‬اؿرۿؿہۿلیتۿیتبۿوکۿاشۿیکۿ‬ ‫ٓا دمین ۿاکیف ۿوہیگ۔رمعؿ ۿاتہک ۿےہ ۿہک ۿہی ۿلااجمر ۿےہ ۿویکہکن ۿنحص ۿدجسم ۿتحت ۿابیزٰی ۿلك ۿمکح ۿدجسم ۿرکھنا ۿےہ‪،‬ارگ ۿداکںین ۿشاقب ۿےس ۿانبیئۿ‬

‫اجںیت ۿوت ۿدرسق ۿںیھت‪،‬رمعؿ ۿیک ۿراےئۿےہ ۿہک ۿۺٹف ۿہگج ۿسجۿںیم ۿرہنی ۿؿہریہ ۿےہ ۿاش ۿںیم ونکان ۿؿرہنی ۿؿہریہ ۿنبۿاتکس ۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫الكۿوھچیٹۿداکنۿیھبۿلکنۿ ٓا ےئۿیگۿاؿرۿنحصۿیھبۿمرغرارۿرےہۿاگۿاشۿںیمۿرمدہۿوکۿرلادہۿوثافۿوہاگۿویکہکنۿامنروینۿوکۿلاینۿیکۿفیلکتۿ‬ ‫اجیتۿرےہۿیگ۔ایکۿمکحۿرشتعیۿےہۿاؿرۿایکۿرکلاۿاچےئہ؟‬ ‫(‪)۷‬ونکاۿنۿےننبۿیکۿاحلكۿںیمۿرنیمۿےسۿ‪۹‬زگۿاؿاچنۿوہرکۿدجسمۿںیمۿےلمۿاگ‪،‬رلدۿاتہکۿےہۿہکۿرنیمۿرپۿیھبۿالكۿڑھکیکۿریھکۿاجےئۿسجۿ‬ ‫ےسۿوعامۿلاینۿرھبںیۿاؿرۿدجسمۿوکۿاؿرپۿےسۿلاینۿےلم۔رمعؿۿاتہکۿےہۿہکۿاؿرپۿیہۿرانھکۿاچےئہۿویکہکنۿےچینۿڑھکیکۿرےنھکۿےسۿدنہؿۿیھبۿلاینۿ‬ ‫رھبںیۿےگۿشالدۿدنہؿۿاکۿلاینۿرھبلالااجمرۿوہ۔رشتعیۿاکۿایکمکحۿےہۿاؿرۿزکۿںیمۿرلادہۿوثافۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫داکںینۿانبےنۿیکۿااجرفۿںیہنۿےہ‪،‬ارگۿےلہپۿےسۿوہںیتۿرحچۿہنۿاھتۿافۿںیہنۿنبۿںیتکس‪،‬‬

‫کما ْنص ْعلیہ ْف ْالنوازل ْوالتجنؼس ْواللانیۃ ْوْ اسیج ۿہک ۿاش ۿرپ ۿونارل‪،‬سینجت‪،‬اخہین‪،‬طیحم ۿرسحشی ۿذہتبیۿ‬ ‫المحیط ْالسرخیس ْوت ذیب ْالواقعات ْواالسعاف ْوْ اولااعقف‪،‬ااعسف‪،‬رحب‪،‬رہن ۿاؿردنہہی ۿؿہریںیم ۿصن ۿفرامیئۿ‬ ‫یئگ(ف)‬ ‫البحرْوالن رْوال ندیۃْوغیھا۔ ْ‬ ‫‪۹‬۽دقم اکۿافہلصۿھچکۿااسیۿدؿرۿںیہن‪،‬ارگۿریغبۿونکںیۿےکۿاکررؿایئۿلچۿےکسۿویط یۿےنلچۿدںیۿاؿرارگ‬

‫فتاویْہندیۃْْکتابْالقرائضْْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ ۻ‪ /‬ۺۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 406 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہنۿلچۿےکسۿاؿرۿاشۿیکۿؿہجۿےسۿؿریاینۿدجسمۿاکۿاامتحلۿوقیۿوہوتۿاشۿلاچنۿٹفۿںیمۿالكۿانکرہۿوکۿونکان انبںیل۔‬ ‫(‪)۷‬ےچینۿڑھکیک ۿہن ۿرںیھک ۿہک ۿدجسم ۿےکۿونکںیۿںیم دنہؿۿیک ۿرشتک ۿتخس ۿبویعف ۿےہ ۿانۿیکۿاجنسقۿےسۿونکںیۿیکۿاہطرف ۿہشیمہۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رعم ۿحـرۿدشلدۿںیمۿرےہۿیگ۔واللْ ٰ‬ ‫‪۷۷‬رعیبۿاالؿلۿرشفیۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ہلئسمۻ۾‪ :۶‬ارریشۿوپردااخکہنۿاخ ۿلیصحتۿوپرنۿوپرۿعلضۿیلیپۿتیھبۿرمہلسۿریہظادلنیۿ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہ املعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿوھچےٹۿومعضۿںیمۿالكۿدجسمۿدقامقۿےسۿیھتۿاؿرۿرعہصۿ‬ ‫دشۿلارہۿشالۿےسۿالكۿدؿرسیۿدجسمۿاؿرایترۿوہیئگۿاؿرۿافۿدؿوننۿدجسمںیۿرپھچوپشۿاؿرۿوبدیسہۿاحلكۿںیمۿںیہۿافۿاملسموننۿیکۿ‬ ‫ہیۿراےئۿےہۿہکۿاجبےئۿدؿدجسمؿنۿےکۿالكۿدجسمۿہتخپۿدنچہۿےسۿریمعتۿرکایئۿاجےئۿاؿرۿالكۿدمرہسۿےکۿؿاےطسۿد ۿدیۿاجےئ۔اشۿ‬ ‫یکۿلامكۿرشفۿایکۿمکحۿدیتیۿےہ؟ اؿرۿرسامہیۿتہبۿلیلقۿےہۿسجۿےسۿدؿوننۿدجسمںیۿایترۿںیہنۿوہیتکسۿںیہ‪،‬اذہاۿ ٓا فۿومبحقۿرشفۿ‬ ‫ااکحمۿاصدرۿفرامےئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمؿنۿاکۿہتخپۿرکلاۿفر ۿںیہن‪،‬اؿرۿانۿاکۿ ٓا لادۿرانھکۿفر ۿےہ‪،‬دجسمۿہنۿدمرہسۿوکۿدیۿاجیتکسۿےہۿہنۿدؿرس ۿاکمۿںیمۿرصفۿوہیتکس‬ ‫ےہ‪،‬ہیۿسقۿلااجمرۿؿرحامۿےہ۔ۿاعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ ؿفقۿیکۿتئیہۿںیمۿدبتیلیۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔‬ ‫الیجوزْتغییْالوقفْعنْھیأتہ ۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫‪۷۵‬رعیبۿااثلینۿ‪۶۸۸۷‬ھ‪:‬‬ ‫ہلئسمۼ۾‪:۶‬‬ ‫املعےئ ۿدنی ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیمۿایک ۿفرامےت ۿںیہ ۿہک ۿدجسم ۿاکفرش ۿاؿر ۿڑکللان ۿوج ۿرخاف ۿوہاجیتۿںیہ ۿوسادجسم ۿےک ۿاؿر ۿیسک ۿاکمۿ‬ ‫ںیمۿرصتفۿرکلاۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ ٓا رخۿایکۿرکلاۿاچےئہ؟ رحتریۿفرامۿرکۿرشمفۿفرامںیئ۔فِط‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫فرشۿوجۿرخافۿوہاجےئۿہکۿدجسمۿےکۿاکمۿاکۿہنۿرےہۿسجۿےنۿؿہۿفرشۿدجسمۿوکۿدلاۿاھتۿؿہۿاشۿاکۿامكلۿوہاجےئۿاگۿوجۿاچےہۿرک ۿاؿرۿارگۿ‬ ‫دجسمۿیہۿےکۿاملۿےسۿاھتۿوتۿوتمیلۿچیبۿرکۿدجسمۿےکۿسجۿاکمۿںیمۿاچےہ‬

‫فتاویْہندیۃْْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْفْالمتقرقاتْْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 407 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اگلد ۿاؿرۿدجسمۿیکۿڑکللانۿا ینۿوچٹھک‪،‬وکار‪،‬کری‪،‬ہتخت‪،‬ہیۿچیبۿرکۿاخ ۿامعرف ۿدجسمۿےکۿاکمۿںیمۿرصفۿوہ۔ولےٹ‪،‬ریسۿرچاف‪،‬‬ ‫یتب‪،‬فرشۿاٹچیئۿےکۿاکمۿںیمۿںیہنۿاگل شکیے‪،‬رھپۿانۿزیچؿنۿیکۿعیبۿاکفرۿےکۿاہھتۿہنۿوہۿہکلبۿاملسمنۿےکۿاہھت۔اؿرۿاملسمنۿانۿوکۿےبۿادیبۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫یکۿہگجۿاامعتسلۿہنۿرک ۔واللْ ٰ‬

‫رمہلسۿومولیۿدبعالمؾلقۿاصحقۿارۿلاوٹنہۿاکایھٹؿار‬

‫ہلئسم۽۾‪ ۶‬لا ‪:۷۵۶‬‬ ‫ہچۿیمۿفرامدنیۿاملعےئۿدنیۿادنرںیۿہلئسم‪:‬‬

‫‪۸۵‬رعیبۿااثلینۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬

‫(‪)۶‬الكۿصخ ۿرمایگۿاؿرۿاینپۿوعرفۿاؿرۿالكۿزلیکۿاؿرۿلایقۿؿارفۿوھچر ۿاؿرۿاشۿوتمیفۿیکۿوعرفۿےنۿؿاروثنۿےکۿقحۿوکۿفلتۿ‬ ‫رکےکۿالكۿدجسمۿریمعتۿرکایئۿاؿرۿسجۿرنیمۿرپۿاشۿےنۿدجسمۿریمعتۿرکایئۿےہۿؿہۿرنیمۿزینۿؿرامكۿںیم دالخۿےہۿوتۿاشۿںیمۿامنرۿڑپانھۿ‬ ‫اؿرۿاشۿوکۿدجسمۿانہکۿرشكادرسقۿےہۿلاہن؟‬ ‫(‪)۷‬اؿرۿارگۿافۿےضعبۿؿارفۿاںیہنۿںیمۿےسۿاےنپۿقحۿوکۿاعمفۿرکدںیۿاؿرۿےضعبۿہنۿرکںیۿوتۿامنرۿڑپانھۿاشۿدجسمۿںیمۿدرسقۿوہاجےئۿاگۿلاہن؟‬

‫(‪)۸‬اؿرۿارگۿؿہۿؿارفۿاجےتنۿںیہۿہکۿافۿوج ۿہسیپ ۿاھتۿؿہۿدجسمۿںیم ۿرخچۿوہایگۿافۿںیمہۿےنلمۿؿاالۿںیہنۿےہۿاؿرۿولوگن ۿیکۿرشمۿےسۿ‬ ‫اعمفۿرکدںیۿوتۿدرسقۿےہ؟‬ ‫(‪)۹‬اؿرۿارگۿرشفۿمکحۿد ۿہکۿامنرۿاشۿںیمۿدرسقۿںیہنۿےہۿوتۿاشۿںیمۿرانہۿرھگۿانبرکۿلاۿرکاہیۿؿہریہۿرپۿدانیۿدرسقۿوہاگ ؟ وحباہلۿبتکۿربتعمہۿ‬ ‫وجافۿےسۿرسفرارۿرکںی۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫مسل‬ ‫وصرفۿرسفتسمہۿںیمۿلاامجفۿ مینۿؿہۿہززگۿدجسمۿںیہنۿہکلبۿالكۿرنیمۿےہۿدبوتسرۿاےنپۿاموکلنۿیکۿكلمۿرپلایق‪،‬ہکۿحقۿہیۿوعرفۿاہنتۿاشۿیکۿ‬

‫امكلۿںیہنۿاسیجہکۿایبنۿشالئۿےہۿوتۿؿہۿشاریۿرنیمۿاشۿےکۿؿفقۿےئکۿےسۿؿفقۿںیہنۿوہیتکس‪،‬النْشرطْالوقفْالملكْ‪ْ 1‬کماْفْال ندیۃْ‬

‫وغیہا(ویکہکنۿرشعۿؿفقۿہیۿےہۿہکۿؿہۿؿافقۿیکۿكلمۿوہۿاسیجۿہکۿدنہہیۿؿہریہۿںیمۿےہ۔ ف)ہنۿہیۿنکممۿہکۿاشۿںیمۿےسۿاشۿےکۿ ہصۿوکۿ‬ ‫دجسمۿرہھٹادںیۿلایقۿكلمۿدرگیۿؿرہثۿںیھجمسۿہکۿحقۿؿہۿہریۿمسقنمۿےہۿوتۿاشۿاکۿ ہصۿنیعتمۿںیہنۿاؿرۿدجسمۿلاالامجفۿاشمفۿںیہنۿوہیتکس۔‬ ‫الن ْمن ْشرطہ ْانِطاع ْحِوق ْالعباد ْعن ْجمیعْ ویکہکن ۿرشاطئ ۿؿفق ۿںیم ۿےس ۿالك ۿرشع ۿہی ۿیھب ۿےہ ۿہک ۿاش ۿیک ۿامتمۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫وجامكۿوقحطۿاةعلدۿےسۿعطقنمۿوہۿہچۿاجا ہکۿوخدۿؿفقۿاسیجۿہکۿدہاہیۿ‬

‫جوانبہْفضالْعنْنقسہ ْکماْفْال دایۃْوغیہا۔ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ؿہریہۿںیمۿےہ۔ اﷲ اعتیل‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْْالبابْاالولْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿر‪۸ /۷‬ۺ۔‪۷‬ۺ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْالہدایۃْْکتابْالوقفْالمکؾبۃْالعربیہْرکایچۿ‪/ ۷‬ۺ‪۷‬ۻ‬

‫‪Page 408 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ْتعایل"‬ ‫قال ٰ ْ‬

‫ےنۿفراملاۿہکۿكشیبۿدجسمںیۿاﷲ زعؿلجۿیکۿںیہ(ف)‬

‫"‪1‬۔‬

‫اہنۿارگۿلایقۿؿرہثۿسقۿاعلقۿلاغلۿوہنۿاؿرۿسقۿلاالافتطۿاشۿؿغكۿدجسممكۿوکۿاجمرۿرکدںیۿوتۿافۿاجمرۿوہاجےئۿیگۿاؿرۿیسکۿیکۿرشمۿ‬

‫ےس ۿااسی ۿرکلا ۿامعن ۿتحص ۿہن ۿوہاگ ۿفانْالحیاءْلؼْسْبا کراہ(ویکہکن ۿایحء ۿربج ۿؿارکاہ ۿںیہن ۿےہ۔ف)حق ۿلك ۿااسی ۿہن ۿرکںی ہک ۿؿہۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫الكۿاکمنۿےہۿہکۿاموکلنۿوکۿاشۿںیمۿرانہۿنصناۿرکاہیۿرپۿدانیۿسقۿاجمرۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪۷۵۷‬لا‪:۷۵۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿمؾامۿاشۿہلئسمۿںیم‪:‬‬ ‫(‪)۶‬رلدۿےن(املسمنۿکہالےئۿاجےنۿیکۿاحلكۿںیم)ھچکۿہعطقۿرنیمۿنحصۿدجسمۿاےنپ ۿاکمنۿیکۿانبۿمنۿدلاایل‪،‬ضعبۿولگۿامعنۿ ٓا ےئۿ‬ ‫رگمۿہنۿاملا‪،‬ایسیۿوصرف ںیمۿرلدےکۿشاھتۿایکۿاعمملہۿرشكاۿایکاجےئۿاؿرۿوتمایلنۿدجسمۿؿدرگیۿالہۿاشالمۿوکۿوماخدہۿاکۿقحۿاحلصۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟ارگۿےہۿوتۿانۿرپۿہیۿقحۿؿاحق‪،‬اؿرۿرضؿریۿےہۿسجۿےکۿرتكۿےسۿاعیصۿوہنۿےگۿلاۿایک؟ۿلاۿرلدۿوعب ۿرنیمۿمعطـہبۿہبۿررۿ‬ ‫دقنۿوطبرۿرجامہنۿاداۿرک ۿوتۿاشۿاکۿح اناجمرۿےہۿلاںیہن؟درںیۿوصرفۿرلدۿوماخدہۿدنعاﷲ ےسۿمریۿوہاتکسۿےہ؟‬ ‫(‪)۷‬وجۿصخۿروبۿوخارۿمغلنۿےہۿروکٰہۿیھبۿںیہنۿداتیۿاشۿاکۿایکمکحۿاؿرۿاشۿےسۿاخملـقۿؿۿرمانـقۿؿۿوماتلکۿرکمؿہۿےہۿہکۿںیہن؟ ﷲ‬ ‫رصمچۿاؿراعمۃۿامہفلۿابعرفۿںیمۿوجافۿارشادۿفرامرکۿدنعاﷲ اموجرۿؿۿدنعاانلشۿوکشمرۿوہن۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اشۿوصرفۿںیمۿرلدۿتخسۿگناہۿریبکہۿؿملظۿدشلدۿاکۿرمبکتۿاؿرۿاشۿ ٓا ہیۿرکہمیۿیکۿؿدیعۿاکۿوتسمحقۿےہ‪:‬‬ ‫‪    ‬اشۿےسۿمرھۿرکۿػاملۿوکنۿوجۿاﷲ یکۿدجسمؿنۿوکۿان ںیمۿاﷲ اکۿ‬ ‫" ‪‬‬ ‫لامۿےئلۿاجےنۿےسۿرؿےکۿاؿر ۿان ۿیکۿؿریاینۿمی ٰنۿیعسۿرک ‪،‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪"‬‬

‫‪2‬‬

‫اںیہن ۿرؿاہن ۿاھت ۿہک ۿاشۿںیمۿدقم ۿرںیھک ۿرگم ۿدرےت ۿوہےئ‪،‬انۿ‬ ‫ےکۿےئلۿداینۿںیمۿروسایئۿےہۿاؿر ۿان ۿےکےئلۿ ٓا رخف ںیمۿمرا‬ ‫ذعاف۔‬

‫دجسمۿاکۿہزۿڑکٹاۿدجسمۿےہۿوتۿانتجۿلارہۿرنیمۿاشۿےنۿدلاایلۿاےسۿامنرۿےسۿرؿاکۿاؿرۿاشۿیکۿؿریاینۿںیمۿ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۷‬ۼ‪ /‬۽‪۶‬‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 409 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫شایع ۿوہا ۿاؿر ۿداین ۿںیم ۿروسایئ ۿاؿر ۿ ٓا رخف ۿںیم ۿذعاف ۿمیظع ۿاک ۿااقحتسط ۿایل‪،‬روسل ۿاﷲ یلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملس ۿےن ۿحیحص ۿدحوثین‬ ‫ںیمۿفراملاۿےہۿہک"وجۿلاتشلۿرھبۿرنیمۿلاقحۿدلاےلۿاگۿایقمقۿےکۿدنۿاانتۿ ہصۿرنیمۿےکۿشاوتنۿےقبطۿوترۿرکۿاشۿےکۿےلگۿںیمۿوططۿ‬ ‫داےلۿاجںیئ ےگۿ‪"1‬۔ۿہزۿاملسمنۿوصخصاۿوتمایلنۿدجسمۿوکۿاشۿرپۿقحۿوماخدہۿاحلصۿےہۿاؿرۿفر ۿےہہکۿہزۿاجمرۿاچرہۿوجیئۿاشۿےسۿ‬ ‫رنیمۿراکلۿرکۿشالمۿدجسمۿرکےنۿےکۿےئلۿدحۿوکۿاچنہپںیئ‪،‬وجۿلاؿفصۿدقرفۿاشۿےسۿلاررےہۿاگۿرشلكۿذعافۿوہاگۿلادحۿدقرفۿہزۿ‬ ‫زگۿخاللۿںیہن ہکۿاشۿےسۿھچکۿرؿہیپۿاشۿےکۿوع ۿےلۿرکۿوھچرۿدںیۿہکۿہیۿدجسمۿاکۿانچیبۿوہاگۿاؿرۿدجسمۿیکۿعیبۿلا لۿؿرحامۿؿۿلانکممۿےہۿ‬ ‫قالْالل"‬ ‫"‪( 2‬اﷲ اعتیٰلۿےنۿارشادۿفراملاۿہکۿےبۿكشۿسمخدۿاﷲ زعؿلجۿیکۿںیہ۔ف) ۿارگۿؿہۿالھکۿرؿےپۿہزۿزگۿ‬ ‫ےکۿدبےلۿد ۿحقۿیھبۿح انۿرحامۿےہ‪،‬ہنۿہززگۿرلدۿیسکۿرطچۿدنعاﷲ وماخدہۿےسۿمریۿوہاگۿحقۿلكۿرنیمۿدجسمۿدجسمۿوکۿؿاسپۿہنۿ‬ ‫د ۔رلدۿارگۿااسیۿہن رک ۿوتۿاملسمنۿاشۿےسۿلیمۿوجل‪،‬شالمۿکالم‪،‬نصصقۿمراخسقۿعطقۿرکدںی۔‬ ‫و‬ ‫اﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملاۿاؿرۿارگاطیشنۿےھجتۿ ھالد ۿوتۿلادۿ ٓا ےنۿرپۿ‬ ‫ْ‬ ‫تعایل" ‪‬‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫وقمۿػانیملۿےکۿشاھتۿمقۿلییھ(ف)‬ ‫‪‬‬ ‫‪3"‬۔‬ ‫ویط یۿروبۿوخارۿمغلنۿیھبۿایسۿ ٓا ہیۿرکہمیۿےکۿمکحۿںیمۿدالخۿےہ‪،‬ریسفتۿادمحۿیۿںیمۿےہ‪:‬والِعودْمعْکل مْممؾنع‪4‬ۿ(انۿسقۿےکۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫شاھتۿسلجمۿرکلاۿونممفۿےہ۔ف)اشۿےسۿیھبۿعطقۿكالہقۿاچےئہ۔واللْ ٰ‬ ‫رمہلسۿاحیجۿھٹیسۿویفسۿنبۿامرامیہۿاقمبمۿوگلدلۿكالہقۿاکایھٹؿارۿۼ‪۷‬رحممۿارحلامۿ‪۶۸۸۸‬ھۿاہچرہبنشۿ‬ ‫ہلئسم‪:۷۵۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿاعمملہۿںیمۿہکۿضعبۿولوگنۿےنۿدجسمۿمراھےنۿلاۿرپاینۿوکۿےئنۿرس ۿےسۿریمعتۿ‬ ‫رکےنۿےکۿےئلۿاملسمنۿامجمقۿوکۿرؿےپۿدےئۿںیہۿاؿرۿاہکۿےہۿہکۿسجۿوطرۿاچںیہۿدجسمۿںیم رخچۿرکںی________رگمۿیفۿااحللۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿرخچۿرکےنۿیکۿرضؿرفۿںیہنۿاؿرۿؿہۿرؿےپۿااملۃۿڑپ ۿںیہ‪،‬افۿذموکرہۿرؿہیپۿویبلاریکۿینپمکۿںیم دالۿرکۿانۿاکۿعفنۿمراھ‬ ‫دںیۿوتۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟رگم‬

‫ْصحیحْالبلاریْْبابْماجاءْفْسبعْارضیْْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۹/ ۶‬ۺ‪۹‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۷‬ۼ‪ /‬۽‪۶‬‬

‫‪3‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۻ ‪/‬۽ۻ‬

‫ْ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫‪4‬‬

‫ْالتقسیاتْاالحمدیۃْْْتحتۿۻ‪ /‬۽ۻۿعبطمۿرکیمیۿیئبمبۿالدلاۿ ۽۽‪۸‬‬ ‫‪Page 410 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اہینۿیکۿوینپمکن ںیمۿنیلۿدنیۿوسدۿاکۿوہلاۿےہۿوتۿانۿاکۿایکمکحۿےہ؟ ارگاشۿوطرۿؿہۿرؿہیپۿمرھۿہنۿاتکسۿوہوتۿاؿرۿوکیئۿرطہقیۿانۿرؿوپن‬ ‫ےکۿمر ھیےۿاکۿےہۿاؿرۿمرھۿ شکیےۿںیہۿلاۿںیہنۿلاۿایسۿرطچۿےسۿامجمقۿیسکۿانیمۿصخۿےکۿلاشۿااممكۿرےنہۿد ۿاؿرۿااممكۿرےنھکۿ‬ ‫ںیمۿوچریۿوہےنۿاکوخفۿےہۿہکۿابمداۿدجسمۿےکۿرؿےپۿاضظئۿوہاجںیئۿوتۿانۿرؿوپنۿاکۿاکمنۿرخلدۿرکےکۿاشۿےکۿرکاہیۿےسۿعفنۿااھٹلاۿ‬ ‫اجےئۿاؿر ۿؿغك ۿرضؿرف ۿرؿہیپۿؿہۿاکمن ۿفرؿحق ۿایکۿاجےئ‪،‬رگمۿان ۿںیمۿامجمق ۿؿاولن اکۿاحنالفۿےہ‪،‬ضعبۿےتہکۿںیہۿہکۿہیۿ‬ ‫وصرفۿہنۿرکینۿاچےئہۿاؿرضعبۿےتہکۿںیہۿہکۿاشۿوطرۿایکاجےئۿوتۿانۿاکۿمکحۿایکۿےہ‪،‬ؿہۿمراےئۿرہملاینۿلصفمۿوطرۿےسۿاراقمۿفرامرکۿ‬ ‫دنعاﷲ اموجرۿؿدنعاانلشۿوکشمرۿوہن۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫دنچہ ۿےک ۿرؿےپ ۿدنچہ ۿدےنی ۿؿاولن ۿیک ۿكلم ۿرپ ۿرےتہ ۿںیہ ان ۿےس ۿااجرف ۿیل ۿاجےئ‪،‬وج ۿاجمر ۿلاف ۿؿہ ۿاتبںیئ ۿاش ۿرپ ۿلمع ۿایک ۿاجےئ‪،‬‬

‫وبیانْالمسئلۃْوتحِیِ اْفْکتابْالوقفْم‬ ‫نْفتاونا(اش ۿےلئسم ۿاک ۿایبن ۿاؿر ۿقیقحت ۿامہر ۿاتفؿٰی ۿیک ۿاتکف ۿاولفق ۿںیمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےہ۔ف)ایسیۿینپمکۿںیم ہکۿوسدۿاکۿنیلۿدنیۿرکیتۿوہۿشالمۿرکےکۿمراھلاۿرحامۿےہۿارگہچۿدنچہۿددنہہۿااجرفۿدںی‪،‬فلؼسْالحدْ‬

‫تعایلْ‬ ‫انْیحلْماحرمْالل(یسکۿوکۿہیۿاایتخرۿںیہنۿہکۿاشۿزیچۿوکۿخاللۿغرارۿد ۿےسجۿاﷲ اعتیٰلۿےنۿرحامۿفراملاۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫اعلم۔‬

‫ہلئسم ۺ‪ ۷۵‬لاۻ‪ :۷۵‬رمہلسۿدمحمۿاصمرۿدمرشۿدمرہسۿداراولعلمۿہبصقۿوئملاھتۿ نجنھۿعلضۿامظعۿگرھ۽‪۶‬رفصۿ‪۶۸۸۸‬ھ‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ہک ۿالك ۿہبصق ۿیئک ۿوس ۿمرش ۿےس ۿ ٓا لاد ۿےہ ۿؿاہن ۿےک ۿاملسمونن ۿیک ۿرمدم ۿامشری ۿیف ۿااحللۿ‬ ‫و‬ ‫رقتمناۿ ٓا ھٹۿہزارۿےہۿاؿرۿؿاہنۿدجسمںیۿ چمیناۿایسۿےکۿغربیۿ ٓا لادۿںیہ‪،‬انۿےکۿكالؿہۿاؿرۿیھبۿسمخدۿںیہ‪،‬ؿاہنۿےکۿ لۿاملسمنۿزجبۿدنچۿ‬ ‫ہعیشۿےکۿادتباۿےسۿیفنحۿالمدہقۿقفتمۿالخنالۿ دحتۿالعؼادئۿؿااسمللئۿلامہۿریشۿؿرکشۿیکۿرطچۿےلمۿ ےلۿرےتہۿےھتۿانۿںیمۿیسکۿمسقۿاکۿ‬ ‫ذمیبہۿحنگۿؿخدالۿؿاختفلۿہنۿاھتۿرگمۿرقتمناۿسیتۿسیتبۿمرشۿےسۿدنچۿولگ(اغلناۿیفۿااحللۿانۿیکۿدعتادۿدؿداھیئۿوسۿوہیگ)منکرۿ‬ ‫ذمہق‪،‬ہریۿدلقمۿوہےئگۿاؿر ۿلامہۿتخسۿانمفرف ۿؿاخمتفلۿادیا ۿوہیئگۿیتحۿہکۿلاراہۿوفخداریۿاؿر ۿدعالك ۿیکۿونمك ۿ چنہۿیئگ‪،‬ہریۿ‬ ‫دلقمنیۿےنۿاینپۿدیعۿاگہۿاؿرۿاجعمۿدجسمۿیئنۿونبایلۿںیھتۿرگمۿضعبۿضعبۿایسیۿیہۿدجسمںیۿںیہۿنجۿںیمۿدؿوننۿفرقیۿامنرۿڑپےتھۿںیہۿ‬ ‫ایسیۿدجسمؿنۿرپۿاکیزۿذمیبہۿڑگھج ۿوہاجلاۿرکےتۿںیہۿانچہچنۿانۿدوننۿوموجدہۿ‪۶۸۸۸‬ھۿ‪۶۸‬ۿرحممۿوکۿالكۿدجسمۿںیمۿدؿوننۿفرقیۿ‬ ‫لیھ‬ ‫عمجۿوہےئگۿاؿرۿایسۿںیمۿامرٹیپۿ مۿاھٹلۿوھگمسۿوھگشاۿرکۿےھٹیبۿہکلبۿانۿےکۿدرہعیۿےسۿدؿۿوفخدارلانۿاؿرۿیھبۿوہںیئگۿسجۿےسۿہبصقۿ‬ ‫ںیمۿلچلہۿچمۿیئگ‪،‬وپس سۿارگۿرؿكۿاھتمۿہنۿرکیتۿوتۿںیہنۿولعممۿایکۿوہاجلاۿ ٓا ےئۿدنۿیکۿذمیبہۿوفخداریۿےسۿدؿوننۿفرقیۿگنتۿ ٓا ےئگ‪،‬‬ ‫افۿفرنیقیۿاشۿارمۿرپرایضۿںیہۿہکۿلامہۿحلصۿرکےکۿڑگھج ۿوک‬

‫‪Page 411 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫داٹدںی‪،‬انچہچنۿمراضدنمیۿفرنیقیۿدنچۿااخش ۿمکحۿرقمرۿےئکۿےئگۿںیہۿاؿرۿلاافتطۿفرنیقیۿاغرارۿلاہمۿلایثلۿںیمۿومضمنۿاھکلۿایگۿےہۿہکۿ‬ ‫لااثلنۿحصقۿرشتعیۿؿاقوننۿؿدلادتناریۿوجۿہلصیفۿرکدںیۿےگۿمہۿفرنیقیۿوکۿوظنمۿرےہ‪،‬افۿاملعےئۿاقحینۿےسۿہیۿااسفتسرۿےہ‪:‬‬ ‫(‪)۶‬وچہکن ۿوسیتن ۿمرش ۿےک ۿرجتہب ۿؿاشمدہہ ۿےس ۿہی ۿلاف ۿلامك ۿوہیئ ۿہک ۿاش ۿہبصق ۿںیم ۿحق ۿدؿونن ۿفرقی ۿالك ۿمرایع ۿدجسمںیم ۿعمجۿ‬ ‫لیی‬ ‫ل‬ ‫وہاجےتۿںیہۿوتۿاکیزۿذمیبہۿرشؿۿاسفدۿرکۿ ھیےۿںیہۿارگۿاشۿرشؿۿاسفدۿؿہنتفۿؿۿرپاخشۿےکۿداٹےنۿےکۿےئلۿلا نینۿدؿوننۿوکۿاگلۿرکدںیۿ‬ ‫اؿرۿفرنیقیۿےکۿےئلۿاخ ۿاخ ۿدجسمںیۿلامردۿرکںیۿوتۿایکۿہیۿہلصیفۿخالفۿرشتعیۿوہاگ؟‬ ‫(‪)۷‬ارگۿیسکۿامنریۿےکۿدرہعیۿےسۿظفحۿانمۿںیمۿللخۿؿاعقۿوہلاۿوہۿاؿرۿرشؿاسفدۿاکادنہشیۿوہۿلاۿاعمۿامنروینۿوکۿیسکۿمسقۿیکۿفیلکتۿ‬ ‫اؿرادمك ۿیتچنہپۿوہوتۿاےسیۿصخۿوک ۿرغب ۿظفحۿانمۿؿادسناد ۿرشۿؿاسفد ۿامجمق ۿےسۿرؿكۿدانی ۿایکۿرشفۿےکۿخالفۿےہ؟بؼنواْ‬

‫توجروا۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬وجۿسمخدۿہریۿدلقمؿنۿیکۿانبیئۿوہیئۿںیہۿانۿےکۿلامردۿرکدیۿاجںیئۿرگمۿوجۿسمخدۿالہۿشیقۿیکۿانبیئۿوہیئۿںیہۿانۿںیمۿےسۿوکیئۿ‬ ‫دجسمۿہریۿدلقمؿنۿےکۿےئلۿاخ ۿرکدانیۿاؿرۿاہلسیقۿوکانۿےسۿونممفۿرکلاۿرشكا ضحمۿملظۿؿۿرحامۿےہ۔‬ ‫‪ ْ ْ‬اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿفراملا ۿاش ۿصخ ۿےس ۿمرا ۿػامل ۿوکن ۿےہ ۿوجۿ‬ ‫تعایل" ‪‬‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫اﷲاعتیٰلۿیکۿسمخدۿںیمۿاشۿاکۿلامۿ ےنیۿےسۿرؿےک۔(ف)‬

‫‪1"‬۔ ْ‬ ‫ہکبجۿؿہۿدجسمںیۿاہلسیقۿیکۿںیہۿاؿرۿانۿیکۿانبیئۿوہیئۿںیہۿوتۿانۿرپۿہضبقۿاچانہۿاؿرۿاشۿےکۿےئلۿہنتفۿااھٹلاۿہریۿدلقمؿنۿاکۿاسفدۿوہاگۿاؿرۿوکیئۿ‬ ‫وبجمر ۿںیہن ۿوہاتکس ۿہک ۿدؿرس ۿےک ۿوشرش ۿےب ۿاج ۿےک ۿشیق ۿاےنپ ۿقح ۿےس ۿدسق ۿمردار ۿوہ ۿہنتف ۿہری ۿدلقمؿن ۿاک ۿادسناد ۿارگ ۿوین ۿہنۿ‬ ‫وہاتکسۿوہۿوتۿرہچکلانۿیلھکۿوہیئۿںیہۿاؿرۿؿہۿایسۿؿاےطسۿریھکۿیئگۿںیہۿہکۿہنتفۿؿاولنۿاکۿدسقۿدعتیۿوکلاہۿرکںیۿاؿرۿدؿرسؿنۿےکۿوقحطۿرپۿ‬ ‫دسقۿدراریۿہنۿرکےنۿدںیۿوجصخۿہیۿراےئۿلاۿوتفٰیۿد ۿہکۿدعفۿہنتفۿےکۿےئلۿاینپۿدجسمۿوھچرۿدؿ۔ لۿارگۿہریۿدلقمنیۿاؿرۿدسفمنیۿ‬

‫انۿیکۿاجدئادۿاومالۿاتمفۿاکمونن ۿرپۿہضبقۿاچںیہ‪،‬اؿرۿہنۿدےئجیۿوتاسفدۿااھٹںیئۿایکۿدعفۿہنتفۿوکۿؿہۿولگۿاےنپۿرھگۿلارۿاملۿاتمفۿاابسفۿ‬ ‫اجدئادۿےسۿدربتسدارۿوہاجںیئۿےگۿہزۿزگۿںیہن‪،‬وتۿؿہجۿایکۿےہۿہکۿہیۿ ٓا وھکننۿںیم داینۿیکۿدقۿرےہۿدلۿںیمۿداین‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 412 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یکۿتبحمۿےہۿرگجۿںیمۿداینۿاکۿدردۿےہۿؿاہنۿدعفۿہنتفۿوکۿہیۿدتریبۿہنۿوسےھجۿیگۿہنۿ ٓا لافۿدعفۿاسفدۿےکۿہیۿینعمۿدنہۿںیمۿ ٓا ںیئۿےگۿاؿرۿہنۿ‬ ‫دنیۿیکۿدقرۿہنۿتبحمۿہنۿدرر‪،‬اذہاۿاھگشۿیکۿرطچۿرتکدںی ۿےگۿہکۿایمنۿاہنۿاینپ ۿدجسمںیۿوھچردؿۿاےنپۿدینیۿوقحطۿےسۿدسقۿمردارۿ‬ ‫وہاجؿۿیسکۿرطچۿڑگھجاۿوتۿےٹمۿاحالہکنۿاؿرؿنۿےکۿہنتفۿاسفدۿرپۿارگۿاینپۿاجدئادۿاکملاف‪،‬امل‪،‬اابسفۿوھچردؿۿوتۿرصفۿدوینیۿاصقننۿ‬ ‫ےہۿاؿر ۿاہینۿكالؿہۿاینپۿدینی ۿقحۿیفلت ۿےکۿاشۿ ٓا ہی ۿۿرکہمی ۿیکۿؿدیعدشلد ۿںیم ۿدالخۿوہلا ۿاؿر ۿرحامۿاکۿاراکتف ۿاؿر ۿمکحب ۿغر ٓا ن ۿمیظعۿ‬ ‫ااقحتسطۿروسایئۿؿوخاریۿؿذعافۿےہ۔‬

‫‪‬‬

‫تعایل"‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬

‫‪1"‬والعیاذْبالل۔ ْ‬

‫اۿﷲاعتیٰلۿےنۿفراملاۿہکۿانۿےکۿےئلۿداینۿںیمۿروسایئۿاؿرۿ ٓا رخفۿ‬ ‫ںیمۿمراذعافۿےہ۔اﷲ اعتیٰلۿیکۿانپہ۔(ف)‬

‫(‪)۷‬اہنۿرشكاۿمکحۿےہۿہکۿاےسیۿولگۿدجسمۿےسۿلارۿرےھکۿاجںیئ‪،‬‬

‫‪‬‬

‫تعایل"‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬

‫اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿفراملا ۿہک ۿاںیہن ۿسمخد ۿںیم دالخ ۿںیہن ۿوہلاۿ‬ ‫اچےئہۿرگمۿدرےتۿوہےئ۔(ف)‬

‫‪2"‬۔ ْ‬

‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫یمنعْمنہْکلْمؤذولوْبلسانہ‪3‬۔ ْ‬

‫ہزالدا دےنیۿؿاےلۿوکۿدجسمۿےسۿرؿاکۿاج۔اگیۿارگہچۿؿہۿالدا ۿرلانۿ‬ ‫ےسۿاچنہپںیئ(ف)‬

‫ل‬ ‫دمعہۿااقلریۿرشچۿحیحصۿاخبریۿںیم رریۿدحمك فالیِرْبنْمصالنا(ؿہۿہزۿزگۿامہریۿدیعۿاگہۿےکۿغربیۿہنۿآ ںیئ۔ف)رھپۿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫والحقْبالحدیثْکلْمنْاذیْالناسْبلسانہْوبہْافیتْ اش ۿدحمك ۿےک ۿشاھت ۿؿہ ۿصخ ۿیھب ۿق ۿےہ ۿوج ۿرلان ۿےسۿ‬ ‫تعایلْعنہماْوھوْاصلْفْنیفْکلْمنْ ولوگنۿوکۿالداءۿاچنہپلاۿےہۿاؿرۿرضحفۿرمعۿافرؿطۿےنۿایسۿرپۿوتفٰیۿ‬ ‫ابنْعمرْریضْاللْ ٰ‬ ‫دلا ۿاؿر ۿہی ۿالص ۿےہ ۿہز ۿاش ۿزیچ ۿیک ۿیفن ۿںیم ۿسج ۿےس ۿولوگن ۿوکۿ‬ ‫یتاذیْبہْ‪4‬۔ ْ‬ ‫الداۿوہیتۿےہ(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْالصلوةْْباب‬ ‫‪ْ3‬درملتارْْکتاب‬ ‫ْمایقسدْالصلوةْْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ ‪۹ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬

‫ْالصلوةْباب‬ ‫ْردالْمحتارْْکتاب‬ ‫ْمایقسدْالصلوةْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۹۹ /۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 413 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رگم ۿرطہف ۿظفحت ۿاک ۿاحلع ۿرضؿریۿےہ ۿارگۿوخد ۿعنم ۿرکےنۿںیم ۿادنہشیۿاسفد ۿوہ ۿاچرہ ۿوجیئ ۿرکےک ۿدنب ۿرکادںی‪،‬وباللْالتوفیق۔واللْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ٰ‬ ‫ہلئسمۼ‪:۷۵‬‬

‫رمہلسۿاثنرۿادمحۿردنیماۿر شانکۿومعضۿلالۿرگنۿدااخکہنۿارمۿہیۿعلضۿیلیپۿتیھبۿ ‪۹‬رعیبۿاالؿلۿرشفی‪۶۸۸۸‬ھ‬

‫حمنْالرحیم‪،‬نحمدہْونصلْع ٰلْرسولہْالکریم۔ ْ‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿوصرفۿںیم‪،‬الكۿومعضۿسجۿںیمۿلاچنۿاچرۿرھگۿاملسموننۿےکۿاؿرۿدنپرہۿسیبۿ‬ ‫رھگۿالہۿونہدۿےکۿںیہ‪،‬اؿرۿدقمیۿااللام ۿےسۿالكۿدجسمۿریمعتۿاخمۿسخۿوپشۿوموجدۿےہ‪،‬یسکۿؿغكۿںیمۿہیۿدجسمۿاملسموننۿیکۿ ٓا لادیۿ‬ ‫ےکۿادنرۿؿاعقۿیھتۿاؿرۿاشۿےکۿرگدۿؿوناچۿںیمۿاملسمنۿ ٓا لادۿےھت‪،‬رہتفۿرہتفۿریغتۿؿدبتلۿوہےتۿوہےتۿاملسموننۿیکۿ ٓا لادیۿاشۿطاقمۿ‬ ‫ےسۿیتٹہۿیئگۿافۿوصرف ہیۿےہۿہکۿدجسمۿےکۿرگدؿۿوناچۿوکیئۿاملسمنۿاکۿرھگۿںیہنۿےہۿاؿرۿؿہۿدجسمۿلالکلۿاملسموننۿیکۿ ٓا لادیۿےسۿالكۿ‬ ‫اجمكۿونہدۿیکۿ ٓا لادیۿےکۿشاھتۿلصتمۿےہۿاؿرۿہشیمہۿرخافۿؿۿہتسخۿاؿرۿؿریانۿڑپیۿریتہۿےہۿاؿرۿرعہصۿدشۿسیبۿشالۿےسۿہنۿؿہۿ ٓا لادۿ‬ ‫وہیئۿاؿرۿہنۿ ٓا لادیۿیکۿادیمۿےہ‪،‬افۿہلضفبۿاعتیٰلۿالہۿاشالمۿںیمۿےسۿالكۿصخۿوکۿخداؿدنۿاعتیٰلۿےنۿوتقیفۿاطعۿفرامیئۿےہۿؿہۿدجسمۿہتخپۿ‬ ‫انبلا ۿاچےتہ ۿںیہ‪،‬اف ۿوسال ۿہی ۿےہ ۿہک ۿ ٓا لاہی ۿدجسم ۿہتخپ ۿایس ۿدجسم ۿدقمی ۿیک ۿریمعت ۿیک ۿاجےئ ۿہک ۿوج ۿالك ۿدمف ۿدرار ۿےس ۿہری ۿ ٓا لاد ۿاؿر ۿہنۿ‬ ‫ٓا دنئہۿ ٓا لادیۿیکۿادیمۿےہ‪،‬لاۿہیۿہکۿاشۿوکۿیسکۿرطچۿوفحمعۿدحمؿدۿرکےکۿدؿرسیۿہگجۿاملسموننۿیکۿ ٓا لادیۿےکۿدرایمنۿںیمۿدجسمۿہتخپۿ‬ ‫ریمعتۿیکۿاجےئۿہکۿسجۿےسۿاشۿدجسمۿہتخپۿخدلدۿںیمۿامنروینۿاکۿانچنہپۿیھبۿ ٓا شانۿوہۿاؿرۿدجسمۿ ٓا لادۿرےہ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫یتحۿاالاکمنۿدجسمۿاکۿ ٓا لادۿرکلاۿفر ۿےہۿاؿرۿؿریانۿرکلاۿرحام۔اﷲ اعتیٰلۿفراملاۿےہ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪1‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫اؿر ۿاشۿصخۿےسۿمراػاملۿوکن ۿےہۿوجۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿدجسمؿنۿ‬ ‫ںیمۿاشۿاکۿلامۿ ےنیۿےسۿرؿاتکۿےہۿاؿرۿانۿیکۿمرلادیۿیکۿوکششۿ‬

‫رکلاۿےہ(ف)‬ ‫دنہؿناتنۿیکۿ ٓا لادیۿاکۿاقدعہۿہیۿےہۿرہشۿوہۿلاۿاگؿنۿہکۿاکملافۿغربیۿغربیۿوہےتۿںیہ‪،‬سیبۿسیچپۿرھگۿاکۿاگؿنۿاےنتۿافہلصۿیکۿ ٓا لادیۿ‬ ‫ہنۿرےھکۿاگۿہکۿاملسموننۿوکۿدجسمۿدقمیۿلكۿاجلاۿدوشارۿوہ‪،‬وتۿوجۿاصحقۿہتخپۿانبلاۿاچےتہۿںیہۿایسۿوکۿہتخپۿرکںیۿاؿرۿ ٓا لادۿرکںیۿخداۿدجسمۿ‬ ‫انبےنۿںیمۿلفنۿاکوثافۿلاںیئۿےگۿاؿرۿاشۿدجسمۿےکۿ ٓا لادۿرکےنۿںیمۿفر ۿاکوثاف‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 414 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لفنۿےکۿوثافۿوکۿفر ۿےکۿوثافۿےسۿھچکۿتبسنۿںیہنۿوہیتکس‪،‬مر ۿاگؿنۿںیمۿوجۿولگۿرےتہۿ ٓا لادیۿںیمۿںیہۿاؿرۿانۿیکۿاکسقۿ‬ ‫ےک ۿربمن ۿاگؿن ۿےک ۿدرھی ۿرپۿںیہ ۿرؿراہنۿوجےنت‪،‬اکےنٹ‪،‬ےک ۿےئل ۿدؿ ۿدؿ ۿلیم ۿاجےت ۿ ٓا ےت ۿںیہ ۿاےنپ ۿرف ۿےک ۿفر ۿاداۿرکےن ۿوک ۿدشۿ‬ ‫دقمۿ ٓا ےگۿاجلاۿایکۿدوشاریۿےہ‪،‬الصۿمکحۿہیۿےہ‪،‬ارگۿلمعۿاشۿرپۿؿاذع ۿلانکممۿوہۿوتۿؿوجہۿدوشاریۿےسۿلصفمۿاػالفۿدںیۿارگۿوقعملۿ‬ ‫وہںیئۿوتۿاچرہۿاکرۿاتبلاۿاجےئۿاگ۔واللْتعایلْاعلم‬ ‫ۿہلئسم۾‪،۷۵‬۽‪:۷۵‬وئسمہلۿاحیجۿدمحمۿراضمن ۿۿؿامرامیہۿریپۿرادہۿؿہریامہۿااصنریۿشکیہاےئۿہبصقۿلایلۿامرؿار ۿریکہیۿہلحمۿلادیۿ‪۹‬دؿۿ‬ ‫ادعقلہۿ‪۶۸۸۸‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿہبصقۿلایلۿامرؿارۿہلحمۿلادی ںیمۿریقفۿٹولد ۿشاہۿےنۿاےنپۿاکمنۿ‬ ‫ںیمۿالكۿوھچیٹۿےسۿدجسمۿاخ ۿاےنپۿیہۿؿاےطسۿامنرۿڑپ ھیےۿےکےئلۿونبایلۿاؿرۿلارتسیۿوخدۿایسۿںیمۿؿہۿامنرۿڑپاتھۿراہاعمۿولوگنۿوکۿ‬ ‫اشۿںیمۿامنرۿڑپ ھیےۿیکۿااجرفۿہنۿدی۔حقۿٹولد ۿشاہۿالؿارفۿرمۿایگۿوتۿاشۿاکمنۿاکۿابقہلۿا ینۿپ ہۿرساکرراچۿامرؿاریۿےنۿہغیصبۿ‬ ‫الؿاریثۿانبمۿاحیجۿامظعۿشاہۿاصحقۿرموحمۿرکۿدلاۿسجۿاکۿومضمنۿہیۿےہۿہکۿٹولد ۿشاہۿوت‪،‬لااؿالدۿایگۿاذہاۿاشۿےکۿاکمنۿاکپ ہۿا ینۿابقہلۿ‬ ‫احیجۿامظعۿشاہۿاصحقۿےکۿلامۿرکدلاۿایگۿےہ۔وسافۿاشۿاکمنۿرپۿاقضبۿاؿرۿرصتمفۿاحیجۿامظعۿشاہۿیکۿاؿالدۿرےہۿیگۿیسکۿدؿرس ۿ‬ ‫و‬ ‫اک ۿوکیئ ۿقح ۿاؿر ۿتیکلم ۿاش ۿاکمن ۿرپ ۿںیہن ۿےہ‪،‬انچہچن ۿ چمینا ۿوس ۿمرش ۿرعہص ۿوہ ۿا ٓا چ ۿلك ۿاؿالد ۿاحیج ۿامظع ۿشاہ ۿاصحق ۿرموحم ۿاشۿ‬ ‫اکمنۿرپۿاقضبۿاؿرۿرصتمفۿےہ‪،‬وھترا ۿرعہصۿوہاۿہکۿدنچۿااخش ۿلاقحۿانششۿےنۿدعالك ںیمۿدجسمۿوکۿاےنپۿہضبقۿؿرصتف ںیمۿ‬ ‫الےنۿیکۿرغ ۿےسۿدوعٰیۿایکۿرگمۿمرؿےئۿپ ہۿرساکرۿےکۿدعالكۿےنۿقحۿاؿرۿتیکلمۿاشۿاکمنۿاؿرۿدجسمۿرپۿاؿالدۿاحیجۿامظعۿشاہۿرموحمۿ‬ ‫یہۿاکۿدبوتسرۿدقمیۿاقمئۿراھک‪،‬افۿؿیہۿااخش ۿذموکرنیۿاؿالدۿاحیجۿامظعۿشاہۿرموحمۿوکۿگنتۿرکےتۿںیہۿہکۿلاۿوتۿدجسمۿوکۿوھچردؿۿاؿرۿ‬ ‫ںیہن ۿوت ۿمت ۿوک ۿاشالم ۿےس ۿاخرچ ۿرکادںی ۿےگ۔اذہا ۿاف ۿدرلاتف ۿبلط ۿارم ۿہی ۿےہ ۿہک ۿارگ ۿاش ۿدجسم ۿوک ۿاؿالد ۿاحیج ۿامظع ۿشاہ ۿاصحقۿ‬ ‫رموحمۿےسۿربجاۿےلۿیلۿاجےئۿوتۿاشۿدجسمۿںیمۿامنرۿدنعارشلفۿحیحصۿؿدرسقۿوہیگۿلاایک؟‬ ‫دؿمۿارگۿاؿالدۿاحیجۿامظعۿاصحقۿرموحمۿدجسمۿوکۿہنۿوھچرںیۿوتۿاخمنیفلۿانۿوکۿاشالمۿےسۿاخرچۿمکحبۿرشفۿرشفیۿرک شکیےۿںیہ لاۿایک؟‬ ‫اؿر ۿہیۿارمۿیھبۿؿاحضۿرےہۿہکۿدجسم ۿمینارہعۿاعمۿاملسموننۿرپۿؿفقۿہنۿوہےنۿیکۿؿہجۿےسۿرساکرراچ ۿامر ۿؿار ۿےنۿاشۿاکۿپ ہۿہغیصبۿ‬ ‫الؿاریثۿانبمۿاحیجۿامظعۿشاہۿاصحقۿرموحمۿرکدلاۿےہ‪،‬اؿرۿوجۿدجسمںیۿہکۿاعمۿاملسموننۿرپۿؿفقۿیکۿیئگۿںیہۿانۿاکہیۿرساکرۿراچۿامرۿؿارۿ‬ ‫ہغیصبۿالؿارفۿںیہن رکیتۿںیہ‪،‬اذہاۿادیمۿؿارۿہکۿاشۿوصرفۿںیمۿوجارمۿقحۿوہۿارشادۿفرامںیئۿاؿرۿدنعاﷲ ؿدنعاانلشۿاموجرۿؿوکشمرۿ‬ ‫وہن‪،‬فِط۔‬

‫‪Page 415 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اشۿوسال ںیمۿدنچۿلاںیتۿولعممۿوہےنۿیکۿرضؿرفۿےہ‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ؿہۿدجسمۿاکمنۿےکۿادنرۿزکۿتیثیحۿےسۿےہ؟‬ ‫(‪)۷‬دجسمۿلكۿراہتسۿاکمنۿیکۿرنیمۿولممكۿںیمۿےہۿلازکۿرطچۿےہ؟‬ ‫(‪)۸‬ٹولد ۿشاہۿےکۿؿغكۿںیمۿاؿرۿیھبۿولگۿاشۿںیمۿامنرۿرپےتھۿےھتۿلاۿاہنتۿؿہۿڑپےتھۿےھتۿارگۿاؿرۿولگۿیھبۿڑپےتھۿےھتۿوتۿوکنۿاشۿ‬ ‫ہلحمۿےکۿلاۿاعمۿراہۿریگۿلاۿایک؟‬ ‫(‪)۹‬اشۿدجسمۿیکۿہناف ۿایک ےہ‪،‬اشۿںیمۿرحماف‪،‬منیز‪،‬مرایجن‪،‬انمر ۿؿہریہۿںیہۿلاںیہن؟ رتہۿوہہک اشۿدجسمۿاؿر ۿاکمن ۿاکۿ‬ ‫شارفۿاعمۿلكۿوپراۿلصفمۿؿاحضۿہشقنۿانبرکۿےئجیھب۔‬

‫(ۺ)اشۿاکۿایکۿوبثفۿےہۿہکۿٹولد ۿشاہۿےنۿؿہۿدجسمۿاخ ۿاےنپۿےئلۿانبیئۿاؿرۿیسکۿوکۿاشۿںیمۿامنرۿڑپ ھیےۿیکۿااجرفۿہنۿدی؟‬

‫تعایل۔واللْ‬ ‫ان ۿلاوتن ۿاک ۿلصفم ۿوجاف ۿایس ۿؿرط ۿیک ۿتشپ ۿرپ ۿعم ۿہشقن ۿھکل ۿرکۿہی ۿؿرط ۿؿاسپۿےئجیک ۿوت ۿوجاف ۿدلا ۿاجےئ ۿانْشاءْاللْ ٰ ْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ٰ‬

‫ہلئسمۿ‪:۷۶۵‬وئسمہلۿوقعیۿفۿیلعۿدنبشقنیۿاقدریۿطاقمۿکیہزیۿعلضۿوگراگؿنۿدااخکہنۿدہینھۿانشیٹسۿامولشاہنۿ‪۹‬دؿادعقلہۿ‪۶۸۸۸‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿا ینۿدجسمںیمۿلیتۿرخچۿےسۿرادئۿغربیۿسیتۿ ٓا لارۿےکۿوجۿرعہصۿےسۿعمجۿےہۿاشۿلیتۿوکۿ‬ ‫فرؿحقۿرکےکۿتمیقۿاشۿیکۿارخااجفۿدجسمںیمۿالیئۿاجےئۿلاۿہیۿہکۿاشۿوکۿاتحموجنۿںیمۿمیسقتۿایکۿاجےئ؟‬

‫اوجلاف‪:‬ارگۿدجسمۿےکۿےئلۿرؿراہنۿلیتۿدؿرسیۿہگجۿےسۿ ٓا لاۿےہۿدجسمۿوکۿرخلدلاۿںیہنۿوہلاۿسجۿےکۿلامقۿہیۿلیتۿدجسمۿںیمۿاکمۿ ٓا ےنۿ‬ ‫یکۿادیمۿںیہنۿلاۿاشۿیکۿافحتظۿںیم ؿغكۿاضظئۿوہےنۿاکۿادنہشیۿےہۿوتۿاےسۿوتمیلۿؿاکیزۿدتمنیۿالہۿہلحمۿااممكۿلاۿدلامكۿؿاكالنۿےکۿ‬ ‫ْتعایلْاعلم۔‬ ‫شاھتۿچیبۿرکۿارخااجفۿدجسمۿںیم رصۿفۿرکدںی‪،‬اتحموجنۿںیم میسقتۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔وھو ٰ‬ ‫۽رحممۿارحلامۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫مرؿرۿہسۿہبنشۿ‬ ‫ہلئسم‪۷۶۶‬لا‪:۷۶۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿانۿسملئۿںیمۿہک‪:‬‬ ‫اؿال‪:‬ۿالكۿدجسمۿےکۿالكۿولہپۿںیمۿفرشۿنحصۿےکۿےچینۿداکلافۿےکۿ ٓا لارۿےھت‪،‬رگمۿانۿیکۿتھچۿیکۿدنلبی‬

‫‪Page 416 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫نحصۿدجسمۿیکۿاعمۿحطسۿےسۿںیہکۿاتممرۿںیہنۿیھتۿا ینۿداکلافۿیکۿتھچۿاؿرۿدجسمۿاکۿہیقبۿنحصۿسقۿالكۿحطسۿوتسمیۿیھتۿاؿرۿہیۿ لۿرہبقۿ‬ ‫م‬ ‫الك ۿلیصف ۿےس ۿاحمع ۿاھت‪،‬اش ۿلیصف ۿےک ۿادنر ۿادنر ۿ ل ۿارایض ۿدجسم ۿاؿر ۿ صلیۿیھت ۿاف ۿؿہ ۿداکلاف ۿدؿلارہ ۿریمعتۿوہںیئ‪،‬لصف ۿرگادیۿ‬ ‫یئگ‪،‬نحصۿدجسمۿاکۿؿہۿیئۿوجۿداکلافۿیکۿتھچۿانبۿوہاۿاھتۿداکلافۿںیم دالۿدلاۿایگ‪،‬اؿرۿؿہۿاینتۿاؿیچنۿلایئۿںیئگۿہکۿہیقبۿنحصۿےسۿالكۿدقۿ‬ ‫ٓا دمۿےسۿرلادہۿدنلبۿںیہ۔اشۿتھچۿےکۿرپلاےلۿاکملافۿےکۿتیھچپۿرپۿا ینۿنحصۿدجسم ںیمۿالار ۿےئگۿاؿرنحصۿدجسمۿےکۿانکر ۿرپۿ‬ ‫تیھچپ ۿیک ۿڑج ۿںیم ۿالك ۿرع ۿدحمؿد ۿرکدلا ۿایگ ۿسج ۿرپ ۿؿہ ۿرپلاےل ۿرگےت ۿںیہ ۿاؿر ۿاش ۿلاےل ۿںیم ۿیھب ۿولگ ۿؿوض ۿرکےن ۿےگل‪،‬اشۿ‬ ‫تھچۿےسۿقۿالكۿلاالاخہنۿاؿرۿتھچۿ لۿوکۿالكۿاکمنۿیکۿتیثیحۿےسۿرکاہیۿرپۿااھٹدلاۿایگۿلاہکۿدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿںیمۿااضہفۿوہ‪،‬وسالۿ‬ ‫ہیۿےہۿہکۿافۿہیۿتھچۿدجسمۿےکۿمکحۿںیمۿےہۿلاۿاخرچۿارۿدجسم؟ اؿرۿاشۿرپۿاےسیۿرصتاففۿاجمرۿںیہۿلاںیہنۿوجۿدجسمۿرپۿلااجمرۿوہےتۿ‬ ‫ںیہ‪،‬منلاۿوبدۿؿلاشۿرانھکۿاجنسقۿداانلۿؿہریہۿاؿرۿذموکرہۿلاالۿرپۿلاےلۿاؿرۿلایلۿاقللۿاقمئۿرےنھکۿےکۿںیہۿلاںیہن؟‬ ‫م‬ ‫لامنا‪ :‬ۿالك ۿدجسم ۿےکنحص ۿاک ۿالك ۿیئ ۿ صلی ۿاکف ۿرک ۿومر ۿرپ ۿےس ۿدحمؿد ۿرکدلا ۿایگ ۿدبںی ۿرغ ۿہک ۿامنری ۿاش ۿہگج ۿوج ۿلا ۿالارارکںی‪،‬ہیۿ‬ ‫رصتفۿاؿرۿاشۿہگجۿوجےتۿالارلاۿاجمرۿںیہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿہۿتھچۿدجسمۿےہۿاےسۿدجسمۿےسۿوترۿرکۿداکنۿںیمۿدالۿدانیۿالكۿرحامۿاؿرۿاےسۿلاالاخہنۿرجحہۿاکۿنحصۿؿزگرۿاگہۿرکدانیۿدؿرساۿرحام‪،‬اؿرۿ‬ ‫اےس ۿرکاہی ۿرپ ۿااھٹ ۿدانی ۿرسیتا ۿرحام‪،‬اؿر ۿاش ۿیک ۿ ٓا كچب ۿےک ۿےئل ۿدجسم ۿاک ۿالك ۿاؿر ۿ ہص ۿوترایل ۿدحمؿد ۿرکدانی ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿؿوض ۿوہلا ۿوچاھتۿ‬ ‫رحام۔رغ ۿہیۿااعفلۿرحامۿدرۿرحامۿرحامۿدررحامۿںیہ۔فر ۿےہۿہکۿانۿامتمۿرصتاففۿلاػلہۿوکۿردۿرکےکۿدجسمۿلثمۿشاقبۿرکدںی۔‬ ‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لوبین ْفوقہ ْبؼتالالمام ْالیضر ْالنہ ْمن ْالمصالحْ ارگۿؿافقۿےنۿدجسم ۿیکۿتھچۿرپا ۿاممۿاکرجحہۿانبدلا ۿوتۿاجمر ۿےہۿ‬ ‫امالوتمت ْالمسجدیۃ ْثم ْارادہ ْالؽناء ْمنع ْولو ْقالْ ویکہکنۿہیۿاصمحلۿدجسمۿںیمۿےسۿےہۿرگمۿامتمۿدجسممكۿےکۿدعبۿ‬ ‫عنیت ْذلك ْلم ْیصدق ْتاتارخانیہ ْفاذاکان ْھذافْ ارگۿؿہۿااسیۿرکلاۿاچےہۿوتۿاےسۿعنمۿایکۿاج۔اگیۿارگہچۿؿہۿےہکۿہکۿںیمۿ‬ ‫ےنۿرشؿفۿےسۿاشۿیکۿتینۿیکۿیھتۿاشۿیکۿدصتقیۿںیہنۿیکۿ‬ ‫الواقف ْفکیف ْلغیہ ْفیجب ْھدمہ ْولو ْعل ْجدارْ‬ ‫ح‬ ‫اجےئ ۿیگ‪،‬لالاراخہین‪،‬وت ۿ ق ۿوخد ۿؿافق ۿاک ۿمکح ۿہی ۿےہ ۿوت ۿہریۿ‬ ‫المسجدْوالیجوزْاخذاالجرةْمنہْوالان ْ‬ ‫ؿافقۿوکۿااسیۿرکےنۿاکۿاایتخرۿےسیکۿوہاتکسۿےہۿانچہچنۿاشۿامعرفۿ‬ ‫وکۿرگالاۿؿاحقۿےہۿارگہچۿؿہۿدویارۿدجسمۿرپۿ‬

‫‪Page 417 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یجعلْشؼئامنہْمستغالْوالسکینْبزازیۃْ‪1‬۔ ْ‬

‫انبیئ ۿیئگ ۿوہ ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿارجف ۿح ان ۿلا ۿاش ۿںیم ۿےس ۿیسک ۿ ہص ۿوکۿ‬ ‫درہعیۿ ٓا دمنۿلاۿراہشئۿاگہۿانبلااجمرۿںیہن‪،‬مرارہی(ف)‬

‫ایس ۿرطچ ۿدؿرس ۿوسال ۿںیم ۿوجۿرصتف ۿایکۿایگ ۿاؿر ۿدجسمۿےک ۿالك ۿ ہص ۿوکۿدجسم ۿےس ۿاخرچ ۿرکدلا ۿایگ ۿاؿر ۿاےس ۿوجلا ۿالارےن ۿیکۿہگجۿ‬

‫انبلاہی ۿیھب ۿرصتف ۿلا ل ۿؿرمدؿد ۿؿرحام ۿےہ‪،‬اؿاقف ۿںیم ۿدبتلی ۿؿریغت ۿیک ۿااجرف ۿںیہن ۿالیجوزْتغییْالوقفْعنْھیأتہ‬

‫وچ‬ ‫(ؿغك ۿیک ۿتئیہ ۿںیم ۿدبتیلی ۿرکلا ۿاجمر ۿںیہن۔ف)دجسم ۿےک ۿ میق ۿاہجف ۿوقحط ۿاةعلد ۿےس ۿعطقنم ۿےہ ۿقالْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل"‬

‫‪2‬‬

‫"‪3‬ۿ‬

‫(اﷲ اعتیٰل ۿفراملا ۿےہ ۿہک ۿكشیب ۿدجسمںی ۿاﷲ زعؿلج ۿیک ۿںیہ۔ف)اہین ۿیھب ۿؿیہ ۿمکح ۿےہ ۿہک ۿوفرا ۿوفرا ۿاش ۿملظ ۿیک ۿڈنمری ۿوک ۿدؿرۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رکےکۿرنیمۿدجسمۿشالمۿدجسمۿرکںی۔واللْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫رمہلسۿدیعسۿارل مٰنۿلامظۿااحتدۿؿمظتنمۿیٹیمکۿاجعمۿدجسمۿیلیپۿتیھبۿ ۽رحممۿارحلامۿ‪۶۸۸۹‬ھۿاہچرہبنش‬ ‫ہلئسمۿ‪:۷۶۸‬‬ ‫ایکمکحۿےہۿرشتعیۿرغااکسملئۿدنمرہجۿدلیۿںیم‪،‬وجافۿشایفۿےسۿنئمطمۿؿزعمۿرۿفراملاۿاجےئ‪:‬‬ ‫(‪)۶‬دجسمۿںیمۿاےنپۿےئلۿوسالۿرکلا‪،‬یسکۿوذعؿر‪،‬ویبہۿلا ۿیسکۿدجسمۿلا ۿاخ ۿایسۿدجسمۿیکۿرضؿرلاف ۿےکےئلۿیسکۿوقیمۿلا ۿذمیبہۿ‬ ‫رضؿرفۿےکےئلۿدنچہۿؿریخافۿدجسمۿںیم امانگنۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪ )۷‬وجۿاکمنۿؿ رنیمۿؿہریہۿہکۿؿفقۿےہۿا ینۿیسکۿدجسمۿؿدمرہسۿیکۿرضؿرلافۿےکےئلۿؿفقۿیکۿیئگۿےہۿرمؿرۿالامۿلاۿیسکۿاؿرۿؿہجۿ‬ ‫ےس ۿا ۿش ۿںیم ۿااسیریغت ۿؿاعق ۿوہایگ ۿےہ ۿہک ۿاش ۿوک ۿرےنھک ۿںیم ۿیف ۿاہلمجل ۿاصقنن ۿےہ ۿاش ۿوک ۿاش ۿتین ۿےس ۿہک ۿ ٓا دنئہ ۿاؿر ۿاصقنن ۿوہاگۿ‬ ‫فرؿحقۿرکےکۿاشۿیکۿتمیقۿاشۿدجسمۿؿدمرہسۿںیمۿدالخۿرکلاۿلاۿاجبےئۿاشۿےکۿاشۿےسۿرلادہۿعفنۿیکۿوکیئۿزیچۿاشۿدجسمۿؿۿدمرہسۿ‬ ‫ےکےئلۿرخلدلاۿدرسقۿےہۿلا ںیہن؟زینۿلمعتسمۿؿاکیبرۿزیچںی منالمۿرکلاۿلاۿفرؿحقۿرکلاۿاسیکۿےہ؟‬ ‫(‪)۸‬طاقیمۿاحلكۿاکۿادنارہۿرکےکۿیسکۿدجسمۿؿہریہۿےکۿااظتنمۿؿدہگناسقۿےکےئلۿدنچۿاملسموننۿوکۿبختنمۿرکےکۿدؿرس ۿولوگنۿوکۿ‬ ‫وج ۿاش ۿااظتنم ۿےکےئل ۿوصخم ۿںیہن ۿےئک ۿےئگ ۿںیہ ۿرؿانک ۿہک ۿؿہ ۿوطبر ۿوخد ۿدجسم ۿںیم دسق ۿادناری ۿہن ۿرکںی ۿسج ۿےسۿرقمرہ ۿااظتنمۿ‬ ‫ںیمۿارتبیۿؿمریمہۿادیاۿوہےنۿاکۿایخلۿےہۿلاریغبۿامینارۿےکۿ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْْالبابْالرا بعْعشرْفْالمتقرقاتْْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ ‪۵ /۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۷‬ۼ‪ /‬۽‪۶‬‬

‫‪Page 418 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہزۿصخۿوکۿؿظعۿےنہکۿیکۿااجرفۿدانیۿدرسقۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪)۶‬دجسم ۿںیم ۿاےنپ ۿےئل ۿامانگن ۿاجمر ۿںیہن ۿاؿر ۿاےس ۿدےنی ۿےس ۿیھب ۿاملعء ۿےن ۿعنم ۿفراملاےہ ۿاہین ۿلك ۿہک ۿاامم ۿالیعٰمس ۿرادہ ۿرحمۃ ۿاﷲ‬ ‫ہیلعۿےنۿفراملا ۿوجۿدجسمۿےکۿشالئۿوکۿالكۿہسیپ ۿد ۿاےس ۿاچےئہ ۿہک ۿرتسۿےسیپ ۿاﷲ اعتیٰلۿےکۿلامۿرپۿاؿر ۿد ۿہکۿاش ۿہسیپۿاکۿافکرہۿ‬ ‫وہن‪،‬اؿرۿیسکۿدؿرس ۿےکےئلۿاماگنلاۿدجسمۿوخاہۿیسکۿاؿرۿرضؿرفۿدینیۿےکےئلۿدنچہۿرکلاۿاجمرۿاؿرۿشیقۿےسۿلامكۿےہ۔‬ ‫(‪)۷‬ؿفقۿوکۿعیبۿیکۿااجرفۿںیہنۿوہیتکسۿحقۿلكۿؿافقۿےنۿادبتسالۿیکۿرشعۿہنۿاگلیئۿوہ‪،‬یفۿاہلمجلۿاصقننۿلاۿ ٓا دنئہۿاشۿاکۿاامتحلۿاشۿ‬ ‫یک ۿااجرف ۿاک ۿلیفک ۿںیہن وہاتکس‪،‬دجسم ۿیک ۿلمعتسم ۿزیچںی ۿمنلا ۿاٹچایئن‪،‬درلان‪،‬ولےٹ ۿرصف ۿلمعتسم ۿوہےن ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿےنچیب ۿےکۿ‬ ‫وکیئۿینعمۿںیہن‪،‬اؿر ۿایسیۿاایشءۿںیمۿےسۿوجۿاکیبر ۿوہاجےئۿؿہۿدےنیۿؿاےل ۿیکۿرطفۿؿاسپۿوہاجیتۿےہۿاےسۿاایتخر ۿےہۿوجۿاچےہۿ‬ ‫رک ۔‬

‫(‪)۸‬ریغبۿامینار ۿؿظعۿیکۿااجرف ۿدانیۿاجمرںیہن ۿاؿر ۿرؿانکۿؿاحق ۿےہ‪،‬ان ۿاکۿااظتنمۿارگۿحیحصۿؿاطمقبۿرشفۿؿوماقف ۿاصمحلۿدجسمۿ‬ ‫وہوتدؿرسؿنۿوکۿاشۿںیم دسقۿادناری یکۿؿہجۿںیہنۿاؿرۿؿہۿرؿےکۿاج شکیےۿںیہۿاؿرۿارگۿانۿاکۿااظتنمۿخالفۿرشفۿوہوتۿہزۿاملسمنۿاشۿ‬ ‫ںیمۿدسقۿادناریۿرکاتکسۿےہۿاؿرۿاشۿےکۿرؿےنکۿاکۿقحۿیسکۿوکۿںیہن۔واللْ ٰ ْ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬

‫لكۿہبنشۿ‪۶۷‬رحممۿارحلامۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ٓا وہدۿكلمۿامرؿارۿلصتمۿاریۿاوتارۿریپۿدمحمۿاریمۿادلنیۿرؿر‬ ‫ہلئسمۻ‪:۷۶‬‬ ‫شیپۿااممۿںیمۿوکنۿوکنۿتفصۿوہینۿاچےئہ؟ ٓا لاۿہکۿدجسمۿاکۿلیتۿؿہۿڑھگ ۿؿرؿیٹۿؿہریہۿفرؿحقۿرکلاۿحقۿانۿزلوکنۿےسۿامرٹیپۿ‬ ‫رکرؿیٹۿناگنلاۿؿہۿرؿیھکۿالںیئۿوتۿانۿوکۿامرلاۿاؿرۿےعمجۿےکۿرؿرۿیھبۿزلوکنۿوکۿایسۿؿاطسۿولبالاۿہکۿریمیۿرلا ۿیکۿرؿویٹنۿںیمۿفرطۿہنۿڑپۿ‬ ‫اجےئۿاؿرۿسمفرۿوھباکۿرےہۿوتۿرےہۿرگم ۿرؿیٹ ۿرکشۿؿاہنۿلافرؿحقۿوہےئ ۿوتۿدؿرسیۿومعضۿاجرکۿفرؿحقۿرکلاۿاؿرۿلاینۿےکۿڑھگ ۿوجۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿؿوضۿےکۿؿاےطسۿومےلہۿؿاےلۿےلۿرکۿ ٓا ںیئۿوتۿااممۿاےنپاکمنۿرپۿلاینۿاچنہپۿد ۿؿوضؿاےلۿفیلکتۿااھٹےتۿاؿرۿسمفرۿؿہریہۿ‬ ‫سقۿفیلکتۿااھٹےتۿوتۿاےسیااممۿاکۿرانہۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿیہۿشاھتۿؿاےلۿوہرکۿہیۿلافۿرک ۿوتۿاجمرۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ااممۿدجسمۿحیحصۿادیقعلہ‪،‬حیحصۿالؿہارہ‪،‬حیحصۿارقلاف‪،‬ہریۿافقسۿمغلن‪،‬اعملۿااکحمۿامنرۿؿاہطرفۿوہلاۿاچےئہۿسجۿںیمۿوکیئۿایسیۿلافۿہنۿ‬ ‫وہۿسجۿےسۿامجمقۿیکۿتلقۿؿرفنفۿادیاۿوہ‪،‬دجسمۿےکۿڑھگ ۿاےنپۿےئلۿفرؿحقۿرکلاۿرحامۿےہۿاؿرۿدجسمۿاکۿلیتۿارگۿدےنیۿؿاولنۿیکۿ‬ ‫ااجرفۿوہۿہکۿوجۿرخچۿےسۿےچبۿاےس‬

‫‪Page 419 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ااممۿلاؤمدنۿلاۿدجسمۿاکۿاخدمۿےلۿایلۿرک ۿوتۿؿہۿاچبۿوہاۿعمج رکےکۿانچیبۿاجمرۿےہ‪،‬دجسمۿیکۿرؿیٹۿدےنیۿؿاےلۿےنۿےسجۿدیۿیھتۿارگۿوطبرۿ‬ ‫كیلمتۿدیۿیھتۿوتۿاشۿوکۿےنچیبۿاکۿاایتخرےہۿاؿرۿارگۿوطبرۿالاحقۿدیۿےسیجۿاھکلاۿشاےنمۿالرکۿرےتھکۿںیہۿہکۿانتجۿٹیپۿںیمۿ ٓا ےئۿاھکۿولۿاےسۿ‬ ‫رصفۿاھکلااجۿمرۿےہۿانچیبۿلاۿدؿرس ۿوکۿدانیرحام۔ربجاۿرؿیٹ ناگنلاۿرحامۿےہۿرگمۿحقۿہکۿؿیہۿونرکیۿیکۿارجفۿغرارۿلایئۿوہ‪،‬اؿرۿاشۿ‬ ‫ےکےئلۿزلوکنۿوکۿامرلاۿاجمرںیہنۿرگمۿحقۿہکۿؿیہۿاشۿؿاحقۿدشہۿرؿیٹۿےکۿالےنۿںیمۿروصرۿرکےتۿوہنۿاؿرۿامرلاۿاہھتۿےسۿوہۿہنۿ‬ ‫ہکۿڑکلیۿےس‪،‬اؿرۿنیتۿلارۿےسۿرادئۿہنۿوہ‪،‬اؿرۿمنہۿرپۿہنۿوہ۔اؿرۿہعمجۿوکۿیھبۿرؿیٹۿناگنۿاتکسۿےہۿحقۿہکۿؿہۿارجفۿںیمۿرہھٹیۿوہ۔اؿرۿ‬

‫رؿیٹۿہک اشۿیکۿكلمۿوہاجےئۿاےسۿاشۿےکۿےنچیبۿاکۿاایتخرۿےہۿوخاہۿؿاہنۿےچیبۿلاۿدؿرسیۿہگج۔وجۿلاینۿدجسمۿںیمۿؿوضۿےکۿےئلۿراھکۿایگۿ‬ ‫اےسۿاےنپۿرھگۿےلۿاجلاۿاجمرۿںیہنۿارگہچۿیسکۿوکۿفیلکتۿہنۿوہۿاؿرۿفیلکتۿوہۿوتۿدؿۿہزا رحام۔وجۿلاںیتۿانۿںیمۿلااجمرۿاتبیئۿیئگۿںیہۿوجۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ااممۿانۿاکاراکتفۿرک ۿاؿرۿلارۿہنۿ ٓا ےئۿاےسۿااممۿہنۿرانھکۿاچےئہ۔واللْ ٰ‬ ‫میچ‬ ‫ہلئسمۿۼ‪ ۷۶‬لا ۾‪ :۷۶‬اوبرتافۿدمحمۿالیعٰمسۿومعضۿ مۿگنیسۿدااخکہنۿرفعجۿجنگ‪،‬‬

‫اہچرہبنشۿ۽رفصۿالمـفرۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ماقولکمْرحمکمْالل ٰ ْ‬ ‫تعایل اشۿہلئسمۿںیمۿہکۿاگؿنۿںیمۿاچرۿانکرہۿرپۿاچرۿسمخدۿدمفۿسیبۿلاسیئۿمرشۿےسۿاجریۿںیہۿاؿرۿہزۿ‬ ‫و‬ ‫دجسمۿںیمۿ چمیناۿسیبۿلاۿسیچپۿ ٓا دیمۿامنرہعمجۿیکۿڑپےتھۿےلچۿ ٓا ےئۿںیہۿاؿرۿانۿاچرسمخدۿںیمۿےسۿالكۿدقمیۿےہۿنکیلۿؿہۿیھبۿومعضۿ‬ ‫ےکۿالكۿانکرہۿرپۿؿاعقۿےہۿافۿوکیئۿاعملۿاصحقۿرظنبۿدہامكۿؿاصالچۿدنیۿؿداینۿؿراضےئۿخداؿروسلۿالہۿومعضۿوکۿلالۿرکۿےہکۿہکۿ‬ ‫بسحبۿدحمكۿوبنیۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬ ‫وسادۿامظعۿیکۿریپؿیۿرکؿۿاؿرۿاﷲ اعتیٰلۿاکۿدسقۿرحمقۿامجمقۿرپۿ‬

‫اتبعوْالسوادْاالعظمْویدْاللْفوقْالجماعۃ‪1‬۔ ْ‬

‫وہلاۿےہ(ف)‬ ‫انۿاچرؿنۿامجمقۿوکۿااھٹکۿرکےکۿامنرۿہعمجۿیکۿوطبرۿالمکۿؿارشفۿاداۿایکۿرکؿ۔الہۿومعضۿلاالافتطۿلاںیۿرشعۿاشۿلافۿںیم رایضۿ‬ ‫وہےئۿہکۿاگؿنۿےکۿاچیبۿچیب ںیمۿاجعمۿدجسمۿوہ‪،‬دعبہۿدجسمۿدقمیۿؿاےلۿھچکۿسپۿؿشیپۿرکےنۿےگلۿہکۿاہینۿسقۿویکنۿںیہنۿ ٓا ےتۿدجسمۿ‬ ‫دقمیۿوکۿزکۿرطچۿوترؿنۿامیقبۿنیتۿسمخدۿؿاےلۿوبہجۿرحچۿسمتفۿؿدعبۿدجسمۿدقمیۿےکۿاںیمسۿرایضۿںیہن۔اشۿوسالۿںیمۿہیۿ‬ ‫نیتۿلاںیتۿرضؿرفۿبلطۿںیہ‪:‬‬ ‫ک‬ ‫(‪)۶‬اؿل‪،‬اعمل اصحقۿذموکرہۿادصلرۿوکۿانۿاچرؿنۿدجسمؿنۿےکۿنیٹۿؿوتسوننۿوکا ھیزۿےکۿومعضۿےکۿچیبۿںیمۿالكۿدجسمۿاجعمۿانبرکۿ‬ ‫اچرؿنۿامجمقۿوکۿےلۿےکۿاشۿدجسمۿاجعمۿںیم امنرۿہعمجۿیکۿڑپینھۿاجمرۿےہۿ‬

‫‪1‬‬

‫ْالمستدرکْللحا کمْکتابْالعلمْْدارالقکرْبیوتْ‪ /۶‬ۺ‪۶۶‬ؿۻ‪۶۶‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 420 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لاۿںیہن‪،‬اؿرۿؿہۿاعملۿاشۿارمۿںیمۿقحتسمۿوثافۿوہاگۿلاذعاف؟‬ ‫(‪)۷‬دؿم‪،‬انۿاچرؿنۿدجسمؿنۿاکۿرتمؿہکۿٹیبۿا ینۿاجںویگنۿاکۿایکمکح؟‬ ‫(‪)۸‬وسم‪،‬دجسمۿدقمیۿؿاےلۿاکذعرۿذموکرہۿوتکمہبۿاررؿےئۿرشفۿرشفیۿؿدنیۿمییفۿومسمفۿلاۿہریۿومسمفۿنسحتسمۿلاۿہریۿنسحتسم؟‬ ‫بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫شالئۿےنۿاگؿنۿےکۿظفلۿےسۿریبعتۿایک‪،‬ارگۿؿہۿؿاعقۿںیم اگؿن ےہۿرہشۿلاۿہبصقۿںیہنۿحقۿوتۿرس ۿےسۿانبمےئۿوسالۿلا لۿےہۿہکۿ‬ ‫اگؿنۿںیمۿہعمجۿاجمرںیہن‪،‬اؿرۿارگۿاگؿنۿےسۿیتسبۿرمادۿےہۿاؿرۿؿہۿیتسبۿمکۿارۿمکۿہبصقۿےہ‪،‬حقۿہیۿرحامۿےہۿہکۿاؿرۿدجسمؿنۿوکۿمرلادۿ‬ ‫ل‬ ‫رکےکۿاجعم دجسمۿانبیئۿاجےئ‪،‬ہنۿانۿدجسمؿنۿےکۿنیٹۿؿوتسنۿاشۿیکۿرطفۿلقتنمۿوہ شکیےۿںیہ۔ۿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الیجوزْنِلہْوالنِلْمالہْایلْمسجداٰخر‪1‬۔ ْ‬

‫دجسم ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿامل ۿوکد ۿؿرسی ۿدجسم ۿیک ۿرطف ۿلقتنم ۿرکلاۿ‬ ‫اجمرںیہن(ف)‬

‫ہنۿانۿدجسمؿنۿیکۿرونیمنۿاکیسکۿدؿرس ۿرصتفۿںیمۿاللاۿخاللۿوہاتکسۿےہ‪،‬وجۿااسیرک ۿاگتخسۿػاملۿؿقحتسمۿتخسۿذعافۿوہاگ۔‬ ‫‪ ْ ْ‬اﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملاۿہکۿاشۿےسۿمراۿػاملۿوکنۿےہۿوجۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫تعایل" ‪‬‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫‪2"   ‬۔ ْ‬

‫یکۿدجسمؿنۿںیمۿاشۿاکۿلامۿ ےنیۿےس ۿعنمۿرکلا ۿےہۿاؿر ۿان ۿیکۿ‬ ‫مرلادیۿیکۿوکششۿرکلاۿےہ(ف)‬

‫اؿرۿحقۿہکۿدعبۿسمتفۿیکۿؿہجۿےسۿرحچۿےہۿوتۿولگۿوبجمرۿںیہنۿےئکۿاج شکیےۿہکۿہعمجۿالكۿیہۿہگجۿڑپ ںیۿہکۿذمہقۿحیحصۿدمتعمۿیتفمۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫ہبۿںیم رہشۿںیمۿدعتدۿہعمجۿمؾلؼاۿاجمرۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫۾رفصۿالمـفر‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫وئسمہلۿاحیجۿرکمیۿونرۿدمحمۿرنجلۿرمٹنچۿاونارۿولمكۿلاوپگرۿرہشۿلاوپگرۿ‬ ‫ہلئسم‪:۷۷۵‬‬ ‫دجسمۿاکۿوجۿہسیپۿعمجۿےہۿاےسۿیسکۿتعفنمۿرپۿرخلدۿؿفرؿحقۿاجترفۿرک شکیےۿںیہ‪،‬دجسمۿےکۿعمجۿاملۿارفؿدۿےکےئل؟‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْْکتابْالوقفْْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬ۼ‪۸‬‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬ ‫‪Page 421 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اجترفۿںیمۿعفنۿاصقننۿدؿوننۿاکۿاامتحلۿےہۿاؿرۿاکرونکنۿںیمۿانیمۿؿۿاخنئۿدؿوننۿرطچۿےکۿوہےتۿںیہۿاؿرۿاملۿؿفق ںیمۿرشعۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ؿافقۿےسۿرلادفۿیکۿااجرفۿںیہن۔واللْ ٰ‬ ‫ارمرسٹۿاکانئۿرمارا رتپشۿاہلۿؿچنۿاٹسیۿكنبۿوئسمہلۿدبعاشغلرۿ‬ ‫ہلئسمۿ‪:۷۷۶‬‬

‫‪۷۹‬رفصۿالمـفرۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ارگۿالكۿصخۿاتہکۿےہۿہکۿںیمۿاعملۿوہنۿاؿرۿرجمدۿدجسمۿوہےنۿےکۿالكۿاکمنۿںیمۿوجنپیتقۿامنرۿاؿرۿدیعۿیکۿامنرۿاؿرۿہعمجۿیکۿامنرۿاداۿرکلاۿ‬ ‫ےہۿوتۿاشۿاکۿمکحۿایکۿےہ‪،‬اؿرۿاحلۿہیۿےہۿہکۿاشۿاکمنۿےکۿامكلۿےنۿاعمۿااجرفۿدۿ ۿدیۿےہۿہکۿسجۿیکۿوخیشۿوہۿؿہۿ ٓا رکۿامنرۿڑپےھۿ‬ ‫ہعمجۿاؿرۿدیعۿاؿرۿوجنپیتقۿیک‪ٓ ،‬ا لاۿاشۿاکمنۿوکۿرھپۿاےنپۿرصتفۿںیمۿاللاۿاجمرۿےہۿلاںیہن‪،‬فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ارگۿاشۿےنۿاشۿاکمنۿوکۿامنرۿےکۿےئلۿؿفقۿرکدلاوتۿؿہۿدجسمۿیہۿےہۿاےسۿاشۿںیمۿرانہۿاجمرںیہنۿامتمۿ ٓا دافۿدجسمۿالرمۿںیہۿاؿرۿاشۿ‬ ‫ںیمۿامنرۿاکۿؿیہۿوثافۿےہۿوجۿدجسمۿںیمۿےہۿاؿرۿارگۿرصفۿاانتۿاہکہکۿامنرۿڑپ ھیےۿیکۿااجرفۿداتیۿوہنۿرگمۿؿفقۿںیہن رکلا‪،‬وتۿاشۿںیمۿ‬

‫امنر ۿاجمر ۿرضؿرےہۿارگہچۿہعمجۿؿدیعنیۿیکۿہکۿان ۿےک ۿےئل ۿیھبۿدجسمۿرشع ۿںیہنۿرگمۿلالۿذعر ۿرشیعۿدیعنی ۿںیمۿرتكۿشیق ۿاؿرۿ‬ ‫فراضئۿںیمۿرتكۿؿاحقۿےہ‪،‬ہیۿانہکۿہکۿںیمۿاعملۿوہنۿارگۿیسکۿؿغكۿیسکۿرضؿرفۿؿتحلصمۿرشیعۿےکۿشیقۿےہۿوتۿرحچۿںیہن‪ْ،‬‬

‫قالْسیدناْیوسفْعلْنبؼناْالکریمْوعلیہ‪ ":‬‬

‫‪(1"‬كشیب ۿںیمۿافحتظۿؿاالۿملعۿؿاال ۿوہن۔ف)اؿر ۿارگۿ‬

‫لالرضؿرفۿےہ ۿوتۿلہجۿاؿرۿوخدۿامنیئۿےہ ۿوخد ۿناتیئۿےکۿےئل ۿےہۿوت ۿتخسۿگناہۿےہۿقالْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل"‬ ‫فراملاۿہکۿاینپۿلازیکیگۿمقۿایبنۿرکؿ۔ف)دحمكۿںیم ےہ‪:‬‬

‫‪3‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫منْقالْاناْعالمْف وْجاھل ۔والل ٰ‬

‫تعایلْاعلمْ‬ ‫وجۿہیۿےہکۿہکۿںیمۿاعملۿوہنۿؿہۿاجلہ ۿےہ۔والل ٰ‬ ‫(ف)‬

‫ہلئسم‪:۷۷۷‬‬

‫‪(2"‬اﷲاعتیٰلۿےنۿ‬

‫اردمرہسۿرہظمۿاولعلمۿیچکۿلافۿانبرشۿوئسمہلۿاامنۿاﷲ دمرشۿ‬

‫ہبنشکیۿۺ‪۷‬رفصۿالمـفرۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫رلدۿےنۿدنچۿاملسموننۿےسۿھچکۿرؿہیپۿوطبرۿدنچہۿعمتجمۿایکۿہیۿہہکۿرکۿہکۿاشۿرؿہیپۿےسۿرنیمۿدجسمۿانبےنۿوکۿرخلد‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۶۷‬ۺۺ‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۸‬ۺ ‪۸۷/‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْالمعجمْاالوسطْْدحمكۿ‪۹۷‬۽ۻْمکؾبۃْالمعارفْالریاضْۼ‪۹۸۸ /‬‬ ‫‪Page 422 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یکۿاجیگیئ‪،‬اشۿتینۿےسۿولوگنۿےنۿدنچہۿدلاۿاؿرۿاشۿرؿہیپۿےسۿدنچہۿےکۿالكۿرنیمۿرخلدیۿیئگ‪،‬ؿغكۿانبےئۿدجسمۿا بۿامنؿہریہۿ‬ ‫می‬ ‫ےسۿتمسۿہلبقۿدرسقۿرکےنۿںیمۿ چملہۿرنیمۿرخلدۿدشہۿدنچۿاہھتۿرنیمۿببسبۿیجکۿےکۿااحػہۿدجسمۿےسۿلاہزۿرہۿیئگۿدجسمۿوہمہۿؿوجہۿایترۿ‬ ‫وہیئگۿاشۿںیمۿہعمجۿامجمقۿاجریۿےہۿنکیلۿیسکۿاملسمنۿےنۿہنۿرلاینۿافۿلكۿااسیۿاہکۿہکۿہیۿسقۿرنیمۿرخلدۿدشہۿمہۿےنۿؿفقۿیکۿ‬ ‫ہنۿایسیۿرحتریۿیسکۿمظتنمۿدجسمۿلاۿدنچہۿددنہاگنۿکیـرفۿےسۿوہیئ‪،‬اےسیۿاحلۿںیمۿاملعےئۿدنیۿےسۿوسالۿےہۿہکۿؿہۿرنیمۿااحػہۿدجسمۿ‬ ‫ےسۿلاہزۿرہۿیئگۿےہۿرنیمۿدجسمۿیھجمسۿاجےئۿیگۿاؿرۿاشۿاکۿمکحۿدجسمۿاکۿوہاگۿلاۿطقفۿرنیمۿوموقہفۿیہکۿاجےئۿیگۿمکحۿدجسمںیمۿہنۿوہیگ‪،‬اؿرۿ رہۿ‬ ‫احلۿاشۿرنیمۿاکۿعیبۿؿۿرشاءۿلاۿاشۿںیمۿرصتفۿاماکلہنۿرکلاۿاجمرۿوہاگۿلاۿونممفۿؿۿلااجمر؟مظتنمۿدجسمۿےنۿاشۿرنیمۿوکۿاخرچۿدجسمۿھجمسۿرکۿ‬ ‫اسمہہیۿےکۿالكۿاملسمنۿےسۿھچکۿرؿہیپۿےلۿرکۿاشۿوکۿد ۿدیۿاؿرۿاشۿرؿہیپۿوکۿدجسمۿےکۿقلعتمۿرخچۿایکۿاؿرۿاشۿاملسمنۿےنۿاشۿ‬ ‫رنیمۿےسۿرہنیۿاےنپۿاکمنۿیکۿتھچۿاکۿانبلاۿاشۿےسۿاعمۿاملسمنۿلارا ۿںیہۿہکۿرنیمۿدجسمۿلاۿرنیمۿؿفقۿںیمۿویکنۿااسیۿرصتفۿایکۿ‬ ‫ایگ‪،‬افۿاشۿوصرفۿںیمۿمکحۿرشفۿایکۿےہ؟ ٓا لاۿؿہۿرہنیۿڑتؿارکۿرنیمۿؿاسپۿےلۿیلۿاجےئۿلاۿاشۿےکۿوع ۿںیمۿوجۿرؿہیپۿؿہۿاملسمنۿ‬ ‫د ۿاکچۿےہۿاشۿےسۿؿہۿرنیمۿاشۿیکۿولممہکۿوہیئ؟رہنیۿڑتؿاےنۿاؿرۿرنیمۿؿاسپۿ ےنیۿاکۿقحۿرشكاۿاملسموننۿوکۿاحلصۿںیہنۿےہۿاؿرۿ‬ ‫ارگۿؿہۿاملسمنۿلاللاشلۿرکےنۿےکۿدعالكۿاحمکۿؿغكۿںیمۿرہنیۿوترلاۿاؿرۿرنیمۿؿاسپۿدانیۿہنۿاچےہۿوتاصمرفۿلاشلۿدہمۿمظتنمۿوہاگۿ‬ ‫سج ۿےن ۿرؿہیپ ۿےل ۿرک ۿرہنی ۿانبےن ۿیک ۿااجرف ۿدی ۿےہ ۿلا ۿاعم ۿاملسملان ۿےک ۿدرہعی ۿؿہ ۿرخچ ۿوہاگ۔ہز ۿشش ۿوسال ۿاک ۿوجاف ۿاعم ۿمہفۿ‬ ‫لصفمۿوہۿداللئۿؿلقنۿابعرفۿدنتسمافۿدراکرۿےہ۔دبؿنۿاشۿےکۿسشتۿاعمۿاملسملانۿؿوصرفۿرعفۿمرافۿوصتمرۿںیہن‪،‬فِط‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿدنچہۿدےنیۿؿاےلۿسقۿلاۿانۿاکۿؿلیکۿامدؿنۿدعبۿرخلداریۿرنیمۿہیۿہہکۿداتیۿہکۿاشۿرنیمۿوکۿدجسمۿایکۿوتۿؿہۿ لۿدجسمۿوہاجیتۿاؿرۿاشۿ‬ ‫ںیمۿےسۿیسک ۿیئؿ ۿیک ۿعیب ۿلا ۿوکیئ ۿرصتف ۿاماکلہن ۿمؾلؼا ۿرحام ۿوہلا ۿنکیل ۿػاہزا ۿاہین ۿااسی ۿؿاعق ۿہن ۿوہا ۿہکلب ۿرنیم ۿرخلدیۿیئگ ۿہک ۿاشۿںیمۿ‬ ‫دجسم ۿانبیئ ۿاجےئ ۿیگ ۿاؿر ۿانبےن ۿںیم حیحصت ۿتمس ۿےک ۿشیق ۿالك ۿ ہص ۿوھچف ۿایگ‪،‬سج ۿدقر ۿینب ۿؿیہ ۿدجسم ۿیھجمس ۿیئگ ۿاؿر ۿا ۿش ۿںیم ۿامنرۿ‬ ‫اجریۿوہیئ‪ ،‬ہصۿرتمؿہکۿوکۿارگدنچہۿددنہؿنۿلاۿانۿےکۿؿلیکۿامدؿنۿےنۿؿفقۿیلعۿادجسملۿرکدلاۿوتۿافۿیھبۿاشۿیکۿعیبۿلااجمرۿوہیئۿ‬ ‫رگمۿوسالۿےسۿاشۿوصرفۿاکؿوقفۿیھبۿػاہزۿںیہنۿوہلا‪،‬رصفۿاانتۿوہاۿہکۿؿہۿدنچہۿد ۿرکۿاشۿرؿےپۿاؿرۿرنیمۿےسۿےبۿ قلعۿوہےئگۿ‬ ‫اؿرۿہیۿكلمۿےسۿاخرچۿوہےنۿاکۿومحقۿحقۿلكۿؿفقۿرشفۿہنۿلالاۿاجےئۿہیۿعیبۿاؿرۿاشۿرؿےپۿاکۿدجسمںیم رصف رکلاۿارگۿااجرفۿ‬ ‫اماکلنۿےسۿاھتۿلاۿدعبۿؿوقفۿاوہـنۿےنۿااجرفۿد ۿدیۿوتۿدؿوننۿرصتفۿحیحصۿوہےئگ‪،‬اؿرۿارگۿرتشمیۿیکۿرخلداریۿاؿرۿرہنیۿانب ےنیۿوکۿ‬ ‫الكۿاکیفۿرامہنۿزگراۿاؿرۿاموکلنۿےنۿرعت ۿہنۿایکۿوتۿہیۿیھبۿ‬

‫‪Page 423 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ااجرفۿیھجمسۿاجےئۿیگ‪،‬طقف‪،‬واللْ ٰ‬

‫ہلئسم‪ ۷۷۸‬لا ۺ‪:۷۷‬ارطاقمۿاقیضۿریکیۿدااخکہنۿونیسیۿعلضۿاھبوپلگرۿومکانۿخیشۿسمشۿادلنیۿاصحقۿ ۻ‪۶‬رعیب االؿلۿ‪۶۸۸۹‬ھۿرؿرۿہبنش۔‬

‫و‬ ‫و‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿدجسم ۿاخم ۿ چمینا ۿسیب‪ ۷۵‬ۿمرش ۿےس ۿیھت ۿ مصـرہ ۿاملسمن ۿومعض ۿہتخپ ۿانبےن ۿیک ۿراےئۿ‬ ‫وہیئ‪،‬سجۿؿغكۿوینۿدویارۿوھکدیۿیئگۿسربۿیلکن‪،‬درلاتفۿرکےنۿےسۿوجۿفیعضۿومعضۿےھتۿولعممۿوہاۿانۿےسۿہکۿمہۿےنۿاےنپۿؿادلۿ‬ ‫ؿہریہۿےسۿانسۿےہۿہکۿہیۿسقۿسربناتنۿےہۿہکلبۿ لۿیتسبۿسربناتنۿرپۿ ٓا لادۿےہ‪،‬اکیزۿاکموننۿںیمۿیھبۿسربۿنکلییۿےہ‪،‬امنرۿاشۿںیمۿاجمرۿ‬ ‫ےہۿلاںیہن؟اؿرۿہیۿدجسمیسکۿرصفۿںیمۿ ٓا یتکسۿےہۿلاۿرپیتۿدیمانۿرےہۿاگ‪،‬دیمانۿرےنہۿںیمۿنکممۿےہۿردنیمارۿیسکۿوکۿد ۿد ۿ‬ ‫رھپۿاشۿیکۿافحتظۿیکۿایکۿوصرفۿیکۿاجےئ؟‬ ‫(‪)۷‬اشۿومعضۿاکۿامكل ۿالكۿاکفرراہجۿےہۿؿہۿیتحۿاالاکمن ۿدؿرسیۿہگج ۿدجسمۿانبےنۿےسۿامعنۿوہاگ ۿاؿر ۿاہین رتیعۿوکاایتخرعیبۿ‬ ‫ؿفرؿحقۿےہۿراہجۿھچکۿںیہنۿرکاتکسےہۿرصفۿامبوراریۿاکۿقحتسمۿےہۿارگۿخالفۿرمیضۿراہجۿدؿرسیۿہگجۿدجسمۿانبیئۿاجےئۿوتۿامبوراریۿ‬ ‫وج ۿرقمر ۿےہ ۿںیہنۿوھچر ۿاگ‪،‬سپ ۿاشۿوصرف ۿںیمۿہکبج ۿامبوراری ۿمرامر ۿردنیمار ۿاتیل ۿراہ ۿمکح ۿںیم ۿدجسم ۿےک ۿوہاگ ۿلاںیہن؟ وصبرفۿ‬ ‫دعمۿوجارۿوجۿدجسمۿاشۿرطچۿینبۿوہایکۿمکحۿےہ‪،‬دہنممۿرکدںیۿلاۿایکرکںی؟‬ ‫(‪)۸‬حقۿہکۿ لۿومعضۿسربناتنۿرپۿ ٓا لادۿےہۿوتوجۿولگۿامنرۿرھگۿںیم ڑپ ںیۿاجمرۿوہیگۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہیۿربخہکۿہیۿسقۿسربناتنۿےہۿہکلبۿ لۿیتسبۿسربناتنۿرپۿ ٓا لادۿےہۿتہبۿدیعبۿؿعینشۿارمۿیکۿربخ‪،‬اؿرۿوخدۿاےنپۿربخمؿنۿیکۿےبۿاابتعریۿ‬ ‫ؿرد ۿاہشدف ۿرپۿدلیلۿرؿنشۿےہ‪،‬نجۿااخش ۿےنۿااسیۿایبن ۿایکۿارگۿےب ۿامنریۿںیہۿوتۿاشۿےسۿمرھۿرکۿاؿر ۿایکۿقسفۿؿرداہشدفۿ‬

‫دراکر‪،‬اؿر ۿارگ ۿامنری ۿںیہ ۿوت ۿسربؿن ۿرپ ۿامنر ۿرحام ۿےہ‪،‬ہی ۿرحام ۿوصخصا ۿیلع ۿادلؿام ۿرکےک ۿیھب ۿافقس ۿؿرمدؿد ۿالشہاد ۿہ ۿوہےئ ۿہکلب ۿسقۿ‬ ‫یتسب ۿسربؿن ۿرپ ۿ ٓا لاد ۿےہ ۿوت ۿطاقمر ۿرپ ۿانلچ ۿرھپ ۿلا‪،‬وسلا‪،‬انھٹیب‪،‬لااخہن ۿلیساف ۿرکلا ۿزک ۿےن ۿخالل ۿایک۔داہتسن ۿدمام ۿان ۿےک ۿاراکتف ۿےسۿ‬ ‫یھبۿقسفۿػاہز‪ ،‬رہۿاحلۿربخرمدؿدۿؿلاومسمفۿےہۿہکلبۿلارفل ۿارگۿہیۿولگۿانۿرحمامفۿےکۿاراکتفۿےسۿوخدۿوفحمعۿیھبۿوہےتۿوتۿ‬ ‫اؿرۿاملسمنۿوکۿانۿںیمۿمینالۿدھکیۿرکۿدموتنۿہیۿاہشدفۿاداۿہنۿرکلاۿاؿرۿافۿاتبلاۿہیۿوخدۿایکقسفۿےکۿےئلۿاکیفۿںیہن۔ۿاابشہۿؿدراتخمرۿؿہریامہۿ‬ ‫ںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یجبْاالداءْبالْطلبْلوالش ادةْف ْ‬

‫ریغبۿبلطۿاداءۿاہشدفۿؿاحقۿےہۿارگۿؿہۿاہشدف‬

‫‪Page 424 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْومیتْاخرْشاہدْالحسبۃْشہادتہْبالْ وقحطۿاﷲ ےس ۿقلعتمۿوہۿاؿر ۿشادہۿحصنہۿےنۿلالذعر ۿاہشدفۿ‬ ‫حِوقْاللْ ٰ‬

‫عذرْفسقْفرتد‪1‬۔ ْ‬

‫ںیم ۿلاریخ ۿیک ۿوت ۿؿہ ۿافقس ۿوہاگ ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿوگایہ ۿرمدؿد ۿوہیگ‬ ‫(حصنہۿؿہۿےہۿسجۿےسۿوثافۿ ٓا رخفۿیکۿوتعقۿوہ)۔(ف)‬

‫تاونا۔ ْ‬ ‫بؼناہْفْف ٰ‬

‫قیقحت ۿمہ ۿےن ۿاےنپ ۿاتفؿٰی ۿںیم ۿاش ۿوک ۿنفطنلا ۿایبن ۿرکدلا ۿےہ۔ۿ‬

‫رغ ۿانۿےکۿےنہکۿرپۿھچکۿرظنۿہنۿیکۿاجےئ‪،‬دجسمۿانبیئۿاجےئۿاؿرارگۿسربںیۿںیلکنۿوتۿؿہۿرضؿرۿدجسمۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿاجمرۿاؿرۿاشۿیکۿ‬ ‫افحتظۿؿاحق۔سربۿوجۿیلکنۿےہۿاؿراشۿرپۿامنرہنۿڑپ ںی‪،‬ہنۿاشۿیکۿرطفۿڑپ ںی‪،‬اشۿےکۿمرامرۿ ٓا ےگۿداےنہۿلاںیئۿڑپ ھیےۿںیمۿرحچۿ‬ ‫ںیہنۿہکلبۿارگسربۿیسکۿوبقملۿدنب ۿیکۿےہۿوتۿاشۿیکۿغرمكۿےسۿامنرۿںیمۿاؿرۿمرتکۿ ٓا ےئۿیگ‪،‬‬ ‫کماْفْاللمعاتْومجمعْالْبحاروکثیْمنْاالسقارْوقدْ اسیجۿہکۿاعملف‪،‬عمجمۿالیحار ۿاؿر ۿدعتمد ۿبتکۿہلیلجۿںیمۿےہۿاؿرۿ‬ ‫(ف)‬

‫سربۿےکۿرشیقۿاجمكۿ ٓا دھۿزگۿدنلبۿالكۿاٹنیۿاکۿرتسہۿاقمئۿرںیھکۿرھپۿاشۿرطفۿیھبۿامنرۿاجمرۿوہاجیگیئ‪،‬اؿرۿارگۿانۿولوگنۿاکۿاشۿدجسمۿ‬ ‫یکۿتبسنۿایبنۿحیحصۿ ےلکۿہکۿاجاجبۿوبقرۿمر ٓا دمۿوہنۿوتۿؿہۿكشیبۿدجسمۿںیہن۔‬

‫فان ْالوقف ْالیوقف ْاخری ْوالیحل ْاتلاذ ْالِبورْ ؿفقۿوکۿدؿلارہۿؿفقۿںیہنۿایکۿاجاتکسۿاؿروبقر ۿوکۿدجسمںیۿانبلاۿ‬ ‫خاللۿںیہنۿاؿرۿہنۿیہۿوبقرۿرپۿامنرۿڑپانھۿابمچۿےہ(ف)‬ ‫مساجدْوالتباحْالصلٰوةْعلی ا۔ ْ‬

‫اش ۿوصرف ۿںیم ۿدؿرسی ۿہگج ۿدجسم ۿانبین ۿالرم‪،‬اؿر ۿراہجۿارگ ۿامبوراری ۿہن ۿوھچر ۿوت ۿاش ۿےس ۿدجسم ۿںیم ھچک ۿللخ ۿہن ۿ ٓا ےئ ۿاگ ۿفانْ‬ ‫غایتہْالظلمْوالظلمْالیبطلْالحق(ویکہکن ۿلییحۃ ۿہی ۿملظ ۿےہ ۿاؿر ۿملظ ۿقح ۿوک ۿلا ل ۿںیہن رکلا۔ف)اؿریلھچپ ۿوصرف ۿںیمۿ‬ ‫و‬ ‫ہلیۿامعرفۿہکۿحؾیؼۃۿدجسمۿںیہنۿرضؿرۿدہنممۿرکدیۿاجےئۿہکۿوبہجۿوبقرۿاشۿںیمۿامنرۿاجمرۿںیہنۿاؿرۿوصرفۿدجسمۿلایقۿرےہۿیگۿوتۿلا‬ ‫ؿافق ۿوک ۿدوھاک ۿد ۿیگ ۿؿہ ۿاش ۿںیم ۿامنر ۿڑپےھ ۿاگ ۿامنر ۿیھب ۿرخاف ۿوہیگ ۿاؿر ۿوبقر ۿرپ ۿڑچ ھیے ۿےس ۿان ۿیک ۿیھب ۿےب ۿرحیتم ۿوہیگ۔ہی ۿدؿۿ‬ ‫وساولنۿاکۿوجافۿوہا۔رسیت ۿیکۿانبۿاشۿرپۿےہۿہکۿؿہۿ لۿومعضۿسربناتنۿرپۿ ٓا لادۿامنۿایلۿاجےئۿاؿرۿمہۿاؿرپۿلامكۿرک ےکۿہکۿہیۿربخۿ‬ ‫دموففۿؿلاومسمفۿےہ۔ارگمیلستۿیکۿاجےئۿوتۿہنۿرصفۿامنرۿؿاہنۿانلچۿرھپلا‪،‬رانہ‪،‬نصنا‪،‬لااخہن‪،‬لیسافۿسقۿرحامۿۿوہاجےئۿاگکماْبؼناہْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫فْاالمرْباحرتامْالمِابر(اسیجۿہکۿمہۿرشاہل"االمرْباحرتامْالمِابر"ںیمۿایبنۿرک ےکۿںیہ۔ف)واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْْکتابْالشہاداتْْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ ‪۵ /۷‬۾‬

‫ْ‬ ‫‪Page 425 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارداھہکۿہلحمۿومولیۿلارارۿوکیھٹۿربمن‪۶۶‬وئسمہلۿمراکفۿادمحۿوسدارگۿ‬

‫‪/۶‬رعیبۿااثلینۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ہلئسمۻ‪:۷۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿادنرۿاشۿہلئسمۿےک‪،‬دجسمۿہتخپۿدنچہۿعمجۿرکےکۿانبلاۿاسیکۿےہۿاؿرۿدنچہۿدےنیۿؿاولنۿوکۿ‬ ‫اشۿاکۿارجۿایکۿےلمۿاگ؟ؿالسالمۿشیقۿاشالم۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫حیحصۿدحمكۿںیمۿیبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿفراملا‪:‬‬

‫منْبینْللمسجداْزادْفْروایۃْولوْکمقحصْقطاةْبینْ وج ۿاﷲزعؿلج ۿےک ۿےئل ۿدجسم ۿانبےئ ۿارگہچ ۿالك ۿوھچیٹ ۿیس ۿڑچلاۿ‬ ‫اللْلہْبؼتاْفْالجنۃْ‪1‬زادفْروایۃْمنْدرْویاقوت‪2‬۔ ْ ےک ۿوھگےلسن ۿےک ۿمرامر‪،‬اﷲ زعؿلج ۿاش ۿےک ۿےئل ۿحیق ۿںیمۿ‬ ‫ومیتۿاؿرۿلاۿوقفۿاکۿلحمۿایترۿفرامےئۿاگ۔‬ ‫اؿر ۿاش ۿںیم ۿہز ۿؿہ ۿصخ ۿوج ۿیسک ۿدقرۿدنچہ ۿےس ۿرشلك ۿوہا‪،‬دالخ ۿےہ۔شاری ۿدجسم ۿانبےن ۿرپۿہی ۿوثاف ۿوموقفۿںیہن۔دمہنی ۿہبیطۿ‬ ‫ںیمۿوخد ۿوضحرادقشۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿانبیئ‪،‬رھپۿاریمۿاوملنینمۿرمعۿافرؿطۿامظعۿریضۿاﷲاعتیٰلۿمنہۿےنۿاشۿںیمۿ‬ ‫رلادف ۿفرامیئ‪،‬رھپۿاریمۿاوملنینمۿامثعن ۿ ۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےنۿحق ۿاشۿیکۿریمعتۿںیمۿارفاشئۿفرامیئ‪،‬ا ۿشۿرپۿیہیۿدحمكۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رؿامكۿیک۔واللْ ٰ‬ ‫رؿرۿہبنشۿ‪۶۵‬رعیبۿااثلینۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ہلئسمۼ‪:۷۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیم ہکۿالكۿاکمنۿسخۿوپشۿشیپۿدجسمۿؿتیکلمۿدجسمۿؿاعقۿےہۿاشۿوکۿ‬ ‫وترۿرکۿارایضۿدجسمۿںیمۿشالمۿرکایلۿاجےئۿاؿرۿاومرافۿمنكۿلثمۿامنرۿانجرہۿؿہریہۿےکۿؿاےطسۿدحمؿدۿرکدلاۿاجےئ‪،‬دؿرس ۿہزۿصخۿ‬ ‫وک ۿؿغك ۿ ٓا دمؿرتف ۿدجسم ۿوکار ۿدرؿارہۿدجسم ۿڑیھب ۿرک ۿ ٓا لا ۿاجلا ۿاچےئہ ۿلا ۿںیہن؟سپ ۿوصرف ۿوئسمہل ۿںیم ۿمکح ۿرشف ۿرشفی ۿاک ۿایک ۿےہ؟‬ ‫بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫اجمرۿےہۿارگۿخالفۿرشعۿؿافقۿہن وہ‪،‬دجسمۿےکۿوکارۿیھبکۿہنۿڑیھب ۿاجںیئۿےگۿدعبۿفرامقۿامنراشعءۿہکبجۿیسکۿےکۿ ٓا ےنۿیکۿادیمۿہنۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رےہ۔واللْ ٰ‬

‫‪ْ1‬مسندْاحمدْبنْحنبلْْمرویْازمسندْعبداللبنْعباسْریضْاللْعنہماْْدارالقکرْبیوتْ‪،۷۹۶ /۶‬سننْا بنْماجہْابوابْالمساجدْْبابْ‬

‫منْبینْللْمسجداْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ‪۹‬ۺ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالمعجمْاالوسطْْدحمكۿۺۺ‪۵‬ۺْمکؾبۃْالمعارفْالریاضْۻ‪ /‬ۼ‪۷‬‬

‫‪Page 426 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫ہلئسم۽‪:۷۷‬‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وئسمہلۿدبعارلفۿرمامچہلناۿااحػہۿارملاۿعلضۿیلیپۿتیھبۿ‬

‫ۻرعیبۿابآرخۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫رگدۿدجسمۿزکۿدقرۿرنیمۿحیقۿےہۿامیپشئۿرہم ۿرگنیتۿٹفۿؿاےلۿیکۿیھکلۿاجےئ‪،‬فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿیکۿتبسنۿالكۿدحمكۿرؿامك یکۿاجیتۿےہۿرؿرۿایقمقۿامتمۿسمخدۿیکۿرنیم عمجۿرکےکۿدالخۿحیقۿیکۿاجےئۿیگ‪،‬‬ ‫تذھبْاالرضونْکل اْیومْالِٰیمۃْاالالمساجدْفان اْ ایقمق ۿےک ۿدن ۿامتم ۿرا ںین ۿمتخ ۿوہاجیگنیئ ۿوساےئ ۿسمخد ۿیکۿ‬ ‫ینضم ْبعض ا ْایل ْبعض‪ْ 1‬قال ْالشراح ْای ْفتصیْ رونیمنۿےکۿہکۿان ۿںیمۿےسۿضعبۿوکۿضعبۿےکۿشاھت ۿمالدلاۿ‬ ‫اجےئۿاگۿا ینۿااھٹکۿرکدلااجےئۿاگ۔شارنیحۿدحمكۿےنۿفراملاۿہکۿ‬ ‫بِعۃْفْالجنۃ‪2‬۔ ْ‬ ‫ؿہۿحیقۿاکۿ ہصۿانبدیۿاجںیئۿیگ۔(ف)‬ ‫اؿرۿہیۿوتۿحیحصۿدحمكۿںیمۿارشادۿوہاۿہک‪:‬‬ ‫اذامررتم ْبریاض ْالجنۃ ْفارتعوا ْقیل ْوما ْریاضْ ا ینۿیبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿفراملا ۿحق ۿمتۿحیق ۿیکۿ‬

‫الجنۃْیارسولْاللقالْالمساجدْقیلْوماْالرتْعْقالْ ایکروینۿرپۿزگرؿوتۿانۿںیم رچؿۿانۿاکۿویمہۿاھکؿ‪،‬رع ۿیکۿیئگۿلاۿ‬ ‫سبحنْاللْوالحمدْللْوالالہْاالاللْواللْا کرب‪3‬۔رواہْ روسل ۿاﷲحیق ۿیک ۿایکرلان ۿایکںیہ؟فراملا ۿدجسمںی۔رع ۿیکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ف‬ ‫یئگ ۿؿہ ۿرچلا ۿایک ۿےہ؟ راملا ۿہی ۿانہک"سبحانْاللْوالحمدْاللْ‬ ‫الرتمذیْوغیہْعنْایبْھریرةْریضْاللعنہ۔ ْ‬ ‫والالٰہ ْاالاللوالل ْا کرب"(اش ۿوک ۿرتذمی ۿؿہریہ ۿےنۿ‬ ‫رضحفۿاوبہزریہۿریضۿاﷲاعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامكۿایک۔ف)‬

‫و‬ ‫رگمۿہیۿدحمك ۿلمتحمۿلاؿلیۿےہۿاؿر ۿ ہلیۿرؿامك ۿںیم تخسۿلیلعت ۿےہۿاؿر ۿدجسمۿےکۿغربیۿاصلا ۿیسکۿ ہصۿاکۿحیق ۿےسۿوہلاۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ؿاردںیہن۔ْوالل ٰ‬

‫رمہلسۿدیسۿدمحمۿنیسحۿیلعۿاقیضۿدیسۿوپرۿكالہقۿادنؿرۿہلحمۿامجلۿوپرہۿاؿرۿہگنۿ‬

‫ہلئسم۾‪:۷۷‬‬ ‫ایک فرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿرپاینۿےہۿاؿرۿاشۿوک‬

‫‪1‬‬ ‫ْالمعجمْاالوسطْدحمكۿ‪ْ ۹۵۷۶‬مکؾبۃْالمعارفْالریاضْْۺ‪ /‬۽‪۶‬‬

‫ْ‬

‫ْالتؼسیْشرحْالجا معْالصغیْتحتۿذموکرہْمکؾبۃْاالمامْالشافیعْالریاضْ‪ /۶‬ۻ‪۹۹‬‬

‫‪2‬‬

‫ْجا معْالرتمذیْْابوابْالدعواتْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪ /۷‬۾۽‪۶‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 427 of 631‬‬

‫‪۷۷‬رعیبۿااثلینۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انبےنۿےکےئلۿاشۿاکۿرپالاۿشاامنۿڑکلیۿؿہریہۿراکالۿھچکۿشاامنۿوتۿاشۿںیم گلۿایگۿاؿرۿھچکۿشاامنۿڑکلیۿچبۿرےہۿافۿاشۿوکۿزکۿاکمۿ‬ ‫ںیمۿاللاۿاچےئہۿاؿرۿاشۿںیمۿتہبۿیسۿڑکلیۿایسیۿےہۿہکۿؿہۿخالےنۿےکۿوساۿاؿرۿھچکۿاکمۿںیم ںیہنۿ ٓا یتکسۿےہۿوسۿاشۿڑکلیۿاکۿخاللاۿاجمرۿ‬ ‫اؿر ۿدرسق ۿےہۿلاںیہن؟اؿر ۿلایقۿوجۿہکۿایھچۿڑکلیۿےہۿاشۿوکدؿرس ۿصخۿربتعمۿےکۿاہھت ۿفرؿحق ۿرکلا ۿاجمر ۿاؿر ۿدرسق ۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟خالہصۿوجافۿرحتریۿفرامےئۿاگ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسم ۿاک ۿہلمع ۿوجچب ۿرےہ ۿارگ ۿیسک ۿدؿرس ۿؿغك ۿدجسم ۿےک ۿاکم ۿںیم ۿ ٓا ےن ۿاک ۿوہ ۿاؿر ۿرےنھک ۿےس ۿڑگب ۿںیہن ۿوت ۿوفحمع ۿرںیھک ۿؿرہن ۿعیبۿ‬ ‫رکدںیۿاؿرۿاشۿےکۿدامۿدجسمۿیکۿامعرۿفۿیہۿںیمۿاگلںیئۿولےٹ‪،‬وبرہی‪،‬لیتۿیتبۿؿہریہۿںیمۿرصفۿںیہنۿوہاتکس۔ہیۿسقۿاکمۿوتمیلۿاؿرۿ‬ ‫دلامكۿدارۿالہۿہلحمۿیکۿرریۿرگناینۿوہ۔عیبۿیسکۿادفۿؿاےلۿاملسمنۿےکۿاہھتۿوہۿہکۿؿہۿاےسۿیسکۿےبۿاجۿلاۿلالاكۿہگجۿہنۿاگلےئ۔ڑکلیۿ‬ ‫ہکۿےنلجۿےکۿوساۿیسکۿاکمۿیکۿہنۿریہۿاقسہیۿدجسمۿےکۿرصفۿںیمۿالںیئۿاؿرۿارگۿعیبۿرکدںیۿوتۿرخلدےنۿؿاالۿیھبۿاوکسۿخالاتکسۿےہۿرگمۿاےلپۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫یکۿتیعمۿےسۿاچبںیئ۔واللْ ٰ‬

‫رمہلسۿالیعٰمسۿاخنۿاکۿردنہۿومعضۿرویلدہۿدااخکہنۿوملدہۿلیصحتۿؿعلضۿرمادۿ ٓا لادۿ‪۷۸‬امجدیۿاالؿیٰلۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ہلئسم‪:۷۸۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿوکیئۿصخۿاگےنۿاجبےنۿاکاکمۿرکلاۿےہۿاؿرۿوفونۿرگافۿلااجۿرھبےنۿرپۿیھبۿارجفۿوخنتاہۿ‬ ‫لالاۿےہۿاؿرۿوکیئۿدنہؿۿوجۿردنیماریھبۿےہۿاؿرۿوسدۿؿہریہۿیکۿ ٓا دمینۿیھبۿاشۿوکۿوہیتۿےہۿاےسیۿاےسیۿدؿوننۿمسقۿےکۿااخشۿ ۿےکۿرؿہیپۿ‬ ‫ےسۿدجسمۿاکۿؿوضاخہنۿانبلاۿلاۿدجسمۿرپۿط سۿڑچاھلاۿرشہیعۿاقدعہۿےسۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وجۿاملۿہنیعبۿرحامۿوہۿؿہۿانۿاکومنۿےکۿےئلۿح انۿیھبۿرحامۿےہ‪،‬اؿرۿسجۿیکۿتبسنۿہیۿولعممۿہنۿوہۿہکۿہیۿاخ ۿاملۿرحامۿےہۿاشۿےکۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ ےنیۿںیمۿاضم ہقئۿںیہن واللْ ٰ‬

‫مرؿرۿہبنشۿۼ‪۶‬رحق‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫اررادنۿریۿعلضۿوسرفۿوئسمہلۿدمحمامظعۿلاخدا‬ ‫ہلئسمۿ‪۷۸۶‬لا‪:۷۸۸‬‬ ‫ماقولکم ادنرںی ۿوصرف ۿہک ۿدجسم ۿےک ۿدقن ۿرؿےپ ۿسیچپ ۿہزار‪۵۵۵‬ۺ‪ ۷‬عمج ۿا ین ۿوموجد ۿےھت ۿاؿر ۿایس ۿرؿےپ ۿےس ۿدجسمیک ۿریمعت ۿرکےنۿ‬ ‫ؿاولنۿےنۿا ینۿالہۿہلحمۿےنۿرہھٹاؿۿا ینۿرقمرۿایکۿوہاۿاھتۿرگمۿفصنۿاکمۿوہۿرکۿرؿےپۿامتمۿوہےئگۿاذہاۿدجسمۿیکۿ ٓا دمۿےکۿےئلۿوجۿتیکلمۿ‬ ‫ؿافقۿےنۿؿفقۿیکۿوہیئۿوہنۿاشۿیکۿ ٓا دمۿےسۿدؿرسیۿتیکلمۿرلادہۿیکۿوہنۿا ینۿ ٓا دمۿےسۿدؿرسیۿتیکلمۿرخلدۿیکۿوہۿانۿوکوتمیلۿ‬ ‫ا ینۿممتہمۿدجسمۿالہۿہلحمۿیکۿصالچۿےسۿفرؿحقۿرکےکۿدجسمۿوکۿامتمۿرکد ۿلاۿیتسبۿےکۿاملسموننۿوکۿیھبۿیٹیمکۿرکےکۿصالچۿےلۿاؿرۿ‬ ‫احمکۿؿغكۿیکۿوظنمریۿدراکرۿےہۿہکۿںیہنۿمرؿغكۿہنۿوہےنۿاقیضۿےک‪،‬اؿرۿؿافقۿیکۿوکیئۿرشعۿلاۿاھکلۿنۿااسیۿںیہنۿےہۿےسجۿوکیئۿچیبۿ‬ ‫ےکس۔‬

‫‪Page 428 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫درگیۿوسال‪:‬دجسمیکۿریمعتۿیکۿوکیئۿرضؿرفۿہنۿوہاؿرۿدجسمۿےکۿرخچۿؿارخااجفۿےسۿ ٓا دمۿتہبۿرادئۿوہوتۿایکۿوتمیلۿا ینۿممتہمۿدجسمۿالہۿ‬ ‫ہلحمۿےسۿااجرفۿےلۿرکۿےکۿدمرہسۿاشۿافلضۿ ٓا دمینۿےسۿوھکلۿاتکسۿےہۿہکۿںیہن؟لاۿممتہمۿدجسمۿالہۿہلحمۿےسۿااجرفۿےلۿرکۿلاۿالہۿ‬ ‫یتسبۿےکۿاملسموننۿیکۿیٹیمکۿرکےکۿانۿیکۿراےئۿےلۿرکۿےکۿدمرہسۿوھکےلۿاؿرۿاحمکۿؿفقۿےکۿمکحۿیکۿوظنمریۿماللاۿرضؿریۿےہۿہکۿ‬ ‫ںیہن؟ویکہکن ۿؿافقۿیک ۿتین ۿطقفۿہی ۿیھت ۿہک ۿریم ۿؿفق ۿدشہ ۿتیکلم ۿیک ۿ ٓا دمینۿدجسمںیم ۿرخچ ۿوہ ۿاؿر ۿوکیئ ۿدلیل ۿںیہنۿہک ۿدمرہسۿ‬ ‫وھکںیلۿوتۿاشۿؿغكۿںیمۿاحمکۿؿغكۿیکۿوظنمریۿیکۿرضؿرفۿوہیگۿہکۿںیہنۿمرؿغكۿہنۿوہےنۿاقیضۿرشفۿےک‪،‬فِط۔‬

‫وسالۿوسم‪:‬انبمرارںیۿرادئۿ ٓا دمینۿاشۿدجسمۿیکۿےسۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿرخچۿرک شکیےۿںیہۿہکۿںیہن فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪)۶‬ؿہۿہکۿؿافقۿےنۿدجسمۿرپۿؿفقۿایکےہۿاےسۿوکیئۿںیہنۿچیبۿاتکس‪،‬ہنۿوتمیل‪،‬ہنۿالہۿہلحم‪،‬ہنۿاحمک‪،‬ہنۿوکیئ‪،‬اہنۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿوجۿ‬ ‫اجدئادۿوتمیلۿےنۿؿفقۿےکۿےئلۿرخلدیۿؿہۿدجسمۿےکےئلۿعیبۿوہیتکسۿےہ۔وتمیلۿاؿرۿالہۿہلحمۿاؿرۿینسۿددنیارۿاعملۿاؿرۿدلادتناراملسموننۿ‬ ‫ےکۿوشمرہۿےسۿسجۿںیمۿنبغۿاؿرۿبلغتۿاکۿاامتحلۿہنۿرےہ۔‬ ‫(‪)۷‬حقۿہک ۿؿافق ۿےن ۿرصفۿدجسمۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿایک ۿوت ۿؿہ ۿدجسم ۿیہۿںیمۿرصف ۿوہاگ ۿاشۿےس ۿدمرہس ۿںیہنۿوھکل ۿ شکیے‪،‬ہن ۿوخد‪،‬ہنۿ‬ ‫لااجرفۿاحمک۔‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫(‪)۸‬ںیہنۿرک شکیے۔والل ٰ‬ ‫ک‬ ‫رمہلسۿدمحمۿامرامیہۿداكۿاخہنۿ نکسیزۿاہیئۿاوکسلۿعلضۿفرلدۿوپرۿ‬ ‫ہلئسم‪:۷۸۹‬‬

‫رحقۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫دجسمۿےکۿرپاےنۿاابسفۿا ینۿاخمۿاؿرۿنیٹۿاؿرۿلاسنۿؿہریہۿاےنپۿرھگۿےکۿاکرؿلارۿںیم اگلاتکسۿےہۿلاںیہن؟ارگاگلےکسۿوتۿزکۿاکمۿاؿرۿزکۿ‬ ‫وطرۿاگللااجےئ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫وتسنۿاؿرۿنیٹۿہکۿلثمۿفقسۿاھتۿاؿرۿلاسنۿہکۿفقسۿںیمۿےھتۿایسۿرطچۿکرلانۿاؿرۿاںیٹنی‪،‬رغ ۿوجۿایئاےئۿامعرفۿدجسمۿوہنۿؿہۿ‬ ‫ارگۿاححقۿدجسمۿےسۿرادئۿوہاجںیئۿاؿرۿدؿلارہۿانۿےکۿااعدہۿیکۿادیمۿہنۿرےہۿوتۿوتمیلۿؿدتمنیۿالہۿہلحمۿیکۿاامتجیعۿراےئۿےسۿاںیہنۿچیبۿرکۿ‬ ‫تمیقۿامعرفۿدجسمۿیہۿےکۿاکمۿںیمۿرصفۿیکۿاجےئۿدجسمۿےکۿیھبۿدؿرسۿ ۿاکمۿںیمۿرصفۿںیہنۿوہیتکس‪،‬رخلدےنۿؿاالۿاںیہنۿاےنپۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫رصفۿںیم الاتکسۿےہۿرگمۿےبۿادیبۿیکۿہگجۿےسۿاچبےئ۔واللْ ٰ‬

‫‪Page 429 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مرؿرۿہبنشۿۺ‪۷‬رحقۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫اررالئۿوہللۿؤنھکلبیبحۿاﷲ اخنۿ‬ ‫ہلئسمۺ‪ ۷۸‬لا ‪:۷۹۶‬‬ ‫(‪)۶‬وجۿصخۿاحظفۿیسکۿدجسمۿںیمۿؿاےطسۿااممقۿؿافحتظۿےکۿرقمرۿوہۿؿہۿاملسملانۿالہۿہلحمۿےسۿوجۿدجسمۿںیمۿامنرۿوکآ ںیئۿانۿےسۿ‬ ‫ایسیۿجکۿیقلخۿاکۿمرلاؿۿرک ۿسجۿیکۿؿہجۿےسۿدجسمۿںیمۿ ٓا لاۿرتكۿرکدںیۿاؿرامجمقۿںیم للخۿڑپاجےئ‪،‬اشۿےکۿؿاےطسۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫(‪)۷‬ؿہ ۿصخ ۿاحظف ۿوج ۿاامم ۿؿاحمظف ۿدجسمۿاک ۿوہاؿر ۿدجسم ۿںیم ۿمیخگاہن ۿادان ۿہن ۿوخدۿےہک ۿہن ۿولہکاےئ‪،‬ہن ۿرؿارہن ۿافصیئۿدجسمۿیک ۿرک ‪،‬اؿرۿ‬ ‫دؿرس ۿامنروینۿوکۿوجۿافصیئۿدجسمںیمۿرکںی انۿوکۿدجسمۿیکۿخدمقۿرکےنۿےسۿعنمۿرک ۿاؿرۿہیۿےہکۿہکۿدجسمۿیکۿخدمقۿرکےکۿایکۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿہضبقۿرکلاۿاچےتہۿوہ‪،‬اشۿدجسمۿںیمۿمہۿوجۿاچںیہۿرکںیۿمتۿولگۿھچکۿںیہن رک شکیےۿوہ۔اشۿرپۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫(‪)۸‬وجۿصخۿاحظفۿااممۿدجسمۿوہۿاشۿقحۿےسۿدجسمۿےکۿدرحقۿاؿرۿےلمگۿوجۿرعہصۿدرارۿےسۿدجسمۿیکۿرابیشئۿؿرؿقنۿےکۿؿاےطسۿاگلےئۿ‬ ‫وہےئۿوہنۿااھٹرکۿاؿرۿااھکرۿرکۿاےنپۿرھگۿوکۿےلۿاجےئۿاؿرۿاانپۿہضبقۿہزۿزیچۿرپۿوجۿدجسمۿںیمۿوہۿاشۿرپۿػاہزۿرک ۿاشۿرپۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫(‪)۹‬ؿہۿاحظفۿوجۿااممۿدجسمۿوہۿاؿردجسمۿںیمۿوجۿابمبلاینۿاکۿۿامنروینۿےکۿ ٓا رامۿاؿرۿرخچۿدجسمۿےکۿؿاےطسۿاگلۿوہاوہۿاشۿوکۿاڑھکۿؿاد ۿاؿرۿ‬ ‫عنم ۿرکےنۿےس ۿہن ۿامےن ۿاؿردؿرس ۿاملسمن ۿوک ۿوجۿدجسمۿںیم ۿابمب ۿوگلالا ۿاچںیہ ۿان ۿوک ۿعنم ۿرک ۿاؿر ۿہن ۿاگلےن ۿد ۿاؿر ۿامنروینۿیکۿ‬ ‫فیلکتۿشیپۿرظنۿرےھکۿاشۿرپۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫(ۺ)دجسمۿںیم یٹمۿاکۿلیتۿنیٹۿیکۿدہیبۿںیمۿخالےئۿسجۿےسۿدجسمںیمۿدبوبۿاؿرۿایسیہۿوہۿاؿرۿتھچۿایسہۿوہاجےئۿاشۿرپۿایکمکحۿےہ؟‬ ‫(ۻ)وممسۿرگام ۿںیم ۿامنری ۿنحصۿدجسمںیم ۿامنر ۿڑپ ھیے ۿوک ۿاٹچیئ ۿاھچبےن ۿیک ۿوخاشہ ۿرکںی ۿاؿر ۿاحمظف ۿدجسم ۿاٹچیئۿرجحہۿںیم ۿدنبرکد ۿ‬ ‫اھچبےنۿوکہنۿد ۿاؿرۿامنریۿلامہۿدنچہۿرکےکۿایخبلۿرعفۿفیلکتۿؿ ٓا شاشئۿامنروینۿےکۿاٹچیئۿناگنۿرکۿاھچبلاۿاچںیہۿوتۿانۿوکۿہنۿاھچبےنۿ‬ ‫د ۿاؿرۿےہکۿہکۿوجۿوکیئۿاشۿدجسمںیمۿاٹچیئۿرےھکۿاگۿوتۿمہۿاشۿاٹچیئۿوکۿلاہزۿدجسمۿےکۿكنیھپۿدںیۿےگۿسجۿیکۿوخیشۿوہۿادنرۿدجسمۿےکۿلاۿ‬ ‫نحص ۿدجسم ۿںیمۿاحبلك ۿوموجدہ ۿوخاہ ۿرگداوہلا ۿھچک ۿوہ ۿامنر ۿڑپےھ ۿلاہن ۿڑپےھ ۿاینپۿاٹچیئ ۿںیہن ۿاھچب ۿاتکس ۿےہ‪،‬ایک ۿدجسم ۿںیمۿاٹچیئ ۿاھچب ۿرکۿ‬ ‫دجسم ۿرپ ۿامنری ۿاانپ ۿہضبق ۿرکلااچےتہ ۿںیہ ۿنج ۿےک ۿمرروگن ۿیک ۿدجسم ۿونبایئ ۿوہیئ ۿےہ ۿان ۿیک ۿرطف ۿےس ۿمہ ۿرقمر ۿںیہ ۿمہ ۿاچںیہ ۿاٹچیئۿ‬ ‫دجسمںیمۿداںیلۿلاہنۿداںیلۿدؿرسؿنۿوکۿداےنلۿاکۿاایتخرۿؿاجمرۿںیہنۿےہ‪،‬اشۿرپۿایکۿمکحۿےہـ؟‬ ‫(ۼ)وجۿاحظفۿااممۿدجسمۿوہۿاؿرۿاشۿرطچۿاکۿلمعۿذموکرہۿلاالرک ۿسجۿےسۿامنروینۿوکۿفیلکتۿوہۿاؿر‬

‫‪Page 430 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫امجمقۿںیم للخۿڑپ ۿاؿرۿانۿیکۿؿہجۿےسۿدجسمۿںیمۿ ٓا لاۿۿوھچردںیۿاؿرۿؿہۿصخۿدجسمۿوکۿاانپۿوبقمہضۿایخلۿرک ۿؿہۿصخۿااممۿرےنہۿ‬ ‫ےکۿاقللۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿاشۿےکۿےھچیپۿامنرۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿاشۿوکۿحؾافۿرکلاۿاچےئہ؟اؿرۿاشۿرپۿدحۿرشفۿایکۿےہ؟فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬اشۿوصرفۿںیمۿؿہۿاگہنگرۿؿۿقحتسمۿذعافۿےہۿجکۿیقلخۿؿہریہۿوتۿمریۿلافۿےہۿدیسلاۿاعمدۿنبۿلبجۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےنۿاینپۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿالكۿلارۿامنرۿاشعءۿیکۿغرافۿوطلیۿیکۿؿہۿالكۿدتقمیۿوکلاوگارۿوہیئ‪،‬اشۿاکۿاحلۿوضحرۿںیم رع ۿایکۿایگۿاشۿرپۿااسیۿبضغۿ‬ ‫فراملاۿہکۿایسیۿشانۿخاللۿمکۿدیھکیۿیئگۿیھتۿاۿؿرۿاعمدۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿفراملا‪:‬‬ ‫افتانْانتْیامعاذ‪،‬افتانْانتْیاْمعاذ‪،‬افتانْانتْیاْ ا ۿاعمد! ۿایک ۿمت ۿولوگن ۿوک ۿہنتفۿںیمۿداےنل ۿؿاےلۿوہ‪،‬ایک ۿمتۿ‬

‫معاذ‪1‬۔ ْ‬

‫ولوگنۿوکۿہنتف ۿںیمۿداےنلۿؿاےلۿوہ‪،‬ایکۿمتۿولوگنۿوکۿہنتفۿںیمۿ‬ ‫داےنلۿؿاےلۿوہ۔‬

‫(‪)۷‬ادانۿشیقۿؤمدکہۿاؿرۿاعشرۿاشالمۿےہۿاؿرۿریغبۿاشۿےکۿامجمقۿرکمؿہ‪،‬اہینۿلكۿہکۿارگۿااممۿدجسمۿ ٓا ہتسہۿادانۿولہکاۿرکامجمقۿ‬ ‫ڑپھۿاجےئۿؿہۿامجمقۿاؿیٰلۿہنۿوہیگ‪،‬دعبۿوکۿوجۿولگۿ ٓا ںیئۿاںیہنۿمکحۿہکۿاكالنۿےکۿشاھتۿادانۿںیہکۿاؿرۿرھپۿاررسونامجمقۿرکںی‪،‬اشۿ‬ ‫اکۿلاركۿاؿرۿولوگنۿوکۿاشۿےسۿعنمۿرکےنۿؿاالۿرصحیۿرمگاہۿؿافقسۿےہ‪،‬ویط یۿدجسمۿیکۿمیـیفۿاکیھبۿرشفۿںیمۿمکحۿےہ۔مۿاوبداؿدۿ‬ ‫ںیمۿےہ‪:‬‬

‫تعایلْعلیہْوسلمْبؽناءْالمسجدْفْ یبنۿادقشۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿرھگؿنۿںیم سمخدۿ‬ ‫امرْالنیبْصلْالل ٰ‬ ‫الدورْوانْتنظفْوتطیب‪2‬۔ ْ‬

‫انبےنۿاؿرۿاںیہنۿلاكۿؿاصفۿرےنھکۿاکۿمکحۿدلاۿےہ(ف)‬

‫وجۿہنۿوخدۿرک ۿاؿرۿہنۿاؿرؿنۿوکۿرکےنۿد ۿدجسمۿاکۿدبوخاہۿےہ۔‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْاالدبْْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۵۷ /۷‬۾‪،‬صحیحْمسلمْْکتاب‬ ‫ْالصلوة‪،‬بابْالِراةْْفْالعشاءْْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪/۶‬‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْالصلوةْبابْتلقیف‬ ‫ۼ۽‪،۶‬سننْنسائیْْکتابْاالمامۃْْونرۿدمحمۿاکراخہنۿاجترفۿبتکۿرکایچۿ‪،۶۸۸ /۶‬سننْابوْداؤدْْکتاب‬ ‫ْالصلوةْْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫الوہرۿ‪ /۶‬ۺ‪۶۶‬‬

‫ْ‬

‫ْسننْابوْداؤدْْکتاب‬ ‫ْالصلوةْبابْاتلاذْالمساجدْفْالدورْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪ /۶‬ۻۻ‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 431 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۸‬دجسمۿںیمۿڑیپۿوبلاۿونممفۿےہۿاؿرۿانۿاکۿااھکرۿلااجمرۿرگمۿاشۿےکۿاگلےئۿوہےئۿںیہنۿوتۿاےنپۿرھگۿےلۿاجےنۿاکۿوکیئۿینعمۿںیہن۔ہضبقۿ‬ ‫ارگۿدجسمۿیکۿاایشءۿرپۿوتمایلہنۿػاہزۿرک ۿوتۿرحچۿںیہنۿہکبجۿوتمیلۿوہۿاؿرۿاماکلہنۿوہۿوتۿرحام۔‬ ‫(‪)۹‬دجسمۿیہۿےکۿدؿۿ معیےۿںیہۿالكۿہیۿہکۿانفےئۿدجسمۿا ینۿاشۿےکۿقلعتمۿرنیمۿاشۿاکۿلالؿہجۿرشیعۿرالئۿرکلاۿاؿرۿامنروینۿوکۿفیلکتۿ‬ ‫اچنہپلاۿرشكاۿونممفۿےہ‪،‬دؿرس ۿہیۿہکۿنیعۿدجسمۿںیمۿارگۿلبقۿامتمۿدجسممكۿؿافقۿےنۿاگللاۿوتۿلایقۿراھکۿاجےئۿاگۿاؿرۿاشۿاکۿاراہلۿیھبۿ‬ ‫ونممفۿےہۿاؿرۿارگۿدعبامتمۿدجسممكۿلاینۿےنۿوخاہۿاؿرۿیسکۿےنۿاگللاۿوتۿؿہۿاگللاۿرحامۿاؿرۿااھکردانیۿؿاحق۔‬ ‫(ۺ)ہیۿرحام ےہۿاؿرۿاشۿاکۿاراہلۿفر ‪،‬اؿرۿرکےنۿؿاالۿدجسمۿاکۿدبوخاہ‪،‬اؿرۿدرلارہۿایہٰلۿےکۿشاھتۿاتسگچ۔‬ ‫(ۻ)اشۿرپۿااقحتسطۿتنعلۿےہۿاؿرۿؿہۿوخدۿیہۿدجسمۿرپۿہضبقۿاماکلہنۿرکلاۿاچاتہۿےہۿدؿرسؿنۿرپۿوھجلاۿاسلامۿرکھناۿےہ۔‬

‫(ۼ)انشظئ ۿذموکرہ ۿےک ۿرمبکت ۿافقس ۿمغلن ۿوک ۿاامم ۿانبلا ۿگناہ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿےھچیپ ۿامنر ۿرکمؿہ ۿرحتیمی ۿےہ ۿہک ۿڑپینھ ۿعنم‪،‬اؿر ۿڑپھ ۿیل ۿوتۿ‬ ‫ریھپلاۿؿاحق‪،‬اؿرۿدجسمۿرپۿےسۿاشۿہضبقۿػااملہنۿاکۿااھٹۿدانیۿالرم‪،‬اؿرۿرشكاۿؿہۿہزۿاشۿزعتریۿاکۿقحتسمۿےہۿوجۿاطلسنۿاشالمۿوجتمرۿفراملاۿوہ‪ْ،‬‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪:۷۹۷‬‬

‫ٰی‬ ‫وئسمہلۿھٹیسۿ ٓا دمۿیجۿمردردؿلكۿاكل خظزفۿ‬

‫مکیۿةعشنۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫(‪)۶‬دجسمۿںیمۿرچافۿامتمۿسقۿخاللاۿاچےئہۿلاۿلاۿاہجنۿلكۿامنروینۿیکۿ ٓا دمۿؿرتفۿوہۿؿاہنۿلك؟‬ ‫(‪)۷‬رحمافۿدجسمۿوکۿلادویارۿہلبقۿشقنۿؿاگنرۿاؿرۿوسےنۿاکۿلاینۿڑچاھلاۿاؿرۿرلگۿدانیۿرکمؿہۿےہۿلاںیہن؟فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ؿاہنۿےکۿرعفۿوہعمدۿرپۿلمعۿایکۿاجےئۿاہجنۿسقۿرھبۿرؿنشۿراتہۿےہۿےسیجۿسمخدۿہبیط‪،‬دمہنیۿؿۿمکہۿہمظعمۿؿتیبۿادقملشۿؿاہنۿ‬ ‫سقۿرھبۿرؿنشۿرانھکۿاچےئہۿؿرہنۿفصنۿسقۿےکۿغربیۿلك۔‬

‫(‪)۷‬رکمؿہ ۿےہ ۿہک ۿلامق ۿلغشۿبلقۿامنرلان ۿےہ ۿرگم ۿؿافقۿےن ۿایک ۿوہ ۿوت ۿؿاسی ۿیہۿایک ۿاجےئ ۿاگ ۿاؿر ۿاشۿںیم ۿتینۿمیظعت ۿدجسم ۿوہیگ۔ْ‬

‫واللْتعایلْاعلم‬

‫ہبنشکیۿۻ‪۶‬ةعشنۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ارۿؿرریۿ ٓا لادۿعلضۿوگرجاوناالۿدجسمۿخیشۿلعلۿونرۿاعملۿااممۿدجسمۿ‬ ‫ہلئسمۿ‪:۷۹۹‬‬ ‫دخبمق ۿاحیمۿشیق‪،‬اقعمۿدبمق‪،‬اعملۿاہلسیق ۿؿامجمق‪،‬رمعجۿاملعےئۿؿفصالءۿانجف ۿوماللا ۿومولیۿادمحۿراضۿاخنۿاصحق ۿہملسۿ‬ ‫اﷲاعتیٰلۿ!ۿالسالمۿمکیلعۿؿرحمۃۿاﷲ اعتیٰلۿؿمراکہت۔‬ ‫امہریۿدجسمۿببسبۿہنہکۿوہےنۿےکۿدیہشۿرکارکۿاررسۿونۿریمعتۿرکایئۿاجریہۿےہ‪،‬ضعبۿااحصفۿاکۿایخلۿےہ‬

‫‪Page 432 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہکۿےچینۿداکںینۿاؿرۿاؿرپۿدجسمۿریمعتۿوہ‪،‬لاہکۿداکوننۿاکۿرکاہیۿدجسمۿےکۿاصمحلۿؿاصمرفۿرپۿؿػناۿوفػناۿرخۿچۿوہلاۿرےہ‪،‬اؿرۿضعبۿاشۿےکۿ‬ ‫اخمفلۿںیہۿؿہۿےتہکۿںیہۿہکۿدجسمۿاکۿااحػہۿتحتۿابیزٰیۿےسۿرعشۿیلعمۿلكۿاقللۿازارامۿےہۿداکںینۿانبےنۿںیمۿازارامۿںیہنۿراتہۿویکہکنۿ‬ ‫دجسمۿاکۿرگدارگداۿیھبۿاقللۿازارامۿےہ۔اہنۿارگۿادتباءۿانبءۿںیمۿداکںینۿانبیئۿاجںیتۿوتۿاجمرۿاھتۿاسیجۿہکۿالوہرںیمۿدجسمۿؿرریۿاخنۿاؿرۿ‬

‫رہنسیۿدجسم۔وجمرنیۿےتہکۿںیہۿہکۿہقفۿیکۿاتکوبنۿںیم اھکلۿےہۿہکۿدجسمۿےکۿاؿرپۿااممۿےکۿےئلۿلاالاخہنۿاجمرۿےہ‪،‬اؿرۿدجسمۿاکۿازارامۿاسیجۿ‬ ‫ہکۿےچینۿےکۿ ہصۿاکۿؿاسیۿیہۿاؿرپۿاک‪،‬حقۿلاالاخہنۿانبےنۿےسۿازارامۿںیمۿفرطۿںیہنۿ ٓا لاۿوتۿداکںینۿانبےنۿںیمۿایکۿرحچۿےہ‪،‬احالہکنۿافدئہۿ‬ ‫ےہ۔زینۿدجسمۿگنتۿوہوتۿراہۿاکۿھچکۿ ہصۿاشۿںیمۿمالح انۿاؿرۿراہۿگنتۿوہوتۿدجسمۿاکۿھچکۿ ہصۿراہۿںیمۿمالدانیۿاجمرۿےہ‪،‬حقۿرضؿرفۿےکۿ‬ ‫ؿغكۿلالاحلعۿازارامۿااسیۿریغتۿؿدبتلۿاجمرۿےہۿوتۿداکںینۿانبےنۿںیمۿیھبۿوچہکنۿدجسمۿےکۿتحلصمۿیکۿرضؿرفۿےہۿویکنۿاجمرۿںیہنۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿدعمۿوجارۿیکۿایکۿؿہجۿےہ؟اؿرۿآ چۿ لۿعلضۿوگرجاوناالۿںیمۿالكۿدجسمۿدیہشۿرکارکۿےچینۿداکںینۿانبیئۿیئگۿںیہۿاکیزۿاملعءۿےنۿوتفٰیۿ‬

‫وجارۿاکۿد ۿدلاۿےہۿیتحۿہکۿہلصیفۿدعالكۿاکحمۿںیمۿوطبرۿریظنۿراھکۿایگۿےہ‪،‬اؿرۿوتفٰیۿوجارۿدنعااملعلءۿملسمۿوہاکچۿےہ۔ہریۿدلقمنیۿ‬ ‫وجارۿےکۿاقلئۿںیہۿرگمۿامہراۿاانیمطنۿںیہنۿوہلاۿویکہکنۿاتکوبنۿںیمۿدعمۿوجارۿیہۿداھکیۿوہاۿےہۿاہتبلۿلدلدفۿؿنسیقۿوہایگۿےہ۔اذہاۿ‬ ‫خدمقۿںیمۿذگارشۿےہۿہکۿخداۿےکۿؿاےطسۿاطمقبۿاتکفۿؿشیقۿاشۿہلئسمۿیکۿقیقحتۿفرامرکۿدلجۿرمحمقۿفرامںیئۿلاہکۿاشۿڑگھج ۿ‬ ‫ےسۿںیمہۿاجنفۿےلم‪،‬وجارۿلاۿدعمۿوجارۿوجۿقحۿوہۿداللئۿاقؽغہۿےسۿدمللۿفرامرکۿدلجۿرؿارہنۿفرامںیئۿویکہکنۿامعرفۿریکۿوہیئۿےہۿ‬ ‫اؿرۿدریۿوہےنۿںیمۿرحچۿوہلاۿےہ۔جزا کمْاللْفْالدنیاْواآلخرة۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وصرفۿرسفتسمہۿںیمۿؿہۿداکںینۿیعطقۿرحامۿاؿرۿؿہۿلاالاخہنۿیھبۿیعطقۿرحام‪،‬اہنۿؿغكۿانبےئۿدجسمۿلبقۿامتمۿدجسممكۿےچینۿدجسمۿےکۿ‬ ‫ےئلۿداکںینۿلاۿاؿرپۿااممۿےکۿےئلۿلاالاخہنۿلاینۿانبےئۿاؿرۿاشۿےکۿدعبۿاےسۿدجسمۿرک ۿوتۿاجمرۿےہۿاؿرۿارگۿدجسمۿانبرکۿانبلاۿاچےہۿارگہچۿ‬ ‫دجسمیک ۿدویار ۿاک ۿرصف ۿاشارااش ۿںیم ےل ۿاؿر ۿےہک ۿریمیۿےلہپۿےس ۿہی ۿتینۿیھت ۿہززگ ۿوبقل ۿہن ۿرکںی ۿےگ ۿاؿر ۿاش ۿامعرف ۿوکداھدںیۿ‬ ‫ےگ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لوْبینْفوقہْبؼتاْلالمامْالیضرْالنہْمنْالمصالحْاماْ ارگۿؿافقۿےنۿدجسمۿےکۿاؿرپۿااممۿےکۿےئلۿرجحہۿانبدلاۿوتۿرحچۿںیہنۿ‬ ‫لوتمتْالْمسجدیۃْثمْارادالؽناءْمنعْولوْقالْعنیتْ ویکہکنۿؿہۿاصمحلۿدجسمۿںیمۿےسۿےہۿنکیلۿامتمۿدجسممكۿےکۿدعبۿ‬ ‫ذلكْلمْیصدقْتاتارخانیۃْفاذاْکانْھذاْفْالواقف ْ ارگۿؿہۿااسیرکلاۿاچےہۿوتۿاشۿوکۿعنمۿایکۿاجےئۿاگ‪،‬ارگۿؿہۿےہکۿہکۿریماۿ‬ ‫رشؿفۿےسۿارادہۿاھتۿوتۿاشۿیکۿدصتقیۿںیہنۿیکۿاجیگیئ۔ۿ(لالاراخہین)‬

‫‪Page 433 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فکیفْبغیہْفیجبْھدمہْولوْعلْجدارالمسجدْوالْ حق ۿوخد ۿؿافق ۿاک ۿمکح ۿہی ۿےہ ۿوت ۿیسک ۿاؿرۿوک ۿہی ۿاایتخرۿےسیکۿوہاتکسۿ‬ ‫یجوزْاخذاالجرةْمنہْوالنْیجعلْشؼئاْمنہْمستغالْ ےہۿاذہا ۿایسیۿامعرف ۿوکۿرگالا ۿؿاحق ۿےہۿارگہچۿرصفۿدویارۿ‬ ‫دجسمۿرپۿؿہۿاوتسارۿیکۿیئگۿوہ‪،‬اشۿیکۿارجفۿح انۿلاۿدجسمۿاکۿوکیئۿ ہصۿ‬ ‫والسکینْبزازیۃ۔‪ْ 1‬‬ ‫رکاہی ےکۿےئلۿلاۿراہشئۿےکۿےئلۿرقمرۿرکلاۿاجمرۿںیہن(مرارہی)‬ ‫(ف)‬ ‫ؿغكۿرضؿرفۿراہۿاکۿ ہصۿدجسمۿںیمۿمال ےنیۿےکۿہیۿینعمۿںیہنۿہکۿراہۿدبوتسرۿراہۿےہۿاؿرۿاےسۿدجسمۿرکایلۿاجےئۿسجۿےسۿاخمفلۿازارامۿ‬ ‫الرم ۿ ٓا ےئ ۿہکلب ۿاش ۿلارہ ۿراہ ۿوک ۿحق ۿدجسم ۿںیم شالم ۿرکایل ۿاجےئ ۿاگ ۿؿہ ۿامتم ۿااکحم ۿدجسم ۿںیم ۿوہاجےئ ۿاگ ۿاؿر ۿاےس ۿزگراگہ ۿانبلا ۿلااجمرۿ‬ ‫وہاگ ۿاؿر ۿدجسم ۿوک ۿلاںی ۿینعم ۿراہ ۿانبلا ۿہکۿؿہ ۿدجسممك ۿےس ۿاخرچ ۿاؿر ۿاش ۿاک ۿازارام ۿشاطق ۿاؿر ۿراہ ۿںیم ۿشالمۿوہاجےئ ۿہززگ ۿاجمرۿ‬ ‫لک‬ ‫ل‬ ‫ںیہن۔ہلئسمۿہکۿضعبۿبتکۿںیم اھکلۿےہۿاشۿےکۿمعیٰیۿاؿرۿںیہۿسجۿیکۿ لیصفۿؿقیقحتۿد ھییۿوہوتۿریقفۿاکۿاتفؿٰیۿلاۿردا مخنارۿاکۿاحہیشۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫لارشاہلۿوبطمہع"قامعْالواہیاتْلجامعْالجزئیات"مالہظحۿوہ۔واللْ ٰ‬ ‫ارراخییـلاہنۿرلاسقۿوکہٹۿدمرہسۿانمجنۿاشالہیمۿویفسۿاخنۿممتہمۿ ہبنشۿ۽‪۶‬وشالۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ہلئسمۺ‪:۷۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿادنرںیۿاعمملہۿہکۿاہینۿرپۿغربیۿنیتۿوسزگۿےکۿ ٓا لادیۿاملسموننۿیکۿےہۿاؿرۿاہینۿ‬ ‫یکۿاجعمۿدجسمۿںیمۿكالؿہۿامنرۿہعمجۿےکۿجنپۿؿیتقۿامنرۿامجمقۿےکۿشاھتۿاداۿوہیتۿےہۿاشۿںیمۿسمفرۿولگۿلاہزۿےکۿامنریۿؿہریۿامنریۿ ٓا رکۿ‬ ‫رہھٹارکےتۿںیہۿاؿرۿدنۿرافۿؿاہنۿرپۿرےتہۿوسےتۿںیہ‪،‬ہیۿلمعۿغربیۿرعہصۿنیتۿاچرۿشالۿےسۿاجریۿےہ‪،‬اؿرۿہیۿلافۿملسمۿےہۿ‬ ‫ہکۿاحلكۿوخافۿںیمۿانسانۿوکۿاےنپۿمسجۿاکۿایخلۿںیہنۿرہۿاتکس‪،‬اےسیۿںیمۿارگۿاحنالمۿیھبۿوہاجلاۿوہوتۿایکۿبجعۿےہۿاشۿےکۿدعفۿےکۿ‬

‫ےئل ۿتہب ۿےس ۿوکشش ۿیک ۿرگم ۿلااکیم ۿوہیئ ۿیتح ۿہک ۿااسی ۿلمع ۿرکےن ۿںیم ۿان ۿےک ۿداھکی ۿدیھکی ۿہبصق ۿےک ۿاملسملان ۿیھب ۿوپر ۿوطر ۿرپۿ‬ ‫اعدیۿوہےئگۿںیہ‪،‬ایسیۿاحلكۿدےنھکیۿرپۿعنمۿوجۿایکۿایگۿوتۿوجافۿمالۿہکۿمر ۿمر ۿرہشؿنۿںیمۿہیۿلمعۿوہلاۿےہۿارگۿعنمۿوہلاۿوتۿؿاہنۿرپۿ‬ ‫ولگۿااسیۿہنۿرکےتۿمہۿںیہنۿامنۿ شکیےۿحقۿلكۿہکۿمہۿوکۿیسکۿاتکفۿےسۿلاۿدحمكۿحیحصۿےسۿاشۿےکۿدعمۿوجارۿےکۿلارہۿںیمۿاصفۿ‬ ‫وطرۿ ٓا اگہۿںیہنۿرکدلاۿاجےئ‪،‬كالؿہۿارںیۿالكۿاحظفۿاصحقۿلاانیبۿٹولگۿےکۿرےنہۿؿاےلۿںیہۿانۿیکۿوتۿہیۿاحلكۿےہۿہکۿحبصۿےسۿاچرۿےجبۿ‬ ‫لكۿاحلكۿوخافۿںیمۿرےتہۿںیہ‪،‬یھبکۿریپۿہلبقۿیکۿاؿرۿیھبکۿاؿرتۿیکۿاجمكۿرےتہۿںیہ۔اگہۿاگبہۿامنرۿہعمجۿلكۿےکۿیھبۿاہھتۿںیہنۿ ٓا ےتۿ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْْعبطمۿمحینایئۿدیلہ ‪/۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 434 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿہیۿاصحقۿہبلطۿوخردۿشاہلۿوکۿنجۿوکۿاےنپۿریپؿنۿےکۿلالایکۿےسۿاچبےنۿاکۿایخلۿلكۿںیہنۿراتہ‪،‬اجعمۿدجسمۿیہۿںیمۿدرشۿدےتیۿ‬ ‫ںیہ‪،‬اؿرۿہبلطۿحبصۿےسۿےلۿرکۿاچرۿےجبۿلكۿؿاہنۿرپۿیہۿاحرضۿرےتہۿںیہۿانۿعنمۿایکۿایگۿہکۿ ٓا فۿدھجمسارںیہۿاہینۿاکۿوسلاۿاؿرۿوچبنۿوکۿ‬ ‫اشۿہگجۿمیلعتۿدانیۿدنبۿرکںیۿویکہکنۿانۿےکۿریپلاۿلایکۿںیمۿ ٓا ولدۿرےتہۿںیہۿاؿرۿوسلاۿدمرہسۿاشالہیمۿلاۿسجۿاصحقۿےکۿاکمنۿرپۿرےتہۿ‬ ‫ںیہۿلااہجنۿرپۿكالؿہۿدجسمۿےکۿ ٓا فۿدنسپۿفرامںیئۿاایتخرۿرکںیۿسجۿےسۿاہنمكۿ ہصۿںیمۿ ٓا رکۿوجافۿدہۿوہےئۿہکۿمہۿںیہنۿامنۿ شکیےۿ‬ ‫اراہراۿوجۿیجۿاچےہۿرکؿ‪،‬ایسیۿلکشۿںیم امہر ۿؿاےطسۿدجسمۿںیمۿوسلاۿدرسقۿےہۿلاںیہن؟افۿہبصقۿںیم ہیۿرم ۿاملسموننۿںیمۿ‬ ‫داھکیۿدیھکیۿرلادہۿرتیقۿرپۿےہ‪،‬دجسمۿںیمۿبوخیبۿرےتہۿںیہ‪،‬ایسیۿوصراہتےئۿذموکرہۿلاالۿںیمۿامہر ۿذمہقۿیفنحۿںیمۿایکمکحۿےہ؟اشۿ‬ ‫اکۿوجافۿوحباہلۿبتکۿربتعمہۿوحباہلۿدحمكۿحیحصۿےکۿاہنمكۿرشچۿےسۿدلاۿاجےئ‪،‬فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫حیحصۿراحجۿہیۿےہۿہکۿفکتعمۿےکۿوساۿیسکۿوکۿدجسمۿںیمۿوسےنۿیکۿااجرفۿںیہن۔دراتخمرۿؿہریہۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫کرہ ْالنوم ْفیہ ْااللمعتکف ْ‪1‬الخ ْواستؿین ْبعض مْ دجسم ۿںیمۿہریۿفکتعمۿےکۿےئلۿوسلا ۿاجمر ۿںیہنۿاخلۿضعبۿےنۿ‬ ‫الغریب ْوالحاجۃ ْالیہ ْالنہ ْیِدر ْعل ْان ْینویْ سمفر ۿوک ۿاش ۿمکح ۿےس ۿیٰنثتسم ۿایک ۿےہ ۿرگم ۿاش ۿیک ۿرضؿرف ۿںیہنۿ‬ ‫االعتکافْویذکراللْتعایلْقدرماْتؼسرثمْیقعلْماْ ویکہکنۿؿہۿاشۿلافۿرپۿاقدرۿےہۿہکۿااکتعفۿیکۿتینۿرکےکۿحصقۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ااطتسمقۿاﷲ اعتیٰلۿاکۿدرکرک ۿاؿرۿرھپۿوجۿاچےہۿرک (ف)‬ ‫یشاء‪2‬۔ ْ‬ ‫دجسمۿںیمۿلاھجمسۿوچبنۿےکۿےلۿاجےنۿیکۿمماتعنۿےہ‪،‬دحمكۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫جنبوامساجدکمْصؽیانکمْومجانؼنکم‪3‬۔ ْ‬

‫اینپۿسمخد ۿوکۿاےنپۿلاھجمسۿوچبنۿاؿر ۿلاولگنۿےسۿوفحمع ۿروھک۔‬

‫(ف)‬ ‫وصخصاۿارگڑپاھےنۿؿاالۿارجفۿےلۿرکۿڑپاھلاۿوہوتۿاؿرۿیھبۿرلادہۿلااجمرۿےہۿہکۿافۿاکرداینۿوہایگۿاؿرۿداینۿیکۿلافۿےکۿےئلۿدجسمۿںیمۿاجلاۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫رحامۿےہۿہنۿہکۿوطلیۿاکرۿےکۿےئل۔واْللْ ٰ‬

‫ْالصلوةْْباب‬ ‫‪ْ1‬درملتارْْکتاب‬ ‫ْمایقسدْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ ‪۹ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪2‬‬

‫ْالصلوةْْبابْمایقسد‬ ‫ْردالمحتارْْکتاب‬ ‫ْالصلوةْْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۹۹ /۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ْسننْا بنْماجہْْابواب‬ ‫ْالصلوةْْبابْمایکرہْفْالمساجدْْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ۺۺ‬ ‫ٰ‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 435 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہبنشۿ۽‪۶‬وشالۿامظعمل‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ارۿرہشۿرفظمۿوپرۿہلحمۿایلکینۿمیکحۿوہظرۿاقحلۿ‬

‫ہلئسمۻ‪:۷۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاؿرۿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿوصرفۿںیمۿہکۿالكۿہلحمۿںیمۿرہشۿےکۿالكۿدجسمۿہتخپۿدمفۿدرارۿےسۿاقمئۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿوکیئۿربتعمۿصخ ۿںیہنۿاتہکۿےہۿہکۿہیۿدجسمۿررخاللۿلاۿرحامۿےسۿزکۿرطچۿرؿہیپۿےسۿینبۿےہۿاؿرۿانبےنۿؿاالۿوکنۿےہ۔رگمۿ‬ ‫ضعبۿااخش ۿہریۿربتعمۿےتہکۿںیہ ہکۿہیۿدجسمالكۿوعرفۿیکۿونبایئۿوہیئۿےہۿسجۿےنۿالكۿمالرمۿرساکریۿےسۿدقعایکۿاھتۿاؿرۿدعبۿدقعۿ‬ ‫ےک ۿرظؿف ۿیلگ ۿےک ۿےنچیب ۿاک ۿہشیپ ۿرکیت ۿیھت ۿاؿر ۿاینپ ۿرظؿف ۿفرؿیش ۿےک ۿخالل ۿرؿہیپ ۿےس ۿاش ۿےن ۿہی ۿدجسم ۿونبایئ ےہ ۿانچہچن ۿسرب ۿاشۿ‬ ‫وعرفۿیکۿنحصۿدجسمۿےکۿداالنۿںیمۿوموجدۿےہۿافۿرممقۿؿہریہۿدجسمۿذموکرۿہۿیکۿاملسملانۿہلحمۿےکۿرخچۿؿاامتہمۿےسۿوہیتۿےہۿ‬ ‫و‬ ‫اؿرۿمرامرامنرۿمیخگاہنۿامجمقۿےسۿاشۿںیم وہیتۿےہۿاؿرۿالكۿصخۿ مصـرہۿاملسملاۿنۿہلحمۿانۿدوننۿاشۿاکۿوتمیلۿےہۿاؿرۿادانۿداتیۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿامنرںیۿڑپاھلاۿےہۿاؿرۿؿہۿاتہکۿےہۿہکۿہیۿدجسمامہریۿلاینۿیکۿونبایئۿوہیئۿےہۿرگمۿدنعاانلشۿہیۿصخۿرشفیۿابیصقۿںیہنۿےہ‪،‬‬ ‫سپۿاشۿوصرفۿںیمۿاۿشۿدجسمۿوکۿدجسماکمکحۿدلاۿاجےئۿاگۿلاںیہن؟اؿرۿامنرںیۿاشۿںیمۿاجمرۿوہنۿیگۿلاںیہن؟بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫دجسم ۿرضؿر ۿدجسم ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿامنرںی ۿےب ۿكش ۿاجمر ۿاؿر ۿانبےن ۿؿاےل ۿاکۿرشفی ۿابیصق ۿہن ۿوہلاارگلامك ۿیھب ۿوہوت ۿوکیئ ۿرحچۿ‬ ‫ںیہن۔لاینۿیکۿرشاتفۿبسنۿوکیئۿرشعۿدجسمۿںیہن۔‬

‫‪‬‬

‫تعایل"‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫االٰیۃ۔ ْ‬

‫"‬

‫‪1‬‬

‫اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬دجسمںی ۿوت ۿؿیہ ۿولگ ۿریمعت ۿرکےت ۿںیہ ۿوجۿ‬ ‫اﷲ اعتیٰلۿاؿرۿویمۿ ٓا رخفۿرپۿاامینۿرےتھکۿںیہ۔(ف)‬

‫اؿرۿحقۿررۿرحامۿےسۿوہلاۿولعممۿںیہنۿوتۿہبشۿؿؿمہۿوکۿدلخۿدانیۿےبۿینعمۿےہ۔اتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿاتفؿٰیۿدریخہۿےسۿےہۿااممۿدمحمۿ‬ ‫رہمحۿاﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬‬ ‫‪2‬‬ ‫تعایلْ مہ ۿایس ۿوک ۿاخد ۿرکےت ۿںیہ ۿحق ۿلك ۿںیمہ ۿیسک ۿنیعم ۿسیی ۿےکۿ‬ ‫بہْناخذْمالمْنعرفْشؼئاْحراماْبعؼن ٖہْ والل ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫رحامۿوہےنۿاکۿنیقیۿہنۿوہاجےئ۔واللْ ٰ‬ ‫اعلم۔ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪ /‬۽‪۶‬‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالکراہیۃْْالبابْالثاینْفْالہدایاْالخْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ ۺ‪۸۹۷ /‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 436 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسمۼ‪ ۷۹‬لا ‪۵‬ۺ‪ :۷‬ارمریلیۿلارارۿدنصلۿاخنۿوئسمہلۿونافۿاثنرۿادمحۿاخنۿاصحقۿ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿانۿوصروتنۿںیمۿہک‪:‬‬

‫ہبنشکیۿ۾‪۶‬وشالۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫(‪)۶‬دؿۿوصخشنۿےنۿالكۿاچہۿؿدجسمۿایخبلۿ ٓا رامۿؿ ٓا شاشئۿاداےئۿامنرۿاینپۿےکۿریمعتۿرکایئۿاؿرؿفقۿہنۿیک‪،‬زینۿدرگیۿاکملافۿیھبۿاشۿںیمۿ‬ ‫ےلہپ ۿانبےن ۿؿاےل ۿےک ۿقۿدجسم ۿؿاعقۿےھت ۿاؿر ۿافۿیھبۿںیہ‪،‬انبےن ۿؿاےلۿےکۿؿرلاء ۿہشیمہۿےس ۿےکی ۿدعبۿدرگی ۿااظتنم ۿدجسم ۿرکےتۿ‬ ‫ےلچۿ ٓا ےنۿںیہۿاؿرۿافۿیھبۿرکےتۿںیہۿرگمۿاشۿںیمۿدرگیۿااخش ۿامنرۿاداۿرکےنۿےگل‪،‬افۿدنچۿالہۿہلحمۿانۿاکملافۿؿہریہۿوکۿقلعتمۿ‬ ‫دجسمۿایخلۿرکےکۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿاینپۿراےئۿےسۿرصفۿؿۿرخدۿمردۿرکلاۿاچےتہۿںیہۿاؿرۿؿارلانۿہزۿدؿۿااخش ۿنجۿےکۿومروثنۿےنۿدجسمۿؿۿ‬ ‫اچہۿریمعتۿرکارکۿؿفقۿہنۿیکۿؿہۿانۿےکۿرخدۿمردۿےسۿ ٓا دمینۿوکۿلارۿرانھکاچےتہۿںیہۿسپۿدنعارشلفۿاےسیۿصخۿہریۿنغلؼدارۿاینپۿراےئۿےسۿ‬

‫ٓا دمینۿدجسمۿرصفۿؿرخدۿمردۿرک شکیےۿںیہۿلاںیہن؟ ااظتنمۿزکۿیکۿراےئۿےسۿوہلاۿاچےئہۿاؿرۿزکۿیکۿراےئۿےسۿہنۿوہلاۿانمسقۿےہ‪ٓ ،‬ا لاۿ‬ ‫ہریۿصخۿیکۿراےئۿلاۿانۿومروثنۿےکۿؿرلاءۿےکۿاہھتۿےسۿوہنجنۿےنۿدجسمۿؿاچہۿریمعتۿرکالاۿےہ‪،‬اؿرۿافۿیھبۿحصقۿرضؿرفۿرخچۿ‬ ‫دجسم ۿؿ اامم ۿؿہریہ ۿیہ ۿرکےت ۿںیہ‪،‬وصرف ۿلاال ۿںیم ۿدجسم ۿلالاامیء ۿونباےن ۿؿاےل ۿےک ۿؿفق ۿیھجمس ۿاجیگیئ ۿلا ۿںیہن ۿاؿر ۿلالاامیء ۿونباےنۿ‬

‫ؿاےلۿےکۿلاۿاشۿےکۿؿرلاءۿےکۿہریۿااخش ۿےکۿاداےئۿامنرۿںیمۿوکیئۿمقسۿؿاعقۿوہاگۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬ارگۿوکیئۿصخۿااممۿدجسمۿمنالۿػالك ملعۿلاۿدرگیۿالہۿہلحمۿےسۿدجسمۿںیمۿارگۿڑگھجاۿرک ۿاؿرۿنامکحہنۿمرلاؿۿرک ۿایسیۿلاںیتۿرک ۿ‬ ‫سج ۿںیم ۿہک ۿامتم ۿالہ ۿہلحم ۿؿاامم ۿدجسم ۿلاالن ۿوہرک ۿدجسم ۿںیم ۿ ٓا لا ۿرتك ۿرکدںی ۿوت ۿاےسی ۿصخ ۿوک ۿدجسم ۿںیم ۿ ٓا ےن ۿدلا ۿاجےئ ۿلاںیہن؟‬ ‫لاؿوجدۿدمدۿرکےنۿررۿدقنۿؿرؿیٹۿؿہریہۿےک‪،‬اشۿرپۿاؿرۿاشۿےکۿمہۿایخلۿؿہریہۿرپۿایکۿمکحۿرشفۿےہ؟‬ ‫(‪)۸‬اکاٹنۿؿوللاۿؿریسۿؿہریہۿشاامنۿدجسمۿوساےئۿاےنپۿلاۿاےنپۿلیمۿےکۿااخش ۿےکۿیسکۿدؿرس ۿصخۿوکۿدانیۿدنسپۿہنۿرک ‪،‬اؿۿارگۿ‬ ‫ںیلۿوتڑگھجاۿرک ۿوتۿاےسیۿصخۿرپۿایکۿمکحۿرشفۿےہ؟‬

‫(‪)۹‬اعملۿلاینۿرھبےنۿؿاولنۿوکۿوجۿاچہۿدجسمںیمۿرھبںیۿمراۿےہکۿاؿرۿرؿےکۿمرخالفۿاےنپۿلیمۿےکۿااخش ۿےک‪،‬وتۿاےسیۿصخۿرپۿایکۿمکحۿ‬ ‫رشفۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪)۶‬دجسمارگ ۿوصرف ۿدجسم ۿرپ ۿانبیئ ۿاؿر ۿراہتس ۿاش ۿاک ۿشارف ۿاعم ۿلك ۿخدا ۿرکدلا ۿاؿر ۿاملسمونن ۿوک ۿاش ۿںیم ۿامنر ۿڑپ ھیے ۿیک ۿااجرف ۿدی ۿوتۿ‬ ‫لالہبشۿؿہۿدجسمۿوہیئگۿاؿراشۿاکۿہیۿانہکۿہکۿلاینۿےنۿؿفقۿہنۿیکۿاقللۿوبقلۿںیہن‪،‬ویط یۿارگۿونکانۿانبرکۿقلعتمۿدجسمۿرکدلاۿاشۿںیمۿامنرۿ‬ ‫ؿارلانۿلاینۿیکۿاتحمچۿااجرفۿںیہن‪،‬اہنۿارگۿہبۿوبثفۿرشیعۿلامكۿوہہکۿلاینۿےنۿاہکۿاھتۿہیۿدجسمۿںیمۿاےنپۿےئلۿانبلاۿوہنۿؿفقۿںیہنۿ‬ ‫رکلا‪،‬لاۿاشۿاکۿراہتسۿایسۿیکۿكلمۿںیمۿوہرکۿوہ‬

‫‪Page 437 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿر ۿاش ۿےن ۿدجسم ۿےکۿےئل ۿراہ ۿخداہنۿیکۿوت ۿؿہ ۿدجسم ۿہن ۿوہیئ ۿارگہچ ۿوصرف ۿاریخہۿںیم ۿاش ۿےنۿہی ۿیھب ۿہہک ۿدلا ۿوہۿہکۿںیم ۿےن ۿاش ۿوکۿ‬ ‫ؿفق ۿایک‪،‬وین ۿاش ۿںیم ۿامنر ۿدجسم ۿاکۿوثاف ۿںیہن‪،‬ہن ۿےب ۿااجرف ۿاماکلن ۿدؿرسا ۿڑپھ ۿاتکسےہ‪،‬رےہ ۿدرگی ۿامالك ۿلصتم ۿدجسم ۿوبثفۿ‬ ‫رشیعۿےسۿانۿاکۿدجسمۿرپۿؿفقۿوہلاۿدراکرۿےہۿےبۿاشۿےکۿوکیئۿانۿںیمۿرصتفۿںیہنۿرکاتکسۿؿہۿؿاروثنۿیکۿكلمۿےہۿانۿوکۿاایتخرۿےہ۔‬

‫(‪)۷‬وجۿصخۿلاقحۿہنتفۿااھٹلاۿوہۿاؿرۿاشۿےکۿشیقۿولگۿدجسمۿںیمۿ ٓا لاۿرتكۿرکدںیۿاےسۿدجسمۿےسۿرؿانکۿاجمرۿےہۿہکبجۿلامقۿالارفۿ‬ ‫ہنتفۿہنۿوہ‪،‬دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬

‫ویمنعْمنہْکلْموذْولوْبلسانہ‪1‬۔ ْ‬

‫دجسمۿےسۿہزۿومدیۿوکۿرؿاکۿاجےئۿاگۿارگہچۿؿہۿرلاینۿالداۿاچنہپلاۿوہ۔ۿ‬ ‫(ف)‬

‫اؿرۿارگۿؿہۿیسکۿارمۿرضؿریۿقحۿیکۿرطفۿلاللاۿوہۿاؿرۿولگۿاینپۿاہجلكۿےکۿشیقۿےسۿاشۿےسۿلارا ۿوہنۿوتۿؿلالۿاںیہنۿرپۿےہۿہنۿ‬ ‫ہکۿاشۿرپ۔‬ ‫(‪)۸‬املۿؿفقۿرپۿوکیئۿاانپۿہضبقۿںیہن رکاتکس‪،‬ارگۿااسیۿرک ۿاؿرۿامنروینۿوکۿدجسمۿیکۿاایشءۿےسۿاافتنفۿہنۿرکےنۿد ۿوتۿؿہۿیھبۿومدیۿ‬ ‫اؿرۿاقللۿارخاچ۔‬ ‫(‪)۹‬ونکںیۿرپۿےسۿیسکۿاملسمنۿےکۿرؿےنکۿاکۿیسکۿوکۿقحۿںیہن‪،‬حقۿلكۿوکیئۿاخ ۿؿہجۿرشیعۿہنۿوہۿاؿرۿوجۿااسیۿاسفدۿرکلاۿوہۿرطبرۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫انمسقۿاشۿاکۿادسنادۿؿاحقۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫ہبنشجنپۿ‪۷۸‬وشالۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ہلئسم ‪۶‬ۺ‪ ۷‬لا ‪۸‬ۺ‪ :۷‬اراہلۿ ٓا لادۿدمرہسۿاحبسہینۿدمحمۿریصنۿادلنیۿہلحمۿرساےئۿڈگاھۿ‬ ‫و‬ ‫چ‬ ‫ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿشایہۿرامہنۿیکۿلكۿڑسكۿیھتۿاشۿںیمۿالكۿدرہجۿ مۿاجمكۿدبنگۿدارۿاھتۿ‬ ‫اؿرۿدجسمۿےکۿوپرفۿؿدنھکۿاجمكۿداکلافۿںیہۿنجۿیکۿتھچۿدجسمۿےکۿفرشۿنحصۿےس‪،‬افۿدجسمۿذہاۿیکۿارۿرسۿونۿریمعتۿاشۿوطرۿرپۿیکۿیئگۿ‬ ‫وچھ‬ ‫ہک ۿ م ۿیک ۿاجمك ۿاجبےئ ۿالك ۿدرےجۿاقمئ ۿےئک ۿےئگ ۿاؿر ۿداکلاف ۿیک یھبۿتھچ ۿرپ ۿامعرف ۿانبیئ ۿیئگۿسج ۿےک ۿہز ۿاہچر ۿرطف ۿمر ۿ‬ ‫مر ۿدرؿار ۿوجافۿانبےئۿےئگۿاؿرۿدجسمۿیکۿرکیسۿیھبۿاینتۿدنلبۿیکۿیئگۿہکۿداکوننۿیکۿتھچۿفرشۿدجسمۿےسۿمرامرۿوہیئگۿرصفۿھچۿ‬

‫اتشگن ۿومؼدار ۿدرہس ۿداکلاف ۿیک ۿتھچ ۿےس ۿفرش ۿدجسم ۿاؿیچن ۿےہ ۿدجسم ۿیہ ۿیک ۿرطف ۿےس ۿاش ۿتھچ ۿرپ ٓا دم ۿؿرتف ۿےہ‪،‬راضمنۿ‬ ‫اابملركۿےکۿحمعـنۿںیمۿاشۿدقرۿولوگنۿیکۿکیزفۿوہیتۿیھتۿہکۿولگۿدجسمۿںیمۿںیہنۿامسےتۿےھتۿڑسوکنۿرپۿفصۿاقمئۿرکےنۿیکۿ‬ ‫ونمكۿ ٓا یتۿیھت۔اشۿرضؿرفۿےسۿدجسمۿدؿۿزنمہلۿانبیئۿیئگ‪،‬دجسمۿےکۿادنرۿےکۿدرہجۿتھچۿرپۿالكۿدرہجۿدبنگیۿانبلاۿایگ‬

‫ْکتابْالصلوةْْبابْمایقسد‬ ‫‪ْ1‬درملتار‬ ‫ْالصلوةْْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ ‪۹ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫‪Page 438 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿاشۿمرامرۿ ٓا ےگۿاکۿدرہجۿاؿرۿامتمۿنحصۿعمۿامعرفۿلاالےئۿفقسۿداکلافۿلافۿدلاۿایگۿوگلاۿہکۿےچینۿاؿرپۿدؿۿدجسمںیۿوہںیئگۿےچینۿیکۿ‬ ‫ک‬ ‫دجسمۿعمۿنحصۿؿ اےنپۿوحایلۿےکۿیٹپۿوہیئۿوہیئگۿاؿرۿاؿرپۿالكۿدرہجۿاٹپۿوہادبنگیۿاؿرۿاشۿےکۿشاھتۿتہبۿمراۿنحصۿ ھالۿوہاۿلکنۿ ٓا لاۿاؿرۿ‬ ‫اؿرپۿےکۿدرہجۿےکۿشاےنمۿوجۿنحصۿےہۿؿہۿاحمدافۿدجسمۿےسۿدنھکۿاجمكۿمراھۿوہۿاۿےہۿویکہکنۿداکلافۿیکۿتھچۿیکۿامعرفۿیکۿفقسۿ‬ ‫یھبۿشالمۿرکۿیلۿیئگۿےہ۔افۿدرلاتفۿبلطۿارمہیۿےہۿہکۿاؿرپۿیکۿدجسماکۿوجۿنحصۿرغب ۿؿتعسۿدنھکۿیکۿرطفۿلاالےئۿفقسۿ‬ ‫داکلافۿمراھۿوہاےہۿؿہۿدجسمۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫‪۷‬دؿم‪ :‬ہیۿہکۿداکلافۿذموکرہۿیکۿتھچۿرپلاۿاشۿےکۿلاالےئۿامعرفۿےکۿفقسۿرپۿفکتعمۿاجاتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫‪۸‬وسم‪:‬ۿہیۿہکۿاؿرپۿےکۿدجسمۿرپۿنحصۿںیمۿحقۿااممۿرحمافۿےکۿشاےنمۿڑھکاۿوہلاۿےہۿوتۿدنھکۿیکۿاجمكۿفصۿمرھۿاجیتۿےہۿایسیۿاحلكۿ‬ ‫ںیمۿااممۿھچکۿہقۿرکۿدنھکۿیکۿاجمكۿڑھکاۿوہلاۿےہۿہکۿدؿوننۿاجمكۿفصۿمرامرۿرےہۿلاۿوخدۿرحماف ےکۿشاےنمۿڑھکاۿوہۿاؿرۿدتقموینۿ‬ ‫وکۿرادئۿ ہصۿںیمۿدنھکۿیکۿاجمكۿڑھکۿ ۿوہےنۿےسۿرؿےکۿاؿرۿاےنپۿےھچیپۿدؿوننۿرطفۿفصۿمرامرۿاقمئۿرکےنۿاکمکحۿد ۿویکہکنۿ‬ ‫ااممۿےکۿےھچیپۿدؿرلكۿتہبۿہگجۿلایقۿریتہۿےہ‪،‬فِط‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿؿہۿداکںینۿقلعتمۿدجسمۿاؿرۿاشۿرپۿؿفقۿںیہۿاؿرۿاملسموننۿےنۿانۿیکۿفقسۿوکۿدالخۿرکایلۿوتۿؿہۿفقسۿیھبۿدجسمۿوہیئگ‪،‬‬ ‫والیضرکونْالحوانیتْتحتہْلکون اْوققاْعلیہْوجازْ دجسم ۿےک ۿےچین ۿداکونن ۿاک ۿوہلا ۿرضم ۿںیہن ۿویکہکن ۿؿہ ۿدجسم ۿرپ ۿؿفقۿ‬ ‫اخذْملكْالناسْکرھاْبالِیمۃْعندْضیقْالمسجدْ ںیہ‪،‬ارگۿدجسمۿگنتۿوہوتۿولوگنۿیکۿولممہکۿہگجۿتمیقۿےکۿدبےلۿ‬ ‫ربجاۿےلۿرکۿدجسمۿںیمۿوتعیسۿرکلاۿاجمرۿےہۿوتۿوجۿدجسمۿرپۿؿفقۿوہۿ‬ ‫فکیفْبماْھوْوقفْعلیہْ‪1‬کماْفْردالمحتار۔ ْ‬ ‫مل‬ ‫اشۿوکۿشالمۿدجسمۿرکلا ۿویکرکنۿاجمر ۿہنۿوہاگ‪،‬اسیجہکۿردا خنارۿ‬ ‫ںیمۿےہ(ف)‬ ‫انۿداکوننۿیکۿتھچۿرپۿاؿرۿانۿیکۿلاالیئۿامعرفۿیکۿفقسۿرپۿفکتعمۿاجاتکسۿےہ‪،‬‬

‫الن اْکانتْمنْفناءْالمسجدْوالطریقْفاصلْبؼن ماْ ویکہکنۿؿہۿانفءۿدجسمۿےہۿاؿرۿدرایمنۿںیمۿوکیئۿراہتسۿخدایئۿداےنلۿ‬ ‫ؿاال ۿںیہن ۿاؿر ۿےسیک ۿلااجمر ۿوہاگ ۿہکبج ۿؿہ ۿدجسم ۿیہ ۿاک ۿ ہص ۿوہایگۿ‬ ‫فکیفْوقدْصارتْمنْالمسجد۔ ْ‬ ‫ےہ(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْا لرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۸‬ۼ‪۸‬ۿؿۿ‪۹‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 439 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارگۿااممۿرحمافۿےکۿشاےنمۿڑھکاۿوہۿاؿرۿاےنپۿوتطسۿےکۿےئلۿفصۿوپریۿہنۿرکےنۿد ۿوتۿگناہۿؿلااجمرۿےہ۔‬

‫تعایل ْعلیہْوسلم ْمنْوصلْصقاْوصلہْ وضحراونر ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملسۿےن ۿفراملا‪:‬وج ۿوفصن ۿوکۿ‬ ‫قالْصلْاللْ ٰ‬ ‫مالےئۿاﷲاعتیٰلۿاشۿوکۿؿلصۿاطعۿفراملاۿےہۿاؿرۿوجۿوفصنۿوکۿعطقۿ‬ ‫اللْومنْقطعْصقاْقطعہْالل‪1‬۔ ْ‬ ‫رک ۿاﷲ اعتیٰلۿاشۿوکۿعطقنمۿفراملاےہ(ف)‬ ‫اؿرۿوخدۿرحماف ےکۿشاےنمۿڑھکاۿوہۿاؿرۿفصۿوپریۿوہرکۿالكۿاجمكۿمرھۿاجےئۿوتۿرکمؿہۿاؿرۿخالفۿشیقۿےہ‬

‫تعایلْعلیہْوسلمْتوسطوااالمام‪2‬۔ ْ‬ ‫لِولہْصلْاللْ ٰ‬

‫یبنۿارکمۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےکۿاشۿارشادۿیکۿؿہجۿےسۿہکۿ‬ ‫ااممۿدرایمنۿںیمۿوہ۔(ف)‬

‫ہکلبۿہیۿاچےئہۿہکۿفصۿوپریۿیکۿاجےئۿاؿرۿفصۿاکۿاہجنۿؿطسۿوہۿااممۿرحمافۿوھچررکۿؿاہنۿڑھکۿاوہاشۿریبؿینۿ ہصۿےکۿےئلۿیہیۿہگجۿ‬ ‫ل‬ ‫رحماف ۿےہ ْنصْعلیہْفْردالمحتارْالتقصی‬ ‫لْفْفتاونا(ردا مخنار ۿںیم(كالہمۿشایم)ےنۿاشۿرپۿصنۿفرامیئۿاؿر ۿ لیصفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫امہر ۿاتفؿٰیۿںیمۿےہ۔ف)رگمۿہیۿولعممۿرےہۿہکۿدجسمۿیکۿتھچۿرپۿلالرضؿرفۿاجلاۿعنمۿےہۿارگۿیگنتۿےکۿشیق ہکۿےچینۿاکۿدرہجۿ‬

‫رھب ۿایگ ۿاؿرپۿامنر ۿڑپ ںی ۿاجمر ۿےہ ۿاؿر ۿلالرضؿرف ۿمنلا ۿرگیمۿیک ۿؿہج ۿےس ۿڑپ ھیےۿیک ۿااجرف ۿںیہن کماْن‬ ‫صْعلیہْفْالقتاویْعالمگییۃْ‬ ‫ٰ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫(اسیجۿہکۿاتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿاشۿرپۿصنۿیکۿیئگۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬

‫وئسمہلۿسمشۿادلنیۿارۿریصنۿ ٓا لادۿعلضۿاریمجۿرشفیۿدجسمۿوگدامۿرچمۿ دؿۿہبنشۿۼ‪۶‬ددعقیہۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ہلئسم‪۹‬ۺ‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿدنچۿااخش ۿالكۿدجسمۿںیمۿخالفۿذہتبیۿؿلاشاہتسئۿرحاکفۿرکےتۿوہےئۿمنلاۿیسکۿ‬ ‫ؿغكۿاشۿںیمۿزل ‪،‬اگیلۿولگچۿلكۿونمكۿیچنہپۿاؿرۿتہبۿوشرؿبغشۿایک‪،‬یسکۿؿغكۿرخسمہۿنپۿایک‪،‬الكۿےنۿدؿرس ۿاکۿدنبہتوھکلۿ‬ ‫دلا‪،‬ضعبۿؿغكۿیسکۿیکۿدعقمۿںیمۿایلگنۿرکدی‪،‬یھبکۿؤمدنۿیکۿ ٓا ؿارۿرپۿےسنہۿےہقہقۿاراےئ۔انۿسقۿلاوتنۿوکۿدھکیۿرکۿالك ۿصخۿےنۿ‬ ‫لااحصہنۿتیثیحۿےسۿضحمۿتحیصنۿاؿرۿاھجمسےنۿےکۿوطرۿاہکہکۿاھبویئ!دجسمۿاخہنۿخداۿےہۿاشۿےکۿادنرۿمتۿوکہیۿااعفلۿاجمرۿںیہنۿںیہ‪،‬‬ ‫اؿرۿوغرۿرکؿۿہکۿدجسمۿیکۿرحمقۿاؿرۿمیظعتۿمہۿرپۿ اؿرۿمتۿرپۿاؿرۿہزۿاملسمنۿرپۿہزۿؿغكۿرضؿریۿاؿرۿفر ۿےہ‪،‬وتۿانۿولوگنۿےنۿاشۿیکۿ‬ ‫لافۿوکۿتحیصنۿاؿرۿریخۿوخایہۿہنۿھجمسۿرکۿنعطقۿاؿرۿاسفنتینۿوصترۿرکےکۿخالفۿ اشنءۿلاحصۿےکۿوجافۿدلا‪،‬اشۿرپۿلاحصۿذموکرۿےنۿاہکۿہک‬

‫ْسننْابوداؤدْکتاب‬ ‫ْالصلوةْبابْتسویۃْالصقوفْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪ /۶‬ۼ۾‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْالصلوةْبابْمِامْاالمامْمنْالصفْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪ /۶‬۾۾‪،‬ا لسن‬ ‫ْالصلوةْبابْمِامْاالمامْمنْ‬ ‫نْالکربیْکتاب‬ ‫‪ْ2‬سننْابوداؤدْکتاب‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫الصفْدارصاردرْبیوتْ‪۶۵۹ /۸‬‬

‫‪Page 440 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿامنرۿاؿرۿدرکۿخداۿےکۿےئلۿیئگۿےہۿوہیبدہۿلاوتنۿےکۿےئلۿںیہنۿےہ۔رخسمہۿنپۿرکلاۿاچےتہۿوہوتۿدؿرسیۿدجسمۿلالشۿرکؿ۔اشۿلافۿ‬ ‫رپۿاکرۿےئگۿہکۿمتۿےنۿدجسمۿرپۿاماکلہنۿدوعیۿایکۿاؿرۿمہۿوکۿدجسمۿےسۿراکلۿدلاۿاؿرۿافۿدؿرسیۿدجسمۿانبلاۿاچےتہۿںیہۿاؿرۿدجسمۿاؿلۿیکۿؿریاینۿ‬ ‫و‬ ‫اؿر ۿامجمق ۿمک ۿوہاجےن ۿاک ۿھچک ۿایخل ۿںیہن ۿرکےت‪،‬ایک ۿلاؿوجد ۿ خربی ۿدجسم ۿاؿل ۿاؿرلیلقت ۿامجمق ۿان ۿوک ۿدجسم ۿلاین ۿانبلا ۿاجمرۿ‬ ‫ےہ؟لادؿرسیۿدجسمۿرضارۿکہالےئۿیگ؟فِط۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿہیۿؿاذع ۿایسۿرطچۿےہۿاؿرۿانۿیکۿتینۿافدسۿےہۿوتۿرضؿردؿرسیۿدجسم ۿانبےنۿیکۿانۿیکۿااجرفۿںیہن‪،‬وبہجۿاسفدۿتینۿؿہۿدجسمۿمکحۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رضارۿںیمۿوہیگ۔واللْ ٰ‬

‫ہلئسم ۺۺ‪ ۷‬لا ۻۺ‪ :۷‬رمہلسۿدبعاینغل‪،‬احیجۿرکمیۿشخب اصحقۿارۿطاقمۿکمقۿدہسیۿكالہقۿرلاسقۿلانلۿوپر ۽رفصۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫رضحافۿاملعےئۿدنیۿیکۿخدمقۿںیم سملئۿرشیعۿدرلاتفۿبلطۿشیپۿںیہ‪:‬‬ ‫ہلئسمۿاؿل‪:‬دقیمیۿاجعم ۿدجسمۿوکۿرتك ۿرکےکۿدؿرسیۿدجسمۿوک ۿدجسمۿاجعمۿغرار ۿد ۿ شکیے ۿںیہ ۿلاںیہن؟اؿر ۿدقیمیۿاجعمۿدجسمۿرتكۿ‬ ‫رکےنۿاکۿشیقۿہیۿےہۿہکۿاشۿیکۿتبسنۿہیۿادنہشیۿےہۿہکۿھچکۿرعہصۿںیمۿوخدۿبوخدۿدہنممۿوہاجےئۿویکہکنۿاشۿےکۿدؿۿاجمكۿمرشایتۿ‬

‫لاےلۿفراچۿوہےتۿاجےتۿںیہۿاؿرۿاملسمنۿاشۿدقرۿدقمرفۿںیہنۿرےتھکۿہکۿلاولنۿوکۿوٹپاۿرکۿدجسمۿوکۿوفحمعۿرکںیکسۿاؿرۿاشۿےکۿكالؿہۿ‬ ‫ان ۿلاولن ۿوک ۿوساےئ ۿرساکر ۿارگنمری ۿےکۿدؿرس ۿصخ ۿوک ۿدنبرکاےن ۿاکۿاجمرۿیھب ۿںیہن‪،‬اؿر ۿسجۿدجسم ۿوکۿدجسم ۿاجعم ۿغرارۿدانی ۿاچےتہۿ‬ ‫ںیہۿؿہۿاجعمۿدجسمۿےسۿمکحمۿاؿرۿفراچۿیھبۿےہ‪،‬وتۿایسیۿوصرفۿںیمۿدؿرسیۿدجسمۿوکۿاجعمۿغرارۿدانیۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫دؿرساۿہلئسم‪:‬یسکۿاےسیۿدنہؿۿلاۿارگنمرۿاحمکۿاکۿرؿہیپۿوجۿاشالمۿیکۿرطفۿ یبلۿوتہجۿرکھناۿوہۿدجسمۿںیمۿاگللاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟فِط‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪)۶‬اجمرۿےہ‪،‬اؿرۿاشۿدجسمۿاؿلۿیکۿاحمتظفۿلادحدقرفۿفر ۿےہ۔‬ ‫(‪)۷‬ایسی ۿرضؿرف ۿیک ۿاحلك ۿںیم ۿیسیج ۿاؿرپ ۿذموکر ۿوہیئ ۿہک ۿدجسم ۿدیہش ۿوہاجیگیئ ۿاؿر ۿاملسمونن ۿںیم ػاغك ۿںیہن ۿاجمر ۿےہ ۿالنْ‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫الضروراتْتؽیحْالمحظورات ۿ(ویکہکنۿوبجمرلانۿونمماعفۿوکۿابمچۿرکدیتیۿںیہ۔ف)واللْ ٰ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْالِاعدةْاللامسہْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬۽‪۶۶‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 441 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪۷۷‬رفصۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬

‫اراکالاکرکۿعلضۿرپلافۿڈگھۿ‬

‫ہلئسمۼۺ‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿرکامۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿرلدۿاملسمنۿےنۿالكۿدجسمیکۿانبۿایسیۿہگجۿدایلۿےہۿاہجنۿیھبکۿدجسمۿہنۿیھتۿاؿرۿؿاہنۿےکۿ‬ ‫ونہدۿلاسند ۿدجسمۿےکۿےننبۿوکۿرؿےتک‪،‬نکیلۿرلدۿاملسمنۿےنۿاینپۿوخشادمۿےسۿدجسمۿیکۿاینبدۿاقمئۿرکدیۿنکیلۿایسۿطاقمۿاکۿرمعؿۿوخدۿاشۿ‬ ‫ارمۿیکۿوکششۿااکلہرؿنۿردنیمارؿنۿےسۿیکۿاؿرۿمالرمۿردنیمارۿوکۿاشۿومعقۿرپۿالاحرضایکۿہکۿاشۿدجسمۿیکۿاینبدۿریم ۿرھگۿیکۿرطفۿ‬ ‫ھچۿالگنۿمریھۿوہیئۿےہ‪،‬اشۿدجسمیکۿدویارۿھچۿالگنۿادرھۿانبینۿاچےئہۿنکیلۿلایقۿدجسمۿرلدۿےنۿاینپۿوخیشۿےسۿاؿرۿوخشادمۿےکۿلامقۿ‬ ‫اینپ ۿزنمل ۿوصقمد ۿوک ۿےچنہپ ۿاؿر ۿحق ۿرمعؿۿاملسمن ۿاےنپ ۿدصقم ۿوک ۿہن ۿاچنہپ ۿوت ۿالكۿدنہؿ ۿوک ۿؿركال ۿرک ۿاش ۿارم ۿرپ ۿ ٓا امدہ ۿایک ۿہکۿدجسم ۿیک ۿدویارۿ‬ ‫ریت ۿاکمنۿیکۿدویارۿیکۿرطفۿمراھۿرکۿااھٹیئۿاجریہۿےہۿوتۿرؿكۿد ۿؿرہنۿھجتۿوکۿاشۿدجسمۿیکۿدویارۿیکۿؿہجۿےسۿاصقننۿوہاگۿنکیلۿ‬ ‫رلدۿاملسمنۿےنۿاینپۿاچالیکۿےسۿاقمبہلبۿدنہؿۿاؿرۿرمعؿۿاملسمنۿاقمئۿیہۿرکدیۿاؿرۿرمعؿۿاملسمنۿیکۿھچکۿہنۿ یل‪،‬اےسیۿصخۿےکۿشاھتۿ‬ ‫اررؿےئۿمکحۿخداؿروسلۿایکۿمرلاؿۿراھکۿاجےئۿاؿرۿاشۿےکۿاہینۿاکۿاھکلاۿانیپۿاچےئہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫شالئۿےنۿہنۿاتبلاۿہکۿؿاعقۿرلدۿےنۿھچ الگنۿكلمۿرمعؿۿرنیمۿںیمۿشالمۿرکےکۿاےسۿدجسمۿرکلاۿاچاہۿےہۿلاؿاعقۿںیمۿااسیۿںیہنۿاؿرۿرمعؿۿاکۿ‬ ‫دوعٰی ۿوھجلا ۿےہ ۿارگ ۿیف ۿاولاعق ۿوصرف ۿاؿیٰل ۿےہ ۿوت ۿدجسم ۿدجسم ۿںیہن‪،‬اؿر ۿرمعؿ ۿےن ۿوج ۿھچک ۿمرلاؿ ۿمرےت ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿاش ۿرپ ۿاسلامۿ‬ ‫ںیہن اؿرۿااسیۿوتلالہبشۿرمعؿۿدبوخاہۿدجسمۿاؿرۿتخسۿےسۿتخسۿػاوملنۿںیم ےہ‪،‬‬

‫تعایلْعزوجل‪ْ :‬‬ ‫قالْاللْ ٰ‬

‫"‬

‫‪‬‬

‫‪ ‬‬

‫اش ۿےس ۿمرھ ۿرک ۿػامل ۿوکن ۿوج ۿاﷲ یک ۿدجسمؿن وک ۿان ۿںیم ۿلادۿ‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ْ 1"‬‬

‫‪‬‬

‫ایہٰلۿوہےنۿےسۿرؿےکۿاؿر ۿان ۿیکۿؿریاینۿںیمۿوکششۿرک ‪،‬‬ ‫اوسین ۿوک ۿںیہن اتچنہپ ۿاھتہک ۿاش ۿںیم ۿاجےت ۿرگم ۿدرےت ۿوہےئ‪،‬‬ ‫انۿےکۿےئلۿداینۿںیمۿروسایئۿےہۿاؿر ٓا رخفۿںیم مرا ذعاف۔‬

‫تعایلْاعلم‬ ‫اشۿاحلكۿںیمۿاشۿےکۿشاھتۿاھکلاۿانیپ‪،‬لیمۿوجلۿہنۿاچےئہ۔واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 442 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رمہلسۿدمحمۿنسحۿافرؿیقۿعلضۿوپرہینۿدااخکہنۿاشالمۿوپرۿوھباجۿاگؿن‬

‫‪۷۷‬رفصۺ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسمۿ۽ۺ‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿرامہنۿدرارۿےسۿاقمئۿیھتۿسجۿوکۿرلدۿےنۿوترۿرکۿہگجۿشاقبۿےسۿ‬ ‫دؿرسیۿہگجۿرپۿا ینۿدشۿلارہۿاہھتۿلاۿالكۿریسۿےکۿافہلصۿرپانبدیۿےہۿاؿرۿاشۿدجسمۿیکۿوجۿڑکلیۿرپاینۿوہیئگۿیھتۿاوکسۿاانپۿاھکلاۿاکپےنۿ‬ ‫ںیم خالدیۿےہۿوتۿایکۿدجسمۿالكۿہگجۿےسۿوترۿرکۿدؿرسیۿہگجۿانبدانیۿاؿرۿاشۿیکۿڑکلیۿوکۿاےنپۿرصتفۿںیمۿاللاۿدرسقۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫و‬ ‫دؿرس ۿہیۿہکۿسجۿہگجۿرپۿؿہۿدجسمۿ ہلیۿاقمئۿیھتۿدعبۿوتردےنیۿدجسمۿےکۿؿہۿہگجۿاہجنۿرپۿؿہۿدجسمۿیھتۿؿاسیۿیہۿاخیلۿڑپیۿرےہۿلاۿہکۿارگۿ‬ ‫وکیئۿزیچۿادیاۿوہوتۿوبیئۿاجےئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہی ۿلعف ۿہک ۿرلدۿےنۿایکرحام ۿضحم ۿےہ‪،‬دجسم ۿہن ۿوتری ۿاجیتکس ۿےہ ۿہن دبیل ۿاجیتکسۿےہ‪،‬ہن اش ۿیک ۿڑکلی ۿؿہریہ ۿوکیئ ۿزیچ ۿاےنپ ۿرصمفۿ‬ ‫ںیمۿالیئۿاجیتکسۿےہ‪،‬‬

‫اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬اش ۿےس ۿمرھ ۿرک ۿػامل ۿوکن ۿوج ۿاﷲیکۿ‬

‫تعایلْ‪ْ :‬‬ ‫قالْاللْ ٰ‬

‫"‬

‫‪‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪"‬‬

‫‪1‬‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الیجوزْنِلہْوالنِلْمالہْایلْمسجدْاٰخر‪2‬۔ ْ‬

‫‪‬‬

‫دجسمؿنۿوکۿانۿںیمۿلادۿایہٰلۿوہےنۿےسۿرؿےکۿاؿرۿانۿیکۿؿریاینۿ‬ ‫ںیمۿوکششۿرک ‪،‬اوسینۿوکۿںیہنۿاتچنہپۿہکۿاشۿںیمۿاجےتۿ‬ ‫رگم ۿدرےت ۿوہےئ‪،‬ان ۿےکےئل ۿداینۿںیم ۿروسایئۿےہ ۿاؿر ۿ ٓا رخفۿ‬ ‫ںیمۿمراذعاف۔(ف)‬ ‫دجسم ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿامل ۿوک ۿدؿرسی ۿدجسم ۿںیم ۿلقتنم ۿرکلا ۿاجمرۿ‬

‫ںیہن(ف)‬ ‫و‬ ‫ہنۿاشۿںیمۿھچکۿوبلاۿلاۿاؿرۿوکیئۿرصتفۿیسکۿرطچۿخاللۿوہےکسۿہکلبۿرلدۿرپۿفر ۿےہۿہکۿاےسۿدبوتسر ہلیۿرطچۿانبد ۔‬ ‫فانْالضمانْفْبناءْالوقفْباعادتہ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫امعرفۿؿفقۿںیمۿامضنۿہیۿےہۿہکۿاشۿوکۿےلہپۿیکۿرطچ‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪Page 443 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫کماْکانْبلالفْسائرْاالبنیۃْ‪1‬کماْفْالدرْوغیہ۔ ْ‬

‫دؿلارہ ۿانبےئ ۿوحالف ۿدرگی ۿامعراف ۿےک ۿامضن ۿےک‪،‬اسیج ۿہکۿ‬ ‫درؿہریہۿںیمۿےہ(ف)‬

‫ہیۿدؿرسیۿدجسمۿوجۿاشۿےنۿانبیئۿارگۿاینپۿرنیمۿںیمۿانبیئۿاؿرۿاےسۿدجسمۿرکدلاۿوتۿہیۿیھبۿدجسمۿوہیئگۿاشۿاکۿیھبۿلایقۿرانھکۿفر ۿےہ۔‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫والل ٰ‬

‫مکیۿرعیبۿاالؿلۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫رمہلسۿاعسدفۿاخنۿلاانیبۿدجسمۿدنیۿہبصقۿدہمۿوپررلاسقۿادنؿرۿكلمۿامولہۿ‬ ‫ہلئسم۾ۺ‪:۷‬‬ ‫دجسمےکۿااحػہۿےکۿادنرۿدروتخنۿںیمۿےسۿلاۿدجسمۿیکۿكلمۿےکۿدروتخنۿںیمۿےسۿیسکۿدرحقۿاکۿلھپۿلاۿٹوھلۿلالاداےئۿتمیقۿاھکلاۿلاۿ‬ ‫ح انۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ارگۿؿہۿڑیپۿدجسمۿرپۿؿفقۿںیہۿوتۿلالاداےئۿتمیقۿاجمرۿںیہنۿؿرہنۿامكلۿیکۿااجرفۿدراکرۿےہۿارگہچۿایسۿدقرۿہکۿاشۿےنۿایسۿرغ ۿےسۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اگلےئۿوہنۿہکۿوجۿدجسمۿںیمۿوہنۿانۿےسۿعتمتۿرک ۔واللْ ٰ‬ ‫رمہلسۿدمحمۿریصنۿاقحلۿااممۿدجسمۿامدلہۿہلحمۿیبۿیبۿاگؿن‬

‫‪۷۷‬رعیبۿابآرخۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪۵‬ۻ‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتم ۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدقمیۿاجعمۿدجسمۿامنروینۿیکۿکیزفۿیکۿؿہجۿےسۿہگجۿںیمۿ‬ ‫ااضہف ۿرکےن ۿیک ۿرضؿرف ۿالقح ۿوہیئ ۿالك ۿہعطق ۿرنیم ۿایس ۿدجسم ۿیک ۿق ۿالك ۿاملسمن ۿردنیمار ۿاک ۿاھت ۿاؿر ۿاش ۿوک ۿردنیمار ۿےن ۿالكۿ‬ ‫صخۿےکۿشاھتۿدمایمۿدنبؿتسبۿھچکۿزخاہنۿہنیعمۿرپۿرکدلاۿاھتۿزخاہنۿلایقۿرےنہۿیکۿؿہجۿےسۿردنیمارۿےنۿلاشلۿرکےکۿاشۿرنیمۿوکۿمنالمۿ‬ ‫رکالا‪،‬اشۿوکۿالكۿاملسمنۿےنۿرخلدایل‪،‬اؿرۿاشۿرخلدارۿےنۿالكۿ ہصۿاشۿرنیمۿاکۿؿفقۿرکےکۿدجسمۿےکۿشاھتۿقۿرکدلا‪،‬ایکۿؿہۿ ہصۿ‬ ‫ہقحلمۿدجسمۿےکۿمکحۿںیمۿوہالاںیہن؟اہینۿےکۿضعبۿولگۿےتہکۿںیہۿہکۿدجسمۿےکۿمکحۿںیمۿںیہنۿوہاۿاحالہکنۿرخلدارۿاشۿرنیمۿرپۿہزۿمسقۿ‬ ‫ےک ۿرصتف ۿرکےن ۿاک ۿاجمر ۿےہ‪،‬ردنیمارۿوک ۿزجب ۿرر ۿزخاہن ۿہنیعم ۿےک ۿہن ۿوتۿقح ۿازتناف ۿراھکےہ ۿہن ۿاینپ ۿتیقح ۿردنیماریۿےک ۿلامق ۿاشۿ‬ ‫رنیمۿرپۿیسکۿمسقۿاکۿرصتفۿرکاتکسۿےہ‪،‬ارگۿردنیمارۿایسۿہعطقۿرنیمۿںیمۿدجسمۿلاۿونکانۿلاۿسمفرۿاخہنۿلالرمیضۿرخلدارۿےکۿانبلاۿاچےہۿوتۿ‬ ‫لالکلۿںیہنۿانباتکسۿاؿرۿرخلدارۿوکۿہیۿشار ۿوقحطۿاحلصۿںیہ‪،‬ایسیۿوصرفۿںیمۿوجۿمکحۿرشفۿرشفیۿوہۿوحباہلۿبتکۿؿابعرفۿرحتریۿ‬ ‫ایکۿاجےئ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ل‬ ‫وصرفۿرسفتسمہۿںیمۿؿہۿؿفقۿحیحصۿاؿرۿؿہۿہعطقۿدجسمۿوہایگ۔ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثاینْکتابْالوکالۃْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۷‬ۼ۾‪،‬ردالمحتارْکتابْالغصبْمطبوعہْبیوتْۺ‪ /‬ۺ‪۶۶‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 444 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫م‬ ‫الْصحیح ْالصحۃ ْای ْاذاکانت ْاالرض ْمحتکْرة ْکماْ حیحص ۿمکح ۿتحص ۿیہ ۿےہ ۿہکبج ۿرنیم ۿ خنکرہ ۿوہ(ا ین ۿؿہ ۿرنیمۿ‬

‫علمت‪،‬وعنْھذاْقالْفْا نقعْالوسائلْانہْلوبینْفْ وموقفۿسجۿیکۿارجف ۿوطبر ۿاماہہنۿلا ۿشاالہن رقمر ۿوہیئگۿوہ)‬ ‫االرضْالموقوفۃْالمستاجرةْمسجدْاانہْیجوز‪،‬قالْ اسیج ۿہک ۿوت ۿاجن ۿاکچ ۿےہ ۿایس ۿاینب ۿد ۿرپ ۿاعفنۿاولشالئ ۿںیم ۿفراملا ۿہکۿ‬ ‫ع ارگ ۿارجف ۿرپ ۿیل ۿوہیئ ۿرنیم ۿوموقف ۿںیم ۿیسک ۿےن ۿدجسم ۿانبدیۿ‬ ‫واذاجازْفعلْمنْیکونْحکرہ‪،‬والظاہرْانہْیکونْ لْ‬ ‫خ‬ ‫ک‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ہ‬ ‫وتۿاج رۿےہۿاؿرۿحقۿاج رۿوہیئگۿوتۿ رۿزکۿرپۿوہیگۿاؿرۿػا زۿہیۿےہۿ‬ ‫المستاجر ْمادامت ْالمدة ْباقیۃ‪،‬فاذاانِضت ْینبیغْ‬ ‫ہک ۿحق ۿلك ۿدمف ۿااجرہ ۿلایق ۿےہۿاتسمرج ۿرپ ۿوہیگ ۿاؿر ۿااتتخمۿ‬ ‫مسل‬ ‫ان ْیکون ْمن ْبیت ْمال ْالْلْراج ْواخواتہ ْومصالحْ‬ ‫دمف ۿےک ۿدعب ۿرخاچ ۿؿہریہ ۿاصمحل ۿ مین ۿےکےئل ۿانبےئۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫المسلمی ْ اھ ْفاذا ْکان ْھداف ْارض ْمستاجرة ْوماْ وہےئ ۿتیب ۿااملل ۿرپ ۿوہیگ ۿاھ ۿوتحق ۿہی ۿمکح ۿاتسمرجہ ۿرنیم ۿاک ۿےہۿ‬ ‫جعلْمسجداغیبناءْمجردْفماظنكْبارضْمشرتاةْ اؿرۿاشۿںیم انبیئۿیئگۿدجسمۿامعرفۿےکۿكالؿہۿھچکۿںیہنۿوتۿرخلدیۿ‬ ‫وقدْجعلتْیھْمسجداْفالحکراذاْلمْیمنعْثمْف ناْ وہیئۿرنیمۿےکۿلار ۿںیمۿریتا ۿایکایخلۿےہۿدرااحنہکیلۿاےسۿ‬ ‫دجسم ۿانبدلا ۿایگ ۿوہوت ۿخکر ۿحق ۿؿاہن ۿامعن ۿںیہن ۿوت ۿاہین ۿدبرہج ۿاؿیلۿ‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫باالویل۔واللْسبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫امعنۿہنۿوہاگ۔واللْسبحانہ‬ ‫ْوتعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬

‫رمہلسۿاحظفۿدبعااتسلراصحقۿیلھچمۿلارارۿاکوپنرۿ ‪۶۷‬امجدیۿاالؿلۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم ‪۶‬ۻ‪۷‬لا‪۷‬ۻ‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿاکوپنریکۿالكۿدجسمۿںیمۿلااخہنۿقلعتمۿدجسمۿؿاعقۿےہۿاؿرۿالكۿںورہۿ‬ ‫وچھ‬ ‫قلعتمۿدجسمےہۿاشۿیکۿلاایلن ۿلاینۿےنہبۿیکۿاؿر ۿلااخہنۿیکۿڈنسۿاشۿامکےنۿاکۿراہتسۿرساکریۿیلگۿںیم اجمك ۿ مۿہشیمہۿےسۿاجریۿ‬ ‫م وچھ‬ ‫م وچھ‬ ‫اھت‪،‬ویملپسنۿوبردۿےنۿاج كۿ مۿاؿرۿدنھکۿےکۿاکملافۿوتعیسۿڑسكۿےکۿےئلۿےلۿرکۿراہتسۿوطبرۿڑسكۿانبایلۿاؿرۿؿہۿیلگۿاج كۿ مۿ‬ ‫وچھ‬ ‫یکۿاکدعلمۿرکدیۿاؿرۿدجسمۿےکۿ مۿیکۿاقبلاۿرنیمۿدعبۿراکےلۿاجےنۿڑسكۿےکۿفرؿحقۿرکدی‪،‬افۿویملپسنۿوبردۿوتمیلۿدجسمۿوکۿمکحۿ‬ ‫م وچھ‬ ‫م‬ ‫داتیۿےہۿہکۿسجۿدقرۿہگجۿاج كۿ مۿلااخہنۿڈنسۿاشۿامکےنۿوکۿاؿرۿلاایلنۿاجریۿرےنھکۿوکۿدراکرےہۿاج كۿدنھکۿویملپسنۿوبردۿداتیۿ‬ ‫ےہ‪،‬وتمیلۿدجسمۿڈنساشۿاکۿرچۿدؿرسیۿرطفۿریھپ ۿاؿرۿلاایلنۿیھبۿاشۿرطفۿےسۿاجریۿریھکۿاجںیئ‪،‬ارگۿوتمیلۿےکۿلاشۿرؿہیپۿ‬ ‫دجسمۿاکہنۿوموجدۿوہۿوتۿرصفۿراضۿدنمیۿد ۿدیۿاجےئۿلاہکۿویملپسنۿوبردۿاےنپۿرصہفۿےسۿلاایلنۿاؿرۿڈنساۿشۿانبد ۿاؿرۿیسکۿمسقۿ‬ ‫اکۿرحچۿدجسمۿاکۿہنۿوہےنۿلاےئ۔‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬۾‪۸‬‬ ‫‪Page 445 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۶‬ایکۿوتمیلۿرشفۿےکۿاطمقبۿایسیۿراضدنمیۿد ۿاتکسۿےہۿہکۿرساکرۿیکۿرطفۿےسۿانبیئۿاجےئ۔‬ ‫وچھ‬ ‫(‪)۷‬ایکۿ مۿیکۿرطفۿےسۿوجۿلاایلنۿلاۿڈنسۿاشۿامکےنۿاکۿدرؿارہۿےہۿاشۿےکۿدبےلۿاجمكۿدنھکۿرساکریۿرنیمۿےلۿرکۿدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿ‬ ‫ےسۿوتمیلۿاشۿوکۿدرسقۿرکااتکسۿےہۿارگۿدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿںیہنۿرصفۿرکاتکسۿےہۿوتۿدنچہۿرکےکۿاشۿاکمۿوکۿااجنمۿد ۿاتکسۿےہ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وصرف ۿذموکرہ ۿںیم ۿاسیج ۿہک ۿابعرف ۿوسال ۿےس ۿػاہز ۿےہ ۿرنیم ۿؿفق ۿںیم ۿوکیئ ۿدبتلی ۿںیہن‪،‬رصف ۿرچ ۿریھپلا ۿےہ ۿاؿر ۿامکےنۿ‬ ‫اکراہتسۿاؿرۿلاینۿاکۿراکشۿےلہپۿیھبۿرنیمۿؿفقۿںیمۿاھتۿاشۿدبتلیۿاکۿوجارۿاجےئۿلالمۿںیہن‪،‬رگمدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿاصمحلۿدجسمےکےئلۿ‬ ‫وہیتۿےہۿاؿرۿہیۿاکمۿاصمحلۿشارفۿاعمۿےکۿےئلۿےہۿتحلصمۿدجسمۿاشۿےسۿقلعتمۿںیہن‪،‬اذہاۿ ٓا دمینۿدجسمۿاشۿںیمۿرصفۿںیہنۿوہ‬ ‫یتکس۔دنچہۿاکۿاایتخرۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿرحچۿںیہن ۿہکۿویمیٹلپسنۿیکۿڑسوکنۿےکۿاصمحلۿاشۿےسۿقلعتمۿںیہۿاےنپۿرصفۿےسۿانب د ۔‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫واللْ ٰ‬

‫رمہلسۿیشنمۿامرامیہۿاصحقۿہبصقۿوگدرھہۿعلضۿجنپۿلحمۿدمرہسۿضیفۿاعمۿ‬ ‫ہلئسمۿ‪۸‬ۻ‪:۷‬‬ ‫رضحفۿوماللاۿؿدتقمالاۿومولیۿادمحۿراضۿاخنۿاصحقۿالسالمۿمکیلعۿؿرحمۃۿاﷲ ؿمراکہتۿالكۿوتفیۿحیحصتۿےکۿےئلۿدؿۿوسالۿوجافۿےکۿےئلۿ‬ ‫خدمقۿؿاالۿںیمۿےجیھۿےھتۿانۿاکۿوجافۿںیہنۿمال‪،‬ولعممۿںیہنۿہکۿہیۿرمہلسۿحــعۿانجفۿلكۿےچنہپۿلاۿںیہن‪،‬اصحقۿریسفتۿایبنۿارقل ٓا نۿ‬ ‫ۻ‪۶‬امجدی ابآرخۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬

‫‪‬‬ ‫‪ 1"‬ۿےک ۿتحت ۿںیم ۿہلئسم ۿرکےک ۿہی ۿاھکل ۿےہ ۿہک ۿضعب ۿاملعےئ ۿاہک ۿوج ۿرخفۿ‬ ‫ےن"‬ ‫ؿرلاےس ۿدجسم ۿانبیئ ۿاجےئ ۿاش ۿدجسم ۿوک ۿدجسم ۿانہک ۿہن ۿاچےئہ ۿان ۿضعب ۿاملعء ۿرپ ۿھجم ۿوک ۿکالم ۿےہ‪،‬ضعب ۿاملعء ۿےس ۿرماد ۿاشکف ۿؿدماركۿ‬ ‫ؿادمحی ۿؿہریہ ۿںیہ‪،‬اؿر ۿایس ۿانبء ۿرپ ۿہی ۿوجاف ۿاھکل ۿایگ ۿےہ ۿوجرمہلس ۿخدمق ۿؿال ۿےہ ۿاصحق ۿایبن ۿاک ۿارتعا ۿدرسق ۿےہ ۿلاںیہن؟ ۿایکۿ‬ ‫اصحقۿاشکفۿؿہریہۿےکۿوقلۿرپۿاےکنۿوقلۿوکۿرتحیجۿدیۿاجےئۿیگ؟وجافۿاکۿرظتنمۿوہن‪،‬رمہلسۿوسالۿؿوجافۿںیمۿوضحرۿیکۿایکۿراےئۿ‬ ‫ےہۿرحتریۿفرامںیئ‪:‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿہلئسم ۿدلی ۿںیم ۿہک ۿالك ۿہلحمۿیک ۿدجسم ۿںیم ۿرعہص ۿدنپرہ ۿسیب ۿشالۿےس ۿالك ۿااممۿ‬ ‫رقمراھتۿضعبۿولوگنۿےنۿضعبۿؿوجہۿےسۿاشۿوکۿمررطفۿایک‪،‬ضعبۿولوگنۿوکۿااممۿدقمیۿاکۿمررطفۿرکلا ۿلاوگار ۿولعممۿوہا‪،‬ہزۿ‬

‫دنچاشۿفرقیۿےنۿہیۿاچاہۿہکۿااممۿدقمیۿوکۿاقمئۿراھکۿاجےئ‪،‬نکیلۿفرقیۿاؿلۿےنۿوہنجنۿےنۿااممۿدقمیۿوکۿمررطفۿایکۿاھتۿہنۿاملا‪،‬انبءۿ‬ ‫مرںیۿڑگھج ۿےنۿرتیقۿڑکپیۿاہینۿلكۿہکۿفرقیۿاؿلۿےنۿڑگھج ۿےکۿادنہشی‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪ /‬ۼ‪۶۵‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 446 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یک ۿؿہج ۿےس ۿدجسم ۿےک ۿدرؿارہ ۿرپ ۿوپس س ۿوک ۿالےک ۿاھٹبدلا ۿلاہک ۿیسک ۿمسق ۿاک ۿہنتف ۿہن ۿوہےن ۿلاےئ۔فرقی ۿلاین ۿےن ۿوپس س ۿےک ۿوخف ۿےکۿ‬ ‫امر ۿاشۿؿغكۿامنرۿؿاہنۿہنۿڑپیھ‪،‬درگیۿسمخدۿںیمۿڑپیھ‪،‬اؿرۿدعبۿںیمۿیھبۿؿہۿھچک رعہصۿلكۿدرگیۿسمخدۿںیمۿڑپےتھۿرےہۿاشۿ‬ ‫ےئلۿہکۿہیۿفرقیۿخدلدۿااممۿےکۿےھچیپۿامنرۿڑپانھۿںیہنۿاچےتہۿےھت‪ٓ ،‬ا رخۿاکرۿالكۿدقمیۿدجسمۿوجۿہکۿؿریانۿڑپیۿوہیئۿیھت(اشۿںیمۿیھبکۿ‬ ‫یھبکۿامنرۿلاامجمقۿوہیئۿےہ)اؿرۿہیۿدجسمۿاینتۿمریۿیھتۿہکۿسجۿںیمۿوسوساوس ٓا دیمۿامنرۿڑپھۿںیکسۿرغہکیضۿدجسمۿذموکرۿوکۿ ٓا لادۿایکاؿرۿ‬ ‫ھچکۿدوننۿےکۿدعبۿاشۿدجسمۿیکۿدقمیۿانبءۿوکۿرگارکۿاؿۿرھچکۿرنیمۿرگدۿےسۿےلۿرکۿھچکۿؿتعسۿےکۿشاھتۿایترۿیک‪،‬افۿاؿلۿفرقیۿہیۿاتہکۿ‬ ‫ےہۿہکۿدجسمۿذموکرۿكلمۿہریۿںیمۿینبۿےہۿاؿرۿدسحےسۿینبۿےہۿاشۿؿہجۿےسۿہیۿدجسمۿرضارۿےہ۔اؿرۿفرقی لاینۿہیۿاتہکۿےہۿہکۿہیۿدجسمۿ‬ ‫ؿفقۿےہ‪،‬سپۿایکۿہیۿدجسمۿرضارۿوہیتکسۿےہ؟اؿرۿاشۿیکۿانبءۿوکۿوھکدۿرکۿكنیھپۿدلاۿاجےئ؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫وصرفۿوسالۿمالہظحۿوہیئ‪،‬اشۿدجسمۿوکۿرضارۿےسۿكالہقۿوہےنۿےکۿایکۿینعم‪،‬اوہـنۿےنۿدجسمۿاکۿادحافۿیھبۿوتۿہنۿایکۿہکلبۿدجسمۿدقمیۿاکۿ‬ ‫اایحءۿایکۿےہۿاؿرۿدجسمۿدقمیۿمعاذاللۿؿریانۿوہاجےئۿیتحۿاولعسۿاشۿاکۿاایحءۿفر ۿےہ‪،‬اہکنۿفر ۿاؿرۿاہکنۿرضار‪،‬اؿرۿارگۿلارفل ۿ‬ ‫یئنۿدجسمۿانبےتۿحقۿیھبۿاےسۿرضارۿےسۿوکیئۿ قلعۿہن وہلاۿہکۿدجسمۿاﷲ یہۿےکۿےئلۿانبیئۿاؿرۿامنرۿیہۿڑپینھۿوصقمدۿےہۿہنۿہکۿدؿرسیۿ‬ ‫لمسل‬ ‫دجسمۿوکاصقننۿاچنہپلا‪،‬اؿرۿامجمقۿا مینۿںیمۿرفتہقۿداانل‪،‬اشۿیکۿقیقحتۿامہر ۿاتفؿٰیۿںیمۿےہ‪،‬وجۿصخۿانبمۿدجسمۿوکیئۿامعرفۿ‬ ‫ایترۿرک ۿسجۿےسۿرقتفۿایلۿاﷲ وصقمدۿہنۿوہۿہکلبۿضحمۿرلاۿؿافترخۿیکۿتینۿوہۿوتۿؿہۿكشیبۿدجسمۿںیہنۿوہیتکسۿہکۿدجسمۿؿفقۿےہۿاؿرۿ‬ ‫ن‬ ‫اشۿاکۿغرمكۿوصقمدہ ۿےکۿےئلۿوہلارضؿر‪،‬اؿررلاۿؿافترخۿغرمكۿایلۿاﷲ ںیہن ۿہکلبۿدعبنعۿاﷲ ںیہ‪،‬ااممۿ صفیۿاصحقۿدماركۿےنۿ‬ ‫ایسی ۿیہ ۿدجسم ۿوک ۿمکح ۿرضار ۿںیم ۿفراملا ۿےہ‪،‬اؿر ۿارگ ۿدجسم ۿانبیئ ۿاﷲ یہ ۿےکےئل ۿاؿر ۿؿیہ ۿوصقمد ۿےہ ۿارگہچ ۿاش ۿےک ۿشاھت ۿرلا ۿؿافترخ ۿاکۿ‬ ‫ایخل ۿ ٓا ایگ ۿوت ۿؿہ ۿرضؿر ۿدجسم ۿےہ ۿارگہچ ۿاش ۿےک ۿوثاف ۿںیم ۿیمک ۿوہ ۿلا ۿہن ۿےلم۔اصحق ۿایبن ۿارقل ٓا ن ۿاک ۿہبش ۿایس ۿوصرف ۿرپ ۿومحمل ۿےہۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ْفتاونا(اؿرۿ لیصفۿامہر ۿاتفؿٰیۿںیمۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫والتقصیلْف ٰ‬ ‫ہلئسمۿ‪۹‬ۻ‪:۷‬ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿوصرفۿںیمۿہکۿ ٓا لاۿدجسمۿیکۿدویارںیۿاسمہوینۿےکۿشاھتۿرتشمكۿ‬ ‫رکلاۿرشكاۿاجمرۿےہ(افل)فصنۿالگكۿدویارؿنۿیکۿاسمہےئۿاگلںیئۿاؿرۿفصنۿالگكۿدجسمۿاکۿرخچۿوہ(ف) لۿالگكۿدجسمۿوہ۔دجسمۿ‬ ‫دقیمیۿیکۿدویارۿؿنۿرپۿاسمہہیۿیکۿشہنیزۿریھکۿوہیئۿیھتۿاؿر(افل)اؿرۿنسالافۿارتشاكۿہنۿےھت(ف)اؿرۿنسالاۿفۿارتشاكۿےھت۔ہنہکۿ‬ ‫دجسمۿوکۿدجسمۿیکۿالگكۿرپۿرگالاۿایگۿاؿرۿدجسمۿےک‬

‫‪Page 447 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رؿوپنۿاکۿانیم ۿؿیہۿاسمہہیۿاھتۿسجۿےکۿشہنیزۿدجسمۿیکۿدویارؿنۿرپ ۿےھت۔اشۿےنۿدجسمۿیکۿالگكۿےسۿ لۿدویارںیۿایسۿرطچۿونباںیئۿ‬ ‫سج ۿےس ۿدباہۃ ۿارتشاك ۿولعممۿوہلا ۿےہ ۿا ین ۿاینپ ۿرطف ۿاجیل ۿاؿر ۿااملرلان ۿحصق ۿرمیض ۿوخد ۿلالراضدنمی ۿدرگیۿمصلنان ۿےکۿ‬ ‫روھکاےئل‪،‬ایک ۿہی ۿلعف ۿاہلہیب ۿاک ۿرشكا ۿاجمر ۿےہ۔وصبرف(افل)ؿوصبرف(ف)ایک ۿان ۿدویارؿن ۿرپ ۿاسمہہی ۿذموکر ۿلاالاخہن ۿاہےئ ۿایترۿ‬ ‫رکاتکس ۿےہ ۿاؿر ۿوطبر ۿتیکلم ۿوخد ۿان ۿدویارؿن ۿوک ۿاامعتسل ۿرکاتکس ۿےہ‪،‬وصبرف(افل)ؿوصبرف(ف)ایک ۿوقبل ۿلھاہیب ۿفصن ۿدویارۿ‬ ‫اشۿیکۿےہۿفصنۿدویارۿیکۿہتختۿرنیمۿوھچرۿرکۿاررسۿونۿدویارںیۿؿادحۿتیکلمۿدجسمۿلالۿارتشاكۿرحتریۿڑچاھلاۿاجمرۿےہۿلاۿرضؿریۿےہۿایکۿ‬

‫اےسی ۿرتشمك ۿدویار ۿؿایل ۿدجسم ۿرپ"الوقفْالیملک"اصدط ۿ ٓا لا ۿےہ ۿاؿر ۿایسی ۿدجسم ۿںیم ۿامنر ۿادا ۿرکےن ۿےس ۿوثاف ۿوج ۿدجسم ۿںیم ۿاداۿ‬

‫رکےنۿرپۿؿاردۿوہلاۿےہۿاتلمۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اﷲ زعؿلجۿفراملا ۿےہ‪":‬‬

‫"‪1‬دجسمںیۿاخ ۿاﷲ ےکۿےئلۿںیہ۔دجسم ۿوہےنۿےکۿےئلۿالرم ۿےہۿہکۿؿہۿاینپۿششۿ‬

‫تہجۿںیمۿعیمجۿوقحطۿابعدۿےسۿزنمہۿوہۿارگۿاشۿےکۿیسکۿ ہصۿںیمۿیھبۿكلمۿدبعۿلایقۿےہۿوتۿدجسمۿہنۿوہیگ۔دہاہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫منْجعلْمسجداْتحتہْسرداب‪،‬اوْفوقہْبیتْوجعلْ سج صخۿےنۿدجسم ۿانبیئ ۿسج ۿےکۿےچین ۿہت ۿاخہن ۿلا ۿاؿرپ ۿوکیئۿ‬ ‫بابْالمسجدا ْایلْالطریقْوعزلہْعنْملکہ‪،‬فلہْانْ اکمن ۿےہ ۿاؿر ۿدجسم ۿاک ۿدرؿارہ ۿاش ۿےنۿمر ۿراہتس ۿیک ۿرطفۿ‬ ‫یؽیعہْوانْماتْیورثْعنہْالن المْیللصْللْتعایلْ رکدلاۿاؿرۿاشۿوکۿاینپۿكلمۿےسۿاگلۿرکدلاۿوتۿاشۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ؿہۿاےسۿچیبۿد ۿاؿر ۿاشۿےکۿرمےن ۿےکۿدعبۿاشۿںیمۿریمافۿ‬ ‫لبِاءْحقْالعبدْمتعلِابہ‪2‬۔ ْ‬ ‫اجریۿوہیگۿویکہکنۿؿہۿاخصلۿاﷲ اعتیٰلۿےکۿےئلۿںیہنۿوہیئۿاشۿ‬ ‫ےسۿقحۿدبعۿقلعتمۿےہ۔(ف)‬ ‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫وکذلك ْان ْاتلذ ْوسط ْدار ْمسجدا ْواذن ْللناسْ یسکۿےنۿاےنپۿرھگۿےکۿدرایمنۿںیمۿدجسمۿانبیئۿاؿرۿولوگنۿوکۿاشۿ‬ ‫ٰ‬ ‫بالدخولْفیہ‪،‬یعینْ ْ‬

‫ںیمۿدالخۿوہےنۿیکۿااجرفۿد ۿدی‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۷‬ۼ‪ /‬۽‪۶‬‬

‫‪2‬‬ ‫ْال دایۃْکتابْالوقفْالمکؾبۃْالعربیۃْرکایچۿ‪۷۹ /۷‬ۻ‬

‫ْ‬ ‫‪Page 448 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لہ ْان ْیؽیعہ ْویورث ْعنہ ْالن ْالمسجد ْماالیکونْ ارگۿوتۿاشۿاکۿمکحۿیھبۿؿیہۿےہۿوجۿذموکر ۿوہاا ین ۿاےس ۿفرؿحقۿ‬ ‫الحدفیہ ْحق ْالمنع(ایل ْان ْقال)فلم ْیصرمسجداْ رکاتکسےہۿاؿر ۿاشۿےکۿرمےنۿےکۿدعبۿاشۿںیمۿریماف ۿیھبۿ‬ ‫تعایل‪1‬۔ ْ اجریۿوہیگۿویکہکنۿدجسمۿؿہۿوہیتۿےہۿسجۿےسۿرؿےنکۿاکقحۿیسکۿ‬ ‫النہْابیقْالطریقْلنقسہْفلمْیللصْللْ ٰ ْ‬ ‫وک ۿہن ۿوہ(اہین ۿلك ۿہک ۿفراملا)سپ)وچہکن ۿاش ۿےن ۿراہتس ۿاےنپۿ‬ ‫ےئلۿلایقۿراھک ۿےہۿاذہا ۿؿہۿدجسمۿہنۿوہیئ ۿاےئلس ۿہکۿؿہۿاخصلۿاﷲ‬ ‫اعتیٰلۿےکۿےئلۿہنۿوہیئ۔(ف)‬ ‫سپۿارگۿاشۿدجسمۿیکۿدویارںیۿؿاعقۿںیمۿرتشمكۿںیہۿانۿںیمۿھچکۿ ہصۿدبعۿاکۿیھبۿےہۿوتۿؿہۿدجسمۿرس ۿےسۿدجسمۿیہۿںیہن‪،‬ہنۿاںیمسۿ‬ ‫امنر ۿڑپ ھیےۿےس ۿدجسم ۿاکوثاف‪،‬ؿہ ۿلاین ۿیکۿكلم الك ۿاکمن ۿےہ ۿےسج ۿؿہ ۿچیبۿاتکسۿےہ ۿاؿرۿرماجےئ ۿوتۿرتہک ۿںیمۿمیسقتۿوہاگ ۿکماْمرعنْ‬

‫ال دایۃ(اسیجۿہکۿدہاہیۿےسۿزگرا۔ف)اؿرۿارگؿاعقۿںیم رتشمكۿںیہن‪،‬اشۿوتمیلۿےنۿاغابصہنۿارتشاكۿرکۿراھکۿےہۿوتۿفر ۿےہۿ‬ ‫ہکۿاےسۿوتتیلۿےسۿاخرچۿرکدںیۿاؿرۿؿہۿنسالافۿوجۿاشۿےنۿاےنپۿارتشاكۿیکۿكالمقۿانبےئۿںیہۿسقۿداٹدںیۿاؿرۿشہنیزۿؿہریہۿوجۿھچکۿ‬ ‫اشۿاکۿدجسمۿیکۿدویارۿرپۿراھکۿےہۿسقۿرگادںی‪،‬اؿرۿےنتجۿمروسنۿراھکۿراہۿاےنتۿاکۿرکاہیۿدویارۿدجسمۿاکۿاشۿےسۿؿوصلۿرکںی‪،‬اؿرۿافۿارگۿ‬ ‫و‬ ‫وکیئۿامعرفۿدویارۿدجسمۿرپۿانبلاۿاچےہۿہنۿانبےنۿدںی‪،‬اؿرۿارگۿانبیلۿوہۿ حیزۿخکـمقۿوفراۿدہنممۿرکادںی۔ۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫وبینْفوقہْبؼتاْلالمامْالیضرْالنہْمنْالمصالحْاماْ ارگۿؿافقۿےنۿدجسمۿےکۿاؿرپااممۿاکۿرجحہۿانبدلا ۿوت ۿاجمر ۿےہۿویکہکن ۿہیۿ‬

‫لوتمتْالمسجدیۃْثمْارادْالؽناءْمنعْولوْقالْعنیتْ اصمحلۿدجسمۿںیمۿےسۿےہ‪،‬نکیلۿحقۿدجسمۿلامۿوہیئگۿافۿؿہۿرجحہۿانبلاۿ‬ ‫اچےہۿوتۿاشۿوکۿںیہنۿانبےن ۿدلا ۿاجےئۿاگ‪،‬ارگۿؿہۿےہکۿہکۿرشؿفۿےسۿ‬ ‫ٰذلك ْلم ْیصدق ْتاتارخانیۃ‪،‬فاذاکان ْھذاف ْالواقفْ‬ ‫ریما ارادہ ۿاھت ۿوت ۿاش ۿیک ۿدصتقی ۿںیہن ۿکیحایگیئ (لالاراخہین)حق ۿوخدۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ع‬ ‫فکیفْبغیہْفیجبْھدمہْولوْ لْجدارالمسجد ۔ ْ ؿافقۿاکۿہیۿمکحۿےہۿوتہریۿؿافقۿوکۿااسیۿرکےنۿاکۿاایتخر ۿےسیکۿوہاتکسۿ‬ ‫ےہ‪،‬اذہاۿاش ۿوکۿرگالاۿؿاحقۿےہۿارگہچ ۿطقفۿدویار ۿدجسمۿرپۿانبلا ۿایگ ۿوہ۔ۿ‬

‫(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫فْالبحرْالیوضعْالجذعْع ٰلْجدارالمسْجد ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْالہدایۃْکتابْالوقفْالمکؾبۃْالعربیہْرکایچۿ‪ /۷‬ۺ‪۷‬ۻ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫رحبۿںیمۿےہۿدجسمۿیکۿدویارۿرپۿڑکلیۿںیہنۿریھکۿاجیگیئ‬

‫ْ‬

‫‪Page 449 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وانْکانْمنْاوقافہْاھْقلتْوبہْعلمْحکمْمایصنعہْ ارگہچ ۿؿہ ۿاؿاقف ۿدجسم ۿںیم ۿےس ۿوہ اھ ۿںیم ۿاتہکوہن ۿاش ۿےسۿ‬

‫بعضْجیانْالمسجدْمنْوضعْجذو عْعْ ٰل ْجدارہْ دجسم ۿےک ۿضعب ۿڑپؿویسن ۿےک ۿاش ۿلعف ۿاک ۿمکح ۿولعمم ۿوہایگ ۿوج ۿؿہۿ‬ ‫دویار ۿدجسمۿرپکرلان ۿرےتھکۿںیہۿہکۿہیۿان ۿےکۿےئلۿخاللۿںیہنۿ‬ ‫فانہْالیحلْولودفعْاالجر‪1‬۔ ْ‬ ‫ارگہچۿؿہۿاشۿیکۿارجفۿدںی۔(ف)‬ ‫۽رفصۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارۿوگلدلۿاکایھٹؿارۿرمہلسۿدبعااتسلرۿالیعٰمسۿروضی‬ ‫ہلئسمۺۻ‪:۷‬‬ ‫الكۿدجسمۿںیمۿغربیۿالكۿدصیۿےسۿفرشۿرھتپۿاکۿاھچبۿوہۿااھتۿسجۿوکۿافۿولوگنۿےنراکلۿرکۿدؿرساۿفرشۿاھچبۿلاۿےہ‪،‬افۿاشۿ ےلکۿ‬ ‫وہےئۿفرشۿےکۿرھتپۿوکۿیسکۿاؿرۿاکمۿںیمۿال شکیےۿںیہۿلاںیہن؟لاۿوکیئۿاؿرۿدجسمۿےکۿیسکۿاکمۿںیمۿاامعتسلۿرک شکیےۿںیہ لاںیہن؟ارگۿاشۿ‬ ‫رھتپۿیکۿرضؿرفۿیسکۿاؿرۿدجسمۿںیمۿیھبۿہنۿوہاؿرۿانۿوکۿافحتطۿےسۿرےنھکۿےکۿےئلۿہگجۿیکۿیھبۿیگنتۿوہۿلاانۿوکۿاھبنسلۿرےنھکۿںیمۿ‬ ‫اؿرۿارخااجفۿوہےتۿوہنۿوتۿایسیۿوصرفۿںیمۿانۿوکۿفرؿحقۿرکےکۿانۿیکۿتمیقۿاشۿدجسمۿےکۿاکمۿںیمۿرخچۿرک شکیےۿںیہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اںیہنۿفرؿحقۿرکےکۿؿہۿتمیقۿاخ ۿایسۿدجسمۿےکۿاخ ۿامعرفۿںیمۿرصفۿیکۿاجےئ‪،‬لیتۿیتبۿؿہریۿہۿںیمۿںیہنۿاؿرۿاشۿؿغكۿدجسمۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وکۿامعرفۿیکۿاححقۿہنۿوہۿوتۿاشۿیکۿ ٓا دنئہۿرضؿرفۿےکۿےئلۿوفحمعۿریھکۿاجےئ۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسمۻۻ‪۷‬لا‪۶‬ۼ‪:۷‬ار ۿروگننۿلغم ۿارٹسمك ۿوپسق ۿسکب ۿ‪۷۹۷‬املۿینپمکۿرمہلسۿدیس ۿلضف ۿاﷲ ؿدلۿدیس ۿكالم ۿروسل ۿاصحق ۿ۾‪۶‬رعیبۿ‬ ‫االؿلۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫(‪)۶‬الكۿہبصقۿںیمۿمنلاۿنیتۿدجسمۿ ٓا لادۿںیہۿاؿرۿامنرۿہعمجۿؿدیعنیۿدجسمۿاجعمۿںیمۿاداۿوہیتۿںیہۿاؿرۿاشۿاجعمۿدجسمۿںیمۿامتمۿرضؿریۿ‬ ‫اایشء ۿمنلا ۿفرش‪،‬دری‪،‬اٹچیئ‪،‬وھجرم‪،‬انقدلی‪،‬پمیل ۿؿہریہ ۿالہ ۿہبصق ۿدنچہ ۿفرامہ ۿرکےک ۿاخ ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿرخلد ۿرکعمج ۿرےتھک ۿںیہ‬ ‫اؿرۿایسۿہبصقۿےکۿضعبۿاجترۿدؿرس ۿكلمۿےسۿدجسمۿےکےئلۿےتجیھبۿرےتہۿںیہۿاؿرۿےنجیھبۿؿاولنۿےکۿحصقۿ اشنءۿؿہۿزیچۿرخلدۿرکےکۿدجسمۿ‬ ‫ںیمۿرھکۿدیۿاجیتۿےہۿلاۿضعبۿؿغكۿاخ ۿاملۿدجسمۿےسۿذموکرہۿلاالزیچںیۿرخلدۿیکۿاجیتۿںیہۿاؿرۿہیۿ لۿزیچںیۿدجسمۿاجعمۿیہۿںیمۿ‬ ‫ریتہۿںیہۿاؿرۿوبغكۿرضؿرفۿراضمنۿاابملركۿؿسقۿدقرۿؿاہبشےئۿمنیزہکۿںیمۿاامعتسلۿوہلاۿےہۿاؿرۿفرشۿاٹچیئۿؿہریہۿاکۿدیعنیۿ‬ ‫ںیمۿایسۿدجسمۿںیمۿاکمۿ ٓا لاےہۿاؿرۿہلمجۿاابسفۿایسۿہگجۿرپۿراتہۿےہ‪،‬ہنۿرکاہیۿرپۿدےنیۿےکۿےئل‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶ /۸‬ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 450 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےہۿویکہکنۿدنچہۿدےنیۿاؿرۿ ےنیۿؿاولنۿےنۿاخ ۿاشۿاجعمۿدجسمۿیہۿںیمۿاایشےئۿذموکرہۿےکےئلۿدنچہۿدلاۿےہۿسپۿسجۿوکۿوجۿرسیمۿ ٓا لاۿ‬ ‫لالۿدیقؿرشعۿؿلالرصتحیۿد ۿدلا‪،‬افۿالہۿہبصقۿلاۿاؿرۿوکیئۿسجۿےنۿدنچہۿدلاۿوہۿلاۿہنۿدلاۿوہۿوخدۿاےنپۿیسکۿاکمۿلاۿیسکۿرقتبیۿںیمۿ‬ ‫منلا ۿؿظع‪،‬ومولد ۿلا ۿشادیۿؿہریہۿںیم ۿدجسمۿیکۿوکیئۿےشۿلثمۿیتب‪،‬پمیلۿؿفرش‪،‬دری‪،‬اٹچیئۿؿہریہۿاےنپۿاکمۿںیمۿمرےنتۿےکےئلۿ‬ ‫رکاہیۿےسۿلاۿےبۿرکاہیۿےسۿےلۿاجےئۿوتۿہیۿدجسمۿیکۿزیچؿنۿاکۿدؿرسیۿہگجۿںیمۿاامعتسلۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫م‬ ‫(‪)۷‬اشۿہبصقۿںیمۿۺ‪۷‬ۿشالۿلبقۿدیعا چٰیۿدیعۿاگہۿںیمۿوہاۿرکیتۿیھتۿاشۿؿغكۿامتمۿفرشۿؿمنیزۿؿہریہۿامتمۿاححقۿیکۿزیچںیۿرلاسقۿ‬ ‫نیچسۿےسۿونافۿاصحقۿیکۿرطفۿےسۿ ٓا لاۿرکیتۿںیھتۿاؿرۿااتتخمۿامنرۿرپۿؿہۿؿہۿ لۿزیچںیۿؿاسپۿرمہاہۿےلۿاجلاۿرکےت‪،‬اسملۿخدلدۿ‬ ‫دیعۿاگہۿاقمئۿوہاجےنۿےسۿدیعۿیکۿامنرۿدیعۿاگہۿںیمۿڑپیھۿاؿرۿاجعمۿدجسمۿیکۿاٹچیئۿؿہریہۿالرکۿاھچبیئۿیئگ‪،‬دعبۿامنرۿمتخۿوجۿزیچۿاہینۿیکۿیھتۿ‬ ‫ؿاہنۿلالۿصقنۿاچنہپۿدیۿیئگۿوتۿہی لعفۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۸‬دجسمۿےکۿلصتمۿدجسمۿیہۿیکۿرنیمۿےہۿاشۿںیمۿوکیئۿ ٓا دیمۿوخدۿافدئہۿااھٹےنۿیکۿرغ ۿےسۿدرحقۿاگلےئۿاؿرۿحقۿؿہۿمر ۿوہنۿ‬ ‫اؿر ۿلھپ ۿٹوھل ۿےس ۿلار ۿ ٓا ؿر ۿوہن ۿوت ۿاش ۿؿغك ۿہی ۿدرحق ۿرنیم ۿےک ۿاابتعرۿےسۿدجسم ۿیک ۿتیکلمۿںیم ۿدالخ ۿوہن ۿےگ ۿلاۿاگلےن ۿؿاےلۿ‬ ‫ےک‪،‬لاۿدجسمۿاک‪،‬اؿرۿدجسمۿیکۿرنیمۿںیمۿاشۿرطچۿدرحقۿاگلدےنیۿاکۿہریۿوکۿقحۿاحلصۿےہ؟‬ ‫(‪)۹‬دجسمۿےکۿلصتمۿدجسمۿاکۿوبدیسہۿاکمنۿلاۿرجحہۿےہۿاشۿرپۿوکیئۿصخۿمکۿلاۿرلادہۿاانپۿرؿہیپۿاگلۿرکۿوکیئۿریمعتۿرک ۿاؿرۿلالۿرکاہیۿاےنپۿ‬ ‫رصتفۿاؿرۿہضبقۿںیمۿالےئۿوتۿہیۿلعفۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(ۺ)اشۿدجسمۿاجعمۿےکےئلۿااممۿےہۿرگمۿاؿاقفۿیکۿلادنبیۿےسۿ ٓا رکۿامنرۿںیہنۿڑپاھےتۿیھبکۿؿغكۿےبۿؿغكۿ ٓا اجےتۿںیہ‪،‬اؿرۿاکیزۿ‬ ‫اؿرۿولگۿامنرۿڑپاھدےتیۿںیہ‪،‬اشۿےئلۿااممۿےسۿدجسمۿیکۿ ٓا لادیۿیھبۿںیہن وہیتۿہکلبۿانۿےکۿہنۿوہےنۿےسۿدجسمۿیکۿرلادہۿ ٓا لادیۿیکۿ‬ ‫ادیم ۿےہ‪،‬وچہکن ۿدامكۿہنۿوہےن ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿاخمرچ ۿاصف ۿاؿر ۿظفلت ۿشاعم ۿیکۿھجمس ۿںیم ۿںیہن ۿ ٓا ےت۔اامم ۿاصحق ۿرغبی ۿوخد ۿاعیئۿ‬ ‫ضحمۿںیہۿاؿرۿددنیارۿیقتمۿیھبۿںیہن۔كالؿہۿاشۿےکۿدجسمۿیھبۿرغبیۿےہۿاؿرۿرضؿریۿریمعتۿیکۿاتحمچۿےہۿاشۿےئلۿدجسمۿےکۿاملۿےسۿ‬ ‫ااممۿاصحقۿوکۿوخنتاہۿدےنیۿرپۿیھبۿولگۿرایضۿںیہنۿرگمۿوبجمرا‪،‬اؿرۿراعمكۿااممۿاصحقۿےکۿمرروگنۿیکۿدقرۿیکۿؿہجۿےسۿوچنۿؿرچاۿ‬ ‫ےسۿاعیئۿںیہ‪،‬اشۿوصرفۿںیمۿااممۿاصحقۿوکۿرغبیۿدجسمۿےسۿوخنتاہۿدانیۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(ۻ)دجسمۿںیمۿوچبنۿوکۿمیلعتۿدیۿاجیتۿےہۿسجۿےسۿدجسمۿیکۿےبۿرحیتمۿوہیتۿےہ‪،‬امتمۿےچبۿےگننۿریپۿ ٓا ےتۿاجےتۿںیہ‪،‬اشۿوصرفۿ‬ ‫ںیمۿوچبنۿوکۿمیلعتۿدینیۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬

‫‪Page 451 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اامعتسلۿذموکرۿرحامۿےہ‪،‬دنچہۿددنہہۿرک ۿلاۿوکیئ‪،‬املۿؿفقۿوخدۿؿافقۿوکۿرحامۿےہۿہکۿاےنپۿرصفۿالےئ‪،‬اہینۿلكۿہکۿارگۿسفنۿ‬ ‫ؿفقۿہریۿایلہۿںیمۿاشۿےنۿرشعۿرکیلۿوہۿہکۿاینپۿایحف ۿلكۿںیمۿاےنپۿرصفۿںیمۿالوکسنۿاگ‪،‬وتۿرشعۿلا لۿےہۿاؿر ۿرصتفۿ‬ ‫رحام‪،‬اتفؿٰیۿخالہصۿدلجۿدؿم ‪۵‬ۼۺ‪:‬‬

‫رجل ْجعل ْفرسہ ْللسؽیل ْعل ْان ْیمسکہ ْمادامْ الكۿصخۿےنۿاانپۿوھگراۿیفۿلیبسۿاﷲ ؿفقۿایکۿاشۿرشعۿرپۿہکۿ‬ ‫حیاانْامسکہْللج ادلہْ ٰذلكْالنہْلولم ْیشرتطْکانْ حقۿلكۿؿہۿردنہۿےہۿوھگر ۿوکۿاےنپۿلاشۿرؿےکۿرےھکۿاگ‪،‬ارگۿوتۿ‬ ‫لہْذلكْالنْلجاعلْالسؽیلْانْیجاھدْعلیہْوانْارادہْ اش ۿےنۿاہجدۿےکےئل ۿرؿاک ۿےہ ۿوت ۿاجمرۿےہۿویکہکن ۿارگ ۿؿہ ۿہی ۿرشعۿ‬ ‫ہنۿیھبۿرکلاۿمكۿیھبۿاےسۿہیۿقحۿاھتۿاشۿےئلۿاشۿوھگر ۿوکۿیفۿ‬ ‫انْینتقعْبہْغیْذلكْلمْیکنْلہْذلكْوصحْجعلہْ‬ ‫ک‬ ‫ھ‬ ‫لیبس ۿاﷲ ؿفق ۿرکےن ۿؿاالیھب ۿاایتخر ۿر نا ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿاش ۿرپۿ‬ ‫للسؽیل‪1‬۔ ْ‬ ‫وسارۿوہرکۿاہجدۿرک ‪،‬اؿرۿارگۿاشۿاکۿارادہۿہیۿےہۿہکۿؿہۿاہجدۿےکۿ‬ ‫كالؿہۿوکیئ اۿؿرۿعفنۿاحلصۿرک ۿاگۿوتۿاشۿوکۿہیۿاایتخرۿںیہن‪،‬لامہۿ‬ ‫وھگر ۿوکۿیفۿلیبسۿاﷲ ؿفقۿرکلاۿحیحصۿوہایگ۔(ف)‬

‫یتبۿاکۿرکاہیۿرپۿدانیۿوتۿمؾلؼاۿرحامۿےہۿارگہچۿیتبۿؿفقۿہنۿیکۿوہۿوخدۿاینپۿكلمۿوہ‪،‬رشفۿرہطمۿےنۿدقعۿااجرہۿاشۿےئلۿراھکےہۿہکۿسییۿ‬ ‫لایقۿرےہۿاؿرۿاتسمرجۿاشۿوکۿمرفۿرکۿمتخۿااجرہۿرپۿؿاسپۿد ‪،‬ہنۿاشۿےئلۿہکۿوخدۿاشۿسییۿوکۿرخچۿؿۿانفۿرک ‪،‬اؿرۿػاہزۿےہۿہکۿیتبۿحقۿ‬ ‫اکم ۿںیم ۿالیئ ۿاجےئ ۿیگ ۿوخد ۿاش ۿےک ۿایئا ۿانف ۿوہن ۿےگ‪،‬ااسی ۿااجرہ ۿرحام ۿؿلا ل ۿےہ۔اتفؿٰی ۿریخہی ۿكالہم ۿریخادلنی ۿریلم ۿاناتد ۿاصحقۿ‬ ‫ح‬ ‫دراتخمرۿر مہمااﷲ اعتیٰلۿدلجدؿمۿ ۼ‪:۶۵‬‬ ‫االجارة ْالمذکورة ْباطلۃ ْغیْمنتعِدة ْلما ْصر ح ْبہْ ااجرہۿذموکر ۿہۿلا لۿےہۿدقعنمۿںیہنۿوہاگۿویکہکنۿامہر ۿامتمۿ‬ ‫علماؤنا ْقاطبۃ ْمن ْان ْاالجارة ْاذا ْوقعت ْعل ْاتالفْ املعءۿےنۿرصتحیۿفرامیئۿےہۿہکۿااجرف ۿحق ۿدصقا ۿالصۿےکۿ‬ ‫االعیانْقصداْالتنعِدْوالتقیدْشؼئاْمنْاحکامْاالجارةْ الالفۿرپۿؿاعقۿوہۿدقعنمۿںیہنۿوہلاۿاؿرۿہنۿیہۿااکحمۿااجرہۿںیمۿےسۿ‬ ‫‪2‬۔ ْ‬

‫یسکۿمکحۿاکۿافدئہۿداتیۿےہ(ف)‬

‫ْ‬ ‫خالصۃْالقتاویْکتابْالوقفْالقصلْالثالثْفْصحۃْالوقفْۃبتکمۿہیبیبحۿوکہٹئۿ‪ /۹‬۽‪۹۶‬‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫فتاویْخییۃْکتابْاالجارةْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۷‬ۼ‪۶۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪Page 452 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لایقۿزیچنیۿمنلاۿپمیل‪،‬فرش‪،‬دری‪،‬اٹچیئ‪،‬اؿرۿویط یۿیتبۿیھب‪،‬ارگۿاشۿےسۿرماداخیلۿدعمشانۿوہارگہچ اینپۿدافۿںیمۿاقللۿااجرہۿںیہ‪،‬ولممكۿ‬ ‫وہن ۿوت ۿامكل ۿااجرہ ۿرپ ۿد ۿاتکس ۿےہ ۿرکاہی ۿرپ ۿدےنی ۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿوہن ۿوت ۿوتمیل ۿد ۿاتکس ۿےہ ۿرگم ۿؿہ ۿوج ۿدجسم ۿرپ ۿاش ۿےک ۿاامعتسل ۿںیم ۿ ٓا ےنۿ‬ ‫ےکےئل ۿؿفق ۿںیہ ۿاںیہن ۿرکاہی ۿرپ ۿدانی ۿح ان ۿرحام ۿہک ۿوج ۿزیچ ۿسج ۿرغ ۿےکےئل ۿؿفق ۿیک ۿیئگ ۿدؿرسی ۿرغ ۿیک ۿرطف ۿاےس ۿریھپلا ۿلااجمرےہۿ‬ ‫ارگہچ ۿؿہ ۿرغ ۿیھب ۿؿفق ۿیہ ۿےک ۿےئل ۿافدئہ ۿیک ۿوہ ۿہک ۿرشع ۿؿافق ۿلثم ۿصن ۿشارف ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملس ۿؿاحق ۿاالابتف ۿےہ۔ ۿدراتخمرۿ‬ ‫کتابْالوقف‪:‬‬

‫فرو عْقول مْشرطْالواقفْکنصْالشار عْفْوجوبْالعملْ ؿافقۿیکۿرشعۿشارفۿہیلعۿاٰولصلہۿؿالسالمۿیکۿصنۿیکۿرطچۿؿاحقۿ‬ ‫لع‬ ‫ا ملۿےہ(ف)‬ ‫بہ‪1‬۔ ْ‬ ‫ؿاذہاۿخالہصۿںیم رحتریۿفراملاۿہکۿوجۿوھگراۿاتقلۿاخمنیفلۿےکےئلۿؿفقۿوہاۿوہ اۿےسۿرکاہیۿرپۿخاللاۿونممفۿؿلااجمرۿےہ‪،‬اہنۿارگۿدجسمۿوکۿاححقۿوہۿ‬ ‫وم‬ ‫منلا ۿرممق ۿیکۿرضؿرف ۿےہ ۿاؿر ۿرؿہیپۿںیہن ۿوت ۿ خیـری ۿاش ۿاک ۿامل ۿاابسف ۿاےنتۿدونن ۿرکاہی ۿرپۿد ۿ شکیے ۿںیہۿسجۿںیم ۿؿہۿرضؿرف ۿرعفۿ‬ ‫وہاجےئ‪،‬حقۿرضؿرفۿہنۿرےہۿرھپلااجمرۿوہاجےئۿاگ۔خالہصۿدلجۿ‪۵ ۷‬ۼۺ‪:‬‬ ‫وال ْیؤاجرْفرسْالسؽیلْاالْاذا ْاحؾیجْایلْالنقِہْفیؤاجرْ یف ۿلیبس ۿاﷲ ؿفق ۿدشہ ۿوھگرا ۿرکاہی ۿرپ ۿںیہن ۿدلا ۿاجاتکس ۿاہن ۿارگ ۿاشۿ‬ ‫بِدر ْمایْنْقق ْوھذہ ْالمسألۃ ْدلیل ْعل ْان ْالمسجد ْاذاْ ےکۿارخااجفۿےکۿےئلۿوبجمرۿیۿوہوتۿاےنتۿؿغكۿےکےئلۿدلاۿاجاتکسۿےہۿ‬ ‫احتاجْایلْالنقِۃْتوأجرْقطعۃْمنہْبِدرْماْینققْعلیہ‪2‬۔ ْ سجۿےسۿارخااجف ۿوپر ۿوہںیکسۿاؿر ۿہی ۿہلئسمۿدلیل ۿےہۿاشۿرپۿہکۿ‬ ‫ارگۿارخااجفۿدجسمۿےکۿہلسلسۿںیمۿاححقۿوہوتۿانۿارخااجفۿرضؿرہیۿ‬ ‫یک ۿفرایمہ ۿےکےئل ۿؿفق ۿاک ۿوکیئ ۿ ہص ۿھچک ۿؿغك ۿےک ۿےئل ۿرکاہی ۿرپ ۿدلاۿ‬ ‫اجاتکسۿےہ(ف)‬ ‫(‪)۷‬ہیۿلعفۿلااجمرۿؿگناہۿےہ‪،‬الكۿدجسمۿیکۿزیچۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿیھبۿاعرلۃۿدانیۿاجمرۿںیہن‪،‬ہنۿہکۿدیعۿاگہۿںیم ہکۿااصتلۿفصۿےکۿوساۿاؿرۿااکحمۿ‬ ‫ںیمۿؿہۿدجسمۿیہۿںیہن‪،‬ؿاذہاۿحیقۿوکۿاشۿںیم اجلاۿعنمۿںیہن۔اتفؿٰیۿاعریگملہیۿدلجمجنپۿ ‪:۶۷۷‬‬

‫یجوز ْللِیم ْشراء ْالمصلیات ْللصالة ْعلی ا ْوالیجوز ْاعارت اْ دجسمۿےکۿلامظۿوکۿدجسمۿےکۿےئلۿاٹچایئنۿرخلدلا ۿاجمر ۿےہۿلاہکۿان ۿرپۿامنرۿ‬ ‫ڑپیھۿاجےئۿاؿرۿاںیہنۿاعرلۃۿدؿرسیۿدجسمۿےکےئلۿدانیۿاجمرۿںیہن(ف)‬ ‫(مللصا)۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫لمسجدْاٰخر‪ْ3‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْفصلْیرایعْشرطْالواقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۾‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬ ‫خالصۃْالقتاویْکتابْالوقفْالقصلْالثالثْہبتکمۿہیبیبحۿوکہٹئۿ‪ /۹‬۽‪۹۶‬‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْفتاویْہندیۃْکتابْالکراہیۃْالبابْاللا مسْفْآدابْالمسجدْوالِبلۃْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۸۷۷ /‬۔‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 453 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ل‬ ‫دراتخمرۿٰیلعۿاہشمۿردا مخنارۿعبطمۿہینطنطسقۿدلجۿاؿلۿ ۼ۽ۻ‬

‫المتلذ ْلصالة ْجنازة ْاو ْعید ْمسجد ْف ْحق ْجوازْ انجرۿاگہۿاؿۿرۿدیعۿاگہۿوجارۿادتقاءۿےکۿمکحۿںیمۿدجسمۿےہۿارگہچۿوفصنۿ‬ ‫االقتداءْوانْا نقصلْالصقوفْرفِاْبالناسْالفْحقْ ںیم ۿافہلص ۿوہ ۿہی ۿمکح ۿولوگن ۿیک ۿوہسلكۿےکےئلۿےہ ۿدرگی ۿااکحمۿ‬ ‫غیہ ْبہ ْیقیت ْن ایۃ ْفحل ْدخولہ ْلجنب ْوحائضْ ںیم ؿہ ۿلثم ۿدجسم ۿںیہن‪،‬ایس ۿرپ ۿوتفٰی ۿدلا ۿاجلا ۿےہ ۿاہنلۃ ۿاذہا ۿاشۿ‬ ‫ںیمۿیبنج ۿصخ ۿاؿر ۿضیح ۿؿافنش ۿؿایل ۿوعروتن ۿاک ۿدالخ ۿوہلاۿ‬ ‫خاللۿےہۿاسیجۿہکۿانفءۿدجسم‪،‬اخاقنہۿاؿرۿدمرہسۿاکۿمکحۿےہ(ف)‬

‫کقناءْمسجدْورباطْومدرسۃ‪1‬۔ ْ‬

‫(‪)۸‬دجسمۿیکۿرنیمۿںیمۿاےنپۿےئلۿدرحقۿاگللاۿرحامۿےہۿہکۿؿفقۿںیمۿرصتفۿاماکلہنۿےہ‪،‬والواقفْالیملک‪،‬رھپۿارگۿہی املۿاشۿ‬ ‫ےنۿدجسمۿےکۿاملۿےسۿاگللاۿوتۿدجسمۿاکۿےہۿاؿرۿاےنپۿاملۿےسۿاگللاۿاؿرۿہیۿوتمیلۿےہۿوتۿدجسمۿاکۿےہۿرگمۿہیۿہکۿاگلےتۿؿغكۿولوگنۿوکۿوگاہۿ‬ ‫رکایل ۿوہ ۿہک ۿہی ۿںیم ۿاےنپ ۿےئل ۿاگللا ۿوہن‪،‬اؿر ۿارگ ۿہری ۿوتمیل ۿےہ ۿوت ۿوخد ۿاش ۿاک ۿےہ ۿرگم ۿہی ۿہک ۿاغرار ۿرک ۿہک ۿںیم ۿےن ۿدجسم ۿےک ۿےئلۿ‬ ‫ک‬ ‫اگللا‪،‬افۿسجۿوصرفۿںیمۿڑیپۿاگلےنۿؿاےلۿاکۿرہھٹ ۿارگۿاشۿےکاا ھیزےنۿںیمۿرنیمۿؿفقۿاکۿاصقننۿںیہنۿربجاۿاڑھکؿادلاۿاجےئۿ‬

‫اگ۔ ۿروسل ۿاﷲ یلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملس ۿفرامےت ۿںیہ‪:‬لؼسْلعرقْظالمْحق‪2‬ۿ(رعط ۿػامل ۿاک ۿوکیئۿقح ۿںیہن۔ف)اؿر ۿارگ ۿاشۿ‬ ‫ںیم رنیمۿؿفقۿاکۿرضرۿوہوتۿدرحق ۿدجسمۿیکۿكلمۿرکایلۿاجےئۿاگۿاؿرۿادنارہۿرکںیۿےگۿہکۿاشۿؿغكۿاشۿدرحقۿیکۿتمیقۿرلادہۿےہۿ‬ ‫ک‬ ‫ا ھیز ۿرک ۿےنچیب ۿںیم ۿمک ۿوہاجےئ ۿیگ ۿلا ۿخدا ۿرکےک ۿےنچیب ۿںیم ۿدام ۿرلادہ ۿا ںیھ ۿےگ ۿاش ۿؿغك ۿتمیق ۿمک ۿ ٓا یگیئ ۿدؿونن ۿاحوتلن ۿںیم سجۿ‬ ‫وصرفۿرپۿمکۿتمیقۿاےھٹۿؿہۿمکۿتمیقۿدجسمۿےکۿاملۿےسۿاگلےنۿؿاےلۿوکۿدیۿاجےئۿیگ۔اتفؿٰیۿخالہصۿدلجۿ‪۵ ۷‬ۼۺ‪:‬‬

‫فْالحاویْسئلْابوْالِاسمْعمنْغرسْالوقفْمنْ احؿی ۿںیم ۿےہۿہک ۿاوبااقلمسۿےس ۿاشۿصخ ۿےک ۿلار ۿںیمۿ‬ ‫مالہْوماتْقالْانْغرسْمنْغلۃْللوقفْف و ْللوقفْ وسال ۿایک ۿایگ ۿسج ۿےن ۿاےنپ ۿامل ۿےس ۿؿفق ۿرنیم ۿںیم ۿدرحقۿ‬ ‫وان ْلم ْیذکر ْشؼئا ْفان ْغرس ْبمالہ ْان ْذکر ْانہْ وبےئۿاؿرۿرھپۿرمایگۿوتۿاوبااقلمسۿےنۿفراملاۿہکۿارگۿؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿ‬ ‫ےسۿوبےئۿںیہۿمكۿوتۿؿفقۿےکۿےئلۿںیہۿارگہچۿیسکۿسییۿاکۿدرکۿ‬ ‫غرسْللوقفْف و ْ‬ ‫ہنۿایکۿوہۿاؿرۿارگۿاےنپۿاملۿےس‬

‫ْکتابْالصلوةْبابْمایقسد‬ ‫‪ْ1‬درملتار‬ ‫ْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫‪ْ2‬صحیحْالبلاریْکتابْالحرثْوالمزارعہْبابْمنْاحیاْارضامواتاْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪،۸۶۹ /۶‬سننْابوداؤدْکتابْاللراجْبابْاحیاءْ‬

‫المواتْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪۶ /۷‬۽‬ ‫‪Page 454 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫لہْوانْلمْیذکرْشؼئاْف وْعنہْمیاث‪1‬۔ ْ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وبےئۿاؿرۿدرکۿایکۿہکۿہیۿؿفقۿےئلیکۿےہۿوتۿؿفقۿےئلیکۿںیہۿاؿرۿارگۿ‬ ‫یسکۿےشۿاکۿدرکۿںیہنۿایکۿوتۿؿہۿاشۿیکۿریمافۿےہ۔(ف)‬

‫انصاۿدلجۿذموکرۿ ‪۸‬ۼۺ‪:‬‬

‫المتویلْاذابْینْفْعرصۃْالوقفْانْکانْمنْمالْالوقفْ وتمیلۿےنۿاملۿؿفقۿےسۿحق ۿؿفقۿرنیمۿےکۿدیمان ۿںیمۿ‬

‫یکون ْللوقف ْوکذامن ْمال ْنقسہ ْلکن ْبین ْللوقفْ امعرفۿانبدیۿوتۿؿہۿؿفقۿےکۿےئلۿوہیگۿویط یۿارگۿاشۿےنۿاےنپۿ‬ ‫فانْبینْلنقسہْانْاش دْکانْلہْ ٰذلكْوانْبینْولمْ املۿےسۿؿفقۿےئلیکۿامعرفۿانبیئۿمكۿیھبۿؿفقۿےکۿےئلۿوہیگۿ‬ ‫اؿر ۿارگ ۿاینپ ۿداف ۿےکےئل ۿانبیئ ۿاؿر ۿاش ۿرپ ۿوگاہ ۿرکےئل ۿوت ۿہی ۿامعرفۿ‬ ‫یذکرْشؼئاْکانْللوقفْبلالفْاالجنیب‪2‬۔ ْ‬ ‫اشۿیکۿدافۿےکۿےئلۿوہیگ‪،‬اؿرۿارگۿامعرفۿانبیئۿرگمۿیسکۿےشۿاکۿدرکۿ‬ ‫ہنۿایکۿوتۿامعرفۿؿفقۿےکۿےئلۿوہیگۿوحالفۿایبنجۿصخۿےک۔(ف)‬

‫وقعدۿادلرہیۿدلجۿاؿلۿ ۺۻ‪:۶‬‬ ‫حیثْکانْغرسْعمرْوْالمذکورْلنقسہْبالاذنْالناظرْ ارگۿرمعؿ ۿذموکر ۿےنۿاینپۿداف ۿےکےئلۿریغبۿادن ۿوتمیلۿدرحقۿ‬ ‫فللناظر ْعل ْالوقف ْتکلیقہ ْقلعہ ْان ْلم ْیضرفانْ اگلےئۿوتۿوتمیلۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿؿہۿاےسۿااھکرےنۿرپۿوبجمرۿرک ۿ‬ ‫اضریتمبلکہ ْالناظر ْباقل ْالِیمتی ْللوقف ْمزنوعاْ ہکبجۿؿفقۿوکرضر ۿہنۿوہۿاؿر ۿارگۿااھکرلا ۿؿفقۿےکۿےیلۿرضرۿ‬ ‫رشانۿےہۿوتۿوتمیلۿدؿ ۿوتمیقن ۿںیم ۿےسۿالقۿتمیقۿےکۿدبےلۿ‬ ‫وغیْمزنو عْبمالْالوقف‪3‬۔ ْ‬ ‫املۿؿفقۿےسۿؿفقۿےئلیکۿانۿدروتخنۿاکۿامكلۿنبۿاجےئۿاگ‪،‬دؿۿ‬ ‫وتمیقن ۿےس ۿرماد ۿرنیم ۿںیم ۿےگل ۿوہےئ ۿدروتخن ۿیک ۿتمیق ۿاؿرۿ‬ ‫ااھکر ۿوہےئۿدروتخنۿیکۿتمیقۿےہ۔(ف)‬ ‫(‪)۹‬رحامۿےہ‪،‬اؿرۿےنتجۿدوننۿاشۿےنۿاےنپۿرصتفۿںیمۿراھکۿاےنتۿدوننۿاکۿرکاہیۿوجۿ ہصۿؿفقۿاکۿرنچۿلارارۿےسۿوہاۿاانتۿلاؿانۿاشۿرپۿ‬ ‫الرمۿوہاگۿہکۿؿفقۿےکۿےئلۿاداۿرک ۿاؿرۿاانپۿرؿہیپۿاگلۿرکۿوجۿھچکۿاشۿےنۿانبلاۿارگۿؿہۿوکیئۿامتیلۿںیہنۿرکھناۿؿہۿؿفقۿاکۿتفمۿغرارۿلاےئۿ‬ ‫اگ۔اؿرۿارگۿامتیلۿےہۿوتۿؿیہۿمکحۿےہۿہکۿارگۿاشۿاک‬

‫ْ‬ ‫خالصۃْالقتاویْکتابْالوقفْالقصلْالثالثْہبتکمۿہیبیبحۿوکہٹئۿہبتکمۿہیبیبحۿوکہٹئۿ‪ /۹‬۾‪۹۶‬‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬ ‫خالصۃْالقتاویْکتابْالوقفْالقصلْالرا بعْہبتکمۿہیبیبحۿوکہٹئۿ‪۹۷۸ /۹‬‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْفْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْکتابْالوقفْالبابْالثاینْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ /۶‬۾۽‪۶‬‬

‫‪Page 455 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ک‬ ‫ک‬ ‫ا ھیزۿلاۿؿفقۿوکۿرضمۿںیہنۿانتجۿاشۿےنۿرلادہۿایکۿا ھیزۿرکۿكنیھپۿدلاۿاجےئۿاگۿؿہۿاانپہلمعۿااھٹۿرکۿےلۿاجےئۿاؿرۿارگۿاشۿےکۿانبےنۿںیمۿ‬ ‫اشۿےنۿؿفقۿیکۿوکیئۿدویارۿدہنممۿیکۿیھتۿوتۿاشۿرپۿالرمۿوہاگۿہکۿاےنپۿرصفۿےسۿؿہۿدویارۿؿیسیۿیہۿانبد ۿاؿرۿارگۿؿیسیۿہنۿنبۿیتکسۿ‬ ‫ک‬ ‫ک‬ ‫وہ‪،‬ینبۿوہیئۿدویارۿیکۿتمیقۿاداۿرک ۿاؿرۿارگۿا ھیزۿلاۿؿفقۿوکۿرضمۿےہۿوتۿرظنۿرکںیۿےگۿہکۿارگۿہیۿہلمعۿا ھیزۿااجلاۿوت ۿزکۿتمیقۿاکۿرہۿ‬ ‫اجلا‪،‬اینتۿتمیقۿاملۿدجسمۿےسۿاےسۿدںیۿےگ‪،‬ارگۿیفۿااحللۿاشۿدرحقۿلاۿاشۿہلمعۿیکۿتمیقۿدجسمۿےکۿلاشۿںیہنۿوتۿہیۿلاۿاؿرۿوکیئۿرنیمۿ‬ ‫قلعتمۿدجسمۿلاۿدرگیۿاابسفۿدجسمۿرکاہیۿرپۿخالرکۿاشۿرکاہیۿےسۿتمیقۿاداۿرکےگنیۿاشۿےکےئلۿارگۿمرشۿدراکرۿوہنۿاےسۿاقتےضۿاکۿاایتخرۿ‬ ‫ںیہنۿہکۿملظۿاشۿیکۿرطفۿےسۿےہ‪،‬ہیۿسقۿاشۿاحلۿںیمۿےہۿہکۿؿہۿامعرفۿاشۿصخۿیکۿرہھٹ ۿا ینۿوتمیلۿاھتۿوتۿانبےتۿؿغكۿوگاہۿ‬ ‫رکےئلۿےھتۿہکۿاےنپۿےئلۿانبلاوہنۿلاۿہریۿاھتۿوتۿہیۿاغرارۿہنۿایکۿہکۿدجسمۿےکۿےئلۿانبلاۿوہنۿؿرہنۿؿہۿامعرفۿوخدۿیہۿكلمۿؿفقۿےہۿاؿرۿہیۿ‬ ‫وجۿمہۿےنۿتمیقۿاگلےنۿںیمۿاڑھک ۿوہےئۿہلمعۿاکۿاحلعۿرکلاۿاہکۿاشۿانبۿرپۿےہۿہکۿاغلناۿدعبۿادہنامۿہلمعۿیکۿتمیقۿٹھگۿاجیتۿےہ‪،‬اؿرۿارگۿ‬ ‫احلكۿوموجدہۿیہۿتمیقۿاحلكۿدہمۿےسۿمکۿوہوتۿیہیۿمکۿالرمۿ ٓا یگیئ۔وقعدۿادلرہیۿدلجۿاؿلۿ ۻۺ‪:۶‬‬ ‫اذاثبتْکونہْوققاْوجبتْاالجرةْلہْفْتلكْالمدةْالنْ حق ۿاش ۿاک ۿؿفق ۿوہلا ۿلامك ۿوہایگ ۿوت ۿاش ۿیک ۿارجف ۿؿاحق ۿےہۿ‬ ‫ویکہکن ۿیتفم ۿہب ۿوقل ۿےک ۿاطمقب ۿانمعف ۿؿفق ۿرپ ۿامضن ۿالرم ۿوہلاۿ‬ ‫منافعْالوقفْمضمونۃْعلْالمقیتْبہ‪1‬۔ ْ‬ ‫ےہ(ف)‬

‫اابشہۿؿااظنلمرۿعمۿالعمرۿہحفص‪:۸۵۵‬‬

‫ْمن ْھدم ْحائط ْغیہ ْیضمن ْنِصان ا ْوالیؤمرْ سجۿےنۿہریۿیکۿدویارۿرگادیۿاشۿےکۿاصقننۿاکۿاضنمۿوہاگۿرگمۿ‬ ‫بعمارت اْاالفْحائطْالمسجدْکماْفْکراھۃْاللانیۃ‪2‬۔ ْ اشۿیکۿریمعتۿاکۿمکحۿاشۿوکۿںیہنۿدلااجےئۿاگۿوساےئۿدویارۿدجسم(ہکۿ‬ ‫اشۿیکۿریمعتۿاکۿمکحۿدلاۿاج۔اگی)اسیجۿہکۿاخہینۿںیمۿاتکفۿارکلاہۃۿںیمۿ‬ ‫ےہ(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿدلجۿمجنپۿ ۻۼ‪:۶‬‬

‫ف ْشرح ْالبیی ْاما ْالوقف ْفِد ْقال ْف ْالذخیةْ رشچ ۿریبی ۿںیم ۿےہ ۿنکیل ۿؿفق ۿوت ۿاش ۿےک ۿلار ۿںیم ۿدریخہۿ‬ ‫ںیمۿفراملاۿہکۿارگۿیسکۿےنۿؿفقۿدشہۿرھگ‬ ‫اذاغصبْالدار ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْفْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْکتابْالوقفْالبابْالثاینْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۶‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائْرْالقنْالثاینْکتابْالغصبْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۷‬ۼ۾‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 456 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الموقوفۃ ْف دم ْبناء ْالدار ْللِیم ْان ْیضمنہ ْقیمہْ بصغۿایکۿاؿرۿاشۿیکۿدویارۿرگادیۿوتۿلارظۿؿفقۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿ‬

‫الؽناءْاذا ْلم ْیِدرْالغاصب ْعلْردھاْویضمن ْقیمۃْ ؿہۿاشۿوکۿامعرفۿیکۿتمیقۿاکۿاضنمۿرہھٹاےئۿارگۿاغبصۿاشۿیکۿ‬ ‫الؽناء ْمبنیا‪،‬الن ْالغصب ْوردھکذااھ ْومِتضاہ ْانہْ ریمعتۿرپۿاقدرۿہنۿوہۿاؿرۿریمعتۿدشہۿامعرفۿیکۿتمیقۿاکاضنمۿرہھٹالاۿ‬ ‫اجےئۿاگۿویکومکہۿبصغۿایسۿرپۿؿاعقۿوہاۿاھۿاؿرۿاشۿاکۿاقتاضۿہیۿےہۿ‬ ‫اذاامکنہْردالؽناءْکماْکانْوجبْولمْیقصلْفیہْبیْ‬ ‫ل‬ ‫ہکۿحقۿاغبصۿشاہقبۿاح كۿرپۿامعرف انبےنۿرپۿاقدرۿوہۿوتۿااسیۿ‬ ‫المسجد ْوغیہ ْمن ْالوقف‪،‬ولذاقال ْالبیی ْفیماْ‬ ‫رکلا ۿؿاحق ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿمکح ۿںیم ۿدجسم ۿاؿر ۿدؿرس ۿؿفق ۿںیمۿ‬ ‫سبق ْوھذا ْف ْغیالوقف ْوف ْفتاوی ْقاری ْال دایۃْ‬ ‫وکیئ ۿفرط ۿںیہن ۿایس ۿؿاےطس ۿریبی ۿےن ۿاملبق ۿںیم ۿاہک ۿہک ۿہی ۿہریۿ‬ ‫استاجر ْدارا ْوققا ْف دم ا ْوجعل ا ْطاحونا‪،‬الزمْ ؿفقۿاکۿمکحۿےہ‪،‬اتفؿٰیۿاقری ۿادہلاہیۿںیم ےہۿہکۿالكۿصخۿ‬ ‫ب دمہْواعا‬ ‫ٰ‬ ‫دتہْایلْالصقۃْاالویل ْاھْفظ رانْالفرقْ ےن ۿؿػفی ۿرھگ ۿرکاہیۿرپ ۿایل ۿاؿر ۿاش ۿوکۿرگارک ۿ ٓا لا ۿےنسیپ ۿیک ۿیکچ ۿانبیل ۿوتۿ‬ ‫و‬ ‫بی ْالمسجد ْوغیہ ْمن ْالوقف ْبلالف ْالملك ْاھْ اشۿرپۿالرمۿغرار ۿدلا ۿاجےئۿاگۿہکۿؿہۿیکچۿوکۿرگارکۿاکمن ۿوکۿ ہلیۿ‬ ‫احلك ۿرپ ۿوللاےئ ۿاھ ۿوت ۿػاہز ۿوہا ۿہک ۿاش ۿمکح ۿںیم ۿوکیئ ۿفرط ۿںیہنۿ‬ ‫ملتصرا‪1‬۔ ْ‬ ‫وہاگ ۿاچےہ ۿؿفق ۿوصبرفۿدجسم ۿوہلاۿہری ۿدجسم ۿوحالف ۿكلم ۿےکۿ‬ ‫اھۿااصتخرا(ف)‬ ‫وقعدادلرہیۿدلجۿ‪ ۶‬۾ۺ‪:۶‬‬

‫غصبْارضْوقفْوزادْفیہاْزیادةْمنْعندْنقسہْوانْ یسکۿےنۿؿفقۿاکۿااحػہۿبصغۿرکےکۿاینپۿرطفۿےسۿاشۿںیمۿ‬ ‫کانتْشؼئاْلؼسْبمالْواللہْحکمْالمالْتوْخذمنہْ ھچک ۿااضہف ۿرکدلا‪،‬ارگ ۿوت ۿؿہ ۿااضہف ۿامل ۿلا ۿمکح ۿامل ۿےک ۿہلیبق ۿےسۿ‬ ‫بالشیئ‪،‬ان ْکانت ْماال ْقائما ْنحوالغراس ْوالؽناءْ ںیہنۿوتۿلالوع ۿاشۿےسۿؿاسپۿایلۿاجےئۿاگۿاؿرۿارگۿؿہۿااضہفۿااسیۿ‬ ‫املۿےہۿوجۿرنیمۿےکۿشاھتۿاقمئۿےہۿےسیجۿدرحقۿاؿرۿامعرفۿوتۿ‬ ‫امرالِایض ْالغاصب ْبرفعہ ْوقلعہ‪،‬االاذاکان ْیضرْ‬ ‫اقیضۿاغبصۿوکۿمکحۿد ۿاگۿہکۿؿہۿاشۿوکۿااھکر ۿہکبجۿااھکرےنۿ‬ ‫بالوقفْفانہْیمنعْعنہْلوارادانْیقعلْویضمنْ ْ‬ ‫ےس ۿؿفق ۿوک ۿاصقنن ۿہن ۿاتچنہپ ۿوہ ۿاؿر ۿارگۿاصقنن ۿاتچنہپۿےہ ۿوت ۿرھپۿ‬ ‫اشۿوکاھکرےنۿےسۿرؿاک‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالغصبْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪ /‬ۺ‪۶۶‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 457 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الِیمْاوالِایضْقیمۃْ ٰذلكْمنْغلۃْالواقفْانْکانتْ اج۔اگی ۿارگ ۿؿہ ۿااھکرےن ۿاک ۿارادہ ۿرک ‪،‬اؿر ۿوتمیل ۿلا ۿاقیض ۿاشۿ‬

‫واالْیؤاجرْالوقفْویؤیتْمنْاجرتہْعمادیۃْ‪1‬ومثلہْفْ ااضےفۿیکۿتمیقۿےکۿاضنمۿوہنۿےگۿارگۿؿفقۿیکۿوکیئۿ ٓا دمینۿ‬ ‫ےہۿوتۿاشۿےسۿامضنۿدںیۿےگۿؿرہنۿؿفقۿوکرکاہیۿرپد ۿرکۿاشۿ‬ ‫القصولیْمنْ‪ْ ۶۸‬‬ ‫یکۿارجفۿےسۿامضنۿاداۿرکےگنی‪،‬امعدہی۔اؿرۿایسۿیکۿلثمۿوصفنیلۿ‬

‫ںیم ےہ(ف)‬ ‫(ۺ)ہکبجۿااممۿازتلامۿااممقۿںیہنۿرکلاۿیھبکۿؿغكۿےبۿؿغكۿ ٓا اجلاےہۿاؿرۿرحفۿیھبۿاصفۿومسمفۿںیہنۿوہےت‪،‬اؿرۿسملئۿاکایبنۿ‬ ‫ےہ ۿہک ۿؿہ ۿددنیار ۿیقتم ۿیھب ۿںیہن‪،‬وت ۿہن ۿخدمق ۿوپری ۿرکلا ۿےہ ۿہن ۿخدمق ۿےک ۿانمسق ۿےہ‪،‬رضؿر ۿقحتسم ۿزعمؿیل ۿےہ‪،‬ہکلبۿ‬ ‫و‬ ‫دؿارماریخارگۿہنۿیھبۿوہےتۿوترصفۿ ہلیۿلافۿاےسۿوخنتاہۿرقمرۿح انۿاؿرۿاملۿدجسمۿےسۿدانیۿدؿوننۿےکۿرحامۿرکےنۿوکۿاکیفۿےہ‪،‬‬ ‫ۿدراتخمرۿاتکفۿاولفقۿفرؿفۿلصفۿرہنۿاافلقئۿےس‪:‬‬

‫فیجب ْعلیہ ْخدمۃ ْوظیقۃ ْاوترک ا ْلمن ْیعمل ْواالْ اےنپۿؿہفیظ ۿیکۿخدمق ۿرکلا ۿاشۿرپۿؿاحق ۿےہۿلا ۿاشۿصخۿےکۿ‬ ‫ےئلۿوھچرۿد ۿوجۿہیۿخدمقۿرک ۿؿرہنۿاگہنگرۿوہاگ۔(ف)‬ ‫اثم‪2‬۔ ْ‬ ‫ینتجۿدموتنۿؿہۿیھبکۿیھبکۿ ٓا لاۿاؿرۿوخنتاہۿوپریۿدیۿیئگۿاسحفۿرکےکۿاؿاقفۿاحرضیۿیکۿوخنتاہۿرجماۿرکلاۿالرمۿےہ‪،‬اشۿرپۿفر ۿےہۿہکۿ‬ ‫ؿاسپۿد ‪،‬اؿرۿوتمیلۿرپۿفر ۿےہۿہکۿؿاسپۿےل۔اتفؿٰیۿریخہیۿدلجۿ‪۶‬ہحفصۿ‪۸‬ۼ‪:۶‬‬

‫سئلْفْرجلْبیدہْوظیقۃْامامۃْعلْمسجدْکلْیومْ الكۿصخۿےکۿلار ۿںیمۿوسالۿایکۿایگۿسجۿےکۿاہھتۿںیمۿیسکۿدجسمۿ‬ ‫یکۿااممقۿاکۿؿہفیظۿاھتۿاسحبفۿالكۿامثعین(رؿہیپ)ویہیم‪ ،‬اؿرۿاشۿےنۿ‬ ‫جمی‬ ‫م‬

‫بعثماین ْوقد ْتناول ْ‬

‫ع ْالمعلوم ْ ن ْقیم ْالوقفْ‬

‫وتمیلۿےسۿامتمۿوخنتاہۿایھٹکۿؿوصلۿرکیلۿہکبجۿوصرفۿاحلۿہیۿےہۿہکۿ‬ ‫والحالْانہْکانْامْفْبعضْاالوقاتْدونْبعضْف لْ‬ ‫ؿہۿضعبۿاؿاقفۿااممقۿرکالاۿراہۿاؿرۿضعبۿاؿاقفۿہریۿاحرضۿراتہۿوتۿایکۿ‬

‫ج‬ ‫الیستح‬ ‫قْالمعلومْاالبمِدارْماباشرْوالبایقْیر عْ ؿہۿرصفۿاط یۿدوننۿیکۿوخنتاہۿاکۿقحتسمۿےہۿنجۿںیمۿاشۿےنۿااممقۿ‬ ‫علیہْبہْویکونْموفرالج ۃْالوقفْاجابْالذیْتحصلْ رکایئۿاؿر ۿلایقۿدوننۿیکۿوخنتاہۿوتمیلۿاشۿےسۿؿاسپۿےلۿاگۿاؿر ۿاشۿ‬ ‫منْکالمْالبحرْانْمِتیضْکالمْاللصافْانہْالیستحقْ رطچۿؿہۿتہجۿؿفقۿاکۿوپرا ۿقحۿادارکےنۿؿاالۿوہاگ‪،‬وتۿوجاف ۿدلا ۿہکۿ‬ ‫کالمۿرحبۿےسۿوجۿاحلصۿوہلاۿےہۿؿہۿہیۿےہۿہکۿحصافۿےکۿکالمۿاکۿاقتاض‬ ‫االبمِدار ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْالعِودْالدریۃْفْتنِیحْالقتاویْالحامدیۃْکتابْالوقفْالبابْالثاینْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪۸ /۶‬۽۔‪۷‬۽‪۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۾‪۸‬‬

‫‪Page 458 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ماباشر‪،‬وبہ ْصرح ْابن ْوھبان ْف ْالمسافر ْللحجْ یہیۿےہۿہکۿنجۿدوننۿیکۿااممق ۿاشۿےنۿرکایئۿرصفۿاط یۿ‬

‫اوصلۃ ْالرحم ْحیث ْقال ْالینعزل ْوالیستحقْ دونن ۿیک ۿارجف ۿاک ۿقحتسم ۿےہ۔انب ۿؿابھن ۿےن ۿایس ۿیک ۿرصتحیۿ‬ ‫فرامیئ‪،‬جحۿلاۿہلصۿریمحۿےکےئلۿرفسۿںیمۿاہجنۿاوہـنۿےنۿفراملاۿ‬ ‫المعلومْمدةْسقرہْمعْان اْفرضان‪1‬۔ ْ‬ ‫ہکۿؿہۿزعمؿلۿہنۿوہاگۿاؿر ۿہنۿدمف ۿرفسۿیکۿوخنتاہۿاکۿقحتسمۿوہاگۿ‬ ‫لاؿوجدہکیۿہیۿدؿوننۿزیچںیۿفر ۿںیہ(ف)‬ ‫ہکلبۿااصنفاۿؿہۿوتمیلۿلاۿممتہمۿہکۿاشۿاحلكۿرپۿاےسۿوپریۿوخنتاہۿداتیۿراہۿؿہۿیھبۿقحتسمۿزعلۿےہۿہکۿلالۿااقحتسطۿدےنیۿےسۿاملۿدجسمۿرپۿ‬

‫دعتمیۿےہ۔‬ ‫(ۻ)دحمكۿںیم ےہۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫جنبوامساجد ْکم ْصؽیانکم ْومجانؼنکم ْورفعْ اینپ ۿدجسمؿن ۿوک ۿوچبن ۿاؿر ۿونجمونن ۿاؿر ۿآ ؿارںی ۿدنلب ۿرکےن ۿےسۿ‬ ‫اصواتکم‪2‬۔رواہ ْابن ْماجۃ ْعن ْواثلۃ ْبن ْاالسِعْ وفحمعۿروھک۔(اشۿوکۿانبۿامہجۿےنۿمرؿامكۿؿاللہۿنبۿاسؾقۿریضۿ‬ ‫وعبدالرزاقْفْمصنقہْبسندْامثلْمنہْعنْمعاذْبنْ اﷲ اعتیٰلۿمنہۿاؿر ۿاشۿےسۿرلادہۿ رتہ ۿدنسۿےکۿشاھتۿااممۿدبع‬ ‫ارلراطۿےنۿاینپۿفنصمۿںیمۿمرؿامك ۿرضحف ۿاعمد ۿنبۿلبجۿ‬ ‫جبلْریضْاللْعنہما۔ ْ‬ ‫م‬ ‫ریضۿاﷲ اعتیٰلۿامہنعۿےسۿرؿا كۿایک۔ف)‬ ‫ارگۿاجنسقۿاکۿنظۿاغلكۿوہوتۿاںیہنۿدجسمۿںیمۿ ٓا ےنۿدانیۿرحامۿاؿرۿاحلكۿلمتحمۿؿوکشمكۿوہوتۿرکمؿہ۔اابشہۿعمۿالعمرۿہحفصۿ‪۵‬۽‪۸‬ؿدر‬ ‫اتخمرۿاواخرْمکروھات‬ ‫ْالصلوة‪:‬‬ ‫ٰ‬ ‫یحرمْادخالْصؽیانْوْمجانیْحیثْغلبْتنجؼس مْ ارگۿوچبنۿاؿرۿلاولگنۿےکۿدجسمۿوکۿسجنۿرکےنۿاکۿامگنۿاغلكۿوہوتۿ‬ ‫وْاالْفیکرہ‪3‬۔ ْ‬

‫اںیہنۿدجسمۿںیمۿدالخۿرکلاۿرحامۿؿرہنۿرکمؿہۿےہ۔(ف)‬

‫ویط یۿارگۿےچبۿہکلبۿوبرےھۿیھبۿےبۿزیمت‪،‬لاذہمفۿوہنۿلغۿاچمںیئ‪،‬ےبۿرحیتمۿرکںی‪،‬دجسمۿںیمۿہنۿ ٓا ےنۿدےئۿاجںیئ‪،‬دراتخمرۿلحمۿ‬ ‫ذموکر‪:‬‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییۃْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۶‬۽۽‪۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْالمساجدْبابْمایکرہْفْالمساجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ۺۺ‬ ‫ْکتابْالصلوةْبابْمایقسد‬ ‫‪ْ3‬درملتار‬ ‫ْالصلوةْومایکرہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪2‬‬

‫‪Page 459 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یحرم ْفیہ ْالسوال ْویکرہ ْاالعطاء ْو ْانشاد ْضالۃْ دجسمۿںیم وسالۿرکلا ۿرحامۿاؿر ۿشالئۿوکۿدجسمۿںیمۿدانیۿرکمؿہۿ‬ ‫وشعراالمافیہ ْذکر ْورفع ْصوت ْبذکر ْااللمتقِ ۃْ ےہ‪،‬اؿرایس ۿرطچ ۿدشمگہ ۿزیچ ۿاک ۿدجسم ۿںیم ۿاكالن ۿرکلا۔اؿر ۿاےسیۿ‬ ‫نغل‬ ‫ااعشرۿڑپانھۿنجۿںیمۿدرکۿہنۿوہ‪،‬اؿرۿہقفۿیکۿمیلعتۿؿۿ مۿےکۿكالؿہۿ‬ ‫ویمنعْمنہْکلْمؤذولوْبلسانہ‪1‬۔ ْ‬ ‫ٓا ؿار ۿدنلب ۿرکلا ۿرکمؿہ ۿےہ‪،‬اؿر ۿ ل ۿالدا ۿدےنی ۿؿاےل ۿوک ۿدجسم ۿےسۿ‬

‫عنمۿایکۿاج۔اگیۿارگہچۿرلانۿےسۿالداۿاچنہپلاۿوہ۔(ف)‬ ‫اؿر ۿارگۿاےسیۿہنۿوہنۿوتۿاںیہنۿدجسمۿںیمۿہریۿاؿاقف ۿامنر ۿںیمۿڑپاھلا ۿاضم ہقئۿںیہنۿرکھنا ۿحق ۿہکۿ ملعۿلالوخنتاہۿضحمۿولہجۿاﷲ‬ ‫ڑپاھلاۿوہۿؿرہنۿہزۿزگۿاجمرۿںیہنۿارگہچۿوجانۿاؿرۿوبرےھۿیہۿڑپ ںیۿہکۿافۿہیۿاؿرۿوشیپنۿیکۿرطچۿداینۿامکلاۿےہۿاؿرۿدجسمۿںیمۿاشۿیکۿ‬ ‫ااجرفۿںیہن۔اتفؿٰیۿاعریگملیۿدلجۿۺ ‪:۶۷۷‬‬

‫لوجلسْالمعلمْفْالمسجدْوالوراقْیکتبْفان ْکانْ ارگۿ ملع ۿدجسم ۿںیمۿلییھۿرکۿمیلعتۿداتی ۿےہۿاؿر ۿاکمك ۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫المعلمْیعلمْللحسبۃْوالوراقْیکتبْلنقسہْفالباسْ لییھۿرکۿاتھکلۿےہۿارگۿوتۿ ملعۿوثافۿیکۿتینۿےسۿااسیۿرکلاۿےہاؿرۿ‬ ‫بہْالنہْقربۃْوانْکانْباالجرةْیکرہْاالانْتِعْلہماْ اکمكۿاےنپۿےئلۿاتھکلۿےہۿہنۿہکۿارجفۿرپۿوتۿرحچۿںیہنۿویکہکنۿہیۿ‬ ‫غرمكۿؿابعدفۿےہ‪،‬اؿرۿارگۿارجفۿےکےئلۿےہۿوتۿلالرضؿرفۿ‬ ‫الضرورةْکذافْمحیطْالسرخیس‪2‬۔ ْ‬ ‫ح‬ ‫ااسی ۿرکلا ۿرکمؿہ ۿےہ‪،‬اامم ۿرس شی ۿیک ۿطیحم ۿںیم ۿیھب ۿااسی ۿیہۿ‬ ‫ےہ۔(ف)‬

‫اابشہۿؿااظنلمرۿہحفصۿ‪۶‬۽‪:۸‬‬

‫تکرہْالصناعۃْفیہْمنْخیاطۃْوکتابۃْباجرْوْتعلیمْ دجسمۿںیمۿشالیئۿلاۿاتکمكۿاکۿہشیپۿارجفۿرپۿرکلاۿاؿرۿارجفۿےلۿرکۿ‬ ‫صؽیانْباجرْالْبغیہْااللحقظْالمسجدْفْروایۃ‪3‬۔ ْ وچبن ۿوک ۿڑپاھلا ۿرکمؿہ ۿےہ ۿہکبج ۿلالارجف ۿوہوت ۿرحچ ۿںیہن۔الكۿ‬ ‫رؿامك ۿںیمۿےہۿہک ۿافحتظۿدجسم ۿےئلیکۿریغبۿارجف ۿرپۿیھبۿااسیۿ‬ ‫رکےنۿیکۿااجرفۿےہ(ف)‬

‫زمغۿالعیـنۿ ‪۶‬۽‪:۸‬‬

‫ْکتابْالصلوةْبابْمایقسد‬ ‫‪ْ1‬درملتار‬ ‫ْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۹ /۶‬۾۔‪۸‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالکراہیۃْالبابْاللا مسْفْآدابْالمسجدْوالِبلۃْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۸۷۶ /‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثالثْالِولْفْاحکامْالمسجدْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۸۶ /۷‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 460 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ف ْالقتح ْمعلم ْالصؽیان ْالِراٰن ْکالکاتب ْان ْباجرْ غر ٓا ن ۿیک ۿمیلعت ۿدےنی ۿؿاال ۿاکمك ۿیک ۿرطچ ۿےہ ۿارگ ۿارجف ۿرپ ۿوہوتۿ‬ ‫الیجوزْوحسبۃْالباسْبہْا نتہی‪،‬وفْشرحْالجامعْ لااجمرۿاؿرۿتینۿوثافۿےسۿوہوتۿاجمرۿےہۿامیہی‪،‬رمتۿلایشۿیکۿرشچۿ‬ ‫الصغیْللتمرتاْیشْالیجوزْتعلیمْالصؽیانْالِر ٰانْ اجعمۿریغصۿںیم ۿےہۿہکۿوچبنۿوکۿدجسمۿںیمۿمیلعتۿغر ٓا ن ۿاجمرۿ‬

‫ںیہن ۿویکہکن ۿرمؿی ۿےہ ۿہک ۿاینپ ۿدجسمؿن ۿوک ۿاےنپ ۿوچبن ۿاؿرۿ‬ ‫ف ْالمسجد ْللمروی ْجنبوامجانؼنکم ْوصؽیانکمْ‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫ہ‬ ‫لاولگن ۿےس ۿوفحمع ۿروھک ۿا ی‪،‬ہی ۿدعم ۿوجار ۿںیم رصحی ۿےہۿ‬ ‫صریحْفْعدمْالجوازْسواءْ‬ ‫مساجدْکمْا نتہیْوھوْ ْ‬ ‫اچےہ ۿارجف ۿرپ ۿوہ ۿلا ۿلال ۿارجف ۿاھ اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہک ۿوہن)ہکۿ‬ ‫کانْباجرْاوالْاھْ‪1‬اقول‪ْ:‬والتوفیقْمااشرناْالیہْانْلوْ‬ ‫قیبطتۿسجۿیکۿرطفۿمہ ۿےنۿاشارہ ۿایک ۿہیۿےہۿہکۿارگۿدجسم(یکۿ‬ ‫ع‬ ‫کانوا ْغیما ْمونی ْ ل ْالمسجد ْلم ْیجز ْمطلِرا ْوْ اہطرف ۿؿازارام)ےک ۿہلسلس ۿںیم ۿان ۿرپ ۿرھبؿشا ۿںیہن ۿوتۿ‬

‫االجازْحسب رۃْالباجرْوالدلیلْعلیہْاستداللہْبالحدیثْ مؾلؼالااجمر ۿےہ ۿؿرہن ۿلییق ۿارجؿوثاف ۿاجمر ۿاؿر ۿارجف ۿرپ ۿلااجمرۿ‬ ‫وقد ْقرنوافیہ ْبالمجانی ْفالمراد ْف ْالحدیث ْمن ْالْ ےہۿاؿرۿاشۿرپۿدلیلۿاشۿدحمكۿےسۿادتساللۿےہۿہکۿاشۿںیمۿ‬ ‫یعِل ْاوالیؤمن ْعلیہ ْوف ْفر ع ْالتمرتایش ْغیْ وچبنۿےکۿدرکۿےکۿشاھتۿلاولگنۿاکۿدرکۿےہۿاذہا ۿدحمك ۿںیمۿ‬ ‫المأمونیْخاصۃْاذمنْالیعِلْالیعلم‪ْ،‬واللْسبحنہْ وچبنۿےسۿرمادۿؿہۿںیہۿوجۿےبۿلقعۿوہۿلاۿانۿرپ( ٓا دافۿدجسمۿےکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ف‬ ‫ہلسلسۿںیم)رھبؿشا ۿہنۿایکۿاجاتکسۿوہ۔ رفۿرمتۿلایشۿںیمۿوطبرۿ‬ ‫اعلم۔ ْ‬ ‫اخ ۿہری ۿامومن(ےب ۿرھبؿشا)اک ۿدرک ۿےہ(ہن ۿہک ۿےب ۿلقع ۿاک)‬

‫ویکہکن ۿےسج ۿلقع ۿںیہن ۿؿہ ۿمیلعت ۿاحلص ۿںیہن ۿرکاتکس۔واللْ‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬ ‫ہلئسم‪۷‬ۼ‪:۷‬‬

‫ارہبصقۿنسحۿوپرۿعلضۿرمادۿ ٓا لادۿلیصحتۿنسحۿوپرۿرمہلسۿارشفۿیلعۿاخنۿ‪۷۹‬رعیبۿاالؿلۿرشفیۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫الك ۿصخ ۿےک ۿرپسد ۿدجسم ۿیک ۿرؿینش ۿاک ۿاامتہم ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿوکۿدؿرسا ۿصخ ۿلیتۿےک ۿےئل ۿرصف ۿداتی ۿےہ ۿاف ۿےلہپ ۿصخ ۿےن ۿسج ۿوکۿ‬ ‫رؿہیپۿرصہفۿےکےئلۿدلاۿاجلاۿےہۿاشۿےنۿرؿینشۿںیمۿیمکۿرکےکۿلاۿرلادہۿرصہفۿےلۿرکۿاؿرۿمکۿرصفۿایکۿاؿرۿھچکۿدامۿاچبۿرکۿؿہۿاےنپۿدایتۿ‬ ‫رصہفۿںیم اللا‪،‬اؿرۿافۿؿہۿصخۿوجۿاےنپۿرصہفۿںیمۿاللاۿےہۿاشۿطاقمۿےسۿخالۿ ٓا لاۿاؿرۿدؿرس ۿطاقمۿرپۿوموجدۿےہۿافۿاشۿاکۿایخلۿ‬ ‫ےہۿہکۿںیمۿےنۿوجۿھچکۿاچبلااھتۿاؿرۿرصفۿایکۿؿہۿادارکدؿنۿاؿرۿریماۿہیۿگناہۿاعمفۿوہاجےئۿوتۿافۿاشۿوکۿایکرکلاۿاچےئہۿ ٓا لاۿؿہۿایسۿدجسمۿ‬ ‫ںیمۿایسۿلیتۿوک‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثالثْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۸۶ /۷‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 461 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رؿینشۿےکۿاکمۿد ۿلاۿؿہۿدؿرسیۿدجسمۿںیم اہجنۿؿہۿافۿوموجدۿےہۿؿاہنۿرپۿیسکۿدجسمۿہتسکشۿلاۿیعلقۿؿہریہۿےئلیکۿد ۿد ۿسجۿےسۿ‬ ‫اشۿاکۿگناہۿاعمفۿوہ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اشۿرپۿوتہبۿفر ۿےہۿاؿرۿلاؿانۿاداۿرکلاۿفر ۿےہۿےنتجۿدامۿاےنپۿرصفۿںیمۿاللاۿاھتۿارگۿہیۿاشۿدجسمۿاکۿوتمیلۿاھتۿوتۿایسۿدجسمۿےکۿلیتۿیتبۿ‬ ‫ںیمۿرصفۿرک ۿدؿرسیۿدجسمۿںیم رصفۿرکۿدےنیۿےسۿمریۿاذلہمۿہنۿوہاگ‪،‬اؿر ۿارگۿوتمیلۿہنۿاھتۿوتۿسجۿےنۿاےسۿدامۿدےئۿ‬ ‫ےھتاےسۿؿاسپۿرک ۿہکۿاراہر ۿدےئۿوہےئۿداومنۿےسۿاانتۿرخچۿوہاۿاؿرۿاانتۿلایقۿراہۿاھتۿہکۿںیہمتۿداتیۿوہن‪،‬‬

‫م‬ ‫النہْانْکانْمتولیاْفِدْتمْالؾسلیمْواالْبیقْعلْملكْ اشۿےئل ۿہکۿارگۿؿہۿوتمیلۿےہۿوتۿمیلستۿلامۿوہیئگۿؿرہنۿ عؿی ۿیکۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫المعیط۔واللْ ٰ‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫كلمۿرپۿلایقۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫اراکوپنرۿدمرہسۿادماداولعلمۿہلحمۿلاسنۿڈنمیۿرمہلسۿسمشۿادہلی ۼ‪۷‬رعیبۿاالؿلۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ہلئسم‪۸‬ۼ‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿوعرفۿےنۿالكۿدجسمۿایترۿرکایئۿاحالہکنۿؿہۿاؿرۿاؿالدۿسق اشۿیکۿ‬ ‫وسدۿؿروشفۿاھکےتۿںیہۿاؿرۿلبقۿانۿااعفلۿلااجمرۿےکۿؿہۿسلفمۿےھتۿاؿرۿ۽‪،۶‬ۼ‪۶‬ۿ ٓا دیمۿوجۿرپزیہۿاگرۿؿیقتمۿںیہۿاشۿارمۿیکۿوگایہۿدےتیۿ‬ ‫ںیہۿہکۿہیۿدجسم ۿرحامۿےک ۿامل ۿےس ۿایترۿرکایئ ۿیئگ ۿنکیل ۿلاینۿدجسم ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿدؿاچر ۿعبتم ۿےتہک ۿںیہ ۿہک ۿخالل ۿےک ۿاملۿےسۿانبیئ ۿیئگ‪،‬انبۿ‬ ‫مران ۿوصروتنۿےکۿدنچۿاملسموننۿےنۿاافتطۿوہرکۿدؿرس ۿہلحمۿںیمۿالكۿدجسمۿخدلد ۿانبیئۿےہۿانبء ۿہیلعۿہکۿاشۿںیمۿامنر ۿںیہنۿ‬ ‫وہیگ‪،‬سپۿانۿوصروتنۿںیمۿزکۿںیمۿامنرۿرشكالااجمر؟ارگۿلااجمرۿوتۿوکنۿیسۿلااجمر؟اؿرۿزکۿںیمۿرشكاۿ رتہۿاؿیٰل؟بؼنوا توجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اشۿلار ۿںیمۿاصحقۿاملۿاکۿوقلۿرشكاۿربتعمۿےہ‪،‬ارگۿؿہۿےہکۿہیۿاملۿےھجمۿؿرالۃمالۿاھتۿلاۿںیمۿےنۿغر ۿےلۿرکۿاگللاۿوتۿاملاۿاجےئۿاگ‪،‬‬

‫اؿرۿاشۿےسۿوکیئۿدلیلۿاشۿرپۿبلطۿہنۿیکۿاجےئۿیگ کماْنصْعلیہْفْالعالمگییۃْوغیہا(اسیجۿہکۿاعریگملہیۿؿہریہۿںیمۿاشۿرپۿ‬

‫صن ۿیک ۿیئگ ۿےہ۔ف)ان ۿرتسہ ۿااھٹرہ ۿاکۿانہک ۿارگ ۿرصف ۿاش ۿانبء ۿرپ ۿےہ ۿہک ۿان ۿولوگن ۿےک ۿلاش ۿامل ۿرحام ۿےہ ۿوت ۿؿیہ ۿاگللا ۿوہاگ ۿحق ۿوتۿ‬ ‫ضحمۿےبۿدلیلۿےہۿانۿےکۿلاشۿرصف املۿرحامۿبکۿےہ‪،‬شالئۿوسدۿاھکلاۿاتبلاۿےہۿوسدۿلالہبشۿرحامۿےہۿرگمۿاشۿےئلیکۿالصۿدراکرۿ‬ ‫ےہۿالصۿہنۿوہیگۿوتۿوسدۿاکےہۿرپۿےلۿاگ‪،‬وسدۿےکۿرحامۿوہےنۿےسۿالصۿویکنۿرحامۿوہےنۿیگل‪،‬اؿرۿلارفل ۿانۿےکۿلاشۿرصفۿاملۿ‬ ‫رحامۿیہۿوہۿوتۿایکۿہیۿولگۿاہشدفۿدںیۿےگۿہکۿاےکنۿشاےنمۿانۿولوگنۿےن‬

‫‪Page 462 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اانپ ۿامل ۿرحام ۿلانعـن ۿوک ۿداھکلا ۿاؿر ۿانۿےس ۿاہک ۿہک ۿان ۿرؿوپن ۿےک ۿوع ۿمہ ۿوکۿاٹنی ۿکری ۿہتخت ۿد ۿدؿ ۿحق ۿاوہـنۿےن ۿدی ۿؿیہ ۿررۿ‬ ‫رحامۿاوہـنۿےنۿنمثۿںیمۿد ۿدلاۿاؿرۿاشۿرطچۿاکۿاٹنیۿکریۿہتختۿرخلداوہاۿدجسمۿںیمۿاگللاۿویط یۿدجسمۿیکۿرنیمۿاانپۿاملۿرحامۿلاظئۿوکۿ‬ ‫داھکۿرکۿاخ ۿاشۿےکۿوع ۿرخلدیۿاؿرۿؿیہۿنمثۿںیمۿدلاۿاؿرۿایسیۿرخلدیۿوہیئۿرنیمۿوکۿدجسمۿایک‪،‬انۿرتسہۿااھٹرہۿںیمۿالكۿیھبۿایسیۿ‬ ‫اہشدفۿہنۿد ۿےکسۿاگۿاؿرۿحقۿاشۿرطچۿرخلداریۿہنۿوہوتۿانۿاکۿاملۿرحامۿیہسۿاٹنیۿکریۿہتختۿرنیمۿوجۿھچکۿرخلداۿخاللۿاھت‪،‬‬ ‫کما ْحِِہ ْف ْالطریِۃ ْالمحمدیۃ ْوالحدیِۃ ْالندیۃْ اسیج ۿہک ۿرطہقی ۿدمحمہی ۿاؿر ۿدحنؼۃ ۿدنہی ۿںیم ۿاش ۿیک ۿقیقحت‬ ‫(فنصمۿاتکف ۿےن)فرامیئۿہکلب ۿاشۿوکۿرتحیجۿدیۿاؿر ۿمہۿےنۿ‬ ‫ْفتاونا۔ ْ‬ ‫بلْرجحْفوقْ ٰذلكْوقدْبؼناہْف ٰ‬ ‫اےنپۿاتفؿٰیۿںیمۿاشۿوکۿلصفمۿایبنۿایکۿےہ۔(ف)‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اذہاۿاشۿدجسمۿاکۿ ٓا لادۿرکلاۿاملسموننۿرپۿالرم‪،‬اؿرۿؿہۿدؿرسیۿدجسمۿوجۿاﷲ زعؿلجۿےکےئلۿانبیئۿؿہۿیھبۿدجسمۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫‪۷۵‬رعیبۿااثلینۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫اررہشۿرمہلسۿاحظفۿنٹھچۿہلحمۿدریخہۿ‬

‫ہلئسم‪۹‬ۼ‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدنہؿۿےکۿغلبمۿہعل۾ۿرؿہیپۿوسدۿےہۿالكۿاملسمنۿرپۿاچےئہۿںیہۿ‬ ‫املسمنۿرؿہیپۿدےنیۿےسۿاراکرۿرکلاۿےہۿویکہکنۿاشۿےکۿلاشۿرؿہیپۿںیہنۿےہۿؿہۿاضنمۿبلطۿرکلاۿےہۿاضنمۿیھبۿلاددنہےہۿھچکۿ‬ ‫املسمونن ۿےن ۿاش ۿدنہؿ ۿےس ۿاہک ۿہک ۿہی ۿرؿہیپ ۿدجسم ۿےک ۿلام ۿوت ۿارگ ۿرکد ۿوت ۿمہ ۿؿوصل ۿرکںیل ۿےگ‪،‬اذہا ۿہی ۿرؿہیپۿدجسمۿںیم ۿاجمرۿےہۿ‬

‫لالااجمر؟‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہکبجۿاشۿںیمۿوسدۿیھبۿشالمۿےہۿوتۿاانتۿوتۿرحامۿیعطقۿےہۿاؿرۿارگۿےلہپۿہیۿھچکۿوسدۿںیمۿد ۿاکچوہۿوتۿاانتۿالصۿںیمۿرجماوہلاۿالرمۿےہۿ‬ ‫انتجۿلایقۿراہۿاانتۿارگۿؿہۿدنہؿۿاینپۿوخیشۿےسۿیسکۿاملسمنۿوکۿد ۿاؿرۿاےسۿؿوصلۿرکےنۿاکاایتخرۿد ۿوتۿافۿؿہۿرؿہیپۿاشۿاملسمنۿاکۿ‬ ‫ےہۿاےسۿدجسمۿںیمۿاگلدےنیۿںیمۿوکیئۿرحچۿںیہنۿاؿرۿارگۿؿہۿیسکۿاملسمنۿوکہنۿد ۿہکلبۿیہیۿےہکۿہکۿؿہۿؿوصلۿرکےکۿریمیۿرطفۿ‬ ‫ےسۿدجسمۿںیمۿاگلدؿۿوتۿہنۿایلۿاجےئۿدحمكۿںیمۿفراملا‪:‬اینْن یتْعنْزبدْالمشرکی‪1‬ۿ(ےھجمۿرشموکنۿیکۿدادۿؿدشہۿےسۿعنمۿ‬ ‫رکدلاۿایگۿےہ۔ف)‬

‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالسیْبابْماجاءْفْقبولْہدایاْالمشرکیْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪۶ /۶‬۾‪۶‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 463 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫زینۿفراملا‪:‬اناْالْنستعیْبمشرک ۿ(كشیبۿمہۿیسکۿرشمكۿےسۿدمدۿبلطۿںیہنۿرکےت۔ف)والل ٰ‬ ‫۾‪۷‬رعیبۿابآرخۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارومعضۿرساینۿعلضۿمریلیۿرمہلسۿخیشۿاریمۿیلعۿاصحقۿاقدریۿروضی‬ ‫ہلئسمۿۺۼ‪:۷‬‬ ‫ونکان ۿرس ۿراہ ۿےہ ۿاشۿےس ۿسق ۿوقم ۿلاین ۿیتیپۿےہ‪،‬دنہؿاملسمن۔اؿر ۿدجسم ۿیھبۿغربی ۿےہ‪،‬دجسمےک ۿرخچۿںیم ۿایس ۿونکںی ۿاک ۿلاین ۿ ٓا لاۿ‬ ‫ےہ‪،‬اشۿؿغكۿؿہۿونکانۿرممقۿرکےنۿےکۿالقئۿےہ‪،‬ارگۿدنہؿۿاشۿیکۿرممقۿرکاےئۿوتۿھچکۿرحچۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬شالئۿےنۿایبن ایکۿہکۿؿہۿونکانۿدجسمۿاکۿںیہن‪،‬ہنۿؿاہنۿوکیئۿ ٓا لادیۿےہ‪،‬سمفرۿولگۿدجسمۿںیمۿامنرۿڑپےتھ‪،‬ونکانۿراہۿریگؿنۿ‬

‫ےکۿےئلۿےہ‪،‬دنہؿۿاشۿیکۿرممقۿرکالاۿاچاتہۿےہۿرکاےئ‪،‬ہکبجۿؿہۿاشۿیکۿؿہجۿےسۿوکیئۿااقحتسطۿاانپۿااسیۿہنۿرک ۿہکۿؿوضۿؿلسغۿںیمۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫مرامحۿوہےکس۔واللْ ٰ‬ ‫اررسہسامۿعلضۿایگرمہلسۿمیکحۿرساچۿادلنیۿادمحاصحقۿ‬

‫‪۸‬امجدیۿابآرخہۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسمۻۼ‪:۷‬‬ ‫فرۿطۿدرایمنۿاضفلئۿدجسمۿؿدمارشۿےکۿایکںیہ؟وضحرۿ ٓا اقےئۿلادمارۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿیھبۿوکیئۿدمرہسۿ‬ ‫ریمعتۿایکۿاھتۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وضحرۿادقشۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿوکیئۿدمرہسۿریمعتۿہنۿفراملا‪،‬ہنۿدصرۿاؿلۿںیمۿوکیئۿامعرفۿانبمۿدمرہسۿانبےنۿاکۿدوتسرۿ‬ ‫اھت۔انۿیکۿسمخدۿانۿیکۿاجمشلۿیہیۿدمارشۿوہیتۿںیھت۔اہنۿمیلعتۿملعۿدنیۿرضؿرۿفر ۿےہۿایسۿےئلۿالیناءۿمہیلعۿاٰولصلہۿؿالسالمۿیکۿ‬ ‫تثعبۿوہیتۿےہ۔‬

‫تعایلْعلیہْوسلمْانماْبعثتْمعلما‪2‬۔‬ ‫قالْصلْاللْ ٰ‬ ‫ْ‬

‫وضحر ۿاونر ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملس ۿےن ۿفراملا‪:‬ےھجم ۿ ملعۿ‬ ‫انبرکاجیھبۿایگ۔(ف)‬ ‫وضحرۿارکمۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿفراملا‪:‬ںیمۿ‬

‫تعایلْعلیہْوسلمْانماْ ْ‬ ‫وقالْصلْالل ٰ‬

‫ْسننْابوداؤدْکتابْالجہادْبابْفْالمشرکْیسہمْلہْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪ /۷‬۾‪،۶‬سننْا بنْماجہْابوابْالجہادْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ‬

‫‪1‬‬

‫۽‪،۷۵‬المصنفْالبْنْایبْشؼبہْکتابْالجہادْبابْفْاالستعانۃْبالمشرکیْادارةْالِرآنْرکایچ‪ /۶۷‬ۺ۾‪۸‬‬

‫ْسننْا بنْماجہْبابْفضلْالعلماءْا لخْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ‪۷۵‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 464 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫و‬ ‫اراہر ۿےئلۿ میزہلۿؿادلےکۿوہنۿںیہمتۿمیلعتۿداتیۿوہن۔ (ف)‬ ‫اﷲ زعؿلج ۿےن ۿفراملاہک ۿؿہ(یبن ۿرکمی ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلعۿ‬

‫انالکمْبمزنلۃْالوالدْاعلمکم‪1‬۔ ْ‬ ‫وقالْعزوجل"‬

‫"‪2‬۔ ْ‬

‫ؿملس)انۿولوگنۿوکۿاتکفۿؿتمکحۿیکۿمیلعتۿدےتیۿںیہ۔(ف)‬

‫سمخد ۿیک ۿریمعت ۿؿاحق ۿےہ ۿاؿر ۿدمرہس ۿےک ۿلام ۿےس ۿیسک ۿامعرف ۿاک ۿانبلا ۿؿاحق ۿںیہن‪،‬اہن ۿمیلعت ۿملع ۿدنی ۿؿاحق ۿےہ ۿاؿردمرہس ۿانبلاۿ‬ ‫م‬ ‫دبمقۿ صیخنہۿریمعتۿدجسمۿیکۿفطنلقۿامشیبرۿےہ‪،‬یبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫من ْبین ْلل ْمسجدا ْبین ْالل ْلہ ْبؼتا ْف ْالجنۃ ْ‪3‬وفْ وج ۿاﷲ زعؿلج ۿےک ۿےئل ۿدجسم ۿانبےئ ۿاش ۿےک ۿےئل ۿاﷲزعؿلجۿ‬ ‫حیقۿںیمۿومویتنۿاؿرۿلاوقفۿاکۿرھگۿانبےئ۔‬ ‫روایۃْمنْدرویاقوت‪4‬۔ ْ‬ ‫ہلئسمۿۼۼ‪:۷‬‬

‫ارؿوخناۿرگنمۿعلضۿؿراگیۿمٹپۿرمہلسۿاحیجۿیلعۿدمحمۿامثعنۿ‬

‫‪۷۵‬ۿامجدیۿابآرخہۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫اہینۿیکۿاجعمۿدجسمۿںیم ادنرۿےکۿػاوقنۿؿاےلۿوتسوننۿرپۿہیۿلارخیۿیھکلۿےہ‪:‬‬ ‫ارۿمکحۿاہمراچۿاعیلۿبقلۿدمحمۿیلعۿاحیجۿوخشۿبقلۿلادحافۿدجسمۿ اہمراچ ۿدنلب ۿبقلۿےکۿمکحۿےسۿاےھچۿبقلۿؿاےل ۿاحیجۿدمحمۿیلعۿےنۿ‬ ‫یعس ۿومند‪،‬کران ۿومانمن ۿرادشہ ۿدص ۿرطف ۿاتبرخی ۿاؿتشگۿ دجسمۿانبےنۿیکۿوکششۿیکۿسجۿےسۿومونمنۿوکۿڑکیسؿنۿوخایشنۿ‬ ‫ااہلم ۿقح‪،‬ہک ۿؿادجس ۿدبراگہ ۿرف ۿؿارتقف‪،‬رفطل ۿخداؿدن ۿیحۿ احلصۿوہںیئ‪،‬اشۿیکۿلارخیۿےکۿلار ۿںیمۿقحۿاعتیٰلۿیکۿرطفۿ‬ ‫ؿممن‪،‬دمحمۿامرامیہۿوخےئۿبقلۿمیعمیز ۿدجسمۿوچنۿمیمـد ۿزعم‪ ،‬ےس ۿوین ۿااہلم ۿوہا ۿہک ۿؿادجس ۿدبراگہ ۿؿارتقف(رپؿرداگر ۿیک ۿلاراگہ ۿںیمۿ‬ ‫دجسہۿرکۿاؿرۿغرفۿاحلصۿرک)ردنہۿؿےبۿاینرۿخداۿؿدنۿدقؿشۿیکۿرہملاینۿ‬ ‫دؿلارہۿےئپۿغرفۿدراگہۿرف۔ےپۿلارخیۿ ٓا دمۿوگبش‪۶۷۹۷‬رگنمکحۿ‬ ‫م‬ ‫غ‬ ‫ےسۿرپؿرداگرۿاکۿ رفۿاحلصۿرکےنۿیکۿاخرطۿدمحمۿا رامیہۿوخےئۿبقلۿ‬

‫رفۿواسجدواقرتب۔‬

‫ےنۿدؿلارہۿدجسمیکۿریمعتۿاکۿزعمۿایکۿوتۿاشۿیکۿلارخیۿےکےئلۿہیۿدصااکنۿ‬ ‫ںیم ۿ ٓا یئ ۿہک ۿرگن ۿمکح ۿرف ۿواسجدْاقرتب(رپؿرداگر ۿاکہی ۿمکح ۿدھکی ۿرکۿ‬ ‫دجسہۿرکۿاؿرۿغربیۿوہاج)۔(ف)‬

‫ْسننْابوداؤدْکتابْالطہارةْبابْکراہیۃْاستِبالْالِبلۃْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪۸ /۶‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۷‬۾‪۶۷‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْالمساجدْبابْمنْبینْللْمسجدارْاچیۿامیۿدیعسینپمکۿرکایچۿ‬

‫‪3‬‬

‫بنْعباسْدارالقکرْبیوتْ‪۷۹۶ /۶‬‬ ‫‪4‬‬

‫ْالمعجمْاالوسطْحدیثْ‪ْ۶۱۶۶‬مکؾبۃْالمعارفْالریاضْۻ‪ /‬ۼ‪۷‬‬ ‫‪Page 465 of 631‬‬

‫‪۹‬ۺ‪،‬مسندْاحمدْبنْحنبلْمرویْا زْمسندْعبداللْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫و‬ ‫اقیقحتفۿےسۿولعممۿوہاۿہکۿ ہلیۿرمہبتۿاشۿدجسمۿیکۿانبۿاحیجۿدمحمۿیلعۿےنۿاہینۿےکۿدنہۿؿراہجۿےکۿمکحۿےسۿیکۿاؿرۿاحیجۿدمحمۿیلعۿہعیشۿ‬ ‫ذمہق ۿاک ۿاھت‪،‬دعب ۿںیم ۿاش ۿدجسم ۿوکرگارک ۿدؿرسی ۿرمہبت ۿایس ۿہگج ۿرپ ۿینس ۿاملسمونن ۿےن ۿدنچہ ۿرکےک ۿرھپ ۿےئن ۿرس ۿےس ۿریمعت ۿیکۿیئگۿ‬ ‫سج ۿدنچہ ۿںیم ۿرلادہ ۿ ہص ۿدمحمامرامیہ ۿوخےئ ۿبقل ۿےن ۿایل ۿوج ۿیعیش ۿذمہق ۿاک ۿےہ ۿسج ۿاک ۿلام ۿلارخی ۿںیم ۿاھکل ۿےہ ۿرگم ۿاش ۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫وعیشنۿاکۿرصتفۿیسکۿمسقۿاکۿےہۿہنۿانۿںیمۿےسۿوکیئۿامنرۿوک ٓا لاۿےہ‪،‬ااممۿؤمدنۿیکۿوخنتاںیہۿراہجۿےکۿزخاہنۿےسۿیتلمۿںیہۿنجۿےسۿ‬ ‫دجسم ۿےک ۿرچاف ۿیتب ۿیھب ۿوہیت‪،‬اف ۿان ۿےک ۿااکحم ۿایبن ۿفرامںیئ ۿہک ۿاش ۿدجسم ۿںیم ۿامنر ۿوہیتکس ۿےہ ۿلاںیہن؟ہی ۿدجسم ۿدجسم ۿاجعم ۿاکمکحۿ‬ ‫ریتھکۿےہۿلاںیہن؟ دنہؿۿراہجۿےکۿہسیپۿےسۿدجسمۿےکۿرچافۿیتبۿاکۿایکمکحۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫امنرۿاشۿںیمۿوہیتکسۿےہۿوتاصالۿہیۿلحمۿاشیناہۿںیہن۔امنرۿہزۿلاكۿہگجۿوہیتکسۿےہۿاہجنۿوکیئۿمماتعنۿرشیعۿہنۿارگہچۿیسکۿاکۿاکمنۿلاۿ‬ ‫ااتفدہۿرنیمۿوہ۔روسلۿاﷲ یلصۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫جعلتْیلْاالرضْمسجداوْط وراْفاْماْرجلْمنْامیتْ ریم ۿےئلۿرنیمۿوکۿاجےئۿامنرۿاؿرۿلاكۿرکےنۿؿایلۿانبلاۿایگۿےہۿ‬ ‫اذہاۿریمیۿامقۿںیمۿےسۿیسکۿصخۿوکۿاہجنۿیھبۿامنرۿاکۿؿغكۿ‬ ‫ادرکتہْالصلوةْفلیصل‪1‬۔ ْ‬ ‫ٓا اجےئۿوتۿاشۿوکۿؿاہنۿیہۿامنرۿڑپھۿینیلۿاچےئہ۔(ف)‬ ‫اؿرۿحقۿؿہۿرقتمناۿوسمرشۿےسۿدجسمۿکہالیت‪،‬دجسمۿیھجمسۿاجیتۿےہۿاشۿںیمۿہعمجۿؿامجمقۿؿادانۿوہیتۿےہۿاشۿےکۿےئلۿااممۿؿؤمدنۿ‬ ‫رقمرۿںیہۿوتۿافۿاےسۿدجسمۿےنھجمسۿںیمۿہبشۿادیارکےنۿیکۿوکیئۿؿہجۿںیہن۔دنہؿراہجۿےکۿمکحۿےسۿاننب ۿاشۿوکۿزلتسممۿںیہنۿہکۿاشۿیکۿ‬ ‫ولممكۿرنیمۿںیمۿایسۿیکۿكلمۿرپۿینبۿےہۿہکۿدجسمۿہنۿوہۿےکسۿہکلبۿاغلكۿیہیۿےہۿہکۿرہشۿیکۿرنیمۿرپۿسجۿاکۿوکیئۿصخۿامكلۿںیہنۿوہلاۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿؿاایلنۿكلمۿاشۿںیمۿوطبرۿوخدرصتفۿرکےتۿںیہۿےسجۿاچےتہۿںیہۿدےتیۿںیہۿوجۿاچےتہۿںیہۿونباےتۿںیہۿایسیۿرنیمۿرپۿلااجرفۿ‬ ‫راہج ۿینب‪،‬كلم ۿیک ۿہری ۿولممہک ۿرنیم ۿاﷲ زعؿلجۿیک ۿكلم ۿوہیت ۿےہ‪،‬تیب ۿاامللۿیک ۿکہالیتۿےہ‪،‬راہج ۿا ۿش ۿاک ۿامكل ۿںیہنۿوہلا‪،‬روسلۿ‬ ‫اﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬ۿعادیْاالرضْللْولرسولہ‪2‬ۿ(رنیمۿاﷲ اعتیٰلۿاؿرۿروسلۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿ‬ ‫یکۿكلمۿوہیتۿےہ۔ف)ۿاؿرۿرایضفۿےکۿاامتہمۿےسۿاننبۿیھبۿاشۿےکۿدجسمۿوہےنۿںیمۿلخمۿںیہن‪،‬ارگۿاشۿاکۿرضفۿدحۿرفکۿلكۿ‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْالؾیممْ‪ /۶‬۽‪ْ۹‬وکتاب‬ ‫ْالصلوةْ‪۷/۶‬ۻ دقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچ‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْالسنن‬ ‫ْالکربیْاحیاءْالمواتْدارصادرْبیوتْۻ‪۶۹۸ /‬‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 466 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہن ۿاھت ۿحق ۿوتػاہز‪،‬ؿرہن ۿاغمك ۿہی ۿہک ۿاش ۿےک ۿدجسم ۿرکےن ۿےس ۿدجسم ۿہن ۿوہیئ‪،‬رگم ۿحق ۿاملسمونن ۿےن ۿاےس ۿدجسم ۿغرار ۿدلا اش ۿںیمۿ‬ ‫امنرںیۿدجسمۿھجمسۿرکۿڑپ ںیۿدجسمۿوہیئگ‪،‬‬

‫فانْاالرضْانْکانتْلؽیتْالمالْفجازْجعل مْایاھاْ رنیمۿہکبجۿتیبۿاامللۿیکۿوہوتۿاملسموننۿےکۿےئلۿاجمر ۿےہۿہکۿ‬

‫مسجدا‪ْ ،‬والؽناءْانْکانْمنْمالْالمسلمیْفبہاْاوْ اےس ۿدجسم ۿانبدںی‪،‬اؿر ۿریمعت ۿارگۿاملسمونن ۿےک ۿامل ۿےسۿوہ ۿوتۿ‬ ‫من ْمال ْالمرتد ْفاذا ْمات ْعل ْارتدادہ ْفصارفؼئاْ اہبف‪،‬لاۿریمعتۿرمدتۿےکۿاملۿےسۿوہیئۿاشۿےکۿاردتادۿرپۿرمےنۿےکۿ‬ ‫للمسلمیْاوْمنْخزانۃْالوایلْفاللزانۃْلؽیتْالمالْ‬

‫دعبۿاشۿاکۿاملۿاملسموننۿےکےئلۿےفۿوہایگ‪،‬لا ۿؿایلۿےکۿزخاہنۿ‬

‫ےسۿریمعتۿوہیئۿوتۿزخاہنۿتیبۿاامللۿاکۿےہ‪،‬اشۿاینبدۿرپۿہریۿدیمۿاؿرۿ‬ ‫عل ْان ْماکان ْلکافر ْغی ْذیم ْوال ْمستأمن ْوحصلْ‬ ‫ہری ۿاتسمنم ۿاکفر ۿاک ۿامل ۿارگ ۿریغب ۿدوھاک ۿاؿر ۿدبدہعی ۿےک ۿریغبۿ‬ ‫للمسلمی ْبغی ْعذرْونِضْع د ْصار ْل م ْعلْانْ‬ ‫املسمونن ۿوک ۿاحلص ۿوہوت ۿؿہ ۿاںیہن ۿاک ۿوہ ۿاجلا ۿےہ‪،‬كالؿہ ۿارںیۿ‬ ‫بیدناْدلیالْظاہراْیؿبتْبہْالوقفْشرعاْویھْالش رةْ امہر ۿلاش ۿوج ۿدلیلۿےہ ۿؿہ ۿػاہز ۿےہ ۿسج ۿےس ۿرشكا ۿؿفقۿ‬

‫فدعویْخالفہْیردھاْاالحتمال‪ْ1‬‬ ‫کماْبؼناہْفْفتاوناْ لامك ۿوہاجلا ۿےہۿاؿر ۿؿہۿدلیلۿرہشف ۿےہۿسپۿاشۿےکۿخالفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫دوعٰیۿےکۿاامتحلۿوکۿردۿرکداتیۿےہۿاسیجۿہکۿمہۿےنۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿ‬ ‫بتوفیقْالل۔ ْ‬ ‫وتقیفۿےسۿاےنپۿاتفؿٰیۿںیم ایبنۿایکۿےہ۔(ف)‬

‫ںیہی ۿےس ۿػاہز ۿوہا ۿہک ۿدؿلارہ ۿانبۿںیم یسک ۿیعیش ۿاک ۿدنچہۿںیم ۿرلادہۿ ہص ۿح ان ۿاش ۿینعمۿرپۿےہۿہک ۿلیصحت ۿدنچہ ۿںیم ۿرلادہ ۿوکشش ۿیکۿ‬ ‫حقۿوتػاہز‪،‬اؿرۿارگۿایسۿینعمۿرپۿوہۿہکۿرلادہۿدنچہۿاشۿےنۿوخدۿاےنپۿاملۿےسۿدلاۿوتۿدجسممكۿلامك وہرکۿایقمقۿلكۿرالئۿںیہن وہیتکس‪،‬‬ ‫االتریْانْلوان دمْمسجدْفاعادبنائہْکافرْبمالہْلمْ ایک وت ۿںیہن ۿداتھکی ۿہک ۿارگ ۿوکیئ ۿدجسم ۿرگاجےئ ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿامعرفۿ‬ ‫یلرجْعنْالمسجدیۃْوانْلمْیِبلْبناءْہْلکونہْ یسکۿاکفر ۿےنۿدؿلارہۿاےنپۿامل ےسۿانبدیۿوتۿؿہۿدجسممك ۿےسۿ‬ ‫غیْاھلْللوقفْعلْالمسجدْھذااذالمْیکنْمرتداْ اخرچۿہنۿوہیئۿارگہچۿاکفرۿاکۿدجسمۿوکۿریمعتۿرکلاۿوبقملۿںیہنۿویکہکنۿ‬ ‫ؿہۿدجسمۿرپۿؿفقۿاکۿالہۿںیہن‪،‬ہیۿاشۿوصرفۿںیمۿےہۿہکۿاکفرۿہریۿ‬ ‫اما ْھوْفؼتوقفْاالمرْعلْانْیسلمْفیصحْکماْفْردْ‬ ‫رمدت ۿوہ‪،‬اؿر ۿارگ ۿرمدت ۿوہوت ۿہی ۿاعمملہ ۿوموقف ۿرےہ ۿاگ ۿیتح ۿہک ۿؿہۿ‬ ‫المحتارعنْالبحرْ ْ‬ ‫ل‬ ‫املسمن ۿوہاجےئۿوتۿحیحصۿوہاجےئۿاگۿاسیجۿہکۿرحبۿےسۿردا مخنارۿ‬ ‫ںیم ےہ‪،‬‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْمطلبْفْوقفْالمرتدْوا لکافرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۸‬ۻ‪۸‬‬ ‫‪Page 467 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اویموتْعلْردتہْوالعیاذْباللْفیعودْفؼئاْللمسلمی۔ ْ لا ۿؿہ ۿاحلك ۿاردتاد ۿرپ ۿرماجےئ‪،‬ا ۿﷲ اعتیٰل ۿیک ۿانپہ ۿوت ۿاف ۿہیۿ‬ ‫املسموننۿےکۿےئلۿاملۿتمینغۿنبۿاجےئاگ(ف)‬ ‫لاملسمۿاکۿن ہیۿہکۿاشۿےکۿاےنپۿاملۿےسۿوہۿوصخصاۿاےنپۿاشالیمۿاکمۿںیمۿہنۿاللاۿاچےئہ۔یبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫این ْن یت ْعن ْزبد ْالمشرکی ْ‪1‬رواہ ْابوداؤد ْوْ كشیب ۿےھجم ۿرشموکن ۿےک ۿن ہی ۿےس ۿعنم ۿرکدلا ۿایگ ۿےہ۔(اش ۿوکۿ‬ ‫تعایل ْعنہ‪ ْ،‬اوبداؿدۿاؿرۿرتذمیۿےنۿایع ۿنبۿحمارۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿ‬ ‫الرتمذیْعنْعیاضْبنْحمارْریضْالل ٰ‬ ‫رؿامكۿایک‪،‬اؿرۿہیۿدحمكۿنسحۿحیحصۿےہ۔ف)‬ ‫وھوْحدیثْحسنْصحیح۔ ْ‬ ‫اؿرفرامےتۿںیہۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬

‫اینْالاقبلْھدیۃْمشرک‪2‬۔رواہْالطرباینْالکبیعنْ كشیب ۿںیمۿرشمكۿاکدہہیۿوبقلۿںیہنۿرکلا۔(اےسۿربطاینۿےنۿ‬ ‫تعایلْعنہْبسندْصحیح۔ ْ ریبکۿںیمۿبعکۿنبۿامكلۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿحیحصۿدنسۿےکۿ‬ ‫کعبْبنْمالكْریضْاللْ ٰ‬ ‫شاھتۿرؿامكۿایک۔(ف)‬ ‫اؿرفرامےتۿںیہۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬

‫اناْالنِْبلْشؼئامنْالمشرکی‪ْ3‬رواہْاحمدْوالحا کمْ ےب ۿكش ۿمہ ۿرشموکن ۿیک ۿوکیئ ۿےش ۿوبقل ۿںیہن ۿرکےت۔(اےسۿ‬ ‫ادمحۿاؿرۿاحمکۿےنۿمیکحۿنبۿزحامۿریضۿاﷲ اعتیلۿمنہۿےسۿرؿامكۿ‬ ‫عنْحکیمْبنْحزامْریضْاللْتعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫ایک۔ف)‬

‫اؿرۿفرامےتۿںیہۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬

‫اناْالنستعیْبمشرک‪4‬۔رواہْاحمدْوابوداؤدْوابنْ كشیبۿمہۿرشموکنۿےسۿدمدۿبلطۿںیہنۿرکےت۔(اشۿوکۿاوبداؿدۿ‬ ‫تعایلْعنہا۔ ْ اؿرۿانبۿامہجۿےنۿامۿاوملنینمۿدصہقیۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿاہنعۿےسۿ‬ ‫ماجۃْعنْامْالمؤمنیْالصدیِۃْریضْاللْ ٰ‬ ‫رؿامكۿایک۔ف)‬

‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالسیْبابْماجاءْفْقبولْہدایاْالمشرکیْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪۶ /۶‬۾‪۶‬‬ ‫‪ْ2‬المعجمْالکبیْدحمكۿ۽‪،۶۸‬۾‪ْ۶۸‬المکؾبۃْالقیصلیۃْبیوتْ۾‪۵ /۶‬ۼؿ‪۶‬ۼ ْ‬ ‫‪1‬‬

‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْمرویْازْحکیمْبنْحزامْدارالقکرْبیوتْ‪۹۵۸ /۸‬‬

‫‪3‬‬

‫ْ‬

‫‪ْ4‬سننْابوداؤدْکتابْالجہاْدْبابْفْالمشرکْیسہمْلہْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪ /۷‬۾‪،۶‬سننْا بنْماجہْابوابْالجہادْبابْفْاالستعانۃْ‬

‫بالمشرکیْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ۽‪۷۵‬‬ ‫‪Page 468 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿۿردحںیثیۿوجارۿؿااجرفۿںیمۿیھبۿںیہۿاؿرۿوتقیفۿوتبقیف ۿاﷲاعتیٰلۿامہر ۿوتفٰیۿںیمۿےہ‪،‬رگمۿاہینۿرضؿرۿؿہۿرخچۿزخاہنۿےسۿاتلمۿ‬ ‫وہاگۿہنۿہکۿراہجۿیکۿحیقۿےس‪،‬اؿرۿزخاہنۿؿایلۿكلمۿیکۿدایتۿتیکلمۿںیہنۿوہۿلاۿوتۿاشۿےکۿ ےنیۿںیمۿرحچۿںیہنۿہکبجۿیسکۿتحلصمۿرشہیعۿ‬

‫اکۿخالفۿہنۿوہ‪،‬ھذاْماعندیْوالعلمْبالحقْعندْریب(ہیۿؿہۿےہۿوجۿریم ۿمردلكۿےہۿاؿرۿقحۿاکۿملعۿریم ۿرفۿےکۿلاشۿ‬ ‫ےہ۔ف)واللْسبحانہ‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔‬ ‫ٰ‬

‫ح‬ ‫ہلئسم۽ۼ‪:۷‬ارۿوپرھکۿاریاراےئۿوپرۿعلضۿرفظمۿوپرۿہلحمۿونرۿامیلحلۿشاہۿرشفیۿ ٓا لادۿرمہلسۿرشفیۿارل مٰنۿاصحقۿ‪۹‬ةعشنۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫رلد ۿدنسیۿاعملۿےہ‪،‬امدلار ۿےہ‪،‬لاچنۿشاف ۿہزار ۿرؿےپۿیکۿامتیلۿرکھنا ۿےہ‪،‬دنچہۿا ینۿاملگۿرکۿدجسمۿونبالا ۿےہ۔رشكا ۿاجمر ۿےہۿ‬

‫لاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫م‬ ‫اجمرۿےہ‪،‬اومرۿریخۿےکۿےئلۿدنچہۿرکلاۿااحدمكۿ خیحہۿےسۿلامكۿےہ‪،‬امدلارۿرپۿؿاحقۿںیہنۿہکۿشاریۿدجسمۿاےنپۿاملۿےسۿانبےئ‪،‬ارمۿ‬ ‫ریخۿںیمۿدنچہۿیکۿرحتلكۿداللكۿریخۿےہ۔‬

‫ومنْدلْعلْخیْفلہْمثلْاجرْفاعلہْ‪1‬۔ ْ‬

‫وج ۿاکر ۿریخ ۿیک ۿراامنہیئ ۿرک ۿاش ۿوک ۿیھب ۿاانت ۿیہ ۿارج ۿاتلم ۿےہ ۿانتجۿ‬ ‫اکرریخۿرکےنۿؿاےلۿوک۔(ف)‬

‫اراریمجۿرشفیۿدراگرۿدقمشۿرمہلسۿلدریۿادمحۿاخنۿاصحقۿراوپمرۿیۿ ‪۸‬راضمنۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم۾ۼ‪۷‬لا‪۵‬۽‪:۷‬‬ ‫الكۿؿػفیۿاجریگۿدنچۿامظتنمنۿےکۿرپسدۿیکۿیئگۿسجۿںیمۿالكۿشایہۿدجسمۿاؿرۿاشۿیکۿاجدئادۿیھبۿشالمۿےہ‪،‬امظتنمنۿؿفقۿاخ ۿےنۿ‬ ‫اجدئادۿدجسمۿیکۿاکیفۿ ٓا دمینۿومجمیعۿرسامہیۿؿفقۿںیمۿعمجۿایکۿاؿرۿكالؿہۿاشۿدجسمۿےکۿسجۿےکۿےئلۿہیۿاجدئادۿؿفقۿیھتۿدؿرس ۿاوبافۿ‬ ‫ؿفقۿںیمۿرصفۿرکدلاۿاؿرۿاشۿدجسمۿوکۿؿریانۿراھک۔ااممۿؤمدنۿامنرۿادانۿمیخگاہنۿاکۿااظتنمۿایکۿہنۿلاینۿرؿینشۿاکۿاامتہم‪،‬یتحۿہکۿدجسمۿیکۿ‬ ‫رضؿریۿرممقۿؿۿافصیئۿلكۿںیہنۿرکایئۿاجیت۔‬

‫اؿل‪:‬ۿالكۿؿفقۿیکۿ ٓا دمینۿلاؿوجدۿاشۿیکۿرضؿرلافۿوموجدۿوہےنۿےکۿہریۿ ٓا لادۿرھکۿرکۿدؿرس ۿاوبافۿںیم رصفۿرکدانیۿاجمرۿےہۿ‬ ‫لا ںیہن؟ارگۿلااجمر ۿےہۿوتۿرصفۿدشہۿاملۿدجسمۿوکۿاوباف ۿرصمؿفۿاہیف(وخاہۿؿػفیۿیہۿوہن)ےسۿؿاسپۿےلۿرکۿاشۿدجسمۿںیم‬ ‫رصفۿرکاےنۿاکۿاملسمنۿوکۿقحۿاحلص‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْاالمارةْبابْفضلْاعانۃْالغازیْفْسؽیلْاللْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۷‬ۼ‪۶۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 469 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےہۿلاںیہن؟‬ ‫دؿم‪:‬ۿامظتنمنۿؿفقۿاشۿوصرفۿںیمۿرشكایسکۿزعتریۿؿزساۿےکۿوتسمحقۿںیہۿاؿرۿؿاحقۿازعللۿںیہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿیکۿ ٓا دمینۿدؿرس ۿاؿاقفۿںیمۿرصفۿرکلاۿرحامۿےہۿارگہچۿدجسمۿوکۿاححقۿیھبۿہنۿوہہنۿہکۿاحبلۿاححقۿہکۿرحامۿرحامۿادشۿرحامۿ‬ ‫ےہ۔املۿدجسمۿارگۿہنیعبۿوموجدۿوہۿؿاسپۿایلۿاجےئۿارگہچۿدؿرس ۿؿفقۿلاۿدجسمۿدرگیۿںیمۿوہۿاؿرۿوجۿرصفۿوہۿایگۿانۿاکۿلاۿؿانۿنیمظتنمۿ‬ ‫رپ ۿالرم ۿےہ ۿان ۿےس ۿؿوصل ۿایک ۿاجےئ ۿاؿر ۿان ۿاک ۿزعمؿل ۿرکلا ۿؿاحق ۿےہۿہکۿؿہ ۿاغبص ۿؿاخنئ ۿںیہ ۿارگ ۿوصرف ۿذموکرہ ۿؿاػعنہۿ‬ ‫ےہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اتحدالواقف ْوالج ۃ ْوقل ْمرسوم ْبعض ْالموقوفْ ؿافق ۿؿتہج ۿؿفق ۿ دحت ۿوہ ۿاؿر ۿضعب ۿوموقف ۿہیلع ۿےک ۿاشمہزۿ‬ ‫علیہْجازْللحا کمْانْیصرفْمنْفاضلْالوقفْاالخرْ ںیمۿیمکۿؿاعقۿوہاجےئوتۿاحمکۿوکۿاجمرۿےہۿہکۿدؿرس ۿؿفقۿیکۿ‬ ‫علیہْوانْاختلفْاحدھماْبانْبینْرجالنْمسجدینْ افلضۿ ٓا دمینۿںیمۿےسۿھچکۿاشۿرپۿرصۿفۿرک ۿاؿر ۿارگۿانۿ‬ ‫اورجلْمسجداْومدرسۃْووقفْعلیہمااوقافاْالیجوزْ‬

‫لہْ ٰذلک‪1‬۔ ْ‬

‫دؿوننۿا ینۿؿافقۿؿتہجۿںیمۿےسۿوکیئۿالكۿفلتخمۿوہۿےسیجۿدؿۿ‬

‫وصخشن ۿےن ۿاگل ۿاگل ۿدؿۿدجسمںی ۿونباںیئ ۿلا ۿالك ۿیہۿصخۿےنۿ‬ ‫الكۿدجسمۿاؿرۿالكۿدمرہسۿونبالاۿاؿرۿدؿوننۿےکۿاصمحلۿےکےئلۿ‬ ‫اگلۿاگلۿاؿاقفۿنیعتمۿےئکۿوہنۿوتۿالكۿیکۿ ٓا دمینۿدؿرس ۿرپۿ‬ ‫رخچۿرکےنۿاکۿاایتخرۿاحمکۿوکۿںیہن۔(ف)‬

‫اشۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫یزنعْوجوباْبزازیہْولوالواقفْدررْفغیہْباالویلْغیْ وتمیلۿےسۿؿوجلاۿؿفقۿؿاسپۿایلۿاج۔اگی(مرارہی)ارگہچۿوخدۿؿافقۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫وہ(درر)اذہا ۿہریۿؿافقۿارگۿوتمیلۿوہوتۿدبرہجۿاؿیٰلۿاشۿےسۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫مأمون ۔والل ٰ‬ ‫ؿفق ۿؿاسپ ۿایل ۿاج۔اگی ۿدر ۿااحنہکیل ۿؿہ ۿانیم ۿہن ۿوہ(ہکلب ۿاخنئ ۿوہ)۔‬

‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸/ ۶‬۽‪۸‬‬

‫‪Page 470 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وئسمہلۿ ٓا اتففۿادلنیۿاردمرہسۿرظنمۿاشالمۿ‬

‫ہلئسم‪۶‬۽‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿہیۿاملسمنۿاچےتہۿںیہۿہکۿرنیمۿدنہؿۿردنیمارۿےسۿوملۿےلۿرکۿدجسمۿےکۿےئلۿؿفقۿ‬ ‫رکںیۿرگمۿؿہۿردنیمارۿاملسموننۿےکۿاہھتۿںیہنۿاتچیبۿےہ‪،‬وتۿاشۿوصرفۿںیمۿدجسمۿانبےنۿےکۿےئلۿایکۿمکحۿےہ؟ ٓا لاۿہکۿومرؿیثۿرنیم رپۿ‬ ‫دجسمۿانبرکۿامنرۿڑپ ںیۿلاۿاےنپۿاےنپۿرھگۿامنرۿڑپ ںیۿاؿرۿامنرۿہعمجۿےکۿلامكۿایکۿمکحۿےہۿحقۿدنہؿردنیمارۿاینپۿرنیمۿہنۿےچیب؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دنہؿ ۿارگ ۿاتچیب ۿںیہن ۿاش ۿےس ۿوکیئ ۿاملسمن ۿاےنپ ۿلام ۿہبہ ۿرکاےل ۿرھپ ۿہی ۿاملسمن ۿاےس ۿدجسم ۿرکد ‪،‬ومرؿیث ۿوہےن ۿےس ۿرنیم ۿكلمۿ‬ ‫مراراعنۿںیہنۿوہاجیت‪،‬اؿرۿؿفقۿرکےنۿےکۿےئلۿكلمۿرضؿرۿےہ‪،‬ارگۿؿہۿہبہۿہنۿیھبۿرک ۿوتۿرھگؿنۿںیم لااہجنۿانمسقۿرتۿوہۿامنۿرۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ڑپ ںیۿاؿرۿہعمجۿیھبۿارگۿؿہۿہگجۿرہشۿلاۿانفءۿرہشوہ۔اگؿنۿںیم ہعمجۿوخدۿیہۿاجمرۿںیہن۔والل ٰ‬ ‫ہلئسم‪۷‬۽‪:۷‬الك ۿدجسم ۿاہنمك ۿگنت ۿےہ ۿہک ۿاش ۿںیم ۿسیب ۿ ٓا دیم ۿےس ۿرادئ ۿامنری ۿامنر ۿںیہن ۿڑپھ ۿ شکیے‪،‬اہین ۿاک ۿردنیمار ۿدنہؿ ۿےہ ۿؿہۿ‬ ‫رع ۿؿوطلۿںیمۿاٹھگےنۿمراھےنۿیکۿااجرفۿںیہنۿداتیۿےہۿایسیۿوصرفۿںیم دجسموکۿتیثیحبۿدؿۿزنمہلۿریمعتۿرکےکۿاؿرۿےچینۿاشۿ‬

‫ےکۿداکںینۿانبرکۿاشۿوکۿرکاہیۿرپۿد ۿاتکسۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿاشۿرکاہیۿوکۿدجسمۿیکۿرصفۿںیمۿالےنۿاکایخلۿےہۿاؿرۿدجسمۿوکۿداکوننۿےکۿ‬ ‫اؿرپۿانباتکسۿےہۿلاںیہن؟ایسیۿوصرفۿںیمۿاشۿؿغكۿدجسہۿاگہۿےچینۿےہۿاؿرۿرھپۿداکوننۿےکۿاؿرپۿوہۿاشۿےکۿؿاےطسۿوجۿمکحۿوہۿعمۿوحاہلۿ‬ ‫دحمكۿوقیۿؿۿدنتسمۿےکۿدلاۿاجےئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿوکۿداکںینۿرکدانیۿرحامۿیعطقۿےہ‪،‬وتعیسۿےکےئلۿہیۿوہاتکسۿےہۿہکۿدؿۿزنمںیلۿرکدیۿاجںیئۿؿغكۿرضؿرفۿلاالاخہنۿرپۿیھبۿامنرۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وہ۔والل ٰ‬

‫ہلئسمۿ‪۸‬۽‪ ۷‬لا‪۹‬۽‪ :۷‬اراہلۿ ٓا لادۿرساےئۿگراھۿدارالؾلنہۿرمہلسۿدمحمۿریصنۿادلنیۿاصحقۿ‬

‫۾‪۶‬راضمنۿاابملركۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫وسالۿاؿل‪:‬الكۿدجسمۿےکۿقلعتمۿھچکۿداکںینۿںیہۿاؿرۿدجسمےکۿؿفقۿلاہم ۿاکۿھچکۿ اتۿںیہنۿےہۿاہتبلۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿوتمیلۿشاقبۿاےنپۿؿۿ‬ ‫دجسمۿےکۿرضؿریۿارخااجفۿںیمۿرصفۿرکےتۿےھتۿانۿےکۿرامہنۿںیمۿرریۿلاریۿتہبۿوہیئگۿیھتۿلامہۿراضمنۿاابملركۿیکۿرتاؿحیۿ‬ ‫ںیم ۿغر ٓا ن ۿرشفی ۿمتخ ۿوہےن ۿےک ۿدعب ۿریشینی ۿناگن ۿرک ۿمیسقت ۿرکےت ۿےھت ۿاؿر ۿان ۿےس ۿرتشیپ ۿوجوتمیل ۿےھت ۿؿہ ۿكالؿہ ۿان ۿارخااجف ۿےکۿ‬ ‫راضمنۿرشفیۿںیمۿرؿراہنۿااطفریۿیھبۿناگنۿرکۿامنۿرۿوینۿوکۿمیسقتۿرکےتۿےھت‬

‫‪Page 471 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫درلاتفۿبلطۿارمہیۿےہۿہکۿاشۿدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿافۿاھٹمیئۿاؿرۿااطفریۿناگنلاۿدرسقۿےہۿلاںیہن؟‬

‫الجوابْھوْالموفقْوْالصواب ْ‬ ‫وصرف ۿوئسمہل ۿںیم ۿمتخ ۿیک ۿاھٹمیئ ۿاؿر ۿراضمن ۿرشفی ۿںیم ۿااطفری ۿناگنلا ۿاجمر ۿےہ ۿاش ۿےئل ۿہک ۿدجسم ۿیک ۿ ٓا دمین ۿےک ۿقلعتم ۿرتشیپۿ‬ ‫ؿفق ۿلاہم ۿےک ۿرشاطئ ۿےک ۿاطمقب ۿدلمعر ٓا دم ۿرکلا ۿاچےئہ‪،‬اؿر ۿارگ ۿؿفق ۿلاہم ۿوموجد ۿہن ۿوہ ۿوت ۿوتمایلن ۿشاقب ۿےک ۿاعتلم ۿےک ۿاطمقبۿ‬ ‫لمعۿرکلاۿاچےئہۿاؿرۿارگۿاعتلمۿاکۿیھبۿاحلۿولعممۿہنۿوہوتۿوجۿدجسمۿےکۿرضؿریۿارخااجفۿرشكاۿلامكۿوہنۿاشۿںیمۿرخچۿرکلاۿاچےئہ‪،‬‬ ‫اسیجۿہکۿشایمۿاتکفۿاولفقۿںیمۿذموکرۿےہ‪:‬‬ ‫وف ْاللییۃ ْان ْکان ْللوقف ْکتاب ْدیوان ْالِضاةْ اتفؿیۿریخہیۿںیمۿےہۿہکۿارگۿؿفقۿےکۿےئلۿوکیئۿرحتریۿدرتفۿاضقہۿ‬

‫المسیمْفْعرفناْبالسجلْوھوْفْایدی مْا تبعْماْ ا ینۿاقیضۿےکۿررٹسجۿںیم ےہۿسجۿوکۿامہر ۿرعفۿںیمۿلجسۿ‬ ‫فیہ ْاستحسانا ْاذا ْتناز ع ْاھلہ ْفیہ‪،‬واال ْینظر ْایلْ اہکاجلا ۿےہ ۿوت ۿوتمایلن ۿؿفق ۿںیم ۿاحنالف ۿیک ۿوصرف ۿںیمۿ‬ ‫اسیخسالا ۿاش ۿرحتری ۿےک ۿدنمراجف ۿیک ۿاابتف ۿیک ۿاجیگیئ ۿؿرہن ۿداھکیۿ‬ ‫المع ودْمنْحالہْفیماْسبقْمنْالزمانْمنْانْقوامہْ‬ ‫اجےئ ۿاگ ۿہک ۿرامہن ۿشاہقب ۿےس ۿاش ۿؿفق ۿاکاحل ۿوہعمد ۿؿ ۿرعمؿفۿ‬ ‫کیف ْکانوا ْیعملون ْوان ْلم ْیعلم ْالحال ْفیما ْسبقْ‬ ‫ایکۿخالۿ ٓا راہۿےہۿا ینۿوتمایلن ۿشاقب ۿےسیکۿرکےتۿےھتۿارگۿہیۿیھبۿ‬ ‫رجعنا ْایل ْالمِیاس ْالشریع ْوھوان ْمن ْاثبتْ‬ ‫ولعممۿہنۿوہےکسۿوتۿرھپۿمہۿاشۿایقشۿرشیعۿیک ۿرطفۿروجفۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫بالربھانْحِا ْحکمْلہْبہ ْ اھْفِطْواللْ ٰ‬ ‫تعایل ْاعلمْ رکںیۿےگۿہکۿسجۿےنۿمراہنۿےسۿقحۿلامكۿرکدلاۿاشۿےکےئلۿ‬ ‫کؾبہْمحمدْعبدالکاف۔ ْ‬ ‫تعایلْاعلم‪،‬اشۿوکۿ‬ ‫اشۿقحۿاکۿہلصیفۿرکدلاۿاجےئۿاگۿاھۿطقفۿوالل ٰ‬ ‫دمحمۿدبعااکلیفۿےنۿاھکلےہ۔(ف)‬ ‫وسالۿدؿم‪:‬الكۿدجسمۿےکۿشاقبۿوتمیلۿدیسۿےھت‪،‬ؿہۿتہبۿمنكۿؿشادہۿتعیبطۿےھت‪،‬ان ۿیکۿشادیگۿےسۿھچکۿولوگنۿےن ۿدجسمۿوکۿ‬ ‫اصقنلافۿاچنہپۿدےئ‪،‬انۿؿحہـنۿےسۿانۿیکۿدجسمۿےسۿدحیلعیگۿیھبۿوہیئگ‪،‬اۿفۿانۿیکۿےبۿونعاویننۿوکۿرھتپۿرپۿدنکہۿرکاےکۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫بصنۿرکالاۿسجۿےسۿانۿوکۿدصہمۿرؿیحۿوہاگۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟وگانۿاکۿلامۿذموکرںیہنۿےہۿہکلبۿاجبےئۿلامۿوتمیلۿشاقبۿاھکلۿایگۿےہۿ‬

‫نجۿوکۿاشۿبقلۿےکۿشاھتۿرہشۿےکۿولگۿاجےتنۿںیہ۔‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفْصْلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجاررتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‪۹۵۹ /۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 472 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫حقۿہکۿدیسۿاصحقۿیکۿدحیلعیگۿوہیئگۿاؿرۿانۿوکۿدجسمۿےسۿوکیئۿ قلعۿہنۿراہۿوتۿانۿیکۿمراویئنۿاکۿدنکہۿرکےکۿبصنۿرکلاۿہنۿاچےئہۿاشۿ‬ ‫ےئلۿہکۿوجۿھچکۿانۿےسۿتلفغۿوہیئۿاشۿوکۿوع ۿانۿوکۿلمۿاکچۿافۿہشیمہۿےکےئلۿكالہینۿرھتپۿرپۿانۿےکۿےبۿونعاایننۿدنکہۿرکاےکۿ‬ ‫بصنۿرکالاۿاجمرۿںیہنۿہکلبۿہیۿتبیغۿںیمۿدالخۿےہ‪،‬ۿاسیجۿہکۿدراتخمرۿںیمۿذموکرۿےہ‪:‬‬ ‫ل‬ ‫فْکتابْالحظرْواالباحۃْفصلْفْالؽیعْوکماْتکونْ اتکف ۿا خـر ۿؿااللاخۃ ۿںیم ۿعیب ۿےک ۿقلعتم ۿلصف ۿےک ۿتحت ۿذموکرۿ‬ ‫الغؼبۃ ْباللسان ْصریحا ْتکون ْایضا ْبالقعل ْوْ ےہۿہکۿتبیغۿسجۿرطچۿرصاحناۿرلانۿےسۿوہیتۿےہۿایسۿرطچۿ‬ ‫بالتعریض ْوبالکتابۃ ْوبا ْلحرکۃ ْوبالرمز ْوبغمزْ لمع‪،‬رعتضی‪،‬رحتری‪،‬رحتک‪،‬رمر‪ٓ ،‬ا ھکن ۿاؿر ۿاہھت ۿےک ۿاشار ۿ‬ ‫ےس ۿیھب ۿوہیت ۿےہ ۿایس ۿرطچ ۿہز ۿؿہ ۿےش ۿسج ۿےس ۿہیۿ‬ ‫العیْواالشارةْبالیدْوکلْمایق مْمنہْالمِصودْف وْ‬ ‫دصقماحلص ۿوہلا ۿؿہ ۿتبیغ ۿںیم ۿدالخۿےہ ۿاؿر ۿتبیغ ۿرحام ۿاخلۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلمْ‬ ‫داخلْفْالغؼبۃْوھوْحرامْ الخْفِطْواللْ ٰ‬ ‫طقف ۿوالل ْاعلم ْبالصواب‪،‬اش ۿوک ۿدمحم ۿدبعااکلیف ۿےن ۿاھکلۿ‬ ‫بالصواب‪،‬کؾبہْمحمدْعبدالکاف۔ ْ‬ ‫ےہ(ف)‬ ‫اللّٰ مْھدایۃْالحقْوالصواب۔ ْ‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪)۶‬الك ۿدؿ ۿصخ ۿےک ۿرکےن ۿےس ۿاعتلم ۿلامك ۿںیہن ۿوہلا‪،‬ارگہی ۿولعمم ۿوہہک ۿدقمی ۿےس ۿہیۿاصمرف ۿوتمایلنۿدجسمۿامل ۿدجسمۿےسۿ‬ ‫رکےتۿ ٓا ےئۿافۿیھبۿےئکۿاجںیئۿےگۿؿرہنۿںیہنۿہکبجۿاؿرۿوکیئۿدرہعیۿوبثفۿرشیعۿہنۿوہ۔اتفؿٰیۿریخہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اذاوجدْشرطْالواقفْفالْسؽیلْایلْملالقتہْواذاْفِدْ ارگۿؿافقۿیکۿرطفۿےسۿوکیئۿرشعۿوموجدۿےہۿوتۿاشۿیکۿاخمتفلۿ‬

‫عمل ْباالستقاضۃ ْواالسؾیمارات ْالعادیۃ ْالمستمرةْ یک ۿوکیئ ۿلیبس ۿںیہن ۿاؿر ۿارگ ۿہی ۿدوقفد ۿےہ ۿوت ۿرپاےن ۿرامےن ۿےسۿ‬ ‫افۿلكۿاشۿؿفقۿےکۿلار ۿںیمۿوجۿاعممالفۿوہشمدہۿلسلستۿؿ‬ ‫منْتِادمْالزمانْوْ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالحظرواالباحۃْفصلْفْالؽیعْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۷‬ۺ‪۷‬‬

‫‪Page 473 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایلْھذاالوقت‪1‬۔ ْ‬ ‫ٰ‬

‫ارمتسارۿےسۿےلچۿ ٓا رےہۿںیہۿانۿرپۿلمعۿایکۿاج۔اگی۔(ف)‬

‫ؿرہنۿامتمۿوہجملۿارشلاطئۿاؿاقفۿہزۿوتمیلۿےکۿاامعتسلۿؿلاعبۿااعفلۿوہاجںیئۿہکۿالكۿےکۿلعفۿےسۿاعتلمۿلامكۿاؿرۿشاقبۿےسۿدعمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وبثف‪،‬وبثفۿدعمۿںیہن۔وھذاْالیتقوہْبہْمنْلہْادینْترعر عْمنْالعامیۃْکماْالیلیف(ہیۿایسیۿلافۿےہۿوجۿادهیۿوسھجۿ‬ ‫وبھجۿرےنھکۿؿاالالكۿاعمۿ ٓا دیمۿیھبۿںیہنۿہہکۿاتکسۿےہۿاسیجۿہکۿیفخمۿںیہن۔ف)‬

‫(‪)۷‬ارگۿانۿلاوتنۿںیمۿانۿاکۿروصرۿہنۿاھتۿہکلبۿاؿرۿولوگنۿےنۿاصقننۿاچنہپےئۿوتۿانۿااعفلۿیکۿانۿیکۿرطفۿتبسنۿاتہبنۿؿارتفاۿےہۿاؿرۿ‬ ‫اشۿیکۿاشامقۿاشامقۿافہشحۿےہۿاؿرۿؿہۿرحامۿےہ۔‬ ‫ْ اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿارشاد ۿفراملا‪:‬كشیب ۿؿہ ۿولگ ۿوج ۿومونمن ۿںیمۿ‬ ‫ْ‬ ‫ْتعایل"‬ ‫قال ٰ ْ‬ ‫اشامق ۿافہشح ۿاچےتہ ۿںیہ ۿانۿےئلیک ۿداین ۿؿ ٓا رخف ۿںیم درد ۿلاكۿ‬

‫‪2"‬۔ ْ‬

‫‪‬‬

‫ذعافۿےہ(ف)‬

‫اؿر ۿارگۿان ۿاکۿروصر ۿاھتۿاؿر ۿاشۿرپۿان ۿیکۿدحیلعیگ ۿیھبۿوہیئگۿاؿر ۿاف ۿان ۿےبۿادتعاویلنۿاکرھتپۿرپۿدنکہۿرکاےکۿبصنۿرکلا ۿوکیئۿمہمۿ‬ ‫تحلصمۿرشہیعۿہنۿرکھناۿوہوتۿارگہچۿاشۿاحلكۿںیمۿہک ؿۿہۿلاںیتۿرعمؿفۿؿۿوہشمرۿوہیکچۿوہنۿالہۿرہشۿانۿؿاقظئۿرپۿعلطمۿوہنۿانۿاکۿ‬ ‫ھکلۿرکۿبصنۿرکلاۿتبیغۿںیہن وہاتکسۿےہۿوصخصاۿرظنمۿاعہمۿںیمۿبصنۿہکۿااہتشرۿاھچفۿرکۿاعمۿمیسقتۿیکۿرطچۿدحۿتبیغۿںیمۿاشۿ‬ ‫اک ۿ ٓا لا ۿدوشار ۿہن ۿلاایحف ۿوتمیل ۿذموکر ۿاش ۿےک ۿدعم ۿوجار ۿیک ۿوکیئ ۿؿہج ۿحقۿہک ۿرجنمۿنفینہ ۿہن ۿوہ ۿاہن ۿدعب ۿومف ۿوتمیل ۿاشۿرھتپ ۿاک ۿدعمؿمۿ‬ ‫رکدانیۿوہاگۿہکۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫و‬ ‫اےنپۿرمدؿنۿاکۿدرکۿ ھالیئۿےکۿوسامقۿرکؿ(ف)‬ ‫التذکرواموتاْکمْاالبلی‪3‬۔ ْ‬ ‫اؿرۿفرامےتۿںیہۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬ ‫ْقدافضواایلْماقدموا‪4‬۔ ْ‬ ‫التسبواْ ْاالمواتْفان م‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶۷۸ /۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۷۹‬۾‪۶‬‬

‫اےنپۿرمدؿنۿوکۿمراہنۿوہکۿویکہکنۿؿہۿاےنپۿ ٓا ےگۿےجیھۿوہےئۿاامعلۿ‬ ‫وکۿ چنہۿ ےکۿںیہ۔(ف)‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْاتحافْالسادةْالمتِیْکتابْآفاتْاللسان‪،‬اآلفۃْالثامنۃْاللعنْدارالقکرْبیوتْۼ‪۵ /‬۾‪،۹‬ۿ‪۶‬۾‪۹‬‬

‫‪3‬‬

‫ْ‬

‫‪ْ4‬صحیحْالبلاریْکتابْالجنائزْبابْماینہیْعنْسبْاالمواتْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۶‬ۼ۽‪،۶‬سننْالنسائیْکتابْالجنائز‪ْ،‬النہیْعنْسبْ‬

‫االموات‪ْ،‬ونرۿدمحمۿاکراخہنۿاجترفۿبتکۿرکایچۿ‪۹ /۶‬ۼ‪۷‬‬ ‫‪Page 474 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لاںیۿہمہۿحقۿہکۿلالتحلصمۿرشہیعۿےہۿثبعۿےہ‪،‬اؿرۿثبعۿےسۿؿےسیۿیہۿانچبۿاچےئہۿہنۿہکۿؿہۿسجۿےسۿیسکۿاملسمنۿوکۿفیلکتۿوہۿ‬ ‫اؿر ۿارگ ۿؿہ ۿااعفل ۿؿفق ۿںیم ۿایخمك ۿؿارضار ۿےھت ۿاؿر ۿوتمیل ۿوک ۿرھپ ۿوعدیک ۿوہش ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿوقف ۿلا ۿضعب ۿیک ۿحمامك ۿےس ۿوعداکۿ‬ ‫ادنہشیۿےہۿاؿرۿاشۿرھتپۿاکۿبصنۿرکلاۿامعنۿوہاگۿرغ ۿاشۿےکۿبصنۿںیمۿاشۿاکۿزعلۿےہۿلاۿایسۿرطچۿاؿرۿوکیئۿتحلصمۿمہمہۿرشہیعۿ‬ ‫ےہۿوتۿبصنۿںیم رحچۿںیہنۿہکلبۿاححقۿوہوتۿارجۿےہ‪،‬‬

‫نظیْمافْالحدیثْاترعونْعنْذکرْالقاجرْیکْیعرفہْ اشۿیکۿریظنۿؿہۿےہۿوجۿدحمكۿںیمۿےہۿہکۿافرجۿاکۿردۿرکےنۿےسۿ‬ ‫الناس ْاذکرو ْالقاجر ْبما ْفیہ ْویحذرہ ْالناس‪1‬۔واللْ لارۿرےتہۿوہ لاۿہکۿولگۿاےسۿاچہپےتنۿرںیہ‪،‬افرجۿیکۿوجفرۿاؿراشۿ‬ ‫یکۿمریۿوتلصخنۿاکۿدرکۿرکؿ ۿلاہکۿولگۿاشۿےسۿںیچب۔واللْ‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ْٰ‬ ‫سبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬ ‫‪۶۹‬دیۿاہجحلۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارۿومعضۿایسھکۿاھتہنۿوچمکہۿلیصحتۿریموپرۿرلاسقۿومجنۿوئسمہلۿدمحمۿامرامیہ‬ ‫ہلئسم ۺ۽‪:۷‬‬ ‫الكۿہعطقۿارایضۿوجۿدجسمۿےکۿغربیۿؿاعقۿےہۿ ٓا لاءۿؿاخدادۿےسۿاخدمۿ ٓا فۿدجسمۿاشۿیکۿاکسقۿرکےتۿںیہۿاؿرۿاملصحۿاشۿاکۿاھکےتۿ‬ ‫ںیہۿاؿرۿرخاچۿاشۿاکۿاداۿرکدےتیۿںیہۿارگخدمقۿامءۿوھچردںیۿوتۿالہۿدہہیۿدؿرس ۿاخدمۿ ٓا فۿدجسمۿوکۿدےتیۿںیہۿایسۿرطقیۿرپۿہضبقۿ‬ ‫ارایضۿذموکرۿاکۿدباتلۿاجلاۿےہۿولعممۿںیہنۿوہلاۿہکۿ ٓا لاۿؿاخدادۿالہۿدہہیۿےنۿزکۿرطچۿارایضۿلاالۿوکۿرقمرۿایکۿدجسمۿیکۿریمعتۿےکۿشاھتۿ‬ ‫یہۿؿفقۿایکۿلاۿدعبۿہۿؿفقۿایکۿےہۿلاۿوبہجۿاامعلۿوطبرۿخدمقۿذموکرۿدیۿیئگۿاؿركلمۿوخدۿلایق‪،‬ارگۿافۿوموجدہۿالہۿدہہیۿارایضۿولممہکۿ‬ ‫رتشمہکۿھجمسۿرکۿاشۿےکۿیئکۿوگہشۿرپۿریمعتۿاکمنۿااممۿدجسمۿرکادںیۿاؿرۿہیۿںیہک ہکۿہیۿارایضۿرتشمہکۿولممہکۿامہر ۿ ٓا لاؿاخدادۿیکۿےہۿ‬ ‫مہۿوکۿاایتخرۿےہۿوجۿرکںیۿاخدمۿ ٓا فۿدجسمۿرصفۿمردؿریۿاکۿامكلۿےہۿاشۿیکۿمردؿریۿدقنۿؿہریہۿےسۿاداۿرکںی‪،‬لاالافتطۿریمعتۿذموکرۿ‬ ‫رکادںی‪ٓ ،‬ا لا ۿہی ۿامعرف ۿاش ۿہعطق ۿارایض ۿںیم ۿاجمر ۿےہ ۿلاںیہن‪،‬وچہکن ۿامہر ۿاہن ۿولگ ۿاہجلك ۿاؿر ۿالیملع ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿرشؿع ۿاؿرۿ‬ ‫اراکن ۿؿفق ۿےس ۿؿافق ۿںیہن‪،‬سپ ۿہی ۿارایض ۿلاالزک ۿارم ۿرپ ۿومحمل ۿوہیگ‪،‬ؿفق ۿیھجمس ۿاجےئ ۿیگ ۿلا ۿولممہک ۿالہ ۿدہہی ۿوصتمر ۿوہیگ ۿلاۿ‬ ‫لیع‬ ‫یسکۿاؿر ۿرطقیۿرپۿومحملۿوہیگۿہز ۿالكۿدیقۿویقد ۿدمرظنۿفرامۿرکۿلا خنلۿوجاف ۿلاوصاف ۿےسۿاتممر ۿفرامںیئۿامہر ۿولگۿاکیزۿ‬ ‫وجااہبےئۿوسالۿدویدنبوینۿےس‬

‫ْالسنن‬ ‫ْالکربیْکتابْالشہاداتْدارصادرْبیوتْ‪۷۶۵ /۶۵‬‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 475 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وگنماےت ۿںیہ ۿوچہکنۿہیۿریقفؿنۿیک ۿاجمك ۿےس ۿضعب ۿسملئ ۿااقتعدیۿلمعۿںیمۿرگان ۿاخرط ۿںیہ ۿاش ۿؿاےطسۿرضحف ۿوکۿفیلکت ۿدیۿ‬ ‫یئگ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬ارگ ۿؿہ ۿرنیم ۿانبم ۿؿفق ۿوہشمرۿوہوت ۿلالۿہبش ۿؿفقۿےہۿہک ۿؿفق ۿرہشف ۿےس ۿلامك ۿوہاجلا ۿےہ ۿارگہچ ۿ ات ۿہن ۿےلچۿہک ۿبک ۿاؿرۿ‬ ‫زکۿےنۿؿفقۿایکۿےسیجۿدقمیۿسمخدۿہکۿلالہبشۿؿفقۿںیہۿارگہچۿںیہنۿاتب شکیےۿہکۿزکۿےنۿبکۿانبںیئ‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ؿفقۿںیم رہشفۿیکۿاینبدۿرپۿاہشدفۿوبقملۿےہ(ملخصا)۔ (ف)‬

‫(مللصا) ْ‬ ‫رْ‬ ‫تِبلْفیہْالش ادةْبالش رة‪ْ1‬‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫ف ْاالسعاف ْعن ْالْلانیۃ ْوتصح ْدعوی ْالوقف ْوْ ااعسف ۿںیم ۿاخہین ۿےس ۿوقنمل ۿےہ ۿؿفق ۿںیم ۿدوعٰی ۿاؿرۿ‬ ‫الش ادةْبہْمنْغیبیانْالواقف‪2‬۔ ْ‬

‫اہشدفۿایبنۿؿافقۿےکۿریغبۿیھبۿحیحصۿےہ۔(ف)‬

‫اؿرۿارگۿانبمۿؿفقۿوہشمرۿہنۿوہۿہنۿاؿرۿیسکۿدرہعیۿرشہیعۿےسۿاشۿاکۿؿفقۿوہلاۿلامكۿوہاؿرۿہیۿلامكۿوہۿہکۿفالنۿصخۿیکۿكلمۿیھتۿاؿرۿ‬ ‫ہیۿوبثفۿوگااہنۿاعدلۿےسۿوہوتۿؿہۿاشۿصخۿاکۿرتہکۿاؿرۿاشۿےکۿؿاروثنۿیکۿكلمۿےہۿوجۿاچںیہۿرکںی‪،‬اؿرۿارگۿاشۿاکۿیھبۿوبثفۿہنۿوہۿ‬ ‫وعیۿكلمۿلاۿوکیئۿ‬ ‫وتۿسجۿرطچۿدقمیۿےسۿاخدامۿنۿ ٓا فۿےکۿےضبقۿںیمۿ یلۿ ٓا یتۿےہۿویط ی رےہۿیگ‪،‬الہۿدہہیۿلالۿوبثفۿرشیعۿاشۿرپۿد ٰ‬ ‫رصتفۿخدلدۿںیہنۿرک شکیے۔ۿااممۿلاینۿذمہقۿدیسلاۿاوبویفسۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿکتابْاللراج ںیمۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫لؼس ْلالمام ْان ْیلرج ْشؼئا ْمن ْیداحد ْاالبحقْ اامۿمۿوکۿاجمرۿںیہنۿہکۿریغبۿقحۿلامكۿؿرعمؿفۿےکۿیسکۿےکۿہضبقۿ‬ ‫ثابتْمعروف‪3‬۔ ْ‬

‫ےسۿوکیئۿےشۿاخرچۿرک (ف)‬

‫ہکلب ۿدقمی ۿےسۿاشۿاکۿویط ی ۿخال ٓا لا ۿاؿر ۿیسکۿاکۿدوعی ۿكلم ۿہنۿرکلا ۿاحلۿےکۿولوگنۿےکۿدوعیۿكلم ۿوکۿلااقللۿامسمق ۿرکلا ۿےہ۔رد‬ ‫ل‬ ‫ا مخنارسملئۿیتشۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۽۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۵۸ /۸‬‬

‫‪2‬‬

‫ْکتابْاللراجْفصلْفْاالرضْفْالصلحْوالعنوةْعبطمۿوبالطۿرصمۿ ‪۵‬ۼ‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 476 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ف ْالحامدیۃ ْمن ْالولوالجیۃ ْرجل ْتصرف ْزمانا ْفْ احدمہی ۿںیم ۿوحباہل ۿؿولالخنہ ۿےہ ۿہک ۿالك ۿصخ ۿھچک ۿرعہص ۿالكۿ‬ ‫ارض ْورجل ْاخریری ْاالرض ْوالتصرف ْولم ْیدعْ رنیم ۿںیم ۿرصتف ۿرکلا ۿراہ ۿاؿر ۿدؿرسا ۿصخ ۿاےس ۿرنیم ۿںیمۿ‬ ‫ومات ْعل ْذلك ْلم ْتسمع ْبعد ْ ٰذلك ْدعوی ْولدہْ رصتف ۿرکےت ۿداتھکی ۿراہ ۿاؿر ۿاش ۿرپ ۿدوعی ۿںیہن ۿایک ۿرھپ ۿایس ۿاحلۿ‬ ‫ںیمۿرمایگۿوتۿاشۿےکۿدعبۿاشۿےکۿےٹیبۿاکۿدوعٰیۿومسمفۿہنۿوہاگاذہاۿ‬ ‫ؿہۿرنیمۿحصقۿشاقبۿرصتمفۿےکۿےضبقۿںیمۿرےنہۿدےگنی۔(ف)‬

‫فؾرتكْعلْیدالمتصرف‪1‬۔ ْ‬

‫اؿرۿہکبجۿیسکۿیکۿكلمۿلامكۿںیہن‪،‬ہنۿافۿدوعیۿكلمۿانسۿاجےئۿاؿرۿقلعتمۿدجسمۿوہلاۿػـغاۿولعممۿہکۿایسۿےکۿاخدامنۿ ٓا فۿےکۿرصتفۿ‬ ‫ںیمۿریتہۿےہۿاؿرۿؿہۿدجسمۿےکۿےئلۿاشۿاکۿرخاچۿاداۿرکےتۿںیہۿوتۿدجسمۿرپۿؿفقۿیہۿیھجمسۿاجےئۿیگۿاؿرہیۿرطہقیۿہکۿارجفۿ ٓا فۿںیمۿانۿ‬ ‫وکۿدیۿاجیتۿےہۿہکۿرخاچۿدںیۿاؿۿرلایقۿاحملصۿاینپۿمردؿریۿںیمۿںیلۿرحامۿےہۿہکۿارجفۿوہجمہلۿہکلبۿرغرۿؿحـرۿںیمۿےہۿاؿرۿاملسموننۿ‬ ‫اکۿاکمۿیتحۿاالاکمنۿصالچۿرپۿومحملۿرکلاۿؿاحق‪،‬کماْنصواعلیہْقاطبۃْفْغیمامِام(اسیجۿہکۿاملعءۿےنۿدعتمدۿطاقامفۿرپۿاشۿیکۿ‬ ‫رصاحق ۿیک۔ف)وت ۿہی ۿاعتلم ۿدقمی ۿوین ۿاھجمساجےئ ۿاگۿہک ۿؿافق ۿیہۿےن ۿرنیم ۿایس ۿرشع ۿرپ ۿؿفق ۿیک ۿہک ۿاخدامن ۿ ٓا ف ۿدجسم ۿاشۿیکۿ‬ ‫اکسقۿرکںیۿاؿرۿاحملصۿاھکںیئۿاؿرۿرخاچۿدجسمۿوکۿدںیۿوتۿاشۿرطےقیۿیکۿدبتلیۿیسکۿےکۿاایتخرۿںیمۿںیہن‪،‬‬ ‫تعایلْعلیہْ ؿافقۿیکۿرشعۿشارفۿہیلعۿاٰولصلہۿؿالسالمۿیکۿصنۿیکۿرطچۿےہ۔ْ‬ ‫فانْشرطْالواقفْکنصْالشار عْصلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬

‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫وسلم ۔واللْ ٰ‬ ‫‪۸‬رعیبۿاالؿلۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ار رلاسقۿوگاایلرۿہلحمۿوچكۿلارارۿاجعمۿدجسمۿرمہلسۿدبعاشغلرۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسمۻ۽‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿ۾‪۶۸۶‬ھۿںیمۿرہشۿوگاایلرۿںیمۿںیہیۿےکۿرشافءۿدیۿملعۿاؿرۿزعمرۿ‬ ‫رضحافۿیکۿالكۿانمجن ۿاقمئۿوہیئۿوگاایلرۿیکۿاجعمۿدجسمۿاہنمكۿہتسکشۿاحلكۿںیمۿلکفالكۿرساکرۿیھت۔ارانیکۿانمجنۿےنۿؿاذگاسقۿ‬ ‫رکاےنۿیکۿوکششۿیک‪،‬رلاسقۿےنۿامکبلۿراعلاۿرپؿریۿاجعمۿدجسمۿعمۿداکلافۿاؿرۿارانیکۿانمجنۿےکۿرپسدۿفرامدی‪،‬ارانیکۿانمجنۿےنۿ‬ ‫كالؿہۿااظتنم‬

‫ْردالمحتارْمسائلْشیتْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪۸ /‬ۼ‪۹‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۾‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 477 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اجعمۿدجسمۿےکۿاؿرۿااظتنمۿدینیۿخدامفۿےکۿیھبۿاےنپۿرہمۿےئلۿناتسیئۿہزارۿرؿہیپۿاجعمۿدجسمۿذموکرۿیکۿرممقۿؿۿریمعتۿںیمۿرصفۿایکۿ‬ ‫سج ۿںیمۿدش ۿہزار ۿن ہی ۿرلاسق ۿےہ ۿارانیک ۿانمجن ۿےن ۿالك ۿاامم ۿیمسم ۿرلدۿوک ۿومساہزہ ۿغلبم ۿ‪/؎۶۵‬اموہار ۿرقمر ۿایک ۿرگمۿرلد ۿےن ۿاےنپۿ‬ ‫فراضئ ۿیبصنم ۿا ین ۿامنر ۿؿہریہ ۿیک ۿلادنبی ۿںیہن ۿیک‪،‬كالؿہ ۿدعم ۿلادنبی ۿامنر ۿؿہریہ ۿےک ۿاؿر ۿتہب ۿیس ۿےب ۿونعااینن ۿػاہز ۿوہںیئ ۿسج ۿرپۿ‬ ‫ارانیکۿانمجنۿےنۿتہبۿامہفشئۿےکۿدعبۿرلدۿوکۿیئکۿمرشۿاکۿرعہصۿوہاۿمراخسقۿرکدلاۿاؿرۿدؿرس ۿااممۿاصحقۿوکۿسیبۿرؿہیپۿاموہارۿ‬ ‫وخنتاہۿرپۿرقمرۿایک۔‬ ‫اؿلۿہیۿےہۿہکۿاررؿےئۿرشفۿرشفیۿاےسیۿااممۿوکۿاسیجۿہکۿرلد ۿاھتۿاؿر ۿسجۿوکۿدہعہۿااممق ۿرپۿارانیکۿانمجنۿےنۿرقمر ۿایکۿاھتۿ‬ ‫مراخسقۿرکےنۿاکۿاایتخرۿارانیکۿانمجنۿوکۿاھتلاۿںیہن؟ اؿرۿایسیۿوصرفۿحقۿہکۿ لۿااظتنمۿاجعمۿدجسمۿاکۿارانیکۿانمجنۿےکۿاایتخرۿںیمۿ‬

‫رتسہۿااھٹرہۿمرشۿےسۿےہ‪،‬ارانیکۿانمجنۿسجۿوکۿاچںیہۿااممۿانبۿ شکیےۿںیہۿلاۿںیہنۿ؟ۿرلدۿاکۿایخلۿےہۿہکۿبصنمۿااممقۿالكۿدایمئۿاؿرۿ‬

‫ومرؿیثۿدہعہۿےہۿاؿرۿلاؿوجدۿدعمۿلادنبیۿامنرۿاؿرۿتہبۿیسۿےبۿونعاایننۿےکۿااممۿیسکۿاحلۿںیمۿزعمؿلۿںیہنۿوہاتکس‪،‬ایکۿدرتقیقحۿ‬ ‫رشكا ۿبصنم ۿااممق ۿوکیئ ۿدایمئ ۿاؿر ۿومرؿیث ۿدہعہ ۿےہ‪،‬رلدۿہیۿیھب ۿیھبک ۿیھبکۿاتہک ۿےہ ۿہک ۿوعام ۿاانلشۿےس ۿوشمرہ ۿریمیۿزعمؿیل ۿےکۿ‬ ‫ؿغكۿںیمۿںیہنۿایلۿایگۿاذہاۿںیمۿزعمؿلۿںیہنۿوہا‪،‬ایکۿرشكاۿاشۿیکۿزعمؿیلۿےکۿےئلۿوعامۿاانلشۿاکۿوشمرہۿرضؿریۿاھتۿاؿرۿایکۿریغبۿوعامۿ‬ ‫اانلشۿےکۿوشمرہۿےکۿانمجنۿااظتنہیمۿاجعمۿدجسمۿوجۿرعہصۿےسۿاجعمۿدجسمۿیکۿوتمیلۿاؿرۿمظتنمۿےہۿاؿرۿسجۿےنۿریغبۿوشمرہۿوعامۿاانلشۿ‬ ‫ےکۿرلدۿوکۿدشۿرؿہیپۿاموہارۿرپۿااممۿرقمرۿایکۿاھتۿاشۿوکۿزعمؿلۿںیہنۿرکیتکس۔بؼنواْتوجروا(ایبنۿےئجیکۿارجۿلاے۔ف)‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اامۿمقۿںیمۿریمافۿاجریۿںیہنۿؿرہنۿااممۿوتمیف ۿےکۿدعبۿ ٓا وھٹںیۿدنۿاشۿیکۿرؿہجۿااممقۿرک ‪،‬وجۿامنرۿاکۿلادنبۿہنۿوہالقئۿااممقۿ‬ ‫ںیہن‪،‬اےسۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿےہ‪،‬ارگۿزعمؿلۿہنۿرکےتۿاگہنگرۿرےتہ۔نیبتۿالخؼاقئۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الن ْف ْتِدیمہ ْلالمامۃ ْتعظیمہ ْوقدوجب ْعلمھیْ افقسۿااممۿیکۿدقتمیۿںیمۿاشۿیکۿمیظعتۿےہۿحق ۿہکۿولوگنۿرپۿ‬ ‫رشكاۿاشۿیکۿوتنیہۿالرمۿےہ۔(ف)‬ ‫اھانتہْشرعرْا‪1‬۔ ْ‬

‫انمجن ۿوکۿاےسیۿصخۿےکۿزعمؿلۿرکےنۿںیمۿیسکۿےسۿھچکۿوشمرہۿیکۿاححقۿہنۿیھتۿہکلبۿاحبلكۿذموکرہۿارگۿامتمۿوعامۿاانلشۿاشۿوکۿ‬ ‫احبلۿرانھکۿاچےتہۿوتۿانۿاکۿانہکۿاماننۿاجمرۿہنۿاھتۿاؿرۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿاھت۔روسلۿاﷲ‬

‫ْتبییْالحِائق‬ ‫ْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْالمطبعۃْالکربیْاالمییۃْوبالطۿرصمۿ‪۶۸۹ /۶‬‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 478 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫اﷲ اعتیٰل ۿیک ۿمعطیق ۿںیم ۿیسک ۿیک ۿػامق ۿںیہنۿیک ۿاجیگیئ۔‬

‫تعایل‪1‬۔ ْ‬ ‫الطاعۃْالحدْفْمعصیۃْاللْ ٰ ْ‬

‫(ف)‬ ‫رلد ۿاک ۿہی ۿذعر ۿبیجع ۿےہ‪،‬انمجن ۿیک ۿاکررؿایئ ۿےب ۿوشمرہ ۿوعام ۿاش ۿےک ۿمردلك ۿحیحص ۿےہ ۿلا ۿلا ل؟ارگ ۿحیحص ۿےہ ۿوت ۿذعرۿایک ۿےہ ۿاؿر ۿارگۿ‬ ‫لا ل ۿےہ ۿوت ۿزعمؿیل ۿدرانکر‪،‬اش ۿاک ۿرقتر ۿیہ ۿلا ل ۿاھت ۿہک ۿؿہۿیھب ۿانمجن ۿےنۿےب ۿوشمرہ ۿوعام ۿایک ۿاھت ۿاؿر ۿحق ۿرقتر ۿلا ل ۿاھت ۿوت ۿےنتجۿ‬ ‫دوننۿدجسمۿےکۿاملۿےسۿ‪/ ؎۶۵‬اموہارۿایلۿؿاسپۿد ۔افۿےہکۿاگۿہکۿؿہۿرقترۿحیحصۿاھتۿوتہیۿزعمؿیلۿیھبۿہکۿوبہجۿرشفۿےہۿحیحصۿوہیئ‪،‬اہنۿ‬ ‫ل‬ ‫لالؿہجۿرشیعۿوبقملۿہنۿوہیت۔رحبارلاقئۿؿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫واستقید ْمن ْعدم ْعزل ْالناظر ْبالجنحۃ ْعدم اْ لارظۿوکۿلال ۿرجمۿزعمؿلۿرکےنۿےکۿحیحصۿہنۿوہےنۿےسۿولعممۿ‬ ‫لصاحبْوظیقۃْفْوقفْبغیْجنحۃْوعدمْاھلیۃ‪2‬۔ْ وہلاۿےہۿیسکۿؿفقۿںیمۿیسکۿاصحقۿؿہفیظۿوکۿلالۿرجمۿاؿرۿریغبۿ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫لاایلہۿےکۿزعمؿلۿرکلاۿحیحصۿںیہن‪،‬واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫۽‪۶‬رعیبۿابآرخۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسمۼ۽‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿاملسمنۿرساکریۿدہعہۿربممیۿےکۿےنلمۿےکۿےئلۿوجۿولوگنۿیکۿ‬ ‫وکششۿرپۿوموقفۿےہۿاملسموننۿےسۿوکششۿرکالاۿاچاتہۿےہۿہکۿوکششۿدننکاگنۿہیۿےتہکۿںیہۿمتۿریمعتۿدجسمۿںیمۿاشۿدقرۿرؿہیپۿدؿۿ‬ ‫مردقتریۿربممۿوہاجےنۿےک۔وتۿمہۿولگۿایترۿوکششۿرپۿںیہ۔ہیۿر مۿوجۿقحۿاالرجفۿےہۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿاگللاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اےسۿقحۿاالرجہۿانہکۿحیحصۿںیہنۿہکۿربممۿرکۿدانیۿانۿاکۿاکمۿںیہنۿاؿرۿوکششۿوہجملۿایدقرۿےہۿاؿرۿؿغكۿنیعمۿہنۿایکۿوتۿہیۿیسکۿرطچۿااجرہۿ‬ ‫می‬ ‫اجمرہۿںیمۿںیہنۿ ٓا اتکس‪،‬ۿاہنۿارگۿوینۿرک ۿہکۿؿہۿانۿوکۿےنیہمۿدنپرہۿرؿرۿےکۿےئلۿ غینۿوخنتاہۿؿنیعتۿؿغكۿمنلاۿمتۿوکۿدشۿدنۿےکۿےئلۿ‬ ‫ہزۿرؿرۿحبصۿےکۿ ٓا ھٹۿےجبۿےسۿشامۿےکۿاچرۿےجبۿلكۿ‬

‫‪ْ1‬مسندْاحمدْبنْحنبلْبِیہْحدیثْحکمْبنْعمروْالغقاریْدارالقکرْبیوتْۺ‪ /‬ۼۻ‪،‬ۻۻ‪،‬کزنْالعمالْبحوالہْق۔د۔نْعنْعلْریضْاللْ‬

‫عنہْدحمك‪۹‬ۼ۽‪۶۹‬موسسۃْالرسالہْبیوتْۻ‪ /‬ۼۻ‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۻ۽‪۸‬‬ ‫‪Page 479 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اےنتۿاعمؿہضۿرپۿارگہچۿؿہۿدشۿہزارۿرؿےپۿوہنۿونرکۿراھکۿرھپۿؿغكۿرقمرۿںیمۿوجۿاکمۿاچےہۿےلۿارانۿہلمجۿہیۿوکششۿوتۿاشۿوصرفۿ‬ ‫ںیمۿااجرہ ۿحیحص ۿوہاجےئۿاگ ْوقدْافادھذہْالحیلۃْفْاللانیۃْواللالصۃْوغیہما(قیقحتۿاشۿ۔ہلیۿاکۿاافدہۿخالہص ۿاؿر ۿاخہینۿ‬ ‫ؿہریہۿںیمۿفراملاۿےہ۔ف)رگمۿاشۿوصرفۿںیمۿؿہۿلافۿہکۿمردقتریۿربممۿوہاجےنۿےکۿےہۿاحلصۿہنۿوہیگۿہکلبۿہیۿوخنتاہۿؿاحقۿاالداۿ‬ ‫وہیگۿارگہچۿربممیۿہنۿےلم‪،‬اؿرۿارگۿہیۿرشعۿرکںیلۿہکۿربممیۿےنلمۿرپۿہیۿوخنتاہۿدیۿاجےئۿیگۿوتۿرھپۿااجرہۿافدسۿؿرحامۿوہاجےئۿاگ‪،‬معہداۿ‬ ‫حقۿہکۿہیۿرؿہیپۿانۿاکۿقحۿاالرجہۿوہاگۿانۿیکۿكلمۿوہاگۿارگۿدجسمۿںیمۿہنۿدںیۿانۿرپۿاسلامۿہنۿوہاگ۔الكۿوصرفۿہیۿےہۿہکۿدجسمۿیکۿوکیئۿ‬ ‫اٹنیۿلاۿوللاۿڑپک ۿںیمۿیسۿرکۿمنلاۿدؿۿہزارۿوکۿاشۿےکۿاہھتۿوتمیلۿدجسمۿعیبۿرک ۿاؿرۿؿہۿتمیقۿاؿرۿزیچۿیسکۿانیمۿےکۿلاشۿرھکۿدیۿاجںیئۿ‬ ‫اؿرۿہیۿولگۿوکششۿرکںی ۿارگۿربممیۿوہاجےئۿانیمۿؿہۿزیچۿربممۿوکۿد ۿد ۿاؿرۿؿہۿرؿہیپۿدجسمۿںیمۿاؿرۿارگۿربممیۿہنۿوہۿوتۿہیۿػالكۿ‬ ‫ربممیۿاشۿزیچۿوکۿوھکلۿرکۿافۿدےھکیۿاؿرۿمکحبۿایخرۿرؿمكۿعیبۿردۿرکد ۿانیمۿؿہۿزیچۿدجسمۿوکۿد ۿد ۿاؿرۿتمیق ۿاشۿصخۿوکۿریھپۿ‬ ‫د ‪،‬اشۿںیمۿہیۿیھبۿوہایگۿہکۿرؿہیپۿمردقتریۿربممیۿدلاۿاجےئۿاگؿرہنۿںیہن‪،‬اؿرۿحقۿدلاۿاجےئۿاگۿوتۿدجسمۿیہۿیکۿكلمۿوہاگ‪،‬دؿرساۿاشۿ‬ ‫ںیمۿرصتف ہنۿرکےکسۿاگۿرگمۿاشۿںیمۿہیۿاخیمۿےہۿہکۿربممیۿوہاجےنۿرپۿیھبۿاےسۿاایتخرۿوہاگۿہکۿزیچۿدھکی رکۿعیبۿردۿرکد ۿوتۿربممیۿ‬ ‫یھبۿوہیئگۿاؿرۿرؿہیپۿیھبۿدانیۿہنۿ ٓا لا۔اؿرۿارگۿوینۿوہۿہکۿػالكۿربممیۿےہکۿںیمۿاﷲ ےکۿےئلۿتنمۿاماتنۿوہنۿہکۿارگۿربممۿوہایگۿوتۿدؿۿ‬ ‫ل‬ ‫ہزارۿرؿےپۿفالنۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿدؿنۿاگۿوتۿہیۿیھبۿاشۿےکۿاایتخرۿرپۿرےہۿاگۿہکۿریمعتۿدجسمۿیکۿلدرۿحیحصۿؿالرمۿںیہن‪،‬ۿدباظئۿؿردا مخنارۿ‬ ‫ںیمۿےہ‪:‬‬

‫منْشروطہْانْیکونْقربۃْمِصودةْفالْیصحْالنذرْ لدر ۿیکۿرشوطنۿںیمۿےس ۿہیۿےہ ۿہکۿؿہۿغرمك ۿوصقمدہۿوہۿاذہاۿ‬

‫بالوضوءْواالذانْوبناءْالْرباطاتْوالمساجد‪1‬۔ ْ‬ ‫مسل‬ ‫ارگؿہۿوینۿےہکۿہکۿربممیۿےنلمۿرپۿایسۿدنۿدؿۿہزارۿفالنۿدجسمۿوکۿدؿنۿاگۿہنۿدؿنۿوتۿدشۿہزارۿرؿےپۿرقفاےئۿ مینۿوکۿدؿنۿارگہچۿلدرۿ‬ ‫دجسمۿالرمۿہنۿوہیئۿہیۿلدرۿوتۿنؼیناۿلدرۿحیحصۿےہۿاشۿےکۿوخفۿےسۿدجسمۿوکۿدؿۿہزارۿد ۿاگۿوتۿہیۿیھبۿاکیفۿںیہنۿہکۿہیۿلدرۿینعمۿںیمۿمسقۿ‬ ‫ےہ‪،‬ارگۿدجسمۿوکۿرؿہیپۿہنۿد ۿوتۿاےسۿاایتخرۿوہاگۿہکۿرصفۿمسقۿاکۿافکرہۿد ۿد ۿاؿرۿمریۿاذلہمۿوہایگ‪،‬دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫ؿوض‪،‬ادان‪،‬اخاقنۿوہنۿاؿرۿدجسمؿنۿیکۿریمعتۿیکۿلدرۿحیحصۿںیہن۔(ف)‬

‫انْالمعلقْفیہْتقصیلْفانْعلِہ ْ‬

‫رھپۿلدرۿقلعمۿںیمۿ لیصفۿےہۿارگۿاشۿےنۿلدرۿوک‬

‫ْردالمحتارْکتابْاالیمانْمطلبْفْاحکامْالنذرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۼۻ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 480 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫بشرطْیریدہْکانْقدمْغائیبْیوفْوجوباْانْوجدْ ایسیۿرشعۿےکۿشاھتۿقلعمۿایکۿسجۿاکۿؿہۿارادہۿرکھناۿےہۿمنلاوینۿ‬ ‫تْبقالنۃْمثالْ ےہک ۿہک ۿارگ ۿریما ۿاغمك ۿصخ ۿ ٓا اجےئ(وت ۿھجم ۿرپ ۿاانت ۿدصہق ۿالرمۿ‬ ‫الشرطْوانْعلِہْبمالمْیردہْکانْزنی‬ ‫ر‬ ‫فحنثْوفْبنذرہْاوکقرْلیمؼنہْعلْالمذھبْالنہْنذرْ ےہ)اش ۿوصرف ۿںیم ۿارگ ۿرشع ۿلایئ ۿاج ۿےئ ۿوت ۿلدر ۿوک ۿؿوجلا ۿوپراۿ‬ ‫رک ۿاگ ۿاؿر ۿارگ ۿایسی ۿرشع ۿےک ۿشاھت ۿلدر ۿوک ۿقلعم ۿایک ۿسج ۿاک ۿؿہۿ‬ ‫ارادہۿںیہنۿرکھناۿمنلاۿوینۿےہکۿہکۿارگںیمۿفالنۿوعرفۿےسۿرلاۿ‬ ‫رکؿن(وتۿھجمۿرپۿدصہقۿالرمۿےہ)رھپۿاحمكۿوہاۿوتۿاچےہۿوتۿلدرۿ‬

‫بظاھرْویمیْبمعناہْفیلیْضرورة‪1‬۔ ْ‬

‫وک ۿوپرا ۿرک ۿاچےہ ۿوت ۿمسق ۿاک ۿافکرہ ۿد ۿد ۿویکہکن ۿہی ۿػاہزا ۿلدرۿ‬ ‫اؿرۿمعناۿنیمیۿےہۿاذہاۿاشۿوکارراہۿرضؿرفۿاایتخرۿدلاۿاج۔اگی۔(ف)‬

‫اؿرۿاشۿےکۿدبےلۿوینۿولہکاںیئۿہکۿہنۿدؿنۿوتۿریماۿاکمنۿاؿرۿاجدئادۿدجسمۿذموکرۿرپۿؿفقۿےہ‪،‬وتۿہیۿیھبۿاکیبرۿےہۿہکۿؿفقۿیسکۿرشعۿ‬ ‫ل‬ ‫رپۿقلعمۿںیہن وہاتکس۔ۿردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫ؿفقۿغربیۿالہالكۿسییۿےکۿشاھتۿقلعمۿوہےنۿاکۿاامتحلۿںیہنۿ‬ ‫الوقفْالیحتملْالتعلیقْبالحظر‪2‬۔ ْ‬ ‫رکھنا(ف)‬ ‫اہن ۿلادنی ۿكالم ۿوہےت ۿوتہی ۿدنبش ۿوپری ۿیھتۿہک ۿرشبع ۿربممی ۿمنلا ۿالك ۿہتفہ ۿےکۿادنر ۿاانت ۿرؿہیپ ۿارگ ۿفالنۿدجسم ۿوکۿہن ۿدؿنۿوت ۿریم ۿ‬ ‫ک‬ ‫سقۿكالمۿؿزینکۿ ٓا رادۿںیہۿرگمۿاہینۿلادنیۿكالمۿاہکن‪،‬اؿرۿایسیۿمسقۿػالطۿیکۿہنۿاھکینۿاجمرۿہنۿ ھالینۿاجمر‪،‬ۿاؿرۿدحمكۿںیمۿارشادۿوہا‪:‬‬

‫ماحلفْبالطالقْمومنْومااستحلفْبہْاالمنافق‪3‬۔ ْ ػالطۿیکۿمسقۿںیہنۿاھکلاۿاملسمن‪،‬ہنۿاشۿیکۿمسقۿےلۿرگمۿانمقف۔‬

‫لاہلمجلۿایسیۿوصرفۿہکۿربممیۿہنۿوہےنۿرپۿرؿہیپۿہنۿدانیۿوہۿاؿرۿوہےنۿرپۿوبجمراۿدانیڑپ ۿاؿرۿؿہۿدجسمۿیہۿاکقحۿوہۿوکیئۿرظنۿںیہنۿ ٓا یتۿوساۿ‬ ‫اشۿےکۿہکۿػالكۿربممیۿؿہۿرؿہیپۿیسکۿانیمۿوکۿد ۿد ۿاؿرۿاےسۿؿلیکۿرکد ۿہکۿارگۿربممیۿوہاجےئۿوتۿہیۿرؿہیپۿفالنۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫د ۿدانی۔افۿارگۿربممیۿہنۿوہوتۿؿلیکۿاےسۿرؿہیپۿؿاسپۿد ۿاؿرۿوہاجےئۿوتۿوفراۿؿہۿرؿہیپۿوتمیلۿدجسمۿوکۿد ۿد ۿلبقۿاشۿےکۿہکۿ‬ ‫وم لۿاےسۿزعمؿلۿرکےکسۿاشۿوصرفۿںیمۿحقۿؿلیکۿؿہۿرؿہیپۿدجسمۿوکۿد ۿ ےکۿاگۿوم لۿوکۿاشۿیکۿؿایسپۿاکۿھچکۿاایتخر‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْاالیمانْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۹ /۶‬۾‪۷‬ؿۺ۾‪۷‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۸‬ۻ‪۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْکزنْالعمالْبحوالہْا بنْعسا کرْعنْا نسْدحمكۿ‪۸۹۵‬ۻ‪ْ۹‬موسسۃْالرسالہْبیوتْۻ‪ /۶‬۾۽ۻ‬ ‫‪Page 481 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہن ۿرےہ ۿاگْفانْالصدقۃْاذاْتمتْلزمت(اش ۿےئل ۿہک ۿدصہق ۿحق ۿلام ۿوہاجےئ ۿوت ۿالرم ۿوہاجلا ۿےہ۔ف)اہن ۿدعب ۿربممی ۿؿلیکۿ‬ ‫ایھبۿرؿہیپۿدجسمۿوکۿہنۿدےنیۿلالاۿہکۿوم لۿےنۿعنمۿرکدلاۿاؿرۿاشۿمماتعنۿیکۿاػالفۿؿلیکۿوکۿوہیئگۿوتۿؿاکلكۿےسۿزعمؿلۿوہاجےئۿاگۿ‬ ‫اؿر ۿدجسم ۿںیمۿہن ۿد ۿےکس ۿاگ ۿاؿر ۿارگ ۿاشۿےن ۿعنم ۿایک ۿاؿر ۿؿلیک ۿوک ۿایھب ۿاػالف ۿہنۿوہیئ ۿاؿر ۿرؿہیپۿدجسم ۿوک ۿد ۿدلا ۿوت ۿدانیۿحیحص ۿےہ ۿاؿرۿ‬

‫ؤم لۿؿاسپۿںیہنۿرکاتکسۿالنْالوکیلْالینعزلْبالعزلْمالمْیعلمہ(ویکہکنۿؿلیکۿزعمؿلۿرکدےنیۿےسۿزعمؿلۿںیہنۿوہلاۿ‬ ‫حق ۿلك ۿاےسۿملعۿہنۿوہاجےئ۔ف)اذہا ۿدعب ۿربممی ۿؿلیک ۿوفرا ۿوتمیل ۿوک ۿد ۿد ۿہی ۿسق ۿوصرںیت ۿرشكا ۿوبجمرۿوہےنۿےکۿقلعتمۿ‬ ‫ںیھتۿاؿرۿارگ ۿاانیمطنۿوہوتۿدنعاﷲ ؿہۿاےنتۿؿدعہۿیہۿےسۿہکۿربممیۿوہاجےئۿوتۿاانتۿرؿہیپۿفالنۿوکۿدؿنۿاگۿدےنیۿرپۿوبجمرۿےہۿہکۿاﷲ‬ ‫ْتعایل‪:‬‬ ‫ؿادحۿاہقرۿےسۿؿدعہۿرکےکۿرھپلاۿتہبۿتخسۿےہۿاؿراشۿرپۿدشلدۿؿدیع‪،‬قال ٰ‬

‫‪‬‬

‫" ‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪1‬‬ ‫تعایل۔ْ‬ ‫‪، "‬والعیاذبالل ٰ‬

‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫والل ٰ‬

‫وت ۿاش ۿےک ۿےھچیپ ۿاﷲ اعتیٰل ۿےن ۿان ۿےک ۿدولن ۿںیم ۿافنط ۿرھک ۿدلاۿ‬ ‫اشۿدنۿلكۿہکۿاشۿےسۿںیلمۿےگۿدبہلۿاشۿاکۿہکۿاوہـۿنۿےنۿاﷲ‬ ‫اعتیٰلۿےسۿؿدعہۿوھجلاۿایکۿاؿرۿدبہلۿاشۿاکۿہکۿؿہۿوھجفۿوبےتلۿےھت‪،‬‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫اﷲ اعتیٰلۿیکۿانپہ۔واللْ ٰ‬

‫اررہشۿڑگیلعھۿرمہلسۿدمحمۿالیعٰمسۿؿدمحمۿویفسۿوسدارگانۿومیتۿدجسمۿ‬

‫‪/۶۵‬رحقۿارملحقۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم۽۽‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿہک ۿرامہن ۿفلس ۿیک ۿالك ۿدجسم ۿسج ۿیک ۿرکیس ۿاؿیچن ۿےہ ۿالك ۿہلحم ۿںیم ۿؿاعق ۿےہ ۿاش ۿہلحم ۿںیمۿ‬ ‫دعتمدۿ ٓا دیمۿامنریۿںیہۿاؿرۿؿہۿیھبۿلاداریۿیکۿؿہجۿےسۿدجسمۿےکۿیسکۿرخچۿےکۿلیفکۿںیہنۿوہ شکیےۿںیہ‪،‬اشۿدجسمۿںیمۿونکانۿںیہنۿاھتۿ‬ ‫ھچکۿرعہصۿوہاۿہکۿالكۿانکر ۿےسۿونکانۿونبالاایگۿےہۿوجۿرہنیۿےسۿاؿرۿنحصۿےکۿلیمۿںیمۿےہۿراےئۿہیۿوہیئۿہکۿاشۿاکۿرہنیۿونکںیۿ‬ ‫یکۿرطفۿرکدلاۿاجےئۿاؿرۿرہنیۿےکۿےچینۿالكۿ ٓا دھۿزگۿرنیمۿفرشۿںیمۿےسۿےلۿیلۿاجےئۿاشۿ ٓا دھۿزگۿرنیمۿںیمۿدویارۿااھٹرکۿونبادیۿ‬ ‫اجےئۿاؿرۿاجبےئۿرہنیۿےکۿداکںینۿونبادیۿاجںیئۿنجۿاکۿرکاہیۿدجسمۿےکۿرخچۿںیم رصفۿایکۿاجےئۿ ٓا دھۿزگۿرنیمۿفرشۿںیمۿےسۿ ےنیۿ‬ ‫ےکےئلۿدویارۿاکیٹۿاجریہۿیھتۿہکۿاجبےئۿیٹمۿےکۿراھکۿلکنۿڑپیۿاؿرۿاؿرۿاکیلكۿوجۿ ہصۿنحصۿاکۿوھچراۿاھتۿؿہۿیھبۿ ٓا نۿڑپاۿاشۿرطچۿےسۿ‬ ‫ لۿرکیسۿنحصۿدجسمۿیکۿ ٓا نۿڑپیۿرصفۿادنرؿینۿدجسمۿلایقۿےہ‪،‬افۿہیۿراےئۿےہۿہکۿنحصۿدجسم‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪ /‬ۼۼ‬

‫ْ‬ ‫‪Page 482 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ںیمۿالكۿفصۿیکۿہگجۿوھٹشۿرکادیۿاجےئۿاؿرۿلایقۿنحصۿںیمۿداکلافۿونبادیۿاجںیئۿاؿرۿانۿداکلافۿاکۿرکاہیۿدجسمۿےکۿرصفۿںیمۿ‬ ‫اللاۿاجےئۿاؿرۿانۿداکلافۿیکۿتھچۿومہارۿرکےکۿریبؿنۿفصۿدجسمۿےکۿشاھتۿوجوھٹشۿوہیگۿمالدیۿاجےئ۔وتۿدرلاتفۿبلطۿہیۿارمۿ‬ ‫ےہۿہکۿؿوجاہفۿدنمرہجۿلاالۿےکۿاحلعۿےسۿوجۿداکلافۿاکۿایترۿرکالاۿاؿرۿتھچۿاکۿومہارۿرکدانیاؿرۿریبؿنۿفصۿےسۿمالدانیۿاشۿںیمۿرشكاۿ‬ ‫وتۿوکیئۿارمۿامعنۿہنۿوہاگۿاؿرۿداکلافۿیکۿتھچۿوجۿومہارۿوہرکۿنحصۿدجسمۿوہاجےئۿاگۿاشۿںیمۿامنرۿیکۿادایگیئۿدرسقۿوہیگۿاشۿےکۿقلعتمۿ‬ ‫وجۿاافتطۿاملعءۿاکۿوہۿیعطقۿوطرۿرپۿلصفمۿاتبلاۿاجےئۿاؿرۿرشیعۿہلئسمۿےکۿوماقفۿوشمرہۿوموجدہۿوصرفۿںیمۿریمعتۿدجسمۿاکۿدلاۿاجےئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وجۿرنیمۿدجسمۿوہیکچۿاشۿےکۿیسکۿ ہصۿیسکۿیئۿاکہریۿدجسمۿرکدانیۿاؿرۿارگہچۿاقلعتمفۿدجسمۿیہۿےسۿوکیئۿزیچۿوہۿرحامۿیعطقۿےہْقالْ‬ ‫تعایل"‬ ‫اللْ ٰ ْ‬ ‫"‪(1‬اﷲاعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬كشیب ۿدجسمںی ۿاﷲ اعتیٰل ۿیک ۿںیہ۔ف)ےلہپ ۿوج ۿالك ۿ ہص ۿفرش ۿاک ۿرہنی ۿںیمۿ‬ ‫شالمۿرکلاۿاچاہۿاھتۿاشۿاکۿہجیتنۿہیۿوہاۿہکۿامتمۿفرشۿرگایگۿافۿفرشۿدجسمۿوکۿداکںینۿرکلاۿاچےتہۿںیہ‪،‬ہیۿرحامۿاؿرۿتخسۿرحامۿےہ‪،‬انۿ‬ ‫داکونن ۿںیم ۿانھٹیب ۿرحام ۿوہاگ‪،‬ان ۿےس ۿوکیئ ۿزیچ ۿرخلدےن ۿےکےئل ۿاجلا ۿرحام ۿوہاگ‪،‬انفےئ ۿدجسم ۿںیم ۿداکںین ۿرکےن ۿوک ۿوت ۿاملعء ۿےن ۿعنمۿ‬ ‫فراملاۿہنۿہکۿمعاذاللۿسفنۿدجسمۿںیم۔مرارہی اؿرۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الیجوزْانْیتلذْشیئْمنہْمستغال‪2‬۔ ْ‬ ‫وسبمعۿارسلحشیۿاؿرۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫دجسم ۿےک ۿیسک ۿ ہص ۿوک ۿرکاہی ۿاحلص ۿرکےن ۿےکےئل ۿرقمر ۿرکلاۿ‬ ‫اجمرۿںیہن۔(ف)‬

‫قیمْیریدْانْیؽینْحوانیتْفْفناءْالمسجدْالیجوزْ وکیئۿوتمیلۿانفےئۿدجسمۿںیمۿداکںینۿانبلاۿاچاتہۿےہۿوتۿاےسۿااسیۿرکلاۿ‬ ‫ٰذلكْالنہْیسِطْحرمۃْالمسجدْالنہْفناءْالمسجدْ اجمرۿںیہنۿاشۿےئلۿہکۿہیۿرحمقۿدجسمۿوکۿشاطقۿرکداتیۿےہۿویکہکنۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫انفےئۿدجسمۿاکۿمکحۿؿیہۿےہۿوجۿوخدۿدجسمۿاکۿےہ۔‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫لہْحکمْالمسجد ۔والل ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬ۼ‪ /‬۽‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۷ /۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 483 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اردنکسرہۿراؿۿعلضۿكلنگدھۿہلحمۿونحنلۿرمہلسۿامردشخبۿ‬ ‫ہلئسم۾۽‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿدحؿدۿاجعمۿدجسمۿںیمۿفرشۿدجسمۿےسۿقۿالكۿدرہجۿؿوضاخہنۿےکۿلامۿےسۿسجۿےکۿ‬ ‫ریبؿینۿدرؿارہۿاعمۿراہۿرپۿاؿرۿادنرؿینۿدر نجۿےکۿفرشۿدجسمۿرپۿبصنۿںیہۿاؿۿرلایلۿؿاےطسۿاخرچۿوہےنۿلاینۿؿوضۿدرایمنۿفرشۿدجسمۿ‬ ‫ؿنحصۿؿؿوضۿاخہنۿمصؾفۿریمعتۿےہۿسجۿںیمۿؿغكۿلارشۿؿدوھفۿامنریۿؿوضرکےتۿںیہۿافۿانۿےکۿدرۿوجۿاجمكۿفرشۿدجسمۿںیہۿ‬ ‫‪۶۸‬راضمنۿاابملركۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫دنبۿرکےکالكۿدنہؿۿؿلیکۿوکۿوجۿہشیپۿؿاکلكۿرکلاۿےہۿؿاےطسۿرکےنۿؿاکلكۿرکاہیۿرپد ۿ شکیےۿںیہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫رحامۿرحامۿرحام‪،‬وبوجہۿرحام‪،‬ارگہچۿاملسمنۿوکۿاجمرۿاکر دوینیۿےکۿےئلۿرکاہیۿرپدےتی۔‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْ‬ ‫ۿاعریگملیۿںیم ۿےہ‪:‬الیجوزْتغییالوقفْعنْھیأتہ ۿ(ؿفق ۿوک ۿاش ۿیکۿتئیہۿےسۿدبتلی ۿرکلا ۿاجمر ۿںیہن۔ف)واللْ ٰ‬

‫اعلم۔‬

‫‪۷۷‬راضمنۿاابملركۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارلدارشۿوپرۿعلضۿمریلیۿدااخکہنۿدصرکمقۿرمہلسۿونساخنۿ‬ ‫ہلئسم‪۵‬۾‪:۷‬‬ ‫و‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿصخۿاکےلۿاخنۿاشۿیکۿاٹنیۿ چمیناۿغربیۿاچرۿہزارۿےکۿںیھتۿاشۿوکۿالكۿدرگیۿ‬ ‫دارۿےنۿغرطۿرکالاۿاؿرۿاجبےئۿاچرۿہزارۿےکۿداھیئۿہزارۿاکۿہنیمختۿایکۿایگاؿرانۿالییـنۿوکۿنظزؿرفۿدجسمۿمنالمۿںیمۿرخلدۿںیکۿاؿرۿرخلدۿ‬

‫انبمۿونسۿاخنۿےکۿںیلۿدعبۿرخلدۿمنالمۿےکۿحقۿاشۿاکۿامشرۿایکۿایگۿوتۿاچرۿہزارۿوہںیئۿاؿرۿ ٓا سپۿںیمۿہیۿوشمرہۿوہایگۿہکۿاشۿےکۿاؿرپۿوکیئۿ‬ ‫دامۿہنۿمراھےئۿہیۿؿاےطسۿدجسمۿےکۿرخلدۿیکۿاجںیئۿوتۿافۿدجسمۿںیمۿداھیئۿہزارۿدانیۿاچےئہۿلاۿ لۿدیۿاجںیئۿاؿرۿارگۿداھیئۿہزارۿدیۿںیئگۿ‬ ‫و‬ ‫دجسمۿںیمۿوتلایقۿدمرھۿہزارۿ چمیناںیچبۿوتۿاشۿاکامكلۿاکےلۿاخنۿےہۿلادجسمۿیکۿوہںیئ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫وجۿلایقۿںیچبۿانۿاکامكل ۿوتۿنؼیناۿاکےلۿاخنۿےہۿاشۿوکۿدیۿاجںیئ‪،‬اؿرۿشالئۿےنۿایبنۿایکۿہکۿہیۿمنالمۿدرگیۿدارۿےنۿرکالاۿاؿرۿاش ۿاکۿ‬ ‫اطمہبلۿوپرۿاۿیھبۿہنۿوہاۿہنۿہکۿھچکۿاتچبۿاؿرۿاکےلۿاخنۿوکۿدلاۿاجلاۿاؿرۿؿہۿاتیلۿوتۿؿہۿداھیئۿہزارۿیھبۿدجسمۿںیم رصفۿرکینۿاجمرںیہن‪،‬اہنۿارگۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫اکےلۿاخنۿبوخیشۿدجسمۿوکۿہبہۿرکد ۿوتۿاجمرۿےہۿاچےہۿہیۿدمرھۿہزارۿیھبۿہبہۿرکد ۔واللْ ٰ‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْفْالمتقرقاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 484 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسم ‪۶‬۾‪:۷‬ارۿطاقمۿ حتۿڈگھۿعلضۿفرچۿ ٓا لادرمہلسۿنیسحۿاخنۿڑھگیۿشارۿشاقبۿوتمیلۿدجسمۿوگالۿۺ‪۷‬راضمنۿاابملركۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿالك ۿدجسم ۿسج ۿےک ۿقلعتم ۿھچک ۿداکلاف ۿںیہ ۿرگم ۿوبہج ۿلااکرہ ۿاحلك ۿںیم ۿوہےن ۿےکۿ‬ ‫ٓا دمین ۿرضؿرلاف ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿاکیف ۿہن ۿیھت ۿاش ۿےئل ۿالك ۿصخ ۿاش ۿتین ۿےس ۿدمف ۿدملد ۿلك ۿخدؿدہج ۿرکلا ۿراہ ۿہک ۿداکلاف ۿایھچۿ‬ ‫احلكۿںیمۿوہاجںیئ وتۿوصبرفۿااضہفۿ ٓا دمینۿدجسمۿاےنپۿارخااجفۿیکۿوخدۿافکلكۿرکےکسۿاشۿیکۿیعسۿؿنسحۿتینۿےسۿہیۿہجیتنۿوہاۿہکۿ‬ ‫دجسمۿیکۿ ٓا دمینۿاجبےئۿاچرۿلاچنۿۻ‪/ ؎۶‬رؿہیپۿاماہہنۿوہیئگۿاؿرۿہلمجۿارخااجفۿلثمۿتسکشۿؿرتخیۿؿوخنتاہۿشیپۿااممۿزینۿ ہاہۿایصمۿااظتنمۿ‬ ‫رؿرہۿاشکیئۿوجۿ‪/۹‬رؿراہنۿےکۿاسحفۿےسۿراہۿمتخۿکالمۿاﷲ رپۿمیسقتۿریشینیۿؿرؿینشۿرعہصۿدشۿلارہۿشالۿےسۿمرامرۿلمعۿںیمۿ ٓا یتۿریہۿ‬ ‫نکیلۿدنچۿشالۿےسۿضعبۿاملعءۿوجۿالكۿیہۿداراملعلۿےکۿرسہمشچۿےسۿریسافۿںیہۿاؿرۿالكۿدمرےسۿےسۿ قلعۿرےنھکۿےکۿلامقۿرؿقنۿ‬ ‫افرؿرۿاقمبمۿذہاۿںیہۿاؿرۿاشۿدجسمۿےسۿاشۿؿہجۿےسۿؿاےطسۿرےتھکۿںیہۿہکۿھچکۿر مۿشیپۿااممۿےکۿلامۿےسۿدمرہسۿےکےئلۿوطبرۿادمادۿیلۿ‬ ‫اجیت ۿےہ ۿاؿر ۿفراضئ ۿااممق ۿدمرہس ۿیہۿےک ۿوکیئ ۿہن ۿوکیئ ۿومولی ۿاصحق ۿیہ ۿاداۿرکےت ۿرےتہ ۿںیہۿہیۿرضحاف ۿ ٓا دمینۿدجسمۿےس ۿرؿرہۿ‬ ‫اشکیئ ۿرکالا ۿاؿر ۿمتخ ۿغر ٓا ن ۿرپ ۿمیسقت ۿریشینی ۿؿرؿینش ۿؿہریہ ۿرکلا ۿلااجمر ۿاتبےتۿںیہ انچہچن ۿذگہتش ۿوچےھت ۿشال ۿمتخ ۿغر ٓا ن ۿدیجم ۿرپ ۿحصقۿ‬ ‫رطقیۿدقمی حقۿمیسقتۿریشینیۿلمعۿںیمۿہنۿ ٓا یئۿسجۿیکۿدنبشۿیکۿوصرفۿاےسیۿرطےقیۿرپۿیکۿیئگۿیھتۿوجۿشانۿاعملۿےکۿخالفۿایکۿہکلبۿ‬ ‫الك ۿدایندار ۿےک ۿؿاےطس ۿیھب ۿومحق ۿرشم ۿیھت ۿوت ۿالہ ۿاشالم ۿںیم ۿاحنالف ۿرؿامن ۿوہ ۿرک ۿالك ۿہنتف ۿمرلاوہےن ۿاکاامتحل ۿوہا‪،‬ارگ ۿومولیۿ‬ ‫اصحقۿدحیلعہۿہنۿرکدےئۿاجےتۿوتۿنؼیناۿابتہۿنکۿاتنجئۿرممكۿوہےتۿاسملۿدؿرس ۿومولیۿاصحقۿےنۿ ٓا دمینۿدجسمۿےسۿرؿرہۿاشکیئۿ‬ ‫لااجمرۿغرارۿد ۿرکۿرغمفۿےکۿؿغكۿدجسمۿیکۿرؿقنۿوجۿوبہجۿکیزفۿامنرلان ۿوہاجلاۿرکیتۿیھت‪،‬اشۿںیم اشۿدقرۿیمکۿادیارکدیۿوجۿ‬ ‫زگہتشۿشالۿیکۿدعتادۿاچس سۿؿاچپشۿےکۿاجبےئۿ ٓا چۿ لۿدشۿلارہۿوہیتۿےہۿویکہکنۿالكۿدؿۿرؿرۿلكۿلادنبۿوصمۿكمنۿیک دیلۿؿلاینۿ‬ ‫ےسۿرؿرہۿاشکیئۿرکےتۿرےہۿدعبہۿدرگی ۿدجسم ۿںیم اہجن ۿہیۿاامتہمۿوہلا ۿےہ ۿدکمر ۿاخرطۿوہرکۿےلچۿےئگ‪،‬سپۿایکۿاومراف ۿرموقہمۿ‬ ‫لاال ٓا دمینۿدجسمۿےسۿلیمکتۿوکۿاچنہپےنۿاجمرںیہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫ایضا ْ‬

‫ہلئسم‪۷‬۾‪:۷‬ار حتۿڈگھۿکمقۿعلضۿفرچۿ ٓا لادۿہلحمۿمنوقۿرمہلسۿدمحمۿاویفۿؿدمحمۿوقعیفۿوسداۿرگانۿاجنپیبۿۺ‪/۷‬راضمنۿاابملركۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿاکۿاملۿوموقہفۿا ینۿداکںینۿنجۿیکۿ ٓا دمینۿدجسمۿےک‬

‫‪Page 485 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارخااجف ۿوکۿاکیفۿںیہنۿوہیتکسۿیھتۿاذہاارخااجف ۿےکۿوپرارکےنۿےکۿؿاےطسۿاملسمن ۿرہشۿےسۿدنچہۿؿوصلۿرکےکۿالكۿصخۿیکۿ‬ ‫رریرگناینۿامعرفۿخدلدۿانبےئۿشاہقبۿرپۿایتر وہیئۿہلضفبۿاعتیٰلۿانۿیکۿ ٓا دمینۿارخااجفۿدجسمۿوکۿاکیفۿوہےتۿوہےئۿدقر ۿسپۿادنارۿوہلاۿ‬ ‫مہی‬ ‫راہ ۿلاںی ۿشیق ۿضعب ۿاجلہ ۿاؿر ۿلاوخادنہ ۿ ممـن ےن ۿراضمن ۿاابملرك ۿںیم ۿمتخ ۿغر ٓا ن ۿلاك ۿریشینی ۿاؿر ۿااطفری ۿاک ۿشاامن ۿایس ۿںیمۿ‬ ‫ےسۿایکۿافۿاشۿدجسمۿیکۿوتتیلۿاؿرۿاامتہمۿاکاکمۿاےسیۿولوگنۿےکۿرپسدۿوہاۿوجانۿےسۿدیۿملعۿںیہۿانچہچنۿمتخۿغر ٓا نۿلاكۿیکۿریشینیۿاؿرۿ‬ ‫ااطفریۿاکۿشاامنۿاےنپۿلاشۿےسۿایکۿاؿرۿرکرےہۿںیہ‪،‬انۿاکۿہیۿایخلۿےہۿہکۿاشۿر مۿوکۿوجسپۿادنارۿوہیتۿریہۿےہۿاشۿوکۿرنیمۿااتفدہۿ‬ ‫وموقہف ۿرری ۿدجسم ۿںیم ۿالك ۿدمرہس ۿریمعت ۿرکالا ۿاجےئ ۿاؿراش ۿ ٓا دمین ۿوک ۿاش ۿںیم ۿرصف ۿایک ۿاجےئ ۿانچہچن ۿ ٓا چ ۿ ل ۿںیم ۿریمعت ۿرشؿفۿ‬ ‫وہےنۿؿایلۿےہۿاسملۿوبہجۿاوغاےئۿاطیشینۿؿہۿصخۿسجۿےکۿرریۿرگناینۿھچکۿرعہصۿلكۿہیۿدجسمۿرہۿیکچۿےہۿؿہۿہیۿاتہکۿےہۿہکۿریمیۿ‬ ‫رگناینۿےکۿرامےنۿںیمۿوتعیسۿ ٓا دمینۿوہیئۿےہ‪،‬اذہاۿےھجمۿقحۿاحلصۿےہۿہکۿمتخۿغر ٓا نۿدیجمۿیکۿریشینیۿاؿرۿااطفریۿاکۿشاامنۿایسۿےسۿ‬ ‫رکؿن‪،‬اہین ۿیک ۿااطفری ۿیک ۿہی ۿوصرفۿےہ ۿہک ۿفلتخم ۿمسق ۿیک ۿاھٹمیئ ۿاؿر ۿفلتخمۿمسق ۿیک ۿاایش ۿء ۿنیکمن ۿنج ۿیک ۿدعتاد ۿدش ۿلارہ ۿےس ۿمکۿ‬ ‫ںیہنۿوہیتۿاشۿںیمۿرشتکۿرکےنۿؿاےلۿفصنۿرؿرہۿدارۿاؿرۿفصنۿےبۿرؿرہ‪،‬رؿرہۿدارؿنۿںیمۿدصیفیۿرتھچپۿرمہفۿااحللۿوتۿسیچپۿ‬ ‫رغبیۿاشۿوصرفۿںیمۿمتخۿغر ٓا نۿلاكۿیکۿریشینیۿاؿرۿااطفریۿاکۿشاامنۿاملۿوموقہفۿےسۿاشۿوصرفۿاخ ۿںیمۿلاںیۿتئیہۿذکایئۿ‬ ‫مہی‬ ‫رک شکیےۿںیہۿلاںیہن؟اؿر ۿوتمایلن ۿاؿر ممان ۿشاقبۿدعبۿدحیلعہۿوہاجےنۿوتتیلۿاؿراامتہمۿےکۿاملۿوموقہفۿںیمۿاجمر ۿوہ شکیےۿںیہۿ‬ ‫لاںیہن ؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫داراالاتفءۿںیم ہیۿوسالۿفرنیقیۿیکۿرطفۿےسۿ ٓا لاۿفرقیۿااجرفۿوخاہۿانۿاصمرفۿاکۿ ٓا دمینۿاؿاقفۿدجسمۿےسۿوہلاۿالكۿہگجۿدشۿلارہۿ‬ ‫شالۿےسۿاتہکۿےہۿدؿرسیۿہگجۿرطقیۿدقمیۿاؿرۿفرقیۿعنمۿبلطۿاےسۿضحمۿادحافۿخدلدۿاؿرۿلعفۿاہجلۿاتہکۿےہاؿرۿاشۿےکۿدبےلۿ‬ ‫و‬ ‫رنیمۿوموقہفۿدجسمۿںیمۿدمرہسۿانبرکۿافلضۿ ٓا دمینۿدجسمۿاشۿںیم رصفۿرکلاۿاچاتہۿےہ‪،‬اہینۿمکحۿرشیعۿہیۿےہۿہکۿاؿاقفۿںیمۿ ہلیۿ‬ ‫رظنۿرشعۿؿافقۿرپۿےہۿہیۿرنیمۿؿۿداکںینۿاشۿےنۿسجۿرغ ۿےکےئلۿدجسمۿرپۿؿفقۿیکۿوہنۿانۿںیمۿرصفۿایکۿاجےئۿاگۿارگہچۿؿہۿ‬ ‫ااطفری ۿؿ ۿریشینی ۿؿرؿینش ۿمتخ ۿوہ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿوسا ۿدؿرسی ۿرغ ۿںیم ۿاش ۿاکرصف ۿرکلا ۿرحام ۿرحام ۿتخس ۿرحام ۿارگہچ ۿؿہ ۿانبء ۿدمرہسۿ‬ ‫لع‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ‪(1‬ؿافق ۿیک ۿرشع ۿاےسی ۿیہ ۿؿاحق ۿا مل ۿےہ ۿےسیجۿ‬ ‫دلینہ ۿوہ ۿفانْشرطْالواقفْکنصْالشار عْصلْاللْ ٰ‬ ‫شارفۿہیلعۿاٰولصلہۿؿالسالمۿیکۿصن۔ف)یتحۿہکۿارگۿاشۿےنۿ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۾‪۸‬‬

‫‪Page 486 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رصفۿریمعتۿدجسمۿےکےئلۿؿفقۿیکۿوتۿرممقۿتسکشۿؿۿرتخیۿےکۿوساۿدجسمۿےکۿولےٹۿاٹچیئۿںیمۿیھبۿرصفۿںیہن رک شکیےۿااطفریۿ‬ ‫ؿہریہ ۿدرانکر‪،‬اؿر ۿارگ ۿدجسم ۿےک ۿاصمرف ۿراوحہ ۿیف ۿااسملخد ۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿےہ ۿوت ۿدقبر ۿوہعمد ۿؿریشینی ۿؿرؿینش ۿمتخ ۿںیم ۿرصف ۿاجمرۿ‬ ‫ااطفریۿؿدمرہسۿںیمۿلااجمر۔ہنۿاےسۿوخنتاہۿدمرنیسۿؿہریہۿںیمۿرصفۿرک شکیےۿںیہۿہکۿہیۿاایشءۿاصمرفۿدجسمۿےسۿںیہن والیجوزْ‬

‫احداثْمرتبۃْفْالواقفْفضالْعنْاالجنیبْالبحت(حقۿوخدۿؿافقۿےکےئلۿیسکۿیئنۿزیچۿاکۿادحافۿؿفقۿںیمۿاجمرۿںیہنۿ‬ ‫وتۿضحمۿایبنجۿصخۿےئلیکۿےسیکۿوہاتکسۿےہ۔ف)اؿرۿارگۿاشۿےنۿانۿزیچؿنۿیکۿیھبۿرصاخۃۿااجرفۿرشاطئۿؿفقۿںیمۿریھکۿلاۿاصمرفۿ‬ ‫ریخۿیکۿمیمعتۿرکدیۿلاۿوینۿاہکہکۿدرگیۿاصمرفۿریخۿحصقۿوصادبلدۿوتمیل‪،‬وتۿانۿںیمۿیھبۿمؾلؼاۿلاۿحصقۿوصادبلدۿوتمیلۿرصفۿوہےکسۿ‬ ‫اگ۔رغ ۿہزۿرطچۿاشۿےکۿرشاطئۿاکۿاابتفۿایکۿاجےئۿاگۿاؿرۿارگۿرشاطئۿولعممۿںیہنۿوتۿاشۿےکۿوتمویلنۿاکۿدقمیۿےسۿوجۿدلمعر ٓا دمۿراہۿاشۿ‬

‫رپۿرظنۿوہیگۿارگۿہشیمہۿےسۿااطفریۿؿریشینیۿؿرؿینشۿمتخۿ لۿلاۿضعبۿںیم رصفۿوہلاۿراہۿاشۿںیمۿافۿیھبۿوہاگۿؿرہنۿاصلاۿںیہنۿاؿرۿ‬ ‫ادحافۿدمرہسۿلالکلۿلااجمر۔اتفؿٰیۿریخہیۿؿہریہۿدمتعمافۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انْکانْللوقفْکتابْفْدیوانْالِضاةْوھوْفْایدی مْ ارگۿوخدۿؿفقۿےکےئلۿوکیئۿرحتریۿدویانۿااضقلہۿںیم وموجدۿےہۿ‬

‫ا تبعْمافیہْاستحسانا‪،‬واالینظرْایلْالمع ودْمنْحالہْ وت ۿوتمویلن ۿوک ۿاشۿےک ۿدنمراجفۿےکۿاطمقب ۿلمع ۿرکلا ۿنسحتسمۿ‬ ‫فیما ْسبق ْمن ْالزمان ْمن ْان ْقوامہ ْکیفْ ےہۿؿرہنۿدقمیۿےسۿاحلۿؿفقۿںیمۿوتمویلنۿاکۿوجۿدلمعر ٓا دمۿخالۿ‬ ‫ٓا راہۿےہۿاشۿرپۿرظنۿوہیگ(ملخصا)۔(ف)‬ ‫(مللصا) ْ‬ ‫رْ‬ ‫کانوایعملون‪ْ1‬‬ ‫دقمیۿےسۿوہےنۿےکۿہیۿینعمۿہکۿاشۿاکۿدحؿفۿولعممۿہنۿوہۿاؿرۿارگۿولعممۿےہۿہکۿہیۿلالۿرشعۿدعبوکۿاحدفۿوہاۿوتۿدقمیۿںیہنۿارگہچۿوس‬ ‫مرش ۿےس ۿوہ ارگہچ ۿہن ۿولعمم ۿوہۿہکۿبک ۿےس ۿےہ‪،‬اہینۿاحبل ۿدعم ۿملع ۿرشاطئ ۿؿافق ۿرنیم ۿداکںین ۿارگ ۿوصرف ۿحصق ۿایبن ۿفرقیۿ‬

‫دؿمۿےہۿہکۿدنچۿشالۿےسۿضعبۿےبۿوملعنۿےنۿااطفرۿیۿؿۿریشینیۿؿرؿینشۿاکۿادحافۿایکۿےسجۿحصقۿایبنۿفرقیۿاؿلۿدشۿلارہۿمرشۿ‬ ‫وہےئۿوتۿلااجمرۿےہۿاؿرۿدمرہسۿانبلااؿرۿاشۿںیمۿرصفۿرکلاۿیھبۿرحامۿاؿرۿارگۿایبنۿفرقیۿاؿلۿےکۿہیۿینعمۿہکۿدقمیۿےسۿہیۿاصمرفۿ‬

‫وہےتۿ ٓا ےئۿچیبۿںیم وبغكۿتلقۿ ٓا دمینۿعطقۿوہےئگۿےھتۿہکۿدعبۿااضہفۿدشۿلارہۿشالۿےسۿرھپۿاجریۿوہےئۿاؿرۿؿاعقۿاشۿےکۿاطمقبۿ‬ ‫وہوتۿلالہبشۿاشۿےسااطفریۿؿرؿینشۿؿریشینیۿمتخۿاجمرۿںیہ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۶‬ۻ‪۷۵‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬ ‫‪Page 487 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿااطفریۿںیمۿہریۿرؿرہۿدارۿارگۿرؿرہۿدارنبۿرکۿرشلكۿوہےتۿںیہۿوتمویلنۿرپۿاسلامۿںیہن۔ریتہب ۿ ۿریقفۿنبۿرکۿكیھبۿامےتگنۿ‬ ‫اؿرۿروکٰہۿےتیلۿںیہۿدےنیۿؿاےلۿیکۿروکٰہۿاداۿوہاجےئۿیگۿہکۿػاہزۿرپۿمکحۿےہۿاؿر ےنیۿؿاےلۿوکۿرحامۿیعطقۿےہۿویط یۿاہینۿانۿہریۿرؿرہۿ‬ ‫دارؿنۿوکۿاشۿاکاھکلاۿرحامۿےہ۔ؿفقۿاکۿاملۿلثمۿاملۿمیتیۿےہۿےسجۿلاقحۿاھکےنۿرپۿفراملا‪:‬‬

‫‪‬‬

‫"‬

‫‪"‬‬

‫‪1‬‬

‫اےنپۿٹیپۿںیمۿرنیۿ ٓا گۿرھبےتۿںیہۿاؿر ۿرقنعبیۿمنہجۿںیم‬ ‫اجںیئۿےگ۔‬

‫اہنۿوتمیلۿداہتسنۿہریۿرؿرہۿداروکۿرشلكۿرکںیۿوتۿؿہۿیھبۿاعیصۿؿرجممۿؿاخنئۿؿقحتسمۿزعلۿںیہ۔راہۿاکیزۿلا لۿرمہفۿااحللۿوہلاۿاشۿ‬ ‫ںیم ۿوکیئ ۿرحچ ۿںیہن۔ااطفریۿقلطم ۿرؿرہ ۿدار ۿےک ۿےئل ۿےہ ۿارگہچ ۿ ۿوہ ۿےسیج ۿاقسہیۿدجسم ۿاکلاین ۿہز ۿامنری ۿےک ۿلسغ ۿؿؿوض ۿوک ۿےہۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫ارگہچۿلادشاہۿوہ۔ااظتنامفۿوتمویلنۿےکۿاہھتۿےسۿوہنۿےگۿہکبجۿؿہۿاصحلۿوہن۔وتمیلۿزعمؿلۿزعمؿلۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫ہلئسم‪۸‬۾‪:۷‬اررہشۿاجدنلرھۿوچكۿرضحفۿااممۿلارصادلنیۿاصحقۿرمہلسۿكلمۿدمحمۿانیمۿاصحقۿۼ‪۷‬راضمنۿاابملركۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿارگۿلاراری وعرفۿدجسمۿںیمۿامنرۿڑپ ھیےۿےکۿےئلۿاٹچیئۿؿہریہۿاؿرۿرؿرہۿااطفررکےنۿ‬ ‫ےکےئلۿدؿدھۿؿہریہۿےجیھۿوتۿاشۿےکۿےئلۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ارگۿؿہۿےہکۿہکۿغر ۿےلۿرکۿاشۿےسۿہیۿاٹچیئۿلاۿااطفریۿرخلدیۿےہۿحقۿوتۿاصلاۿاجےئۿنخسۿںیہنۿکماْافادہْفْالعالمگییۃْمنْ‬

‫الحظر(اسیجۿہکۿاعریگملہی ےکۿبابْالحظرْواالباحۃ ںیمۿاشۿاکۿاافدہۿفراملا۔ف)ؿرہنۿرررحامۿےکۿوع ۿرخلدیۿوہیئۿزیچۿںیمۿ‬ ‫ابخمكۿحقۿ ٓا یتۿےہۿہکۿدقعۿؿدقنۿدؿوننۿررۿرحامۿرپۿعمجۿوہنۿہکۿرحامۿرؿہیپۿداھکرکۿےہکۿاشۿےکۿوع ۿد ۿد ۿرھپۿتمیقۿںیم‬ ‫ؿیہۿررۿرحامۿد ‪،‬ااسیۿتہبۿمکۿوہلاۿےہ‪،‬وتۿاعمۿرخلداروینۿںیمۿحیقۿ ٓا لاۿولعممۿںیہنۿوتۿعنمۿمکحۿںیہن۔دیسلاۿااممۿدمحمۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫مہۿایسۿوکۿےتیلۿںیہۿحقۿلكۿیسکۿنیعمۿسییۿاکۿرحامۿوہلاۿںیمہۿ‬ ‫بہْناخذْمالمْنعرفْشؼئاْحرامْبعؼنہ‪2‬۔ ْ‬ ‫ولعممۿہنۿوہ۔(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۶۵ /۹‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالکراہیۃْالبابْالثاینْعشرْفْالہدایاْوالضیافاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۸۹۷ /‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 488 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مکحۿہیۿےہۿرھپۿیھبۿانۿےکۿاہینۿےکۿاھکےنۿاؿرۿااطفریۿےسۿانچبۿابسنۿےکۿلامقۿنعطۿؿ حتۿلافۿتبیغۿےہۿزینۿرظنۿوعامۿںیمۿانۿ‬ ‫ےکۿرحامۿیکۿتفخ‪،‬اؿرۿہیۿؿہجۿاٹچیئۿؿہریہۿوکۿیھبۿشالم‪،‬رگمۿاہجنۿلدرہعیۿخاللۿلثمۿغر ۿؿہریہۿوہلاۿاتبدلاۿاجےئۿلاۿرعفاۿوہعمدۿوہۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےسیجۿانبءۿدجسمۿںیم۔واللْ ٰ‬ ‫ارمریلیۿرہشۿہنہکۿوئسمہلۿدمحموہظرۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪۹‬۾‪۷‬لاۻ۾‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہک‪:‬‬

‫‪/۶۵‬وشالۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫(‪)۶‬رلد ۿےن ۿدجسم ۿےک ۿرخچ ۿےکےئل ۿڑکلی ۿاٹنی ۿؿہریہ ۿدی ۿےہ ۿاؿر ۿاکم ۿےک ۿؿغك ۿوکیئ ۿسیی ۿرصف ۿںیم ۿںیہن ۿ ٓا یت ۿرےھک ۿرےھک ۿےسۿ‬ ‫اامتحلۿرخافۿوہاجےنۿاک ےہ‪،‬ایسیۿوصرفۿںیمۿسجۿصخۿےنۿہکۿؿہۿےشۿدیۿیھتۿؿاسپۿےلۿاتکسۿےہۿلاںیہنۿاؿرۿلاۿؿہۿسییۿفرؿحقۿ‬

‫رکےکۿاشۿیکۿتمیقۿدجسمۿےکۿرصفۿںیمۿوہیتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬دجسمۿاکۿاملۿوجۿوضفلۿؿاکیبرۿاجنۿرکۿفرؿحقۿایکۿاجےئ‪،‬املسموننۿوکرخلدۿرکلاۿالرمۿےہۿلاںیہن؟رلدۿاکۿایخلۿےہۿہکۿدجسمۿاکوکیئۿ‬ ‫املۿ فیفۿوہلاۿرلادہۿاشۿوکۿتمیقۿلالالۿتمیقۿیسکۿوصرفۿےسۿح انۿںیہنۿاچےئہ۔‬ ‫(‪)۸‬دجسمۿاکۿرؿہیپۿدمبااممكۿرغب ۿریمعتۿؿہریہۿیسکۿصخۿےکۿلاشۿعمجۿوہوتۿؿغكۿرضؿرفۿؿہۿصخۿاےنپۿرخچۿںیمۿرطبقیۿغر ۿ‬ ‫الاتکسۿےہۿلاںیہنۿارگۿرخچۿرکایلۿوہۿاؿرۿرھپۿد ۿدلاۿوہوتۿاشۿوکۿافۿایکۿرکلاۿاچےئہۿا ینۿؿہۿروصرۿؿارۿوہا لاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫مہی‬ ‫(‪)۶‬ؿہ ۿصخ ۿؿاسپ ۿںیہن ۿےل ۿاتکس ۿہکبج ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿ ممان ۿدجسم ۿوک ۿرپسد ۿرکاکچ ۿوہ ۿہکلب ۿؿہ ۿاایشء ۿاححق ۿدجسم ۿےکےئل ۿوفحمع ۿریھکۿ‬ ‫اجںیئۿاؿر ۿاشۿںیمۿدغك ۿوہوتۿچیبۿرکۿتمیقۿاخ ۿریمعتۿؿرممق ۿدجسمۿےکۿےئلۿوفحمع ۿرںیھک۔لیت‪،‬یتب‪،‬ولےٹ‪،‬اٹچیئۿںیمۿاےسۿ‬ ‫رصفۿںیہنۿرکاتکس۔ااعسفۿرھپۿرحبارلاقئۿرھپۿاعریگملہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫لوانْقوماْبنوامسجداْوْفضلْمنْخشمھبْشیْئْقالواْ ارگۿالكۿوقمۿےنۿدجسمۿانبیئۿاؿرۿاشۿیکۿڑکلوینۿںیمۿےسۿھچکۿچبۿ‬ ‫یصرف ْالقاضل ْف ْبناءہ ْوالیصرف ْایل ْالدھن ْوْ ںیئگ۔اشمخئ ۿفرامےت ۿںیہ ۿان ۿوک ۿدجسم ۿیک ۿریمعت ۿںیم یہ ۿرصفۿ‬ ‫الحصیْھذا ْاذا ْاسلموا ْایلْالمتویلْلیؽینْبہْالمسجدْ ایکاجےئ ۿاگ‪،‬دجسم ۿےک ۿےئل ۿلیت ۿاؿر ۿاٹچیئ ۿںیم ۿرصف ۿںیہن‬ ‫رک شکیے‪،‬ہی ۿاش ۿؿغك ۿےہ ۿحق ۿاوہـنۿےن ۿوتمیل ۿےک ۿرپسدرکدلاۿ‬ ‫واالیکونْالقاضلْل مْیصنعونْبہْماشاؤا۔‪ْ 1‬‬ ‫وہۿہکۿؿہۿاشۿےسۿدجسمۿونباےئۿارگۿرپسدۿںیہنۿایکۿوتۿؿہۿاط یۿاکۿےہۿ‬ ‫وجۿاچںیہۿاشۿےکۿشاھتۿرکںی۔(ف)‬

‫ْفتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْالقصلْالثاینْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۷‬ۻ‪۷‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 489 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مہی‬ ‫(‪)۷‬دجسمۿاکاملۿہکۿدجسمۿےکۿاکمۿاکۿہنۿراہۿوہۿاؿرۿ ممانۿدجسمۿنجۿوکۿاشۿےکۿےنچیبۿیکۿرشكاۿااجرفۿےہۿدجسمۿےکےئلۿںیچیبۿاشۿاکۿرخلدلاۿ‬ ‫ہزۿاملسمنۿوکۿاجمرۿےہ‪،‬‬

‫فان ْاجازة ْالؽیع ْاجازة ْالشراء ْاذ ْالیتحِق ْالؽیعْ اش ۿےئل ۿہک ۿااجرف ۿعیب ۿااجرف ۿرشاء ۿےہ ۿویکہکن ۿرشاء ۿےک ۿریغبۿ‬

‫االبالشراء۔ ْ‬

‫عیبۿققحتمۿںیہن وہیتکس(ف)‬

‫اہنۿاےسۿےبۿیمیظعتۿیکۿہگجۿہنۿاگلےئ۔‬ ‫(‪)۸‬دجسمۿوخاہۿہریۿدجسمۿیسکۿیکۿااممكۿاےنپۿرصفۿںیم اللاۿارگہچۿغر ۿھجمسۿرکۿوہرحامۿؿایخمكۿےہۿوتہبۿؿا رافغرۿفر ۿےہۿاؿرۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫لاؿانۿالرمۿرھپۿد ۿدےنیۿےسۿلاؿانۿاداوہایگ‪،‬ؿہۿگناہۿہنۿداٹۿحقۿلكۿوتہبۿہنۿرک ۔والل ٰ‬

‫ہلئسمۼ۾‪:۷‬ارےجۿوپرۿوئسمہلۿدمحمۿدہامكۿیلعۿاخنۿدیسۿدبعاوللیکۿدیسۿوشعمطۿنیسحۿاصابحنۿشکناےئۿرہشۿےجۿوپرۻ‪۷‬وشالۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاشۿہلئسمۿںیمۿہک ۿرلدۿےن ۿدؿ ۿداکںین ۿلك ۿڑسكۿلارار ۿںیم ۿرخلد ۿںیک‪،‬دؿونن ۿیک ۿدرایمین ۿدویار ۿوتررکۿ‬ ‫الك ۿرکایل ۿان ۿںیم ۿالك ۿمنیز‪،‬الك ۿاقسہی ۿیھب ۿانبلا‪،‬الك ۿصخ ۿؤمدن ۿرقمررکدلا ۿؿیہ ۿااممق ۿیھب ۿرکلا ۿراہ‪،‬شاف ۿمرش ۿےس ۿرلادہۿ‬ ‫رعہص ۿلك ۿمیخگاہن ۿامنر ۿلاامجمق ۿادان ۿؿااقمق ۿےس ۿوہیت ۿریہ‪،‬امنروین ۿیک ۿکیزف ۿاؿر ۿہگج ۿیک ۿتلق ۿےک ۿلامق ۿرلد ۿےن ۿرھپ ۿانۿ‬ ‫داکوننۿیکۿتشپۿرپۿالكۿاؿرۿرنیمۿرخلدۿرکےکۿاؿیچنۿرکیسۿیکۿاجعمۿدجسمۿونبایئۿاؿرۿانۿداکوننۿںیمۿےسۿاجعمۿدجسمۿںیمۿاجےنۿےکۿےئلۿ‬ ‫رہنیۿراکال‪،‬اشۿےکۿدعبۿراچۿےسۿمکحۿوہاہکۿانۿداکونن ںیمۿامنرۿہنۿوہارک ۿاؿرۿانۿداکوننۿںیمۿوہرکۿرہنیۿہنۿرےہۿوجۿرہنیۿےلہپۿےسۿ‬ ‫انب وہاۿےہۿاشۿںیمۿےسۿدبوتسرۿراہتسۿدجسمۿاکۿرےہ‪،‬اؿرۿداکںینۿیسیجۿںیھتۿؿیسیۿیہۿاجترفۿےکۿاکمۿیکۿرکدیۿاجںیئ‪،‬وجۿصخۿؤمدنۿ‬ ‫ؿااممۿاھتۿؿہۿاہشدفۿداتیۿےہۿہکۿںیمۿےنۿشافۿمرشۿےسۿرلادہۿرعہصۿلكۿامنرۿلاامجمقۿؿااقمقۿڑپاھیئ‪،‬سیچپۿسیتۿ ٓا دیمۿاہشدفۿ‬ ‫دےتیۿںیہۿہکۿمہۿےنۿانۿدؿوننۿداکوننۿںیمۿدجسمۿھجمسۿرکۿامنرۿامجمقۿےسۿڑپیھۿاؿرۿدجسمۿوہشمرۿیھتۿاؿرۿشافۿ ٓا ھٹۿ ٓا دیمۿہیۿاہشدفۿ‬ ‫دےتی ۿںیہ ۿہک ۿرلدۿےن ۿاینپ ۿایحفۿںیمۿمہۿےس ۿان ۿداکلاف ۿاک ۿؿفق ۿوہلاۿػاہز ۿایک ۿاھت ۿاؿر ۿراچ ۿےک ۿاکذغاف ۿہشقن ۿ ٓا لادی ۿرہش ۿاؿر ۿرسخہۿ‬ ‫ںیم ۿیھب ۿدجسم ۿدرچ ۿےہ ۿاؿر ۿدؿونن ۿداکونن ۿیک ۿاجکییئ ۿامیپشئ ۿالك ۿربمن ۿدرچ ۿےہ‪،‬سپ ۿان ۿاحالف ۿںیم ۿہی ۿداکںین ۿرلد ۿیک ۿكلم ۿغرارۿ‬ ‫لاںیئۿیگۿلاۿوبہجۿدجسمۿوہےنۿےکۿؿفقۿہقلعتمۿدجسمۿغرارۿدیۿاجںیئ یگ؟بؼنواتوجروا‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫حاشْلل(اﷲ اعتیٰلۿیکۿانپہ)ہنۿؿہۿرلدۿلاۿیسکۿولخمطۿیکۿكلمۿہنۿؿہۿؿفقۿقلعتمۿدجسمۿہکلبۿوخد‬

‫‪Page 490 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دجسمۿںیہ۔‬ ‫اؿبا‪:‬ۿسیچپۿسیتۿاہشدوتنۿےسۿلامكۿہکۿؿہۿدجسمۿوہشمرۿیھتۿاؿرۿؿفقۿرہشفۿےسۿلامكۿوہاجلاۿےہ۔دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫تِبل ْفیہ(ای ْف ْالوقف)الشہادة ْبالش رة ْالثباتْ الص ۿؿفق ۿےک ۿاابثف ۿےکےئل ۿرہشف ۿیک ۿاینبد ۿرپ ۿدی ۿیئگۿ‬

‫اصلہ‪1‬۔ ْ‬

‫اہشدفۿوبقملۿےہ(ف)‬

‫اعہمۿسمخدۿؿاؿاقفۿوکۿدجسمۿؿؿفقۿامےننۿاکۿدرہعیۿیہیۿرہشفۿےہۿارگۿہیۿاکیفۿہنۿوہۿؿہۿسقۿلا لۿوہاجںیئ‪،‬ۿاجعمۿالفطـنیلۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫تِبل ْف ْالوقف ْالش ادة ْبسماع ْولو ْصرحا ْبہ ْاذْ ؿفقۿںیمۿیعمسۿاہشدفۿوبقملۿےہۿارگہچۿدؿوننۿوگاوہنۿےنۿ‬ ‫لش‬ ‫الشاھدْربماْیکونْسنہْعشرینْسنۃْوتاریخْالوقفْ اش ۿیک ۿرصاحق ۿرکدی ۿوہ(ہک ۿؿہ ۿاہشدف ۿلا مق ۿد ۿرےہۿ‬ ‫ںیہ)اسباؿاقف ۿوگاہۿسیبۿشالۿاکۿوہلا ۿےہۿاؿر ۿلارخیۿؿفقۿوسۿ‬ ‫مائۃْسنۃ‪2‬۔ ْ‬ ‫شالۿرپاینۿوہیتۿےہ۔(ف)‬

‫شاف ۿ ٓا ھٹ ۿاہشدںیت ۿؿافق ۿےک ۿاغرار ۿؿفق ۿیک ۿںیہ ۿاؿر ۿدرلارہ ۿؿفق ۿہی ۿاہشدف ۿہک ۿامہر ۿشاےنم ۿرلد ۿےن ۿاےس ۿؿفق ۿایک ۿاؿر ۿہیۿ‬ ‫اہشدفۿہکۿامہر ۿشاےنمۿرلدۿےنۿاشۿےکۿؿفقۿاکۿاغرارایکۿدؿوننۿاسکینۿںیہ۔اجعمۿالفطـنیلۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ش داْانہْاقرْا نہْوقفْجمیعْحصتہْوققاْیصیْجمیعْ وگایہ ۿدی ۿیئگ ۿہک ۿؿافق ۿےن ۿاانپ ۿامتمۿ ہص ۿؿفق ۿرکےن ۿاک ۿاغرارۿ‬ ‫ایکۿےہۿوتۿاشۿاکۿامتمۿ ہصۿؿفقۿوہاجےئۿاگ۔(ف)‬ ‫حـصتہْوققا‪3‬۔ ْ‬ ‫ایسۿرطچۿدریخہۿؿریہظہیۿؿدنہہیۿؿہریاہۿںیم ےہ‪،‬اؿرۿشااہلشالۿلكۿاشۿںیمۿمنیزۿؿؤمدنۿؿااممۿؿامجمقۿمیخگاہنۿتہجۿؿفقۿا ینۿ‬ ‫دجسممكۿیکۿنییعتۿرکیتۿےہ‪،‬رحبارلاقئۿںیم ےہ‪:‬‬

‫بینْفْفنائہْفْالرستاقْدکاناْالجلْالصلٰوةْیصلونْ وتمیلۿدجسمۿےنۿانفۿےئ ۿدجسمۿیکۿاجمكۿںیم امنرۿےئلیکۿالكۿداکنۿ‬ ‫انبیئۿولگۿاشۿںیمۿہشیمہۿلاامجمق‬ ‫فیہْبجماعۃ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۽۽‪۸‬‬ ‫‪ْ2‬جا معْالقصولیْالقصلْالثالثْعشرْفْدعویْالوقفْا لخْاشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۶‬۾ۼ‪ْ ۶‬‬

‫ْ‬

‫ْجا معْالقصولیْالقصلْالثالثْعشرْفْدعویْالوقفْا لخْاشالیمۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۵ /۶‬۽‪۶‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 491 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫امنرڑپےتھۿںیہۿوتۿؿہۿداکنۿمکحۿدجسمۿںیمۿوہیگ(ف)‬ ‫کلْوقتْفلہْحکمْالمسجد‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫لامناۿراچۿےکۿےنھجمسۿوکۿاشۿےکۿاکذغافۿںیمۿدجسمۿدرچۿوہلاۿیہۿسبۿےہ۔رشچۿاالابشہۿققحمۿہنۃۿاﷲ ا یغلیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لو ْوجد ْف ْالدفاتران ْالمکان ْالقالین ْوقف ْعلْ ارگ ۿررٹسجؿن ۿںیم ۿدنمرچ ۿےہ ۿہک ۿفالن ۿاکمن ۿفالن ۿدمرہس ۿرپۿ‬

‫المدرسۃ ْالقالنیۃ ْمثال ْیعمل ْبہ ْمن ْغی ْبؼنۃ ْوْ ؿفقۿےہۿوتۿوگاوہنۿےکۿریغبۿاشۿرپۿلمعۿایکۿاجےئۿاگ‪،‬ایسۿرپۿ‬ ‫بذلك ْیقیتْمشایخْاالسالیم ْکما ْھوْمصرحْبہ ْفْ اشمخئۿاشالمۿےنۿوتفٰیۿدلاۿاسیجۿہکۿدبعاﷲ ٓا یدنیۿیکۿوہحہۿؿہریہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ںیمۿرصتحیۿیکۿیئگۿےہ‪،‬اشۿوکۿوفحمعۿرکح انۿاچےئہ۔(ف)‬ ‫ب جۃْعبداللْافندیْوغیہاْفلیحقظ‪2‬۔ ْ‬ ‫وعیۿںیہنۿاتچنہپۿاؿرۿاےسۿدؿلارہۿداکنۿاجترفۿرکدانیۿرحامۿرحامۿتخسۿرحام‪،‬اؿرۿذمہقۿاشالمۿ‬ ‫اشۿرپۿؿارلانۿرلدۿوخاہۿیسکۿوکۿوکیئۿد ٰ‬ ‫ںیمۿدسقۿادناریۿےہۿےسجۿراچۿؿہریہۿوکیئۿرؿاہنۿرےھکۿاگ۔اشۿںیمۿیسکۿاکرداینۿےکےئلۿانھٹیبۿلاۿاشۿاکۿرکاہی ح انۿدانیۿلاۿاشۿںیمۿوکیئۿ‬ ‫زیچۿانچیبۿرخلدلاۿلاۿےنچیبۿرخلدےنۿےکےئلۿاشۿںیمۿاجلاۿسقۿرحامۿیعطقۿےہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الیجوز ْاخذ ْاالجرة ْمنہ ْوالان ْیجعل ْشؼئا ْمنہْ اشۿےسۿارجف ۿح ان ۿاجمر ۿںیہنۿاؿر ۿہن ۿیہۿہیۿاجمر ۿےہۿہکۿدجسمۿاکۿ‬ ‫وکیئۿ ہصۿرکاہیۿلاۿراہشئۿےکےئلۿرقمرۿایکۿاجےئ‪،‬مرارہی(ف)‬ ‫مستغالْوالسکین‪،‬بزازیۃ‪3‬۔ ْ‬ ‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫یحرمْفیہْالسوالْویکرہْکلْعِدْااللمعتکف ْبشرطہْ رحامۿےہۿدجسمںیم وسالۿرکلا‪،‬اؿرۿرکمؿہۿےہۿدجسمۿںیمۿہزۿدقع‪،‬‬ ‫والکالم ْالمباح ْوقیدہ ْف ْالظہییۃ ْبان ْیجلسْ رگمۿفکتعمۿوکۿاۿشۿیکۿرشمؿعۿااجرفۿےہ۔دجسمۿںیمۿابمچۿکالمۿ‬ ‫رکمؿہۿےہ‪،‬اؿر ۿریہظہیۿںیم ہیۿدیقۿاگلیئۿہکۿدجسم ۿںیمۿاھٹیبۿیہۿ‬ ‫الجلہ‪4‬۔ ْ‬ ‫کالمۿابمچۿےئلیکۿوہۿمكۿرکمؿہۿےہ۔(ف)‬

‫ْبحرْالرائقْکتابْالوقفْفصلْفْاحکامْالمسجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿۺ‪۵ /‬ۺ‪۷‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ْ2‬شرحْاالشباہْللمحِقْہبۃاْللالبعل ْ‬

‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْکتابْالصلوةْبابْمایقسد‬ ‫‪ْ4‬درملتار‬ ‫ْالصلوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۾ؿ‪۹‬۾‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 492 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قولہْکلْعِدْالظاھرْانْالمرادبہْعِدْمبادلۃ‪،‬قولہْ امنت ۿےک ۿوقل"کلْعِد"ےس ۿاظبہز ۿرماد ۿدقع ۿابمدہل ۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫بشرطہْوھوانْالیکونْللتجارة‪1‬۔ ْ‬

‫وقلۿامنت"بشرطہ"ںیمۿرشعۿےسۿرمادۿہیۿےہۿہکۿفکتعمۿاکۿ‬

‫دقعۿعیبۿؿۿرشاءۿرغب ۿاجترفۿہنۿوہ(ف)‬ ‫وخدۿلاینۿےنۿہکۿاجعمۿدجسمۿانبرکۿاشۿدجسمۿےکۿالكۿ ہصۿرنیمۿںیمۿاشۿاکۿرہنیۿانبلاۿہیۿیھبۿلااجمرۿےہۿہکۿدجسمۿدعبۿامتیمۿدجسممكۿیسکۿ‬ ‫دبتلیۿیکۿلمحتمۿںیہن۔ؿاحقۿےہۿہکۿاےسۿیھبۿرالئۿرکےکۿاےسۿاخ ۿدجسمۿیہۿرںیھک۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫امالوتمت ْالمسجدیۃ ْثم ْارادالؽناء ْمنع ْولو ْقالْ نکیل ۿدجسممك ۿلام ۿوہیئگ ۿاف ۿؿافق ۿاش ۿرپ(رجحہ ۿاامم)ریمعتۿ‬

‫عنیت ْ ٰذلك ْالیصدق ْتاتارخانیۃ‪،‬فاذاکان ْھذافْ رکلا ۿاچاتہۿےہۿوتۿاشۿوکۿرؿاکۿاج۔اگی‪،‬ارگۿؿہ ۿےہکۿہکۿرشؿفۿےسۿ‬ ‫الواقف ْفکیف ْبغیہ ْفیجب ْھدمہ ْولو ْعل ْجدارْ ریمیۿتینۿااسیۿرکےنۿیکۿیھتۿوتۿاشۿیکۿدصتقیۿںیہنۿیک اجیگیئۿ‬ ‫لالاراخہین‪،‬حق ۿوخد ۿؿافقۿاکۿہیۿمکحۿےہۿوتۿہریۿؿافقۿوکۿا ۿیکسۿ‬ ‫المسجد‪2‬۔ ْ‬ ‫ااجرف ۿےسیک ۿوہیتکس ۿےہ ۿاذہا ۿاےسی ۿاکمن ۿوک ۿرگالا ۿؿاحق ۿےہۿ‬ ‫ارگہچۿطقفۿدویارۿدجسمرپۿوہ۔(ف)‬

‫املسموننۿرپۿاےسۿلایقۿرانھکۿاؿرۿلادحۿدقرفۿہزۿاجمرۿرطہقیۿےسۿاےسۿدجسمۿرےنہۿںیم وپریۿوکششۿرکلاۿفر ۿیعطقۿےہۿوجۿاشۿ‬ ‫ںیمۿوکلایہۿرک ۿاگۿتخسۿذعافۿایہٰلۿاکۿقحتسمۿوہاگ۔‬ ‫تعایلْ ْ‬ ‫قالْاللْ ٰ‬ ‫"‬

‫‪‬‬

‫‪ ‬‬

‫اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬اش ۿےس ۿمرھ ۿرک ۿػامل ۿوکن ۿوج ۿاﷲ یکۿ‬

‫‪    ‬دجسمؿن ۿوک ۿرؿےک ۿان ۿںیم درک ۿایہٰل ۿوہےن ۿےس‪،‬اؿر ۿان ۿیکۿ‬ ‫ؿریاینۿںیم وکششۿرک ‪،‬اںیہنۿرؿاہنۿاھتۿہکۿان ۿںیمۿاجےتۿ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ْ 3"‬‬

‫رگمۿدرےتۿوہےئ‪،‬انۿےئلیکۿداینۿںیمۿروسایئۿےہۿاؿرۿانۿےکۿےئلۿ‬ ‫تعالٰی(اﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫ٓا رخف ۿںیم ۿمرا ۿذعاف۔والعیاذ ْبالل ٔ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫یکۿانپہ)ْواللْ ٰ‬

‫ْکتابْالصلوةْباب‬ ‫ْردالمحتار‬ ‫ْمایقسدْالصلوةْالخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۶‬ۺ‪۹۹‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪3‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 493 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اررہشۿاہلۿ ٓا لادۿرریۿدجسمۿاجعمۿوچكۿرمہلسۿرمراۿؿادحیلعۿوخوبشۿشار‬

‫۾‪۷‬وشالۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم۽۾‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿشایہۿرامہنۿیکۿینبۿوہیئۿیھتۿاشۿےکۿقلعتمۿاخمۿداکںینۿیھبۿںیھتۿنجۿےکۿ‬ ‫رکاہیۿیکۿ ٓا دمینۿسیتۿاچس سۿرؿےپۿاموہارۿیھتۿؿہۿ ٓا دمینۿوتمیلۿشاقبۿوجۿہکۿاشۿدجسمںیمۿااممقۿیھبۿرکےتۿےھتۿانۿےکۿرخچۿںیمۿ‬ ‫اؿر ۿومدن ۿؿلیتۿیتبۿؿلاینۿؿمتخۿرتاؿحیۿیکۿاھٹمیئۿؿہریہۿاصمحلۿدجسم ۿںیم رصفۿوہیتۿیھتۿوچہکنۿدجسمۿاؿر ۿاش ۿیکۿداکںین ۿتہبۿ‬ ‫و‬ ‫وبدیسہ ۿوہیئگ ۿںیھت‪،‬اذہا ۿالك ۿاصحق ۿےن ۿ مصـرہ ۿااہایلن ۿدجسم ۿاےنپ ۿدایت ۿرؿےپ ۿےس ۿداکںین ۿہتخپ ۿرکاںیئ ۿسج ۿےس ۿرکاہی ۿغربیۿ‬ ‫دمرھۿوسےکۿوہایگ‪،‬ایسۿرکاہیۿےسۿؿہۿاصحقۿطسقۿؿاراانپۿرؿہیپۿیھبۿؿوصلۿرکےتۿرےہۿاؿرۿدجسمۿیھبۿدنچہۿےسۿارۿرسونۿریمعتۿرکایئۿیئگۿ‬ ‫اؿرۿااظتنمۿدجسمۿےکےئلۿالكۿیٹیمکۿاقمئۿیکۿیئگۿاؿروتمیلۿشاقبۿدحیلعہۿےئکۿےئگۿنجۿولوگنۿیکۿوکششۿےسۿداکںینۿہتخپۿرکایئۿںیئگۿانۿ‬ ‫ولوگنۿںیم امنریۿدجسمۿاؿرۿالہۿہلحمۿیھبۿرشلكۿںیہۿانۿسقۿےکۿاؿرۿربممانۿیٹیمکۿےکۿوشمرہۿےسۿہیۿلافۿےطۿلایئۿہکۿؿہۿارخااجفۿ‬ ‫وجۿشاقبۿںیمۿدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿوہےتۿےھتۿدبوتسرۿاقمئۿرںیہ‪،‬اشۿےکۿكالؿہۿھچکۿااطفریۿراضمنۿرشفیۿںیم امنروینۿےکۿؿاےطسۿ‬ ‫یھبۿدیۿاجےئ‪،‬دشۿلارہۿمرشۿوہےئۿہکۿاشۿہپۿدلمعر ٓا دمۿخال ٓا راہےہ‪،‬رلدۿاتہکۿےہۿہکۿوجۿارخااجفۿاصمحلۿدجسمۿںیمۿشالمۿںیہۿؿہۿ‬ ‫اقمئۿرانہۿاچےئہۿاؿرۿوجۿارخااجفۿاصمحلۿدجسمۿںیم ںیہن ںیہ‪،‬منلاۿریشینیۿمتخۿرتاؿحیۿااطفریۿراضمنۿرشفیۿؿہۿاجمرۿںیہنۿںیہۿدنبۿ‬ ‫وہلاۿاچےئہ۔رکبۿاتہکۿےہۿہکۿنجۿاؿاقفۿاکۿؿفقۿلاہمۿوموجدۿہنۿوہۿاؿرۿؿفقۿےکۿرشاطئۿولعممۿہنۿوہنۿےسیجۿوصرفۿوئسمہلۿںیم‪،‬وتۿ‬ ‫اشۿںیمۿدلمعر ٓا دمۿشاقبۿرپۿاکرۿدنبۿوہلاۿاچےئہ‪،‬وچہکنۿریشینیۿمتخۿغر ٓا نۿرشفیۿیکۿہشیمہۿوتمایلنۿشاقبۿےکۿرامےنۿںیمۿمرامرۿ ٓا یتۿ‬ ‫ریہۿاذہاافۿیھبۿؿاسیۿیہۿ ٓا لاۿاچےئہۿاؿرۿےبۿفلکتۿاجمرۿےہ‪،‬لایقۿراہۿااطفریۿوجۿدشۿلارہۿمرشۿےسۿربممۿانۿیٹیمکۿوجۿامتمۿاملسموننۿ‬ ‫یکۿرطفۿےسۿاقمئۿےہۿانۿیکۿوجتمرۿےسۿ ٓا ےنۿیگلۿےہۿوگۿہکۿہیۿالكۿارمۿخدلدۿےہۿنکیلۿاشۿںیمۿیھبۿھچکۿاضم ہقئۿںیہنۿوہلاۿویکہکنۿ‬

‫ےسیج ۿلاین ۿاؿل وک ۿاؿاقف ۿےک ۿارخااجف ۿےک ۿاایتخراف ۿاحلص ۿوہےت ۿںیہ ۿؿےسی ۿیہ ۿلااینن ۿلاین ۿہک ۿسج ۿںیم ۿامنری ۿدجسم ۿؿالہ ۿہلحمۿ‬ ‫رؿہیپ ۿرخچ ۿرکےن ۿؿاےل ۿسق ۿرشلك ۿںیہ ۿاؿر ۿاوہـن ۿےن ۿوکشش ۿرکےک ۿ ٓا دمین ۿمراھیئ ۿاؿر ۿدجسم ۿار ۿرس ۿونونبایئ ۿوت ۿا ۿش ۿوک ۿیھب ۿاینپۿ‬ ‫مراھیئۿوہیئۿ ٓا دمینۿںیمۿرضؿرۿارخااجفۿےکۿمراھےنۿاکۿاایتخرۿوہلااچےئہۿویکہکنۿالہۿہلحمۿؿامنروینۿےکۿرصتاففۿتہبۿؿعیسۿںیہۿاؿرۿ‬ ‫یٹیمکۿاںیہنۿیکۿرطفۿےسۿاقمئۿےہۿوتۿیٹیمکۿاکۿلعفۿنیعۿانۿاکۿلعفۿےہۿرغ ۿارخااجفۿےکۿمراھےنۿاکۿاایتخرۿلاینۿوکۿیھبۿوہلاۿاچےئہۿ‬ ‫لاوصخل ۿاےسیۿومعقۿںیمۿہکۿلاؿوجدۿانۿسقۿارخااجفۿلاالۿےکۿرھپۿیھبۿ ٓا دمینۿدجسمۿںیم تچبۿوہیتۿےہ‪،‬سپۿدرلاتفۿبلطۿارمہیۿ‬ ‫ےہۿہکۿرلدۿاکۿوقلۿحیحصۿےہۿلاۿرکباکۿ؟‬

‫‪Page 494 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬اہجنۿرشعۿؿافقۿولعممۿہنۿوہۿدلمعر ٓا دمۿدقمیۿاکۿاابتعرۿےہ۔ریخہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ینظرْایلْالمع ودْمنْحالہْفیماْسبقْمنْالزمانْانْ داھکیۿاجےئۿاگۿہکۿدقمیۿےسۿوتمویلنۿاک ۿدلمعر ٓا دمۿاشۿؿفقۿےکۿ‬ ‫لار ۿںیمۿایکۿخال ٓا راہۿےہ(ف)‬ ‫قوامہْکیفْکانوایعملون‪1‬۔ ْ‬ ‫"قدیم"ےکۿہیۿینعم"سجۿاکۿاحدفۿوہلاۿولعممۿہنۿوہ"۔دشۿلارہۿمرشۿلاۿوسدۿؿۿوسۿمرشۿےسۿوجۿلافۿدعبۿؿافقۿےبۿرشعۿؿافقۿ‬ ‫احدفۿوہیئۿاحدفۿیہۿےہ‪،‬اشۿرپۿلمعۿلااجمرۿےہ۔ۿ حتۿایدقریۿںیم ےہ‪:‬‬

‫الواجب ْابِاء ْالوقف ْعل ْماکان ْعلیہ ْدون ْزیادةْ ؿفق ۿوک ۿریغب ۿیسک ۿرلادیت ۿےک ۿشاہقب ۿاحلك ۿرپ ۿلایق ۿرانھک ۿؿاحقۿ‬

‫اخری‪2‬۔ ْ‬

‫ےہ۔(ف)‬

‫ریشینیۿدقمیۿارگۿایسۿینعمۿرپۿدقمیۿےہۿہکۿاشۿاکۿاحدفۿوہلاۿولعممۿںیہن‪،‬ؿہۿافۿیھبۿدیۿاجےئۿیگۿاؿرۿااطفریۿہکۿدشۿلارہۿمرشۿےسۿ‬

‫ونااجیدۿےہۿہنۿوہےکسۿیگ۔دجسمۿارۿرسۿونونباےنۿؿاولنۿوکۿوتۿداکلافۿؿفقۿےسۿھچکۿ قلعۿںیہنۿہکۿانۿوکۿاشۿںیمۿاایتخرۿوہ‪،‬اؿرۿداکںینۿ‬ ‫ہتخپۿرکلاۿایسۿؿفقۿیکۿ یگتخۿےہۿہنۿہکۿؿفقۿخدلدۿوصخصاۿہکبجۿؿہۿاانپۿاگللاۿوہاۿرؿہیپۿؿوصلۿیھبۿرکراہۿےہۿوتۿغر ۿدےنیۿؿاالۿےہۿہنۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ہکۿؿافق۔واللْ ٰ‬

‫ارۿادمحۿ ٓا لادۿرمہلسۿمیکحۿومولیۿدبعارلمیحۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم۾۾‪:۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿوقمۿےنۿدنچہۿرکےکۿہزارۿدؿۿہزارۿرؿہیپۿعمجۿےئکۿںیہۿافۿاشۿےکۿدعبۿدتریبۿہیۿیکۿ‬ ‫‪۷۹‬رفصۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہکۿاشۿاملۿےسۿڑپکاۿدیفسۿرخلدےتۿںیہۿاؿرۿاشۿوکۿاداھرۿعفنۿڑچاھۿرکےتچیبۿںیہۿاؿرۿاشۿےسۿوجۿعفنۿادیاۿوہلاۿےہۿاشۿوکۿیھبۿعمجۿرکےتۿ‬ ‫اجےتۿںیہۿاؿرۿدصقمانۿرضحافۿاکۿہیۿےہۿہکۿہیۿر مۿاچرۿلاچنۿہزارۿرؿہیپۿیکۿعمجۿوہاجےئۿاشۿےسۿاکمنۿغربیۿدجسمۿےکۿرخلدلاۿےہۿ‬ ‫اؿرۿدجسمۿوکۿمراھلاۿےہ‪،‬افۿاشۿدجسمۿےکۿدنچہۿےسۿاشۿمسقۿیکۿاجترفۿرشكاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ہکبجۿؿہۿرؿہیپۿاوہـنۿےنۿوتمایلنۿدجسمۿوکۿایھبۿرپسدۿہنۿایکۿوتۿانۿیکۿكلمۿےہ‪،‬اشۿںیمۿرصتفۿاجمرۿاکۿاںیہنۿاایتخرۿےہۿغروضنۿےنچیبۿ‬ ‫ںیمۿدقنۿےنچیبۿےسۿدامۿرادئۿح انۿوکیئۿاضم ہقئۿںیہنۿرکھنا‪،‬ہیۿلایمہۿرتایضۿلاظئۿؿرتشمیۿرپۿےہ‪،‬‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییۃْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۶‬ۻ‪۷۵‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪۹۹۵ /‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 495 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪‬‬

‫قال ٰ ْ‬ ‫ْتعایل"‬

‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫واللْ ٰ‬

‫‪1"‬۔ْ‬

‫اﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬رگمۿہیۿہکۿاراہر ۿدرایمن ۿلایمہۿراض‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫دنمیۿےسۿاجترفۿوہ۔واللْ ٰ‬

‫اررہشۿمریلیۿوئسمہلۿوشتکۿیلعۿافرؿیقۿ‬ ‫ہلئسم‪:۸۵۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿسجۿدجسمۿںیمۿدرحقۿیہبۿمنال‪،‬گالفۿؿہریہۿوہۿاؿرۿوبہجۿریمعتۿوہےنۿرجحہۿؿلسغۿاخہنۿ‬ ‫‪۷۹‬رفصۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫ےکۿانۿدروتخنۿوکۿاکلاۿاجےئۿوتۿوکیئۿصخۿانۿدروتخنۿوکۿوھکدۿرکۿاےنپۿاکمنۿںیمۿاگلۿاتکسۿےہۿلاںیہن؟ دؿرس ۿہیۿہکۿایپلۿلاۿرلیسۿ‬ ‫وممسۿرسامۿںیمۿوجۿدجسمؿنۿںیم دایلۿاجےئۿاؿرۿدعبۿزگراجےنۿوممسۿرسامۿےکۿاشۿوکۿراکلۿرکۿكنیھپۿدےتیۿںیہۿوتۿوجۿصخۿاشۿایپلۿ‬ ‫لاۿرلیسۿلاۿاٹچیئۿہنہکۿاقللۿكنیھپۿدےنیۿےکۿوہاشۿوکۿاےنپۿرصفۿںیمۿلثم لاینۿرگمۿرکےنۿےکۿالاتکسۿےہۿلاںیہن؟ ہیۿہکۿڈنمریۿلاۿ‬ ‫لیصفۿدجسمۿسجۿرپۿؿوضۿرکےتۿںیہۿلاۿادانۿدےتیۿںیہۿؿہۿدجسمۿےکۿمکحۿںیمۿدالخۿےہ‪،‬ایکۿلثمۿدجسمۿےکۿلافۿؿہریہۿرکےنۿیکۿؿاہنۿ‬ ‫یھبۿمماتعنۿوہیگ؟ بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ان ۿدروتخنۿوکۿدجسمۿےسۿؿایبجۿؿانمسق ۿتمیق ۿرپۿومل ۿےلۿرکۿاگلۿاتکسےہ۔ایپلۿلا ۿاٹچیئۿاکیبر ۿدشہ ۿہک ۿكنیھپ ۿدی ۿاجےئۿےلۿرکۿ‬ ‫رصف ۿرکاتکسےہ۔لیصف ۿدجسمۿضعب ۿلاوتن ۿںیم مکح ۿدجسم ۿںیم ۿےہۿفکتعم ۿلالۿرضؿرف ۿاش ۿرپ ۿاجاتکس ۿےہ ۿاش ۿرپ ۿوھتےنک ۿلا ۿلاكۿ‬ ‫اصفۿرکےنۿلاۿاجنسقۿداےنلۿیکۿااجرفۿںیہن‪،‬وہیبدہۿلاںیت‪،‬ےہقہقۿےسۿ انسنۿؿاہنۿیھبۿہنۿاچےئہۿاؿرضعبۿلاوتنۿںیمۿمکحۿدجسمۿںیہنۿ‬ ‫اشۿرپۿادانۿدںیۿےگۿاشۿرپۿلییھۿؿوضرکۿ شکیےۿںیہۿحقۿلكۿدجسمۿںیمۿہگجۿلایقۿوہۿاشۿرپۿامنرۿفر ۿںیمۿدجسمۿاکۿوثافۿںیہن‪،‬داینۿیکۿ‬ ‫حی‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اجمرۿلیلقۿلافۿسجۿںیمۿ ؼلشۿوہۿہنۿیسکۿامنریۿلاۿدارکۿیکۿالداۿاشۿںیمۿرحچۿںیہن۔واللْ ٰ‬ ‫ۻ‪۷‬رفص۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪:۸۵۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿاینرلانۿہتسکشۿےہۿتھچۿاشۿیکۿلالکلۿاخرچۿےہۿاؿرۿکرلانۿٹوفۿیئگۿںیہۿ‬ ‫اؿرۿضعبۿضعبۿدیمخہۿوہیئگۿںیہ‪،‬انمر ۿرھجیۿد ۿےئگۿںیہ‪،‬اذہاۿمہۿالہۿہلحمۿہیۿلافۿاچےتہۿںیہۿہکۿارۿرسونۿریمعتۿرکںی۔ارایضۿ‬ ‫وچھ‬ ‫دجسمۿیکۿااتفدہۿارتۿؿ مۿیکۿمراھلاۿوظنمرۿےہ۔انچہچنۿھچکۿرؿہیپۿعمجۿےہۿاؿرۿلایقۿوجۿرؿہیپۿرادئۿرصفۿوہاگۿدنچہۿعمجۿرکےکۿااجنمۿدںیۿ‬ ‫ےگۿاشۿؿاےطسۿہکۿوممسۿلارشۿںیمۿامنروینۿوکۿتہبۿفیلکتۿوہیتۿےہۿوموجدہۿاینبدۿوکۿراکلۿرکۿدؿرسیۿاینبدۿاقمئۿرکںی۔‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۹‬۾‪۷‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 496 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‬

‫دجسم ۿیک ۿرممق ۿؿاحق ۿےہ‪،‬لارش ۿیک ۿفیلکت ۿہک ۿتھچ ۿمنکیے ۿےس ۿشالئ ۿےن ۿاتبیئ ۿاش ۿےس ۿدعف ۿوہاجےئ ۿیگ‪،‬اش ۿدقر ۿےکےئل ۿارگۿ‬ ‫وموجدہۿرؿہیپۿاکیفۿہن وہۿدنچہۿرکںیۿلایقۿالص ۿدجسمۿیکۿاینبدںیۿراکلۿرکۿامشۿلۿؿرغمفۿیکۿرنیمۿقلعتمۿدجسمۿںیمۿدجسمۿمراھےنۿےکۿ‬

‫ےیلۿخدلد ۿاینبدںیۿاقمئۿرکلا ۿارگۿا ۿشۿوتعیس ۿیکۿدجسمۿوکۿحیحصۿرضؿرف ۿےہۿرکںیۿؿرہنۿےبۿرضؿرف ۿمراھلا ۿاؿر ۿاملسموننۿرپۿدنچہۿ‬ ‫اکلارلالؿہجۿتہبۿمراھدانیۿزکۿےئل!ہزۿدجسمۿںیمۿہعمجۿؿدیعنیۿاقمئۿرکلاۿوکیئۿرشیعۿرضؿرفۿںیہن! حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انماْامرناْبابِاءْالوقفْعلْماکانْعلیہْدونْزیادةْ كشیب ۿںیمہ ۿمکح ۿدلا ۿایگےہ ۿہک ۿمہ ۿؿفقۿوک ۿریغب ۿیسک ۿرلادیت ۿےکۿ‬ ‫اخری‪1‬۔ ْ‬

‫احلۿشاقبۿرپۿاقمئۿرںیھک(ف)‬ ‫‪۷‬رعیبۿاالؿلۿرشفیۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪:۸۵۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿریبکۿہلحمۿںیمۿوبہجۿفعضۿاشالمۿؿنساحمۿاانلشۿدقر ۿرگۿٹوھفۿیئگۿےہۿاؿرۿ‬ ‫دعبۿوکۿوعبنۿخداۿاعتیٰلۿرممقۿاکۿملہۿرکادیۿیئگۿےہۿاؿرۿشیپۿااممۿؿہریہۿزینۿدبوتسرۿرقمرۿےئکۿےئگۿںیہۿاؿرۿٰولصہۿہسمخ‪،‬ہعمج‪،‬ادانۿاشۿ‬ ‫ںیمۿڑپیھۿاجیتۿےہ۔سپۿوبغكۿہریۿ ٓا لادیۿؿیگتسکشۿدجسمۿذموکرۿلاالۿےکۿالكۿرمدۿملسمۿےنۿالكۿدجسمۿریغصۿرقنعبیۿؿلصتمۿاشۿ‬ ‫ےک ۿاچر ۿزگ ۿےک ۿافہلص ۿرپ ۿانبیئ ۿیھت ۿوجۿہکۿاف ۿلك ۿ ٓا لاد ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿیھب ۿادان ۿٰولصہ ۿلالعفل ۿوہرےہۿںیہ‪،‬ایک ۿاشۿصخ ۿوک ۿدجسمۿ‬ ‫خدلدۿانبینۿدنعارشلفۿاجمرۿیھتۿلاہن؟اؿرۿافۿاشۿاکۿرگالاۿاجمرۿےہۿلاہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫احشا ۿاش ۿاک ۿرگالا ۿیھب ۿاجمر ۿںیہن‪،‬دؿونن ۿاک ۿ ٓا لاد ۿرانھک ۿؿاحق ۿےہ‪،‬اےس ۿانمسق ۿہی ۿاھت ۿہک ۿدجسم ۿدقمی ۿیہ ۿیک ۿریمعت ۿرکلا ۿاؿر ۿاےنت ۿغربیۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫دؿرسیۿدجسمۿہنۿانبلاۿافۿہکۿنبۿیئگۿدہمۿخاللۿںیہن۔واللْ ٰ‬ ‫ۺ‪۶‬رعیبۿاالؿلۿرشفیۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارومعضۿرسؿیلۿدااخکہنۿاچکۿعلضۿینینۿلالۿرمہلسۿدمحمۿنیسحۿوخرد‬ ‫ہلئسم‪:۸۵۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیم ہکۿالكۿدجسمۿیکۿفصۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿالرکۿامنرۿفر ۿلاۿؿاحقۿڑپیھۿاجےئۿوتۿوہیتکسۿ‬ ‫ےہۿلاںیہن؟ےسیجۿہکۿامنرۿاولدافۿںیمۿاکیزۿوفصۿن یکۿرضؿرفۿوہیتۿےہ‪،‬وتۿسجۿہگجۿومعضۿںیم دؿۿدجسمںیۿوہیتۿںیہۿوتۿدجسمۿاجعمۿ‬ ‫ںیمۿدؿرسیۿدجسمۿیکۿںیفصۿالرکۿامنرۿڑپےتھۿںیہۿلاۿدیعۿیک امنرۿڑپیھۿاجےئۿوتۿاررؿےئۿرشفۿرشفیۿامنرۿدؿرسیۿدجسمۿیکۿوفصنۿرپۿ‬ ‫وہیتکسۿےہۿلاںیہن؟بؼنواْتوجروا۔‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪۹۹۵ /‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 497 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫الكۿدجسمۿیکۿںیفصۿدؿرسیۿدجسمںیمۿےلاجلاۿونممفۿؿلااجمرۿےہ‪،‬امنرۿرکمؿہۿؿلاصقۿوہیگ۔واللْ ٰ‬ ‫ۺ‪۶‬رعیبۿابآرخۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارمریلیۿوئسمہلۿومولیۿریمادمحۿاصحقۿاگنبیلۿػالكۿملعۿدمرہسۿرظنمۿاشالمۿ‬ ‫ہلئسم‪:۸۵۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿرلدۿاکۿلااخہنۿتشپۿدجسمۿےسۿقۿاھتۿاشۿوکۿوبہجۿدجسمۿدہنممۿرکادلاۿاؿرۿوکیئۿرعہصۿدؿۿ‬ ‫امہۿےسۿھچکۿولگۿؿاہنۿرپۿوکراؿہریہۿداےنلۿےگلۿافۿرلدۿہیۿاچاتہۿےہۿہکۿاشۿقۿتشپۿدجسمۿرنیمۿیکۿاینپۿنصصقۿاگہۿونباۿد ۿاؿرۿدجسمۿ‬ ‫ےک ۿدؿ ۿرپلاولن ۿاک ۿلاین ۿاینپ ۿتھچ ۿرپ ۿےل ۿلا ۿاش ۿارایض ۿوک ۿاینپ ۿدویریھ ۿانبےل ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿالك ۿرپ ۿلاہل ۿاینپ ۿدویریھ ۿرپ ۿےل ۿاؿرۿ‬ ‫دؿرس ۿرپۿلاےلۿاکۿلاینۿلاہزۿراکلۿد ‪،‬اؿرۿشاھتۿیہۿاشۿےکۿہیۿؿاحضۿرےہۿہکۿدجسمۿاکۿوکیئۿہتشپۿںیہنۿاؿرۿہنۿہتشپۿاشۿہگجۿےہۿاہجنۿ‬ ‫دجسمۿےکۿدؿۿرپۿلاولنۿاکۿلاینۿرگلاۿےہ‪،‬اشۿوصرفۿںیمۿایکمکحۿرشفۿےہ؟نصصقۿاگہۿلاۿدویریھۿؿہریہۿےننبۿےسۿدجسمۿیکۿافحتظۿیھبۿ‬ ‫وہیتۿےہۿاؿرۿلاینۿدجسمۿاکۿیسکۿوصرفۿںیمۿرؿاکۿںیہنۿاجلا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿاکۿہتشپۿہنۿوہۿ ٓا كچبۿےکۿےئل ۿرنیمۿدجسمۿےنۿوھچریۿوہیگ‪،‬اےسۿاےنپۿرصتفۿںیمۿاللاۿرحامۿےہ‪،‬اہنۿارگۿلامكۿوہۿہکۿدجسمۿیکۿ‬ ‫وکیئۿرنیمۿہنۿوھچیٹۿیھتۿرصفۿلاینۿاہبےنۿاکۿاشۿیکۿرنیمۿںیمۿقحۿاھتۿوتہیۿاشۿںیمۿامعرف ۿانباتکسۿےہۿہکبجۿدجسمۿاکۿلاینۿہنۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رؿےک۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسمۺ‪:۸۵‬‬

‫اراہلۿ ٓا لادۿدامرہۿشاہۿالمجۿاصحقۿ ٓا ؿردہۿوملٰناۿومولیۿدیسۿلدریۿادمحۿاصحقۿ‬

‫وسالۿہنیعبۿلثمۿوسالۿلاینۿ۾‪/۷‬وشالۿۼ‪۶۸۸‬ھۿذموکرۿبابْاحکامْالمسجد۔‬

‫۽‪۶‬امجدیۿاؿیٰلۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اشۿوسالۿاکۿوجافۿامجدیۿابآرخہۿۻ‪۶۸۸‬ھۿرھپۿراضمنۿاابملركۿۼ‪۶۸۸‬ھۿرھپۿوشالۿۼ‪۶۸۸‬ھۿںیمۿنیتۿلارۿاہینۿےسۿاجاکچ‪،‬اشۿ‬ ‫لارۿاشۿےکۿشاھتۿالكۿاؿرۿرحتریۿوطلیۿلاںیۿخالہصۿےہۿہکۿاشۿوسالۿںیمۿرلدۿیتفتسمۿےنۿاافخےئۿقحۿایک‪،‬تقیقحۿارمہیۿےہۿہکۿانۿ‬ ‫ولوگنۿےنۿداکلافۿدجسمۿیکۿتھچۿرپۿالكۿدمرہسۿلالۿاعمؿہضۿاقمئۿرکایلۿاؿرۿیٹیمکۿےسۿاشۿیکۿاقبۿاکۿاغرارۿلاہمۿاھکلۿایلۿےہ‪،‬ہیۿاحلكۿدھکیۿ‬ ‫رکۿظفحتۿ ٓا دنئہۿےکۿےئلۿہیۿرھتپۿاگللاۿایگۿسجۿںیمۿداکلافۿؿحمامۿےکۿؿفقۿیلعۿادجسملۿوہےنۿاکۿلدرکہۿےہۿہکۿ ٓا دنئہۿوکیئۿوتمیلۿشاقبۿیکۿ‬ ‫رطچۿان ۿداکوننۿرپۿدوعٰیۿہنۿرکۿےھٹیب۔اكالن ۿںیمۿمغلن ۿاکۿلامۿرضؿرےہ‪،‬انمگمۿاكالن ۿااسیۿںیہن وہلا‪،‬اذہا ۿرکبۿےنۿاانپۿلامۿاھکلۿہنۿ‬ ‫نؾصدرلاءۿہنۿبلطۿداع۔ہیۿرھتپۿدجسہۿیکۿہگجۿےسۿدشۿٹفۿدنلبۿےہۿوتۿامنریۿاکۿشاانم‬

‫‪Page 498 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ںیہنۿوہاگۿاؿرۿادنرۿےکۿرحمافۿرپںیہنۿہکلبۿریبؿینۿرحمایبۿدرؿنۿرپ‪،‬ؿیہۿولگۿنجۿےسۿادنہشیۿےہۿاشۿرھتپۿاکۿادعنامۿاچےتہۿںیہۿہکۿاشۿ‬ ‫یکۿاقبءۿںیمۿظفحتۿؿااکحتسمۿؿفقۿےہۿامیہیۿملخصا۔‬ ‫فرقیۿلاینۿیکۿرطفۿےسۿیھبۿوسالۿعمۿوجافۿآ لاۿاھتۿہکۿاشۿرھتپۿاکۿبصنۿاجمرۿںیہنۿہکلبۿتبیغۿںیمۿدالخۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿوجافۿیھبۿ‬ ‫عــــــہ‬

‫راضمنۿابمركۿ‬

‫ۻ‪۶۸۸‬ھ ںیمۿایگۿہکۿارگۿؿہۿااعفلۿوتمیلۿشاقبۿےسۿاصدرۿوہےئۿاؿرۿالہۿرہشۿانۿؿاقظئۿرپۿعلطمۿوہنۿوتۿانۿاکۿ‬

‫ھکلۿرکۿبصنۿرکلاۿتبیغۿںیہنۿوہاتکس‪،‬وصخصاۿرظنمۿاعہمۿںیمۿبصنۿہکۿااہتشرۿاھچفۿرکۿاعمۿمیسقتۿیکۿرطچۿدحۿتبیغۿںیمۿاشۿاک‬ ‫ٓا لاۿدوشارۿہنۿلاایحفۿوتمیلۿذموکرۿاشۿےکۿدعمۿوجارۿیکۿوکیئۿؿہجۿحقۿہکۿرجنمۿنفینہۿہنۿوہ‪،‬اہنۿاشۿاکۿبصنۿوکیئۿمہمۿتحلصمۿرشہیعۿہنۿ‬ ‫رکھنا ۿوہۿوتۿدعبۿومف ۿوتمیلۿاشۿرھتپۿاکۿدعمؿمۿرکدانیۿوہاگۿہکۿروسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےت ۿںیہ‪:‬التذکْرْواْ‬

‫و‬ ‫امواتکمْاالبلی‪1‬ۿ(اےنپۿرمدؿنۿاکۿلدرکہۿوساےئۿ ھالیئۿےکۿمقۿرکؿ۔ف)اؿرۿفرامےتۿںیہۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬ ‫اےنپۿرمدؿنۿوکۿمراۿہنۿوہکۿویکہکنۿؿہۿاےنپۿ ٓا ےگۿےجیھۿوہےئۿاامعلۿ‬ ‫ایلْماقدموا‪2‬۔ ْ‬ ‫التسبوْاالمواتْفان مْقدْافضواْ ٰ‬ ‫وکۿ چنہۿ ےکۿںیہ۔(ف)‬ ‫لاںیۿہمہۿہکبجۿلالۿتحلصمۿرشہیعۿثبعۿےہۿثبعۿےسۿؿےسیۿیہۿانچبۿاچےئہۿہنۿہکۿؿہۿسجۿےسۿیسکۿاملسمنۿوکۿفیلکتۿوہارگۿؿفقۿ‬ ‫ںیمۿایخمكۿؿارضارۿاکۿادنہشیۿےہۿاؿرۿاشۿرھتپۿاکۿبصنۿرکلاۿامعنۿوہاگلاۿایسۿرطچۿاؿرۿوکیئۿتحلصمۿمہمہۿرشہیعۿےہۿوتۿبصنۿںیمۿرحچۿ‬ ‫ںیہنۿہکلب ۿاححق ۿوہوتۿارجۿےہ‪،‬ہیۿاشۿوجاف ۿاکۿخالہصۿےہۿوجۿفرقیۿلاینۿوکۿاہینۿےسۿایگ‪،‬اف ۿیھبۿیہیۿاہکۿاجلا ےہۿہکۿضحمۿ‬ ‫لالتحلصمۿوہوتۿخداۿرکدںیۿاؿرۿتحلصمۿرشہیعۿےہۿوتۿاقمئۿرںیھک‪،‬رھپۿارگۿومعضۿرظنۿےسۿاانتۿدنلبۿوہۿہکۿحقۿلكۿرظنۿاؿرپۿوکۿااھٹرکۿ‬ ‫ہنۿدںیھکیۿرظنۿہنۿ ٓا ےئۿیسکۿرطچۿشقنۿدویارۿہلبقۿیکۿرکاہقۿںیمۿںیہنۿ ٓا لا‪،‬ہیۿوخدۿاشۿامنریۿاکۿروصرۿےہ‪،‬اےسۿامنرۿںیمۿ ٓا امسنۿیکۿ‬ ‫رطفۿاگنہۿااھٹلاۿبکۿاجمرۿاھت‪،‬روسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫عــــــہ‪:‬دنمرہجۿہحفصۿ‪۷‬ۼ‪۹‬۔‬

‫ْاتحافْالسادةْالمتِیْکتابْآفاتْاللسانْاآلفۃْالثامنۃْاللعنْدارالقکرْبیوتْۼ‪۶ /‬۾۔‪۵‬۾‪۹‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪ْ2‬صحیْحْالبلاریْکتابْالجنائزْبابْماینہیْعنْسبْاالمواتْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪ /۶‬ۼ۽‪،۶‬سننْالنسائیْکتابْالنہیْبابْماینہیْعنْ‬

‫سبْاالمواتْونرۿدمحمۿاکراخہنۿاجترفۿبتکۿرکایچۿ‪۹ /۶‬ۼ‪۷‬‬ ‫‪Page 499 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ْالصلوةْ ؿہ ۿوج ۿامنر ۿںیم ۿ ٓا امسن ۿیک ۿرطف ۿاگنہ ۿااھٹےت ۿںیہ ۿلا ۿوت ۿؿہ ۿاینپ ۿاشۿ‬ ‫لینت یْاقوامْیرفعونْابصارھمْایلْالسماءْف‬ ‫ٰ‬ ‫رحتک ۿےس ۿلار ۿ ٓا ںیئ ۿےگ ۿلا ۿان ۿیک ۿاگنہ ۿاخك ۿیل ۿاجےئ ۿیگ(اےسۿ‬ ‫اولتلطقنْابصارھم‪1‬۔رواہْمسلم۔ ْ‬ ‫ملسمۿےنۿرؿامكۿایک۔ف)‬ ‫اؿر ۿارگ ۿاانت ۿدنلب ۿںیہن ۿوت ۿرضؿرومعق ۿرکاہق ۿںیم ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿادنرؿین ۿؿریبؿین ۿرحماف ۿاک ۿرفتہق ۿںیہن ۿدجسم ۿاک ۿدرہج ۿمصؾفہ ۿؿنحصۿ‬ ‫دؿوننۿدجسمۿںیہ اشۿاحلكۿںیم اچےئہۿہکۿاشۿرحتریۿرپۿامنرؿنۿےکۿاؿاقفۿںیمۿكالفۿدالۿدںی‪،‬مہۿےنۿوتفٰیۿشاہقبۿںیم مۿایبۿ‬ ‫داؿدۿیکۿدحمكۿلقنۿیکۿہکۿدویارۿرغیبۿہبعکۿہمظعمۿںیم(اش)ڈنیمےھۿےک(وجۿدیسلاۿالیعٰمسۿہیلعۿاٰولصلہۿؿالسالمۿاکۿدفہیۿوہا)گنیسۿ‬ ‫بصنۿےھت‪،‬وضحرۿادقشۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿفراملا‪:‬‬

‫خمرھماْفانہْالینبیغْانْیکون ْفْقبلۃْالؽیتْشیئْ اںیہن(وگنیسنۿوک)داھلكۿدؿ ۿہکۿامنریۿےکۿشاےنمۿوکیئۿایسیۿ‬ ‫زیچۿہنۿاچےئہۿےسجۿےسۿدلۿےٹب۔‬ ‫یلیھْالمصل‪2‬۔ ْ‬ ‫لامۿاکۿوجافۿیھبۿوتفٰیۿشاہقبۿںیمۿاھتۿہکۿرلاءۿوکۿرحامۿرگمۿلالؿہجۿرشیعۿاملسمنۿرپۿدصقۿرلاۿیکۿدبامگینۿیھبۿرحام‪،‬اؿرۿرظنبۿداعۿےہۿوتۿ‬ ‫رحچۿںیہن‪،‬ہنۿافکمكۿاامجلۿانمیفۿبلطۿوصخ ۔اؿرۿہیۿتحلصمۿہکۿاشۿرحتریۿںیمۿاتبیئۿرضؿرۿاقللۿاحلعۿےہۿہکبجۿاشۿاکۿلامۿؿہجۿ‬ ‫اابتعرۿاكالنۿلاۿرلادفۿاابتعرۿوہ‪،‬‬

‫وانماْاالعمالْبالنیاتْوانمالکلْامرئْمانوی‪3‬۔ ْ‬

‫اامعلۿاکۿدار ۿؿدماروتیننۿرپۿےہۿہز ۿصخۿےکۿےئلۿؿیہۿھچکۿےہۿ‬

‫سجۿیکۿاشۿےنۿتینۿیک۔(ف)‬ ‫داکلافۿدجسمۿرپۿااقمقۿدمرہسۿےکۿلار ۿںیمۿیھبۿوسالۿ ٓا لاۿاؿرۿلصفمۿوجافۿاجۿاکچۿےہۿرگمۿفرقیۿلاینۿےکۿوسالۿںیمۿہیۿاھتۿہکۿدجسمۿ‬ ‫ںیمۿالكۿدمرہسۿےہۿسجۿںیمۿمیلعتۿکالمۿدیجمۿؿریسفتۿؿہقفۿؿدحمكۿیکۿوہیتۿےہ‪،‬ضعبۿنیمظتنمۿےنۿاچاہۿہکۿمیلعتۿدجسمۿےسۿااھٹدیۿ‬ ‫اجےئ‪،‬اؿرانۿرشاطئۿرپۿاشۿےکۿایقمۿاکۿہلصیفۿوہا‪،‬اشۿرحتریۿلارہۿںیمۿہیۿےہۿہکۿلالۿااقحتسطۿؿلالۿاعمؿہضۿفقسۿؿفقۿرپۿدمرہسۿرکایلۿ‬ ‫ےہ‪،‬ااسیۿےہۿوتۿلالۿہبشۿرحامۿےہۿاؿرۿنیمظتنمۿدجسمۿیکۿاشۿرپۿراضدنمیۿرمدؿد‪،‬اؿرۿاف لكۿاکۿرکاہیۿدمرہسۿاقمئۿرکویناولن رپ‬

‫ْکتابْالصلوةْبابْالنہیْعنْرفعْالبصرْایلْالسماء‬ ‫ْصحیحْمسلم‬ ‫ْفْالصلوةْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۶ /۶‬۽‪۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫ْالصلوةْفْالکعبہْآفتابْعالمْپر یسْالہورْ‪،۳۸۸ْ/۲‬مسندْاحمدْبنْحنبلْحدیثْامرأةْمنْبینْسلیمْ‬ ‫‪ْ2‬سننْابوداؤدْکتابْالمناسکْباب‬ ‫ٰ‬

‫دارالقکرْبیْوتْ‪ /۹‬۽ۻ‬

‫ْ‬

‫ْصحیحْالبلاریْبابْکیفْکانْبدء‬ ‫ْالویحْایلْرسولْاللْصلْالل ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْدقیمیۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿرکایچۿ‪۷ /۶‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 500 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْ‬ ‫ قح ۿدجسم ۿالرم‪،‬کماْھوْمنصوصْعلیہْفْعامۃْالکتب(اسیج ۿہک ۿاعم ۿاتکوبن ۿںیم ۿاش ۿرپ ۿصن ۿیک ۿیئگ ۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬

‫اعلم۔‬

‫ح‬ ‫ہلئسمۻ‪:۸۵‬اریئبمبۿنسانۿلارارکۿاشۿرؿدۿوبشاتطۿدیسۿوغفۿریپانۿاصحقۿرمہلسۿنمیمۿ ٓا دمۿدبعارل مٰنۿاصحقۿ‪۷‬امجدیۿاب ٓارخہ۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنی‪،‬الكۿیفنحۿالمدہقۿوعرفۿےنۿااقتنلۿایکسجۿےنۿاینپۿاجدئادۿےکۿشاھتۿالكۿوشہز‪،‬دؿۿںایٹین‪،‬الكۿیقیقحۿ‬

‫اھبیئۿاؿرۿالكۿمعۿرادۿنہبۿاکۿاٹیبۿوھچراۿاشۿاکۿرتہکۿزکۿرطچۿمیسقتۿوہاگ۔لبقۿارۿمیسقتۿرتہکۿرموحہمۿیکۿؿاففۿےکۿدؿۿشالۿدعبۿاشۿےکۿ‬ ‫وشہزۿےنۿاجدئادۿذموکرہۿےسۿرنیمۿاکۿالكۿہعطقۿدجسمۿانبےنۿےکۿےئلۿؿفقۿرکدلاۿسجۿرپۿوتبلسۿامجمقۿدجسمۿریمعتۿیکۿیئگۿاؿرۿوجنپہتقۿ‬ ‫امنرۿیھبۿاقمئۿوہیئگ‪،‬نکیلۿضعبۿولگۿاشۿںیمۿدعمۿوجارامنرۿےکۿاقلئۿںیہۿہکۿؿفقۿحیحصۿہن وہا۔رموحہمۿاکۿوشہزۿہیۿاتہکۿےہۿہک‬ ‫ھجم ۿےس ۿرموحہمۿےن ۿہی ۿؿتیص ۿیکۿیھتۿہکۿدجسمۿیک ۿامعرف ۿےکےئل ۿالك ۿہعطقۿرنیم ۿؿفق ۿرک ۿارگ ۿرشكا ۿہی ۿؿفقۿحیحصۿہنۿوہاگوتۿ‬ ‫ںیمۿاےنپۿ ہصۿردسیۿےسۿاشۿؿفقۿوکۿمرغرارۿروھکنۿاگ۔وصرفۿذموکرہۿںیمۿؿفقۿاؿلۿحیحصۿوہرکۿامنرۿڑپانھۿاشۿںیمۿدرسقۿ‬ ‫ےہۿلاںیہن؟مروصرفۿدعمۿوجارۿاےنپۿ ہصۿریمافۿےسۿؿفقۿاکۿمرغرارۿرانھکۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫رتہکۿوتمیفۿحصقۿرشاطئۿفراضئۿلارہۿاہسمۿوہرکۿنیتۿمہسۿوشہز‪،‬اچرۿاچرۿہزۿدرتخ‪،‬الكۿمرادرۿوکۿےلمۿاگ۔معۿرادۿنہبۿاکۿاٹیبۿرحمؿمۿےہ۔‬ ‫ارگۿحیحصۿےہۿہکۿومرہثۿےنۿہیۿؿتیصۿیکۿیھتۿاؿرۿہیۿہعطق(دعبۿاداےئۿدنیۿارگۿدہمۿومرؿہثۿوہ)ثلثۿرتمؿہکۿےسۿرادئۿںیہنۿوتۿؿفقۿ‬ ‫حیحصۿؿلاذفۿوہایگۿاؿرۿؿہۿہعطقۿدجسمۿاؿرۿاشۿںیمۿامنرۿدجسمۿںیمۿامنر۔ویںیہۿارگۿثلثۿرتمؿہکۿےسۿرادئۿوہۿاؿرۿلایقۿؿرہثۿا ینۿںایٹینۿاؿرۿ‬ ‫اھبیئۿسقۿاعلقۿلاغلۿاؿرۿسقۿاشۿؿتیصۿوکۿوبقلۿایکۿاؿرۿاجمرۿراھک‪،‬حقۿیھبۿیہیۿمکحۿےہ۔ویط یۿارگۿؿتیصۿلامكۿہنۿوہۿاؿرۿوشہزۿ‬ ‫ےنۿالكۿہعطقۿہنیعمۿسجۿںیمۿلایقۿؿرہثۿےکۿیھبۿےصحۿےھتۿریمعتۿدجسمۿےکۿےئلۿؿفقۿرکدلاۿاؿرۿلایقۿسقۿؿرہثۿےنۿرشبعۿلقعۿؿولبفۿ‬ ‫اےسۿاجمرۿراھکۿحقۿیھبۿیہیۿمکحۿےہ۔انۿسقۿوصروتنۿںیمۿؿہۿدجسمۿوہایگ‪،‬‬ ‫و ٰذلكْالنہْفْاالخیْفضویلْفْحصص مْوقدْصدرْ اؿر ۿہی ۿاشۿےئلۿےہ ۿہک ۿوصرف ۿاریخہۿںیم ۿؿہ(وشہز)درگی ۿؿرلاءۿ‬ ‫منہْمالہْمجیزحیْصدورہْوقدْاجازوا ْفنقذْولمْ ےک ۿصصح ۿوک ۿدجسم ۿانبےن ۿںیم ۿوضفیل ۿےہ ۿاؿر ۿہی ۿلعف ۿاش ۿےسۿ‬ ‫یمنعْالشیو عْلعدمہْعندْاجتماع مْعلْتجویزہ ْ اشۿاحلۿںیمۿاصدرۿوہاۿہکۿدصؿرۿےکۿؿغكۿاوکسۿاجمرۿرکےنۿؿاالۿ‬ ‫وموجدۿےہۿاؿرۿاوہـنۿےنۿاشۿیکۿااجرفۿد ۿرکۿاجمرۿرکدلاۿاؿرۿ‬ ‫عویف‬

‫‪Page 501 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫قالْفْردالمحتارْلوبؼن ماْارضْوققاھاودفعاھاْمعاْ اہین ۿامعن ۿںیہن وہاگ ۿویکہکن ۿحق ۿؿہ ۿامتم ۿاش ۿےک ۿاجمر ۿرےنھک ۿرپۿ‬ ‫ل‬ ‫ا ٰیلْقیمْواحدْجازْاتقاقاْالنْالمانعْمنْالجوازْعندْ عمتجمۿوہےئگۿوتۿعویفۿراہۿیہۿںیہن‪،‬ردا مخنارۿںیم ےہۿدؿۿوصخشنۿ‬ ‫محمد ْھو ْالشیو ع ْوقت ْالِبض ْالوقت ْالعِد ْولمْ یک ۿارگ ۿرتشمہک ۿرنیم ۿوہ ۿاؿر ۿدؿونن ۿےن ۿمغااش ۿرنیم ۿوک ۿؿفقۿ‬ ‫رکےکۿالكۿیہۿوتمیلۿےکۿوحاےلۿرکدلاۿوتۿلاالافتطۿاجمرۿےہ‪،‬اشۿ‬ ‫یوجدْ ٰھ نا‪1‬۔ ْ‬ ‫ےئلۿہکۿااممۿدمحمۿہیلعۿارلحمۃۿےکۿمردلكۿامعنۿوجارۿعویفۿےہۿوجۿ‬ ‫ْ‬ ‫ؿغك ۿضبقۿوہۿہنۿہکۿؿغك ۿدقع‪،‬اؿر ۿاہینۿؿغك ۿضبقۿعویفۿ‬ ‫ںیہنۿلالاۿایگ(ف)‬ ‫اہنۿارگۿوکیئۿؿارفۿہریۿاعلقۿلالالاغلۿےہۿلاۿانۿضعبۿےنۿاشۿرصتفۿوکۿاجمرۿہنۿراھکۿےبۿؿتیصۿمؾلؼاۿاؿرۿاحبلۿؿتیصۿہکبجۿثلثۿ‬ ‫ےسۿرادئۿوہوتۿاہتبلۿؿہۿدجسمۿدجسمۿںیہنۿاؿرۿاشۿشیقۿےسۿہکۿاشۿںیمۿاےسیۿیکۿكلمۿےہۿسجۿیکۿااجرفۿںیہنۿلاسجۿیکۿااجرفۿرشكاۿ‬ ‫ااجرفۿںیہنۿاشۿںیمۿامنرۿلااجمر۔ہیۿمکحۿیھبۿقفتمۿہیلعۿےہۿہکۿدجسمۿںیمۿعویفۿلاالامجفۿونممف‪،‬‬

‫تعایل ْش ْعنْ ویکہکن ۿاقبءۿرشتکۿاﷲ اعتیٰلۿےکۿےئل ۿےشۿےکۿاخصل ۿوہےنۿ‬ ‫الن ْبِاء ْالشرکۃ ْیمنع ْالللوص ْلل ٰ‬

‫الن رْوالقتح‪2‬۔ ْ‬ ‫اہنۿارگۿوشہزۿمیسقتۿحیحصۿرشیعۿرکاےئۿاؿرۿہیۿہعطقۿاشۿےکۿ ہصۿںیمۿ ٓا ےئۿاشۿےکۿدعبۿاےسۿہیۿدجسمۿرک ۿوتۿافۿدجسمۿوہاجےئۿاگۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫لزوالْالمانع(امعنۿمتخۿوہاجےنۿیکۿؿہجۿےس۔ف)واللْ ٰ‬ ‫ےسۿامعنۿےہ‪،‬شۿےنۿرہنۿاؿرۿ حتۿےسۿؿاحضۿایک۔(ف)‬

‫لمسل‬ ‫می‬ ‫ہلئسمۼ‪:۸۵‬وئسمہلۿدیسۿابصمچۿاویقلمۿاصحقۿشانکۿرہشۿراےئۿوپرۿانجیبھتۿلارہۿدمرہسۿاصالچۿا نۿوصہبۿیسۿیپۺامجدیۿابآرخ۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسمۿںیم ۿہک ۿالك ۿدجسم ۿےک ۿقلعتم ۿاہطرفۿاخہن ۿؿہریہ ۿانبےنۿیک ۿرغ ۿےس ۿدجسمۿےک ۿرؿہیپۿےسۿ‬ ‫الكۿہعطقۿرنیمۿاکۿدجسمۿےسۿدحیلعہۿرگمۿغربیۿںیمۿرخلداۿویکہکنۿرنیمۿتہبۿےہۿدجسمۿیکۿرضؿرفۿیکۿزیچںیۿنبۿاجےنۿرپۿیھبۿلایقۿرہۿ‬ ‫یئگۿاؿرۿدجسمۿیکۿوکیئۿتعفنمۿوصقمدۿںیہنۿاؿرۿاہلسیق ےنۿالكۿدمرہسۿاقمئۿایکۿےہۿاشۿےکےئلۿاکمنۿیکۿرضؿرفۿےہۿوتۿھچکۿاملسمنۿ‬ ‫ہیۿاچےتہۿںیہۿہکۿرنیمۿذموکرۿرپۿدمرہسۿریمعتۿرکادںیۿاؿرۿتمیقۿرنیمۿیکۿدمرہسۿیکۿ ٓا دمینۿےسۿےلۿرکۿدجسمۿںیمۿدالخۿایکۿاجےئۿوتۿ‬ ‫رشكاۿہیۿاجمرۿےہۿہکۿںیہنۿاؿرۿدرۿوصرف‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺۻ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹ /۸‬ۻ‪۸‬‬ ‫‪Page 502 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دعمۿوجارۿوکیئۿ۔ہلیۿاشۿےکۿوجارۿاکۿوہاتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫اجمر ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿلاامیقدنہ ۿاححق ۿدجسم ۿےس ۿرلادہ ۿرنیم(ہک ۿشاقب ۿےس ۿؿفق ۿہن ۿیھت ۿہکلب ۿدجسم ۿےک ۿرؿہیپ ۿےس ۿدجسم ۿےکےئل ۿرخلد ۿیۿ‬ ‫یھت)دمرہس ۿےکےئل ۿعیب ۿنؾیمق ۿانمسق ۿرکےک ۿر ۿنمث ۿدالخ ۿدجسم ۿایک ۿاجےئ ۿہکبج ۿاایتحع ۿؿ ۿااممك ۿاکملہ ۿےس ۿاکم ۿایلاجےئ۔اعریگملیۿ‬ ‫ںیم ےہ‪:‬‬ ‫متویل ْالمسجد ْاذااشرتی ْبمال ْالمسجد ْحانوتاْ الكۿدجسمۿےکۿوتمیلۿےنۿدجسمےکۿاملۿےسۿداکنۿلاۿرھگۿرخلداۿرھپۿ‬ ‫اوداراْثمْباع اْجازْاذاکانتْلہْوالیۃْالشراءْبناءْعلْ چیبۿدلاۿوتۿاجمرےہۿہکبجۿاشۿوکۿرخلدۿےنۿیکۿؿالمكۿاحلصۿوہ‪،‬ہیۿ‬ ‫ان ْھذہ ْالداروالحانوت ْھل ْتلْتحق ْبالحوانیتْ ینبۿےہۿاشۿلاف ۿرپ ۿہک ۿایک ۿہیۿداکن ۿاؿر ۿرھگۿدجسم ۿرپۿؿفقۿدشہۿ‬ ‫داکونن ۿےس ۿق ۿوہاگ‪،‬اش ۿاک ۿمعیٰی ۿہی ۿےہ ۿہک ۿایکہی ۿؿفق ۿوہ‬ ‫الموقوفۃْعلْالمسجدْمعناہْھلْتصیْوققا‪،‬الملتارْ‬ ‫اج۔اگی‪،‬اتخمرہیۿےہۿہکۿںیہن وہاگ۔رمضماف ۿںیمۿااسیۿیہۿےہ۔‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫انہْالکذاْفْالمضمرات ۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫‪۶۹‬وشال۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم۽‪:۸۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿہلحمۿاقیضۿٹوہلۿرپالاۿرہشۿںیم الكۿدجسمۿاقیضۿرادؿنۿیکۿریمعتۿرکدہۿےہۿاشۿدرؿارہۿ‬ ‫اہپرۿرچۿدقیمیۿےہۿاؿرۿاشۿںیمۿھچکۿسربںیۿہتخپۿاقیضۿرادؿنۿےکۿ ٓا لاؿاخدادۿیکۿںیھت‪،‬اؿرۿالكۿونکانۿاجنبرؿنۿاکۿانبلاۿوہاۿدجسمۿےسۿ‬ ‫ےلہپۿاکۿےہۿسجۿےسۿوساےئۿامنرلانۿاؿرۿیئکۿولحمنۿوکۿاشۿےکۿلاین ےسۿعفنۿاتچنہپۿےہ‪،‬اشۿدجسمۿںیمۿیئکۿوقمۿےکۿولگۿامنرۿڑپےتھۿ‬ ‫ںیہ ۿاصقیئ‪،‬دناف۔ان ۿےک ۿاکمن ۿیھب ۿؿںیہ ۿںیہ‪،‬اصقوبن ۿےن ۿدجسم ۿںیم ۿوج ۿسربںی ۿںیھت ۿاںیہن ۿوھکد ۿرک ۿلالکل ۿتسین ۿؿلاوبدۿ‬ ‫رکدلا‪،‬درحق ۿومرسی ۿاک ۿسج ۿےک ۿشاہیۿےس ۿامنروین ۿوک ۿ ٓا رام ۿاتلم ۿاھت ۿاکف ۿداال‪،‬وگل ۿدرامشل ۿیک ۿاجمك ۿسجۿےس ۿامنروین ۿوک ۿلارشۿ‬ ‫ےسۿ ٓا رامۿاتلمۿاھتۿدنبۿرکۿدلا‪،‬ونکانۿسجۿےسۿولخمطۿوکۿعفنۿاھتۿاشۿیکۿالكۿڑیسیھۿاکۿراہتسۿدنبرکدلاۿایگۿوگلاۿالكۿرچۿلالکلۿدنبۿرکدلاۿ‬ ‫سجۿےسۿویتشہبنۿوکۿاردحۿفیلکتۿےہۿاوہـنۿےنۿلاینۿرھبۿلادنبرکدلا۔دؿۿدویارںیۿانبرکۿاشۿںیمۿرھگیۿاگلدیۿےہۿسجۿےسۿھچکۿعفنۿ‬

‫ںیہن۔ہیۿولگۿزکۿزساۿےکۿقحتسمۿںیہ؟ہیۿاکمۿاےھچۿےئکۿلاۿمر ۿےئک۔دناوفنۿںیمۿےسۿالكۿصخۿےنۿیسکۿےسۿوپاھچۿہیۿونکںیۿرپۿ‬ ‫درۿؿدویارۿایکںیہ‪،‬اشۿےنۿاینپۿاہجلكۿےسۿاہکۿہکۿہیۿریما۔۔۔۔۔۔‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْاللا مسْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۽‪۶‬۔ۼ‪۹۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 503 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انبلا ۿےہ ۿولوگن ۿےک ۿفیلکت ۿدےنی ۿوک‪،‬وت ۿایک ۿہی ۿصخ ۿاکفر ۿوہایگ؟احالہکن ۿان ۿدویارؿن ۿوک ۿؿہ ۿدجسم ۿںیہن ۿاتھجمس ۿےہ ۿہکلب ۿہی ۿرشارف ۿیکۿ‬ ‫دویارںیۿاتھجمسےہۿزکۿزساۿاکقحتسمۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫م‬ ‫سل‬ ‫ارگۿہیۿایبلافۿؿاذع ۿںیہۿوتۿاملسمنۿیکۿسربؿنۿاکۿوھکدداانلۿہززگۿاجمرۿہنۿاھتۿاشۿےسۿؿہۿوتنیہۿ مینۿیکۿزساۿےکۿقحتسمۿںیہ‪،‬زساۿاہینۿ‬ ‫وکنۿد ۿاتکسۿےہ‪،‬اؿرۿارگۿہیۿسربںیۿاشۿےئلۿوھکدںیۿہکۿاشۿہگجۿرپۿامنرۿڑپیھۿاجےئۿوتہیۿامنرۿوکۿیھبۿرخایبۿںیم داانلےہ‪،‬وبقرۿیکۿ‬ ‫ہگجۿامنرۿاجمرۿںیہنۿحقۿلكۿادنرۿلكۿوھکدۿرکۿتیمۿےکۿسقۿایئاءۿراکلۿہنۿدےئۿاجںیئ‪،‬اؿرۿاملسمنۿتیمۿےکۿشاھتۿااسیۿرکلاۿرحامۿ‬ ‫رحامۿتخسۿرحام۔درحقۿوجۿدقمیۿےسۿاھتۿاشۿےکۿاکےنٹۿیکۿوکیئۿؿہجۿہنۿیھت‪،‬لالؿہجۿرشیعۿامنروینۿوکۿفیلکتۿدانیۿتخسۿدبےہ۔امشیلۿ‬ ‫درؿارہۿہکۿدقمیۿےسۿاھتۿاؿرۿاشۿےسۿامنروینۿوکۿ ٓا رامۿاتلمۿاھت‪،‬اشۿےکۿدنبۿرکےنۿاکۿیھبۿوکیئۿاایتخۿرۿہنۿاھت۔ونکںیئۿیکۿایسیۿرؿكۿسجۿ‬ ‫ےسۿلاینۿرھبےنۿؿاولنۿوکۿفیلکتۿوہۿاؿرۿؿہۿرھبلاۿوھچردںیۿہزۿزگۿاجمرۿںیہن‪،‬ہیۿسق مر ۿاکمۿوہےئ۔اشۿدنافۿےنۿوہیبدہۿاہکۿمرۿ‬ ‫اایکۿاشۿےکۿشیقۿاکفرۿںیہنۿوہاتکسۿہکۿاشۿںیمۿدجسمۿیکۿوکیئۿوتنیہۿںیہن‪،‬ہنۿؿہۿدویارںیۿدجسمۿیکۿںیہ۔اشۿےکۿےئلۿاینتۿزسااکیفۿےہۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ہکۿوتےنۿوہیبدہۿاکب۔ ٓا دنئہۿاایتحعۿرک ۔واللْ ٰ‬ ‫وئسمہلۿتمظعۿاﷲوکوتایلۿرہشۿمریلیۿرشفی‬ ‫ہلئسمۿ۾‪:۸۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿلارہۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿرشفیۿدقمیۿوھٹشۿیھتۿالہۿاشالمۿےنۿاشۿوکۿدہنممۿ‬ ‫رکارکۿرغمفۿیکۿاجمكۿںیمۿدجسمۿونبایئۿاؿرۿدقمیۿوکۿاشۿاکۿنحصۿغرارۿدلاۿاؿرۿدجسمۿخدلدۿاؿرۿنحصۿا ینۿدجسمۿدقمیۿہزۿدؿۿیکۿرکیسۿدنلبۿیکۿ‬ ‫اؿرۿےچینۿہہتۿاخےنۿانبےئۿاؿرۿدجسمۿدقمیۿےکۿہہتۿاخےنۿےکۿےصحۿوکۿدجسمۿیکۿداکوننۿںیمۿرشلكۿرکلاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿاشۿنحصۿ‬ ‫ںیمۿامنرۿڑپ ھیےۿؿاولنۿوکوثافۿدجسمۿاکۿےلمۿاگۿلاںیہن؟اؿرۿارگۿہیۿاجمرۿےہۿوتۿاشۿرطچۿدجسمۿخدلدۿےکۿہہتۿاخےنۿوکۿیھبۿرکاہیۿرپۿد ۿ‬ ‫شکیےۿںیہ لاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسمۿدجسم ۿوہاجےن ۿےکۿدعب ۿدؿرس ۿاکم ۿےکےئل ۿرکلا ۿرحام ۿرحام ۿتخس ۿرحامۿےہ ۿان ۿرپ ۿفر ۿےہ ۿہکۿدجسم ۿدقمی ۿاکۿہہت ۿاخہن ۿدبوتسرۿ‬ ‫شاقب ۿدنبرکدںی ۿاؿر ۿاف ۿہک ۿدجسم ۿخدلدۿرک ےک ۿاش ۿےک ۿہت ۿاخےن ۿوک ۿیھب ۿرکاہیۿرپ ۿدانی ۿرحام ۿےہ ۿاہن ۿدجسم ۿرکدےنیۿےسۿےلہپ ۿداکںینۿ‬ ‫ؿفقۿدجسمۿےکےئلۿانبےتۿاؿرۿاشۿےکۿدعبۿانۿیکۿتھچۿوکۿدجسمۿرکےتۿوتۿاجمرۿاھت‪،‬افۿہزۿزگۿخاللۿںیہنۿدجسمۿدقمیۿوکۿخدلدۿاکنحصۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رکایلۿاشۿںیمۿرحچۿںیہنۿؿہۿدبوتسرۿدجسمۿےہۿاؿرۿاشۿںیم امنرۿدجسمۿںیمۿامنرۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫‪Page 504 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ۺدیۿاہجحلۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫ارۿرہشہنہکۿہلحمۿوکفۿوئسمہلۿخیشۿااعنمۿاﷲ‬

‫ہلئسمۿ‪:۸۶۵‬‬ ‫ایکفرۿامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿلار ۿںیمۿہکۿااممۿلارہۿلصتمۿرلارفۿشاہۿاصحقۿےکۿالكۿوگہشۿںیمۿؿاعقۿےہۿاؿرۿزگہتشۿرامےنۿ‬ ‫ےکۿہعیشۿذمہقۿےکۿولگۿوجۿؤنھکلۿےکۿریپؿےھتۿانۿیکۿریمعتۿرکدہۿےہ۔نکیلۿافۿدجسمۿذموکرۿاہلسیقۿےکۿہضبقۿںیمۿےہۿاؿرۿونکںیۿ‬ ‫ذموکرۿےسۿ‪۸۹/۸۸‬زگۿےکۿافہلصۿرپۿےہ‪،‬ونکںیۿاؿرۿدجسمۿےکۿدرایمنۿوبہجۿوکر ۿاؿرۿاھگشۿڑیک ۿؿہریہۿاکۿاامتحلۿراتہۿےہ‪،‬ایسۿ‬ ‫ےئلۿدجسمۿذموکرۿ ٓا لادۿںیہن وہیت‪،‬الہۿہلحمۿاچےتہۿںیہۿہکۿدجسمۿذموکرۿاکۿہبلمۿلكۿڑسكۿلصتمۿونکانۿااھٹالںیئۿاؿرۿاہین دجسمۿریمعتۿ‬ ‫رکاںیئۿوتۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ارگ ۿاشۿدجسم ۿاک ۿلاین ۿرایضفۿربتایئ ۿرؿاضف ۿاحل ۿاک ۿمہ ۿدیقعہ ۿاھت ۿاؿر ۿایس ۿذمہق ۿرپۿرما ۿوت ۿاملسمونن ۿوک ۿاجمرےہۿہک ۿاش ۿاکۿہلمع ۿدؿرسیۿ‬ ‫دجسمۿےلۿاجںیئ‪،‬زینۿاجمرےہۿہکۿاشۿدجسمۿیکۿرنیمۿوکۿچیبۿرکۿخدلدۿدجسمۿںیمۿاگلںیئ۔‬

‫فْالدرالملتارْلوْوقفْالمرتدْفِتلْاوماتْاوارتدْ دراتخمر ۿںیمۿےہۿہکۿارگۿرمدتۿےنۿؿفقۿایکۿرھپۿلتقۿرکدلا ۿایگۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫المسلمْبطلْوققہ ۔واللْ ٰ‬

‫لارمۿایگۿلاۿاملسمنۿرمدتۿوہایگۿوتۿاشۿاکۿؿفقۿلا لۿوہایگ۔واللْ‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬

‫وئسمہلۿاحظفۿدبعادیجملۿارۿعلضۿرمادۿ ٓا لادۿہبصقۿرھچباوینۿہلحمۿوچدرھلان‬

‫ہلئسم‪:۸۶۶‬‬ ‫ح‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿریم ۿلاف ۿانجف ۿہلبق ۿؿہبعک ۿاحیج ۿدبعارل مٰن ۿاصحق ۿےنۿ‬ ‫‪۷‬وجالیئۿ۾۾۽‪۶‬ءۿوکۿاینپۿتیقحۿومعضۿاھکدوگرجۿرپہنگۿشاوپنرۿعلضۿرماد ٓا لاد ۿدعتادیۿوماعضۿاچرۿوسبہۿوکۿاؿرۿریم ۿاھبیئۿاحیجۿدبعۿ‬ ‫افیطللۿاخنۿاصحقۿاؿرۿھجمۿاحظفۿدبعادیجملۿاخنۿےنۿاینپۿتیقحۿوساوساوسبہۿومعضۿاکوفرۿوپرۿؿخكۿاکوفرۿوپرۿرپۿہنگۿلانصنہۿعلضۿونجبرۿ‬ ‫وکۿانبۿمرۿرصفۿدجسمۿؿۿاچہۿؿایپؿؿفقۿرکدلاۿرگمۿؿہۿہگجۿاہجنۿدجسمۿؿونکانۿایترۿرکاےنۿاکۿایخلۿاھتۿؿہۿہگجۿ ٓا لادیۿہبصقۿرھچباوینۿےسۿ‬ ‫دمرھۿوسۿزگۿےکۿافےلصۿرپۿلگنجۿںیمۿاجمكۿرشمطۿاؿرۿدجسمۿلكۿڑسكۿےسۿوجۿ ٓا لادیۿںیمۿینبۿوہیئۿےہۿدؿۿوسۿزگۿےکۿافہلصۿرپۿےہۿ‬ ‫دعبۿؿفقۿوہاجےنۿےکۿوجۿریمیۿتبیغۿںیمۿلیمکتۿوہاۿاھتۿہیۿایخلۿادیاۿوہاۿہکۿاشۿہگجۿدجسمۿاکۿانبلاۿاکرۿ ٓا دمۿںیہنۿےہۿویکہکنۿاشۿومعقۿ‬ ‫رپۿوبہجۿہنۿوہےنۿ ٓا لادیۿےکۿ ٓا لادۿںیہنۿرہۿیتکسۿرگمۿہیۿایخلۿانجفۿؿادلۿمرروگنۿاصحقۿےس‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۼۼ‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 505 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ػاہز ۿہن ۿرکاکس ۿاھت ۿہک ۿریمھٹ ۿاینپ ۿمالرمق ۿرپ ۿرشتفی ۿےل ۿےئگ ۿؿاہن ۿےس ۿان ۿاک ۿؿاال ۿلاہم ۿاصدر ۿوہا ۿہک ۿوفرا ۿدجسم ۿیک ۿریمعت ۿرکؿ ۿںیم ۿےنۿ‬ ‫بوخفۿانۿیکۿلارایضۿےکۿاانپۿایخلۿوتۿػاہزۿہنۿایکۿرگمۿومبحقۿارشادۿلیمعتۿہیۿرکدلاۿہکۿداہیفۿےسۿاچرۿاگیہریۿعمجۿرکےکۿدجسمۿیکۿوینۿ‬ ‫نیعمۿاینبدۿدنکہۿرکایئۿاؿرۿرنیمۿمرامرۿوینۿونچادیۿوچہکنۿوممسۿمرشافۿ ٓا ےنۿؿاالۿاھتۿؿادلۿمرروگارۿہلبقۿوکۿوطبرۿرعہضیۿہیۿرع ۿایکۿہکۿ‬

‫اینبدۿرھبؿادیۿیئگۿاؿرۿریمعتۿدجسمۿدعبۿمرشافۿرشؿفۿیکۿاجےئۿیگ‪،‬اۿےکسۿدعبۿںیمۿوخدۿانجفۿؿادلۿاصحقۿہلبقۿےکۿلاشۿاچنہپۿاؿرۿانۿےسۿ‬ ‫اانپۿایخلۿػاہزۿایکۿہکۿدجسمۿوتۿومبحقۿارشادۿاعیلۿانبدیۿاجےئۿیگۿرگمۿاشۿیکۿ ٓا لادیۿیکۿوکنۿیسۿوصرفۿےہ‪،‬اؿلۿانجفۿؿاالۿؿاہنۿرپۿاشۿ‬ ‫اک ۿرلاہن ۿؿرمداہن ۿانبدںی ۿاؿر ۿںیم ۿؿاہن ۿہلحم ۿ ٓا لاد ۿرکولن ۿمك ۿدجسم ۿایتر ۿوہین ۿاچےئہ‪،‬اوہـن ۿےن ۿاش ۿلاف ۿوک ۿبوخیب ۿوظنمر ۿفرامایل‪،‬اشۿ‬ ‫رعہصۿںیمۿانۿاکۿااقتنلۿوہایگۿرگمۿونکانۿؿایپؿۿایترۿوہایگۿاھتۿاؿرۿدبوتسرۿاجریۿےہۿہنۿاکمنۿاھتۿہنۿؿہۿ ٓا لادۿوہا۔مہۿدؿوننۿاھبیئۿ ٓا سپۿںیمۿ‬ ‫خداۿوہےئگۿاؿرۿاشۿؿفقۿاکۿدعبۿانجفۿہلبقۿےکۿںیمۿوتمیلۿراہ۔الكۿدجسمۿدرایمنۿ ٓا لادیۿدہنممۿوہیئگۿیھت‪،‬ںیمۿےنۿاشۿرؿہیپۿےسۿ‬ ‫ؿہ ۿدجسم ۿار ۿرس ۿون ۿونبایئ‪،‬اؿر ۿؿہ ۿاینبد ۿدجسم ۿوج ۿلگنج ۿںیم ۿاگیبرؿن ۿےس ۿرھبؿادی ۿیھت ۿاڑھک ۿؿارک ۿاش ۿیک ۿاںیٹنی ۿیھب ۿاش ۿںیم ۿوگلارک ۿایترۿ‬ ‫رکؿادی‪،‬افۿاشۿؿفقۿیکۿر مۿعمجۿےہۿاؿرۿالكۿدجسمۿہلحمۿوجۿریم ۿرمداہنۿاکمنۿےکۿشیپۿدرؿارہۿےہۿارۿدحۿرممقۿبلطۿوہریہۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿوکیئۿاصحقۿاشۿیکۿرطفۿوتہجۿںیہنۿرکےت‪،‬ریماۿایخلۿےہۿہکۿارگۿرشفۿرشفیۿااجرفۿد ۿوتۿںیمۿاشۿدجسمۿیکۿاشۿرؿہیپۿ‬ ‫ےسۿرممقۿرکادؿن۔دؿرس ۿہیۿہکۿؿہۿدجسمۿاہجنۿلگنجۿںیمۿےلہپۿاینبدۿرھبؿادیۿیھتۿاؿرۿؿہۿاشۿؿہجۿےسۿہکۿہیۿیسکۿؿغكۿاکر ٓا دمۿ‬ ‫ؿ ٓا لادۿںیہنۿوہیتکسۿاڑھکۿؿادایلۿیئگۿیھت‪،‬اشۿاکۿانبلاۿرضؿریۿےہۿلاۿاشۿدجسمۿیکۿرممقۿرکادانیۿرضؿرۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ہکبجۿہیۿحیحصۿوہۿہکۿؿہۿہگجۿ ٓا لادۿںیہنۿوہیتکسۿاؿرۿؿہۿدجسمۿاکمۿںیمۿیھبۿہنۿ ٓا ےئۿیگۿوتۿؿہۿدجسمۿہنۿوہیئ‪،‬انۿالییـنۿاؿرۿرؿےپۿوکۿدؿرسیۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿرصفۿرک شکیےۿںیہ‪،‬اعریگملیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫رجل ْبینْمسجداْفْمقازةْحیثْالیسکنہااحد‪،‬وقلْماْ ارگۿیسکۿصخۿےنۿلگنجۿںیمۿدجسمۿانبدیۿاہجنۿوکیئۿیھبۿںیہنۿ‬ ‫یمربہْانسانْلمْیصرْمسجدْالعدمْالحاجۃْایلْصیورتہْ راتہۿاؿرۿتہبۿمکۿیہۿیسکۿانسانۿاکۿؿاہنۿےسۿزگرۿوہلاۿےہۿوتۿؿاہنۿ‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫مسجدا کذافْالغرائب ۔واللْ ٰ‬

‫دجسمۿںیہنۿوہیئۿویکہکنۿاشۿےکۿدجسمۿوہےنۿیکۿرضؿرفۿںیہن‪،‬‬ ‫رغامكۿںیمۿااسیۿیہۿےہ۔(ف)‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالکراہیۃْالبابْاللا مسْفْآدابْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۸۷۵ /‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 506 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارۿرہشۿہلحمۿلافۿادمحۿیلعۿاخنۿوئسمہلۿیشنمۿ حتۿدمحمۿاصحقۿ ۽رحممۿارحلام۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪۸۶۷‬لا‪:۸۶۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہک‪:‬‬ ‫(‪)۶‬الكۿدجسمۿالہۿشیقۿؿامجمقۿیکۿریمعتۿوہریہۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿدنچہۿعمجۿوہراہۿےہ‪،‬اشۿدجسمۿںیمۿزکۿزکۿذمہقۿاکۿہسیپۿاگللاۿاجمرۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿزکۿزکۿذمہقۿاکۿلااجمر؟‬

‫(‪)۷‬الكۿدجسمۿرایضفۿیکۿایترۿیکۿوہیئۿےہۿوجۿاشۿؿغكۿالكۿوگہشۿںیمۿؿریانۿڑپیۿےہۿاشۿںیمۿاہلسیقۿؿامجمقۿیکۿہیۿراےئۿےہۿہکۿ‬ ‫اشۿدجسمۿوکۿدیہشۿرکےکۿدؿرسیۿہگجۿدجسمۿریمعتۿرکایئۿاجےئۿاشۿیکۿرنیمۿاکۿہسیپۿدؿرسیۿدجسمۿاہلسیقۿؿامجمقۿںیمۿاگللاۿاجےئۿوتۿاجمرۿ‬ ‫ےہۿلالااجمر؟اؿراشۿدجسمۿاکۿافۿوکیئۿاسفدۿرکےنۿؿاالۿںیہن۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪)۶‬دجسمۿںیمۿرصفۿاہلسیقۿاکۿہسیپۿایلۿاجےئ‪،‬اکفرؿنۿلاۿرمدتؿنۿاکۿلالاكۿاملۿہنۿایلۿاجےئ۔‬ ‫(‪)۷‬رایضفۿوجۿااسیۿیہۿذمہقۿرکھناۿےہۿاسیجۿہکۿ ٓا چۿ لۿےکۿرافطیـنۿاکۿےہۿارگۿاشۿےنۿدجسمۿانبیئۿاؿرۿرمایگۿوتۿاشۿیکۿدجسمۿیکۿرنیمۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اؿرۿہلمعۿچیبۿرکۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿاگل شکیےۿںیہۿہکبجۿاسفدۿاکۿادنہشیۿہنۿوہ۔واللْ ٰ‬ ‫ارۿاصحرۿدمحمۿدبعارلدیشۿدمرہسۿانمجنۿاحمنسۿاالشالمۿااحػہۿدبعاشغلرۿاخن‬ ‫ہلئسم‪:۸۶۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿداکنۿرموہہنۿدجسمۿےکۿلامۿیسکۿوصرفۿںیمۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫‪۶۹‬رحمم۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫داکنۿہکۿدجسمۿرپۿؿفقۿیکۿیئگۿاؿرۿؿافقۿےنۿرشؿعۿؿفقۿںیم اشۿےکۿدبےنلۿیکۿااجرفۿہنۿیھکلۿؿہۿیسکۿرطچۿںیہنۿلكۿیتکس‪،‬رگمۿہی‬ ‫ہک ۿابتہ ۿؿریان ۿوہاجےئ ۿاؿروکیئ ۿوصرف ۿاش ۿیک ۿ ٓا لادی ۿیک ۿہن ۿرےہ ۿوت ۿاےس ۿچیب ۿرک ۿدؿرسی ۿہگج ۿداکن ۿرخلد ۿرک ۿقلعتم ۿدجسم ۿرکد ‪،‬لاۿ‬ ‫داکنۿرپۿیسکۿػاملۿاکۿہضبقۿوہایگۿاؿرۿاۿسصےۿیسکۿرطچۿراہیئۿںیہنۿوہیتکسۿرگمۿدامۿدےنیۿرپۿرایضۿےہۿوتۿںیلۿاؿرۿدؿرسیۿداکنۿاشۿیکۿہگجۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اقمئۿرکںی۔واللْ ٰ‬

‫ارۿرہشۿہنہکۿدراگہۿشاہۿدالاۿاصحقۿدقشۿرسہۿوئسمہلۿرحمقۿیلعۿاصحقۿ ‪۶۸‬امجدیۿابآرخ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ہلئسمۺ‪:۸۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿشاہۿدالاۿاصحقۿاکۿمرارۿرشفیۿالكۿوھچےٹۿےسۿااحػہ‬

‫‪Page 507 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےکۿادنرۿونرۿافرؿرۿےہۿاؿرۿایسۿااحػہۿںیمۿالكۿدجسمۿاؿرۿالكۿاخاقنہۿاجمكۿامشلۿدؿۿنیتۿزگۿےکۿافہلصۿےسۿؿاعقۿےہۿاخاقنہۿدقمیۿااللامۿ‬ ‫ا ین ۿمرار ۿرشفی ۿیک ۿریمعت ۿےک ۿرامہن ےس ۿاف ۿلك ۿؿاےطس ۿرہھٹےن ۿایسنیح ۿرامرنی ۿرقمر ۿےہ‪،‬انچہچن ۿاکیز ۿاؿایلء ۿشاقب ۿدر ۿؿشی ۿاؿرۿ‬ ‫شانیکلۿااقتسمقۿشیکۿوجۿؿػناوفػناۿؿاےطسۿرلارفۿاؿرۿاحلصۿرکےنۿرمادۿاؿرۿمراکفۿےکۿدؿرۿدرارۿےسۿرفسۿرکےکۿ ٓا ےتۿںیہ وتۿایسۿ‬ ‫و‬ ‫اخاقنہۿںیم رہھٹارکےتۿںیہۿاؿرۿوجۿہکۿالامۿرعشۿںیمۿ چمیناالكۿہزارۿرمدۿؿۿوعرفۿؿزلیکۿزلےکۿوجانۿلدےھۿمرارۿادقشۿںیمۿعمجۿ‬ ‫وہےتۿںیہۿاؿرۿہیۿڑیھباھبررقتمناۿالكۿامہۿلكۿریتہۿےہۿوتۿاشۿاگنہہمۿںیم وساۿاشۿاکمنۿےکۿدوھفۿاؿرۿلارشۿؿہریہۿےکۿاچبؿۿےکۿ‬ ‫ےئلۿاؿرۿوکیئۿاکمنۿقلطمۿںیہنۿےہۿارگۿؿہۿاکمنۿہنۿوہوتۿرامرنیۿوکۿارۿدحۿرپاشیینۿاؿرۿفیلکتۿوہ‪،‬دؿرس ۿہیۿہکۿاشۿاخاقنہۿےکۿادنرۿدؿۿ‬ ‫الكۿسربںیۿیھبۿںیہۿاؿرۿالكۿسربۿہفیلخۿؿالمكۿیلعۿاصحقۿیکۿیھبۿےہۿہکۿاشۿسربۿوکۿومہارۿرکےکۿاشۿرپۿزلےکۿڑپےتھۿںیہ‪،‬افۿاشۿ‬ ‫اخاقنہۿاؿرۿرشیقۿ ہصۿنحصۿمرارۿرشفیۿوکۿرعہصۿرقتمناۿدؿۿالكۿامہۿےسۿلال ۿااجرفۿوتمیلۿاصحقۿؿریغبۿ اشنۿاخدنیمۿوجۿتشپۿاہۿتشپۿ‬ ‫ےس ۿاش ۿرپ ۿوطبر ۿاماکلہن ۿےک ۿہضبق ۿرےتھکۿںیہ‪،‬دنچ ۿااخش ۿؿاہیب ۿہلحم ۿشادہاہن ۿےنۿرقتببی ۿمکحت ۿمصلنان ۿخدلد ۿاش ۿںیم ۿخدلد ۿدمرہسۿ‬ ‫اقمئۿایکۿےہ‪،‬دمرہسۿےکۿاکیزۿہبلطۿوجۿاخاقنہۿںیمۿسربںیۿںیہۿانۿرپۿلییھۿرکۿڑپےتھۿںیہۿاؿرۿنحصۿمرارۿرشفیۿںیمۿوسےئۿادیبۿاؿرۿلاریۿ‬ ‫اؿرۿرہسۿیشکۿرکےتۿںیہۿاؿرۿوھچےٹۿزلےکۿشاھتۿدجسمۿںیمۿاجرکۿفرشۿدجسمۿاؿرۿولٹونۿوکۿلالاكۿرکےتۿںیہۿاشۿوصرفۿںیمۿاشالیمۿ‬

‫اقوننۿوبنیۿےکۿاطمقبۿطاقمۿذموکرۿرپۿدمرہسۿرھکۿاتکسۿےہۿلاںیہنۿہکبجۿلاینۿابمینۿامعرفۿرشفیۿیکۿہیۿتینۿاؿر اشنءۿہنۿوہاؿرۿوتمیلۿ‬ ‫ان ۿرحاکف ۿےسۿاؿر ۿدمرہسۿےکۿایقم ۿےسۿػـغا ۿرایضۿہن ۿوہۿاؿر ۿسمفرنیۿاؿر ۿرامرنیۿیکۿہگجۿربجانیھچۿیلۿوہ‪،‬اؿر ۿزلےکۿاشۿطاقمۿ‬ ‫منیزكۿرپۿدنگۿلادۿےسۿےبۿادیبۿرکےتۿوہنۿاؿرۿسربؿنۿوکۿنصصقۿاگہۿانبلاۿوہ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿاخاقنہۿںیمۿاعلق‪،‬لاغل‪،‬لاادف‪،‬لازیمتۿاؿر ۿغربیۿولبف ۿأتمدف ۿزلوکنۿےکۿےئلۿدرشۿدےنیۿیکۿااجرف ۿدیۿاجیتۿاؿر ۿوبقر ۿیکۿ‬ ‫می‬ ‫خریتمۿہنۿیکۿاجیتۿاؿرۿاحرضنیۿرپۿرہھٹےنۿیکۿہگجۿگنتۿہنۿوہیتۿاؿرۿالامۿرعشۿرشفیۿںیمۿاخاقنہۿانۿےکۿےئلۿاخیلۿریتہۿاؿرۿہیۿسقۿ‬ ‫ھچکۿاعرلۃۿوہلاۿہنۿہکۿاخاقنہۿلاۿدجسمۿرپۿاماکلہنۿہضبقۿوتۿرحچۿہنۿاھتۿرگمۿدجسمۿیکۿےبۿرحیتمۿرحامۿاؿرۿاشۿںیمۿوچبنۿاکۿاجلاۿونممف۔‬ ‫انبۿامہجۿیکۿدحمكۿںیمۿیبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫جنبواْمساجدْکمْصؽیانکمْومجانؼنکمْورفعْ‬

‫اصواتکم‪1‬۔ ْ‬

‫اینپۿدجسمؿنۿوکۿاےنپۿوچبن‪،‬لاولگنۿاؿرۿاینپۿ ٓا ؿارںیۿاؿیچنۿرکےنۿ‬ ‫ےسۿاچبؿ۔(ف)‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْالمساجدْبابْمایکرہْفْالمساجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ۺۺ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 508 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿرۿاملسمنۿیکۿسربرپۿانھٹیبۿلاۿانلچۿلااجمرےہ۔دحمكۿںیمۿےہۿیبنۿیلصۿاﷲاعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫النْاطأْعلْجمرةْحیتْمللصْایلْجلدیْاحبْایلْمنْ ےھجمۿاگنچریۿرپۿلاؿنۿرانھکۿاہینۿلكۿہکۿؿہۿوجلاۿوترۿرکۿاھکلۿلكۿ‬ ‫ چنہۿاجےئۿاشۿےسۿرلادہۿدنسپۿےہۿہکۿیسکۿاملسمن ۿیک ۿسربۿرپۿ‬ ‫انْاطأْعلْقربْمسلمْاوْماھذاْمعناہ‪1‬۔ ْ‬ ‫لاؿنۿروھکن۔‬ ‫دؿرسیۿدحمكۿںیمۿارشادۿوہا‪:‬‬ ‫النْامیشْعلْسیفْاحبْایلْمنْانْامیشْعلْقربْ ےھجم ۿولتار ۿرپ ۿانلچ ۿاملسمن ۿیک ۿسرب ۿرپ ۿےنلچ ۿےس ۿرلادہ ۿدنسپ ۿےہ‬ ‫‪2‬‬ ‫(اسیجہکۿیبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿفراملا۔ف)‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم۔ ْ‬ ‫مسلم ۔اوکماْقالْصلْاللْ ٰ‬ ‫اتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫یکرہْالِعودْعلْالِربْالنْسِفْالِربْحقْالمیت‪3‬۔ ْ سربۿرپۿانھٹیبۿرکمؿہۿےہۿویکہکنۿسربۿیکۿتھچۿتیمۿاکقحۿےہ۔‬ ‫ل‬ ‫ حتۿایدقریۿؿدراتخمرۿؿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫المرورْفْسکۃْحادثۃْفْالمِابرْحرام‪4‬۔ ْ‬

‫(ف)‬ ‫سربۿناتن ۿںیمۿوجۿاینراہتسۿانبلا ۿاجےئۿاشۿںیمۿانلچۿرحامۿےہ۔‬ ‫(ف)‬

‫اؿر ۿاملسمن ۿیکۿسربۿوکۿومہار ۿرکدانیۿاؿر ۿیھبۿتخسۿرحام۔احرضنیۿےکۿےئلۿہگجۿگنتۿرکلا ۿیکنجۿالصۿؿعضۿاخاقنہۿےہۿؿفقۿںیمۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رصتفۿےبۿاجۿاؿرۿاخمتفلۿرغ ۿؿافقۿےہۿہکۿرشكاۿلااجمرۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫ارعلضۿمردؿاومؼامۿراینۿجنگۿوئسمہلۿریمۿاضنمۿرکیسرٹییۿدمرہسۿداراولعلمۿ‬

‫۾ةعشنۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسمۻ‪۸۶‬لا۽‪:۸۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہ املعےئۿدنی‪:‬‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالجنائزْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪،۸۶۷ /۶‬سننْابوداؤدْکتابْالجنائزْبابْکراہیۃْالِبورْعلْالِربْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‬

‫‪1‬‬

‫‪،۶۵۹ /۷‬الرتغیبْوالرتہیبْالرتہیبْمنْالجلوسْعلْالِربْمصطیفْالبایبْرصمۿ‪۹ /۹‬ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْالجنائزْبابْماجاءْفْالنہیْعنْالمیشْعلْالِبورْاچیۿامیۿدیعسینپمکۿرکایچ ‪۶۶۸‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْاْلکراہیۃْالبابْالسادسْعشرْفْزیارةْالِبورْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪۶ /‬ۺ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫ْردالمحتارْکتابْالطہارةْفصلْاالسؾنجاءْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۶‬۾‪۷۷‬‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 509 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۶‬دجسمۿیکۿوموقہفۿاجدئادۿاکۿوتمیلۿدجسملاۿدجسمۿےکۿقلعتمۿاکمنۿںیمۿاہنتۿاینپۿراےئۿےسۿیسکۿمسقۿیکۿرتمیمۿرکاتکسۿےہۿلاںیہنۿایسیۿ‬ ‫وصرفۿںیمۿہکۿمصلنانۿدجسمۿاشۿرتمیمۿےکۿتخسۿاخمفلۿوہن۔‬ ‫(‪)۷‬دجسم ۿیک ۿوکرھٹی ۿلا ۿرجحہ ۿلا ۿدجسم ۿاک ۿدمرہس ۿ ٓا لا ۿوتمیل ۿوموصف ۿیک ۿتیکلم ۿےہ ۿلاان ۿاک ۿمظن ۿؿع ق ۿؿہریہ۔اامم ۿؿؤمدن ۿیک ۿرقتریۿ‬ ‫ؿمراخیگتسۿاعمۿمصلنانۿدجسمۿےکۿاافتطۿرپۿوموقفۿےہۿمصلنانۿدجسمۿوکۿاشۿےکۿقلعتمۿوکیئۿلارۿرپشۿرکےنۿاکاؿرۿعمجۿرخچۿےکۿےنھجمسۿ‬ ‫اکاایتخرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۸‬مصلنانۿدجسمۿےکۿخالفۿںیمۿارگۿیسکۿدجسمۿاکۿوتمیلۿدؿرسیۿدجسمۿےکۿامنروینۿوکۿاےنپۿشاھتۿمالرکۿاخمتفلۿےسۿاشۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫وکیئۿلادنسپلدہۿاکمۿرکلاۿاچےہۿاؿرۿاشۿیکۿاقللۿرممقۿزیچںیۿرخافۿوہریہۿوہنۿوتۿمصلنانۿدجسمۿوکۿاشۿرپۿراکؿفۿاکۿاجمرۿاؿرۿوتمیلۿ‬ ‫وکۿانۿاکۿقفتمۿارلاےئۿرکلاۿرضؿریۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ارگۿاشۿرتمیمۿاکاایتخرۿاےسۿؿافقۿےنۿدلاۿاھتۿوتۿرکاتکسۿےہۿؿرہنۿںیہن۔ہیۿلافۿمالہظحۿرشاطئۿؿفقۿےسۿػاہزۿوہیتکسۿےہ۔‬ ‫(‪)۷‬دجسمۿاؿرۿاشۿےکۿلصتمۿوکیئۿےشۿہنۿوتمیلۿیکۿكلمۿےہۿہنۿمصلیـنۿیک‪،‬ہنۿیسکۿہریۿخداۿیک‪،‬ؿہۿسقۿاخصلۿكلمۿایہٰلۿےہ‪،‬اؿاقفۿ‬ ‫دجسمۿاکۿااظتنمۿوتمیلۿےکۿرپسدۿےہۿاؿرۿااممۿؿؤمدنۿاکۿبصنۿؿزعلۿلاینۿدجسمۿلاۿاشۿیکۿاؿالدۿرھپۿمصلیـنۿےکۿقلعتمۿےہۿوتمیلۿوجۿلافۿ‬ ‫مسل‬ ‫م‬ ‫خالف ۿرشاطئ ۿؿفق ۿرک ۿ صلی ۿہکلب ۿاعہم ۿ مین ۿاش ۿےس ۿلار ۿرپش ۿرک شکیے ۿںیہ۔وتمیل ۿانیم ۿےہ ۿحق ۿلك ۿاش ۿیک ۿایخمك ۿاک ۿحیحصۿ‬ ‫مـنہۿہنۿادیاۿوہۿؿہۿعمجۿرخچۿاھجمسےنۿرپۿوبجمرۿںیہنۿایکۿاجاتکس۔دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫سئل ْقارئ ْال دایۃ ْعمن ْطلب ْمحاسبۃ ْشریکہْ اقری ۿادہلاہیۿےسۿاشۿصخۿےکۿلار ۿںیمۿوسالۿایکۿایگۿوجۿ‬ ‫فاجابْالیلزمہْبالتقصیلْومثلہْالمضاربْوالویصْ اےنپۿرشلكۿےسۿاحمہبسۿاکۿوسالۿرک ۿوتۿاقریۿدہاہیۿےنۿوجافۿ‬

‫دلاۿہکۿرشلكۿرپۿلصفمۿوجافۿدانیۿالرمۿںیہن‪،‬اشۿیکۿلثمۿےہۿ‬

‫والمتویل۔ن ر‪1‬۔ ْ‬

‫اضمرف‪،‬ؿیصۿاؿرۿوتمیل‪،‬رہن۔(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬یحملْاطالقہْعلْغیْالممھت‪2‬ۿ(اشۿاکۿاػالطۿاشۿصخۿرپۿومحملۿایکۿاج۔اگی‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالشرکۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬ۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالشرکۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۼ‪۸۹‬‬ ‫‪Page 510 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫سجۿرپۿتمہتۿہنۿاگلیئۿاجیتۿوہ۔ف)‬ ‫(‪)۸‬شالئۿےن ۿلادنسپلدہ ۿاکم ۿیکۿ لیصف ۿہن ۿیک‪،‬ان ۿوک ۿلادنسپلدہ ۿےہ ۿلا ۿرشكا‪،‬وج ۿرشكا ۿلادنسپلدہ ۿےہ ۿاش ۿاک ۿاایتخر ۿیسک ۿوک ۿںیہن‪،‬ہن ۿؿہۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫یسکۿےکۿقفتمۿارلاےئۿےسۿوہےنۿےسۿوہاتکسۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫‪۶۸‬ةعشنۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ومولیۿكالمۿیحمۿادلنیۿاصحقۿرادنریی‬ ‫ہلئسم۾‪:۸۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمن ۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿہبصقۿاجمۿرگن(كالہقۿاکایھٹؿار)ںیمۿدؿ ۿدجسمںیۿایسیۿاملسمنۿ‬ ‫لاویئن(وعروتن)ےکۿلامۿےسۿینبۿوہیئۿںیہۿاکفرۿراہجۿےنۿانۿوکۿلاؿوجدۿاشالمۿرپۿاقمئۿرےنہۿےکۿاینپۿیہۿاجمتعمۿںیمۿہشیمہۿےکےئلۿ‬ ‫اقمئۿؿۿدامئۿرمردیتسۿرکےکۿراھکۿالكۿافہمطۿلایئۿیکۿدجسمۿراہجۿےسۿاملۿریثکۿےلۿرکۿالص ۿرپاینۿدجسمۿرپۿاےنپۿاملسمنۿلارظۿونرکۿےکۿ‬ ‫املۿوحاہلۿرکےکۿدجسمۿانبیئۿےہ۔ایسۿرطچۿدؿرسیۿارمفۿلایئۿیکۿدجسمۿونۿریمعتۿوہرکۿارمفۿلایئۿےکۿلامۿےسۿوہشمرۿےہ۔دؿرس ۿ‬ ‫راہجۿےکۿؿغكۿںیمۿہبصقۿذہاۿںیمۿشافۿدجسمںیۿشافۿلاویئنۿےکۿلامۿےسۿاچپشۿشالۿوہےئۿںیہۿانبیئۿںیہ‪:‬‬ ‫الكۿدنھۿلایئۿیکۿدجسمۿوجۿاجعمۿدجسمۿدنھۿلایئۿیکۿوہشمرۿےہۿرپاینۿدجسمۿرپۿاشۿیکۿریمعتۿوہیئ۔‬ ‫دؿرسیۿلایھتۿلایئۿیکۿدجسمۿرایضفۿوپرہۿہلحمۿںیمۿرپاینۿدجسمۿوکۿدیہشۿرکےکۿیئنۿانبیئۿیئگۿےہ۔‬ ‫رسیتیۿاجنۿلایئۿیکۿلاؿرۿیکۿدجسم‪،‬ہیۿیھبۿالكۿرپاین دجسمۿدیہشرکےکۿیئنۿانبیئۿیئگۿےہ۔‬ ‫وچیھتۿداابلیئۿیکۿدجسمۿوجۿرپاینۿلیجۿےکۿغربیۿلالکلۿیئنۿریمعتۿیکۿیئگۿےہ۔‬ ‫لاوچنںیۿرنتۿلایئۿیکۿدجسمۿاھگنلؿارۿںیمۿےئنۿرس ۿےسۿانبیئۿیئگۿےہ‪،‬لبقۿارںیۿاہینۿوکیئۿدجسمۿہنۿیھت۔‬ ‫یٹھچۿسنہۿلایئۿیکۿدجسمۿوجۿكلمۿولوگنۿیکۿدجسمۿیھتۿاشۿوکۿدیہشۿرکےکۿؿعیسۿامیپےنۿرپۿانبیئۿیئگۿےہ۔‬ ‫شاوتںیۿوھچیٹۿدنھۿلایئۿیک دجسمۿوجۿرجگایتۿؿارۿںیمۿہنہکۿوخردۿدجسمۿوکۿدیہشۿرکےکۿایسۿرپۿانبیئۿیئگ ےہ۔‬ ‫ہیۿوعرںیتۿاملسمنۿوصمۿؿٰولصہۿیکۿلادنبۿںیھتۿاؿرۿاکفرۿرااجؿنۿےکۿربجۿےسۿرمےتۿدمۿلكۿانۿےکۿاکمنۿںیمۿرںیہ‪،‬اؿرۿرااجؿنۿےسۿ‬ ‫انۿوعروتنۿےنۿاملۿاحلصۿرکےکۿاےنپۿونرکۿاملسمنۿلارظ ۿوکۿامل ۿوحاہلۿرکدلاۿاؿرۿان ۿلارظؿنۿےنۿدجسمںیۿونبارک ۿاملسموننۿےکۿ‬ ‫ہضبقۿںیمۿرکدںیۿاؿرۿلاۿاںیۿدمۿاملسمنۿےکۿہضبقۿںیمۿںیہ۔ہیۿوعرںیتۿرمیکچۿںیہۿانۿیکۿہزۿالكۿیکۿسربۿہزۿدجسمۿےکۿانفۿںیمۿینبۿوہیئۿ‬ ‫ےہ‪،‬اؿر ۿان ۿںیم ۿےس ۿوج ۿدجسمںی ۿشاقب ۿرپاین ۿدجسمؿن ۿوک ۿدیہشرکےک ۿریمعت ۿیکۿیئگ ۿںیہ‪،‬ان ۿےک ۿانف ۿںیم ۿاؿایلء ۿےک ۿمراریھب ۿںیہ‪،‬انۿ‬ ‫دجسمؿنۿےکۿانۿلاویئنۿےکۿلامۿےسۿوموسمۿوہےنۿرپۿاکفرۿاکرؿہیپۿےنگلۿےکۿلامقۿارگہچۿانۿوعروتنۿںیمۿےسۿہزۿالكۿےنۿاےنپۿونرکۿ‬ ‫لارظۿاملسمنۿوکۿوحاہلۿرکےکۿدجسمۿیکۿریمعتۿرکایئۿےہۿاؿرۿاملسموننۿےکۿہضبقۿںیمۿرکدیۿیئگۿںیہ‬

‫‪Page 511 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لاؿوجد ۿاش ۿےک ۿاملسمونن ۿےک ۿدؿۿرگؿہ ۿاران ۿدم ۿلا ۿاںی ۿدم ۿےلچ ۿ ٓا ےتۿںیہ‪،‬الك ۿرگؿہ ۿانۿدجسمؿنۿںیم ۿامنر ۿڑپانھۿاجمرۿاتھجمسۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫دؿرساۿرگؿہۿوبوجہۿلااللااجمرۿھجمسۿرکۿانۿںیمۿامنرۿںیہنۿڑپاتھۿاؿرۿڑپ ھیےۿؿاےلۿوکۿرؿاتکۿےہ‪،‬رتعم ۿرگؿہۿےنۿاےنپۿادتساللۿںیمۿالكۿ‬ ‫رعیبۿرشاہلۿیھبۿاھکلۿےہۿوجۿكلسنمۿااتفتسءۿذہاۿےہ۔اقنیلئۿوجارۿاکیزۿاتفؿٰیۿیکۿابعرفۿشیپۿرکےتۿںیہ۔ہیۿدجسمںیۿاےنپۿاصمرفۿ‬ ‫ےکےئلۿػـغاۿیسکۿیکۿاتحمچۿںیہنۿںیہۿویکہکنۿہزۿدجسمۿاےنپۿ قلعۿںیمۿداکںینۿریتھکۿےہ۔وموجدہۿاکفرۿراہجۿوکۿارگۿہیۿولعممۿوہاجےئۿ‬ ‫ہک ۿان ۿدجسمؿن ۿںیم ۿمکحب ۿرشف ۿرشفی ۿامنر ۿلااجمر ۿےہ ۿوت ۿؿہ ۿان ۿےک ۿادہنام ۿںیم ۿالك ۿہحمل ۿدری ۿہن ۿاگلےئ ۿاؿر ۿدجسمںی ۿداکںین ۿنج ۿیکۿ‬ ‫امعرف ۿرقتمنا ۺالھک ۿہکلب ۿرادئ ۿوہیگ ۿاملسمونن ۿےک ۿہضبق ۿؿرصتف ۿےس ۿلکن ۿاجیگنیئ ۿاؿر ۿمراراف ۿاؿایلء ۿرکام ۿوجان ۿدجسمؿن ۿیک ۿانفءۿ‬ ‫ںیمۿؿاعقۿںیہۿامسمرۿرکدےئۿاجےگنیئ‪،‬آ فۿاہنمكۿ لیصفۿےسۿاعمۿمہفۿرلان ۿںیمۿارشادۿفرامںیئۿہکۿمکحۿرشفۿرشفیۿایکۿےہۿلاہکۿ‬ ‫املسموننۿںیمۿاسفدۿذموکرہۿلاالیکۿخیبۿ ۿوہاجےئ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ؿہ ۿدجسمںی ۿرشكا ۿسمخد ۿںیہ ۿاؿر ۿان ۿںیم ۿامنر ۿػـغا ۿاجمر‪،‬اؿر ۿان ۿاک ۿدہم ۿملظۿدشلد‪،‬اؿر ۿان ۿامنر ۿڑپ ھیے ۿےس ۿرؿانک‪،‬ان ۿیک ۿؿریاین ۿںیمۿ‬ ‫وکششۿرکلاۿرحام۔‬

‫‪‬‬

‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل"‬

‫‪1"   ‬۔ ْ‬

‫‪ ْ ‬اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬اش ۿےس ۿمرھ ۿرک ۿػامل ۿوکن ۿوج ۿاﷲ یکۿ‬ ‫دجسمؿنۿوکۿان ۿںیم ۿلامۿایہٰل ۿ ےنی ۿےس ۿرؿےکۿاؿر ۿان ۿیکۿؿریاینۿ‬ ‫ںیمۿوکششۿیک۔‬

‫رعیبۿرشاےلۿںیمۿارجفۿرلاۿیکۿرحمقۿاکۿایبۿنۿےہۿاشۿںیمۿ کصےۿکالمۿےہۿرگمۿاےسۿاہینۿےسۿایکۿكالہق‪،‬اؿرۿانۿدجسمؿنۿیکۿااطبلۿ‬ ‫دجسممك ۿےس ۿوت ۿاےس ۿاصلا ۿزم ۿںیہن‪،‬اہین ۿہن ۿااجرہ ۿوہ ۿاہن ۿؿہ ۿامل ۿہک ۿان ۿوعروتن ۿےن ۿلالا ۿارجف ۿاھت‪،‬ہن ۿان ۿےک ۿےئل ۿمکح ۿرحمقۿ‬ ‫اھت‪،‬اؿرۿلارفل ۿوہلاۿوتۿانۿدجسمؿنۿوکۿدجسمۿہنۿاماننۿاہجلكۿاھت‪،‬‬ ‫اؿبا‪ :‬ۿااجرہۿہکۿعیبۿانمعفۿےہۿلثمۿعیبۿاتحمچۿااجیفۿؿوبقلۿؿرتایضۿرطنیفۿےہ‪،‬اؿرۿوسالۿںیمۿرمردیتسۿرکےکۿراھک‪،‬اکفرۿرااجؿنۿےکۿ‬ ‫ربجۿےسۿرںیہۿوتۿہنۿوکیئۿااجرہۿاھتۿہنۿااجیفۿؿۿوبقل‪،‬وخدۿرشاہلۿرعہیبۿںیمۿاغرارۿایکۿےہۿہکۿوصرفۿمیخـفۿمیھاۿںیمۿدقعۿااجرہۿںیہنۿ‬ ‫وتۿہلئسمۿارجفۿرلاۿیکۿثحبۿاکیبرۿیھت۔راہۿرشاہلۿاکۿہیۿامگنۿہکۿحقۿےبۿدقعۿےہۿوتۿدبرہجۿاؿیلۿرحامۿےہۿہکۿافۿاشۿیکۿرحمقۿرپۿاافتطۿ‬ ‫ےہ‪،‬دریخہۿالعؾیٰیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 512 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ح‬ ‫مااخذتہ ْالزانیۃ ْان ْکان ْبعِد ْاالجارة ْفحرامْ وج ۿھچک ۿراہین ۿےن ۿایل ۿارگ ۿدقع ۿااجرہ ۿےک ۿوطر ۿرپ ۿےہ ۿاص نین ۿےکۿ‬ ‫عندھماْوانْکانْبغیْعِدْفحرامْاتقاقاْالن اْاخذتہْ مردلك ۿرحام ےہ ۿاؿر ۿارگ ۿلال ۿدقع ۿےہ ۿوت ۿلاالافتط ۿرحام ۿےہۿ‬ ‫ویکہکنۿراہین ۿےنۿاشۿوکۿلاقحۿایل ۿےہ ۿاسیجۿہکۿطیحمۿںیم ےہ۔ۿ‬ ‫بغیْحقْکذاْفْالمحیط‪1‬۔ ْ‬ ‫(ف)‬

‫اوقل‪ :‬ۿہی یہ ۿؿہ ۿلایمہف ۿےہ ۿسج ۿےن ۿیطلغ ۿںیم ۿداال‪،‬لالؿہج ۿیسک ۿاک ۿامل ۿےل ۿح ان ۿہک ۿلاالافتط ۿرحام ۿےہ ۿامل ۿوصعمم ۿںیم ۿےہ ۿوج ۿہکۿ‬ ‫املسمنۿلاۿدیمۿلاۿمصنانمۿاکۿاملۿےہۿانۿےکۿہریۿاکاملۿہکۿلالذعرۿےلمۿوصخصاۿوجۿوخدۿاشۿیکۿراضۿےسۿوہۿاشۿیکۿرحمقۿیکۿوکیئۿؿہجۿ‬

‫ںیہنۿارگہچۿلالؿہجۿضحمۿہکلبۿانبمۿؿہجۿافدسۿؿلااجمرۿلثمۿرلاۿؿامقرۿؿہریامہۿوہ۔دہاہیۿؿ حتۿایدقریۿںیم ےہ‪:‬‬

‫(مال مْمباح)واطالقْالنصوصْفْمالْمحظوروْانماْ (ان ۿاکۿاملۿابمچۿےہ)اؿر ۿوصن ۿاکۿاػالطۿاملۿونممفۿرپۿوہلاۿ‬ ‫یحرمْعلْالمسلمْاذاْکانْبطریقْالغدر(فاذالمْیاخذْ ےہۿاؿرۿكشیبۿؿہ(اکفرۿرحیب ۿاکۿامل)املسمنۿرپۿایسۿوصرفۿںیمۿ‬ ‫غدراْفبایْطریقْیاخذہْحل)ْبعدْکونہْبرضاْ‪2‬۔ ْ رحامۿوہلا ۿےہۿحق ۿوطبر ۿدغر ۿایلۿاجےئ‪،‬اؿر ۿارگۿدغر ۿؿدوھےکۿ‬ ‫ےسۿہنۿےلۿوتۿسجۿرطچۿیھبۿاحلصۿرک ۿخاللۿےہۿرشبہکیطۿ‬ ‫اشۿاکۿفرۿیکۿراضدنمیۿےسۿوہ۔(ف)‬ ‫مسل‬ ‫وسبمعۿںیمۿدصقیۿاےک)ۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿاکۿافکرۿمکہۿےسۿرصنفۿ مینۿرپۿرشعۿلادنھۿرکۿاملۿح انۿاؿرۿوضحرۿادقشۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫ہیلعۿؿملسۿاکۿاےسۿاجمرۿرانھکۿہکلبۿوخدۿمکحبۿوضحرۿرشعۿںیمۿااضہفۿرکلاۿذموکر۔ققحمۿیلعۿاالػالطۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫وھوْالِمارْبعؼنہْبیْایبْبکرْومشریکْمکۃْوکانتْ اؿر ۿؿہ ۿدیس ۿدصقی ۿاےک) ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿمنہ ۿاؿر ۿرشمنیک ۿےکۿ‬ ‫درایمنۿہنیعبۿوجااھتۿاؿرۿمکہۿدارۿرشكۿاھت۔(ف)‬ ‫مکۃْدارْشرک‪3‬۔ ْ‬ ‫و‬ ‫لامنا‪:‬ۿحقۿانۿاکۿرانہۿ حیزۿؿارکاہۿاھتۿوتۿدقعۿدرانکرۿرشعۿرلاۿرپۿح انۿیھبۿہنۿوہاۿوتۿرشاہلۿرعہیبۿاک‬

‫‪1‬‬ ‫ْذخیةْالعِ ٰیبْکتابْاالجارةْبابْاالجارةْالقاسدہْونبکصـرۿاکوپنرۿ‪۶۷ /۸‬ۺ‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالؽیو عْبابْالرباءْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۻ‪ /‬۽ۼ‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالؽیو عْبابْالرباءْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۻ‪ /‬۽ۼ‪۶‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 513 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انہکۿہک‪:‬‬

‫ماتاخذہْالزانیۃْعلْالزناْبغیْعِدْاالجارةْحرامْ وج ۿھچک ۿراہین ۿرلا ۿرپ ۿریغب ۿدقع ۿااجرہ ۿےک ۿےل ۿؿہ ۿلاالافتط ۿرحام ۿےہۿ‬ ‫اؿرۿہیۿرریۿثحبۿےہ(ف)‬ ‫اتقاقاْوھوْالمبحوثْعنہ۔ ْ‬ ‫وینۿیھبۿحیحصۿںیہنۿاؿرۿافۿاملۿاکفرۿیکۿیھبۿدیقۿہنۿریہ‪،‬‬

‫فیفْال ندیۃْعنْالمحیطْعنْالمنتیقْابراہیمْعنْ سپۿدنہہیۿںیمۿطیحمۿےسۿوحباہلۿمییؽیۿامرامیہۿےسۿمرؿامكۿااممۿ‬ ‫محمدْامرأةْنائحۃْاوصاحبْطبلْاوْمزمارا کؾسبْ دمحم ۿوقنمل ۿےہ ۿہک ۿونہح ۿرکےن ۿؿایل ۿوعرف‪،‬دوھل ۿاجبےنۿ‬ ‫ماالْقالْانْکانْعلْشرطْردہْعلْاصحابہْالنہْاذاْکانْ ؿاےلۿاؿرۿشاریگنۿاجبےنۿؿاےلۿےنۿوجاملۿامکلاۿارگۿؿہۿیسکۿرشعۿ‬ ‫رپ ۿاھت ۿوت ۿؿہ ۿاموکلن ۿوک ۿؿاسپ ۿرکںی ۿویکہکن ۿحق ۿاش ۿاک ۿح ان ۿرشع ۿرپۿ‬ ‫االخذْعلْالشرطْکانْالمالْبمِابلۃْالمعصیۃْفکانْ‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫وہاۿوتۿؿہۿ طیقۿےکۿطاقہلبۿںیمۿوہاۿاؿرۿاعمیصۿںیمۿراکٹھر ۿ‬ ‫االخذ ْمعصیۃ ْوالسؽیل ْف ْالمعایص ْردھااما ْاذا ْلمْ‬ ‫یک ۿلیبس ۿاش ۿوک ۿاموکلن ۿیک ۿرطف ۿوللالا ۿےہ ۿاؿر ۿارگ ۿؿہ ۿرشع ۿیکۿ‬ ‫یکن ْاالخذ ْعل ْالشرط ْلم ْیکن ْاالخذ ْمعصیۃْ‬ ‫اینبد ۿرپۿہنۿاھتۿاشۿاکۿح انۿمعطیق ۿہنۿوہااؿر ۿہیۿدانیۿوخد ۿامكل ۿیکۿ‬ ‫ف حص م‬ ‫والد عْ لْ نْالمالكْبرضاہْفیکونْلہْویکونْ رطفۿےسۿاشۿیکۿراضےکۿشاھتۿققحتمۿوہاۿاذہاۿؿہۿاشۿےکۿےئلۿ‬

‫حالاللہ‪1‬۔ ْ‬

‫خاللۿوہاگ۔(ف)‬

‫لالنا‪ :‬ۿتقیقح ۿارمہی ۿےہۿہک ۿوناف ۿؿراہج ۿوج ۿوعرںیت ۿرےتھک ۿاؿر ۿاںیہن ۿاانپ ۿلادنب ۿرکےت ۿںیہ ۿاےنپ ۿرمع ۿرمدؿد ۿںیم ۿاںیہن ۿلثم ۿارؿاچۿ‬ ‫ؿزینکانۿرےتھکۿںیہۿاؿرۿوجۿھچکۿادرارۿؿامۿوہارۿاںیہنۿدےتیۿںیہۿہنۿوعب ۿرلاۿوہلاۿےہۿہنۿرشبعۿرلاۿہکلبۿہقفنۿارؿاچۿیکۿرطچۿیئاءۿاخیناشۿ‬ ‫ھجمس ۿرکدےتی ۿںیہ ۿؿاذہا ۿارگ ۿانۿںیمۿضعب ۿیک ۿوصرفۿیھب ۿونیہمنۿہن ۿدےنھکیۿںیم ۿ ٓا یئ ۿادرار ۿںیم ۿفرط ۿںیہن ۿ ٓا لا ۿہی سبح ۿرضؿر ۿملظ ۿؿۿ‬ ‫رحامۿےہ‪،‬اؿرۿارگۿمراضےئۿرلاۿوہوتۿػـغاۿہیۿیھبۿاعہیصۿہکۿراضلارحلامۿرحامۿےہۿنکیل ۿحقۿلاربجلۿےہۿوتۿاشۿیکۿرطفۿےسۿمعطیقۿ‬ ‫ںیہن‪،‬‬ ‫ْتعایل"‬ ‫قال ٰ ْ‬

‫‪2"‬۔ ْ‬

‫‪‬‬

‫ْ اﷲاعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬اؿر ۿوجان ۿرپ ۿربج ۿؿارکاہ ۿرک ۿوت ۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫انۿوعروتنۿےکۿوبجمرۿوہےنۿےکۿدعبۿےنشخبۿؿاالۿرہملانۿےہ۔ (ف)‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالکراہیۃْالبابْاللا مسْعشرْفْالکسبْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿۺ‪ /‬۾‪۸۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۸۸ /۷۹‬‬

‫‪Page 514 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وتۿؿہۿانۿےکےئلۿیسکۿرطچۿطاقللۿمعطیقۿںیہنۿاؿرۿااممۿدمحمۿاکۿارشادۿلالۿدغكۿاصدطۿہکۿاملۿمراضءۿامكلۿمالۿوتۿانۿےکۿےئلۿرحامۿ‬ ‫ںیہن۔كالؿہۿاموہارۿضعبۿوظنمرافۿرظنۿوکۿاؿرۿاومالۿوجۿرادئۿدےتیۿںیہۿملسمۿیکۿرطفۿےسۿوہےتۿوتۿرضؿرۿرحامۿوہےتۿہکۿروشفۿیھت‪،‬‬

‫والرایشْوالمرتیشْکالھماْفْالنار‪1‬۔ ْ‬

‫روشفۿدےنیۿؿاالۿاؿرۿ ےنیۿؿاالۿدؿوننۿیمنہجۿںیہ۔(ف)‬

‫ ےنیۿؿایلۿامكلۿہنۿوہیتۿاؿرۿانۿاکۿدےنیۿؿاےلۿوکۿؿاسپۿدانیۿفر ۿوہلا۔دنہہیۿںیمۿعینہۿےسۿےہ‪:‬‬ ‫المتعاشِان ْیدفع ْکل ْواحد ْمن ما ْلصاحبہ ْاشیاءْ لایمہۿاعمہقشۿرکےنۿؿاولنۿںیم ۿےسۿہز ۿالكۿےنۿوجۿدؿرس ۿ‬ ‫فیھْرشوةْالیؿبتْالملكْفیہاْوللدافعْاسرتدادھا‪2‬۔ ْ وکدلا ۿؿہ ۿروشف ۿےہ ۿاش ۿےس ۿكلم ۿلامك ۿںیہن ۿوہیت ۿاؿر ۿدےنیۿ‬

‫ؿاےلۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿؿاسپۿےلۿےل۔(ف)‬ ‫اہینۿہکۿدےنیۿؿاالۿرحیبۿہریۿمصنانمۿےہۿاؿرۿانۿیکۿرطفۿےسۿدغرۿںیہنۿہکلبۿمراضےئۿامكلۿےہۿوتۿمکحبۿاشینالءۿانۿ یکۿكلمۿلامكۿ‬

‫اؿرۿدہاہیۿاکۿارشادۿاصدطۿہک‪:‬‬

‫بایْطریقْاخذہْالمسلمْاخذماالْمباحاْاذالمْیکنْ املسمن ۿسج ۿرطچ ۿیھب ۿےل ۿالك ۿامل ۿابمچ ۿاتیل ۿےہ ۿہکبج ۿاشۿ‬

‫فیہْغدر‪3‬۔ ْ‬

‫ںیمۿدغرۿہنۿوہ۔‬

‫وصخصاۿؿہۿرؿہیپۿہکۿراہجۿےسۿدجسمۿےکےئلۿاملگۿرکایلۿاؿرۿاشۿےنۿبوخیشۿدلاۿاےسۿرمردیتسۿرریۿرحمقۿامنۿح انۿایکۿینعم۔‬ ‫رانغا‪:‬ۿلارفل ۿہیۿرؿہیپۿرحامۿیہۿوہلاۿوتۿااممۿرکیخۿےکۿذمہقۿیتفمۿہبۿرپۿدجسمۿیکۿرطفۿاشۿیکۿابخمكۿرسامكۿہنۿرکیتکسۿحقۿلكۿ‬ ‫اشۿرپۿدقعۿؿدقنۿعمجۿہنۿوہےتۿا ینۿؿہۿرؿہیپۿداھکرکۿلانعـنۿےسۿاٹنیۿکرلانۿرنیمۿؿہریاہۿرخلدیۿاجںیتۿہکۿاشۿرؿےپۿےکۿوع ۿںیمۿ‬ ‫د ۿرھپۿؿیہۿرررحامۿنمثۿںیمۿاداۿایکۿاجلا۔ػاہزۿےہۿہکۿاعمۿرخلدارلانۿاشۿوطرۿرپۿںیہنۿوہںیتۿوتۿافۿیھبۿانۿدجسمؿنۿںیمۿارثۿرحامۿ‬

‫اماننۿیئافۿؿۿلا لۿاھت۔ونتریۿاالاصبرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫تصدقْبالقلۃْلوْتصرفْفْالمغصوب ْ‬

‫اؿرۿلاامیقدنہۿتعفنمۿوکۿدصہقۿرک ‪،‬ارگۿاشۿےنۿمعطـفۿاؿر‬

‫‪ْ1‬کزنْالعمالْبحوالہْطبْصْعنْا بنْعمرْدحمكۿۼۼ‪۵‬ۺ‪ْ۶‬موسسۃْالرسالہْبیوتْۻ‪،۶۶۸ /‬الرتغیبْوالرتھیبْترھیبْالرایشْوالمرتیشْ‬

‫مصطیفْالبایبْرصمۿ‪۵ /۸‬۽‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫فتاویْہندیۃْکتابْال بۃْالبابْالحادیْعشرْفْالمتقرقاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹۵۸ /۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪3‬‬ ‫ْال دایۃْکتابْالؽیو عْبابْالربوْعبطمۿوییفسۿؤنھکلۿ‪ /۸‬ۼ۽‬

‫‪Page 515 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوالودیعۃ ْوربح ْاذاکان ْمتعؼنا ْباالشارة ْاوبالشراءْ ؿدتعی ۿںیم ۿرصتف ۿایکاؿر ۿاش ۿےس ۿعفن ۿاحلص ۿوہا ۿہکبج ۿؿہۿ‬ ‫بدراہمْالودیعۃْاوْالغصبْونِدھا‪،‬وانْاشارالیہاْوْ معطـف ۿلا ۿؿ ۿدتعی ۿنیعتم ۿوہۿاچےہ ۿاشارہ ۿےسۿنیعتم ۿوہ ۿلاۿ‬ ‫نِدْغیہاْاوایلْغیہاْاواطلقْونِدھاْال‪،‬وبہْیقیت‪1‬۔ ْ بصغۿؿۿؿدتعیۿےکۿدرامہۿےکۿدبےلۿرخلدےنۿاؿرۿاط یۿدرامہۿ‬ ‫ٰ‬

‫وکۿادارکےنۿےسۿنیعتمۿوہاؿرۿارگۿاشارہۿدرامہۿبصغۿؿ ؿدتعیۿ‬ ‫یکۿرطفۿایکۿاؿرۿاداۿدؿرس ۿدرمھۿےئکۿلاۿاشارہۿدرامھۿبصغۿ‬

‫ؿؿدتعیۿےکۿہریۿیکۿرطفۿایکۿاؿر ۿادا ۿدرامہۿبصغۿؿ ۿؿدتعیۿ‬ ‫ےئکۿلادرکۿقلطمۿدرامہۿاک ۿایکۿلالاشارہ ۿےکۿاؿر ۿادا ۿدرامہۿبصغۿ‬ ‫ؿؿدتعی ۿےئک ۿوت ۿان ۿلییـن ۿوصروتن ۿںیم ۿتعفنم ۿدصہق ۿہنۿ‬ ‫رک ‪،‬ایسۿرپۿوتفٰیۿدلاۿایگےہ۔(ف)‬ ‫اخمسا‪ :‬ۿوپر ۿزنتل ۿےک ۿدعب ۿلارفل ۿرسامك ۿحیق ۿیھبۿیہس ۿوت ۿہیۿحیق ۿوبہجۿاسفد ۿكلم ۿوہاگ ۿہن ۿوبہج ۿدعم ۿكلم ۿہکۿببسب ۿاشینالءۿ‬ ‫كلمۿرلانۿںیمۿہبشۿںیہن۔ۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫دخلْمسلمْدارالحربْبامانْحرمْتعرضہْلشیئْ ارگۿوکیئۿاملسمنۿدارارحلفۿںیمۿاامنۿےلۿرکۿدالخۿوہاۿوتانۿیکۿ‬

‫ممھن ْفلو ْاخرج ْشؼئا ْمبلکہ ْملکا ْحراما ْللغدرْ یسک ۿزیچ ۿےس ۿرعت ۿرکلا ۿاش ۿوک ۿرحام ۿےہ ۿارگ ۿؿہ ۿان ۿرحیبۿ‬ ‫اکفرؿن یکۿوکیئۿزیچۿراکلۿاللاۿوتۿداغلاریۿیکۿؿہجۿےسۿاشۿاکۿامكلۿ‬ ‫فؼتصدقْبہ‪2‬۔ ْ‬ ‫ہبۿكلمۿرحامۿوہاۿاذہاۿاشۿوکۿدصہقۿرکد ۔(ف)‬ ‫وتۿاشۿوصرفۿںیمۿیھبۿتحصۿدجسممكۿؿوجارۿامنرۿےکےئلۿرؿالافۿریثکہۿہلیلجۿوموجدۿںیہ۔رفتماقفۿؿفقۿاعریگملہیۿںیمۿطیحمۿےسۿےہ‪:‬‬

‫لواشرتیْارضاْشراءْفاسداْفِبض اْوْاتلذھاْمسجداْ ارگۿیسکۿےنۿرشاءۿافدسۿےکۿشاھتۿوکیئۿرنیمۿرخلدیۿاؿرۿاشۿرپۿ‬

‫تعایل ْفْوققہْ ہضبق ۿرکےک ۿاش ۿوک ۿدجسم ۿانبدلا ۿاؿر ۿولوگن ۿےن ۿاشۿںیم ۿامنر ۿڑپھۿ‬ ‫وصلْالناسْفیہْذکرْھاللْرحمہْاللْ ٰ‬ ‫انہْمسجدْوعلْالمشرتیْقیمت اْوالتردْایلْالبائعْ یلۿوتۿھاللۿرحمۃۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿےنۿؿفقۿںیمۿفراملاۿہکۿؿہۿدجسمۿ‬ ‫ےہ ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿتمیق ۿرتشمی ۿےک ۿدےم ۿےہ ۿاش ۿوک ۿلاظئ ۿیکۿ‬ ‫قالْھاللْھذاْقولْاصحابنا ْ‬ ‫ہ‬ ‫رطفۿںیہنۿوللالاۿاجےئۿاگ‪ ،‬اللۿرہمحۿاﷲ ےن‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْشر حْتنویرْاالبصارْکتابْالغصبْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬ۻ‪۵‬۔ۺ‪۷۵‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالجہادْبابْالمستأمنْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻ‪۸۹‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 516 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫فْالمْسجدْوالوقفْعلْقیاسہ‪1‬۔ ْ‬ ‫اتفؿٰیۿاقصیحانۿزینۿدنہہیۿاؿالئۿاولفقۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فراملاۿہکۿامہر ۿااحصفۿاکۿہیۿوقلۿدجسمۿےکۿلار ۿںیمۿےہۿاؿرۿ‬ ‫ؿفقۿوکۿایسۿرپۿایقشۿایکۿاج۔اگی(ف)‬

‫لواشرتیْرجلْداراشراءْفاسداوقبضہاْثمْوقق اْعلْ ارگ ۿیسک ۿےن ۿرشاء ۿافدس ۿےک ۿشاھت ۿرھگ ۿرخلدا ۿاؿر ۿاش ۿےن ۿہضبقۿ‬ ‫القِراء ْوالمساکی ْجاز ْوتصی ْوققا ْعل ْماوققتْ رکایلۿرھپۿاشۿوکۿرقفاءۿؿسمنیکۿرپۿؿفقۿرکدلاۿوتۿاجمرۿےہۿاؿرۿؿہۿ‬ ‫ان ۿرپ ۿؿفق ۿوہاج۔اگی ۿنج ۿرپ ۿاش ۿےن ۿؿفق ۿایک ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿتمیقۿ‬ ‫وعلیہْقیمت ا‪2‬۔ ْ‬ ‫ونتریۿاالاصبرۿااکحمۿابییقۿاافلدسۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫فانْوققہْوققاْصحیحاْنقذ‪3‬۔ ْ‬

‫ایسۿرتشمیۿرپۿالرۿمۿوہیگ۔(ف)‬

‫ارگۿاشۿوکۿؿفقۿحیحصۿےکۿشاھتۿؿفقۿایکۿوتۿلاذفۿوہاجےئۿاگ۔‬ ‫(ف)‬

‫دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬

‫النہْاست بلکہْحیْوققہْواخرجہْعنْمبلکہْومافْ اشۿےئلۿہکۿاشۿےنۿؿفقۿرکےکۿاشۿوکۿہالكۿرکۿداالۿاؿرۿاشۿوکۿ‬ ‫جامع ْالقصولی ْعل ْخالف ْھذاغی ْصحیح ْکماْ اینپۿكلم ۿےسۿاخرچ ۿرکدلا‪،‬اؿر ۿؿہۿوجۿاجعمۿالفطـنیلۿںیمۿاشۿ‬ ‫ےک ۿخالف ۿ ٓا لا ۿےہ ۿؿہ ۿحیحص ۿںیہن ۿاسیجہک ۿفنصم ۿےن ۿاش ۿوکۿ‬ ‫بسطہْالمصنف‪4‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ لیصفۿےسۿایبنۿایک۔(ف)‬

‫فْجامعْالقصولیْلوْوققہْاوْجعلہْمسجداْالیبطلْ اجعمۿالفطـنیلۿںیم ےہۿہکۿارگۿرتشمیۿےنۿاشۿوکۿؿفقۿایکۿلاۿ‬ ‫سخ ْمالمْینبْاھْایْفالمانعْمنْالقسخْھوْ دجسم ۿانبلا ۿوت ۿحق ۿلك ۿامعرف ۿہن ۿانبد ۿقح ۿخسف ۿلا ل ۿںیہنۿ‬ ‫حقْالق ْ‬ ‫وہلااھۿا ینۿامعنۿخسف‪،‬امعرفۿےہ‪،‬‬ ‫الؽناءْحملہْف ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْےفْالمتقرقاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۺ۽۔‪۹‬۽‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْاالولْفْتعریقہْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۷‬ۺ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪ْ3‬درملتارْشر حْتنویرْابصارْکتابْالؽیو عْبابْالؽیعْالقاسدْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬۾‪ْ ۷‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ْدرملتارْشر حْتنویرْابصارْکتابْالؽیو عْبابْالؽیعْالقاسدْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬۾‪۷‬‬ ‫‪Page 517 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الن ر ْعل ْاحدی ْروایتی ْوھو ْاویل ْمن ْالتغلیطْ اصحق ۿرہن ۿےنۿاشۿوکدؿ ۿرؿاںوتنۿںیمۿےسۿالكۿرپومحملۿایکۿ‬

‫وحملہ ْف ْالبحر ْعل ْمااذا ْلم ْیِض ْبہ‪،‬قلت ْلکنْ اؿرۿہیۿاشۿیکۿطیلغتۿےسۿاؿیٰلۿےہۿاؿرۿرحبۿںیمۿاشۿوکۿاشۿرپۿومحملۿ‬ ‫ایکۿہکۿحقۿلكۿاشۿےکۿشاھتۿاضقءۿؿاعقۿہنۿوہ۔ںیمۿاتہکۿوہنۿ‬ ‫المسجدْیلزمْبدونْالِضاءْاتقاقا‪1‬۔ ْ‬ ‫نکیل ۿدجسم ۿوتریغب ۿاضقء ۿاقیض ۿےک ۿالرم ۿؿلامك ۿوہاجیت ۿےہۿ‬ ‫لاالافتط۔(ف)‬ ‫ایسۿےکۿاؿالئۿؿفقۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫صحْوقفْماشراہْفاسداْبعدْالِبض‪2‬۔ ْ‬

‫ہضبقۿےکۿدعبۿاشۿزیچۿاکۿؿفقۿحیحصۿےہۿسجۿوکۿرشا ۿافدسۿےکۿ‬

‫شاھتۿرخلداۿوہ۔(ف)‬ ‫رظنۿاحبلكۿذموکرہۿوسالۿاںیہنۿرپۿوتفٰیۿؿاحقۿوہلا اذالیقیتْفْالوقفْاالبماْھوْا نقعْلہ(ؿفقۿںیمۿرصفۿایسۿرپۿوتفٰیۿدلاۿ‬ ‫اجلاۿےہۿوجۿاشۿےکۿقحۿںیمۿرلادہۿلاعفۿوہۿاشۿےکۿہریۿرپۿوتفٰیۿںیہنۿدلاۿاجلا۔ف)ہنۿہکۿانۿابمحقۿہمیظعۿےکۿشاھتۿوجمہۿےنۿادتباءۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫درکۿںیک نجۿےکۿدعبۿہبشۿوکۿاصلاۿاجنگشئۿںیہن‪،‬وللْالحمد‪،‬واللْ ٰ‬ ‫‪۶۵‬راضمنۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫ارؤنھکلوھجایئۿٹوہلۿلادشاہۿلحمۿیکۿدویریھۿوئسمہلۿیشنمۿاونرۿیلعۿ‬ ‫ہلئسم‪:۸۷۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿفصالےئۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿصخۿومدنۿدجسمۿےہۿاؿرۿاشۿصخۿؤمدنۿےنۿرجحہۿدجسمۿ‬ ‫وجۿؿفقۿاھتۿاشۿںیمۿاانپۿدلخۿاؿرۿرصتفۿاماکلہنۿرکےکۿالكۿاکمنۿاؿرپۿاشۿرجحہۿےکۿانبلاۿاؿرۿرجحہۿؿفقۿوکۿاےنپۿاماکلہنۿرصتفۿاؿرۿ‬ ‫امتحتۿںیمۿاللاۿاؿرۿاشۿںیمۿاخہنۿداریۿؿوکسمكۿرکلاۿےہ‪ٓ ،‬ا لاۿدنعارشلفۿارشلفیۿہیۿاجمرۿےہۿلاہنۿاؿرۿالہۿہلحمۿاشۿوکۿاخرچۿرک شکیےۿ‬ ‫ںیہۿلاہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رجحہۿارگۿوکسمكۿؤمدن ےکےئلۿؿافقۿےنۿؿفقۿایکۿاھتۿاؿرۿاشۿےنۿاشۿےکۿاؿرپۿوکیئۿامعرفۿاےنپۿرؿےپۿےسۿؿفقۿےکۿےئلۿانبرکۿ‬ ‫اشۿںیمۿوکسمك ۿیکۿوتاشۿرپۿاسلامۿںیہن‪،‬ہنۿہیۿوکیئۿرصتفۿاماکلہنۿےہۿہکلب ۿاطمقب ۿرشعۿؿافقۿےہۿاؿر ۿارگۿرجحہۿدجسمۿےکۿدرگیۿ‬ ‫م‬ ‫اصمرفۿےکےئلۿؿفقۿوہاۿاھتۿنجۿںیمۿوکسمكۿؤمدنۿدالخۿںیہن‪،‬وتۿكشیبۿلااجمرۿےہۿاؿرۿ ہیممانۿدجسمۿاےسۿاخرچۿرک شکیےۿںیہ۔ْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫والل ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالؽیو عْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۹‬ۻ‪۶۷‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۾ۺ‪۸‬‬ ‫‪Page 518 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ۼدیۿاہجحلۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫اررگؿارہۿرلاسقۿمرؿدہۿوئسمہلۿویفسۿیلعۿاخنۿاہبدرۿ‬ ‫ہلئسم‪:۸۷۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہ املعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿصخۿےنۿرعہصۿدشۿشالۿےسۿاینپۿاتکںیبۿاجعمۿدجسمۿمرؿدہۿںیمۿیفۿلیبسۿاﷲ‬

‫ؿفق ۿرکدیۿںیہ‪،‬رعہص ۿدش ۿشالۿےسا ۿنمجن ۿاصالچ ۿاہلسیق ۿؿامجمقۿےکۿےضبقۿںیم ۿںیہ ۿاف ۿؿہ ۿصخ ۿرایضف ۿیکۿرطدفاریۿںیمۿ‬ ‫وہرکۿبتکۿاخہنۿوموقفۿوکۿؿاسپۿاےنپۿہضبقۿںیمۿرکلاۿاچاتہۿےہۿوتۿؿہۿصخۿاشۿلافۿاکۿقحتسمۿےہۿہکۿانمجنۿالہۿشیقۿؿامجمقۿاکۿہضبقۿ‬

‫ڑھچۿاۿرکۿاانپۿہضبقۿرک ۿلاۿاتکوبنۿوکۿدؿرسیۿدجسمۿلاۿدمرہسۿیکۿرطفۿلقتنمۿرکد ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ل‬ ‫ارگۿاش ےنۿاتکںیبۿدجسمۿاجعمۿرپۿؿفقۿںیکۿوتۿاجمرۿںیہنۿہکۿؿہۿیسکۿدمرہسۿلاۿدؿرسیۿدجسمۿیکۿرطفۿلقتنمۿیکۿاجںیئ۔ردا مخناۿرںیمۿےہ‪:‬‬

‫ظاہرہْانہْیکون ْمِصوراع ٰل ْ ٰذلكْالمسجدْوھذاھوْ ػاہز ۿاش ۿاک ۿیہی ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿایس ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿصتخم ۿےہ ۿاؿر ۿیہیۿ‬ ‫ػاہزۿےہۿہکبجۿوخدۿؿافقۿےنۿایسۿدجسمۿےکۿےئلۿنیعمۿرکدلاۿاھت۔ۿ‬ ‫الظاہرْحیثْکانْالواقفْعیْ ٰذلكْالمسجد‪1‬۔ ْ‬ ‫(ف)‬ ‫عینہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫سبلْمصحقاْفْمسجدْبعؼنہْللِرائہْلؼسْلہْبعدْ یسکۿصخۿےنۿغر ٓا نۿدیجمۿالكۿاخ ۿدجسمۿںیمۿلالؿفۿےکےئلۿ‬

‫ْایل ْاٰخر ْمن ْغی ْاھل ْتلك ْالمحلۃْ دصہقۿایکۿوتۿافۿاشۿوکۿاایتخرۿںیہنۿہکۿؿہۿاشۿدجسمۿےکۿالہۿہلحمۿ‬ ‫ذلك ْان ْیدفعہ ٰ‬ ‫ےکۿكالؿہۿیسکۿدؿرس ۿوکۿڑپ ھیےۿےکےئلۿد ۔(ف)‬ ‫للِرائۃ‪2‬۔ ْ‬ ‫دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬

‫وبہ ْعرف ْحکم ْنِْل ْکتب ْاالوقاف ْمن ْمحال اْ ایسۿےسۿبتکۿاؿاقفۿےکۿاافتنفۿیکۿرغ ۿاکۿاےنپۿاکملافۿےسۿ‬ ‫می‬ ‫ا‪،‬والقِہاءْبذلكْمؽتلونْفانْوقق اْعلْ لقتنمۿرکےنۿاکۿمکحۿولعممۿوہایگۿاؿرۿاہقفءۿاشۿےکۿشاھتۿ نلیۿںیہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫لالنتقاعْب‬ ‫سپ ۿارگ ۿوتؿافق ۿےن ۿرصف ۿاےنپ ۿؿفق(ا ین ۿاینپ ۿدجسم ۿؿۿ‬ ‫مستحیقْوققہْلمْیجزْنِل اْو ْ‬ ‫دمرہس)ےک‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۻۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْالِنیۃْالمنیۃْللؾتمیمْالغنیۃْکتابْالوقفْہتکلکۿالدلاۿ ‪۷۶۸‬‬ ‫‪Page 519 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫انْعلْطلبۃْالعلمْوجعلْمِرھاْفْخزانتہْالیتْفْ وقحتسمنۿےکےئلۿانۿاتکوبنۿوکۿؿفق ایکۿےہۿوتۿانۿوکۿلقتنمۿرکلاۿ‬ ‫اجمر ۿںیہن اؿر ۿارگ ۿمؾلؼا ۿػاابلن ۿملع ۿےئلیک ۿؿفق ۿایک ۿاؿر ۿاکھٹلا ۿانۿ‬ ‫مکانْکذاْفیفْجوازْالنِلْترددْن ر‪1‬۔ ْ‬ ‫اتکوبنۿاکۿاےنپۿاشۿزخاہنۿںیمۿرقمرۿایکۿوجۿفالنۿاکمن ںیمۿےہۿوتۿ‬ ‫لقتنمۿرکےنۿےکۿوجارۿںیمۿرتددۿےہ‪،‬رہن(ف)‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الذی ْتحـصل ْمن ْکالمہ ْانہ ْاذا ْوقف ْکؾبا ْوعیْ اشۿےکۿکالمۿےسۿوجۿینعمۿاحلص ۿوہراہۿےہۿؿہۿہیۿےہۿہکۿارگۿ‬ ‫موضع ا ْفان ْوقق ا ْعل ْاھل ْذلك ْالموضع ْلم ْیجزْ ؿافق ۿےن ۿاتکوبن ۿوکؿفق ۿایک ۿاؿر ۿان ۿےکےئل ۿاکمن ۿنیعمۿ‬

‫نِل ا ْمنہ ْالل م ْوال ْبغیھم‪،‬وظاہرہ ْانہ ْالیحلْ رکدلا ۿرھپارگۿرصفۿایسۿہگجۿؿاولنۿےکےئلۿؿفقۿایکۿوتۿافۿ‬ ‫لقتنم ۿںیہن ۿرکاتکس ۿہن ۿان ۿولوگن ۿےکےئل ۿہن ۿدؿرسؿن ۿےکےئل۔‬ ‫لغیھم ْاالنتقاع ْب ا‪،‬وان ْوقق ا ْعل ْطلبۃ ْالعلمْ‬ ‫ہ‬ ‫اش ۿاک ۿػا ز ۿہی ۿےہ ۿہک ۿان ۿولوگن ۿےک ۿہری ۿےکےئل ۿان ۿبتکۿ‬ ‫فلکل ْطالب ْاالنتقاع ْب ا ْف ْمحلہا ْوامانِل ا ْمنہْ‬ ‫وموقہفۿےسۿاافتنفۿخاللۿںیہنۿاؿرۿارگۿانۿبتکۿوکۿػاابلنۿملعۿرپۿ‬ ‫فقیہْترددْناشیئْمماقدمہْعنْاللالصۃْمنْحکایۃْ‬ ‫ؿفقۿایکۿوتۿانۿبتکۿےکۿلحمۿنیعمۿںیمۿانۿےسۿہزۿػالكۿملعۿوکۿ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫الِولیْ نْانہْلوْوقفْالمصحفْ لْالمسجدْایْ اافتنف ۿاک ۿقح ۿےہ ۿنکیل ۿان ۿاتکوبن ۿوک ۿاش ۿلحم ۿنیعم ۿےس ۿلقتنمۿ‬ ‫بالتعیی ْاھلہ ْقیل ْیِرأفیہ ْای ْیلتص ْباھلہْ رکےنۿںیمۿرتددۿےہۿوجۿخالہصۿےکۿوحاہلۿےسۿانۿدؿۿوقولنۿےسۿ‬ ‫المرتددینْالیہْوقیلْالیلتصْبہْایْفیجوزْنِلہْایلْ ادیا ۿوہا ۿنج ۿیک ۿشاقبۿںیم ۿاکحمك ۿیک ۿاجیکچ ۿےہ ۿہی ۿہک ۿارگ ۿیسکۿ‬ ‫غیہ ْوقد ْعلمت ْتِویۃ ْالِول ْاالول ْبمامر ْعنْ صخۿےنۿغر ٓا نۿدیجمۿیسکۿدجسمۿرپۿؿفقۿایکۿرگمۿاشۿدجسمۿؿاولنۿ‬ ‫الِنیۃ‪2‬۔ ْ‬

‫یک ۿنییعت ۿںیہن یک ۿوت ۿالك ۿوقل ۿہی ۿےہ ۿہک ۿاش ۿےک ۿشاھت ۿصتخمۿ‬ ‫ںیہنۿاذہا ۿاشۿوکۿلقتنمۿرکلا ۿاجمر ۿےہۿوتۿقیقحتۿوتۿوقلۿاؿلۿیکۿ‬

‫وقتمكۿعینہۿیکۿلادیئۿےسۿےلہپۿیہۿاجنۿاکچۿےہ۔(ف)‬ ‫ؿافق ۿبتک ۿارگ ۿاتکںیب ۿایس ۿدجسم ۿںیم ۿرانھک ۿاچاتہ ۿاؿر ۿہضبق ۿانمجن ۿےس ۿراکل ۿرک ۿاانپہضبق ۿوتمایلہن ۿرکھنا ۿوت ۿاش ۿےک ۿوجار ۿیک ۿرطف ۿراہۿ‬ ‫یھت‪،‬ااممۿاوبویفسۿےکۿمردلكۿاجمرۿاھت‪،‬اابشہۿںیمۿفراملاْبہْیقیت(اشۿرپۿوتفٰیۿےہ۔ف)‪،‬اؿرۿااممۿدمحمۿےکۿمردلكۿلااجمرۿاھتۿحقۿ‬

‫لكۿؿغكۿؿفقۿہیۿرشعۿہنۿرکاتیلۿہکۿوتمیلۿےک‬

‫‪ْ1‬درملتارْکتابْالوقفْمطبعْمجؾبائیْدہلْ‪ْ ۴۹۲ْ/۲‬‬

‫‪ْ2‬ردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۴۸۷ْ/۴‬‬ ‫‪Page 520 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دبےنلۿاکۿےھجمۿاایتخرۿےہ۔اصحقۿدہاہیۿےنۿسینجتۿںیمۿفراملا‪:‬القتویْعلْقولْمحمد(وتفیۿااممۿدمحمۿرہمحۿاﷲ اعتیٰلۿےکۿوقل‬ ‫رپ ۿےہ۔ف)اؿر ۿایس ۿرپ ۿكالہم ۿاقمسۿےنۿحیحصت ۿایدقؿری ۿاؿر ۿوخد ۿاصحق ۿاابشہ ۿےن ۿاےنپ ۿرشالئ ۿںیم یئم ۿفراملا ۿہک ۿلااجمر ۿےہ‪،‬نکیلۿ‬ ‫ارگۿؿہۿہضبقۿاشۿےئلۿاچاتہۿےہۿہکۿاتکںیبۿدؿرسیۿہگجۿلقتنمۿرکد ۿوتۿاشۿیکۿااجرفۿہنۿدںیۿےگۿاؿرۿارگۿرایضفۿوکۿوتمیلۿرکےنۿےکۿ‬ ‫ےئلۿہیۿ۔ہلیۿرکلاۿےہۿوتۿلاالافتطۿہزۿزگۿہززگۿاجمرۿںیہنۿہکۿرایضفۿاکۿوتمیلۿرکلاۿرحامۿضحمۿےہۿکماْحِِناہْفْالقتوی ٰ ْ‬ ‫ْاالویل(اسیجۿ‬ ‫ہکۿےلہپۿوتف ۿںیمۿمہۿاشۿیکۿقیقحتۿرک ےکۿںیہ۔ف)اشۿوصرفۿںیمۿارگۿؿافقۿوخدۿےلہپۿےسۿوتمیلۿوہلاۿوفراۿؿہۿوخدۿراکلۿایلۿاجلاۿ‬ ‫ہک ۿاش ۿےس ۿؿفق ۿیکۿدبوخایہ ۿلامك ۿوہیئ ۿےہ ۿکماْتِدمْمنْالدرْیزنعْوجوباْولوالواقفْغیمامون‪1‬ۿ(اسیجہک ۿدرۿےکۿ‬

‫تعایلْ‬ ‫وحاےلۿےسۿزگراکچےہۿہکۿؿفقۿوتمیلۿےسۿؿوجلاۿےلۿایلۿاجےئۿاگۿارگہچۿوخدۿؿافقۿوہۿحقۿؿہۿااممكۿدارۿہنۿوہ۔ف)واللْ ٰ‬

‫اعلم۔‬

‫اراؿد ۿوپرۿویمارۿاہمراینۿاہیئۿاوکسلۿرمہلسۿومولیۿؿرریۿادمحۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪:۸۷۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿاکفرۿارگۿاینپۿوخیشۿےسۿرنیمۿد ۿہکۿاشۿرنیمۿںیمۿدجسمۿانبولۿلاۿوکیئۿشاامنۿد ۿہکۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿاگلول‪،‬لاۿرؿہیپۿد ۿہکۿاشۿوکۿیھبۿدجسمۿںیمۿاگللا‪،‬وتۿاشۿیکۿہیۿزیچںیۿدجسمۿںیم اگللااجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫۽‪۶‬رفصۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫اکفرۿارگۿرنیمۿاینپۿكلمۿرھکۿرکۿاملسموننۿوکۿاشۿرپۿدجسمۿانبےنۿیکۿااجرفۿد وتۿؿہۿدجسمۿدجسمۿیہۿہنۿوہیگۿفانْالکافرْلؼسْاھالْ‬ ‫لوقفْالمسجد(ویکہکن ۿاکفر ۿؿفق ۿدجسم ۿیک ۿاتیلہ ۿںیہن ۿرکھنا۔ف)اہن ۿارگ ۿاکفر ۿیسک ۿاملسمن ۿوک ۿاینپ ۿرنیم ۿہبہۿرکےک ۿہضبق ۿد ۿ‬ ‫د ۿہکۿاملسمنۿامكلۿوہاجےئۿاؿرۿؿہۿاملسمنۿاینپۿرطفۿےسۿاےسۿدجسمۿرک ۿوتۿحیحصۿےہۿشاامنۿارگاکفرۿےنۿااسیدلاۿہکۿہنیعبٖۿدجسمۿ‬ ‫ںیم ۿاگللا ۿاجےئ ۿاگ ۿےسیج ۿکرلان ۿلا ۿاںیٹنیۿوت ۿاجمرںیہن ۿہک ۿؿہ ۿدجسم ۿےکےئل ۿؿفق ۿاکۿالہ ۿںیہن ۿؿہ ۿامل ۿایسۿیک ۿكلم ۿرےہ ۿاگ ۿاؿر ۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫كلمۿہریۿاکۿطلخۿحیحصۿںیہن‪،‬اہنۿاہینۿیھبۿارگۿاملسمنۿوکۿكیلمتۿرکد ۿاؿرۿاملسمنۿاینپۿرطفۿےسۿاگلےئۿوتۿرحچ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 521 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ںیہن‪،‬دجسم ۿںیم ۿاگلےن ۿوک ۿرؿہیپ ۿارگاش ۿوطر ۿرپداتیۿےہۿہک ۿدجسم ۿلاۿاملسمونن ۿرپ ۿااسحن ۿرکھنا ۿےہ ۿلا ۿاش ۿےک ۿشیق ۿدجسمۿںیم ۿاش ۿیکۿ‬ ‫وکیئۿدماخلقۿرےہۿیگۿوتۿح انۿاجمرۿںیہنۿاؿرۿارگۿاینرۿدنماہنۿوطرۿرپۿشیپۿرکلاۿےہۿوتۿرحچ ںیہنۿحقۿہکۿاشۿےکۿوع وکیئۿزیچۿاکفرۿیکۿ‬ ‫رطفۿےسۿرخلدۿرکۿدجسمۿںیمۿہنۿاگلیئۿاجےئ ہکلبۿاملسمنۿوطبرۿوخدۿرخلدںیۿلاراوجنۿمردؿرؿنۿیکۿارجفۿںیمۿدںیۿاؿرۿاشۿںیمۿیھبۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫املسۿؿیہۿرطہقیۿےہۿہکۿاکفرۿاملسمنۿوکۿہبہۿرکد ۿاملسمنۿاینپۿرطفۿےسۿاگلےئ۔واللْ ٰ‬ ‫‪۷۵‬رفصۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارمریلیۿدمرہسۿرظنمۿاشالمۿوئسمہلۿومولیۿراضمنۿیلعۿاگنبیل‬ ‫ہلئسم‪۸۷۸‬لا‪:۸۷۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیم ہک‪:‬‬ ‫(‪)۶‬الك ۿہلحم ۿںیم ۿدؿ ۿدجسمۿںیہ ۿاؿر ۿدؿونن ۿدجسم ۿےک ۿوتمیل ۿالك ۿیہ ۿ ٓا دیم ۿںیہ ۿیف ۿااحلل ۿہلحم ۿےک ۿسق ۿ ٓا دیم ۿلاالافتط ۿدؿونن ۿدجسم ۿےکۿ‬ ‫اابسفۿےسۿالكۿدجسمۿایترۿرکینۿاچےتہۿںیہ‪،‬رشكاۿدؿوننۿدجسمۿوکۿالكۿدجسمۿانبلاۿاجمرےہۿلاںیہن؟‬ ‫م‬ ‫(‪)۷‬یسکۿدجسم ۿںیم کری‪،‬وچلا‪،‬اٹنیۿؿہریہۿرادئۿےہۿیسکۿاکم ۿںیمۿرصف ۿںیہنۿوہلا ۿارگ ۿہبۿراےئۿسق ۿ صلیۿےکۿاشۿاابسف ۿوکۿ‬

‫دؿرسی ۿدجسمۿںیمۿےنجیھبۿلا ۿوکیئۿصخۿاےنپۿاکمۿےکےئلۿرخلد ۿرکےلۿاجےئۿلاہلحمۿےکۿ ٓا دیمۿمیسقتۿرکےکۿےلۿاجںیئۿوتۿاجمرےہۿ‬

‫لاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ارگۿہیۿاچےتہۿںیہۿہکۿدؿوننۿدجسمؿنۿوکۿدعمؿمۿرکےکۿرسیتیۿہگجۿدجسمۿانبںیئۿوتۿہیۿرحامۿرحامۿتخسۿرحامۿادشۿملظۿےہ‪،‬‬ ‫‪ ْ ‬اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬اش ۿےس ۿمرھ ۿرک ۿػامل ۿوکن ۿوج ۿاﷲ یکۿ‬ ‫تعایل" ‪‬‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫ْ‬

‫‪1"   ‬۔ ْ‬

‫دجسمؿنۿوکۿانۿںیمۿاﷲ اکۿلامۿےئلۿاجےنۿےسۿرؿےکۿاؿرۿانۿیکۿ‬

‫ؿریاینۿںیم وکششۿرک ۿاوسینۿےک ۿےئلۿداینںیمۿروسایئۿاؿرۿ‬ ‫ٓا رخفۿںیمۿمراۿذعاف۔‬

‫اؿرۿارگۿدؿوننۿدجسمںیۿلصتمۿںیہۿہیۿاچےتہۿںیہۿہکۿچیبۿیکۿدویارۿاٹہرکۿدؿوننۿوکۿالكۿرکںیلۿوتۿہیۿاجمرۿےہ۔ۿاابشہۿؿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الھلْالمحلۃْجعلْالمسجدینْواحدا‪2‬۔ ْ‬

‫الہۿہلحمۿوکۿاایتخرۿےہۿہکۿدؿۿدجسمؿنۿوکۿالكۿرکںیل۔(ف)‬

‫(‪)۷‬الہۿہلحمۿلاۿوکیئۿاےسۿاےنپۿرصتفۿںیمۿرکےلۿہیۿرحام‪،‬اےسۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿد ۿدںیۿہیۿرحام۔اےسۿچیبۿرکۿاشۿیکۿتمیقۿایسۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫دجسمۿیکۿریمعتۿؿۿرممقۿےکےئلۿوفحمعۿرںیھکۿہیۿاجمر۔واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالصلٰوةْبابْمایقسدْالصلٰوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۹ /۶‬۾‬

‫ْ‬

‫‪Page 522 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪۶۵‬راضمنۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ار رلاسقۿوگاایلرۿہلحمۿوحیلیۿوھچپارہۿوئسمہلۿونردمحمۿاخنۿ‬ ‫ہلئسمۺ‪:۸۷‬‬ ‫ایکفرۿامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿہلئسمۿدلیۿںیم‪،‬ایکیسکۿوبجمریۿیکۿاحلكۿںیمۿومبحقۿرشتعیۿہیۿاجمرۿےہۿہکۿامعرفۿدجسمۿہتخپ لاۿاخمۿ‬ ‫دؿرسیۿہگجۿلقتنمۿرکدیۿاجےئۿاؿر رنیمۿدجسمۿرپۿاکمنۿلاۿراہتسۿؿہریہۿانبایلۿاجےئۿاؿرۿاشۿےکۿوع ۿںیم دؿہزیۿہگجۿانمسقۿرنیمۿ‬ ‫ےلۿرکۿاشۿرپۿدجسمۿونبادیۿاجےئۿاؿرۿاشۿاکۿہبلمۿؿہریہۿسقۿایسۿںیمۿاگلدلاۿاجےئۿاؿرۿوخوصبرفۿونبادیۿاجےئ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دجسم ۿوک ۿدؿرسی ۿہگج ۿلقتنم ۿرکلا اؿر ۿاش ۿیک ۿرنیم ۿرپ ۿراہتس ۿلا ۿاکمن ۿانبلا ۿسق ۿادش ۿرحام ۿیعطق ۿےہ ۿارگہچ ۿاش ۿےک ۿوع ۿدؿرسی ۿہگجۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وسےنۿیکۿدجسمۿونبادیۿاجےئ‪،‬وبجمریۿیکۿ لیصفۿیھکلۿاجےئۿہکۿاشۿرپۿوجافۿوہ۔واللْ ٰ‬ ‫ارمنلیـرۿعلضۿیلیپۿتیھبۿرمہلسۿومولیۿرعافنۿیلعۿاصحقۿروضیۿہملسۿ‬ ‫ہلئسمۻ‪:۸۷‬‬

‫‪/۶‬وشال۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿدنہؿؿنۿوکۿدجسمۿےکۿونکںیۿےسۿلاینۿرھبےنۿیکۿااجرفۿدےنیۿاکۿایکمکح ےہۿاؿرۿایکۿرشكاۿ‬ ‫ؿہۿدجسمےکۿونکںیۿےسۿلاینۿرھب شکیےۿںیہ؟ اہینۿخالتفۿیٹیمکۿؿاولنۿےنۿدنہؿۿملسمۿااحتدۿیکۿانبءۿرپۿرہچکیۿرٹکلکیۿیکۿدجسمۿےکۿونکںیۿ‬ ‫ےس ۿدنہؿؿن ۿوک ۿلاین ۿرھبےن ۿیک ۿااجرف ۿدی ۿےہ‪،‬ونکان ۿدجسم ۿںیم ۿےہ ۿنیت ۿرطف ۿنیع ۿدجسم ۿا ین ۿفرش ۿدجسم ۿےہ ۿاؿر ۿالك ۿاجمكۿ‬ ‫لیصفۿاؿرۿؿوضۿےکۿلاینۿیکۿلایلۿےہ۔خالتفۿیٹیمکۿؿاےلۿےتہکۿںیہ ہکۿانفءۿدجسمۿا ینۿلایلۿاؿرۿلیصفۿیکۿاجمكۿےسۿدالخۿوہرکۿدنہؿۿ‬ ‫لاین ۿرھب شکیےںیہ ۿارگہچ ۿ ٓا وھکنن ۿےس ۿداھکی ۿایگۿہک ۿالہ ۿونہد ۿمرامرۿنیعۿدجسمۿںیمۿدالخ ۿوہےتۿںیہ ۿاؿر ۿلاین ۿرھبےتۿںیہ‪،‬ایکاملسملانۿ‬ ‫رہشۿرپۿفر ےہۿہکۿیتحۿاالاکمنۿدجسمۿوکۿالہۿونہدۿیکۿدرتسشۿےسۿاچبںیئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫لالہبشۿاملسموننۿرپۿالرمۿےہۿہکۿدجسمۿوکۿرشمنیکۿیکۿےبۿرحیتمۿےسۿوفحمعۿرکںی اؿرخالتفۿیٹیمکۿیکۿدنہؿرپیتسۿرپۿاحلعۿہنۿرکںی۔انۿ‬ ‫ولوگنۿےنۿدجسمںیمۿاجرکۿلاینۿرھبۿلادرۿانکرۿلاراہۿسمخدۿںیم دنہؿؿنۿوکےلۿاجرکۿاملسموننۿاکۿؿاظعۿانبلاۿےہ‪،‬لیصفۿدجسمۿیھبۿمکحۿ‬ ‫دجسمۿںیم ےہ۔اتفؿٰیۿاعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫القناءْتبعْالمسجدْفیکونْحکمہْحکمْالمسجدْکذاْ انفءۿدجسمۿدجسمۿےکۿلاعبۿوہلاۿےہۿاذہااشۿاکمکحۿؿیہۿےہۿوجۿدجسمۿاکۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫وہلاۿےہۿاسیجہکۿطیحمۿرسحشیۿںیم ےہ۔ؿاﷲ اعتیٰلۿاملع(ف)‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫فْمحیطْالسرخیس ۔واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرْفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۷ /۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 523 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہلئسمۼ‪۸۷‬لا۽‪ :۸۷‬اردمحمۿوپرۿؿدہزہۿؿاالۿلیصحتۿادمحۿوپرۿدااخکہنۿاخ ۿوئسمہلۿومولیۿكالمۿفرلدۿ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿانۿولئسمنۿںیمۿہک‪:‬‬ ‫(‪)۶‬الك ۿدجسم ۿہنہک ۿمصؾف ۿسج ۿےکۿنیمی ۿامشل ۿرشمط ۿںیم ۿدیمان ۿڑپا ۿےہۿسج ۿےک ۿوجامك ۿدحمؿد ۿدبویار ۿاہےئۿہتخپ ۿںیہ ۿدبنگ ۿاہےئۿ‬ ‫دجسمۿرگۿےئگۿںیہۿاؿر ۿدویار ۿونجیبۿیھبۿرگیئگۿےہۿسجۿیکۿحصیہاےئ ۿہتخپۿتہبۿرعہصۿےسۿرخاف ۿوہریہۿںیہ‪،‬ایکۿومبحق ۿرشفۿ‬ ‫رشفیۿہیۿحصیہاۿیسکۿدؿرسیۿدجسمۿرپلاۿانۿوکۿچیبۿرکایسۿدجسم ۿہنہکۿیکۿریمعتۿرپۿر مۿرصفۿرکلاۿاجمرۿےہۿؿرہنۿدجسمۿںیمۿیھبۿوینۿیہۿ‬ ‫دہنممۿرےہۿیگۿاؿرۿحصیہاۿیھبۿاضظئۿوہاجیگنیئ۔‬ ‫م‬ ‫(‪)۷‬شاامنۿدجسمۿرشفیۿلثمۿحصیہاےئۿہتخپۿؿکریۿاہےئۿہنہکۿؿہریہۿ ٓا ؿارہۿڑپیۿںیہۿاؿرۿدجسمرشفیۿیھبۿاشۿشاامنۿےسۿ سیعییۿ‬ ‫ۼوشالۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫ےہۿوتۿایکۿؿہۿشاامنۿدجسمۿاکۿدؿرسیۿدجسمۿرپۿاگللاۿاجےئۿلاۿںیہن؟ارگۿاگللاۿاجےئۿوتۿیسکۿیکۿااجرفۿےسۿتمیقۿیلۿاجےئۿلاۿریخایت؟ْبؼنواْ‬

‫توجروا۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪)۶‬انۿالییـنۿاکۿدؿرسیۿدجسمںیمۿدانیۿرحامۿےہۿایسۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿرصفۿیکۿاجںیئ‪،‬اؿرۿارگۿاشۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿانۿیکۿاححقۿ‬ ‫ہنۿوہۿمنلادویارۿہتسکشۿنبۿیکچۿلاۿاؿرۿوبضمعۿالییـنۿلاۿرھتپؿنۿےسۿانبےنۿاکۿارادہۿےہۿوتۿاںیہن وتمیلۿلاۿدتمنیۿامجمقۿہلحمۿامکبلۿااممكۿ‬

‫ؿدلامك ۿچیب ۿرک ۿایس ۿدجسم ۿیک ۿریمعت ۿیہ ۿںیم رصف ۿرکںی ۿدجسم ۿےک ۿدؿرس ۿاکم ںیم ۿاش ۿتمیق ۿاک ۿرخچ ۿرکلا ۿرحام ۿوہاگْوالتقصیلْ‬

‫ْفتاونا( لیصفۿاکلمۿامہر ۿاتفؿٰیۿںیمۿےہ۔ف)‬ ‫الکاملْف ٰ‬

‫م‬ ‫(‪)۷‬انۿااقن ۿاکۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿد ۿدانیۿرحامۿےہۿیسکۿیکۿااجرفۿےسۿںیہنۿد ۿ شکیےۿاہنۿحقۿہکۿہیۿدجسمانۿےسۿ سیعییۿےہۿ‬ ‫وتۿعیبۿےئکۿاجںیئۿاؿرۿدؿرسیۿدجسمۿےکۿاہھتۿعیبۿرکلاۿاؿیٰلۿےہۿہکۿدبوتسرۿمظعمۿرںیہۿےگۿؿہۿتمیقۿایسۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیمۿرصفۿوہۿاؿرۿ‬ ‫اشۿؿغكۿریمعتۿیکۿاححقۿہنۿوہۿوتۿوتمیلۿانیمۿدتمنیۿےکۿلاشۿایسۿدجسمۿیکۿاححق ریمعتۿےکےئلۿااممكۿرےہۿاؿرۿاکمۿںیم رصفۿرکلاۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫ہزۿزگۿاجمرۿںیہن۔عیبۿوتمیلۿرک ۿارگۿؿہۿہنۿوہۿوتۿانیمۿدتمنیۿامجمقۿہلحم۔واللْ ٰ‬ ‫اررسۿہتشۿاشالمۿیٹیمکۿ ٓا رگہۿاجعمۿدجسمۿوئسمہلۿدبعارلدیشۿرسہتشۿدارۿیٹیمکۿ‬

‫ۼوشالۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم۾‪:۸۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاۿشۿلار ۿںیمۿہکۿامنرۿلانۿدجسمۿیکۿراےئۿےہۿہکۿنحصۿدجسمۿیکۿوتعیسۿےکےئلۿداکلافۿہقلعتمۿدجسمۿیکۿ‬ ‫تھچۿرپالكۿںورہۿریمعتۿایکۿاجےئۿلاۿہکۿاؿرپۿیکۿتھچۿرپۿدجسمۿاکۿنحصۿوہاجےئۿاؿرۿےچینۿاشۿےکۿالكۿںورہۿوہاجےئۿدجسمۿتہبۿاؿیچنۿےہۿ‬ ‫حقۿداکوننۿرپۿںورہۿےنبۿاگۿوتۿںورہۿیکۿتھچۿنحصۿدجسمۿےسۿمرامرۿےلمۿیگ‪،‬اشۿرطچۿوتعیسۿنحصۿرکلاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ بؼنواتوجروا۔‬

‫‪Page 524 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫اجمرۿےہ‪،‬اشۿںیمۿوکیئۿرحچۿںیہن‪،‬اؿر ۿدجسمۿحقۿرھباجےئۿوتۿاشۿںور ۿیکۿتھچۿرپۿڑپ ھیےۿؿاولنۿوکۿیھبۿدجسمۿیہۿاکۿوثافۿےلم ۿاگۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫ارگہچۿؿہۿںورہۿرصفۿؿفقۿیلعۿادجسملۿرےہ۔واللْ ٰ‬ ‫ۼ‪۷‬وشالۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫اردؿۿوکہہۿداكۿاخہنۿاھچؿینۿاجدنلرھیۿوئسمہلۿدیسۿاحیجۿونمرۿشاہۿ‬ ‫ہلئسم‪:۸۸۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿاہلسیقۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿاگؿنۿںیمۿالكۿدجسمۿرقتمناۿاچپشۿمرشۿےسۿوموجدۿےہۿسجۿوکۿاشۿاگؿنۿےکۿ‬ ‫الہۿشیقۿےنۿلمۿرکۿریمعتۿایکۿاھتۿحقۿےسۿافۿلكۿہزۿامنرۿاشۿںیمۿاداۿرکےت ۿںیہۿدنچۿشالۿےسۿاشۿاگؿنۿںیمۿدنچۿولگۿرایضفۿ‬ ‫وہاجےنۿےکۿشیق ۿاہلسیق ۿےسۿہشیمہۿڑیھچۿاھچر ۿرےتھکۿںیہ ھچک رعہصۿےسۿان ۿولوگنۿےنۿاشۿانبرپۿہکۿاشۿدجسمۿیکۿریمعتۿںیم‬ ‫امہر ۿ ٓا لاؿاخدادۿیھبۿشالم ۿےھتۿاشۿےئلۿںیمہۿیھبۿادانۿؿۿامنرۿاکۿقحۿاحلصۿےہ‪،‬غرانئۿےسۿہیۿولعممۿوہلاےہۿہکۿدجسمۿرپۿہضبقۿ‬ ‫رکح انۿاچےتہۿںیہۿاؿرۿوینسنۿوکۿےبۿ قلعۿرکلاۿوظنمرۿےہ‪،‬ڑگھج ۿاسفدۿاکۿنیقیۿاکلمۿےہ‪،‬ااتفتسءۿہیۿےہۿہکۿدجسمۿذموکرۿںیمۿاہلسیقۿ‬ ‫ؿرؿاضفۿادانۿؿامنرۿادارک شکیےۿںیہۿلاںیہنۿاؿرۿرؿاضفۿےکۿینسۿ ٓا لاۿؿاخدادۿےکۿریمعتۿدجسمۿںیمۿرشلكۿوہےنۿےسۿاںیہنۿدجسمرپۿدلخۿ‬ ‫ؿرصتفۿاکۿقحۿاحلصۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رؿاضفۿرامہنۿیلعۿاومعلمۿافکر ۿرمدتنیۿںیہۿکماْحِِناہْفْردالرفضۃْبماْالمزیدْعلیہ(اسیجۿہکۿمہۿاشۿیکۿقیقحتۿاےنپۿ‬ ‫رشاہل"ردارلہضف"ںیمۿاشۿادنارۿےسۿرک ےکۿںیہۿسجۿرپۿیسکۿااضہفۿیکۿرضؿرفۿںیہن۔ف)اتفؿٰیۿخالہصۿؿاتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیم‬ ‫ےہ‪:‬‬

‫الرافیض ْاذاکان ْیسب ْالشیلی ْاویلعن ما ْوالعیاذْ رایضفۿحقۿنیخیشۿرکنیمی(دصقیۿؿرمع)ریضۿاﷲ اعتیٰلۿامہنعۿ‬ ‫وکۿاگایلنۿےکبۿلاانۿرپتنعلۿےجیھۿوتۿؿہۿاکفرۿےہ(ف)‬ ‫باللْف وْکافر‪1‬۔ ْ‬ ‫"‪2‬۔ ْ‬

‫تعایل"‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫ہنۿانۿیکۿادانۿادان‪،‬ہنۿانۿیکۿامنرۿامنر۔‬ ‫تعایل"‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬

‫‪‬‬

‫ْ‬

‫اﷲاعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬اشۿےکۿاؿایلءۿوتۿرپزیہۿاگرۿیہۿںیہ۔(ف)‬ ‫اﷲ اعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬وجۿھچکۿاوہـنۿےنۿاکمۿےئکۿےھت‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالسیْالبابْالتاسعْفْاحکامْالمرتدینْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۷‬ۻ‪۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۽‪۸۹ /‬‬

‫‪Page 525 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫‪‬‬

‫‪"‬‬

‫مہ ۿےن ۿدصق ۿفرامرک ۿاںیہن ۿلارلك ۿلارلك ۿةغر ۿےک ۿرھکب ۿ‬

‫‪1‬‬

‫وہےئۿدر ۿرکدلاۿہکۿرؿرنۿیکۿدوھفۿںیمۿرظنۿآ ےتۿںیہ۔ (ف)‬

‫اؿرۿانۿےکۿلافۿدادا ۿہکبجۿاہلسیقۿےھتۿاۿؿراوہـنۿےنۿذمہقۿرضفۿاایتخرۿایکۿوتۿہنۿؿہۿانۿےکۿلافۿرےہۿہنۿہیۿانۿیکۿاؿالد‪،‬ہنۿانۿےکۿ‬ ‫درہعیۿےسۿاںیہنۿوکیئۿدوعٰیۿاتچنہپۿےہ‪،‬‬ ‫تعایل"‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬

‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫۔والل ٰ‬

‫‪ ْ "  ‬اﷲاعتیٰل ۿےن ۿارشاد ۿفراملا‪:‬ا ۿونچ ! ؿہ ۿریت ۿرھگؿاولنۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫ںیم ںیہنۿكشیب ۿاشۿےکۿاکمۿمر ۿلاالقئۿںیہ۔واللْ ٰ‬ ‫اعلم(ف)‬

‫ۻ‪۶‬رحممۿارحلام‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ہلئسم‪:۸۸۶‬‬ ‫دبعارکلمیۿاخنۿےنۿوجۿؿارفۿوھچر ۿؿہ حصقۿ لیصفۿںیہ‪:‬دبعاوکشلراخنۿؿدبعامیکحلۿاخن ؿدبعایبنلۿاخنۿؿاکےلۿاخنۿرسپانۿ‬ ‫ؿامسمہ ۿدنموھ رؿہج ۿاےنپ ۿوک ۿوھچرا۔الك ۿزنمل ۿاکمن ۿدبعارکلمی ۿاخن ۿےن ۿاےنپ ۿرؿہج ۿوک ۿوعب ۿدنی ۿرہم ۿےک ۿدلا ۿاؿر ۿاش ۿاک ۿمیعناہمۿ‬ ‫امسمہۿدنموھۿےکۿلامۿرحتریۿرکدلا۔امسمہۿدنموھۿےنۿاشۿاکمنۿوکۿدبسقۿدفاۿنیسحۿاخنۿؿدلۿاکےلۿاخنۿےکۿعیبۿرکدلاۿسجۿاک الۿدوعیۿ‬ ‫امسمہ ۿدہشمی ۿےس ۿوھکلالاایگ۔امسمہ ۿدنموھےن ۿوج ۿؿارف ۿوھچر ۿحصق ۿ لیصف ۿدلی ۿںیہ‪:‬دبعاوکشلر ۿاخن ۿؿدبعامیکحل ۿاخنۿ‬ ‫ؿدبعایبنل ۿاخن ۿؿاکےل ۿاخن ۿرسپان ۿدبعایبنل ۿاخن ۿوفف ۿوہےئ ۿاےکن ۿؿارف ۿحصق ۿ لیصف ۿدلی ۿںیہ‪:‬دبعایبنل ۿاخن ۿؿیلع ۿدمحم ۿاخنۿ‬

‫ؿؿیلۿدمحمۿاخنۿرسپان۔دبعایبنلۿاخنۿؿامسمہۿانکؿامسمہۿاؿایل مگیبۿرؿہجۿدبعایبنلۿاخنۿاؿرۿدرتخانۿرمعاؿۿؿاابقلۿوکۿوھچرا۔دبعامیکحلۿاخنۿ‬ ‫ح‬ ‫وففۿوہےئۿاشۿےکۿؿارفۿحصقۿ لیصفۿدلیۿںیہ‪:‬احیجۿدبعارل مٰنۿؿدبعارلمیحۿاخن ےھننۿاخنۿرسپانۿدبعامیکحلۿاخنۿؿالیتیۿمگیبۿ‬ ‫ؿوھچیٹ ۿمگیب ۿدرتخان ۿدبعامیکحل ۿاخن ۿؿرؿہج ۿولعمم ۿوک ۿوھچرا۔اکےل ۿاخن ۿوفف ۿوہےئ ۿان ۿےک ۿؿارف ۿحصق ۿ لیصف ۿدلی ۿںیہ‪:‬دفاۿ‬ ‫نیسح ۿاخن ۿرسپ ۿاکےل ۿاخن ۿوک ۿاانپ ۿؿارف ۿوھچرا۔دفا ۿنیسح ۿاخن ۿوفف ۿوہےئ ۿان ۿےک ۿؿارف ۿحصق ۿ لیصف ۿدلیۿںیہ‪:‬رؿہج ۿاؿیٰل ۿاکۿ‬ ‫ااقتنل ۿدفا ۿنیسح ۿاخن ۿےک ۿشاےنم ۿوہایگ ۿاھت‪،‬ہی ۿںیہن ۿولعمم ۿہک ۿدنی ۿرہم ۿادا ۿوہالا ۿاعمف ۿوہا ۿاؿر ۿرؿہج ۿاؿیٰل ۿےک ۿوفف ۿوہےن ۿےک ۿدعبۿ‬ ‫رؿہجۿلاینۿےکۿشاھتۿدقعۿوہاۿسجۿاکلامۿدہشمیۿمگیبۿےہ۔امسمہۿدہشمیۿمگیبۿےنۿرہمۿاعمفۿںیہنۿایکۿےہ۔رؿہجۿدہشمیۿمگیبۿالؿدلۿاؿرۿ‬ ‫رؿہجۿاؿیٰلۿیھبۿالؿدلۿاؿرۿالكۿاچچیقیقحۿدبعاوکشلرۿاخنۿؿدبعادیجملۿاخنۿؿدبعاولدیحۿاخنۿؿدبعازعلمرۿاخنۿرسپانۿدبعاوکشلرۿاخنۿاؿرۿ‬ ‫اچچرادۿاھبیئ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪۷۸ /۷‬‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۶۶‬ۻ‪۹‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬ ‫‪Page 526 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دبعاینغل ۿاخن ۿؿیلع ۿدمحم ۿاخن ۿؿؿیل ۿدمحم ۿاخن ۿرسپان ۿدبعایبنل ۿاخن ۿرموحم ۿہی ۿؿارف ۿوھچر ۔ہی ۿاجدئاد ۿسج ۿدقر ۿؿفق ۿوہیئ ۿكالؿہۿ‬ ‫اکمنۿامسمہۿدنموھۿےکۿہیۿاکےلاخنۿیکۿادیاۿیکۿوہیئۿیھتۿاؿرۿاکمنۿسجۿاکۿمیعناہمۿامسمہۿدنموھۿےنۿانبمۿدفانیسحۿاخن ایکۿدبعارکلمیۿ‬ ‫اخنۿاکۿادیاۿرکدہۿےہۿسجۿےسۿامسمہۿدہشمیۿمگیبۿےسۿالدوعٰیۿوھکلادلاۿےہۿاغرارۿلاہمۿشیپۿرکلاۿوہن۔‬ ‫منکہۿامسمہ ۿدہشمیۿمگیبۿرؿہجۿدفانیسح ۿاخن ۿرموحمۿؿدبعاوکشلر ۿاخنۿؿدلۿدبعارکلمیۿرموحمۿؿاحیجۿدبعارلحمان ۿاخنۿؿےھننۿاخنۿ‬ ‫ؿدبعارلمیحۿاخنۿرسپانۿدبعامیکحلۿاخنۿشانکۿمریلیۿہلحمۿاہبرروپرۿےکۿںیہۿوجۿہکۿاجدئادۿمفصلہۿدلیۿامیتیلۿدؿۿہزارۿرؿےپۿاحیجۿاکےلۿ‬ ‫اخنۿرموحمۿومرفۿاٰیلعۿامہر ۿؿاعقۿہلحمۿاہبریۿوپرۿمریلیۿےکۿںیہ اشۿاکۿہیفصتۿلایمہۿراضدنمیۿمہۿسقۿؿرلاےئۿاکےلۿاخنۿےکۿ‬ ‫ہیۿغرار ۿلالا ۿہک ۿاجدئاد ۿذموکرادصلر ۿلاایحف ۿامسمہ ۿدہشمی ۿمگیبۿرؿہجۿدفانیسح ۿاخنۿےک ۿہضبقۿاؿررصتف ۿںیمۿرےہ ۿیگۿاؿر ۿاشۿیکۿ‬ ‫ٓا دمینۿےسۿؿہۿرصتاففۿاےنپۿرکیتۿرےہۿاؿرۿكالؿہۿ ٓا دمینۿرکاہیۿاجدئادۿوموقہفۿےکۿالكۿرؿہیپۿاموہاریۿلاایحفۿاینپۿدبعاوکشلرۿاخنۿ‬ ‫ح‬ ‫ؿالكۿرؿہیپۿاموہاریۿلاایحف ۿامسمہ ۿاحیجۿدبعارل مٰن ۿدلا ۿرکںیۿارگۿامسمہ ۿدہشمی ۿمگیبۿدؿرسا ۿراکچۿرک ۿلا ۿتفعۿؿتمصع ےسۿ‬ ‫زگررسبہنۿرک ۿوتۿاشۿوکۿقحۿہضبقۿاؿرۿ ٓا دمینۿرکاہیۿاجدئادۿذموکرۿاؿرۿؿوصل ار اموہارۿرقمرہۿدبعاوکشلرۿاخنۿؿاحیجۿدبعارلحمانۿ‬

‫اخنۿلایقۿںیہنۿرےہۿاگۿاؿرۿاحبلۿدقعۿلاینۿاؿرۿوففۿامسمہےکۿہیۿاجدئادۿؿاےطسۿرصمفۿدجسمۿیبۿیبۿیجۿاصہبحۿؿاعقۿمریلی ہلحمۿاہبریۿوپرۿ‬ ‫ؿفقۿوصتمرۿوہیگ۔امسمہۿوخاہۿدرگیۿؿرلاۿوکۿقحۿؿوصلۿررۿرکاہیۿداکلافۿؿاکملافۿاکۿاحلصۿہنۿوہاگ۔وجۿصخۿوتمیلۿدجسمۿےہۿلاۿ ٓا دنئہۿ‬ ‫وکۿوہاگۿؿیہۿوتمیلۿاجدئادۿذموکرۿاک ۿوہاگ‪،‬مہۿرقمانۿلاۿیسکۿوتمیل ۿوکۿبصنمۿااقتنلۿاجدئادۿلدرہعیۿعیبۿؿرنہۿؿہریہۿےکۿہنۿوہاگۿرممقۿ‬ ‫تسکشۿرتخیۿداکلافۿؿاکملافۿےک ۿامسمہۿاےنپۿلاشۿےسۿرکیتۿرےہۿیگۿارگۿخداوخناہتسۿوکیئۿداکنۿؿۿاکمنۿلالکلۿدہنممۿوہاجےئۿوتۿ‬ ‫اش ۿیک ۿریمعت ۿدجسم ۿیب ۿیب ۿاصہبح ۿاےنپ ۿرسامہی ۿےس ۿلدرہعی ۿوتمیل ۿدجسمےک ۿرک ۿیگ‪،‬اکمن ۿاخم ۿومرؿیث ۿوکسمہن ۿدبعاوکشلر ۿاخنۿ‬ ‫ؿدبعارلمیحۿاخن ؿےھننۿاخنۿؿہریہۿںیمۿامسمہۿذموکرۿوکۿھچکۿ قلعۿاؿرۿدوعٰیۿہنۿوہاگۿاذہاۿانۿسقۿرمامكۿرپۿاغرارۿالرکۿہیۿاغرارۿلاہمۿھکلۿ‬ ‫دلاۿہکۿدنسۿوہ۔‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ املعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسمۿںیم ۿہک ۿدفانیسح ۿاخن ۿؿدل ۿاکےل ۿاخن ۿےن ۿرؿہج ۿدہشمی ۿمگیب ۿاؿر ۿاچچ دبعاوکشلر ۿوھچر ۿرکۿ‬ ‫ااقتنل ۿایک ۿدبعامیکحل ۿاخن ۿےک ۿدؿرس ۿاچچ ۿےھت ۿوج ۿدفا ۿنیسح ۿاخن ۿےسۿےلہپ ۿزگرےئگ ۿاجدئاد ۿہک ۿدفانیسح ۿاخن ۿیک ۿادیارکدہ ۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫اکمنۿہکۿدفانیسحۿاخنۿےنۿاینپۿدادیۿدنموھۿےسۿرخلداۿوجۿاےسۿاشۿےکۿوشہزۿےنۿدنیۿرہمۿںیمۿدلاۿاھتۿانۿرتمؿاکفۿدفانیسحۿاخنۿ‬ ‫ح‬ ‫ےکۿتبسنۿالكۿاغرارۿلاہمۿدہشمیۿمگیبۿؿدبعاوکشلرۿاخنۿاؿرۿرسپانۿدبعامیکحلۿاخنۿاحیجۿدبعارل مٰنۿاخنۿؿدبعارلمیحۿاخنۿؿےھننۿاخن‬

‫‪Page 527 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےنۿاشۿومضمنۿاکاھکلۿہکۿوجۿہکۿاجدئادۿمفصلہۿدلیۿاحیجۿاکےلۿاخنۿرموحمۿامہر ۿومرفۿاعیلۿیکۿےہۿاشۿاکۿہیفصتۿمراضدنمیۿمہۿ‬ ‫ےسۿؿرلاےئۿاکےلۿاخنۿےکۿہیۿغرارلالاۿہکۿاجدئادۿذموکرۿادصلرۿلاایحفۿدہشمیۿمگیبۿےکۿہضبقۿؿرصتفۿںیم رےہۿیگۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿ‬ ‫ےسۿؿہۿاےنپۿرصتاففۿرکیتۿرےہۿاؿرۿكالؿہۿ ٓا دمینۿرکاہیۿاجدئادۿوموقہفۿےکۿالكۿرؿہیپۿاموہارۿلاایحفۿاینپۿدبعاوکشلرۿاخنۿاؿرۿالكۿ‬ ‫رؿہیپۿاموہارۿلاایحفۿامسمہۿاحیجۿدبعارلنمحۿاخنۿدلاۿرکںیۿارگدہشمیۿمگیبۿدؿرساۿراکچۿرک ۿلاۿتفعۿؿتمصعۿےسۿزگرۿہنۿرک ۿ‬ ‫وتۿانۿوکہضبقۿاؿرۿ ٓا دمینۿرکاہیۿاجدئادۿذموکرۿاؿرۿؿوصلۿاموہارۿرقمرہۿہنۿرےہۿاگۿاؿرۿاحبلكۿدقعۿلاینۿاؿرۿوففۿامسمہےکۿہیۿاجدئادۿؿاےطسۿ‬ ‫اصمرفۿدجسمۿیبۿیبۿیجۿاصہبحۿےکۿؿفقۿوصتمرۿوہیگۿامسمہۿدرگیۿؿرلاوکۿقحۿؿوصل ررۿرکاہیۿداکلافۿاکۿاحلصۿہنۿوہاگۿرممقۿتسکشۿ‬ ‫رتخی ۿاکملاف ۿداکلاف ۿیک ۿامسمہ ۿاےنپ ۿلاش ۿےس ۿرکیت ۿرےہ ۿیگ‪،‬ارگ ۿوکیئ ۿداکن ۿاکمن ۿلالکل ۿدہنمم ۿوہاجےئ ۿاش ۿیک ۿریمعت ۿدجسم ۿاےنپۿ‬ ‫رسامہیۿےسۿرک ۿیگۿاکمن اخمۿومرؿیثۿوکسمہنۿدبعاوکشلر ۿاخنۿؿدبعارلمیحۿاخنۿؿہریہۿںیم امسمہ ۿوک ۿھچکۿدوعیۿہنۿوہاگۿطقف۔‬ ‫اشۿوصرفۿںیمۿہیۿداکنۿؿاکمنۿؿفقۿوہےئگۿلاںیہن؟دہشمیۿمگیبۿزکۿزیچۿیکۿقحتسمۿےہۿارگۿؿہۿراکچۿلاینۿرک ۿوتۿاۿشۿاکایکۿارثۿےہ؟‬ ‫اکمن ۿرخلد ۿرکدہ ۿدفانیسح ۿاخن ۿسج ۿےس ۿالدوعٰی ۿاھکللا ۿایگےہ ۿؿہ ۿوہ ۿالا ۿںیہن؟دہشمی ۿمگیب ۿاموہار ۿذموکر ۿدبعاوکشلر ۿاخن ۿؿاحیجۿ‬ ‫ح‬ ‫دبعارل مٰنۿاخن ےسۿلاےنۿیکۿقحتسمۿےہۿلاۿںیہن؟بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ابعرف ۿاغرار ۿلاہمۿبجعۿلتخمۿےہۿوصرف ۿؿاہعقۿارگۿؿہۿےہۿہکۿوسالۿںیمۿذموکر ۿوہیئۿوتۿؿہۿاجدئاد ۿاحیجۿاکےلۿاخن ۿیکۿےہ‪،‬ہنۿ‬ ‫دبعاوکشلرۿؿرسپانۿدبعامیکحلۿاخنۿاحیجۿاکےلۿاخنۿےکۿؿارفۿںیہۿاشۿاکۿؿارفۿاھننۿدفاۿنیسحۿاخنۿاھتۿاؿرۿاجدئاداشۿیکۿیھبۿںیہنۿ‬ ‫دفا ۿنیسحۿاخن ۿیک ۿدایتۿلا ۿرخلد ۿرکدہ ۿےہۿ رہۿاحلۿاشۿاکۿامكل ۿرصفۿدفانیسحۿاخنۿاھتۿےکسجۿؿارف ۿطقفۿدہشمیۿمگیبۿرؿہجۿاؿرۿ‬ ‫دبعاوکشلرۿاخنۿاچچۿںیہ‪،‬رگمۿاشۿاکۿاشۿاغرارۿںیمۿرشلكۿوہلاۿاضقءانۿرپتجحۿوہاگۿاؿرۿاجدئادۿرتمؿہکۿاکےلۿاخنۿغرارۿلاےئۿیگۿنکیلۿ‬ ‫اش ۿےسۿیھب ۿرسپان ۿدبعامیکحل ۿاخن ۿوکۿاش ۿےس ۿ قلع ۿلامك ۿہن وہاگۿہک ۿاکےلۿاخن ۿاک ۿاٹیب ۿدفانیسح ۿاخن ۿوموجد ۿاھت ۿاش ۿےک ۿوہےتۿ‬ ‫ل‬ ‫وجیتھبن ۿاک ۿؿارف ۿوہلا ۿوکیئۿینعم ۿںیہن ۿرکھنا ۿرھپ ۿاجدئاد ۿیک ۿتبسن ۿادتباء ۿںیم ۿوطبر ۿاشارہ ۿا یض ۿظفل ۿوموقہف ۿؿاعق ۿوہا ۿذمہق ۿمفیٰی ۿہبۿ‬ ‫ںیمۿارگہچۿرصفۿایسۿدقرۿےسۿؿفقۿوہاجلاۿےہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ا کتیف ْابویوسف ْبلقظ ْموقوفۃ ْفِط ْقال ْالش یدْ اامم ۿاوبویفس ۿےن ۿؿفق ۿےک ۿےئل ۿرصف ۿظفل ۿوموقہف ۿرپ ۿاافتکءۿ‬ ‫فراملا‪،‬دیہشۿےنۿاہکۿہکۿمہۿرعفۿیکۿانبءۿرپ‬ ‫ونحنْنقیت ْ‬

‫‪Page 528 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫بہْللعرف‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫رگمۿ ٓا ےگۿابعرہۿا یضۿہیۿےہۿہکۿارگۿدہشمیۿمگیبۿدؿرساراکچۿرکںیۿلاۿتفعۿےسۿزگرۿہنۿرکںیۿوتۿہیۿاجدئادۿؿفقۿوصتمروہیگ‪،‬ہیۿرصاخۃۿ‬ ‫ؿفقۿیکۿقیلعتۿےہۿاؿر ۿدناتؿمر ۿؿادحۿاکۿاؿلۿؿ ٓا رخۿکالمۿؿادح ےہۿامکۿصنۿہیلعۿیفۿاریخللۃ(اسیجہکۿاشۿرپۿریخہیۿںیمۿصنۿیکۿیئگۿ‬ ‫ےہ۔ف)وتۿؿہۿظفلۿوموقہفۿاکۿاػالطۿاشۿرشعۿےسۿدیقمۿوہاۿاؿرۿؿفقۿاکۿیسکۿرشعۿرپۿ قلعۿرکلاۿاےسۿلا لۿرکداتیۿےہ۔‬ ‫اشۿےکۿشاھتۿوتفٰیۿدےتیۿںیہ۔(ف)‬

‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫می‬ ‫شرطہْانْیکونْمنجزاالمعلِااالبکائن‪2‬۔(ملتِطا) ْ ؿفق ۿیک ۿرشع ہی ےہ ۿہک ۿؿہ ۿ خر ۿوہ ۿقلعم ۿہن ۿوہ ۿاہن ۿرشعۿ‬ ‫وموجدۿےکۿشاھتۿقلعمۿوہاتکسۿےہ(ف)‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارںیمۿےہ‪:‬‬ ‫اذاجاءْغدا ْاواذاجاءْراسْالش رْاواذاکلمتْفالناْاوْ ؿافق ۿےن ۿاہک ۿحق ۿ ل ۿاک ۿدن ۿ ٓا ےئ ۿلا ۿحق ۿںیم ۿفالن ۿےس ۿکالم‬ ‫اذاتزوجت ْفالنۃ ْفاریض ْھذہ ْصدقۃ ْموقوفۃ ْاوانْ رکؿنۿلاۿفالنۿوعرفۿےسۿشادیۿرکؿنۿوتۿریمیۿہیۿرنیمۿدصہقۿ‬ ‫شئت ْاواجبت ْیکون ْالوقف ْباطال ْالن ْالوقف ْالْ وموقہفۿوہیگۿلا ۿوینۿاہکۿہک ۿارگۿںیمۿاچوہنۿلا ۿدنسپۿرکؿن‪،‬وتۿ‬ ‫ؿفق ۿلا ل ۿوہاج۔اگی ۿویکہکن ۿؿفق ۿغربی ۿالہالتک ۿزیچ ۿےسۿ‬ ‫یحتملْالتعلیقْباللطر‪3‬اھ ْمن ْالوقف ْومنْاواخرْ‬ ‫ک‬ ‫قلعم ۿوہےن ۿاک ۿاامتحل ۿںیہن ۿر ھنا ۿاھ ۿؿفق ۿاؿر ۿاؿارخ ۿاتکفۿ‬ ‫الؽیو ع۔ ْ‬ ‫ابییـف۔(ف)‬ ‫نکیلۿ ٓا ےگۿہیۿابعرفۿےہۿہکۿرممقۿامسمہۿاےنپۿلاشۿےسۿرکیتۿرےہۿیگۿدہنممۿیکۿریمعتۿدجسمۿرک ۿیگۿہیۿاشۿوصرفۿےسۿقلعتمۿ‬ ‫ںیہنۿہکۿدہشمیۿمگیبۿراکچۿرک ۿلاۿرماجےئ‪،‬ومفۿےکۿدعبۿرممق لانکممۿاؿرۿدعبۿراکچۿاےسۿاجدئادۿےسۿلالکلۿےبۿ قلعۿرہھٹالاۿ‬ ‫ایگۿےہۿاشۿےکۿدہمۿرممقۿرےنھکۿےکۿایکۿینعم‪،‬وتۿہیۿرضؿرۿاشۿیکۿایحفۿلبقۿراکچۿاکدرکۿےہۿاؿرۿاشۿؿغكۿےکۿےئلۿاہکۿہکۿدہنممۿیکۿ‬ ‫ریمعتۿدجسمۿاےنپۿرسامہیۿےسۿرک ۿیگۿارگۿدجسمۿرپۿؿفقۿںیہنۿوتۿریمعتۿدہنممۿدہمۿدجسمۿوہےنۿےکۿایکۿینعم‪،‬وتدعبۿحیقنتۿلامۿاشۿلتخمۿ‬ ‫ابعرفۿاکلصحمۿہیۿنکالہکۿرقمنیۿےنۿہیۿامتمۿاجدئادۿیفۿااحللۿؿفقۿیکۿاؿرۿاصمرفۿںیمۿہیۿرشعۿاگلیئۿہکۿلاایحفۿدہشمیۿمگیبۿےکۿ‬ ‫رصتفۿںیمۿرںیہۿرشبہکیطۿؿہۿہبۿتفعۿرسب‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۼۼ‪۸‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۼۼ‪ْ ۸‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۸‬ۻ‪۸‬‬ ‫‪Page 529 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رک ۿاؿرۿدؿرساراکچۿہنۿرک ۿاشۿؿغكۿلكۿ ٓا دمینۿاشۿےکۿےئلۿےہۿاؿرۿتسکشۿرتخیۿیکۿرممقۿاشۿےکۿدہمۿےہۿدہنممۿیکۿریمعتۿ‬ ‫دجسمۿوخدۿرک ‪،‬وتۿارگہچۿاجدئادیفۿااحللۿؿفقۿےہۿرگمآ دمینۿےسۿقحۿدہشمیۿمگیبۿرشبعۿذموکرۿقلعتمۿےہۿارگۿہیۿرشعۿدوقفدۿوہۿا ینۿ‬ ‫دہشمیۿمگیب ۿراکچ ۿرکےل ۿلا ۿتفعۿےسۿرسب ۿہن ۿرک ۿوت ۿاش ۿؿغكۿہی ۿاجدئاد ۿداف ۿؿ ۿانمعف ۿدؿونن ۿےک ۿاحلعۿےس ۿاخصلۿدجسم ۿرپ ۿؿفقۿ‬ ‫میؽ‬ ‫وصتمرۿوہیگۿا ینۿ ٓا دمینۿےسۿیھبۿدہشمیۿمگیبۿوکوکیئۿ قلعۿہنۿرےہۿاگ‪،‬ہیۿاشۿاغرارۿلاہمۿاکۿلصحمۿ ۿےہ‪،‬‬ ‫ْاویل ْمن ْاھمالہ ْم ما ْامکن ْ‪1‬کماْ کالمۿوکۿیتحۿاالاکمنۿحیحصۿانبلاۿاشۿوکۿلمہمۿانبےنۿےسۿاؿیٰلۿےہ‪،‬‬ ‫وتصحیح ْالکالم ٰ‬

‫نصواْلہْعلیہْفْاالشباہْوغیہا۔ ْ‬

‫اسیجہکۿاابشہۿؿہریہۿںیمۿاشمخئۿےنۿاشۿرپۿصنۿفرامیئۿےہ(ف)‬

‫اذہاۿاجدئادۿذموکرۿامتمۿؿامکلۿدجسمۿیبۿیبۿیجۿاصہبحۿرپۿؿفقۿحیحصۿامتمۿلاذفۿوہیئگۿدہشمیۿمگیب لاۿایحفۿؿلادنبیۿرشعۿذموکرۿرصفۿ‬ ‫ٓا دمینۿیکۿقحتسمۿےہۿاؿرۿرشعۿذموکریکۿلادنبیۿہنۿرک ۿوتۿ ٓا دمینۿیھبۿاخصلۿرصفۿدجسمۿیکۿوہیگۿدہشمیۿمگیبۿوکۿاشۿےسۿ قلعۿہنۿ‬ ‫ح‬ ‫رےہۿاگ‪،‬اموہارۿہکۿدبعاوکشلرۿاخنۿؿاحیجۿدبعارل مٰنۿاخنۿےنۿرقمرایکۿؿہۿالكۿؿدعہۿےہۿسجۿاکۿابنانہۿانۿوکۿانمسقۿےہۿرگمۿدہشمیۿ‬

‫مگیب ۿاش ۿرپۿوبجمر ۿںیہن ۿرکیتکس ۿارگہچ ۿؿہۿرشع ۿذموکر ۿیک ۿلادنبۿیھب ۿرےہ ۿاکمنۿےس ۿالدوعٰیۿحیحص ۿںیہن ۿالنْاالبراءْعنْاالعیانْ‬

‫باطلۃ(ویکہکنۿاایعن ۿےسۿمرامك ۿلا لۿےہ۔ف)ارگۿؿہۿدالخۿؿفقۿہن ۿاھتۿوتۿحصق ۿرشاطئۿفراضئۿدعبۿاداےئۿرہمۿؿہریہۿاشۿاکۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اہچرمۿدہشمیۿمگیبۿاکۿاؿرۿنیتۿےصحۿدبعاوکشلرۿاخنۿےک۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪:۸۸۷‬دہامك ۿلاراخن ۿار ۿشاہ ۿوپر ۿملہج ۿرشاہل ۿاھچؿین ۿربمنۺدااخکہن ۿخك ۿربمن۽‪۸‬رشاہل ۿمراہ ۿكلم ۿاجنپف ۿ۾امجدی ۿااثلینۿ‬ ‫‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫فی ک‬ ‫حمنْالرحیم‪،‬لااتفچ‪،‬دخبمق ۿفطنلق ۿانپہ‪،‬اعیلۿداگتسہ‪،‬انجف ۿضیفۿآمف ۿریپۿاصحق‪،‬دامۿاﷲ اعتیٰلۿ ص م‪،‬‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬ ‫السالمۿمکیلعۿؿرحمۃۿاﷲ مکیلع‪،‬ؿاحضۿراےئۿاعیلۿوہۿہکۿالكۿدجسمۿرشفیۿالكۿ ٓا لادیۿںیمۿیھت‪،‬افۿؿہۿولگۿؿاہنۿےسۿےلچۿےئگۿاؿرۿؿہۿ‬ ‫دجسم ۿلگنجۿںیم ۿرہ ۿیئگ ۿاش ۿدجسم ۿدقمی ۿاکۿاابسف ۿااھٹرک ۿدؿرسی ۿدجسم ۿوج ۿانبیئ ۿاجےئ ۿدرسق ۿےہ ۿلا ۿںیہن؟بؼنواتوجروا۔خدااعتیٰلۿ‬ ‫شاہیۿرحمقۿلاۿدریۿمررسۿامرغابینۿاقمئۿرےھک‪،‬آمیْثمْآمی!‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْالِاعدةْالتاسعۃْادارةْالِرآنْالکریمْ‪ /۶‬۽ۻ‪۶‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 530 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫ؿمکیلع ۿالسالم ۿؿرحمۃ ۿاﷲ ؿمراکہت‪،‬۔ارگ ۿاش ۿدجسم ۿےک ۿ ٓا لاد ۿرےنھک‪،‬افحتظ ۿرکےن ۿاک ۿوکیئ ۿرطہقی ۿہن ۿوہ ۿاؿر ۿوین ۿلگنج ۿںیم ۿوھچر ۿدیۿ‬ ‫اجےئۿیگۿوتۿوچرۿاؿرۿمیغلقۿولگۿاشۿاکۿاملۿےلۿاجںیئۿےگۿوتۿاجمرۿےہۿہکۿاشۿاکۿاابسفۿؿاہنۿےسۿااھٹرکۿدؿرسیۿہگجۿدجسمۿانبںیئۿاؿرۿ‬ ‫ہیۿاکمۿوہایشرۿاؿرۿدلادتنارۿاملسموننۿیکۿرگناینۿںیمۿوہۿوھوْاعلمْفِط۔‬ ‫‪۶۸‬دیۿادعقلہۿ‪۶۸۷۷‬ھ‬

‫ہلئسمۿ‪:۸۸۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿحقۿتیمۿےکۿؿاےطسۿد نۿرکےنۿےکۿےلۿاجؿ‪،‬اؿرۿد نۿرکؿۿوتۿااجرفۿ‬ ‫وتمیلۿسربناتنۿیکۿؿاےطسۿد نۿرکےنۿتیمۿےکۿح انۿرضؿرےہۿاؿرۿرمعؿۿاتہکۿےہۿہکۿسربناتنۿاؿرۿدجسمۿؿفقۿںیہۿؿہۿیسکۿیکۿتیکلمۿںیہنۿ‬ ‫وہےتۿںیہۿااجرفۿ ےنیۿیکۿھچکۿرضؿرفۿںیہن‪،‬ارگۿسربناتنۿںیمۿااجرفۿیکۿرضؿرفۿوہیگۿوتۿدجسمۿںیمۿیھبۿلالااجرفۿامنرۿڑپانھۿ‬ ‫درسقۿہنۿوہاگ‪،‬وتمیلۿرصفۿدجسمۿےکۿ رؿۿؿہریہۿدےنیۿوکۿوہلاۿےہۿاےسیۿیہۿہیکتۿںیمۿؿاےطسۿافصیئۿےکۿوہلاۿےہۿسجۿوکۿہیکتۿدارۿےکۿ‬ ‫لام ۿےس ۿاکپرےت ۿںیہ ۿہیکت ۿاؿرۿدجسماعمۿاملسمونن ۿرپ ۿؿفقۿےہ ۿسج ۿاک ۿدلۿاچےہ ۿسجۿدجسمۿںیم ۿامنرڑپےھ ۿاؿر ۿسجۿسربناتنۿںیمۿ‬ ‫اچےہۿاانپۿرمدہۿد نۿرک ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رلدۿطلغۿاتہکۿےہ‪،‬اشۿاکۿوقلۿرشفۿرشفیۿرپضحمۿارتفاءۿےہ‪،‬ربقمہۿاعمۿاملسموننۿےکۿےئلۿؿفقۿوہلاۿےہ‪،‬ہزۿاملسمنۿوکۿاشۿںیمۿ‬ ‫د نۿاکقحۿاتچنہپۿےہ‪،‬ربقمہۿاکۿوتمیلۿوکیئۿزیچۿںیہن‪،‬ہنۿاشۿیکۿااجرفۿیکۿاححقۿہنۿمماتعنۿیکۿرپؿاہۿےہ۔ۿاعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الفرقْفْاالنتقاعْفْمثلْھذہْاالشیاءْبیْالغینْوْ انۿاایشءۿےسۿاافتنفۿاحلصۿرکےنۿ ۿؿریقفۿےکۿدرایمنۿوکیئۿ‬ ‫القِی ْحیت ْجازللکل ْالزنول ْف ْاللان ْوالرباط ْوْ فرطۿںیہنۿاہینۿلكۿہکۿہزۿصخۿوکۿرساےئۿاؿرۿاخاقنہۿںیمۿمرؿلۿ‬ ‫الشرب ْمن ْالسِایۃ ْوالدفن ْف ْالمِربة ْکذافْ اکقح ۿےہ ۿایس ۿرطچ ۿہزصخ ۿؿفق ۿلیبس ۿےس ۿلاین ۿیپ ۿاتکس ۿےہۿ‬

‫التبیی‪1‬۔ ْ‬

‫اؿرۿسربناتنۿںیمۿرمدہۿد نۿرکاتکسۿےہ۔ویط یۿنییبتۿںیم ےہ‬

‫(ف)‬

‫ایسۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ْمسجداْالھلْمحلۃْوقالْجعلتْ ْ‬ ‫رْ‬ ‫لوبین‬

‫ارگۿیسکۿےنۿالكۿہلحمۿؿاولنۿےکےئلۿدجسمۿانبیئۿاؿر‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالثاینْعشرْفْالرباطاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬ۻۻ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 531 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ھذاالمسجد ْالھل ْھذاالمحلۃ ْخاصۃ‪،‬کان ْلغیاھلْ ہہک ۿدلا ۿہک ۿںیم ۿےن ۿہیۿدجسم ۿاخ ۿاشۿہلحم ۿؿاولن ۿےکےئل ۿانبیئۿ‬ ‫ےہ ۿوت ۿاش ۿہلحم ۿؿاولن ۿےکۿہری ۿوکیھبۿاش ۿںیم ۿامنر ۿرپ ھیے ۿاک‬ ‫تلكْالمحلۃْانْیصلْفیہْھکذاْفْالذخیة‪1‬۔ ْ‬

‫اایتخرۿےہ‪،‬ایسۿرطچۿدریخہۿںیمۿےہ۔(ف)‬ ‫ہکلب ربقمہۿاکۿومعمۿدجسمۿےکۿومعمۿےسۿیھبۿتہبۿرلادہۿےہۿتہبۿولگۿںیہۿںیہنجۿدجسمۿےسۿرؿےنکۿاکۿمکحۿےہۿمنلاۿخدایمۿاؿرۿامر ۿ‬ ‫سجۿاکۿمر ۿشاظئۿوہۿلا ۿسج ۿےکۿمنہۿلا ۿدبن ۿلا ۿابلش ۿںیم ۿدبوبۿوہۿلا ۿسجۿےکۿ ٓا ےن ۿےسۿہنتفۿاےھٹۿےسیجۿہری ۿدلقمۿؿاہیبۿلا ۿرایضفۿ‬

‫ؿہریمہ‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ٰاکلْنحوثومْیمنعْمنہ(ایْمنْالمسجد)وکذاکلْموذْ وھتمۿاھکےنۿؿاےلۿوکۿدجسمۿےسۿرؿاکۿاجےئۿاگۿایسۿرطچۿہزۿومدیۿ‬ ‫وکۿرؿاکۿاجےئۿاگۿارگہچۿؿہۿرلانۿےسۿالدااچنہپلاۿوہ۔(ف)‬ ‫ولوْبلسانہ‪2‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫قال ْاالمام ْالعؼین ْف ْشرحہ ْعل ْصحیح ْالبلاریْ اامم ۿینیع ۿےن ۿاینپ ۿرشچ ۿحیحص ۿاخبری ۿںیم ۿفراملا ۿہک ۿدحمك ۿےکۿ‬ ‫یلحق ْبمانص ْعلیہ ْف ْالحدیث ْکل ْمالہ ْرائحۃْ شاھتۿہز ۿاشۿسیی ۿوکۿقۿایکۿاجےئۿاگۿسجۿںیمۿلاوگار ۿدبوبۿوہۿ‬

‫ْغیہ‪،‬وکذلك ْالحق ْبعضہم ْمنْ اچےہۿاھکےنۿیکۿزیچۿلا ۿوکیئۿاؿر‪،‬ایسۿرطچۿضعبۿےنۿقۿایکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫کری ۃ ْما کوال ْاو‬ ‫اشۿصخۿوکۿیھبۿسجۿےکۿمنہۿےسۿدبوبۿ ٓا یتۿوہۿلاۿاشۿوکااسیۿرمخۿ‬ ‫بقیہ ْبلراوبہ ْجرح ْلہ ْرائحۃ ْوکذلك ْالِصابْ‬ ‫وہ ۿسج ۿےس ۿلادنسپلدہ ۿوب ۿ ٓا یت ۿوہ‪،‬ایس ۿرطچ ۿاصقف‪،‬یلھچم ۿاکۿ‬ ‫ْاویل ْبااللحاق‪،‬وقالْ‬ ‫والسماك ْوالمجذوم ْواالبرص ٰ‬ ‫وگسق ۿےنچیبۿؿاالۿاؿر ۿخدامۿؿمر ۿاکۿرمضی۔وتۿااحلطۿےکےئلۿ‬ ‫سحنون ْالاری ْالجمعۃ ْعلی ماواحتج ْبالحدیث ْوْ‬ ‫ش‬ ‫اؿیٰل ۿےہ۔اؿر ۿ خیـن ۿےن ۿاہکہک ۿںیم ۿان ۿدؿونن(ذجمؿم ۿؿ‬ ‫ک م‬ ‫لح‬ ‫ف‬ ‫ا قْبالحدیثْ لْ نْاذیْالناسْبلسانہْوبہْا یتْ امر )رپۿہعمجۿفر ۿںیہنۿاتھجمسۿاؿرۿدلیلۿدحمكۿوکۿغرارۿدلاۿاؿرۿ‬ ‫تعایلْعنہما)وھو ْ‬ ‫ابنْعمر(ریضْاللْ ٰ‬

‫دحمكۿےکۿشاھتۿرلانۿےسۿولوگنۿوکۿالدادےنیۿؿاےلۿہزۿصخۿ‬ ‫وک ۿق ۿایک ۿایگ ۿےہ ۿاؿرۿرضحف ۿانب ۿرمع ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿامہنع ۿےنۿ‬ ‫اشۿرپۿیہۿوتفٰیۿدلاۿاؿر‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالحادیْعشرفْالمسجدْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۽ۺ۔ۼۺ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالصلٰوةْبابْمایقسدْالصلٰوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۹ /۶‬۾‬ ‫‪Page 532 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اصلْفْنیفْکلْمنْیتأذیْبہْ‪1‬اھْباالختصار۔ ْ‬

‫ہیۿالص ۿےہۿہز ۿاشۿزیچۿیکۿیفن ۿںیم ۿسجۿےسۿادمك ۿیتچنہپۿوہ‬

‫رگمۿربقمہۿاہلسیقۿںیمۿیسکۿینسۿاملسمنۿوکۿمماتعنۿںیہنۿوہیتکس‪،‬‬

‫اھ(ااصتخرا)۔(ف)‬

‫لعدمْالوجہْوحصولْاالذنْمنْج ۃْالشر ع۔واللْ ویکہکن ۿمماتعن ۿیک ۿوکیئ ۿؿہج ۿںیہن ۿاؿرۿرشف ۿیک ۿرطف ۿےس ۿادنۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫احلصۿےہ۔(ف)واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫‪ ۶۶‬رعیبۿاالؿلۿرشفیۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ارلاوٹنہۿكلمۿاکایھٹؿارۿرمہلسۿومولیۿدمحمۿدبعالمؾلقۿ‬ ‫ہلئسم‪:۸۸۹‬‬ ‫ہچۿیمۿفرامدنیۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿادنرںیۿہلئسم(ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاؿرۿرشفۿنیتمۿےکۿایتفمنۿرکامۿاشۿہلئسمۿ‬ ‫ںیم ۿہک۔ف)الك ۿرمد ۿےن ۿربقمہ ۿانبلاا ین ۿدبنگ ۿہتخپ ۿحطس ۿدار ۿاؿراش ۿںیم دنصؿںیق ۿایتر ۿرکاںیئ ۿاؿر ۿالك ۿدجسم ۿزین ۿاش ۿربقمہ ۿےکۿ‬ ‫وجارۿںیمۿانبءۿیکۿاؿرافۿؿہۿاچاتہۿےہۿہکۿاشۿربقمہۿذموکروکۿدجسمۿےکۿحطسۿےکۿشاھتۿمالرکۿمراےئۿلالگۿؿامنرۿؿفقۿرکدلاۿاجےئۿاؿرۿ‬ ‫افۿاےسیۿربقمہۿیکۿحطسۿرپۿامنرۿڑپانھۿدرسقۿےہۿہکۿسجۿںیمۿاحباۿدؿۿنیتۿتیمۿدموفنۿیکۿیئگۿںیہۿاؿرۿ ٓا دنئہۿزینۿوہنۿیگۿاؿرۿاشۿیکۿ‬ ‫حطسۿوکۿدجسمۿےسۿماللاۿاؿرۿؿفقۿرکلاۿمراےئۿلالگۿامنرۿرشكاۿدرسقۿےہۿلاہن؟وحباہلۿبتکۿربتعمہۿوجافۿےسۿوکشمرۿؿونممنۿفرامںیئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿرنیمۿربقمہۿاشۿیکۿكلمۿےہۿاؿرۿافۿلكۿاشۿےنۿؿفقۿہنۿیکۿارگہچۿضعبۿاومافۿاشۿںیمۿد نۿوہںیئگۿوتۿارگۿرصفۿاشۿیکۿ‬

‫تھچ ۿوک ۿؿفق ۿرک ۿاگ ۿاؿر ۿرنیم ۿدبوتسر ۿاینپ ۿكلم ۿرےھکۿاگ ۿوتۿؿہ ۿتھچ ۿؿفق ۿہن ۿوہیگ ۿلکونہْوقفْمنِولْقصدامنْدونْ‬

‫تعارف(ویکہکن ۿہی ۿؿفق ۿوقنمل ۿےہ ۿدصقا ۿریغب ۿاعترف ۿےک۔ف)اؿر ۿارگ ۿرنیم ۿوک ۿیھب ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿؿفق ۿرکد ۿاگوت ۿتھچ ۿاکۿ‬ ‫ؿفقۿیھبۿحیحصۿوہاجےئۿاگۿاؿرۿارگۿرنیمۿوکۿربقمہۿےئلیکۿؿفقۿرکاکچۿےہۿوتۿامعرفۿربقمہۿلبقۿارۿؿفقۿانبیئۿےہۿلادعب‪،‬ارگۿلبقۿارۿؿفقۿ‬ ‫انبیئۿےہۿوتۿھچکۿرحچۿںیہن‪،‬تھچۿوکۿادانۿؿامنرۿےکۿےئلۿؿفقۿرکد ۿوہاجےئۿیگ‬

‫لحصولْالتابیدْبوققیۃْاالخریْوانْکانتْموقوفۃْ ویکہکن ۿدؿرسی ۿرمہبت ۿؿفق ۿرکےن ۿےس ۿلادیب ۿؿدؿام ۿاحلصۿ‬ ‫عل ْج ۃ ْاخری ْعل ْماھو ْاالصح ْووقف ْالؽناء ْعلْ وہاجےئۿاگۿارگہچۿؿہۿدؿرسیۿتہجۿرپۿوموقفۿیھتۿرلادہۿحیحصۿ‬ ‫المِابرْالیصحْکماْفْاللانیۃْوال ندیۃ ْ‬

‫وقلۿےکۿاطمقبۿاؿرۿامعرفۿوکۿسربناتنۿرپۿؿفقۿرکلاۿحیحصۿںیہنۿ‬ ‫اسیجۿہکۿاخہینۿؿدنہہی‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالصلٰوةْْبابْمایقسدْالصلٰوةْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۹۹ /۶‬‬ ‫‪Page 533 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وغیہماْف وْعلْمبلکہْولہْوققہْعلْمایشاء۔ ْ‬

‫ؿہریہۿںیم ےہۿانچہچنۿؿہۿاشۿیکۿكلمۿںیم ےہۿاؿرۿاشۿوکۿاایتخرۿ‬ ‫ےہۿسجۿرپۿاچےہۿؿفقۿرک (ف)‬

‫اؿرارگۿدعبۿؿفقۿانبیئۿےہۿوتۿہیۿامعرفۿوخدۿیہۿلااجمرۿےہۿہکۿطاقمرۿوموقہفۿںیم امعرفۿانبےنۿیکۿااجرفۿںیہنۿوتۿاشۿرپۿادانۿؿہریہۿ‬

‫ےکےئلۿیھبۿتھچۿانبلاۿیھبۿںیہنۿوہاتکسۿالنہْیستحقْاالزالۃْالاالدامۃ(ویکہکنۿؿہۿقحتسمۿےہۿاشۿلافۿیکۿہکۿاشۿوکۿرالئۿ‬ ‫ایکۿاجےئۿہنۿہکۿاشۿوکۿدؿامۿاشخبۿاجےئ۔ف)ایسۿرطچۿؿہۿرنیمۿربقمہۿاشۿیکۿكلمۿہنۿیھتۿہکلبۿؿہۿسربناتنۿؿفقۿاھتۿسجۿںیمۿاشۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےنۿامعرفۿانبیلۿحقۿیھبۿمکحۿدعمۿوجارۿےہ‪،‬واللْ ٰ‬ ‫وئسمہلۿدیسۿرفظمۿیلعۿاصحقۿدمرشۿدمرہسۿرکہمیۿاخاقنہۿولسنۿعلضۿراےئۿمریلیۿ‪۸۵‬رعیبۿااثلینۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ہلئسمۺ‪:۸۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہ املعےئۿدنیۿؿؿاافقنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیم‪،‬سربناتنۿہکۿسجۿںیمۿتہبۿیسۿسربںیۿومنینمۿؿومانمفۿیکۿںیہۿ‬ ‫وتسنۿےسۿمصؾفۿرکےکۿہکۿسقۿسربںیۿتھچۿےکۿےچینۿرںیہۿاشۿتھچۿرپۿےلچۿرھپ ۿاؿرۿےھٹیبۿاےھٹۿاؿرۿدؿرس ۿوحاجئۿانساینۿاداۿ‬ ‫رک ۿوتۿدنعارشلفۿاجمرۿےہۿلالااجمر ؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ارگ ۿؿہ ۿسربناتن ۿؿفق ۿےہ ۿےسیج ۿہک ۿاعم ۿطاقمر ۿوہےت ۿںیہ ۿوت ۿرنیم ۿؿفق ۿںیم ۿاش ۿےک ۿخالف ۿرصتف ۿیک ۿااجرف ۿںیہن ۿوہیتکس فْ‬ ‫ال ندیۃْالیجوزْتغییہْالوقفْعنْھیأتہ‪1‬ۿ(دنہہیۿںیمۿےہۿہکۿؿفقۿوکۿاشۿیکۿہنافۿےسۿریغتمۿرکلاۿاجمرںیہن۔ف)اؿرۿ‬ ‫ارگۿكلمۿہریۿےہۿوتۿاشۿںیمۿےبۿااجرفۿامكلۿرصتفۿلااجمرۿےہ‪،‬‬

‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْلؼس ْلعرق ْظالمْ روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿفراملاۿہکۿرعطۿػاملۿاکۿ‬ ‫قال ْصل ْالل ْ ٰ‬ ‫حق‪2‬۔ ْ‬

‫وکیئۿقحۿںیہن(ف)‬

‫اؿرۿارگۿاشۿیکۿاینپۿكلمۿےہۿوتۿاشۿرطچۿمصؾفۿرکلاۿہکۿدویارۿلاۿلاہیۿنیعۿیسکۿسربۿرپۿبصنۿوہۿاجمرۿںیہن ہکۿاشۿںیمۿتیمۿیکۿالداءۿ‬

‫ےہۿکماْنطِتْبہْاحادیثْاوردناھافْاالمرْباحرتامْالمِابر(اسیجۿہکۿدعتمد ۿدحںیثیۿاشۿرپۿلاقطۿںیہۿنجۿوکۿمہ‬ ‫ےن"االمرْباحرتامْالمِابر"ںیمۿدرکایکۿےہ۔ف)اؿرۿاملسمنۿیکۿالداحناوہۿلاۿمیناۿہزرطچۿرحامۿےہ‪،‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْفْالمتقرقاتْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪ْ2‬صحیحْالبلاریْکتابْالحرثْوالمزارعۃْبابْمنْاحیاءْارضاْومواتاْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪،۸۶۹ /۶‬سننْابوداؤدْْکتابْاللراجْبابْاحیاءْ‬

‫الرتاثْالعریبْبیوتْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہر ‪۶ / ۷‬۽‬ ‫‪Page 534 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْعلیہْوسلمْیاْصاحبْالِربْانزلْ یبن ۿرکمی ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملس ۿےن ۿارشاد ۿفراملا ۿہک ۿسرب ۿےسۿ‬ ‫قالْصلْاللْ ٰ‬ ‫منْعلْالِربْالتؤذیْصاحبْالِربْوالیؤذیكْ‪1‬وفْ ارتاج‪،‬ہن ۿوت ۿاصحق ۿسرب ۿوک ۿالداء ۿاچنہپ ۿہنۿؿہ ۿےھجت ۿالداء ۿاچنہپےئ‪،‬‬ ‫حدیثْعبداللْبنْمسعودْریضْاللْتعایل ْعنہْاینْ رضحفۿدبعاﷲ نبۿوعسمدۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿیکۿدحمكۿںیمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےہ ۿہک ۿںیم ۿدعب ۿار ۿومف ۿاملسمن ۿیک ۿالدا ۿوک ۿاانت ۿیہ ۿرکمؿہ ۿاجاتنۿ‬ ‫ا کرہْاذیْالمسلمْفْمماتہْکماْا کرہْاذاہْفْحیاتہ‪2‬۔ ْ‬ ‫وہن انتج ۿاحلك ۿایحف ۿںیمۿاےسۿالداءۿدانیۿرکمؿہۿایخلۿرکلاۿ‬ ‫وہن۔(ف)‬ ‫رگمۿاشۿوصرفۿںیمۿہکۿوبقرۿےبۿااجرفۿےکۿمطناۿینبۿوہنۿوتۿاےسۿاایتخرۿےہۿہکۿرنیمۿاخیلۿرک ۿلاۿربصۿرک ۿاہینۿلكۿہکۿتیمۿ‬ ‫لالکلۿاخكۿوہاجےئۿاؿرۿاشۿےکےئلۿتہبۿرامہنۿدرارۿدراکرۿےہۿاشۿؿغكۿانۿوبقرۿرپۿامعرفۿانباتکسۿےہ‪،‬‬ ‫کما ْفْالدرجاز ْزرعہْوالؽناءْعلیہ ْ‪3‬وقدْحِِناہ ْفْ اسیجہک ۿدرںیم ےہ ۿہک ۿاش ۿںیم ۿررامق ۿرکلا ۿاؿر ۿامعرف ۿانبلاۿ‬ ‫مسل‬ ‫می‬ ‫اجمرےہ ۿاؿر ۿےب ۿكش ۿمہ ۿےن ۿوتنیہ ۿوبقر ۿ ن ۿیک ۿقیقحتۿ‬ ‫اھالكْالوھابییْعلْتوھیْقبورْالمسلمی۔ ْ‬ ‫رشاہل"اھالك ْالوہابیی ْع ٰل ْقبور ْالمسلمی"ںیمۿ‬ ‫رکدیۿےہ۔(ف)‬ ‫اؿر ۿارگ ۿرنیم ۿاش ۿیک ۿكلم ۿےہ ۿاؿر ۿوبقرۿےک ۿلاہز ۿلاہز ۿدویارںی ۿلا ۿوتسن ۿاقمئ ۿرکےک ۿمصؾف ۿرکلاۿےہ ۿوت ۿاجمرۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿتھچ ۿرپۿانلچۿ‬ ‫رھپلا ۿاانھٹ ۿانھٹیبؿہریاہ ۿااعفل ۿیک ۿیھب ۿااجرف ۿےہ ۿہک ۿہی ۿفقس ۿاکمن ۿےہ ۿفقس ۿسرب ۿںیہن کماْنصوابجوازْالصعودْع ٰلْسطحْ‬

‫بیتْفیہْمصحفْکماْفْالدرروغیہ(اسیجہک ۿاشمخئۿےن ۿاش ۿرپ ۿصن ۿیکۿےہ ۿہک ۿاش ۿاکمن ۿیک ۿتھچ ۿرپ ۿڑچانھاجمر ۿےہ ۿسجۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ںیمۿغر ٓا نۿدیجمۿوہ‪،‬اسیجہکۿدررۿؿہریہۿںیمۿےہ۔ف)واللْ ٰ‬ ‫میم‬ ‫ح‬ ‫ہلئسمۺ‪۸۸‬لاۼ‪:۸۸‬اراجؿدعلض ۿ ۿرمہلس ۿدبعادیجمل ۿخلف ۿارلدیش ۿاحظف ۿدبعارکلمی ۿاصحق ۿرموحم ۿشیپ ۿاامم ۿدجسم ۿ ھینانۿ‬ ‫ۺرحقۿ‪۶۸۸۷‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿلافۿںیم‪:‬‬

‫‪ْ1‬الرتغیبْوالرتھیبْبحوالہْالطرباینْالرتھیبْمنْالجلوْسْعلْالِربْمصطیفْالبایبْرصمۿ‪۹ /۹‬ۼ‪،۸‬مرقاةْالمقاتیحْْبحوالہْالطرباینْبابْ‬

‫فْدفنْالمیتْالقصلْاالولْْہبتکمۿادمادہیۿاتلمنۿ‪ /۹‬۾ۻ‪،‬مجمعْالزوائدْبابْالؽناءْعلْالِبورْدارالکتابْبیوتْ‪۶ /۸‬ۻ‬

‫ْمرقاةْالمقاتیحْبحوالہْسعیدْبنْمنصور‪،‬بابْفْدفنْالمیتْالقصلْاالول‪،‬ۃبتکمۿادمادہیۿاتلمنۿ‪ /۹‬۾ۻؿ۾ۼ‬ ‫‪3‬‬ ‫ْالدرالملتارْبابْصلٰوةْالجنازةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻ‪۶۷‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪Page 535 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۶‬املسمن ۿہبصق ۿاجؿدوکسمك ۿلدریوہےئ ۿاش ۿؿغك ۿفرامرنؿایئ ۿہبصق ۿذموکر ۿںیم رالا ۿاصحق ۿؿایل ۿرلاسق ۿاؿد ۿوپر ۿیھتۿ‬ ‫املسموننۿےکۿسربناتن ےکۿؿاےطسۿدؿۿوسۿمنوھۿارایضۿنسلاۿدعبلسنۿاررؿےئۿدنسےکۿرمحمقۿیکۿدعبۿوصحلۿدنسۿہتخپۿےکۿہلمجۿاوقامۿ‬ ‫الہ ۿاشالم ۿےن ۿوطبر ۿتیکلمۿےک ۿاانپ ۿہضبقۿلارک ۿسربناتن ۿوجتمرۿایکےہ ۿاؿر ۿرمد ۿاےنپ ۿاش ۿںیم ۿد ن ۿرکےت ۿرےہ ۿاؿر ۿایس ۿدنسیک ۿرؿۿ‬ ‫ےسۿاشۿؿغكۿومیتۿد نۿوہےتۿںیہۿاؿرلادیمۿوثافۿاشۿسربناتنۿںیمۿدرحقۿرمثیۿؿہریۿرمثیۿاگلےئۿاجےتۿںیہۿاؿرلارشۿںیمۿ‬ ‫اھگشۿااتگۿےہۿدعبۿكشخۿوہےنۿاھگشۿےکۿاؿرۿاکیبرۿوہےنۿڑکلیۿسربناتنۿےکۿاحمظفۿسربناتنۿا ینۿریقفوکۿدصعۃۿد ۿدیۿیئگۿاؿرۿہلمجۿ‬ ‫الہۿاشالمۿیکۿااجرفۿےسۿہیۿدصہقۿدقمیۿےسۿےلۿراہےہ‪،‬دعبۿخکـمقۿرالاۿاصحقۿےکۿوگرٹنمنۿدؿرۿاقمئۿوہا‪،‬دعبۿاران دنیسایھۿ‬ ‫اصحق ۿاہبدر ۿاک ۿطلست ۿوہایگ ۿنکیل ۿوماقف ۿاطعےئ ۿدنس ۿسربناتن ۿںیم لمع ۿدر ۿ ٓا دم ۿاملسمونن ۿاک ۿخال ۿ ٓا لا ۿےہ ۿاؿر ۿایس ۿرطقی ےس ۿامتمۿ‬ ‫مماكل ۿدنہ ۿںیم ۿاملسمن ۿسربناتن ۿیک ۿارایض ۿرپ ۿتیکلم ۿےک ۿررمہ ۿںیم ۿاانپ ۿہضبقۿاحلص ۿےئک ۿوہےئ ۿںیہ ۿیسک ۿہری ۿذمہقۿوک ۿاش ۿںیمۿ‬ ‫دلخۿںیہن ےہ‪،‬ہبصقۿاجؿد ۿےکۿردنیماران ۿونہد ۿےنۿدنچۿرعہصۿےک ۿدعبۿاینپۿتیقحۿؿتیکلمۿردنیماریۿسربناتن ۿوملسمن ۿںیمۿ‬ ‫ارایض ۿومشبلۿومعضۿغرار ۿد ۿرکۿڑکلیۿؿاھگشۿسربناتن ۿےسۿاحلصۿرکےنۿےکۿؿاےطسۿدوعلدار ۿوہےئ‪،‬دہعب رالااصحق ہیۿ‬ ‫ردنیماری ۿاقمئ ۿہن ۿیھت‪،‬اش ۿدہع ۿےک ۿدعب ۿہکیھٹ ۿوہا ۿےہ ۿنکیل ۿیھبک ۿسربناتنۿیک ۿڑکلی ۿؿاھگش ۿہری ۿذمہق ۿوک ۿںیہن ۿدلا ۿایگ‪،‬اؿر ۿہن ۿہریۿ‬ ‫ذمہقۿاشۿاکۿقحتسمۿےہۿویکہکنۿہیۿسییۿوطبرۿدصہقۿےکۿےہ‪،‬افۿردنیمارؿنۿاکۿہیۿدوعیۿےہۿہکۿاملسمنۿاےنپۿرمد ۿسربناتنۿںیمۿ‬ ‫د نۿرکےتۿرںیہۿڑکلیۿؿاھگشۿسربناتنۿےسۿمہۿردنیمارںیلۿےگۿاؿرۿومیشیۿرچاںیئۿےگ‪،‬ایسۿوصرفۿہریۿذمہقۿیکۿدماخلقۿےسۿ‬ ‫ےبۿرحیتمۿسربناتنۿاؿرۿومویشینۿےکۿرچےنۿےسۿدہنممۿوہلاۿسربؿنۿاکۿػاہزۿےہۿرشكاۿاشۿلافۿںیمۿایکۿمکحۿےہ؟ اؿرۿونہدۿاکۿسربناتنۿ‬ ‫یکۿڑکلیۿؿاھگشۿرپۿتیقحۿخدلدۿاقمئۿرکےکۿح انۿاسیکۿےہ؟‬ ‫(‪)۷‬رغب ۿرعف ۿاسفد ۿلا ۿلاؿاتیفق ۿہلئسم ۿےک ۿامنیب ۿانترہع ۿےک ۿفرنیقی ۿےن ۿاش ۿارم ۿاک ۿاغرار ۿلاہم ۿاھکلہک ۿااتفدہ ۿرنیم ۿںیم ۿاحلبع ۿراہتسۿ‬ ‫سربناتن ۿےکۿاکاکتشریۿہنۿیکۿاجےئ ۿیگ ۿرصفۿاشۿارایضۿںیمۿاملسمن ۿاےنپ ۿرمد ۿد نۿرکےتۿرںیہۿاؿر ۿردنیمار ۿاےنپۿومیشیۿ‬ ‫رچاےت ۿرںیہ ۿاف ۿؿہ ۿارایض ۿیھب ۿااتفدہ ۿہن ۿریہ ۿرمد ۿد ن ۿوہےئگ ۿسربںی ۿریمعت ۿوہںیئگ‪،‬اش ۿتئیہ ۿرپ ۿومیشی ۿرچاےئ ۿاجںیئ ۿوت ۿامتمۿ‬ ‫سربںیۿدہنممۿوہاجںیئۿیگ‪،‬اغرارۿلاہمۿاقللۿخسفۿےکۿےہۿلاۿایسۿرپۿدلمعر ٓا دمۿوہاگ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫حقۿؿہۿرنیمۿاملسموننۿوکۿنسلاۿدعبۿلسنۿہشیمہۿےکےئلۿدیۿیئگۿاؿرۿاملسموننۿےنۿاشۿرپۿوطبرۿكلمۿہضبقۿرکےکۿاےسۿسربناتنۿرکدلاۿ‬ ‫مسل‬ ‫اؿرۿرمدہۿد نۿوہۿاؿہۿرنیمۿہشیمہۿہشیمہۿسربناتنۿ مینۿےکےئلۿؿفقۿوہیئگ‪،‬‬

‫‪Page 536 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یسکۿردنیمارۿاکۿاشۿرپۿوکیئۿقح ؿدوعٰیۿہنۿراہ‪،‬دنہؿۿوہۿلاۿاملسمن۔ردنیمارۿارگۿاملسمنۿوہوتۿاعمۿاملسموننۿیکۿرطچۿاانتۿقحۿاےسۿیھبۿ‬ ‫وہاگ ۿہک ۿاےنپ ۿرمد ۿد ن ۿرک ‪،‬اش ۿےس ۿرلادہ ۿاےس ۿاینپ ۿتیقح ۿؿ ۿتیکلم ۿؿہ ۿیھب ۿںیہن ۿرہھٹااتکس‪،‬امتم ۿاہجن ۿاجاتن ۿےہہک ۿؿفقۿ‬ ‫یسکۿیکۿكلمۿںیہنۿوہلاۿاخصلۿكلمۿایہٰلۿلجۿخالہلۿوہلاۿےہۿالوقفْالیملکۿ(ؿفقۿیسکۿیکۿتیکلمۿںیہنۿوہلا۔ف)الكۿاعمۿ‬ ‫رلانۿردمکحۿےہۿےسجۿےچبۿیھبۿاجےتنۿںیہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ح‬ ‫عندھما ْھو ْحؽس ا(ای ْالعی ْعل ْحکم ْملك ْاللْ اؿر ۿاص نین ۿےکۿمردلكۿؿفقۿلامۿےہۿنیعۿوکۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿ‬ ‫تعایل ْوصرفْمنقعت اْعلْمنْاحبْولوْغنیاْفیلزمْ تیکلمۿےکۿمکحۿرپۿسبحۿرکےنۿاؿرۿاشۿیکۿتعفنمۿوکۿاشۿرپۿرصفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫فالیجوزلہْابطالہْوالیورثْعنہْوعلیہْالقتویْابنْ رکےنۿاکۿسجۿرپۿؿافقۿاچےہۿارگہچۿؿہۿوموقفۿہیلعۿ ۿوہۿسپۿ‬ ‫ؿہ ۿؿفق ۿالرم ۿوہاج۔اگی ۿاؿر ۿؿافق ۿاشۿوک ۿلا ل ۿںیہن ۿرکاتکس ۿاؿرۿ‬

‫الکمالْوابنْالشحنۃ‪1‬۔ ْ‬

‫ہنۿیہۿاشۿںیمۿریماف ۿاجریۿوہیگۿاؿر ۿایسۿرپۿوتفٰیۿےہ(انبۿ‬ ‫امکلۿؿانبۿہنحش)۔(ف)‬

‫اتفؿٰیۿاعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ح‬ ‫فْالعیونْوالیؾیمۃْانْالقتویْعلْقول ماْکذافْشر حْ ویعن ۿاؿ ۿلییمہ ۿںیم ۿےہ ۿہک ۿوتفی ۿاص نین ۿےک ۿوقل ۿرپ ۿےہ ۿاسیجۿ‬ ‫الشیخْایبْالمکارمْللنِایۃ‪2‬۔ ْ‬

‫ہکۿخیشۿاوبۿااکملرمۿیکۿرشچۿاقنہیۿںیمۿےہ۔(ف)‬

‫اتفؿٰیۿااممۿاقیضۿاخنۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ح‬ ‫عندھماْالوقفْالزمْبغیْھذہْالتکلقات‪،‬والناسْلمْ اص نینۿےکۿمردلكۿؿفقۿانۿنکلفافۿےکۿریغبۿالرمۿوہاجلاۿےہۿ‬ ‫یأخذوابِولْایبْحنیقۃْرحمہْاللْفْھذاْلالثارْالمشہورةْ اؿر ۿولوگنۿےنۿاشۿہلئسمۿںیمۿااممۿاوبہفینحۿےکۿوقلۿوکۿںیہنۿ‬

‫عنْرسولْاللْصلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْوْالصحابۃ‪ ْ،‬اانپلاویکہکنۿدعتمدۿ ٓا لارۿروسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿاؿرۿ‬ ‫ٰ‬ ‫احصہبۿرکامۿروضان ۿاﷲ اعتیٰلۿمہیلعۿےسۿاؿر ۿولوگنۿاکۿاعتلمۿ‬ ‫وتعاملْالناسْباتلاذْالرباطاتْوْاللاناتْاول اْوقف ْ‬ ‫اخاقنںیہۿاؿرۿرساںیئۿانبےنۿےکۿلار ۿںیمۿوقنملۿےہ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۼۼ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْاالولْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬ۺ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 537 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ان ۿںیم ۿےس ۿالہپ ۿؿفق ۿرضحف ۿلیلخ ۿہیلع ۿالصلـاف ۿؿالسالم ۿاکۿ‬

‫الللیلْصلواتْاللْوسالمہْعلیہ‪1‬۔ ْ‬

‫ےہ۔(ف)‬ ‫اؿرۿحقۿاشۿرنیمۿںیم ردنیمارؿنۿاکۿاصلاۿوکیئۿقحۿںیہن وتۿاشۿیکۿڑکلیۿاؿرۿاھگشۿرپۿانۿوکۿایکۿدوعٰیۿ چنہۿاتکسۿےہ‪،‬رنیمۿاخصلۿخداۿ‬ ‫یک ۿكلم ۿےہ ۿاھگش ۿیھب‪،‬اؿر ۿڑکلی ۿےک ۿامكل ۿڑیپؿن ۿےک ۿوبےن ۿؿاےل ۿںیہ ۿوج ۿاوہـن ۿےن ۿریقف ۿرپ ۿدصتط ۿرکدےئ‪ ،‬رہاحلۿ‬ ‫ردنیمارؿنۿاکۿانۿںیمۿھچکۿدوعٰیۿںیہن۔اتفؿٰیۿاقصیحانۿںیم ےہ‪:‬‬

‫مِربة ْفی اْاشجارانْعلمْغارس ا ْکانت ْللغارس ْاھْ الك ۿسربناتن ۿںیم ۿھچک ۿدرحق ۿںیہ ۿارگ ۿان ۿاک ۿوبےن ۿؿاال ۿولعممۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ےہۿوتۿایسۿےکۿںیہ اھۿرصتخما(ف)‬ ‫ملتصرا۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫سربناتنۿںیمۿوجۿاھگشۿایتگۿےہۿحقۿلكۿزبسۿےہۿاےسۿاکےنٹۿیکۿااجرفۿںیہن۔حقۿوسھکۿاجےئۿوتۿاکفۿرکۿاجونرؿنۿےکےئلۿجیھبۿ‬ ‫شکیے ۿںیہ ۿرگم ۿاجونرؿن ۿاک ۿسربناتن ۿںیم ۿرچالا ۿیسک ۿرطچ ۿاجمر ۿںیہن ۿمؾلؼا ۿرحام ۿےہ ۿسربؿن ۿیک ۿےب ۿادیب ۿےہ‪،‬ذمہق ۿاشالم ۿیک ۿوتنیہۿ‬ ‫ل‬ ‫ےہ‪،‬یلھکۿذمیبہۿدسقۿادناریۿےہ‪،‬ردا مخنارۿںیمۿرحبارلاقئۿاؿرۿدررۿالخکامۿاؿركینہۿاؿرادمادۿااتفلچۿاؿراتفؿٰیۿاقصیحانۿےسۿےہ‪:‬‬

‫یکرہْقطعْالنباتْالرطبْمنْالمِربةْدونْالیابس‪3‬۔ ْ سربناتن ۿےسۿرتۿاھگشۿاکانٹۿرکمؿہۿےہۿكشخ ۿاکانٹۿرکمؿہۿںیہن۔‬ ‫(ف)‬ ‫اتفؿٰیۿاعریگملیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ْایل ْالدواب ْوالْ ارگۿسربناتن ۿںیمۿاھگشۿوہوتۿاکف ۿرکۿوچ ۿلاؿنۿیکۿرطفۿدایلۿ‬ ‫لوکان ْفیہا ْحشؼش ْیحش ْویرسل ٰ‬ ‫ترسلْالدوابْفیہاْکذافْالبحرالرائق‪4‬۔ ْ‬

‫اجےئۿہنۿہکۿوچلاؿنۿوکۿاشۿیکۿرطفۿوھچرااجےئ‪،‬اسیجۿہکۿارحبلۿ‬

‫ارلاقئۿںیمۿےہ(ف)‬

‫ردنیمارؿنۿےسۿاعمدہہۿااتفدہۿرنیمۿیکۿلامكۿوہاۿاھتۿحقۿؿاہنۿسربںیۿوہںیئگۿرنیمۿااتفدہۿبکۿریہ‪،‬اؿرۿارگۿوکیئۿطلغۿؿلا لۿؿخالفۿ‬ ‫مسل‬ ‫رشفۿقحۿیفلتۿاومافۿ مینۿاکۿاعمدہہۿیسکۿےنۿاینپۿاہجلك‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْامامْقایضْخاںْْکتابْالوقفْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪ /۹‬۾‪۵‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫فتاویْامامْقایضْخاںْْکتابْالوقفْْفصلْفْاالشجارْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪۷۹ /۹‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالصلٰوةْبابْصلٰوةْالجنائزْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۶‬ۻ‪۵‬ۻ‬

‫‪4‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالثاینْْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۶ /۷‬ۼ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 538 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےسۿوخاہۿدلدہۿؿداہتسنۿرکایلۿوتۿؿہۿاعمدہہۿرمدؿدۿےہۿاشۿرپۿدلمعر ٓا دمۿہزۿزگۿہنۿوہاگۿہنۿاشۿےکۿخسفۿیکۿرضؿرفۿےہ‪،‬خسفۿوتۿحقۿایکۿاجےئۿ‬ ‫ہک ۿؿہ ۿاعمدہہ ۿاھجمس ۿیھب ۿاجےئ ۿؿہ ۿاعمدہہ ۿیہ ۿںیہن ۿالك ۿوہیبدہ ۿؿ ۿےب ۿینعم ۿرحتری ۿےہ۔ ۿامہر ۿیبن ۿیلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملس ۿفرامےتۿ‬ ‫ںیہ‪:‬‬ ‫مابالْاناسْیشرتطونْشروطالؼستْف ْکتابْالل‪ ْ،‬ان ۿولوگن ۿاک ۿایک ۿاحل ۿےہ ۿوج ۿایسی ۿرشںیط ۿاگلےتۿںیہ ۿوج ۿاﷲ‬

‫من ْاشرتط ْشرطا ْلؼس ْف ْکتاب ْالل ْفلؼس ْلہ(وفْ اعتیٰلۿیکۿاتکفۿںیمۿںیہن‪،‬سجۿےنۿایسیۿرشعۿاگلیئۿوجۿاتکفۿاﷲ‬ ‫روایۃْف وْباطل)وانْشرطْمائۃْمرةْشرطْاللْاحقْوْ ںیمۿںیہن‪،‬وتۿؿہۿاشۿےکےئلۿہنۿوہیگ‪،‬اؿرۿالكۿرؿامكۿںیمۿےہۿ‬ ‫ہکۿؿہۿلا لۿےہ‪،‬ارگۿوسلاررشعۿاگلےئۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿرشعۿرلادہۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْ‬ ‫اوثق ‪،‬رواہْالشیلانْعنْامْالمومنیْریضْاللْ ٰ‬ ‫قح ۿؿایل ۿاؿر ۿرلادہ ۿ یگتخ ۿؿایل ۿےہ۔اش ۿوک ۿنیخیش ۿےن ۿامۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫عنہا۔والل ٰ‬ ‫اوملنینم(دیسہ ۿاعہشئ ۿدصہقی)ریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿاہنع ۿےسۿ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫رؿامكۿایک۔واللْ ٰ‬ ‫ارہبصقۿاجسئۿعلضۿراےئۿمریلیۿہلحمۿوغرۿلانۿکالنۿرمہلسۿدمحمۿنسحۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم۽‪:۸۸‬‬ ‫ااہایلنۿاجسئۿاکۿدوتسرۿدقمیۿراہۿےہۿہکۿاےنپۿطاقمرۿںیمۿسمخدۿیھبۿانبدلاۿرکےتۿےھتۿسجۿرپۿسمفرانۿؿۿوخدۿااہایلنۿہبصقۿؿفقۿےبۿ‬ ‫ؿفقۿامنرۿاداۿایکۿرکےتۿےھتۿرامہنۿےکۿدربتسدۿےسۿضعبۿایسیۿدجسمںیۿوتدہۿحصقۿنبۿرکۿرہۿںیئگۿاؿرۿضعبۿافۿیھبۿوموجدۿںیہۿاےسیۿ‬ ‫وتدۿاہےئۿاخكۿؿحصقۿوکۿفطنلقۿدجسمۿاحلصۿےہۿلاںیہن اؿرۿؿہۿدجسمۿےکۿمکحۿںیمۿےہۿلاۿںیہنۿ؟ ارگںیہنۿےہۿوتۿ ٓا لاۿؿاہنۿالییـنۿوکۿ‬ ‫۽امجدیۿاالؿیٰلۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫فرؿحقۿرکےکۿاےنپۿرصفۿںیمۿاللالاۿاشۿہعطقۿرنیمۿںیمۿاانپۿنکسمۿانبلاۿلاۿمررؿہعۿرکےکۿاکسقۿںیمۿاللادرسقۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿارگۿ‬ ‫یسکۿےنۿااسیۿایکۿےہۿوتۿاشۿےکۿےئلۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ربقمہۿارگۿؿفقۿےہۿاؿرۿطاقمرۿاعہمۿاغلناۿؿفقۿیہۿوہےتۿںیہۿوتۿوجۿدجسمۿؿافقۿےنۿلبقۿؿفقۿانبیئۿہکۿاےنتۿ ہصۿوکۿدجسمۿاؿرۿلایقۿوکۿ‬ ‫ربقمہۿایکۿؿہۿادبۿابآلادۿلكۿدجسمۿےہۿارگہچۿؿریانۿوہاجےئْھوْالصحیحْوبہْیقیت(یہیۿدرسقۿےہۿاؿر ایسۿرپۿوتفٰیۿےہ۔ف)اشۿ‬ ‫احلكۿںیمۿوتۿاشۿاکۿ ٓا لادۿرکلاؿاحق‬

‫‪ْ1‬صحیحْالبلاریْکتابْالشروطْبابْالشروطْفْالوالءْدقیمیۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۶‬ۼۼ‪،۸‬صحیحْمسلمْکتابْالعتقْبابْبیانْانْالوالءْلمنْ‬

‫اعتقْدقیمیۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ ‪۹ /۶‬۾‪۹‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 539 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿر ۿاش ۿںیم ۿ ٓا داف ۿدجسم ۿالرم‪،‬اؿر ۿاےس ۿررامق ۿؿہریہۿےس ۿاےنپۿرصتف ۿںیمۿاللا ۿرحام‪،‬اؿرارگ ۿرنیم ۿربقمہ ۿےکےئل ۿؿفق ۿوہیکچۿ‬ ‫یھت‪،‬اشۿےکۿدعبۿاشۿےکۿیسک ۿ ہص ۿوکۿدجسمۿایکۿارگہچۿوخد ۿؿافقۿےنۿوتۿؿہ ۿدجسمۿںیہنۿوہاتکس‪،‬ہنۿ ٓا داف ۿدجسمۿاکۿقحتسم‪،‬رگمۿدایتۿ‬ ‫رصتفۿررامقۿؿہریہۿاشۿںیمۿیھبۿرحامۿہکۿؿہۿربقمہۿےکےئلۿؿفقۿےہۿاؿرۿربقمہۿرصتاففۿےسۿ ٓا راد‪،‬اؿرۿارگۿؿہۿربقمہۿؿفقۿںیہنۿ‬ ‫ےسیج ۿداہیف ۿںیم ۿاماکلن ۿدہہی ۿیک ۿااجرف ۿےس ۿولگ ۿد ن ۿوہےت ۿںیہ ۿےب ۿاےکس ۿوکیئ ۿہعطق ۿطاقمرےک ۿےئل ۿنیعم ۿرکےک ۿؿفق ۿایکۿ‬

‫اجےئۿاشۿںیمۿارگۿامكلۿےنۿدجسمۿانبیئۿلاۿدؿرس ۿےن‪،‬اؿرۿامكلۿےنۿاےسۿاجمرۿایکۿوتۿؿہۿدجسمۿوہیئگ‪،‬اؿرۿاشۿاکۿؿیہۿمکحۿےہۿوجۿےلہپۿ‬

‫زگرا ۿہک ۿاش ۿاک ۿادف ۿالرم‪،‬اؿر ۿاش ۿںیم ۿرصتف ۿرحام‪،‬رشبہکیط ۿؿہ ۿرنیم ۿاخیل ۿںیم ۿانبیئ ۿیئگ ۿوہ‪،‬ہن ۿوبقر ۿرپ ۿہک ۿسربؿنۿیک ۿرنیم ۿاصحلۿ‬ ‫دجسمۿمكۿںیہنۿاؿرۿارگۿہریۿامكلۿےنۿانبیئۿاؿرۿامكلۿےنۿاجمرۿہنۿایکۿوتۿؿہۿدجسمۿںیہن‪،‬امكلۿوکۿاشۿںیم رصتفۿاکۿاایتخرۿےہ۔واللْ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ٰ‬

‫اررہشۿہلحمۿاہبریۿوپرۿوئسمہلۿكالمۿرلاینۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم۾‪:۸۸‬‬ ‫ہچ ۿیم ۿفرامدنی ۿاملعےئ ۿدنی ۿدرںی ۿہلئسم(ایک ۿفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسمۿںیم۔ف)ہکۿسربناتنۿیک ۿ ٓا دمین ۿاک ۿرؿہیپ ۿدجسم ۿںیمۿ‬ ‫‪۹‬ةعشنۿامظعملۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫رصفۿرکلاۿاچےئہۿلاںیہنۿاؿرۿسربناتنۿیکۿامكلۿدجسمۿوہیتکسۿےہۿلاںیہن؟امہریۿرشتعیۿرہطمہۿایکۿمکحۿدیتیۿےہ؟‬ ‫ لیصفۿ ٓا دمین‪)۶(:‬تیمۿیکۿاچدرؿنۿیکۿتمیق(‪)۷‬اچدرۿےکۿرمہاہۿامكلۿتیمۿدقنۿداتیۿےہ۔(‪)۸‬سربناتنۿںیمۿوجۿدرحقۿںیہۿانۿیکۿ‬ ‫ڑکلیۿیکۿتمیق۔‬ ‫ لیصفۿرخچ‪:‬دجسمۿےکۿیسکۿ ہصۿیکۿریمعتۿںیمۿفرش‪،‬ولےٹ‪،‬رؿنغ‪،‬ریس‪،‬لاۿراضمنۿاابملركۿےکۿارخااجفۿںیمۿہیۿرؿہیپۿاللا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہنۿدجسمسربناتنۿیکۿامكلۿوہیتکسۿےہۿہنۿسربناتنۿیسکۿاملۿاکۿامكلۿوہلاۿےہ۔شالئۿےنۿایبنۿایکۿہکۿالہۿتیمۿالہۿہلحمۿںیمۿیسکۿوکۿ‬ ‫اچدرںی اؿرۿھچکۿدقنۿدےتیۿںیہ اؿرۿدےنیۿؿاولنۿوکۿولعممۿےہۿہکۿہیۿدجسمۿےکۿےئلۿےتیلۿںیہ‪،‬اؿرۿدرحقۿتہبۿدقمی ےہۿوبےنۿؿاےلۿ‬ ‫اکۿ اتںیہن‪،‬وجۿڑکلیۿوسھکۿاجیتۿےہۿرگۿڑپیتۿےہۿدجسمۿےکۿاقسےئۿؿہریہۿںیم رصفۿیکۿاجیتۿےہ‪،‬اشۿوصرفۿںیمۿانۿسقۿزیچؿنۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ےسۿدجسمۿےکۿؿہۿسقۿرصفۿاجمرۿںیہۿوکیئۿرحچۿںیہن۔واللْ ٰ‬ ‫اروئملاھتۿ نجنھۿعلضۿامظعۿگرھۿہلحمۿاہلۿدادۿوپرہۿوئسمہلۿاصمرۿنیسحۿاصحق‬

‫ہلئسم‪:۸۹۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہ املعےئۿدنیۿہکۿسربناتنۿاکۿاملسموننۿےکۿایکمکحۿےہۿاؿرۿایکۿرکلاۿاچےئہ؟وکیئۿصخۿاش‬

‫‪Page 540 of 631‬‬

‫‪۹‬راضمنۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رپۿوکیئۿاکمۿدلدہ داہتسنۿداینؿیۿرک ۿمنلااجترف‪،‬اؿرۿارصارۿرک ۿہکۿمہۿسربناتنۿیہۿرپۿاکرؿلارۿرکےگنیۿدؿرسیۿہگجۿںیہنۿرکےگنی‪،‬ہیۿیسکۿوکۿ‬ ‫و‬ ‫مراۿولعممۿوہلاۿ ھال‪،‬اؿرۿشاھتۿاشۿےکۿونہدۿوکۿمالرکۿرؿرۿد ۿہکۿاشۿوکۿتیھکۿانبںیئۿاؿرۿیسکۿرصمفۿںیمۿےلۿںیل اؿرۿاملسموننۿوکۿےبۿہضبقۿ‬ ‫رکدںیۿاؿرۿؿاہنۿےکۿااجشرۿرپیھبۿہضبقۿرکںیلۿاؿرۿیہیۿوکششۿرکرےہۿوہنۿاؿرۿوصبرفۿاراکرۿسربۿوکۿدنعالیخؾیؼافۿدھکؿادںیۿؿہریہۿؿہریہۿوتۿ‬ ‫اشۿصخۿےکۿاامینۿاکۿایکۿاحلۿےہۿاؿرۿاےسیۿصخۿیکۿلاقحۿرپۿلادیئۿرکلاۿایکۿےہۿاؿرۿزکۿرجۿمۿاکۿرمبکتۿوہاگ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫املسمونن ۿاکاعم ۿسربناتن ۿؿفق ۿوہلا ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿوساےئ ۿد ن ۿےک ۿاؿر ۿرصتف ۿیک ۿااجرف ۿںیہن ۿاےس ۿاجترف ۿاگہ ۿانبلا ۿلا ۿاش ۿرپ ۿتیھک ۿرکلاۿ‬ ‫سقۿرحامۿےہ۔اتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ؿفقۿیکۿتئیہۿوکۿدبتلیۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔(ف)‬ ‫الیجوزْتغییْالوقفْعنْھیأتہ‪1‬۔ ْ‬ ‫اابشہۿؿہریاہںیمۿےہ‪:‬‬

‫شرطْالواقفْکنصْالشار عْفْوجوبْالعملْبہ‪2‬۔ ْ‬

‫ؿافقۿیکۿرشعۿؿوجفۿلمعۿںیمۿشارفۿہیلعۿالصلٰـہۿؿالسالمۿیکۿصنۿیکۿ‬ ‫لثمۿےہ(ف)‬

‫اؿرۿاملسمنۿیکۿسربۿوکۿوھکدلاۿوتۿاہنمكۿتخسۿدشلدۿرجمۿےہ‪،‬اشالیمۿتنطلسۿوہۿوتۿااسیۿصخۿتخسۿزعتریۿاکۿقحتسمۿےہۿاہینۿلكۿہکۿاطلسنۿاشالمۿ‬ ‫یکۿارگۿراےئۿوہوتۿوجۿایسیۿرحاکفۿاکۿرمبکتۿوہارکلاۿوہاۿےسۿزساےئۿلتقۿد ۿاتکسۿےہ‪،‬وجۿصخۿلاقحۿرپۿاشۿیکۿلادیئۿرکےتۿںیہۿسقۿایسۿیکۿ‬ ‫رطچۿرمبکتۿرجم ؿقحتسمۿزساۿںیہ۔‬

‫‪‬‬

‫‪ْ 3"‬‬

‫تعایل"‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫دحمكۿںیم ےہۿیبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫اﷲاعتیٰلۿےنۿفراملا‪:‬گناہۿاؿرۿملظۿرپۿاعتؿنۿمقۿرکؿ۔(ف)‬

‫منْمیشْمعْظالمْلیعؼنہْوھوْیعلمْانہْظالمْفِدْ وجۿداہتسنۿیسکۿػاملۿیکۿادماد ۿوکۿےلچۿاشۿےنۿاینپۿرگدن ۿےسۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اشالمۿیکۿریسۿراکلۿدی۔واللْ ٰ‬

‫خلعْمنْعنِہْربِۃْاالسالمْ‪4‬۔ ْ‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْکتابْالوقفْالقنْالثاینْْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬ۺ‪۸۵‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْالِرآنْالکریمۺ‪۷ /‬‬ ‫‪ْ4‬المعجمْالکبیْدحمكۿ۾‪۶‬ۻْالمکؾبۃْالقیصلیۃْبیوتْ‪ /۶‬ۼ‪ْ۷۷‬وکزنْالعمالْدحمكۿۺۺ۾‪۶۹‬بیوتْۻ‪ /‬ۺ۽‪،‬والقردوسْبماْثورْاللطابْ‬ ‫حدیثْۺ‪ْ۶۸۱‬دارالبازْمکۃْالمکرمۃْوعسدیۿرعفۿ‪ /۸‬ۼ‪۹‬ۺ‬

‫ْ‬ ‫‪Page 541 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وئسمہلۿادمحۿیبنۿاخنۿاصحقۿارۿرمادۿ ٓا لاد‬ ‫ہلئسم‪۸۹۶‬لا‪:۸۹۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿنیبمۿوساالفۿمفصلہۿںیم‪:‬‬ ‫(‪)۶‬یئؿاجدئادارایضۿوموقہفۿاکرؿہیپۿاعمؿہضۿرساکرۿارگنمریۿےسۿوتمیلۿاجدئادۿوکۿمال‪،‬اشۿرؿہیپۿوکۿوتمیلۿوکۿایکۿرکلاۿاچےئہ؟ ٓا لاۿاجدئادۿ‬ ‫رخلدۿرکےکۿشالمۿاجدئادۿوموقہفۿرکلاۿاچےئہۿلاۿیسکۿاصمرفۿاخ ۿںیمۿلاۿاعمۿاصمرفۿاجمرۿںیمۿاشۿر مۿاکۿرصفۿرکلاۿاجمرۿےہ؟‬ ‫‪۷۷‬رفص‪۶۸۸۷‬ھ‬

‫(‪)۷‬وتمیلۿوفف ۿوہایگۿاؿر ۿاشۿےنۿاےنپۿرامہنۿایحف ۿںیمۿاشۿرؿہیپۿاعمؿہضۿذموکر ۿےسۿوکیئۿاجدئاد ۿرخلدرکےکۿشالمۿاجدئادۿ‬ ‫وموقہف ۿںیہن ۿیک ۿاؿر ۿرؿہیپ ۿاعمؿہض ۿذموکر ۿاک ۿوکیئ ۿرصمف ۿاجمر ۿیھب ۿیسک ۿمسق ۿاکاش ۿیک ۿایحف ۿںیم ۿػاہز ۿںیہن وہا ۿاؿر ۿاکیز ۿاؿاقفۿ‬ ‫وتمیلۿوتمیفۿاؿرۿاشۿےکۿاتخمرۿاعمۿاؿرۿرسمراہۿاکرہیۿػاہزرکےتۿرےہۿہکۿونہرۿوکیئۿاجدئادۿلصتمۿوموقہفۿےکۿدبایتفۿںیہنۿوہیئۿےہۿ‬ ‫وکششۿیکۿاجیتۿےہۿسجۿؿغكۿوکیئۿاجدئادۿفرؿحقۿوہیئۿرخلدۿرکےکۿشالمۿؿفقۿیکۿاجےئۿیگ۔‬ ‫(‪)۸‬وتمیلۿوتمیفۿےنۿاینپۿاجدئادۿولممہکۿؿوبقمہضۿوھچریۿےہۿسجۿرپۿاشۿےکۿؿارلانۿاقضبۿؿدحنلۿںیہ۔‬ ‫(‪)۹‬وتمیل ۿاحل ۿاک ۿاحبلك ۿوموجدہ ۿایک ۿفر ۿےہ‪ٓ ،‬ا لا ۿؿارلان ۿوتمیل ۿوتمیف ۿےس ۿرؿہیپ ۿذموکر ۿبلط ۿرکےن ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿاجدئاد ۿرتمؿہکۿ‬ ‫ےسۿؿوصلۿرکےنۿاکۿدنعارشلفۿقحتسمۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وصرفۿرسفتسمہۿںیمۿوتمیلۿشاقبۿرپۿاشۿررۿاعمؿہضۿاکۿلاؿانۿالرمۿےہۿوجۿاشۿیکۿاجدئادۿرتمؿہکۿےسۿؿوصلۿایکۿاجےئۿاگۿوتمیلۿاحلۿ‬ ‫رپۿالرمۿےہۿہکۿاےسۿؿوصلۿرک ۿاؿرۿاشۿںیمۿیتسسۿوکۿراہۿہنۿد ۿدعبۿؿوصلۿحقۿہکۿؿہۿرؿہیپۿوخدۿنیعۿارایضۿوموقہفۿاکۿدبلۿےہۿ‬ ‫یسکۿرصمفۿںیمۿرصفۿںیہن وہاتکسۿہکلبۿالرمۿےہۿہکۿاشۿےسۿؿیسیۿیہۿاجدئادۿرخلدۿیکۿاجےئۿہکۿاجدئادۿرہتفۿیکۿہگجۿؿفقۿوہ۔در‬ ‫اتخمرؿوقعدۿادلرہیۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الناظرْلوْماتْمج الْلمالْالبدلْضمنہْکماْفْاالشباہْ لارظۿارگۿرماجےئۿاملۿدبلۿوہجملۿوھچرۿرکۿوتۿدبتلیۿدشہۿرنیمۿ‬ ‫ےکۿنمثۿاکاضنمۿوہاگۿاسیجۿہکۿاابشہۿںیمۿےہ۔(ف)‬ ‫ایْلثمنْاالرضْالمسؾبدلۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫زیندراتخمرۿؿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫و‬ ‫(الیجوزْاسؾبدالْالعامرْاالفْارب‬ ‫ع)االویل ْلوشرطہْ رنیمۿؿفقۿاکۿدبانل ۿاجمر ۿںیہنۿوساےئۿاچر ۿوصروتنۿےک‪ ،‬ہلیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫الواقف‪ْ ،‬‬

‫وصرفۿہیۿہکۿؿافقۿےنۿارگۿادبتسال‬

‫‪ْ1‬العِودْالدریۃْفْتنِیح‬ ‫ْالقتاویْالحامدیۃْْکتابْالوقفْْالبابْالثالثْْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪ /۶‬۽‪۷۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 542 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الثانیۃ ْغصبہ ْغاصب ْواجری ْعلیہ ْالماء ْحیت ْصارْ یک ۿرشع یک ۿوہ۔دؿرسی ۿوصرف ۿہی ۿےہ ۿہک ۿاغبصۿےن ۿاش ۿوکۿ‬

‫بحرافیضمنْالِیمۃْویشرتیْالمتویلْب اْارضاْبدال‪ ْ،‬بصغۿایکۿاؿرۿاشۿرپۿاانتۿلاینۿاہبلاہکۿؿہۿدرلاۿنبۿیئگۿوتۿوتمیلۿاشۿ‬ ‫الثالثۃ ْان ْیجحدہ ْالغاصب ْوالبؼنہ ْای ْاراد ْدفعْ ےسۿامضنۿےلۿرکۿاشۿےکۿدبےلۿںیمۿدؿرسیۿرنیمۿرخلد ۔‬ ‫الِیمۃْفللمتویلْاخذھاْلیشرتیْب اْبدالالخ ْ‪1‬واللْ‬

‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ْٰ‬

‫رسیتی ۿوصرف ۿہی ۿہکۿرنیم ۿؿفق ۿاکۿاغبص ۿاراکری ۿےہ ۿاؿرۿ‬

‫وتمیل ۿےک ۿلاش ۿوگاہ ۿںیہن ۿاؿر ۿاغبص ۿتمیق ۿدانی ۿاچاتہ ۿےہ ۿوتۿ‬ ‫اغبصۿےسۿتمیقۿےلرکۿاشۿےکۿوع ۿوتمیلۿدؿرسیۿرنیمۿ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫رخلدےلۿاخلۿواللْ ٰ‬

‫وئسمہلۿدیجماﷲ اصحقۿوتبطسۿاطعۿادمحۿاصحقۿومولیۿہلحمۿدباوینۿ ۽‪۷‬امجدیۿاالؿیٰلۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ہلئسمۺ‪:۸۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿرلدۿےنۿاینپۿالكۿاجدئادۿلالۿصیصختۿطاقمۿہزۿہگجۿےکۿاملسموننۿیکۿ‬ ‫میلعت ۿےکےئل ۿؿفق ۿیک ۿاؿر ۿالك ۿاخ ۿہبصق ۿدمرہس ۿانبےن ۿےکےئل ۿلامرد ۿرکدلا ۿہک ۿاش ۿہبصق ۿںیم ۿمیلعت ۿاگہ ۿانبیئ ۿاجےئ ۿنکیل ۿوکیئۿ‬ ‫اخ ۿارایضۿریمعتۿدمرہسۿےکےئلۿؿفقۿںیہنۿیکۿیئگۿافۿیسکۿوبجمریۿؿزینۿاشۿؿہجۿےسۿہکۿوجۿہبصقۿدمرہسۿانبےنۿےکےئلۿؿفقۿ‬ ‫لاہمۿںیمۿنیعمۿایکۿایگاھتۿاعمۿاملسموننۿیکۿمیلعتۿںیمۿؿاہنۿوہسلكۿںیہنۿےہۿدؿرسیۿہگجۿایسۿرغ ۿیمیلعتۿےکےئلۿؿہۿدمرہسۿانبلاۿ‬ ‫اچاتہۿےہۿاہجنۿاعمۿاملسموننۿےکےئلۿوہسلكۿوہ‪،‬سپۿہیۿدبتیلیۿطاقمۿرشكاۿاجمرےہۿلاںیہن‪،‬ا ینۿارگۿاشۿدبتلیۿدشہۿخدلدۿطاقمۿرپۿ‬ ‫دمرہسۿانبرکۿاجدئادۿوموقہفۿیکۿ ٓا دمینۿاشۿرپۿرخچۿیکۿاجےئۿوتۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫مل‬ ‫ؿافقۿوکۿایسیۿرییغتۿاجمرۿےہۿہکبجۿتحلصمۿؿفقۿاشۿںیمۿںیہنۿاشۿےکۿخالفۿںیمۿےہ۔ردا خنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫فْفتاویْمؤیدْزادہْاذالمْیکونواْاصلحْاوفْامرھمْ اتفؿٰیۿؤملدرادہۿںیمۿےہۿہکۿارگۿوموقفۿہیلعۿرلادہۿصالحیقۿ‬ ‫ٰ‬

‫ت اون ْفیجوز ْللواقفْالرجو عْعن ْھذاالشرط ْاھ ْوْ ؿاےلۿولگۿہنۿوہنۿلاۿؿہۿاےنپۿاعمےلمۿںیمۿتلفغۿرکےتۿوہنۿ‬ ‫وت ۿؿافق ۿوک ۿاش ۿرشع ۿےس ۿروجف ۿرکح ان ۿاجمر ۿےہ ۿاھ ۿایس ۿرطچۿ‬ ‫ھکذاْنِلہْعن اْفْشرحہْعلْالملتیق ْ‬ ‫مل‬ ‫ی‬ ‫ؽ‬ ‫امنتۿےنۿاتفؿٰیۿوملدۿرادہۿےسۿ یۿرپۿاینپۿرشچۿںیم‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْمطلبْالیسؾبدلْالعامرْاالفْاربعْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬۾۽‪۸‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 543 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ثم ْنِل ْعن ْاللالصۃ ْالیجوز ْالرجو ع ْعن ْالوقفْ لقنۿایک‪،‬رھپۿخالہصۿےسۿوینۿلقنۿایکۿہکۿؿفقۿحق ۿررٹسجدۿ‬ ‫اذاکان ْمسجال ْولکن ْیجوز ْالرجو ع ْعن ْالموقوفْ وہوت ۿاش ۿےس ۿروجف ۿاجمر ۿںیہن ۿنکیل ۿوموقف ۿہیلع ۿےس ۿروجفۿ‬ ‫علیہ ْوتغییہ ْوان ْکانْمشروطا ْکالمؤذن ْواالمامْوْ اؿرۿاۿوکسۿدبتلیۿرکلاۿاجمرۿےہۿارگہچۿرشمؿعۿوہۿےسیجۿؤمدن‪،‬ااممۿ‬ ‫اؿر ۿ ملع‪،‬ارگۿؿہۿؿفقۿیکۿرلادہۿصالحیق ۿہنۿرےتھکۿوہن لا ۿؿہۿ‬ ‫المعلم ْان ْلم ْیکونوااصلح ْاوت ا ْونواف ْامرھمْ‬ ‫اےنپ ۿاعممالف ۿںیم ۿتلفغ ۿاؿر ۿیتسس ۿاک ۿاراکتف ۿرکےت ۿوہن ۿوتۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫فیجوز ْللواقفْملالقۃْالشرطْ‪1‬اھْواللْ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایلْ‬ ‫ؿافق ۿےک ۿےئل ۿرشع ۿیک ۿاخمتفل ۿرکلا ۿاجمر ۿےہ ۿاھ ۿواللْ ٰ‬ ‫اعلم(ف)‬

‫ارخیشۿوپرۿرمہلسۿخیشۿانیمۿادلنیۿدیحررسیئ‬

‫ہلئسمۻ‪۸۹‬لاۼ‪:۸۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیم‪:‬‬

‫۾‪۷‬امجدیۿاؿیٰلۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫(‪)۶‬ؿفقۿلاہمۿرمہہتشۿےکۿیسکۿرشعۿوکۿؿاافقنۿلدرہعیۿہمتتۿدناتؿمرۿدبتلیۿلاۿرتمیمۿرک شکیےۿںیہۿلاۿںیہن؟‬

‫(‪)۷‬ارگ ۿؿاافقن ۿیسک ۿتحلصم ۿےس ۿدمرہس ۿاک ۿطاقم ۿرہبق ۿخیش ۿوپر ۿےس ۿیسک ۿدؿرس ۿومعض ۿلا ۿرہش ۿےک ۿرہبق ۿںیم ۿدبتلی ۿرکدںی ۿاؿرۿ‬ ‫رصمفۿؿرغ ۿؿفقۿوففۿہنۿوہوتۿؿفقۿںیمۿاصقننۿہنۿؿاعقۿوہاگ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ؿفقۿلاہمۿںیمۿؿاوفقنۿےنۿارگۿرشعۿرکدیۿوہیتۿہکۿمہۿوکۿدبتلیۿرشاطئۿاکۿاایتخر ۿےہۿوتۿاایتخر ۿوہلا‪،‬اف ۿہکۿہیۿرشعۿہنۿیکۿ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫لالرضؿرفۿ خیحہۿؿااجرفۿرشہیعۿیسکۿدبتلیۿؿرتمیمۿاکۿاایتخرۿںیہن۔ردا مخنارۿںیمۿومحیۿےسۿےہ‪:‬‬

‫الوقفْاذالزمْلزمْمافْضمنہْمنْالشروط‪2‬۔ ْ‬

‫ؿفق ۿحق ۿالرم ۿوہلا ۿےہ ۿوت ۿاش ۿےک ۿنمض ۿںیم ۿلایئ ۿاجےن ۿؿایلۿ‬ ‫امتمۿرشںیطۿالرمۿوہاجیتۿںیہ(ف)‬

‫(‪)۷‬ارگۿخیشۿوپرۿںیمۿوہلاۿارغا ۿؿفقۿےکےئلۿدیفمۿہنۿوہاۿاؿردؿرسیۿہگجۿتحلصمۿرشیعۿوہوتۿؿاوفقنۿوکۿاشۿدبتلیۿیکۿااجرفۿ‬ ‫ےہ‪،‬اعریگملہیۿںیم ےہ‪:‬‬

‫اشرتاطْاالسؾبدالْبارضْمنْالبصرة ْ‬

‫ارگۿہیۿرشعۿاگلیئۿیئگۿہکۿرنیمۿؿفقۿوکرصبہۿرنیمۿےس‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۸۶ /۸‬‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۷۵ /۷‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 544 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫لؼس ْلہ ْان ْیسؾبدل ْمن ْغیہا‪،‬وینبیغ ْان ْکانتْ دبولنۿاگ وتۿرصبہۿےکۿاموساۿدؿرسیۿرنیمۿےسۿدبےنل ۿاکۿؿافقۿوکۿ‬

‫ْایل ْخیکذاف ْفتحْ اایتخر ۿہن ۿوہاگ ۿرگم ۿاچےئہ ۿہی ۿہک ۿہک ۿارگ ۿدؿرسی ۿہگج ۿیک ۿرنیم ۿاشۿ‬ ‫احسن ْان ْیجوز‪،‬النہ ْخالف ٰ‬ ‫ےک ۿدبےل ۿںیم ۿرلادہ ۿ رتہ ۿےہ ۿوت ۿاجمر ۿوہ ۿویکہکن ۿہی ۿخالف ۿرکلاۿ‬ ‫الِدیر‪1‬۔ ْ‬ ‫ رتہیۿیکۿرطفۿےہۿ حتۿایدقریںیمۿایسۿرطچۿےہ۔(ف)‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿوحباہلۿدرمییؽیۿخالصۃۿااتفلؿٰیۿےسۿےہ‪:‬‬ ‫یجوز ْالرجو ع ْعن ْالموقوف ْعلیہ ْوتغییہ ْوا نکانْ وموقفۿہیلعۿےسۿروجفۿاؿرۿاشۿںیمۿدبتیلیۿاجمرۿےہۿارگہچۿؿہۿ‬ ‫شروطاْکالمؤذنْواالمامْوالمعلمْانْلمْیکونوْاْ ْاصلحْ رشمؿعۿوہۿحسیےۿؤمدن‪،‬ااممۿاؿرۿ ملعۿارگۿہیۿولگۿؿفقۿےکۿےئلۿ‬ ‫اوت اونواْفْامرھمْفیجوزْللواقفْملالقۃْالشرط‪2‬۔ْ رلادہ ۿصالحیق ۿےک ۿاحلم ۿہن ۿوہن ۿلا ۿاےنپ ۿاعممالف ۿںیمۿیتسسۿ‬ ‫رکےت ۿوہن ۿوت ۿؿافق ۿےکےئل ۿاجمر ۿےہ ۿہک ۿرشع ۿیک ۿاخمتفلۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫رک ۔واللْ ٰ‬ ‫وئسمہلۿدبرادلنیۿاصحقۿ‬

‫‪۸۵‬رحممۿارحلامۺ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم۽‪:۸۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿاشۿوصرفۿںیمۿہکۿاجعمۿدجسمۿیئبمبۿےکۿایگرہۿاشمؿرنی ںیمۿےسۿاکیزنیۿےنۿہیۿغرارۿ‬ ‫دادۿوظنمرۿیکۿہکۿدجسمۿےکۿاؿاقفۿیکۿ ٓا دمےسۿدجسمےکۿااحػہۿںیمۿوجۿیلھکۿہگجۿےہۿؿاہنۿلامیحہۿاقمئۿایکۿاجےئۿاؿرۿدرحقۿاؿرۿڈنکلانۿ‬ ‫بصنۿےئکۿاجںیئۿاؿرۿاشۿےکۿااظتنمۿےکےئلۿالكۿلاةغنۿاشمہزہۿےسۿراھکۿاجےئ‪،‬اػالكاۿزگارشۿےہۿہکۿسجۿرنیمۿرپۿلامیحہۿایترۿرکلاۿ‬ ‫وظنمرۿےہۿؿہۿہگجۿشیپۿرتۿےسۿامنرۿڑپ ھیےۿےکۿےئلۿدیعنیۿاؿرۿویمۿاہعمجلۿںیمۿاامعتسلۿیکۿاجیتۿےہۿسپۿاشۿاحلكۿںیمۿاشمؿرنیۿدجسمۿ‬

‫وکۿاؿاقفۿدجسمۿےسۿااسیۿرخچۿرکلاۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿسجۿرنیمۿرپۿرامہنۿدقمیۿےسۿامنرںی وہیتۿںیھتۿاشۿرپۿلامیحہۿانبرکۿولوگنۿ‬ ‫وک ۿاداےئ ۿامنر ۿےس ۿرؿانک ۿاشمؿرنی ۿدجسم ۿےک ۿےئل ۿرشكا ۿاجمر ۿےہ ۿلاںیہن؟انبء ۿیلع ۿدعم ۿوجار ۿرمنیبکت ۿاش ۿلعف ۿےک ۿاےنپ ۿدہعہ ۿاہےئۿ‬ ‫مفـہضۿےسۿزعمؿلۿوہےگنۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿفقۿوکۿاشۿیکۿتئیہۿےسۿدبانلۿاجمرۿںیہنۿارگہچۿوصقمدۿؿادحۿوہۿمنلاۿیسکۿدجسمۿرپۿداکںینۿؿفق‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹۵۵ /۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۸۶ /۸‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 545 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ںیہۿہکۿانۿاکۿرکاہیۿدجسمۿںیمۿرصفۿوہلاۿےہۿاںیہنۿحمامۿرکدلاۿاجےئاۿؿرۿاشۿاکۿرکاہیۿدجسمۿوکۿدلاۿاجےئۿلاۿحمامۿاکۿرکاہیۿدجسمۿرپۿؿفقۿ‬ ‫اھتۿاےسۿداکںینۿرکدلاۿاجےئۿہی لااجمرےہۿاحالہکنۿوصقمدا ینۿرکاہیۿؿادحۿےہ۔اعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الیجوز ْتغیی ْالوقف ْعن ْھیػتہ ْفالیجعل ْالدکانْ ؿفقۿیکۿتئیہۿںیمۿدبتیلیۿرکلاۿاجمرۿںیہنۿاذہاۿداکنۿوکۿرساےئۿ‬ ‫انبدانیۿاجمرۿںیہن اخل(ف)‬ ‫خاناالخ‪1‬۔ ْ‬ ‫ہنۿہکۿخالفۿوصقمدۿاؿرؿہۿیھبۿضحمۿوسدۿرمدؿد‪،‬لامیحہۿارماءۿےکۿاکموننۿیکۿرتنیۿوہلاۿےہ‪،‬تیبۿاﷲ یکۿرتنیۿدرکۿاﷲ ےہ‪،‬ؿاذہاۿ‬ ‫ک‬ ‫املعءۿےن ۿسمخدۿںیم ڑیپاگللا ۿعنم ۿفراملا ۿاؿر ۿفراملا ۿہک ۿسمخد ۿوکۿوہید ۿؿاصنرٰیۿےک ۿ نیصـن ۿرگوجنۿےس ۿاشمہبۿہن ۿرکؿ‪،‬رھپ ۿاش ۿںیمۿ‬ ‫امنروینۿرپۿہعمجۿؿدیعنیۿںیمۿیگنتۿےہۿاؿروجۿاملسموننۿرپۿیگنتۿرک ۿاگۿاﷲ اشۿرپۿیگنتۿرک ۿاگۿمنْضیقْضیقْاللعلیہ(سجۿ‬ ‫بل‬ ‫ےنۿیگنتۿیکۿاﷲاعتیٰلۿاشۿرپۿیگنتۿفرام۔اگی۔ف)اشۿںیمۿعنمۿریخۿےہۿاؿرۿانمفۿ حیزۿیکۿذممقۿکالمۿاﷲںیمۿےہ‪،‬اشۿںیمۿقلعتمۿدجسمۿ‬ ‫وکۿامنرۿےسۿرؿانکۿےہ۔اؿرۿاﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫"‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪    ‬اشۿےسۿمرھۿرکػاملۿوکن ۿوجۿاﷲ یک ۿدجسمؿنۿوکۿان ۿںیمۿلامۿ‬ ‫ایہٰلۿےئلۿاجےنۿےسۿرؿےکۿاؿر ۿایکنۿؿریاین ۿںیمۿوکششۿرک ۿ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪"‬‬

‫‪2‬‬

‫انۿوکۿاشۿرنیمۿںیمۿدقمۿدرھلاۿہنۿاھتۿرگمۿدرےتۿوہےئۿاوسینۿ‬ ‫ےکۿےئلۿداینۿںیمۿروسایئۿےہۿاؿرۿ ٓا رخفۿںیمۿمراۿذعاف۔‬

‫اےسیۿاشمؿرۿارگۿلارۿہنۿ ٓا ںیئۿؿاحقۿازعللۿںیہ نمۿارتسیعۿاذلمكۿدقفۿملظۿسجۿےنۿڑیھبےۿوکرچؿااہۿانبلاۿاشۿےنۿرکبوینۿرپۿملظۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ایک۔واللْ ٰ‬

‫ح‬ ‫وئسمہلۿیشنمۿلیلخۿارل مٰنۿاصحقۿلارہچۿفرؿشۿارہنیگنۿ‬

‫ہلئسم۾‪:۸۹‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہ املعےئۿدنیۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿدجسمۿالكۿہلحمۿےکۿادنرۿؿاعقۿےہۿہکۿسجۿںیمۿھچکۿارایضۿرادئۿفرشۿ‬ ‫ےسۿےہۿاؿرۿاشۿارایضۿںیمۿالكۿمرارۿرشفیۿیھبۿےہ‪،‬اشۿدجسمۿیکۿربخۿریگیۿالہۿہلحمۿسجۿںیم دنچۿوقمۿےکۿ ٓا دیمۿںیہۿرکےتۿںیہۿ‬ ‫می‬ ‫چملہۿدنچۿاوقامۿےکۿالكۿوقمۿالكۿدمرہسۿاخ ۿوقیم‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۵ /۷‬۾‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪Page 546 of 631‬‬

‫‪۸۵‬رحممۿارحلامۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اشۿارایضۿوموقہفۿںیمۿانبلاۿاچیتہۿےہۿہکۿسجۿںیمۿدؿرسیۿوقمۿاکۿمیلعتۿںیہنۿلاےئۿاگۿاایحلاۿیسکۿؿفقۿںیمۿاشۿارایضۿوموقہفۿیکۿ‬ ‫رضؿرف ۿدجسم ۿوک ۿوہےئ ۿوت ۿؿہ ۿریمعت ۿدمرہس ۿاوھٹارک ۿاےنپ ۿرصتف ۿوخاہ ۿیسک ۿمسق ۿاک ۿرصتف ۿوہ ۿال شکیے ۿںیہ ۿلاںیہن‪،‬سج ۿوقم ۿاک ۿدمرہسۿ‬ ‫ریمعت ۿوہلا ۿےہ ۿاش ۿوقم ۿےک ۿدنچ ۿولگ ۿممتہم ۿؿوتمیل ۿںیہ ۿؿہ ۿالك ۿاغرار ۿلاہم ۿدبںی ۿومضمن ۿےتھکل ۿںیہ ۿہک ۿارگ ۿیسک ۿؿغك ۿںیم ۿدجسم ۿوکۿ‬ ‫رضؿرفۿارایضۿیکۿوہۿوتۿؿہۿںیہنۿےلۿیتکسۿہیۿاغرارۿانۿاکۿانھکلۿاجمرۿوہۿاگۿلاںیہن‪،‬كالؿہۿاشۿوقمۿےکۿدرگیۿاوقامۿلاۿدرگیۿہلحمۿہیۿاچںیہۿہکۿ‬ ‫دمرہسۿوقیمۿاخ ہنۿرےہۿوتۿؿہۿاشۿامعرفۿںیمۿدمرہسۿذہارےنہۿد ۿ شکیےۿںیہۿلاںیہن‪،‬اؿرۿہیۿدمرہسۿوصختیصۿوقمۿےکۿشاھتۿ‬ ‫ریمعت ۿایک ۿاجلا ۿےہ ۿاؿرایس ۿوقم ۿےک ۿےچب ۿضیفتسم ۿوہن ۿےگ ۿوجاف ۿخالہص ۿؿرشمچ ۿرمحمق ۿفراملااجےئ‪،‬رکمر ۿرع ۿےہ ۿوجاف ۿےکۿ‬ ‫ارشالۿںیمۿدریۿہنۿفرامیئۿاجےئ‪،‬رکمرۿرع ۿےہۿیسکۿؿہجۿےسۿ لۿوکۿؿاہنۿدمرہسۿہنۿراھکایگۿوتۿاشۿریمعتۿیکۿامكلۿوقمۿلاۿالہۿدمرہسۿ‬ ‫وہاگۿلاںیہن لاۿدجسمیکۿیہۿتیکلمۿوہاجےئۿیگۿدمرہسۿوکۿاایتخرۿاشۿےکۿرکاہیۿرپۿدےنیۿاکۿرےہۿاگۿلاۿںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وجۿرنیمۿقلعتمۿدجسمۿےہۿؿہۿدجسمۿیہۿےکۿاکمۿالیئۿاجیتکسۿےہۿاؿرۿاشۿےکۿیھبۿایسۿاکمۿںیمۿسجۿےکۿےئلۿؿافقۿےنۿؿفقۿیک‪،‬ؿفقۿوکۿ‬ ‫اش ۿےک ۿدصقم ۿےس ۿدبانل ۿاجمر ۿںیہن‪،‬شرطْالواقفْکنصْالشار عْفْوجوبْالعملْبہ‪ 1‬ۿ(ؿافق ۿیک ۿرشع ۿؿوجف ۿلمع ۿںیمۿ‬ ‫شارفۿہیلعۿالصلٰـہۿؿالسالمۿیکۿصنۿیکۿلثمۿےہ۔ف)ۿؿافقۿےنۿارگۿہیۿدمرہسۿانبےنۿیکۿااجرفۿہنۿدیۿوتۿاشۿںیمۿاعمۿدمرہسۿیھبۿ‬ ‫ںیہنۿنبۿاتکسۿہنۿہکۿاخ ‪،‬اؿرۿارگۿخالفۿااجرفۿااسیۿرصتفۿرکےگنیۿاغبصۿوہنۿےگۿاؿرۿؿہۿامعرفۿدہنممۿرکادےنیۿےکۿاقللۿوہیگۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اؿرۿدعبۿادہنامۿوجۿھچکۿاںیٹنیۿکرلانۿوہنۿاشۿےکۿامكلۿؿیہۿولگۿوہنۿےگۿوہنجنۿےنۿامعرۿفۿونبایئۿیھت۔والل ٰ‬ ‫‪۷۶‬رعیبۿابآرخۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارامرہزہۿرشفیۿعلضۿامنہۿرمہلسۿاحظفۿدبعادیمحلۿااممۿدجسمۿوبمکہ‬ ‫ہلئسم‪۵‬ۺ‪:۸‬‬ ‫رلدۿےنۿاینپۿردنیماریۿےکۿالكۿہعطقۿوکۿوجہع‪/‬منوھۿاخمۿےہۿاؿرۿاشۿاکۿشاالہنۿانمعفۿ؎‪/‬ےہۿاشۿرصتحیۿےکۿشاھتۿہکۿ‪۹‬ۿ؎‪/‬شاالہنۿاشۿ‬ ‫ہلحمۿیکۿدجسمۿںیمۿسجۿںیمۿؿافقۿراتہۿےہۿرصفۿوہارکںیۿاؿرۿ‪۹‬ۿ؎‪/‬شاالہنۿرغلاءۿؿسمنیکۿےکۿزلوکنۿیکۿمیلعتۿوجۿغر ٓا نۿرشفیۿاؿرۿ‬ ‫داینیفۿڑپےتھۿںیہۿغر ٓا نۿرشفیۿلاۿرفتمطۿلارہۿاؿرۿبتکۿدلینہۿرخلدۿرکۿادمادۿیکۿاجےئۿاؿرۿاشۿرصمفۿںیمۿہشیمہۿرصفۿوہےتۿرںیہ‬ ‫اؿر‪۹‬ۿ؎ۿ‪/‬‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْالثاینْکتابْالوقفْادارةْالِرآنْالکریمْ‪ /۶‬ۺ‪۸۵‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 547 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫شاالہنۿلییمانۿؿویباگنۿیکۿایتریۿلارہچۿرسامۿؿہریہۿرصفۿےئکۿاجیئ‪،‬اےنپۿدل ںیمۿذموکرہۿاصمرفۿیکۿتینۿرکےکۿؿفقۿرکدلااؿرۿ‬ ‫الكۿشالۿےسۿاشۿاکۿانمعفۿیھبۿاکاکتشرۿےسۿؿوصلۿںیہنۿایکۿاؿرۿؿفقۿیکۿوکیئۿرحتریۿیھبۿںیہنۿیھکل‪،‬افۿرلدۿہیۿاچاتہۿےہۿہکۿہعطقۿ‬ ‫ارایضۿذموکرہۿلاالۿےسۿسجۿےکۿؿفقۿیکۿتینۿیکۿےہۿ رتہۿاؿرۿدمعہۿاؿرۿرلادہۿانمعفۿیکۿدرگیارایضۿوکۿوجۿاشۿیک تیکلمۿےہۿاجبےئۿاشۿ‬ ‫ےکۿؿفقۿرکد ۿاؿرومبحقۿرشفۿرشفیۿےکۿرحتریۿؿلیمکتۿرکد ۿاؿرۿوتمیلۿاشۿاکۿرقمرۿرکےکۿاشۿےکۿہضبقۿںیمۿاشۿرنیمۿوکۿ‬ ‫د ۿد ۿہکۿانمعفۿاشۿاکۿاصمرفۿذموکرۿںیمۿرصفۿایکۿرک ۿاؿرۿ ٓا دنئہۿوتمیلۿاشۿاکۿرلدۿےکۿرہتشۿدارانۿاؿرۿامنرلانۿدجسمۿہلحمۿ‬ ‫ےکۿوشمرہ ۿےس ۿرقمروہا ۿرک ۿاگ‪،‬اشۿوصرف ۿںیمۿادیمۿےہۿہک ۿ؎‪/‬شاالہن ۿےسۿرلادہۿانمعفۿشاالہنۿؿفقۿاکوہاگۿرصف ۿتینۿؿفقۿ‬ ‫رک ےنیۿےسۿوجۿاخ ۿہعطقۿارایضۿیکۿتبسنۿیک ےہۿاؿراشۿیکۿرحتریۿیھبۿںیہنۿیھکلۿاؿرۿارایضۿوجۿاشۿےسۿ رتہۿاؿرۿدمعہۿرلادہۿانمعفۿ‬ ‫یکۿےہۿؿفقۿرکےکۿرحتریۿرکد ۿرشفۿمماتعنۿوتۿںیہنۿرکیت؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫رحتریوت ۿرشكا ۿوکیئ ۿرضؿری ۿزیچ ۿںیہن‪،‬ہن ۿاش ۿرپ ۿؿفق ۿوموقف‪،‬ارگ ۿاش ۿےن ۿرلان ۿےس ۿہہک ۿدلا ۿاھت ۿہک ۿںیم ےن ۿاش ۿوک ۿاﷲےکےئلۿ‬ ‫ؿفق ۿرکدلاوت ۿؿفق ۿوہیئگ ۿاف ۿاشۿےس ۿروجف ۿںیہن رکاتکس ۿرگمۿہیۿہک ۿؿغك ۿؿفق ۿرشع ۿادبتسال ۿرکیل ۿوہ ۿا ینۿےھجم ۿاایتخر ۿےہ ۿہکۿ‬ ‫حقۿاچوہنۿاشۿرنیمۿےکۿدبےلۿاؿرۿرنیمۿؿفقۿرکدؿنۿوتۿاہتبلۿاشۿاحلكۿںیمۿدبتلیۿاکاایتخرۿےہ‪،‬ارگۿرلانۿےسۿیھبۿںیہنۿاہکۿاھتۿ‬ ‫رصفۿدلۿےسۿتینۿیکۿیھتۿوتۿؿہۿرنیمۿؿفقۿہنۿوہیئ‪،‬رگۿؿاذع ۿاشۿےسۿ رتہاؿرۿرلادہۿانمعفۿیکۿرنیمۿؿفقۿرکلاۿاچاتہےہۿوتۿاشۿرپۿ‬ ‫ھچک ۿاسلام ۿںیہن‪،‬قالْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل"‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫راہۿںیہن۔ف)والل ٰ‬

‫‪1"‬ۿ(اﷲاعتیٰل ۿےن ۿفراملا‪:‬یکین ۿرکےن ۿؿاولن ۿرپ(وماخدہ ۿیک)وکیئۿ‬ ‫اررہشۿوئسمہلۿدمحملیلخۿاﷲاصحقۿ‬

‫‪۶۹‬ةعشنۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪۶‬ۺ‪:۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿلافۿںیمۿہکۿالكۿومعقۿرپۿالكۿاجدئادۿوموقہفۿقلعتمۿدجسمۿؿاعقۿےہۿوتۿكالؿہۿعیبۿ‬ ‫ےکۿوجۿہزۿرطچۿلااجمرۿےہۿآ لاۿاشۿومعقۿرپۿاجدئادۿذموکرہۿےسۿابتدہلۿاکۿوجارۿایسۿلیلقۿتمیقۿاؿرۿتیثیحۿیکۿاجدئادۿےسۿلاۿیسکۿدرگیونفۿ‬ ‫ےسۿیسکۿوصرفۿیھبۿوہاتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اشۿاخ ۿؿفقۿرکےتۿؿغكۿؿافقۿےنۿادبتسالۿیکۿرشعۿہنۿرکیلۿوہوتۿہززگۿیسکۿاحلۿںیم‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریم۾‪۶ /‬۾‬

‫ْ‬ ‫‪Page 548 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اجمرںیہنۿحقۿلكۿاشۿےسۿاافتنفۿنکممۿےہۿارگہچۿدؿرسیۿیکۿاشۿےکۿدبےلۿںیمۿےلمۿاشۿےسۿتمیقۿتیثیحۿؿتعفنمۿںیمۿتہبۿ‬ ‫رادئۿوہ‪،‬‬

‫فاناْامرناْبابِاءْالوقفْعلْماکانْعلیہْدونْزیادةْ ںیمہۿمکحۿدلاۿایگۿےہۿہکۿمہۿؿفقۿوکۿشاہقبۿہنافۿرپۿلایقۿرںیھکۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ ہن ۿہک ۿدرگی ۿرلادف ۿوک‪،‬اسیج ۿہک ۿققحم ۿہیلع ۿارلحمۃ ۿےن ۿ حت ۿایدقریۿ‬ ‫اخری ۔کماْحِِہْالمحِقْفْالقتح۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫ںیمۿاشۿیکۿقیقحتۿفرامیئۿےہ‪،‬واللْ ٰ‬ ‫‪۶۵‬امجدیۿاالرخیۻ‪۶۸۷‬ھ‬

‫ہلئسم‪۷‬ۺ‪:۸‬‬ ‫و‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿیشنمۿرکمیۿادلنیۿیکۿدؿۿویبلانۿںیھتۿاؿرۿدؿوننۿےسۿاؿالدۿےہ‪ ،‬ہلیۿویبیۿ‬ ‫ےسۿنیتۿزلایکنۿاؿرۿالكۿزلاک‪،‬اؿرۿدؿرسیۿویبیۿےسۿدؿۿزلایکنۿںیھت‪،‬یشنمۿاصحقۿرموحمۿےنۿالكۿلاف‪،‬الكۿومعض‪،‬الكۿدمرہسۿ‬ ‫و‬ ‫اؿرۿھچکۿداکںینۿ ہلیۿویبیۿےکۿااقتنلۿوہےنۿےکۿدعبۿؿفقۿںیکۿاشۿرطچۿرپۿہکۿریم ۿدعبۿریمیۿرؿہجۿوتمیلۿرےہۿاؿرۿرؿہجۿےکۿدعبۿ‬ ‫و‬ ‫زلاکۿوجۿہکۿ ہلیۿویبیۿےسۿاھتۿاؿرۿزلےکۿےکۿدعبۿانۿیکۿاؿالد‪،‬وچہکنۿزلاکۿانۿیکۿایحفۿںیمۿوففۿوہایگاؿرۿزلےکۿیکۿاؿالدۿںیمۿالكۿزلیکۿ‬ ‫یھتۿؿہۿزلیکۿلااقللۿااظتنمۿیھتۿاؿرۿاشۿاکۿوشہزۿوبہجۿدبینلچۿےکۿلااقللۿااظتنمۿاھتۿاشۿؿہجۿےسۿیشنمۿاصحقۿےنۿالكۿاغرارۿلاہمۿؿفقۿ‬

‫لاہم ۿیک ۿرحتری ۿےک ۿلارہ ۿشال ۿدعب ۿاش ۿرطچ ۿرحتریرکدلا ۿہک ۿریم ۿدعب ۿریمی ۿدؿرسی ۿرؿہج ۿوتمیل ۿرےہ ۿاؿر ۿاش ۿےک ۿدعب ۿاش ۿیک ۿمریۿ‬ ‫زلیکۿاؿرۿزلیکۿےکۿدعبۿاشۿیکۿاؿالدۿںیمۿمرازلاکۿوجۿالقئۿوہۿوتمیلۿرےہۿاشۿرطچۿہلسلسۿمرامراجریۿرےہۿاشۿاغرارۿلاہمۿیکۿرحتریۿوکۿ‬

‫رعہص ۿدؿ ۿشالۿوہایگ ۿاؿر ۿؿفق ۿلاہم ۿوکۿوچدہ ۿشال‪،‬اش ۿؿغك ۿیشنم ۿاصحقۿرموحم ۿیک ۿدؿرسی ۿرؿہج ۿایحف ۿےہ ۿاؿریشنم ۿاصحق ۿےنۿ‬ ‫اجدئاد ۿذموکرہ ۿمفصلہ ۿدلی ۿارخااجف ۿےک ۿؿاےطس ۿؿفق ۿیک ۿےہ‪،‬ومولد ۿرشفی‪،‬ایگروھںی ۿرشفی‪،‬افہحت ۿنینسح‪،‬رخچ ۿدمرہس ۿؿہیکتۿ‬ ‫و‬ ‫ؿہریہۿوچہکنۿ ہلیۿویبیۿیکۿزلایکنۿاؿرۿیشنمۿاصحقۿےکۿزلےکۿیکۿزلیکۿایحفۿںیہۿاؿرۿؿہۿےتھجمسۿںیہۿہکۿمرؿےئۿؿفق لاہمۿےکۿاجدئادۿ‬ ‫ذموکرہۿےکۿمہۿوتمیلۿںیہۿاشۿےئلۿاامتلشۿےہۿہکۿرشكاۿاشۿؿغكۿاجدئادۿذموکرہۿاکۿوتمیلۿوکنۿصخۿغرارۿدلاۿاجےئۿاگۿاؿرۿاشۿےکۿدعبۿ‬ ‫وکن‪،‬اغرارۿلاہمۿاکۿاقونلاۿیھبۿدالخۿاخرچۿوہایگۿےہۿومبحقۿمکحۿرشفۿرشفیۿرحتریۿفراملاۿاجےئ۔فِط‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وتتیلۿوکیئۿرتہکۿںیہنۿہکۿہزۿؿارفۿاکۿاشۿںیمۿقحۿوہۿوتۿتیلۿؿافقۿےکۿاایتخرۿیکۿےہۿےسجۿوتمیلۿرکد‬

‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪۹۹۵ /‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 549 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿیہۿوہاگ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬والیۃْنصبْالِیمْایلْالواقف‪1‬ۿ(وتمیلۿرقمرۿرکےنۿیکۿؿالمكۿؿافقۿوکۿاحلصۿےہ۔ف)وتۿاشۿ‬ ‫ںیمۿكشۿںیہنۿہکۿیفۿااحللۿؿفقۿیکۿوتمیلۿرصفۿرؿہجۿلاہینۿےہۿہکۿؿفقۿلاہمۿاؿرۿاغرارۿلاہمۿدؿوننۿاےنپۿدعبۿاشۿوکۿوتمیلۿاھکلۿےہۿ‬ ‫اؿر ۿحق ۿرؿہج ۿاک ۿااقتنل ۿوہوت ۿحصق ۿرشعۿاغرارلاہم ۿایس ۿرؿہج ۿیک ۿمری ۿزلیک ۿرھپ ۿاش ۿےک ۿدعب ۿاش ۿزلیک ۿیک ۿاؿالدۿںیم ۿوج ۿمرازلاک ۿالقئ ۿوہۿ‬ ‫و‬ ‫ؿرہنۿوجۿالقئۿوہنۿ رہۿاحلۿ ہلیۿویبیۿیکۿزلویکنۿاکۿوتۿوکیئۿااقحتسطۿوتتیلۿںیمۿرس ۿےسۿہنۿاھتۿہکۿؿفقۿلاہم‪،‬اغرارۿلاہمۿیسکۿںیمۿ‬ ‫ان ۿیک ۿوتتیل ۿںیہن ۿریہ ۿرسپ ۿوتمیف ۿیک ۿزلیک ارگہچ ۿؿػفناہم ۿںیم ۿاےنپ ۿدعب ۿرسپ ۿرھپ ۿاؿالد ۿرسپ ۿیک ۿوتتیل ۿیھکل ۿیھت ۿرگم ۿؿہ ۿؿافق ۿےکۿ‬ ‫شاےنم ۿرمایگ ۿاؿر ۿاف ۿاش ۿےن ۿان ۿرشاطئ ۿوک ۿدبتلی ۿرکدلا ۿاؿر ۿدؿلارہ ۿوتتیل ۿؿافق ۿوک ۿریغت ۿؿدبتل ۿاک ۿاایتخر ۿےہ ۿوت ۿاف ۿلمع ۿومبحقۿ‬ ‫ل‬ ‫اغرارلاہمۿوہاگ۔ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫التولیۃْمنْالواقفْخارجۃْمنْحکمْسائرْالشرائطْ ؿافق ۿیک ۿوتتیل ۿامتم ۿرشاطئ ۿےک ۿمکح ۿےس ۿاخرچ ۿےہ ۿویکہکنۿ‬ ‫النہ ْلہ ْفیہا ْالتغیی ْوالؾبدیل ْکلما ْبدالہ ْمن ْغیْ ؿافقۿوکۿانۿرشاطئۿںیمۿدبتیلیۿاکۿاایتخرۿےہۿحقۿیھبۿؿہۿانمسقۿ‬ ‫ےھجمس ۿارگہچ ۿاش ۿےن ۿدقع ۿؿفق ۿںیم ۿاش ۿیک ۿرشع ۿہن ۿاگلیئ ۿوہ۔ْ‬ ‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫شرطْفْعِدةْالوقف ۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪۸‬ۺ‪:۸‬‬ ‫‪QUESTION‬‬ ‫‪Rangoon, The 19th May 1908.1001 ,‬‬ ‫‪To‬‬ ‫‪Moulvi Haji Ahmad Khan,‬‬ ‫‪Esqur, Bareeilly,‬‬ ‫‪United provinces.‬‬ ‫‪Hunoured Sir‬‬ ‫‪We desir to place prepare you a certain religious matter on which we solicit your‬‬ ‫‪valuable opinion. The facts are briefly these . there is a Chulian a‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتاْرکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجازتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجازتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۶۵ /۸‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 550 of 631‬‬

ٰ ّ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

)۶۱( ‫جلد شانز دہه‬

Mosque in Moung Taulay Street at this place. Thereare five duly elected trustees or mutawallis who manage the affairs of the said mosque according to a scheme framed by the chief court of Lower Burma. The trustees are given the power of discharging the Imam, Muazzin and Clerks of the mosque. In virtue of the said power. The trustess at a meeting discharged thier Imam. One Syed Muckbool for Irregularity misconduct and disbidience. After the discharge the trustees failed a suit in the chief court of lower Burma for declaration that the discharge of the Imam may be confirmed .The Imam now questions the authority of the trustees and maintains power badly . He may misconduct himself, they have no power to discharge him. Having placed the facts briefly we request you most humbly to give your Fatwa as to whether the trustees have the power to discharge the Imam when they find it necessary to do so. This a vital point which is at present engaging the attention of the leading member of the Chulian Sunni Mohmmadan community and we Shall thank you very much if you can send your fatwa before the Ist week of june thanking you in anticipation We beg to remain, honoured Sir, your most obedient and Humble followers in M Qadir Gani. President The Madras Muslim Association No37.tocckay Mq Tualay street.

Answer from

Brieilly, The 28th of May, 1908.

To

M .Qadir Gani. President The madras Muslim Association

Sir. With refrence to your letter datted 19th of May, 1908, I send my Fatwa for your perusal The trustees can discharge an Imam by their authority when such indifference is found in Him which be the sufficient reason of"Shara"for him to be dismissed. Vide lisanul Hukkam printed at Mier page No.123,

Page 551 of 631

ٰ ّ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

)۶۱( ‫جلد شانز دہه‬

ْ‫فْفتاویْقایضْخانْاذاعرضْلالمامْاوللمؤذنْعذرْمنعہْعنْالمباشرةْمدةْستۃْاش رْفللمتویلْانْیعزلہْویویلْغیہ‬ ْ ‫۔‬1‫وانکانْللمعزولْنائب‬

Translation:- there is in fatwa Qazi Khan when an Imam or Muazzin Has some certain Business which may be the cause of six months absence from the mosque, not with standing he may have given some person for him to act .At such opportunity the trustee can discharge him and may establish or Appoint another Imam in his place"(Tahtawi printed Misr and Shami printed Constantinople volume 3, page 639(

ْ ْ2‫بیی‬،‫وتِدمْمایدلْعلْجوازْعزلہْاذاْمیضْش ر‬

Translation:-Allama Birizada has said that the books aforesaid style Shows that a trustee can discharge an Imam on account of a month absence from the mosque The Trustees had no need of taking sanntion of discharging the Imam from the Court or from any Higher Officer or Governor because the authority of trustees in these matters is over the powers of a Muhammadan governor although the same Mutawalis or trustees may have been fixed by the same Muhammadan Governor See Ashbahunnazair printed Lucknow page.179 copies from the Fatwa of Imam Rashiduddin.

ْ ‫۔‬3‫الیملكْالِایضْالتصرفْفْالوقفْمعْوجودْناظرہْولوْمنْقبلہ‬

Translation:-"A Qazi can not interfere a Waqf in the Presence of a trustees although the trustees may have been fixed by the same Qazi Hamawi Sharah Asbah printed Lucknow page No.179 copies from Fatwa Imam Zahiruddin" ْ‫قایضْالبلدْاذاْنصبْرجالْمتولیاْللوقفْبعدْماقلدہْالحا کمْالحکومۃْفلؼسْللحا کمْعلْالوقفْسؽیلْحیتْالیملك‬ ْ ‫۔‬4‫االجارةْوالغیھا‬

ْ ْ ْ

1 ۷‫ْلسانْا لحکامْمعْمعیْالحکامْالقصلْالعاشرفْالوقفْمصطیفْالبایبْمصرْ ۽۾‬

۹۶۷ /۸ْ‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالوقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‬

2

ْ

۶‫۾‬۷ /۶‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْالِاعدةْالسادسۃْعشرْادارةْالِرآنْرکایچۿ‬

3

۶‫۾‬۷ /۶ ‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْالِاعدةْالسادسۃْعشرْادارةْالِرآنْرکایچ‬

4

Page 552 of 631

ٰ ّ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

)۶۱( ‫جلد شانز دہه‬

Translation:-"A king appointed a Qazi and after it the Qazi fixed a trustee on a Waqf, now the King has no connection on with the Waqf nor has he any power of it contract etc. Another stlye from Lisanul Hukkam copies from fatwa Imam Sowri.

ْ ‫۔‬1‫التدخلْوالیۃْالسلطانْعلْوالیۃْالمتویلْفْالوقف‬

Translation:- Aking cannot interfere a Waqf against a trustee Authorities in this case the higher officers or governors are not Muhammadan ones and therefor they do not know the schemes of shara as a Muhammadan trustee knows The trustees can discharge an Imam when the Imam leave Sunnia Doctrine or Commets an open sin against Shara or there may be found in him something Which may be the cause of abhorrence which decreases the number of people at prayer or he may be disobedint against the managing rules of affairs of the mosques. Or assesmble of persons at prayers or there may be somthing such in him. Otherwise he will not be discharged without fault. See Raddul Muhtar printed Constantinople volume 3 page 597.

ْ ‫۔‬2‫قالْفْالبحرْواستقیدْمنْعدمْصحۃْعزلْالناظرْبالْجنحۃْعدم اْلصاحبْوظیقۃْفْوقفْبغیْجنحۃْوعدمْاھلیۃ‬

Translation:-It is said in Bahrur Raiq That as a Mutawali can not be dismissed without fault. From this it is manifest that any receiver of a salary of a Waqf can not be discharged until his fault be proved or he may be proved to be unfit for his duties. ْ ْ‫امربرقمہْعبدہْاحمدْرضاالربیلویْعیفْعنہْبمحمدْن‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم‬ ٰ ْ‫المصطیفْالنیبْاالیمْصلْالل‬

ْ

۷‫ْلسانْالحکامْمعْمعیْالحکامْالقصلْالعاشرْفْالوقفْمصطیفْالبایبْرصمۿ ۻ۾‬

1

۸‫ ۻ۽‬/۸ْ‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْمطبعْالیصحْعزلْصاحبْوظیقۃْبالجنحۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‬

2

Page 553 of 631

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ومرہخۿ۾‪۶‬یئمۿ۽‪۵‬۾‪۶‬ء‬ ‫ارۿروگننۿ‬ ‫رتہمجۿہلئسم‪۸‬ۺ‪:۸‬‬ ‫دخبمقۿانجفۿومولیۿاحیجۿادمحۿراضۿاخنۿاصحقۿہلحمۿوسدارگانۿمریلی‪،‬وییپ۔‬ ‫وماللاےئۿرتحمم ! مہۿسقۿ ٓا فۿیکۿخدمقۿںیمۿدنچۿذمیبہۿاومرےکۿلارہۿںیمۿراےئۿاعیلۿاجےننۿےکےئلۿہیۿشیپۿرکرےہۿںیہ اؿرۿ‬ ‫رصتخما ۿؿاہعق ۿیک ۿرطف ۿوتہج ۿوذبؿل ۿرکاےت ۿںیہ۔اہین الك ۿدجسم ۿوچایلن ۿوملگ ۿلالارٹسمك ۿںیم ۿؿاعق ۿےہ ۿسج ۿےک ۿےنچ ۿوہےئۿ‬ ‫لاچنۿوتمایلنۿںیہۿوجدجسمۿاکۿااظتنم اشۿاقوننۿےکۿتحتۿااجنمۿد ۿرےہۿںیہۿسجۿوکدعالكۿااعلہیلۿمرامےنۿرممكۿایکۿےہۿسجۿےکۿ‬ ‫اطمقبۿوتمویلنۿوکۿہیۿقحۿدلاۿایگۿےہۿہکۿؿہۿاامم‪،‬ؤمدنۿاؿرۿہلمعۿوکۿمراخسقۿرکںیکس‪،‬اشۿاقوننۿےکۿاطمقبۿوتمایلنۿےنۿالكۿسلجمۿ‬ ‫وشرٰیۿےکۿادنرۿدیسۿوبقملۿااممۿدجسمۿوکۿانۿیکۿاضیبنؾگی‪،‬مر ۿاچلۿنلچۿاؿرۿمکحۿدعؿیلۿےکۿلامقۿمراخسقۿرکدلا‪،‬اشۿمراخیگتسۿےکۿ‬

‫دعبوتمویلن ۿےن ۿالك ۿدقمہم ۿارقتسارہی ۿاش ۿارم ۿاک ۿدعالك ۿااعلہیل ۿمرام ۿںیم ۿدامر ۿایک ۿہک ۿاامم یک ۿمراخیگتس ۿلقتسم ۿرکدی ۿاجےئ‪،‬افۿ‬ ‫اامم ۿےن ۿہی ۿلار ۿرپش ۿوتمویلن ۿیک ۿسلجم ۿاقونن ۿےس ۿیک ۿےہ‪،‬اقونن ۿاکلااجمر ۿافدئہ ۿااھٹلا ۿایگ ۿےہ‪،‬ان ۿولوگن ۿوک ۿمراخسق ۿرکےن ۿاک ۿقحۿ‬ ‫ںیہن ۿےہ۔اش ۿرصتخمؿاہعق ۿوکۿشیپ ۿرکےت ۿوہےئ ۿاہنمك ۿادف ۿےس ۿااجتل ۿرکےت ۿںیہ ۿہک ۿ ٓا ف ۿاش ۿےک ۿقلعتم ۿاانپۿوتفٰی ۿرمحمقۿ‬ ‫فرامںیئ‪،‬ایک ۿوتمایلن ۿوکاامم ۿیک ۿمراخیگتس ۿاک ۿقح ۿاحلص ۿےہ ۿہک ۿحق ۿؿہ ۿاچںیہ ۿمراخسق ۿرکدںی۔ہی ۿ ٓا چ ۿ ل ۿتہب ۿمراہلئسم ۿربممانۿ‬

‫وچایلنۿینسۿڈمحمنۿویمکیٹنۿاکۿانبۿوہاےہ‪،‬مہۿولگۿدحیبرکشۿزگارۿوہنۿےگۿارگ ٓا فۿاانپۿوتفٰیۿامہۿوجنۿےکۿاؿالئۿہتفہۿںیمۿرؿاہنۿفرامدںی‬ ‫فِط۔‬ ‫ٓا فۿاکۿفرامربندارۿاخسکرۿدقتعم‬ ‫اقدرۿ ۿدصرۿدمرشۿملسمۿاوسییسۿانشی‪،‬وملگۿلالارٹسمك۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫مریلیۿومرہخ۽‪/۷‬یئم۽‪۵‬۾‪۶‬ء‬ ‫دخبمقۿانجفۿامیۿاقدرۿ ۿدصرۿدمرش ملسمۿاوسیۿیسۿانشی‬

‫رتحمم! ٓا ف ۿےکۿرماہلسۿومرہخۿ۾‪/۶‬یئمۿ۽‪۵‬۾‪۶‬ےکۿاطمقبۿںیمۿاانپۿوتفٰیۿمراےئ ۿمالہظحۿارشالۿرکراہوہن‪،‬وتمایلنۿالكۿااممۿوکۿ‬ ‫مراخسقۿرک شکیےۿںیہۿہکبجۿوکیئۿااسیۿاحنالفۿاؿرۿؿہجۿوقعملۿرشیعۿوطرۿرپۿلایئۿاجےئ(صلنۿالخکامۿوبطمہعۿرصم ‪)۶۷۸‬‬ ‫رتہمج‪:‬اتفؿٰیۿاقیضۿاخنۿںیمۿےہۿہکۿحقۿااممۿلاۿؤمدنۿےکۿدرایمنۿوکیئۿایسیۿزیچۿاعر ۿوہۿسجۿیکۿؿہجۿےسۿؿہۿھچۿامہۿلكۿدجسمۿ‬ ‫ےس ۿہری ۿاحرض ۿرےہ ۿاؿر ۿا ۿش ےن ۿاانپ ۿوکیئ ۿدبل ۿہن ۿدلا ۿوہ ۿوت ۿاش ۿؿغك ۿوتمیل ۿاشۿوک ۿمررطف ۿرکاتکس ۿےہ ۿاؿر ۿدؿرسا ۿاامم ۿاش ۿیکۿہگجۿ‬ ‫رقمرۿرکاتکسۿےہ(ؼخؾاؿیۿوبطمہعۿرصماؿرۿشایمۿوبطمہعۿہینطنطسقۿدلج‪۸‬‬

‫‪Page 554 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫۾‪۸‬ۻ)‬ ‫رتہمج‪":‬كالہمۿریبیۿرادہۿاتکف ۿذموکر ۿںیمۿفرامےتںیہۿہکۿوتمیلۿالكۿااممۿوکۿدجسمۿےسۿالكۿامہۿیک ہریاحرضیۿرپۿمررطفۿ‬ ‫رکاتکسۿےہ"‪،‬وتمیلۿوکۿوکیئۿرضؿرفۿاامم یکۿمررطیفۿےکےئلۿدعالكۿلاۿیسکۿارسفۿلااللاۿوگررنۿےسۿااجرفۿ ےنیۿیکۿںیہنۿےہۿویکہکنۿ‬ ‫وتمیل ۿاےنپ ۿاایتخر ۿوصخیص ۿےس ۿان ۿاعممالف ۿںیم ۿوخد ۿاشالیم ۿوگررن ۿاسیج ۿاایتخرۿرکھنا ۿےہ ۿہکبج ۿوتمایلن ۿوخد ۿالك ۿاشالیم ۿوگررن ۿےکۿ‬ ‫رقمرۿرکدہۿوہن(اابشہۿؿااظنلمرۿوبطمہعۿؤنھکل ۾ۼ‪۶‬وقنمہلۿارۿاتفؿٰیۿااممۿردیشۿادلنی)‬ ‫رتہمج‪:‬الكۿاقیضۿؿفقۿےکۿیسکۿاعمملہۿںیمۿوتمیلۿیکۿوموجدیگۿںیم دلخ ںیہنۿد ۿاتکسۿہکبجۿایسۿاقیضۿےنۿاشۿوکۿوتمیلۿانبلاۿ‬ ‫وہ۔(ومحیۿرشچۿاابشہۿوبطمہعۿؤنھکلۿ ۾ۼ‪۶‬وقنمہلۿارۿاتفؿٰیۿااممۿریہظادلنی)‬ ‫رتہمج‪:‬الكۿلادشاہۿےنۿالكۿاقیضۿرقمرۿایکۿاؿرۿاشۿےکۿدعبۿاقیضۿےنۿؿفقۿاک ۿالكۿوتمیلۿرقمرۿایک‪،‬افۿلادشاہۿوکوکیئ ۿ قلعۿاشۿ‬ ‫ؿفقۿےسۿہنۿراہۿاؿرۿہنۿوکیئۿاایتخرۿاشۿوکۿردۿؿدبلۿاکۿلایقۿراہ۔(صلنۿالخکام‪،‬وقنمہلۿارۿاتفؿیۿااممۿوثری)‬ ‫رتہمج‪:‬الكۿلادشاہۿالكۿوتمیلۿےکۿاعمملہۿںیمۿدحنلۿںیہنۿوہاتکسہکبج اکحمۿلاالۿلاۿوگررنۿوجۿہکۿاملسمنۿںیہنۿاؿرۿوجۿاشۿاقوننۿوتتیلۿ‬

‫ےسۿؿاتیفقۿاقمبہلبۿوتمیلۿںیہنۿرےتھکۿاشۿؿغكۿوتمیلۿااممۿوکۿمراخسقۿرکاتکسۿےہۿہکبجۿااممۿاقعدئۿشینہۿوکۿرتكۿرکداتیۿےہۿلاۿمرۿمالۿ‬ ‫رشفۿیکۿخالفۿؿرریۿرکلاۿوہۿلاۿوکیئۿایسیۿزیچۿلایئۿاجیتۿوہۿسجۿےسۿامنرۿامجمقۿںیمۿیمکۿؿاعقۿوہلاۿیٹیمکۿےکۿااکحم یکۿخالفۿؿرریۿ‬ ‫ل‬ ‫رکلاۿوہۿوجۿدجسمےسۿقلعتمۿوہۿمراخسقۿوہاتکسۿےہ۔اشۿےکۿكالؿہۿریغبۿیسکۿروصرۿےکۿمراخسقۿںیہن ایکاجاتکس۔(ردا مخنارۿوبطمہعۿ‬ ‫ہینطنطسقۿچۿ‪ ۸‬ۼ۾ۺ)‬

‫رتہمج‪:‬رحبارلاقئ ۿںیمۿےہۿہک ۿالك ۿوتمیل ۿریغب ۿاامم ۿیسک ۿروصر ۿےک ۿمراخسقۿںیہن ۿایک ۿاجاتکس‪،‬اش ۿےسۿػاہزوہلا ۿےہۿہک ۿالك ۿؿفقۿ‬ ‫ےسۿوخنتاہۿلاےنۿؿاالصخۿریغبۿیسکۿروصرۿےکۿمراخسقۿںیہنۿایکاجاتکسۿلاحقۿلكۿہی ہنۿلامكۿوہۿہکۿؿہۿاینپۿدوییٹ ۿااجنمۿدےنیۿںیمۿ‬ ‫اقرصۿےہۿاگلۿںیہنۿایکۿاجاتکس۔‬

‫امرْبرقمہْعبدہْالمذنبْاحمدْرضاالربیلویْعیفْعنہ ْ‬

‫ن‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم ْ‬ ‫بمحمدْ ْالمصطیفْالنیبْاالیمْصلْاللْ ٰ‬

‫ارہبصقۿنسحۿوپرۿعلضۿرمادۿ ٓا لادۿرمہلسۿیشنمۿدہامكۿاﷲاصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪۹‬ۺ‪:۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿارمۿںیمۿہکۿونافۿكالمۿحشیۿاخنۿاصحقۿرسیئۿہبصق نسحۿوپرۿعلضۿرمادۿ ٓا لادۿ‬ ‫ومعضۿكیشٰیۿوپرۿرطبقیۿروکٰہرلاسقۿؿومعضۿیچۿکہیزۿاوطبرۿریخافۿتیقحۿاینپۿوکاؿلۿؿفقۿایک‬ ‫‪۷۹‬رفصۼ‪۶۸۷‬ھ‬

‫‪Page 555 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫شالۿ‪۹‬۽‪۶۷‬ھۿںیمۿاشۿتیقحۿوموقہفۿےکۿلامكۿالكۿؿتیصۿلاہمۿشادہۿرحتریۿایکۿسجۿںیم ااظتنمۿؿاامتہمۿوتتیلۿاجدئادۿوموقفۿاؿرۿ‬ ‫اصمرفۿریخۿیکۿلامكۿرشاطئۿدرچۿےئک‪،‬انچہچنۿلاایحرفۿاینپۿوخدۿؿافقۿہزۿدؿۿومااعضفۿذموکرہۿےکۿممتہمۿرےہۿاؿرۿضعبۿوففۿانۿ‬ ‫ےکۿونافۿدمحمۿدبعارکلمیۿاخنۿاصحقۿرموحمۿےکیۿارۿؿافقۿممتہمۿرقمرۿوہۿےئ‪،‬ؿتیصۿلاہمۿںیمۿؿافقۿےنۿہیۿرشعۿرحتریۿیکۿےہۿ‬ ‫اغرار ۿہیۿےہۿہکۿنیحۿایحف ۿاینپۿ ٓا دمینۿؿادیاؿار ۿومااعضف ۿذموکر ۿوجۿالقئۿوہؿ ۿنسلا ۿدعبۿلسنٍۿاؿر ۿنـنا ۿدعبۿنطبٍ ۿحصق ۿدوتسرۿ‬ ‫م‬ ‫رطبہقیۿ سیعملہۿھجمۿاگہنگرۿےکۿرصۿفۿرکلاۿےہ‪/۷۶،‬اوتکمرۿ۽‪۵‬۾‪۶‬ءۿوکۿممتہمۿلاینۿےنۿؿاففۿلایئ‪،‬افۿدرلاتفۿبلطۿہیۿہلئسمۿےہۿہکۿ‬ ‫رقفہۿنسلاۿدعبۿلسنٍۿےکۿایکۿینعمۿاؿرۿبل‪،‬اؿرۿلسنۿےسۿ اشنۿؿافقۿاکۿاینپۿاؿالدۿےسۿےہۿلاۿممتہمۿلاینۿیکۿاؿالدۿےس‪،‬اؿرۿرشكاۿدعبۿوففۿ‬ ‫وہےنۿممتہمۿلاینۿےکۿالصۿؿافقۿےکۿاؿالدۿںیمۿےسۿممتہمۿرقمرۿوہلاۿاچےئہۿلاۿممتہمۿلاینۿیکۿاؿالدۿںیمۿےس۔ونیباوترجؿا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وصرفۿرسفتسمہۿںیمۿحقۿلكۿؿافق ۿیکۿاؿالدۿیبلصۿےسۿوکیئۿرمدۿالقئۿلایقۿرےہۿاگۿاؿالدۿاؿالدۿوکۿوتتیلۿہنۿےچنہپۿیگ‪،‬حقۿانۿںیمۿ‬ ‫وکیئۿہنۿرےہۿاگۿاشۿؿغكۿاؿالدۿاؿالدۿےسۿوکیئۿالقئۿوتمیلۿایکۿاجےئۿاگۿاؿرۿانۿںیمۿحقۿلكۿوکیئۿراہۿرسیت ۿدرہجۿےسۿرقمررۿہن ایکۿ‬ ‫اجےئۿاگۿؿیلعۿھداۿاایقلشۿنسلاۿدعبلسنٍۿاؿرۿنـناۿدعبۿنطبٍۿےکۿیہیۿینعمۿںیہۿاشۿںیمۿؿافقۿیکۿاینپۿاؿالدۿؿاؿالدۿاؿالدۿؿاؿالدۿاؿالد‪،‬اؿالدۿ‬ ‫سقۿدالخۿںیہ رگمۿرتببیتۿہکۿسقۿےسۿدقممۿاؿالدۿرھپۿاؿالدۿاؿالد‪،‬اؿالدۿاؿالدۿاؿالدۿایٰلۿ ٓا رخۿادلہز۔ۿااعسفۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الیکونْللبطنْاالسقلْشیئْمابیقْمنْالبطنْاالعلْ نطبۿالفسۿوکۿھچکۿقحۿہنۿےلمۿاگۿحقۿلكۿنطبۿاٰیلعۿںیمۿےسۿوکیئۿ‬ ‫احدوھکذا ْ ْالحکم ْف ْکلْبطنْحیتْتنتہیْالبطونْ الكۿوموجد ۿےہ‪،‬اؿر ۿیہیۿمکحۿامتمۿنـیـنۿاکۿےہۿیتحۿہکۿومفۿ‬ ‫سبحانہْوتعایل ْاعلم‬ ‫ےکۿشیق ۿوطبن ۿمییفیۿوہاجںیئ۔والل‬ ‫ٰ‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫موتا‪1‬۔واللسبحانہ‬ ‫ٰ‬ ‫(ف)‬ ‫رمہلسۿاحیجۿدمحمۿنیسحۿاصحقۿرسیئۿارہبصقۿنسحۿوپرۿعلضۿرمادۿ ٓا لادۿ ۽‪۶‬رعیبۿاالؿلۿۼ‪۶۸۷‬ھ‬

‫ہلئسم ۺۺ‪۸‬لاۻۺ‪:۸‬‬ ‫وسال اؿل‪:‬ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿرلدےنۿالكۿاجدئادۿؿفقۿیکۿاؿرۿدرلارہۿوتتیلۿہیۿ‬ ‫رشعۿرحتریۿیکۿہکۿدعبۿریم ۿریمیۿاؿالدۿےسۿالكۿصخۿارۿمسقۿدوکرۿوجۿالقئۿوہ‬

‫‪ْ1‬العِودْالدریۃْفْتنِیح‬ ‫ْالقتاویْالحامدیۃْبحوالہْاالسعافْکتابْالوقفْارگۿلارارۿدنقاھرۿااغفنصنانۿ‪۸ /۶‬ۺ‪۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 556 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫نسلاۿدعبۿلسنٍۿاؿرۿنـناۿدعبۿنطبٍۿحصقۿدوتسرۿھجمۿاگہنگرۿےکۿرصفۿرکلاۿرےہ‪،‬آ لاۿاشۿابعرفۿذموکرہۿےسۿؿافقۿاکۿ اشن ۿیسکۿاخ ۿ‬ ‫اؿالدۿیکۿتبسنۿا ینۿویٹیبنۿیکۿوپوتنۿیکۿتبسنۿےہۿلاۿاۿشۿںیمۿوکیئۿوصختیصۿںیہن ےہ۔‬ ‫وسال دؿم‪:‬اجدئادۿوموقہفۿےکۿااخش ۿدلیۿوتمیلۿوہ شکیےۿںیہۿلاںیہن اؿرۿرشكاظفلۿالقئۿنکۿااخش ۿےسۿرمادۿےہ؟‬ ‫(‪)۶‬وجۿلاؿفصۿااطتسمقۿلاسیئۿشالۿےسۿہنۿجحۿرکلاۿوہۿہنۿروکٰہۿاؿرۿہنۿرشعۿد ۔‬ ‫(‪)۷‬وجۿكالہینۿقسفۿؿوجفرۿمینالۿوہ۔‬ ‫(‪)۸‬ایکۿلاركۿامجمقۿالقئۿوتمیلۿوہاتکسۿےہ۔‬ ‫(‪)۹‬وجۿعمطۿاسفنینۿےسۿوتمیلۿوہلاۿاچےہۿاؿرۿسجۿوکۿدحیبۿوکششۿوتتیلۿیکۿوہ۔‬ ‫(ۺ)وجوسدۿاجمرۿھجمسۿرکاتیلۿوہ۔‬

‫(ۻ)وجۿرطشجنۿاؿرۿلاشۿلاریۿںیمۿرصمؿفۿراتہۿوہۿؿہۿاقللۿوتتیلۿےہۿلاںیہن؟ونیباوترجؿا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ہنۿاشۿںیمۿااسیۿوصخ ۿےہۿہکۿےضعبۿاقبطفۿاؿالدۿوکاصلاۿشالمۿہنۿوہ‪،‬ہنۿااسیۿومعمۿہکۿہزۿ ہقبۿیکۿاؿالدۿمغاۿقحتسمۿوہۿہکلبۿؿہۿعیمجۿ‬ ‫اقبطفۿوکۿرشبعۿرتبیتۿاعمۿےہۿا ینۿحقۿلكۿاخ ۿاؿالدۿیبلصۿؿافقۿےسۿوکیئۿرمدالقئۿوتتیلۿلایقۿرےہۿاگۿوپےتۿارگہچۿالقئۿوہنۿ‬ ‫ہکلبۿاقیلۿوہنۿہنۿلاںیکسۿےگۿالنْالواقفْانماْشرطْالالئقْدونْااللیق(ؿافقۿےنۿوتتیلۿےکےئلۿالقئۿیکۿرشعۿاگلیئۿےہۿہنۿ‬ ‫ہکۿالقئۿرتنیۿیک۔ف)اؿرۿحقۿاؿالدۿیبلصۿےسۿوکیئۿرمدۿہنۿوہۿلاےنتجۿلایقۿوہنۿانۿںیمۿوکیئۿالقئۿوتتیلۿہنۿوہۿوتۿوپوتنۿںیمۿوجۿالقئۿ‬ ‫وہۿاےسۿےچنہپۿیگۿاف ۿان ۿںیم اکۿحق ۿلكۿوکیئۿالقئۿلایقۿرےہۿاگۿرپوپوتنۿاکۿااقحتسطۿہنۿوہاگۿوعلْھذاالِیاسْایلْانِراضْ‬

‫النسل(اؿرۿایسۿرپۿایقشۿرکےتۿولچۿاہینۿلكۿہکۿاشۿیکۿلسنۿمتخۿوہاجےئ۔ف)اؿرۿوناےسۿ رہۿاحلۿقحتسمۿہنۿوہن ےگۿسجۿےنۿ‬ ‫وناوسنۿوکۿیھبۿومشلۿھکلۿدلاحؾاۿیک۔اتفؿٰیۿااممۿاقصیحانۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انْقالْعلْولدیْوولدْولدیْیصرفْایلْاوالدہْابداْ ارگۿؿافقۿےنۿاہکۿہکۿہیۿزیچۿریمیۿاؿالدۿاؿرۿاؿالدۿیکۿاؿالدۿرپۿؿفقۿ‬ ‫ماْتناْسلواْاالقربْواالبعدْفیہْسواءْاالْانْیذکرْاالْ ےہ‪،‬وتۿہیۿؿفقۿاشۿیکۿاؿالد ۿیکۿرطفۿیہۿریھپااجےئاگۿحقۿ‬ ‫لكۿاشۿیکۿاؿالدۿاکۿہلسلسۿاجریۿرےہۿاگ۔غربیۿؿدیعبۿؿاےل‬ ‫قرب ْ‬

‫‪Page 557 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫فاال ْقرب ْاو ْیِول ْبطنا ْبعد ْبطن ْفؼبدابما ْبدأبہْ اشۿںیمۿمرامرۿوہن ےگۿلاۿاۿشۿےنۿوینۿاہکۿہیۿؿفقۿالكۿنطبۿ‬ ‫(مللصا) ْ‬ ‫رْ‬ ‫الواقف‪ْ1‬‬

‫ےکۿدعبۿدؿرسۿ ۿنطبۿےکۿےئلۿےہۿوتۿایسۿےسۿادتباءۿرکںیۿےگۿ‬ ‫سجۿےسۿؿافقۿےنۿادتباءۿیکۿےہ(ملخصا)۔(ف)‬

‫ایسۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ولدیْالیدخل ْفیہْولدالؽنتْفْظاھْرْالروایۃْوبہْ ؿافق ۿےک ۿکالم ۿںیم ۿظفل"ولدی"ںیم یٹیب ۿیک ۿاؿالد ۿدالخۿ‬ ‫ںیہن ػاہز ۿارلؿالۃ ۿےک ۿاطمقب ۿایس ۿوک ۿھالل ۿےن ۿایل ۿےہ ۿاؿر ۿحیحصۿ‬ ‫(مللصا) ْ‬ ‫رْ‬ ‫اخذھاللْوالصحیحْظاہرْالروایۃ‪ْ2‬‬ ‫ػاہزارلؿالۃےہ(ملخصا)۔(ف)‬ ‫اتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وقالْولدیْوولدْولدیْالیدخْلْفیہْاوالدْالؽناتْفْ ؿافقۿےنۿارگۿاینپۿاؿالدۿاؿرۿاؿالدۿیکۿاؿالدۿاکدرکۿایکۿوتػاہزۿارلؿالۃۿ‬ ‫ظاہر ْالروایۃْوعلیہْالقتوی ْھکذا ْفْمحیطْللسرخیسْ ےکۿاطمقبۿیٹیبۿیکۿاؿالد ۿاشۿںیمۿدالخۿںیہن‪،‬اؿر ۿایسۿرپۿوتفیۿ‬ ‫ےہ۔اؿرۿطیحمۿرسحشیۿںیمۿایسۿرطچۿےہ۔(ف)‬ ‫‪3‬۔ ْ‬ ‫نؿ‬ ‫(‪)۷‬القئۿؿہۿےہۿہکۿدلامكۿاکرۿزگارۿوہایشرۿوہۿسجۿرپۿدرلارہۿافحتظۿؿریخوخایہۿؿفقۿاانیمطنۿاکیفۿوہ‪،‬افقسۿہنۿوہۿسجۿےسۿ مقۿ‬ ‫اسفنین ۿلا ۿےب ۿرپؿایئ ۿلالاافحیتظ ۿلا ۿاامہك ۿوہل ۿؿبعل ۿؿفق ۿوک ۿرضر ۿاچنہپےن ۿلا ۿےنچنہپ ۿاک ۿادنہشی ۿوہ ۿدبلقع ۿلا ۿاعیئ ۿلا ۿاکلہ ۿہن ۿوہ ۿہک ۿاینپۿ‬ ‫حماغكۿلاۿلاداینۿلاۿاکمۿہنۿرک شکیےۿلاۿ تنحۿےسۿےنچبۿےکۿلامقۿؿفقۿوکۿرخافۿرک ‪،‬افقسۿارگہچۿاسیکۿیہۿوہایشرۿاکرزگارۿامدلارۿوہۿہزۿ‬ ‫زگۿالقئۿوتتیلۿںیہنۿہکۿحقۿؿہۿلافرامینۿرشفۿیکۿرپؿاںیہنۿرکھناۿیسکۿاکردینیۿںیمۿاشۿرپۿایکۿاانیمطنۿوہاتکسۿےہ‪،‬ؿاذہاۿمکحۿےہۿہکۿ‬ ‫ارگۿوخدۿؿافقۿقسف رک ۿؿاحق ےہۿہکۿؿفقۿاشۿےکۿہضبقۿےسۿراکلۿایلۿاجےئۿاؿریسکۿانیمۿدتمنیۿوکۿرپسدایکاجےئۿرھپۿدؿرساۿ‬ ‫ل‬ ‫وتۿدؿرساۿےہ۔ردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫قال ْف ْاالسعاف ْوال ْیویل ْاالامی ْقادربنقسہ ْاوْ ااعسفۿںیم فراملا ۿےہۿہکۿوتمیلۿرصفۿایسۿوکۿانبلا ۿاجےئۿاگۿ‬ ‫وجانیمۿوہۿاؿرۿلدافۿوخدۿلاۿاےنپۿلامك‬ ‫بنائبہْالن ْ‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقاضیلانْکتابْالوقفْفصلْفْالوقفْعلْاالوالدْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪ /۹‬۾‪۷‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫فتاویْقاضیلانْکتابْالوقفْفصلْفْالوقفْعلْاالوالدْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪ /۹‬۾‪۷‬۔۽‪۷‬ۼ ْ‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیہْْکتابْالوقفْالبابْالثالثْفْالمصارف ْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۷‬ۼ‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 558 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الوالیۃْمِیدةْبشرطْالنظْرْولؼسْمنْالنظرْتولیۃْ ےکۿاابتعرۿےسۿؿفقۿیکۿافحتظۿرپۿاقدرۿوہۿویکہکنۿؿالمكۿرگناینۿ‬

‫اللائنْالنہْیللْبالمِصودْوکذاتولیۃْالعاجزالنْ یکۿرشعۿےسۿدیقمۿےہۿاؿر ۿاخنئۿوکۿوتمیلۿانبےنۿںیمۿرگناینۿاکۿ‬ ‫دقفانۿےہۿویکہکنۿاخنئۿیکۿوتتیلۿلخمۿوصقمدۿےہۿیہیۿاحلۿاعیئۿ‬ ‫المِصودْالیحصلْبہ‪1‬۔ ْ‬ ‫وکۿوتمیلۿانبےنۿاکۿےہۿہکۿاشۿےسۿوصقمدۿاحلصۿںیہنۿوہلا۔ (ف)‬

‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫(ویزنعْوجوباْبزازیۃ(لو)الواقفْدررْفغیہْباالویلْ وتمیل ۿےس ۿؿالمك ۿؿفق ۿؿوجلا ۿؿاسپ ۿےل ۿیل ۿاجیگیئ(مرارہیۿ‬ ‫(غیْمامون)اوْعاجزْااوْظ ربہْفسقْکشربْخمرْوْ ارگہچ ۿؿہ ۿوخد ۿؿافق ۿوہ(درر)وت ۿہری ۿؿافق ۿےس ۿدبرہج ۿاؿیٰلۿ‬ ‫ؿاسپۿےلۿیلۿاجیگیئۿحقۿہکۿؿہۿانیمۿہنۿوہۿلاۿاعیئۿوہۿلاۿاشۿاکۿقسفۿ‬ ‫نحوہ‪،‬فتح‪2‬۔ ْ‬ ‫رشافۿونیشۿؿہریہۿػاہزۿوہاکچوہ( حت)۔(ف)‬ ‫وسد ۿح انۿگناہۿریبکہۿےہۿوتۿاشۿاکۿاراکتف ۿارگہچۿالكۿیہۿلار ۿنؼینا ۿاامجكا ۿافقسۿؿدبدلامك ۿرکداگیۿحق ۿہکۿرحامۿاجن ۿرکرک ۿاؿرۿ‬ ‫داراالشالمۿںیمۿاجمرۿاھجمسۿوتۿقسفۿدرانکرۿرصحیۿاکفرۿرمدتۿوہاجےئۿاگْالستحاللہْماعلمْحرمتہْضرورةْمنْالدین(اشۿزیچۿ‬ ‫وکۿخاللۿاجےنن ۿیکۿؿہج ۿےسۿسجۿیکۿرحمق ۿرضؿرلاف ۿدنی ۿےسۿولعممۿےہ۔ف)ویط یۿوجۿلال ۿذعر ۿحیحصۿرشیعۿرتك ۿامجمق ۿایکۿ‬ ‫رک ۿافقسۿؿرمدؿدۿالشہادہۿےہ۔كینہۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫لالذعر ۿرتك ۿامجمق ۿرکےن ۿؿاےل ۿرپۿزعتمر ۿاگلیئ ۿاجےئ ۿاؿر ۿاشۿ‬

‫تارک ابالعذرْیعزرْوتردش ادتہ‪3‬۔ ْ‬

‫یکۿاہشدفۿردۿرکدیۿاجےئۿیگ۔(ف)‬ ‫رہنۿاافلقئۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ترکہامرةْبالعذرْیوجبْاثماْفْقولْالعراقییْواللراْ لالذعرۿالكۿلارۿامجمقۿوکۿوھچرلاۿرعاویقنۿےکۿوقلۿےکۿاطمقبۿ‬ ‫ومحقۿگناہۿےہۿاؿرۿرخاشاینۿمكۿاشۿوکۿگناہگارۿغرارۿدےتیۿںیہۿحقۿؿہۿ‬ ‫سانیونْعلْانہْیاثمْاذاْ ْاعتادْالرتكْکماْفْالِنیۃ‪4‬۔ ْ‬ ‫رتكۿامجمقۿوکۿاعدفۿانبےل‪،‬اسیجۿہکۿعینہۿںیم ےہ۔ۿ(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ۽‪۸‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ ‪۸ /۶‬۽‪ْ ۸‬‬ ‫ْغنیۃْا لمستملْفصلْفْاالمامۃْلیہسۿاڈیکیمۿالوہرۿ ۾‪۵‬ۺ‬

‫‪3‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬

‫ْبحوالہْالغنیۃْالمنیۃْبابْفْالجماعۃْوبطمہعۿہتکلکۿالدلاۿ ۻ‪۸‬‬ ‫‪Page 559 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿدصرؿاابجفۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الجماعۃ ْواجب ْکما ْف ْالبحر ْوصرحوابقسقْ راحجۿوقلۿےکۿاطمقبۿامجمقۿؿاحقۿےہۿلاۿمکحۿؿاحقۿںیم ےہۿ‬ ‫اسیج ۿہک ۿرحب ۿںیم ۿےہ‪،‬اؿر ۿاشمخئ ۿےن ۿرصتحی ۿیک ۿےہ ۿہک ۿلاركۿ‬ ‫تارک ا‪1‬۔ ْ‬ ‫امجمقۿافقسۿےہ۔(ف)‬ ‫ذمہقۿحیحصۿؿدمتعمۿرپۿروکٰہۿاکۿؿوجفۿوفریۿےہۿوتۿوجۿاشۿشالۿیکۿروکٰہۿہنۿد ۿاہینۿلكۿہکۿدؿرساۿشالۿزگراجےئۿاگہنگرۿےہ‪،‬ویط یۿ‬ ‫وقلۿاحصۿؿارحجۿرپۿجحۿاکۿؿوجف‪،‬وتۿسجۿشالۿااطتسمقۿوہۿایسۿشالۿاجےئۿؿرہنۿاگہنگرۿوہاگ‪،‬اؿرۿارگۿروکٰہۿلاۿجحۿدعبۿؿوجۿفۿلالذعرۿحیحصۿ‬ ‫ْالزکوة ںیمۿےہ‪:‬‬ ‫نیتۿشالۿلكۿاداۿہنۿرک ۿوتۿافقسۿےہۿہنۿہکۿلاسیئۿشال۔ونتریۿاالاصبرۿکتاب ٰ‬ ‫اْفوریْوعلیہْالقتویْفیاثمْبتاخیھاْوتردْ روکٰہۿیکۿفرتیضۿوفریۿوہیتۿےہۿاؿرۿایسۿرپۿوتفیۿےہۿلاریخۿرکےنۿ‬ ‫افرتاض‬ ‫ٰ‬ ‫ؿاالۿاگہنگرۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿوگایہۿرمدؿدۿےہ۔(ف)‬ ‫شہادتہ‪2‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫فْالبدائعْعنْالمنتیقْبالنونْاذاْلمْیؤدْحیتْمیضْ دباظئ ۿںیم ۿوحباہل ۿمییؽی ۿےہ ۿہک ۿیسکۿےن ۿروکہ ۿادا ۿںیہن ۿیک ۿاہینۿ‬ ‫لكۿہکۿاگالۿشالۿمتخۿوہۿایگۿوتۿمراایکۿاؿرۿاگہنگرۿوہۿا۔(ف)‬ ‫حوالنْفِدْاساءْواثم۔‪ْ 3‬‬ ‫دراتخمرۿاتکفۿاجحلۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫فرض ْعل ْالقور ْف ْالعام ْاالول ْعند ْالثاین ْواصحْ جحۿیکۿفرتیضۿیلعۿاوفلرۿوہیتۿےہۿاؿرۿےلہپۿیہۿشالۿاداۿرکلاۿاچےئہۿ‬ ‫الروایتیْعنْاالمامْومالكْواحمدْفیقسقْوتردْ اامم ۿاوبویفس ۿےک ۿمردلك‪،‬اؿر ۿاامم ۿاوبہفینح ۿےس ۿوقنمل ۿدؿۿ‬ ‫رؿاںوتن ںیم ۿےس ۿاحص ۿرؿامك ۿےک ۿاطمقب ۿاؿر ۿاامم ۿامكل ۿؿادمح ۿےکۿ‬ ‫شہادتہ ْبتاخیہ ْای ْسنؼنا ْالن ْتاخیہ ْصغیة ْوْ‬ ‫غ‬ ‫اطمقب ۿدنچ ۿشال ۿؤمرخ ۿرکےن ۿےس ۿافقس ۿ رار ۿدلا ۿاجےئ ۿاگ ۿاؿر ۿاش ۿیکۿ‬

‫بارتکابہْمرةْالیقسقْاالباالصْرار‪،‬بحر‪4‬۔ ْ‬

‫اہشدفۿرمدؿدۿوہیگۿویکہکنۿلاریخۿجحۿگناہۿریغصہۿےہۿاشۿےکۿرمبکتۿ‬ ‫وکۿاشۿرپۿارصارۿےکۿریغبۿافقسۿغرارۿںیہنۿدلاۿاجےئۿاگ‪،‬رحب۔(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالصلٰوةْْبابْصقۃْالصلٰوةْْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۶‬ۼ‪۸۵‬‬ ‫ْالزکوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ْ ۶۸۵ /۶‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْشر حْتنویرْاالبصارْکتاب‬ ‫ٰ‬ ‫‪3‬‬

‫ْردالمحتار‬ ‫ْکتابْالزکوةْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶۸ /۷‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪4‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالحجْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬ۻ۔۾ۺ‪۶‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 560 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رشعۿیھبۿالكۿونفۿروکٰہۿےہۿلاۿمکۿارۿمک ۿاشۿاکۿمکحۿمکحۿروکٰہۿےہۿاؿرۿایسۿرطچ ۿہنیعبۿایسۿدلیلۿےسۿاشۿاکۿؿوجفۿیھب ۿوفریۿاؿرۿنیتۿ‬ ‫ل‬ ‫مرشۿلكۿہنۿدےنیۿںیم قسف۔ردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬

‫العشرْذکرہْفْالزکوةْالنہْمن اْقالْفْالقتْحْالشكْ رشع ۿوک ۿامنت ۿےن ۿروکٰہ ۿںیم ۿدرکایک ۿویکہکن ۿہی ۿروکٰہ ۿںیمۿےس ۿیہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫انہ ْزکوة ْحیت ْیصرف ْمصارف ا ْاھ ْوایدہ ْالشیخْ ےہ۔ حتۿںیم اہکۿہک ۿےبۿكش ۿرشع ۿروکٰہ ۿےہ ۿاہین ۿلك ۿہک ۿاشۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اسمعیلْبانہْیجبْفیماْالیؤخذْمنہْسواہْوالیجامعْ وکۿاصمرفۿروکٰہ ۿرپۿرصفۿایکۿاجلا ۿےہۿاھۿاؿر ۿخیشۿالیعٰمسۿےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اش ۿیک ۿلادیئ ۿیک ۿلاںی ۿوطر ۿہک ۿرشع ۿاط ی ۿزیچؿن ۿںیم ۿؿاحق ۿوہلاۿ‬ ‫الزکوة ْبؾسمؼتہ ْف ْالحدیث ْصدقۃ ْواختالف م ْفْ‬ ‫ٰ‬ ‫ےہۿنجۿںیمۿاشۿےکۿوساھچکۿںیہنۿایلۿاجلاۿاؿرۿہیۿروکٰہۿےکۿشاھتۿ‬ ‫ْالزکوة‪1‬۔ ْ‬ ‫وجوْبہْعلْالقورْاوالرتایخْکماْف ٰ‬ ‫عمجۿںیہنۿوہلا‪،‬اؿرۿدحمكۿںیمۿرشعۿاکۿلامۿدصہقۿرےنھکۿاؿرۿروکٰہۿ‬ ‫یکۿرطچۿاشۿےکۿؿوجفۿیلعۿاوفلرۿاؿرۿؿوجفۿیلعۿارتلایخۿںیمۿاہقفءۿ‬ ‫ےکۿاحنالفۿےسۿیھبۿاشۿاکۿروکٰہۿوہلاۿیہۿولعممۿوہلاۿےہ۔(ف)‬

‫دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬ ‫االمرْبالصرفْایلْالقِیْمعہْقرینۃْالقورْویھْانہْ رشعۿوکۿریقفۿرپۿرصفۿرکےنۿاکۿمکحۿغرہنیۿےہۿاشۿےکۿؿوجفۿیلعۿ‬ ‫لدفعْحاجتہْویھْمعجلۃْفمیتْلمْتجبْعلْالقورْلمْ اوفلرۿرپ‪،‬ویکہکنۿہیۿدعفۿاححقۿےکےئلۿےہۿاؿرۿاححقۿلجعمۿےہۿ‬ ‫یحصلْالمِصودْمنْاالیجابْعلْوجہْالتمامْوتمامہْ وتۿارگۿاشۿاکۿؿوجف ۿیلعۿاوفلر ۿہنۿوہۿوتۿاشۿےکۿااجیف ۿاکۿوصقمدۿ‬

‫فْالقتح‪2‬۔ ْ‬

‫وپریۿرطچۿاحلصۿںیہنۿوہاتکسۿاشۿیکۿ لیصفۿ حتۿںیمۿےہ(ف)‬

‫رطشجنۿارگۿرتكۿامجمقۿؿہریہۿمنکرافۿیکۿرطفۿؤمدیۿلاۿانۿرپۿلمتشمۿوہۿلاالافتطۿرحامۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿاعدفۿمؾلؼاۿونممفۿاؿرۿمکحبۿ‬ ‫رجتہب ۿرضؿر ۿدایع ۿاعمیص‪،‬اؿر ۿلاش ۿاؿر ۿایس ۿرطچ ہفجنگ ۿوبہج ۿاامتشل ۿؿازعارۿاصتؿری ۿمؾلؼا ۿلالرشع ۿونممف ۿؿلااجمر ۿےہ ۿاؿر ۿرصمؿفۿ‬ ‫رانہۿقسف۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْکل ْل وْ ہزۿلیھکۿرکمؿہۿےہۿوضحرۿاونرۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےکۿاشۿ‬ ‫کرہ ْکل ْل ولِولہ ْصل ْالل ٰ‬ ‫ارشادۿیکۿانبۿرپۿہکۿاملسمنۿاکۿہزۿلیھکۿرحام‬ ‫المسلمْحرامْاالثلثۃْ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتار‬ ‫ْکتابْالزکوةْبابْالعشرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬۽‪۹‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪ْ2‬درملتارْ‬ ‫ْکتابْالزکوةْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸۶ /۶‬۔‪۶۸۵‬‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫‪Page 561 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫مالْعؽتہْاھلہْوتادیبہْلقرسہْومناضلتہْبِوسہ‪1‬۔ ْ ےہ ۿوساےئ ۿنیت ۿولیھکن ۿےک‪:‬اینپ ۿویبی ۿےس ۿمالمیق ۿرکلا ۿاؿرۿ‬ ‫اےنپۿوھگر ۿیکۿمیلعت ؿلادبیۿرکلا ۿاؿر ۿتقبسۿےکےئلۿاینپۿ‬ ‫امکنۿےسۿریتۿادناریۿرکلا۔(ف)‬ ‫نؿ‬ ‫راہۿؿہۿصخۿہکۿاےنپۿےئلۿوتتیلۿیکۿوکششۿرک ۿارگۿلامكۿوہۿہکۿہیۿوکششۿ مقۿاسفنینۿؿۿتینۿافدسہۿےہۿحقۿوتۿػاہزۿےہۿہکۿاےسۿ‬ ‫وتمیلۿانبلارحامۿالنْالشرطْکونہْامؼناْوالطالبْلطمعْغیامی(وتتیلۿےکےئلۿرشعۿےہۿہکۿوتمیلۿانیمۿوہۿاؿرۿرح ۿؿوہاۿ‬ ‫ےکۿےئلۿوتتیلۿاکۿاطمہبلۿرکےنۿؿاالۿہریۿانیمۿےہ۔ف)اؿرۿااسیۿںیہنۿوتۿارگۿاشۿےکےئلۿوتتیلۿلامكۿےہۿرصفۿاشۿاکۿافنداچاتہےہۿوتۿ‬ ‫وکیئۿرحچۿںیہن ارگہچۿیسکۿدقرۿوکششۿرک ۿہکۿہیۿوکششۿقحۿےکےئلۿےہۿاؿرۿقحۿےکےئلۿوکششۿقحۿےہۿمنلاۿؿافقۿےنۿ‬ ‫رشعۿیکۿہکۿریمیۿاؿالدۿدوکرۿےسۿوجۿالقئۿوہۿوتمیلۿوہ‪،‬ہیۿصخۿاشۿیکۿاؿالدۿدوکرۿےسۿےہۿاؿرۿہلمجۿرشاطئۿذموکرہۿایلغكۿاکاجعمۿےہۿ‬ ‫وتۿاشۿیکۿوکششۿےبۿاجںیہن‪،‬اؿرۿارگۿاشۿےکےئلۿوتتیلۿلامكۿںیہنۿرھپۿلیصحتۿوتتیلۿےکےئلۿوکششۿرکلاۿےہۿوتۿاےسۿوتمیلۿہنۿ‬ ‫رکلاۿاچےئہۿارگہچۿاسیکۿیہۿالقئۿوہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫طالب ْالتولیۃْالیویلْاالالمشروطْلہْالنظرْالنہْمویلْ ػالك ۿوتتیلۿوکۿوتمیلۿںیہنۿانبلا ۿاجےئۿاگوساےئۿاشۿےکۿسجۿ‬ ‫ےک ۿےئل ۿوتتیل ۿرشمؿع ۿوہیکچ ۿوہویکہکن ۿؿہ ۿببسب ۿرشع ۿےکۿ‬ ‫فییدْالؾنقیذ‪،‬ن ر‪2‬۔ ْ‬ ‫وتمیلۿوہاکچۿےہۿاؿرۿافۿاشۿیکۿمیفندۿاچاتہۿےہ‪،‬رہن۔(ف)‬ ‫روسلۿاﷲیلصۿاﷲاعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫انالن ْنستعمل ْعل ْعملنا ْمن ْارادہ‪3‬۔رواہ ْاحمد ْوْ مہ ۿہززگ ۿاےنپ ۿدینی ۿاکم ۿرپ ۿاےس ۿرقمر ۿہنۿرکںی ۿےگ ۿوج ۿوخد ۿاشۿیکۿ‬ ‫البلاریْوابوداؤدْوالنسائی ْعنْایبْمویسْاالشعریْ وخاشہ ۿرک (اش ۿوک ۿاامم ۿادمح ۿاخبری‪،‬اوبداؿد ۿاؿر ۿنسایئ ۿےنۿ‬ ‫دیسلاۿرضحفۿاوبومیسۿارعشیۿریضۿاﷲاعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامكۿ‬ ‫تعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫ایکۿےہ۔ف)‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالحظرْواالباحۃْفصلْفْا لؽیعْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۷‬۽‪۷۹‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪ْ ۸‬‬

‫ْ‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْاالجاراتْبابْاسؾیجارالرجلْالصا لحْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۸۵۶ /۶‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 562 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫طالبْالتولیۃْالیویلْکمنْطلبْالِضاءْالیِلدْفتحْ ػالكۿوتتیلۿوکۿوتمیلۿںیہنۿانبلاۿاجےئۿاگۿاسیجۿہکۿػالكۿاضقءۿاکۿاطمہبلۿ‬ ‫ںیہن ۿاملا ۿاجلا‪ ،‬حت‪،‬ایک ۿاش ۿےس ۿرماد ۿہی ۿےہ ۿہک ۿانمسق ۿںیہن ۿہی ۿرمادۿ‬ ‫ینب‬ ‫یح‬ ‫ھ‬

‫و لْالمرادانہ ْال یغ ْاوال ل ْاستظ ر ْفْالبحرْ‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫االولْتأمل واللْ ٰ‬

‫ےہۿہکۿخاللۿںیہن‪،‬رحب ۿںیم ۿےلہپۿوقل ۿوک ۿرتحیجۿدیۿےہ‪،‬وغر ۿرک۔‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫واللْ ٰ‬

‫‪۷۸‬ۿةعشنۿ۽‪۶۸۷‬ھ‬ ‫رمہلسۿومولیۿامیلسنۿاصحقۿاےک)ۿ ٓا لادی‬ ‫ہلئسمۼۺ‪:۸‬‬ ‫رلدۿالكۿانمجنۿاشالہیمۿاکۿرکسرٹیۿےہۿاؿرۿہشیپۿؿاکلكۿرکلاۿےہۿاؿرۿولوگنۿوکۿوسدۿیکۿدرگلانۿدولالاۿےہۿاؿرۿخالفۿقحۿدقمامفۿںیمۿ‬ ‫وکششۿرکےنۿےسۿںیہنۿاتچبۿاؿر ۿاکیز ۿاؿاقف ۿاقعدئۿرسدیسۿادمحۿاخن ۿاکۿدماچۿراتہۿےہۿااسیۿصخۿ ٓا لا ۿمظتنمۿاومر ۿالہۿاشالمۿا ینۿ‬ ‫رکسرٹییۿانمجنۿاشالہیمۿرہۿاتکسۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿوجۿالہۿاشالمۿاشۿوکۿاانپۿرکسرٹییۿانبںیئۿانۿاکۿایکمکح؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫اومرۿلاالۿےسۿوتۿہیۿصخۿافقسۿافرجۿوہلاۿرگمۿاقعدئۿرفکہیۿاکفرۿاکۿدماچۿوخدۿاکفرۿؿرمدتۿےہۿاؿرۿاکفرۿیسکۿرطچۿاملسموننۿےکۿیسکۿاکمۿاکۿ‬ ‫ؿایلۿںیہنۿوہاتکس۔اﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬ ‫‪2"‬۔ ْ‬

‫"‬

‫اؿر ۿہز ۿزگ ۿاﷲ اعتیٰل ۿاکفرؿن ۿوک ۿومونمن رپ ۿوکیئ ۿراہ ۿںیہن ۿد ۿ‬ ‫اگ۔(ف)‬

‫ان ۿےسۿااعتسمك ۿلااجمر ۿےہ‪،‬روسلۿاﷲ یلصۿاﷲاعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬اناالنستعیْبمشرک‪ 3‬ۿ(كشیب ۿمہۿیسکۿ‬ ‫رشمكۿےسۿدمدۿبلطۿںیہنۿرکےت۔ف)وجۿاےسیۿیکۿرپسدیگۿںیمۿاملسموننۿاک ۿاکمۿد ۿاشۿےنۿاﷲ ؿروسلۿاؿرۿسقۿاملسموننۿیکۿ‬ ‫ایخمكۿیک۔دحمكۿںیمۿےہۿروسلۿاﷲیلصۿاﷲاعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫مسل‬ ‫منْاستعملْعلْعصابۃْرجالْوفیہمْمنْھواریضْمنہْللْفِدْ سج ۿےن ۿیسک ۿصخ ۿوک ۿایسی ۿامجمق ۿ مین ۿرپ ۿاعلم ۿانبلا ۿسجۿ‬ ‫‪4‬‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫سبحنہ‬ ‫امجمقۿںیمۿاشۿےسۿرلادہ ۿدنسپلد ۿوکیئ ۿصخۿوموجدےہۿوتۿاشۿےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫خانْاللْورسولہْوالمؤمنی ۔واللْ ٰ‬ ‫اﷲ اعتیٰل‪،‬اشۿےکۿروسلۿیلصۿاﷲ ہیلع‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۶۵ /۸‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریم‪۶۹۶ /۹‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْسننْایبْداؤدْکتابْالجہادْْ ٓا اتففۿاعملۿرپسیۿالوہرۿ‪ /۷‬۾‪،۶‬سننْا بنْماجہْْابوابْالجہادْاالستعانۃْبالمشرکیْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ‬ ‫۽‪،۷۵‬المصنفْالبنْایبْشؼبہْدحمك۾‪۵۵‬ۺ‪ْ۶‬کتاْبْالجہادْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶۷‬ۺ۾‪ْ ۸‬‬

‫‪3‬‬

‫ْالمستدرکْللحا کمْکتابْاالحکامْاالمارةْاماتہْدارالقکربیوتْ‪۸ /۹‬۾۔‪۷‬۾‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 563 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ملسۿاؿرامتمۿومونمنۿےسۿایخمكۿیک۔واللْسبحانہ‬ ‫ْوتعایلْاعلم(ف)‬ ‫ٰ‬ ‫ۻ‪۷‬ةعشنۿ‪۶۸۸۵‬ھ‬ ‫رمہلسۿادمحۿیبنۿاخنۿارۿرمادۿ ٓا لادۿ‬ ‫ہلئسم۽ۺ‪:۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیم ہکۿالكۿالہۿاشالمۿاعدلۿاؿرۿہقثۿےنۿلالرحتریۿؿفقۿلاہمۿےکۿالكۿ‬ ‫اجدئاد ۿسج ۿوک ۿرعہص ۿرادئ ۿالك ۿوسشالۿاک ۿوہا‪،‬دبؿن ۿاصمرف ۿےک ۿؿفق ۿایک ۿارگہچ ۿؿفق ۿؿافق ۿاک ۿوکیئ ۿوگاہ ۿردنہ ۿںیہنۿےہ ۿرگم ۿدعبۿ‬ ‫ؿاففۿؿافقۿےکۿامتمۿرمدۿوعرفۿاعدلۿؿاصحلۿالہۿاخدنانۿؿافقۿےکۿؿػناۿوفػناۿوتمیلۿوہےتۿرےہۿیھبکۿوکیئۿصخۿہریۿاخدنانۿاکۿ‬ ‫وتمیلۿںیہنۿوہاۿاؿرۿلاابتعرۿاشۿدلمعرآ دمۿےکۿ اشنےئۿؿافقۿیھبۿااسیۿیہۿولعممۿوہلاۿےہۿہکۿوساےئۿالہۿاخدنانۿاصحلۿاؿرۿاعدلۿےکۿ‬ ‫اؿرۿوکیئۿوتمیلۿہنۿایکۿاجےئ‪،‬افۿالكۿامسمہۿوتمہیلۿالہۿاخدنانۿیکۿتبسنۿایبنۿایکۿاجلاۿےہۿہکۿاشۿےنۿالكۿصخۿہریۿاخدنانۿےکۿلامۿ‬ ‫الكۿؿتیصۿلاہمۿھکلۿدلاۿےہۿہکۿدعبۿریم ۿؿہۿوتمیلۿایکۿاجےئۿالہۿاخدنانۿؿافقۿنجۿںیمۿاکیزۿرمدۿاصحلۿاؿرۿاعدلۿںیہۿہیۿدوعٰیۿ‬ ‫رکےتۿںیہۿہکۿہیۿصخۿسجۿوکۿوتمیلۿوہلاۿایبنۿایکۿاجلاۿےہۿافقسۿاؿرہریۿاخدنانۿؿافقۿےسۿےہ‪،‬اشۿوکۿاقمبہلبۿالہۿاخدنانۿاصحلۿ‬ ‫ےکۿقحۿوتتیلۿحصقۿؿتیصۿاحلصۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫سج ۿؿفق ۿےک ۿرشاطئ ۿؿافق ۿولعمم ۿہن ۿوہن ۿاؿر ۿوطل ۿدمف ۿےک ۿشیق ۿوگااہن ۿاشمدہہ ۿہن ۿرےہ ۿوہن ۿاش ۿںیم ۿدلمعر ٓا دم ۿدقمی ۿرپۿ‬ ‫اکررؿایئۿیکۿاجےئ۔اتفؿٰیۿریخہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫قدْصر حْفْالذخیةْبانہْاذااشؾب تْمصارفْالوقفْ قیقحتۿدریخہۿںیمۿرصتحیۿیکۿیئگۿےہۿہکۿارگۿاصمرفۿؿفقۿںیمۿ‬ ‫یْنظر ْایل ْالمعہود ْمن ْحالہ ْفیما ْسبق ْمن ْالزمان‪ ْ،‬اشیناہۿوہۿوتۿرامہنۿدقمیۿےسۿاشۿؿفقۿںیمۿاجریۿولعممۿوکۿداھکیۿ‬ ‫فیؽینْعلْ ٰذلكْالنْالظاہرْان مْکانواْیقعلونْ ٰذلكْ اجےئ ۿاگ ۿاؿر ۿایس ۿرپ ۿانبء ۿیک ۿاجےئ ۿیگ ۿویکہکن ۿػاہز ۿیہی ۿےہ ۿہکۿ‬ ‫وتمایلن ۿشاہقب ۿرشع ۿؿافق ۿےک ۿاطمقب ۿیہ ۿااسیرکےت ۿوہن ۿےگۿ‬ ‫علْموافِۃْشرطْالواقفْوھوالمظنونْبحالْالمسلمیْ‬ ‫ل‬ ‫اؿرۿاملسموننۿےکۿاحلۿےکۿلار ۿںیمۿیہیۿامگنۿاغ كۿےہۿاذہاۿ‬ ‫فیعملْعلْذلک‪1‬۔ ْ‬ ‫ایسۿرپۿلمعۿایکۿاج۔اگی۔(ف)‬ ‫ایسۿںیمۿاتکفۿاولفقۿبلخصافۿےسۿےہ‪:‬‬ ‫اذاوجدْشرطْالواقفْفالسؽیلْ ْ‬

‫‪1‬‬

‫ْفتاویْخییہْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۷۸ /۶‬۔‪۶۷۷‬‬

‫حقۿؿافقۿیکۿرشعۿوموجدۿوہوتۿاشۿیکۿاخمتفلۿیک‬

‫ْ‬ ‫‪Page 564 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫ایل‬

‫ْملالقتہ‪،‬واذافِد‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ْعمل‬

‫ْباالستقاضۃْ وکیئۿراہۿںیہنۿاؿرۿارگۿرشعۿؿافقۿدوقفدۿوہۿوتۿدقمیۿراموننۿےسۿ‬

‫واالسؾیماراتْالعامۃْالمستمرةْمنْتِادمْالزمان‪1‬۔ ْ وتمویلن ۿاک ۿوج ۿدلمعر ٓا دم ۿاؿر ۿومعمل ۿاش ۿؿفق ۿےک ۿلار ۿںیمۿ‬ ‫وہشمرۿؿرعمؿفۿخال ٓا راہۿےہۿایسۿرپۿلمعۿایکاجےئاگ۔(ف)‬ ‫كالؿہۿمرںیۿوخدۿمکحۿرشفۿےہۿہکۿحقۿلكۿاغرلاےئۿؿافقۿںیمۿوکیئۿصخۿالقئۿوتتیلۿوہۿاگیبہنۿآ دیمۿوتمیلۿہنۿایکۿاجےئ‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫مادامْاحدْیصلحْللتولیۃْمنْاقاربْالواقفْالیجعلْ حقۿلكۿؿافقۿےکۿغریبیۿرہتشۿدارؿنۿںیمۿوکیئۿاصحلۿوتتیلۿ‬

‫المتویلْمنْاالجانب‪،‬النہْاشققْومنْقصدہْنسبۃْ وموجد ۿوہۿاویبنجنۿںیمۿےسۿیسکۿوکۿوتمیلۿںیہنۿانبلا ۿاجےئ ۿاگۿ‬ ‫ویکہکن ۿہی ۿؿفق ۿےک ۿاعمملہ ۿںیم ۿرلادہ ۿقیفش ۿؿاعق ۿوہاگ ۿاؿر ۿاش ۿاکۿ‬ ‫الوقفْالمھی‪2‬۔ ْ‬ ‫دصقمۿہیۿوہاگۿہکۿؿفقۿیکۿتبسنۿاشۿےکۿاخدنانۿیکۿرطفۿاقمئۿ‬

‫رےہ۔(ف)‬ ‫رھپۿاشۿصخۿہریۿاکۿافقسۿوہلاۿسقۿرپۿرطہۿےہۿقسفۿےکۿدعبۿوتۿوخدۿؿافقۿارگۿوتمیلۿوہوتۿؿہۿیھبۿزعمؿلۿرکدلاۿاجےئۿاگۿہنۿہکۿایبنجۿ‬ ‫افقسۿوکۿوتمیلۿایکاجےئ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یزنعْوجوباْولوالواقفْفغیہْباالویلْغیمامونْاوْ وتمیلۿےسۿؿالمكۿؿفقۿوطبرۿؿوجفۿؿاسپۿیلۿاجیگیئۿارگہچۿوخدۿ‬

‫عاجزْاوْظ ربہْفسقْکشربْخمرونحوہ‪،‬فتح‪3‬۔ ْ‬

‫ؿافقۿوہۿہکبجۿؿہۿانیمۿہنۿوہۿلا ۿاعیئوہۿلا ۿاش ےسۿوکیئۿقسفۿ‬ ‫رشافۿونیشۿؿہریہۿیکۿامدننۿػاہزوہ(حقۿؿافقۿاکۿاحلۿہیۿےہ)‬ ‫وتۿہریۿؿافق ۿےسۿدبرہجۿاؿیٰلۿؿالمك ۿؿفقۿوصرف ۿذموکرہۿ‬ ‫ںیمۿؿاسپۿح انۿؿاحقۿوہاگ‪ ،‬حت۔(ف)‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اذہاۿؿتیصۿرپۿلمعۿںیہنۿہکلبۿاخدنانۿؿافقۿےسۿیسکۿاصحلۿدتمنیۿوہایشرۿاکرزگارۿوکۿوتمیلۿایکۿاجےئ۔واللْ ٰ‬ ‫‪/۷‬رحقۿارملحقۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬ ‫ومولیۿتمشحۿیلعۿشانکۿڈگایھۿ‬ ‫ہلئسم۾ۺ‪:۸‬‬ ‫ایکدنہؿۿؿہریہۿافکرۿوتمیلۿدجسمۿؿہریہۿاؿاقفۿوہ شکیےۿںیہ؟ ارگۿںیہنۿوتاعریگملیۿیکۿاشۿابعرف‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶۷۸ /۶‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫‪Page 565 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫والیشرتطْالحریۃْواالسالمْ الخ(اشۿںیمۿرحمكۿؿاشالمۿرشعۿںیہنۿاخل۔ف)اکۿایکۿبلۿایلۿاج۔اگیۿاؿرۿالكۿدنہؿۿدجسمۿاکۿ‬ ‫‪1‬‬

‫وح ۿاےنپۿرؿےپۿےسۿانبلااچاتہۿےہ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫ل‬ ‫ریقفۿےنۿاہینۿاحہیشۿردا مخنارۿںیمۿاھکل‪:‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫اقول‪:‬وبالل ْالتوفیق ْعدم ْاشرتاط ْللصحۃ ْالْ ںیمۿاﷲ اعتیٰلۿیکۿوتقیفۿےسۿاتہکۿوہنۿہکۿتحصۿےکۿےئلۿرشعۿہنۿوہلاۿ‬ ‫ْالزکوةْبابْ‬ ‫یستلزم ْعدم ْاشرتاطہ ْللحل ْوقدتِدم ْف ْکتابْ لحۿےکۿےئلۿرشعۿہنۿوہےنۿوکۿزلتسممۿںیہنۿاؿرۿکتاب ٰ‬ ‫الزکوةْبابْالعاشرْتحریمْجعلْکافرْعاشرْاْالنْفیہْ العاشر ںیمۿزگراکچۿےہۿہکۿاکفرۿوکۿاعرشۿرقمرۿرکلاۿرحامۿےہۿویکہکنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اےس ۿاعرش ۿانبےن ۿںیم ۿاش ۿیک ۿمیظعت ۿےہ ۿاؿر ۿاکفر ۿیک ۿمیظعت ۿرحام ۿےہ‪،‬‬

‫تعظیمہْوھوْحرامْوعنْشرحْالسیْالکبیْانْامیْ‬

‫ریس ۿریبک ۿیک ۿرشچ ۿےس ۿوقنمل ۿےہ ۿہک ۿاریم ۿاوملنینم(رمع)ریض ۿاﷲ‬ ‫تعایل ْعنہْکتبْایلْسعدْبنْایبْ‬ ‫المؤمنیْریضْاللْ ٰ‬ ‫اعتیٰلۿمنہۿےنۿرضحفۿدعسۿنبۿایبۿؿاق ۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿوکۿاھکلۿ‬ ‫وقاصْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْالتْتلذْاحدامنْالمشرکیْ ہک ۿاملسموننۿےکۿاعممالف ۿےئلیک ۿیسک ۿرشمك ۿوک ۿاکمك ۿمق ۿانبلا ۿاؿرۿ‬

‫ْتعایل ْالْ شارچۿریسۿریبکۿےنۿاہکۿہکۿمہۿایسۿوکۿاخدۿرکےتۿںیہۿدبلیلۿاشۿارشادۿ‬ ‫کاتباعل ْالمسلمی ْقال ْوبہ ْناخذ ْلِولہ ٰ‬

‫تتلذوابطانۃْمنْدونکمْویأیتْفْاالضحیۃْکرہْذبحْ ایہٰلۿہک"(ا ۿاامینۿؿاول!)ہریؿنۿوکۿاانپۿراردارۿمقۿانبؿ"۔ کتابْ‬ ‫الکتایبْوتعلیلہْبانہْالینبیغْانْیستعانْبالکافرْفْ االضحیہ ںیمۿ ٓا راہ ۿےہۿہکۿاتکیبۿاکۿدہحیب ۿرکمؿہۿےہۿاؿرۿاش ۿیک ۿتلعۿ‬ ‫ہیۿایبنۿیکۿیئگۿہکۿاومرۿدلینہۿںیمۿاکفرۿےسۿدمدۿںیہنۿامینگنۿاچےئہ‪،‬اؿرۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْ‬ ‫امورْالدینْوقدْصحْعنْالنیبْصلْاللْ ٰ‬ ‫وضحرۿہیلعۿاٰولصلہۿؿالسالمۿےسۿوقنملۿہیۿدحمكۿرمہبتۿتحصۿوکۿ چنہۿ‬

‫وسلمْاناْالنستعیْبمشركْوقدْعلمْتحریمْتولیۃْ‬

‫یکچۿےہۿہکۿكشیبۿمہۿرشمكۿےسۿدمدۿںیہنۿبلطۿرکےت‪،‬اؿرۿقیقحتۿ‬ ‫اللائن ْوھذاربنا ْعزوجل ْیِول"ال ْیالونکمْ اخنئ ۿوک ۿوتمیل ۿانبےن ۿیک ۿرحمق ۿولعمم ۿوہیکچ ۿےہ ۿاؿر ۿامہرا ۿرفۿ‬ ‫زعؿلج ۿہی ۿارشاد ۿفراملا ۿےہ ۿہک"ؿہ ۿاراہری ۿمرایئ ۿںیم ۿیمک ۿںیہنۿ‬ ‫خباال"واللْالموفقْ‪2‬اھْما کؾبتْعلیہ۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫رکےت"اؿر ۿاﷲ اعتیٰل ۿیہۿوتقیفۿاطعۿفرامےنۿؿاالۿےہ۔ردا مخنار ۿرپۿ‬ ‫ریمااحہیشۿمتخۿوہا۔(ف)‬

‫اشۿےسۿمکحۿہلئسمۿؿاحضۿوہایگۿہکۿاکفرۿوکۿوتمیلۿایکۿاجےئۿوتۿوہاجےئۿاگۿرگمۿاےسۿوتمیلۿرکلا‪،‬وکیئۿارمدینی‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْاللا مسْفْوالیۃْالوقفْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۽‪۹۵‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫‪ْ2‬جدالممتارْع ٰلْردالمحتار‬

‫‪Page 566 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اشۿوکۿاایتخرۿںیمۿدانیۿرحامۿےہۿاؿرۿاےسۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحق‪،‬ہنۿہکۿاخ ۿدجسمۿرپۿہکۿامظعۿاؿاقفۿدلینہۿےہ؎‬ ‫ؤمدنۿرگابینۿرگفیشۿہکۿنیہۿگسۿؿدجسمۿا ۿافرفۿارۿلقعۿؿدںی‬ ‫(ؤمدنۿےنۿاش(ےبۿدنی)اکۿرگابینۿڑکپاۿہکۿربخدار!ےتکۿاؿرۿدجسمۿاکۿایکۿ قلعۿا ۿلقعۿاؿرۿدنیۿہنۿرےنھکۿؿاےل۔ف)‬ ‫ْیداْ‬ ‫دنہؿۿےسۿیسکۿاکرۿدینیۿںیمۿدمدۿہنۿیلۿاجےئۿیگۿؿہۿاشۿںیمۿدجسمۿؿاملسملانۿرپۿاانپۿااسحنۿےھجمسۿاگ۔الل ّٰ مْالتجعلْلقاجرعل ر ْ‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫(ا ۿاﷲ ! ھجمۿرپۿیسکۿافرجۿاکۿااسحنۿمقۿرھک۔ف)داعےئۿاموثرہۿےہ‪،‬واللْ ٰ‬ ‫ۻ‪/۶‬دیۿاہجحلۿ‪۶۸۸۶‬ھ‬ ‫اررمادۿ ٓا لادۿوتبطسۿاحیجۿاریمۿاﷲ اصحقۿ‬ ‫ہلئسم ‪۵‬ۻ‪ ۸‬لا ۺۻ‪:۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہک‪:‬‬

‫(‪)۶‬رلدۿالكۿدجسمۿاکۿسجۿیکۿ ٓا دمینۿلقتسمۿرادئۿارۿسیبۿرؿےپۿاموہارۿےہۿدمفۿےسۿوتمیلۿےہ‪،‬دجسمۿںیمۿیعطقۿدنبؿتسبۿامنرۿاکۿریغبۿ‬ ‫ٰولصہ ۿہعمج ۿںیہن‪،‬سج ۿاک ۿدل ۿاچاہ ۿوخاہ ۿافقس ۿمغلن ۿوہ ۿلا ۿےب ۿملع ۿاش ۿےن ۿااممق ۿرکیل‪،‬اؿر ۿاکیز ۿاؿاقف ۿمراف ۿؿاسفد ۿدرلارہ ۿااممقۿ‬ ‫ؿؿغكۿراتہۿےہ‪،‬وتمیلۿذموکرۿرصاخۃۿؿانکلۃۿانۿرکمؿاہفۿےکۿادسنادۿےکۿؿاےطسۿامہفشئۿاجنممكۿمصلنانۿوہیئۿیھبۿوتۿیعطقۿایخلۿہنۿ‬ ‫ایک‪،‬رلادہۿےسۿرلادہۿدجسمۿےکۿرخچۿںیمۿدرایمنۿلاچنۿلاۿھچۿرؿہیپۿاموہارۿےکۿ ٓا لاۿےہ‪،‬كالؿہۿاشۿےکۿدجسمۿیکۿخدمقۿدرلارہۿافصیئۿیھبۿ‬ ‫امکہقح ۿںیہن ۿوہیت ۿہکلب ۿلاین ۿاقسہی ۿؿزین ۿاش ۿاک ۿرسام ۿںیم ۿرگمۿوہلا ۿرتشیب ۿدنچہ ۿےس ۿوہلاۿےہ۔سپ ۿایسی ۿاحلكۿںیم ۿوتمیل ۿذموکر ۿاقللۿ‬ ‫رےنہۿےکۿےہۿلاںیہن؟‬

‫(‪)۷‬دجسمۿیکۿ ٓا دمینۿاکۿرؿہیپۿزکۿصخۿوکوخاہۿوتمیلۿوہۿلاۿدرگیۿاےنپۿرخچۿںیمۿاللاۿاجمرےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۸‬سجۿدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿاینتۿوقعملۿوہۿاشۿںیمۿارگۿدؿرساۿصخۿوطبرۿدنچہۿلااینپ رطفۿےسۿدجسمۿیکۿخدمقۿرک ۿوتۿؿہۿاموجرۿوہاگۿ‬ ‫لاںیہنۿاؿرۿدجسمۿاشۿدنچہۿوکۿرشكاۿوبقلۿرکیتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۹‬ارگۿوتمیلۿاطلفۿالیحلۿےسۿرضؿرلافۿدجسمۿوکۿلالۿد ۿا ینۿامنرۿؿااممقۿاؿرۿلاؿوجدۿرضؿرلافۿدنیۿاؿرۿزینۿامہفشئۿےکۿدجسمۿ‬ ‫یک ۿخدمق ۿامکہقح ۿادا ۿہن ۿرک ۿہن ۿوخد ۿااممق ۿرک ۿہکلب ۿدن ۿراف ۿاسفنین ۿوہ ۿاؿوہش ۿںیم ۿوغشمل ۿرےہ ۿاؿر ۿایس ۿانبء ۿرپۿااممق ۿےسۿ‬ ‫ارعا ۿرک ۿوتۿاشۿاکۿایکمکحۿےہۿؿۿرشفۿرشفیۿےکۿمردلكۿااسیۿوتمیلۿاقللۿرےنھکۿےکۿےہۿلاںیہن؟‬

‫ْاتحافْالسادةْالمتِیْکتابْالمحبۃْبیانْحِیِۃْالمحبۃْا لخْدارالْقکرْبیوتْ۾‪۹ /‬ۺۺ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 567 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(ۺ)ضحم ۿاخلصا ۿولہج ۿاﷲ ؿاانلش ۿوجاف ۿوہلا ۿاچےئہ ۿاںیہن ۿوصروتن ۿںیم ۿحق ۿہک ۿاامم ۿدتقموین ۿےس ۿرضؿرلاف ۿرشہیع ۿںیم ۿہزۿ‬ ‫رطچۿےسۿمکۿےہۿاؿرۿرھپۿیھبۿااممۿانبۿےہۿوتۿكالؿہۿامنرۿرخافۿوہےنۿےکۿوتمیلۿیھبۿاشۿگناہۿںیمۿاموخدۿوہاگۿلاںیہن؟اؿرۿاؿلۿدتقموینۿ‬ ‫یکۿامنرۿوجۿاشۿااممۿےسۿملعۿؿلضفۿںیمۿرادئۿںیہ زکۿدرہجۿلكۿلاصقۿوہیگۿلاۿیعطقۿہنۿوہیگ؟‬ ‫(ۻ)ارگۿوکیئۿصخۿرشارلاۿؿلاوغاےئۿوتمیلۿسربؿنۿرپۿعمۿوجایتنۿڑچاتھۿوہۿاؿرۿاہلدیۿاکۿدوھؿن‪،‬لانۿیکۿااگل‪،‬ااجنتسۿسربؿنۿرپۿرکلاۿوہ‬ ‫لاہکۿاؿرؿن وکۿوجۿاشۿرشارفۿےسۿرؿےتکۿںیہۿالداۿوہوتۿاےسیۿصخۿاؿرۿوتمیلۿےکۿؿاےطسۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬حقۿہکۿدجسمۿیک ۿ ٓا دمین ۿسیب‪ ۷۵‬ۿرؿہیپ ۿاموہار ۿےس ۿرادئۿےہ ۿاؿر ۿوتمیل ۿرصف ۿلاچن ۿھچ ۿرؿےپ ۿرخچ ۿرکلا ۿےہ ۿلایق ۿاک ۿ اتۿںیہن ۿداتی ۿاؿرۿ‬ ‫دجسمۿیکۿرضؿرلافۿلثمۿافصیئۿؿہریہۿلطعمۿرےتہۿںیہۿلاۿدنچہۿےسۿوہےتۿںیہۿوتۿااکسۿػاہزۿاحلۿایخمكۿےہۿارگؿہجۿوقعملۿؿاسحفۿ‬ ‫حیحصۿشیپۿہنۿرک ۿزعمؿلۿرکلاۿالرمۿےہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یزنعْوجوباْولوالواقفْفغیہْاویلْلوْغیْمأمون‪1‬۔ْ وتمیلۿاخنئۿےسۿؿالمك ۿؿوجلا ۿؿاسپۿےلۿیلۿاجیگیئۿارگۿؿہۿوخدۿ‬ ‫ؿافقۿوہۿاذہا ۿہریۿؿافقۿےسۿوتدبہجۿاؿیٰلۿؿالمك ؿاسپۿح انۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ؿاحقۿوہاگ۔واللْ ٰ‬ ‫(‪)۷‬دجسمۿیکۿ ٓا دمینۿوکۿوکیئۿصخۿاےنپۿدایتۿرصفۿںیمۿںیہنۿالاتکسۿرگمۿوتمیلۿدقبرۿارجفۿلثمۿا ینۿاےنتۿاکمۿرپۿرعفۿںیمۿایکۿاموہارۿ‬ ‫وہلاۿےہۿاانتۿلااتکسۿےہ۔‬ ‫(‪)۸‬لاك ۿامل ۿمنك ۿتین ۿےس ۿدجسم ۿیک ۿخدمق ۿرکےن ۿؿاال ۿرضؿر ۿاموجر ۿےہ ۿاؿر ۿدجسم ۿاےس ۿوبقل ۿرکیتکس ۿےہ ۿارگہچ ۿدجسم ۿیک ۿ ٓا دمینۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ریثکوہ۔واللْ ٰ‬ ‫(‪)۹‬ااممقۿدہمۿوتمیلۿالرمۿںیہنۿاؿروہاؿۿوہش ارگۿلادحۿقسفۿہنۿوہۿامعنۿوتتیلۿںیہنۿاؿرۿرضؿریۿخدوتمنۿںیمۿریصقتۿلاۿمرانبےئۿزجعۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وہیگۿلاۿمرانبےئۿےبۿرپؿایئۿدؿوننۿوصروتنۿںیمۿالقئۿزعلۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫(ۺ)مفطـل ۿافلض ۿیک ۿااممق ۿرکاتکس ۿےہ ۿحق ۿہک ۿرشاطئ ۿتحص ۿؿوجار ۿااممق ۿاک ۿاجعم ۿوہ ۿاش ۿےس ۿافلض ۿیک ۿسفن ۿامنر ۿںیم ۿوکیئۿ‬ ‫صقنۿ ٓا ےئۿاگۿہنۿوتمیلۿرپۿاشۿاکۿاسلامۿےہ‪،‬اہنۿارگۿوتمیلۿدلدہۿداہتسنۿالضف‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 568 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ےکۿوہےتۿوہےئۿمفطـلۿوکۿااممۿرک ۿوتۿؿہۿاشۿدحمكۿاکۿومردۿےہۿہک‪:‬‬

‫تعایلْ سجۿےنۿدشۿوصخشنۿرپۿیسکۿاےسیۿوکۿارسفۿایکۿہکۿرظنۿرشفۿںیمۿ‬ ‫منْاستعملْعلْعشرةْمنْفمھیْاریضْمنہْللْ ٰ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ اشۿےسۿ رتہۿان ۿںیمۿوموجد ۿاھتۿوتۿاشۿےنۿاﷲ ؿروسلۿاؿرۿ‬ ‫فِدْخانْاللْورسولہْوْالمؤمنی ۔واللْ ٰ‬ ‫املسمنۿسقۿیکۿایخمكۿیک۔‬ ‫(ۻ)سربۿملسمۿاکۿادفۿؿاحقۿےہۿاشۿرپۿااجنتسۿرکلاۿرحامۿےہۿاشۿرپۿااگلۿلاۿدوھنۿداانلۿوتنیہۿےہ‪،‬اشۿرپۿلالرضؿرفۿؿۿوبجمریۿرشیعۿ‬ ‫لاؿنۿرانھکۿلااجمرۿےہ‪،‬ہنۿہکۿاعمداﷲ اشۿرپۿوجلاۿےنہپۿڑچانھ۔روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫النْیجلسْاحدکمْعلْجمرةْفتحرقْثیابہْفتللصْ كشیبۿمتۿںیمۿیسکۿاکۿاگنچریۿرپۿانھٹیبۿہکۿؿہۿاشۿےکۿڑپک ۿخالۿرکۿ‬ ‫ایلْجلدہْخیلہْمنْانْیجلسْعلْقرب‪2‬۔رواہْمسلمْ اش ۿیک ۿاھکل ۿلك ۿ چنہ ۿاجےئ ۿاش ۿےک ۿقح ۿںیم ۿسرب ۿرپ ۿےنھٹیب ۿےسۿ‬ ‫ رتہۿےہ۔(اشۿوکۿملسم ۿےنۿاوبہزریہۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہ ۿےسۿ‬ ‫تعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫عنْایبْھریرةْریضْاللْ ٰ‬ ‫رؿامكۿایک۔ف)‬ ‫اؿرۿفرامےتۿںیہۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملس‪:‬‬

‫النْامیشْعلْجمرةْاوْسیفْاحبْایلْمنْانْامیشْعلْ كشیبۿےھجمۿ ٓا گۿلاۿولتارۿرپۿانلچۿاملسموننۿیکۿسربۿرپۿےنلچۿےسۿرلادہۿ‬

‫قربْمسلم‪3‬۔ ْ‬

‫دنسپۿےہ۔‬

‫اشۿںیمۿرثکبۿفۿااحدمكۿؿرؿالافۿامہر ۿرشاہلۿاھالكْالوھابیی‪ْ4‬ںیمۿااسیۿرکےنۿؿاالۿسقۿےسۿتخسۿذعافۿاکۿقحتسمۿےہۿاؿرۿ‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وتمیلۿہکۿاےسیۿلعفۿاکۿاوغارکلاۿےہۿاشۿےسۿیھبۿدبرتۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْکزنْالعمالْبحوالہْعْعنْحذیقہْدحمكۿ‪۸‬ۺۻ‪ْ۹۶‬مؤسسۃْالرسالہْبیوتْۻ‪ /‬۾‪۶‬‬ ‫کزنْالعمالْںیمۿدحمكۿےکۿاافلعۿاشۿرطچۿںیہ‪:‬ایماْرجلْاستعملْرجالْعلْعشرةْا نقسْعلمْانْفْالعشرةْافضلْممنْاستعملْفِدْغیشْ‬

‫ْ‬

‫اللْوغیشْرسولہْوغیشْجماعۃْالمسلمی_ہکبجۿدتسمركۿاحمکۿںیم دحمكۿےکۿاافلعۿاشۿرطچۿںیہ‪:‬منْاستعملْرجالْمنْعصابۃْوفْتلکْ‬

‫العصابۃْمنْھوْاریضْللْمنہْفِدْخانْاللْوخانْرسولہْوخانْالمومنی۔مالہظحۿوہۿدلجۿ‪۹‬‬

‫‪۷‬۾مـیغہْدارالقکرْبیوت۔ ْ‬

‫ْصحیحْمسلمْکتابْالجنائزْفصلْفْالنہیْعنْالجلوسْعلْالِربْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۸۶۷ /۶‬‬

‫‪2‬‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْالجنائزْبابْماجاءْفْالنہیْعنْالمیشْعلْالِبورْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ‪۶۶۸‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬ۿرشاہلۿہذا(اھالکْالوھابیی)اتفؿٰیۿروضہیۿوبطمہعۿراضافؿلدنشیۿدلجۿ۾ ۾‪۹۷‬رپۿوموجدےہ۔‬ ‫‪Page 569 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ۺرفصۿالمـفر‪۶۸۸۷‬ھ‬

‫ارۿمریلیۿاہبریۿوپرۿامعمرانۿوئسمہلۿرمیحۿشخبۿاصحق‬ ‫ہلئسمۻۻ‪:۸‬‬ ‫الكۿصخۿیکۿرعمتفۿوجۿتہبۿزعمرۿاصحقۿےھتۿاکمۿدجسمۿےکۿؿاےطسۿحصقۿرخلدیۿیئگۿاؿرۿؿہۿحصقۿدجسمۿےکۿاکمۿںیمۿ ٓا یئ‪،‬رؿہیپۿااکسۿ‬ ‫وجۿدجسمۿےکۿدنچہۿاکۿعمجۿاھتۿانۿاصحقۿوکۿد ۿدلاۿایگ۔اشۿصخۿےنۿرؿہیپۿامكلۿہٹھبۿوکۿںیہنۿدلاۿاےنپۿلاشۿرصفۿرکایل۔امكلۿہٹھبۿ‬ ‫ےنۿلاشلۿممتہمۿدجسمۿرپۿرکدیۿ ٓا رخۿاکردۿرگیۿممتہمۿدجسمۿرپۿوہیئگۿاؿرۿاشۿاکۿرؿہیپۿسجۿدقرۿاھتۿؿہۿممتہمۿدجسمۿےنۿیفۿااحللۿدلاۿافۿممتہمۿ‬ ‫دجسمۿؿہۿرؿہیپۿزکۿرطچۿےسۿؿوصلۿرک ۿاؿرۿؿہۿصخۿہک سجۿےنۿرؿہیپۿاےنپۿلاشۿرصفۿرکایلۿےہ۔رلادہۿدحادف۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ایبنۿشالئۿےسۿولعممۿوہلاۿےہۿہکۿلاشلۿاکۿرؿہیپۿاشۿےنۿاےنپۿاملۿےسۿدلا ۿاشۿاکۿاعمؿہضۿررۿدجسمۿےسۿںیہنۿےلۿاتکس‪،‬ؿہۿصخۿ‬ ‫سج ۿےن ۿرؿہیپ ۿامر ۿایلاش ۿےس ۿیتح ۿاالاکمن ۿدجسم ۿاک ۿرؿہیپ ۿؿوصل ۿرک‬

‫ۿؿہ ۿاغبص ۿےہ‪،‬رمبکت ۿبصغ ۿقحتسم ۿبضغۿ‬

‫تعایلْاعلمْوعلمہْاتمْواحکم۔‬ ‫تعایل‪،‬واللْ ٰ‬ ‫ےہ۔والعیاذْباللْ ٰ‬ ‫ہلئسمۼۻ‪۸‬لا‪۹‬ۼ‪:۸‬ارشہصـان ۿعلض ۿدباوین ۿرمہلس ۿومولی ۿدیس ۿرپؿرش ۿیلع ۿاصحق ۿؿدل ۿومولی ۿدیس ۿدبعازعلمر ۿاصحقۿ‬ ‫ۼراضمنۿاابملركۿ‪۶۸۷۸‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿسملئۿدلیۿںیم‪:‬‬ ‫(‪)۶‬وتمیلۿؿفقۿےکۿنکسمۿؿدنصؿطۿےسۿاملۿؿفقۿوچرۿیۿایگۿلاؿانۿالرمۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬دمرنیسۿؿفقۿوکدؿاچرۿھچۿامہۿیکۿیگشیپۿوخنتاہۿدانیرؿالاۿلارؿا؟‬ ‫(‪)۸‬وتمیلۿوکۿاملۿؿفقۿوطبرغر ۿاےنپۿرصفۿںیمۿاللاۿرھپۿاداۿرکلاۿرؿالاۿلاۿرؿاۿ؟‬ ‫(‪)۹‬املۿؿفقۿےسۿیسکۿاملسمنۿوکۿغرہضۿدانیۿرؿالاۿلارؿا؟‬ ‫(ۺ)بتکۿؿفقۿالكۿدمرہسۿدؿرسیۿہگجۿراعتسرۿدانیۿرؿاۿلاۿلارؿا؟‬ ‫(ۻ)دؿۿدمروسنۿےکۿوتمیلۿوکۿالكۿؿفقۿاکۿاملۿدؿرس ۿںیمۿرصفۿرکلاۿوطبرۿغر ۿرؿالاۿلارؿا؟ اؿرۿؿافقۿدؿوننۿؿفقۿےکۿخداۿخداۿںیہ۔‬

‫(ۼ)رنیمۿرتشمكۿاکۿرؿہیپۿالكۿرشلكۿؿوصلۿرکلاۿےہۿلبقۿمیسقتۿاےنپۿرصفۿںیمۿاللالایسکۿاملسمنۿوکۿاشۿںیمۿےسۿغر ۿدانیۿ‬ ‫اجمرۿلاہن؟‬ ‫م‬ ‫سل‬ ‫(۽)ریمعتۿدمرہسۿےکۿؿاےطسۿومصـرہۿ مینۿغر ۿح انۿرؿالاۿلارؿا ؟یفنحۿیکۿدمتعمافۿےسۿوجافۿانعمكۿوہۿعمۿوحاہلۿاتکف۔بؼنواْ‬

‫توجروا۔‬

‫‪Page 570 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ارگۿوتمیلۿےنۿوکیئۿےبۿاایتحیطۿہنۿیکۿوتۿاشۿرپۿلاؿانۿںیہن النہْکالویصْامیْفالِولْقولہْبیمی(ویکہکنۿؿہ(وتمیل)ؿیصۿ‬ ‫ک‬ ‫یکۿرطچۿانیمۿےہۿوتۿمسقۿےکۿشاھتۿاشۿیکۿلافۿامنۿیلۿاجےئۿیگ۔ف)اؿرۿارگۿےبۿاایتحیطۿیکۿمنلاۿدنصؿطۿ ھالۿوھچردلاۿہریۿوفحمعۿ‬ ‫ہگجۿراھکۿوتۿاشۿرپلاؿانۿےہْالنْاالمیْبالتعدیْضمی(ویکہکنۿدعتیۿیکۿؿہجۿےسۿانیمۿرپۿامضنۿالرمۿوہلاۿےہ۔ف)‬

‫(‪)۷‬رؿاںیہنۿرگمۿاہجنۿااجرفۿؿافقۿلاۿاعتلمۿدقمیۿوہۿالنہْیحملْعلْالمع ودْمنْعندْالواقف(ویکہکنۿہیۿوخدۿؿافقۿیکۿ‬ ‫رطفۿےسۿوہعمدۿرپۿومحملۿوہاگ۔ف)‬ ‫(‪)۸‬رحام ۿرحامۿالنہْتعدیْعلْالوقفْوالِیمْاقیمْحافظْالمتلف(ویکہکنۿہی ۿؿفق ۿرپ ۿدعتیۿےہۿاحالہکنۿوتمیل ۿوک ۿوطبرۿ‬ ‫احمظفۿرقمرۿایکۿاجلاۿےہۿہنۿہکۿاضظئۿرکےنۿؿاال۔ف)‬ ‫(‪)۹‬ہن‪،‬النہْصرفْفْغیْالمصرف(ویکہکنۿہیۿہریۿرصمفۿںیم رصفۿرکلاۿوہا۔ف)‬ ‫(ۺ)رشۿعۿؿافقۿاکۿاابتفۿایکۿاجےئۿاگۿارگۿعنمۿرکدلاۿلااجمرۿےہ‪،‬اؿرۿارگۿہیۿرشعۿرکدیۿہکۿاتکفۿوجۿاعرلۃۿےلۿاجلاۿاچےہۿاانتۿاملۿاشۿےکۿ‬ ‫وع ۿوگلاۿوطبرۿرگؿیۿراھکۿاجےئۿوتۿویط یۿایکۿاجےئۿاگۿےبۿاشۿیکۿااجرفۿںیہنۿاؿرۿارگۿلالرشعۿاعرلۃۿیکۿااجرفۿوقمۿلاۿااخش ۿاخ ۿ‬

‫وک ۿدی ۿوت ۿاںیہن ۿےکےئل ۿااجرف ۿوہیگ ۿاؿر ۿاعم ۿوت ۿاعم ۿلِول مْشرطْالواقفْکنصْالشار عْ‪1‬والمسألۃْفْاالشباہْوالن رْ‬

‫والدرالملتارْوردالمحتارْوھذاحاصلْماتِرر(ببسبۿاہقفءۿےکۿاشۿوقلۿےکۿہکۿرشعۿؿافقۿؿوجفۿلمعۿںیمۿشارفۿہیلعۿ‬ ‫ل‬ ‫اٰولصلہ ۿؿالسالم ۿیک ۿصن یک ۿرطچ ۿےہ ۿاؿر ۿہی ۿہلئسم ۿاابشہ‪،‬رہن‪،‬دراتخمراؿر ۿردا مخنار ۿںیم ۿےہ ۿوج ۿھچک ۿاش ۿرپ ۿؿاہن ۿرقتری ۿیک ۿیئگ ۿہی ۿاش ۿاکۿ‬ ‫خالہصۿےہ۔ف)(ۻ)لااجمرۿےہ‪،‬‬ ‫النْاالقراضْتربعْوالؾربعْاتالفْفْالحالْوالناظرْ غر ۿدانی ۿربتف ۿےہ ۿاؿر ۿربتف ۿیف ۿااحلل ۿفلت ۿرکلا ۿےہ ۿہکبجۿ‬

‫للنظر ْاللالتالف ْومسألۃ ْاختالف ْالواقف ْاوالج ۃْ وتمیل ۿوت ۿافحتظ ۿےک ۿےئل ۿوہلا ۿےہ ۿہن ۿہک ۿفلت ۿرکےن ۿےکےئلۿ‬ ‫مذکورةْفْالؾنویرْوالدرودائرةْفْاالسقارْالغر۔ ْ اؿرۿؿافقۿؿتہجۿؿفقۿےکۿاحنالفۿاکۿہلئسمۿونتری‪،‬درۿاؿرۿلیلجۿ‬ ‫ایدقرۿمیخضۿاتکوبنۿںیم ذموکرۿےہ۔(ف)‬

‫ْاالویلْادارةْالِرآنْ‬ ‫‪ْ1‬درملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۾‪،۸‬االشباہْوالنظائرْالقنْاالولْالِاعدة‬ ‫ٰ‬

‫رکایچۿ‪ْ۶۹۸ /۶‬وکتابْالتعریفْ‪ /۶‬ۺ‪۸۵‬‬ ‫‪Page 571 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(ۼ)اےنپۿقحۿلكۿرصفۿرکاتکسۿےہ۔‬ ‫(۽)وتمیل ۿوک ۿؿفق ۿرپ ۿغر ۿ ےنیۿیک ۿدؿۿرشع ۿےس ۿااجرف ۿےہ ۿالك ۿہیۿہک ۿارمۿرضؿری ۿؿاصمحل ۿالدبی ۿؿفق ۿےکۿےئلۿلادن ۿاقیضۿ‬ ‫رشفۿغر ۿےلۿارگۿؿاہنۿاقیضۿہنۿوہۿوخدۿےلۿاتکسۿےہ‪،‬دۿؿرساۿہیۿہکۿؿہۿاححقۿوساےئۿغر ۿاؿرۿیسکۿلہسۿرطہقیۿےسۿوپریۿہنۿوہیتۿ‬ ‫وہۿمنلاۿؿفقۿاکۿوکیئۿڑکٹاۿااجرہۿرپۿد ۿرکۿاکمۿراکلۿح ان۔دراتخمۿرںیم ےہ‪:‬‬ ‫التجوز ْاالستدانۃ ْعل ْالوقف ْاالاذااحؾیج ْالی اْ ؿفقۿرپۿغر ۿح انۿوتمیلۿوکۿاجمرۿںیہنۿرگمۿاشۿؿغكۿاجمرۿےہۿہکبجۿ‬

‫لمصلحۃْالوقفْکتعمیْوشراءْبذرْفیجوزْبشرطی‪ ْ،‬اشۿیکۿاححقۿوہۿےسیجۿؿفقۿیکۿرممقۿلاۿرنیمۿؿفقۿںیمۿاکسقۿےکۿ‬ ‫ےئل ۿجیب ۿرخلدلا‪،‬وت ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿدؿ ۿرشوطن ۿےک ۿشاھت ۿاجمر ۿےہۿ‬

‫االولْاذنْالِایضْفلوْیبعدْمنہْیستدینْبنقسہ‪ْ،‬‬

‫رشع ۿاؿل ۿہی ۿےہ ۿہک ۿادن ۿاقیض ۿےس ۿغر ۿےل ۿارگ ۿاقیض ۿدؿر ۿوہ ۿوتۿ‬ ‫الثاینْانْالتتؼسرْاجارةْالعیْوالصرفْمنْاجرت اْوْ‬ ‫وتمیل ۿار ۿوخد ۿغر ۿےل ۿاتکس ۿےہ‪،‬رشع ۿلاین ۿہی ۿےہ ۿہک ۿنیع ۿؿفق ۿوکۿ‬

‫االستدانۃْالِرضْوالشراءْنسؼئۃْ‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ااجرہ ۿرپ ۿدانی ۿاؿر ۿاش ۿیک ۿارجف ۿےس ۿرخچ ۿرکلا ۿنکمم ۿہن ۿوہ۔ادتسامكۿ‬ ‫ےسۿرمادۿغر ۿح انۿاؿرۿرشاءۿےسۿرمدۿاداھرۿرپۿرخلدلاۿےہ۔(ف)‬

‫الملتار ْانہ ْاذالم ْیکن ْمن ْاالستدانۃ ْبد ْتجوزْ اتخمرۿہیۿےہۿہکۿارگۿغر ۿرک ےنیۿےسۿراکٹھراۿہنۿوہۿوتۿاقیضۿیکۿااجرفۿ‬ ‫بامرالِایض ْان ْلم ْیکن ْبعیداعنہ‪،‬امامالہ ْمنہ ْبدْ ےس ۿاجمر ۿےہ ۿہکبج ۿاقیض ۿدؿر ۿہن ۿوہ ۿنکیل ۿارگ ۿاش ۿےس ۿراکٹھرا ۿوہاتکسۿ‬ ‫مصی‬ ‫کالصرف ْعل ْالمستحِی ْفال ْکما ْف ْالِنیۃ ْاالاالمام ْوْ ےہۿوتۿاجمر ۿںیہنۿےسیجۿ خؼین ۿرپۿرخچ ۿرکےنۿےکۿےئلۿغر ۿح انۿ‬ ‫اسیج ۿہکۿعینہۿںیم ۿےہ۔رگم ۿاامم‪،‬بیطخ ۿاؿر ۿؤمدن ۿرپ ۿرخچ رکےنۿ‬ ‫اللطیب ْوالمؤذن ْفیما ْیظ ر ْلِولہ ْف ْجامع ْالقصولیْ‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫ط‬ ‫غ‬ ‫ےکۿےئلۿ ر ۿح انۿاج ر ۿےہۿاسیجۿہکۿاجعمۿا ـنیل ۿےکۿوقلۿےسۿ‬ ‫لضرورةْمصالحْالمسجدْاھْواالْالحصیْوالزیتْبناءْعلْ‬ ‫ػاہزےہۿویکہکنۿاشۿںیمۿدجسمۿیکۿتحلصمۿےہۿاھۿاؿرۿایسۿرطچۿدجسمۿ‬ ‫الِول ْبان ما ْمن ْالمصالح ْوھو ْالراجح‪،‬ھذاخالصۃ ْماْ‬ ‫ےکۿےئلۿاٹچیئۿاؿر ۿلیتۿؿہریہۿےکےئلغر ۿح انۿیھبۿاجمراشۿوقلۿ‬ ‫اطالْفْالبحرْ‪2‬اھْواللْتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫یکۿانبءۿرپۿہکۿہیۿاصمحلۿدجسمۿںیمۿےسۿںیہۿاؿرۿیہیۿراحجۿےہ‪،‬ہیۿرحبۿیکۿ‬ ‫وطلیۿثحبۿاکۿخالہصۿےہۿاھۿواللْاعلم(ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶ /۶‬۾‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‪ /۸‬۾‪۹۶‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 572 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وئسمہلۿضیفۿروسلۿاخنۿشانکۿاچدنۿوپر‬

‫ہلئسمۿۺۼ‪:۸‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ املعےئ ۿدنی ۿؿایتفمنۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿؿیلۿنیسح ۿاخنۿےن ۿرعہص ۿااس س ۿشالۿےس ۿرحتری ۿوتتیل ۿلاہمۿ‬ ‫تیقحۿومعضۿرپۿتیتۿوپرۿرپۿہنگۿونافۿجنگۿہلحمۿلافۿےکۿاقضبۿرکےکۿوتمیلۿرقمرۿرکدلا‪،‬دعبہۿدنپرہۿمرشۿےکۿؿیلۿنیسحۿاخنۿوففۿ‬ ‫وہےئۿاشۿےکۿدعبۿوکۿیھبۿوتمیلۿدبوتسرۿدنپرہۿشالۿلكۿاؿرۿاکمۿوتتیلۿاکۿااجنمۿداتیۿےہۿاؿرۿافۿلكۿاقللۿااجنمۿؿیہۿاکمۿوتتیلۿےکۿ‬

‫ےہ۔افۿیقتۿنیسحۿاخنۿرسپۿؿیلۿنیسحۿاخنۿےنۿربجۿلااجمرۿد ۿرکۿوتمیلۿےسۿدربتسداریۿاھکلیئۿاؿرۿاجدئادۿوموقہفۿےسۿالكۿلافۿ‬ ‫ردۿرکارکۿاےنپۿمالرمۿےسۿرتشمیۿلافۿػاہزۿرکالااؿرۿ ٓا دمینۿریخۿوکۿاصمرفۿلااجمرۿںیمۿرصفۿرکلاۿرشؿفۿایک۔وجافۿلاالۿںیمۿوتمیلۿ‬ ‫شاقبۿمراخسقۿوہاتکسۿےہۿاؿرۿیقتۿنیسحۿاخنۿاقللۿوتتیلۿےکۿوہاتکسۿےہۿاؿرۿرصتفۿلااجمرۿ ٓا دمینۿریخۿںیمۿدنعاﷲ ؿدنعارلوسلۿ‬

‫ےکۿایک ااکحمۿںیہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫دناتؿمر ۿدسق ۿمرداری ۿمالہظح ۿوہیئ ۿؿہ ۿدسق ۿمرداریۿقلطم ۿںیہنۿہکلب ۿ قح ۿیقتۿنیسح ۿاخن ۿےہ ۿاؿرۿشیپ ۿاقیض ۿنؾیـلۿاقیض ۿںیہنۿ‬ ‫ہکلب ۿوطبرۿوخدۿےہۿاؿرۿرم ۿاوملفۿوتمیلۿںیمۿںیہنۿہکلبۿاشۿےنۿاینپۿتحص ۿںیمۿیکۿےہۿاؿرۿدناتؿمرۿؿفقۿمالۿہظح ۿوہیئ‪،‬اشۿںیمۿ‬ ‫ؿافقۿےسۿوتمیلۿوکوکیئۿاایتخرۿاےنپۿزعلۿاؿرۿدؿرس ۿےکۿبصنۿاکۿںیہن دلا۔سپۿدسقۿمرداریۿذموکرۿضحمۿرمدؿدۿؿۿلا لۿےہۿ‬

‫اشۿےسۿہنۿضیفۿروسلۿاخنۿیکۿوتتیلۿرالئۿہنۿیقتۿنیسحۿاخنۿوکۿاصلاۿوکیئۿقحۿاحلصۿہکلبۿضیفۿروسلۿاخنۿدبوتسرۿوتمیلۿاؿرۿیقتۿ‬ ‫نیسحۿاخنۿرناۿایبنجۿےہۿارگہچۿؿہۿدبدلایتنۿیھبۿہنۿرک ۿاؿرۿاحبلۿدبدلایتنۿاسیجۿہکۿوسالۿںیمۿذموکرۿےہۿوخدۿؿافقۿیھبۿارگۿوتمیلۿ‬ ‫وہلاۿوفراۿراکلۿدلاۿاجلاۿہنۿہکۿدؿرساۿصخ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫اراد ْالمتویل ْاقامۃ ْغیہ ْمِامہ ْف ْحیاتہ ْان ْکانْ وتمیلۿےنۿاینپۿردنیگۿںیم یسکۿاؿر ۿوکۿاینپۿہگجۿوتمیلۿانبلا ۿاچاہۿ‬

‫(مللصا) ْ ارگوتۿاشۿوکۿؿافقۿیکۿرطفۿرشعۿےکۿتحتۿاعمۿوفتضیۿوتتیلۿ‬ ‫رْ‬ ‫التقویْضْلہْبالشرطْعاماْصحْواالْالیصح‪ْ1‬‬ ‫یکۿااجرفۿاحلصۿےہۿوتۿحیحصۿؿرہنۿںیہن۔(ملخصا)۔(ف)‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫معینْالعمومْکماْفْا نقعْالوسائلْانہ ْ‬

‫ومعمۿاکۿینعمۿاسیجۿہکۿاعفنۿاولشالئۿںیم ےہۿہیۿےہ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫‪Page 573 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫والہْواقامہْمِامْنقسہ‪،‬وجعلْلہْانْیسندہْایلْمنْ ہکۿؿافقۿےنۿاشۿوکۿوتمیلۿانبلاۿاؿرۿاشۿوکۿاےنپۿاقمئۿطاقمۿرکدلاۿ‬ ‫شاء ْفیف ْھذہ ْالصورة ْیجوز ْالتقویض ْمنہ ْف ْحالْ اؿر ۿاےس ۿاایتخر ۿدلا ۿہک ۿؿفق ۿوک ۿسج ۿیک ۿرطف ۿاچےہ ۿوسنمفۿ‬ ‫رکد ۿوت ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿاش ۿوک ۿاینپ ۿردنیگ ۿںیم ۿوفتضیۿ‬ ‫الحیوة‪1‬۔ ْ‬ ‫وتتیلۿاجمرۿےہ۔(ف)‬ ‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫القراغ ْمع ْالتِریر ْمن ْالِایض ْعزل ْالتقویضْ وتمیلۿاکۿافرف ۿوہلا ۿہکبجۿاقیضۿد ۿؿرس ۿوکۿرقمر ۿرک ۿزعلۿ‬ ‫ویدلْعلیہْقولہْفْالبحرْاذاعْزلْنقسہْعندالِایضْ ےہۿوفتضیۿںیہنۿایسۿرپۿداللكۿرکلاۿےہۿرحبۿںیمۿاشۿاکۿوقلۿہکۿ‬ ‫فانہْینصبْغیہْوبہْظ رانْقولہمْالیصحْاقامۃْ ارگۿوتمیلۿےنۿاقیضۿےکۿلاشۿوخدۿوکۿزعمؿلۿرکایلۿوتۿاقیضۿیسکۿ‬ ‫دؿرس ۿوکۿرقمرۿرک ‪،‬ایسۿےسۿػاہزۿوہاۿہکۿاہقفءۿاکۿہیۿوقلۿہکۿ‬ ‫المتویلْغیہْمِامہْفْحیاتہْوصحتہْمِیدْبمااذالمْ‬ ‫ل‬ ‫وتمیلۿاینپۿردنیگۿںیمۿاح كۿتحصۿںیم ہریۿوکۿاےنپۿاقمئۿطاقمۿ‬ ‫یکنْعندْالِایض‪،‬والیردْانْالعزلْیکیفْفیہْمجردْ‬ ‫ںیہنۿرکاتکسۿدیقمۿےہۿاشۿرشعۿےکۿشاھتۿہکۿؿہۿاقمئۿطاقمۿرکلاۿ‬ ‫علمْالِایضْالنْالقراغْعزلْخاصْمشروطْفانہْلمْ‬ ‫اقیض ۿےک ۿلاش ۿہن ۿوہ۔اش ۿرپ ۿہی ۿارتعا ۿؿارد ۿںیہن ۿوہلا ۿہک ۿزعلۿ‬ ‫لم‬ ‫یرضْبعزلْنقسہْاال ْلتصیْالوظیقۃْ نْنزلْلہْ ںیمۿوترصفۿاقیضۿوکۿملع ۿوہلاۿاکیف ۿےہ ۿدعمۿؿرؿدیکۿؿہج ۿہیۿےہۿہکۿ‬

‫عن اْ‪2‬اھْملتصرا۔ ْ‬

‫فرافۿالكۿاخ ۿرشمؿعۿزعلۿےہۿویکہکنۿوتمیلۿاینپۿزعمؿیلۿرپۿرصفۿ‬ ‫اشۿوصرف ۿںیمۿراضدنمۿوہاہکۿؿالمك ۿایسۿیکۿرطفۿلقتنم وہۿ‬ ‫سجۿےکۿےئلۿاشۿےنۿزعمؿیلۿاایتخرۿیکۿاھۿااصتخرا(ف)‬

‫دراتخمۿرںیمۿےہ‪:‬‬

‫ْباالویلْ اخنئۿوتمیلۿےسۿؿوجلا ۿؿالمك ۿےلۿیل ۿاجےئیگ(مرارہی)ارگۿؿہۿ‬ ‫ویزنع ْوجو رْبا ْبزازیۃ‪،‬لو ْالواقف ْدرر‪،‬فغیہ‬ ‫ٰ‬ ‫‪3‬‬ ‫وتمیل ۿوخدؿافق ۿوہ(درر)وت ۿایخمك ۿےک ۿشیق ۿہریؿافق ۿےسۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫غیْمامون ۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫دبرہجۿاؿیٰلۿؿالمكۿےلۿح انۿؿاحقۿوہاگ۔واللْ ٰ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶۷ /۸‬۔‪۹۶۶‬‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۶۷ /۸‬۔‪۹۶۶‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪Page 574 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وئسمہلۿضیفۿدمحمۿاصحقۿہلحمۿاہبدرۿجنگۿشااہجہنۿوپرۿ‬

‫‪۸۵‬وشال‪۶۸۸۸‬ھ‬

‫ہلئسمۻۼ‪:۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہ املعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿدجسمۿیکۿوحتلیۿاکرؿہیپۿروشفۿںیم رصفۿایکۿاجےئۿاؿرۿاےنپۿ‬ ‫رصتفۿںیمۿاللاۿاجےئۿوتۿ ٓا لاۿایسیۿوصرفۿںیمۿوحتلیۿرےنھکۿؿاالۿلاۿوشمرفۿںیمۿرشلكۿوہےنۿؿاالۿرشكاۿزکۿزعتریۿاکۿوتسمحقۿےہ؟‬ ‫بؼنواْتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ایکۿرشیعۿزعتریافۿاہینۿاجریۿںیہ‪،‬ایکۿوکیئۿد ۿاتکسۿےہۿوحتلیۿاشۿےسۿراکلۿینیلۿؿاحقۿےہ‪،‬اؿرۿوجۿاےنپۿرصفۿںیمۿاللاۿلاۿاخ ۿ‬ ‫اکرۿرضؿریۿدجسماحبلكۿوبجمریۿضحمۿےکۿوساۿروشفۿںیمۿااھٹلاۿاشۿاکۿلاؿانۿاشۿرپۿالرمۿےہۿاملسمنۿاشۿےسۿوتہبۿںیل‪،‬ہنۿامےنۿوتۿ‬ ‫اشۿےسۿلیمۿوجلۿوھچردںیۿاہنۿارگۿہنۿاےنپۿرصفۿںیم اللاہنۿاؿرۿوکیئۿرصتفۿاجیبۿایکۿیسکۿاعمملہۿںیمۿدجسمۿوکۿرضرۿدشلدۿاچنہپاھتۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اؿرۿےبۿھچکۿدےئۿےئلۿیسکۿرطچۿاجنفۿہنۿیھتۿوینۿرصفۿایکۿوتۿدجسمۿاکۿاشۿرپۿھچکۿاسلامۿںیہن‪،‬واللْ ٰ‬ ‫۾رفصۿالمـفرۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫وئسمہلۿاحیجۿرکمیۿونرۿدمحمۿرنجلۿرمٹنچۿاوتارۿولمكۿلاوپگرۿرہشلاوپگر‬ ‫ہلئسمۼۼ‪:۸‬‬ ‫وتمیلۿدجسمۿاکۿوکنۿصخۿوہاتکسۿےہۿاؿرۿاشۿےکۿےئلۿایکۿوقحطۿخدامفۿدجسمۿےکۿںیہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وتمیلۿدجسمۿالكۿاقدرۿدتمنیۿوہلاۿاچےئہۿہکۿوہایشریۿدلادتناریۿےسۿاکمۿرکےکسۿاؿاقفۿدجسمۿاکۿسقۿمظنۿؿع قۿاشۿےکۿرپسدوہاگۿزینۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫دجسمۿیکۿدہگناسقۿوغرۿرپۿداحق۔واللْ ٰ‬ ‫‪۶۷‬رفصۿالمـفر‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ارشہصـانۿعلضۿدباوینۿدبعافیطللۿدمرشۿغر ٓا نۿرشفی‬ ‫ہلئسم۽ۼ‪:۸‬‬ ‫وہ‬ ‫ومحمدۿاالغرانۿامعننۿاسلامنۿدامقۿمراک مۿالسالمۿمکیلعۿؿٰیلعۿنمۿدلمکی‪،‬وتمیلۿؿفقۿوکۿاملۿؿفقۿوطبۿرغر ۿاےنپۿرصتفۿںیم اللاۿلاۿ‬ ‫یسکۿاملسمنۿوکۿغر ۿدانیۿرؿاۿلاۿلارؿا؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وتمیلۿوکۿرؿاۿںیہنۿہکۿاملۿؿفقۿیسکۿوکۿغر ۿلاۿوطبرۿغر ۿاےنپۿرصتفۿںیمۿالےئ۔‬ ‫ہلئسم ۾ۼ‪ ۸‬لا ‪۶‬۽‪ :۸‬ارۿرہشۿ ٓا رگہۿہلحمۿڑھکیکۿوئسمہلۿومحمدۿنسحۿاصحقۿااممۿاجعمۿدجسمۿشاقبۿ‬

‫مکیۿةعشنۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬ ‫ن‬ ‫(‪)۶‬الكۿصخۿاخاقنہۿیکۿاجسدیگۿاحلصۿرکےکۿاےنپۿاھبیئۿوکۿہبہۿاشمفۿاشۿرشعۿرپۿرک ۿہکۿوموہفۿہلۿاجسدہۿ سینۿرےہۿاؿرۿؿاہقۿ‬ ‫ن‬ ‫دنسمۿ سینۿاؿر ۿ ٓا دمۿہز ۿمسقۿرساکریۿؿلدر ۿؿوتفچۿؿہریہۿسق ۿلابییطیفۿمیسقت ۿرےہۿاؿر ۿہیۿہلسلسۿنسلا ۿدعبۿلسنۿخالۿاج۔اگیۿرگمۿاشۿ‬ ‫ن‬ ‫وموہفۿہلۿاجسدہۿ سینۿیکۿاؿالدۿالصۿؿاہقۿیکۿاؿالدۿیکۿعنمۿدنسمۿینیشنۿےکۿشاھتۿلدرۿؿوتفچۿؿہریہۿوکۿلابییطیفۿںیہنۿدیتیۿےہۿایکۿ‬

‫ایسیۿاحلكۿںیم‬

‫‪Page 575 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿاہقۿوموہفۿہلۿےسۿےشۿوموہفۿؿاسپۿےلۿاتکسۿےہۿ؟‬ ‫(‪)۷‬وجۿاشۿاجسدیگ ۿاحہلصۿوموہہبۿؿدنسم ۿینیشن ۿےس ۿےلہپ ۿےھتۿان ۿےکۿوقحطۿؿہریہۿاعمایفف ۿدبوتسر ۿاقمئۿرےہۿاشۿںیمۿھچکۿر مۿ‬ ‫ن‬ ‫قلعتمۿرممق ۿاخاقنہۿریہۿوموہف ۿہل ۿاجسدہۿ سین ۿےنۿان ۿوساقبۿوکاخاقنہ ۿںیمۿ ٓا ےنۿاؿر ۿخدمق ۿرکےن ۿےسۿعنم ۿرکادلا ۿلا ۿرکدلاۿ‬ ‫لااےسی ۿاابسف ۿداےل ۿسج ۿےس ۿوبجمرا ۿونممف ۿوہےئ ۿاؿر ۿرممق ۿؿہریہ ۿیھب ۿان ۿیک ۿاجمك ۿےس ۿہن ۿوہےن ۿدی ۿاؿر ۿہن ۿرکےن ۿدی افۿ‬ ‫مصی‬ ‫ن‬ ‫وساقبۿ خؼینۿےکۿاؿالدۿےسۿؿہ(ر مۿرممقۿوجۿلاےتۿرےہۿںیہۿاؿالدۿاجسدۿہۿ سین(وموہفۿہل)ح انۿاچیتہۿےہ‪،‬ایکۿےلۿیتکسۿےہۿ‬ ‫لاںیہن؟لاؿوجدہکیۿؿہۿولگۿاینپۿدافۿےسۿخدمقۿاؿرۿرممقۿرکلاۿاچےتہۿںیہ۔‬ ‫(‪)۸‬دعبرظنۿداےنلۿہزۿدؿۿملقۿہیۿیھبۿدرلاتفۿبلطۿےہۿہکۿرشكاۿاشۿاخاقنہۿاکۿالصۿراشۿلاۿایھکمۿزکۿوکۿاھجمسۿاجےئۿاؿرۿوکنۿےہۿاؿالدۿ‬ ‫مصی‬ ‫ن‬ ‫وساقبۿ خؼینۿوموہفۿہلۿیکۿاؿالد‪،‬دنسمۿ سینۿالصۿؿاہقۿیکۿاؿالد؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ن‬ ‫لدر ۿؿوتفچۿوجۿےسجۿد ۿاشۿیکۿكلم ۿںیہۿؿاہق ۿوہۿلا ۿوموہف ۿہلۿلا ۿان ۿںیمۿیسکۿیکۿاؿالد‪،‬اجسدہۿ سین ۿلا ۿ کصےۿلادش۔راہۿاعمدہہۿ‬ ‫فیصنتۿؿہۿالكۿؿدعہۿےہۿسجۿیکۿؿافۿرپۿالصۿؿدعہۿدننکہۿیھبۿخکماۿوبجمرۿہنۿایکۿاجلاۿہنۿہکۿاشۿیکۿاؿالد۔فِدْنصواعلْانہْالجربْ‬

‫علْالوفاءْبالوعد‪1‬ۿ(اشمخئۿےنۿاشۿرپۿصنۿیکۿےہۿؿافءۿدہعۿرپۿربجۿںیہنۿایکۿاجلا۔ف)رگمۿاہینۿالكۿدہقیقۿےہۿہکۿ ٓا ےگۿػاہزۿوہاگ‬ ‫ن‬ ‫ایبن ۿشالئ ۿےس ۿولعمم ۿوہا ۿہک ۿےش ۿوموہف ۿكلم ۿؿاہق ۿہن ۿیھت ۿہکلب ۿاجدئاد ۿؿفق ۿاخاقنہ ۿیھت ۿاؿر ۿاجسدہ ۿ سین ۿحصق ۿدوتسر ۿاش ۿاکۿ‬ ‫وتمیل‪،‬اشۿےنۿاےنپۿاھبیئۿوکۿہیۿفصنۿہبہۿایک۔ػاہزۿےہۿہکۿہیۿہبہۿلا لۿضحم وہاۿہکۿاجدئادۿوموقفۿاشۿیکۿكلمۿہنۿیھتۿےسجۿہبہۿ‬ ‫رکاتکسۿاؿرۿقحۿوتتیلۿاقللۿہبہۿںیہن‪،‬وتمیلۿاینپۿتحصۿںیمۿدؿرس ۿوکۿاقمئۿطاقمۿںیہنۿرکاتکسرگماشۿاحلكۿںیمۿہکۿتہجۿؿافقۿ‬ ‫ےسۿاےسۿاشۿاکۿاایتخراعمۿدلاۿایگۿوہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ارادالمتویل ْاقامۃ ْغیہ ْمِامہ ْف ْصحتہ ْان ْکانْ وتمیلۿےنۿاینپۿردنیگۿںیمۿاحلك ۿتحصۿںیمۿیسکۿوکۿاانپۿاقمئۿ‬ ‫طاقمۿانبےنۿاکۿارادہۿایک‪،‬ارگۿؿافقۿیکۿرطفۿےسۿرشعۿےکۿشیقۿ‬ ‫التقویضْلہْبالشرطْعاماْصحْواالال۔‪ْ 2‬‬ ‫ےسۿاعمۿوفتضیۿاکقحۿاحلصۿےہۿوتحیحصۿےہۿؿرہنۿںیہن(ف)‬

‫وتۿارگۿؿاہقۿےکۿےئلۿاایتخرۿحصقۿرشعۿؿافقۿلاۿاعتلمۿدقمیۿیکۿدلیلۿرشعۿؿافقۿےہۿاحلصۿہنۿاھتۿوتۿاشۿاک‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْاالجارہْالبابْالسا بعْفْاالجارةْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۹‬ۼ‪۹۷‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Page 576 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ن‬ ‫ن‬ ‫اےنپۿاھبیئۿوکۿاجسدہۿ سینۿرکلاۿلا لۿضحمۿوہاۿہکلبۿؿیہۿؿاہقۿدبوتسرۿاجسدہۿ سینۿراہ‪،‬‬

‫فانہْجعلہْمستِالْالوکیالْعنہْحیتْیجوزْوالینعزلْ اشۿےئلۿہکۿاشۿےنۿاےسۿلقتسمۿایکۿےہۿہنۿہکۿؿلیکۿیتحۿہکۿ‬ ‫بعزلْنقسہْاالعندْقایضْالشر عْوالقایضْثمہ۔ ْ اجمر ۿوہلا ۿاؿر ۿوخد ۿوک ۿزعمؿل ۿرک ےنی ۿےس ۿزعمؿل ۿںیہن ۿوہلارگمۿ‬ ‫اشۿؿغكۿہکبجۿاقیضۿرشفۿےکۿلاشۿااسیۿرک ۿاؿرۿاہینۿاقیضۿ‬ ‫رشفۿوموجدۿںیہن(ف)‬ ‫اشۿوصرفۿںیمۿوجۿلدؿرۿؿوتفچۿوموہفۿہلۿوکۿدیۿاجںیئۿارگۿدےنیۿؿاالۿوخدۿاۿشۿیکۿدافۿوکۿدےتیۿؿہۿاشۿیکۿكلمۿںیھتۿاؿرۿارگۿلدرۿ‬ ‫ن‬ ‫اجسدہۿتیثیحبۿاجسدہۿینیشنۿدےتیۿوتۿاشۿوکۿانۿاکۿح انۿاجمرۿہنۿاھتۿہکۿؿہۿؿاعقۿںیمۿاجسدہۿ سینۿہنۿوہا‪،‬‬

‫ومنْاعیطْاحدابظنْوصفْولمْیکنْفیہْلمْیحلْلہْ ارگۿوکیئۿصخ ۿیسکۿصخ ۿںیمۿوکیئۿؿفصۿامگن ۿرکےک ۿن ہیۿ‬ ‫د ۿاؿر ۿؿہ ۿؿفصۿوموہف ۿہلۿںیم ہن ۿوہوت ۿاش ۿوک ۿہیۿن ہیۿ‬ ‫اخذہْ‪1‬کماْحِِہْفْاحیاءْالعلومْوغیہ۔ ْ‬ ‫ح اناجمر ۿںیہن‪،‬اسیجہک ۿاایحء ۿاولعلم ۿؿہریہ ۿںیم ۿاش ۿیک ۿقیقحتۿیکۿ‬ ‫یئگۿےہ(ف)‬ ‫اشۿوصرفۿںیمۿؿاسپۿ ےنیۿےکۿوکیئۿینعمۿںیہنۿہکۿؿہۿدانیۿیہۿحیحصۿہنۿوہا ؿایسپۿوتۿدےنیۿےکۿدعبۿےہ۔اہنۿارگۿؿاہقۿوکۿحصقۿرشعۿ‬ ‫ؿافقۿاشۿاکۿاایتخریھبۿاھتۿوتۿاھبیئۿیکۿرشتکۿحیحصۿوہیئگۿاؿرۿؿایسپۿاکۿاایتخرۿںیہنۿرگمۿہیۿہکۿؿافقۿےنۿہیۿاایتخرۿیھبۿدلاۿوہ۔دراتخمر‬ ‫ںیمۿےہ‪:‬‬

‫انْکانْالتقویضْلہْعاماصحْوالیملكْعزلہْاالاذاکانْ ارگۿاشۿوکۿوفتضیۿاعمۿاحلص ےہۿوتۿحیحصۿےہۿاؿرؿہۿاشۿوکۿ‬ ‫الواقفْجعلْلہْالتویضْوالعزل‪2‬۔ ْ‬

‫زعمؿلۿںیہنۿرکاتکسۿوساےئۿاشۿےک ۿہکۿؿافقۿےنۿاشۿوتمیلۿ‬

‫وکۿوفتضیۿؿزعلۿدؿوننۿاکۿاایتخرۿدلاوہ(ف)‬ ‫(‪)۷‬وجۿمکحبۿؿافقۿلاۿحصقۿدلمعر ٓا دمۿدقمیۿاؿاقفۿںیمۿوکیئۿقحۿرشیعۿرےتھکۿےھتۿؿہۿلالؿہجۿرشیعۿیسکۿےکۿونممفۿےئکۿونممفۿںیہنۿ‬ ‫ل‬ ‫وہ شکیے۔رحبارلاقئۿؿردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬

‫استقیدْمنْعدمْصحۃْعزلْالناظرْ ْ‬

‫وتمیلۿؿفقۿوکۿلالرجمۿزعمؿلۿرکےنۿیکۿدعمۿتحص‬

‫‪1‬‬ ‫ْالزکوة‪ْ۷۷۸ /۶‬مطبعۃْالمشہدْالحسؼینْالِاہرہْمصر‬ ‫ْاحیاءْالعلومْکتابْالزہدْوالقِرْ‪ /۹‬۽‪،۷۵‬کتابْالحاللْوالحرام‪۹ /۷‬ۺ‪،۶‬کتابْاسرا ر‬ ‫ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫‪Page 577 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫بالجنحۃْعدم اْلصاحبْوظیقۃْفْوقفْبغیْجنحۃْ ےسۿولعممۿوہا ۿہکۿؿفقۿںیمۿیسکۿاصحق ۿؿہفیظۿوکرجمۿاؿرۿ‬

‫وعدمْاھلیۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫مصی‬ ‫(‪ )۸‬خؼینۿاےنپۿاےنپۿوقحطۿ ےنیۿلكۿےکۿاتخمرۿوہےتۿںیہۿالصۿؿ راشۿؿیہۿوتمیلۿاؿاقفۿےہۿسجۿاکۿایبنۿوجافۿوسالۿاؿلۿ‬ ‫دعمۿاتیلہۿےکۿریغبۿزعمؿلۿرکلاۿحیحصۿںیہن۔(ف)‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ںیمۿزگرا۔واللْ ٰ‬

‫رمہلسۿیقنۿادمحۿاصحق ہبصقۿدنسہلیۿعلضۿہزدؿیئۿہلحمۿارشافۿ‬

‫۾‪۶‬رفصۺ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم‪۷‬۽‪:۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿدلیۿںیم‪:‬‬ ‫(‪)۶‬رلدۿمظتنمۿؿلاینۿاجدئادۿانمجنۿاشالہیمۿوجۿہکۿاجنممك رگؿہۿاشالمۿاقمئۿوہیئۿیھتۿاھتۿاؿرۿرمعؿۿانیمۿاجدئادۿاکاھت۔‬ ‫(‪)۷‬رکبۿؿہریہۿوجۿہکۿوتمیلۿرگؿہۿاشالمۿےھتۿلاچنۿشالۿےکۿاسحفۿیمہفۿاکۿدوعٰیۿرلدۿمظتنمۿؿرمعؿۿانیمۿرپۿایکۿاؿرۿاکذغافۿبلطۿےئک۔‬ ‫(‪)۸‬ہزۿدؿۿدماعۿمہیلعۿےنۿوجافۿدلاۿہکۿمتۿقحتسمۿاسحفۿیمہفۿںیہنۿوہۿویکہکنۿ لۿاجدئادۿریم ۿاامتہمۿؿوکششۿےسۿاحلصۿوہیئ۔‬ ‫(‪)۹‬دعالكۿےسۿاکذغافۿبلطۿوہےئۿرمعؿانیمۿرؿوپشۿوہایگۿاؿرۿاکذغافۿںیہنۿدےئۿدعالكۿےنۿہبۿوبثفۿلكۿرطہفۿدماعمہیلعۿ‬ ‫رپۿدرگیۿرکۿدی۔‬ ‫(ۺ)دعبۿدرگیۿاشۿدرگیۿیکۿلامكۿلایثلۿوہیئۿسجۿںیمۿررۿدرگیۿوچاھتیئۿاقمئۿراہۿاؿرۿرلدۿمظتنمۿےنۿوبہجۿرؿوپشۿوہےنۿرمعؿۿےکۿ‬ ‫ لۿرؿہیپۿاطمقبۿہلصیفۿلایثلۿادارکدلا۔‬

‫(ۻ)افۿرلدۿمظتنمۿؿرمعؿۿانیمۿاکۿااقتنلۿوہایگۿاؿرۿوجۿاکذغافۿانیمۿےکۿہضبقۿںیم ےھتۿؿہۿمر ٓا دمۿوہےئۿانۿاکذغافۿیکۿرؿۿےسۿاقمبہلبۿ‬ ‫ادادشہ ۿر م ۿےک ۿتہب ۿمک ۿرؿہیپ ۿاطمہبل ۿدمایعن ۿاک ۿدہم ۿمظتنم ۿؿانیم ۿمر ۿ ٓا دم ۿوہلا ۿےہ ۿ ٓا لا ۿرشكا ۿمرؿےئ ۿاکذغاف ۿدقبراطمہبل ۿدہمۿمظتنمۿ‬ ‫ؿانیمۿ ےلکۿوتۿر مۿاداۿدشہۿےکۿدعبۿسجۿدقرۿلایقۿرےہۿانۿےکۿؿرہثۿےسۿحقۿہکۿاجدئادۿوھچریۿوہۿدمایعنۿر مۿلاےنۿےکۿرشكا قحتسمۿ‬ ‫ںیہۿلاۿںیہنۿ؟ۿاؿرۿایسۿرطچۿارگۿمظتنمۿےنۿرادئۿرؿہیپۿدالخۿایکۿوہۿوتۿرشاعۿؿاسپۿلاےنۿاکۿقحۿؿرلاءۿمظتنمۿوکےہۿلاںیہن؟بؼنواْتوجرواْ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫سجۿدقرۿاطمہبلۿؿایبجۿلامكۿوہۿارگۿاشۿےسۿمکۿاداۿوہلاۿےہۿلایقۿانۿےکۿرتہکۿےسۿایلاجےئۿاگۿاؿرۿارگۿاؿلۿےسۿرلادہۿےلۿایلۿایگۿےہۿوتۿ‬ ‫انتجۿرلادہۿوہ اںیہنۿؿاسپۿدانیۿؿاحقۿےہ۔‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۻ۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 578 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْعلیہْوسلمْعلْالیدماْاخذتْحیتْ روسل ۿاﷲ یلص ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿؿملسۿےن ۿفراملا‪:‬اہھت ۿرپ ۿؿہ ۿزیچۿ‬ ‫قالْصلْاللْ ٰ‬ ‫ْ ؿاحق ۿےہ ۿوج ۿاش ۿےن ۿیل‪،‬اہین ۿلك ۿہک ۿؿہ ۿاش ۿوک ۿادارکد ۔‬ ‫ْتعایل"‬ ‫تردھا‪،1‬وقال ٰ ْ‬ ‫"‪2‬۔ ْ اؿرۿاﷲاعتیٰلۿےنۿارشادۿفراملاۿہکۿ ٓا سپۿںیمۿالكۿدؿرس ۿاکۿاملۿ‬ ‫‪‬‬ ‫لااجمرۿوطرۿرپۿمقۿاھکؿۿاؿرۿہنۿانۿاکۿدقمہمۿاحومکنۿےکۿلاشۿاشۿ‬ ‫ےئلۿےلۿاجؿۿہکۿولوگنۿاکۿھچکۿاملۿلاقحۿاھکول۔(ف)‬ ‫وقعدۿادلرہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫منْدفعْشؼئاْظاناْانہْعلیہْکانْلہْانْیسرتدہ‪3‬۔واللْ یسکۿصخۿےنۿدؿرس ۿوکۿوکیئۿےشۿدیۿہیۿامگنۿرکےتۿوہےئۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ٰ‬

‫ہکۿاشۿوکہیۿےشۿدانیۿھجمۿرپالرمۿےہۿوتۿاشۿوکۿؿاسپۿ ےنیۿاکۿاایتخرۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫ےہ۔واللْ ٰ‬

‫رمہلسۿمیکحۿدمحمۿایحفۿاخنۿاصحقۿ ٓا رگہۿوکہچۿںامیکنۿایحفۿزنملۿ ‪۶۶‬رعیبۿاالؿلۿرشفیۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ہلئسم‪۸‬۽‪:۸‬‬ ‫می‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمن ۿرشفۿنیتمۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿ چملہۿلاچنۿوتمایلن ۿاؿاقفۿےکۿوجۿتیثیحبۿالكۿانمجنۿےکۿ‬ ‫کیزفۿراےئۿرپۿاکمۿرکےتۿوہنۿارگہچۿالكۿكالہینۿوسدۿاھکےتۿوہنۿاؿرۿخالفۿ اشنءۿؿافقۿرخچۿےئکۿاجےنۿرپۿرصمۿوہنۿاشۿاقللۿ‬ ‫ںیہۿہکۿدنعارشلفۿوتمیلۿرہۿںیکس۔ذتمرکہۿلاالۿوتمیلۿاصحقۿاکۿوجۿكالہینۿوسدۿاھکےتۿںیہۿہیۿلعفۿہکۿدجسمۿاجعمۿؿہریہۿںیمۿوجانۿےکۿ‬ ‫رریۿرگناینۿںیہۿحصقۿومعقۿاےنپۿرخہچۿےسۿاعمۿاملسموننۿوکۿمرفۿؿہریہۿولپاےتۿںیہ ٓا لاۿدنعارشلفۿاشۿاقللۿےہۿہکۿدرگیۿوتمایلنۿ‬ ‫اےسۿرؿںیک۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫وصرفۿرسفتسمہۿؿہۿصخۿہزۿزگۿوتمیلۿرےنہۿےکۿاقللۿںیہنۿاؿراشۿاکۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحق۔دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالؽیو عْبابْماجاءْانْالعاریۃْموداةْانیمۿینپمکۿدیلہۿ‪۷ /۶‬ۺ‪۶‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫الِرآنْالکریمْ‪ /۷‬۽۽‪۶‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْالعِودْالدریۃْفْتنِیح‬ ‫ْالقتاویْالحامدیۃْکتابْالشرکۃْ‪۶ /۶‬۾ْوکتابْالوقفْ‪ /۶‬۾‪،۷۷‬ۼ‪ْ۷۷‬وکتابْالمدایناتْ‪ /۷‬۾‪ ۷۹‬ارگۿلارارۿدنقاھرۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ااغفنصنان‬ ‫‪3‬‬

‫‪Page 579 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫باالویلْغیْمامون‪1‬۔ ْ اشۿوکۿؿوجلاۿؿفقۿےسۿراکلۿدلااجےئاگۿارگہچۿؿہۿوخدۿؿافقۿیہۿ‬ ‫یزنعْوجوباْلوالواقفْدررْفغیہْ‬ ‫ٰ‬ ‫وہ(درر)ہکبج ۿؿہ ۿانیم ۿہن ۿوہ ۿوتہری ۿؿافق ۿارگ ۿاخنئ ۿوہ ۿوت ۿدبرہجۿ‬ ‫اؿیٰلۿاشۿوکۿراکلۿدانیۿؿاحقۿوہاگ۔(ف)‬

‫اےنپ ۿرخچ ۿےس ۿاملسمونن ۿوک ۿمرف ۿلاللاۿوکیئ ۿارم ۿبویعف ۿںیہنۿہکلب ۿتین ۿنسحۿوہوت ۿنسحتسم ۿےہ ۿرگم ۿؿفقۿیک ۿ ٓا دمینۿےس ۿرحام ۿےہۿ‬ ‫ہکبج ۿرشاطئ ۿؿفق ۿےک ۿتحت ۿںیم ۿدالخ ۿہن ۿوہ ۿاؿر ۿدجسم ۿںیم ۿہب ۿعمجم ۿہن ۿوہلا ۿاچےئہ ۿہک ۿلغ ۿوشر ۿاک ۿیھب ۿاامتحل ۿےہ‪،‬اؿر ۿدجسم ۿںیم ۿہریۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫فکتعمۿوکۿاھکلاۿانیپۿیھبۿہنۿاچےئہ۔واللْ ٰ‬

‫ۻ‪۷‬ةعشنۿۺ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارومعضۿدرؿۿعلضۿینینۿلالۿلیصحتۿسم اۿوئسمہلۿرثؿفۿلاراخن اصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪۹‬۽‪:۸‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿالكۿاجدئادۿؿفقۿےکۿوتمیلۿؿادحۿےکۿااقتنلۿرپۿنیتۿوتمایلنۿومبحقۿرشعۿدناتؿمرۿؿفقۿادیاۿوہںیئۿاؿرۿ‬ ‫می‬ ‫درگیۿاجدئادۿںیمۿھچۿؿارفۿاقمئۿوہےئۿدقمہمۿدالخۿاخرچۿؿفقۿرپۿ چملہۿھچۿؿاروثنۿےکۿدؿۿؿاروثۿن ےنۿاجدئادۿؿفقۿوکۿرتمؿہکۿ‬ ‫می‬ ‫غرارۿدلاۿاؿرۿؿفقۿےکۿخالفۿوکششۿیکۿاؿرۿ چملہۿاںیہنۿھچۻۿؿاروثنۿےکۿنیتۿؿارفۿاجدئادۿؿفقۿےکۿوتمایلنۿںیمۿےسۿدؿۿوتمایلنۿ‬

‫ےن ۿؿفق ۿاقمئ ۿرےنھکۿیک ۿوکشش ۿیک ۿاؿر ۿؿہ ۿاکایمف ۿوہےئ ۿالك ۿوتمیل ۿاخومش ۿراہ ۿنج ۿؿاروثن ۿےن ۿوکشش ۿخالف ۿؿفق ۿرتمؿہکۿ‬ ‫اقمئ ۿوہےن ۿےکےئلۿیکۿیھت ۿؿہ ۿدؿوننۿیقیقح ۿاھبیئۿےھت ۿاؿر ۿالك ۿاھبیئ ۿےک ۿزلےک ۿیک ۿؿہ ۿوتمہیل ۿوجہک ۿاخومش ۿریہ ۿؿغك ۿدالخ ۿاخرچۿ‬ ‫ؿفق ۿذموکر ۿوکنمہح ۿیھت ۿسج ۿےس ۿہی ۿادنہشی ۿدؿ‪ ۷‬ۿوتمایلن ۿاؿراملسملان ۿوک ۿاھت ۿاؿر ۿےہ ۿہک ۿارگاجدئاد ۿؿفق ۿرتمؿہک ۿغرار ۿلایئ ۿیئگ ۿوتۿ‬ ‫وتمہیلۿاخومشۿوکۿہیۿعفنۿدایتۿےچنہپۿہکۿاشۿےکۿدؿوننۿرسخۿوجؿارفۿںیہۿ ہصۿدارۿاجدئادۿؿفقۿںیمۿنبۿاجںیئۿاؿرۿؿفقۿوکۿاصقننۿ‬ ‫ےچنہپۿہکۿاشۿؿہجۿےسۿ ٓا دنئہۿیھبۿاصقننۿاکایخلۿےہۿافۿدؿرساۿدقمہمۿؿاےطسۿربمنداریۿمراےئۿلیمعتۿرشاطئۿؿفقۿلچۿراہۿےہۿوتۿایسیۿ‬ ‫وصرفۿںیمۿوجۿہکۿاؿرپۿػاہزۿیکۿیئگۿےہۿوکنۿوتمہیلۿربمندارۿرقمرۿوہےنۿےکۿالقئۿےہۿاؿرۿوکنۿوتتیلۿےسۿاخرچۿوہےنۿےکۿاقللۿ‬ ‫ےہۿاؿرۿؿہۿصخۿوجۿاخومشۿوتمہیلۿیکۿرطفۿےسۿرسمراہۿاکرۿرقمرۿوہلاۿاچاتہۿےہۿوجۿرسخۿاشۿاکۿےہۿاؿرۿؿفقۿےکۿخالفۿرتمؿہکۿاقمئۿ‬ ‫وہےنۿیکۿوکششۿرکاکچۿےہۿرسمراہۿاکرۿرقمرۿوہاتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫وجۿخالفۿؿفقۿوکششۿرکاکچؿہۿہزۿزگۿرسمراہۿاکرۿںیہنۿایکۿاجاتکسۿاہینۿلكۿہکۿارگۿوخدۿوتمیلۿلاۿوخدۿؿافقۿااسیۿرکلاۿؿاحقۿاھتۿہکۿوفراۿ‬ ‫راکلۿدلاۿاجلا۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 580 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یزنعْوجوبالوالواقفْفغیہْباویلْغیْمامون‪1‬۔ ْ‬

‫وتمیلۿؿفقۿارگۿانیمۿہنۿوہۿوتۿاشۿوکۿؿالمكۿےسۿراکلۿدانیۿؿاحق‬ ‫ےہ ۿارگہچ ۿؿہ ۿوخد ۿؿافق ۿوہ‪،‬ارگ ۿوتمیل ۿہری ۿؿافق ۿےہ ۿوتدبرہجۿ‬ ‫اؿیٰلۿراکانلۿؿاحقۿےہ(ف)‬

‫الكۿوتمہیلۿاکاخومشۿرانہۿارگلامكۿوہۿہکۿاشۿتینۿافدسہۿےسۿاھتۿوتۿاشۿاکۿارخاچۿیھبۿؿاحقۿےہ‪،‬اہنۿارگۿوبہجۿوبجمریۿشاتکۿریہۿوتۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫رحچۿںیہن‪،‬ربمنداریۿرشیعۿہلئسمۿںیہن‪،‬اہنۿاجمرۿوتمویلنۿےسۿلاہزۿوکیئۿصخۿہنۿوہ۔والل ٰ‬ ‫ۼرعیبۿاالؿلۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارحنلیـرۿاؿیتمۿاکللۿرمہلسۿدمحمۿریمنۿاخنۿ‬ ‫ہلئسم ۺ۽‪ ۸‬لا ۽۽‪:۸‬‬ ‫(‪)۶‬رلد ۿےنۿاینپۿرنیمۿدجسمۿےکےئلۿؿفقۿرکدیۿاؿر ۿھچکۿرھتپۿیھبۿمراےئۿریمعتۿدجسمۿدےئ‪،‬رنیمۿاؿر ۿرھتپؿنۿیکۿتمیقۿرقتمنا‬

‫‪۷۵۵‬امہل‪/‬وہنۿےگ‪،‬اؿرۿرمعؿۿےنۿاینپۿدافۿاخ ۿےسۿلالکلۿدجسمۿلااقدعہۿاؿرۿالكۿرجحہۿیھبۿایترۿرکےکۿدؿوننۿوکۿؿفقۿرکدلاسجۿ‬ ‫ںیمۿاغلناۿلاچنۿہزارۿرؿہیپۿرصفۿوہاۿوہاگۿدعبہۿرلدۿےکۿےنہکۿےسۿرمعؿۿےنۿرلدۿےکۿلامۿےسۿؿاےطسۿرگناینۿدجسمۿالكۿاکذغررٹسجیۿدشہۿ‬ ‫رحتریۿرکدلا اؿر ۿدجسمۿایتر ۿوہےئۿلارہۿمرشۿوہےئۿحق ۿےسۿہز ۿرطچۿےکۿرخچ ۿاکۿلیفکۿلثمۿرچاف ۿوخنتاہۿااممۿؿؤمدن ۿؿراضمنۿ‬ ‫رشفیۿںیمۿاحظفۿیکۿخدمقۿؿمیسقتۿریشینیۿاؿرۿیھبۿدرایمنۿںیمۿدجسمۿےکۿقلعتمۿوجرضؿرفۿوہاۿرکیتۿےہۿرمعؿۿرصفۿاینپۿدافۿ‬ ‫ےسۿرصفۿرکلاۿےہۿاؿرۿرمعؿۿاہنمكۿقیلخۿلادنبۿوصمۿؿٰولصہۿلاخداۿصخۿےہۿاؿرۿرمعؿۿرلدۿےکۿااعفلۿےسۿؿافقۿہنۿاھتۿویکہکنۿرلدۿمرا‬ ‫ہنتف ۿازیگن‪،‬احدس‪،‬تبیغ ۿدننکہ‪،‬امجمق ۿںیم ۿرفتہق ۿداےنل ۿؿاال ۿاؿر ۿدجسمۿرپ ۿاینپ ۿخکـمق ۿاتجےن ۿؿاال‪،‬الك ۿہن ۿالك ۿرشارف ۿادیارکےنۿ‬ ‫ؿاالۿےہ‪،‬اشۿوصرفۿںیمۿوتمیلۿزکۿوکۿرشفۿرشفیۿغرارۿدیتیۿےہۿاؿرۿؿہۿررٹسجیۿرلدۿیکۿومبحقۿرشفۿرشفیۿاکرۿ ٓا دمےہۿاحالہکنۿ‬

‫الہۿہلحمۿاؿرۿالہۿامجمقۿرمعؿۿاکۿوتمیلۿوہلاۿدنسپۿرکیتۿںیہ؟‬ ‫(‪)۷‬رصفۿرلدۿےکۿمکحۿےسۿشیپۿااممۿؿؤمدنۿرقمروہ شکیےۿںیہ لاۿمراخسقۿوہ شکیےۿںیہۿلاۿ لۿالہۿامجمقۿیکۿراےئۿےس؟‬ ‫(‪)۸‬شیپۿااممۿےکۿوموجدۿوہےتۿوہےئۿرلدۿرشارلاۿااممقۿرکلاۿےہۿرلدۿےکۿےھچیپۿامنرۿدرسقۿوہیتکسۿےہ؟‬ ‫(‪)۹‬رلدۿیکۿااممقۿدرسقۿےہۿلاامنریۿاینپۿاینپۿامنروبہجۿرکاہقۿدہزاایلۿرکںی؟‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬ ‫‪Page 581 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫(‪)۶‬ارگہی ۿارم ۿؿاذع ۿےہۿہک ۿرلد ۿہنتف ۿرگ‪،‬رشری‪،‬رفمط ۿامجمقۿےہ ۿوت ۿؿہ ۿہززگ ۿوتتیل ۿدجسم ۿےک ۿاقلل ۿںیہن‪،‬اش ۿاک ۿزعمؿل ۿرکلا ۿؿاحقۿ‬ ‫ےہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یزنعْوجوباْلوالواقفْغیْمامون‪1‬۔ ْ‬

‫اخنئۿوتمیلۿوکۿؿالمكۿؿفقۿےسۿراکلۿدانیۿؿاحقۿےہۿارگہچۿؿہۿ‬ ‫وخدۿؿافقۿوہ۔(ف)‬

‫(‪)۷‬ؤمدنۿؿااممۿسجۿےکۿرقمرۿےئکۿرشكاانۿوصنموبنۿےکۿےئلۿرلادہۿالقئۿوہنۿاںیہنۿوکۿرتحیجۿوہیگۿاؿرۿارگۿاسکینۿوہنۿوتۿرلدۿےکۿ‬ ‫رقمرۿرکدہۿرمحجۿںیہۿہکۿالصۿدجسمۿا ینۿرنیمۿایسۿیکۿؿفقۿےہ‪،‬دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬

‫الباینْللمسجدْاویلْمنْالِومْبنصبْاالمامْوالمؤذنْ دجسمۿاکۿلاینۿدجسمۿےکۿااممۿؿؤمدنۿیکۿرقتریۿںیمۿلایقۿولوگنۿیکۿ‬ ‫صلحْممنْعؼنہْالباین‪2‬۔ ْ لیسیق ۿاؿیٰل ۿےہ ۿیہی ۿوقل ۿاتخمر ۿےہ ۿرگم ۿحق ۿوقم ۿاک ۿرقمر ۿایک ۿوہۿ‬ ‫فْالملتارْاالاذاعیْالِومْا ْ‬ ‫اااممۿلاؤمدن ۿلاین ےکۿرقمر ۿےئکۿوہےئۿےسۿالضفۿاؿر ۿرلادہۿ‬ ‫صالحیقۿاکاحلمۿوہۿوتۿؿیہۿ رتہۿےہ۔(ف)‬ ‫رگمۿحقۿہکۿؤمدنۿؿااممۿوخنتاہۿدارۿںیہۿاؿرۿوخنتاہۿاںیہنۿرمعۿؿۿداتیۿےہۿوتۿااقحتسطۿوخنتاہۿایسۿوکۿوہاگۿےسجۿرمعؿۿرقمرۿرک ‪،‬اشۿرپۿالرمۿ‬ ‫ےہۿہکۿاےسۿدنسپۿرک ۿوجۿرشكاۿرلادہۿانمسقۿوہۿاؿرۿوخنتاہۿدارۿیکۿمراخیگتسۿیھبۿرمعؿۿیکۿراےئۿرپۿوہیگ‪،‬النہْھواْلمستاجرْفلؼسْ‬

‫لثالثْفسل ا(ویکہکنۿؿیہۿرکاہیۿرپۿ ےنیۿؿاالۿےہۿوتۿرسیت ۿصخۿوکۿخسفۿااجرہۿاکۿقحۿںیہن۔ف)‬ ‫(‪۸‬ؿ‪)۹‬ارگۿرلدۿےسۿكالہینۿقسفۿلامكۿوہۿوتۿاشۿیکۿااممقۿاؿرۿاشۿےکۿےھچیپۿامنرۿرکمؿہۿرحتیمیۿےہۿہکۿڑپینھۿگناہۿاؿرۿریھپینۿؿاحق۔‬ ‫نییبتۿالخؼاقئۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ی‬ ‫فْتِدیمہْتعظیمہْوقدْوجبْعلمھیْاھانتہْشرعا‪3‬۔ ْ افقس ۿوک ۿااممق ۿےکےئل ۿدقمم ۿرکےنۿںیم ۿاش ۿیک ۿنقـؽ م ۿےہۿ‬ ‫ہکبجۿرشكاۿاملسموننۿرپۿافوقسنۿیکۿوتنیہۿؿاحقۿےہ(ف)‬ ‫اؿرارگرلدۿںیمۿوکیئۿؿہجۿامعنۿااممقۿںیہنۿرگمۿااممۿرقمرۿرکدہۿاشۿےسۿالضفۿؿاؿیٰلۿےہۿاؿرۿاشۿؿہجۿےس‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۾‪ْ ۸‬‬

‫ْتبییْالحِائق‬ ‫ْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْالمطبعۃْالکربیْاالمییہْوبالطۿرصمۿ‪۶۸۹ /۶‬‬ ‫ٰ‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 582 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الہۿامجمقۿاامم ےکۿوہےتۿرلدۿیکۿااممقۿرکمؿہۿؿلادنسپۿرےتھکۿںیہ وتۿرلدۿوکۿاجمرۿںیہنۿہکۿااممقۿےکۿےئلۿدقتمۿرک ۿالنہْممنْ‬

‫امْقوماْوھمْلہْکارھون‪1‬ۿ(ویکہکنۿؿہۿانۿولوگنۿںیمۿےسۿےہۿسجۿےنۿیسکۿوقمۿیکۿااممقۿیکۿاحالہکنۿؿہۿاشۿیکۿااممقۿوکۿلادنسپۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اجےتنۿںیہ۔ف)رگمۿاشۿوصرفۿںیمۿامنرںیمۿللخۿںیہن۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم۾۽‪:۸‬ارگیگاۿحھدیۿدااخکہنۿدؿینۿؿارہۿلیصحتۿوگدنۿلاۿعلضۿڈنھبارہۿكلمۿوتمطسۿرمہلسۿدمحمۿالیعٰمسۿاخنۺ‪۷‬رعیبۿاالؿلۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫وتمیلۿدجسمۿےنۿدجسمۿےکۿہسیپۿںیمۿایخمكۿیکۿاےسیۿصخۿوکۿوتمیلۿرانھکۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟ لاۿوتمیلۿےنۿوھجیٹۿاہشدفۿدیۿوتۿوتتیلۿ‬ ‫اےسۿدانیۿاجمرۿوہیگۿلاںیہن؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫سجۿےنۿوھجیٹۿاہشدفۿیہکۿاشۿںیمۿوتۿتہبۿاامتحلۿںیہ ہکۿؿاذع ۿوھجیٹۿہنۿوہۿولگۿاےسۿوھجیٹۿںیھجمسۿلاۿؿاعقۿںیمۿوھجیٹۿوہۿرگمۿ‬ ‫اہشدفۿدےنیۿؿاےلۿےنۿاےنپۿمردلكۿیچسۿھجمسۿرکۿدیۿوہۿلاۿیسکۿتحلصمۿامظعۿےکےئلۿوکیئۿولہپۿدارۿلاف یہکۿوہۿلاۿرایتسۿہنتفۿازیگنۿ‬

‫ےسۿےنچبۿےکےئل ۿرمبکتۿوہ ۿاوہ ۿلا ۿاش ۿاہشدف ۿےس ۿاےس ۿحمامك ۿؿفق ۿوصقمد ۿوہ‪،‬ایس ۿرطچ ۿتہب ۿاامتحلۿلکن ۿ شکیےۿںیہ ۿنج ۿےکۿ‬ ‫و‬ ‫لامقۿؿہۿزعمؿیلۿوتمیلۿاکۿشیقۿہنۿوہیگۿرگمۿ ہلیۿلافۿلالکلۿاصفۿےہۿحقۿاۿشۿےنۿاملۿؿفقۿںیمۿایخمكۿیکۿاشۿاکۿزعمؿلۿرکلاۿ‬ ‫ؿاحق۔دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬

‫یزنعْوجوباْلوالواقفْدرر ْفغیہْباالویلْغیْمامونْ وتمیلۿارگۿانیمۿہنۿوہۿوتۿاشۿوکۿؿالمكۿؿفقۿےسۿراکلۿدانیؿاحقۿ‬

‫‪2‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫بزازیۃْ ۔واللْ ٰ‬

‫ہلئسم‪۵‬۾‪:۸‬‬

‫ےہۿارگہچۿؿہۿوخدۿؿافقۿوہ(درر)اذہاۿہریۿؿافقۿوکۿدبرہجۿاؿیٰلۿ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫راکلۿدانیۿؿاحقۿوہاگ(مرارہی)واللْ ٰ‬

‫اریمجۿرشفیۿہلحمۿاخدامنۿاچہۿارھٹ رمہلسۿدیسۿامینارۿیلعۿاصحق‬

‫‪۹‬رعیبۿابآرخۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫الكۿصخۿیمسمۿدیسۿاریمۿیلعۿوتمیلۿدراگہۿاھتۿاؿرۿاشۿیکۿاچرۿ ںایبنۿوکنمہحۿںیھتۿاؿلۿرؿہجۿاشۿےکۿاچچۿیکۿدرتخۿیھتۿاؿرۿدؿرسیۿمیھاینۿ‬ ‫اؿرۿرسیتیۿاکسقۿاکرۿوقمۿخینہۿیکۿزلیکۿوھچیٹۿوقمۿےسۿیھت‪،‬اؿلۿرؿہجۿےسۿالكۿدرتخۿاؿرۿدؿرسیۿےسۿالكۿرسپۿیمسمۿرشفیۿنیسحۿ‬ ‫اؿرۿرسیتیۿےسۿدؿۿدرتخان‪،‬اؿرۿوتمیلۿذموکرۿےکۿالكۿمرادرۿكالیتۿمیھاینۿویبیۿےسۿںیہۿحقۿہکۿوتمیلۿذموکرادصلۿرےنۿااقتنلۿایکۿوتۿ‬ ‫اؿالدۿدنمرہجۿمرادرۿكالیتۿوکۿوھچرۿاۿافۿمرادرۿكالیت‬

‫‪1‬‬ ‫ْالمعجمْالکبیْدحمكۿۼۼ‪ْ۷۶‬المکؾبۃْالقیصلیۃْبیوتْ‪۷ /۷‬۽‪۷‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 583 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یمسمۿاثنر ۿادمحۿاقمبہلب ۿرسپۿیمسمۿرشفیۿنیسحۿےکۿدوعلدار ۿےہۿہکۿںیمۿدہعہ ۿوتتیلۿاکۿقحتسمۿوہن‪،‬اف ۿرشكا ۿزلاکۿوہلا ۿاچےئہۿلاۿ‬ ‫مرادر؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿاملۿیکۿوکیئۿؿرامك ۿوہوتۿےٹیب ۿےکۿ ٓا ےگۿاھبیئۿرحمؿمۿےہۿرگمۿؿفقۿیکۿوتتیلۿوکیئۿرتہکۿںیہن‪،‬اشۿںیمۿرشاطئۿؿافقۿرھپۿ‬ ‫ل‬ ‫دلمعر ٓا دمۿشاقبۿرھپۿوصادبلدۿاملسملانۿرپۿرظنۿوہیگۿانۿےکۿاابتعرۿےسۿےسجۿرتحیجۿوہیگۿؿیہۿوتمیلۿوہۿاگۿاٹیبۿوہۿلاۿاھبیئۿلاۿہری۔ردا مخنارۿ‬ ‫ںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫تعایلْ انۿیکۿاہجلكۿیکۿانبءۿرپۿےہۿانۿاکۿہیۿوقلۿہکۿلافۿیکۿرؿیٹۿےٹیبۿیکۿ‬ ‫(من ْج ل م)قول م ْخبز ْاالب ْالبنہ ۔والل ْ ٰ‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ےہ۔واللْ ٰ‬

‫اعلم ْ‬

‫ہلئسم ‪۶‬۾‪ ۸‬لا ۽۾‪ :۸‬اراؿد ۿوپرۿویمارراوپجلاہنۿدیلہۿدرؿارہۿرمہلسۿدیسۿاضنمۿیلعۿاصحقۿ‬

‫۽رعیبۿابآرخۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫(‪)۶‬الكۿرہشۿںیمۿاملسموننۿےنۿلاافتطۿلایمہۿوقیمۿرسامہیۿےسۿالكۿدمرہسۿوموسہمۿدمرہسۿہیفنحۿمیلعتۿداینیفۿاجریۿایکۿاؿرۿاشۿرپۿ‬ ‫لع‬ ‫انمجنۿاشالمۿیکۿرگناینۿاقمئۿیکۿیئگۿاؿرۿرلدۿوکۿومعمیلۿاایتخرؿنۿےکۿشاھتۿہبۿافندۿالكۿدوتسرۿا ملۿممتہمۿدمرہسۿرقمرۿایک۔‬ ‫(‪)۷‬رلدۿےنۿاظبہزۿنصلہۿنسحۿاکرۿزگاریۿرسیت ۿشالۿرمتیبۿاؿرۿلاوچنںیۿشالۿوتمتیلۿاکۿاداعۿاحلصۿایک۔‬ ‫(‪)۸‬ےٹھچ ۿشال ۿلال ۿاوصتساف ۿوقم ۿدمرہس ۿہیفنح ۿوک ۿدمرہس ۿاظنہیمۿےس ۿؿاہتسبۿرکےک ۿرؿداد ۿشاالہن ۿںیم ۿاجبےئ ۿہیفنحۿےک ۿاظنہیم ۿانھکلۿ‬ ‫رشؿفۿایکۿلاۿہکۿرلدۿےکۿاقلعتفۿاخدنانۿاظنہیمۿےسۿدمرہسۿوصخم ۿاھجمساجےئ۔‬ ‫لع‬ ‫(‪)۹‬اش ۿےک ۿدعب ۿرلد ۿےن ۿدوتسر ۿا مل ۿاظنم ۿدمرہس ۿیک ۿلادنبی ۿےس ۿارحناف ۿرکلا ۿرشؿف ۿایک ۿاؿر ۿارلاف ۿانمجن ۿوک ۿےکی ۿدعب ۿدرگی ۿ‬ ‫ربمماہنۿتیثیحۿےسۿرگالاۿرشؿفۿایک۔‬ ‫(ۺ)ونںیۿدوسںی شالۿایسۿوقمۿےکۿخدلاف ۿذمیہۿوکۿلدرہعیۿرحتریۿدصہمۿاچنہپےنۿاگلۿا ینۿےلھکۿوظفلنۿںیم ہیۿھکلۿرکۿارطافۿ‬ ‫دنہؿناتنۿںیمۿشاظئۿرکدلاۿہکۿفالنۿرہشۿےکۿاملسمنۿہملکۿیکۿہگجۿوتبنۿاکۿلامۿےتیلۿںیہۿدجسہۿیکۿہگجۿدوہكۿدےتیۿںیہ‪،‬رؿرہۿامنرۿےکۿؿہۿ‬ ‫لادنبںیہن‪،‬ہنۿانۿولوگنۿوکۿوخفۿخداۿؿروسلۿےہ‪،‬ہیۿذمہقۿےسۿرسارس ٓا رادۿںیہ‪،‬ںیمۿےنۿانۿےکۿےئلۿاشالمۿیکۿاینبدۿاکۿرھتپۿراھکۿےہۿ‬ ‫احالہکنۿہیۿاتہبنۿمیظعۿےہۿاؿرۿؿااعقفۿرسارساشۿےکۿخالفۿںیہ۔‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 584 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(ۻ)ایگروھںیۿشالۿیکۿرؿدادۿںیمۿحصقۿومعملۿرلدۿےنۿظفلۿانمجنۿںیہنۿاھکلۿلاہکۿلادیۿارظنلۿںیمۿدمرہسۿانمجنۿیکۿرگناینۿںیمۿہنۿ‬ ‫اھجمسۿاجےئ۔‬ ‫(ۼ)میلعتۿؿرتتیبۿےکۿاابتعرۿےسۿدمرہسۿےنۿھچکۿیھبۿرتیقۿہنۿیک۔‬ ‫(۽)احالف ۿدصر ۿوکوسحمشۿرکےکۿحق ۿوقمۿےنۿدنچۿااخش ۿوکۿاکرؿلار ۿدمرہسۿںیمۿرشلكۿرکلا ۿاچاہۿوتۿرلد ۿےنۿاراکررکدلا ۿاؿرۿ‬ ‫مہیم‬ ‫خدمقۿ میۿےسۿدحیلعہۿرکدےئۿاجےنۿےکۿدعبۿرلدۿےنۿرہچکیۿںیمۿدمرہسۿرپۿہضبقۿداللاےنۿاکۿدوعٰیۿایکۿاذہاۿؿااعقفۿاؿرۿاحالفۿ‬ ‫احرضہۿیکۿرؿےسۿرلدۿیکۿتینۿےسۿہیۿلامكۿوہاکچۿہکۿوجۿھچکۿؿہۿرکلاۿراہۿوقیم ۿہطقنۿرظنۿےکۿخالفۿرکلاۿراہۿاشۿوکۿرتیق ۿمیلعتۿؿخدمقۿ‬ ‫اشالمۿدمۿرظنۿہنۿیھتۿہکلبۿاشۿوکۿاشۿرپۿدہۿںیمۿاینپۿلامۿ ٓا ؿریۿاؿرۿافمددایتۿوظنمرۿاھت‪،‬سپۿرلدۿیکۿتبسنۿرشتعیۿہقحۿںیمۿایکۿمکحۿےہ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ارگۿہیۿایبنۿؿاذع ۿےہۿوتۿرلدۿوقحطۿاﷲ ؿۿوقحطۿاةعلدۿدؿوننۿںیمۿرگاتفر‪،‬اؿرۿرشتعیۿرہطمہۿےکۿمردلكۿتخسۿزساۿاکۿزسؿارۿےہۿہکۿ‬ ‫اشۿےنۿاملسموننۿرپۿااہتمۿرےھکۿاؿرۿانۿیکۿدینیۿتیثیحۿےسۿدبلامۿایکۿاؿرۿدمرہسۿؿػفیۿوکۿاینپۿدایتۿارغا ۿاکۿدرہعیۿانبلاۿاچاہۿؿہۿحقۿ‬ ‫مہیم‬ ‫لع‬ ‫م‬ ‫الكۿدوتسرۿا ملۿیکۿلادنبیۿےسۿرشمؿعۿرکےکۿممتہمۿایکۿایگۿاھتۿاؿرۿاشۿےنۿلالؿہجۿرشیعۿاشۿیکۿلادنبیۿہنۿیکۿ یۿےسۿاخرچۿوہایگ‬

‫اذاْفاتْالْشرطْفاتْالمشروط(حقۿرشعۿوففۿوہیئۿوتۿرشمؿعۿوففۿوہایگ۔ف)اؿرۿافۿہکۿاےسۿاشۿلار ۿںیمۿاینتۿعمطۿےہۿ‬ ‫ہک ۿرہچکیۿںیم ۿلایشل ۿوہ ۿرک ۿدمرہس ۿرپۿہضبق ۿرکلا ۿاچاہ ۿوت ۿہز ۿزگ ۿاش ۿاقلل ۿںیہن ۿہک ۿدمرہس ۿںیم ۿاش ۿوک ۿدلخ ۿدلا ۿاجےئ‪،‬دراتخمر ۿؿہریہۿ‬ ‫بتکۿربتعمہۿںیمۿےہ‪:‬طالبْالتولیۃْالیویل‪1‬ۿ(وتتیلۿاکۿ راگبرۿوکۿوتمیلۿںیہنۿانبلاۿاجےئۿاگ۔ف)روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫ؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫انالنْنستعملْعلْعملناْمنْارادہ‪،2‬رواہْاالئمۃْاحمدْ كشیبۿمہۿہزۿزگۿاےنپۿاعممالفۿاکۿاعلمۿاشۿوکۿںیہنۿانبےتۿوجۿاشۿ‬ ‫والبلاریْوابوداؤدْوالنسائیْعنْایبْمویسْاالشعریْ یکۿوخاشہۿرکھناۿوہ۔(اشۿوکۿااممۿادمح‪،‬اخبری‪،‬اوبداؿدۿاؿرۿنسایئۿ‬ ‫ےنۿرضحف ۿاوبومیس ۿارعشی ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿمنہۿےس ۿرؿامكۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫تعایلْعنہ۔والل ٰ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ایک۔واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْاالجارةْبابْاسؾیجارالرجلْالصا لحْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۸۵۶ /۶‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 585 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ارۿوجلاگرھۿہلحمۿکیناہنۿدمرہسۿاشالہیمۿرمہلسۿاحظفۿدمحمۿنیسحۿ‬ ‫ہلئسم ۾۾‪:۸‬‬ ‫وجۿصخۿدقتریۿاؿرۿؿہلیسۿڑکپےنۿےکۿخالفۿوہۿااسیۿ ٓا رادۿصخۿویفنحنۿےکۿدمرہسۿاکۿریخۿوخاہۿوہاتکسۿےہۿلاںیہن؟‬

‫‪۷۵‬رعیبۿابآرخۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫دقتریۿاکۿمنکرۿرایضفۿزتعمیلۿرمگاہۿےہۿاؿرۿوبحملانۿخداۿےسۿوتلسۿاکۿمنکرۿدجنیۿؿاہیبۿدبراہۿےہۿوجۿصخۿااسیۿوہۿاشۿےسۿدمرہسۿاہلسیقۿ‬ ‫یکۿریخۿوخایہۿیکۿایکۿادیمۿوہیتکسۿےہ‪،‬ہنۿاےس دمرہسۿرپۿیسکۿمسقۿاکۿاایتخرۿدلاۿاجےئ‪،‬اریمۿاوملنینمۿافرؿطۿامظعۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿ‬ ‫ےنۿاےنپۿرامہنۿریخۿںیمۿہکۿاشالمۿاک ٓا اتففۿفصنۿااہنلرۿرپۿاھتۿاؿرۿافکرۿہزۿرطچۿدلیلۿؿۿوخار‪،‬الكۿرصناینۿوکۿہکۿاسحفۿؿایسطۿںیمۿػاطۿ‬ ‫اھتۿاؿرۿوصہبۿنمیۿںیمۿاوبومیسۿارعشیۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿاےسۿرحمریۿرپۿونرکۿرانھکۿاچےتہۿےھتۿاریمۿاوملنینمۿےسۿااجرفۿاچیہۿ‬ ‫عنمۿفراملاۿاوہـنۿےنۿرھپۿرعیضۿیجیھب‪،‬اشۿرپۿرحتریۿفراملا‪:‬ماتْالنصراین‪،‬والسالم‪1‬ۿ(رصناینۿہالكۿوہا‪،‬ؿالسالم۔ف)رغ ۿ‬ ‫یسکۿرطچۿااجرفۿہنۿفرامیئ‪،‬وتۿاشۿؿغكۿفعضۿاشالمۿںیمۿیسکۿاخمفلۿدیقعہۿوکۿاایتخرۿدانیۿزکۿدرہجۿرضمۿےہۿہکۿوبہجۿہملکۿوگیئۿ‬ ‫اکفرؿنۿےسۿاشۿاکۿرضرۿرادئۿوہاگۿرھپۿاشۿرۿامہنۿںیمۿاشۿیکۿولغمیبۿیھتۿاؿرۿافۿقلطمۿاانعلین۔اؿرۿؿہۿالكۿرحمریۿیکۿخدمقۿیھت اؿرۿ‬ ‫ہیۿارسفی‪،‬حقۿؿہۿاشۿؿغكۿںیمۿوبقلۿہنۿفرامیئۿوتۿہیۿاشۿؿغكۿںیمۿویکرکنۿوبقملۿوہیتکسۿےہ‪،‬دحمكۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫منْاستعملْعلْعشرةْمنْفیہمْاریضْللْمنہْفِدْ سجۿےنۿدشۿوصخشنۿرپۿیسکۿاےسیۿوکۿارسفۿایکۿہکۿرظنۿرشفۿںیمۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫تعایلْ اش ۿےس ۿرلادہ ۿدنسپلدہ ۿوکیئ ۿدؿرسا ۿوموجد ۿاھت ۿوت ۿاش ۿےن ۿاﷲ‬ ‫خانْاللْورسولہْوْالمؤمنی ۔جلْوعالْوصلْاللْ ٰ‬ ‫ؿروسل ۿاؿر ۿاملسمونن ۿسق ۿیک ۿایخمك ۿیک‪،‬جلْوعالْوصلْاللْ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫علیہْوسلم۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫تعا ٰیلْعلیہْوسلم۔واللْ ٰ‬

‫ح‬ ‫ہلئسم ‪ ۹۵۵‬لا ‪:۹۵۸‬اریئبمبۿہلحمۿخیشۿاھبیئۿڈلبلگۿاھکلدلارارۿوجلاوکیلۿرمہلسۿویفسۿدبعارل مٰنۿرمؿیھٹ‪۷۶‬رعیبۿابآرخۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫(‪)۶‬وتمیلۿدجسمۿوکۿہیۿقحۿاحلصۿےہۿہکۿااممۿدجسمۿوکۿریغبۿیسکۿذعرۿرشیعۿےکۿاخرچۿرکد ۔‬

‫ْلبابْالتاو یلْفْمعاینْالتزنیل(تقسیْاللازن)تحتْآیۃۺ‪۶ /‬ۺْمصطیفْالبایبْرصم‪۸ /۷‬ۻ۔‪۷‬ۻ‬ ‫‪2‬‬ ‫تعایلْعنہْدحمكۿ‪۸‬ۺۻ‪ْ۹۶‬موسسۃْالرسالہْبیوتْۻ‪ /‬۾‪،۶‬المستدرکْللحا کمْکتابْاالحکامْ‬ ‫ْکزنْالعمالْبحوالہْعنْحذیقہْریضْاللْ ٰ‬ ‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫االما مۃْامانۃْدارلقکربیوتْ‪۸ /۹‬۾۔‪۷‬۾‬ ‫‪Page 586 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۷‬ااممۿدجسمۿونرکۿاملا ۿاج۔اگیۿلا ۿرسداروقم؟ اؿر ۿاشۿوکۿامنروینۿیکۿلادعباریۿرکلا ۿاچےئہ‪،‬لاامنریۿاشۿیکۿلادعباریۿرکںی‪،‬منلاۿ‬ ‫اؿاقفۿوصمۿؿٰولصہۿےسۿبوخیبۿؿافقۿےہۿؿہۿمرامرۿولوگنۿوکۿؿغكۿرپۿااطفریۿرکالاۿوہۿاؿرۿاسمكۿاکۿمکحۿرکلاۿوہۿاؿرۿامنرؿنۿںیمۿتہبۿ‬ ‫اایتحعۿاؿاقفۿںیمۿرکلاۿوہۿوتۿوقمۿاشۿوکۿےہکۿہکۿمہۿوکۿفالنۿؿغكۿامجمقۿانلمۿاچےئہۿفالنۿؿغكۿادانۿوہلاۿاچےئہۿاشۿںیمۿااممۿایکۿ‬ ‫انۿیک اػامق رک ۿلاۿوماقفۿسملئۿرشیعۿاکرۿدنبۿرےہ۔‬ ‫(‪)۸‬اصنرٰیۿوکۿہیۿقحۿاحلصۿےہۿہکۿاینپۿرطفۿےسۿدجسمۿےکۿوتمیلۿانبےئۿاؿرۿانۿوکۿوقانینۿاکۿلادنبۿرک ۿارگہچۿؿہۿوقانینۿخالفۿ‬ ‫ذمہقۿاہلسیقۿؿۿامجمقۿؿاانحفۿوہن۔‬ ‫(‪)۹‬ارگ ۿاصنری ۿاک ۿرقمر ۿرکدہ ۿوتمیل ۿاینپ ۿاسفنتین ۿےس ۿاامم ۿوک ۿاانپ ۿونرک ۿغرار ۿد ۿرک ۿئاولالا ۿاچےہ ۿاؿر ۿوقم ۿا ۿیکس ۿاخمتفل ۿرک ۿاؿرۿ‬ ‫دقمہمۿرک ۿاشۿدقمہمۿںیمۿؿہۿوتمیلۿہیۿےہکۿہکۿںیمۿسملئۿرشہیعۿوکۿاماتنۿوہنۿںیمۿاقوننۿےسۿاشۿوکۿئاولالاۿوہنۿؿہۿریماۿونرکۿ‬ ‫ےہۿہیۿہلمجۿہک"ںیم ۿسملئۿرشہیعۿوکۿںیہنۿاماتن"اشۿؿغكۿےہکۿحقۿہکۿاشۿوکۿہلئسمۿمناللاۿاجےئۿہکۿااممۿدجسمۿونرکۿںیہنۿےہۿہیۿ‬ ‫لامكۿروسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےہۿاؿرۿریغبۿیسکۿذعرۿرشیعۿےکۿںیہنۿخداۿوہاتکسۿوتۿاشۿےکۿطاقہلبۿںیمۿہیۿظفلۿےہکۿااسی‬ ‫وتمیلۿاقللۿےہۿوتمیلۿےننبۿےک؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ۿریغبۿذعرۿرشیعۿےکۿااممۿوکۿاخرچۿرکم اکۿوتمیلۿؿہریہۿیسکۿوکۿقحۿںیہن۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یسکۿاصحقۿؿہفیظۿوکۿریغبۿرجمۿےکۿزعمؿلۿرکلاۿاجمرۿںیہن۔ۿ(ف)‬

‫الیجوزْعزلْصاحبْوظیقۃْبغیْجنحۃ‪1‬۔ ْ‬

‫(‪)۷‬ااممۿارگۿیسکۿوقمۿاکۿوخنتاہۿدارۿےہۿوتۿؿہۿانۿاکۿونرکۿرضؿرۿےہۿرگمۿہنۿخدمقۿاگرۿہکلبۿدخمؿمۿےسیجۿاملعءۿؿاضقہۿؿشالنیطۿہکۿتیبۿاامللۿ‬ ‫ےسۿؿہفیظۿلاےتۿںیہۿرگمۿؿہۿراعلاۿےکۿخدمقۿاگرۿںیہنۿوہ شکیے۔ۿدحمكۿںیمۿیبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫اجعلواائمتکمْخیارکمْفان مْوفدکمْفیماْبؼنکمْوْ اےنپۿاولضفنۿوکۿاانپۿااممۿانبؿۿہکۿؿہۿمتۿںیمۿاؿرۿاراہر ۿرفۿںیمۿ‬ ‫ؿاسؾہۿرعدضاسقۿںیہ۔‬ ‫بیْربکم‪2‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْخییہْکتابْالوقفْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶ /۶‬ۺ‪،۶‬ردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‪ /۸‬ۻ۽‪۸‬ؿ۾‪۹۶‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫ْسننْالدارْقطینْبابْتلقیفْالِرأةْلحاجۃْنشرْالسنۃْاتلمنۿ‪ /۷‬۽۽‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 587 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اہنۿلاںیۿ معیےۿااممۿؿۿاملعءۿؿاضقہۿؿشالنیطۿسقۿاخدمۿوہ شکیےۿںیہۿہکۿسیدْالِومْخادم م ‪1‬وقمۿاکۿرسدارۿانۿاکۿاخدمۿوہلاۿےہۿا ینۿ‬ ‫اےسۿوقمۿےکۿ ٓا رامۿؿۿرتتیبۿیکۿہزۿؿغكۿایسیۿرکفۿاچےئہۿےسیجۿاخدمۿوکۿدخمؿمۿےکۿاکم یک۔ۿااممۿحقۿہکۿاؿاقفۿاکۿاعملۿےہۿوتۿاسمكۿؿۿ‬ ‫ااطفرۿںیمۿاشۿےکۿمکحۿاکۿاابتفۿالرمۿےہ‪،‬ریہۿامنرۿاشۿےکۿاؿاقفۿںیمۿااممۿرپۿریثکتۿامجمقۿیکۿراعمكۿالرمۿےہۿاہجنۿلكۿرکاہقۿ‬ ‫الرمۿہنۿ ٓا ےئۿؿہۿؿغكۿرقمرۿرک ۿسجۿںیمۿاشۿےکۿالہۿدجسمۿرلادہۿعمجۿوہںیکس‪،‬وخدۿوضحرۿدیسۿاعملۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿحقۿ‬ ‫مالہظحۿفرامےتۿہکۿولگۿعمجۿوہےئگۿامنر ۿںیم ۿدلجیۿفرامےت‪،‬ااسیۿیہۿااممۿوکۿاچےئہۿہکۿوقمۿےکۿؿاذع ۿاذعارۿاکۿاحلعۿرےھک۔اہنۿضعبۿ‬ ‫ولگۿلالؿہجۿدضۿرکےتۿوہنۿوتۿاشۿاکۿاابتعرۿںیہن۔‬ ‫(‪)۸‬اقونن ۿںیم ۿہی ۿلافۿیھب ۿدالخۿےہ ۿہک ۿذمہق ۿںیم ۿدسق ۿادناری ۿہن ۿیکۿاجےئ ۿیگ ۿاذہا ۿارم ۿذموکر ۿیف ۿااحلل ۿوتمعق ۿںیہن ۿاؿر ۿارگۿ‬ ‫ؿاعقۿوہوتۿاشۿیکۿلااضہطبۿاچرہۿوجیئۿیکۿاجےئۿہکۿسمخدۿےکۿوتمیلۿحصقۿرشعۿلاینۿرقمرۿوہنۿؿہۿہنۿراہۿوہۿوتۿایکسۿاؿالد‪،‬ؿرہنۿامنرلانۿ‬ ‫دجسمۿیکۿوصادبلدۿےس‪،‬اؿرۿہیۿہکۿاومرۿدجسمۿںیم یسکۿخالفۿذمہقۿوکۿدلخۿدےنیۿےسۿاعمفۿراھکۿاجےئ۔‬ ‫(‪)۹‬وجۿصخۿسملئۿرشہیعۿےکۿطاقہلبۿںیمۿےہکۿہکۿؿہۿسملئۿرشہیعۿوکۿںیہنۿاماتنۿؿہۿاشالمۿےسۿاخرچۿوہایگاؿرۿاےسۿاومرۿاشالیمۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ںیمۿدلخۿدےنیۿاکۿوکیئۿقحۿںیہنۿراہۿاےسۿوتتیلۿےسۿخدارکلاۿالرمۿےہ‪،‬واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم‪:۹۵۹‬‬

‫ارداھمۿوپرۿعلضۿونجبرۿرمہلسۿدبعاظیفحلۿہکیھٹۿدار‬

‫‪۷۶‬رعیبۿابآرخۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫وجۿصخۿوسدۿاتیلۿےہۿ ٓا لاۿؿہۿوتمیلۿاجدئادۿوموقہفۿوہاتکسۿےہۿلاںیہن؟اؿریسکۿوکۿاسحفۿہنۿداتیۿوہۿاؿرۿرخچۿرضؿریۿدجسمۿیھبۿہنۿرکلاۿوہ۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫حقۿرضؿریۿرخچۿدجسمۿےکۿںیہنۿرکلاۿاؿرۿدجسمۿیکۿ ٓا دمینۿاکیفۿوہۿاؿرۿاشۿےکۿوسدۿاھکےنۿےسۿػاہزۿہکۿؿہۿخاللۿؿۿرحامۿیکۿرپؿاہۿںیہنۿ‬ ‫رکلا‪،‬وتػاہزۿاحلۿیہیۿےہۿہکۿؿہۿبلغتۿرکلاۿےہۿوتۿاشۿرپۿاانیمطنۿہنۿوہا‪،‬اؿرۿسجۿوتمیلۿرپۿاانیمطنۿہنۿوہۿاشۿاکۿارخاچۿؿاحقۿےہ۔در‬ ‫اتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یزنعْوجوباْلوالواقفْبزازیۃْفغیہْباالویل ْدررْغیْ اخنئ ۿاؿ ۿرہریانیم ۿوتمیل ۿوک ۿؿالمك ۿؿفق ۿےس ۿؿوجلاراکل ۿدلاۿ‬ ‫ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫اج۔اگیۿارگہچۿوتمیلۿؿافقۿوہۿاذہاۿہریۿؿافقۿارگۿاخنئۿوہۿوتۿدبرہجۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫مأمون ۔واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫اؿیٰلۿراکانلۿؿاحقۿوہاگ۔واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْکزنْالعمالْدحمكۿۼ‪۶‬ۺۼ‪ْ۶‬موسسۃْالرسالہْبیوتْۻ‪۶۵ /‬ۼ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫‪Page 588 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫ہلئسم ۺ‪ ۹۵‬لا۽‪:۹۵‬‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اریلیپۿتیھبۿرمہلسۿدبعازعلمرۿاصحق‬

‫ۻ‪۷‬امجدیۿابآرخہۻ‪۶۸۸‬ھ‬

‫رلدۿےنۿیسکۿاجدئادۿوکۿاینپۿتیکلمۿےسۿدحیلعہۿرکےکۿؿفقۿایکۿاؿرۿلاایحفۿاےنپ ۿوکۿوتمیلۿایکۿاؿرۿدعبۿاےنپۿصخۿہریۿوکۿوتتیلۿرحتریۿ‬ ‫رکدیۿاؿۿراےنپۿرسپۿؿۿریبنہۿوکۿقحۿوتتیلۿںیمۿرشلكۿںیہنۿایکۿنکیلۿؿفقۿدننکہۿےنۿہیۿؿػفیۿاکررؿایئۿاحلكۿامیبریۿؿۿلاوتاینۿؿدبوحایسۿ‬ ‫ںیم ۿیک ۿےہ ۿدعبۿتحص ۿاف ۿؿافق ۿاتہک ۿےہ ۿہک ۿںیم ۿاضمنیم ۿؿفق ۿلاہم ۿوک ۿںیہن ۿاھجمس ۿاؿر ۿہن ۿےھجم ۿےنھجمس ۿیک ۿاش ۿؿغك ۿاقتیلب ۿیھتۿ‬ ‫ؿفقۿرکلاۿںیمۿںیہنۿاچاتہۿوہن‪،‬ایکرلدۿیکۿؿػفی اکررؿایئۿاررؿےئۿرشفۿرشفیۿاجمرۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬رلدۿےنۿاحبلكۿمغۿؿ ہصۿاےنپۿرسپۿوکۿوتتیلۿےسۿرحمؿمۿرکےکۿہریۿصخۿوکۿوتمیلۿرقمرۿایکۿافۿحقۿہکۿمغۿؿ ہصۿاشۿاک فرؿ وہۿا‬ ‫اؿر اےنپۿرسپۿےسۿراضدنموہاۿوتۿصخۿہریۿسجۿوکۿؿہۿ ہصۿںیمۿوتمیلۿانباکچۿاھتۿدحیلعہۿرکےکۿاےنپۿرسپۿوکۿایکۿوتمیلۿرقمرۿرکاتکسۿےہ؟‬ ‫(‪)۸‬ارگۿؿافقۿدبوحایسۿیکۿدحوکۿںیہنۿاچنہپۿنکیلۿسفنہۿرضؿرۿےہۿوتۿایسیۿاکررؿایئۿؿفقۿؿوتتیلۿیکۿوجۿافسہقۿےسۿوہیئۿےہۿاجمرۿرہۿ‬ ‫یتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۹‬ارگۿدرتقیقحۿرلدۿےکۿوحاشۿؿغكۿؿفقۿلاہمۿدرسقۿےھتۿاؿرۿلبقۿافندۿؿفقۿلاہمۿاشۿیکۿتینۿرخافۿوہیئۿاؿرۿؿہۿؿفقۿلاہمۿوکۿ‬ ‫وسنمچۿرکلاۿاچاتہۿےہۿوتۿایکۿؿفقۿلاہمۿوسنمچۿوہاجےئۿاگۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارگۿہیۿؿفقۿحیحصۿرشیعۿوہوتوساالفۿشالئۿاکۿوجافۿہیۿےہۿہکۿلاوتاینۿھچکۿامعنۿتحصۿؿفقۿںیہن‪،‬ہنۿامیبریۿاکۿھچکۿارثۿراہۿحقۿہکۿشالئۿ‬ ‫اتھکلۿےہۿہکۿاشۿےکۿدعبۿدنترسقۿوہایگ‪،‬راہۿدبوحایسۿاکۿدوعٰیۿؿہۿہریۿہنیبۿاعدہلۿشادہانۿہقثۿرشیعۿیکۿاہشدفۿےکۿوبقملۿںیہنۿوہاتکسۿ‬ ‫ؿرہنۿہز ۿصخۿؿفق‪،‬عیب‪،‬ااجرہ‪،‬راکچ‪،‬ػالطۿامتمۿرصتافف ۿرکےکۿویط یۿرھپۿاجےئۿاؿر ۿہہکۿد ۿہکۿںیمۿاشۿؿغك ۿدبوحاشۿاھتۿ‬ ‫ررٹسجیۿیھبۿدبوحایسۿںیمۿوہیئ‪،‬اہنۿارگۿولعممۿؿۿرعمؿفۿوہۿہکۿاشۿرم ۿںیمۿاشۿیکۿلقعۿرالئۿوہاجیتۿےہ‪،‬دبوحاشۿؿۿونجمنۿ‬ ‫وہاجلاۿےہ‪،‬ےلہپۿیھبۿااسیۿؿاعقۿوہاکچۿےہۿاؿرۿافۿےہکۿہکۿاشۿلاریھبۿریمیۿیہیۿاحلكۿوہیئگۿیھتۿوتۿاشۿاکۿوقلۿخلفۿےکۿشاھتۿوبقلۿ‬ ‫ل‬ ‫رکںیلۿےگ۔ردا مخنارۿںیمۿاتفؿٰیۿریخہیۿےسۿےہ‪:‬‬

‫سئلْفیمنْطلقْوھوْمغتاظْمدھوشْفاجابْانْالدھشْ وسالۿایکۿایگۿہکۿالكۿصخۿےنۿاینپۿویبیۿوکۿاشۿاحلۿںیمۿػالطۿ‬ ‫دی ۿحق ۿانبضغك ۿاؿر ۿدبوحاش ۿاھت ۿوت ۿوجاف ۿدلا ۿہک ۿدبوحایسۿ‬ ‫منْاقسامْالجنونْفالیِع‪،‬واذاْکان ْ‬ ‫ونجنۿیکۿومسقنۿںیمۿےسۿےہ‬

‫‪Page 589 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫یعتادہْبانْعرفْمنہْالدھشْمرةْیصدقْبالْبرھانْ اذہاۿػالطۿؿاعقۿہنۿوہیگۿاؿرۿحقۿدبوحایسۿاشۿیکۿاعدفۿےہۿلاںیۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫(مللصا) ْ‬ ‫رْ‬

‫وطر ۿہک ۿےلہپ ۿیھب ۿاش ۿےس ۿہی ۿدبوحایس ۿدےنھکی ۿںیم ۿ ٓا یکچ ۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫رعمؿف ۿےہ ۿوت ۿریغب ۿدلیل ۿخلف ۿےک ۿشاھت ۿاش ۿےک ۿوقل ۿیکۿ‬ ‫دصتقیۿرکدی اجیگیئ(ملخصا)۔(ف)‬

‫ایسۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وکذایِال ْفیمن ْاختل ْعِلہ ْلمرض ْاو ْلمصؼبۃْ اؿرۿیہیۿاہکۿاجےئۿاگۿاشۿصخۿےکۿلار ۿںیمۿسجۿیکۿلقعۿںیمۿ‬ ‫یسک ۿامیبری ۿلا ۿااچلك ۿدصہم ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿللخ ۿؿاعق ۿوہایگۿ‬ ‫فاجأتہ‪2‬۔ ْ‬ ‫وہ(ف)‬ ‫(‪)۷‬ہیۿدؿرسا ۿوسال دؿرسا ۿولہپۿےہۿاؿر ۿدبوحایسۿوکۿدعفۿرکلا ۿےہۿاشۿاکۿوجاف ۿہیۿےہۿہکۿ ہصۿںیم دؿرس ۿوکۿوتمیلۿایکۿاھتۿلاۿ‬ ‫راضدنمی ۿںیم ۿ رہ ۿاحل ۿاےس ۿاش ۿےک ۿزعمؿل ۿرکےن ۿاؿر ۿےنپ ۿرسپ ۿوخاہ ۿسج ۿوک ۿاچےہ ۿوتمیل ۿرکےن ۿاک ۿاایتخر ۿےہ۔رحبارلاقئ ۿںیمۿ‬ ‫ےہ‪:‬‬

‫التولیۃْمنْالواقفْخارجۃْعنْحکمْسائرْالشرائطْ ؿافق ۿیک ۿوتتیل ۿامتم ۿرشاطئ ۿؿفق ۿےک ۿمکح ۿےس ۿاخرچ ۿںیہۿ‬ ‫الن ْلہ ْفیہا ْالتغیی ْوالؾبدیل ْکلما ْبدالہ ْمن ْغیْ ویکہکن ۿؿافق ۿوک ۿاش ۿںیم ۿحق ۿانمسق ۿےھجمس ۿدبتیلی ۿؿ ۿرتمیم ۿاکۿ‬ ‫اایتخرۿےہۿارگہچۿدقعۿؿفقۿںیمۿاشۿیکۿرشعۿہنۿیکۿوہ۔(ف)‬ ‫شرطْفْعِدةْالوقف‪3‬۔ ْ‬ ‫ح‬ ‫(‪)۸‬ہیۿرسیتاۿولہپۿےہۿشالئۿےنۿسفنہۿاہکۿاؿرۿہیۿہنۿاتبلاۿہکۿاشۿےسۿایکۿرمادۿیل‪،‬ولگۿا مظۿیبغۿدنکدنہۿوکۿسفنہۿےتہکۿںیہۿرصفۿاشۿ‬

‫دقرۿامعنۿتحصۿرصتفۿںیہن۔‬ ‫(‪)۹‬ؿفقۿحقۿہکۿحیحصۿؿاعقۿوہۿؿافقۿوکۿاشۿےسۿروجفۿاکۿوکیئۿاایتخرۿںیہنۿراہۿہکۿافۿؿہۿاشۿیکۿكلمۿےسۿلکنۿایگ‪،‬‬ ‫ویتم ْالوقف ْبمجرد ْالِول ْعند ْاالمام ْایب ْیوسفْ ااممۿاوبویفسۿہملسۿاﷲ اعتیٰلۿےکۿمردلكۿضحمۿرلاینۿہہکۿدےنیۿ‬

‫تعایلْوعلیہْالقتویْوبہْیقیت۔ ْ‬ ‫سلمہْاللْ ٰ‬

‫ےسۿؿفقۿلامۿوہاجلا ۿےہۿایسۿرپۿوتفٰی ۿےہۿاؿر ۿایسۿرپۿوتفٰیۿدلاۿ‬ ‫اجےئۿاگ(ف)‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالطالقْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬ۼ‪۹۷‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالطالقْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬ۼ‪۹۷‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْبحرالرائقْکتابْالوقفْاچیۿامیۿدیعسینپمکۿرکایچۿۺ‪۷۸۶ /‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 590 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہیۿسقۿاشۿدقتریۿرپۿےہۿہکۿؿہۿؿفقۿحیحصۿرشیعۿوہۿاسیجۿہکۿابعرفۿوسالۿاکۿافمدۿےہۿؿرہنۿاحبلكۿنؾالنۿانۿوساالفۿاکۿوکیئۿلحمۿیہۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ہنۿوہاگْکماْالیلیف(اسیجۿہکۿوپدیشہۿںیہن۔ف)واللْ ٰ‬

‫ہلئسم۾‪ ۹۵‬لا‪ :۹۶۵‬ارۿہبصقۿالہزۿوپرۿاکمنۿشاہۿؿالمكۿادمحۿاصحقۿرمہلسۿادمحۿنیسحۿاصحقۿامثعینۿ ‪۸۵‬دیۿاہجحلۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫(‪)۶‬الكۿدراگہۿدصاہۿشالۿےسۿالكۿمررگۿیکۿےہۿنجۿیکۿاؿالدۿےکۿدنچۿشاوخنۿںیمۿریپیۿرملدیۿہلسلسبۿحیحصۿؿلااجرفۿؿخالتفۿ‬ ‫اجریۿےہۿرگمۿاجسدیگۿاشۿدراگہۿیکۿالكۿےٹیبۿیکۿاؿالدۿںیم یلۿ ٓا یتۿےہ‪،‬وگۿہلسلسۿخالتف نعۿافۿؿۿخدۿاصحقۿدراگہۿےسۿاشۿشاچۿ‬ ‫ںیمۿلایقۿںیہنۿراہۿاھتۿرگمۿدؿرس ۿافلخےئۿہلسلسۿےسۿیھبۿاصحقۿاجسدہۿدراگہۿےنۿااجرفۿؿخالتفۿاحلصۿرکیلۿیھت ۿاؿرۿافۿدؿۿ‬ ‫وتشپنۿےسۿہزۿلافۿےسۿےٹیبۿوکۿااجرفۿؿہریہۿاحلصۿوہاۿیک‪،‬اشۿافلخےئۿہلسلسۿےسۿیھبۿاصحقۿدراگہۿاکۿہلسلسۿاجریۿراہ‪،‬اصحقۿ‬ ‫دراگہۿاکۿاخدنانۿرطتقیۿاقدرہیۿؿہیتشچۿےہ‪،‬اشۿہلسلسۿےکۿشاقئۿاؿراصحقۿدراگہۿےکۿومرؿیثۿدقتعمنیۿوکۿاشۿاکۿوپراۿومعقۿراہۿےہۿ‬ ‫ہک اشۿہلسلسۿںیمۿدالخۿوہںیکس‪ٓ ،‬ا رخۿاصحقۿاجسدہۿالؿدلۿےھتۿاوہـنۿےنۿاےنپۿیقیقحۿاھبےجنۿوکۿاےنپۿدعبۿےکۿؿاےطسۿاجسدیگۿوجتمرۿ‬ ‫یکۿنجۿوکۿاشۿاخدنانۿںیمۿتعیبۿؿہریہۿاحلصۿےہ‪،‬دؿرانۿكاللكۿںیمۿانۿوکۿدؿرس ۿازعاےئۿاخدناینۿےسۿوشمرہۿےکۿؿاےطسۿالكۿ‬ ‫دؿرس ۿدؿرۿدرارۿطاقمۿرپۿاجیھبۿاؿرۿامیترداریۿانۿیکۿقلعتمۿانۿےکۿضعبۿازعاۿےکۿیھتۿوجۿاایخیفۿاھبےجنۿوہےتۿںیہۿؿہۿدؿۿاھبیئۿیقیقحۿ‬ ‫الكۿنہبۿےہۿنجۿےکۿہضبقۿںیمۿؿہۿاحبلكۿرم ۿےھتۿحقۿكاللكۿرلادہۿوہیئۿوتۿااہایلنۿہبصقۿوکۿعمجۿرکےکۿدراگہۿےکۿادنرۿرھپۿاےنپۿ‬ ‫یقیقح ۿاھبےجن ۿذموکرہ ۿلاالیک ۿتبسن ۿااہظر ۿؿتیص ۿایک ۿاےسی ۿعمجم ۿںیم ۿان ۿاایخیف ۿاھب ںون ۿںیم ےسالك ۿےن ۿوطبر ۿاغمہطل ۿدیہ ۿاہک ۿہکۿ‬ ‫ؿادلنیۿاشۿےکۿسجۿےکۿؿاےطسۿاجسدیگۿوجتمرۿیکۿاجیتۿےہۿدؿدھۿرشلكۿاھبیئۿنہبۿےھتۿاشۿےئلۿاشۿاکۿراکچۿلااجمرۿوہاۿؿہۿرحایمۿوہےئۿ‬ ‫انۿےکۿےھچیپۿامنرۿرکمؿہۿےہۿاصحقۿاجسدہۿےنۿاشۿؿاہعقۿراضمقۿےسۿاراکرۿایکۿاؿرۿاہکۿہکۿوھجفۿےہۿہکلبۿفعضۿامیبریۿںیمۿانۿوکۿ‬ ‫تخسۿدصہمۿاشۿدرؿفۿوگیئۿرپۿوہاۿسجۿےسۿؿہۿوکیئۿمرلدۿرقتریۿہنۿرکےکسۿاؿرۿعمجمۿمراخسقۿوہایگ‪،‬حقۿكاللكۿاکۿہلسلسۿرلادہۿوطلیۿ‬ ‫وہاان ۿدؿونن ۿاۿایخیف ۿاھب ںون ۿیک ۿاجمكۿےس ۿوصحل ۿاجسدیگۿیک ۿالك ۿاھبیئ ۿےک ۿؿاےطس ۿمرلد ۿوکشش ۿرشؿفۿوہیئ ۿاؿرۿضعب ۿومانیقفۿ‬ ‫ےکۿوشمرہۿےسۿالكۿمریۿدراگہۿےکۿاصحقۿاجسدہۿوکۿبلطۿایکۿوجۿانۿاصحقۿاجسدہۿےکۿریپۿیکۿدراگہۿےکۿاصحقۿاجسدہۿںیہۿاؿرۿانۿےسۿ‬ ‫می‬ ‫اہکۿہکۿ چملہۿانۿہزۿدؿۿاھبویئنۿےکۿمر ۿاھبیئۿےکۿڑگپیۿلادنھۿدےئجیۿاوہـنۿےنۿاہکۿہکۿمہۿوموجدہۿاصحقۿاجسدہۿےسۿااجرفۿےلۿ‬ ‫ںیلۿحقۿانۿےسۿدرلاتفۿایکۿمكۿاوہـنۿےنۿمنہۿریھپایلۿوکیئۿوجافۿہنۿدلاۿھچکۿدریۿےکۿدعبۿحقۿولہپۿدبالۿرھپۿااسفتسرۿایکۿافۿیھبۿؿہۿ‬ ‫وجافۿوخدۿہنۿےھجمس‪،‬رگمۿومانیقفۿااخش ۿےنۿہزۿدؿۿاھبویئنۿےکۿوجۿوموجدۿےھتۿلاالافتط‬

‫‪Page 591 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اہکۿہکۿااجرفۿد ۿدیۿاوہـنۿےنۿڑگپیۿلادنھۿدی‪،‬ایسیۿلاركۿاحلكۿامیترداریۿںیمۿلبقۿؿاسپۿ ٓا ےنۿانۿےکۿیقیقحۿاھبےجنۿلامردۿ‬ ‫ن‬ ‫دشہۿاجسدہۿینیشنۿےکۿانۿاجسدہۿ سینۿےنۿؿاففۿلایئ‪،‬اعمملہۿراضمقۿےکۿینیعۿاہشدفۿوموجدۿںیہن ےہ‪،‬نجۿولوگنۿےکۿؿغكۿںیمۿ‬ ‫ن‬ ‫دقعۿوہاۿؿہۿدقمشۿؿۿرکممۿؿاعدبۿؿۿرادہۿااخش ۿےھتۿلاوصخل ۿاجسدہۿ سینۿذموکرۿےکۿلدرۿاحظفۿغر ٓا نۿاصحقۿاجسدہۿوتم لۿدرؿشی‪،‬‬ ‫اصحق ۿردش ۿؿدہامك ۿؿدقمش ۿےھت ۿنج ۿیک ۿدرتخ ۿؿ ےک ےج ۿاک ۿراکچ ۿلامہ ۿاںیہن ۿےک ۿرری ۿاامتہم ۿوہااھت ۿدرگی ۿااکمر ۿاخدنان ۿالہ ۿاشالم ۿزعمرۿ‬ ‫ؿربتعمؿۿامنریۿرشلكۿراکچۿےھت‪،‬ہیۿاسلامۿرصفۿلامردۿدشیگۿیکۿلاایلہۿلامكۿرکےنۿاؿرۿوخدۿاجسدیگۿاحلصۿرکےنۿےکۿرضؿرفۿےسۿ‬ ‫ن‬ ‫اگللاۿاجلاۿاھتۿاؿرۿوچہکنۿدؿونن اھبویئنۿےنۿالكۿاینپ ۿدایتۿداکنۿدراگہۿےکۿؿاےطسۿؿفقۿیکۿےہۿاشۿرپۿدؿرس ۿاجسدہۿ سینۿاکۿہضبقۿہنۿ‬ ‫وہےن ۿےک ۿایخل ۿےس ۿاےنپ ۿؿاےطس ۿاجسدیگ ۿیک ۿوخاشہ ۿیھتۿاحالہکن ۿؿافق ۿؿفقۿاک ۿوخد ۿوتمیل ۿرہ ۿاتکسۿےہ ۿاؿر ۿایحفۿںیمۿدؿرسا ۿوتمیلۿ‬ ‫رقمرۿرکےنۿاکاایتخرۿےہۿرگمۿاغلناۿؿہۿہلئسمۿیکۿلاؿاتیفقۿیکۿؿہجۿےسۿؿہۿرپاشینۿوہےئۿہکۿشادئۿاجسدیگۿےکۿشاھتۿوتتیلۿریمیۿؿفقۿ‬ ‫رکدہۿاجدئادۿیکۿیھبۿاںیہنۿاصحقۿاجسدہۿےکۿقلعتمۿوہۿاجےئۿااسیۿاایتخرۿایک‪،‬انۿوکۿافۿلكۿیسکۿےسۿااجرفۿؿخالتفۿیھبۿںیہنۿےہۿ‬ ‫اؿرۿاصحقۿدراگہۿیکۿشاچۿےکۿہلسلسۿےکۿاشمخئۿےسۿاغلناۿافۿیھبۿااجرفۿؿۿخالتفۿاحلصۿرکےنۿرپۿایترۿںیہنۿںیہ‪:‬سپۿوسالۿہیۿےہۿ‬ ‫ہکۿایسیۿاجسدیگۿوجۿاشۿوطرۿےسۿاحلصۿیکۿیئگۿوہۿاجمرۿےہۿلاںیہن‪،‬اؿرۿؿہۿہلسلسۿاصحقۿدراگہۿےکۿكالؿہۿیسکۿدؿرس ۿاخدنانۿےسۿ‬ ‫تعیبۿؿااجرفۿؿہریہۿاحلصۿرکںیلۿوت ۿاجمرۿوہیگۿلاںیہن‪،‬رگمۿاشۿوصرف ۿںیمۿاصحقۿدراگہۿاکۿہلسلسۿاصحقۿاجسدہۿےسۿاجریۿہنۿ‬

‫وہےنۿیکۿؿہجۿےسۿرضؿرفۿاجسدیگۿوففۿوہاجےئۿیگۿرصفۿوتمایلہنۿتیثیحۿاےسیۿصخۿیکۿلایقۿرےہۿیگ‪،‬۔رگمۿوتتیلۿدراگہۿاےسیۿ‬ ‫وتمیلۿیکۿسجۿےنۿرتبیکۿذموکرہۿلاالۿےسۿاجسدیگۿؿوتتیلۿاحلصۿیکۿوہۿاہکنۿلكۿاجمرۿوہیگ‪،‬اؿرۿایسیۿاحلكۿںیمۿاخدنانۿاصحقۿ‬ ‫می‬ ‫دراگہ ۿؿاصحق ۿرطتقی ۿہلسلس ۿاصحق ۿدراگہ ۿوکاقبےئ ۿہلسلس ۿاصحق ۿدراگہ ۿےکۿؿاےطس ۿایک ۿرکلااچےئہ‪ٓ ،‬ا لا ۿ چملہ ۿاؿالد ۿاصحق ۿدراگہۿ‬ ‫سجۿےسۿہلسلسۿاجریۿوہۿاےسۿخالتفۿدولارکۿلاۿدرگیۿوکیئۿاصحقۿاجسدہۿؿوتمیلۿرقمرۿرک شکیےۿںیہۿلاںیہن؟اؿرۿاؿلۿلامرددشہۿوکۿرتحیجۿ‬ ‫وہیتکسۿےہۿلاںیہن؟‬

‫(‪)۷‬الكۿااحػہۿںیمۿالكۿمررگۿاکۿمرارۿاؿرۿالكۿاخاقنہۿاؿرۿالكۿدجسمۿؿاعقۿےہۿاخاقنہۿںیمۿدمرہسۿاشالہیمۿالكۿؿفقۿےسۿاجریۿےہۿ‬ ‫سجۿےکۿہبلطۿیھبۿاشۿدجسمۿںیمۿلثمۿدرگیۿالہۿہلحمۿوجنپہتقۿامنرۿڑپےتھۿںیہۿامنرۿہعمجۿاہینۿرعہصۿےسۿںیہنۿوہیتۿےہ‪،‬دؿرسیۿاجعمۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿوہیتۿےہ‪،‬اۿشۿدراگہۿےکۿاصحقۿاجسدہۿںیہۿؿہۿعمۿدرگیۿااخش ۿےکۿدنچۿولگۿاشۿؿفقۿےکۿوتمیلۿںیہۿسجۿےسۿرضؿرلافۿ‬ ‫می‬ ‫دجسمۿؿۿدمرہسۿذموکرہۿاکۿرصہفۿوہلاۿےہ‪ ،‬چملہۿانۿےکۿرلدۿیھبۿوتمیلۿےہۿاؿرۿزینۿالكۿدؿرس ۿؿفقۿاکۿیھب‬

‫‪Page 592 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رلد ۿذموکر ۿاہنت ۿوتمیل ۿےہ ۿاشۿےسۿیھبۿدجسم ۿذموکرۿےک ۿ ٓا ف ۿؿہریہ ۿاک ۿااظتنم ۿوہلا ۿےہ ۿاؿر ۿرلد ۿیہ ۿےک ۿدہم ۿوبہج ۿاحرض ۿلایش ۿرادئ ۿاشۿ‬ ‫دجسم ۿےک ۿاؿاقف ۿامنر ۿںیم ۿومیمس ۿؿرضؿری ۿریغتاف ۿطاقیم ۿیک ۿؿہج ۿےس ۿنیعت ۿرکلا ۿےہ ۿاؿر ۿاش ۿدجسم ۿاکومدن ۿؿ ۿااممۿنیعم ۿںیہ ۿالامۿ‬ ‫م‬ ‫رشتقیۿںیمۿرلادہۿرتۿولگۿوبہجۿاداےئۿامنرۿامجمقۿ صیخنہۿازتلاماۿوجنپہتقۿرشلكۿوہےنۿےکۿاعدیۿںیہ‪،‬اںیہنۿالامۿںیمۿضعبۿااخش ۿ‬ ‫ےنۿلالۿااظتنمۿااممۿنیعمۿؿۿدتقمنیۿدقمیۿلالۿاشۿےکۿہکۿؤمدنۿؿربکمۿنیعمۿریبکتۿااقمقۿےہکۿہنیعمۿطاقمۿرپۿامجمقۿرکیلۿرلدۿوکۿاہینۿ‬ ‫اکۿطاقیمۿرجتہبۿےہۿہکۿوعامۿدہتلد ۿدنسپۿںیہۿاشۿایخلۿرپۿاشۿےنۿاافلع ۿدلیۿدہتلد ۿےک ۿےئلۿےہکۿاؿر ۿرکمر ۿامجمق ۿعمۿان ۿدقمیۿ‬ ‫دتقموین ۿےک ۿوج ۿلایق ۿےھت ۿایس ۿطاقم ۿرپ ۿرھپ ۿادا ۿیک ۿاش ۿایخل ۿےس ۿہک ۿشاقب ۿڑپ ھیے ۿؿاےل ۿہری ۿنیعم ۿےھت ۿاؿر ۿاہک ۿہک ۿسج ۿیسک ۿوک ۿاشۿ‬ ‫امجمقۿںیمۿرشلكۿوہلاۿہنۿوظنمرۿوہۿؿہۿامہریۿدجسمۿںیمۿہنۿ ٓا ےئ‪،‬ایکۿااقحتسطۿانۿولوگنۿوکۿےہۿوہنجنۿےنۿلالااظتنرۿااممۿنیعمۿاؿرۿ‬ ‫امجمقۿؿۿدتقمنیۿدقمیۿامنرۿڑپھۿیل‪،‬سپۿظفل"امہری"اکۿوجۿدجسمۿیکۿرطفۿوسنمفۿایکۿاحالہکنۿؿہۿاخہنۿخداۿےہۿاؿرۿظفل"ہنۿ ٓا ےن"اکۿوجۿ‬ ‫اامعتسلۿایکۿاحالہکنۿسمخدۿںیمۿادنۿاعمۿےہۿاشۿےسۿرلدۿایکۿرک ۿرصفۿدنامقۿاکیفۿےہۿلاوکیئۿافکرہۿاشۿرپۿالرمۿ ٓا لاۿارگۿافکرہۿےہۿ‬ ‫وتۿایک؟احلبعۿرجتہبۿرلدۿہیۿوہاۿہکۿدعبۿدہتلدۿذموکرۿرھپۿامجمقۿایسۿوطرۿےسۿیسیجۿہشیمہۿےسۿ یلۿ ٓا یتۿیھتۿدجسمۿںیمۿاقمئۿےہ‪،‬اؿرۿوجۿ‬ ‫ولگ ۿدعباداےئ ۿفر ۿاشعء ۿوج ۿشاہقب ۿامجمق ۿےسۿڑپھۿ ےک ۿےھت ۿرکمر ۿامجمق ۿںیم ۿرلد ۿیک ۿرقتری ۿےک ۿدعب ۿرشلكۿوہےئگ ۿان ۿیک ۿہیۿ‬ ‫رکمر ۿامنر ۿایکۿوہیئ ۿاش ۿدؿرسی ۿامجمقۿیک ۿامنر ۿر ۿلدۿےن ۿڑپاھیئۿیھت ۿاش ۿںیم ۿالك ۿاؿر ۿوتمیل ۿؿفق ۿذموکر ۿرشلك ۿےھتۿنج ۿوک ۿےلہپۿ‬ ‫امجمق ۿںیہن ۿیلم ۿیھت‪،‬رگم ۿدؿران ۿامنر ۿںیم ۿاںیہن ۿہی ۿایخل ۿراہ ۿہک ۿرلد ۿےن ۿدجسم ۿیک ۿاینپ ۿرطف ۿتبسن ۿیک ۿاؿر ۿادن ۿاعم ۿےک ۿخالفۿ‬ ‫رقتریۿیکۿارگۿںیمۿاشۿےکۿےھچیپۿامنرۿہنۿڑپاتھۿوتۿااھچۿاھتۿسپۿاشۿؿغكۿوگلاۿاشۿےنۿلارکتساہۿادتقاۿیکۿاشۿےئلۿاشۿیکۿامنرۿوہیئۿلاںیہنۿ‬ ‫وہیئ؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬اجسدہۿینیشنۿخالتفۿاخہصۿےہۿسجۿںیمۿارجاےئۿہلسلسۿاجسدہۿؿۿوتتیلۿاؿاقفۿدراگہۿاؿرۿہلمجۿمظنۿؿع قۿؿرقتۿؿقتفۿؿعمجۿؿۿفرطۿ‬ ‫ؿبصنۿؿزعلۿہلمعۿںیمۿاصحق ۿاجسدہ ۿیکۿاینمك ۿہقلطمۿسق ۿدالخ‪،‬اؿر ۿوکیئۿاخ ۿےبۿاعمۿققحتمۿںیہنۿوہلااؿر ۿرشكا ۿرعمؿفۿاکۿ‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫مضزؿعۿےہ‪،‬رعمؿفۿیہیۿےہۿہکۿاجسدہۿ سینۿؿیہۿوہاتکسۿےہۿوجۿاشۿہلسلسۿںیمۿامدؿنۿؿاجمرۿوہہکۿاشۿاکۿمراۿدصقمۿاشۿہلسلسۿاکۿاایحءۿ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ےہ ۿہن ۿہک ۿرجمد ۿوتتیل‪،‬ؿاذہا ۿوج ۿہلسلسۿاصحق ۿدراگہ ۿںیم ۿخالتف ۿ خیحہ ۿہن ۿرکھنا ۿوہ ۿںیہک ۿاجسدہ ۿ سین ۿںیہن ۿایک ۿاجلا ۿارگہچ ۿدؿرس ۿ‬ ‫یسکۿہلسلسۿاکۿاجمرۿوہہنۿہکۿؿہۿوج راشا اجمرۿیہۿںیہنۿوینۿوتۿاجسدہۿینیشنۿرنیۿربممیۿرہۿاجےئۿیگۿوتاایخیفۿاھبہجنۿہریۿاجمرۿیفۿالسلسلۃۿہکلبۿیفۿ‬ ‫شلسلۃۿاجسدہۿنسین ۿںیہنۿوہاتکساؿر ۿدعبۿوکۿااجرف ۿینیلۿاشۿاجسدہۿینیشنۿیکۿحیحصتۿںیہنۿرکیتکس"فانْالشرطْیتِدمْو ْالعامْ‬ ‫الیتأخر"(ویکہکنۿرشعۿدقممۿوہیتۿےہۿاؿرۿاعمۿاتمرخۿںیہنۿوہلا۔ف)رضحفۿادسۿااعلرنیفۿدیسۿلاۿشاہۿحمرہۿینیع‬

‫‪Page 593 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ؿایطسۿدقشۿرسہۿفضۿالکلمافۿرشفیۿںیمۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫سیچے ۿارںی ۿاعمل ۿلقن ۿرکدؿ ۿ کصے ۿراہفیلخ ۿرگن ۿتف ۿوقم ۿؿ ۿہلیبقۿ الكۿخیشۿےن ۿاشۿاہجنۿےسۿااقتنلۿفراملا ۿاؿر ۿیسکۿوکۿہفیلخۿہنۿ‬ ‫ؿارےثۿلا ۿرملد ۿہکۿوحالتفۿؿ ۿوجتمر ۿامندنیۿاںیۿخالتفۿ انبلا‪،‬وقمۿاؿر ۿہلیبقۿےنۿاشۿےکۿیسکۿؿارف ۿلا ۿرملد ۿوکۿہفیلخۿ‬ ‫مردلكۿاشمخئۿرؿاتسینۿؿاںیۿونفۿخالتفۿرا ۿخالتفۿارتفایئۿ وجتمرۿایکۿوتۿہیۿخالتفۿاشمخئۿےکۿمردلكۿاجمرۿںیہن‪،‬خالتفۿیکۿ‬ ‫وگدنی‪1‬۔‬

‫اشۿمسقۿوکۿخالتفۿارتفایئۿےتہکۿںیہ۔(ف)‬

‫ن‬ ‫ریہۿوتۿتیلۿؿہ ۿیھبۿرشكایقیقحۿاھبےجن ۿوکاحلصۿہکۿاجسدہ ۿ سین ۿوتمیل ۿےنۿاےنپۿرم ۿاوملف ۿںیمۿاش ۿےک ۿےئلۿؿتیص ۿیک‪،‬اؿرۿ‬ ‫ل‬ ‫درلارہۿوتۿتیلبۿؿتیصۿوتمیلۿاموخدۿؿدمتعمۿےہ۔ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫انما ْصح ْاذافوض ْف ْمرض ْموتہ ْوان ْلم ْیکن ْلہْ وفتضی ۿوتتیل ۿرصف ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿحیحص ۿوہیگ ۿحق ۿوتمیلۿ‬ ‫التقویضْعاماْلماْفْاللانیہْمنْانہْبمزنلۃْالویص‪ ْ،‬اینپۿرم ۿاوملفۿںیمۿوفتضیۿرک ۿارگہچۿاشۿوکۿوفتضیۿاعمۿ‬ ‫و‬ ‫احلصۿہنۿوہۿاشۿدلیلۿیکۿاینبدۿرپۿوجۿاخہینۿںیمۿےہۿہکۿؿہۿ میزہلۿؿیصۿ‬

‫وللویصْانْیویصْایلْغیہ‪2‬۔ ْ‬

‫ےکۿےہۿاؿرۿؿیصۿوکۿاایتخرۿوہلاۿےہۿہکۿدؿرس ۿوکۿؿتیصۿرک ۔‬

‫اتفؿٰیۿہمتتۿؿہریاہۿرھپۿاابشہۿؿااظنلمرۿرھپۿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫اسنادْالناظرْالْنظرْلغیہْبالْشرطْف ْمرضْالموتْ رگنانۿؿفقۿاکۿرم ۿاوملفۿںیمۿلالرشعۿرگناینۿیسکۿدؿرس ۿ‬ ‫ےکۿرپسدۿرکلاۿحیحصۿےہ۔(ف)‬ ‫صحیح‪3‬۔ ْ‬ ‫اہین ۿلك ۿ ہک ۿوتمیل ۿےن ۿسج ۿےک ۿےئل ۿؿتیص ۿیک ۿاش ۿےک ۿوہےت ۿوہےئ ۿاحمک ۿرشیع ۿدؿرس ۿوک ۿوتمیل ۿہن ۿرک ۿاگ۔رحبارلاقئ ۿرھپۿ‬ ‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫م‬ ‫شرطْفْالمجؾیبْانْالیکونْالمتویلْاویصْبہْآلخرْ حییٰیۿںیمۿرشعۿاگلیئۿہکۿوتمیلۿےنۿاینپۿومف ۿےکۿؿغك ۿیسکۿ‬

‫عندْموتہْفانْاویصْالینصبْالِایض‪4‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْفصْالکلماتْشاہۿحمرہۿینیعۿؿایطس‬

‫دؿرس ۿوکۿوتمیلۿانبےنۿیکۿؿتیصۿہنۿیکۿوہۿاؿر ۿارگۿاشۿےنۿ‬ ‫ؿتیصۿیکۿےہۿوتۿاقیضۿیسکۿاؿرۿوکۿرقمرۿہنۿرک ۔(ف)‬

‫ْ‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۶۶ /۸‬‬ ‫‪ْ3‬درملتارْکتابْاالقرا رْفصلْفْمسائلْشیتْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ْ ۶۹۶ /۷‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪4‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۶۵ /۸‬‬ ‫‪Page 594 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہنۿہکۿاےسیۿولگۿنجۿوکۿبلطۿوتتیلۿںیمۿہیۿھچکۿولغۿوہۿہکۿاشۿےکۿےئلۿانصحمفۿومانمفۿاغفالفۿوکۿذقفۿرکںیۿلالؿہجۿاملسمنۿوکۿ‬ ‫رحایمۿانبںیئ۔روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫ا ناْلنْنستعملْعلْعملناْمنْارادہ‪1‬۔رواہْالبلاریْوْ كشیبۿمہۿہزۿزگۿاےنپۿیسکۿاکمۿرپۿاےسۿاعلمۿہنۿانبںیئۿےگۿوجۿاشۿ‬ ‫احمد ْوابوداؤد ْوالنسائی ْعن ْایب ْمویس ْاالشعریْ اک ۿػالك ۿوہ(اش ۿوک ۿاخبری ۿاؿر ۿادمح ۿاؿر ۿاوبداؿد ۿاؿر ۿنسایئ ۿےنۿ‬ ‫اوبومیسۿاالرعشیۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامكۿایک۔ف)‬ ‫تعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫طالبْالتولیۃْالیویلْاالالمشروطْلہْالنظرْالنہْمویلْ ػالك ۿوتتیل ۿوکوتمیل ۿںیہن ۿانبلا ۿاجےئ ۿاگ ۿرگم ۿاش ۿؿغك ۿحقۿ‬ ‫ؿافق ۿےن ۿاش ۿوک ۿوتمیل ۿانبےن ۿیک ۿرشع ۿیک ۿوہ ۿوت ۿاش ۿؿغك ۿاشۿ‬ ‫فییدْالؾنقیذ‪2‬۔ ْ‬ ‫وکۿوتمیلۿانبںیئۿےگۿویکہکنۿؿہۿرشعۿےکۿشیقۿنبۿاکچۿےہۿاؿرۿافۿ‬

‫اشۿےکۿافندۿاکۿبلطۿاگرۿےہ۔(ف)‬ ‫راضمقۿےبۿاہشدفۿاعدہلۿلثمۿاہشدفۿاملۿےکۿدؿۿرمدۿلاۿالكۿرمدۿؿۿدؿوعرفۿسقۿہقثۿاعدلۿاےنپۿاعمہنئۿیکۿوگایہۿدںی لامكۿ‬ ‫ںیہن ۿوہیتکس ۿاؿر ۿارگ ۿرجمد ۿیسک ۿاکہہک ۿدانی ۿاکیف ۿوہ وت ۿ ٓا چ ۿرلد ۿےن ۿرمعؿ ۿوک ۿاہک ۿ ل ۿرمعؿ ۿلا ۿرکب ۿرلد ۿوک ۿہہک ۿد ۿاگ ۿہک ۿاش ۿےک ۿامن ۿلافۿ‬ ‫راضیعۿلافۿیٹیبۿےھت۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الرضاعْحجتہْحجۃْالمالْویھْشہادةْعدلیْاوْعدلْ تجحۿاملۿیہۿتجحۿراضمقۿےہۿاؿرۿؿہۿدؿۿاعدلۿرمدؿنۿلاۿالكۿ‬

‫وعدلتی‪3‬۔ ْ‬

‫اعدلۿرمدۿاؿرۿدؿۿاعدلۿوعروتنۿیکۿاہشدفۿےہ(ف)‬

‫ااسفتسرۿرپۿمنہۿریھپۿح انۿرصحیۿدلیلۿاراکرۿےہۿدؿلارہۿوپےنھچۿرپۿھچکۿانہکۿاؿرۿرسفتسمۿاکۿہنۿانھجمسۿاؿرۿشاویعنۿاکۿہہکۿدانیۿہکۿااجرفۿد ۿ‬ ‫میہ‬ ‫دیۿربتعمۿںیہنۿامتمۿغرانئۿشاہقبۿدعمۿراضۿرپۿاصفۿدالۿںیہۿاؿرۿشایعۿاےنپۿوقلۿںیمۿ م۔سپۿوصرفۿرسفتسمہۿںیمۿاایخیفۿوکۿہنۿ‬ ‫ن‬ ‫اجسدیگۿےہۿہنۿوتتیل‪،‬اؿرۿیقیقحۿاھبہجنۿیہۿاجسدہۿ سینۿؿۿوتمیلۿحیحصۿرشیعۿےہ‪،‬ہیۿوصرفۿوسالۿاکۿمکحۿےہۿارگۿؿاہعقۿایسۿرطچۿوہ۔‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْاالجاراتْبابْاسؾیجارْالرجلْالصا لحْدقیمیۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۸۵۶ /۶‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪ْ ۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالنکاحْبابْالرضاعْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷۶۹ /۶‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Page 595 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۷‬امجمق ۿاؿیٰلۿااممۿؿامجمق ۿہنیعمۿاکۿقحۿےہۿان ۿےسۿےلہپۿارگۿھچکۿولگۿامجمق ۿرکاجںیئۿان ۿوکۿااعدہۿامجمق ۿاکۿقحۿےہۿاؿرۿ‬ ‫امجمقۿاؿیٰلۿیہیۿوہیگۿوجۿاوہـنۿےنۿیکۿہکبجۿااممۿاجعمۿرشاطئۿوجارۿؿلحۿااممقۿوہ۔نتمۿرغرۿاؿرۿاشۿیکۿرشچۿدررۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫التکررْالجماعۃْفْمسجدْمحلۃْباذانْواقامۃْاالْاذاْ دجسم ۿہلحمۿںیم ۿادان ۿؿااقمق ۿےک ۿشاھت ۿرکتار ۿامجمق ۿہن ۿایکۿ‬ ‫ْاوال ْغی ْاھلہ ْالن ْحِ م ْالیسِط ْبقعلْ اجےئۿرگمۿحق ۿالہۿہلحمۿےکۿہریۿےنۿےلہپۿامجمق ۿرکایلۿوہۿوتۿ‬ ‫صل ْفیہ ر ْ‬ ‫الہ ۿہلحم ۿوک ۿادان ۿؿااقمق ۿےک ۿشاھت ۿدؿرسی ۿامجمق ۿرکاےن ۿاکۿ‬ ‫غیھم‪1‬۔ ْ‬ ‫قحۿےہۿوجۿدؿرسؿنۿےکۿلعفۿےسۿشاطقۿںیہنۿوہلا۔(ف)‬ ‫نجۿولوگنۿےنۿےبۿااظتنرۿااممۿؿؤمدنۿؿامجمقۿنیعمۿؿطاقمۿااممۿرامكۿرپۿامجمقۿرکیلۿارگۿیسکۿحیحصۿرضؿرفۿےسۿرشیعۿےسۿ‬ ‫یھت ۿاضم ہقئ ۿہن ۿاھت ۿرگم ۿطاقم ۿاامم ۿرپ ۿایقم ۿہن ۿاچےئہ ۿاھت‪،‬اؿر ۿارگ ۿلالرضؿرف ۿضحم ۿتلجع ۿےک ۿےئل ۿااسی ۿایک ۿمرا ۿایک ۿرفتقی ۿامجمق ۿےکۿ‬

‫رمبکتۿوہےئۿاؿرۿؿہۿرشفۿرہطمۿوکۿتخسۿلادنسپۿےہۿاؿرۿارگۿوخدۿایسۿرفتقیۿیکۿتینۿےسۿاشۿےکۿرمبکتۿوہےئۿوتۿانۿرپۿادشۿؿلالۿ‬ ‫اؿرۿتقری رِْاْبیْالمومنی اکۿدصطۿےہ‪،‬والعیاذباللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل۔ رہۿاحلۿااممۿامجمقۿہنیعمۿوکۿااعدہۿامجمقۿاکۿہز ۿرطچۿقحۿاھتۿ‬ ‫و‬ ‫رھپۿارگۿؿاعقۿدؿۿوصرفۿاریخہۿںیھتۿوتۿرضؿرؿہۿ ہلیۿامجمقۿقحتسمۿردۿؿاراکرۿیھتۿاؿرۿاراۿاجنۿہکۿؿغكۿؿغكۿاشعءۿاھتۿہکۿاشۿںیمۿاؿرۿ‬ ‫رہظۿںیمۿااعدہۿامنرۿرؿاۿےہۿوتۿاشۿرپۿردۿاکہیۿااھچۿرطہقیۿاھت ۿہکۿوجۿڑپھۿ ےکۿےھتۿؿہۿیھبۿدؿلارہۿرشلكۿےئکۿاجںیئۿہکۿ ٓا دنئہۿوعامۿاشۿ‬ ‫رفتقیۿںیمۿرشتکۿےسۿلاررںیہۿاؿرۿایسیۿہگجۿدہتلدۿوکۿانہکۿہکۿامہریۿدجسمۿںیمۿہنۿ ٓا ےئۿاقللۿوماخدہۿںیہنۿہکلبۿالصۿرشیعۿرکھناۿ‬ ‫ےہ‪،‬روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬ ‫منْکانْلہْسعۃْولمْیضحْفالیِربنْمصالنا‪2‬۔رواہْ سجۿاکۿاہھتۿاتچنہپۿوہۿاؿرۿغرلاینۿہنۿرک ۿؿہۿہزۿزگۿامہریۿدجسمۿےکۿ‬ ‫ش‬ ‫سحق ْبن ْراہویۃ ْوابو ْبکر ْبن ْایبْ لاشۿہنۿ ٓا ےئ۔(اشۿوکۿااممۿادمح‪،‬ا خٰظۿنبۿراوہہی‪،‬اوبۿرکبۿنبۿ‬ ‫االمام ْاحمد ْوا ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ن‬ ‫ػ‬ ‫ـی‬ ‫غل‬ ‫شؼبۃْوابنْماجۃْوْابویعل ْوالدارْقطینْوالحا کمْوْ ایبۿشینۃ‪،‬انبۿامخۃ‪،‬اوب ی‪،‬دار یۿاؿرۿاحمکۿےنۿرؿامكۿایکۿاؿرۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ہ‬ ‫غ‬ ‫ااممۿاحمکۿےنۿاشۿوکۿاوب زریہۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿحیحصۿ رار‬ ‫صححہْعنْایبْھریرةْوفْالبابْعنْابنْعباس ْ‬

‫ْالدررالحکامْشرحْغررْاالحکام‬ ‫ْکتابْالصلوةْفصلْفْاالمامۃْمطبعہْاحمدْکاملْا لکائنہْفْدارالسعادةْرصم ‪ /۶‬ۺ۽‬ ‫ٰ‬

‫‪1‬‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْاالضایحْبابْاالضایحْواجبۃْیھْامْالْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ‪۷۸۷‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 596 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْعنہم۔ ْ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬

‫دلا ۿےہ ۿاش ۿلاف ۿںیم ۿرضحف ۿانب ۿابعش ۿریض ۿاﷲ مہنع ۿےسۿ‬ ‫رؿامكۿےہ۔ف)‬

‫ؿیہ"امہری ۿدجسم"اک ۿظفل ۿےہ ۿاؿر ۿؿیہ ۿ ٓا ےن ۿےس ۿمماتعن ۿہکلب"ہززگ"اؿر"لاش ۿہن ۿ ٓا ےئ"دؿ ۿظفل ۿرادئ ۿارشاد ۿوہےئ ۿںیہۿ‬ ‫اہین"امہری"ےسۿااضتفۿكلم ۿرماد ۿںیہنۿوہیت‪،‬اہنۿارگۿوصرف ۿوصرف ۿاؿیٰلۿیھتۿا ینۿان ۿولوگنۿاکۿےلہپۿڑپھۿح انۿنظزؿرفۿ‬ ‫م‬ ‫خیحہۿرشہیعۿاھتۿاؿرۿرلدۿوکۿاشۿرپۿاػالفۿہنۿیھتۿاشۿےنۿانۿرپۿرفتقیۿامجمقۿاکۿامگنۿرکےکۿااسیۿاہکۿوتۿرلدۿرپۿاشۿےنہکۿاکۿوماخدہۿںیہنۿ‬ ‫ہکلبۿلالقیقحتۿاملسموننۿرپۿدبامگینۿیکۿسجۿےسۿوتہبۿالرمۿےہ۔‬ ‫تعایل"‬ ‫قالْاللْ ٰ ْ‬

‫‪‬‬ ‫"‪1‬۔ ْ‬

‫‪ ْ ‬اﷲ اعتیٰل ۿےن ۿارشاد ۿفراملا‪:‬ا ۿاامین ۿؿاول رلادہ ۿامگن ۿےسۿ‬ ‫رپزیہۿرکؿۿویکہکنۿضعبۿامگنۿگناہۿوہےتۿںیہ۔(ف)‬

‫اؿرۿارگۿانۿرپۿدبامگینۿہنۿیکۿرگمۿہیۿایخلۿہکۿابمداۿوعامۿتقیقحۿارمۿےسۿاغ لۿوہۿرکۿںیہکۿرفتقیۿےکۿاعدیۿہنۿوہاجںیئۿوتۿہیۿاسلامۿیھبۿںیہن‪،‬‬

‫فانہْانماْارادتحقظہم‪،‬وانماْاالعمالْبالنیاتْوانماْ ویکہکنۿاشۿےنۿوتۿضحمۿاملسموننۿےکۿظفحتۿاکۿارادہۿایکۿاؿرۿاامعلۿ‬ ‫اکۿدارۿؿۿدمارۿتینۿرپۿےہۿاؿرۿہزصخۿےکےئلۿؿیہۿےہۿسجۿیکۿاشۿ‬ ‫ْلکلْامرئْمانوی‪2‬۔ ْ‬ ‫ےنۿتینۿیک۔(ف)‬

‫اش ۿامجمق ۿںیم ۿوج ۿےلہپ ۿڑپھ ۿرک ۿرشلك ۿوہےئ ۿہی ۿان ۿےک ۿلفن ۿوہےئ ۿاؿرؿہ ۿوتمیل ۿسج ۿےن ۿرکباہق ۿادتقا ۿیک ۿاؿر ۿہی ۿایخل ۿراہ ۿہک ۿہنۿ‬ ‫رکلاۿوتۿ رتہۿاھتۿاشۿیکۿیھبۿامنرۿوہیئگۿہکبجۿہنۿادتباءۿطقفۿرشمۿؿاحلعۿےسۿػاہزاۿےبۿتینۿادتقاۿرشلكۿوہاوہۿہنۿدعبۿوکۿعطقۿادتقاۿیکۿتینۿ‬ ‫رکیلۿوہ‪،‬‬

‫و ٰذلكْالنہْفعلْالْتركْفیعملْفیہْنیۃْالِطعْکالصلٰوةْ اؿرۿااسیۿاشۿےئلےہۿہکۿكشیبۿہیۿلعفۿےہۿہنۿہکۿرتكۿوتۿاشۿںیمۿ‬ ‫تینۿعطقۿلمعۿرکیتۿےہۿےسیجۿامنرۿہنۿہکۿرؿرہۿاسیجۿہکۿاابشہۿؿہریہۿ‬ ‫دونْالصومْ‪ْ3‬کماْیظ رْبْمراجعۃْاالشباہْوْغیہا۔ ْ‬ ‫یکۿرطفۿروجفۿرکےنۿےسۿػاہزۿوہلاۿےہ۔(ف)‬ ‫اشۿےئلۿہکۿہیۿظفلۿہک"ہنۿرکلاۿوتۿ رتہۿوہلا"وخداشۿرپۿدلیلۿےہۿہکۿادتقاۿیکۿاؿرۿاشۿرپۿرمتسمۿراہاۿرگہچۿرکباہقۿےسیجۿافقسۿےکۿےھچیپۿ‬ ‫م‬ ‫امنرۿہکۿہیۿاےنپۿرمعۿںیمۿانۿاافلعۿےکۿشیقۿاےسۿلثمۿافقسۿیہۿاتھجمسۿاھت۔ااحدمكۿریثکہۿ خیحہۿںیمۿےہ‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪۶۷ /۹‬‬

‫ْ‬

‫ْصحیحْالبلاریْبابْکیفْبدءْالویحْا لخْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچ‪۷/ ۶‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْالِاعدةْالثانیۃْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬ۼ‪۹‬لا‪۵‬ۺ‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 597 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫روسلۿاﷲ یلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫ثلثۃ ْالترفع ْصالت م ْفوق ْرؤس م ْشربا ْرجل ْامْ نیت ۿوصخشن ۿیک ۿامنر ۿوبقل ۿںیہن ۿوہیت‪،‬الك ۿؿہ ۿہک ۿیسک ۿامجمقۿ‬ ‫قوماْوھمْلہْکارھون‪1‬۔ھذالقظْابنْماجۃْعنْابنْ یکۿااممق ۿرک ۿاؿر ۿاںیہنۿاشۿیکۿادتقا ۿلاوگار ۿوہ(ہیۿظفلۿااممۿ‬ ‫انب ۿامہج ۿےک ۿںیہ ۿاوہـن ۿےن ۿاش ۿوک ۿدیسلا ۿرضحف ۿانب ۿابعشۿ‬ ‫عباسْریضْاللْعنہماْبسندْحسن۔ ْ‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫ریضۿاﷲ اعتیٰلۿامہنعۿےسۿدنسنسحۿےکۿشاھتۿرؿا كۿ راملا۔ ف)‬ ‫وتلا ٓا ہکنۿدتقموینۿےکۿدلۿںیمۿرکاہقۿےہۿاؿرۿلاوگاریۿےکۿشاھتۿاشۿےکۿدتقمیۿوہےئۿانۿیکۿامنرۿںیمۿصقنۿہنۿفراملاۿہکلبۿااممۿیکۿ‬ ‫امنرۿںیمۿحقۿہکۿانۿیکۿرکاہقۿوبہجۿرشیعۿوہۿؿرہنۿؿلالۿانۿرپۿےہۿکماْفْالدرْوغیہ(اسیجۿہکۿدرۿؿہریہۿںیمۿےہ۔ف)‬ ‫اقول‪:‬وبالجملۃ ْالنیۃ ْھو ْالِصد ْالجازم ْفاذاوجدْ اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہکوہن ۿہک)تین ۿدصق ۿاجرم ۿوک ۿےتہک ۿںیہ‪،‬حقۿ‬ ‫وجدتْوربماْیِصدْاالنسانْشؼئاْوھوْلہْکارہ ْوعنْ دصق ۿاجرم ۿلالا ۿایگ ۿوت ۿتین ۿلایئ ۿیئگ ۿاسباؿاقف ۿانسان ۿیسک ۿسیی ۿاکۿ‬ ‫ھذاْنصْعلماؤناْانْاالرادةْترجحْاحدْالمؾساوییْ دصقۿرکلا ۿےہۿاحالہکنۿؿہۿاےسۿلاوگار ۿوہیتۿےہ‪،‬اشۿیک ۿاینبد ۿرپۿ‬ ‫امہر ۿاملعءۿےنۿصنۿفرامیئۿہکۿارادہۿدؿ ۿسمؿیۿزیچؿنۿںیمۿ‬ ‫بلْربماْترجحْالمرجو حْلمنْعنْلہْطریِانْاحدھماْ‬ ‫ےسۿالكۿوک ۿرتحیجۿداتی ۿےہ ۿہکلب ۿضعبۿد ہعۿرموجچۿوکۿرتحیجۿداتیۿ‬ ‫تعایل" ْ‬ ‫احسنْفعمدایلْاالخریْوقدْقالْاللْ ٰ ْ‬ ‫ےہۿاشۿصخۿےکۿےئلۿسجۿوکۿدؿۿراےتسۿدرۿشیپۿںیہۿنجۿںیمۿ‬ ‫‪2""‬۔ ْ‬ ‫"‬ ‫ےسۿالكۿانسحۿےہۿوتۿاشۿےنۿدؿرس ۿاکۿارادہۿرکایلۿاؿر ۿاﷲ‬ ‫اعتیٰلۿےنۿارشاد ۿفراملا ۿہکۿمتۿرپۿاہجد ۿفر ۿرکدلا ۿایگۿاحالہکنۿؿہۿ‬ ‫ںیہمتۿلاوگارےہ۔(ف)‬ ‫ار الاؿہۿلارارۿوہمۿجنگ داکنۿاحیجۿدبعاﷲ اخنۿرمہلسۿدمحمۿاخنۿاصحقۿ ۼ‪۶‬امجدیۿاالؿیٰلۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬

‫ہلئسم ‪۶۶‬ۻ‪:‬‬ ‫ایک ۿفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿنیتم ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿدجسم ۿؿاعق ۿںیم ۿہلحم ۿوچرک ۿونکان ۿالاؿہ ۿںیم ۿشیپ ۿدرؿارہ ۿالكۿ‬ ‫ارایض ۿكلم ۿدجسم ۿایسی ۿےہۿہکۿسجۿرپ ۿلال ۿڑکلی ۿریھک ۿاجیت ۿےہ ۿدؿ ۿصخ ۿؿارف ۿیلع ۿؿایغف ۿادلنی ۿاش ۿےک ۿوتمیلۿںیہۿوہنجن ۿےنۿ‬ ‫اؿباۿاچرۿشالۿےکۿؿاےطسۿیمسمۿرمیحۿاخنۿوکۿلالۿرےنھکۿےکۿؿاےطسۿغلبمۿےمۿ‪/‬اموہارۿرکاہیۿرپ‬

‫ْسننْا بنْماجہْابوابْاقامۃْالصلواتْبابْمنْامْقوماْوھمْلہْکارھونْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿرکایچۿ ۾ۻ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۷‬ۻ‪۷۶‬‬ ‫‪Page 598 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫دیۿیھتۿسجۿیکۿاعیمدۿمیؾضیۿوہیئگۿرھپۿرکاہیۿااضہفۿرکےنۿےکۿلامكۿرمیحۿاخنۿذموکرۿےسۿاہکۿایگۿاشۿےنۿااضہفۿرکےنۿےسۿیعطقۿ‬ ‫اراکر ۿرکدلا ۿاؿر ۿاہکۿوجۿاشۿےسۿرلادہۿد ۿاشۿوکۿارایضۿرکاہیۿرپۿد ۿدؿ ۿنسح اافتطۿےسۿالكۿدؿرسۿا ۿصخۿیمسمۿرمیحۿاخن ۿہلۿ‬ ‫ہع‪/‬اموہاریۿرپۿ ےنیۿوک ٓا امدہۿوہا‪،‬دؿوننۿوتمویلنۿےنۿرمیحۿاخنۿلاینۿوکۿہلۿہع‪ /‬اموہارۿرپۿدؿۿشالۿےکۿےئلۿرکاہیۿلاہمۿاھکلۿرکۿررٹسجیۿ‬ ‫رکادیۿرگمۿشاقبۿرکاہیۿدارۿےنۿونہرۿرنیمۿوکۿاخیلۿںیہنۿایکۿوجۿخدلدۿرکاہیۿدارۿوکۿاشۿرپۿہضبقۿدلاۿاجےئ‪،‬ایغفۿادلنیۿوتمیلۿلاینۿرکاہیۿ‬ ‫دار ۿشاقب ۿاکۿمہۿایخلۿوہایگےہ ۿاؿر ۿااکسدیل ۿدصقمۿہیۿےہۿہک ۿارایض ۿاش ۿرکاہیۿرپشاقب ۿرکاہی ۿدار ۿیہۿےک ۿلاش ۿرےہ ۿؿارف ۿیلع ۿوتمیلۿ‬ ‫اؿلۿےنۿرہچکیۿدویاینۿالاؿہۿںیمۿاخیلۿرکاےنۿارایضۿدجسمۿیکۿلاشلۿرمیحۿاخنۿشاقبۿرکاہیۿدارۿرپۿدامرۿرکۿدیۿےہۿسجۿںیمۿوتمیلۿلاینۿ‬ ‫ےنۿرشتکۿےسۿیعطقۿاراکرۿرکدلاۿایسیۿوصرفۿںیمۿایغفۿادلنیۿوتمیلۿلاینۿذموکرۿاقللۿوتمیلۿرےنہۿےکۿےہۿلاںیہن؟اؿرۿؿارفۿ‬ ‫یلعۿوتمیلۿاؿلۿاکۿہیۿلعفۿوماقفۿرشفۿرشفیۿےکۿےہۿلاۿںیہنۿاؿرۿرمیحۿاخنۿشاقبۿاقللۿےبۿدیلخۿےہۿلاۿںیہنۿ؟ۿزینۿدجسمۿےکۿعفنۿےکۿ‬

‫ایخل ۿےس ۿہل ۿہع ۿ‪ /‬اموہار ۿرنیم ۿااھٹلا ۿوتمیل ۿاؿل ۿیک ۿراےئ ۿےک ۿوماقف ۿاؿیٰل ۿےہ ۿلا ۿےم‪/‬اموہار ۿرپحصق ۿراےئ ۿوتمیل ۿلاین ۿیک ۿاؿر ۿایسیۿ‬ ‫وصرفۿںیمۿوکنۿرکاہیۿدارۿاقللۿرتحیجۿےہۿدقمہمۿوچہکنۿرہچکیۿدویاینۿںیمۿرریۿوجتمرۿےہ‪،‬اذہاۿدروخاسقۿیکۿاجیتۿےہۿدلجۿوجافۿ‬ ‫رمحمقۿفراملااجےئ۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬

‫ہکبجۿرمیحۿاخن لاینۿےنۿنیتۿرؿےپۿاموہارۿااضہفۿرکےکۿدؿۿشالۿےکۿےئلۿررٹسجیۿرکایلۿػاہزۿوہاۿہکۿؿہۿمیعیقۿںیہنۿاؿرۿہکبجۿایغفۿ‬ ‫ادلنی ۿیھب ۿاےس ۿااجرہ ۿدےنی ۿںیم ۿرشلك ۿاھت ۿہی ۿااجرہ ۿرضؿر ۿلام ۿؿلاذف ۿوہایگ ۿاف ۿایغف ۿادلنی ۿوک ۿاش ۿےس ۿرھپےن ۿاک ۿوکیئ ۿااقحتسطۿ‬ ‫ںیہن‪،‬رمیحۿاخنۿشاقبۿیکۿےبدیلخۿؿاحقۿےہۿایغفۿادلنیۿےکۿافۿاشۿاکۿرطدفارۿوہرکۿؿفقۿاکۿاصقننۿاؿرۿاشۿاکۿافدئہۿاچاتہۿاؿرۿوخدۿ‬ ‫اینپۿامتمۿدشہۿاکررؿایئۿوکۿلا لۿرکےنۿاکۿوخااگتسرۿےہ‪،‬وتۿاےنپۿدایتۿعفنۿےکےئلۿوجۿھچکۿارضارۿرک ۿوھتراۿےہۿااسیۿصخۿانیمۿہنۿوہاگۿ‬ ‫ہکلبۿاخنئۿاؿرۿاخنئۿاکۿزعمؿلۿرکلاۿؿاحقۿارگہچۿوخدۿؿافقۿوہ‪،‬دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ویزنعْوجوباْبزازیۃْولو ْالواقفْدررْفغیہْباالویلْ اخنئ ۿوتمیل ۿوک ۿؿالمك ۿؿفق ۿےس ۿؿوجلاراکل ۿدلا ۿاج۔اگی(مرارہی)‬

‫غیمامون‪1‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ارگہچۿؿہۿوخدۿؿفقۿرکےنۿؿاالوہ(درر)وتۿہریۿؿافقۿوکۿوصبرفۿ‬ ‫دبرہجۿاؿیٰلۿراکلۿدانیۿؿاحقۿوہاگ۔(ف)‬

‫ْ‬ ‫‪Page 599 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اہنۿارگۿوکیئۿؿہجۿوقعملۿاقللۿوبقلۿایبنۿرک ۿہکۿلاینۿوکۿرکاہیۿرپۿدےنیۿںیمۿؿفقۿاکۿہیۿرضرۿےہۿارگۿاظبہزۿہعمۿہعۿ‪/‬ۿرؿےپۿاکۿعفنۿےہۿرگمۿؿہۿرضرۿ‬ ‫دشلدۿاشۿےسۿرلادہۿےہۿاذہاۿافۿںیمۿاشۿااجرہۿوکۿخسفۿرکلاۿاچاتہۿوہنۿاؿرۿہیۿارمۿلامكۿوہاجےئۿوتۿاشۿرپۿاسلامۿہنۿرےہۿاگۿہکلبۿاشۿاکۿایخلۿاقللۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ریپؿیۿوہاگ۔واللْ ٰ‬ ‫۾‪۷‬رحقۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫اریلعۿگرھۿلارارۿومیتۿدجسمۿرمہلسۿیلعۿادلنیۿوسدارگۿلارہچۿ‬ ‫ہلئسم‪:۹۶۷‬‬ ‫ن‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿایکۿرپدہۿ سینۿوعرفۿیسکۿاےسیۿؿیلۿیکۿدراگہۿیکۿہکۿسجۿاکۿشاالہنۿرعشۿاؿرۿافہحتۿوخاینۿوہیتۿےہۿ‬ ‫ن‬ ‫وتمیل ۿوہیتکس ۿےہ؟ایک ۿرپدہ ۿ سین ۿوعرف ۿیسک ۿاےسی ۿسربناتن ۿوک ۿہک ۿسج ۿںیم ۿدنچ ۿسمخد ۿوہن ۿاؿر ۿاش ۿںیم ۿامنر ۿمیخگاہن ۿادا ۿوہیت ۿوہ ۿوت ۿوتمیلۿ‬ ‫وہیتکسۿےہ؟‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وعرفۿیھبۿوتمیلۿاؿاقفۿوہیتکسۿےہۿدوکرفۿرشعۿوتتیلۿںیہن۔واللْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫اردلہؿاینۿینینۿلالۿرمہلسۿزعمرۿارل مٰنۿاصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪ ۹۶۸‬لا ۻ‪:۹۶‬‬

‫‪۷۸‬امجدیۿاالؿیٰلۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬ ‫(‪)۶‬لاوخادنہۿصخۿوسدۿےکۿرؿےپۿےسرؿرۿاگررکےنۿؿاالۿاؿرۿدایتۿرشجنۿیکۿانبۿرپۿوموقہفۿ ٓا دمینۿوکۿےبۿاجۿلالۿاقدعہۿرصفۿرکےنۿؿاالۿ‬ ‫اؿر ۿاؿاقف ۿیک ۿ ٓا دمین ۿےک ۿرؿےپ ۿوکاینپ ۿاجترف ۿںیم ۿخالف ۿاقدعہ ۿانمجن ۿشالم ۿرکےک ۿدایت ۿافدئہ ۿاحلص ۿرکےن ۿؿاال ۿانمجن ۿاشالہیمۿ‬

‫وکیئۿدہعہۿدارۿلاۿمظتنمۿلاۿانیمۿوہاتکسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۷‬صخۿرقمؿ ۿوقعمل ۿدعتادۿاک ۿمضہ ۿرکےنۿؿاالۿوجۿدویاہیل ۿوہاکچۿےہۿاؿرۿلادنب ۿوصمۿؿٰولصہ ۿیھب ۿہنۿوہۿاؿر ۿدضیۿیھبۿانیم ۿلاۿاٰیلعۿدہعہۿدارۿ‬ ‫وہاتکسۿےہ؟‬ ‫(‪)۸‬انمجنۿاشالہیمۿذمیبہۿخدامفۿےکۿؿاےطسۿمکۿارۿمکۿاایتحعۿاکۿصخۿدہعلدارۿلاۿمظتنمۿلاۿانیمۿلاۿالہۿوہاتکسۿےہ؟‬ ‫(‪)۹‬اکیزۿاملعےئۿدنہۿےکۿوتفؿن ۿےکۿخالۿف اؿرۿطاقیم ۿاملسملان ۿےکۿخالفۿاےنپۿدایت ۿعفنۿؿامنشئۿؿارغا ۿےک ۿاحلع ۿےسۿدبعمۿاگہ ۿا ینۿدجسم ۿوکۿ‬ ‫ربیۿؿۿرتنیۿد ۿرکۿدرگیۿذماہقۿےکۿااخش ۿوکدموعۿرکےکۿفرشۿدجسمۿرپۿلمعتسمۿوجوتنۿےسۿزگرےتۿوہےئۿےلۿاجۿرکۿااحػہۿدجسمۿںیمۿہسلجۿ‬ ‫غرار ۿد ۿرک ۿاےنپ ۿاخموفلن ۿیک ۿدمح ۿؿانث ۿرکلا ۿاؿر ۿلاایلن ۿاجب ۿرک ۿوخش ۿؿرخم ۿدرک ۿرکلا ۿاش ۿمسق ۿےک ۿااعفل ۿےک ۿااخش ۿانمجن ۿاشالہیم ۿےک ۿدہعلدارۿ‬ ‫وہ شکیےۿںیہۿلاںیہن؟‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬ںیہن‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ْاویلْلو ْ‬ ‫ویزنعْوجوباْولوالواقفْفغیہ ٰ‬

‫اخنئ ۿوتمیل ۿوک ۿؿالمك ۿؿفق ۿےس ۿؿوجلا ۿراکل ۿدلا ۿاج۔اگی ۿارگہچ ۿؿہۿ‬ ‫وخدۿؿفقۿرکےنۿؿاالۿوہۿوتۿہریۿؿافقۿوک‬

‫‪Page 600 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وصبرفۿایخمكۿدبرہجۿاؿیٰلۿراکلۿدانیۿؿاحقۿوہاگ۔(ف)‬ ‫غیْمامونْ‪1‬۔ ْ‬ ‫(‪)۷‬ہنۿر مۿمضہ رکےنۿؿاالۿانیمۿوہےکسۿہنۿہریۿلادنبۿوصمۿؿٰولصہۿوکۿارسفیۿلمۿےکس۔نییبتۿالخؼاقئۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫النْفْتِدیمہْتعظیمہْوقدْوجبْعلمھیْاھانتہْشرعا‪2‬۔ ْ افقسۿوکۿدقممۿرکےنۿںیمۿاشۿیکۿمیظعتۿےہۿاحالہکنۿاملسموننۿ‬ ‫رپۿرشكاۿاشۿیکۿوتنیہۿؿاحقۿےہ۔(ف)‬ ‫(‪)۸‬ینس‪،‬دیۿملع‪،‬رپزیہۿاگر‪،‬دلادتنار‪،‬وہایشر‪،‬اکرزگار۔‬ ‫ٰ‬ ‫(‪)۹‬اےسیۿااخش ۿادهیۿدہعہۿدار ۿیھبۿںیہنۿوہ شکیےۿہکۿافقسۿاجمہز ۿؿابیبكۿؿمینالےئۿبضغۿرف ۿاالرلاف ۿںیہ‪،‬دحمك ۿںیمۿےہۿ‬ ‫روسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫ْلذلكْالعرش‪3‬۔ ْ حقۿافقسۿیکۿدمچۿیکۿاجیتۿےہۿرفۿزعؿلجۿبضغۿفراملاۿےہۿ‬ ‫اذامدحْالقاسقْغضبْالربْواھتز ٰ‬ ‫اؿرۿرعشۿایہٰلۿلہۿاجلاۿےہ۔‬ ‫دمچۿافقسۿرپۿہیۿاحلۿےہۿاخمافلنۿاشالمۿلثمۿونہد(نجۿےکۿانمغكۿ ٓا چۿڈیلرۿاکپرےتۿںیہۿاؿرۿانۿیکۿےجۿوبےتلۿںیہۿاؿرۿؿیہۿسمخدۿ‬ ‫مسل‬ ‫ںیمۿرتنیۿسلجمۿہکلبۿمنیزۿرپؿاظعۿ مینۿانبےئۿاجرےہۿںیہ)انۿیکۿےجۿاکپرےنۿاؿرۿدمحۿاگےنۿاؿرۿدجسمۿںیمۿاشۿرپۿوخیشۿیکۿلاایلنۿ‬

‫اجبےنۿرپۿاشالمۿیھبۿاقمئۿرانہۿدوشارۿےہۿانمجنۿاشالہیمۿیکۿدہعہۿداریۿوتۿدرانکرےہ۔ۿاتفؿٰیۿریہظۿہیۿؿۿاابشہۿؿااظنلمرۿؿعمجمۿاالرہنۿؿونتریۿ‬ ‫االاصبرۿؿدراتخمرۿؿہریہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لو ْسلم ْعلْالذیمْتبجیالْکقرْولو ْقال ْلمجویسْیاْ ارگۿدیمۿاکفرۿوکۿاملسمنۿوطبرمیظعتۿشالمۿےہکۿوتۿاکفرۿوہاجےئۿاگۿاؿرۿ‬ ‫وجمیسۿوکۿنعـیماۿاہکۿا ۿریم ۿاناتدۿوتۿاکفرۿوہایگ۔(ف)‬ ‫استاذیْتبجیالْکقر‪4‬۔ ْ‬ ‫اےسیۿولوگنۿےکۿلاشۿانھٹیبۿیھبۿغر ٓا نۿمیظعۿےنۿلااجمرۿفراملا‪:‬‬ ‫"‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪5‬‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫‪ "‬۔واللْ ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫و‬ ‫اؿر ۿارگ ۿاطیشن ۿےھجت ۿ ھالد ۿوت ۿلاد ۿ ٓا ےن ۿرپ ۿػامل ۿوقم ۿےک ۿشاھتۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫مقۿلییھ۔(ف)واللْ ٰ‬

‫ْ‬

‫ْتبییْالحِائق‬ ‫ْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْالمطبعۃْالکربیْاالمییۃْرصمۿ‪۶ /۷‬ۺ‪۷‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪ْ3‬شعبْاالیمانْبابْفْحقظْاللسانْدحمك ۻ۽۽‪ْ۹‬دارالکتابْالعلمیہْبیوتْ‪ْ ۷۸۵ /۹‬‬ ‫‪ْ4‬درملتارْکتابْالحظرْواالباحۃْفصلْفْا لؽیعْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶ /۷‬ۺ‪ْ ۶‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪5‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْۻ ‪/‬۽ۻ‬ ‫‪Page 601 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ۼامجدیۿابآرخہۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ارۿدباوینۿ‬ ‫ہلئسمۼ‪:۹۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿؿفقۿرعہصۿدرارۿےسۿخالۿ ٓا لاۿےہۿرشاطئۿؿۿاحالفۿؿفقۿھچکۿولعممۿںیہنۿںیہۿزجبۿ‬ ‫اشۿدقرۿےکۿوتتیلۿہشیمہۿےسۿالكۿاخدنانۿاخ ۿںیمۿلالاحلعۿؿرامكۿ یلۿ ٓا یتۿےہۿوتمیلۿاحلۿےنۿاےنپۿالكۿالہۿاخدنانۿوکۿاانپۿہفیلخۿ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫اؿرۿاجسدہۿ سینۿانبلاۿاؿرۿدعبۿاےنپۿاانپۿاج سینۿاؿرۿوتمیلۿغرارۿدلا‪،‬اشۿیکۿؿافف ۿےکۿدعباۿشۿاکۿاجیتھبۿلااقحتسطۿؿرامكۿدوعلدارۿوتتیلۿ‬ ‫ےہ‪،‬درااحنہکیلۿاشۿاکۿلاف ۿتیقحۿوموقہفۿےسۿمررطفۿایکۿاجاکچۿےہۿاؿر ۿاغرار ۿھکلۿاکچۿےہۿہکۿیھبکۿاعممالف ۿؿفقۿںیمۿدسقۿ‬ ‫ادناریۿہنۿرک ۿاگۿزینۿاجیتھبۿذموکرۿوتمیلۿوکۿرضرۿدشلدۿاچنہپےنۿںیمۿزساۿلافۿوہاکچۿےہۿاؿرۿلامہۿوتمیلۿاؿرۿاشۿےکۿ ےک ےجۿےکۿؿغكۿ‬ ‫ن‬ ‫ؿافف ۿوتمیل ۿالك ۿتخس ۿدینمش ۿاؿر ۿدعاؿف ۿیھت‪،‬ایکرشكا ۿااسی ۿاجیتھب ۿتیقح ۿوموقہف ۿاک ۿاقمبہلب ۿاج سین ۿلامرد ۿدشہ ۿےک ۿوتمیل ۿرقمر ۿوہاگۿ‬ ‫لاوتمیلۿوتمیفۿاکلامردۿدشہۿصخۿرمحجۿوہاگ؟‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫مل‬ ‫وتتیلۿںیمۿوترمكۿاجریۿںیہنۿضحمۿمرانبےئۿؿرامكۿاداعےئۿوتتیلۿلا لۿؿرمدؿدۿےہ۔ردا خنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫واعتِادھمْان ْخبز ْاالب ْالبنہ ْالیقیدلما ْفیہْمنْ اؿرۿانۿاکۿہیۿااقتعدۿدیفمۿںیہنۿہکۿلافۿیکۿرؿیٹۿےٹیبۿیکۿےہۿویکہکنۿ‬

‫تغییْحکمْالشر ع‪1‬۔ ْ‬

‫اشۿںیمۿمکحۿرشفۿیکۿدبتیلیۿےہ۔(ف)‬

‫ن‬ ‫وتمیل ۿاحل ۿےن ۿےسج ۿاےنپ ۿدعب ۿوتمیل ۿایک ۿوتمیل ۿوہایگ ۿارگ ۿہی ۿؿتیص ۿرم ۿومف ۿںیم ۿیک ۿحق ۿوت ۿػاہز ۿےہ ۿہک ۿؿہ ۿاج سین ۿدعب ۿومفۿ‬ ‫ل‬ ‫وتمیلۿوہایگاؿرۿلالؿہجۿرشیعۿیسک وکۿاشۿےسۿانمرمقۿاصلاۿاجمرۿںیہن۔ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫صحْاذافوضْفْمرضْموتہْوانْلمْیکنْالتقویْضْلہْ وتمیل ۿےن ۿاینپ ۿرم ۿومف ۿںیم ۿیسک ۿدؿرس ۿوک ۿؿالمكۿ‬ ‫عا رْما ْلما ْف ْاللانیۃ ْانہ ْبمزنلۃ ْالویص ْوللویص ْانْ وسمكۿدیۿوتۿحیحصۿےہۿارگہچۿاشۿےکےئلۿوفتضیۿاعمۿہنۿوہۿاشۿ‬ ‫و‬ ‫دلیلۿیکۿاینبدۿرپۿوجۿاخہینۿںیم ےہۿہکۿوتمیلۿ میزہلۿؿیصۿےکۿےہۿ‬ ‫ْایلْغیہْ‪2‬اھ۔ ْ‬ ‫یویص ٰ‬ ‫اؿرؿیصۿوکۿاایتخر ۿوہلا ۿےہۿہک ۿؿہۿدؿرس ۿوکۿؿتیصۿرک ۔‬ ‫اھ(ف)‬ ‫اؿرۿارگۿاینپۿاحلكۿتحصۿںیمۿیکۿاؿرۿدقمی ےساشۿؿفقۿےکۿوتمویلنۿںیمۿاشۿاکۿدوتسرۿخالۿ ٓا لاۿےہۿہکۿوتمیل‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۶۶ /۸‬‬ ‫‪Page 602 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ن‬ ‫ن‬ ‫اینپ ۿایحف ۿؿتحص ۿںیم ۿاےنپ ۿاج سین ۿوک ۿاےنپ ۿدعبوتمیل ۿانبےتیل ۿںیہ ۿاؿر ۿؿہ ۿوتمیل ۿوہلا ۿےہ ۿحق ۿیھب ۿػاہز ۿےہ ۿہک ۿیہی ۿاج سین ۿرشبعۿ‬ ‫ل‬ ‫اتیلہۿرشہیعۿوتمیلۿوہایگ۔دؿرساۿشۿیکۿانمرمقۿںیہنۿرکاتکس۔ردا مخنارۿںیم ےہ‪:‬‬

‫ف ْالذخیة ْسئل ْشیخ ْاالسالم ْعن ْوقف ْمشہورْ دریخہۿںیمۿےہۿخیشۿاالشالمۿےسۿاشۿؿفقۿوہشمۿرےکۿلار ۿ‬ ‫اشؾب تْمصارفہ‪،‬قالْینظرْایلْالمعہودْمنْحالہْفیماْ ںیم ۿوپاھچ ۿایگ ۿسج ۿےک ۿاصمرفۿ ہبتشۿوہےئگںیہ ۿوتخیش ۿاالشالمۿ‬ ‫سبق ْمن ْالزمان ْمن ْان ْقوامہ ْکیف ْیعملون ْفیہْ ےنۿفراملا ۿہکۿدقمیۿرامہنۿےسۿاشۿؿفقۿےکۿلار ۿںیمۿوجۿ‬ ‫ومعمل ۿخال ۿ ٓا راہ ۿےہ ۿاش ۿرپ ۿرظن ۿیک ۿاجیگیئ ۿہک ۿوتمایلن ۿشاہقب ۿاشۿ‬ ‫فیؽینْعلْ ٰذلک‪1‬۔ ْ‬ ‫ںیمۿایکۿدلمعرۿ ٓا دمۿرکےتۿےھتۿسپۿایسۿرپۿانبءۿیکۿاجےئۿیگ۔ (ف)‬ ‫اؿرۿارگۿہیۿومعملۿدقمیۿںیہنۿوتۿوتمیلۿاینپۿتحصۿںیمۿوخدۿؿفقۿےسۿخداۿوہلاۿاؿرۿدؿرس ۿوکۿاینپۿہگجۿاقمئۿرکلاۿونممفۿوہلاۿہکۿاشۿےکۿ‬ ‫ےئلۿاشۿیکۿااجرفۿاجمكۿؿافقۿےسۿوبہجۿاشیناہۿرشاطئۿلامكۿںیہن۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ارادْالمتویلْاقامۃْغیہْمِامہْفْحیاتہْوصحتہْانْ وتمیلۿےنۿارادہۿایکۿہکۿیسکۿاؿرۿصخۿوکۿاینپۿایحفۿؿتحصۿںیمۿ‬ ‫اانپۿاقمئۿطاقمۿرک ۿارگۿاشۿےکۿےئلۿوفتضیۿاعمۿےہۿوتۿحیحصۿ‬ ‫کانتْالتقویضْلہْعاماْصحْواالال‪2‬۔ ْ‬

‫ےہۿؿرہنۿںیہن(ف)‬ ‫رگمۿاہینۿااسیۿںیہنۿہکلبۿاےنپۿدعبۿاےکسۿےئلۿؿتیصۿوتتیلۿیکۿےہۿوتۿہیۿمؾلؼاۿہزۿوصرفۿںیمۿاجمرۿؿحیحصۿوہلاۿاچےئہۿحقۿلكۿاخمفلۿ‬ ‫للویصْانْیویصْایلْغیہ‪3‬ۿ‬ ‫رشف ۿہن ۿوہ ۿہک ۿوبہج ۿدعم ۿملع ۿرشاطئ ۿاخمتفل ۿرشاطئ ۿؿافق ۿےس ۿوفحمع ۿےہ ۿؿیہ ۿابعرف ۿاقصیحان ۿ‬ ‫ٰ‬ ‫(ؿیصۿوکاایتخرۿےہۿہکۿیسکۿاؿرۿصخۿوکۿؿتیصۿرک ۔ف)اشۿےکۿےئلۿاکیفۿےہ‪،‬‬

‫وترك ْالسابِی ْالیدل ْعل ْشرط ْالعدم ْبل ْعلْ اؿر ۿشانیقبۿاکۿیسکۿزیچۿوکۿرتكۿرکلا ۿاشۿلاف ۿرپۿداللك ۿںیہنۿ‬ ‫عدمْالشرطْو ْالمؾبعْالعملْدونْالرتكْالذیْلؼسْ رکلا ۿہک ۿاش ۿاک ۿہن ۿوہلا ۿرشع ۿےہ ۿہکلب ۿاش ۿرپ ۿداللك ۿرکلا ۿےہ ۿ ہکۿ‬ ‫اش ۿاک ۿوہلارشع ۿںیہن ۿاؿر ۿاابتف ۿلمع ۿیک ۿیک ۿاجیت ۿےہ ۿہنۿہک ۿرتكۿ‬ ‫منْافعالْالمکلقیْوالمِدورال م‪،4‬کمافْ ْ‬ ‫مل‬ ‫یکۿوجۿااعفلۿ ک فینۿںیمۿےسۿںیہن۔‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹۵۹ /۸‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪ْ ۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫فتاویْقایضْخانْکتابْالوقفْفصلْفْاجارةْاالوقافْونبکصـرۿؤنھکلۿ‪ /۹‬۽‪۸‬ۼ ْ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪1‬‬

‫ْغمزْالعیونْالبصائرْمعْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْالِاعدةْالثانیۃْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪ /۶‬ۼ‪۹‬‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 603 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫غمزْالعیونْوشتانْماْالرتكْوالکفْولمْیؿبت۔ ْ‬

‫اؿر ۿہن ۿیہۿانۿیک ۿدقرف ۿںیمۿےہ ۿاسیجۿہک ۿزمغۿالعیـن ۿںیمۿےہۿفکۿ‬ ‫ینعمبۿرؿانکۿرتكۿےس ۿفلتخمۿےہۿاؿر ۿفکۿلامك ۿںیہنۿوہا (ہکلبۿ‬ ‫رتكۿلامكۿوہاےہ۔(ف)‬

‫ن‬ ‫و‬ ‫لاہلمجلۿ ہلیۿدؿۿوصروتنۿںیمۿاج سینۿذموکرۿیکۿتحصۿوتتیلۿاصلاۿلحمۿہبشۿںیہنۿہکبجۿرشكاۿاشۿاکۿالہۿوہ‪،‬اؿرۿرسیتیۿوصرفۿںیمۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫یھبۿػاہزۿیہیۿےہۿہکۿاشۿیکۿوتتیلۿحیحصۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم ۽‪:۹۶‬‬

‫اررہشۿہلحمۿڑچاھیئۿبینۿوئسمہلۿیشنمۿدمحموہظرۿاصحقۿ‬

‫ۻ‪۶‬رفصۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿایتفمنۿرشفۿنیتمۿچیبۿاشۿہلئسمۿےکۿہکۿالكۿمررگۿےنۿاینپۿایحفۿںیمۿاجدئادۿوموقہفۿاکۿرلدۿوکۿلدرہعیۿكیلمتۿ‬ ‫ن‬ ‫لاہمۿےکۿوتمیلۿایکۿاؿرۿہیۿاھکلۿہکۿلاایحفۿہیۿوتمیلۿرےہۿاؿرۿدعبۿاشۿےکۿوجۿوتمیلۿلاۿاجسدہۿ سینۿوہےئۿاشۿوکۿیھبۿایسۿرحتریۿاکۿاکردنبۿرانہاچےئہۿاؿرۿ‬

‫دروصرفۿخالفۿؿرریۿےکۿریم ۿرملدانۿرسۿمر ٓا ؿردہۿسجۿوکۿانمسقۿںیھجمسۿرقمرۿرکںی‪،‬انۿمررگۿےنۿرپدہۿفراملاۿاؿرۿدعبۿالكۿرامہنۿ‬ ‫ےکۿرلدۿاکیھبۿاکۿااقتنلۿوہایگۿافۿرلدۿاکۿزلاکۿہیۿاچاتہۿےہۿہکۿںیمۿاےنپۿلافۿاکۿاقمئۿطاقمۿونبنۿاؿرۿانۿمررگۿےکۿؿارلانۿرشیعۿہیۿاچےتہۿںیہۿہکۿ‬ ‫مہۿںیمۿےسۿوکیئۿصخۿوہلاۿاچےئہ‪،‬وتۿایسیۿوصرفۿںیمۿاررؿےئۿرشفۿرشفیۿےکۿؿارلانۿوتمیلۿاکۿقحۿےہۿلاۿؿارلانۿمررگۿاک‪،‬اؿرۿریقفۿیکۿ‬ ‫دگیۿرپۿؿرامكۿیسکۿیکۿاجمرےہۿلاںیہن؟بؼنواتوجروا۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫ایبنۿشالئۿےس ۿولعمم ۿوہاۿہکۿؿہۿاجدئاد ۿےلہپۿرلاینۿؿفقۿوہیکچ ۿیھتۿاش ۿیکۿوتقیث ۿےکےئل ۿہیۿؿفقۿلاہمۿاھکل ۿایگۿےہ ۿےسج ۿیطلغ ۿلا ۿلاؿاػفیۿےسۿ‬ ‫كیلمت ۿلاہم ۿھکل ۿدلا ۿاش ۿںیم ۿوتمیل ۿذموکرےک ۿدعب ۿدرلارہ ۿوتتیل ۿیسک ۿرشع ۿیک ۿرصتحی ۿںیہن ۿےہ‪،‬ایسی ۿوصرف ۿںیم ۿؿارلان ۿوتمیل ۿذموکر ۿوکۿ‬ ‫وتتیل ۿرپ ۿوکیئ ۿدوعٰی ۿںیہن ۿاتچنہپ‪،‬وتتیل ۿرتہک ۿںیہن ۿہک ۿؿاروثن ںیم ۿمیسقت ۿوہ ۿہکلب ۿیتح ۿاالاکمن ۿؿارلان ۿؿفق ۿںیم ۿےس ۿوج ۿالقئ ۿوہ ۿوتمیل ۿایکۿ‬

‫اجےئ ۿاگ ۿارگ ۿان ۿںیمۿوکیئۿہن ۿوہ وت ۿالہ ۿارلاےئ ۿالہ ۿملع ۿاملسمونن ۿےک ۿوشمرہ ۿےس ۿوکیئ ۿددنیار ۿوہایشر ۿاکرزگار ۿوتمیل ۿایکاجےئ ۿاگ۔در‬ ‫اتخمرںیمۿےہ‪:‬‬

‫(ومادام ْاحد ْیصلح ْللتولیۃ ْمن ْاقارب ْالواقف ْالْ حق ۿلك ۿؿافق ۿےک ۿااقرف ۿںیم ۿےس ۿوکیئ ۿالك ۿیھب ۿوتتیل ۿیکۿ‬ ‫یجعلْالمتویلْمنْاالجانب)النہْاشققْومنْقصدہْ صالحیق ۿؿاالۿوموجد ۿرےہۿاگۿایبنجۿولوگنۿںیمۿےسۿیسکۿوکۿوتمیلۿ‬ ‫ںیہنۿانبلاۿاجےئۿاگۿویکہکنۿؿافقۿاکۿغریبیۿوتمیلۿؿفقۿرپۿرلادہۿتقفشۿ‬ ‫‪1‬‬

‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫نسبۃْالوقفْالیہمْ ۔واللْ ٰ‬

‫رکویناال ۿوہاگ ۿویکہکن ۿاش ۿاک ۿوصقمد ۿہی ۿوہاگ ۿہک ۿؿفق ۿیک ۿتبسن ۿاش ۿےکۿ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫اخدنانۿیکۿرطفۿینبۿرےہ۔والل ٰ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالوقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫‪Page 604 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ۻرحقۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫اررلاسقۿراوپمرۿرتشۿاخہنۿہنہکۿااحػہۿاصمریۿوئسمہلۿؿادحۿنسحۿاصحق‬ ‫ہلئسم۾‪:۹۶‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿؿرشفۿنیتم اشۿہلئسمۿںیمۿہکۿالكۿمرارۿاکۿرلدۿوتمیلۿاھتۿمرارۿیکۿاجدئادۿارایضۿ قحۿخدمقۿمرارۿوموصہفۿ‬ ‫اعمفۿےہ‪،‬رلدۿاکۿاصحقۿمرارۿےسۿوکیئۿہلسلسۿیبسنۿؿہلسلسۿرطقیۿوکیئۿ قلعۿںیہنۿاھتۿافۿرلدۿاکااقتنلۿوہایگۿرلدۿاکۿاٹیبۿرمعؿۿوجۿلالکلۿ‬ ‫خدمقۿمرارۿاکۿالہۿںیہنۿےہۿاؿرۿامتمۿاجدئادۿیکۿ ٓا دمینۿبلغتۿؿرصتفۿرکیلۿےہۿالكۿہبحۿرصفۿںیہنۿایکۿوتتیلۿاکۿوخااگتسرۿےہ۔رکبۿہیۿ‬ ‫اتہکۿےہۿہکۿںیمۿانۿخدامفۿاکۿالہۿوہنۿاؿرۿاصحقۿمرارۿہلسلسۿرطتقیۿاؿرۿریم ۿاخدنانۿاکۿمرارۿےہ‪،‬رمعؿۿےنۿاکیزۿشاامنۿفلتۿ‬ ‫رکدلا‪،‬رمعؿاحیقۿےہۿاؿرۿخدامفۿااجنمۿدےنیۿاکۿالہۿیہۿںیہنۿےہۿاؿرۿہنۿكلسۿدرؿیشیۿرمعؿۿاکۿےہۿدنعااقلیضۿوصرفۿوئسمہلۿںیمۿ‬ ‫ہز ۿدؿ ۿفرقی ۿںیم ۿےس ۿوکن ۿالقئ ۿوتتیلۿںیہن ۿاؿر ۿزک ۿےک ۿلام ۿاجدئاد ۿاک ۿادنراچۿوہلا ۿاچےئہ؟دنعااقلیض ۿرکبۿیک ۿاتیلہ ۿلامك ۿوہیکچ۔ْ‬

‫بؼنواْتوجروا۔ۿ‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ایبنۿذموکرۿارگۿؿاذع ۿےہۿوتۿرمعؿوتۿیسکۿرطچۿوتمیلۿوہۿیہۿںیہنۿاتکسۿارگہچۿوخدۿؿافقۿےنۿاےسۿوتمیلۿایکۿوہلاۿہکلبۿارگہچۿؿہۿوخدیہۿ‬ ‫ؿافقۿوہلاۿہکۿؿہۿمیغلقۿےہ۔دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ْباالویلْغیمامون‪1‬۔ ْ اخنئ ۿوتمیل ۿوک ۿؿالمك ۿؿفق ۿےس ۿؿوجلا ۿراکل ۿدلا ۿاج۔اگی ۿارگہچ ۿؿہۿ‬ ‫یزنعْوجوباْولوالواقفْفغیہ‬ ‫ٰ‬ ‫وخدۿؿافقۿوہوتۿہریۿؿافقۿدبرہجۿاؿیٰلۿراکلۿدلاۿاجےئۿاگ۔(ف)‬

‫اؿرۿرکبۿارگہچۿالہۿوہۿوخااگتسرۿوتتیلۿےہۿاؿرۿوخااگتسرۿوتتیلۿوکۿوتمیلۿںیہنۿرکےت۔ۿروسلۿاﷲیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫انالن ْنستعمل ْعل ْعملنا ْمن ْارادہ ْ‪2‬رواہ ْاحمد ْوْ مہۿاےنپۿاکمۿرپۿاشۿےکۿوخااگتسرۿوکۿہزۿزگۿرقمرۿہنۿرکںیۿےگ(اشۿ‬ ‫الشیلانْوابوداؤدْوالنسائیْعنْایبْمویسْاالشعریْ وک ۿاامم ۿادمح‪،‬نیخیش ۿؿاوبداؿد‪،‬اؿر ۿنسایئۿےنۿرضحف ۿاوب ۿومیسۿ‬ ‫االرعشیۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿرؿامكۿایک۔ف)‬ ‫تعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫دراتخمۿرںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ػالكۿوتتیلۿوکۿوتمیلۿںیہنۿانبلاۿاجےئۿاگۿوساےئۿاشۿےک‬

‫طالبْالتولیۃْالیویلْاالالمشروطْلہ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْصحیحْالبلاریْکتابْاالجاراتْبابْاسؾیجارْالرجلْالصا لحْدقیمیۿبتکۿاخہنۿرکایچۿ‪۸۵۶ /۶‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 605 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫النظرْالنہْمویلْفییدبہْالؾنقیذ‪1‬۔ ْ‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہکۿؿافق ۿےنۿاشۿوکوتمیلۿانبےن ۿیک ۿرشعۿرکدیۿوہ ۿویکہکنۿؿہۿ‬ ‫ؿافقۿیکۿرشعۿیکۿؿہجۿےسۿوتمیلۿنبۿاکچےہۿاؿر ۿاف ۿاشۿےکۿ‬ ‫افندۿاک راگبرۿےہ(ف)‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫اذہاۿوکیئۿاؿرۿہکۿہزۿرطچۿالہۿوہۿلالشۿرکےکۿوتمیلۿایکۿاجےئ۔واللْ ٰ‬ ‫ۺراضمنۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫اردیحر ٓا لادۿدنکۿہلحمۿاطلسنۿوپرۿوئسمہلۿدیسۿحیصفۿاﷲ اصحقۿ‬ ‫ہلئسم‪:۹۷۵‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿہکۿایکۿوتمیلۿاؿرۿمظتنمۿسمخدۿسمخدۿےکۿدمالخۿؿاخمرچۿںیمۿحصقۿوخاشہۿلالۿامینارۿرطقیۿاجمرۿؿۿلااجمرۿ‬ ‫لداف ۿوخد ۿلالۿاشمؿرف‪،‬الہۿاشالمۿدسق ۿرصتفۿدرار ۿرھکۿ شکیےۿںیہۿاؿر ۿینیقیۿبلغتۿاؿر ۿنبغ ۿافشحۿےکۿلاؿوجد ۿاملسموننۿیکۿ‬ ‫دروخاسقۿرپۿ ٓا دمۿؿۿرخچۿےکۿاسحفۿےکۿدعمۿاعمہنیۿیکۿلامكۿانۿاکۿاراکرۿؿارعا ۿاجمرۿےہ؟بؼنواتوجروا‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫وتمیلۿاؿرۿمظتنمۿرپۿاابتفۿرشفۿؿۿرشاطئۿرضؿریۿےہۿانۿےکۿخالفۿیسکۿلعفۿاکۿانۿوکۿاایتخرۿںیہن‪،‬اؿرۿارگۿرکںیۿوتۿاملسموننۿوکۿانۿیکۿ‬ ‫مراحمقۿاچےئہ‪،‬اؿرۿارگۿایخمكۿلاۿانۿےکۿلامقۿؿفقۿرپۿرضرۿلامكۿوہوتوفراۿراکلۿدےئۿاجںیئ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یزنعْوجوباْولوالواقفْفغیہْباالویلْغیمامون‪2‬۔ ْ اخنئۿوتمیلۿوکۿؿالمكۿؿفقۿےسۿؿوجلاراکلۿدلااج۔اگیۿارگہچۿوخدۿ‬ ‫ؿافق ۿوہاؿر ۿہری ۿؿافق ۿوہوتدبرہج ۿاؿیٰل ۿراکل ۿدلا ۿاجےئ ۿاگ۔‬ ‫(ف)‬

‫نبغ ۿؿبلغتۿینیقیۿدرانکر ۿارگونظمن ۿیھبۿوہوتۿاملسموننۿوکۿان ۿےسۿاسحف ۿےنھجمسۿاکۿقحۿاتچنہپۿےہۿاؿر ۿاراکۿارعا ۿتخسۿاقللۿ‬ ‫ارتعا ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫التلزم ْالمحاسبۃ ْف ْکل ْعام ْویکتیف ْالِایض ْمنہْ وتمیلۿارگۿااممك ۿںیمۿرعمؿفۿوہوتۿہز ۿشالۿیلیصفت ۿاحمہبسۿاشۿ‬ ‫باالجمال ْلومعروفاباالمانۃ ْولو ْمت ما ْیجربہ ْعلْ رپ ۿالرم ۿںیہن ۿہکلب ۿاقیض ۿاش ۿےس ۿاامجیلۿاسحف ۿبلط ۿرکےن ۿرپۿ‬ ‫میہ‬ ‫اافتکءۿرک ۿاگۿاؿرۿارگۿؿہۿ مۿلالخنامكۿےہۿوتۿاقیضۿاشۿوکۿالكۿ‬ ‫التعییْشؼئاْفشؼئا‪3‬۔ ْ‬ ‫الكۿسییۿاکۿیلیصفتۿاسحفۿاتبےنۿرپۿوبجمرۿرک ۿاگ۔(ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْالخْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬ ‫‪ْ2‬درملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪ْ ۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْالخْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۶‬۾‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 606 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وصرفۿذموکرہۿںیمۿؿہۿوبجمرۿےئکۿاجںیئۿےگۿیلیصفتۿاسحفۿداھکںیئ۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم ‪ ۹۷۶‬لا ۼ‪:۹۷‬اررکشلۿاگہۿولگنبرۿكلمۿوسیمرۿوئسمہلۿوچدرھیۿدمحمۿنیسحۿرکبۿاصقفۿاصابحنۿدجسمۿامظعۿ‪۶۵‬راضمنۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿدنچۿ ٓا دیمۿلمۿرکۿالكۿرنیمۿرخلدۿرکۿلاالافتطۿہبۿتینۿؿفقۿاشۿرپۿدجسمۿ ٓا لادۿرکںی‪،‬ااممۿ‬ ‫ػ‬ ‫ؤمدن یھبۿرقمر ۿرکںیل۔لارہۿشالۿسق ۿؿا فین ۿلامہۿقفتمۿرےہ‪،‬امنر ۿامجمق ۿؿہعمجۿؿہریہۿںیمۿرشلكۿرےہ‪،‬دجسمۿےکۿےئلۿ‬ ‫اؿاقفۿؿاےطسۿ ٓا دمینۿےکۿیھبۿرخلدۿرکۿدجسمۿےکۿلامۿؿاےطسۿاحملصۿےکۿد ۿ ےک‪،‬انۿولوگنۿںیمۿےسۿالكۿرگؿہۿےنۿلارہۿشالۿدعبۿ‬ ‫دجسمۿدؿرۿوہےنۿےکۿلامقۿالكۿاؿرۿدجسمۿیھبۿافہلصۿدیعب ےسۿونبادایلۿاؿرۿدؿوننۿدجسمؿنۿںیمۿرشلكۿرےہ‪،‬خدامفۿاؿرۿرخچۿیھبۿ‬ ‫و‬ ‫احملصۿاؿرۿدافۿےسۿرخچۿرکےتۿرےہۿؿہۿرگؿہۿرعہصۿۺ‪۷‬ۿشالۿےسۿدایتۿدنچہۿاشۿدؿرسیۿدجسمۿںیمۿدےتیۿںیہۿاؿرۿ ہلیۿدجسمۿےکۿ‬ ‫و‬ ‫اؿاقفۿمراحلۿوخدۿاجریۿںیہۿافۿہیۿولگۿوجۿخدا وہےئۿںیہۿانۿوکۿ ہلیۿدجسمۿؿاےلۿوقحطۿؿفقۿےسۿدحیلعہۿوصترۿرکےتۿںیہۿا ینۿ‬ ‫ےتہکۿںیہۿہکۿمہۿوتمیلۿاینپۿراضدنمیۿےسۿرقمرۿرکےتۿںیہۿاؿرۿدؿرسیۿدجسمۿؿاےلۿےتہکۿںیہۿامہراۿقحۿےہۿہکۿمہۿسقۿؿافقۿںیہۿاؿرۿ‬ ‫ػ‬ ‫وتتیلۿاکۿاایتخرۿسقۿؿا فینۿوکۿےہ‪،‬دؿرس ۿرگؿہۿؿاےلۿےتہکۿںیہۿہکۿاراہراۿقحۿببسبۿخداۿوہےنۿاؿرۿاگلۿونباےنۿدجسمۿےکۿںیہنۿراہ‪،‬‬ ‫ػ‬ ‫وسالۿہیۿےہۿہکۿےلہپۿؿا فینۿاکۿقحۿشاطقۿےہۿلالایق؟‬ ‫(‪)۷‬وتمیلۿاکۿرقمرۿرکلاۿدجسمۿےکۿےئلۿرضؿرلافۿےسۿےہۿلاںیہن؟‬ ‫(‪)۸‬الكۿےسۿرلادہۿوتمیلۿرقمرۿرک شکیےۿںیہۿلاۿںیہن؟‬ ‫ػ‬ ‫(‪)۹‬حقۿؿا فینۿںیمۿاحنالفۿوہۿضعبۿرلدۿوکۿوتمیلۿرکںیۿضعبۿرمعؿۿوکۿوتۿاکیزوکۿرتحیجۿےہۿلاۿالقۿوک‪،‬اؿرۿمردقتریۿسمؿافۿزکۿوکۿ‬ ‫اایتخرۿبصنۿوتمیلۿاکۿےہ؟‬ ‫(ۺ)ؿافقۿےسۿرمادۿحطسۿدجسمۿاکۿؿافقۿرمادۿےہۿلاۿ ٓا لادیۿرکےنۿؿاالۿاؿرۿامعرفۿونباےنۿؿاال؟‬ ‫ػ‬ ‫(ۻ)وقمۿوکۿبصنۿااممۿؿومدنۿؿ ٓا لادیۿدجسمۿؿہریہۿاکۿاایتخرۿےہۿلاۿؿا فینۿوک؟‬ ‫ػ‬ ‫(ۼ)ؿا فین ۿےک ۿےئلۿرضؿر ۿےہ ۿہک ۿہشیمہۿدلمعر ٓا دمۿاؿراقضبۿاےنپۿوموقفۿرپۿرںیہ ۿایک ۿہضبق ۿوھچرےنۿےسۿقحۿؿاتیفقۿشاطقۿ‬ ‫وہاجلاۿےہ؟بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫(‪)۶‬حقۿانۿسقۿےنۿلمۿرکؿہۿدجسمۿانبیئۿسقۿاشۿےکۿؿافقۿوہےئۿوجۿوقحطۿہکۿؿافقۿےکۿںیہۿسقۿےکۿےئلۿںیہۿالكۿفرقیۿےکۿ‬ ‫دجسمۿانب ےنیۿےسۿےلہپۿاکۿقحۿرالئۿہنۿوہاۿہیۿضحمۿملظۿےہ۔‬ ‫(‪)۷‬دجسمۿےکۿےئلۿوتمیلۿاکۿرقمرۿرکلاۿھچکۿرضؿرۿںیہنۿاہتبلۿاؿاقفۿےکۿےئلۿرضؿریۿےہ۔‬ ‫(‪)۸‬وتمیلۿدعتمدۿیھبۿوہ شکیےۿںیہۿؿہۿسقۿلمۿرکۿاکمۿرکںیۿےگۿہزۿالكۿلقتسمۿہنۿوہاگ۔‬

‫‪Page 607 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۹‬ریقفۿاشۿؿغكۿاتکوبنۿےسۿدؿرۿاحلكۿرفسۿںیمۿےہۿیئہیئۿشیپۿرظنۿںیہن‪،‬اؿرۿػاہزۿہیۿےہۿہکۿوصرفۿذموکرہۿںیمۿرلدۿؿرمعؿۿ‬ ‫دؿوننۿوتمیلۿوہاجںیئۿےگۿاؿرۿلمۿرکۿاکمۿرکےگنیۿہکۿبصنۿوتمیلۿیکۿؿالمكۿؿافقۿوکۿےہ۔ونتریۿاالاصبرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫والیۃْنصبْالِیمْایلْالواقف‪1‬۔ ْ‬ ‫می‬ ‫اؿرۿؿہۿسقۿؿافقۿںیہۿاؿرۿبصنۿوتمیلۿ خریۿںیہنۿوتۿہزۿالكۿوکۿاایتخرۿاکلمۿےہۿوتۿدؿوننۿوتمیلۿوہاجںیئۿےگ۔اابشہۿؿااظنلمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ماثبتْلجماعۃْف وْبؼمھنْعلْسؽیلْاالشرتاكْاالفْ وجۿزیچۿامجمقۿےکےئلۿلامكۿوہۿؿہۿانۿسقۿںیمۿرتشمكۿوطرۿرپۿ‬ ‫وتمیلۿرقمرۿرکےنۿیکۿؿالمكۿؿافقۿوکۿےہ(ف)‬

‫مسائلْاالویلْوالیۃْاالنکاحْللصغیْوالصغیةْثابتۃْ وہیتۿےہۿوساےئۿدنچۿسملئۿےکۿنجۿںیمۿےسۿالہپۿہلئسمۿلالاغلۿ‬ ‫لالولیاءْعلْسؽیلْالکمالْلکل(ایلْانْقال)والضابطْ ؿلالاہغلۿےکۿراکچۿیکۿؿالمكۿاکۿےہۿہکۿؿہۿاؿایلءۿںیمۿےسۿہزۿالكۿ‬ ‫ل ع ےکےئل ۿاکلم ۿوطر ۿرپلامك ۿوہیت ۿےہ(اصحق ۿاابشہ ۿےک ۿاشۿ‬ ‫ان ْالحق ْاذاکان ْمماالیتجزی ْفانہ ْیؿبت ْ کل ْ لْ‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫وقلۿلكۿہکۿ راملا)اضہطبۿہیۿےہۿكشیبۿوجۿقحۿلااق لۿزجتیۿوہۿ‬ ‫الکمالْفاالستلدامْفْالمملوكْمماالیتجزی‪2‬۔ ْ‬ ‫م‬ ‫ہ‬ ‫ؿہۿ ز ۿالكۿےکۿےئلۿوطبر ۿامکلۿلا ك ۿوہلا ۿےہۿاؿر ۿولممكۿےسۿ‬ ‫خدمقۿ ےنیۿاکۿقحۿلااقللۿزجتیۿےہ۔(ف)‬ ‫(ۺ)الصۿدجسمۿرنیمۿےہۿوتۿرنیمۿاکۿؿافقۿالصۿدجسمۿاکۿؿافقۿےہۿاؿرۿسجۿےنۿاشۿںیمۿامعرفۿانبرکۿؿفقۿیکۿؿہۿانبۿاکۿؿافقۿےہۿاؿرۿ‬ ‫انب ارگہچۿؿفصۿےہۿاشۿےکۿےیلۿمکحۿیئۿےہۿوتۿؿہۿیھبۿؿفقۿدجسمۿںیمۿرشلكۿےہ۔‬ ‫ػ‬ ‫(ۻ)امعرفۿؿرممقۿدجسمۿاکۿاایتخرۿؿا فینۿوکۿےہۿاؿرۿاںیہنۿےکۿااممۿؿؤمدنۿرقمرۿےئکۿوہےئۿاؿیٰلۿںیہۿرگمۿہیۿہکۿنجۿوکۿوقمۿرقمرۿ‬ ‫رک ۿؿہۿرشكاۿرمحجۿوہنۿوتۿاںیہنۿوکۿرتحیجۿوہیگ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ْاویلْمنْالِومْبنصبْاالمامْوْالمؤذنْ وقلۿاتخمر ۿےکۿاطمقبۿدجسمۿاکۿلاینۿااممۿؿؤمدن ۿےکۿرقتر ۿںیمۿ‬ ‫الباینْللمسجد ٰ‬ ‫فْالملتارْاالاذاعیْالِومْاصلحْممنْعؼنہْالباین‪3‬۔ ْ لیسیق ۿوقمۿےکۿاؿیٰلۿےہۿوساےئۿاش ۿےکۿہکۿوقمۿاکۿرقمر ۿرکدہۿ‬ ‫ااممۿؿؤمدنۿلاینۿےکۿرقمرۿرکدہۿےسۿرلادہۿصالحیقۿرکھناۿوہ۔‬ ‫(ف)‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتاْشر حْتنویرْاالبصارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْکتابْالنکاحْالقنْالثاینْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۷۹۹ /۶‬لاۻ‪۷۹‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۵ /۶‬۾‪۸‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 608 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(ۼ)ؿافق ۿےکےئل ۿؿفق ۿرپ ۿہشیمہ ۿاقضب ۿرانہرضؿر ۿںیہن ۿلاراہ ۿؿافق ۿدؿرس ۿوک ۿوتمیل ۿرکلا ۿےہ ۿہضبق ۿوتمیل ۿاکراتہ ےہ ۿرگم ۿقحۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ؿافقۿشاطقۿںیہنۿوہلا۔واللْ ٰ‬ ‫ہلئسم ۽‪:۹۷‬ارمرؿدہۿلارگؿارہۿرجگافۿرمہلسۿویفسۿیلعۿاخن اصحقۿاہبدرۿدصرۿانمجنۿاہلسیقۿؿامجمقۿ‪۸‬دیۿاہجحلۿ۾‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ایکفر ۿامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿاہلسیق ۿؿامجمق ۿوکہی ۿاجمرےہ ۿہک ۿرؿاضف ۿوک ۿاجعم ۿدجسم ۿلا ۿہری ۿسمخد ۿاک ۿوتمیل ۿاؿرۿ‬ ‫رصتمفۿانبںیئۿاؿرۿانۿوکۿاےنپۿشاھتۿامنرۿںیمۿرشلكۿرکںیۿاؿرۿوجۿاملسمنۿااسیۿرکںیۿانۿےکےئلۿاررؿےئۿرشفۿایکمکحۿےہ؟بؼنواْ‬

‫توجروا۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫م‬ ‫اہلسیقۿیکۿیسکۿدجسمۿوصخصاۿدجسمۿاجعمۿاکۿوتمیلۿرایضفۿوکۿرکلاۿرشتعیۿرہطمہۿؿۿغر ٓا نۿمیظعۿؿااحدمكۿ خیحہۿؿۿہقفۿیفنحۿیکۿرؿےسۿاصلاۿ‬ ‫یسکۿرطچۿاجمرۿںیہنۿرحامۿیعطقۿےہ۔‬ ‫ل‬ ‫(‪)۶‬ہی ۿرؿاضف ۿہن ۿالہ ۿہلبق ۿںیہ ۿہن ۿاملسمن ۿہکلب ۿلا یؼین ۿافکر ۿرمدتنی ۿںیہ‪،‬ردارلہضف ۿںیم ۿرثکبف ۿبتک ۿدمتعمہ ۿیفنح ۿؿاقعدئ ۿاہلسیقۿ‬ ‫ےسۿانۿےکۿاکفرۿرمدتۿوہےنۿےکۿرؿنشۿوبثفۿدےئۿںیہ۔دباظئۿااممۿكلمۿااملعلءۿؿاتفؿ ٰ ۿااممۿػاہزۿدبعۿارلدیشۿؿرشچۿابکیزۿااممۿرخفۿ‬ ‫ادلنیۿرللعیۿؿاتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وھذانصاھا ْقال ْالمرغؼناین ْیجوز ْالصالة ْخلفْ ا ینۿااممۿرمكیناینۿاصحقۿدہاہیۿےنۿفراملا‪:‬دبذمہقۿدبیتعۿےکۿ‬ ‫حہ‬ ‫صاحبْھویْوبدعۃْوالتجوزْخلفْالرافیضْوْالج یمْ ےھچیپۿامنرۿاجمرۿےہۿاؿرۿرایضفۿؿ میۿؿدقریۿاؿرۿمصیہہۿاؿرۿؿہۿوجۿ‬ ‫والِدریْوالمشب ۃْومنْیِولْبللقْالِراٰن‪ْ،‬وحاصلہْ غر ٓا ن ۿمیظع ۿوک ۿولخمط ۿامےتن ۿںیہ ۿان ۿےک ۿےھچیپ ۿامنر ۿلا ل ۿضحمۿ‬ ‫م ےہ ۿاؿر ۿاحلص ۿہی ۿےہ ۿہک ۿسج ۿںیم ۿایسی ۿدبذمیبہ ۿوہ ۿسج ۿےکۿ‬ ‫انْکانْھویْالیکقرْبہْصاحبہْتجوزْالصلٰوةْخلقہْ عْ‬ ‫شیق ۿاےس ۿاکفر ۿہن ۿاہک ۿاجےئ ۿاش ۿےکۿےھچیپ ۿامنر ۿوہاجےئ ۿیگ ۿرگمۿ‬ ‫الکراھۃ ْواالفال ْھکذاف ْالتبیی ْواللالصۃ‪ْ ،‬وھوْ‬ ‫رکمؿہ ۿوہیگ ۿاؿر ۿارگ ۿاش ۿیک ۿدبذمیبہ ۿدح ۿرفک ۿلك ۿیچنہپ ۿےہ ۿےسیجۿ‬ ‫الصحیحْھکذاْفْالبدائع‪1‬۔ ْ‬ ‫رایضفۿؿہریہۿذموکرنیۿہک ۿہیۿسق ۿاکفر ۿںیہۿاشۿےکۿےھچیپۿامنرۿ‬ ‫وہیگۿیہۿںیہن‪،‬ااسیۿیہۿنییبتۿالخؼاقئۿاؿرۿاتفؿٰیۿخالہص ںیمۿےہۿ‬ ‫اؿرۿیہیۿحیحصۿےہۿااسیۿیہۿدباظئۿںیم ےہ۔(ف)‬ ‫زینۿاتفؿٰیۿخالہصۿؿاتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫‪1‬‬

‫ْفتاویْہندیۃ‬ ‫ْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۶‬۽‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫‪Page 609 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫الرافیضْاذاکانْیسبْالشیلیْویلعن ماْالعیاذْباللف وْ رایضف ۿارگ ۿدصقی ۿاےک) ۿؿافرؿط ۿامظع ۿریض ۿاعتیٰل ۿامہنع ۿوکۿ‬ ‫تعایلْوجہہْعلْایبْبکرْ اعمداﷲمرااتہکۿاؿر ۿربتااتکبۿوہۿوتۿؿہۿاکفر ۿےہۿاؿر ۿارگدصقیۿاےک)ۿ‬ ‫کافرْوانْکانْیقضلْعلیاْکرمْالل ٰ‬ ‫ےس ۿومیٰلۿیلع ۿوک ۿطقف ۿالضفۿاتہک وہوت ۿاکفر ۿہن ۿوہاگ ۿرگم ۿرمگاہ ۿےہ۔‬ ‫ریضْاللْعنہْالیکونْکافراْاالْانہْمؽتدع‪1‬۔ ْ‬ ‫اتفؿٰیۿمرارہیۿؿاتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫(ف)‬

‫عثمن ْوعل ْوطلحۃ ْوزبیْ ا ین ۿوجولگ ۿرضحف ۿامثعن‪،‬یلع‪،‬ہحلط‪،‬رریباؿر ۿاعہشئ ۿریض ۿاﷲ‬ ‫یجب ْا کقارھم ْبا کقار ٰ‬ ‫مہنعۿوکۿاکفرےتہکۿںیہۿؿاحقۿےہۿہکۿمہۿانۿاکفرۿےنہکۿؿاولنۿوکۿاکفرۿ‬ ‫وعائشۃْریضْاللْعنہم‪2‬۔ ْ‬ ‫ںیہک۔‬

‫اتفؿٰیۿریہظہیۿؿاتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫یجبْا کقارْالروافضْفْقول مْبرجعۃْاالمواتْایلْ ا ینۿرافطیـنۿوکۿاکفر ۿانہکۿؿاحق ۿےہ ۿان ۿےک ۿاش ۿوقل ۿںیم ۿہکۿ‬ ‫ن(ایلْقولہ)ْو ٰھؤالءْ اومافۿداینیکۿرطفۿولںیٹۿےگۿاؿرۿاشۿوقلۿںیمۿہکۿالكۿاپھچۿ‬ ‫الدنیاْوبِول مْفْخرو جْامامْباط ٰ‬ ‫قومْخارجونْعنْملۃْاالسالمْواحکامْالمرتدین‪3‬۔ ْ وہا ۿاامم ۿ ےلک ۿاگ ۿاؿر ۿہی ۿولگ ۿتلم ۿاشالم ۿےس ۿاخرچ ۿںیہ ۿاؿر ۿانۿ‬ ‫ےکۿؿیہۿمکحۿںیہۿوجۿرمدتؿنۿےکۿوہےتۿںیہ۔‬ ‫ل‬ ‫رشچۿطاقدصۿرشچۿرحتریۿاالوصلۿؿ ردا مخنارۿیلعۿادلرۿااتخملرۿؿہریاہۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫اھلْالِبلۃْمعناہْالذینْاتقِواْعلْماھومنْضروریاتْ ا ینۿالہۿہلبقۿےکۿہیۿینعمۿںیہۿہکۿوجۿامتمۿرضؿرلافۿدنیۿوکۿاماتنۿ‬ ‫االسالمْواختلقوافْاصولْسواھاْواالْفالْنزاعْفْکقرْ وہۿاؿرۿانۿےکۿوساضعبۿاقعدئۿںیمۿخالفۿرکھناۿوہۿؿرہنۿاشۿںیمۿ‬ ‫اھل ْالِبلۃ ْالمواظب ْطول ْالعمر ْعل ْالطاعات ْبصدورْ ھچکۿخالفۿںیہنۿہکۿسجۿالہۿہلبقۿےسۿوکیئۿومحقۿرفکۿاصدرۿوہۿ‬ ‫ؿہۿاکفرۿےہۿارگہچۿامتمۿابعدوتنۿرپۿدماؿمقۿرک ۔‬ ‫ملتصراْ۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫شیئْمنْموجباتْالکقرْعنہْ‪4‬اھْ‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالسیْالبابْالتاسعْفْاحکامْالمرتدینْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۷‬ۻ‪۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالسیْالبابْالتاسعْفْاحکامْالمرتدینْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۷‬ۻ‪۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالسیْالبابْالتاسعْفْاحکامْالمرتدینْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹ /۷‬ۻ‪۷‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪3‬‬

‫ْ‬

‫ْشرحْالمِاصدْالمبحثْالسا بعْفْملالفْالحقْمنْاہلْالِبلۃْدارا لمعارفْالنعمانیہْالوہرۿ‪ /۷‬۾ۻ‪۷‬‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 610 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رشچۿہقفۿاےک)ۿیلعۿاقریۿںیم ےہ‪:‬‬

‫الیلیفْانْالمرادْبِولْعلمائناْالتجوزْتکقیْاھلْ ا ینۿوپدیشہۿںیہنۿہکۿامہر ۿاملعءۿےکۿاشۿوقلۿںیمۿہکۿالہۿہلبقۿ‬ ‫الِبلۃْبذنبْلؼسْمجردْالتوجہْایلْالِبلۃْفانْالغالةْ وک ۿیسک ۿگناہ ۿےک ۿشیق ۿاکفر ۿانہک ۿاجمر ۿںیہن طقف ۿامنر ۿںیم ۿہلبق ۿوکۿ‬ ‫منْالروافضْوانْصلواْایلْالِبلۃْلؼسواْبمؤمنی‪1‬۔ ْ منہ رکح ان ۿرماد ۿںیہن ۿہک ۿاغیل ۿرایضف ۿارگہچ ۿہلبق ۿیک ۿرطف ۿامنرۿ‬ ‫ڑپےتھۿںیہۿلالہشۿاکفرۿںیہ۔‬ ‫اؿرۿسمخدۿاہلسیقۿوصخصاۿدجسمۿاجعمۿاکۿاےسۿوتمیلۿرکلاۿاؿرۿاملسموننۿےکۿاےسیۿمیظعۿدینیۿرصتاففۿاشۿےکۿاہھتۿںیمۿرانھکۿاشۿیکۿ‬ ‫میظعۿمیظعتۿےہۿاؿرۿاشۿیکۿمیظعتۿتخسۿرحامۿےہۿہکلبۿمکحبۿاہقفےئۿرکامۿرفکۿےہ۔نییبتۿالخؼاقئۿؿؼخؾاؿیۿیلعۿرمایقۿالفالچۿؿہریامہۿ‬ ‫ںیمۿےہ‪:‬‬ ‫النْفْتِدیمہْتعظیمہْوقدْوجبْعلیہمْاھانتہْشرعا‪2‬۔ ْ اش ۿےئل ۿہک ۿاےس ۿوگاہ ۿانبےن ۿںیم ۿاش ۿیک ۿمیظعت ۿےہ ۿاحالہکنۿ‬ ‫رشتعیۿںیمۿاشۿیکۿوتنیہۿؿاحقۿےہ۔‬ ‫اتفؿٰیۿریہظہیۿؿاابشہۿؿااظنلمرۿؿدراتخمرۿںیم ےہ‪:‬تبجیلْالکافرکقر ‪3‬اکفرۿیکۿمیظعتۿرفکۿےہ۔‬

‫(‪)۷‬اشۿںیمۿاےسۿاملسموننۿرپۿالكۿارسفیۿدانیۿےہۿاؿرۿہیۿرحامۿےہ۔ۿ حتۿایدقریۿؿدراتخمرۿؿہریامہۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫یمنعْمنْاستکتابْومباشرةْیکونْب اْمعظماْعندْ ا ینۿدیمۿاکفرۿوکۿیھبۿیشنمۿانبلالاۿاؿرۿوکیئۿااسیۿلمعۿرپسدۿرکلاۿسجۿ‬ ‫ےسۿاملسموننۿںیمۿاشۿیکۿمرایئۿوہۿاجمرۿںیہن۔‬ ‫المسلمی‪4‬۔ ْ‬ ‫احؿیۿدقیسۿؿرحبارلاقئۿؿدراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫والنظمْلہْینبیغْانْیالزمْالصغارْفیماْیکونْبؼنہْوْ ا ین ۿاکفر ۿاؿراملسمن ۿےک ۿہز ۿاعمملہ ۿںیم ۿاکفر ۿوک ۿدلا ۿوہا ۿدلیل ۿرانھکۿ‬ ‫بیْالمسلمیْفْکلْشْیْئ‪،‬وعلیہْفیمنعْمنْالِعودْ اچےئہ‪،‬املسمنۿڑھکاۿوہوتۿاےسۿےنھٹیبۿہنۿدںی‪،‬ااسیۿیہۿرحبۿںیمۿےہۿ‬

‫حالْقیامْالمسلمْعندہْبحر‪،‬ویحرمْتعظیمہ‪5‬۔ ْ‬

‫اؿرۿاشۿیکۿمیظعتۿرحامۿےہ۔‬

‫ْمنحْالروضْاالزھرْشر حْالقِہْاال کربْمطلبْیجبْمعرفۃْلمکقراتْاالجؾنابہاا لخْمصطیفْالبایبْرصمۿ ‪۷‬ۻ‪۶‬‬

‫‪1‬‬

‫ْتبییْالحِائق‬ ‫ْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْالمطبعۃْالکربیْاالمییہْوبالطۿرصمۿ‪۶۸۹ /۶‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالحظرْواالباحۃْفصلْفْا لؽیعْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۶ /۷‬ۺ‪۷‬‬ ‫‪ْ4‬درملتارْکتابْالجہادْفصلْفْالجزیۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۶‬ۺ‪ْ ۸‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪5‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالجہادْفصلْفْالجزیۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۷ /۶‬ۺ‪۸‬‬

‫‪Page 611 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫(‪)۸‬سمخد ۿؿاؿاقفۿاکۿوتمیلۿانبلا ۿےسیکۿمیظعۿدینیۿاکومنۿںیمۿان ۿےسۿااعتسمك ۿےہۿاؿرہیۿان ۿرشتاحیف ۿہلیلجۿرپۿہکۿالمحجۃْ‬

‫المؤتمنہ ںیمۿذموکرۿوہںیئۿرحامۿےہ‪،‬غر ٓا نۿمیظعۿفراملاۿےہ‪:‬‬

‫‪"  ‬‬ ‫"‬ ‫ل‬ ‫لی‬ ‫ریسفتۿارشادۿالقعلۿا س مۿكالہمۿاوبوعسدۿامعدیۿؿنفضزیۿوتفاحفۿالہٰنہۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫‪1‬‬

‫ہریؿنۿںیمۿےسۿیسکۿوکۿہنۿاانپۿدؿسقۿانبؿۿہنۿدمداگر۔‬

‫ن واعنْمواالت مْلِربۃْاوصداقۃْجاھلیۃْونحوھماْ ا ینۿاملسمن ۿعنمۿےئکۿےئگۿاکفرؿنۿیکۿدؿیتسۿےسۿوخاہۿؿہۿرہتشۿ‬ ‫منْاسبابْالمصادقۃْوالمعاشرةْوعنْاالستعانۃْب مْ داریۿےکۿشیقۿوہۿلاۿاشالمۿےسۿےلہپۿےکۿلاراےنۿوخاہۿلاریۿاؿرۿ‬ ‫لیمۿوجلۿےکۿاؿرۿیسکۿشیقۿےسۿاؿرۿعنمۿےئکۿےئگۿاشۿےسۿہکۿ‬ ‫فْالغزووسائرْاالمورْالدینیۃ‪2‬۔ ْ‬ ‫اہجدۿلاۿیسکۿدینیۿاکمۿںیمۿاکفرؿنۿےسۿااعتسمكۿرکںی۔‬ ‫(‪)۹‬یلیقعۿؿانبۿابحنۿؿہریامہۿیکۿدحمكۿںیمۿےہۿیبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےنۿفراملا‪:‬‬ ‫سیأیتْقومْل مْنبزْیِالْالرافضۃْالیش دونْجمعۃْ رقنعبیۿھچکۿولگۿ ٓا ںیئۿےگۿانۿاکۿدببقلۿوہاگۿاںیہنۿرایضفۿاہکۿ‬ ‫اجےئۿاگۿہنۿہعمجۿںیمۿاحرضۿوہن ۿےگۿہنۿامجمق ۿںیمۿاؿر ۿفلسۿ‬ ‫والجماعۃْویطعنونْعلْالسلفْفالتجالسوا‪3‬۔ ْ‬ ‫اصحل ۿوک ۿمر ۿاںیہک ۿےگ ۿمت ۿان ۿےک ۿلاش ۿہن ۿانھٹیب ۿہن ۿان ۿےک ۿشاھتۿ‬ ‫اھکلاۿانیپ۔‬ ‫رماقہۿرشچۿٰوکشمہۿںیم ےہ‪:‬‬

‫اذمجالسۃْاالغیارْتجرایلْغایۃْالبوارْون ایۃْاللسارْ اشۿےئلۿہکۿہریؿنۿےکۿلاشۿانھٹیبۿدحۿدرہجۿیکۿمرلادیۿاؿرۿااہتنۿ‬ ‫‪4‬۔ ْ‬

‫درہجۿےکۿاصقننۿیکۿرطفۿچنیھکۿےلۿاجلاۿےہ۔‬

‫حقۿانۿےکۿلاشۿانھٹیبۿرنیۿمرلادیۿےہۿوتۿاںیہنۿسمخدۿؿاؿاقفۿاکۿوتمیلۿرکلاۿزکۿدرہجۿزکۿدقرۿمیظعۿابتیہۿےہ۔‬ ‫(ۺ)املسموننۿاکۿااسیۿمیظعۿاکمۿاشۿےکۿرپسدۿرکےنۿںیمۿاےسۿرارۿدارۿؿدحنلۿاکرۿانبلاۿےہۿاؿرۿہیۿرحامۿےہ۔‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۹‬۾۽‬

‫ْ‬

‫‪ْ2‬ارشادْالعِلْالسلیم(تقسیْایبْالسعود)ْتحتْآیۃْ‪ /۸‬۽‪ْ۷‬داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪،۷۸ /۷‬القتوحاتْااللٰہیۃْالشہیْبا لجملْ‬

‫تحتْآیۃْ‪ /۸‬۽‪ْ۷‬مصطیفْالبایبْرصمۿ‪ /۶‬ۼۺ‪۷‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬ ‫ْالعللْالمؾناہیۃْحدیثْ‪،۳۶۸‬دارنشرالکتبْاالسالمیہْالوہر‪۶ /۶‬ۻ‪ْ۶‬والضعقاءْالکبی‪،‬دحمكۿ‪۸‬ۺ‪ /۶ ۶‬ۻ‪۶۷‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ْمرقاةْالمقاتیحْکتابْاالیمانْتحتۿدحمكۿ۽‪ْ۶۵‬المکؾبۃْالحبیؽیہْوکہٹئۿ‪ /۶‬۾‪۸۵‬‬

‫‪Page 612 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اﷲ زعؿلجۿفراملاۿےہ‪:‬‬

‫‪‬‬

‫"‬

‫‪ْ 1"‬‬

‫ْ‬

‫ایکۿاشۿڈنمھگۿںیمۿوہۿہکۿویط یۿوھچردےئۿاجؿےگۿاؿر ۿایھبۿؿہۿ‬ ‫‪ ‬ولگۿكالہینۿػاہزۿہنۿوہےئۿوجۿمتۿےسۿراہۿخداۿںیمۿوپریۿوکششۿ‬ ‫مسل‬ ‫رکںیۿاؿرۿاﷲ ؿروسلۿؿ مینۿےکۿوسایسکۿوکۿاانپۿرارۿدارۿؿدحنلۿ‬ ‫اکرۿہنۿانبںیئۿاؿرۿاﷲ اراہر ۿاکومنۿےسۿربخدارۿےہ۔‬

‫ریسفتۿریبکںیم ےہ‪:‬‬ ‫تعایل ْالمؤمنیْانْیتلذوابطانۃْمنْغیْ ا ین ۿاﷲ اعتیٰل ۿےن ۿاملسمونن ۿوک ۿعنم ۿفراملا ۿہک ۿہری ۿملسم ۿوک ۿاانپۿ‬ ‫نیھْاللْ ٰ‬ ‫المؤمنی ْفیکون ْ ٰذلك ْن یا ْعن ْجمیع ْالکقار‪ ْ،‬رار ۿدار ۿہن ۿانبؿ ۿوتہی ۿامتم ۿافکر ۿےس ۿمماتعن ۿےہ ۿاؿر ۿلادیئ ۿاشۿ‬ ‫وممایؤکد ٰذلك ْانہ ْقیل ْلعمر ْریض ْتعایل ْعنہ ْھ ناْ دحمكۿےسۿیھبۿوہیتۿےہۿہک اریمۿاوملنینمۿرمعۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫منہ ۿےس ۿرع ۿیک ۿیئگ ۿہک ۿرہش ۿریحہ ۿںیم ۿالك ۿرصناین ۿےہ ۿاش ۿاکۿ‬ ‫رجلْمنْاھلْالحیةْنصراینْالیعْرفْاقویْحقظاْوالْ‬ ‫شااحہظفۿاؿرۿدمعہۿطخۿیسکۿاکۿولعممۿںیہنۿوضحرۿیکۿراےئۿوہوتۿمہۿ‬ ‫احسنْخطامنہ ْفان ْرأیتْان ْنتلذہ ْکاتبا ْفامؾنعْ‬ ‫اےسۿرحمرۿانبںیل‪،‬اریمۿاوملنیمۿےنۿاےسۿوبقلۿہنۿفراملاۿاؿرارشادۿ‬ ‫عمرْمنْ ٰذلكْوقالْاذا ْاتلذتْبطانۃْمنْغیْالمؤمنیْ‬

‫‪2‬۔ ْ‬

‫فراملا ۿہک ۿااسی ۿوہوت ۿںیم ۿہری ۿملسم ۿوک ۿرار ۿدار ۿانبےن ۿؿاال ۿرہھٹؿن‬ ‫اگ۔‬

‫ریسفتابلفۿااتلؿلیۿؿہریہۿلارہۻںیم ےہ‪:‬‬

‫تعایل ْعنہ ْقالْ ا ینۿاوبۿومشٰیۿارعشیۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿےسۿرمؿیۿوہا ۿہکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫رویْانْابامویس ْاالشعریْریضْالل ٰ‬

‫تعایل ْعنہْانْیلْکاتباْ ںیمۿےنۿاریمۿاوملنینمۿرمعۿافرؿطۿامظعۿےسۿرع ۿیکۿریما‬ ‫قلتْلْعْمرْبنْخطابْریضْاللْ ٰ‬ ‫نصرانیا ْفِال ْمالك ْولہ ْقاتلك ْالل ْاالاتلذتْ الكۿرحمرۿرصناینۿےہ‪،‬فراملاۿںیہمتۿاشۿےسۿایکكالہقۿخداۿمتۿےسۿ‬ ‫ےھجمسۿویکنۿہنۿیسکۿرھک ۿاملسمن ۿوکۿرحمر ۿانبلا ۿایکۿمتۿےنۿہیۿ‬ ‫حنیقاْیعینْمسلماْاماْسمعتْقولْالل ْ‬ ‫ارشادۿایہٰلۿہنۿانسۿہکۿا ۿاامینۿؿاول!‬

‫‪1‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ۾ ‪/‬ۻ‪۶‬‬

‫ْ‬

‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیْالکبی)ْتحتْآیۃْ‪ /۸‬۽‪ْ۶۶‬المطبعۃْالؽیہۃْالمصریۃْرصم۽‪۷۶۵ /‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Page 613 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ْ وہید ۿؿاصنرٰیۿوکۿلار ۿہنۿانبؿ‪،‬ںیم ۿےن ۿرع ۿیکۿاشۿاکۿدنیۿاشۿ‬ ‫‪‬‬ ‫عزوجل"‬ ‫‪"‬قلت ْلہْدینہ ْویل ْکتابتہ ْقالْال ْا کرم مْ ےک ۿےئل ۿےہ ۿےھجم ۿوت ۿاش ۿیک ۿرحمری ۿےس ۿاکم ۿےہ‪،‬فراملا ۿںیمۿ‬ ‫اذااھان مْاللْوالاعزھمْاذااذل مْاللْوالْادیمھنْاذاْ اکفرؿن ۿوک ۿرگایم ۿہن ۿرکؿن ۿاگ ۿہکبج ۿاںیہن ۿاﷲ ےن ۿوخار ۿایک‪،‬ہنۿ‬ ‫اںیہنۿزعفۿدؿن اگۿحقۿہکۿاﷲ ےنۿاںیہنۿدلیلۿایک‪،‬ہنۿانۿوکۿ‬ ‫بعدھمْاللْقلتْالیتمْامرالبصرةْاالْبہْفِالْماتْ‬ ‫غرفۿدؿنۿاگۿحقۿہکۿاﷲ ےنۿاںیہنۿدؿرۿایک۔ںیمۿےنۿرع ۿیکۿ‬ ‫النصراین ْوالسالم ْیعین ْھب ْانہ ْمات ْفما ْتصنعْ‬ ‫رصبہ ۿاک ۿاکم ۿےب ۿاش ۿےک ۿوپرا ۿہن ۿوہاگ۔فراملا ۿرمایگرصناین‪،‬ا ینۿ‬ ‫بعدفما ْتعمل ْبعد ْموتہ ْفاعلمہ ْاالٰن ْواستغن ْعنہْ‬ ‫فر ۿرکولۿہکۿؿہۿرمایگۿاشۿےکۿدعبۿایکرکؿےگ ۿوجۿحق ۿرکؿےگۿ‬ ‫بغیہْمنْالمسلمی‪1‬۔ ْ‬ ‫افۿرکؿۿاؿرۿیسکۿاملسمنۿوکۿرقمرۿرکےکۿاشۿےسۿےبۿرپؿاۿوہاجؿ۔‬ ‫ل‬ ‫رشچۿریسۿریبکۿرھپۿردا مخنارۿیلعۿادلرااتخملرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫بہْناخذْفانْالوایلْممنو عْمنْانْیتلذْکاتباْمنْغیْ مہۿاریمۿاوملنینمۿےکۿایسۿارشادۿرپۿوتفٰیۿدےتیۿںیہۿكشیبۿؿایلۿوکۿ‬ ‫‪2"‬۔ ْ اجمر ۿںیہن ۿہکۿیسکۿاکفر ۿوکۿرحمرانبںیئۿہکۿاﷲ اعتیلۿفراملاےہۿ‬ ‫ْتعایل"‬ ‫المسلمیْلِولہ ٰ ْ‬ ‫اےنپۿوساۿاؿرۿؿنۿوکۿرارۿدارۿہنۿانبؿ۔‬ ‫مسل‬ ‫سبحنْاللْ! حقۿانۿوکۿرحمرۿلكۿانبلاۿلااجمرۿؿخالفۿغر ٓا نۿمیظعۿےہۿوتۿسمخدۿ مینۿانۿےکۿاہھتۿںیم رپسدرکلاۿاؿرۿاانتۿمیظعۿ‬ ‫ٰ‬ ‫بصنمۿدانیۿزکۿدرہجۿتخسۿرحامۿوہلاۿالرم۔‬ ‫(ۻ)وتمیلۿرکلارحام ےہۿرگمۿاےسۿہکۿانیمۿؿریخۿوخاہۿوہ‪،‬اہینۿلكۿہکۿوخدۿؿافقۿرپۿارگۿاانیمطنۿہنۿوہۿؿفقۿےسۿاےسۿلاہزراکلۿدانیۿ‬ ‫ؿاحقۿےہ۔ااعسفۿیفۿمکحۿاالؿاقفۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الیویلْاال ْامیْالنْالوالیۃْمِیدةْبشرطْالنظر ْوْ وتمیلۿہنۿایکۿاجےئۿرگمۿسجۿرپۿوپرا ۿاانیمطن ۿوہۿہکۿوتتیلۿںیمۿ‬ ‫لؼسْمنْالنظرْتولیۃْاللائنْالنہْیللْبالمِصود‪3‬۔ ْ ؿفق ۿاک ۿافدئہ ۿدےنھکی ۿیک ۿرشعۿےہ ۿاؿرۿسج ۿرپ ۿاانیمطنۿہن ۿوہ ۿاش ۿاکۿ‬ ‫وتمیلۿرکلاۿراعمكۿافدئۿہۿےسۿوکیئۿكالہقۿںیہنۿرکھناۿہکۿؿہۿالصۿ‬ ‫وصقمدۿںیمۿللخۿدااتلۿےہ۔‬

‫ْلبابْالتاو یلْفْمعاینْالتزنیل(تقسیْاللاذن)ْتحتْآیۃْۺ‪۶ /‬ۺْمصطیفْالبایبْرصمۿ‪۸ /۷‬ۻ۔‪۷‬ۻ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْردالمحتار‬ ‫ْکتابْالزکوةْبابْالعاشرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬۽‪۸‬‬ ‫ٰ‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫ْردالمحتارْبحوالہْاالسعافْفْحکمْاالوقافْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ۽‪۸‬‬ ‫‪Page 614 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اتفؿٰیۿمرارہیۿؿدررۿؿرغرؿونتریۿاالاصبرۿؿدراتخمرۿؿہریاہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫ا ین ۿارگ ۿوخد ۿؿافق ۿاقلل ۿاانیمطن ۿہن ۿوہ ۿوت ۿاےس ۿراکل ۿدانیۿ‬ ‫ْاویلْغیْمامون‪1‬۔ ْ‬ ‫یزنعْوجوباْلوالواقفْفغیہ ٰ‬ ‫ؿاحق‪،‬رھپۿدؿرس ۿاکۿایکدرک۔‬ ‫اؿرۿغر ٓا نۿمیظعۿشادہۿےہۿہکۿہریۿملسمۿہزۿزگۿیسکۿاعمملہۿاکۿریخۿوخاہۿہنۿوہاگ‪،‬اﷲ اعتیٰلۿفراملاۿےہ‪:‬‬

‫‪‬‬

‫"‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ا ۿاامین ۿؿاول ! اےنپۿہریؿنۿےسۿیسکۿوکۿرار ۿدار ۿہنۿانبؿ ۿؿہۿ‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪"‬‬

‫اراہریۿدبوخایہۿںیمۿیمکۿہنۿرکںیۿےگۿانۿیکۿدیلۿانمتۿےہۿاراہراۿ‬ ‫تقشم ۿںیم ۿڑپلا‪،‬دینمش ۿان ۿےک ۿوموہـن ےس ۿػاہز ۿوہیکچ ۿےہۿ‬

‫اؿرۿوجانۿےکۿونیسنۿںیمۿدیبۿےہۿؿہۿمریۿےہ‪،‬مہۿےنۿاراہر ۿ‬ ‫شاےنمۿنساایننۿاصفۿایبنۿفرامدںی ارگۿںیہمتۿلقعۿوہ۔‬

‫‪2‬‬

‫(ۼ)ونتریۿاالاصبرۿؿہریہۿوتمنۿںیمۿےہ‪:‬العاشرحرمسلم‪3‬ۿ(ا ینۿرشعۿلیصحتۿرکویناےلۿیکۿرعتفیۿںیمۿ ٓا رادۿاؿراملسمنۿوہلاۿ‬ ‫ل‬ ‫دالخۿےہ۔اغلۃۿاایبلنۿااممۿااقتینۿرشچۿدہاہیۿؿرحبارلاقئۿرشچۿزنکۿادلاققئۿؿردا مخنارۿیلعۿادلرااتخملرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الیصحْانْیکونْکافراْالنہْالیلْعلْمسلمْ‪4‬باالٰیۃ۔ ْ ا ینۿلیصحتۿرشعۿرپۿیسکۿاکفر ۿوکۿرقمر ۿرکلا ۿلا لۿضحمۿےہ ۿہکۿ‬ ‫م‬ ‫یضۿغر ٓا نۿاےسۿیسکۿملسمۿرپۿوکیئۿاایتخرۿںیہنۿلمۿاتکس۔‬ ‫و‬ ‫رشعۿ ےنیۿؿاالۿراوتسنۿرپۿرقمر ۿایکۿاجلا ۿےہۿہکۿلارجؿن ۿےسۿرشعۿ خطنلے‪،‬راہۿیکۿافحتظۿرک ‪،‬ےسیجۿلالنسییہہۿاہین ۿوچیگنۿاکۿرحمرۿ‬ ‫اؿرراوتسن ۿیک ۿوچیک ۿاک ۿوپس س ۿنیم۔حق ۿاینت ۿ فیف ۿدوینی ۿخدمق ۿرپ ۿاںیہن ۿرقمر ۿرکلا ۿاصلا ۿدرسق ۿںیہن ۿوت ۿاےسی ۿمیظع ۿدینی ۿاکم ۿرپۿ‬ ‫و‬ ‫ۿرصتاحیفۿہلئسم) (۽)الرجمۿرصحیۿرصت حینۿےئجیل۔ۿدراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫رقترۿویکرکنۿنکمم۔(اخ‬ ‫ِ‬

‫ب ذاْیعلمْحرمۃْتولیۃْالی ودْعلْاالعمال‪5‬۔ ْ‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۽‪۸‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۸‬۽‪۶۶‬‬

‫اہین ۿےس ۿولعمم ۿوہا ۿہک ۿاشالیم ۿاکومن ۿرپ ۿوہیدی(ا ین ۿیسکۿ‬ ‫اکفرۿاکۿوتمیلۿرکلاۿرحامۿےہ۔‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫‪ْ3‬درملتارْشر حْتنویرْاالبصارْکتاب‬ ‫ْالزکوةْبابْالعاشرْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻ‪۶۸‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪4‬‬

‫ْردالمحتار‬ ‫ْکتابْالزکوةْبابْالعاشرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬۽‪۸‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪ْ5‬درملتار‬ ‫ْکتابْالزکوةْبابْالعاشرْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻ‪۶۸‬‬ ‫ٰ‬

‫‪Page 615 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ل‬ ‫رحبارلاقئۿؿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫الشكْفْحرمۃْ ٰذلک‪1‬۔ ْ‬

‫اشۿےکۿرحامۿوہےنۿںیمۿوکیئۿكشۿںیہن۔‬

‫شایمۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ایْالنْفْ ٰذلكْتعظیمہْوقدْنصواعلْحرمۃْتعظیمہ‪2‬۔ ْ ا ینۿاشۿےئلۿہکۿاشۿںیمۿاشۿیکۿمیظعتۿےہۿاؿرۿكشیبۿاہمئۿدنیۿ‬ ‫و‬ ‫ےنۿرصت حینۿفرامںیئۿہکۿاکفرۿیکۿمیظعتۿرحامۿےہ۔‬ ‫ل‬ ‫رشمنالہیلۿیلعۿادلررۿرھپۿردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫علمْمماذکرناہْحرمۃْتولیۃْالقسِۃْفضالْعنْالی ودْ ا ینۿوجۿھچکۿمہۿےنۿدرکۿایکۿاشۿےسۿولعممۿوہا ۿہکۿافوقسنۿوکۿ‬ ‫وتمیلۿرکلاۿرحامۿےہۿہچۿاجا ہکۿوہیدیۿؿدرگیۿافکر۔‬ ‫والکقرة‪3‬۔ ْ‬ ‫(۾)امتم ۿابعراف ۿؿداللئ ۿہک ۿاہین ۿلك ۿذموکر ۿوہےئ ۿمؾلؼا ۿہز ۿاکفر ۿںیم ۿںیہ ۿارگہچ ۿاکفر ۿدیم ۿوہ ۿوج ۿتنطلس ۿاشالہیم ۿںیم ۿفرامربندارۿ‬ ‫ؿیئہیۿزگارۿوہرکۿراتہۿےہۿاؿرۿاکیزۿاعممالفۿںیمۿاشۿاکمکحۿاملسموننۿاکۿشارۿاھکۿایگۿےہۿہنۿہکۿرحیبۿسجۿےسۿانؾؾافۿ یلۿاکۿمکح ےہۿاؿرۿ‬ ‫اامن ۿےل ۿرکۿیھبۿداراالشالم ۿںیم ۿشالۿرھب ۿلك ۿرہ ۿیہ ۿںیہن ۿاتکس ۿہک ۿرمدت ۿےسجۿاطلسن ۿاشالم ۿوفرا ۿلتق ۿرک ۿاگ ۿاؿر ۿارگۿوغر ۿےکۿےئلۿ‬ ‫تلہمۿامےگنۿوتۿنیتۿدنۿیکۿتلہمۿد ۿاگۿاؿرۿانۿںیمۿیھبۿدیقۿیہۿرےھکۿاگ‪،‬وتمیلۿزکۿؿغكۿرک ۿاگ۔ونتریۿاالاصبرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫الیمکنْحریبْمستأمنْفؼناسنۃ‪4‬۔ ْ‬

‫رحیبۿاتسمنمۿامہر ۿدرایمنۿالكۿشالۿںیہنۿرہھٹاتکس۔ (ف)‬

‫دراتخمرںیمۿےہ‪:‬‬

‫منْارتدْعرضْالحا کمْعلیہْاالسالمْوتکشفْشب تہْ وجۿرمدتۿوہاجےئۿاحمکۿاشۿرپۿاشالمۿشیپۿرک ۿاگۿاؿر ۿاشۿےکۿ‬ ‫ویحؽسْوجوباْثلثۃْایامْانْطلبْالم لۃْواال ْقتلہْ ہبشۿاکاراہلۿرک ۿاگۿارگۿؿہۿتلہم ۿبلطۿرک ۿوتۿالریمۿوطر ۿرپۿ‬ ‫نیتۿدنۿدیقۿراھکاجےئۿاگۿؿرہنۿاحمکۿاشالمۿایسۿؿغكۿاشۿوکۿلتقۿ‬ ‫منْساعتہْاالاذاریج ْ‬ ‫رکد ۿاگۿوساےئ‬

‫‪1‬‬

‫ْردالمحتار‬ ‫ْکتابْالزکوةْبابْالعاشرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬۽‪۸‬‬ ‫ٰ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتار‬ ‫ْکتابْالزکوةْبابْالعاشرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬۽‪۸‬‬ ‫ٰ‬

‫‪3‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ْردالمحتار‬ ‫ْکتابْالزکوةْبابْالعاشرْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬۽‪۸‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪4‬‬ ‫ْدرملتارشر حْتنویرْاالبصارْکتابْالجہادْفصلْفْاسؾیمانْالکافرْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻ‪۸۹‬‬ ‫ْ‬

‫‪Page 616 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ل‬ ‫( بلۿابعرافۿردۿا مخنار)‬

‫اسالمہْبدائع‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ابعرفۿردا مخنارۿیشرتطْللصحۃْبلوغہْوعِلہْالحریتہْواسالمہْصراحۃ‪2‬ۿ(تحصۿوتتیلۿےکۿےئلۿولبفۿاؿرۿلقعۿرشعۿ‬ ‫ےہۿرحمكۿاؿرۿرصاحناۿاملسمنۿوہلاۿںیہن۔ف)اخ ۿدرلارہۿدیمۿےہۿا ینۿوتمیلۿنبۿ شکیےۿےکۿےئلۿاشالمۿرشعۿںیہنۿہکۿاکفرۿدیمۿیھبۿ‬ ‫اشۿےکۿہکۿاشۿےکۿاشالمۿیکۿادیمۿوہ‪،‬دباظئ۔(ف)‬

‫ارگۿوتمیلۿایکاجےئۿاگۿوہاجےئۿاگۿہنۿہیۿہکۿوکیئۿاکفرۿاسیکۿیہۿوہۿوتمیلۿوہاتکسۿےہ‪،‬اشۿابعرفۿےکۿلصتمۿیہۿوخدۿاشۿںیمۿاشۿیکۿدنسۿہیۿیھکل‪:‬‬

‫لما ْف ْاالسعاف ْلواویص ْایل ْصیب ْتبطل ْف ْالِیاسْ ا ین ۿاشالم ۿرشع ۿہن ۿوہےن ۿیک ۿدنس ۿؿہ ۿےہ ۿوج ۿااعسف ۿںیم ۿفراملاۿ‬ ‫مطلِراْوفْاالستحسانْیھْباطلۃْمادامْصغیاولوکانْ ہکۿارگۿیسکۿلالاغلۿوکۿؿیصۿایکۿوتۿایقشۿںیمۿمؾلؼاۿلا لۿےہۿاؿرۿ‬ ‫عبدایجوز ْقیاسا ْواستحسانا‪،‬ثم ْالذیم ْف ْالحکمْ اسیخسانۿہیۿےہۿہکۿاشۿےکۿلالاغلۿرےنہۿلكۿلا لۿےہۿاؿرۿارگۿ‬ ‫كالمۿوہوتۿایقشۿؿۿاسیخسانۿدؿوننۿںیمۿحیحصۿےہۿاؿرمکحۿںیمۿدیمۿ‬ ‫کالعبد ْفلواخرج ما ْالِایض ْثم ْعتق ْالعبدواسلمْ‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫لثمۿ المۿےہ‪،‬رھپۿارگۿاحمکۿےنۿاںیہنۿؿاص كۿےسۿراکلۿدلاۿاؿرۿ‬ ‫الذیمْالتعودْالیہمااھْبحرْونحوہْفْالن ر‪3‬۔ ْ‬ ‫اش ۿےک ۿدعب ۿكالم ۿ ٓا راد ۿوہ ۿاؿر ۿدیم ۿاشالم ۿےل ۿ ٓا لا ۿوت ۿؿیص ۿہنۿ‬ ‫وہاجےگنیئ‪،‬ہیۿرحبۿںیمۿےہۿاؿرۿایسۿےکۿلثمۿرہنۿںیم۔‬ ‫اتفؿٰیۿاعریگملہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫التشرتطْالحریۃْواالسالمْللصحۃْلماْفْاالسعافْوْ ا ین ۿوتمیل ۿنب ۿ شکیے ۿےکےئل ۿآ رادی ۿؿاشالم ۿا ۿش ۿدنس ۿےس ۿرشع ۿںیہنۿ‬ ‫ہکۿااعسفۿںیمۿفراملاۿہکۿارگۿكالمۿوہوتۿایقشۿؿاسیخسانۿدؿوننۿںیمۿ‬

‫لوْکانْعبدایجوزْقیاساْواستحساناْوالذیمْفْالحکمْ‬

‫اشۿیکۿؿاصمكۿنکممۿےہۿاؿرۿمکحۿںیمۿدیمۿیھبۿكالمۿےکۿلثمۿےہۿاؿرۿ‬ ‫کالعبدْفلوْاخرج ماْالِایضْثمْاعتقْالعبدْواسلمْ‬ ‫ارگاقیضۿےنۿاںیہنۿراکلۿدلاۿرھپۿكالمۿآ رادۿاؿرۿدیمۿاملسمنۿوہاۿوتۿاشۿ‬ ‫الذیمْالیعودْالوالیۃْالیہماْکذافْالبحرْالرائقْ‪4‬۔ ْ‬ ‫ےسۿؿاصمكۿانۿیکۿرطفۿوعدۿہنۿرکآ ےئۿیگ‪،‬ااسیۿیہۿرحبارلاقئۿںیمۿےہ۔‬

‫دوھکیۿرصاخۃۿکالمۿاکفردیمۿںیم ےہۿاؿرۿرمدتۿہزۿزگۿاشۿیکۿلثمۿںیہنۿؿہۿسقۿاکفرؿنۿےسۿدبرتۿےہ۔‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالجہادْبابْالمرتدْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻۺ۔ۺۺ‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْردالمْحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیہْکتابْالوقفْالبابْاللا مسْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪ /۷‬۽‪۹۵‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪4‬‬

‫‪Page 617 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اابشہۿؿااظنلمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫المرتدْاقبحْکقراْمنْالکافرْاالصل‪1‬۔ ْ‬

‫ا ینۿرمدتۿرفکۿںیمۿاکفرۿایلصۿےسۿدبرتۿےہ۔‬

‫رشعۿاشالمۿہنۿوہےنۿےکۿےئلۿالكۿمسقۿےکۿاکفرۿاکۿیسکۿالكۿوصرفۿںیمۿوتمیلۿنبۿشکناۿاکیفۿےہۿہنۿہکۿرشتیطۿاشالمۿیھبجۿہنۿوہیگۿہکۿ‬ ‫ہزۿمسقۿاکاکفرۿوتمیلۿنبۿےکسۿرگمۿمکۿیملعۿؿلایمہفۿبجعۿزیچۿےہۿرھپۿتحصۿےکۿےئلۿرشعۿہنۿوہےنۿےسۿاانتۿیہۿوتۿوہاۿہکۿنبۿشکناۿلمتحمۿےہۿ‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ہنۿہیۿہکۿاےسۿوتمیلۿانبلاۿاجمرۿؿخاللۿےہ۔ایھبۿایھبۿایسۿردا مخنارۿؿدرگیۿدمتعمافۿےسۿاصفۿرصت حینۿزگرںیۿہکۿیسکۿاکفرۿوکۿوتمیلۿ‬ ‫انبلا ۿمؾلؼا ۿرحام ۿےہ ۿاؿر ۿایس ۿںیم ۿکالم ۿےہ‪،‬وج ۿارم ۿامہر ۿدنی ۿںیم ۿرحام ۿےہ ۿاےس ۿرؿارانھک ۿرصحی ۿذمیبہ ۿدسق ۿادناری ۿؿدبوخایہۿ‬ ‫اشالمۿےہ۔‬ ‫(‪)۶۵‬رھپۿہیۿیھبۿاشۿاحلكۿںیمۿےہۿہکۿاشۿےکۿدہمۿرصفۿدہگناسقۿلاۿرضؿریۿاایشءۿیکۿرخلدۿؿفرؿحقۿاسحفۿیکۿتھکلۿڑپھقۿ‬ ‫ل‬ ‫وہیسک ۿاملسمن ۿرپ ۿاےس ۿوکیئ ۿاایتخر ۿہن ۿدلا ۿایگ ۿوہ ۿاش ۿوصرف ۿںیم ۿوتمیل ۿارگہچ ۿوہےکس ۿاگ ۿرگم ۿرکلارحام ۿےہ۔ردا مخنار ۿیک ۿابعرفۿ‬ ‫ذموکرہۿایسۿوصرفۿںیمۿقلعتمۿےہۿاؿرۿارگۿاےسۿوکیئۿاایتخرۿدلاۿاجےئۿمنلاۿااممۿلاۿؤمدنۿلاۿفراشۿلاۿاؿرۿیسکۿمالرمۿیکۿوموقیفۿلاۿاحبلۿ‬ ‫لاۿااضہفۿلاۿیمکۿلاۿرتصخۿلاۿلطعمۿںیمۿھچکۿدلخ۔حقۿوتۿاشۿیکۿوتتیلۿہنۿرصفۿرحامۿہکلبۿلا لۿضحمۿےہۿوہیتکسۿیہۿںیہنۿاسیجۿہکۿ‬ ‫ل‬ ‫ایھبۿایسۿردا مخنارؿرحبارلاقئۿؿاغلۃۿاایبلنۿےسۿزگراۿاؿرۿاںیہنۿاتکوبنۿںیمۿاشۿرپۿاشۿ ٓا ہیۿرکہمیۿےسۿدلیلۿالےئ‪:‬‬ ‫‪2"‬۔ ْ‬

‫"‬ ‫(خالہصۿمکحۿہلئسم)‬

‫ا ین ۿرشتعی ۿالہٰنہ ۿہززگ ۿیسک ۿاکفر ۿوک ۿیسک ۿاملسمن ۿرپ ۿوکیئ ۿاایتخرۿ‬ ‫ہنۿد ۿیگ۔‬

‫لاہلمجل ۿرایضف ۿوک ۿدجسم ۿوخاہ ۿیسک ۿؿفق ۿاک ۿدی ۿاایتخر ۿوتمیل ۿرکلا ۿسج ۿےس ۿیسک ۿاملسمن ۿمالرم ۿؿہریہ ۿرپ ۿاےسۿ‬

‫وکیئۿاایتخرۿےلمۿہیۿوتۿنکممۿیہۿںیہنۿارگۿایکۿاجےئۿہنۿوہےکسۿاگۿاؿرۿاشۿیکۿوتتیلۿلا لۿضحمۿوہیگۿاؿرۿضحمۿےبۿاایتخرۿوتمیلۿایکۿاجےئۿہیۿ‬ ‫یھبۿمکۿارۿمکۿػـغاۿرحامۿاؿرۿذمیبہۿدسقۿادناریۿؿدبوخایہۿاشالمۿےہ۔رفب ۿطلغۿارگرایضفۿاکفرۿہنۿیھبۿوہلاۿوتۿرجمدۿافقسۿیلمعۿےسۿوتۿ‬ ‫ل‬ ‫نؼینا ۿدبرتۿےہۿکماْنصْعلیہْفْالغنیہْشرحْالمنیہ‪،‬اؿر ۿایھب ۿرشمنالہیل ۿؿردا مخنار ۿےس ۿزگرا ۿہک ۿافقس ۿاک ۿوتمیل ۿرکلا ۿیھب ۿرحامۿ‬ ‫ےہ۔ہیۿےہۿہلئسمۿیکۿقیقحتۿوباللْالتوفیق۔‬

‫(‪)۶۶‬رؿاضفۿوکاےنپۿشاھتۿامنرۿںیمۿرشلكۿرکلاۿہزۿزگۿاجمرںیہن ہکۿحقۿؿہۿرشكاۿاملسمنۿیہۿںیہنۿوتؿہۿہنۿالہۿابعدفۿںیہۿہنۿانۿیکۿ‬ ‫و‬ ‫امنرۿامنرۿہکۿابعدفۿیکۿ ہلیۿرشعۿاشالمۿےہۿاؿرۿحقۿانۿیکۿامنرۿلا لۿضحمۿےہ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْکتابْالسیْوالردةْالقنْالثاینْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۶ /۶‬۾‪۷‬‬

‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪2‬‬

‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۹۶ /۹‬‬ ‫‪Page 618 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫وت ۿاںیہن ۿرشلك ۿرکلا ۿفص ۿاک ۿعطق ۿرکلاۿوہاگ ۿہکۿہریامنریۿفص ۿںیم ۿڑھکا ۿےہ ۿاؿر ۿفص ۿاک ۿعطق ۿرکلا ۿرحامۿےہ۔ ۿروسل ۿاﷲ یلص ۿاﷲ‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿفرامےتۿںیہ‪:‬‬

‫منْقطعْصقاْقطعہْاللْ‪1‬۔رواہْالنسائیْوالحا کمْعنْ وجۿیسکۿفصۿوکۿعطقۿرک ۿاﷲ اےسۿعطقۿرکد ۔اشۿوکۿااممۿ‬ ‫نسایئ ۿاؿر ۿااممۿاحمکۿےن ۿدیسلا ۿانب ۿرمع ۿریض ۿاﷲ اعتیٰل ۿامہنع ۿےسۿ‬ ‫ابنْعمرْریضْاللْعنہماْبسندْصحیح۔ ْ‬

‫حیحصۿدنسۿےکۿشاھتۿرؿامكۿایک۔ف)‬ ‫می‬ ‫رافطیـنۿےکۿلار ۿںیمۿدحمكۿاسنۿریضۿاﷲ اعتیٰلۿمنہۿیبنۿیلصۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿؿملسۿےسۿ خرجیۿیلیقعۿؿانبۿابحنۿزگریۿاشۿ‬ ‫یکۿرؿامكۿانبۿابحنۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ہن ۿرافطیـن ۿےک ۿانجر ۿیک ۿامنر ۿڑپوھ ۿہن ۿرایضف ۿےک ۿشاھت ۿامنرۿ‬ ‫والتصلواْعلیہمْوالتصلواْمع م‪2‬۔ ْ‬ ‫ڑپوھ۔‬ ‫(‪)۶۷‬وج ۿولگ ۿان ۿااکحم ۿرشہیع ۿیک ۿاخمتفل ۿرکںی ۿرایضف ۿوک ۿوتمیل ۿانبںیئ ۿلا ۿاےس ۿامنر ۿںیم ۿدالخ ۿرکںی ۿرصاخۃ ۿرشتعی ۿےک ۿدبےنلۿ‬ ‫ؿاےلۿاؿرۿااکحمۿایہٰلۿےکۿخالفۿےنلچۿؿاےلۿاؿرۿقحتسمۿزعتریۿدشلدۿؿذعافۿدملدۿںیہۿہیۿیھبۿحقۿہکۿانۿرؿاضفۿےکۿاقعدئۿرپۿعلطمۿ‬ ‫وہرکۿاںیہنۿاکفرۿاجںینۿاؿرۿمراہۿابخمكۿسفنۿاےنپۿیسکۿدوینیۿكالہقۿےکۿشیقۿانۿاومرۿےکۿرمبکتۿوہنۿؿرہنۿایسیۿاحلكۿںیمۿاںیہنۿ‬ ‫املسمنۿاجںینۿوتوخدۿہززگۿاملسمنۿہنۿرںیہۿےگ۔مرارہیۿؿدریخہۿالعؾیٰیۿؿعمجمۿاالرہنۿؿدراتخمرۿؿہریہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫منْشكْفْعذابہْوکقرہْفِدْکقر‪3‬۔ ْ‬

‫وجانۿےکۿذعافۿاؿرۿرفکۿںیمۿكشۿرک ۿوخدۿاکفرۿےہ۔‬

‫ہیبنت‪:‬ہیۿااکحمۿہکۿمہۿےنۿوا ےۿا ینۿدجسمۿوخاہۿیسکۿؿفقۿاکۿادینۿدیۿاایتخرۿوتمیلۿاصلا ہنۿوہشکناۿاؿرۿہریۿدیۿاایتخرۿوتمیلۿرکلاۿیھبۿرحامۿ‬ ‫وہلاۿاؿرۿاشالیمۿیسکۿاکمۿںیمۿاںیہنۿدلخۿدانیۿلا لۿؿرمدؿدۿوہلاۿاؿرۿامنرۿںیمۿاںیہنۿدالخۿرکےنۿیکۿرحتمیۿاؿرۿہیۿہکۿانۿیکۿامنرۿامنرۿ‬ ‫ںیہن‪،‬ویط یۿہلمجۿااکحمۿاردتادۿےکۿانۿےکۿامتمۿاامعلۿحیغۿاؿرۿانۿےکۿراکچۿلا لۿؿخسف‪،‬اؿرۿہیۿہکۿاہجنۿرھبۿںیمۿیسکۿےسۿاےسیۿدیقعہۿ‬ ‫ےک ۿرمد ۿلا ۿوعرف ۿاک ۿراکچ ۿںیہن ۿوہاتکسۿہن ۿاملسمن ۿےس ۿہن ۿاکفر ۿےسۿہن ۿرمدتۿےس‪،‬سج ۿےسۿوہاگ ۿرلاےئۿضحم ۿوہاگ‪،‬اؿرۿہی ۿہک ۿؿہ ۿاےنپۿ‬ ‫یسکۿومرفۿےکۿاصلاۿؿارفۿںیہنۿوہ شکیےۿارگہچۿانۿاکۿلافۿلاۿاٹیبۿوہۿاؿرۿہیۿہکۿاںیہنۿیسکۿلاغلۿلاۿلالاغل‬

‫ْسننْالنسائیْکتابْاالمامۃْوالجماعۃْبابْمنْوصلْصقاْونرۿدمحمۿاکراخہنۿاجترفۿبتکۿرکایچۿ‪۶۸۶ /۶‬‬ ‫‪ْ2‬کزنْالعمالْبحوالہْا بنْالنجارْعنْا نسْا لخْدحمكۿ۾‪۷‬۔۽‪۷‬ۺ‪ْ۸۷‬موسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۹۵ /۶۷‬ۺ ْ‬ ‫‪3‬‬ ‫ْدرملتارْبابْالمرتدْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻۺ‪۸‬‬ ‫‪1‬‬

‫ْ‬

‫‪Page 619 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫رپۿارگہچ ۿانۿیکۿاؿالدۿوہۿوکیئۿؿالمكۿراکچۿؿہریہۿیکۿںیہنۿوہیتکسۿاؿرۿہیۿہکۿانۿےسۿلیمۿوجلۿرحامۿاؿرۿہیۿہکۿانۿیکۿایحفۿلاۿومفۿ‬ ‫ںیمۿوکیئۿاشالیمۿمرلاؿانۿےسۿرحام۔ہیۿامتمۿااکحمۿہنۿرصفۿانۿرافطیـنۿہکلبۿانۿعیمجۿفرطۿؿااخش ۿےکۿےئلۿںیہۿوجۿلاؿفصۿہملکۿ‬ ‫وگیئۿاےنپۿیسکۿدیقعہۿلاۿلمعۿںیمۿرفکۿرےتھکۿںیہۿےسیجۿہزۿمسقۿےکۿؿاہیبۿاؿرۿرچینیۿاؿۿراقدلاینۿاؿرۿلاڑاولیۿاؿرۿخلـلۿلاۿااحتدۿےنکبۿؿاےلۿ‬ ‫ػی‬ ‫وھجےٹۿوصیفۿاؿرۿافۿسقۿےسۿےئنۿاکیزۿاگدنوھیۿہکۿہیۿسقۿرمدتنیۿںیہۿاؿرۿانۿسقۿرپۿؿیہۿااکحمۿاسیجۿہکۿاملعےئۿرحنیمۿ نینۿ‬ ‫ےکۿدؿوننۿوہشمرۿاتفؿٰیۿارحلنیمۿؿاسحمۿارحلنیمۿؿہریامہۿاؿرۿالمحجۃْالمؤتمنہ ےسۿػاہزۿےہ۔‬ ‫والل ْیِول ْالحق ْوھو ْی دی ْالسؽیل ْوحسؽنا ْ ْاللْ اﷲ اعتیٰل ۿقح ۿارشاد ۿفراملاےہ ۿاؿر ۿؿیہ ۿدیسےھ ۿراےتس ۿیکۿ‬ ‫دہامكۿداتیۿےہۿاؿرۿںیمہۿاﷲ اعتیٰلۿاکیف ۿےہۿاؿرۿایکۿیہۿااھچۿاکرشارۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ونعمْالوکیلْواللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم۔(ف)‬ ‫ےہ۔واللْ ٰ‬

‫اوقافکےاجارہکابیان‬

‫اریلیپۿتیھبۿرمہلسۿانجفۿوملنٰاۿدحمفۿوسریتۿدامۿفیصہ‬ ‫ہلئسم ۾‪:۹۷‬‬ ‫ایکفرامےتۿںیہۿاملعےئۿدنیۿاشۿہلئسمۿںیمۿہکۿرلدۿےنۿالكۿومعضۿؿػفیۿلاچنۿمرشۿوکۿربممانۿانمجنۿاشالہیمۿےسۿالكۿوتریفۿنیعمۿرپۿ‬ ‫ہکیھٹۿایل‪،‬كالؿہۿرشاطئۿہکیھٹۿےکۿالكۿدروخاسقۿہکیھٹۿدارۿےنۿدعبۿالكۿشالۿےکۿاشۿومضمنۿیکۿدیۿہکۿوچہکنۿانمجنۿےکۿربممۿؿہریہۿ‬ ‫رادئۿارۿلاچنۿشالۿوکۿہکیھٹۿرشكاںیہنۿد ۿ شکیےۿاذہارغب ۿاکرۿزگاریۿ ٓا دنئہۿھجمۿےسۿاعمدہہۿرحترییۿرکاایلۿاجےئۿہکۿ ٓا دنئہۿلاچنۿمرشۿ‬ ‫۾‪۶‬رفص۽‪۶۸۷‬ھ‬

‫وکیھبۿہکیھٹۿیھجمۿوکۿدلاۿاجےئ‪،‬انچہچنۿاعمدہیۿرحترییۿدیطختسۿرکایلۿایگۿہکۿارگۿاشاایمنۿومعضۿوکۿہکیھٹۿدارۿراضدنم رےھکۿاؿرۿلافۿیکۿ‬ ‫وتریفۿرلادہۿرک ۿاگۿاؿرۿاحمتظفۿرک ۿاگۿوتۿ ٓا دنئہۿوکۿیھبۿایسۿوتۿریفۿرپۿدلاۿاجاتکسۿےہۿرگمۿوتریفۿلافۿوکۿدبوتسر ریہۿاؿرۿاشاایمنۿرایضۿ‬ ‫ںیہن‪،‬سپۿایسیۿوصرفۿںیمۿارانیکۿانمجنۿوکۿلادنبیۿالرمۿےہۿلاںیہن؟ لامیہمہۿہکۿاؿرۿااخش ۿیکۿدروخا ںیتۿہکیھٹۿخدلدۿیکۿرادئۿارۿ‬ ‫شاقبۿوموجدۿںیہۿسجۿںیمۿدجسمۿؿدمرہسۿاکۿعفنۿػاہزۿےہ‪،‬كالؿہۿارںیۿارگۿہکیھٹۿؿاےلۿشاقبۿےنۿلادنبیۿاعمدہہۿیکۿوماقفۿیکۿوہۿا ینۿ‬ ‫اشاایمنۿدہہیۿوکۿرایضۿرےنھکۿاکۿاامتہمۿایکوہاؿرۿلافۿیکۿوتریفۿیکۿرلادیتۿںیمۿیعسۿیکۿوہۿرگمۿاافتطۿےسۿانۿیکۿراضدنمیۿہنۿوہیکسۿاؿرۿ‬ ‫وتریفۿںیمۿرتیقۿہنۿوہیکسۿوتۿایکۿایسیۿوصرفۿںیمۿاعمدہہۿیکۿلادنبیۿارانیکۿانمجنۿاشالہیمۿوکۿالرمۿوہیگۿاؿرۿاشۿوکۿایسۿوتریفۿرپۿہکیھٹۿدانیۿ‬ ‫اجمرۿےہۿوگۿدجسمۿدمرہسۿاکاصقننۿوہ۔بؼنواتوجروا۔‬ ‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ارانیکۿرپۿاشۿاعمدہہۿیکۿلادنبیۿہنۿرصفۿہریۿرضؿریۿہکلبۿضحمۿلااجمرۿؿونممفۿؿگناہۿےہۿؿہۿاعمدہہ‬

‫‪Page 620 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ضحم ۿلا ل ۿؿرشكا ۿرمدؿد ۿؿلارؿا اھت ۿاؿرۿلا ل ۿاک ۿقحۿہیۿےہۿہک ۿداٹلا ۿاجےئ ۿہنۿہکۿلادنبی ۿوہ‪،‬داہیف ۿاکۿہکیھٹ ۿسج ۿرطچۿدنہؿناتنۿ‬ ‫ںیمۿراجئۿےہۿلاامجفۿذماہقۿارہعبۿلا لۿؿلااجمرۿےہ‪،‬اشۿہکیھٹۿںیمۿرنیمۿوتۿااجرہۿمرارنیعۿںیمۿوہیتۿےہۿاؿرۿوتریفۿ ٓا دنئہۿاکۿہکیھٹۿ‬ ‫دلاۿاجلاۿےہۿاؿرۿہیۿرحامۿےہۿدقعۿااجرہۿرشفۿےنۿانمعفۿےکےئلۿراھکۿےہ‪،‬ہنۿنیعۿےکےئل‪،‬تعفنمۿےسیجۿاکمنۿںیمۿرانہۿوھگر ۿرپۿ‬ ‫ڑچانھۿاؿر نیعۿےسیجۿرؿہیپۿہلغۿلھپۿؿہریاہ‪،‬وتۿوجااجرہۿاسیہالكۿنیعۿرپۿؿاعقۿوہۿرمدؿدۿؿۿلا لۿےہ‪،‬‬

‫االماخصہْالشر عْکاجارةْالضر عْلالرضاعْفانہاْعلْ رگمۿسجۿوکۿرشفۿےنۿوصخم ۿرکدلاۿوہۿےسیجۿدؿدھۿلالےنۿےکۿ‬ ‫اللنب ْو ْاللنب ْعی ْلکن ْورد ْالشر ع ْباباحتہا ْعلْ ےئل ۿوکیئ ۿدؿدھ ۿؿاال ۿاجونر ۿارجف ۿرپ ۿح انۿویکہکن ۿہی ۿااجرہ ۿدؿدھ ۿرپۿ‬ ‫ؿاعق وہا ۿاؿر ۿدؿدھۿنیعۿےہۿنکیلۿرشفۿخالفۿایقشۿاشۿیکۿ‬ ‫خالفْاالصلْفیِتصرْعلْموردہ۔ ْ‬ ‫الاحقۿرپؿاردۿےہۿاذہاۿہیۿمکحۿاےنپۿومردۿرپۿدنبرےہۿاگ(ف)‬ ‫ل‬ ‫اتفؿٰیۿریخہیۿؿوقعدۿادلرہیۿؿدراتخمرۿؿردا مخنارۿؿہریاہۿںیمۿاشۿیکۿرصتحیۿےہۿاؿراتفؿٰیۿریقفۿںیمۿاشۿیکۿاکلمۿ لیصفۿؿحیقنت۔اؿرۿارگۿ‬

‫اشۿےسۿعطقۿرظنۿیہۿرکںیۿوتۿاؿبا‪:‬ارانیکۿیکۿؿہۿرحتریۿرصفۿالكۿؿدعہۿیھتۿاؿرۿؿافےئۿؿدعہۿرپۿربجۿںیہنۿکماْفْاالشباہْوْال ندیۃْ‬

‫وغیھما(اسیجۿہکۿاابشہۿاؿرۿدنہہیۿؿہریہۿںیمۿےہ۔ف)‬ ‫لامنا‪:‬ۿؿہۿؿدعہۿیھبۿظفلۿانۿشاءۿاﷲ ےکۿشاھتۿاھتۿوجۿخلفۿےکۿارثۿوکۿیھبۿلا لۿرکداتیےہ۔‬ ‫لالنا‪:‬ۿارانیکۿوکۿوکیئۿاایتخرۿہنۿاھتۿہنۿےہۿہکۿؿفقۿےکۿاصقننۿاکۿؿدعہۿرکںیلۿاؿرۿاےنپۿؿدعہۿےکۿابنہۿےکۿےئلۿؿفقۿاکۿعفنۿوھکںیئ۔‬ ‫لاہلمجلۿؿہۿرحتریۿوتۿضحمۿلمہمۿاؿرۿہیۿراجئۿہکیھٹۿلا لۿؿۿرحامۿےہ‪،‬ارانیکۿوکۿاچےئہۿہکۿداہیفۿںیمۿسجۿؿغكۿشالۿامتمۿوہلاۿےہۿ‬ ‫اشۿؿغكۿرظنۿرکںیۿہکۿضعبۿمرارنیعۿےسۿپ ہۿیکۿاعیمدۿلایقۿےہۿلاۿسقۿیکۿمتخۿوہیئگۿلاۿ لۿلاۿضعبۿاےسیۿںیہۿنجۿےسۿیسکۿاعیمدۿ‬ ‫نیعمۿاکۿاعمدہہۿہنۿوہۿاشالۿاسبلۿررامقۿرکےتۿاؿرۿارجفۿدےتیۿںیہ‪،‬ہیۿنیتۿوصرںیتۿںیہ۔وصرفۿدؿمۿںیم وتۿػاہزۿےہۿہکۿرنیمۿ‬

‫دہہی ۿااجرہ ۿےس ۿلاك ۿؿاخصل ۿوہیئگ‪،‬اؿر ۿوصرف ۿوسم ۿںیم ۿامتم ۿمراروعن ۿوک ۿاػالف ۿد ۿدںی ۿہک ۿشال ۿ ٓا دنئہ ۿرنیم ۿامہری ۿرطفۿ‬ ‫ےسۿمتۿوکۿااجرہۿںیمۿہنۿدیۿاجےئۿیگۿہکلبۿمہۿ لۿرنیمۿدہہیۿفالنۿاتسمرجۿوکۿااجرہۿدںیۿےگۿاشۿیکۿرطفۿےسۿمتۿوکۿدبوتسرۿااجرہۿےلمۿ‬ ‫یگۿسجۿےسۿاراہر ۿومعملۿںیمۿفرطۿہنۿ ٓا ےئۿاگۿوینۿرنیمۿدہہیۿاخصلۿوہاجےئۿیگ‪،‬وصرفۿاؿلۿںیمۿاہتبلۿدغكۿےہۿاشۿاکۿكالچۿ‬ ‫ہیۿےہۿہکۿسجۿسجۿیکۿاعیمدۿلایقۿےہۿاےسۿلالۿرکۿاھجمسلااجےئ‬

‫‪Page 621 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ہکۿمہۿتحصۿرشیعۿےکۿےئلۿہیۿاکررؿایئۿرکےتۿںیہۿسجۿاکۿوکیئۿارثۿاراہر ۿخالفۿہنۿڑپ ۿاگۿمتۿرلاینۿہہکۿدؿۿہکۿمہۿےنۿہیقبۿاعیمدۿےکۿ‬ ‫ااجرہ ۿرنیم ۿےس ۿدسق ۿمرداری ۿیک‪،‬اش ۿےس ۿںیہمت ۿرضر ۿہن ۿوہاگ ۿرنیم ۿدبوتسر ۿںیہمت ۿوک ۿےلم ۿیگ ۿاکذغی ۿدلمعر ٓا دم ۿںیم ۿدبتلی ۿہنۿ‬ ‫وہیگۿرشیعۿوطرۿرپۿشالۿ ٓا دنئہۿےسۿامہر ۿدبےلۿفالنۿاتسمرجۿےسۿمتۿوکۿرنیمۿااجرہۿںیمۿےلمۿیگۿحقۿؿہۿاشۿرپۿرایضۿوہرکۿخسفۿااجرہۿ‬ ‫رکۿدںیۿوینۿامتمۿرنیمۿاخصلۿوہاجےئۿیگ‪،‬دعبۿاتسمرجۿےسۿاہکۿاجےئۿہکۿمہۿےنۿاشۿامتمۿدہہیۿیکۿرنیمۿلاچنۿمرشۿےکۿےئلۿیفۿشالۿ‬

‫اےنتۿرؿےپۿےکۿوع ۿاراہر ۿااجرہۿںیمۿدیۿؿہۿوبقلۿرک ۿہیۿدقعۿحیحصۿؿاجمرۿرشیعۿوہاگۿاؿرۿررۿہکیھٹۿؿفقۿےکےئلۿخاللۿوہاگۿوجۿ‬ ‫اچبۿاتسمرجۿےکےئلۿخاللۿوہاگۿؿرہنۿرطنیفۿاگہنگر‪،‬اؿرۿنصصقۿمکۿوہیئۿوتۿالصۿانمعفۿوموجدہۿےسۿانتجۿرادئۿ ٓا ےئۿاگۿؿفقۿےکےئلۿرحامۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫وہاگۿؿہۿكلمۿاتسمرجۿےہۿاؿرۿنصصقۿرلادہۿوہۿوتۿانتجۿاچبۿؿہۿاتسمرجۿےکےئلۿرحامۿوہاگۿؿہۿاملۿؿفقۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫وئسمہلۿوہظرادلنیۿاصحقۿؿلیکۿمریلیۿہلحمۿوخاہجۿا ب‬

‫ۺ‪۷‬امجدیۿاالؿیٰلۿ‪۶۸۸۹‬ھ‬

‫ہلئسم ‪:۹۸۵‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿؿایتفمن ۿرشف ۿاش ۿہلئسم ۿںیم ۿہک ۿالك ۿدجسم ۿیک ۿریمعت ۿرری ۿوجتمر ۿےہ ۿسج ۿیک ۿاؿرپیک ۿزنمل ۿرپ ۿریمعت ۿوہلاۿ‬ ‫غرارلالاۿےہۿنکیلۿدجسمۿوکۿؿعیسۿانبےنۿاؿرۿاۿشۿاکۿکیھٹۿرچۿاقمئۿرکےنۿںیمۿالكۿیئۿؿاکمنۿدؿرس ۿصخۿاکۿیھبۿ ٓا لاۿےہۿہیۿیئۿؿالكۿ‬ ‫وھچےٹۿثلثمۿیکۿلکشۿںیمۿےہۿہیۿصخۿامكلۿاکمنۿاشۿثلثمۿوکۿؿفق رکےنۿوکۿایترۿےہۿنکیلۿہیۿاتہکۿےہۿہکۿریمعتۿدجسمۿوجۿاؿرپۿ‬ ‫ےنبۿیگۿےچینۿےکۿہعطقۿثلثمۿوکۿاشۿوکۿدؿایمۿوطرۿرپۿرکاہیۿلاۿاچیٹنۿرپۿد ۿدلاۿاجےئۿلاہکۿؿہۿصخۿاشۿرپۿریمعتۿےچینۿےچینۿرکےلۿاشۿاکۿ‬ ‫ہیۿایخلۿےہۿہکۿریمااکمن ۿوجۿثلثمۿہعطقۿدےنیۿےسۿوکاھٹۿٹوف ۿرکلاصقۿوہاجےئۿاگۿرھپۿےچینۿےچینۿوکےھٹۿیکۿریمعتۿرکےنۿےسۿ‬ ‫درسقۿرےہۿرنیمۿوموقہفۿرےہۿیگۿاؿرۿاشۿاکۿرکاہیۿؿہۿاداایکۿرک ۿاگ‪،‬دلیۿںیمۿالكۿہشقنۿرغب ۿوہسلكۿمہفۿانبدلاۿایگۿےہۿسجۿںیمۿ‬ ‫ا‪،‬ف‪،‬چۿےسۿارایضۿااتفتسۿبلطۿداھکیئۿےہۿ ٓا لاۿدعبۿؿفقۿےکۿاشۿوکۿارایضۿاشۿوطرۿےسۿرکاہیۿرپۿدانیۿاجمرۿےہۿلاۿںیہنۿرکاہیۿرضؿرۿ‬ ‫دجسمںیم رصفۿوہاگ‪،‬ہشقنۿہیۿےہ‪:‬‬

‫‪Page 622 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ؿہ ۿصخ ۿاانپ ۿاخ ۿیئؿ ۿاکمن ۿاشۿدجسمۿےک ۿلام ۿؿفق ۿرکد ۿاؿر ۿؿفق ۿلاہم ۿررٹسجی ۿرکاد ۿرھپۿاصمرف ۿدجسم ۿےکۿےئل ۿہی ۿاخ ۿ‬ ‫ڑکٹاۿاشۿصخۿوکۿارجفۿلثمۿرپۿااجرہۿںیمۿد ۿدلاۿاجےئۿاؿرۿہزۿنیتۿشالۿےکۿدعبۿرکاہیۿلاہمۿیکۿدجتلدۿیکۿاجےئ‪،‬اؿرۿہیۿیھبۿنکممۿ‬ ‫ےہۿہکۿؿہۿؿفقۿرکےتۿؿغكۿؿػفناہمۿںیمۿوتمیلۿدجسمۿوکۿہیۿااجرفۿھکلۿد ۿہکۿہیۿاخ ۿڑکٹاۿرلادہۿدمفۿےکےئلۿیھبۿھجمۿوکۿااجرہۿ‬ ‫و‬ ‫ںیمۿدلاۿاجےکسۿاشۿوصرفۿںیمۿنیتۿشالۿیکۿدیقۿہنۿرےہۿیگۿرگمۿؿفقۿےئلیکۿرلادہۿاایتحعۿایسۿ ہلیۿوصرفۿںیمۿےہ‪،‬دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫یرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْفلواھملْالواقفْمدت اْ ؿفقۿےکۿااجرہۿںیمۿرشعۿؿافقۿوکۿوحلمعۿراھکۿاجےئۿاگۿارگۿؿافقۿ‬ ‫قیلْتطلقْالزیادةْللِیمْوقیلْتِیدْبسنۃْمطلِرا‪ ْ،‬ےنۿدمفۿااجرہۿاکۿنیعتۿںیہنۿایکۿوتۿالكۿوقلۿہیۿےہۿہکۿوتمیلۿےکۿ‬ ‫وب ا ْای ْبالسنۃ ْیقیت ْف ْالدار ْوبثالث ْسنی ْفْ ےئلۿرلادیتۿیکۿااجرف ۿقلطمۿریھکۿاجےئۿیگۿاؿر ۿالكۿوقلۿہیۿ‬ ‫االرض ْاال ْاذا ْکانت ْالْمصلحۃ ْبلالف ْذلک‪1‬۔واللْ‬

‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ٰ‬

‫ےہۿہکۿالكۿشالۿےکۿشاھتۿدیقمۿوہیگ ۿاؿرۿالكۿشالۿیکۿدمفۿ‬ ‫رپ ۿیہ ۿوتفٰی ۿدلااجےئ ۿاگ‪،‬اکمن ۿےک ۿلار ۿںیم ۿاؿر ۿنیت ۿشال ۿیکۿ‬

‫دمفۿرپۿوتفٰیۿدلاۿاجےئۿاگۿرنیم ےکۿلار ۿںیمۿوساےئۿاشۿےکۿ‬

‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫ہکۿتحلصمۿاشۿےکۿخالفۿںیمۿوہ۔واللْ ٰ‬ ‫ک‬ ‫ارۿیلیپۿتیھبۿہلحمۿ ھکراۿرمہلسۿدیمحۿادلنیۿاخن اصحقۿاکردنہۿاےک)یۿمگیب ۻراضمنۿابمركۿۻ‪۶۸۷‬ھ‬ ‫ہلئسم ‪:۹۸۶‬‬ ‫وہ‬ ‫ہلبقۿدؿۿاہجنۿؿہبعکۿدنیۿؿاامینۿدامقۿمراک مۿدعبۿانمتےئۿدق یسیسۿاعریض‪،‬یبۿیبۿاصہبحۿےنۿاجدئادۿؿفقۿیکۿےہۿؿارفۿےسۿادنہشیۿ‬ ‫ےہۿہکۿدعبۿؿاففۿوسنمچۿرکارکۿہضبقۿاماکلہنۿرکںیۿوضحرۿےسۿدرلاتفۿایکۿہکۿہیۿرحتریۿرشكاۿدرسقۿےہۿارگۿاشۿںیم وکیئۿكشۿےہۿ‬ ‫وت ۿدؿرسا ۿاکذغ ۿررٹسجی ۿرکادلا ۿاجےئ‪،‬ؿفق ۿلاہم ۿہعم ۿہص‪ /‬ۿےک ۿااٹسمق ۿرپ ۿرحتریےہ ۿاش ۿیک ۿلقن ۿؿاےطس ۿمالہظح ۿادقش ۿارشال ۿخدمقۿ‬ ‫ےہ ۿسج ۿؿغك ۿوضحر ۿاک ۿوجاف ۿ ٓا ےئ ۿاگ ۿمك ۿدالخ ۿاخرچ ۿیک ۿدروخاسق ۿدی ۿاجےئ ۿیگ ۿیب ۿیب ۿاصہبحۿےن ۿاینپۿدؿرسی ۿاجدئاد ۿےسۿ ہصۿ‬ ‫ؿارلانۿوکۿد ۿدلاۿےہ‪،‬ہیۿاجدئادۿؿفقۿیکۿےہ۔(ؿفقۿلاہم)‬ ‫ک‬ ‫خالہصۿؿفقۿلاہم‪:‬ںیمۿاےک)یۿمگیبۿافریسۿوخادنہۿتنبۿدبعارلدیشۿاخنۿرموحمۿشاہنکۿیلیپۿتیھبۿہلحمۿ ھکرااحبلك ۿتحصۿسفنۿ‬ ‫ؿابثفۿلقعۿاینپۿوخیشۿےسۿاشۿؿغكۿاینپۿاجدئادۿحصنۃۿﷲ ؿاےطسۿاصمرف‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۻ۽‪۸‬‬

‫‪Page 623 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ریخ ۿااعطم ۿسمنیک ۿؿلاراہچےئ ۿرسامؿ ۿرگامےئ ۿسمنیک ۿؿو زیہ ۿؿغ نیف ۿرغلاےئ ۿاشالم ۿؿد زی ۿدرتخان ۿسمنیک ۿؿرصف ۿریخ ۿسمخدۿ‬ ‫ؿدمارشۿدینیۿؿرحنیمۿرشنیفیۿرادامہاﷲ رشفاۿؿنعـیماۿؿفقۿولہجۿاﷲ رکیتۿوہنۿلاایحفۿوخدۿوتمیلۿروہن یگۿدعبۿریم ۿایف ۿ‬ ‫ح‬ ‫ادلنیۿادمحۿاخن‪،‬دعبۿانۿےکۿانۿیکۿاؿالدۿدوکرۿوجۿلادنبۿرشفۿرشفیۿوہۿومعیقۿمیکحۿلیلخۿارل مٰنۿاخنۿؿومولیۿؿیصۿادمحۿاصحقۿ‬ ‫رںیہۿےگ‪،‬وتمایلنۿوسۿرؿےپۿشالۿارغصیۿمگیبۿوکۿوجۿریمیۿوھچیٹۿنہبۿےہۿدےتیۿرںیہۿدعبۿانۿےکۿانۿیکۿاؿالدۿدوکرۿوکۿوجلادنبۿرشفۿ‬ ‫رشفیۿوہۿدےتیۿرںیہۿزینۿہیۿیھبۿرشعۿےہۿہکۿریمیۿراےئۿںیمۿاحبلكۿوتتیلۿریمیۿاشۿتیقحۿاکۿعیبۿلارنہۿرکلاۿلاۿہکیھٹۿدانیۿاؿرۿاشۿ‬

‫ےسۿدؿرسیۿاجدئاد ۿلا ۿاؿر ۿوکیئۿےشۿدیفمۿؿاےطسۿانمعفۿارغا ۿؿفقۿےکۿرخلد ۿرکلارضؿر ۿولعممۿوہوتۿااسیۿرکےنۿاکۿحصق ۿرشاطئۿ‬ ‫دناتؿمرۿذہۿاۿےھجمۿاایتخرۿوہاگۿاشۿےئلۿہکۿومفۿاکۿؿغكۿرقمرۿںیہنۿےہۿاذہاۿااظتنماۿؿۿاایتحػاۿہیۿؿفقۿلاہمۿاھکلۿایگۿالضفۿریخافۿرشكاۿہیۿ‬ ‫ےہۿہکۿاجدئادۿذموکرہۿیسکۿتمیقۿانمسقۿرپۿفرؿحقۿرکےکۿؿػناۿوفػناۿوخدۿاےنپۿاہھتۿےسۿریخافۿرکیت‪،‬اذہاۿلاایحفۿاینپۿھجمۿوکۿاایتخرۿ‬ ‫وہاگۿہکۿسجۿؿغكۿاچوہنۿفرؿحقۿرکےکۿحصقۿراےئۿوخدۿرخچۿرکؿنۿاؿرۿوجۿھچکۿدعبۿںیمۿلایقۿرےہۿاگۿاشۿےسۿرشاطئۿؿػفناہمۿذہاۿ‬

‫قلعتم ۿوہن ۿےگ ۿارگ ۿریمی ۿایحف ۿںیم ۿوتمایلن ۿےس ۿوکیئ ۿوفف ۿوہاجےئ ۿوت ۿھجم ۿوک ۿوتمیل ۿرقمررکےن ۿاکوخد ۿاایتخر ۿوہاگ‪،‬وتمایلن ۿوکۿ‬ ‫اچےئہۿ؎‪/‬شالۿوطبرۿریخاف لاۿایحفۿاشۿےکۿامسمہۿینبۿوکۿوجۿاشۿؿغكۿریم ۿلاشۿےہۿدعبۿریم ۿدلاۿرکںیۿےگۿدعبۿؿاففۿاشۿےکۿ‬ ‫ہی ۿرؿہیپ ۿدرگی ۿریخاف ۿںیم ۿشالم ۿایک ۿاجےئ ۿارگ ۿخداوخناہتس ۿكلم ۿاجحر ۿاینپ ۿدبیتمسق ۿےس ۿہن ۿ چنہ ۿوکسن ۿوتریمی ۿسرب ۿیسک ۿمررگ ۿےکۿ‬ ‫غربی ۿونبایئ ۿاجےئ ۿاؿر ۿوفحمع ۿزیمم ۿرک ۿدی ۿاجےئ ۿاؿر ۿااصیل ۿوثاف ۿغر ٓا ن ۿرشفی ۿؿہملک ۿؿدرؿدۿںیم ۿ؎شال ۿلك ۿرخچۿایک ۿاجےئ ۿوچہکنۿ‬ ‫ٓا دمین ۿاجدئاد ۿیک ۿنییعت ۿںیہن ۿوہیتکس ۿریمی ۿراےئ ۿںیم ۿاہنمےئ ۿارخااجف ۿقلعتم ۿاجدئاد ۿےک ۿالك ۿثلث ۿرحنیم ۿرشنیفی ۿںیم ۿؿاےطسۿ‬ ‫ریخاف ۿےک ۿدلا ۿاجےئ‪،‬اؿر ۿالك ۿثلث ۿابلطےئ ۿملع ۿدنی ۿؿاصمرف ۿسمخد ۿیلیپ ۿتیھب ۿؿدمرہس ۿرعیب ۿؿاعق ۿیلیپ ۿتیھب‪،‬الك ۿثلثۿ‬ ‫رقفاءۿؿسمنیکۿؿااعطمۿؿہریہ‪،‬اؿرۿؿاےطسۿااصیلۿوثافۿشاہۿدمحمۿریشۿاصحقۿےکۿ؎ۿ‪/‬رؿےپۿشاالہنۿلاۿسجۿدقرۿرادئۿاجنگشئۿوہۿایکۿاجےئۿ‬ ‫ےھجمۿاکحمۿےسۿادیمۿےہۿہکۿوبغك ۿدؿرہۿاشۿاجدئاد ۿوموقہفۿیکۿرگناینۿفرامدںی‪،‬وتمایلن ۿےکۿلاشۿررٹسجاسحف ۿعمجۿرخچ ۿلااقدعہۿ‬ ‫درسقۿرانہۿرضؿرےہ‪،‬ریم ۿؿارفۿلاۿاقمئۿطاقمۿوکۿاشۿےکۿدبتلیۿرییغتۿاکۿاایتخرۿہنۿوہاگ۔اذہاۿہیۿؿفقۿلاہمۿمیغینۿامتیلۿمعمہْ‬

‫ھمأرؿہیپۿدلاۿہکۿدنسۿوہ۔ومرہخۿ‪۶۷‬ربمتسۿۻ‪۵‬۾‪۶‬ءۿررٹسجیۿدشہۿےہ۔‬

‫اوجلاف‪:‬‬ ‫ہیۿاکذغۿلا لۿضحمۿےہۿاشۿںیمۿانساےئۿؿفقۿےکۿدؿ‪۷‬ۿےلمجۿںیہ‪:‬‬

‫‪Page 624 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اؿّل‪:‬ۿؿفقۿولہجۿاﷲ رکیتۿوہنۿاؿرۿراشۿںیمۿہیۿرشعۿاگلیئۿہکۿاےسۿچیبۿرکۿاجدئادۿلاۿاؿرۿوکیئۿےشۿدیفمۿارغا ۿؿفقۿرخلدۿرکےنۿاکۿ‬ ‫ےھجمۿاایتخروہاگۿرشعۿادبتسالۿارگہچۿاجمر ۿےہۿرگمۿوینۿہکۿاشۿےکۿوع ۿدؿرسیۿاجدئاد ۿیہۿیلۿاجےئۿوجۿاںیہنۿطاقدصۿرپۿؿفقۿ‬ ‫رہھٹ ۿہنۿہک ۿكالؿہ ۿاجدئاد ۿمؾلؼا ۿوج ۿےش ۿاچےہ ۿاسیجۿہک ۿاش ۿاکذغ ۿںیم ۿرحتریۿےہۿایسی ۿرشع ۿےس ۿؿفق ۿلا ل ۿوہاجلا ۿےہ۔اعریگملیۿ‬ ‫ںیمۿےہ‪:‬‬

‫اذاْشرطْفْاصلْالوقفْانْیسؾبدلْبہْارضاْاخریْ ارگۿؿافقۿےنۿالصۿؿفقۿںیمۿہیۿرشعۿاعدئۿیکۿہکۿحقۿاچےہۿاگۿ‬ ‫و‬ ‫اذاْشاءْفتکونْوققاْمکانہا‪،‬فالوقفْوالشرطْجائزْانْ اش ۿرنیم ۿےک ۿدبےل ۿدؿرسی ۿرنیم ۿےل ۿاگ ۿاؿر ۿؿہ ۿاش ۿ ہلی ۿرنیمۿ‬ ‫عند ْایب ْیوسف ْوکذالوشرط ْان ْیؽیع ا ْویسؾبدلْ وموقہفۿیکۿہگجۿؿفقۿوہیگۿوتۿااممۿاوبویفسۿہیلعۿارلحمۃۿےکۿ‬ ‫ی مردلكۿؿفقۿؿرشعۿدؿوننۿاجمرۿںیہ‪،‬اؿرۿایسۿرطچۿارگۿہیۿرشعۿ‬ ‫بثمن اْمکان ا‪،‬وفْواقعاتْالِایضْاالمامْفلرالد نْ‬ ‫ف‬ ‫ح‬ ‫یکۿہکۿاشۿوکۿ رؿ ق ۿرکےکۿاشۿےکۿنمثۿےکۿدبےلۿدؿرسیۿ‬ ‫تعایل ْوعلیہْ‬ ‫قول ْھالل ْمع ْایب ْیوسف ْرحمہما ْ ْالل ْ ٰ‬ ‫رنیم ۿرخلد ۿاگ ۿوج ۿاش ۿیکۿہگج ۿؿفقۿوہیگ ۿوت ۿیھبۿاجمر ۿےہ ۿاؿرۿ‬ ‫القتویْکذافْاللالصۃ‪،‬وانْقالْعلْانْابیع اْبماْ‬ ‫ٰ‬ ‫ؿااعقف ۿاقیض ۿاامم ۿرخف ۿادلنی ۿرحمۃ ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿںیم ۿاوب‬ ‫ع‬ ‫م لثم م قلی‬ ‫بداْیلْ نْا نْ نْ لْاوکثیْاوْ لْانْابیع اْوْ ویفس ۿےک ۿوقل ۿےک ۿشاھت ۿخیش ۿہالل ۿہیلع ۿارلحمۃ ۿاک ۿوقل ۿیھبۿ‬ ‫اشرتیْبثمن اْعبداوْقالْابیع اْولمْیزدْعلْذلک‪ ْ،‬ذموکر ۿےہ ۿاؿر ۿایس ۿرپ ۿوتفٰی ۿےہ ۿہی ۿخالہص ۿںیم ۿےہ‪،‬اؿر ۿارگۿ‬ ‫قالْھاللْھذاالشرطْفاسدْیقسدْبہْالوقفْکذافْ ؿافقۿےنۿالصۿؿفقۿںیمۿوینۿاہکۿہکۿاشۿرشۿعۿرپؿفقۿرکلاۿ‬ ‫فتاوی ْقایض ْخان‪،‬ولوشرط ْاالسؾبدال ْولم ْیذکرْ وہن ۿہک ۿںیم ۿاش ۿؿفق ۿوکاینپ ۿراےئ ۿےک ۿاطمقب ۿریثک ۿلا ۿلیلقۿ‬ ‫ارضاْوالدارا‪،‬لہْانْیسؾبدلْبجنسْالعِارْماشاء ْ نمث ۿےک ۿدبےل ۿفرؿحق ۿرکن ۿاگ ۿلا ۿوین ۿاہک ۿہک ۿاش ۿرشع ۿرپ ۿںیمۿ‬ ‫اش ۿوک ۿفرؿحق ۿرکؿن ۿاگ‪،‬اؿر ۿاش ۿےک ۿنمث ۿےک ۿدبےل ۿكالمۿ‬ ‫رخلدؿنۿاگۿلا ۿوینۿاہکۿہکۿاشۿرشعۿرپۿہکۿںیمۿاشۿوکۿفرؿحقۿ‬ ‫رکؿنۿاگۿاشۿےسۿرلادہۿھچکۿہنۿاہکۿوتۿخیشۿھاللۿےنۿفراملا ۿہکۿہیۿ‬ ‫رشعۿافدسۿےہۿاؿرۿاشۿےسۿؿفقۿافدسۿوہاگۿہیۿاتفؿٰیۿاقصیحانۿ‬ ‫ںیمۿےہ‪،‬اؿرۿارگۿاشۿےنۿطقفۿادبتسالۿیکۿرشعۿیکۿاؿرۿہیۿایبنۿہنۿ‬ ‫ایکۿاشۿےکۿدبےلۿرنیمۿلاۿدارۿےلۿاگۿوتۿاشۿوکۿاایتخر‬

‫‪Page 625 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫من ْدار ْاوارض ْکذاف ْاللالصۃ‪،‬واذاقال ْعل ْانْ وہاگ ۿہک ۿسنج ۿاقعر ۿےس ۿوج ۿاچےہ ۿاش ۿےک ۿدبےل ۿںیم ۿےل ۿےلۿ‬ ‫اسؾبدلْارضاْاخریْلؼسْلہْانْیجعلْالبدلْداراْوْ اچےہۿرنیمۿلاۿاکمن‪،‬وینۿیہۿخالہص ۿںیمۿےہ۔اؿرۿارگاشۿےنۿ‬ ‫کذا ْعلْالعکسْکذافْفتحْالِدیر‪1‬وذکرْاللصافْ اہکۿاشۿرشعۿرپۿہکۿںیمۿاشۿےکۿدبےلۿدؿرسیۿرنیمۿولنۿاگۿوتۿ‬

‫اف ۿاشۿےکۿدبےلۿاکمن ۿںیہنۿےلۿاتکسۿاؿر ۿہنۿیہۿااکسۿسکعۿ‬ ‫فْوققہْلوْشرطْانْیؽیع اْویصرفْثمن اْایلْمارأیْ‬ ‫ح‬ ‫رکاتکسۿےہۿاسیجۿہکۿ حتۿایدقریۿںیمۿےہ‪،‬ااممۿ صافۿےنۿاینپۿ‬ ‫منْابوابْاللیفالوقفْباطلْکذافْالذخیة‪2‬۔ ْ‬ ‫ؿفقۿںیمۿدرکۿفراملا ۿہکۿارگۿؿافق ۿےنۿہیۿرشعۿیکۿہکۿںیمۿ‬ ‫ؿفق ۿوک ۿفرؿحق ۿرکےک ۿنمث ۿاکراہےئ ۿریخ ۿںیم ۿاہجن ۿاچوہن ۿاگۿ‬ ‫رخچۿرکؿنۿاگۿوتۿؿفقۿلا لۿوہاگ‪،‬دریخہۿںیمۿویط یۿےہ۔(ف)‬ ‫دؿم‪:‬ۿوجۿھچکۿدعبۿریم ۿلایقۿرےہۿاگۿاشۿےسۿرشاطئۿؿػفناہمۿقلعتمۿوہنۿےگۿاشۿاکۿاحلصۿہیۿےہۿہکۿیفۿااحللۿاشۿاجدئادۿاکۿوکیئۿ ہصۿ‬ ‫ؿفقۿںیہنۿںیمۿحقۿاچوہنۿمیخـنۿاؿرۿاہجنۿاچوہن رخچۿرکؿنۿریم ۿدعبۿاشۿعیبۿؿرخچۿےسۿھچکۿلایقۿےچبۿوتۿؿہۿؿفقۿوہ‪،‬ػاہزۿ‬ ‫ےہۿہکۿاہینۿھچکۿولعممۿںیہنۿہکۿدعبۿردنیگۿاشۿےکۿعیبۿؿرخچۿےسۿوکیئۿ ہصۿاجدئادۿلایقۿرےہۿلاۿھچکۿہنۿرےہۿاؿرۿرےہۿوتۿایکۿاؿرۿزکۿ‬ ‫دقر‪،‬وتۿہیۿالكۿوہجملۿزیچۿاکۿؿفقۿرکلاۿوہۿاؿرۿوہجملۿاکۿؿفقۿلا لۿےہۿرھپۿؿہۿیھبۿالكۿاامتحلۿلافۿرپۿقلعمۿراہۿاؿرۿایسیۿقیلعتۿاکۿؿفقۿ‬ ‫لا لۿےہ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫شرطہ ْان ْیکون ْقربۃ ْف ْذاتہ ْمعلوما ْالمعلِا ْاالْ رشعۿؿفقۿہیۿےہۿہکۿؿہۿاینپۿدافۿےکۿاابتعرۿےسۿغرمكۿوہاؿرۿولعممۿ‬ ‫وہۿقلعمۿہنۿوہۿاہنۿرشعۿوموجدۿےکۿشاھتۿقلعمۿوہاتکسۿےہ(ف)‬ ‫بکائن‪3‬۔ ْ‬

‫ل‬ ‫ردا مخنارۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫حیتْلووقفْشؼئاْمنْارضہْولمْیسمہْالیصحْو ْلو ْبیْ اہینۿلكۿہکۿارگۿیسکۿےنۿاینپۿرنیمۿاکۿھچکۿ ہصۿؿفقۿایکۿاؿرۿاشۿوکۿ‬ ‫بعد ٰذلک‪4‬۔ ْ‬

‫نیعتمۿہنۿایکۿوتۿؿفقۿحیحصۿہنۿوہاگۿارگہچۿدعبںیمۿایبنۿرکد (ف)‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹۵۵ /۷‬۔۾۾‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۹۵۷ /۷‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪ْ3‬درملتارْکتابْالوقفْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬ۼۼ‪ْ ۸‬‬ ‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫‪4‬‬

‫ْردالمحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۸‬ۻ‪۸‬‬ ‫‪Page 626 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ایسۿںیمۿااعسفۿےسۿےہ‪:‬‬

‫ؿفق ۿایسی ۿسیی ۿےک ۿشاھت ۿقلعم ۿوہےن ۿاکاامتحل ۿںیہن ۿرکھنا ۿوجۿ‬ ‫لمتحمۿالہالكۿوہ(ف)‬

‫الوقفْالیحتملْال ْتعلیقْباللطر‪1‬۔ ْ‬ ‫ حتۿایدقریۿںیم ےہ‪:‬‬

‫نْمریضْھذاْفِدْوققتْاریضْایلْ حقۿاہکۿہکۿارگۿںیمۿاینپۿاشۿرم ۿںیمۿرمایگۿوتۿںیمۿےنۿاینپۿہیۿ‬ ‫لوْقالْاذاْمتْمْ‬ ‫ٰ‬ ‫رنیمۿؿفقۿرکدی‪،‬رھپۿرمایگۿوتۿرنیمۿؿفقۿہنۿوہیئ(ف)‬ ‫اٰخرہْفماتْلمْتصروققا‪2‬۔ ْ‬ ‫اشۿےکۿدعبۿوجۿاھکلۿہکۿاکحمۿےسۿادیمۿےہۿہکۿاشۿاجدئادۿوموقہفۿیکۿرگناینۿرکںیۿاؿرۿاریخںیمۿاہکۿہکۿہیۿؿفقۿلاہمۿھکلۿدلاۿاؿرۿوتمویلنۿ‬ ‫وکۿاصمرفۿاتبےئۿانۿںیمۿیسکۿےسۿانساےئۿؿفقۿہنۿوصقمدۿےہۿہنۿوہفممۿہکلبۿہیۿسقۿاےنپۿایسۿایخلۿیکۿانبرپۿےہۿہکۿاےسۿؿفقۿ‬

‫اھجمس ۿاحالہکن ۿؿہ ۿرشكا ۿونہر ۿؿفق ۿہن ۿوہیئ ۿاؿر ۿطلغ ۿایخیل ۿیک ۿانب ۿرپ ۿوج ۿاافلع ۿےہک ۿاجںیئ ۿھچک ۿارثںیہن ۿرےتھک‪ ،‬ۿاابشہ ۿاقدعہ ۿالعربةْبالظنْ‬

‫البی حــہۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫لواقربطالقْزوجتہْظاناْالوقو عْبافتاءْالمقیتْفتبیْ ارگۿیسکۿےنۿیتفمۿےکۿوتفٰیۿدےنیۿیک ۿؿہجۿےسۿؿوقفۿػالطۿاکۿ‬ ‫امگن ۿرکےت ۿوہےئ ۿاینپ ۿویبیۿیک ۿػالط ۿاکۿاغرار ۿایک ۿرھپ ۿاش ۿاک ۿدعمۿ‬ ‫عدمہْلمْیِعْکمافْالِنیۃ‪3‬۔ ْ‬ ‫ػاہزۿوہایگۿوتۿػالطۿؿاعقۿںیہنۿوہیئۿاسیجۿہکۿعینہۿںیمۿےہ(ف)‬ ‫سپۿاشۿػاہبلۿوثافۿوکۿاچےئہۿہکۿاےسۿارۿرسۿونۿؿفقۿفرامےئۿاؿرۿدعبۿومفۿرپۿقلعمۿہنۿرک ۿہکۿؿہۿاشۿںیمۿارگثلثۿرتمؿہکۿےسۿ‬ ‫رادئۿوہوتۿرھپۿؿاروثنۿیکۿااجرفۿاکۿڑگھجاۿےہۿاؿرۿؿاہفقۿادبتسالۿیکۿرشعۿاگللاۿاچےہۿوتۿاایتخرۿےہۿرگمۿرصفۿاشۿرطچۿہکۿاےسۿدؿرسیۿ‬ ‫اجدئادۿےسۿدبلۿںیلۿوخاہۿچیبۿرکۿاشۿےکۿوع ۿدؿرسیۿاجدئادۿرخلدۿںیل‪،‬اؿرۿافۿؿہۿدؿرسیۿوفراۿاںیہنۿرشاطئۿرپۿؿفقۿوہاجےئۿیگ‪،‬اؿرۿ‬ ‫امؿراےئۿاجدئادۿیسکۿاؿرۿزیچۿےسۿدبتلیۿاکۿدرکۿہزۿزگۿہنۿوہۿؿرہنۿؿفقۿاجلاۿرےہۿاگ‪،‬اؿرۿہیۿایخلۿہنۿرکںیۿہکۿاینپۿایحفۿںیمۿچیبۿرکۿرخچۿ‬ ‫رکدؿنۿوتۿوثافۿرلادہۿےہ‪،‬ںیہنۿہکلبۿاینپۿایحفۿںیمۿؿفقۿاکلمۿرکںی اؿرۿرشعۿرکںیلۿہکۿردنیگۿرھب‬

‫‪1‬‬

‫ْردالْمْحتارْکتابْالوقفْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۸‬ۻ‪۸‬‬ ‫ْفتحْالِدیرْکتابْالوقفْہبتکمۿونرہیۿروضہیۿرھکسۿۺ‪۹۷۸ /‬‬

‫‪2‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ْاالشباہْوالنظائرْالقنْاالولْالِاعدةْالسابعہْعشرْادارةْالِرآنْرکایچۿ‪۹ /۶‬۾‪۶‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Page 627 of 631‬‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اشۿےکۿامتمۿاصمرفۿریم ۿاہھتۿےسۿوہنۿےگۿاؿرۿریمیۿراےئۿؿاایتخرۿرپۿرںیہۿےگۿریم ۿدعبۿفالنۿفالنۿوتمیلۿوہنۿاؿرۿاانتۿاانتۿ‬ ‫فالنۿرصمفۿںیمۿرصفۿایکۿرکںیۿوینۿاینپۿراےئۿےسۿردنیگۿرھبۿاسیجاچےہۿرصفۿاکۿاایتخرۿراہۿاؿرۿدعبۿوکۿیھبۿلااقبےئۿاجدئادۿوثافۿ‬ ‫اچنہپۿایک۔اعریگملیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫رجلْارادانْیجعلْمالہْبوجہْالِربۃْفؽناءْالرباطْ الكۿصخۿےنۿارادہۿایکۿہکۿاانپۿاملۿغرفۿایہٰلۿںیمۿرکد ۿوتۿاشۿ‬ ‫للمسلمیْافضلْمنْعتقْالرقابْالنہْادوم‪،‬وقیلْ اکۿاملسموننۿےکۿےئلۿرلاعۿانبلاكالمۿ ٓا راد ۿرکےنۿےسۿ رتہۿےہۿ‬ ‫التصدقْعلْالمساکیْوقلتْقدْکناْقلناْلمنْارادْ ویکہکن ۿرلاع ۿوک ۿدؿام ۿرلادہ ۿےہ‪،‬اؿر ۿضعب ۿےن ۿاہک ۿہک ۿاش ۿوکۿ‬ ‫سمنیکۿرپۿدصہقۿرکلا ۿالضفۿےہۿاؿر ۿقیقحتۿمہۿےنۿااسیۿارادہۿ‬ ‫ٰذلكْانْیشرتیْالکتبْویضعْفْدارالکتبْلیکتبْ‬ ‫رکےن ۿؿاےل ۿوک ۿاہک ۿاھت ۿہک ۿؿہ ۿاتکںیب ۿرخلد ۿرک ۿالربئریی ۿںیم‬ ‫العلم ْالنہ ْادوم‪،‬فکان ْافضل ْمن ْغیہ ْولوارادانْ‬ ‫رےھک ۿویکہکن ۿاشۿںیم ۿرلادہ ۿدؿام ۿےہ ۿاذہا ۿہی ۿاےنپ ۿہریۿےسۿ‬ ‫یتلذْداراْلہْوققاْعلْالقِراء‪،‬فالتصدقْبثمنہاْافضلْ‬ ‫الضفۿےہۿاؿرۿارگۿیسکۿےنۿارادہۿایکۿہکۿاانپۿرھگۿریقفؿنۿرپۿؿفقۿ‬ ‫م‬ ‫فض‬ ‫ولوکان ْ کان ْالدار ْضیعۃ ْفالوقف ْا ل ْکذا ْفْ رکد ۿوتۿاشۿےکۿنمثۿوکۿدصہقۿرکلاۿالضفۿےہۿاؿرۿارگۿاجبےئۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫۔(مللصا) ْ‬ ‫رْ‬ ‫المضمرات‬

‫رھگۿےکۿرنیمۿوموقفۿوہوتۿؿفقۿالضفۿےہ‪،‬اےسیۿیہۿرمضمافۿ‬ ‫ںیمۿےہ(ملخصا)۔(ف)‬

‫اتفؿٰیۿااممۿاقیضۿاخنۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫تعایلْ الكۿیتفمۿےکۿلاشۿااسیۿصخۿ ٓا لا ۿوجۿاےنپۿرھگۿےکۿدرےعیۿاﷲ‬ ‫رجل ْجاء ْایل ْالمقیت ْوارادان ْیتِرب ْایل ْالل ْ ٰ‬ ‫بدارہْفسألْابیع اْواتصدقْبثمن اْاواشرتیْبثمن اْ اعتیٰل ۿاک ۿرقتف ۿاحلص ۿرکےن ۿاک ۿارادہ ۿرکھناےہ ۿاش ۿےن ۿاہک ۿہکۿ‬ ‫عؽیدا ْفاعتِ م ْاو ْاجعل ا ْدارالمسلمی ْای ْ ٰذلكْ ںیمۿاشۿوکۿفرؿحقۿرکےکۿاشۿےکۿنمثۿدصہقۿرکؿنۿلاۿاشۿےکۿ‬ ‫ومیـنۿےسۿكالمۿرخلد ۿرکۿ ٓا راد ۿرکؿنۿلا ۿاشۿوکۿاملسمونن ےکۿ‬ ‫یکونْافضل‪،‬قالوایِالْلہْانْبنیتْرباطاْوتجعلْلہاْ‬ ‫ےئلۿرھگۿرکدؿنۿانۿںیمۿےسۿایکۿالضفۿےہۿوتۿاشمخئۿےنۿاہکۿہکۿ‬ ‫وققاْومستغالْلعمارت اْفالرباطْافضْلْفانہْادومْوْ‬ ‫اشۿوکۿہیۿوجاف ۿدلا ۿاجےئۿاگہکۿارگۿوتۿرلاعۿانبۿرکۿاشۿیکۿ ٓا دمینۿ‬ ‫اعمْنقعا‪،‬وانْلمْتجعلْللرباطْمستغال ْ‬ ‫ےکےئلۿوکیئۿےشۿؿفقۿرکد ۿوتۿرلاعۿالضف‬

‫فتاویْہندیۃْکتابْالوقفْالبابْالرا بعْعشرْونراینۿبتکۿاخہنۿاشپؿرۿ‪۷ /۷‬۽۔‪۶‬۽‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪1‬‬

‫‪Page 628 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫للعمارة ْفاالفضل ْان ْتؽیع ْوتتصدق ْبثمنہ ْعلْ ےہۿویکہکنۿاشۿںیمۿدؿامۿرلادہۿاؿرۿاش ۿاکۿعفنۿاعمۿےہۿاؿرۿارگۿوتۿ‬ ‫المساکی‪1‬۔ ْ‬

‫رلاعۿیکۿ ٓا دمینۿےکۿےئلۿوکیئۿزیچۿؿفقۿہنۿرکےکسۿوتۿرھپۿاشۿوکۿ‬ ‫فرؿحقۿرکےکۿنمثۿونیکسمنۿرپۿدصہقۿرکلاۿالضفۿےہ(ف)‬

‫اعریگملہیۿںیمۿاےسۿلقنۿرکےکۿفراملا‪:‬‬

‫ْعؽیداْ اؿر ۿاش ۿےس ۿرتمک ۿفطنلق ۿاش ۿںیم ۿےہۿہک ۿاش ۿےک ۿومیـن ۿےسۿ‬ ‫رْ‬ ‫ودون ْ ٰذلك ْف ْالقضل ْان ْیشرتی ْبثمن ا‬ ‫كالمۿرخلدۿرکۿ ٓا رادۿرکد ۔ریہظہیۿںیمۿاےسیۿیہۿےہ۔(ف)‬ ‫فیعتِہمْکذافْالظہییۃ‪2‬۔ ْ‬ ‫ؿایزۿرکدریۿرھپۿرحبارلاقئۿرھپۿدنہہیۿںیمۿےہ‪:‬‬

‫وقفْالضیعۃْاویلْمنْبیعہاْوالتصدقْبثمن ا‪3‬۔واللْ ہعطقۿارایضۿوکۿؿفقۿرکلاۿاشۿوکۿچیبۿرکۿومیـنۿوکۿدصہقۿرکےنۿ‬

‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫ٰ‬

‫اتعایلْاعلم(ف)‬ ‫ےسۿاؿیٰلۿےہ۔واللْ ٰ‬

‫اررہشۿڑچاھیئۿبینۿوئسمہلۿیشنمۿدمحمۿوہظرۿاصحق‬ ‫ہلئسم‪:۹۸۷‬‬ ‫ایکفرامےت ۿںیہ ۿاملعےئ ۿدنی ۿچیب ۿاشۿہلئسم ۿےک ۿہک ۿدناتؿمر"ا"اجمر ۿےہ ۿلاںیہن؟اؿرارگ ۿےہ ۿوتۿہی ۿكیلمت ۿلاہمۿںیم ۿامشر ۿوہیگ ۿلا ۿؿفقۿ‬ ‫لاہمۿںیمۿلاۿوتتیلۿلاہمۿںیم؟دؿرس ۿہیۿہکۿرلدۿےنۿدناتؿمر"ف"اےنپۿرسپۿرمعؿۿوکۿایسۿومضمنۿوکۿٹلپۿرکۿھکلۿدیۿوتۿوتمیلۿلاۿممتہمۿ‬ ‫‪۷۷‬رفص۾‪۶۸۸‬ھ‬

‫وکۿاایتخرۿاھتۿلاۿںیہن؟افۿوچہکنۿرلدۿاکۿااقتنلۿوہایگۿسجۿیکۿتبسنۿاھکلۿاھتۿہکۿرلدۿلاایحفۿوتمیلۿرےہۿاگۿدعبۿاشۿےکۿوجۿوتمیلۿلاۿاجسدہۿلاۿ‬ ‫ممتہمۿوہاگۿےکیۿدعبدۿرگی ۿاشۿوکۿیھبۿلادنبۿاشۿرحتریۿاکۿرانہۿوہاگۿافۿوچہکنۿدؿۿدوعلدارۿادیاوہےئۿالكۿرکبۿاخدناینۿمررگۿسجۿیکۿ‬ ‫و‬ ‫رمعۿ چمینا ۺۼشالۿیکۿےہۿاؿررملدۿیھبۿرکےتۿںیہۿدؿرساۿرلداکۿزلاکۿرمعؿۿوجۿرملدۿںیہنۿرکلاۿےہۿسجۿیکۿرمع۾‪۶‬شالۿیکۿےہۿسجۿےکۿ‬ ‫قحۿںیمۿدناتؿمر"ف"وتمیلۿےنۿرحتریۿیک ےہۿافۿانۿہزۿدؿۿںیمۿرتحیجۿزکۿوکۿےہۿاؿرۿوکنۿقحتسمۿاجینیشنۿاکےہۿاؿرۿوتمیلۿاؿرۿاجسدہۿ‬ ‫ن‬ ‫سینۿخداۿخداۿوہلاۿاچےئہۿلاۿالكۿیہۿصخۿقحتسمۿےہۿومبحقۿرحتریۿذتمرکہۿےک؟‬

‫‪1‬‬ ‫فتاویْقایضْخانْکتابْالوقفْبابْالرجلْیجعلْدارہْمسجدا رالخْونبکصـرۿونھکلۿ‪۶۹ /۹‬ۼ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪2‬‬

‫فتاویْہندیۃْالبابْالثاینْعشرْفْالرباطاتْوالمِابرْونراینۿبتکۿاخہن‪،‬اشپؿرۿ‪۵ /۷‬ۼ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬

‫‪3‬‬

‫فتاویْہندیۃْالبابْالثاینْعشرْفْالرباطاتْوالمِابرْونراینۿبتکۿاخہن‪،‬اشپؿرۿ‪۵ /۷‬ۼ‪۹‬‬ ‫ْ ٰ‬ ‫‪Page 629 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫اوجلاف‪:‬‬

‫دؿونن ۿدناتؿمرںی ۿںینس ۿاؿل ۿؿػفناہم ۿےہ ۿارگہچ ۿیطلغ ۿےس ۿاےس ۿكیلمت ۿلاہم ۿاھکل ۿےہ ۿاش ۿیک ۿابعرف ۿہی ۿےہ‪":‬ںیم ۿےن ۿاحبلكۿ‬ ‫تحصۿسفنۿؿابثفۿلقعۿارایضۿؿاکمنۿؿہریہۿذموکرہۿلاالۿوکۿاینپۿتیکلمۿےسۿخداۿرکےکۿؿاےطسۿاومرۿؿارغا ۿذمیبہۿذتمرکہۿ ٓا دنئہۿ‬ ‫ےکۿكیلمتۿرکےکۿاغرارۿرکلاۿوہنۿہکۿھجمۿوکۿاؿرۿریم ۿیسکۿؿارفۿرشیعۿوک ۿتبسنۿاجدئادۿذموکرۿےکۿدوعٰی ہنۿوہاگۿےھننۿاخنۿاینپۿ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ایحف ۿلك ۿوتمیل ۿاجدئاد ۿذموکر ۿےک ۿرںیہ ۿےگ ۿاؿر ۿان ۿےک ۿدعب ۿوج ۿصخ ۿاجسدہ ۿ سین ۿےکی ۿدعب ۿدرگی ۿریما ۿوہاگ اجسدہ ۿ سین ۿؿوتمیلۿ‬ ‫اجدئادذموکۿراکۿرےہۿاگۿیسکۿوتمیلۿوکۿیسکۿؿغكۿرنہۿؿعیبۿیسکۿمسقۿےکۿااقتنلۿاکۿاایتخرۿہنۿوہاگۿہیۿاجدئادۿكیلمتۿدشہۿوطبرۿؿفقۿاخ ۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔‬ ‫ذمیبہۿاکمۿےکۿوصتمروہیگ‪،‬اشۿںیمۿیھبکۿؿرامكۿاجریۿہنۿوہیگ"وتۿكشۿںیہنۿہکۿؿفقۿلاہمۿےہ۔واللْ ٰ‬ ‫(‪)۷‬دناتؿمر"ف"ےکۿمالہظحۿےسۿػاہزۿہکۿرلدۿےنۿوجۿالصۿؿافقۿاکۿرقمردشہۿوتمیلۿاھتۿاینپۿاحلكۿایحفۿؿتحصۿںیم وتتیلۿےسۿ‬ ‫ن‬ ‫سن‬ ‫د کشیۿرکےکۿاےنپۿےٹیبۿوکۿاج سینۿؿوتمیلۿایکۿرشكاۿاےسۿھچکۿاایتخرۿہنۿاھت‪،‬‬ ‫اؿبا‪:‬ۿوتمیلۿوکۿاجمرۿںیہنۿہکۿاینپۿایحفۿؿتحصۿںیمۿدؿرس ۿوکۿاینپۿہگجۿاقمئۿرک ۿحقۿلكۿہکۿؿافقۿےنۿرصاخۃۿاےسۿاشۿاکۿاایتخرۿ‬ ‫ہنۿدلاۿوہۿاؿرۿاہینۿاےسۿاشۿاکۿاایتخرۿہنۿدلاۿاھتۿہکلبۿابعرفۿؿفقۿلاہمۿےسۿاصفۿػاہزۿہکۿؿافقۿےنۿلاایحفۿرلدۿایسۿاکۿوتمیلۿرانہۿاھکلۿ‬ ‫اشۿےکۿدعبۿاؿرؿنۿیکۿاجینیشنۿرحتریۿیک‪،‬دراتخمرۿںیم ےہ‪:‬‬ ‫ارادالمتویل ْاقامۃ ْغیہْمِامہ ْف ْحیاتہْوصحتہ ْانْ وتمیلۿےنۿاینپۿایحف ۿؿتحصۿںیم دؿرس ۿوکۿاانپۿاقمئۿطاقمۿ‬ ‫کانْالتقویضْلہْبالشرطْعاماْصح‪،‬واالفانْفوضْفْ انبےن ۿاک ۿارادہ ۿایک ۿوت ۿارگ ۿاش ۿوک ۿرشع ۿؿافق ۿےک ۿدرےعی ۿوفتضیۿ‬ ‫اعمۿاحلصۿےہۿمكۿوتۿحیحصۿےہۿؿرہنۿاحلكۿتحصۿںیمۿوفتضیۿ‬ ‫صحتہْالیصح‪1‬۔ ْ‬ ‫حیحصۿہنۿوہیگ(ف)‬ ‫لامنا‪:‬ۿرسپرلدیکۿاجینیشنۿیھبۿخالفۿرشعۿؿفقۿلاہمۿلمعۿںیمۿ ٓا یئۿاسیجۿہکۿابعرفۿذموکرہۿےسۿػاہزۿےہۿاذہاۿدناتؿمر"ف"ضحمۿ‬ ‫ن‬ ‫لمہمۿؿلااقللۿہلمعۿےہۿرحتریۿؿفقۿلاہمۿےسۿرؿنشۿےہۿہکۿوتمیلۿؿاجسدہۿ سینۿالكۿیہۿصخۿوہاؿرۿاشۿیکۿتبسنۿؿافقۿےنۿوکیئۿ‬ ‫نییعت ۿہن ۿیک ۿوت ۿاصمحل ۿرشہیع ۿدلینہ ۿےک ۿاابتعر ۿےس ۿاغرلاےئ ۿؿافق ۿںیمۿےس ۿوجۿصخ ۿینس ۿرپزیہ ۿاگر‪،‬ددنیار‪،‬دلادتنار ۿاملعء ۿؿاحلصےئۿ‬ ‫اہلسیقۿےکۿاافتطۿراےئۿےسۿاشۿاکمۿےکےئل‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالواقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫‪Page 630 of 631‬‬

‫ْ‬

‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ضویہ‬ ‫فتاوی ِر‬

‫جلد شانز دہه (‪)۶۱‬‬

‫ن‬ ‫رلادہ ۿانمسق ۿوہ ۿؿیہ ۿاجسدہ ۿ سین ۿؿوتمیل ۿایک ۿاجےئ‪،‬ملع‪،‬وقتٰی ۿؿدلامك ۿؿاتیلہ ۿاک ۿاحلع ۿسق ۿےس ۿدقمم ۿوہاگ ۿاؿر ۿحق ۿلك ۿااقرفۿ‬ ‫ؿافقۿںیمۿےسۿااسیلمۿےکسۿاویبنجنۿںیمۿےسۿہنۿایکۿاجےئۿاگ۔دراتخمرۿںیمۿےہ‪:‬‬ ‫ومادامْاحدْیصالحْللتولیۃْمنْاقاربْالواقفْالْیجعلْ حق ۿلك ۿؿفق ۿرکویناےل ۿےک ۿااقرف ۿںیم ۿوکیئ ۿوتمیل ۿےننب ۿیکۿ‬ ‫المتویلْمنْاالجانب‪،‬ومنْقصدہْنسبۃْالوقفْالمھی‪ْ1‬۔ ْ صالحیق ۿرےنھک ۿؿاال ۿوموجد ۿےہ ۿیسک ۿایبنج ۿوک ۿوتمیل ۿؿفق ۿںیہنۿ‬ ‫انبلااجےئۿاگ۔ؿافقۿےکۿغریبیۿرہتش دارۿوتمیلۿاکۿوصقمدۿہیۿوہلاۿ‬ ‫ےہۿہکۿؿفقۿاشۿےکۿاخدنانۿیکۿرطفۿوسنمفۿرےہ۔(ف)‬ ‫رعفاۿاشۿےلسلسۿاکۿاجمرۿؿامدؿنۿوہلاۿیھبۿرضؿرےہۿارگۿانۿسقۿلاوتنۿںیمۿسمؿافۿوہوتۿلاابتعرۿنسۿرتحیجۿوہیگ‪،‬‬ ‫کمانصوا ْان ْاالحق ْباالمامۃ ْاعلم م ْبالکتاب ْوْ اسیج ۿہک ۿاشمخئ ۿےن ۿصن ۿفرامیئ ۿہک ۿولوگن ںیم ۿسق ۿےسۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫مرااعملۿااممقۿاکۿرلادہۿحؼدارۿےہۿرھپۿفالن‪،‬رھپۿفالنۿرھپانۿںیمۿ‬ ‫تعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫السنۃْثمْوثمْوثمْاسمھن واللْ ٰ‬ ‫تعایلْاعلم(ف)‬ ‫سقۿےسۿرلادہۿرمعۿردیسہۿوالل ٰ‬ ‫_______________________‬

‫ونف‪:‬‬ ‫وسوھلںیۿدلجۿکتابْالشرکۃْوکتابْالوقف رپۿمتخۿوہیئ‪،‬‬ ‫رتسوہںیۿدلجۿاکۿ ٓا اغرۿکتابْالؽیو ع ےسۿوہاگ۔‬ ‫____________________‬

‫‪1‬‬ ‫ْدرملتارْکتابْالوقفْفصلْیرایعْشرطْالوقفْفْاجارتہْعبطمۿمحینایئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۽‪۸‬‬

‫ْ‬

‫ْالصلوةْبابْاالمامۃْالمکؾبۃْالعربیہْرکایچۿ‪،۶۵۶ /۶‬درملتار‬ ‫‪ْ2‬الہدایۃْکتاب‬ ‫ْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْعبطمۿمحینایئۿدیلہ ‪۷ /۶‬۽‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 631 of 631‬‬