Caesaris, C. Iuli, commentarii: Vol. III Commenatii belli Alexandrini, belli Africa, belli Hispaniensis [1993 ed.] 3519111268, 9783519111269

Citation preview

C. IVLI CAESARIS COMMENTARI! EDIDIT

A L F R E D V S KLOTZ

VOL. III

COMMENTARII B E L I A L E X A N D R I N I • BELLI A F R I C I BELLI H I S P A N I E N S I S

ACCEDVNT

C. IVLI C A E S A R I S ET A. H I R T I FRAGMENTA

EDITIO STEREOTYPA EDITIONIS PRIMAE (MCMXXVII)

STVTGARDIAE IN A E D I B V S

ET

LIPSIAE

B. G. T E V B N E R I

MCMXCIII

Die Deutsche Bibliothek — CIP-Einheitsaufnahme Caesar, Gaius Iulins: [Commentarii] C. Iuli Caesaris commentarii / ed. Alfredus Klotz. Ed. stereotypa. — Stutgardiae ; Lipsiae : Teubner. (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana) NE: Klotz, Alfred [Hrsg.]: Caesar, Gaius Iulius: [Sammlung] Ed. stereotypa Vol. 3. Commentarii belli Alexandrini, belli Africi, belli Hispaniensis [u. a . ] . — Ed. stereotypa ed. 1. (1927), unverMnd. Nachdr. - 1993 ISBN 3-519-11126-8 Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt besonders für Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen. © B. G. Teubner Stuttgart 1982 Printed in Germany Druck und Bindung: Druckhaus Beltz, Hemsbach/Bergstraße

GUILELMO GEORGIO

BANNIER DITTMANN

OSKARIO

HEY

D • D • D

A L F R E D US QUONDAM

IN

LINGUAE

KLOTZ THESAURO

LATINAE

C O N D E N D O SOCIUS

MULTA NIMIS NOBIS IAM FATA TULERE MANEBIT DUM NOS TERRA FERET FOEDUS AMICITIAE

a*

PRAEFATIO Belli Alexandrini Africi Hispaniensis libri qui hoc tertio Caesaris volumine comprehenduntur, quin non a Caesare conscripti sint non est dubium. coniuncti sunt autem iam antiquis temporibus cum commentariis Caesarianis belli Gallici et belli civilis eo nimirum Consilio ut omnia Caesaris bella continuo ordine describerentur. itaque Caesaris nomen ubi tribus illis libris inscribitur, non ad auctorem, sed ad res pertinet. quod corpus bellorum Caesarianorum iam Suetoni aetate extitisse recte concluserunt viri docti ex Suet. Iul. 56,1 reliquit (Caesar) et rerum suarum commentaries Gallici civilisque belli Pompeiani, nam Alexandrini Africique et Hispaniensis incertus auctor est: alii Oppium putant, alii Hirtium, qui etiam Gallici belli novissimum imperfectumque librum suppleverit. quo autem iure ad Oppium Hirtiumque Bella ilia minora veteres quidam auctores rettulerint non liquet, certe ab Oppio aliena sunt, ab Hirtio praeter octavum Belli Gallici librum quo res annorum 51 et 50 a. Chr. n. tractantur, etiam Bellum quod dicitur Alexandrinum conscriptum esse probabilis coniectura est Caroli Nipperdey (De Supplementis commentariorum C. luti Caesaris 1846 et in editionis praefatione 1847). cui quod obstare vi1 detur ). infirmare conatus sum (Caesarstudien 1910 p. 180sq.). nam qui liber Bellum Alexandrinum inscriptus est, non recte hoc utitur titulo. nam ad bellum Alexandrinum spectant sola capitula 1—33. sequuntur res a Cn. Domitio contra Pharnacen gestae (c. 34—41), deinde res Illyricae (c.42—47) et Hispanicae (c. 48—64), denique Caesaris de Pharnace victoria describitur (c. 65— 78). itaque ferme res anno 47 a. Chr. n. ilio libro comprehenduntur, ita ut commentarios Belli civilis supplevisse auctorem manifestum sit. quod opus Hirtium suseepisse ex ipsius praefatione efficitur (Gall. VIII praef. 2) Caesaris nostri commentarios rerum gestali cf. E. Fischer, Das achte Buch vom Gallischen Kriege und das Bellum Alexandrinum. Progr. Passau 1880. F. Fröhlich, Festschrift des philologischen Kränzchens zu Zürich 1887. Bellum Alexandrinum ed. R. Schneider 1888 p. V. Recte ludicat etiam in universum J. Zingerle, Wien. Stud. XIV 1892 p. 75—119.

VI

PRAEFATIO

rum Galliae non f conparentibus superioribus (i. Gall. I—VII) atque insequentibus eins scriptis (i. civ.) contexui1) novissimumque imperfectum ab rebus gestis Alexandriae confeci usque ad exitum non quidem civilis dissensionis, cuius flnem nullum videmus, sed vitae Caesaris. ipse igitur Hirtiüs se Belli civilis commentarios continuasse testatur. quod vero dicit se opus usque ad Caesaris mortem confecisse, non recte antea credidi opere tantum perfecto scribi potuisse. nunc vero praefationem libri VIII scripsisse censeo, quasi alterum opus iam ad finem perduxisset. 8 ) Bellum igitur Alexandrinum ab Hirtio compositum esse verisimile est. de Belli vero Africi et Hispaniensis auctoribus plane nihil scimus, nisi hoc eorum auctores diversos esse (cf. Kommentar zum Bellum Hispaniense 1927 p. 5 sq.). sed etiamsi nomina auctorum desiderantur, tarnen ex ipsis opusculis quales fuerint satis elucet. Traditi sunt autem tres illi libri iisdem codicibus quibus Belli civilis commentarli: S = codex Laurentianus 33 s. X, olim Ashburnhamensis. L = codex Musei Britannici Add. 10084 s. XI, olim Lovaniensis (hic deficit Afr. 33,1 p. 84,6 post verba ei sup-). T = codex Parisinus Lat. 5764 s. XI, olim J. A. Thuani. V = codex Vindobonensis 95 s. XII (hic deficit Hisp. 42,4 p. 167,13 post retulisset). U = codex Vaticanus Lat. 3324 s. XI, olim Fulvii Ursini (hic deficit Hisp. 36,1 p. 165,24 post renuntia-). R = codex Florentinus Riccardianus 541 s. XI/XII (hic deest inde ab Hisp. 36,1 p. 165,24 haberent usque ad 40,6 p. 265,24 petere coeperuni)3). W = codex Mediceus Laurentianus plut. LXVIII8 s. XI/XII (hic deest inde ab Hisp. 22,4 p. 150,23 oppidanis). De codicum lectionibus prioribus editoribus fidem habui. doleo autem quod codicis Lovaniensis testimonia tantum Landgrafio qui ea de belli Alexandrini partibus diligenter adnotasse videtur et Renato du Pontet debeo. nam ex huius silentio non audeo quicquam concludere, propterea quod pro editionis suae rationibus apparatum vere criticum adscribere non potuit. spero tamen graviora ab 1) hoc ad Gall. VIII pertinet. 2) cf. E. Kallnka, Philol. LXIX (N. F. XXIII) 1910 p. 482. K. Kunst, Wien. Stud. XLI 1919 p. 98 sq. Kommentar zum Bellum Hispaniense 1927 p. 2. 3) in adnotatione critica ad Hisp. 40, 6 p. 265, 24 falso quae res rursus incipere R dixi.

PRAEFATIO

VII

eo non esse neglecta. certe ad textum constituendum vix quicquam desiderabitur. nam ut nunc res sunt, ipse codi' cem conferre non poteram. Codices autem quomodo inter se cohaereant, satis exploratum est. ita enim eorum stemma delineare licet'):

L

W

U

R

V

itaque idem de his quoque commentariis quos nunc tractamus valet quod de Bello civili in praefatione vol. II docuimus. nam omnes codices quos hie adhibemus ad unum eundemque communem fontem redire mendis multis demonstrator quibus omnes consentiunt. cuius rei tot exempla quaevis fere pagina editionis suppeditat, ut singula enumerare non opus sit. sed etiam eadem genera mendorum in Bellis minoribus atque in Bello civili inveniuntur. nam archetypus multis lacunis adfectus erat cum amplioribus — praesertim sub finem totius corporis in Bello Hispaniensi —, turn minoribus ita ut paucae litterae vel in mediis verbis desiderentur. atque ilia facile indagabit quicumque vel paucas paginas editionis pervolverit. horum exempla quaedam afferre minime supervacaneum videtur, propterea quod singulorum codicum indoles hinc bene perspicitur. Alex. 43,1 p. 32,11 auspicioque Lipsius ausioquen!) ausuque tfWQ. 61,6 p. 47,1 magno sibi usu Oudendorpius m. (sic) sibi usu a sibi usui p. 1) ex Scholiis quae edidit E. Hedicke (Progr. Quedlinburg 1879), nihil auxilii lucramur. memorabile tarnen est ea Afr. 10,3

p. 65,18 cum ait consentire in lectione

tristimonia.

2) ut hie ita aliis quoque locis familia TI fideliter quod acceperat servavit. hinc ei fides accrescit etiam alibi, velut Afr. 6 1 , 1 p. 106, 15 ubi genetivus die in it exstat.

Vili

PRAEFATIO

66, 3 p. 50, 21 prò maiestate scriptum est magis; fuisse videtur mages(tate). 68.2 p. 52,12 armatura Cuiacius matura it natura OVlQ. Afr. 4 8 , 4 p. 96, 5 intellectu Davisius inlectum S?t inlatum W q. 52,5 p. 99,16 Curioniani Lipsius curiani a>. Hisp. 31,1 p. 158, 9 diffiderent vulgo différent TU differunt S dìfferrent R deferunt V. 35,1 p. 161,24 magna manus Ciacconius magnum a>. Praeterea saepissime in archetypo verba falso disiuncta erant: Alex. 33,4 p. 25,18 esse tutos W* esset ut hos co (scriptum nimirum fuerat: esset ut os). 44.3 p. 33,17 magnitudo nequaquam Larsen magnitudine quamquam n magnitudine quamquam non q magnitudine quam non W magnitudine quaquam non S magnitudine L. hic non ad interpretandam vocem nequaquam adscriptum fuisse videtur. Afr. 14,1 p. 67,20 sese moverei Lipsius se removeret co. 29,3 p. 81,8 ad ecum adflxo Woelfflin ad (ab q) decuma deflxo co. 33.1 p. 84,1 et immunique Loefstedt etiam undique co. 60.2 p. 105,18 veteranarum Oudendorpius fere in earum o.1) 64,2 p. 110,2 Caesari se a editt. caesaris ea a». Hisp. 37,3 p. 163,15 profecti sine aqua 5 profectis in ea qua co. 39.2 p. 164,21 exesumque s ex se sumque co. 42.3 p. 167,8 et inmemores edd. etiam memores co. 42, 4 p. 167,12 magistratibus sacrosanctis manus Manutius magna trans aero sanctis romanus co. Maxime vero peccatum est hic quoque in nominibus propriis, quod paucis exemplis comprobo: Alex. 55,3 p. 41,8 Minucium edd. municium co. 55, 5 p. 41,15 Squillo AKlotz Q. Sestio pro ab Ulia. 2) quamquam cf. Wien. Stud. XXXV 1913 p. 253. 3) nimirum in exemplar! hulus codicis nomen compendiose scriptum erat. 4) sicut hie etiam Air. 39, 2 p. 88, 22 OO B S. error natus ex nota numeralls D lineóla transversa significati, similiter error explicatur Afr. 18,1 p. 70, 1 ubi oo C Wp: CCC Sir pro MDC, scilicet nota linea transversa distincta pro deleta habita est. 5) simili ratione cum III cohortibus Kuebler coniecit.

X

PRAEFATIO

S e d non paucis locis ultra archetypum ascendere licet, nam sicut in Belli civilis commentariis (cf. Praef. vol. II p. Vili), ita etiam in reliquis Bellis libri W Q nonnumquam verum ita praebent ut ex archetypi lectione provenisse parum credibile sit. Alex. 1 , 2 p. 1 , 9 per foramina WQ foramina Sn. I , 5 p. 1 , 1 9 urbs W p urbis Sn (substantivo falso ad v o c e m partes relato). 8 , 2 p. 5 , 2 4 peterent WQ petere Sn. I I , 2 p. 8 , 3 turpem WQ turpe S T turpiter V c . 16,1 p. 11, 25 par erat pareat S parebat T 1 appareat V. error natus e x vocabulorum falsa coniunctione. 18.1 p. 14,1 maioribus W Q minoribus Sn. 1 9 . 2 p. 14,16 fortiorem W Q certiorem an. 18 quod W Q om. an. 2 7 . 5 p. 21,1 incaute WQ caute an. 3 7 , 1 p. 28,17 numquam tarnen W Q numquam tarnen non Sn. 4 4 . 3 p. 3 3 , 1 8 iusta W Q iuxta Sn;. 4 9 , 1 p. 3 7 , 9 hiberna W Q hibernia n ibernia S. 1 ) 5 1 . 1 p. 3 8 , 2 0 maioraque W Q maturaque Sn matureque L. hae lectiones ex vulgari scribendi usu maiura provenisse videntur. 5 2 . 4 p. 3 9 , 5 deerat W Q de ea SJT. 5 3 . 2 p. 4 0 , 2 a quibus ceteri intercluduntur W Q a q. ceteris i. S-t, nominativo falso ad relativum accommodato. 5 6 . 6 p. 4 2 , 1 3 ut WQ om. S J T . 5 8 , 1 p. 4 3 , 1 8 veteres legiones WQ veterem legionem {leg. V) an. 5 9 . 1 p. 4 4 , 1 4 tamque W q tamquam Sn. 5 9 . 2 p. 4 5 , 7 vastat W(> vastata Sx (sc. ante voc e m aediflcia; fuit igitur: vastata edifìcio). 6 0 . 2 p. 4 5 , 1 5 et victoris et vieti W Q et victores et vieti an. 6 1 , 4 p. 4 6 , 2 1 confligeret WQ confligere an, ita ut hoc verbum falso a verbo paieretur suspenderetur. 6 2 . 3 p. 4 7 , 2 1 utrumque WQ utrimqUe SJT. 7 0 , 2 p. 5 3 , 6 gloriarentur W Q glorientur an. Afr. 1 0 , 4 p. 6 6 , 1 huic W q hue S n . 1 5 , 2 p. 6 8 , 1 8 conatur WQ non conatur an. 17.1 p. 6 9 , 1 7 coronam W f corona S j t . 18.2 p. 7 0 , 2 atque hostes W