İstanbul'da İşgal Günleri Milli Mücadele Yıllarında İngilizlerin Ticari ve Siyasi Projelerinin İlk Defa Yayınlanan Belgeleri [1 ed.] 9786057635389

Table of contents :
Untitled.FR12 - 0001
Untitled.FR12 - 0003
Untitled.FR12 - 0004
Untitled.FR12 - 0005
Untitled.FR12 - 0006
Untitled.FR12 - 0007
Untitled.FR12 - 0008
Untitled.FR12 - 0009
Untitled.FR12 - 0010
Untitled.FR12 - 0011
Untitled.FR12 - 0012
Untitled.FR12 - 0013
Untitled.FR12 - 0014
Untitled.FR12 - 0015
Untitled.FR12 - 0016
Untitled.FR12 - 0017
Untitled.FR12 - 0018
Untitled.FR12 - 0019
Untitled.FR12 - 0020
Untitled.FR12 - 0021
Untitled.FR12 - 0022
Untitled.FR12 - 0023
Untitled.FR12 - 0024
Untitled.FR12 - 0025
Untitled.FR12 - 0026
Untitled.FR12 - 0027
Untitled.FR12 - 0028
Untitled.FR12 - 0029
Untitled.FR12 - 0030
Untitled.FR12 - 0031
Untitled.FR12 - 0032
Untitled.FR12 - 0033
Untitled.FR12 - 0034
Untitled.FR12 - 0035
Untitled.FR12 - 0036
Untitled.FR12 - 0037
Untitled.FR12 - 0038
Untitled.FR12 - 0039
Untitled.FR12 - 0040
Untitled.FR12 - 0041
Untitled.FR12 - 0042
Untitled.FR12 - 0043
Untitled.FR12 - 0044
Untitled.FR12 - 0045
Untitled.FR12 - 0046
Untitled.FR12 - 0047
Untitled.FR12 - 0048
Untitled.FR12 - 0049
Untitled.FR12 - 0050
Untitled.FR12 - 0051
Untitled.FR12 - 0052
Untitled.FR12 - 0053
Untitled.FR12 - 0054
Untitled.FR12 - 0055
Untitled.FR12 - 0056
Untitled.FR12 - 0057
Untitled.FR12 - 0058
Untitled.FR12 - 0059
Untitled.FR12 - 0060
Untitled.FR12 - 0061
Untitled.FR12 - 0062
Untitled.FR12 - 0063
Untitled.FR12 - 0064
Untitled.FR12 - 0065
Untitled.FR12 - 0066
Untitled.FR12 - 0067
Untitled.FR12 - 0068
Untitled.FR12 - 0069
Untitled.FR12 - 0070
Untitled.FR12 - 0071
Untitled.FR12 - 0072
Untitled.FR12 - 0073
Untitled.FR12 - 0074
Untitled.FR12 - 0075
Untitled.FR12 - 0076
Untitled.FR12 - 0077
Untitled.FR12 - 0078
Untitled.FR12 - 0079
Untitled.FR12 - 0080
Untitled.FR12 - 0081
Untitled.FR12 - 0082
Untitled.FR12 - 0083
Untitled.FR12 - 0084
Untitled.FR12 - 0085
Untitled.FR12 - 0086
Untitled.FR12 - 0087
Untitled.FR12 - 0088
Untitled.FR12 - 0089
Untitled.FR12 - 0090
Untitled.FR12 - 0091
Untitled.FR12 - 0092
Untitled.FR12 - 0093
Untitled.FR12 - 0094
Untitled.FR12 - 0095
Untitled.FR12 - 0096
Untitled.FR12 - 0097
Untitled.FR12 - 0098
Untitled.FR12 - 0099
Untitled.FR12 - 0100
Untitled.FR12 - 0101
Untitled.FR12 - 0102
Untitled.FR12 - 0103
Untitled.FR12 - 0104
Untitled.FR12 - 0105
Untitled.FR12 - 0106
Untitled.FR12 - 0107
Untitled.FR12 - 0108
Untitled.FR12 - 0109
Untitled.FR12 - 0110
Untitled.FR12 - 0111
Untitled.FR12 - 0112
Untitled.FR12 - 0113
Untitled.FR12 - 0114
Untitled.FR12 - 0115
Untitled.FR12 - 0116
Untitled.FR12 - 0117
Untitled.FR12 - 0118
Untitled.FR12 - 0119
Untitled.FR12 - 0120
Untitled.FR12 - 0121
Untitled.FR12 - 0122
Untitled.FR12 - 0123
Untitled.FR12 - 0124
Untitled.FR12 - 0125
Untitled.FR12 - 0126
Untitled.FR12 - 0127
Untitled.FR12 - 0128
Untitled.FR12 - 0129
Untitled.FR12 - 0130
Untitled.FR12 - 0131
Untitled.FR12 - 0132
Untitled.FR12 - 0133
Untitled.FR12 - 0134
Untitled.FR12 - 0135
Untitled.FR12 - 0136
Untitled.FR12 - 0137
Untitled.FR12 - 0138
Untitled.FR12 - 0139
Untitled.FR12 - 0140
Untitled.FR12 - 0141
Untitled.FR12 - 0142
Untitled.FR12 - 0143
Untitled.FR12 - 0144
Untitled.FR12 - 0145
Untitled.FR12 - 0146
Untitled.FR12 - 0147
Untitled.FR12 - 0148
Untitled.FR12 - 0149
Untitled.FR12 - 0150
Untitled.FR12 - 0151
Untitled.FR12 - 0152
Untitled.FR12 - 0153
Untitled.FR12 - 0154
Untitled.FR12 - 0155
Untitled.FR12 - 0156
Untitled.FR12 - 0157
Untitled.FR12 - 0158
Untitled.FR12 - 0159
Untitled.FR12 - 0160
Untitled.FR12 - 0161
Untitled.FR12 - 0162
Untitled.FR12 - 0163
Untitled.FR12 - 0164
Untitled.FR12 - 0165
Untitled.FR12 - 0166
Untitled.FR12 - 0167
Untitled.FR12 - 0168
Untitled.FR12 - 0169
Untitled.FR12 - 0170
Untitled.FR12 - 0171
Untitled.FR12 - 0172
Untitled.FR12 - 0173
Untitled.FR12 - 0174
Untitled.FR12 - 0175
Untitled.FR12 - 0176
Untitled.FR12 - 0177
Untitled.FR12 - 0178
Untitled.FR12 - 0179
Untitled.FR12 - 0180
Untitled.FR12 - 0181
Untitled.FR12 - 0182
Untitled.FR12 - 0183
Untitled.FR12 - 0184
Untitled.FR12 - 0185
Untitled.FR12 - 0186
Untitled.FR12 - 0187
Untitled.FR12 - 0188
Untitled.FR12 - 0189
Untitled.FR12 - 0190
Untitled.FR12 - 0191
Untitled.FR12 - 0192
Untitled.FR12 - 0193
Untitled.FR12 - 0194
Untitled.FR12 - 0195
Untitled.FR12 - 0196
Untitled.FR12 - 0197
Untitled.FR12 - 0198
Untitled.FR12 - 0199
Untitled.FR12 - 0200
Untitled.FR12 - 0201
Untitled.FR12 - 0202
Untitled.FR12 - 0203
Untitled.FR12 - 0204
Untitled.FR12 - 0205
Untitled.FR12 - 0206
Untitled.FR12 - 0207
Untitled.FR12 - 0208
Untitled.FR12 - 0209
Untitled.FR12 - 0210
Untitled.FR12 - 0211
Untitled.FR12 - 0212
Untitled.FR12 - 0213
Untitled.FR12 - 0214
Untitled.FR12 - 0215
Untitled.FR12 - 0216
Untitled.FR12 - 0217
Untitled.FR12 - 0218
Untitled.FR12 - 0219
Untitled.FR12 - 0220
Untitled.FR12 - 0221
Untitled.FR12 - 0222
Untitled.FR12 - 0223
Untitled.FR12 - 0224
Untitled.FR12 - 0225
Untitled.FR12 - 0226
Untitled.FR12 - 0227
Untitled.FR12 - 0228
Untitled.FR12 - 0229
Untitled.FR12 - 0230
Untitled.FR12 - 0231
Untitled.FR12 - 0232
Untitled.FR12 - 0233
Untitled.FR12 - 0234
Untitled.FR12 - 0235
Untitled.FR12 - 0236
Untitled.FR12 - 0237
Untitled.FR12 - 0238
Untitled.FR12 - 0239
Untitled.FR12 - 0240
Untitled.FR12 - 0241
Untitled.FR12 - 0242
Untitled.FR12 - 0243
Untitled.FR12 - 0244
Untitled.FR12 - 0245
Untitled.FR12 - 0246
Untitled.FR12 - 0247
Untitled.FR12 - 0248
Untitled.FR12 - 0249
Untitled.FR12 - 0250
Untitled.FR12 - 0251
Untitled.FR12 - 0252
Untitled.FR12 - 0253
Untitled.FR12 - 0254
Untitled.FR12 - 0255
Untitled.FR12 - 0256
Untitled.FR12 - 0257
Untitled.FR12 - 0258
Untitled.FR12 - 0259
Untitled.FR12 - 0260
Untitled.FR12 - 0261
Untitled.FR12 - 0262
Untitled.FR12 - 0263
Untitled.FR12 - 0264
Untitled.FR12 - 0265
Untitled.FR12 - 0266
Untitled.FR12 - 0267
Untitled.FR12 - 0268
Untitled.FR12 - 0269
Untitled.FR12 - 0270
Untitled.FR12 - 0271
Untitled.FR12 - 0272
Untitled.FR12 - 0273
Untitled.FR12 - 0274
Untitled.FR12 - 0275
Untitled.FR12 - 0276
Untitled.FR12 - 0277
Untitled.FR12 - 0278
Untitled.FR12 - 0279
Untitled.FR12 - 0280
Untitled.FR12 - 0281
Untitled.FR12 - 0282
Untitled.FR12 - 0283
Untitled.FR12 - 0284
Untitled.FR12 - 0285
Untitled.FR12 - 0286
Untitled.FR12 - 0287
Untitled.FR12 - 0288
Untitled.FR12 - 0289
Untitled.FR12 - 0290
Untitled.FR12 - 0291
Untitled.FR12 - 0292
Untitled.FR12 - 0293
Untitled.FR12 - 0294
Untitled.FR12 - 0295
Untitled.FR12 - 0296
Untitled.FR12 - 0297
Untitled.FR12 - 0298
Untitled.FR12 - 0299
Untitled.FR12 - 0300
Untitled.FR12 - 0301
Untitled.FR12 - 0302
Untitled.FR12 - 0303
Untitled.FR12 - 0304
Untitled.FR12 - 0305
Untitled.FR12 - 0306
Untitled.FR12 - 0307
Untitled.FR12 - 0308
Untitled.FR12 - 0309
Untitled.FR12 - 0310
Untitled.FR12 - 0311
Untitled.FR12 - 0312
Untitled.FR12 - 0313
Untitled.FR12 - 0314
Untitled.FR12 - 0315
Untitled.FR12 - 0316
Untitled.FR12 - 0317
Untitled.FR12 - 0318
Untitled.FR12 - 0319
Untitled.FR12 - 0320
Untitled.FR12 - 0321
Untitled.FR12 - 0322
Untitled.FR12 - 0323
Untitled.FR12 - 0324
Untitled.FR12 - 0325
Untitled.FR12 - 0326
Untitled.FR12 - 0327
Untitled.FR12 - 0328
Untitled.FR12 - 0329
Untitled.FR12 - 0330
Untitled.FR12 - 0331
Untitled.FR12 - 0332
Untitled.FR12 - 0333
Untitled.FR12 - 0334
Untitled.FR12 - 0335
Untitled.FR12 - 0336
Untitled.FR12 - 0337
Untitled.FR12 - 0338
Untitled.FR12 - 0339
Untitled.FR12 - 0340
Untitled.FR12 - 0341
Untitled.FR12 - 0342
Untitled.FR12 - 0343
Untitled.FR12 - 0344
Untitled.FR12 - 0345
Untitled.FR12 - 0346
Untitled.FR12 - 0347
Untitled.FR12 - 0348
Untitled.FR12 - 0349
Untitled.FR12 - 0350
Untitled.FR12 - 0351
Untitled.FR12 - 0352
Untitled.FR12 - 0353
Untitled.FR12 - 0354
Untitled.FR12 - 0355
Untitled.FR12 - 0356
Untitled.FR12 - 0357
Untitled.FR12 - 0358
Untitled.FR12 - 0359
Untitled.FR12 - 0360
Untitled.FR12 - 0361
Untitled.FR12 - 0362
Untitled.FR12 - 0363
Untitled.FR12 - 0364
Untitled.FR12 - 0365
Untitled.FR12 - 0366
Untitled.FR12 - 0367
Untitled.FR12 - 0368
Untitled.FR12 - 0369
Untitled.FR12 - 0370
Untitled.FR12 - 0371
Untitled.FR12 - 0372
Untitled.FR12 - 0373
Untitled.FR12 - 0374
Untitled.FR12 - 0375
Untitled.FR12 - 0376
Untitled.FR12 - 0377
Untitled.FR12 - 0378
Untitled.FR12 - 0379
Untitled.FR12 - 0380
Untitled.FR12 - 0381
Untitled.FR12 - 0382
Untitled.FR12 - 0383
Untitled.FR12 - 0384
Untitled.FR12 - 0385
Untitled.FR12 - 0386
Untitled.FR12 - 0387
Untitled.FR12 - 0388
Untitled.FR12 - 0389
Untitled.FR12 - 0390
Untitled.FR12 - 0391
Untitled.FR12 - 0392
Untitled.FR12 - 0393
Untitled.FR12 - 0394
Untitled.FR12 - 0395
Untitled.FR12 - 0396
Untitled.FR12 - 0397
Untitled.FR12 - 0398
Untitled.FR12 - 0399
Untitled.FR12 - 0400
Untitled.FR12 - 0401
Untitled.FR12 - 0402
Untitled.FR12 - 0403
Untitled.FR12 - 0404
Untitled.FR12 - 0405
Untitled.FR12 - 0406
Untitled.FR12 - 0407
Untitled.FR12 - 0408
Untitled.FR12 - 0409
Untitled.FR12 - 0410
Untitled.FR12 - 0411
Untitled.FR12 - 0412
Untitled.FR12 - 0413
Untitled.FR12 - 0414
Untitled.FR12 - 0415
Untitled.FR12 - 0416
Untitled.FR12 - 0417
Untitled.FR12 - 0418
Untitled.FR12 - 0419
Untitled.FR12 - 0420
Untitled.FR12 - 0421
Untitled.FR12 - 0422
Untitled.FR12 - 0423
Untitled.FR12 - 0424
Untitled.FR12 - 0425
Untitled.FR12 - 0426
Untitled.FR12 - 0427
Untitled.FR12 - 0428
Untitled.FR12 - 0429
Untitled.FR12 - 0430
Untitled.FR12 - 0431
Untitled.FR12 - 0002000
Boş Sayfa

Citation preview

ingifi� CCiçaret D�ası CCürttiıe ve 15afttan :Oevfetferi EKİM 1919 - HAZİRAN 1922

istan6uC'c)a İşgaC PiinCeri Milli Mücadele Yıllarında İngilizlerin Ticari ve Siyasi Projelerinin İlk Defa Yayınlanan Belgeleri

Çeviri ve Notlar HALUK KARDAŞ - ALP BURAK SUER KARDAŞ - CEM ZAFER

K.ftik

İSTANBUL'DA İŞGAL GÜNLERİ

MiLLİ MÜCADELE YILLARINDA INGILIZLERIN TiCARi VE SİYASI PROJELERiNiN iLK DEFA YAYINLANAN BELGELERi

ÇEVİRİ VE NOTLAR

HALUK KARDAŞ - ALP BURAK SUER KARDAŞ - CEM ZAFER

KRONIKKİTAP: 135 Osmanlı Tarihi Dizisi: 21 çEViRi Haluk Kard� Alp Burak Suer Kard� Cem Zafer YAYIN YÖNETMENi Adem Koça! EDİTÖR Tuğçe lnccoğlu KAPAK TASARIMI

Kutan Ural

GRAFİKTASARIM Kronik Kitap

1. Baskı, Ocak 2020, lstanbul ISBN

978-605-7635-38-9

KRONiK KİTAP Şakayıklı Sok. N°8 - Levent lscanbul - 34330 - Tlirkiyc Telefon: (0212) 243 13 23

Kültür Bakanlığı Yayıncılık Sertifika No: 34569 Faks: (0212) 243 13 28

o o e ıuonikkitap

www.kronikkitap.com

BASKI VE CİLT Optjmum Basım Tevfikbey Mah. Dr. Ali Demir Cad. No:51/ 1 34295 K. Çekmece I İstanbul Telefon: (021 2) 463 71 25

Matbaa Sertifika No: 41707

YAYIN HAKLARI Bu kitabın Tıirkiyc'dcki tüm yayın hakları Kronik Kitap'a aittir. Hiçbir şekilde yazılar ve görseller kopya edilemez, taklit edilemez, çoğaltılamaz, yayınlanamaz.

ingiCi� CCicaret D�ası CCürftige ve JsaCttan :DevCetCeri EKİM 1919 - HAZİRAN 1922

istan6ııf'�a İşgaf Pünferi Milli Mücadele Yıllarında İngilizlerin Ticari ve Siyasi Projelerinin İlk Defa Yayınlanan Belgeleri

Çeviri ve Notlar HALUK KARDAŞ · ALP BURAK SUER KARDAŞ · CEM ZAFER

K�ik

IÇINDEKILER •

•

•

Sunuş ................................................................................................................ 7 ônsöz ................................................................................................................ 9 Kaynak Eserler ve İncelemeler ............................................................................ 17 Teşekkür ......................................................................................................... 20 Ekim 1919 ......................................................................................................... 23 Kasım 1919 ........................................................................................................ 31 Aralık 1919 ....................................................................................................... 69 Ocak 1920 ..........................................................................................................91 Şubatl920 ........................................................................................................ 99 Mart 1920 ........................................................................................................ 105 Nisan 1920 ...................................................................................................... 113 Odanın Yıllık Genel Toplantısı .......................................................................... 129 Mayıs 1920 ...................................................................................................... 139 Haziran 1920 ................................................................................................... 143 Temmuz 1920 .................................................................................................. 149

Ağustos 1920

.............•.................•..............•................ •.............................. .....

173

Eylül 1920 ....................................................................................................... 179 Kasım 1920 ...................................................................................................... 191 Aralık 1920 ...................................................................................................... 231 Ocak 1921 . . . • . . . . . • . . . ...... •.. . • . . . . . . . . . .. . . • . . . • . . . . • . . . . . • . . • . . . . . . . . . . . . . • . • . . • . . . . . . . ...................... 237 Şubat 1921 . . • • • • . • .... . . . . . . • . . • •• . .... . . . . . . . • . . . ... . . . . . . • . . • . . .. . . . . . . . .. . . • . ................................ 255 Mart 1921

• . . • . . ........ . . • . . • . . ....... . . . . . • • . . .......................................................... . . . . . . . .

271

Nisan 1921 ....................................................................................................... 283 Mayıs 1921 ....................................................................................................... 291 Haziran 1921 .................................................................................................... 305 Ağustos 1921 • . . • . . . . . . ....•........ .... .....•...• . . . ..........•. . . . . . . ........•..•.•............................ 317 Eylül 1921 .•............ .•.••.• ..•.........•..•..•.... . . . . • . . • . .•....... . . . . ....•......... .............. . . . . . . . . . .339 Ekim 1921 . . ........... • • • . • . . . . ........•.•• . • • . ..........................................•..•.................... 351 Kasım 1921

. . . . . . . . . . . . . . ............ . . . . . . . ....... . . . . . . . . ........ . . . . . . . . . . . . ........................•.........

363

Aralık 1921

......................•.................................•............................. • • . • . . • . ........

375

Ocak 1922 ........................................................................................................383 Şubat 1922 . . • . . • . . . . . . . . . . . . • . . . . . • . . . . . . . . . • . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . • . ............................................. 395 Mart 1922 ........................................................................................................ 399 Nisan 1922......................... ............................ . . • . •........... . . . . . . .•.......... . . . . • . . . . . .... . . 405 Mayıs 1922....................... . . . . . . .......................................................................... 413 Odanın Yıllık Genel Toplanbsı . . . .. . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . ........... . . . . ........... 419

E

SUNUŞ linizde tuttuğunuz kitap önemli bir tıpkıbasım. Yüz yıl önce vuku bulan işgal yıllarında İngiliz Ticaret Odası'nın İstanbul'da tuttuğu kayıt defteri. İçerisin­ de Ekim 1919-Haziran 1922 arasındaki tutanaklar ve önemli toplantı notları

var. Toplantılara katılan müşavirler tanınan kimseler. Biri Çarikov (Nikolai V. Tchar­ ykow). Çarlık Rusya'nın İstanbul'daki son sefiri. Harp ilan edildiğinde İstanbul'u terk eden Büyükelçi Çarikov, 1917 Devrimi'nden sonra bu şehre mülteci olarak geldi. Kayıt­ lardan anlaşıldığına göre İngiliz Ticaret Odası 'nın Rus Alt Şubesi 'nin komisyonlarında bulunmuş. Mütalaalar ve kayıtlar çok enteresan. Şüphesiz ticaret için bu kozmopolit bölgede önemli bir oluşum söz konusu. Ticari, siyasi ve askeri anlamda ciddi bilgi ve belge mevcut. Göze batıyor ki burada artık çökmüş, zapt edilmiş bir memleketi, ileri­ de sınırları yeniden düzenlenecek bir bölgeyi her anlamda düzenlemeye çalışıyorlar ve Ticaret Odası önemli bir misyon yükleniyor. Sonraki aylardaki gelişmeler ise onların hayallerinin gerçekleşmeyeceğini gösteriyor. Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki Milli Mücadele Hareketi sayesinde tüm planları sekteye uğruyor. Kurtuluş Savaşı'nın hangi zorluklarla kazanıldığını daha kolay anlamak için bu tür önemli yayınların neşri çok faydalı, tarihseverlere tavsiye ederim.

İlber ORTAYLI

••

o

ÖNSÖZ

ncelikle sizlere bu belgenin hikayesini anlatmakla başlamak istiyorum. 1986'dan itibaren gittiğim her ülkede, koleksiyonerliğini hilihazırda yap­ makta olduğum birkaç değerli "parça" ile alakalı; bilhassa hafta sonlarına

rastlayan günlerde (Marsilya' da Rue de Edmont Rostand, Paris'te Pont de Vanves, Bel­ çika' da Liege, Waterloo, Almanya' da Münih, Macaristan' da Budapeşte, Avusturya' da Viyana vb.) kurulan bit pazarları adeta yıllar içerisinde avlanma alanlarım olmuş; bu pazarların tezgahtarları, esnafı, gide gele artık ne biriktirdiğimi bilir olmuştu (ki bu tanınmışlık avlanma yerlerini kerteriz almanın yanında, zaman yönetimi açısından bir avcı için çok rahatlatıcı bir durumdur). Afinitelerim olan "şey"lerden biri beş bin yıllık tarihi ile kapalı ada toplumunun yaşantısına, sanatlarına, savaşlarına, inançlarına "Floating World" olarak yansıyıp Roland Barthes'ın da tarif ettiği Japon sembolizm imparatorluğunun, bilhassa Edo Era ve 1868 ile başlayan Meiji Era'nın 1. ve 2. çeyreklerinde sanat olarak zirveye ulaşan kağıt üzerine ahşap baskıları; "Estampe Japonaise", yani Ukiyo-e'lerdir. Bir başka "şey" ise, ki konumuz bununla alakalı; Türk Tarihi ve İstanbul'a ait efe­ meralardır. Her iki konu ile alakalı bir şey bulunduğunda bu parça, bahsettiğim pa­ zarlardaki esnaf tarafından benim için saklanır ve ziyaretlerimde tezgaha çıkartılırdı. Yine böyle bir gezintiye çıktığım 2018 yılı Nisan ayında, güneşli bir Cumartesi günü Viyana Nachmarkt'ın hemen bitişiğinde kurulan Flohmarkt'ta dolaşırken Alex yanı­ ma yaklaştı ve Cafe Cortez'de bir kahve içmeyi teklif etti. Kafe; bit pazarının hemen karşısında, küçük ama esnafın Cafe Wild'in kapanmasından sonra mekan edindiği, Saraybosnalı birine aitti. Ben melanjımı yudumlarken Alex, çantasından, şu an eliniz­ de tıpkıbasımını tuttuğunuz belge Minute Book'u çıkardı. Tahmin edersiniz ki iyi bir "av"dı.

Minute Book

EKİM l9l9

-

HAZİRAN l922

10

Önemi itibarı ile bu kitap; 1887 tarihinde Birleşik Krallık'ın İstanbul ile Balkanlar' da her iki ülke için karşılıklı "ticari" menfaatleri gözetmek misyonu ile, James William Whittall öncülüğünde bir grup iş adamı tarafından dünyanın göz bebeği İstanbul' da şirket olarak ihdas edilen, İngiltere' den sonra en eski ikinci oda unvanlı bu ticaret odasının 1919, 1920, 1921 ve 1922'ye ait toplantı kayıt tutanaklarını ihtiva etmektedir. İkili ticari ilişkilerin tarihçesine bir göz atarsak. . . Türk Devleti ve Birleşik Krallık arasındaki ikili ticari ilişkiler, İngiltere'nin tek dev­ let tek millet olarak toplanma asrı olan 16. yüzyılda, yani Tudor Hanedanlığı ve bilhas­ sa Kraliçe Elizabeth ile başlar. Bu tarihlemeye kadar Türk Devleti'nin 1356'da Çanakkale Boğazı'na, 1453'te İs­ tanbul Boğazı'na, 1475 ile tüm Karadeniz kıyılarına hakimiyeti; Karadeniz ile birlikte Doğu ve Batı Akdeniz'i iç deniz haline getirmesi; Mercidabık Savaşı ile İran üzerin­ den Uzakdoğu hakimiyeti; 1566'da Sakız'ın Cenevizlilerden alınması (1699'da Girit'in Venediklilerden alınması ile de Çanakkale Boğazı ve Doğu Akdeniz'in nöbetçi kulele­ ri ele geçirilmiş oldu); Birleşik Krallık'ın Türk hakimiyetindeki Doğu Avrupa'yla ve Uzakdoğu'da Hindistan ile ticaret afinitesi; ayrıca Fransız kraliyet temsilcisi Jean de la Fôret'ye verilen kapitülasyonlar ile 1536'da Osmanlı Devleti'nin ilk resmi konso­ losluğunun İskenderiye'de Fransız Devleti tarafından açılması gibi sebepler Birleşik Krallık'ı, devletlerin ticari menfaatlerinin çarpışacağı bir meydan haline gelen Türk Devleti'nin kapısına getirmiştir. Kutsal Roma İmparatorluğu, Avrupa ortasına dağınık şekilde yayıldığı düşünülür­ se, altta İtalya parçalı devletleri ile birlikte Avrupa'yı Doğu ve Batı olarak adeta ikiye ayırmıştır. Doğu Avrupa tamamıyla Türk hakimiyetindeyken; batıda Avrupa devleti olarak İngiltere, Fransa ve İspanya gibi üç devlet ve Hollanda kalmaktadır. 16. yüzyılın Avrupa'sında, Yeni Çağ'ın mottosu, kuvvetini ve zenginliği artırmak üzerine inşa edilmişti. Bunun Birleşik Krallık'taki açıklaması; milletlerarası ticaret ve bu ticarette, karayollarının emniyetsizliği ve ulaşım süresi gibi nedenlerle deniz yolla­ rının kullanılmasıydı. Bahsedilen ticaret alanlarına ulaşmada kullanılacak deniz yolla­ rının çoğunluğu da Akdeniz üzerinden geçmekteydi. Amerika'nın ve Afrika güneyinin ticareti oralara daha önce giden İspanyollar ve Portekizlilerin elindeydi. Portekizliler Uzakdoğu'ya giden Güney Afrika'daki Ümit Burnu yolunu tutmuştu. İngilizlerin Uzak­ doğu ticareti için tek çözümü kalmıştı; Akdeniz' i kullanarak, kervanların geliş yolların­ daki limanlar olan Osmanlı topraklarındaki İstanbul, İskenderiye, Halep'te yer almak.

11

Minute Book EKİM ısıs - HAZİRAN ı922

Anglosaksonların deniz aşırı topraklardaki hakimiyetlerinin temeli olan Kraliçe Elizabeth'in "fermanlı İngiliz kumpanyaları"nın uzak mesafe kumpanya tipi olan Jo­ int-Stock (kısa mesafe kumpanyaları "sistemli kumpanyalar" olarak adlandırılmıştır) kumpanya grubundan temsilciler 1578 'de istanbul'a ulaşmış; bir yıl gibi kısa bir süre­ de Sultan III. Murat'tan, temsil ettikleri her firmaya ticari imtiyazlar içeren, Kraliçe Elizabeth 'e yazılmış bir mektupla geri dönmüşlerdi. Bu mektubun ışığı altında karşılıklı ticari imtiyazlar devam ederken, 158l'de Krali­ çe Elizabeth geç de olsa temsilci Osborne ve Staper'e "Türkiye Kumpanyası"nı kurma iznini verdi. Birleşik Krallık'ın yüksek fermanlı kumpanyalarından Türkiye Kumpan­ yası, 1583 tarihi il.e beraber, III. Murat ve Elizabeth'in karşılıklı ticari imtiyazlar (ka­ pitülasyonlar) noktasında anlaşmaları neticesinde, İstanbul'dan sonra İskenderiye, Halep ve İzmir başta olmak üzere birçok Osmanlı limanında, o zamanlardaki görevi ticari imtiyazları korumak olan konsolosluklarını ihdas etti. Birleşik Krallık, Türkiye Kumpanyası'nı daha sonra Venice Kumpanyası ile bir­ leştirerek Levant Kumpanyası adı altında tüm Akdeniz' de ve Osmanlı topraklarında İngiliz bandrası ile 1581' den 1825' e kadar ticaret yapma hak ve imtiyazlarının tekelini ellerinde bulunduracaktı. 1581-1825 olarak tarihlenen iki buçuk asırlık bu süreçte, Osmanlı Devleti'nin Boğaz­ lar ve iç denizlerindeki mutlak hilimiyetinin durumuna bir göz atarsak: II. Viyana Muhasarası'ndan sonra cesaretlenen bir grup Avrupa devleti "Kutsal İttifak Savaşla­ rı "na girişmiş, Karlofça 1699' da imzalanmış, devlet büyük toprak kaybına uğramış, za­ yıflayan imparatorluğun bu durumundan faydalanan Ruslar Azak'ı alarak Karadeniz donanmasının temellerini atmış, Karadeniz kuzey sahillerini ele geçirmiş, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Karadeniz Ruslara geçmiş, Boğazlardan Akdeniz'e kadar sa­ vaş gemilerini indirebilme ve ticaret yapabilme hakkı ile Rus ideası gerçekleşmişti. Ancak 1789'da Napolyon'un Mısır Seferi ile Hint Yolu'nun tehlikeye girmeye başla­ ması Akdeniz' de çıkarı olan devletleri harekete geçirdi. Ruslar, 1804'te Osmanlı Devleti ile bir ittifak antlaşması yaparak, Akdeniz' deki gelişmelere destek amaçlı Rus savaş ge­ milerinin Boğazlardan geçebilme imtiyazına sahip oldu. Ancak 1806-1812 Rus-Osmanlı Savaşı ile bu ittifak sona ererken, Birleşik Krallık ilk defa Türk Boğazları konusunda Osmanlı ve Rusya arasındaki ihtilafta Boğazlarla alakası olmayan bir üçüncü devlet olarak, Çanakkale' de imzalanan 1809 Kale-i Sultaniye Antlaşması ile resmen yer aldı. 1828 Osmanlı-Rus Savaşı, 1827 Navarin faciası ile tekrar başladı; 1829 Edirne Ant­ laşması ile Çerkezya ve Karadeniz' de önemli limanlar kaybedildi. Büyük toprak kaybı Yunanistan Devleti'nin kurulmasını kabul etmemizle arttı.

Minute Book

EKİM 1919 HAZİRAN 1922 -

12

Kavalalı MehmetAli Paşa ile başlayan Mısır sorunu; İngiliz, Fransız ve Rusları tekrar Türk Boğazları noktasında bir köşe kapmaca sarmalına çekti. Fransızların Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın Osmanlı Devleti'ne karşı tutumların yanında yer alma­ sı, İngilizler ve Rusların ise Fransa ile güçlendirilmiş bir Mısır'ı Akdeniz'de istemeyişi sonucunda; Mısır üzerindeki tasarruflarını kullanmaktan acze düşen Osmanlı Devleti Ruslardan ikili anlaşmalara istinaden tekrar destek istemek mecburiyetinde kalacaktı. 1833 Hünkar İskelesi Antlaşması ile Kavalalı İsyanı susturuldu. Ancak antlaşmanın Ruslara karşı olacak bir saldırıda Osmanlı Devleti'nin Boğazları diğer devletlere ka­ patma maddesi ve Mısır' da çıkabilecek ikinci bir isyanda Rusya'nın İstanbul Boğazla­ rına hilimiyeti endişesi Fransa ve İngiltere'nin Mısır olayını milletlerarası sorun şek­ linde lanse etmelerine sebep oldu. İngiltere, Fransa, Prusya, Avusturya ve istemese de Rusya katılımıyla Londra Boğazlar Sözleşmesi 1840 yılında imzalandı. Türk bölgeleri artık beş devletin tasarrufundaydı ve kaybetmiştik. Rusya da Hünkar İskelesi Antlaş­ ması'ndaki tasarruflarını bu sözleşme ile kaybetmişti. Bu araya nasıl sıkışmışsa, 1838'deki Baltalimanı Muahedesi'ne değinmeden geçe­ meyeceğiz. Siyasi, ekonomik, askeri ıslahatlar içerisinde olan ve Tanzimat Fermanı'na giden bir Osmanlı, İngiliz, Fransız ve Rus ikili anlaşmaları ve savaşları ile uğraşırken; Ka­ valalı Mehmet Ali Paşa'nın Girit'te, Mısır'da ve Suriye'de bazı mallar için tatbik ettiği "Yed-i Vahid" denen devlet tekeli vergilendirilmesi bu mallardan büyük karlar sağ­

layan İngiliz tüccarları tedirgin etmiş; Birleşik Krallık temsilcisi Levant Kumpanya­ sı'nın 1834'te yenilenmesi gereken gümriik tarifi bekleme sürecini diplomasi ve baskı­ larla bir antlaşma sürecine çevirmesiyle, "oradaki her türlü ticaret"in serbest olduğu, Yed-i Vahid'in kaldırıldığı, üreticinin ve yerli esnafın zor duruma düşüriildüğü 1838 Baltalimanı Ticari Antlaşması il. Mİlhmut ve Kraliçe Viktorya arasında imzalanmış­ tır. Bugünkü AB Gümriik Antlaşmaları'ndan çok da beter olmayan bu antlaşma ile ihraç yasakları kalkıyor, İngiliz tüccar Osmanlı mallarını yerli tüccar gibi alıp satma hakkı kazanıyor, onlara yerli en imtiyazlı tüccar statüsünde resim ödeme kolaylığı sağlanıyordu. İngiliz tüccarlar "oradaki her türlü ticaret" adı altında hem ithal mal­ ların hem Osmanlı mamulatının perakende satış hakkını elde ediyor, sadece İstanbul Limaru'ndan yapılabilen ihracat elli dört limanda yapılabilir kılınıyordu. Ruslar 1853'te Eflak ve Boğdan'ı işgale başladı. Osmanlı ordusu Balkanlarda muvaf­ fak oldu ancak Karadeniz'de durum üstünlüğü Ruslara geçince, İngiliz ve Fransızlar

13

M i nute Book EKİM 1919

-

HAZİRAN 1922

Osmanlı ile birlikte Kırım 'a asker çıkardı. Rusya geri çekildi; 1856 Paris Antlaşması ile Ruslar 1774'ten bu yana Balkanlarda elde ettikleri imtiyazların hepsini ve Kara­ deniz içerisindeki askeri hakimiyeti kaybederken, kazanan devlet Osmanlı ise Kara­ deniz' deki donanma ve tersanelerini kaldırma durumunda kaldı. Dönemin Avrupa siyasi karışıklığını fırsat bilen Rusya, 187l'de Paris Antlaşması'nın yükümlülüklerini tanımadığını ifade etti. 187l'deki Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Rusya; Karadeniz' de savaş gemisi bulundurabilme, tersane kurabilme hakkını geri aldı. Böylece bu özet tarihçe ile Birleşik Krallık ve Osmanlı Devleti arasındaki karşılıklı ticari ilişkiler odanın kuruluşu 1887'ye kadar getirilmiş oldu. Biliyorum ki çok hızlı bir tarihçe oldu. Özetle, Birleşik Krallık ile 16. yüzyılda başlayan ikili ticari menfaat ilişkilerimiz; 18. yüzyıl itibariyle Birleşik Krallık tarafından ticari menfaatlerin Türk Devleti'ne siyasi, askeri, ekonomik, iktisadi yaptırımlara devşirildiği, Osmanlı Devleti'nin parçalanma­ sının ivme kazandığı, sömürgecilik platformunda Birinci Dünya Harbi'ne kavuşan bir süreci ortaya çıkarmakta; ki harbin hemen sonrasında yenilmiş kabul edilen Osman­ lı Devleti'nin toprakları İtilaf Devletleri arasındaki ikili gizli antlaşmalar marifeti ile paylaştırılmış, 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi 7. maddenin "riskli yerlerin işgali" öncülüğünde altı buçuk ay gibi kısa bir süre içerisinde işgal başlatılmıştır. 19 Mayıs 1919'da Mustafa Kemal Paşa'nın kendi söylevinde memleketimizin hali, "İtilaf Devletleri, ateşkes anlaşmasının hükümlerine uymayı gerekli bulmuyorlar. Birer bahane ile İtilaf donanmaları ve askerleri İstanbul' da. Adana ili Fransızlar; Urfa, Maraş, Ayıntap (Gaziantep) İngilizler tarafından işgal edilmiş. Antalya ve Konya'da İtalyan askeri birlikleri, Merzifon ve Samsun'da İngiliz askerleri bulunuyor. Her tarafta yabancı subay ve memurlar ile özel ajanlar faaliyette. Nihayet, konuşmamıza başlangıç olarak aldığımız tarihten dört gün önce, 15 Mayıs 1919'da, İtilaf Devletlerinin uygun bulması ile Yunan ordusu da İzmir'e çıkartılıyor," şeklinde tarif edilmektedir.

Minute Book

EKİM 1919 - HAZİRAN 1922

14

SONUÇ OLARAK İŞBU BELGE KİTAP ile;

1)

1887'de kurulan dönemin ticaret odası İstanbul işgal döneminde aslında Bir­

leşik Krallık'ın majestelerinin Lloyd George hükümetinin İngiliz ve Amerikan do­ nanmasının askerlerinin temsil edildiği İtilaf Devletlerinin temsilcilerinin, Osmanlı hükümetinde yüksek komiserler olarak ihdas edilmesi neticesinde Babıali'yi, Dersa­ adet'i ve hilafeti ellerinde tutmanın rahatlığıyla 1919-1922 döneminde 32., 33., 34. ve 35. kuruluş yıllık olağan toplantılarının konforlu bir rutinde tamamlandığı, (ki bu rahatlık Mudanya Mütarekesi'ne kadar devam etmiştir) istişarelerle Osmanlı kamu borçlarına kadar karar verebilecek, İtilaf Devletlerince yeterli yetkiyle donatılmış bir ASKERf ÜS (32. Olağan Toplantı Tümamiral Webb'in dile getirdiği gibi " ... ticaret ol­ madığı zaman donanma olmaz ve donanma olmadan bugün ticaret olmazdı . ") olma gerçeğini göstermesi bakımından; il)

Devletler arası savaş sebeplerinin birinci nedeninin "TİCARET" olduğu gerçe­

ğinin altını bir kez daha çizmesi bakımından; III) Mustafa Kemal Paşa'nın Kurtuluş Savaşı; TAM BAGIMSIZLIK savaşının ve mücadelenin örgütlenme sürecinin; 15 Mayıs 1919 İzmir'in İşgali, 21- 22 Haziran 191 9 Amasya Tamimi, 23 Temmuz 1919 Erzurum Kongresi ve Kuvayi Milliye ruhu, 4-12 Ey­ lül 1919 Sivas Kongresi, 16 Mart 1920 İstanbul'un resmen işgali ile görevi sonlandırı­ lan Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde 28 Ocak 1920'de Misak-ı Milli'nin (Ulusal Ant) yayımlanması, il Nisan 1920 Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin kapatılması, 23 Nisan

1920 Osmanlı Mebusan Meclisi'nin devamı Büyük Millet Meclisi'nin açılışı, 5 Nisan 1920 Osmanlı hükümetinin Kuvayi İnzibatiye'yi kurması, 12 Nisan 1920 Damat Ferit, İngilizler ve Yunanların hilafet ordusunu kurması, 14 Nisan 1920 Sevres Antlaşma­ sı'nın son basamağı San Remo Konferansı, Mustafa Kemal Paşa'nın "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır," doktrini ile Kurtuluş Savaşı'nın devam ettiği bu süreç­ te, 20 Ekim 1921 Sakarya Zaferi'nden sonra Fransızlarla Ankara Antlaşması'nın imza­ lanması, Büyük Taarruz ile il Ekim 1922 Mudanya Ateşkesi ve bu zaferlerin getirdiği

Lausanne Barış Konferansı tarihleri ile kronolojik eşleşme göstermesi bakımından;

IV) Kurtuluş Savaşı, mücadelesi, örgütlenmesi ve TAM BAGI MSIZLIK Savaşı es­ nasında; "O meş'um 1335 (1919) yazı, aylardan Temmuz; Sarayburnu'ndan Boğaziçi' ne doğru demirlenmiş İtilaf Donanması, taretlerinin namlularını şehre çevirmiş; Reuter ve Ha­ vass ajansları, o günlerde, (21 Temmuz 1335/1919), Dersaadet'ten (İstanbul) Londra ve Faris' e şu telgrafı geçiyorlar:

15

M inute Book

EK!M 1919

-

HAZİRAN 1922

' . . .Amerikan Yardım Heyetleri Başkanı Binbaşı Arnold'ı kabul lütfunda bulunan Zat-ı Şahane, ziyareti müteakip, hissiyatını şu şekilde izhar etmişlerdir: - ... Siyasi menfaatlerden uzak kalarak, hayır işleriyle uğraşan Amerika'ya ve Amerikan milleti­ ne, teveccüh ü şahanemiz mevcuttur!' Mütareke'nin ilanından itibaren Anadolu, Amerikan Hey'etleri' nin adeta hücumu­ na uğramıştır; görünüşte, 'yörenin ekonomik durumunu ve sağlığını inceleyen' bu hey' etler, gerçekte 'azınlıkların insani hakları', bir de 'Amerikan mandası' üzerinde duruyor; 'zemin yokluyorlardı.' Sultan Vahdettin'in kabul ettiği Binbaşı Arnold, asıl amacın çok daha başka olduğunu kabulden sonra verdiği şu beyanatla tescil edecektir: '-ABD'nin, Doğu ülkelerindeki ticareti henüz mahduttur; gelişmesine mani olan sebepler arasında ABD müesseselerinin buralarda sabit acenta ve mümessillik bulun­ durma hususundaki ihmalleri, bir de Amerikan bankasının bulunmayışı zikredilebi­ lir; bu cihetten, çok geciktik!' Sistem'in Avrupalı 'büyükleri 'ne (İngiltere, Fransa ve Almanya) oranla, bu geri kal­ mışlığını telafi etmek için, o yaz, Anadolu•da adeta mekik dokumasını. . . " [Attila İlhan, Yıldız, Hilal ue Kalpak]

Halihazırda müttefikimiz ABD'yi mandacılık noktasında daha anlaşılabilir kılması bakımından; Tarihin gölge oyunları temaşasında Birleşik Krallık Kumpanyası'nın sergilediği karakter kadrosunda hareket kabiliyet sopalarının yönetimi Birleşik Krallık'ta olmak üzere İtilaf Devletlerine rol çalma hakkı verilmiş; dönemin ticaret odası perde olarak alenen gerilmiş; bu perde arkasında kumpanya sahibinin siyasi, askeri, iktisadi yaptı­ rım oyunlarına bir IŞIK olma vasfı ile; 1919-2019 Kurtuluş Mücadelemizin 100. yılına atfen yakın tarihimizin retrospektifi­ nin yapbozlarına bir eksik parça daha ekleyerek, "farkındalığı artırmada" araştırma­ cı Türk gençliğine bir literatür olabilmesi ümidi ile bu kitap, el yazısından tıpkıbasım olarak Türkçeye çevrilmiştir. Saygılarımla, Dr. Haluk KARDAŞ

KAYNAK ESERLER VE İNCELEMELER

"18. yy. Osmanlı-İngiliz Ticaret Tarihinin Kaynakları: Levant Company Belgeleri", Osman­ lı Denizcilik Tarihini Yazmak: Sorun-Kaynak-Yöntem Çalıştayı, Nisan 2014. ARSLAN, İsmail, "İngiliz Konsolos Raporları Işığında XIX. Yüzyıl Ortalarında Drama San· cağı'nda Tütün Yetiştiriciliği ve Ticareti", Turkish Studies, 4/3 (2009), s. 154-178. ATATÜRK, MUSTAFA KEMAL, Nutuk, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Cilt: 1. BAILEY, F. E., British Policy and the Turkish Refornı Mouement, Cambridge 1942, s. 72-73. BULUT, Mehmet, " T he Role of the Ottomans and Dutch in the Commercial Integration between the Levant and Atlantic in the Seventeenth Century", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 45/2 (2002), s. 202-206. BULWER, H. L., Life of Palmerston, London 1870, il, s. 259.

BURIAN, Orhan, " Türk İngiliz Münasebetinin İlk Yılları", Ankara Üniuersitesi Dil ue Tarih

Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1951. CEVDET, Tezdkir, 1, 7; iV, s. 221-222.

Dr.ÇULFALI,Mustafa,ÇanakkaleKriziueLloydGeorge'unİktidardanDüşmesi,Eylül-Ekiml922. D'ARCIER, Amaury Faivre, Les oublies de la liberte. Negociants, consuls et missionnaires français au Leuant pendant la Reuolution (1784-1798), Peter Lang, Paris-Bruxelles 2007, s. 64. DE TESTA, Ignace, Recueil des traites de la Porte Ottomane auec !es puissances etrangeres de­ puis le premier traite conclu, en 1536, entre Suleyman I et François I, jı.tSqu' a nos jours, Tome 1, Paris, 1864, s. 16.

DOGAN, M., Türkiye Yazarlar Birliği, Ankara 2015, s. 415-430. DUMAN, Ruhi, Türk Boğazları ue Gelişimi, İstanbul, 2011. EKREM, Reşat, Osmanlı Muahedeleri ue Kapitülasyonları, Türkiye Matbaası, İstanbul 1934, s. 76-79. GÖKBİLGİN, M. Tayyib, "Konsolos", İA, c. VI, MEB, İstanbul 1985, s. 836-840. KADI, İsmail Hakkı, "Osmanlı-Hollanda Deniz Ticaret Tarihinin Hollanda Kaynakları", Osmanlı Denizcilik Tarihini Yazmak, Sorun-Kaynak-Yöntem, Atölye Çalışması 28-29 Nisan 2014, İstanbul (Yayımlanmamış Tebliğ). KINLI, İzmir' deki Konsolosluk Faaliyetleri, s. 12-63.

M i nute Book

EKİM 1919 HAZİRAN 1922 -

18

KOCABAŞOG LU, Uygur, Kayseri Sancağı Hakkında Teğmen Ben net Tarafından Hazırlanan Ge­ nel Rapor (1880),Kayseri Ticaret Odası,Kayseri 1996.

KOLOGLU, Orhan, 1838" Osmanlı-İngiliz Ticaret Anlaşması ve Mısır Tehdidi", TT, sy. 60

(1988), s. 26-37.

KÖSE,Osman, " Balkanlarda Rus Konsolosluklarının Kuruluşu ve Faaliyetleri", TurkishStu­ dies, 1/2 (2006), s.141-155.

KÖSE, Osman, 1774 Ki.içi.ik Kaynarca Antlaşması, TTK, Ankara 2006, s. 189-198. KÜTÜKOGLU, Mübahat (1992), "Baltalimanı Muahedesi", Ti.irkiye Diyanet Vakfı İslam An­ siklopedisi, Cilt 5, s. 38-40.

KÜTÜKOGLU, Mübahat," Ahidname", DİA, c. 1, İstanbul 1988, s.536-539.

KÜTÜKOGLU, Mübahat, Balta Limam'na Giden Yol Osmanlı - İngiliz İktisadi Mi.inasebetleri

(1580-1850), TTK, Ankara 2013, s. 56. LE BOUEDEC, Gerard-ULBERT, Jörg, La fonction consulaire a l'epoque moderne: L'Armation

d'ırne institution economique et politique (1500-1800), PU, Rennes 2006, s. ll-13.

LE COMTE DE SAINT-PRIEST, Memoires sur l'ambassade de France en Turquie et sur le com­ merce des Français dans le Levant, E. Leroux, Paris 1877, s. 278-281.

LUTFİ, Tdrih, V, 112, 274. MEZIN, Anne, Les consuls de France au siecle des lumieres (1715-1792), Ministere des a aires etrangeres. Direction des archives et de la documentation, Paris 1997, s. 18. MiLLET, Rene, "Consuls", Nouveau Dictionaire D'Economie Politique, der. L. Say-M. J. Cha­ illey, Paris 1890, s. 547-558. MUMCU, Serap, Venedik Baylosu'nun Defterleri/The Venetian Baylo's Registers (1589-1684), Edizioni Ca'Foscari, Venezzia, 2014, s. 17-18. ÔZKAN, Nevin, Modena Devlet Arşivi'ndeki Osmanlı Devleti'ne İlişkin Belgeler (1485-1791), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2004. ÖZTÜRK, Mustafa-AKSIN, Ahmet, "Venedik Devlet Arşivindeki Bailo Defterlerine Göre Osmanlı Devleti'nin Venedik'e Zahire ve Asker Yardımı (1624-1631)", OTAM, 32 (2012), s. 141-170. PAMUK, Şevket, 150". Yılında Balta Limanı Ticaret Antlaşması", a.e., s. 38-41. PURYEAR, V. J., International Economics and Diplomacy in the Near East, California 1935, s. 107-145. SALMON, Olivier, Hussein El-Mudarris, Le Consulat de France a Alep au XVIIe siecle: jour­

nal de Lou- is Gedoyn, vie de François Picquet, Memoires de Laurent d'Arvieux, Ray Publishing and

Science, Halep 2009, s. 9-10. SMITH, Michael Llewellyn, lonion Vision: Greece in Asia Min�r, 1919-1922, New York: St. Martin's Press, 1973, Record by Sir E. Crowe of a conversation with M. Venizelos. Foreign Offı­ ce, 25 Mayıs 1922. SMITH, Robert Sidney, The Spanish Guild Merchant: A History of the Consulado, 1250-1700, Duke University Press, Durham 1940, s. 4.

19

M i nute Book

EKİM 1919 - HAZİRAN 1922

ŞAŞMAZ, Musa, "İngiliz Konsolosu Stewart'ın Konya Vilayetine Dair Genel Raporu (1879)", TiirkiyatAraşttrmaları Dergisi, 12 (2002), s. 57-97.

ŞAŞMAZ,Musa, "İngiliz Yüzbaşı Stewart'ın Konya Konsolosluğu ve Adli Yönetime Dair Ra­ poru (1879-1882)", Tiirkiyat Araştırmaları Dergisi, 11 (2002), s. 223-238.

ŞİMŞİR, Bilal N., lngiliz Belgelerinde Atatürk , Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1984, Cilt: 4, s.

269-273.

TENGİRŞENK, Yusuf Kemal, " Tanzimat Devrinde Osmanlı Devleti'nin Harici T icaret Siya­ seti", Tanzimat I, İstanbul l940, s. 289-320. VERETE, Meir, "Why Was a British Consulate Established in Jerusalem?", English Histori­ cal Review, LXXXV /335 (1970), s. 332-333.

VIVIAN, Cassandra, Americans in Egypt, 1770-1915: Explorers, Consuls, Travelers, Soldiers, Missionaries, Writers and Scientists, McFarland, New York 2012, s. 98.

WOOD, Alfred C., A History ofthe Levant Company, Oxford University Press, 1964, s. 25-39. Y ILMAZ, Özgür, "Samsun'da Fransız Konsolosluğu'nun Kurulması ve Fransız Arşiv Belge­ lerine Göre Şehrin Durumu", Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 16 (2014), s. 57-87. Y ILMAZ, Özgür, "Şehir Tarihinin Yabancı Kaynakları Olarak Konsolosluk Arşivleri: 19. Yüzyıl Trabzon Örneği", III. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, Bildiriler, ed. YlLMAZ, Özgür, " Türk Deniz Ticaret Tarihinin Kaynağı Olarak Konsolos Raporları", VIII. Türk Deniz Ticaret Sempozyumu, s. 311. YÜCEKÖK, Ahmet, "Emperyalizm Yörüngesinde Osmanlı İmparatorluğu-1838 Ticaret Söz­ leşmeleri", SBFD, XXIIl/l (1968), s. 381-425.

Arşiv Belgeleri BA, Hatt-ı Hümayun tasnifi il. Mahmud devri belgeleri (bkz. M. Kütükoğlu, Osmanlı-İngiliz

İktisiidi Miiniisebetleri dipnotları).

BA, Mühimme Defterleri, nr. 251, s. 48-49, 192; nr. 253, s. 42-43, 55-56, lll, 115-116, 183, 187; nr. 254, s. 61, 94, 100. BA, MD, Mesail-i Mühimme-i İngiltere, nr. 805, 806; BA, Muahede Orijinalleri, nr. 199, 200. BA, Düvel-i Ecnebiyye, İngiltere Defteri, nr. 39/5; BA, Name-i Hümayun Defteri, nr. XI. BA, Hariciye Arşivi Tercüme Odası Evrakı, kutu 811; Public Record Office (İngiliz Devlet Arşivi), Foreign Office 78 (Turkey), 278, 298, 328, 330, 332, 349-A, 350, 352, 354, 355, 356, 362.

Yayımlanmış Arşiv Belgeleri ve Mufilıedat Mecmuaları MuiihediitMecmuası,İstanbull294, I, "İngilizMuahedesi",s. 272-277(diğerdevletlerleolanlar).

H. L. Bulwer, Commercial Treaty ofl838, London 1843. J. C. Hurewitz, Diplomacy in the Near and Middle East I: A Documentary Record 1535-1914, Princeton 1956, s. 110-111 (Muahedenin sadece esas kısmı). Ch. de Martens-F. de Cussy, Recueil manuel et pratique de traites, conventions et autres actes diplomatiques, Leipzig 1849.

TEŞEKKÜR Baskı öncesi öngörü ve katkıları nedeniyle Prof. Dr. ilber Ortaylı'ya, Ali Esat Göksel'e, Doç. Dr. Erol Mütercimler'e, Prof. Dr. Mim Kemal Ôke'ye, Nurhak Kaya'ya, Kronik Kitap'tan Adem Koçal'a; kitabın basımındaki katkılarından dolayı Yusuf Şimşek ve İsmail Hakkı Altun'a teşekkür ederim.

22

Minute Book

EKİM 19ı9 - HAZİRAN 1922

1

nu.�

1'1� � c� "'f 4 �

ifwuı,,I..

a.

fC'