De saltationibus Graecorum capita quinque

Table of contents :
Inhaltsverzeichnis
Caput I. De auctoribus
Caput II. De flguris saltationis
Caput III. De saltationibus armatis
Caput IV. De civium chorea sacra
Caput V. De saltatìone ecstatica
Appendix De vocibus in
Index
Addenda et Corrigenda

Citation preview

Religionsgeschichtliche Versuche und Vorarbeiten begründet von

Albrecht Dieterich und Bichard Wünsch herausgegeben von

Richard Wünsch und Ludwig Deubner in Königsberg i. Pr.

Dreizehnter Band Drittes Heft

Verlag von Alfred Töpelmann (vorm. J. Ricker) in Gießen

De saltationibus Graecorum capita quinqué scripsit

Kurt Latte

Gießen 1913 Verlag von Alfred Töpelmann (vormals J. Ricker)

Editio altera ad instar editionis primae ope lucis impressa addendis et corrigendis aucta.

Archiv-Nr. 390767Ö 1967 Walter de Gruyter & Co., vormals G. J. Göschen'sche Verlagshandlung — J. Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J. Trübner — Veit & Comp., Berlin 30 Printed in the Netherlands Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie) zu vervielfältigen

LUDOVICO DEUBNER PIETATIS ERGO

Inhaltsverzeichnis

Caput

1

Caput

II

Caput

De a u c t o r i b u s negi ogxtfoEtog

1

De figuris s a l t a t i o n i s

17

III

De s a l t a t i o n i b u s a r m a t i s

27

Caput

IV

De civium chorea sacra

64

Caput

V

De s a l t a t i o n e eestatica

88

Appendix

De vocibus in -txoç

105

Index

112

A d d e n d a et Corrigenda

113

Kart Latte, De saltationibns Graecornm

1

Caput I D e auctoribus myì ò ^ a e t o g Non fugit Erwini Rohde doctum acumen 1 in Athenaei de •saltationibus loco (XIV 629csqq.) statim in esordio hiare sententiarum conexum. Profectus enim a laudibus musicae veteris, quae sola viris digna fuisset, eandem mentem in illorum saltationibus cerni contendit, scilicet in pyrricha, quae variis nominibus apud Cretenses ferretur. Trp S" àjtónivov, pergit, y.alovfiévTqv ì}Q%r]Oiv, fjg (wg A: Casaub.) /ivrjuovevei KQctrivog ipdvrjg

kv

Neitéaet

Z ev Ksvxavqtji

xaì xat

KrjtpiaódojQog itiloI

jileioveg,

ev

^¡.mì^óaiv

Idqiato-

VOTEQOV ¿UCOCTqia^iòv

Quid haec ad priscum illud dignumque armorum exercitium ! Eecte Robde (1. s.) diversum huius partis auctorem a priore dixit. Accedit aliud: servata sunt saltationum nomina praeterea apud Pollucem (IV 99sqq.) et in Diogeniani lexico. Quorum tantus est cum nostro loco concentus, ut eundem esse omnium fontem iamdudum viri docti statuerint. l i eque tamen huius consensus vestigia ultra Athenaei p. 630 a invenies. Tertium, quod idem vidit Rohde, pyrricha in hac parte inter „ridicula" saltationis genera recensetur (629f). Sed hanc quoque partem ex duobus libris exscriptam esse Uohdio vix concedam2. Ille eo praecipue nisus est argumento, quod bis nonnulla enumerarentur. Quam rem paulo aliter explicandam esse mox apparebit. òvófiaaav.

1

E. Eohde, De Iulii Pollucis in apparata scaenico enarrando fontibus. Lipsiae 1870, 39 sqq. * C. Bapp, De fontibus quibns Athenaeus in rebns musicis lyricisque .enarrandis usus sit (Lpz. Stud. V i l i 1885), et ipse Rohdio oblocutus est (117). Keligionsgeschichtliche Versuche u. Vorarbeiten XIII8. 1

2

Kurt Latte

Incipit 629 c ab àrtoxivwi, cuius vocis exempla affert a vetere couioedia petita. Hanc postea ^axTQia/.ioù nomen accepisse. Quae pugnare videntur cum p. 629 f: -/.ai yelolai Ö' tioiv

oQxtfosiS

i'yàeg

xaì ftcr/crgicfiòg

artóxivóg

Cum posteriore loco congruit Pollux (IV 101) xat

ànóuvog

nal

àjtóaeioig

xai

Ìydig

àaelyfj

te

y.aì

naxTQiaptog eidrj

aoßag. óè

ooyr^tdzmv

(om. B). Difficultatem inesse concedo. Sed videamus cetera. Enumerai Athenaeus tranquilliora (aTaai^iwiega) et simpliciora genera, quae eadem et antiquiora sunt; tum ea, quae cum furore exprimunturx, recenset; sequuntur, quae ad vina pertinent. Agmen claudunt ridicula, quae quasi appendicis loco excipiuntur a duabus saltationibus cum tibiarum cantu coniunctis. Denique ax^ara ogy/joeiog afferuntur, singuli gestus habitusque, omnis saltationis prima fere elementa. In his denuo ^eQ/xavargig numeratur, quae iam antea inter /xaviwdrj occurrit. Sed aliud sunt singuli gestus, aliud saltatio ipsa, quae aut eisdem figuris continuatis aut variis coniunctis constat; neque est mirum gestus nomen saltationi inditum esse vel invicem ab illa nomen accepisse, si quando uno gestu tota saltatio peragebatur2. Quare Bapp recte iudicavit (1. s. 118) neutrubi SequavoTQiSa deesse potuisse. Etiam apud Pollucem bis occurrit (IV 102. 105). Iam enumeratio interrumpitur exemplis interpositis, in quibus quaratione Athenaeus excerpserit, commode videre possumus. Attulerat nomina xaXXaßiÖES, ox-wip, axdiTtev^a; in hac voce explicationem, quam apud auctorem suum invenit, addere necessarium arbitrabatur. Sed ubi primum laterculum vocum explicatione intercalata turbavit, praecedentis quoque vocis exemplum exscripsit, explicationem tarnen omisit. Sic demum intellegimus, cur inverso ordine exhibeat xahkaßiöeg, oxwip, exemplum oxio7cógf exemplum xaMaßidwv. Nihil igitur opus est alteram auctorem de saltatione advocare ad hanc repetitionem explicandam, sicut Rohde voluit. Omnino postquam certa ratione in hoc 1 Cf. inter se similiter oppositos statarios actores in scena et eos, qui celeri motu et difficili utantur. Cic. Brut. 116. 2

De o%r¡py.ia>v ¿affloems usu antiquiore nonnulla congessit van Leeuwen ad Ar. Pac. 323; adde, quae apud Athenaeum (I 21 esq.) composuit Aristocles.

De saltationibns Graecorum

3

capite singula genera digesta esse cognovimus, hunc ordinem Athenaeo duorum auctorum compilatori deberi non facile nobis persuadebimus. Pergit post xaD.aßidag quoque in enumerandis figuris, id quod docet Poll. IV 105, qui d-egnavarqlda, oifirp XÙQct» %eZ(>a xaxaitQavfj, ì;vXov itaqétXrjxpiv et ipse inter

ax^/iara

refert. Sed recurrit in fine, quae iam initio legebatur (629 f), •Aalad-ioKog. Cuius difficultatis solutionem mihi indicavit Deubner. Constat in libris antiquis eis vocibus, quae omissae in margine adnotabantur, locum sic indicatum esse, ut simul adscriberetur, quae in contextu eas sequi deberet vox (Brinkmann Rh. Mus. LVII1902, 481 sqq.; Sudhaus Herrn. X X X X V 1910, 478 sqq.). Nostro loco igitur èTtayy.wvia/xóg, xaladioxog vel ^upiapóg, xaka&loxos

enotatum erat.

Cum p . 6 3 0 a

xaka-

&loviog in eodem fere contextu legatur, in quo apud Pollucem IV 105 occurrit, hoc loco ex p. 629 f addemus vocem fupiofiov. Quam tragicis figuris adiungi bene conspirat cum Hesychi glossa:

|t(pianos'

oxWa

6QyrtOTiY.ov zrjg Xsyo/.ihrjg

sfifieleiag

oQzrjaewg ( = Phot. s. v.; Suid. s. v.; Paus, frg. 264 Schw.). Sic igitur hucusque excepto enuntiato rrjv ò' àjtóxtvov — tlaxTQiofiòv òvófiaaav 629 c omnia plana certoque ordine digesta. Sequi tur locus de telesiade, quem hie minime exspectaveris. Nam et supra inter solidiora genera (629 d) commemorabatur et, quae causa sit, cur hie addatur, excogitari vix potest. Congruit tamen cum Pollucis § 99 vel hac re, quod utroque loco Telesias inventor saltationis affertur. Cum vero haec omnia bene ad ea quadrent, quae apud Athen. 629 d leguntur, quominus haec eiusdem auctoris putemus nihil obstat \ Athenaeus igitur his in calce additis turbavit ordinem ; alterius auctoris vestigia nulla inveniuntur. Iam ut enuntiatum, quod unum restat 629 c, explicemus, quo tempore scripserit Athenaei auctor, breviter consideremus; p. 629 f Menippi Cynici Convivium affertur, qui ut Stoicos irriderei, pantomimos induxerat nóof.iov Ixjtvqoiaiv saltantes. Ac ne quis hoc Athenaei e gazis depromptum putet, Hesychius quoque eandem novit: xóofiov IxTtvqwaig (i/xnvqioaig cod.) OQX^aig fi vrtófeaiq. Altera quoque eiusdem notae saltatio in 1

Bapp 1. s. 118. 1*

Kurt Latte

4

Athenaei laterculo exstat %qsG)v àitoxoirij (629 f). Sicut illa philosophi de fine mundi praedicantes illuduntur, sic hac oratores publici, qui in novis tabulis omnem salutem positam esse affirmarunt. Haec nos ad exeuntis Alexandrinae aetatis tempora ducunt, quibus crescente inopia homines novis rebus studebant. Quadrat Menippi commemoratio, quem tunc summo favore acceptum fuisse Meleagri Gadarensis et M. Yarronis imitationes docent. Idem tempus pyrricha indicatur, quae 629 f inter ridicula i. e. lasciva affertur. Quam hac aetate omnem bellicam speciem deposuisse infra 58sqq exponam. Quare cum Athenaei auctor posteriorum temporum usum respexerit, vel 629 c, quae de àitoY.ivwi postea /uaxzQta^iov nomine appellato refert, ei deberi verisimile est. Omnino hunc locum cum altero 629 f non pugnare contendit Bapp (1. s. 118): „àjt&iuvos quod postea ficexiQiafióg nominatus est, inde non sequitur naxTQtofióv non posse antea diversum ab àTtoulvm fuisse". Piane eadem ratione izvQQÌxrj bis afferenda erat, inter bellicas saltationes et inter ridiculas. Sed cum Athenaeus pyrricham initio ex Aristoxeno commemoravisset (cf. infra 14), priorem omisit, quam solam affert Pollux (IV 99). Hunc enim in onomastico (IV 99) saltationum nomina eodem fere ordine attulisse iam dudum notatum est (Rohde 1. s. 29sqq.; Bapp 1. s. 117). Sed cum nonnulla hinc ad Pollucis rationem melius cognoscendam redundare putem, liceat denuo indices proponere. Incipit Pollux a scenicis saltationibus, deinde ad bellica pergit : Pollux § 99 sq. Athen. 629 d ódxrvXoi idf-lßlM] éfifiéXeta

è fi fièle

X o £

xóq òa £

dai;

la

olxivvig

oixivvig

TtVQQÌXr]

negami]

reXeoióg

iofiov ipsum nomen ei bellum indicare videbatur. Est vero affina (Athen. 629 f, cf. 18). Neque cur cetera addiderit, difficile intellegitur. Coniuncta enim invenit apud auctorem suum, qui Cratini (frg. 219 I 79 K ) versum attulerat f¿q>i£e xal -j-ff7ro