Soendaneesche spraakkunst
396 45 70MB
Dutch Pages [410] Year 1904
Polecaj historie
![Tobasche spraakkunst [Eerste stuk (klankstelsel)]](https://dokumen.pub/img/200x200/tobasche-spraakkunst-eerste-stuk-klankstelsel.jpg)
Citation preview
GIFT OF . CARPENTIER
S
PSIGIL
XVIUL
CCCLX MDCCC ERSTE EX LIBRIS
774
DO
ALIPOR
SITATIS
VM
VN
-
VNIVED
a
W
RNIENSI
HORACE
SOENDANEESCHE
SPRA AKKUNST, DOOR
S Oud - Zendeling
der
.
COOLSMA,
Nederl. Zendingsvereeniging van het Nederl
LEIDEN . -
A
.
W
.
en
Bijbelgenootschap
Voormalig
-Afgevaardigde
.
. SIJTHOFF 'S UITG .-MIJ.
SOENDANEESCHE
SPRAAKKUNST
.
SOENDANEESCHE
SPRAAKKUNST, DOOR
s
. (COOLSMA ,
Oud -Zendeling der Nederl . Zendingsvereeniging van
en Voormalig - Afgevaardigde
het Nederl. Bijbelgenootschap
LEIDEN .
–
A
.
W
.
. SIJTHOFF .
Carintahan
VOORREDE .
Bij
aankomst op West - Java in April 1865 lag het in het minst niet in mijn bedoeling , mij aan eigenlijke taalstudie Zendeling te wijden . Immers ik kwam er wenschte niets
,
de
,
,
te
,
,
,
er
,
,
-
,
te
aan
een
practisch
wetenschap
opgedragen
Voorrede
.
dat
Ik
was mijn Soen
.
aan wie
de
in
van
dag
met
de
,
,
studie dier bepalen tot ons niet toe gekomen zijn van
ons konden
derhalve ook
521 574
de
in
en
resultaten
,
,
zou
er
,
werk
we
afwachten Ik
eigenlijk
zoodat
konden
.
geleerden
de
.
herhalen
handen
leeren
Woordenboek zal het daar gezegde overtuiging Naar onze was dat werk en
-
goede
gesproken
,
daneesch Hollandsch
anderen
het Soendaneesch
van
die mannen
over
hier niet
waren
der
dag
op
,
,
ijverig Soendaneesch
:
heb
beoefening
er
:
.
Buitendien
miste men
evenals mijn mede zendelingen
morgen tot den laten avond den Dat werk geschiedde evenwel uitsluitend pelijke
die
,
,
en
.
zoeken
bleek
ontsteken over het wezen
vroegen
doel
Evangelieboden
eerste
-
had dus
Ik
Soendaneesche taal te
geraken was destijds
geenszins betrouwbaar
wat licht had kunnen
zelf den weg
ik
vonden
en
,
in
Wel
wij
Soendaneesch Engelsche Woordenlijst hand genomen werd maar behalve dat deze
hoogst onvolledig alles
tot dat doel
een
dankbaar
Soendaneezen onder wie mij natuurlijk hun taal
en
ons optreden
ter
bij
.
nog geheel ongebaand ook
dan had
,
weg
om
De
maken
.
te
zijn
iets
,
ik
eigen
echter voor
ik
.
Zou
mij vestigde
,
zijn
te
anders
en
als
mijn
V
VOORREDE .
meer dan bepaald noodig was
in
de
,
,
dat ons
het na
de
ander
vóór
,
–
van die
kennis in
en
ik
de
opdracht ontvangen
kennis
Tjiandjoer die
VAN
de
.
.
aan
TUUK
zendings
in
,
, te
en
,
hetgeen
voor
,
informeerde naar allerlei hem mededeelde menigen
,
,
mij dikwijls
ruil
,
zocht
gaf mij
verband met die studie gaarne iets weinig bekende Soendaneesch wilde op
hij
van weten
ook
nog
ik
het
destijds
zoo in
Daar hij
werken
,
.
om
de
Dr .
tijd
,
te
,
naar Buitenzorg waar zich ook weldra VAN DER Tuuk voor eenigen kwam vestigen zijne aanteekeningen over Lampoengsche taal uit
arbeid
overgeplaatst
bezoek
eerste DER
vierjarigen
een
uitstapje
een
.
Dr
A
en een
Batavia
van
Dr .
wel van
Tuuk
B
en
ik
in
,
1867
DER
.
,
dat
mij
was
1869
Tjiandjoer
de
,
,
van
VAN
geldt vooral van
dat
den
aangelegenheid
Heeren heeft het bij
beide
en
het begin
.
van
een
te
,
gelegenheid
brachten Geen sporing gelaten In
ontving
NEUBRONNER
Bandoeng
naar
dankbaar
rechte
nagelaten
,
STUART
COHEN
.
bij
.
Dr
H
opwekking
Een eerste taalgeleerden
maakten
te
,
verder had kunnen
zijn
hebben
brengen
die
de
bezorgen
zonder iets
,
,
Soendaneesch
gevallen
mannen noodig tot
zij
middelen
de
, ,
hadden
erken
zoo gewichtige
leven
Immers
.
Gods de
dezer
leiding
—
,
voor mijn
te
gang
ik
buiten
van
ik
er
zie
ik
en
zoo
der taal te ver opgewekt geworden . niet toe ware
,
diepen
Van achteren beschouwd
de studie
in
.
,
na
mij
op
,
en
,
.
goedkeurend oordeel strekte gevolge van omstandigheden
in
zijn
werkzaamheden
zag dat boek
echter
uitgegaan
voegde
de
in
niet het minst
die
van Buitenzorg
,
-
Assistent Resident
MUSSCHENBROEK
Indische zaken
,
Heeren
zoo warm talen
.
genoemde
,
.
van
,
in
. S . C . J.
Mr
van
toenmaligen
den W
14
Soenda
daarvan heeft
.
,
opwekking
zich die van
stelde
bladen
jaar later het licht
de
Bij
Ten
eerste
,
.
aanmoediging
staande met mijn
verband
De
,
tot
gehad
oogen
,
mij
de
onder
grondslag legde van mijn
Woordenboek
-
hij
pas
dat
en
Hollandsch
ik
daarvan
neesch
,
leiding
den
,
ik
,
in
.
er
wenk Hij drong onze gesprekken gedurig mijne verzameling van woorden door mij voor dat eigen gebruik aangelegd zou uitgeven het was naar aan
nuttigen aan
Deze
belang drong
VII
,
,
en
men
,
na
,
gesteld
uitgave
Indië
,
verbonden
,
”
„
Voorwoord
het
en
”
.
schreef
in
en
in
de
,
aan
Hand
vorm
het
heeft
der zaak klein debiet mij beknopt
aard
den
noodzaakte
te
worden
te
en
,
de
een
in
,
door het
kunnen
,
, dat
zouden
,
vooruitzicht
niet gedekt
omvang
eenigen
dat
uit
:
boek
een
taal
beknopten
door mij
reden
mijne
late avonduren
De groote kosten
die
van
de
om
opgegeven
opzettelijk
dubbele
een
waaruit
hij wist mijne beden
beoefening der Soendaneesche
boekje was
aldus
ik
,
te
hebben verricht
leiding bij wel
kennen
op
zoodat
schrijven
iets zou
gebrek aan tijd bekwaamheid over toog mijn vrij aan den arbeid zware
ik
winnen dagtaak
, ,
gegrond
en
,
kon leeren
Soendaneesch
kingen
Dit
dat
aan
in
het
op
bij mij
zeer
„
er
VOORREDE .
uitvoeriger behandeling van Ook afgezien daarvan laat onderwerp dit liever over aan iemand die zich uitsluitend aan
,
.
ik
zijn
is
,
.”
,
.
hij
er
wel
schrijver
zich
uit
de
, .
Reeds
te
,
hij
zag
hij
taal
zaken
—
te
de in
was van gevoelen geschrift niet aan
fouten
wat zou dan
Het zag dus zijn nut van werk zou trekken van zeggen
,
.
,
Soendaneesch goedkeurig niet
De Adviseur voor Indische
zoo drukte
taalkundige
met voor
het zijn
Nijverheid
,
daarentegen
eerst niet
Directeur
van
kon
kleine
vergelijking
wat
had ook zijn bedenkingen –
–
,
,
zustertalen
zulk een eenvoudig
de
,
alleen
was
had
een
er
in
–
. F .
K
een doorwrocht
maar
Eeredienst
schrijver niet
beschouwing
Een
schrijver
het geschrift
alsof
.
getreden
zich vooral vergelijking wagen moest
HOLLE
vereischt
„ en
.
De
verband met
was
!”
.
hield
wegdragen
omdat
talen
de
noodzakelijk
Daartoe
–
Indische
gemeend
,
,
weigerde zijn steun
worden
men
van Onderwijs
dat
dat
zou
,
.
het Gouvernement
De Directeur
de
van
verwachten
opgenomen
en
genen
te
”
„
subsidie bekomen
in
dat
werden
–
;
maar het was als
weer door dezen
overleden
Het ging niet zoo gemakkelijk Handleiding gedrukt krijgen
uit
Niet
,
.
"
het werk
,
waren
of
wie
buiten
richten
geschreven
iemand was Integendeel bovenbedoelde geleerden beoefening van het Soendaneesch opgedragen was
geweest
andere
te
regelen
, ,
,
deze
zijn werk
de
„
waarop
staat
in
en
in
oogenblik
het
reeds zoo aan
de
naar
op
er
meer
arbeid wijden kan tevens wetenschap eischen der
,
taalkundigen
VIII
VOORREDE .
het
,
.
in
. ,
in
de
, ,
hand
inzien
, .
niet direct
toen
druk
volgen sloeg
aan
het werk
te
en
meer uitgewerkte Spraakkunst de
zelf
ik
.
dit
.
nu
tegenwoordig
dan
,
in
,
ik
Buitenzorg
Tuuk
eens het voorstel
mij
aan
deed
bevelen
de
DER
ontmoeting
eerste
mij
,
VAN
onze
te
.
lang
Niet
om
na
en
rijke taal
thans ophelderen
ik
ga
Waarom
bij Dr .
vollediger
een
eerste licht ontstak over werd niet onvriendelijk ontvangen uitverkocht was destijds meer
deze schoone Ik
geven
kunnen
Batavia
wat het debiet aangaat wel een tweeden deed echter niet want naar mijn
had dus
moest
Cº
.
en
,
regels van het Soendaneesch spoedig was betrekkelijk belangstelling
200 verleend werd jare 1873 het licht
en
„
"
,
.
&
M
.
H
Firma VAN DORP Handleiding Deze die het
door
Die conditie
-
subsidie van boekje het den een
dan
,
ten
Regeering aangenomen
.
,
de
verscheen
betrof
ontworpen
.-
waarop
zóó
transcriptie
zijn
boekje
dit
systeem
f
en
Dr .
door
schrijver
zooveel
bracht met het
werd aanvaard zoo
voor
boekje
voor subsidie aan
slotte
Er
Soendaneesch
ENGELMANN
bij
dat
,
evenwel
overeenstemming
En
het
in
het
conditie
,
van
Heer Holle
anders over dan
er
verdedigde
en
de
de
,
op
,
beval
dacht
MUSSCHENBROEK
de Adviseur ,
en
te
Heer Van
de
Directeur krachtig dat de
de
maar
,
te
.
Dr .
die
,
ik
,
ik
de
vertaling
plaats van
Dr .
de
,
door
met
later
het Nederlandsch der
ENGEL
.
was Mijn pasgenoemd bezwaar vertaling des Bijbels zou
de
immers
in
het Soendaneesch
,
:
belast
bij
nu
,
worden
anders stond
mij iets
de
hier niet
voorstel dat dezelfde namelijk aanbevelen
geleerde
eveneens overleden
,
nu
ik
.
Soendaneezen
in
haar geheel kunnen dienen mijn dat denkbeeld lachte mij zeer toe Toch had ook de
Zending onder
Eenigszins
ik
die
gold
,
MANN
in
,
Bijbelgenootschap
.
ik
Hij wilde mij
Heilige Schrift
niet gezind was
te
.
deed
,
in
waartoe
tegenover
om
ik
,
verlaten
en
die overleden was Ofschoon geleerde als Van
Tuuk mij dat voorstel aandeed bedankte daar bu moeten geval van benoeming den dienst der Zending zou een
in
DER
,
de
. D .
in
plaats van Mr KOORDERS geenszins ongevoelig voor eer
een
de
,
,
vervaardiging het Gouvernement worden belast met noodig tot het aanleeren der Soendaneesche taal der boeken
VOORREDE .
bedenkingen
.
,
Immers
het Bijbelgenootschap
was gewoon , van
niet alleen een der H . Schrift , maar ook de vervaardiging van linguistische werken te vragen , en daarvoor achtte ik mijzelven niet geschikt . Eerst nadat mij zijn
Afgevaardigden
door Dr. van
de
stemde
vertaling
TUUK de verzekering gegeven was , dat ik linguistische werken vrijgesteld zou kunnen worden , VAN
DER
toe , waarop
ik
mij
1873 de vertaling
in
van het Nieuwe
Testament opgedragen terug en vestigde mij
werd . Daartoe keerde ik naar de Preanger te Soemědang . Na een ingespannen arbeid
van drie jaren
vertaling
was
voortgezet
, waarop
ik naar
Neder
haar te laten drukken . Wel had ik gedurende gelijk vanzelf spreekt – de studie der taal
om –
, maar
volbracht
mij
tijd had
de
ten
land terugkeerde dat tijdsverloop
de
eenenmale ontbroken
tot
,
de
geworden
ik
sche Zendingsvereeniging
mij
Soendaneezen
maar
sprak namelijk
met mijne echtgenoote
ben
der Nederland
Het Hoofdbestuur
het verlangen uit dat het hoofd van het Zendings
aan
,
verhinderd
.
daarin
het drukken met mijn hervatting van het mij ik
tot
van
naar Java zou terugkeeren dierbaar zendelingswerk onder gezin
,
na
ik
,
.
het uitwerken mijner Handleiding afloop Het plan was dat
druk
.
.. , ..
in
en
,
de
,
in
Hollandsch
Woordenboek
geven
laatste hand
? )
het
in
leggen
dubbele taak die mij weinig deze periode nog gelegenheid
mijn
.
1 )
Toch vond
Soendaneesch en
te
liet
aan
ik
tijd
.
vrijen
aan mijn
arbeidende
-
,
Nederland
te
Ik
te
in
te
,
plaatsen
de
terwijl het mij tevens met vertaling van het Oude Testament het Soendaneesch wenschte belasten meende mij moeten laten leiden bleef dus huis zou
.
, .
de
W
.
A
Leiden
,
1884
bij
.
verscheen
te
Het
in
)
*
1 )
Bijbelgenootschap Later nam het Ned kosten van het drukken van het Oude Testament voor zijn rekening SIJTHOFF
,
leeren
wil
vertaling
,
Soendaneesch
bestek
en
die
kort
een zeer
de
,
wat iemand
in
,
eenige algemeene inlichtingen
het noodzakelijkste
,
behalve
,
ik
,
de
,
Daar voor het oogenblik geenerlei hulpmiddel voorhanden was regels van het Soendaneesch kon leeren kennen waaruit men schreef vóór het Woordenboek een Inleiding waarin men
VOORREDE .
moet
,
kennen
bijeen
vinden
daar de tijd mij ontbrak
.
kan nu
,
te geven
méér
om
het daarbij te kunnen laten , van den Heer H . J . Oosting
,
Ik moest het daarbij laten maar meende ook
,
Soendaneesche Grammatica
de
de komst was . Niet lang na de verschijning van het Woordenboek vertrok ik naar West -Java , om daar mijne in Nederland volbrachte vertaling van het Oude Testament te herzien . Dit werk , waar aan ik mij drie jaren lang onafgebroken wijdde , bood mij ruime
taal
kennis van de
tot de ingeschreven woorden
aanzienlijk aantal toe
een
mijne denkbeelden omtrent de gronden
rees
toen
vraag
Hoe
de
mij
bij
,
loopen was
drukken
het
het verzamelde taalmateriaal
van
onzen BEETS
.
terug .
van
Soenda 1891 afge
den
werk
handelen
mij
herinnerde
opzichte raad
den
voor andren
staan
,
,
wat
men
te
doen
te
eindelijk
geven
voor
reeds
stellen
,
verkrijgbaar
had voor een ieder
te
langs zijt opgegaan
jaren
20
leer
",
gij de
Laat
Daar
ik
derhalve
wat
,
en
besloot
en
„
„
:
van
dit
Bijbel toe te zien
neeschen
op
, maar
,
te voegen
te beproeven
naar Nederland
te
allereerst
:
nu
ik
der taal
1889
?
Hier had
in
Ik
en
Zoodoende keerde ik welvoorzien
,
vermeerderen
te
in
verkregen
ten
, de
gelegenheid
op
:
,
,
,
den
subsidieering
,
mij aan
van
zijn
bevelen
van
var
een
ander
Nederlandsch
October termen
een
en
er
in
geen
reeds veel stof
dit
,
Generaal
missive
Gouverneur
die
Laatst
.
-
van den Gouverneur
antwoordde
Door
van
vereeniging met
over
won
31
.
Meester Cornelis
De Minister
bij
in
vervaardigd
-
had
Soendaneesch Woordenboek
hebben
-
ALBERS
,
.
zou
te
de
:
volgende
,
14
,
,
en
Indië
van Koloniën
nieuwe editie
een
belangrijk Hollandsch Woordenboek ver een Spraakkunst van het Soendaneesch
Hollandsch
een
verzameld gevoelen
mij bij
,
;
voor
C
den Heer
den Minister
eerste
ten
wendde
tweede
boek
„
en
ten
ten derde
genoemd
om
bezorgen
Soendaneesch
meerderd
het
Januari 1891 tot
te
mijn
aan
ik
bood
te
en
missive van
uitvoering
plan
dat
aan
-
Om
ik
.
van mij verlangd had
1891 het
gevonden
Soendaneesch
X
uit
,
.” .
ik
,
.
wat
dat
,
te
heb
niemand met
Spraakkunst
bezwaarlijk
betreft
:
de
,
gehad
te
En
.
Toen
leeren
Zonder steun
de
is )
,
in
eer
.
ten
het Hoofdbestuur
verschillende werkzaamheden aan deze betrekking weinig tijd over voor vrije studie toch was het mij
,
maar
te
beste
mijn
;
had aan
arbeiden tijd
de
in
ten
om
,
doen
en
in
zee
Ik
moeten
dan
Beets
opzicht had
eens aandachtig
daneesche geschriften willen herlezen
nu
er
van
nog lang kunnen
gaarne nog
nu
en
haar
.
dit
raad
,
Grammatica
,
te
,
thans
in
wat
te
,
geciteerden
de
had
besteden
zetten
.. ..
noemen
dezer
dat
op
,
,
volmaking
ik
te
geven
en
iets
gemeend
,
de te
gedachten heb
aan boven
den
stapel
ik
Met ik
.
gaan
uurtje
te
Spraakkunst
deze
een uitgespaard
moeten
ik
der Nederlandsche
aan het hoofd van het Zendingshuis
de
verbonden
mogelijk
,
laten
met goed Zendingsver
nam
.
van
voeren
,
uit
te
dat plan in
In
had
mij
van
dus van
stede
vinden
Al
Maleisch
onbekende personen het verre Oosten slotte raakte die conditie ook wel eenigszins mijn
gesteld
eeniging mijne plaats weer
laten
en
ik
nu
(
kelijk
voorzien
was voor mij onaan
het schrijven van een Gram verschijning afhan buitendien was
gebleken
ook
zeer lang duren
matica en
dan
;
ik
wat
andere reden zich behoorlijk
voor moeten bedanken
was voor mij
gestelde voorwaarde zou
er
plagen
te
ik
, .
wensch
iets
Javaansch
last van Supplementen
zooveel
zoo
heb
zijn
ik
vele
gedaan
dan
gereed
1897
.
en
dan ook
voor
jaren
bedienen
,
nemelijk
nu
mij
,
Het aanbod
geworden
de
om
Soendaneesch hebben
te
het
zij ,
van
en
ik
met die drie boeken waarschijnlijk gekomen waren die een zou
aangenomen
,
voorstel
de
Regeering mijn
in
en
en
had
het
gaarne voor een voor had zou doelmatige leermiddelen gezorgd
gelegenheid
bruikbare
de
hebben
,
stel en
tijd
volledig
komen
oordeel gunstig mocht luiden dit antwoord der Regeering
ontving
leedwezen
kunnen
zooveel laatstbedoeld werk betreft spreken
te
in
er
eenig
ik
Nu
voor
Indië
een
,
daarover
van
eene Soendaneesche
van
aanmerking
in
subsidieering
Soenda
uitgaaf
ik
op
Grammatica voor namelijk wanneer
Met
zou
uw
.
neesch Woordenboek supplement Woordenboeken
Hollandsch
-
van
noch
Daarentegen
de
,
Woordenboek
, of
Hollandsch
een
VOORREDE .
Soen daartoe
XII
VOORREDE .
het verschiet
in
arbeid
,
te
te
en
haasten
doen mij met dien gedenkdag
goed
uitgave van deze Spraakkunst
Tot mijn
.
SIJTHOFF bereid
,
.
Firma
Zending
de
dag
beoefening van het Soenda
meende
. A.
de de
ik
de
den
,
,
–
de
moeten eeren met blijdschap vond
de
óók tot
W
–
dus
afgevaardigd werd neesch voltooiing van dit boek
de
in
nu tot
En
ik vóór 40 jaren
welken
West Java
.
vinden
te
ik
niet
-
op
kwam
, was
, op
te
noodig
mij daartoe
te
een
schrede
verder
de
,
opnieuw
te en
,
taal
kennis geachte hebben
COOLSMA
.
.
Rotterdam
S
.
Soendaneesche gebracht
door ons gemeenschappelijk pogen rijke maar weinig gekende
,
schoone
en
,
vertrouwen
.
van
de
We
.
,
te
behulpzame hand bieden Kleeft aan mijn arbeid misschien menige onvolkomenheid haar werk verdient voorzeker allen lof
INHOUD. Etymologie. I. De Soendaneesche taal II. Schrift en uitspraak HL De klemtoon IV. Lemës en Kasar, of hooge en lage woorden
Bladz. 1 • 2 8 9
A. Oorsprong van dit gebruik
10
B. Vorming der hooge woorden C. Omvang van het gebruik van hooge woorden
25
16
V. Stamwoorden
38
VI. Afgeleide woorden
59
VTI. Soortverdeeling der woorden
60
vjuu. De Werkwoorden
A. Stamwoordelijke Werkwoorden B. Afgeleide Werkwoorden
I. De actieve of bedrijvende Werkwoorden Eerste klasse. — Werkwoorden met den neusklank
63
....
64 66 66
(zonder 66 achtervoegsel) en het Tweede klasse. — Werkwoorden met den neusklank 71 achtervoegsel an Derde klasse. — Werkwoorden den neusklank en het met 76 achtervoegsel keun Vierde klasse. — Werkwoorden met het voorvoegsel mang en 80 het achtervoegsel keun het voorvoegsel njang, met Vijfde klasse. — Werkwoorden 82 zonder of met een der achtervoegsels an ot keun Zesde klasse. — Werkwoorden met het voorvoegsel barang . . 83 Zevende klasse. — Werkwoorden met het achtervoegsel an . . 84 Achtste klasse. — Werkwoorden met het achtervoegsel eun . . 86 Negende klasse. — Werkwoorden met hel voorvoegsel pi en het 89 achtervoegsel eun Tiende klasse. — Werkwoorden met herhaling van den begin 91 medeklinker en bijbehoorenden klinker Elfde klasse. — Werkwoorden met herhaling van den begin medeklinker en bijbehoorenden klinker, met eenvoudig of ver .92 dubbeld achtervoegsel an
INHOl'D.
XIV
Bladz.
IX.
Twaalfde klasse. — Werkwoorden met het voorvoegsel pa, zonder of met het achtervoegsel an . . . : Dertiende klasse. — Werkwoorden met het voorvoegsel silih . Veertiende klasse. — Werkwoorden met het voorvoegsel si . . Vijftiende klasse. — Werkwoorden met het voorvoegsel ti . . . . Zestiende klasse. — Werkwoorden met het invoegsel oem Zeventiende klasse. — Werkwoorden met het invoegsel in . . II. De passieve of lijdende vorm en A. Het eerste passief, met voorvoegsel di B. Het tweede passief, met voorvoegsel ka De persoonsuitgang eun Het meervoud bij de Werkwoorden De uitdrukking van den tijd bij de Werkwoorden De Willende Wijs De Trappen van vergelijking
De Zelfstandige Naamwoorden
A. Stamwoordehjke Zelfstandige Naamwoorden . B. Afgeleide Zelfstandige Naamwoorden Eerste klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met herhaling van den begin-medeklinker en bijbehoorenden klinker Tweede klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met herhaling van klinker, met het en bijbehoorenden den begin-medeklinker achtervoegsel an Derde klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met een der voor voegsels për {pëlë), pra, pri (pari) en pan Vierde klasse. .— Zelfstandige Naamwoorden met het achter voegsel an Vijfde klasse. — • Zelfstandige Naamwoorden met het voor voegsel
ka
klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het voor voegsel ka en het achtervoegsel an klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het voor Zevende voegsel pa Achtste klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het voor voegsel pa en het achtervoegsel an Negende klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het voor voegsel pi Tiende klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het voor voegsel pi en het achtervoegsel an Elfde klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het achter voegsel eun Twaalfde klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het voor voegsel pi en het achtervoegsel eun Dertiende klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het voor voegsel pang Veertiende klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het voor voegsel pang en het achtervoegsel an Vijftiende klasse. — Zelfstandige Naamwoorden met het achter voegsel na (ana) Geslacht, getal en naamval bij de Zelfstandige Naamwoorden .
94 96 98 100 101 103 105 100 108 111 112 118 120 134 138 138 140 141
142 144 145 146
Zesde
X. De Telwoorden
147 148 150 152 153 153 155 156 159 160 161 165
INHOUD.
XI.
XII.
XIII. XIV. XV.
De Voornaamwoorden A. De Persoonlijke Voornaamwoorden B. De Bezittelijke Voornaamwoorden C. De Reflexieve Voornaamwoorden D. De Aanwijzende Voornaamwoorden E. De Vragende Voornaamwoorden F. De Onbepaalde Voornaamwoorden G. Het betrekkelijk Voornaamwoord
De Bijwoorden Bijwoorden
van
179 192 198 204 208 217 221 225
wijze (Modale Bijwoorden)
232
De Voorzetsels De Voegwoorden De Tusschenwerpsels
233
A. Gevoelsklanken B. Klanknabootsingen C. Werkwoordelijke Tusschenwerpsels
245
XVI. De Nadrukswijzers XVTI. De Herhaling
XVIII.
XV Bladz. 179
A. Eenvoudige Herhaling B. Herhaling van het achtervoegsel an C. Herhaling met verandering van klinkers I. Eenlettergrepige woorden II. Tweelettergrepige woorden III. Drielettergrepige woorden
Samengestelde
woorden
241 245 250 252 256 271 271 277 282 284 285 290 295
Syntaxis. Inleiding . Geen woorden alléén tot opening van den zin Volgorde der deelen van den actieven zin Vrijheid in de constructie Losheid van den styl Volgorde der deelen van den passieven zin Schijnbaar passieve zin Onvolledige zinnen Onderwerp Onderwerp verzwegen Onderwerp los voorop geplaatst Nadruk op het onderwerp Gezegde Voorwerp Ka aanduider van voorwerp Voorwerp in een passieven zin Belanghebbend en lijdend voorwerp Bepalingen Bepaalde zelfstandigheid Tweede-naamvalsbepaling Bepaling van afkomst of stof Bepaling van een algemeen zelfstandig naamwoord door een eigennaam
308 308 308 309 309 310 310 311 311 312 312 313 314 314 315 315 316 317 317 318 319 320
XVI
INHOUD.
Bepaling van een zelfstandig naamwoord door een bijwoord Bepaling van een zelfstandigheid door een werkwoord Bepaling van hoedanigheid Bepaling van hoeveelheid Bepalingen van het gezegde Bepaling van voorwerp Bepaling van doel Bepaling van oorzaak of middel Bepaling van hoeveelheid Bepaling van tijd wanneer en van plaats waar Bijwoorden Bijwoordelijke uitdrukkingen Bijwoordelijke bepalingen Bepalingen van oorzaak, reden en doel Bepalingen van raidt lel Bepalingen van gevolg Bepalingen van plaats Bepalingen van lijd Bepalingen van hoeveelheid Bepalingen van graad Bepalingen van hoedanigheid Bepalingen van omstandigheid Nevensschikkende zinsverbinding Weglating van voegwoorden Gelijktijdige handelingen Een handeling op een andere volgend Aaneenschakelende zinnen Tegenstellende zinnen Redengevende zinnen Bijvoeglijke hij /.in Noe weggelaten Aanwyzend voegwoord dat Jen weggelaten Bijwoordelijke bijzin Plaatsbepalende bijzinnen Tijdbepalende bijzinnen Redengevende bijzinnen Doelaanwijzende bijzinnen Gevolgaanduidende bijzinnen Voorwaardelijke bijzinnen Toegevende bijzinnen Beperkende bijzinnen Vergelijkende bijzinnen Vcrhoudings-bijzinnen Aanhangsel. Versbouw van de verschillende Tëmbang-zangen
....
Bladz. 320 321 321 323 324 325 325 326 326 327 327 328 329 329 329 330 330 330 331 331 331 331 332 332 335 335 336 338 340 341 342 342 343 314 345 345 348 350 352 353 355 356
....
357 361 362
I. De Soendaneesche taal. Het Soendaneesch
tot de familie
behoort
noemt . Het is nauw
men de Maleisch - Polynesische Javaansch
gesproken
,
residentie
waarvan de
Soendalanden
Preanger
Bantam
regelen
de de
van
West
van
,
zuidelijke
en
,
,
een
zich
van
het centrum echter Soekapoera Garoet taal het rijkst het
tot de
)
zij
wier
is
,
het
,
is
dáár heeft
taal
In
Zuid
,
(
en
;
,
,
achter
van Zuid Cheribon
in
van
Soemědang Soendalanden Bandoeng Tjiandjoer Soekaboemi Buitenzorg
zij
,
geschreven
deze
,
van
algemeen
, .
en
de
der
-
we dus
,
Krawang
beschaafd
een
grens van West Java gaat Sprekende Javaansch over het
zuidelijke helft der afdeeling Buitenzorg
ontwikkeld
in het
bij
het centrum
oostelijke
de
de
het
der
en
mede
-
taal
Java maar bepaaldelijk
meest
Krawang
van
de
de
ruw
een
De strook langs de Zuidkust van West - Java Djampangs en van Zuid -Bantam , is
Soendaneesch bedoelen
van
'
Ba avia
is
praedomineert
Noord -Cheribon
in
en
Noorder -kuststrook
naar
taal geleidelijk
helft
de
in
woorden het hoofdbestanddeel
,
dialect .
,
Javaansche
van
met name van ontwikkeling der
van
en
–
deel
gebleven
en
niet worden
hoofdtaal
. Langs
Javaansch
echter
,
uitmaken Westelijk
,
de residenties
in
Bantam
de ommelanden is . De taal van Noord -Bantam
in
,
mengelmoes
$
verwant aan
hoofdplaats
de
.
de
welke
het zoogenaamde Bataviaasch
't
en
Maleisch
Op
in
namelijk
.
beperking
eenige
zonder
,
Batavia
Krawang . Dit kan
in
gezegd
,
Cheribon
die
voormalige
, d . i.
West -Java
over geheel
Preanger -Regentschappen
,
vooral aan het eerstgenoemde
de
wordt
,
en Maleisch
-
het
talen
van
taal
Spraak kunst
.
1
en
de
uit
in
en
in
).
(§
als
in
,
in
-
in
en
,
en
in
is de
.I.
N
. V VI ; ;
,
5le
,
ki
5le
., L .
T
.;
.
en
kan
zeer
aan
)
, . i.
niet
ver
Ook
ons
,
letterschriften gebruik bevelen
.
Walanda
te
algemeen
.
van
veel nauwkeuriger
het
en
wel
pégon
daar hiermede zoowel
een der eerstgenoemde
;
is .
.
,
en
bekend
van
445
het
oudste
ook
4 )
,
),
schrift
voorrang heeft
vreemde woorden
III
,
,
435
de
),
het zoogen
d
(
bedienen
de
).
=
,
,
(
met
aksara
Java
letter
Zij
aksara
(
(
's de
dan
1
,
ald
,
,
.
-
reeds aan velen als
is
te
,
,
II . en
èn
,
en
's ,
.
Vgl Verh
letterschrift
geheeten
tegenwoordig den
der kennis
ons letterschrift
uitspraak
het Arabisch karakter het pasantren Moh scholen
geven
bevordering
door
ald
letterschrift
ook
Woordenboek
Soendaneesche
1 )
heeft maar
aksara Djawa hetwelk van het Arabische aksara Arab
dat het
letterschrift zijn weer
mag
hiervan
licht ontstoken
1890
hebben geen eigen
zoo
zie
,
).
Daar
wonderen
de
Schrift
(
.
,
èn
heeft
langgar
leeftijd
Afgezien
Volkenkunde van Volgreeks kennis van het Bantěnsch dialect Tjarita Volgr Bant Poëzie Asdoera
in
J. J.
Bantamsch Bijdragen tot
Zuid
van het Javaansche
Djadjawan
is
$
2
medeklinker
schrift
niet
.
het
Soendaneezen
rechten
tot het
streken
deze
stand
.
.
Over
Proeve van Zuid Badoejsche Pantoenverhalen
zich
voort
hoofdzaak
dat het Soendaneesch geen dialecten
MEIJER Zie Bijdrage tot
De
rang
raken
Zuid Bantam
vloeien
zich
.
dezelfde taal
taal vormt
ééne
Aanm
maar
eigenaardig
,
,
worden
slechts
maakt
Soendalanden
der
één
zoodat men
450
gezegd
en
,
centrum
bepalen
woorden
onderscheid
een
taal niet
,
aan
zulk het
hooge
Djampangs
-
gemis
uitgestrekt gebied
der
ligging
enkele plaatselijke
9
wezen
afgezonderde
de de
.
eigenlijk
in
De afwijkingen
aan
het
in
de
treft men
heden
dit
worden . Behoudens
beschreven
van
3
alphabet,
b
tandletter
de letters
y
met
dj
letter
tj,
deze
en
l,
d,
t,
k,
t,
pinoeh,
5.
is
uit
te
einde van
(§
zacht, zooals
worden, en
n
v. in
voorkomt
doet
ter onderscheiding
die met de
een
dien
naburige talen geschiedt,
achter een d, n of
te schrijven,
nj,
v.
wordt aan
letter moet beschouwd
als afzonderlijke
§
Friesch.
j
het
— De
uitgesproken — Waar de
§
helder
maar
gelijk wel
behoudt
men
van de
en
wel,
j
een woord niet opgeslokt,
Sluit
ch.
dan
minoehan,
v.
minoechan. — De
als
is
spreken
onze
achtervoegsel,
4.
aan het einde van
in
scherpen
als
ongeveer
scherp,
krijgt dit een klank, zoodat
de
zij zij
en
het
uitspraak der medeklinkers
de
b.
lettergreep
het teeken, dat
met
naam
tongletters,
deze
wordt gebezigd.
het volgende op te merken
woord
mist
welke
den
't
van
eerste
t
Ten aanzien
d
voor de tongletter
Javaansch
slechts
de
schrijft
men
een tweede
de
terwijl
Soendaneesch
b.
maar
ng nog
en de
tong-tó,
Het
van tand-tó.
draagt
een
van
h
draagt
een tweede d, de tong-da geheeten, eerste d, welke men tand-da noemt;
bij k
naam
heeft
alphabet
in
ook heeft het tusschen de den
s, w,
noemt men
letter
t
van de
met
6e), dus: ha, na,
Javaansche
is
de
en
onderscheiding
r,
vijfde
en
Het
g
p
de
vierde
d
alphabet
tusschen
derde,
de
Tjatjarakan.
d
Naar
enz.
3.
letters worden alle uit
Deze
:
tja,
en ng.
a-klank achter zich
den
dj
3
met
in
geschreven:
tj,
aldus
(y), n3, m, 9,
gesproken het
achttien §
telt
medeklinkers
do
h, n,
t,
onze teekens
worden
volgorde
is
Soendaneesche
P, dj,
ontleend,
Javanen
de
De klinkers worden in het alphabet niet vermeld.
medeklinkers.
Naar
aan
b
Het
slechts ééne letter
eu.
De a klinkt
klinkers, 't
en
zeven in
oe, e, o,
meetelt,
algemeen
als onze opene en gesloten als onze geslotene a. In sommige Zie
b.
')
a,
men de toonlooze ë
namelijk: open
zoo
i,
Er zijn,
haar geheel moet worden gelaten.
e
geldt van de ng, die steeds
in
vormt en daarvan dus nooit gescheiden mag worden. Hetzelfde
v. De
Hollander, Mal. taal-
en letterk., 6Je druk,
bl. 19 en 20.
te
de
,
niet aangenaam uitgesproken ku -
uitspraak
.
in
:
nnen
dit
–
.
.
rechterhand
zonder klinkerteeken
volledig
aksara
draagt
ngalēgěna
.vgl
naar
(
de
- :
linker
,
,
zichzelf
,
kan
Aangaande
merken
te
op van
zij in
,
of
zijn
kleine
en
,
minder eigenlijk
wier uit
maken
als
en
e
,
in
om
is zij
;
eveneens slechts
een woord een
lang
,
in
zijn
men dus uitspreekt
en
eu
oe
en
i
.
en
o
–
.
.
geschreven
van nga lègěna
naam
letter altijd
deze
klinkt
bijgevoegde tafel de
a
.
De medeklinker
vol
kunnen
loslaat
volgende
b
is
nog het
Het wordt
den
-
kennen
leeren
schrift
op
men
zou
heeft
Soendaneesche letterschrift
uit
Het Javaansch
wordt
-
.
.) .
Woordenb
letters worden zelden gebruikt pasangan wijst aan dat voorafgaande medeklinker een nieuwe lettergreep begint Hij sluit dus
de
.
klank
een
, de .
. v .
b
woord
aksara
plaatsen
welk
versiersel
van
uit of .
,
het
18
van
elke der
,
Rarangken
bekleedsel
het begin Door
schrijft dan
's
.
tuig
omdat
heeft
Men
van
,
aan
:
staande
.
op
is
,
is
van
teeken
de
.
De wijze uitgedrukt tafel
de In
de
,
onder
onervarenen ook wel den gewonen mede
naam
heeft
-
den
a
is
,
geen
aard
van een nieuwe
door
omslachtig
den
,
in
tenzij
lettergreep haren
is
beteekenis
a
Voor
dragen
,
woord
gevolgd
api
van
klinkers de
De
schrijven
deze manier
plaats
de
. e .
ajoogasi
doodteeken
.
en
,
klinker maar
geschiedt
pasangan
de
(
het
aanvangsletter
staat soms naast maar meestal door hetzelve gesloten medeklinker
gewoonlijk
van
pamaeh
tevens
),
dit
waarop plaats
de
,
letterteeken
voorafgaande
en
is
gesloten
vorige lettergreep
Dit
.
weinige kapitale en
.
d
c
.
De De
6
$
onze
lettergreep
eerste
is
zij te
,
De
u
.
anders moeilijk
klinkt ongeveer als der
slechts
paar medeklinkers
n
klinken
zou
immer scherp De bodjo bodo
dient
gezamenlijk -
spraak
want
tusschen
De
spreken als onze stomme
een
,
scheiding
ě
–
.
klinker
geen
uit
,
woorden De
in
enkele
scherp
daarentegen
mandjing
en
gewoonlijk
men
hoort uitspreken
de
De
e
.
zacht
waarmede
dien
Antje
de
naam
,
klank
. v .
een
den
. a. atji , andjeun , ladjeng als
z
b
,
woorden
een
klinkerteeken wijze als op
,
boven
onder of naast den medeklinker
vindt
en
de tafel . Ter onderscheiding
op
men
is
a -klank
den
eertijds
voor de
werden eenvoudig
paměpět
had
men
men
voor
het
de
den
eu
onderscheid
f. Voor
klinkers
de
heeft men
greep
genoemd .
:
naam den
In
paneuleung tusschen
ě
tijd
laatsten
heeft
, maar
aangenomen
het begin
aan
een ouden
en
van
het
eu
of letter , welke beide
woord
een
nieuwen
en een
ě
beide klinkers
wordt in uitgedrukt schrift tot heden niet .
klank
in
van de paměpět of
geen eigen
eu
naam
Javaansch - Soendaneesche
vorm
plaats op onze tafel gevonden hebben . De nieuwe vorm is jaren ingevoerd , wordt alleen in boekjes voor weinige
een
pas op
last
.
Tot
gedrukt
Gouvernement
het
van
vermoedelijk g
de
) ontneemt men aan dien vervangt dien door den klinker , men aan het letterteeken toevoegt . De namen der klinkers de
medeklinker dien
tafel
(op
aangegeven
,
zal
en
het burgerrecht veroveren . ook gerekend de volgende
niet gemakkelijk rarangken worden
zich
de
aangetroffen
of sluit -h , dienende om een of woord met h te sluiten ; 2 . de pangreureu , tot uitdrukking van den rè- of reu -klank ; 3 . de pangwilět , tot uitdrukking van den lě- of leu -klank ; 4 . de panjakra of ra -klank , teekens :
zeven
.
pangwisad
de
1
te
.
5
de
r
of
;
ra
,
ja
,
of
om
en
als
,
-
de
,
aan
,
Maleische
verdubbeling
angka gebezigd
,
te
aan duiden dat waarachter het gevoegd
in
.
de
;
gesloten
pangradjek
is ,
,
òf
.
tot
teeken
schrift dient lettergreep het woord
de 2
dooden
eigenlijk
weinige
het doodteeken
medeklinker als
en
welk
pamaeh
,
de
: 1 .
zijnde
nog gerekend
om
,
,
twee
ook
te
,
en
klank
den
het Mal de
bij of
het lezen
cijfer
worden
lettergreep
een
.
te
voorafgaanden
den
dus
maar
sluiten
rarangken worden tjinděk wel
verdubbelingsteeken
doewa
gelezen
,
,
duiden
sluiten
zoodat een woord als wir
,
,
of
de om
dienende
te
heeft van
of
.
h
leesteekens
wordt
woord met
niet sadya maar sadija moet panjětjek sluit ng dienende
Tot
panglajar
welke dienst doet als pasangan
waarde
woord met ng
het
lettergreep
een
om
.
7
de
eigenlijk
pasangan
ija
dienende
pamingkal
eigenlijk
is
om
beschouwen
de
de -r
.
6
sluit
te
,
welke
; of
lettergreep
,
.
4
aan
teeken
kan
-
uit
dat
geschrift
of
,
een
.
of
korte rust het begin van een brief
aan
,
rustteekens
tot
of
twee pada s
,
omdat
–
:
.
,
%
ze
te
pas
worden
in
en
ts
, sj ,
dz ,
,
,
ch
tz
het meest
in
-
de q
dit en
,
vervangen
overeenkomende
Soendaneezen
deze
uitspreken
enz
is
.
de
,
samengevoegd
letters worden
.,
letter
te
de
de
,
f
g
),
haar
alleen
a
of
, i
en
uitge
wordt
,
of
oe
de
eu
wordt
en
ě
de
en
een
,
en
achter
teeken Men
.
één
,
de
de
,
letter
i
, de
slechts
Voor
De
).
(
; oe de
,
een
;
de
:
medeklinker
eens
letter
boven
een open
heet panolong
.
o
en
,
schrift
:
wijze
een
het peës
of
de
:
om
,
letter
de
;
:
in
de de
de
e
in
;j
3
een
ook
de
,
,
men
deze
als
kesra
klank beter
achter den
heet paneleng
boven
fatah dit
gebruikt
letter
,
achter
de
door
op
op
,
uitgedrukt
wijze
deze
een
fatah
heet
kleine
langen
den
een gesloten
boven
fatah
een
in
drukt door letter
steeds
zoowel
en
, b . v .:
greep
yo
toegevoegd
door
dlamma
,
weergeven
kunnen
letter
echter zeker
!
:
waaraan
*
en
wordt uitgedrukt door
,
letter
-
en
,
of
,
pameës
letter
wordt uitgedrukt
onder
schuins liggend streepje
wile
ontleend
wordt uitgedrukt door
boven
streepje
pangdjeër
Arabisch
en
,
of
erab
pangdjabar
schuins liggend
djeër
het
van
heet djabar
schrift dragen
Arabisch Soendaneesche
aan
bij
,
klinkers
naam
dit .
tafel aangewezen
De
de
.
op c
.
den d
kunnen
de
in
,
de
met
letters niet goed kunnen De wijze waarop
een
van
liefst Arabische woorden
de
Soendaneesche
rechter naar linkerhand alphabet komen alle
voor maar hain
(g
(
),
,
a
,
th
dl ,
letters
ain
komen vreemde uitspraak door
wordt
van
geschriften
Soendaneesche thl
dertig
-
-
.
drie
geschreven
en
De
Het wordt
b
.
a
op
.
de
bijgevoegde tafel men eveneens leeren kennen Ten opzichte van dit schrift valt nog het volgende merken
de
.
'
.
Arabisch Soendaneesche letterschrift
Het
te de
7
$
geplaatst wordt
3
en
herhaald ; lange een
moet worden duiding van
koos
4
zijnd
Woo
gen
-
Fan
naar
e
,
op
tot
.
dit
of ä ,
,
ö
een
Y
-
of ta
en
, Il
)
-
ha
,
:
ha
,
de
, ra -
U
,
en
waoe
of
,
en
en
-
, een
;
open
en
een
te
is
, e,
,
het staat
te
,
doen
reeds genoemd
boven
op
,
oe
of
het
ter ),
,
de
is
boven
beschouwen
naar het schijnt
maar
waarboven
zonder
doodteeken
,
,
open
een
opeen
van
gebruik eveneens dezelfde panasdid zijnde het Arabische teeken in
.
gebezigd
medeklinker
naam
,
van
ver
voor lees
òf
dienende
als rustteeken dit
,
zinnen
een
letter moet worden
// ,
het teeken
boven
of
die
,
. van
dat
,
,
,
geplaatst
De
sin
9
en
,
een
stuk
zijnde
;
de
(
,
de
;
.
te
O
xli
pangnamdjin
gesloten
pangradjek
wijzen
afscheiding
den
van
medeklinker
pamaeh
dit schrift of
bij
en
) de een
aan
vermijding
geplaatst wordt
boven
sof
kleine
. v .
einde van
een
welke
gezet
tasdid
waoe
open
dat hij als
7
om
0
als
,
't
ter b
,
dubbeld
om
tasdjid
dienende
alip
wat geheel overbodig
klinkers
2
; , 8 , . h
(
wijze
teeken
punt
wordt
S6
is
die
een
kennen
of
,
-a
jos , ; 6 .
, b . v .
,
wordt open
punt
een
ten
,
ook
teeken
de
;
.
,
;
; 5 .
ter
van
soms staande achter
medeklinker
gedaan
in
de
.
;
4
.
la
en
vervanging
eenvoudig
naar
einde
wat wah anders luidende klinker voorkomende aan het einde hamdjah hamza zijnde het teeken
klinkerteeken zijnde
ee
uitdrukkingen
bijgeschreven
woord
een
dienende hooping
geheeten
luidende
anders
ëe
teekens
zijnde
den
teeken
voorkomende aan het lip geschreven lam
de
van
; 2 . ,
de 3
,
genaamd
naar
rah
klinker
het teeken
; .
de
klank
het
woord
een
uitdrukking
bijgeschreven woord
-t
: 1 .
het einde van zijnde
van
vorm
eenige andere teekens worden erab gerekend geschreven ongeveer aan aldus sluit
namelijk
de
e
.
Nog
gewone
De
^
thans
is
teeken
echter ondoelmatig
keuze
de
was
de de
de
is
en
,
.
De
hamza
een
de
een
eenigszins andere ( ), maar gaf er gedaante aan keuze was met het oog toonlooze zeker niet slecht want hamza staat Arabisch schrift dáár paneuleung waar geen klinker toch iets staan moet voor
daarvoor
aan
laatste teeken
III. De
de
in
de
een
. ;
de
,
is
en
,
,
,
,
,
zoo
er
.
de
is op
in
, de
de
,
antjěloeb op
de
wijze tenzij
brengt
woorden atjélok
en
teweeg
bij
meerlettergrepige
onregelmatigheid
andere
deze
den voorslag
dit
de
op
,
klemtoon
gelegd
welke
op bij
,
grondvorm
iedere
oe
de
klemtoon valt voorslag
den
wang maar
:
de
van
.
de
op
, . a . z
van
klinker
een
andere woorden bij
krijgt
regelmatige wijze naar Daarentegen zijn
,
.
.
Ook
een
,
,
;
bij
),
de
deel
van
uit
maken
en
een
,
,
behooren
te
of
,
—
.
laatste lettergreep Staat een éénlettergrepig verband met een voorafgaand woord zoo beschouwt het spreken lezen als tot dat voorafgaande woord er
het
in
in
tětělěpek
op
(
de
gělěsěr klemtoon éérste lettergreep gěděbong pělěkik bělěnoek dus regelmatig maar
voorlaatste woord
wordt
op
e
toonlooze valt
,
. V .
ě
een
,
zijn
den
met
het stamwoord
Door middel
meeste
is
of
de
afgeleid van
althans
afgeleid
men
b
,
lettergreep
woorden
běněr lěrěs sěděk lettergreep dus regel
met woorden enkele tweelettergrepige waarbij lettergreep oewang achterste
in
of op
;
in
regel
den
terwijl
voorlaatste
achtervoegsel
een
sědja
woorden
lettergreep van onregelmatigheid
deze
op
de
woord
een
klemtoon lettergreep van
laatste
derde
voorlaatste
achterste
klemtoon
den
de
.
.
.
zulk
de
verspringt
op
e
,
beide
als
van
woord
voorste lettergreep
Tweelettergrepige
lettergrepen
klemtoon
en
matig
geven
in
toonlooze krijgen den
toon
verklaring
Een
te
bezwaarlijk
den
op
. v .
b
kaběněran
krijgt
achteren
deze
bij
de
woord
de
is
en
het
valt klemtoon het woord kalěrěsan krijgt den toon
woord
maar
lettergreep
laatste
het woord
stamwoord dan
een
echter
evenwel niet zonder uitzondering
děngki
de
het
bij
,
Heeft
toonlooze
de
krijgt
zoo
even
,
om
een
,
het geldt
lettergreep
klinker
een
Dit
gerekt klinkt
voorlaatste lettergreep
e
dat
,
en
bij
is
het spreken
voorlaatste
zangerig
die
niet zonder moeite aangeleerd wordt Regel
klemtoon krijgt wel een afgeleid woord
den
agoe
,
toon
door Europeanen
,
te spreken
bedaard
en
en
eigenaardigen
langzaam
),
op
gewoon
de
een
De Soendaneezen zijn
(l
.
en
8
te
$
klemtoon .
dan
krijgt dat
,
,
aard
gehandeld
,
in
uitgedrukt
Hij
, .
,
taal
't
waarvan
geen
verschil
in
algemeen
,
leven
,
drukken
en
te
uit
indien
waarvan
zich
de
:
en
,
in
het dagelijksch
is
of
tevens kortelijk
of
,
het
.
tot
.
k
In als
,
welke het
behoort
aan
Waar achter
een
een
bepaalde soort
geen
stand
enkelen
In
.
,
,
gebezigd enkele woord leeftijd heet stand
of
rang
,
meerdere
ook
het
't
k
. .p
in
,
een
zoo
in
van
taal
,
hooge
en
, . .i of De d
.
b
tegen
.
,
,
staat
kenmerkt
aangeduid
.
ook
pisan
letter
soort met
zijn
plaats van kasar zegt dus aan alle standen tjohag Eenige bijzonder grove woorden heeten kasar aangeduid met zeer grof Woordenboek
,
uitsluitend
deze
,
behoorende men
van
geen
en
de
d
, . i.
,
meerdere bedient tegen den mindere heet basa kasar grof onbeschaafd kasar ruw het Woordenboek
..
9
-
heeft daartoe
,
en
op
te
is
.
a
men zich bedient rang stand
Soen
gehouden te
en
of
,
in
in
zijne
den
$
.
en
of
.
en
IV
Lèmes Kasar hooge lage woorden
hem
woorden
dan
worden
volg
,
en
teh
–
anderen
zal later
is
van
,
de wij
verstaan
lage woorden waarover beschikken over hooge volgende het merken De gewone taal zoo ook het enkele woord in
uit krijgt
.
den
rang stand leeftijd wordt door Het verschil hetzij hij spreekt schrijft streng het oog
woord
de
de jeu
. en
van
Nadrukswijzers wier functie
onder klemtoon
danees
door
ga
,
lettergreep
Het einde
zangerig zin
in
op
gerekt
zeer
de
op
. v .
b
mah
ijeu
heen
éénlettergrepige
koering
in
si ,
en
hij
op
zoodat
geura los
.) .
en
(S
mah
,
.
,
.
Over
hetgeen 224
ook van toepassing
voorlaatste bijzonderen nadruk
een
Aanm
valt
doorgaans
wordt
en
gesproken
,
ring
op
zin
een
meestal
Dit teh
valt
klemtoon van
ra
valt nadrukswijzers
is
op
poes , poes
en
si
in
hij
. v.
indien het eveneens éénlettergrepig is , of lettergreep van hetzelve , den klemtoon ;
in
de achterste
anders b
,
woord
en
voorafgaande
.
l.
op
of te
,
zin
,
in
,
,
in
,
.”
.
,
, ,
in
te
-
k
,
, k ; ., .
,
l.,
.
. s
of
tot
in
het
uit
„
en
.
,
in
leeftijd
').
”
Het Soendaneesch
drukt het uit
)
komen dan
bijzonder
en
).
(
de
),
(n
woorden
rang
Daarbij
goko handap
de
)
stand
het Javaansch
in
de
:
rang
madyå
(n
)
(
koelēm
dood
slapen
gebruikelijke woorden het Javaansch ook bepaalde taal platte taal goko beleefde
bijzonder lage
kråmå inggil
paeh
gestorven
meest
.
hooge
aantal
zich
middeltaal
de
een
kråmå
en
,
(
nog
wel
en
soorten
taal
„
:
de
van
onderscheidt daarom
laag zou zijn
dit gebruik
van
strekt
modar
sterven
sare
het verschil
,
gedeelte
en
te
,
, ., om
,
sasarean
Oorsprong
iemand anders zoodanige gevallen van
het kasar woord
kodjor
palastra
drukken
te
uit
de
.
10
grootste Men
)
woorden
niet
veel meer
telt
waarvan
.
.
.
$ 4
er
is
1874
,
.
.
,
4 )
Gramm
daaraan een
,
dat lage
,
de
opmerking
vier honderd
dan een
hoog woord kan worden opgegeven een overeenkomstig laag niet Roorda Jav
door
worden
En
Soendaneesch
gewone
en
.
zal duidelijk
,
Dit
,
en
.
woorden het
in
,
in
in
en
leeftijd stand eveneens taal beperkter mag spreken maar veel mate Men hier niet van lage taal maar slechts van hooge lage een hooge
verschil
(
$
.
A
k
, , S . ., .p, k
heës
gebruik
taal
verder
opheldering
l.,
poepoes
Het
en
,
ter
-
Voorbeelden
hoog
woorden worden
Deze
wel
in
als
meerdere
een
door
zichzelven en
.
't in
tot
basa
ook wel basa paněngah genoemd
aangeduid van
waar het léměs woord
fijne
aantal middenwoorden
een
en
de
-
,
sěděng
het Woordenboek gebruikt iemand
aan
eigenlijk
pisan
lěměs
men
, 1, s ., .p .,
In
of
kortelijk
dézen
Eenige bijzonder
noemt
heeft men nog
Buitendien
maot molor
kawi
gemerkt
. .p
met
Woordenboek c
woorden
beschaafd
soort met
deze
maar
deftig
van
1
de
.
in
beteekenis
beleefde
spreekt
van
het Oud Javaansch
van
bijzonder
sěděng
woorden
zacht
plaats van lěměs zegt men ook wel eens
naam
vatten
. i.
d
. l., .p, .p, ,
zijn
het Woordenboek geduid
lěměs ,
kortelijk
fijn
of
de
lěměs ,
basa
In
10
beantwoordend
hoog woord zonder
.
11
&
12
, -
$
,
.
om 4 )
,
de
de
te
de
als de
.
of
.
.
,
te
als
;
de
en
;
.
-
,
-
20
tal woorden
hoog
beweerden
dat
er
op
,
over zichzelve aandrongen
zoodat
tegen
, , ,
zij ( de bij
I.
,
;
lali
,
.
poho
v
, .1 v .
, I. v .
impi
impen
miskraam
hen
;
,
; ;
,
,
er
spreken
dat
overige
Het meest
hen
eigenlijk
geen
.
.
-
,
te
,
.
zijn
van beurat zwaar anggo jong bobot reuneuh
gering
, bij
.
v
dachten steeds Zendelingen die
Soendaneesche taal bestond
275
Soendaneesch beslist
stoeien
oedoel
der
landtaal
of
-
de
,
de
en
,
't
heureuj
de
)
nu
in
,
de
, l. :
ngora
Soendaneezen
het optreden Zendelingen
over
abot
in
De
.
kaloeron
l.
droomen
; ;
goejon
v
, ;
anom
, .1
,
kleed
opgegeven
woorden
, in l. 't
in
Tot deze behooren pake
Van
Een kleine hoog zijn
kråmå woorden
,
't
laag
Slechts
Javaansche
van
Soendaneesch
hooge
verwonderen
hier
Javaansch
woorden
voor
onregelmatigheid
het Javaansch
.
zich
in
zeer
dat gebruik
hooge
gevonden
niet
,
in
,
. .i
-
)
men
in
,
,
-
de .
d
in
't
zijn
hen
gemeen beide taalsoorten een veertigtal ngoko woorden een
die
tot
behoort
kråmå inggil 140
m
tot
.
(p
. v . . 1
aan
onder
worden ongeveer aangetroffen
Javaansche Woordenboek
zwanger
1 )
welke
doen
Hindoes
bovendien Javaansche
welke blijkbaar
groote
heerscht
of
af
twintigtal
woorden
taal
door
Soendaneezen
van
Javaansch
woorden
woorden
kråmå ngoko
zijn
ook
Javanen
het Javaansch
het Javaansch
hooge
de
16
ook
zijn
honderd
het
lage
400 in
-
11 /
gedeelte
moet
bij
Soendaneesche
400
ruim
gedeelte
-
wordt
vierde
overeenkomstige
namen
,
de
Van
.
vanzelf over
lezen
zij
.
gingen
komt het drie vierde
welke
mensch
toen
zagen
voorbeelden
gebruik
geraakten
der Javanen
v
,
geschriften
worden
en
mensch
tusschen
overheersching
komst
hunne
in
,
Soendaneezen
naar Java overgebracht
Onder
,
en
minder
wordt verklaard uit het kastenwezen
uitkomen
één
op
,
West Java uitoefenden invloed begaafde minder ontwikkelde ook
van dat eigenaardig
Het ontstaan het verschil
Javanen
zeer
grooten
een
overheerschte
waarschijnlijk
ont geschiedenis die naar luid der
Soendaneezen
En
in
wie
de
in en
wel
van
tijd
vroegeren
de
is
staan uit navolging
de
bij
gebruik
Dit
12
voor
beschaafder
eigen
taal
,
de
13
.
enz
.
(varen )
verschijnsel
Soendaneezen het lage Javaanschen meerdere gebezigd dat
dan
overeenkomstige
het
zelf dat van het eigen
hoog
woord
opgevangen
ook
dan
lage
.
overeenkomstige
genoemde lěměs woorden
met
400
overeenkomende
de
),
., .,
k
abot
Met het
.
de
dat
zijn
Ook
den
Javanen
Javanen
zal in
,
,
reeds
de
Intusschen bleek
. en
zwaar
oog
dat het gelijk hier aan
niet slaafs door Soendaneezen nagevolgd veronderstelling wel niet gewaagd zijn dat
; :
,
tamoe toempak
de
–
k
dampal
de
k
op
zich
terwijl
omgekeerd
Soendan
Jav
I.
., , .
,
k
(
)
=
kr . k v . .,
.
. . ; . ; .l, ; , . kr kr . k v . ., . v v . . ; . . – : . l , ., , , l., op
kr .-
, .
,
,
zeggen
.
de
; :
l.,
., . k
. de
. .kr .: v . en
-
of
.
abot
Soendan
gast
tatami
de
zijde der Soendaneezen
is
klank der woorden zou men
sikil
sampejan
dajoh
wěrat
.,
beurat
scheiden
ngalih
Jav
varen
–
in
,
;
(
is
,
; ;
rijden
l.
k
:
omgekeerd
Jav
tami
boelan
pisah
pindah
soekoe
bedja
datang
Soendan
ingg
soekoe
met
kråmå arta Jav
warta sasih sasi
orde omgekeerd
Soendan
-
-
.
toenggang
woelan
, kr . v . .
; is . .ng - , ; , , ; , is
kr .
–
,
.
v
kr .
,
;
't
;
.
Soendan
tamoe
geld
Soendan bedja
Jav
Soendan
semah toenggang
., .
toempak
k
. kr .
Jav
=
;
voet
tatamoe
verhuizen ingg
v
. .p,
sampejan
artos
těká
pindah
komen
kr .-
,
verplaatsen
Jav
tot
Hiertoe behooren
Jav
Soendan
datang
ngalih
terwijl
boelan
–
=
l.
soemping
, -
;
,
bericht
maand
l.
sasih
wartos
arta warta
Soendaneesch
het Javaansch
gerekend
Soendan
in
.
kr l., .,
Jav wartos maan
; -
-
doewit
v
kr of . .
kråmå inggil woorden
het
aan
tiental
een
k
van
.
uitzondering
eigen
in
is
.
woorden
dezer
is
restant
, . 't
-
in
en
-
-
; -
't
in
kasar woorden zijn ongeveer honderd Javaansch kråmå zeventigtal staat ngoko een honderd vijf Jav opgegeven Woordenboek als ngoko Dat dus orde Het
1
$
den
hielden
woord als gebruiken
gingen
Van
door
waarom
Javaansche woord
zijn
,
tamba
,
woord
,
Javaansche
seubeuh
verklaren
, rijden
,
,
in
zóó
verzadigd zijn
toempak
-
zal wel
; toenggang, 1. v.
,
v . denge
maan , maand ;
de
; warėg , l. v. te
op
oebar , geneesmiddel
zij
. v.
,
hooren 1
toekang , achter ; roengoe , I.
v.
; sasih (Jav. sasi ), 1. v. boelan ,
Dit
; poengkoer , 1.
vergeten
het
13
verkeer
woord zullen hebben over
wel eens een Soendaneesch
genomen. De volgende
Soendaneesch te zijn agëm,
schijnen bepaald eigen aan het
hooge woorden :
v. sëgoet, welgemaakt;
1.
angkeng,
1. v.
tjangkeng,
angkeut,
1. v.
gado, kin;
lenden;
heuaj, geeuwen ; antën (Buitenzorg), 1. v. aja, zijn (ww.); antëp, 1. v. ingkewn, laat maar; angob,
1. v.
artos,
atik,
1. v.
asoeh,
1. v.
atj&uk,
1. v.
babet,
boemi,
1. v.
1. v.
gohgoj,
6ewfó,
1.
den
mond openen;
koopen;
bisoel,
zweer;
flrc'{/ir,
laboeh en ragrag,
vallen;
boebar, uiteengaan;
1. v.
goemira,
;
zijde (v. 't lichaam); v. sowara, stem;
1. v.
gimbar,
ngangah,
1. v.
1.
nederliggen
bibi, tante;
1. v.
gëntra, geubis,
tjageur, gezond; anteur, geleiden;
v. ngëdëng,
gedeng,
water) oprijzen;
boëk, pokdalig;
1. v.
gamboeh,
het
;
imah, huis;
1. v.
galeuh,
oudere zuster;
iemand wegslingeren
saboek, gordel;
1. v.
ëngah,
verzorgen;
= lantjeuk,
handjat, (uit
damang, 1.
atawa, maar, of;
1. v.
1. v.
djadjap,
v.
1. v.
1. v.
bopeng,
ëmbi,
teteh
babit,
1. v.
bandjat, beulitan,
ebog,
arta, geld; tatapi en
1. v.
atanapi,
1. v.
afofe, blijde; v. batoek, hoesten;
hadjat (Ar.), 1. v. sidëkah (Ar.), aalmoes, maaltijd; hëlaran, 1. v. iring-iringan , optocht; hojong,
1. v.
hajang, wenschen;
§
14.
14
imbit, impas,
birit,
v.,
1.
bil
;
bebas, afbetaald
1. v.
;
v. boga, bezitten;
kagoengan, 1. kahampangan, 1. v. kiih, een kleine boodschap doen kakarek, 1. v. kakara, pas; kasaj, 1. v. pangroeroe, voorwerp om zich katoeran, 1. v. bageja, wees welkom ; koeris,
bangsar, pokken
1. v.
kopejah
(Ar.),
koreng,
1. v.
mutsje,
radang, uitslag v. nanjaan,
(nga)lamar,
te reinigen ;
;
kërëpoes,
1. v.
;
en
1.
kapje; van rodek, hoofdzeer; meisje
(een
of
vrouw)
ten
huwelijk vragen; lamboet,
landjang, langsip,
1. v.
larang,
1. v. 1. v.
(nga)lawaj, weven leueut,
jongedochter
tjawene,
1.
kakang
en v. teteh, oudere broeder (of zuster) ;
tjaram,
verbieden
v.
ngeujeuk, garen gereedmaken voor
inoem, drinken;
1. v.
anus;
lijang-tai,
, 1. v.
loedah,
tjidoeh, speeksel;
1. v.
braken;
loega,
1. v.
oetah,
liron,
1. v.
noekeur,
ruilen;
maktos,
1. v.
makta, gereed;
mamas,
1. v.
sirit,
moerangkalih,
kawin, trouwen; njana, meenen;
1. v.
1. v.
navel
boedjal,
1. v.
I.
v.
oïoi,
1. v.
iefto, snot;
owo,
1. v.
djoeroe,
padaharan = 1. v.
;
koetoe, luis; baren;
lamboet,
pingping,
1. v. ;
nikah (Ar.);
oentang,
boedak,
1. v.
(zie pëlat) ;
kind;
v. heuntjeut, vrouwelijkheid;
1.
njantën,
mannelijkheid
dij
momok,
paha,
;
;
lijang-andoet
oedël,
;
koeroe, mager;
1. v.
lantjeuk,
buik;
beuteung,
1. v.
beuteung,
buik
;
het
15
palaj,
tjape, vermoeid; palaj-dahar, 1. v. ponjo, hongeren, honger; palaj-ngaleueut , 1. v. halabhab, dorst hebben; dorst; 1. v.
pameres,
pameunteu,
parijos,
pariksa,
1. v.
raraj,
en
onderzoek
paribasa,
gelaat;
;
spreekwoord
;
lisa, neet; sirit, zie wamas;
v.
1. v.
përtjantën, peuseul, 1. pinareup, poejëng,
haarkam;
beungeut
1. v.
1. v.
paripaos, paseuk, 1. pëlat,
sisir,
1. v.
përtjaja,
1. v.
gelooven
;
pëntjet, uitknijpen;
v.
v. soesoe, vrouwenborst;
1.
rijeut, hoofdpijn
1. v.
;
poendaj (moendaj), 1. v. ngaroengkoep, poentang = oentang , 1. v. koetoe, luis; rëdjag, 1. v. risï, beangst;
het net uitwerpen ;
rëmpag, 1. v. rëmpoeg, overeenstemmen; rësak, 1. v. roeksak, verwoest; roegël,
1. v.
roenibah, salëmpaj, sanggoel,
moeilijk;
feese,
1. v. 1. v.
halis, wenkbrauw; sapoe-tangan , zakdoek;
haarwrong; sangsang-pioendjoek, 1. v. talatah, mondelinge boodschap saniskantën, 1. v. saniskara, allen, alles; 1. v.
saoem (Ar.), sapërtos,
gëloeng,
1. v.
sapërti
1. v.
saroeng-tjagak, sëbat,
1. v.
;
op; voorkomen,
sémoe,
1. v.
1. v.
schijnen;
sawah, nat rijstveld
;
bij
serang,
en tjara, gelijk tjalana, broek;
v. sëboet, vermelden ;
1.
scéjp, 1. v. bejak,
sémi,
poewasa, vasten;
loeron
1.
=
1.
singloet soegri,
,
;
1.
sidejang, 1. v. sidoeroe, zich warmen v. simpang, op zijde gaan; sindang, singkah — sindang v. sakoer,
v.
toekeur, ruilen;
allen,
alles;
het
vuur;
;
16
soemping , soepantěn soer ,
l. v .
. v. datang , aankomen ; , I. v . soepaja , opdat ; 1
pok
,
werkw
.
tusschenw
.
voor : spreken
;
, I. v. sampak , aantreffen : v . tarang , voorhoofd ; , tamboet l. v . indjeum , leenen ; tampekan , l. v . krěnda , sirihdoos ; tampi, l. v. tampa en tarima , ontvangen ; tanggaj, 1. v . koekoe , nagel ; tangtos , I. v . tangtoe , zeker ; sondong
taär , 1.
tawis , 1.
tanda ,
v.
teeken
;
, 1. v . teureuj , doorslikken ; tělěn = tělěg ; těpa , 1. v. tinoen , weven ; tjěpil , I. v. tjeuli , oor ; tjětjepan , I. v . koeraboe , oorsiersel ; toejoen , 1. v. toengtoen , leiden ; tělěg
walon , 1. v . djawab , antwoord ; waos , I. v . hoentoe en tjareham ,
, kies ;
tand
wěra , I. v.
sewot , drift , gramschap ; (ngawě)wěrat(an), l. v . mihape , in
bewaring
geven
, toe
vertrouwen .
,
de
.
, ; ; i,
nagari
,
,
l.
,
nagara
in
:
te
stad
, . .
wordt
—
, ;
.
.ng ,
oorsprong
evenals djalma
veranderd
a
lettergreep
kr .-
Javaansch
atawa
Javaanschen
of .
,
, l. ,
, .
oetawi
van
in
laatste
is
1
alle
't
in
,
zijn is
.
djalma de
oe
, .1 v .
Djalmi
Een
Onregelmatig
woorden in
hooge
, l.
;
;
tjobi beproeven
.
buiten
;
de
,
, 1, , . I.
.
gegaan
prajoga prajogi betamelijk oetami uitmuntend tampi ontvangen roepi gedaante tampa tjoba
roepa 1
djabi
djaba
oetama
Deze
werk
laatste opene lettergreep wordt veranderd
, 1 , .
b
. a v .: .
Een
in
men daarbij a
is
wijze
en
hooge woorden zijn lage gevormd deele van volgende door verandering van den uitgang Op
dan meestal
v
De
de
.
15
b
$
. Vorming der hooge woorden . ten
B
.
h
,
,
in
ver Van
.
,
en
i
;
schijnen
sémi
,
;
;
,
moenggoeh
–
,
,
seboet
koedoe
wel eens
ook
voorkomen
,
,
oe
,
is
l. .
sěmi
alleen rèmpag
zijn
verzacht
die
missen
,
l. De
wordt
,
lepat
-
,
.:
v
.
b
hooge woorden
deze
achter zich neemt
wordt
zoo
overeenstemmen těpang samentreffen
, .l
;
;
,
.
1
l.
,
sěmoe
een
rėmpag
,
.:
.
loepoet kedah moeten měnggah wat betreft
anderd
een
těpoeng
vermelden
,
wel eens
lettergreep
rėmpoeg
Voorb
ě
open
voorlaatste
sebat
1 .
als
l.
Heeft
,
zij
dan
tot
welke
de
17
eigen
aan het
,
, b . v .: .
.
,
, ,
,
, 1, . .l
opdat
de
ja
en
na
,
, b . ; v ; .: Op is
,
1
, .
;
.
,
.
Ook
, .
:
waspaos
, ,
,
),
.
,
batos medelijden
,
,
;
der
,
pěrmijos
tangtos
,
, I.
eenvoudig zeker
ver vgl
(
, en 1 . j
w
de
(
, l.
in
. i v .: ; ,
, b . si v .: ,
permisi
zijn
.
batin
;
,
jaktos waar
l.
,
l.
(
, I.
.
id
(
;
;
, b . v .:
in
van
jakti
hawatir hawatos tjijos gereed met verandering b
;
(
,
waspada
, ; . , l. v.: 4. , 1
dangdan
,
van ksa
b
gevoelen
an
; . 5
b
raos
verhaal
van
, , . I. v .:
da
,
, 1, 1 . .
, l.
;
rasa
vervangen
; 8 .
maktos gereed paripaos met
artos harti hartos ganti gěntos met
tangtoe
van oe
.
. );
in
.
in
, b . , v .:
, l.
,
.
, v. :
),
ě
.
tjawis
van
,
l.
,
;
en
sa
)p, b
,
a
, b . , v. 1 :
. v .
b
12
,
en
gelijk
arti
huldebewijs
lettergreep
eerste
overgangsletters
van
ir
van
11
de
in
1
, .
sapertos
gunning
makta paribasa
spreekwoord
baktos in
saperti
de
van
; , is 9 .1 , .
verzachting
ntoen
zenden
uitgangen
volgende
der
geld
;
os
.
2
in
; i, 6.
, . .l
7
,
;
;
van
bakti
van
van
gereed
helder inzien
gemoed
plaats
artos
tjarita tjarijos parijos onderzoek
pariksa
verstaan
treedt
, b. 1 . v. :
,
ta
van
dangdos
.
dezelfde
zijn Javaansch
arta
b
, . a ) v. ; : b
a
.
. 3. v .:
b
.
1
,
,
l.
De uitgang
van
van
10
meenen
soepantěn
Soenda
karana pěrtjaja
veranderd
njantěn
soepaja
ri
De
. .:
hooge woorden
vgl boven verandering
(
de
, ( .) ,
. .1 1
d
v
.
b
.
e
.
1
gelooven
saniskara
laatste hooge woorden zijn Javaansch uitgangen rim worden veranderd overblijven kari kantoen kirim kintoen
Beide
a
Javaansch
zijn
want njana
Jav
pertjantěn
beide
woorden
uitgangen
hampoera
Het laatste hooge woord
alles
;
,
wijze worden
karantén
in
ra
,
overige
de
.
neesch
allen
;
.
saniskantěn
wordt veranderd ntěn kira kinten denken
vergiffenis
,
1
De uitgang
hampoentěn
1
.
c
.
Soendaneesch
18
Op maktos , paripaos , parijos , sapertos en tangtos vinden we al de onder e vermelde hooge woorden in
.
boven
na ,
't
b)
terug .
Javaansch
djằng vervangt de uitgangen : 1. djoe , b . v . : f. De ladjoe , 1. ladjeng , voortgaan ; padjoe , l. padjčng , voortgaan ; 2. joe , b . v . : pajoe , 1. padjeng , van de hand gaan ; 3 . joeng , regenscherm ; 4 . roe , b . v. : pajoeng , 1. padjeng , zonne - en b . v . : boeroe , l. boedjéng , snellen naar ; 5 . ja , (vgl. boven c) , , wiloedjéng waloeja verfijning b . v .: l. (met der a in i ) wel . varend ; en 6 . rép , b . v. : arep , l. adjặng , hopen . Al de hier uitgang
hooge woorden zijn Javaansch . wis vervangt ra (vgl. echter
genoemde g
.
uitgang
De
, b.
c)
boven
v
.:
antara , l . antawis , tusschenruimte ; pěrkara , l. pěrkawis , zaak ; watara , l. watawis , ongeveer . Ook deze hooge woorden zijn
.
Javaansch
h . Vrij wel alleenstaande is de verandering van den uitgang , volgende in de woorden : bakal l. bade (Jav .), zullen ; beda , 1. bentěn (Jav .), verschil ; gampang , l. gampil (Jav .), gemakke
babit
;
zich
babet Soend
.) ,
afwijken
(
singkah Soend
(Jav. ), op zich het vuur warmen
sanggěm
de
(Soend .) ,
; kakara ,
bij
, l.
,
1
, .
singkir
pas ; sanggoep sidejang
(
nemen
sidoeroe , l.
ng .) , droomen
l.
. kakarek (Soend . ),
1
;
(Jav . , beide
impen
in
l.
;
; impi,
.) ,
lijk
in
,
,
l.
,
,
. v .:
,
serat
b
;
,
.
soerat
hooge
opgegeven
de
vorige
het kasar woord etang
,
, .
itoeng
1
in
-
van
hiervan
Javaansch
.
is
in
. voorbeeld
om
paragraaf
gegeven
aan
,
in
dat het streven
,
van
koerang
toonen lage woorden door ver klinkers van den uitgang een beschaafder klank het Javaansch aan zeer veel hooge woorden het
,
zachting
De hier
beide lettergrepen Een
Ook dit hooge woord
aan
de
-
, l.
;
veranderd
,
.
De
.
voorbeeld
voorlaatste
alle Javaansch
voorbeelden
geven
tilad
worden
klinkers
klinker
kasar woord veranderd kijat sterk koewat
,
, .
;
.j de
Zelden
duidelijk
te
1
zijn
rekenen 16
ontbreken
toelad
woorden
$
het
of
brief
van
.
kirang
,
.
1
lettergreep
wordt
gevallen
enkele
In
i.
.
iemand wegslingeren
19
namen
zij
Zij
door
maar
niet
daarbij
Javanen
de
voor
1°.
met
overeenkomstige
vormen,
2°.
nieuwe
de
lëmës
door zoeken
te
gaan
te
lage woorden
hooge te
wet toe te passen op synoniemen,
Javanen hen ook
de
als
die
van
wijze
voort,
Javaansche
en
welke
gepaard vonden,
arbeid
den
woorden
beteekenis,
hunne
op
3°.
en
waarin
rekening
over,
woorden
hooge
aan lage woorden
reeds
Soendaneesche
lage
gebruiken;
slechts
eigen
bij
zetten
volgden hen hierin na.
De Soendaneezen
gegeven heeft.
aanzijn
Wij
waren voorgegaan.
reeds
willen
bij
te doen als lëmës
beteekenis
stige
(zie
te werk.
willekeurig
Soendaneesche woorden van overeenkom 16,
sub
gingen de Soendaneezen
1°.)
soms zeer hooge (kramahier eenige voorbeelden. De
hooge (krama),
Van elk volgen
woorden.
woorden
vooropstaande
om dienst
Soms koos men lage (ngoko), soms gewone
soms
(krama-ngoko), inggil)
terrein van woorden,
zoeken op Javaansch
het
§
Bij
§
dit laatste nader toelichten.
van
zijn
Javaanschen
de
oorsprong,
1.
toempak,
v.
verzadigd;
wëngi,
v. toekang, v.
oebar,
leren),
achter; soebaja, geneesmiddel;
varen) op; warëg, v. peuting, nacht.
rijden (of
1.
II. Krama - ngoko-woorden: adëg, alih, v. pindah, verhuizen; aniboeng,
v. tangtoeng,
v.
staan
v. anibeu en tjijoem
;
tamba,
1.
seubeuh,
1.
toenggang,
belofte;
1.
djangdji,
liren (Jav.
,
1.
eureun, rusten poengkoer,
v.
vergeten;
1.
poho,
v.
1.
soepe),
;
1.
1.
v.
1.
v.
(ng.
;
1. 1. 1.
heureuj, gekscheren;
v.
lali
bdbot,
ngora, jong;
v.
v.pake, aanhebben, gebruiken v. reuneuh, zwanger; goejon, v. oedoel, miskraam; kaloeron,
anggo,
1.
Ngoko-woorden:
anom,
1.
I.
achterstaande lage zijn Soendaneesch.
v.
anggël, hoofdkussen;
;
djoewal, 1.
1.
1.
1.
L
't
in
een
v.
v. tjageur, gezond; dëkoe, v. toeoer, damang, v. ais, v. tëpi, komen tot aan; ëmban, dongkap, kunnen; doek voor v. kaget, bisa, lijf dragen; jasa,
verkoopen; knie;
bantjang,
1.
1.
1.
bantal,
1.
;
1.
;
1.
1.
1.
ruiken; ampëg, v. mëngi, aamborstig; anging, v. ngan, slechts angkat, v. leumpang, gaan aoeb, v. ijoeh, schaduw liefhebben; baham, asih, v. njaah, v. soengoet, mond;
17.
20
. reuwas , verschrikken ; kangkaloeng , l. v . kongkorong , halsketen ; karingět , 1. v . kesang , zweet ; katja , 1. v. eunteung , spiegel ; kawalon , 1. v. tere , stief . ( vader, enz.) ; kedap , l. v . keudeung , oogenblik ; kėdep , l. v . kitjeup , oogwenk ; kèkémben , 1. v. karembong , draagdoek ; kétjěr , I. v. peureuh , oogwater ; kiwa , l. v. kentja , linker ; koelawarga , I. v. baraja , bloed verwant ; koeramas , I. v . angir , zich 't hoofd wasschen ; koreng , 1. v . radang , uitslag ; idem , l . v . rodek , hoofdzeer ; lalangse , 1. v . reregan , gordijn ; (nga ) landěp , I. v . ngegel , bijten ; lambe , .
v
, ,
;
; ) ,
v , , , , ; ); .
l.
,
.
v
op
't
(
,
, . v . 1
, , , l. , , , l 1. v l. l. . v. I, I. . v . v. ; v v. . v . .
;
, 1 . v .
,
,
,
staf
zitten
,
.
v
l.
1
, . v .
iteuk
dijoek
,
,
en
kr . , v. ;
(
;
gemakke seuri
,
.
v
),
goejoe
poë
gedenken
l. ,
gampang
duur
.
l.
),
dina
ingět
,
.
daměl
v
l.
),
,
kr . v .
(
v
dago
mahal
slecht
. v .
kr
baburi
en
l.
),
ingět
.
l.
v ; . ), .
,
.
v
( kr .
leelijk
v
, 1 . v .
; v.
,
;
,
tjokot nemen toedoeng tjèngkat het hoofd karoenja hiel welas
arang
,
taktak
, ; ; ,
; ;
;
,
;
tětěkèn
dinten
goedjeng
teun tanghi
edelgesteente
, I. 1 . v. ,
kěsěd
simpěn
taradjoe
idem
;
, v.
;
en
. v .
1
;
; ;
)
,
;
,
;
kr .
( :
goreng
),
.
l.
,
,
,
;
,
,
, ,
, 1 , . v .
, ;
.
Jav
(
.
v
.
( kr v
dikwijls
sěpět
tarandjang naakt antos anti
maaksel eling
gampang
goemoedjéng
.
(
.
v
, . , v . I. 1
,
, , 1 . v . v.
.
. v
;
), , l. v .
ala
djijeun
beuki
twisten
wond
, . , v 1 . . v . 1
-
.
v
.
v
l.
( kr .
;
emoet
gampil
;
.
,
;
,
( kr .
),
gawe
awis
wachten
sangoe
sěděp
keuneung
woewoeda
poetoe
gastvrij
toeměnga
Krå må woorden
toenggoe awon
,
1
;
III .
medelijden
vinden
salesma intjoe
běkěl omong
bezoeken
hoed
toengkak
lichaam
panggih
saoer
permata
idem
mělang nangis
rijst
opstaan
bawa brengen
loengsoer
pilèg
hoofdhaar
paseja
raheut
andjang
doedoekoej
opheffen
sterven
gekookte
mindéng
v
,
,
. v v . .
, , .l
. v .
1
tjandak
paeh
hoedang
lachen
afvijlen
serewel
sosotja
l.
tatoe
;
schouder
kedjo
verlegen
haar
pěndak
boeoek
l.
. l. , v l .
),
tangi
tjalik
schoot
, v. .1 v ( .
id
;
,
(
.
Jav
wegleggen
imoet
boeloe
tanden
sendat
sering
;
wrang
de
,
.
; ;
;
;
sareseh
gaarne lusten deun
lahoenan
goesar
ramboet
woord
lijk
, . v .
;
;
;
, I. v .
,
l.
kleinkind
mesēm
oelës
poepoer
verkouden teerkost
1
;
,
,
weenen
v
. v .
1
pangkon pěpěr
voor
zijn
tjeurik
bingoeng
Jav momongan
afdalen měměngan
toeroen
bezorgd
dag
liwoeng
lip
. v. biwir ,
1
l. v. ; 1.
1
lachen
;
jaktos (kr.
v
. jakti), l. v .
), l. v .
ënja
en
jakti , zeker ; kantěnan
poegoeh (kr. v . karoehan zeker ; kenging (kr. v . këna ) , 1. v . beunang en meunang , kunnen , verkrijgen ; ladjặng (kr. v . ladjoe ) , l. v. toeloej , vervolgen ; lami (kr. v . lawas ), l. v . lawas en lila , lang ; lěbět (kr . v. djěro ), 1. v . asoep en djěro , ingaan , binnen ; lelepen (Jav . lepen , kr . v. ali- ali ), l. v . ali , ring ; lépat (kr. v . loepoet) , 1. v. loepoet en salah , mis , verkeerd ; lisah (kr. v. lặnga ), l. v . minjak , olie ; manah (kr . v. ati ), 1. v . ati en hate , hart ; manawi (kr. v . manawa ) , 1. v . lamoen , indien , en v. soegan , misschien ; mawi (kr . v . mawa ), l. v . matak , oorzaak ; oeninga (kr. v . wěroeh ), l. v . njaho , weten ; pajoen (kr . v . harěp ), l . v . hareup , vóór , en v. heula , eerst ; parantos (kr. v . paranti ), l. v . anggeus , geëindigd , en v . čnggeus, reeds ; raksoekan (Jav . rasoekan , kr . v . koelambi ) , l. v . badjoe , buis ; raos (kr. v . rasa ), l. v . ngeunah , aangenaam , en v . rasa , gevoelen ; rentjang (kr. v . batoer en v . rewang ) , l. v . batoer , makker ; saderek , 1. v . doeloer , broeder (of zuster ) ;
hade , goed ; sambětan (Jav . sam en silihan ) , 1. v . hoetang , schuld ; sami (kr . v . sama ), l. v . pada , gelijk ; sareng (kr . v. bareng ), 1. v. bareng , djeung , reudjeung en sarta , met , en ; sěpoeh , , (kr. v. toewa ) l. v . kolot oud ; serat (kr . v. soerat), I. v . soerat sae (kr .
v
.
boetan , kr.
bětjik ), . v . hoetang
,
,
v
.
; sěsěpan (Jav . sěděp , kr. v. soesoe ) , ; sigaret sijos (kr. v. sida ) , evenals tjijos 1. v . toeloes , 1. v. oedoed waka en wara , voortgang hebben ; sindjang (kr. v. djarit ), en
toelis , schrift
l
brief
,
, sarong ; sirah (kr. v . ěndas), 1. v . hoeloe , hoofd ; tingal (kr. v . dělěng , vgl . Soend . deuleu ), evenals tingali 1. v . deuleu , djeueung en tendjo , zien ; wědal (kr . v . wětoe ), . v.
1
samping
. v. bidjil , uitgaan . IV . Kråmå - inggil - woorden : aměny , l. v. oelin , spelen ; dahar , 1. v . hakan , eten ; djěněngan , I. v. ngaran , naam ; djéngkar , I. v . indit , vertrekken ; iboe, 1. v. ěma en v . indoeng , moeder ; joeswa , 1. v . oemoer , leeftijd ; kërsa , l. v . daek , dek en rek , willen ; lingsėm , I. v. era , zich schamen ; lolos (Jav . verwijderen ) , l . v . hitoet , een wind laten ; njalira , zich heimelijk zijn ; oeděng , l. v . iket , hoofddoek ; 1. v . sorangen , alleen 1
22
padaharan , I. neus ; paparin
, buik ; pangamboeng , l. v. iroeng , paring (Jav . ), 1. v. bere en bikeun , geven ; pasarean , l. v. astana , graf ; poetra , l. v. anak , kind ; rama , 1. v. bapa , vader ; salira , 1. v. awak , lichaam ; sampejan ,
, voet ; l. v. mandi ,
soekoe
. v.
,
beuheung
nek
en
van
,
:
dit
d
, . toe w . te z .
. -
,
. v .
1
,
l.
;
lan , in
, l. v . „
,
;
,
, ,
;
,
., of
(
,
naast het bezwaard
kagoengan
verlicht
;
doen
palaj
.
hongeren
,
pass
., .l v .
boga
kleine boodschap
eetlust hebben
waos
),
;
pass
grootheid
eigenlijk een
,
; I, . v .
bil (e 2de
doen
kiih
als
willekeur
;
, 1. v .
),
ponjo
eigenlijk
boodschap
kaägoengan
elders
geld
arta
2de
te
.
groote
aan
verwoest
men
naar eigen van atawa
,
(
een
hojong
hetzij naar analogie
scheppen
, z , ; . a – . ,
kabeuratan
kahampangan
.
oudere
igenlijk
roeksak
waarvoor
,
,
.
l.
v
Jav
kies tatapi maar
opgelucht raken
, .l
;
, , .I z. v . a. : veel
artos hetzij
.
;
bezitten
., , ; ,
loba
het zelfst naamw
palaj dahar -
oetawi ngising
v
,
worden
v
l. ,
hebben
.
Javaansche zijn
tand
atanapi
eigenlijk
resak
vormen
, , 1 . ) v , ; . ,
z
hoentoe
poentang
luis
nieuwe woorden
Javaansche
. 1. a .: v.
van
, ,
.
v
l.,
te
;
;
.
v
l.
-
gebruikt
birit
imbit
koetoe
),
,
),
(
.
6
.
1
”
Tjiandjoer
v
. de v , .
,
b
.
,
l.
;
.
v
; .
oentang
pirang pirang
kakang
atjeuk
ngangah bibi tante čngah ook wel door kleine veranderingen handjat bandjat maken
hajang
wenschen
lěměs woorden
van
met akang tjangkeng lenden
ěmbi
–
openen
Door
16
sub 2°. ). deden gebruik als basa neneh
waarde
men
bestaande woorden opstijgen
rowa
§
, 1 . v . ,
16
uit het water hangertje
in
Of
a , .
,
de
den
Zij
(S
vormen
Dat deed angkeng
mond
;
v . poepoe), I. v .
weg
17 )
broeder tjeuk oudere zuster den
.
beschreven
woorden
zoete
v
oog
zich op de markt van het Javaansch
Door aan grondvormen
lieve
,
panon
en
woorden om te dienen tot basa lěměs voorzien , gingen nu verder ook op eigen gelegenheid
(S
léměs -woorden
kennen
(kr . i.
siram
mata
in
hebbende
;
slapen
.
v
; wěntis (kr .-i.
=
voorraad
een
, 1.
.
zijnde
ingeslagen
,
heës
sotja
De Soendaneezen , eenmaal
.
),
18
.
onderbeen
(
$
v
;
, l. v .
těnggěk
bitis ,
1
baden
, I. , v .
, l.
sare ,
.).ng ,
adoes ),
en
.
beuteung
(
v
.
, (
.
1
v
23
halabhab,
sangsang-pioendjoek, saroeng-tjagak
talatah,
mondelinge
resultaat,
waaraan
rijk
is
,
bevredigen,
te
passen op synoniemen
door de nieuwe
het Soendaneesch
(§
16, sub 3). Van twee overeenkomstige
hoog
gewende men zich allengs, het eene bepaaldelijk als
(ng)atik,
1.
v.
ingkeun,
oppassen;
dehe
beuli, koopen; ragrag, vallen
;
1.
v. laboeh en gigir, zijde; geubis, v. boebar, uiteengaan; blijde; gimbar, bebas, afbetaald; kasawat, v. kasakit, ziekte; v. bangsar, v. bageja, wees welkom; koeris, 1.
1.
v.
1.
galeuh,
v.
1.
impas, katoeran,
oksel;
antëp,
een kind
v. (ng)asoeh,
kelek,
v. atoh,
1.
goemira,
1.
v.
1.
gedeng,
v.
1.
maar;
ingkab,
hebben bezorgd boven
te
het andere. Dat was welticht het geval
1.
woord het de voorkeur
eene
woord
volgende op:
de keuze de fijnere of aangenamere klank
bij
het
het
1.
a. Soms schijnt
Wij merken hieromtrent bij
te gaan gebruiken.
en
woorden,
misschien het eene hier, het andere elders thuis behoorde,
waarvan
laat
het in
maar ging verder de opge
wet toe
van
boodschap;
broek.
komen behoefte aan lëmës-woorden zoo
hebben;
dorst
gemeente" liet het echter niet
18 beschreven
en
hebben,
tjalana,
, 1. v.
De „spraakmakende 17
v.
1.
drinklust
§
v.
1.
bij
ngaleueut,
1.
soegri,
vermoeid; besnijden;
1.
v. tjape,
v. soenat,
v. sakoer,
allen
;
zuigen
taür, datang, komen tanda, tikah, teeken v.
1.
v. seuseup,
;
sësëp,
palaj,
sëpit,
1.
baren;
rijeut, hoofdpijn;
poejëng, 1.
1.
,
v.
,
v. (nga)djoeroe
1.
(ng)owo,
1.
1.
,
1.
;
1.
1.
pokken;
1.
v. v. kërëpoes, mutsje; lamboet, kopejah, buik; v. tjawene, jongedochter langsip, landjang, beuteung, v. koeroe, mager; moerangkalih v. boedak, kind; njëkoorts; oedël, v. boedjal, navel; v. moerijang njëpan, de
soem;
;
;
1.
1.
;
1.
1.
v.
1.
;
;
1.
1.
1.
v.
1.
tarang, voorhoofd tëlën, v. kawin, trouwen v. salaki, echtgenoot v. teureuj, doorslikken tjaroge, oor; v. v. toengtoen, leiden; walon, toejoen, tjeuli, tjëpil, v. djawab, antwoorden. In deze en dergelijke gevallen kan
ping, tawis,
„ngeunahna" b.
gegeven
of
„raosna"
(de
smaak)
den
doorslag
hebben.
Soms daarentegen heeft het hooge woord even groven,
ja
het
24
wel eens grover klank dan het kasar-woord,
rist,
sawah, voor 1.
treffen; tamboet, sirihdoos;
tanggaj,
tjëtjëpan,
spreken
v.
;
sanggoel, seëp,
soer,
sondong,
rëdjag,
v. denge, hooren;
v. feaiis,
poewasa, vasten nat rijstveld;
v. soesoe, vrouwen
wenkbrauw;
v. v.
v. gëloeng,
v. bejak, op
werkw.
pofc,
sainpak, aan
indjeum, leenen; tempekan, l.v.krënda, v.tinoen, v. koekoe, vingernagel; tëpa, 1.
v.
tusschenwerpsel
weven;
v.
v.
v.
van een net
uitwerpen
en roengoe,
;
saoem,
;
1.
serang,
reungeu
1.
pamer es,
raraj, gelaat; iisa, neet;
en
paseuk,
moeilijk; roembah, sapoe-tangan, zweetdoek
v.
1.
salëmpaj, haarwrong
beungeut
pinareup,
v. roengkoep,
beangst;
mtgkek,
pingping,
v. feese,
1.
roegël,
knijpen
1.
;
I.
v.
1.
poendaj,
borst
v.
hand;
leungeun,
v. pëntjet,
1.
peuseul,
v.
;
v.
^emewn,
1.
dij
paha,
1.
oïoi,
rochel;
v. koeraboe,
oorsiersel;
wëra,
1.
fluim,
fóron en singloer,
oetah, braken;
ruilen;
1.
toekeur,
v.
reuhak,
1. v.
1.
speeksel;
1. v.
1. v.
ïoegra,
1.
tjidoeh,
lambëj,
leueut,
kasaj, 1. v. pangroeroe, biwir, lip; larang, 1. v. inoem, drinken; loedah, 1. v.
optocht;
1.
verbieden;
tjaram,
v.
1.
1.
voorwerp
gamboeh,
nederliggen;
sowara, stem; gohgoj, 1. v. sidëkah, aalmoes, feestmaal;
1.
tot reiniging;
pokdalig;
1.
hadjat,
iring-iringan,
v.
1.
;
1. v.
;
hëlaran,
en
imah, huis; boerëj, djadjap, 1. v.
1. v.
boëk,
ngëdëng,
v.
1.
gëntra,
atjeuk
ambëk, toornig
1. v.
1.
hoesten;
batoek,
1.
zweer;
bisoel,
v.
ebog,
1.
1.
1. v.
bopeng*
anteur, geleiden;
bëndoe,
1.
klein;
;
boemi,
saboek, gordel;
1. v.
leutik,
1. v.
teteh, oudere zuster
1. v.
zooals bij: angkeut,
heuaj, geeuwen;
v.
1.
;
lantjeuk, beulitan,
angob,
;
kin;
gado,
v.
1.
v. sewot,
hevige toorn.
In dit hooger en lager stellen van synoniemen waren de Javanen de Soendaneezen voorgegaan, gelijk blijken kan uit c.
1.
v.
en agoeng,
1.
,
watja, lezen; damël kris; ejang, v. aki
(Jav. wërat v. gëde,
v. gawe,
en
nin
en orde
groot;
werken;
aos,
1.
abën,
overgenomen:
beurat
v. adoe,
omgekeerd), 1.
agëng
Javaansch
doehoeng,
grootvader, grootmoeder
v.
adji
en
këris,
1.
zwaar;
het
1.
abot,
i,
uit
strijden;
1.
denkelijk
door de Soendaneezen
v.
;
het volgende aantal paren van woorden,
gandek,
25 kèkèmoe , den lijden ; kèrsa ,
. pandakawan , bediende ; goegoerah , l. v . mond spoelen ; kawon , l. v. kalah , de nederlaag 1. v . karep , begeerte ; langkoeng , l. v . leuwih meer ; lěbět , l. v. djěro , binnen ; lěrěs , I. v . v
;
hevig
maand
tilar
.
l.
, ;
tjékěl
,
),
=
;
,
,
bangět
; ,
boelan
tjangking
(
;
,
indien
scheren
jongere broeder
sangět
, l. v .
;
, . v . 1
.
v
.
1
adi
v
,
allen
;
kabeh
bareng met sasih sareng tinggal tjěpeng verlaten
lamoen
tjoekoer
l. ,
, ; ;
raji
keuken
běněr , recht ;
. 1. , v . 1. , 1 . , v . , v.
;
,
en
sadaja
zuster
middel paras
, . , v. , ,
v . . v
dapoer 1
of
pawon
pikir hart manawi
lantaran
; .I .l
, ,
margi
ati
manah , l. v .
(Jav . loewih ),
v
.
1
92
. en
;
.
tot
,
in
nu
daarbij
k , .,
meisje
persoon
,
mannelijk
ngaran
raos sémi
k . ., , k
k
,
; .
jongedochter
l., 1., ., ; ; ; I., l.,
k
.,
In
.
,
;
,
u
,
);
=
man
zichzelf
boven rasa gedaante sěmoe
I. .l, ( ,
k
roepi land jang
afdee
salira batos
jongen
mensch
l., I. ,
.,
k
., k
ati
zich
batin
kind
djalmi
paměgět
deze
;
vrouwelijk
l.,
,
;
,
l., ,
,
I.
., ,
,
;
gaan
plaatsen
.
20
$
.
om
,
is te
uit
de
.
en
.
I.
.,
k
);
;
gij
pikir
roepa
tjawene
djalma
lalaki
.,
;
naam
;
l.,
,
., .,
l.,
(
.,
=
k
andjeun
vrouw
moerangkalih
zich
boven
gevoelen
voorkomen
istri
k
;
.,
k
boedak
pribadi
hate ati maneh djěněngan gevoel
k
k
:
;
awewe
binnenste
diri
We
en
,
de
zinsdeelen
het loopt
Over den persoon des menschen staan ati manah hart gemoed awak
lichaam
$
.
te
de
in
hetgeen
1º . ling
drukken
Dat gebruik dan gaat
voorop
-
taal
meerdere tot gebruikt gebruik Het
woorden
den mensch
verbinding van zinnen over bijzonderheden aantoonen waarover het kasar woord
9
§
in
leeftijd
het
den mensch eenigszins behalve dat het zich ook uitstrekt
is
in
hooge
reeds gezegd
is
,
stand
en
,
beperkt daarvan betrekking staat
of
,
leeftijd ook
stand
rang
in
op
.)
,
§
en
wordt het ontstaan van zijn geschied Zie
van hooge woorden
gelijk
kasar dienen
worden
hem
deze wijze
van het gebruik
rang
in
verschil
Roorda
van
kleine letter
Omvang
De hoogere
Grammatica
verondersteld
en
84
dr .
2le
(
.
C
woorden
Lěměs
van
in
.
Ook
hooge
tot de
Aanm
de
.
aangrijpen
26
2º.
Over de lichaamsdeelen der menschen . Tot deze afdeeling behooren : beuheung k ., těnggěk I., nek , hals ; beu k ., pameunteu l., ; birit , k ., imbit l.,
ngeut
bil
l., .l , l. , k
1
k
en
., k.,
k
en
.,
k
.,
k
; ;
l.,
=
;
=
l.,
k ; .,
l.,
.,
k
;
;
,
;
,
=
.,
.
;
;
l., l.,
,
,
I.
.,
I.
;
.,
sarong
;
., l .,
k
kang
gewaad
.,
k
anggol
sindjang tjalana
zweetdoek
k
kongkorong
k
, .l , ;
l.
l., ;
,
,
l.
hoofddoek
k
.,
en
k ; ; k ., ., ; ., .,
;
; .I, :
k
,
k
Over
bovenkleed
draag kèkèmben doehoeng keris
oorsiersel
pake collier gordel samping
salėmpaj
versiersels oeděng
karembong kopejah mutsje
saroeng
., l., k.,
:
k
bloedver broeder
intjoe
., ,
=
ěma
bapa
k
.,
saderek
,
indoeng
adi
ejang
; l. I., ; ., ,
de
,
,
.,
doeloer
moeder
dochter
pangampih k
tante
k
of
nl ; .
,
iboe
k
l.,
.,
k
1
. ., , .l,
ěmbi
k
ěma
baraja
;
bibi
vader
volgende
aki
broeder zuster poetra kind zoon
;
want
rama
jongere
l. l., , ;
en
;
anak
k
O
ama
.,
jaji
en
děkoe
broek
grootvader
;
toeoer
ang
.
.,
k
l., ,
l.
ikět
ver verwantschapstermen
4º .
tarang
tjangkeng
raksoekan
staf
tjětjepan
. k.,
-t
.,
k
angan
;
hoed
beulitan
sapoe
zuster
toedoeng
halsband
saboek
tjagak
badjoe
., k ., l .,
.,
k
;
;
koeraboe
kaloeng
raji
wapenen
vindt men
tětěkěn
kérèpoes
doek
kris
, .,
k
;
;
,
l.
3º .
onderwerp
iteuk
soengoet
knie
Over kleeding
doedoekoej
oor
.,
lijang ping mata mamas
-
;
hand
pangkon
tai
lijang
beuheung
tjèpil
l., I.,
. ., ,
;
lahoenan
hoofd
neus toengkak
k
k
pangamboeng
keuneung
;
.,
k
;
;
tjeuli
lenden
děngkoel dit
dij
;
l., ;
voorhoofd
k
taär
těnggok
., l., ; ; ; ; ; k., ;
l.,
l.,
k
;
;
;
);
;
panangan
wenkbrauw
sirah
panon sotja andoet anus mata raraj ping paha beungeut sirit pělat mannelijkheid sampejan soekoe voet taradjoe baham mond taktak schouder keng
l.,
lamboet
hoofdhaar haarwrong
.,
hoeloe
oksel vingernagel
l., I. ,
.,
I. k I. l., , l., , ., l., ;
.,
roembah
iroeng
l.
schoot
leungeun
k
.,
tanggaj k
k
koekoe
;
hiel
halis
vrouwelijkheid
tand ingkab
en
k
dehe
.,
kelek
waos
zijde
oog
., k .,
k
hoentoe
k
ramboet sanggoel
boeoek
gěloeng
kin
gigir gedeng heuntjeut momok
k k . k ., ; ., ., k , k ., .,
;
lichaam
angkeut
gado
, l ; .,
(
op
l. ., k., , k.,
haar
oelės
beuteung
bitis wěntis onderbeen boedjal oeděl navel boeloe
lip
lamběj
l. l 't .l, l. , l. , ., ,
buik
biwir
;
aangezicht
27
l.,
poetoe
kleinkind ; kakang
; kolot
oudere broeder k ., schoonouders ; nini k . ,
l.,
sěpoeh
ejang
. , akang , raka en lantjeuk l. , , l. ouders ;mitoha k ., mertoewal ., l. , grootmoeder ; pamadjikan k ., k
; paman k ., mamang l., oom (jonger dan vader of moeder ) ; salaki k . , tjaroge l. , echtgenoot ; tere k ., kawalon I., stief - (vader , enz .) ; teteh k . , atjeuk of lantjeuk l. , oudere zuster ; towa k ., oewa l ., oom (ouder dan vader of moeder ) .
; .
..)
XI ($
volg
omvat antara pasarean graf
k ; .,
rubriek
hoofdstuk
en
Deze
150
,
tijd
en
Over plaats
betreft
:
. Wat de Voornaamwoorden
Aanm
5º .
echtgenoote
zie
geureuha
l.,
;
klasse
l ; ., k k
l . ., I., k
l., l.,
k ., k. k., k., l., l., .,
adji
bantal
bedja
maan
maand
antwoord
eunteung
;
; ;
beurang
djangdji
k
baktos
leeftocht
l.,
k
., ; k ; ; .,
; ., ., :
bakti
k
te
anggěl
bediende
,
l.,
tellen
k
, ; ;
schat
makker
walon
pilèg
.
l.,
,
, l.
I.,
zijn
ring
sangoe
sasih
k
;
;
k
;
l.,
,
k
.,
l.,
djawab
poejšng
l.,
;
belofte
geld
., ., k., .,
.,
l.,
l.,
l.,
.,
k
.,
.,
k
k
;
.,
;
bericht běkěl dag boelan
.,
k
artos rentjang
k
arta
lelepen
paeh
radang
oogdruppels
afdeeling
deze
oedoel
braken
rijeut
I.
.,
k
., k. ; . ,
;
;
soebaja
ali
waarde
batoer
l., I., .l,
sijang
; l.,
.l, ., k
.,
pokdalig
k
;
kětjěr
k
;
.,
;
k
;
l.,
7º .
Over dingen Tot
wartos
bestaat
gohgoj
batoek bopeng
raheut tatoe wond koreng hoofdpijn rodek hoofdzeer salesma waloeja wiloedjéng verkoudheid welvarend
geschenk
ongeveer
omstreeks
,
.,
loega
k
;
petah
peureuh
uitslag
hoofdkussen
., .,
;
);
k
.,
poengkoer
geneesmiddel
tamba
k
oebar
miskraam
sterven
., l.
; k. ,
,
koorts
;
l., l. ,
poepoes
pangaos
pan
,
; . l., k
;
boëk
nagara
levenstijd
Deze
pokken
zweer
l.,
l., k. ,
.
l.,
; .,
k
na
de
l., l. l. , ,
en
., k.,
.,
,
l.
(v
; k
k
;
., ,
k
l.,
toekang
gezondheid
kentja
rechts
duur
joeswa
watawis
koeris
., k .,
kaloeron
I. I , .
,
,
; k. ,
en
);
watara
tengěn
lang
damang mamadjeng ziek mamajoe mengi moerijang ampěg aamborstigheid
njěnjěpan
koreng
later
gamboeh
teu k
. ; , k
herstellend
in
;
l., ,
(
6º .
gěring
lami
oemoer
Over ziekte
bangsar
;
:
land
poengkoer
uit hoest bisoel
katoehoe
huis
lila
stad
plaatselijk
achter
l.
k
links
k
deuri
boemi
;
l. . , ,
kiwa nagari
., l. ,
k
imah
.,
;
k
I.,
., l .,
antawis tusschenruimte astana dapoer pawon parěk keuken deukeut deuheus nabij djěro hareup pajoen lěbět binnen vóór
28
katja I., spiegel ; hoetang k ., sambětan I., schuld ; iring iringan k ., hělaran l., optocht ; ijoeh k ., aoeb l., schaduw ;
, wil ; karoenja k ., wělas l., mede l., (gare ) rijst ; kitjeup k ., kědep l., ; , tampekan wenk krěnda k . l. , sirihdoos ; lantaran k . , margi l., middel ; matak k ., mawi I. , reden ; minjak k ., lisah l., olie ; oedoed k ., sěsěpan 1., sigaret ; oepama k ., oepami l., voor beeld ; omong k ., lahir 1., woord ; padoe k ., paběn l., twist ; pajoeng k ., padjặng l. , regen - en zonnescherm ; pandakawan k ., gandek l., bediende ; pangroeroe k ., kasaj l., voorwerp tot wassching ; paribasa k ., paripaos l., spreekwoord ; pěrkara k . , pěrkawis I., zaak ; permata sosotja l. , edelgesteente ; k ., peuting k ., wặngi l., nacht ; poë k ., dintén l., dag ; reuhak k ., rijak l., rochel ; reregan k ., lalangse l., gordijn ; ongkek en sawah k ., serang l., (nat) rijstveld ; siděkah k . , hadjat l. , k
;
lijden
. , kersa I., k .,
kedjo
begeerte
sangoe
aalmoes , maaltijd ; sisig k ., soesoer ., tabakspruim ; sisir pameres l. , haarkam ; soerat k . , sěrat l., brief ; sowara gèntra I., stem ; tanda k ., tanis 1., teeken ; tjarita
l
l., l.,
verhaal
;
tjidoeh
k
.,
De die
,
en
niet met dan
ook
.
,
;
angir
;
;
asoeh binnengaan
in
atik
atoh
gemakkelijk
l.,
gampil
geleiden
.,
djadjap
k l ; ., .,
gereed
l., ;
I l., ., .,
k
amběk
andjang
ruiken
., l .,
kind
k k k ; ., ., .,
l.,
; (
,
erkennen
wachten
lěbět
gampang
een
k
de
l. .,
.,
l.
,
.,
. . ; , ,
k
k
.,
k
k
;
babari
anteur
antos
Deze
meeste hooge woorden
parantos
k
;
asoep en
)
luis
heet
ěmban
amboeng
k
;
;
l.,
en
toenggoe
blijde
,
l.
anggeus
het haar wasschen
verzorgen
kind
vloo
zijn
kunnen
verrichtingen
angkèn
k
;
)
l. l , .,
,
(
dago
amben
;
:
bezoeken
goemira
akoe
toornig zijn
koeramas een
l.,
.,
nl .
k
dragen
doek
l.,
en
maar
hondenluis
en
.
90
neet
paseuk
behandeld
sprake
alleen
poentang
.
k
oentang
afdeeling bevat uit den aard der zaak strijden adoe aběn ais
anti
tjäjoem
van den mensch
lichaam
Over hoedanigheden
tjalik
., k ., k ., k
.
,
koetoe andjing
deze afdeeling kan
het
, l .,
koetoe
verband daarmede lisa zooveel onderscheiding
een
speeksel ;
is
op Bij
nl .: ,
,
voorkomen
běndoe
I.,
loedah
.,
kus .
8º . Over dieren. van parasieten welke
., k.,
tjarijos amboeng
k
in
karep
29
., katoeran I. , welkom heeten balik en moelih I., naar huis gaan ; bangět k ., sangět l., hevig ; bawa k ., tjandak l., meenemen ; bebas k ., impas l. , afbetaald ; beda k ., bentěn l. , verschillen ; bejak k . , seëp l., op , ten einde ; běněr k ., lěrès l., recht ; bere en bikeun k ., paparin l., geven ; beuki k ., sěděp l., gaarne ; , galeuh lusten beuli k . l., koopen ; beurat k ., abot I., zwaar ; bidjil k . , wědall. , uitgaan ; bikeun , bere bingoeng linoeng jasa radeloos bisa kunnen boebar bageja
k
,
I. l. l. .l k. l k , , , , , ; ., .,
;
; en
., ;
jaktos
k
;
.,
k
., ; ., I., ., .1, l.,
.,
.,
k
;
;
l.,
uit
) k ; . ., , l.,
hampoenten
de
k
pěpěr
.,
liren agoeng 1
en
l.,
.,
;
;
.,
k
l.,
I., .,
k
zie
;
l., l ., zie k
, ;
bantjang
k
l.
.,
k
;
., k., k.,
;
;
,
.,
k
.,
k
en
l., ;
l.,
.,
k
;
.,
I l l ; ; ., ., ., ; ;
l., l.,
ingkeun
hoe
heengaan droomen
tamboet
.,
indjeum
k
;
;
, een
., l.,
laten
impen k
;
k
;
gedenken
wind angkat
.,
k
.,
k
;
,
I.
k
;
., 1
l.,
l.,
.,
k
;
k
;
,
l.,
vertrekken
antěp
.,
k
l.,
l.,
.,
k
;
k
.,
;
;
l.,
.,
itoeng etang leueut drinken ënja kalah kawon overwonnen overblijven kawin nikah trouwen
k
zie
,
kantoen
impi ;
.,
;
inoem
jakti
lolos
ijang
glimlachen
eling
l.,
;
.,
ingět
k
;
hampoera
hitoet opstaan
I. l.,
k
k
djčngkar
., ;
k
kari
mesëm
laten
rekenen
eureun agěng
goesar
zwaar
bandjat
;
gekscheren
tanghi
k
goejon
dang
daar
;
l.,
zie
(
l.,
heës angob
leenen
jakti
zien
djijeun
het water stijgen harti medelijden hebben verstaan hawatir hawatos moeilijk heuaj roegěl slapen sare hese pajoen geeuwen heula voor eerst heureuj
hartos
indit
vervangen
-
k
;
k . ., ., ., I. l., , .l, ; l , .,
niet
handjat
vergeven
imoet
deuleu
awon slecht hade sae hojong wenschen hakan dahar palaj ngaleueut dorst hebben hampang
k
;
halabhab gampil licht
eten
goreng
., k.,
hajang
babari
gěntos
; k.,
tanden
afvijlen
goed
., ;
,
.,
k
,
;
ganti
;
groot
gěde
dago
roengoe
tingali
djoewal
baren
boga
datang
maken
reungeu
zie anggeus ënja lingsěm beschaamd
gampang
rusten
owo
najagen
willen
gereed
tendjo
enggeus
;
;
era
l., k. ,
k
,
;
l.,
verkoopen
waar
kërsa
djeueung
zitten
djoeroe
maken
boedjeng
denge
k
., 1
.,
k
daměl
tjalik
daek
djeueung
deuleu
;
dijoek
aankomen
l.,
;
soemping
boeroe
dangdos
.,
dangdan
anti
hooren
hebben
l.,
kagoengan
uiteengaan
;
gimbar
;
l., I .
,
;
zie
k
., .,
k .,
k
;
poelang
en k
wegslingeren
.,
I.,
babet
;
k
.,
k
k
babit
30 kěděng (ngěděng)
k
.,
ebog
l.,
;
liggen
kěkémoe
k
.,
goegoerah
I.,
; keujeuk (ngeujeuk ) k ., ngalawaj l., garen voor het weven ; késěd k . , sěpět l., wrang ; kiih k ., kahampangan I ., wateren ; kira k ., kintěn l ., denken ; kirim k . , kintoen l., zenden ; koerang k ., kirang l ., ontbreken ; koeroe k . , langsipl., mager ; koewat k ., kijat l., krachtig ; kolot k . , sěpoeh l., oud ; laboeh k ., geubis l. , vallen ; ladjoe k ., ladjằng l. , voortgaan ; leumpang k . , angkat l., gaan ; leuwih k ., lang
den
spoelen
mond
gereedmaken
l., meer ; loepoet k ., lépat l., mis ; mahal k ., awis l., ; duur makta k ., maktos l., gereed ; mandi k . , siram l ., zich baden ; mělang k ., měměngan I ., bezorgd ; mimiti k . , awit I., beginnen ; njaäh k ., asih l., liefhebben ; njaho k ., oeninga l., weten ; njana k ., njantěn l., meenen ; ngangah k ., engah I., den mond openen ; ngeunah k ., raos 1., lekker ; ngora k ., , ; , , ; jong aměng aměng spelen anom 1. oelin k. l. oeni k ., oengěll., geluid geven ; oetama k ., oetami l., uitmuntend ; padjoe k ., padjëng l., voortgaan ; pajoe k ., padjằng l., van de hand gaan ; panggih en timoe k ., pěndak l., vinden ; pariksa k ., parijos l., onderzoeken ; paseja k ., sěndat l ., twisten ; penta k . , těda l. , vragen (om ) ; pěrtjaja k ., pěrtjantěn l., gelooven ; pentjet k ., peuseul I., uitknijpen ; pihape (mihape ) k ., nga wěněratan l., toevertrouwen ; pindah k ., ngalih l. , verhuizen ;
koeng
poegoeh
k
.,
kantěnan
k . , lali
l.,
zeker ; poewasa
k
.,
saoem
l ., vasten ;
;
rěmpoeg
1., vergeten ; pok k . , soer l., zeggen ; ponjo k ., palaj-dahar l., honger hebben ; prajoga k ., prajogi l., wel voeglijk ; prihatin k ., pěrih -manah l., treurig ; ragrag k .,
poho
geubis
l.,
; rasa
k
., raos l.,
l.,
aantreffen
.,
rėm pag l., overeenstemmen ; reuneuh k ., bobot l., zwanger ; reuwas k . , kaget l ., verschrikt ; risi k ., rédjag l., beangst ; (nga )roengkoep k . , moendaj l., het net uitwerpen ; salah k ., lepat l., misdoen ; vallen
k
sondong
op zich nemen
;
k .,
l.,
;
k
k . , sanggěm l., ; , sègoet agěm seboet sëbat vermelden k. l., welgemaakt ; serewel k . , sareseh l., voorkomend ; seubeuh k ., wareg I., verzadigd ; seuri k ., goemoedjeng I., lachen ; sewot k ., wěra l., vergramd ; simpang k ., sindang I. , op zijde gaan ; singkir k ., singkah l., uitwijken ; soesah k ., ewěd l., in moeite
sampak
.,
gevoelen
sanggoep
31
.,
k ., .,
k
;
k
.,
k
;
.,
l., l.,
geleiden
k
(
met
., op ;
;
varen
)
; ; of
rijden
toeroen
k
en en
tjijos
l.,
toelis
nemen
., .l,
l.,
;
1
., ., k
.,
k
k
. l., ,
I l l I k I ; ., ., ., ., ., .,
; k.,
;
l.,
;
;
l., k
.,
;
;
;
singloer
,
l.,
k
.
bij
rede
,
welke
de
, .
Onder dit hoofd vermelden in
k
.,
;
k
lezen
eenige woorden
een
. ten
;
l.,
.,
.,
toejoen
l.,
aos
nog
slotte
spreken
liron
(
zie
., ,
k
,
.,
.,
k
k
toengtoen
opheffen
hoofd
sijos
toenggang
larang tjangking
tjobi beproeven paras scheren
voorbeeld
waka
Over het zinsverband
10º
tjaram het
tilar damang
volgen toeroet anoet waka zie waspada waspaos poeroen durven
afdalen
., k.,
tjoekoer
toekeur
k ., .,
;
anti
tjoba
tot
en
;
toeloes
toempak
;
zie
l.,
wani
watja
;
toeloes
helder
;
;
.,
k
l., ;
,
toenggoe
we
tilad
schrijven
doorgaan
loengsoer
nemen
l.,
tjandak
toelad
serat )
genoeg
l.,
ruilen iets
weenen
tjčkap
k
k
.,
tjokot
nangis
těpang teureuj
tinggal
tjageur
tjčkěl
bereid
toemënga
woewoeda
těpoeng
weven
vermoeid
bood
; tang l., naakt ;
ontvangen
wegleggen
panggih
zie
1
;
;
., .,
k
tjoekoep
.,
tjặngkat
vasthouden
těpa
tjaos
.,
;
tjawis
een mondelinge
.,
k
deuleu
simpěn
timoe
palaj
k
;
tjape
verbieden tjeurik
tinoen
;
l.,
doorslikken
gezond
; tarandjang
tendjo
teundeun
;
samentreffen achterblijven
en staan
tampa
zie
tarima , tělěn
l. ,
aděg
k
.,
.,
1
tarima k ., tampi l.,
;
k
tampa
l., l l ., .,
toeng
., sangsang -pioendjoek
k
;
1
; talatah
schap geven
k
zijn
namelijk
het k
en
,
,
manawi
tangtos
.,
;
k
;
l.,
dek
allen alles pěrtos sa
saperti
k
;
alles
voorbeeld
rek
., k .,
.,
k
,
l., l. ,
allen
l.,
;
voor het meervoud
anging zie
ingeval
soegri
l., l., .l ; ; ; I., I., .l, l., l., ; ,
en
k
., k. ,
k
manawi
, .,
l.,
oepami
ngan
k
;
l.,
.,
);
;
l.,
;
lamoen
dikwijls
sakoer
:
l.,
;
l. , ., ,
.,
k
in
,
l.
.,
k
;
karantén
soegan sanes anders soepantěn opdat tangtoe
,
.,
k
;
;
.,
l.,
saniskantěn
soepaja
of
k
.,
of ;
l.,
.,
k
(
,
;
misschien
zie
.,
, k
sedjen
;
;
gelijk
barèng
k
.,
saniskara
hulpwoord
karana
pas
moeten
sering
oepama
sami
reudjeung
kakarek
kedah
k
;
slechts k
maar pada
minděng
k
koedoe
indien
.,
;
want
kakara
o
1 l. .,
k
alles
k
,
allen
; .,
eh
;
en
k
.,
k
.,
l.,
en
,
worden gebezigd
.,
meerdere atawa atanapi oetawi bakal bade zullen bareng reudjeung sareng met dek rek kërsa willen djabi djeung kalajan djaba sareng behalve sadaja noen den vocatief kabeh tegen
32
;
zie
.
.,
.
-
dr .
. de
.
en
in
en
, ; ,
,
( ro )r
,
In
de
40
,
96
$
.
.
( an ),
)
(
:
.
in
is
( an ).
;
en
)
sa
(
en
–
.
,
,
en
. de
of
.
sěděng
iemand
van
in
alle zoodanige een te
-
van
,
of
:
)
, en
bireungeuh
het kasar woord
door
.
dat met gadoeh aan als
en
; De
.
”
,
is
hetgeen
hem
leengoed
.
van
”
,
„
.eig
meerdere
”
duidt
den
boga
leen hebben majesteit
„
,
tot
dadaharan
bezitten in
hebben
”
,
als gadoeh
„
,
het
seuweu
worden
en
te
voor
,
, -
sprekende
toebehoort
en
de
.
die
de
),
,
,
is (
;
van
willen
sědéng woorden
-
.
)
niet
meerdere zou kwetsen
-
en
(
Het
bantoen
hiervan bezigt men gadoeh grootheid als lēměs woord kagoengan
mindere
Alleen
woord den schijn zou hebben van gelijkstellen Kenmerkend voor het
Het kasar woord
dus
wěrat sare
genoeg
hoog
als sěděng woord mindere
ompok
zijn aan
,
volkskarakter
gadoeh
waar men door het gebruik den
wěroeh
hoog
een
zijn
kennen
verder
„
van
hem
,
,
,
-
met
. .a w :.
het gehoor
gebruik
,
in
,
(
,
, $
m
;
laag woord
leerden
zichzelven
van
spreekt
-
,
zijn
zijn
aangeduid
iemand
stuks
wel
krå må da dahar
njërahkeun
waar het léměs woord
zou
sasarean
;
en
in
als
meerdere
een
te
.
22
9c
gebruikt tegen
anders gevallen
serah
2de
het Javaansch ontleend het woord maot
Soendaneesch
,
,
)
(
kantjeuh
het
woorden
tamba
warta
zonderling
is
,
of
de
Arabisch
nga doewit
woorden
pribadi
:
-
het
aan
reeds
het
hier vermelde woorden
Alleen eigen
Gelijk
tjoendoek
ontbreken
-
.
Aan
eling
dawoeh
eindelijk
å
ontleend
(
.
,
,
,
,
twijfelachtig
Javaansch
het
wangsoel wantoen
krå må inggil mady woorden
Jav Gr
Zie
wellicht niet boven
,
is
-
,
( an ),
,
)
sa
těda
oeninga
sěděng
bijang bodjo djoeroengan koeping ngoeping loenas
këtoe
saoer
bezitt onderwerpen
welke we boven
voor
: :
het
in
(
taalsoorten komen
isin
lěpat
laag
ook
krå må ngoko
hilap
$
alle
in
ze
.)
onderscheiden
ngoko
niet groot
bijna
saperti
pers
vergeleken worden met
ze
,
in
-
de S
88
Het getal
vindt
het
zich
gemaakt van
het karakter aangaat kunnen madyå woorden het Javaansch
Men
Over
–
k
is
reeds melding
,
toe ; tjara
aan
zie men bij
Wat
het
tot
vervolgens
voornaamwoorden
9 c
In
§
.
21
$
.
wederk
., dongkap l.,
ladjeng
.,
toeloej
k
.
tepi
l.,
;
zeker
,
”
„
,
de
,
,
. de
,
. op
;
en
gelijkt
.
dus niet tot den meerdere enz
;
zien
:;
l. l., ,
moeder
;
22
l.,
;
echtgenoote
;
;
1
;
schamen
instorten
van
een
hooren
;
;
kapje
reungeu
l., l.,
k
kopejah
;
moelih
l.,
weten
;
;
moelang
., l.,
k
dood
tingali
k
balik
.,
,
sterven
njaho en
; –
)
moendoer
;
;
poendoer
–
l.,
poepoes
.,
paeh
Bandoengsch
(
oeninga
k
=
;
maot
denge
hilap
–
,
lépat
–
; -
koeping
., .,
kěrěpoes
;
këtoe
k
)
;
(
kaseuit
;
zich
:
l.,
l.,
., .l,
vergeten
koopen
;
l.,
k
l.,
gedenken
l.,
.,
ngagaleuh
.,
k
.,
k
.,
gebod timbalan piwarangan gezant
alleen
.
3
;
zelf
,
salira
l.,
.,
sorangan
k
;
pribadi
–
;
naar huis gaan
.
$
:
;
,
I.,
-
woorden
brengen
23
sěděng dragen
iboe
., . k ., k. ,
.
uw
doen
zegt
geureuha
k
sěděng
gelijkt
eten
;
:
op
.,
k en
§
., ; .,
22 k
lingsěm
karoegrag
–
wat
tingali
lali
k
.,
k
–
;
,
, . v .
;
de –
$
, –
;
poho
isin era kantjeuh
;
–
;
;
zie
–
; )
(
gadoeh
Dahar
beduiden
eten
enz
titahan nga doewit meuli ingět eling emoet
zieke
doen
.
–
;
djoeroengan
uit
dus eigenlijk
slapen
heës bet
indoeng
parentah
–
;
dawoeh
grootheid
beteekenen
stamwoorden
tjandak
tendjo
zie
;
dadaharan
diens
meestgebruikelijke
bawa
pamadjikan
-
;
derhalve
ēma
—
bijang
hilap
,
.
67
§
.
;
zijn
bireungeuh
bodjo
sare
ik
volgende
:
maar
bantoen
sub
gelijkt De mindere doe wat
–
op
slapen
eet
,
eten
beteekenen
De
wat
bet
,
. v .
1
woorden
toebehoort
hetgeen
van
hakan
kagoengan
de
en
nadoen
een
ik
in
bespreken
door den
hem
sasarean zijn gevormd van lěměs Zij behooren tot werkwoorden
Dadaharan dahar sare en
–
.
te
woorden
als
het woord
daarentegen
meerdere
den
voor
dat den meerdere toebehoort
b
.
hetgeen
alsof
hij
gebruikt
,
sprekende
maakt
Van iets
,
toebetrouwd
de 3º .
,
meerdere
hij beleefdelijk
stelt
1
bezit
,
Wat
k
hij
33
34
;
)
;
;
tot
;
; ;
; .l ,
l.
,
en
;
l., =
.
,
woorden
zeer
„
Zeer
of
fijn ”
„
.
d
,
aanzien van zeer aanzienlijke een
.
,
ook
het Javaansch
,
ontleend
maar meest kråmå ngoko zijn
taalsoorten
:
verschillende
maar
paar uitzonderingen
,
aan
tot
men
-
ten
i.
;
)
heet
getal
klein
een
het woord koelěm
is
.
durven
kunnen
slechts wanneer hen spreekt Op
de
weer aan hooge Ngoko
ook
naam
;
niet
wantěr
oeninga
voorts
worden
aan
poendoer
=
l.,
,
,
;
;
=
te
l.,
.,
k
.,
k
., .,
k
kijat
heeft
Ze
lě 9b ).
gebezigd
I.
.,
–
k
; (
k
k
en
.,
djèněngan
deze zeer hooge woorden
de
na en
wel
aan
verzoeken
eten dadaharan maar niet plaatselijk
poeroen
overigens
wel wanneer men van zijn
dahar
wěroen
měs pisan
($
”
personen
soehoen
k
.)
;
;
kadoega
—
wani ngaran
Soendaneesch
welke men beleefd
(T
;
;
;
Het
kind
overigens
Tjiandj
zijn
geneesmiddel
jiandjoersch
(
wěroeh
ngalisanan
jasa vermogen bisa doen těpi dongkap komen
–
wantoen
warta wěrat
hakan
–
wangsoel
boerat
oeninga
–
tjoendoek
penta
poetra
,
–
II . I.
= =
–
;
tijasa
oebar
–
;
; -
,
těrang
mitjeun
;
anak
k . k ., ., , .,
seuweu těda
.
§
verstooten
;
vrouw
tamba
24
zie
njërahkeun
k
;
sasarean
$
–
,
l , 1. l ., l., . ,
sasaoeran ; serah
imah k ., boemi l., huis ; ngomong k ., njaoer l., spreken ;
–
; 22 ;
;
rorompok
;
, in
woord dat
is
.ng ,
.-
kr
Soendaneesch laatste en
het dit
aan
Wat als
.
wargi
,
,
,
is
,
,
:
ontleend het genoemde
eigen
leměs
. waarvan
-
měs pisan
beteekenis hier volgt
:
,
genoemde woorden
bepaalt zich het
lě
enkel woord
de
,
de
.
25
$
een
Bepaald
heeft warga
het Javaansch
het Soendaneesch Op
toewang
het Arabisch en
,
:
betreft
–
.
zoomede kalboe
dampal
zijn
Aan
–
. :
en
titih
na
,
asma
;
en
,
-
mastaka
en
linggih kråmå zijn emoet pengker sépah lambe djengkar inggil dangoe zijn kråmå andika asma kakasih galih
tot
35
andika ; -
asma ,
lahir
l. ,
sampejan
–
reungeu
–
omong
k . , spreken
.
enz
;
;
djěněngan
=
dampal; dangoe ;
l. ,
saoer
en
soekoe
k
l.,
roengoe
en
.,
;
voet
denge
.,
k
;
hooren
– angkat l., indit k . , vertrekken ; emoet ; – eling l., ingět k ., gedenken ; galih ; – manah l. , hate k . , hart ; kakasih ; – djěněngan l., ngaran k ., naam ; kalboe , = galih ; koelěm ; – sare l. , heës k . , slapen ; ; lamběj lambe l. , biwir k . ,
;
.,
k
; ;
op
of
;
;
)
(
.,
k
;
., k .,
de
,
in
reeds overeen
§
zijn
9 a
-
Zij
met
Deze woorden worden
wel van
tot
menschen
,
. .
het Javaansch
of
kasar pisan
van
ruw
ze
.
.
In
als
men minachtend den regel gebruikt men niet wanneer men beschaafd spreekt Enkele van deze lage woorden
spreekt
.
„
voor romp
,
crepeeren
Soenda de
„
beide
en
het
ook
lang uitge
kr .- in ’ ng t
de is
molor bet
Javaansch
.:
de
en
.ng ,
kr .-
bet
.,
.
't
en
is
plat
Soendaneesch bet
in
Batjot bet
. . :
,
't
is
is
.
maar
niet alle hebben
Soendaneesch
. kr .in ) .ng ' ; , t
;
't
in
”
kodjor bet
in
slapen
gěmboeng
het Soendaneesch koedjoer
,
.
gl
maar
beteekenis in
in
;
”
't
neesch
Jav
Javaansch
”
die
„
,
”
”
strekt
voor
minachtende gěgěmboeng
lichaam
in
maar
het Javaansch
een
maar
het
(v
buik
van
taal bek
talen „
ook
„
in
komen
.
26
aantal
klein
een
§
.
k
familie
dragen
ook
varen
eten
hun karakter betreft
maar
,
,
.,
k
,
achter
ouders rijden
het Soendaneesch zeer
dood
.
. ., ,
k
k
.,
l.,
hakan baraja
,
in
sterven
en
dieren
,
-
-
van
k
l
wat
ngoko handap woorden gebezigd
,
l.,
,
komen
toempak
grof
zeer
,
-
en
genoemd
oud
naam
den
tjohag pisan
hoofd
kolot
in
we
zitten
toekang
. l., l. , ,
l.,
–
; –
;
dahar warga
welke
,
woorden
paeh
poengkoer
slotte hebben
Ten
hoeloe
toenggang
toewang
wargi
l I. .,
–
–
;
poepoes
sěpoeh
–
;
titih
sirah
–
;
pěngkér
dijoek
–
;
;
mastaka palastra sépah
tjalik
–
linggih
;
;
lip
djéngkar ;
36
bet . :
„ krop
talen : het
van
.
werkw
tjaploek
, met
nělih
is
voor
in
en
't
in
beide
het Javaansch
bek
'
bet. het t geluid van een tjeker is in 't Soendaneesch
hap plat
„
.
kasar - pisan - woorden ,
De
in
heeft daarvan
, welke
en
;
Soendaneesch
de meestgebruikelijke
althans
;
;
; ,
;
.,
k
.,
;
;
;
;
,
.,
; dier
;
een
van
mottig
;
,
echtgenoot
;
,
.,
oor
; ., .,
k
k
k
eten
vrouw
k
.,
k
,
.,
,
bezitten
pokdalig
;
; .,
k
hoofd
;
sirah
.,
;
goed
dan
k
en
is
?
hè
?
,
,
't
kop
,
k
je
.,
k
ja
goed
. .p,
.,
énja
menschen
buik
huis
wat zeg
k
k
naon –
crepeeren
hebben
beuteung
.,
;
–
–
–
;
imah
;
uithangen
ergens
gěgěběr
gogobrog
hoeloe
;
.,
.,
k
tjeuli
gěgěmboeng
heueuh
familie
; k
of
;
;
;
,
=
–
-
bopeng
gégěbing
hah
zien
sterven
njatoe
–
=
,
)
;
gěgěběr
bedreven
pamadjikan
.,
gabl¢g
nga garès
garok
k
–
awewe boga
–
gablèg
gadoer
paeh
–
;
; ; -
ewe
tjitjing
–
)
;
nga djědog
djégěr
,
bek
zat
kundig
baraja
., mond ,
biotrang
#
,
dèleh
k
:
bekennen
vrouw
mannelijkheid
tendjo
;
;
bintrang bondorojot
een
biwir
k
-
bisa
.,
en
seubeuh
–
;
bětjoes
k
sirit
–
;
soengoet
–
;
běntet
k
.,
batjot ; běběl
ngewe
–
k
(ng )adol ;
lip
zijn de volgende :
, ; v .
.
is
of den
dus
aan het
(
27
bet .
tělih
het Soendaneesch
poot ” , maar in het Javaansch is het kr,-ng ., „ krabber " . De overige kasar- pisan - woorden zijn
de bet.:
(
$
mond
„ voet ”
eigen
;
”
beteekenis
een
het kr .-ng. ,
is
,
;
worden
Soendaneesch plat voor „mond ” , is het kr.-ng ., doch met dezelfde beteekenis ; het Soendaneesch plat voor „ spreken ” , maar in
het Javaansch den
langer
vogel”
een
niet heeft ; tjangkěm maar in 't Javaansch
met
,
ergens uithangen
„
,
kehed
,
běběl ;
=
kódjor ;
paeh
–
;
kokod – ( nga )lěbok ;
njao ;
sterven
,
k
k .,
eten
,
weet er niets
ik
(grover
vreten
dan
;
slapen
.,
;
crepeeren
k ., hand ;
k .,
ngahakan
–
podar ;
.,
k
doeka
–
;
.,
ngahakan
–
njatoe ); molor ; – heës njatoe
k
leungeun
van
;
; njatoean ,
eten
grazen
;
modar = kodjor ; tai k ., drek ; poetjoenghoel ; – djol en datang k ., aankomen ; vogel ; nělih tělih , krop van een k . p . van ngahakan , , ; opvreten eten –
omong
–
tjapek
–
en
tjawene ; njawenean tjeker en tjokor ; –
Al wordt stand en
nu door
leeftijd
beuweung soekoe
in
lezen
In
.
ingewikkeld
lastig
dan de
vrij
en
geenerlei onderwijs
is -
zaak
die
poot , voet .
, het
gehouden
in
rang
,
spreekt wel
niet hebben school gegaan wel eens afwijkingen van
Inzonderheid leměs
van
sěděng woord
in
hoort
het
het
;
vrouw bekennen
dat het geval
het gebruik daarvan heerscht meer
bezigen
.
van
.
in
dan
plaats
woord
woorden
De
de
sěděng
.,
het oog
regels voorkomen
.
in
vrijheid
k
een
Soendaneezen het onderscheid
de
streng
of
die
en de
met
., kauwen ;
. p . v. němah ,
k
vanzelf , dat onder menschen , weinig boeken geen opgegeven
k
kasar
zoodat men
wel eens een kasar leměs eenvoudige voor menschen
regelen
, ,
;
;
plat dan batjot);
k
-
tjatok
., mond (minder k ., spreken , praats ;
soengoet
–
of
;
tjaploek
;
scrotum
podol ;
=
tjangkěm
., het
is
,
k
,
tjadoek
kontol
en
–
die
těloer ;
,
–
ook
podol ;
der Spraakkunst ontvangen
$
28
.
. Stamwoorden .
V $
29 .
Naarden
zijn
vorm
de woorden
onderscheiden
te
twee
in
de
.
, ; ; ; , , ,
; ;
in
;
,
di ,
.:
,
pa
sing
,
;
toh
van
;
:
;
duren tot
op 't ti,
,
,
;
liefhebben
,
sih
,
,
vader
en
;
;
spel
nadrukswijzers
eenige
tusschenwerpsels
.
;
;
,
,
;
, ;
, al ,
; bi ,
,
, z. ; a
,
;
ge
;
en
,
,
;
;
,
;
;
-
of
zijn
waarschijnlijk
voor
grond
.
de
de
,
,
”
stammen
mogelijk
af .
beteekenen
en
;
.
. v .
b
,
welke beide slechts an
grondvorm
-
.)
33
§
.
,
meerletter
eenvoudiger
vorm
terug
.
niet
drie
stamwoorden moeten worden tot
omdat men
aantal als
,
welke
en
(
.
nu
,
van éénlettergrepige gevormd meerendeels Vgl nog van kracht zijn welke ook
grepige woorden ,
dezer tweelettergrepige
blijkbaar
zijn ook nog een belangrijk
beschouwd
Vele
uit
,
geven
.
te
.
hier voorbeelden zijn
naar wetten
Er
dir
hah
tweelettergrepige stam woorden maken den eigen We achten het onnoodig den enormen
woorden
.
ook
jong
ah
,
.
en
ngan
eenzelfden
voorraad
32
reeds
bis
mogelijk houden Waarschijnlijk want dat althans sommige van eenvoudiger woorden zijn gevormd zijn kan hah van woorden
lijken woordenschat
$
tas
uit
De
.
Zoo
nom
toer
werkwoordelijke
„
of
.
han
eens
water
Hiertoe behooren
wortels
bestaat
geus
aantal
tante
keur bezig zijn met mang oom mas goud
zullen
rek
éénlettergrepige woorden
Deze
afgeleid
31
geld
willen
ook
dat
die
nog
hetzij
gewone
woorden
van
tjat
.
, ;
;
de
en
gedachte
meeste
heid
dewijl
dek
straks
moeder
noe
tji ,
zetten
wang
, ;
;
stempel
ma
indien
;
sir ,
tjap
;
ieder
,
immers
Aanm
naar
zooals
moen
;
pan
want
en
, ;
, , ,
bijna
dat
daar
djeung
te
;
jen
?
door
meh
gelijk
zijn
onbelangrijk
niet
een
stamwoorden da ,
djeg
meerlettergrepig
nog
heeft
lir , ; , , of ; reh , , ka , ; , ;
boh
trotsch
;
bijkans
koe
$
-,
Soendaneesch
énlettergrepige
wat
twee
één
ke ,
kan
ze
.
Het
sok
30
Het
é
§
.
worden
,
een
hoofdsoorten : stamwoorden en afgeleide woorden . Onder stam woord versta men woord dat naar heden geldende regelen der taal niet tot eenvoudiger vorm kan gebracht
39
;
)
,
in
de
;
,
;
,
,
,
de
;
,
;
de
,
ook
wijze
zeggen
over
uit eenvoudiger
ont
vormen
alle woorden
van
als
.
Niet
volgende kan
,
te
nut hebben de
zijn
afgeleid zijn
maar het
vaststaande
:
, , , .:
e , z .a
,
, ,
, ,
; ,
,
,
, ,
,
, ,
,
,
,
,
, ,
, ;
,
,
,
aprok
, ,
ajeh
,
, ,
,
apes akoe aleut aloeng anoet anom arěp arot asih asoep asoer asrah atjong awas ědir člang ělat ěnas enjaj énjot
,
,
, ,
of
de
.
agoeng
aproek
.
,
,
,
.
,
,
z
, . a :.
, ;
,
,
,
;
De
.
woorden zijn door die voorvoeging van een gevoelsklanken klinker van werkw tusschenwerpsels tot stamwoord
of
bovengenoemde
.
33
§
de
vroegere formatie zouden
iets
,
heden geldende
ijang ilěng ilės isěd isěr étjis eber ebog egar iběr iděr oetjoel owěl oegoeng oeloeng oenjaj oerěd Op dezelfde wijze zijn ook enkele drielettergrepige woorden van adigoeng atjěléng atjelok tweelettergrepige gevormd ;
.
; (
,
;
,
die regelen
,
, ,
, , , ,
agěr
asring ateul
.
met wien geen
zijn tweelettergr stamwoorden van éénlettergrepige grondwoorden gevormd door voorvoeging van een klinker van toonlooze aboer aboes abot abrik abring abrég abroes aděg aděk adjrih apoeng
b
oogen
aangemerkt
adoeg
c
–
;
;
—
;
,
–
,
de
,
te
of
met
pagali
djadjawarikeuneun
nochtans
stamwoorden
gaan
Er
.
het
grondwoorden
van na
is
kan
van
oudtijds
worden a
beschrijvende
rusten
tot beter verstand
dat
gezeggen
iemand
van
Spraakkunst
deze
in
,
laten
waarop
moeroekoesoenoe
.
Ofschoon wij regelen der taal kunnen
mereke
zijn
gezegd
brassen
wrevelig
peupeureudeujan
compleet
uit
tjoema
behandeld worden
)
in
lain
ver
is
gekscheren
.
,
:
;
de
in
,
;
de
sapoeratina
uitdrukking
balaketjrakan
niet laten
zich
;
,
knippen in
morokododod
met elkander vermengd
wota
staan
het groeien
,
zijn
zijn
(
,
achterlijk
gestemd
hebben
met onachtzaamheid
;
,
tetet
noodzaak meepraten
,
katalawatja
oogen
hehben
schouderblad regenboog koekoeroejoek
,
,
,
;
,
en
;
,
tranen
dorst
pagaliwoet haan pamoestoengan het
door elkander loopen tatalapoeng stekendste zonder limbam
daarvan niet aange
walikat
radeloos katoembiri kongkorongok kraaien van een
warring
1
halabhab
zijn
gezicht
van
katalimbăng
langere woord
heerschende taalwetten
Voorbeelden
scherp
,
tjoereuleuk
soms wel worden
kan
het
,
kan
worden
vorm
waarop
–
de wijze
;
is ,
eenvoudiger
Die
nu
.
maar
.
toond
,
de
kan
vermoed afgeleid
uit
brengen
40 kunnen
nu optreden
hetzij als zelfstandig
naamwoord.
en
verheven
die voorvoeging
aangaat, hetwelk
in den zin, hetzij als werkwoord, heeft, wat den vorm
Overigens
slechts het karakter
van
verbreeding.
deze taal bijzonder
eigen is. Op zichzelf wijzigt de voor gevoegde klinker de beteekenis natuurlijk niet, hetwelk men duidelijk hieruit zien kan, dat er hoegenaamd geen verschil is tusschen aden aan
den, adoeh en doeh, aka en ka, akang en kang, aki en ki, alah en lah, anoe en noe, arek en rek, asep en sep, atoeh en toeh; ëma en ma, ëmas en man, ëneng eri neng, ënoeng en noeng, ërek en rek; eudjeung en djeung, eukeiir en keur, euleuh en leuh: oedjang en djang. By zoodanige verbreeding dient de voorgevoegde en
klinker vallen
eigenlijk waar men
weten,
gevormd en deze passieve
de
om
klemtoon
den
beter te kunnen doen
wenscht te hebben. Overigens
dient
men
te
dat actieve werkwoorden
worden bij
slechts hem
nooit van éénlettergrepige woorden minstens eerst den voorslag é behoeven;
vormen kan het voorvoegsel onmiddellijk
vóór dat
éénlettergrepig stamwoord komen te staan. 2.
Veel
komt het in het
neiging
tot verbreeding,
Soendaneesch voor, en ook dit ontstaat uit de dat
een
medeklinker
aan
het einde of het
begin van een lettergreep (in het midden van een woord) een verwanten medeklinker bij zich neemt. Zoo heeft men djoemblah naast djoemlah,
ambrih naast amrih, ampok naast apok zoo
en ampel naast apel. En aantal tweelettergrepige woorden van éénlettergrepige 1°. door voorvoeging van een klinker of toonlooze e, op de
zijn een
gevormd:
als in
wijze
waarmee
sub
1
beschreven
het grondwoord
is,
maar nam
2°. de
nog
bovendien
medeklinker,
verwanten vóór zich , maar die nu ging dienen als sluitletter achter voorgevoegden klinker, zoodat de nieuwe lettergreep nu een geaanving,
een
medeklinker den
slotene werd. Zóó ontstonden de woorden: ambëk, amboel, ambrëg, ambroeg, ambroek, amlëng, amlës, ampret (vgl. kepret), amprok,
amrih (rih vgl. reh), andëg, andël, andih (vgl. lindih), andjog, andoet , anglës , angsoer, antël, antjloeb, antjoel, antjroeb ; ëmbat, ëmbi, ënden, ëndjot, ënggeus, ëngkang, ëntjeuk, ëntjlok; embar, emboh, empeh (vgl. repeh), emprak, entep; ingkeun; ombak (vgl. lambak), omber; oemboel, oendag, oentaj, oentjoel. Gelijk men ziet, doen hier alleen de neusletters m, n en ng dienst als aanvullingsletters. 3.
Wo gebruikten reeds zou
dit ook door
een paar malen het woord
uitrekking
verbreeding.
Men
kunnen vervangen. De Soendaneezen
hebben namelijk een sterke neiging om woorden en zinnen uit te rekken, gerekt uit te spreken, te verbreeden. Daaruit zijn bepaaldelijk de volgende twee a.
Bejar, brullen,
soorten van stamwoorden ontstaan: vriendelijk, uit bjar ; daek, willen, uit dek; gaoer, uit goer; heëh, wat! zeg! uit heh; heës, slapen, uit een nu
helder,
verloren hes (vgl. hos); laas, verbleeken, verschalen, uit een nu verloren las (vgl. lës); lajeus, ngbr. stam van langlajeuseun , van
41
honger omkomen, uit leus of lës; laoer, gang, uit lar, voorbijgaan; uit lar; lejos, er vandoor gaan, van los; lëjar, = laoer, eveneens
lijar, vloeien, zich verspreiden,
lar;
van
poeoek,
vol,
bedekt, uit
nu verloren poek (vgl. popok en apok) ; raas, st. v. ngaraas, doorwaden, uit ras; raat, opgehouden hebben te regenen, uit rat nog voorkomend in dangdang-rat ; saoer, spreken, uit soer; teës , een
uit tes; teueul, drukken,
doorsijpelen, 6.
uit tël; en vele andere
derge
lijke woorden. Barahala, uit
brahala of bërhala; baramaen, uit bramaen of barësih, uit bërësih, en dat uit brësih; bërëkah, uit bërkah; boeringhas, uit boeringas; djëlëg, uit djlëg ; djëlëma , uit djëlma; djëlog, uit djlog; mangke, voor mëngke , dit uit ëngke en dit weder uit ke; mantas, uit mëntas; marabait, uit mërbait ; mërëbot, uit mërbot; pahala, uit pahla; parabol, uit përbot; parasabën, uit prosa6ën of përsabën; paribasa, uit pribasa; pëlëkara, uit përkara; perekpek, uit pekprek; përëloe , uit përloe ; përënah , uit përnah; përëtjit, uit përtjit; sowara, uit sora; wërëgoe , uit wargoe .enz. bërmaen;
4.
Herhaling van het woord, of verdubbeling, is een der meestbeteekenende regels van woordafleiding in het Soendaneesch. De spraakmakende heeft
gemeente
deze
op
wijze een groote menigte stamwoorden van
grondwoorden gevormd. We moeten a.
Eenvoudige dëngdëng, djoedjoe,
herhaling: deugdeug,
djoegdjoeg,
bangbang,
drie soorten onderscheiden: bibi, bongbong,
bëgbëg,
degdeg,
dingding, djangdjang, djegdjeg, djingdjing, djoengdjoeng , dogdog,
gakgak,
ganggang,
gikgik, goenggoeng, gonggong, hamham, haphap, hephep, heumheum, hoghog, kaka, langlang, lëglëg, lënglëng, lingling, mangpingping, mang, mongmong (momong), namnam, nongnong, poengpoeng, pongpong, ragrag, rakrak, regreg, reugreug, roegroeg,
rogrog,
saksak,
sangsang,
simsim,
soemsoem,
songsong,
taktak, tangtang, teukteuk, tjaktjak, tjangtjang, toengtoeng, wahwak, wekwek. b.
Herhaling
met
bingbang,
boengbang,
lenglang,
lingloeng,
soengsang.
van
verandering
klinker:
bangbëng,
toetoe,
bangboeng,
dangding, doekdëk, genggong, ginggeung, ningnang , poengpang, poengpëng, roegrag,
tangtoeng,
tjektjok, tjoehtjih.
Het achterste lid is hierbij
het grondwoord. c.
Herhaling
r
wijzen, met invoeging van een op een der twee genoemde of I, zonder of met een klinker, hetzij achter den begin-medeklinker
van
het
grondwoord,
herhaalde gedeelte djogdjrog,
hetzij
pakprak, pekprek,
met geringe verandering
bak,
achter den
begin-medeklinker
van
het
(vgl. sub 13); b. v.: bëgbrëg, boegbroeg, djegdjleg, van
daloegdag — daligdeug,
saksrak. siksrik;
medeklinker, daroekdëk,
djarigdjëg, doeroegdoeg, dorogdog,
ook wel gepaard
— barakdjalingdjing, halahhab, haleum
b. v. sëngsrëm;
dërëgdëg,
garokgek,
42 heum, harajhaj, harashas, molongpong. palengpeng, parangpang, saliksik, sarenkseuk, tereptep, tilingting, toeroegtoeg, toeroektoek. 5.
torogtog, toroktok. Een andere wijze, waarop van grondwoorden stamwoorden gevormd zijn, is de reduplicatie of herhaling van den begin-mcdeklinker met bijbehoorenden klinker, z. a.: bëbës, boeboes, dadak, dëdëg, djëdjër, djoedjoer,
do{ng)don,
koekoeh,
leled,
leuleus,
lolol, lolos,
loeloes,
raraj, sasar, tëtël, tetes, tjatjad, tjatjag, tjatjah, tjatjar, tjëtjëp, tjitjil, tjitjing, tjitjit, tjoetjoek, tjatjap,
papah,
popok,
tjatjak, tjoetjoer,
wëwël,
toetoeg,
woewoeh. Eenige gereduplieeerde woorden
kregen den
frequentatieven
djaloedjoer,
karëkët,
vorm (op
de
wijze van
sub
4 c),
z. a. :
kongkorongok
invoeging (naast kongkongok; klank or achter den begin-medeklinker van het stamwoord), korokvt, en tjiritjit. moeroekoekoeng, pëlëpës, sëlësëp, sereset, soeloesoep Zoodanige reduplicatie gaf mede het aanzijn aan eenige drieletter van grepige woorden, welke, tweelettergrepige afgeleid, nu als stamwoord kunnen worden beschouwd. Voorb. : babahak, babasah,
djidjingklak, djodjombol, djodjongkong, sasarap, sasari, sasate, tjatjaka, tjatjampah, tjatjangkir, tjatjapa, tjoetjoerak. Monde. djadjangkoeng,
0.
Door voorvoeging van een medeklinker zijn van bestaande gevormd. In
nieuwe
den
regel schijnt
die medeklinker
stamwoorden willekeurig
gewyzigd. Tot deze soort iwat), dakoe, galoer, gaor,
gekozen te zijn. Soms is een der klinkers te
rekenen:
gëndol.
gendol,
zijn
halis
(vgl.
hampëlas, hate
hajam (vgl. ajëm), halang, hangit (vgl. angët), harta, harti,
(vgl.
ati),
hateup
(vgl. atap),
hatoer,
(vgl. alok), heudjeun, hiboet (vgl. riboet), hidëp (vgl. idëp), hih, hijang, hinoem, hoewap (vgl. soewap), kapan
en mapan), maboer, mampoeh, maneh, mangkat, mangke, manlek, midër, mantëp, mawoer, menjeng, mijang, miris, moemboel, moendjoeng, moeni, moenggah, montong
apan
mantas, mingër, (ook
aloes),
(vgl.
gobjag,
helok
adëp en (vgl.
bewat
ginggeung,
hasiwoeng,
haseup, hegar,
bangët,
ngontong),
pangkat, j'anta, piloe, pingkar, poelas, poendak,
poendjoeng, poendoer, poengkoer, poentang, rambaj, rëmbat, reundeuk, ringgeung, sangar, sangët (vgl. bangët), sangka, semah (vgl.
sëmplak, singkah, soebaja, soengapan (vgl. tjoengap), tandjrëk, tangsël, toempak, toengkos, toengkoel, walah,
imah),
soesoed,
wangkong. 7.
door achtervoeging van een klinker of medeklinker zijn nieuwe woorden gemaakt. Hiertoe hebben gediend: 1". de klinker a, b. v. in boera, welk woord dezelfde bet. heeft nls sëmboer, d. i. bespuwen; beide stammen blijkbaar af van den grondvorm boer; zoo ook in Ook
laloewasa, onbeperkte vrijheid hebben, frequentatieve afleiding loeiras,
van
Mal., ruim, wijd. 2°. De klinker oe, b. v. in lësoe, uitgeput, afgeleid van lës, werkw. tusschenw. voor verdwynen. — 3°. De mede
43 klinker h heeft niet zoozeer gediend om nieuwe woorden te vormen, als wel om aan overgenomen woorden uit een andere taal een scherper uitgang te geven (vgl. 9 a). Als 1. v. koedoe nam men het Jav. këdah over, dat eigenlijk këda moest luiden; het Portugeesche alfinite, speld ,
panitih; kore, syn.
ook de h aan en werd koreh genomen als I. v. boelan, werd sasih. Soempah (zie 9 d) is hiertoe waarschynlijk ook te rekenen. — 4°. Evenals men achter een woord op een klinker uitgaande, vooral als het een toeroep is, gaarne een h uitspreekt, z. a. : doeh, eh, werd
ben.,
(zie
het Jav.
10);
v. koër, nam
«ast,
in gebruik
kah, lah en wah, zoo heeft a uitgaande , gesloten door een ng
ook eenige woorden, op n in woorden,
euleuh,
men
een
; of den uitgang
taal ontleend, veranderd in ng, b. v. naast ka plaatste kang; naast kaka stelde men kakang; tarang, voorhoofd, kan gevormd zijn van tara , zacht, glooiend ; ons „ton" wordt uitgesproken
aan
een andere
men
tong; ons „piston" wordt pistong,
en het woord toewang (zie Woordb.
toewang II), deftig voor „uw", is een verbastering van het Mul. toewan. (Het Mal. woord kering, droog, is blijkbaar afkomstig van 't Soendaneesch këri, schraal, z. a. van den grond of ook wel van
op
het
lichaam
legerhoofd, en het Mal. woord hoeloebalang, uit hoeloe, hoofd, en bala, krijgsvolk.)
gesteld
Een groot aantal nieuwe stamwoorden verkreeg men door voorvoeging van een lettergreep, 1°. voor éénlettergrepige grondwoorden. In vele, niet de meeste gevallen, werd de nieuwe lettergreep willekeurig in sommige is in overeenstemming met den grondvorm. zij
zoo
gekozen;
Voorbeelden
:
boebar
(vgl.
loebar),
djëboel (vgl. bol), djëmbar
(vgl.
djëmproeng, djibroet, gëbër, gëboer, gëbrag, gëmpoer (vgl. toeinpoer), gërah, habëk, hantëm, heuleut, hibar, hibër, hinas, hoetjoeh, ber),
mabëk), këdjot, këlaj, këlar, këplak, këploek, këpoet, këles, këtjlak, kodjor, kodjot, koe-prak, kotjor, laboeh (vgl.
(vgl.
këbëk
këprak,
ladjoe (vgl. padjoe), lalis (vgl. lës), lambak (vgl. ombak), lamoen, lampah (vgl. papah), lantjeuk (vgl. atjeuk), lapoer, larap, roeboeh), (vgl. lesot,
tërap), lawas, lëdjar, lëlëp (vgl. tjëlëp), lempes (vgl. apës), lepot, likët (vgl. rakët), lindih (vgl. andih), lipoer (vgl. lapoer),
loebar (vgl. boebar), loentjat, loewar (vgl. loebar), mabëk, meugeus, mokprok, njongtjlo, nombro, padjar (vgl. oedjar), panl jat, pëngkoeh (vgl. koekoeh), pëtjat (vgl. poetjat), peunggas (vgl. geus), poetjat
,
8.
is samen
rabocl
djëboel), radjoet
(vgl.
rampak (vgl. papak),
likët), ratjoet
djot), radjol, raka, raket (vgl. randëg, rantas (vgl. tës), rapëng,
(vgl.
rawoeh (vgl. woeieoeh), oetjoet), rëntjëp, repeh (vgl. retep, retop, roeboeh (vgl. laboeh), rotjop, sapoet (vgl. këpoet), sëblak, seblok, sëmplak, sëmplek, sëmproeng, sëngek, sengled (vgl. leled), tantjëb, tilëp (vgl. lëlëp), tirah, tjaboek, tjaboet (vgl. rëboet), tjangkroeng, tjekap (vgl. kop), tjeplak, tjoplok, toeblés, toebroek, toetas, toudjol, wëdar, wireh. — Maar *,.'. werden op deze (vgl.
empeh),
wijze
ook
eenige
drielettergrepige
woorden van
één-
of tweeletter-
44 grepige gevormd,
ten
onregelmatig,
deele
ten
regelmatig. —
deele
Onregelmatig zijn: borodjol, dalangsoeng, hawatir, këdëproek, poerigil, rantjabang, salëbër, torodjol (vgl. tondjol). — Regelmatig zijn : baheula, baroentak en bëlaboer (waarschijnlijk overeenkomende met het Maleische toestandswoord met bër, maar in 't Soendaneesch ver sangkilang, sangsaja en ouderd) ; zoo ook sanghiwar, sanghoendjar,
sangsara (waarin sang waarschijnlijk
op te vatten is
= sa
, geheel ,
Door invoeging van een medeklinker een aantal woorden ontslaan, dat öf den oorspronkelijken vorm gelijk komt in beteekenis óf daar van eenigszins verschilt, öf wel tot hoofdvorm geworden is. Het zijn m, n, de letters en ng, welke tot invoeging gebruikt zijn. van
h: dahdar = dadar, blootleggen; kennen
,
,
't
is
weten
,
,
njaho,
,
van njao, maar grof; pahido = paido, mistrouwen ongeloof; tanghi van Javaansch tangi, opstaan. Invoeging van n: antël, raken aan, wat eigenlijk zou moeten luiden atël, vgl. ateul, jeuken; mantak, minder gebruikelijk dan matak, oor
doorgebroken
helzelfde b.
dehdel = dedel
,
Invoeging
opengebroken
;
a.
b
h,
d,
,
is
'.).
plus ng).
reden; poenljak, top, wat eigenlijk zou moeten vgl. poetjoek, punt; wantjis = watjis, bekwaam.
zijn poetjak,
zaak,
van d: handas, minder gebruikelijk
Invoeging
kapindis,
minder gebruik, dan kënak, dan boeleerder,
gebruik,
dan hanas, jammer! këndak, meer
zwaluw
boeleerster;
mandawa,
dan manawa, indien; mandila, minder manilla-eend; pandagan = panagan,
gebruik,
manila,
minder
gebruik,
dan
droogstelling;
meer gebruik, dan paranene, nochtans. Invoeging van m: hembos = hebos, tegen iets aanslaan, van een vlam of van water; lampat, bedekt, van lapat (vgl. lipoet), ongeveer hetzelfde, maar in dezen zin ngbr. lombang = lobang, gat, kuil; mëlëmpës = mëlëpës, ieder oogenblik uitgaan, van vuur; sambarang alle; heeft de plaats ingenomen van sabarang {sa plus barang), ;
is
parandene d.
kapinis,
;
c.
zweren,
soempah,
komt waarschijnlijk van een nu verloren grond vervloeken; tempel, wat dient om ergens op
soepa, vgl. sapa,
vorm
te worden
geplukt of gespijkerd, heeft de plaats ingenomen van een is
verloren tepel, vgl. tapët, kleven; toembroek minder gebrui kelijk dan toebroek, zich werpen op. Invoeging van b: ablës, gelijk, maar minder gebruikelijk dan amlës, nu
amblëng, minder gebruik, dan amlëng, doodstil; ambrih, amrih, bedoelen; djamblang, = djamlang, geruil, slof enz.; djoemblah, minder gebruik, dan djoemlah, totaal;
indringen;
meer gebruik, dan van
djombto,
minder gebruik, dan djomlo,
minder gebruik,
dan
geen aftrek vinden; goembira,
goemira, blijde; këmba
een nu verloren këma,
heeft
de plaats inge
zich niet uitspreken,
;
van
,
vgl. këmoe, in den mond houden; lantbat, minder gebruik, dan lamat, langdurig: limboehan meer gebruik, dan limoehan staf, wapenstok sambodja
nomen
,
e.
45 noemt
een boom,
gewoonlijk
men
tjambëroet,
meer
minder gebruik, dan tjamëti, f.
in het Maleisch samodja
geheelen:
gebruik, dan tjamëroet, stuursch kijken;
tjambêti,
zweep.
van basa, taal; bëngbëng, gelijkmatig, b. v. van dikte; doengsang = rond of kadoengsang-doengsang, doesang, kadoesang-doesang dolen; gënggëtn = gëgëm , de onbepaalde breedte van een vuist;
Invoeging
van
ng: bangsa, volk, komt
minder gebruik, dan bëbëng,
minder gebruik, dan lilir, opleven; loengse, moede, afgemat, komt van een nu verloren loese, vgl. lësoe, dat dezelfde beteekenis beeft; rengge — rege, meer gebruik, dan gekarteld; roengsëb, roesëb, enkel graal zijn; sengled, meer gebruik, dan seled, opgerold.
linglir,
Aaillll.
letter is van
ingevoegde
De
dezelfde
soort als de letter,
welke baar bij zich nam. Zelden is van dien regel afgeweken. 10.
Eenige stamwoorden
zijn van
reeds
ting van letters. Het zijn woordparen,
bestaande gemaakt door omzet met onderscheiden, maar zeer
adoej en ajoed, zacht, week: invoeging van n), zoet; asëlensëla, tusschen (het eerste als stam ngbr.); bëset en sëbet, aftrekken, afstroopen ; bjar en 6 ra/, opengaan , doorbreken (van het licht) ; bodnl en doboi, verwante
na
nmis
en
Voorb. :
beteekenis.
manis (omzetting
met
openbreken; dagor en gëdor, op iets kloppen, stompen; redes, op een (van het laatste het stamwoord ngbr.); dësëk en sëdëk, het eerste: nabij; het tweede: vlak van te voren; en
ridjët, strik; doegoel en goe(n)doel, kaalhoofdig; doepak stooten garis en gasir, langs iets strijken schuren tigas, afgesneden, afgedaan; gëbjar en gëbraj, stralen,
padoek,
gasti
en
;
en
;
djirët
,
en
rij
barsten,
deres
en loeloegoe, aanlegger, aanvoerder; goer en oeroeg voorgevoegden klinker), vallen, aardstorting; koër en koreh, laatste met achtergevoegde zie N°. 7), met de vingers, de
(met (het
h,
schijnen; goegoeloe
krabben); kored en rodek, het grond van onkruid te zuiveren, ngored, den grond van onkruid zuiveren; het tweede: hoofdzeer; koret, gierig, torek, doof; majar en maraj, betalen; objor en obroj, schit terend (licht) rood; poera en roepa, het eerste: laten voorkomen,
pooten of eenig voorwerp in de aarde voorwerp
den
voorkomen raüs en rasa, het eerste door waden, het tweede: voelen; rata en tara, vlak (het tweede :
het tweede
;
;
schijnen
.een rivier
om
:
eerste:
,
:
;
eigenlijk licht hellend) rësëp en sërëp, het eerste behagen hebben in indringen: roetjoek en tjoeroek, het eerste: stokken, rechtop in den grond gestoken om een dam te maken, het tweede:
het tweede: wijsvinger. 11.
We
komen
nu aan een klasse van woorden, welke zeer groot is, en
getuigenis aflegt van het vernuft van den menschelijken geest in het algemeen, en van den Soendaneeschen in het bijzonder. Het zijn woorden, welke dezelfde medeklinkers hebben en dezelfde grondgedachte
uitdrukken.
De
wet,
dat
woorden,
welke
dezelfde
46 hebben, ook verwant zijn in beteekenis,
op
en
zeer
maar
op
dezen
uitzonderingen
geen
Onregelmatigheid
bestaan.
regel
is
streng
zal wel een in het Soendaneesch bijzonder ruime schaal toegepast; zóó ruim, dat er haast
zyn,
is
taalwet
zij
medeklinkers algemeene
is
echter niet geheel buitengesloten. Het eigenaardige van deze woorden dus, dat men in de medeklinkers het algemeen begrip vindt
uitgedrukt door de klinkers. terwijl het bijzondere Ue onregelmatigheid bestaat vooral hierin, dat de stellen, wat het aantal woorden betreft, zeer ongelijk zijn: men heeft namelijk stellen van 5, van van 2, van van woorden en hooger. Het rijkst — — ng heeft daar dit niet minder wel het stel dat de medeklinkers
is
,
l
g 6
,
3,
4,
is
uitgedrukt,
—
dat
deze
stel
in
al
16 nuancen telt.
,
Uit onze becijfering aan het slot zal blijken klasse ook numeriek van belang is. — Wat de klinkers aangaat, men kan aannemen, dat de keuze daarvan niet willekeurig, kan dat ook niet van ieder maar naar vaste regelen geschied is, dan
't
bijzonder aangetoond worden. Als voorbeeld willen we een kiezen, want ook reeds onder de éénlettergrepige woorden
Gelijk
daagsche.
nature den
de
ook voor het gewone, alle-
maar
in het Javaansche alphabet ieder medeklinker van aan zich heeft, terwijl deze alleen dan door een
a-klank
klinker wordt vervangen als er iets bijzonders valt te zeggen het Soendaneesch en de aanverwante talen eene a voor
,
anderen
hebben
het gewone; de overige klinkers uitspreiden,
uiteenleggen).
—
dienen voor het bijzondere (bar = de klinker voor het doffe,
De oe
is
zóó
klare,
voor het heldere,
klinker
— r.
is
komt deze wet aan het licht. Nemen we daartoe den grondvorm We hebben hiervan de woorden bar, boer, ber en bër. De a
6
grondwoord
,
e
is
rumoerige, bulderende en donderende (ooer = aan den haal gaan, op de klinker voor het loop gaan. van velen). — De scherpe schelle, schetterende en schitterende (ber = schitteren z. a. een zeil, den
betreft: de
grove, onhehouwene, aanpakken
eigenaardige klinker eu dient ruwe, donkere uit te drukken,
of aandoen van
iets (eig.
vooral v.
om
rap
is
klinkers
b.
ë
is
ook wapperen). De klinkt niet, en daarom de aanduiding het zachte, geruischlooze (bër = vliegen). — Wat de overige
maar van
het het
eenvoudig komen van iets op iets rollen, iets ergens
het
of over iels anders); roep beleekent: over werpen, storten op; rëp wil zeggen: het invallen van stilte, stil worden, zich stilhouden; maar reup duidt aan: het invallen van het donker of van den nacht, donker worden, en verder: rood worden
,
op
ronde
aardige uit.
een
aan,
Deze
kleur krijgen. en
beide
de
drukt
klinkers
De klinker wijst het kleine, rollende, helderklinkende,
i
gelaat,
het
O
van
fijne,
het
kan
men
leeren
kennen
uit de
sir
beteekent: het opkomen van een gedachte, neiging, trek, tocht des gemoeds; soer is: schuiven, naar vorenschuiven, vooruitschuiven, het naar voren komen van een woord in ser (scherper dan sir) duidt aan
:
den mond
;
volgende vergelijking:
het
opkomen van toorn
47 in het gemoed, of in het algemeen: het opkomen van een scherp gevoel; sor in hetzelfde als soer, maar dient voor het vooruitschuiven van iets, dat geen doffen, maar een helderen, rollenden klank geeft; sër is 't vooruitschuiven zonder gedruisch. — Gelijk bleek, heeft men ook onder de grondwoorden van deze stellen. Wij wijzen hier nog op: ah, ih, eh en ëh; heg en heug; ngeng en ngong; seg en seug; tah, woordje we later als nadrukswijzer en
top;
(deze
terwijl
licht op teh,
werpt een eigenaardig
en
welk tep
teh
vergelijking
toeh
zullen Ieeren
hier ook nog kunnen
genoemd
kennen); worden
tap,
eenige
andere éénlettergrepige woorden , welke echter geen grondvormen , maar frequentatieven zijn, blijkens de ingeschoven l en r: blak, bloek en blok; blas en blës; blëg en bloeg; brag, brëg en broeg; brak en broek; brat, broel en brol; bras, brës en broes, welke
woorden alle behooren tot de sels.
—
werkw.
zoogenaamde
tusschenwerp-
Behalve deze weinige éénlettergrepige woorden en een enkel
drielettergrepig
woord behooren bedoelde
gelijke medeklinkers
tot
de
stellen van
tweelettergrepige
grooten voorraad gaan we er eenige Stellen van 2: angin, wind,
noemen
woorden
met
stamwoorden. Uit den
en verklaren:
angën, wenschen, gemoed; — bageur, opgewekt, goedaardig, bëger, dartel; bala, ruigte, wildernis, boeloe, haar op het lichaam, veêren; banting, neersmakken, banteng, wilde stier; bingoeng, radeloos zijn, bengong, verbaasd staan kijken; —
djangdjang, vleugel, djingdjing, opheffen; djohdjor, den
grond
liggen,
djëhdjër,
verstijfd
op
den
uitgestrekt op liggen; —
grond
entep, ordelijk liggen , eunteup, (net) zitten van een vogel : — oendoer, terugwijken, eundeur, dreunen; — ganëp, een even getal, gënëp, zes; gila, schuw, gelo, gek; gilap, schitteren, gëlap, bliksem; —
hajam, hen, hijeum, schaduw; haropak, bleek, hoerapok, zonder licht, van de oogen; — idër, rondgaan, oedar, losgaan; ilik, zien, oelik, onderzoeken; — kandël , dik, këndël, vast van geest; këbak, in een groot water, këbëk, vol; koekoeh, vasthoudend, keukeuh, volhouden; — laki, man, lakoe, gang; lamis, vleiend, lëmës, zacht; loba, veel, lëboe, asch ; lëpas, vlug, leupas, vrij; — matih, baden
moetoeh, in de hoogste mate; — njoesoe, zuigen (aan de njoso, sterk verlangen; — paha, dij, poehoe, het dikke moederborst), krachtig,
ondereinde van iets; pareum, uitgedoofd, peureum, de oogen ge sloten hebben; përës, uitknijpen, peureus, pijn doen; pitës, door breken, knappen, poetoes, beslist, z. a. een rechtszaak; poeóek , over dekt, poëk, duister; — raksa, beschermen, riksa , zorgvuldig; randjoeg , opspringen , rendjag, opschrikken ; riboe, duizend, rebo, veel hebben; roeboeh, neerstorten, robah , veranderen vnn aard, vervalreu{w)as,
rij
staan, rogrog, een regreg, op een hoop slaan; op ontstellen, reueus, prat, aanmatigend; — sasar, dwalen, sësër, verder voortgaan; sisi, zijde, kant, sesa, overschot; soemoer, gezin; sono, sterk ver put, soem(b)ër, wel; semah, gast, somah
schen ;
48 langen, verliefd zijn; seuneu, vuur; — tahan , verdragen , taheun ., val , taheur, koken, toehoer, droog; titis, (suiker) gielen, tetes . druppelen; toendjoek, aanwijzen, tondjok, stnoten, stompen; tëbas (in
strik;
het groot) koopen, tëboes, loskoopen; tëtëp, vast, teitteup, nauwkeurig gadeslaan ; tjamah , ontwijden, tjoemah, vergeefs. Stellen van 3: angkoeh, trotsch, angkoh, zich inbeelden, meenen; — bajar, betalen, boejar, zich verspreiden, angkeuh,
boelen. zijdelings aanzien, dëloek, voor zich zien, dëlek, een nijdigen blik zijwaarts werpen; djirët , strik, djoerit, strijd, djërit, een schreeuw geven: gaüng, een aardkrekel, goëng, draaien, goöng, groot koperen bek ken; — hajang, wenschen (naar iets uitgaan van het gemoed), hijang, heengaan, verdwijnen, hijoeng, gonzen; hoerang, garnaal, hoeroeng, branden, herenig, blinken; — imoet, glimlachen, imeut, boelan, uitstroomen ; rijkelijk — bolon, maandstonden; inwikkelen,
bojnr,
maan,
dilak,
maand,
iemand
naarstig, omat, aandringen; kalëni, zinken, koelëm, slapen, këlëm. verzinken; — lajang, zweven, lajoeng, het avondrood, te/ontdrijven: landjang, maagd, lëndjang, middelmatig gezet, lëndjëng, recht van gestalte; maas, behoeftig (weinig hebben), mits, doorsijpelen , meuetis, een weinig; — oelas, strijken op, ilës, zich onzichtbaar maken. oelës, haar op 't lichaam; — parat, doorloopen, paret, rij, porot, van iets losraken; patjok, pikken, patjëk, dringen in, poetjoek, uit einde, punt; pëutil, vruchtknop, pëntoel, verhevenheid, pentol, een dikke knop; — rapih, eensgezind, (pa)ripih, bevredigd, repeh, stil;
rasa,
risi, duchten, rosa, sterk zijn; roentoet, eensgezind, gevoelen, rentet, naast elkander, reunteut, samendrukken; — sabit, zich ergens in moeien, sabët , met een zwaard of dergelijke slaan, sëboet, ver keel opzetten", sëgrek, snorken , sëgrok , knor soedoek, degen, sodok, voorwerp om asch ot dergelijke uit te halen, sëdëk , opkruipen, benauwen; — tandon, voor iemand instaan, onderpand, toendan, gereed zetten of staan voor iemand melden ; sëgroek , „een ren
van
op den
varken;
een
weg,
transport, teundeun, neerzetten, plaatsen; tangkëp, grij omvatten, tengkep, een muziekinstrument met de hand
pen, tangkeup,
vasthouden om het geluid te dempen; tineung, verlangen, genegen heid, tënoeng, tooverij, teuneung, onverschrokken; tjëpet, knellen, tjëpot, zich zuigende vasthechten, zuiging, tjëpët, gestadig voortgaan.
Stellen van
4: aroej, een langen trein vormen, arëj, trein, areuj, slang; — belot, omloopen, van een weg, bëloet , bëlët, paling, stompzinnig, beulit, zich winden om; — djaga, waker, wachter, djago, haan, djiga, er uitzien als, djogo, aanwezig zijn; — kari, overblijven, koeroe, mager, këri, schraal, këre, harnas; — sterven, pepes, uitgebluscht, pëpës, idem, peupeus, breken; — poepoes, slingerplant,
ripoeh, in bedenkelijken toestand verkeeren, repoh, zweren, ropoh, stokoud; — sapa, vervloeken, soe(m)pa{h), bleek zien, sëpi, eenzaam zyn; — tiis, koud, toeoes, droog,
rapoeh,
afgeleefd,
sëpa,
bros,
oraj,
49 teës, zekere
uitdruppelen, teuas, hard; — wira, vurig, krijgshaftig, vuurroode bloem, wëra, vergramd, weureu, dronken.
ivera,
Stellen van
5: (k)andoeng, bij zich dragen, indoeng, moeder, bekendmaking, endong, bedelzak, ondang, noodigen; — bantal, hoofdkussen, bantol, vóór iets zitten, boental, een witte plek
oendang,
voorhoofd hebben (van een buffel), boentël, bundel, bëntil, — dajang, hofjuffer (hoer), dajoeng, roeien (misschien oud tijds roeister), doejoeng, zeekoe (zeemeermin), dejang, bij het vuur zitten, dojong, vooroverhellen ; — kambang, drijven, këmbang, bloem, het
op
puistje;
këmboeng, blaar, këmbëng, onder water zetten, keumbing, naar zich trekken; — oewa, tante (of oom), ewa, haten, ewe, vrouw, owa, wouwouw (karikatuur van de vrouw?), owo, baren; — palang, dwars
toe
hout, paling, dief, paloeng, dwaas, pëlong, nastaren, uitkijken, pëlëng, naar iets staren; — sangit (voll. walang — ), distel, sangët, welriekend. hevig, sëngël, gevoelig, licht ontvlambaar, seungit. seungeut, aansteken.
Stellen van
6: ajang, zich om iets slingeren, ajong-ajong,
zekere
ijang, vertrekken, oejang, uitgaan om voedsel te zoeken, ejang, grootvader, ejong, in de armen wiegen; — bangkong, kikvorsch slingerplant, (met
hoogen rug), bingkëng,
kang,
krom, boengking,
rond om heen, bëng-
rug liggen, bëngkoeng, gebocheld, bëngkong, zitten iets te doen; — harëp, hopen, hareup, voor, hiroep, leven, hoerip, opleven, hoeroep, aanvallen met overmacht, heurap, werpnet; — den
op
lapoet, tot boven het hoofd komen (van water), lipoet, overdekt, lipët, voud, voudig, loepoet, mislukken, lepet, slap, lepot, losraken; — sari, smakelijk, saroe, in elkaar vloeien, sare, slapen, sore, avond (Fr. soir), soro, zekere
Stellen van
boeboer,
windsel
7:
visch (eig. onderkruiper), seuri, lachen. ter wereld komen, boebar, uiteengaan,
babar,
bry, beber, uitgespreid, bobor, wegstroomen, bëbër, hand of iets, beubeur, huikband; — tapak, indruk, voetspoor,
om
tapoek, in menigte zijn op, tapok, roof of korst, slakkenhuisje, tepok, heup of heupkom, tëpak, met de vlakke hand slaan op, tëpoek, naar omhoog slaan, tëpok, met de holle hand ergens op slaan.
Stellen van neus,
8: arang, zelden, iring, meedoen, volgen, iroeng, irong, wenschen wat men ziet, oerang, mensch, persoon, erang-
bovendorpel, orong-orong, zekere tuinhagedis, ëreng, daklat. 9: barat, west, birat, op de vlucht slaan (den rug birit, de billen (achterste), birët, knoesterig (van hout), toekeeren), erang,
Stellen van
boerit, beurat,
avondtijd, boeroet, waterbreuk, boerët, duister in 't gemoed, zwaar, beurit, muis; — garang, boven het vuur gedroogd;
garing, uitgedroogd, garoeng, ongebruikt laten (eig. laten uitdrogen), girang, stroomopwaarts (waar het minder diep is), giring, opjagen, goreng,
braden,
leelijk,
gëring,
ziek,
gëroeng,
kreunen,
gërëng,
grommen.
Stellen
van 10: karang, schelp, rots, karoeng,
gonjezak, koe 4
50
rang, ontbreken, koering, mand, koreng,
hoofdzeer,
kering, bits. Stellen van Stellen van galëng, schitteren,
mindere, koeroeng, kooi, korang, vïschkorong, snotkorst, këroeng, hol gebogen,
11 — 15 ontbreken.
16: galang, timmerloods, galing, krul (van het haar) , rand of dijkje langs den kant van een sawahbed, gilang,
aarden
giling, rol
— , rolzoom),
(b. v. kapoet
soort wachters (rondloopers?),
een
goeling,
goelang-goelang,
rolkussen , goeloeng,
rol,
over elkander wrijven (b. v. de handen), geleng, omdraaien , golang, draaien, golong, rol, gelang, omheen, gëloeng, haarknoop, gëlong, een brok in de keel hebben, geulang, armband. gelang,
172 stellen van 2; 93 stellen van 3; 40 stellen van 4; 19 stellen van 5; 10 stellen van 6; 5 stellen van 7; 1 stel van 8; 3 stellen van 9; 1 stel van 10; 1 stel van 16; in het
Aanm. Ik telde
geheel
345 stellen. Men kan er echter stellig meer
vinden.
Het aantal stamwoorden is mede vermeerderd door verwisseling van medeklinkers, meestal van gelijksoortige. Dit komt vour bij éénletter grepige woorden, b. v. blëng en brëng, opvliegen, wegvliegen, van velen; ook vindt
men enkele gevallen bij de drielettergrepige, maar ook hier aangetroffen bij de tweelettergrepige stam woorden. Wisselen kunnen b en dj, b en n, b en p, b en s, b en t, b en w; d en g, d en /, d en n, d en r, d en t; dj en nj, dj en s;
oefent
is
Doorgaans zij
en
t.
s
t,
r
en s,
en s,
;
en
s; m en ng, m en p, en w; en ren tj;
h
en
h
h
r,
en
p
en ng,
l
en w
en m,
t,
m en w, ndj en nj; ng en p; en
en
en p,
p
r;
k, h
ng;
l
en
h
en
p
en p,
l
en
ng,
fe,
en en
k g
k
dj
tj; k g
de massa wordt
van onschuldigen aard
zoodanige verwisseling
invloed uit op de beteekenis. Somtijds brengt de der medeklinkers ook wijziging der klinkers met zich. geen
wijziging Gelijk van beteekenis zijn: abër en awër, niet voortkunnen (door een beletsel); bae en wae, maar, steeds; balangsijar en barangsijar,
zoeken; balës en walës, vergelden; bandjat en banjat, uit het water opstijgen; bangoen en wangoen, bouworde; bantër en wantër, moedig; barëk en barëp (in den superl.), oudste (kind); baroetah en waroetah, herbouwen, verwisselen; basijar en pasijar, wandelen; basisir en pasisir, strand; batja en watja, lezen; beda en bina, verschillen; bëdak en wëdak, stuifpoeder; bëdëgong levensonderhoud
bëlëngong, verwaand; bedjer en djedjer, uiteenliggen; bëkoek en bëngoek, kromme neus; belang en wëlang, zwartbont; bëlas en wëlas
en
met de eenheden
oneffen
den
(van
de getallen van
grond);
bëndjoet
en
11 — 19; bëndjoel en pëndjoel,
bëntjoet,
buil (aan
't
vormen
hoofd);
en boengangang, ;
van een spijs
wijd open
boemboe
en boengboe,
boengkoes en toengkoes, bundel
;
hang
;
;
;
bërëg en wërëg, voor zich uit drijven; bilangan en wilangan, getal boeboehara en boeboewara, tijdelijk zich ergens ophouden "boeha-
ingrediënten
daloeroeng
en daroe-
.
51 roeng ,
ganas , ananas (vgl . děs en gěs ) ; ; djibroeg en tjiproek , druipnat ; en djoetjoeng en njoengtjoeng , puntig ; gakang en garang , driſtig , twist . ziek ; galab en garap, stotteren ; gaoer en ngaoer , brullen ; gempor vloerlegger ; danas
;
,
en
en
hělas
;
kilap
,
en
,
;
ver
;
; .
),
de
,
;
en en
,
en
,
;
) en ;
,
;
lijoeng
en
;
,
(
en in
,
( ; of ;
;
,
en
;
loerah lorak rorak gleuf loreng palagi gestreept malagi
groeve
;
,
loeděs roeděs ver roerah kampoenghoofd
en en
en
gaan
hand
larang raras
leed
laras
en
, ,
,
; de
, ;
eerbiedige gebukte
rara
aanwending
,
,
,
en
en (
en
en
en
, , ,
en
rarap
modder
loeloek
roewang
lara
raris van ririh stil kalm
laris lilih
en
;
en
loeloeh
loewang
sampojong
en en
larap
;
omringen
,
rijoeng
;
;
.
een boog
van
,
en
;
of
verbieden
nagels korek met flikkering kolomod pongkol ladjoe konkelen
verwijderen
zich
;
,
lampojong
;
naderen
rarang
groothandelaar kodek kolepat wending
nat kongkol
,
,
houding
;
,
,
,
kolebat
geheel koromod padjoe voortgaan
,
;
,
en
; en
poetijah
uitkrabben
;
hilap
onveilig
en
;
kiliwir
en
;
;
koetijah
delgd
werit
vergeven
deernis
hoewap soewap hap zacht waaien yeder voor gěder karěm verzinken kėder vrees poentit naloopen kětěg kětěk tikken kloppen koentit en
kalěm
achtig
en
herit
sampoera
kawatir ;
hiliwir
hampoera
hawatir
,
geten
beenen en
medelijden
,
welas
pees
de
in
lam
slechts
;
en
ngan
,
,
kempor
en
han
en
sangkép , voltallig
djangkép
en
)
en
, ,
en
; en
op
;
't ,
;
, ;
in
doen
ontlasting
waka
;
.
met iets gebruik
;
gaan
,
met water
en
;
; en
,
duiken
water
singkah zijde talingting navraag en
en
tilěm
sarira sěmět
;
reinigen
;
,
val
, ,
,
;
salira seët
over
reboe
op
billen
aan
,
taliktik
spreken
na
;
;
singgah
elkaar kleven
en
in
,
en
, ,
en
,
;
silěm
en
;
toe
,
; l.,
.,
k
van afschrap
letah
tong
., ,
geluid
met gaten
,
het
;
,
,
,
,
het geluid van den kiekendief kérik lawang opening deurgat rawang
,
., , , ,
l.
,
wěrat
:
of
bangět sangět beteekenis zijn maoeng haoeng tijger zwaar brullen
,
;
pen
;
of
en
,
en
, de
,
,
.,
;
van
beurat
;
,
;
en
,
doorgaan
met
rapět
gedaante roewa aandringen seëp
lampepit
scheuren
tjewok
en
wara
kělík
aan
soëk
Verschillend erg
tot
singsim
k
en
tjebok
.
,
en
;
grens
simsim
,
sengět soëh
sělěk
sěděk
raket
;
;
en
,
rewoe
lichaam
pitjangtjam
tjaboet uittrekken roepa duizend
raboet
b
pitjamtjam
en
zijn
alleen
en
en
;
en
;
,
;
,
en
;
,
,
en
roreng bruin zwart gevlekt paragi dienende voor mani wani die mate dat nganténg pantěng gespannen panitih panitik speld parapti tarapti gereed pasrah sadrah overgegeven pedal wědal piloewang piroewang kuil pingsal singsal uitgaan
k
, ,
; ;
,
;
,
, ,
.
deksel
of
zelfstandig werkwoord invoeging van den klank
ar
de
maken
is
Soendaneesch
,
te
een
,
,
,
toeroeb
naamwoord meervoudig
),
(
,
,
;
,
der middelen
om
.
13
,
een lijk overdekken Een
,
,
,
;
,
)
,
(
;
I.
,
;
,
,
innig ernstig enz lělěp inzinken loba likken lělěb diep uitwendig rowa veel obah veranderen owah veranderen inwendig poerba machtig poerwa oorsprong oorzaak rampa tampa tasten aannemen riboet storm riwoed drukte roeroeb letak
52 of al achter den klinker
een
vóórvoeging
van een
dier klanken.
(Zie § 90.) die klanken niet
de heden geldende regelen der taal mogen
Volgens
dan zóó. In de periode van de wording der taal even
anders luiden wel
of wel, zoo het stamwoord met
begin-medeklinker,
begint,
vormde men
nieuwe door inschuiving
bestaande woorden
van
r
voorafgegaan
of l zonder klinker, of wel door een toonlooze e of een der klinkers a, i, oe, e, o
of
zóó
achter den eu.
van een
begin-medeklinker
Een
woord
gevormd
beteekenis. Analoge daagsche woorden
verkreeg
dan een
vormen daarvan heeft men
arisin
aringgis,
waar
enz.,
b. ze
frequentatieve v.
in de heden-
van een enkel
persoon gebezigd worden. De grondvormen der aldus frequentatief verloren. We troffen dezen vorm gemaakte woorden zy'n meerendeels reeds aan bij de stamwoorden, ontstaan door verdubbeling of uit reduplicatie van het grondwoord (zie sub 4 c en 5), en geven hier nog een aantal voorbeelden, waaruit ook de frequentatieve beteekenis blijken kan , na nog de opmerking gemaakt te hebben , dat het woord soms bovendien een der achtervoegsels an of euro aannam: bëlaboer, (vgl. boer), strooien; bëlëdag, knallen (van een geweer); bëlëdeg, knallen (van den donder); bëlëdëg, uitgolven (van rook); beledig, nazetten; bëlëdoeg, bulderend uiteenspringen ; bëlëdog, klappen, knallen, z. a. een zweep en vuurwerk ; bëlësat, (niet kracht) los- of bëlëtok,
omhoogspringen; in
het gezicht
komen;
ontploffen;
breh,
frequentatief
darapon, naast dapon,
van beh,
als maar,
opdat;
gagarabah
(van het ngbr. gabah), onvoorzichtig, lichtbreeksch ; galejong, voortrollen, van gejong, draaien; garintil, in elkaar ge draaid; garintoel, oneffen; gëlëbër (vgl. bër), vliegen; gëlëboer (vgl. flikkeren; geledeg, ratelen; gereleng, (vgl. geleng), rollen; gëboer), goeloedoeg,
donderen;
meedrijven;
goronjok
goeloesoer (vgl. gonjok),
(vgl. goesoer), met (van
vélen)
om
den stroom
iemand of iets
er vandoorgaan, van een vlieger; halimoen zijn; haleuang, (vgl. iboen), nevel; halado, droog weder; harëgëm, brommen; harëgoeng, stenen; harekëng, stenen; hareudang, benauwd; hareungeu
heen
en
hareungeuh,
staan te peinzen; harewos, fluisteren; het te erg maken; harijeum, donker
verbaasd,
harijaneun, = teungteuingeun,
bruin (hijeum, lommer); harimoemoe, zwarte vuile spinrag, spinrag draden tegen den zolder of een wand ; hariring (ook haliring), neuriCn ; haripeut, met haast aannemen ; hariivang, = salëmpang, bezorgd ; hariweusweus, met haast of in verschrikte stemming iets uitvoerig mededeelen; haroeroeng, stenen; haropak, doodsbleek zien; karandang,
kruipen;
keleneng,
karisoet,
luiden
(vgl. koesoet); kelebet, wapperen; kerentjeng, rinkelen; kerepek, geruisch (z. a. v. voetstappen); këtrók,
rimpels een
schel);
(van spartelen; keresek, ritselen, herhaald kloppen (vgl. këtok, këtrek en këtroek en zie sub 4 c); kirintjing, rinkelen; kiritjik, stam van ngirit)ik, — ngarintjik van rintjik, een aanhoudende fijne regen ; korontjong, rammelen ; korosok,
53 ritselen;
korowot, wroeten; molóhók (vgl. hoók), staan kijken; ngëlëntroeng, = ngëntroeng (maar sterker), hol klinken ; njalangkëroeng, in de oogen komen of staan, van tranen (van tjangkroeng, een plasje vormen) ; palipid, langs den kant gaan ; pelesed, uitglijden ; perengkel, bijeengetrokken, van de beenen ; piringkil, 'kreukelen ; poeriding, opstaan, van haren en veeren; poerilit, ineengedraaid; poeringkak,
kippevel hebben; poeroeloek, afkalken, af kruimelen; porongkol, in elkaar zitten; porosod, afzakken, z. a. een sarong; salëbër (vgl. bër), door de lucht vliegen, van eenig lang voorwerp; salëmpang,
bezorgd
(uit sëmang, nu nog als 1. dienst doende, grondvorm mang, vgl. mangmang) ; seredet, branden, zooals van begeerte ; sirindil, met snelle passen en gebogen hoofd of kop op iets afkomen; siripit, dartelen van visschen in het water; talapak, het plat van den voet {tapak, hoef; tërëlëng. hard loopen; tiris, koud zyn, talapok, het koud hebben, van een mensch of dier (His, koud, van dingen);
voetspoor);
tjarëdik, tjëlëdik en tjërëdik, slechts voor zichzelven leven, gierig (tjëdik, hetzelfde); tjoereuleuk, scherp van gezicht; toblos en tobros, doorzakken, doorbreken (grondvorm van het ngbr. bos, vgl. boes), torodjol, met haast ergens uit- of afkomen. 14.
Verder
zjj'n
er in het hedendaagsche Soendaneesch een aantal woor
periode van eenvoudiger vormen zijn afge leid door voor- en achtervoegsels, maar die nu voor stamwoord gelden, hetzij omdat het voorvoegsel verouderd is, hetzy omdat het toevoegsel den , welke in een vroegere
zich zóó
innig
met
dien eenvoudiger
vorm vereenigd heeft, dat het
een integreerend bestanddeel daarvan geworden is. Hiertoe behooren: a.
welke het voorvoegsel 6a of 6 hebben, welk voorvoegsel eertyds schijnt gelijk gestaan te hebben met het Maleische voorvoegsel bër, maar nu verouderd is. Ze hebben actieve beteekenis. Voorb.: badami, raadplegen (Mal. damej, vrede); baganti, elkaar vervangen
Woorden,
(ganti, vervangen); bagënah, = gënah, zich aangenaam gevoelen; bagilit, elkaar afwisselen (gilir, afwisselen) ; baheula, oudtijds (heula, vóór) ; balaboeh, het Maleische bërlaboeh,
ten anker komen ; balaboer,
verspreid (laboer, uitstorten) ; balejor, hooren, maar doen alsof men niet hoort, en heengaan (lejor, wegdrijven); baliloeng, met elkaar afrekenen (Maleisch bëritoeng van itoeng); barëmpagenbarëmpoeg, met elkaar raadplegen (rëmpag 1. v. rëmpoeg, het ééns zijn); barobah en baroebah, veranderen, in beweging zyn, moeite enz. (robah,
basangkal, eigenzinnig, weersptfnnig (sangkal, onge basijar, waarvoor ook pasijar, wandelen (sijar, zoeken); basisir, waarvoor ook pasisir, zeestrand (sisir, kam); basiwah, achterlaten, nalaten (siwah, afwijken). — Ving de eenvoudiger vorm veranderen);
rijmd);
met
een
klinker
aan,
dan verloor het voorvoegsel zijn o en luidde
dus 6. Een voorbeeld daarvan is bangët, van angët, hevig, erg. Het 1. hiervan is sangët, waaruit blijkt, dat men met het voorvoegsel sa eveneens
handelde.
54 6.
woorden,
Enkele wijs,
welke het voorvoegsel bër hebben, z. a. bërboedi,
bërdjamadh, uit
blijkbaar
te
zijn,
zamen
het hedendaagse!)
en
bërmaen,
Maleisch
bedelen. Deze zijn
overgenomen
en
zijn
in
het Soendaneesch betrekkelijk nieuw. Eenige woorden, welke het voorvoHgsel
bala hebben, z. a. balaganbalagantrang ; enkele hebben daarbij tevens het achter voegsel an, z. a. balasimpangan; een paar hebben behalve bala ka, z. a. balakatiktrik en balakatjombrang, nog het voorvoeg.sel ja, één heeft zelfs alle drie, nl. balaketjrakan {ka verloor voor den klinker van etjrak de a). Dit bala schijnt een verbreeding van bër te zijn, zooals pëlë van për; terwu'l an het herhaald doen aanwijst. d. Een paar woorden met het voorvoegsel bi, nl. bihari en bijasa. Het gevormd van het Maleische hari, dag, is synoniem eerstgenoemde, van baheula, oudtijds; bijasa is gevormd van jasa, vermogen, en c.
djoer
en
bet.: gewoon zijn. e.
welke het voorvoegsel ka of k hebben. Tot de eerste soort behooren: kalajan en kalawan, 1. v. djeung, en, met (eig. 2** passief van lajan en lawan, en dus z. v. a. bijgevoegd , toegevoegd) ; kalëboeh, Woorden,
lijden,
schipbreuk
vergaan,
ngbr., maar te vergeleken
van met
een
schip
(2de passief
van lëboeh,
het Maleische laboeh, het anker uit
werpen, en het Soendaneesche laboeh, vallen); katoehoe, rechts, rechter zijde (uit het voorzetsel ka, naar, en toehoe, waar, recht, oprecht, trouw). Waar, in de oude formatie, ka kwam te staan vóór een woord met
een klinker
aanvangende, verloor het zijn klinker
(zie a) en dus vóór de beginletter van het woord te staan. kaboer, vluchten; kalah, overwonnen; kampoeh,
kwam de k onmiddellijk
Zóó ontstonden: deken; kandëg, opgehouden (door eenig beletsel); kandël, dik (eig. te vertrouwen) ; kandjog, komen, gekomen of gebracht zy'n waar men eerst niet wilde wezen; kangën, verlangen; kapan (naast apan en begeerte; kasep, schoon (van een man); als het ware; keser, (zie Wdb.); kawas, koebëng, omheen; koedjoer, lichaamslengte; koendjal,
immers;
mapan),
karëp,
katji, deugdzaam; katjir verschuiven;
lossen. — Enkele woorden hebben er het achtervoegsel an bij, z. a. : kagoengan, 1. v. boga, hebben, bezitten, eigendom (eig. ka&goengan, grootheid) ; kanoegrahan, weldaad (door het Maleisch uit het Sanskrit) ; kendaran, overtroffen worden (van een nu verloren endar, te verge lijken met oendoer, terugwijken). f.
welke het voorvoegsel pa of p hebben. Tot de eerste soort
Woorden,
en paripih. Parepeh bet. eigenhjk: over en weer stil, z. a. v. partijen, die eerst met elkaar in onmin waren, maar het
behooren: parepeh
wordt nu gebezigd in de bet. van bevrediging, nl. van de geesten, door het brengen van een bloedig offer (bevrediging of verzoening derhalve door bloed) ; het is gevormd van repeh, stil ; paripih schijnt aan het ontleend te zijn, en wordt evenals in die taal gebezigd in
Javaansch de
bet.
van
ondervraging,
maar het wordt soms
ook als synoniem
55 gebruikt , waartoe
parapeh
van
ripih
(volgens sub
zich
11) leenen
Waar , in de oude formatie , pa kwam te staan vóór een woord met een klinker aanvangende , verloor het zijn klinker en vereenigde de p zich dus met de aanvangsletter van het woord ; b . v. : padoe , kan
.
–
strijden , zie § 70) ; palang, dat wat dwars ligt over of iets of zit , dwarshout enz.; pambrih , bedoeling ; pamoek , voorvechter ; pasak , (stam van masak ), koken ; pasih , (stam van masihan ) , geven ; pasrah , overgegeven (nl. van gemoeds stemming ) ; piloe (stam van miloe , terwijl iloe stam is van ngiloe ) ,
twist
( eig . met
elkander
yoor
.eig
meegaan, meedoen ; poendoer (stam van moendoer , dat gelijk is aan oendoer , terug wijken . - - Enkele woorden kregen er het achtervoegsel ,
.,
,
op
an bij , z. a. : panoetan , leidsman ; petangan , waarzeggerij ( door elkander deelen met twee verschillende getallen elkander rekenen elkaar vermenigvuldigen enz soms verkeerdelijk patangan uitge de
sa
a
is
, ,
, . , v.
;
an
, Bij
.
de
en
;
,
o
)
,
(
(
of is
),
,
;
)
,
, ); .nl
,
semi
,
sikoe met
voorkomen
van
(
(
,
,
van
in
,
(
,
doode
Mohammedaansch
,
;
)
papasten
huis vuurhaard van api vuur
, ,
;
pasantren
,
, . v .: b
(
,
)
;
,
.
; ) ;
,
de
)
,
;
(
;
patjinan wijk der Soendaland van Soenda patjoewan hulpwoord voor Chinees ver )
,
; (
kampoenghoofd papaten
parapen
)
in
i ,
(
, id ).
sterven
pěrapian
Tjina
pantji
kadaton vorstenverblijf rijst pakoewon
pasekon winkelhaak seminarist elleboog pasěmon gelaat
pasoendan van
bepaald
)
,
:
een Maleicisme
narie van santri verandering van
,
(
pati
van
koewoe
pasti
, e,
familie
(
de
of .eigin
)
van
deel van
van sangoe
(v
;
)
(
,
een aanzienlijke
Gods raadsbesluit
(
,
)
, ,
;
pantjen
Meestal hebben deze woorden tevens de begin een enkele maal pěr
pa ( ).
of
(
,
);
)
a
pangkoe
van
medeklinker met zijn klinker herhaald kasangon hittig van datoe vorst
Chineezen
b
(
of (
,
,
de a
de
,
,
schoot
uitgang
tot van het achtervoegsel samengesmolten handelwijze van ingoe lakon van
van wěngkoe ka een der voorvoegsels
sěmoe
,
);
,
het achtervoegsel van een dat het achtervoegsel zich waarop dat woord uitging van het achtervoegsel weg wijze
viel onmiddellijk met het woord vereenigde van het achtervoegsel samengesmolten
a
de
.:
pangkon lakoe wengkon gebied
van
en
, , b. v .:
,
klinker
den
met ingon vee
Voorb
woning
de
si .
en
,
(
,
op is
door deze
uitgaande
werd
i
uitgang ); e .
de oe
zoodat zich werd met tot
af
één
si ,
met
een
(
de n op
heeft
a
vereenigd
van persoons
).
;
.eig
;
.
Een klein aantal woorden eenvoudiger vorm afgeleid woorden
tot vorming
titel voor eigennamen De Lange
iemands statuur namen
,
,
,
, );
middelvinger
(
zien
);
, te
(
van komst sande voorbeeld model vriendelijk als saneh minzaam aneh aardig sidjangkoeng sanggeus gerced nadat anggeus djangkoeng hoogte van ook djadjangkoeng geheeten
(
saänak
gelijk
ande
om
.eig
s
de
de in
de
voorvoegsels Woorden met eerste soort vereenigde van het voorvoegsel deze oude formatie weggevallen beginletter zich dus met van het woord sanak bloed verwant
h
).
geschreven
Bij
en
sproken g.
56 biedende wijs (van tjoewa, afkeer). Ving de eenvoudiger vorm met aan, dan viel de a van het voorvoegsel weg (zie boven);
een klinker b. v.:
panon, keuken
als zoodanig
of awoe, baard). Deze woorden zijn of naar analogie van
(van- hawoe
uit het Javaansch
overgenomen,
Javaansche woorden gevormd, wat b. v. het geval is met kasangon, papaten, pasekon en patjoewan. i. Het woord pitoewin is een eenling. Het is afkomstig uit het Balineesch, echt. 15.
en wel afgeleid van
Het geheele
het Balineesche
stamwoord toewi, waar,
woord bet in het Soendaneesch: echt, onvervalscht-
Onder de hedendaagsche stamwoorden zijn mede een aantal samen stellingen van twee, ja zelfs van drie woorden. We noemen de vol spatten, van vloeistof, welke ') als voorbeelden: amboeratël, uitgestort wordt op meerdere voorwerpen (uit hoera en tël); bangkawar ah, ook wel eens bangkalwarah , ondeugend (uit bangka, onvatbaar, en warah, bestraffing); baringsoekpagi, te avond of gende
morgen, later te eeniger tijd (uit baring, toekomstig, isoek, morgen, pagi, ochtend); bëk#è~k en boeksëk, er flink en met efiect op inhakken (uit bëk [boek], houwen , en sëk, neervallen) ; boekbak, alles omhouwen (uit het genoemde
boek
en het daarmee
dalapan, acht (waarschijnlijk
zeker overeenkomende bak);
uit doewa en alapan, twee neemsels,
nl. van tien, d. i. twee minder dan tien, terwijl dan salapan, negen, verklaren is: één neemsel van tien, d. i. één minder dan tien);
te
dangdangrat, overgang uit den regentijd tot vast, droog weêr, los, onbestendig weêr (uit dangdang, vgl. dëngdëng, bestendig, en rat, vgl. raüt, ophouden te regenen) ; dijeu, hier (uit di, in , en ijeu, dit) ; dina, in, op (uit di, in, en na, er van); dinja, daar (uit di, in, en inja, daar); ditoe, ginds (uit di, in, en itoe, ginds); djanari, de tijd tusschen middernacht en morgenstond (waarschijnlijk samengetrokken uit dina, = rina, Maleisch het aanbreken van den dag, en hari, Maleisch dag); djawareh, half-Javaansch , Javanisme (uit djawa, Java, [sa]wareh, gedeelte) ; djitoes, één tegen honderd (uit hidji, één , honderd); djitong, éën in tweeën (uit hidji, één, en potong, heer, meester (uit djoeroe, titel van iemand, doorslaan); djoeragan, en
en ratoes,
die het ambt of de betrekking bekleedt daarna genoemd, en agan, zoon van een adellijk persoon); dongdolek, navraag doen (uit dongdon, onderzoeken, en talek, idem); kade, pas op dat niet (uit mangka hade); kakarek, 1. v. kakara, pas (uit kakara, pas, en rek, verward, verward dooreen (uit kalang, strijd zullen); kalangkaboet, perk, en kaboet, in verwarring uiteenstuiven); kijeu, alzoo (uit ka, naar, en ijeu, dit) ; kitoe, aldus (uit ka, naar, en itoe, ginds) ; koeen
njenjed,
er slecht uitzien, mager,
uit koeroe, mager,
en
terwijl de huid slap is (waarschijnlijk kënjed, slap); majakpak, zeer breed, tot den
') Zio verder Samengestelde woorden,
§
249 en volg.
57 uit majak, verspreid, en (waarschijnlijk hap! eet! (uit mam, idem, en ah, toch, dan toch, dus eig. : eet dan toch !) ; manasi, ong. = sageuj, volstrekt niet, van waar zou ik het hebben, enz. (uit mana, waar, wat, hoe, en si, rand
toe
vol,
uitgespreid
papak, gelijk); mamah,
van bestraffing; zoo zegt men ook wel anggoersi, zie moatjan, zeker wel niet, wel niet zullen (uit hamo, geens zins , en atjan , versterkend woordje) ; mowande, voorzeker (uit hamo,
tusschenw. Wdb.);
geenszins, en
wande,
missen;
het komt
ook voor in de bet.
van
tanwande heeft dezelfde beteekenis ; nagasari, een plantennaam (uit naga, draak, en sari, welriekend); met pantja (eig. vijf) zijn verscheidene samenstellingen gevormd, z. a.:pantjadrya, de zintuigen , pantjakaki, de verwantschapsbetrekking met iemand nagaan (kaki, grootvader), pantjawoera , zich naar alle richtingen verspreiden; salaki, man, nl. echtgenoot (uit sa, één, geheel, en laki, man in het algemeen); sangkdkala, bazuin des tijds, de bazuin van den jongsten dag (uit sangka, trompet, en kala, tijd); saroemah, een moal) ;
geest in zich hebben, door een waarzeggenden geest bezeten sa, een en hetzelfde, en roemah, huis); sasari, dagelijks,
zyn (uit gewoon
(uit het Maleische sasahari, d. i. sahari, een dag, met reduplicatie van het voorvoegsel); silaing, jij. tegen jongemenschen (uit silah, vriend , en aing, ik , mijn) ; simagonggong, een groot onveilig (bosch), waarin vrees
zich veel aanjaagt,
verscheurend gedierte ophoudt (uit sima, dat wat z. v. a. groot of zeer gonggong, waarschijnlijk
en
groot, vgl. agoeng); sinanangkeup, naam van een groote rups (uit si, titel, boven verklaard, en nanangkeup, reduplicatie van nangkeup, omklemmen, dus: de zich aanhoudend vastklemmende); talang-
sara, iemand uit lijden verlossen , eig. door het zelf te ondergaan (uit talang, vervangen, vervanger, en sara, grondvorm van sangsara, vgl. lara, lijden; men treft dit talang ook aan in talangke, dralen) ; tampadaksa, gebrekkig (uit tampa, foutief voor tanpa, zonder, en daksa, gezond van lijf en leden); tasblang, op, ten einde (uit tas, komen of duren tot, en blang, op); tatjan, nog niets (uit teu, niet, en atjan, zie boven bij moatjan); tina, van, uit (uit ti, van, en het achtervoegsel 3de p. na); toerta, doch, maar, maar daarentegen (uit toer, en, doch, maar, en fa, grondvorm van eta, dat); waspada, duidelijk, klaar (uit was, helder, klaar, en pada, zoowel het een als het ander). 16.
We laten hier buiten bespreking eenige samenstellingen met
ti,
bakti, boékti, jakti, pasti, poesti, sakti, soekti, soerti
tarapti.
en
z. a.:
Misschien
zijn die uit het Sanskrit of een nieuwere Indische taal op te helderen, tenzij men dit ti op te vatten hebbe als het voorzetsel
38
men
en
Herhalingen
eu . . . 0
.
Aanm
: pantjat -peuntjit (
-
Afwijking
zie
beulit , goebag-geubig , ( sa )oetak -( sa )eutik ( $ peuntjit .
.
-
.
-
.
.
jalongtjong
.
tjalangtjang
50 . 49 . . 48
vorm
-t
komstige
:
-
.
-
:
-
,
-
.
46
Galejong wordt galoewang galejong Overeenkomstige garoewal garewol haroewas harewos Djamontrot wordt djamantrat djamontrot Overeen
47 .
vormen
:
de
:
-
,
vormen patakar pateker sanggarang sanggereng Van hareng haringhang harengheng heng echter luidt herhaling
).
:
,
-
,
, -
-
,
-
.
-
.
-
(
Karěnik wordt karěnak karěnik zelfstandig naamwoord Harēgoeng wordt harăgang harėgoeng Gintini wordt gantana gintini Overeenkomstige vormen kalatak kilitik kalawar kiliwir katjamah kitjimih tjaraäh
.
.
-
-p
.
Overeenkomstige
kajangkang koejoengkoeng
,
boedoegoel
.
:
, . :
kalawat koeloewoet -
badagal
-
:
vormen
wordt
-
Koeloewoet
,
52 .
de
-k
-
,
.
-
-t
,
tjaragah
-
tjarahal tjirihil jirigih galatak goelitik Overeenkomstige vormen 51 Goelitik wordt karalang oeriling paralat poerilit parangas oeringis Van koelinting echter luidt koelantang koelinting herhaling tjiriüh
kaja
291
, karasak -koeroesoek , malangmang -moeloeng (of malangpang -moeloengpoeng ) , arajad -oeroejoed ,
pak -koejoepoek moeng
saladak - soeloedoek , salampat - soeloem poet . 53 . Poendělik wordt poendělak - poendělik . 54 . Elengeh wordt alangah -elengeh . Overeenkomstige galatak -geletek
:
vormen
, galawang - geleweng , kalanang -keleneng , karan
tjang -kerentjeng , parangkal- perengkel . Afwijking : soeroengah - serengeh , van serengeh . 55 . Koleweng wordt kalawang-koleweng . 56 . Kolojor wordt kalajar -kolojor . Overeenkomstige vormen : karanjah -koronjoh , karasak -korosok , mantjagag -montjogog , palantja - polontjo , palatat -polotot , taradjag -torodjog . 57 . Kělěndang wordt kělěndoeng -kělěndang .
58 . Kětjéwis wordt kétjéwas-ketjěnis 59 .
.
wordt . Overeenkomstige gěděbag - gěděboeg , kěděprak -kěděproek , pělěngak vormen : pělěngoek , tjělěmpang - tjělěmpoeng . Djělengoet
60 . Tjělěgok
djělěngat -djělengoet
tjělěgoek - tjělěgok .
wordt
wordt saladak -sělěděk , maar bětětět : boetoetoet bětětět en kěsèwèl : koesoewal -késéněl . 62. Eureup 'eup wordt arap ' ap -eureup 'eup (S 217 , III).
61.
Sělěděk
,
Daar het getal drielettergrepige woorden betrekkelijk dat vele vormen
Wat
de
of of een
.
worden
.
meer wijziging
,
,
als
werkwoorden
het eenvoudig afbeelding
Die
beteekenis van het stamwoord
wijzigingen
of
naar
ver
plaats
van het
onderscheidingen
niet
zeer
vermenig
.
onze
te
,
er
,
en
afgeleide werkwoord het kan dus wel niet anders algemeen weerwil van het kenmerk moet verschil
.
bestaan
zich
aangemerkt
te
in
of ,
daarvan
klinkers kan derhalve
,
richten
van
van
eenvoudige
tot
wordt geschiedt met min
beteekenis de
gewijzigde
Om
de De
verandering
ons voorloopig
door het stamwoordelijk
welke
uitgedrukt
werkwoord
om
,
–
te
bepalen
–
grijpen der handeling
is ,
verandering
dat het vermenigvuldigd
hierdoor
237
)
(§
zij
nu de beteekenis dezer herhaling met klinkers aangaat , onderscheidt zich van dubbeling
gering
.
ontbreken
van
,
moet het niemand bevreemden
de
.
Aanm
$
247 .
292
vuldigen
,
zullen
we de aldus herhaalde woorden
in drie soorten
, en wel : 1º. Woorden , bij welke deze herhaling een ver sterking der beteekenis aanduidt , wat wij somtijds verdeelen
door twee synoniemen kunnen weergeven ; b . v .: člah - ělih , een gevoel hebben alsof de keel toegeknepen wordt ; manjang
,
breed ) ; mantrang -moen
. ; , bengas bengis dom als een ezel (dom en onnoozel ) zeer stuursch (bengis ) zien (norsch en stuursch ) ; loeoet - leët , sterk zweeten , zoodat het zweet tappelings van het lijf loopt ; mělas -mělis , weemoedig gestemd , op weemoedigen toon spreken ( treurig en bedroefd ) ; gěsat -gěsoet en goera - giroe , gezwind ( vlug gezwind ) ; poengkal - pengkol , vol bochten en krommingen en (pengkol, bocht , kromming) ; roebat -robet , roedjat-radjet , roem bang -rombeng , roewak -rawek en roentang -ranting, geheel en moenjoeng
wijd
uitgestrekt
(wijd
en
troeng , zoo
al verscheurd , geheel uit elkaar , in
geheel
vervallen
elkaar liggen
staat
aan
verkeeren
flarden ; boekrak -bakrek ,
; boengkar -bangker , uit
.
Woorden , welke een herhaald , aanhoudend , telkens of gedurig doen der handeling beteekenen ; b . v .: hoewak -haok , herhaaldelijk een schreeuw geven (ngahaok , 2º .
schreeuwen ) ; oewang -ejong , al maar miauwen (ejong ) ; sang garang -sanggereng , al maar de tanden laten zien (njanggereng ) ; boela -beuli
, al maar
koopen (meuli ); djrong -djrang
,
kletteren
,
van wapenen ; soesoer -sasar , al maar voelen of bevoelen (njasar ) ; loentang-lantoeng , al maar rondslenteren (ngalantoeng ) ; loewas
loewis , al maar (of telkens ) het haar doen (ngaloewis ); djoengkal djoengkěl , al maar voortwentelen (ngadjoengkěl ) ; boelat -beulit , herhaalde malen om iets heen zitten (meulit ) ; doewang- daweung , (ngadaweung ) ; koe tjap -kitjeup , al maar met de oogen knippen (ngitjeup ) ; oemboej ambaj , al maar uit iets hangen te slingeren (ngambaj ) ; – hoewang -haoeng , aanhoudend brullen (ngahaoeng ) ; garam gěrěm , aanhoudend grommen (ngagěrěm ) ; harėgang -harėgoeng , herhaaldelijk
in gedachten
verzonken
staan
(ngaharėgoeng ) ; hararang hariring , aanhoudend neuriën (ngahariring ) ; ségrak - ségroek , aanhoudend
klagen of jammeren
293
aanhoudend
(njégroek ); karasak -koeroesoek , aanhou
snikken
dend ritselen in het gebladerte ; kalanang -keleneng , aanhoudend luiden , van een schel of bel (ngeleneng ); kěrat -kěrot , aanhoudend
knarsen met de tanden (kěrot ); kawawang -kaweweng, keffen ; koenjam -koenjěm , looze bewegingen met den mond maken , doen
alsof men iets zegt ; koetap -ketap , de lippen bewegen als iemand die smekt (ketap ) ; aham - ehem en daham - dehem , aanhoudend
, dehem ) ; haroewas -harewos , aanhoudend fluiste ren (harewos ) ; kétjéwas -ketjèwis , aanhoudend babbelen (ngětjě . wis ) ; děngak - děngek , aanhoudend schreeuwen (ngaděngek ) ; djérat- djărit , aanhoudend gillen (ngadjërit ) ; djental -djëntoel en hoelang -hoelặng , aanhoudend in gepeins verzonken staan of zitten (ngadjëntoel , ngahoelěng ) ; djělěngat- djělěngoet , voort durend in smart verzonken zitten (ngadjělěngoet ) ; boewad baeud , aanhoudend of telkens een zuur gezicht zetten (baeud , zuur kijken ) ; oemat - imoet k ., moesam -mesēm 1., aanhoudend , ; glimlachen ( imoet mesēm ) koeroejoep -karajap , of telkens loopen aanhoudend langzaam met kleine passen (ngarajap , kruipen ) ; palatat- polotot , aanhoudend met groote oogen staren (molotot , groote oogen opzetten ) ; – salampat -soeloempoet , zich telkens of voortdurend verbergen (vgl. ngoempoet ) ; bar -běr , , wegvliegen wegvliegen ); roendag-randěg , telkens een (běr gedurig stilstaan (nganděg ) ; maras -miris , telkens vrees voelen opkomen (miris , vreezen ); las -lès , gedurig het bewustzijn ver kuchen
( ehem
(lés). . Woorden , welke een verandering in houding of richting in zich sluiten , en dus beteekenen
liezen
,
en en
,
en
vice
.
;
)
gaan
en
, ;
)
;
)
,
(
en
weer
,
,
,
(
heen
oentjal
oentang
kuieren
huppelen
weer
lantrak
voortrollen
antjoel
weer
heen
,
-
(
ngalintrik
daar
versa
;
-
en
, af ,
,
op
en
,
)
-
,
en
.:
v
; .
b
,
in
in
.
);
loopen
weer
,
,
hier
heen
galoewoeng galejong heen
weer huppelen
poelang anting
derwaarts
salingkoer
waggelen ngagalejong
-
en
heen
,
heen
antjoel
her
loewak lejok
saloengkar
en
,
wentelen
lintrik
anting
ombuigen
gl singkoer
rechts
het rond
en
rollen
(v
(
of
weer loopen
enz
.;
,
ginds
ngalejok
gieren
links
weer
en
uit
,
hier
,
om
heen en
van
en
om
beweging
en
een
3º
294
,
tjoengak - tjingěk
;
weer draaien
en
loewak .
–
links met groote
,
gěděbag - gěděboeg
–
nú naar deze
grond slaan (ngagěděboeg
-
derwaarts
en
zien
naar iets zien ) ; toelas-toelis , kris en kras door elkander of krassen (noelis , schrijven ) ; dangdan - dongdon ,
); of
en
.
of
,
en
;
-d
);
aanvatten
, ,
jlig
.
te
zoeken
hier iets vragen
jabak
-
rangah
daar krabben
hier met
(n
,
-
,
;
en en
–
;
)
,
-
uit
rondgaan
djlag
tjabak tjibik
zitten
om om
(
en en de
,
-
);
overal
voedsel
,
-
aan
toebe
overal heenspatten
,
-
handen
poenta penta
;
;
)
vragen
weer
-
,
oedar iděr
rondloopen
overal
boelak
verschrikt rondkijken
,
zien
)
daar met
menta
,
vragen
(
iets
in
,
(
,
-g
de
(
,
,
;
; )
heen
vervangen
poengak pingoek
moentjrat mantjret
krabben
)
,
(
);
om
-
, en
-
uitzien
–
;
zich de
en
(
op
heen
met inspanning naar iets zoeken springen goera garo zich hier
en
(
,
, af , -
soeksroek saksrak
ngagaro
daarbij
(
tot
-
);
–
verschrikt
oogen
ganti
reisvaardig maken
zich
parangas poeringis
zich
zich
zich heen tasten gintini vroolijk uit
gantana
vertrek
rondgaan
njaksrak
);
,
; -
loopen
);
,
ngiděr
zich
ngaganti
-
,
en
;
,
,
(
reungeuh
gedurig wisselen
boetoetoet bětětět
om er
moeringis
(
doen
maken loopen
in
en
en
loopen
ilir
goelar gilěr met omkeeren flikkering van oogen goenta
roempoe rampa
in
rond
en
balik
reidsels
blik om
(
om
ajap
, -
oejoep
uit
telkens
omrollen
of
,
(
gilěr
draaien
galar
om
zich
goelang goeling
om
ngagilir
rechte
daar
handen tjoekoet
.
-
draaien
ngagoeling
-
wentelen
, ) ;
gaan
(
, ,
zijde
soempang
om
ter
zich
naar alle zijden overvloeien impang overal aangaan njim
leber
-
pang
);
boordevol
(
leber
onder
onderzoeken
bat
uitstrekken
kanten
labar
-s
uitstrekken
ngadongdon
doen
, ,
naar alle
zich
,
-
richting
);
boet bat
navraag
schrijven
,
personen
scheidene
, tegen (ngilik ,
bij
naar die den grond slaan ); alak - ilik , her
;
naar rechts dàn naar
(moendělik ) ;
staren
in
, nú
zijde tegen
den
(ngalieuk
zien
—
poendělak -poendělik dàn
rechts
en
l.,
ngareret
oogen
I., links
roeroet -reret
de
k
.,
het hoofd heen
k ., ; , langak ter zijde zien ) - longok rechts en links om een hoek gluren (ngalongok , om een hoek zien ) ; těmpa - těmpo , naar links en rechts gluren (němpo , gluren ) ; dělak -dělek , nijdige blikken naar rechts en links werpen (ngadělek , nijdig kijken ) ; tjoedah -tjidoeh , links en rechts spuwen (njidoeh , spuwen ) ;
lijeuk
295
, ,
-d
en
, . .
$
-
de
op
de
ten
bijwoorden
,
: 1 .
zijn
,
.
),
),
.
kuilen
ald
(
ald
- (
. 3
zal 23
,
dat uitsluitend
klanknabootsingen
tot hetzelfde geslacht lasoen gerekend worden en
,
van toelang been
.
,
allerlei beenderen
,
),
karenak
zegt
ten
is
worden der beide
samengegroeid
deele
verwante
.
-
de
)
één begrip
datum
soorten
beteekenis
ver
.
drie
in
de
,
35
$
welke tot
.
ouden
d
.
van
bij
, . (v
zeggen
–
dezulke
ontstaan uit
uit
deele
gl Zij kunnen
,
ten
zoo
te
1º
:
–
Deze
zijn
om
leden
249
toevoegen
Samengestelde Woorden
twee woorden
van
onderscheiden
en
de
adjag
Samengestelde woorden binding
;
,
.
2
,
naar men
19
(
.
XVIII
.
ald
$
de tot
Het
vertooning de
wel
;
,
waartoe
toelang taleng
-
.
4
behoorende
-
);
, of
-
of
en
,
,
,
48 ),
omslag
en
te
,
toebedeeld
omhaal
viervoetig dier als
klein
218
beteekenis heeft van
dus
loembang lombang moeten worden gerekend oesoeng esang allerlei kuilen van lombang kuil een
werk
Klanknaboot
we nog
we
.
zagen
voorkomt
vorm
buiten
saoetak saeutik
de
),
, ”
,
dezen
dat
geven
loopen
hier voorts slotte nog van enkele zelfstandige naamwoorden
maken vorm
246
(S
karénik
dezen
we
kunnen
20
246
bij
, de
in
de §
al
genoemde
zie
(
).
-
dienen zich
, ;
,
)
-
Tot
eerste
waggelende
wankelende
ook
plaats
tjik
tjoek
kronkelende
zwaaiende
namen
en
welke
aroela arileu
herhaling
dan een stukje papier gerekend worden terwijl
kan melding
en
(
,
(
(
-
; de
Telwoorden
saoewar saoewir nu
wel
Bij
140
worden aan
slingerende
soort van
11
,
aan
, .
($
deze
troffen
singen
„
kom
kalawang koleweng
woorden
in
gedachtig
roepen
daloegdag daligděg
en
;
Wij
djal jol
27
of
tjik
voortstroomen loopen
ras
iets hebben
zijden
alle
hoel hol
-
een
een
vormen
van
-
of );
aankomen van
en
djol verschillende kanten komen hol tegenstrijdige gedachten roes ras ten aanzien van
aanhoudend iemand
daarvan nemen (njokot , kring en daar een kring
hiervan
);
,
dat nemen
en
nemen ); roewang -rijoeng , hier kring vormen (ngarijoeng ,
tot
, dit
tjokot
296
tegenovergestelde
dezulke , wier leden
2°.
beteekenis
,
hebben
of
verwante
een
,
3º. dezulke
en
bij
;
overgenomen
talen
welke
ze
vorm
de
de
en
dat
afgeleide
van
werkwoorden gevormd waaruit volgt
worden
verbonden
deelen
.
,
naamwoorden
ondanks hun
,
afgeleide
hier
worden
,
zelfstandige
aangetoond
te
samenstellingen
voorbeelden
in
sommige
achten
,
met
ze
zal
werkwoorden
,
,
We
Beneden
.
substantieven
tot
het niet noodig
en
het meerendeel
voor
als stamwoorden
,
woordsoorten
de
de
,
voorste
.
lid
door het achterste wordt bepaald Wat samenstellingen tot verschillende beteekenis aangaat behooren het
dat
beschouwd
afzonderlijke
.
geworden
,
der beide leden tot
beteekenissen
We
dezulke
één
welke begrip zijn
adipati
rekenen daartoe
titel van
,
de
bij
uit
soort van samengestelde woorden bestaat
eerste
:
De
.
250
,
,
te
,
,
,
,
(
, zin
in
, ,
:
,
den
tusschenwerpsel
,
=
regenen
, , , );
te
,
ophouden
,
en
,
,
djitong
één
,
hidji
samen
, );
);
,
en
,
);
honderd
uit
,
,
(
(
,
boloraäh
djawareh gevaar wacht baja djitoes gedeelte Javaansch wareh
strijd voeren tegen
onvat
bodja
,
(
raät weer
=
rat
ora
dangdangrat onbestendig dangdang waarschijnlijk
.)
onbek
;
raäh
boro
,
,
(
,
);
ontkenning
sterke
niet
veinzen
boloampar
(
,
en
,
één
,
en
,
);
,
,
:
een
liever
tusschen
nzen veinzen
api
(
,
;
)
,
,
!
,
(
ongelijken
eigenlijk
houden
doen
lijfwacht djaga
Javanisme uit djawa een
van
voorjaarskentering
bestendig
, ,
djagabaja
apilain
volstrekt niet kunnen
ampar
los weder
děngděng
wijze
bororaäh
ondenkbaar
hoe jammer
anggoersi liever
bangkawarah ondeugend bangka niet bodjakrama vermaning voorkomend
en
?
:
onkundig
Kawi
krama boroampar
of
zich
gebezigd
si ,
;
.
te
,
gul van
);
(
weten
lain warah
en
. , ,
Jav
baar
apiora
manasi
vgl
of
kennen
, );
.
,
angger Jav lieve heman liefhebben anggoer veeleer uitroependerwijs gebezigd
werpsel
(
ronggengs
veel door
Jav
anggereman
),
indien
, ., ,
,
;
.,
ngbr
,
;
)
,
woord
een
adja
laat staan
,
lieveling
bon
, ,
,
. v . a , .
Z
of
moet niet moen
oelah
,
,
niet alleen niet
,
oelabon
,
en
oelamoen
, ,
en
(
,
Regenten gegeven verdienste door het Gouvernement aan eigenlijk opperheer adi edel pati heer adjabon oelahmoen
(
$
.
worden
ratoes honderd gelijk opdeelen
297
(uit
hidji ,
,
één
potong ,
en
king , kleine (witte )
de helft doorsnijden ) ; kaladjắng
op
,
schorpioen
kalalanggir,
en
groote
.
(zwarte )
(kala , schorpioen , djằngking waarschijnlijk = het Jav . djingking , vlug loopend krabbetje met lange pootjes of scharen ; langgir , schorpioen , zoodat kalalanggir wil zeggen : schorpioen
groote
-mandar , of het mocht zijn , of misschien (malah , ook , zelfs , mandar Jav ., = malah ) ; mana měndi, overal (mana , waar, měndi Jav ., = mana ) ; manasi , het mocht wat ! (mana , hoe , si, tusschenwerpsel , vgl. anggoersi ); matjangkrama, een uitstapje maken , voor zijn genoegen uitgaan (matjang
schorpioen ) ; malah
,
waarschijnlijk
krama Kw . , wijze d
. i.
vrij
zich
van doen
gaan
patjang ,
van
bewegen
,
en dan
:
voor zich
ieder
dus wellicht : ieder op zijn manier ,
) ; orokaja , tegenstellend
( ik hoorde het verklaren als ora ka aja
,
voegwoord
boven zie
, kasih ,
perih
,
pijn
,
leed
geliefde ) ;
,
echter
,
den ander bevoordeelen
boven
,
den persoon
gelijk ,
,
tegen
(pada terstond , hal , zaak , oorzaak ) ; piligenti of pilih -gěnti , elkander vervangen ( pili of pilih , kiezen , gènti , vervangen ) ; pilih -kasih , den een voegwoord
stellend
: evenwel ,
,
niet komen tot bestaan
durf voor deze verklaring niet instaan ) ; padahal
maar
,
aannemen
( pilih
”
,
prihatin , harteleed , bedroefd (uit
ati , hart , met achtergevoegde n ; als 1. -manah ) ; radjawali , arend (radja , koning , en
gebruikt men pěrih wali, onbekend ); radjawisoena
, ruziemaken , twiststoker (radja , koning , wisoena Kw ., twisten ) ; sandekala , het tijdstip waarop de geesten beginnen rond te waren , de avondschemering (sande
, ); ,
,
Mal
tijd
);
kala tangan
,
,
trompet
veger
, ,
apoe
sanggawědi stijg sangkakala
ijzer
.,
(s
zweetdoek
);
, .,
,
(
veegdoek
,
,
sapoetangan
”
„
(
, ,
tijd
Kw ., = sore , namiddag , avond , kala , beugel sangga ondersteunen wědi Jav tijds sangka bazuin des laatste bazuin
, , , ,
;
)
;
)
,
(
tampadaksa
,
zonder
tamparaos zich verlegen ampa plaats van
,
leden
goedheid
lijden
in
over iemands
te
,
lijf
talang
ondergaan
plaats van tanpa
(t
z
, . ., a .
daksa Kw
sangsara
tampa
);
.
,
gezond van
van
(
een
hebben
door het zelf in
grondv
sara
lichaamsgebrek
,
vervangen
,
verlossen
en
(
,
,
;
)
iemand van lijden
gevoelen
, of
sěmbahijang vereering van God eigenlijk hand van geesten jang God talangsara Godsvereering vereering sěmbah
298
,
tanpa
zonder ,
raos , I. van ngeunah , genoegen , dus eigenlijk ergens geen vrede mee hebben ) ; tanpalěbih (ook
en
,
zonder genoegen
meer
, , :
;
zie
,
, ., , .
,
,
,
;
,
)
;
,
,
,
; -
;
;
.
)
, de ;
,
-
,
;
het Arab
van
nederig
, ;
, om
en
handap asor
hese tjape
-
(s
wentelen
amentrekking
-
;
)
wereldsche goederen
haneut mojan
.)
hartstochten
;
,
om
,
,
koesteren
uit
,
zon
mojan (
,
de
(
lusten
warm
dik
,
gěde
,
-
;
;
,
,
(
djangkoeng
lang
doenya barana
nauwlettend
,
, -
);
,
kind eertijds
(
drinken
;
eten
stampvol
(
of
,
hawa napsoe
,
,
uit
(6 )
-
)
en
,
,
voorheen
het meisje heet bebene
djangkoeng
zorgvuldig
haneut
zich
anak
poetra
,
in
);
;
,
,
-b
:
(
-
;
)
zwaarlijvig
propvol
in
,
-
),
morgenstond
-
bihari
ontleend
schatten doenya wereld wereldsche gěrègěs gěděboeg schatten zich
toelaten
moëan
.,
).
of
l.,
)
-
( en )
,
-
gěten
anak
en op
,
op
, l.
van
djédjěl pinoeh barana
aan het Arab
voor
baleg
bijoek batjin beubeureuh kwade dampen oogenblik hetzelfde staanden voet dahar
njatoe nginoem
goederen
akil
baheula
leueut
lang
draagt
nek
aki
, -
,
-
de
kleinkind
rondwentelen den
overgrootvader
nakomelingen
dadak sakala gěde
Jav
dezulke
boejoet
verloofd zijn met elkander
jongeling
;
);
,
poetoe
bene beureuh en
huwbaar
poetra poetoe
, -
., k
en
intjoe
boejoet
,
,
(
,
grootvader
verstand gekomen
intjoe
(
,
-
aki
dat zijn eitjes schildpadluis
of
-
,
insect genaamd koetoe koeja
ook tot
krimpende van pijn zich
(
akeup andong ouders
toeva
beteekenis ijasa gewoon
adat
bedoelde behooren
adoeg ladjěr
,
;
onder
tegenovergestelde
,
Tot
gewoonte
een
.
hebben
verwante
(a )
de een
leden
mensch
van samengestelde woorden bestaat
-
.
wier
Jav
mitoha
van
ouders
:
dus eigenlijk
a
, ,
.
oud
De tweede soort
251
(
$
en
Mal
omzichtig
wadi Jav
bedacht zijn wongatoewa
wong
schoonmoeder
, .l op , , ,
);
hier
iets dat ergens achter kan zitten schoonvader
.,
(
,
,
(
gevolg
krama
manier
těmahwadi
:
(
,
těmah
van doen
van manieren
,
:
,
voorzichtig
wijze
tata
goed
dus
tatakrama
;
beleefd
eigenlijk
over
niet wande
)
;
gemanierd
,
,
);
niets over zijn tanwande ongetwijfeld tan Kw vergeefs missen men zegt ook wel mowande boven
er
:
lěbih
,
niet
,
,
(
, ,
zonder
zin
in
),
tanpa
van over zijn
meer
,
,
,
en
zie
bepaling bij woorden als moesna wel tampalěbih , boven leungit verdwijnen weg geen spoor den van
299
(hese , moeilijk , boosaardig ; hoedjan
inspanning
,
tjape
,
hiri-děngki ,
vermoeid ) ;
, harde
met regen ; indoeng-bapa k ., iboe-rama I ., ouders ; kadang -warga k ., kadang -wargi l ., bloedverwant ; kėdoek - soengkoer , den grond omwerken ; koela -warga k ., koela -wargi l., bloedverwant ; arglistig
- gěnděng ,
koetoek
,
grommen , mopperen
; lichaams ( leungeun , wijze
-angin
handelingen
leungeun
wind
; lakoe-lampah , handel , de extremiteiten des
-soekoe
hand , soekoe , voet) ; liwat- langkoeng buitengemeen (eigenlijk zeer zeer ); moerba -wisesa
uitermate ,
,
,
, almachtig ; oeloen -koering , het geringe volk , ; oepat- soemoewat , kwaadsprekerij , laster ; pondok gěde , kort (en ) dik ; reuneuh -beukah , die periode in den groei der rijst , als de vrucht zich zet ; sabar -darana , lijdzaam , onder worpen ; sanak-baraja , bloedverwant ; sandang -pangan , voed oppermachtig
onderdanen
-
,
sih
moekti
-
;
, , ,
-
,
,
koernija
soegih
op
.
-
,
, ;
,
-
niet voort
soesoen
=
-
tindih
, ,
,
-
,
tjoepět roedět
toempang
;
in
duister
oplettend
het gemoed
;
,
nauwgezet
zie
kunnen
,
soerti
,
titi
,
,
-
;
-
;
)
,
,
naarstig
-
( , , , - ) ;
armband
)
en
(
,
,
,
-
;
, nú
;
-
;
,
,
hier dàn daar verbergen soesoen tindih opgestapeld liggen těměn wěkěl arbeidzaam
těpoeng
;
piwělas
sih
,
,
ontferming
)
,
piwělas
,
-
,
-
(
hulpe
vergeven
těpoeng geulang cirkel wěkěl vlijtig punt uitgang geulang tot het van wederkeeren tingkah polah handelwijze handelingen tipoe daja
trouw
, ,
,
,
těměn
zich
liggen
elkander (
liefde
hampoera
blijde eigenlijk verheugd soeka boengah blijde salindoeng poet zeer soem zich bestendig schuil
houden
list
sih pitoeloeng
genade
hulp
schatrijk
blijde
rond
, sih , ,
sih koernija pitoeloeng
,
rijk
en
seuseut - seuat ,
ontferming genade
deksel ( sandang , kleeding , pangan , hampoera te nauwernood ; ver
voedsel
uit
,
giffenis
,
,
voedsel ) ;
en
sel ( en ) kleeding
,
(
, -
,
, ,
-
of
; ,
-
;
,
,
,
,
:
-
-
);
(
de
–
, :
alang
,
zoo
(
,
zus
of
de
.
)
en
(
,
-
;
, z . v . a .
koewa kijeu
-
onder
verzadigd weureu seubeuh vol Tot samenstellingen volgende bedoelde rekenen we
b
,
rond
onbeperkt
alang oedjoer -
en
alleen
de
-
);
,
,
open
in
spreken watěs wangěn grens grenzen uitdrukking taja watěs wangěnna onbe negatieve
wonden
grensd
-
;
toempoer roeděs toempoer loeděs geheel boven verdelgd geheel uitgedelgd torek pireu doofstom torek doof wadya balad legerschaar waktja balaka onom pireu stom
tindih
dwars
300
awal -ahir , vroeg of laat, te avond of te morgen , te eeniger tijd (awal , begin , ahir , einde , beide Arab .) ; bagdja - tjilaka , geluk ( en ) ongeluk ; beurang - peuting k ., sijang wengi l., dag en nacht , etmaal ; djoewal -beuli , koophandel ;
, ,
wereld
angsal
(g
oneven
inwendige
,
tijd
,
inwendig
,
batin
,
nú
,
(
en
-
het uit
uitwendig
lahir
voor immer
even
,
, , , , , ,
-
batin
doenya
en
ganěp
-
lahir
(
en
eeuwigheid
het toekomende leven
gangsal
);
);
hiernamaals ganěp even
; , ,
, ,
oneven
,
en
doenya -aherat
aherat
lang ) ;
het
in
dit
,
oedjoer
;
)
,
-
stijgen
,
rijzen
uit
).
,
,
(
,
-
);
oenggah
,
derde soort van samengestelde woorden bestaat dezulke welke het voorste door het achterste wordt bepaald Het
de
.
lid
bij
.
,
,
en
panas tiris
leven
);
, (
(
-r , ,
(
, of );
hiroep
dood
heet tiris koud toeroen neergaan toeroen oenggah dalen
en
-op
, (
en
paeh
dood
De
dalen
252
–
,
,
,
na
, .
op te
,
,
, , ,
,
(
,
-
en
-
;
)
;
,
huisgezin
gindi
,
,
laki
-
(
afwijken
adamsappel
-
,
hampang birit vlug ampang licht wordt
);
geroepen
;
tusschen
eusi imah
gindi
);
,
);
mannelijk
gondok
bil )
,
,
,
,
,
,
-
:
(
figuurlijke
birit
,
iemand
stemming
(h
van
laki
afstammen
toeli
dergelijke
een
vrucht
huisvrouw
gemoed
,
kropgezwel
die
, ,
, ,
behoort
pikir
,
,
,
-
opstaan
een
, z , . a .
-
,
grootvader
denzelfden
gang
boeta
nicht verwantschapsbetrekking
,
en
gondok
lakoe
stompzinnig
bilheuvel boewah
eusi boemi dienstmaagd bijzit pikir veranderen van gezindheid van hetgeen
boeta
ook
of
neef
of
,
die van
maar
stik donker
weg
radjin
bepalingen geven daaraan meestal
-
);
-
,
boeta moena
boewah birit
doeloer misan lieden
doodloopen
,
,
de
,
;
blind
beteekenis
,
,
-
);
(
werčng
boeta
na
of
,
( -
djaladara
-
en
)
;
boeta
boeta
(
boentoe
steken
tocht
verkregen
(
blijven
beuteung
zuster
het huwelijk van beunjeur zuster bisoel kleine zweren bisoel zweer gebroken rijst boentoe lakoe niet voort kunnen
,
beunjeur
broeder
zwagerin
,
broeder
jongere
);
, of
:
zwager
een
of -
adi
schoonzuster
dus
:
tot
de
,
–
,
is
niet mogelijk zijn maar het ook onnoodig massa woorden tot deze afdeeling behoorende hier nemen volgende adi beuteung schoonbroeder We bepalen ons zou
(
$
levend
panas
koortsig
,
-
.)
,
,
hiroep
-
Arab moendoer madjoe voor dàn achterwaarts gaan twijfelmoedig zijn moendoer achterwaarts gaan madjoe oentoeng oegi voordeel gaan voorwaarts nadeel paeh
beide
301
-awak ,
haseum
,
hagelslag (hoedjan
;
stofregen
,
(haseum
verkleuren
,
zuur
,
regen
,
hoeloe -soesoe
awak ,
spoedig
) ; hoedjan -boewah , ; vrucht ) hoedjan -ngěproej ,
,
boewah
kleedingstukken
lichaam
tepel (hoeloe , hoofdje , soesoe , borst ) ;
);
,
,
-
) of ;
,
,
(
, . a .
; of , );
:
z
,
,
op
,
,
-
);
,
,
,
een
);
,
;
,
een
,
den dag
;
van
anon )
,
:
het
zon
oog
(p
-
;
)
of
-
mata poë
-
of
,
,
bij het
,
,
,
,
(
, );
,
,
,
:
en
, (s z . a .
, -
,
sasar
dwalen
-
,
”
,
;
„
,
)
geven
malen
ravengekras snauwen gesnauw gaok zijn kraai serah warah
,
snauw
verstand
, ,
séntak gaok
,
kajoe
(
,
-
angga dragen half witten staart jas uit één stof broek hout dus eigenlijk met hout over pont sasak brug kambang drijven (
,
)
,
,
);
, , -
;
en
,
van
)
-
,
een
, ,
),
-
;
)
(
,
hare ouders terugbrengen verstooten sèrah zeggende vermaning warah luistert tali bandang
niet naar
(
bij
een
dwalend
;
);
, -
gemoed
,
poë
sapoet kajoe
sasak kambang
sasar pikir
zij
tenten rondom het verblijf van pajoeng bawat geurig
dus eigenlijk
-
;
,
(
,
,
heelal
overtrek
(
dood sterven
eigen
hebben met meerderen
gedaan
voeten
sapoet
vrouw
hun
salah tampa misverstaan misverstand salah tampa opvatten sangga boewana zwart paard met
witte
séntak
dag
ngora jong onbekende wijze
, z . a .
-
,
seuweu
trokken
panon
;
,
,
poë
boewana
dat
-
,
;
,
(
,
oog
sari
omheining
met franjes
nettenknoopen verkeerd
dieren
an woningen kring van
leger
een
vallen
uiteen
menschen
van
stijgen
vijand gekeerd
front naar den
W
,
sterven
pagěr
mata
pikir
slak
oendak oesoek
oendak
terugwijken
oetjoet
van
,
-
)
-
vorst
woord
:
,
; -
paeh bangkar
zonnescherm
poepoet
met het
vroeggeboorte
zelfmoord
vier
dikke
rang bepaald wordt
toespreken
-
);
terugwijken
pagěr sari
taal
oendoer toekang
,
(
:
eigenlijk
oetjoet ngora
basa
kunnen
stand
(
oesoek
dakspar
,
naar
-
(
,
zijn
iemand
en
verdieping
,
(
laag
,
oempak
stand
het gebruik door
woord waarvan
een
, , -
,
(
worven
of
, ,
(
kawin
door
kantige
een
zekere manggah soort sakeureut een snede mas prijs geschenk waarvoor men zich vrouw ver oempak goud heeft mas kawin huwen basa rang
limoes
onrijp
limoes sakeureut
;
,
halskuil
de
uit
rolzoom
,
giling , rol) ; koendang iteuk , met een stok loopen , van iemand die zwak is (koendang, met zich voeren , iteuk , stok ); langsoeng - saoer , uit de hoogte spreken (langsoeng, hoogte spreken Vělěgok saoer beuheung
, naaisel ,
(kapoet
,
kapoet- giling ,
lijf
aan wiens
iemand
302
koord , door koningen in den strijd om den hals gedragen , als symbool , dat ze den vijand willen binden ; tanda - tangan , hand teekening (tanda
,
( in plaats van tapak -hantjang spoor , tred
een
(of
, hantjang ,
een lichte of vlugge hand van schrijven -soekoe , voetspoor ; tata -baris , in slagorde of geschaard (tata , in orde , baris , krijgsvolk ) ; těloeh
,
hebben
, tangan , hand) ; tapak - djalak , kruisje naam ; tapak , spoor , djalak , spreeuw ) ; kantjang ), op het water treden (tapak ,
teeken
enz .) ; tapak
scharen
baradja , niet kunnen
strijden
door het zien
van
,
,
wapen
een
,
b. v. (těloeh niet kunnen uitstaan baradja , wapen ) ; tjaäng -boelan , maanlicht ; walang -sangit , distel (walang , een plant met distelachtige bladeren , sangit ,
zie
uit
Hiertoe een
.
door welke
onderdeel van
beteekent
:
Arab
kent
,
,
–
.
,
“ )
.
, ,
,
;
is
,
is
door
worden
soorten
de de
,
,
.
de
;
, de
,
, b . v .:
in
,
,
,
,
de
;
,
maar het enkelvoud bezigen
Men weet dat deze
,
is
,
batoe
Djagong
-
,
voortaan
getal
gewicht
.
zullen
.
geen
–
.
:
We
„
") taal
Djamboe
djamboe
"
,
enz
genoemd
tegel
steen
het net het stuk lood paslood batoe sipat
djagong hawara djagong rozenappel soorten worden djamboe boöl djamboe samarang
bijgevoegde bepaling aangeduid tjětik
–
.
voor maïs
het algemeen
. v .:
benaming
oebin
weegsteen
van
steen
,
batoe
Batoe
de b,
, ,
batoe algemeene
de
,
;
,
net
een
enz
batoe heurap
timbangan
hemelschgezind mensch
angin riboet poejoeh wervelwind algemeene benaming voor bamboe bepaling aangewezen awi apoes
awi tali
)
natuur
onderaan
hemelling
,
is
Awi
worden door
gombong
de
uit
(
awi
landbouwer
angin de
.
stormwind soorten
,
,
;
wind
-
Angin
sawarga
ahli is
,
maker
ahli noedjoem ahli těmbang těmbang
godvreezend mensch
ahli tani
,
,
ahli ibadah
sterrenwichelaar
,
,
de
,
wereldling
; .
,
brengen achtergevoegde bepalingen volk lieden maar specificatie Zoo spreekt men van ahli doenya wereldlingen
de
een
ahli
voorbeeld
de
,
tot
wordt
(
geslacht
het
nu .
soort
een
benaming gestempeld
:
of
bepaling
bestaande
achtergevoegde bepaling
Bij
de
algemeene benaming met
boven
,
branden ) ; woedoe -lakoe , = boentoe - lakoe , rekenen we ook die menigte samenstellingen
–
vermogen
.)
met bovennatuurlijk
'
:
men
koentji
,
,
wachter
djoeroe
,
,
,
, ,
,
:
beteekent
kip
,
Hajam
–
verwisseld
de
elkander
. .
,
pak
en
,
toekang
wel met
toekang ngarit gras vleeschhouwer pachter enz Toekang djoeroe worden
djagal
toekang
,
, ,
draaier snijder
,
,
,
,
.;
,
djoeroe těnoeng sleutelbewaarder toovenaar djoeroe schrijver toekang beusi smid toekang boeboet enz
toelis
ook
tolk
spreekt van
,
taalman
,
basa
djoeroe kěmit
,
djoeroe
is
de
wordt door het achterstaande woord uitgedrukt
van
bedrijf
of
een
rang
lagen
van
)
ambt
,
,
die
;
iemand
die
terwijl toekang bekleedt naam bedrijf uitoefent betrekking ambt
betrekking
een
,
heet iemand
(
Djoeroe
–
,
of
enz.
een
303
,
,
–
.
, de
:
.
,
–
,
, ;
, ,
–
.
,
,
,
imah gamlok
de
,
(
, , ,
doorgaans
,
,
imah
algemeene
woudboomen
;
timmerhout leveren
zegt men echter
woning de
, ”
,
hout
Kaï
tangga
imah
is
„
, ,
voor boomen
enz
huis deftige
,
huis
planken
trap
een
, ki ; of
papan
met
een
),
: -
,
van
samenstellingen
huis
bamboezen
goedkoopte wel eens zet arme voor rijke een met diens goedvinden eigenlijk
een
imah
steenen
benaming
imah bilik
.
huis
,
,
;
. a .: z
gelijk
, ,
aangewezen
bedelzak huis eigenlijk huis
hoewi lampoejang Imah beteekent huis
hoewi taleus enz soort wordt door het bijgevoegde woord
aanbouwsel
in
hoewi koeměli
die
,
in
het algemeen
tembok
enz
soorten
;
hoewi kentang
het
enz
lieeten
hoe leuleus hoë sampang hoë walat algemeene benaming voor knollen
hoewi sampeu
tegen
soorten
de
:
heeten
voor rotan
–
, de
is
Hoewi
zekere bonte kippen
van
,
gading
hoë
namen
algemeene benaming
de
,
rengge
de
is
en
hajam
Hoë
,
,
,
,
, b . v .:
de
;
is
algemeene benaming voor hoenders maar het tevens bijgevoegd soort wordt door een woord aangeduid aprak hajam hajam dja een haan met een grooten kam djangkar een jong hoentje hajam djago haan hajam padjet hen
tangkal wordt
maar vooral voor kleinere
;
poetri
,
ki
,
ki
,
tangkal kalapa alge Kasakit
aard daarvan
de
is
,
,
–
enz
.
,
ziekte
poespa
djamboe
wordt door
de
voor
een
;
,
tungkal
loa
,
benaming
welke
djamoedjoe
tangkal de
sereh
ki
van
,
ki
rasamala ki tangkal kondang
meene
stengel hebben aangegeven door bepalingen
worden
soorten
spreekt men
;
verschillende
,
zoo
verder voor alle planten
:
de
soorten
en
,
eveneens voor groote boomen gebezigd
304
genoemd ,
bepaling
,
b.
v. :
sampar , kanker , kasakit
kasakit
, enz. – Katjang is de algemeene benaming ; voor de soorten heeten : katjang djaät , katjang djogo , katjang peudjit , katjang soeoek , enz. – Kěmbang is bloem , in het algemeen ; soortnamen heeft men samen tampěk
mazelen
in
,
,
–
.
,
.
,
–
.; :
is
–
.
de
:
,
,
,
wilis
,
manoek
soorten
heeten
, :
;
de
,
,
de
manoek
piït
,
oesoem
–
, ; ,
de te
;
seizoen
oesoem
panen
het
,
,
,
voor
algemeene benaming
voor
als
,
overvloedig
,
bepaling daarachter als oerang bandoeng
:
de
middel tegen
jaargetijde
bepaling
regentijd
.
,
;
is
algemeen
staan
, , . v .: ,
rijeut
oebar
ziekte
het hoesten
b
,
,
achter tegen
middel
met name rijst
is
-
,
bepaling
als
ngidjih
Oerang
,
is
, ,
,
–
,
.
,
.
;
)
,
,
;
,
er
in
het
,
;
,
,
bepaling
duif
voor geneesmiddel
persoon door den afkomstnaam mensch plaatsen vormt men samenstellingen te
Manoek
,
,
:
,
oesoem
–
enz
lampoe doedoek
minjak kalapa kokosolie minjak poko poko olie enz
asthma
zeker product
.
,
is
,
handen
,
waarin
Lampoe
djapati
manoek
oebar batoek
Oesoem
tijd
seizoen
,
halodo
enz
enz
laoek
achtergevoegde
algemeen
onderscheiding wordt gemaakt door droge
de
,
,
is
,
enz
.
,
komt
iniddel tegen —
,
oebar mengi
laoek lika
rozenolie
,
is
het dient spreekt dus van
–
,
:
,
,
. v .:
,
het
aardolie algemeene benaining
de
.
manoek
olie
waartegen
Laoek
heeten dan
buffelvleesch
hanglamp
vogels
manoek
aermawar
hoofdpijn
moending
enz
soorten
laoek goerame
langgir
,
lantoeng
sémprong
tjaï
men onderscheidt dan
b
,
de
musch
minjak minjak
de
djalabrija
gantoeng voor
aan
-
,
soort
Minjak
men
koeweh
sapi rundvleesch
laoek
lampoe
staande algemeene benaming
Oebar
bidara
;
het algemeen
lamp
enz
aangewezen
koeweh
laoek
is
, en
(v
,
1º .
dan
,
,
is
,
lamp
garedja
worden
laoek
emas
hertenvleesch in
2º .
oentjal
olledig
laoek
vleesch
lapis
koeweh
visch
laoek djambal
wijst
soorten
koeweh
in
dodol
koeweh
beteekent
als
alge
de
;
samenstellingen
Koeweh
enz
,
,
rijpaard koeda toenggang meene benaming voor gebak
men
post
pos
koeda
een
enz
algemeen
het
karrepaard
goelo
wera
, ;
, ,
paard
het
van
koeda padati
paard
door
kěmbang
de
lelie
,
witte
een
,
naam
dan
:
onderscheidt
bakoeng
kěmbang patjar kěmbang
roos
,
is
Koeda
) de
(
witte
,
kèmbang
:
stellingen roode
de
als
peulvrucht
305
,
, de
Oraj
–
van
oraj
enz
.
—
bědoel
oraj wělang
,
oraj soerapari
benaming
voor rijst waarmee soort pare gendjah men spreekt van
,
, :
samengesteld
enz .
de
santja
,
aanduiding
, . v .:
den
zilvergeld
;
,
,
.
,
vruchtdragende
,
rijst pare kětan kleefrijst pare leuïr laat rijst enz algemeene benaming Peso
snelvruchtdragende
de
,
de
is
soortnaam
algemeene
wordt
naam
voor slang
daar
oraj
lěmah
Pare
,
is
oraj
perak
oewang
bij
voegt men
soort
,
benaming
,
is de algemeene
ter
oud
geld
papieren
het algemeen ; men onderscheidt : ( buiten omloop gebracht ) geld , oewang in
–
kertas ,
,
geld
is
oewang heubeul,
,
enz.
Oewang
,
soenda
b
,
oerang
-
djawa , Javaan , oerang jahoedi , Jood , Soendanees , oerang walanda , Hollander ,
oerang
;
Bandoenger
, een
, , , b . v .: ,
tjaoe radja
Tjai
:
tjaoe
vocht sap zelfstandig
of
—
; .
,
,
, z . a .:
tjai ,
,
,
en
gebruikt
zoo spreekt men van
, . ), :
-tji
tjai
in
,
, . d . , i. tji , ;
,
,
van
vorm
,
tjai asin zout water tjai hoedjan regenwater samenstellingen zeewater enz Doorgaans echter wordt
,
,
,
,
bepaling daarachter
lampeneng
,
,
kapas tjaoe
zoet water
tjai laoet de
van
beteekenis
zijn daarvan vele samenstellingen gevormd
naamwoord
-tji
–
, (
),
komt
soortnaam
tandoek enz heeft tot algemeene beteekenis water rivier door toevoeging van een bijvoeglijk
korte
.
of
:
naam
roest
de
is
–
als
tjaoe
.
:
tjaoe ambon
, ;
voor pisang
amis
. .v :
, ,
b
,
; ,
ook
is
verband
de
,
tai tjeuli
maar
tai hijang
nog niet geheel helder maar schijnt komen met ons oxydeeren tai ragadji zaagsel Tjaoe algemeene benaming oorsmeer enz
dit
,
te
overeen
kippendrek
salijara
,
,
hijang
van
hajam
anders geheeten in
,
struik
,
tai
ijzervijlsel
naam van het voorwerp waarin waar krijgt men samenstellingen als tai beusi
(
ontstaat
),
tai
,
de
,
ander substantief
door
,
als
:
in
,
;
,
soortnaam
de
de
peso wordt daaraan toegevoegd peso kekentjeng peso mentjos peso raoet enz gobed Tai toevoeging algemeen beteekent het vuil drek door van een
voor mes
tot
,
;
l.
,
,
,
.
zijn
1
-tji
;
-stji
,
; k -tji .,
,
tji
kokoswater
waloengan rivierwater West Java ontelbaar -
plaatsbenamingen met
pati
bron
; -tji
tadjen
-tji -ptji
en
welwater rijstwater
, ,
njoesoe
op
.
rivier
De
,
soesoe melk
, -tji
)
; tji ; -tji
;
het oog
)
( -tji uit
,
(
(
tjaneut aneut voor haneut meestal samengetrokken gekookt ontbijt karingět warm water iboen dauw anon otja van kesang zweet mata traan
20
306
,
-
;
,
,
in
(
of
, ;
in
,
;
voor
:
komen evenmin
,
,
den
kapri
blijdschap als
kasoeka boengahan smaak
uitermate
,
:
van
,
substantieven
Kaliwat
–
.
,
zin
in
,
enz
den
-
leed
of
is in
Als
iets niet gelegen
soeka
—
; b . op v .:
en
aan
gebruik
ngapio
Enkele samenstellingen nemen den werkwoordsvorm worden dan spreekwoordelijk gebezigd boentoet
.
boengah
vorm
valt weinig
woord
iemand
diapiorakeun
dient
in
, .
droefenis
,
dit
doch
aan
daartoe
en
is
als
,
,
hatinan
zich
bijwoord
buitengemeen
erg
hetgeen
,
en
langkoeng
lijdende
van
,
naam
ngapilaïnkeun
liggen
laten
de
-
sari
rakeun
-
),
om
lijfwacht
pamagěr
,
slagorde opstellen magěr nata baris een kring van woningen tenten dan wel terwijl dan het substantief een vorst vormen
);
zie
(
boven
)
-
,
-t
-
;
;
,
naamteekening
een
,
niti soerti nauwkeurig angan zijn handteekening zetten nanda napak djalak een kruisje zetten plaats van
opletten
onderteekenen
sari
het ontbijt bestaat veelal
water met een kětan koekje
achtgeven zijn
ontbijten
werk aneut
afgeleide
z . a . b . v. : njaneut , van
l.)
warm
ngaleueut
en
uit
(k
ngarot
,
-tji
of substantieven
.,
woorden
samengestelde woorden bestaan
(
Van sommige
–
.
,
-
als
, , d . .i:
;
, . i. : d
als
de
),
(
-
,
bangkong kikvorschen staart een kikvorsch heeft Java even gestaart zijn min een staart als bij ons ngaboentoet bangkong kembang kadoe doerian zijn kikvorsch doodarm
een
-, ,
,
,
de
);
of
één kam
bundeltje
pisangblade
.
worden
geschoren
van
worden
;
over
in
,
-
één
één bos samengevoegd
;
en
dorre pisangbladeren diborongkos kejong zoo maar
ngompetkeun
,
blad
tot
), -
daoen
,
,
vouwen
verschillende perso ongeveer hetzelfde wordt
,
worden
bundel samenge
van
(
geschoren
uitgedrukt met dikompet daoenkeun
mergbeenderen
bij
kam
soeloeh
; ),
één
slecht
(
over
groote in
goed
de
,
baloeng en
, ,
-
soeloehkeun
(
,
-
;
;
,
omvatten
bonden worden tot brandhout
:
randoe asak rijpe rijpe kapok vrucht -
,
-
,
de
dihoeroen
goede
teleurstelling
een
kletsen ngahoeroen baloeng zitten met armen opgetrokken beenen ngahoeroen werkeloos neerzitten
samenvatten
nen
,
-
de
uiteenvliegt
,
, d .w . ) z. ;
niets uitloopen verklaard door kapiran ngarandoe asak doen als
kapok vrucht
ren
op -
,
de
de
kapas
van
bloem
(
op
,
kapas doen als
de
,
;
-
,
ngěmbang kadoe doen doerian bloem met open mond staan kembang kapas katoenplant bloem ngěmbang bloem
die
253
om
$
elkaar gepakt
307
,
worden (ngaborongkos 62 ,
samengesteld
Een
—
gemaakt door inschuiving in
is
S
90
.
van
Krijgt
–
woord
samengesteld
een
achtervoegsel
het
zegt men
Zoo
zijn
.
:
tanganna
,
kentja
,
zijn linkerhand maar daarentegen tanda handteekening Met een paar andere voor
leungeunna
maar daarna slecht
:
, ),
is
,
.i .:
d
zijn
,
,
of
seureuhna
steel
Hiermede meenen hebben
gezegd
de
, :
den
zeggen
zit
in
vork
wil
.
.
–
mede gesteld Samengestelde Woorden genoeg
gelden
),
orde kunnen de -
hoe
,
de
voor den gebracht markt
entep seureuhna
is
juiste
-
;
zoo aan
te
gelegen
is
,
en
(
koemaha
,
precies eigenlijk
,
,
-
-
van
entep
worden namelijk
van
voor model is
de
-
:
-
;
-
van
zaak er
de het
deze
elkander gelegd
;
orde
het verkeerde
wel verkeerd
ze
de
op
volkomene
dan
sirih bladeren
er
vorm
hoe
goed
hoe langer hoe slechter worden
”
„
, .i . of d
iets goed
welken
hoe
week
wordt door běněr hanteuna
orde van verkoop netjes in
slap
salang soeroepna gelijk men Zoete broodjes bakken uitdrukking welke plaats van salah soeroepna een
verklaard van
leuleus kedjo poëna
gezegde
),
den
dag
rijst
stijf
;
,
in
:
ook wel zegt
vorigen
(
van
het begin
de er
spreekwoordelijk
het
rijst
zijn
is
vandaar
en
(
,
:
van
is
het laatste geval besluiten we kedjo poë van den vorigen dag zulke rijst welke gestaan heeft
beelden
in
,
aan
:
lid
neemt het voorste
,
lid
het achterste
in
het bezittelijk
woord
achtervoegsel na , zoo wordt den regel aan gehecht samenstelling minder innig dan dit
als beschreven
. -wordt soms ar of al, op de wijze zekere rivierslak
de
meervoudig
.
20
,
kejong
.
$
;
ook
is
Zie
,
inpakken
we
Syntaxis .
slechts
der
,
punten der
voornaamste
te
In
–
.
,
een
)
děmi
en zin
.
te
.
ari
woordje
het
( of
eigenlijke beteekenis Zulk een gewoonte hebben
of
,
),
(
:
mogen dienen
dit
,
te
op
In
.
den
zin
actieven
zin
object
ben moede
De
deze
:
van
voorwerp
actieven
.
den
-
.
deelen
koering tjape
beginnen
openen
van
gezegde
Neder
den
Als voorbeelden
bapa
meuli
imah
,
der
subject
gelijkt
is
volgorde
dus
).
volzin
opzicht
behoeft
(
den
Volgorde der deelen onderwerp
te
lijn
Soendaneeschen
ik
maar
gewone
zin
den
plaatsen
dat men niet met zeker woord om
,
van
één
;
constructie
alleen
op
,
er
woord
landschen
aan
,
doellooze wijze
běrmoela arkian eenvoudig aan om
bahoewa
beginnen
,
,
hhatamaka
zin
volzin
,
,
iederen
vaak met
,
te
,
zin te
Maleisch de
dat
het begin van zijn maar het heeft daar wel degelijk zijn nut hoede zich dus voor het met maka een dergelijk
men
.
maka
adapoen zoodat
dergelijke
soms geplaatst
$
schier
maken hebben niet Wel schijnt
niets
Soendaneezen op
de
van den
256
gewoon
sjahadan komen
op
het voldoende
tot opening van den
alléén
men
der woorden
het spreken
kort
wij
achten
de
met een kalakian
is
het Maleisch
die reden
staan
te
Geen woorden
255
.
$
woordschikking stil
we onwille
zoodat
Etymologie
der de
hoofdstuk
Om
,
dit
in
.
overstapten
volzin gebied
woorden
.
Syntaxis
het
van
,
gegeven
we ,
hebben
het gebruik der verschillende
van
reeds menigen
gedurig
hoofdstukken
ze
keurig
,
bij
verduidelijking vormen
en
de voorafgaande
In
te
ter
–
of
Inleiding .
254 .
, ,
$
309
; nangkoda noeloejkeun tjarita , de het verhaal ; Allah ngadjadikeun langit
tot
vrijheid voor
; :
het gezegde voorop
broeders antwoordden
,
,
is
er
;
?
:
als
zijn
pěta
om
maar
ama
,
kasoekër
deze
:
niet meer
. ” :
djeung Abd
was geen weerga
zou moeten
luiden
dat men het gedeelte van den als het belangrijkste wil beschouwd hebben
kan
Dat gedeelte wordt dan namelijk voorop geplaatst het zoodoende het ware meer het oog doen vallen aandacht
,
te
eerst zijn
te
in
het
op
lezer
er
of
als
.
,
uitkomen
hoorder
doen
358
.
$
de
constructie vergunt
,
de
in
stijl
en
den
zin
plaatsen
aan
vrijheid
,
.
losheid
Deze
,
men
stijl
–
.
,
gesteld
er
.
Tjarita Abd
ver
zonder
vragen
is
wel
die
:
, al
? „
de
,
en
?
:
pěta
,
hetwelk om
dat
men
,
,
zóó
te
een
van den aangename
woorden
den
leest
welke normaal ama geus taja papadana
Losheid
doen
halen
papadana
nood
kasoekěr
geeft
Zoo
van
zin
van mijn
welke
,
aan
geus taja
doen
?
wij
voorbeelden eta
koemaha
beteekenis
van
zullen
pěta
in
oerang
wordt
?
)
te
der woorden eigenlijk behoort
?
Hoe
zij
,
.
zij
jongere
;
schikking
te
?
andering
257
.
hebben
wel als volgt geconstrueerd oerang koemaha pěta oerang koemaha perang pěta koemaha koemaha ook
oerang
—
).
Soendaneezen
$
De
109
).
SS
.
–
.
,
,
En
.
de
actieven
den
van den passieven
actieve zinnen uitkomt waarom wijzen Niet zelden keeren
plaatsen
adina
185
houdt men
Izak ontstelde tatjan aja manoesa waren tjatjap dadamělanana zijn werk menschen vraag een deze koemaha oerang pěta
geen
(
(
hier en
de
orde
Ishak
geëindigd gelijk
.
(v
de
de
in
dadelijk
ngawangsoel
ngagéběg nog
van
deelen
101
175
zinnen
groote mate van
constructie een
,
,
. v .:
b
namelijk
constructie
wat het sterkst
reeds
er
wij
de
in
echter
behouden
der
vgl
staat
op bij
op
Vrijheid
In een vragenden
–
objectieve zinnen meer die
voorgrond
den
volgorde
de
zin
aan de
terwijl bij
,
zin
zich
den
in
,
de
doorgaans
zich
.
aarde
en
gl regel dezelfde orde subjectieve
willende wijs aangaat
om
zin
volgt men
Wat
hemel
schiep
tot
scheepskapitein vervolgt
djeung boemi , God
SS
huis
een
in
koopt
vader
den Soendanees
mag
. .. .
—
.
het
(o
,
bject
. v .:
subject
,
In
.
:
,
voorwerp
gezegde
),
bapa
koe
beide
dus deze
onderwerp
zin
der deelen
;
zin
is
lijdend
het huis wordt gekocht door vader deelen echter ook van plaats doen
laatste
.
:
imah dibeuli Men
den actieven
van
gezegd
anders
volgorde
,
omgekeerde
gewone
zal wat
deze
passieven
van den de
deelen
passieven
den
zin
.
$
Volgorde der
259
zonder
lijden
of
,
en
over den stijl kunnen volgen toch hij spreekt schrijft licht aan stijfheid
flinke meester
deze heerschappij
b
zal hij
taal
vreemdeling
den
in
in
over
,
schap
de
vestigen . Het vereischt
een
310
,
.
.
, ,
de
,
in
,
te
:
;
de
.
Deze
.
niet
Zij ,
,
in
tot
is
u
als
zou
de
.
den lijdenden
activiteit
der
:
Actief geschreven lang zoo sterk zin
andjeun
.
uitkomen
2º
door middel van
de
sada jana pada nejangan
zoeken
der zoekende personen beter
geschieden doen
allen
uitzonderingen
en
zou
dan
een
letterlijk
werkelijkheid
,
uitkomen
als
het
geenszins
het meervoud
krachtiger
pada nejangan
, d . i.:
maar
kan
volzin
actieve worden voltooid
zoeken
,
doen
–
.
en
sadajana
ook
dan
doel
ditarejangan
zoekenden
worden
.
allen
Een
een
,
juister
op
; b . v .:
,
behoort
ten
koe
schijnt verward
:
zij
door
te
.:
v
gij .
wordt
zin
opgezet
worden
andjeun
constructie en
passieve
zij
passieve
en
het subject
haar vordert
nadruk
zin
.
passieven
een
in
.
linggih
Schijnbaar
b
het
koe djisimkoering djoeragan door mij wordt mijnheer bezoek
te
tenzij
§
klemtoon
den
dibere gegeven
brief van volgorde heeft eenvoudig een
Deze orde verdient evenwel niet nagevolgd
teh
de
.
genoodigd
vorm
)
(
maken met
diloeloengsoer
heeft
katampi koe koering mij Het verschil
van smaak Zelfs kan geplaatst worden
voorop
pisan niets
vader
zin
kwestie
den
is
niets
1º .
hier
door
.
broeder
werd
akang sěrat ontvangen door te
is :
maar ook
zonen
;
viertal
ti
dat
opatanana koe ramana hanteu
eta
:
aan
,
:
in
is
schrijven
260
,
,
:
en
dus zeggen imah koe bapa dibeuli zoodat men deze volgorde krijgt object subject gezegde Laatstgenoemde gewone zinnen zelfs vrij algemeen orde Men mag dus wisselen
dan
311
niet
een oog
dat
aing oelah
zin
:
zie
:
zij
ik
letterlijk
mij Luidde deze
.
d
oog
:
noe nendjo geen
, . i. :
ziet
)
(
panon
er
.
van
is
is dus op bovenstaande wijze geconstrueerd den nadruk Een soortgelijke volzin deze aing
oelah aja
mij
ter
. Hij
zijn
,
niet wille
de
Een
. .
,
$
de
! !
!
weet
niet
!
!
juist
, !
rijk
Běněr
't
! ik
!
Doeka
bijzonder
begrijpen
te
! ! 't is ! aan
!
!
!
!
in
Paingan pak
261
geval met hei zeg Adoeh het
euj
wel
is
!
wacht Soemoehoen Het Soendaneesch
Top
het Soendaneesch
is
.
Wah
Dat
en
,
!
spreek
!
Pok
!
heen
!
!
.
enz
.
enz
-
ga
! !
Los Mangke
kan
zijn
wel verbaasd
Amboe amboe
ach
, z . a .:
en
toeroepen
onvolledig
!
taal
onze
in
evenals uitroepen
:
rhinoceros lieten allen maar loopen zin
.
Onvolledige zinnen
ari badak mah
deze
den
,
pada ngadjeunkeun bae
is
andere dergelijke zin
een
ja
Nog
–
.
wezen zou
,
ka
:
,
,
de
katendjo koe panon dan zou activiteit der zienden daaronder terwijl bij den gewonen actieven zinsbouw lijden oelah aja aing panon noe nendjo uitdrukking veel minder krachtig
aan woorden
daar het gelijk uit hoofdstuk XV blijkt een groot aantal tusschenwerpsels klanknabootsingen werkwoordelijke tusschen bezit terwijl ook toeroep
en
(
.
.
.
tot
!
,
den
! of
van
dit opzicht hebben
beweging
;
.
dienst doen
deelen
Ook
262
.
zelfstandige naamwoorden kunnen stamwoordelijke werkwoorden
1
Behalve
van
Heer
moeder
$
dus ruimte
ach
vocatief komt liefst voorop
tusschen
de
.
onderwerp
–
schrijver
de
de
, . z . – a .:
ook
een
iboe
zinnen
zin
,
kan
Zulk
het einde geplaatst worden
Onderwerp als
vader
Lah
Pangeran
,
!
,
spreker
maar hij
en
zelfs
aan
!
,
te
staan
ach
mijnheer
meest
onvolledige
deze
Een
verschillende
, !
bapa
,
Adoeh
vocatieven
!
ook
djoeragan
,
de
men
Noen
Tot
behooren
o
rekent
woordsoorten
:
geliefde
worden
vandaar dat nadrukswijzers
!
en
,
in
valt den smaak soorten van tusschenwerpsels
ontkend
o
bezwaarlijk
kan
aanschouwelijke
en
levendige
een
worden
menschenras
.
sprekende
van
in
zin
,
,
kan noemen dat voorstelling houden
beweeglijk
geen
Soendaneezen
, Ěh ,
men
de
Ofschoon
deel daartoe gebruikt kunnen
goed
de
een
!
voor
ze
werpsels
de
,
de
)
.
leenen
,
tot uit
zich
of
welke
312
; 2.
ik
reeks
hij
, . i. :
het onder
.
4
d
tiloe
heeft drie
,
de
dinja
kooper
wat gedronken werd Het onderwerp kan zoo
,
,
bae
woorden bestaan
van
(
er
,
(
, .
geheele
een
di
,
. v .:
;
b
bestond uit zout water
bij
door het betrekkelijk
aja
noe diinoem tjai asin
uit
,
meuli
noe
het
; b . v .:
noodig
vormt ook wel
Men
voorafgegaan
-
)
drank
achtervoegsel
njoeratanana
keeren
drie
.
;
was daar
betaalde
was
door een werkwoord
voornaamwoord de
dat
);
.
is
)
,
werp
geweest
brief geschreven
een
eenenmale vleesch
ten
zijn betalen koe kaoela tegenwoordigheid ben
mijn
in
;
b
kali
keeren
; b . v. :
voornaamwoorden zijn
kasaksian
briefschrijven
zijn
hier ( vond
van
van het bezittelijk
voorzien
. v .:
geschied
tegenwoordig
(
eta
majerna
betalen
het vertrek
aanwijzende
verschillende soorten van afgeleide werkwoorden
bij voorkeur
dan
na
doch
3
;
geworden
de
geus daging maloeloe
,
poë salasa
,
ti dijeu
Dinsdag
,
indit
.:
zij
v
teh
.
plaats ) op
hij
b
eta
,
,
in
–
te
zit ( )gij
,
ver
Hebben
algemeene
plaats
van
als het bepaald noodig
dat men
dezen
regel ook
op
,
ka
,
in
.
)zij
,
in
.
–
geplaatst
.
voorop
of
den
ter
,
los
welke
een
niet
kreeg
vermijding van noodeloozen omhaal
los
van
toepast
zin
.
dàn
bezigen
thans daaraan toe
Onderwerp onderwerp
alleen
te
,
we
,
is
voegen
hebben
het Soendaneesch
zoo ook titels
daarop
barang něpi
stad gekomen
macht
op
voornaamwoorden
andere rededeelen
$
dat het
,
,
157 gezegd
dat
(
,
sina pada poerba
gebruikt worden
264
de
,
;
;
,
regel
is
in §
we
;
)
(
( ik )
vooraan
het kan onder
waarin
djadi tjaäng
seug
sliep het licht reup sare loewar koeta meunang bedja buiten bericht oelah dijoek hareup teuing
werd
het onderwerp
er
,
, ( . v )hij .:
b
zijn
;
steld worden bekend
die gevallen
in
voornamelijk
Dikwijls wordt
;
.
verzwegen
–
.
levensonderhoud
,
verzwegen
beide mannen welke pas een onheil bijna hun einde hadden gevonden voorzie
te
in
hun
Onderwerp
263
.
$
nu
hebben
en
ondergaan
,
oeroes kahiroepanana
die
,
in
doewa djalma noe pada antas njorang balahi pi pada sarta meh ně kana ad jalna ajeuna koedoe
zichzelf
Soms wordt het staande
voorop
313
dit
geplaatst
namelijk
.
:
Deze woorden
;
)
.
(l
),
.
of
ari
moenggoeh
moenggoeh měnggah (§
:
ngonna
-i
,
is
ingon
hij
toedjoeh
om
echter had
(
,
noodzakelijks
ik
was niets noodzakelijks
er
betreft
,
, (
er
,
,
běkěl
)
(
,
,
;
ari
)
(
,
;
)
was
:
.
domba
schapen
mij
ari
zijn
Voorbeelden
wat zijn vee betreft had zevenduizend ngan bejas noe loba wat leeftocht aan we hadden alleen veel rijst alleen rijst was dat veel ari moenggoeh koering mah hanteu aja pěrloena wat
reboe gaat
of
di
de
,
wat betreft
),
als franje het achtervoegsel ing 162 vervangen gevolgd dat ook wel door het voorzetsel wordt Hoe ook geconstrueerd beteekenis steeds wat aangaat dan soms nog
, .
krijgen
wel vereenigd
en
doepi měnggah
.
uitkomen
doen
het echter doorgaans voorafgaan door een doepi moenggoeh měnggah děmi
beide woorden
worden
(1
wil
bijzonder
het
men
(1
of
ari
der woorden ook
als
).
In
,
geval laat men
niets
,
;
.
,
( ik )
)
)
Bij
(
,
handen ari ama mah teu mawa doewit mij aangaande sadoewit vader had geen duit bij mij vooropstelling onderwerp deze van het wordt het ook wel
. v .:
b
nja
.
te
geven
het onderwerp
)
imah
,
meuli
pamanna
die het schip bezit
zijn
(
noe
;
op
,
aan
te
);
,
);
er
die
De
teh
,
),
versterkt
nadrukswijzer
zijn
nadruk door deze kan door vóórplaatsing en
nja
gelegd
getuigen van
zoo noodig door aangezet worden
;
den
van
). , ,
getuigen
het
265
.
§
op
).
,
,
,
. i. :
(d
:
ik
het
),
is
zijn
het onderwerp
van
kaoela
door
bijzin
kocht het huis
(
engelen
nadrukswijzer kaoela
(
,
),
de
,
den
achterplaatsing
nadruk we
noemen
oom
namelijk
Pangeran noe oeninga van het schip het weet de Heer weet het malaikat
die
zijn op
(
de engelen
doel
(
),
is
de
Heer het njaksian noe
van
zijn
eigenaar
vooropstelling
betrekkelijken
een
het huis kocht
die
kapal
( is de
boga
oom
voorbeelden
het
er
Als
van
wijze
andere
een
geplaatst
ten
.
.
(
ik
ben
heeft
Ook
–
.
constructie
Deze leggen
noe
vorm
anoe ama wat het wat het schip aangaat
voorop
,
het gezegde den
kapal
reis maken
(
onderwerp
het
teh
wordt
schip
het onderwerp
op
Nadruk
palna van mij ka
,
met mijn
we zullen
ari
het schip
de
; b . v .:
eens herhaald aangaat
schip
314
,
een
:
, .
hebben
werkwoorden
:
; ,
,
,
–
hij
-k
is
,
,
, is
;
naaister
tot
,
,
Soedibja
Mogelijkheid
,
.
is
,
de
juiste
-
,
;
:
beteekenis
)
lijdend
in
komt
zinnen
de
.
actieve
of
In
-
.
benaming
van
den regel direct
, ,
;
;
. ; v. :
b
,
een
;
,
te
of
gezegde nendjo monjet staan m euntjit njijeun aap zien imah huis bouwen domba schaap slachten moedji sorangan zichzelven loven mihade
;
een
Satiněm
djadi
worden
hetzij belanghebbend
achter het werkwoord een
betrekking
Ismail wordt Christen
doorgaans
kan
(
.
$
verband
opgemaakt
Voorwerp voorwerp
of
zijn ”
Soedibja
wordt naaister
Satiněm
het
gemakkelijk 267
djadi radja
toekang nga poet
,
;
troon
het voorzetsel dina
het werkwoord
van
tiloe
voornaamwoord
een waardigheid
is
ook
uit
den
het telwoord
Ismail Christen aangezien deze hier wel niet buitengesloten Soedibja wordt koning beklimt kunnen beteekenen
misverstand
maar
was evenzoo
is
,
. v .:
djadi
eta
boemina tiloe zijn oeringna
boomhol
een
het als persoonlijk
Ismail djadi Kristěn zinnen
gědong
daarvoor
zich
b
;
„
.
ontstaan Satiněm
schuur
voornaamwoord
Drukt
—
op
,
worden koning
,
zijn
naamwoord
bedient men
dan
;
,
uit als
gezegde
;
)
eta
nja kitoe deui
het onbepaald telwoord reja gebruikte aanwijzend
koering
reja
en
het
drie
,
;
zelfstandig
In
.
;
is
(
van
paroengpoeng
leuïtna dina treden
getale
ten
zijne bedienden
vele zijn
We voegen
.
en
,
de
,
zijn
kinderen
mah
wij
er
37
ari
woorden
alle
op
Zoo zegt men
dus ook als gezegde kunnen optreden nog enkele voorbeelden toe gegevene tot daar gědong woning groot huis zijn een anakna zijn
kunnen
,
,
ook optreedt
,
,
teh
maar dat dat eigenlijk
§
,
zilver
In
is
op
gewezen
.
dit
verder
goud
daar
maar ook fraai
goud
werkwoord perak ijeu is
emas
ěmas
er
hebben
,
en
,
tjingtjin
,
ander woord noodig
We
dat aloes niet slechts fraai beteekent naamwoord ring gouden ěmas
ja
en
optreden
bijvoeglijk
als
, ,
hulp van
kan
bijvoeglijk
eta
gezegde
dat het Soenda
een
als
,
naamwoord
zonder
dat
zonder eenige verandering
dat het zelfstandig naamwoord
en
zijn
,
gewezen
als
mist
.
hebben
,
te
te
een
ondergaan
z
zelfstandig
,
is reeds opgemerkt
36
koppelwoord
het
ook zelfs
§
ijn
neesch
In
de
. -
Gezegde
;
266 .
en
$
315
njoe borst
op
,
,
;
,
;
staande vrouw zoeken maehan djalma iemand dooden něpakan dada soetan kesang zweet afwisschen
aan
;
een
; nejangan pipamadjikaneun ,
prijzen
zichzelven
de
diri ,
;
mangdongkapkeun
iemand
269
.
$
-
§
na
.
;
ka
,
begeleiden
.
;
zijn
opzoeken
—
ka
;
,
ons
vertrekkende
aangaat
anak
,
;
njarekan
;
ka
niet bezigen
het
,
,
bedoelde misverstand
Allah God njoeratan
koering sadaja
den
ngagoda
ka
ngabakti
,
ka
;
het
werk
transitief
een
najagen
schrijven
broeder
měndakan noe angkat
ka
njaréngan
als het werkwoord
vader liefhebben
,
:
bapa
,
, ;
zijn
aan
kind uitschelden
het
.
njaäh
manoesa den mensch verzoeken njoesoel begal dienen roovers doeloer
268
. B . al v .: of
ka
geschieden
voor
beweging
van
weglating misverstand zou kunnen veroorzaken
zijn
Voorbeelden
Soms wordt
het voorzetsel
volgt ook wel ka
,
vooral
hetwelk immer
ka
is ).
maar als
,
Dit moet
2
($
intransitief
,
is
202
ka
aangeduid door
,
werp
woord
voorwerp
van
–
Ka aanduider
Wat
salam
,
tabak koopen overbrengen
.
groete
;
iemand
de ,
,
;
,
;
ngestikeun regen doen neerdalen slaan noeroenkeun hoedjan mangmeulikeun bako papatah vermaningen gehoorzamen
:
Schrijft men beteekenis
:
de
?
is
mij gezocht koering dan
?
:
2
:
,
nejangan
koe naon
)gij .
.
?
hebt
waarom
ka
:
zin
dezen
In
:
)
(
nejangan koering
(
ka
miwarang van soms een verschil miwarang poetra beteekent zijn zoon zenden maar ka poetra tot naar zijn zoon zenden Luc 49 staat koe naon belangrijk
geeft
, dit
52
en
48
)
(o
-
.
zin
bject
noe
bakti hoewi
,
er
door
.
normale constructie We willen bijbrengen daoenna dihakan hileud
:
in
gezegd
rupsen
gegeten
.
.
worden
van
Gelijk reeds het voorwerp
;
bladeren
over
is
voorbeelden
een
passieven
de
.
Dat
is
in
,
komt
staan
passieven zin
een
de
de
eenige
259 te
voorop
$
in
is
Voorwerp
hetgeen
aan
$ $
we
Verder herinneren onderwerp gezegd
in
:
.
.
,
een
?
)
is
(
waarom hebt gij bij mij gezocht wat dus geheel iets anders Zoo beduidt njarekan ka bangsat schelm uitschelden njarekan bangsat maar iemand voor schelm uitschelden
van
werd geprezen
aardvrucht
;
aanbieder
de
de
dipoedji
,
teh
316
;
,
de
de
,
;
honden ingehaald
maoeng ditampanan
de
het hert werd door
,
;
de
)
(
;
in
di
,
is
entjit teja didjoewal koe aing het katoen door mij verkocht landjam noe hidji diteundeun djoeroe eene ploegschaar pasmat geus kareboet rijksdaalders werd een hoek gezet oentjal kaboeroe koe andjing waren hem reeds ontrukt
;
ik
,
ka
.
.
deze
Zoo leest
,
:
teh
:
in
plaats van
,
:
in
,
.
kapanggih
omzettingen
Deze
zijn
geboden
een
werk
.
.
–
voorwerp
lijdend
Is
.
door niets en
.
Van
–
;
,
en
kanteh
Belanghebbend
270
in in
(
;
;
)
dat
)
(
voor mij sigaretten maken voorwerpen omgezet worden
)
oedoed
. . .
evenwel
kaoela gebeuren
de
mangnjijeunkeun
, ( ,
in
maparinan
kan
maar het belanghebbend voorwerp derden naamval heeft den voorrang koering běkěl aan mij leeftocht geven den
,
. v .:
b
onze taal staande
Het
na
,
(S
genoemd
,
werkwoord
),
)
( of
en
,
)
( of
,
woord geconstrueerd met twee voorwerpen een belanghebbend indirect een lijdend direct voorwerp zoo worden overeenkomstig actieve zinnen den regel 267 beide het
zin
die
,
nu
,
,
naamval
.
Dit
een zekere beweging
immer
,
vierden
werking
is
is
den
de
en
.
wat wij noemen geval wanneer met
,
er
:
in
ka
. v .
b
is
aja hidji djalma mangnim Dat het geval dezen tjai koering baänkeun was een man water putte mij Gelijk belanghebbend voorwerp voor men ziet staat het koering achteraan het door het voorzetsel ka overgebracht in
$
„
de
in
dief van
maling willekeurig
noe
teh
is
nu
eveneens
de
;
diotjek
aangeboden
barang diotjek taneuhna barang taneuhna ajeuna kapanggih noe maling kanteh plaats van ajeuna het garen gevonden Pieunteungeun
aarde werd omgewerkt
:
toen
.
men
démang
den
wordt echter wel eens afgeweken
constructie
de b .
normale
werd
”
aardvrucht
v
de
in
,
;
;
,
,
de
,
tijger werd opgevangen koe boehaja door den krokodil děmang teu kërsaeun dibaktian sapi démang wilde niet vereerd worden met een koe kami bakal katiwasan zal oerang meureun dilahirkeun door een onheil getroffen worden wij zullen zeker genoemd worden djalma daekan makaja démang menschen vlijtig veldarbeid hoewi dibaktikeun
het
een doen
317
. v .: mangnědakeun
het werkwoord
mij wordt leeftocht voor mij worden
běkěl
gebeden
plaatsen
werkwoord
:
sigaretten
In
voor het kind
gebiedende wijs mag
voorwerp
vóór
koering paparinan
achter
běkěl
koering běkěl kaoela pangnjijeunkeun oedoed pangnjijeunkeun kaoela oedoed anak pangnědakeun Pangeran Pangeran pangnedakeun anak Dat soms
ka op
merkten
we reeds
55
,
wordt
—
:
verzwegen
.
of
,
voorwerpen
der
272
.
$
271
$
dat iedere
staan
te
,
vooraf
hier
bepaling komt
zij
bij
der bepalingen
aanzien
ga
Ten
-
.
Bepalingen
algemeene opmerking
de
.
§
in
een
ka
:
;
of
;
paparinan
–
dus
,
het
.
den Heer naar willekeur het belanghebbend
men
gegeven
)
Pangeran de
wordt
tot
;
ka (
,
kaoela dipangnjijeunkeun oedoed gemaakt anak dipangnědakeun
komt staan
; :
een lijdenden
In
,
dipaparinan
,
koering
anak het kind
,
Heer
den
: , of
biddend opdragen aan den Heer . – het belanghebbend voorwerp vóór
tot
zin
het kind
voor
bidden
b
te
gepaard gaat ;
of
Pangeran ,
ka
,
,
zekere richting
in
is
te
zin
.
de
,
òf
(
teja
door 160
aangehaalde
SS zie ),
S
of
), zie
het
.
.
plaats
door
190
(
in
zelf
-
van
of
,
is
en
teh
SS
te ).
,
een
of
De
en
SS
.
( is de
persoon
nadrukswijzers
voorbeelden
dezen
nadruks nadruks
het Soendaneesch
de
Uit
der
189
3den
in
228
een
zie
van den
regel zonder den
hier verwijzen
bepaling
noodig
,
door
de
227
wel
).
ook
noe
achtervoegsel
voorop
het Nederlandsch
geschiedt
werkelijk
voornaamwoord
bezittelijk en
$ $
òf
het
in
–
,
betrekkelijk
bepaling
(
zoodanige
dit
en
(
.
de
,
wijze als
vindt door het bepalend lidwoord indien
geen
zinsdeel
daarnaar mogen
zelfstandigheid
Bepaalde
standig naamwoord
bepaling
we over we
§
;
uitvoerig gesproken
op
wijzer
te
)
,
wijzer nja
komt dus maar ook
men gewoon vóór het bepaalde woord plaatsen 225 hebben
is
staan dan uitzondering
omgekeerd
,
orde
In
Wordt
.
de
of
,
of
,
betrekking heeft Verder het zinsdeel waarop het regel dat het bepalende woord bepalende komt staan achter het bepaalde woord den bepaalden zin maar van dezen regel wordt dikwijls afgeweken vgl 257 258
318 kan
men
als
de
bepaling
gemakkelijk hier
,
afleiden
bedoelde
welke gevallen een gecon en hoe
in
zij
,
gegeven
vereischt
te
,
is
.
in
de
271 gezegd laatste plaats Men
,
huis
den
van
roti kahi
plaats des genots
;
,
,
; :
goudsmid roepan
door het naast elkander
des goudsmids
kamasan huis enggon kangeunahan imah
van
§
,
in
neemt hierbij het bepalende woord zegt dus
zelf
een
zonder éénig verbindingslid
hetgeen
met
van
drukken hetgeen
door het voorzetsel
eenvoudig
beide substantieven
overeenstemming
in
om
naamval
tweeden
het Soendaneesch
plaatsen van
Geheel
den
uit
in
door
doen
geschiedt
door een ander
of
naamwoord
de
wij
. , -
-
.
standig
De bepaling
, .
Tweede naamvalsbepaling
273
,
.
,
brood des levens Zoo kunnen zelfs drie substantieven waarbij dan telkens het volgende elkander onmiddellijk volgen
wijze
dezelfde
kara
.
kamoeljaän koninkrijks de
des
bij
dus
heerlijkheid
als
hiermede
kagědean
. v .:
;
der
grootheid
op
de
,
handelt
bepaalt
b
voorgaande
het
djaän
Men
bezittelijke
.
,
,
,
:
.:
gebruik
veel
gebruikt
er
We
,
is van
:
hebben daar ook reeds
ing
wordt
tweede naamvals
een
gezegd
,
en
achtervoegsel
,
bezittelijk
-
hoe het
het
maken
het
gevaar van verwarring
bij
over
.
162 reeds opgemerkt
worden
te
–
.
tweede naamvalsverbinding
,
S
is
,
en
verstaan
Dat het niet geoorloofd
het bezittelijk achtervoegsel na tenzij gesproken
v
:
aldus
zou
goudsmid
-
een
uitdrukking
dikken
den
zulk
bestaat
imah kamasan
:
tot
de
òf
;
van
anak kamasan noe
het groote huis des goudsmids want weglating van gezegde maken gěde het huis van den goudsmid
groot
huis
op
bij
en
,
wel
noodig
b
is
noe bepaald
, .
zou
dat
,
. v .:
b
;
.
noe
goudsmid
,
gěde
den
;
er
noe is
van
Soms
.
awewe
een bepaling zoo volgt deze hetzij zonder hetzij met het betrek Zoo zegt men anak kamasan awewe
uitdrukking
voornaamwoord
dochter
als zoodanig behandeld
ook
nog
voorbeeld
de de
kelijk
wordt
of
Komt geheele
253
,
249
)
stelling
–
( bij SS
).
(S
te
,
welke ook onmiddellijk achter het zelfstandig naamwoord komen staan anak koering mijn kind 158 Zulk een uitdrukking heeft den vorm van een samen voornaamwoorden
in
$
.
strueerd wordt
319
, . v .: b
zilver
,
van
bij
dit
,
den
hamer
dezelfde wijze naam
van
het
ijzeren van ijzer oerang zilvergeld
dat
, b
. v ; .:
goot maken vogeltjes maken
bamboe
van
een
persoon
een
dat
;
klei Wil
van
.
,
koe leutak
gemaakt van
zaak ergens vandaan
komt
,
,
uitdrukken
ani
koe
door het voorzetsel koe
bestaande uit
beteekenis heeft van
njijeun koeloewoeng ngadaměl manoek men
voorafgegaan
of
stof
:
dan
van
, ,
de
benaming
.
,
,
,
rund
;
sapi Banggala mensch van Soenda Soendanees Bengaleesch rund Soms echter wordt van Bengalen
Soenda
,
:
in
anoe beteekent
of
bezitter ook anoe
.,
den
dan
k
echter
daaraan
,
:
. v . ; :
,
laat
zoodat men dan zegt loemoer perak kagoengan
voornaamwoord
b
ti ;
of
,
Men kan
loemoer perak Joesoep Het
dezen
.
.
,
maar
voorafgaan of
.
Joesoep
betrekkelijk
noemen
,
anoe
1
kagoengan
slot
:
en
,
het
van
bepaald
genoemd zoo neemt deze plaats bepaling loemoer Joesoep
zin
een
bezitter
tusschen het hoofdwoord perak Jozefs zilveren beker aan
bij
:
stofnaam
bespre
buiten
voorwerp
; . v .:
een
deze constructie
benaming
b
door
wordt
Wordt bij de
.
gelaten
de
eigenlijke oorsprong
king
,
de
ti
ti
,
te
zonder bepaald den oorsprong willen aangeven dan doet men het bepalende woord voorafgaan door door asal sapi Banggala beteekent afkomstig rund van Bengalen
welke
274
.
$
, .
plaats van
,
geld
is
achter
beusi
aanduidt
de
.
–
,
of
wel
,
. v .: perak
de de
:
of
.
of
,
oewang
paloe
b
;
gezet
stof
woord
dus zonder verbindingslid
,
;
hamer
gemaakt
zelfstandig
een
,
,
,
als boven
Wordt dat
wordt het bepalende
zoo
dat
;
afkomst
stof
ander substantief
een
voorwerp
het
voorwerp
krachtiger
van afkomst
bepaald door
waarvan
woordschikking
is ,
Bepaling heid
:
,
en
laatste
nja
afwijkende
uitdrukking
de
normale
zoodat
is .
koerang
,
hanteu
de
koerang
niet
dan luidt ama met den nadrukswijzer ama panarima Het verschil tusschen
panarima
hanteu
ontbrak
hier dus panarima
de
geplaatst worden
achteraan
pana
,
,
vaders dankbaarheid
zoo kan het bepaalde zelfstandig naamwoord ook
zich
)
koerang
hanteu
gezegde
volzin een
een
genitieve uitdrukking
een
op de de
rima ama
in
Heeft zulk
bij
als onderwerp
-
(
leměs .
in
zin
verbinding
320
toebehoort aan , of : toebehoorende aan ,
$
275
.
boga
=
k
., gadoeh
s ..
.
kagoengan
1
Bepaling
van een algemeen zelfstandig naamwoord door een eigennaam . — Wanneer een algemeen zelfstandig naamwoord bepaald wordt door een eigennaam (wat wij in onze
taal een bijstelling noemen ), zoo sluit de naam zich onmiddellijk bij het bepaalde woord aan ; b . v. : poelo Djawa , het eiland Bogor , de stad Buitenzorg ; nabi Moesa , de Java ; nagara
in
,
, .
;
:
eta
;
leungeun
rechts
)
links
poë
,
onlangs
,
;
,
;
de
van
rechterhand
djalma leuwih kasoesahan bangět erge hier kalakoean kitoe zoo
,
vóór zich
bijvoeglijk
zin
,
.
,
, is
-
lieden
Soms neemt
een onmiddellijk
kan
bepaling
waardoor
naamwoord
het betrekkelijk het bijwoord dan nog
gaat
gelijken
.
een
noe
anderen
,
.
op
voornaamwoord meer
;
handelwijze
namelijk
dergelijke
;
,
(k
. v .:
b
,
;
danige
katoehoe entja katoehoe dan
is
die
,
,
;
kamari
mangsa bareto
meer
bijstelling
als ware het een bijvoeglijk
leungeun
oerang dijeu
de
de
naamwoord
naamwoord kentja linkerhand gisteren
zeggen
en
-
.
zelfstandig
Een
dat wil
dat
zelfstandig naamwoord door
worden door een bijwoord
moeite
kan men
dan
;
een
iemand
gezant Allah Natan profeet Gods Mozes Acht
:
van
hartosna
bijstelling
als
of is , de
.:
k
Bepaling
.,
wel door
bepaald
eigennaam
piwarangan
onduidelijk
als
Bandoeng
Ook kan het eerste woord terwijl zich krijgen
door het verklarende nja
těgěsna
den
in
naamval bij
nabioe llah Moesa
uitdrukking
voorafgaan
bijwoord
Bandoeng
,
;
of .
$
stad
tweeden
b ' .v
;
volgt
de
men zoo
naamwoord
kangeunahan nagara
samenstelling
deze
Gods Nathan
zelfstandig
.
is
in
$
achter onmiddellijk
dan
doen
de ;
den
,
Nagara ,
Marta
het districtshoofd als hier bedoeld kan optreden
een
genoegens van bepaling
273
de
van
besproken
raden
Marta Nagara
raden
,
bepaling
. v. :
door een een
uitdrukking
b
van
als
276
,
Soemědang . Een
b
. Zulk
Motman
Ver onmiddellijk beurt weer
hare
worden ;
gevolgd Soemědang
wadana
een
op
l.,
bijstelling
Motman , mijnheer
djoeragan kan
. v .:
bijstelling
de
Mozes ;
profeet een
Dit wordt
321
vooral dan
,
gedaan
onderscheiden
Bepaling woord . –
van
als de bepaling
een
Ook
werkwoord
een
het voorwerp te
om
.
zelfstandigheid
een
van
dient
ander voorwerp
door
(zoowel
een
stamwoordelijk ) kan een zelfstandig naamwoord bepalen , als ware het een bijvoeglijk naamwoord ;
mandi , om
kamer
slapen
te
,
Heeft het werkwoord het voorwerp
waarop
vangen
visch
van
; b . v. :
$
278
. v . : kamar heës , plaats
,
het stelen
in
meester belast met baas
het
in
het werk
doen
.
te zetten
toekang
ngala
belast
is
met het
laoek
,
baas in visscher ( van beroep ) ; poerah ngoeroes
keun balad , iemand die krijgsvolk
een
beteekenis , dan kan overgaat , er onmiddellijk
handeling
de
,
277.
overgankelijke
een
genoemd worden
achter
het
,
b
te
dief (van ambacht ) ; poerah ngabanjoean , doopen , dooper ; toekang ngagawekeun , arbeiden , opzichter belast met het volk aan
als
$
onmiddellijk
baden , badkamer ; enggon slaapplaats ; toekang maling, baas om
werk .
een
afgeleid
regelen
van
het
van
een
.
Bepaling van
hoedanigheid .
bepaling van hoedanigheid
we het volgende op : 1º . Het bijvoeglijk
bij
een
Ten
–
aanzien
zelfstandig naamwoord
naamwoord
( vgl.
§ 36
, merken
) kan in vele gevallen
; b . v . : djalma kolot , ; awewe hideung , zwarte vrouw ; seuneu hoeroeng , vuur ; kitab leutik , klein boek ; lampoe gantoeng , (eig . hangende lamp ) ; manggih leuweung lega , een
direct achter het substantief geplaatst worden oud man brandend hanglamp uitgestrekt
bosch
(spreekwoord ) , z
. v. a. ;
aantreffen
de
smalle
;
ikeut
hoofddoek
heureut wordt
dibeberkeun gemaakt
breed
,
opscheppen , van een onvermogende gezegd . een zelfstandig naamwoord twee of meer naamwoorden als bepalingen achter zich krijgen ;
uithalen
,
djagdjag
waringkas walagri ,
krachtig
welvarend inan
Zeer
voorafgegaan
dikwijls
echter
wordt het bijvoeglijk
door het betrekkelijk
voornaamwoord
naamwoord noe
,
2º .
,
djalma
en
. v .:
gezond
.
b
,
bijvoeglijke
een
Op dezelfde wijze kan
21
dan
.
322 treedt het praedicatief op . Zóó geconstrueerd staat het altijd achter naamwoord ; b . v . : djalma noe kolot , de man , of: een oude man ; koeda noe hideung , het paard , dat zwart is , of : een zwart paard ; andjing noe gěde , de hond , groote hond Bij deze praedicatieve constructie die groot is , of :
het zelfstandig is ,
,
dat
–
.
kan echter ook zonder noe praedicatief
naamwoord
.
:
:
.
,
als v .
b
;
Allah kawasa kan evengoed beteekenen God machtig machtige God Een bepaling van hoedanigheid wordt ook wel eens vóór
het
,
de
is
de
,
is
de
, :
die
,
.
is
.
,
; . v .:
wordt
nja pendek djalmana
,
;
zoodanigen b
zin
te
om
attribuut uit voegwoord aaneenschakelend
.
voor
naamwoord
Het
eerste
geplaatst
en lid
de
zelfstandig
gezegde nadrukswijzer
.
:
,
39 )
een
was
een
rechtvaardig
door den nadrukswijzer
,
,
,
teh
de
. v .:
b
;
;
en
tweede staat wadah gede nja aloes sierlijk vat radjana koning soegih nja adil djalma běněr nja satěměnna rechtvaardig Enoh oprecht man voorafgegaan
Beide leden
; . – b . b v .: .
worden
het
dat men
praedicatief
een
daarvan volgende gevallen
en
Noach
weg
plaats
;
was rijk
en
alleen vóór een groot
achter
daarop gestempeld
a
zich
wordt direct
geen
het betrekkelijk
den nadrukswijzer
:
doen
in
,
Hierbij
wordt
dan
maar
legt men
Bestaat zulk
geulis
niet schoon istri noe geulis roepa
tot hoofdwoord
breed
wijd
njai istri
verhoeden
naamwoord
de
,
leden
gebezigd
,
zin
,
($
.
de
persoon
,
twee
. v .:
,
,
zou
die
225
bepaling
lėga djalanna
kort
als dezen
njai
nja
dat
djalanna
achten tegenover eene
is
,
te
plaatsen
is
klem
Door
lėga
geheele oppervlakte
van gedaante
luiden bijvoeglijk vóór het
de
4º .
vrouw geplaatst Eigenlijk moest
nja
een
vrouw schoon weggelaten
voornaamwoord
nja
weg
.
de
;
zijt
lawangna
gěde
een
gij
is
roepa
, ,
breed
b
;
bodem
den
poort
attributieve
hoedjan matak ngabaseuhan
bevochtigt
regen
In
van
de
daratan
,
saloewar
zoowel
in
geplaatst
naamwoord
praedicatieve beteekenis
de
in
het zelfstandig
als
3º .
is
niet
,
,
,
;
. v .
b
staat dan Een bijvoeglijk optreden
hoedanigheid
gezegde
djalma
de
ander
het voorwerp
mate bezit noe kolot oude man tegenover djalma noe ngora een jonge man
minder
in
zekere nadruk
een
,
tegenover
die
.
hoedanigheid een
plaatst
of
de
op
er
valt
de
oud
een
die
ijeu
bako
323
, deze tabak is geurig en lekker , of : geurig zoowel als lekker . Worden de attributen voorop geplaatst ,
nja seungit nja ngeunah
staat immer voor beide leden nja ; b . v. : nja aloes nja seungit vogel teja manoek fraai welriekend was
,
die
en
,
eta
dan
.
c
—
.
disanggoet koe oraj noe gěde
bepaling
;
en
van hoedanigheid
slangen fraai
bepaald door
een
zoo komt deze volgens den algemeenen bepalingen geldende 271 achter het bijvoeglijk
naamwoord
te
ondenkbaar
,
.
is
.
,
.
achter
tweede
beteekenis
geen
dan
Door
. v .: : .
of
geplaatst
men zegt
),
(
ten
dan
,
wel
verschil
279
,
,
de
want
meestal
staan
achter
regel
b
.
en
er
ook
voor
,
zaak de
de
, ,
tweede
dat maakt
hebben
daaruit gebleken
breuken
eens
quaestie van smaak
kadoewa pěrkara pěrkara kadoena
22
:
.
staan
Het
,
dat
welke men
van den algemeenen
kunnen nú
gaans
maar
plaats
is
–
en
in
,
De ranggetallen een
dikwijls
in
bij
worden
voedsel
hoeveelheid
van
141
Hoofdtelwoorden
het substantief is .
138
bepalingen
deze
afwijkt
.
271
vóór
)
(S
dat men
SS
Over
bepalingen
de
aan
.
)
(
te
is
Bepaling van hoeveelheid geven
barang
10 )
, .
te
(
af
.
blz
en
en
,
ik
,
aldus verbetert
Dat doet dan
dipaparin papakean rawoeh koe nangkoda kleeding werden mij gegeven door den kapitein
we reeds gesproken
het
zelf
het
kleederen
fraaie
keuren
těda
gewoon
bl .
is
.”
:
die den
voedsel
is
)
franie
zinsbouw
Deze
( op
tweede druk
gegeven zin
ik
(
gegeven
, ) .
de
ook
op
,
, . .i d
en
mij
werden
schip
het
mij
van
di
kakoerangan barangtěda rawoeh terwijl loes kleeding werden
op
. .dj
de „
(
,
,
in
.
Abd gescheiden
kapal taja pisan sabot koering papakean dipaparin noe ara was had aan niets gebrek voedsel
zin
dezen
storm
zeer ernstig krank
die
druk van Abd door het werkwoord
In
naamwoord
een
voor
anak awewe gěring pajah
gadoeh
)
;
koering
kintěn
teu
heb een dochter
Aanm den eersten praedicatief attribuut standig
,
),
(§
b
)
,
hevig
ik
(
uitermate
katjida
gede
riboet
; . v .:
staan
regel
,
,
bijwoord
$
.
een
,
,
,
5° Wordt
vurige
jong
.
b
,
; . v .:
staat
nja matih worden gebeten door groote sapi anak anoe ngora nja aloes een kalf
en
nadrukswijzer
zij
de
,
lid
of :
fraai als welriekend Het eerste wordt met het zelfstandig naamwoord verbonden door middel van het betrekkelijk voornaamwoord noe terwijl vóór het tweede vogel was zoowel
die
324
verzameltallen kunnen evengoed achter als vóór het substantief hun plaats vinden , en hetzelfde kan gezegd worden
Ook
de
betreft ,
daarvan
is
in
,
aangetoond
141
$
de onbepaalde
ten
telwoorden
. Wat
grootheden
zij
of
de onbestemde getallen
van
dat
,
we
.
staven
149
het niet noodig
,
achten
135
—
in
met voorbeelden
gezegde
te
daar
het hier
bewijzen
,
bijgebrachte
zijn
.
gebonden de $ $
),
dat ook aan geen bepaalde plaats uitvoerige behandeling der telwoorden
de de
en
(
zij
138
en
Na
S S
de
.
of
,
terwijl ten deele vóór deele achter het substantief komen sommige naar willekeur vóór achter kunnen geplaatst worden hulptelwoorden Ten aanzien van hebben we gezien 137
We willen
echter
of of ,
in
,
beperkt wordt
, z . a .
wanneer
,
voorwerp
bijzonderheid
wij
zeggen
. een
toe dat voorwerp
toegekend van
man
of
een
de van
waardoor
is
deel
een
bijzonderheid
bepa de
,
—
.
aan
of
tot
,
geschreven
,
of
praedicaat
of
Bepaling van deel attribuut
staat
Overgaande van het gezegde het gezegde maken we allereerst melding
die
van
naamwoord
:
lingen
het even
,
. .
Bepalingen
hoog
van
de
In
;
wordt zulk
een
of
hare
(
werden
. v :.
b
bij den
arm
,
:
der afgekapt
bepaling
vleugels
voorafgegaan
door
zijn
leungeunna
hajam pas
een
hart
vader
is
,
gegrepen
djangdjangna
de
teh
de
ditjčkěl
noe titeuleum
van
klein
sabeulah
.
werd
mensch
een
torek
,
drenkeling
dibeuli diteukteuk
den
,
;
het eene oor
)
aan
zijt
–
,
leutik hate bapana kleinmoedig );
. .i de
van
schoon
;
voorkomen
djalma
van gedaante schoonheid beperkt tot man Zoo ook maneh
was een man roepana men
.
,
toevoegsel
welk
uitwendig
doof
er
roepana
kasep door
;
attribuut
meestal eenvoudig zonder voorzetsel aan het praedicaat toegevoegd aja hidji djalma
gij
of
een bepaling
zulk
het
.
,
hij
is
;
jongen schouders doof aan het linkeroor werd bij de armen gepakt enz het Soendaneesch wordt
(d
$
280
dezelfde
achter het zelfstandig
tot
wel
het vóór dan
beteekenis
is
,
de
willekeur afhangt
om
de
,
nog ééne opmerking maken namelijk deze dat alle gevallen plaats waarin van het telwoord van iemands smaak
noe anjar
gekochte kip Soms evenwel der
voorzetsels
325
di, moenggoeh of moenggoehing (k ., měnggah ja , ook
wel eens door beide voorzetsels kageuleuhan geus poho
bapa
ofměnggahing
te zamen
di
,
ik
.
l.),
Voorbeelden
den
vergeten
had
:
mijn ) afkeer ; hanteu ingět di katja pean , gedenken niet aan de vermoeidheid ; moenggoeh djalma hanteu aja noe njaho , ngan Allah noe langkoeng (bedoeld
is
di
, wat de menschen
betreft
Zonder nadruk
de
bepaling
van
voorwerp
regel zonder voorzetsel met het hoofdwoord
walirang
; . .v:
,
wordt mede
281
282
van het gezegde bestrooid
,
diawoeran
b
;
verbonden
het gezegde
van
.
Een
benaming
een
g
van
enz
$
door middel
eenvoudig
zou men
in
.
Bepaling van voorwerp den
i. onder
.
hanteu aja djalma noe njaho
,
:
zeggen
leggen
.
nadruk
den
te
een
op
er
Zulk
(d .
is er niemand die het weet , alléén God weet het. — afzonderlijk plaatsen van de bepaling heeft doel ten
menschen ) ,
,
oeninga
worden
gij
,
?
zegt men
tjai
soegih
,
was
uitgave
,
werd
inkoopen meuli mantega uitgegeven om boter
voorafgegaan
de
te
-b
zij
,
teh
de
Veelal door een
echter
wordt
voorzetsel
zulk
; b . .:y
.
grijpen
–
,
;
te
;
te
koopen masing aloes angin lajar wind gunstig om zeilen awewe nitah boedjang oedjangna njěrěk ama gelastte haren bedienden mij vrouw een
bepaling
saniskara
van
doel
pagawean
.
).
. v .:
b
;
jongere
babalandja
, te ,
poeloeh
worden
Měsir
naar Egypte
ringgit balandja
plan
van
)
tiloe
dertig rijksdaalders
rek dibawa
(
;
doen
was
verbonden
(
,
;
bezoeken
doel wordt eveneens
gezegde
ik
nejang adi
van
moet worden
u
voorzetsel met het
medegenomen
zou
Een bepaling
de
zij
)
broeder
te
dikwijls zonder kakang sědja
iets gekregen
ka
.
Bepaling van doel
als
er
(
, b . v .
vlug oprijzen
om
,
;
,
billen
;
rijk aan kinderen rijk aan water soegih lippen hampang beurat biwir zwaar van birit licht van
;
anak
Op dezelfde wijze
:
voor dertig gulden
.
het
ik
?
;
,
VVS aan kakoerangan doewit gebrek met zwavel hebben aan ijeu geld koeda menta sabaraha hoeveel vraagt voor geef dit paard dibikeun tiloe poeloeh roepijah
326
alle
werk
gekomen
is
tot het einde (heeft zijn einde bereikt ); tidinja nanjakeun hal pikar ěpeunana , daarop vroeg naar zijn voornemen ; geus kitoe leumpang
nejangan doeloerna ,
;
boewah
tot spijze
;
goed
,
medicijnen
of
,
,
,
,
,
zijn
.
. v .: er
aan
geen
.
),
,
:
dihakan mejong de
tijger dat door een tijger omdat zijn natuur zonder den bepaalden wil
of
,
.
—
(
,
,
letterlijk
beworpen zijn
)
begiftigd zijn
Bepaling van hoeveelheid
.
een
van
. v .:
menschen
waroeng waroeng
noe
die gezocht werden
di
,
gepakt
van
-
twee
doewa
de
;
gezegde
beunang
Ook
b
veelheid
bepaling
hoe kan zonder voorzetsel met het hoofdwoord van het djalma noe ditejangan verbonden worden
;
284
.
§
.
(
diinoeman
,
tadjen
water ditibanan tanda met een teeken
;
waar wij het voorzetsel met gelaafd worden met rijst
gevallen
-tji
; b . v .:
in
,
;
den wind
)
meegevoerd katěbak angin omgewaaid kataradjang moerijang getroffen door koorts
hebben
Eveneens handelt men bezigen
b
;
,
gebruiken
,
te
zijn
krachtens
namelijk
(
worden deed
als
den
);
,
of
daartoe
door
natuur
van
zonder het voorzetsel koe
opgegeten
doet
;
;
der
van
vrijen wil maar aan een toevalligs gedacht wordt Zóó zegt iets
daad
te
uitvloeisel men
handeling
(
opzettelijke
moro
het leven
vindt men dikwijls bij den lijdenden
het tweede passief of
vooral
voorzetsel met
poelang
tjape
Dezelfde constructie
–
, .
vorm
zonder
maot kalěboeh
van
als oorzaak
baranggawe moede baranghakan verzadigd zijn
seubeuh
;
werken
van
eten
worden
schipbreuk
door
bij
komen
verbonden
het jagen
van
voorwerp
van
eenvoudig
mede
kan
hoofdwoord
terugkeeren
benaming
een
,
het
koopen
bepaling
Een
om
Bepaling van oorzaak of middel het gezegde door middel waardoor
heen
hade baris meuli oebar
.
te
zijn vrouw
of
.
$
283
ijeu
ngoebaran pamadjikan medicineeren
pikeun om
vrucht
deze
aldus was ging
het
toen
zoeken
hem
sědja
:
,
hakaneun
te
broeder
is
zijn
om
kaoela ik
hij
ka panoengtoengan ,
něpi
geus
pasar
zijn
kahoeroean
327
markstraat zijn alle verbrand ; sapiwoeroek rama teu ditinggal saeutik , al het onderwijs van vader heb ik niet nagelaten een weinig , d . i.: van al
bepaling
Een
duur of het tijdsverloop met het gezegde patjéklik , wenschen
voorzetsel
286
287
tiloe
hongersnood
zin
den
in
ons
van
abdi gamparan dintěn mogen uwe
tien dagen
beproefd
ngan
worden
meunang lima wělas poë
verbleef
,
daar
)
watěs sapoeloeh (
,
(
aan
van
er
bepaling toegevoegd
;
,
”
teh
. : hajang
v
drie jaren (lang )
lilana , duur
tien dagen
knechten
.
.
,
de
moegi didjadjal djrěk
b
285
tijdsbepaling
woord
gedurende
;
§
almede zonder
laat men watěs , grens , of meunang , ver voorafgaan , maar zeer dikwijls
Soms
aan
ter aanduiding
ik
het
verbonden
,
, wordt
van iets
)
wordt „
,
tot
.
hebben
te
krijgen
de
taoen
tijd
van
; . v .:
den
.
volstrekt niets nagelaten
heb ik
Bepaling van tijd . van
de
§
vaders onderwijs
in
§
de winkels
b
sakabeh ,
op
bepaling van tijd wanneer zoo ook die van plaats waar wordt veelal door middel van het voorzetsel
, :
; .
. v .:
dienst
,
de
.
zijn
hebben
het daar gezegde
.
den
voorzien wordt
We wenschen
op
verkooping
,
waarop
tijd
dien
in
,
op
,
;
zal
in
,
verricht
Nog
waarvoor men harita saroe
velds nog niet
er
des
wijze
der zee van tijd
boemi
tot
aja
di
is
.
$
in
–
de
di
;
:
di
kamari
poë
gewassen
193
.
gekomen
lelang morgen
we reeds gesproken
taal door
gisteren
tatjan
Over bijwoorden
onze
het midden bepalingen
,
aja
rek
Bijwoorden
:
lahan
verschillende
isoekan
hij
datangna
kan
maar soms
men zegt zoowel těngah laoet
bij
,
;
aarde
drijven
de
waren
kamari
pěpělakan de
paning
of
,
zeggen
ook
poë
ngambang
weggelaten
:
datangna
zee
wordt
di , ,
midden echter
in
drijven meer
verbonden
weggelaten
wordt het voorzetsel eenvoudig ngambang tengah laoet als
b
gezegde
het
van
in
met het hoofdwoord
,
,
di
,
Een
.
.
)
(
en
,
;
di
vijftien dagen ajana Moesa goenoeng opat poeloeh poë opat poeloeh peuting lilana Mozes was den veertig nachten lang berg veertig dagen
328
. Soms wordt afgeleid of
; de
,
den
:
).
).
,
in
of
,
te
ze
en
, ,
,
$
,
,
om
zie
3
–
In
. v .: ).
;
b
(
:
,
,
lust
bijwoord
.
de –
,
.
de
wanneer
zegt dus ngagero ngomean sabisa
:
,
;
-
,
, ,
Reeds meermalen
Soendanees zich
gewone woordschikking
voorbe
keeren
en
welke
kwam
,
vader
te
,
zijn
tarik hinggana datang bapana spreken
aja
om
snel
ophouden
njaäh
teu
,
;
( of )
zonder
op
;
lajar sakaparan paran salalanggengna eeuwig zalig
sabaraha lilana
teu
vrijheid de
de
beteekenis
;
;
salamět
-p
,
heeft
om
houden
we
,
wezen
op
het duurde
-
repareeren
ondenkbaar
beminnen niet lang
hetzij
orde
uitzonderingen
.
,
-
kira kira
grenzenloos
van
het tot
voorop gaat Men
pěgat ěgat
teu
-
teu
ngomong
ook
hebben
Wat hierboven gezegd bijwoordelijke uitdruk
alle macht schreeuwen
,
goed
deze
hanteuna
soeka
geldt ook
uitdrukking
zooveel mogelijk geluk voortzeilen
bisa
na
deze behoort
sakoewat koewat
dan
.
een
zin
het
staan
lust
geen
men
de
negatieve
Keert
gaat
van sub
geval krijgt het ontkennend
:
.
,
.
,
doch
uit
van
kingen
soeka
uitdrukkingen
bijwoorden bij
de
Bijwoordelijke
288
is
$
In
niet achtervoegsel veelal het hebben
werkwoord
dat
aangaat
de de
hebben
vragenden dit
of
lust
225
bijwoorden
is
,
; b . v .:
: of
een
in
geen
stelligen
het
hanteu
;
de
den
gegeven
daarvan afgeweken
nja vóór zich
regel vóór
sarta
krijgt het hoofdwoord
ontkennende
zinnen
vraag
als
der
Wordt
dan
nadrukswijzer
plaats
in
komen vragende
vóór
?
den
gezegde
Wat
regel
.
is
.
Zóó
de
de
(
,
bepalen
dus het bijwoord
direct
ook
dijoek
—
kan
het werkwoord komen staan eerbiedig zitten zitten met eerbied bijwoorden voorbeelden staan achter het woord
hormat
of
,
uitdrukking
te
achter
de
ä
daarbij behoorende blijdschap
bijwoordelijke
de
met
ka
;
dienen
bijwoord
;
een
wereld
djeung
Pangeran
met blijdschap
Heer dienen
den
de
Zulk
een
kalawan ka dilan
ngabakti
richten
,
Heer
blij de
zelfstandig naam verbindend voegwoord
met rechtvaardigheid
richten
rechtvaardig boengahna
.:eig
wereld
of (
. v .:
b
,
door
djagat
ngahoekoeman
voor ons bijwoord
of :
een stamwoordelijk werkwoord voorafgegaan woord gebezigd
,
en ander toe te voegen
een
een
nog
329
daaraan
de bijwoorden
op
we
herinneren
,
ook thans
daar
opmerking
onze
ook
toepasselijk is .
bijwoordelijke uitdrukkingen
en
Bijwoordelijke bepalingen . – Onze opmerkingen over de besluiten we met een overzicht van demeer omschrij vende of uitgebreide bij woordelijke bepalingen . Men kan in het Soendaneesch , evenals in het Nederlandsch , een geheele reeks van zulke bepalingen onderscheiden . We zullen de gebrui
g
289
.
290
.
bijwoorden
kelijke verdeeling
volgen
aantoonen
voorbeelden
,
hoe
.
worden
oorzaak , reden en doel : Tina karejaän teuing angkoh , seg bae manggih balahi, uit oor zaak van te veel in beelding , geraakt men in onheil ; ari van
noe matak dikitoekeun , tina kanjaähanana
de reden waarom
aldus behandelde
hij
hen
aldus ) ; noe matak toengkoel , bawaning
;
hoofde zij zwaar zijn van rijst ,
;
omdat de tijd verstreken was
gewonnen
,
;
,
tjiproek koe madoe
,
te
om
,
,
zeer goed
met
koe rara njiroewan
,
Soekoena ditalian
touw was druipnat van door honing door
$
is
;
middel
gebonden
waren
bezitten
;
voeten
van
niet
)
zijn
wenscht
tot eensgezindheid
Bepalingen
djalma
ngingětan ngarah roentoet hade pisan
:
vermanen
iemand
zoo
helpen
de
anderen te
, ;
sedjen
te
ka
noe
reja
sok
koerang
in
geraken
bawaning
tina
pamikir vele tina moeilijkheid uit oorzaak van gebrek noe kitoe lain hajang boga keur noeloeng djalan
,
,
menschen
aan nadenken
snel op
omdat zij den
van droefheid
nalangsa weenden manggih kasoesahan
nut
tina sabab meu
;
had
.
doemeh
was zeer blijde pada tjeurik
,
de
,
mug
bij
strijd
omdat gij
ó
ga
katjida
boengaheun
teh
perangna zij
nang
geen
oelah takaboer
hooggevoelend
niet
rambětoek
;
klimt
wees
(
naik
,
tereh
taja
spijt had
koe
uit
.
,
sabab
handjakalna
zijn
;
wena
geus bejak waktoena
beurateun
hangen
laten
.
top
den
,
waarom
(
reden
de
(uit liefde behandelde
)
bejas ,
zij
hen
,
uit liefde
,
( is )
, was
hij
291
.
Bepalingen
met
en
uitgedrukt
het Soendaneesch
ze in
,
330
aja
tjareuh keuna koe pitapak ,
een
was getroffen door tjilaka těměn awak
vos
strik (gevangen in een strik ) ; doeh , kami, lantaran tina gědjoel aing , ach , wat ben ik ongelukkig , door mijn dwaasheid (door eigen dwaasheid ) ; radjeun een
aja djalma
polah menak , vaak handelingen , komt iemand om door van den adel ; djalan tina kadal Goesti Allah maparin pitoeloeng , door middel van een tuin hagedis schonk God de Heer hulp .
Bepalingen van gevolg : Djalma koemaki matak tereh balahi , een inan verwaand komt spoedig tot onheil rorosaän sarta boemisa matak tiwas zich wijs wanen voert tot ongeluk saha saha njijeun sterk
plaats
Toeloej
:
kroop
.
,
;
di in
,
ik
ama
bij den
toeloej moen
keerde daarop terug
sultan
.
kangdjeng soeltan audiëntie den )bij
de
van
(
ti
ngarandang
opwachting
inijn
;
maakte
ik
,
daarop
pajoeneun
ka
;
ik
,
ik
;
er
:
di
in
,
.
wie
Bepalingen van tijd Djaman baheula aja hidji djalma beunghar den ouden tijd was eens een rijk man terwijl kapal koering pisan kakoerangan taja sabot op het schip was had datang aan niets gebrek darat ;
(
toedjoeh
zeven maanden
had
nga zijn
boelan meunang winst van een
sadjěro
toeloej
maakte
hij
sasoempingna
aankomst
ik
,
)bij
;
den koning
bati opat ratoes
of
,
Batavia aan
na
; (
te
hij
radja
in
opwachting
ka
kwam
deuheus
bij
)
nachten
,
ka
)
de
,
dibeuli koe soedagar gěde bij aankomst aan land werd partij door een groot koopman gekocht meunang gěněp peuting něpi Batawi na zes dagen verkrijgende zes
(
$
294
ama
ik
,
ik
,
;
kamer
van voor
slotte zelf
op het zand
gezaghebber van de havenplaats doer
tigoebrag
sok
ten
in
alt
voort ama dina hidji kamar werd ondergebracht tidinja kaoela ngadeuheus ka noe kawasa
dipernahkeun palaboewan
van
daarop
v
,
dina kikisik een
těmahna
,
keur naheunan batoer kuil graaft voor den naaste
Bepalingen
293
.
§
een
er
lombang
-
;
en
,
;
meunang
is ,
292.
die
$
noe tiwas , koe lantaran
331 (rijksdaalders ) ; wandelde
Bepalingen
djědjėg
saboelan
maand
een
eens op het strand .
ik
hoeveelheid : Koering
van
, ama
digandjar
.
$
295
$
296 .
$
geduurd had ,
barang
dina kikisik , toen dat
keur loentang -lantoeng
297
$
vierhonderd
298
sakitoe rejana , ik ben beloond met zóó veel ; sakojanna harga
ringgit ,
, saoerang lima poeloeh ringgit , ieder vijftig rijksdaalders .
bikeun oewang dit geld
Bepalingen van graad : Koering gėring , pajah katjida , ik heb kind een
gadoeh anak awewe
,
toeloej koering moelang gagantjangan bango
,
pisan
moeloek
huis kraan
ka
;
,
,
gěring
datang
door ziekte overvallen
adjalna
stuur
dat hij aan
die mate
waren
twee
);
menschen
,
eens
paeh
heb
rubriek ingedeeld
,
.
,
worden alle bepalingen welke een bijzonderheid vermelden werking een toestand vergezellen of
op
;
deze
ik
,
vergeefs
teh
wěleh
die
verder kunnen
noe
doode zijn broeder bij
was
,
panjangkana de
;
,
. -
;
met mijn koering rasa hade kitoe naar
,
;
is
,
En
Aja doewa djalma
.
:
van omstandigheid
zee gesteld
is . ,
hoe het
op
,
,
laoet God weet
ngarép ngarep pitoeloengna
hulp gehoopt
boter
;
de
Bagdad
elkander reizende gevoelen het zóó goed doeloer naar hij meende zijn
( , zij
:
weet
leumpang babarengan
koering
het duidelijk
juist zeer duur niet hoe het komt wallahoe alam
te
di
Bepalingen
njarita
geura
Bagdad mantega keur meudjeuhna mahal
di
,
doeka koemaha koemaha pětana
hoedanigheid Tjik vertel eens duidelijk
was
tijd
in
,
mangsa harita pisan dien
kom
,
,
tetela
ik
masing
van
er
Bepalingen
.
.
zijn einde kwam
ka
kataradjang
werd
,
man
hiběr
daarop keerde
kapal miring datang njijoek tjai die mate dat het water schepte in
,
het schip helde over
in
;
;
waarts met spoed vloog steil omhoog
ziek
zeer ernstig
;
ijeu
geef hun
moealim
rijks .
dertig
was
,
,
kojan
per
de ik
sewang
prijs
de
daalders ;
de
,
poeloeh
,
tiloe
332
Nevensschikkende zinsverbinding . — Weglating van voegwoorden . In het voorafgaande had men reeds meer . op malen gelegenheid te merken , dat de Soendaneezen vaak , , wij onmiddellijk verbinden waar een der voorzetsels aan in ,
, voor , van , door of met ze met de voegwoorden
handelen
begrippen
vaak
.
.
,
,
en
ze
." ,
,
,
( ik )
arm
,
was
klein een
zorgde
nog
–
)
ik
toen
.
mij
om
)
, ,
.
uitermate
morgens
's
niet
Abd
sore hanteu taja keneh
leutik
vader
dikwijls weggelaten
bidjil
hanteu
, ;
rek
en
,
(
.
is „
Abd
,
dinja
Als voorbeeld
.dj
,
,
di
wordt het bangkong noe aja
te
om
(
te
,
in
)
die voor
verzuimen
njatoe
was
voegwoord mede
het
weggelaten
(
)
en
(
,
en
at (
,
's
was niemand
door
men
ngala
Bij
te
een
achteren
schrijven
uit
zin
de
)
(
er
ik
)
en
)
(
gat
těmbangs worden
dikwijls
oorspronkelijk
namiddags
kari
lobang
veel naar voren
ver naar
Asalna ama liwat aking malarat katinggal koe indoeng koe bapa
tegenstelling
ten
: )
en
;
)
,
–
.
Ook
stijl
dien
Zulk
hareup teuing tidjong
proza wel eens meer dan goed volgende het boekje
zoodat alleen achtergelaten door moeder
,
een
voegwoorden
pisan anoe makihikeun
.:
gat
-s
8 , :
isoek
in
gelde
de
,
,
gewoon
ook
We aan
van moeite
toetoep
gaat men
gaat men
pauw
een
reden
schrijvers
zinnen
hoenjoer madean goenoeng patjikrak aardhoop maakt zich een berg gelijk
kolibrietje weerstaat verklaarbare
en
,
;
,
de
wan merak
(
voorover
vol
:
er
)
blijft
maken
ander
in
,
stort
v
ten
-
.
een
en
een
van
komt vooral bij spreek
plaatsen
toekang teuing tidjéngkang
stort achterover
(
leven
Zoo zegt men
(
men
voor
gat
opzichte van
pondok oemoer pinoeh
manoesa
van
-
sluit
moet
aanzien
(
;
,
men
dichten
,
lobang
doet
kunnen zonder voegwoord
naast elkander
eenvoudig
bl .
kort
is
de
mensch
woorden menigvuldig
daarvan
met
aantoonen
gezegden
meer
ecngeschakeld worden
was
ook
. v .:
in
Twee
men
gevallen
eenige
of
1º .
gaan dat
daarom
ook
het geval .
begrippen
zóó handelt
,
woorden
men
verwante
, maar
gebracht . Welnu , gelijk men
voorbeelden
klok
worden
ik
hoofdstuk
een
alleen
verbonden
is dat niet zelden Ons over de Samengestelde Woorden heeft van beide vele
tegenovergestelde
riwoed
. Niet
voegwoord
zonder
bezigen . Op gelijke wijze
te
om
b
bij ,
)
.
).
299
b
$
bisa
bae
keer niet naar
.
u
)
,
; . v . b
de
,
te
volgende
,
ka
,
wat
betreft
,
,
een
,
pokna
,
laatstgenoemde
als doelaan
ook opvatten
wijzende
Worden
twee werkwoorden
staat het
dan
van den
zin
de
zin
is
vatten
het
aan
waarvan
,
en
,
eersten
moet
Voorbeelden
als
:
praedicatieve bepaling
,
uitmaakt
gezegde
het
het actief worden
te
dit werkwoord
eerste gegeven
vorm
op
passieve
.
tweede
ten aanzien van zeker voorwerp
,
de
,
en
gebezigd
in
3º .
.
bij zin
van
laat men
als
;
een
vertaling
ari
of
aldus
willende
maken
eerstgenoemde
kijeu
dagang
gebruik
pasar
markt
de
de
voor
bepaling
als
dat niet
is
wij
,
In
.
kunnen
zin
zin
praedicatieve
sědja
,
,
,
ziet
deelwoord een voorafgaan vaak door
maar noodig
naar
,
een
.
zulk
men
leumpang
gingen
mannen
in
, ) ;
Gelijk
handelen
doewa djalma
aja
twee
en
:
dagang
men
,
ka
tot
of de
zeggende
sědja
(d
. i.
oudere
kan
bij gezegde
pokna noe kolot ngomong batoerna noe ngora sprak jongeren makker zeggen was zijn zijn
zinnen
van
soms het
als in
als hoofd gezegde het andere praedicatieve bepaling beschouwen gezegde
is
2º .
(
,
huis terug broeder maar vestig hier Bij zulk een samengetrokken constructie eerste
;
maar konden niet )
,
dijeu
,
,
di
er
(
de kikkers welke daar waren wilden adi montong moelang moekim
uit
333
een
tidinja
,
aaneengeschakelden
,
-
al
,
het doet Onze vertaling van het licht dat wij zulk een
wie
den laatst
.
,
stelt
saha saha noe
sarta dilampahkeunana zin
kami
in
genoemden
hoort
en
onderwijs zin
mijn
;
)
borst van den toovenaar
ngadenge pangwoeroek
, .
de
namelijk
(
borst
op
,
af
op
,
Abdoerahim měsat pestol diběněrkeun kana harigoena daarop schoot Abdoerahim pistool zijn het het richtende
soms als
ka
Habil adina
In
—
. , v.:
b
;
,
tweede handeling —
Staat zulk
.
wijs
en
haar voltooit
gebiedende
een
de
.
,
volgt
en
eerste
waarin
,
gezegde
sakali Kaïn greep zijn De toevoeging van
meteen
hem
gevallen de
de
in
die
doodde
in
veelvoudig
dipaehan
sarta
en
,
onmiddellijk
noodig op
sakali
Habel is
broeder
,
,
,
de
thans besprokene
.
moeten vertalen zinnen als wordt het tweede gezegde wel eens besloten met het woord sakali eenmaal meteen Kaïn ngarontok een
heeft het eerste
.
lijdenden een
veelvoudig
of
,
ka
dikoendjal
of
darat
is
:
toeloej
daarop
werd
is
constructie
deze
,
van
hoofdgezegde
, in
:
de in
zouden
de
,
verwerkt aan land gebracht wordende daarop werd dagloon zeggen boter daarop liet men nog liever boter
gelost
en
verwerkt
in
,
.
dagloon
wij
waarvoor
voorbeeld
Een
meer werk
zonder voeg het volgende
uitdrukkende geval dan welk
van het voorafgaande
dikoelikeun
teh
boter
in
de
verbonden
bepaling
vatten
mantega
gezegde
,
te
up
gezegde
eveneens twee
kunnen
:
,
worden als
woord
zoo
of
een
woorden
,
In
vorm
zin
,
wordt aan het tweede de objectieve vorm gegeven ; b . v. : geura njokot anak maneh , toeloej koer bankeun di dinja , neem uwen zoon , en offer hem aldaar . – den
subjectieven
334
zoo
Het
iemand zou
door middel
,
maakte maar
men
tot
wel van
zijn
een
,
te
en
, te
, of
,
.
,
ik
op
ik
,
ka
en
ik
zin
,
op
:
,
vader
mij komt geen
ka en
-
,
indoeng bapana
moeder
stijlfout
zoo iemand tot
wij
waarvoor
niet haat zijn vader zijn
voegwoord
zou tegen het gebruik
indien
men
en
niet hatend
,
: ).
moeder
di )
,
mij komt zeggen
,
ngageuleuhan
het dek
Habil adina
zijn broeder Habel Kain maakte zich gereed tijap tiap djalma datang
tot
,
teu
kami
zeggen
broeder Habel aan
zijn
toen
neergelegd bewustzijn
het
was
ngarontok
Voor
aangrijpende
gereed
zouden
het schip
-
greep
het schip
dangdan
teh
zich
toen
en
(
Kaïn maakte waarvoor wij
mij
ik
,
Kaïn
);
bevond
neergelegd
uitdrukking terwijl dan het
dikěděngkeun
zouden
en
(
herkreeg
zinnen
zeggen
,
waarvoor wij
zijnde
bevond
kunnen
door een deelwoord
kapal mij
ik
,
herkreeg
; :
,
:
beelden ari het bewustzijn
worden
geus aja
kunnen
dat niet
praedicatieve bepaling
als een
dient vertaald
ingět
zou
aangehechte
te
is
werkwoord
genomen
zin
onmiddellijk
alzoo
beschouwen
Soendaneeschen
den
ka
. de
daar
zinnen
echter ook ieder afzonderlijk
op
,
Met
worden
het
met
zijn het voegwoord aaneengeschakelde
gewoon
zulke
dan
zulke
aaneengeschakelde
handelen
.
die
,
beschouwen
wij
waar
terwijl wij
men
onmiddellijk
zinnen
(
verbindt
,
elkander bezigen
dat
worden
meer
als
Soendaneesch
in
gezegd
of
het algemeen kan gaarne twee
In
4° .
.
dagloon lossen
335 Om
gelijktijdige
handelingen
Soendaneezen bij voorkeur het
voeg
.
$
300
§
te verbinden , gebruiken de woord bari ; b . v . : djalma
301
$
Gelijk tijdige handelingen .
302
.
, bari tjeurik , de man omklemde den schoot van den rechter , terwijl hij weende ; toeloej ama dika - loewarkeun ti pandjara , gevangenis bari disampingan bodas , daarop werd ik ka pangkon
,
gevoerd
mij
men
de
witte sarong aantrok
een
wordende
Djapar djeung doe witte sarong aangetrokken seh pada ngatoeranan ngoendjoengan loerna bari doewit Djapar compliment terwijl zijn broeders maakten hem hun hem
niet
bepaling
ze
,
zie
(
,
van
Wanneer
.
zij .
op
,
middel van een maar moet
door
beneden
dan mag
daarmede
ver
der
de
worden
voegwoorden
volgt
,
op
andere volgend
een
een voorafgaande
aaneengeschakeld
schakeling
het karakter
verkrijgt
Een handeling
aaneen
gebracht worden door middel van een voeg
tot stand
.
bindende
gezegde
)
het
een handeling
wordt het eenvoudig weggelaten
zelden
aangekoppeld
.
praedicatieve
niet
,
in
(
,
het deelwoord waardoor dan
(
bari
).
Dikwijls kan men geld aanbiedend hem volgend met het werkwoord onze taal overbrengen door aanboden
en
geld
)
(
en
,
)
;
een
dit )
mij
terwijl
hakim
(
uit
teh ngarontok
is
).
: .
(
Een
205
enkel voorbeeld
tot
,
,
vgl
voorzien
ruim
.
,
,
:
,
vervolgens daarop uitdrukt Van woord dat het begrip voegwoorden welke deze beteekenis hebben het Soendaneesch opheldering
aja manoek garoeda njamběr peutjang djalak toeloej peutjang teh dibawa hiber noe deukeut kana een arend schoot neer een dwerghert dat zich nabij den vloog spreeuw bevond mee weg Aangezien het weg
.
de
.
301 beschreven
ver
,
een
door
,
-
het Soendaneesch
evenals
het
,
te
de
.
299
in
SS
nevensschikkende zinnen onder tegenstellende aaneenschakelende
,
in
scheiden
ook
noch
,
,
hindert evenwel niet Nederlandsch
of
,
van construeeren
verwant woord
in
wijze
djeung
geschieden
aaneenschakeling
.
bari
van
er
en
door middel van
mocht
,
De
het neerstrijken
in
noch
middel
volgde
op
,
vliegen
,
op
,
, ,
volstaan
-
hier
en
kan
336
zinnen , mits gedachten houde . We gaan nu nader beschouwen en toelichten . redengevende
het
deze
drie
Aaneenschakelende zinnen ,
303 .
schakelend of versterkend
dipariksa
ama daarop
werd
koe
soorten
zinnen
van
eenvoudig aaneen
welke
, zijn de volgende : tidinja djeung koe rengrenganana ,
hakim
ondervraagd
ik
bovengezegde in de
zijn kunnen
door
bijzitters ; moegi aja pitoeloeng akang , moge er hulp van God
rechter
den
Jang Agoeng zegen
en
van
door
en
zijn
sar ěng berkah ;
zijn
u
dek naon
en
( de
het
de
-
in
di di , ;
)
(
;
te
te
en
)
,
gědong
schoon
,
-
;
)
(
,
,
is
doch
dat niet alleen
er
i
,
hebben
,
,
,
aja deu
tapi lain sakitoe
geluk
;
zal matak hasil Heer
al
,
manggih
in
huizen beneden stad saha saha tjčpět běněr toer asrah ka Pangeran tangtoe bagdja wie nauwgezet alsmede overgegeven
noe
den
gědong gědong
paäloes aloes bae kitoe deui wedijveren aan het Koningsplein
-
heid
beproeven
-
huizen
desgelijks
djalma
zien
de
de
, ,
vader
geus
Gambir kota
noe
hanteu diakoe anak hij werd niet meer voor kind )
,
hamo dibere pake
wensch
poen
aan
gewoonlijk
geven wilde hem geen kleeren meer kakang hajang ningalan sinarằngan hajang njobi
erkend ik
staan
(
niet
?
gezichten
reudjeung
als
maneh datang bareng , sarta oelat maneh hanteu tjara sasari ? wat wilt ge , dat ge samen (hier ) komt , en uwe aan
was bovendien
iets
sadjěroning boemi aja daratan aja goenoeng aja lěbak aja tjadas aja keusik zoowel land als zee zijn zoowel bergen als dalen zand hanteu katendjo lěmboer sahidji
, , ,
,
,
hij
den
volgenden
)
en
(
makkers
soem wonna bisa oge isoekna hanteu něpi laat tijd had kunnen kennen drogen
;
vader
,
volgenden
,
hij bereikte zelfs den beleven oge pada perloe make djalan ),
,
-
ka
,
katiga
voor mijn
minder sijeun
kom
morgen
teuing
niet
sarereja
oerang lěmboer
,
dat
oesoem
voor mijn
o
staan
ka
njaho
daarenboven
noch
soemawonna
ik
,
;
vrees
dorp
,
enkel
geen
;
era
,
men
huis koering koe batoer batoer koe bapa koering ben bevreesd
a
zag
soemawon imah
er
rots
;
zoowel
is ja
de
aarde
als
is
op
,
laoetan
a
;
dat voordeel opleverde
(
§
men
337
boeka hebben ,
ja
gadoeh teja
,
ik
ben
zelfs heb
niet geopend
het
ik
anak , malah reja
poen
van mijn
geus njokot , malah hanteu diboeka - mij niet bewust het weggenomen te
roemasa
atjan ,
,
kind
zijn
ook
,
teh
,
;
ari
,
saksina
těgès
eta
is werkelijk
dat voor ; ngan beurit -malah noeloengan ,
getuigen
vele
er
sijeuneun
hanteu
;
vooral plattelandsbewoners
malah
zij
kaoela hanteu
, (maar )
noodig
allen hebben wegen
bisa
daarop
integendeel hielp
-
boga
;
,
ongkoh
poetra
daarenboven wenschte
para panghoeloe agoeng rěrěmpoegan
,
hebben
,
prinses had hij berouw
de te
een zoon
ik
hajang
dewi kadoehoeng
aan
,
nood
ik
in
,
ka
denkend
hij
daarenboven
sturen
eling
daar zelf niet opvarenden verstond niemand der het grooten
,
kon
geraakte
;
,
,
-
,
de muis vreesde niet
;
tidinja hem ama liwat saking nja soesah tina hanteu bisa sorangan toeroeg toeroeg batoer taja hidji noe ngamoealiman alleen
de
;
;
,
,
di
een
,
de
in
, ;
)
ki
aja
noe ,
;
er
,
een
huizen
Djahidin
tidinja
njěkělan
daarop
koering leungeun
ik
werd tusschen hield mijn rechterhand vast saparona pikeun boedak leutik
,
,
één
deel was voor het
een
;
kebon soeka
ati
-
nangkoda
kleine kind het andere deel voor den kapitein
,
derde
22
pikeun
staat van ten
*
linkerhand
noe saparo
de de
,
ander mijn
van
Abidin
Saoerang kentja
het werk
waren eens twee jongens
,
weggeleid
ka ;
personen
twee
de
ki
doewaän
ander
,
,
katoehoe
koe
saoerang
de
dipajang
staat ngaran
hidji
Abidin
Djahidin
,
heette
een
het vee
een
,
,
ngaran
, ti ,
de
lalaki noe
boedak
hidji deui
de
rijst daarenboven
de
van
doewa
eerste
van
,
staat
(a
:
,
stad dat gemaakt moet worden bevolking ten tweede een staat
angaande
ten
bericht
ik
imah
,
sétat
u
,
:
malih
,
tot
,
de
,
ik
ti
ka
,
,
zij ka
overpriesters beraad Lasaroes ongkoh slaagden dat ook Lazarus dooden zouden mimitina ama njarita awal těpi ahir geus kitoe toeloej bapa awewe njarita eerst vertelde van het begin het einde poen akang nga daarna verhaalde vader van dat meisje djěro nagri noe kedah wartakeun përkawis padamělan dipidaměl hidji pěrka wis sétat djiwa doewa pěrka wis sétat binatang tiloe pěrka wis sétat pare kalijan
maehan
dek
338
het
sawareh ngaganti tuin,
vrijwillige
een
ten
ten deele een
tuin
noe daekeun dagang deui
tëmahna ijeu nagara adjëngan narikolot,
meer willen
zal
vervangt
deele
aja
(aangelegd) op hooger last; moal
ka nagara ijeu, niemand
këbon parentah, hij
is
komen
in
sawareh,
handelen
deze
stad,
ten
laatste zal deze uw stad vervallen.
ari
di ratoe,
Een
ijeu langka pisan,
zinsverband
tegenstellend
de volgende zinnen
:
vindt men uitgedrukt
bij
in
Tegenstellende zinnen.
304.
Barang mah
den
koning
loba
zijn vele
zeldzaam;
li
is
tiloeanana hiroep kabeh, kahoeroean, mah alle drie leefden, maar ari kapalna bejak het schip verbrandde geheel; ari sërat akang katampi koe goederen, maar zóó iets
van
zijn
u
zijn
niet door
soeltan,
ik
legde ik mij neer,
van
tapi maar
ama moendoer pajoeneun miskin ka imah toeloej
hanteu
ik
nja masakat, toen was
daarna
toeloej
tapi
toeloej ama ngëdëng,
keerde ik weder van (voor) den sultan, maar naar het armhuis; tidinja ama liwaUsaking
niet terug
ging
heës,
koe akang, de
maar de brieven
door mij ontvangen, u ontvangen;
hanteu oedjoeg-oedjoeg sliep niet terstond in; kangdjëng deui, daarop
koering teu katampi
ti
mij
sërat
tatapi
doodarm,
meh hanteu ingël ka maar
ik
brieven
ari
ti
koering,
diri sorangan,
dacht bijna niet aan mijzelven;
wëlas baroe, ijeu noe rada leutik eta noe pangleutikna gënëp baroe,
eta noe panggëdena lima baroe,
grootste
de
kleinste
nanging vriend
doepi
(kost) vijftien baroe's, deze kleinere negen, maar zes baroe's; ajeuna kapanggih koe ijeu sanak,
ngan
gevonden,
toedjoeh doch er
ratoes, nu
(de zak) door dezen slechts zevenhonderd (gulden in);
is
de
is
salapan
manoesa, nanging djisimover het algemeen de koering mah hanteu kitoe, juist, zóó mensch, aldus; doch ik ben niet aard van den eta bangkong is
lërës, kitoe loembrahing watëk
sijeuneun koe oerang, toer oerang teja taja pisan pangarah ka dinja, die kikkers schijnen bang voor ons te doch wij hebben volstrekt geen kwaad tegen hen
ajeuna kaoela datang lain koe parentah goesti,
den zin
;
,
zijn
in
siga
istoening
339
sëdja kaoela, ik kom nu niet beweging
eigen
van
der
water
leiding,
maar
integendeel
uit
miheulaan noembak
teu watëk
slaan,
of te
steken
te
steek gij
naar mij;
daarentegen
teu koedoe oerang ngarijoeng djeung batoer,
djeung
balik
heer, maar uit
gëring teh lain tina tjai pankoerang akal, uw onwelzijn komt
atawa ngagitik, maneh ka kami geura pek noembak, ik heb geen aard
onverstand; eerst
het
op last van den
maneh
tëgësna tina
tjoeran, geenszins
bal ik
djalan
;
bal ik-
ngarijoeng djeung batoer noe teu bijasa mah,
lamoen
bae tagajoer hate,
het is
niet noodig,
dat wij met anderen samen zijn, integendeel als wij samen zijn met anderen,
geus
en
niet aan gewoon zijn, zullen wij stellig verstrooid van raken; hart reja tjonto noe geus boekti, anoe geus meunang bagdja noeroetkeun papatah kolot, sabalikna ti kitoe, teja anoe tjilaka diri koe lampahna sok moengpang, vele voor
die
er
van lieden, die gelukkig weiden (door) aan de vermaningen der ouders, daarentegen zijn
zijn voorhanden
beelden
te gehoorzamen velen
mandi mandi
samangsa maneh, masih
geworden door ongehoorzaamheid
ongelukkig
oge tangtoe
lawasna,
sataoen
balikanan
bërësih deui,
;
moal bisa djadi bodas,
als ik mij
hij
baad zal ik weer rein zijn, daarentegen gij, al baadl ge u een jaar lang , ge zult niet rein worden ; manoesa hajang katjida ngageunggeureuhkeun kagorengan anoe lijan, kar i-kari awak sorangan ngalampahkeun , de mensch is zeer geneigd op de slechtheid van anderen af te geven, maar intusschen ze zelf; beunang mantri milih pagawean pangbedrijft
gampangna, parandene kitoe ki Noeroedin hanteu bisa keneh de
mantri
staande
kon
barang
poen
had het lichtste
Noeroedin
anak
hel
werk
nog
uitgekozen,
niet;
atawa maehan
nja ijeu poen
desniettegen noe
anak,
maling deze
is
bae,
,
het, die de goederen mijner dochter gestolen of haar vermoord heeft; oelah ngalantjong hanteu poegoeh noe disëdja atawa
ngomongkeun lalaki noe sedjen, straat,
noch praat over andere mannen; is
de
hanteu?
loop niet zonder doel langs
dat
nagri Hindi,
eta lërës
oetawi
of niet? lamoen aja moesoeh moekoel kërsa miloe ka mana, ka moesoeh boh ka waar
Hindostan
gij
bij ?
vijand
den
slaat
,
Hindostan bij
,
bij
vijand
of
voegen
dan
u
?
een
Hindistan
als
340 en wien zult
mangke sore
, ,
Redengevende zinnen Als
ti
,
.
)
teh
,
,
;
te
schande worden
saềnjana
da
te
in
moal tjěkap
kami
anoe
waarheid
kědah zijn
,
spreken
,
;
da
niet
want
zoo niet
kantěnan
ik
zal
,
,
,
ik
de teh
ik
wensch
vinder
de
kitoe
wil mij helpen daarom hanteu hajang ngomong kitoe ben
,
is
door God den
Goesti
;
,
kami sabab
Heer gezien waarom Pangeran kersa mitoeloeng ka kami moal meunang wirang Heere
gedrag
straft
Heere
nimoe
ik
is
,
:
,
)
;
,
dat
thans
u
Hij
mogen
matak uw
,
noe
andika
van anderen
kalakoean andika katingali koe Goesti ajeuna Goesti Allah ngahoekoem ka
eta
gaan
te
huis Allah
(g
of
duren
van
dienen Moal lila deui aki maot leuwih hade moelang bae het zal niet lang rootvader sterft daarom het beter maar naar
zinnen
eta
noch
eer
voorbeelden hiervan
.
volgende
sabab
gij
de
.
307
geen
zoek
hetzij
(
)
(
,
ulieden
van
aja
,
eta
,
;
er
zullen
wezen
,
twintig
,
;
,
er
moeten
genoeg
is
,
doewa
stellig
er
niet want mah lěrěs pisan da poegoeh pěrdjangdjianana want zijne belofte was zeer juist dat stellig eta djalma moegi oelah tjijos digantoengna karana poeloeh
moge die man niet opgehangen hij worden want voorwaar heeft geen schuld ari djoeragan arek nganggo djoeroe toelis soekoer pisan karantén koering hajang pisan ditoeloeng koe djoeragan als mijnheer gadoeh
dosa
mijnheer
geholpen
worden
want
ik
, ,
gelukkig
,
gebruiken
,
wil
naon
koe
wensch maneh
,
da moal beunang ditjeungtjeurikan waarom weent immers geeft het niet weenen naha sampejan apan poegoeh pisan djasadkaoela titip mana kitoe sampejan oewang ěmas waarom doet het zoo immers is
?
ge
,
?
ka
;
te
er
om
?
tjeurik
schrijver
;
door
te
voor
)
(
mij
zeer
eta
-
,
,
;
hanteu
,
tangtoe
ge ?
8
noch
,
menschen
sedjen
noe
ti
bagija
hetzij
,
maraneh
,
ti
;
,
of ,
-
,
oerang rame rame boh njalawat atawa dikir boh těmbang noe hasil van avond zullen wij pret maken hetzij gebeden opzeggen lofprijzen hetzij een nuttige těmbang zingen kaoela djalma bagija nejangan kahormatan teh hanteu
341 uitgemaakt
,
dat
ik
goudgeld
u
; naha
toevertrouwd heb
maneh ge
,
;
,
?
u
te
?
teh
kaboer ka pan maneh dititah tjitjing waarom zijt gevlucht gelast blijven immers was rasa kami mah pati tatjan përloe aja moesoeh pikarisieun teu sababna er
; ka
,
er
hij
,
en
en
,
en
dag
;
zou
ik
,
,
,
dat die
).
Hij
door middel van
staat
bij
deze
dezelfde verhouding
con als
,
, .
;
op
ik
,
er
teja
door
op
,
dadamělanana noe didaměl was gereed het werk hetwelk
,
tjatjap dag
;
te
,
tulband
,
den
af
:
ik
toeloej
,
zette
,
noe keur dipake dien had taja pisan djalma noe hajang ngadjadjal was geen mensch die de proef wenschte nemen dina poë noe katoed joeh Voorbeelden
daarop
ama moetjat sorban
de
,
het zelfstandig naamwoord gewone Deze constructie is
.
zie
(
,
.
hoofdzin
den
Dus
in
tot
verbonden
noe
van
den zevenden
hem
gemaakt
306
.
.
te
merken
$
. een
als
is
bij voeg
van
op
ter
aanzien
hoofdzin
den
de
;
,
,
is
, teu
een
van hoedanigheid door bepaald wordt
er
die
een
komen
ooren
bijzin
bepaling
hetwelk
,
,
en
,
ik
u –
Ten
voornaamwoord
bijzin
de
was namelijk
dezelfde wijze een bepaling zelfstandig naamwoord 278
met
betrekkelijk
structie
djangkrik
voor
het
beurang
tot
of
.
bij
wordt namelijk
een
bijzin wordt
hoedanigheid het
dat het
betrekkelijk
geconstrueerd
wel met
noenggoean
krekel pare noe nja pare koe maneh eta noe hade namelijk goede rijst geen behagen hebt nja eta sijeun koering biso njaba akang zelfs tot Tjiadjag kan niet gaan waken
en
en
vrees
Bijvoeglijke
lijken
noe poerah
,
ge
, ka
uit
kabedjakeun
ari
,
te
gij
,
·
ka
waarin
Sam
weg naar Syrië
sahidji
eta
Tjiadjag
wel
,
;
bezoeken
nacht had dipikarěsép teu rijst
nja indoeng wel met uwe moeder kakang nja sědja nejang adi pisan
op
bij ,
nja
immers men trok over
,
,
u
te
,
ben
,
rek
broeder
peuting
op ka
adi ajeuna
nemen
zeer heet
,
,
;
,
trouwde
,
,
ge
ik
daarop
nog
zijn
zijn
toeloej ama boga pamadjikan
zandweg
ook
want
dina mangsa wantoening ngambah
katjida
was toen
het
noodig
erg
niet
bang behoeft
;
voor wie banget
djalan keusik een
ge is
,
panas
harita
maneh
dat
,
,
vijanden
geen
te
mij dunkt
maneh
342
nampi serat paparin adjčngan
,
ik
,
pěrkawis
1866
koe adjëngan djoeragan
,
wien door
broeder
,
November
25sten
anoe diboeratan
,
doeloer
den
toewan anoe kasérat ontvangen mijnheers brief
heb
u
poen
aangaat mijn
is
die geschreven
1866
;
Nopember
25
tanggal
,
enggeus
is
is de ?
,
de
,
,
gij
zijt
werd ; sampejan lain seh Abdoerahman , oerang nagara Sam , anoe kagoengan kapal , noe dimoealiman koe koela teja ? eigenaar Syriër die niet Abdoerahman djisimkoering van het schip dat door mij bestuurd
wat
medicijnen gegeven
Djapar nangtoeng djoeroe pagěr imah
noe rek dipaling der omheining van het huis
teja
Djapar
den
hoek
,
stond
bij
, ;
,
zijn
bleek
,
278
§
.
Wat
in
Noe weggelaten
307
.
$
.
hetwelk hij bestelen wilde
dat
bepaling
een
van hoedanigheid wel eens direct met het zelfstandig naamwoord
ingelegd met edelge
,
stoel
hidji djalma
kasoekaänana moro
,
aja
die
ditaretes
,
:
gouden
een
,
steenten
;
sosotja
koe
,
in
de
eveneens soms zonder noe aan den hoofdzin wordt volgende voorbeelden korsi kantjana
zooals
bijzin
toegevoegd
,
den bijvoeglijken
van
,
,
dat geldt ook
er
wordt
verbonden
was
,
(
bij
u
ka
De
–
,
.
weglating op
,
een
bijzin een
levert soms eenig gevaar los een
(
,
bij
voor
.
,
,
zin
onze
.
voegwoord taal door middel
dat
van
Bijvoeglijke het voegwoord
bijzinnen
,
,
: in
deze
het ontbreken van scheidteeken Zoo kan gemaakt ook vertaald zijn eerste uit verband gouden stoel werd met edelgesteenten ingelegd
Aanwijzend welke
den
de
de
. v .
b
.
$
308
geeft aan
voornaamwoord
ietwat sterker karakter maar
worden
teja
welke hij geleerd had
kunst het betrekkelijk
misverstand
zend
ijeu
tambah pertjaja Djapar geloofde nog vaster
)
,
de
aan
beunang goegoeroe
njanggakeun
Djapar
is ;
,
elmoena van
,
,
Ijar
)
welke tot mij
simkoering
;
roept van den aardbodem hidji djalma wastana poen man wiens naam Ijar
uwen
,
van
ik
des bloeds
stem
.
is
er
een
;
te
broeder
,
ka
)
(
,
gaan jagen eens een man wiens vermaak het was aja sowara gětih adi maneh sasambat kami tina taneuh
dat met
343 v
vertrekken ) , verbindt men
moeten
.
de tijd
is
,
gekomen
het Soendaneesch
in
dat met jen
wij
verbonden worden (b .
hoofdzin
den
door middel van het aanwijzend voegwoord Djapar bisa tatangga meunang bedja Voorbeelden Djapar metangankeun buurman vernam dat waar
,
,
jen
, ,
ki
,
heb hooren
ik
,
jen
eta
Soemědang
,
:
”
eta te
,
.
–
aan
een
?
,
ben
leuwih
teh
Karana recht
běněr
ti
zegt
Ik
is
,
want Job
rechtvaardiger
ben
Ik
zegt
Dit
God
dan
jen
gij
,
teja
mijn zuster
kaoela
,
;
,
saoer Ajoeb jen kaoela běněr vaardig lahiran sampejan jen
Zij
voor
durf
dubbele punt njěboet jen
een
mani
sampejan teh
?
zijn
Allah
.
,
.:
ook
zegt
waarom
veel gebruikt
gewoon
naon
koe
v
.
b
doeloer kaoela
wordt
wij
waar
wani
behalve God
:
gehaalden
zin
,
voegwoord
,
;
kawasa
noe
dat niemand machtig
Abidin
kaoela
ik
jen
kadjaba
ti
,
jen
,
taja
doeloerna
eta
broeder was
zijn
;
de
boom goed tjarijos
ngoeping
is
dat hij
aanwijzend
;
op
ka
,
soempah
Allah
tangkal hade keur
dat
vrouw
geus
geus nganjanaän
vermoedde reeds
zetten
jen
dat mijn heer verhuizen zal naar Soemědang
kijai Abidin
zweren
simkoering
,
;
,
daarop zag
bade ngalih
toewan
zeggen
nendjo
teh
djampena
matih
dat zijn spreuk machtig
,
baris hakaneun was tot spijze linggih
er
awewe
zich
:gij
;
tidinja
atina
oedjoeb
,
;
Djapar
Djapar verhoovaardigde
de
,
de
:
zeggen kon
was
jen
.
hoofdzin
den
, . hij
en
, , (
is
jen
:
wordt
ook
daarvan enkele
voorbeelden
leuwih
:
voegwoord wel eens
tidinja
hade noeroetkeun bae sapanga dat het beter was zijne uitnoodi
mana moedoe
njěboet
diri njai
teh
309
.
soms weggelaten
$
.
te
een Javanisme
ka
,
van
het aanwijzend
bedacht
volgen
noe
soeltan
worden
,
op
ama
vermeden
gemalin
djadi
)
daarop te
koe
djakna
,
dipikir
geven
Evenals
,
We
eerste
ook
(
.
achterwege
ging
.
zoo laat men
;
),
307
ik
weggelaten
Jen (S
zuiver Soendaneesch
.
behoort
in
,
hij
)
;
hilap lamoen den vorst worden zou zoo ook vergat dat sultan was Dit gebruik van
”
„
de
in
Toendjoeng Sari
dat
zeide
de
,
men
,
pawarang
te
nji
,
:
.p
.
in
plaats van Aanm Sommige schrijvers bezigen wel eens lamoen Pandji paar Woeloeng zijn Een voorbeelden daarvan vinden 680 djadi tjatoer lamoen mas Toendjoeng Sari bade djadi
344
soort eenige
. .
Spraakk
35
.
,
.
tot
,
de
of
30
er
,
in
,
tot een
)
en
of ,
(
,
dan
de
een
in
in
den
en
,
de
woordschikking wijze
geven
van
op
–
Is de
in
gebruikelijk
is
de
voorbeelden
Vgl Terwey Ned
beide
betrek van
onze taal
anders
bijwoordelijke bijzinnen taal
onze
is
.
van
$
opzichte
.
in
)
1
,
.
We onderscheiden
echter
door middel
met den hoofdzin verbonden woordschikking van den bijzin eenigszins het Soendaneesch
aanhebbend onmiddellijk
een is
–
.
voegwoord
hij
moeiten van
geulang ali dipake
hoofdzin
den
regel wordt
hoorende
-
,
bijzin
den
op
den in
;
van
zeldzaam
de ,
weenden
indachten
)
zonen
de
)
en
is
ze
volgen
ik
(
,
,
hoorden
en
de
-
ze
;
rama
hun vader anak maot kalěboeh mijn dochter omgekomen bij schipbreuk terwijl ring aanhad armband Zulk
ten
gij
,
zorg
poen
iedere
)
.
,
soesah
bijzin
bedenkend toen bedacht ngoepingkeun sarta poetra poetra tjeurik
ik
; ( of
bepaling
of
groote
terwijl
als
(
,
of
,
een
ama banget
in
,
ik
was
dit geval het werk
paar We halen mikiran awak bakal
,
:
aan
indenkende
gelijk
die
voegwoord
het Soendaneesch
in
We kunnen
de in
.
van het gezegde
dat sterven zou ngaraskeun kasoesah
hoofdzin
bijzin
,
of
voorbeelden
laten kelijk
)
)
,
wordt kan
vertalen
paeh
les
.
bijwoordelijke
door een deelwoord wel voegwoord door invoeging van
woord
dat
hoofdzin direct verbonden worden door middel van een passief werkwoord maar heeft dan het karakter van
een bepaling
maken
er
,
;
(
,
, ik
,
.
antwoordde
akang oelah njaba gaan
Een
verbonden
djalma
poeloeh
tiloe
,
den
bijzin
hoofdzin
den
actief
ti
niet uit moest
ik
)
,
(
u
met
aja
door middel van een tijdbepalend
Nederlandsch
met
piwoeroek
–
;
20
het
ik
)
,
;
is
dat
ari
Bijwoordelijke
1 )
.
$
poeloeh
personen zijn
was
akang djalma
poen
koe
oetawi doewa
310
ik
,
niet ontvangen zijn ngoeninga aja hidji geef kennis kolot dat een oude vrouw
brieven
djalma awewe diwangsoel
van
(
;
de
in
(
ze
)
(
dat
de
staat hanteu
,
gij
mij zeggen doeloer , daarom moet dat verhouding van zuster tjek noe disoeratan mah katampi bae hij aan wien geschreven heb zegt
akang pernah
Plaats bepalende bij zinnen : Di mana ajana bangke , nja di dinja radja -wali pikaroempoeleunana , waar de
§
311
$
345
312
.
doode lichamen zijn , daar zullen de arenden zich ver . zamelen ; di mana bae ěma ngarěrěb , simkoering sědja , toeroet waar moeder zal vernachten , zal ik ook zijn (volgen ); koering teu naros , ti mana soempingna , ik vroeg
van waar hij kwam ; ka mana bae simkoering koe dipiwarang , soemědja leumpang , waarheen ik ook door u word gezonden , zal ik gaan ; tangtoe kami ngaraksa ka maneh , ka mana maneh nja pileumpangeun , gij gaat ; dek balik deui ik zal u beschermen , waarheen niet ,
andjeun
ka imah , oeroet aing ka loewar , ik zal terugkeeren in het huis , van waar ik ben uitgegaan ; ari enggon maraneh aja , oelah aja noe nganjahoankeun , waar gij zijt, niemand weet
maraneh
reeds
;
dat
kami ,
eta
koe
gij
waarheen hidji waroeng ik
,
njampak aja
een
oelah ngomong kitoe
,
běněrna
,
ander reist
behoorde hij
maneh dinjënjëri
niet
als
zoo
,
,
is
,
,
om
,
,
;
te
,
;
lamoen koe kantja hade sabar gij heula bae als door uw naaste gek weld wordt het goed wat geduld hebben ari doa kabeungharan lamoen diwatja matak tereh beunghar rijkdom het gebed als spreken
het gelezen wordt maakt
ik
,
;
,
ik
,
;
,
dat men spoedig rijk wordt samangsa papanggih djeung Oemar Maja dek ngadoekeun mijn boven sakti als Oemar Maja ontmoet zal natuurlijk vermogen met het zijne meten samangsa geus
,
dina ĕnggon betjek heula
,
zult gekregen hebben
moet
zou
het
dimana aja noe ngakoe sarta terang
,
;
eerst
,
als het kind hersteld was
medenemen naar Egypte
het
dimana anak tjageur rek ,
Měsir
plaats
ik
modderige
gij
,
koedoe teundeun
,
dibawa
een
ka
leggen
in
als
bibit
gij zaad
;
meunang
.
djalma leumpang
Lamoen
:
,
een
awewe
te
Tijdbepalende bij zinnen babarengan djeung batoer
iemand met
ama
.
a
,
,
ka
hidji begaf mij naar een waroeng waar keur dagang vrouw antrof koopmanschap drijvende
ngadjoegdjoeg
ik
ik
,
geus njaho
, ga ,
wete het ; čnggon noe rek didjoegdjoeg
346
ka dinja , 200
koe oebar
als men de dame mijne (
,
,
teh
leeuw
,
,
voelt bijeu perang djeung singa lain tanding
perangna
geenszins zijn gelijke was
kon
)
,
die
; (,
hij zooeven streed met
toen
,
bisa meunang
ari
hij
;
zich onlekker
den
eigenaar
gegeven medicijnen gebruiken laat
de
)
vrouw
(dat
ari njai dioebaran
;
,
is )
geven laten wij het hem paparin teu ngeunaheun
den
ari datang kana mangsana ngan kari make toen het tot den tijd gekomen was wij zeggen had
,
zag
,
,
,
djadi
sok
dat
den
moesoeh
naaste
als hij
,
pahamna
:
hij geluk ver
als
denkt nooit aan het ongeluk
ana salah
;
mensch
hij
,
zal
treffen
sedjen
ěmbe
raaf een tara ingět kana
bagdja
,
anoe
kregen heeft
meunang
geus
de
,
;
pitjilakaeun
ari
,
djalma
slechts
nendjo
teh
,
;
,
badot bok
wapens
zijn
)
was
ari geus ngomong kitoe gagak toen hij aldus gesproken had
gebruiken
de
gekomen
(
tijd
hij
toen
ze
de
(
,
bae
,
winnen
te
strijd
),
zij
wanneer iemand er aan .
het duidelijk is
en
hij
spraak op maakt
de
oerang bikeun
,
;
ari geus nadat hij aldus gesproken had
,
sanggeus ngomong kitoe
,
)
;
makker
ngomong
vloog
hij
zeide
hij
sanggeus
omstreeks honderd
kira
ngoedag
schreden
ik
pandeuri toen hij afgelegd had kwam ,
tiloean
,
aja djalma
nga mijn
kracht saratoes
wilde geus meunang
ti
,
lengkah
;
der
de )
(
, ik
,
,
jongeren broeder gescheiden was bewijzen
zijn
toeloej hiběr
weg
koering papisah djeung poen adi toeloej koering sědja djampe nadat boektikeun matihna van met tooverspreuken
ka
rek hiběr
,
keur pada
zouden wegvliegen
;
basa
,
,
toen
,
drinkt
van
( zij ; of
)
(
veel
batoerna
tot
,
er
,
,
sanadjan het verkeerd opneemt wordt een vijand tjai djadi baroewang ana nginoemna hanteu djeung prajoga onbehoorlijk zelfs water wordt vergif wanneer men
er
;
,
ik
tiloe ratoes ringgit
,
dibere
nadat
ik
;
,
de
,
,
toeloej
,
,
;
de
,
,
di
Bagdad
,
nggeus bejak drietal mannen hem nazetten mengke manggih af zal als de schil straks eusina koelitna zijn hij pit sanggeus tjatjarita koering vindt tamat geëindigd had met ver nangkoda nangis nadat sanggeus meunang doewa boelan kapitein tellen weende een
347
twee maanden
Bagdad doorgebracht had ,
te
werden
mij driehonderd rijksdaalders gegeven ; moal sabaraha deui nja oemoer , ajeuna mah leuwih hade moelang bae , ik zal
, het is thans maar beter naar huis te gaan ; sabot koering di kapal , taja pisan kakoe rangan , terwijl ik op het schip was , ontbrak het mij aan niets ; sabot pada ngaroeboeng kaäk , tjangkoerileung meh meer
; de
ki
hem
, ;
,
de
,
,
,
hield
Abidin
logeeren
ik
in
ik
beetje hoog
vroeg
terwijl
het water
loentjat toen
nog een uit
staande
bangkong hanteu
eukeur
Abidin
aja noe nganděg zou was tjaina pinoeh keur rada
zorg was waar ,
er eta
mij
opzei
nja pimondokeun
soesah
mees
de
eukeur mah ama iemand die
koe
tooverspreuk
een
juist toen
ditanja
kraai om
er
djampe
;
Djahidin
matja
,
Djahidin
ki
op
noe ngakoe-ngakoe atjan , terwijl gaf bijna niemand acht
taja
ringden
zij
leven
,
zoolang
,
niet
;
er
djalma koerang adjar toengtoengna wagoe ngoelangkeun patjoel zóó het einde is
,
;
te
,
,
,
,
de
,
des morgens vroeg tooverspreuken totdat
kitoe
ka
datang
hij
dronk
djampe
het
zon
,
-
; ka
opging
las
noch
eta
srangenge
mělětek
ochtendgebed
diwatja
soeboeh
teh
,
)
(
ik
datang
bada
isoek isoek
nadat
ik
,
aangaande
na
mij
de
deui
om
)
lust pamadjikan hanteu
djeung
,
nginoem
vogels
at
sapisah
jonge
van met den gastheer gescheiden was lekker
de
,
de
;
,
,
ngeunah njatoe
teja
,
ari akang
kregen
,
vliegen
;
,
volwassen waren
( de
,
er
op
,
,
,
in
stond kikkers niet barang keur diketjeng panahna titiran teh teu njahoëun rek dipanah toen de boog was aangelegd wist duif barang pěpěk geschoten geus niet dat haar zou worden vleugels djangdjangna karep rek hiběr toen boga sprongen
van
)
(
al ,
,
,
;
onopgevoed mensch
,
totdat hij het komt zoo ver dat hij geen spade hanteeren kan samemeh bejak mangsa ngidjih ijeu daoen maneh tangtoe toehoer kabeh voordat de regentijd ten einde zijn zal zullen deze uwe een
,
samemeh
arbeidde Abidin
Abdoerahman
,
Abidin digawe heula eerst
digantoeng
ama hajang
,
,
vóór hij ging slapen dipaehkeun
heës
ik
samemeh
;
wezen
,
droog
;
bladeren
wenschte
348
rasa
,
is
eta
teh
,
,
is in
u
,
te
godvruchtig
maraneh
tapi letahna teu ditjandět sarta djalma ibadahna sorangan gapong onder een mensch meenende zijn muar hij houdt zijn tong niet toom ibadah
er
njasabkeun hate 200 wanneer
aja
boga
satijap tijap
di
djalma
spoedig
hem
-
help
;
raakt,
gij
ter dood gebracht te worden , voordat Abdoerahman zou opgehangen worden ; tijap - tijap aja kaom roeksak , geuwat koe maneh toeloengan , zoo vaak een familielid gewond
;
,
-
weduwe
snauwende
saparat djalan -
antwoordde
;
,
had
de
,
ik
,
;
zij
,
-
,
de
,
en
godsvrucht van dien man ijdel verleidt zijn eigen hart oenggal oenggal djoeraganana ngalilir batoer batoerna dihoe dangkeun 200 vaak hun meesteres wakker werd wekte haar bedienden kakara sakitoe omong koering nji randa nembal bari njëntak zoodra dat gezegd taja
, ,
luisterde
oude prediker
, di
,
liwoeng
, ,
ki
;
mantri manahna
verzorgd
ahirna minggat djeung ten
laatste
nam
hij
,
,
;
)
banget
hield
zijn
schoonvader
doordat hij dankbaar erkende zoo rijk
te in
,
eere
verbieder
toemarima pangbeungharna
,
,
mitoha tina sakitoe tina toeloengan mitoha
ook
(
volhardde
hij
ngahormatna
ka
,
wenscher volhardde
de
,
;
ik
,
,
keukeuh
ama tina koe bawaning langlajeu seun daarop mij heen doordien honger leed bawaning noe hajang keukeuh noe njarek doordien de ,
koe
begaf
er
keun
hooge
is
,
:
;
,
zij
:
,
Redengevende bijzinnen Noe matak toengkoel bawa ning beurateun koe bejas dat den top laten hangen zij zijn tidinja disampeur door dien zwaar van korrel ik
313
.
$
.
de
,
garna mantri werd wanhopig met zijn vrouw de vlucht
kama
zoolang
,
,
,
;
djadi Abdoelkarim met inspanning salawas aja pati san hanteu dimoemoele zoodat Abdoelkarim hij bij den goudsmid was niet zeer nauwlettend werd
;
ngarėgěpkeun
ki
verhaalde
Abdoerahim
van
sěpoeh
.
te
eta
zijn
hětib
de
zoolang
tjatjarita
,
,
katjida
gescheiden
droefheid
ama
,
over
sapandjang
ik
dan
de
ik
,
pisah djeung Abdoerahim noe dipikir ngan kangěněsan geheelen weg den over dacht aan niets anders
.
349
geworden door diens hulp ; noe matak aja di Tjina , katinggaleun koe batoerna , dat hij zich in China bevond , was , (omdat) hij door zijn makkers achter gelaten was ; kadoewa peutingna ngoerangan lesot tina
zijn
nagara
,
sabab geus leuleus langlajeuseun , den tweeden nacht verminderde (het getal), glijdende er van de plank af, omdat papan
,
bapa koering diangkën
něda
pada
,
geen
,
,
zie
di
,
-
,
daging de
teh
over
geuning aarde
is
vermits
;
,
lustig
zij
-
waren
krijg huiswaarts keerden
geus roeksak wantoe wantoe saniskara geus pada ngaroeksakkeun djalanna boemi
,
er
koela
ik
;
ben
pribadi heb gevonden alleen het heb
wantoe wantoe moelang tina perang meu
krijgslieden
winnend uit den
verdorven
, , ,
u
;
,
én
,
ik
maar allé
timoe koela
;
daar ,
de
,
ik ,
,
te
deelen
pradjoerit
boemi
ijeu
dipitjeun
ěnggeus
,
is
, ;
daar
ander man
nang
noe
eigenaar werd
vast sliep
,
koe
te
boga
nijat ngabagi da
soeka
door den
hij
dewijl het door den eigenaar taja lalaki noe lijan da ngan aing
is
is
weggeworpen
plan
,
;
,
,
doewit milik kaoela dit geld het mijne
heës
da
geslagen
digě
koe noe boga andjingna
reden dat
om
,
,
katjida teuing
nu
ik
aangenomen
djalan
te
worden
hanteu
andjeun
koe
door vader verstooten ben nog onwetend ben verzoek door tot
zoon
geen
koering
koe sabab
poetra
straf
simkoering
mijn
ik
,
ajeuna
koe
omdat
hond
kregen
;
,
keneh
dewijl
zijn
kooplieden
beide
zoo iemand vertrouwd ladden
,
geus ditoendoeng
ik
zij
,
kitoe
noe
doemeh
boegan
pěrangna
den strijd gewonnen pada meunang doewanana siksaän doemeh
de wijl
bodo
meunang
de
, ,
de wijl
blijde
zij
nganděl
sabab
de
;
had
was zeer soedagar ka
mug
tina
,
katjida
boengah
,
teh
zij krachteloos waren van het hongerlijden ; ki goeroe pisan , sabab tampa doewit teja , de leeraar sěmoe atoheun scheen zeer blijde , omdat hij het geld kreeg ; rambětoek
vermits alle vleesch zijn weg verdorven dina mangsa harita panas banget ngambah djalan keusik dien tijd
schrikkelijk
heet
in
het
,
wantoening
,
katjida was
,
;
heeft op de aarde
nademaal men marcheerde
,
neuleu
be
;
aing
pedah
ik
,
-
di
reeds oud ben
geus kolot
ken
had nog geen rust
,
dwerghert
een
,
koeja
sapedah
schildpad
een
gantjang
bisa
uitlachende
,
was
naardien die china
verplant was naar zijn erf teu
man
die
a
ka
, ; s , ,
djalma
eta
;
en
eta
ik
tapi
appelboom nog niet aja hidji peutjang mojok er
nalangsa
uithoofde
tatjan tibra pikirna kwaad tangkal djéroek tatjan dipindahkeun boeroeanana
goed
reh
den
;
bawaning
antwoorden
droefd was ziende Abdoerahim njaho hade goreng nademaal
maar
aan
uiterst dankbaar was ama
tina
niet
istriman
mij
door
, .
,
kon
ik
,
Abdoerahim
ka
werd
ik
,
,
daar
ngawangsoel
bisa
dibikeun
schip
het
ik
gegeven
stuurman teu
tarima
,
bangět nja
tina
,
zandweg ; kapal koe ama
op een
eta
350
naardien
deze niet snel voort kon
is ;
,
kaelingan
aja
koering
,
teh
zijt
gij (
ka
ka
,
ik
,
;
ka
ijeu djalma kasanggakeun djoeragan koe doemeh kitoe përsědjaänana dezen man zend mijnheer toe naardien aldus zijn voornemen akang teh geus tega pisan diri koering noe matak
,
boeroengna
bae ngeureujeuh
)
ngegelan
de reden waarom dwa aste noem dat hij maar hesena
al
,
is
zoo
moeilijk
sanintén
dien aap de
beproeft
kastanje
een
.
wat
boewah
is
bijten
te
stuk
,
,
,
sakitoe
ik
eta
?
,
?
man dan ten eenen jegens mij dat gij niet meer aan mij male onverschillig denkt noe matak eta monjet koe koering diseboet pang teu
.
be in
da
,
.
,
,
ditetelakeun a
Israil noe zou geopenbaard
(
, :
wij zende bij zinnen Soepaja matak kami datang opdat
an
ka
.
was verslagen door het bewijs
)hij
niet
ik
ik
bekende
,
al
,
boekti
.:
;
b .v
Doela
a n
koe
,
Israel
,
gekomen
;
,
;
,
soepaja
is
de
ik
worden daarom ben djadi gantjang ngahartina anoe opdat de hoorders ngadenge taal Soendaneesch spoedig begrijpen djeung dengekeun pikoekoeh het basana Soenda bae
,
314
.
$
eleh
ze
,
en
en
.
,
,
.
,
De voegwoorden hierboven vermeld worden ten deele ook andere betrekking gebezigd van alle kan gezegd worden dat trekkelijk weinig gebruikt worden Het redengevend voegwoord heeft iets tusschenwerpselachtigs staat soms dáár waar wij geen voeg sanadjan koering hanteu ngakoe oge da geus woord plaatsen
Aanm
351
,
hoekoem
noe
kami diwoeroekkeun
koe
dilampahkeun , hoor
inzettingen
de
ka
en
maneh
,
sangkan
, welke
rechten
ik
u
pada
ngatoe
-
,
;
,
,
ten einde
.
zijn kracht
uit den strik
kasalametan
ge
maneh naha reja teuing anak maneh wat hebt toch
beoogende het heil uwer jongen toeloej pasar rek ngadjoewal ali djeung geulang teja daarop naar markt dien ring armband
,
naar djěro de
discipelen
zijn
waren koempoelkeun saroe
;
koopen
in
,
te
spijze
om
gegeven
om
laleumpang
moerid moeridna
keur meuli kadaharan
gegaan
vertrokken
is
;
,
;
man
-
ka
te
mijn
ons geld
dat
salaki koering leumpang ,
,
verzoeken
ka
;
stad
reizen
Měsir
dipaparin modal
njoehoenkeun
leeren handelen
rek
,
,
nagara
te
om
,
Egypte
, te
,
en
om
,
de
,
?
,
ka ik
verkoopen djisimkoering diadjur dagang wij sėdja worde sědjana
,
,
ik
,
spande
,
leeuw
in
;
,
teh mambrih zijt gekomen met de bedoeling ejakkeun tanaga ngarah singa mejak
veel listen ama ging
ik
)
(
,
,
pangdatang sija
?
,
de
,
te
komen
ngarah
akal
in
,
,
strijd
zou
opdat wij het niet
vertrekken
poegoeh
perang waarlijk
zien lesot tina rawe
los
,
vroeg
;
warm
den
zijn
krijgen
nongton
anoe
sijeun
sae soeboeh soeboeh bae ambeh hanteu panas
te
te
goed
zou
teh koe njai lalaoenan ambeh geheel mij zachtjes opdat
-
; ;
beter worde het zal
diri
wrijf
geld
allen
),
pisan
schik
opdat
zijn
akang
; al -m
tjageur
pěntjet
te
vreezen
;
waarom
boden
diboeroehan noe dipalar kaoela opdat hij gehuurd was was
(
reden
goeroe
zijn
gij
de
matak manehanana
( )gij
,
opdat de leeraar
zij
,
ranan doewit malar soekana
,
ki
;
men medelijden met hem zou hebben aan
,
malar
ki
kekere ngomong mělas mělis meewarigen toon bedelaar sprak op
de
,
dipikaroenja
?
vallen zouden
,
zij
leer , opdat gij ze doet ; koemaha eta pangtitadjongna , opdat zij sangkan gestruikeld laboeh ? hoe , hebben
bodjo
njëri
hate
verzoek
een
, ,
te
;
is
,
poen
ik
oebar
,
pikeun
te
op
't
,
,
;
,
,
kahakanan baris piběkěleun keur diri maneh ver zamel allerlei spijze tot leeftocht voor uzelven eta hade pisan watja baris ngaboeboengah ati goed die lezen om het hart wekken koering něda oebar njëri hate paning
middel
352
, tot geneesmiddel voor de maagpijn geura paparin serat bae , bade
maagpijn
voor
van mijn vrouw ; koering
djoeragan , geef mij maar spoedig een brief , om aan mijn heer te brengen ; tidinja ama beuki nalangsa , sarta něněda ka Pangeran , hajang dipaehkeun sanggakeuneun
ka
digantoeng , daarop werd ik nog meer gedood te worden voor en ik bad den Heer , om opgehangen ; eta teh angkat Abdoera him zou worden ka astana , hajangeun nangis di dinja , vertrok naar het graf om aldaar te weenen hajang beroes oeroes heula samemeh
Abdoerahim
-
zij
( ik )
de ,
om
,
er
;
vele
noe
,
kaběněran verzoek
te
de
in ,
zijn
inlichting in
ik
),
waarom
gij
de
moealim lesot deui tina den vijfden dag gleed
mah
mana
dilampahkeun
moet oge
,
u
,
in
,
pěrtjaja
zal
ik
,
,
koedoe asoep kana kapal teja met oprichten weshalve gij het schip
poegoeh
hebt
)
zoodat
gij
teh
, ( of (
,
ach
,
ik ,
;
man
zoodat slechts alleen over kami rek ngaděgkeun pèrdjangdjian
,
;
plank
maneh mah
verbond
serat
,
)
(
ka
;
van
mana maneh gaan
de
,
kalima poëna djadi ngan kari ama bae
stuurman
mijn
hal
ěh
;
,
de
niet terugschrijft bleef
di ; ,
te
de
:
,
-
di
(
;
en
,
noe matak hanteu moelang vervangster voor mij gevonden
papan
wereld
niet over haast
men
ganti een
ha
zalig worde gerechtigheid zoodat volgende akang manggih het leven ari
aangaande
dit
waarom
goegoep
oelah
něda pitoedoeh doenya aherat
salamět
be
voorzeker heeft men
ik
,
,
djadi
matak
doenya
matak
noe
zoodat gaan moet
verzoekingen
werk
alam
zoodat men blijdschap heeft gogoda
kota
Geus tangtoe aja
,
,
nut van reja pisan
stad
zien
)
er
,
boengah
matak
;
te
stad
naar
ditjandak
.
in
te
in
kareta
Gevolga anduidende bij zinnen silna
leeren
ningali karameanana
of
.
nuttige kennis
wagen meegenomen
den
drijvigheid $
te
,
,
dina
kota
werd
315
om
,
ka
op
Egypte
naar
de
njaraba
,
ka om
,
maken
,
hij wenscht eerst schikkingen zijn bezittingen orde stellen los Měsir ngadjar elmoe noe mangpaät reisden babandaänana
entep
-
entep
-
;
,
zij
bedroefd ,
353 aan ,
derhalve worden ze ook gěringna , wani geus tembong toelang-toelangna , zoo hevig was zijn ziekte , dat zijn beenderen zichtbaar waren ; soeltan sěmoe wěla er
de
,
;
ontmoeten
,
te
)
ik
geus aja
moenggah
man
dat
gij
het mij
is
)
diri koering hebt
gij
pisan koering
u
ik
,
geus tega
aja kaelingan
dat
ka
teh
teu
erg
zóó
?
akang
,
(
welke
is ,
,
;
in
ik
di te
u
,
,
),
(
,
droom
noe matak
had
sultan
mijn oog had akang mopojan Batawi geus asa ngimpi bae deel
Batavia
;
de
alsof
drukte
ik
mede
akang
zóózeer wensch
alsof
karamean
keun
teh
is ,
het mij
bae
sotja
dat hij tranen stortte bawaning
zooveel deernis met koe hajang pasondong djeung
dina mata
tji
ragragan
ka
mij
-
katjida , datang
(
seun
bangět pisan
u
ik
door mij uitgevoerd ;
ka
geloof
voorzeker
dan
mij gedenkt
?
; ,
)
ze
ik
,
,
,
;
uitstrekken
te
kort dan dat men zich zou kunnen andjeun langkoeng běrésih nja sotja teu
is
de
slaapplaats
,
teh
,
te
is
,
,
zóó genoeg
(
van dat niet meer aan gěde teuing moal beunang ditanggoeng siksaän koering mijn straf groot dan dat zou kunnen dragen pondok taja pětana ngalondjor karana enggon want
mij
te
gij
,
oogen
dat
dan
:
Ari leumpang babarengan sapapait samamanis als men met bitter
men
zoet deelen
ga
, ,
moet
;
,
koedoe
ander wandelt
en
,
een asoep
ari te
is
,
)
de
(
, ;
te
, )
), ( de
,
(
of :
:
;
te
er
uit
,
is
is ,
,
,
ka
;
vol
ik
heurin als naar binnen het put straks ari mengkena saät hese bidjilna als droog het moeilijk komen zoo ook zonder hij teuing geus ngědjat wilde uit als deukeut ari rek wij ken vijand was reeds wilde hij uitwijken dicht bij djěro
ënja
gij
mijner gedacht zoudt meureun aja pertandana
,
njaäh
, ,
rek
in
ik
,
uw
af
meendet mah
,
;
moen
,
gij het wezenlijk hebben
ka
,
ti
ka ;
,
ik
,
di
nagara Tjiandjoer mah hanteu kadoega teuing ari masih zou dat volstrekt niet kunnen als de stad Tjian djoer bleef barang énja mah aja Batawi ari kaelingan koering van vertrek naar Batavia als
23
316
.
Voorwaardelijke bij zinnen djeung batoer
$
.
,
paja ningali kaäwonan zijt rein van gij het slechte zoudt aanschouwen
354
indien gij mij werkelijk moen
liefhadt,
rek
indien gij vergelden wilt ,
;
worden
,
lamoen meunang padoe
,
zou
,
komkommer
,
het hoofd opheffen mati potong ingeval
soeka koe gamparan
ik
, ,
zal
migawe kahadean bisa tjéngkat
oepama maneh
abdi
heeft
verzet
;
die
de
prikkels
,
mati
,
ingeval de komkommer zich
indien gij goed doet kunt paeh
tangtoe bontengna
,
;
-
worden
kadoe
,
,
lěboer
tegen de doerian pap
-
oepama bonteng ngalawan
),
anoe
meesteres
ingeval die isoek morgens niet zoo vroeg
isoek
gij
;
opstaan
oelah sok soesoem snoef niet lamoen taja
's
niet was
de
,
djoeragan moal tanghi
(
er eta
,
bar wanneer gij een strijd wint mah
lamoen
, maneh bakal ditoeloengan helpen anderen wilt zult weder ,
geholpen
;
doe het met verstand
noe sedjen
ka
gij
deui , indien
djeung boedi ,
;
toetoeloeng
daek
zouden
teekenen
de
malės , koedoe
gij
;
zijn
,
voorhanden
;
te
is
stilte
u
het
de
mij wel door gedood worden djadi panoeloeng koering madak lain mah gampil pisan njawa koering ngěnggon noe djěmpe ten zij de Heer mijn hulp geweest ware licht zou
moet sterven
teu
aja bajaranana ari betaling tenzij laat
is ,
er
ka
,
,
mah narah bae ditoeroetan niet mederijden maraneh
ik
wonen
;
ziel
in
mijn
( nu )
,
,
di
,
Pangeran
,
,
hanteu
paeh
leeuw
,
,
;
dat
ik
,
ik
ben
te
,
dek njijeun pikeun ngoekoes
kaoela
kadjaba moen om
wie
tenzij alleen
saha
hij
een
hem
huis
reukofferen voor zijn
tenzij de koning lust tot haar had moal
,
kadjaba
niet weer voor
dauw
kadjaba moen aja omong kaoela
noch regen zijn
tenzij
het zeg
,
;
,
zij
-
ka
verscheen
radja
.
geen
deui
ik
zal
atawa hoedjan
,
iboen
,
-tji
,
er
aja
marék marék dinja misoeka
ka
moen radja den koning
teu
aangezicht
?
,
zou
?
pajoeneunana
na
,
zeker omgekomen zijn gědong pikeun andjeunna
ka
lamoen
zoo hij niet geholpen ware door de muis
zou
bouwen
roemasa
meureun datang
de
koe beurit
singa
ka ,
,
ditoeloengan
;
hier kome
bae
ka ,
;
,
gij
u
der eerst besefte
ti
dijeu loewar deui ari doeloer maraneh noe boengsoe teja tatjan datang dijeu zult hier niet uitkomen tenzij uw jongste broe
moal
355
zal
gij
als
Toegevende bijzinnen : Sanadjan ditoeding maling , ari běrěsih mah , tangtoe kaboekti kaběrěsihanana , ofschoon gij van diefstal beschuldigd wordt , onschuldig stellig
,
;
,
,
gěring
,
noe oendjoe
aja
hanteu
is ,
,
te
, ,
u
ka
u
ik
geus lila
ofschoon hij reeds lang ziek
kan
op
-
, ka
u
,
,
ik
ka ;
ka
;
sangkilang
is
;
,
,
er om
kent
er
hanteu
,
,
aan
;
onschuld
koerangna
sadoewit
zou
,
de
sanadjan den dag komen kenging bae al ontbrak nadjan maneh kada een duit aan het niet kunnen tangan koe balahi oelah pěgat pěgat něněda salamět al gekomen houd niet een onheil over bidden heil kami nělahkeun maneh kilang maneh tatjan njaho kami noemde hoewel gij mij niet kent njaboekan eta kami kërsa maneh kilang maneh tatjan njaho gorden kami zal hoewel gij mij niet zijt
zegt niemand het
;
anoe aing mah moal boe oge mijn eieren zal men
,
worden ze ook gestolen
;
al
,
zeker kennen
endog
dipaling
,
mijn hart zal niet vreezen roeng kadongdon masih
,
ik
al
,
;
,
mij masih koering kakěpoeng koe wadya balad hate koering omringd door legerscharen moal sijeun ben
moal
njoesoel gij
(
er
,
,
kana kaleuwihan kami masih maneh hade roepa oge voortreffelijkheid zult mijn wel niet inhalen mee gelijk
hebt gij ook een mooi voorkomen
;
ama maksakeun maneh bisa
,
sana
hanteu
;
eleh
voor
te
koe boekti
, ; ,
da ik
bezweek
sanadjan bewijzen
ka
,
ook ontkende
het niet kon
nggeus
de
ik
ik
oge
,
hanteu
ofschoon
ngakoe
poegoeh
mijzelven dwong het
dat
,
,
koering
oge
ik
niettegenstaande kunnen het was uitgemaakt bisa
da
djan
al
),
komen
is
,
'
moelih
heula
eerst naar
huis
, ,
mati mati rek
gij ook
-
komen
wilt
;
te
tot mij
teu
dwaas han
sakitoe koering enja
teu
kom
eerst
ka
manah koering hoe afgetrokken hebt blijf -
;
,
delen
niet
al
poegoeh
het hart van mij ; ,
niet
ook
bij ,
zeer
mati mati
al
kagoengan
oelah kakoe teu něpangan heula
ge ,
iklas er
,
,
dat ook een erfvijand gij ge ,
is te
ka
-
hanteu hade moewas moewas noe keur meunang balahi sanadjan oge satroe kaboejoetan het niet goed zich vermaken over iemand wien een ramp getroffen heeft
dimanah
$
317.
356 ge ,
pamoelang serat , teu boeroeng ngantos -ngantos is het waar , dat ik hem niet meer be
aja
teu
al
bae ,
keneh
haag en er geen antwoord op de brieven komt, ik blijf maar steeds wachten ; ari ajeuna , era -era ge koe bapa dikoemahakeun , hajoe oerang balik bae , maar nu , al zijn
;
hajang
bae
naon
djampe naon
willen atawa
bae bae
tiněkan
,
naon
,
něda
losprijs
geen
zal
diadjar
,
wat het ook zij
;
,
oge
naon
,
,
aannemen
hij ik
paněboes
rek
narima rek
, is
,
teu
we beschaamd als we door vader zus of zoo be handeld worden , laten we slechts terugkeeren ; měnding di dijeu bae , djadi kekere oge , het is beter hier te blijven , al zijn we ook bedelaars ; balik oge ka Sam , taja boro boroëun , keer ik ook naar Syrië terug , ik heb (er ) niemand (niets ) om mij heen te spoeden ; kitoe oge , aing daek hoewel dat zoo wil niet moal daekeun
wat gij ook leeren wilt of wat gij ook ver gij ook wenscht zoeken wilt welke tooverformule ,
's
;
,
:
.
diri
zult uzelven
Beperkende bij zinnen
318
maneh
niet kunnen
al hebt gij lossen
noe mangngoejangkeun
Taja
,
en
,
, di ,
aja kasoekaän
heb
er
;
)
,
is
,
die
ze
?
niemand
geen
zijn
dan
te
doen
, ,
te
,
is
,
pibalahiëun
,
taja
genoegen
sadjaba ngabegal
taja balahi noe leuwih er
;
stelen
deui lakoe anders
ander
hanteu
deui Allah djaba de Heer taja deui er
;
er
,
ti
,
er
is
?
maneh
;
rooven magar
te
,
, en er
zal dan gij moal taja maling zal zeker wel iets
geen
saha
wie meer God dan djaba piněboeseun sampejan
lossen
was
geen
het huis
is ( in ik
di
ti
djoeragan
mijn meester
,
noe
Pangeran
( in )
,
,
in
behalve van
lijan
anging
,
djěro imah
;
stelen taja noe sanes reureudjeungan djěro imah abdi padoedoewaän bae met ons het huis dan wij tweeën
gěde kadjaba grooter ramp
,
ik
, ;
,
ngan ijeu sahidji anak niemand zoekt voedsel voor mij dan deze ééne zoon koering taja deui lakoe ngan ngabegal reudjeung maling doe niets anders dan rooven
ti
8
bisa něboes
,
moal
nog zoo veel geld
sabaraha bae
.
,
maneh
sanadjan
wordt vervuld
alles
,
oewang
gij
hebben
,
te
,
,
kabeh
357
dan zich diets
maken , dat er geen gevaar is ;
te
, kadjaba
taja
djalma nganteur kasoekana , er is geen slechter gedrag , dan dat men zijn lusten bot. viert ; kaoela mah hanteu oeninga , kadjaba ti ijeu titipan sampejan teh , ik weet van niets, behalve van dit door u in bewaring gegevene ; teu aja noe leuwih njëri ati , ngan kadjaba tina ditjatjampah , er is geen grooter leed , dan dat men geminacht wordt ; aja hidji boedak lalaki
kalakoean anoe goreng
tjoelikana
zeer
een
,
tara maling , er was , behalve dat hij nooit
ngan
ondeugende hij
katjida
sirikna
jongen
eens
stal
bari voor immer heen zonder dat iemand het zich aantrekt laoek ditjokot koe nji děmang
,
gaan
,
boerit
verontreinigd
mah
,
,
zal
kakang
pirěmpoeg
de
;
gewa
de handen zijn
aan den
hade ajeuna
leuwih
onder
make sibanjo wie door hem wordt teu
s
tepi
zonder dat hij eerst
,
ari
,
kanadjisan
schen heeft
, , ze
nja
aangeraakt
nganggo diparijos
vooraf
zonder
den
voor betaalde
teu
noe ditjabak koe eta
ka
eta
,
heula
-
;
saha saha
die
,
breekt
zoeken
de
hij
heula
machtigen
van
mijn gevoelen
avond
;
dat
andjeunna minggěskeun noe kawasa
vrouw
te
zij
tot
,
werd door
visch
zonder
genomen
er
démang
de
,
;
zij
,
make didoewitan
, -
teu
laleungit saěnděng ěnděng
teh
nooit noe madoeli stal
eta
taja
, ) ;
(alleen
oerang
aangaat
eta
,
,
gevraagd wordt
nja
kan wel zwemmen piwangsoeleun
;
ka
):
,
,
Soemědang
koering dipariksa tatjan kantěnan
ik
doepi pěrkawis
zal
deze was
(
kapitein betreft of
van den
ik
,
,
;
is
,
ka
hatoeran bae rama wat het beste dat we maar mededeeling aan vader doen ari manah nangkoda kami bisa oge ngodjaj wat de gedachte
wat aangaat dat mij
naar Soemědang terugkeeren
,
vragend
teja
spreeuw
smeekte
ooals het dwerghert gesmeekt had
319
.
toe
§
Djalak sasambat menta
; , .
,
hulp
tjara sasambat peutjang
de
:
Vergelijkende bijzinnen loeng
,
het wel na bij God
,
heb
.
ik
,
,
;
is
,
koering mah doepi menggah dat niet zeker koering ngeunah deukeut Allah maar wat mij betreft nog
358
karisi , rempan koe soegan inggis koe bisi , tjara noe maling sok djalan njisi, sijeuneun kapanggih koe poelisi , de verkeerde wandelt met veel angst , bang voor een „ misschien ” , angstig voor een het mocht zijn ” , gelijk een dief vaak op wegen gaat vreezende gevonden worden door de politie andjeunna bade reja
salah
,
,
,
,
koemaha
; ,
behandeld
broeder gelijk zijn watěkna naam
sakoemaha
noe
meuli
,
kitoe
,
te
,
ik
,
ik
,
)
,
aard
;
is
is ,
zijn
werd
voortreffelijk
aan een wezenlijken
ngaranna nja
sakoemaha aldus
doet
(
men
gelijk de ge
,
saderekna
als
těgěs
onthaald
ama dioetamakeun
;
tjara
ka
is
jegens gasten
woonte gelijk
-
is ;
werd uitmuntend
ik
semah
,
ka
adat
tarekah kakang bae wensch doen ama disoegoehan hade hade koemaha
koemaha
zooals uw raad
ook
sědja
;
,
,
,
noeroetkeun
uit
;
satjara koela kabeh geus keuna apěs zijt krachteloos geworden zooals wij allen kaoela oge
maneh
wij
perak
gelijk men het zilver smelt
;
,
gesmolten
sapertos ngalěboer
zie
koering
,
op
pada dilěboer
u
door
als rook uit een oven ,
andjeun
koe zijn
rook
'
de
steeg
zal
tina boemi
beh
pameuleuman
,
,
kudde weiden saperti haseup tina ngěboel haseup aarde
ngangon
gij
-i
toekang
hij
saperti
gelijk een herder
,
ngonna
,
ingon
zijn
,
ngangon
;
te
,
zij
noe
; ,
lampah
nja kitoe keneh
eta
);
uw
djeung disamběr gělap bae
saroewa
,
,
kakoeping koe koering
,
bae satjatoer andika misschien overeenkomstig zeggen
,
enja
(
het
soegan
waar gelijk gij zegt
,
is
;
gezegd had
,
,
,
ka
;
de
,
,
verkooper noe ngadjoewal gelijk de kooper alzoo ook angkat pangandika Pangeran bral Abram sakoemaha andjeunna teja Abram vertrok zoo als de Heer tot hem
ik
( en )
?
,
,
,
,
ik
;
er
,
teh
;
op
,
is
djeg galoedra
,
njamběr hakaneun het gelijk een arend neer heengegaan als een jachtschip strijkend hajang djiga roof kaoela ditoedoehkeun naon roepana wensch dat mij getoond worde als wat hij uitziet enja bangkong laloentjatan siga
,
parahoe paboeroe
lir
,
,
is
?
;
,
ik
het was mij als werd door getroffen saroepa abdi het onweer saha noe lolong gelijk mijn knecht ladjoena kami wie blind dat heb
gehoord
359
de kikkers springen ( in de sloot ), alsof ze bang zijn voor ons ; lamoen hoetang ama geus ditaoer , siga - siga moal mahi , als mijn schulden betaald zijn , schijnen (mijn bezittingen ) onvoldoende te zullen zijn
als van iemand
patingkarětjěmploeng
naon
sijeuneun
oerang
koe
makkers
moro
rek
die gaat jagen ;
,
sora
kawas anoe
eta
?
eta
is
,
,
die
stem
batoer -batoer ! aja sato noe
eh
kawas wat
,
); sora
leven
te
ja
dat
is
van
,
!
(om
koe oerang
0
sijeuneun
voor
dieren zijn
een
,
er
,
,
,
di de
is
er
,
; )
,
(
is
dag
en
)
(
taja
,
peuting
-
beurang
sasat
het
,
ti
plant
spreek
over niets
,
,
bedrog plegen
manan
ka
te
,
,
njawa maneh njaäh
,
ka
dan
manan tjidra
tjitjing manan ngomong zwijgen dan onzin
te
;
hade
beter
lijan
, ,
aja noe dipitjamtjam ik
en
nacht
paeh
is
het jen
,
besteed
koernija akang pisan
hanteu
jegens mijn meester loembrah
(' t is )
(u
sasat hanteu
verlaat zonder
boomen
kad jeun kaoela laat mij liever sterven dan
poegoen
de teh
ka
,
;
u
de
die
;
de
man
;
,
djoeragan
;
school
;
,
, -
;
ka
;
ik
ik
mawa harti
,
,
als
, , ,
niets
over mijn broeder
praten
van
dan op de gunst van mijn broeder
beurang peuting salira akang dag
hanteu
te
, ,
)
is
(
de -
op
-
op
ik
alleen ti
teu
leerling
planten
lijan
noe diadjčng adjeng
nacht
droom
iets
aja sora nga bala gěde
koemaonam
is )
ěmas
zooveel als goudgeld hoop
de
te
ik
,
di te (
oewang
mělak
een
vertel
zoo veel als de liefde aan hem vergelden djalma mělak tatangkalan
het
,
kennis
niet
ontmoeten
als van een groot leger
bergen
oepama noe iskola ka loewar naoer kahemanan
wensch
bae
Batavia het me goenoeng goenoeng
gedruisch
een
aherat
scheen een eeuwigheid geus hajang
akang mopojankeun karamean
ngimpi
asa
,
te
goeroeh
bae
ik
,
)
drukte
bij
awas prediker
den
of ,
teh
asa
me als was Batawi geus
slaan gok
tajoh
naar
, in
luisterende
helderen blik panggih
oge
hoetbah
;
man
,
vrome
noe
u
ngadangoe
;
,
,
?
si
,
in
geplomp het water alsof die voor ons vreezen Kěmis bangět kagetna neuleu kai kawas djadi seuneu kabeh Kěmis was erg verschrikt den boom ziende alsof hij geheel van vuur was olija
360
, dat men eigen leven liever heeft , dan het leven van den naaste ; batan rěsèp anggoer matak njeri , het verwekt eerder pijn dan behagen ; taloe nganan sangsara tina sabab milampah běněr , ti batan goreng mah , het is beter te lijden om het sabab milampah goed , dan om het doen van kwaad ; djeung doen van njěmbah ka noe teu poegoeh mah , hade kitoe , vergeleken met het aanbidden van hetgeen ijdel is, is het goed zóó . (te doen ), d . i. : het is beter zóó te doen , dan te aanbidden djimat teh lain matak beunghar , ijdel is ; ijeu hetgeen anggoer matak djadi kekere , deze amulet maakt niet veeleer maakt ze tot bedelaars djampe teu poegoeh njawa
, het
is algemeen
,
wagen brak
veeleer
voortging zweep
,
dat
de
,
dan
voortging
wagen
de
dat
dan
:
de
de
etterlijk
de
brak de zweep
veeleer (l
,
,
;
voort
anggoer
zonder
,
,
matak goreng djadina een ijdele nut veeleer komt kwaad uit anggoer pětjoetna potong manan madjoe kareta is
formule
er
gawena
taja
sok
;
,
rijk
batoer
, ) ;
brak
,
. i:.
d
omong wagen ging niet voort maar njait a nggoer teu matak bisa tina kasalahan maneh anggoer leugenachtige woorden matak ngabeungbeuratan kunnen niet uit van schuld verlossen veeleer zullen zweep
,
uw
)
(
verzwaren manan
bědog mah
,
;
zij
ze
u
,
bohong
hade mapa
leuwih
,
,
,
)
;
te
dan willen rijstkoekje
hade nejangan
beter maar weer ander
wagen aan wat moeilijk
met zich
wagen
aan hetgeen
moeilijk
, is
het
een
dan
is
sedjen
rijstkoekje
:
(
leuwih
,
hese
ge
,
'
,
te
enkele
duit
;
,
met
én
van
)
scheiden
é
,
);
te
zoeken anoe koret malaoer pisah djeung hanteu daek doewit sadoewit laat eerder zijn bloed vloeien dan willen
voedsel
(
,
willende
)
(
niet
gierigaard
mah
anoe
vergeleken
gětihna
noe
dan zich
maar ander
beter
bidjil een
zoeken
:
(
voedsel letterlijk
te
deui kahakanan
eer vraagt
is
ngeureujeuh
kapmes
,
djeung
een
een
letterlijk
te
gegeven
om
ge
)
u
ge
,
menta koepat sahidji eer vraagt dat een kapmes laat geven worden
gij
gij
,
;
(
:
is
,
mij een rijstkoekje rin koepat bae hidji het beter dat kapmes geeft dan een kapmes letterlijk dan een beter dat mij een rijstkoekje geeft manan daek dibere bědog anggoer
361
leuwih hade njoö oetjing , malaoer mawa hajam , het is beter een kat te houden , dan kippen mee te nemen (naar het veld ) ; malaoer ngahoeroen -baloeng , leuwih hade pěpělakan , wat te planten , dan met de armen (d . i . werkeloos) neer te zitten ( letterlijk :
beter
, ,
niet
liever
aandrang
aan
beuki
katjida
lezen
leugenachtig
welke
zijn
dan zonder
dit verhaal
zijn
,
de
te
lila
,
tambah
;
werd hoe langer hoe onstuimiger
loma Pandji djeung Daheng Bramani hoe langer Daheng duurde des intiemer werden Pandji en
,
ook de Gěde is
,
,
grooter
ik
,
;
tidinja
moerid
sakadar kadar rek ngirim
naargelang zij vermochten broederen hulp be wij zen .
,
vast
stelden
te
doeloer doeloer
daarop
de
-
,
nangtoekeun
te
mijn
,
,
anoe
,
toetoeloeng
nog
deui kahakanan bisa keneh barang misti zoo ook voedsel kon nog
kitoe
-
pada
zich
noenggiringna
naargelang de behoefte was ka
,
teh
,
sakadar
;
negenheid jegens koopen
;
alles uitsteken moge
boven beuli
sakitoe
hate koering
ngalo
hoe meer
Goenoeng Gěde akang hoe
ka
keneh
u
gěde
, ,
ka
;
,
vermenigvuldigden
samingkin
ge
samingkin nganijaja dinja hoe meer hij hen verdrukte
Bramani baän
zij
te
,
het
,
tambah
zenden
baris
discipelen om
den
320
.
,
,
,
laoet
)
zee
erger werd
beuki lila beuki katjida riboetna erger werd men op zee was des storm teh
;
. i. :
de
hoe langer
des
te
,
,
vermoeidheid
(d
lila
:
-
Verhoudings bijzinnen Beuki tjapena hoe langer het duurde
$
.
lezen verhalen nut zijn
late het
te
dat
,
ontbreken
malaoer
tjarita anoe bij
te
,
men
,
poetrana
djeung matja
)
)
hasil
taja
kinderen
tjarita
ijeu
blijf liever
dan rondloopende bedelen oelah rek koerang paměrdih
:
(
broeder
te
rondloopende
dan
broeder
,
bij
zitten
letterlijk
sing matja bohong
te
soeksroek
;
uw
bij
bedelen
, beter wat te planten ) ; , - saksrak anggoer tjitjing di doe
beenen
malaoer běrmaen loer , blijf liever
de
ka
de
om
om
dan met
( en )
armen
de
,
beenen
uw
is
zij
het
AANHANGSEL .
. Asmarandana .
Het vers bevat
in
¿
8
of
Koela
bedja
„
djaman bareto
,
tjarita
keur
Patih
geus meunang
,
teh
Radja ngalahir
,
Nabi Soeleman
,
alam
lébětna aloes pisan
;
8
.
laatste lettergreep
oun
oe
,
de
„
e
8
a
,
regels .
7
ka
hem 4
en
, .
co 3
voor
,
,
lettergrepen
voco
2
8
coc
✓
heeft
,
1
.
:
1
Regel
Těmbang - zangen
van de verschillende
n
Versbouw
laatste lettergreep
de
a
lettergrepen met naslag heeft een
regel
in
.
12
van elke
.
terwijl de
e
3
,
laatste lettergreep lettergrepen met
Balakbak
regels
in
Het vers bevat
3
.
2
?
.
-
koela hajang liwat langkoeng Ajeuna koema pětana
van
363
Voorbeeld: Geus sadija panakawan
sarta midang, pada nganggo kamistian para mantri,
—
goelang-goelang
antënar barëng ponggawa
loperes, — montereng, — geus
3.
beres.
Dangdanggoela.
(Ook genoemd Dangdanggëndis, Dangdangsakara Madoegendis.)
Het vers bevat Regel
1
B
2
■
3
B
heeft
10
10
lettergrepen en
en
regels.
i
in de laatste lettergreep.
a
. »
10
n
B
n
B
B
B
B
8
B
•• e
of o
B
B
B
»
*
B
7
B
B
oe
B
B
n
n
.
&
n
9
B
B
t
B
B
B
B
»
6
n
7
B
n
a
B
n
B
B
B
7
n
6
B
B
oe
B
B
B
8
B
8
B
O
71 ?i
n
B
B
9
B
12
'!
i
B
B
B
B
n
10
B
of 8
n
a
n
B
B
Voorbeeld:
7
B
Moeroeb-moebjar Reudjeung
pangtjalikan
aja pinggir
"
Patih.
pangtjalikan
boneka koe ëmas kabeh, roepa siga noe hiroep, roepa boedak ëmas keur ngadji, bari njëkëlan
kërtas;
aja noe sasapoe, boedak ëmas, sapoe ëmas; aja deui ëmas roepa laoek-tjai, boneka roepa-roepa.
364
4
. Djoeroeděmoeng .
Het vers bevat
»
8
,
„
8
5
,
8
a
toedjoeh
,
kabina bina -
geus sedjen
manahna Jatim
,
8 5 of 8
en
12 8
of
7 7
vor
lettergrepen
6
, , ,
1 3
2
, , „
,
saoer
Doerma
Het vers bevat heeft
nimbalan
regels
laatste lettergreep
.
.
5
Geuwat Asma
Ratoe
seg
:
Kangdjčng Radja
.
walěsna
taoen
Radja ladjeng ngangloeh
'
kangdjeng
,
oemoer
;
:
Katjarita poetra Radja kira
er
»
noe om
loor
Voorbeeld
»
a
.
3
# 4
,
Regel
.
.
,
oe
lettergreep
de laatste
.
,
in
de
,
a
8
in
2
lettergrepen en
8
a
✓
heeft
7
1 God
Regel
regels .
7
365
Voorbeeld :
Marijemna
doewa likoer dieusian
;
gendjlong palaboewan nagara
djěro
dalah
kaeundeur
saloewar nagri
Kangdjeng
Soeltan
ngadawoeh
ka
6
heeft
7
of
. Gamboeh .
de laatste lettergreep .
in
,
, ,
12
moe
8
oendjoek
gandek
,
-
;
gamparan disaoer disėbar koe djisimabdi !
Noen enggal enggal
,
pihatoer
djoeragan
.
Pok
:
:
5
Voorbeeld
regels .
5
lettergrepen en oe
8
er
8
Habsi .
00
4
,
a
9
3 cong
1
.
Ban
boedak
Het vers bevat Regel
;
ganti -ganli
diseungeutan
,
,
regels
laatste lettergreep
;
raramean
djeung oerang Mandala
Dewa
aloes tata
.
,
estoe hormat
.
de
4
.
pesta
in
Ladjěng
met
a
Voorbeeld
,
lettergrepen
Maha Radja soeka manah
.
:
8
Het vers bevat ieder van
.
-
Goerisa
.
7
ka
Teu lila Soepěna toeloej ngadeuheus sri mangantos
366
. Kinanti .
8
menggah
pikiran
:
reja
.
siga boepati
Ladrang
.
van
den
regels
.
.
9
simkoering
djeung djalma
2den
regel zijn
een
herhaling
lettergreep
»
a
, ,
8 12
:
Voorbeeld
lawang
enggeus dikoentji
,
dongkap
ka
Barang
beusi beusi
.
panto
raden Soepěna didoepak sapisan kěk ditjandak panto
.
staat ook wel eens een andere klinker
.
regel
Er
den
.
Althans
in
1 )
,
;
Ngahoeleng
.
de
in
¿
laatste
,
en
.
beide voorafgaande
lettergrepen
6
, ,
1 2 3 4
, ,
12
van
de
2
lettergrepen
,
,
koe noe anjar
Het vers bevat
heeft
tjai
digantian
pasēmon
Regel
m
sědja mihatoer
tadi mahekeun
reh sedjen
De laatste
1
,
:
Simkoering reh
,
,
Voorbeeld
a
,
8
,
n
,
8
de laatste lettergreep .
in
a
CONO
5 oser
.oz .n Z .N
lettergrepen en oe
8
A 6
,
,
,
1 heeft
4
Regel
regels .
6
,
Het vers bevat
,
8
367
10
ieder van (Dezelfde
8
. Lambang .
Het vers bevat , met a
lettergrepen
als Goerisa
bouw
Voorbeeld :
Dina
regels ,
8 in
, maar
de laatste lettergreep .
't
dubbel aantal regels .)
oenggal - oenggal madhab
teundeunan saratoes djalma , djeung di loewar benteng djaga moekoel
tatabeuhan
masing rongkah
,
pěrang ,
;
raramean
dina pinggir benteng teja sěrdadoe taroempak koeda , masing
11.
sěmoe loba balad
Magatroe .
Het vers bevat Regel
,
1
Q 2
heeft 7
,
* 4
,
,
Lo 5
,
3
m
lettergrepen
12
of 8
.
8
.
,
regels .
5
en oe in 1
r
laatste lettergreep
de
»
»
oe »
»
»
8 8
,
o
,
Voorbeeld : Menak
Hamzah
reudjeung
Wahas
saroewa pada asih ; sasarengan enggeus toeloej , ka Měkah ; gantjangna soemping henteu ditjandak ka djěro .
;
silih
-rangkoel ,
.
368
12
. Maskoemambang .
Het vers bevat Regel
, ,
12 lettergrepen
1 heeft 2 3
> V4
i
en
de laatste lettergreep .
in
anos
6
,
regels .
4
mi nn na nn
8 8
Voorbeeld :
, Goesti !
Adoeh
, pětana diri ?
koemaha
Saoepama meuntas , taja parahoe
saketji ,
tangtoe paeh
těngah
Midjil. laatste lettergreep
,
.
de
in
en
regels .
¿
of
,
„
„
i
de
og
Reja
djalma anoe miloe tjitjing
tina sedjen
;
enggon
djoeroe
.
tani
-
langkoeng langkoeng
soekoer
.
Aki
-
ti
,
lěmboer djadi gede sarta rame boenijaga mana měndi
-
:
e
»
10 6 10
6
,
Voorbeeld
6
ni
6
,
8
4
»
10
lettergrepen
—
3con2
heeft
to 6 5 oser
,
,
,
,
Regel
1
Het vers bevat
,
.
o
13
těgal .
369
14
. Pangkoer .
Het vers bevat Regel
1 heeft
11
2
,
8
3 4
,
5
,
lettergrepen
7
regels .
en
a
in
de
8
,
oe
,
,
„
„
7
y
a
1
1
in
„
oe
„
a
»
12
6
8
7
8
Voorbeeld :
» »
,
»
,
Pada ngala kakaran njijeun getek
lettergreep .
laatste
geus
lila
teu
tarapti ;
hidji djalma tiloe
getek
koewatna ditoempakan ; geus sadija galah boseh baris boerit pada maroelang
Geus
dajoeng
,
.
nepi ka karaton deui.
. Poetjoeng .
Het vers bevat
3 4
heeft
,
12
lettergrepen
en
6 8
,
„
12
an
in de laatste lettergreep .
de
e
of
o
a
Voorbeeld : Katjarijos
4
9
„
un
tjaktjak
teh
9
'
„
geus
ladjoe
ka
,
moeroe deui ramat djalanna kandang kébo kandang
anoe ngarendeng
djeung
lisoeng teja
.
,
1
-
,
21
eta
Regel
regels .
4
,
15
370
16.
Sinom.
Het vers bevat
9
regels.
a in
1
heeft
il
2
»
8
n
n
i
n
tl
3
n
8
n
n
a
ii
n
4
n
8
n
n
n
5
n
7
n
»
ti
6
n
8
n
tl
7
n
7
B
n
n
8
»
8
n
n
9
n
12
n
Regel
8 lettergrepen
Voorbeeld:
en
i i
»
oe
n
de laatste lettergreep. »
B n
n »»
H
n
»
n
n
»
n
n
»
n
n
71
a i
n
n
»
ti
B
a
n
n
ti
lajar ti dinja, laoet awon, hanteu lami, Sanggeusing
kapal moentir,
ngan sakëdap,
teu lila bral lajar deui. Manggih
poelo laleutik
noekeurkeun noe
;
barang di laoet,
lakoe kana oewang; deui
toeloej dibeulikeun
kana barang noe kira aja batina.
17.
Wirangrong.
Het vers bevat
n2n8
Regel
„
1
'
3
heeft
„
regels.
en
i
„
„
o
„
„
„
„
n
n
06
„
„
„
„
8 lettergrepen
10
6
in de laatste lettergreep.
371
Voorbeeld : Rek
sědja
dagang kang
raji ,
lakoe njamar , oelah tembong , mantri gěde opat noe dibantoen , saratoes pěrdjoerit , sareng hanteu rek lawas . Sing sae raka ngadjaga !
Opgemerkte fouten .
1
staat
lees (0)
welticht
14
23
()
„
tempekan 26
,
1
der
2
in
tampekan des u
is
n
of
van
van
68
, ,
, ,
,
21
,
( uit vrees van )
ditjikoer ugadeukeutan
41
, u
,
kahahan
kahakan
29
( verkort ting)
(korte vorm
4 e
40
30
32
,
31
,
17
,
houd
houdt
eten
( eten
mas van / duim
āsep
asep
er
er van is
God is
éénig
,
en
ti
13
31
,
is
/
een
duim éénig
een
mama
andere »
ti mana djalma
de
den
19
denzelfden
wat
7
, ,
304
,
God
ting )
mas
dalma in
261
ngadeukeutan
18
(witte )
in
denzelfden
dat
,
229
(vreezende ) ditjoekoer
oudere
,
wellicht
wilde
zin
regel
)
7
(
Bladz .
ziu
n duim
)ting
Bij
A
.
W
. SIJTHOFF 'S UITG . -Mij .
te
Prof Dr. P . Van Geer , Leerboek
LEIDEN
zijn verschenen , Eerste deel .
:
der Analytische Meetkunde Meetkunde in het platte vlak en van de vlakken en rechte lijnen in de ruimte . 1 2. 90. -- Tweede deel . Oppervlakker en Ruimtekrommen . . . . . . . . .. 2. 90. 2. 00 Grondslagen . der Synthetische Meetkunde . . . . . . . . . . . . . . . . Prof. Dr. J. Bosscha , Leerboek der Natuurkunde en van hare voor naamste toepassingen , iste Boek , 7de druk . Algemeene beschou . wingen van lichamen en krachten . . . . . . . 4.50 Idem 2de Boek , 6de druk . Warmte en Krachten , door Prof. Dr. J . P. KUENEN . . . Moleculaire . . .. . 7. 25 Idem 3de Boek , 5de druk . Trillingen en geluid , door Dr. W . C . L . VAN SCHAIK . . . . . . . . . . . . . druk " Idem ade Boek . Iste stuk . 6de Licht (Geometrische Optica ) door Prof . Dr. R . SissingH .. . . . . . . . . . . . 11.75 Idem 4de Boek , 2de stuk , 6de druk . Licht ( Physische Optica ) door Prof . Dr. R . SISSINGH . . . . .. 12. 25 . : :: . " Idem 5de Boek , iste stuk , 7de druk , Magneetkracht en Electriciteit door Dr. C. H . WIND . . . . 5.25 . Dr . W . C . L . Van Schaik , Leerboek der Natuurkunde , bewerkt naar Prof. J. BosscHA . te . Deel : Grondbeginselen . Vaste dat van lichamen , vloeistoffen en gassen, 2e druk , bewerkt door Dr. H . A . J . VALKEMA BLOUW . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. .. 1.90 . _ 2e deel . Warmte 1.90 Moleculaire krachten , 2e druk . . . . . . . . , 1.00 , ze deel : Trillingen en geluid . - Licht 2de druk . . . . . . . . . .50 -4e deel . Eerste Stuk : Magneetkracht en Electriciteit . . . . . . . .. Dr. W . F . Koppeschaar , Leerboek der Chemie en van eenige harer toepassingen . I : Anorganische Chemie , Metalloiden of elementen der zuren . code druk . – : Metalen . 8e druk . – : Organische Chemie of .. 7.80 de Chemie der koolstofverbindingen . 6c druk . . Dr . P .Molenbroek , Leerboek der Meetkunde, Eerstedeel , Planimetrie , 4e dr. ... 2.40 . Tweede deel, Stereometrie , 4e dr . ,, 1.75 -1.60 . Leerboek der vlakke driehoeksmeting zde dr . . . . . . .. - Antwoorden der Vraagstukken voorkomende in het Leerboek der vlakke driehoeksineting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0.30 . Leerboek der Natuurkunde , deel I Bewegingsleer , evenwicht en beweging van vloeistoffen en gassen . Oplossingen . Capillaire werkingen . Uitzetting door de warmte . Calorimetrie .. . .. . .. .. . . .. . . . . .. . .. .. . 1.90 , Leer der trillingen en van het geluid . Voort . Deel II : Warmte plantingssnelheid van het licht. Photometrie . Terugkaatsing op platte en bolvorinige spiegels . Breking door platte vlakken . . . . . . . . 2.60 . oppervlakken . Kleurschifting . Deel : Breking door bolvormige Optische werktuigen . Straling . Buiging en polarisatie . De leer van , 1. 90 . het magnetisme . ... ... .. ... ... .... 2. 90 . Deel IV De leer der Electriciteit . . . . . . . . . . .. . . . Prof. A . J. Van Pesch , Logarithmen - tafels mei vijf Decimalen , de druk . 1 Prof. Dr. L . A . J. Burgersdijk , School-Atlas voor de beoefening der Natuurlijke tiistorie . Vijfde , vermeerderde en herziene uitgave . . . . . .. 3.90. Prof . Mr. L . De Hartog , De gronden der Staats -, Provinciale - enGemeente Inrichting van Nederland . Toe herziene druk. . . . . . Dr. H . J . Calkoen . Planten -Atlas , groot 80. Met een voorwoord van Prof. Dr. HugO DE VRIES. 124 fraai gekleurde platen met ruim 600 afbeeldingen . 4e druk , gebonden . . . . . . . . . .. .. .. .. . 5.25 - Dieren - Atlas . Deel 1: Zoogdieren , groot 80. 32 gekleurde platen en talrijke af beeldingen in den tekst , gebonden . . . . . . . . - Dieren - Atlas. Deel II : Vogels , groot 80 . 32 gekleurde platen en talrijke af beeldingen in den tekst , gebonden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.60 : De Visschen , groot 8o . Dr. P . G . Buekers . Dieren -Atlas , Deel 25 gekleurde platen en talrijke afb , in den tekst, gebonden . . . . . . . . . . , 3. 35 . Dr . H . J . Calkoen , Dieren - Atlas , Deel IV : De Vlinders , 80. , 28 ge kleurde platen met 300 afbeeldingen , gebonden . . . . . . . . . .. .. . . » 2 60 Dr. H . W . Heinsius . Handleiding bij het onderwijs in de Plantkunde , gr . 80. Deel I met 24 gekl. platen en 239 afbeeldingen in den tekst . ze dr. . , 2 25 - Handleiding bij het onderwijs in de Plantkunde , gr. 8o. Deel II met 18 gekl platen en 162 afbeeldingen in den tekst ze herziene en vermeerderde druk . .. . . 2. 25.
II
III
II
III
.
III
. .
.
UNIVERSITY OF CALIFORNIA
LIBRARY
BERKELEY
Return
to desk from
which borrowed
the
last date stamped
This book is DUE
57K F
ALG
1 6 1955
Mar
20/ 0 .
on
960
12 RR
'
May
61
12
SEP
D
'
REC
D
5878
5
)
(
49 B7146s16 476
'
LD 21 100m -
1961
11 ,
MAY
22
FICOLD
. below .
YD
521574
UNIVERSITY
OF CALIFORNIA
LIBRARY
; 3211