Appiani Historia Romana: Volumen I Prooemium. Iberica. Annibaica. Libyca. Illyrica. Syriaci. Mithridatica. Fragmenta

Citation preview

ACADEMIA SCIENTIARVM GERMANICA BEROLINENSIS

BIBLIOTHECA SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM

TEVBNERIANA

E D I T A C O N S I L I O ATQVE A V C T O R I T A T E INSTITVTI GRAECOROMANAE ANTIQVITATIS STVDIIS COLENDIS DESTINATI

L I P S I A E I N AE DI Β VS B. G. T E V B N E R I

MCMLXII

APPIANI H I S T O R I A ROMANA VOL.1 PROOEMIVM LIBYCA

IBERICA ILLYRICA

M ITH R I D A T I CA

ANNIBAICA SYRIACA

FRAGMENTA

EDIDERVNT

P. V I E R E C K ET A. G. ROO S

EDITIO STEREOTYPA CORRECTIOR ADDENDA ET CORRIGENDA ADIECIT

E. GABBA

L I Ρ S ΙΑ E I N A E D I B V S Β. G. T E V B N E R I

MCMLXII

BIBLIOTHECAE

TEVBNERIANAE

H VIVS TE M P O R I S REDACTOR:

HOC

JOHANNES

VOLVMEN

IRMSCHER

IMPRIMENDVM

CVRAVIT VRSVLA

FLIEGEL

QVISQVIS HVNC L I B R V M L E G I T , NE P R A E T E R E A T „ A D D E N D A E T C O R R I G E N D A " (p. 5 3 9 s q q . ) S I G N O •

IN MARGINE APPOSITO.

E S 7M LIZ.-NR. 294.375/4/62 P R I N T E D IN T H E DEMOCRATIC GERMAN R E P V B L I C L I P S I A E : Τ Y P I S Β. G. T E V B N E R I Í I I I / 1 8 / 1 5 4 ) . 1677

PRAEFATIO Belli magni vel potius maximi, quod adhuc homines viderunt, miseria et calamitate factum est, ut nunc demum, plus triginta annis postquam huius editionis Appianeae volumen alterum, Emphylia continens, in lucem prodiit, hoc prius volumen divulgari posset. Monente bibliopola honestissimo, ut nimiae impensa e ob necessitates temporum etiamnunc manentes parceremus, ea tantum, quae ad apparatum criticum intellegendum utique opus sunt, in hac praefatione explicatius disseruimus. In argumentatione autem nostra magnam partem sequi potuimus Mendelssohnium, qui, qua erat ingenii acie et sagacitate, in Musei Rhenani tomo XXXI p. 201—218 anno 1876 dilucidis et perspicuis verbis exposuit et in praefatione editionis suae Appiani anno 1879 foras datae repetivit, quae fundamenta essent artis criticae in Appiani scriptis adhibendae i. e., ut uno verbo dicamus, quae ratio et necessitudo intercederei inter codices Appianeos. Haec circumcisa quidem et contracta, hic illic aucta et in melius, ut putamus, immutata, aliis tamen locis ipsius Mendelssohnii verbis servatis, in priore huius praefationis parte redintegrare nobis liceat. DE APPIANI LIBRORUM SERIE Exstant complures conspectus librorum Appiani historiae Romanae: Photii, Appiani ipsius duorumque Anonymorum. 1 ) Ex his Photius, qui exemplum historiae Appiani integrum ante oculos habuisse videtur, in Bibl. cod. LVII 1) Anonymorum conspectus in Appiani librie manuscriptis servati typis exarati sunt a Schweighaeusero t. Ill p. lOsqq., alterius Anonymi etiam a Mendelssohnio, Praef. p. VII adn.

PRAEFATIO

VI

viginti quattuor Appiani libros enumerai, cum Appianus ipse ex his solos priores novem et, missis qui sequuntur tribus mediis, Emphyliorum libros in Prooemii § 53—60 singillatim recenseat, unde colligere licet Prooemium ipsum ante confectam historiam totam ab eo esse scriptum. Quo factum videtur, ut postremi libri Septem, qui Emphyliorum libros quinqué excipiebant, in Prooemio ne memorentur quidem. Praeterea qui promittitur Prooemii § 61 (cf. futurum : επιδείξει) de Bomanorum oeconomia civili liber nunquam videtur scriptus esse.1) Anonymi denique in libris enumerandis et ordinandis plus minusve a Photio discrepant. Horum quattuor auctorum ab'orumque testimoniorum ratione habita Mendelssohn libros Appiani ita se recepisse statuit : I II III IV V VI VII VIH IX Χ

Βαβιλιχή 'Ιταλική Σαννιτική Κέλτικη Σικελική και νηβιωτική 'Ιβηρική ϋννιβαϊχή Λιβνκή {Καρχηδονιακή και Μακεδόνικη και 'Ιλλυρική 3) 'Ελληνική και Ιωνική*)

Νομαδική)2)

1) Huius libri argumentum Schweighaeuser quidem in Hecatontaetiam (τ. p. V adn. 3) receptum esse suspicatus erat, quae tarnen opinio nostra quidem sententia a probabilitate recedit. 2) Appianus ipse Prooemii § 57 nude Καρχηδονιακήν appellai, Photiue Λιβνχήν, Καρχηδονικήν nal Νομαδικήν, in Vat. gr. 141 (τ. p. X) inscribitur knitιανον Αιβνκη ήτοι τά Καρχηδονιακά.

Mendelssohnio Λιβνχιj quasi titulas generalis, Καρχηδονιακή xal Νομαδική velut species esse videbantur. 3) Historiam Illyricam, quam Photius et Anonymi omnino omiserunt, Macedonica« subiunctam fuisse Appianus ipse Emph. V § 602 testatur. 4) 'H 'Ελληνική proprie continebat res Graecas a Romanis in Graecia gestae (v. Syr. § 6), comprehendit autem (v. Mithr. § 34) etiam res Graecas a Romanis in Asia gestas. Hanc alteram rerum Graecarum partem earn fuisse apparet, quae apud Pho-

PRAEFATIO XI XII ΧΠΙ XIV XV XVI XVII XVIII XIX XX XXI ΧΧΠ ΧΧΠΙ XXIV

VII

.Συριακή [χα! Παρ&ιχή]1) Μι9ριδάτειος Εμφυλίων πρώτη 'Εμφυλίων δεύτερα 'Εμφυλίων τρίτη 'Εμφυλίων τετάρτη 'Εμφυλίων πέμπτη Αιγυπτιακών πρώτη2) Αιγυπτιακών δεύτερα Αιγυπτιακών τρίτη Αιγυπτιακών τετάρτν Εκατονταετία3) Ααχιχή') Χράβιος.6)

Quod opus tarn multiplex aetate Byzantinorum consentaneam, ut Mendelssohnii verbis utamur, moli suae sortem tium et Anonymum Schweighaeuseri alteram Ίωνιχή, ab Appiano ipso Emph. II § 385 Άοιανή vocatur (ν. Schweigbaeuseri editionis t. III p. 889 sq.). 1) Historia Parthica, quam Photius Sjriacae subiunxit, spuria est et libris vere Appianeis per fraudem suppoeita. Fragmentum quoque in Bekkeri Anecdotie p. 166, 29 editum spurium est (cf. Schweighaeuserum t. III p. 905 sqq.). Appianum autem hietoriam Partbicam ecribere in animo habuisse, sed nondum scripsisse, quo tempore Empb. II et V composuit, documento sunt Empb. II § 67 et Emph. V § 276. 2) Photius novem libros Emphyliorum fuisse refert, sed in eis Aegyptiacorum quattuor inclusos fuisse Appianus ipse docet (v. Mithr. § 667, Emph. I § 24, II § 379), fragmenta in Bekkeri Anecdotie p. 179, 21; 139, 29; 174, 14 (v. fragm. 13. 14. 16) confirmant. 3) Res inde ab a. 30 a. Chr. usque ad a. 69 p. Chr. gestas comprehendisse existimanda est (cf. Schweighaeuserum t. Ill p. 896 sq.). 4) Appianus historiae Dacicae in bistoriae suae Romanae ea parte, quae hodie superest. mentionem omnino non facit, faciunt soli Photius et Schweighaeuseri Anonymus prior. 6) Librum Arabicum revera fuisse vigesimum quartum testatur fragmentum 19 : ittQ l 'Λ ράβω ν μαν ttíag. 'Αππιανός φηα ι τω τέλίΐ τον xi' βιβλίου.

Vili

PR AE PATIO

expertum est. Discerpendi autem rationes erant duae: cum integri libri, qui prae ceteris graves videbantur, electi et propagati sunt, tum singulares loci propter argumenti similitudinem collecti in Excerpta iussu Imperatorie Constantini Porphyrogeniti (qui ab a. 912 ad a. 959 regnavit) confecta transieran!;. Qui cum ex solis novem illis prioribus libris, quos modo enumeravimus, sumpti sint, eclogarii Constantiniani unum tantum Appianeorum volumen priores novem libros continens aut novisse aut curasse videntur. Integri autem ex viginti quattuor illis libri supersunt, praeter Prooemium, Ibericus, Annibaicus, Libycus, Illyricus, Syriacus, Mithridaticus Emphyliorumque libri quinqué necnon Celticorum epitome. DE APPIANI LIBRORÜM EDITIONIBUS

Appianei operis reliquiae altera utra ratione servatae hominibus doctis renascentium litterarum temporum non inde ab initio universae innotuerunt neque earum textus qui dicitur graecus. Primum enim volumina duo v e r s i o n i s l a t i n a e a P e t r o CandidoDecembrioNicolaiV P.M.Brevium magistro medio saeculo XV (a. 1452, ut videtur) confectae in lucem prodierunt, e quibus altero Prooemium Appiani, Libyca, Syriaca, [Parthica], Mithridatica, altero Emphyliorum libri quinqué, Illyrica integra, Celticorum epitome continentur. Quae versio, inde ab a. 1472 saepius typis expressa, quamquam non modo sermonis barbariem prae se fert, sed etiam mendis scatet et saepe infidelis est, ea tamen de causa ab omnibus, qui Appiano operam dederunt, non parvi est aestimata, quod ad bonum exemplum postea deperditum rediit. 1 ) Anno 1551 demum, saeculo fere postquam versio latina Candidi apparuerat, C a r o l u s S t e p h a n u s , Henrici patruus, 1) Quod Illyr. § 16 verba χαI ««pi KçTjrrjç λίγων Candidus vertit 'cum de Celtis scriberemus' et in margine adnotatum est: in alio volumine jiositum erat 'cum de C>·etensibus,, nihil aliud effici debet nisi ut Candidus in Illyricis in eisque solis plures codices inspexerit (cf. Mendelssohnium, Praef. p. XXIV adn. 1).

PRAEFATIO

IX

Prooemium, Celticorum epitomen, Libyca, Illyricorum fragmentum, Syriaca, [Parthica], Mithridatica, Emphyliorum libros quinqué, hoc ipso ordine dispestos, ex duobus libris Parisinis saec. XVI ineuntis vel XV exeuntis, qui nunc numerantur 1 6 8 1 et 1682, — Schweighaeusero sunt Regii A 1 ) et Β, Mendelssohnio, qui et ipse hos codices tracta vit, nobisque a et b — Parisiis edidit. Ordinem autem librorum, quem Parisini exhibent, Carolus Stephanus in editione sua muta vit, quippe in quibus Syriaca ante Libyca posita sint. Codices ipsos deteriores esse nunc omnes consentiunt. Caroli Stephani editionem in latinum sermonem satis eleganter transtulit S i g i s m u n d u s G e l e n i u s , quam versionem post Gelenii ipsius mortem C a e l i u s S e c u n d u s C u r i o Basileae a. 1554 edidit, addita, quam ipse fecerat, historiae Ibericae translatione. Quae quidem quo ex codice fluxerit, plane latere maxime dolendum est: nam Caeliana translatio interdum praeter Yat. gr. 141 utilitatem suam habet. Anno 1557 H e n r i c u s S t e p h a n u s libros a Carolo omissos, nempe Ibericum et Annibaicum, una cum Ctesiae, Agatharchidis, Memnonis fragmentis, Genevae divulgavit ex exemplo sane mendoso, quod per itineris sui Italici opportunitatem ab Arnoldo Arlenio acceperat. 2 ) Paulo post has integrorum librorum editiones etiam ea Appianea, quae ex prioribus novem libris E x c e r p t a C o n s t a n t i n i a n a servaverunt, tractari coepta sunt. Anno enim 1582 ex titulo de legationibus F u l v i u s U r s i n u s in libro, qui inscribitur Έ χ libris Polybii selecta de legationibus et alia', p. 109—127 Appianea Antverpiae edidit nisus libris manuscriptis Vat. gr. 1418 et Neapol. ΠΙ Β 15 (cf. de Boor, Exc. de légat. Praef. p. XIII sq.). 1) Hoc codice usus Claudius de Seyssel episcopus (qui a. 1520 obiit) translationem suam ex Candido expressam adiuvante Ioanne Lascari retractavit, eaque sola, priore oppressa, primum quidem Parisiis a. 1544, impressa est(cf. Mendelssohnium, Praef. p. X adn. 1). 2) De libris Iberico et Annibaico ceteroquin divulgatis 7.Mendelssohnium, Praef. p. XI adn. 1.

χ

PRAEFATIO

Decern annìs post, a. 1592,abHenricoStephano Appiani e d i t i o a l t e r a Genevae emissa est, in qua libros Ibericum et Annibaicum ex sua editione anni 1557, ex Caroli Stephani editione anni 1551 ceteros sumpsit, aliis subsidiis non adbibitis, quo factum est, ut libri Illyrici, quem Candidus integrum latine verterat, fragmentum tantum ex deteriorum codicum genere servatum daret. Ut hanc lacunam expleret,DavidiusHoescheliusa. 1599Illyrica graecaex codice nunc Monacensi gr. 374, olim Augustano, Augustae Yindelicorum singulari libello vulgavit. Deinde ex Excerptis Constantinianis de virtutibus et vitiis H e n r i c u s Valesius a. 1634 insistens codice, quem a Nicolao Peirescio acceperat, nunc Turonensi C 980 (cf. Büttner-Wobst, Exc. de virt. et vit. I p. I sqq.), Appianea haud pauca protulit.1) Nullius ponderis vero est editio Alexandri T o l l i i (Amstelodami 1670), quae tam neglegenter facta est, ut nec Ursini nec Hoeschelii operam uno verbo tetigerit. Haec igitur studia erant Appianea ante eum, qui plus quam ceteri onmes Appiano profuit et meliores codices primus adhibuit, dicimus Io h aιιη em S c h w e i g h a e u s e r u m . Is enim praeter codices Regios A et Β a Carolo Stephano olim adhibitos (v. supra p. ΥΠ), quos ipse diligentissime retractavit— cum aliis eiusdem generis codicibus eos in nostra editione, Mendelssobnium secuti, comprebendimus littera i —, usus est codice vetustissimo Appianeo Vat. gr. 141, deinde codicibus classis quae dicitur Augustanae2), Monac. gr. 374 (A), Marc. 387 (B), Vat. gr. 134 (V), Paris. Reg. 1642 (Reg. C apud Schweighaeuserum, E apud Mendelssohnium)3) — eorum consensus Signatur littera 0 —, tum codice Lauren1) Eiue editionis titulus est: 'Polybii, Diodori Siculi, Nicolai Damasceni, Dionysii Halicarnassensis, Appiani Alexandrini, Diodori et Ioannis Antiocheni excerpta ex collectaneis Constantini Augusti Porphyrogenetae'. Appianea habent p. 546—667. 2) Hoc nomine significati sunt, quod unus ex eis, Monac. gr. 374, olim Augustanus fuit. 3) De hoc codice et Parisino Reg. 1672, qui ad classem 0 pertinentes Einphyliorum partes continent, ν. infra p. XX et

vol. II» p. VI.

PRAEFATIO

XI

tiano LXX 26 et H. Stephani libro (v. supra p. VII). Accedunt, ut alia levia subsidia omittamus, Illyricorum codex Yossianus misceli. 7 (L) a Wyttenbachio in Schweighaeuseri usum transscriptus, qui ad classera Augustanam pertinet, et Stephani Gradii Illyricorum ex codice Vaticano aliquo in sermonem latinum translatio a. 1668 edita. Quibus fundamentis nisus et Musgravii, qui ipse quominus Appianum ederet, praematura morte prohibitus erat, consiliis et emendationibus nec non Reiskii ad Appiani Libyca, Syriaca, [Parthica], Mithridatica, Iberica animadversionibus 1 ) adiutus Schweighaeuser a. 1785 Appiani Historias Romanas tribus voluminibus publici iuris fecit. Quam editionem versione latina instructam adnotationibusque ditissimis illustratam, quamvis sit prestantissima et etiam hodie suam utilitatem habeat, tamen non omnibus partibus esse absolutam quis miretur? Nam non omnium codicum Schweigbaeusero data erat aequa potestas, velut codicem, qui gravissimus est, Vaticanum gr. 141, ipse oculis non vidit, Veneti Marciani 387 non babebat nisi collationem a Paulo Blessingio Ulmensi neglegentissime factam, ex Vaticano gr. 134 a Spalletto parum diligenter collata non habebat nisi Mithridatica. Quibus rebus factum est, ut ad ver am codicum existimationem non perveniret. In Schweighaeuseri copiis acquieverunt, qui ante Mendelssobnium Appiano operam dederunt, T e u c h e r u m dicimus (Lemgo 1 7 9 6 — 1 7 9 7 ) , S c h a e f e r u m (Lipsiae 1829), a quibus nihil praestitum est, tum D u e b n e r u m , qui a. 1840 Parisiis in Bibliotheca Didotiana, et B e k k e r u m , qui a. 1852 —1853 Lipsiae in Teubneriana Appianum edidit, nisi quod hi, Duebnerus et Bekkerus, frustula quaedam tituli de sententiis Constantiniani ex horum excerptorum editione Maiana a. 1827 2 ) editionibus suis inseruerunt, Bekker etiam egregias aliquot emendationes addidit. 1) Cf. Sclnveighaeueerum, Praef. t. I p. XXXIII. 2) Angelus Maius, Scriptorum veterum nova collectio e Vaticanis codicibus edita. Tomus II: Hietoricorum Graecorum partee novas compiertene.

XII

PRAEFATIO

Quae autem cognatio inter codices a Scbweighaeusero adhibitos intercederet, L u d o v i c u s Mendelssohn demum enucleavit et ita artis criticae in Appiano factitandae satis certa fundamenta iecit. Quo factum est, ut editio, quam Appiani publici iuris fecit apud Teubnerum a. 1879—1881, prima critica vere dici posset. DE CODICUM INTER SE COGNATIONE

Sunt, ut hoc repetamus, classes librorum torum hae: I Vat. 141

II

Ill

Laur. LXX August. 26 et H. class. (0), Stepb. li- saec. XV ber, saec. XV Prooem. 1 Prooem. VTT Iber. Celt, epit.} 3 Lib. Annib. Iber, j Syr. Annib. Isaec. XI [Parth.] Lib. J Mithr. Emph.l.V Illyr. integra

manuscrip-

IV

ν

Candidus Reg. class. (C), saec. (i), saec. XV XV et XVI Prooem. Lib. Syr. [Parth.] Mithr. Emph.l.V Illyr. integra Celt. epit.

Prooem. Celt. epit. Syr. Lib. Illyr. fragm. [Parth.] Mithr. Emph.l.V

V a t i c a n u s g r . 141, omnium codicum Appianeorum vetustissimus, ex duabus partibus constat, quarum prior foliorum octo saeculi XII Prooemium et Celticorum epitomen tenet, altera saeculi XI Iberica et Annibaica et Libyca. Huius alterius partis, i. e. inde a nono folio, quaterniones numerantur, unde hanc partem nihil habere commune cum priore apparet. Eatio igitur singulorum qui in hoc codice continentur librorum non eadem est. Quod ad P r o o e m i u m attinet, ex lectionum discrepantia efficitur neque Candidi ñeque codicum O Prooemium ad Vat. 141 redire, cum Prooemium codicum i illinc derivandum esse videatur. In C e l t i c o r u m vero e p i t o m e , quae exstat in C et i, non

PRAEFATIO

XIII

in O, Mendelssohn iure non dubitabat, quin C et i nullius auctoritatis essent prae Yat. 141. Undenam autem C hanc epitomen sumpsisset, se pro certo affirmare posse negavit, videri autem ex i. In Prooemio igitur praeter Yat. 141 respiciendi sunt etiam O et C, in Celticorum autem epitome nullus nisi Vat. 141. Multo certius iudicium est de altera parte Vat. 141, Iberica, Annibaica, Libyca tenenti. Ad I b e r i c a et A n n i b a i ca cum Schweighaeuser praeter Vat. 141, quem quidem ex sola Spallettiana collatione neglegentissime instituía noverai, Laurentianum LXX 26 etH. Stepbani codicem adhibuisset (cf. p. VII. IX), Mendelssohn, ut ipsius verbis utamur, Laurentianum ex Vaticano satis religiose transscriptum esse, codicem Stephani foedissima omnis generis labe infectum tertio demum vel quarto gradu ad eundem Vaticanum ascendere ex collatione sua cognovit. Nullius igitur auctoritatis sunt, nisi quod H. Stephanus nonnumquam emendationes coniecturasque admisit, quamquam saepe decernere nequeas, quid ex Stephani ingenio, quid ex libro eius originem traxerit. Ex solo igitur Vat. 141 liber cum Ibericus tum Annibaicus edendus est. L i b y c a codicum O Ci ex Vat. 141 vel ex exemplis decursu temporum ex eo derivatis fluxisse inde cognovit Mendelssohn, quod in Vat. 141 Libycorum capita 5 6 — 5 9 extr. ( = § 2 4 3 — 2 6 1 ) lacuna absorpta sunt eademque lacuna invenitur in O Ci 1 ). Quin autem lacuna ex Vat. 141, non ex alio quodam codice, quem ignoraremus, in OCi transient, dubitari non potest. Nam — et id nimirum Schweighaeuserum, qui codicem non viderat, latebat — ea lacuna in Vat. 141 nata est, idque eo, quod quaternionis ιε, quattuor foliorum paria scilicet tenentis, pars interior excidit, i. e. illius quaternionis folia quartum et quintum, quod nisi casu evenire non potuit. Quandoquidem autem eadem lacuna, quae in Vat. 141 casui cuidam debetur, etiam in OCi ex1) Peropportune accidit, ut ex titulo de gentium ad Romanos legationibus Constantiniano expleri posset.

XIV

PRAEFATIO

stat, O Ci non possunt non transscripti esse aut ex Vat. 141 ipso aut ex exemplo ex ilio derivato. O Ci igitur nihil habent ponderis prae Libycis Vat. 141, nisi forte hie illic emendatioDes vel leves correctiones librariorum inveniuntur, qua re evenit, ut nonnumquam horum Apographorum mentio facienda fuerit. In libris qui restant integris : Syriaco, [Parthico], Mithridatico, Emphyliorum libris V, libro Illyrico, codices 0 principem locum ten en t, C autem, qui non modo totum ordinem librorum communem habet cum O, sed etiam cum solis codicibus 0 Illyricorum librum integrum servavit, aliquo modo ex eodem fonte atque 0 prodisse existimandus est et ea de causa suum pretium habet (cf. tarnen infra p. XIII sq.). Regios denique (i) deterioris ordinis esse inter omnes constare iam supra (v. p. VII) commemoravimu s. Primarii generis (O)libros, nempe Monac. gr. 374, Ven. Marc. 387, V a t . gr. 134 (apud Schweighaeuserum Aug., Ven., Vat., apud Mendelssohnium A, B, V) eodem ex archetypo transseriptos esse iam Schweighaeuser vidit, cui astipulatus est Mendelssohn, Praef. p. XX. E quibus codicibus Schweighaeuser Monacensem, quem excusserat totum, cum Veneti et Vaticani aut parum aut omnino non haberet potestatem, prae ceteris maxime esse sequendum suo iure putavit. Sed Viereck cum Monacensem simul cum Veneto Berolini ante oculos haberet, illum ex hoc descriptum esse non tarn ex singulari codicum consensu intellexit, qui tantus est, ut etiam omnia fere Gedeonis scribae, qui Venetum exaravit, vitia, quotienscumque in scribendo lapsus est, in Monacensem transierint, quam ex erroribus codicis Monacensis palaeographicis, quos ex locis parum dilucide in codice Veneto scriptis natos esse, qui utrumque codicem introspexerit, non negabit. In Monacensi autem non modo a correctoribus mendorum magnus numerus emendatus est, sed etiam multa verba omissa in margine addita sunt, quae non e Veneto, sed ex alio nescio quo codice classis deterioris, ut videtur. fluxerunt. Neque vero ex eis quicquam lucramur. Quae igitur in contextu verborum Mona-

PRAEFATIO

XV

censis propria habet, aut menda aut levium fere peccatorum correctiones sunt. Quo fit, ut perraro codicis A mentio in adnotationibus nostris facta sit. Ceteri duo (B et V ) 1 ) ex eodem archetypo fluxisse videntur. E quibus Mendelssohn codicem Vaticanum meliorem iudicavit quam Venetum, sed dubitamus, an hac in re a vero aberraverit. Nobis quidem Venetus Vaticano vix inferior esse videtur, immo multis in rebus etiam praestantior. Multo enim minor numerus locorum defectu verborum laborantium deprehenditur in Veneto quam in Vaticano, nec raro fit, ut verus verborum ordo, qui cum e nexu sententiarum tum ex Appiani aliquo hiatus vitandi studio 2 ) cognoscitur, non tam in Vaticano quam in Veneto et alterius classis codicibus deprehendatur. Ad classem O pertinent praeterea codices Parisini 1 6 4 2 et 1 6 7 2 ( E et F ) , qui Emphyliorum partes selectas continent (de quibus codicibus cf. Viereckium, vol. Il 2 Praef. p. VI), et Vossianus miscellaneus 7 (L), qui Illyrica sola habet. Hactenus de primario codicum genere. Multo inferior quam O ñeque vero plane neglegenda est C a n d i d i t r a n s l a t i o l a t i n a (C), quam cum O primitiva quadam necessitudine iungi supra (v. p. XII) exposuimus. Unam Celticorum epitomen, quae solis in generis i codicibus, non in O servata est, Candidus ex generis i aliquo codice videtur addidisse. Ne in eo exemplo, ex quo cetera sumpsit, haec epitome quoque fuerit, vel ipsa sedes, quam in C tenet, obstare videtur. Quem autem codicem generis 0 , quem generis i adhibuerit Candidus, incertum. 3 ) Multas lectiones habet ab 0 recedentes et peculiares propriasque quasdam lacunas nec in O nec in i exstantes, quarum insigne prae ceteris exemplum est Emph. III c. 22, quod Candidus totum 1) Etiam eolorum Ven. Marc. 887 (Β) et Vat. gr. 134 (V) codicum consensus littera 0 a nobis significatos est. 2) De hoc adeundus A. Zerdik, Quaeationes Appianeae. Diss. Kiliensis 1886, p. 49—82. 3) Quae Mendelssohn de hac re acute investigaverit, videas in eine Praef. p. XXI sqq.

XVI

PRAEFATIO

omisit. 1 ) Saepissime etiam Candidi lectiones cum codicibus i convenire ex adnotationibus nemo erit quin intellegat. Quamvis autem parum eleganter et accurate invitaque Minerva plerumque Candidus verteilt, tarnen ab omnibus editoribus in honore est habitus, a Mendelssohnio, id quod iam vol. II 2 p. "VII Viereck dixerat, in maiore, quam nostra quid em sententia licebat. Nam quod per se verisimile videbitur ei, qui, quae ratio intercedat inter libros graecos, quibus Appiani opera nobis sunt tradita, bene secum reputaverit, id ipsum nobis persuasimus: exemplar, quo Candidus usus est, non multum discrepuisse a codicibus adhuc servatis nec fuisse discrepantias alias atque quae permultis locis deprehenduntur inter Β et Y [et A J vel etiam inter O et i; Candidum ipsum autem multa omisisse, addidisse alia, haud paucos locos, qui difficiliores erant quam quos intellegeret, stultissime pervertisse; cum nexum sententiarum perspexerat vel perspexisse sibi videbatur, quamquam verba graeca turbata corruptave erant, ab exemplari suo recedentem liberius verba tradita reddidisse sive bene sive male ; in rebus minutis velut in usu temporum, pronominum ei minime fidem habendam esse. Nibilo minus baud raro Candidi interpretationem latinam, ubi ex usu videbatur, in adnotationibus commemoravimus. 2 ) Deterioris generis librorum (i), qui ante Schweighaeuserum unicum locum habebant (cf. supra p. VIII), Mendelssohn cum sordes cumulare nollet, duos P a r i s i n o s 1681 (a) et 1682 (b) 1) Cf. alios locos a Mendelssohnio Praef. p. XXIV adn. 2 allatos: Mithr. § 82 xal ei' τφ—·ην om. C, hab. O i; Emph. I § 18 ui dk στάσεις—μάλιατα om. i, hab. OC, ibid. II § 187 kcivιος —άναλαβείν om. O, hab. C i, ibid. IV § 329 χάνταν&α—χρατΌΰι»Tïj om. C i, hab. O. 2) Quae in apparatu critico afferuntur lectiones Candidi, ad exemplum, quod Mendelssohn accuratissime tractavit, Venetiis a. 1477 emissum, redeunt, nisi quod eum Mithr. §42—600 ad exempli a Michaele Vascosano Parieiis a. 1638 vulgati fidem nescimns qua de causa exigere oportuit. Viereck etiam exemplum Bibliothecae puhlicae Berolinensis, ipsum quoque Venetiis a. 1477 impressum, sicubi utile videbatur, adhibuit.

XVII

PEAEPATIO

adferre satis habuit, ambo ad unum idemque exemplar redeuntes 1 ), quorum ille eleganter quidem exaratus, sed ex esemplari depravatiore derivatus est, Lie mira quadam neglegentia et festinatione scriptus. Sed sicut ne Candidum quidem plane abicere possumus, ita etiam codices i nonnumquam sequi debemus; nam non solum aliquot yitiis, quae in O et G inveniuntur, carent, sed etiam, quod maius est, locos nonnullos, qui in libris melioribus defectu verborum labor ant, libri huius classis Íntegros exhibent. DE CETERIS SUBSIDIIS CRITICIS Praeter codices, qui Appiani libros plures paucioresve íntegros continent, alia subsidia editori praesto sunt ad eius historiam, quantum fieri potest, redintegrandam, ex quibus primum locum t e n e n t E x c e r p t a h i s t ó r i c a iussu Imperatori s C o n s t a n t i n i P o r p h y r o g e n i t i confecta, cum, qui ea collegerunt, etiam Appianum in usum suum converterint. E quo opere magno — de quo in universum adeundus est Th. Büttner-Wobst, Die Anlage der historischen Encyklopädie des Konstantinos Porphyrogennetos, Byzantin. Zeitschrift 15 (1906) p. 88 sqq. — quattuor tituli qui dicuntur aetatem tulerunt, sed in tribus tantum eorum ex Appiano excerpta exstant, nempe in titulis de legationibus, de sententiis, de virtutibus et vitiis; in Excerptis enim de insidiis, quae quidem hodie supersunt, fragmenta ex Appiano desumpta non inveniuntur. Codices, qui Excerpta Constantiniana exhibent, cum infra p. XXIXsq. enumeraverimus — quo loco etiam, ubi singuli descripti et in examen vocati sunt, ascripsimus —, hie memorare sufficiat Excerpta de legationibus servata esse in multis codicibus saeculo XVI exeunte scriptis, quos tamen omnes ad vetustum codicem Scorialensem a. 1671 incendio dele1) De Vratislaviensi Rhedigerano 14 et Laurentiano LXX 33, quorum ille Emphyliorum libros I et II, hic eorundem libros III—V continet (v. vol. II* p. VI) et de aliis generis i codicibus v. Mendelssohnium in eius Praef. p. XXV. BT Appianile [1936]

2

XVIII

PRAEFATIO

t u m redire, Excerpta de virtutibus et vitiis autem et Excerpta de sententiis in singulis codicibus exstare, se. haec in Vaticano rescripto 73 saeculi X yel XI, illa in codice Peiresciano, nunc Turonensi C 980, saeculi fere XI. Titulum de legationibus primus edidit Fulvius Ursinus a. 1 5 8 2 (cf. p. VII), titulum de virtutibus et vitiis Henricus Valesius a . l 6 3 4 (cf. ρ.λ 7 ΙΠ), titulum de sententiis Angelus Maius a. 1827 (cf. p. IX), sed hi viri docti ea t a n t u m excerpta vulgaverunt, quae eclogarii Constantiniani e veterum historicorum libris nunc deperditis sumpserant, neglexerunt ea, quae transscripta sunt ex operibus vel operum partibus nostra aetate adhuc superstitibus. Omnia quotquot exstant excerpta annis 1903— 1906 demum publici iuris facta sunt, adiecto ampio apparatu critico, in editione ab U. Ph. Boissevainio eiusque sociis c u r a t a 1 ) , quo factum est, ut eis, quae de quorundam excerptorum lectionibus nonnulli viri docti — inter quos Mendelssohn honoris causa nominandus est 2 ) — variis in locis iam vulgaverant, carere possemus. Operis Appianei novem libros priores t a n t u m ab eclogariis Constantinianis adhibitos esse iam diximus p. V I et VII. Cum quinqué priores libri et ex octavo Νομαδική, Μακεδονική e nono perierint, omnia fere, quae ex iis servata sunt, eclogariorum diligentiae debentur. In libris vero Iberico, Annibaico, L i b j c o , qui integri supersunt. excerpta vicem codicis obtinent et iuxta Appiani codices adhibenda s u n t , u t ipsius auctoris verba, quantum fieri possit, restituantur. Eclogarios autem partes operum a se selectas non religiose transscripsisse, sed alia m u t a r e praesertim in excerptorum initiis, omittere alia, alia in brevius contrahere solitos fuisse e comparatione excerptorum cum auctorum textu integro, sicubi superest, apparet. Qua de causa ex libris Iberico, Annibaico, Libyco, si qua eclogarii 1) Excerpta histórica iussu Imp. ConstaBtini Porphyrogeniti confecta ediderunt U. Ph. Boissevain, C. de Boor, Th. BiittnerWobst, A TU. Roo 3. Vol. I—IV. Berolini apud Weidmannoa 1903—1906. 2) Cf. Mendelssohnium in eius Praef. p. XVII eq. et Rhein. Mus. 38 (1883) p. 126 sqq.

XIX

PRAEFATIO

omiserunt vel contraxerunt vel suo Marte mutaverunt, in apparatu critico non commemoravimus, quïppe quod nùllam utilitatem habuisset ad ipsius Appiani verba restituenda, sed eas tantum excerptorum lectiones ab Appiani codicibus discrepantes adnotavimus, quae eclogarii codicibus a se adhibitis debere videntur.1) Supervacaneum quoque nobis videbatur mendorum unius alteriusve codicis excerptorum de legationibus rationem habere, si e ceteris codicibus apparebat, quid archetypus Scorialensis habuisset. In apparatu igitur critico ad tres quos modo diximus Appiani libros raro singulos horum excerptorum codices allatos invenías, cum plerumque satis habuerimus adnotare f Exc.\ qua significatione velimus intellegas in Excerptis de virtutibus et vitiis codicem Peirescianum, in Excerptis de sententiis Vaticanum gr. 73, in Excerptis de legationibus eas lectiones, quas archetypus Scorialensis habuisse existimandus est. Excerptorum vero e ceteris libris petitorum verba, etiam ubi ad eclogarios redire, non Appiani ipsius esse nobis videbantur, exprimenda curavimus omnia, in iisque minus parci fuimus in commemorandis singulorum codicum excerptorum de legationibus, si qua inter se discrepabant, lectionibus, quamquam etiam in adnotationibus ad hos libros omnia, quae inutilia videbantur, praetermittere studuimus. Ex excerptis Constantinianis exscriptas esse S u i d a e glossas h i s t ó r i c a s — id quod iam contenderai Mendelssohn vol. I p. XVII, nullo tarnen argumento prolato —, non ex ipsis rerum scriptoribus, demonstravit C. de Boor, Byzant. Zeitschrift 21 (1912) p. 381—424; 23 (1914/1919) p. 1— 127, confirma vit G. Becker, De Suidae excerptis historiéis (Diss. Bonn. 1915). In eis igitur glossis Appianeis2), quas Sui1) Exempli gratia Iber. § 212sq. legitur in Vat. gr. 141: χαταλν&ήναι. μετά γαρ την avvovetuv νεργόβριγα ukv άροναχών πεντακίδχίλιοι χατελαβον, μάρχελλος tf ini νομ,αντίαν ¿χώρει %τΧ., in Excerptis καταΐν&ήναι,. μαρκελίον γάρ ini νομαντίαν χωρονντος κτλ. Hoc et similia, utpote consulto ab eclogario contracta, adnotare supersedimus. 2) De Suidae glossis Appianeis egerunt de Boor, 1. c. 21 (1912)p. 393; 23 (1914/1919) p. 29. 94 sqq. et Becker, 1. c. p. 16—21. 2*

XX

PRAEFATIO

das ex excerptorum titulis adhuc superstitibus sumpsit, Suidas vicem codicis excerptorum obtinet, nisi quod, sicut eclogarios Appiani verba mutasse vidimus, eodem modo Suidas pro Consilio et indole operis sui verba excerptorum mutavit; non raro enim ea in breve contraxit vel omisit aliqua vel ex alio excerpti loco atque ex eo, quem exscribebat, aliqua addidit. Suidas autem praeter títulos excerptorum adhuc superstites etiam alios nonnullos nunc perditos compilavit, quo fit, ut complures librorum quinqué priorum necnon Numidici et Macedonici locos ei soli debeamus. Codicum Suidae lectiones inter se discrepantes ibi tantum adnotavimus, ubi id Appiano ipsi profore putabamus; prompsimus eas e Suidae editione, quam curavit femina doctissima Ada Adler (apud Teubnerum, a. 1 9 2 8 — 1 9 3 8 ) . Restât, ut cetera quibus usi sumus subsidia enumeremus. P b o t i u s , Bibliothecae cod. L V I I , p. 15 sqq. editionis Bekkeri, Appiani opus brevissime adumbra vit, ampliora dedit tantum ex historia Eegum; cf. vol. I p. 1 2 sqq. F r a g m e n t u m ex Appiani libro vicésimo quarto περί 'Αράβων μαντείας e codice quodam non indicato primus edidit E . Miller, Revue archéol. 19 ( 1 8 6 9 ) p. 1 0 2 sqq. (cf. eundem ibid. 25, 1 8 7 3 , p. 4 1 sq.), unde repetivit C. Mueller, Fragm. hist. Graec. vol. V, 1 p. L X V . Idem fragmentum, adiecto fragmento ex historia Regum περί 'Ρώμου χ ai 'Ρωμύλο ν, e codice Parisino Suppl. gr. 6 0 7 A edidit M. Treu, Programm d. Gymnasiums in Ohlau, a. 1 8 8 0 . G e m i s t i i P l e t h o n i s eclogae ex historia Syriaca c. 5 2 — 6 6 ( § 2 6 1 — 3 4 8 ) et c. 1 — 2 8 ( § 1 — 1 4 1 ) amplectuntur. Pletho codice quidem aliquo usus est, qui bonitate ad 0 accedebat, sed ipse tam multa immutavit, ut saepe dubitai, Plethonisne habeas figmentum an verba Appiani. Emendationi tamen Appiani cum aliis locie prodest tum Syr. § 5, ubi lacuna codicum O C i ab eo solo expletur. Mendelssohn haec excerpta ad codicem Marcianum 4 0 6 ( P ) , prae quo utpote Plethonis autographo apographa a Schweighaeusero usurpata inutilia sunt, accurate exegit. Magnum numerum fragmentorum, sed brevissimorum,

PRAEFATIO

XXI

servavit Lexicon π£ρΙ ανντά^εως e codice Coisliniano 345 a. 1814 in Anecdotis graecis vol. I p. 117 sqq. a Bekkero editum. Quorum utilitas eo augetur, quod e quo libro sumpta sint, saepe eis adscriptum est. Déni que Z o n a r a s bis Appianum laudat, cf. fragm. 17 et 18. DE SINGULIS CODICIBUS DEQUE EORUM FIDE

Omnium vetustissima est: V, Vaticanas gr. 141, membranous, foliorum magnorum 166, quorum prior pars, fol. I 1 —fol. 8T tenens, est saec. XII, altera, fol.*9r—165T tenens, saec. XI. Manus complures saec. XIV et XV correxerunt, maxime Libyca, praecipue ad orthographica attendente^; ι subscriptum ubique propemodum omissum, rarus adscripti usus, in accentibus et spiritibus summa neglegentia et libido. Schweighaeuser codicem ex collatione Spallettiana neglegentissime instituts noverat. Denuo contulerunt Mendelssohn et Viereck, hic res minoris quoque momenti respiciens. Imaginem phototypice factam primae paginae Prooemii v. apud Horace White, ßoman History of Appian of Alexandria translated from the Greek (2 vol. London 1899), vol. I ante p. 1. Sequuntur codices classis Augustanae, 0: B, Venetns Marcianas 387, chartaceus, foliorum quadratorum 390, e quibus tria ultima vacua sunt, olim bibliothecae Bessarionis cardinalis loco 69, a. 1441 a Gedeone quodam1) satis eleganter scriptus; correctiones omnes fere ab eadem manu primaria sunt factae. Cum nec Schweighaeuser Venetum inspexerit, sed collatione Blessingiana (v. supra p. IX) sit usus, nec Mendelssohn librum adierit, sed copias Schweighaeuseri expilare satis habuerit, Viereck totum codicem rerum orthographicarum quoque ratione habita excussit. Ex hoc codice descriptus est Á, Monaceneie gP. 374, cf. p. XII sq. 1) In folio 387 subscriptum est: &tov rò δώρον nal τον ôéàiv πόνος, ίτονς

Γι-

μθ Ινδ. â μηνί 4ΐχε(μ)βρίω (Φ itemque latine.

XXII

PRAEFATIO

V , V a t i c a n a s g r . 134, chartaceus, forma quadrata, foliorum 3 1 8 , saec. X I V — X Y , manibus compluribus satis diligenter scriptus. Appianea, quae continentur fol. 1 2 5 r — 3 1 8 r , a prima sola manu correcta sunt. Huius codicis Schweighaeuser cum non haberet nisi Mithridatica a Spalletto neglegenter t r a c t a t a , Mendelssohn totum codicem accurate contulit rebus orthographicis quidem aliisque, quae minoris momenti ei videbantur, neglectis. V a t i c a n i autem et Veneti Marciani etiam in his rebus magnum esse consensum postquam ex specimine, quod Ernestus Lommatzsch amicus Viereckio praebuit ( E m p h . ΠΤ § 1 0 — 3 2 ) , et ex aliis quibusdam rebus, quas E d . L u i g i De Stefani vir doctissimus cum eodem communicavit, facile cognosci potuit, Viereck denuo Syriaca, Mithridatica, I l l y r i c a contulit. I m a g i n e m phototypice factam primae paginae Libycorum huius codicis v. apud W h i t e 1. c. ad vol. I p. 1 4 6 .

L, Leidensis Yossianos misceli. 7, papyraceus, saec. XV

vel X V I , forma maxima, Illyrica tenens fol. 2 — 1 3 r . Initium desideratur, incipit nunc ab Illyr. § 1 2 in voce τοιούτον, sed cum fol. 2 valde mutilum sit, textus integer demum § 1 8 a vocibus επαναχ&εντες Ιλλυρικοί incipit. Schweighaeuseri in usum transscripsit Wyttenbach, quem tarnen in referendis Vossiani lectionibus non raro errasse codice denuo collato Roos cognovit. Quamquam ad codices classis Augustanae pertinere videtur, tarnen eis certe posthabendus est. Ad quos accedunt, Emphyliorum I I § 6 1 9 — 6 4 9 § 1 — 2 2 4 tenentes:

et

IV

F , P a r i s i n a s R e g . 1672, membranous, forma maxima, foliorum 9 4 4 . ΠαριχβολαΙ Appianeae inde a fol. 9 3 7 r incipiunt, saec. X I V ineunte scriptae. Contulit Mendelssohn. E , P a r i s i n n s R e g . 1 6 4 2 , chartaceus, miscellaneus, saec. X V . Transscripta sunt Appianea ex exemplo F simillimo, unde exiguus est- codicis usus. Contulit satis accurate Schweighaeuser, cui Reg. C e s t ; postea relegit Mendelssohn. D e t e r i o r i s o r d i n i s sunt: a, P a r i s i n n s 1681 (apud Schweighaeuserum Reg. A ) ,

PRAEFATIO

ΧΧΠΙ

b, Parisinns 1682 (apud Schweighaeuserum Reg. B), uterque scriptus saec. XVI ineunte vel XV exeunte, uterque collatus post alios a Schweighaeusero, quem ad fidem collationis nihil reliqui fecisse Mendelssohn affirmat. Haec sunt subsidia editionis nostrae. Quae autem f i d e s Ii bris manuscriptis Oi habenda sit, non facile est ad statuendum. 1 ) Sed ut res, quantum fieri potest, diiudicetur, proficisci debemus ex Libjcis, quae nobis et in O i et ex quo Libyca codicum O i fluxerunt, in Vat. gr. 141 servata sunt. Quam enim codicum O i aut neglegentiam aut diligentiam, Vaticani archetypi testimonio usi, in Libycis deprehendimus, eandem eisdem libris fidem tribuendam esse etiam in ceteris Appiani scriptis consentaneum est. Qua de causa cum nec ex Schweighaeuseri nec ex Mendelssohnii editione cognòsci posset, quatenus Apographa recederent a Vat. gr. 141, codicem Venetum accuratissime cum Libycis Vaticani gr. 141 Viereck comparavit, unde permagno omnium vitiorum numero scatere Venetum vel potius, quod idem est, codices Oi apparuit. Sed vitia illa non tam ad nexum sententiarum quam ad res orthographicas et grammaticas, ad formas verborum et syntacticas rationes spectant; aliis locis verba omissa, aliis addita sunt, haud pauca vitiose descripta, nonnulla etiam consulto videntur mutata esse. Inde sunt natae, id quod qui Mendelssohnii artem criticam improbandam esse censuerunt, non satis videntur intellexisse, permultae illius coniecturae, quibus an verum assecutus sit, multis locis sane dubium esse potest. Nobis autem codicum condicio ea videtur esse, ut haud raro paene desperes, si, quid Appianus re vera scripserit, restituere studeas. DE REBUS ORTHOGRAPHICIS ET GRAMMATICA Quod modo diximus, maxime cadit in res orthographicas, in formas et flexiones nominum et verborum, in usum temporum similiaque, quarum rerum cum magna in constantia esset in libris manuscriptis, etiam in Vat. gr. 141 et in Excerptis 1) Repetimus et aroplificamus, quae Viereck in Praef. vol. II p. Vili sqq. exposait.

XXIV

PRAEFATIO

Constantinianis, Mendelssohn praeeuntibus aliquatenus Duebnero et Bekkero aequabilitatem quandam efficere studebat, nos autem, quo est omnino vario colore Appiani genus dicendi ut imitatoris Herodoti, Thucvdidis, poetarum, varietatem et diversitatem retiñere e re esse putamus. Nam quam formarum varietatem in libris manuscriptis Appiani deprehendimus, eandem in papyris in Aegypto repertis eisque ipsius Appiani aetate scriptis invenimus. Fac, id quod Viereck iam in praefatione vol. II 2 p. I X dixit, scribam quendam Appiani dictantis verba excepisse vel describendo Chartas illius manu scriptae bibliopolae in usum exemplar confecisse: quis pro certo affirmaverit semper ilium scripsisse αεί, £g, γίγνομαί, γιγνώΰκω, θάλασσα, πράααω — id quod Mendelssohn constanter typis expressit — , semper posuisse augmentum e legibus Atticorum, semper litteras ου in littera latina ν reddenda usurpasse aliaque multa eius generis? Non tarnen Mendelssohn, quod in his rebus aequabilitatem revocavit, temere et leviter egisse dici potest. Consideres haec: Vat. gr. 1 4 1 semper scribit τήμερον, cum codices O i fluctuent inter τήμερον et ΰήμερον et e. g. Lib. § 5 3 2 τήμερον Vaticani mutaverint in ΰήμερον. Vat. 141 semper utitur τριήραρχος, ταξίαρχος, ναύαρχος etc., codices O i Lib. § 16 depravaverunt τριήραρχο (ς in τριηράρχα ι ς; Vat. 1 4 1 fluctuât inter βαλπιχτής et ΰαλπιγκτής, unde Mendelssohn vetustiores formas et meliores paulatim recentioribus et deterioribus demotas esse ratus ubique τημερον, τριήραρχος, ΰαλπιχτής exprimenda curavit, recte fortasse quod ad τημερον et τριήραρχος attinet, cum de βαλπι(γ)χτής certi nihil statui posse putemus. At ne Mendelssohn quidem omnium formarum rerumque similium aequabilitatem assecutus est aut assequi potuit. Neque vero dubitari potest, quin ipse Appianus perfectam quandam scriptionum istarum aequabilitatem non curaverit, siquidem e. g. praeter èôtlxvv, ¿γεγενητο, μέχρι etiam ¿δείκννεν, γεγίνητο, μέχρις hiatus vitandi causa scripsisse videtur. 1 ) Quibus de causis, etsi haud 1) Cf. Zerdikium (ν. p. XIII adii. 2), qui hiatum quidem ab

PRAEFATIO

XXV

ignoramus permulta arbitrio et neglegentiae scribarum medii aevi deberi, tarnen dissentientes a Mendelssohnio codicum lectiones persaepe servavimus, quia quid Appianus scripserit vel scribi voluerit, nobis non videtur posse demonstran certis argumentis. Turn demum has res enucleari posse putamus, cum aliquando ex papyro Appianea satis ampia et diligenter scripta novum ac certum subsidium nancti erimus. In scribendo autem ¿ς et εις, αεί et αίεί, γίγνομαι et γίνομαι, γιγνώδκω et γινώβχω, in elisionibus, in usu litterae ν paragogicae, in augmento plusquamperfecti aut omisso aut posito aliisque rebus similibus in eis libris, quos Yat. gr. 141 serva vit, hune secuti sumus inque eis, qui in O i tantum exstant, Venetum, quem cum Vat. gr. 134 plerumque congruere supra commemoravimus. Sed monemus hoc modo lectorum ante oculos poni varietatem unius codicis tanquam imaginem Appiani ipsius. Ne apparatum criticum nimis oneraremus, errores, quos Schweighaeuser et Mendelssohn in tradendis codicum lectionibus commiserunt, tacite correximus, multa, quae ut librariorum maxime aetatis Byzantinae menda memoratu digna non erant, aut tacite praeteriimus aut uno verbo tetigimus. Spiritus et accentua falsos adnotare ferme supersedimus velut 'Αρμένιοι, Αιμίλιος, ηλώντο, ατακτος y αυτόν etc. pro αυτόν, Ευμενής, ίίαρχων pro ίλάρχων alia. Plerumque non adnotavimus nec rasuras nec correctiones innúmeras eas, quae nullius momenti sunt; non adnotavimus menda librariorum manifesta velut δύω, (âçov, ταίαιπόρω, ελεος (pro ?Aoç), πετωμενονς, βνλλαβάνειν, πειΰ&εΐναι aliaque multa huius generis; pro duplici consonanti saepe simplex a librarne posita est, maxime in nominibus : Αανριοι, Βρετανοί, τυρηνικός, Άνίβας, Κάΰιος, Μετελος, Πέρδικας, Σύλας, 'Ελάς, Χερόννηΰος, item άνιρίπτουν, άπώΐυντο, aut duplex pro simplici: 'Ααίννιος, ηλίνννεν (Mithr. § 169). Magna varietas est Appiano vitatum esse docet, non tarnen constanter. Qua de cansa etsi non omnes loci, quibus hiatus exstant, corrupti esse patandi sunt, tarnen, quantum fieri potest, cavendum est, ne coniecturis novi hiatus inculcentur.

XXVI

PRAEFATIO

in scribendo nomine Masinissae : in Vat. gr. 141 scriptum est aut Μαβανάοβης aut Μαΰβανάοΰης aut—idque a Libycorum § 4 0 ad 3 0 2 — Μαΰβανάβης, semper fere mutatum ex Maaβανάαβης. Eaedem formae traditae sunt in codicibus 0 , partim consentientibus et cum Vat. gr. 141 et inter se, partim dissentientibus, ita ut quid quoque loco Appianus scripserit, non posse expediri appareat, qua de causa semper meliorem codicem secuti sumus. Magnus est numerus eorum mendorum, quae debentur itacismo qui vocatur: άνδρία, φειλονιιν.ία, επιτεϋεΐναι, Σινώπει, 'Λλπίων, άψιμαχεϊαι, αφήχοντο, επηXQVQÍCC, ΰχίπτρον, ΰχΐμα, ίγχειρήΰανζα (pro έγχειρίβαντα^. Saepissime in nominibus propriis ι demotum est littera r¡, velut Σχιπίων Vaticani gr. 1 4 1 in Apographis depravatum est in Σκηηίων, legimus in Oi Ναΰηχάς, ubi Vat. gr. 141 Ναΰιχ&ς servavit ; Μανήλιος etiam in Vat. gr. 1 4 1 scriptum est, semel tantum correctum in Μανίλως·, Μηκν&ίων, Μηχίψης, at ab altera parte Κινβωρΐνος. Codices praebent μόλιβδος et fiôArjSdoç, βίβλος et βνβλος, ita ut difficile sit discernere, utrum Appianus scripserit. Augmentum verborum ab tv incipientium ην, quod Mendelssohn ubique restituendum putabat, uno loco (Lib. § " 5 1 7 ) invenitur (i¡vχοντο). Sed maioris momenti sunt alia. Saepius Vat. gr. 141 recentiores, Apograpba vetustiores vel meliores formas habent, velut nominis Publii Vat. gr. 141 semel formam Πόπλιος, tredecies Πονπλιος et cum eo consentiens Venetus duodecies Πούπλιος, bis Πόπλιος habet, cum in Vat. gr. 1 3 4 Πόπλιος multo saepius legatur quam Πούπλιος. Tali in perturbatione rerum in scribendo aut o ν aut o codices optimos secuti sumus, cum Mendelssohn ubique ΙΙόπΙιος praeferret. Similiter res se habet in nominibus Lucii, Luculli, Lucanorum. Vat. gr. 1 4 1 semper fere praebet Λούκουλλος, semel Υΐεύχολλος, ter Λεύκιος, in Annibaicis constanter Λευχανοί, Apograpba O i ipsa quoque fluctuant et discrepant et inter se et a Vat. gr. 141, sed plerumque ο υ retinuerunt. Nos etiam in hac re codices secuti sumus, cum Mendelssohn omnibus locis ευ revocaverit. Forma Σνρα-

PRAEFATIO

XXVII

κοβίων in Vat. gr. 1 4 1 Lib. § 5 6 servata non solum in Apographis O i in Σνραχονΰίων depravata est, sed etiam in Excerptis (Sic. fr. 2, 2. 3). Ίογόρ^ας quoque saepius codices praebent quam Ίονγόρ&ας. Quid? quod in Libycis Vat. gr. 1 4 1 habet Πίβων, in Ibericis et Celticorum epitome Πείθων. Πείθων exhibent etiam O i in Mithridaticis § 4 3 6 et in Emphyliis. Qua in re ne Mendelssohn quidem sibi constat, quippe qui in Emphyliis Πείΰων scribat, in ceteris libris, partim contra codicum auctoritatem, Πίαων. Legimus in codicibus Κεχίλιος, Κεπίων,

Αέλιος—

hoc in V a t . gr. 1 4 1

constanter correctum in Ααίλιος; nos semper Καιχίλιος, Καιηίων, Λαίλιος scripsimus. E contrario Φαμαίας, quod in omnibus codicibus traditum est, ex Φαμεας corruptum esse videtur, etiamsi id pro certo affirmari non possit. Hue etiam spectat ¿ζαιφαίνετο, χαταχαίων, correctum ex χαταχέων (Iber. § 3 8 0 ) . Scripsimus cum Vat. gr. 1 4 1 in Annibaicis Βρνττιοι, in Libycis cum eodem codice Βρεττιοι (bis), cum codices O i in Emphyliis fluctuent inter Βρεττιοι, Βρήττιοι, Βρονττιοι. Praeter Βρεντέΰιον, quaeestscripturaVat.gr. 1 4 1 , i n V a t . g r . 1 3 4 saepius, inde ab Emphyliis I I I § 1 4 7 constanter, àpparet Βριντήβιον, quod tarnen dubitari non potest, quin reiciendum sit. Quod denique ad litteram latinam ν attinet, in nomine Fulvii omnes codices, et Vat. gr. 1 4 1 et O i , eam constanter reddunt littera ß, in Venusiae nomine V a t . g r . 1 4 1 eodem modo littera ß, sed codices O i litteris o r ; e contrario nomen Li vii transscribitur in Vat. gr. 1 4 1 Λίουιος, in Oi tamen Αίβιος. Nonne sequitur, ut Φούλβιος, sed tum Λίονιος tum Αίβιος scribamus? Similes considerat i o n s secuti scripsimus Όχτάονιος, Φλάουιος vel Φλάνιος, Σερονιος,

Σερονίλιος

etc., scripsimus

cum

Oi

Βολ/.άτιος

(Illyr. § 7 9 ) et Βονλΰων (Syr. § 2 0 3 ) multaque similia adferre possumus, sed iam satis esse putamus, ut percipiatur, quae rationes et deliberationes nostrae in hac re fuerint. Nonnulla quoque, quae ad f l e x i o n e m nominum et verborum pertinent, hie recensere nobis liceat. Fluctuant genetivi nominum in α g terminantium inter ο ν et a, velut Vat. gr. 1 4 1 Αννίβα iuxta Άννίβου adhibet. Mendelssohn

XXVIII

PRAEFATIO

ου m a mutavit (Emph. I § 188), non tarnen constanter (cf. Lib. § 635). Retinuimus formas solutas χρνΰεος, εμπνοος, ίαρος alias iuxta contractas χρνΰονς etc.; ne hy bridas quidem formas Terbi ίγγυαν mutare ausi sumus ñeque veriti sumus, qua in re Mendelssohn nobis — non tarnen constanter — praeibat, scribere tum άπεδείκνυ tum άπεδείχ,ννεν r e i similia, t u m δώδεκα t u m δυώδεκα

et δνοχαίδεχα

(codices

saepe etiam δνόδεχα et διώδεχα) aliaque multa eius generis, quae in adnotationibus criticis nisi brevissime non commemorantur. Ut in omnibus his rebus a Mendelssohnii sententia constanter fere formas meliores revocantis recessimus, ita ne in ea quidem re ei assentiri possumus, quod u s u m quoque t e m p o r u m apud Appianum e legibus scriptorum Atticorum saeculorum V et IV innumeris coniecturis corrigere studuit. Qui de hac re egerunt viri doctissimi Berg, Kratt, Loesch, Schenkl, Zippel 1 ), alii aliis ex causis tempora tradita defenderunt. Ac ne nostra quidem sententia dubitari potest, quin Appianus in usu temporum paulo neglegentior fuerit, quamquam non semper fides habenda est codicibus, quippe in quibus ut alia sic etiam formas verborum et tempora nonnumquam corrupta esse ex libris manuscriptis O i non solum inter se, sed etiam cum eorum archetypo Yat. gr. 141 comparatis satis appareat. Yelimus respicias paucas paginas Libycorum (§ 4 — 8 8 ) : πε^ιτέμνονπς Y 141, πεςιτεμόvtss Oi σνμμ^μαχήχεοαν, μεμια&οφοριμεβαν V 141 O i Ißcdlov V 141, HßuXov O i ¿φεδρεναειν Y 141 Ο, έφεδρενειν i et editiones veteres μεταπέμιρεΰ&αι Y 141 (ε in ras., ut videtur, ex a), μίταπέμψαΰ&αι Y 134, utrum Β i habeant, dubium έσβαλιΐν V 141 V 134 i, ¿αβαλίείν (sic) Β ¿(»έΰαειν V 141, içtouv O i πεπαίδεντο

V 141, πεπαίδεντο

Oi

ivt^yvT\at (γ suprascr. a m. 2 ) V 141, ένεγγνησε γεγίνηζο Y 141 O i

Oi

1) Títulos eorum librorum disputationumqae v. p. XXXII gqq.

PRAEFATIO

XXIX

ixéUvos Y 141, ixíítvs O i ago επϊ την εστίαν την σήν; μετά την is εστίαν επί τα ιερά ; δός χάριν, ώ παϊ, κάμοί καί τη πατρίδι (4M.) παρακαλούσαις." ή μεν δη τοσαϋτα είπεν, δ δε Μάρκιος n ουκ είναι πατρίδα την έκβαλοϋσαν, άλλά την ΰποδεδεγμένην · ούδεν γάρ είναι φίλιον, äv άδικη, ονδε εχ&ρόν εϋ ποιούν, καί τό των παρόντων έκέλευεν όράν, πίστιν τε δόντων so αύτω καί λαβόντων καί πολίτην πεποιημένων και στρατηγόν άποφηνάντων και τα ϊδια επιτρεψάντων, τιμάς τε, δσων ηξίωτο, και δρκους, ους ώμοσεν αυτοϊς, έπεξηει καί παρεκάλει την μητέρα τους αυτούς εκείνοις τίϋεσ&αι (5 μ.) πολεμίους και φίλους, ή δέ ετι λέγοντος άγανακτήσασα 12 26 καί τάς χείρας εις τον ουρανόν άνασχοϋσα ϋεονς γενεθλίους έμαρτύρατο δυο μεν ήδη πρεσβείας γυναικών από "Ρώμης εν μεγάλοις εστάλ&αι κακοϊς, επί Τατίου βασιλέως και Γαιου Μαρκίου, τούτοιν δε Τάτιον μεν όντα ξένον καί esq. προσάραμόντες ήβη. O, corr. U αάιχιϊΰ&αι Urs. 6 ίξείαυνομένη Χ

7 ών] ύ$ V

4 ΰννηδιχεΐβ&αι VX, βυνΙφη μ η τη ρ ova a Χ

12 άάιχονμένων O, corr. Schw., άάιχηβάντων ci.

Mend., sed t. Berg, Diss. p. 29 14 (μετά την πόλιν) add. U 17 είναι Urs. etHilberg, Ζ. f. d. öet. Gymn. 30 (1879) p. 918, εί'α 0, ovx fl'a πατρίδα (χαλεΐν~) Schw. 22 ορχων 0, corr. Schw. έπεξήει Schw., έπαξίει EV, έπαξιοΐ Χ

28 yvaíov O, corr. Ure.

28 έχείνονς O, corr. U

24

ΕΚ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ

[C'oriol. ; Fabii caesi

άλη&ή πολέμων ενδούναι ταϊς γνναιξίν αίδονμενον, Μάρκων δ' ύπεροραν πρεσβείας γυναικών τοσώνδε, και της γεγαμημένης και μητρόςεπι ταύταις. "αλλη μεν ουν", εφη, " μηδεμία μήτηρ, άτνχοϋσα παιδός, ες ανάγκην άφίκοιτο προσπεσεϊν αντω · εγώ δ', εΐ και τούτο υφίστασαι, 5 προκνλίσομαί σον." καί λέγουσα ες το έδαφος έαντήν ερρίπτει. δ δε εδάκρυσέ τε και άνεπήδα και άντείχετο (6Μ.) αυτής υπό τε του πάγους εξεφώνησεν · "νικάς, ώ μήτερ, άλλά νίκην, εξ ής τον υίόν άπολεϊς." ταύτα είπών απήγε την στρατιάν ώς λόγον άποδώσων Βολουσκοις και τα έθνη ίο συναλλάξων · έλπίς τε ην, δτι και ταΰτα πείσει Βολονσκους. κατελενσθη δε φϋονονμενος παρά του στρατηγού Άτ· τιδίου. Exc. de leg. Rom. 1, p. 65. ό δέ Μάρκιος άντιλέγειν μεν προς ουδέ εν αυτών 6 b εδικαίου. Suid. ν . εδικαίου. ΐ5 ελεεινοί τού πάθους, άξιέπαινοι της άρετής γενόμενοι. 6 μέγα γαρ πάθος Ψωμαίοις τούτο εγένετο, και πλήθους ενεκα και αξιώματος ευγενούς οίκον και πανωλεθρίας. και την ήμέραν αποφράδα τίθενται. Suid. ν. ελεεινός et (inde a μέγα, 1. 17) ν. αποφράδες ήμέραι. 20 5 αντον O, corr. U 6' εΐ De Boor, δει BEV, δει ài Ρ, δε MU νφίαταΰαι Ε et m. 1 corr. ex νπίαταμαι Y, unde reposuit De Boor, άφίΰταΰαι Χ, νφίΰταμαι vulg. Λ tig Y 7 έδάχρυε Χ

9 νίκην] νίκης vel νιχής Χ Π ΰνναΐλάξων Ε, ανναλλάξαν Χ, ΰνναλλάξίΐν corr. ex ϋυναλίάξαν incertum qua m. V βολονσχοις (vel βουλ.} O, corr. U 12 χατελέΰ&η BEV, χατελέχ&η MP, corr. U Αττιδίον Schw., άτγιδίον O, Άττίον Bk., Άττίου Τνλλίον ci. Mend. ("Arriog Dionys, valgo, sed άττίδιος saepe codd., cf. Jacoby ad Dionys, t. 3 p. 225,1 ; αντίδιος vel άμφ ίδιος codd. Plut. Coriol. 22,1) 17 μέγα—τοντο Suid. ν. ¿λεεινός, μέγα τούτο Ρωμαίοιζ πá&og Suid. ν. άποφράδες ήμέραι 12 χατεΐΐύβ&η] cf. Dionys. 8, 59, 1; Liv. 2, 40,10; Plut. Coriol. 39,8; Cass. Dion. frg. 18,12 14 fr. 5 b hic posuit Espersen p. 54 coll. Dionys. 8, 5 8 , 1 le έλεεινοί] Fabii ad Cremeram caesi, cf. Dionys. 9, 23, 2, et v. Schwegler 2 p. 748 adn. 2. 3; Mominsen, Rom. Forsch. 2 p. 246; De Sanctis 2 p. 126; Pais 2 p. 31. 161

Camillua damnatue] FRAGM. 6,12—8, 5.

25

7

τω δέ στρατηγώ στρατός δυσπειϋής ήν υπό μνησικακίας, εϋελοκάκως τε ήγωνίζοντο και εφευγον επιδησάμενοι τα σώματα ώς τετρωμένοι και τ ας σκηνάς διέλνον και άναχωρεϊν έπεχείρουν, άπειρίαν έπικαλονντες τω στρα5 τηγω. Suid. ν. εϋελοκάκως. 8 δτι σημείων γενομένων εκ Διός αηδών μετά την Βηϊεν- 1 τίας αλωσιν οί μάντεις ελεγον εκλειφϋήναί τ iva προς 396 a'c' εύσέβειαν, και δ Κάμιλλος άνήνεγκεν, δτι την δεκάτην της λείας εκλάϋοιτο τω ϋεώ τω χρήσαντι περί της λίμνης ίο εξελέσϋαι. ή (μεν} ουν βουλή τους λαβόντας ότιοϋν εκ 2 της Βηϊέντης εκέλενσεν άποτιμήσασ'&αι καϋ' αυτούς και συν δρκω το δέκατον εσενεγκεΐν, υπό δε ευσεβείας ουκ ώκνησεν και της γης ήδη πεπραμένης ώς λαφύρου το δέκατον άναϋεϊναι. κρατήρ τ ε από τώνδε των χρημάτων εν Δ ελφοΐς 3 15 εκείτο χρύσεος επί χαλκής βάσεως εν τω "Ρωμαίων και Μασσαλιητών ϋησαυρω, μέχρι τον μεν χρυσόνΌνόμαρχος έν τω Φωκικώ πολεμώ κατεχώνευσε, κείται δ' ή βάσις.3^5^346 ι.) αυτόν δε Κάμιλλον εν τω δήμω τις εδίωκεν ώς αίτιον 4 γεγονότα τη πάλει φασμάτων και τεράτων χαλεπών, καί391α'°' so ó δήμος εκ πολλού τον άνδρα αποστρεφόμένος ¿ζημίωσε πεντήκοντα μυριάσιν, ουκ επικλασϋείς ονδ' δτι προ της δίκης αύτω παις ετεϋνήκει. τα μεν ονν χρήματα οί φίλοι 6 συνήνεγκαν, ίνα μη υβρισϋείη το σώμα του Καμίλλου " 1 των âh ΰτρατηγων et ίυϊέρ (pro vito) Suidae codd. iionnulli 6 continuatur glossa apud Suid. : xal αν&ις · έ9ίλοχα·αοϋντίς αντώ âtà πλι-ίονς αίτιας, quae Appiani esse ci. Bernhardy β βιεντίας, 11 βιέντης Ρ, corr. Schw., cf. Boissevain ad Cass. Dion. t. 1 p. 10, 2 7 έλΧπφ%·ήναι ci. Nauck, έχλίΐφ&ήναί τινα (τωνy ci. Mend., sed cf. Kratt p. 21 10 add. Val. 28 αννειοήνεγχανΥβΙ., fortasse recte, cf. evvíieívéynaimg Dionys. 13,5,1 1 ΰτρατηγω] Appio Claudio Sabino, cf. Dionys. 9, 50,3; Münzer, RE 3 p. 2698 η. 123 β—14 cf. Lit. 5, 23, 8—11; 25, 4—8; Pint. Cam. 7, 6—8,2 14—17 cf. Münzer, BE 7 p. 328 18—p. 26,7 cf. Schwegler 3 p. 174 adn. 1; Hirschfeld, Kl. Schriften p. 276; Pais 2 p. 325 21 âtxa μνριάαιν Dionys. 13, δ, 1 ; quindecim millibus gravis aeris Liv. 5, 32, 9 et alii, cf. Sch-wegler 3 p. 175 adn. 3

26 391α. C.

ΕΚ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ (FR. 8, 5 - 1 5 . )

[Μ. Manli us

s

αυτός δε βαρνϋνμών ες την Άρδεατών πόλιν μετωκησεν, ενξάμενος την Αχίλλειον ενχήν, έπιποϋησαι Τωμαίονς 6 Κάμιλλον εν καιρώ, και απήντησεν αντω και τόδε ου (3Μ.) δΜα.ο.πολν ύστερον Κελτών γαρ την πόλιν καταλαβόντων ο δήμος επί Κάμιλλον κατέφυγεν και δικτάτωρα αΰϋις 5 εΐλετο, ώς εν ταΐς Κελτικαϊς πράξεσιν συγγεγραπται. Exc. de virt. 2, p. 216. ι δτι Μάρκος Μάλλιος ευπατρίδης, Κελτών επελ&όντων 9 τη "Ρώμη, ταντην περιέαωοε και τιμών μεγίστων ήξιώϋη. ¿85o.e.νατερον δε πρεσβντην πολλάκις έστρατενμ&ον άγόμενον ες 10 δονλείαν υπό τον δανειστού γνωρίσας άπέδωκε το χρέος υπέρ αύτοϋ και επί τώδε εύφημουμένος πασιν ήφίει τοις 2 εαυτόν χρήσταις τα όφλήματα. προϊών δε τη δόξη και νπερ άλλων άπεδίδου και ταϊς δημοκοπίαις έπαιρόμενος εβούλενσεν ηδη χρεών όποκοπάς κοινάς η τον δήμον is ήξίου τοις δανείσασιν άποδοϋναι, την γήν ες τοντο αποδόμενον, ετι οϋσαν άνέμητον. Exc. de virt. 3, p. 217 (unde Suid. v. Μάρκος Μάλλιος). απέδοτο εντελεστάτης τιμής. Anecd. Bekk. p. 120,19. 10 λιμός όμον και λοιμός επέλαβε 'Ρωμαίους. Anecd. Bekk. 11 p. 146, 7. 2ΐ άναπείϋει ϋανάτω ζημιοϋσ&αι. Anecd. Bekk. p. 146, 24.12 άμφοτεροις τοις γονεϋσι βάλλοντες. Anecd. Bekk. 13 p. 149, 5. 2 ενξάμενος — β transcripsit Suid. y. Αχίλλειος ενχή, initio mutato 2 'Ρωμαίους Suid. (Val.), ρωμαίοις Ρ 8 χαI άπήντ.— róíí] άχήντηΰε ài avrà Suid.

αύτω xal] xa I delendum ci.

Mend., xal αντω Hilberg (y. ad p. 23,17), cf. Zerdik p. 72

5 άιχτάτωρα Suid. (nisi quod διχάταρα Α, διχάτωρ V), διχατορa

(aine acc.) Ρ β άναγέγραπται Suid. β την 'Ρώμην Suidae codd. optimi 15 η] xal ci. Bernhardy 1β άανείααβιν Suid. (Val.), âavticaat, Ρ ante yel post ànoSovvai addendum suspicatur avrà vel τά %ρία Roos 17 (την'} ϊτι ci. Schw., sed cf. Kratt p. 19 8 cf. Iliad. 1,240sqq. β Celt. 5 8 de M.Manlio Capitolino cf. Münzer, RE 14 p. 1167 η. δΐ 19 fragmenta 10—15 incertae sedig; omnibus adiectum in Anecd. Bekk.: 'Aititiavòg όευτέρω

seditio militum] ΕΚ ΤΗΣ ΣΑΤΝΓΓΙΚΗΣ (FR. 1 , 1 - 4 . ) 14 15

πραϋηναι

πάντα

τοσοϋδε,

δσου

τον

εκ

27 τυραννίας

έώνητο. Anecd. Bekk. p. 170, 29. δϋεν ¿σπάνιζε τροφών. Anecd. Bekk. p. 174,7.

ΕΚ ΤΗΣ ΣΑΤΝΙΤΙΚΗΣ 1 ό'τι οι Ρωμαίων στρατηγοί Κορνήλιος και Κορβΐνος 1 6 και Δέκιος δημότης Σαννίτας νικήσαντες υπέλιπον343α'°' Καμπανοϊς φύλακας προς τάς Σαυνιτών επιδρομάς. οί ôè φύλακες οϊδε Καμπανοϊς άβροδιαίτοις και πολυτελέσιν οϋσι κοινωνοϋντες εφ&είροντο τάς γνώμας και έφ&όνονν ίο ών εχουσι άγαϋών, αυτοί πενόμενοι και τα χρέα δεδιότες τ à εν Ρώμη. τέλος ôè επεβούλευον τους ξένους εαυτών 2 άνελόντες ίκαστοι την περιουσίαν κατασχεΐν και τάς γυναίκας ες γάμον προσαγαγέσϋαι. και τάχα αν έπραξαν αίσχρόν 3 ουτω μϋσος, εί μή Μάμερκος, ετερος "Ρωμαίων στρατηγός, 342 a. e. 15 επί Σαυνίτας όδεύων εμα&ε το βούλευμα τών φυλάκων και επικρνψας τους μεν αυτών έξώπλισε και [τους στρατιώτας] άφήκεν ola κεκμηκότας, τους δε πονηροτέρονς εκέλευσεν ες Ρώμην επί τινα χρείαν έπείγεσϋαι χιλίαρχόν 19 τε αύτοις συνέπεμψεν, ω ειρητο άφανώς αυτούς φυλάσσειν. (2Μ.) εκάτεροι δ' νπώπτευον μεμηνϋσ&αι και περί Ταρρακίνην 4 Χ Τνρρηνίας ci. Schw. t. 3 p. 18 6 Xoyoç (sine acc.) Γ' Ρ in marg. îesq. TOVÇ ΰτρατιώτας del. Bk.

χορβι/ Ρ, ΚορβίνοςΥ&\.

5 ad fragm. 1 cf. De Sanctis 2 p. 224; Pais 3 p. 135 Κορν. %al Κορβ.] cónsules M. Valerius Corvinus III et A. Cornelius Cossus, a. 343 a. C., cf. Liv. 7,28,10 β Λέχιοs] P. Decius tribunus militum, cf. Liv. 7, 34, 3—37, 3 ; Münzer, RE 4 p. 2279 y οτρατ. maluit Mend., sed cf. Schenkl p. 174

(ocvròvy videtur s c r i b e n d u m (Vk.) β ovâîv τι προμα&ών ές ròv άδελφόν sc. γεγονότων ci. Sclrw. ex Sec.: fratris

nondum cognito, hand male 18 νεών (έξηχοντα)

equitum See.

ci. Steph.

ÏXa&iv

(των) casu

15 μετβτέ&ιιντο ci. Mend. 18 sq. cum duóbus

millibus

21 ύ«ερηι5|ητο, alterum η in ras. a m. 2 (?), V,

νπερηνξετο Mend.

1 Καστολώνι] de variis formis nominis τ. Hübner p. 229 11 πύργον] cf. Schulten, Numantia, Abhandl. p. 46 § 64 sqq. cf. Jumpertz, Der röm.-karth. Krieg in Spanien 211—206 (Dies. Leipz. 1892); Brewitz, Scipio Africanus Maior in Spanien 210—206 (Diss. Tübingen 1914); Scullard, Scipio Africanus in the second Punic war (1930) Wsq. Μάρκελλον ¿x Σι*.] error Appiani. Marcium (Liy. 26, 37) intellegit Ihne* 2 p. 294 adn. 3 ; cf. etiam Kahrstedt 3 p. 280 18 C. Claudius Nero, cf. Münzer, RE 3 p. 2774 n. 246

P. Scip. P. f . dux electue] c. 16-18 (§ 62-71).

75

< m ν 210 ες βραχύ Ρωμαίων εν τοις δρεσι τοις Πνρηναίοις κατ ακεκλησμένων. πάλιν ούν οι εν αστει πυν&ανό- 67 μενοι μάλλον εταράσσοντο " και φόβος ήν, μή Άννίβου πορϋονντος τα πρόσω της Ιταλίας και οΐδε οι Λίβυες 5 ες τά ετερα αν της έσβάλοιεν. δϋεν ούδ' άποσχέσ&αι της Ιβηρίας βονλομένοις αύτοΐς δυνατόν ήν, δέει τοϋ μή καΐ τόνδε τον πόλεμον ές την Ίταλίαν έπαγαγέ18 σϋαι. προνγραφον ουν ήμέραν, ¿v f¡ χειροτονήσουσιν 68 στρατηγόν εις Ίβηρίαν. καΐ ούδενός παραγγελλοντος ετι ίο πλείων έγίγνετο φόβος, και σιωπή σκυ&ρωπός επεΐχε τήν έκκλησίαν, ές ον Κορνήλιος Σκιπίων, ό Πονπλίου Κορνηλίου τοϋ άναιρεϋέντος εν Ίβηρσιν υιός, νέος μεν ών κομιδη (τεσσάρων γαρ και εϊκοσιν ετών ήν), σώφρων δε καΐ γενναίος είναι νομιζόμενος, ες το μέσον 15 ελϋών έσεμνολόγησεν άμφί τε τον πατρός και άμφΐ τον ϋείον και το πά&ος αυτών οδυράμενος έπεΐπεν οικείος είναι τιμωρός εκ πάντων πατρί και &είω καϊ πατρίδι. άλλα τε πολλά ά&ρόως και λάβρως ώσπερ 69 εν&ονς επαγγειλάμενος, ουκ Ίβηρίαν λήψεσ&αι μόνην, so αλλ' επ' αύτη και Λιβνην και Καρχηδόνα, τοις μεν εδοξε κουφολογήσαι νεανικώς, τον δε δημον ανέλαβε κατεπτηχότα (χαίρουσι γάρ επαγγελίαις οι δεδιότες) και ήρέϋη στρατηγός ές Ίβηρίαν ώς πρόζων τι της εύτολμίας άξιον, οι πρεσβύτεροι δ' αυτήν ουκ εύτολ- 70 26 μίαν, αλλά προπέτειαν έκάλουν. και δ Σκιπίων alσϋόμένος ές έκκλησίαν ανϋις αυτούς συνεκάλει τε και έσεμνύνετο δμοια· και τήν ήλικίαν ειπών ουδέν έμ- 71 ποδών οι γενήσεσϋαι προυκαλεϊτο δμως, ει τις έϋέλοι των πρεσβυτέρου τήν αρχήν παραλαβεϊν εκόντος αν9 χατακεχίειομένων vulgo, retinui hic et alibi lectionea cod. V 4 πρόΰω] προς ίω. quod iam Reiske proposuerat, ci. Roos IS λαρΐί&ων ci. Mend., probante Krebs, Praepositionsadv. 2 p. 62,1 ; contra Schenkl p. 174

I iv t. δρεσι t. Πνρ. bene habet secundum Jumpertz p. 11 et 13 ξβδομον προς τοις ιΐχοοι Pol. 10, 6,10

Brewitz p. 36

B T Appianile [1936]

8

76

ΙΒΗΡΙΚΗ [Ρ. Scipio inHisp. venit

210a.C.

72 τον παραδίδοντος, ουδενός ò' έλομένου μάλλον επαινούμενός τε και ϋανμαζόμενος εξήει μετά μνρίων πεζών και ιππέων πεντακοσίων ' ού γάρ ενεχώρει πλέονα στρατόν εξάγειν, Άννίβου δ·ηοϋντος την Ίταλίαν. ελαβεν δε και χρήματα και παρασκενην άλλην και ναΰς μα- 5

2 rr ~ ta 19Sa.Gαγνοίας, ειτε μονοις, ειϋ απασι ταύτα προσετάχνη, φοβούμενοι μόνοι μεν ώς ευκαταφρόνητοι, μετά των άλλων, μη μόνοι βραδννωσι, καιρόν τε ουκ εχοντες περυιέμψαι προς άλλήλους και τους στρατιώτας τους 5 εληλυϋότας μετά των γραμμάτων εφεστώτας σφίσιν εύλαβούμενοι, το σφέτερον άσφαλες έκαστοι προύργου τι&έμενοι, τα τείχη κα&ήρουν μετά σπονδής. εν ω γάρ άπαξ ύπακούειν εδόκει, και το ταχέως είργάσϋαι προσλαβεϊν έφιλοτιμονντο. ίο οϋτω μεν ai πόλεις al περί Ίβηρα ποταμόν μιας 170 ημέρας υφ* ενός στρατηγήματος αύται τά τείχη τα εαυτών κα&ήρουν και Ψωμαίοις ές το μέλλον εύέφοδοι 42 γενόμεναι διέμειναν ες πλείστον επί ειρήνης * όλυμπιάσι 171 δ' ύστερον τέσσαρσιν, άμφι τάς πεντήκοντα καί εκατόν, is πολλοί των Ιβήρων γης άποροϋντες άπέστησαν daiò Ψωμαίων, άλλοι τε και Λούσονες, οι περί τον Ίβηρα ωκηνται. στρατενσας ονν έπ' αυτούς [ύπατος] Φούλβιος 172 Φλάκκος ενίκα μάχη. καί πολλοί μεν αυτών κατά πόλειςa*c.m διελν&ησαν δσοι δε μάλιστα γης ήπόρουν καί εξ αλης ϊο εβιότενον, ες Κομπλέγαν πόλιν συνέφυγον, ή νεόκτιστος τε ήν καί οχυρά και ηϋξετο ταχέως, οϋεν ορμώμενοι τον 173 Φλάκκον έκέλευον, κατα&έντα σφίσιν ύπερ των άνηρημένων εκάστου σάγον τε και ιππον καί ξίφος, άποτρέχειν εξ Ιβηρίας, πριν τι κακόν πα&εΐν. δ δε πολλούς αύτοις 25 εφη σάγους οϊσειν καί τοις πρέσβεσιν αυτών επόμενος τη πόλει παρεστρατοπέδευσεν. οι δε άνομοίως ταϊς 174 άπειλαΐς σφών αύτίκα άπεδίδρασκον καί τα τών εγγύς 2 (äs) add. Steph. 17 ύπατος del. Schw. maluitque Κάιντο?; ύπατος fort, error Appiani

20 Κομπλέγαν Steph., ν,ομπλΐ-

ybv V, sed in § 178 bis vera forma Schw. maluit Mend.

21 ηϋξητο cum Steph. et

§ 170—233] de bellis cum Celtiberis ab a. 182 ad a. 161/0 gestis cf. Schulten, Numantia, Ausgrab. 1 p. 326—363 17 sq. est Q. Fulvius Flaccus, cos. a. 179 a. C., cf. Münzer, RE 7 p. 246 η. 61 20 Κομπλέγαν] de situ ν. Hübner p. 70 9*

94

ΙΒΗΡΙΚΗ

[Gracchus rea bene gerit

182-m °· °· βαρβάρων εληζοντο. χρώνται δε διπλοΐς ίματίοις παχέσιν, άντί χλαμύδων αυτά περιπορπώμενοι, και τοϋτο σάγον ηγοϋνται. 175 Φλάκκω μεν ούν διάδοχος ήλϋεν επί την στρατηγίαν 43 1S°ä!c. Τιβέριος Σεμπρώνιος Γράκχος. Κάρανιν δέ πάλιν, ή s "Ρωμαίων ήν φίλη, δισμύριοι Κελτιβήρων έπολιάρκουν ' καϊ επίδοξος ήν άλώσεσϋαι, Γράκχου σφόδρα μεν επειγομένου βοηϋησαι τη πάλει, περαόντος δ' ¿ν κύκλω τους πολεμίους και ουκ έχοντος ούδε μψϋσαι τη πάλει 176 περί έαυτοϋ. των ονν τις 'ιλάρχων, Κομίνιος, ενϋνμηϋείς ίο προς εαυτόν και Γράκχω το τόλμημα άνενεγκών, ένεπορπήοατο σάγον Ίβηρικώς και λαϋών άνεμίχ&η τοις χορτολογοϋσιν των πολεμίων συνεισηλϋέ τε αύτοΐς ώς Ίβηρ ες το στρατόπεδον καϊ εις την Κάραουιν διΟ,δραμών 177 έμήνυσεν, δτι Γράκχος επίοι. όί μεν δη διεσώθησαν, is εγκαρτερήσαντες τη πολιορκία, μέχρι Γράκχος αύτοΐς επήλϋε μετά τρίτην ήμέραν καϊ οι πολιορκοϋντες άπαν173 έστησαν δισμύριοι δ' έκ της Κομπλέγας διέτρεχον ες το Γράκχου στρατόπεδον συν ίκετηρίαις καϊ πλησιάσαντες άδοκήτως επέ&εντο αύτφ και συνετάραξαν, δ δ' 20 εύμηχάνως έξέλιπεν αύτοΐς το στρατόπεδον και ύπεκρίνατο φεύγειν είτα διαρπάζουσιν επιστραφείς επέπεσέν τε και πλείστους εκτεινεν και της Κομπλέγας κατέσχε και 179 των περιοίκων, τους δε απόρους συνωκιζε και γήν αύτοις διεμέτρει και πασιν ε&ετο τοις τηδε συν&ηκας άκριβεΐς, 25 καϋ·' α Ρωμαίων έσονται φίλοι' δρκους τε ώμοσεν αύτοΐς και ελαβεν, έπιποϋητους εν τοις ύστερον πολέμοις πολλάκις γενομένους, δι α και εν Ίβηρίφ καϊ εν Ρώμη πία% διώνυμος εγένετο ό Γράκχος καϊ ¿θριάμβευσε λαμπρώς. 6 κάρανϊν h. 1. Υ, χάραονιν § 176, utrumque bonum 1Φ tiΙάρχων, sed ε erasum, V et eie fere ubique 19 ίχετηρίαις edid. Steph., ίχετηρίας Y 81 ¿ξ¿lunev habuit V, sed tertium ε eras. 26 π&οιν (ièvEOivy Steph. et Schw. 2β χαβ·' as iidem, χαθ·ά V, χα»' S Bk. 6 Κάρανιν] de situ v. Hübner p. 70

Nobilior adSegedam] c. 42—46 (§ 174—186).

95 li* a. O. 44 ετεσιν δε ού πολλοίς ϋστερον πόλεμος άλλος ήγέρ&η 180 Γ περί Ίβηρίαν χαλεπός εκ τοιάσδε προφάσεως. Σεγήδη πόλις εστί Κελτιβήρων των Βελλών λεγομένου μεγάλη τ ε και δυνατή καί ες τάς Σεμπρωνίου Γράκχου συν5 ϋηκας ενεγέγραπτο. αϋτη τάς βραχυτέρας πόλεις άν· 181 φκιζεν ες αυτήν καί τείχος ες τεσσαράκοντα σταδίους κύκλω περιεβάλετο Τίτ&ους τε δμορον γένος αλλο συνηνάγκαζεν ¿ς ταϋτα. ή δε σύγκλητος πυ&ομένη το τε 182 τείχος απηγόρευε τειχίζειν καί φόρους ητει τους όριιο σϋέντας επί Γράκχου ατρατεύεσ&αί τε Ί*ωμαίοις προσ• έτασσε ' καί γάρ τοϋ&' αι Γράκχου σνν&ηκαι έκέλευον. οι δε περί μεν του τείχους ελεγον άπηγορενσ&αι Κελ- 183 τίβηρσιν υπό Γράκχου μή κτίζειν πόλεις, ου τειχίζειν τάς ύπαρχούσας' των δε φόρων καί της ξεναγίας υπ' ΐ5 αυτών εφασαν Ρωμαίων άφεïaêai μετά Γράκχον. καί τω δντι ήσαν άφειμένοι, δίδωσι δ' ή βουλή τάς τ οιάσδε δωρεάς άεί προστν&εϊσα κυρίας εσεσΰαι, μέχρι αν αύτη 45 καί τω δήμω δοκη. στρατηγός οϋν επ' αυτούς Νωβελίων ΐ84 επέμπετο μετά στρατιάς ου πολύ τρισμυρίων ανδρών 153α·°· 20 άποδεούσης' δν έπειδή σφίσιν οι Σεγηδαϊοι προσιόντα έγνωσαν, οϋπω τό τείχος εκτελέσαντες εφευγον ες Άρουακούς μετά παίδων καί γυναικών και σφας ύποδέχε· σϋαι τούς Άρουακούς παρεκάλουν. οι δ' υποδέχονται τε 186 καί Κάρον αύτών Σεγηδαίων, πολεμικον είναι νομιζόμενον, δ sq. αννωχιζεν ci. Α. Schaefer, Philol. 22 (1866) p. 29, inut. 18 ov (μη) τειχίζειν ci. Herw. p. 61, inut. 22.88 Άροναχονς Schw., άρουάΰχονς Y, sed deinceps άρούαχοι, cf. H ü b n e r p . 223 24 αντων Σεγηδαίων receptum ex Y (v. etiam E r a t t p. 9), έχ των

Σεγ. ser. Steph., αυτόν Σεγηδαϊον Schw., αντων Σεγηδαίον Bk.,

αντών Σεγηδαίον Mend. 2 Σεγήδη] de situ oppidi et nominis formis y. H ü b n e r p. 76. 240 6 sqq. de tali o p p i d o r u m amplificatione cf. Schulten, N u mantia, A b h a n d l . p. 44 18 Q. Fulvius Nobilior, cf. Münzer, R E 7 p. 268 n. 96. De rebus a b eo gestis cf. A. Lammerer a p u d Schulten, N u m a n t i a , Auegrab. 1 p. 336—346 24 Χάρο»] Schulten 1. c. p . 336 adn. 10 e u n d e m p u t a t a t q u e Κάχνρον Diodori (31, 39) et Megaravicum Fiori (1,34)

96

ΙΒΗΡΙΚΗ [Nob. vidua odNumontiam

153 a. C.

αίροϋνται στρατηγόν. δ δε τρίτr¡ μετά την χειροτονίαν ήμερα δισμνρίονς πεζούς και Ιππέας πεντακισχιλίους ες τινα λόχμην ενεδρενσας παροδεύουσι τοϊς Ρωμαίοις έπέϋετο και της μάχης επί πολύ άγχωμάλον γενομένης εκράτει τε λαμπρώς και "Ρωμαίων των εξ άστεως εκτεινεν 5 ες έξακισχιλίονς, ώς μέγα τη πόλει γενέσ&αι τό άτυχη μα. 186 άτακτου δ' αν τω της διώξεως επί τη νίκη γενομένης οι τα σκευοφόρα Ρωμαίων φνλάσσοντες Ιππής επέδραμον και Κόρον τε αυτόν άριστεύοντα έκτειναν και ετέρους άμφ' αυτόν, ουκ ελάσσους και οϊδε των έξακισχιλίων, μέχρι ίο 187 νύξ επελ&οϋσα διέλνσεν. εγίγνετο δε ταϋ&', δτε Ρωμαίοι τω Ήφαίστω την εορτην αγουσιν δ&εν ουδείς αν εκών αρξειεν εξ εκείνου μάχης παρά τήνδε την ήμέραν. 188 Άρουακοί μεν οϋν εύ&ύς αυτής νυκτός ές Νομαντίαν, 46 ή δννατωτάτη πόλις ήν, συνελέγοντο και στρατηγούς is Άμβωνα κάί Λεύκωνα ηροϋντο' Νωβελίων δ' αύτοϊς τρισιν ήμέραις ύστερον έπελΰών παρεστρατοπέδευσεν 189 από σταδίων τεσσάρων και εϊκοσιν. παραγενομένων δέ οι Νομάδων Ιππέων τριακοσίων, ους Μασανάσσης επ· επόμφει, και ελεφάντων δέκα την στρατιάν επήγε τοις so 190 πολεμίοις, άγων οπίσω τα ·&ηρία λαν&άνοντα. και γενομένης εν χερσί της μάχης οί μεν άνδρες διέστησαν, τα δε ϋηρία εξεφαίνετο' και οι Κελτίβηρες αυτοί τε και οί ίπποι σφών, ου πριν εωρακότες ελέφαντας εν πολέμοις, 191 έ&ορυβοϋντο και κατέφευγον ές την πάλιν, δ δε και τοις 25 τείχεσιν αυτούς επήγε και έμόχετο γενναίως, μέχρι των έλεφόντων τις ες την κεφαλήν λίϋω μεγάλω καταπίπτοντι 5 &οτεως Υ, αΰτεος vulgo β ίππής, ab alia m. corr. e i ιππείς, ut videtur, V 9 a ντον corr. ex αυτών V 25 xal τεφενγον, re del. et «ars suprascr. a m. ree., V la Yulcanalia a. d. X Kal. Sept. celebrabantur 17 παρεστραde situ horum castrorum cf. Schulten, Numantia, Auegrab. 1 p. 342 26 sq. τοις τείχεΰιν αϋτους ¿wíjyf] cf. ibid. p. 343 adn. 6

τοπέδευβεν]

Romani in angusto*] c. 46—47 (§ 186—197).

97

πληγείς ήγριώΰη τε καΐ εκβοήσας μέγιστον ες τους φίλους επεστρέφετο και άνήρει τον εν ποσίν, ου διακρίνων ετι φίλιον ή πολέμων, οι τε άλλοι έλέφαντες 192 προς την εκείνου βοήν διαταραχϋέντες δμοια πάντες 5 εδρών καΐ τους Ψωμαίους συνεπάτουν τε και άνέτεμνον και άνερρίπτουν δπερ άεί ϋορυβηΰέντες οί έλέφαντες εΐώϋασι πάσχειν και πάντας ήγεϊσ&αι πολεμίους' και τίνες διά τήνδε την άπιατίαν αυτούς καλοϋσι κοινούς πολεμίους, φυγή ονν των 'Ρωμαίων εγίγνετο άτακτος' 193 ίο ην οί Νομαντΐνοι κατιδόντες από των τειχών εξέΰορον και διώκοντες εκτειναν άνδρας μεν ες τετρακισχιλίους, ελέφαντας δε τρεις δπλα τε πολλά και σημεία ελαβον. 47 Κελτιβήρων δ' άπέϋ·ανον ες διαχίλιους, και ό Νωβελίων 194 μικρόν εκ τον πταίσματος άναλαβών αγορά μεν τινι 15 των πολεμίων επεχείρει περί Άξείνιον πάλιν σεσωρευμένη, ούδεν δε άνύσας, άλλα κάνταϋ&α πολλούς άποβαλών επανήλϋε νυκτός ες το στρατόπεδον. δ&εν Βιήσιον hi- 195 παρχον επί συμμαχίαν ες τι γειτονεϋον εϋνος επεμπεν, ιππέων δεόμενος. οι δε συν έπεμψαν αύτφ τινας ιππέας, go ους ερχομένους ελόχων οί Κελτίβηρες' και της ενέδρας εκφανείσης οί μεν σύμμαχοι διεδίδρασκον, ό δέ Βιήσιος μαχόμενος αυτός τε καΐ σύν αύτφ πολλοί Ψωμαίων άπέ'&ανον. συνεχών δε τοιώνδε πταισμάτων αύτοϊς επι· 196 γιγνομένων πόλις "Οκιλις, ενϋα ή αγορά και τα χρήματα 25 ήν τά Ψωμαίων, μετέ&ετο ες τούς Κελτίβηρας. και úg ci. Reiske, ώς ola Mend., sed preme verba ai ήμίονοι 1 έΐίϊ tfò ατρατύπεάον] fuit in Carpetania (y. p. 126,4), vix, ut Schulten I.e. 1 p. 368 sqq. ponit, Tarracone (v. ad p. 128, 26 sq.; 129,12. 14)

128

ΙΒΗΡΙΚΗ

[disciplina

restitute,

134a. c.

371 ές τάς χάριτας, και μάλιστα τάς παρανόμους, ελεγέν τε πολλάκις τους μεν αυστηρούς και έννομους των στρατηγών τοις οίκείοις, τους δε ευχερείς και φιλοδώρους τοις πολεμίοις είναι χρησίμους' τα γαρ στρατόπεδα τοις μεν είναι κεχαρμένα τε και καταφρονητικά, 5 τοις δέ σκυ&ρωπά μεν, ευπειϋή δε κάί πασιν έτοιμα. 372 ου μην ovó' ώς ετόλμα πολεμεΐν, πριν αυτούς 86 γυμνάσαι πόνοις πολλοίς, τα ουν άγχοτάτω πεδία πάντα περιιών εκάστης ημέρας αλλο μετ' αλλο στρατόπεδον ήγειρε τε και κα&ήρει και τάφρους ώρυσσε «ο βα&υτάτας και ένεπίμπλη τείχη τε μεγάλα ώκοδόμει και κατέφερεν, αυτός έξ ήοϋς ες έσπέραν άπαντα εφ373 ορών. τάς δε δδοιπορίας, ίνα μη τις ώς πάλαι διασκιδνώτο, ήγεν εν πλινϋ·ίοις άεί, κάί την δεδομένην έκάστω τάξιν ουκ ήν εναλλάξαι. περιιών τε την όδοι· ΐ5 πορίαν και τα πολλά ουραγών τους μεν αρρωστούντας επί τους Ιππους άνεβίβαζεν αντί τών Ιππέων, τα δέ βαροΰντα τάς ήμιόνους ές τους πεζούς διεμέριζεν. 374 εΐ δέ σταϋμεύοι, τούς μεν προψύλακας της ημέρας έκ της όδοιπορίας έδει περί τον χάρακα ΐστασόαι καΐ so Ιππέων έτέραν ϊλην περιτρέχειν οι δ' άλλοι τά εργα διήρηντο, και τοις μεν ταφρεύειν έτέτακτο, τοις δέ τειχίζειν, τοις δέ σκηνοποιεϊν, χρόνου τε μήκος ώρίζετο αύτοϊς και διεμετρεϊτο. 376 δτε δ' εϊκασεν οξύ και εύπειϋές αύτώ και φερέ- 87 πονον γεγονέναι τυ στράτευμα, μετέβαινε ν άγχοϋ τών 26 Νομαντίνων, προφυλακάς δέ, ωσπερ τινές, έπΐ φρον5 χεχαρμενα ci. Η. Steph., verbum quidem poeticum, sed ab App. non alienum, χεχαριβμένα Y, vulgo β ig πάντα ci. Mend., ζ ϊ ν ) π&οιν Wilamowitz in esemplari suo Áppiani; alterutrum videtur scribendum i l εί'ίην fuit in V, sed í eras., τάξιν in mg. ab alia m. 27 προφύλακάς, priore accenta eraso, V 2β sq. άγχον των Νομ.] Schulten, Numantia, Âusgrab. 1 p. 371 adn. 8 iniuria videtur dissentire a Fabricio (Arch. Anz. 1911 p. 379), qui castralYprope vicum Renieblas (v. adp.129,12.14)sitaintellegit

Scipionis

Providentia]

c. 85-87 (§371-380).

129

ρίων ουκ έποιεϊτο ' ούδε διήρει ποι τον στρατόν δλως, τον μη τίνος εν άρχη γενομένου πταίσματος εύκαταφρόνητον τοις πολεμίοις αυτόν γενέσθαι, και τέως καταφρονοϋσιν. ovó' επεχείρει τοις εχ&ροϊς, ετι περι- 376 5 σκοπών αυτόν τε τον πόλεμον και τον καιρόν αντον καΐ την των Νομαντίνων όρμήν, ες δ τι τρέψοιντο. τά δ' οπίσω του στρατοπέδον πάντα έχορτολόγει καΐ τον σϊτον εκειρεν ετι χλωρόν. ώς δε αύτω ταϋτα εξ- 377 ετεϋέριστο κάί ¿ς το πρόσϋεν εδει βαδίζειν, οδός μεν ίο ην παρά την Νομαντίαν επί τα πεδία σύντομος, και πολλοί σννεβούλενον ες αυτήν τραπέσ&αι. δ δ' εφη την έπάνοδον δεδιέναι, κούφων μεν τότε των πολεμίων δντων, και εκ πόλεως όρμωμένων και ες πόλιν αφορμών των "οι δ' ημέτεροι βαρείς επανίασιν ώς 378 is από σιτολογίας και κατάκοποι και κτήνη και άμαξας και φορτία αγουσιν. δυσχερής τε δλως καΐ ανόμοιος ό άγων ήσσωμένοις μεν γαρ πολύς ο κίνδυνος, νικώσι Óè ου μέγα το έργον ούδε επικερδές." είναι δ' αλο- 379 γον κινδυνενειν επί ολίγοις και στρατηγό ν αμελή so τον άγωνιζόμενον προ της χρείας, άγα&όν δε τον εν μόναις παρακινδυνενοντα ταϊς άνάγκαις. σνγκρίνων ες την τάφρον 436 ίο καί το χαράκωμα, περιστήσας αύτοϊς τον στρατόν δ Δείδιος εκτείνε πάντας. καί επί τοϊσδε Δείδιος μεν καί έϋριάμ-^a.c. βευσεν, πάλιν δέ τών Κελτιβήρων άποστάντων Φλάκκος îunio • επιπεμφϋείς εκτείνε δισμνρίους. εν δε Βελγήδη πόλει 437 ο μεν δήμος ές άπόστασιν ορμών την βουλήν όκνον15 σαν ένέπρησεν αυτώ βουλευτήριο), ô δέ Φλάκκος επελ&ών εκτείνε τους αιτίους. 101 τοσάδε μεν ευρον αξια λόγου Τωμαίοις ες τότε προς 438 'Ίβηρας αυτούς γενόμενα· χρόνω δ' ύστερον στασιαζόντων εν 'Ρώμη Σύλλα τε καί Κίννα και ες εμφυλίους πολέμους so και στρατόπεδα κατά της πατρίδος διηρημένων Κόιντος»ο-72 Σερτώριος, εκ της Κίννα στάσεως αίρε&είς της Ιβηρίας"' αρχειν, Ίβηρίαν τε αυτήν επανέστησε Ψωμαίοις καί πολύν 439 στρατόν άγείρας καί βουλήν τών ιδίων φίλων ες μίμημα της συγκλήτου καταλέξας ήλαυνεν ες Ψώμην επί τόλμης 25 καί φρονήματος λαμπρού, καί ταλλα ών ες θρασύτητα περιώνυμος, ώστε την βουλήν δείσασαν έλέσΰαι τους 440 παρά σφίσιν επί μεγίστης τότε δόξης στρατηγούς, ΰόν] alibi Τερμενχία, ν. ad p. 119,10 alia m. in mg. additam V

tum V

7 iv μέρει μίν άψίρων ab

8 ΐν ab alia m., ut videtur, inser-

9 âifltlv Reiske et Schw., άιελ&εΐν V

18 βονίεντη-

ρίω, τηρίω in mg. ab alia m., ut videtar, additimi, V 12 πάλιν — άποατάντων] compluribus annis post Didium C. Valerias Fiacca», cf. Mänzer, de gente Valeria (Dies. BeroL 1891) p. 42 n. 26 adn. 7 1S ΒεΙγήάτι] de nominis förmig Hfibner, RE 3 p. 207 BT Appianila 11936]

12

140

ΙΒΗΡΙΚΗ c. 101-102(§440-444).

[Hiap.aetateCaes.etAug.

19-72 aC

' Καικίλιόν τε Μέτελλον μετά πολλοϋ στρατού καί Γναϊον ¿c Πομπή ιον έπ έκείνω με&' ετέρου στρατού, ίνα τον πόλεμον, δπη δύναιντο, έξωϋοϊεν εκ της Ιταλίας εν διχο441 στασίη. τότε μάλιστα οϋσης. αλλά Σερτώριον μεν των 72aC - στασιωτών τις αύτοϋ Περπέρνας άνελών εαυτόν έπι Σερτωρίω στρατηγόν απέφηνε της αποστάσεως, Περπέρναν δ' εκτείνε μάχη Πομπήιος, και ό πόλεμος δδε, ϋορυβήσας δη τω φόβω μάλιστα 'Ρωμαίους, διελύϋη* το δ' ακριβές αύτοϋ δηλώσει τα περί Σύλλαν εμφύλια. 442 μετά δε τον Σύλλα ϋάνατον Γάιος Καίσαρ άίρε61α € · ϋεις Ιβηρίας στρατηγεϊν, ώστε καί πολεμεϊν, οϊς δεήσειεν, δσα των Ιβήρων έσαλεύετο ή Τωμαίοις ετι ελειπεν, 443 πολεμώ συνηνάγκασεν πάντα νπακονειν. καί τινα αύ&ις ¿ 2 a ¿ άψιστάμενα Ιούλιος Καίσαρ, ό τον Γαιον παις, ό Σέβα444 στός επίκλην, εχειρώσατο. καί έξ ¿κείνου μοι δοκονσι Ρωμαίοι την Ίβηρίαν, ήν δη νυν Ίσπανίαν καλοϋσιν, ες τρία διαιρεϊν καί στρατηγούς επιπέμπειν, ετησίους μεν ες τ à δύο ή βουλή, τον δε τρίτον βασιλεύς, εφ' δσον δοκιμάσειε ν. 76

δ alibi

Περπέννας, ν. Boiss. ad Case. D. 41, 14, 5

β

άπέφηνε

της in mg. ab alia m., ut videtur, add i tum V, της ¬ίτάαεως

άπέφηνε vulgo ante Mend. ante όιελν&η inserere malie

1 ωόε ci. Steph., bene, nisi όντως 12 ίλειπεν edid. Steph., ΪΙιπεν V 1

14 'Ιούλιος reposuit Mend, ex V , in mg. όχτάονιος V a m. ree.,

vulgo ante Mend., sed cf. Lib. § 647 18 ή βουλή et ßaodtvg verba sedem commutare voluit Rualdus, Observ. XXX ad Plut, vitas (v. Strab. 3, 4, 20), quod displicet vel ob verba ¿φ' όσον δοχιμάΰιιεν (Schw.); ceterum ή βουλή—άοχιμάΰειεν a m. ree. in V addita l A. Caecilius Metellus Pins, cf. Münzer, RE 3 p. 1221 n. 98 5 M. Perperna Vento (vel Veiento), cf. Münzer, RE 19 p. 897 n. 6 16 ¿ξ íheÍvov] cf. Marquardt, R. Staatsverw. 1 * p. 252 sq., Gardthausen, Augustus 1, 2 p. 691 sq.

Hamilcar in Hiep.] ANNIBA1KH c. 1-2 (§ 1-6).

141

ANNIBAIKH

•

1

Όσα δε Αννίβας 6 Καρχηδόνιος έξ Ιβηρίας ες Ίταλίαν 1 έσβαλων έκκαίδεκα ετεσιν, οϊς έπέμεινε πολέμων, εδρασέν τε κάί ίπα&εν ύπό Ρωμαίων, έως αυτόν Καρχηδόνιοι τε 6 κινδυνεύοντες περί τη πόλει έπι τα σφέτερα μετεπέμψαντο και "Ρωμαίοι της Ιταλίας έξήλασαν, ήδε ή γραφή δηλοΐ. ή τις δε τω Αννίβα γέγονε της εοβολής αίτια τε άληϋης 2 και πρόφασις ές το φανερόν, ακριβέστατα μεν εν τη Ίβηρικη συγγραφή δεδήλωται, συγγράψω δε καΐ νυν δσον ίο εις άνάμνησιν. 2 Ά μίλχαρ, φ Βάρκας έπίκλησις ήν, Άννίβου τοϋδε πατήρ, 3 èστρατηγεί Καρχηδονίων εν Σικελία, δτε "Ρωμαίοι xal2a47¿241 Καρχηδόνιοι περί αυτής άλλήλοις επολέμονν. δόξας δε πραξαι κακώς υπό των εχ&ρών έδιώκετο και δεδιώς is επραξεν ες τους Νομάδας αίρεϋήναι στρατηγός προ τωνζ*ψ ενθννών. γενόμενος δε χρήσιμος εν τωδε και την στρατιάν 4 ΰ·εραπεύσας άρπαγαις καΐ δωρεαις ήγαγεν άνευ του κοινοϋ Καρχηδονίων επί Γάδειρα και ¿πέρασε τον πορϋ-23ΐα.ο. μόν ες Ίβηρίαν, δάεν λάφυρα πολλά διέπεμπεν ες Καρχηδόνα, 20 ·&εραπεύων το πλή&ος, ει δύναιτο μη χαλεπαίνειν αντώ τής στρατηγίας τής εν Σικελία. χώραν δ' αυτόν κατ α- 6 κτώμενου πολλήν κλέος τε μέγα ήν και Καρχηδονίοις επιϋνμία πάσης Ιβηρίας ως εύμαροΰς έργου. Ζακανϋαΐοι δε 6 1'Anmavògίχζψ ' έφήδοντό μοι της ύβρεως Anecd.Bekk. p. 146,9; in libri numero, ut yidetur, erratum

inscriptio in Y 141 haec

est: άππιανον ρωμαϊκών άννιβαϊχή 6 μετεπέμψατο V 8sq. τήι Ιηριχήι συγγραφή ι (sic) V 28 ΐργον ζένεγένετο*) ci. Mend.,

{ acunam

iam statuerat Schw., sed subaudi f¡v ex 1. 22 et cave

hiatum 7 sq. αΐτία-πρόφαΰΐς] cf. Thuc. 1, 23, 6 (Strebel, Wertung u. Wirkung des Thukydideiachen Geschichtswerkes in der griechischrömischen Literatur, Dies. München 1935, p. 83). Ad rem v. quae aliata sunt ad Iber. § 26 12*

142

ANNIBAIKH

[Hannibal

bellum

parat

καί οσοι άλλοι Έλληνες εν Ιβηρία, καταφεύγουσιν επί 226 α. ο.Ψωμαίονς, καί γίγνεται Καρχηδονίοις δρος 'Ιβηρίας, μη διαβαίνειν τον Ίβηρα ποταμόν · καί τόδε ταϊς Ρωμαίων 7 καί Καρχηδονίων σπονδαϊς ενεγράφη, επί δε τούτω Βάρκας μεν, την νπό Καρχηδονίοις Ίβηρίαν καθιστάμενος, 5 229 a. e. εν τIVι μάχη πεσών αποθνήσκει, και στρατηγός Άσρονβας 8 επ αν τω γίγνεται, δς εκήδενε τω Βάρκα, και τόνδε μεν 221 a.e. κτείνει θεράπων εν κννηγεσίοις, ον τον δεσπότην άνηρήκει · τρίτος δ' επί τοΐσδε στρατηγός Ιβήρων νπό της 3 στρατιάς άποδείκνυται, φιλοπόλεμος καί συνετός είναι ίο δοκών, Αννίβας δδε, Βάρκα μεν νιος ών, Άσρούβον δε της γυναικός αδελφός, νέος δε κομιδη καί ώς μειράκιον ετι τω πατρι καί τω κηδεστή σννών. καί ό δήμος ό Καρχη9 δονίων αύτω την στρατηγίαν έπεψήφισεν. οντω μεν Αννίβας, περί ον τάδε συγγράφω, γίγνεται στρατηγός is Καρχηδονίων επί 'Ίβηρσι ' των δ' εχθρών των Βάρκα τε και Άσρονβου τους φίλονς τους εκείνων διωκοντών καί Άννίβου τοϋδε καταφρονούν των ώς ετι νέον, αρχήν είναι τονθ' ό Αννίβας εφ' εαυτόν ηγούμενος καί νομίζων οί το ασφαλές εκ των της πατρίδος φόβων 20 περιέσεσθαι, ες πόλεμον αντονς μέγαν εμβαλεϊν επ10 ενόει. νπολαβών δ', ώσπερ ήν, το Ρωμαίοις επιχειρήσαι χρόνων τε Καρχηδονίοις εσεσθαι καί μεγάλην αν τω δόξαν, εί καί τνχοι πταίσας, τό γε εγχείρημα ο'ίσειν, λεγόμενος δε καί νπό τον πατρός επί βωμών 25 ετι παις όρκωθήναι Ρωμαίοις έπιβονλεύων ον ποτ' 2ΐ9α.ο.έκλείγειν, επενόει παρά τάς σπονδάς τον "Ιβηρα δια· βήναι καί παρεσκεναζέ τινας ες πρόφασιν κατηγορεϊν 11 Ζακανθαίων. γράφων τε ταντα συνεχώς ες Καρχηδόνα καί προστιθείς, or ι 'Ρωμαίοι κρυφά την Ίβη- so 9 στρατηγός (κατ' )> 'Ιβήρων ci. Steph., sed cf. Starz ad Cass. D. t. 5 p. 34, Lib. § 339. 379. 587, Empb. I § 661, III § 203 82 ώβπέρ] οπερ maluit Steph. 2 sqq. ad Hasdrubalem hoc foedus referendum, cf. Iber. § 26 eqq.

Hannibal in Italiam it] c. 2—5 (§ 6—16).

143

219a. c. ρίαν αυτών άφιστάσιν, ετνχε παρά Καρχηδονίων πράσσειν, δ τι δοκιμάσειεν. δ μεν δή τον Ίβηρα διαβάς 12 την Ζακανϋαίων πόλιν ήβηδόν διέφθειρε, "Ρωμαίοις δέ και Καρχηδονίοις επί τώδε έλέλυντο ai σπονδαΐ ai 5 γενόμεναι αύτοϊς μετά τον πόλεμον τον εν Σικελία. 4 Αννίβας δέ δσα μεν αυτός και οι μετ αυτόν άλλοι 13 Καρχηδονίων τε και "Ρωμαίων στρατηγοί περί Ίβηρίαν έπραξαν, η Ιβηρική γραφή δηλοϊ· έπιλεξάμενος δε Κελτιβήρων τε και Λιβύων και έτερων έϋνών δτι πλείστους ίο και τά εν Ιβηρία παραδούς Άσρούβα τω άδελφω τα Πυρηναία δρη διέβαινεν ες την Κελτικήν την νυν λεγο-^isa.c. μένην Γαλατίαν, άγων πεζούς ένακισμυρίους και ιππέας ες Öισχίλιους επί μυρίοις και ελέφαντας επτά και τριάκοντα. Γαλατών δε τούς μεν ώνούμενος, τους δέ πείϋων, 14 is τούς δέ και βιαζόμενος διώδευε την χώραν. έλϋ·ών δ' 16 επί τά Άλπεια δρη και μηδεμίαν μήτε δίοδον μήτε ανοδον εύρών [απόκρημνα γάρ έστιν Ισχυρώς) επέβαινε κάκείνοις υπό τόλμης, κακοπαϋών χιόνος τε πολλής ούσης και κρύους, τήν μέν ϋλην τέμνων τε καϊ κατακαίων, 20 τήν δέ τέφραν σβεννύς ϋδατι και δξει και τήν πέτραν εκ Ο τούδε ψαφαράν γιγνομένην σφύραις σιδηραΐς ΰραύων καϊ (όδόν) όδοποιών, ή και νυν έστιν επί τών ορών έντριβής καϊ καλείται δίοδος Άννίβου. τών δέ τροφών αυτόν 16 έπιλειπουσών ήπείγετο μεν, ετι λαν&άνων, δτι και ss πάρεστιν ές τήν Ίταλίαν, εκτω δε μόλις από της εξ Ιβήρων άναστάσεως μηνί, πλείστους άποβαλών, ές

5 τά πεδίον εκ τών όρων κατέβαινεν

καϊ μικρόν

άναπαν-

10—22 όδοποιών hab. Suid. ν. ψαφαρόν, sed quaedam immutata et oroissa 11 sq. XsyofiévTjv om. Suid. 22 ^οδον^ όδοποιών ci. Mexid. (cf. Xen. Anab. 4, 8, 8; 5,1,13), όδοποιών V et Suid., οδον ποιών Musgr., όδοποιών (άίοόον) Schw. (cf. Emph.

IV § 432)

ôçmv Musgr., οδών V

2 sq. idem error, qui Iber. § 26 Polybio ñeque Livio nomen notum

2S δίοδος Άννίβου] ñeque

144

ANNIBAIKH [Harvnib.Scìpionem vincit

218 a. C.

17 aας προσέβαλλε Ταυρασία, πόλει Κελτική, κατά κράτος δ' αυτήν έξελών τους μεν αιχμαλώτους εσφαξεν ές κατάπληξιν της άλλης Κέλτικης, επί Ôè ποταμόν Ήριδανόν, τον νυν Πάδον λεγόμενον, ελ&ών, ενΰαΨωμαϊοι Κελτοϊς τοις καλονμένοις Βοιοϊς έπολέμουν, έστρατοπέδευσεν. s 3 ο δ ϋπατος ο Ρωμαίων Πούπλιος Κορνήλιος Σκι18 πίων, Καρχηδονίοις εν Ιβηρία πολέμων, έπει της εισβολής Άννίβον της ες την Ίταλίαν επν&ετο, τον άδελ• φόν και 8δε Γναιον Κορνήλιον Σκιπίωνα επί τοις εν Ιβηρία πράγμασι καταλιπών διέπλευσεν ές Τυρρηνίαν, ίο δ&εν δδεύων τε καΐ συμμάχους, δσους δύναιτο, άγείρων εψ&ασεν επί τον Πάδον Άννίβαν. και Μάλλιον μεν 19 και Άτίλιον, οι τοϊςΒοιοϊς έπολέμουν, εςΨώμην επεμψεν, ώς ου δέον αυτούς ετι στρατηγεϊν υπάτου παρόντος, αυτός δε τον στρατόν παραλαβών ες μάχην έξέτασσεν is προς Άννίβαν. και γενομένης άκροβολίας τε και ίππο 20 μαχίας οι Ρωμαίοι, κυκλω&έντες υπό των Λιβύων, εφευγον ες το στρατόπεδον και νυκτός έπιγενομένης ές Πλακεντίαν άνεχώρουν, ασφαλώς τετειχισμένην, τον Πάδον επί γεφυρών περάσαντές τε και λύσαντες τάς γέφυρας, τον 2ο 21 μεν ούν ποταμόν και ô Αννίβας ζεύξας έπέρα, το δ' έργον εν&νς τόδε, πρώτον ή δεύτερον επί τη τών Άλπείων 6 όρών διαβάσει, παρά τοις έπέκεινα Κελτών εξήρε τον Άννίβαν ώς αμαχον στρατηγόν και τύχη λαμπρά χρω μεν ον. δ δ', ώς εν βαρβάροις τε και τεϋηπόσιν αυτόν και δι' 25 22 δ.μφω δυναμένοις άπατάσ&αι, την εσ&ητα και την κόμην ένήλλασσε συνεχώς έσκευασμέναις επινοίαις· και αυτόν 1 προαέβαλε Mend., sed cf. Zippel p. 757 18 Μάλλιον Steph., μάνλιον h. 1. V 88 Κελτοΐς auctore Schw. Bk. et Mend., sed

intellege παρά τούτοις τών Κβλτών, οΐ ¿πίχεινα τών ΰίίπεων — hoc respecta Hannibalis e Gallia venientis — olxovaiv 27 in έβκενααμέναις έπινοίαις haesit Schw., έβχΐυαομίνος (νέαις) in. rG. Hermann apud Nipperdeium' (Mend.) 18 L. Manlius Vulso, cf. Mflnzer, RE 14 p. 1222 n. 92 lius Serranas, cf. Klebs-, RE 2 p. 2097 η. 62

13 C. Ati-

pugna ad Trebiam]

c. 5—7 (§ 17—28).

145 218,

oi Κελτοί περιιόντα τά ε&νη πρεσβύτην όρώντες, είτα νέον, είτα μεσανπόλιον και συνεχώς έτερον εξ έτερον, &ανμάζον τες έδόκουν ΰειοτέρας φύσεως λαχειν. Σεμπρώνιος δ\ ό ετερος ύπατος, εν Σικελία τότε 23 5 ών καΐ πυϋόμενος, διέπλευσε προς τον Σκιπίωνα και τεσσαράκοντα σταδίους αντον διασχών εστρατοπέδευσε' καϊ της έπιούσης εμελλον άπαντες ές μάχην ήξειν. ποταμός δ' ήν εν μέσω Τρεβίας, δν "Ρωμαίοι προ εω, 24 χειμερίου τε [της] τροπής ούσης και νετοΰ και κρύους, ίο επέρων βρεχόμενοι μέχρι των μαστών. Αννίβας δε καϊ ες δευτέραν ώραν άνέπαυσε την στρατιάν και τότε εξήγε. 7 παράταξις δ' ήν εκατέρων... τά κέρατα κατεΐχον, αμφι 25 τήν φάλαγγα των πεζών. Άννίβις δε τοις μεν ίππεϋσιν αντέταξε τους ελέφαντας, τη διά laQ-μον et deinceps Ισπλονν et 1. 21 êenlovv vel ϊχπλονν pro loQ-μόν ci. Schw., parum probabiliter; Ια&μος hic et Arr. Ind. 41,2 idem

valet atque αορ9·μός vel εϋριχος

23 turò το τείχος (ίπιπλέοντες)

ci. Mend., locum iam suep. Schw. I8eqq. de Tarento et eius portubus cf. Nissen 2, 2 p. 866 sqq.; Philipp et Oehler, RE, 2. Reihe, 4 p. 2299 sqq.

166

ANNIBAIKH

[aliae urbes

deficiunt

ta.C. μή χειμών εϊη μάλιστα, και την άγοράν την κατα145 πλέουσαν έκείνοις άφηροΰντο' οι δ' ήπόρουν. και νυκτός αύτοϊς Θουρίων σιτόν τε ναναι πεμπόντων και τριήρεις ες φυλακήν των νεών οι Ταραντΐνοι και οι συν αύτοις Λίβυες πυϋόμενοι και λοχήοαντες ελαβον αύτω τε σίτω 5 146 και αντοίς άνδράσιν άπάσας. πρεσβενομένων δε άαμινά των Θουρίων και άξιούντων λύσασϋαι τους είλημμένονς οι Ταραντΐνοι τους φοιτώντας αυτών μετέπειϋον ες Άννίβαν. καϊ δ Αννίβας, δσους είχε Θουρίων αιχμαλώτους, εύϋνς άπέλυεν. oî δέ, τους οικείους σφών βιασάμενοι, τάς ίο 147 πύλας Άννωνι άνέωξαν. και Θούριοι μεν, Τωμαίοις Τάραντα περιποιονμενοι, ελα·&ον όντως υπό Καρχηδονίοις αυτοί γενόμενοι' ή Γ/>

/

ι

s \

/

t

r

/

237 a

c

0

'

• G

si ες Ιρηριαν και αυτήν κατα μέρος υπήγοντο, μέχρι Ζακαν&αίων επί Ρωμαίους καταφυγόντων Καρχηδο-22βα.ο. νίοις δρος εν Ιβηρία γίνεται, μη διαβαίνειν τον "Ιβηρα ποταμόν. και τάοδε αν τάς σπονδάς έλυσαν Καρχηδόνιοι,2ΐβo.e. 25 περάσαντες Άννίβου σφών ήγουμένου. διαβάντες δέ, ó μεν 24 Αννίβας, διαστρατηγεΐν έτέροις τα εν Ιβηρία καταλυτών, ες την Ίταλίαν εσέβαλεν στρατηγοί δε Ρωμαίων ¿vasu.c. 4 αντονς V, cf. ad Emph. III § 220, αντοΐς vulgo 20 sqq. Appiani verba non integra ad nos pervenisse, sed ab epitomatore in brevius redacta esse statuit Keller, de Inba Appiani Cassiique Dionis auctore (diss. Marburg. 1872) p. 29, memor Iber. § 53, sed videntur Appiano animo excidisse, quae promieerat 25

203a

-

αύτοϊς, πολλά καί άϋρόα ήφίεσαν επ άλλήλοις, οί δε Ρωμαίοι προβαλλόμενοι τάς ασπίδας Ιπήεσαν. Σνφαξ ΐ07 δε Μασσανάσσην Ιδών ΐετο επί αυτόν υπό οργής · δ δ' άντεπήλασεν γεγηϋώς, καί άγώνος πολλού περί αμφω β γενομένου τραπέντες οι του Σύφακος ες φυγήν τον ποταμόν επέρων, εν&α τις αύτοΰ τον Σύφακος ϊππον εβαλεν · δ δ' άπεσείσατο τον δεσπότην, καί ό Μασσανάσσης επιδραμών εϊλεν αυτόν τε Σύφακα καί τον ετερον αύτοΰ των υιών. καί τούσδε μεν ενϋνς επεμπε Σκιπίωνι, άπέϋα-108 ίο νον δ' εν rf¡ μάχη Σύφακος μεν ες μυρίους άνδρας. "Ρωμαίων δε πέντε καί έβδομήκοντα, Μασσανάσσου δε τριακόσιοι. καί αιχμάλωτοι Σύφακος έγένοντο τετρακισχίλιοι, τούτων ήσαν Μασσύλιοι δισχίλιοι καί πεντακόσιοι, των 109 εις Σύφακα από Μασσανάσσου μεταστάντων ' καί αυτούς is ό Μασσανάσσης επι τωδε ήτησεν παρά Λαιλίου και λαβών κατέσφαξεν. 27 μετά δέ τοϋτο Μασσυλίους και την χώραν την Σύ- no φακός επήεσαν, τους μεν ανϋις εις την αρχήν την Μασσανάσσου καθιστάμενοι, τους δε προσποιούμενοι τε καί so τους άπειΰοϋντας αυτών καταστρεφόμενοι. άφίκοντο i n δ' αντοϊς καί εκ Κίρτης πρέσβεις, τα βασίλεια του Σύφακος παραδίδοντες, Ιδία δε προς Μασσανάσσην έτεροι παρά Σοφωνίβας, της Σύφακος γυναικός, την ανάγκην του γάμου διηγούμενοι. Σοφωνίβαν μεν οϋν ασμένος ιΐ2 26 είχε λαβών δ Μασσανάσσης' καί αυτήν, έπανιών προς Σκιπίωνα αυτός, εν Κίρτη κατέλιπε, προορώμενος άρα τό μέλλον. Σκιπίων δ' ήρετο Σύφακα· "τις σε δαίμων εβλαψε, 113 φίλον δντα μοι και αυτόν επι Λιβύην έλϋεΐν προτρέβ αντον Σνφαχος τόν ïmcov ser. Bk. et Mend., Σνφακος deieri maluit Nipperdey 14 μεταΰτάντων Apogr., μεταναΰτάντων V 18 sq. την μασά. Apogr., τον μαΰΰ. V 87—p. 204,28 Σοφωνίβαν hab. Exc. de sent. 9, p. 66 88 *al Exc. et Apogr., om. V αντον ex -Exc. add. Roos, om. V et Apogr. 83 Σοφωνίβας} t. 1 p. 253

BT Applanug [1Θ36]

de variis nominis formis cf. Boise, ed. Cass. D.

16

204 203a. C.

AIBTKH

[Sophonibae exitua

f

ψαντα, ψεύσασΰαι μεν ϋεούς, ους ώμοσας, ψενσασϋαι δε μετά των &εών Ρωμαίους και μετά Καρχηδονίων αντί Ρωμαίων έλέσ&αι πολεμεϊν, των επί Καρχηδονίους • 114 ου προ πολλού σοι βεβοηϋηκότων;" δ δ' εΐπεν "Σοφών ίβα, Άσρούβα ϋυγάτηρ, ής εγώ ήρων έπ' εμώ κακώ. β φιλόπατρις δ' εστίν Ισχυρώς και ικανή απαντά τι να πεισαι, προς â βονλεται. αϋτη με και εκ της υμετέρας φιλίας ες την (της} εαυτής μετέ&ηκε πατρίδος και ες τόδε 115 συμφοράς εκ τοσήσδε ευδαιμονίας κατέβαλεν. σοι δε παραινώ [χρή γάρ, ύμέτερον γενόμενον και Σοφωνίβας ίο απηλλαγμενον, νϋν y ε ύμϊν είναι βέβαιον) * φύλασσε Σοφωνίβαν, μη Μασσανάσσην ές â βούλεται, μεταγάγη. ου γάρ δη, μη το γύναιόν ποτ ε εληται τα Ρωμαίων, 116 ελπίζειν άξιον οϋτως εστίν Ισχυρώς φιλόπολις." ταν·&' 28 δ μεν ελεγεν, εϊτ' άληΰενων, εϊτε ζηλοτυπούμένος και ιδ Μασσανάσσην ές τα μέγιστα βλάπτων ô δε Σκιπίων Σνφακα μέν, συνετόν τε φαινόμενον και της χώρας εμπειρον, έπί τα κοινά έπήγετο και γνώμης και συμβουλής μετεδίδου, οίον τι και Κροίσω τω Λυδώ Κϋρος εχρήτο ' Λαιλίου δ' άφικομένου και ταυ τα περί της so Σοφωνίβας πυϋέσϋαι παρά πολλών λέγοντος έκέλευσε τόν Μασσανάσσην την Σύφακος γυναίκα παραδοϋναι. 117 παραιτουμένου δε εκείνου και τα περί αυτής ανωϋεν, ώς έγένετο, διηγουμένου τραχύτερον ό Σκιπίων εκέλευεν αυτόν μηδέν άφαιρείσ&αι βία τών "Ρωμαϊκών ϊ5 λαφύρων, άλλ' εις το μέσον καταϋέντα αΐτειν και πεί&ειν, 118 ει δύναιτο. ωχετο οϋν ό Μασσανάσσης μετά τίνων Ρωμαίων παραδώσων αύτοϊς την Σοφωνίβαν. κρύφα δε αύτη φέρων φάρμακον πρώτος ένέτυχεν και τα παρόντα πρού&ηκεν, ή πιεϊν ή Ρωμαίοις δουλεύειν 3ο μετά τονς &εονς ci. Mend., inut. & άαρονβον Exc. 7 αΰτη avril V 8 (τής)> add. R O O B , -πατρίδος ex Exc. revocato, πατρίδα V, vulgo 20 ΧεΙίον Exc., de V ν. ad p. 202, 23 ταντά Apogr., χαντα V et Exc. 28 περί uvri¡v Exc. 2 Bk.,

Haadrubal et Hanno]

205

c. 27-30 (§ 113-126).

203«. C.

έκονσαν, ουδέν τε ειπών ετι εξήλασεν τον ϊππον. ή δέ, 119 τ f j τροφό) δείξασα την κύλικα και δεη&εΐσα μηδέν όδνρασΰαι καλώς άποϋανοϋσαν, επιεν τον φαρμάκου, και αυτήν ό Μασσανάσσης τοις ήκουσι "Ρωμαίων επι-120 6 δείξας και ϋάψας βασιλικώς ύπέστρεφεν προς Σκυιίωνα. δ δέ αυτόν επαινέσας τε καϊ παρηγορήσας, δτι πονηρας γυναικός απηλλάγη, εστεφάνωσε της εφόδου της επι Σύφακα και εδωρήσατο πολλοίς, άχ&έντος δ' ες "Ρωμην 121 τον Σύφακος, οι μεν ήξίουν περισώζειν ανδρα εν Ίβηιο ρία φίλον και σύμμαχον αύτοϊς γενόμενον, οι δε κολάζειν, δτι τοις φίλοις έπολέμησεν. δ δε υπό λύπης νοσών άπέ&ανεν. 29 Άσρούβας δέ επειδή καλώς τους συνόντας εγνμνα- 122 σεν, επεμπέ τινα προς Άννωνα, τον στρατηγόν τών is Καρχηδονίων, άξιών αύτώ τον Άννωνα κοινωνήσαι την στρατηγίαν και ύποδεικνύς, δτι πολλοί Σκιπίωνι σύνεισιν "Ιβηρες άκοντες, ους εάν τις χρυσίω και ύποσχέσεσι διαφϋείρη, το στρατόπεδον έμπρήσουσι το Σκιπίωνος. εφη δέ καϊ αυτός, εΐ προμάϋοι τον καιρόν, so ήξειν επί το έργον, ταϋτα μεν Άσρούβας ' ό δέ Άννων 123 ες μεν τον Άσρούβαν έπανούργει, τοϋ δ' εγχειρήματος ουκ άπήλπισεν, άλλ' ανδρα πιστόν μετά χρυσίου κα&όπερ αύτόμολον είς το Σκιπίωνος στρατόπεδον κατέπεμψεν, δς πι&ανος ών εντυχείν έκάστω διέφθειρε πολλούς 25 ήμέραν τε σνν&έμένος αύτοϊς επανήλ&εν. και τήν ήμεραν ό Άννων τω Άσρούβα μετέφερεν. Σκιπίωνι δέ ϋυομένω 124 κίνδννον τα ιερά εδήλου εμπρησμού' και περιπέμψας είς απαν το στρατόπεδον, εϊ πού τι λάβρον εύρισκε πϋρ, κατέπαυεν. και αϋϋις επί πολλάς ημέρας εϋνετο. ώς 126 3ο δ' ουκ άνίει τα ιερά τον εμπρησμόν υποδεικνύοντα, δ 30 μέν έβαρυϋυμει και μεταστρατοπεδεύσαι διεγνώκει, ίππέως 11 νοαήβας ci. Mend., sed cf. Loesch, Ree. p. 519 et Berg, Diss,

p. 33

17 eq. όποσχέΰεβι Schw., ΰποβχίβΐΐ V

SO ròv deieri

voluit Mend., sed respicit ad 1. 27 16*

206

ΛΙΒΤΚΗ

[Hannibal revocatur

203 a. C.

δε "Ρωμαίου θεράπων Ίβηρ, ύπονοήσας τι περί των συν&εμένων, υπεκρίνατο συνειδέναι, έως το παν εμα&εν και èμήνυσε τω δεσπότγ] ' δ δε αυτόν ές τον Σκιπίωνα ήγαγεν, καί το πλήΰος ήλέγχετο ' καί πάντας ό Σκιπίων 126 έκτεινεν καί έξέρριψε προ τον στρατοπέδου, αισϋησις δ' 5 ήν Άννωνι μεν οξεία πλησίον δντι, καί ουκ ήλϋεν επί το συγκείμενον, Άσρονβας δ' άγνοών άφίκετο. ώς δε το πλή&ος είδε των νεκρών, είκασε το συμβάν καί άνεχώρει. καί αυτόν ό Άννων ές το πλήΰος διέβαλλεν, ώς άφίκοιτο Σκιπίων ι διδους εαυτόν, δ δε ου λάβοι. ίο 127 Άσρούβας μεν δη και εκ τούδε τοϊς Καρχηδονίοις ήν μάλλον διά μίσους' ύπό δε τον αυτόν καιρόν Άμίλχαρ μεν αφνω ταΐς "Ρωμαίων ναυσίν έπιπλενσας μίαν ελαβεν τριήρη και φορτίδας έξ, Άννων δ' επν&έμενος 128 τοις πολιορκουσιν Ίτύκην άπεκρονσΰη. Σκιπίων δέ, 15 χρονίου της πολιορκίας ούσης, ταύτην μεν διέλυσεν ουδέν άνύων, τάς δέ μηχανάς ές Ίππώνα πόλιν μετετί•&ει' και ούδενός ούδ' ενταν&α προκόπτοντος αύτω, κατακαύσας ώς άχρηστα τα μηχανήματα την χώραν έπέτρεχεν, τους μεν είς φιλίαν επαγόμενος, τους δε ληζόμένος. so 129 Καρχηδόνιοι δ' έπι ταΐς κακοπραγίαις δυσφοροϋντεζ 31 αίροΰνται στρατηγόν αυτοκράτορα Άννίβαν, τον δέ ναύαρχον έπεμπον έπι νεών, έπισπέρχειν αυτόν έπι την 130 διάβασιν. άμα δε ταϋτ' επρασσον και ές τον Σκιπίωνα περί ειρήνης έπρεσβεύοντο, ηγούμενοι τούτοιν πάντως » (äv) ενός τυχεϊν, ή την είρήνην εξειν, ή χρόνον δια131 τρίψειν, έως άφίκοιτο ό Αννίβας. Σκιπίων μεν ονν αυτοϊς άνοχάς τε έδωκεν, καί την δαπάνην τοϋ στρατού λαβών πρεσβευειν έφηκεν ές Ρώμην οι δέ έπρέόβευον καί τειχών έκτος έστά·&μευον, ώς έτι πολέμιοι, άχ&έντες so 2 ανντΐ&ειμ,ένων ci. Vk. 14 τριήρη«', sed ν eras., Y 19 ó»sαχρηβτα rà Apogr., άχρι rà V 21—p. 210, 17 γβνομένης hab. Exc. de légat, gent. 23, p. 633 22 τον—24 äiaßaGiv om. Ezc. 23 νηων V 25 sq. ίνος πάντως Exc. 2β add. Nauck 30 cf. ad p. 99, 9 sqq.

pax convenit]

c. 30—32 (§ 126—137).

207 203 a. C.

τ ε επί την βουλήν έδέοντο συγγνώμης τνχεΐν. των δε 132 βουλευτών oî μεν της Καρχηδονίων απιστίας ύπεμίμνηακον, οσάκις συν&οΐντο και παραβαΐεν δσα τε Αννίβας δράσειε δεινά "Ρωμαίους και τους Ρωμαίων συμμά5 χους εν τε Ιβηρία καΐ Ιταλία· οι δε το της ειρήνης χρή-133 σιμον ου Καρχηδονίοις μάλλον ή σφίσιν ύπεδείκνυον εσεσάαι, της Ιταλίας τοσοΐσδε πολέμοις εκτετρυμένης, τό τε του μέλλοντος περιδεες έπεξήεσαν, επιπλευσουμένων επί τον Σκιπίωνα αντίκα συν μεγάλοις στρατοΐς Άννίβου ίο τε ¿ξ Ιταλίας και Μάγωνος εκ Λιγνών και Άννωνος από 32 Καρχηδόνος, εφ' οϊς απορούσα ή βουλή συμβούλους επεμψε 134 τω Σκιπίωνι, με&' ών εμελλε κρινειν τε και πράξειν, δ τι δοκιμάσειεν συνοίσειν. δ δε ες τήν είρήνην τοϊς Καρχη-136 δονίοις επί τοισδε συνέβη· Μάγωνα μεν άποπλεΐν εκ is Λιγύων αύτίκα καΐ του λοιποϋ Καρχηδονίους μή ξενολογεϊν μηδέ ναΰς εχειν μακράς πλείους τριάκοντα μηδέ πολυπραγμονεΐν τι πέραν ών εχουσιν εντός των λεγομένων Φοινικίδων τάφρων, άποδοϋναι δε Ρωμαίοις, δσους αιχμαλώτους αυτών εχουσι καΐ αυτομόλους, αργυρίου τε so αντοϊς τάλαντα χίλια και εξακόσια εσενεγκεϊν εν χρόνω, εχειν δέ Μασσανάσσην Μασσυλίονς τ ε και της Σύφακος αρχής, δσα δύναιτο. τάδε μεν σννέάεντο άλλήλοις, 136 και πρέσβεις διέπλεον, οι μεν ες Ρώμην, τους υπάτους όρκιονντες, οΐ δ' ornò Ρώμης ες Καρχηδόνα, και 25 τα τέλη τών Καρχηδονίων αΰτοϊς ώμνυεν. Μασσα-137 νάσση δε Ρωμαίοι χαριστήρια τής συμμαχίας στέφανόν τε datò χρυσοϋ και σφραγίδα χρυσήν επεμπον καΐ έλεφάν-

2 ΰνμβονίευτών V 8 ótfáxt V xai om. V 4 âstvà άράαειε Esc. 6 sq. χρήοιμον om. Exc. 7 έχτετρνμένης ci. Mend., έχτετρυμμένης V, ¿χτετρνχομένης (sic) Exc., cf. p. 146, 20 10 λιβνων V et Exc., corr. Steph. 14 eq. éx λιβύων άποπλεΐν Exc. 17 πέραν reposuit Vk. ex Exc. et V, in quo quidem ν eras., Λίρα vulgo ivròg των] êv rois Exc. 18 άε Exc., τβ, supra 1. add. a m. alia, Y 81 μααεανίίους Exc. 84 όρχιοϋν· τες, qnod ex Β iam recepii Schw., Exc., ορκονντες V 86 aérà Exc. 25 sq. Maoeavâoaj] — p. 208, 2 πανοπλίαν om. Exc.

208

ΛΙΒΤΚΗ [Hannibal in Libyam redit

fa. C.

τινον δίφρον και πορφύραν και στολήν "Ρωμαϊκήν και ιππον χρνσοφάλαρον και πανοπλίαν. 138 γιγνομένων δ' ετι τούτων ô Αννίβας άκων ές Καρ- 33 χηδόνα έπλει, την ες τους άρχοντας άπιστίαν τον δήμου 139 και ταχυεργίαν νφορώμένος, άπιστων δ' ετι τάς σπον- 6 δάς εσεσύαι και, εΐ γένοιντο, εύ είδώς ουκ ές πολύ βέβαιους έσομένας ές Άδρυμητόν Λιβύης κατήγετο πόλιν κάί σίτον σννέλεγεν έπί τε ώνήν Ιππων περιέπεμπεν, και τον δυνάστην των Νομάδων των καλουμένων Άρεακι140 δών ές φιλίαν ύπήγετο. καΐ τετρακισχιλίους ιππέας ίο αυτομόλους αύτω προσφυγόντας, οι Σύφακος δντες τότε έγίγνοντο Μασσανάσσου, κατηκόντισεν νποπτεύσας' τους 141 δ' ίππους διέδωκε τω στρατω. ήλϋε δε καΐ Μεσότυλος αύτω δυνάστης ετερος μετά χιλίων Ιππέων καϊ Ούερμινάς, Σύφακος υιός ετερος, ετι των πλεόνων της πατρώας is αρχής έπικρατων. πόλεις τε Μασσανάσσου τάς μεν ύπήγετο, 142 τάς δ' έβιάζετο. Νάρκην δ' ένήδρευσεν ώδε. άγορσ. χρώμενος έσέπεμπεν ώς ές φίλους, οτε δ' εδοξεν έπιϋέσϋαι, πλείους επεμπε ξιφίδια έπικρύπτοντας, οϊς εϊρητό τ à δίκαια ποιεϊν ές τους πιπράσκοντας, μέχρι σαλπίγγων so άκούσειαν, τότε δ' έπιχειρεϊν τοις έντυχονσι και τάς πύλας οι φυλάσσειν. 143 ούτω μεν έάλω Νάρκη, Καρχηδονίων δε ô δήμος, 34 αρτι τάς συν&ήκας πεποιημένοι και Σκιπίωνος αύτοις ετι παρόντος, οϋπω των Ιδίων πρέσβεων άπό 'Ρώμης 25 άνεστροφότων, άνοράν Σκιπίωνος ύπ' άνέμων κατενεχϋεϊσαν ές Καρχηδόνα διήρπασαν κάί τους παραπέμβ sq. ναρεαχίδων Exc. praeter Ν, qui hab. άρεαχιδών 10 sq. Ιππίας αυτομόλους Mend., ìititiwv αυτομόλους Exc., αυτομόλους Ιππέας V 11 sq. ποτι έγεγένηντο ci. Mend., iniaría 18 μεΰώτνλος Exc. 14 Ονερμιν&ς Schw., Ο'ύερνας V, βέρνας Exc. 17 Νάρχην—28 φνλάααειν om. Exc. 21 δηχειρεϊν, sed η eras, et in mg. δ' έγ additum a m. ree., i. e. â' έγχειρεΐν, quod fort, tenendum, V, â' έπιχειρεϊν Apogr. 24 αυτοί's ex Exc. add. Mend., om. V 26 άναΰτρεφόντων Exc.

paxaCarthag.fmeta]

c.32—36(§137—148).

209 203a

ποντας αυτήν εδησαν, πολλά τής βουλής άπειλούσης καί παραινούσης μή λύειν συνϋήκας άρτι γεγενημένας. οι δε καΐ ταΐς σννϋήκαις επεμέμφοντο ώς αδίκως γενομέναις καί τον λιμόν εφασαν ενοχλεϊν υπερ τάς παρα5 βάσεις. Σκιπίων μεν ουν ουκ ήξίου πολέμου κατάρχειν 144 μετά σπονδάς, άλλ' ήτει δίκας ώς φίλους άμαρτόντας* οι δε καί τους πρέσβεις αντοΰ κρατειν επενόονν, Εως άφίκοιντο αύτοϊς οι από Ρώμης, άλλα τούσδε μεν "Αν- 146 νων τε ό Μέγας και Άσρονβας ό Έριφος έξείλοντο τοϋ ίο πλήΰους και προύπεμπον δύο τριήρεσιν ' ετεροι δε Άσρούβαν τον ναύαρχον επεισαν, όρμονντα περί την Απόλλωνος ακραν, δταν άποστώσιν ai προπομποί τριήρεις, επιϋέσ&αι τοις του Σκιπίωνος. καί δ μεν επέ&ετο, 146 και των πρέσβεων τίνες εκ τοξευμάτων άπέΰανον οι 18 δε λοιποί τιτρωσκόμενοί τε καί ερέσσοντες εφΰασαν ες τον λιμένα τοϋ αφετέρου στρατοπέδου καί έξήλαντο τής νεώς ήδη λαμβανομένης, παρά τοσούτον ήλϋον αιχμάλωτοι γενέσϋαι. 35 ών οι εν αστει Ψωμαϊοι πν&όμενοι τους πρέσβεις 147 »ο τους Καρχηδονίων, οι περί τής ειρήνης ετι παρήσαν, εκέλενον άποπλείν αύτίκα ώς πολεμίους, καί οί μεν εξέπλεον καί υπό του χειμώνος ές το του Σκιπίωνος στρατόπεδον κατήγοντο ' Σκιπίων δε τω ναυάρχω, πυ- 148 ϋομένω περί αυτών, δ τι δέοι ποιείν, "ουδέν δμοιον", 25 εφη, "ταϊς Καρχηδονίων άπιστίαις, άλλ' άπόπεμπε άπα3 άπεμεμφοντο Exc. 4 sq. αυμβάαεις ci. Reieke 8 αυτοίς oí om. Exc. 9 τε om. Exc. ΰέριφος Exc., conat. 12 a i ] oi Exc. 18 τοις (et tais) Apogr., om. Exc. et V 14 των έπιβατ&ν τίνες ci. Ihne® 2 p. 412 adn. 1 (cf. Pol. 1 6 , 2 , 1 3 s q q . ) , dubitans tarnen 15 καί έρέοΰοντες om. V 1β τον om. Exc. 1» πει&όμ,εvoi Exc. 20 τονς Exc., των V 21 ώς, ut videtur, eras, in V 22 ά π ό Exc. 28 sq. πν&όμενος V, πυν&ανομίνω maluit Mend., sed cf. Loesch, Ree. p. 620, Berg, Dias. p. 24 25 άπιατίαις om. Y 28 nauarchus fuit Baebius (cf. Pol. 16, 4 , 1 H.)

210

ΛΙΒΤΚΗ

[bellum iterum coortum

203 a. c.

149 # ε ΐ ς . " μαϋοΰσα δε ή γερουσία τον δήμον ώνείδιζε τη συγκρίσει καί συνεβούλευε καί νυν δεη&ηναι Σκιπίωνος τα μεν συγκείμενα φυλάσσειν, δίκας δε τών 160 ήμαρτημένων παρά Καρχηδονίων λαβείν, οι δε καί αύτη τη γερουσία δυσχεραίνοντες εκ πολλού δια την 5 κακοπραγίαν, ώς ουκ εν τά συμφέροντα προορωμένη, καί υπό ανδρών δημοκόπων έρεϋιζόμενοί τε καί ές 202 α. c. άλόγονζ ελπίδας έπαιράμενοι τον Άννίβαν εκάλουν 161 μεϋ·' ης εχει στρατιάς, δ δέ, ορών το μεγε&ος τον 3 6 πολέμου, Άσρούβαν αυτούς έκέλευε συν τη παρούση ίο δυνάμει καλεϊν. Άσρούβας μεν δή της καταδίκης αύτω λυ&είσης παρεδίδου τον στρατόν Αννίβα και ονδ' ώς έπιφαίνεσ&αι τοις Καρχηδονίοις έ&άρρει, άλλ' 162 εκρνπτετο εν τη πάλει · Σκιπίων δε νανς τη Καρχηδάνι έπιστήσας εΐργεν αυτούς άγορας από θαλάσσης, ΐδ ουκ εύποροϋντας ούδ' από της γης, άσπάρου διά τον 163 πάλεμον γενομένης, τών δ' αυτών ημερών Άννίβου καί Σκιπίωνος Ιππομαχία γίνεται περί Ζάμαν, εν f¡ Σκιπίων έπλεονέκτει~ και ταϊς έπιούσαις άκροβολίσματα •ήν ές άλλήλους, Εως α'ισ&άμένος ó Σκιπίων Άννίβαν «ο Ισχυρώς τε άπορουμενον καί περιμένοντα άγοράν φερομένην νυκτός επεμψε Θέρμον χιλίαρχον επί τούς 164 άγοντος αυτήν, καί λόφον ό Θέρμος εν στενή διάδω καταλαβών εκτείνε τών Λιβύων ές τετρακισχιλίους καί έζώγρησεν ετέρους τοσούσδε καί την άγοράν ήκε φέ- 25 ρων τω Σκιπίων ι. 2 ζ^τι) xal νϋν? (Vk.) Exc. 11 χαλεΐν om. Exe. Tolliana, αάμον V

β περιορωμίνη ci. Mend. » είχε μέν] τε Exc. 18 Ζάμαν edit.

18 Ζάμαν] ad Narraggaram pugnam commissam esse cam aliie contànderunt De Sanctis 3, 2 p. 688 eqq., Yeith 3,2 p. 699 sqq., y el ad Margaron Yeith 4 p. 626 sqq., alii ad Zamam, ut Mommeen, Hermes 20 (1886) p. 144 sqq. ( = Ges. Schriften 4 p. 36 sqq.) et p. 318 adn. 1 (v. etiam Kahrstedt 3 p. 663 adn. 1 et infra ad p. 213,3) 22 de Minucio Thermo cf. ad p. 91,16

novae indutiae] 37

c. 3 6 — 3 8 ( § 1 4 9 — 1 5 8 ) .

211

202 a. C.

ó ους εκ της διώξεως άνεκάλονν καί συνετάσβοντο αν&ις ες μάχην. οντε δε ίππων αφίσι παρόντων ούτε ακοντίων ετι όντων ξίφεσιν ες άλλήλους 193 εχρώντο καΐ σννεπλέκοντο. φόνος τε ήν πολύς ενϋάδε 5 μάλιστα και τραύματα μέγιστα και πιπτόντων στ όνος και άναιρούντων μεγαλανχία, μέχρι ποτέ και τούσδε έτρέψαντο \ol Ιταλοί] και φεύγονσιν εΐποντο, κρίσις τε ήν λαμπρά τον πολέμου. 194 και ο Αννίβας, έν τή φυγή ΰεασάμενος ιππέων 46 Νομάδων πλή&ος συνεστώς, προσδραμών ήξίου μή ιι προλιπεϊν αυτόν και πείσας επήγε τοις διώκουσιν, 195 έλπίσας εργάσεσύαί τινα παλινδίωξιν. πρώτοις δε Μασ· συλίοις έντυχών έμάχετο, και μόνος ήν ετι ούτος δ άγων Μασσανάσσου και Άννίβον συνεστώτων. φερο- is μένων δε και τώνδε επ' άλλήλους υπό προϋνμίας ες μεν την ασπίδα ό Μασσανάσσης ήκόντισε βαλών, ό 196 δε Αννίβας και τότε ετυχε του ίππου, και ό Μασσανάσσης έκπεσών πεζός επί τον Άννίβαν ώρμα τόν τ ε έπελαυνοντά οι προ των άλλων Ιππέα βαλών άπέκτει- so 197 νεν. καί των λοιπών τα ακόντια ες τόν ελεφαντιστήν εκδεχόμένος εν των εμπεπηγότων έξεϊλκε και άκοντίσας ές τόν Άννίβαν αΰ&ις ούδ' ως έπετυγχανεν, άλλα τόν εγγύς ιππέα και ώδε άπέκτεινεν. έτερον δ' εξέλκων ες τόν βραχίονα έτρώ&η καί ύπεχώρησεν εκ 25 198 της μάχης επ' ολίγον. Σκνπίων δέ πνϋόμένος εδεισε 8 οι 'Italoi del. Nipperdey

il αννιατώς (βννεΰτος Vat. 134)

Apogr. fort, ex p. 219, 6 sumpserunt, σννεΐά V, unde Schw. ci. avvsíáaav vel βννίλαβάντων, fort, recte 18 iqyáetefrai cum Β ser. Mend., έργάοαο&αι Υ παλινδίωξιν Apogr., παλιδίωξιν V; παλίωξις exstat Mithr. § 196, quod etiam hic scribendum putat Goetzeler p. 15, 44 adn. 4, sed cf. Lobeck ad Soph. Aiac.* p. 368

22 ίξειλκε ci. Mend., έξεΐλε V

an

τότε? (Mend.)

24 ωά ι cum V Mend., δδε Apogr. ;

21 ¿ίεφαννισνην] cf. Goetzeler p. 68; t . Plin. Hist. nat. 11,39 (93)

Hannibalis fuga]

219

c. 45—47 (§ 192—205).

/ > 5 202a. περί τω Μασσανάσση και ές το έργον ήπείγετο~ και ενρε τον Μαααανάσσην ές την μάχην αν&ις επί ΐππον φερόμενον ετέρου, το τραύμα επώήσαντα. ο τε άγων 199 ήν ϊσος ανϋις αντοΐς καί πάνυ καρτεράς, αίδονμένων s τους στρατηγούς έκατέρων, εως ό Αννίβας επί τίνος λόφου ·&εασάμενος Ίβηρας καί Κελτούς συνεστώτας εξίππευσεν ώς κάκείνους έπάξων. τότε γαρ οι μαχό- 200 μενοι, της μεν αιτίας ου σννιέντες, την δ' άποχώρησιν αντοϋ φυγήν νπολαβόντες είναι, τον αγώνα με&ήκαν ίο έκόντες καί εφυγον άκόσμως, ονχ f/περ εώρων Άννίβαν, άλλ' δπη τύχοιεν έκαστοι, καί οι μεν ουτω δι- 201 ελύ&ησαν, "Ρωμαίοι δ' αυτούς, ώς τετελεσμένης της μάχης, εδίωκον ατάκτως, ούδ' αυτοί της Άννίβον προ47 αιρέσεως συνιέντες. δ δ' έπανήει πεφραγ μένος "Ιβηρσι is καί Κελτοϊς από του λόφου, και ό Σκιπίων αυϋις εκ 202 της διώξεως τους Ρωμαίους άνεκάλει μετά σπουδής, και παρέτασσε πολύ πλείονας των από τον λόφου καταβεβηκότων · δϋεν αυτών ου δυσχερώς περιεγίνετο. Αννίβας δέ, καί τήσδε της πείρας τελευταίας γενομένης 203 20 αποτυχών, έφευγεν ήδη σαφώς άπογνούς άπαν τα. και αυτόν εδίωκον ιππείς άλλοι τ ε πολλοί καί Μασσανάσσης, περιώδυνος ών εκ του τραύματος αίεί τε πλησιάζων καί μέγα ποιούμενος αίχμάλωτον Άννίβαν άγαγεϊν Σκιπίωνι. τον δέ νύξ έρύσατο, καί σκοταϊος μετ' 204 25 ε'ίκοσιν Ιππέων, τών δυνηΰέντων συν αύτώ συνανύσαι τον δρόμον, ες πάλιν κατέφνγεν, f¡ ονομα Θών, εν&α Βρεττίων εγνω και Ιβήρων ιππέας πολλούς από της ήττης συμπεφευγότας. δείσας ονν περί μεν τών Ίβή- 205 ρων ώς βαρβάρων ταχυέργων, περί δέ Βρεττίων ώς 30 Ιταλών δμοεϋνών Σκιπίωνι, μη ές συγγνώμην ών 14 ¿πανίει V 20 άπογνονς άπαντα Anecd. Bekk. p. 124,12 22 πΐριωδννος ci. Mend., iiiut., cf. e. g. § 253 extr. 24 έρνβατο ser. Vk. cum Υ, ίρρναατο valgo ϋζοταΐος Herw. p. 128, cxdros V, ακάτιος Apogr., vulgo 26 tsvv ante αντώ deieri maluit Mend., probabiliter 27. 29 βρετίαν V, const. BT Applanus [1936]

17

220

ΛΙΒΤΚΗ

[Romanorum

praeda

έξήμαρτον ες την Ίταλίαν, προσαγάγωσιν αυτόν τω Σκιπίωνι, λαϋών ε ξ έφυγε μεϋ' ενός ίππέως, ω μάλιστ' 206 èπίστευε. σταδίους Ô' άνύσας ές τρισχιλίους δύο νυξί τε καΐ ήμέραις, ήκεν ές πόλιν επί ϋαλάσσης Άδρυμητόν, ενϋα τι μέρος ήν αύτώ στρατιάς σιτοφνλακοϋν. 5 περιπέμπων δ' ες τα πλησίον καΐ τους εκ της μάχης διαφυγόντας άναλαμβάνων δπλα και μηχανήματα είργάζετο. 207 Σκιπίων δέ νίκην άρι'στην νενικηκώς τα μεν αχρη- 48 στα της λείας ένεπίμπρη διαζωσάμενος αυτός, ώσπερ ίο είώ&ασι "Ρωμαίων οί στρατηγοί, χρυσίου δ' ές Ψώμην τάλαντα δέκα και αργυρίου δισχίλια και πεντακόσια και έλέφαντ α είργασμένον και τους επιφανείς των αιχμαλώτων επεμπε και Λαίλιον έξαγγελοϋντα περί 208 της νίκης, έπι νεών... ,τά δε λοιπά άποδόμενος την is τιμήν έπιδιεϊλε τω στρατω και δώρα τοις άριστεύσασιν έδίδου και Μασσανάσσην έστεφάνου και τότε. και τάς πόλεις έπιών έχειροϋτο. 209 το μεν δη τέλος της Άννίβου τε και Σκιπίωνος έν Λιβύη μάχης, τότε πρώτον άλλήλοις ές χείρας ελΰόν - ΪΟ των, τοϋτ' ην, άπέ&ανον δε Ρωμαίων μεν δισχίλιοι και πεντακόσιοι, Μασσανάσσου δ' ετι πλείονες και 210 των πολεμίων δισμύριοι και πεντακισχίλιοι. αιχμάλωτοι έπεμπεν Όκτάουιον, ταϊς δε ναυσίν αυτός επέπλει. καί οι Καρχηδόνιοι την ήσσαν Άννίβου 213 ίο πυϋόμενοι πρέσβεις έπΐ κελητίον προσέπεμπον τω Σκιπίωνι, ων ήγοϋντο Άννων τε ό Μέγας λεγόμενος καί Άσρούβας δ Έριφος ' οϊ το κηρύκειον ύψηλόν έστησαν επί της πρώρας καί τάς χείρας ώρεγον ες τον Σκιπίωνα ικετών τρόπον, δ δε αυτούς εκέλευσεν ήκειν ες 214 is το στρατόπεδον καί ελ&ονσιν εφ' νψηλον προκαθήμενος εχρημάτιζεν. οϊ δε μετ' οιμωγής εαυτούς ερρίπτουν ές το έδαφος, καί τών υπηρετών άνιστάντων καί λέγειν κελευόντων, δ τι ϋέλοιεν, Άσρούβας ό Έριφος 50 εϊπεν "εμοϊ μεν εστίν, ω 'Ρωμαίοι, και Άννων ι τώδε 216 20 και δσοι Καρχηδονίων εμφρονες, καϋαρενειν αμαρτημάτων, ών ημϊν επικαλεϊτε' τους γάρ πρέσβεις υμών, ες οϋς εξήμαρτεν ή πατρίς άκουσα υπό λιμοϋ, περιεσώζομεν καί προς υμάς επέμπομεν. χρή δ' υμάς μηδέ 216 Καρχηδονίων καταγινώσκειν άπάντων, οϊ γε την »5 είρήνην καί πρότερον ητησαν καί λαβόντες προϋνμως ώμνυον. είσΐ δ' ai πόλεις επί το χείρον εύεπίστρεπτοι, 217 και το προς χάριν αίεί παρά τοις πλήθεσιν επικρατεί.

49

8 έχέπΐμπεν Schw., ί'πεμπεν V

Exc. de legat. gent. 26, p. 63C

β — ρ. 236,23 έΰήλαννε hab.

10 χελτισυ corr. ab alia m. in

χελλητίον Y li ΰέριφος Exc. const, praeter 1.18, in V c eras. χηρνκιον V, corr. Bk., ró χηρ. ci. Mend. 20 ί-μφρονες Apogr. (cf. Emph. I § 637), fiiqpjjo-vîç Y et Exc. susp. Vk. ; invita Minerva locum tractavit Ch. Graux, 35 e fascicule de la Bibl. de l'École des Hautes Études (1878) p. 179 sqq., cf. Tissot, Géogr. comparée de la prov. rom. d'Afrique 1 p. 571 adn. 1 21 εις ante ενρος delendum ci. Mend., inut., cf. Schenkl p. 174

5 τριπλω ifi^st] error Appiani, cf. Meitzer 2 p. 177 sq., 529eqq., Tissot (v. supra) 1 p. 572 sqq., Gsell 2 p. 27 sqq. (ν. § 45G) § 4 6 2 — 4 5 5 cf. Meitzer 2 p. 197sqq., 527sq., Kahrstedt 3 p . l ô s q q . Gsell 2 p. 39 sqq.

266

ΛΙΒΤΚΗ

[descriptio portuum Garth.

9a. C.

κρηπϊδες αϊδε ές νανς διακοσίας καί είκοσι πεποιημένων και ταμιείων επί τοϊς νεωρίοις ές τριηριτικά σκεύη, κίονες δ' εκάστου νεωσοίκον προνχον Ιωνικοί δύο, ές εικόνα στοάς την δψιν τον τε λιμένος και της 464 νήσου περιφέροντες. έπΐ δε της νήσου σκηνή πεποίητο 6 τω νανάρχφ, δ&εν εδει και τον σαλπικτήν σημαίνειν καΐ τον κήρυκα προλέγειν και τον ναύαρχον έφοράν. εκείτο δ' ή νήσος κατά τον εσπλουν και άνετέτατο ισχυρώς, ίνα δ τε ναύαρχος τα εκ πελάγους πάντα έφορφ και τοις έπνπλέουσιν αφανής ή των ένδον ή οψις ή ίο 466 ακριβής, ου μήν ουδέ τοις έσπλεύσασιν έμπόροις ενϋνς ήν τα νεώρια σύνοπτα' τείχος τε γάρ αύτοϊς διπλούν περίεκείτο καΐ πύλαι, αϊ τους εμπόρους από τον πρώτον λιμένος ές τήν πόλιν έσέφερον, ου διερχομένους τα νεώρια. 466 οντω μεν είχεν ή πόλις ή Καρχηδονίων ή τότε, 97 οί δ' ϋπατοι διελόμενοι το έργον ήεσαν έπι τους πολε- ιβ μίονς, Μανίλιος μεν από της ήπείρου κατά τον αυχένα, έγχώσων τε τήν τάφρον και βραχύ έπιτείχισμα το έπ' αύτη βιασόμενος και έπ' έκείνω τà υψηλά τείχη · Κηνσωρϊνος δε κλίμακας εκ τε γης καί νεών έπέφερε «ο 467 κατά τήν εύτελή τον τείχους γωνίαν. άμφω δ' ώς ανόπλων κατεψρόνουν, εως έντυχόντες δπλοις τε καινοϊς καί ανδρών προϋνμία παραλόγω κατεπλάγησαν και ύπεχώρουν. καί εύϋνς αύτοις τοϋτο πρώτον άντ468 εκεκρούκει, έλπίσασιν άμαχεί λήψεσ&αι τήν πόλιν. ώς 85 9 τριηριτιχά Y, cf. ad Emph. Y § 397 β χφ Apogr., om. V 7 xai xòv χηρυχα itçoXiyeiv per errorem om. Mend. 10 y] η Y, quod correiit Vk., η των Ivdov r¡ öiptg ή άχριβής vulgo, sed Y hab. ή Sipiç 18 σύνοαλα, λ eras., sed non corr., ut abhinc permultae lìtterae erasae, sed non correctae sunt, quae non iam notantur 15 ή ante τότε su pp. Nauck 17 μανι}ίιος Y, const., cf. ad § 349, y. etiam Iber. § 234 18 itçoteiχιαμα ci. Graux (v. ad p. 266, 3) p. 203 adn. 1 SO âi Apogr., xai Y 21 sq. ώς άνόπίων ζτών χολίμίων) ci. Mend., quod non ridetur opus esse (cf. Bitsch. p. 443 sq.)

Carthago oppugnata] c. 96—98 (§ 463—463). »

267 »

149α

·

δε και ανϋις επεχείρουν και αν&ις άπετύγχανον, τα μεν των Καρχηδονίων φρονήματα επήρτο, οι δ' ύπατοι δεδιότες Άσρονβαν οπισϋεν σφών υπέρ την λίμνην ονκ εκ μακρόν διαστήματος έσ~ρατοπεόενμένον 5 ώχνρονν και αυτοί δυο στρατόπεδα, Κηνσωρϊνος μεν επί της λίμνης υπό τοις τείχεσι των πολεμίων, Μανίλιος δ' εν τω αύχένι της ες την ήπειρον όδον. ώς δέ 459 αύτοϊς εγήγερτο τα στρατόπεδα, ό Κηνσωρϊνος επί νλη ες μηχανάς διέπλενσεν δια της λίμνης' καΐ άπέβαλεν ίο υλοτόμων ες πεντακοσίονς άνδρας δπλα τε πολλά, Ίμίλκωνος αίφνίδιον αύτώ, του Καρχηδονίων ιππάρχου, προσπεσόντος, ώ Φαμέας επώνυμον ήν. κομίσας δ' δμως τινά ΰλην μηχανάς εποίησεν και κλίμακας, και πάλιν επεχείρονν αμφω τη πόλει και άπε- 460 ΐδ τύγχανον ομοίως. Μανίλιος μεν ονν μικρόν ετι προσκαμών και μόλις τι τον προτειχίσματος καταβαλών 98 άπέγνω μηδε επιχειρεϊν ετι ταύτη' Κηνσωρϊνος δε 461 χώσας τι της λίμνης παρά την ταινίαν, iva ενρύτερον εϊη, δύο μηχανάς κριοφόρους επήγε μεγάλας, την 20 μεν ώ&ονμένην έξακισχιλίοις πεζοϊς, ηγουμένων των χιλιάρχων, την δε υπό των ερετών, ηγουμένων καΐ τοίσδε ναυάρχου, φιλονεικίας δ', ώς εν ϊσω και δμοίω 462 εργω, τοις τε ύπηρέταις και τοις αρχουσιν αυτών γενομένης συνέπεσέ τι του τείχους, και τα εντός ήδη 25 κατεφαίνετο. Καρχηδόνιοι δε και ώς αυτούς άπωσάμενοι τα πεσόντα νυκτός ώκοδόμονν. ουκ άρκούσης 463

3 ίπ-ηρετο mavult Vk. β των πολεμίων Apogr., των πόλεων V, τής πόλεως ci· Mend. 7 ζίπΐ) της ci. Graux (v. ad p. 266,3) p. 203 8 iπϊ νλην dubitanter ci. Schw., inut. 11 Ίμίλκωνυς cum C editiones, -xal μίλχωνος V 12 Φαμεας Bk., Φα μαίας V, const., quod fort, tenendum erat 22 ναυάρχων ci. Mend., videntur potius suspecta verba xal τοίαδε 24 έγγενομενης ci. Mend. 26 άνωχοάόμονν ci. Reiske, bene 11 sq. de formis nominum Ίμίλκων et Φαμεας v. Boiss. ed. Cass. D. t. 1 p. 308 B T Appianila [1936]

20

268

[ScipionÌ8 Providentia la.c. , , y 5 δ' ¿ς το έργον αύτοΐς της νυκτός, δεδιοτες περί τω ήδη γεγονότι, μη καί τοϋτο μεϋ' ήμέραν ai Ρωμαίων μηχαναί νεότενκτον καί ύγρόν ετι καταβάλοιεν, έξέδραμον επί τα μηχανήματα των πολεμίων, οι μεν συν δπλοις, οι δε γυμνοί λαμπάδας ήμμένας εχοντες, κάί 5 ένέπρησαν μεν ούχ δλα {ου γάρ εψ&ασαν Ρωμαίων επιδραμόντων), αχρεία δ' δλα ποιήσαντες άνεχώρονν. 464 άμα δ' ήμερα Ρωμαίοις έπέπεσεν ορμή δια του πεσόντος οϋπω τελέως έγηγερμένου βιάσασ&αι και εσδραμεϊν ' και γάρ τι πεδίον εντός εφαίνετο ευφυές ές ίο μάχην, εν ω τους ενόπλους έστησαν οι Καρχηδόνιοι κατά μετώπου, τους δ' άνόπλους αύτοις επέταξαν συν λί&οις οπίσω και ξνλοις ετέρους τε πολλούς διαϋέντες επί των περικειμένων οικιών ανέμεναν τους έπερχομένους εσδραμεϊν. οι δ' ετι μάλλον ήρε&ίζοντο ώς is υπό γυμνών άνδρών κατ αφρονούμενοι καί ϋρασέως 465 επεπήδων. Σκιπίων δέ, δς μετ' ολίγον είλεν Καρχηδόνα καί παρά τοϋτο Αφρικανός επεκλήϋη, χιλιαρχών τότε ώκνει και τους έαυτοϋ λόχους ες πολλά διελών καί στήσας εκ διαστήματος επί του τειχίου κατιέναι «ο μεν εις τήν πόλιν ουκ εΐα, τους δέ εσελϋόντας εξωΰονμένους υπό των Καρχηδονίων πάντο'&εν αυτοΐς έπιπεσόν των ΰπεδέχετ ο και περιέσωζεν. και τοϋτο πρώτον αυτόν επί δόξης εποίησεν, εύβουλότερον τοϋ στρατηγού φανέντα. 25 466 κυνός δ' ήν επιτολή, καί το Κηνσωρίνου στρατό- 99 πεδον ένόσει, στα&μεϋον επί λίμνη αταϋερον καί βαρέος ύδατος καί υπό τείχεσι μεγίστοις, ου καταπνεόμενον εκ της ϋαλάσσης. δϋεν δ Κηνσωρϊνος ές τήν 467 μάλασσαν όσιο της λίμνης μετεστρατοπέδευσεν. καί οί so 3 νγρόν

ΛΙΒΤΚΗ

ίτι ci. Mend., aptiue adderetur ζον}

τενχτον

post νεό-

7 άχρεία â' 5μως ci. Reiske, inut. 8 έπίπεαεν Apogr., Ιπεοεν V, 'possis etiam ¿νέπεαεν' (Mend.) 1» τονς

Apogr., ràj, inter α et ff parva ras., V

irritiCarth.impetus)

269

c.98-100(§463—471).

Καρχηδόνιοι, δτε γίγνοιτο πνεύμα ες τους Ρωμαίους επίφορον, σκάφας φρνγάνων καί στυππίου είλκον υπό τοις τείχεσιν, ου κα&ορώμενοι τοις πολεμίοις, άπό κάλων εΐ δε επικάμπτοντες εμέλλον γενήσεσΰαι κατα5 φάνεις, ·&εϊον αύταϊς και πίσσαν έπιχέοντες άνέτεινον τα ιστία καί πλήσαντες ανέμου πυρ ένέβαλον ες τα σκάφη, τα δε τω τε άνέμω και τη ροπη τον πυρός ές τάς 'Ρωμαίων νανς έωϋεϊτο καί ελνμαίνετο καί ολίγου τον στόλον κατέφλεξεν. μετά δε ου πολύ Κην- 468 ίο σωρΐνος μεν ες Ρώμην ωχετο άρχαιρεσιάσων, οί δε Καρχηδόνιοι τω Μανιλίφ &ρασντερον επέκειντο ' καί νυκτός, οί μεν δπλα έχοντες, οι δε γυμνοί, σανίδας φέροντες επετίϋεσαν τη κατά σφας τάφρω τον Μανιλίου, καί το χαράκωμα διέσπων. άπορουμένων δε ώς 469 15 εν ννκτί των ένδον ό Σκιπίων έξέδραμεν συν ίππεϋσIV εκ του στρατοπέδου κατά πύλας άλλας, ενϋα ουδείς πόλεμος, και περιδραμών τους Καρχηδονίονς κατεφόβησεν. οι δε άνεχώρουν ες την πόλιν. καί δεύτερον ô Σκιπίων εδόκει τωδε τω εργω περισώσαι 'Ρωμαίους, 20 εν ννκτί ϋορυβονμένους. 100

6 δε Μανίλιος το μεν στρατόπεδον ετι μάλλον 470 ώχύρου, τειχός τε άντί χάρακος αν τω περιτιΰείς καί επίνειον φρούριον εγείρων επί της θαλάσσης δ là την καταπλέονσαν άγοράν τραπείς δ' ες τα μεσόγαια μυρίοις 25 πεζοϊς καί ίππεϋσι δισχιλίοις την χώραν επόρϋει, ξνλενόμενός τ ε καί χορτολογών καί άγοράν συλλέγων · ήγεΐτο δ' άεί των προνομενόντων χιλίαρχος ετερος παρ' έτερον, καί 471 Φαμέας, ô ίππαρχος ô των Λιβύων, νέος τε ών ετι καί 2 έμπιμπλάντες Tel ¿μαλήααντες poet ατνππίον desideravi Schw., μεοτάς vel sim., ut hiatum vitaret, Zerdik p. 80; cf. ad Emph. IV § 206 extr. 10 άρχαιρεΰΐάαων Apogr., άρχεΰΐααών, corr. er άρχεαίας ών (sic), Y 1β ΰανιάας Apogr., αανίόα V 17 πολέμιος Musgr., inut. 28 ixivtita vel ¿ittvtíov ci. Muegr., probabiliter 27 παρ' ittpov ci. Beiske et Schw., recepit Mend, (cf. Emph. I § 467, Mithr. § 142), παρετέρω (sic) V 20*

270

ΛΙΒΤΚΗ

[Scipionis ars bellica

ìa.C. , άρασύτ ερος ές μάχας, καΐ ιπποις χρω μένος σμικροϊς και ταχέσι καΐ ποηφαγοϋσιν, δτε μηδέν ε'ίη, και φέρονσι δίψος, εΐ δεήσειε, και λιμόν, υποκρυπτόμενος εν λόχμαις ή φάραγξιν, δπη τι άμελούμενον ιδοι, εφίπτατο εξ αφανούς ως τις αίετός και λνμψ'άμενος άπεπήδα ' 5 472 δτε δε Σκιπίων άρχοι, ούδαμοϋ ονδ' έπεφαίνετο. ό γάρ τ οι Σκιπίων αίεί συντεταγμένους ήγε τους πεζούς και τους Ιππέας των Ιππων έπιβεβηκότας * εν τε ταίς προνομαΐς ου πριν διέλυε την σύνταξιν ή το πεδίον, δ εμελλεν ϋεριεϊν, ίππεϋσι και όπλίταις περιλάβοι ' και ίο τότε κύκλων αυτός έτέραις ϊλαις ιππέων αίεί περιηει και των ϋεριζόντων τον άποσκιδνάμενον ή έξιόντα 473 του κύκλου πικρώς εκόλαζεν. δϋεν οι Φαμέας ουκ 101 επεχείρει μόνω. και γιγνομένου τοϋδε συνεχώς το μεν κλέος ηϋξετο τω Σκιπίωνι, οι δ' ετεροι χιλίαρχοι ir> κατά ψ&όνον έλογοποίουν ξενίαν εκ πατέρων είναι 474 Φαμέα προς Σκιπίωνα, τον τοϋδε πάππον. Λιβύων δε τοις ες πύργους και φρούρια, α πολλά ήν εν τη χώρα, καταφεύγουσιν οί μεν άλλοι χιλίαρχοι σπενδόμενοι και με&ιέντες επετί&εντο άπιονσιν, ό δε Σκι- »ο πίων ες τα οϊκοι παρέπεμπεν, και από τοϋδε ου πριν 475 η Σκιπίωνα άφικέσ&αι συνετί&ετο ουδείς, τοσαύτη δόξα αύτοϋ ανδρείας τε πέρι και πίστεως και παρά τοις Ιδίοις δι' ολίγου γεγένητο και παρά τοις πολε476 μίοις. επανελϋόντων δ' αυτών από της προνομής ες α το στρατόπεδον οί Καρχηδόνιοι νυκτός επέϋεντο τω επινείω' και θόρυβος ήν ποικίλος, συνεπηχούντων ες 477 εκπληξιν των έν αστει Καρχηδονίων. 6 μεν ούν Μανίλιος τον στρατόν ένδον συνειχεν ώς έν άγνοια 1 &Quavtatos ci. Mend., sed cf. Bitsch. p. 444 β ούάαμον, ras. corr., ut videtur, ex ού$' άμα ovâ', V 11 χύχλω Schw., vulgo, sed cave hiatum ίίαις, ras. corr. ex εΐλαις, V, const. IS τον om. V, hab. Apogr. 19 χαταφνγονσιν ci. Mend., cf. Loesch, Ree. p. 519; Berg, Diss. p. 30 eq. 21 oi'xot Apogr., oìxg (sic) V, scriba ω corrigere voluisse videtur in οι

Manilii clades]

c. 100—102 (§ 471—481).

271 149a.

τον κακόν' ό δε Σκιπίων Ιππέων ιλας δέκα λαβών επήγε μετά δάδων ήμμένων, προειπών διά την νύκτα μή σνμπλέκεσ&αι, περιτρέχειν δε συν τω πνρί και το πλήΰος επιφαίνειν και φόβον εμπεσονμένων παρέχειν 5 αιεί, μέχρι ταρασσόμενοι διχόϋεν οί Καρχηδόνιοι κατεπλάγησαν και ες την πάλιν εσέφνγον. και τόδε τοϊς 478 Σκιπίωνος κα τορΰώμασιν προσεγίγνετο. ήν τ ε διά στόματος επί πάσιν εργοις ώς μόνος άξιος Παύλου τε τον πατρός, τον Μακεδόνας έλόντος, καΐ των Σκιπιώιο ν ων, ες ονς κατά ϋέσιν άνείληπτ ο. 102 Μανιλίον δε ες Νέφεριν δδεύοντος επί Άσρον- 479 βαν εδυσχέραινεν δ Σκιπίων, δρών πάντα απόκρημνα και φάραγγας και λόχμας και τά νψηλά προειλημμένα, ώς δ' άπό σταδίων τριών εγίγνοντο τοϋ Άσρούβα 15 και ες τι ρ ενμα καταβάντας εχρήν άναβαίνειν επί τον Άσρούβαν, ενέκειτο δη τότε και σννεβονλευε στραφήναι ώς άλλον καιρόν και μηχανής άλλης επί τον Άσρούβαν δεομένονς. άντιλεγόντων δε κατά ζήλον 480 αντοϋ τών ετέρων χιλιάρχων και μαλακίαν και ονκ so ενβονλίαν ηγουμένων, ει τονς πολεμίονς Ιδόντες άναχωρήσουσιν, εν ω και καταφρονονντες φενγονσιν επικείσονται, δεύτερα τούτων ήξίον στρατόπεδον προ τον ρεύματος εγεϊραι, ιν\ ει βιασϋείεν, εχοιεν άναχώρησιν, ονκ δντος αντοϊς νϋν ονδ' δποι καταφεύγοιεν. οι δε 481 25 και τοντο εγέλων, και. το ξίφος τις ήπείλησεν άπορρίψειν, ει μή Μανίλιος, άλλά Σκιπίων άρχοι, διέβαινεν ούν ό Μανίλιος, ουδέ τ άλλα ών εμπειροπόλεμος, και αν τω περάσαντ ι ό Ά σρούβας άπήντ α, φόνος τε 1* έγένοντο Apogr., ¿γεγένηντο Mend., eed cf. Schenkl p. 173, Loesch, Ree. p. 518 ΐβ τότε ár¡ ivéxeito ci. Mend., sed cave

hiatum

18 όεομένονί Bk., δίομένον V

SI ζώς) φενγονσιν ? (Vk.)

§ 479 sqq., § 607 sqq., § 596 sqq. de pugnis ad Nepherim factis cf. Veith 3, 2 p. 703 sqq.

272 ΛΙΒΤΚΗ [Scipio recedente tegit Í49 a.C. 482 f¡v πολύς έξ έκατέρων. κάί ό Άσρούβας, άναδραμών ¿ς το φρούριον, ενϋα μηδέν πα&εϊν έδύνατο, έφηόρενεν άπιονσιν επιϋέσϋαι. ol δε συν μετανοία τών γεγονότων άπεχώρονν, άχρι μεν επί το ρενμα êv τάξει' δυσπόρον δ' οντος τον ποταμού και διαβάσεων όλί- s γων τε και δυσχερών ες άταξίαν διηροϋντο υπ' 483 ανάγκης, και ό Άσρονβας καϋορών έπέκειτο λαμπρώς τότε μάλιστα και πλή&ος εκτεινεν ονδ' αμυνομένων, άλλα φενγόντων. επεσον δε και τών χιλιάρχων τρεις, οι τον στρατηγόν μάλιστα επεπείκεσαν ες την μάχην. ίο 484 ό δε Σκιπίων τριακοσίους ιππέας, ους εϊχεν άμφ' αυτόν 103 καΐ δσονς άλλους συναγαγεΐν εφ&ασεν, διελών ές δύο τοις εχϋροΐς επήγε συν δρόμω πολλώ, παρά μέρος άκοντίζοντάς τε και εν&υς άποχωρονντας, είτ' αΰ&ις επιόντας καΐ πάλιν εν&νς άποπηδώντας' οϋτω γάρ is ειρητο αύτοΐς, τους ήμίσεας ahi παρά μέρος έπιέναι και άκοντίσαντας άπελαύνειν, ώσπερ εν κύκλω περι486 ιόντας. γιγνομένον δε τονδε πνκνον και διαστήματος ονδενός δντος οι μεν Λίβυες εβάλλοντο συνεχώς και επιστρέφοντες ες τον Σκιπίωνα ήσσον τοις περώσιν so επέκειντο, οι δ' εφϋασαν διελϋεΐν το ρενμα. και ό Σκιπίων επ' αύτοϊς άφίππενσεν βαλλόμενος τε και χαλέ486 πώς, σπεϊραι δ' εν άρχη τούδε του πόνου τέσσαρες άποσχισ&εΐσαι του ρεύματος υπό τών πολεμίων ες τ iva λόφον άνέδραμον και αύτάς ό Άσρούβας περιεκάϋητο, as 487 άγνοονντων ετι "Ρωμαίων, έως έστά&μενσαν. έπεί δ' εμα&ον, ήπόρουν, και τοις μεν εδόκει φεύγειν και μη κινδυνεύειν απασι δι' ολίγους, ό δε Σκιπίων έδίδασκεν • αρχομένων μεν έργων ευβουλία χρήσϋαι, κινδυνευόντων δέ ανδρών τοσώνδε καΐ σημείων τόλμη παρα- so 488 βόλω. αυτός δ' επιλεξάμενός τινας ιππέων ιλας, ¿πα άποπηδώντας] cf. Uithr. § 134

18 xvxvà vel πνχνώς ci.

Mend., probabiliter SS eq. βαλλόμενος τε xal χαίιπως] cf. Mithr. § 276 S9 χρηοτέον ci. Mend., quod ν ix opus

Scipio

inclusos

libérât]

c. 102-104 (§ 482-493).

273 149α.

ανοίσειν εφη εκείνους ή χαίρων αύτοΐς σνναπολεϊσϋαι. δυο τε ημερών αιτία φέρουν εύϋύς ώδενε, δεδιότος πάνν τοϋ στρατού, μη ούδ' αυτός έπανέλϋοι. ώς δ' 489 ήκεν επί τον λόφον, εν&α ήσαν ol πολιορκούμενοι, τον 5 μεν αντικρυς αυτόν δρόμω κατέλαβεν, καί μία τους δυο χαράδρα διεΐργεν, οι δε Λίβυες τότε μάλιστα επέκειντο τοις πολιορκονμένοις καί προς αυτούς ενενενκεσαν, ώς οϋπω δυναμένου τοϋ Σκιπίωνος επικουρεϊν εξ όδοιπορίας συντόνου, δ δε Σκιπίων, ώς είδε τάς 490 ίο πέζας των δύο λόφων την χαράδραν περιιούσας, τον καιρόν ου μεϋήκεν, αλλά περιέδραμε δι' αν των υπέρ τους πολεμίους, οί δ' ήδη κνκλούμενοι διέψενγον άκόσμως, με&ιέντος αυτούς άπιέναι τοϋ Σκιπίωνος άδεώς, πολύ πλείονας οντάς. 104 οϋτω μεν δη και τούσδε δ Σκιπίων περιέσωσεν εν 491 16 απογνώσει γενομένους, καί αυτόν ή στρατιά μακρό&εν ίδοϋσα εξ άέλπτον περισεσωσμένον τε καί περισώσαντα τους έτέρους μέγα ήλάλαξαν ήδόμενοι καί δαιμόνων αύτω συλλαμβάνειν εδόξαζον, δ καί τω 20 πάππω Σκιπίων ι προσημαίνειν εδόκει τα μέλλοντα, ό 492 μέν δή Μανίλιος άνεζεύγνυεν ες το προς τη πόλε ι στρατόπεδον, πολλήν τίσιν νποσχών τοϋ μη πεισ&ήναι Σκιπίων ι της στρατείας άποτρέποντι " άχϋομένων δε πάντων επί τή των πεσόντων άταφία, και μάλιστα S5 ¿πι τοις χιλιάρχοις, ό Σκιπίων τινά λνσας αιχμάλωτα επεμψε προς Ά σρονβαν καί παρήνει ϋάψαι τούς χιλιάρχονς. δ δ' έρεννησύίμενος τα νεκρά καί από 493 της σφραγϊδος ενρών (χρυσοφοροϋσι γαρ των στρα1

¿χανελ&ΐΐν (sic) corr. in έπανέλ&οι Y 7 sq. ηρός ci. Mend., «pòs άλλήΐονς maluit Schw. ceterum èvhvevntvaav (sic) Y, ivtvtvKueuν Β 8 ΰκηπίωνος, ï supra η additum, Y 12 χυχλονμενοί Apogr., ν,ννΧούμΐν (sic) V 18 iraiçoos (sic) Y 86 αίχμάλωτα ser. Mend. (cf. p. 283, 8), αιχμάλωτους (sic) V, των αΙχμαλώτων Apogr.; an τίνας λνβας αυτονς

χείνονς

V

S

ivévtveav

αίχμαλώτονς?

(Vk.)

274

AIBTKH

[Masinissae exitus

1 a. C. χευομένων oí χιλίαρχοι, των ελαττόνων σιδηροφορούντων), εϋαψεν αυτούς, είτε το έργον άνϋρώπειον καί κοινόν εν τοις πολέμοις ηγούμενος, είτε την Σκιπίω494 νος δόξαν ήδη δεδιώς τε και ϋεραπεύων. Ψωμαίοις δ' άναζευγνύουσι μεν από τον Άσρούβα επέκειτο 5 Φαμέας, διά το πταίσμα ΰορυβονμένοις' έσιοϋσι δε οι Καρχηδόνιοι, της πόλεως εκδραμόντες, νπήντων καί τινα καί των σκευοφόρων διέψΰειραν. 495 εν τούτω δε και ή σύγκλητος ες το στρατόπεδον 105 επεμπε τους είσομένους καί μεταδώσοντας αύτη τά ίο ακριβέστατα, εφ' ών δ τε Μανίλιος και το συνέδρων και οι λοιποί των χιλιάρχων, εσβεσμένου τον φ&όνον διά την εύπραγίαν, εμαρτύρονν τω Σκιπίωνι και ό στρατός άπας και τα εργα επ' εκείνοις, ώστ' επανελϋόντες οι πρέσβεις διεϋρόησαν ες άπαντας την εμπει- m ρίαν καί επίτενξιν τον Σκιπίωνος καί της στρατιάς 496 την ες αντόν όρμήν. ή δε βονλή τούτοις μεν εχαιρεν, πολλών δέ γεγενημένων πταισμάτων ες Μασσανάσσην επεμπε και παρεκάλει σνμμαχεϊν αντόν ερρωμένως 497 επί Καρχηδόνα, δ δ' υπό μεν των πρέσβεων ον κατ- «ο ελήφϋη, κάμνων δε γήρα καί νόσφ και παΐδας εχων νόϋονς μεν πλείονας, οΐς έδεδώρητο πολλά, γνησίους δε τρεις, ουδέν άλλήλοις τά εργα έοικότας, εκάλει τον Σκιπίωνα κατά φιλίαν αντοϋ τ ε καί τον πάππου σύμβονλόν οι περί των τέκνων και της αρχής εσόμενον. 2S 498 δ 0ε ήει μεν αντίκα,

μικρόν

δέ πριν ελΰεϊν

ό

Μασσα-

β ίσιοϋαι â'

301

/

/

yli6a.

και Περσών επ έκείνοις αρχή μεγίστη γενομένη και ή μάλιστα εναγχος έκλάμψασα, ή Μακεδόνων, ειπείν, ες Πολυβιον τον λογοποών άποβλέψαντα, είτε εκών, είτε προφυγόντος αυτόν τούδε τον έπους' "εσσεται 5 ήμαρ, δταν ποτ' όλώλη Ίλιος ίρή καΐ Πρίαμος και λαός έυμμελίω ΠριάμοιοΠολυβίου δ' αυτόν έρο- 630 μένον συν παρρησία (και γαρ ήν αύτοϋ και διδάσκαλος), δ τι βούλοιτο ό λόγος, φασίν ου φυλαξάμενον όνομάσαι την πατρίδα σαφώς, υπέρ ης αρα, ες ravio &ρώπεια αφορών, εδεδίει. και τάδε μεν Πολύβιος αυτός άκουσας συγγράφει ' 631 133 Σκιπΐων δ', επεϊ κατέσκαπτο Καρχηδών, επί μεν τινα ημερών άριάμόν έπέτρεψεν τη στρατιά διαρπάζειν, δσα μη χρυσός η άργυρος ή άναϋήματα ην, μετά δε τοντ ΐδ αριστεία πολλά διαδούς απασι, χωρίς των ές τό Απόλλων ιον άμαρτόντων, ναϋν μεν όξυτάτην κοσμήσας λαφνροις αγγελον της νίκης εστειλεν ές Ψώμην, ές δε Σικελίαν περιέπεμπεν, δσα Καρχηδόνιοι αφών αναθήματα κοινά πολεμοϋντες ελαβον, έλϋόντας έπιγινώσκειν και κομί20 ζεσ·&αι · δ και μάλιστα αυτόν έδημαγώγησεν ώς μετά του δυνατόν φιλάν&ρωπον. άποδόμένος δε την λείαν την 632 περισσήν δπλα και μηχανήματα καΐ ναϋς άχρηστους Άρει και Άϋηνά διαζωσάμενος αυτός εκαιεν κατά τα πάτρια. 134 οί δ' έν αστει, ωσαύτως την ναϋν Ιδόντες και της 633 25 νίκης περί δείλην έσπέραν πυΰόμενοι, ές τάς οδούς 2 έ§λά-ψααα

(sic) V

β s q . είπεΐν

ίς

ΠοΙύβιον—άποβλέψαντα

om. V, add. Vk. ex Exc., et ita locus multum temptatus sanatus est άποβλέψας m a v u l t Rooe 4 αυτόν o m . E x c . β ένμελίω, ω i n ras., V πολυβέον a u t πολνβείον f u i t i n V, s e d ε a u t ει eras. 8 φνλα£αμεν§§ Exc. 9 sq. τ ά άν&ρώπεια Exc. 15 s q . ΐίΛολλωνειον V 28 τ ά a d d . A p o g r . , o m . V 24 ωααννως] 'Ρωμαίοι v e l ώα αντίκα (sic) ci. S c h w . , αντίκα Mend., sed ώααντως

dubitat Vk. an sit Appiani (t. etiam Loesch, Bern. p. 10 sqq.) 4 sqq. v. II. 6, 448 sq.

11 αυγγράφει]

Appiani locus); cf. Diod. 39, 24

Pol. 39, 6 H. (unde hic

28 cf. Iber. § 242 22*

302

ΔΙΒΤΚΗ [Romani laetitia exsultant

εξεπήδων καί διεννκτέρενον μετ' αλλήλων, ήδόμενοι καί συμπλεκόμενοι ώς άρτι μεν ελενϋεροι φόβων γεγονότες, άρτι δ' άρχοντες ετέρων ασφαλώς, άρτι δε 634 βέβαιον τήν πάλιν εχοντες καί νενικηκότες οιαν οντινα πρότερον αλλην. πολλά μεν γαρ αύτοϊς σννηδεσαν s εργα λαμπρά, πολλά δε τοις πατράσιν ες τε Μακεδόνας καί "Ιβηρας και ες Άντίοχον τον Μεγαν εναγχος καί περί αυτήν Ίταλίαν ' πόλεμον δ' ονδένα άλλον όντως επί ΰνραις επίφοβον αντοϊς ¿¡δεσαν, διά τε άνδρείαν 636 και φρόνημα και τόλμαν έχϋρών και άπιστίαν έν ίο σφίσιν επικίνδυνον γενόμενον. άνέφερον δε • και ών επαϋον υπό Καρχηδονίων εν τε Σικελία και Ιβηρία καί περί αυτήν Ίταλίαν έκκαίδεκα ετεσιν, Άννίβου τετρακόσια εμπρήσαντος άστη και μυριάδας ανδρών τριάκοντα εν μόναις μάχαις άνελόντος έπί τε τήν ΐ5 636 Ψώμην πολλάκις ελάσαντος και ες εσχατον κινδύνου συναγαγόντος. ών ένϋυμονμενοι μάλιστα έξίσταντο περί της νίκης ες άπιστίαν αυτής και αϋ&ις ανεπνν&άνοντο άλλήλων, εΐ τω δντι Καρχηδών κατέσκαπται· ελεσχήνευόν τε δι δλης νυκτός, δπως μεν αυτών τα δπλα 20 περιηρέϋη καί δπως αντίκα παρά δόξαν ¿τεκτήναντο ετερα, δπως δε τάς ναϋς άφηρέϋησαν καί στ όλον επήξαντο πάλιν εξ ϋλης παλαιάς το τε στόμα του λιμένος 637 ώς άπεκλείσϋη καί στόμα ώς ώρνξαντο Ετερον ολίγαις ήμέραις. καί το των τειχών ϋψος αντοΐς δια στόματος ΐ5 ήν και τ à των λίϋων μεγέϋη καί το πνρ, δ πολλάκις ταΐς μηχαναις επήνεγκαν. δλως τε τον πόλεμον ώς όρώντες άρτι γιγνόμενον άλλήλοις διετνπονν καί ες τάς φαντασίας τών λεγομένων τω σχήματι τον σώματος 5 αλλην νίχην hab. Apogr., νίχην cum V eiecit Mend. 10 ¿v deieri voluerunt Musgr. et Schw., aut έχίφοβον (1. 9) aut έπικίνδννον (1.11) Reiske, sed ne sic qaidem omnia plana ΐβ ¿s Apogr., om. V 28 πάλιν cum C Mend., πνλνν Apogr., πλονν fuit in V, eed o et accentue eras., πάλιν πολνν in V laíere ci. Schw. 24 οτόμα susp. Nauck 2β πολλάν,ι V

reeLibyae conatitutae] c. 134-136 (§ 633-643).

303 /

»

i

U

6

a

σννεφέροντο. καί τον Σκιπίωνα όραν εδόκουν έπί κλιμάκων, επί νεών, εν πύλαις, έν μάχαις, πανταχού 136 διαϋέοντα. οντω μεν οι Ρωμαίοι διεννκτέρευσαν, άμα 638 δ' ημέρα ϋυσίαι τε και πομπαΐ · τοις ΰεοϊς εγίγνοντο 5 κατά φνλήν καί άγων ες επί τούτοις και &έαι ποικίλαι. δέκα δε σψών αυτών ή βουλή τους αρίστους επεμπε 639 διαϋησομένους Λιβύην μετά Σκιπίωνος ές το "Ρωμαίων συμφέρον οι Καρχηδόνος μεν ει τι περίλοιπον Ir ι ήν, έκριναν κατασκάψαι Σκιπίωνα και ο'ικεϊν αυτήν ίο άπεϊπον απασι και επηράσαντο, μάλιστα περί της Βύρσης, ει τις οΐκήσειεν αυτήν ή τά καλούμενα Μέγαρα' επιβαίνειν δ' ουκ άπεϊπον. δσαι δε πόλεις συμ- 640 μεμαχήκεσαν τοϊς 'πολεμίοις επιμόνως, εδοξε κα&ελείν άπάσας· και δσαι Ρωμαίοις βεβοηϋήκεσαν, χώραν εδωΐ5 καν εκάστη της δορικτήτου, καί πρώτον μάλιστα Ίτυκαίοις τήν μέχρι Καρχηδόνος αυτής καί Ίππώνος επί ΰάτερα. τοις δε λοιποϊς φόρον ώρισαν επί τη γη καί 641 επί τοις σώμασιν, άνδρί καί γυναικί ομοίως, και στρατηγόν ετήσιον αύτοΐς εκ Ρώμης επιπέμπειν έκριναν. 20 oí μεν δη ταϋτα προστάξαντες άπέπλεον ες Ρώμην, 6 642 δε Σκιπίων εποίει τά δόξαντα και ϋυσίας ετέλει και άγώνας επί τή νίκη. ώς δε αύτώ πάντα εξετετέλεστο, διαπλεύσας επιφανέστατα δή πάντων διε&ριάμβευε πολύχρυσον ϋρίαμβον, αγαλμάτων τε γέμοντα και άνα25 βημάτων, δσα Καρχηδόνιοι χρόνφ πολλω καί συνεχέσι νίκαις εκ πάσης γης συνενηνόχεσαν ες Λιβύην. τότε 643 δ' ήν, δτε και κατά Μακεδόνων, άλόντος Άνδρίσκου του Ψευδοφιλίππου, τρίτος ήγετο ϋρίαμβος και κατά 10 έπηράααντο Apogr., έπιιράοαντο, sed ε ante ι eras., V 1· ιππωνος V 18 γνναικί, ras. corr. ex γυναιχάν (sic), ut videtur, V Si έξετέλεβτο (eie) V 88 ίπιφανίατατον ci. Nauck 24 χολνχρνΰον del. idem; potuit etiam έπιφανέΰτατον — (xotiy πολνχρνβον (Vk.) 2β βννενηνόχεΰαν Mend., βννενηνόχααιν V, quod fort, retineri potuit «sqq. cf. Mommsen, R. Staatsr. 2 s p. 643 adn. 2

304 146α. C.

ΛΙΒΤΚΗ c. 135—136 (§ 643—648). f

της Ελλάδος πρώτος υπό Μομμίον. και ην ταντα άμφί τάς εξήκοντα και εκατόν ολυμπιάδας. 644 χρόνφ δ' ύστερον, Γαΐου Γράκχον δημαρχοϋντος 136 m u.c. εν 'Ρώμη και στάσεων ονσών εξ απορίας, εδοξε κληρούχονς ες Λιβύην πέμπειν εξακισχιλίους, διαγραφο- 5 μένων δ' άμφί την Καρχηδόνα των θεμελίων λύκοι 646 τά ΰεμέλια άϋρόα διέσπασαν καΐ σννέχεαν. και τότε m u.c. μεν άνέσχεν ή βουλή τον συνοικισμού· χρόνφ δέ *sa.c.aë&iç, οπότε Γάιος Καίσαρ, ο καΐ δικτάτωρ ύστερον • αύτοϊς διηνεκής γενόμενος, Πομπήιον ες Αϊγυπτον ίο εδίωκεν και τους Πομπηίου ψιλούς ες Λιβνην απ 46 a. c. Αιγύπτου, λέγεται, τη Καρχηδόνι παραστρατοπεδεύων, υπ' ενυπνίου στρατόν πολύν Ιδών κλαίοντα ενοχλη ΰήναι και αντίκα έαυτω ες μνήμην ύπογράψασάαι 6Ί6 Καρχηδόνα συνοικίζειν. και μετ ού πολύ των από- ΐ5 α.ο.ρων αυτόν ες Ρώμην ζέπανελ&όντα} περί γης παρακαλούντων σννέτασσεν ώς πέμψων τους μεν ες τήν Καρχηδόνα, τούς δ' ες Κόριν&ον. αλλ' δδε μεν &άσ' σον άνηρέϋη προς έχ&ρών εν τω Ρωμαίων βουλευτήρια), ό δ' εκείνου παις Ιούλιος Καίσαρ, ό Σέβα- so στός επίκλησιν, εντυχών αρα ταΐς ύπογραφαϊς του 29α. c. πατρός, συνφκισε τήν νυν Καρχηδόνα, άγχοτάτω μάλιστα εκείνης, ψνλαξάμενος της πάλαι το επάρατον. οίκήτοράς τε Ρωμαίους μεν αυτόν τρισχιλίους μάλιστα πνν&άνομαι, τούς δε λοιπούς εκ των περιοίκων συναγαγειν. 25 648 ώδε μεν Λιβύης της υπό Καρχηδονίοις Ρωμαίοι κατέσχον και Καρχηδόνα κατέσκαψάν τε και συνωκισαν αύϋις μετά ετη της κατασκαψής εκατόν και δύο. 1 μομμίον, ras. corr. ex μονμμιου, V 7 ά&ρόοι ci. Nauck

8 γάχχον (sic) V

10 άιηνεχήξ Schw., διανίχης (eie) fV

ΐβ (έτιανεΐ&όντα') add. Schw., cum Romain rediisset C. An èv Ρόίμ·η χ ε ρ ί ? ' (Mend.) 19 ζ τ ώ ν ) έχ&ρων Mend. 28 της κατααχαφής Reiske et Schw., της χαφής Y 8 eqq. cf. Empb. I § 102 eqq. cf. Emph. I § 102—106

7 sq.

χαϊ τότε—ϋννοιχιαμον]

bellum Iugurthinum] ΕΚ ΤΗΣ ΝΟΜ. (FR. 1-4).

305

ΕΚ ΤΗΣ ΝΟΜΑΔΙΚΗΣ 1

δτι Βομίλχαρ κατηγορούμενος εφυγε προ δίκης καιiiia.c. Ίογόρϋας συν αυτώ, τοντο δη το περιφερόμενον ες τους δωροδοκοϋντας ειπών, δτι Ρωμαίων ή πόλις εστίν ώνία 5 πάσα, ει τις ώνητής αυτής ευρεϋείη. Exc. de sent. 21, p. 70. 2 δτι Μέτελλος αίτίαν εχων παρά τω στρατω άν- losa.c. εζεύγνυεν ες Λιβύην την υπό 'Ρωμαίοις βραδντήτος ες τους πολεμίους και επί σφίσι ώμότητος. σφόδρα γαρ τους άμαρτάνοντας έκόλαζεν. Exc. de virt. 32, p. 281. 3 δτι Μέτελλος Βαγαίων άνήρει την βουλήν δλην, ojç ιοί u.c. il την φρονράν προδόντας Ίογάρϋα, και τον φρονραρχον Τουρπίλιον, άνδρα Ρωμαΐον, ουκ άνυπόπτως εαυτόν εγχειρίσαντα τοις πολεμίοις, επαπέκτεινε τη βουλή. Θράκας δε και Λίγυας αυτομόλους λαβών παρά Ίογόρ is ϋα των μεν τάς χείρας άπέτεμνε, τους δε ες την γήν μέχρι γαστρός κατώρυσσε και περιτοξεύων ή εσακοντίζων ετι ¿μπνέουσι πϋρ νπετίϋει. Exc. de virt. 33, p. 231. 4 δτι τοϋ Μάριου ες Κίρταν άφικομένου πρέσβεις ι Βάκχου παρήσαν, οι πεμφάήναί τινας ες λόγους losa.c. 20 Βόκχω παρεκάλουν. και επέμφϋησαν Αυλός τ ε Μάλλιος ó πρεσβευτής και Κορνήλιος Σύλλας ό ταμίας, οις ό Βάκχος εφη Ρωμαίοις πολεμήσαι δια Μάριον γήν γάρ> 1 r Numidicus liber appendix Punici, non eingularis scriptio fuit' (Mend.) 5 αντής Ζ secundum Herwerdenum, Spicil. Vat. p. 221, ό ηγε sec. Maium, ¿¡Ιη^ (sic) sec. Boiss. β αίτίαν—οτρατω post 'Ρωμαίοιs (1. 7) posuit Val., nescio an recte 12 τουρτίλιον Ρ, corr. Val. ρωμαίων Ρ, corr. Val. άννχάιίτοζ (sic) P, corr. Val. 3 το ÄfQtqpsp.] Sali. B. Iug. 35,10 6 Q. Caecilius Metellus Numidicus, cf. Münzer, RE 3 p.1218 n. 97 esq. άνεζενγννεν— 'Ρωμαίοις] cf. Sail. Β. lug. 61, 2; de tempore cf. Mommsen, Rom. Gesch. 2 p. 116 adn. 12 T. Turpilius Silanus: Sali. B. Iug. 66, 3; de re v. Gsell 7 p. 203sqq.; Carcopino, Revue histor. 158 (1928) p. 8sqq. 20 A. Manlius, cf. Münzer, RE 14 p. 1165 n. 12; Geell 7 p. 249 adn. 4 21 sqq. haec cum Sallustio, Bell. Iug. 102, 5 sqq., coinponit W. A. Baehrens, Neue Wege zur Antike 4 (1926) p. 73 sq.

306 • ° ·

ΕΚ ΤΗΣ ΝΟΜΑΔΙΚΗΣ (FR. 4—5)

[Bocchus

«

ην αυτός Ίογόρϋαν άφείλετο, πρός Μορίου νυν άφηρή2 aêai. Βάκχος μεν 0ή ταϋτα ένεκάλει, Μάλλιος δ' εφη την γήν τήνδε "Ρωμαίους άφελέσ&αι Σνφακα πολέμου νόμω και δούναι Μασσανάσση δωρεάν, διδόναι δε Ρωμαίους τάς δωρεάς εχειν τοις, λαβοϋσιν, έως äv τη & 3 βουλή και τω δήμω δοκη. ού μην άλόγως μεταγνώναι ' Μαασανάσσην τε γάρ άποϋανειν και τους Μασσανάασου παϊδας Ίογόρϋαν κατακαίνοντα Ρωμαίοις πολέμιον γενέσθαι. οϋκουν ετι είναι δίκαιον οϋτε τον πολέμιον εχειν δωρεάν, "ην έδομεν φίλω, οϋτε σε δοκειν Ιογόρϋαν ίο άφαιρεϊσϋαι τά Ρωμαίωνκαι Μάλλιος μεν τάδε περί της γης έλεξεν. Exc. de leg. gent. 28, p. 558. 1 δτι ό Βάκχος έτερους έπεμπε πρέσβεις, οι Μα- 5 ρίου μεν εμέλλον περί εΙρήνης δεή σεσ&αι, Σύλλα δέ, ϊνα συμπράξειεν ες τάς διαλύσεις, ληστενϋέντας Ô' εν ΐ5 οδω τους τε πρέσβεις τούσδε ό Σύλλας ύπεδέξατο . . . και ξενίζων, μέχρι Μάριον άπό Γαιτούλων επανελΰεϊν. παρήνει δέ Βόκχον διδάσκειν, δτι χρη Σύλλα 2 πείϋεσ&αι περί απάντων, ενδιδονς οΰν ήδη προς την τοΰ Ίογόρ&α προδοσίαν ό Βάκχος ές μεν ύπάκρισιν so έπ' άλλον στρατόν περιέπεμπεν ές Αιθίοπας τους γείτονας, οι έπϊ έσπέραν από των έφων ΑΙ&ιόπων διήκουσιν ές το Μαυρούσιον δρος, δ καλουσιν Άτλαντα, Μάριον 5 σημεία τά Γαβινίου' τον δε φόρον τον άπδ Γαΐου Καί0

1 d'αίροϋσι. V, διαιρονσι BL esq. δι' αντής ψάραγγος L αετού tag, ® suprascr. a. m. 1, V et C, êtovtas B L 11 έτον-

ΐαν L

IS βοΐβαχίφ O, Barbatio

C, ex Gradi o corr. Schw.

τνΐω V στατνΧιον VC, ατατνλλιον BL, ex Gradio corr. Schw. 15 ύπατίνει L 1β άντρωνίφ L, Antonio C πΐτρφ O, om. C, ex Gradio corr. Schw. 24 hi re fìtti V, unde τ/τήχει ci. Nauck 26 τον Γαβ. LV 14

1 Σννόδιον] cf. Gribaudi, Rìt. di filol. Ν. S. 3 (1926) p. 413; Fluss, RE, 2. Reihe, 4 p. 1414 17—20 cf. Wilcken, Sitz.-Ber. d. preuß. Akad. d. Wiss. 1926 p. 70 sqq.

25»

350

ΙΛΛΤΡΙΚΗ

[Raeti et Νorici domiti

33 a. C.

σαρος εκλειφ&έντα άποδώσειν νποστάντες ενπει&εϊς είς 82 τό επειτα έγένοντο. τα σημεία δε ό Καίσαρ άπέϋηκεν εν τη στοά τη Όκταουία λεγομένη. Δαλματών δ' άλόντων και ΔερβανοΙ προσιόντα τον Καίσαρα σνγγνώμην ητονν συν ίκετηρία και όμηρους εδοσαν και τονς εκλει- 5 φ&έντας φόρους υπέστησαν άποδώσειν. των δε ... οι ς μεν ó Καίσαρ επλησίασε, τώ Schw., αύτον OPCi λήχΗ ci. Mend., sed cf. ad p. 173, 27 οτρατοπεδενβειν Steph. Meüd., βτρκτοπεδενειν Oi; cf. Loesch, Ree. p. άχόχρημνον nul δνβόόεντον Ρ 27 sq. πολλοί τ' ci.

11 sq. ò 'Ρωμ.

ναύαρχος]

1» καί

24 ή-xticum Ρ et 5*21 2β χκί Schw., bene

Α. Atiliue Serranus, cf. Liv. 36, 20, 8

370 191

ΣΤΡ1ΑΚΗ

[Ant.defeneionem parat

a.C.

96 σκεύεσιν αύτοΐς καί δπλοις κατεψεροντο. και αυτούς δυνη&έντες äv οί Αιτωλοί συνταράξαι ουδέ ώφϋησαν, 97 άλλ' ες Ρώμην περί ειρήνης έπρέσβευον. Άντίοχος δε τήν στρατιάν από των ανω σατραπειών κατά σπονδήν επί ΰάλασσαν εκάλει και τάς ναΰς επεσκεύαζε, ναναρχοϋντος 5 98 αντω Πολυξενίδου "Ροδίου φνγάδος. ες τε Χερρόνησον διαπλεύσας πάλιν αυτήν ώχύρον και Σηστόν και Άβνδον εκρατύνετο, δι' ων εδει τήν φάλαγγα τήν Ρωμαίων ες 99 τήν Άαίαν όδεϋσαί τε και περασαι. Λνσιμάχειαν δε ταμιειον τωδε τω πολέμφ ποιούμενος δπλα και σϊτον πολύν ίο ες αυτήν σννέφερεν, ηγούμενος αύτίκα οί Ρωμαίους πεζω 100 τε πολλώ και νανσίν επιΰήσεσϋ·αι. οι δε Μανίω μεν αίροϋνται διάδοχον επί τήν στρατηγίαν Λεύκων Σκιπίωνα, δς τότε αύτοις ύπατος ήν, άπράκτφ δ' δντι και άπειροπολέμω σύμβουλον αίροϋνται τον άδελφόν Πούπλιον Σκιπίωνα, τον ΐ5 Καρχηδονίους άφελόμενον τήν ήγεμονίαν και πρώτον όνομασ&εντα Άφρικανόν. ιοί και οί μεν Σκιπίωνες ετι ήσαν εν παρασκευή, Λίβιος 22 δ', ó φύλαξ της Ιταλίας, επί τήν ναυαρχίαν αίρε&είς Άτιλίφ διάδοχος, αύτίκα ταις τε ΐδίαις ναυσίν, αϊς τήν so Ίταλίαν περιεπλει, και παρά Καρχηδονίων αντω τισι δοϋείσαις και συμμαχίσιν αλλαις ές Πειραιά κατήχϋη καί τον ύπ' Άτιλίφ στόλον παραλαβών επλει καταφράκτοις όγδοήκοντα καί μια, επομένου και Εύμένονς πεντήκοντα ίδίαις · και ήν κατάφρακτον καί τώνδε το 102 ήμισυ, ες τε Φώκαιαν, ύπήκοον μεν Άντιόχου, νπό s έπρεΰβΐύοντο Ρ β χερόννηΰον V, et ita saepius ; fluctuant codices inter χερρόνηΰος, χερόννηβος, χερρόννηΰος 18 ΰχηπίωνα V, const.; ut videtur, etiam Β i 15 aigovvrai] διάόαΰι vel sim. ci. Mend., inut. πόπίιον Y 18 λίβιος OP i, const., Λίονιος ser. Bk. et Mend. 20 ais i, ¿s OC (in Italiani delatus), om.Ρ

88 άπέαλει an Λήλον} Ιπλει (cf. Liv. 36, 42, 8)? (7k.) SB Φώκαιαν Schw. (cf. Liv. 36,43,8.12), φωχίία OP Ci 18 Αενχιον Σχιχίωνα] v. ad p. 84, 10 tor, cf. Liv. 36, 2, 6

18 C. Livius Salina-

clas8Ì8 Antiochi fugata] c. 21—23 (§ 96—109). /

371 /

ISla.C.

δ' εκπλήξεως αύτους δεχομένην, κατήγοντο και της έπιονσης ες νανμαχίαν άνέπλεον. άντανήγετο δ' αντοΐς ó 103 ναύαρχος ó Άντιόχον Πολυξενίδας διακοσίαις νανσί, κονφοτέραις τών πολεμίων παρά πολύ ' ω δη και μάλιστα 5 Ίΐρονλαβε τον πελάγονς ετι Ρωμαίων άναπειρω μένων. καΐ δύο των Καρχηδονίων νανς Ιδών προπλεούσας, τρεις των 104 ίδιων έπιπέμψας είλε τάς δύο κενάς, εξαλομένων των Λιβύων ές το πέλαγος. Λίβιος δ' επί τάς τρεις εφέρετο 105 πρώτος υπό οργής τη στρατηγίδι νηί, πολν προύχων ίο τον στόλον ' αϊ δ', ώς μια, συν καταφρονήσει . . . χεϊράς τε σιδηράς έπέβαλον, και σννεστηκότων των σκαφών ό άγων ήν ώσπερ εν γη. πολν δε κρείσσονς δντες οιΡωμαΐοι 106 ταΐς εντολμίαις, επιβάντες ες τάς αλλότριας έκράτονν και

μια νηί δύο όμον φέροντες επανήεσαν. και τόδε μεν της 107 is ναυμαχίας προαγώνισμα ήν · επεί δε οί στόλοι σννέπεσον άλλήλοις, ίσχύι μεν και προϋνμία τά Ρωμαίων έπεκράτει, δ là δε βαρύτητα τών σκαφών τονς εχϋρούς ονκ εδύναντο καταλαμβάνειν, κούφαις νανσΐν ύποφεύγοντας, εως οί μεν ες την Έφεσον όξέως κατέφνγον, οι δ' ές Χίον άπηραν, so ενϋα αντοΐς Ροδίων νήες σνμμαχίδες ήλ&ον επτά και εικοσιν. Άντίοχος δε περί τήσδε της νανμαχίας πνϋό- 108 μένος Άννίβαν εστελλεν επί Συρίας εις νεών άλλων εκ τε Φοινίκης καΐ Κιλικίας παρασκενην. και τόνδε μεν έπανιόντα Ρόδιοι κατέκλεισαν ές Παμ- 109 ss φνλίαν και τινας αυτόν τών νεών εΐλον καΐ τάς λοιπάς εφε23 δρεύοντες έφύλασσον ' Πονπλιος δε Σκιπίων, άφικόμένος m a. c. S άνέπλεον Wyttenbach (v. ad p. 2 , 9 ) p. 101, έπέπλεον OP, άπέπλεον i 8 ναύαρχος του άντιόχου i 5 'Ρωμαίων fri ci. Mend., contra Kratt p. 67 β xal âvo—15 προαγώνιαμα ην om. Ρ 8 λίβνος (sic) Β, λίβιος ceteri 10 sq. re eusp. Schw.

(sed τ. t. 3 p. 546) et post καταφρονηθεί addendum putabat

έπέπλενααν vel Bim., ζέπέπλευβαν. ò âi Λίονιος) χείρας αύrttïg ϋΐδηρ&ς ¿πέβαλι ci. Mend. coll. Liv. 36, 44, 8 eq. i l ίπίβαλλον i 16 των ante 'Ρωμαίων add. i 18 'impedita admodum et fortasse mutila sententiae conformatio' (Mend.) 2β πόπλιος Y

372 ìaC

ΣΤΡΙΑΚΗ

[ScipionesHellesp.petunt

-

ές ΑΙτωλίαν μετά του υπάτου και τον Μανίου στρατόν παραλαβών, τάς μεν εν Αιτωλία πολιορκίας ύπερεϊδεν ώς μικρόν έργον και τοϊς Αίτωλοϊς δεομένοις επέτρεψεν αύϋις ες Ψώμην πρεσβεϋσαι περί σφών, επί δε τον Άντίοχον 110 ήπείγετο, πριν εκβήναι τω άδελφώ την στρατηγίαν. δια 5 δε Μακεδόνων ώδευε καί Θρακών επί τον Έλλήσποντον, δυσχερή καί χαλεπήν όδόν αύτω γενομένην αν, εΐ μη Φίλιππος ο Μακεδών ώδοποίει και ύπεδέχετο καί παρέπεμπεν εζευγμένοις τε ποταμοϊς εκ πολλού και άγοραϊς έτοίμοις ' εφ' οϊς αυτόν οι Σκιπίωνες αύτίκα των υπολοίπων χρη- ίο μάτων απέλυσαν, επιτετραμμένοι τον&' υπό της βουλής, 111 εΐ πρόϋυμον εϋροιεν. επέστελλον δέ καί ες Προυσίαν, τον Βιϋννών βασιλέα, καταλέγοντες, δσοις βασιλεϋσι Τωμαίοις συμμαχήσασι τάς αρχάς έπηνξησαν ' Φίλιππον δέ, ψασί, τον Μακεδόνα, καί πολεμώ κρατήσαντες αρχειν εώσι, is "και τον παϊδα αύτω τής όμηρείας ώτελύσαμεν καί το ετι δφλημα τών χρημάτων." οϊς ό Προυσίας ήσϋείς συνέϋετο σνμμαχήσειν επ' Άντίοχον. 112 Λίβιος