Euripidis Phoenissae [1988 ed.] 3322004619, 9783322004611

Table of contents :
PRAEFATIO
STVDIORVM CONSPECTVS
NOTAE
SIGLA
ΥΠΟΘΕΣΙΣ ΒΑΚΧΩΝ
BAKXAI
APPENDIX PRIOR
APPENDIX ALTERA
CONSPECTVS METRORYM

Citation preview

AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

DER

DDR

ZENTRALINSTITUT F Ü R ALTE G E S C H I C H T E U N D A R C H Ä O L O G I E

BIBLIOTHECA SCRIPTORVM GRAECORYM ET

ROMANORVM

T E V B N E R I ANA

3

LEIPZIG

R S B B.G. T E U B N E R

V E R LA G S G E S E LL S C H A F T 1982

EVRIPIDES BACCHAE EDIDIT

E. CHRISTIAN KOPFF

Eg

LEIPZIG

B S B B.G. T E U B N E R

VERLAGSGESELLSCHAFT 1982

BIBLIOTHECAE HVIVS

TEVBNERIANAE TEUPORIS

REDACTOR: GÜNTHER

CHRISTIAN

HANSEN

(c) BSB B. C. Teubner Verlagsgesellschaft, Leipzig, 1982 1. Auflage V L N 294/375/10/82. LSV 0886 Lektor: Manfred Strümpfel Printed in t h e German Democratic Republic Gesamtherstellung: I N T E R D R U C K . Graphischer Großbetrieb Leipzig—111/18/97 Bestell-Nr. 666 063 7

DDR 3 1 , - M

H. D. Evjen sacrum

PRAEFATIO Primum omnium satis constat in saeculis in quibus florebat imperium Romanum nobilissimam gratissimamque tragoediarum Euripidis auribus omnium, exceptis Phoenissis Oresteque, Bacchas fuisse, traditionem citationum imitationum testimoniorumque aliorum ditissimam habemus atque fragmenta librorum manu scriptorum papyraceorum nonnulla, florentibus Constantinopoli imperatoribus Christianis libri manu scripti Baccharum rariores erant. quorum duo soli ad nostrum tempus pervenerunt: L(aurentianus) 32. 2 et P(alatinus) 287, quos fusius descriptos apud Turyn, Zuntz, et in hac bibliotheca Teubneriana in praefatione editionis Heraclidarum a v. d. Garzya scripta invenias. ambo procedunt e scriptorio v. d. Demetrii Triclinii Thessalonicensi, quorum L, nunc in bibliotheca Laurentiana Florentiae depositus, continet Bacchas in foliis 76 — 81, quae in mediis Supplicibus Euripidis sunt, in parte ab aliis separata, titulo Pentheo adiecto, ad versum 755 scriptas, quinque paginis (fol. 81v usque ad 83v) scriptura vacuis (quod spatium ad tragoediam exarandam non sufficeret). codex ab Triclinio (vel 1, ut appellare soient viri docti) in textu et colometria correctus est secundum exemplar libri P, ut videtur. P, nunc in Bibliotheca Vaticana servatus, ad librorum pretiosorum mercatum exaratus satis negligenter sed ab exemplari multo meliori quam erat fons Laurentiani. habet titulum Bacchas, habet versus 14, 525, 552, quos omisit L, habet tandem tragoediam nostram post versum 755, magna tarnen cum lacuna. Etsi P in scriptorio Triclinii exaratus esse videtur ex exemplari Triclinio cognito, Palatinus noster multum differt a libro qui Triclinio usui erat in Laurentiano corrigendo, ut probavit Zuntz, Inquiry 133sqq., in primis a colometria sed etiam in nonnullis lectionibus (ex. gr. 525, 552 addidit Triclinius in Laurentiano, non autem 14). (nota bene, lector, aliquot lectiones ab Zuntzio laudatas, ut diversos 1 et P probaret, easdem esse in*P et 1.) Saeculo decimo secundo post Christum natum, ut videtur, exstitit aliud exemplar Baccharum, melioribus saepe lectionibus quam habent codices nostri et tota ilia magna parte compositionem Penthei membrorum continente instructum, quod exemplar usui fuit scriptori Christi Patientis. V

PRAEFATIO (aetatem Christum Patientem scribendi novimus ex re metrica carmina Byzantina redolente. ) ad textum Baccharum constituendum non negligendae sunt lectiones a Christo Patienti, testimoniis, papyris derivatae. Lectionum apparatum habes pleniorem quam editorum tantum in usum requiras, atque apparatum colometriae; qui usui erunt, spero, viris doctis non solum arti criticae sed etiam historiae textus studentibus. colometria ad aetatem éruditorum Alexandriae viventiuin et etiam supra revocari potest, in appendicibus dedi testimonia ad magnam illam lacunam explendam ab aliis eolleeta, coniecturarum virorum doctorum magnam molem, et colometriam meam, saepenumero respectans colometriam librorum manu scriptorum. In rebus orthographicis normam editorum nostrae aetatis usum Atheniensium quinti saeculi ante Christum natum respectantium sequor. mihi usui erant libri virorum linguae graecae peritorum, R . Kiihner, Fr. Blass, B. Gerth, Meisterhans, Bjòrck, unde legas oixriqat, yiyvwAY.OI, YJIENVQ, et;, non OIXTSIQCO, yivwoxw, Y.XVTVQ, elg . . . errores minoris momenti, omissum iota subscriptum, falsos accentus, huiusmodi cetera, saepenumero praetermisi, sed scripsi etiam multas nugas quae ad artem criticam non flocci sunt, ad memoriam librorum nobilissimorum, L et P, atque viri doctissimi Triclinii conservandam plus quam necesse. lectori ut darem textum legibilem in mente habui, etiam in locis corruptissimis atque paene desperatis, quibus scatet haec nobilis tragoedia, quae fatum Penthei ipsius fere passa est, sed pulchra semper animos lectorum commovet commovebitque dum domus Aeneae Palatini immobile saxum accolet et nostrae litterae vigebunt. Tanta adiutorum magistrorum amicorum multitudine sublevatus nescio quo vertam u t gratias agam idoneas, sed veniam ab aliis quos non nomino petens gratias quam maximas ago et habeo Academiae Americanae Romae sitae, collegis atque ministris Romae viventibus, in primis Iohanni H. D'Arms, praefecto Academiae, et Laurentio Richardson jr., praesidi scholae studiorum classicorum ; benignitati collegii q. d. National Endowment for the Humanities ; Universitati meae in Colorado sitae et eius Committee on Research, in primis Clyde Walton, praefecto bibliothecae universitatis, qui omnes tempus Iaborandi mihi dederunt; praefectis ministris omnium bibliothecarum in quibus laboravi ; f eminae doctae Lisae SerIin Foreman quae in bibliographia componenda me multum adiuvit ; viris in rebus papyraceis doctis R . A.Coles, J. R . Rea, M. L . Haslam amico, atque Waltero Cookie qui in maximo Baccharum libro papyraceo investigando mihi magna cum comitate et utilitate opitulatus est. E . Christian Kopff VI

STVDIORVM CONSPECTVS EDITIONES apud Aldum Manutium, Venetiis 1503 [i. e. anno 1504 aetatis nostrae] Io. Oporinus apud I. Hervagium, Basileae 11537, 21544, 31551 P. Brubachius, Francoforti H558?, 21560? G. Canter, Antverpiae 1571 [in margine exemplaris nunc in Bibliotheca Bodleiana, Oxonii, Auct. S. 5. 16 signati J . J . Scaliger adversaria addidit] M. Aem. Portus apud H. Commelinum, Heidelbergae 1597 P. Stephanus textum a variia viris doctis constitutum excudebat Genevae 1602 [cum adnotationibus Brodaei, Canteri, Stiblini, Porti; in margine exemplaris nunc in Bibliotheca Bodleiana, Oxonii, Don. d. 27 signati, Io. Milton notas scripsit] J . Barnes, Cantabrigiae 1694 S. Musgrave, Oxonii 1778, 2Glasguae 1797 - (ed. Gaisford), Oxonii 1809 Chr. D. Beck, Lipsia« 1 1778-1788, 21792 Ph. Brunck, Argentorati 1 1779-1780, "1782?, Londini 1798 G. H. Schaefer, Lipsiae »1781, 21803 R. Porson, Londini »1797, 21811, 31818 A. Seidler, Lipsiae 1812-1813 A. H. Matthiae, Lipsiae 1813-1837 (vol. VIII 1824) G. Burges, Cantabrigiae ca. 1818 [nota ex editionibus Elmsleii (p. 10) et Sandys (p. 265-268)] P. Elmsley, Oxonii 1821 G. Hermann, Lipsiae 1823 L. Dindorf, Lipsiae 1825 F. H. Bothe, Lipsiae 1 1825-1826, 21854 I. Fr. Boissonade, Parisiis 1825-1827 G. Dindorf, Oxonii H832-1840, 21861; Lipsiae 1834-1863; 51869 E. Silber, Berolini 1842 Th. Fix, Parisiis 1843 (editio Didotiana) J . A. Härtung, Lipsiae 1848-1853 (vol. 7) F. G. Schoene, Berolini 11861, 21858 A. Nauck, Lipsiae >1854, 21857, »1871 (editio Teubneriana) (vol. I) A. Kirchhoff, ed. mai., Berolini 1855 (vol. II) — ed. min., Berolini et Lipsiae 1867 — 1868 (vol. I) F. A. Paley, Londini I I I HSSS-lSöO, 21880, 31889 (vol. II) R. Y. Tyrrell, Londini 1871, 21892 N. Wecklein, Lipsiae 1879, 21903 J . Sandys, Londini l 1880, 4 1900 [cum coniecturis vv. dd. R. Shilleto, W. H. Thompson, J . S. Heid, G. Burges] E. Bruhn, Berolini 1891 [coniecturae Wilamowitzii pleraeque hic primum inveniuntur] A. H. Cruikshank, Oxonii ^ S , 21921 R. Prinz - N. Wecklein, Lipsia« '1898 (vol. II 3), 1902 (addenda et corrigenda, vol. I I I 6) G. Dalmeyda, Parisiis 1908 VII

DISSERTATIONES 2

G. Murray, Oxonii H909, 1913 (vol. Ill) 6 . Ammendola, Auguatae Taurinorum 11920, z1950 E. R. Dodds, Oxonii U944, 21960 P. Scazzoso, Mediolani 1957 A. Tovar, Barcinone 1960 H. Grégoire, Parisiis 1961 J . Roux, Parisiis 1970-1972 D. Ebener, Berojini 1980

DISSERTAT 10 NE S SELECTAE Fr. R. L. Adrian, De cántico quod est apud Euripidis Bacchas verss. 367 — 426, Progr. Görlitz 1860 I. Allen — G. Italie, A Concordance to Euripides, Berkeley 1954 S. Allen, Euripides Bacchae 659, CR 22, 1908, 262 C. Althaus, Conjectanea in aliquot locos Baccharum Euripidis, Progr. Spandau 1884 G. G. Anpetkova-Sarova, La figure de Penthée dans les Bacchantes d'Euripide, VLUist 4, 1969, 110-117 J. de Arnim, De prologorum Euripideorum arte et interpolatione, Diss. Gryphiswaldiae 1882 B. Arnold, De Euripidis re scenica, Progr. Nordhausen 1879 R. Arnoldt, Die chorische Technik des Euripides, Halle 1878 P. Arnott, Greek Scenic Conventions in the fifth Century B. C., Oxford 1962 W. Arrowsmith, Euripides' Bacchae, in: Greek Drama. A Collection of Festival Papers, ed. G. L. Beede, Vermillion 1967, 6 1 - 7 4 M. Arthur, The Choral Odes of the Bacchae of Euripides, YCS 22, 1972, 145-179 Chr. Baier, Animadversiones in poetas trágicos Graecos, Diss. Bonn 1874 I. Bamberger, De Euripidis Bacchis, Progr. Bensheim 1869 S. Barlow, The Imagery of Euripides, London 1971 A. S. C. Barnard, The Problem of the Bacchae, G & R 2, 1932-1933, 170-172 W. S. Barrett, Euripides Hippolytus, Oxford 1964 S. E. Bassett, A feature of the local hit in the tragedies of Euripides, CJ 5, 1909 — 1910, 273-275 W. Bates, Euripides: A Student of Human Nature, Philadelphia 1930 A. G. Bather, The Problem of the Bacchae, JHS 14, 1894, 244 - 263 A. R. Bellinger, The Bacchae and Hippolytus, YCS 6, 1939, 1 5 - 2 7 A. Bergmann, Kritische und exegetische Bemerkungen zu den Bakchen des Euripides, Progr. Würzburg 1874 L. Bergson, L'épithète ornementale dans Eschyle, Sophocle, Euripide, Uppsala 1956 G. Bernhardy, Theologumenorum Graecorum p. III, Progr. Halle 1857 S. Bezdechi, Das psychopathische Substrat der Bacchantinnen des Euripides, AGM 25, 1932, 279-306 —, La genèse des Bacchantes d'Euripide, Acr 6, 1931, 97 — 118 A. Bischoff, Die Rollenverteilung in den Bacchen des Euripides, in: Festschrift Christ, München 1891, 409-413 G. Björck, Das Alpha impurum und die tragische Kunstsprache, Uppsala 1950 E. M. Blaiklock, The natural man, G & R 16, 1947, 49 - 66 ( = The Male Characters of Euripides, Wellington, New Zealand 1952, 209-230) W. E. Blake, Euripidis Baccharum interpretatio secundum versus 877 — 881. Mn 60, 1933, 361-368 F. Blass, Varia, RhM 62, 1907, 265-266 VIII

DISSERTATIONES F. Blaydes, Adversaria critica in Euripidem, Halis Saxonum 1901 A. von Blumenthal, Beobachtungen zu griechischen Texten II, 2 : Zum Pentheus des Aischylos, Hermes 75, 1940, 1 2 4 - 1 2 5 C. Bock, De Baccharum Euripideae prologo et parodo : Particula prior, Diss. Rostock 1871 A. Böckh, Graecae tragoediae principum, Aeschyli, Sophoclis, Euripidis, num ea quae supersunt, et genuina omnia sint et forma primitiva servata, an eorum familiis aliquot debeant ex eis tribui, Heidelberg 1808 C. W. Boer, The language of tragic humor, Diss. Buffalo 1967 G. W. Bond, Euripides Hypsipyle, Oxford 1963 C. Bonfiglioli, Il dramma nelle Baccanti di Euripide, Pisa 1928 A. Bonnard, Euripide dans la tragédie des Bacchantes, AM 3, 1946, 51 — 70 E. K. Borthwick, Three notes on Euripides' Baccha«, CR n. s. 16, 1966, 1 3 6 - 1 3 8 M. L. Bowen, Some observations on the origin of triglyphs, ABSA 45,1950,113 —125 P. Boyancé, L'antre dans les mystères de Dionysos, Rendiconti della Pontificia Accad. Rom. di Archeologia 33, 1961, 1 0 7 - 1 2 7 W. Brashear, Euripides Bacchae 1 7 - 2 6 , ZPE 19, 1975, 3 0 0 - 3 0 1 W. Breitenbach, Untersuchungen zur Sprache der euripideischen Lyrik, Stuttgart 1934 H. D. Broadhead, Tragica. Elucidation of Passages in Greek Tragedy, Christchurch, New Zealand 1968 S. G. Brown, Metrical studies in the lyrics of Euripides' late plays, Diss. Michigan 1972 E. Bruhn, Lucubrationes Euripideae, Jahrb. f. class. Philol., Suppl. 15,1887,225 — 326 A. P. Burnett, Pentheus and Dionysus. Host guest, CPh 65, 1970, 1 5 - 2 9 J . B. Bury, Euripides, Bacchae 506, CR 5, 1891, 127 A. Y. Campbell, Bacchae 506, Resumé in PCPhS 1 6 3 - 1 6 5 , 1936, 3 - , Notes on Euripides' Bacchae, CQ 50, 1956, 56 - 67 - , On Euripides Bacchae 8 3 6 - 8 3 9 , PCPhS 183, 1954-1955, 1 3 - 1 4 R. Cantarella, Dioniso fra Baccanti e Rane, in: Serta Turyniana. Studies in Greek Literature and Paleography in honor of Alexander Turyn, ed. J . L. Heller — J . K . Newman, Urbana 1974, 2 9 1 - 3 1 0 —, Il Dioniso delle Baccanti e la teoria aristotelica sulle origini del dramma, Napoli 1971 J . Carrière, Le Dionysus des Bacchantes et l'actualité historique, Actas 3, 1966, 2 4 0 - 244 - , Sur le message des Bacchantes, AC 35, 1966, 1 1 8 - 1 3 9 — , Théocrite et les Bacchantes, Pallas 6, 1958, 7 - 1 9 V. Castellani, That troubled house of Pentheus in Euripides' Bacchae, TAPhA 106, 1976, 6 1 - 8 3 Q. Cataudella, SaxvQimv, Dioniso 39, 1965, 1 5 8 - 1 8 1 E. Ceadel, Resolved feet in the trimeters of Euripides, CQ 30, 1941, 66 - 89 D. Chapman, Euripides' interest in popular rituals, Resumé in PCA 39, 1952, 25 F. Chapouthier, Euripide et l'accueil du divin, Fond. H a r d t Entr. 1, 1952, 2 0 5 - 2 3 7 J . T. Christie, J o h n Milton's copy of Euripides, G & R 11, 1941, 3 5 - 3 7 T. Ciresola, Le Baccanti di Euripide. Saggio critico e versione poetica, Saronno 1957 F. L. van Cleef, The pseudo-gregorian drama Xgiarôç nidxalg r' ovòa/iov fivsiav è'jjei.

l» ai 28 so

83 85

30

35

40

45

1 6 - 1 9 C P 1 5 9 0 , 1 5 9 2 - 1 5 9 4 || 20 CP 1595; of. 1540 (yßova : Òónovg) || 2 1 - 2 2 C P 1 5 6 3 - 1 5 6 4 || 24 Nonnus 11,233 II 26 CP 1547; Ovid. Met.3,523 II 2 7 - 2 8 cf.CP 1 5 5 0 - 1 5 5 1 II 2 9 - 3 1 cf. CP 1553, 1555, 1552 || 3 S - 3 6 Accius Bacchae I (192 Ribbeck) || 99 CP 1567 || 40 of. CP 1568 || 4 5 - 4 6 CP 1 5 7 0 - 1 5 7 1

16 ÈìisX&wv I P cum Strabone 1 : ènfjX&ov Strabo 15 (Wecklein) :jiage?e& CP ||

20 post 22 transpoauit Pierson | x&óva Schenkl e CP : rtóhv L P | 22 eli] P || 23 Si L P :

ye 11 xàaòe /72 (Pierson) : rfjfàe LP II 2S ßiXoQ Stephanus : ftéXog LP || »1 èfrxav•/¿>fte&' àvÓQOtpot ? Kopff | àvòQÓfpovgfytainérong Elmsley || 46 ovöafiov P cum CP (ò' ovÒafiov) : ovòa/iojg L 4

BACCHAE 47-69

wv ovvex avrà) deoç yeyojç évóeí^o¡xai TfìvdévÒeiïéfievoçev, neTaarr¡aco nóòa, ôsixvvç s/j,avTÓv • rjv òè 0rjßaicov nôhç ôçyfj avv onXoiç e'f OQOVÇ ßdxxag äyeiv on> ovvEK elôoç ìfvrjTÒv âXXàÇaç £%(x> HOQqnqv r ' é{ir¡v /isttßaXov siç àvôçôç (pvaiv. akX, c5 hnovaai Tfiôûov sçvfia Avôiaç, êlaaoç èfiôç, yvvaïxeç, &ç êx ßaqßdqoiv èxófiiaa TiagéÔQOvç xaì ^vve/xjiôçovç èfioi, aïgea&e râmxtÔQi' êv nôÀei 0yvyû>v rimava, 'Péaç re /urjtoôç ê/ià evQrjfiaTa, ßaaikeia r ' â/itpl ômfiar' èkdovam zdÔe XTVJtelTS IJevdécûç, D>Ç ÔQÔ. Kdô/iov JTÉXIÇ. èyôj ôs ßdx/aig, sç KiâatQWVOç 7itv%àç èì.dòiv h' elai, av(ifxexac%r\a(û yoQCùv. XOPOZ Ä aiaç âno yâç ieoòv TfimXov âfieiipaoa •doâÇoj Bqofiim, Jióvov fjòvv xáfiaróv t ' evxá/xarov, Báx%iov EvaÇofiéva. TIÇ

ÓÒQJ ; TÎÇ

fiekà&Qoiç;

OÔQJ ;

SVTOJIOÇ

TÎÇ

ëazoj, méfia r' sv