Euripidis Hecuba [2. Aufl. 1990] 3322007421, 9783322007421

Table of contents :
PRAEFATIO
CONSPECTVS EDITIONVM PRAECIPVARVM
DISSERTATIONES SELECTAE
SIGLA
ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΥPIΠΙΔΟΥ ΕΚΑΒΗΣ
ΤΑ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΑ
ΕΚΑΒΗ
APPENDIX METRICA
APPARATVS COLOMETRICVS

Citation preview

AKADEMIE DER W I S S E N S C H A F T E N D E R DDR ZENTRALINSTITUT F Ü R A L T E G E S C H I C H T E UND A R C H Ä O L O G I E

BIBLIOTHECA S C R I P T O R V M G R A E C O R V M ET R O M A N O R V M T E V B Ν E RI ANA

m

ΐΕίΡζια

BSB Β. G. T E U B N E R V E R L A G S G E S E L L S C H A F T 1990

EVRIPIDES HECYBA

EDIDIT STEPHEN

G.DAITZ

m

LEIPZIG

Β SB B . G . T E U B N Ë R

VERLAGSGESELLSCHAFT 1990

Bibliotheca scriptorum Graecorum et R o m a n o r u m Teubneriana ISSN 0233-1160 R e d a k t o r : G ü n t h e r Christian H a n s e n R e d a k t o r dieses Bandes: G ü n t h e r Christian Hansen

ISBN 3-322-00742-1

©

B S B B. C . T e u b n e r V c r l a g s g e s e l l s c h a f t , Leipzig, 1973 u n d 1990 2., verbesserte Auflage V L N 2 9 4 / 3 7 5 / 5 / 9 0 • L S V 0886 L e k t o r : Manfred Strümpfei P r i n t e d in t h e G e r m a n D e m o c r a t i c R e p u b l i c

Satj·.: I N T E R D R U C K G r a p h i s c h e r G r o ß b e t r i e b Leipzig, H I / 1 8 / 9 7 Fotoinreh. Nachdruck: Grafische Werke Zwickau Bestell-Nr. 665 648 6

02550

A. DAI Ν IN MEMORIAM

A. T U R Y N

PRAEFATIO De circiter trecentis Euripidis Hecubae codicibus qui exstant, viginti illos qui ad textum constituendum videntur testes esse maximi pretii ipse contuli 1 ). praecipue igitur adhibentur codices: A = Parisinus graecus 2712, membranaceus, ternis per paginam columnis, saeculo X I I I - X I V scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam (aliquot versus mutili), Orestem, Phoenissas, Andromacham, Medeam, Hippolytum. in Hecuba sunt, fere a manu prima additae, paucae emendationes variaeque lectiones 2 ). Aa = Scorialensis Ω. I. 9, chartaceus, binis per paginam columnis, saeculo XVI ineunte scriptus, codicie A apographon, adhibetur ubi A deficit. Β = Parisinus graecus 2713, membranaceus, singulis per paginam columnis, saeculo X I - X I I scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem, Phoenissas, Hippolytum, Medeam, Alcestem, Andromacham. in Hecuba w . 1-522 a duabus manibus recentioribus scripti sunt, multa scholia marginalia, 1) Si Euripides secundum Aristotelis sententiam τραγικότατος poetarum iudicandus est, fortasse Hecuba, ilia mater dolorosa antiqua, secundum miram multitudinem codicilla qui fabulam ab ea appellatam continent, a Byzantinis τραγικωτάτη personarían iudicata est. de numero Euripidis codicum vide Κ. Matthiessen, Manuscript Problems in Euripides' Hecuba, GRBS 10 (1969) 294, n. 4. 2) Ad ampliorem descriptionem huius ceterorumque Euripidis codicum vide illud nunc omnium studiorum traditionis Euripideae fundamentum, A. Turyn, The Byzantine Manuscript Tradition of the Tragedies of Euripides, Urbana 1957.

VII

PKAEFATIO

glossae interlineares, emendationes, variae lectiones insunt, saepius a manu prima rarius a manibus recentioribus scriptae. F = Marcianus graecus 468, bombycinus, binis per paginam columnis, saeculo Χ Π Ι - X I V scriptus continet ex Enripiáis fabulis Hecubam, Orestem, Phoenissas, Medeam 1-42. in Hecuba sunt emendationes, glossae interlineares, variae lectiones paucae, plerumque a manu recentiore scriptae. G = Ambrosianus L 39 sup., chartaceus, singulis per paginam columnis, saeculo XIV ineunte scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem, Phoenissas. in Hecuba sunt emendationes, scholia marginalia, glossae interlineares, variae lectiones fere a manu prima scriptae. Ge = Parisinus Sanctae Genovefae 3400, chartaceus, singulis per paginam columnis, saeculo XIV ineunte scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem,Phoenissas. iriHecuba w . 37—103,293—443, 1226—1244 a manu recentiore scripti sunt, pauca scholia, aliquot lectiones varias et glossas fere a manu prima scriptae habet codex. H = Hierosolymitanus patriarchalis 36, membranaceus palimpsestus, singulis per paginam columnis, saeculo X - X I scriptus continet de Hecuba, Phoenissis, Oreste, Andromacha, Hippolyto, Medea fragmenta, in Hecubae fragmentis ( w . 869-920, 1125-1173) sunt scholia mutila, paucae glossae, variae lectiones, emendationes, et a manu prima et a manibus recentioribus scriptae1). Κ = Laurentianus conventi soppressi 66, bombycinus, binis per paginam columnis, saeculo X I I I - X I V 1) Vide S. G. Daitz, The Jerusalem Palimpsest of Euripides: A Facsimile Edition with Commentary, Berlin 1970. VIII

PEAEFATIO

scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem 1-1681, pauca scholia, glossas interlineares, varias lectiones, emendationes, plerumque a manu secunda scriptas. L = Laurentianus 32. 2, chartaceus, binis per paginam columnis, XIV saeculo ineunte scriptus continet omnes praeter Troades Euripidis fabulas quae exstant. in Hecuba sunt paene nulla scholia nec glossae, variae lectiones emendationesque paucae, a manu prima et recentiore scriptae. M = Marcianus graecus 471 (nunc 765), membranaceus, singulis per paginam columnis, saeculo X I scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem, Phoenissas, Andromacham, Hippolytum (1-1234). in Hecuba sunt multa scholia marginalia, variae lectiones, glossae interlineares, emendationes, saepius a manu prima rarius a manu recentiore scriptae. Ml = Marcianus latinus XIV. 232, continet Hecubae fragmentum (vv. 960-1295) nuper ab E. Mioni repertum, singulis per paginam columnis, saeculo X I V - X V scriptum, in hoc fragmento sunt scholia marginalia glossaeque interlineares fere a manu prima scriptae. 0

= Laurentianus 31. 10, chartaceus, singulis per paginam columnis, saeculo XIV ineunte scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem, Medeam, Phoenissas, Alcestem, Andromacham, Hippolytum, Rhesum. in Hecuba sunt scholia marginalia, variae lectiones, glossae interlineares graecae atque latinae, nunc a manu prima nunc a manu recentiore scriptae.

Ρ

= Laurentianus conventi soppressi 172 (una cum Vaticano Palatino graeco 287), membranaceus, IX

PRAEFATIO

binis per paginam columnis, paulo post codicem L, u t videtur, saeculo XIV ineunte scriptus 1 ) continet omnes Euripidis fabulas quae exstant. in Hecuba sunt paucissima scholia, variae lectiones, glossae interlineares, plerumque a manu secunda scriptae. R = Vaticanus graecus 1135, membranaceus palimpsestus, singulis per paginam columnis, saeculo X I I I vel XIV sciiptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem, Phoenissas. in Hecuba sunt scholia marginalia, variae lectiones, glossae interlineares, emendationes, alias a manu prima alias a manibus recentioribus scriptae. Re = Remensis 1306, bombycinus, principio singulis deinde binis per paginam columnis, saeculo XIV ineunte scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam (81-1295), Orestem, Phoenissas. in Hecuba sunt scholia marginalia, variae lectiones, glossae interlineares graecae et latinae, emendationes saepius a manu prima rarius a manibus recentioribus scriptae. S

= Salamanticus 31, chartaceus, binis per paginam columnis, anno 1326 scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem, Phoenissas. in Hecuba sunt scholia marginalia, variae lectiones, glossae interlineares, emendationes, omnino a manu prima scriptae.

Sa = Vaticanus graecus 1345, bombycinus, binis per paginam columnis, saeculo XIV scriptus, continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem, Phoenissas. in Hecuba sunt scholia marginalia, variae 1) Vide Turyn, 260-288; G. Zuntz, An Inquiry into the Transmission of the Plays of Euripides, Cambridge 1965, 1—15 et passim; A. Tuilier, Recherches critiques sur la tradition du texte d'Euripide, Paris 1968, 196-209. Χ

PRAEFATIO

lectiones, glossae interlineares, emendationes, fere a manu prima scriptae. V = Vaticanus graecus 909, bombycinus, singulis per paginam columnis, saeculo X I I I exeunte scriptus continet ex Euripidis fabulis Hecubam, Orestem, Phoenissas, Medeam, Hippolytum, Alcestem, Andromacham, Troades, Rhesi fragmenta, in Hecuba vr. 212-256,784-1069 deficiunt, vv. 1-31,712-783 a duabus manibus recentioribus scripti sunt, scholia insunt marginalia, variae lectiones, glossae interlineares, emendationes, et a manu prima et a manibus recentioribus scriptae. Va = Vaticanus Palatinus graecus 98, chartaceus, singulis per paginam columnis, saeculo XIV scriptus, codicis V apographon, adhibetur ubi V deficit 1 ). Vp = Athous Vatopedianus 36, membranaceus, singulis per paginam columnis, saeculo X I I scriptus, gnomologium quod continet ex Hecuba, Oreste, Phoenissis, Hippolyte, Medea, Andromacha, Alceste, Rheso excerpta 2 ). Codices qui passim adhibentur sunt 3 ): a) e recensione Moschopuli X = Oxoniensis Auct. F 3. 25, saeculi XIV Xa = Oxoniensis Baroccianus 120, saeculi XIV Xb = Laurentianus conventi soppressi 71, saeculi XIV b) e recensione Tliomae Magistri Ζ = Cantabrigiensis Nn. 3. 14, saeculi XIV Zb = Vaticanus graecus 51, saeculi XIV 1) Sed vide infra, p. XXV. 2) Vide G. A. Longman, Gnomologium Vatopedianum, CQ (NS) 9 (1959) 129-141. 3) Fere de libro Turynii citantur.

XI

PRAEFATIO Zc = Hauniensis 3549, saeculi XIV Zm = Ambrosianus 147 sup., saeculi XIV Zu = Uppsaliensis 15, saeculi XIV c) e recensione Triclinii Τ

= Angelicus 14, saeculi XIV ineuntis

Codices qui raro adhibentur sunt 1 ): Cantabrigiensis Nn. 3. 13, saeculi XV Dresdensis Da 22, saeculi XV Harleianus 5725, saeculi X I V - X V Harleianus 6300, saeculi XVI Laurentianus 32. 33, saeculi X I I I - X I V Laurentianus 31. 34, saeculi XV Leidensis Vossianus graecus Γ 38, saeculi XV Monacensis 494, saeculi XV Mosquensis 480, saeculi XVII Parisinus graecus 2801, saeculi XIV Vaticanus graecus 2241, saeculi XV Vaticanus Palatinus graecus 319, saeculi XV Vindobonensis phil. graecus 119, saeculi XIV Fontes ante codices ad Hecubam instruendam utiles pauci sunt: Πι = ostracon Berolinense 12319, saeculi I I I a. C., vv. 254-256 continet (= Pack 2 1567). cf. Wilamowitz, Sitzb. Beri. Akad. 1918, 742-743. 773 = papyrus Oxyrhynchus 6. 877 saeculi I I I , vv. 12521280 continet (= Pack 2 390). 774 = papyrus Oxyrhynchus 6.876, saeculi V, vv. 700-703, 737-740 continet (= Pack 2 389) *).

1) Pere de libro Turynii citantur. XII

PRAEFATIO

Papyrus Hamburgensis 118b, col. I ( = Pack 2 434 Suppl.) Hecubae vv. 28-44, ut videtur, continet. sed litterae quae exstant pauciores vel mutiliores sunt quam quae lectiones certas reddant 2 ). In hanc fabulam testimonia esse multitudinis maximae pretii minimi videntur 3 ). non sunt digna, credo, apparatu discreto, nonnulla tamen in apparatum criticum passim inclusi ubi traditionem textus Euripidei explanare possent. Cognatio Euripidis codicum, praesertim in byzantinae triadis fabulis {Hecuba, Oreste, Phoenissis) nodosissima est. quod verum est etsi codices Hecubae permultos qui a Turynio recensionibus Moschopuli, Thomae Magistri, Triclinii assignantur omnes praetermittimus. ne codicibus quidem ceteris stemma certum reperiri potest, nam, ut ita dicam, contaminationis morbus textum penetra vit et valde est „inclusus penitus in venis atque in viscerib u s " huius fabulae. At tamen in praecipuis Hecubae codicibus possunt consensus quidam inveniri qui maiorem vel minorem propinquitatem alterius codicis cum alio significent 4 ). ut

1) Hic papyrus in v. 740 lectionem raram κραύεν (= χραν&έν) habet, vide ad locum apparatum criticum. idem solus ex Hecubae papyris versus nonnullos continet qui colometriam exhibent, vide apparatum colometricum ad vv. 700-712 ubi errores colometrici huius papyri codicibus communes perspici possunt. 2) Vide G. Bond, Euripides Hypsipyle, Oxford 1963, 160. 3) In duobus autem locis, v. 293 λέγτ]ς et v. 569 εύσχημων (vide apparatum criticum), lectionem veram, ut videtur, conservant testimonia contra codices. 4) Omnes Hecubae codices ex eodem progenitore exortos esse ex his erroribus qui omnibus codicibus communes sunt perspici potest : 211 σον Heimsoeth e Σ M as codd. 392 πώμ' Porson πόμ' codd.

910 αί&άλου Canter αί&άλου χαπνοϋ fere codd.

1000 εστ' ώ Hermann εατιο codd.

1078 σφαχτά Hermann σφαχτά» codd. XIII

PRAEFATIO

codicum cognationem in hac fabula aliquatenus extricarem, de diversis partibus Hecubae 138 locos selegi ubi octo codices potissimi (ABLMPRSV) lectionibus distant et ubi una lectio in quoque loco errorem metricum praebet. ex variis lectionibus in Ms locis repertis tabulas iiistruxi in quibus, sperare licet, cognatio textualis horum octo codicum in lectione vera, in lectione falsa, et in toto apparebit 1 ). Aliae autem significationes de codicum cognatione in fabulis graecis detegi possunt colometrica diversitate codicum in versibus lyricis (i. e. non iambicis) perscrutata, qua ex re apparatum colometricum e sedecim codicibus praecipuis extractum in calcem libri posui. de quo apparatu 84 locos selegi ubi codices dissensiones colometricas suppeditant ubique vera atque falsa colometria constituí potest, praesertim per responsionem vel per naturam metri manifestam (e. g. in dochmiis). deinde in his locis, consensibus colometricis eorundem octo codicum (AB LMPRSV) notatis, tabulas instruxi per quas coniunctiones codicum colometricae deprehendi possent. denique, ut summarium afferrem, tabulas consensuum textualium et colometricorum comparativas ita proxime instruxi ut lector quaerens cognosceret quatenus colometria remedium contra contaminationem praebere posset 2 ). 1) Nonnulli ex his locis deficiunt in codd. ΒVRS. minime autem interest quia omnes in tabulis números ordinarios in centesimas commutavi. 2) Vide P. Maas, Textkritik4, Leipzig 1960, 30: „Gegen die Kontamination ist kein Kraut gewachsen."

XIV

PRAEFATIO Tabula lectionum verarum et falsarum in codd. A B L M P R S V ex erroribus metricis selectarum 1 ) lectio vera A Β L M Ρ R S V

2

3

99 )/138 ) 62/70 93/138 104/138 95/138 74/137 79/136 59/98

lectio falsa (72) F L P a c Z || 56 δούλειον A G K L O P R a c V a X -λιον FMRP c SSaV | ήμαρ είδες rell. ήμαρ είδες KOSa είδες ήμαρ {ήμαρ Va) V Va 7

HECVBA 57-77

οσονπερ εΰ ποτ' · άντιαηκώαας δε αε φθείρει ϋ-εών τις της πάροιϋ·' ενπραξίας. ΕΚΑΒΗ 59 αγετ', ώ παίδες, την γρανν προ δόμων, no αγετ' όρ&οϋοαι την όμόδουλον, si Τρωάδες, νμϊν, πρόσ&ε δ' αναασαν 62 λάβετε φέρετε πέμπετ' άείρετέ μου β3,/64 γεράίας 'χειρός προϋλαζύμεναι · 65 κάγώ ακολιω σκίπωνι χερός 66 διερειδομένα απενϋω βραδύπονν β; ηλνσιν αρ·9ρων προτι&εΐαα. es 69 ίο 'i '2 73/74