Die lateinisch-althochdeutsche Tatianbilingue Stiftsbibliothek St. Gallen Cod. 56 9783666203404, 3525203403, 9783525203408

133 2 20MB

German Pages [696] Year 1994

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

Die lateinisch-althochdeutsche Tatianbilingue Stiftsbibliothek St. Gallen Cod. 56
 9783666203404, 3525203403, 9783525203408

Citation preview

V&R

Studien zum Althochdeutschen Herausgegeben von der Kommission für das Althochdeutsche Wörterbuch der Akademie der Wissenschaften in Göttingen Band 25

Vandenhoeck & Ruprecht in Göttingen

Die lateinisch-althochdeutsche Tatianbilingue Stiftsbibliothek St. Gallen Cod. 56 Unter Mitarbeit von Elisabeth De Felip-Jaud herausgegeben von

Achim Masser

Vandenhoeck & Ruprecht in Göttingen

Gefördert mit Mitteln der Bund-Länder-Finanzierung Akademienprogramm

Die Deutsche Bibliothek -

CIP-Einheitsaufnahme

Tatianus : Die lateinisch-althochdeutsche Tatianbilingue Stiftsbibliothek St. Gallen Cod. 56/ [Tatian], Unter Mitarb. von Elisabeth De Felip-Jaud hrsg. von Achim Masser. Göttingen : Vandenhoeck und Ruprecht, 1994 (Studien zum Althochdeutschen ; Bd. 25) Einheitssacht.: Diatesseron ISBN 3-525-20340-3 NE: Masser, Achim [Hrsg.]; HST; G T

© Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1994 Printed in Germany. - Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere für Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mikroverfilmung und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen. Druck: Hubert & Co., Göttingen

Vorwort Die Arbeiten an der hier vorgelegten Ausgabe wurden im Juli 1992 begonnen und im Dezember 1993 abgeschlossen. Sie ergaben sich aus der nach langer Beschäftigung mit dem althochdeutschen Tatian gewonnenen Einsicht, daß man für anstehende Untersuchungen nicht länger auf einen handschriftennahen und zugleich lesbaren Text verzichten kann. Vorübergehend war Mag. Bernhard Sandbichler mit Aufgaben betraut. Die ganze Zeit über beteiligt war Frau Dr. Elisabeth De Felip-Jaud, deren hilfreiche Mitarbeit dem Unternehmen sehr zustatten gekommen ist. Zu danken habe ich Mag. Gregor Retti, der sich hier wie bei früheren Gelegenheiten nie versagt hat, wenn die Hilfe des Computerfachmannes erforderlich war. Dr. Beat Matthias von Scarpatetti hat für mich liebenwürdigerweise eine sorgfaltige Lagenbestimmung der Handschrift vorgenommen. Die Wiedergabe der Griffelzeichnung besorgte Frau Kollegin Brinna Otto, Institut für Klassische Archäologie der Universität Innsbruck. Herrn Kollegen Peter Ochsenbein, dem Stiftsbibliothekar von St. Gallen, danke ich für seine oftmals bewiesene Hilfsbereitschaft und für die Freundlichkeit, mit der er mir jederzeit Zugang zu den von ihm gehüteten Kostbarkeiten gewährt hat. Mit Rudolf Schützeichel habe ich alle anfallenden Probleme besprechen können; ihm danke ich für Rat, Unterstützung und Freundschaft. Innsbruck, Weihnachten 1993

Achim Masser

Inhalt Zu dieser Ausgabe

9

Bibliographie

19

Die Handschrift. Cod. Sang. 56

27

Text

37 In nomine patris et filii et spiritus sancii incipit prefatio Victoris episcopi Capirne

39

Canon i in quo iiii. Matheus. Marcus. Lucas. Iohannes

41

In principio uerbum apud deum per quem facta sunt omnia

57

Quoniam quidem multi conati sunt

65

Zu dieser Ausgabe Mehr als ein Jahrhundert nach dem Erscheinen der letzten Ausgabe des Tatian bedarf eine Neuausgabe eigentlich keiner Rechtfertigung. Sie ist aber in diesem Fall vielleicht doch nicht unangebracht Denn über diese bislang letzte Ausgabe des Tatian haben nicht nur Generationen von Lernenden Zugang zum Althochdeutschen gefunden, sie ist vor allem seit ihrem Erscheinen ein Eckpfeiler bei der Erforschung der althochdeutschen Sprache gewesen: Tatian. Lateinisch und altdeutsch mit ausführlichem Glossar, herausgegeben von Eduard Sievers, Paderborn 1872. Niemand, am wenigsten Eduard Sievers selbst, konnte damals vermuten, daß diese Ausgabe, die im Jahre 1892 eine zweite und verbesserte, seit dem Jahre 1960 dann unverändert nachgedruckte Auflage erfuhr, bis zum heutigen Tag in Forschung und Lehre Bestand haben würde. Als sich im Jahre 1869 der damals erst neunzehnjährige Eduard Sievers mit der Kollationierung des Cod. Sang. 56 in Sankt Gallen anschickte, eine Ausgabe der lateinisch-althochdeutschen Tatianbilingue zu erarbeiten 1 , gab es eine solche Ausgabe bereits, und zwar in Gestalt der von Johann Andreas Schmeller herausgegebenen Ammonii Alexandrini quae et Tatiani dicitur Harmonía Evangeliorum in linguam latinam et inde ante annos mille in francicam translata. Wien 1841. Der in Leipzig von Friedrich Zarncke zum hervorragenden Philologen herangebildete Eduard Sievers 2 hatte entscheidende Schwächen dieser Ausgabe J. A. Schmellers erkannt, und er unternahm es, sie zu überwinden. Hierüber kann man sich in der Einleitung seiner Ausgabe unschwer informieren 3 . Demgegenüber ist heute weithin unbekannt, für das von E. Sievers angewendete Arbeitsverfahren gleichwohl wichtig und deshalb wert, in Erinnerung gebracht zu werden, daß bei aller kritischen Auseinandersetzung mit der Ausgabe J. A. Schmellers diese doch für E. Sievers Ausgangspunkt und in mancherlei Hinsicht auch Vorbild für die eigene Ausgabe war. Johann Andreas Schmeller hatte seine Ausgabe zweispaltig gestaltet und dabei in der linken Spalte den lateinischen Text des Tatian, in der rechten den althochdeutschen geboten. Der lateinische Text wiederum erscheint bei J. A. Schmeller im Druck abgesetzt gemäß den einzelnen Evange-

1 Man vergleiche E. Sievers in der Einleitung zur 2. Auflage seiner Tatianausgabe, S. XIV f.; ferner Dietrich Germann, Eduard Sievers' Bericht über seine Handschriftenfunde in der Bodleiana und dem Britischen Museum im Frühjahr 1871. Ein Fund zur Frühgeschichte der Germanistik. PBB 79 (Halle 1957) S. 321-335, hier S. 322. 2

Man vergleiche D. Germann, PBB 79 (Halle 1957) S. 321-323.

3

Im übrigen vergleiche man E. Sievers, Untersuchungen über Tatian. Phil. Diss. Leipzig. Halle 1870.

10

Zu dieser Ausgabe

lienversen (nach moderner Distinktion). Der Anfang der einzelnen Verse ist eingezogen und hat vor dem Text eine Angabe von Evangelium, Kapitel und Vers. Der in der rechten Spalte stehende althochdeutsche Text ist versweise auf den lateinischen Text ausgerichtet, und zwar konsequent. Auf diese Weise lassen sich Basistext und Übersetzung ebenso bequem wie zweckmäßig miteinander vergleichen. J. A. Schindler hat sich hier im Grunde das kolometrische Prinzip früher bilingualer Texte, insbesondere auch bilingualer Bibeltexte4, zu eigen gemacht; vermutlich nicht in bewußtem Rückgriff auf solche Bilinguen, in jedem Fall aber gegen die St. Galler Handschrift, in der ein anderes Prinzip verfolgt ist, nämlich das Prinzip der exakten Zeile-für-Zeile-Entsprechung von lateinischem Text und übersetzendem althochdeutschen Text. Im althochdeutschen Text der rechten Spalte läuft bei J. A. Schmeller die Kapitel- und Abschnittszählung der Ausgabe von Johann Schilter, die ab Kapitel 153/154 mit der Kapitelzählung des Cod. Sang. 56 nicht mehr übereinstimmt. J. A. Schmeller selbst druckt in seiner Ausgabe die fortlaufenden Nummern der Kapitel gemäß der Handschrift ab, wobei jedoch der Wortlaut der Kapitelüberschriften von ihm stammt. Am äußeren Rand schließlich verzeichnet J. A. Schmeller an Stelle der in der Handschrift am Rand nach dem System der eusebianischen Sektionen mitgeteilten Evangelienstellen diese nochmals - und überflüssigerweise - in moderner Manier. Eduard Sievers, dessen Ausgabe jetzt ins Auge zu fassen ist, hat diese am Rand erfolgte Wiederholung der Evangelienslellen nicht übernommen. Im übrigen hat sich E. Sievers an die Anlage der Schmellerschen Ausgabe gehalten, wobei er in einem wichtigen Punkt freilich nachteilig von ihr abgewichen ist, indem er - sei es um Platz zu sparen, sei es aus Unbedacht - auf die bei J. A. Schmeller vorhandene genaue Versentsprechung beziehungsweise Versikelentsprechung verzichtet. Statt dessen greift er auf die alte Ausgabe von Johann Schilter zurück und setzt innerhalb der einzelnen Kapitel den im übrigen vom Vers her ungegliedert bleibenden Text allein nach dessen Abschnittszählung ab. Das ist ein deutlicher Rückschritt. E. Sievers übernimmt für seine Ausgabe auch grundsätzlich die in J. A. Schmellers Ausgabe getroffenen Regelungen hinsichtlich der Orthographie, etwa in der Setzung von ν und u gegen die Schreibweise der Handschrift, vor allem aber im Gebrauch von Großbuchstaben und Kleinbuchstaben. Es fehlt bei E. Sievers jede Berücksichtigung der im lateinischen Text der Handschrift regelmäßig vorkommenden Initialen sowie der im lateinischen, aber auch im althochdeutschen Text ansonsten begegnenden Großbuchstaben. Vielmehr wird in modemer Weise am Beginn eines jeden

4

Man vergleiche hierzu A. Masser, Die lateinisch-althochdeutsche Taüanbilingue des Cod. Sang. 56. Mit zwölf Abbildungen. Nachrichten der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. I. Philologisch-historische Klasse. Jahrgang 1991, Nr. 3. Göttingen 1991, S. 93-98.

Zu dieser Ausgabe

11

Satzes (Verses) ein Großbuchslabe gesetzt, und zwar gleichermaßen im lateinischen wie im deutschen Text. Auf diese Weise wird das der Handschrift eigene Gliederungsprinzip vollkommen zerstört und ist darüber hinaus der in der Handschrift dokumentierte prinzipielle Unterschied in der Gestaltung des lateinischen und des deutschen Textes nicht mehr erkennbar. Hierin liegt wohl die größte, in ihrer Bedeutung bislang freilich kaum wahrgenommene Schwäche der Sieversschen Ausgabe, aus der sich Konsequenzen ergeben, die gleichfalls erst ins Bewußtsein gerückt werden müssen. Wesentlich genauer als J. A. Schmeller verfährt E. Sievers etwa in der Wiedergabe der Akzente oder der zahlreichen caudierten -e·. Einen großen Fortschritt bedeutet natürlich der von E. Sievers beigegebene philologische Apparat, bedeuten die Vermerke von Seilen- und Lagenwechsel in der Handschrift, bedeuten vor allem die Abgrenzungen der an der Eintragung des Tatiantextes beteiligten sechs verschiedenen Schreiber (zu denen ein siebenler Schreiber für die ersten 24 Seiten mit der Vorrede des Victor von Capua, den Kanontafeln und der Kapitelübersicht kommt). Eine neu vorzunehmende genaue Analyse des differenten Verhaltens der einzelnen Schreiber wie des Texteintrages insgesamt ist erforderlich und auch in Vorbereitung; an dieser Stelle kann sie nicht gegeben werden, so daß vorläufig noch das bei E. Sievers in der Einleitung seiner Ausgabe in dieser Hinsicht Gesagte genügen muß. Von besonderer Wichtigkeit ist die Frage, wie verläßlich in der Ausgabe von E. Sievers der Text des Tatian selbst wiedergegeben ist. Es ist angebracht, hier zwischen der Wiedergabe des lateinischen Textes und der des althochdeutschen Textes zu unterscheiden. In der von E. Sievers vorgefundenen und benutzten Ausgabe J. A. Schindlers sind der lateinische Text und der deutsche Text in ihrem Wert sehr unterschiedlich. Was den althochdeutschen Text angeht, so hatte ihn J. A. Schmeller im Jahre 1827 aus dem Cod. Sang. 56 abgeschrieben und fünf Jahre später (1832) von seinem Freund E. Braun nochmals kontrollieren lassen 5 . E. Sievers nun übernimmt diesen Text aus J. A. Schmellers Ausgabe, kollationiert ihn jedoch in St. Gallen und verbessert ihn, insofern er "durch eine Anzahl falscher Lesarten, die stillschweigende Aufnahme von Varianten aus Schilter und die Nichtbeachtung der zahlreichen Correcturen und Rasuren entstellt" war 6 . Eine nochmalige Kollationierung des deutschen Textes hat E. Sievers dann im Jahre 1890 anläßlich der Vorbereitung der zweiten Auflage seiner Tatianausgabe vorgenommen. Man kann somit sagen, daß auf den althochdeutschen Text insgesamt viel Sorgfalt verwendet wurde. Er ist im Endergebnis zwar nicht gänzlich fehlerfrei, aber alles in allem zweifellos verläßlich, sieht man von dem freilich grundsätzlichen Mangel ab, daß es E. Sievers darum ging, den Text J. A. Schmellers zu verbessern, nicht ihn

5

Man vergleiche J. A. Schmeller im Prologus seiner Ausgabe, S. I.

6

Einleitung, S. XIV.

12

Zu dieser Ausgabe

aufgrund einer eigenen Konzeption durch einen aus der Handschrift und an der Handschrift erarbeiteten neuen Text wirklich zu ersetzen. Von daher versteht sich eben auch die prinzipielle Übernahme der in der älteren Ausgabe vorgefundenen Schreibweise, und es ist wohl auch die Erklärung dafür, daß E. Sievers sichtlich überhaupt keinen Blick gehabt hat für die Strukturiertheit des Textes der St. Galler Handschrift. Denn selbst wenn er sich persönlich für eine andere Darstellung entschieden hätte - es fehlt in der Einleitung zu seiner Ausgabe jeder Hinweis auf die handschriftlichen Gegebenheiten außer der lapidaren, das Gesagte eher bestätigenden Angabe, daß die Seiten 25 bis 342 "zweispaltig den Text der Harmonie, links den lateinischen, rechts den deutschen" 7 enthalten. Da hatte J. A. Schmeller die Benutzer seiner Ausgabe doch immerhin wissen lassen: "In utraque cujusvis folii... facie singulis textus latini lineis certo arbitrio distinctis similes e regione versionis germanicae lineolae respondent"8. Was nun den lateinischen Text der Bilingue angeht, so hatte ihm J. A. Schmeller erstaunlich wenig Aufmerksamkeit geschenkt. Während er den althochdeutschen Text, wie gesagt, unmittelbar aus der St. Galler Handschrift abschrieb und in Sorge um die Zuverlässigkeit dieser Abschrift nochmals kollationieren ließ, hat ihn der lateinische Text des Sangallensis 56 überhaupt nicht gekümmert Statt dessen hat er den lateinischen Text seiner Ausgabe einfach "aus den Ausgaben von Palthen und Schilter herübergenommen, soweit er in diesen vorlag. Diese aber geben ihrerseits Junius' Bearbeitung in der Hs. Β (...) wider, die das Lateinische in möglichst genaue Uebereinstimmung mit dem Deutschen gebracht hat", wie E. Sievers kritisch vermerkt 9 . J. A. Schmeller hatte seine Vernachlässigung des lateinischen Textes der St. Galler Tatianhandschrift damit gerechtfertigt, daß sich dieser einerseits an nicht wenigen Stellen von der Vulgata unterscheide, wie er andererseits auch von der althochdeutschen Übersetzung abweiche 10 . Es ist erstaunlich, daß sich E. Sievers angesichts solch desolater Textverhältnisse gleichwohl darauf beschränkte, den lateinischen Text von J. A. Schmeller in St. Gallen zu kollationieren, und dies auch nur einmal, während er den deutschen Text anläßlich der Vorbereitung der zweiten Auflage immerhin nochmals nachverglich. Das erklärt die nicht wenigen Ungenauigkeiten, die der lateinische Text auch in der Ausgabe von E. Sievers aufweist. Hierbei stören weniger Flüchtigkeiten im engeren Sinne als vielmehr scheinbar andere 'Lesarten', was zumal dann ärgerlich ist, wenn E. Sievers in seinem Apparat ausdrücklich Differenzen zwischen dem St. Galler Text und dem der Fuldaer Tatianhandschrift (F) vermerkt, die in Wahrheit gar nicht vorhanden sind. Das hat in speziellen Arbeits-

7

Einleitung, S. XI.

8

Prologus, S. III.

9

Einleitung, S. XIV.

10

Man vergleiche J. A. Schmeller im Prologus seiner Ausgabe S. VIII.

Zu dieser Ausgabe

13

bereichen der Tatianforschung zu erheblichen Verwirrungen geführt. Im jetzigen Zusammenhang ist das nicht weiter zu erörtern. Der Text der hier vorgelegten Ausgabe der St. Galler lateinisch-althochdeutschen Tatianbilingue ist erstmals ausschließlich an der Handschrift selbst erarbeitet worden. Das Ziel war die Spiegelung aller strukturellen, aber auch graphischen und sonstigen Eigenheiten der bilinguen Handschrift in einem gleichwohl lesbar zu gestaltenden Text. Das Ergebnis ist eine handschriftennahe Ausgabe, deren Text sich gleichermaßen von einer Transkription wie von jedweder Normalisierung entfernt hält. Zugunsten vorrangiger Lesbarkeit waren einige, insgesamt aber überraschend wenige Kompromisse erforderlich. Das ist im folgenden etwas näher auszuführen. Jeder Seite der Handschrift entspricht eine eigene Textseite in der hier vorgelegten Ausgabe. Abgesehen von einer beigegebenen Zeilenzählung enthält diese Textseite keinerlei Zusätze gegenüber dem Eintrag in der Handschrift. Der Text wird entsprechend der Handschrift zweispaltig und gemäß der exakten Zeilenentsprechung des in der linken Textspalte enthaltenen lateinischen Tatiantextes und der in der rechten Textspalte eingetragenen althochdeutschen Übersetzung geboten. Zuweilen überquellender und dann in der Textspalte der Ausgabe nicht mehr unterzubringender Text steht auf einer folgenden Zeile; diese ist in solchem Fall bei der Zeilenzählung übersprungen, so daß für Eindeutigkeit im Blick auf die Verhältnisse in der Handschrift gesorgt ist. Wenn in der Handschrift selbst Text aus der Zeile, in die er gehört, aus Platzmangel in die vorhergehende Zeile oder in die Folgezeile geschrieben ist, so wird dies im Apparat vermerkt. Aus drucktechnischen Gründen mußten in dieser Ausgabe die Seiten 57 bis 62, auf denen die besonders viel Raum beanspruchende Kapitelübersicht enthalten ist, etwas kleiner wiedergegeben werden. Am linken Außenrand stehen vor dem lateinischen Text in gleicher Weise wie in der Handschrift die Kapitelzahlen (in der Handschrift rot, hier durch Fettdruck hervorgehoben) sowie die Angaben über die Evangelien, das sind zumeist die einschlägigen Evangelienstellen nach der Ordnung der eusebianischen Sektionen. Zwischen den beiden Textspalten sind wie in der Handschrift die dort fallweise wiederholten Evangeliensiglen Mt, Mr, Le, Io (in der Handschrift rot) wiedergegeben. In Bezug auf die Handschrift ist darauf hinzuweisen, daß diese Evangeliensiglen dort oft deutlich mehr auf der für die lateinische Textspalte reservierten Seitenhälfte geschrieben stehen. Die Ausgabe ist grundsätzlich um genaue Entsprechung bestrebt; geringfügige Verschiebungen waren, wo sie vorkommen, drucktechnisch bedingt, insbesondere dann, wenn in der Handschrift die Angaben engstens zusammengedrängt sind - es ist daran zu erinnern, daß hier kein Faksimile vorgelegt wird. Durch das hier angewendete Prinzip der Seitengestaltung in genauer Handschriflenentsprechung und insbesondere das der exakten Entsprechung von lateinischer und deutscher Textzeile verbietet sich natürlich von vornherein eine Inserierung von Angaben über die jeweils aktuellen Bibelverse. Das ist in der Ausgabe von E. Sievers für den Benutzer zweifellos recht bequem, und man ist daran gewöhnt (auch wenn die Angaben bei mosaikartiger Zusammensetzung des Textes durchaus problematisch sind), aber im Grunde gehören sie da nicht hin. Über den in dieser Ausgabe gewählten Weg vergleiche man weiter unten.

14

Zu dieser Ausgabe In der Ausgabe werden erstmals die Initialen und markierenden Großbuchstaben, die den lateini-

schen Text der Tatianbilingue gliedern, zugänglich gemacht. Sie korrespondieren in der Regel mit den am Rand mitgeteilten Bibelstellen. Einzelheiten werden an anderer Stelle ausführlich zu analysieren sein. Im jetzigen Zusammenhang ist nur folgendes zu bemerken: Die gliedernden, in dicker Schrift gehaltenen Großbuchstaben sind in den einzelnen Handschriftenpartien nicht von einheitlicher Größe, und sie sind auch unterschiedlich positioniert, indem sie teils herausgerückt sind, teils im Rahmen der Textspalte am Zeilenanfang stehen; bisweilen kommen sie auch im Inneren einer Zeile vor. In gleicher Funktion begegnen in vergleichsweise wenigen Fällen auch einfache, also nicht besonders hervorgehobene Großbuchstaben sowie schließlich auch etwas vergrößerte Kleinbuchstaben. Wichtig ist festzuhalten, daß mit all diesen möglichen Differenzen kein erkennbarer Funktionsunterschied verbunden ist. Die Ausgabe sucht dem wie folgt Rechnung zu tragen: fette Großbuchstaben in größerer Schrifttype, und zwar nicht nur, aber jedenfalls dann, wenn der Buchstabe in der Handschrift herausgerückt ist; ferner fette Großbuchstaben in normaler Schrifttype, Großbuchstaben in normaler Schrifttype (nicht fett), vergrößerte Kleinbuchstaben (fett oder nicht fett). Die Orthographie der Handschrift ist in der Ausgabe grundsätzlich unverändert beibehalten worden. Es gibt keine Normalisierungen. Eine Regelung war lediglich in Bezug auf die Behandlung der Kürzel zu treffen. So begegnen im lateinischen Text außer dem Nasalstrich die gängigen Kürzel für -per-, pro-, prae-, quod, quia, autem, est, deus dominus, Ihesus und einige weitere. Bemerkenswert ist der mäßige Gebrauch solcher Kürzel, das heißt, daß sie im Bild der Handschrift in keiner Weise hervorstechen. Im deutschen Text kommen Kürzel überhaupt nur selten vor, etwa bei übervoller Zeile. Diese Kürzel sind im Text der Ausgabe ohne nähere Kennzeichnung aufgelöst; nur in besonderen Einzelfällen bringt der Apparat die originale Schreibweise. Anders steht es mit dem Kürzel &. Es begegnet so häufig, daß es als Charakteristikum des Erscheinungsbildes der Handschrift anzusehen ist. Deshalb wurde es durchwegs belassen; nur auf diese Weise ließen sich auch Schreibungen wie pr&imore, Pr&ristitia, in nomin&uo, D&urba oder d&erra handschriftenentsprechend wiedergeben. Zu entscheiden war im Bereich der Zusammenschreibung oder Getrenntschreibung. Hier ließ sich der Wunsch, das Erscheinungsbild der Handschrift in einem handschriftennahen Druck zu vermitteln und doch zugleich einen lesbaren Text zu bieten, nicht ohne Schwierigkeiten und auch nicht ohne Kompromiß verwirklichen. Es handelt sich hierbei zunächst um Unproblematisches: Auch wenn ihre Bestandteile in der Handschrift nicht selten durch deutliche Spatien voneinander getrennt erscheinen, sind in der Ausgabe alle Komposita zusammengeschrieben, es sei denn, daß fallweise über ihren Charakter als wirkliches Kompositum Zweifel bestehen können (hsl.: phig boum; aband muos; suueiz lachan; abur burti; ahto zehen)\ zweiten Kompositionsgliedern gleichbehandelt werden in der Handschrift auch Ableitungselemente (hsl.: bisnit nessi; lant sceffi). Zusammengeschrieben werden präfigierte Verbformen wie handschriftliches uor lazzit, intfahit, ar loubit, zi seeide, nicht jedoch uz gieng oder nidar steig im Blick auf Fälle wie nidar tho uallenti.

15

Zu dieser Ausgabe

Zu bedauern ist, daß ein anderes, sehr interessantes graphisches Verhalten sich in der Ausgabe im Blick auf die Lesbarkeit und auch Zitierfähigkeit des Textes nur in ganz beschränktem Umfang darstellen ließ. Es geht um die deutliche, wenngleich von den einzelnen Schreibern unterschiedlich und natürlich auch nicht mit letzter Konsequenz gehandhabte Gewohnheit, Text gemäß offenbaren 'Sprecheinheiten' zusammenzuschreiben, beispielsweise: uuazuuolletir thazih iu tuo? Als umgangssprachlicher Rede entsprechend sind Formen mit enklitischen Pronomina anzusehen wie etwa trinkih; quidih; qu.id.ihiu; quidistu; tuoi; niuuizuuuir 'neseimus'; santan; sien; soz; obiz; sosih; wantir und dergleichen. In zahllosen Fällen werden zi und in mit dem folgenden Wort zusammengeschrieben, und das begegnet dann auch bei den entsprechenden lateinischen Ausdrücken, man vergleiche etwa Schreibungen wie adhaec - zithen; Ineos - Insie; Ineis - Inin. Hier ist wie folgt entschieden worden: Gegen die Handschrift trennt die Ausgabe regelmäßig in uuaz uuollet; zi sinen; zi imo; zi thera; zi trenku usw.; in themo (aber nicht in Fällen wie lntemo\)\ in thinemo; in sie; in mittilgarte; in bürg; uon themo, fon then und dergleichen. Handschriftliche Schreibweise wird hingegen beibehalten bei enklitisch angefügten Pronomina sowie bei Formen wie therde, thiede, thide, thidar, dedar, thedar. In Übereinstimmung mit der Handschrift beläßt die Ausgabe die Zusammenschreibung bei der mit der Verbform verbundenen Negationspartikcl (niuueiz, niquam, nihabent) sowie bei mit zi verbundenen Formen des Infinitivs (zilosenne,

nicur&,

ziuuirkenne).

Das in der Handschrift zu beobachtende Schreiberverhalten bei Zusammenschreibung wie umgekehrt bei Getrenntschreibung von Kompositionselementen reflektiert zumindest teilweise Akzentgebungen in aktuellen Sprechsituationen. Während sich unter diesem Aspekt Zusammenschreibungen wie niuuizuuuir leicht begreifen, ist dies bei getrennt geschriebenen Kompositionsgliedern nicht ohne weiteres der Fall, ist aber zweifellos ganz entsprechend zu verstehen, das heißt, die fallweise getrennt geschriebenen Kompositionsglieder sind jeweils getrennt akzentuiert zu denken (Handschrift: nimahtu scúld heìzo sin). Es ist notwendig, diese Dinge eingehender zu untersuchen, doch eignet sich dafür die hier vorgelegte Ausgabe nicht, die nur auf das Problem aufmerksam machen kann; eine solche Untersuchung muß an einer Xerokopie der Handschrift selbst durchgeführt werden. Anders steht es mit dem Interpunktionssystem der Handschrift, das ebenfalls in dieser Ausgabe erstmals deutlich gemacht wird. Über die in der Handschrift enthaltenen Interpunktionszeichen hinaus ist seitens des Herausgebers keine Zeichensetzung erfolgt. Interpunktionszeichen finden sich vorwiegend im lateinischen Text und nur in beschränktem Umfang auch im deutschen. Auch hier verhalten sich die einzelnen Schreiber unterschiedlich, wie die Zeichensetzung selbst in den einzelnen Handschriftenpartien vor allem in der Konsequenz ihrer Durchführung nicht einheitlich ist. An Interpunktionszeichen begegnen außer dem nicht häufig verwendeten Fragezeichen der Punkt (.), der Beistrich (,), der Punktstrich (; beziehungsweise .,), sowie ein Zeichen, das aus einem Punkt und einem darüber stehenden, schräg rechts aufwärts führenden Haken besteht (in der Ausgabe wiedergegeben durch .' ). Gerade dieses Zeichen zeigt, daß sich die in der Handschrift anzutreffende Interpunktion an der Stimmführung beim lauten Lesen orientiert, denn dieses Zeichen signalisiert ein Innehalten in gehobener Stimmlage. Einzelheiten sind hier nicht zu erörtern.

16

Zu dieser Ausgabe Von den im deutschen Text begegnenden Akzenten (' und Λ ) hat bereits E. Sievers 1 1 festgestellt,

daß sie durchaus nicht immer sinnvoll auf Tonsilben gesetzt sind. Sie lassen sich sehr oft nicht eindeutig voneinander unterscheiden; in dieser Ausgabe ist so verfahren worden, daß der Akzent

Λ

nur in klaren Fällen steht, ansonsten und im Zweifelsfall hingegen das Zeichen ' gesetzt wurde. Eingriffe in den von der Handschrift überlieferten Text sind tunlichst unterblieben. Aus Verständnisgründen in einer kleinen Zahl von Fällen vorgenommene Korrekturen und Ergänzungen des Herausgebers erscheinen kursiv und sind im Apparat ausgewiesen. Hiervon unterschieden ist ein gelegentlich in gesetztes Wort; es handelt sich in einem solchen Fall um Text der Handschrift, der jedoch weder auf den ursprünglichen Schreiber noch auf den korrigierenden Schreiber ζ zurückgeht, der vielmehr von späterer Hand stammt und eine notwendige, in der Ausgabe zu berücksichtigende Korrektur eines Fehlers oder einer Auslassung des ursprünglichen Schreibers darstellt. An dem von den verschiedenen Schreibern in die Handschrift eingetragenen deutschen Text sind nicht selten durch den jeweiligen Schreiber selbst, vor allem aber im Zuge einer zum Abschluß sämtlicher Schreibarbeiten vom Schreiber ζ vorgenommenen Gesamtkorrektur in zahllosen Fällen Besserungen vorgenommen worden, die in der Forschung seit je Aufmerksamkeit gefunden haben, insoweit hierbei in großem Umfang offensichtlich ältere Lautformen und Wortformen durch jüngere, und das heißt wohl: modernere ersetzt worden sind. Einzelheiten sind im gegebenen Rahmen nicht zu erörtern, vielmehr der oben erwähnten Untersuchung über Schreiber und Texteintrag vorbehalten. Im jetzigen Zusammenhang ist nur zu klären, welche der Textformen die Ausgabe zu bringen hat. Eduard Sievers hat in seinen Text stets die ursprünglich vorhandenen, vom Korrektor getilgten Formen gesetzt, sofern sie unter der Rasur oder Überschreibung noch erkennbar waren. Das ist natürlich nicht angängig. Vielmehr muß es Aufgabe und Ziel des Herausgebers sein, den Text in der Gestalt zu geben, die er hatte, als er nach der letzten Durchsicht 'fertig' war und die Schreibstube verlassen konnte. Die zu diesem Zeitpunkt erreichte Textgestalt steht in Übereinstimmung mit dem Willen des für die Arbeiten gesamtverantwortlichen Herstellers. Was vor den abschließenden Korrekturen liegt, ist damit überholt, ist nicht mehr aktuell. Was danach folgt, gehört in die Überlieferungsgeschichte der Handschrift, und allfällige Zusätze und Korrekturen sind Benutzerspuren 'von späterer Hand'. Die Ausgabe hat einen Apparat. Es ist ein gemischter Apparat, das heißt, es wird in diesem Apparat nicht zwischen dem lateinischen Text und dem deutschen Text der Handschrift getrennt. Dieses Verfahren empfahl sich deshalb, weil der Texteintrag in der Handschrift nicht spaltenweise erfolgte, vielmehr spaltenübergreifend zeilenweise: Nachdem der jeweilige Schreiber eine Spaltenzeile lateinischen Text eingetragen hatte, schrieb er sofort in der rechten Spalte den korrespondierenden Text der althochdeutschen Übersetzung, so daß er jedenfalls beide Halbzeilen zugleich im

11

In der Einleitung seiner Ausgabe, S. XII.

Zu dieser Ausgabe

17

Blick hatte und von daher allfällige Korrekturen, Rasuren und dergleichen vielfach die gesamte Zeile betreffen. Man muß deshalb versuchen, dem auch durch die Gestaltung des Apparates Rechnung zu tragen. Der Apparat steht der jeweiligen Textseite gegenüber und ist dreifach gegliedert. Jede Seite des Apparates hat zunächst einen aus fünf Zeilen bestehenden Kopf, in dem für die betreffende Seite mitgeteilt werden: 1. Lage und Blatt der Handschrift; 2. der Schreiber; 3. das Kapitel gemäß der Zählung der Handschrift; 4. die Zählung der Ausgabe von E. Sievers; 5. die auf dieser Seite berücksichtigten Evangelienstellen. Ein diesem Apparatkopf folgender zweiter Block gibt Auskunft über die Textabschnitte der Handschrift. Diese Textabschnitte ergeben sich aus der Aufeinanderfolge der eusebianischen Sektionen. Der Beginn der einzelnen Textabschnitte wird in der Regel, wie oben dargetan, in der lateinischen Textspalte durch Initialen oder Großbuchstaben hervorgehoben, und gegenüber dem markierten Abschnittsbeginn steht am äußeren Rand die Sektionsangabe. Der solchermaßen mit der Sektionsangabe beginnende und mit einem Großbuchstaben markierte Textabschnitt reicht bis zur nächsten (von einem Großbuchstaben begleiteten) Sektionsangabe und so fort. Im Apparat der Ausgabe nun wird festgehalten, um welche Bibelverse (nach moderner Distinktion) es sich in den jeweiligen Abschnitten handelt. Es ist der Unterschied dieser Angaben zu den im Kopf des Apparates mitgeteilten Bibelversen zu beachten: Die Angaben im Kopf des Apparates beziehen sich ganz exakt auf den Bibeltext der jeweiligen Seite; das Ende eines Abschnittes aber fällt normalerweise nicht mit dem Ende einer Seite zusammen, das heißt, der letzte auf einer Seite beginnende Textabschnitt greift auf die folgende Seite über, wo er bei der nächsten Sektionsangabe endet. Entsprechend ist auch die Angabe der in einem Abschnitt vorkommenden Bibel verse gegebenenfalls seitenübergreifend. Zuweilen gibt es in der Handschrift Abweichungen von diesem Gliederungsschema: Es kommen Markierungen ohne korrespondierende Sektionsangaben vor, und es begegnen auch umgekehrt Sektionsangaben ohne entsprechende Auszeichnung im beistehenden Text. Oder die Markierungen korrespondieren lediglich mit den allgemeinen Evangeliensiglen (Mt, Mr, Le, Io). Im einzelnen wird man das noch untersuchen müssen. Der Apparat der hier vorgelegten Ausgabe orientiert sich in jedem Fall am Wechsel der Sektionsangaben, das heißt, ein im Apparat ausgewiesener Textabschnitt reicht bis zur nächsten Sektionsangabe. Die Mitteilung der jeweils im Text berücksichtigten Evangelienverse erfolgt grundsätzlich und naturgemäß in der Abfolge dieser Evangelienverse. Textabschnitte verschiedener Evangelisten werden durch Strichpunkt getrennt: Mt 9,10; Mc 2,15-16. Überall da, wo der Text eines Evangelisten den 'Haupttext' abgibt, in den Text aus einem anderen Evangelium inseriert wird oder an den Text aus einem anderen Evangelium angefügt wird, werden im Apparat diese Einschaltungen und Anfügungen statt eines Strichpunktes durch ein Pluszeichen angeschlossen. Handelt es sich hierbei nur um einzelne Wörter oder Versteile, so stehen diese mit einem Pluszeichen angeschlossenen Einschaltungen oder Anfügungen zusätzlich in Klammern: Mt 14,22-23 (+ Mc 6,45) + Io 6,14-15. Wie jede um der Übersichtlichkeit und des leichteren Zugriffs willen vorgenommene Schematisierung ist auch diese im Einzelfall subjektiv bestimmt, wirft im allgemeinen aber keine Probleme auf.

Zu dieser Ausgabe

18

Der dritte und letzte Teil des Apparates enthält die notwendigen textkritischen Angaben. Die Angaben aus dem Apparat der Sieversschen Ausgabe sind eingearbeitet worden, soweit sie sich bei einer Überprüfung an der Handschrift als zutreffend erwiesen. Hinweise auf Übereinstimmung mit E. Sievers unterbleiben, wenn die Übereinstimmung zwangsläufig ist, also wenn es sich um die Feststellung von Rasuren, einem fehlenden Buchstaben und dergleichen handelt, nicht natürlich im Falle eines relevanten textkritischen Eingriffs. Die Bezeichnung der am Eintrag des Textes in die Handschrift beteiligten Schreiber (α, β, y, δ, ε, ζ) ist durch Ε. Sievers eingeführt. Beibehalten wurde die Bezeichnung 'Korrektor 2' für einen von E. Sievers erkannten Benutzer, der in einem umgrenzbaren Textabschnitt zahlreiche und charakteristische Korrekturen, und zwar fast ausschließlich im lateinischen Text, vorgenommen hat 12 , soweit es sich tatsächlich um Korrekturen handelt, die von diesem sogenannten Korrektor 2 stammen (in der Ausgabe von E. Sievers sind ihm auch Korrekturen zugewiesen, die nicht von seiner Hand sind). Die von diesem Korrektor vorgenommenen Änderungen im Bereich der Zeichensetzung werden im Apparat nur insoweit angegeben, wie sie die Korrektur anderer Satzzeichen zu Fragezeichen betreffen; nicht mitgeteilt werden Hunderte von Korrekturen eines Punktes (.) in einen Strichpunkt (;), mit denen, soweit sich sehen läßt, kein Funktionsunterschied verbunden ist. Im übrigen scheinen in den (lateinischen) Text der Handschrift häufig Satzzeichen hineingequetscht zu sein - ob nachträglich, ob dann vom Schreiber oder von einem Korrektor, das läßt sich im Einzelfall nicht verifizieren. Was die zahllos vorgenommenen Textkorrekturen insgesamt anbetrifft, so sind sie in der Regel unschwer zu erkennen. Ihre Zuweisung an den Schreiber oder an einen (mit dem Schreiber nicht identischen) Korrektor macht vielfach auch keine Schwierigkeiten. Aber es bleiben Unsicherheiten, sowohl was die korrigierende Hand betrifft wie die Frage, ob beispielsweise an konkreter Stelle überhaupt auf Rasur geschrieben wurde oder ob es sich nicht nur um eine etwas rauhe Stelle im Pergament handelt. Nicht ausgewiesen sind im Apparat die im Passionsteil von einem späteren Benutzer vorgenommenen Anstreichungen kürzerer oder längerer Passagen. Was schließlich die technische Seite der Herstellung der hier vorgelegten Tatianausgabe angeht, so hat der Herausgeber selbst den Text unmittelbar aus der xerokopierten Handschrift in den Computer geschrieben, formatiert und für den auf photomechanischem Weg erfolgten Druck gestaltet Dadurch konnten die für ein in herkömmlicher Weise erarbeitetes 'Manuskript' unumgänglichen Zwischenstufen mit ihren hierbei entstehenden Fehlerquellen und Korrekturgängen vermieden werden.

12

Man vergleiche hierau A. Masser, Die lateinisch-althochdeutsche Tatianbilingue, S. 115-125.

Bibliographie Abkürzungen ABÄG ADA JEGP PBB PMLA ZDA ZDPh

Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik Anzeiger für deutsches Altertum und deutsche Literatur Journal of English and Germanic Philology (Hermann Paul - Wilhelm Braune) Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur Publications of the Modem Language Association of America Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur Zeitschrift für deutsche Philologie

Überlieferung Hs. G: SL Gallen, Stiftsbibliothek, Cod. 56 Scherrer, Gustav, Verzeichniss der Handschriften der Stiftsbibliothek von St. Gallen, herausgegeben auf Veranstaltung und mit Unterstützung des katholischen Administrationsrathes des Kantons St. Gallen. Halle 1875, S. 25-27 Faksimile: Fischer, Hanns, Schrifttafeln zum althochdeutschen Lesebuch.Tübingen 1966, Tafel 9 Baesecke, Georg, Der deutsche Abrogans und die Herkunft des deutschen Schrifttums. Halle 1930. Tafel VIII und Tafel IX (= S. 124 und S. 170 der Hs.); Tafel VIII nachgedruckt von Gerhard Eis, Altdeutsche Handschriften. München 1949, S. 30 Ausgabe Hs. G: Schmeller, Johann Andreas, Ammoni Alexandrini quae et Tatiani dicitur Harmonía Evangeliorum in linguam latinam et inde ante annos mille in francicam translata. Wien 1841 Tatian. Lateinisch und altdeutsch mit ausführlichem Glossar herausgegeben von Eduard Sievers. Bibliothek der ältesten deutschen Litteratur-Denkmäler 5. Paderborn 1872. Zweite neubearbeitete Ausgabe ebenda 1892, unveränderter Nachdruck 1960 u. ö. Hiernach Textproben u. a. bei Wilhelm Braune, Althochdeutsches Lesebuch, Nr. XX Zur 1. Auflage vergleiche man die Rezension von Elias Steinmeyer, ZDPh 4 (1873) S. 473-478. Rezensionen der 2. Auflage u. a. von Rudolf Koegel, ADA 19 ( 1893 ) S. 235-244; Hermann Wunderlich, ZDPh 26 (1894) S. 269-272 Vorlage der Hs. G: Fulda, Hessische Landesbibliothek, Cod. Bonifatianus 1 (= Hs. F) Ausgabe: Codex Fuldensis. Novum Testamentum latine interprete Hieronymo ex manuscripto Vicions Capuani edidit, prolegómenos introduxit, commentants adornavi! Ernestus Ranke. Marburgi et Lipsiae 1868 Zum Verfasser der Vorlage und zur Vorlagenproblematik (jeweils mit weiterführender Literatur): Altaner, Bertold und Alfred Stuiber, Patrologie. Leben, Schriften und Lehre der Kirchenväter. 8. Auflage. Freiburg Basel - Wien 1978, S. 71-74 und S. 555 f.

20

Bibliographie

Baumstark, Anton, Die Vorlage des althochdeutschen Tatian (s. u.) Fischer, Bonifatius, Bibelausgaben des frühen Mittelalters. Lateinische Bibelhandschriften im frühen Mittelalter, Vetus Latina. Aus der Geschichte der lateinischen Bibel 11. Freiburg 1985, S. 35-100 Peters, Carl, Das Diatesseron Tatians. Orientalia Christiana analecta 123. Rom 1939 Rathofer, Johannes, Die Einwirkung des Fuldischen Evangclientcxtes auf den althochdeutschen Tatian (s. u.) Vogels, Heinrich Josef, Beiträge zur Geschichte des Diatcssaron im Abendland. Neutestamenlliche Abhandlungen 8,1. Münster 1919 Wissmann, Wilhelm, Zum althochdeutschen Tatian (s. u.)

Literatur Arens, Eduard, Studien zum Tatian. ZDPh 29 (1897) S. 63-73,510-531 Baesccke, Georg, Hrabans Isidorglossiening, Walahfrid Strabus und das althochdeutsche Schrifttum. ZDA 58 (1921) S. 241-279 (= Kleinere Schriftcn zur althochdeutschen Sprache und Literatur, S. 7-37) Baesccke, Georg, Der deutsche Abrogans und die Herkunft des deutschen Schrifttums. Halle 1930 Baeseckc, Georg, Die Überlieferung des allhochdeutschen Tatian. Hallische Monographien 4. Halle 1948 Baesccke, Georg und Werner Betz, Althochdeutsche Literatur. Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte. Begründet von Paul Merker und Wolfgang Stammler. Zweite Auflage. Herausgegeben von Werner Kohlschmidt und Wolfgang Mohr. Erster Band. Berlin 1958, S. 24-39 Basicr, Otto, Die Orthographie im althochdeutschen Tatian. Phil. Diss. Leipzig 1920 Baumstark, Anton, Die Vorlage des althochdeutschen Tatian. Herausgegeben, überarbeitet, mit Vorwort und Anmerkungen versehen von Johannes Rathofer. Niederdeutsche Studien 12. Köln - Graz 1964 Bergmann, Rolf s. Probleme der Edition althochdeutscher Texte Betten, Anne, Zur Satzverknüpfung im althochdeutschen Tatian. Tcxtsyntaktische Betrachtungen zum Konnektor ihô und seinen lateinischen Entsprechungen. Althochdeutsch. In Verbindung mit Herbert Kolb, Klaus Matzcl, Karl Stackmann herausgegeben von Rolf Bergmann, Heinrich Tiefenbach, Lothar Voctz. Band I. Grammatik. Glossen und Texte. Heidelberg 1987, S. 395-407 Betz, Werner s. Baesccke, Georg Bischoff, Bernhard, Eine Sammelhandschrift Walahfrid Strabos (Cod. Sang. 878). Aus der Welt des Buches. Festgabe zum 70. Geburtstag von Georg Leyh. Dargebracht von Freunden und Fachgcnosscn. Leipzig 1950, S. 3048 Bischoff, Bernhard, Paläographische Fragen deutscher Denkmäler der Karolingerzeit. Frühmittelalterliche Studien 5 (1971)S. 101-134 de Boor, Helmut, Die deutsche Literatur von Karl dem Großen bis zum Beginn der höfischen Dichtung 770-1170. Helmut de Boor und Richard Newald, Geschichte der deutschen Literatur von den Anfängen bis zur Gegenwart 1. München 1949.9. Aufl. bearbeitet von Herbert Kolb. München 1979, S. 41-43 Braune, Wilhelm, Althochdeutsch und angelsächsisch. PBB 43 (1918) S. 361-445 Breidbach, Winfried, jaran und gangan im ahd. Tatian. PBB 110 (Tübingen 1988) S. 332-350 Burger, Harald s. Sondercgger, Stefan Bürgisser, Max, Untersuchungen zur Wortbildung im Althochdeutschen und Altniederdeutschen. Form und Funktion von denominalcn Ableitungen in der 'Benediktinerrcgel', im 'Tatian' und im 'Heliand'. Europäische Hochschulschriften. Reihe 1. Bd. 528. Bern - Frankfurt a. M. - New York 1983

Bibliographie

21

Chartularium Sangallcnse. Band III (1000 -1265). Bearbeitet von Otto P. Clavadetscher. S l Gallen 1983 Dahm, Karl, Der Gebrauch von gi- zur Unterscheidung perfektiver und imperfektiver Aktionsart im Tatian und in Notkers Boethius. Phil. Diss. Leipzig 1909 Denecke, Α., Der Gebrauch des Infinitivs bei den althochdcutschcn Übersetzern des 8. und 9. Jahrhunderts. Phil. Diss. Leipzig 1886 Denkmäler deutscher Poesie und Prosa aus dem VIII - XII Jahrhundert. Herausgegeben von K. Möllenhoff und W. Scherer. 3. Ausgabe von E. Steinmeyer. Berlin 1892. Unveränderter Nachdruck Berlin - Zürich 1964. Band 1. Einleitung, besonders S. XV - XX Dentschewa, Emilia, Zur sprachlichen Eigenständigkeit der ahd. Tatian-Übcrsetzung in bezug auf den Gebrauch des Infinitivs. Beiträge zur Erforschung der deutschen Sprache 7 (1987) S. 207-232 Diels, Paul, Die Stellung des Vcrbums in der älteren althochdeutschen Prosa. Palästra 59. Berlin 1906 Dictz, Carl, Die lateinische Vorlage des althochdeutschen Tatian. Diss. Leipzig 1893 Dittmer, E. Die Wortstellung im althochdcutschcn Tatian. Althochdeutsche Syntax und Semantik. Akten des Lyonncr Kolloquiums zur Syntax und Semantik des Althochdeutschen. 1.-3. März 1990. Hrsg. von Yvon Desportcs. Centre d' Etudes Ling. Jacques Goudet. Ser. Germ, ancienne 1.1992. Lyon 1992, S. 245-258 Duft, Johannes, Die Handschriften-Katalogisierung in der Stiftsbibliothek St. Gallen vom 9. bis zum 19. Jahrhundert. Die Handschriften der Stiftsbibliothek St. Gallen. Beschreibendes Verzeichnis. Codices 1726-1984. Bearbeitet von Beat Matthias von Scarpatetti. SL Gallen 1983, S. *9-* 104, hier S. *55-*65 Eggers, Hans, Deutsche Sprachgeschichte. Band 1. Reinbek 1963 u. ö. Eichhoff, Jürgen s. Henss, Walter Endermann, Heinz, Untersuchungen zur Sprache und zum Wortschatz des althochdeutschen Tatian. Phil. Diss. (masch.)Jena 1971 Ehrismann, Gustav, Geschichte der deutschen Literatur bis zum Ausgang des Mittelalters. 1. Teil: Die althochdeutsche Literatur. 2. Auflage. München 1932. Unveränderter Nachdruck 1966, S. 286-290 (mit älterer Literatur) Erb, Ewald, Geschichte der deutschen Literatur von den Anfangen bis 1160. Geschichte der deutschen Literatur von den Anfängen bis zur Gegenwart. Herausgegeben von Klaus Gysi, Kurt Böttcher, Günter Albrecht, Paul Günter Krohn, Erster Band. Erster Halbband. Berlin 1976 Feist, E., Der religiöse Wortschatz der althochdeutschen Tatian-Übersetzung in seiner Abhängigkeit vom Latein der Vorlage. Studien zur Lehngutforschung. Phil. Diss, (masch.) Freiburg i.Br. 1953 Fink, Frederick William, Über den Dativ im althochdcutschcn Tatian. Berlin 1898 Fischer, Bonifatius, Bibclausgaben des frühen Mittelalters. Settimane di studio del centro italiano di studi sull' allo medioevo 10 (1963) S. 519-600 Förster, Κ., Der Gebrauch der Modi im althochdeutschen Tatian. Phil. Diss. Kiel 1895 Frings, Theodor, Germania Romana. 2. Auflage besorgt von Gertraud Müller. Sächsische Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Historische Kommission. Mitteldeutsche Studien 19/1 und 19/2. Halle 1966-1968 Ganz, Peter, Ms. Junius 13 und die althochdeutsche Tatianübersetzung. PBB 91 (Tübingen 1969) S. 28-76 Geistesleben um den Bodensee im frühen Mittelalter. Herausgegeben von Achim Masser und Alois Wolf. Literatur und Geschichte am Oberrhein 2. Freiburg i.Br. 1989 Gering, Hugo, Die Causalsätze und ihre Partikeln bei den althochdeutschen Übersetzern des 8. und 9. Jahrhunderts. Halle 1876 Gering, Hugo, Zwei Parallelen aus Vulfila und Tatian. ZDPh 6 (1876) S. 1-3 Germann, Dietrich, Eduard Sicvcrs' Bericht Uber seine Handschriftenfundc in der Bodleiana und dem Britischen Museum im Frühjahr 1871. Ein Fund zur Frühgeschichte der Germanistik. PBB 79 (Halle 1957) S. 321-335 Geucnich, Dieter, Die Personennamen der Klostergcmcinschaft von Fulda im früheren Mittelalter. Münstersche Miltelalter-Schriften 5. München 1976, insbesondere S. 232 ff., 260 ff.

22

Bibliographie

Gcuenich, Dieler, Zur althochdeutschen Literatur aus Fulda. Von der Klosterbibliothek zur Landesbibliothek. Beiträge zum zweihundertjährigen Bestehen der Hessischen Landesbibliothek Fulda, herausgegeben von Artur Brail. Bibliothek des Buchwesens 6. Stuttgart 1978, S. 99-124 Gutmacher, Erich, Der Wortschatz des althochdeutschen Talian in seinem Verhältnis zum Altsächsischen, Angelsächsischen und Altfriesischen. PBB 39 (1914) S. 1-83,229-289,571-577 Haacke, Dicther, Evangelienharmonie. Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte. Begründet von Paul Merker und Wolfgang Stammler. Zweite Auflage. Herausgegeben von Werner Kohlschmidt und Wolfgang Mohr. Erster Band. Berlin 1958, S. 41(M13 Harczyk, Ignaz, Einige Bemerkungen zum Tatian. ZDA 17 (1874) S 71-76 Haubrichs, Wolfgang, Otfrids S l Gallcr 'Studienfreunde'. ABÄG 4 (1973) S. 49-112 Haubrichs, Wolfgang, Die Angelsachsen und die germanischen Stämme des Kontinents im frühen Mittelalter: Sprachliche und literarische Beziehungen. Irland und die Christenheit. Bibelstudien und Mission. Herausgegeben von Próinséas Ni Chatháin und Michael Richtcr. Stuttgart 1987, S. 387-412 Haubrichs, Wolfgang. Die Anfänge: Versuche volkssprachigcr Schriftlichkeit im frühen Mittclalter (ca. 7001050/60). Geschichte der deutschen Literatur von den Anfängen bis zum Beginn der Neuzeit, herausgegeben von Joachim Heinzle, Band 1. Teil 1. Frankfurt 1988, S. 259-267 Hcinzle, Joachim s. Haubrichs, Wolfgang Henss, Walter, Zur Quellenfrage im Heliand und im althochdeutschen Tatian. Niederdeutsches Jahrbuch 77 (1954) S. 1-6; wiederabgedruckt: Der Heliand, hrsg. von Jürgen Eichhoff und Irmengard Rauch. Wege der Forschung 321. Darmstadt 1973, S. 191-199 Jäger, Paul, Der Gebrauch des bestimmten Artikels bei Isidor und im Tatian. Phil. Diss. Leipzig 1917 Jellinek, Max Hermann, Zum Taüan. PBB 44 (1920) S. 334 Karg-Gasterstädt, Elisabeth, Tatian. Die deutsche Literatur des Mittelalters.Verfasserlexikon 4. 1. Auflage 1953, S. 370-373 (mit älterer Literatur) Kartschoke, Dieter. Geschichte der deutschen Literatur im frühen Mittelalter. Geschichte der deutschen Literatur im Mittelalter 1. München 1990, S. 111-114 Kaufmann, Paulus, Über Genera Verbi im Althochdeutschen, besonders bei Isidor und Talian. Phil. Diss. Leipzig. Erlangen 1912 Kelle, Johann. Geschichte der deutschen Litteratur von der ältesten Zeit bis zur Mitte des elften Jahrhunderts. Berlin 1892, S. 111-112 Koegel, Rudolf. Geschichte der deutschen Litteratur bis zum Ausgange des Mittelalters. 1. Band. 2. Teil. Straßburg 1897, S. 524-527 Köhler, Friedrich, Zur Frage der Entstehungsweise der althochdeutschen Tatianübersctzung. Phil. Diss. Leipzig 1911 Köhler, Friedrich, Lateinisch-althochdeutsches Glossar zur Tatianübersctzung als Ergänzung zu Sievers' althochdeutschem Tatianglossar. Paderborn 1914. Unveränderter Nachdruck 1962 Kohlschmidt, Werner s. Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte Kolb, Herbert s. de Boor, Helmut Kramp, Leo, Die Verfasserfragc im althochdeutschen Tatian. ZDPh 47 (1918) S. 322-360 Lauterburg, Eduard, Heliand und Tatian. Zürich 1896 Lawson, Richard H„ The Old High German Translation of Latin Future Active in Tatian. JEGPh 57 (1958) S. 6471 Lawson, Richard H., The Old High German Past Tense as a Translation of Latin Present Tense in Tatian. JEGPh 58 (1959) S. 457-464 Lawson, Richard H., Weak-Verb Categories and the Translator Problem in Old High German Tatian'. ABÄG 14 (1979) S. 33-41

Bibliographie

23

Lippert, Jörg, Beiträge zu Technik und Syntax althochdeutscher Übersetzungen. Medium Aevum 25. München 1974 Lussky, George Frederic, uuerdan und uuesan mit dem Partizip Passiv in der althochdeutschen Tatianiibersetzung. JEGP 23 (1924) S. 342-369 Marcq, Philippe, Le système des prépositions temporelles dans la langue de Tatien (vha). Etudes Germaniques 33 (1978) S. 257-269 Marcq, Philippe, Syntax im Dienste der Semantik. Althochdeutsche Syntax und Semantik. Akten des Lyonner Kolloquiums zur Syntax und Semantik des Althochdeutschen. 1.-3. März 1990. Hrsg. von Yvon Desportes. Centre d' Etudes Ling. Jacques Goudct. Ser. Germ, ancienne. 1. 1992. Lyon 1992, S. 359-365 Masser, Achim, Aufgabe und Leistung der frühen volkssprachigen Literatur. Geistesleben um den Bodenscc im frühen Millelaltcr. Herausgegeben von Achim Masser und Alois Wolf. Literatur und Geschichte am Obenhein 2. Freiburg i.Br. 1989 Masser, Achim, Die lateinisch-althochdeutsche Tatianbilingue des Cod. Sang. 56. Mit 12 Abbildungen. Nachrichten der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. I. Philologisch-Historische Klasse. Jahrgang 1991. Nr. 3. Göttingen 1991 Masser, Achim, Der handschriftliche Befund und seine literarhistorische Auswertung. Probleme der Edition althochdeutscher Texte. Herausgegeben von Rolf Bergmann. Studien zum Althochdeutschen 19. Göltingen 1993, S. 124-134 Masser, Achim, 'Tatian'. Die deutsche Literatur des Miuelaltcrs. Verfasserlexikon 9. Zweite Auflage 1994 Mcrkcr, Paul s. Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte Mettke, Heinz, Zum Wortschatz von Tatian-y. Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung 84 (1961) S. 35-42 Mettke, Heinz, Zur Periodisicrung im Frühfcudalismus. Linguistische Studien. Reihe A. Heft 88. Berlin 1982, S. 110-127 Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Band 1. Die Bistümer Konstanz und Chur, bearbeitet von Paul Lehmann. Münchcn 1918, S. 101-118 Mohr, Wolfgang s. Rcallexikon der deutschen Literaturgeschichte Moullon, M.G., Scribe y of the High German Tatian translation. PMLA 59 (1944) S. 307-334 Mourek, V. E„ Zur Syntax des althochdeutschen Tatian. Sitzungsberichte der Böhmischen Gesellschaft der Wissenschaften. 1894, Nr. 10. 13; 1895, Nr. 22; 1897, Nr. 10 Müllcnhoff, Karl und Wilhelm Schcrcr s. Denkmäler deutscher Poesie und Prosa Neumann, Reinulf, Der bestimmte Artikel ther und thie und seine Funktionen im althochdeutschen Tatian. Beiträge zur deutschen Philologie 37. Gießen 1967 Ncwald, Richard s. de Boor, Helmut Ni Chatháin, Próinséas s. Haubrichs, Wolfgang Pietsch, Paul, Der obcrfränkische Lautstand im IX. Jahrhundert ZDPh 7 (1876) S. 330-368; 407-450 Probleme der Edition althochdeutscher Texte. Herausgegeben von Rolf Bergmann. Studien zum Althochdeutschen 19. Göttingen 1993 Purtscher, Fridolin, Die untrennbaren Partikeln im althochdeutschen Tatian. Phil. Diss. Leipzig. Chur 1902 Raposo, Berta, Die Wiedergabe des lateinischen Ablativs in der althochdeutschen Übersetzungsliteratur. Göppinger Arbeiten zur Germanistik 337. Göppingen 1982 Rathofer, Johannes, Zur Heimatfrage des althochdeutschen Tatian. Das Votum der Handschriften. Annali 14 (Neapel 1971) S. 1-98 Rathofer, Johannes, 'Tatian' und Fulda. Die SL Galler Handschrift und der Victor-Codex. Zeiten und Formen in Sprache und Dichtung. Festschrift für Fritz Tschirch zum 70. Geburtstag. Herausgegeben von Karl-Heinz Schirmer und Bernhard Sowinski. Köln - Wien 1972, S. 337-356

24

Bibliographie

Rathofer, Johannes, Die Einwirkung des Fuldischen Evangelientextes auf den althochdeutschen 'Tatian'. Abkehr von der Methode der Diatessaronforschung. Literatur und Sprache im europäischen Mittelalter. Festschrift für Karl Langosch zum 70. Geburtstag. Herausgegeben von Alf önnerfors, Johannes Rathofer und Fritz Wagner. Darmstadt 1973, S. 256-308 Rathofer, Johannes, Ms. Junius 13 und die verschollene Tatian-Hs. B. Präliminarien zur Überlieferungsgeschichte des althochdeutschen Tatian. PBB 95 (Tübingen 1973) S. 13-125 Rathofer, Johannes s. Baumstark, Anton Rathofer, Johannes s. Schmidt, Margot Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte. Begründet von Paul Merker und Wolfgang Stammler. Zweite Auflage. Neu bearbeitet und unter redaktioneller Mitarbeit von Klaus Kanzog sowie Mitwirkung zahlreicher Fachgelehrter herausgegeben von Wemer Kohlschmidt und Wolfgang Mohr. Band 1. Tübingen 1958 Richter, Michael s. Haubrichs, Wolfgang Rohrer, J„ Otfrid und Tatian. Beiträge zur Frage einer althochdeutschen Schrift- und Kirchensprache. Phil. Diss, (masch.) Tübingen 1955 Rufus, W., Die Stellung des Verbums im althochdeutschen Tatian. Phil. Diss. Heidelberg 1897 Scaffidi-Abbate, Augusto, Möglichkeiten der Futurbezeichnung im althochdeutschen Tatian und in anderen althochdeutschen literarischen Denkmälern. Sprachwissenschaft 6 (1981) S. 288-334 Schmidt, Margot, Zum althochdeutschen Tatian. Forschungslage. Colloquia Germanica 6 (1972) S. 1-16 (dazu J. Rathofer ebenda 7 [1973] S. 55-57) Schölten, W.E., Satzverbindende Partikeln bei Otfrid und Tatian. PBB 22 (1897) S. 391-423 Schröbler, Ingeborg, Fulda und die althochdeutsche Literatur. Literaturwissenschaftliches Jahrbuch der Görresgesellschaft. NF 1 (1960) S. 1-26 Schröder, Werner, Zur Passiv-Bildung im Althochdeutschen. PBB 77 (Halle 1955) S. 1-76 Schröder, Wemer, Kontinuität oder Diskontinuität in der Frühgeschichte der deutschen Literatur? ZDA 100 (1971) S. 195-213 Schröter, Ernst, Walahfrids deutsche Glossierungen zu den biblischen Büchern Genesis bis Regum II und der althochdeutsche Tatian. Hermaea 16. Halle 1926 Schützeichel, Rudolf, Althochdeutsches Wörterbuch. 4. Auflage. Tübingen 1989 Schützeichel, Rudolf, Zum Tatian. Festschrift für Herbert Kolb zu seinem 65. Geburtstag. Herausgegeben von Klaus Matzel und Hans-Gert Roloff. Bern - Frankfurt a.M. - New York - Paris 1989, S. 605-625 Schützeichel, Rudolf, Die althochdeutsche Tatian-Übersetzung. Addenda und Corrigenda (III) zum althochdeutschen Wortschatz. Studien zum Althochdeutschen 12. Göttingen 1991, S. 86-88 Sievers, Eduard, Untersuchungen über Tatian. Phil. Diss. Leipzig. Halle 1870 Sievers, Eduard, Grammatische Miscellen: Zum Tatian. PBB 19 (1894) S. 546-560 Sicvers, Eduard, Tatianfragmente. ZDA 17 (1874) S. 71-84 Sievcrs, Eduard, Zum Tatian. PBB 44 (1920) S. 504-505 Sievers, Eduard, Hcliand, Tatian und Hraban. PBB 50 (1927) S. 4 1 0 ^ 2 9 Sonderegger, Stefan und Harald Burger, Althochdeutsche Literatur. Kurzer Grundriß der germanischen Philologie bis 1500. Herausgegeben von Ludwig Erich Schmitt. Band 2. Berlin 1971, S. 326-383 Sonderegger, Stefan, Schatzkammer deutscher Sprachdenkmäler. Die Stiftsbibliothek Sankt Gallen als Quelle germanistischer Handschriftenerschließung vom Humanismus bis zur Gegenwart. St. Gallen - Sigmaringen 1982 Starck, Taylor, Der Wortschatz des althochdeutschen Tatian und die Übersetzungsfrage. Studies in Honor of H. Collilz. Baltimore 1930, S. 190-202 Steinmeyer, Elias, [Besprechung von E. Sievers, Tatian. Lateinisch und altdeutsch] ZDPh 4 (1873) S. 473-478

Bibliographie

25

Steinmeyer, Elias s. Denkmäler deutscher Poesie und Prosa Tomanetz, Karl, Die Relativsätze bei den althochdeutschcn Übersetzern des 8. und 9. Jahrhunderts. Wien 1879 Toth, Karl, Der Lehnwortschatz der althochdeutschen Tatian-Übersetzung. Epistemata. Reihe Literaturwissenschaft 6. Königshausen 1980 Urkundenbuch der Abtei Sancì Gallen. Teil III. Herausgegeben vom Historischen Verein des Kantons St. Gallen. Bearbeitet von Hermann Wartmann. St. Gallen 1882 Vogels, Heinrich Josef, Beiträge zur Geschichte des Diatcsscron im Abendland. Ncutestamcntliche Abhandlungen 8,1. Münster 1919 Wissmann, Wilhelm, Zum althochdeutschen Talian. Indogermanica. Festschrift für Wolfgang Krause zum 65. Geburtstag. Heidelberg 1960, S. 249-267 Wolf, Norbert Richard, Verbalabstrakta in althochdeutschen Texten. Althochdeutsch. In Verbindung mit Herbert Kolb, Klaus Matzcl, Karl Stackmann herausgegeben von Rolf Bergmann, Heinrich Tiefenbach, Lothar Voetz. Band I. Grammatik. Glossen und Texte. Heidelberg 1987, S. 305-319 Wulf, Birgit, Varianlcntypen der althochdeutschen Tatianüberlieferung Oxford Bodleian Library Ms. Junius 13. In: Rudolf Schützeichel, Addenda und Corrigenda (III) zum althochdeutschen Wortschatz. Studien zum Althochdeutschen 12. Göttingen 1991, S. 365-396

Die Handschrift Cod. Sang. 56 Der Codex Sangallensis 56 befindet sich noch in seinem originalen E i n b a n d aus der Mitte des 9. Jahrhunderts. Lederüberzogene Holzdeckel; das ursprünglich helle Leder stark nachgedunkelt und abgerieben mit Ausbesserungen aus älterer und jüngerer Zeit; keinerlei Prägungen. Rücken mit drei erhabenen Bünden im Abstand von jeweils 8 cm; der zweite Bund genau in der Mitte des Rückens. Maße der Handschrift im Einband: 34 χ 27 cm, Stärke einschließlich der Deckel, gemessen in der Mitte des Rückens: 8,5 cm. Eine Schließe in der Mitte; auf dem hinteren Deckel Abdrücke der Befestigungen zweier früherer Schließen. Die heutige Schließe anläßlich der im Jahre 1976 von der Firma Louis Rietmann & Co, St. Gallen, vorgenommenen Restaurierung unter Verwendung älterer Metallteile erneuert. Bei dieser Restaurierung wurde unter anderem das brüchige Leder des Einbandrückens auf neu unterlegtes braunes Leder aufgebracht; das letzte Textblatt (S. 141/142) wurde im unteren Teil ergänzt. Restaurierungsvermerk der Firma Louis Rietmann & Co auf länglichem Schild in der rechten oberen Ecke der Rückseite des ursprünglichen hinteren Spiegelblattes. S i g n a t u r e n und Bibliothekszeichen. Außen: Auf dem Rücken über dem ersten Bund ein aufgeklebtes weißes, rot umrandetes Papierschild (6,5 χ 5 cm): Concordia I evangelioru[m] I latiné ac teutoni I ce. Unter dem ersten Bund ein kleines rot umrandetes weißes Papierschild mit der Zahl 56. Über dem mittleren Bund ein weißes kleines Schild (1,5 χ 1,7 cm) mit diagonalem roten Kreuz, 2. Hälfte 15. Jahrhunderts (a. 1461). Zu einer ursprünglichen Rückenbeschriftung aus karolingischer Zeit vergleiche man weiter unten. Innen: Vorderer Innendeckel auf eingeklebtem alten Pergamentblatt links oben modernes Papierschild (4 χ 3,5 cm) mit der Aufschrift Stiftsbibliolhek I 56 I St. Gallen. Die Nummer 56 ist der Handschrift vom seinerzeitigen Stiftsbibliothekar P. Pius Kolb zugeteilt worden, und zwar anläßlich einer von ihm im Jahre 1755 durchgeführten Neuerfassung und Neuaufstellung der Manuskripte. Die Handschrift erhielt die Signatur D. n. 56, wobei D für Dett um latus, das heißt, für die rechte, zur Stadt hin gelegene Seite des Bibliothekssaales steht 13 . Diese Signatur ist von P. Kolb in dünner Schrift auf dem rechten oberen Rand von S. 1 eingetragen. Darunter nochmals von jüngerer Hand in rot: 56. Auf S. 15 (Kanontafel), auf S. 165 am rechten Rand sowie auf der letzten Textseite (S. 142) quer unter dem Text Blockstempel 2. Hälfte 16. Jahrhunderts mit dem Stiftswappen und der Inschrift SlG. M O N A S E

SANC. GALLI.

Die Handschrift besteht aus 23 L a g e n mit vorgeschalteten und nachgeschalteten Einzelblättem: Bl. A/B + Bl. C/D; hiernach Lage 1: IV [-2] M 2 ; Lage 2: IV [-2] 13-24. Lage 3: IV [-1] 2513 Man vergleiche Johannes Duft, Die Handschriften-Katalogisierung in der Stiftsbibliothek St. Gallen vom 9. bis zum 19. Jahrhundert. Die Handschriften der Stiftsbibliothek SL Gallen. Beschreibendes Verzeichnis. Codices 17261984. Bearbeitet von Beat Matthias von Scarpatetü. St. Gallen 1983, S. *9-*104, hier S. *55-*65.

28

Die Handschrift Cod. Sang. 56

38; Lage 4: IV 39-54; L a g e 9:

IV 119-134; L a g e

10:

5: I V

55-70; L a g e

6: I V

71-86; L a g e 7: IV 87-102; L a g e

rv [-1] 135-148; L a g e 11: IV 149-164; L a g e

181-195; Lage 14: IV 196-211; L a g e

15: I V

12:

8: I V

103-118;

Lage

i y 165-180; L a g e 13: IV [-1]

212-228; L a g e 16: IV 229-244; L a g e 17: IV 245-260; Lage

18: IV 261-276; Lage 19: IV 277-292; L a g e 2 0: IV 293-308; Lage 21: IV [-2] 309-320; L a g e 2 2: IV 321336; Lage 23: II 337-342 + ßl. W/X + Bl. Y/Z. Die Lagen am Ende in fortlaufender Zählung numeriert; bei Lage 7 fehlt die Lagennummer. In Lage 1 ist eines der beiden fehlenden Blätter erst nachträglicher Verlust (mit entsprechendem Textverlust, man vergleiche unten). Von den vorgeschalteten Blättern ist Bl. A/B neues Pergamentblatt vom Restaurator (a. 1976), Bl. C/D Papier von Bibliothekar Ildefons von Arx (f 1833, man vergleiche weiter unten); Bl. W/X Schmutzblatt aus einem gedruckten zweispaltigen Missale (ausgehendes 15. oder frühes 16. Jahrhundert), Bl. Y/Z abgelöstes altes Spiegelblatt, Pergament Seitenformel somit: A-D + 342 + W-Z. Abgesehen von der erst in jüngster Zeit erfolgten Zählung der Seiten der vorgeschalteten und nachgeschalteten Blätter als Α-D beziehungsweise W-Z, ist die Handschrift fortlaufend von 1 bis 342 paginiert P a g i n i e r u n g mit rotem Stift in den äußeren oberen Ecken durch Ildefons von Arx (Bibliothekar von 1827-1833) mit mehrfachen Irrtümern (Paginierungsfehler S. 183/185 und S. 214/216). Unterhalb hiervon eine weitere Paginierung mit Bleistift von jüngerer Hand, teils sehr blaß (ausradiert?). Das P e r g a m e n t

ist von unterschiedlicher Stärke mit rauhen Stellen; Löcher

sind selten, einige vernähte Risse, Ecken zuweilen schräg beschnitten; etwas Wurmfraß auf den letzten Blättern; geringfügiger Nässeschaden (ohne Beeinträchtigung der Lesbarkeit des Textes). Im übrigen ist die Handschrift in einem sehr guten Zustand. Ausgenommen die beiden ersten Lagen (S. 1-24), die gesondert zu betrachten sind, ist die Handschrift z w e i s p a l t i g

angelegt. Schriftspiegel insgesamt und Spaltenraum sind mit dem

Griffel abgegrenzt, die Zeilen sind vorgezeichnet. In den Lagen 12, 13, 15-20 und 22 beträgt die Zeilenzahl jeweils 31, in den übrigen Lagen beträgt sie 32; die Seiten 145 und 146 haben je 34 Zeilen, die Seiten 259 und 260 nur 30 Zeilen. Die linken Spalten sind durchgehend mit lateinischem Text beschrieben, die rechten Spalten mit deutschem Text. Die Schrift ist eine saubere und gut lesbare karolingische Minuskel. Über ihren Charakter und der sich daraus ergebenden Bestimmung des Skriptoriums vergleiche man weiter unten. Das (nicht vollkommen regelmäßige) Blattformat ist 33,5 χ 25,5 cm; der von den Begrenzungslinien her auf 8,5 cm berechnete Spaltenraum ist je nach Texteintrag oft nicht gefüllt, andererseits vielfach überschritten worden. Die Randbreiten schwanken nach Lagen; sie betragen im Schnitt oben 3 bis 3,5 cm, unten 6 bis 7 cm und außen links 4,5 bis 5 cm. Auf S. 342 sind in späterer Zeit auf dem reichlich verbliebenen freien Raum unterhalb des beendeten Textes zwischen diesem und dem hier aufgedrückten Blockstempel unter Einhaltung des vorgegebenen Spaltenraumes mehrere Verse eingetragen worden14.

14 Identifiziert und (ohne Auflösung der reichlich gebrauchten Kürzel) abgedruckt von E. Sievers in der Einleitung zu seiner Ausgabe, S. XII.

Die Handschrift Cod. Sang. 56

29

Α. In der althochdeutschen Spalte, beginnend auf der dem Texteintrag folgenden Zeile: 1. et ipsi adorantes regresi sunt in hierusalem cum gaudio15 2. Ornamentimi abaci nec non et paruulus infra16 3. Nam quis plura linit uictura dolia musto17 B. In der lateinischen Spalte nach drei Leerzeilen: 4. Ferrei progenies duris caput extulit aruisis 5. q quas illi Philomena dapes quae dona parauit19 Nicht mehr lesbar ist ein weiterer, ausradierter Eintrag im Umfang einer gut halben Spaltenzeile. Weiter unten auf der althochdeutschen Hälfte und auf Kopf als Federproben die Buchstaben DS sowie AC. Zu dem nicht unwichtigen Eintrag aus der Zeit zwischen a. 1263 und a. 1270 auf dem vorderen Innendeckel vergleiche man weiter unten. Auf S. C ganzseitige Ausführungen des Bibliothekars Ildefons von Arx (mit Ergänzung von anderer Hand) über den Inhalt der Handschrift sowie über den Verfasser und Ausgaben des Werkes; auf der Rückseite (= S. D) oben: In tergo inscriptio Plenarius legitur [ab jetzt von anderer Hand], hoc est collectio iv Evangeliorum. Eduard Sievers20 hat beiläufig (und ungenau) auf ein S. 25 am linken oberen Rand mit dem Griffel eingeritztes "Bild eines Mannes, der in der linken Hand ein Buch hält" hingewiesen. Es handelt sich um eine recht interessante, in ihrer gut ausgeführten Schlichtheit beeindruckende Z e i c h n u η g , die hier am Beginn des eigentlichen Textes (man vergleiche weiter unten) steht. Sie reicht vom unteren Rand von Zeile 3 bis zur Zeile 9 und mißt 4,7 cm in der Höhe und 3 cm in der Breite. Dargestellt ist in einem Brustbild en face ein junger tonsurierter Mönch in Kutte; sein an den Körper gedrückter angewinkelter rechter Arm führt vor der Brust schräg aufwärts; in der Hand hat er seine Schreibtafel, mit der er sich offensichtlich dem Betrachter (= Leser) als Schreiber ausweist und zum Gedenken empfiehlt. Auf der gleichen Seite ist übrigens weiter unten in reichlich flüchtiger Manier und deshalb schlechter erkennbar ein zweiter Kopf (wohl nicht mehr) mit dem Griffel eingezeichnet

15

= Wiederholung der Zeilen 10 bis 12 des lateinischen Textes dieser Seite.

Juvenal, Sat. III, 204; man vergleiche zu diesem und dem folgenden Beleg D. Iunii Iuvcnalis Saturae. Herausgegeben von A. E. Housman. New York 1931 (Unveränderter Nachdruck 1969). 17

Juvenal, Sat. IX, 58.

18

Vergil, Georg. 11,341, man vergleiche Vergil. Landleben. Bucolica. Geórgica. Catalepton ed. Johannes und Maria Gölte. Vergil - Viten ed. Karl Bayer. Lateinisch und deutsch. 4. Auflage. München 1981, S. 110. 19

Vergil, Bue. VI, 79, man vergleiche ebenda, S. 36.

20

In der Einleitung zu seiner Ausgabe, S. XII.

30

Die Handschrift Cod. Sang. 56 Der I n h a l t der Handschrift. Der Cod. Sang. 56 enthält nur ein einziges Werk, nämlich die

sogenannte Evangelienharmonie des Tatian 21 in einer bilingualen, das heißt, lateinisch-deutschen Ausgabe. Ihr vorausgestellt ist eine auf Seite 1 beginnende Vorrede des italienischen Bischofs Victor von Capua (f 548) unter der Überschrift (rot 22 ) IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI INCIPIT PREFATIO UICTORIS EPISCOPI CAPUAE ( K ü r z e l a u f g e l ö s t ) . S i e b r i c h t w e g e n

Verlustes des ursprünglich folgenden Blattes mit Seite 2 ab 23 . Victor von Capua gibt hierin Bericht von der Art und Weise, mit der er die ihm zugänglich gewordene Evangelienharmonie des Tatian einer Revision und dabei an den im 6. Jahrhundert durchgedrungenen Wortlaut der Vulgata angeglichen habe. Diese Praefatio gehört im Original zur lateinischen Vorlage der St. Galler Tatianbilingue, dem Fuldaer Cod. Bonifatianus 1, der seinerseits aus dem Besitz Victors von Capua stammt 24 , wohl von Bonifatius bei Gelegenheit einer seiner Romreisen (somit spätestens im Jahre 739) in Rom erworben wurde und über Bonifatius in die Bibliothek des von ihm im Jahre 744 gegründeten Klosters Fulda gelangt ist. Im Unterschied zur St. Galler Tatianbilingue enthält der Fuldaer Cod. Bonifatianus 1 außer der Evangelienharmonie des Tatian alle weiteren Bücher des Neuen Testaments und ist im übrigen eine für die Textkritik wichtige Bibelhandschrift (Sigle: F). Der lateinische Text des Cod. Sang. 56 ist unmittelbar aus dem Cod. Fuldensis gewonnen worden und hat dann seinerseits die Vorlage für die Übersetzung ins Deutsche abgegeben. Nachdem sie durch die Forschung zwischenzeitlich in Abrede gestellt worden war, ist diese seit je herrschende Ansicht durch die Ergebnisse jüngerer Untersuchungen entschieden bestätigt worden 25 . Die Seiten 3 bis 18 enthalten die Kanontafeln. Abgesehen von der letzten Seite mit lediglich noch zwei Kolonnen zwischen drei Säulen werden die Auflistungen jeweils in vier Zahlenkolonnen zwischen einer fünfsäuligen giebelgedeckten Architektur dargeboten. Die Architektur ist in kräftigen Grüntönen und Rottönen ausgeführt, wobei sich jeweils die Säulenschäfte von den übrigen Teilen (Basen, Kapitelle, Giebel) farblich abheben. Die Sektionsziffem sind schwarz, Kapitelziffern und sonstige Schrift sind rot. Die vorliegenden endgültigen Eintragungen sind zum Teil ganzseitig korrigierende Neubeschriftungen 26 . Es folgt auf den Seiten 19 bis 24 eine zweispaltig angelegte Kapitelübersicht, die Kapitelnummern (wie im Haupttext) rot. Damit endet die zweite Lage. Diese beiden ersten Lagen haben

21 Entslanden um das Jahr 170. Zu dem syrischen Philosophen und Theologen Taüan(os/us) vergleiche man den einführenden Überblick bei Berthold Altaner - Alfred Stuiber, Patrologie. Leben, Schriften und Lehre der Kirchenväter. 8. Auflage. Freiburg 1978, S. 71-74 (mit Literaturnachträgen auf S. 555 f.). 22

Rot auch das den Text eröffnende große C sowie auf der zweiten Seite unten die Numericrung /, ii, iii und iiij.

23

Die Praefatio ist vollständig abgedruckt in der Tatianausgabe von E. Sievers, S. 3-4, und zwar das in der SL Galler Handschrift Fehlende nach der Fuldaer Hs. F (nach dem Text der Ausgabe des Codex Fuldensis von Friedrich Ranke). 24 Zur Fuldaer Tatianhandschrift vergleiche man Bonifaüus Fischer, Bibelausgaben des frühen Mittelalters. Lateinische Bibelhandschriften im frühen Mittelalter. Vetus Latina. Freiburg 1985, S. 35-100, hier S. 57-66. 25 26

Man vergleiche hierzu weiter unten.

Zu allen Einzelheiten vergleiche man die weitausholende Analyse dieser Partien durch Johannes Ralhofer, Zur Heimatfrage des althochdeutschen Taüan. Das Votum der Handschriften. Annali 14 (1971) S. 1-98, hier besonders S. 38-48.

Die Handschrift Cod. Sang. 56

31

einen eigenen Schreiber, der sich in seinem Duktus deutlich von den Schreibern des Haupttextes abhebt 27 . Der H a u ρ 11 e χ t (S. 25 bis 342) ist von sechs sich einander abwechselnden Schreibern eingetragen worden, die sich sprachlich wie aufgrund einzelner graphischer Gewohnheiten unterscheiden 2 8 . Die einzelnen Schreibpartien sind von unterschiedlicher Länge; sie stimmen teilweise mit Anfang und Ende von Lagen überein, teilweise sind sie lagenübergreifend. In drei Fällen erfolgt der Wechsel des Schreibers mitten auf der Seite. Drei der sechs Schreiber (α, β, δ) kommen jeweils zweimal zum Einsatz, Schreiber ρ beim zweitenmal jedoch nur für wenige Schreibzeilen, nachdem zuvor Schreiber c wegen Unfähigkeit ausgeschieden war. Nähere Untersuchungen stehen noch aus. Von diesen Schreibern unabhängig sind die am Rand in teilweise sehr gedrängter Weise untergebrachten Sektionsangaben; die auf die entsprechenden Kanontafeln verweisenden Ziffern i-x sind rot. Die Anteile der sechs Schreiber verteilen sich wie folgt: α

S. 25 (= Beginn der 3. Lage) bis S. 51

Ρ

S. 52 bis S. 124, Zeile 6

y δ

S. 124, Zeile 7 bis S. 164 (= Schluß der 11. Lage)

δ

S. 165 bis S.195 (= Lagen 12 und 13)

α'

S. 196 (= Beginn von Lage 14) bis S. 216, Zeile 15

ε

S. 216, Zeile 16 bis S. 220

Ρ'

S. 221, Zeile 1 bis Zeile 22, lateinische Spalte


Fragezeichen durch Korrektor 2

21

perdere;] Strichpunkt > Fragezeichen durch Korrektor 2;

21

tacebant] dicebant Hs.; di- von Korrektor 2 unterpungiert und darüber ta

24

arsezit] -e- Fragezeichen durch Korrektor 2

29

earn.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

30

oue.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

227

Text

[106]

Mr

*

in templo sabbatum uiolant

in themo templo sambaztag niuiront

& sine crimine sunt, dico autem uobis

inti uzan lastar sint. ih sagen íu

quia templo maior est hie.

thaz hier mera ist thanne tempal

Sabbatum propter hominem factum est Mr Mt sambaztag thuruh man gitan ist

^Lcxiíj ^ xviiij ,x x

jy

non

h ° m o Propter sabbatum.

Factum

est

Lc

autem in alio sabbato Lc Mt Mr

ut intrar& in sinagogam

Mt cxvi & docer&. & erat ibi homo

Mr XXV

& m anus eius dextera arida, obseniabant autem scribç & pharisei si in sabbato

5 nalles man thuruh then sambaztag uuas thó giuuortan in anderemo sambaztag thaz her gieng in thie samanunga inti lérta Inti uuas thár man thes zesua hant thurri uuas ι o in bihieltun thó thie scribara inti thie pharisei oba her in sambaztag

curar&. ut inuenirent accusane

heilti thaz sie fundin ziruogenne

ilium. Ipse uero sciebat

inan. her uuarlihho uúesta

cogitationes eorum. & ait homini

irò githanca. thó quad her themo man

qui habebat manum aridam. surge & sta in medium.

15 thiethar hab&a thia thurrun hant. arstant inti gistant in mitten

& surgens st&it.

her thó úf stantanti gistuont

Ait autem ad illos ihesus.,

tho quad ther heilant zi in

Interrogo uos si lic& sabbato

ih fragen íuuih oba íz arloubit sí in I sambaztag

bene facere an male, animam saluam

tuon oda fúrliosan thó suig&un sie

& circumspectis omnibus dixit

inti umbi scouuonten alien quad

homini. extende manum tuam.

themo manne ártheni thina hant.

& extendit. & restituta est sani tati manus eius. sicut & altera.

inti hér arthenita. inti arsezit uuard 25 heili sin hánt. s am asó thíu andern

& dixit ad eos. Qui serit ex uobis

tho quad her zi in. uúer ist fon íu

homo qui habeat ouem unam.

mán thiethar habe ein scaf

& si ceciderit sabbato in foueam.

Inti oba íz bifellit in sambaztag in gruoba

Nonne tenebit & leuabit earn,

nibi hér neme inti íz úf héue

quanto magis melior est homo oue. Ideoque lic& sabbato bene Lc

20 uuola tuon oda ubilo séla heila

facere an perdere. At illi cebant.

facere. Ipsi autem repl&i sunt

30 mihhiles bezira ist ther man themo scafe bithiu gilimphit in sambaztag uuola zituonne. sie thó gifulte uuarun

228

Apparat

[107] Lage Vni, Bl. 3 r Schreiber (3 Cap. L X V m i - L X X I Siev. 69,7 - 71,2 Lc 6,11; Mt 12,15-21 + Lc 6,12-13; Mt 13,1-4

Ihesus autem] Mt 12,15-21 Factum] Lc 6,12-13; Mt 13,1-3 Ecce exiit] Mt 13,3-8 + Lc 8,8 (+ Lc 8,5)

1

únuuistuome] hinter -e ein ausradiertes -s

3

ihesu > de ihesu durch Korrektor 2; das de vor der Schrifizeile und heraufgerückt

6 6

precepit] pre- mit nachträglicher Caudierung durch Korrektor 2; gibot in auf Rasur

12

thioton < thiotun korrigiert

13

niruofit] dahinter ausradiert nohnihorit

15

giknusita] g- auf Rasur

18

namen] n- auf Rasur

19

gitruuent] -e- auf Rasur

20

tagon < tagun korrigiert

26

congregate] -te mit nachtrâglichër Caudierung durch Korrektor 2

229

Text

[107]

Mt cxviij *

insipientia & conloquebantur

únuuistuome inti sprahhun

ad inuicem. quidnam facerent

untar zuisgen uiiaz sie tatin

ihesu., Ihesus autem sciens

Mt

themo heilante. ther heilant uuizenti tház

secessit inde. & secuti sunt eum

fuor thanana inti folg&un imo

multi. & curauit eos omnes.

5 manage inti heilta sie alle

& precepit eis ne manifestum eum facerent.

gibot in thaz sie inan ougazorohtan nitatin.

ut adimpler&ur quod dictum est

thaz uuari gifullit thaz thar giqu&an ist

per esaiam proph&am dicen tern;

thuruh esaiam then uuizagon sus

ecce puer meus quem elegi.

senu min kneht then ih gicós

I quedantan.

dilectus meus in quo bene conplacuit animae meae. ponam spiritum meum

minero selu. ih sezzu minan geist

super eum. & iudicium gentibus nuntiabit;

ubar inan Inti tuom thioton sag&.

non contend& neque clamabit

nistritit noh niruofit

neque audi& aliquis in plateis

noh nihorit síhuúer in strazu

uocem eius. harundinem quassatam

Ixx Le xliiij

ν

Mt exxxi Mr x x x v i Lc lxxvj

U

nibibrihhit. Inti lin riohhenti

non extingu&. donec eiciat ad uictoriam

nileskit unzan úzgileite zi sige

iudicium. & in nomine eius

tuom. inti in sinemo namen

gentes sperabunt.,

thiota gitruuent

Factum est autem in illis diebus Lc Mt Mr 20 uuas tho giuuortan in then tagon exiit in montem orare. & erat pernoctans in oratione dei.,

gieng in berg b&on inti uúas Lc

& cum dies factus ess& uocauit

de domo sedebat secus mare.

ubar naht uuahhenti in gotes gib&e thó tág uúas giuuortan gihalota zi imo sine iungiron inti úzgangenti 25 fon themo huse sáz nah themo seuue

& congregate sunt ad eum

Inti gisamanote uuarun zi imo

turbç multç ita ut in nauiculam

manago menigi só thaz her in skef

ascendens seder&. & omnis turba

ínstigenti saz inti ài thiu menigi

stabat in litore & locutus est eis

stuont in themo stedu inti sprah in

multa in parabolis dicens E c c e exiit qui seminat seminare Mt Mr Le

ii

Mr x x x v i Lc l x x v j

15 sina stemma rora giknusita

non confring& & linum fumigans

discípulos suos. & exiens

Ixxi Mt exxxi

ι o min giminnoto in themo uuola gilihh&a

3 o managu in ratissun sus quedenti senu gieng thó úz thiethar sauuit I zisauuenne

& dum seminat quçdam ceciderunt

mitthiu hér thó sata sumu fielun

230

Apparat

[108] Lage VIII, Bl. 3V Schreiber β Cap. LXXI - LXn Siev. 7 1 , 2 - 7 2 , 4 Mt 13,4-8 + Lc 8,8 (+ Lc 8,5); Mt 13,24-28

Aliam] Mt 13,24-30

7

furbrantiu] -i- nachträglich übergeschrieben

9

sumiu] -u auf Rasur

19

simile factum est Siev.

21

in mit Siev., inti sinan Hs.

31

tuo.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

32

zizania.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

Text

231

[108] secus uiam. & conculcata sunt

nah themo uuege inti uuvrdun furtr&anu

& uenerunt uolucres & comederunt ea.

inti quamun fugala inti frazun thiu

alia autem ceciderunt in p&rosa.

andaru fielun in steinahti lant

ubi non habebat terram multam.

thar nihab&a mihhala erda

& continuo exorta sunt, quia non habebant altitudinem terrae.

uuanta sie nihab&un erdatiufi

Sole autem orto aestuauerunt.

úfganganteru sunnun fúrbrantiu uuvrdun

quia non habebant radicem

bithiu sie nihab&un uuvrzalun

aruerunt. alia autem ceciderunt

fúrthorr&un. sumiu fielun

in spinas. & creuerunt Spinae.

Lc Mt Lc

io in thoma thó uuohsun thie thorna

& suffocauerunt ea. Alia uero

inti furthamftun iz. andaru

ceciderunt in terram bonam.

fielun in guota erda

& dabant fructum. aliud

inti gabun uuahsmon. andaru

centesimum aliud sexagesimum

zehenzugfalto andaru sehszugfalto

aliud tricesimum. haec dicens clamabat. Qui hab& aures audiendi audiat.

lxx»j cxxxvi *

5 inti sliumo giengun úf

mt

^liam rparabolam rproposuit illis r dicens., Simile est regnum cçlorum homini qui seminauit bonum semen in agro suo.,

15 andaru thrizugfalto. thisu quedenti riof hér thiethar hábe órun zihorenne höre, andera ratissa furisazta hér in inti quad, gilih ist himilo rihhi 20 manne thiethar sata guotan samon insinan accar.

Cum autem dormirent homines

thó thie man intsliefun

uenit inimicus eius & superseminauit

quam sin fiiant inti ubarsata

zizania in medio tritici.'

beresboton inmittan thén uueizi

& abiiL Cum autem creuiss&.

25 inti gieng thana mitthiu thó uuvohs

herba & fructum feciss&

tház gras inti uuahsmon t&a

tunc apparuerunt & zizania,

thó arougta sih thie beresboto.

accedentes autem serui

thó giengun scalca zuo

patris familias dixerunt ei„ domine, nonne bonum semen seminasti

thes hiuuiskes fater inti quadun imo. 30 truhtin ía thú guotan samon satos

in agro tuo. unde ergo hab&

in thinan accar uuanan hab& hér

zizania. & ait illis;

thén beresboton thó quad her in

232

Apparat

[109] Lage VIII, Bl. 4 r Schreiber β Cap. LXXII - LXXIIII Siev. 72,4-74,2 Mt 13,28-34 + Lc 13,18-19 + Mc 4,30.33

Aliam parabolani proposuit] Mt 13,31+ Lc 13,18-19 + Mc 4,30 Aliam parabolani locutus] Mt 13,33 haec omnia] Mt 13,34-35 + Mt 13, 10-11+ Mc 4,33-34

3

ea.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

11

fascículos] über unterpungiertem -o- ein i durch Korrektor 2

11

gerbilinon < gerbilinun korrigiert

12

horreum] horreu Hs. mit nachträglichem Nasalstrich durch Korrektor 2

14

dei.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

15

illud.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

16

illud;] Strichpunkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

19

hortum < horium mit t über -i- durch Korrektor 2

24

celorum mit nachträglicher Caudierung durch Korrektor 2

233

Text [109] Inimicus homo hoc fecit.

fiiant man t&a thaz.

serui autem dixerunt ei.,

thó quadun imo thie scalca

vis Imus & colligimus ea.

uuil thú thaz uuir faren inti arlesemes íz úz

& ait non. ne forte colligentes

thó quad her. nein, min ir samanonte

zizania eradic&is simul

5 thén beresboton aruuvrzalot saman

& triticum cum eis. sinite utraque

then uueizi mit imo laz& iogiuuedar

crescere usque ad messem.

uuahsan unzan zi arni

& in tempore messis. dicam

in thero arnziti quidu ih

messoribus. colligite primum

then arnarin gisamanot zi eristen ι o then beresboton inti gibint& in

zizania & alligate ea

gerbilinon zifurbrennenne

fascículos ad conburendum.

triticum autem congregate in horreum meum; then uueizi gisamanot in mina skiura; Ixxiij Mt cxxxvij i i Mr xliiij Le clxvij

A l i a m parabolani proposuit illis Mt Mr Lc

Andera ratissa framsazta her in

dicens. cui simile est regnum dei.

sus quedenti uuemo ist gilíh gotes rihhi. 15 inti uuemo uuanu íh tház íz gilih sí

& cui simile esse existimabo illud. Aut cui parabolç comparauimus illud.

odo uuelihhero ratissu uuidarmezomes íz

simile est grano sinapis.

iz ist gilih corne senafes.

Quod accipiens homo seminauit

tház inphahenti mán sata íz

in hortum suum quod minimum quidem est

in sinan garton thaz ist minnista

20 allero uuvrzo inti ist boum

omnibus holeribus & fit arbor Ita ut uolucres caeli ueniant

só thaz himiles fugala quement

& habitent in ramis eius.,

inti artont in sinen zuelgon

lxxiiij

Aliam parabolam locutus est eis; Mt Lc V Simile est regnum celorum fermento

Mt exxxviij

Andera ratissa sprah hér zi in gilih ist himilo rihhi theismen

Lc clxviij

25 thaz inphahenti uúib gibirgit

quod accipiens mulier abscondit

Mt exxxviiij

Vi Mr xlv Mr

Mt

in faringe satis tribus.'

in meleuue thrin satilun

donee fermentatum est totum.

unz iz al githeismit uuirdit

hœc omnia locutus est ihesus in parabolis ad turbas., et talibus multis parabolis

Mt Mr

thisu allu sprah ther heilant in ratissun zi thero menigi 3 o inti sulihhen ratissun managen

loquebatur eis uerbum prout poterant

sprah hér in uuort só sie mohtun

audire. Et sine parabolis

gihóren. Inti úzan ratissa

234

Apparat

[110] Lage VIII, Bl. 4V Schreiber β Cap. LXXmi Siev. 74,2-8 Mt 13,34-35; Mt 13,10-17, Mc 4,34

Ideo in parabolis] Mt 13,13-15 vestii autem oculi] Mt 13,16-17

4 8 23

eructabo mit nachträglichem u über -a- durch Korrektor 2 loqueris eis.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2 cluserunt > clauserunt mit nachträglichem a über -u- durch Korrektor 2

Text

235

[HO] non loquebatur eis. ut impler&ur

nisprah her in thaz gifullit uuvrdi

quod dictum erat per proph&am

thaz giqu&an uuas thuruh them uuizagon

dicentem. Aperiam in parabolis

sus quedentan ih aroffonon in ratissun

ós meum. enictabo abscondita a constitutione mundi., et accedentes discipuli

thó zuogangante thie iungiron

dixerunt ei. qua re in parabolis

quadun imo ziu in ratissun

loqueris eis. qui respondens

sprahhi thü in. tho antlingenti

ait illis. quia uobis datum est nosse

quad in iu ist gigeban ziuuizanne

mysteria regni caelorum

M t CXXXÜj

[

minan mund ih arrofozu giborganu 5 fon mittiligartes gitati.

io girunu himilo rihhes

illis autem non est datum.,

in nist iz gigeban.

Seorsum autem discipulis suis

suntiringun uúarlihho sinen iungiron

disserebat omnia.,

gioffonota allu.

TJ

·

1_



Mt Mr Le io

1

Ideo in parabolis loquor eis

,XXXV1-' quia uidentes non uident Lc Uxvm Ί io cviiij & audientes non audiunt.

bithiu sprihhu ih in in ratissun 15 uuanta sehente nigisehent Inti gihorente nigihorent noh nifurstantent inti ist gifullit

neque intellegunt. & adimpl&ur

in in uuizagtuom esaie quedenti

in eis proph&ia esaiç dicens;

gihómessi gihór& ir inti nifurstant&

Auditu audi&is. & non intelleg&is;

20 inti gisehente giseh& inti nigiseh&

& uidentes uidebitis & non uidebitis.

githik& ist herza thesses folkes

Incrassatum est enim cór populi huius

Inti órun suarlihho gihortun

& auribus grauiter audierunt

inti iro ougun bisluzun

& oculos suos cluserunt

min sie mit ougon sihuuanne gisehen

ne quando oculis uideant

25 Inti mit órun gihorent inti mit herzen

& auribus audianL & corde

furstantent inti sin giuverbit

intelleganL & conuertantur

inti ih heilu sie. iuueru ougun

Mt cxxxiiij Lc cxx & , sanem . .eos., . . vestii < autem oculi Mt beati, quia uident. & aures uestrae quia audiunt

saligu in thiu siu gisehent Inti iuueru orun bithiu siu gihórent 30 uuár giuuesso quidu ih iu

Amen quippe dico uobis.

uuanta manage uúizagon

quia multi proph&ç.

inti rehte girdinotun gisehan

& iusti cupierunt uidere

236

Apparat

[111] Lage VIII, Bl. 5 r Schreiber ρ Cap. LXXV - LXXVI Siev. 75,1 - 76,2 Mt 13,17-23+ Mc 4,26-28

Uosergo] Mt 13,18-23 Sic est] Mc 4,26-29

6

ther < thie auf Rasur

8

theser < these durch übergeschriebenes r korrigiert; ther < thie auf Rasur

8

ther < thie auf Rasur

18

thaz] -z auf Rasur

237

Text

[111]

xxv IVlt Iexxxv 11

Mr xxxviij lo lxxviij

quae uid&is. & non uiderunt.

thiu ir gisahut inti nigisahun

& audire quae auditis & non audierunt;

Inti horen thiu ir gihórtut inti nigihórtun

jJQJ

ergo audite parabolani

Mt Mr Le

seminantis. omnis qui audierit

sauuentes iogiuuelih thiethar gihorit 5 uuort rihhes inti nifurstentit

uerbum regni & non intellegit.

quimit ther ubilo inti ginimit

venit malus & rapit quod seminatum est in corde eius. hie est qui secus uiam seminatus est qui autem super p&rosa seminatus est hie est qui uerbum audit & continuo

15 thuruh thaz uuort sliumo

propter uerbum continuo

uuirdit bisuihhan. thiethar ist

scandalizatur. qui autem est

gisauuit in thorna thaz ist ther

seminatus in spinis. hie est

thaz uuort gihorit inti suorcfulli

qui uerbum audit. & sollicitudo

therro uuerolti inti gitrog

saeculi istius & fallacia,

20 thero uuolono bithemphit thaz uuort

diuitiarum suffocat uerbum

inti uzan uuahsmon ist gifremit

& sine fructu efficitur. Qui uero in terram bonam seminatus est

Inti furstentit inti uuahsmon bringit

& intellegit. & fructum a f f e r à .

25 Inti tuot. ein zehenzug

& facit aliud quidem centum aliud autem sexaginta. porro aliud

quemammodum si homo iaceat sementem in terram & dormiat. & exsurgat nocte ác die & semen germin& & crescat. dum nescit ille. vitro enim terra

thiethar in guota erda gisauuit ist thaz ist ther thiethar gihórit uuort

hie est qui audit uerbum

x

ι o thaz ist ther thie uuort gihorit inti sliumo

arbeiti inti áhtnessi

tribulatione & persecutione

Sic est regnum dei

thiethar ubar steinahi gisauuit ist

ouh ist uuilin. gitaneru

sed est temporalis, facta autem

triginta.

theser ist ther nah themo uuege ist gisauuit

nihab& in imo selbemo uuvrzalun

non hab& autem in sé radicem.

νi Mr xiiiìi

thaz thar gisauuit ist in sinemo herzen

mit giuehen inphahit iz

cum gaudio accipit illud.

1XX

ir uúarlihho hor& ratissa

Mr

ander sehszug. zisperi ander thrizug. so ist gotes rihhi zi thero uuisun oba man uuirphit samon in erda inti sláfe 30 inti arstante nahtes inti tages inti thie samon bere inti uuahse mitthiu hér iz niuueiz ira thankes erda

238

Apparat

[112] Lage Vili Bl. 5V Schreiber (3 Cap. LXXVI Siev. 76,2-5 Mc 4,28-29; Mt 13,36-43

Tunc dimissis] Mt 13,36-43

4 14

ther < thie auf Rasur vom Korrektor das zweite ther < thie auf Rasur vom Korrektor

16

ther < thie auf Rasur vom Korrektor

17

ther < thie auf Rasur vom Korrektor

19

beide ther < thie auf Rasur vom Korrektor

24

conburentur > conburuntur mit u über unterpungiertem -e- durch Korrektor 2

26

ther < thie auf Rasur vom Korrektor

28

qui faciunt nachträglich auf Rasur vom Korrektor

29

mittunt > mittent mit e über -u- durch Korrektor 2

239

Text [112] fructificat. primum herbam

birit zi eristen gras

deinde spicam. deinde

after thiu ehir after thiu

plenum frumentum in spica.

folcumi in themo ehire mitthiu sih framgileitit ther uuahsmo

& cum se produxerit fructus s

statim mittit falcem. quoniam adest messis. Mt cxi *

Mt

sliumo sentit ana sihhilun uuanta ázist arnzít.,

Tunc dimissis turbis uenit

thó furlazenen menigin quam

in domum. & accesserunt ad eum

in hús. giengun thó zi imo

discipuli eius dicentes.,

sine iungiron sus quedante

dissere nobis parabolani

i o arsage uns ratissa

zizaniorum agri;

beresbotono thes accares.

Qui respondens ait.,

her thó antlingenti quad,

qui seminat bonum semen.'

thiethar sauuit guotan samon

est filius hominis., ager

ther ist mannes sun ther accar

autem est mundus.

15 uuarlihho ist mittiligart.

bonum uero semen, hi sunt

ther guoto samo thaz sint

fílii regni, zizania autem.

kind rihhes. ther beresboto

filii sunt nequam.,

thaz sint kind thes abuhén

Inimicus autem qui seminauit ea. est diabolus. messis uero

ther fiiant ther íz sata 20 thaz ist ther diuual. thiu ám

consummatio saeculi est.,

thaz ist enti therro uuerolti

messores autem angeli sunt;

thie amara thaz sint engila

Sicut ergo colliguntur zizania

soso arlesene sint thie beresboton

& igne conburentur. sic erit

inti in fiure furbrennit só ist

in consummatione sçculi. mitt&

25 enti therro uuerolti. sentit

filius hominis angelos suos.

ther mannes sun sine engila

& colligent de regno eius

inti arlesent fon sinemo rihhe

omnia scandala. & eos qui faciunt

allu asuih inti thiethar tuont

iniquitatem. & mittunt eos in caminum ignis, ibi erit f l & u s .

unreht inti sentent sie 30 in ouan fiures thar ist uuvoft

& stridor dentium. Tunc iusti

inti stridunga zeno. thanne rehte

fulgebunt sicut sol in regno

skinent samasó sunna in rihhe

240

Apparat

[113] Lage Vni, Bl. 6 r Schreiber (3 Cap. LXXVI - LXXVm Siev. 76,5-78,2 Mt 13,43-54

Simile est] Mt 13,44-53 et ueniens] Mt 13,54-57 + Mc 6,2 + Lc 4,23

14

mare] mari Siev.

15

ganze Zeile sowohl im lateinischen wie im althochdeutschen Teil auf Rasur; gisamanotero Hs.

18

foras]

-τ-verkleckst

24

hase omnia.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

29

niuvu] das ν zwischen die beiden u übergeschrieben

Text

241

[113] irò fater. thiethar habe órun thie hóre;

patris sui. qui h a b & aures audiat. ' "m^cxI x

S i m i l e est regnum cçlorum thesauro

Mt

giborganemo in accare thaz

abscondito in agro, quem

ther iz findit man gibirgit

qui inuenit homo abscondit

5 Inti bi gifehen sines gengit

& pre gaudio illius uadit & uendit uniuersa quae h a b &

Inri furcoufit ellu thiu hér h a b &

& emit agrum ilium. Jterum

Inti coufit accar then, abur

simile est regnum cçlorum homini

gilih ist rihhi himilo manne

quaerenti bonas margaritas,

suhhentemo guota merigrioza ι o fundanemo thanne einemo diuremo

Inuenta autem una p r & i o s a margarita, abiit & uendidit

merigrioze gieng inti furcoufta

omnia quae h a b & & emit earn.

ellu thiu her h a b & a inti coufta thén

Jterum simile est regnum cçlorum sagenç

A b u r gilih ist rihhi himilo seginu

missç in mare & ex omni genere

giuuoφhaneΓu in seo inti fon allemo cunne

piscium congreganti quam cum i m p l & a

uuas. úz nemente Inti bi stedu

sedentes, elegerunt bonos

sizente arlasun thie guoton

In uasa. malos autem foras miserunt

in faz. thie ubilon úz uuvrphun

Sic erit in consummatione sçculi;

só uuirdit in fullidu uuerolti

exibunt angeli & separabunt

20 úzgangent engila inti arskeident

malos de medio iustorum.,

ubile fon mittemen rehtero.

& mittent eos in caminum ignis.

Inti sentent sie in ouan fiures

ibi erit f l & u s & stridor dentium.

thar uuirdit uuvoft inti clafunga zenio

Jntellexistis haec omnia?

furstuontut ir thisu elliu 25 quadun sie imo. ia. quad her in

Ideo omnis scriba doctus

bithiu giuuelih buohhari gilérter

in regno cçlorum similis est homini

in rihhe himilo gilih ist manne

patri familias, qui profert

fatere hiuuiskes thiethar fram bringit

d & h e s a u r o suo noua & u & e r a . , et factum est cum c o n s u m m a s s & ihesus

'

Mr 1 Le xviiij Io lviiij

15 fisgo gisamanontero thiu mit diu gifullit

e s s & . educentes & secus litus

dicunt ei. & i a m . ait illis;

'"m^cxÌì

gilfh ist rihhi himilo treseuue

theso ratissa f u o r thana.

P a r a b o l a s istas transiit inde. et ueniens in patriam suam y

fon sinemo treseuue niuvu inti altiu 30 uuard thó thó gifulta ther heilant

Mt Mr Le io

Inti quementi in sinan fatervodil

242

Apparat

[114] Lage VIII, Bl. 6V Schreiber |3 Cap. LXXVIII Siev. 78,2-7 Mt 13,54-58 + Mc 6,2. 5-6 + Lc 4,23-24; Lc 4,25-26

& ait illis] Lc 4,23 Amen dico uobis] Mt 13,57-58 + Lc 4,24 + Mc 6,5-6 Inueritate] Lc 4,25-30

1

samanungon < samanungun korrigiert

5 5

efficiuntur.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2 theser] das -r nachträglich hinzugesetzt vom Korrektor

6 7

filius.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2 Maria.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

8 10

iudas.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2 sunt] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

11

ista.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

20

insinemo fater auf Rasur, dabei insinem- nachträglich vom Korrektor; das ν

28

von vodile nachträglich (?) tagonctagun korrigiert

Text

243

[114] docebat eos in sinagogis eorum

lérta sie in irò samanungon

ita ut mirarentur & dicerent.

só thaz sie uuvntarotun inti quadun

vnde huic sapientia haec.

uuanan ist thesemo thisiu spahida

& uirtutes tales quç per manus eius efficiuntur. nonne hic est fabri filius. nonne mater eius

uuercmeistares sun. ia ist sin muoter

dicitur maria. & fratres eius

ginemnit maria inti sine bruoder

iacob & ioseph & simon. & iudas.

iacob inti ioseph inti simon inti iudas

& sórores eius nonne omnes

inti sino suester. eno alio

apud nos sunt, vnde ergo huic omnia ista. & scandalizabantur Le XX in eo. & ait illis; utique χ

Lc

dic&is mihi hanc similitudinem; medice cura té ipsum;

in » patria.. tua., . . Mt Mr Le io A m e n dico uobis. quia nemo

in imo. Inti quad hér in zisperi qued& ir mir thiz bilidi lahhi heili thih selbon.

in thinemo fatervodile uuar quidu ih íu thaz nihéin uuizago antphengi ist

ro

P P h & a acceptus est

io XXXV j n patria sua. et in domo sua. M1

alliu thisiu inti uuarun bisuihhan

in caphamaum. tuo ouh hier

in caphamaum. fác & hic

Lc'xx'ì

ι o mit uns sint. uuanan thesemo

15 uuvo managu gihortun uuir gitanu

quanta audiuimus facta

Mt exlij ι

inti solihiu megin thiu thuruh sino henti 5 uuerdent gifremit. eno nist theser

20 in sinemo fatervodile inti in sinemo hús

et non fecit ibi uirtutes multas

Inti nit&a thar managu megin

Mt Mr

propter incredulitatem illorum.

thuruh iro ungiloubon

Mr

Nisi paucos infirmos inpositi s

nibi unmanage unmahtige anagilegiten

manibus curauit. & mirabatur

hanton giheilta Inti uuntarota her

propter incredulitatem eorum; Lc xxij *

In ueritate dico uobis.

Lc

25 thuruh iro ungiloubon In uúare quidu ih íu.

multa: uiduae erant

manago uuituuuvn uuarun

in diebus helix in israhel

in heliases tagon in israhel

quando clausum est c x l u m annis tribus & mensibus sex. Cum facta est

thó bitan uuas himil thriu far 30 inti sehs manoda mitthiu gitan uúard

famis magna in omni terra

mihhil hungar in alleru erdu

& ad nullam illarum missus est

Inti zi iro nihheineru gisentit uúas

244

Apparat

[115] Lage Vni, Bl. Τ Schreiber β Cap. LXXVin - LXXVffll Siev. 78,7-79,3 Lc 4,26-30; Mc 6,17-21 + Mt 14,1. 4-5

Jn ilio tempore] Mc 6,17-29; Mt 14,1.4-5. 10-12

3

leprosi] nachträgliche Caudierung des -e- durch Korrektor 2

6 6 8

syr] Akzent über dem y neman] durch übergeschriebenes a zu naman korrigiert durch Korrektor 2 die althochdeutsche Textzeile in enger Schrifi auf Rasur vom Korrektor

11 12

brauvu] das ν zwischen die beiden u übergeschrieben bürg] -g hat durch die Rasur in derfolgenden Zeile die Unterlänge eingebüßt

13 14

die althochdeutsche Textzeile in enger Schrift auf Rasur vom Korrektor than an] das schließende -an aufRasur

26

die althochdeutsche Textzeile in enger Schrift auf Rasur vom Korrektor

245

Text

[115] helias. nisi in sarepta sidoniae.

helias nibi in sarepta sidoniae

ad mulierem uiduam., & multi

zi uuibe uuituuuvn. Inti manage

leprosi erant in israhel

riobsuhtige

sub heliseo p r o p h & a . '

untar heliseuse themo uuizagen

& n e m o eorum mundatus est

nibi neman ther syr.

& repl&i sunt o m n e s

thó uuvrdun sie gifulte alle

in sinagoga ira h2ec audientes.

in theru samanungu gibuluhti thisu horente

& surrexerunt & eiecerunt illum

Inti arstuontun inti aruuvrphun inan

unzan zi thero brauvu thes berges

supra q u e m ciuitas illorum erat

ufan then irò burg uuas

aedi fica ta. ut precipitarent eum;

gizimbrotiu thaz sie inan nidar forscurctin

Jpse a u t e m transiens.'

thanan her farenti

Mt Mr Le

Mt

Mt Mr

Mr

In thero ziti herodes t&rarcha

misit ác tenuit iohannem

santa Inti nám iohannem

& uinxit e u m in carcerem

Inti giheftita inan in carcare

propter herodiadem uxorem philippi

umbi herodianem philippes quenun 20 sines bruoder bithiu hér halota sia

dicebat enim iohannes herodi.

quad iohannes herode.

non lic& tibi habere earn.,

nist thir arloubit sia zihabenne

h e r o d e s autem insidiabatur illi

herodias far&a sin

& uolebat occidere eum

Inti uuolta inan arsláhan

nec poterat; Timebat enim populum

25 nimohta forhta thén liut

quia sicut p r o p h & a m e u m habebant.

uuanta her inan habeta samaso uuizzagon.

Similiter & herodes uolens e u m

sama herodes uuol lenti inan

occidere m&uebat.,

arslahan forhta imo

Sciens e u m uirum iustum & sanctum

uuizenti inan rehtan man inti heilagan

& custodiebat e u m & audito

Mt Mr

15 thuruh mittilodi irò fuor.,

J n ilio tempore herodes t&rarcha

fratris sui quia duxerat eam.,

Mr

ι o uz fon thero burgi inti leitun inan

usque ad supercilium montis

per m e d i u m eorum ibat. Mt cxliij ii M r lvij Le xc

5 Inti nioman irò gireinit uuard

nisi neman syrus.,

extra ciuitatem. & duxerunt illum

Ixxviiii

uuarun in israhel

3 o Inti hielt inan Inti gihorentemo

e o multa faciebat & libenter

Imo thaz hér managu t&a Inti lustlihho

e u m audiebat.

hórta inan. Inti sósó thó tág

Et c u m dies

246

Apparat

[116] Lage VIH, Bl. 7 V Schreiber |3 Cap. LXXVIIH Siev. 79,4-10 Mc 6,21-29 + Mt 14,10-12

2

cenam mit nachträglicher Caudierung durch Korrektor 2

2

gouma] -o- < -u- vom Schreiber korrigiert

12

tibi] am Ende Rasur eines Buchstabens

15

p&am.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

20

die althochdeutsche Textzeile auf Rasur

20

thes auf Rasur

25

spiculatorem] -i- < -e- korrigiert

26

forhóubitota] -6-aus Ansatz

32

then auf Rasur

von-η-korrigiert

247

Text

[116] oportunus accidiss&. herodes

gilumphlih giburita herodes

natalis sui cenam fecit

sinero giburti gouma t&a

principibus. & tribunis.

then heriston inti then gier&on

& primis galileae.

inti then furiston galileae

cumque introiss& filia ipsius

5 sósó thó íngieng dohter thera selbun

herodiadis & saltass&.

herodiadis inti gisalzota

& placuiss& herodi.

inti thaz gilihh& herode

simulque recumbentibus.

inti then saman sizzenton

Rex ait puellae.

ther cuning quad themo magatine

p&e a me quod uis. & dabo tibi.

ι o biti fon mir thaz thu uuili inti ih gibu thfr.

& iurauit illi. quia quicquid

inti gisuuor iru thaz só uuaz só thú

p&ieris dabo tibi.

bitis só gibu ih thir.

lic& dimidium regni mei.

thoh thoh halftanod mines rihhes

quae cum exiss& dixit matri suç.

só siu úzgieng quad zi ira muoter

quid p&am. at ilia dixit;

ι s uúaz bitu ih inti siu quad

caput iohannis baptistae.

houbit iohannes thes toufares

Cumque introiss& statim cum festinatione

só siu tho íngieng sár mit ilungu

ad regem, p&iuit dicens.

zi themo cuninge bát inan quedenti

volo ut protinus des mihi

ih uuili thaz thu sliumo gebes mir

in disco caput iohannis baptistç.

20 in diske iohannes houbit thes toufares

& contristatus est rex.

Inti uuard gitruobit ther cuning

propter iuramentum autem

thuruh then eid thoh

& simul recumbentes.

Inti thiethar saman sazun

noluit earn contristare.

niuuolta sia gitruoben

misitque spiculatorem.

25 Inti santa sinan uuartari

& decollauit iohannem in carcere.

Inti forhóubitota iohannem in themo

& allatum est caput eius

Inti uuard tho brungan sin houbit

in disco.' & datum est puellae.

in diske inti uuard gigeban themo magatine

& dedit matri suae.,

inti siu gáb íz ira muoter.,

I c arc are.

& accedentes discipuli eius

30 inti zuogangante sine iungiron

tulerunt corpus eius. & sepelierunt

namun sina líh inti bigruobun

illud in monumento;

then in grabe..,

248

Apparat

[117] Lage V m , Bl. 8 r Schreiber ρ Cap. LXXVini - LXXX Siev. 79,10-80,3 Mt 14,12-16 + Lc 9,7-9. 12 + Io 6,7

Audiuit autem] Lc 9,7-8 et ait herodes] Lc 9,9 quod cum audiss&] Mt 14,13-14 Uespere autem] Mt 14,15-16. 18-21; Lc 9,12-13. 16 + Io 6,7-9 + Me 6,38-40

3

althochdeutsche Textzeile auf Rasur; am Ende unter der Rasur lesbar ..rdun

4

hesitabat mit nachträglicher Caudierung des -e- durch Korrektor 2

6

thaz i- auf Rasur, dabei i- aus dem zweiten Abstrich von noch erkennbarem h

8

arovgta] -v- zwischen -o- und -g- übergeschrieben

9

alten auf Rasur

12

theser] -r vom Korrektor nachträglich übergeschrieben

13

talia.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

14

gihorta] gohorta Hs.

16

suntiringon < suntiringun korrigiert

21

est mit Sievers entsprechend Hs. F, fehlt Hs. G

23

giuuortanemo zuogangente auf Rasur; lesbar noch getilgtes ..gente

26

althochdeutsche Textzeile in enger Schrift auf Rasur; am Ende lesbar ..bi sint

27

diuertant] -i- < -e- korrigiert

28

althochdeutsche Textzeile in enger Schrift auf Rasur; am Ende lesbar ..mes

249

Text [117] Mt

In quemente cunditun themo heilante;

et uenientes nuntiauerunt ihesu;

Mt cxliiij

I I Audiuit autem herodes famam Mr lviiij ihesu. & omnia quae fiebant Le xij

Mt Mr Lc

thes heilantes Inti allu thiudar uuvrdun fon imo inti zúehota uuanta bithiu

ab eo. & hesitabat eo quod

5 gisprohhan uuas fon sumalihhen

dicer&ur a quibusdam.

M r lx

ν¡ Mt exlij

Lc Mt cxlvi Mi Lc xeij Io xlvij.

quod iohannes surrexit a mortuis.

thaz iohannes arstuont fon toten

a quibusdam uero. quia helias

fon sumalihhen ouh thaz helias

apparuit. ab aliis autem

sih arovgta. fon anderen ouh

quod proph&a unus de antiquis

thaz ein uuizago fon alten

surrexit. et ait herodes.

Mr Mt

io arstuont. tho quad herodes.

iohannem ego decollaui.'

ih arhoubitota iohannem

quis autem est iste de quo

uuer ist than ne theser fon themo

audio ego talia. & quaerebat

ih gihoru solihú. inti suohta

uidere eum.

quod cum audiss&

ihesus.' secessit inde in nauicula

Mt Lc ιo

15 ther heilant. fuor thanan in skeffe in uuvosta stat suntiringon.

& cum audissent turbç

soso tház tho gihortun thio menigi

secutç sunt eum pedestres

folg&un imo fuozfendon fon then burgin. inti üzganganter 20 gisah mihhila menigi

uidit turbam multam.

Mt cxlvij i Mr xliiij Lc xciij Io xlviiij

zigisehanne inan. só thaz thó g/horta

in locum desertum seorsum.

de ciuitatibus. & exiens

Ixxx

thó gihórta herodes marida

& misertus est eius. & curauit

Inti miltita iru Inti heilta

lánguidos eorum.,

iro siohhon.,

Mt Mr Le lo

Uespere autem facto accedentes

abande giuuortanemo zuogangente

duodeeim dixerunt illi.

thie zueliui quadun imo.

dimitte turbas, ut euntes

25 furláz theso menigi thaz sio farento

in castella uillasque quç circa sunt

In burgi Inti in thorf thiuthar umbi sint

diuertant. & inueniant escas.

sih giuuenten. inti finden phruonta

quia hic in loco deserto sumus.

bithiu uuir hier In uuvosteru steti binimes

ihesus autem dixit illis.

tho quad in ther heilant.

non habent necesse ire.

30 sie nihabent thurfti zifaranne

date illis uos manducare.

geb& ir in ezzan.

Respondit ei philippus.

thó antuuvrtita imo philippus

250

Apparat

[118] Lage VIII, Bl. 8V Schreiber |3 Cap. LXXX Siev. 80,3-7

Mt 14,18-22 + Io 6,7-9 + Me 6,38-40 + Le 9,13. 16

et statini] Mt 14,22-23 (+ Me 6,45) + Io 6,14-15 4

hab&is.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

10

tantos.] Strichpunkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

14

illis] aus illos korrigiert; i über -o- vom Schreiber

15

gisellaskefin] -n < -m durch Rasur korrigiert

19

bróton < brotum korrigiert

20

fiscon < fiscun korrigiert

25

tulerunt > & tulerunt mit vor tulerunt übergeschriebenem & durch Korrektor 2

26

thio < thie vom Korrektor auf Rasur

27

folie] -o- < -u- vom Schreiber korrigiert Am unteren Rand der althochdeutschen Textspalte die Lagennummer viij

251

Text

[118]

Mr

ducentorum denariorum panes

zueihunt phendingo brót

non sufficiunt eis. ut unusquisque

nigimugun in thaz iro einero giúuelih

modicum quid accipiat.

luziles uúaz inphahé

et dicit eis; quot panes hab&is.

tho quad her in. uuvo managu brot háb& lír

Io

Lc

Lc Mr Le

dicit ei unus ex discipulis eius. andreas frater simonis p&ri.

andreas bruoder simones p&res.

est puer unus hie qui hab&

hier ist ein kneht ther hab&

quinqué panes ordiacios. & duos

fimf leiba girstine inti zuene

pisces. sed haec quid sunt

fisca, noba uuaz sint thisiu

inter tantos. Nisi forte nos

1 o untar só managen, nisi tház uúir

eamus. & emamus in omnem

fáremes inti coufemes in allo

hanc turbam escas.,

theso menigi phruonta.,

Qui ait eis. A f f e t t e illos mihi hue.

hér quad in; bring& sie mir héra

et precepit illis. ut accumbere

Inti gibót her in thaz sizzen

facerent omnes secundum contubernia

Mr Le io

ufan gruonemo grase,

& discubuerunt in partes,

inti sazun sie In teil

per centenos & per quinquagenos.

thuruh zehenzuge Inti thuruh fimfzuge.

Acceptis autem quinqué panibus

Inphanganen thó fimf bróton 20 Inti zuein fiscon scouuota In himil Inti giuuihita siu inti bráh

& benedixit illis. & fregit. & distribua discipulis.,

Inti ziteilta sinen iungiron

discipuli autem turbi s.

thie iungiron thó then menigin

& manducauerunt omnes

Inti ázun sie alle 25 inti uuvrdun gisatote. namun sie

& saturati sunt, tulerunt reliquias duodecim cophinos

thio áleiba zuelif birila

fragmentorum plenos.

thero broccono folle

Manducantium autem fuit

thero ezentero uüas

numerus quinqué milia uirorum. exceptis mulieribus & paruulis.

Mr

15 tatin after gisellaskefin

supra uiride foenum.,

& duobus piscibus respexit in cçlum.

Mt cxiviij

5 quad imo einer fon sinen i un giron

et statim iussit discípulos ascendere In nauicula.'

Mt Mr

zala fimfthusunta gommanno 30 úzan uúib Inti luzilu kind. Inti sár gibót hér thie iungiron stigan in skéf

252

Apparat

[119] Lage IX, Bl. l r Schreiber β Cap. L X X X - LXXXI Siev. 80,7 - 81,3 Mt 14,22-29 + Mc 6,45. 48 + Io 6,14-15

Vespere autem] Mt 14,23-27 + Mc 6,48 Respondens autem] Mt 14,28-31

5

theser] das -r nachträglich vom Korrektor

7

mittilgart < mittiligart durch Rasur korrigiert

8

übergeschrieben

die althochdeutscheTextzeile gedrängt auf Rasur vom Korrektor

10

fugit] zwischen -i- und -t ein ausradiertes e ( ?)

13

giuuortanemo eino uuas her gedrängt auf Rasur vom Korrektor, danach her

16

uuidaruuart auf Rasur

20

die althochdeutsche Textzeile gedrängt auf Rasur vom Korrektor

21

die althochdeutsche Textzeile gedrängt auf Rasur vom Korrektor

22

gangantan] gagantan Hs.

23

quod nachträglich > quia mit übergeschriebenem ia durch Korrektor 2

29

die althochdeutsche Textzeile gedrängt auf Rasur vom Korrektor

lesbar

253

Text [119] & precedere eum trans fr&um

Inti furifaran inan ubar then seo

ad b&hsaidam donec dimitter&

zi b&hsaidu unz az her furliezi

turbas, io Illi ergo homines

thie menigi. thie man

cum uidissent quod fecerat signum

5 quadun thaz theser ist uúarlihho

proph&a qui uenturus est

uuizago thiethar zuouuert ist

in mundum. Ihesus autem

in mittilgart. ther heilant tho

cum cognouiss& quia uenturi

soso her thaz inkanta thaz sie zuouuerte

essent ut raperent eum

uuarun thaz sie fiengin inan ι o Inti tatin inan cuning floh

& facerent eum regem fugit. et dimissa turba.' Ixxxi Mt cl illj Mr lxvij Io li

Inti furlazaneru thero menigi

ascendit in montem solus orare., Mt Mr Li-

abande giuuortanemo eino uuas her

ibi. nauicula autem. in medio

io

thar thaz skef in mittemo 15 seuue uuas giuuvorphozit

fluctibus. erat enim contrarius

mit then undon uuas in uuidaruuart

uentus. quarta autem uigilia

uuint. In thero fiordun uuahtu

noctis, uidens eos laborantes.

thero naht gisehenti sie uuinnente quam zi in ganganter oba

uenit ad eos ambulans supra Mr

Io

mare, et uolebat pr&erire eos.

Inti sie gisehente inan oba themo seuue

ambulantem turbati sunt

gangantan gitruobte uuvrdun

dicentes. quod fantasma est.

quedente. thaz iz giskin ist

& pr&imore clamauerunt.

Inti bi forhtun arriofun

dicens. hab&e fiduciam. ego sum. nolite timere. χ

20 themo seuue. Inti uuolta furigangan sie

et uidentes eum supra mare

statimque ihesus locutus est eis.

Ml eli

steig in berg eino b&on

Vespere autem facto solus erat

mari iactabatur

Mt M r

tho sie gisahun thaz her t&a zeihhan

dicebant. quia hic est uere

25 Inti sár tho ther heilant sprah in quedenti hab& fr beldida

Mt

ih bim iz nicur& iu forhten

Respondens autem p&rus dixit.

antuuvrtenti thó p&rus quad

domine si tu es. iube mé uenire

trohtin ob thüz bist heiz mih queman

ad te super aquas.

30 zi thir ubar thisiu uuazzar

at ipse ait. ueni.

thara uuidar her thó quad quim

& descendens p&rus

Inti nidarstiganter p&rus

254

Apparat

[120] Lage IX, Bl. l v Schreiber β Cap. LXXXI - LXXXn Siev. 81,3 - 82,2 Mt 14,29-36 + Io 6,21; Io 6,22

et cum ascendissent] Mt 14,32-33 + Io 6,21 Et cum transfr&assent] Mt 14,34-36 Alteradle] Io6,22-29

10

dubitasti.,] Satzzeichen > Fragezeichen durch Korrektor 2

18

genesár nachträglich von Korrektor 2 > gennesár durch

übergeschriebenes

zweites η 27 31

stabat] es folgt radiert trans mare heilant] das -i- nachträglich vom Korrektor sehr klein zwischen -e- und -1übergeschrieben

255

Text

[120] de nauicula. ambulabat super

fon themo skefe gieng oba

aquam ut uenir&

themo uuazare thaz her quami

ad ihesum. uidens uero

zi themo heilante. gisehenti hér thó

uentum ualidum. timuit.,

uuint mahtigan forhta imo

& cum coepiss& mergi.'

5 Inti so her bigonda sinkan

clamauit dicens. domine.' saluum

riof quedanter. truhtin heilan

me fác. & continuo ihesus

tuo mih. Inti sliumo ther heilant

extendens manum apprehendit eum.

thenenti sina hant fieng Inan

& ait illi. modice fidei.

Inti quad imo. luziles gilouben

quare dubitasti., Mt ciij

Mt Mr

et cum ascendissent in nauiculam

Mr lxvüj cessauit uentus; & statim fuit

io bihiu zuehotus thú. Inti so sie thó gistigun in skef bilan ther uuint. Inti sár uúas

10

nauis ad terram quam ibant.

thaz skef zi lante zi themo sie fuorun

Mt

Qui autem in nauicula erant.

thiethar in themo skefe uuarun

uenerunt & adorauerunt eum dicentes; uere filius dei és., 'vhciîiî 11

Mr Ixviiij

Lc xxxvj

c u m trans

r

assent

MtMrLc

Inti só sie thó ubar feritun quamun in lant genesár

& cum cognouissent eum uiri

Inti sósó inan incantun man

regionem illam. & obtulerunt ei omnes male habentes.'

20 thera st&i. santun in allaz thaz geuui. Inti brahtun imo alle ubil habente.

& rogabant eum ut uel

Inti batun inan thaz sie thoh

fimbriam uestimenti eius tangerent.

tradon sines giuuates ruortiη

& quicumque t&igerunt. x

quedante, ziuúare gotes sún bist

f & uenerunt in terram genesár.

loci illius miserunt in uniuersam

io lij

15 quamun Inti b&otun inan

salui facti sunt, io Altera die

25 Inti só uuelihhe in biruortun heile uuvrdun. In themo andaremo tage.

turba quœ stabat

thiu menigi thiu thar stuont

trans mare.' uidit

anderhalb thes seuues. gisah

quia nauicula alia non erat ibi.

thazthar ander skef niuúas

nisi una & quia non introiss&

30 nibi einaz. Inti thaz nigieng mit sinen iungiron ther heilant

cum discipulis suis ihesus In nauem.' sed soli discipuli eius

In thaz skef nibi einon sine iungiron

256

Apparat

[121] Lage IX, Bl. 2 r Schreiber β Cap. LXXXII Siev. 82,2-5 Io 6,22-31

dixerunt ergo] Io 6,30 patres nostri] Io 6,31-34

12

uenisti.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

17

broton < brotun korrigiert

22

ther < thie auf Rasur

24

thaz uuir uuirkemes auf Rasur (dahinter nochmals ausradiertes erkennbar)

25

dei.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

26

in nachträglich vom Korrektor übergeschrieben

30

Inti] -ti nachträglich vom Korrektor übergeschrieben

31

tibi, quid operaris.] die Punkte > Fragezeichen durch Korrektor 2

uuirkemes

257

Text [121] abissent. Aliç uero super

thanan fuorun andaru ouh ubar thaz

uenerunt ñaues a tyberiade

quamun skef fon tyberiade

iuxta locum ubi manducauerunt

bi thero st&i thar sie azun

p a n e m gratias agentes domino,

thaz brót thanca tuonte truhtine.

c u m ergo uidiss& turba

thaz ther heilant thar niuúas

ñ e q u e discipuli eius. ascenderunt

noh sine iungiron stigun

nauiculas. & uenerunt capharnaum.

In skef. inti quamun zi capharnaum

quaerentes ihesum.,

suohhente then heilant.

& c u m inuenissent e u m

ubar seo. quadun i m o

Rabbi, q u a n d o hue uenisti.

meistar uuanne quami thú héra

Respondit eis ihesus. & dixit.

antuuvrtita in ther heilant Inti quad

A m e n amen dico uobis.

uúar uiíar quidu ih íu 15 ir suohh& mih nalles bithiu

uidistis signa, sed quia

ir gisahut zeihhan. nibi bithiu

manducastis ex panibus

ir azut fon then broton

& saturati estis. Operamini

Inti sate uuvrdut. uuirk& ir

non c i b u m qui perit.

nalles thaz muos thaz furuuirdit

sed qui perman& in uitam a&ernam. q u e m filius hominis uobis dabit. hunc enim pater signauit deus, dixerunt ergo ad eum.

opera dei. Respondit ihesus & dixit eis. hoc est opus dei. ut credatis in e u m quem misit ille.

Mr lxvij

d i x e r u n t e r g o ei.

Io Mt Mr

q u o d ergo tú facis signum ut u¡cjearnus

& credamus

tibi, quid operaris.

20 nibi thaz thuruh uuon& in euuinaz lib thaz mannes sun iu thanne gibit then ther fáter zeihhonota got quadun sie thó zi imo

quid faciemus ut operemur

io hü

io Inti so sie inan fundun

trans mare dixerunt ej.

quçritis mé. non quia

Mt cixi

5 só thó gisah thiu menigi

quia ihesus non ess& ibi

ιo

io liiij patres nostri manna manducauerunt X

uuaz tuomes thaz uuir uuirkemes 25 gotes uuerc. antuurtita ther heilant Inti quad in. thiz ist gotes uuerc thaz ir giloub& in inan then hér santa quadun sie thó imo uuaz zeihhano uuirkis thú 30 thaz uuir gisehemes Inti giloubemes thir. uuaz uúirkis unsera fatera manna ázun

258

Apparat

[122]

Lage IX, Bl. 2ν Schreiber ρ Cap. LXXXII Siev. 82,5-7 Io 6,31-40

dixit autem eis] Io 6,35-37 Quia descendi] Io 6,38-40

8

mundo] mumdo Hs.

8 11

mittilgarte < mittiligarte durch Rasur bin < bim durch Rasur

17

ther < thie auf Rasur

18 18 21

therthar < thiethar auf Rasur ad] a- verkleckst eius auf Rasur

21

ther < thie auf Rasur

23 26 29

therthe] das auslautende -e auf Rasur < -ie In nouissimo die] In fehlt Siev. uidit nachträglich von Korrektor 2 > uidet durch übergeschriebenes e

29

therthe] das auslautende -e auf Rasur < -ie

31

eum] nachträglich hinzugefügt ego durch Korrektor 2

259

Text

[122] In deserto, sicut scriptum est.

In uuvostunnu. só giscriban ist

panem de cçlo dedit eis manducare.

brót fon himile gáb her in ezzan

dixit ergo eis ihesus. amen amen

quad in ther heilant. uúar uúar

dico uobis. non moyses dedit uobis

quidu ih íu. nalles moyses gab íu

panem de cçlo. sed pater meus dát uobis panem de cçlo uerum.,

gibit íu brót fon himile uúaraz.

panis enim dei est qui descendit

brót gotes ist thaz thar nidar stigit

de cçlo. & dat uitam mundo.

fon himile inti gibit lib mittilgarte

dixerunt ergo ad eum. domine

quadun sie tho zi imo. truhtin

semper dà nobis panem hune; Mt lxxxiiij i Mr clxv Le cclxvi Io lv lxvii

5 brot fon himile nibi fater miner

ι o simbales gib úns thesan leib

dixit autem eis ihesus. e g o sum Mt Mr Le ι» quad in thó ther heilant. ih bin panis uitç. qui ueni& ad mé

leib libes, thiethar quimit zi mir

non esuri&. & qui credit In mé

niuuirdit hungarager Inti ther in mih I giloubit

non siti& umquam.,

niuuirdit io thurstager

sed dixi uobis. quia & uidistis me

Io liiij

I

Mt ccxcv Mr clxxvi Lc cclxxxij

Io

15 nibi ih quad íu thaz ir gisahut mih

& non credidistis; omne quod dát mihi

Inti nigiloub&. ál thaz mir gibit

pater ad me ueni&. & eum

ther fater quimit zimir. Inti then

qui uenit ad me. non eiciam foras;

therthar quimit zimir niaruuirphu ih úz

Quia descendi de caelo

io Mt Mr Le

non ut faciam uoluntatem meam

uuanta ih nidarsteig fon himile 20 nalles thaz ih uuirke minan uillon

sed uoluntatem eius qui misit mé.

nibi thes uuillon ther mih santa

haec est autem uoluntas eius

these uuillo ist thes

qui misit me patris.

therthe mih santa fateres

ut omne quod dedit mihi

thaz al thaz her mir gáb

non perdam ex eo. sed resuscitem

25 ih nifurliose fon themo nibi thaz ih I aruueke

illum In nouissimo die.

then in themo iungisten tage

haec est enim uoluntas patris mei

these uuillo ist mines fater

qui misit me. ut omnis

thiethar mih santa thaz giuuelih

qui uidit filium & credit in eum

therthe gisihit then sun Inti giloubit In I inan

habeat uitam a&ernam;

3 o habe euuinaz lib.

& resuscitabo eum

Inti aruueku ih inan

In nouissimo die,

In themo lezisten tage.

260

Apparat

[123] Lage IX, Bl. 3 r Schreiber [3 Cap. LXXXII Siev. 82,8-11 Io 6,41-53

Murmurabant] Io 6,41-45 Non quia] Io 6,46-50 ego sum pañis uiuus] Io 6,51 -55

2

bin < bim durch Rasur

2 f.

-az brót thaz auf Rasur

4

theser] -r nachträglich vom Korrektor übergeschrieben

5

ioseph.] Punkt >Fragezeichen durch Korrektor 2

6

matrem.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

7

hic.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

9

murmurari nachträglich > murmurare durch Korrektor 2 mit e über unterpungiertem -i

11

das erste ther < thie durch Rasur des -ie

15

lirige] 1 < b durch Rasur

16

inti gilern&a] ingilern&ta Hs.; ti vom Korrektor mit Fehlzeichen zwischen -ngübergeschrieben

21

bin < bim durch Dasur

26

bin < bim durch Rasur

261

Text

[123] Io lviiij

I Mt cxli Mr L Le xviiij

Murmuraban! ergo iudçi de ilio, io Mt

murmurotun tho thie iudei fon imo

quia dixiss&. ego sum pañis

bithiu her quad ih bin thaz brót

Mr Le

thaz fon himile nidarsteig

qui de cáelo descendi.

Inti quadun eno nist theser ihesus

& dicebant. nonne hic est ihesus. filius ióseph. cuius nos nouimus

5 iosebes sun thes uuir uuizumes

patrem & matrem quomodo ergo die it

fater inti muoter. uuvo quidit

hic. quia de cçlo descendi;

theser thaz ih fon himile nidarsteig

Respondit ergo ihesus & dixit eis;

antuuvrtita ther heilant inti quad in

Nolite murmuran In inuicem.

nicur& ir murmuran untar zuisgen

Nemo potest uenire ad mé.

ι o nioman mag queman zi mir

nisi pater qui misit me

nibi ther fater ther mih santa

traxerit eum. & ego resuscitabo eum

ziohe inan. Inti ih aruueku inan

nouissimo die; est scriptum

In themo lezisten tage ist gescriban

In proph&is. & erunt omnes

In uuizagon. Inti uuerdent thanne alle

docibiles dei. omnis qui audiuit [o lxi

Lxxxvij

¡II Mt cxli Lc cxviiij

Io

fon themo fatere inti gilern&a quimit ή mir

Non quia patrem uidit quisquam. io Mt Lc

nalles thaz then fater gisah einiger

nisi is qui est a domino, hie uidit

nibi ther thiethar ist fon gote ther gisah

patrem.

Amen amen dico uobis.

Qui credit in mé hab& uitam a&ernam; [o M t M r Lc Io

Mt cccx Mr cxci Lc ccxcvii

ih bin leib libes

patres uestri manducauerunt

íuuare fatera azun

In deserto manna & mortui sunt.

In uuvostunnu manna Inti sturbun

hie est panis de cáelo descendens.

hier ist leib fon himile nidarstiganter

non moriatur;

25 thaz só uüer fon themo selben ezze

e g o sum panis uiuus i Mt

qui de cíelo descendi.

Mr Le

nisterbe, ih bim ther lebento leib ther fon himile nidarsteig

Si quis manducauerit ex hoc pane

só uúer só izzit fon thesemo brote

uiu& in a&ernuni. & panis

leb& in euuidu. inti thaz brót

quem ego dabo, caro mea est Io

then fater. uuar uuar quidu ih íu 20 ther in mih gilobit ther hab& euuinaz lib

e g o sum panis uitae.

vt si quis ex ipso manducauerit Io lxviiij ¡

15 lirige gotes. giuuelih ther gihorta

a patre & didicit. uenit ad mé.

3 o thaz ih gibu thaz ist min fleisc

pro mundi uita. Litigabant ergo

bi mittiligartes lib. stritun tho

iudaei dicentes ad inuicem.

thie iudei untar zuisgen quedante

262

Apparat

[124] Lage IX, Bl. 3V Schreiberwechsel! Schreiber β bis einschließlich Zeile 6; hiernach Schreiber y Cap. LXXXII Siev. 82,11-1 ia Io 6,53-62

Caro enim] Io 6,56 Qui manducai] Io 6,57-63

1

theser] -r nachträglich vom Korrektor übergeschrieben

2

manducandum.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

5

sunes Inti trinket auf Rasur

7

dér] d- < th vom Korrektor durch Rasur

9

euuin] -n auf Rasur

10

aruueccu] -ccu vom Schreiber auf Rasur; uungisten Hs.

10

iungisten] uungisten Hs.

13

dér] d- < th- durch Korrektor auf Rasur

18

dér] d- < th- durch Korrektor auf Rasur

23

dér] d- < th- durch Korrektor auf Rasur

25

her] das -r nachträglich vom Korrektor zugefügt

28

althochdeutsche Textzeile auf Rasur

30

nach audire vom Korrektor 2 ein Fragezeichen eingeßgt

263

Text [124] quomodo potest hie nobis carnem suam

uuvo mag theser uns sin fleisc

dare ad manducandum.

geban ziezzanne

dixit ergo eis ihs., Amen, amen

tho quad in ther heilant. uúar uúar

dico uobis. nisi manducaueritis

quidu ih íu. nisi thaz ir ezz&

carnem filii hominis. & biberitis

5 fleisc mannes sunes Inti trinket

eius sanguinem non habebitis uitam In

sin bluot nihab& ir thanne lib in iu

I uobis; qui manducat meam carnem

dér thar izzit min fleisg

& bib& meum sanguinem

inti trinkit min bluot

habet uitam aetemam; & ego

habet euuin lib. inti ih 10 aruueccu inan in themo l'ungisten tage.

resuscitabo eum in nouissimo die Io lxx lili

*Mrc*«ii Mr clxxij Io lxvii χ

C a r o enim mea. uere est cibus.

I Mt

min fleisg uuarlicho ist muos

& sanguis meus uere est potus;

Mr

inti min bluot uuarlicho ist trang

Q u i manducat meam carnem. i & bibit meum sanguinem. in me man&. & ego in ilio;

dér thar izzit min fleisg inti trinkit min bluot 15 in mir uuonet inti ih in imo.

Sicut misit me uiuens pater.

soso mih santa lebanti fater

& ego uiuo propter patrem;

inti ih leben thuruh then fater

et qui manducat me.

inti dér thar mih izzit.

& ipse uiu& propter me;

inti her lebet thuruh mih

hie est panis qui de celo descendit. non sicut manducauerunt

20 thiz ist brot thaz fon himile nidarsteig nalles soso azzun

patres uestri manna. & mortui sunt;

hiuuara fatara manna inti sturbun.

qui manducat hune panem.

dér thar izzit thiz brot

uiuet in aeternum;

lebet zi euuidu

haec dixit in synagoga.

25 thisu quad her in samanungu

docens in caphamaum.

lerenti in caphamaum.

Multi ergo audientes

manege gihorente

ex discipulis eius. dixerunt.

fon sinen iungiron quadun

Durus est hic sermo.

hart ist thiz uuort

quis potest eum audire

30 uuer mag thaz gihoren

Sciens autem ihesus apud sem&ipsum.

uuizzanti heilant mit imo selbomo

quia murmurarent de hoc

thaz murmorotun fon thiu

264

Apparat

[125] Lage IX, Bl. 4 r Schreiber y Cap. LXXXII Siev. 82,11M2 Io 6,62-72

Spiritus] Io 6,64-68 Respondit ergo] Io 6,69-72

1

discipuli] discipulis Siev.

1

sine] -e < -a auf Rasur

2

scandalizat.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

3

gisehet] g- < Ansatz von s- ; das -e- der Endung < -a- korrigiert

4

ubi prius erat Hs.; nachtr. Verweiszeichen zur Umstellung ubi erat prius

4

úf stigantan] das -a- der Endung nachträglich < -e- vom Korrektor auf Rasur

4

her] -r nachträglich vom Korrektor

5

dár] d- < t + Ansatz von h vom Schreiber korrigiert

9

sume] -e < -a auf Rasur vom Korrektor

10

thiedar] -e- auf Rasur vom Korrektor

11

quad] -a- < -i- vom Schreiber korrigiert

12

quemen < ursprünglichem biquemen durch Rasur der Vorsilbe

13

althochdeutsche Zeile zur Gänze auf Rasur

15

uuidar auf Rasur über ursprünglich weiterreichendem Text

18

uuollet] -et auf Rasur;

20

ibimus.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

22

giloubtomes] -omes auf Rasur

faran] -n auf Rasur

26

ivuuih] -ν- auf Rasur

27

elegi.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2; ex uobis unus Hs., nachträglich Verweiszeichen zur Umstellung unus ex uobis durch Korrektor 2

31

erat als Nachtrag des Korrektors 2 über die Zeile geschrieben

31

selanti inan auf Rasur vom Schreiber; dahinter ausradiert Beginn der nächsten Zeile

265

Text

[125] discipuli eius. dixit eis;

sine iungoron quad in

hoc uos scandalizat.

thaz ist hiu asuuih.

Si ergo uideritis filium hominis

Voba ir gisehet then mannes sun úf stigantan thar her ér uuas

ascendentem ubi erat prius.

Io lxxij ο · · yiι

Ml

°CMr c'lxi

· · -r-

a p i n t u s est qui uiuificat.

caro non

io Mt Mr

5 geist ist the dar libfestigot fleisg nist biderbi iouuiht

P r o c l e s t quicquam.

Lc

Verba quae ego locutus sum uobis

uuort thiu ih sprah iu

10

spiritus & uita sunt.

geist inti lib sint.

Sed sunt quidam ex uobis.

ouh s u m e sint fon iu ι o thiedar nigiloubent inti quad

qui non credunt. & dicebat. propterea dixi uobis. quia

bidiu quad ih iu uuanta

n e m o potest uenire ad me.

neoman nimag quemen zi mir

nisi fuerit ei datum a patre meo.

niba imo uuerda gigeban fon m i n e m o I fater.

Io

E x hoc multi discipulorum eius

fon thanan manege sinero iungerono

abierunt retro. & iam

15 fuorun uuidar inti giu

non c u m ilio ambulabant.

nalles mit imo giengun

Dixit ergo ihesus ad duodecim;

quad der heilant ad duodecim

numquid & uos uultis abire?

enonu uuollet ir faran

Io Ixxiiij J^eSp0ncjjt e r g 0 s ¡ m o n p& r u S ;

|0 Mt

Ml clxvi

¿ΟΓη|ηε

Mr Lc

Le xciiij

uerba uitae aeternç habes.

uuort euuines libes habes

& nos credimus

inti uuir giloubtomes

& cognouimus. quia

inti uorstuontumes uuanta

tu es Christus filius dei.

thu bis crist gotes sun

Mr lxxxij

io

ac j

q u e m ibimus.

^

R e s p o n d i t eis ihesus.

antuurtenti simon p&rus 20 trohtin zi uuemo farames

25 antuurtenti in der heilant

nonne e g o uos duodecim

enonu ih ivuuih zuueliuj

elegi. & ex uobis unus

gicoos inti fon iu ein

diabolus est.

tiuual ist

dicebat autem iudam

quad uuarlicho iudam

simonis scariothis.

30 simonem scariothen

hic enim traditurus eum.

dér uuas selanti inan

c u m ess& unus de duodecim;

mitthiu uuas ein fon then zuueliuin

266

Apparat

[126] Lage IX, Bl. 4ν Schreiber y Cap. LXXXm Siev. 83,1 - 84,2 Lc 11,37-41 +Mc 7,1; Mt 15,1-3

Rogauit] Lc 11,37-41 Pharisei] Mc 7,1-2; Mt 15,1-6

2 2 3 3 4 5 10 13 14 15 17 17 19 21 22 22 23 23 24 24 26 27 27 28 29 29

-ud se auf Rasur vom Korrektor her] -r vom Korrektor über der Zeile nachgetragen ingieng] -ieng auf Rasur vom Korrektor gisaz] -z auf Rasur vom Korrektor ther] -r vom Korrektor über der Zeile nachgetragen ahtonti quedan] -i quedan auf Rasur vom Schreiber < hahtontintiqued; -an < -en korrigiert scuzzilun] -lun auf Rasur ther] -r Nachtrag des Korrektors giuuesso] giuueso Hs. fecit] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2 lat. elimosinam durch e und y über der Zeile > elemosynam durch Korrektor 2 ahd. elimosinam] -osina mit Nasalstrich auf Rasur vom Korrektor sume] -e auf Rasur vom Korrektor sume] -e auf Rasur vom Korrektor discipulis] von Korrektor 2 über der Zeile hinzugefügt eius hanton < hantun korrigiert ni] auf Rasur vom Korrektor hanton < hantun korrigiert ezzan] -an auf Rasur vom Korrektor sie] -ie auf Rasur vom Korrektor lera auf Rasur vom Schreiber ni uuasgent auf Rasur vom Schreiber; dahinter noch lieh uuasga lesbar seniorum.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2 -se brot auf Rasur vom Schreiber; unter dem -s- stand ein -bezzent < ezzant korrigiert her] -r Nachtrag des Korrektors

267

Text

[126] Ixxxiu

L C CXXXV

Mt ccxxxvi

Rogauit

autem ilium quidam

Le Mt

phariseus thaz her goumoti mit imo

& ingressus reeubuit.

inti ingieng inti gisaz bigonda ther phariseus innan imo

Phariseus autem coepit intra se

5 ahtonti queden

reputans dicere, quare non baptizatus esset

bihiu ni uuari thu githuuagan

ante prandium. & ait dominus

eer goumu. inti quad trohtin

ad illum. nunc uos pharisei

zi imo. nu ir pharisei

quod deforis est calicis.

thaz dar uzzana ist thes keliches 10 inti thero scuzzilun subret

& catini, mundatis. quod autem intus est uestrum.

thaz dar uuarlicho innan fu ist

plenum est rapina & iniquitate.

fol ist notnunfti inti unrehte.

Stulti nonne qui fecit

tumbe enonu ther teta

quod deforis est & i a m id

thaz diu- uzzana ist giuues.ro thaz 15 thaz dar innana ist teta

quod de intus fecit,

'*m*'i'i!ij v

'

Mr lxxi

bat inan sum

phariseus ut prander& apud se.

uerumtamen. quod super est.

thoh uuidoro thaz ubiri ist

Date elimosinam & ecce

gebet elimosinam inti senu

omnia munda sunt uobis.

elliu gisubritiu uuerdant iu

Pharisei & quidam de scribis. uenientes ab hierosolimis.

Mt Mr

pharisei inti sume fon then scribis 20 quemente ab hierusolimis

& cum uidissent quosdam

inti mittiuse gisahun sume

ex diseipulis communibus manibus

fon sinen iungoron mit unsubren hanton

id est non lotis manibus

thaz ist ni giuuasganen hanton

manducare panes uituperauerunt

ezzan brot lastrotun sie

dicentes. quare diseipuli tui

25 sus quedente. bi hiu thine iungoron

transgrediuntur traditionem.

ubar gangent lera

seniorum. non enim lauant

altero, ni uuasgent

manus suas, cum panem

ira henti mittiuse brot

manducant. ipse autem respondens ait illis;

ezzent. her uuarlicho 30 antuurtenti quad in

quare & uos transgredimini

bihiu ir ubar gangent

mandatum dei. propter

gotes bibot thuruh

268

Apparat

[127] Lage IX, Bl. 5 r Schreiber y Cap. LXXXIV Siev. 84,2-5 Mt 15,3-9; Mc 7,3-4.8

Pharsisei] Mt 15,6 + Mc 7,3-4.8 Hypochritç] Mt 15,7-11 + Mc 7,8

1

uestram.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

1

gisasznessi] -e- aus -i- korrigiert

4

sinemo] -e- auf Rasur vom Korrektor

11

gisaznessi] -znessi auf Rasur; -z- auf Rasur vom Korrektor, wohl & mandata geändert (& über der Zeile)

269

Text

[127] tradì tionem uestram.

iuuuar gisasznessi

Nam deus dixit, honora patrem

bidiu got quad eere thinan fater

& matrem. & qui maledixerit

inti muoter. inti dedar fluochot sinemo fater inti muoter dode arsterbe.

patri uel matri. morte moriatur. Uos autem dicitis.

5 ir giuuesso quedent

quicumque dixerit patri uel matri.

so uuer so quidit sinemo fater inti muoter

munus quodcumque est ex me

so uuelih geba so ist fon mir

tibi proderit. & non honorificabit

thir ist biderbi. inti ni eeret

patrem suum. aut matrem.

sinan fater inti muoter

& irritum fecistis mandatum dei.

ι o inti gemerrit tatun gotes bibot

propter traditionem uestram; M r lx x x

thuruh iuuvar gisaznessi

Pharisei enim .& omnes iudei.

M

nobe see ofto uuasgen iro henti

non manducant. tenentes

ni ezzent habente 15 gisaznessi altero

traditionem seniorum; & a foro, nisi baptizentur

inti fon strazu noba sih githuuahan

non comedunt. & alia multa

ni ezzant. inti andriu manigu

quae tradita sunt illis seruare.

thiu gigebanu sint in zi haltanne

baptismata calicum.

uuasgan kelicho 20 inti urceolo inti eruazzo

& urceorum. & aeramentorum

Mt

cliiij

Mr ixxi

thie pharisei inti alle iudei

nisi crebro lavent man us

& lectorum. & alia his similia

inti betteo. inti andriu gilichu then

faciunt multa.

tuont manigiu

irritum fecistis mandatum dei.

inti gimerrit tatun gotes bibot

propter traditionem uestram.

thuruh iuvuar gisaznessi

Hypochritç bene prophetauit

Mt

Mr

25 lichazera uuola uuizogota

de uobis eaesaias dicens.

fon íu esaias quedanti

populus hic labiis me honorât,

thiz fole mit leffuron eeret mih

cor autem eorum longe est a me

iro herza ist uerro fon mir

sine causa autem colunt me.

uzzan sacha bigangent mih

docentes doctrinas

30 lerente lerunga

mandata hominum;

inti manno bibot

relinquentes enim mandatum dei

forlazzente uuarlicho gotes bibot

270

Apparat

[128] Lage IX, Bl. 5V Schreiber y Cap. LXXXIV Siev. 84,5-9 Mc 7,8.17.22; Mt 15,10-19

Tunc] Mt 15,12-13 Sinite] Mt 15,14 E t cum]

1

Mt 15,15-20 + Mc 7,17.22

gisaznessi] -znessi auf Rasur; -z- auf Rasur vom Korrektor, wohl < -sz-; -e-< -i- korrigiert

7

unsubrit] -s- auf Rasur vom Schreiber

8

zuogangente] zuo- auf Rasur vom Korrektor

8

sine < sina korrigiert

10

audito verbo > hoc audito verbo durch Korrektor 2;

10

sunt] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

10

gihortemo] -ho- auf Rasur vom Korrektor; dazwischen radierter Text (h?)

10

bisuuichane < bisuuichana korrigiert

12

niflanzota] -ta auf Rasur vom Korrektor

13

himilisc] am Wortende wurde ein Buchstabe radiert (-h-j

15

cecus und ceco mit nachträglicher Caudierung des -e- durch Korrektor 2

16

cadunt] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor2

16

gruoba < gruobe korrigiert

20

inti ir birut] inti ir bi- auf Rasur vom Schreiber

21

estis.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

21

uorstantnessi < uorstantnissi korrigiert

24

secessu < secessum durch Rasur des -m

24

emittitur.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

29

ubile < ubila korrigiert

30

huor] -uor auf Rasur vom Korrektor

31

giuuiznessu < giuuiznissu korrigiert

Text

271

[128] tenetìs traditionem hominum.

habet manno gisaznessi

et conuocatis ad se turbis.

inti giladoten zi imo menigin

dixit eis. audite & intellegite.

quad in. gihoret inti uorstantent

non quod intrat in os coinquinat hominem, sed quod

Mt civ x

procedit ex ore. hoc

uzgengit fon themo munde

coinquinat hominem.

unsubrit man

T u n c accedentes discipuli eius. Mt

tho zuogangente sine iungoron

dixerunt ei. scis quia pharisei

quadun imo. uueis tu thaz the farisei

audito uerbo scandalizati sunt.

Mt elvi y

L,. l v i j

nalles thaz ingengit in mund 5 giunsubrit man. ouh thaz dar

ι o gihortemo uuorte sint bisuuichane

at ille respondens ait.

er tho antuurtenti quad

omnis plantatio quam non plantauit

eogilih flanzunga the dar niflanzota

pater meus celestis eradicabitur.

min fater himilisc. aruurzolot uuirdit

Sinite illos. caeci sunt duces cecorum. cecus autem si ceco ducatum prest&.

M t Le

15

inti mittiu ingen in huus

Mt clvij E t cum introiss& in domum a

fon dero menigi tho fragata inan petrus

turba interrogaba! eum p&rus;

arsage uns thesa ratissa

edissere nobis parabolani istam. at ille dixit; adhuc & uos

20

ni uorstantent ir al daz in mund

non intellegitis. omne quod in os

inget in uuamba uerit

intrat in uentrem uadit

inti in uzgang uuirdit gisentit

& in secessu emittitur. 25

thiu dar fram gangent fon themo munde fon themo herzen uzgangent

de corde exeunt.

inti thiu unsubrent man

& ea coinquinant hominem.

fon herzen uzgangent

De corde enim exeunt

ubile githanca. manslahti

cogitationes mala;, homicidia. adulteria. fornicationes.

er quad tho. inti ir birut noh uzan uorstantnessi

sine intellectu estis.

quae autem procedunt de ore

blinter oba blintemo leitidon forgibit beidae in gruoba uallent

ambo in foueam cadunt.

Mr lxxij

lazet sie. sie sint blinte inti blintero leitidon

30

uorligiri. huor

furta. falsa testimonia.

thiuba luggiu giuuiznessu

auaritia. nequitiae dolus.

girida balarati feichan

272

Apparat

[129] Lage IX, Bl. 6 r Schreiber y Cap. LXXXIV - LXXXV Siev. 84,9 - 85,4 Mc 7,22.26-27; Mt 15,20-28

E t inde] Mt 15,21-23 (+ Mc 7,26) Ipse autem] Mt 15,24-25 + Mc 7,27 Non est] Mt 15,26-28

2

ubarhuht] -r huht auf Rasur vom Korrektor

2

tumpnessi < tumpnissi; -n- auf Rasur aus angefangenem -r- (?)

4

hanton < hantun korrigiert

6 8

fines]

partes Siev.

cananea... genere auf Zeilenrasur vom Schreiber

12

ther heilant... antuurti auf Zeilenrasur vom Korrektor

13

giengun] gieng- auf Rasur vom Korrektor

13

sine < sina auf Rasur

15

sia < sie korrigiert

16

antuurtenti < antuurtanti durch übergeschriebenes e vom Korrektor

17

-scafon < scafun korrigiert

18

perierant > perierunt mit übergeschriebenem u vom Korrektor 2

22

uuerdan < uuerden korrigiert

23

guot] -u- auf Rasur

25

hunton < huntun korrigiert

27

brosmon < brosmun korrigiert

29

tho < thu korrigiert

30

din < thin vom Schreiber

32

ira < irò korrigiert

Text

273

[129]

Mt

in pudicitia. oculus malus,

uncusgida ubil ouga

blasphemia. superbia, stultitia.

bismarunga ubarhuht tumpnessi

hae sunt quae coinquinant hominem.

thisiu sint thiu dar unsubrent man

N o n lotis autem manibus manducare,

Ixxxv

non coinquinat hominem;

Mt clvii

E t inde surgens abiit in

νi Mr lxxij

fines

Mt Mr

tyri & sidonis. & ecce mulier cananea gentilis syrofenissa genere,

heidin syrophenissa cunne

clamauit dicens. miserere mei

reof quedenti. mihi mir i o trohtin sun dauides. min tohter

male a demonio uexatur.

ubilo fon themo tiuuale giuuegit ist

Ihesus autem non respondit ei uerbum;

ther heilant ni gab iru nihhein antuurti

& accedentes discipuli eius.

inti giengun tho sine iungoron

rogabant eum dicentes.

batun inan quedente

dimitte eam quia clamat post nos; Mt clviij

ν Lc ccxxvi

Mt Mr

15 uorlaz sia uuanta siu ruofit after uns

Ipse autem respondens ait.

Li-

nibin gisentit noba ziscafon

quae perierant domus israhel.

thiu dar uoruurdun israhelo huses

A t ilia uenit. & adorauit eum

siu quam tho inti betota inan 20 quedenti. trohtin hilf mir er quad tho laz eer

Q u i dixit, sine prius

thiu kind gisatotiu uuerdan

saturari filios. Mt clviiij V ¡ Mr lxxiij

her tho antuurtenti inti quad

non sum missus nisi ad oues.

dicens. domine adiuua me. Mt

thanan arstantanti fuor in thiu enti tyri & sidonis. inti senu tho uuib

domine fili dauid. filia mea

Mt

nalles mit ungiuuasganen hanton ezzan 5 ni unsubrit man

N o n est enim bonum sumere

Mt Mr

panem filiorum. & mittere canibus. at ilia dixit; &iam domine;

nist guot zi nemenna thero ckindo brot. inti zi uuerfenna 25 hunton. siu quad tho zisperi trohtin

nam & catelli edunt

uuanta uuelfa ezzant

de micis. quae cadunt

fon brosmon theo dar uallent

de mensa dominorum suorum.

fon discu irò herono

& tunc ait illi. o mulier. magna est fides tua. fiat

tho quad iru. uuib 30 mihil ist din giloubo. uuesa

tibi sicut uis. & sanata est

dir so du uuili. inti uuas tho giheilit

filia illius ex illa hora.

ira tohter fon dero ziti

274

Apparat

[130] Lage IX, BL 6ν Schreiber y Cap. LXXXVI - LXXXVü Siev. 86,1 - 87,2 Mc 7,31-37; Io 4,4-7

etiterum] Mc 7,31-36 Quanto] Mc 7,36-37 Bene] Mc7,37 Oportebat] Io 4,4-42

3 3 3 4 5 5 6 7 8 8 8 9 9 10 11 13 14 15 15/16 16 17 17 19 19 20 21 24 25 28 28 31 32

mitta < mitte vom Korrektor zehen auf Rasur vom Korrektor burgo] -go auf Rasur zi imo auf Rasur vom Schreiber eum] -m auf Rasur, die bis zum Zeilenschluß reicht inan] -an Nachtrag des Korrektors her] -r Nachtrag des Korrektors adpraehendens > appraehendens vom Korrektor 2 suntrigon < suntrigun korrigiert sine < sina korrigiert vor uingara ein ausradiertes f sinu < sina korrigiert ruorta] -uo- auf Rasur vom Schreiber celum] -e- vom Korrektor 2 caudiert inti] -ti auf Rasur vom Schreiber giofnotun] -un auf Rasur sineru] -u auf Rasur vom Korrektor precepit] pre- vom Korrektor 2 caudiert gibot... nisagatin auf Rasur vom Schreiber dicerent] hiernach Rasur precipiebat] pre- vom Korrektor 2 caudiert forbót] f- < u auf Rasur eo < aeo durch Rasur des -xammirabantur > admirabantur vom Korrektor 2 korrigiert toube < touba korrigiert stumme < stumma korrigiert sychar > sychan vom Korrektor 2 korrigiert predium] das -e- vom Korrektor 2 caudiert nach sie ausradiert super fontem dero uuegeuerti] dero uuege- auf Rasur vom Schreiber uuazzar] -zzar auf Rasur vom Korrektor trinkan] -an auf Rasur vom Korrektor

275

Text [130] Ixxxvi Mr lxxiiij

6 t iterum exiens de finibus tyri.

Mr

uenit per sidonem ad mare galilea;,

quam thuruh sidonem zemo seuue galilee

inter medios fines decapoleos.

untar mitta marca zehen burgo

& adducunt ei surdum & mutum.

tho brahtun zi imo touban inti stumman

& deprecabantur eum.

5 inti batun inan

ut inponat illi manum.

thaz her sina hant anan inan legitj

& adpraehendens eum de turba

er tho nam inan fon thero menigi

seorsum. misit digitos suos

suntrigon. santa sine uingara

in auriculas. & exspuens tetigit

in sinu orun. inti uz spiuuanti morta

linguam eius. & suspiciens in celum

suftota. inti quad imo

effeta. quod est adaperire.

effeta thaz ist intuo

& statim apertae sunt aures eius.

inti tho sliumo giofnotun sih sinu orun

& solutum est uinculum linguç eius.

inti zilosta sih gibenti sineru zungun 15 inti sprah rehto. gibot her

illis. ne cui dicerent. Q u a n t o autem eis precipiebat.

in tho thaz sie niheinagamo nisagatin Mt u

tanto magis plus praedicabant. & eo amplius ammirabantur dicentes;

Mr lxxvi

Mr Mt ν i Bene omnia fecit & surdos Mt civ fecit audire. & mutos loqui. I x x x v i j Oportebat autem eum transiré io Io xxxiij

χ

ι o sina zungun. scouuonti in himil

ingemuit. & ait illi.

& loquebatur recte. & precepit Mr lxx ν 11J Lcc

inti abur uz gangenti fon marcun tyri

so her iz mer forbót so sie iz mer predigotun inti eo so mer uuntorotun sus quedente 2ü alliu teta uuola inti toube teta horente inti stumme sprechente gilamf inan uaran

per samariam. uenit in ciuitatem

thuruh samariam. inti quam tho in burg

samariae quae dicitur sychar.

samariae thiu dar ist giquetan sychar

iuxta predium quod dedit iacob ioseph filio suo. erat ibi fons

25 nah uodile den dar gab iacob iosebe sinemo sune. uuas dar brunno

iacob. ihesus ergo fatigatus

iacobes. der heilant uuas giuueigit

ex itinere, sedebat sic

fon dero uuegeuerti saz so

super fontem. hora erat

oba themo brunnen. uuas tho zit

quasi sexta; uenit mulier

30 nah sehsta. quam tho uuib

de samaría haurire aquam;

fon samariu sceffen uuazzar

dicit ei ihesus. da mihi bibere;

tho quad iru der heilant gib mir trinkan

276

Apparat

[131] Lage IX, Bl. 7 r Schreiber y Cap. LXXXVII Siev. 87,2-5 Io 4,8-15

1

sine] -e auf Rasur vom Korrektor

1

giengun] -iengun auf Rasur vom Korrektor

3

nach mulier ausradiert illa

5

bist] -t Nachtrag

7

samaritana.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

9

antlingita ther heilant auf Rasur vom Korrektor

13

her] -r Nachtrag des Korrektors

14

uuazzar] -zzar auf Rasur vom Korrektor

15

domine ... habes auf Zeilenrasur vom Schreiber

15

hérro] -érro auf Rasur

15

thu] auf Rasur

17

uiuam.] Punkt >Fragezeichen durch Korrektor 2

17

uuazzar] -zzar auf Rasur vom Korrektor

20

puteum.] Punkt >Fragezeichen durch Korrektor 2

21

sine < sina korrigiert

21

fihu] -hu auf Rasur vom Korrektor

22

iru] auf Rasur vom Korrektor

23

bib& > bibit vom Korrektor 2 korrigiert; nach aqua ausradiert hac

23

uuazzare auf Rasur vom Korrektor; hiernach radierter Text

24

lateinische wie deutsche Textzeile auf Rasur vom Korrektor

25

uuazzare] -zzare auf Rasur vom Korrektor ( unter dem ersten -z- Spuren von -s-

27

uuazzar] -zzar auf Rasur vom Korrektor

28

uuazzares] -zzares auf Rasur vom Korrektor

31

hérro] auf Rasur vom Korrektor

31

uuazzar] -zzar auf Rasur vom Korrektor

32

ni queme] -i que- auf Rasur

277

Text [131] discipuli enim eius abierant

sine iungoron giengun

in ciuitatem. ut cibos emerent.

in burg thaz sie muos couftin

dicit ergo ei mulier.

tho quad imo uuib

ilia samaritana, quomodo tu iudeus cum sis.

thaz samaritani sga 5 uueo thu mitthiu iudeisg bist

bibere a me poscis.

trinkan fon mir bitis

quae sum mulier samaritana.

mitthiu bin uuib samaritanisg

Non enim coutuntur iudei

ni eban bruchent iudei

samaritanis; respondit ihesus

samaritanis. tho antlingita ther heilant

& dixit ei; si scires domini dei.

ι o inti quad iru. oba thu uuessis gotes geba

& quis est qui dicit tibi

inti uuer ist the dir quidit

da mihi bibere. tu forsitan

gib mir trinkan. thu odouuan

petisses ab eo. & dediss& tibi

batis fon imo. thaz her dir gabi

aquam uiuam; dicit ei mulier.

lebenti uuazzar tho quad imo thaz uuib

domine ñeque in quo haurias habes

15 hérro thu nu ni habes mit hiu scefes

& puteus altus est.

inti thiu fuzze teof ist

unde ergo habes aquam uiuam.

uuanan habes lebenti uuazar

numquid tu maior es

eno thu bistu mera

patre nostro iacob. qui dedit

unsaremo fater iacobe the dar gab

nobis puteum. & ipse ex eo bibit.

20 uns den phuzi. her tranc fon imo

& filij eius. & pecora eius;

inti sine suni. inti sin fihu

respondit ihesus & dixit ei,

tho antuurtanti der heilant in quad iru

omnis qui bib& ex aqua

giuuelih de dar trinkit fon uuazzare

hac siti& iterum;

thesemo thurstit inan abur

qui autem biberit ex aqua,

25 dedar trinkit fon thesemo uuazzare

quam ego dabo ei. non siti&

thaz ih gibu. nithurstit

in aeternum. sed aqua quam ego

zi euuidu. ouh uuazzar thaz ih

dabo ei. fi& in eo fons aquae

imo gibu ist in imo brunno uuazzares

salientis in uitam aeternam. dicit ad eum mulier.

uf spranganti in euuin lib 30 tho quad zi imo thaz uuib

Domine da mihi hanc aquam

hérro gib mir thaz uuazzar

ut non sitiam. ñeque ueniam

thaz mih ni thurste noh ni queme

278

Apparat

[132] Lage IX, Bl. 7V Schreiber y Cap. LXXXVII Siev. 87,5-7 Io 4,15-27

1

hera scephen auf Rasur vom Korrektor

2

nach ueni von Korrektor 2 ergänzt hue und entsprechend nach quim ergänzt hara

9

Domine uideo durch übergeschriebenes ut von Korrektor 2 > Domine ut uideo korrigiert

9

hérro auf Rasur vom Korrektor

9

gisihu] -hu auf Rasur vom Korrektor

9

uuizago < uuizogo korrigiert

13

zibetonne] vor -t- ein weiteres t ausradiert

14

nach crede ausradiert mihi

15

danne < danna durch Rasur des -a vom Korrektor

18

betot] vor -t- ein weiteres t ausradiert

22

betera < betere durch Rasur des -e vom Korrektor

24

suliche < sulicha durch Rasur des -a vom Korrektor

26

in spiritu ... adorare auf Zeilenrasur vom Schreiber

27

nach mulier ausradiert scia quia messias

28

nach uenit ausradiert qui ihs

29

ther] -r als Nachtrag des Korrektors über das -e- geschrieben

31

nach sum ausradiert qui loquor..

32

ther] -r als Nachtrag des Korrektors über das -e- geschrieben

32

dir < thir durch Rasur des th- vom Schreiber

279

Text

[132] hue haurire. Dicit ei ihesus.

hera scephen tho quad iru der heilant

uade uoca uirum tuum & ueni

uar inti halo thinan gomman inti q u i m

respondit mulier.& dixit.

antuurtanti daz uuib inti quad

non habeo uirum. Dicit ei ihesus.

ni habu g o m m a n . tho quad iru der heilant

bene dixisti. quia non habeo uirum.

5 uuola quadi thaz thu ni habes g o m m a n

quinqué e n i m uiros habuisti.

thu habetos finf g o m m a n

& nunc quern habes non est tuus uir.

inti den thu nu habes nist din gomman

hoc uere dixisti; dicit ei mulier.

thaz quadi du uuar. tho quad i m o daz uuib

Domine uideo quia proph&a es tu; patres nostri in monte hoc adorauerunt. & uos dicitis

hérro ih gisihu daz thu uuizago bist ι () unsara fatera in thesemo berge betotun. inti ir quedent

quia in hierusolimis est locus.

uuanta in hierusalem ist stat

ubi adorare oport&.

dar gilimphit zibetonne

dicit ei ihesus. mulier crede

tho quad iru der heilant. uuib giloubi

mihi, quia ueni& hora quando

15 mir. uuanta quimit zit danne

neque in monte hoc. neque

noh in thesemo berge noh

in hierosolimis adorabitis patrem.

in hierusolimis betot ir fater

uos adoratis quod nescitis.

ir betot daz ir niuuizzunt

N o s adoramus quod scimus.

uuir betomes daz uuir uizzumes

quia salus ex iudeis est. sed uenit

20 uuanta heili fon iudeis ist. ouh quimit

hora & nunc est quando ueri

zit inti nu ist. danna thie uuaron

adoratores adorabunt patrem.

betera betont den fater

in spiritu & ueritate. Nam & pater

in geiste inti in uuare. uuanta der fater

tales quaerit. qui adorent eum. spiritus est deus. & eos qui adorant eum.

suliche suochit de dar beton inan 25 geist. ist got inti thedar inan betont

in spiritu & ueritate oport& adorare;

in geiste inti uuare gilimfit zibetonne

Dicit ei mulier,

tho quad imo daz uuib.

scio quia messias uenit.

ih uueiz uuanta messias quimit

qui dicitur Christus; c u m ergo uenerit.

ther giquetan ist crist. thanna her quimit

ille nobis adnuntiabit omnia;

30 her gisage uns alliu.

Dicit ei ihesus; ego sum

tho quad iru der heilant. ih bin

qui loquor tecum; & continuo

ther sprichu mit dir. inti sliumo

280

Apparat

[133] Lage IX, Bl. 8 r Schreiber y Cap. LXXXVII Siev. 87,7-8 Io 4,27-36

1

sine < sina durch Rasur des -a vom Korrektor

2

uuntrotun] das dritte -u- auf Rasur vom Korrektor

5

uorliez] -ie- auf Rasur

5

ira < iru korrigiert

5

uuazzarfaz] -zzar- auf Rasur vom Korrektor

7

mannon < mannun korrigiert

9

mihi als Nachtrag mit Verweiszeichen zwischen dixit und omnia über die Zeile geschrieben

9

ther] -r als Nachtrag des Korrektors über das -e- geschrieben

10

Christus.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

11

giengun] gien- auf Rasur vom Korrektor

14

sine < sina durch Rasur des -a vom Korrektor

15

her] unter dem h- ein Punkt (Tilgung ?)

16

ziezzenna] -enna auf Rasur

18

thie] das -i- zwischen -h- und -e- übergeschrieben vom Korrektor

20

manducare.] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

22

ther] -r Nachtrag des Korrektors über der Zeile

25

uior auf Rasur vom Schreiber

26

uenit] Punkt > Fragezeichen durch Korrektor 2

26

iu auf Rasur vom Schreiber

27

heuet < hebet korrigiert

28

uuizusint auf Rasur vom Schreiber (?)

30

mieta] -ieta auf Rasur

30

intfahit] -hit auf Rasur vom Schreiber

32

sait < sahit korrigiert durch Rasur

Text [133] uenerunt discipuli eius.

quamun tho sine iungoron

& mirabantur quare c u m muliere

inti uuntrotun bihiu her mit uuibe

loquebatur. n e m o tamen dixit,

sprachi. neman niquad thoh

quid quaeris. aut quid loqueris

uuaz suochis odo uuaz sprichis

c u m ea; reliquit ergo hydriam suam.

5 mit iru. uorliez tho ira uuazzarfaz

mulier. & abiit in ciuitatem.

daz uuib. inti fuor in burg

& dicit illis hominibus;

inti sagata then mannon

uenite & uidete hominem,

quemet inti gisehet then man

qui dixit mihi omnia quaecumque feci;

ther mir quad alliu so uuelichu so ih

numquid ipse est christus;

io eno nist hercrist?

exierunt de ciuitate.

tho giengun sie uz fon dero burgi

& ueniebant ad eum.

inti quamun zi imo

Interea rogabant e u m

untar diu batun inan

discipuli dicentes; rabbi,

sine iungoron sus quedente. meister

manduca; ille autem dixit eis;

15 iz. her quad in tho

ego cibum habeo manducare

ih nuios haben ziezzenna

q u e m uos non scitis; dicebant

thaz ir niuuizzunt. tho quadun

ergo discipuli ad inuicem;

thie iungoron untar in zuuisgen.

Numquid aliquis attulit ei

eno nibrahta imo uuer

manducare; dicit eis ihesus;

20 zi ezzanna. tho quad in der heilant

meus cibus est ut faciam

min muos ist thaz ih uuirche

uoluntatem eius qui misit me.

thes uuillon ther mih santa

ut perficiam opus eius;

thaz ih thuruh freme sin uuerc

N o n n e uos dicitis. quod adhuc

eno niquedet ir. thaz nohnu

quattuor menses sunt.

25 uior manoda sint

& messis uenit. ecce dico uobis.

inti arn quimit. ih quidu fu

Leuate oculos uestros. & uidete

heuet úf iuuariu ougun inti sehet

regiones, quia albae sunt

thiu hint, bidiu siu uuizu sint

iam ad messem; & qui metit.

iu zi arni, inti thedar arnot

mercedem accipit. & congregai

30 mieta intfahit inti samonot

fructum in uitam aeternam;

fruht in euuin lib

ut & qui seminat simul gaudeat

thaz der the sait saman giueha

282

Apparat

[134] Lage IX, Bl. 8V Schreiber y Cap. LXXXVII Siev. 87,8 - 88,1 Io 4,36-42; Io 5,1-4

Post] Io 5,1-10

2

ander < andar korrigiert

3 3 6

ther] -r vom Korrektor übergeschrieben (zweimal) sait < sahit durch Rasur korrigiert laborem] labores Siev.

6

ingiengunt] -gien- auf Rasur vom Korrektor

15

michilo < michilu korrigiert

20 20

uere hic nachträglich > hic uere mit Verweiszeichen umgestellt uuare < uuara korrigiert

20

theser] -er auf Rasur vom Korrektor

23 f. 24 24

lateinischer Text vom Korrektor 2 wie folgt geändert: hierusolimam; est autem hierosolimis super probatica nach qug der Anfang des folgenden Wortes ausradiert (cognom) scáfuuiuuari] -uuiuu- auf Rasur

25 25 28

ginennit < ginemnit durch Rasur ebreiscon < ebreiscun korrigiert mihil] am Wortende wurde ein Buchstabe radiert (-il-)

28

seochoro < seohhoro korrigiert

29

durrero] -er- auf Rasur vom Korrektor

30 30

uuazzeres] -az- auf Rasur (?) giruornessi < giruomissi korrigiert Am unteren Rand der althochdeutschen Textspalte die Lagennummer viiij

283

Text

[134] & qui metit. in hoc e n i m est

inti the d a r arnot. in thiu ist

u e r b u m u e r u m . q u i a alius est

uúar uuort. uuanta a n d e r ist

qui s e m i n a t . & a l i u s est qui metit.

ther sait, inti ander ist ther a m o t ih santa iuuuih ziarnonne thaz ir

e g o m i s i u o s metere q u o d uos

5 ni arbeitotut. andre arbeitotun

non l a b o r a s t i s . alii laborauerunt. & u o s in l a b o r e m e o r u m introistis;

inti ir in irò arbeit ingiengunt

e x ciuitate autem illa multi

fon d e r o burgi m a n e g e

crediderunt in e u m s a m a r i t a n o a i m

giloubtun in inan thero s a m a r i t a n o r u m

propter u e r b u m mulieris.

thuruh uuort thes u u i b e s

t e s t i m o n i u m perhibentis.

ι o giuuizscaf imo sagantes

q u i a dixit mihi o m n i a q u í e c u m q u e

uuanta q u a d m i r alliu thiu ih

f e c i ; C u m uenissent e r g o ad illuni

teta, tho sie zi i m o q u a m u n

samaritani, rogauerunt e u m

the samaritani batun inan thaz her dar uuonati. inti uuonata d á r

ut ibi m a n e r & ; & m a n s i t ibi

15 z u u e n a taga. inti m i c h i l o meniginon

duos dies; & multo pluies, crediderunt propter s e r m o n e n ! eius.

giloubtun thuruh sin uuort

& mulieri dicebant. q u i a i a m

inti themo uuibe q u a d u n . bidiu uuir iu

non propter t u a m l o q u e l a m c r e d i m u s .

nalles thuruh d i n a s p r a c h a g i l o u b e m e s

ipsi e n i m a u d i u i m u s & s c i m u s .

uuir selbon g i h o r t o m e s inti u u i z z u m e s 20 uuanta zi uuare theser ist heilant

q u i a uere hic est saluator mundi; Ixxxvïii Io x x x v i i i j

i

M t lxx Mr X X L e xxxvii

I mittilgartes P o s t h a e c erat d i e s f e s t u s

lo Mt

after thiu uuas itmali tag

i u d e o r u m . & a s c e n d i t ihesus

Mr u

iudeono. inti arsteig der heilant

h i e r u s o l i m i s ; est hierosolimis

zi hierusalem. ist in h i e r u s a l e m

probatica piscina quç

s c á f u u i u u a r i ther

c o g n o m i n a t u r hebraice

25 ginennit ist in ebreiscon

b e t h s a i d a . q u i n q u é porticus

bethsaida. uinf phorzicha

h a b e n s ; in his iacebat

habenti. in then lag

multitudo m a g n a languentium

mihil. m e n i g i s e o c h o r o

cecorum. claudorum. aridorum. exspectantium aque motum;

blintero halzaro inti durrero 30

beitontero u u a z z e r e s g i r u o r n e s s i

angelus autem domini secundum

g o t e s engil after

tempus descendebat

ziti nidar steig

284

Apparat

[135] Lage X, Bl. l r Schreiber y Cap. LXXXVin Siev. 88,1-4 Io 5,4-12

Respondit] Io 5,11-23

1

Inti... uuazzar auf Rasur vom Korrektor

2

der auf Rasur vom Korrektor

2

ingisteig] -i- auf Rasur

3

aquae] es folgt eine Rasur

3

after] im Wortinnern wurde nach -f ein Buchstabe radiert (-t- ?)

3

uuazzares < uuasseres auf Rasur

4

vor uon ein s ausradiert

4

so auf Rasur vom Schreiber

4

uuelichero] -o scheint nicht ursprünglich zu sein; vor uu- ein Buchstabe getilgt

7

ahto] -o auf Rasur

11

manego < manege korrigiert

12

uuesan] -an auf Rasur vom Korrektor

13

ther] -τ Nachtrag des Korrektors

15

mittiu ... uuirdit auf Zeilenrasur vom Schreiber

16

sente] -e auf Rasur vom Korrektor

17

danne] -e auf Rasur vom Korrektor

19

nach surge ausradiert tolle

19

nach arstant ausradiert inti nim

22

suum Nachtrag vom Korrektor über der Zeile

22

gieng] gie- auf Rasur vom Korrektor

23

sambaztag] -aztag auf Rasur vom Korrektor

25

sambaztag < sambastag korrigiert

27

antuurtita] -tita auf Rasur vom Schreiber

Text [135] in piscinam. & mouebat aquam;

in den uuiuuari. Inti riorta thaz uuazzar

qui ergo primus descendiss&

der dar erist ingisteig

post motum aquae,

after giruomisse thes uuazzercs

san us fiebat a quocumque

heil uuas uon so uuelichero

languore tenebatur.

s suhti uuas bihabet

erat autem quidam homo ibi.

uuas sum man dar

tri ginta oc to annos habens

drizog inti ahto far habenti

in infirmitate sua. hunc

in sinero unmahti. then

cum uidiss& ihesus iacentem.

mittiu der heilant gisah ligentan

& cognouiss&. quia iam

10 inti uorstuont. bidiu her iu

multum tempus hab&.

manego ziti habeta

dicit ei. uis sanus fieri?

quad imo. uuil thu heil uuesan.

Respondit ei languidus.

tho antuurtita imo ther seocho

Domine, hominem non habeo.

trohtin. nihaben man

ut cum turbata fuerit aqua,

15 mittiu daz uuazzer giruorit uuirdit

mittat me in piscinam;

der mih sente in den uuiuuari

dum uenio enim ego.

mittiu danne ih quimu

alius ante me descendit;

ander eer mir nidar stigit

dicit ei ihesus; surge,

tho quad imo der heilant. arstant

tolle grabattum tuum & ambula.

20 inti nim thin dragabetti inti gang

& statim sanus factus est homo.

inti sliumo heil gidan uuard der man

& sustulit grabattum suum & ambulabat

inti nam sin dragabetti inti gieng.

erat autem sabbatum in ilio die.

uuas sambaztag in themo tage

dicebant iudei illi qui sanus

tho quadun iudei imo der dar heil 25 uuard. sambaztag ist nist arloubit

fuerat; sabbatum est. non lic& tibi tollere grabattum tuum; io xxxviiij x

Respondit eis; qui me fecit sanum. ille mihi dixit. tolle grabattum tuum & ambula; interrogauerunt ergo eum.

dir zinemmenna thin dragabetti ιo

tho antuurtita in; der dar mih teta heilan. der quad mir nim thin dragabetti inti gang 30 tho fragutun sie inan

quis est ille homo qui dicit tibi,

uuer ist der man der dii; quad

tolle grabbattum tuum & ambula?

nim thin dragabetti inti gang

285

286

Apparat

[136] Lage X, Bl. l v Schreiber y Cap. LXXXVin Siev. 88,4-7 Io 5,13-19

3

nach declinauit Rasur an turba

3 9 10

áruuor] -uor auf Rasur vom Korrektor

14

áhtitun] am Wortbeginn wurden zwei Buchstaben radiert

15 21 24

sambaztag < sambaztaga durch Rasur ziarslahanne] -hanne auf Rasur vom Korrektor ebanlichan] das zweite -a- auf Rasur vom Korrektor

25

giuuesso] das zweite -s- über o

28 30 32

tuon iouuiht] -η ίο- auf Rasur vom Korrektor ( ?)

uuirseren] -eren auf Rasur vom Schreiber gieng] -ieng auf Rasur vom Korrektor

tuontan] -ontan auf Rasur vom Korrektor faci& vom Korrektor 2 > facit korrigiert durch Tilgung des -& und übergeschriebenes t

Text [136] is autem qui sanus fuerat

derthe dar heil uuas

effectus. nesciebat quis ess&.

gidan niuuesta uuer iz uuas

ihesus enim declinauit.

tho der heilant áruuor

a turba constituía in loco; postea inuenit eum

uon menigi gisazzero in steti 5 aftter thiu uant inan

ihesus in templo. & dixit

der heilant in templo inti quad

illi. ecce sanus factus es.

imo. senu heil gidan bist

iam noli peccare.

iu nicuri sunteon

ne detenus tibi aliquid

daz dir sihuuaz uuirseren

contingat; Abiit ille homo

10 nigibure. gieng der man

& nuntiauit iudeis.

inti sagata den iudeon

quia ihesus ess&. qui fecit

daz der heilant uuas der dar teta

eum san urn; propterea

inan heilan. bidiu

persequebantur iudei ihesum.

áhtitun iudei then heilant

quia haec faciebat in sabbato;

15 uuanta thisiu teta in sambaztag

Ihesus autem respondit eis;

tho antuurtita in der heilant

pater meus usque modo

min fater inzin nu

operatur & ego operor;

uuirkit inti ih uuirku

propterea ergo magi s quaerebant eum iudei

bidiu uuarlicho méer 20 suohtun inan iudei

interficere. quia non solum

ziarslahanne. uuanta eccorodo

soluebat sabbatum. sed &iam

nizilosta sambaztag

ouh

patrem suum dicebat deum.

sinan fater quad got

aequalem se faciens deo.

ebanlichan sih tuanti gote

Respondit itaque ihesus.

25 tho antuurtanti giuuesso der heilant

& dixit eis. Amen amen

inti quad in.uuar

dico uobis. non potest

quidu ih iu.ni mág

fxlius a se facere quicquam.

der sun uon imo selbomo tuon iouuiht

nisi quod uiderit patrem

nibi daz her gisihit den fater

facientem; quaecumque enim

30 tuontan

so uuelichu

ille fecerit. haec & filius

so her tuot. thiu der sun

similiter faci&.

sama tuot

288

Apparat

[137] Lage X, B1.2r Schreiber y Cap. LXXXVin Siev. 88,7-8 Io 5,20-26

Qui] Io 5,23 Amen] Io 5,24-30

6 8

der fater] der f- auf Rasur vom Schreiber thie auf Rasur vom Korrektor

11

gab] -ab auf Rasur vom Korrektor

16

inan gedrängt auf Rasur vom Korrektor

20

qui misit me von Korrektor 2 durch Umstellungszeichen zu qui me misit

21

in tuom auf Rasur vom Korrektor

22

transi& > transit vom Korrektor 2 durch Tilgung des -& und

geändert

übergeschriebenes t 26

thanne < thanna korrigiert

26

thie] -ie auf Rasur

27

auf dei folgt ausradiert & qui audierint

28

thie sia auf Rasur vom Korrektor

30

nach semetipso ausradiert sie

32

haben] habet Siev.

Text

289

[137] pater enim diligit filium.

der fater minnot den sun

& omnia demon strat ei

inti alliu gizeinit imo

quae ipse facit. & maiora

thiu her tuot. inti meron

his demonstrabit ei opera.

then gizeinit imo uuerc

ut uos miremini;

5

thaz ir uuntorot

sicut enim pater suscitât

soso der fater uuecchit

mortuos & uiuificat.

tote inti libfestigot

sic & filius quos uult

so der sun thie her uuili

uiuificat; Neque enim pater

libfestigot. noh der fater 10 tuomit einigan

iudicat quemquam. sed iudicium o m n e dedit

ouh alian then tuom gab

filio, ut o m n e s honorificent

themo sune thaz alie eren

filium. sicut honorificant

then sun. so sie erent

patrem; Q u i non honorificat filium. non honorificat

I» Mt Mr Lc

then fater., der ni eret 15

patrem qui misit ilium. A m e n amen dico uobis.

then sun. ni eret then fater der inan santa

i

uuar uuar quidu ih iu

quia qui uerbum m e u m

bidiu der min uuort

audit & credit ei

horit inti gloubit imo

qui misit me. hab& uitam

20

der mih santa, habet lib

aetemam. & in iudicium

euuin. inti in tuom

non uenit. sed transi&

nicumit. ouh uerit

a morte in uitam;

uon tode in lib

Amen amen dico uobis. quia uenit hora & nunc est.

uuar uuar quidu ih iu 25

bidiu cumit zit inti nu ist

quando mortui audient

thanne thie toton horent

uocem filij dei.

stemma gotes sunes

& qui audierint uiuent.

inti thie sia gihorent lebent.

Sicut enim pater hab&

soso der fater habet

uitam in semetipso.'

30

lib in imo selbomo

sic dedit & filio uitam

so gab her themo sune lib

habere in sem&ipso.

haben in imo selbomo

290

Apparat

[138] Lage X, Bl. 2V Schreiber y Cap. LXXXVm Siev. 888-12 Io 5,27-36

Si ergo] Io 5,31-37

2

tuon] -o- auf Rasur

3

nach est radiert Nolite

3

nach ist ausradiert nicuret

4

nach hoc ausradiert quia

4

am Rand vor dem lateinischen Text ein großes R mit Schrägstrich durch das rechte Bein

5

deru] -u auf Rasur

6

thie] -ie auf Rasur vom Korrektor

6

grebiron < grebirun korrigiert

10

thie] -ie auf Rasur vom Korrektor

13

tuoniouuiht] -on ίο- auf Rasur vom Korrektor

16

sagen < sagù vom Korrektor

20

nach quia ausradiert uerum est

28

heile] -e auf Rasur vom Korrektor

28

nach sit ausradiert her

29

lioht brinnenti] -ioht brinnenti auf Rasur vom Schreiber

31

liohte] -io- auf Rasur

32

haben < habu korrigiert

291

Text

[138] & potestatem dedit ei

inti giuualt gab imo

& iudicium facere. quia

tuoni tuon. uuanta

filius hominis est;

her mannes sun ist nicuret daz uuntron

Nolite mirari hoc.

5 uuanta quam zit in deru

quia uenit hora in qua omnes qui in monumentis

alle thie in grebiron

sunt audient uocem eius

sint horent sina stemma

& prodedent. qui bona

inti fram gangent. thedar guot

fecerunt in resurrectionem

tatun in urresti íü libes, thie dar ubilo

uitç. qui uero mala egerunt in resurrectionem

tatun in urresti

iudicii. Non possum ego

monies, ni mag ih

a m e ipso facere quicquam.

uon mir selbomo tuon iouuiht

sicut audio iudico

soso ih horiu tuomiu 15 inti min tuom reht ist

& iudicium meum iustum est. Io xiiii χ

S i ergo testimonium perhibeo , . . de me. testimonium meum non est uerum. alius est qui testimonium perhib& de me. & scio quia uerum est testimonium quod perhib& de me. uos misistis ad iohannem & testimonium perhibuit ueritati. ego autem non ab homine testimonium accipio. sed haec dico ut uos salui sitis. ille erat lucerna ardens & lucens. uos autem uoluistis exultare ad horam in luce eius. ego autem habeo testimonium

io

oba ih giuuizscaf sagen uon mir. min giuuizscaf nist uuar. ander ist der dar giuuizscaf saget 20 uon mir. inti uueiz bidiu uuar ist giuuizscaf daz her saget uon mir ir santunt zi iohanne inti her giuuizscaf sagata 25 uuare. ih nalles uon manne giuuizscaf infahu. ouh ih quidu thisiu daz ir heile sit. her uuas lioht brinnenti 30 inti liuhtanti. ir uuoltut gifehan zi ziti in sinemo liohte. ih haben giuuizscaf

292

Apparat

[139] Lage X, Bl. 3 r Schreiber y Cap. LXXXVin Siev. 88,12-13 Io 5,36-44

E t ñeque] Io 5,37-47

3

thiu thuruh tuo auf Rasur vom Schreiber

5

sagent < sagant korrigiert

11

aucsiuni mit Sievers; acsiuni Hs.; -siuni auf Rasur

14

santa] -a auf Rasur

16

nach iuuih ausradiert in den

19

sagent < sagant korrigiert

19

uuollent] -e- auf Rasur

20

coman < cuman korrigiert

21

perahtnessi < perahtnissi korrigiert

22

mannon < mannun korrigiert

27

accipitis < accipistis durch Rasur korrigiert

27

infahent] inf- auf Rasur

31

diurida] di- auf Rasur vom Korrektor

293

Text

[139] maius iohanne. Opera enim

merun iohanne. thiu uuerc

quae dedit mihi pater

thiu mir gab der fater

ut perflciam ea;

daz ih thiu thuruh tuo thiu selbon uuerc thiu ih tuon

ipsa opera quae ego facio

5 giuuizscaf sagent uon mir

testimonium perhibent de me. quia pater m e misit

uuanta der fater mih santa

& qui misit m e pater ipse

inti der mih santa fater her giuuizscaf sagata uon mir

testimonium perhibuit de me.

Io xliiij r, ¡j¡

E t ñeque uocem eius

lo y

Mt

1 C CX"î·! VU1J u m q 1u a m audistis neque

Le

inti noh sina stemma ι o eo in altere gihortut noh sina awesiuni gisahut

speciem eius uidistis E t uerbum eius non habetis

lu

inti sin uuort nihabet

in uobis manens. quia q u e m

in iu uuonanti. bidiu den

misit ille huic uos non creditis.

her santa themo ir nigiloubet

Scrutamini scripturas

15 scrutot giscrip

quia uos putatis

bidiu uuanet iuuih

in ipsis uitam aeternam habere.

in denselbon euuin lib haben,

& illae sunt quae testimonium

inti thiu sint thiudar giuuizscaf sagent uon mir. inti ni uuollent

perhibent de me. & non uultis uenire ad m e ut uitam

20 coman zi mir. daz ir lib habet, perahtnessi

habeatis. claritatem a b hominibus non accipio

uon mannon ni infahu

sed cognoui uos.

oh ih uórstuont iuuih

quia dilectionem dei

uuanta ir gotes minna

non habetis in uobis

25 nihabet in fu

e g o ueni in nomine patris mei

ili quam in nammen mines fater

& non accipitis me.

inti ir ni infahent mih

Si alius uenerit in nomine suo

oba ander cumit in sinemo nammen

ilium accipietis;

then infahet

q u o m o d o potestis uos

30

uuomugutir

credere qui gloriam

gilouben thiedar diurida

ab inuicem accipitis

untar zuuisgen infahet

294

Apparat

[140] Lage X, Bl. 3V Schreiber y Cap. LXXXVIII - LXXXIX Siev. 88,13 - 89,2 Io 5,44-47; Mt 15,32-36 + Mt 16,4 + Mc 8,1

Et relictis]

Mt 15,32-38 + Mt 16,4 + Mc 8,1.9

1

diurida] diu- auf Rasur vom Korrektor

2 10 10

gote ist] auf Rasur vom Korrektor sinen] -e- auf Rasur vom Korrektor buohstabon < buohstabun korrigiert

12

uuorton < uuortun korrigiert

13 13 15

zwischen relictis und illis Rasur tagon < tagun korrigiert sinen < sinan korrigiert

19

nihabent] -nt auf Rasur ezzen] das zweite -e- auf Rasur vom Korrektor

19 21 22

nach deficiant ausradiert inuia

23

thie] -ie auf Rasur vom Korrektor uuanan] das zweite -a- auf Rasur vom Korrektor

23 24

nach ei ausradiert discipuli

25

uuostinnu < uuostinu mit übergeschriebenem zweitem η korrigiert satomes < satumes korrigiert

26

nach ihesus ausradiert quot panes (?)

30 31

gibót] am Wortende wurde ein Buchstabe radiert discumber&] discumberent Siev.

295

Text

[140] & gloriam quae a solo

inti d i u r i d a thiu u o n e i n e m o

est deo. non quaeritis

g o t e ist n i s u o c h e t .

Nolite putare quia e g o

n i c u r e t u u a n e n t h a z ih r u o g e iuuih m i t t e m o f a t e r

accusaturus s i m uos apud patrem. 5

est qui accusat uos. nioyses in q u o uos speratis;

i n d e n ir g i t r u u u e t

Si enim creder&is moysi

o b a ir g i l o u b t i t m o y s i

c r e d e r & i s forsitan & mihi

odouuan giloubtit m i r

d e m e a u t e m ille s c r i p s i t .

uon m i r screib her ιo

S i a u t e m i l l i u s litteris

minen uuorton giloubet

m e i s uerbis credetis E t relictis illis in illis diebus

inti u o r l a z a n e n d e n in d e n t a g o n

Mt Mr

a b u r mittiu m a n a g m e n i g i

iterum c u m multa turba e s s & . c o n u o c a t i s discipulis suis

o b a ir s i n e n b u o h s t a b o n nigiloubet uuo

non creditis q u o m o d o Ixxxviíij Mt clx νi Mr Lxxvi

ist d e r iuuih r u o g i t m o y s e s

is

uuas. gihaloten sinen iungoron

dixit. M i s e r e o r turbae

quad, miltiu dero m e n i g i

quia e c c e triduo ¡am

b i d i u iu dri t a g a

perseuerant m e c u m

thuruh u u o n e n t m i t m i r inti n i h a b e n t . u u a z e z z e n

& non habent quod manducent & dimittere eos ieiunos

20

inti u o r l a z e n s i e f a s t a n t e

nolo ne deficiant

ni uuil d a z s i e n i z i g a n g e n

i n uia; & d i c u n t e i

in u u e g e . t h o q u a d u n i m o

discipuli. unde e r g o nobis

thie iungoron. uuanan uns

in d e s e r t o p a n e s tantos

sint in u u o s t i n n u s o m a n i g u b r o t

ut s a t u r e m u s t u r b a m t a n t a m .

25

d a z uuir s a t o m e s s o m i c h i l a m e n i g i

& ait illis ihesus.

t h o q u a d in d e r h e i l a n t

quot panes habetis

u u v o m a n i g u b r o t h a b e t ir

a t illi d i x e r u n t s e p t e m

sie quadun tho sibinu inti f o h e u i s g a

& paucos pisciculos. & praecepit turbae

30

inti g i b ó t h e r d e r u m e n i g i

ut d i s c u m b e r & s u p e r terrain

d a z siu g i s a z i o b a r e r d u

& accipiens septem panes

inti f a h a n t i s i b u n b r o t

296

Apparat

[141] Lage X, Bl. 4 r Schreiber y Cap. LXXXIX Siev. 89,2-5 Mt 15,36-38; Mt 16,5-9 + Mc 8,9-10. 14-17

Et statim] Mt 16,5 + Mc 8,10.14 Et praecipiebat] Mt 16,6 + Mc 8,15 At illi] Mt 16,7-9. 11-12+ Mc 8,16-20

2

sinen] -e- auf Rasur vom Korrektor

3

thie] -ie auf Rasur vom Korrektor

6

sowohl der lateinische wie der deutsche Text auf Zeilenrasur vom Schreiber; aleibon < aleibun korrigiert

11

uorliez] -iez auf Rasur vom Korrektor

12

sliumo stiganti auf Rasur vom Schreiber

13

iungoron] das erste -o- auf Rasur

15

iungoron] das erste -o- auf Rasur

18

ni afa Nachtrag des Korrektors über die Zeile geschrieben

19

gibót] -6t auf Rasur

21

theismen < theismon; -s- auf Rasur

22

lateinischer und deutscher Text auf Zeilenrasur vom Schreiber

23

theismen] -s- auf Rasur

25

panes] hiemach radierter Text

25

uuanta uuir auf Rasur vom Schreiber

27

thenket] -ket auf Rasur vom Korrektor

Text [141] & pisces. & gratias agens

inti uisga. inti thanc tuonti

fregit & dedit diseipulis suis

prah inti gab sinen iungoron

& diseipuli dederunt

inti thie iungiron gabun themo folche inti azzun

populo & comederunt

5 alle inti gisatotun sih

omnes & saturati sunt; & quod superfuit de fragmentis

daz dar ubiri uuas uon den aleibon

tulerunt septem sportas

namun sibun sportella

plenas, erant autem

uolla. uuarun thero

qui manducauerunt. ΙΙΠ .M.

thedar azzun ueorthusunta ι o m anno uzzan luziliu cind

hominum extra paruulos

inti uuib inti uorliez sie

& mulieres & dimisit eos Mr Ixxviij ν i Mt clxiij

Mr Mt

E t statim ascendens nauem

Mr Mt

inti sliumo stiganti in scef

cum diseipulis suis uenit

mit sinen iungoron quam

in partes dalmanutha

in thiu teil dalmanutha 15 inti mittiu quamun sine iungoron

E t cum uenissent diseipuli eius trans fretum. obliti sunt

ubar iz uuazzer. argazun

panes aeeipere. & nisi unum

brot zi infahanne. inti nibi ein

panem non habebant in naui.

brot nihabetun in themo scefe

Mr lxxviiij

i i E t praeeipiebat eis dicens intuemini & cauete

Mt clxiiij Le exliiij

Mr Mt Lc

inti gibót her in sus quedentj. 20 scouuot inti uuartet

a fermento phariseorum

uon themo theismen fariseorum

& sadueeorum

inti sadueeorum

& a fermento herodis.

inti uon themo theismen herodises.

Mt clxv

V i At illi cogitabant inter se dicentes. quia panes

Mr lxxx

Mt Mr

sie tho thahtun untar in 25 sus quedente. uuanta uuir brot

non habemus; sciens autem

nihabemes. daz uuizzanti

ihesus dixit, quid cogitatis

der heilant quad, uuaz thenket

inter uos modicae fidei?

ir untar iu luziles gilouben

quia panes non habetis nondum intellegitis

uuanta ir brot nihabet 30 noh nu niuorstantet ir

neque recordamini

noh ni gihuget

adhuc caecatum habetis

noh nu blintaz habet

298

Apparat

[142] Lage X, Bl. Schreiber y Cap. LXXXIX - XC Siev. 89,5 - 90,2 Mt 16,11-15+ Mc 8,17-20

Uenit] Mt 16,13-16

2

orun] am Wortbeginn ein Buchstabe radiert (h?)

4

uuanne < uuanna korrigiert

6

cophinos] hiernach umfängliche Rasur (frag.J

7

folle < folla korrigiert

8

sie] -ie auf Rasur

15

theismen] -s- auf Rasur

18

uuartenne < uuartenna korrigiert

24

frageta < fragata korrigiert

24

iungiron > iungoron korrigiert

25

uuenan ... mih auf Rasur vom Schreiber (?)

26

uuesen auf Rasur vom Schreiber

299

Text

[142] cor uestrum oculos habentes

iuuuar herza. ougun habenti

non uidetis. & aures habentes

nigisehet. inti orun habenti

non auditis. nec recordamini

nigihoret. noh nigihuget ir

quando quinqué panes fregi

uuanne. ih uinf brot prah

in quinqué milia.

5 in uinf thusunta

& quot cophinos

inti uuvo manege corba

fragmentorum plenos

thero aleibono folle

sustulistis. Dicuntei.

namut. tho quadun sie imo

duodecim. quando & septem

zuueliui. danna ir sibun

panes in quattuor milia.

ι o brot in ueor thusunta teiltut

quot sportas fragmentorum

uuvo manege sportella thero aleibono

sustulistis. & dicunt ei. VII.

namut? inti quadun sie imo sibunj.

quare non intellegitis

bi hiu niuirstantet ir

quia non de pane dixi uobis

thaz ih uon themo brote niquad iu

Cauete a fermento

15 uuartet uon theismen

phariseorum & saduceorum

dero phariseorum & saduceorum

tunc intellexerunt. quia

tho uorstotun daz

non dixerit cauendum

niquad ziuuartenne

a fermento panum

uon themo theismen broto

sed a doctrina phariseorum xc Mt clxvi

I Mr lxxij Lc ciiij Io lxxiiij

20 oh uon thero leru phariseorum

& saduceorum

inti saduceorum.

Uenit autem ihesus in partes

quam der heilant in thiu teil

cesareae philippi & interrogabat discípulos suos dicens. quem me dicunt

Mt Mr Le io

thero burgi thiu hiez cesarea philippi inti frageta sine iungoron 25 sus quedenti. uuenan quedent mih

homines esse filium hominis?

man uuesen mannes sun

at illi dixerunt.

sie tho quadun

alii iohannem baptistam

andre iohannem den touffari

alij autem heliam

andre uuarlicho heliam

alii uero hieremiam

30 andre hieremiam

aut unum ex proph&is.

odo einan ex prophetis

dicit illis. uos autem

tho quad her in. ir uuarlicho

300

Apparat

[143] Lage X, Bl. 5 r Schreiber y Cap. XC Siev. 90,2-4 Mt 16,15-21

Respondens] Mt 16,17-19 Tunc] Mt 16,20-21

1

uuesen] vom Korrektor ein a über das zweite -e- übergeschrieben

3

nach Christus ausradiert filius 3i uiui

5

nach ihesus ausradiert dixit

19

nach erit ausradiert ligatum

19

obar < ubar korrigiert

24

iungoron auf Rasur

25

niomanne] -iom- auf Rasur vom Korrektor

28

arougen] -en Nachtrag des Korrektors

29

iungoron] das erste -o- auf Rasur

30

ire] es folgt Rasur bis zum Zeilenschluß (hier..j

30

uaran] das zweite -a- auf Rasur vom Korrektor

32

senioribus] hiernach ausradiert & scribis

32

alton] -o- auf Rasur

Text [143] quem me esse dicitis

uuen mih quedet uuesen

Respondens simon p&rus

tho antuurtita simon p&rus

dixit, tu es Christus

inti quad, thu bist christ sun gotes lebentiges

filius dei uiui. Mt clxvij

X

Respondens autem ihesus

io

5

inti quad, salig bist simon

bariona. quia caro

tubun sun. uuanta fleisg

& sanguis non reuelauit

inti bluot nigioffonata thir thaz. oh min fater

tibi, sed pater meus qui in caelis est. & ego dico

10

der in himile ist. inti ih quidu

tibi, quia tu es p&rus

thir. bidiu thu bist p&rus

& super hanc petram

inti ubar thesen stein

aedificabo eclesiam meam.

gizimbron mina kirichun

& portae inferi

inti helle phorta

non praeualebunt aduersus

15

nigimugun uuidar

eam. & tibi dabo claues

iru. inti dir gibu sluzzila

regni caelorum.

himilo riches.

et quodeumque ligaueris

inti so uuaz thu gibintis

super terram. erit

obar erdu daz uuirdit

ligatum & in caelis;

Mt clxviii i i Mr lxxxiij Le xcv

tho antuurtita der heilant

dixit, beatus es simon

20

gibuntan in himile.

& quodeumque solueris

inti so uuaz thu zilosis

super terram. erit

obar erdu daz uuirdit

solutum & in celis

zilosit in himile.

Tunc praecepit discipulis suis. ut nemini dicerent

tho giboot her sinen iungoron

Mt Mr Le

25

thaz sie niomanne niquadin

quia ipse ess& ihesus christus;

thaz her uuari heilant crist.

exinde coepit

fon thanen bigonda

ihesus ostendere

der heilant arougen sinen iungoron. bidiu

discipulis suis, quia oport& eum ire

30

gilimfit inan uaran

hierusolimam. & multa

zi hierusolimam inti manegiu

pati a senioribus.

thruoen uon then alton

301

302

Apparat

[144] Lage X, Bl. 5V Schreiber y Cap. XC Siev. 90,4-6 Mt 16,21-27 (+ Mc 8,34)

E t assumens] Mt 16,22-23 Tunc]

Mt 16,24-26 (+ Mc 8,34)

Filius] Mt 16,27

2 3 3 6 6 9 14 15 15 15 16 18 19 19 19 20 22 22 23 24 29 29 30 31 31 32

inti arslagan uuésan auf Rasur dritten] das zweite -t- über der Zeile nachgetragen arstantan < arstanten korrigiert nach illum ausradiert dicens nach a te ausradiert dñe, nach dir ausradiert trohtin satanas (lat.)\ satana Siev. iungiron < iungoron korrigiert oba] o- auf Rasur uuolle < uuolla korrigiert queman < quemen korrigiert uorsache < uorsacha korrigiert uuolle > uuolla korrigiert tuon] -uo- auf Rasur forliose < uorliose korrigiert; -iose sia < sie korrigiert forliusit < uorliusit korrigiert, -usit auf Rasur sia] -a auf Rasur vom Korrektor biderbo] -o auf Rasur alla < alle korrigiert sineru selu] beide u auf Rasur vom Korrektor nach gloria ausradiert patris sui nach turidu ausradiert sines fater ( ?) engilon < engilun korrigiert nach redd& ausradiert unicuiq. nach her ausradiert einero ( ?) nach secundum ausradiert opus eius

Text [144] & scribis & principibus

uon den buocharin inti uon heriston

sacerdotum & occidi

thero heithaftero inti arslagan uuésan

& tertia die resurgere

inti dritten tage ars tan tan

Mt cixviiij

E t assumens eum p&rus

Mr íxxxiíij

coepit increpare ilium

Mt Mr

dicens. absit. a te

sus quedenti. uuan si uon dir

domine. N o n erit tibi hoc;

trohtin. n i si dir daz

q u i conuersus dixit p&ro.

her tho giuuentit quad p&ro

uade post m e satanas

uar after mir satanas 10 asuuih bist mir. uuanta

scandalum es mihi, quia

Mt cixx Mr lxxxv ^

*V1

non sapis ea quae dei sunt

thu niuueist thiu thiu gotes sint

sed ea quae hominum

oh thiu thiu manno

T u n c conuocata turba c u m

discipulis suis dixit eis

Mt Mr

tho gihalatero menigi

Le

mit sinen iungoron. quad in

si quis uult post m e uenire

15 oba uuer uuolle after mir queman

a b n e g & sem&ipsum. & tollat

uorsache sih selbon. inti n e m e

crucem suam & sequatur me.,

sin cruci inti folge mir

qui enim uoluerit animam suam

the dar uuolle sina sela

saluam facere perdet earn

heila tuon forliose sia. 20 der dar forliusit

qui autem perdiderit animam suam propter m e

sina sela thuruh mih

inueniet earn, quid enim prodest

der uintit sia. uuaz biderbo ist

homini si m u n d u m uniuersum

manne obar her alla uuerlt

lucretur. animae uero suae

in eht gihalot. sineru selu

detrimentum patiatur

Mt cixxi *

tho inan nementi p&rus 5 bigonda inan increbon

25 uoruurt tholet

aut quam dabit commutationem

odo uuelih uuehsal gibit

h o m o pro anima sua

man furi sina sela

Filius enim hominis uenturus est in gloria patris sui c u m angelis suis

ιo

der mannes sun zuouuart ist in tiuridu 30 sines fater mit sinen engilon

& tunc redd&

inti danna giltit her

unicuique secundum

einero giuuelichemo after

304

Apparat

[145] Lage X, Bl. 6 r Schreiber y Cap. XC - XCI Siev. 90,6 - 91,3 Mt 16,27-28; Mt 17,1-5 + Lc 9,28.31 + Mc 9,2

Amen] Mt 16,27-28; Mt 17,1-9; Lc 9,28.31; Mc 9,2 2

Amen dico auf Rasur vom Schreiber; hinter -o noch -s erkennbar ( uobis)

2

uuar... ih auf Rasur vom Schreiber

2

sume < suma vom Korrektor korrigiert

3

hic fehlt Siev.

3

hier] -ie- auf Rasur

4

-gicoront < gicorent korrigiert

4

dodes] d- < t- vom Schreiber korrigiert

5

nach uideant ausradiert filium hominis

5

ér] am Wortbeginn wurde ein Buchstabe radiert

5

gisehent] -s- auf Rasur vom Schreiber aus angefangenem h

6 7 8

quementan] -a- auf Rasur vom Korrektor riche]

-c- auf Rasur vom Schreiber

tagon < tagun korrigiert

10

leitta sie] -tta sie auf Rasur vom Korrektor

11

hohan] -h- vom Korrektor über der Zeile nachgetragen

11

suntringon] -ngon auf Rasur

13

nach orar& ausradiert transfiguratus est

13

nach betota ausradiert uuanta

14

glinessi < glinissi korrigiert

20

tuon] -n auf Rasur vom Korrektor

21

tho] am Wortbeginn zwei Buchstaben radiert ( t j

23

michilnessi < michilnissi korrigiert

25

fullenti < fullanti korrigiert

26

vor hierusalem ausradiert in

28

ist uns ist hir ziuuesanne auf Rasur vom Schreiber; über uns ausradiert uns

29

nach hic ausradiert tria

Text

[145] sinemo uuerke

opus eius Mt cixxij ''

Mr lxxxviij Le xcviii

A m e n dico uobis sunt quidam

Mt Mr

uuar quidu ih íu sint sume

de hic astantibus

Le

uon hier stantenten

qui non gustabunt mortem donee uideant filium hominis uenientem in regno suo et post dies sex assumpsit p&rum & iacobum & iohannem fratrem eius & ducit illos in montem excelsum seorsum ut orar&. & factum est dum orar&. transfiguratus est ante eos & resplenduit facies eius sicut sol. uestimenta autem eius facta sunt alba sicut nix. splendentia candida nimis qualia fullo super terram non potest candida facere et ecce apparuit illis moisés & helias cum eo loquentes in maiestate & dicebant excessum eius quae completurus erat

dedar nigicoront dodes 5 ér danne sie gisehent den mannes sun quementan in sinemo riche, inti after sehs tagon nam p&rum inti iacobum inti iohannem ι o sinan bruoder inti leitta sie in hohan berg suntringon thaz her betoti. inti uuard tho mittiu her betota uuanta sin glinessi fora in 15 inti scein sin annuzi so sunna, sinu giuuatiu uurdun uuizu so sneo drato uuizu inti scinaftiu sulichu so cesalari obar erdu 20 nimag uuizu tuon arougta sih tho in moisés inti helias mit imo sprechente in sinero michilnessi inti quadun imo sina hinauart 25 thiu her füllen ti uuas

in hierusalem. respondens

in hierusalem. tho antuurtita

p&rus dixit ad ihesum

petrus inti quad demo heilante

domine bonum est nobis hic esse,

trohtin guot ist uns hir ziuuesanne

si uis faciamus hic tria tabemacula tibi unum,

oba thu uuili tuomes hir 3 o driio selida dir eina

moisi unum & heliae unum

inti moisi eina inti heliç eina

adhuc eo loquente

noh thanna imo sprechentemo

ecce nubes lucida

leoht uuolcan

obumbrauit eos

biscatauuita sie

305

306

Apparat

[146] Lage X, Bl. 6V Schreiber y Cap. XCI Siev. 91,3-5 Mt 17,5-13

Et interrogauerunt] Mt 17,10-13

1

nach nube ausradiert dicens

2

sus quedenti auf Rasur vom Schreiber

6

fielun < fiellun korrigiert

7

foruhtun] am Wortbeginn Rasur

8

nach ihesus ausradiert & tetigit eos

8

zuo gieng] -ieng auf Rasur vom Korrektor

10

arstantet... uorahten auf Zeilenrasur vom Schreiber

11

uf heuente < uf hebente korrigiert

12

neomannan < neomannen vom Korrektor korrigiert

16

nach dicens ausradiert nemini dixeritis

17

gisiht < gisichit; -ht auf Rasur vom Korrektor

18

ér] am Wortbeginn ein e radiert

21

sine < sina korrigiert

22

sagent < sagant korrigiert

22

buochera] -a auf Rasur vom Korrektor

23

gilimphe < gilimpha korrigiert

24

queman] -a- auf Rasur vom Korrektor

25

at Nachtrag des Schreibers vor dem Schriftspiegel

26

giuuesso quimit auf Rasur vom Schreiber

29

nincnatun < mincnatun korrigiert

31

das erste so auf Rasur

34

tho uorstúontun auf Rasur vom Korrektor

34

iungoron < iungeron korrigiert

Text

[146] & ecce uox de nube

inti senu tho stemma fon uuolcane

dicens. hic est filius meus dilectus

sus quedenti. thiz ist min sun leobar

in quo mihi bene complacuit

in themo mir uuola gilicheta imo horet.

ipsum audite mt

E t audientes discipuli

5 inti gihorente thie iungoron

ceciderunt in faciem suam

fielun in irò annuzi

& timuerunt ualde.

inti foruhtun thrato

& accessit ihesus

inti zuo ging der heilant

& tetigit eos. dixitque eis.

inti biruorta sie. inti quad in

surgite. & nolite timere.

i o arstántet. inti nicuret iu uorahten

Mt Mr Le Leuantes autem oculos suos

uf heuente irò ougun

neminem uiderunt

neomannan gisahun

nisi solum ihesum;

noba then einon heilant

& descendentibus illis

inti nidar stiganten in 15 fon themo berge giboot

de monte praecepit ihesus dicens.

der heilant sus quedenti

nemini dixeritis uisionem

neomanne nisaget ir thie gisiht

donec fdius hominis

ér thanne der mannessun fon tode arstante

a mortuis resurgat Mt cixxiij

Mr ìxxxviiij

E t interrogauerunt eum

Mt

20 inti fragutun inan

discipuli dicentes.

sine iungoron sus quedente

quid ergo scribae dicunt

uuaz sagent thie buochera

quia heliam oporteat

thaz gilimphe heliam

primum uenire

zierist queman

at ille respondens ait illis

25 her antuurtita inti quad in

helias quidem uenturus est

helias giuuesso quimit

& restituet omnia

inti arsezit alliu

dico autem uobis quia helias

quidu iu. thaz helias

iam uenit. & non cognouerunt

iu quam, inti nincnatun

eum. sed fecerunt in eo

30 inan. ouh tatun in imo

quaecumque uoluerunt.

so uuaz so sie uuoltun

sic & filius hominis

so der mannessun

passurus est ab eis

druoanti ist fon in

Tunc intellexerunt discipuli

tho uorstúontun thie iungoron

307

308

Apparat

[147] Lage X, Bl. 7 r Schreiber y Cap. XCI - XCII Siev. 91,5 - 92,2 Mt 17,13-14 + Mc 9,14-16; Lc 13,31-33; Lc 9,37-38

E t cum] Mt 17,14+ Mc 9,14-16 In ipsa] Lc 13,31-33; Mc 9,18-24 + Lc 9,37-42 + Mt 17,14-16

1

nach iohanne (lat.)ausradiert baptista

3

deru] -u auf Rasur vom Korrektor

4

nach scribas ausradiert conquirentes

4

buochera] -era auf Rasur vom Korrektor

7

arquam < arquam.. korrigiert

8

arforuhtun ... zuoloufante auf Zeilenrasur vom Schreiber

10

frageta < fragata korrigiert

11

ahtot] am Wortbeginn ein Buchstabe radiert (h)

12

nach die ausradiert accesserunt

12

selben < selbem korrigiert

13

zuogiengun] -ie- auf Rasur

17

arslahan] das dritte -a- auf Rasur vom Korrektor

19

uz uuirphu] -phu auf Rasur vom Korrektor

20

nach perfido ausradiert hodie&

21

nach eras Rasur

21

morgane < morgana korrigiert

24

morgane] -e auf Rasur

28

nach autem ausradiert sequenti die

29

gieng] -ie- auf Rasur vom Korrektor

30

prouolutis auf Rasur vom Schreiber

31 31

cneuuon] -uon auf Rasur vom Korrektor riof

< reof korrigiert

309

Text

[147]

Mt c l x x i i i j

fj

Mr xci Lc xcviiij

quia de iohanne

thaz her uon iohanne

baptista dixiss&

themo touffare quad

E t cum ueniss& ad turbam

Mt Mr

tho her quam zi deru menigi

uidit scribas

Lc

gisah her thie buochera

conquirentes cum illis.

5 suochente mit in

et confestim omnis populus

inti sliumo al thaz fole

uidens eum stupefactus est

gisehanti inan arquam

expauerunt & occurrentes

arforuhtun inti zuoloufante

salutabant eum.

heilizitun inan

& interrogami eos

ι o tho frageta her sie

quid inter uos conquiritis XC1J Lc clxxiiij X

In ipsa die

Lc

in themo selben tage

accesserunt quidam

zugiengun sume

phariseorum dicentes

thero phariseorum quedente

illi; exi & uade hinc

15 imo. gang uz inti far hiña,

quia herodes uult te

uuanta herodes uuili thih

occidere. & ait illis

arslahan. tho quad her in

ite dicite uulpi illi

geet inti quedet thero fohun

ecce eicio demonia

senu uz uuirphu diuuala

& sanitates perfido

20 inti heili thuruhfremiu

hodie & eras

hiutu inti morgane.

& tertia consumor.

inti thémo dritten gienton

uerumtamen oport& me

thoh uuiduru gilimfit mih

hodie & eras

hiutu inti morgane

& sequenti ambulare,

Lc Mt Mr

uuaz untar iu ahtot ir

25 inti themo folgenten gangen

quia non capit prophetam

uuanta nibifahit uuizagon

perire extra hierusalem

uoruuerda uzan hierusalem.

Factum est autem

giuuortan uuas tho

in sequenti die accessit

in themo afteren tage gieng

ad eum homo, prouolutis

30 zi imo man nidar giuualzten

genibus. & exclamauit

cneuuon. inti riof

dicens. Domine miserere

quedenti. trohtin milti

310

Apparat

[148] Lage X, Bl. 7V; Ende von Lage X Schreiber y Cap. XCII Siev. 92,2-5 Mc 9,18-24 + Lc 9,38-42 + Mt 17,14-16

1

quia ... unicus auf Rasur vom Schreiber

3

nach adpraehendit ausradiert eum

3

fahit] am Wortende zwei Buchstaben radiert

4

scumit] -c- auf Rasur

8

uuazzar < uuazzer korrigiert

9

nach uix ausradiert discedit

11

iungoron] das erste -o- auf Rasur

12

ilium] Rest der Zeile ausradiert

12

nach inan ausradiert inti

15

nach infidelis ausradiert & perù

19

zuogieng < zuogeng korrigiert

20

nach conturbauit Rasur

22

scumenti] -c- auf Rasur

23

frageta < fragata korrigiert

23

sinan] -a- auf Rasur vom Korrektor Am unteren Rand die Lagennummer χ

311

Text

[148] filio meo. quia unicus

minemo sune. uuanta einago

est mihi. & lunaticus est

ist mir. inti manodseoh ist

& spiritus adpraehendit

inti uoruuergit geist fahit

eum. allid&. & spumat & stridet dentibus & arescit & male patitur. Nam saepe

inti ubil druoet. mittiu her ofto

cadet in ignem. & crebro

fellit in fiur inti ofto

in aquam. & subito clamat

in uuazzar inti sliumo ruofit

& dissipât eum & uix

inti zibrichit inan inti cumo

discedit dilaniane eum. & rogaui discípulos tuos

inti bat thine iungoron thaz sie uz uurfîn inan

& non potuerunt curare eum

inti nimohtun giheilen inan

Respondens autem ihesus dixit

tho antuurtita der heilant inti quad 15 uuvolaga ungitriuui cunni

& peruersa. usque quo ero

inti abuh. inzin uuara bin ih

apud uos & patiar uos

mit íu inti tholen iuuih

afferte illum ad me

bringent inan zi mir

E t cum a c c e d e r à & uidiss& illum. statim spiritus conturbauit

Mr

io aruuizitslizantiinan

ut eicensnt illum

O generatio infidelis

Mt Le

inan inti cnusit inti scumit 5 inti gisgrimmot zenin inti dorret

mittiu zuo gieng inti inan gisah 20 sliumo der geist gitruobta

puerum & elisus in terram

then kneht inti gicnusit in erda

uolutabatur spumans

uualzota scumenti.

Et interrogami patrem eius

inti frageta sinan fater

quantum temporis est

uuvo michil stunta ist

ex quo hoc ei accidit

25 fon thiu imo thaz giburita

At ille ait ab infantia

her quad tho fon cindheiti

sed si quid potes adiuua nos

oba thu uuaz mugis hilf uns

misertus nostri,

miltenti unser

ihesus autem ait illisi potes credere omnia

tho quad imo der heilant 30 oba thu maht gilouben alliu

possibilia credenti

sint odiu themo giloubenten

& exclamans pater pueri

inti arruofenti thes cnehtes fater

312

Apparat

[149] Lage XI, Bl. l r Schreiber y Cap. XCII Siev. 92,5-8 Mc 9,24-27; Mt 17,18-20 + Lc 9,42

E t cum uider&] Mc 9,24-26; Mt 17,17-19 + Lc 9,42 Amenquippe] Mt 17,20-21

10

nach discerpens ausradiert eum

10

nach slizanti ausradiert inan

11

uzgieng] -ie- auf Rasur vom Korrektor

18

theru] -u auf Rasur vom Korrektor

20

giengun auf Rasur vom Schreiber

20

iungoron] das erste -o- auf Rasur

21

secreto] es folgt kräftige Rasur bis zum Zeilenschluß

23

uz uuerfan < uz uuerfen korrigiert

Text

[149]

Mt clxxiiij ii Mr xci Le xcviiij

Mr

cum lacrimis aiebat. credo

mit zaharin quad, giloubu

domine, adiuua incredulitatem meam

trohtin. hilf minero ungiloubfulli

E t cum uider& ihesus concurrentem turbam

inti mittiu der heilant gisah

Mt Mr

zuo louffante thie menigi

Lc

comminatus est spiritui inmundo

5

quedenti imo.

Surde & mute spiritus

thu toubo inti stummo geist

ego tibi praecipio exi ab eo.

ih gibiutu thir uzgang fon imo inti elichor ni ingang in inan

& amplius ne introeas in eum; et exclamans & discerpens

10

Mt Mt clxxv ν Lccc

her tho ruofenti inti slizanti

eum exiit ab eo.

inan. uzgieng fon imo

& factus est sicut mortuus

inti uuard sarnoso toter

ita ut multi dicerent

soso manege quadun

quia mortuus est

toot ist her.

ihesus autem tenens manum eius

Mt M r

threuuita themo unsubremo geiste

dicens illi

15

der heilant habenti sina hant

eleuauit eum & surrexit

huob inan uf inti arstuont

& curatus est puer

inti giheilit uuard der cneht

ex illa hora. & reddidit

fon theru ziti, inti argab

ilium patri eius

inan sinemo fater

Tunc accesserunt discipuli eius

20

tho giengun thie iungoron

ad ihesum secreto

zi imo heilante tougolo

& dixerunt. quare nos

inti quadun. bihiu uuir

non potuimus eicere ilium

nimohtumes inan uz uuerfan

dicit illis ihesus.

tho quad in der heilant

Propter incredulitatem uestram. Amen quippe dico uobis.

25

thuruh iuuaran ungiloubon uuar quidu ih íu

Mt Lc

si habueritis fidem

oba ir habet giloubon

sicut granum sinapis.

soso senefes corn inti quedet thesemo berge

dicetis monti huic transi hinc & transibit. & nihil inpossibile erit uobis

30

uar hina inti her uerit inti neuuiht unodes ist iu

314

Apparat

[150] Lage XI, Bl. l v Schreiber y Cap. XCII - x c m Siev. 92,8 - 94,1 Mt 17,21-27; Mt 18,1 + Mc 9,33

Conuersantibus] Mt 17,22-23 Et cum] Mt 17,24-27 In illa hora] Mt 18,1; Mc 9,33

2

per auf Rasur

8

tertio] tertia Siev.

8

tage < taga korrigiert

9

gitruobte < gitruobta korrigiert

11

zinsscaz] das erste -s- auf Rasur; hiernach ein Buchstabe radiert

14

zinsscaz] das erste -s- auf Rasur; hiernach ein Buchstabe radiert

18

erdcuninga] das zweite -n- vom Korrektor

21

alienis] es folgt Rasur bis zumZeilenschluß (dixit illi ?)

übergeschrieben

21/22 beide althochdeutschen Zeilen in gedrängter Schrift auf Rasur vom Schreiber, dabei imo über der Zeile nachgetragen. 24

nach mitte ausradiert hamum

31

frageta < fragata korrigiert

31

uuege < uuega korrigiert

315

Text [150] Mt Mr

XClll Mt clxxvi 11 Mr xciii Le ci

Mt clxxv

hoc autem genus demoniorum

thiz cunni diuuolo

n o n eicitur nisi per

niuuirdit aruuorfan n o b a thuruh

orationem & ieiunium

g i b e t inti f a s t u n

Conuersantibus autem eis in g a l i l e a , d i x i t i l l i s i h e s u s .

in t h o u u o n a n t e n

Mt Mr Le

5

in g a l i l e u . q u a d in d e r h e i l a n t

filius hominis tradendus est

m a n n e s s u n ist zisellenne.

in m a n u s h o m i n u m . & o c c i d e n t

in h a n t m a n n o . inti sie s l a h e n t

e u m . & tertio die resurgit.

i n a n . inti d r i t t e n t a g e a r s t e n t i t

& contristati sunt uehementer.

inti gitruobte u u a r u n thrato sie

E t c u m uenissent capharnaum

Mt

i o inti m i t t i u s i e q u a m u n c a p h a r n a u m

accesserunt qui didragma

z u o giengun thie dar zinsscaz

accipiebant ad petrum

i n t f i e n g u n zi p e t r e

& dixerunt. magister uester

inti q u a d u n . i u u u e r m e i s t a r

n o n s o l u i t d i d r a g m a . ait & i a m ;

nilosit zinsscaz. q u a d zisperi 15 i n t i t h o h e r i n g i e n g in t h a z h u s

et c u m intrass& d o m u m . praeuenit e u m ihesus dicens

foraquam inan der heilant quedenti

q u i d tibi u i d & u r s i m o n ?

u u a z ist dir g i s e h a n s i m o n

reges terrae a quibus accipiunt

erdcuninga fon uuen intfahent

tributum uel censum.

thribuz odo zins 20 f o n i r ò s u n i n o d o f o n f r e m i d e n

a filiis s u i s a n a b a l i e n i s ?

her quad tho

& ille dixit, ab alienis.,

fon fremiden

tho q u a d imo der heilant. thanne sint thiu

d i x i t illi i h e s u s . e r g o l i b e r i s u n t f i l i j ;

I kind friiu. ut a u t e m n o n scandalizemus eos

zithiu d a z uuir sie ni b i s u u i c h e m e s

uade ad mare. & mitte

u a r zi t h e m o s e u u e . i n t i u u i r f 25 t h i n a n a n g u i , inti t h e n f i s g

hamum, & eum piscem

XClllj

Mr xciiij χ

q u i p r i m u s a s c e n d e r i t tolle.

thie dar erist uf q u i m i t n i m

& aperto ore eius

inti g i o f n o t o m o s i n e m o m u n d e

inuenies staterem. ilium sumens

finds

d a e i s p r o m e & te.

g i b i n f u r i m i h inti t h i h

I n illa h o r a c u m d o m i e s s & i n t e r r o g a b a t e o s . q u i d in u i a

Mr

scaz. then thanne n e m m e n t i

30 in t h e r o ziti m i t t i u h e r in h u s u u a s f r a g e t a sie. u u a z ir in u u e g e

316

Apparat

[151] Lage XI, Bl. V Schreiber y Cap. C X I V - C X V Siev. 94,1 - 95,1 Mt 18,1-6 + Me 9,34-35 + Le 9,49

Siquidem] Mt 18,1 -5 + Mc 9,34-35 Qui] Mt 18,6 Respondens] Lc 9,49 + Mc 9,39

1

tho] -o auf Rasur

1

suigetun] -e- auf Rasur vom Korrektor

2

in < im durch Rasur korrigiert

2

uuege < uuega korrigiert

5

thie < the korrigiert

9

kind] k- auf Rasur

10

mitte] -e auf Rasur vom Korrektor

12

nibi < nibu durch Rasur korrigiert

12

giuuentite < giuuentita korrigiert

13

theser] -er auf Rasur vom Korrektor

13

luzilo] am Wortende Rasur eines η

16

theser] -er auf Rasur vom Korrektor

18

furista] f- < u- korrigiert

18

uuesan < uuesen korrigiert

20

nach unum ausradiert paruulum

24

nach istis ausradiert qui in me

25

nach credunt ausradiert expedit ei

30

gisahvnmes] -vn- über getilgtem -o- vom Korrektor

Text [151]

trahtotut. sie tho suuigetun

tractabatis. at illi tacebant. Mt clxxviij ij Mr xcv Lc cii

Siquidem inter se in uia

Mt Mr

sie giuuesso untar in in uuege

disputauerant quis ess&

Lc

ahtotun uuelih uuari irò mero.

illorum maior Mt

E t accesserunt discipuli

5 tho giengun thie iungoron

ad ihesum dicentes;

zi imo quedente

Quis putas maior est

uuer ist mero

in regno caelorum;

in himilo riche inti gihalota der heilant luzil kind

et aduocans ihesus paruolum statuit eum in medio eorum

ι o sazta iz untar sie mitte

& dixit; amen dixo uobis.'

inti quad, uuar quidu ih íu

nisi conuersi fueritis.

nibi ir uuerdet giuuentite

& efficiamini sicut paruuli

inti gifremite soso theser luzilo

non intrabitis in regnum celorum;

nigeet ir in himilo richi 15 so uuer sih giotmuotigot

Quicumque ergo humiliauerit se. sicut paruulus iste.

soso theser luzilo

hic est maior in regno celorum.

ther ist mero in himilo riche.

Si quis uult primus esse

oba uuer uuili furista uuesan

erit omnium nouissimus & minister;

ther ist allero iungisto inti ambaht. 20 inti ther dar intfahit einan

& qui susceperit unum

Mt clxxviij i i Mr xcviiij Lc cxcvij

paruulum in nomine meo

luzilan in minemo namen

me suscipit;

mih intfahit.

Q u i autem scandalizauerit unum

Mt Mr

ther dar bisuuichit einan

de pussillis istis.

Lc

fon thesen luzilon

qui in me credunt.

XCV Mr xcvi vilj Lc ciij

25 the dár in mih giloubent

expedit ei ut suspendatur

biderbi ist imo. daz ana si hangan

mola asinaria in collo eius

quirnstein in sinan hals

& demergatur in profundum maris.

inti si uorsenchit in tiufi seuues.

Respondens autem iohannes dixit;

Mr

magister uidimus quendam

Lc

in nomine tuo eicientem

tho antuurtita iohannes inti quad 30 meistar gisahvnmes sihuuenan in thinemo namen uzuuerfenten

318

Apparat

[152] Lage XI, Bl. 2V Schreiber y Cap. CXV Siev. 95,1-5 Lc 9,49; Mc 9,38-39.47-48; Mt 18,7-9

Quienim] Mt 18,7 + Mc 9,40 Siautem] Mt 18,8-9 Ubi uermis] Mc 9,46-49

1 1 4 5 5 5 7 7 8 10 11 15 17 18 19 20 21 24 26 26 29 30 31 31

diuuala] das erste -a- auf Rasur vom Korrektor ueritumes < ueritomes korrigiert biuueren Imo nioman] -en Imo nioman auf Rasur vom Korrektor nach uirtutem ausradiert in nomine meo (?) tuo] am Wortende ein a ausradiert nach megin Rasur (s..?) sprechan < sprechen korrigiert fon < uon korrigiert aduersum] adversus Siev. ab] a Siev. nach ueniant ausradiert scandala bisuuiche] das zweite -i- vom Korrektor nachträglich übergeschrieben; e < i korrigiert ingangan < ingangen korrigiert halzan < halzen korrigiert thanne < thanna korrigiert gisentit... fiur auf Rasur vom Schreiber bisuuiche < bisuuicha korrigiert richison < richoson korrigiert uuerdan < uuerden korrigiert hellifiur] das erste -i- auf Rasur gisalzan < gisalzen korrigiert iogilih < eogilih korrigiert salze < salza korrigiert gisalzan] das zweite -a- auf Rasur

319

Text

[152] demonia. & prohibuimus eum.

diuuala. inti uuir uueritumes inan

qui non sequitur nobiscum;

ther dar ni uolget uns

ihesus autem ait; Nolite

tho quad der heilant. ni curet

prohibere eum; Nemo est enim

biuueren Imo. nioman ist 5 ther dar tuo megin

qui faciat uirtutem

Mt cixxviiij *

in nomine meo. & possit cito

in minemo namen. inti mugi sliumo

male loqui de me.

ubilo sprechan fon mir.

Qui enim non est aduersum uos

Mt

pro uobis est.

i o uúe mittilgarte fon asuuichin

uae mundo ab scandalis necesse est enim ut ueniant

notdurft ist thaz quemen

scandala; uerumtamen uáe

asuuicha. thoch uuidoro uúe

homini per quem scandalum uenit;

manne thuruh then quimit asuuih.

Mt cixxx S i autem manus tua uel pes tuus Vi MJ. c scandalizat te. abscide eum

Mt Mr

inti aruuirf fon thir guot ist thir zi libe ingangan

Bonum tibi est ad uitam ingredi

uuanaheilan odo halzan

debilem uel claudum

thanne zuua henti odo zuuene fuozi

quam duas manus uel duos pedes

20 habenten gisentit uuerde in euuin fiur

habentem mitti in ignem aetemum;

inti oba thin ouga thih bisuuiche

& si oculus tuus scandalizat te.'

uzlosi iz inti aruuirf fon thir

erue eum & proice abs te;

guot ist thir ein ougen

bonum tibi est luscum

in libe richison

in uitam regnare,

25 thanne zuuei ougun habenten

quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis. *

Ubi uermis eorum non moritur & ignis non extinguitur. omnis enim igne salietur & omnis uictima sale salietur.

oba thin hant odo thin fuoz

15 bisuuiche thih. aba snit inan

& proice abs te;

Mr ci

ther dar nist uuidar iu furi iuuih ist.

gisentit uuerdan in hellifiur Mr

thar iro uuurm nistirbit inti fiur niarlisgit allero giuuelih mit fiure uuirdit gisalzan 30 inti iogilih bluostar salze uuirdit gisalzan.

Apparat

320 [153] Lage XI, Bl. 3 r Schreiber y Cap. XCVI Siev. 96,1-4 Lc 15,3-7 + M t 18,10-14

Videte] Lc 15,3 + M t 18,10-11 quid uobis] Lc 15,3-9 + Mt 18,12-14

1

nach condemnatis ausradiert unum

4

himilon < himilun korrigiert

4

gisehent < gisehant korrigiert

5

nach mei ausradiert qui in caelis est.

5

nach fater ausradiert thesdarin

8

foruuard < uoruuard korrigiert

11

nach uidetur ausradiert sifuerint

12

nach sHicui ausradiert cenftumj

12

uuemo < iuuemo korrigiert; -e- auf Rasur vom Schreiber

12

uuerdent < uuerdant korrigiert

19

scultra] -c- und -a- auf Rasur vom Korrektor

20

nach domum ausradiert conuocat

21

sine] -e auf Rasur vom Korrektor

21

nahiston] -ahiston auf Rasur vom Korrektor

27

nach nouem Rasur

Text [153] xcvi Mt clxxxi

χ

Videte ne condemnatis

gisehet thaz ir ni uomidaret

unum ex his pussillis;

einan fon thesen luzilon

dico enim uobis. quia angeli eonim

ih quidu íu thaz iro engila in himilon simbulun gisehent

in caelis semper uident

s annuzi mines fater

faciem patris mei

Le Mt

qui in caelis est; uenit enim

thes dar in himile ist; quam

filius hominis saluare

ther mannes sun heilan

quod perierat;

thaz dar foruuard

E t ait ad illos istam

inti quad her tho zi in thesa 10 ratissa quedenti.

parabolam dicens; Mt clxxxij

V Le clxxxvij

quid uobis uidetur

uuaz ist iu gisehan

si fuerint alicui

oba uuemo uuerdent

centum oues. & errauerit

cehenzog scafo, inti uorirrot

una ex eis. nonne relinquit

ein fon in. eno ia uorlazit

nonaginta nouem in montibus Le Uel in deserto & uadit

15 niun inti niunzog in bergon odo in uuostinna. inti ferit

quaerere earn quae errauit;

thaz. suochen thaz. dar giirrota.

& si contigerit ut inueniat earn

inti oba iz. giburit thaz her iz fintit

inponit in umeros suos gaudens; & ueniens domum

Mt

Mt Lc

arheuit iz in sina scultra giuehenti 20 inti thanne quementi zi sinemo huse

conuocat amicos & uicinos

gihalot sine friunta inti nahiston

dicens illis; Congratulamini

quedenti in. giuehet

mihi, quia inueni ouem meam

mit mir. uuanta ih fant min scaf

quae perierat;

thaz dár uoruuard

Amen dico uobis. quia gaudebit

25 uuar quidu ih íu. uuanta her giuihit

super eam magis quam super

ubar thaz mer. thanna ubar

nonaginta nouem

niun inti niunzog.

quae non errauerunt

thiu dar ni giirrotun.

& non indigent penitentia;

inti nibithurfun riuua.

Sic non est uoluntas ante patrem uestrum

30 sonistuuillo fora iuuaramo fater

321

322

Apparat

[154] Lage XI, Bl. 3V Schreiber y Cap. X C V I - X C V I I Siev. 96,4 - 97,1 Lc 15,7-13 + M t 18,14

Ita dico] Lc 15,10 Quam] Lc 15,7 Ait] Lc 15,11-32

5

liohtfaz < leohtfaz korrigiert

9

friuntinna... quedenti auf Zeilenrasur vom Korrektor

12

forlós < uorlós korrigiert

14

engilon < engilun korrigiert

15

suntigan] -i- auf Rasur

16

tuontan] -ntan auf Rasur vom Korrektor

17

niuni] -i Nachtrag des Korrektors

17

niunzug] -nzug auf Rasur vom Korrektor

20

habeta < habata durch Rasur des -a- und über die Zeile geschriebenes e vom Korrektor

21

iungoro] das erste -o- auf Rasur

23

éhti < héhti durch Rasur korrigiert

25

thia] -ia auf Rasur vom Korrektor

25

éht < héht durch Rasur korrigiert

28

iungoro] das erste -o- auf Rasur

31

éht < héht durch Rasur korrigiert; davor Loch im Pergament

Text

[154]

Le

qui in caelis est. ut pereat

ther dar in himile ist. thaz uoruuerde

unus de pussillis istis.

ein fon thesen luzilon

Aut quae mulier habens dragmas .x.

odo uuelih uuib habet zehen dragmas oba siu uorliusit eina dragma

si perdiderit dragmam unam

5 eno ia inbrennit liohtfaz

nonne accendit lucernam & euertit domum & quaerit

inti aruuolit thaz hus inti suochit

diligenter donec inueniat?

ageleizo unzin sie fintit

& cum inuenerit conuocat

inti mittiu siu thanne fintit gihalot

arnicas & uicinas dicens;

friuntinna Inti nahiston quedenti 10 giuehet mit mir

congratulamini mihi

Le clxxxviij

quia inueni dragmam

uuanta ih fant thie dragmam

quam perdideram;

thie ih forlós

Ita dico uobis gaudium erit

Le

in caelo coram angelis dei super uno peccatore

15 ubar einan suntigan

paenitentiam agentem; Mt elxxxij

ν

Le clxxxviiij

xcvii Le exe

χ

Quam super nonaginta nouem

riuua tuontan Mt Lc

iustos qui non indigent paenitentia; A i t autem. homo quidam habuit duos filios

so quidu ih íu. giueho ist in himile fora gotes engilon

thanne ubar niuni inti niunzug rehte thie nibithurfun riuua.

Lc

quad tho.

sum man

20 habeta zuuene suni

& dixit adulescentior

quad tho der iungoro

ex illis patri, pater da mihi

fon then themo fater. fater gib mir

portionem substantiae

teil thero éhti

quae me contingit.

thiu mir gibure.

& diuisit illis substantiam;

25 her tho teilta thia £ht.

et non post multos dies

nalles after manegen tagon

congregatis omnibus

gisamonoten allen

adolescentior filius

ther iungoro sun

peregre profectus est

elilentes fuor.

in regionem longinquam & ibi dissipauit substantiam suam

30 in uerra lantscaf inti dar ziuuarf sina

éht

324

Apparat

[155] Lage XI, Bl. 4' Schreiber y Cap. XCVII Siev. 97,2-4 Lc 15,13-21

2

forlós < uorlós korrigiert

4

lantscefi] -e- auf Rasur vom Korrektor

5

gieng] -ieng auf Rasur vom Korrektor

5

zuoclebeta] -eta auf Rasur vom Korrektor

6

burgliuto] -to auf Rasur, -o < -um korrigiert

7

lantscefi] -e- auf Rasur vom Korrektor

11

nioman] nio- auf Rasur

13

asnera < asnere korrigiert

14

brotes] -otes auf Rasur

15

foruuirdu < uoruuirdu korrigiert

15

hier] -er auf Rasur

19

bin < bim korrigiert

20

ginennit < ginemnit korrigiert

20

uuesan] -a- auf Rasur

22

asnerin] -e- auf Rasur

26

miltida] -a auf Rasur

27

fiel]

am Wortbeginn f oder s ausradiert

28

hals] -s auf Rasur

31

bin < bim korrigiert

Text [155] uiuendo luxoriose;

lebento uimlustigo

& postquam omnia consummass&

inti after thiu her iz al forlós

facta est fames ualida

uuard hungar strengi

in regione illa. & ipse coepit egere. & abiit & adhaesit

in thero lantscefi. her bigonda tho 5 armen, inti gieng inti zuoclebeta

uni ciuium

einemo thero burgliuto

regionis illius. & misit ilium

thero lantscefi. inti santa in an

in uillam suam ut pascer& porcos.

in sin thorf. thaz her fuotriti suuin

& cupiebat implere uentrem suum

inti girdinota gifullen sina uuamba

de siliquis quas porci manducaban t.

io fon siliquis theo thiu suuin azzun

& nemo illi dabat;

inti nioman imo nigab

in se autem reuersus dixit.

her tho in sih giuuorban quad

quanti mercennarij patris mei

uuvo manege asnera mines fater

abundant panibus.

ginuht habent brotes

ego autem hie fame pereo; Surgam & ibo ad patrem meum

15 ih foruuirdu hier hungere arstantu inti faru zi minemo fater

& dicam illi. pater peccaui.

inti quidu imo. fater ih suntota

in caelum & coram te.

in himil inti fora thir

&iam non sum dignus

inti nibin iu uuirdig

uocari filius tuus

20 ginennit uuesan thin sun

fac me sicut unum

tuo mih so e in an

de merce nnariis tuis

fon thinen asnerin.

& surgens uenit ad patrem suum.

inti arstantanti quam zi sinemo fater

cum autem adhuc longe ess& uidit illum pater ipsius

mittiu thanne noh ferro uuas 25 gisah inan sin fater

& misericordia motus est;

inti miltida giruorit uuard

& occurrens cecidit

inti ingegin louffenti fiel

supra collum eius & osculatus est illum;

ubar sinan hals inti custa inan

dixitque ei filius;

tho quad imo der sun

pater peccaui in caelum & coram te. iam non sum

3 o fater ih suntota in himil inti fora thir. iu nibin

326

Apparat

[156] Lage XI, Bl. 4V Schreiber y Cap. XCVII Siev. 97,4-7 Lc 15,21-30

1

uuesan auf Rasur

2

scalcon < scalcun korrigiert

7

arslahet] -e- auf Rasur

1

ezzemes] das zweite -e- auf Rasur

8

theser] -er auf Rasur vom Korrektor

9

tôt] das zweite -t- auf Rasur; am Wortende zwei Buchstaben ausradiert (.z)

9

arqueketa] -eke- auf Rasur vom Korrektor

16

gruozta] -zta auf Rasur vom Korrektor

16

scalcon < scalcun korrigiert

17

frageta] -e- auf Rasur

23

ingangan] -an auf Rasur

23

nach fater ein ausradiertes η

25

antuurtenti] -e- auf Rasur

26

theonon] das erste -o- über der Zeile nachgetragen

28

ubargieng] -u- und -a- auf Rasur vom Korrektor; -i- über der Zeile nachgetragen

29

zikin] -kin auf Rasur vom Korrektor

30

friunton < friuntun korrigiert

31

theser] -er auf Rasur

Text [156] dignus uocari filius tuus;

uuirdig ginemnit uuesan thin sun

dixit autem pater ad seruos suos;

tho quad ther fater zi sinen scalcon

cito proferte stolam primam

sliumo bringet thaz erira giuuati

& induite ilium. & date anulum in manum eius. & calciamenta in pedes;

inti giuuatet inan. inti gebet fingirin 5 in sina hant. inti giscuohiu in fuozi

& adducite uitulum saginatum

inti leitet gifuotrit calb

& occidite & manducemus

inti arslahet inti ezzemes

& epulemur. quia hic filius meus

inti goumumes uuanta theser min sun

mortuus erat & reuixit

tòt uuas inti arqueketa

perierat & inuentus est

io foruuard inti funtan uuard

& coeperunt aepulari;

bigondun tho goumon

erat autem filius eius senior

uuas sin sun altero

in agro. & cum ueniret

in achre. inti mittiu tho quam

& appropinquaret domuj

inti nalichota themo huse

audiuit simphoniam & chorum

15 gihorta gistimmi sang inti chor

& uocauit unum de seruis

inti gruozta einan fon then scalcon

& interrogauit quae haec essent;

inti frageta uuaz thiu uuarin

isque dixit illi.

ther tho quad imo

frater tuus uenit. & occidit pater tuus uitulum saginatum quia saluum ilium recepit; Indignatus est autem & nolebat introire; pater ergo illius egressus coepit rogare ilium. at ille respondens dixit patri suo; ecce tot annis seruio tibi & numquam mandatum tuum praeterij. & numquam dedisti mihi hedum ut cum amicis meis epularer. sed postquam filius tuus hic

thin bruoder quam, inti arsluog 20 thin fater gifuotrit calb bithiu inan heilan intfieng. unuuerdota her thaz inti niuuolta ingangan. sin fater uzgangenti bigonda tho fragen inan 25 her tho antuurtenti quad sinemo fater. senu so manigiu iar theonon thir inti neo in altre thin bibot niubargieng. inti neo in altre nigabi mir zikin 30 thaz ih minen friunton goumti ouh after thiu theser thin sun

328

Apparat

[157] Lage XI, Bl. 5 r Schreiber y

Cap. xcvn-xcvm Siev. 97,7 - 98,3 Lc 15,30-32; Mt 18,15-19 + Lc 17,3

Attendite]

Mt 18,15 + Lc 17,3

Et lucratus] Mt 18,15-17 Amendico] Mt 18,18 Iterumdico] Mt 18,19-20

2 3 5 6 6 1 8 9 9 11 12 15 16 17 18 18 19 19 20 20 20 22 23 24 27 30

huoron < huorun korrigiert arsluogi] -sluogi auf Rasur vom Korrektor simblun < simblum korrigiert miniu] -iu < -u korrigiert thiniu] -iu < -u korrigiert thir] -r auf Rasur vom Schreiber theser] -er gequetscht auf Rasur vom Korrektor nach tôt zwei Buchstaben ausradiert arqueketa] -eke- auf Rasur vom Korrektor iuuer] -er auf Rasur vom Korrektor thanne] -e auf Rasur vom Korrektor Rasur zwischen inti und riuua, tuo < tuon durch Rasur korrigiert gistriunis] das zweite -i- über der Zeile nachgetragen höre] -e auf Rasur giholo] das erste -o- auf Rasur thanne < thanna korrigiert zuuene] -e auf Rasur vom Korrektor zuueiero] -iero auf Rasur vom Korrektor urcundono] im Wortinnem wurde ein Buchstabe radiert giste] -e auf Rasur vom Korrektor iogilih] i- auf Rasur samanungu] -ngu auf Rasur vom Korrektor theru samanungu] -eru samanungu auf Rasur vom Korrektor thanne] -e auf Rasur vom Korrektor gibuntanu] -anu auf Rasur vom Korrektor arlóstu] -óstu auf Rasur

Text [157] qui deuorauit substantiam suam

ther dar fraz alla sina heht

cum meretricibus uenit

mit huoron quam

occidisti illi uitulum saginatum;

arsluogi imo gifuotrit calb her tho quad imo

at ipse dixit illi;

xcviij Le cxviij Mt clxxxiij

fili tu semper meeum es

5 kind thu bis simblun mit mir

& omnia mea tua sunt;

inti alliu miniu thiniu sint

aepulari autem & gaudere té

goumon inti gifehan thir

oportebat. quia frater tuus hie

gilampf. uuanta theser thin bruoder

mortuus erat & reuixit

tòt uuas inti arqueketa

perierat & inuentus est

ι o foruuard inti funtan uuard.

^ttendite uobis s i peccauerit r

Lc Mt

in te frater tuus uade

in thir thin bruoder far thanne

& corripe eum inter te

inti increbo inan untar thir

& ipsum solum, si te audierit

inti inan einon; oba her thir hore 15 inti riuua tuo forláz imo

Le Et paenitentiam egerit dimitte illi; Mt cixxxiiij Et lucratus eris fratrem tuum. *

Mt

inti gistriunis thinan bruoder

si autem non te audierit

oba her thir ni hore

adhibe tecum adhuc unum

giholo mit thir noh thanne einan odo zuuene thaz in munde zuueiero

uel duos, ut in ore duorum

20 urcundono odo thriio giste iogilih

testium uel trium stet omne uerbum; quod si non audierit eos

uuort; oba her theru sie ni hore

die aeclesiae,

quid thero samanungu

Si autem & aeclesiam non audierit

oba her theru samanungu ni hore

sit tibi sicut ethnicus & publicanus Mt clxxxv » .. ,. Mt Io , i j Amen dico uobis. vi Io ccxv quaecumque alligaueritis

si thir thanne so heithin inti firnfol. 25 uuar quidu ih iu so uuelichu so ir gibintet

super terram erunt ligata

obar erdu uuerdent gibuntanu

& in caelo; & quaecumque

in himile; inti so uuelichu

solueritis super terram

so ir arloset obar erdu 30 uuerdent arlóstu in himile

erunt soluta & in caelo Mt cixxxvi

scouuot iuuer oba sunto

Iterum dico uobis;

Mt

abur quidu ih iu

330

Apparat

[158] Lage XI, Bl. 5V Schreiber y Cap. XCVIII - XCIX Siev. 98,3 - 99,2 Mt 18,19-26

Tunc] Mt 18,21-22 Sed] Mt 18,22 Jdeo] Mt 18,23-35

2

consenserint] consenserit Siev.

3

iogilicheru < eogilicheru korrigiert

3

uuelichu] -u auf Rasur vom Korrektor

6

zuuene < zuuena korrigiert

9

gieng] -ieng auf Rasur vom Korrektor

10

quoties Siev.

11

meus] hiernach Rasur (..ά..) bis zum Zeilenende

12

ei] hiernach Rasur bis zum Zeilenende (usque sept..j

16

stunton < stuntun korrigiert

19

cuninge auf Rasur vom Korrektor

19

reda < redea korrigiert

21

reda

< redea korrigiert

25

-habeta < habata korrigiert

26

uuanan] das zweite -a- auf Rasur

26

gibót] vor dem Wortanfang ein ausradierter Buchstabe mit Unterlänge

27

herro] -rro auf Rasur

27

ziuorcoufanne] -c- < -k- korrigiert

30

uorgeltan] -geltan auf Rasur vom Korrektor

30

uallenti < uallanti korrigiert

Text

331

[158] quia si duo ex uobis

uuanta oba zuuene fon íu

consenserint super terram

gizuftigont sih obar erdu

de omni re quamcumque

fon iogilicheru rachu so uuelichu so sie

p&ierint fi& illis a patre meo

pittent uuesent in fon minemo fater

qui in caelis est;

5 ther dar in himile ist

ubi enim sunt duo uel tres

thar dar sint zuuene odo thri

congregati in nomine meo

gisamonate in minemo namen

ibi sum in medio eorum Mt clxxxvi

Tunc accedens p&rus ad eum

thar bin ih inmitten iro Mt Le

Lc cxcvnj j ^ j j ( j o r n i n e Ίquotiens peccauit io Mr r Io ccxv

Mr cxcviiij

in m e

& dimittam ei

inti ih thanne forlazu imo

usque septies; dicit illi

unzan sibun stunt tho quad imo ther heilant. niquidu ih thir 15 unzan sibun stunt

usque septies x

cviiij Mt xclxxxviij *

i o inti quad, trohtin so ofto gisuntot in mir min bruoder

frater meus

ihesus; non dicam tibi Mt lxxxvij

tho gieng p&rus zi imo

o

.

,

s e d usque septuagies septies.

Mt

Jdeo assimilatum est

Mt

regnum caelorum homini regi qui uoluit rationem ponere cum seruis suis; et cum coepiss& rationem ponere. oblatus est ei unus qui debebat decern milia talenta; cum autem non haber& unde redder&. iussit eum dominus uenundari & uxorem eius & filios & omnia quae habebat & reddi; procidens autem seruus ille. orabat eum

ouh unzin sibunzug stunton sibun uuarb bidiu gibilidot ist himilo richi manne cuninge ther dar uuolta reda 20 sezzan mit sinen scalcon inti mittiu her bigonda reda sezzan. braht uuard imo ein ther scolta zehen. thusunta talentono 25 mittiu her nihabeta uuanan gulti. gibót inan ther herro ziuorcoufanne inti sina quenun inti kind inti elliu thiu her habeta 30 inti uorgeltan; nidar tho uallenti ther scalc. bat inan

332

Apparat

[159] Lage XI, Bl. 6 r Schreiber y Cap. XCIX Siev. 99,2-5 Mt 18,26-34

1

habe < haba korrigiert

3

herro] -ro auf Rasur

4

uorliez inan] uorliez i- auf Rasur

4

thia < thie korrigiert

5

forliez imo] auf Rasur; -o von forliez < u korrigiert

5

uzgangenti < uzganganti korrigiert

6

ebanscalc < ebanscalk korrigiert

7

ther] -er auf Rasur vom Korrektor

7

zehenzug pfendingo] -ehenzug pfendingo auf Rasur vom Korrektor

8

gifahenti < gifahanti korrigiert

10

ebanscalc] -c auf Rasur (< -k ?)

12

habe < haba korrigiert

14

gieng] -i- über der Zeile nachgetragen

16

thia < thie korrigiert

17

gisehente < gisehanti korrigiert

17

sine] -e auf Rasur vom Korrektor

18

gitruobte < gitruobta korrigiert

20

sagetun] -e- auf Rasur vom Korrektor

20

hérren] -ren auf Rasur vom Korrektor

22

herro] -ro auf Rasur

23

scalc < scalk korrigiert

24

uorliez] -liez auf Rasur vom Korrektor

26

gilamf] -f auf Rasur

27

ebenscalkes] -scalkes auf Rasur vom Korrektor

29

uuard auf Rasur vom Schreiber

29

herro] -ro auf Rasur vom Korrektor

Text [159] dicens; patientiam habe in me

quedenti. gidult habe in mir

& omnia reddam tibi;

inti ih uorgiltu alliu thir

misertus autem dominus serui illius

miltanti ther herro thes scalkes

dimisit eum & debitum dimisit ei; egressus seruus ille

uorliez inan inti thia sculd 5 forliez imo uzgangenti tho ther scalc

inuenit unum de consentis suis

fant einan sinan ebanscalc

qui debebat ei centum denarios;

ther scolta imo zehenzug pfendingo

& tenens suffocabat eum

inti gifahenti thamfta inan

dicens. redde quod debes;

sus quedenti. forgilt thaz thu scalt

& procidens conseruus eius

ι o nidar tho fallanti sin ebanscalc

rogabat eum dicens;

bat inan sus quedenti.

patientiam habe in me

gidult habe in mir

& omnia reddam tibi;

inti ih uorgiltu alliu thir

Ule autem noluit. sed abiit & misit eum in carcerem

her tho niuuolta. ouh gieng 15 inti santa inan in karkeri

donec redder& debitum

unz uorgulti thia sculd.

uidentes autem conserui eius

tho gisehente sine ebanscalka

quae fiebant contristati sunt

thiu dar uuarun gitruobte uurdun

ualde & uenerunt

thrato. inti quamun

& narrauerunt domino suo omnia quae facta fuerant.

20 inti sagetun irò hérren alliu thiu gitaniu uuarun

Tunc uocauit ilium dominus suus

tho gihalota inan sin herro

& ait illi; serue nequam

inti quad imo. abuh scalc

omne debitum dimisi tibi

alia sculd uorliez thir

quoniam rogasti me;

25 uuanta thu mih bati

non ergo oportuit & te

nigilamf thir

misereri conserui tui

zimiltenne thines ebenscalkes

sicut & ego tui misertus sum?

soso ih thir milti uuas

& iratus dominus eius tradidit eum tortoribus quoadusque redder&

tho arbolgan uuard sin herro 30 salta inan uuizzinarin unzan uorgulti

334

Apparat

[160] Lage XI, Bl. 6ν Schreiber y Cap. X C I X - C Siev. 99,5 - 100,4 Mt 18,34-35; Mt 19,1-7

E t factum est] Mt 19,1-8

1

thia < thie durch Rasur vom Korrektor

3

tuot... uorlazzit auf Zeilenrasur vom Schreiber

6

gitan] ursprünglich gitahan Hs. mit nachträglich ausradiertem -h- und nachgezogenem zweitem -a-

11

folgetun] -e- auf Rasur vom Korrektor

12

hinter eos ausradiert ibi mit belassenem Punkt (. )

13

zuo giengun] gien- auf Rasur vom Korrektor

18

quad in] m Nachtrag des Korrektors

19

teta < tetta durch Rasur korrigiert

25

zuuei] -i auf Rasur von 2-3 Buchstaben

28

zisamane < zisamena auf Rasur vom Korrektor

28

gispien] -ien auf Rasur vom Korrektor

29

zisceide] -e auf Rasur < a vom Korrektor

Text

[160] uniuersum debitum

alia thia sculd.

Sic & pater meus caelestis

inti so min fater himilisg

faci& uobis si non remisseritis

tuot iu oba ni uorlazzit

unusquisque fratri suo

einerogiuuelih sinemo bruoder

de cordibus uestris c

(XXV111J v 1

Mr ciij

Et factum est cum consummass& ihesus sermones istos migrauit a galilea. & uenit in fines iudeae trans iordanen

5 fon iuuaren herzon Mt Mr

inti uuard tho gitan mittiu gientota ther heilant thisu uuort fuor fon galilea inti quam in thiu enti ι o iudeae ubar iordanen

& secutae sunt eum

inti folgetun inan

turbae multae & curauit eos

manege menigi inti heilta sie

ibi; & accesserunt ad eum

thar. inti zuo giengun tho zi imo

pharisei. temptantes eum

thie pharisei costente inan

& dicentes; Si lic& homini

15 inti quadun. ist arloubit manne

dimittere uxorem suam

zi uorlazzanna sina quenun

quacumque ex causa;

fon sih uuelicheru sachu

qui respondens ait eis;

her tho antuurtita inti quad in

non legistis quia qui fecit

nilasut ir thaz thie dar teta

ab initio masculum

20 fon anaginne gommati

& feminam fecit eos;

inti uuib tetta sie.

& dixit, propter hoc dimitt&

inti quad . thuruh thaz uorlazzit

homo patrem & matrem

man fater inti muoter

& adherebit uxori suae

inti zuo clebet sinero quenun

& erunt duo in carne una

25 inti sint zuuei in einemo fleisge

Itaque iam non sunt duo

iu giuuesso nisint zuuei

sed una caro,

ouh ein fleisg.

quod ergo deus coniunixit

thaz got zisamane gispien

homo non separ&;

man ni zisceide

dicunt illi. quid moyses mandauit dari libellum

30 tho quadun sie imo. uuaz moyses gibot zigebanne buoh

335

336

Apparat

[161] Lage XI, Bl. 7 r Schreiber y Cap. C - CI Siev. 100,4 - 101,1 Mt 19,7-14

A b initio] Mt 19,8-9 Dicunt] Mt 19,10-12 Tunc] Mt 19,13-15 + Lc 15,1-2

1

ziforlázzane] -anne auf Rasur vom Korrektor

4

forliez < uorliez durch Rasur des u-; -iez auf Rasur vom Korrektor

4

forlazzan < furlazzan

6

anaginne] zweites -a- aus -i- korrigiert (?)

10

andera auf Rasur vom Korrektor

11

thia auf Rasur vom Korrektor

11

forlazzanun] zweites -a- auf Rasur vom Korrektor

13

iungoron] erstes -o- auf Rasur

16

zigihiuuenne < -gihiuuinne korrigiert

17

nigifahent < -gifahant korrigiert

19

aruiurte] -uiurte auf Rasur vom Korrektor

20

reuae < reua korrigiert

21

giborane] -me auf Rasur vom Korrektor

21

aruiurte ] -uiurte auf Rasur vom Korrektor

22

gitane] -a- und -e- auf Rasur vom Korrektor

22

mannon < mannun korrigiert

23

aruiurte] -uiurte auf Rasur vom Korrektor

24

aruiurtun] -uiurtun auf Rasur vom Korrektor

26

bifahe] -e auf Rasur vom Korrektor

28

sino henti auf Rasur

29

iungoron] erstes -o- auf Rasur vom Korrektor

Text [161] repudij & dimittere.

artribannes inti ziforlázzanne

ait illis. quoniam moyses

tho quad her in. uuanta moyses

ad duritiam cordis uestri

zi herti iuuares herzen forliez iu forlazzan

permisit uobis dimittere

5 iuuara quenun

uxores uestras Mt cxc Ab initio autem non sic fuit, i i ,. . MJ. cv dico autem. quia quicumque ^

cxcv

Mt Mr

fon anaginne ni uuas so

Le

ih quidu. bidiu so uuelih uorlazzit sina quenun

dimiserit uxorem suam

noba thuruh huor

nisi ob fomicationem

i o inti andera leitit huorot.

& ali am duxerit moechatur

inti ther thia forlazzanun

& qui dimissam

gihalot huorot.

duxerit moechatur. Mt cxci

Dicunt ei discipuli eius

*

si ita est causa hominis

Mt

15 mit uuibe. thanne nist biderbi

cum muliere. non expedit

zi gihiuuenne. her quad tho

nubere. qui dixit,

nalles aile nigifahent

non omnes capiunt

thiz uuort ouh then

uerbum istud. sed quibus

gigeban ist. sint aruiurte

datum est. sunt enim eunuchj

20 thie dar fon irò muoter reuae

qui de matris utero

so giborane sint. inti sint aruiurte

sic nati sunt; & sunt eunuchi

thie dar gitane sint fon mannon

qui facti sunt ab hominibus;

inti sint aruiurte thie sih selbon

& sunt eunuchi qui seipsos

aruiurtun thuruh

castrauerunt propter

25 himilorichi

regnum caelorum

ther mugi bifahan bifahe

qui potest capere capiat ci Tunc oblati sunt ei pannili . . _ ι j ut manus eis inponer&. Lc^cxv' & o r a r & - discipuli autem Mt cxcij

increpabant eos. ihesus uero ait eis. sinite paruulos

tho quadun imo sine iungoron oba so ist mannes sacha

Mt Mr

tho brahtun imo luzile

Lc

thaz her sino henti in sie sazti inti bettoü. sine iungoron 30 increbotun sie. ther heilant quad tho in. lazzet thie luzilon

338

Apparat

[162] Lage XI, Bl. 7V Schreiber y Cap. CI - CH Siev. 101,1 - 102,1 Mt 19,14-15 + Lc 15,1-2 + Io 7,1; Le 13,1-4

Posthaec] Io 7,1 Aderant] Lc 13,1-5

2

coman < cuman korrigiert; -a- auf Rasur vom Korrektor

5

gieng] gie- auf Rasur vom Korrektor

6

nahenti] -e- auf Rasur

7

firnfolle] -e auf Rasur

7

suntige] -e < -a auf Rasur

10

scribera] -a < -e auf Rasur vom Korrektor

11

theser] -r Nachtrag des Korrektors

11

suntige] -e < -a durch Rasur

13

gieng] gie- auf Rasur vom Korrektor

15

gangan] -an < -en auf Rasur vom Korrektor

16

suohtun] souhtun Hs.

17

sume] -e auf Rasur vom Korrektor

18

theru] -u auf Rasur vom Korrektor

18

sagetun] -e- auf Rasur

21

bluostron] -on < un korrigiert

23

these] -e < -a durch Rasur

25

suntige] -e < -a durch Rasur vom Korrektor

27

nach uobis durch Rasur getilgt sed nisi

29

alle] -e < -a durch Rasur vom Korrektor

30

nach illi vom Schreiber durch Rasur getilgt .X.&. VIII.

31

ahtozeheni < h- durch Rasur korrigiert

Text

[162] & nolite eos prohibere

inti nicuret sie uueren

ad me uenire; talium est enim

zi mir coman, sulichero ist

regnum caelorum;

himilo richi.

& cum inposuiss& eis manus

inti mittiu ana sazta in sino henti

abiit inde; erant autem

Le

5 gieng thana; uuarun tho

appropinquantes ei

nahenti sih imo

publicani & peccatores

firnfolle man inti suntige

multi ut audirent eum;

manege thaz sie inan gihortin.

& murmurabant pharisei

inti murmorotun thie pharisei

& scribae dicentes.

ι o inti thie scribera sús quedenti;

quia hie peccatores recipit

theser intfahit suntige

& manducai cum illis; io lxxv

Post haec ambulabat ihesus

*

in galilea, non enim uolebat

inti izzit mit in ιo

in galileam. ni uuolta her 15 in iudeam gangan. bidiu

in iudeam ambulare, quia quaerebant eum iudei interficere; ,C1J

clxiij

*

Aderant autem quidam. n

after thiu gieng ther heilant

SMohtun inan iudei zi arslahanna Lc

uuarun thar sume az

ipso in tempore nuntiantes

in theru ziti sagetun

illi de galileis. quorum

imo fon galileis. thero

sanguinem pilatus miscuit

20 bluot pilatus misgita

cum sacrificiis eorum;

mit irò bluostron

& respondens dixit illis;

tho antuurtita inti quad

putatis. quod hi galilei

uuanet ir thaz these galilei

prae omnibus galileis peccatores fuerunt.

fora alien galileis 25 suntige uuaruin

quia talia passi sunt;

uuanta sie sulichu thruotun

non dico uobis.

niquidu ih iu thaz

sed nisi ρ ae ni tenti am

ouh oba ir riuua

habueritis omnes similiter peribitis. sicut illi. decern & octo. supra quos

ni habet alle samant 30 foruuerdet sama so thie ahtozeheni ubar thie

339

340

Apparat

[163] Lage XI, Bl. 8 r Schreiber y Cap.

en - cm

Siev. 102,1 - 103,1 Le 13,4-11

Dicebat] Le 13,6-9 Eratautem] Le 13,10-13

1

gifïel] -iel auf Rasur

1

tura] -a auf Rasur vom Korrektor

5

artonte] es folgt ein radierter Buchstabe (n ?)

7

ni tuot auf Rasur vom Schreiber

8

alle] -e auf Rasur vom Korrektor

9

ratissa auf Rasur vom Korrektor

10

habeta] -eta auf Rasur vom Korrektor

16

uuingarten] -e- auf Rasur vom Korrektor

18

uuahsmon < uuahsamon; das -a- vom Korrektor durch Rasur getilgt

19

phigboume] hierauf Rasur bis zum Zeilenrand (lesbar intij

19/20 beide Zeilen des lateinischen Textes auf Rasur vom Schreiber 20

nifintu] -u auf Rasur

23

antuurtenti] -en- auf Rasur vom Korrektor

24

iâr] auf Rasur vom Korrektor ( nur der Akzent ist noch alt)

27

thanne] -e auf Rasur vom Korrektor

27

uuahsmon < uuahsamon; das -a- vom Korrektor durch Rasur getilgt

27

tuo < tuoe

28

thana] -a auf Rasur vom Korrektor

29

thinge] auf Rasur vom Schreiber

30

sambaztagon < sambaztagun korrigiert

Text [163] caecidit turns in siloam.

gifiel tura in siloa

& occidit eos; putatis

inti arsluog sie. uuanet ir

quia & ipsi debitores fuerunt

thaz thie sculdige uuarin

praeter omnes homines

ubar alle man

habitantes in hierusalem

5 artonte in hierusalem

non dico uobis.

ni quidu ih fu so

sed si non paenitentiam egeritis

ouh oba ir riuua ni tuot

omnes similiter peribitis.

alle selpsama foruuerdet.

Le cixiiij Dicebat autem hanc similitudinem. Le *

io phígboum habeta

arborem ñci habebat quidam plantatam

sum giflanzotan

in uinea sua.

in sinemo uuingarten

& uenit quaerens fructum

inti quám suochen uuahsamon

in illa. & non inuenit.

in themo boume inti nifant. 15 tho quad her zi themo bigangere

dixit autem ad cultorem uineae. ecce

thes uuingarten. senu nú

anni tres sunt, ex quo uenio

sint thriu iar. fon thiu ih quementi

quaerens fructum

suochen uuahsmon in thesemo phigboume

in ficulnea hac

20 intinifintu

& non inuenio. succide ergo illam

hou in an thana

ut quid &iam terram occupât?

ziu habet hér thie erda in gimeitun

at ille respondens dixit illi.

her tho antuurtenti quad imo.

domine dimitte illam & hoc anno,

herro forlaz in thiz eina iâr

usque dum fodiam circa illam

25 unzin ih inan umbi grabu

& mittam stercora

inti mist zuo gituon

& siquidem fecerit fructum;

oba her thanne uuahsmon tuo

sin autem in futurum succides eam.

anderes in zuouuarti hau in thana

Le cixu'ij ® r a t *

tho quad her thesa ratissa

autem

docens in synagoga

eorum sabbatis. & ecce mulier quae habebat spiritum infirmitatis

Le

uuas lerenti in thinge 30 irò sambaztagon. senu tho uuib thiu habeta geist unmahti

341

342

Apparat

[164] Lage XI, Bl. 8v· Schreiber y. Ende von Schreiber y mit Seitenende Cap. CHI Siev. 103,1-5 Lc 13,11-17

Respondens] Lc 13,14-16 E t cum] Lc 13,17

1

ahtozehen < hahtuzehen durch Rasur des anlautenden h- ; -hen auf Rasur vom Korrektor

1

iár] es folgen zwei radierte Buchstaben fiar«« ?)

3

noh ... úf auf Zeilenrasur

4

scouuon] -n Nachtrag des Korrektors

4

thier] -r Nachtrag des Korrektors

5

sia] -a auf Rasur vom Korrektor

6

forlazan] -za- auf Rasur vom Korrektor

7

thineru] -u auf Rasur vom Korrektor

10

tiurisota] -iur- auf Rasur vom Korrektor

11

archisinagogus] -s nachträglich übergeschrieben

14

theru] -u auf Rasur vom Korrektor

16

comet < cumet korrigiert

17

insambuztag auf Rasur vom Schreiber

19

lichezera] -ichezera auf Rasur vom Korrektor

25

senu ahtozehen iâr] bis auf die ersten drei Buchstaben alles auf Rasur vom Korrektor

26

sia] -a auf Rasur vom Korrektor

30

sine] -e auf Rasur vom Korrektor

31

uniuersis] -uersis wegen voller Zeile unter geschrieben Am unteren Rand in der Mitte Lagennummer xj

Text [164] annis decern & octo

ahtozehen iár

& erat inclinata

inti uuas nidar gineigit

nec omnino poterat sursum

noh zi thuruh slahti nimohta üf scouuon. thier mittiu gisah

respicere. quam cum uidiss&

5 ther heilant. gihalota sia zi imo

ihesus. uocauit ad se. & ait illi. mulier dimissa es

inti quad iru. uuib forlazan bis

ab infirmitate tua.

fon thineru unmahti

& inposuit illi manus

inti ana sazta iru hant

& confestim erecta est

inti sliumo uuard árrihtit ι o inti tiurisota got

& glorificabat deum. c v M t CXV1

Respondens autem archisinagogus Le Mt

antuurtita tho heristo thes thinges

indignans. quia sabbato

unuuirdanti thaz in sambuztag

curass& ihesus; dicebat

ther heilant heilta. quad

turbae; Sex dies sunt

theru menigi. sehs taga sint 15 in then gilimphit ziuuirkenne

in quibus oport& operan, in his ergo uenite & curamini

in then comet ir inti uuerdet giheilit.

& non in die sabbati?

nalles in sambuztag

respondens autem ihesus & dixit;

tho antuurtita ther heilant inti quad

hypochritae unusquisque uestrum

lichezera einerogiuuelih iuuar 20 in sambuztag nilosit sinan ohson

sabbato non soluit bouem suum aut asinum a praesepio.

odo esil fon crippu

& ducit ad aquare.

inti leitit in an zi trenku

hanc autem filiam abrahae

thesa tohter abrahames

quam alligauit satanas

thie dar gibant satanas

ecce decern & octo annis

Le clxvi

*

25 senu ahtozehen iâr

non oportuit solui

nigilamf sia zilosenne

a uinculo isto die sabbati.

fon thesemo gibente in sambuztag

E t cum haec dicer& erubescebant omnes aduersarij eius. & omnis populus gaudebat in uniuersis

Lc

tho her thisiu quad scamatun sih alle 30 sine genginsachon. inti al thaz fole gifáh in then

343

344

Apparat

[165] Lage XII, Bl. l r Schreiber 8. Beginn von Schreiber 8 mit Zeile 1 Cap. C H I - C I V Siev. 103,5 - 104,2 Lc 13,17; Io 7,2-7

Eratautem] Io 7,2-27

1

uuarun fon imo nachträglich in kleiner und gedrängter

20

mittilegarte < mittile garten mit Rasur des -n

28

mittiligart < mittili garto mit Rasur des -o

Schrifl

Text [165] thiu dar tiurlicho uuarun fon imo;

quae gloriose fiebant ab eo; C

"'J

Erat autem

x

In proximo

J lxxv

dies festus iudeorum

io

uuas uuarlicho In nahi Itmali tag 5 iudeno

sceno phegia.

scato selidono

dixerunt autem

tho quadon

ad eum fratres eius.

zi imo sine bruoder

transi hinc

far hina

& uade In iudeam.

ι o Inti far In iudeno lant

ut & discipuli tui

thaz thine iungeron

uideant opera tua

gisehen thinu uuerc.

quae facis.

thiu thu tuost.

nemo quippe In occulto quid facit

nioman giuuisso 15 In taugle uuaz tuot

& quaerit ipse

Inti suochit her

In palam esse,

In offane uuesan

si haec facis

oba thu thiz tuost

manifesta téipsum

offono thih selbon

mundo

20 mittilegarte

ñeque enim fratres eius

noh sine bruoder

credebant In eum.

giloubton In inan

dicit ergo eis ihesus.

tho quad in der heilant

tempus meum.

min zit

nondum adueniL

25 niquam nohnu

tempus autem uestrum

Iuuar zit

semper est paratum

simblon ist garó,

non potest mundus

nimag ther mittiligart

odisse uos me autem odit quia ego

hazzon iuuuih 30 mihhazzot bithiu uuande ih

345

346

Apparat

[166] Lage ΧΠ, Bl. l v Schreiber 8 Cap. CIV Siev. 104,2 - 104,4 Io 7,7-15

2

uuanta] -ta auf Rasur vom Schreiber

4

dage in leicht größerer Schrift aus Raummangel über itmalen in der 3. Schriftzeile

5

ih ner stigu Hs.

7

uuante] -te auf Rasur vom Korrektor

10

er < her durch Rasur des h-

11

thothe r stigun Hs. mit Punkt unter und über e sowie -un auf Rasur

13

ad diem festum auf Rasur vom Schreiber

14

nalles auf Rasur

14

ofphano] -a- auf Rasur

17

in die festo auf Rasur

17

In itmallichemo ... quadun auf Zeilenrasur

21

sume] -e auf Rasur vom Korrektor

23

forleitit] for- auf vor dem Wort beginnender Rasur

Text [166] testimonium perhibeo de ilio

giuuiznessi sagen uona imo

quia opera eius

bithiu uuanta sinu uuerc

mala sunt

ubilu sint

uos ascendite ad diem festum hunc ego non ascendo

ir erstigent zi desemo itmalen dage 5 ih nerstigu

ad diem festum istum

ze desemo itmalen dage

quia meum temp us

bithiu uuante min zit

nondum Impl&um est

nist nohnu erfullit

haec cum dixiss&

mit thiu er thisu quad

Ipse mansit In galilea

ι o er uuonada In galileu

ut autem ascenderunt fratres eius

thothe erstigun sine bruoder

tunc & ipse ascendit

tho ersteig her úf.

ad diem festum

zi themo itmalen dage

non manifeste

nalles ofphano

sed quasi In occulto

15 ouh sose her touglo.

Iudçi ergo querebant eum

iudei uúarlicho suohton inan

in die festo & dicebant

In itmallichemo tage Inti quadun

ubi est ille

uuar ist er

& murmur multus

Inti manag murmurunga

de eo erat In turba

20 fona Imo uuas In thero menigi

quidam enim dicebant quia bonus est

sume quadun guot ist er

alii autem dicebant non

andre quadun nein

sed seducit turbas

ouh forleitit menigi

nemo tarnen palam loquebatur de ilio

nioman thoh uuidero offono 25 sprah fon imo

propter m&um iudaeorum

thuruh thero iudeno forahta

Iam autem die festo

iutho themo itmalen tage

mediante

halpscritanemo

ascendit ihesus In templum & docebat & mirabantur iudaei

arsteig ther heilant 30 In tempal Inti leerta Inti uuntraton thie iudei

348

Apparat

[167] Lage XII, Bl. 2 r Schreiber δ Cap. CIV Siev. 104,4-6 Io 7,15-22

1

theser] -ser auf Rasur

6

thie nachträglich > ther durch Unterpungierung von -ie und übergeschriebenem -er

6

santa] aus Raummangel auf Zeile 5 geschrieben, vom Text dieser Zeile durch einen hakenförmigen Trennstrich geschieden

8 10

tuon] -on auf Rasur vom Korrektor gote] -o- und -e auf Rasur

14

tiurida auf Rasur vom Korrektor

22

dixit] -xit auf Rasur vom Schreiber

22

thiu menigi auf Rasur vom Schreiber; Inti quad aus Raummangel auf Zeile 21 geschrieben, vom Text dieser Zeile durch einen hakenförmigen Trennstrich geschieden

23

tiuual] tiu- auf Rasur. Das zweite -u- aufgefrischt.; vor dem t- Raum im Ausmaß eines Buchstabens

27

& dixit... opus auf Rasur vom Schreiber

28

nach uuntrot Rasur im Ausmaß von zwei Buchstaben

29

tház auf Rasur vom Korrektor

31

nalles] -alles auf Rasur vom Korrektor

31

thaz] auf Rasur vom Korrektor

Text

[167] dicentes quomodo hie

sus quedenti uuo theser

litteras seit

buohstaba uueiz

cum non didicerit

mittiu er sie nilem&a

respondit eis ihesus & dixit, mea doctrina

tho antlingita in ther heilant 5 Inti quad, min lera

non est mea. sed eius qui misit me

nist min. ouh thes thie mih santa

si quis uoluerit

oba uuer uuili

uoluntate meius facere

sinan uuillon tuon

cognoscit de doctrina

uorstentit uon leru

utrum ex deo sit

ι o uuedar fon gote si

an ego a meipso loquar

odo ih fon mir selbomo spreche

qui a sem&ipso loquitur

ther fon imo selbomo sprichit

gloriam propriam quaerit

eigina tiurida suochit

qui autem quaerit gloriam eius

therthar suochit sina tiurida

qui misit illum

15 ther inan santa

hic uerax est

ther ist uuaruurti

& Iniustitia In ilio non est.

Inti unreht nist In imo.

Nonne moyses dedit uobis legem

eno moyses gab hiu euua

& nemo ex uobis facit legem

Inti nioman fon iu tuot euua

quid me quçritis

20 zihiu mih suoch&.

Interficere

zi arslahanne

respondit turba & dixit

tho antelengita thiu menigi Inti quad

dçmonium habes

tiuual habes

quis té quçrit

uuer suochit thih

Interficere

25 zi arslahanne

respondit ihesus

tho ammutita ther heilant

& dixit, unum opus feci

Inti quad, ein uuére téta ih

& omnes miramini,

Inti alle uuntrot ir

propter ea moyses dedit uobis circumcisionem non quia ex moyse est

thuruh tház moyses 30 gáb íu bisnítnessi. nalles bidiu thaz siu fon moyse sí.

349

350

Apparat

[168] Lage XII, Bl. 2v Schreiber 8 Cap. CIV Siev. 104,6-8 Io 7,22-28

Clamabat] Io 7,28-29 + Io 8,55

4

Im]

in Siev.

Text [168] sed ex patribus. & In sabbato

oh fon fatoron Inti In sambaztag

circumciditis hominem

bisnidet ir man.

si circumcisionem

oba umbisnitnessi

accipit homo In sabbato

Infahit man Im sambaztág.

ut non soluatur lex moysi.

5 thaz nisi zilosit moyseses euua

mihi Indignamini

m ih unuuirdet

quia totum hominem

bithiu uuantih alian man

sanum feci In sabbato.

heilan teta In sambaztág.

Nolite iudicare

nicuret duoman

aduersus faciem

io uuidarannuze

sed iustum iudicium Iudicate;

óh rehtan duom duomet

dicebant ergo quidam

tho quadun sume

ex hierosolimis.

fon hierusalem

nonne hic est quem quaerunt

eno nist thiz thér then ir suochet

Interficere. & ecce palam

15 zi arslahanne Inti her offano

loquitur & nihil ei dicunt

sprihhit Inti sie niquçdent imo niouuíht

numquid uere cognouerunt

eno niforstuotun zi uuáre

principes.

thie heroston

quia hic est christus.

thaz thiz ist christus 20 óh thesan uuizzumes

sed hunc scimus unde sit.

uuanan her ist.

christus autem cum uenerit

christ thanne her quimit

nemo seit,

thanne niuueiz nioman uuanan hér ist.,

unde sit., IO

πί

M t cxij

; cxvuij

Clamabatergodocens

io Mt

In tempio ihesus r

Le

25 reof hér lenenti In themo temple ther heilant

& dicens. & me scitis.

Inti quçdenti. Inti míh uuizzut ir

& unde sim scitis

Inti uuanan ih si uuizzunt.

& a me ipso non ueni sed est uerus qui misit me quem uos nescitis.

Inti fon mir selbomo niquam 30 óh her uuár ist ther mih santa then ir niuuizzunt.

351

352

Apparat

[169] Lage XII, Bl. 3 r Schreiber δ Cap. C I V - C V Siev. 104,8 - 105,2 Io 7,29-31 + Io 8,55; Le 12,13-16

Quçrebant] Io 7,30 D&urba] Io 7,31 Aitautem] Le 12,13-21

12

theru] -u auf Rasur vom Korrektor

14

quimit auf Rasur

26

alleni] -u auf Rasur vom Korrektor

353

Text [169] ego scio eum

ih uueiz inan

quia ab ipso sum

bithiu uuanta fón imo bin

& ipse me misit.

Inti her santa mih. Inti oba ih quidu

& si dixero

5 thaz ih niuueiz inan

quia nescio eum

thanne bin ih gilih íú luggi.

ero similis uobis mendax. Io lxxvii

i Mt ccxx Mr cxxviiij Le cclxi

Quçrebant ergo eum

io Mt

tho suohtun sie inan

adpraehendere & nemo

Mr Le

zigifahanne. Inti ηeoman nisanta In inan sina hant

misit In illum manus

io bithiu nóh thanne niquam

quia nondum uenerat

sin zit.,

hora eius. Io lxxviij

X

D&urba autem

ιo

multi crediderunt In eum.

manage giloubdun In inan

& dicebant. Christus cum uenerit

Inti quadun. christ thanne hér quimit 15 eno tuot her thanne managerun zeichan

numquid plura signa faci&

thanne theser tuot.,

quam quae hic facit; CV Io cxlviiij

fon theru menigi

Ait autem ei quidam

ιo

tho quad imo sum

d&urba. magister

fon theru menigi. meistar

díc fratri meo

quid minemo bruoder

ut diuidat mecum hereditatem

20 thaz her teile mit mir erbi

at ille dixit ei. homo

her quat imo thó. mán

quis mé constituit iudicem

uuer mih sazta zi duomen

aut diuisorem supra uos

odo teilari ubar íúuúih.

dixitque ad illos

tho quad her zi in.

uid&e & cau&e

25 gisehet Inti uuartét

ab omni auaritia

fon alleni giridu

quia non In habundantia

bithiu uuanta nist In ginuhtsami

cuiusquam uita eius est.

eininges lib.

ex his quae possid&.

fon then thiu her bisizzit.

dixit autem similitudinem ad illos dicens.

30 tho quad her gilihnessi zi in sus qusedenti

354

Apparat

[170] Lage XII, Bl. 3V Schreiber & Cap. C V - C V I Siev. 105,2 - 106,1 Lc 12,16-21; Mt 19,16-17 + Mc 10,17-18

E t cum] Mt 19,16-20 + Mc 10,17-18

Text [170] hominis cuiusdam diuitis

sih uueliches mannes otages

uberes fructus ager attulit.

ginuhtsama fruht accar frambráhta

& cogitabat Intra se dicens.

Inti thahta Innan imo sus quçdenti uuaz tuon thaz ih nihaben

quid faciam quod non habeo

5 uuara ih gisamano

quo congregem fructus meos. & dixit,

mine uuahsmon. Inti quad

hoc faciam. destruam horrea mea

thaz tuon. zibrichu mina sciura

& maiora faciam & illuc

Inti merun tuon Inti thara

congregabo omnia

gisamanon alliu

quae nata sunt mihi.

ι o thiu dar giboraniu sint mir.

& bona mea. & dicam

Inti miniu guot. Inti quidu

animae meae. anima

mineru selu. sela

habes multa bona

habes managiu guot

posita In annos plurimos.

gisaztiu In managiu iar.

requiesce comede bibe epulare

15 resti iz Inti trink Inti goumi

dixit autem illi deus stultç

tho quad Imo gót. tumbo

hac nocte animam tuam

In therra naht thina sela

rep&unt a té.

suochent fon thir. thiu thu gigarauuitas uues sint thiu.

quae autem parasti cuius erunt.

20 so ist ther ther imo selbomo drisiuuit.

sic est qui sibi thesaurizat.

Inti nist In gote otág.

& non est In deum diues., Mr°c^

''

Mt cxiij

E t cum egressus ess&

Mr Mt

mittiu her uzgangenti uuás

In uiam procurrens quidam

Le

In uuek. furiloufanti sum

Le cxviij genu flexu ante eum rogabat eum dicens.

giboganemo kneuue furi inan 25 bat Inan sus quçdenti

magister bonç quid boni faciam

guot meistar uúaz guotes tuon

ut habeam uitam a&ernam

thaz ih habe euuin lib.

qui dixit ei.

tho quuat her imo

quid me Interrogas de bono

uuaz mih frages fon guote

nemo bonus nisi unus deus

30 neoman nist guot nibi ein got.

si autem uis ad uitam Ingredi

oba thu uuolles zi libe Ingangan

355

356

Apparat

[171] Lage XII, Bl. 4' Schreiber 6 Cap. CVI Siev. 106,1-4 Mt 19,17-23 + Mc 10,21.23 + Lc 18,23

ihesus autem Intuitus] Mt 19,21 + Mc 10,21 Cum audiss&] Mt 19,22-23 + Lc 18,23 + Mc 10,23

3

nihúoros] -ros auf Rasur

13

tho ther auf Rasur vom Korrektor

l'i

thrato] -h- auf Rasur vom Schreiber

Text

[171] serua mandata, dixit illi.

halt bibot thó quad her imo.

quae, ihesus autem dixit

uuelichiu. tho quad thér heilant

non occides non ádulterabis.

nislahes nihúoros nitues thiuba

non furtum facies

5 niquçdes luggi giuuiznessi.

non falsum testimonium dices honora patrem tuum & matrem

ere thin an fater Inti muoter.

& diligis proximum tuum

Inti minnos thin an náhiston

sicut te ipsum.

so thih selbon.

dicit illi adulescens

tho quad imo ther iungo. io alliu thisu gihieltih

omnia haec custodiui

^

C7Ì

^tcxcì!!j

L ccxvuij

a iuuentute mea

fon minera iugundi.

quid adhuc mihi deest.

uuaz ist mir nohnu uuan.

ihesus autem Intuitus eum

Mr Mt

tho ther heilant Inan scóuuuonti

dilexit eum & dixit illi

Le

minnota inan Inti quad imo

unum tibi deest. siuis perfectus esse

obathu uuolles thuruhthigan uuésan.

uade uende quae habes

fár forcoufi thiu thu habes.

& da pauperibus.

Inti gib thiu thurftigon

& habebis thesaurum In caelo

Inti thannae habes treso In himile.

& ueni sequere me. Mt Mr Le

15 ein ist thir uuan.

20 Inti quim folge mir.

C u m audiss& adulescens

mittiu gihórta ther iungo

uerbum. abiit tristis.

thaz uuort. gieng gitruobit.

erat enim diues ualde

uuás éhtig thrato.

& multas possessiones habens & circum Inspiciens ihesus

Inti manago éhti habend 25 Inti umbi scouuuonti ther heilant

ait diseipulis suis

quad sinen iungoron.

quam difficile qui peccunias habent

uuio unodo thiedar scáz habent

In regnum dei Introibunt

In gotes richi Ingangent

amen dico uobis.

uuar quidu ih íú.

quia diues difficile Intrabit In regnum calorum

30 uuanta otag únodo Ingengit In richi himilo.

357

Apparat

358 [172] Lage ΧΠ, Bl. 4v Schreiber 8 Cap. CVI Siev. 106,4-6 Mt 19,24-29 + Mc 10,29

Et iterum] Mt 19,24-27 Jhesus autem dixit] Mt 19,28 Sedebitis] Mt 19,28 Amen dico uobis] Mt 19,29-30 + Mc 10,29-30 + Lc 18,29

15

relinquimus] reliquimus Siev.

30

sorores]

sororos Hs.

Text [172] Mt cxcv Mr ccviiij Lc ccxx

E t iterum dico uobis. facilius est camelum

Mt Mr

Inti abur quidu ih íú

Lc

odira ist olbentun

per foramen acus transiré.

thuruh loh naldun zifaranne

quam diuitem Intrare

thanne otagan ziganganne 5 In himilo richi.

In regno caelorum. Mt Mr

Auditis autem his discipuli

then gihorten thie iungoron

miraban tur ualde dicentes

uuntrotun thrato sus quedenti.

quis ergo poterit saluus esse

uuer mag heil uuesan

aspiciens autem ihesus.

scouuuonti ther heilant

dixit illis. apud homines

ι o quad In. mit mannon

hoc Inpossibile est.

thiz ist unodi.

apud deum autem omnia possibilia sunt.

mit gote alliu sint odi.

tunc respondens p&rus

tho antalengita p&rus

dixit ei. ecce nos

Inti quad imo. sinu uuir

relinquimus omnia

15 forliezumes alliu

& secuti sumus te

Inti folgemes thir

quid ergo erit nobis. Mt cxcvi X

Jhesus autem dixit illis

uuaz ist uns nu. Mt

uuar quidu ih íú. thaz ir

amen dico uobis. quod uos

20 thiedar mir folget.

qui secuti estis me

Mt ccxcvii V Lc cclxxij

tho quad In ther heilant.

In regeneratione

In thera aburburti

cum sederit filius hominis

mit thiu ther mannes sun sizzit

In sede maiestatis suae

In sedale sinera michilnessi

Sedebitis & uos super sedes duodecim

Mt Lc

Inti sizzet ir. 25 ubar zuuelif sedal

iudicantes duodecim tribus israhel. Mt cxcviij 1 i Mr cx Lc ccxxj

Amen dico uobis

momenti zuuelif cunni israhelo Mt Mr Lc

uuar quidu ih íú.

omnis qui relinquit

giuuelih therdar forlazit

domum aut parentes

hus odo sine eldiron

uel fratres aut sórores

30 odo bruoder odo suuister

aut patrem aut matrem

odo fater odo muoter

360

Apparat

[173] Lage XII, Bl. 5 r Schreiber S Cap. C V I - C V I I Siev.106, 6 - 107,1 Mt 19,29-30 + Mc 10,30 + Lc 16,14-15; Lc 16,19-20

Nunc] Mt 19,29-30 + Mc 10,30 Audiebant] Lc 16,14-15 Jterum dixit] Lc 16,19-31

12

possidebunt] possedeblt Hs.

12

bisizzent] -e- aus -i- korrigiert

21

íúuuariu] -iu auf Rasur

27

goumota] guomota Hs

Text [173] aut uxorem aut filios

odo quaenun odo kind

aut agros propter regnum caelorum

odo accara thuruh himilorichi.

& nomen meum

Inti minan namon

& propter euangelium

Inti thuruh euangelium

centuplum accipi&., Mr cx *

Nunc In hoc tempore

5 zehenzucfalt Intfahit Mr

domos & fratres.

hus Inti bruoder

& sórores & matres

Inti suuister Inti muoter

& filios & agros

Inti kind Inti accara 10 mit áhtnessin.

cum persecutionibus.

Inti In zuouuarti euuin lib

Mt Mr E t In futuro uitam a&ernam poss/debwnt multi autem erunt

bisizzent. manege uuerdent

primi nouissimi

eriston iungiston

& nouissimi primi.

Inti thie iungiston eriston

Le exev Audiebant autem omnia haec *

Lc

thie pharisei thiedar uuarun gire

& deridebant ilium

Inti scinfitun inan

& ait illis. uos estis

tho quad her In. ir birut

qui iustificatis uos

thiedar íúuuíh rehtfestigot 20 fora mannon

deus autem nouit corda uestra

got uueiz íúuuariu herzun

quia quod hominibus altum est

bidiu thaz mit mannón hohist

abhominatio est ante deum

thaz ist leidlih fora gote,

Jterum dixit

Lc CXCV] x

15 gihortun alliu thisu

pharisaei qui erant auari

coram hominibus

cvij

nu In therra zitj.

homo quidam erat diues & Induebatur purpura & bysso. & epulabatur cotidie splendidae & erat quidam mendicus nomine lazaras qui iacebat ad ianuam eius

Lc

tho quad her In abur 25 sum mán uuas otag Inti garauuita sih mit gotauuebbç Inti mit lininimo Inti goumota gitágo berahto. Inti uuas sum árm be tal ari 30 ginemnit lazarus ther lag zi sinen turun

362

Apparat

[174] Lage XII, Bl. 5V Schreiber 8 Cap. CVII Siev. 107,1-3 Lc 16,20-26

22

zungun] z- < t- (?) vom Schreiber korrigiert

28

gifluobrit] -if- auf Rasur (?)

Text [174] ulceribus plenus

fol gisuúeres

cupiens saturan

gerota sih zigisatonne

de micis quae cadebant

fon then brosmon thiedar nidar fielun

de mensa diuitis

fon themo disgae thes otagen.

sed & canes ueniebant

5

óh hunta quamun

& lingebant ulcera eius.

Inti leccodun siniu gisuuer

factum est autem

uuárd thó gitan.

ut morer&ur mendicus

thaz arstárp ther be tal ari

& portar&ur ab angelis In sinum abrahae

Inti uuas gitragan fon éngilon 10

In barm abrahames

mortuus est autem & diues

arstarp ouh ther otago

& sepultus est In Inferno

Inti uuard bigraban In helliu

eleuans autem oculos suos

úf heuenti siniu ougun

cum ess& In tormentis

mit thíu her uúas In uuizin.

uidebat abraham a longe

15

gisah abrahaman rumana

& lazarum In sinu eius

In ti lazarum In sinemo bárme

& ipse clamans dixit

Inti her ruofenti quad.

pater abraham miserere mei

fater abraham milti mir

& mitte lazarum ut Intinguat

Inti senti lazarum thaz her dunco

extremum digiti sui

20

thaz lezzista teil sines fingares

In aqua ut refriger&

In uuazzar thaz her gicuole

linguam meam

mina zungun

quia crucior In hac fiamma

uuanta ih quilu In thesemo loúge

& dixit illi abraham

tho quad imo abraham

fili recordare quia recepisti

25

kind gihugi bithíu thú Intfiengi

bona In uita tua

guotiu In thinemo libe

& lazaras similiter mala

Inti lazaras sosama ubiüu

nunc autem hie consolator

nu ist theser gifluobrit

tu uero crucians

thu bist giquçlit

& In his omnibus Inter uos & nos

30

Inti In thesen allen untar íú Inti untar uns

364

Apparat

[175] Lage XII, Bl. 6 r Schreiber 6 Cap. C V I I - C V i n Siev. 107,3 - 108,2 Lc 16,26-31; Lc 16,1-3

Dicebat] Lc 16,1-12

14

In] Akzent über -n

15

tuont]

17

oba] o- auf Rasur

-n- vom Schreiber < o verbessert

24

samaso] -o auf Rasur vom Korrektor

25

Inan] Akzent über -n-

Text

[175] chaos magnum firmatum est

michil untarmerchi gesfestinot ist

ut hii qui uolunt hinc transiré

thaz thiedar uuollent hinan faran

ad uos non possunt

zi íú nimugun noh thanan herafaran

neque Inde hue transmeare. rogo ergo te pater

5 ih bitiu thih fater

ut mittas eum In domum patris mei

thaz inan sentes In hús mines fater

habeo enim quinqué fratres

haben finf bruoder

ut test&ur illìs ne & ipsi ueniant

thaz her In cunde min si quçmen

In locum hunc tormentorum & ait illi abraham

In thesa stát uuizo i o tho quad imo abraham

habent moysen & proph&as

habent moysen Inti uuizogon

audiant illos. at ille dixit

hören sie. tho quad hér.

non pater abraham

ni fater abraham

sed si quis ex mortuis ierit ad eos penitentiam agent,

cvijj CX j

óh oba uuer fon toten gengit zi In. is

riuuatuont

ait autem illi

tho quad her imo.

si moysen & proph&as

oba sie moysen Inti uuizogon

non audiunt: neque si quis

nihorent. noh oba uuer

ex mortuis resurrexit credent,

fon tode arstentit giloubent.

Dicebat autem & ad discípulos suos

20 tho quad her zi sinen iungeron.

homo quidam erat diues.

sum man uuas o tag.

qui habebat uilicum

ther habeta sculdheizon.

& hie diffamatus est

Inti ther uuas unliumunthaft

apud ilium, quasi dissipass&

mit imo. samaso her ziuúrfi

bona ipsius. & uocauit ilium

25 siniu guot. Inti gihalota Inan

& ait illi.

inti quad imo.

quid hoc audio de té.

zihiu gihoriu ih sulih lastar fon thír

redde rationem uilicationis tuae

gib reda thínes ambahtes.

iam enim non poteris uilicare.

iu nimahtú sculdheizo sin

ait autem uilicus Intra se quid faciam quia dominus meus

30 tho quad ther sculdheizo Innan imo uuaz tuon ih uuanta min hérro

366

Apparat

[176] Lage XII, Bl. 6V Schreiber S Cap.

cvm

Siev. 108,2-5 Lc 16,3-10

10 13

filu]

-u auf Rasur vom Korrektor

thin scríbazzusi] zwischen den beiden Wörtern Rasur (Platz fir Buchstaben)

Text

367

[176] aufer& a me uilicationem

arfirrit fon mir min ámbaht.

fodere non ualeo

ih ni .mag graban

mendicare erubesco.

betolon seamen mih.

scio quid faciam. ut cum amotus fuero

ih uueiz uuaz tuon. 5 thanne ih aruuorfan uuirdu

a uilicatione recipiant me

fon themo ambahte Intfahent mih

In domos suas, conuocatis itaque

In irò hús. gihaloten thó

singulis debitoribus.

suntar giuuelihen sculdigon.

domini sui dicebat primo

sines hérren. quad thémo éristen.

quantum debes domino meo

io uuio filu scalttu minemo hérren.

at ille dixit, centum cados

her quad thó. zehenzug mezzo

olei. dixitque illi.

oles, tho quadher imo.

accipe cautionem tuam

Intfah thin scribazzusi

& sede cito scribe quinquaginta

Inti sizzi sliumo Inti scrib finfzug.

delnde alio dixit. tu uero quantum debes, qui ait.

15 tho quadher andremo. uuio filu scalttu. ther quad thó.

centum choros tritici.

zehenzug mezzo uueizzes.

ait illi. accipe litteras tuas

tho quadher imo. Intfah thine buohstaba

& scribe octoginta

Inti scrib ahtozug.

& laudauit dominus

20 Inti lobota ther herro

uilicum Iniquitatis

then ambaht thes unrehtes

quia prudenter feciss&.

uuanta her uuislicho teta

quia filii huius saeculi

bidíu uuanta thiu kind therra uueraldi

prudentiores filiis lucis

uuiseron then liohtes kindon.

In generatione sua sunt.

25 In irò cunne sint.

& ego uobis dico, facite uobis amicos

Inti ih quidu íú tuot íú friunta.

de mammona Iniquitatis.

fon then uuolon unrehtes

ut cum defeceritis recipiant uos

mittiu ir ziganget Intfahen íúuuih

In a&ema tabernacula.

In euuina selida.

qui fidelis est In minimo & In maiori fidelis est.

30 therdar gitriuuui ist In minnisten ther ist In themo meren gitriuuui

368

Apparat

[177] Lage XII, Bl. 7 r Schreiber 8 Cap. CVIII - CIX Siev. 108,5 - 109,1 Lc 16,10-12; Lc 12,47-50; Mt 20,1-2

Jlleautem] Lc 12,47-48 Nescitis] Lc 12,49-50 Simile est] Mt 20,1-16

3

uuolen] -en auf Rasur vom Korrektor

4

niuuarut] -ut auf Rasur vom Korrektor

10

& ñ ßparauit sowie Inti ni garauuita in enger Schrift Nachtrag des Korrektors

14 f.

uapulauit. plagis] plagis vapulavit Siev.

19

p&unt] petent Siev.

20

igne] Siev. stellt ignem her

22

ut auf Rasur vom Korrektor

31

operarios] operariis Siev.

Text

369

[177] & qui In modico Iniquus est

therdar In themo luzilen unreht ist

& In maiori Iniquus est

ther ist In themo meren unreht

si ergo In Iniquo mammonae

oba ir In themo unrehten uuolen

fideles non fuistis

gitriuuue niuuarut 5 thazdar íúuuer ist uuer bifilihit iz íú

quod uestrum est quis credit uobis & si In alieno fideles

Inti oba ir In themo fremiden gitriuuui

non fuistis. quod uestrum est

niuuarut thazdar iuuuer ist.

quis dabit uobis.

uuer gibit iz íú.

Lc civiiij Jlle autem seruus qui cognouit *

Lc

uoluntatem domini sui & non praeparauit

ther scalc therdar forstuont. io sines herren uuillon Inti nigarauuita

& non fecit secundum uoluntatem eius

Inti niteta after sinemo uuillen

uapulauit multas

uuirdit manegen bifillit.,

qui autem non cognouit

therdar niforstuont

& fecit digna, uapulauit.

Inti teta uuirdigiu. uuirdit bifillit 15 luzilen fillungon.

plagis paucis. omni autem cui multum datum est. multum quaer&ur ab eo.

filo suochit man fon imo.

& cui commendauerunt

Inti themo filu bifuluhun.

multum plus p&unt ab eo. Mt xcv »τ . . INescitis quia igne ueni v ^

clx

íógilichemo themo dar filo gigeban ist

mer uergont fon imo. Mt Lc

20

mittere In terra

ih haben toufi gitoufit uuerdan

baptismum habeo baptizan

Inti uuio bin gitruobit

& quomodo turbor usque dum perficiatur., Mt

Simile est enim regnum caelorum

25

manne hiuuisges fater. therdar uz gieng fruoh In morgan.

qui exiit primo mane

gileitan uurhton In sinan uuingart

conducere operarios In uineam suam cum operarios ex denario diurno

unza iz gifremit uuirdit. gilih ist himilo richi

Mt

homini patri familias

conuentione autem facta

zisentanne In erda Inti uuaz uuillu noba iz Inbrennit uuerde

& quid uolo nisi ut accendatur

cviiij

niuuizzut ir thaz ih fiur quam

30

gizunfti gitanera. mit then uurhton fon tagelonel

370

Apparat

[178] Lage XII, Bl. 7 V Schreiber 8 Cap. C K Siev. 109,1-2 Mt 20,2-12

2

horam] -a- < -u- vom Schreiber

8

gieng auf Rasur vom

13

verbessert

Korrektor

In] Akzent über dem -n

17

uuard] -d auf Rasur vom

24

elnliftun Hs.

25

suntringon phenninga] -tringon phenninga auf Rasur vom

28

Intfiengun sie] -fiengun sie auf Rasur vom

29

suntringon phenninga] -on phenninga auf Rasur vom

Korrektor Korrektor

Korrektor Korrektor

Text

371

[178] misit eos In uineam suam

santa sie In sinan uuingart

& egressus circa horam tertiam

Inti uz gangenti umbi thie thritun zit

uidit alios stantes In foro

gisah andre stantente In strazu

otiosos. & illis dixit

In gimeitun. Inti quad in.

Ite & uos In uineam.

5

faret ir In minan uuingart

& quod iustum fuerit dabo uobis.

Inti thaz zirehte uuirdit gibu íú

illi autem abierunt.

sie thó giengun.

iterum autem exiit circa sextam

abur gieng her tho umbi thia sextun

& nonam horam. & fecit similiter.

Inti umbi thia niuntun zit 10

Inti téta sama.

circa undecimam uero exiit

umbi thia einliftun zit úzgieng

& Inuenit alios stantes.

Inti fant andre stantente.

& dicit illis. quidhic statis

Inti quad In. ziu stet ir

tota die otiosi. dicunt ei.

alian tag unnuze. quadun imo

quia nemo nos conduxit.

15

dicit illis. ite & uos In uineam.

uuanta nioman unsih gileita. tho quadher in. faret ir In minan uuingart;

cum sero autem factum ess&

tho iz aband uuard

dicit dominus uineae

quad ther herro thes uuingarten

procuratori suo. uoca operarios

sinemo ambahte. halo thie uurhton

& redde illis mercedem

20

Inti gilt in mieta

Incipiens a nouissimis

biginnenti fon then iungiston

usque ad primos

unzun thie eriston

cum uenissent ergo qui circa

tho thie quamun thiedar umbi

undecimam horam uenerant

thia einliftun zit quamun

acceperunt singulos denarios.

25

Intfiegun suntringon phenninga

uenientes autem & primi

tho quamun thie eriston

arbitrati sunt quod plus essent

uuantun thaz sie mera uuarin

accepturi. acceperunt autem & ipsi

Intfahenti. Intfíengun sie

singulos denarios

suntringon phenninga

& accipientes. murmurabant adcontra patrem familias dicentes

30

Inti tho Intfahenti. murmulotun uuidar fater thes hiuuisges quçdenti.

372

Apparat

[179] Lage XII, Bl. 8 r Schreiber δ Cap. CIX - CX Siev. 1 0 9 , 2 - 110,1 Mt 20,12-16; Le 14,1-4

E t factum est] Le 14,1 -2 E t respondens] Lc 14,3-6

7

gizunftigotastu thih] -z- auf Rasur vom Korrektor; -stu thih auf Rasur vom Schreiber

11

samaso] -o auf Rasur vom Korrektor

19

gicorane < gicorone korrigiert

28

then] -th- < ? korrigiert

30

arloubit] arluobit Hs.

30

sambaztag] -m- aus angefangenem -b- (?) korrigiert

31

illi] ille Hs.

Text [179] hii notissimi una hora fuerunt

these iungiston eina zit tatun

& pares illos nobis fecisti

Inti ebangiliche tati sie uns.

qui portauimus pondus

uuir thie truogumes burdin

diei & estus

thes dages Inti thera hizza.

at ille respondens uni eorum

5

dixit, amice non fació tibi

Inti quad, friunt nituon ih thir

Iniuiiam. nonne conuenisti

hárm. eno nigizunftigotastu thih

mecum ex denario

mit mir fon themo phennige.

tolle quod tuum est & uade

nim thazdar thin ist Inti fár.

uolo autem & huic notissimo

10

géban. samaso thír.

aut non lic& mihi

odo nist mir arloubit

quod uolo facere

thaz ih uuilla tuon

an oculus tuus nequam est

odo thin ouga abuh ist 15

sic erunt notissimi primi

Le clxxvi X

& primi nouissimi

Inti thie eriston iungiston

multi enim sunt uocati

manege sint giladote

pauci autem electi.,

fohe sint gicorane.,

E t factum est ut Intrar&

Mt

20

Mt cxvi

Inti giburita tho her Ingieng

In domum cuiusdam principis

In hús sumiliches heristen

phariseorum sabbato

fariseo In sambaztag

manducare panem

ziezzanne brot

& ipsi obseruabant eum.

Inti sie bihieltun inan. 25

hydropicus. erat ante illum ν

bidiu uuanta ih guot bin. so sint thie iungiston eriston

& ecce homo quidam

Le clxxvij

ih uuilla themo iungisten

dare, sicut & tibi.

quia ego bonus sum.

ex

her antuurtita irò einomo

E t respondens ihesus

uuazzarsioh. uuas fora imo tho antuurtita ther heilant

Le Mt

dixit ad legis peritos

quad zi then euua gilerten

& phariseos dicens. si lic& sabbato curare at ili/ tacuerunt

Inti sinu sum man

Inti zi then farisein quçdenti. 30

ist arloubit In sambaztag zi heilanne sie suuigetun.

373

374

Apparat

[180] Lage ΧΠ, Bl. 8v Schreiber 8 Cap. CX Siev. 110,1-3 Le 14,4-11

Dicebat] Le 14,7-10 Quia] Le 14,11

3

In] Akzent über -η

6

uz] -ζ auf Rasur vom Korrektor

8

giantuurtan < giantuurtun vom Schreiber korrigiert

12

In] Akzent über -n

17

ueniens] uenies Hs. Am unteren Rand die Lagennummer xij

Text

[180] ipse uero adpraehensum

her tho bifanganan

sanauit eum ac dimisit

heilta inan Inti forliez.

& respondens ad illos dixit

Inti her tho antuurtita zi In quad uueliches iuuuer esil odo óhso

cuius uestrum asinus aut bós

5 In phuzzi fellit. Inti thanne ni slíumo

In puteum cad&. & non continuo extrah& ilium die sabbati

ziuhit inan uz In sambaztag.

& non poterant ad haec

Inti sie nimohtun zi then giantuurtan imo.

respondere illi. Lc clxxvij *

Dicebat autem & ad Inuitatos

Lc

io ratissa, scouuuonti

parabolani. Intendens quomodo primos accubitus

uuio sie thiu furistun sedal

eligerent dicens ad illos

gicurun quçdenti zi In.

cum Inuitatus fueris

thanne thú giladot uuerdes

ad nuptias non discumbas

zi brutlouftin nigisizzes 15 In thera furistun steti min odouuán

In primo loco ne forte honoratior te sit Inuitatus

eruuirdigoro thir si giladot

ab eo & ueniens is

fon imo. Inti quementi ther

qui te & ilium uocauit

ther thih Inti inan giladota

dicat tibi, da huic locum.

quçde thir. gib thesomo stat. 20 Inti thanne biginnistu mit scamu

& tunc Incipias cum rubore nouissimum locum tenere

thia iungistun stat bihaben.

sed cum uocatus fueris

oh thanne thu giladot uuirdis

uade recumbe In nouissimo loco

far Inti sizzi In thera iungistun st&i thanne ther quçme ther thih giladota

ut cum uenerit qui te Inuitauit

25 quçde thir. friunt arstig

dicat tibi, amice ascende

furdir. thanne ist thir tiurida

superius. tunc erit tibi gloria

fora then thie mit thir samant sizzenL

coram simul discumbentibus; Lc clxxviiij Mt ccxxxi

quad her tho zi then giladoten

Quia omnis qui se exaltat humUiabitur. & qui se humiliât exaltabitur.

Lc Mt

uuanta eogilih ther sih arheuit uuirdit giodmotigot 30 Inti ther sih giodmotigot uuirdit uf arhaban.

375

376

Apparat

[181] Lage XIII, Bl. l r Schreiber 8 Cap. CX Siev. 110,4- 111,2 Le 14,12-15; Le 17,11-14 + Io 7,1-2 + Io 6,4

Dicebat] Le 14,12-15 Post haec] Io 7,1-2 + Io, 6,4 Et factum est] Le 17,11-19

13

unde r&ribuent] unde rétribuent tibi Siev.

15

arstantnessi] ar- auf Rasur vom Korrektor

16

diu] auf Rasur vom Korrektor

Text

[181] Le c *

Dicebat autem & ei

Lc

ther inan ladota

cum facis prandium

thanne thu tues tagamúos odo abandmuos. nicuri giladon

aut cenam. noli uocare

5 thine friunt. noh thine bruoder

amicos tuos. neque fratres tuos. neque cognatos. neque uicinos

noh thine maga noh thine gibura

diuites. ne forte & ipsi te

ehtige min odo sie thih

relnuitent. & fiat tibi r&ributio.

abur uuidar ladon. Inti ist thir gilonot.

sed cum facis conuiuium

oh thanne thú gouma tues, i o gihalo thurftigon. uuanheile

uoca pauperes. debiles claudos. cçcos. & beatus eris

halze. blinte. Inti salig bist,

quia non habent

uuanta sie nihabent

unde r&ribuent

uuanan thir gilonon.

r&ribu&ur enim tibi

thir uuirdit gilonot

In resurrectione iustorum.

15 In thera arstantnessi rehtoro.

haec cum audiss& quidam

thisiu mit diu sum gihorta

de simul discumbentibus.

fon then samant sizzenten.

dixit illi. beatus qui manducat

quad Imo. salig ist therdar izzit

panem In regno dei., io*' 1

Mt cclxxvij

Mr elvi Le ccj *

tho quadher themo

qui se Inuitauerat

Post

h^c

proximo erat

io Mt Mr Le

In hierusalem transiebat per mediam samariam & galileam & cum Ingreder&ur quoddam castellum occurrerunt ei. .X. uiri leprosi qui st&erunt a longe. & leuauerunt uocem dicentes ihesu preceptor miserere nostri quos ut uidit. dixit.

20 after thiu uuas In nahi óstrun itmali dag iudono

pascha dies festus iudaeorum E t factum est dum ir&

brot In gotes riche.,

Le

Inti uuard giuuorht mittiu her fuor In hierusalem. fuor thuruh mitti samarium Inti galileam; 25 Inti mittiu her tho Ingieng In sumilicha burgilun. Ingegin liofun imo zehen man riobe. thie gistuontun ferro Inti arhuobun stemma quçdente 30 thú heilant biboteri milti uns thie tho her sie gisah. quad.

377

378

Apparat

[182] Lage ΧΠΙ, Bl. l v Schreiber S Cap. CXI - CXII Siev. 111,2- 112,2 Lc 17,14-19; ML 20,17. 19-20 + Mc 10,32-33 + Lc 18,31-32

Assumens] Mt 20,17.19 + Mc 10,32-33 + Lc 18,31-32 Tunc] Mt 20,20-23 + Mc 10,38-39

6

fiel]

-ie- auf Rasur vom Korrektor; zwischen -i- und -e- Spatium im Ausmaß

eines weiteren Buchstabens 7

sine] -e auf Rasur vom Korrektor ( ursprünglich aj

22

der althochdeutsche Text eng zusammengedrängt

28

& die tertia] et tertia die Siev.

Text

379

[182] ite ostendite uos sacerdotibus

gét Inti arouget iuuuih then bisgofon

& factum est dum irent

Inti uuard tho mittiu siu fúorun

mundati sunt unus autem ex illis

thaz sie gisubrit uurdun. ein fon thén

ut uidit quia mundatus est

so her gisah thaz hér gireinit uúas 5 uuarb uuidar mit michilera stémmu

regressus est cum magna uoce magnificans deum. & cecidit

michilosonti got. Inti fiel.

In faciem ante pedes eius

In sin annuzi furi sine fúozi

gratias agens. & hie erat

thánca tuonti. Inti ther uuas

samaritanus. respondens autem ihesus

samaritanus. tho antuurtita ther heilant. io Inti quad, eno ia uurdun zéheni gihéilte Inti uuar sint thie niuni.

dixit, nonne decern mundati sunt & nouem ubi sunt non est Inuentus qui redir&

nist fundan therdar uúrbi

& dar& gloriam deo

Inti gabi guollichi gote,

nisi hie alienígena

nibi therer fremidera thiota mán.

& ait illi. surge uade quia fides tua

15 tho quadher imo. arstant nu Inti fár. uuanta thin giloubo

te saluum fecit. CXll Assumens autem iterum duodeeim Mt Mr Mt ccij i i ait illis. ecce ascendimus Lc Mr cxij Le ccxxij hierosolimam. & consummabuntur 20

thih heilan téta, nementi tho abur thie zuéliui quadín. senu arstígemes zi hierosolimam. Inti uuerdent gientot

omnia quae scipta sunt

alliu thiudar giscriban sint

per proph&as de filio hominis

thuruh thie uuizogon fon themo mannes I súne

trad&ur enim principibus

uuirdit giselit then heriston

sacerdotum & scribis

thero biscofo. Inti then buocharin

& tradent eum gentibus

25 Inti sie selent inan thioton

& Inlud&ur & flagellabitur

In ist giscínfit. Inti uuirdit bifillit

& conspu&ur. & crucifigitur

Inti ana gispiuuan Inti arhángan

& die tertia resurg&„

Inti thritten tage arstentit

Mt ccij Tunc accessit ad eum mater νi Mr cxiij filiorum zebedaei cum filiis suis, adorans

Mt Mr

tho gieng zi imo thiu muoter

30 thero kindo zebedéuses mit irò kindon. betonti

380

Apparat

[183] Lage XIII, Bl. 2' Schreiber δ Cap. CXII Siev. 112,2-3 Mt 20,20-26 + Mc 10,38-39

Et audientes] Mt 20,24-27

6

thineru] -u auf Rasur

8

antuurtita auf Rasur vom Korrektor

9

In] auf dem -n ein Akzent

10

kelih] -h vom Schreiber aus -l korrigiert

12

theru] th- vom Schreiber korrigiert aus -d- ?

13

gitoufit] gituofit (zweimal)

15

In] auf dem -n ein Akzent

16

trinket] -k- auf Rasur vom Korrektor

18

gitoufite] -ou- auf Rasur

381

Text

[183] & p&ens aliquid ab eo.

Inti bát sih uuaz fon imo.

qui dixit ei. quid uis

her quad íru. uuaz uúilis

ait illi. die ut sedeant

tho quad síu imo. quid thaz sizzen these zuuene mine súni

hii duo filii mei

5 ein zi thínero zesouun.

unus ad dexteram tuam & unus ad sinistram

Inti éin zi thineru uúinestrun

In regno tuo.

In thinemo richs

nespondens autem ihesus

tho antuurtita ther heilant

dixit eis. nescitis quid p&atis

quad In. niuuizzut uuaz ir bítet io mugut ir trincan kelih

potestis bibere caliœm. quem ego bibiturus sum.

then ih trincan scál.

aut baptismum quo ego

odo toufi In theru ih

baptizor baptizan

gitoufit uuirdu ir gitowfit uuesan

dicunt ei possumus.

tho quadun sie imo. mugumes. 15 tho quadher In. minan kelih

ait illis. calicem quidem meum bibetis. & baptismum meum

trinket ir. Inti mina toufi

quo ego baptizor

In theru ih gitoufit uuirdu

baptizabimini.

uuerdet gitoufite

sedere autem ad dexteram meam

sizzan zi minera zesuuún 20 Inti zi uúinistrun. nist min

& sinistram. non est meum

íu zigebanne

dare uobis. sed quibus paratum est a patte meo; CC,UJ,

^ ^

oh then iz garó ist fon minemo fater;

E t audientes decern

Mt Mr

thaz horenti thie zeheni

Indignati sunt

Le

ünuuirditun

de duobus fratribus.

25 fon then zuuein bruodoron

ihesus autem uocauit eos ad se.

ther heilant gihalota sie zi imo

& ait. scitis quia principes

Inti quad, uuizzut ir thaz thie heriston

gentium dominantur eorum

thioto uualtent irò.

& qui m añores sunt potesta tern exercent In eos non Ita erit Inter uos

inti thiedar meron sint 30 giuualt bigangent In sie nisi iz so untar fu.

382

Apparat

[185] Lage XIII, BI. 2V. Die Paginierung springt von 183 auf 185. Schreiber & Cap. CXII - c x m Siev. 112,3 - 113,1 Mt 20,26-28; Lc 13,23-27

Sicut] Mt 20,28 Etait] Lc 13,23-24 Cum autem] Lc 13,25-28

11

Etait] EaitHs.

14

Ingangan] auf dem ersten -n- ein Akzent

28

manducamus] manducavimus Siev.

Text [185] sed quicumque uoluerit

ouh so uuer so uuolle

Inter uos maior fieri

untar íu mero uúesan

sit uester minister

si íuuuer ambaht.

& qui uoluerit Inter uos

Inti therdar uuolle untar íu

primus esse, erit uester seruus. Mt

Tin

Mr cxiiij Io xci

Sicut filius hominis non uenit ut

ministrar&ur ei

5 eristo uuesan. uuese íuuuer scalc., Mt Mr io

v

sed ut ministrar& & dare animam suam

Inti geban sin ferah i o zi lósungu furi manege.

^

quidam, domine

Lc Mt

ergo pauci sunt qui salui fiant ipse autem dixit ad illos

her quad zi in flizet Ingangan 15 thuruh thia éngun phorta

per angustam portam quia multi dico uobis

bidiu uuanta manage quidu íu

quaerunt Intrare

súohtun In zigangenne Inti ni móhtun.

& non potuerunt

Mt

¡y

Inti quad imo tho sum. trúhtin fohe sint thiedar heile uuerden

contendite Intrare

Lc cixxi

thaz man imo ambahteti ouh her ambahteti

redemptionem pro multis., Lc*"x

so ther mannessun niquam.

Cum autem Intrauerit pater familias

c Mt

mittiu Ingengit 20 fater thes hiuuisges

& cluserit ostium

Inti bisliuzit thia turi

& Incipi&is foras stare

thanne bigínnet ir uze stán.

& pulsare dicentes

inti clofon sus quçdente.

domine aperi nobis. & respondens dicit

thruhtin Intuo uns. 25 Inti her antuurtenti quidit

nescio uos unde sitis.

niuueiz íuuuih uuanan ir sit.

tunc Incipi&is dicere

thanne binnet ir quaedan

manducamus coram te

uuir azumes fora thir

& bibimus

Inti truneumes

& In plateis nostris docuisti & dicit uobis

30 Inti In unseron strazon lertos tú Inti thanne quidit íu

384

Apparat

[186] Lage XIII, Bl. 3 r Schreiber 6 Cap.CXm - C X I V Siev. 113,1 - 114,1 Lc 13,27-30; Lc 19,1-4

Cum] Lc 13,28-29 Et ecce] Lc 13,30 Et ingressus] Lc 19,1 -10

15

Et ecce sunt nouissimi] außer E- ganze Zeile auf Rasur mit anderer Tinte

Text

[186] nescio uos unde sitis

ih niuueiz iuuuih uuanan ir sit

discedite a me omnes

aruuizet fon mir alle

operarii Iniquitatis

uúrhton unrehtes thar ist thanne uúoft

ibi erit f l & u s

5 Inti zeno stredunga.

& stridor dentium. Le clxxij

ν

Mt lxv

C u m uideritis abraham

L Mt

& isaac & iacob

Inti isaac Inti iacob

& omnes proph&as

Inti alle uuizogon

Intrare In regnum dei

Ingangan In gotes richi io iuuuih uz triban

uos autem expelli foras

Le clxxiij

U

Mt cxcviiij Mr exi

CXlllj Lc ccxxv

ν

Mt clviiij

mittiu ir gisehet abraham

& uenient ab oriente

Inti quçment fon óstana

& occidente & aquilone

Inti fon uuestana Inti nordana

& austro & accumbant

Inti sundana Inti gisizzent

In regno dei.,

In gotes riche.,

E t ecce sunt nouissimi

Lc Mt

qui erunt primi

Mr

15 Inti sint thanne thie iungiston thiedar ér uuarun eriston

& sunt primi

Inti sint thanne eriston

qui erunt nouissimi.

thiedar ér uuarun iungiston;

E t Ingressus perambulabat hiericho

Lc Mt

Inti Ingangenti 20 thuruh fuor hiericho

& ecce uir nomine zacheus

Inti sinu man In namen zacheus.

& hic erat princeps

Inti ther uuas heristo

publicanorum

fimfollero m anno

& ipse diues

Inti ther seibo uuas otag

& quaerebat uidere ihesum

25 Inti suohta then heilant zigisehanne

quis e s s &

uuer her uúari

& non poterai prç turba

Inti nimohta fora thera menigi

quia statura illius pusillus erat

bidiu uuanta sin uuahst luzil uúas.

& praecurrens ascendit In arborem sicomorum ut uider& illum

Inti her furiloufanti 30 arsteig In einan murbóum thaz her inan gisahi.

386

Apparat

[187] Lage ΧΠΙ, Bl. 3V Schreiber 6 Cap.CXIV - CXV Siev. 114,1 - 115,1 Lc 19,4-10; Mt 20,29-30

Et egredientibus] Mt 20,29-34 + Mc 10,46 + Le 18,43

15 19

zi trohtine] zi t- auf Rasur vom Korrektor fierualt]

fi-

auf Rasur aus -u- korrigiert vom Schreiber

20

tho quad] thorquad Hs.

25

sun < sum durch Rasur korrigiert

28

In] Akzent über -n

29

ab hiericho] a Hiericho Siev.

387

Text [187] quia Inde erat transiturus

uuanta her than an uuas farenti

& cum ueniss& ad locum

Inti mittiu her quam zi thera st&i

suspiciens ihesus uidit ilium

scóuuuonti ther heilant gisah inan

& dixit ad eum. zachae

Inti quad zi imo zachç

festinans descende

5 ilanti nidar stig

quia hodie In domo tua

uuanta hiutu In thinemo hus

oport& me manere

gilimphit mir ziuúonanne

& festinans descendit

Inti ilenti nidar steig.

& excepit ilium gaudens

Inti Intfieng inan giuehenti

& cum uiderent omnes

ι o Inti mittiu gisahun alle

murmurabant dicentes.

murmulotun quaedente

quia ad hominem peccatorem

bidiu uuanta sih zi suntigomo man

diuertiss&.,

gikérta.

stans autem zacheus

stantenti tho zacheus

dixit ad dominum,

15 quad zi trohtine

ecce dimidium bonorum meo rum

sinu halftonod minero gúoto

domine dó pauperibus.

trohtin gibu thurftigon

& si quid aliquem defraudaui

oba ih In sihhiu uuelichan biuehnota

reddo quadruplum.

ih giltu fierualt

ait ihesus ad eum

20 tho quad ther heilant zi imo

quia hodie salus

uuanta hiutu heili

domui huic facta est

thesemo huse gitan ist

eo quod & ipse filius sit

bidiu uuanta her ist sun

abrahae., Le Mt

Mt ccv 'J

abrahames. 25 quam ther mannes sun

Venit enim filius hominis quae re re & saluum face re

suochan Inti heil tuon

quod perierat.,

thazdar foruuard.

e re(

g Jientibus eis

ab hiericho secuta est eum

Mr cxvi

Le ccxxiiij turba multa & ecce duo ceci

Mt Mr

Inti In úzgangenten

Le

fon hiericho folgeta inan 30 mihilmenigi Inti sinu zuúene blinte

Apparat

388

[188] Lage XIII, Bl. 4 r Schreiber 8 Cap. C X V - C X V I Siev. 115,1 - 116,1 Mt 20,30-34 + Mc 10,46 + Lc 18,34; Mt 21,1-2

E t cum] Mt 21,1-3; Lc 19,30-31

5

furifuori] -f- aus -c- korrigiert vom Schreiber

14

túo] o < e korrigiert

17

In] Akzent über-η

22

thaz] taz Hs.

Text [188]

ex quibus erat parthimeus

fon then uúas parthimeus

filius thimei. sedentes

thimeuses sún. sizzente

sec us uiam audierunt

nah themo uuege. gihórtun thaz thaz heilant thér nazarenisgo

quia ihesus nazarenus transir&.

5

& clamauerunt dicentes

Inti reofun sus quçdente

domine miserere nostri fili dauid

trohtin milti úns dauides sun

turba autem Increpabat eos

thiu menigi Increbota sie

ut tacerent

thaz sie súuigetin.

at illi magis clamaban t.

10

sus quedente. trohtin milti uns

fili dauid. & st&it ihesus

dauides sun. Inti stuont ther heilant

& uocauit eos & ait

Inti gihalota sie Inti quád

quid uultis ut faciam uobis

uuaz uuolletir thazih fu tuo 15

ij Mr cxvij Le ccxxxìj

tho quadun sie imo. trohtin

ut aperiantur oculi nostri

thaz sin gioffonot unsariu óugun

misertus autem eorum ihesus

tho miltita In ther heilant

t&igit oculos eorum

Inti biruorta irò óugun

& confestim uiderunt

Inti slíumo gisáhun

& secuti sunt eum.

Mt ccvi

sie tho mer reofun.

dicentes. domine miserere nostri

dicunt illi. domine

cxvj

thar furifuori.

20

Inti folgetun inan

magnificantes dominum

mihilosonti trohtinan.

& omnis plebs ut uidit

Inti al thaz fole so iz gisah

dedit laudem deo..

gab gote lob.,

E t cum adpropinquassent

Mt Mr

hierosolimis

Le

Inti mittiu sie tho nahlichotun 25

zi hierosolimis

& uenissent b&fage

Inti quamun zi b&fage

ad montem oliueti

zi themo berge oliboumo.

tunc ihesus misit

tho ther heilant santa

duos discípulos dicens eis ite In castellum

sine zuene iungoron 30

quaedenti in faret In thia burgilun

389

Apparat

390 [189] Lage ΧΠΙ, Bl. 4 V Schreiber 8 Cap. CXVI Siev. 116,1-3

Mt 21,2-4. 6-7 + Lc 19,33-34 + Mc 11,3. 6-7

Euntes] Mt 21,6-7 + Lc 19,33-34 + Mc 11,3. 6-7 Hoc autem] Mt 21,4-5 + Io 12,15-16

4

iru] -u auf Rasur

11

dicite] von Siev. ergänzt: ei

12

uuerkes] -kes auf Rasur vom Korrektor

21

trohtine] -r- auf Rasur (für angefangenes -h- ?)

22

In] Akzent über -n

23

folon < folun korrigiert

Text [189] quod contra uos est

thiudar uuidar iu ist

«fe statim Inueni&is

Inti sliumo findet ir

asinam alligatam

eina esilin gibuntana Inti ira folon mit iru

& pullum eius cum ea

5 gibuntanan

alligatum. cui nemo unquam

In themo neoman neo In aldere

hominum sedit

m anno saz.

soluite ilium & adducite eum

loset inan Inti gileitet inan

mihi. & si quis uobis

mir. Inti oba uuer iu

aliquid dixerit

10 uuazquedç.

dicite quia dominus

quaedet imo uuanta trohtin

operam eius desiderai

sines uuerkes lustot

& confestim dimitt& eos. Mt ccvij M r cxvnj Lc ccxxxuj

guntes

autem

discipuli

fecefyjjf s j c u t rp r a e c e pr i t

Inti sliumo forlazit sie Mt Mr Lc

soluentibus autem illis

in tho losenten

dixerunt domini eius ad illos

quadun iro herrón zi in

quid soluitis pullum

zihiu loset ir then folon 20 sie quadun tho.

illi dixerunt quia domino necessarius est

uuanta trohtine notthurft ist

& dimiserunt eis.

Inti forliezun In.

& duxerunt pullum

Inti leitun then folon

ad ihesum.

zi themo heilante. 25 uurfun iro giuuati.

lactantes uestimenta sua

vlj

Io ci

15 tatun so gibot in ther heilant

illis ihesus.

Mt ccvii

gangente thie iungoron

supra pullum

ubar then folon

& eum desuper

Inti inan thara ubiri

sedere fecerunt.

tatun sizzan.,

H o c autem factum est ut Impler&ur quod dictum est

Mt io

thaz uuard gitán 30 thaz uurdi arfullit thaz dar giquaedan uuas

392

Apparat

[190] Lage XIII, Bl. 5 r Schreiber δ Cap. CXVI Siev. 116,3-4 Mt 21,4-5 + Io 12,15-16; Le 19,36-38 + Mt 21,8-9

Haec] Io 12,16 Eunte] Le 19,36 +Mt 21,8 Turbae] Le 19,38 + Mt 21,9 + Me 11,10 + I o 12,12-13

5

folon < folen korrigiert vom Schreiber

Text

[190] per proph&am dicentem.

thuruh then uuizogon quçdentan

dicite filiae sion

quaedet siones tohter

ecce rex tuus uenit tibi

sinu thin cuning quam thir

mansu&us sedens

manduúari sizzenti

super pullum asinae subiugalis. io ccij *

Haec non cognouerunt

5 ubar folon zamera esilinna., io

thisu niforstúontun

discipuli eius primum

sine iungoron zierist.

sed quando glorificatus est

oh thanne gitíurit uuárd

ihesus. tunc recordati sunt

ther heilant. tho gihugitun

quia haec erant scripta

ι o thaz thisu uuarun giscriban

de eo. & haec fecerunt ei. CCV J

"

Mr cxviij Lc ccxxxnj Io

fom imo. Inti thisiu tatun imo.

Eunte autem ilio

Mt Mr

imo tho farentemo

m u l t i substernebant

Le io

manege streuuitun iro giuúati In úuege.

uestimenta sua In uia

15 sumehieuún

alii autem cedebant

zuuig fon bóumon

ramos de arboribus

Inti streuuitun In uúege

& stemebant In uia.

Inti mittiu her tho nahita

& cum adpropinquar&

iu zi thera nidarstigu thes berges

iam ad descensum montis

20 oliu&i. bigondun

oliu&i. cçperunt

ccviuj Mr ccxviiij

Lc ccxxxmj 10

omnes turbae

allo thio menigi

discendentium

thero nidar stigentero

gaudentes laudare deum

giuehenti lobon got.

uoce magna.,

mihilera stemmu.,

jurbae

autem

&

sequebantur

^

q u a e praecedebant

*

clamabant dicentes osanna filio dauid. benedictus qui uenit rex In nomine domini pax In caelo

Mt Mr 25 thio menigi thio dar forafuorun Le io

Inti thio dar after folgetun reofun quaedente heil lob si dauides sune gisegonot si therdar quimit 30 cuning In trohtines namen. sibba si imo. In himile

394

Apparat

[191] Lage ΧΠΙ, Bl. 5V Schreiber δ Cap. CXVI Siev. 116,4-6 Lc 19,38; Mc 11,10; Io 12,12-13; Le 19,39-42

Et quidam] Lc 19,39-40 Et ut] Lc 19, 41-44

1 4 17

hohi] -i auf Rasur hohi] -lauf weiterreichender Rasur fariseorum] -se- auf Rasur vom Korrektor

Text

395

[191] & gloria In excelsis.

Inti tiurida In hohi

benedictum quod uenit

gesegonot si thaz quimit

regnum patris nostri dauid

richi unseres fater dauides.

osanna In excelsis.,

heil lob si imo In hohi.,

J n crastinum autem

5

mihil menigi thiudar quam

ad diem festum

zi themo itmaligen tage

cum audissent

mittiu sie gihortun thaz ther heilant quam

quia uenit ihesus hierosolimam acceperunt

10

zuuig pálmboumo

& processerunt obuiam ei

Inti giengun Ingegin imo

& clamabant. osanna

Inti reofun. heil

benedictus qui uenit

gisegonot si therdar quimit 15

ν

E t quidam phariseorum

Inti sume fon then fariseorum

Le Mt

d&urbis dixerunt ad illum

fon then menigin quadun zi imo

magister Increpa

meistar Increbo

discípulos tuos

Le ccxxxvi X

In trohtines namen israhelo cuning.,

rex israhel., Mt ccxiij

zi hierusalem Intfiengun

ramos palmarum

In nomine domini Le ccxxxv

In morgan

turba multa quae uenerat

20

thine iungoron

quibus ipse ait. dico uobis

then quad her tho ih quidu iu

quia si hii tacebunt

bidiu uuanta oba these suúigent

lapides clamabunt.

steina ruofent.

E t ut adpropinquauit uidens ciuitatem

Inti nahlichota tho

Le 25

gisehenti thia burg

fleuit super illam dicens

uuiof obar sia sus quaedenti

quia si cognouisses & tú

bidiu oba forstuontis tú

& quidem In hac die tua

Inti giuuesso In thesemo thinemo tage.

quae ad pacem tibi sunt

thiudar thir zi sibbu sint

nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis.,

30

nu sint siu giborganiu fon thinen óugon

396

Apparat

[192] Lage XIII, Bl. 6 r Schreiber 8 Cap. CXVI - CXVII Siev. 116,6 - 117,3 Lc 19,43-44; Mt 21,10-12; Io 2,15; Mt 21,12; Io 2,15; Mt 21,12; Io 2,15; Mt 21,12-13; Io 2 , 1 6

E t cum] Mt 21,10-11 Etintravit] Mt 21,12-13 + Io 2,15-16 + Me 11,16-17

4

gistreuuent < gistreuuint korrigiert vom Schreiber

14

heilant auf Rasur vom Korrektor

18

samaso] -o auf Rasur vom Korrektor

23

scaz] s- auf Rasur vom Korrektor ( aus angefangenem -c- )

25

thio] -o vom Schreiber aus -e- korrigiert

31

giscriban] das zweite -i- wohl aus Abstrich von -b- korrigiert.

Text [192] quia uenient dies In te

uuanta quçment taga In thih.

& circumdabunt te

Inti umbi gebent thih

& coangustabunt te undique

Inti giangusten thih eogiuuanan

ad terram prosternent te

Inti zi erdu gistreuuent thih

& filios qui In te sunt

cx vij

Mt ccx

*

5 Inti thiu kind thiu In thir sint

& non relinquent In te

Inti niforlazent In thir

lapidem super lapidem

stein obar steine

eo quod non cognoueris

bidiu uuanta thu niforstuonti

tempus uisitationis tuae.,

thia zit thinera uuisungu.,

gt

c u m

i n t r o j s s & hierosolimam

Mt

commota est uniuersa ciuitas

uuard giruort al thiu burg

dicens. quis est hie

quaedenti. uuer ist therer.

populi autem dicebant.

thiu fole quadun.

hie est ihesus proph&a

thiz ist heilant uuizogo 15 fon burgi nazareht galilea

a nazar& galileae. Mr cxx 1

,

io mittiu her tho ingieng hierusalem.

Et Intrauit ihesus

Mt ccxi ,Le ccxxxvnj In templum dei. r

io XXI & c u m feciss& quasi flagellum de funiculis eiciebat omnes uendentes & ementes

Mr Mt

Inti Ingieng ther heilant

Le io

In thaz gotes tempal. Inti mittiu her teta samaso geislun fon strengin uzuuarf alle 20 forcoufenton Inti thie coufenton

In templo, oues quoque & boues

In themo temple, scaf Inti rindir

& mensas nummulariorum

Inti tisgi thero fenning uuantalero

effudit aes.

nidar goz then scaz

& cathedras uendentium columbas euertit. & dicit eis. i o Auferte ista hinc & nolite facere domum patris mei domum negotiationis., Mt Mr Lc Scriptum est domus mea

Inti thie stuoia forcoufentero 25 thio tubun forsturzta Inti quadln. arfimet thisu hinan. Inti ni curet tuon hus mines fater 30 hús coufes., giscriban ist min hús.

Apparat

398 [193] Lage ΧΠΙ, Bl. 6V Schreiber S Cap. CXVII Siev. 117,3-5

Mt 21,13-16 + Mc 11,16-17 + Io 2,17; Io 2,18-20

Recordati] Io 2,17 E t accesserunt] Mt 21,14 Videntes] Mt 21,15-16 Responderunt] Io 2,18 Respondit] Io 2,19-21

1

ginennit < ginemnit auf Rasur

10

temple] -e vom Schreiber aus -o- korrigiert

21

uos numquam legistis auf Rasur vom Korrektor

29

aruuekiu] -k- auf Rasur (< -ch-j

31

sehs] seh Hs.

399

Text

[193]

Mt

domus orationis uocabitur

gibéthús ist ginennit

omnibus gentibus

allen thioton

uos autem fecistis eam speluncam latronum.

ir tatut iz thioba cruft.

E t non sinebat ut quisquam

Inti niliez thaz eining 5 fuorti faz thuruh thaz tempal

transferr& úas per templum Io xxij X

Mt ccxij

Recordati uero sint discipuli eius

Io

quia scriptum est.

bidiu uuanta giscriban ist

zelus domus tue comedit me

ellan thin es húses az m ih

E t accesserunt ad eum caeci

Mt

Inti giheilta sie.,

& sanauit eos., Videntes autem principes

Mt Le

thero bisgofo Inti thie buochara

mirabilia quae fecit

thiu zeichan thiu her teta 15 In thie knehta ruofente

In templo & dicentes.

In themo temple Inti quçdente

osanna filio dauid

heil si dauides sune

Indignati sunt & dixerunt ei

únuuirditun Inti quadun imo

audis quid isti dicant

gihoristu uuaz these quçdent

ihesus autem dicit eis.

20 ther heilant quad in

uos numquam legistis

ir nio Inaldere nilasut

quia ex ore Infantium

bidiu uuanta fon munde kindo

& lactantium perfecisti laudem

Io xxiiij

gisahun tho thie heroston

sacerdotum & scribae

& pueros clamantes

Io xxiij liij Mt clxi Mr lxxvij

Inti giengun zi imo blinte io Inti halce In themo temple

& claudi In tempio Mt ccxiij V Le ccxxxv

tho gihugitun sine iungoron

Responderunt ergo iudaei

Io M t

Inti sugentoro thurufremitastu lób.

Mr

tho antuurtitun thie iudaei

& dixerunt ei. quod signum ostendis

25 Inti quadun imo. uuaz zeihno aróugis

nobis quia haec facis. Respondit ihesus & dixit eis

uns. bidiu uuanta thu thisu túis Io

tho antuurtita ther heilant Inti quadin.

soluite templum hoc.

ziloset thiz tempal.

& In tribus diebus excitabo illud

Inti In thrin tagon aruuekiu iz.

dixerunt ergo iudei. xl & vi annis aedificatum est

30 tho quadun thie iudaei. In fierzug Inti In s e h j iaron gizimbrot uuas

400

Apparat

[194] Lage XIII, Bl. 7 r Schreiber S Cap. C X V n - CXVni Siev. 117,5- 118,2 Io 2,19-21; Le 21,1-4 +Mc 12,42-43; Le 18,9-11

Respiciens] Le 21,1 -4 +Mc 12,42-43 Dixit] Le 18,9-14

11

quadln] Akzent Uber dem -n

14

Inginuhti] Akzent über dem ersten -n-

21

s am aso < samasa durch Rasur

22

ratissa < ratussa durch Rasur

401

Text

[194]

cxviii

Mr cxxxvj v 11

J

Lc ccxlvij

templum hoc. & tú tribus diebus

thiz tempal Inti thú In thrín tagon

excitabis illud. ille autem dicebat

arouekis thaz. her quad tház

d&emplo corporis sui.;

fon themo temple sines lichamen.,

R e s pr j c j e n s autem. uidit eos

Mr Lc

qui mittebant muñera sua

In thaz tresohus ehtige.

In gazophilatium diuites

gisah ouh suma uuitauun

uidit autem & quandam uiduam

arma sententa

pauperculam mittentem

erine scazza zuuene thaz ist quadrans.

aera minuta duo. quod est quadrans.

io Inti gihalota sine iungoron

& conuocans discípulos suos ait illis. uere dico uobis.

quadln. uuár quidu ih íu

quia uidua haec pauper

thaz thisiu arma uuitauua

plus quam omnes misit.

mer thanne alle santa,

Nam omnes hi ex habundantia sibi

uuanta alle these fon Inginuhti 15 santun In gotes geba

miseront In muñera dei

Lc ccxiiij *

scouuuonti tho gisah thie 5 thiedar santun iro geba

haec autem ex eo quod deesL

thisiu fon thiu iru uuan ist

ilia totum uictum suum

siu alia iru libnara

quem habuit misit.

thia siu habeta santa.,

Dixit autem & ad quosdam qui In se confidebant

Lc

quadher tho zi sumen 20 thiedar In sih selbon gitriuuúetun

tamquam iusti & aspernabantur

s am aso rehte Inti úozurnitun

c&eros parabolani istam

andre thesa ratissa,

duo homines ascenderont

zuúene mán arstígun

In templum ut orarent

In thaz tempal thaz sie bétotin

unus phariseus

25 ein uuas fariseus

& alter publicanus.

Inti ander uuas firntatig

phariseus s tans

ther fariseus stantenti

haec apud se orabat.

thisiu mit imo selbomo betota

deus gratias ago tibi

got thanc tuon ih thir

quia non sum sicut c&eri hominum raptores. Iniusti

30 bidiu ih nibín sulih so andre mán notnumftara unrehte

402

Apparat

[195] Lage XIII, B1.7V Schreiber δ. Ende dieses Schreibers mit dem Ende der Seite. Cap. CXVIII Siev. 118,2-4 Lc 18,11-14 + Mt 21,17 + Mc 11,11 (+Lc 9,11)

Quiaomnis] Lc 18,14 Et relictis] Mt 21,17+ Mc 11,11 Etsciens] L c 9 , l l

Am unteren Rand die Lagennummer xiij

Text

[195] adulteri.

forhuorote

uelut &iam hic publicarius

soso theser firntatigo mán

ieiuno bis In sabbato

ih fasten zuuiron In sambaztage gibu dezemon allero

decimas dó omnium

5 thero ih In ehti biháben

quae possideo & publicanus

Inti ther firntatigo

a longe stans

ferrana stantenti

nolebat nec oculos

niuuolta noh óugun

ad caelum leuare

zi himile héuan io nibi slúog In sina brúst

sed percutiebat pectus suum dicens.

quaedenti.

deus propitius esto mihi peccatori

got uúis mir milti suntigomo

dico uobis

ih quidu íu

descendit hic iustificatus

nidar steig theser girehfestigot 15 In sin hús fon imo.

In domum suam ab ilio. Le ccxv Mtccxxxj

Le Mt

Q u i a omnis

thiedar sih arhéuit

humiliabitur.

uuirdit giotmotigot

& qui se humiliât

Inti therdar giotmotigot sih

exaltabitur. Mt ccxmj Mr cxx

Mt Mr Mt

bidiu uuanta íogiuuelih

q u i s e e x a ] t a t

20 uuirdit arhában

relictis Ulis

Mt Mr

cum i am uespera ess& hora

mittíu iu tho uúas abandzít

A b i i t foras

gieng uz

extra ciuitatem

fon thera burgi 25 In stat thiu b&hania heizit

Jn b&haniam

Inti thar uuoneta

ibique mansit Mt clx

vj

Mr lxxvj

Inti In tho forlazenen

Mt Mr

E t sciens turba qU0(j

ex

jjt

e x t r a

ciuitatem

secuti sunt eum. & suseipiens eos. quibus necessaria erat cura sanabat.,

Inti uuizzanti thiu menigi thaz her uzfuor fon thera búrgi folgetun imo. Inti Infahenti thie

30 thendar notthurf uuas heilunga giheilta.,

404

Apparat

[196] Lage XIV, Bl. l r Schreiber α ' ; Wiederbeginn dieses Schreibers ab Zeile 1 der Seite Cap. CXIX Siev. 119,1-4 Io 3,1-8

Eratautem] Io 3,1-21

1

pharisçis] (althochdeutsche Spalte) ursprünglich hierauf noch, vom Schreiber

2

nicodemus] (althochdeutsche Spalte) auf Rasur vom Schreiber (darunter

wieder ausradiert: nicodemus schwach erkennbar ginemnitj 3 11

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor gisehan] -a- auf Rasur vom Korrektor

21

non potest... dei auf Zeilenrasur vom Schreiber

25

dixi] dixit Siev.

27

ther < thie tmch Rasur des -ie vom Korrektor

30

ferit] ursprünglich hierauf noch, vom Schreiber wieder ausradiert: só ist io

Text [196] ex ν i i i j lo xxiiii x

Erat autem homoexpharisçis . . mcodemus nomine princeps iudaeorum hic uenit ad eum nocte & dixit ei. rabbi, scimus quia a deo uenisti magister, nemo potest haec signa facere quae tú facis nisi fuerit deus cum eo, respondit ihesus & dixit ei. amen amen dico tibi, nisi quis natus fuerit denuo non potest uidere regnum dei. dicit ad eum nicodemus, quomodo potest homo nasci cum senex sit. numquid potest In uentrem matris suae

vuas man fon pharisçis nicodemus ginemnit héristo Iudeno ther quam zi Imo nahtes Inti quad Imo meistar. uuir uuizzumes 5 thaz thu fon gote quami meistar. nioman mag thisu zeihhan tuon thiu thu tuos nibi got sí mit Imo. thô antlingita ther heilant Inti quad Imo. uuâr uuâr sagen ih thir, ι o nibi uuer abur giboran uuerde nimag her gisehan gotes rîhhi. thô quad zi Imo nicodemus. uuvo mag ther man giboran uuerdan thanne her alt ist. uuvo mag her 15 In sinero muoter uuambun

Iterato Introire & nasci,

abur Ingangan Inti uuerde giboran

respondit ihesus.

thô antlingita ther heilant

amen amen dico tibi,

uuâr uuâr sagen ih thir.

nisi quis renatus fuerit

nibi uuer abur giboran uuerde

ex aqua & spiritu

20 fon uuazzare Inti fon geiste

non potest Introire In regnum dei

nimag her gân In gotes rîhhi

quod natum est ex carne

thaz giboran ist fon fleiske.

caro est. & quod natum est

thaz ist fleisc. Inti thaz giboran ist

ex spiritu spiritus est, non mireris quia dixi tibi.

fon geiste thaz ist geisL 25 ni uuvntoro thaz thaz ih thir quad,

oport& uos nasci denuo

íu gilimphit abur giboran uuerdan

spiritus ubi uult spirat

ther geist thara her uuili blasit her

& uocem eius audis.

Inti sina stemna gihoris

sed non scis unde ueniat

noh niuuest uuanan her quimit

& quo uadaL

30 Inti uuara her ferit.

sic est omnis qui natus est

só ist íogiuuelih thie giboran ist

ex spiritu,

fon geiste,

405

406

Apparat

[197] Lage XIV, Bl. 1* Schreiber α ' Cap. CXIX Siev. 119,5-10 Io 3,9-17

4

& dixit ej aufweiterreichender Rasur vom Schreiber

8

sprehhemes] vom dritten Zuge des -m- an Rasur des Schreibers (es stand sprehhen uuir)

14

quidu auf Rasur des Schreibers, der zunächst thiu himiliscun geschrieben hatte

30

sun] es folgt eine radierte, nicht wieder neu beschriebene Stelle bis zum Zeilenrand (schwach lesbar: in thie ? ..ltj

31

uueralt < uuerolt korrigiert (zweimal)

32

si giheilit thuruh inan auf Rasur vom Schreiber

Text

407

[197] respondit nicodemus & dixit ei,

thô antlingita nicodemus Inti quad Imo,

quomodo possunt haec fieri,

uuvo mugun thisu uuesan.

respondit ihesus.

thô antlingita ther heilant

& dixit ej tu es magister In israhel & haec Ignoras,

Inti quad Imo. thu bist meistar 5 israhelo Inti thu niuueist thiz

amen amen dico tibi,

uuâr uuâr sagen ih thir.

quia quod scimus

uuanta thaz uuir uuizzumes

loquimur.

thaz sprehhemes

& quod uidemus testamur. & testimonium nostrum

thaz uuir gisehemes thaz cundemes. io Inti unsara giuuizscaf

non accipitis.

niintphah& ir.

si terrena dixi uobis

oba ih fu erdlihhu quad

& non creditis

Inti thiu nigiloub&

quomodo si dixero uobis

uuvo oba ih iu quidu

caelestia cred&is.

15 thiu himiliscun giloub&.

& nemo ascendit In caelum

Inti nioman stígit úf In himil

nisi qui descendit de cáelo

nibi ther thie nidarsteig fon himile

filius hominis qui est In cíelo

mannes sun thie thar ist In himile.

& sicut moyses exaltauit serpentem

Inti soso moyses arhuob thie nátrun

In deserto Ita exaltari

20 In thero uuvostinnu só arheuan

oport& filium hominis.

gilimphit mannes sun

ut omnis qui credit In ipso

thaz íogiuuelih thie In in giloubit

non pereat sed habeat

nifuruuerde uzouh habe

uitam a&crnam.

éuuin lib.

sic enim dilexit deus mundum

25 só minnota got thesa uuerolt

ut filium suum unigenitum dar&

thaz her sinan einagon sun gab

ut omnis qui credit In eum

thaz íogiuuelih thie In in giloubit

non pereat sed habeat

nifuruuerde uzouh habe

uitam a&emam.

éuuin lib,

non enim misit deus filium suum

30 nisanta got sinan sun

In mundum ut ludic& mundum

In uueralt thaz her uueralt tuome

sed ut salu&ur mundus per ipsum,

uzouh thaz uuerolt si giheilit thuruh inan

408

Apparat

[198] Lage XIV, Bl. 2 r Schreiber α ' Cap. CXIX - CXX Siev. 119,11 - 120,3 Io 3,18-21 + Io 7, 53; Io 8,1-5

Et reuersi sunt]

Io 8,1-2 + Io 7,53

Adducunt] Io 8,3-11

6 7

ther < thie durch Rasur und Überschreibung des -ie- vom Korrektor uueralt < uuerolt korrigiert

11

ubilu] -u auf Rasur vom Korrektor

12

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

15

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

Text [198] qui credit In eum non iudicatur.

ther In Inan giloubit nist furtuomit

qui autem non credit

ther thie nigiloubit

lam iudicatus est

ther ist giù furtuomit.

quia non credidit In nomine

uuanta her nigiloubta In namon

5 einiges gotes sunes.

unigeniti filii dei. hoc est autem iudicium quod lux

thaz ist ther tuom thaz lioht

uenit In mundum & dilexerunt

quam In uueralt Inti minnotun

homines magis tenebras

man mér finstarnessu

quam lucem,

thanne lioht,

10 uuârum Irò uuerc ubilu

erant enim eorum mala opera. omnis enim qui mala agit

iogiuuelih thie ubilu tuot

odit lucem. & non uenit

ther hazzot lioht Inti niquimit

ad lucem. ut non arguantur

zi liohte thaz niuuerden bithuunganu

opera eius. qui autem facit ueritatem

sinu uuerc. ther thie tuot uuâr

15 ther quimit zi liohte

uenit ad lucem.

thaz uuerden gioffonotu sinu uuerc

ut manifestentur opera eius qui a deo sunt facta, E t reuersi sunt unusquisque

uuanta siu fon gote sint gitanu. ιo

In domum suam, ihesus autem perrexit

Inti uuarbta iogiuuelih In sin hús, ther heilant fuor

20 In berg oliu&i Inti fruo

In montem oliu&i & diluculo Iterum uenit In templum

abur quam In thaz tempal

& omnis populus uenit ad eum

Inti al thaz fole quam zi Imo

& sedens docebat eos,

Inti sizzenti lerta sie.

Adducunt autem scriba;

ιo

& pharisçi. mulierem In adulterio

leittun thô thie buoehara

25 Inti pharisçi uuîb In ubarhiuui

deprehensam. & statuerunt earn

bifangan. inti saztun sia

In medio. & dixerunt ei.

untar sie mitte Inti quadun Imo.

magister. haec mulier

meistar. thiz uuîb

modo deprehensa est In adulterio

uuard nu bifangan In ubarhiuui

In lege autem moyses mandauit nobis

30 In thero éuuu gibót uns moyses

huius modi lapidare.

In thesa uuisun zisteinonne.

tú ergo quid dicis.

uuaz quidis thû es.

409

410

Apparat

[199] Lage XIV, Bl. 2V Schreiber α ' Cap. CXX - CXXI Siev. 120,4 - 121,1 Io 8,6-11; Mt 21,18-20 + Mc 11,13

Mane] Mt 21,18-20 + Me 11,13

7

ther... si auf Rasur vom Schreiber

8

zi êristen ... ana auf Rasur vom Schreiber

17

qui té accusabant. quae dixit / thie thih ruogtun. thô quad siu. Hs. Jeweils mit Sternchen nach accusabant bzw. ruogtun ist auf die ausgelassene, am unteren Blattrand in korrekter Spaltenstellung mit anderer Tinte nachgetragene Textzeile verwiesen: nemo te condemnauit / nioman niforduomta thih

21

lam fehlt Siev.

23

& uenit] & fehlt Siev.

26

thiu auf Rasur

29

fon thir uuahsmo auf Rasur vom Schreiber

32

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

411

Text

[199] haec autem dicebant teptantes eum.

thisu sus quedante costotun Inan

ut possent accusare eum.

thaz sie Inan mohtin ruogen.

ihesus autem Inclinane sé deorsum

ther heilant thô sih nidar neigenti

digito scribebat In terra

mit sinemo fingare screib In erdu

cum autem perseuerarent

5 mit thiu sie thuruh uuon&un

Interrogantes eum erexit sé.

Inan fragente arrihta sih úf

& dixit eis. qui sine pecato est

Inti quad In. ther thie ûzan sunta si

uestrum primus In illam lapidem mittat.

iuuar zi êristen sente sia stein ana

& Iterum sé Inclinane

thô abur sih nidar neigenti

scribebat In terra, audientes autem

ιio screib In erdu. thaz thô gihorente

unus post unum exiebant

ein after andaremo ûzgiengun

Incipientes a senioribus

Inginnente fon then altiron

& remansit solus

Inti bileib thar eino ther heilant

& mulier In medio stans

Inti thaz uûib In mittemo stantenti

erigens autem sé ihesus dixit ei. mulier. ubi sunt

:15 thô rihta sih ther heilant úf Inti quad Ini. uûib. uuâr sint

qui té accusabanL

thie thih ruogtun.

nemo te condemnauit. quae dixit.

nioman niforduomta thih. thô quad siu.

nemo domine. dixit autem ihesus.

nioman truhtin. thô quad ther heilant

nec ego té condemnabo. uade

:20 noh ih thih furtuomu. far nu Inti nicuri elihhor sunton.

& amplius Iam noli peccare,

cxxi Mt ccxiiij

M a n e autem reuertens In ciuitatem

ν i esuriit. & uidens fici arborem unam

Mr cxx

secus uiam & uenit ad eam. & nihil Inuenit In ea

Mtt

In morgan uuerbenti In burg

Mr

hungirita. Inti gisah einan figboum nah themo uuege. Inti quam zi Imo. :25 Inti nifand niouuiht In Imo.

nisi folia tantum.

nibi ekkorodo thiu loubir

Nondum enim erat tempus ficorum

noh thanne niuuas zìt thero figono.

& ait illi,

Inti quad Imo,

numquam ex té fructus nascatur In sempitemum

niomer fon thir uuahsmo 30 arboran uuerde zi éuuidu

& arefacta est continuo

thô sâr sliumo arthorr&a

ficulnea. & uidentes

ther figboum. thaz thô gisente

discipuli mirati sunt

thie iungiron uuvntorotun thrato

412

Apparat

[200] Lage XIV, Bl. 3 r Schreiber α ' Cap.CXXI - CXXII Siev. 121,1 - 122,1 Mt 21,20; Mc 11,19-22. 24-25 + Mt 21,21 + Lc 17,5; Lc 18,1-2

& cum uespera] Mc 11,19-21 Respondens] Mc 11,22 + Mt 21,21 & dixerunt] Mc 11,24-25 + Lc 17,5 Dicebat] Lc 18,1-8

5

fïgboum] figboü Hs.

7

dicit] dixit Siev.

7

p&rus] im althochdeutschen Text -rus auf Rasur vom Schreiber

8

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

9

fluohhotos < fluohhotus korrigiert

16

tolle té & iacta té] tolle et iacta te Siev.

24

zib&onne] über dem -&- noch ein Akzent

28

glîchnessi] von -n- nur der zweite Abstrich geschrieben, wobei h < d hergestellt

32

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

Text [200] dicentes. quomodo continuo Mr cxxiii

Inti quadun senu uuvo sliumo

aruit, & cum uespera facta ess&

Mr

egrediebantur de ciuitate.

ûz giengun fon thero burgi.

& cum mane transirent

Inti mit thiu sie thô In morgan fuorun 5 gisahun then figboum thurran uuesan

uiderunt ficum aridam factam

Mt ccxv

Vi Mr cxxiiij

her arthorr&a. thô uespera uuas

a radicibus,

fon then uuvrzolun,

& recordatus p&rus. dicit ei.

tho gihugenti p&rus quad Imo

Rabbi: ecce ficus

meistar sçnunu ther figboum

cui maledixisti aruit.,

themo thu fluohhotos thorr&a

Respondens autem ihesus. ait eis;

Mt Mr ι o tho anuurtita ther heilant quad in

hab&e fidem dei. amen dico

hab& gotes giloubon. uûar sagen ih

uobis. si habueritis fidem

íu. oba ir hab& giloubon

& non hesitaueritis In corde

Inti nigizuehot In iuuaremo herzen,

non solum de ficulnea

nalles fon themo einen figboume 15 tuotlr. ouh oba ir thesemo berge qued&. nim thih Inti uuirph thih

faci&is. sed & si monti huic dixeritis. tolle té & iacta té

In then seo. só uuirdit Iz.

In mare fi&, Lc cc

ν Mt clxxv

& dixerunt ei apostoli,

truhtin. giouhho uns giloubon

domine, adauge nobis fidem & dixit ihesus, omnia quaecumque orantes p&itis

20 thô quad ther heilant, allu thiu Ir b&onte bitt&

crédité quia accipi&is

giloub& thaz Ir Inphah&.

& ueni& uobis. & cum stabitis

só quimit iu. Inti thanne ir stant&

ad orandum dimittite

zib&onne. forlâz&

si quid hab&is aduersus aliquem ut & pater uester qui In caelis est CXXlj Lc ccxiiij

thô quadun Imo thie apostoli,

Lc Mt

25 oba ir sih uuaz hab& uuidar uuen thaz iuuar fater ther In himile ist

dimittat uobis peccata uestra,

forlâze íu íuuara sunta,

Dicebat autem & parabolani ad illos. Lc

quad thô zi In glîhnessi Inti bilidi.

quoniam oport& semper

bithiu uuanta gilimphit simbolun

orare & non deficere. Iudex quidam erat In quadam ciuitate qui deum non timebat

30

zib&onne nalles zibilinnenne. sum tuomo uuas In sumero burgi ther niforhta got

413

414

Apparat

[201] Lage XIV, Bl. 3V Schreiber α ' Cap.CXXII - CXXIII Siev. 122,1 - 123,2 Lc 18,2-8; Mt 21,23-24 +Lc 20,1

E t cum] Mt 21,23-37 + Lc 20,1

4-6

sus - zîtin auf Rasur vom Schreiber

7

Imo] I < i vom Schreiber korrigiert

8

noh man auf Rasur vom Schreiber

12

refse] -f- auf Rasur

14

Iudex Iniquitatis dicit auf Zeilenrasur vom Schreiber

14

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

20

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

26

furiston < furistun korrigiert

27

altiston < altistun korrigiert

28

quedante] -η- nachträglich zwischen -a- und -t- als kleines Kapitälchen

29

uuelihhero] -i- auf Rasur

31

fragen auf Rasur vom Korrektor

übergeschrieben

Text

415

[201] & hominem non uerebatur

Inti man ni Intri&

vidua autem quaedam erat

uuas thar ouh sum uuitua

In ciuitate ilia & ueniebat ad eum

In thero burgi Inti quam zi Imo

dicens. uindica mé de aduersario meo & nolebat per multum tempus.

In managen zîtin,

post hase autem dixit Intra sé.

after thiu quad her In Imo selbemo.

&si deum non timeo nec hominem

oba ih nu got niforhtu noh man

reuereor. tamen quia

ni Intrâtu. thoh uuidoru uuanta

molesta est mihi haec uidua uindicabo illam ne In nouissimo

girihhu sia. min odouuân zi iungisten quementi mih refse,

ait autem dominus, audite quid

thô quad truhtin. hor& uuaz

Iudex Iniquitatis dicit.

ther tuomo thes unrehtes quad.

electorum suorum clamantium

Mr cxxv io ci

15 eno got nituot giriht sinero gicoronero thie thar ruofent

ad sé die ac nocte, & patientiam

zi Imo tages Inti nahtes. Inti githult

habebit in lilis, dico uobis.

hab& In in. ih quidu iu.

quia cito faci& uindictam illorum

thaz her sliumo tuot Iro giriht.

uerumtamen filius hominis

11

ι o mir heuig ist thisu uuitua,

ueniens suggill& mé,

deus autem non faci& uindictam

cxxiij Mt ccxvi

sus quedanti. girih mih fon 5 minemo uuidaruuarten Inti her niuuolta

20 thoh uuidoru ther mannes sun

ueniens. putas Inueni&

quementi. uuanis thû thaz her fundi

fidem In terra.

giloubon In erdu.

cum uen

j s s ^ jj) templum r

factum est docente ilio populum & euangelizante.

mit thiu her thô quam In thaz tempal gitân uuard Imo lêrentemo 25 thaz fole Inti predigontemo.

Accesserunt ad eum principes

giengun zi Imo thie furiston

sacerdotum & seniores

thero heithaftono manno Inti thie altiston

populi dicentes,

thes folkes sus quedante.

In qua potestate haec facis. respondens ihesus dixit illis,

In uuelihhero giuuelti tuos thû thisu 30 thô antlinginti ther heilant quad In,

Interrogo uós & ego unum sermonem

ih fragen iuuih ouh eines uuortes.

quem si dixeritis mihi

thaz oba ir Iz mir gesag&

416

Apparat

[202] Lage XIV, Bl. 4 r Schreiber α ' Cap.CXXIII Siev. 123,2-7 Mt 21,24-32

quid uobis uid&ur] Mt 21,28-32

4

mannon < mannun korrigiert

7

mannon < mannun korrigiert

13

iu] i- auf Rasur

14

uuas ist] uuas i- auf Rasur vom Schreiber

21

gieng her thô] hiernach radierte Stelle bis zum Zeilenrand

27

In] I < i vom Schreiber korrigiert

28 29

sagen] -a- < -u- korrigiert firnfollon

< firnfollun korrigiert

31/32 enim ... credidistis ei] beide Zeilen auf Rasur

Text [202] & ego uobis dicam In qua

thanne quidu ih íu In uuelihhero

potestate hasc facio.

giuuelti ih thisu tuon.

baptismum iohannis unde erat

uuanan uuas Iohannises toufi fon himile odo fon mannon.

e cáelo an ex hominibus. at illi cogitabant Inter sé

5

sie thô thahtun untar In

dicentes. si dixerimus

sus quedante, oba uuir quedemes

ex hominibus timemus

fon mannon. thanne forhten uuir

turbam. omnes enim habent

thie menigi. uuanta alie habent

iohannem sicut proph&am.

iohannem samasó uuízagon

& respondentes ihesu

10

thô antlingitun themo heilante

dixerunt. nescimus,

Inti quadun. uuir niuuizzumes iz.

ait illis & ipse nec ego

thô quad her In. noh ih seibo

dico uobis In qua potestate haec faciam. quid uobis uid&ur homo habebat duos filios

íu quidu In uuelihhero giuuelti ih thisu tuon. uuaz ist íu gisehan

Mt 15

sum man hab&a zuene suni

& accedens ad primum

Inti gieng thô zi themo ériren

dixit, fili uade hodie operare

quad Imo. sun far hiutu Inti uuirki

In uinea mea, ille autem

In minemo uuîngarten. her thô

respondens ait nolo.

antlingenti quad niuuili.

postea autem paenitentia motus

20

after thiu mit riuuu giruorit

abiiL accedens autem

fuor thara. gieng her thô

ad alterum dixit similiter.

zi themo andaremo quad Imo sama.

at ille respondens ait,

her thô antlingenti quad

eo domine & non iuit,

ih gân hêrro Inti nigieng.

quis ex duobus fecit uoluntatem

25

uuedar thero zueio t&a uuillon

patris. dicunt. nouissimus.

thes fater. thô quadun sie. thie Iungiro.

dicit illis ihesus,

thô quad In ther heilant.

amen dico uobis,

uuâr sagen ih íu.

quia publicani & mer&rices

thaz thie firnfollon man Inti huorun

prçcedent uós In regno dei.

30

furi farent íuuih In gotes rihhe.

uenit enim ad uós iohannes In uia

quam zi íu iohannes In uuege

iustitiae. & non credidistis ei.

rehtes Inti Ir nigiloubtut Imo.

417

418

Apparat

[203] Lage XIV, Bl. 4v Schreiber α ' Cap. CXXin - CXXIV Siev. 123,7 - 124,4 Mt 21,32-40

Aliam] Mt 21,33-44

6

man uuas auf Rasur vom Schreiber

7

ther < thie durch Korrektur des -ie vom Korrektor

9

zimbrota auf Rasur vom Schreiber

10

bifalah sia auf Rasur

16

scalcun < scalcon korrigiert

19/20 Iterum ... fecerunt] beide Zeilen auf Rasur 20

menigiron < menigirun korrigiert

20

ériron < erirun korrigiert

26

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

32

uuînzurilon] -zurilon auf Rasur vom Korrektor an den Zeilenrand gequetscht

Text

419

[203] publicani autem & mer&rices

thie fimfollun man Inti thio huorun

crediderunt ei uós autem uidentes

giloubtun Imo ir thô thaz gisehente

nec paenitentiam habuistis

nihab&ut nohheina riuua

postea ut creder&is ei, cxxiiij Aliam parabolani audite. r Mt ccxviiij 11 homo erat pater familias Mr cxxviij Lc ccxii qui plantauit uineam

after thiu thaz ir Imo giloubtit. Mt Mr Le

& sepem circumdedit ei. & fodit In ea torcular. & aedificauit turrem & locauit earn agricolis & peregre profectus est. cum autem tempus fructuum adpropinquass& misit seruos suos ad agrícolas ut acciperent fructus eius. & agricolae adprehensis seruis eius. alium ceciderunL alium occiderunt alium uero lapidauerunt Mt Iterum misit alios seruos plures prioribus. & fecerunt illis similiter, nouissime autem misit ad eos filium suum dicens. forsitan uerebuntur filium meum agricole autem uidentes filium dixerunt Intra sé. hic est heres uenite. occidamus eum & habebimus hereditatem eius. & adprehensum eum eiecerunt extra uineam & occiderunt. cum ergo uenerit dominus uineae quid faci& colonis illis.

5 Andera ratissa gihor&. man uuas hiuuiskes fater. ther phlanzota uuîngarton Inti zûn gab umbi Inan Inti gruob In imo calcaturun. Inti zimbrota i o turra Inti bifalah sia then accarbigengon Inti In elilenti fuor, thô thiu zît thero uuahsmono sih nahita santa sine scalca zi then accarbigengon thaz sie Inphiengin is sinan uuahsmon. thô thie accarbigengon gifanganen sinen scalcun. anderan filtun. anderan arsluogun. anderan steinotun. abur santa her andera scalca 20 menigiron then ériron Inti tátun then selbsama. zi iungisten santa her zi In sinan sun sus quedenti. odo uuân Intrâtent sie minan sun. thie accarbigengon gisehente 25 then sun quadun untar In. thiz ist thererbo quem& Inti arslahemes Inti habemes sin erbi. thô Inan gifanganan uuvrphun uzan themo uuîngarten 30 Inti arsluogun. mit thiu quimit ther hêrro thes uûingarten uuaz tuot her thanne then uuînzurilon

420

Apparat

[204] Lage XIV, Bl. 5 r Schreiber α ' Cap.CXXIV - CXXV Siev. 124,4 - 125,2 Mt 21,41-46; Mt 22,1-2 (+Lc 14,16-17)

Et cum] Mt 21,45-46 Simile] Mt 22,1-10 (+ Lc 14,16-17) + Lc 14,18-24

4

Imo auf Rasur vom Schreiber

6

giscribon < giscribun korrigiert

8

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

10

ougon < ougun korrigiert

12

arfirrit... rîhhi auf Zeilenrasur vom Schreiber

17

her fellit] her fe- auf Rasur vom Schreiber

19

tho gihortun thie heroston auf Rasur vom Korrektor

25

Inan] -an auf Rasur vom Schreiber

27

râtisson < râtissun korrigiert

29

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

Text [204] aiunt illi. malos male perd&

quadun thô Imo. ubile ubilo furliusit

& uineam locauit

Inti then uuîngarton bifilihit

aliis agricolis qui reddant

andaren accarbigengon thie geltent

ei fructum temporibus suis,

Imo uuahsmon In irò zìtin.

dicit illis ihesus. numquam.

5 thô quad In ther heilant. eno

legistis In scripturis. lapidem

nilâsut Ir In giscribon. stein

quem reprobauerunt aedificantes

then sie uuidar curun zimboronte

hie factus est In caput anguli

ther ist gitan In houbit uuinkiles

a domino factum est istud

fon truhtine ist thaz gitan ι o Inti ist uuvntarlîh In unsaren ougon.

& est mirabilis In oculis nostris. Mt

bithiu quidu ih íu. uuanta

Ideo dico uobis. quia aufer&ur a uobis regnum dei.

arfirrit uuirdit fon íu gotes rîhhi.

& dabitur genti

Inti uuirdit gigeban thiotu

facienti fructus eius.

tuonteru sinan uuahsmon.

Mt Le omnis qui ceciderit

15 allero giuuelih thie thar fellit ubar then stein uuirdit zibrohhan.

super lapidem istum confring&ur.

Mt ccxx

i Mr exxviiij Lc ccxlij Io lxxxviij

super quem autem ceciderit

ubar then her fellit

conterà eum,

zibrihhit Inan.

E t cum audissent principes

Mt Mr

sacerdotum

Le io

Mit thiu tho gihortun thie heroston 20 thero heithaftero manno

& pharisçi parabolas eius

Inti pharisei sîna ratissa

cognouerunt quod de ipsis dicer&.

furstuontun thaz her Iz fon In quad,

& quaerentes eum tenere

sie thô suohhente Inan zifahenne

timuerunt turbas, quoniam

forhtun thie menigi. uuanta

sicut proph&am eum habebant.

25 samasó uuîzagon hab&un Inan.

Mt Le & respondens ihesus exxv Mt ccxxi Lc clxxxi

thô antlinginti ther heilant quad In abur In râtisson.

dixit eis Iterum In parabolis. Simile factum est regnum caslorum Mt Le

gilîh ist gitan himilo rîhhi

homini regi qui fecit

manne cuninge ther t&a

nuptias filio suo. & uocauit plures & hora caenae.

30 brütloufti sínemo sune. Inti giholota manage zi thero ziti thero goumu.

422

Apparat

[205] Lage XIV, Bl. 5V Schreiber α ' Cap. CXXV Siev. 125,2-9 Mt 22,3-8+ Lc 14,18-20

2

giládoton < giladotun korrigiert

5

sihhoron] -n als Nachtrag des Korrektors hochgestellt über dem zweiten -ci-

5

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

14

vor Iterum Rasur von 2 (?) Buchstaben

20

furgoumolosotun] -sotun auf Rasur vom Schreiber

25

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

26

Iratus est auf Rasur vom Schreiber

30

scalcon < scalcun korrigiert

Text

423

[205]

Mt Le Lc

Misit seruos suos uocare

santa sine scalca zihalonne

Inuitator ad nuptias

thie giládoton zi thero brûtloufti

& nolebant uenire.

Inti sie niuuoltun quemen,

& coeperunt simul omnes excussare, Primus dixit ei, uillam emi. & necesse

thoφh coufta ih. Inti nôtthurft

habeo exire & uidere illam.

haben ih ûz ziganganne Inti gisehen Iz.

rogo té habe mé excusatum.

ih bitu thih habe mih gisihhorotan.

& alter dixit, iuga boum

thô quad ander, iuhhidu ohsono

emi quinqué & eo

Mt

bigondun thô alle samant 5 sih sihhoron, ther éristo quad Imo.

io couftaih fimuu Inti ih gangu

probare illa, rogo té habe mé

gicoron Irò. ih bitu thih habe mih

excusatum. & alius dixit,

gisihhorotan. thô quad ouh ander,

uxorem duxi. & ideo non possum

ih leitta quenun Inti bithiu nimag ih

uenire. Iterum misit alios

quemen, abur santa her andere

seruos dicens. dicite Inuitatis.

15 scalca sus quedanti. qued& then giladotun

ecce prandium meum paraui

seno min tagamuos garuuita ih

tauri mei & altilia occisa

mine ferri Inti paston sint arslaganu

& omnia parata uenite

Inti allu garuuu quem&.

ad nuptias, illi autem

zi thero brûtloufti. sie thô,

neglexerunt & abierunt.

20 furgoumolosotun iz Inti fuorun.

alius In uillam suam. alius uero

ander In sin thorph. ander

ad negotiationem suam. reliqui uero

zi sinemo coufe. thie andere

tenuerunt seruos eius.

gifiengun sine scalca.

& contumelia affectos

Inti mit harmu giuueigite

occiderunt. rex autem

25 arsluogun. ther cuning thô

cum audiss& Iratùs est

mit thiu her thaz gihorta arbalg sih.

& missis exercitibus suis

Inti gisanten srnen herin

perdidit homicidas illos.

furlôz thie manslagon.

& ciuitatem illorum succendit. tune ait seruis suis,

Inti Irò burg bibranta. 30 thô quad her sínen scalcon.

nuptiç quidem paratç sunt

thio brûtloufti sint garuuo

sed qui Inuitati erant

ouh thie thar giladote uuârun

424

Apparat

[206] Lage X I V , Bl. & Schreiber α ' Cap. C X X V Siev. 125,9-11 Mt 22,9-14 + Lc 14, 21-24

iNtrauit] Mt 22,11-14

11

zunon < zunun korrigiert

21

sizenton < sizentun korrigiert

27

ther cuning auf Rasur vom Schreiber

27

then ambahton auf Rasur vom Korrektor

Text

[206] non fuerunt digni. Ite ergo

niuuârun uuirdige. far&

ad exitus uiarum. In plateas

zi ûzgange uuego. In strâza

& uicos & ciuitates

Inti In thorph Inti In burgi

& quoscumque Inueneritis pauperes ac debiles & caecos & claudos uocate

Inti blinte Inti halze giladot

ad nuptias. & ait serous,

zi thero brûtloufti. thô quad ther scalc.

factum est domine sicut Imperasti.

gitân ist truhtin só thû gibuti.

& adhuc locus est. & ait

Inti hohnu ist stat thô quad

dominus seruo. Exi In uias & sepes & compelle Intrare

Inti zi zunon Inti beiti Ingangen thaz uuerde gifullit mîn hûs.

dico autem uobis. quia nemo

ih quidu fu. thaz nioman

uirorum illorum qui uocati sunt

thero manno thie thar giladote sint 15 gicorot minero gouma.

& egressi sunt serui eius

giengun thô ûz sine scalca

In uias congregauerunt omnes

In uuega Inti samanotun alle

quos Inuenerunt malos & bonos.

thie sie fundun ubile Inti guote.

& impl&ae sunt nuptiae *

io truhtin themo scalke. gang ûz In uuega

ut Impleatur domus mea.

gustauit caenam meam.

Mt cxxij

Inti so uuelihe ir find&. 5 thurftige Inti uuanaheile

discumbentium. iNtrauit autem rex Mt

Inti gifulto uuârun thio brûtlofti 20 sizentero. gieng thô In ther cuning

ut uider& discumbentes

thaz her gisahi thie sizenton

& uidit ibi hominem non uestitum

Inti gisah thar man ungiuûatitan

ueste nuptiali. & ait illi. amice quomodo hue Intrasti non habens uestem nuptialem. tunc dixit rex ministris. ligatis pedibus eius & manibus mittite eum In tenebras exteriores ibi erit fl&us & stridor dentium. multi autem sunt uocati pauci uero electi.

brûtlouftlîhhemo giuuâte. Inti quad Imo. friunt uuvo 25 giengi thû hera In nihabenti giuuâti brûtlouftlîh. thô quad ther cuning then ambahton gibuntanen sinen fuozin Inti hentin sent& In Int hiu ûzorostun finstarnessu 30 thar ist uuvoft Inti stridunga zeno. manage sint giladote fohe gicorane.

425

426

Apparat

[207] Lage XIV, Bl. 6V Schreiber α ' Cap. CXXVI - CXXVII Siev. 126,1 - 127,1 Mt 22,15-24

Tunc] Mt 22,15-22 IN ilio die] Mt 22,23-33 + Lc 20,30-31. 33-39 + Mc 12,26-27

1

vor gangante eine Rasur im Umfang von zwei Buchstaben (an)

4

mannon < mannun korrigiert

8

suorga] fuorga ( ?) Hs.

16

obtulerunt ei] ei fehlt Siev.

18

glihnessi] -h- auf Rasur

20

thô ... gelt& auf Zeilenrasur vom Schreiber

Text [207] CXXVl

Tunc abeuntes pharisçi

Mt Mr

Mt ccxxiij

i i consilium Inierunt ut caperent eum In sermone. & mittunt ei

Lc

Mr cxxx Le ccxliiij

giengun In girati thaz sie In bifiengin In uuorte. Inti santun Imo

discípulos suos cum herodianis

sine iungiron mit herodes mannon

dicentes. magister scimus

5 sus quedante, meistar uuir uuizumes

quia uerax es & uiam dei

thaz thu uuâr uuvrti bist Inti gotes uueg

In ueritate doces. & non est tibi

In uuâre lêris. Inti nist thir

cura de aliquo. non enim respicis

suorga fon niheinigemo ni scouuos thu

personam hominum. die ergo nobis quid tibi uideatur. lic&

heit manno. quid uns. io uuaz thir gisehan sí. ist arloubit

censum dari caesari. an non.

zins zigebanne themo keisore. odo ni,

cognita autem nequitia eorum

furstantanemo Irò ueihhane.

ihesus ait. quid mé temptatis

quad ther heilant uuaz costot Ir mih

hypochritœ. ostendite mihi

lîhhizara. oug& mir

nomisma census, at illi

15 then muniz thes zinses. sie thô

obtulerunt ei denarium.

brâhtun Imo phending.

& ait illis ihesus. cuius est

thô quad in ther heilanL uues ist

Imago haec & suprascriptio

thaz glihnessi Inti thaz giscrib thar oba.

dicunt ei. caesaris,

thô quadun sie Imo. thes keisores. 20 thô quad her In. gelt&

tune ait illis. reddite ergo quae sunt caesaris caesari

thiu thes keisores sint themo keisore

& quae sunt dei deo.

Inti thiu thar sint gotes gote.

& audientes mirati sunt

thaz thô gihorente uuvntorotun

& relicto eo abierunt,

Inti Imo furlâzanemo fuorun.

CXXVlj

IN ilio die accesserunt ad eum i i sadducaei qui dicunt

Mt ccxxiij

Mr cxxx Lc ccxliij

thô gangante thie pharisçi

Mt Mr 25 In themo tage giengun zi Imo Le

sadducçi thie thar quadun

non esse resurrectionem.

thaz niuuâri urresti.

& interrogauemnt eum dicentes.

Inti frag&un In sus quedante.

magister. moyses dixit, si quis mortuus fuerit

meistar. moyses quad. 3 o oba sihuuer tôt uuirdit

non habens filios ut ducat

ni habenti suni thaz neme

frater eius uxorem illius.

sîn bruoder sina quenun.

427

428

Apparat

[208] Lage X I V , Bl. 7 r Schreiber α ' Cap. C X X V I I Siev. 127,1-4 Mt 22,24-31 + Lc 20,30-31. 33-39; Mc 12,26-27

24

thiu] thi Hs.

26

Ir] Akzent über -r

27

buohhon < buohhun korrigiert

Text [208] & suscit& semen fratri suo.

Inti aruueke samon sinemo bruoder.

erant autem apud nós Septem fratres

uuarun mit uns sibun bruoder

& primus uxore ducta

Inti ther éristo ginomanero quenun

defunctus est & non habens semen. reliquit uxorem suam fratri suo.

arstarb. Inti her ni habenti sámon 5 furliez sîna quenun sinemo bruoder.

similiter secundus mortuus est

sama thie aftoro arstarb

sine filio. & tertius accepit illam

ûzan kind. Inti ther thritto ginam sia

& omnes septem & non relinquerunt

Inti alle sibuni Inti nifurliezun

semen, nouissime autem omnium

samon. thô zi iungisten allero

& mulier defuncta est. In resurrectione ergo cuius eorum

i o thaz uuîb arstarb. In thero urresti uueliher Irò

erit uxor, omnes enim habuerunt earn.

ist thiu quena, alle hab&un sie sia.

& ait illis ihesus,

thô quad in thér heilant.

erratis nescientes scripturas

Ir irrot niuuizenti giscrib

neque uirtutem dei.

15 noh gotes megin.

filii huius saeculi nubent.

thiu kind therro uuerolti gihiuuent.

& traduntur ad nuptias.

Inti uuerdent furselit zi brûtlouftin.

illi autem qui digni habebuntur

thie thar uuirdige gihabente sint

saeculo ilio & resurrectione

therro uuerolti Inti urresti

ex mortuis neque nubent

20 fon töten, noh sie nihiuuent

neque ducunt uxores. neque enim

noh quenun niholont. noh

ultra mori potuerunt.

elihor arsterban mugun.

sed sunt sicut angeli dei In cáelo.

ouh sint só gotes engila In himile.

& sunt filii dei cum sint filii resurrectionis. quia uero

Inti sint gotes barn mit thi« sie sint 25 kind urresti. bithiu uuanta

resurgant mortui, non legistis

arstantent thie tôton. nilâsut Ir

In libro moysi super rubum

In moyseses buohhon ubar then thorn

quia dictum est a deo.

uuanta giqu&an uuas fon gote

quomodo dixerit illi deus, ego sum

uuvo Imo got quad, ih bim

deus abraham. deus isaac.

30 got abrahames. got isakes.

deus Iacob. non est deus mortuorum

deus Iacob. nist got totero

sed uiuorum omnes enim uiuunt ei.

ouh lebentero. alle lebent Imo.

429

Apparat

430 [209] Lage XIV, Bl. 7V Schreiber α ' Cap. CXXVII - CXXVni Siev. 127,4 - 1284

Mt 22,33-40 + Lc 20,39 + Mc 12,28-30. 32-33

Pharisaei ] Mt 22,34-40 ; Mc 12,28-30 & ait illi] Mc 12,32-34; Lc 10,28

7

quia] -ia auf Rasur vom Korrektor

12

Ait illi auf Rasur

20

meista] -i- auf Rasur

21

autem] aute Hs.

Text

431

[209]

Le

uôs ergo multum erratis. & audientes

Ir filu Irrot. thaz thô gihorente

turbae mirabantur

thio menigi uuvntorotun

In doctrina eius. respondentes autem

In sinero lêru. thô antlingitun

quidam scibarum dixerunt.

sume thero buohharo Inti quadun

magister benedixisti, cxxviij Vit

s meistar uuola quadi thu.

pjjafjgagj a u t e m uidentes

thie pharisçi gisehente

quia silentium Inposuiss&

thaz her stilnessi gisazta

sadducçis conuenerant In unum.

then sadducasis quamun In ein

& accessit unus de scribis

Inti gieng thô ein fon then buohharin

CCXX111J

v

'

Mr cxxxi

i o éuua lerari costonti sín Inti quedanti

legis doctor temptans eum & dicens. magister quod est mandatum magnum

meistar uuaz ist mihhil bibot

In lege. Ait illi ihesus,

In éuuu. thô quad Imo ther heilant

primum omnium mandatum e s t

thaz erista allero biboto ist.

audi israhel. dominus deus noster

hori israhel truhtin got unser 15 ein got ist Inti minnos truhtin

deus unus est. & diligis dominum

got thìnan fon allemo thînemo herzen.

deum tuum ex toto corde tuo. & ex tota anima tua.

Inti fon allero thînero selu.

& ex tota mente tua.

Inti fon allemo thînemo muote.

& ex tota uirtute tua.

Inti fon allemo thînemo megine. 20 thiz ist thaz êrista Inti meista

hoc est primum & maximum mandatum. secundum autem simile est

bibot. thaz aftera ist gilîh

huic. diligis proximum tuum

thesemo. thaz thû minnos thìnan nahiston

sicut té Ipsum. In his duobus

samasó thih selbon. In thesen zuein bibotun al thiu euua hang&

mandatis uniuersa lex pend& Mr cxxxij *

& proph&ç. & ait illi scriba.

Mr

25 Inti uuîzagon. thô quad Imo ther buohhari.

bene magister In ueritate dixisti.

uuola meistar In uuâre quadi thû.

quia unus est & non est alius

thaz her eino ist Inti nist ander

pr&er eum. & ut diligatur

ûzan Inan. Inti thaz her si giminnot

ex toto corde. & ex toto

fon allemo herzen. Inti fon allemo

Intellectu. & ex tota anima.

30 furstantnesse. Inti fon allero sêlu.

& ex tota fortitudine.

Inti fon allero strengidu.

& diligere proximum

Inti minnon sînan nahiston.

432

Apparat

[210] Lage XIV, Bl. 8 r Schreiber α ' Cap. CXXVIII Siev. 128,4-9 Mc 12,33-34; Lc 10,28-35

ille autem] Lc 10,29-36

2

bluostaron < bluostarun korrigiert

5

uerro auf Rasur vom Korrektor

6

antlingitos < antlingitus korrigiert

15

giuuesso] das erste -s- steht auf Rasur

21

ther < thie nach Rasur des -ie- vom Korrektor; zwischen t&a und ther wohl 2-3 Buchstaben (im ?) ausradiert

29

inponens] inpononens Hs.

31

& altera auf Rasur vom Schreiber

Text

[210] tamquam sé ipsum. maius est

sama so sih selbon. mèra ist thaz

omnibus holocaustomatibus & sacrificiis

allen bluostaron Inti zébarun.

ihesus autem uidens

ther heilant thô gisehenti

quod sapienter respondiss&

thaz her spâhlihho antlingita

dixit illi. non es longe Le Le cxxi *

5 quad Imo. nibis thû uerro

a regno dei. recte respondisti.

fon gotes rîhhe. rehto antlingitos.

hoc fac & uiues.

thaz tuo Inti lebes.

ille autem uolens iustificare sé Ipsum dixit ad ihesum. & quis est meus proximus

Le

her uuolta thô rehtfestigon sih selbon quad zi themo heilante. ι o uuer ist mîn nahisto.

suscipiens autem ihesus

Inphieng thô ther heilant

dixit homo quidam descendebat

Inti quad, sum man steig nidar

ab hierusalem In hiericho.

fon hierusalem In hiericho

& incidit In latrones

Inti ana gifiel In thioba

qui &iam despoliauerunt eum

15 thie giuuesso biroubotun Inan

& plagis Inpositis

Inti uuvntun anagitanen

abierunt semi uiuo relicto.

giengun sami quekemo furlâzanemo.

Accidit autem ut sacerdos quidam

giburita thô thaz sum biscof

descenderá eadem uia

nidar steig In themo selben uuege

& uiso ilio pra&eriuit.

20 Inti Imo gisehanemo furi fuor

similiter & leuita

sama t&a. ther ambaht

cum ess& secus locum

mit thiu her uuas nah thero st&i

& uider& eum transiit.

Inti gisah Inan furi fuor.

samaritanus autem quidam transiens

andero thioto sum farenti

uenit secus uiam. & uidens eum

25 quam nah Imo. Inti Inan gisehenti

misericordia motus est

uuard miltida giruoriL

& adpropians alligauit uulnera eius

Inti sih nahenti bant sina uuvntun

Infundens oleum & uinum.

gôz thara ana oli Inti uuîn.

& inponens ilium in iumentum suum

Inti ûf sezenti Inan In sîn nôz

duxit In stabulum

30 leitta Inan In sines staluuirtes hûs

& curam eius egit. & altera

Inti hab&a sîn suorgun. andares

die protulit duos denarios

tages brâhta zuene phendinga

433

434

Apparat

[211] Lage XIV, Bl. Schreiber α ' Cap. CXXVni - CXXIX Siev. 128,9 - 129,4 Mc 12,35-37; Io 7,32-35 + Le 19,47-48

E t erat] Lc 19,47-48 Audierunt] Io 7,32 Et miserunt] Io 7,32 Dixit] Io 7,33 quaeritis] Io 7,34-39

8 11

qui... In ilium auf Zeilenrasur vom Schreiber cotidie] codie Hs.

16

& non Inveniebant quid auf Rasur vom Schreiber

25

bin < bim durch Rasur korrigiert

26

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

28

bin < bim durch Rasur korrigiert Unter der althochdeutschen Textspalte am unteren Rand die Lagennummer xiiij

Text [211] & dedit stabulario & ait.

gab themo staluuirte Inti quad

curam illius habe. & quodcumque

habe sin suorgun. Inti só uuaz

super erogaueris.

thu thìnes zuo gituos.

ego cum rediero reddam tibi.

thanne ih uuidar uuirbu giltu thir.

quis horum trium uid&ur tibi

5 uuelih thero thriio ist thir gisehan

proximus fuisse illi qui Incidit

nahisto uuesan themo thie thar gifiel

In latrones. at ille dixit

In thie thioba. thô quad her

qui fecit misericodiam In ilium.

thie thar t&a miltida In imo.

& ait illi ihesus. uade & tú

thô quad Imo ther heilant. far thu io Inti tuo selbsama.

fac similiter. CXXVllll Mt ccxx

I

Mr cxxij Lc ccxxxviiij Io lxxxv

Et erat docens coi/die In templo, principes autem

Mt Mr Le io

thero heithaftono manno Inti buohhara

& principes plebis

Inti thie heriston thes folkes 15 suohtun Inan zifurliosenne

& non Inueniebant quid facerent illi.

Inti ni fundun uuaz sie Imo tâtin.

omnis enim populus suspensus

al thaz fole funs

erat audiens illum.

uuas horenti Inan.

Audierunt pharisçi turbam

ιo

gihortun thie pharisçi thie menigi 20 murmurante fon Imo thisu.

murmuran tem de ilio hçc. Io lxxviiij

In themo tempale. thie heriston

sacerdotum & scribae quaerebant illum perdere

Io lxxxviij X

Inti her uuas lêrenti gitago

I

Et miserunt principes

io Mt

santun thô thie heriston

Mt ccc Mr clxxxi Lc cclxxxv

& pharisaei ministros

Mr Le

Inti thie pharisçi ambahta

Io lxxx X

thaz sie Inan gifiengin

ut adprehenderent eum. Dixit ergo ihesus. adhuc

thô quad ther heilant. noh nu

io

módicum tempus uobiscum sum Mt Mr & uado ad eum qui mé misit.

Io lxxxj

quaeritis mé & non Inueni&is.

25 luzila stunta bin. ih mit íu Inti ih faru zi themo ther mih santa.

ιo

Ir suohh& mih Inti nifìnd&

& ubi sum ego uós non potestis

Inti thâr ih bin thara nimugut Ir

uenire. dixerunt ergo Iudçi

queman, thô quadun thie iudon

ad sé Ipsos. quo hic Iturus est.

30 zi In selbon. uuara ferit theser

quia non Inueniemus eum.

thaz uuir In nifindemes.

numquid In dispersionem

noh er In thie spreitnessi

435

436

Apparat

[212] Lage XV, Bl. l r Schreiber α ' Cap. CXXIX Siev. 129,4-8 Io 7,35-43.45

Ex illa] Io 7,40-41 quidam autem dicebant] Io 7,41 Dissensio Itaque] Io 7,43 venerum] Io 7,45-52

4

bin < bim durch Rasur korrigiert

15

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

17

glorificatus ... turba auf Zeilenrasur vom Schreiber

20

christ auf Rasur vom Schreiber

22

christ auf Rasur vom Schreiber

29

biscofon < biscofun korrigiert

31

eum] illum Siev.

Text

437

[212] gentium Iturus est & docturus gentes.

thiotono ferit Inti lêrit thiota.

quis est hic sermo quem dixit.

uuaz uuorto ist thiz thaz her quad.

quaeritis mé & non Inueni&is.

Ir suohh& m ih Inti nifind& Inti thâr ih bin thara nimugut Ir

& ubi sum ego uós non potestis

5 quemen. Inthemo iungisten tage

uenire; In nouissimo autem die magnç festiuitatis stabat ihesus

mihhilero Itmali stuont ther heilant

& clamabat dicens,

Inti riof sus quedanti.

qui sitit ueniat ad mé

then thie thurste ther queme zimir

& bibat. qui credit In mé

thaz her trinke, ther Inmih giloubit

sicut dicit scriptum, ilumina

ι o so giscribit quidiL fluzzi

de uentre eius fluent

fon sinero uuambu fliozent

aquç uiuç. hoc autem dixit

lebentes uuazares. thaz quadher

de spiritu quem accepturi

fon themo geiste then sie Inphahente

erant credentes In eum,

uuârun giloubente In Inan. 15 niuuas ther geist gigeban

non enim erat spiritus datus

uuanta ther heilant niuuas noh thanne

quia ihesus nondum fuerat Io lxxxij

vii

Mt lxx

glorificatus;

E x illa ergo turba

io Mt

mit thiu sie gihôrtun thiu sinu uuort

dicebant. hic est uere proph&a.

quâdun. thiz ist ziuuâre uuîzago.

alii dicebant hic est christus. Io lxxxiij

vij

Mt lxx

quidam autem dicebant. numquid

20 andare quâdun thiz ist christ io Mt

quimit christ fon galileu

nonne dicit scriptum, quia ex semine

la quidit giscrip. uuanta fon sâmen

dauid. & de b&hleem castello

dauides Inti fon thero burgilun b&hleem

Dissensio Itaque facta est

25 thâr dauid uuas quimit christ. 1o

In turba propter eum. Io lxxxv X

sume quâdun. enoni

a galilea christus uenit.

ubi erat dauid uenit christus. Io lxxxiiij X

gidiurisot. fon thero menigi uuârlihho

cum audissent hos sermones eius

Venerunt ergo ministri ad pontífices & pharisaeos & dixerunt eis illi. quare non adduxistis eum.

messezumft uuas giuuesso Inthero menigi thuruh Inan.

1o

quam un thô thie ambahta zithen biscofon Inti zithen pharisein 30 Inti quâdun sie In. bihiu nigileittut Ir Inan.

438

Apparat

[213] Lage XV, Bl. l v Schreiber α ' Cap. CXXIX - CXXX Siev. 129,8 - 130,2 Io 7,45-52; Mt 22,41-45 (+ Lc 20,42)

Congregatisi Mt 22,41-44 (+Lc 20,42) si ergo dauid] Mt 22,45-46

3

these nachträglich durch übergeschriebenes r > theser korrigiert

9

maledicta est] maledicti sunt Siev.

11

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

26

nennit < nemnit durch Rasur des -m korrigiert

Text

439

[213] responderunt ministri

thô antlingitun thie ambahta

numquam sic locutus est homo

nio In altere sprah só man

sicut hie homo, responderunt

só these man. thô antlingitun

ergo eis pharisçi.

In thie pharisçi.

numquid & uós seducti estis.

5 enoni birut Ir furleitte.

numquid aliquis ex principibus

enoni ening fon then heriston

credidit In eum aut ex pharisaeis

giloubta In Inan odo fon then pharisçis.

sed turba haec quae non nouit

ouh thisu menigi thiu thar niuueiz

legem maledicta est.

euua ist furuuergit.

dicit nicodemus ad eos

ι o thô quad nicodemus zi In

ille qui uenit ad eum nocte

ther thar quam zi Imo nahtes.

qui unus erat ex ipsis; numquid

ther uuas ein fon then, eno

lex nostra iudicat hominem

unsar euua tuomit siu man

nisi audierit ab ipso prius

nibi gihore fon Imo êr;

& cognouerit quid faciat.

15 Inti furstante uuaz her tuo.

responderunt & dixerunt ei;

thô antlingitun sie Inti quadun Imo;

numquid & tú galileus és.

enoni bistu galileus.

scrutare & uide quia proph&a

scruto Inti gisih thaz uuîzago

a galilea non surgit;

fon galileu niarstentit

Mt°ccxxv Congregatis autem pharisçis 11 Interrogauit eos ihesus dicens; Mr exxxiiij Lc ocxiv quid uobis uid&ur de christo. cuius filius est dicunt ei dauid. ait illis. quomodo ergo dauid. In libro psalmorum

Mt Mr 20 gisamanoten then pharisein Lc

frag&a sie ther heilant sus quedanti; uuaz ist fu gisehan fon christe. uues sun ist her. thô quadun sie Imo dauides. thô quad her In. uuvo 25 dauid In buohhe selmo

uocat eum dominum dicens.

nennit Inan truhtin sus quedanti.

dixit dominus domino meo

quad truhtin zi mînemo truhtine

sede ad dextris meis.

sizzi zi minero zesauuvn.

donee ponam Inimicos tuos

unz ih gisezzu thîne fiianta

scabillum pedum tuorum; Mt ccxxvi si ergo dauid In spiritu 11 Mr exxxiii Lc ccxliiij

30 untar scarnai thînero fuozo, oba dauid uuârlihho In geiste

440

Apparat

[214] Lage XV, Bl. 2 r Schreiber α ' Cap. CXXX - CXXXI Siev. 130,2 - 131,6 Mt 22,45-46; Io 8,12-19

Iterum] Io 8,12-19

4

fuit] fui Hs.

22

iudicium meum auf Rasur vom Schreiber; darunter unter anderem meum uerum

22

mîn tuom auf Rasur vom Schreiber

23

quia] qua Hs.

23

bin < bim durch Rasur korrigiert

est

24

ther durch nachträgliche Feuchtigkeit beeinträchtigt

25

giscriban] -b- durch nachträgliche Feuchtigkeit beeinträchtigt

Text [214] uocat eum dominum quomodo

nemnit Inan truhtin uuvo

filius eius est. & nemo poterat

ist her sîn sun. Inti nioman mohta

respondere ei uerbum.

antlingen Imo uuort.

ñeque ausus fuir quisquam

noh giturstig uuas eining

ex illa die eum amplius

5 fon themo tage Inan elihor fragen.

Interrogare. cxxxi Io lxxxvi x

Iterum locutus est eis ihesus

Abur sprah In ther heilant

io

dicens. ego sum lux mundi,

sus quedanti. ih bim lioht mittiligartes.

qui sequitur mé non ambulat In tenebris. sed habebit lucem

thie mir folg& nigêt ι o Infinstarnessin. ouh hab& lioht

uitç. dixenint ei pharisaei;

libes, thô quadun Imo thie pharisei.

tu de té Ipso testimonium

thû fon thir selbemo giuuiznessi

perhibes. testimonium tuum non est uerum.

sages, thîn giuuiznes nist uuâr.

Répondit ihesus & dixit eis.

thô antlingita ther heilant Inti quad In;

& si ego testimonium perhibeo

15 Inti oba ih giuuiznessi sagen

de me Ipso, uerum est

fon mir selbemo uuâr ist

testimonium meum. quia scio

mîn giuuiznessi. uuanta ih uueiz

unde ueni & quo uado

uuanan ih quam Inti uuara ih faru.

uós autem nescitis unde uenio

Ir niuuizut uuanan ih quimu

aut quo uado. uos secundum carnem

20 odo uuara ih faru. Ir after fleiske

iudicatis. ego non iudico quemquam.

tuom&. ih nituomu niomannen.

& si ludico ego iudicium meum

oba ih tuomu mîn tuom

uerum est. qu/a solus non sum.

ist thanne uuâr uuanta ih eino nibim.

sed ego & qui misit mé pater & In lege uestra scriptum est

ouh ich Inti thie mih santa ther fater 25 Inti in íuuaru éuuu ist giscriban.

duorum hominum testimonium

zueiero manno giuuiznessi

uerum est ego sum qui testimonium

ist uuâr. ih bim thie giuuiznessi

perhibeo de mé ipso.

sagen fon mir selbemo.

& testimonium perhib& de me qui misit mé pater, dicebant ergo ei, ubi est pater tuus;

Inti giuuiznessi sag& fon mir 30 ther mih santa thie fater, thô quadun sie Imo, uuâr ist thîn fater;

441

442

Apparat

[216] Lage XV, Bl. 2V. Die Paginierung springt von 214 auf 216! Schreiber α ' bis Z. 15; ab Z. 16 Schreiber ε Cap. CXXXI Siev. 131,6-11 Io 8,19. 21-29

Respondit] Io 8,19 ego uado] Io 8,21-53

5

quaeritis] -tis verkleckst

12

ir birut... ûflihhon auf Zeilenrasur vom Schreiber

12

ûflihhon < ûflihhun korrigiert

13

derro] der- auf Rasur

13

bim < bin (!) korrigiert vom Schreiber

15

sunton < suntun korrigiert

16

bin < bim durch Rasur korrigiert

28

bin < bim durch Rasur korrigiert

29

niouuih tuon Hs.

30

ther < thie nach Rasur des -ie vom Korrektor

443

Text [216] io lxxxvij

il u

M t cxi¡ cxviilj

io lxxviij

*

Respondit ihesus. io Mt , neque me scitis neque patrem meum. Mr

thô antlingita ther heilanL

si mé scir&is forsitan

oba Ir mih uuestit odouuân

& patrem meum scir&is,

ir minan fater uuestit.

ego uado &quaeritis mé

noh Ir mih niuuizut noh minan fater.

s ih faru Inti Ir suohh& mih.

io

& in peccato uestro moriemini.

Inti In íuuaru suntu arsterb& Ir.

quo ego uado uos non potestis uenire.

thara ih faru thara nimugut Ir quemen.

dicebant ergo iudaei. numquid

thô quadun thie iudaei. enoni arslehit her sih selbon uuanta

Interfici& sem&ipsum quia

ι o her quidit. thara ih faru Ir nimugut

dicit. quo ego uado uos non potestis uenire; & dicebat eis;

thara quemen, thô quad her In.

uos de deorsum estis ego de supernis sum.

Ir birut fon nidana ih bim fon then

uos de mundo hoc estis. ego non sum

Ir birut fon derro uueralti. ich nibim

de hoc mundo, dixi ergo uobis;

fon therro uueralti. ih quidu îu

I ûflihhon

quia moriemini In peccatis uestris.

15 thaz Ir arsterb& In iuuaren sunton

Si enim non credideritis. quia ego sum.

oba Ir nigiloub&. thaz ih bin.

moriemini IN peccato uestro.

thanne arsterb& Ir In iuuaro suntu

dicebant ergo ej. tu quis es.

thô quadun sie Imo. uuer bistu.

dixit eis ihesus. principium.

thô quad In ther heilant. anagin.

de uobis loqui & Iudicare.

20 thaz ih íu sprihhu. managu haben ih. fon Iú zisprehhanne Intj zituomenne.

sed qui misit me. uerax est

ouh ther mih santa, ther ist uuâr.

& ego quas audiui ab eo.

Inti thiu Ih gihorta fon Imo.

haec loquor In mundo.

thiu sprihhu Ih In mittiligarte.

qui & loquor uobis. multa habeo.

dicebat deum. dixit ergo ihesus.

25 Inti sie nifurstuontun thaz her then fater In quad got. tho quad In ther heilant.

cum exaltaueritis filium hominis.

mitthiu ir arheu& then mannes sun.

tunc cognosc&is. quia ego sum.

thanne furstant& ir iz. thaz ih iz bin.

& a me ipso, facio nihil.

Inti fon mir selbemo. niouuihí tuon

& non cognouerunt quia patrem eis

sed sicut docuit me pater. haec loquor. & qui me misit.

30 ouh so mih lêrta ther fater. thiu sprihhuih. Inti thie mih santa.

444

Apparat

[217] Lage XV, Bl. 3 r Schreiber ε Cap. CXXXI Siev. 131,11-16 Io 8,29-39

2

hinter ej noch Rasur (semper?)

3

nach tuon ausradiert ih

3

simbolun < simbolum durch Rasur des -m korrigiert

3

sprehhentemo] das r nachträglich übergeschrieben

5

ther verkleckst

6

am Beginn der ahd Spalte ausradiert zi then

11

thô antlingitun sie Imo] -lingitun sie Imo auf Rasur vom Schreiber

12

auf nemini folgt noch ausradiert der Anfang des nächsten Wortes

13

seruiuimus umquam auf Rasur

12/13 niomanne... altere auf Rasur vom Korrektor 19

niuuon& in húse auf Rasur vom Korrektor

24

ouh ir auf Rasur vom Schreiber

25

uuort] -t auf Rasur vom Schreiber

27/28 fater... thaz tuot ir auf Rasur vom Korrektor 30

unser] -e- auf Rasur vom Korrektor ( aj

445

Text [217] mecum est non relinquit me solum.

ther ist mit mir. her nifurlazit mih einon.

quia ego quae piatita sunt ej.

uuanta ih thiu Imo lihhent.

facio semper, haec ilio loquente.

tuon simbolun. thisu Imo sprehhentemo.

multj crediderunt In eum.

manage gilobtun In Inan.

dicebat ergo ihesus ad eos.

5 tho quad ther heilant. zi then

qui crediderunt ej Iudaeos.

thie Imo giloubtun Iudon.

si uós manseritis In sermone meo.

oba Ir uuon& In minemo uuorte.

uere discipuli mej eritis.

zi uuare birut Ir thanne mine Iungiron.

& cognosc&is ueritatem. & ueritas liberauit uos.

Inti Ir furstantet thanne uuar. ι o Inti uuar arlósta iuuih.

responderunt ej.

thô antlingitun sie Imo.

semen abrahç sumus & nemini

uuir birun abrahames samo Inti niomanne

seruiuimus umquam

thionotumes Ió in altere

quomodo tú dicis liberi eritis.

uuvo quidistu Ir birut frige.

Respondit eis ihesus.

15 thô antlingita In ther heilant

Amen amen dico uobis.

uûar uûar quidu ih Iú.

quia omnis qui facit peccatum

bithiu allero giuuelih thie sunta tuot

seruus est peccatj.

ther ist suntun scalc.

seruus autem non man& In domo

scalc niuuon& In húse

In a&ernum. filius man& In a&ernum.

20 zi éuuidu. ther sun uuon& zi euuidu.

si ergo filius uós liberaueriL

oba ther sun Iúuih arlosiL

uere liberi eritis.

thanne birut Ir uûarlihho frige.

scio quia filij abrahae estis.

Ih uueiz thaz Ir abrahames barn birut.

sed quçritis me Interficere.

ouh ir suohh& mih ziarslahenne.

quia sermo meus non capit In uobis. ego quod uidi apud patrem loquor.

25 uuanta min uuort nibifahit In Iú. thaz ih gisah mit minemo fater thaz sprihhu ih.

& uos quae uidistis apud patrem

Inti Ir thiu Ir gisahut mit fater

uestrum facitis.

iûuaremo thaz tuot ir

Reponderunt & dixerunt ej.

thô antlingitun sie Inti quadun Imo.

pater noster abraham est. Dicit eis ihesus.

3 o unser fater ist abraham. thô quad In ther heilant.

Apparat

446 [218] Lage XV, Bl. 3V Schreiber ε Cap. CXXXI Siev. 131,16-20 Io 8,39-46

12

diliger&is] diligeritis Siev.

15

auf ueni folgt radierter Text (sed ille)

16

sed ille me misit auf Rasur vom Schreiber

16

oh auf Rasur; darunter noch lesbar nibi

17

loquelam < loquellam durch Rasur korrigiert

29

sunton< suntun korrigiert

Text

[218] si filij abrahae estis.

oba Ir abrahames kind sit

opera abrahae facite

thanne tuot Ir uuerc abrahames

Nunc autem quçritis mé Interficere.

nu suohh& Ir mih ziarslahenne.

hominem qui ueritatem uobis locutus sum quam audiui a deo.

man ther lu uûar sprah thiu ih gi 5 horta fon gote,

hoc abraham non fecit

thaz nit&a abraham.

uos facitis opera patris uestri.

Ir tuot Iúuares fater uuerc.

dixerunt Itaque ej.

tho quadun sie Imo.

nos ex fornicatione non sumus natj.

uuir nibirumes fon huore giborane.

unum patrem habemus deum.

ι o einan fater haben uuir got.

Dixit ergo eis ihesus.

tho quad In ther heilant.

Si deus pater uester ess& diliger&is

oba got Iúuar fater uuari thanne

utique me.

minnotit Ir mih.

ego enim ex deo processi & ueni.

Ih fon gote fram gieng Inti quam.

neque enim a mé ipso ueni

15 noh ih fon mir selbemo niquam

sed ille me misit

oh her mih santa,

quare loquelam meam non cognoscitis.

bithiu nifurstant& Ir mina sprahha

quia non potestis audire sermonem meum.

uuanta Ir nimugut gihóren min uuort

uos ex patre diabulo estis.

Ir birut fon fater diuuale.

& desideria patris uestri uultis facere.

20 Inti lusta Iúuares fater uuoll& Ir tuon.

ille homicida erat ab Initio.

ther uuas manslago fon anaginne.

& In ueritate non stetil

iNti In uuare nigistuont.

quia non est ueritas In eo.

uuanta nist uuâr In Imo.

cum loquitur mendacium.

mitthiu her sprihhit lugina.

ex propriis loquitur quia men

25 fon sinen eiganen sprihhit uuanta

dax est & pater eius.

her luggi ist Inti sin fater.

ego autem quia ueritatem dico

Ih uuârlihho uuanta ih uuâr quidu

non creditis mihi.

nigiloub& Ir mir.

quis ex uobis arguit me de peccato,

uuer fon eu thuuengit mih fon sunton.

si ueritatem dico quare uos non creditis mihi.

30 ob Ih uûar quidu bihiu nigiloub& Ir mir.

447

448

Apparat

[219] Lage XV, Bl. 4 r Schreiber ε Cap. CXXXI Siev. 131,20-24 Io 8,47-55

Respondit] Io 8,54-59

1

ther... uuort auf Rasur vom Korrektor

4

iudaej] -aej auf Rasur (?)

9

uz ouh ih auf Rasur vom Schreiber

9

éren < éru korrigiert

11

Lateinischer wie deutscher Text auf vollständig radierter Zeile

12

Iudicat] iudicet Siev.

18

proph&ae] -h&ae auf Rasur vom Korrektor

19

vor & tu dicis Rasur im Umfang von 5-6 Buchstaben, vorheriges Wort wiederholt (?)

21

gustabit < gustauit korrigiert; gustavit Siev.

21

mortem ... aeternum auf Rasur vom Korrektor

21

nigicorot] ni- vor dem Spaltenspiegel gesetzter Nachtrag des Korrektors

26/27 ob ... niouuiht ist auf Rasur vom Korrektor 31

ob ... niuuizzi auf Rasur vom Korrektor

Text

449

[219] qui est ex deo uerba dei audit.

ther fon gote ist ther horit gotes uuort

propterea uos non auditis

bithiu nigihor& ir uuanta ir fon

quia ex deo non estis.

gote nibirut.

Responderunt Igitur Iudaei

thô antlingitun thie iudaej 5 Inti quadun imo.

& dixerunt ej. nonne benedicimus nos quia

eno la queden uuir uuola uuanta

samaritanus estu & demonium habes.

samaritanisc bistu In diuual habes.

Respondit ihesus. ego demonium

th