Vergleichende griechisch-slavische Aspektstudien

In der großen Zeitspanne, die seit 1956 verstrichen ist, hat sich die Slavistik mit dem Gegenstand weiter befasst. Einze

349 113 31MB

German Pages [196] Year 1967

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

Vergleichende griechisch-slavische Aspektstudien

Citation preview

.RVFKPLHGHU6FKPLG.lWKH 9HUJOHLFKHQGHJULHFKLVFKVODYLVFKH$VSHNWVWXGLHQ

0QFKHQ = XUQQEQGHEYEEVE

'LH3')'DWHLNDQQHOHNWURQLVFKGXUFKVXFKWZHUGHQ

(s

Slavistische Beiträge

Unter Mitwirkung von M. Braun, Göttingen t P. Diels, München J. Holthusen, Bochum • E. Koschmieder, München • W. Lettenbauer, Freiburg/Br. J. Matl, Graz • F. W. Neumann, Mainz • L. Sadnik-Aitzetmüller, Saarbrücken J. Schüt), Erlangen HERAUSGEGEBEN VON A.SCHMAUS, MÜNCHEN Band 13

KÄTHE KOSCHMIEDER-SCHMID

VERGLEICHENDE GRIECHISCH-SLAVISCHE ASPEKTSTUDIEN

VERLAG OTTO SAGNER 1967

T/C7/V??3

MÜNCHEN

Bayerisch* .• • bikttothe k ,-h • • "•

Copyright 1967 by Verlag Otto Sagner/München Abteilung der Fa. Kubon & Sagner, Münichen

DRUCK:

LUDWIG

MOLLER

ERLANGEN

FAHR.STRASSE

5

Inhaltsverzeichnis Vorinwort Ab kicüir zungen Liteesraturverzeichnis A)WiiLssenschaftliche Literatur B)^vmellen sprachlicher Belege

9 17

£inJif-"ührung 1 .Bee;sprechung der neuesten Arbeiten auf dem Gebiet der Aasipektforschung. 2.L)Oe;finition des Aspekts.

21 33

A)Düe;r Aspektgebrauch in der Darstellungsfunktion. It.,Die Aspektform in der Funktion des Zeitrichtungsbezugs. I.Vom Sprecher nicht unterstrichner Zeitrichtungsbezug:

7 8

50

a)mit eigentlicher Verwendung von Tempusformen b)Lier Zeitrichtungsbezug mit uneigentlicher Verwendung von 'j.empusformen. 2.Vom Sprecher unterstrichener Zeitrichtungsbezug Iir.Die Aspektform außerhalb der Funktion des Zeitrichrichtungsbezuges.

51

Die Aspektform in semantischer Funktion. a)die Aspektform drückt Aktionsarten aus. b)die Aspektform hat neue semantische Bedeutung infolge von Aktionsarten. Die Aspektform hat sonstige, nicht richtun^sbezogene Zeitfunktionen.

100 108

B)DDe:r Aspektgebrauch in der Auslösungsfunktion IL ..Befehl I.Die Imperativform 2.Der Infinitiv als Form aus dem Gebiete der Darstellung in Auslösungsfunktion. 3.Der Indikativ des (Präsens)/des Futurs in Auslösung sfunkt ion. III.Koinzidenz

74 94

119 138

152 157 171 174 179

III.Frage

185

C)Kundgabe

192

Schlußwort

196

- 7 Vorwort Die vorliegende Untersuchung wurde im Februar 1956 von der Philosophischen Fakultät der Ludwig-Maximilians-Universität in München als Dissertation angenommen. Die hohen Kosten für den gemischten Drucksatz verhinderten bisher, dass sie der Öffentlichkeit zugänglich gemacht wurde. Durch das besondere Entgegenkommen von Herrn Prof. Dr. Alois Schmaus, dem ich an dieser Stelle meinen herzlichen Dank ausspreche, konnte eine fotomechanische Vervielfältigung erreicht werden. In der grossen Zeitspanne, die seit 1956 verstrichen ist, hat sich die Slavistdk mit dem Gegenstand weiter befasst.Einzelne Fragen wurden in der Diskussion auf dem Internationalen Slavistenkongress in Sofia 1963 aufgegriffen, die jedoch zu keinem schriftlichen Niederschlag geführt haben. Ferner sind seit 1965 einige schriftliche Untersuchungen über das Gesamtproblem erschienen, die hier an gegebener Stelle zu Wort kommen. Mit meiner speziellen Gesamtdarstellung über den Gebrauch des Verbalaspekts in zeitlich isolierten Sätzen im Polnischen mit Berücksichtigung der anderen slavischen Sprachen und des Griechischen hoffe ich einen weiteren Beitrag zur Aspektforschung zu leisten.

Erlangen, im Januar 1967.

- 8 -

Abkürzungen

JP REG Sbornik SE

= = = =

SL

=

SO SW

= =

TSRJa



BNP

=

Juznoslovenski Filolog Revue des Etudes Grecques, Publication Trimestrelle Sbornik za narodni umotvorenija i narodopis,Sofia. A.Brückner, Slownik Etymologiczny jqzyka polskiego , Krakau 1927. M.S.B.Linde, Slownik j§zyka polskiego I-VI, Lw6w 1854-1860. St.Szober, Slownik ortoepiczny, Warschau 1937. Slownik je.zyka polskiego I-VIII, pod redakcja. J.Karlowicza, A.Krynskiego i W.Niedzwiedzkiego, Warschau 1900 (Slownik Warszawski). Tolkovyj slovar'russkogo jazyka pod redakciej D.N.Usakova, Moskau 1935. B-ilgarska narodna poezija

- 9 Literaturverzeichnis A) Wissenschaftliche Literatur AGRELL, S.: Aspektanderung und Aktionsartbildung beim polnischen Zeitwort, Lund 1908. AGRELL, S.: Przedrostki postaciowe czasownik&w polskich, in: fviaterjaly i prace komisji jezykowej Akad.Um. w Krakowie, Krakau 1918. ANDREJÖIH, L.: Kategor je znaczeniowe koniugacji buigarskiej, Krakau 1938. BAUL-BOVY, S.: Imperatif et aspect en grec moderne, in: Revue des tltudes Grecques (1939), S.589-594. BELIC, A.: Zur Lehre von dem Gebrauch der Tempora im Serbokroatischen (skr.), in: JF 17 (1939). BRUGkALh, K.: Kurze Vergleichende Grammatik der indogermanischen Sprachen, Berlin-Leipzig 1933. BRJUCKALOV, V.L.: 0 russkich glagolnych vidach. Rusfkij jazyk v ?kole.1940. BRULEL, J.: L'aspect verbal et l'emploie des prevertes en grec, particulierement en attique, laris 1939. BUHLER, K.: Sprachtheorie, Jena 1934. CHAI.aRAII.E, 1.: Remarques sur les rapparts entre les modes et les aspects en grec, in: Bulletin de la Soci6te de linguistique de iaris (1939), S.69-79. CONRAD-MARTIUS, H.: Lie Zeit, Lunchen 1954.

- 10 DEBRUNNER, A.: Griechische Grammatik auf der Grundlage von K.Brugmanns griechischer Grammatik von E.Schwyzer. Bd.2: Syntax und syntaktische Stilistik, Aspekt und Tempus: S.246-301, München 1950. DIETRICH, Gerhard: Erweiterte Form Präteritum und Perfektum im Englischen, München 1955. DOSTAL, A.: Studie o vidovem systemu v staroslovens'tine', Prag 1954. DOSTAI, A.: Der Verbalaspekt der Hilfszeitwörter im Altkirchenslavischen, in: Byz.Sl.7(1938), S.174-181. DOSTAI, A.: Beiträge zur Erforschung der Verbalaspekte (cech.: prispevky ku zkoumanl slovesnych vidu. C.B.F.25(1939), S.292-307. 'DOSTAI, A.: Staroslovenskä praeterita, jejich c^as a vid, in: Cesky Xas. fil.3(1944-45), S.65-70,S.111-116,S.219-225. GENT, W.: Das Problem der Zeit, 1934. FRAENKEL, E.: Zum balt.slav. Verbum, in: Z.S.Ph.20(1950), S.236-321. GRUBOR, D.: Aspektna znaXenja, RAD, Zagreb 1953. GUBERINA, F.: (Valeur logique et valeur stylistigue de« prepositions complexes en francais et en serbocroate), Zagreb 1939, Bespr.RESL 19, S.107. HAVRANEK, B.: Aspect et temps du verbe en vieux slave, in: Melanges Bally, Genf 1939, S.223-230. HERMAN, E.: Aspekt und Zeitrichtung, in: IF 54(1936), S.262-264.

- 11 tiERMAN, E.: Die altgriechischen ±empora, ein strukturanalytischer Versuch, in: Kachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, ihil.-hist.Kl.1943, S.583-649. IlOIT, J.: ütudes d'aspect, in: Acta Jutlandica, Aarskrift for Aarhus Universitet IM,2, Kopenhagen 1943. Bespr.: BSL(1946), S.84-88 (J.Vendryes); LF 70(1946), S.4550 (Dostal); ZSlh.KX, S.164 (Dostal). JACOBSON, H.: Aspektfragen, in: IF 51(1933), S.292-318. JAKOB SOI., R.: Zur Struktur des russischen Verbums (charisteria Guilelmo .wathesio), Irag 1932, S.74ff. KARCEVSKI, S.: Le Systeme du verbe russe, trag 1927. KARCEVSKI, S.: Remarques sur la Psychologie des aspects en russe, in: Belanges Je Lng. offerts a Charles Bally, Genf 1939, S.231-248. KÜHNER, R. - Gerth, B.: Ausführliche Grammatik der Griechischen Sprache. Zweiter Teil: Satzlehre Bd.I-II, Hannover-Leipzig 1898/1904. KOPE&JY, F.: iuorfologickfe p r o s t r e d k y v i d o v e v n i n e ' j s l S e s t i n e . i-octa F r . I r a v n i c ' k o v i a E. .Yollmanovi ( F e s t s c h r i f t ) , Brunn 1948. KOPEC'NY,

F.:

Dva p^i'spe'vky k vidu a casu v Sestine", in: Slovo a Slovesnost 10,3(1948), S.151-154, S.154-168; 11(1949), S.64-68. KOSCHklEDER, E.: Zeitbezug und Sprache, Leipzig 1929 (wissenschaftliche Grundfragen , H.11). KOSCKiiIEDER, E.: Der Einfluß des Aspekts auf den Formenbestand des polnischen Verbums, in: Archiv für Slavische Philologie 41(1928), 5.262-295.

-

12 -

KOSCHhilEDER, E . : S t u d i e n zum s l a v i s c h e n V e r b a l a s p e k t , i n : Z e i t s c h r i f t gleichende Sprachforschung 55,56(1927-28).

für v e r -

KOSCHklEÜER, E . : Durchkreuzung von A s p e k t - und Tempussystem im P r ä s e n s , ZSl-h 7 ( 1 9 3 0 ) ,

in:

S.341-358.

KOSCHklEDLiR, E . : Czem j e s t a s p e k t ? , i n : Sprawozdania F o l s k i e . j Akad.Um. 3 4 ( 1 9 2 9 ) ) , S.21-23. KOSCHklEDER, E.: Nauka o aspektach czasovvnika polskiego w zarysie. Fröba synteszy. Wilna 1934. K O S C H M I E D E R , E.:

Zu den Grundfragen der Aspekttheorie, in: IF 53, S.280-300. KOSCHMIEDER, E.: Zur Bestimmung der Funktionen grammatischer Kategorien, in: Abhandlungen der Bayer.Akad.d.Wissenschaften, Phil.-hist.Abteilung, Neue Folge, Heft 25, münchen 1945. K O S C H M I E D E R , E.:

Die noetischen Grundlagen der Syntax, in: Sitzungsberichte der Bayer.Akad.d.Wissenschaften, Phil.-hist.Klasse, Jhg.1951, Heft 4. KOSCHMIEDER, E.: Das türkische Verbum und der slavische Verbalaspekt, in: Festgabe für Faul Diels, München 1953KOTMIK, J.J Ruski glagol, Laibach 1946. LOäiTEV, T.P.s Deux e"tudes sur l'aspect verbale en vieux russe ou il defend l'origine relativement recente de la differention aspective, in: RE"S1 25, S.149. USenye z a p i s k i de l ' U n i v e r s i t e de iuoscou f a s c . 1 2 8 ( 1 9 4 8 ) , S.86-90, fasc.137(1948), S.70-88.

-

13 -

mAHRLIl.G-Richter, B . : S t u d i e n zum r u s s i s c h e n Verbum, i n : Z.S.Ph.._XIV,

S.47-67.

AlAhMfoG, C A . : The Historical Use of the Fresent Imperfective and the Present Perfective in Russian, in: Language, Journal of the Linguistic of America, 1hiladelphia 15, 1939, S.229-234. liASLOV, Ju.S.: Krititfeskie zametki po bolgarskoj grammatike, in: Uc'ennye zapiski Instituta slavjanovedenija AN SSSR, vyp.IV, i..oskau 1951. KA.SLOV, Ju.S.: Imperfect glagolov sover^ennogo vida v slavjanskich jazykach, in: Voprosy slavjanskogo jazykoznanija, vyp.I, u.oskau 1954. wASLOV, Ju.S.: Glagol'ny vid v sovremennom bolgarskom literaturnom jazyke, in: Voprosy grammatiki bolgarskogo literaturnogo jazyka, koskau 1959. 1.ASL0V, Ju.S.: oXerk bolgarskoj grammatiki, Moskau 1956. aASLOV, Ju.S.: iworfologija glagol'nogo vida v sovremennom bolgarskom literaturnom jazyke, Moskau 1963. LASLOV, Ju.S.: Znacenie dannych bolgarskogo jazyka dlja obScej teorii slavjanskogo glagol'nogo vida, in: Slavjanskoe jazykoznanie, V meXdunarodnyj s-ezd slavistov, Uoskau 1963, S.197-229. isATHESIUS, V.: über die Kongruenz der Verbalaspekte im Cechischen, in: Slovo a slovesnost 4(1938), Bespr.: RF.S1 18(1933), S.282. LAZOI», A. : Emploi des aspects du verbe russe, laris 1914, in: Libliotheque de 1'Institut Francais de Saint-letersbourg 4. i^AZOFi, A.: Morphologie des aspects du verbe russe, Paris 1908, in: Bibliothöque de l'l.cole des Hautes ttudes, Sciences historiques et philologiques, Fase.168.

- 14 MENCEJ, J.l Zur Präsensfrage perfectiver Verba im Slovenischen (Präsens effectivum), in: A.S.Ph.28(1906), S.40-51. MIHAILOVIC, II.: Tempus und Aspekt im serbokroatischen Präsens, München 1962, in: Slavistische Beiträge, Bd.5. LIHA1, J.: 0 slovenskom slovese, SMS 19(1941), S.389-402. MILEWSKI, T.: Einige Betrachtungen über den Ursprung der slavischen Aktionsarten (poln.), in: Zbornik lingvisti&kich i filologskich rasprava A.Belicu, Belgrad 1937, S.431-438. Bespr.: Rfsi 18(1938), S.86f. Vaillant. IHLEWSKI, T.: 0 g e n e z i e aspekt&w s f o w i a h s k i c h ,

i n : RS 1 5 ( 1 9 3 9 ) ,

S.1-13.

AüIROWICZ, A . : Die Aspektfrage im Gotischen, in: Rozprawy i materjaly wydzialu I. Tow.przyjaci&l nauk w Wilnie, Wilna 1935. kLADEKOV, St.: Über zwei Hauptaktionsarten der bulgarischen Zeitwörter (bulg.), in: Rodna reo" 10(1937), S.193-201. klUSIC, A.: Zum Gebrauch des Praesens verbi perfectivi im Slavischen, in: A.S.Ph.24, S.475-514. iaUSIC, A.: Das slovenische Präsens effectivum (skr.), in: Rad 253(1935), S. 165-180. KET1EBERG, K.: E"tudes s u r l e v e r b e p o l o n a i s , Kopenhagen 1953. REGttELL, C G . : Über den Ursprung des slavischen Verbalaspekts, Lund 1944. REINHOLD, H.: Uwagi aspektologiczne, in: Polono-Slavica, ofiarowane Henr.

- 15 Ulaszynowi p r z e z k o l o Sla.vist&w s t u d e n t 6 w u n i w e r s y t e t u I oz n a f i s k i e g o , 1939, S. 8 5 - 9 5 . RU2lC, R . H . : The aspects of the Verb in Serbo-Croatian, Berkeley and Los Angelos 1947. SAFAREWICZ, J.: Stan badan nad aspektem czasownikowym w jezyku litewskim, in: Balticoslavica 3(1938), S.l-27 SAFARE'.VICZ, J.: Keuere U n t e r s u c h u n g e n über den U r s p r u n g der s l a v i s c h e n V e r b a l a s p e k t e ( p o l n . ) RSL 1 4 ( 1 9 3 8 ) , S . 6 7 - 8 4 . SCHOSSIG, E . : Verbum, Aktionsart und Aspekt, in: Zschr.f.franz.Sprache und Literatur 64,3. SCH'.VYZER, E.-Debrunner, A.: G r i e c h i s c h e Grammatik I - I I , Iwünchen 1 9 3 9 , 1 9 5 0 . SEIDL, E . : Zu den Funktionen des Verbalaspektes, in: I C H 3(1936), S.11-129. SEIDL, E.: Zur Futurbedeutung des Iraesens perfectivum, in: Slavia 17 (1939), S.1-32. SEILER, H.J.: L ' a s p e c t e t l e temps dans l e v e r b e n e o - g r e c . P a r i s 1952. S40ÄSKI, S t . : Funkeje prefiks6w werbalnych w jezyku starosiowiaftskim (starobulgarskim), Warschau 1937. Bespr.: R^Sl 18(1938), S.87 (Vaillant); IK 56(1938), S.3C8310 ( K . H . L e y e r ) ; B s l 39 f a s c . 1 1 7 , 1 4 1 (Unbegaun). S0REKSEL, H . C h . : Aspect e t temps en s l a v e , Aarhus 1949. STALG, C h r . S . : Das slavische und baltische Verbum, Oslo 1942.

- 16 STEIN, J.: Czasowniki niedokonane i dokonane we wsp6£czesnym litera;kim jgzyku polskim, in: Inter arma (Festschrift für Kitsch), Krakau 194-6, S.93-106. STEHDER-Petersen, A.: Das russische iart.Prät.iass. von imperfektiven Verben, in: toelanges ling. off. ä u.Holger, Kopenhagen 1937, acta Jutlandica 9,1. STEVANOVIÖ, U.: Zur Bedeutung der verbalen Zeitform bei ihrem relativen Gebrauch, in: IF 17(1939), S.150-179. SIEVAKOVlfi, M.: Beitrag zur Erklärung des ipf.Aoristes, in: Nag" jezik 7(19391940), S.101-104. STOJICEVIC, A.: Znatfenje aorista i imperfekta u srpskohrvatskom jeziku, Laibach 1951. THÜuB, A.: Handbuch der neugriechischen Volkssprache, 1910. VAILLAK1, A.: L'aspect verbal du slave commun, sa morphologisation, in: RES1 19(1939), S.289-314. VYACKERNAGEL, J . : Vorlesungen über Syntax £ - 1 1 , B a s e l 1920,1924.

-.17 B) Q u e l l e n s p r a c h l i c h e r

Belege

AJJALBERG, S . : Ksigga przysi6w, przypowiesci i wyrazefi przyslowiowych, zebral i opracowal..., ./arschau 1889-94. ARIvAUDOV, U.: Bülgarski poslovici i gatanki, Sofia AuGELOV u.Arnaudov: Bülgarska narodna poezija, Sofia BAiUCKI, El.: Grube ryby, Warschau 1881. BAiUCKI, M.: Folowanie na meza, lw6w 1869. BOBRZYfiSKI, M.: D z i e j e F o l s k i w z a r y s i e , Warschau 1927. DISSLO'WA, in.: J a k gotowa&, 1 oznafi

o.J.

FLAJSHAKS, V . : Seska prislovl, trag 1911. FREDRO, A.: Trzy po trzy, Warschau 1917. FREDRO, A.: l.iaz i zona, Warschau 1955. FREDRO, A.: Damy i Huzary, Warschau 1897. FREDRO, A.: Gwaltu, co sig dzieje, Warschau 1917. ILLJUSIROV, I.: 2izn'russkago naroda v jego poslovicach i pogovorkach, letersburg 1910. JACZEWSkI, ii.u.'i.: Fodrecznik zoologii, Warschau 1937. JOVKOV, I.: Milionerüt, Sofia 1959.

-

18 -

KARADZIC, V . : Srpske narodne p o s l o v i c e , B e l g r a d 1900. KAPKABITEAZ, A. A powiedzcie przynajmniej ile warn dal Steiermarkt. (ib.S.328) ...nikt od ciebie juz zwrotu tych pieniedzy nie zazada - Vertauschbarkeit mit dem pf. Aspekt ist gegeben. Beisp.3) S: Bunt w cyrku! Ha!...bunt..„rejtyrejer na ziemi. 1. 2. 3. R: Co to jest? co sie to ma znaczy6? S: Teraz bedziemy sie — > liczy6 ze soba m6j panie. (ib.S.392) L > Teraz policzymy sie ze soba m6j panie. - ist ebenfalls möglich. Was den Vergleich des Slavischen mit dem Griechischen bezüglich des zeitlich isolierten Typus betrifft, so gibt es auch hier genügend Fälle, wo das ipf. Futur des Originals durch ein pf. Futur in der Übersetzung wiedergegeben wird, z.B.: a) poln.Original ("Quo vadis", ngr.Übersetzung ("Quo vadis", Bd.II, S.70):

S.114):

ipf.Futur

pf.Futur

P a t r z , jaka jednak w n i e j

Qav^aaz Xomöv xf} öuva^/i

s i l a ! Za k i l k a dni bede n a j -

T O u.

gorliwszy z gorliwych, aby

nai 6 niaiözepoQ

KotC a£ kCyzc, \iipec, d5TÖV

nioiwv,

- 61 mnie przypuscili do wszyst-

yid

kich swych tajemnic, a gdy

iivaxf\pia

mnie przypuszcza do wszyst-

tpopd n o ü # d yCvw

kich tajemnic, bede wiedzial ~t-t

vd

yCvw

6EKX6C;

Tovq,

ai6.

naC

nLdt 6zv.i6c,,

Oa iidftto itoü H p u ß e x a i r\



gdzie sie ukrywa dziewica.

v£a.

poln.Original (ib.Bd.2,S.71): n g r . Ü b e r s e t z u n g ( i b . S . 1 1 5 ) : ipf.Futur pf.Futur kiedzy waszymi niewolnikami moga by6 chrzescianie, o kt6-

...ivd^eaa

axouc; ORA.dßouc;

aac, l i i t o p e t

vd

Xwpus vd x(5 ü i i o n T e u e a O e

rych nie wiecie, gdyz zabobon

XpiaxLavoi,

ten rozszerzyl sie juz wsze-

OLÖaiLiovia ötaöoftf)

dzie, i ci, zamlast pomaga6, beda was zdradzali. ' " >

uitdpxouv,

yiaiC

rcavxoC.

Xom5v,ävxC aouv,

M

f] 6 e t , -

auxfi e x e i . TIÖTI Aüxoi,

vd aac; ßorj-8^-

a5^

7ipo6äioouve.

poln.Original (ib.Bd.2,S.84): ngr.Übersetzung (ib.S.122): pf.Futur ipf.Futur By6 moze, ze prezbiterowie

" l a u e ; OL IzpeZc,

doradzili jej te ostroznos6.

(Jjave x6 Tipocpu\a>ixix6 Lifxpo.

Gdy Chilon pozna juz te

xd LieTpr) a u x d ,

• &d xd"v ouvo6€4)a).

*

JLi

auxd

" O x a v o XLXOÜV LidftTi

ndxoLO an6

miejsca, bede chodzil z

auuißou\£-

nim razem; ngr.Übersetzung

russ.Original (L.Tolstoj, Zivoj trup, S.271): ipf.Futur II:

Hy 6aTioiDKa, jjejia Hau«

(ebenda,

S.88): pf.Futur xo-

n.

" A k o u a c , tpCKe LIOU.TI

POIHH, TOJIbKO Bbl B n o o i e Ä H e ß

vnöSzaic,

TiriYOLvei

pe*JH He HanopTHTe MHe. : Ä a ,

iädvet

vd LI^ uoü xd

H He Öyjiy r o B o p H T b . HTO HM '•



r o B o p H T b ? ! fl He öyjiy.

U: HeT

\ior\c, \6yia.

\x£ xd a x E p v d *.

na\d. xa_ oou

'Eyal 6 f v %-&d

- 62 cKa3aTb Ha.no.

, , .,, m. tiiXrjacü HO^OAOU.TL dfXsxe vd itC; AE"V SeAto vd |uJC

y\ü>a-

noJiroÖHT,

aa T O U . - " O x i . e n e v f ß a i v e

-

f] H u p f a . A e ' v

K STOMy HeJIb3fl n e russ.Original

npHHyjHTfa.

(ib.S.14):

pf.Präteritum

itpefXei.

vd TOV

ayanriar].

ngr.Übersetzung (ib.S.20): Imperfektum

4afi AeHcTBHTejibHO 6hui KaK

16

nHBO, HO H BbinHJI CTaKaH. B

e^xe

3TO BpeMH npomeji

\invpac,,

KOHjiyKTop.

*

xad'C TOU,6^O\OYOUH£VIO LIOC T uczyni! (Weyssenhoff, Syn karnotrawny,S.282) Bei einer Übertragung in die Zukunft ist hier nur das ipf. Futur möglich, also: - Fabiusz bedzie sie strzela6 jutro... (er wird sich morgen duellieren). Das pf. Simplex reflexivum "strzeli sie" ist im Polnischen nicht vorhanden. Vgl.ebenso: Wlasnie czekalem pan6w i natychmiast sluze. Panie Szulc!... (Prus,Lalka,War schau 1926,1,S.331) Auch hier ist nur ipf. Futur "bede siuzyl" (ich werde zu Diensten sein) möglich. Weitere Beispiele für Präsens pro Futuro aus der Umgangssprache: 1. Nie wiem, czy ci wypada jutro tarn p6js6. 2. Ja jutro nie moge_ przyjsfc, ja jutro uwazam na dzieci. 3o Co do jutrzejszego &wieta, to ja juz caly dzien po-

- 83 legam na tobie. Auch in den drei letzten Beispielen kann das Präsens pro Futuro nur durch ipf. Futur ersetzt werden: 1. Nie wiem, czy ci bedzie wypadaio jutro tarn p6js6. - czy ci wypadnie - würde bedeuten: ob es sich für dich ergeben, ereignen, zutreffen wird. 2. - ja jutro bede uwaza6 na dzieci. - pf. Futur: uwaze na dzieci - ist in dem Zusammenhang sprachlich nicht existent. 3. - bede polega6 na tobie. - pf. Futur polegne na tobie würde bedeuten: ich werde auf dir im Kampfe fallen. Wie wir gesehen haben, kommen in den letzten fünf Beispielen bei einer Übertragung in die Zukunft die pf. Dubletten der betreffenden Verba nicht in Frage, weil sie eine andere Bedeutung haben als die im Text verwendeten ipf. Verben und infolgedessen den Inhalt verstümmeln. Das Präsens pro Futuro der letzten Beispiele ist also nicht aus syntaktischen Gründen nur durch ein ipf. Futur (mit Ausschluß des pf. Futurs) ersetzbar, sondern dadurch, daß zum Ausdruck der betreffenden Verbalbegriffe im Polnischen nur Vez-ba imperfectiva tanta zur Verfügung stehen. Die Gründe dafür sollen später in anderem Zusammenhang erörtert werden. Im Augenblick genügt uns die Feststellung, daß abgesehen von den Verba imperfectiva tanta, das Präsens pro Futuro, sobald es in die Zukunft übertragen wird, nur durch ein pf. Futur wiedergegeben werden kann. 3. Das hyperbolische Präteritum. Eine ebensolche "uneigentliche" Verwendung von Tempusformen wie beim Präsens historicum und beim Präsens pro Futuro liegt vor für das sogenannte hyperbolische 17 Präteritum. In diesem Fall vertritt das Präteritum fiktiv die Gegenwart12 bzw. die unmittelbar bevorstehende Zukunft, um beim Hörer die Vorstellung zu erwecken, der betreffende augenblicklich im Währen befindliche Tatbestand bzw. der unmittelbar bevorstehende Eintritt eines Tatbestandes habe sich schon ereignet. Da mit dem koment der Vollendung, (auf die es dem Sprecher

- 84 vor allem hier ankommt), der betreffende latbestand nicht mehr der Gegenwart angehören kann, so wird er bewußt vom Sprecher, wie Vondrak richtig bemerkt, "hyperbolisch und meist inn Affekt", als bereits eingetreten, also vergangen gesetzt. Es handelt sich demzufolge um die Vorwegnahme des Abschlusses einer Handlung, der im gegenwärtigen Augenblick noch nicht vorliegt. Es bedarf wohl kaum einer Erklärung, daß einerseits für diese Fiktion im Slavischen nur das pf. Präteritum bzw. der Aorist (im Griechischen ebenfalls der Aorist) in Frage kommt;; anderseits, daß diese stilistische Umschreibung hauptsächlich! in der direkten Rede und zeitlich isoliert auftritt. Bemerkenswerter Weise ist diese Verwendung des Präteritums dem Polnischen und dem tfechischen fremd. Indessen ist sie im Russischen, Serbokroatischen und Bulgarischen ziemlich verbreitet, ebenso wie im Alt- und heugriechischen, z.B.: a) r u s s i s c h y : 1.

" H y , H c n a T b nomjia" . O C T P O B C K H H :

He Bce KOTy M a c n e -

HHua. 2.

"Ox 6aT»mKH!

- B3ÄUxajia

najia TBOH roJiOBymica! öe.ne!"

EbiTb Ö e a e ,

- npo-

poiHMbie M O H , ÖUTb

MexoB.

3.

" E e p i i KyjieK,

4.

"M B O T peöeHOK 6ojieH, jiymnero, ceH;

3 a ÄBepb» c T a p y x a ,

ÄOTOHHK,

TOTO,

fl

Ha PUHOK n o m e j i ! "

OCTPOBCKHA.

H Ha.no n o n a c T b Ha S T O T O ,

KOTopufi

cnaoaei,

CBMOTO

H Tor.ua peOeHOK c n a -

a He 3axBaTHmb S T O T O ÄOKTOpa HJIH i H B e u b He B

TOM MecTe rjie (JI.TOJICTOH:

nüBei

STOT ÄOKTOP,

KpettuepoBa

H peOeHOK n o r H Ö . "

c o H a T a , C T p . 4 I ,MocKBa 1 9 5 3 )

20 b) serbokroatisch

:

1o "Gospode, izbavi nas, izgibosmo!" 2. "Umrech od Xe3i, daj mi Sasu vode!" (Narodne pripovetke,25)

(Hat.8,25.)

- 35 3. "Ja 6u uzeti jednoga konja, pa odoh po svijetu." (harodne pripovetke,147) 4. "Kuvaj meni bijele kola'c'e, a ja odoh kovati dogina." (harodne pripovetke,3,13) c) bulgarisch: 1.

MacjiapcKH:

"JIoKTope, MHOTO BH BTJÜBH,

Ha - KapTHTt naicb c

y Baci!

noKTope! E T O

A x t , nponajHax'b

CH a3i>,

nponajHax-b. (Ü .HoBKOBi: IVlHJIHOHep'bTT), C T p . 8 6 , CotfHH , KHHrOH3ttaT .XeMyCb) 2.

"OriHH cjiH3a Ha^ojiy

- oTHne c e j i o T O . 4 (A.Kapa^HRqeB'b,Pa3Ka3H, C T D . 106)

3.

"I!apHTt>! - H3-bCKa JlHHKaTa. . .H3HaoxT> Te ! " H.HOBKOBT>.

* 9P~ 4 . B ^ r a H , q e Te yOHX-b! CJI .KpacHHCKH. c B e i e i n e r ihrem I n h a l t e n t s p r e c h e n d e n Übertragung te

i n d i e Gegenwart bzw. i n d i e Zukunft

Brräteritum

j e w e i l s durch d a s I - r ä s e n s

setzen. Ebenso l i e g e n d i e V e r h ä l t n i s s e

wäre d a s

dieser

Zita-

hyperbolische

bzw. d a s p f .

r'utur

zu

er-

im N e u g r i e c h i s c h e n :

1 ) n a v . n a v , ' ß p i a x o u v kividv b\±-\.\r\ i n ' i p v C \i£ vep

b) tfechisch: 1. Kdo rad posloucha u dve¥i, sam o sobe uslysi.//Kdo za < dvermi posloucha, sam o sobe' slycha. v (V.Flaj^hans: c'eska pr"lslovl,I, S. 194 ,Kr.5.) 2. Jeden nespravedlivy gro^ sto jinych spravedlivych z kapsy vyhani.//Jeden nespravedlivy gros sto jinych z kapsy vytahne. (ib.S.228,Hr.8.) * 3. üo jeho hnlzda, do ktereho"z prve nanec'istil, lezl.//Zasse v do hnlzda, do ktereho^ prve nanecistil, vlezl.

(ib.S.287,Hr.60 4. £im hrncek za nova navre, tlm pachne.//Cim hrnc'ek za v nova zavre, tlm vzdycky bude zapachati/zapacha. > -< (ib.S.348,Kr.1.) 5. ManXelka jeho jemu na hrdlo nestoji.//Zena jeho tomu v v r a z ' e d l n l k o v i na h r d l o n e s t a l a . ( i b . S . 3 3 8 , K r . 2 0 . ) 4 c)

russisch: 1.

OjjHa napmHBafl OBija Bce c i a . n o nopTHT.

(H.MjuiiocTpoB, JKH3Hb p y c c K a r o Hapo.ua B e r o

cjioBHuax H n o r o B o p K a x , 2.

nopTHT//HcnopTHT/nepe-

3aKOH noxonc Ha n a y i H H y :

no-

CTp.47.) MajieHbKHJi MyxH n o n a j a i o T ;

a

>

3.

ÖojibniHjj npojieTaioT . / / 3 a K 0 H KSLK nayTHHa, TMejib n p o C H H T , a M.yxa (yB«3HeT. HK O npocjibiBemb. ib.S.46) (ib.S.43-44) < C KeM ÄHBetnb, ieM H cjibiBemb.//C KeM noBe.nenibCH, TeM -v »• -*

- 89 4 . My» c aceHoB 6paHHTCfl,

s.a. n o x OÄHy niyöy

aoxaTC«.//My«

• H weHa noÖpaHHTCH, a Bce BMecTe onan> Ba^Hic«. « (ib.S.241) 5.

TpexH jiK)6e3HU s.OBOjLEi//ß.OBeB.yr > «

so Öea^Hhi.

(ib.S.219)

cd) serbokroatisch: 1. Ako mi brane pjevati, ne brane mi plakati. y

(V.Karad£i6, Srpske narodne poslovice,l«r.68.)

2.

3.

4.

5.

Variante: Ako si mi uzeo pojanje, ne mo'Ses' plakanje. « (ib.Kr.115.) Bilo, pa i nije. (ib.230.)//Bilo pa i proslo, ka' i > < lanski snijeg. (ib.231.) -öje koji niSe, tu se i obice. (ib. 1377. )//i»je ko nikao > tu obikao. (ib.1380.) Zla z'ena zajma ne vrati. (ib. 1698. )//Zla Sena zajma ne « vra6a. (ib.1699.) > Kurjak ako dlaku i promijeni, 6udi ne mijenja. < (ib.3169.)//Kurjak dlaku mijenja, a 6udi nikad. v (ib.3170.)

e)

bulgarisch: 1. Bnjiejia

ccfiHHHTa p o r o 3 H H a ,

Ta nocaKajia H n o c T e J i n .

< (C6opHHKT> TOMT. I 6 , CTp . 209 , H p i . 67 . ) / / 3 H JieJia CBHHKTa p o r o 3 H H a , n a caKajia H n o c T e J i n . V (M.ApHay.noBi>, Bi>JirapcKH nocjioBHUH H r a T a H K H , C T p . 3 2 . ) 2.

Kofi c e nönapnji

OT MJieKOTO,

la.

iom

(CÖOPHHKT,,

( T O Ö ) ayBax H Ha MiimeHKua-

3 6 , C T p . 2 3 I ,HpT>.420. ) / / K O A T O

ce

e

napHJT OTT) BapeHa THKBa, T O H , H Ha n j i e i a Jia H BHÄH, rae > Ä,yxa. ( E i J i r a p c K a HapoAHa n o e s H f i , AHrejioB-b H ApHayiioB'b, CTp.402,Hpi.II9.)

- 90 3.

KaKBOTo

CH HajipoöHin,

apoöuji,

TaKB03

me

TaKB03

nje c i p 6 a m . / / K a K B O T o

CH

CT>p6am.

(ApHay,nOB-b,E.H.n. , C T p . 6 2 . ) f)

neugriechisch:

1)

'H aAEnou /'H

HOL 16 u a i 6 i

ÖAEIIOU LIE 16 710161

(rio\CTTig,iIoponiLai. 2)

TT]Q e v a

"Kanäle

TT15 e v a

6^p^a ^HpaTf)yav bipiia

to

(23)

/

KpatoüvE.. ( 2 4 )

,1,8.-457)

AdV.HOv y i ' ä M o v

/"0TtoiO(;axd