Specimina codicum Latinorum Vaticanorum [Reprint 2015 ed.] 9783111500973, 9783111134932

Table of contents :
Praefatio
Praefatio Alterivs Editionis
Libri Qvi Saepivs Lavdantvr. Tabvlarvm Distribvtio Et Enarratio
Conspectvs Tabvlarvm
Addenda
Abbildung

Citation preview

TABVLAE IN VSVM SCHOLARVM EDITAE SVB CVRA IOHANNIS LIETZMANN

3

SPECIMINA CODICVM LATI Ν O RV M VATICANORVM COLLEGERVNT

FRANCISCVS EHRLE S.J. ET f PAVLVS LIEBAERT

BEROLINI ET LIPSIAE

APVD WALTER DE GRUYTER ET SOCIOS 1932

SPECIMINA CODICVM LATINORVM VATI CAN O RVM COLLEGERVNT

FRANCISCVS EHRLE S.J. ET fPAVLVS LIEBAERT

EDITIO ITERATA

BEROLINI ET LIPSIAE

APVD 'WALTER DE GRUYTER ET SOCIOS 1932

Unveränderter photomechanischer Nachdruck

Archiv-Nr. 3324671 1968

Walter de Gruyter & Co., vormals G. J. Göschen'sche Verlagshandlung — J. Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J . Trübner — Veit & Comp., Berlin 30 Printed in the Netherlands Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomt^hanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie) zu vervielfältigen

PRAEFATIO Non est quod ea repetamus quae P . F R A N C H I DE' CAVALIERI et IOH. LIETZMANN 'Specimina codd. Vatt. graecorum' academicae iuventuti subministrantes de excultis nostro tempore rei palaeographicae librorumque manu scriptorum studiis praeclare dixerunt. Illud potius a nobis explicandum est, qua de causa in tanta subsidiorum et tabularum ad codices Latinos scrutandos copia et praestantia, de novo opere cugitaverimus. Nos itaque hoc unum movit, ut exempla palaeographica quam plurima et aptissima eo provideremus pretio quo ab adulescentibus universis tirocinium in hisce studiis strenue ponentibus sine magno incommodo obtineri possent. Inscripsimus librum 'Specimina codicum latinorum', ut voce 'codicum' manifeste significaremus, excludi a nostra tractatione tum scripturam epigraphicam, quae in inscriptionibus lapidi, aeri, ligno insculptis consistit, tum illam cursivam, quae in conscribendis papyris sive chartis tabulisque membranaceis adhibita est. Alia enim nostrarum tabularum volumina utriusque scripturae opportunam speciminum copiam suppeditabunt. In deligendis exemplis e mira codicum varietate ad haec potissimum animum attendimus : primum, ut litterarum figuras et formas quibus diversis in locis diversisque temporibus usi sunt librarii pro viribus colligeremus quo facilius singularum origo atque aliarum ab aliis ortus et progressus intuentium oculis subiceretur; deinde, ut scripturam exhiberemus singularum disciplinarum a saeculo X I I I ad X V I propriam et compendia. Qui enim codices illius temporis tum historíeos tum ad litteras spectantes prompte expediteque legit, idem plerumque aliarum disciplinarum (iuris civilis et canonici, medicinae, philosophiae, theologiae) libros evolvens, in compendiis haeret. Quam ob rem quasdam visum est excerpere paginas, quibus in hac parte aliqua saltem exercitii materies et occasio praeberetur. Sedulo denique curavimus ut codices profani ecclesiasticis praevalerent utque e codicum Vaticanorum multitudine et ex aliis non nullis Romanis, Vercellensibus, Eporediensibus, qui nobis forte fortuna prae manu erant, eos solos eligeremus, de quorum aetate ac patria certis constaret argumentis. Exempla antiquissima atque recentiora FRANCISCUS E H R L E describenda explicandaque suscepit; P A U L O LIEBAERT tabulae spinis magis obsitae obtigerunt, eae scilicet quae ex codicibus desumptae sunt litteris, quas semicursivas et nationales vocant exaratis: ambo vero communi Consilio singulas operis partes constituimus. In describendis speciminibus hanc nobis viam ac rationem praefiximus, ut primum codicis historiam, scripturae conformationem, aetatem enarraremus; deinde formam, foliorum numerum, opus quod codex integer eiusque partem, quam quod exhibemus folium continet, indicaremus; denique subiungeremus scriptores, qui de codice accuratius disputarunt, et locos magis obvios, in quibus alia praesto sunt eiusdem libri specimina. Ne tabulas omnes planis litteris explicatisque compendiis transcriberemus, limitibus spatii enarrationi tabularum concessi impediti sumus. Itaque omissis tabulis facilioribus eas

—

VI

—

tantum transcripsimus aut totas aut ex parte, quae difficiliores viderentur vel quarum editiones essent rariores. Deinde transcriptione non criticis sed iuvenibus tabulas exercitii causa legentibus servire voluimus, maxime cum superata prima interpretandi litteras difficultate legentes in propositis eis archetypis cuiusque scripturae proprietates subtilitatesque utilius per se ipsos sçrutabuntur. In difficilioribus tarnen tabulis, quo planior distinctiorque transcriptio evaderei, linearum distributionem transversis indicavimus lineolis. Ceterum liceat nobis, priusquam concludamus, quae de studiis palaeographicis provehendis sentimus, breviter candideque aperire. Plurimum hucusque et opportune tractationibus, quibus omnia scnpiurae latinae genera paucis verbis explicarentur, elaboratum est atque hoc praestitum, ut ea studia latius in dies divulgarentur et diversae litterarum iormae ac configurationes uberius colligerentur. Quin etiam aliquarum litterarum, ut capitalium, uncialium, Visigothicorum, specimina nobis copiose sunt suppeditata. Nihilominus quae horum studiorum est praesens condicio, parum proficiemus et diutius quam par est tractata retfactabimus, nisi longe maiore conatu quaedam apte selecta doctrinae palaeographicae capita, non obiter et raptim, sed piene ac certa via et ratione enodentur. Quibus ex capitibus tria tantum exempli causa commemorabimus: i ) indicia rite aestimandae aetatis scripturae capitalis et uncialis sunt constituenda. Atque haec sane imprimis e codicibus, inscriptionibus, papyris sive chartis eliciantur oportet, quorum aetates ex librorum vicibus, subscriptionibus, temporum notis aliisque id genus rationibus manifestae sint. Normae enim e litterarum formis derivatae, ad quas de illorum codicum aetate iudicari solet, ea qua dixi ratione, quod sciamus, nilibi sunt constitutae. Quare in his inquisitionibus regulae ipsae ac normae, ad quas res hodie exigitur, incertae sunt et tortasse fallaces. Itaque libri, tituli, papyri certi tempöris plenius conquirantur eorumque proferantur specimina; deinde tentandum, ut ex ipsis regulae sive indicia eliciantur. — 2) Praeterea tandem dirimenda videtur controversia de origine et aetate scripturae minusculae et Carolinae, quod profecto fieri nequit, prolatis paucis tantum et forsitan praeiudicata opinione selectis speciminibus. Conquirantur igitur plenius accurateque singularum regionum codices omnes, qui huic quaestioni aliquid lucis afierre possint et larga ex ipsis selectorum exemplorum copia iusto comprehensa volumine proponatur, ut materia tota subtiliter penitusque enucleare possit. — 3) Eadem ratione scripturae semicursivae, imo minusculae antiquioris universae et singularum nationalium origo et varietas est illustranda, quod similiter tunc demum poterit praestari, cum totidem voluminibus unius cuiusque scripturae specimina eo qui dixi modo undique collecta sufficienti copia nobis praesto sint. Itaque in his aliisque minoribus doctrinae palaeographicae capitibus pro viribus adlaborandum est, quo uberius disciplina universa excolatur. Ceterum ex iis quae perstrinximus satis apparet, in enarrandis tabulis nostris complures quaestiones indicandas potius quam dirimendas. Verum haec ideo etiam praemonuimus, ne iuvenibus falsam nostrae disciplinae imaginem exhiberemus, quasi ipsa sit omnibus numeris absoluta períecteque constituía, sed ut eis potius lacunas indicaremus, in quibus explendis operam suam utilissime possent locare. Restât ut gratiam publice referamus IOHANNI LIETZMANN, IOHANNI M E R C A T I , M A R C O V A T T A S S O vv. cc. qui nos alius alia ratione comiter adiuverunt; deinde A L B E R T O A H N ( A . M A R C U S et E. W E B E R ) , bibliopolae honestissimo, cuius singulari industria factum est ut volumen, quinquaginta complectens tabulas phototypice expressas, pretio +am exiguo veneat. ROHAE FRANCISCUS E H R L E

S.

J.

PAULUS

LIEBAERT.

-

νπ

_

PRAEFATIO ALTERIVS EDITIONIS Divenditis universis, quae anno 1912 adornata fuerunt exemplaribus speciminum Vaticanorum codicum latinorum, alia sunt providenda. Quae vero est etiam nunc rerum publicarum conditio, oportet id ita obtinere, ut exemplaria eodem fere quo priora veneant pretio. Quare in tabulis hac vice nihil visum est immutandum, nihil innovandum; licet ultro concedamus e tabulis Beneventanam scripturam exhibentibus duas aliis, maxime praecarolinis minusculis, tribuendas esse aliasque paucas opportunioribus substituendas. Ceterum tabulas, quas vulgamus, non vins doctis, sed in palaeographica scientia tironibus destinavimus. Hinc eos etiam codices exhibemus, qui cum in ore omnium sint, sine dedecore non possunt nesciri; alios procul dubio selecturi, si de novis subsidiis ageretur doctis subministrandis. Deinde in iis, quae in priore editione, a tironibus partim ad doctos conversi, nostra aetate maxime praestanda esse diximus, ea primum recenseamus oportet, quae interea in his partibus praeclare sunt elaborata. Quod ad s c r i p t u r a s a n t i q u i o r e s capitalem et uncialem penitius indagandas spectat, maxime ut singularum aetas, scite constitutis legibus, certius constituatur, in ea re haud parum efíecerunt L. S c h i a p a r e l l i et Ε. Α. Lowe. — lile ad hoc praestandum paratissimus erat. Prioribus enim studiis accuratam earum rerum sibi comparaverat notitiam universam, quae ad eas, quas diximus leges constituendas plurimum conferebant. Praeter complures de librorum scripturae conformatione ac progressu commentationes, praeclaram chartarum regum Italiae adornaverat editionem; notas iuris et tironianas ') percallescebat, inscriptionum habitus et papyrologiae scripturas didicerat. Quare is sane erat, qui quae Traube de nominibus sacris constituerat, scite retractaret. Vulgavit igitur iustum volumen, quod inscripsit: La scrittura latina nell' età Romana. Como, 1921 et nonnullas eximias commentationes, quas plerumque ephemeridi insérait cui titulus: Archino %torico italiano, maxime ab anno 1914. Optime etiam de hac re meritus est E. A. Lowe, qui volumine inscripto: A Sixth Century Fragment of the Letters of Pliny the Younger, in the Pierfont Morgan Library (New York). Washington 1922, piene demonstravit, qua ratione harum scripturarum aetas eruenda sit atque constituenda. Cum earum scripturarum, capitalium uncialiumque aetas e litterarum formis ductuque aegre elici possit, parum proficiemus, nisi haud pauci codices, non palaeographicis sed historicis notis adiunctisque praediti quaedam quasi miliaria efficiant utilissima ad rem nostram; qualia in eo volumine pp. 13—32 exhibet Lowe; qui in iis notis et adiunctis indagandis totus esse pergit *). In alio quoque egregio volumine vir doctissimus complura specimina exhibuit indagandae ip.tatis codicum maiusculorum aptissima, cui volumini inscripsit titulum Codices Lugdunenses antiquissimi. Lyon 1924. Hoc opus ita est elaboratum, ut eius modi investigationibus exemplar possit proponi; quem quidem honorem eo magis Lugdunense meretur scriptorium, cum reliquie Galliae universae antiquius sit. — Iuverit etiam hie notare, codices maiuscula scriptura exaratos a L. Traube {Vorlesungen ed. P. Lehmann. München, 1909, pp. 161—261) recensuisse fere sexcentos etiam nunc superstites, quibus tarnen haud pauci postea alii ab aliis sunt adiecti. Quod si ad s c r i p t u r a s m i n u s c u l a s transitimi fecerimus, in primis enarranda videntur, quae nobis opportunissima subsidia obtulit et offert W. M. L i n d s a y , vir litterarum latinarum et graecarum peritissimus. Iam dudum perspexerat, permultas, quae auctorum textus dépravant, mendas inde esse ortas, quod librarii notas sive scribendi compendia in nationalibus scripturis usurpatas perperam sint interpretati. Quam ob rem compendia collegit, indagavit, explicavit. Unde factum est ut, quum alia in aliis scribendi officinis ac regionibus, alia aliis temporibus compendia vigerent, certa in eis nobis suppeterent indicia, quibus scriptorum patriam, originem et tempus cognosceremus. ') Edidit Avviamento allo studio delle abbreviature tatint «el Medioevo. Firenze (1926). ') Hisce diebus edita sunt in Notisi* degli Scavi di Antichita vol. V i l i , fase, ι — 3 (1927) pp. 93 sg. tria disticha, litteris capitalibus rusticis, in muro cuiusdam aedificii Pompeiani ante an. 79 p. Ch. depicta, quo urbs die 24 aug. cineribus est obruta.

—

Vili

—

Inde scripta singularum regionum atque officinarum in bibliothecis subtiliter selegit ac quae compendia quoque tempore in usu fuissent indagavit. Postquam id pro complurium officinarum scriptis, singulis commentationibus, in compluribus libellis periodicis praestiterat, compendia universa, quae collegerat iusto volumine alphabeti ordine disposita, additis scriptoriis et temporibus, quorum essent propria, evulgavit. Hoc volumine, cui titulus: Notae latinae, sibi aliisque viam stravit, qua studia palaeographica nonnihil expeditius progrederentur. Ceterum praeter haec scribendi compendia picturae quoque et ornamenta suppetunt, quae cum alia sint in aliis scriptoriis et alia aliis temporibus usitata, non parum et ipsa iuvant ad suum cuique scripturae tempus adsignandum. Complures huiusmodi picturas habes scite in Toesca, Miniatura Lombarda', P. d'Ancona, Min. Fiorentina; E r i c G. Millar, Min. Anglica; P. Durieu, Min. Belgica·, H. Brugmans-O. Oppermann, Palaeogr. Nerlandica. Praeterea signa quoque sive notationes musicorum ad id aliquid conferre videntur, quippe quae pro regione ac tempore varient plurimum. Quod in scribendi compendiis Lindsay, hoc in signis musicis praestiterunt monachi Benedictini Solesmenses 12 eximiis voluminibus de palaeographia musicali et H. M. Bannister, qui ea in duobus egregiis voluminibus collegit ac peropportune disposuit. In indaganda origine scripturae carolinae acriter desudatum est, ita tamen ut nunc eorum opinio praevalere videatur, qui censeant nec auctorem nec locum natalem certo posse adsignari, licet potius Galliae quam alii regioni honor videatur attribuendus. Ceterum in hac inquisitione haud longius progrediemur, nisi prius scriptura minuscula antiquior sive praecarolina vel praenationalis penitius fuerit illustrata. Qua de re sane dolendum, quod scripturae praecarolinae exempla, Liebart e vivis erepto et Lowe aliis curis distento, evulgata non sint, quamvis tabulae adornatae non requirant nisi ut sagaciter diligenterque enarrentur. Id eo importunius accidit, quod scripturis praecarolinis nonnihil incertis locus inter reliquas erat assignandus. Scripturae praecarolinae videntur nationalibus anteponendae. Praecarolinas enim scripturas eas vocare solemus, quae carolinis antiquiores, nulli ex nationalibus adsignari possunt. Quae cum in Italia comparèrent frequentiores, a Beneventana prorsus distinctae, praeeunte Steffens, 'semicursivae italicae seculi septimi' sive 'semicursivae Italiae septentrionalis' vel 'minuscula antiquior Italiae septentrionalis', sunt appellatae; videsis tab. 8—10, quarum haec iam ad Beneventanam vergit. Scriptura igitur praecarolina, e maiuscula et cursiva nata, ab illa conformationem perspicuam atque elegantem, ab hac habet ut expeditius efformari possit. Quare verissime etiam praecarolina, immo praenationalis appellari potest. Qua in re Schiaparelli subtiliter prudenterque monet, quum de origine carolinae sive alicuius e scripturis nationalibus agitur, eam non directe a duabus, quas diximus, maiusculis (capitali et cursiva) esse derivandam, sed a praecarolina; id aperte in codice Lucano 490 constare existimat, quem investigavit descripsitque accuratissime (Il codice 490 della Biblioteca Capitolare di Lucca. Introduzione e tavole. Roma 1924 in Studi e Testi della Bibl. Vatic, η. 36 et η. 47 (1927) : 'Influenze straniere nella scrittura italiana dei secoli VIII e IX'. Quare inter scripturam maiusculam cursivamque et nationales interponenda videntur praecarolinae, e quibus et nationales et carolina, non uno modo sunt ortae. E x his facile patet, priusquam haec materia penitius perspici possit, tabulas, quas diximus scripturae praecarolinae, praesto nobis esse debere. Ceterum singulas de his quaestionibus subtiles doctasque commentationes ediderunt A. Hessel, Archiv f. Urkundenforschung V i l i (1923) 201 sgg. P. L i e b a e r t in Lindsay, Palaeogr. lat. I (1922) 65. L. Schiaparelli, Cod. 490 Capitolare di Lucca in Studi e Testi Bibl. Vatic. 1924 η. 36, pp. 108 —113 et Note paleogr. Arch. stor. ital. (1926) 19—26. E. A. Lowe, Studia palaeograph. in Bayr. Akad. Sitz.-Ber. 1910, n. 12. A. de B o u a r d in Lindsay, Palaeogr. lat. IV (1925) 71. C. Mohlberg O. S. B. Rendiconti della Pont. Acad. archeologica I I I (1925) 405. A. Wilmart O. S. B. Revue Bénédictine X X I X (1912) 195.

—

IX

—

Ph. L a u e r , Mémoires prés, -par div. savants à l'Acad. des insc. et belles lettres XIII (1924). P. L e h m a n n , in Gerke-Norden I ioî (1924) 59. H. S t e i n a c k e r in Miscellanea F. Ehrle IV (1924). Ceterum ne longior sim in recensendis libris et commentationibus post an. 1912 vulgaris, oportet lectorem ad diligentissimas expositiones remittam, quas edidere L. S c h i a p a r e l l i , La scrit. lot. et W. W e i n b e r g e r , Bibliographie, in Lindsay Palaeogr. lat. III (1923) 74—93. Nec tamen dubium videtur in primis pergendum esse in illustrandis singularum provinciarum immo scriptoriorum progressionibus et ruinis et cognationibus. Nisi enim lapides solidi atque apte comparati praesto sint, ruinae non palatia exstruentur. Restât ut praecipua, quae in hac parte inde ab an. 1912 praestita sunt, paucis complectar, pro reliquis legentes ad recensiones ampliores paulo ante indicatas remittens. Ad c u r s i v a m romanam indagandam materiam collegit H. B. v a n Hoesen, Princeton, 1915. De scriptura m e r o w i n g i c a habemus nunc Ph. Lauer-Ch. Samaran-M. P r o u , Les diplômes originaux des Mérovingiens. Paris, 1908, licet chartarum non librorum scripturam illustrent et exhibeant, tamen cum iis, quae apud Prou aliosque praesto sunt et quae ipse in hoc opere Prou pp. I — I X praefatus est aliquam saltem notitiam scripturae librorum possunt conferre. Praeterea scripturam gallicani foverunt viri docti complures de quibusdam scriptoriis disserentes, ut de Lugdunensi, praeter Lowe, S. Tafel (Lindsay, Palaeogr. lat. II (1923), de Corbeiensi Liebaert (1. c. I 1922), de Turonensi Rand-Howe Vatican Livy in Memoirs of American Acad, in Rome I (1915). Ceterum habes utilissimam recensionem huius modi commentationum in H. Zimmermann, Vorkarolingische Miniaturen. Text 1—147, Berlin, 1916. Scripturam B e n e v e n t a n a m pienissime et accuratissime illustravit Ε. Α. L o w e , Benevcntan Script. Oxford, 1914, quae exeunte saeculo 8 in Italia meridionali (Montecassino, La Cava) conformata est. Postea in Italiani quoque septentrionalem et Dalmatiam diffusa usque in saeculum 13. viguit. Hanc scrutatus est et propositis exemplis illustravit V. N o v a k , Scriptura Beneventana. Zagreb, 1920. Alia etiam scriptoria italica obtinuerunt ut plenius illustrarentur; Novalicense et Bobiense a C. Cipolla, Aprutinum, sive Teatinum et Veronense ab E. Carusi et A. Spagnolo, Faxfense a J. Giorgi, Sublacense a V. Federici, Vercellense praepaverat M. Vattasso. De i n s u l a r i , quae s c o t i c a m (septentrionalem), quam quidam magis ab unciali natam censent, et a n g l o s a x o n i c a m (meridionalem), secundum aliquos magis a capitali derivandam, complectitur, W. M. Lindsay non nulla nos docuit, quam scripturam antiquiorem Walensem (Early Welsh Script) et Hibernicam (Early Irish) in Zentralblatt f. Bibl.wesen illustraret. Scripturam V i s i g o t h i c a m praeter Ch. U. Clark, Collectanea hispánica in Transactions of the Connecticut Academy, Paris (1920); excellenter illustravit L. Garcia Villada S. J., qui compendium utilissimum (Paleografia española, testo et album), 67 aptissime selectis tabulis instructum evulgavit. Praeterea L. Schiaparelli in codice Lucano 490 bibliothecae capitularis Lucensis (videsis supra p. 5) diligentissime illustrando, qui exeunte saeculo octavo et ineunte nono est exaratus, miram scriptorii Lucensis cum scriptura hispanica sive visigothica cognationem notavit. Fuerunt qui scripturam germanicam hie tacendam esse censerent; at ea potius diligentius accuratiusque indaganda videtur atque illustranda. Tardius sane Germani a Romanis devicti sunt, exceptis partibus circa Rhenum et versus Italiam sitis ; tardius ergo cum Christi nomine litterarum cultum sunt nacti. Ceterum in parte meridionali, apud Helvetios et Bavaros, ab Italia; in partibus septentrionalibus ab Hibernis et Anglis litteras, monasteria, scriptoria acceperunt. Litteras alias ab aliis delatas regionibus, ut usus fert, suo modo paulatim excoluerunt ac coniormarunt ; quam ob rem et singularum litterarum et scripturae ipsius origo et progressus subtilius diligentiusque emendi et demonstrandi sunt. In his, ut in reliquis, a minoribus ad malora est progrediendum. A. Chroust, Swarzenski, H. Zimmermann, Hermann, M. Dvorak, R. Beer aliique amplam quidem materiam collegerunt, ita tamen ut plerumque magis picturas et ornamenta spectarent quam scripturam. K. Löffler Constantiense, R. Durer, A. Helbock, A. Manser, Κ . Mohlberg O. S. Β. raetica scriptoria: Sangallense, P. Lehmann, The (1early) Mayence Scriptorium in Lindsay, Pal. lat. IV (1925) i s g g . ; Lindsay, The [early) Lorsch Scrip-

—

χ

—

torium 1. c. III. aliaque indagaverunt. Idem in Bavaria et in Austria largius praestandum, quod ex commentatione (textu) H. Zimmermann aperte patet. Haud pauca quoque in iis praesto sunt, quae in commentationibus de quibusdam celebrioribus codicibus ut de cod. Adda, de psalterio Egberti aliisque disputata sunt. Haec sufficiant, non tam ut quae ut universim demonstretur, quot et quantae quae hic congesta sunt aliquem excitabunt, collecta atque opportune disposita vulget,

ab anno 1912 vulgata sunt singillatim recenseantur, quam sint accessiones, quae nostram exigant diligentiam. Fortasse ut quae pro studiis palaeographiae latinae iam praesto sunt, ita ut huius disciplinae bibliographia possit appellari. F. C. E.

—

XI

—

LIBRI QVI SAEPIVS LAVDANTVR L. D E L I S L E , Le Cabinet des manuscrits de la Bibl. Nat. Paris, I (1868), II (1874), III (i88i), Planches (1881), fol. T H E P A L A E O G R A P H I C A L S O C I E T Y , Facsimiles of Manuscripts and Inscriptions ed. b y E . A . B O N D , E . M . THOMPSON and G . F. W A R N E R . London, I Series, 1874—83, II Series, 1884—94, fol. — Indices to Series I and II. London, 1901, 8°. C. Z A N G E M E I S T E R - G . W A T T E N B A C H , Exempla codicvm latinorvm litteris maivscvlis scriptorvm. Heidelberg, 1876; — Supplementvm, ibid. 1879, fol. E. M O N A C I , Archivio paleografico Italiano. Roma, 1881 ss, fol. P. E W A L D - G . L O E W E , Exempla scriptvrae Visigothicae X L tabvlis expressa. Heidelberg, 1883, fol. E. C H A T E L A I N , Paléographie des classiques latins. Paris, I (1884—92), II (1894—1900), fol. ID. Vncialis scriptvra codicvm latinorvm novis exemplis illvstrata. Paris, 1901, fol. E. M. THOMPSON, Handbook of Greek and Latin Palaeography. London, 2 ed., 1894, 8°. C. W E S S E L Y , Schrifttafeln zur älteren lateinischen Palaeographie. Leipzig, 1898, fol. A. CHROUST, Monumenta palaeographica. München, I. Abt. (1899— I 9°6), Abt. (1909 ss.), fol. F . C A R T A , C . C I P O L L A , C. F R A T I , Monumenta palaeographica sacra. Torino, 1899, fol. C . C I P O L L A , Codici Bobbiesi della Bibl. Universitaria di Torino. Milano, 1907, 2 voli., fol. F. S T E F F E N S , Lateinische Palaeographie. Freiburg (Schweiz), 1903; — Supplement, 1907, 47 tabb. ; — 2 ed. 1907; — éd. française par R. Coulon O. P. (s. an.), fol. W. A R N D T - M . T A N G L , Schrifttafeln zur Erlernung der lateinischen Palaeographie. Berlin, fase: I, ed. 4 (1904); I I , ed. 4 (1906); I I I , ed. 2 (1907), fol. M. P R O U , Manuel de Paléographie latine et française. Paris, 3e éd., 8o; — Album, fol. ID. Manuel de Paléographie. Recueil de fac-similés d'écritures du V E au X V I I E siècle. Paris, 1904, fol. M. IHM, Palaeographia latina. Leipzig, Series I (s. an.), fol.

TABVLARVM DISTRIBVTIO ET ENARRATIO I De s c r i p t u r a m a i u s c u l a . Bifariam dividitur haec scriptura: in capitalem et uncialem, capitalis autem in quadratam sive monumentalem [1] et in rusticam sive actuariam [2. 3]; unciali vero [4. 5] scripturae subiungenda est semiuncialis [5. 6. 7]. — De harum litterarum aetate ab iis, qui rem penitus cautiusque aestimarunt, haec tantum statui soient: 1) auctores profanos saeculo III p. Ch., sacros IV e chartis et libris chartaceis suapte natura fragilissimis describi coeptos esse, licet etiam hoc opinantes potius quam certis nixi argumentis ii viri docti asserere nobis videantur; — 2) litterarum capitalium exempla in codicibus, de quorum aetate certis constet indiciis, nobis non suppetere, nisi parumper ante an. 494 (Vergilius Mediceus); litterarum uncialium c. .an. 546 (Evang. Fuldense); semiuncialium denique paullo ante an. 5IO; — 3) praecepta sive indicia, ad quae de harum litterarum aetate ex earumdem conformatione iudicari solet, hucusque ut diximus, certa via et ratione non esse constituta; unde perspicuum est, locum hune de scripturae maiusculae aetate nonnihil obscurum incertumque esse ; — 4) satis probabili coniectura statui, et capitales litteras et unciales, imo etiam semiunciales, procul dubio ab uncialibus derivatas, saltern a saeculo III vel IV simul viguisse atque a chartis in membranas esse translatas. II De s c r i p t u r a m i n u s c u l a . Orta est scriptura minuscula tum ex maiusculis (semiuncialibus) litteris, tum e cursivis Romanis. Eo enirrr nitebantur librarii, ut illas faciliores angustioresque, has magis perspicuas redderent. Itaque in aliis libris minusculis litteris descriptis comformatio maiuscularum, in aliis tractus ductusque cursivarum praevalent. A maiusculis litterae Anglo-Saxonicae sive insulares et Carolinae; a cursivis Merovingicae, Visigothicae, Italicae (Beneventanae), Germanicae dicuntur derivatae (Cf. E. M. THOMPSON, Handbook of greek and lat. Palaeogr. 3 p. 217 ss. ; L. TRAUBE, Vöries, u. Abh. II, 22 ss.) Antiquarum enim litterarum commutatio innovatioque non uno modo in omnibus provinciis, sed alio in aliis contigit. Inde natae sunt: A. litterae, quas n a t i o n a l e s vocant. — 1. Scriptoria I t a l i c a : a) litterae semicursivae, quae sunt quaedam quasi prima tentamina ita transformandi litteras cursivas in conscribendis tabulis usitatas, ut exarandis codicibus aptae evaderent. E duobus, quae praebemus exemplis alterum cursivas, e quibus natum est, litteras adhuc redolet [8], alterum eas iam eleganti us efformavit [9]. — b) Scriptura rninu-

—

XII

—

scula: a) Italiae septentrionalis, quae in scriptoriis Bobiensi, Veronensi, Vercellensi, Lucensi, Nonantulano aliisque citius conformata est quam in Italia meridionali, sed brevi a Carolina est submota [io]. — β) Italiae meridionalis sive Beneventana, quae serius nata, sacculo IX et X paullatim efficta et perfecta [ i l . 12], saeculo demum X I et X I I piene eleganterque est conformata. Atque haec quidem bifariam dividi potest: (ι) in Casinensem paullo angulosiorem [13. 14] et (2) in Barensem rotundam [15], quae etiam in insulis Dalmatiae adiacentibus ab exeunte saeculo X I I in usu fuit [16]. — Ceterum saeculo X I I I Beneventana scriptura negligentius ducta elanguit atque Carolinae locum cessit [17]. 2. Scriptoria G a l l i c a , a) Litterae Merovingicae, quibus iam dudum tabulae conscribebantur, exeunte saeculo V I I I ad exarandos codices translatae sunt, licet satis horridae essent ac complures notas continerent potius suspensas quam rite conformatas [18]. — b) Mox litterae distinctius elegantiusque pictae sunt, sed non una in omnibus provinciis ratione. Qua de re complures distingui possunt classes, quarum nonnullae fortasse etiam extra Galliam adhibitae sunt. Antiquiorum, quas T R A U B E (1. c. p. 24 et apud BURN, Facsimiles of the Creeds, London 1909, p. 47) Luxovtenses vocavit, exhibemus exemplum [rp], — c) Ab his non parum differunt litterae Galliae septentrionalis sive Corbeienses, quas, inter se non nihil diversas, accuratius scrutatus est TRAUBE in Terrona Scottorum' (SBer. der hist. Kl. der Kgl. Bayer. Ak. 1900, pp.469—558; cf. Loew,-Studia palaeogr. I.e. 1910, pp. 36 ss.) [20]. 3. Scriptoria i n s u l a r i a sive Scottica et Anglo-Saxonica. Aliarum provinciarum librarli litteras suas a cursivis Romanis derivarunt, Scottici vero et Anglici suas e semiuncialibus effinxerunt, idque ita u t eas primum rotundas, postea angulatas conformarent. Hae litterae ex insulis Britannicis a Scottis 'pro Deo peregrinantibus' ili monasteiia ab eis per Galliam, Germaniam, Italiani constituta exportatae sunt; verum ibidem, cum formis in illis provinciis usitatis non nihil inficerentur, a patria sinceritate deflexerunt [21—24]. 4. Scriptoria H i s p a n i c a sive Visigothica, quorum litterae, ut paullo ante notavimus, e cursivis Romanis derivatae esse dicuntur. Exempla damus tum nascentium [25] tum adultarum [26]. 5. Scriptoria G e r m a n i c a . Nulla, quod sciamus, hucusque facta est mentio, certe nulla edita sunt exempla litterarum nationalium Germaniae saeculo VIII propriarum, licet vere extiterint. Quod tarn diu ignoratae fuerint earumque exempla ita sint rara, inde forsitan evenit, quod Carolinis mox locum cesserint. Profecto intra breve temporis spatium vixdum natae adoleverunt evanuerunt [27. 28]; quod etiam contigit, ut supra animadvertimus, litteiis Italiae et Galliae septentrionalis. Β. Scriptura C a r o l i n a , a praecipuo eiusdem fautore ita appellata, a litteris uncialibus et semiuncialibus, maximeque ab inclinatis illis derivata efse videtur, quae in marginibus complurium antiquissimorum codicum, ut Frontonis Bobiensis (v. [F. EHRLE] Frontonis aliorumque reliquiae in Codd. e Vatic, selecti VII, 1906, pp. 22, nota IO; 21, nota 19; 24) et Prudent» Parisiensis (v. DELISLE, Cabinet des mss Planches, tab. ι η. 3) comparent. Orta et conformata est maxime in monasteriis Galliae, praecipue prope Turones sitis (TRAUBE, Vöries, u. Abh. II, 25). Complura exempla collecta habes in D E L I S L E 1. c. tabb. 13—17 et habebis in LOEW-LIEBAERT, Scriptura minuscula latina antiquior. I I Scriptoria Gallica. — Exhibemus specimina saeculi I X : Germàniae [29], Galliae [30], Italiae [31]; — saeculi X : Galliae [32], Germaniae [33]; — saeculi X I : Angliae [34], Italiae [35]. C. Scriptura G o t h i c a . Praebemus exempla saeculi XII, quo librariorum litterae quasi mediae sunt inter Carolinas et Gothicas, Galliae [36], Germaniae [37], Italiae [38]; — saeculi X I I I : Galliae [39], Angliae (philosophicum) [40], Galliae (medicinae) [41], Italiae (theologicum) [42 b]; — saeculi XIV: litterae Parisiensis (theologicum) [42 a], litterae Bononiensis (iuris canonici et civilis) [43. 44]; — scripturae Gothicae ad humanisticam vergentis: Italiae [45], Germaniae [46]. D. Scriptura h u m a n í s t i c a , quae, renato paullatim latinarum litterarum studio, ad elegantiam scripturae Carolinae rediit. Habes specimina saeculi X V : Germaniae [47], Italiae calligraphicum [48], Galliae [49], Italiae cursivum [50].

Ζ. Vatic. 3256 et Berolin. fol. 416, olim monasteri! S. Dionysii prope Parisios, antiquissimi cuiusdam codicis Virgiliani fragmenta, quorum folia quattuor olim Claudii Putean: (Dupuy) a Fulvio Orsini an. 1600 bybliothecae Vaticanae (v. P. DE NOLHAC, La Bibliothèque de Fulvio Orsini. Paris, 1887, p. 85 ss.), tria vero e bybliotheca Van Limborgensi Hagae Comitum consti tuta a G. H. PERTZ bybliothecae regiae Berolinensi adiuncta sunt (PERTZ in Abhandl. der Berliner Akad. der Wies. (1863), 97 ss. ; L. DELISLE, Cabinet des mss. I (1868), 262; E. HOFFMANN in Zeitschr. f ü r die Oesterreich. G y m n . X V I (1865),

129 ss.) De tertia quadam partícula, nunc penitus deperdita (nisi forte lateat in bybliotheca Rosamboensi, v. DELISLE, Cabinet des mss. II, 8, 294), quam Mabillonius in bybliotheca Pithoei (Pithou) et Pelleterii (Le Pelletier de Rosambo) viderat, cf. MABILLON, De re diplomatica, ed. 1709, p. 637; ed. 1789, p. 657; MABILLQN-RUINART, Nouv. traité de diplom. III (1757), 41, tab. 34. — Est unus e quattuor, qui supersunt codicibus (v. TRAUBE, Vöries, u. Abh. I, 161 ss. et A. S. HUNT, The Oxyrhynchus Papyri. London, VIII (1911), 158, n. 1098, tab. b.) qui scnptura capitali quadrata sive monumentali exarati esse dicuntur; at exhibet scripturae actuariae, quae ad uncialem vergit, plures litteras quam Vergilius S. Galli (v. A. HUEBNER, Esempla scripturae epigraphicae latinae. Berolini, 1885, p. X X I I I ss., LUI ss.). — Scripturam si accurate cum exemplis scripturae epigraphicae contuleris (v. HUEBNER 1. c. p. LIII ss.), haud recentiorem saeculo IV dices, maxime cum a quibusdam saeculo II vel III tribuatur. 427 χ 328 mm; ff. 7. — Vergilius Augusteus sive Dionysianus (A, v. ed. 0 . RIBBECK, Proleg. crit. p. 227 ss. 265 ss.), videlicet fragmenta Georgiconim: Vat. i : I. 41—80; Berol. 1 : I. 8 1 — 1 2 0 ; Vat. 2 : I. 1 2 1 — 1 6 0 ; Vat. 3 : I. 1 6 1 — 2 0 0 ; Berol

2: I. 2 0 1 — 2 4 0 ; Vatic. 4 :

1. 241—280; Berol. 3: III. 181—220. — Quam exhibemus folii Vatic. 2T partícula continet Georg. I. 141—151. Alia eiusdem codicis exempla habes in ΖANGEMEISTER-WATTENBACH, tab. 14 (Berol. f. i T ); ARNDT-TANGL, tab. 3 (Berol. f. i ' ) ; CHATELAIN, Paléogr. des class, lat. I, tab. 61 (Vat. i T ); Archivio pal. ital. II, tab. 11 (Vat f. 3 r ) ; IHM, tab. 1 (Berol. f. i T ). 2 a. Vatic. 3225, olim Ioviani Pontani, Petri et Torquati Bembi, Fulvii Orsini, (v. quae praefatus sum in Codices e Vaticanis selecti I : Fragmenta et picturae Vergiliana codicis Vatic. 3225 phototypice expressa. Romae, 1899, et P. DE NOLHAC, Le Virgile du Vatican et ses peintures in Notices et extraits des mss. XXXV. 2E p. (1897), 673—791. — Exaratus est littera capitali rustica minore (ν. [F. EHRLE] Picturae, ornamenta, compiuta scripturae specimina codicis Vatic. 3867. Romae, 1902, p. I ss. in Codd. e Vatic, selecti vol. II) vix post saeculum IV, ut picturarum, quibus omatus est, indoles indicare videtur, v. [F. EHRLE] Fragmenta et picturae Vergiliana cit p. 7 s., 26 s. 222X104 mm.; ff. 75. Vergilius Vaticanus sive Schedae Vaticanae (F. ed. O. RIBBECK, Proleg. crit p. 218 ss.) revera fragmenta Vergiliana (11. III et IV Georg, et 11.1—XI Aen.), nimirum quinta sextave pars codicis integri, quinquaginta imaginibus insignis. Quam exhibemus folii 62 partícula continet Aen. VII, 243—254. Alia specimina habes in ZANGEMEISTER-WATTENBACH, tab. 13 (f. 64: Aen. VII, 302—322); Palaeogr. Society tab. 116. 117 (ff. 41". 45 V : Aen. IV, 6 6 8 — 6 8 8 ; VI, 4 5 - 5 0 ) ; CHATELAIN, Pal. des class, lat. I,

tab. 63 (ff. 32», 33: Aen. IV, 22—55); codicem integrum phototypice expressum habes in [F. EHRLE] Fragm. et picturae Vergiliana 1. c.

-

XIV

-

2 b . Vate. 3225, f. 76 et Laurentianus X X X I X . I, olim, ut R. BEER (Anzeiger der philos.hist. Kl. der Wiener Akad. 1 9 1 1 , η. XI, p. 12) placet, fortasse cum reliquis antiquissimis codicibus Bobiensibus Cassiodori et sui monasteríi Vivariensis, postea (post an. 614) certe monasterii Bobiensis (ν. DELISLE, Mémoire sur d'anciens sacramentaires. Paris, 1886, p. 277 in Mémoires de l'Académie des Inscriptions X X X I I . i), Pomponii Laeti, monasterii s. Pauli extra muros c. 1470 (?), bibliothecae Vaticanae(?) 1500—1507 (V. R. SABBADINI, in Rheinisches Museum L X V (1910), 475—480), Angeli Colotii (Colocci t 1549), card. Ant. del Monte t 153 3, card. loan, del Monte (Iulii III f 1555), card. Innoc. del Monte F 1577, a quo eum card. Rodulfus Pius Carpensis T 1564 mutuatus est (v. P. DE NOLHAC, La Bibl. de F. Orsini p. 272 s.), demum Francisci I Magni Ducis Etruriae 1 5 7 4 — 8 7 (v. [F. EHRLE] Fragm. et picturae Vergiliana 1. c. p. 18 ss. nota). — Codex exaratus littera capitali rustica minore, certe ante an. 494, ut docet subscriptio Turcii Rufii Aproniani (v. p. 13 codicis Laurent.), imo fortasse iam saeculo IV, cum scripturae conformatione proxime ad Vergilium Vaticanum accedat. 193 χ 133 mm. pp·. 440. — Vergilius Mediceus (Colotianus sive Carpensis) ed. O. RIBBECK, Proleg. crit. p. 219 ss (M), ed. P. F. FOGGINI, Florentiae, 1741. Continet libb. Bucol. Georg. Aen. fere íntegros. — In folii 76 codicis Vatic, (p. 3 io** cod. Laurent.) partícula, quam exhibemus, habes Aen. VIII, 615—628. — Alia huius codicis exempla habes in ZANGEMEISTER-WATTENBACH, tab. 10 (f. 6 T sive p. 10: Eclog. IX, 42 ss); Palaeogr. Society, II. tab. 86 (f. 13 cum subscriptione Aproniani) ; CHATELAIN, Pal. des class, lat. I, tab. 66 (f. ι io T : Aen. V, 668—696); STEFFENS, Lat. Pal. tab. 14 (f. 76 codicis Vatic. VIII, 6 1 4 — 4 2 ) ; MONACI, Arch. pal. ital. I, tab. 98 (f. 76, codicis Vatic.) Ihm

S C . Vatic. 3226, olim Iohan. A n t (Porcellio) Pandone, deinde Bernardi (1457, t 1470). card. Petri (t 1547), Torquati Bembi (t 1595), demum Fulvii Orsini (1579, t 1600), v. P. DE NOLHAC, Bibl. de F. Orsini, p. 94 ss. 237 ss.; E. HAULER in Wiener Studien X I (1889), 268 ss.; [F. EHRLE] Fragmenta et pict. Vergiliana, p. 14 ss. — Codex, exaratus scriptum capitali rustica minore, saeculo V vel fortasse IV tribuendus est ob scripturae eius similitudinem cum Vergilio Mediceo et Vaticano. Praeterea attente examinanda est scriptura semicursiva scholiorum, quae potius saeculo V I I quam V I tribuenda videtur. Quae enim de hac scriptura accuratius indicanda monueram ([F. EHRLE] Frontonis aliorumque reliquiae, quae cod. Vatic. 5750 rescripto continentur, Mediolani, 1906, p. 21, nota 19; p. 24 in Codices e Vatic, selecti vol. V I I ) id LOEW et LIEBAERT W. CC. egregie praestiterunt, ut videbis in LOEWLIEBAERT, Scriptura latina minuscula antiquior. Scholia primus legit et edidit UMPFENBACH in Hermes II (1867), 3 3 7 — 4 0 2 ; nonnihil retractaverunt STUDEMUND in FLECKEISEN, Jahrbücher X C V I I (1868), 546 ss. et Ε. HAULER 1. c. p. 269. — 190 χ ι 6 ο mm., ff. 116. — Codex est ille Terentius Bembinus (A) ed. F. UMPFENBACH p. I V ; cf. Ε. HAULER in Wiener Studien X I I (1890), 240 ss.; Κ . DZIATZKO in Rheinisches Museum X L V I (1891), 47 ss.; X L V I I (1892), 635 ss.; Κ . KAUER in Wiener Studien X X (1898), 252 ss. — Quod exhibemus fol. 1 0 7 ' continet Adelphoe III 4, 3 9 — 5 1 et Scholia in Hermes 1. c. pp. 390. 391. — Habes alia exempla in ZANGEMEISTER-WATTENBACH, tab. 8. 9 (f. 54. 69» cum scholiis); Palaeogr. Society, tab. 135 (f. 1 1 3 ' cum scholiis: Adelphoe V, 1, 1 — 1 3 ( 7 6 3 — 7 7 5 ) ; CHATELAIN, Paléogr. des class, lat. I, tab. 6 (ff. 5 7 T 58 r ). ^ Terentius: 39 BPudet nec quid agam nec quid huic respondeam | Scio. Ζ Miseram me, differor (discrucior) doloribus. | Iuno Lucina, per (fer) opem, senia me obsecro. Γ Hem. | 5 Num nam ilia quaeso parturit? Δ Certe Hegio. Γ Hem. || Illaec (idem nunc uostram inplarat Demea, | quod uos uis (necessitas legum) cogit, id uoluntate impetret. | 45. Haec primum ut fiant, deos quaeso ut uobis decet. | Sin aliter animus uester est, ego Demea, | Summa ui defendam hanc atque ilium mortuum. | Scholia, ad sinistraiη : abduc duc quantum ρ o .— [uerijtatis conscientia se I . . . senem robur possidet | . . . s]eueritatis inclinât nes|[ciens de]fensionis argumenta | . . . uirere uera non 5 possunt I . . . ta puigari. — || 45 [ali]ter conposuit metri causa | [quam] dicendi ordo deposcit. | [Nam i]ta conponi oportet: 'primum | [deos q]uaero ut fiant haec uobis | [ut de]cet' ut 'uobis sit a uobis' | ['uobis a]utem decet' non est la|[tin]um quippe cum alibi dix|[erit 'd]ecet te facere'. 'Ut' | [non ex]pletiua partícula est | [sed u]erius aduerbium est | [simili]tudinis id est •que(m)admo|[dum] decet'. Talem illut apud Veigilium | ['ut te] fortissime Teucrum aefeipio]. Ad dextram: 40 O quanta signa ueritati succur|runt 1 Hoc est quod Egio dixerat | 'ipsa uiigo, res ipsa'. | Vox parientis adulis|centem feum | violato pudore | désignât. — Partus non | potest fingi ad. patrem | reum facit ipsa | progenies. Jn margine inferiere: 41 Ideo eandem Triuiam volunt quam Dianam Luciferam Iunonemque Lucinam. Ter enim inuojeatur. Nam tria sunt comma ta, quibus

-

XV

-

parturiens numina inuitat. Comma ta autem di|cuntur abscisa, quatta sunt apnd Vergilium ; 'hunccine te Euriale aspirio tu ille senectae sera | raeae requies'. — 47 Üidetur hic senex Areopagitarum sustinere censnram, quos legimus apud Grecos I st . . ae seueritatis fuisse in iudiciis, qui Oresten matricidii crimine damnauissent | nisi Minerve arbitrio vincirentur.

3 a · Vatic. 3867, olim monasterii s. Dionysii prope Parisios (v. ff. 4 et 309"), e quo iam saeculo X V dilapsus (V. DELISLE, Cabinet des mss. I, 203, nota 4), certo inde ab an. 1475 in bybliotheca Vaticana adservatus est (v. [F. EHRLE] Picturae, ornamenta, compiuta scripturae speciraina codicis Vatic. 3867. Romae, 1902, p. IV ss. in Codd. e Vatic, selecti vol. II). — Codex littera capitali rustica, maiore (v. [F. EHRLE] 1. c. p. II) exaratus, a quibusdam tribuitur saeculo V, cum eius, imo et superioris temporis scripturam actuariam exhibeat (v. HUEBNER, Esempla script, epigr. lat. p. L U I , LXXXII), ab aliis vero saeculo VI, cum bis nomen sacrum contractum exhibeat (v. TRAUBE, Strena Helbigiana. Leipzig, 1900, p. 310 ss. et etiam attentius eiusdem Nomina sacra in Quellen u. Untersuchungen. II (1907), p. 15 nota ι, 148; [F. EHRLE] 1. c. p. III). Haud raro extremae versuum litterae compendile indicantur. 333 χ 332 mm., ff. 309. — Vergilii codex, qui Romanus audit (R, v. ed. O. RIBBECK, Proleg. crit. p. 226). — Folii 189" partícula, quam exhibemus, Aen. VIII, 19—24 continet. Ceterum cf. P. PE NOLHAC in Mélanges d'arch. et d'hist. IV (I884), 316 ss.; L. TRAUBE, Vöries, u. Abh. I, 167;

[F. EHRLE] 1. c. p. I I I s., X V I .

A l i a s i m a g i n e s h a b e s i n ZANGEMEISTER-WATTENBACH, tab. 1 1

(f. i6 v : Ed. VI, 62—79); Palaeogr. Society, tab. 113 (f. 103: Aen. II, 3 7 — 5 4 ) ; CHATELAIN, Paléogr. des class, lat. I, tab. 65 (f. 85: Aen. I, 253—270); Archivio paleogr. ital. II, tab. 12 (f. 68 T : Aen. I, 1 9 — 3 7 ) ; STEFFENS, tab. 16 (f. 4 : Eel. II, 5—22). 3b. Palat. 1631, olim fortasse bybliothecae Laureshamensis (Lorsch), certe Palatinae Heidelbergensis, cum qua an. 1623 Romam translates est. Eiusdem est scripturae et temporis, cuius codex Vergilii Romanus; verum absunt fere omnino, etiam in postremis versuum syllabis, scribendi compendia. Praeterea litterarum conformatio nonnihil elegantior est quam in Romano. 308 χ 236 mm., ff. 572, quibus tarnen 33 folia chartacea vacua interfecta sunt. — Vergilii codex Palatinus (P, v. ed. O. RIBBECK, Proleg. crit. p. 225). — Folii 2θ τ pars quam exhibemus continet Ecl. VI, 58—65. Alia huius scripturae specimina habes in ZANGEMEISTER-WATTENBACH, tab. 12 (f. 561*: Aen. XII, 762—784); Palaeogr. Sodety, tab. 115 (f. 553": Aen. XII, 576—598); CHATELAIN, Paléogr. des dass. lat. I, tab. 64 (f. 50: Georg. I, 277—299). 4. Vatic. 5757, olim monasterii Bobiensis, inde cum compluribus aliis an. 1618 bybliothecae Vaticanae adiunctus (v. A. PEYRON, M. Tulli Ciceronis orationum fragmenta inedita. Stuttgardiae, 1824, p. X X V

s s . ; T H . GOTTLIEB in C e n t r a i b l a t t f. B i b l i o t h e k s w e s e n I V

( 1 8 8 7 ) , 4 5 1 ; O . SEEBASS 1. c.

XIII

(1896), 5; [F. EHRLE] Frontonis aliorumque reliquiae, p. 6), reScriptus, ut videtur, Bobii, saeculo VII exeunte vel ineunte VIII ita ut libro Ciceronis de república litteris uncialibus elegantissimis et praegrandibus (cf. Lucanum Vindobonensem apud CHATELAIN, Paléogr. des class, lat. tab. 163) fortasse saeculo IV exarato superponeretur enarratio S. Augustini in Psalmos litteris iisdem sed multo humilioribus. — 278 X 242 mm., pp. 302, Insignem laudis titulum acquisivit cardinalis Mai cum an. 1819 librum Ciceronis piane deperditum ex hoc codice traxit in lucem. — Pars fol. 222, quam exhibemus, continet Ciceronis de república I, 22, 36, S. Augustini in Ps. 136, 6. 7 (MIGNE PP. LL. X X X V I I , 1764, 1765). C f . G . Ν . D u RIEU, S c h e d a e V a t i c a n a e . L u g d u n i Batav., I 8 6 0 ;

A . W . VAN BUREN, T h e p a l i m p s e s t

of

Cicero's De república in Supplement papers of the American School in Rome. New-York, 1908, pp. 84—262. Alia specimina habes in ZANGEMEISTER-WATTENBACH tab. 17: pag. 6; Palaeogr. Society tab.

160, p. 1 2 2 ; CHATELAIN, P a l é o g r . d e s class, l a t t a b . 3 9 : p. 1 2 2 .

^ Cicero: ea quae mihi I videntur an|te-

ferre illis || audeo quam | ob rem peto | a uobis ut me | sic audiatis | neque ut om||nino expertem graeca|rum reran | neque 5 ut eas nos|tris in hoc prae|[sertim gene|re anteponen]tem set ut unum | e togatis patris | diligentia non || inliberaliter | institutum | 5 studioque discendi a pue|ritia incen||sum usu ta|men et domes|ticis praecep|tis multo ina|gis eruditum [quam litteris].

S. Augus·

iitius: Qui vero, ut aperte dixerim] et breuiter, multum mali sunt, in medio Babylonis sunt et ligna sunt ste|rilia, tamquam salices Babylonis.

Quando illos uidemus et tarn steriles in|uenimus, ut difficile nobis appareat in eis aliquid undc possint

10

10

-

XVI

-

s duci ad fidem || rectam uel ad bona opera uel ad spem futuri saeculi nel ad concupùcentiam | liberationis a captiuitate mortalitatis. Scribturas nouimus, quas eis dica|mus, sed quia nullum fructum in eis inuenimus, unde incipiamus, auer|timiu ab ipsis faciem et dicimus: Adhuc isti non sapiunt, non capiunt, quic|quid illis dixerimus, sinistnun et aduersum habebunt. 5 A · Vatic. 5 7 5 0 et Ambrosianus E . 1 4 7 . sup. cum tertia quadam parte, quae aut periit aut adhuc latet, unum olim constituebant monasterii Bobiensis codicem (v. PEYRON 1. c., GOTTLIEB 1. c. p. 4 5 1 , SEEBASS 1. c. pp. 5 . 6 5 ) . Complurium codicum antiquissimorum folia saeculo V I I exeunte vel ineunte VIII rescripta sunt, ut in eis describerentur litteris semiuncialibus acta concilii Chalcedonensis. Inter fragmenta hac ratione deleta et industria cardinalis Mai resuscitata eminent elegantia scripturae Scholia Bobiensia, quae dicuntur, ad aliquot Ciceronis orationes. Partem codicis Vaticanam totam habes phototypice expressam in [F. E H R L E ] Frontonis aliorumque reliquiae 1. c. Scholia exarata sunt litteris uncialibus, quae a plerisque saeculo V tribuuntur (v. Scholia in Ciceronis orationes Bobiensia ed. P. HILDEBRANDT. Leipzig, 1 9 0 7 , pp. V ss., X V I I I ; P. HILDEBRANDT, De scholiis Ciceroni Bobiensibus. Dissertatio inauguralis Gottingensis. Berlin, 1 8 9 4 ; [F. E H R L E ] 1. c. p. 1 1 ss., 2 2 ss.). Pars Vaticana habet 285 X 232 mm., pp. 285. Paginae 261 partícula, quam exhibemus, continet Scholia in orationem pro Fiacco η. 8 1 (ed. HILDEBRANDT p. 5 2 ) et concilii Chalcedonensis actionem I (ed. L A B B E - M A N S I VI, 790). Alia codicis specimina habes in Palaeogr. Society tab. 112 (cod, Ambros. p. 170 in pro Plancio) et in ed. HILDEBRANDT tab. 1 (cod. Vatic, p. 3 3 3 in pro Milone ed. cit p. 6 3 , tab. 2 (cod. Ambros. p. 1 1 7 in pro Archia ed. cit. p. 1 6 4 ) . ^f Scholia: Et subsignandi] haec solebat causa (esse ut) aut | qui vectigalia redi|meret 5 aut qui pro man|cipe vcctigalium fidem || suam interponeret, loco pigneris praedia | sua rei p(ublicae) obligarent, | quoad ora η era 10 pecujniam redemtores vec||tigaliun> repensarent. [ — Cicero dicit infantissinios oiatores et nulla eloquentia praeditos dignitate volens significare, quos nec pecunia corruptos ab aliquo suspicari quisquam debe]at, quorum ingenium | despici m agis quam | S timen oporteret. — | 'Et eum tu accusas ava||ritie, quem dicene ses|tertium viciens volu|isse ptodere'? Cum stojmachi asperitate 10 pros|üdit Laelium, qui tarn || nullius eloquentiae [sit. . . Cone. Chalcedon. ; requisitus a sanctissimis] epïscopis professus sum, quia haec et ego prae|sens audiui quae et ipse professus est. Sed et | nunc hoc commemoratorio relicto, quid teni|bat prae5 dictus uir cognoui omnes alios ser||mones, tantum de consubstantiali non agno|ui. Sed tunc eodem presbytero interrogante archimandrita ac dicente : Quia confiteris dominum | consubstantialem patri [[consubstantialem | patri]] secundum diuinitatem et consubstan|

5b. Vatic. 1 0 6 9 6 , qui codex constat uno folio et dimidio in septem concisis partes, quae lapillos parumve terrae e sacris Palaestinae locis a peregrinantibus collecta involvebant atque in sacello s. Laurentii (Sancta Sanctorum) palatii Lateranensis adservabantur (v. M. VATTASSO, Frammenti d ' u n Livio del V secolo recentemente scoperto. Roma, 1906 in Studi e testi n. 18; H. GRISAR, Il Sancta Sanctorum ed il suo tesoro sacro. Roma, 1907, p. 186; P. LAUER, L e trésor du Sancta Sanctorum. Paris. 1906, p. 124 in Fondation E. Ρ ι ο τ vol. XV). Conscripta sunt folia litteris uncialibus, haud dissimilibus illis Livii Corbeiensis sive Puteani (Paris, Β . Ν . 7 5 3 0 , v. eius specimina in ZANGEMEISTERW A T T E N B A C K tab. 1 9 ; CHATELAIN, Paléogr. des class. lat. tab. 1 1 6 ) , quae saeculo V tribui soient. — 339 X 2 9 2 m m · Continet Titi Livii lib. XXXIV, 3 6 — 3 9 . Integrum fragmentum habes phototypice expressum apud V A T T A S S O 1. c. — Folii 2 T partícula, quam exhibemus, praebet lib. XXXIV, 3 9 . ^f Succendi emiri aedifiáa prozima muro iussit. Quae cum momento temporis arsissent, ut adiuvantibus ignem, qui alias ad extinguendum opem ferre soient, mere in Romanos tecta, nec tegulorum modo freg]menta, sed etiam am|busta tigna ad armatos | perueniie S et fiamma | late fundi fumus terro||rem etiam maiorem quam | periculum faceret. Itaque et qui extra urbem | erant Romanorum 10 tum I maxime impetus facient[|es, recessere a muro et ¡ qui iam intrauerant, | ne incendio ab teigo ori|ente intercluderentur [ab suis, recepenint sese. 5 c. Vercellensis (bybl. capitularis) I, celeberrimus ille evangeliorum codex, qui S. Eusebii episcopi Vercellensis t 3 7 1 , dicitur et cum iam a saeculo IX eius manu exaratus putaretur (v. Z A N G E MEISTER-WATTENBACH p. 5), saeculo IV adscribebatur. Litterarum uncialium, quibus conscriptus est, conformatio secundum usum, qui viget, aestimandi huius scripturae aectatem, codicem potius saeculo V tribuendum suaderet (v. C. R. GREGORY, Proleg. in Nov. Test, graece ed. C. TISCHENDORF. Lipsiae, p. 5 9 2 ; WORDSWORTH-WHITE, Nov. Test latine. Oxonii, I ( 1 8 8 9 ) , p. X X X I ) . Continet codex unam ex priscis versionibus latini», quam Italiae septentrionales dicunt. Edidit earn ceteris

-

XVII

-

accuratius I. A . IRICO, Evangeliorum codex S. Eusebii. Mediolani, 1 7 4 8 ; deinde I. BIANCHINI, Evangeliarium quadruplex. Romae, 1749; MIGNE, PP. L L . X ; I. BELSHEIM, Codex Vercellensis. Christianiae, 1894. — Exhibemus particulam p. 47 (ed. Irico c. 94): Matth. X , 2 0 — 2 2 . — Aliud codicis s p e c i m e n h a b e s in Z A N G E M E I S T E R - W A T T E N B A C H t a b . 20. Pa tris uestri] qui loquitur in uobis.

^f 20. Non enim uos estis qui loquimini, sed spiri tus

21 Tradet autem f rater fratrem in mortem et pater filium et insurgent fili in parentes

et morte eos adficient et eritis odio omnibus gentibus [propter nomen mram.

5 d.

Vatic, i o 959, olim monasterii Bobiensis, bybliothecae Taurinensis (F. IV. 27). Continet folium

unum duarum pagina rum e codice Taurinensi F. I V . 27iam ineunte saeculo X I X avulsum, Romae ab HARTWELL GRISSELL C. an. 1902 emptum et bybliothecae Vaticanae testamento legatura. Fragmentum epistolarum S. C y priani Taurinense cum nostro folio (ff. 24) pertine.t ad codicem, cuius alia pars octo foliorum in codice A m brosiano D. 519. inf. adservatur (v. C. H. TURNER in Journal of theological Studies I I I (1902), 5 7 6 — 5 8 4 ; S. Cypriani opp. ed. HÄRTEL, III, 3, p. X X V I I ) .

Litteris uncialibus, quae a paucis saeculo I V , a pleris-

que V , ab aliquibus V I tribuuntur, exaratus est, quamvis non panim ab elegantia earum recedant, quarum specimen inprimis in tab. 5 a exhibuimus.

A d nostram scripturam accedit proxime illa commentationum

S. Cypriani codicis Bobiensis (Taurin. G. V . 37) et Floriacensis (Aurelian. 169), quorum specimina habes in CIPOLLA, Codici Bobbiesi tab. 12

et in CHATELAIN, Scriptura uncialis tab. 5.

Haud procul distat

scriptuia evangeliorum et Livii Corbeiensium (Paris. B. N . 1 7 2 2 5 et 5 7 3 0 ; cf. CHATELAIN 1. c. tab. 2 ; Old lat. biblical texts V (1907), tab. ι . 2 ; CHATELAIN, Paléogr. des class, lat. tab. 116) et evangeliorum Bobiensium

(cod. k, Taurin. G. VII. 1 5 ; v. Old latin biblical texts II (1886), tab. 1 ;

tab. 14. 15), quamvis haec habeat complures litteras singulari ratione conformatas.

CIPOLLA 1. c.

Litteram Ν mire

dilatatam videsis etiam in cod. Veronensi S. Augustini ( X X V I I I . 26, v. CHATELAIN, Script, une. tab. 6). Itaque litterarum uncialium saeculo V

vel V I

exaratarum, quarum hie quattuor exhibemus specimina,

duae distinguuntur classes: altera simplex et elegans, artificiosius efficta altera.

Prioris classis exemplum

habes in tab. 5 a, a qua litterae tabularum 5 b et 5 c paulatim flectuntur in posteriorem tabula 5 d exhibitam. —

Partícula folii versi hic expressa continet epistulam 54, η. 2, ed. HÄRTEL II, 622.

h u i u s c o d i c i s e x e m p l a h a b e s i n C I P O L L A 1. c. t a b . 1 3 .

Alia

^f Uiderint quantum uobis celeri gratulentur uel quantum

aput se ipsos singuli glorientur: ego me] et gratuiari satis uobis et plus ceteris gloriari in hac uestra pacifica regressione et caritate confiteor.

Simplidter enim quid in meo corde fuerit debetis audire.

Dolebam uehementer et grauiter angebar, quod

eis communicare non posfsem, quos semel diligere coepissem.

6.

Collegimus hie complura specimina scripturae saeculo V I et V I I subscriptionibus et scholiis

summariisque

in marginibus adpictis propriae.

Aliud

exemplum

habes paulo ante, tab. 2 c.

Primum

locum tenet : 6 a.

Basilicani

D. 182 (v. paulo post tab. 7) illa toties retractata subscriptio.

Habes

eam

fol. 288: 'Contuli in nomine domini Iesu Christi aput Karalis constituais anno quarto decimo Transamund regis'.

'Contuli' habes in codice saepius repetitum (v. ff. 14. 40*. 62. 82. n o . 136. 160 v. REIFFER-

SCHEID, Bibl. PP. Ital. I, 150 ss.), praesertim in extremorum quatemionum marginibus inferioribus (v. hic tab. 7).

Inprimis vox 'Karalis' dubia

controversaque

est.

HOLSTENIUS in catalogo codd.

ms.

legit:

Putzalis ; MABILLON-RUINART, Nouv. Traité III, 263, tab. 49, Ι : Kasulis ; PERTZ, SBer. der preuß. Ak. der

Wiss.

1 8 4 7 , p. 2 3 5 e t Z A N G E M E I S T E R - W A T T E N B A C H

Kasuias; DZIATZKO,

Untersuchungen

p. 186, nota 2 : Kurabis. Praeterea hae indicantur sive Caralis (Cagliari) in Sardinia,

tab. 5 2 :

Karalis;

REIFFERSCHEID, I . E . I,

über ausgewählte Kapitel des alten Buchwesens.

civitates, quae illa voce possint significari : Calaris

ubi nonnulli episcopi Africani eo ipso tempore a rege Trasmundo

( 4 9 6 — 5 2 3 ) sedibus suis pulsi exules commorabantur.

Caralis in Numidia v. CIL. V I I I , 360

(Kurba, Corba) in provincia proconsular! Africae, C I L . V i l i , i , 1 2 7 ; Supplem. I, 1282. Curbes) CIL. V i l i , 1, 130; Supplem. I, ad tabulas et

libros

iisdem

153:

Leipzig, 1900,

1283.

Verum

ad hanc controversiam dirimendam

vel similibus litteris cursivis exaratos (v. hic paulo

Curubis

Karbis (Korpes, inprimis

post tab. 8. 9) est

recurrendum atque litterae cum

litteris

et

XVIII

compendia

cum compendiis sunt conferenda.

V e r u m quae

est huius scripturae barbaries, timeo ne, etiam instituto hoc examine, aliquae litterae remaneant ancipites.

—

Q u i de subscriptionibus disputarunt, habes recensitos in WATTENBACH, Schriftwesen 8 p. 324. 6 b. mensis,

Regin. 886, olim fortasse monasterii

(Jean du Tillet,

bybliothecae Ccnscriptus

Petavianae est

litteris

manifestum

esse

ad X V I . —

Exhibemus

(Antiqua

v. C. H .

(v. Theodosiani

11. X V I

MOMMSEN ex

codicis

(1.

c.

p.

Parisios, Iohannis Tilii Engolis(1910),

128 s.),

ed. TH. MOMMSEN, Berolini, I. 1 (1905), p. X L V ) . XLVI).

codicis additamentis unum Theodosiani,

prope

of theological Studies, X I I

semiuncialibus non post saeculum V I ,

censet

summaria

S. Dionysii

TURNER in Journal

Lipsiae,

1834),

ut 'ex orthographia

Continet

11.

codicis

ex Summariis, quae ab ea manu

adhuc

primus

exaratum,

incorrupta'

Theodosiani edidit

quam

a

IX

HAENEL

C. MANENTI

(Antiqua summaria codicis Theodosiani ex cod. Vatic. Senis, 1889, p. 159, primum in Studi Senesi I I I — V 1 8 8 7 — 89) quartam vocat, MOMMSEN vero (1. c. p. X L V I et cf. ibid. TRAUBE, Enarratio tabularum p. III) nota V 2 * distinxit. H a b e s i p s u m fol. 421 (1. 16, tit. 4, ed. Manenti p. 143) litteris semiuncialibus non nihil inclinatis saeculo V I e x a r a t u m (v. TBAUBE, Enarratio 1. c.). 10

Y

X X X I I . Iubet omnes sectas admonitas ad

katolicam fidem antequam eas poena constringat adebere || conuerti, quod si etiam in poenis positi emendare se dixerint; poenitentibusdebe[re]parcereutqualiterpoenae| sunt obnixii qui poenitere desierint ita conuersis puro corde esse parcendum legumque praestare suffragium [Man.: officium]. 6c.

Vatic. 5 7 5 0 (v. hic p. X I I , tab. 5 a). In marginibus huius codicis rescripti, qui Frontonis et M.

Caesaris epistulas litteris uncialibus saeculo V conscriptas continet, adiectae sunt litteris cursivis simillimis Prudentianis codicis Parisiensis (v. hic paulo ante p. V I I I . ) saeculo V I ipso ilio Caecilio sibi eleganter

libri correctore (v. [F. EHRLE] Frontonis aliorumque

dicta

pag. 142 adiunctam. ep. 12, p. 72.

vel

memoria digna videbantur,

Cf. Frontonis

et Aurelii imp.

distinxit.

complures

notulae,

fortasse ab

reliquiae p. 22), quibus

quae

Exhibemus notulam in margine inferiore

epistulae ed. S. A .

NABER, Lipsiae,

1867, lib. 4,

Quod amatur hoc est quod lui serena, quod dies festus, quod spes propinqua, quod votum impetratimi,

quod gaudium integrum. 6 d . Vatic. 5 7 5 0 (v. hie paulo ante p. X I I , tab. 5 a). Codici Frontonis Bobiensi inter alia folia antiquissima rescripta insertum est unum satirarum Persi et Iuvenalis (pp. 63. 64. 77. 78) litteris capitalibus rusticis, fortasse saeculo I V , exaratum. Versibus Iuvenalis in margine adiecta sunt scholia saeculo V I litteris uncialibus, non nihil cursivis et inclinatis, quorum partem aliquam e folio 78" exhibemus. Versuum partículas, quas scholiasta interpreta tus est, typis diductis describendas curavimus. Spectant ad satiram 15, v. 1 9 — 2 7 . Cf. [F. EHRLE] Frontonis et aliorum reliquiae p. 1 6 ; G. N. D u RIEU, Schedae Vaticanae, Lugd.-Batav. I860, p. 1 3 5 ; G . GOETZ, Iuvenalis et Persii fragmenta Bobiensia in Index scholarum aestiv. univ. Ienensis 1884. V . 19: a u t c o n c u r r e n t i a s a i a simpjligadas dicit inter quas 5 argo I naues euasit quae in ponto concor|rerunt nunquid et ad has ulixisses ac||cessit. — V . 21 : | p e r c u s s u m v e r b e r e » c i r c e s uerg | aurea percussum uirga. — V . 22: | e l p e n o r a unus ex sociis qui in | domo ulixes periit. — V . 23: || P o p o l u m p h e a c a p u t a u i t unus | de phaeacibus instruit quod | ulixes mensiatur et interro|gatiue uelut aestemaret | sibi ulixes ine. — '5 V . 26: Il N u l l o s u b t e s t e c a n e b a t mere|to illi non credebatur qui sine teste | canebaL — V . 27: | N o s m i r a n d a q u i d e m 20 de se hoc ait | iuuenales qui in aegypto militai|uit et ea promittet se dictunim | quae ipse v..derit, — V . 27: | S e d n u p e r . 25 consule I u n c o , ut uincta | et lenta uideantur esse quae dic|et. — V. 28: S u p e r c a l i d a e r e f e r e | | m u s m o e n i a C o p t a e , aestuo|sae aut iracundae. Coptae autem | ciuitas Aegypti. 7.

Basilicanus (tabularli basilicae S. Petri) D. 182, olim fortasse cardinalis Iordani Orsini (t 1438,

v. CANCELLIERI,

De

secretaries veteris basilicae Vatic. Romae, I I

(1786), 906. 9 1 9 ;

E. KÖNIG, K a r d .

Giordano Orsini, Freiburg i. Br., 1906). Liber, qui paulo ante an. 5 1 0 (ν. f. 288 et hic tab. 6) litteris semiuncialibus

vel,

ut

aliis

placet

(v. V .

FEDERICI,

Bullettino

dell'Archivio

paleografico

italiano.

Perugia, I (1908), H I — 1 2 2 ; D . A . SPAGNOLO, L a scrittura minuscola e le scuole paleografiche Veronesi del V I e I X secolo in Atti d e l l ' A c c a d e m i a di Verona. Ser. I V , X I I ( 1 9 1 1 ) , 1 — 2 4 ) minusculis conscriptus est, continet S . Hilariì 11. de Trin. et in Const, imp. —

270 x 200 mm. ff. 3 1 5 . In fol. 245, quod exhibemus, habes

libri in Constantìum

capp. io. 1 1

ZANGEMEISTER-WATTENBACH

XIX

-

(MIGNE PP. LL. X, 587—588). — Alia specimina

tab. 5 2 , f. 2 8 8 ;

Cf. REIFFERSCHEID, B i b l . P P . Ital. I, 1 5 0 SS.

Palaeogr.

Society

tab. 1 3 6 ;

videsis apud

STEFFENS* tab. 2O, f. 288.

^F Vestem ovis tuae, lupe rapax, cernimus. | Auro reipnblicae sanctum

Dei oneras et vel | detracta templis vel publícate edictìs | vel exacta poenis Deo ingerís.

Osculo sacerdotes excipis, quo et S

Christus est proditus; caput | benedictioni submittis, ut fidem calces ; | convivio dignaris, ex quo ludas ad proditioncm | egressus est; censum capitum remittis, quem | Christus, ne scandalo esset, exsoluit.

8 . Vatic. 5758, olim monasterii S. Colombani Bobiensis, in quo codex iam c. an. 641 intei libros 'de arca abbatis Boboleni' adservabatur (v. f. 1 et ROSSETTI, Bobbio illustrato. Torino, III (1795) 56 ss.). Conscriptus est codex quidem fere eo ipso tempore litteris uncialibus, complures vero notulae in marginibus adiectae sunt saeculo VII, ut videtur litteris cursivis pariter atque integrum folium 287, inter quinterniones X I X et X X insertum. 260 χ 220 mm., pp. 362. — Cohtinet S. Âugustini sermones. In folio 287, cuius partem exhibemus, habes sermonem 82 S. Leonis M. (MIGNE, PP. LL. LIV. 422—423). — Cf. MAI, Nova PP. bibliotheca. Romae, I (1852), p. X I X ; REIFFERSCHEID, Bibl. PP. Ital. I, 4 5 2 — 4 5 9 ;

GOTTLIEB in C e n t r a l b l a t t f. B i b l . - W e s e n I V ( 1 8 8 7 ) , 4 4 4 ; SEEBASS 1. c. X I I I ( 1 8 9 6 ) , 8 ;

TRAUBE, Vöries, u. Abh. I, 233. WATTENBACH t a b . 3 3

Specimina scripturae uncialis huius codicis habes in ZANGEMEISTER-

e t a p u d M A I 1. C. tab. 1 — 7 .

F Ueramtamen hodierna festivitas, praeter illam reuerentiam,

quam toto terrarum orbe promeruit, speciali et propria nostrae urbis exsultatione ueneranda est; et ubi praejeipuorum apo· stolorum glori fica tus est exitus, ibi in die martyrii | eorum sit laetitia principatus.

Sti enim sti uiri, per quos tibi evuan-

ge|lium Christi R o m a resplenduit, et quae eras magistra errores, facta es | discipula ueritatis. Sti sunt sancti patres tui uirique pastores, qui te ¡| regnis caelestibus inserendam multo melius multoque feli|cius condiderunt, quam illi [qui tibi] qu rum 1 qui tibi 5 nomen dedit, | fraterna te cede fedavit.

Sti sunt, qui te ad hanc gloriam prouexe|mnt ut gens sancta, populus electus, ciuitas

sacerdotales et regia | per sacram beati Petri sedem capud urbis effecta, latius . . . presi|jderis relegione diuina quam 10 dominatione terrena.

Quamuis j enim multis acta uictoriis ius imperii tui terra marique protule|ris minus tamen est, quod

tibi bellicus labor subdidit quam | quod pax cristeana subiecit.

Deus namque bonus, iustus, | omnipotens,

qui miseri-

cordiam suam humano generi numquam || negauit omnesque in commune mortales ad cognitionem | sui abundantissime semper is beneficiis erudiuit.

9 · Vercellensis (bybl. Capitularis) CLXXXIII, codex saeculo VIII littera, quam semicursivam vocant, ipsis Vercellis exaratus esse videtur, vel certe in Italia septentrionali, ut fex litterarum conformatione satis manifestum est. Alia huius scripturae specimina invenies apud LOEW-LIEBAERT, Scriptura latina minuscula antiquior. I Scriptoria Italica. 245 χ 190 mm.; ff. 1 1 5 . Varia continet Patrum opera, quibus saec. X V titulus praefixus est: 'Liber illustrium virorum Ieronimi et retractationum Augustini'. — Quod exhibemus fol. 104 excerptum continet Cassiodori de institutione divinarum litterarum capp. VIII et IX (Migne PP. LL. LXX, 1 1 2 1 — 2 ) et ordinem lectionum divini officii, quem e cod. CXXXVIII bybl. Capit. Coloniensis edidit S. BÄUMER, Geschichte des Breviers. Freiburg i. Br., 1895, p. 620. — Cf. REIFFERSCHEID, Bibl. PP. Italica II, 200—4; LOEW, Studia palaeographica in SBer. der phil.-hist. Kl. der Kgl. Bayer. Akad. der Wiss. 1910, pp. 12. 43, tab. 1. — Alias complures imagines eiusdem codicis invenies apud VATTASSO, Codici Vercellesi et apud LOEW-LIEBAERT 1. c. Quam et sanctus hyeronimus tribus libris exposuit. aperuit.

Item ad ephesios epistulam praedictus hyeronimus aliis | tribus libris diligenter

A d titum quoque expositionem uno volumine | conpraehidit. A d Philemonem etiam uno libro patefecit.

Similiter

vero I residuas epistulas. Idest ad corinthios duas, ad tessalonicenses duas, ad || colosenses unam, ad timotheum I I diligentissime S dicitur explanasse. |

De apostulorum actibus et apochalypsin. | Nonus igitur eudex actus apostulomra et apochalypsin continet.

Sed in actibus | apostulorum sancti Iohannis constantinopolitani episcopi in greco sermone commenta rep|perimus.

[Cap. I X ]

Apochalybsm uero sanctus Hyeronimus conspicue explanauit, || sed et Victorinus breuiter quaedam in eodem libro loca tractauit. >° Vigilius quoque A f f e r | antistes de mille annorum intelligentia diligenti narratione disseruit. | Thichonius etiam Donatista in eodem volumine quaedam non respuenda subiunxit I, quaedam vero venenosi dogmatis sui feculenta permiseuit. vo'lumine sanctus Augustinus in libris de civitate dei plura disseruit.

De quo

Nostris quoque || temporibus apochalypsis praedicta a >5

beato Primaslo Affricano antistide minute | ac diligenter quinqué libris expósita est. | In nomine domini incipit ordo catholicorum librorum, qui ponuntur anni circulo in ecclesia romana|. In primis in septuagésima ponum (1. — nt) eptatheueum usque ad quinto deeimum diem | ante pascha. I n quinto decimo die ante pascha ponunt Hyeremiam prophetam || usque parasceben. ι studio prima moenium tuorum fundamenta locata sunt; e quibus is omisit scriba.

70

In pascha ponunt actus apostulorum. Secuntur Septem | pentecosten. In octaua pestecon ponunt regum usque augusti ponunt Salomonem usque in kalendas septembris. 2S Hester, Hes¡|dram usque in domenicam primam octubris. nouembres. In domenica prima nouembris.|

XX

-

epistulae cannonicae. Deinde sequitur apochalipsys usque in octauas in dominicam primam mensis augusti. In | domenica prima mensis | In domenica prima mensis septembris ponunt lob, Tubiam, Iudith, In dominica prima octubris ponunt | Machabeorum usque in kalendas

I O . Vercellensis (Bybl. Capitularis) C C I I , saeculo IX, forsitan Vercellis, exaratus est, litteris minusculis, quibus, ineunte saeculo I X , utebantur scribae in Italia septentrionali. Compluia similis scripturae exempla videbis apud LOEW-LIEBAERT, scriptura latina minúscula antiquior. I Scriptoria Italica. 215 χ 146 mm.; ff. 127. Continet Isidori. Etymologianim lib. I cap. I X — lib. VI, cap. X . — Q u o d exhibemus fol. 66, praefationem praebet libri III (MIGNE PP. L L . L X X X I I , 153 — 154)· Cf. REIFFERSCHEID, Bibl. PP. Italica II, 2 1 6 — 2 1 8 ; LOEW, Stud. Pal. in SBer. der philos.-hist. Kl. der kgl. Bayr. Akad. der Wiss., 1910, p. 4 3 ; TRAUBE, Vöries, u. Abh. II ( 1 9 1 1 ) , 160. Alia ejusdem codicis specimina invenies apud M. VATTASSO, Codici Vercellesi. Prefatio de quattuor sequentibus | disdplinis de S mathema|tica. | Mathematica latin; | dicitur doctri|nalis scientia, quae abstrac|tam considérât quantitatem. Abstracta enim Iquantitas est, quam intellect» a materia sepa'Jrantes vel ab aliis accedentibus, ut est, par, inpar | vel ab aliis huiuscemodi in sola ratiocinatiohe | tractamus. Cuius species sunt quattuor, idest | arithmetica, musica, geumetrica et astrono|mia. Arithmetica est disci. '5 plina quantitatis f| numerabilis secundum se. Mueica est disciplina | quae de numeris loquitur, qui inueniuntur in sonis. | Geumetrica est disciplina similitudinis et form arum. | Astronomia est disäplina | quae cursus caelestium siderum atque figuras »> contemplati» atque omnes || habitudiaes stellarum. Quas disciplinas deinceps paulo la|tius indicamus. * X I . Regin. 1823, olim maioris ecclesie Beneventane (v. f. ι). Liber, ex duobus codicibus conflatus, a compluribus librariis saeculo I X litteris Beneventanis exaratus. Prima pars, cujus exemplum edimus, a Iohanne Diacono scripta est (ν .f. 117). 238 Χ 177 mm. ; ff. 1 7 1 . Habes in eo varia Patrum opera (cf. REIFFERSCHEID 1. c. pp. 3 7 8 — 3 7 9 ) . Quod exhibemus fol. 6 9 ' finem continet lib. I I Sententiarum b. Isidori Hisp. (MIGNE, PP. LL. L X X X I I I , 6 5 2 — 6 5 4 ) . Cf. AREVALUS, S. Isidori opera. Romae, II, (1797), 3 3 4 — 3 3 5 ; BETHMAUN in PERTZ' Archiv X I I (1872), 3 2 5 ; REIFFERSCHEID 1. c. pp. 3 7 8 — 3 7 9 . U [13] · • · Simul et boni offlciu(m), dum plus prçmitur perdat. | Sollicita igitur discretione camis est moderan|da materies, S scilicet ne aut integra extinguatur | aut inmoderate laxetur. — [14] Infirmitate carais || nimia prevalente apperfectionem pertingere ne|mo potest. Nam quam vis sanctitatis amore quis|que habeat, exsequi tarnen non balet opens meri|tum, cui •o intcntione cordis deseruire conatur. | —[15] Corporis debilitas nimia edam uires anime fran||git, mentis quoque ingenium facit marcescere, | nec ualet quicquam boni per inbeccillitatem profi|cere. [16] Ne quid nimis. Nam quidquid commodo et | τ 5 temperamento fit, salutare est, quidquid autem | nimis et ultra modum est, pemiciosum fit studiumj]que suum in contrarium uertit. In omni opere modum | et temperamentura oportet habere. Nam omne quod | excedit, periculosum est, sicut aqua, que quasi | nimios imbres prebeat, non solum nullum usum | adhibet, sed etiam periculum exibet. 1 2 . Vatic. 5007, olim "domini Bartholomei condestabuli de Benevento" (v. f. ΐ 3 θ τ ) , duabus constat partibus Neapoli, ut videtur, exaratis, quarum prior (ff. 1 — 1 0 0 ) litteris uncialibus saeculo V H I j l X , posterior (ff. 1 0 0 — 1 3 0 ) a duobus aliis librariis litteris Beneventanis tempore Petri Subdiaconi (an. 9 1 0 — 9 6 0 ? ) est conscripta, et folium 130 quidem fortasse ab ipso Petro. Continet gesta episcoporum Neapolitanorum, ex hoc codice edita a WAITZ, Mon. Germ., SS. rer. Langob., pp. 3 9 8 — 4 3 6 . 205 χ 145 mm., ff. 130. Q u o d expressimus fol. 1 3 0 exhibet partem secundam gestorum auctore Iohanne Diacono et piincipium tertiae auctore Petro Diacono, apud WAITZ 1. c. pp. 4 3 5 — 4 3 6 . — Cf. MURATORI, SS. rer. Ital. I, 2 (1725), 2 8 7 — 2 9 0 ; BETHMANN, in PERTZ' Archiv X I I (1872), 2 2 7 ; WAITZ 1. c. pp. 3 9 8 — 3 0 0 ; TRAUBE, Vöries, u. A b h . I, 231 s. — Alias codicis imagines habes in WAITZ 1. c. tab. 5 et habebis in LOEW, Scriptura Beneventana tab. 43. Cuius corpus] ad monasterium sancii Benedict! situm in | monte Casino deportantes in ecclesia | sancti Petri apostoli ibidem constituía sepeli|erunt, indictione 5 quinta, anno imperat¡| . . . Fuit autem temporibus Leo|nis et Benedicti et Nicolai et Adriani apos|tolicoram. Hucusque Iohannes 10 Diaconus; | quç sequuntur Petrus edidit | Neapolitan; sedis Subdiaconus. || Athanasius iunior episcopus, nepos videlicet | pnjfati Athenasii prfsulis, filius Oregon i | consulis ac ducis, sedit annos Χ Χ Π , menses V, dies II|. Hic utique uir altioris ingenti l S ac mira|bi)is prudenti; fuit. Consecratus est autem in ecclesia || beati Nazarii martyris sita in loco, qui dicitur j Canzia, territorio Capuano a Iohann; oc|tabo papa, qui eo tempore illuc adue|nerat, ut Sergius consul et dux, germa|nus prçdicti prçsulis, fçdus dirrumperet cum [Agarenis.

—

XXI

-

1 3 · Vatic. 495®» »lim monasterii Casinensis no. 967 (v. f. ι), in ipso monasterio tempore abbatis Desiderii c. an. 1 0 8 7 ; ut videtur, postquam electus est Romanus Pontifex (v. f. 9 4 ) ; litteris Beneventanis exaratus est. 2 9 8 χ 2 2 4 mm., ff. 95. — Continet Martyrologium ad usum monasterii Casinensis. — In eo quod exhibemus fol. I 5 T , partes habes diebus III, I I kal. Martias et kal. Martiis assignatas, editas apud ROSWEIDE-GEORGIUS, Martyrologium Adonis. Romae, 1 7 4 5 , pp. 1 0 6 — 1 0 8 , ubi tamen desunt additamenta Casinensia. Cf. BETHMANN in PERTZ' Archiv X I I , 2 4 6 ; WAITZ in SS. rer. Langob., pp. 4 6 8 et 4 8 9 ; EHRENSBERGER , Libri liturgici Bibl. Vat. Friburgi Br., 1 8 9 7 , p. 1 6 5 ; QUENTIN, Les martyrologes historiques. Paris, 1908, p. 6 9 1 ; G. MERCATI, Due supposte spogliazioni della Bibl. di M. Cassino in Miscellanea di studi in onore di A. Hortis. Trieste, 1 9 1 0 , p. 966. Alteram eiusdem codicis imaginera invenies apud LOEW, Scriptura Beneventana tab. 7 1 . item eodem die in Alexandria natalis sancti Iuliani martyris qui cum ita podagra constrictus esset, ut neque incedere] neque stare posset, cum iis, qui eum in sellula portabant | ludici of fer tur; quorum unus quidem statim negauit, alter | vero nomine Eunus cum eodem sene in Domini confessione per|durat; quique iubentur camelis impositis per totam cirj]cumduci urbem et flagris, bine inde inspectan|te populo, S laniari usque quo finem ipsis uerberibus sor|tirentur. — Lugduni sancti Abdomeri viri Dei. | — Χ Π Ι Ι . C. II kalendas martii. In territorio Lugdunensi locis uirensibus [1. Iur-] | natalis sancti Romani abbatis, qui primus illic uitam || heremiticam duxit quique 1 0 beatissimo patri Benedicto in initio conuersationis eius adiutor et cooperador extitit ac multis uirtutibus miraculisque | preclaras, plurimoram postea monachorum pater effec|tus in pace quieuit. Eodem die sanctorum Macharii || Rufini, Iusti et Theophili. 'S — Martius habet dies X X X I , luna X X X . Π Ι D. Kalendis martii. Rome natalis sanctorum martyrum ducenjtorum sexaginta, temporibus Claudii, qui uia | Salaria are nam fodientes damnati fuerant | pro Christi nomine. Quos iussit Claudius ut II in fligina foris muros port? Salari; mitteren|tur, et eo loco inclusi amphitheatro militum | sagittis interficerentur. Carta- 20 gine sancti Donati | 1 4 . Vatic. 4 9 2 8 , olim. mon. S. Sophiae Beneventi, postea card. Sirleti, c. an. 1 1 1 3 — 1 1 2 0 litteris Beneventanis in ipso coenobio S. Sophiae (cf. f. 9 " ) scriptus, fuit 'decani Iohannis' (cf. f. ioo T ). De Iohanne videsis Falconis Benev. Chronicon ad an. 1 1 2 0 apud MURATORI, SS. rer. Italic. V , 96. 2 2 0 χ 1 4 5 m m - > ff· 3 6 3 . — Continet breviarium Benedictinum, cui praefixum est kalendarium et chronicon, quod ex hoc codice ediderunt Aloisia apud MURATORI, Ant. Italicae I ( 1 7 3 8 ) , 2 5 4 — 2 6 2 et PERTZ, Mon. Germ. SS. III, 1 7 3 — 1 8 4 . — Quod exhibemus fol. 6, annales continet ab an. 1 0 6 4 ad an. 1 0 8 2 , v. PERTZ 1. c. pp. 1 7 0 ss. Cf. Ν. ALOISIA apud MURATORI 1. c., PERTZ 1. c. p. 1 7 3 ; BETHMANN in PERTZ' Archiv X I I ( 1 8 7 2 ) , 2 4 5 ; EHRENSBERGER 1. c. pp. 2 0 6 — 2 0 8 . Aliam eiusdem codicis imaginem habebis apud LOEW, Scriptura Beneventana tab. 82. Anni domini M L X I I I I , Indictione II. | M L X V , III. Cecidit resina nimia de mense nouembris. | M L X V I , ΠΠ. X V I kalendas maggi (?) apparuit stella cometis. I I I o die stante || mense februarii facte sunt tenebrç hora nona et permanserunt horis ΙΠ. postea subsecuta esc pluuia | túrbida s nimium. Dux Gottefridus uenit et Normanni bella crudelissima | fecerunt cum Brittannis in terra Anglorum et Sassonum | . . . 11 M L X V I I I I , VII. Obiit Udalricus archiepiscopus. | M L X X I , V I U I . Capta est Palarmus a Rubberto duce. | M L X X I I , X . 10 Undécimo kalendas maggi obiit Alexander papa et Gregorius fit papa mense aprilis. | M L X X I I I , X I . Obiit Pandulfus princeps mense februarii et burgom a porta Rufina crematum est. || Mense augusti Gregorius V I I papa uenit Beneuentum. | M L X X I I I I , X I I . Electus est dominus Madelmus et consecratus in abbatia sánete Sophie a domino papa Gregorio, | et Milo fit archiepiscopus. | M L X X V , X I I I . Robbertus dux pen-exit super Salemum, quem tenebat Gisolfus princeps, | cognatus suus, et sedit super eum a mense maggi usque in festíuitatem sánete Lucie et in ipsa nocte cçpit eandem ciuitatem. Obiit Milo archiepiscopus. || M L X X V I , Χ Π Π . Roffridus fit archiepiscopus. | M L X X V I I , X V . X V kalendas decembris obiit Landulfus princeps et so Χ Π Ι Ι kalendas ianuarii uenit supra Beneuentum Robbertus dux et sedit ibi usque in V I idus aprilis. | M L X X V I I I , I. Gregorius papa tradidit Robberto duca tum. ¡ M L X X V I I I I , II. I I I I « kalendas ianuarii gelauit flumen Caloris ita ut desuper homines 11 calciati transirent. | M L X X X , IH. Henricus imperator uenit super Romam et in eodem anno Robbertus dux perrexit super 25 ciuitatem Tybttrtinam et Iordanus princeps fecit pactum cum predicto Henrico imperatore. | M L X X X I , IIII. Ι Π 0 nonas februarii cecidit resina die et nocte quanta nullus | meminit. Henricus imperator iterum uenit Romam. || M L X X X I I , V. 30 Mense martii electus est imperator Alexius Cons tantinopoli. IS·

Ottobon.

296,

litteris Beneventanis

quae in Italia meridionali (Barii?) in usu erat. Alia

huius scripturae exempla habes in

Miscellanea 70. 8 5 etc.

Ceiiani. 280 χ

Milano,

1910,

pp.

saeculo X I

exaratus,

exemplum

praebet

scripturae,

Cf. BANNISTER, Paleografia Musicale Vaticana

cod. Vatic. 127—141)

10763

(v. BANNISTER,

et apud LOEW, Scriptura

Ordine

η. 3 5 7 .

Ambrosiano

Beneventana

in

tabb. 69.

1 7 8 mm.; ff. 1 4 4 . — Continet codex Evangeliarium. — Quod exhibemus fol. 46,

-

XXII

—

partem praebet lectionum feriae I I I et I V post dominicam I V Quadragesimae (Io. 7, 28 ss et Io. 9, χ ss). — Cf. EHRENSBERGER 1. c. p. 4 3 2 ; BANNISTER 1. c. n. 3 5 7 . ^ ioh. VII, 28:] et a me ipso non tieni, sed est ueras | qui misit me, quem uos nescitis. 29. Ego | scio eum, quia ab ipso sum et ipse m e j misit. Et si dixero, 5 quia nescio eum, || ero similis uobis mendaz. E t scio eum, | quia ab ipso sum et ipse me misit. | 30. Quçrebant ergo eum 10 apprehendere et | nemo misit in ilium m a n u s , quia nondum | uenerat hora eius. 31. De turba autem mul||ti crediderunt in eum. — Feria IIII. Sequentia j sancti euangelii secundum Iohannem. Iu ilio tempore (IX). 11. preteriens Iesus uidit homijnem 15 cecum a natiuitate (2) | et interrogauerunt eum discipu||lis suis : Rabbi, quis peccauit, | hic aut parentes eius, ut | cecus nasceretur. >0 (3) Respondit | Iesus : Neque hic peccauit neque | parentes eius, sed ut manifesten||tur opera Dei in ilio. (4) Me opor|tet operati opera eius, qui misit me. l6.

Borgianus

lat.

339,

olim

monasterii Absarensis (Ossero in Dalmatìa), an. 1082 (ν. ff. 57

— 9 ) in monasterio s. Nicolai Absarensi exaratus, specimen praebet litterae Beneventanae in Dalmatia usitatae. Cf. CAGIN in R e v u e des Bibliothèques. X I I (1902), 4 t — 7 3 . 2 7 5 Χ 192 m m . ; ff. 59. Ccmtinet fragmenta Evangelistarii. In fol. 35, quod exhibemus, habes 'nuntium paschae' (ed. apud EBNER, Iter Italicum, p. 308 et apud CAGIN 1. c. pp. 54. 55). Cf. EBNER 1. c. pp. 153. 3 0 8 ; CAGIN 1. c. ; Catalogo della esposizione Gregoriana in Studi e testi, n. X I I I , R o m a , 1904, p. 58, n. 164. Aliud codicis specimen reperies in BANNISTER, Paleografia musicale Vatic, η. 365, tab. 7 3 b . Annuntiamus karitatem, annuntiamus | karitatem, annuntiamus karitati uestrç diem | magnum et sacra tissimum sanctum pascba men{se sçcundo 5 die uicesimo quarto esse uentu||rum, septuagessimam vero mense duode cimo die uicesimo esse uenturam. Unde | et nos omnes fratres karissimi communiter clemen|tiam domini deprçcemur, ut ad eandem festiuiitaiem nobis cum gaudio et sua 10 gratia peruenire con||cedat, prestante sua misericordia qui in trini[tate perfecta uiuit et régnât . . . 17·

Barberin.

librariis variisque emorientis.

322X210

n o n sine multis in

Istituto

2724, olim monasterii S. Vincentii ad Vulturnum,

litteris Beneventanis a variis

temporibus, saeculo tarnen X I I I exaratus, exemplum praebet scripturae Beneventanae mendis

storico

mm., a

Italiano.

ff. 3 4 1 .

—

MURATORI SS. Fonti. —

Continet

Chronicon

Vultumense

ex

hoc

codice

editum

rer. Ital. I 2 pp. 3 1 9 — 5 2 1 , retractabit autem V . FEDERICI

Quod

exhibemus

fol. 21

decretum

continet

monachorum

pro

servandis coenobii sui facultatibus scriptum post an. 1 2 6 0 (in MURATORI 1. c. p. 518). — Cf. MURATORI 1. c.

pp.

321—324;

D'AGINCOURT,

Histoire d e

l'Art.

Paris

II

(1823),

77;

BETHMANN

in

PERTZ'

Archiv XII (1872), 386; BERTAUX.L'art dans l'Italie mérid. Arch.XII (1872), 3 8 6 ; Ν. Arch.II (1877), 344; 19Ο4, p . 2 0 9 ; ToESCA. Reliquie d'arte in Bullett. dell'Istit. Stor. Italiano. X X V (1904), 1 — 7 4 ; M u Ñ o z , L e miniaturedel Chron. Vultumense ibid. X X X (1909), 7 5 — 9 0 . tab. I — I I I ; D'AGINCOURT

1. c. V ,

tab.

69 ;

Alias eiusdem codicis imagines invenies apud .MURATORI 1. c. MUÑOZ 1. c. tav.

I — I I ; LOEW, Scriptura

Beneventana

t a b . 84. 95. Anno millesimo ducentésimo sexagésimo, mense ianuarii, III indictione. Fro inlicitis concessionibus ecclesiarum | et indehitis collationibus beneficiorum, pro multis donationibus et alienationibus pos|sessionum necnon feudorum et tenimentorum excusationibus diuersis modis ac temporibus, quandoque ¡ monachorum consensu, multotiens extra eorum 5 assensum ab abbatibus dolose perpetratis. || monasterium sancti Vincentii de Uulturno a status sui dignitate miserabiliter corruens cum | possessionum ammissione etiam bona temporalis perdens, iacet nunc multis ruinis et | calamitatibus oppressimi, et quod super omnia monaster», que in circuita eius sunt olim gloria | uigebat et nobilitate, modo nostris exigentibus commissis, bonis omnibus (ere destitutum, | innobilitati ac uerecundie tenetur pre cunctis obnoxium, et cuius preconia per cunctoram || 10 ora solitum erat uolitare, nunc res in contrarium uersa omnibus ruinam eius scientibus habetur | in derisu et contemptu et pars eorum effecta est tota die. Cuius siquidem lugende calamitati, licet sera penitudine, nos monachi prefati monasterii viribus totis obui|are uolentes, mandato ac licentia domini Placidi uenerabilis abbatis dicti monasterii vni|uersi a iunioribus 15 usque ad seniores mera et spontanea uoluntate iurauimus || super sacra dei euangelia, quod deinceps non erimus in facto neque consensu, quod alicui ex fratribus nostris ante | profexionem canonicam aliqua de ecclesiis dicti monasterii aliquatenus concedatur aut | clerico seculari, presertim que consueuerant gubernari per fratres nostros et tenimenta nostri monasteri aliquo modo excusentur aut alicui sine angaria tribuantar uel franchitia in aliquo fiat. | Possessione* quidem prescripti 20 monasterii non alienabimus de demanio dicti monasterii, feudum de || nouo non faciemus, decimarum seu terraticorum siue debitorum redditus nemini ad ha|beudum concedemus in perpetuo a d s u o s u s u s . Tenimenta uero, que quolibet modo uacabunt in anga¡ria non ad censum, prout melius ualebimus, locabimus. Quod utique factum ut perpetuo inre|fragabiliter a nobis et nostris successoribus conseruetur, cum cereis accensis et in aqua extinctis et pul|satis Campania fedmus excommunica|tionem, 35 anatematizantes eos et in perpetuo maledi||centes nisi resipuerint, qui hoc salubre s ta tu tum quolibet modo euacuare temptauerint. Fe|cimus enim boc pnideutiori Consilio, quatenus huius facti fama ad omnium aures percurrat et de|[sinant am odo bona monasterii ad suos usus querere, in quorum prouentibus monachi, qui in lege domini meditantur, semper debeant sustentan.

18.

Regin.

XXIII

-

3 1 7 , olim Augustodunensis (v. DELISLE in Bibl. de l'Ec. des chartes X L

1 4 0 ss.), Floriacensis-(Fleury, litteris uncialibus, non

Saint-Benoit-sur-Loire),

illis quidero

Petavianus,

saeculo

sponte e manu librarli fluentibus,

VIII

(1879),

exaratus esse videtur,

sed arte et imitatione effictis.

26 i X 172 mm., ff. 2 6 2 . — Continet Missale, quod perperam Gothicum, verius Gallicanum vetus vocatur. DELISLE,

Notice

sur vingt mss. du Vatic, p. 4 7 9 ;

Ci.

id. Mémoire sur d'anc. sacram. p. 6 9 ss. ; EBNER,

Iter Ital. p. 2 4 0 . 4 3 0 ; EHRENSBERGER, Libri liturg. p. 3 9 2 ss.

Editum est Missale ab I. M. TOMMASI,

Codices sacramentorum. Romae, 1680, pp. 2 6 3 — 3 9 7 ; a MABILLON, D e liturgia Gallicana pp. 1 7 4 - 3 0 0 ; a MURATORI, Liturgia Romana, ed. Venet. 1748, II, 5 1 7 — 6 5 8 (MIGNE, P P . L. L X X I I , 2 1 7 — 3 1 8 ) ; NEALE-FORBES, The ancient liturgies of the Gallican Church. Burntisland, 1855, pp. exhibemus

fol.

exaratam.

Habes

136*,

tardius codici insertum

earn in MIGNE 1. c. c. 262.

continet orationem Exemplum

litteris

a

32—150.—Quod

Merovingicis

saeculo

VIII

litterarum uncialium habes in CHATELAIN,

If Horacio post Sanctus in quatragesima. | — Deus rerum omnium conditur adque | creatur,

Scriptura uncialis tab. 43·

qui hunus in trinitate et | trinus in unitate cognusceris, cuius || magnitudenem difficiens est lingua | humana narrare, quem S sene c e s s a t o n e

proclamant angeli sanctus ;

idio nus | menime famoli

tue ore quidem indigno | non tres sanctus, sed ter

sanctus preconiae uocis at||tollemus, ut consono modolamenum proclajmitur t e r repetitur laudacio ; ob hoc | piaetatem tuam

10

dimentisseme domine exoramus | obtada tribuas, presumta indulgías, ut detersa nube peccaminum pura et libera cons||ciencia ·5 tuam meriamur obolencia [1. omnipotenciam ?] conlauda|re.

Saluatur.

[Cf. ff. 143. 141 v ; alii perperam 'salt'.]

1 9 . Eporediensis (Ivrea, bybl. capitularis) I, litteris Merovingicis et initialibus pictis, quas TRAUBE (apud BURN, Facsimiles of the Creeds. London, 1909, p. 4 7 ) 'scholae Luxoviensis' dicebat, saeculo V I I I exaratus est. 2 3 5 χ 147 mm., ff. 148. — Continet S. Gregorii M. Regulam Pastoralem. — Quod exhibemus fol. 53* finem praebet capitis X X I I I (MIGNE, PP. L L . L X X V I I , 49). Cf. REIFFERSCHEID, Bibl. Patrum Ital. II, 2 3 6 s. ; MAZZATINTI, Inventari dei mss. delle Bibl. d' Italia. Forli, I V ( 1 8 9 4 ) , 4 ; TRAUBE, Palaeographische Anzeigen in Neues Archiv X X V I ( 1 9 0 0 ) , 2 3 0 s.; LOEW, Studia palaeogr. 1. c. p. 32. — Alteram eiusdem codicis imaginem habes in Monumenta palaeogr. sacra. Non una eademque cunctis exhortatio congruit, quia nec cunctos par morum] qualitas

Torino,

18991

astringit.

Saepe nanique alii[s] suffijciunt [1. officium], quae aliis prosunt.

8 , p. 8.

Quia et plerumque | herbae, quae haec animalia

nutriunt, alia occi|dunt ; et lenis sibilus equos mitigat, catulos instigat; || et medicamentum, quod hune morbum imminuit, | 5 alteri uires iungit; et pañis qui uitam fortiuirr robo{[bo]rat, paruulorum negat.

Pro qualitate igi|tur audientiur

sermo doctorum, | ut ad sua singulis congruat et tarnen a communis ae||dificationis arte numquam recedat.

forman debet

Quid enim sunt | 10

intentae mentes auditorum, nisi, ut ita dixerim, quae|dam in chytara tensiones stratae cordarum, quae | tangendi artifex, ut non sibimetipsi dissimile canti|cum faciat, dissimiliter puisât. quijdem plectro, sed non uno inpulso feriuntur.

E t idcirco corde || consonam modolationem reddunt, quia uno 'S

Un|de et doctor quisque ut in ona cuntos [1. ut in tuia cunctos] uirtute

ca{ritatis aedificet, ex una doctrina non una eademque | exhortatione tangere corda audientium debet.

20.

Regin.

316,

olim. Petavianus,

continet

Sacramentarium

Gelasianum

culum V I I I litteris uncialibus exaratum (v. WILSON, T h e Gelasian Sacramentary. vero

2V, 4 5 v ,

46

exhibent

Pater Noster

et Symbolum Nicaenum,

graece

post

litteris

latine autem minusculis eodem tempore id est saeculo V I I I / I X , in Gallia usitatis conscripta. ff. 2 4 5 . —

medium

Oxford, 1894). latinis

saeFolia

uncialibus,

2 6 0 X 167 mm.,

In fol. 4 6 , quod exhibemus, partem habes Symboli (v. WILSON 1. c. p. 53 s. et MIGNE, P P .

LL. L X X I V ,

1089 s). —

men taires p.

6 6 s.;

Cf. EBNER, Iter Italicum

p. 2 3 8 s.; DELISLE, Mémoire

Catalogo dell'Esposizione Gregoriana fn Studi e Testi.

sur d'ançiens

Sacra-

Roma, X I I I ( 1 9 0 4 ) , p. 21,

n. 3 4 ; LOEW, Studia palaeographica 1. c. p. 36. — Alia eiusdem codicis speciniina videsis apud DELISLE I. c . t a b .

I — 4

et E B N E R 1. c . p.

2 4 0 s.

^f F ilium] Dei unigenitum de Patre | natum ante omnia saecula, | lumen

de lumine, Deum uerum de Deo | uero, natum non factum, || consubstantialem Patris, per quem omnia facta sunt, qui propter

s

nos homines | et propter nostrani salutem | descendentem de caelis et incarnatum | de Spirita Sane to et Maria ¡¡ uirgene et huma- 10 natum, | cruci fixum etiam pro nobis sub Pontio | Pilato et pass um et sepultum | et resurgentem tercia die secundum | scripturas et ascendentem in || caelis et sedentem ad dexteram | Patris et iterum uenturum cum gloria iudicare uiuos et mortuos, | cuius 15 regni non erit fines, et | in Spirita Sancto dominum||et uiuificatorem ex Patre | procedentem, qui cum Patre | et Kilio simul »o adoratam | et conglorificatum, qui locutos est [per prophetas

. . .

-

XXIV

-

2 1 . Barberin. 570, saeculo V i l i exeunte, ut videtur, a Wigbaldo librario (v. f. 153) litteris Anglosaxonicis exaratus est et picturis omatus. Similem scripturam videsis in codice Β. II. 30 ecclesiae cathedralis Dunelmensis (Durham) (cf. Palaeographical Society tab. 164). 325 Χ 248 mm., ff. 153. — Continet Evangelistarium cum capitulis et prologis. — Quod exhibemus fol. 48 partem praebet argument! evangelii S. Marci, quod habes in MIGNE, PP. LL. CIII, 2 7 9 s. — Alia specimina v. in La version de la Vulgate. Rome, 1 9 1 1 . Marcus euangelista I Dei et Petri in babtisma[t]e filius | atque in diuino sermone dis|cipulus, sacerdoti um in Israhel | agens secundum carnem leuita I conuersus ad fidem Christ) euan|gelium in Italia scribsit osten|dens in eo quid generi suo de|beret et Christo.

Nam

initium I principii in uoce prophetic; | [exclamationis instituens, ordinem leviticae electionis ostendit, ut praedicans Ioannem praedestinatum filium Zachariae, in uoce angeli annuntiantis emissum, non solum Verbum caro factum, sed et corpus Domini in omnia per verbum] | diuinae uocis animatum | initio euangelicae predicationis ostenderet; ut quis hçc | legens sciret, cui 5 initium carnis || in Domino et lesu aduenientis ha|bitacu!um caro deberet ag|noscere atque in se uerbum uocis, | quod in conio sonantibus pendiderat [1. perdiderat] inueniret. Denique et perfect! || euangelii opus intrasset [1. intrans] a bab|tismo Domini 15 predicare Deum inchoans | non laborauit natìuitatem | carnis, quam in prioribus uicerat, | dicere, sed totus in primis ex||positionem desertum (corr. -ti), ieiunium | numeri, temptationem diaboli, | congregationem bestiarum ] et ministerium protulit angelonun.

22. Palat. 220, olim monaster» S. Nazarii Laureshamensis (Lorsch, v. f. 50 et passim), Scottica manu in Germania (v. ff. 30 v . 62") saeculo IX ineunte exaratus, in coenobio Laureshamensi iam saeculo X adservabatur, ut ex compluribus S. Nazarii invocationibus, manu eius saeculi in marginibus adiectis (v. ex. c. f. 50) perspicuum est. 220 Χ 155 mm., ff. 71. — Continet varia complurium Patrum opera, quibus saeculo XII praefixus est titulus (v. f. A): 'Aurelii Augustini Sermones'. In marginibus addita sunt et hymnorum fragmenta cum neumis et probationes pennae. — Quod exhibemus fol. 33 sub titulo 'dicta S. effram' exordium continet sermonis cuiusdam, quem videsis apud MIGNE (PP. LL. XL, 1347) inter opera supposititia S. Augustini: 'Sermonum ad fratres in eremo commorantes' LXIV. — Cf. REIFFERSCHEID, Bibl. PP. Italica I, 229—233; STEVENSON, Codd. Palat. lat. pp. 46—48; GOTTLIEB, Ueber mittelalterliche Bibliotheken p. 3 3 7 ; PFEIFFER in Neues Archiv XVII (1891), 484; idem in SBer. der philos.-hist. KI. der Wiener Akad. LII (1866) 3 — 19; FALK, Bibliotheca Laureshamensis p. 60 — Alia eiusdem codicis specimina habes apud SALZER, Geschichte der Deutschen Litteratur; BANNISTER, Paleografia Musicale Vatic, η. 2 3 , tab. 4 a. Dicta Sancti 5 Effram | Audite filioli mei et intellegite, quomo|do sacra scriptura uos ad|monet et regna celorum || inuitat et uiam ostendit, quomodo | mala mundi istas euadere possetis, | et ad bonam eternam Christo adiuvante | pervenire. Clamat enim 10 Dominus per prophetam | ad sacerdotes, qui presunt populo, ut || uos debeant admonere et adnunctiare | uiam ueritatis. Dicit enim : 'Clama ne ceses | exalta quasi tuba uoeem tuam et adnun|tia populo meo scelera eorum. Quod si | tu non nuntiaueris 15 iniquo iniquitatem suam, sangui||nem eius de manu tua requiratur'. In his | omnibus grandis nécessitas est sacerdotibus, | ut uobis [prius : uos] uiam Dei adnuntient et ostendant, | per quam uitam possetis eternam in|quirere. In primus enim hoc christianus |

2 3 . Palat. 830, olim monasterii S. Martini Moguntini (v. f. 1), exaratus est inter annos 1069 et 1082 Moguntiae, a compluribus manibus valde inter se discrepantibus, dictante ipso auctore Mariano Scotto vel etiam manum apponente (v. WAITZ, in Mon. Germ. SS. V, 481—494). 3 ° ° X 2 4 5 mm., ff. 170. — Continet Mariani Scotti Chronicon, quod ex hoc codice edidit WAITZ 1. c. pp. 495—562. — Quod exhibemus fol. 148 specimen praebet scripturae Scotticae (Hibernicae) et notularum, quas adiunxit alia manus. Spectant ad annum 526 et sequentes. Habes eas apud WAITZ 1. c. p. 538. Alias imagines eiusdem codicis videsis apud WAITZ 1. c. tab. 4. — Cf. STEVENSON, Codices Palat. lat. p. 290 s.; WATTENBACH, Deutschlands Geschichtsquellen s. Berlin, II (1892), 114 s. 75. · X X · u n · mensis martii fuisse quis· dubitat? et reliqua. E t pau|lo ante dicit: "Hoc monemus, quod ciclus i s t e - X C V - annorem quem fe|cimus non per omnia in se ipsum revertitur, et ideo post expletionem | · X C · V • annorum non ad quintum ciclum sancti (Cirilli), qui 5 incepit ciclos suos || ab anno. C L I I I • Diocletiani, quorum quintum ciclum nobis necessario praepossuimus, sed ad nostrum primnm ciclum, quem nos | a b a n n o - C C · X L · V I I I · eiusdem Diocletiani incepimus, lector in|currat' et reliqua. | Benedictus 10 abbas virtutum gloria claruit, quas sanctus Gregorius in dia|logo conscripsit. lus ti nus Constantinopolim || Iustinianum sororis sue filium ante quartum mensem obitus | sui imperatorem faciens obiit. | R o m a n o r u m • L I X • Iustinianus, omne teste historico, regnavit annis | X X X · V I I I · , hue usque kalendas ian. in a n n o - D - L - I I - post passionem. Sub hoc cónsules fuerunt teste 15 Cassiódoro: | D X L I X I Iustinianus augushis Π conssul. Bilizarius patricius de Persis || mirabiliter triumpavit. — D L I I Deci us v. c. codssul. Bilizarius a Iustiniano in Affricam ; missus Wandalorum gen|tem deleuit. — D L I I I I Lampadius et Orestes uiri clarissimi cónsules. His consulibus Felix papa obiit I U I id. oct. | Bonifatius papa L I I I I post Petrum annis II. (Bonifatius papa obiit die

-

XXV

-

X V I I inensis oct. consulatu Lampadii). || D L I I I I I ! pro c. [L post cons.] Lampadii et Orestis. Corpus sancii Antonii monachi | a Deo 20 revelatum Alexandriam | deffertur et in çcclesia beati Iohannis babtistae humatur. | D L I I I . V Herum pro cons. Lampadii et Orestis viri clarissimi cónsules. | Mercurius papa L V annis duobus. (His consulibus Bonifatius papa obiit X V I I die mensis oct. Mercurius qui et Iohannes papa obiit V I kal. iunni p. c. itenim Lampadii.) | Hucusque ciclus magnus pascalis quingentorum X X X duorum annonim protenditur, in cuius anno Χ Ι Π || dominus noster Iesus Christus passus V I I I die kal. aprilis, l u n a - X V - j atque V I 3 i kal. April, luna X V I I a mortui« ressurrexit | anno X V I I I imperii Tiherii Cesaris iuxta historiam euangelii.

2 4 . Palat. 65, olim monasterii S. Mariae de Cupro (Coupar-Angus in Scotia), manu Scottica saeculo X I I / X I I I exaratus, iam saeculo X I I I (v. f. 1) in coenobio S. Mariae de Cupro adservabatur et fortasse ibidem conscriptus est. 3 1 7 X 3 2 0 mm., ff. 201. - Continet Psalterium cum glossis Petri Lombardi. — Quod exhibemus fol. 75* praebet glossam in Psalm. LVIIT (v. MIGNE, PP. L L . C X C I , 5 4 1 s.). — Cf. BANNISTER, Pagine scelte di due codici in Codices e Vaticanis selecti. Series minor. Romae, I I ( 1 9 1 0 ) , ubi complura habes eiusdem codicis specimina; idem, Irish Psalters in Journal of theological Studies X I I ( 1 9 1 1 ) , 2 8 0 — 2 8 4 ; idem, Abbreviations 111 ms. Vatic. Palat. lat. 65 in Zeitschrift f. k e l t i s c h e P h i l o l o g i e V I I I

(1911),

246—259.

Saul quaerens interficere David, misit satellites . . . Quod

cum praescisset uxor sua Michol, filia Saul nocte deposuit] eum per fenestrato; et sic evasit. de qua tamen non agit psalmus, sed de significato.

Huic historie alludit | titulus,

Dauid enim | Christum significat domus eius sepulcrum Christi Saul

regnum Iu|deoram, qui miserunt costodire sepulcrum ; sed non || videtur convenire, quod dicitur, scilicet, ut interficet eum. | S Iam utique interfectus fuerat quando miserunt.

Querebant autem | eum interficere non corporaliter, sed spiritualiter, idest, |

nomen et famam extingere, ne crederetur in eum; quod tamen | efficere non valuerunt. gen|]tes.

Hoc et Spiritus Sanctus per prophetam predicit hic.

Vivit enim rex super lúdeos et

Christum, hoc agit ne tu Pilate | vel Iudee corrampas vel disperdas Dauid in tituli inscri|ptione.

titulis alis.

10

E t est sensus: Psalmus iste | tendens in finem, id est, in

Frustra | vero temptat aliquis disperdere, quod totiens divina pro||hibet auctoritas.

Hoc idem supra dixerat in

Cum autem Pilatus dixit: ·5

Quod scripsi scrijpsi impletum est quod hic dicitur, scilicet ne corrumpas Dauid in tituli | inscriptione. Non ideo corrumpas 'Quando', id est, quia 'misit Saul', id est, re|gnum Iudeorum; 'et custodiuit domum eius', id est, sepulcrum Christi; 'ut | tnterficer[e]t eum', id est, nomen et famam eius tolleret, ne crederei |tur in eum, a quibus frustratis hic liberatus ostenditur | 20 et famam habere in omnibus gentibus.

E t loquitur hic intiger | Christus, scilicet caput et corpus.

Intentione monet ut nemo

Christo con|tradicat. Modus: tripartitus est Psalmus. Primo orat liberan | ascendendo ab imis ad alta, orat etiam pro salute gentium. || Secundo affirmat salutem gentium, et orat salutem Iudeorum | ibi 'convertentur ad vesperam . Tertio affirmatur 25 I salus Iudeorum et utroque pariete collecto grates | aguntur ibi 'convertentur'. Totus itaque Christus quasi ab | inimicis obsessus clamat dicens: 'Eripe me de inimicis. || Eripe me de inimicis meis Deus | meus et ab insurgentibus | in me 30

libera me. | Eripe me de operantibus iniqui|tatem et de uiris sanguinum salua me. || Quia ecce ceperunt animarli meam.

35

2 5 · Seguntinus (Siguenza, bybliothecae Capitularis) 150, olim ex libris Garciae Fernando (v. f. II V ), membrana duobus foliis constans antiqui codicis, binis columnis arabice et latine (litteris Visigothicis) altemis saeculo I X exarati. 367 X 262 mm., folium unicum, custodiae loco codici saeculi X I V praefixum, continet epist. ad Gal. I, 1 — 1 5 ; I I I , 6—24. — Quam exhibemus pars fol. I I praebet Gal. I l l , 6 — 1 6 . — Cf. DE BRUVNE-TISSERANT, Une feuille arabo-latine in Revue Biblique V I I ( 1 9 1 0 ) , 3 2 1 — 3 4 3 , ubi alterum eiusdem codicis specimen invenies; LOEW, Studia palaeographica I. c. p. 6 1 . Tf I I I , 6. Sicut Abraam credidit Deo et reputatum est ei ad | iusùtiam. sunt filii Abrae. te I omnes gentes. sub maledicto sunt. ut faciat ea|.

7. Cognoscitis ergo, quia qui ex fide | sunt hii

8. Profidens autem scrip|tura quia ex fide iustificat gentes Deus pre||nuntiabit Habrae, quia benedicentur in 5 9. Igitur qui ex fide sunt, benedicentur cum | fideli Abraam.

10. Quiquumque enim ex operibus legis sunt, |

Scriptum est enim| : Maledictus omnis qui non permanserit in omnibus, que || scripta sunt in libro legis 10

1 1 . Quoniam autem in lege nemo iustificatur aput | Deum, manifestum est, quia iustus ex fide uibit. | 12. L e x

autem non est ex fide, sed qui fecerit ea uibet | in illis.

13. Christus nos redemit de maledicto legis, || factus pro nobis 15

maledictus, quia scriptum est: | Maledictus omnis qui pependit in lig[no], Christo Iesu, ut | pollicitationem Spiritus accipiamus per fidem. firma||tum testamentum nemo spemit aut super|ordinat.

14. ut in | gentibus benedictio Abraam fieret in

15. Fratres, | Becundum hominem dico, tamen hominis con-

16. Abrae diete sunt promissiones.

26. Regin. 708, olim Iohannis Bourdelot (v. DELISLE, Cabinet des mss. I, 321.; OMONT, Catalogue des mss. de lean et Pierre Bourdelot in Revue des Bibliothèques I (1894), 8 1 — 1 0 3 ) . Codici, quem complura Aimoini Floriacensis aliorumque (v. PERTZ' Archiv X I I (1872), 304) opera complent, saeculo X I I I litteris Gothicis conscripta, postea quattuor praefixa sunt folia saeculo X I litteris Visigethicis exarata, quae continent Sententiarum S. Isidori fragmenta. In fol. 3 V , quod exhibemus,

20

habes partem capitis X V I I I compendium haeserunt egregie

illud,

quo

illud

intelligendum

more esse

suo

-

( X I X ) libri I (ed. MIGNE, P P . L L . L X X X I 1 I , 5 7 7 ) .

singulae

EWALD-LOEWE

XXVI

etiam

(Exempla enarravit

scripturae

L.

demonstravit.

minores

TRAUBE

Illud

textus

Visigothicae. (Neues

Diligenter respiciendum

particulae distinguuntur. Heidelbergae,

Archiv

nota §. indicamus.

XXVII

(1901),

p.

4,

tab.

5),

2 7 0 ss.) atque

sed

'Caput'

^f Sed cur futura, quasi praeterita saibuntur,

nisi quia ea que adhuc] facienda sunt in opere, iam facta sunt in divina predesti|natione ? accidunt, que a conditore | omnium sine tempore providentur.

In eo interpretando

1883,

Nobis igitur temporaliter

§. Propterea prof[h]etia | rerum futurarum gesta presentibiu

5 miscet rebus, ut ita credantur || illa futura, quemadmodum ¡sta cemantur ease completa ; | more enim suo per presentía de futuris loquitur, sicut in persona | Iherusalem de ecclesia, et sicut in personaEfraymde hereticis. §. | Pro factis divinis pleramque 10 et dicta ponuntur ; idcirco quia | non operatione manuum Deus, sed dicendi imperio operatur, || sicut scriptum est : Dixit et facta sunt, mandabit et | creata sunt.

§. Quod in scripturis sanctis una bis repperitur | sententia, aut conformationis causa est aut misterii ; |

15 sicut le* et gratia, sicut initium et perfectio, sicut bonum et | melius. §. Lex divina in tribus distinguitur partibus, || id est in ystoria, in preceptis et in propheti(i)s. Ystoria est | in his que gesta sunt, precepta in his que iussa sunt, profetia | in his que futura pro nuntiata sunt. §. Lex diuina triplici | sentienda est modo.

Primo ut ystorice, secundo tropoj logice, tertio ut mistice intellegatur.

20 Ystorice namque || iuxta litteram, tropologice iuxta moralem scientiam, | mistice iuxta spiritalem intellegentiam. yfitorice | oportet fidem tenere ut earn et moraliter debeamus | interpretali et spiritaliter intelligere. 25 precepta sunt; sed tria ad amorem Dei pertinent || Septem ad hominum dilectionem.

Ergo sic

§. Tria et Septem | decern

Illa tria quç ad Deum per|tinent, in

una tabula scripta fuerunt; reliqua septem [in secunda.

37·

Palat.

qua

saeculo V I I I / I X

praebet,

h a b e b i s . apud 243 χ

212,

post

medium

saec. V I I I ,

a

Germani

utebantur.

—

LOEW-LIEBAERT,

Scriptura

latina

compluribus

complura

minuscula

antiquior.

1 7 2 mm., f f . 7 2 . — Continet complura Patrum opera.

Homiliae

IX

b.

Gregorii

M.

in

REIFFERSCHEID I.E. pp. 2 2 7 — 2 2 8 :

Ezechielem

(ed.

librariis

Alia

exaratus,

eiusdem III.

scripturam illam

scripturae

Scriptoria

specimina

Germanica. —

I n fol. 3 2 , quod exhibemus, partem habes

MIGNE,

PP.

STEVENSON I.E. pp. 4 1 — 4 3 .

LL. F

LXXVI,

877,

n. 1 5 — 1 7 ) .

Cf.

Beatus ergo lob inter linguas derogantium

inflexa mente persistens], quia in terra se inpugnari falsis sermonibus vidit, caelo testem quesiuit. | Hinc Isaías ait : Popule meus, qui beatificant te, ipsi te decipiunt et | uiam gressuum tuorum dissipant'.

Qui uidelicet populus ne uerba suc | laudis

5 adtenderet et in culpis altius periret, statim ei dicitur quem ¡| aspiciat, aiius iudicium pertimescat, ciun subditur: 'Stat ad iudicandum | Dominus, stat ad iudicandos populos'; ac si aperte diceretur: iudicia huma|na cur sequeris, qui stare super te caelestem iudicem seis ?

16. Hinc est quod Iohannem | Baptistam Veritas esse arundinem uento agitatam negat dicens: |

10 'Quid existís videre in deserto, arundinem uento agitatam' ? testantur.

Quod quia j| negando dixerit, non adfirmando, subiuncta uerba

Ait enim : | 'Sed quid existís videre in deserto hominem (mollibus) uestitum ?

domibus regum sunt'.

Ecce qui mollibus | uestiuntur, in

Arando autem uento agitata, modo flatìbus | erigitur, modo flatibus inclinatur.

Omnis autem infirmus

15 animus, qui uel derogaticene deicitur uel laudibus exaltatur, a rundo uento agitata est; quod Iohannes || non erat, quia inflexibilem mentis uerticem inter laudes hominum et dejrogationes tenebat.

17. Sed magnam inquisitionem indiget res, cum | recti

operis uiam tenemus, utrum semper despicere derogantium uerba dejbeamus, an certe aliquando conpescere.

De qua re

20 sciendum est, quia linguas | detrahentium, sicut nostro studio non debemus excitare, ne ipsi pereant, ita per suam |] malitiam eicitatas, debemus aequítnimiter tolerare, ut nobis meritum crescat ; | aliquando autem etiam compescere, ne dum de nobis mala disséminant, eorum qui | audire nos ad bona poterant, corda innocentium corrompant.

Hinc est | etenim quod Iohannes ob-

25 trectatoris sui linguam redarguii dicens: 'Is qui | amat primatum gerere in eis Diotrepis non recipit nos; propter hoc, || si uenero et commoneam eius opera, quae facit, jerbis malignis garriens in nos. 28. 21),

Palat.

conscriptus

966,

an.

ohm

791

(v.

monasteri! f. 60),

LIEBAERT 1. c. I I I . Scriptoria Germanica). ff. 59. — codice

Continet c o d e x

KRUSCH,

Mon.

1) ff. 1 — 5 3

Germ.

SS.

S.

Nazarii

exemplum

v.

apud

G e m i . S S . I, 2 1 — 4 4 ;

PERTZ

1. c.

Mon.

265 χ

2 3 ss. —

2) f f . 5 3 " — 5 9

1 7 0 mm.,

Annales Nazarianos, quos

Cf.

PERTZ'

Archiv

V

(1825),

1 0 6 s.; PERTZ, Mon.

KRUSCH 1. e. II, 2 2 7 s.; FALK, Bibliotheca Lauresham. p. 6 8 . — duras

Germ. S S . I,

Q u o d exhibemus f. 5 3 * principium praebet Annalium

dem codicis imaginera habes apud PERTZ 1. c. tab. 2. mortuus. | An. D C C V I I I I .

ν.

Germanicae (v. LOEW-

Adiectae sunt notulae litteris Merovingicis.

Meroving. II, 2 1 5 — 2 2 8 ; p.

(Lorsch, nationalis

Historiam Francorum, quam post alios edidit praesertim ex hoc

habes apud PERTZ, M o n . Germ. S S . I, 2 1 — 4 4 . — Nazarianorum

Laureshamensis

praebet scripturae

Alteram

eius-

Anni ab incaraatione Domini. An. D C C V I I I . Drogo

et deficiens fructus et Gotofridus mortuus est | An. D C C X . Pippinus perrexit in

5 Alamaniam. || An. D C C X I . Aque inundauenint ualde et mors Hildeberti. | An. D C C X I I . Mers (1. mors) Heribert! regis Langobardorum. | An. D C C X n i .

Mors

Alflide

et Halidulfi regis. | An. D C C X I I I I .

Pippinus

defunctus est. | An.

D C C X V . Pugna Franconim et mors Dagoberti regis. || An. D C C X V I . Pugnauit Carolus contra Ratboth. | An. D C C X V I I . '< Pugnauit Carolus contra Raghen|fredum in Uindago in dominica die. | An. D C C X V I I I . Uastauit Karlus Saxonia plaga magna. [ An. D C C X V I I I I . Occisio Francoram ad Suessionis ciuij|tate et mors Ratboti. | An. D C C X X . Pugnauit 1 Karlus contra Sazones. | An. D C C X X I . Eiecit Heudo Sarcinos de Equitania. | An. D C C X X I I . Magna (militas et bella contra | Aquilonem. || An. D C C X X I I I . Duo fiiii Drogoni ligati Arnol|dus et unus mortuus et Karlus | infirmatus. | ' An. D C C X X i n i . Leuauit [se Raginfridus] contra Carlo et Carlus perrexit ad Andegauis.

29· temporibus Continet solaris

Palat.

1250

de

Quod

et

olim

prima

opusculorum

anni'. —

LXIX,

1448,

exaratus;

monasterii

S.

Martini

pars,

ut

videtur,

computo

et

ratione

exhibemus

CXXIX,

fol. 1 7

REIFFERSCHEID

1. c. I , 2 8 5 — 2 8 8 ;

mittelalterlichen

Chronologie.

de

—

(v.

f.

2),

8).

variis

manibus

295X200

collectionem,

saec.

mm.,

XVI

variisque

ff.

122.

inscriptam :

—

'Ordo

e x c e r p t a c o n t i n e t an. 8 1 0 c o n s c r i p t a (MIGNE, P P .

1 8 8 0 , p.

remanet una, ipsa est | dominica pascalis festi.

f.

C f . BETHMANN

huiusmodi

Leipzig,

(v.

temporum

duo

1308—1309).

Moguntini

Treviris

in

PERTZ'

Archiv

collectionibus v. B . KRUSCH,

1 9 5 SS.

XII

(1872),

LL. 355;

S t u d i e n zur c h r i s t l i c h -

tertiac duo fiunt simul X C I I , hos partire in septem,

Sic quamlibet diem a kalendis ianuarii usque | X X X I diem mensis decern-

brìi quota fuerit inuenies conputando | ut et regulärem unum et concurrentes dies et quae a ianuario || semper incipiunt parìter adsumas. 30. Miciacensi

Expliciunt argumenta pasebalium titulorum.

Incipit calculatio.

R e g i n . 9 5 , olim m o n a s t e r i i S. M a x i m i n i M i c i a c e n s i s ( M i c y , v. f. 2 2 9 ) , circ. a n . 8 5 0 in i p s o

monasterio

'846—859).

variis

320 χ

manibus

exaratus

est

iussu

et

partim

e x h i b e m u s fol. 2 1 4 * p a r t e m c o n t i n e t c o m m e n t a r l i in P s . C X L I I I Cf.

REIFFERSCHEID

opera

(v.

f.

229)

Petri

abbatis

2 6 5 m m . , ff. 2 2 9 . — C o n t i n e t S. Hilarii Pict. t r a c t a t u m s u p e r P s a l m o s . —

1. c. I ,

369;

ARNAULDET in Bull.

Soc.

Quod

(ed. M I G N E , P P . L L . I X , 8 5 2 — 8 5 3 ) .

Antiquaires

de France

(1904)

-

220—227.

homo ipse decern quibusdam chordis manibus ac pedibus e i ten tus perfectus] spiritalium operum suorum gestu motuque sic psallet, ut cantionem hanc nouam | cantet: 'Qui das salutem regibus', regibus quibus dictum est: 'Uenitc benedirti | Patris mei, possidete praeparatum uobis regnum a" constitutione mundi', qui nobi|les ligabunt, qui reges manicis et conpedibus constringent, Î)UÎ iudicabunt || arguent uindicabunt. 31.

S . C o l u m b a n i d e B o b i o (v. f. 2 V ), scriptus a n . 8 6 2 (v. f. 2 V )

V a t i c . 5 7 7 5 , olim m o n a s t e r i i

T e r d o n a e ( T o r t o n a ) iussu e p i s c o p i T e u d u l f i (v. f. 2 V ), e x e m p l u m p r a e b e t s c r i p t u r a e m i n u s c u l a e C a r o l i n a e , qua

utebantur

Commentarla

librarii

in

Italiae

epistulas

ad

septentrionalis. Corinth. —

347 X

Quod

270

exhibemus

mm.,

ff.

156.

fol. 2" p a r t e m

Claudii

Taurinensis

epistulae T e u d u l f i

episcopi

T e r d o n e n s i s c o n t i n e t , q u a l i b r u m n o s t r u m S . C o l u m b a n o d e B o b i o o f f e r t (ed. M A I , V e t e r u m s c r i p t o r u m nova

collectio. R o m a e ,

VII

(1833),

Germ. Epist. aevi K a r o l . I I , 588);

276;

E. DÜMMLER

in N e u e s

M A I 1. c. V I I , 2 7 4 ; i d e m , S p i c i l e g i u m R o m a n u m .

Romae, I X

911;

252;

BETHMANN

(1887),

453;

in

PERTZ'

Archiv

V

(1879),

429;

id.

Mon.

C f . Ν . ANTONIUS, B i b l i o t h e c a H i s p a n a vetus. M a t r i t i , I ( 1 7 8 8 ) , 4 6 0 ;

Archiv X I I

O . S E E B A S S 1. c. X I I I

(1872),

T.

(1896), 9—ΙΟ.

(1843),

108;

GOTTLIEB

in

MIGNE, P P . L L . C I V , Centralbl.

834.

f. B i b l . - W e s e n

IV

^f E g o in Dei omnipotent nomine Teudulfus sanctae

Terdonensis ecclesiae | indignus episcopus sedula mecum cogita|tione pertractans dominicum praeceptum, | quo dicit : 'Uigilate itaque, quia nescitis diem neque horam', utile iudicaui, | ui quicquid mihi bona uolunlas suggesserit secundum propriarum uirium pos|sibilitatem adimplere debeam.

annum

3a.

Vatic.

900

exaratus,

1570,

olim

absolutus

scripturae specimen exhibemus. 239—250

et

tab.

commentariorum praebet,

quibus

(1897), 4 3 1

5.

Servi

monasterii est

in

(Flavigny

monasterio

C f . d e R a h i n g o D E L I S L E in

3 9 0 X 3 1 0 Grammatici.

Rahingus

Flaviniacensis

Flaviniaci mm.,

—

despondet

Imago

librum

et a D E L I S L E 1. C. p . 2 4 5 .

ff.

154.

—

parumper Deo

S.

dioc. A u g u s t o d u n . — A u t u n ) , Petri

Mélanges

Continet contracta

a

Rahingo

monacho,

circa cuius

d ' A r c h é o l . et d ' H i s t . V I ( 1 8 8 6 ) ,

codex (383 X

Vergilii 201

opera

mm.)

et S . P e t r o , e d i t a a D Ü M M L E R

folii

in N e u e s

et 154

partem verba

Archiv

V

^ Inenarrabili alacri tate preuentus, ego Rahingus, monachila ex Flauiniaco

monasterio leuitaque simul | exigente omnium utilitate fratnim public« rei dum fungerer officio, malui colligendorum librorum | studio mancipari quam otio desipiscens torpere ignauiç, simulque aliis m earn prodere insitiam, ut, quando | forinsecus actio camalium

siue labilium augebatur curarum,

multo magis intrínsecas spiritalium semperque || mansuraram

aucmentaretur

-

XXVIII

-

prouidentia rerum. Et quoniam inopiam quorundam absentìum uoluminum previdebam | adfuturam pene defiáentibus scriptoribus, qui se huic operi cum sedulitate interni iscere vellent|, tum ego adhibita omni celeri tate mearam uirium percontatus sum memet huiusmodi intenere . . .

33. Palat. 495, olim monasterii s. Nazarii Laureshamensis, in hoc ipso monasterio est exaratus (v. s. 4*) post an. 978 (v. f. 280") et ante an. 993 (ν. f. 4T). 250 Χ 175 mm.; ff. X I X + 289. Continet Sacramentarium, cui breves adiuncti sunt Annales (ff. 279»—80: ab an. 931 ad an. 978), quos ex hoc codice partim edidit L. BETHMANN in Mon. Germ. SS. XVII, 3 3 . — Quod exhibemus fol. 55* continet benedictionem fontis in Sabbato Sancto. — Cf. BETHMANN 1. c. ; id. in PERTZ* Archiv X I I ( 1 8 7 2 ) , 3 3 7 ; STEVENSON 1. c. p. 1 6 6 ; DELISLE, M é m . s u r d ' a n c i e n s s a c r a m e n t a l e s , p p . 238 — 4 0 ; EBNER, I t e r Italic,

pp. 247. 248; EHRENSBERGER 1. c. pp. 4 0 1 — 2 : FALK 1. c. p. 64; Catalogo della esposizione Gregor. Ρ- 23-

3 4 · Regin. 12, scriptus et imaginibus omatus est pro monasterio S. Edmundi (Bury St. Edmunds, v. Kalendarium codici praefixum passim, cf. MONTAGUE RHODES JAMES, on the Abbey of S. Edmund at Bury in Cambridge Antiquarian Soc. 8° public, n. 28) an. 1019 aut 1020 in scriptorio Wintoniensi (Winchester), vel alio ipsi cognato cum et scripturae et imaginum conformatio omnino cum aliis codicibus Wintoniensibus consentiat; cf. Palaeogr. Society, pro scriptura I, tab 1 4 2 — 1 4 4 ; I, tab. 4 6 . 4 7 ; pro imaginibus I, tab. 144; II, tab. 16. 17 et Indices to facsimiles of mss. and inscriptions, Series I. II. London, 1901, p. 63. 325 Χ 242 mm., ff. 182. — Codex continet Psalterium, folium 41" vero, quod exhibemus, fere totum Ps. 29, 6 — 1 3 . ^ 6. Ad uesperam demorabitur fletus] et ad matutinum leütia. | 5 7. Ego autem dixi in habundantia mea: | non movebor in aeternum. | g. Domine in uoluntate tua || praestitisti decori meo uirtutem. | Auertisti faciem tuam a me | et factus sum conturbatus. | 9. Ad te Domine clamabo | et ad Deum ττιeuro de10 precabor. || 10. Quae utilitas in sanguine meo, | dum descendo in comiptionem. | Numquid confitebitur tibi puluis | aut 'S annuntiabit ueritatem tuam. I 11. Audiuit Dominus et misertus est mei, ¡I Dominus factus est adiutor meus, j 12. Conuertisti planctum meum in gaudium mihi, | conscidisti saccum meum et circumdedisti | me laetitia. | 13 Ut cantet tibi gloria mea et non conpun20 gar, Il Domine Deus meus, in aeternum confitebor tibi. | — X X X . In finem Psalmus Dauid. Uoi | Christi positi in cruce. | — ι. In te Domine speraui non confundar in aeternum.

35. Vatic. 3 8 3 3 , olim basilicae Apostolorum de Urbe (v. f. 1 4 4 ) . Codex, deleto, quod prius in membranis exaratum erat, Evangelistario, inter annos 1099 et 1118 rescriptus est (v. f. 8). — 2 4 6 Χ 1 9 3 mm., ff. 1 4 4 . — Continet canonum collectionem cardinalis Deusdedit (T ante 1 4 Apr. 1 1 0 0 ) , quam post Martinucci egregie edidit V. W O L L F VON G L A N V E L L , Die Kanonensammlung des Kard. Deusdedit. Paderborn, 1 9 0 5 ; cf. H. STEVENSON in Archivio stor. della Soc. Rom. V I I I ( 1 8 8 5 ) , 3 0 5 ss. ; H. STEINACKER in Mitteilungen des Instit. f. Österreich. Gesch. - Forsch. Ergänzungsbd. VI (1901), 113 ss. — Quod exhibemus fol. 3 1 " continet lib. I, c. 1 5 9 — 1 6 2 , ed. G L A N V E L L p. 1 0 2 ss.: particulam cuiusdam epistulae Nicolai p a p a e I datae mense novembr. 865. Presumpsit enim excommunicationem dictare aduersum sanctissimum et beatissimum archiepiscopum Ro]manç R . [1. ecclesie] Leonem. Numquid ibi legitur inquisitionem fuisse factam, utrum iuste an iniuste Dioiscorus ipsam excommunicationem dictasset? Non plane; set quasi (absque) omni controuersia hoc in eo ulti sunt, quia cum esset | inferior, potiorem quibuslibet conatus est lacessere iniuriis. Teste Anatholio Constantinopolitano | presule, qui dicit: Propter fidem non est dampnatus Dioscorus, set quia excommuni5 cationem fecit domino archiepiscopo Leoni. || — Item in eadem. Quomodo non egeat quçlibet synodus Romana sede (aut: Romany sedis), quando in Ephesino latrocinio cunctis prçsulibus | et ipsis prçsulibus quoque patriarchis prolabentìbus nisi magnus Leo imitator scilicet illius Leonis, | de quo scriptum est: 'Uicit leo de tribu luda', diuinus excita tus, os aperiens, totum orbem et ipsum quoque augustum | concuteret et ad pietatem commoueret, religio catholica penitus corrueret [prius: concurrueret] ? — C X X X . | (Nota). Nycolaus episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Michaheli glorioso imperatori Grecorum. i" Oportet II uestrum imperiale decus, quod in omnibus ecclesiastic« utilitatibus uigere audiuimus, ut antiquum | morem, quem nostra ecclesia habuit, uestris temporibus restaurare dignemini, quatenus uicem, quam nostra sedes | per episcopos uestris in partibus constitutes habuit, uidelicet Thessalonicensem, qui R[omane] sedis uicem per Epy|rum ueterem Epyrumque nouum atque Illiricum, Macedoniam, Thessaliam, Achaiam, Daciam ripen|sem, Daciam mediterranean!, Mysiam, Dardaniam et Preba•5 lim beato Petro, apostolorum principi, contradicere || nullus présumât. Quç antecessorum nostrorum temporibus, scilicet Damasi, Siricii, Innocentìi, Boni|fatii, Celestini, Xisti, Leonis, Hylarii, Simplicii, Felicis atque Hormisde, sanctorum ponti|ficum, dispositionibus agebatur. Quorum denique institutionibus ab eis illis in partibus destinatas | per nos tros missos, ut rei ueritatem

-

XXIX

-

cognoscere queatis, uestrç augustali potenti^ dirigere curauimits. | Preterea Calabritanum patrimonium Syculumque, qu? nostri; çcclesiç concessa fuerunt et ea, quç ad possidenda || optinuit et disponendum per suos familiares regere studuit, nostris concessionibus reddantur. | Quoniam irrationabile est, ut ecclesiastica possessio, unde luminaria et condnnationes çcclesie Dei fieri ] debent, terrena quaminus potestate subtrahantur, set domui Dei restituta meritum redditoris ( multiplicent, et suscipientes uotum spiritualis desiderii lucris exerceatur. Inter ista et superius | dieta uolumus, ut consecratio Siracusano archiepiscopo nostra a sede impendatur, ut traditio ab || apostolis instituta nullatenus uestris temporibus nioletur. — C X X X I . | Verum et inter beatos apostolos, sicut et prius sanctus papa Iulius et postea ille magnus et sanctus Leo describit | 'in similitudine honoris fuit quidam discredo potestalis. E t cum omnium par esset electio, | uni (amen datum est, ut cçteris premineretDe qua forma episcoporum quoque est orta distinctio et magna or|dinatione prouisum est, ne omnes sibi omnia uendicarent; set assent in singulis prouinciis singuli, quorum || inter fratres habetur prima sent[ent]ia. E t rursus quidam in maioribus urbi bus constituti sollicitudinem eius | susciperent ampliorem, pet quos ad unam Petri sedem uniuersalis vcclesiç cura conflueret et nichil usquam a suo | capite dissideret'. Quod si quidam ex uobis ullo interiori comprehendissent obtuitu, nunquain Rothar|dum episcopum Suessionice urbis sine consensu nostro deponerent, depredaren tur, et in exilium pulsum | monasteriali custodia mantiparent. E t i n f r a . Quid, rogo, de piesbiteris et de inferioris || gradus dentis ageretur, quorum apud nos quoque causa a Chalcedonensis condili regulis, cum ratio exigit, | audiri iubetur, si episcopos tanta facilitate deponitis? Et i n f r a . An sedes apostolica caput non est? | Frustra ergo, ut multa preteream, concilium Sardicense ad Iulium papam scribens inter cetera dixit: Optimum | et ualde congruentissimum esse uidetur, si ad caput, idest ad beati Petri sedem, de singulis quibusque | prouinciis domini référant sacerdotes'. At contra adeo hanc despicitis, ud ad ea[m] nihil de maioribus | [çcclesiç negotiis referre curetis. E t cetera.

ao

25

3°

35

3 6 . Palat. 19g, scriptus in civitate aut in dioecesi Rotomagensi paulio post an. 1110. Continet S. Augustini 11. 22 de Civitate Dei, quibus in folio 94 ex parte vacuo, saeculis X I I / X I V insertus est catalogue metricus episcoporum Rotomagensium (v. E. P. SAUVAGE in Analecta Bollandiana V I I I (1889), 411 ss. 424; DELISLE in Histoire littéraire de France X X I X (1885), 4 1 6 ; Ordericus Vitalis, Historia ecclesiastica 1. 5, c. 9 ed. A. LE PRÉVOST in Soc. de lliist. de France II, 335—376). Postremae partes paulatim aliae ab aliis librariis adiunetae sunt. Exhibemus hic in fol. 94 v postremam huius catalogi partem, v. in ed. PRÉVOST i. c. pp. 3 4 0 ss. 367 ss.

3 6 1 Χ 2Òo mm., ff. 2 6 2 .

^F 22. insignis

Grippo successit in ordine 9ancto,] Actibus egregius mentis pastor uenerandus. | 23. Iustus et insignis Ranilandus in ordine fulsit, I Compaciens cunctis meritisque refertus opimis. | 24. Prefuit in populo Domini uenerabilis Hugo, || E t tribuit sánete s subiectis dogmata uite. | 25. Sedem Robertus digne pastoris adeptus, | Viribus enituit sanctis, iuste quoque Dixit. | 26. Grimo deuotus pastor, pius, inclitus actu, | Susapit ecdesiam diuino iuie regendam. || 27. Culmine pastoris nituit Rainfridus in omni, I 10 Actu magnifiais constructor pontificatus. | . . . | 47. Catholico more Gaufridus functus honore, | Ecclesie multa bona conlulit intus et extra. || 48. Huic successit amor plebis tremor Hugo potentum, | Claras auis, claras studiis, recreator egentum. | 1° (9. Presul Rotroldus sequitur sanctos pietate, | Prefulgens generis et nobilis nobilitate. ¡ 50. Hunc sequitur dignus Walterus Lincoliensi, ρ Rothomagi sum mus (actus de presule presul. | 5 1 . Robertus presul noster cognominc Pullus, ( 1 2 0 8 — 1 2 2 1 ) | 15 Soluitur hinc nere subeundus pascua uite. | 52. Iusticie vexit vexillum presul et ensem, | Mauritius ( 1 2 3 1 — 1 2 3 5 ) pater eggregius populum bene rexit || Propicius fuit atque pius sine crimine vixit. | 53. Mortis de nodo denodatus pater Odo (1248—1275), | 20 Regnat cum Christo, mondo priuatus ab isto. | 54. Virtutum norma, morum persplendida forma; linea iustitie, patrie decus, archa Sophie. I Splendor in expensis Guillelmus (1278—1306), presul Rothomagensis; hic iacet, area caua capit hunc, quem curia flaua (Guil. de Flavacourt), || Protulit, eternam requiem patriamque supernam ; Det Deus buie hodie meritis precibusque 25 Marie. | — Postea Bernardus (de Faigis, 1306).

Deinde Egidius ( 1 3 1 1 — 1 3 1 8 ) .

Item Guillelmus ( 1 3 1 9 — 1 3 3 0 ) .

3 7 · Palat. 49, olim fortasse ecclesiae S. Iacobi Bambergensis, scriptus est an. 1131 et 1132. In iolio enim primo Evangelistarii, quod continet, conscripta sunt iis, quos diximus, annis, procul dubio Bambergae, a duobus librariis dona quaedam oblata ecclesiae S. Iacobi, quam paulio ante S. Otto, Bambergensis episcopus restituerat. Habes hanc donorum recensionem typis editam in SCHWEITZER, Das Gründungsbuch des Collegiatstiftes St. Jacob in 21. Bericht des historischen Vereins von Bamberg, p. 14 ss. Cf. J. LOSHORN, Geschichte des Bisthums Bamberg. München, II (1888), 6 0 s . 3 '5 X

2

37

m m . , ff. 1 4 7 .

^f Laici

Acta sunt h5 repletiones et opilationes preterite, est putridum; et febres quidem | sequentes ea plurimum sunt effimere et si non sunt effimere sunt | male et plurimum quidem harum sequitur apostemata sanguinea et | quandoque accidunt sequentes erisipilam et similia ei. — S i g n a . Signa ea||rum sunt ea, que diximus de antecessione apostematum ante eas, | et facies est rabea 30 imitata et est additum in ea super dispositionem | sanitatis, et non est caliditas uehementer mordicans, quamuis sit | multitudo eius in ipsis, quam[quam] huiusmodi apostemata sunt sanguinea, nisi sint | febres sequentes erisipilam, et istis febribus succedit humecta||tio, et est pulsus in eis magnus velox frequens, propter repletionem | et caliditatem, et est urina aquosa 35 alba propter cursuin materierum | ad apostemata et ulcera. — C u r a . Oportet ut antecessio fiat in ea cum | flebotomia et fluxu ventris, et curetur apostema cum eo, quod oportet in capitulo | suo. Et subtilietur regimen et non bibat uinum omniuo et non cibetur || nisi post declinationem completam. E t necessaria sunt ei extin|guentia infrigidantia, humectantia et emplastra 40 infrigida|ta cum niue super membrum infitmum apostemosum, ita ut non | noceant apostemati ñeque facíant ipsum crudum, immo infrigident | uiam inter ipsum et cor infrìgidatione penetrante in pro||fundum. — D e f e b r e e f f i m e r a ex spissitudine «5 vel densitate pororum et signis eius et cura. c. X X . Hec febris iterum sequitur pri|uationem resolutionis propter oppilationes non profundas et | plures quidem homines cum dimittunt consuetud[i]nem suam bal|neandi febriunt, et plures eonim sunt ilii, in quorum corporibus || generatur uapor colericus propter complexionem corporuin eorum et ciborum | ipsorum et aquanun 50 eoruni malarum et propter dispositiones eorum accidentes ex uijgiliis. — C u r a . Curatio eius est extinclio et amministratio balnei | et sudare in eo post declinationem et fricari cum eis que sunt sicut | furfur et farina fabarum et amigdale amare et semen melo||nis et aliquid de alusnen et baurach et sit cibus eius extinguens humectans et uinum eius sit plurime Col. commixtionis et iteret balneum multociens. — D e f e b r e e f f i m e r a ex c a l i d i t a t e e t s i g n i s e i u s e t c u r a c. X X I. I Quandoque accidit ex calore aeris || et calore balnei et similium febris effimera et pluri|mum illius non accidit, nisi ; ex vehementia caloris solis et est pri|ma suspensio eius cum spiritu animali, cum primum quod eo leditur | sit caput. Calefit enim aer eius et peruenit ad cor et fit fe|bris. Deinde spargitur in corpus totum et quandoque fit eius su|spensio cum corde, 10 propter caliditatem anelitus, et quando custoditur | caput a calore. Sed illa que ex sole accidit plurimum impri|mit in cerebro et capite ; et propter illud, qui non est mundus, im|pletur caput eius. E t ilia que non fit ex sole, sed fit ex di|ebus canicularibus et ex balneatione et ex aliis impressio||nem facit in cor. — S i g n a . Signa sunt causa eueniens | et uehementia imflammationis capitis in 15 parte sola] ri cerebrali et fonasse est cum grauitate et repletione, | si non fuerit corpus mundum et magnitudo hanelitus in parjte cordiali et est illud quod apparet de corpore uehemen||tis calefactionis calidius interiore eius; et de illis, quibus | scitur illud, est sitis 20 eius minor siti illius, cuius calidijtas est illa caliditas; et est in hac habitudine contrarila ei, que est ex densitate. — C u r a . Est necessarium ut incipia'tur in curatione eius cum eo quod infrigidat ex embrocis || super caput et pectus ex loco longinquo a; et detur in potu | aqua frigida, et que currunt cursu eius; et sine cessatione fiat | illud, quousque declinet febris. Cumque aufertur ingre|diatur tinam, et non tangat eum tina eius, si fuerit cum eo | febris; et balnea eum cum aqua tepida, et non permutas aerem || eius calcfacere ipsum. E t non timeas ex effusione aque cali (de super caput eius, quoniam ipsa humectât 30 et resoluit febrem | et necessitas ad balneandum plus est quam necessitas ad inun|gendum. Cum ergo egreditur, tune frica caput eius in oléis lrigidis, sicut est oleum rosatum et de nenufare. — D e f e b r e e f f i m e r a e x s o l i d i t a t e u e l f r i g o r e et s i g n i s e i u s et c u r a , c. X X I I . || Quandoque accidit ex frigore et balneatione cum [a] | aquis frigidis, ut condensentur pori 35 apparentes | et coartantur uapores fumosi secundum quod dictum est in ilia, que | fit ex testuositate ; quare accidit febris et multotiens perdu||cit ad putridam et non perducit ad illam febrem, nisi | quando uapor prefocatus est acutus, non suauis. Suauis enim 40 non I grauat earn. — S i g n a . Sunt cause et quod corpus in ea, in|primis cum tangí tur, est non uehementis caliditatis, cum|que figitur manus, sentitur calor eleuari et pulsus non || est in prauitf.te, in qua est in ilia que fit ex angustia | et tristitia et fame, quoniam 4J non est illic resolutio, sed est uelox propter ne|cessitatem, nisi fit frigus uehemens et fortasse déclinât | ad duritiem, et oculus non est profundus, imo quandoque est im|flatus propter uaporem coartatum ; et urina quandoque est alba, || quoniam calidi- 50 tas est prefocata; et quandoque est tincta, quoniam caliditas, | que resoluta fuit ex poris expellitur ad uiam urine. | — C u r a . Cooperiantur in febre donee sudent. Cum ergo | déclinât, ingrediantur balneum et balneentur cum aqua | ad caliditatem decliui et cum aere calido et embrocentur. 42a. Frisia

an.

Burghesianus

Dom.

329,

M°-CCC»XVII·

scriptus XIIII

est

'in

Kalendas

Caturco

(Cahors)

iunii' (v. f. 5 1 9 )

per littera

raanum

Iohannis

Parisiensi

Eitati

nondum

de

piene

conformata, cuius quam plurima specimina invenies apud D E L I S L E , Cabinet des mss. Planches, tab. 3 9 ss. —

-

XXXIV

-

¿86 χ 213 m m · · ff· 5 Ι 9· — Codex continet Petri Aureoli ord. Min. commentarium in lib. I Sententiarum Petri Lombardi, pluries typis expressum, cf. prae ceteris editionem Romanam an. 1596. In fol. 435 v , quod exhibemus, habes dist. 41, art. 4, quaest. 4 (in ed. Romae cit. I, 933), cuius scriptura compendile theologicis pienissima lectu est sane difficilis. ^f Unde predestinatus posset mori] in peccato mortali secundum se consideratus, sed prout accipitur et | ponitur esse predestinatus, incompossibile est quin saluetur. Sed hic | modus dicendi desperationem hominibus inducit. Sicut enim aliqui sunt pre|destinati, sic et alii reprobati. Quando autem aliquid est imj muta||bile, facta aliqua suppositione, fatuum est conari ad immutan|dum illud, quamdiu stat conditio. Unde totus conatus immuta|re aolentis debet esse ad tollendum conditionem ; sicut si necesse est quod Sor|tes moueatur, si currit, qui uult impedire 10 ne moueatur, | oportet impedire ne currat. Sed manifestum est, quod predestinatio || aut reprobatio, prout in Deo sunt, nostro conatu impedi|ri non possunL Ergo, si stantibus illis incompossibile est quin saluetur | ille et dampnetur iste, frustra qui dampnandus est | ad oppositum conatur; unde datur homini materia desperandi et | negligendi se ipsum, et tollitur omnis ex1} hortatio salu||taris et persuasio et sacramentorum perceptio, quia totum est uanum. | Propterea dixerunt alii [Opinio Scoti], quod cum dicitur Deus predestina|uit Petrum saluari, ergo saluabitur; antecedens contingens est, quia | in intellectu diurno 20 implicatur contingentia ex parte obiecti. Unde non re|pugnat ratio contingente obiecto scito uel uolito secundarle; || et ideo transit predestinatio super salutem Petri, non necessario, | sed contingenter; et sic nec salus Petri necessaria est, sed contingens; | et ideo nec de necessitate saluabitur. Sed nec iste mojdus dicendi difficultatem euadit. Quantum25 cumque enim contingenter | predestinasset Deus Petrum, ex quo tamen predestinauit, mu||tari non potest, nec Petrus suo conatu posset tollçre su|am predestinationem, nec ludas suam r eproba tionem. Unde | manet eadem occasio desperandi et negligendi seipsum; I nam sicut antecedens est contingens sed immutabile, sic consequens im ¡mutabile erit, 30 quantumcumque contingens. Immutabilitas autem || omnem conatum frustratorium reddit et uanum. [ E t ideo dixerunt col. II alii [Opinio Durandi] || [ita nec alius homo poterit impedire finem ad quem predestina]tus est, aut finalem penam, respectu cuius dicitur reprobatus. | [Quid dicendum secundum ueritatem.] Restât igitur nunc dicere quod uidetur. 5 Unde inconcu|sse tenendum est, quod predestinatio nullam immu|tabilitatem inducit circa salutem saluandorum nec re||probatio circa penam hominum dampnandorum. Si enim | hanc induceret predestinatio, hoc esset uel ratione prescientie, | quam subponit ; uel ratione uoluntatis et propositi, quam formaliter importât. Sed constat quod non ratione prescientie, quia non as|piät 10 rem ut futuram, ut ex hoc liceat in ierre aliquid in || futurum, aut arguere quod eueniet, ut superius dictum fuit. | A d hue nec ratione uoluntatis aut propositi, quia declaratum | est, quod nulla uolitio intrinseca Deo transit super salutem Petri | magis quam super eius oppositum, sed uoluntas operationis diuine, [ scilicet iustificatio per gratiam et beatificatio per gloriam, quam is Deus o||peratur, ut previse ab eterno sunt, illud propositum, quod habet Deus de | salute beati Petri. Constat autem, quod talis operatio ut previsa, in | nullo aspicit salutem Petri ut futuram, et per consequens | non potest inferri ex ea, quod salus 20 Petri futura sit aut eueniat. Ergo nullo modo predestinatio dat quod in||mutabilis sit euentus, quia nullo modo infert euentum. | Preterea non plus dedit inmutabilitatem saluationi | Petri, quia predestinatus extitit ab eterno, quam dederit sibi, | quia hodie est saluatus. Dictum est enim sepe, quod nullam aliam | determinationem habet res ex prescientia siue pre25 destinatione nisi || illam met, quam habet ex sua actuali positione. Sed constat, quod ex hoc, quod hodie Petrus est | saluatus, non tollebatur contingentia ante|quam actu saluaretur, quin posset suam | salutem impedire etiam cum effectu, nec erat || 30 tunc determinate uerum : Petrus saluabitur, licet [determinate hodie uerum sit, quod est saluatus.

4 2 b. Palat. 324, olim Iannocii Manetti (v. f. i v ), Udalrici Fugger (v. P. FRANCHI dE' CAVALIERI, Il rotulo di Giosuè in Codd. e Vatic, selecti, vol. V. Roma, 1905, p. 5; STEVENSON, Codd. Palat. gr. pp. XXV ss.), demum bybliothecae Heidelbergensis. Codex exaratus an. 1284 in Italia (v. f. I88V), littera Gothica, compendile abundat apud theologos usitatis. Continet 4 11. Sententiarum Petri Lombardi. 246 χ 196 mm., ff. 188. — In fol. 57", quod exhibemus, habes lib. II, dist. I, cap. 4 (v. S. Bonaventurae Opp. omnia; ed. apud Claras Aquas, II ( 1 8 8 5 ) , 1 2 ) . [Distincta est i taque rationalis creatura in incorpoream et cor]poream; et incorporea quidem angelus, corporea uero homo uocatur, | ex anima rational) et carne subsistens. 5 angelus].

Condictio ergo ra|tionalis creature primam causam habuit Dei bonitatem [Quare creatus sit homo vel

Ideo, si queritur, quare creatus sit homo uel angelus, || breuiter responderi potest: propter bonitatem eius.

Unde

Augustinus I in libro de doctrina Christiana : quia bonus est Deus, sumus ; et in quantum sumus, | boni sumus. [Ad quid creata sit rationalis creatura.]

E t si queritur, ad quid creata sit rationalis creatura, respondetur | ad laudandum Deum, ad seraiendum

10 ei, ad fruendum eo, || in quibus proficit ipsa, non Deus.

Deus enim perfectus et summa boni|tate plenus, nec augeri potest

nec minui. Quod igitur | rationalis creatura facta est a Deo, referendum est ad creato|ris bonitatem et ad creature utilitatem. | 15 [Breuissiraa responsio cum queritur, quare vel ad quid facta sit rationalis creatura.]

Cum ergo queritur, quare || vel ad quid

facta sit rationalis creatura, brevissime responderi potest: propter Dei bonitatem et suam utili|tatem.

Utile nempe est ipsi

seruire Deo et frui eo. Factus | igitur angelus siue homo propter Deum dicitur esse, non quia creator Deus et | summe beatus 20 alterius indiguerit offitio, qui bonorum || nostroram non eget, sed ut seniiret ei ac frueretur eo, | cui seruire regnare est. In hoc enim proficit seruiens, non ille cui seruitur.

[Sicut factus est homo ut Deo seruiret, sic | mundus ut seruiret homini.]

2j Et sicut factus est homo | propter Deum, id est ut ei seruiret, ita mundus factus est propter ho||minem, scilicet ut ei seruiret.

-

XXXV

-

Positus est ergo in medio ut et [ei seniiretur et ipse seruiret. || [Ipsique angeli in quibusdam] scripture locis nobis seruire dicuntur, dum propter nos in mi|nisterium mittuntur. [Quomodo dicitur in scriptura aliquando homo factus propter reparationem s angelici casus.] De homine q|uoque in scriptura interdum reperitur, quia factus sit propter repara||tionem angelice ruine, quod non ita est intelligendum, quasi | non fuisset homo factus, si non peccasset angelus, sed quia ita | sit homo institutus, scilicet ut inter alias causas precipuas hec | etiam nonnulla extitit. Nostra igitur superiora sunt et equa|lia etiam nostra sunt inferiora, quia ad seruiendum nobis facta. — [Quare anima unita sit corpori.] || Solet inquirí, cum | maioris dignitatis esse 10 videretur anima, si absque corpore | permansisset, cur unita sit corpori. À d quod primo dici | potest, quia Deus uoluit, et uoluntatis eius causa querenda non | est. Secundo autem dici potest, quqd ideo voluit Deus [ipsam] corpori uniri || ut in 15 humana condictione ostenderet nouum exemplum bea|te nnionis, que est inter | Deum et spiritum, in qua dilligitur 'ex | toto corde' et uidetur 'facie ad faciem'. Putaret enim ¡ creatura se non posse uniri creatori suo tanta propinqui|tate, ut eu m tota mente intelligeret et cognosceret, nisi ui||deret spiritum, qui est excellentissima creatura, tam infime idest | carni, que de 20 terra est, in tanta dillectione uniri, ut non | ualeat arta ri ad hoc, ut uelit earn relinquere, sicut | Apostolus ostendit dicens : 'Nolumus corpore expolian, sed superfuestiri', per quod ostenditur, spiritum crea tum spiritui increato ineffa||bili amore uniri '5 Pro exemplo igitur future societatis ||

4 3 · Vatic. 1456, scriptus anno 1 3 5 3 (v. f. 179) littera Bononiensi (v. DELISLE, Cabinet des mss. I , 32 et F. EHRLE, Historia bibliothecae Rom. Pont. I , 569) et a Nicoiao d e Bononia (figlio di Giacomo di Nascimbene) imaginibus oraatus (v. f. 179, cf. F. MALAGUZZI VALERI in Atti e memorie d e l l a R . D e p u t a z i o n e d i storia p a t r i a p e r l e p r o v . d i R o m a g n a . Ser. I I I , X I ( 1 8 9 3 ) ,

1 2 6 s . ; L . CIACCIO

in L ' A r t e . X (1907), 113; F . CARTA, Codici, corali e libri a stampa miniati della Biblioteca Nazionale di Milano Roma, 1891 (in Indici e Cataloghi n. X I I I ) , 24, n o t a ; A . z u ERBACH-FÜRSTENAU in L'Arte. X I V

(igii),

1 ss.,

107

ss.). —

449X268

m m . , ff. 3 3 9 . —

Continet codex quidem

Novellanti

Iohannis A n d r e a e super decretalibus (v. ed. Venetam anni 1581), folii 13 vero pars, quam exhibemus, c o m m e n t , in c. 5 . 6. 7. d e rescriptis sc. I. 3., i n e d . cit. I, 2 3 v .

f

Unde si queratur, quare res aliena usu

capitur, die ne dominia rerum | sint in incerto; ff. [ = Digesta] de usu captione l[ei] 1.

Si queratur, quare triennio die,

quod I ita placuit principi, ut 1. Ν o n o m n i u m . Sic enim poterat plus | minusue statuere. Ostiensis. In glossa ultima ibi N e m o dicit

II Ostiensis, quod

lex ista

Accursium ibi infra in glossa.

intelligitur, cum

ipse imperator

non respondit

I sed eius proceres;

secundum

Concordant Bernardus et Phylippus hic et Vincentius. | E t ibi N o n p l u r e s , de quo die

ut infra de cognatione spirituali, capitulo ultimo, in principio libri V I . | C u m O r d i n e m . Casus. Cystercienses per rescriptum, I quo non fit mentio de ordine suo, conueniri non possunt. || Diuisione non eget. — S p e c i a l i t e r et singulariter.

Non

10

enim loquitur | de indulto iuris communis, uel cum per priuilegium concedit id quod de iure | competebat, secundum Vincentium. — Induisit.

A u t littere de iure communi inp|etrantur contra Cystercienses super hiis, super quibus sunt priuilegiatí; et tunc

I sufficit, quod fiat mentio de ordine. A u t impetra[n]tur littere uel || indulgentie contra priuiUegium, quod habent, et tune de 15 priuilegio mentio | fieri debet; infra de re iudicata I n t e r m o n a s t e r i u m ,

et nota supra cap. i.

Compostellanus.

Idem

Ostiensis, | qui subaudit 'maxime', dicit etiam sic seruari in curia, quod litera impetrata | contra Cystercienses, non facta mentione de ordine eoram, non | ualeat.

Religioso rum enim alii aliis fauorabiliores.

necesse fieri mentionem de priuilegio, obiátur | infra cap. C o n s t i t u t u s .

Sed ad || id quod dictum est, non esse 20

Si enim non ualent ibi littere, in quibus non

fuit facta I mentio de statuto, ergo non ualebunt littere, in quibus non fit mentio | de priuillegio; sed illud in litteris grafie, secus in litteris iustitie I secundum Innocentium. — O r d i n i s , non dixit priuillegiorum. || I glossa respondet per questìones 15 qnid sit super re non privillegiata et c.

Secunda glossa | dat simille, prorogai, obicit et soluit. | In glossa II, ibi I n t o t o ,

sequi tur iure generi per speciem deroga tur, et illud poten|tissimum habetur, quod ad speciem directum est. Aliud,

non est aliud, ymo hoc est priuiUegium, quod ponit hec || decretalis, et ibi M e n t i o n e m .

In glossa Π ,

ibi G e n e r a l i b u s , | secundum

ueram

lecturam,

de qua

supra

glossa próxima,

In glossa I, ibi

Idem Innocentius. y

cum

hoc priuilegium

detur I contra singularia rescripta, per illa tolli non potest, ipsius mentione non | facta, alias esset inutile. — priuiUegium

secundum

Tancredum rationem quere X X V , | qu. II

in

fine

summe.

Dicebat

Contra

Innocentius,

quod

suppressio ueritatis hoc || inducebat, que, si fuisset expressa, non habuisset litteras ; [sed hoc sibi non placet, quia potuisset 35 litteras] de iustitia | habuisse; ut si diceretur priuillegio tacite uel expresse renunciajtum, de decimis, E x

multiplici,

de priuilegiij, A c c e d e n t i b u s . Dicit Compostellanus : | hoc priuiUegium, licet sit generale, continet tarnen omnia sub generali ta te | contenta, scilicet omnia monasteria eiusdem ordinis ; item simul omnes || litteras remouet, que contra priuiUegium fuerint 40 impetrate.

Unde | non ualet speciale, si de ipso non facit mentionem ut dixi supra cap. I et | ibi a l l e g a t u r i .

fit mentio de ordine, non tenentor uenlre | citati ; et, si ferra tur sententia in eos, non ualet. secundum Ostiensem et in fine secundum Tancredüm.

Si non

A d hoc de prebendis cap. ultimo |

Idem uidetur uelle Innocentius de hoc Ι Π quest. II, | S i e p i s c o p u s ,

et infra de accusationibus, V e n i e n s , in ultima glossa. Il . . . | quoniam [in] Autentica U t n u l l i i u d i c u m , §. E t h o c q u o q u e Col. II et § sequenti.

Aiguitur ff. [ = Digesta] de conditone | indebiti, 1. F i 1 i e ; ff. de annuis legatis, 1. A η η u a , §, Atitia [1. Attia]

infra de usuris, | T u a .

Sed contra de alienatione iudicii mutandi causa facta, cap. 1, vbi innuitur, quod, si ille, contra quem

-

XXXVI

-

5 littere impetrantur, possessionem super qua impetrans eum conue||nire uolebat, in allium transfferrat, ille non conuenitur, nisi malitia | eius interuenerit. Episcopus ergo per litteras capitulo directas non conuenietur, cum | in mali tía non fuerit. Pretería rescripta non extendunnir ad multos | nec ad alios, infra eodem Cum in m u l t i s , de officio delegati. Petras et Goffredus. Respondeo secundum Innocentium, | Compostellanum et Abbatem iurisdictio contra uices gertentem data, contra dominum io non est ex||tendenda, cum sit restríngenda, ut dixi. Unde non procedei delegatus, datus contra vices gerentem, contra episcopum, nisi forte lis fuisset contentata. De successore dicam de officio delegati, Q u o n i a m A b b a s . Manda tum | uero factum uices gerenti artat successorem uel dominum. Et est diuersita|tis ratio: iurisdictio data restringi tur, m andatura non; 15 ymo, quandocumque || subditus potest, debet obedire nec de obedientia restringi, V m qu. I S c i e n | d u m ; X I qu. III, S i d o m i n u s et c., Qui r e s i s t i t et e-, Q u i d e r g o et faciat in | Autentica Iusiurandum quod a moriente prestito, in respcns. II et I §., coUatione V . — M a n d a t u m . | Quia express im non scribebatur episcopo sed decano et capitulo. — D e b e r e s . Op|pono : 20 aut papa contullit ius in hac prebenda [aut non] ; si contullit, male || facit redarguendo episcopum, quia episcopus ad quem pertinet collatio | bene facit, si de nono non confert. Sufficit enim collatio pape, ymo illi fa|ceret iniuriam. Sed capitulum est redarguendum, non recipiendo ilium, etiam sine | alio mandato episcopi. Si papa non contullit, adhuc iniuste redar|guit, 25 cum littere non ualerent, quibus mandabatur in canonicum || recipi, qui non erat canonicus, et qui canonicus per eos fieri non poterat, | cum ad eos non spectaret collatio. Dicit Innocentius, quod per litteras nullum | ius est quesitum Iudeo in beneficio, sed canonici auctoritate literrarum | potuemnt illi conferre ius. Intendit enim papa per taies formas, quod non | solum que 30 facti sunt conferrant, sed etiam que sunt iuris ; et sie dicit papam coctidie || facere. Non tarnen credit, quod, si papa scriberet penitus extraneo, quod reeiperet | aliquem in fratrem alieuius ecclesie, in qua ius redpiendi non habet, | quod ualeant tales litere, nisi expresse s cire tur, quod papa sicut extraneo | scriberet ex certa scientia. A d hoc infra cap. Cum a l i q u i b u s , 35 libro VI®. Si ergo dicas: quare | canonici creato episcopo ipsum non receperunt, dixi supra super versu N o n || ρ o tu e ru η t. Vnde dicebat Boatinus: aut papa scribit alicui ut exec|utori, quod beneficium conférât, quo casu confert, licet aliter ad eum I spectet et collatio ; aut ut collatori ei qui collator est, et tune pla|num ; aut ut collatori ei qui non est collator, quo casu 40 is cui I scribitur conferre non potest, nisi papa scripserit ex certa scientia. — D a t a m l i t e r a r u m , || et mentem pape secundum Innocentium et Ostiensem. — A r c h i d i a c o n u s . Ergo potest quis habere dignita|tem canonicato et prebendam in una ecclesia, de consuetudine c. I, libro V I . Et | ad intellectum huius litere uide quod dicam infra de his que fiunt a prelato. T u a | in principio. — A d h u c . Notât per (?) hoc (?) Goffredus, quod mutatio status non libérât | aliquem ab eo 45 ad quod tenebatur. Allegat iura pro et contra, que || ponam de obligatis ad ratiocinium, cap. uno, super versu R a t i o ciniis. — Dedignari.

44. Vatic. 2598, scriptus est 'littera Bononiensi' (v. paullo ante p. X X X I ) an. 1378 (v. f. 256') a Gerardo de Spilamberto, fortasse Bononiae, et imaginibus ornatus a Nicoiao de Bononia (v. paullo ante p. X X X I , praesertim L. Ciaccio 1. c. p. 1 1 4 I 472 χ 296 mm., ff. 256. — Continet 'lecturam Bartoli de Saxoferrato super I et II parte Infortiati.' In parte folii 234*, quam exhibemus, habes enarrationem lib. X X X V I , tit. III, legis I, § 1 1 . Typis exstat expressa in Bartolus, Opera omnia. Venetiis, IV (1596), f. 147*. lin. 17 Ut legatonim aeu fideicommissorum nomine caueahir. Rubrica. — L e g a t o r u m § . S i cu ne ta. Legatum repetitum | bis tantum debetur, et pro ipso legajtario ab herede vel heredi a legatario non cauetur. Hoc dicitur. Istum §. habes in l[ege] F i d e i c o m m i s s a , §• S i q u i s decern, supra de legatis ΙΠ. Opponitur de lege E u m d e m q u i supra de seraitutibus urbanorum prediorum et lex S i i t a | s t i p u l a t u s a T i t i o , infra de fideiius· soribus. Piene de isto Brocarjdo dicitur in I. S i f i n i t a in principio, infra de dampno infecto, per | Dynum ibi dixi et per Cynum in 1. 1. Opponitur C[odex] de sententiis, que pro | eo quod interest profene. Opponitur de 1. V e l u ti supra [de] edendo. Solvitur | ibi hoc ideo, quia ex tali repetitione quis non graua|retur; et ideo i t e r u m semel tantum hic intelligitur, quod | non quodens oppositum [1. opportunum] fuerit, uel ibi didtur. Bartolus. | — S i q u i s s u b c o n d i c t i o n e . Si una actio in locum | alterius succedit, eius naturam assumit. — S i decern | q u e in archa. Primo loquitur quando pro. prietas et usufructus | legata sunt pure; secundo quando sub condictione. Item prima di|uiditur in tres questiones. Primo dirit, quod potest petere | quilibet ipso iure. Secundo in quantum ob[stat] exceptio de equita|te. Tertio quid iure, quando legatarius proprietatem possi|det. Secunda ibi S e d cum decern. Quarta ibi P l a n e s i decern. Iter1" secunda pars principalis diuiditur in duas. Primo quid iuris sit amdidone [I. condition«] petente [1. pendente]. Secundo quid iuris sit existente conditione. | Secunda ibi S e d si ob m i s i t. Dicitur quod iste legatarius | debet dotem [I. decern] petere, ymo uidetur quod quinqué tantum. Nam cum | relinquitur usufructus pecunie, ipsa proprietas usufructuario debetur, ut supra de usufructu earum rerum, que usu consumuntur | per totuin. Si transit proprietas, ergo sequitur, quod — || S i ad f i s c u m . Quero an saltim nuda cautione habeat ca|uere fiscus? Dico quod non, licet secus sit in alia re publi[ca, ut in duitate, que nuda cautione | habet promittere, ut infra e[odem] S i q u a n d o et ibi notata. — Q u i m i n o r e m . Pro ea parte, pro qua alicui hereditas diminuitur | ipso iure uel in effectu, si est culpa sua, pro ea liberatur | ab ob|ligatione, que ex hac stipulatione descendit. Hoc didt Bartolus. | Opponitur et uidetur quod hereditas non potest exhonerari, | ut I. Cum h e r e d i t a s in fine supra ad Trebonium. Solvitur: speciale est in | hac cautione, que assumit sibi uires actionis ex testamento, ut supra eadem lege § S i q u i s s u b c o n d i c t i o n e . — S i ei q.ui. Continua et cetera Bartolus. — S e d et i p s a s . Quero que sit differentia inter contrarias

-

XXXVII

—

et diuersas ; die ut in glossa. Extra glossam quanto dicitur, quod ipsis, qui sunt in potestate, cauendum | est. Quero quo[modo] ipii serao potent caueri ut ser|uo acquili tur ? Possumus dicere probabiliter, quod ipsi | senio caueatur et sibi acquiratur actio ex hac stipulatione, quia | habet utramque actipnem ex testamento, alias secus ut 1. S i f i 1 i u s | infra de uerborum obligationibus et 1. paulo infra de stipulatione seniorum. V e l aliter et probabiliter caue tur domino pro seruo, et ipsi serao in euentum conditionis acquiri|tur seruo, quod est mirabile. Argnitur 1. pro hoc 1. Si f i l i u s f a m i l i a s , | §. D i u u s , supra de legatis i. Dicitur hic hiis de de personis et cetera; et sic idem | fideiussore· debent esse apud ut resque [1. utrosque]. Quero que | erit pratica? Dico quod quando examinantur fideiussore« | an sint ydonei uel non ad unius petitionem ut 1. A r b i t r o supra. Qui satisdare cogatur, et ille cui debet dari, tunc utentur [1. etiam citetur], | et tunc cogitar illum accipere. Preterea ut arguitur lex ι, §. C u m d i c i t u r supra Si cui plus quam per legem Falcidiam. V e l aliter, pater debet interesse pro | se et nomine fìlli. Bartolus. — N e c si f o r t e . Nota istum casum, quod, quantumeunque | pater sit coniuncta persona ei sol|ui non potest, dixi in lege H I supra Soluto matrimonio. Bartolus. | — P o s t q u a m h e r e s . Istaest tota notabilis lex et istud prin|dpium est multum notandum. E t hoc dicit, si condic|tio stipulatìonis existât tempore, quo non est persona | principalis uere uel interpretatiue, stipulatio non corniti tur | et fideiussor non teneatur. Hoc dicit in textu ibi N e m o i u s , id est hereditas, que persona[m] representet. Opponitur de ege S t i c u m a u t i p s a [1. a u t P a m p h i l u m ] circa finem, §. P r i n c i p i u m , infra de solutionibus; 1. S i n e h e r e d e | in principio de administratione tutorum; I. H a c t e n u s supra de constituta pecunia. Soluitur: ibi loquitur in obligatione iam contracta perfecte, que potest direc|te [1. durare] extincta persona; hic uero in obligatione contrahenda. Bartolus. Sed contra hoc opponitur infra eadem lege S i a t e . Soluitur : ibi non erat persona uere | sed erat hereditas, que personam représentât, et habes glossam in | lege I, §. I d e m P a p i n i a n u s [1. P o m p o n i u s ] supra Depositi; que glossa declarat istud | principium. Dixi in lege F i d e i u s s o r o b l i g a r i §. fine, infra de fideiussoribux. Quero, dixi: donec est hereditas, potest obligan. Quero, quid, si aliquii est deporta tus et bona |

4 5 · Vatic. 3359, olim Fulvii Ursini (v. f. I) et antea Bern. Bembi, ipsius F. Petrarcae manu anno 1370 (v. f. 38*) Arquadae inter Euganeos montes exaratus, exemplum praebet scripturae Gothicae ad humanisticam, quam vocant, vergentis. 205 χ 140 mm., ff. Vili. -}- 38. — Continet F. Petrarcae de sui ipsius et de multorum ignorantia (ed. CAPELLI in Bibl. littéraire de la Renaissance. Le traité 'De sui ipsius et multorum ignorantia', Paris 1906). Quod exhibemus fol. 1 initium opens continet (ed. CAPELLI 1. c. p. 17—18. Cf. DE NOLHAC, La Bibl- de F. Orsini, p. 286—291; CAPELLI 1. c. p. 3 — 6; VATTASSO, I codd. Petrarcheschi della Bibl. Vat. in Studi e Testi XX. Roma, 1908, p. 31—32; ubi et alia specimina scripturae Petrarcae invenies. ^ Franósa Petrarce laureati de sui ipsius et multorum | ignorantia liber incipit. — A d Donatum Apenninigenam | grammaticum | Nunquamne igitur quiescemus? semper conflictabitur || hic calamus? nulle nobis erunt ferie? quotidie | amicorum laudibus, quotidie emuloram iuigiis respondendum erit? | Nec in- 5 uidiam aut latebre excluserint aut tempus extinxerit ? | Nec quietem michi omnium ferme, pro qui bus humanum laborat atque | eetuat genus, rerum fuga pepererit ?

Nec uacationem denique iam ) deuexa ac defessa e tas attulerit ?

O uenenum pertinax I 10

Que I me ptidem rei publice excusassset, nondum excusat inuidie, cum|que illa, cui multum debeo, me | absoluat, hec, cui nil debeo, me | moles tat. Olim, fateor, stili tempus erat amidons, et natu | ram m earn oratio.

Date U ueniam, amici; et tu lector, quisquís es, parce, oro.

semper

et etatem iam tranquillior decebat

Tuque ante | alios, Donate optime, cui hec loquor, ig- 15

noscito : loqui opor|tet, non quia id melius, sed quia contrarium difficile. Etsi enim ratio si|lentium suadeat, digna, nisi fallor, indignado et iustus dolor | uerba extorquent.

Auidissimus pads in bellum cogor.

Rur||sus ecce inuiti trudimur, ruiius ad 10

censorium agimur tribunal, mirum, nesdo an inuide amidtie, an amice dixerim | inuidie.

Quid non potes liuor improbe, si

amicos etiam | flamare ánimos potes ? Multa experto hoc mali genus in|expertum hactenus nunc primum michi mea sors

obidt,

omnium [grauixsimum pessim unique.

46. Palat. 330, olim universitatis Heidelbeigensis 'ex legatione Gerhardi Brant' (de Davantria, 1438, v. E. WINKELMANN, Urkundenbuch der Univ. Heidelberg. Heidelberg, II (1886), 34 n. 291; I, 464; G. TOEPKE, Die Matrikel der Univ. Heidelberg. Heidelberg, I (1884), 695; III (1893), 51), chartaceus. 270 χ 141 mm., ff. 310. Continet praeter commentarium in 11. Sententiarum sive 'lecturam capituli F ir mi t e r de summa trinitate et fide katholica' (v. ff. 1. i6o T ) Contadi de Soltou, an. 1388 compilata, aliaque minutiora: 'Collectorium libri, qui dicitur Rationale divinorum offiriorum* magistri Hermanni Galagaen, canonici ecclesiae Monasteriensis. Uterque liber anno 1400 a Gerardo Verken, ut videtur Ruremundae, exaratus est, scriptura Gothica-humanistica. — In fol. 297", quod exhibemus, habes epilogum Collectorii. — Cf. STEVENSON, Codd. Palat. lat. Romae I (1886), 89. f Pretermisi... de veUtiooe] vi[r^inum, de consecratione crismatis, olei sancti et olei infirmorum et de similibus, | quia solum propter simplices sacerdotes hoc opus sum agressus. Preterea pretermisi | etiam ea que de dicto libro diffuse determinat[a] [1. determinantur] de sacramenti», salicet baptismo, | coníirmatione, extrema unctione et sic de aliis, quia de alita dicitur suf fidenter in || quarto libro Sententiarum et in

-

XXXVIII

-

diuersis sunimulis de sacramenti! factis, et quia eorum ¡ expeditio requirit maius opus, quam bic faceré decreui. Amplius de computo nichil | tetigi, de quo tamen dictus G[uillelmus] fecit vnum tractatum specialem in dicto suo libro, ¡ eo quod scientia computi sacerdotibus sit necessaria, quia alias computum quemdam ex diuersis | computi! tarn manualibus quam ecclesiasticis io aliis et philosophicis non sine || labore collegi, ad quem, cui hoc placuerit, potent habere recunnim, et quia | de hoc etiam alibi inueniuntur communiter tracta tus suficientes. Sciendum autem quod hoc | collectoriuin non ideo aggressus sum, ut aliquid de dicto libro, scilicet rationali, cor|rigerem aut tamquam superfluum resecaren), aut ut ei aliquid adderem, uel quo|modolibet in 15 melius commutarem, quia liber prelibatus omnino sufficientissime ¡| et per modum artis procedendo satis compendiose sub meliori etiam modo, quo | bene possibile fuit, tamquam a uiro excellentissimi ingenti et in omnibus | ad materiam dicti libri pertinentibus non modicum experto multum granose | est compilatus, meique depressi ingenio[li] librum non parum insufficient 20 facultas, | eius dicta tarn seiende quam eloquentie suauitate mire modo redolentia olfa||cere, qualitercunque etiam uix sufficit, ratio, quod in tantam temeritatis au|daciam aliquatenus prorampat, ut ea modo predicto, scilicet corrigendo resecando, | addendo ac inmutando, nesáo qua fronte, présumât quolibet | ruminare. Verum ideo duxtaxat [1. dumtaxat] dictum collectorium per modum 25 radia I doctrine aggredì dignum duxi, ut simplices, qui prolixitate libri || tam solempnis eis uisa onerosa tamquam actoniti deterrentur, huius compendio|si collectorii breuitate allecti, eorum que in ecclesiasticis officiis aguntur, | ad quorum notiti am non solum habendem, uerum etiam aliis inperficiendam [1. impertiendam] | sacerdotes teneri dubium non existât, non negligant 30 perquirere rationes. | Turpe enim patri tio et causas tractanti ignorare ius, in quo uereatur, |] Digestís, de ordine iuris, lib. Π. Similiter hoc turpe est de quolibet artifice, | quanto magia de sacerdote, scilicet ignorare illud circa quod uereatur. Unde | summe gtudendum est sacerdoti ne premissa ignoret, quia etiam de ipsorum igno|rantia in novissimo die rationem e rit red35 di turas, ut dicit dictus Gwillerinus ut in prologo libri sui, assimilane etiam ibidem sacerdotes diuina || misteri» absque eorum intellectu tractantes iumentis panes portan|tibus ad usum aliorum. Si quis autem hie aliqua inuenerit, que in sua | ecclesia non obseruentur, uel in sua ecclesia aliqua, que hic non ha ben tur, non | ideo miretur, quia hic collecta non sequuntur ri tue locorum speciales, sed [communiores et usitatiores.

4 7 · Vatic. 3543, olim fortasse tabularli concilii Basiliensis (v. J. HALLER, Concilium Basiiiense. Basel, I (1896), 3, nota 2), deinde bibliothecae Vaticanae 'munus ex testamento Antonii cardinalis Carafae, bibliothecarii' ( 1 5 8 5 — 1 5 9 1 , v. f. 1 et S. E. et J. S. ASSEMANUS, Bibl. Vatic, codd. mss. catalogue. Romae, I (1756), p. L X I V ) . 353 χ 268 mm., ff. 91. — Liber continet 'epístolas et responsiones' quasdam a Concilio datas, quas Michael Galten, Concilio ab actis, emendavit et subscribendo approbavit (v. f. 9 1 ) ; quare anno 1445 v e ' paullo post sunt exaratae. Librarius usus est scriptura humanísticacursiva, illa nimirum qua tabulas potius quam libros conscribebant. — F. 55, quod selegimus, exhibet particulam epistolae a Concilio die 20 februarii 1439 datae, quam habes in LABBE-MANSI, Collectio Conciliorum. X X I X , 3 2 6 — 3 2 7 et cf. G. BECKMANN, Concilium Basiiiense. VI, 327, 334. 48. Vatic. 3331, olim Fulvii Ursini (v. f. II) et antea Bernardi Bembi, ut ex glossis ipsiua I 9^ T ) a P°ggi° Bracciolini (ν. f. II). autographis passim occurrentibus apparet, exaratus est an. 1453 ( v · Exemplum praebet scripturae, qua librarli Florentini saeculo X V utebantur. 355 X 245 mm., ff. 196. — Continet T . Livi libros X X X I — X L . Quod exhibemus fol. 1 5 6 ' , finem continet lib. X X X V I I I et piincipium lib. X X X I X (ed. WEISSENBORN, I V 375 et V , 1). Cf. DE NOLHAC, L a Bibl. de F. Orsini pp. 119 et 194. Specimen aliud huius codicis habes in DE NOLHAC 1. c. tab. I, 2; aliud alterius codicis (Laurentian. Plut. X I X η. 24) ab eodem Poggio conscripti videsis apud ARNDT-TANGL, tab. 30 Α. 4 9 · Regin. 313, an. 1461 (v. f. IÇ2 T ) a Ludovico Rape Lemovicensi exaratus pro Iohanne Borritale (v. f. 192*, cf. DELISLE, Cabinet des mss. I, 83; II, 156. 336), fuit postea Iohannis Savaro, qui eum an. 1593 Paulo Petavio (Petau) dono dedit (v. f. I66 T ). 250 X 175 mm., ff. 192. — Continet Hegesippum, De bello Iudaico (ff. 1 — 1 6 6 ) et ff. 1 6 7 — 1 9 2 Hermolai Barbaro, episcopi Veronensis ( 1 4 5 3 — 1 4 7 1 j, orationem contra poetas, conscriptam Veronae an. 1455 (v. L. PASTOR, Geschichte der Päpstfe, I I * (1894), 337, 338 nota 1). Quod exhibemus fol. 167 initium continet orationis. SO. Vatic. 3285, olim Fulvii Ursini (v. f. II), medio saeculo X V manu Pomponii Laeti conscriptus (v. f. II), exemplum praebet scripturae qua Itali utebantur vertente saec. X V I . 214 χ 137 mm., ff. 139. — Continet Lucani de bello civili libros Χ (ν. ed. C. H o s i u s ) , quibus adiecta sunt in marginibus scholia et in fine voluminis epitaphium Lucani brevisque notitia de eius vita et de bello

civili, auctore P. Laeto.

XXXIX

-

Quod exhibemus fol. i initium opens continet (ed. Hosius, pp. i. 2).

Alia

specimina librorum a Pomponio exaratorum habes apud ZABUGHIN, Giulio Pomponio Leto. Roma, I (1909), tabb. 2. 3. 4. 8 et apud DE NOLHAC, pp. 2 0 0 — 2 0 1 ;

ZABUGHIN 1. c. I I ( 1 9 1 1 ) ,

La Bibl. de F. Orsini, tab. 1.

Cf. DE NOLHAC 1. c.

28—48.

CONSPECTVS TABVLARVM ι Vatic. 3256 et Berolin. fol. 416, Vergilius Augusteus. Capital« quadrata, haud recentior 2 a Vatic. 3225, Vergilius Vaticanus. Capitalis rustica minor b Vatic. 3225, f. 76 et Laurent X X X I X . 1, Vergilius Mediceus. Capitalis

saec. IV. saec. IV.

rustica minor c Vatic. 3226, Terentius Bembinus Capitalis rustica minor 3 a Vatic. 3867, Vergilius Romanus. Capitalis rustica maior b Palat. 1631, Vergilius Palatinus. Capitalis rustica maior

ante saec. saec. saec.

4 Vatic. 5757

(rescriptus), Cicero de república.

Uncialis maior

(S. August in Ps.) 5 a Vatic. 5750 (rescriptus), Scholia Bobiensia in Ciceronis orationes. Uncialis (Condi. Chalcedon. Semiunc.) b Vatic. 10696, Livius Lateranensis.

saec. IV. saec. V.

Semiuncialis subscriptio

b Regin. 886, Codex Theodosianus. Semiuncialis c Vatic. 5750, Frontonis epistulae. Semiuncialis d Vatic. 5750, luvenalis satirae. Semiuncialis 7 Basilicanus D. 182, S. Hilarii de trinitate etc. 8 Vatic. 5758, S. Leonis sermo.

saec. IV (?) saec. VII/VIII. saec. V . saec. VII/VIII. saec. V.

Uncialis

c Vercellensis I, Evangelia S. Eusebii. Uncialis d Vatic. 10959, S. Cypriani epistulae. Uncialis 6 a Basilicanus D. 182, f. 288.

an. 494. V/IV. V. V.

an. 510. saec. VI. saec. VI. saec. VI.

Semiuncialis

Semicursiva italica

ante an. 510. saec. VII.

9 Vercellensis C L X X X I I I , Caasiodori de institut, div. lit Semicursiva Italiae septen.

saec. VIII.

10 Vercellensis CCII, S. Isidori Etymolog. Minuscula Italiae septen 11 Regin. 1823, S. Isidori 11. Sentent Beneventana 12 Vatic. 5007, Gesta episc. Neapolit Beneventana

saec. I X in. saec. IX. saec. X.

13 Vatic. 4958, Martyrologium Casinense. Beneventana 14 Vatic. 4928, Annales Beneventani. Beneventana

c. an. 1087. c. an. 1 1 1 3 — 2 0 .

15 Ottobon. 296, Evangelistarium. Beneventana Italiae merid 16 Borgianus lat. 339, Evangelistarium. Beneventana Dalmatiae

saec. XI. an. 1082.

17 Barberin. 2724, Chronicon Vultumense. Beneventana 18 Regin. 317, Missale Gothicum. Merovingica

post an. 1260. saec. VIII.

19 20 21 22 23

saec. VIII. saec. VIII. saec. VIII. saec. IX in. inter an. 1069 et 1082

Eporediensis (Ivrea) I, S. Gregorii regula paàtor. Merovingica Regin. 316, Sacramentarium Gelasianum. Corbeiensis Barberin. 570, Evangelistarium. Anglo-Saxonica Palat 220, S. Augustini sermones. Scottica Palat 830, Mariani Scotti chronicon. Scottica

24 Palat 65, Psalterium c. glossis Petri Lombardi.

Scottica

saec. XII/XIII.

— XL 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

-

Seguntinus 150, Epist. ad Galat. lat. et arab. Visigothica Regin. 708, S. Isidori 11. Sententiarum. Visigothica Palat. 212, S. Gregorii M. in Ezech. Germanica Palat. 966, Annales Nazariani (Lorsch). Germanica Palat. 1448, Computus. Carolina Regin. 95, S. Hilarii in Psalm. Carolina Vatic. 5775, Claudii Taurin, in epist I ad Cor. Carolina Vatic. 1570, Vergilius cum comment. Servii. Carolina Palat. 495, Sacramentarium. Carolina Regin. 12, Psalterium. Carolina Vatic. 3833, card. Deusdedit collectio canonum. Carolina Palat. 199, Catalogue episc. Rotomag. Carolina-Gothica Palat. 49, Dona oblata S. Iacobo Bamberg. Carolina-Gothica Regest. Vatic. 6, Innocenti! III regest de negotio imperii. Gothica . . . Regin. 711, S. Albini Andegav. chronicae. Gothica Galliae Urbin. 206, Aristotelis Physic. 1. ΠΙ cum comment. S.Thomae Aq. Gothica Angliae Vatic. 2412, Avicennae 1. IV canonie. Gothica Galliae a Burghesianus 329, Petrus Aureolus in 1. I Sent. Gothica Parisiensis . . . b Palat. 324, Petri Lombardi 11. Sententiarum. Gothica Italiae Vatic. 1456, Iohannis Andreae Novella super Decretales. Bononiensis . . Vatic. 2598, Bartolus de Saxoferrato in Digest. Bononiensis Vatic. 3359, Fr. Petrarcae de sui ipsius et multorum ignorantia. Fere humanística Palat. 330 r Herrn. Galagaen Collectorium Ration, div. off. Gothico-humanistica Vatic. 3543, Acta concilii Basiliensis. Humanistica-cursiva Vatic. 3331, Livius manu Poggii Bracciolini. Humanística Regin. 313, Hermolai Barbaro oratio contra poetas. Humanística Galliae. . Vatic. 3285, Lucanus de bello civili manu Pomponii Laeti. Humanística Italiae

saec. IX. saec. X I . saec. VIII. an. 791. an. 810. c. an. 850. an. 862. c. an. 900. inter an. 978 et 993. an. 1019/20. inter an. 1099 et 1118. saec. X I I — X I V . an. 1131/32. inter an. 1198 et 1216. an. 1206. an. 1253. 1258. an. 1317. an. 1284. an. 1353. an. 1378. an. 1370 ipsius manu. an. 1400. c. an. 1445. an. 1453. an. 1461. ante an. 1497.

ADDENDA P . V i l i , 1. 7 : conscripta

saltern a b e x e u n t e s a c c u l e X I in usu f u i t .

( v . f. 1 8 : ' p r a e s e n s a n n u s ' ) ; c f . BANNISTER,

1. s : BANNISTER 1. c . p. 30, n. 109. Sichardvs

vnd

die v o n

ihm

M ü n c h e n , 1912, p. 1 3 9 ; — 139; —

P . X X I I I , tab. 29 descript., 1. 4 :

P a l e o g r a f i a M u s i c a l e V a t i c , p. 14, n . 39 ; —

P . X X , tab. 22

an. 810

t a b . 30 d e s c r i p t .

descript., 1. 22 a d i u n g a s v e l i m : cf. P . LEHMANN,

Joh.

b e n v t z t e n B i b l i o t h e k e n v n d H a n d s c h r i f t e n ( Q u e l l e n u. U n t e r s u c h , ζ . lat. P h i l o l . I V .

tab. 23, 1. 8 : cf. LEHMANN 1. c. p. 1 6 2 ; —

p . X X I V , t a b . 33, 1. 8 : LEHMANN 1. c. p. 139.

1)

p. X X I I , tab. 28, 1. 8 : c f . LEHMANN 1. c. p.

D A I I i f r L C R M I Ι Μ Μ Ο Μ Μ Ν Λ Ι Γ λ AUA ì a LO Κ15 MMNlf^MUaUlASraotAiXiVRDlMîlMCtClAS· ~KQClAUAANCtilSlSAkJÍOLld>AbAiA!>ARAS· fctOC Γ f U AA11CIS Γ Λ λ i£ M f A AîCU A41M A AU OC A l is s I MOMDAMTCOÎ\|liél£UM\iaV|ISAClAagniAKA5' i Γ . -

illA0UMOMllA5O2VMÍSìES* ' < A'- : Î A Û M l l O N U D l C ï l S . D U l X A L M l N q S -τ" 0£rUlUí£Nlí0/\iV50L0aiMM0MÜSHA£au WTfNiQsyoLviiNsocvLowKrgwuKxjiiQtM

i '

d ? I 0

\ "

,.

io ... Γ I C Ï Λ Μ 0 \ | Π - Ν I C S C I Π Α Α A l ö W ί WÎf Rt AM,i*ΛΪΑ ΝϊVAf ÖUAKj TUM INCON Μ Μ Ο ^ λ Ι M ì Η ΑΙΑΑ IÍÍÜ'AIC A Al if A: ι Π υ I υ Α ί S Γ AU Ν iUOl ν Γ ν S S μ 5 Γ ί CÍO A i 5 O AI IA í

| ¿

\ K.M \ S U 5 KD UΙΛ5 λ f C S U H ! \ Ν11 KO, Ut KC V: ·• lUlOiM*4N mUKNlOiKHU'SfiON^f y, 5

' \ V I \MV KCL; I NT t Κα Μ Κ Ν U y 11 & K\CC Ht MJI M

o

^ > Ü *Μ

«•ι ·xwì£r

5

û n w t t u m < r c t & u

10

Evangelistarium.

Beneventana.

An. 1082.

—

*

ι

» »Λ

.

^fituWctîî) jpwnur ι ^ ύ α τ τ ρ

%

-

j ^ t e r t m

·'*'

.-χ..

^twfcb^tnáe«»**«*

"i

w m

'

«St

(m

ι« -

fe

Wfcfffñf|>m; tfcww

«tyj

y

t w f m < m a * t n f v x v y ¿«

,.V

í f Πκ £

^ '

f f k

«K