Salimbene de Adam Cronica [1]

Citation preview

ALIMB

-i

. E DE ADAM

CRONICA 1\lJO\'A ED IZI ONE

R ITTC

A C RA Dl

GI

OL 'fE PRIMO

GI

B RI LATERZ . TIPOGRAFI · EDITORI

rg66

& FIGLI LIBRAI

, l

l

l ~

RITT

RI D ' ITA IA . 232

, l

l

l ~

ALIMB

-i

. E DE ADAM

CRONICA 1\lJO\'A ED IZI ONE

R ITTC

A C RA Dl

GI

OL 'fE PRIMO

GI

B RI LATERZ . TIPOGRAFI · EDITORI

rg66

& FIGLI LIBRAI

Proprietà letteraria riservata Casa editrice Gius. Laterza & Figli, Bari, via Dante 5 I

CRONI RATRI

I -

LlMRENE,

l.

ALIMBE E DE ADAM

CRQ_ ICA FRATRIS SALil\1BE -E DE AD 11

Quod 'lanuel imperator Con tantinopolitanus maximam titudinem cepit.

enetorum mul-

[Eodem anno imperator Manuel Con]stan[tin]opolitanus max [im]am Venetorum multitudinem per totam Greciam dispersorum in uniu diei spatio cepit, sicut aves ab abscon o venatorio laqueo capiuntur, e6 quod inter ceteros Latinos in imperatoris gratiam constitutos insultum zelo invidie fecerunt et plagis affectos reliquerant semivivos . Quocirca Veneti cum multitudine magna virorum et centum galeis Romanie insulas intrantes quasdam ceperunt. Sed apud Chio yemantes peste fere omnes mortui sunt. Qui autem superstites redierunt, ducem proprium occiderunt.

Quod Lombardi contra imperatorem novam civitatem edificaverunt, quam ab Alexandro papa Alexandriam vocaverunt.

5

IO

IS

Anno Domini MCLXVIII, ut adimpleretur quod in proverbiis dicitur: on erit illa, cui casibus accidit una,

Lombardi, contra imperatorem coloniam, id est novam colonorum habitationem, facientes, eam ab Alexandro papa Alexan-

Versus

20

[208 a-b

SALIMBE E DE ADAM

4

d riam vocaverunt. Alii Civitatem Novam, Papienses vero Palearo usque in hodiernum diem appellant. Eodem quoque anno Romani, vires resumentes, Albanum expugnaverunt et expoliante boni omnibus incenderunt.

5

Quod MCLXX[ beatu ubiit pa ionem.

Thomas Cantuarien i

ub

Artaldo rege Anglie

Anno Domini M LXXI beatus Thomas, antuariensis archipiscopus, sub rtaldo rege Anglorum subiit passionem in provincia Anglie ante altare in festivitate Innocentum a militibus regi .

xo

15

20

De ob[ idi]one Anchone.

Anno Domini M LXXII Christianus archicancellarius, qui erat archiepiscopus Magontinus, Anchonam cum Venetis obsedit et in tantum obses os artavit, ut immundas carnes et coria condita ceteraque illicita vel immunda comederent et caput asini entum quadraginta denarios venderent. Et tamen invicti viriliter restiterunt, et refocilatos a Manuele onstantilnopolitano pecunie thesauris de manibu persecutoris liberavit eos ommus . Anno Domini M LXXIIII, redien imperator in Ytaliam egu iam destruxit, aleam obsedit, nec messuit nec quicquam utile in horrea reportavit. Anno Domini MCLXXV, cum Lombardi contra imperatorem apud Casteçium congregati fuissent, eos redditis gladiis subiugavit et in dedictione imperio digna recepit.

Quod marchio Monti .25

Ferrati accepit filiam regi

Ieru alem in uxor m .

Circa hec tempera, victoriis gloriosis magnifìcus, quamv1 leprosus, Balduinus rex Ierosolimitanus Guillielmo, primogenito marchionis Guilielmi de Monte Ferrato fìlio, sororem suam ybillam tradidit in u ·orero . Erat enim spetie decoru , vir mili-

208

b-e]

CRONICA -

II68-1177

5

taris, miles strenuus virtutibusque armatus, viribus approbatus. ui cum rex infirmus et elefantiosus coronam vellet imponere, Guilielmus renuit, Iopensem tenens iure successorio comitatum. Sed in custodia regnum tenuit universum, et filium genuit elegantem nomine Balduinum. Qui, avunculo rege patreque defuncti , in regem postmodum coronatus est, licet etate minor. Qui quamdiu in tutela fuit Templariorum, ad regni tutelam Raymundus comes Tripolitanus a baronibus vocatus e t.

Quod exercitu

imper ator·

vincitur a Lombardi .

Anno Domini MCLXXVI, apud Lagnianum dimicans, exercitus imperatoris a Lombardi vincitur. O rota fortune, que nunc humiliat, nunc exaltat ! Immo non fortuna, sed Dominus est qui mortificat et vivificat, deducit ad inferos et reducit. Dominus pauperem facit et ditat, humiliat et sublimat.

Quod imperator reconciliatu cem fecit.

5

e t Eccle ie et curn papa Alexandro pa-

Anno Domini MCLXXVII, videns imperator quia non in fortitudine sua l roborabitur vir, videns quia Deus exaltat humiles et deponit potentes, considerans quod Ecclesiam suam fundavit supra firmam petram, et porte inferi non prevalebunt adversus eam, humiliavit se sub potenti manu Dei et pacem composuit apud Venecias cum Alexandro pontifice; et curn segregatus fuisset a gremio matris Ecclesie, reconciliatus est Ecclesie universali; ubi et cum Lombardis ad sex annos et cum rege Siculo ad XV annos treuguarn fecit. Et tunc fames in Ytalia fuit.

Quod Christiani Saracenos debellaverunt et ceperun t.

Quo anno Christiani cum Saracenis ultra mare pugnaverunt et obtinuerunt quia septern milia Christianorum XXX duo milia

10

15

20

25

6

SALIMBE E D E ADA 1

[ 20

c-d]

aracenorum fugaverunt et uperaverunt, iuxta promis ionem quam Dominus facit, Levit. XX I: Si in preceptis meis ambulaveritis et mandata mea custodieritis et feceritis ea, persequemini inimicos vestros, et corruent coram vobis. Persequentur [X] de vestris s centum alienos, et centum ex vobis decem milia. Cadent i1zimici vestri in conspectu vestro gladio. Imperator igitur in _ lamaniam rediit, et apo tolicus Romam adiit.

Quod Manuel imperator filio marchioni Monti Ferrati filiam d dit uxor m et regem Thes alonie fecit. ro

15

zo

irca tempera ista Con tantinopolitanus imp ~ rator marchioni Guilielmo de Monte F rrato mandavit, ut unum d e filiis m s on tantinopolim mitteret, cui fi.liam in matrimonio copular et. Tunc temporis Conradus et Bonifacius uxore habebant, Fridericu clericali cingulo militabat, qui postmodum fuit lben i episcopu ; quem magnanimiorem effecit prosapia generis, quam ordo exigeret epi copali . Mi it rgo on tantinopolim etate minorem, adoloscentem specie decorum et a pectu venustum. Cui Ianuel :fìliam Kyramariam in uxorem tradidit, eumque in regem Thes aloni diademate coronavit.

Quod papa Alexander univer ale concilium celebravit.

Anno Domini MCLXXIX lexander papa l univers[ale con]ilium celeb[r]a[vit], in quo canone t atuit et promulgavit. Anno Domini MCLXXXI Luciu papa creatur. Pro Tus ulano Romanos acriter impugnavit.

25

De Andronico et de malitiis eiu .

ucce it Manueli Constantinopolitano puer Alexiu , fìlius eius, quem po t Almaton de pnnc1p~ filia genuit ntiocheni.

[20 d-209 a ]

CRONIC.

-

II77-II 6

7

Hunc, cum duobu regnaverit anni , occidit Andr6nicus et regnavit tribu annis. Qui quoque, iniciata iniquitate, et imperatricem, matrem pueri, et Raynerium, imperatoris generum, cum uxore occidit. Denique multo Greco nobiles interfecit, sed et plurimos excecavit.

Quod impera tor pacem cum Lombardi

5

fecit a p ud Con_tantiam civitatem .

nno Domini MCLXXXIII imperator Fridericus cum Lombardis pacem compo uit et fecit, apud on tantiam, in curia ollemni, VIIo Kal. Iulii. nno Domini MCLXX IIII Luciu papa Veronam venit, r o imperante Friderico. Et obiit predictu papa Verone. Anno Domini M LXXXV imperator, in Ytaliam venien , remam in odium remonensium reedi:fìcavit. Eodem anno Urbanus papa creatur. Eodem anno terremotus non modicus fuit in Ytalia. Et exercitus Guilielmi regis Siculi contra nequi- rs tiam ndronici se armavit et Duratium et Thessalonicam cepit . S d decepti capti sunt vel redierunt confu i.

De nuptii reg[i He n]rici, que Mediolani celebrate fu erunt.

Eodem anno nuptie regi Henrici et Constantie, Rogerii condam Siculi regis fì.lie, Mediolani celebrate fuere. Eodem anno dominus Prendiparte pote tas Bononie misit milites ad imperatorem Fridericum apud Cremam. Eodem anno ob esa fuit Faventia a Bertoldo cancellano imperatoris Friderici. Anno Domini M LXXX I imperator Fridericus quoddam ca trum Cremonensium, quod 1an llfredi nomine vocabatur, omnino destruxit. Eodem anno Andr6nicum ignominiosa morte Ysachiu interfecit. Qui regni obtinuit principatum, et sororem suam Herinem Conrado, sepe dicti marchionis filio, in matrimonio copulavit. Qui imperatoris et irnperialis urbis Vrana impugnatori

20

25

30

8

SALIMBE

E DE ADAM

[209 a-b]

caput monomachus amputavit et ab hoste illo Greciam liberavit . Sed tamen invidiam et odium multorum incurrit. Quocirca, ut Grecorum versutias evitaret, navem ascendens sepukrum Domini visitare proposuit.

5

Quod MCLXXX II Ieru alern a aladino in men e Iulio cap ta e t terra Domini ab infidelibu occupata.

t

Anno Domini MCLXXXVII Ierusalem a a ladino in men Iulio capta est, et terra Domini ab infidelibus oc upata. ausa huius inva ionis fuit iniquita hristianorum. um enim inter IO aladinum et Ierosolimitanum regem pa r firmata fui set, eam Christiani iussu Rainaldi, principis Montis galis et domini vallis H ebron, caravanna aracenorum capientes nequiter violarunt. Alia causa fuit di cordia regis Guidonis et Raimundi comitis Tripolitani. Cau a vero discordie fuit invidia vel indirs gnatio, quia Sibilla regina, defuncto m arito, Guidoni Pictavien i nupserat et, defuncto filio, coronam d derat peregrino, pret r ipsius comitis assensum et aliorum baronum . Modus occupationis hic fuit: Saladinu t rram ingrediens primo Tabariam v l Tyberiadem obsedit. Rex Guido in Marscalia castrametatur. 20 udi pre agium vicine dadi indicativum: cum ea nocte Heracli patriarche sub tentorio in matutini lectio legeretur, locu occurrit de archa federis, que olim capta fuit a Phili tei . Mane fact pugnant. omes Tripolitanus aufugit. R ex J et ancta crux t sepe dictus marchio Guilielmus senior de Monte errato, qui 25 causa peregrinationis et pro nepotis supradicti custodia Terram Sanctam adierat, ceterique barones unanimiter t populus capiuntur; Christianorum acie superantur. Deinde Tabaria capitur. Rainaldus predictus, actor sceleri , Saladini gladio decollatur. Sed et multi alii capite detruncantur. Ad hec et Achon, Sydon 3o et Beritus et Biblium capiuntur.

[209 b-e]

CRO I

- I I86-I 187

Quod Conradu marchio Monti Ferrati factu e t princep riliter contra aladinum defen a i t Chri ti cola- .

9 in Tyro e t vi-

Interea, nutu Dei, marchio de fonte Ferrato onradus a onstantinopolim epulcrum Domini vi itaturu advenit. Et cogno cen Achon ab infìdelibu occupatum, secundo ento apud Tyrum applicuit. uem ci e velut acephali gratanter excipiun , e et civitatem eiu moderamini supponente . Saladinu itaque, de Beritho T rum acceden , marchionem Guilielmum, Conradi patrem, quem bello ceperat, secum adduxit, ut pro redemptione patri redditionem fìlii pariter haberet et urbi ; et per patrem fìlio signifì avit ut pro ip ius et aliorum quorumdam liberatione redderet civitatem. Cui Conradu r pondit quod nec unum lapidem civitati . propians igitur aladinus minatu e t patrem spiculi transfìgendum, et onradu e primurn agittam in patrem mis urum re pondet. O felix irnpietas, que pro hri tianorum alute patrem teli barbarorum expo itum, filiali orni sa reverentia, se iactitat tran fì ·urum ! ed o memoranda pia irnpietas, que amori patri amorem Dei iudicat preferendum! Sed et eiu dem patris hortatu patr m reputa contemptibilem et quasi senem nullo pretio redimendurn.

Quod uod

5

10

15

20

aladinu multa Christianorum terra occupavit et cepit. a ladinu multa mala intulit Chdstiani .

Tyro itaque eptem diebu ob es a rediit Saladinu Achonem. Indeque subiugatis eapolim et l r~a zareth, Caypha t Cesarea Palestina, Iopen et Azoto, Gaza simul et Ascalone aliisque locis Ierusalem agregatis, eam dedictione tributaria ubiugavit; templum Domini, prius a hristianis irreverenter prophanatum, suo more sanctificans et anctifìcatum custodiens, sepulcrum Domini et in Betbleem presepium custodie Surianorum commisit. Ad hec plus centum hristianorum rnilia subiugata Tyren. ibus ante portas o tendit fecitque illos per vim usque Tripolim perduci. ed, a Tripolitanis et Antiochenis expoliati penitus t

25

30

IO

S LIMBE N E D E ADAM

[209 c-d]

abiecti, rmeniarn intraverunt et usque ad Yconium disper i fam , frigore et nuditate iusto Dei iudicio ad nichilum redacti unt, luentes penas propter am, quam polluerunt, Dei hereditat m.

5

Quod sub H eraclio crux fuit recuperata, et sub allo Eraclio fuit postea Ierusalem a Machometinis inva a.

Io

Et vide quod per Eraclium imperatorem crux fuit recuperata, sed ub Eraclio eodem fuit postea Ierusalem a Machometini invasa, et tunc sub patriarcha Eraclio rursus amissa; preterea sub Urbano papa recuperata, nunc sub Urbano per eosdem barbaros est subiugata.

rs

Quod Chri tiani ultramarini vindicaverunt se de inirnici suis. De probitatibu Conradi marchionis Monti Ferrati, propter quas Sala dinu ab obsidione Tyri rece sit confu u , et caudam equo proprio quem equitabat fecit abscidi, volens uos ad vindica ndam iniuriam animare.

2o

25

Nota

3o

Interea magnanimus de Monte Ferrato Conradu , Tyrensis dominu , navali bello bis victoriam obtinuerat, et galea et nave nonnulla , etiam de Achonensi portu Pisanorum auxilio viriliter eductas et viriliu obtenta , et victualia suffi.cienter civibus conquisierat. ed et barbacanum fortius construxerat, expectan Igitur in mense ovem brio Salavictoriosi impetu inimici. dinus ad Tyri ob idionem secundam accessit. Sed nocte prevenienti murorum barbacane XL cubiti corruere; memores itaque Tyrii Iericho plurimum timuerunt. Sed marchio non dormitans, l viris ac mulieribus arenam ac lapides in gremiis etiam asportantibus, die proxima per cementarios restauravit. Saladinus arca tores premi it. Marchio Pisano Achonem direxit, faciens mulieres in specie virorum muros ascendere, ut civita piena populo videretur. Redierunt Pi ani cum victoria, duas naves deducentes onusta . Impugnavit itaque aladinus urbem terra marique, pre ertim, cum crederet marchionem velle pariter et Pi ano aufu-

[209 d-2IO

a]

CRONI A -

II ] -II

II

gere, custodiam galeis indixit; ex quibu capti , Vln nobilibu et pirati , armi et victualibu onu i , aladinus dolore cornrnotu terrestri bello barbacanam invadit, impugnan eam petrariis et manga nis, ga tis, spiculi , agitti et telis. urnque nimiurn marchio gra aretur, m a navali victoria re ocatis, terrestri prelio dimicavit, affi.cien araceno multiplici damno sine detrimento uorum. idens itaque aladinu quod navali bello nequaquam proficeret, iu it IX galea deduci Berithum. Quas hristiani viriliter pro equente u que adeo coartarunt, quod octo ex illi igne proprio aladinu cornburi fecit agre ti, nona litore Sydonien i confracta. Ergo stolio aladini destructo, cem en quod in obsidione proficere non aleret, machini universis combu ti , pridie Kal. Ianuarii ab ob idione rece it. Et in ignum merori caudam equo proprio quem equitabat fecit ab cidi, ut sic suo ad vindicandum iniuriam incitaret. Eodem anno Gregoriu apud Ferariam papa creatur. Hic fuit vir r eligiosissirnu , cuiu mundus in maligno positus non fuit prellsentia dignu . Et ideo, curo ed i et vix duobus men ibu , sub tulit eum Deu . Hic hortabatur plurimum hri tiano crucis signum a sumere et ad recuperandum civitatem sanctam I eruaJem et epulcrum Domini fe tinare.

Quod impera to r Fridericu cruce i natu e t volen cum ui Domino militare. E t quod eodem anno aladinu Tripolim acceden in Antiochenum principatum convertit habena , ubi multa Christianorum terra ubiugavit, et in Galilea similia est patratu . Tunc imperator comitem Henricum ad aladinum direxit, monen et monitan ut terr am de ereret, quam inva era t, l e u Christi .

Imperator igitur victoriosus Ytaliam sibi et inter se pacatam relinquens in Alamaniam rediit, et zelo Dei accensu crucis se et suo , ut Domino militaret, signaculo communivit. Tunc t emporis Gregorio Clemens in papatu successit. Obiit Rome. Anno Domini MCLXXX III, curo Tyrenses lignatum vel h erbulatum xire, araceni occur antibu , non auderent, fame valida coartati, ius u m archioni , stolio navali cui preerat Hugo

10

15

20

25

3o

12

5

xo

1

5

:!o

25

3°

3

ALIMBE E DE ADA I

[21 0

a-b]

( dominus) Tyberiadis, Açotum invadunt; ubi admirandum qui regem Guidonem ceperat capiunt, Christianos XL de carcere liberantes et quingentos captivos milites et sergentes cum immen a pecunia Tyrum et copiam victualium adducentes. Per huius adrnirandi commutationem recuperavit marchio patrern. d bee nav ~ peregrinorum adventare ceperunt. Sed et Margaritus regi iculi admiratus Tyro applicuit cum stolio suo. Cuius cum Tyrios pyrat male tractarent, Tyrum exire compul i Tripolim applicuerunt, ubi fame per untes pena pro meritis ree perunt. Eodem ann Saladinus Tripolim accedens vidensque se nil proficere po s , in Antiochenurn principatum vertit habenas, subiciens Gabulum et Laudiciam, aonam et Guardiarn, Trapessacum et Gua c6num et alia plura. Po tea reversus in alileam, Belvedher a trum munitis imum, quod :fine Iordanis eu todiebat, vias Tyb riadi , Neapolim et aza lreth angustabat, per inediam compulit ad dedictionem. d h c duo cernite Guilielmi Siculi regis cum quingentis militibu et quinquaginta galéi Tyrum applicuerunt. dvenerunt et alii multi siquidem peregrini cum en rabili Gerardo archipresule Ravennate, Romane sedis legato. um ( his) itaque marchio aracenorum ydoni multitudinem forti manu pro travit. Eodem anno comitem Henricum de Deti magnanimus imperator consuetudine imperiali ad aladinum direxit, monen et monitans ut t erram de ereret, quam in a erat, Ie u hri ti. ifos enim e t imperii ut inimicis bellum indicat, quia nullum occulte bello con uevit invad re . ro autem, rogatu c1vmm no trorum, in Theotonicam ivimus, ut ab imperatore castrum Manfredi reedificandi licenciam impetraremus. S d, sp ca ata, redeunte ilio anno, Castrum Leonis inchoavimus. Verba unt ycardi Cremonen is episcopi. nno Domini MCLXXXIX Ubaldus Pi anu archiepi copu , imiliter apo tolice sedis legatu , et de omni fere occidentali provincia peregrini 1yrum applicuerunt. Et cum eos Tyrus capere non valeret, inter diverso diversa fuere, usque adeo quod d introitu regis Guidonis a Tripoli v nientis in urbem et prohibitione marchionis seditio peperit candalum et civile bellum . Inter peregrinorum multiplicia vota Acbon eligitur ob idenda.

[210

b-d]

CRO ' ICA -

II

-II

9

I3

Invadunt igitur eam in mense ugu ti et ob ident. ed et 1p 1 a aladino imiliter ob identur et adeo impugnantur, quod nulla erat eis pes evadendi. ed ex in perato XL exnacce applicuerunt et pret er eo innumeri milite et barones. l aladinus itaque Chri tianos die noctuque sine intermis ione affli- s gebat; propt rea marchio et archiepi copu Ravennas, qui nec ad ob idionem enerant nec adveniendum approbaverant, ab ob e is suppliciter per Veronen em epi copum et Turingie langravium, ut ad eorum uccur um veniant, invitantur. Venerunt, ed invito marchione, qui Turchorum versutia cogno cebat. 1 0 Francigene de se pre umentes ad pugnam approbant exeundum. Pugnatur, et Templarii et peregrinorum circiter VII rnilia proternuntur. equenti die aladinu fecit corpora evi cerari et in fiuvium, ad dolum ex.aggerandum et ad corruptionem aeri et 1 aque, demergi. 5 Post hec Lombardi marchiones et cernite et plures quingentis milite applicuerunt. Inter quos buza remonensis applicuit, que remone fuit fabricata et ultra mare, pro Terre Sancte ubventione, per onis et rebus mi a onerata. Ad hec per grini consilia inierunt ut aracenis prohiberent civitatis ingre sum zo pariter et egre um, qui libere a monte Muscardo patebat. Et cum non invenirentur qui vellent illic castrametari, marchio, ad omnia promtus et audax, ibi castrametatu e t. Ideoque et a aladino acrius impugnatu . Scopulo itaque iu it incidi marinos, ut portus ibi fi.eret va a Tyrensia recepturus ; qui u que in zs hodiernum diem portu dicitur Marchioni . M.uniunt e peregrini fossatis abintus in circuitu et foris effos i , ut in medio onstituti se a b alterutriu facilius tuerentur incursibus. Duces etiam ive rectores, ut omnis amoveretur controversia, prefecerunt ut Francigene sui et qui de imperio imperialibus obedilrent. Et ecce 30 XLV galee, que veniunt ex Egypto, in fe to sancti Stephani in portu applicant chonensi. Stupefacti ergo peregrini, terra marive conclusi, elegerunt pugnando potius mori quam sine certamin subiugari. Quos marchio ad prelia doctus exanime factos sermonibus animat universos, asserens quod galéas Saracenorum penitu 35 conculcaret. diit itaque Tyrum in modico gale6ne, quamvis illa

SALIMBE

5

10

r5

20

25

30

35

E DE AD

M

[ 210 d-211

a]

nocte centies ad mortem crutiatu ventorum afflictus. um itaque Tyriis nece sitates exercitu apperui set et eo ad annandum galeas anim as et, dixerunt: «Parati sumus te um vivere et in mortem ire ». Et cee marchio in exitu Februarii eu m stolio viriliter in portu extitit chonensi, exonerans Saracenorum va a victualibus onu ta pacifi.ce in facie eorumdem. d hec, cum civita ca tellis capienda procul du bio p rare ur, contrario castella igne a araceru comburuntur agre ti. d et due aracenorum galee navali certamine capiuntur. Eodem anno feli..x imperator, haben fìlio , Henricum inter ceteros primogenitum, quem fecerat ce arem, Fridericum ue orum ducem, Octonem comitem, Conradum et Phylippum, due m athletam hristo, sed cetera cum regno et regalibus ce ari commendavit, et occid ntale relinquens imperium pacatis imum et ordinatum, parte hi comitibus et hoc ordin et hoc, ut s ribimu , omine adiit orienti . In fe to san ti Georgii anipuit iter. Et exien de Alamann [ia, a Rati po]na d cendit navigio [ad partes u] trie, e ' ercitu per terram cum equi t curribu comitan e . Deinde per Pannoniam, ho pitali pro pauperibu et infirmi in titu l! to, et ho pitalariis et nece arii as ignati , introivit ngariam, ubi dicitur habuis e nonaginta milia pugnatorum. In quibu rant XII milia militum. Et a ella Ungaro rege apud trigonium honorifi.ce receptu , ngariam pertransiit. Premi itque ad imperator m Ysachium Con tan inopolitanum piscopum 1ona teri n em t comitem obertum de a hu ; qui eo detinuit et tres ex rcitu ad introitum Bulgarie, ut tran itum impedirent, premi it. Erat autem ibi nemu itin ri IIII dierum, cuius viam artis imam pre es Bulgarie dissippavit, et in xitu nemoris munitionem facien preparavit se cum exercitibus ce ar m impugnare. ed nemore magno cum labore et diffi.cultate pertran ito, dux Suevorum, qui exercitum precedebat, munitionem de truxit et magnam illorum multitudinem interfecit; cum i am civitatem apropinquaret, comites ervie gratanter subici affectarunt. ed serenis imu imperator pacem affectans eos suscipere recu avit. Deinde, non Kal. eptembri , civitatem que Philippis dicitur impugnante , eam ceperunt. Est autem hec civitas metropolis ila edonie. Aliu

[2n a-b]

CROXICA -

II8g

15

nobi innotui quod non Phylippi , sed Pbylippolirn adierunt. Ibi certificatus est imperator de nuntiorum captione suorum. Ibique misit imperator Y achius littera imperatori fa tu et arrogantia plenas, dicens: • Ysachius a eo con titutus imperator aneti imus, excellentissimu , pot nti imu , ublimi , Romanorum moderator augu tus, heres corone lagni on tantini, dilecto fratri, imperii sui maximo principi Alamannie, gratiam uam et fraternam et puram dilectionem ». Tunc erat continentia litterarum indignatio de presumptuoso imperatoris adlventu in Greciam. einde Grecu imperator maximum Grecorum t Turclorum exercitum contra Romanum imperatorem direxi . ontra quo uevorum dux, filiu eiu , acriter dimican , eo superavit et fugavit et intra quedam menia se recipiente ma ima 1 cepit et omnes occidit. Duodecim vero Turchos, in quadam munìtione u bi e receperant viriliter resistentes, igne cremavi t . Po t modum ndrin6polim veniente , que ci itas a virilitate el a funda ore nomen accepit, eam obtinu erunt. icque factum est quod qu edam oppida m anu forti ceperunt et quasdam civitates in reddition receperunt, ut Tem6 hicon, r hadi6polim t confine . Inter a Kalopetrus dominu lacorum ab imperatore no tro sibi diadema rogavit imponi. u1 ereni imu imperator amicabile d dit re pon um. d hec Grecu imp rator ad Romanum imperatorem mi it honorabile nuntio , cancellarios et alios, numero edecim, promitten ecurum tran itum et indemnem. Ad hec m agnanimu imperator pre entibus nuntii Grecum redarguit imperatorem, quod tam arroganter scripserat ei, a erens se uo que predecessores a quadringentis annis Roma num tenui e imperium; unde non se omanorum, sed Romaniorum debui et dicere imperatorem. Soldani quoque nuntii et lelich filii eiu Andrin6polim venerunt, verba quidem pacis, sed dolo piena portantes. Licet igitur invicti imus imperator, in vindictam predictorum que nequiter Grecus commiserat imperator, vellet Constantinopolim impugnare, victus tamen consilio principum suadentium ut ad Terram Sanctam ad Christianorum festinaret auxilium, obsides petiit et obtinuit ; qui eum Gali6polim perdu-

5

10

15

20

25

3°

35

16

SALIMBENE DE AD

1

[2I I

b-d)

centes transitum nav1g10 procuraverunt. Transivit igitur exercitus diebus, dux prior, pater l posterior. umque pertransisent, post multos labores et ardua multa urbem Tyachitum et urbem Licie, scilicet Egeam, ubi o mas et amianus fuere mar5 tyrio coronati, deinde Sardis pervenerunt. en runt et postea Phyladelfiam. Dux autem Phyladelfìe forum negans se ad pugnandum armavit. ed demum viden non posse resistere, promi it forum et imperatori cum paucis concessit civitatis introitum. P stmodum, dum propter caristiam contentio :fìt inter Greco zo et Theotonicos, bellum initur, et ab que imperatoris voluntate per duo die et noctes continuo decertatur. mum vieti Greci, se in civitatis munitionibus recipientes, pactum inierunt et forum tolerabile conce serunt, commercia cum funibu in portis porrigente et odem modo pretium recipientes. d hec cum impezs rator Phyladelfinam civitatem exiret, dux ei nuntium pro ducatu conce it, qui exercitum per devia et invia, montana et nemorosa deduxit, ubi victualia per duo dies nullatenus invenerunt. Pertran itur quoque per Ierapolim ivitat m, ubi pas us est beatus Phylippus. In exitu vero nemoris Greci quidam et Armeni forum 20 ei pro po e paci:fìce tribuerunt. d hec Turchomanni de Betia, qui et Debeduini vocantur, homines agre tes qui nullius domantur imperio, qui non in menibus vel in municipiis, sed morantur in agri , infinitum et innumerabilem exercitum, plu quam centum milia, congr gantes, 25 exercitum hri tianum die noctuque per IIII ebdomadas irnpugnarunt, ita quod hristianus exercitus semper incedebat armatu . Sed tamen eorum multitudinem interfecit cum quodam admirando, rnilitie sue magi tro. Restanus vero d minu illorum cum magno exer itu in strictura montium 30 transitum prohibebat, dicens quod non transiret, nisi daret ei centum somarios auro et argento oneratos. Imperator autem re pondit se libenter dare, sed non nisi menolatum unum. Interim nuntii soldani, qui fraudulenter ducebant eum, aiebant quod cito intraret terram soldani, in qua gens illa ulterius sibi non noce35 ret. Tunc, quia Deus non dimittit sperantes in se, quidam admiratus, celesti gratia inspiratus, aut quia forte in nostrorum manu

l

[2II d-212

a]

CRONICA -

1189-1190

17

inciderat, metu mortis imperatorem adiìt, fraudem detexit et prelium mane futurum predixit, eumque (faciens) planiciem, in qua tradì ceperat, devitare, eum per montana deduxit. Occurritur in montanis, hinc inde pugnatur. Sed cum, relicti sarcinis et alimenti , dux viriliter de cendi et, de cendit et imperator. icto- s riose hostes impugnant et D i uperant inimico . In qua pugna dux petra percu us duos dente amisit. bhinc ductores a soldano delegati fugerunt, timen e ne detecte fraudi imperator faceret ultionem; Christianu vero exercitu confisus in Domino, qui deduxit Israel per de ertum, X diebus per quamdam pla- 1 0 niciem progres us, cames comedit equìnas. Agre te vero Turchi de quibus prediximu , eos fame defecisse penitus existimante , rur u ad bellum insurgunt prope cìvitatem Phyloménam magna manu milìtum peditumve caterva, quos invictis imus imperat r devicit. Et cum maxima multitudo se in quadam clausura coacta 1 5 recepì et, combu erunt Theotonici univer os. Et extunc agrestes illi Turchomanni non fuerunt exercitum ulterius persecuti, sed defecerunt a facie imperatoris icut pulvis quem proicit ventus a facie terre. Il Anno Domini M XC Meli nnu soldani filius venit obviam 20 cum exercitu quìngentorum mìlium equorum et ad imperatorem misit nuntio dicen : « Revertere ! uid nim facere putas, cum habeam plura vexilla quam tu milite ? "· Et cum pervenisset imperator ad quemdam pontem, Turchi fuerunt ante et retro. d dux anteriores devicit, et imperator posteriores in parte 2 5 rnaxima interlecit; et ic pontem exercitu pertransiit universu . Deinde maxima et infinita multitudo Turchorum exercitus Chritianorum ex omni parte circuivit, ita quod eundo per IIII ebdomadas die noctuque acriter impugnabant, et Christianis preter cames equinas victualia deficiebant. Cumque non invenissent 3° aquam per diem et noctem, Turcho quodam capto docente, aquam salsam sitibundi et famelici repererunt. Altera vero die castrametati sunt in viridiis Yconii, civitati Ysaurie. Unde soldano imperator mandavit, querens si forum tribueret an non. Soldanus respondit se daturum; sed (cum) 35 nimis carum offerret, Chri tiani se ad pugnandum armarunt. Et 2 -

SALD1BE~E, [.

r8

SALIMBENE DE ADAM

[ 212

a-b]

cum sexta feria IIII Temporum immineret, Gothfredus Herbipolensis episcopus asseverans se vidisse beatum Georgium contra hostes pro Christianis fortiter propugnantem, indicta penitentia et carnium edendarum data licentia, processerunt ad bellum. Et s dux quidern, civitatem expugnans, eam viriliter obtinuit et ferro omnes rebelles occidit. Imperator quoque, in filiurn soldani post terga pugnantem victrices aquilas dirigens, predicta milia Turchorum et Turchomannorum exterminavit et innumerabilem ex eis multitudinem interfecit. Urbe capta potenter, soldanus, e m 10 rnunitionem fortissimam que erat in urbe recipiens, l rnisit ad irnperatorem, dicens se velle forum dare et quicquid vellet recipere. Imperator obsides petiit et, propter fetorem cadaverum (erant enirn domus et vie cadaveribu plene) ab urbe disceden , in pomeriis castrametatu est. Dedit itaque soldanus obsides, 15 dedit et forum victualiurn et equorurn. Sed ( quoniam) equos pernirnium caros vendere sattagebant, equum pro centum marchis videlicet offerente , a Theotonicis econtra dolum dolo cornpen santibus pro marcha fertonem recipiebant. Quod audiens soldanus rnisit ad imperatorem, conquerens quod sui pretio deciperentur. 2° Cui respondit imperator quod, si bonum forum darent, bonam marcham acciperent. Constituti sunt igitur hinc inde iustitiarii taxatores. Ad hec procedens Christianus exercitus a q uibu dam agresti bus Turchomannis, qui non sunt de potestate soldani, mole tias 25 multas pertulit, quousque ad Laurendam civitatem, que dividit rmeniam a L ychaonia, et ad Armenie montana pervenit; ubi noctis conticinio auditus (est) ex improviso arrnorum strepitus et tumultus; qui cum nullu s fuisset in re, coniecturatum est vicini augurium infortunii . In montibus autem . rmenie Grecos Curn ad aures 30 et Armenos invenit forum alacriter exhibentes. Saladini hee victorie perveni sent, expavit. Et die sancto Pentecost es Saladinus, cum tanta suorum multitudine montes et colles et planiciem operiente, quanta nusquarn creditur apparuisse, Christianos p otenter invasit, sperans omnia tentoria usur35 pare et Christianos miseros captivare. ed evanuit cogitatio eius, quia Christiani viriliter resistentes ei lesionem per balista non

[2!2

b-d]

CRO ICA -

1190

rg

modicam intulerunt. edens itaque l Saladinus magnam sm xercitus partem ad resistendum imperatori transmi it. Sed (heu l) paucis diebus elapsis, et mors imperatoris innotuit, t rumor superveniens de morte Siculi regis exercitum Christianum plurim um conturbavit. De montibus imperator de cendens alephy :flumen reperit, per cuius ripam duobus diebu progres u , tercia luce pau avit in locis amenis. Et cum e et e tus magnus valde, imperator descendit in :flum n cum duobus militibus e cupien balneare. umque natare cepis et, impingens in opulum natandi vires amisit. A militibus igitur apprehen us ad riparo semiVwu ducitur. Et accepta penitentia et corpore Domini, eo die mortuus e t, [die abati, III mensi Iulii]. Pro doler! Humidum suffocat elementum, quem ignea bella incere nequiverunt. Invictus duritia ferri, fluidi mollicie vincitu r elementi. Adimpleta e t eo die prophetia in turri circa :flumen constructa haldaicis litteris exarata, scilicet: « Melior hominibu et potentior omnibus in aquis Saléphicis suffocabitur ». Propter quam 'lanuel imperator Constantinopolitanus inde tran iturus fecit inibì pont m edi:fìcari. Portante igitur eum ad civitatem Salephym aromatibus condierunt; et duce super exercitu domino con tituto, pervenerunt Thar um ilicie civitatem, ubi et imperatoris carnem condiDeinde Levoni de Montanis obviantes, ab eo magni:fìce derunt. r ecepti et cum triumpho magno ad civitatem Mamistiam unt deducti, ubi :fluvius de:fluit, qui Geon ab incolis a ppellatur. mu fons aut potiu scaturigo in Quadragesima dumtaxat t anta per singulos annos repletur piscium multitudine, quod ea die r eligio i suffìcienter refìciantur rmeni, pisces ul jterius in Quadragesima non comessuri. Ubi cum dux infìrmaretur, visitavit eum catolicus Arminiensis. Quo proinde Antiochiam navigio perveniente, Christianus exercitus per Portellam, ubi Darius dicitur esse sepultus et thesaurus lexandri abscon u , deinde per qu amdam porte stricturam pervenit ad ca trum quod Guasc6num ab incolis n ominatur. Quod cum a Saladino detineretur, Christianus exer citu a sagittariis impeditus est. Demum patriarcha et princeps et populus ntiochenu s ducem et exercitum cum triumpho Antiochiam deduxerunt et carnem imperatoris honorifìce sepeli erunt.

5

10

15

20

25

3°

35

20

5

xo

r5

20

25

3o

35

SALIMBE E DE ADAM

[212 d-213

a]

Ubi de consilio princtpl et patriarche morarn fecit, quousque marchionem de Monte Ferrato ad se vocaret, qui tunc in Achonensi erat obsidione. Qua vocatione audita marchio, baronum communicato consilio, Antiochiam festinus adivit. In cuius absentia cum pedite exercitus Achonensis a nullo refrenarentur, in festo sancti Iacobi vagantium plus quam octo (milia) Saracenorum impetu occiduntur. 1archio vero, transiens per Tyrum, comitem Henricum d e Campania tunc applicantem maxirno suscepit honore. Qui ad exercitum venien dux est ab omnibus approbatus. Transiensque marchio per Tripolim viduas et orphanos et nobiles auro et argento ustentavit egenos. Deinde applicuit ad portum aneti Symeonis, qui quoque Soldinus ab incolis appellatur. Iuxta quem est montana Nigra, quam multitudo inhabitat heremitarum diversis linguis et moribus Deum laudantium. Unde (a) patriarcha, principe et duce magno curo triumpho receptu , ad civitatem usque deductu , ingressu e t. ui se et exerci um dux omnino commisit, ei ut pat mi asseverans se obedire velle preceptis. Il udien aladinu hec mi it exercitum sub Tachahadino fratr et Mirahalmo fìlio militantem, ut districtum occuparet Byriti . Quod dux et marchio percipiente , cum ab ntiochia u que Tripolim pervenis ent, a Saracenis Laudiciis et aliis multipliciter infestati, a Tripoli Tyrum navigio pervenerunt, ubi ossa imperatoris arche tumulo commendarunt . Et in Septembrio men e in campo ch6ni Theotonici castrametati sunt. Tuncque archiepiscopus Cantuarien is applicuit. Deinde Christiani castra exeuntes dimicare di po uerunt et Saladinum more Lombardorum vexillum in carrocia deducentem usque Saphoréam et Recortanam, ubi Achonis fl.uvius oritur, insecuti sunt, cum de loco ad eorum insecutionem castra mutaverit; postmodum ad campum illesi reversi sunt. Adveniente Novembrio mense, valida fames hristianos invasit, ut carnes equinas carissimis emptas commerciis (comedere) artarentur. Sicque per totam yemem fame, frigore, gladio macerantur. Tuncque Y abella condam regis Aymerici fìlia , regni hereditatem, sorore defuncta, iure succes orio p etens, a

[2 13 a-c]

CRONICA -

II90-II9I

2!

Sighifredo Turonensi, cui nup it, episcoporum sententia separata est. Quam barones marchioni matrimonio copulantes, eum in regem et dominum elegerunt. Hic igitur, ut largus et magnanimu , et galeas in mari tenuit, et exercitum frumento et ordeo refocilla it. Adveniente Quadragesima, navibus cum commercii a pplicantibus, modiu ( frum enti) una die a centum bi anciis ad octo d e cendit et in contiguo declinavit usque ad unum. Anno Domini i{ XCI Ph lippus comes Flandrie et postea rex Francorum, dux Burgundie, comes de Kivers l et comes d e Bar o venerunt. Rex igitur ante turrim Ialedictam castra regalia fixit et palacium lapideum fabricavit, et 1alivicinum rationabiliter appellatum, ut Maledicta turris mala vicinitate palatii lapidu m ictibus verum sui nominis sortiretur effectum. Mangana erigi, gattos et cletas apparari ( fecit) et propter ignem agre tem laminis plumbeis operiri. omite vero Frandiarum in brevi defuncto, rex, a Franden ibus fidelitate ree pta, turri .Maledict e fr quentius manganis maledixit et civitatem criam acrius impugnavit. Nam instrumentis eius cornbustis omnibu , ad iu sum r egis vehementer irati peregrini calis appositis ascend unt muro . ed ab angustia calori et fumi denique d epelluntur. lbericus autem mare calcus regalis intra rnenia urbana descendens sicut leo rugiens seviebat. Et cum bipenni, que et acia nom inatur, plurimos unu occiden et plures fod iens, occi u est. mu capud a Sa raceni ad collegas manga no pro saxo trahicitur. Muro perforato, duo araceni civitatern egressi postularunt in Chri ti nomine b ap tizari. Qui renati fideles in operibus inventi sunt. ::\1anga na, marchione preside, r eparantur ; qui regi tradidit Tyrum , observan quod prorniserat, se scilicet coronato primitus venienti de ultra mare omnifarie redditurum . Rex autem suis hominibus communivit. Interea Ricardus rex Anglorum sibi Cyprum insulam subiugavit, Y achium, qui se imperatorem nominabat, capiens et immensas divitias et victualia et animalia deducens. Qui a Cypro pelago sulcans navem Saracenorum a Beritho proficiscentem t chonem properantem invenit. In qua l erant septenginti viri ad bella fortissimi cum sufficientia stipendiorum et omni

5

ro

15

20

25

30

35

22

SALIMBENE DE ADAM

[213 c-d]

genere armorum et igne agresti et serpentibus et cocodrillis interemtioni nequiter deputatis. H anc igitur cum XXIII! galeis, cum quibus in retroguardia suarum navium accedebat, impugnavit ter et quater cum magno detrimento suorum. Post hec s regis improperiis et blandimentis, minis et premiis promissi armantur et navem impugnando perforant et submergunt, duobu e naufragio tantum superstitibus reservatis; quorum unum, cum venisset in ampum, ad Saladinum, alterum mi it in urbem. Ad hec rex Francorum, licet rege nglie dissentiente, pugnam indixit. 10 Pugnatur, et muri securi inciduntur, Saracenis Saladino ambaxantibus, ut in eorum studeat acellerare succursum. Adveniente nocte marchioni custodia delegatur; a quo 1ostubus consensu regis Francie de colloquio datam securitatem accepit. Adveniente die coram regibus aliisque baronibus colloquium celebratur. In xs quo Mostubus civitatem reddere cum omnibu rebus, dummodo persone abire permitterentur illese, promi it. Christiani vero sanctam crucem, captivos omnes et regnum repetunt universum. Mostubus Saladinum a erit consulendum. Obsidibus ergo datis consulitur. Qui promisit crucem reddere pariter et Ach6nem, 20 mille quingentos Christiano et centum milites et ducenta milia biçantiorum. Dum hec agerentur, rex Anglie murum agreditur; per dedictionem civitas obtinetur quarto Ydu Iulii, anno Domini MCXCI. Positisque a regibus in portis custodibus, solis Francigenis l et 25 Anglicis p atebat ingressus, ceteris sive de Romano imperio sive aliunde, licet per biennium laborassent, obprobriose reiectis. N am intrare volentes colaphys et verberibus cedebantur. ed et tr decim ex Polinis pede truncati sunt. Cum igitur prope quingenta milia hominum, preter mulieres et parvulos et armorum multi30 tudinem, que vix numerari poterant, et ampullas ignis agrestis V et galeas cum salandris et galeonibus LXX et ceteras divitia , quarum non est numerus, reges in suis manibus h abuissent, inter se tantum omnia diviserunt. Iudicet Ecclesia et secutura posteritas si, que sanguine ceterorum et yemalibus fuerant parta .35 laboribus, decuerit culmen regalis honoris ad suas manus omnino devolvere, quas non erubes ebant vix tribus mensibus insudasse .

[ 13 d-214 a]

CRO~ICA

-

II9I

23

Kon enim ibi victoriam, ed Domino a cribere debuerunt. Sed et cum ibi ascribere presump i ent, remini ci debuerant aliorum, quorum o a campu anctus incinerat, vel presens vi a libera tolerabat. Kam arcbiepi copu Ravennas, langravius Toringie, ridericus dux uevorum et multi de imperio comites et barone in Domino mortui fuerunt, ed et univer itatis defunctorum numeru , peste, fame, gladio pereuntium, est incertu ; baud tamen dubium e t guod in obsidione ferme, preter principe , ducenta milia de hoc eculo migraverunt. d bee rex Francie conabatur marchionem in r egem promoere, rex nglie Guidonem re tituere. Demum interposita pactione Tyru , ydon et Baruth marchioni cum medietate Ascalonis et Ioppe iure succe orio provenerunt, preterea medietas Acb6nis et totius regni acqui iti et acquirendi; alia Guidoni . Sic tamen, Il quod neuter in vita alterius dyademate uteretur. Po t bee rex Francie, asoldati pro se guingenti rnilitibus, et armi , que sibi obvenerant, Tempio et Hospitali et marchioni di tributis, repa triavit cum obprobrio tam immen o, ubique sibi in faciem acclamato : « Vab, qui fugi et terram Domini derelinquis l ». Rex autem nglie, cum pecunia promi a non solveretur, captivo omnes contra fas et licitum interfecit (qui debuerant potius servari et in ervitutem r edigi), preter 1ono tobium et aracosam et quo dam alio milite , quos pro pecunia relaxavit. Verumtamen ala dinus hti tianis captivis malum pro malo non reddidit. Rex nglie exinde tena marique re uperat aypham et Cesaream. Et cum acce-isset zotum, Iacobus de vena occiditur. Deinde Ioppem profici cente , in Rama, Lydda, Turonemilitum et Bethenubilo yemantes, scalonem accedunt. Et vidente muros diruptos fleverunt uper illam, muros et turres in brevi reediiìcantes . Interim inter regem nglie et ducem Burgundie ceterosque barones Francie discordia vehemens orta est, eo quod vilipendit eos. Redeunt ergo Tyrum, progredientes ad marchionem, et cum e1 quingenti electi milites, cum quibus aracenorum casalia cursitando plurimum proficiebat. Eodem anno, videlicet anno Domini MCXCI, Henricus Friderici primi filius regnavit apud Romanos annis VIII. Hunc

5

IO

15

20

25

30

35

SALIMBENE DE ADAM

5

ro

15

2o

25

30

[2 14 a- ]

Celestinus papa, qui lementi successerat, unxit et imperiali dyademate coronavit. Et tunc imperator apostolico dedit Tusculanum, et apostolicus Romani . Romani vero civitatem destruxerunt et arcem, Tusculanos excecantes l et alias deformiter mutilantes. Indeque imperator curo augusta nomine Constantia, :filia condam Rogerii Siculi regi et soror e Guillielmi regis, in puliam descendit, ut regnum, quod sibi iure succes orio, fratre ( uxori > defuncto, debebatur, obtineret. Sed Tancredu iam substitutu apud Panormum fu erat coronatus. Curo itaque Salernum adierit imperatrix, eam Salernitani cives nequiter capientes 1Ie sanam ad T ancredum regem mi erunt; qui eam in Panormitano palati honestate augusta digni sima conservavit. Imperator vero eapolim curo ob ederit, pene suis omnibus pe tilenti morte perempti , spe sua propo itove cas atus e t. Eodem anno fuit infortunium quod « malamorth » a Cremonensibus appellatur, eo quod apud Civitatem, Pergamensium castrum, contra Brixienses cum Pergamensibus congregati, divino iuditio in se ruentes a ut in flumine Olei p recipitante , multi quidem capti, multique mortui sunt. ed captos rediens de pulia imperator e carcere liberavit, et eisdem remonen ibus remam once sit et privilegio confirmavit. d hec in lamanniam rediit. Cui Tancredu augu tam remisit. In mille imo CX II et tempore imperatoris Henrici tant pluvie cum tonitrui et fulminibu et tempestatibus facte sunt , quantas nulla memorat hominum antiq uitas. Lapides vero ad quantitatem ovorum quadranguli cum pluvia d e celo cadente , arbores et vinea et segetes destruxerunt et multos homines occiderunt. orvi quoque et quam plures aves per aera in h ac tempestate volante vi i sunt carbone vivos in r o tro portare t domo incendere. Circa Romanam l Eccle iam semp r tyrannidem Henricus exercuit. Et ideo eo rnortuo Innocentius tercius, ne frater eius Phylippus promoveretur, se opposuit et Octoni filio ducis axonie adhesit et eum qui grani in regern lamannie coronari fecit.

[214 c-d] De captione urbi

CRO I CA -

25

II9I-II92

Constantinopolitaue.

Eo tempore, dum plures barones Francie pro liberatione Terre Sancte ultra mare pergerent, on tantinopolim ceperunt.

Quod, procurante rege Anglie, m archio ditur.

~fon tis

F errati ab A axini

occi5

nno Domini 11CXCII rex Anglie, apud Ascalonem de reditu suo et regimine terre sollicitus, ab universo quesivit exercitu, cui t erram committeret conqui itam securius et conquirendam. Post vota diversa (quidam namque Guidonem inunctum, quidam marchionem invictum, quidam comitem Campanie preferebant) zo marchio rex eligitur et in facie exercitus approbatur. Igitur a rege citatur, ut properet regales infulas accepturus et sceptra. Quarto Kal. Maii littere presentantur. Eodem die ab saxinis occiditur clamantibu : « Ton eris marchio, non eris rex! » ; quorum unu combustus est, aliu , curo decoriaretur, confes us est se a Sene 1 5 domino suo tran mi sum hoc fecisse imperio regis nglie. T ertia die comiti Henrico illuc v enienti uxor gravida copulatur invita. Redit festinus Achon, civitatem obtinuit et ingressum Guidoni prohibuit. Itaque rex Guidoni Cypricum tradidit regnum, viginti biçantiorum milibus emptum. zo

De

aladino qui ob edit Ioppem .

Post hec Ioppem obsidet Saladinu ; in qua patriarcha Rodulfus electus treuguas obtinuit a Saladino quod, si usque ad biduum non haberet succursum, redderet municipium. Et cum alium n on haberet, se ipsum pro ovibus obsidem dedit. Duobus diebus transactis, rex navigio cum Pisanis applicuit et Saracenos castrum expugnantes viriliter exterminavit. Cui equus a castellano l paratur. Hunc solum militem pedites commitantur, et extra civitatem in Turchorum faciem castrametantur. Stupent

25

26

S LIMBENE DE ADAM

[2 I

4 d -2 I 5 a]

Turchi unius militis incursione fugati. dducti Chri tiani tentoria figunt. Timuerunt plurimum Turchi ne rex tam ferus invadere velit Egyptum. Quid igitur ? troque exercitu fugato, ad triennium treugue pro desideriis componuntur, calone destruenda et s a parte neutra possidenda. ed in hoc rex peccavit, quia patriarcham obsidem compeditum non liberavit. Adeunt igitur hristiani sepulcrum et inveniunt ibi Ethyopem nudum in Chri tianorum ignominiam oblationum libamina colligentem.

ro

rs

2o

25

30

Quod rex Anglie, qui marchionem interfìci fecerat, in quadam coquina fuit deprehen u et captu , dum in h abitu cutiferi a aret gallina .

Rex autem ub manu perfidi constitutum sepulcrum accedere noluit adoratum, sed festinavit ad reditum. Cumque de morte marchionis suspectus haberetur, sub habitu ministri Templariorum et Hospitalariorum u que in ustriam, suis aliunde remissis, pervenit incolumi . bi dum gallinas assaret, deprehenditur, capitur et duci ustrie presentatur. Audiens igitur imperator r egem nglie ervili habitu redeuntem a duce Austrie captum, eum detinuit in custodia, eo quod contra eum pre umpsisse quedam in r egno icilie videretur et necem Conradi marchienis credebatur nequiter machina u . Denique ipsum, pactione sibi placita, r elaxavit. nno Domini MCXCIII! imperator Henricus in Ytaliam rediit et, ad inferiora d e cendens, puliam et alabriam et Siciliam subiugavit, et omnia potenter obtinens, bona terre in Alamanniam thesaurosque regni portavit; reginam et filium eius, qui p atri successerat, et quos voluit captivavit. O quam digna retributio Dei, que nullum ma ll lum preterit impunitum ! Primates qui sederant in insidiis cum divitibus in occultis, mensura qua mensi fuerant metiuntur et iuditio quo iudicaverant iudicantur. Phylippus, autem, frater imperatoris, filiam Ysachii imperatoris Constantinopolitani, que Rogerio Tancredi filio nupserat primogenito, viduam, viro defuncto, in Panormitano invenit palatio et inventam sibi coniugio copulavit legitimo.

[215 a -b]

CRONICA -

II92-II9

27

Sed eumdem Y achium imperatorem lexiu frater excecans, et lexiu m filium eiu dem incarceran , imperium u urpavit. Anno Domini MCXC II rur u imperator in Ytaliam rediens, in Sicilia mortuu e t et sepultu .

De abbate Ioacbym, qui futura predixit.

His t emporibu quidam e ·titit Ioachym pulus abbas, qui spiritum habuit prophetandi, et prophetavit de morte imperatoris H enrici et futura desolation e iculi regni et de defectu Romani imperii . Quod manifestissime declaratum e t. Nam regnum icilie multipliciter est p erturbatum et imperium propt r ci ma divi um .

5

ro

De morte imperato ri Henrici exti et de ubrogatione Octonis qu arti .

nno Domini !CXCVIII obiit imperator H enricu , filius condam riderici primi imperatori , in festivitate sancti Michaelis in regno icilie . Et facta e t in regno de imperatoris electione sedicio . N am imperator Henricu , pupillum de augusta relinquens, a principibus obtinuerat quod pupillum eligerent. Etiamve pupillo quidam fecere fidelitatem. Inter Phylippum quoque Frid erici filium, Henrici fratrem patruumque pupilli, nec non et Octonem ducis condam H enrici axonie filium, ad imperium aspirantes, in Theotonica regione certatur; nam et uterque a principibus electus e t. Hi temporibu Innocentius papa creatur, qui, ut pupillo esset adiutor et Ecclesie iura defenderet, adversus quemdam Marcoaldum, qui se quoque pupilli iura tueri (nescio quo spiritu) fatebatur, utroque gladio dilmican , eum viribus debilitavit. pulia, Calabria et Sicilia vario voto vacillarunt. In lamannia quoque varietas fuit votorum, sed concertantium nec equa iustitia nec equa potestas.

15

20

2

5

SALIMBENE DE A A I

[215 b-e]

De papa Innocen tio III et de multi commenda tionibus eiu .

5

10

15

20

Iste supradictus Innocentius papa t ercius fuit vir probu et fortis, dicens se habere utrumque gladium, scilicet spiritualem et temporalem; et defendit Fridericum puerum, regem Apu lie et Sicilie. Et primo consecravit Octonem et eum po tea depouit, propter eiu malitiam et superbiam, t Fridericum pupillum imperatorem f cit, quem filium nomina vit Eccle ie. Et Greco ubiugavit cum onstantinopolitana Ecclesia. Et herese et hereticos destruxit cum [rnaldo] abbate C stercense et hominibu cruce signatis, adiutorio regis Francie et comitis Monti •orti . Sane iste Innocentius fuit iuris professar et totum iu , tam cannonicum quam civile, ub compendio mendavit in voluminibus tertiarum et quartarum Decretalium. Iste excitavit omnes Cluistianos ad ervitium Terre ancte. I te fuit potens in opere et sermone in tantum ( quod ) , i viveret magi p r decennium, totum mundum ubiugas et, t t ota mundi natio fieret una fid e . Sub i to autem imperator et Grecorum t Romanorum amici facti unt propter unum caput, scilicet Romanum pontifìcem, cui serviunt in fide catholica. am Romanus pontifex habet utrumque gladium, quia tenet locum Dei viventi , a quo utraque potesta data e t.

De Ordinibus fratrum Minorum quibu prefi gurati fuerunt .

25

30

t Predica torum et de multis figuri

in

His temporibus duo Ordines orti sunt, scilicet fratrum 1inorum et fratrum Predicatorum. De quibus abbas Ioachym ub multis figuris predixerat, que tam in Veteri Testamento quam m ovo evidentissime continentur, ut in corvo et columba, quia et ille totus niger, et illa tota varia, in duobus angelis vespere missis Sodomam subvertendam, in Esau et Iacob, in Ioseph et Beniamin, in Manasse et Effraym, l in Moyse et Aaron, in Caleph et Iosue, in duobus exploratoribus Iericho missis a Iosue, in Helya et H elyseo, in Johanne Baptista et homine Chri to le u, in

215

c-d]

CRONICA -

I 19

29

duobus euntibu in Emau , in Petro et Iohanne euntibu ad monumentum, de quibu dicitur quod currebant duo simul ; item in eisdem ascendentibu in templum ad horam orationi nonam , quorum unu dixit: Argentum et aurum non est m ichi , quod verbum multurn notat abbas Ioachym, quare scilicet Petrus po uit s dativum in singulari et non in plurali, cum similiter Iohannes nec argentum haberet nec aururn, quia ex illi erat, quibus Dominu dixerat, Mat. X: N olite possidere aurum neque argentum. Hec que tio duobu modi solvitur. Primo, secundum pyphanium, ic : quia Iohanne , ex pre epto hri ti, sepulto Zebedeo patre 1 0 uo, emit domum illam in qua hri tu celebravit pascha cum discipuli sui ; in qua post resurrectionem suam et discipulis sui apparuit et Tomam credere fecit. In ea etiam clau i morabantur di cipuli propter metum Iudeorum. In ea electus t Mathyas, ut e et de duodecim. In a mi su est Spiritu 15 anctu . In ea comedit hri tus cum discipulis in die ascen ionis. Hec domu erat in minentiori parte Ieru alem. Cuiu medietaem eu todiebat ille de quo Dominu dixit: Ite ad quemdam et dici te ei : Ubi est diversorium, ubi pascha cum discipulis meis manducem? Porro aliam partem domu locaverat ayphe, propter zo quam causam dicitur quod discipulus ille erat notu pontifici. Et ubi communiter dicitur de matre Domini quod ex illa hora accepit eam di sci pulus in suam, Epyphaniu neutraliter ponit u in ua », hoc est in ancta yon . bbas vero Ioachym fi.guratum in Petro con ideravit quia Ordo Predicatorum, qui prefìgurabatur in 25 Petro, omnia vult sibi ascribere ; et ideo non dixit l Petrus: Argentum et aurum non est anobis », sed non est michi, vel quia magi xpropriatus, vel quia prefìgurabat Ordinem illum qui omnia q ue ad laudem pertinent vult sibi ascribere, vel tertio modo, quia Petrus tamquam princeps apostolorurn iam utebat ur a ucto- 30 ritate pontifìcali, et ideo semper erat qui prius loquebatur, iuxta illud Eccli. 32 : Loquere, maior natu : decet enim te. Illud etiarn multum notavit abba Ioachym, ubi loquitur de E au et I acob, quod Ordo qui prefiguratus fuit in Esau ibit ad filias Eth, id est ad scientias seculares, ut Ari totilis et aliorum 35 philosophorum. Hic est Ordo fratrum Predicatorum , prefìguratus

SALI

5

Io

15

20

25

30

35

BE E DE ADAM

[215 d -216 a]

m corvo, non quantum ad peccati nigredinem, sed quantum ad habitum. I acob autem, vir simplex, habitabat in tabernaculis. Hic fuit Ordo fratrum Minorum, qui in principio sue apparitionis in mundo dedit se orationi et devotioni contemplationi . Illud etiam non vacat a misterio, quod dicitur Io. XX: Currebant duo simul, id e t: eodem tempore et ub eodem papa Innocentio III inchoatus est Ordo uterque. am anno pontiiìcatus Innocentii tertii decimo, currente M CVII, inchoavit beatu Franci cus rdinem fratrum Minorum. Et quod dicitur, quod ille alius discipulus precucurrit citius Petro et venit prius ad m onumentum, non tamen introivit, hoc e t dicere quia Ordo linorum prius apparuit mundo millesimo uprapo ito. Beatu autem Dominicus Ordinem fratrum Predicatorum inchoavit a nno MCCX I, sub Honorio papa III, primo anno pontificatu ipsiu , et vixit in eo anni et dimidio. Dilata t autem canoni atio ipsius XII anni . Bononie, ubi e t orpus, venerationi habetur. Beatus vero Franci cus vixit in Ordine suo XX annis completis et s isii, ubi e t corpu , venerationi habetur. Obiit autem MCCXX I, quarjjto .i. onas Octobri , die abbati sero, et sepultus fuit die Dominica. anonizatio vero beati rancisci facta fuit a papa Gregorio nono anno Domini M CXX III, XVIIo Kal. Augu sti. Tran latio eius 1 CXXX, rno Kal. Iunii. Jtem b atus Dominicu obiit M CXXI, sub Honorio papa tertio, octavo Ydus Augusti. Item de duobu Ordinibu , cilicet Minorum et Predicatorum, dicit abba Ioachym quod adhuc prefigurati fuerunt in Barnaba et Paulo et in duobus testibus pocalipsi XI. Et multa talia dicit. Auctoritatem etiam Iere. XVI exponit de duobus Ordinibus, scilicet : Ecce ego mittam piscatores multos, dicit Dominus, et piscabuntur eos. Et post hec mittam eis multos venatores, et venabuntur eos de omni monte et de otnni colle et de cavernis petrarum, quia oculi mei super omnes vias eorum. Auctoritatem vero Zacharie XIII non nisi de Ordine fratrum Minorum intelligere potuit, et propter precedentia et propter subsequentia, scilicet: Et convertam manum meam ad parvulos, et erunt in omni terra, dicit Dominus t cet. Porro Innocentius tertiu l gato ad Phylippum regem Fran-

[2 16 a-b]

CRONICA -

I 19

31

corum mi it, ut t erram lbigen ium invaderet et hereticos deleret. Qui omnes capiens concremari fecit. Hic I CX , pontificatus sui X III, ollemne concilium congregavit, in quo de toto mundo interfuerunt prelati . Et ego sermonem uum, quero ibi fecit, vidi, qui tale habuit thema : Desiderio desideravi hoc Pascha et cet., et omnia que ibi ordinat a sunt legi. Inter que statuit papa quod de cetero nulla religio mendican con urgeret. Sed ista contitutio propter prelatorum negligentiam ervata non fuit. Immo quicumque vult imponit sibi caputium t mendicat et gloriatur e religionem novam fecisse. Et ex hoc fit in mundo confu io, quia eculare inde gravantur, et his qui laborant in verbo et do trina, quos tatuit Dominus de Evangelio vivere, helemo ine non suffi.ciunt. Naro tantum relinquunt in l te tamento rudes eculare , qui non habent cientiam discernendi, uni muliercule in heremimitorio ommoranti, quantum uni collegio in quo sunt XXX acerdotes qu i qua i cotidie pro vivi et mortui celebrant. ideat Dominu t quod non bene fit mutet in melius. etera que ibi ordinata fu erunt non scribo propter tedium et propter prolixitatem vitandam. D enique Innocentiu , !CCIX, Octonem quartum in imperatorem coronavit et, ut iura Eccle ie alvaret, ab eo sacramentum exegit. Qui statim ipso die contra iuramentum venit nec non et Romipetas spoliari fecit. Unde pa pa eum excommunicavit et ab imperio deposuit. Octone deposito, Fridericu H enrici filius eligitur et ad honorem imperii coronatur. L eges optimas pro libertate Ecclesie et contra hereticos edidit. Hic super omnes divitii t gloria abundavit, seà eis in uperbia abu us fuit. am tyrannidem contra Ecclesiam exercuit. Duos vinculavit cardinales, prelatos quoque, quos Gregorius nonus ad concilium convocaverat, capi fecit . E t a b ipso ideo excommunicatur. Denique, Gregorio multis tribulationibus pres o et defuncto, Innocentius quartus, natione lanuensi , concilium apud Lugdunum convocans ipsum imperatorem depo u it. uo depo ito et defuncto, sedes imperii usque hodie vacat. Considera quod v rba supraposita de F rid erico et papa Gregorio et Innoc nbo quarto p er anticipationem dieta unt et quasi sub epylogo .

5

ro

r5

20

25

3o

3

s

32

5

10

15

20

25

30

35

SALIMBENE DE ADAM

[216 b-d]

Que ecuntur verba sunt Sichardi episcopi Cremonensis. Eodem t empore fuit quidam remone vir simplex, fidelis plurimum et devotus, nomine Homo bonus; ad cuius obitum et ad cuius interes ionem et merita Dominus huic mundo multa declaravit miracula. Eapropter Romam peregre proficiscens eodem anno, scilicet MCXCIX, pre entiam summi pontificis l adii et, ut in cathalogo anctorum adnumeraretur auctoritate ecclesiastica, per divinam misericordiam feliciter impetravi. Et eo anno iverunt Bononienses Cesenam contra Marcoaldum. E t post mortem Henrici dictus Philippu , frater eius, factus est rex, et tetit in discordia cum Octone, e t mortuus est gladio. Anno Domini MCXCIX iverunt Regini cum exercitu suo contra Mediolanenses et Placentinos in servitio Parmensium et remonen ium apud Burgum Sancti Donnini, et fuit magnum prelium inter eo ; et captum est castrum Puliani. nno Domini MCC Romani Viterbienses in forti brachio ubiugaverunt, person as et opes ad rbem triumphali gloria transferente . Anno Domini M I cive on tantinopolitani, habentes lexium tyrannum exosum, gu emdam Iohannem improvide coronarunt. Sed a b ei dem in palatio destitutus est . Unde et nocte proxima ab lexi i Guarangnis occisus e t . In quo conflictu puer Ysachii filius e carcere liberatur. Eodem anno, octavo die exeunte men e eptembri , devicti et capti fu erunt et fugati Mutinen e a Reginis in villa gue vocatur Formigina. Et fuerunt fugati a Reginis u sque in pratum T ençoni . Et ceperunt dominum lbricum de L euclenaria potestatem Mutinen ium et fere omne 1utinenses. Anno Domini MCCII, quo quasi iubeleo fere tota Lombardia treugue vinculatur in lustro. Merito dixerim iubeleo, quo et in remissione peccatorum maxima Ierusalem t endentium peregrinorum accingitur multitudo. Inter quos fuere precipui Balduinus comes Frandensis, Lodoycus comes Blesensis nec non et Bonifatius marchio Montis errati . Eodem anno fuit t erremotu magnus in Syria, quo civitates et l oppida nutaverunt . Etiam ipsa Tyrus fere corruit univ r a. Etiam stella rum vi a e t in adem

[2 I

6 d - 2 I 7 a]

CRO ICA -

1199-1203

33

provincia m axima dimicantium pugna , q uarum sep entrionale d e orientalibus victoriam detinebant. Quod non est ambiguum futuri excidii presagium extitisse. Nam predicti peregrini apud Venetias congregati, cum Venetis arripientes iter, primo Zadram, municipium Dalmatie munitissimum, in sinu Adriatico situm, en etis nimis infestum, auctorante venerabili viro H enrico Dandalo duce et stolio Venetorum invadunt; quod non diu obsessum Veneti destruxerunt. Interea filius impera toris Ysachii predictu puer Alexius de carcere liberatus Phylippum cognatum suum adiit, Alamannie regem, supplicans ut sibi auxilium impertiret. Eodem anno in mense !unii venerunt :vlutinenses et Veronense curo carrocio et Ferarienses curo carrocio et exercitibus suis et obsederunt castrum H erberie curo manganis et prederiis, nec Eodem anno, tempore fecerunt aliquod malum dicto castro. domini Gerardi Rolandini potestatis Regii, concessa fuit aqua Situle communi Regino per arbitros, scilicet per dominum Guidonero Lupum marchionem, civem et potestatem P arme, et per Guariçonem de Michara et A ymericum Dodhomi pote tatem [ remone], ut in registro communis R egini continetur. Anno Domini MCCIII tanta fuit locustarum in Syria multitudo, quod gerrninantia lederent universa. Eodem anno predictus dux ceterique barones adolescentem unanimiter assumentes, Adriatico mari decurso, Il ad Illiricum pervenerunt. Et primo Duratium puero subiugatur. Ceterisque maritimis ubiugatis, Constantinopolim per Elespontiacum pervenerunt. Interea in Venetos ceterosque Latinos Constantinopolim commorantes Grecorum et Guarangorum desevit atrocitas, eos impugnans, capiens et occidens. Cumque cives commoniti legitimum dominum recipere et tyrannum excludere recusarent, irruentes Latini viritim in urbem, catenas portus fregerunt, n aves submersserunt. Et cum Blacheme palatium obsiderent, Odighitria, id est beate Virginis yc6na ab evangelista Luca Virgini conformata, ad confusionem hostium menibus superponitur, sed a L atinis reverentius adoratur. Deinde Basilographya, id e t r egalis scriptura cuiusdam prophete Danielis Achivi, qui de imperatorum Constantinopolitanorum successionibus enigmata 3 -

SALIMB E NE,

l.

5

ro

15

20

25

30

35

34

SALIMBENE DE ADAM

[217 a-b]

scripsit, producitur in medio . Ubi cum legeretur quod natio flava cesarie ventura esset urbis excidio, urbemque gravi expugnatura prelio, tamen ad ultimum (quod in ipsos decidat !) peritura, hoc facto confìsi Achivi repente irruunt in .(.a ...inos. Demum, urbe terra 5 marique viriliter impugnata et ex magna parte combusta, tyrannus aufugit. Ad hec Ysachius restituitur et lexius adolescens in mense Iulio in ecclesia Sancte Sophye magnifìce coronatur. Postea, cum Greci Latinos publice iniuriis multis affìcerent et privatim occiderent, Latini arma sumentes rursus urbem combu 1o serunt et predam maximam exportarunt. Ad hec, cum se tyrannus ndrin6poli recepisset, imperator iuvenis eum, col[lecto exercitu, cum baronibus effugavit et ibi Traciam subiugavit. Sed, cum peregrini magnis remunerandi promissis instarent, malo Grecorum consilio usus, b enefìciorum xs iugratus, clam et palam benefìciis adversatur. Igitur inter eum et Latinos ziçaniis semiuatis Greci, habentes eum exosum, quemdam Constantinum imperatorem efficiunt, populus autem Alexium Murçuflium coronavit. In qua conteutioue prepotens fuit Alexius ille Murçufiius. Adolescens vero Alexius, cum vix regna 20 set sex mensibus, suffocatur; pater Ysachius moritur. Murçuflius tyrannus a peregrinis de solutione pecunie impetitu solvere diffitetur. Quocirca Veueti pariter et peregrini civitatem unanimiter adoriuntur et universam r egionem in circuitu depopulantur et Murçufiium, dum die quadam in nemorosis lateret insidiis, effu25 garunt et fratrem eius et vexillum et yc6nam regiam capientes. ·Econtra de suis Greci viribus presumentes, lingue potius contumeliis armati quam viribus corporis vel audatia cordis rebellant. Eodem anno rex Armenie Antiochyam obsedit, et, licet eam cum exercitu introierit, non tamen obtinuit. Eodem a nno 30 magister Petrus cardinalis, apostolice sedis legatus, apud eleuciam, Cilicie municipium, Armeno catholico F ,

J.

LI IBE E DE ADA l

5

10

15

20

25

30

35

[231 d-232 b ]

etiam hoc ip um in tribu regibus Israel, quibus comminatu t Dominus quod deleret omnem domum eorum propter peccatum ydolatrie, usque ad mingentem ad parietem. Quorum primu fuit Ieroboam filius abath, qui peccare fecit Israel. e quo habetur III Reg. Xliii et XV. Et de quo Ecclesiasticus dici t, XL VII. Secundus fuit Baa a, qui similia operatus e t et imilia pa u . De quo habetur III Reg. XVI. Tertius fuit Ahab, cuius Iezabel fuit uxor. De quo habetur III Reg. XXI. In i to impleta est criptura Eccli. XIX, qui dicit : Il Extolletur in exemplum maius et tolletur de n'/ltmero anima eius; quia ad Baasan solummodo dictum fuit: Faciam domum tuam sicut domum Ieroboam filii Nabath, III Reg. X I. d i tum autem dictum fuit: Dabo domum tuam sicut domum Iheroboam filii Nabath et sicut domum Baasa filii Ahia, III Reg. XXI. eccatum ydolatrie fuit peccatum i torum trium regum. Ideo dicit beatus Iohanne , prima canonica ultimo : Filiali, custodite vas a simulacris. Ieremias etiam in epi tola ua ic ait: Scientes itaque quia non sunt dii, ne timueritis eos. Item I ere. X : Sic ergo dicetis eis: Dii qui celos et terram non fecerunt pereant de terra et de his que sub celis sunt. Item Iere. in fine epistol ue: Melior est homo iustus qui non habet simulacra: nam eri! longe ab obprobriis. uod patet in tribu ocn anieli , d quibu habetur Dan. III : Et erumpens abuchodonosor ait: Benedictus Deus eorum, ydrach videlicet, Misach et Abdenag6, qui misi! angelum suurn et eruit servos suos, qttia crediderunt in eu m et verbum regis i-mmutaverunt et tradiderunt corpora sua, ne servirent et n adorarent omnem deum excepto Deo suo. A rne ergo positum est hoc decretum, ut omnis populus, tribus et lingua, quecumque locuta fuerit blasphemiam contra Deum ydrach, Misach et Abdenag6, dispereat, et dornus eius vastetur. Neque enim est deus alius, qui ita possit salvare. Audi quomodo est verum verbum sancti Ba ilii, ilicet quod « inimicorum te timonia digni ima fide unt ». Aliquando non totum ca ale de truitur, sed remanet aliqui ad cumulum maioris tri titie, ut patet in Hely, cui omminatu e t Dominu , I Reg. II, quod pars magna domus eius moreretur, cum ad virile11tt etatem venerit. Quod impletum fuit quando Saul fecit interfici acerdote Domini in 1 ~o bé a Doech l Ydumeo. Qui

[232 b-e]

CRO:\ICA -

1229

3

fuerunt LXXXV viri ve titi ephoth lineo. D e quibu habetur I Reg. XXII. Quod autem dixit Dominus loquen de H ely, I Reg. III : In cipiam et complebo, verum dixit. Incepit, enim, quando d uo fi.lii H ely uno die mortui sunt in bello, ut habetur I Reg. 4· ed complevit, quando alomon amovit Abyathar a acerdocio t po uit adoch pro eo, ut habetur III Reg. II. Hoc autem accidit Hely sacerdoti magno, eo quod n overat indigtw agere filios suos et non corripuit eos, ut habetur I Reg. III. mat igitur Deu iustitiam, amat correctionem, quia iustus Dominus iustitiam dilexìt. Hinc e t quod, quia principe I rael populum ibi commi um non correxerunt, iratus D ominus ait ad Moysett: Tolle cunctos prinàpes p opulì et suspende eos contra solem in patibulìs, ut avertatur furor tneus ab I srael, 1\umeri XX . I tem, aliquando removetur potior de ca ali propter off na m et culpam quam in Deum commi it, ut patet in Iechonia, de quo ait Dominu , Iere. XXII: Vivo ego, dìcit Dorninus, quia, si fuerit I echonias filìus I oachym regìs I uda anulus in manu dextera mea, ìnde evellam eum. Et infra in fine capituli: Terra, terra, terra, audi sermonem Domini! Hec dicit Dominus: Scribe virum istum sterìlem, virum qui in diebus suis non prosperabìtur. Nec enìm erìt de semine eius vir qui sedeat super solìum David et potestatem habeat ultra in Iudd. Hinc Hely ait, I Reg. II: Si peccaverit vir in vìrum, placari ei potest Deus. Sì autem in Deum peccaverit vir, quìs orabit pro eo ? Ap riamus cur i ta premi imus. idi diebus meis multa casalia destructa in diver i partibu mundi. Et ne longe petatur exemplum, in civitate Parmen i casale illorum de Cassio, ex quibu mater mea processit, quantum ad ma culos totaliter e t deletum. J Ca ale illorum de Paganis, quos vidi nobile homine , divite et potentes, totaliter est de tructum. Similiter casale illorum de Stéphanis, quos in magna multitudine vidi divites homine et potentes, totaliter avolavit. Quorum exemplo tria nobi con ideranda occurrunt. Primum, quod Scriptura impletur que dicit, Iob XXXIIII: Conteret multos et innumerabiles et stare fac ie t alias pro eis. I tem Baruch III : Exterminati sunt et ad injeros descenderunt, et al-ii loco eorum surrexerunt. Item Iob

5

10

15

20

25

30

35

4

5

xo

I5

20

25

go

35

S LIMBE E DE ADA I

[232 c-d]

XII: Multiplicat gentes et perdit eas, et subversas in integrurn restituit. Quod accidit beato Iob, qui habuit multiplicatos VII filio et tres filias, sed perdidit eos diabolo procurante et Deo permittente, ut habetur Iob I. Sed subversas i tas gentes in integrum restituit, qu ando fuerunt ei VII filii et fìlie tre , ut habetur Iob ultimo. Secundum quod nobis considerandum occurrit est quia potius nos ibimus ad defunctos, quam ip i revertantur ad nos, icut dixit David, II Reg. X II, cum de mortuo fìlio loqueretur : Ego vadam magis ad eum, ille vero non revertetur ad me. Item Iob VII : Sicut consumitur nubes et pertransit, sic qui descenderit ad inferos : non ascendet ?WC revertetur ultra in domum suam, neque cognoscet eum amplius locus eius. Ideo dicit Iere. XXII : Plangite eum qui egreditur, quia non revertetur ultra ?WC videbit terrarn nati vitatis sue. Ideo dicit Iob Xliii: Homo, cum dormierit , non resurget. Donec atteratur celum, non evigilabit ?Wque consurget de somno suo. Tertium quod nobis considerandum occurrit e t ut, dum t empu habemus, circa salutem nostram solliciti simu , ne nobis contingat dicere quod dicturi unt illi de quibus habetur Iere. VIII : Transiit messis, finita est estas, et nos salvati non sumus. De qua materia supra sufficienter posuimus. l Nunc ad ordinem et cur um hystorie et narrationis nostre redeamu t ubi dimisimus inchoemu . Diximus enim supra quod anno Dominice incarnationi fCCXXIX Bononiense obsederunt in mense Augusti castrum Sancti Cesarii et ipsum ceperunt, videntibus Mutinensibus, Parmensibus et Cremonensibus, qui ibi erant cum exercitibus suis. Et fuit maximum prelium quadam nocte inter eos et Bononienses, et manganelle fu erunt Bononiensibus violenter ablate ; quarum magnam multitudinem, cum adhuc essem puerulus, vidi in piatea Veteri civitatis Parme, iuxta baptisterium et episcopium et maioris ecclesie frontispiciurn. Et pugnatum est acriter in ilio b ello, et fuit mortalitas maxirna hominum, peditum et rnilitum , ex utraque parte. Et ingravatum est bellum contra Bononiense . Et Bononienses affecti labore et tedio hostibus terga dederunt et fugerunt, carrocium suum et omnia que habebant dimittente in campo. Et 1utinenses voluerunt carrocium Bononiensium tol-

[232 d-233

a]

CRONICA -

1229

lere e ecum in nlutinam ducere, ed Parmen es non permiserunt, dicentes quod non erat bonum facere inimicis ui quicquid mali poterant et qu od i tud e e opprobrium indelebile et ad multa mala provocativum. Et crediderunt Parmen ibus Mutinenses tamquam amicis et coadiutoribu sui et dimiserunt illud in Plumatio, Bononien ium castro, et rever i sunt omnes a d civiates sua . ciendum autem quod cum Bononiensibus, in i to exer citu et conflictu quem cum 1utinen ibu et P armen ibus et Cr emonen ibu habuerunt, fu erunt Mediolanen e , Placentini et Brixienses et tota Romagnola. Sane in i to exer citu dominus Paganu A lberti Egydii de Paganis de Parma, qui erat potesta Mutinen ium, fecit H enricum filium suum militem et dixit ei : • ade, agredere ho tes et pugna viriliter. •. Fecit quod dixit, et tatim fuit lancea p rforatus. Et egrediebatur sangui de corpor uo sicut mustum de dolio, re li mata clau ura, et post paululum xpiravit. Audi vi t pater suus et dixit : • _-on curo, ex quo filius meus factus est miles et ex quo viriliter pugnando occubuit ». Audivi hec omnia ab eo qui vidit. In prelio etiam upradicto, scilicet Sancte 'larie in Strata, mortuus fuit dominus çangaru de San cto itale de Parma, qui fuit fa ma u et nominatus mile et fortis bellator. Mortuus t etiam in esarien i prelio dominus Guarinus d e eodem casali, q ui fuit similis çangaro, miles fortis et doctus ad b ellum. Hic fu it cognatus pape domini Innocentii quarti. Habuit enim sororem pape uxorem, ex qua genuit sex filios et filiam unam, quos omnes vidi, et fuerunt pulchri h omine , forte , carnosi et pingues. Quorum primus dictus e t dominu Hugo d e aneto Vita le. ecundu , dominus lbertus, canonicus maiori eccle ie multi anru , postea dictu est lectu Parmensis multis annis. ::\ unquam pervenit ad sacerdotium, quia noluit, ed diaconus mortuus est, n ec fuit in epi copum consecratus. In ala maioris ecclesie, ubi carrotium stare consueverat, post chorum canonicorum, ex parte loci fratrum Minorum sepultus est. Et dominus Opiço de Lavania, qui fuit Parmen i epi copus et b arbanus Innocentii pape quarti, inferius est sepultus. Porro iste dominus Albertus electus P a rmen is pulcher homo fuit et parum litteratu , sed honesta persona .

5

ro

15

20

25

30

35

86

5

10

15

2o

25

30

35

ALI 1BENE DE ADAl\I

[233 a-b]

rotus meu fuit et familiari , et dixit michi quod pater meu sperabat procurare egressum m um de rdine fratTuro l\1inorum cum Innocentio papa, ed mort preventu non potuit. ognoscebat enim papa Innocentius patrem meum, quia canonicu fuerat Parmensi eccle ie, et homo erat magne memorie, et pater meus prope maiorem eccle iam habitabat. Insuper filiarn suam dominam Mariam maritaverat jn domino çone, consanguineo germano domini Guarini, ognati pape, t ideo perabat, cum l nepotibu pape et um familiaritate quam cum eo habebat, quod papa me redderet patri meo, pre ertim cum alium fìlium non haberet. uod papa non feci et, ut puto. Forte, ad olatium patris mei, michi pi copatum dedi s t vel aliquam dignitatem . am liberalis homo fuit valde, ut patet in regula fratrum linorum quam declaravit et in aliis multis. Frahes Minore semp r tenebat ecum in magna quantitate, quibus etiam pulcrum locum fecit et pulchram ecclesiam, in qua apud Lavaniam, que terra ua fuit, XX fratres Minore emper tenere volebat, quibu providere volebat tam in libri quam m alii nece arii . Sed fratTes Minore noluerunt u c1pere. Et ic papa alii religio i dedit. Hic apud Lugdunum in camera ua michi officium predicationi dedit et me ab omnibu peccati mei ab olvit et plure alias gratia contulit anno omlnice incarnationis 1 XL II. Hic abstulit pi opatum Parmensem fratri ernardo de Vicio (qui fuit de coti et fecit rdinem fratrum de 1artorano ; qu m pi copatum habebat a regorio de Monte Longo Lombardie legato) t d edit isti lb rto nepoti suo. Multum enim dilexit propinquo uo papa Innocentiu quartus. Et habuit tres sorores maritatas in arma, ex quibus multi unt nati n potes, quo optime prebendavit, et iu -ta propheticum di ctum yon in sanguinibus edificavit. Porro tertiu fìliu s domini Guarini n elmus fuit, pulcher homo, ed quantum ad arma valde ineptu , utpote qui in Roman a curia cum cardinalibu erat nutritu , a quibus sacerdoturn ocia et mores didi erat. uartus fuit Guilielmu , qui erat, ut puto, XX annorum, quando obiit, iuvenis multum con cientiatu (volebat nim altem emel in ebdornada confiteri). uintu fuit

233 b-d]

CROXICA -

1229

dominus Opiço, qui modo e t Par!mensi episcopu , ed olim multi anni fuit Tripolitanu . Hic fuit homo qu asi militari . Et sic pote t de cribi, icut upra descrip imu dominum icbolaum Reginum epi copum. Fuit enim cum clericis clericu , cum religiosi reli,.io u , cum layci laicus, cum militibus rnile , cum baronibus baro, magnu baratator, magnus di~ pen ator, largu , liberalis et curiali . Multa terras et po e iones epi copatu baratavit in principio et quibu dam trufatoribu dedit ; quapropter accu atu fuit rbano pape a Ghiberto de Gente quod baratator et dissipator et alienator erat epi copalium rerum ; ed, procedente tempore, recuperavit terra qua dederat et multa bona fecit in episcopio. Hic fuit litteratu homo, maxime in iure canonico et in eccleia tico offitio valde expertus; et de ludo scaccorum noverat; et clerico seculare multum tenebat sub baculo. Et plebes et ecclesias d abat illis qui bene sibi facerent. Religiosos dilexit et pecialiter fratres Iinore . nam magnam rusticitatem fecit, quia, cum haberet Tripolitanum episcopatum, dimisit illum et cum adiutorio domini Octoboni cardinalis, qui postea Adrianu papa est dictus, abstulit episcopatum Parmensem magistro Iohanni de Domina Rifidha, qui erat archipresbiter maioris ecclesie et in utroque iure peritus, tam ecclesiastico quam civili, et multis annis docuerat in utroque, et erat honesta persona et bona, et bene cantabat et bene predicabat, insuper et magister suus fuerat in iure canonico; et canonice et bene electus fuerat a canonici aliis in Parmensem episcopum post mortem domini Alberti, fratri ip iu . Et i modicum fermenti totam massam corrumpit, quanto magis multum ? Nam, ut dicit Ecclesiasticus l VI : E st amicus qui convertitur ad inimiciciam, et est amicus qui odium et rixam et convitia denudabit; quali est, de quo dicit Ecclesiasticus XI : Bona enim in mala convertens insidiatur et in electis imponit maculam. Item Sapiens in Proverbii dicit, XVIII : Occasiones querit qui vult recedere ab amico, amni tempore erit exprobrabilis. ed, II Reg. XVI, dixit Absalon Chusi Arachite, amico David: Hec est, inquit, gratia ad amicum tuum? Hinc Ecclesiasticus ait, XXIX: P ossidebit illum inimicum gratis, et convitia et maledicta reddet itli, et pro honore et benefitio reddet illi contumeliam.

5

ro

15

20

25

30

35

[233 d-234 a]

SALI 1BE E DE ADA l

Porro extu :fìlius et ultimu domini Guarini supradicti, cognati pape Innocentii quarti, fuit dominus Tedhi ius, grossu et pinguis et forti .

5

10

15

~o

25

30 Versus

De domina Cecilia abbati a mona- terii Clavaren i malo fine obiit a Deo percu a .

Ordini

ancte Clare, que

oror vero istorum domina ecilia fuit, que multis anm stetit in monasterio Parmensi Ordinis san c te l are, poste a in de as umpta posita fuit abbatissa in monasterio lavarensi, quod sui e_ pen i dominus Guilielmu cardinalis, nepo pape Innocentii , fecit edifi.cari prope Lavaniam terram suam, et e t ditissimum monasterium, in quo et fratres Minores et sorores inhabitant. Hec abbatis a domina Cecilia malo :fine periit, a Deo percussa propter rusticitatem et avaritiam suam, hoc modo. Frater Bonifatius ex Ordine Minorum, vi itator provincie Lombardie mona steriorum Ordini sancte Clare, habebat aliquas dominas per m na teria collocare, e6 quod apud Taurinum civitatem Lombardie propter guerrarum abundantiam minime stare possent. Cumque omnes alias preter duas per diver a monasteria collocasset, cum illis duabus Ianuam venit et unam posuit in monasterio Ianuen i, con entientibus dominabus et abbatissa, aliam in monasterio Clavaren i, Il sola abbatissa dissentiente. Et ecce subito, dum visitator comeder t in domo fratrum qui ibi habitant, abbati a irato animo et rugosa fronte contra novam hospitam in urrexit, dicens et precipien sororibus quod eam expellerent, quia nullo modo volebat quod in suo monasterio moraretur. Cum autem orores pro nova hospita apud abbatissam preces et lacrimas effudis ent, respondit eis abbatis a: «Ha, vilis ime mulieres t reditis quod n esciam quare hoc facio ? Pro bono vestro sic facio et pro bono mona terii nostri ». Et apprehensa manu eius expulit eam, implens poeticum illud : Turpius eicitu r quam non admittitur hospes.

[23 4

a-b]

CRONI CA -

1229

9

enit igi ur soror eÀ-pul a et stetit coram visitatore, qui in domo fratru m qui ibi habitant comedebat, et cum multis lacrimis retulit ei que ibi dixerat et fecerat abbati a. Audien hec vi itator urrex:it a mensa turbatu et veniens excommunicavit abba i am, e6 quod, in ua duricia perseverans, sorori ue, nece itatern babenti, vi cera pietati claudebat. Et assumen tribulatam soror em consolatus e t eam . Reducen que eam ecum rogavit abba tissam et sorore monas erii Ianuen i ut, amore Dei et sui, et i tam reciperent, revelata ei priu abbati se lavaren i malitia et duritia, avaritia et tul itia. udien es itaque talia sorores monasterii Ianuen i , commota unt vi cera earum ad compatiendum oron ue, et ic receperunt eam gratanter.

5

10

e orore antiqua mona terii Ianuen is Ordinis ancte Clare, cui Deu locutu e t et revelavit futura, cilicet mortem abbati e.

Erat autem in ilio monasterio soror una antiqua et Deo devota et magni meriti apud Deum, cui multum di plicuit quod fecerat abbatissa, que sororem expulerat tribulatam l et etiarn iam locatam. Cum ergo e et sero die ilio, et alie sorores in lectiterniis se locassent, i ta coram altari se prostravit et cum multis lacrimis totam se contulit ad rogandum Deum, et tamquam Deo presente ic cepit orare et cum Deo etiam disputare: c Iustus quidem tu es, Domine; et si disputem te eu m, verumtamen iusta loquar ad te, Iere. XII. Quare n on respicis super iniqu a agentes et taces devorante impio iust·iorem se? Abacucb I. Nonne tu, Domine, hospitalitatem commendasti dicens, Mat. XXV: Hospes eram, et collegistis me? Apostolus etiam tuus eam precipit et commendat dicens, ad Ro. XII : Hospitalitatem sectantes. Item, ad Heb. XIII, dicit: Caritas fraternitatis maneat in vobis, et hospitalitatem nolite oblivìsci. Per hanc enim placuerunt quidam, angelis hospìtio receptis . Item apo tolus P etrus dici t, I Petri IIII : Hospitales invicem sine mu rmuratione. Nonne tu dixisti discipulis tui , fa t. X: Qui recipit vos, me recipit . Et qui me recipi t, recipit eum qui me misit? ~ onne postolus tuus adRo. dicit, XV: Susci-

15

20

25

30

90

5

10

15

2o

25

3o

35

SALI 1BENE DE ADAM

[234 b-e]

pite invicem, sicut et Christus suscepit nos in honorem Dei ? Tu etiam dixisti, Io . VI: Eum qui venit ad me non eiciam foras. Quare ergo abbatissa Clavarensis foras eiecit sororem suam? Tonne postolu dicit, ad Colo. III : Induite vas sicut electi Dei, sancti et dilecti, viscera misericordie ? Ubi ergo curialitas, ubi caritas, ubi pietas, ubi misericordie viscera? ~am Iohannes dicit, prima canonica III: Qui habuerit substantiam huius mundi et viderit fratrem suum. necessitatem hab ere et clauserit visce''a sua ab eo, qua modo caritas Dei manet in eo? FZ:Zioli mei, non diligamus verbo neque lingua, sed opere et veritate. Item beatus Iacobu dicit, II : Si autem frater aut soror nudi sint l et indigeant victu cotidiano, dicat autem aliquis de vobis illis: I te in pace l Calefacimini et saturamini, non dederitis autem eis que necessa·ria sunt corpori, quid proderit eis ? Si abbati a de !avara ista considerasset, sorori sue miserta fuisset . Domine D eus m eus, de te scriptum e t, Eccli. XXXV : Non accipiet Dom,inus personam in pauperem et deprecationem lesi exaudiet. Non despiciet preces pupulli nec viduam, si efjundat loquelam gemitus. Nonne lacrime vidue ad maxillam descendunt , et exclamatio eius super deducentem eas ? A maxilla enim ascendunt usque ad celum, et Domi nus exau.ditor delectabitur in ìllìs . De te, Domine, scriptum est quoniam tu dixi ti, Ro. XII: Michi vindictam, et ego retribuam, dicìt Dominus. Deutero. XXXII : Mea est ultio, et ego retribuam. Et iterum Eccli. XXVIII : Qui vindicari vult, a Domino ìnveniet vindictam. Numquid super his continebis te, Domine, tacebis et affiiges nos vehementer? Ys . LXIII! . Item bacuch I: Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies, vociferabor ad te vim patiens, et non salvabis ? ». Facturn est autern, cum i ta soror ic perora et et coram Deo preces multiplicasset, accidit ei modicus somnu , et aliquantulum obdormivit; et quia ultra se non poterat Dominus continere, quin exaudiret famulam de facienda iu titia depr cantem, cepit loqui cum ea dicen , Ys. XL II: « Ultionem capiam, et non resistei michi homo )). Et excitata est soror et vigilando intelligibiliter audivit a hristo : « A udivi orationem tuam et vidi lacrimas tuas et exaudivi te. Et de abbatissa, que viscera pietatis clausit orori sue, noveri quod convertetur dolor eius in caput eius, et in

[2 34 c-235 a ]

CRO ICA -

1229

91

vertice-m ipsius iniquitas ezus descendet. Ecce p ercu 1 eam plaga rudeli l et in anabili, et ampliu abbati a non erit, ed cognee t quo d dicit crip ura, Iacobi II : Iuditium sine misericordia illi qui non fecit misericordiam. Et iterum Iob XX: Luet que fe cit omnia, nec tatnen consumentur. Et iterum Iob XXIIII : Deus inultum abire n on patitur. Cito », ait Dominu , c auditura

5

quid illi accidit abbati e que crudeli et ine mi ericordia t inventa •. ~enit igitur oror i ta, finiti verbi quibu cum D mino loquebatur, et abbati e ue et vi itatori et ororibu retuli uni er a. Visitator autem tatim lavarum mi it nuntium velo- r o i imum, ut cogno eret illi abbati e qualia accidi sent. Qui in enit eam mortuam, maledictam et excommunicatam et non ab olu am. In illo autem intervallo quo nuntius mittebatur, cepit domina ecilia Clavaren is abbati a graviter infumari et ex !angore rs deficere. Cumque varii doloribu laboraret, decidit in lectum t ad extrema d educitur. lamat: « En morior. orore accurrite, aux:ilium date, preb te remedium! ». dveniunt oror continuo, abbati e ue compatiuntur, ut decet. De alute anime nulla fìt mentio, nulla de conie ion loquela, ut cogno ca impletum quod 20 criptura te tatur, Ecclesiaste VII : Considera opera Dei, quod nemo possit corrigere quem ille despexerit. lauditur guttur eiu , et vix poterat re pirare. Et ut cognovit quia moriebatur, sororibu congregati dicebat : c Ite et r ecipite dominam illam! Ite et recipite dominam illam ! Ite et recipite dominam illam ! Propter 25 illam percu it me Deu ! Propter illam percu it me Deus ! Propt r illam percussit me Deu ! n. Et talia dicen piritum emiit; d non r ediit ad eum qui d edit illum, iu xta verbum quod criptum est, Eccle. ultimo : R evertatur pul llvis in terram suam, unde erat, et spiritus redeat ad eum qtà ded,t zllum. uare hoc ? 30 t criptura impleatur que dicit, Eccle ia te Xl: i ceciderit

lignum ad austrum aut ad aquilonem, in quocumque loco cecider,it, ibi erit. Quod est dice re : ubi te invenero, ibi te iudicabo. Et ideo nemo debet eo statu vivere in quo nollet mori. Ideo dicit P . :

Intelligite hec qu.i obliviscimini Deum , ne quando rapiat, et non si t qui eripiat.

35

92

SALIMBENE DE ADAM

[235 a-b]

Longe melius fuisset isti abbatisse quod vixjsset persona privata in monasterio Parmensi Ordini sancte Clare, guam quod divitias et dominium habuisset. De primo dicitur, Eccle. V: Divitie conservate in malum domini sui ,· pereunt enim in afjlicti otz.e s pessima. Habuit enim divitias ex quibus et rustica et avara fuit. De secundo dicitur, Eccle. VIII: Interdum dominatur homo hom ini in malum suum. Quod duobus modis intelligi potest, scilicet vel ex parte illius qui dominatur, vel ex parte illius super quem fit dominium. De primo dicitur, Eccli. XX: Qui potestatem sibi ro assumit iniuste, odietur. Quod patuit in Abymelech filio Gedeonis, Iudicum IX, et in Absalon, qui assumpsit sibi regnum et expulit patrem de regno, postea suspendio periit et lanceis perforatu fuit, II Reg. XV, et in Adonia, de quo habetur, III Reg. I, q uod elevabatur dice1zs: Ego regnabo, et postea Salomon fecit eum 15 interfici. De secundo habetur Ys. III, ubi conqueritur Dominus : Quare atteritis populum meum et facies pauperum commolitis ?, dicit Dominus Deus exercituum. Item Eze. XXXIIII : Cum austeritate imperabatis eis et cum potentia.

Quod V gener a hominu m 2o

25

30

unt, quorum dominium turpe e t et crudele.

otandum autem quod V genera hominum sunt, quorum dominium crudele est valde et turpe. Primum genus est mulierum, de quarum dominio habetur, Eccli. XXV: Mulier, si primatum habeat, contraria est viro suo. I tem ibidem : A muliere initium factum est peccati, et per illam omnes morimur. Et ideo iudicatum est de ea et dictum, Gen. III: S ub viri potestate eris, et l ipse dominabitur tui . Sed libenter mulier, quando potest, assumit sibi dominium; quod patet in Semiramis, que bracas invenit hominibus ; que, ut posset regnare post mortem viri sui, proprio filio suo, quero de Nino susceperat, nupsit. Patet etiam hoc in Athalfa, que, ut posset regnare, omne semen regium interfecit, et VII annis regnavit et postea fuit gladio interfecta, ut habetur IIII Reg. XI et II Paralipo . XXIII. In Ystoriis quoque dicitur quod (( letatus est populus

[ 235

b-e]

CRONICA -

122

93

terre, quia abstulerat Dominus opprobrium, ne mulier regnaret su per eos ». Item de dominio mulierum Dominu dicit, Ys. III: Populu:m meum exactores sut spoliaverunt, et mulieres dominate sutlt eius. ecundum genus e t ervorum, de quorum dominio dicitur, rover. XIX: Non decent stultt,tn delitie nec servum dominari principibus. Item Prover. XXX : Per tria movetur terra, et quartum quod non potest sustinere: per servum, cutn regnaverit, et et. Item Eccle. X: Vidi servos in equis et principes ambulantes quasi servos super terra m. I tem I ere. in oratione ua po t Treno : ervi dominati sunt nostri, non fuit qui redimerei de tnanu eormn. Ideo quidam ait : Asperius nichil est humili, cum urgit in altum : cuncta ferit, dum cuncta timet, desevit in omne , ut se posse putet; nec belua sevior ulla est, quam servi rabies in libera terga furentis.

Tertium genu est tultorum, de quorum dominio dicitur, cle. X : Est malum quod vidi sub sole, quasi per errorem egrediens a facie principis: positum stultum in dignitate sublimi et divites sedere deorsum. Item Prover. XX I : Quomodo nix estate t pluvie in messe, sic indecens est stulto gloria. Item ibidem infra : Sicut qui mittit lapidem in acervum mercurii, ita qui tribuit insipienti honorem. Item Eccli. XL II : F inem habuit Salomon cum patribus suis et dereliquit post se de semine suo gentis stultitiam et imminutum a prudentia Roboam, qui avertit gentem consilio suo. Hoc est quod timuit Salomon, ne scilicet filium tultum haberet, qui post se haberet dominium regni sui. Ideo dixit Eccle. II: Detestatus sum omnem industriam meam, qua sub sole tudiosissime laboravi, l habiturus heredem post me, quem igno·ro utrum sapiens an stultus futurus sit, et dominabitur in laboribus meis, quibus desudavi et sollicitus fui. Ideo posset dicere Salomon quod dixit Iob, III : Timor quem timebam evénit michi, et quod verebar accidit. Et quando dixit, Prover. XXX, quod terra movetur per servum, cum regnaverit, verum dixit, quia servus suus

5

ro

15

zo

25

30

94

5

10

15

ALI IBEN E DE ADAhl

[235 c-d

r egnavit po t ip um, et terra mota est et commota, quando congre i unt imul Ieroboam et bia cum exercitibu suis, ut habetur II Paralipo. XIII. ed con olatur valde afflicto a stultorum dominio quod promittit Ys . X "" XII : on vocabitur ultra i s qui insipiens est P1'inceps, neque fraud ulentus appellabitur mai or. uartum genu e t puerorum, de quorum dominio dicit Dominus per Ysaiam III : Dabo pueros principes eorum, et efjeminati dominabuntur eis. Id o di cit Ecclesiaste X: Ve tibi terra cuius rex puer est et cuius principes mane comedunt. Quintum et ultimum genu est inimicorum, de quorum dominio dicitur in p almo : D ominati sunt eorum qui oderunt eos. Ideo ominus dicit, Y . LII : Dominatores eius ( cilicet populi Dei) inique agunt, dicit Dominus, et iugiter tota die nomen 1neum blasphematur. B enedictu Deu , qui me de hac materia expedivit!

Quod mona terium Burdeaa l n e rdini - ancte Cla re uprad.ict am dominam in abbati am elegit, e t papa eam lib raliter con ce it.

20

25

Recordor quod, cum e em Lugduni et dominu papa Innoentiu quartus e set ibi, venerunt fratr s Minore d e Burdégalis ad papam, dicente quod orores Ordini sancte lare monaterii Burdegalen i el g rant dominam eciliam, neptern suam, in suam abbati am. Et dedit ei papa litteras confirmationi et dixit quod irent Parmam pro ea. d dominus electus Parm n i , nepos pape et frater pr diete domine, cum esset Lugduni et intellexi set hoc, ivit ad papam et fecit quod totum illud n egotium retractavit. Et l forte, i ivisset illuc, melius se habui et inter extraneo , quam e habuerit inter pr opinquo et notos. _ une ad cur um no tre hy torie r ed arnus et ubi dimi irnus inchoemu .

[235 d-236 a]

CRO~IC

-

1229

95

Quod dominu ~a çariu cum uxore ua multa bona fecit fratribus 1inoribu de Luca ~edi ioni tempore. De abbati a Gatharole Ordini ancte CJare, que totam civitatem Lucen em provocavit con ra fratre 1inore , nendo maculam. in electis.

nno iquidem ominì e incarnationis :\.1 . XXIX, quem .> tiam upra po uimu , dominu _~azaru Ghirardini de Luca pot tas Reginus fuit, qui fecit fieri pontem et portam de porta Bernone. Et tunc primo civitas Regii cepit murari . Et fecit murari c ntum brachia a dieta porta inferiu ver u ortam aneti tepbani. t 1c ucce i e alii pote ta e annuatim fa iebant mu- ro r a ri du nta brachia, quou que ivita mura a t to a. Yerumam n propter guerrarum abundantiam aliquando civita habuit intervallum murandi. I t dominu azarus habet ymainem lapideam uper portam B rnonis, quam fecit fieri, et sedet ibi uper quum lapideum in civitate Regii. Pulcher mile fuit rs et div vald , notu meu et amìcu , quando habitabam in civitate Lucana in Ordine fratn1m Minorum. Domina lo olive, uxor ua, fuit pulchra domina, pingui et camo a et michi familiari t devota. De Tridente fuit, uxor cuiu dam notarii, ex quo habuit duas fìlias, pul herrirna domina . Dorninu vero ~ azarus 20 ab tulit eam viro suo, quando Tridenti fuit pote tas, et duxit am con entientem ad civitatem Lucanam; suam vero uxorem, q ue adhuc vivebat, misit ad guoddam suum castrum, et tetit ibi quou que obiit. Mortuus est sine filiis dominu azarus. Multas divitias isti domine dedit, que processu temporis in civitate Re- 25 gina maritata fuit pariter Il et decepta, ut michi dixit. t habuit am in uxorem Henricu filiu ntonii de ì\Iu so; et adhuc vivit in anno Domini MCCLXXXIII, quo cribimu i ta, in fe to aneti Laurentii, die Marti . mbo i ti, scilicet dominu _ azaru et domina lo olive, 3o multa bona fecerunt fratribu Minoribu de Luca, quando abbati sa Gatharole Ordini ancte lare totam civitatem Lucana m provocavit et concitavit contra fratr , ponen. maculam in electis, e6 quod frater Iacobus de Yseo volebat ipsam absolvere, quia non bene in illo officio e habebat. Erat enim filia cuiu. dam for- 35 T

g6

Bernardus

SALIMBE TE D E ADAM

[236 a-b]

narie Ianuensis, et valde turpe et crudele erat suum dominium ac pariter inhonestum, et violenter dominium tenere volebat, ut semper existeret abbatissa. Quod ut melius tenere posset, munuscula et exenia largiebatur iuvenibus et viris et secularibus 5 dominabus, maxime autem eis qui de parentela sua in mona terio suo aliquas propinquas habebant. Quibus etiam ipsa dicebat : «Ideo fratres Minores me absolvere volunt, quia non permitto eo fornicari cum filiabus et sororibus vestris », et sic, ut dicturn est, ponebat maculam in electis. Mentiebatur enim ore aperto. IO Et nichilominu fuit absoluta, et fratres recuperaverunt honorem et farnarn u a m, et civitas a perturbatione quievit. Satis igitur ostensum est guam turpe si t dominium feminarum; quod etiam in horninibus non laudatur. N on enim dixit D eus primi parentibus quod dominarentur hominibus, sed dominami ni , rs ait , pi scibu s m ari s et volati libus celi et bestiis u niverse terre. Hinc beatus Bernardus dicit: « Quotiens hominibus preesse desidero, totiens Deum l meurn preire contendo ». De ipso namque scriptum est quod venit azareth et erat subditus i liis, nulli dubiurn quin Ioseph et Marie, qui parentes dicebantur ipsius, Luc. II .

20

25

De translatione bea ti F rancisci, et de miraculis ibi facti .

Anno D ominice incarnationis MCCXXX generale capitulum fratrum Minorum Assisii est celebratum. In quo corporis beati Francisci, VIII Kal. Iunii, translatio facta fuit; et frater Iacobus de Yseo, qui in locis inguinaribus et rnembris genitalibus tota!iter erat confractus, integraliter fuit redditus sanitati. Multa etiam alia miracula fecit eadem die Deus per servum et amicum suum Franciscum digna relatu, pro quibu ad legendarn suam poteris habere recursum .

[236 b-e]

CROK!CA -

1229- 1233

97

De tran itu beati Anton.ii Paduani.

Anno Dominice incarnationis ::\1CCXXXI, indictione quarta, XIIII 0 die men i !unii, feria \I, beatis imus pater ac frater Antoniu , natione H y panus, in civitate P adua, in qua per eum nomen suum magnificavit lti simus, apud cellam in loco fratrum viam univer e carni ingre u , ad celestium spirituum mansiones feliciter tran smigravit . Hic fuit ex Ordine fratrum iinorum et ocius beati Francisci. De quo in alio loco, si fuerit vita comes, abundantius disseremus et copiosiu perorabimus.

Quod marchio Cavalcab6 a Bonacur o de Palude fuit superatus atque fugatus apud Mancasale.

5

ro

Anno Dominice incarnationis MCCXXXII, die Sabbati XVIo exeunte Octobri, superatus et fugatus fuit marchio Cavalcabo a Bonacurso de Palude et ab illis de Sesso apud Mancasale.

De epi copis Parmen is ecclesie qui diebu meis fuerunt.

Anno Domini MCCXXXIII murabatur palatium Parmensis epi copi, quod est ante fronti pitium maioris ecclesie; et tunc episcopus Gratia de Florentia Parjmensem gubernabat ecclesia~, et in pluribus locis episcopatus plura fecit edificari palatia. Et ideo a Parmensibus bonus episcopus habebatur, siquidem non fuit rerum episcopalium dissipator, sed potius agregator et conservator. Hic fuit patris mei amicus, scilicet domini Guidonis Ade, et de palatio suo loquebatur cum eo, cum esset ad fenestram domus sue, et exenia sibi mittebat, ut vidi frequenter oculis meis. F ratrem meum Guidonem dilexit, sed, postquam Ordinem fratrum Minorum intravit, non curavit de ipso. Ante istum episcopum fuit dominus Opiço de Lavania Ianuensi, qui fuit pulcher homo et honesta persona, ut dicunt, et barbanus fuit domini Innocenti i pape q uarti, quem non recolo me vidisse. Post episcopum 7 -

SAL!MBE~E ,

I.

!5

zo

25

g8

5

10

15

ALIMBENE DE ADAM

[2 36 c-d]

Gratiam fuit quidam Gregorius Romanus, qm parvo tempore vixit, et mortuus est Mantue hereticus et maledictus. Quando enim in infirmitate ua portaverunt ei corpus Domini, noluit illud sumere, dicens quod nichil credebat de tali fide. Cum autem interrogatus fuisset quare episcopatum receperat, dixit quod propter divitias et honores; et sic obiit et non communicavit. Post istum fuit episcopus magister fartinus, de Colurnio oriundus, ex genere non satis claro. Post quem Bernardus de itio, de quo supra memini me dixisse, sicut et de subsequentibus. ost Bernardum fuit dominus Albertus de Sancto Vitale, nepos pape Innocentii quarti. Postea canonice et concorditer et bene fuit electus magister Iohannes de Domina Rifidha, archipresbiter maioris ecclesie ; et upervenit dominu piço Tripolitanu piscopu , similiter nepos pape predicti et frater uperioris lberti, et abstulit sibi, et adhuc vivit et tenet, ut qui tenet nunc teneat, donec de medio fiat. Et sumus hodi in anno MCCLXXXIII, quo ista scribimus, in festo aneti Lauren Jtii, in die Martis. Quid amodo futurum sit de Parmensibu epi copi , Deus novit .

De parentela domini Ghiberti de Gente.

20

25

30

Igitur mille imo uprapo ito, scilicet C XXXIII, domin us Gili6lus Domine gnetis de Parma potestas fuit Reginu ; quo anno primo incepta fuit moneta Regii; et dominus icholaus Reginus episcopu vivebat adhuc. Istum dominum Egidiolum vidi, quia de eadem civitate eramu . Et quantum ad cognomen, binomius fuit. Dictus est enim de Domina Agnéte v l a matre vel ab uxor , e6 quod valens domina fuerit, icut quidam pons, qui est Parme, appellatus fuit et dictus pons Domine Egidie de Palude, e6 quod fecerit eum fieri; quem modo Parmense melius faciunt, ut sit de muro et non de lignamine. Item dictu e t de Gente, pro eo quod, cum esset in ultramarinis partibus, quando fiebat mentio de exercitibus in familiari colloquio, h c verbum frequenter dicebat: u Gens no tra ita fecit ». Audivi boe a domino Ghirardo Rang6ne de :.\futina, qui fuit frater Minor.

[236 d-237 a]

CRONICA -

1233

99

Porro dominus Giliolu de Gente habuit duos fratres. Quorum primus fuit dominus Tedhaldus, quero vidi puerulus valde vetustum, enem et antiquum dierum; et habui t VII :filios, quorum unus, cilicet dominus :\fanfredus, sororem meam uxorem habuit, dominam raco am; que po t mortem viri sui in monas erio Parmensi s rdini sancte Clare laudabiliter vitam finivit. ecundu fuit dominu Beretta, pulcher rnile et forti bellator et validus, qui taturam habuit ita longarn, quod mulieres et homine mirabantur. P orro dominus Gili6lus fuit pater domini Ghiberti de Gente, de quo uo loco dicemu . Et quando dominu Giliolus mille- ro imo uprapo ito erat pote ta Reginu , Il inchoatum e t lleluia.

De tempore Alleluie. ~ uit

autem Alleluia quoddam tempu quod ic m po terum dictum fuit, cilicet tempus quietis et pacis, quoad arma bellica omnino remota, iocunditatis et letitie, gaudii et exultationis, laudis et rs iubilationis. Et cantilenas cantabant et laude divina rnilites et pedites, cive et rurales, iuvenes et virgines, senes cum iunioribus. In omnibu civitatibus Ytalie i ta devotio fuit. Et vidi quod in civitate mea Parmensi quelibet vicinia volebat habere vexillum suum occa ione processionum que fiebant, et in vexillo uo genus martyrii 20 sancti ui ; ut, verbi grati a, quomodo decorieb atur b eatus Bartholomeus, erat in ve:xillo illius vicinie in qua erat eius ecclesia, et sic de aliis. Sic etiam veniebant de villis ad civitatem curo vexillis et ocietatibus magnis viri et mulieres, pueri et puelle, ut predicationes a udirent et Deum laudarent ; et cantabant Dei voces et non ho- 25 minis, et ambulabant homines in salvatione, ita ut videretur propheticum illud impletum: Reminiscentur et convertentur ad Dominum universi fines terre. Et adorabunt in conspectu eius universe fa milie gentium. Et habebant ramos arborum et candelas accensas. Et fiebant predicationes vespere et mane et meridie 30 iuxta illud propheticum: Vespere, mane et meridie narrabo et annuntiabo, et exaudiet vocem meam. Redimet in pace animam meam ab his qui apropinquant michi, quoniam inter multos erat

IOO

5

Io

15

zo

SALIMBENE D E ADA M

[237 a-c]

mecum. Et fiebant stationes in ecclesiis et in plateis, et levabant manus ad Deum ad ipsum laudandum et benedicendum in secula ; et a divinis laudibus cessare non poterant, ita erant inebriati amore divino. Et beatus qui plus poterat bene facere et Deum laudare . Nulla ira in eis, nulla perturbatio, nulla disceptatio, nullus rancor. Omnia paci lfice et b enigne fiebant ab eis, ita ut illud propheticum dicere possent, Ys. LXV: Quia oblivioni tradite sunt anguNec mirum . stie priores et quia abscondite sunt ab oculi s nostris . Biberant enim de vino dulcedinis spiritus Dei, quo gustato « desipit omnis caro ». Ideo precipitur predicatoribus, Prover. XXXI : Date siceram merentibus et vinum his qui amaro sunt animo. Bibant et obliviscantur egestatis sue et doloris non recordentur amplius . Ad predicta facit quod Ieremias dicit in Trenis III: Scrutemur vias nostras et queramus et revertamur ad Dominum. Levemus corda nostra cum manibus ad Dominum in celos. Revera ita faciebant, ut vidi oculis meis, et illud quod Apostolus precipit adimplebant, I Timothei II : Volo viros arare in amni loco, levantes puras manus sine ira et disceptati one. Et quia Sapiens in Proverbiis dicit, XI, quod, ubi non est gubernator, populus corruet, ne credas eos sine duce fore, dicamus de ducibus congregationum istarum.

De fratre Beneclicto, qui incboavit devotion,em que fui t tempore Alleluie.

am primo venit Parmam frater Benedictus, qui dicebatur frater de Cornetta, homo simplex et illitteratus et bone innocentie et honeste vite, quem vidi et familiariter cognovi Parme et post25 modum Pisis. Erat enim vel de valle Spoletana, vel de partibus Romanis. Ton erat alicuius religionis, quantum ad congregationem, sibi ipsi vivebat et soli Deo piacere studebat; amicus valde erat fratrum Minorum. Quasi alter Iohannes Baptista videbatur, qui precederet ante Dominum et pararet Domino plebem perfectam,. so Hic habebat in capite capellam Arnienicam et barbaro longam et nigram et tubam eneam, sive de oricalco, parvulam, cum qua bucinabat, et terribiliter reboabat tuba sua nec non et dulciter ; zona pellicea erat accinctu ; habitu l eius niger erat ut saccus

[237 c-d]

CRO ·IcA -

1233

IOI

cilicinus et longu u que ad pedes; toga erat ad modum guascapi facta, et in ant eriori parte et in posteriori crucem habebat magnam et latam et longam et rubeam, de cendentem a collo usque ad pedes, sicut in p ianeti acerdotalibus fieri olet. Taliter i te ind utus ibat cum tuba ua et in ecclesiis et in plateis predicabat s et D eum laudabat, q uem equebatur maxima puerorum multitudo, freq uenter cum ramis arborum et candelis accensis. ed et ego super murum palatii epi copi, quod tunc temporis edificabatur, idi ipsum plurie predicantem et Deum laudantem. Et inchoabat laudes uas hoc modo et in vulgari dicebat: • Laudato et 10 benedhetto et glorificato sia lo Patre! ». Et pueri alta voce q uod clixerat repetebant. Et po tea eadem verba repetebat addendo : u sia lo Fijo ! ». Et pueri resumebant et eadem verba cantabant. P o tea tercio eadem verba repetebat addendo : • sia lo p iritu aneto ! li. Et postea : « lleluia, Ileluia, Alleluia •· Deinde b uci- rs nabat et postea predicabat, dicendo aliqua bona v rba ad laudem Dei. Et po tmodum, in fine predì ationi , beatam irginem alutabat hoc modo : A ve Maria clemens et pia, gratia p iena, virgo serena ! Dominus tecum, et tu mane mecum ! Benedicta t u in mulieribus, que peperisti pacem hominibus et angelis gloriam ! Et benedictus fructus ventris tui, qui, coheredcs ut essemus sui, nos f cit per gratiam et cet.

De sollemnibus predicatoribu - qui tempore Ali luie fam osi fuerunt, et primo de bis qui de Ordine fratrum Predicatorum extiterunt. De fratre Iobanne de Vinccn ia, et de canoniçatione beati Dominici.

_"une de sollemnibus predicatoribu qui tempore illius devotìonis famo i fuerunt dicamu , et primo de duobu Predicatorum Ordinis, scilicet de fratre Iohanne de l Bononia, qui quantum ad

20

25

30

102

SALIMBE E DE ADAM

[237 d -238 a]

originem de Vincentia erat, et de fratre Iacobino de Regio, qm de Parma oriundus erat. Nam beatus Dominicu necdum canonizatus erat, sed sub terra latebat, sicut in prosa cantatur:

5

1o

15

2o

25

3°

Iacet granum occultatum, sydus latet obumbratum, sed plasmator omnium ossa Ioseph pululare, sydus iubet radiare, in salutem gentium.

Et invenitur quod anctus Dominicus XII annis latuit sub terra, nec erat sue sanctitatis aliqua mentio, sed procuratione i tiu fratri Iohannis supradicti, qui in Bononia t mpore illiu devotionis habebat gratiam predicandi, eius canonizatio facta fuit . Huic canonizationi adiutorium dedit episcopus 1utinen is, qui postea cardinalis Guilielmus est dictu , et fuit de Ped Montis; quem predicantem et officium facientem in Para ceue vidi in ecclesia fratrum Minorum apud Lugdunum, quando papa Innocentius t curia erat ibi. Iste ergo, quia amicus Predicatorum erat, sollicitavit eo dicens : a Ex quo fratres 1inore habent unum sanctum, faciatis et vos ut alium habeatis, etiam si deber ti ipsum de paleis fabricare ». Porro frater Iohannes iste parv litterature erat et intromittebat se de miraculis faciendis. Magnam predicationem inter astrum Leonem et Ca trum Francum tempore ilio fecit.

De fratre Iacobino de Parma, qui de Regio d ictus est, et de operibus eiu .

Frater vero Iacobinus de Regio, qui de Parma oriundu fuerat, litteratus homo fuit et lector in theologia, facundus, copiosus et gratiosus in predicationibus; homo alacer, benignu , caritativus, familiaris, curialis, liberalis et largus ; et aliquando fuimus socii itineris simul die noctuque a Parma usque Il ad 1utinam tempore magne guerre, et nichilominus ego habebam socium meum, et ipse suum. Hic, tempore illiu d vo ioni d qua supra

[23

a-b]

CRONICA -

1233

103

diximus, mul am habuit gratiam predicandi et multa bona fecit . .);am millesimo suprapo ito inchoata e t ecclesia Iesu Chri ti fratrum Predicatorum in civitate Regina, et infesto sancti Iacobi primus lapi po itu fuit, consecratus per dominum episcopum ~ -icholaum. Et ad predictum opus faciendum veniebant homines 5 et mulieres Regii, tam parvi quam magni, tam milites quam pedites, tam ru tici quam cive , et ferebant lapide , sabu lum et calcinam supra d or a ua in pellibu variis et çendalibus; et beatus ille qui plus poterat portare. Et fecerunt omnia fundamenta domorum et eccle ie et partem muraverunt, et in tertio 10 anno compleverunt totum laborerium suum . Et tunc frater Iacobinus superstabat ad laboreria bene facienda. Iste frater Iacobinus fecit magnam predicationem inter Calernum et Sanctum Hylarium in episcopatu Parmensi, in inferiori parte strate. In qua predicatione fuit maxima multitudo hominum et mulierum, xs puerorum et puellarum de Parma et de Regio et de montibus et de vallibus sive campestribus et de diversis villis. Et quedam mulier paupercula pregnans peperit ibi masculum. Tunc, precibus et rogatu fratris Iacobini, illi paupercule mulieri multi multa dederunt. Nam una mulier dabat sibi subtellares, alia carnisiam, alia 20 vestem, alia bindam. Et sic habuit unum asinum oneratum, insuper et ab hominibus centum solidos imperialium. Et qui interfuit et vidit retulit michi omnia ista post longum tempus, cum per eumdem jlocum cum eo transirem. In uper et hec eadem cognovi ab aliis. 25

Quod frater Ghirardu bino de Parma.

de 1utina apparuit pos t mortem suam fratri Iaco-

Huic fratri Iacobino, infirmo existenti in conventu Bononie et in infirmitorio fratrum Predicatorum circa meridiem sedenti et vigilanti, apparuit frater Girardus de Mutina ex Ordine fratrum Minorum ea die qua obierat, et familiariter cum eo locutus est dicens : « In gloria Dei sum, ad quam cito vocabit te Christus, ut ab eo laboris tui mercedem plenam recipias, et cum eo semper

3°

SALI 1BE. E DE ADAl\1

5

[238 b-

J

habitabis, cui devote servisti ». His dicti disparuit frater Girardus . F rater vero Iacobinus quod viderat retulit fratribus uis, et gavisi sunt. Et accidit fratri Iacobino sicut frater Girardus dixerat, quia post paucos dies obdormivit in Domino. Cuius corpus Mantue fuit sepultum. Frater vero Iohannes de incentia, cuius supra fecimus mentionem, in pulia ultimum diem clau it.

De fratre Bartholomeo de Vincentia .

Io

15

2o

25

30

Habuerunt etiam fratres redicatore apud Parmam, tempore illius devotionis quod dictum fuit Alleluia, fratrem Bartholomeum de Vincentia, qui multa bona fecit, ut vidi oculis mei ; et fuit bonus homo, discretu et hone tu . Et po t multa tempera factus fuit episcopus terre sue et fecit ibi pulchrum locum fratrum suorum, qu i prius ibi non babi abant.

De predicatoribu Ordinis fratrum Minorum, i primo de fratre L one, cui dominu cuiu dam hospitalis po t mortem apparuit.

ratr vero Minores babu runt fratrem L eonem Mediolanensem, qui fuit famosus et sollemnis predicator et magnu persecutor hereticorum et confutator t uperator. H ic multis annis in Ordine fratrum Minorum mini ter provincialis fuit et po tea archiepiscopus 1ediolanen is. H ic tam magnifici l cordis fuit et tante audatie, quod aliquando solu cum vexillo prece sit exercitum 1ediolanensium, qui contra imperator em veniebat, et transito ponte et fiuvio per longam moram st etit olus vexillum in manibus tenens; nec t amen Mediolanense post eum transibant, quia videbant exercitum imperatoris preparatum ad bellum. Ist frater L eo audivit confessionem domini cuiusdam ho pitali Mediolanensis, qui erat magni nominis et m agne anctitati reputabatur. Et cum laboraret in extremi , fecit ibi promitti quod po t obitum suum rediret ad eum, ut de tatu uo po et cogne ere.

[23 c-d]

CRO~ICA

-

1233

105

Et proroisit gratanter. Divulgatur decessus m CITca e peras per civitatem; rogat frater Leo duo fratre , ocio spe iales quos habebat cum adhuc provincialis mini ter exi teret, ut in angulo orti in cella ortolani illo sero securo vigilare deberent. Cumque t res simul vigilarent, accidit fratri Leoni rnodicu omnus, et s volens dormire rogavit socios quod, si aliquid entirent, excitarent euro. Et ecce subito audiunt venientero curo multi doloribu eiulando et viderunt eum taroquam globuro igneuro vel a sub de celo cadentem; deciditque super cacumen celle, veluti cum accipiter ad anatem capiendam descendit. Ad cuius sonitum et ad ro iropulsuro fratrum frater Leo evigilavit a somno. Cum autero ili querelando frequentaret : c Heu, heu ! », quesivit ab eo frater Leo qualiter ibi esset. Qui re pondit dicens quod daronatu erat, eo quod puero x occulto concubitu g nitos et ad hospitale proiecto ex quadaro indignatione sine baptismo molri per- rs miserit, quia idebat hospitale ex tali expo itione in labores et expen a incurrere. urnque diceret ei frater Leo quare istud pecatum confessu non fuerat, respondit, vel quia tradidit oblivioni, vel q uia confitendum non credi di t. Dixit ergo ei frater Leo : u Quia nichil habe facere nobi cum, recede anobi et vade viaro tuam ! ». 20 Ille igitur eiulando et clamando r eces it. Iste itaque frater Leo, tempore illius devotionis quod in po terum dictum est lleluia, multa operatus e t et multa bona fe it.

De quodam predicatore qui erat de Padua, et preclixit quarndam turrim cadendam, et ita evenit. De a ]jo qui imilia dixit, t -imilia cvenerunL

25

Fuit quidam aliu frater Minor de Padua qui tempore illius devotioni multa bona fecit. Hic dum in quodam fe to urrus predicaret, et quidarn u urariu tunim uam murari faceret, impeditu frater a clamor laborantium astanti populo dixit: « Predfco vobis quod u que ad tale tempu turri illa funditus corruet et destruetur )). Accidit ut frater predixerat, et reputatum fuit grande miraculum. Hinc Eccle ia ticu ait, XXX II: Anima

30

106

5

zo

15

20

SALIMBENE DE ADAl\I

[23 d-239 a]

vtn sancti enuntia aliquando vera, quam V I I circumspectores sedentes in excelsum ad speculandum. I tem rover. XVII : Qui altatn facit dotnum suam, querit ruinam. Item exemplum illìu qui divinavit de turre cadenda et de fìlio grille et de tribus cucurbitis t de mure in cucurbita. Et omnia casu dicebat et fortuitu , et ex hoc appellatus fuit divinus. Fuit et frater Girardu de Iutina ex Ordine fratrum 1inorum tempore devotionis predicte, qui fuit mirabilium patrator operum et multa bona fecit, ut vidi oculis meis. Hic, cum adhuc seculari existeret, dicebatur Girardus '!aletta. Ex potentibus et divitibus parentibus natu e t, scili et de uccabadhati . Hic fuit de primitivis fratribu unu , scilìcet Or ll dinis fratrum Iinorum, non tamen d e XII. micus et intimus fuit beati Francisci et aliquando socius . Curialis homo fuit valde, liberalis et largus, religio us et honestus et valde morigeratu , temperatus in verbis et in omnibu operibus uis. Parve litterature fuit, magnus concionator, optimus et gratiosus predicator. Totum mundum circuire volebat. Hic pro me rogavit fratrem Helyam generalem ministrum Ordini fratrum liinorum ut ad Ordinem me reciperet, et exaudivit eum a pud Parmam anno Domini MC XX VIII. Huiu otius aliquando in itinere fui .

Quod Parmenses tempore devotioni fecerunt fr atrem hirardum de Mutina suum pote tatem, da ndo ei plenum dominium Parme.

2

5

3"

Huic, tempore illius devotionis predicte, Parmenses totaliter dominium Parme dederunt, ut eorum esset potestas et concordaret eos qui guerra habebant ad pacem . Et ic fecit, quia multos discorde ad pacem reduxit. Verumtamen in quadam compositione cuiusdam pacis calumniam incurrit et perturbavit dominum Bemardum Rolandi Rubei, cognatum pape domini Innocentii q uarti, pro eo quod non bene satisfecit quibusdam amicis sui . Erat enim frater Gerardus imperialis multum. Et nichilominu in pace et in equitate ambulavit cum Deo et multos avertit ab iniquitate, ut dicit Malachias II.

[239 a-b]

CROXICA -

1233

IO

De tribus ocii qui diver imode elegerunt Deo ervire.

_-ota exemplum illorum trium sociorum, quorum unu elegit acare ibi et sibi soli vivere et olitariam vitam ducere, aliu serire infirmi , tertius concordare di cordante- . De primo dici t b eatu I eronimus : « ancta rusticita solum sibi prode t, et quan- 5 tum edificat ex vite merito Eccle iam Cbristi, tantum nocet , i de truentibu non re istat •. Ide nota de sancto yndonio , cui precepit angelu Domini quod iret ad predicandum contra beato Francisco etiam criptum e t quod «non ibi heretico . li vivc;re, ed alii pr fìcere vult Dei zelo ductu . l e ecundo ro ommu dicit, ~Iat. ~ X : I nfirmus fui, et visitastis tne. Item ad Ro. riiii : I nfirmum autem in fide assurnite . Et infra XV: Debemus autem. nos firmiores imbecillitates infirm.orum sustinere et non tlobis piacere . Item prima ad The a. V: uscipite infirmos, patientes estate ad om11.es. alde enim impaciente unt infirmi et rs cito indignantur.

e quodam qui ervieba t infirmo, ex cuiu Virgo ibi apparuit.

ervitio promeruit quod beata

)Jota ex mplum illiu qui serviebat infìrmo, cui beata irgo apparuit t familiariter loquebatur cum eo. umqu e infìrmu clamaret, dimi it irginem et ad infirmum cucurrit. Redien denuo, Virginem expectantem invenit, que dixit sibi: « Quia erga infirmum caritatem ostendi ti, ideo te expectavi. lioquin recessis em, si ad infirmum non ivi e ». De t ertio dicitur, Eccle . VII : Calumnia conturbat sapientem et perdet robur cordis eius. Multas enim calumnias patiuntur qui discordantes volunt ad pacem reducere. Ideo dicit Prover. XX I : icut qui apprehendit auribus canem, sic qui transit et impatien commiscebitw' rixe alterius. Rogandu est autem Deu sicut roga Propheta : R edime me a calumniis hominum, ut custodiam mandata tua. Cum reduco ad memoriam fratr m Ghirardurn de Mutina,

zo

25

30

Ieronimu::.

108

SALIMBENE DE ADAM

[2 39 b-e]

emper illius auctoritatis recordor, Eccli. XIX : Melior est homo

5

10

IS

20

25

30

qui minuitur sapientia et deficiens sensu in timore, quam qui ab~tn· dat sensu et transgreditur legem Altissimi. Cum fratre Ghirardo fui infirmus apud Ferariam infirmitate de qua mortuus est ; et veniens ipse Mutinam circa annum novum ultimum diem clausit. epultu e t in eccle ia fratrum Minorum in epulchro lapideo, et multa miracula Deu per eum operari dignatus est. Que quia alibi cribi po sunt, ideo cau a brevitatis hic omittuntur a nobi .

Quod isti olemne predicatores congregabantur interdum in aliquo loc orclinabant de predicationibu sui .

et

num vero pret reundum non e t, quia tempore devotionis preldicte isti oll mne predicatore ongregabantur interdum in aliquo loco et ordinabant de predicationibus suis, scilicet de loco, de die, de hora et de themate; et clicebat unu alteri: u T eneas quod ordinavimus firmum ». Et sic infallibiliter fiebat, sicut condixerant sibi. tabat ergo frater Ghirardu , ut vidi oculi mei , in platea Communis Parme vel alibi, ubi volebat, super graclum hgneum, quem f cerat ad loquendum, et populo expect.ante a predicatione ce sabat et profundabat caputium super caput, qua i aliquid meditaretur de D eo. D einde po t longam moraro miranti populo, remoto aputio, loquebatu r. Quasi diceret, poc. I: «Fui in spi1,itu in Don'l-inica die et a cultavi dilectum fratr m nostrum Iohannem de Vincentia, qui predicat apud Bononiam in glarea flumini Reni et habet magnum populum coram se, et tale fuit predicationis eius initium : Beata gens cuius est Dominus Deus eius, populus quem elegit in hereditatem sibi ». Idem dicebat de fratre Iacobino, idem illi de isto. il.irabantur astantes et curiositate ducti nuntio mittebant nonnulli, ut i torum que dicebantur cognoscerent veritatem. Cumque veraciter hec omnia repp ri ent, indicibiliter mirabani:ur, et secularia negotia deserente Ordinem fratrum Minorum et fratrum Predicaton1m multi ingre i sunt ; et diver imode et in multi partibus mundi multa bona facta sunt tempore d v ioni illiu , ut idi oculi m 1 •

[239 c-d

CRO XI CA -

1233

!09

De trufatoribu et illu oribus qui tempore Alleluie fuerunt. Fuerunt etiam t empore ilio trufat ores et ìllu ore quam plure , qui maculam in electis libenter im,pon,ere conabantur.

De magistro Boncompagno Fiorentino. Ex quibus unus fuit Boncompagnus Florentinu , qui magnu s magister in gramatica l in civitate Bononie fuit et libros de dicamine scripsit. Hic cum more lorentinorum trufator maximus esset, quemdam rithmum fecit in deri ionem fratris Iohanni de Vincentia, cuius nec principii reminiscor nec finis, quia multa tempora sunt quod non legi ipsum, et quando legi, non bene ro commendavi memorie, quia nec multum curabam. Erant autem ibi verba ista, prout memorie occurrunt: Et Iohannes iohanniçat et saltando choreizat. 'lodo salta, modo salta, qui celorum peti alta ! Saltat iste, saltat ille, resaltant cohortes mille, saltat chorus dominarum, saltat dux Venetiarum et cet.

Item iste magister Boncompagnu , videns quod frater Iohann es intromittebat se de miraculis faciendis, voluit et ipse se intromitter e et predixit Bononiensibus quod, videntibus eis, volare volebat. Quid plura ? Divulgatum est per Bononiam. Venit dies statu ta, congregata est tota civitas, a viro usque ad mulierem, a puero usque ad senem, ad radicem montis qui appellatur Sancta J\Iaria in Monte. Fecerat sibi duas alas et stabat in cacumine montis aspiciens eos. Cumque se diu mutuo a pexissent, protulit istud verbum: , Ite cum benedictione divina, et su:fficiat vobis vidisse faciem Boncompagni ». Et recesserunt cognoscentes se

IS

20

25

30

IlO

5

ro

15

20

25

30

SALll\IBE1 E DE ADA 1

derisos . I te magister Boncompagnus, cum e set sollemnis dictator, ex consilio amicorum suorum ad curiam Romanam accesit, volens experiri si forte ex dictamine uo Romane curie po et gratiam invenire. uam cum non invenisset, recedens inde, factus iam enex, ad tantam devenit inopiam quod opor ll tuit eum apud Florentiam in quodam ho pitali vitam finir . Hinc api n in Eccle. IX dicit : Vidi sub sole nec velociu11t esse cursum nec fortium bellum 1l.BC sapientium panem nec doclorum divitias nec artificum gratia1'n, seti tempus casumque in orm'l.ibus. I tem E celi. XX\ I : I n duobus contristatum est cor meum, et in tertio iracundia m.ichi advenit: vir bellator deficiens per inopiam, et vir sensatus contemptus, et qui transgreditur a iustitia ad peccatum, Deus paravit eum ad rumpheam.

De fatuitatibus fratri Predicatorum.

Iobanni

de Vincentia, qui erat de Ordine fratrum

Porro frater Iohanne de Vincentia, d quo upra fecimus mentionem, ad tantam dementiam dev nerat, propter honor m sibi impen um et quia habebat gratiam predicandi, ut cr deret etiam sine Deo e veraciter miracula pos e facere. ue maxima stultitia erat, cum Dominus dicat, Io. XV : ine me nichil p · testis facere. Item Prover. XX I : icu t qui mittit lapidem. in acervum mercurii, ita qui tribuit insipienti honorem. um autem reprehenderetur frater Iohanne a fratribus suis de multis fatuitatibus quas faci bat, respondebat eis dicen : «Ego exaltavi Dominicum ve trum, quem XII annis sub terra tenuistis absconsum, et ni i quieveritis, vilificabo sanctum vestrum et facta vestra publicabo ». Talia itaque audientes sustinebant ipsum, quousque mortuus est, non invenientes qualiter contra eum insurgerent. Hic, cum quadam die venis et ad domum fratrum Minorum, t barbitonsor ei barbaro rasisset, valde habuit pro malo, eo quod fratres pilos barbe sue non collegerant, ut pro reliquiis re ervarent.

CRO •• I CA -

De truffis fratri ~ norum.

D ete~aJve

1233

de Florentia, qui erat ex Ordine fr atrum

III

li-

ed frater Deu te alvet de lorentia x Ordine ~linorum, qm more Florentinorum magnu trufator erat, optime resp01ldit stulto iuxta l stultitiam suam, ne sibi sapiens esse videretur, Prover. XXVI. N am, eu m quadam die ad domum Predicatorum ivi et et illi invitas ent eum ad prandium, dixit quod nullo modo ibi taret, ni i ei darent de tunica fratri Iohanni , qui in domo illa erat, ut pro reliquii reservaret. Prorni erunt et magnam petiam de tunica sibi dederunt, curo qua po t prandium purgato ventre posteriora terxit, et petiam deiecit in stercora . Po tmodum accipiens perticam stercora revolvebat, clamans et dicens: «Heu, heu! uccurrite, fratre , quia reliquias sancti requiro, quas perdidi in latrina ! •. umque vultu uo inclinas ent ad orifi.cia camerarum, cum pertica stercora revolvebat valent r, ut stercorum fetorem entirent. Infecti itaque tali odoramento erubuerunt confu i, cognoscentes e a tali rufatore d lu os. Huic fratri ete ah e aliquando data fuit obedientia ut ad provinciam Pennenem, que e t in pulia, iret ad habitandum. Ip e vero ivit ad infìrmitorium et denudavit e, et ap rien qu a mdam culcidram tota die in a latuit iacendo in pennis. Curo autem requireretur a fratribu , invenerunt eum ibi dicentem quod obedientiam suam iam compi verat. Et ideo occasione i tiu truffe obedientia fuit ibi remissa, t non ivit illuc. um autem quadam die tempore emali per civitatem Florentie ambularet, contigit ut ex lapsu glatiei totaliter cader t. idente hoc Fiorentini, qui trufatores maximi sunt, ridere ceperunt. uorum unus quesivit a fratre qui ceciderat utrum plus vellet habere sub se. Cui frater respondit quod sic, scilicet interrogantis uxorem. Audientes hoc Fior entini non habuerunt malum exemplum, l sed commendaverunt fratrem dicentes : « Benedicatur ipse, quia de nostris est ». Aliqui dixerunt quod alius Florentinus fuit qui dixit hoc verbum, qui vocabatur frater Paulus :\Iillemusce x Ordine ~Iinorum.

5

10

15

20

25

30

!12

SALIMBE NE DE

DAM

Quod inhonesta locutio sit vitanda, octo rationibu demon tratur.

5

Ieronimus

ro

15

2o

25

3o

35

Sed querendum nobis e t utrum frater bene responderit necne. Et dicimus quod male respondit, multiplici ratione. Primo, quia contra cripturam fecit , que dicit, Prover. XXVI: Ne respondeas stulto iuxta stultitiam suam., 11-e efficiaris ei similis. Secundo, quia inhonesta fuit responsio, quia religiosus debet loqui ut r eligiosum decet. nde I acobus I : Si quis putat se 1'eligiosum esse, non. refrenans linguam suam, sed seducens cor suum, huius vana est religio. I t em prima P etri IIII : Si qui loquitur, quas-i sermo1ws Dei. Ieronimu : «Beata lingu a, que nunquam ni i de Deo novit proferre sermon em ». Item ad Ephe io IIII : Omnis sermo malus ex ore vestro non procedat; sed si quis bonus est ad edificationem fidei, ut det gratiam audientibus. Item ad Colo. IIII : ermo vester semper in gratia sale sit conditus, ut sciatis quomodo oporteat vas unicuique respondere. Tertio, quia verbum ociosu m dixit; de quo Dominu s dicit, Mat. XII: Dico autem vobis quoniam om11-e verbum ociosum quod locuti fue?'Ìnt homines, reddent rationem de eo i n die iuditii. Est autem verbum ociosum quod nec dicenti nec audienti utilitatem confert. Ideo Dominus ubdit, Mat. XII: Ex verbis enim tuis iustificaberis et ex verbis tuis damnaberis . Ideo dicit Ecclesiasticus XXII : Quis dabit ori meo custodiam et super labia mea signaculum certum, ut n on cadam ab ipsis, et lingua mea perdat m e? Quarto, quia qui inhoneste loquitur ostendit se cor vanum habere, insuper dat alii exemplum peccandi. nde dicit postolus, prima ad Cor. XV: Corrumpunt mores bonos colloquia mala. ed audi remedium sive vindictam, Ys. XXIX: S uccisi sunt omms qui vigilabant super iniquitatem, qui peccare faciebant homines i1l verbo et arguente-m in porta supplantabant et declinaverunt fntstra l a iusto . D e corde vano dici potest quod de oculo dicitur. Sicut enim «impudicus oculu impudici cordi e t nuntiu », sic v erbum vanum cor vanum ostendit. Ideo dicit Sapiens, Prover. IIII : Om,ni custodia serva cor tu11tm, quia ex ipso vita procedit. Item Prover. XXX: Vanitatem et verba mendatia longe fac a me . Quinto, q uia silentium commendatur et precipitur. I eremia

CRONICA -

1233

II3

in Trenis III : Sedebit solitarius et tacebit, quia levavit se super se.

Item Ys. XXX : In silentio et in spe erit fortitudo vestra. Item Exo. Xliii : Domi'n.us pugnabit pro vobis, et vos , tacebitis . Ps. : Letati suni, quia siluerunt. L egitur quod abbas Agatho per triennium tenuit lapillum in ore, ut taciturnitatem adisceret. s SeJ..-i:o, quia multiloqu ium prohibetur. rover . X: I n multiloquio n on deerit peccatt-tm; qui autem moderatur labia sua, prudetz.tissimus est. Ideo Eccli. XIX : Qui odit loquacitatem, extitlf{~tit rnalitia1'1'z. Item Eccli. XX: Qui multis utitur verbis, ledit animam suam. Item Eccli . XXVIII : Multi ceciderunt in ore gladii, sed 1 0 n Ml sic quasi qui interierunt per lingua'n·t suam . Item Prover. XXI : Qui custodii os suum et linguam suam, custodii ab angustiis animam suam. Item Eccli XX : Beatus qui lingua sua non est lapsu.s, et qui non servivit indignis se. Item Eccli . XXVIII: Beatus qtti fectus est a lingua nequam, et qui in iracundiam illius non transivit, rs et cetera que secuntur. Item Iacobi III : I n multis enim otfendimus omnes. i quis in verbo non otfendit, hic perfectus est vir. -ota exemplum de ecundo philosopho, ex cuius verbo obiit mater iu . Et penitentia ductus u que ad diem mortis sue silentium t nuit. Cui vere potest dici : « i tacui e , philosophus fuis es ». 2 0 Item Apostolu , prima ad Cor. XIIII, pre ipit quod mulieres in ecclesiis taceant. on enim permittitur eis loqui, sed subditas esse, sicut et lex dicit. S i quid autem volunt discere, domi viros suos Il interrogent. Turpe est mulieri loqui in ecclesia . Multum enim locuntur in ecclesia muliere . Ideo quidam dicunt quod Aposto- 25 lus non prohibuit muli ribus loquelam utilem et necessariam, ut quando Deum laudant, vel quando peccata sua sacerdotibus confìtentur, sed prohibuit ne predicare presumerent, quod officium proprie ad viros noscitur pertinere. Quod patet, quìa de officio predicandi tunc postolus loquebatur. Augustinus tamen dicit 30 quod ideo precipitur mulieri non loqui, quia, duro semel cum serpente locuta fuit, totum mundum confudit. Ideo Ecclesiasticus XXV dicit : A muliere initium factum est peccati, et per illam omnes morimur. Hinc postolus ait, prima ad Timotheum II: Jl.lulier in silentio discat cum omni subiectione. Docere autem mu- 35 lieri non permitto neque dominari in virum, sed esse in silentio. -

AL IMB E:\E , (.

ALll\IBENE D E ADAl\1

[241 a-b]

Adam enim primus formatus est, deinde Eva. Adam non est seductus, mulier autem seducta in prevaricatione fuit. Salvabitur autem per filiorum generationem, si permanserit in fide et dilectione et sanctificatione cum sobrietate . s Septimo, quia qui non assue cit bonis moribu , dum iu venescit, a vitiis ne cit recedere, quando nescit.

xo

15

2o

25

30

Hinc Sapien dici t, Prover. XXII : P roverbùtm est: adolescens iuxta viam suam, etiam cum senuerit, non recedet ab ea. Hinc E cclesiasticus dici t, XXIII : H omo assuetus in verbis improperii in omnibus diebus vite sue non erudietur. Ideo optimam medicinam dat ipse E ccle ia ticus XXIII : Indisciplinate loquele non assuescas os tuum: est enim in illa verbum peccati. Octavo et ultimo, quia qui turpia loquitur et inutilia et vana et inhonesta verba, accusari debet et puniri in Ordine fratrum 1inorum de facto, si vidit , de verbo, si a udivit. Et hoc digne fit, quia eloquia Domini eloquia casta. Et in regula fratrum Minorum dicitur quod >, et reprehensus a magistro suo fuisset: Nil proprium, procul hec ! Vivis commurua queque,

respondit novitius: 15

20

25

30

Sic loquimur, sed non utimur communibus eque.

Ideo dicit Eccli. V: Si est tibi intellectus, responde proximo. Revera nostris temporibus videtur impleta maledictio illa quam transgressoribus legis Moyses imprecatur; ai t enim, Deutero. XXVIII: Bos tuus immoletur coram te, et non comedas l ex eo. Ideo divina Scriptura misero guloso, qui partem suam et aliorum comedit, taliter comminatur, Iob XX: Panis eius in utero illius vertetur in fel aspidum intrinsecus. Divitias quas devoravit evomet, et de ventre eius extrahet eas Deus. Ab exemplo patris celestis habent prelati quod subditos non affiigant neque contemnant. Deus enim pater, cui potentia attribuitur, potentes non abicit, cum et ipse sit potens, Iob XXXVI. Deus enim pusillum et magnum ipse fecit, et equaliter cura est illi de omnibus, Sap. VI. Ideo dicit Malachias II: Numquid n on pater unus omnium nostrum? Numquid non Deus unus creavit nos? Quare ergo despicit unusquisque nostrum fratrem suum, violans pactum patrum nostrorum? Ideo prelato dici t Ecclesiasticus IIII: N oli esse sicut leo in domo tua, evertens domesti cos tuos et opprimens subiectos tibi. Quod quia prelati audire contemnunt, ideo

[254 d-255 a]

CROKICA - LIBER DE PRELATO

de eis conqueritur Dominus, Eze. XXXIIII : Cum austeritate imperabatis eis et cum potentia. Et ibidem multa dicit Dominus superius et inferius de malis et incomodis que faciunt mali prelati subditis suis. Ab exemplo etiam filii Dei habent prelati quod debent dilige- s re subditos suos. Nam fìlius Dei dicit, Io. X: Ego sum pastor bonus. Bo·n us pastor animam suam ponit pro ovibus suis. Sic et prelatus pro subditis sibi commissis facere debet, quia Dominus dicit, I o. XIII : Exemplum enim dedi vobis, ut, quemadmodum ego feci, ita et vos f aciatis. H oc faciebat Apostolus, qui dicebat, II Cor. xo XII : Ego autem libentissime impendam et superimpendar ego ipse Hoc pro animabus vestris, licet plus vos diligens minus diligar. etiam fecit sanctus P aulinus Nolane civitatis episcopus, qui e ipsum dedit, ut pro filio vidue in Affrica venderetur. De quo in principio tertii libri Dialogorum Gregorius narrat. Il Hoc si- xs militer Sanctulus p resbiter fecit, de quo beatus Gregorius, in III! libro Dialogorum, narrat quod exposuit se morti, ut que mdam diaconem a morte eriperet, quem Longobardi volebant occidere. Cumque Longobardi circa Sanctulum fecissent spectaculum et fortissirnus spiculator eorum spatam elevasset ad amputandum zo Sanctulo caput, dixit presbiter Sanctulus : >. Et statim cepit manus eius cum gladio obrigescere et brachiuro eius factum est aridum, nec potuit illud cum ense deponere, sed stabat attonitus et stupefactus; et omnes Longobardi, qui hec videbant, ultra quam credi potest admirabantur. 25 Cum autem rogarent Sanctulum quod rogaret Deum suum et Iohannem Baptistam, ut carnifex sanaretur, dixit quod tali pacto rogaret, si vellet promittere et iurare quod de cetero cum brachio ilio nullum Christianum occideret. Fecit quod dixerat, et statirn fuit pristine redditus sanitati. Longobardi vero, cum vidissent 30 hec omnia, erga Sanctulum et Iohannem Baptistam postea devotiores fuerunt. Nam prius eum in devotione habebant, eo quod oleum coram eis multiplicasset in prelo . Feci t Sanctulus quod Iohannes d icit, prima III: In hoc cognovimus caritatem Dei, quoniam ille pro n obis animam suam posuit, et n os debemus pro fratribus 35 animas ponere . Sed dicit b eatus Gregoriu s : ( ive ) >. Ideo subdit Io. III : Qui habuerit substantiam mundi huius et

viderit fratrem suum necessitatem habere et clauserit viscera sua ab eo, quomodo caritas Dei manet in eo? Filiali mei, l non diligamus s verbo neque lingua, sed opere et veritate . Item fecit Sanctulus quod docet Sapien in Prover. XXIIII: Erue eos qui ducuntur ad mortem, et qui trahuntur ad interitum liberare non cesses. Si dixeris: Vires non suppetunt, qui inspector est cordis, ipse intelligit, et servatoH oc rem anime tue nichil fallit, reddetque homini iuxta opera sua. 10

15

similiter beatus icholaus fecit, quando liberavit et eripuit stratilates qui ducebantur ad mortem. Isti fuerunt tres milites innocente , qui occidebantur iniuste. Liberavit etiam tre principes de manibu prefecti et imperatori Con tantini, qui similiter interfecti fui ent. Ideo potuit dic re beatus Nicholaus verbum Iob XXIX: Conterebam molas iniqui et de dentibus illius aufere-

bam predam.

20

25

30

Porro filiu Dei de e dicit, Luc. XIX: Venit enim filius hominis querere et salvum Jacere quod perierat. Prelati vero nostri temporis pro maiori parte veniunt, ut furentur et mactent et perdant, ut habetur Io. X . Et qui optimus in eis est, quasi paliurus, et qui rectus, quasi spina de sepe, ut dicit Michea VII. Et si quis modo vellet facere dialogum prelatorum, ut fecit Gregorius, potius fece invenire posset quam sanctos prelato ; periit enim sanctus de terra et rectus in hominibus non est, ut dicit Micheas VII. Item filius Dei dicit quod non venit ministrari, sed ministrare et dare animam suam redemptionem pro multis, Mat. XX. Et, Luc. XXII, dicit : Ego autem in medio vestrum sum sicut qui ministrat. uod pre:fi.guratum fuit II Reg. I, ubi dicitur quod, quando avid cum populo I srael deducebant archam federi Domini in iubilo, quamvis es et rex, circum tante exercitu non fecit sibi mini trari, sed potius l mini trabat, et partitus est universe multitudini Israel,

tam viro quam mulieri, singulis colliridam panis unam et assaturam bubule carnis unam et similam frixam oleo . Et abiit omnis populus, unusquisque in domum suam. Et ex hac humilitate despexit eum 35

Michol filia aul, uxor sua. ic sinagoga Iudeorum Christum de pexit, pro eo quod semet ipsum exinanivit formwn servi acci-

[255 c-d]

CRO~ICA

- LIBER DE PREL TO

r6s

piens, in similitudine hominum factus et habitu inventus ut homo,· humiliavit semet ipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis, Philipen. II. Ideo ad laudem eius cantatur in prosa : Hic st David patriarcha nudus saltan coram archa, sese vilem reputans.

Dixitque Da vid ad 1ichol : V i vi t Dominus, qui a ludam ante D o?-ninum, qui elegit me potius quam patrem tuum et quam omnem domum eius, et precepit mi chi ut essem dux super populum Domini in I srael. Et ludam et vilior ftam plus quam factus sum, et ero humilis in oculis meis. Ubi dicit beatus Gregorius: , sed: . Unde Ambro·ius Il ait : >. Ideo congruit huic loco quod legitur Iudicum IX: Quod me vidisti s jacere, cito facite. Item in Io. habetur, II, quod mater Iesu dixit ministris: Quodcumque dixerit vobis facite. Sed miseri potius volunt esse imitatores Phariseorum quam Dei. Nam de Deo scriptum est, Ephe. V : Estate imitatores Dei sicut ftlii karissimi et ambulate in dilectione, sicut et Christus dilexit nos et tradidit semet ipsum pro no bis oblationem et hostiam De o in odorem suavitatis. De Phariseis Dominus dicit, Mat. XXIII, quod amant primo recubitus in cenis et cetera que secuntur. Quod ad litteram prelati nostri temporis cotidie faciunt, quando possunt, cum Dominus dicat, Luc. Xliii: Vade, recumbe in novissimo loco. Quod beatus Bernardus in expositione Canticorum suffìcienter exponit. Item filius Dei assimilavit se galline pullos habenti. Cuius natura talis est, quia amore filiorum infìrmatur. Sic et prelatus facere debet amore subditorum, qui fìlii sui sunt. Und Apostolus, II ad Cor. XI: Quis inftrmatur, et ego non inftrmor? Sed de malo prelato dicitur, Iob XXXIX: Duratur ad ftlios suos, quasi non sint sui. Sed dicitur, Eccli. III : Cor durum male habebit in novissimo. I uditium enim durissimum in his qui presunt ft et, ap. VI. Item gallina filios suos ferventer defendit. Sic et Deus facit, t prelatus facere debet. Ideo dicit Sapiens, Prover. XXII: N on

[256 a-c]

CRON I CA -

LIBER DE PRELATO

jacias violentiam pauperi, quia pauper est, neque conteras egenum in porta, quia Dominus iudicabit causam eius et configet eos qui conftxerunt animam eius. Item Prover. XXIII: e attin jgas terminos parvulorum et agrum pupillorum ne introeas . Propinquus enim illorum jortis est, et ipse iudicabit contra te causam illorum. s Propinquus enim parvulorum est filius Dei, de quo dicit Apostolu , ad H eb . II: Quia enim pueri communicaverunt carni et sanguini, et ipse similiter participavit eisdem, ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium, id est diabolum , et liberaret Nota Io eos qui timore mortis per totam vitam obnoxii erant servituti. quod diabolus est rnilvus, contra quem specialiter gallina pugnat et pullos defendit. Nota etiam quod, quando pulli parvi sunt et sub custodia matris, impugnantur et persecuntur a milvo, quando vero sunt grandes et absque matris custodia, impugnantur et persecuntur a vulpe, que est animai fetidum et fraudulentum. 1 5 Per vulpem enim vel diabolus vel tyrannus potest intelligi. Unde Dominus appellavit Herodem vulpem, Luc. XIII : Ite et dicite vulpi illi et cet. Item gallina omnes filios suos, qui vadunt ad eam, sub alas suas congregat nec aliquem repellit. Sic et Deus facit, et prelatus zo facere debet. Ideo orat Propheta dicens: Sub umbra alarum tuarum protege me. Quod facit Deus libenter, sed miseri peccatores nolunt ad eum accedere, cum dica t Propheta : A ccedite ad eum et illuminamini, et jacies vestre non conjundentur. Item cum vocet eos dicens: Venite, ftlii, audite me, timorem Domini docebo vos. 25 Et iterum: Venite ad me omnes, Mat. XI. Item Io. VI: Eum qui venit ad me non eitiam joras. Et ideo conqueritur de eis Dominus, Mat. XXIII: Quotiens volui congregare ftlios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti. Sed miseri peccatores cognoscent stultitiam suam in die iuditii, quando 30 eam non poterunt emendare. Tunc, sicut l dicit Micheas III, clamabunt ad Dominum, et non exaudiet eos et abscondet jaciem suam ab eis in tempore illo, sicut nequiter egerunt in adinventionibus suis . Item Deutero. XXXII: Abscondam jaciem meam ab eis et considerabo novissima eorum. Item Iere. XVIII : Dorsum et non 35 jaciem ostendam eis in die p erditionis eorum. Item Prover. I : Quia

168

5

Io

I5

20

25

30

Versus

35

SALIMBE E DE ADA 1

[256 c-d]

vocavi, et renuistis, extendi manum meam, et non juit qui aspiceret, despexistis onme consilium meum et increpationes meas neglexistis, ego quoque in interitu vestro ridebo et subsannabo, cum vobis quod timebatis advenerit, cum irruerit repentina calamitas et interitus quasi tempestas ingruerit, quando venerit super vas tribulatio et angustia; tunc invocabunt, et non exaudiam, ma ne consurgent et non invenient me, e6 quod exosam habuerint disciplinam, et timorem Domini non susceperint, nec acquieverint consilio meo, et detraxerint universe correctioni mee. Item pro prelatis et subditis dicit Apo tolus, ad Ro. XV: Debemus autem nos ftrmiores imbecillitates inftrmorum sustinere et non nobis placere, et infra : Propter quod suscipite invicem, sicut et Christus suscepit nos in honorem Dei. Item quarta proprietas galline pullos habentis est ut inventum granum non occultet, immo vociferatur et clamat, ut filii congregentur ad eam. Quibus congregatis, proicit ante eos granum inventum nec discemit inter album et nigrum et rubeum, sed omnibus exponit communiter. Sic et Deus communiter quedam sua bona largitur malis et bonis, ut ad diligendum ip um tam boni quam mali ferventius animentur. Unde dicitur, Mat. V, quod solem suum oriri facit super bonos et malos et pluvit super iustos et iniustos. Item ap . VI: Pusillum et magnum ipse fecit, et equaliter est illi cura de omnibus. Ideo miratur beatus Petrus in Actibus l dicens, X: I n veritate comperi quoniam non est p ersonarum acceptor Deus, se d in amni gente qui timet eu m et operatur iustitiam acceptus est illi. Idem dixit Iosaphath rex Iuda, II Paralipo. XIX: Non est enim apud Dominum Deum nostrum iniquitas nec personarum acceptio nec cupido munerum. Prelati vero nostri temporis non equaliter subditos suos diligunt, sed privato amore, et aliquos reputant filios, aliquos vero privignos sive filia tros, et quibus hodie in comestibilibus bene faciunt, cras etiam eisdem similiter bene facere non desistunt. Alii vero, qui cantant invitatorium, et quorum est refectorium, semper musant et musitant et murmurant et dicunt : D ente timetur aper, defendunt cornua cervum; imbelles dame, quid nisi preda sumus ?

[256 d-257 a]

CRONICA -

LI BER DE PRELATO

169

Quod est dicere :. Intellectus autem supradictorum verborum talis describitur in Prover. XIX: Divitie addunt amicos plurimos; a paupere autem et hi quos habuerat separantur. Multi colunt personam potentis et amici sunt dona tribuentis. Fratres hominis pa·u.peris oderunt eum, ins~tper et amici procul recesserunt ab eo. Et nota quod de verbis Domini parum curat prelatus qui singulari et privato amore aliquos subditos dilìgit. Dicit enim ei Dominus, Luc. Xliii: Cum facis prandium aut cenam, noli vocare amicos tuos neque cognatos neque fratres neque vicinos divites, ne forte et i p si te reinvitent, et fiat tibi retributio. Sed, cum facis convivium, voca pauperes, debiles, claudos et cecos, et beatus eris, quia non habent unde retribuere tibi . R et·ribuetur enim tibi in retributione iustorum . Hoc fecit beatus Laurentius, qui pauperes, claudos et cecos collegit, quibus bene fecerat, et eos in palatio Salustiano coram Decio presentavit dicens : . Prela ti vero nostri temporis nec verbis Domini instruuntur nec exemplo beati Laurentii provocantur, ut pauperibus bene facere velint. Dilexerunt enim magis gloriam hominum quam gloriam Dei, et ideo confundentur. Quoniam Deus dissipabit ossa eorum qui hominibus placent; confusi sunt, quoniam Deus sprevit eos. Dicunt enim: >. De t alibus Domìnus dìcit, !lat. VI : A men, dico vobis, receperunt mercedem suam. Vidimus qualiter, exemplo fìlii Dei, prelati subditos diligere debent. Videamus etiam qualiter exemplo Spiritus Sancti. Ipse enim Spiritus Sanctus amor est et, ut dicit Apostolus, ad Ro. VIII, testimonium reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei. Si autem filii, et hcredes . H eredes quidem Dei, coheredes autem Christi, si tamen compatimur, ut et conglorificemur. Fìlii autem Dei cum magna reverentia sunt tractandi a prelatis et ab omnìbus qui dìligunt Deum, quia et hoc Deus facìt, ut dicìtur Sap. XII : Tu autem , dominator virtutis, cum tranquilitate iudicas et cum magna reverentia disponis nos . Subest enim tibi, cum volueris,

5

xo

15

20

25

30

35

170

5

xo

15

20

25

30

35

SALili-1BE E DE ADAM

[257 a-b]

posse . Et infra, XV: Etenim, si peccaverimus, tui sumus, scientes magnitudinem tuam. Et si non peccaverirnus, scimus quoniam apud te sumus computati. Nota quod dicit Osee I de his qui diligunt Deum: Dicetur eis: F ilii Dei viventis. Idem promittit Dominus, 1at. V: B eati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Quod impletum Io. dicit, prima III: Videte qualem caritatem dedit nobis Deus pater, ut filii Dei nominemur et simus. Karissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus quoniam, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. 1 Hinc Propheta ai t: Quoniam quis in nubibus equabitur Domino, similis erit Deo in filiis Dei. Diximus quod servi Dei honorati fuerunt a Patre et Filio et Spiritu Sancto, iuxta verbum quod scriptum est, Ps. : Nimis honorati sunt amici tui, Deus, nimis confortatus est principatus eorum . Et adhuc plus honorabuntur, quando in celesti patria verifìcabitur illud quod regi Salomoni dixit regina Sabba, III Reg. X: Beati viri tui et beati servi tui, hi qui stant coram te semper et audiunt sapientiam tuam. A Patre honorati fuerunt servi et amici et electi Dei, quia a Patre dati sunt Filio, sicut ipse Filius profìtetur, Ys. VIII: Ecce ego et pueri mei, quos michi dedit Dominus, et cet. Et Io. XVII : Pater, quos dedisti michi, volo ut, ubi sum ego, et illi sint mecum, ut videant claritatem quam dedisti michi et cet. A Filio honorati fuerunt, qui precipit ne contemnantur, Mat. XVIII : Videte ne contemnatis unum ex his pusillis. A Spiritu Sancto honorati fuerunt, qui testimonium reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei, Ro. 8. Ab angelis etiam honorantur servi Dei, quia omnes sunt administratorii spiritus in ministerium missi propter eos qui hereditatem capient salutis, Hebre. I. Ideo dicit ipse fìlius Dei, Mat. XVIII: Dico enim vobis quia angeli eorum in celis semper vident faciem patris mei, qui in celis est. I tem : Non est voluntas ante patrem nostrum, qui est in celi s, ut pereat unus de pusillis istis . Cum igitur servi Dei sic honorentur a Patre et a Filio et a Spiritu Sancto et etiam ab ipsis angelis, qui eorum custodes existunt, erubescere debet malus prelatus qui eos inhonorat, affligit, vilifìcat, vituperat, persequitur et conculcat. Ideo possunt dicere borri subditi malo prelato qui subditos suos vilifìcat

[257 b-d

CRO~ICA

-

LIBER DE PRELATO

171

et affligit verbum quod habetur in I ob l XVIII: Quare reputati sumus ut iutnenta et sorduimus coram te? Deus etiam promittit quod cito jaciet vindictam electorum suorum clamantium ad se die ac nocte et vindicabit eos de adversario suo, Luc. XVIII. Nam ipse dixit sem suis, Zacharie II: Q·u.i enirn tetigerit vos, tanget pupillam 5 oet-tli mei. Promisit etiam cuilibet servo suo quod habetur I Reg. XXII: Mane mecum, ne timeas. Si quis quesierit animam meam, queret et animam tuam, mecumque servaberis . Possumus etiam adhuc tribus rationibus demonstrare quod subditi a prelati male tractandi non sint, immo in maxima reve- ro rentia sunt habendi. Prima r atio est propter illud quod de Domino legitur, Luc. V: Ascendens I esus in unam navem que erat Symonis , rogavit eum a terra reducere pusillum. bi dicit expositio : >. Eze. rs XXXIII! : Cum austeritate imperabatis eis et cum potentia. Ecce imperator celi et terre, qui imperat soli, et non oritur, imperat ventis et mari, et obediunt ei, rogat, non imperat, et vilis pulviculus oblitus sui contra coequales intonat auctoritate, erigitur potestate. Gen. IX : Terror vester ac tremar sit super cuncta animalia 20 terre. Ubi dicit Gregorius: . Secunda ratio est propter illud quod de Petro et Cornelio legitur, Act. X: E t 25 Jactum est, cum introisset P etrus, obvius ei venit Cornelius et procidens ad pedes eius adoravit eum. Petrus vero levavit eum dicens: Surge, et ego ipse homo sum. Tertia ratio est propter illud quod de Iohanne 1 et angelo legitur, Apoc. ultimo: P ostquam audissem et vidissem, cecidi, ut adorarem, ante pedes angeli, qui michi hec 30 ostendebat. Et dixit michi : Vide ne Jeceris . Conservus tuus sum et fratrum tuorum, qui servant verba prophetie libri huius. Deum adora! Ecce Deus et apostolus Petrus et angelus servos Dei reverentur, et miseri prelati super eos in superbiam elevantur ? Naro, ut dicit Amos VI: Sicut David putaverunt se habere vasa cantici, bibentes 35 in ftalis vinum et optimo unguento delibuti, et nichil patiebantur

Gregorius

172

SALIMBE E DE ADAM

[257 d-258 a]

super contritione I oseph. Ideo Dominus ostendit i bi hoc se pro malo habere, dicens : Quapropter detestar ego superbiam I acob et domos eius odi. Nota quod in aliqua religione aliquando erunt homines qui s in seculo fuerunt nobiles, divites et potentes, in religione vero sunt antiqui et quo ad etatem et quo ad Ordinis ingressum, sunt etiam, quod melius est, spirituales et contemplativi et Deo devoti et amabiles fratribus, sunt etiam prediti sapientia et doctrina, litteraturam et linguam disertam et naturalem sensum habentes 10 nec non et mores honestos. Et tamen talibus aliquis preficietur prelatus qui natus erit ex genere non sati clara et in omnibus que supra dieta sunt insufficiens et inutilis erit, et ad tantam superbiam et stultitiam devolvetur, quod elevabitur cor eius in superbiam super fratres suos, neminem reverendo. Omnibus enim in singulari 15 numero dicet . Cui laboranti in extremis quidam m onachus ei karus assidens ait: >. Cui aranti post mortem eius coram altari apparuit in visione Galfredus dicens : . Cui ille: >. Cui ille: > . Item retrahere debent miserum clericum et arnbitiosum, ne

[z68 d-269 a]

CRONICA -

LIBER DE PRELATO

207

a d prelationes velit ascendere, comminationes que sibi :fiunt a Deo. D icit enim Deus prelato cui cura animarum committitur, III Reg. XX : Custodi virum istum . Qui si lapsus fuerit, erit ani·m a tua pro ani·ma eius. Item Eze. III : Fili hominis, speculatorem dedi te domui Il I srael . Et audies de ore meo verlru:m et annuntiabis eis ex me. S i, dicente me ad impiunz: Morte morieris, non annuntiaveris ei neque locutus fueris ut avertatur a via sua impia et vivat, ipse impius in iniquitate sua morietur, sanguinem autem eius de rnanu tua requiram.

5

Quod ille qui eligitur in prelatum IIII habet excu ationis exempla .

IO

Habet enim ambitiosus clericus, qui prelationes cupit mvadere, multa excusationis exempla. Et primo potest se exemplo 1oysi excusare. De quo legitur, Numeri XII, quod erat vir mitissimus super omnes homines qt"-i morabantur in terra. Et tamen excusavit se, quando Dominus oluit eum mittere ad Pharaonem et facere ducem populi sui, dicen , Exo. IIII: Obsecro, Domine, non sum eloquens . Ab heri et nudiustertius, et ex quo locutus es ad servum tuum, impeditioris et tardioris lingue sum . Et in tantum se excusavit, quod ominus iratus est contra ipsum. Secundo, exemplo I eremie, quem cum Dominus vellet mittere, excusavit se dicens, I ere. I : A, a, a, Domine Deus , ecce nescio loqui, quia puer ego sum . Tertio, exemplo Ione, qui preoccupavit fugere in Tarsis, ne mitteretur ad dicendum Ninevitis quod subverterentur. Scieb at enim quod non faceret hoc Deus, si peniterent, et ipse cum erubescentia remaneret tamquam in mendatio deprehensus. Qui in tantum erubuit, quod noluit amplius in terra sua habitare, ne noti eius hoc ei improperarent. Sed postea impletum est in eo quod Propheta predixerat: Letabitur iustus, cum viderit vindictam . Nam submersi sunt processu temporis, postquam reversi sunt ad priora peccata. Ideo dicit Ambrosius: . Idem habetur Iere. XVIII : R epente loquar adversum gentem et adversum regnum ,

15

20

25

30 Ambrosius

208

5

Ysidorus

zo

SALIMBENE DE ADAM

[269 a -c]

ut eradicem l et destruam et disperdam illud. Si penitentiam egerit gens illa a malo suo quod locutus sum adversum eam, agam et ego p enitentiam super malo quod cogitavi ut jacerem ei . Quarto, exemplo illius qui dixit, Ys. III: Non sum medicus, et in domo mea non est panis neque vestimentum . Noli te constituere me principem populi . Diximus supra quod prelatus, ad hoc, ut sit ydoneus et suffìciens, debet habere sapientiam et sanctam vitam, d e quibus iam dictum est. T ertio, debet esse bonis moribus adornatus, de quibus nunc dicendum est. Dicit enim Ysidorus : >. Imitetur autem prelatus illum David cuius commendatur mansuetudo: Memento, D omine, Da-

vid et omnis mansuetudinis eius. N a m in mansuetudine suscipitur

Augustinus

zs insitum verbum, quod potest salvare animas nostras, Iacobi I. Et ideo precipitur auditori verbi Dei ut mansuetudinem habeat, si intelligere vult, Eccli. V: Esto mansuetus ad audiendum verbum Dei, ut intelligas , et cum sapientia proj eras responsum verum . De mansuetudine d icit Propheta: Quoniam supervenit mansuetudo, 20 et corripiemur. Unde Augustinus: >. Aliquis vero m a ledictus prelatus, nisi malitiose insurgat contra subditum et furibunde et indignabunde ei precipiat, non credit quod possit eum sub dominio suo tenere, et quicquid ei precipit, rationabiliter 25 precipere credit iuxta illud : Sic volo, sic iubeo, sit pro ratione voluntas.

Versus

De prelato, quali e e debeat.

bu Versus

30

Qualis autem debeat esse prelatus, subsequentibus versidemonstratu r : Prelatus mitis, a:ffabilis atque benignus l sit patiens, iustus, sit dulcis compatiensque, ut crimen proprium celet p ccata r eorum.

[269 c-d]

CRONICA

LIBER DE PRELATO

209

Sit piger ad penas, sit velox ad miserendum et doleat, quotiens facit illum culpa ferocem. Infundat mulcens oleum inumque fiagellans, nunc virgam patris, nunc exerat ubera matris, sibilet et cantet, stimulet, cum cogit, oportet.

5

Quod tria debet habere qui populis pree t.

Nota quod tria debet habere qui populi preest, scilicet intellectum, sermonem et vitam hone tam. De intellectu dicit Ecclesiasticus V : Si est tibi intellectus, responde proximo; sin autem, sit manus tua super os tuum, ne capiaris in verbo indisciplinato et confundaris. Honor et gloria in sermone sensati, lingua vero imprudentis subversio est ipsius. Qui intellectum non habet, petat a Deo, sicut fecit Propheta, qui dixit : Da michi intellectum, et scrutabor legem tuam et custodiam illam in toto corde meo. Item : Da michi intellectum, ut discam mandata tua . Et quia humiliter et utiliter petiit, ideo Dominus curialiter et abundanter dedit, iuxta illud q uod confitetur: Super senes intellexi. Que fui t causa? Quia incerta et occulta sapientie tue manifestasti michi. Et ideo benedicam Dominum, qui tribuit michi intellectum. Item Prover. IX: Si sapiens fueris, tibimet ipsi eris; si autem illusor, solus portabis malum. I tem Eccli. III : Sapiens cor et intelligibile abstinebit se a peccatis et in operibus iustitie successus habebit. I tem E celi. !III : apientia filiis suis vitam inspirat et suscipit exquirentes se, et preibit in via iustitie. Et qui illam diligit, diligit vitam et cet. Bernardus : . Quibus ipse respondit: > . Et indutus sacco sedit super hostium celle et cepit comedere panem et caseum prima hora diei in sexta feria, ac si esset puerulus, nec iudici venienti assurgere voluit. Quod cum iudex vidisset, contempsit eum et recessit ab eo indignatus dicens : ~ Est iste ille heremita de quo mirabilia multa audivi ? Magis videtur fatuus quam vir sapiens >>. Audientes hoc discipuli erubuerunt et dixerunt patri suo : >. Quibu ipse respondit: . Alia ice, quidam secularis rogavit quemdam sanctum patrem, cui devotus erat, ut amore Dei et sui ingrederetur civitatem et iret ad domum eius et orationem faceret super :fìlium eius, qui infirmabatur. Quod cum promisisset libenter facturum, precessit secularis et congregavit arnicos et vicinos, volens cum eis occurrere sancto patri ad honorandum ipsum. Quos cum de civitate exire idisset, erubuit et timuit ne vana gloria sibi surreperet. Ibat enim olus per viam que erat iuxta fiuvium. Et totaliter denudans se, cepit in flumine vestimentum suum lavare. Quod videns secularis

[271 d-272 b]

CRO~ICA

- LIBER DE PRELATO

217

ille qui alios ducebat erubuit et sociis Il dixit: >. Et reversi sunt. Postea invenit eum in cella sua et di.xit ei : « Pater, quare te fatuum reputari fecisti? ». Cui ille respondit : • Fili, tudio e hoc feci, ut fatuus reputarer, quia cum turba hominum veniebas, qui michi vanam gloriam intulissent. Sed eamus modo nos duo silenter ad filium tuum isitandum, quia criptura dicit, Eccli. VII: Non te pigeat visitare inftrmum, ex his enim in dilectione ftrmaberis. Et iterum Iob V: Visitans speciem tuam non peccabis». Cumque ibi fuissent, imposita manu super puerum et fusa a sancto patre oratione ad Deum, statim puer pristine restitutus e t sospitati, iuxta verbum quod scriptum est, Mar. ultimo: Super egros manus irnponent, et bene Item nota quod isti duo patres impleverunt quod habebunt. docet poeta:

5

xo

15 Versus

Stultitiam simulare loco prudentia summa est.

Quod etiam David fecisse dignoscitur, quando simulavit se stultum coram Achis et servis suis, et hac cautela periculum mortis evasit, I Reg. XXI.

onsulitur prelato, qui aliis ponitur in exemplum, quod a l Yitatibus ab tineat quantum potest.

Consulimus itaque prelato, qui aliis ponitur in exemplum, ut a levitatibus abstineat quantum potest, et, si levitatibus usus fuit quando fuit persona privata, eas, factus prelatus, omnino dimittat; sicut fecit quidam, quem monachi cuiusdam monasterii post decessum abbatis sui elegerunt in abbatem tamquam monachum magis omnibus dissolutum, sperantes sub eo remissius vivere. Cum autem factus fuisset abbas, regulam et statuta maiorum fecit nobiliter 1 observari. Cumque monachi plus solito gravarentur, abbati suo dixerunt : . Quod beatus Iohannes per spiritum cognoscens, iuvenem ad se vocavit et, quid in manu teneret, requisivit. Cui cum se arcum tenere diceret, ait: , qu a i per hoc volens gloriari quod potens esset in terris; et tamen in aquis Venetiarum mortuus est; et cum esset sapiens, filijum habuit stultum, sicut Salomon Roboam, de quo dixit, Eccle. II : Habiturus heredem post me, quem ignoro utrum sapiens an stultus futurus sit et cet. Hic dictus est I acobus Torrellu , qui et ipse p roverbium suum solitus erat dicere: . Tandem, uperabundantibus guerris, Furlivii ultimum diem clausit, et Guillielmottus in Apuliam est reversus, vadens spoliatus et nudus, ita ut illud poeticum dicere posset : Non eodem cur u re pondent ultima primis .j

Versus

No t a

5

10

15

2o

..!j

3'

Quod autem huiusmodi fraudulentie et derisiones et deceptiones possint fieri in hoc mundo, minime dubitamus, quia inde plura habemus exempla. Et primum de simulato Alexandro tempore Augusti Cesaris, de quo in Historiis continetur. Secundum de camite Frandie, qui in ultramarinis partibu ultimum diem clausit. Post plures annos venit quidam, qui habitudinem corporis comitis in omnibus videbatur habere, et obtulit se comitisse Flandrie, dicens quod pater suus esset; et multas conditiones referebat, per quas coniecturari poterat quod diceret verum. Cum autem de consilio suorum quesisset ab eo quis eum militem fecisset, respondere nescivit; et ideo iudicavit quod u pendi deberet. Quod et factum fuit. Ideo dicit Sapiens, Eccle. VII : Noli esse stultus, ne moriaris in tempore non tuo. Tertium exemplum patet in Friderico imperatore deposito, post cuius mortem repertus est quidam heremita reclusus, qui, quantum ad effi giem corporis, imperatori similis in omnibus videbatur, et multas conditiones regni et imperii curieque regalis peroptime noverat. Hunc quidam principes et barones Sicilie ei Apulie regnum invadere et occuppare volentes, ipso consentiente, de heremitorio extraxerunt, divulgantes quod viveret imperator. Ideo enim iste heremita istis consentiebat, quia ex hoc sperabat assequi divitias et honores . Sed Manfredus filius Friderici, qui princeps appellabatur, fecit eum capi et diversis suppliciis occidi precepit. Ideo congruit isti heremite quod Amasie regi Iuda a Ioas rege Israel 1 dictum fuit, IIII Reg. Xliii : Contentus esto gloria et sede in domo tua. Quod si iste heremita fecisset, nequaquam interfectus fuisset. Ideo consulit Ecclesiasticus XXIX : Minimum pro magno placeat tibi. Item Sapiens docet, Prover. I : Fili mi, si te lactaverint peccatores, ne acquiescas eis. Si dixerint : leni nobiscum, fili mi, ne ambules cum eis . Prohibe pedem tuum

2 2

c-d)

CRONICA -

1240-1241

251

a semitis eorum. Pedes enim eorum ad malum currunt et festinant, ut effundant sanguinem. Nota quod i ta deceptio de Friderico faciliter presumebatur po se fieri, pro eo quod in Sibilla legitur : « Sonabit et in populis : ivi ' et '~ on vivit' >>. Nam et ego ipse usque ad multos die vix potui credere quod mortuus esset, nisi cum auribus meis ab ore Innocentii pape quarti audivi, cum in pieno populo Ferarie p redicaret in suo reditu de Lugduno. Eram enim iuxta eum et emper eum tangebam, cum in predicatione dixit: « Dominus ille condam imperator, adversarius no ter et Dei et Ecclesie inimicus, ultimum diem clau it, ut firmiter nuntiatum est nobis ». Horrui, cum audirem, et vi.x potui credere. Eram enim Iohachita et credebam et expectabam et sperabam quod adhuc Fridericus maiora mala esset facturus quam illa que fecerat, quamvis multa fecisset. Quartum exemplum patet in quodam, qui se Manfredum esse dicebat, filium Friderici, quero rex Karolus, frater Lodoyci regis Francie, in bello prostra erat. Et ideo rex Karolus simulaturo principem Manfredum oblatum sibi occidi mandavit. Et multos tales diebus illis occidit Manfredos. Quibus con enit illud Iob XXXVI : Simulatores et callidi provocant iram Dei. 1 Item cuilibet talium dicit Ecclesiasticus VII : oli facere tnala, et non te apprehendent. Et iterum ibidem : on semines mala in sulcis iniusticie, et non metes ea in septuplum. Sed de hac materia satis sit dictum. Diximus enim hec mnia occasione Pauli Traversarii preter intentionem nostram, quia spiritus ubi vult spirat, nec est in hominis dictione prohibere spiritum . une autem ad inchoatum millesimum revertamur. Igitur, millesimo CCXL, obsessa est Faventia per dictum imperatorem; et tradiderunt se ei, et ingressus non servavit eis pactum.

De obsidione et captione FaYentie, et de morte pape Gregorii noni et substitutione Cele tini.

Anno Domini MCCXLI capta est Faventia 1ve concordavit cu m dicto imperatore, et non servavit eis fidem, ut dictum est.

5

ro

r5

:o

::!.5

30

252

SALIMBENE DE ADAM

[282 d-283 a]

Mortuus est papa Gregorius nonus, qui fuit amicu et pater et benefactor Ordinis fratrum Minorum. Et substitutus est ei Celestinus quartus, natione Mediolanensis, qui cito obiit, scilicet infra spatium XVII dierum. Et cessavit episcopatus ab anno s MCCXLI usque ad MCCXLIII, quia et cardinales discordes erant et dispersi, et Fridericus vias clauserat usque adeo, ut multi caperentur. Timebat enim ne aliquis transiret, qui papa fieret. am et ego ipse tunc temporis captus pluries fui. Et tunc didici et excogitavi scribere litteras diversis modis sub cautela. 10 nno Domini MCCXLII dominus Lamberteschus de Lamberteschis de Florentia potestas Reginus fuit, qui libenter faciebat iustitiam et rationem hominibus iuxta verbum quod de David scriptum est, II Reg. VIII : Faciebat quoque David iuditium et iustitiam omni populo suo. Et ideo dixit in psalmo : Feci iudi15 tium et iustitiam. J1 Sciebat enim quod beati qui custodiunt iudiciu-n-t et jaciunt iustitiam in omni tempore . Quia igitur predictus potestas libenter faciebat iuditium et iustitiam, ideo quidam de R egio fecerunt rithmos de eo dicentes :

20

25

Venuto n ' è 'l lione de terra Fiorentina, per tenir raxone in la cità R gina.

Et tunc consilium Regii concessit i libertatem faciendi quicquid vellet, ita quod omnes fuerunt in hoc concordes quasi. Et eodem anno fecit fieri stratam de Raç6lo et pontes supra flumen Taleate et cavari fecit castrum Raç6li et ex turre dicti ca tri XXX brachia fieri fecit.

De electione pape Innocentii quarti et de operibus eius.

30

Anno Domini MCCXLIII electus est Innocentius quartu • natione Lombardus, de comitibus de Lavania, que est in episcopatu Ianuensi, exeunte mense Iunio, in fe t o sancti Petri;

[2

3 a-b)

CRONICA -

1241 - 1243

253

et sedit annis XI, mensibu V, diebu X . H ic fuit canonicu Parmensis ecclesie et causa destructionis Parme. Hic ut po set concilium congreaare, fugit Lugdunum, que est nobilis civita Galliarum in Burgundia im..'i:a Rodanum sita; et fuit ibi annis multi , scilicet usque ad obitum Friderici. Quam civitatem s intravit 1\fCCXLIIII . Hic suo tempore fecit magnum tractatum cum predicto imperatore Friderico de pace componenda. Et dum ipsiu adver us Eccle iam contumatiam perpendis et, cum Ianuensium auxilio devenit in Gallias. Et celebrans concilium in Lugduno, ro ipsum Fridericum velut ho tem p rivando imperio condemnavit. Procuravit etiam quod langravium Thuringie in regem Alamannie eligi fecit. Po t cuius mortem electus l fuit Guillielmus de Hollandia. Hic Lugduni canoniçavit sanctum Emundum confe orem, Cantuariensem archiepiscopum. I p e etiam canoniçavit 1 5 Peru ii beatum Petruro Ordinis fratrum redicatorum, natione eronensem, quem heretici, propter ipsius contra ipsos predicationem, inter Cumas et Mediolanum occiderunt . Canoniçavit etiam anctum Stavillanum ssisii in ecclesia Beati Francisci, Cratovienem episcopum, qui ab iniquo principe Friderico fuerat interfec- zo tus . Innocentius, mortuo Friderico imperatore, Apuliam cum magno exercitu ingreditur, post paululum Neapolim moritur et sepelitur. Per anticipationem ista hic dieta sunt. His temporibu fioruit vita et cientia venerabilis dominus Hugo cardinalis, frater Predicatorum Ordinis, qui doctor theologus doctrina sa- 25 na et prelucida totam Bibliam pustillavit. Concordantiarum in Bibliotheca primu auctor fuit. Sed proces u temporis facte sunt Concorda ncie meliores. Hunc papa Innocentius Sancte Sabine instituit presbiterum cardinalem. I n quo statu laudabiliter se habuit usque ad diem ultimum vite sue. 30

De n or te domini Nicbolai Regini episcopi.

Item millesimo supraposito mortuus est dominus Nicholau epi copus Reginus, in curia domini Friderici imperatoris in Apulia

254

SALIMBENE DE ADAM

[283 b-d]

in civitate Melfi, et sepultus fuit ibidem. Eodem anno et tempore electus fuit dominus Guiç6lus Albric6num, prepositus Sancti Prosperi de Castello, in Reginum episcopum, et dominus Guillielmus de Foliano similiter in Reginum episcopum. Et propter hoc s fuit magna discordia inter Albricones et illos de Follano et potetatem in mense Septembris. 1 Et postea confumatus fuit dictus dominus Guillielmus in Reginum episcopum, e6 quod esset de parentela pape domini Innocencii quarti, qui tunc Romane Ecclesie presidebat. Sic etiam predictus papa abstulit episcopatum 10 Parmensem Bernardo Vicio de Scotis, qui erat frater de Mar orano, et iam habebat illum sibi datum a Gregorio de MonteLongo in Lombardia legato ; et dedit Alberto de aneto Vitale, ex sorore sua suo nepoti, quia caro et sanguis revelaverat sibi ut, iuxta v erbum propheticum, Sion in sanguinibus posset edificare, Michee 15 III. Et dominus rex Henciu , filius domini Friderici imperatori , accepit palatium Regini epi copi et non permisit dictum Guillielmum epi copum in dictum palatium ascendere, in odium pape et partis adverse. Anno Domini MCCXLIIII mortuus est frater Aymo Anglizo cus, generalis minister Ordinis fratrum Minorum, et substitutus est ei frater Crescentius de Jarchia Anchonitana, qui vetulus erat. Hic precepit fratri Thome de Celiano, qui primam legendam beati Francisci fecerat, ut iterum scriberet alium librum, e6 quod multa inveniebantur de beato Francisco que scripta non erant. Et scrizs psit pulcherrimum librum tam de miraculis quam de vita, quem appellavi t «Memoriale beati Fran cisci in desiderio anime ». Sed processu temporis a fratTe Bonaventura generali ministro, ex his omnibus, compilatus est unus optime ordinatus. Et adhuc multa repperiuntur, que scripta non sunt. Dominus enim cotidie in 30 diversis partibus munldi per servum suum Franciscum magna miracula operari non desinit. Hic vocatus fuit ad concilium ab Innocentio papa quarto, per speciales litteras quas ego vidi, ob depositionem Friderici, sed excusavit se propter senectutem et misit loco sui fratrem Iohannem de Parma, virum sanctum et litJS teratum, et qui ei postea in Ordinis successit regimine.

[2 3 d-2 4 a]

CRO~ICA

-

1243-1245

De interfectione Cbris ianorum qui erant in Terra proditorie fa cta .

255 ancta, per

aracenoc;

In hoc mille imo misse unt littere omnibus Chri tianis per totum mundum a Roberto patriarcha Ierosolimitano, pessimo continentes rumores, hoc modo: Ego Robertus patriarcha de Ierusalem, licet indignus, notum facio cunctis qui Christiano censentur nomine quod in anno Domini -:\1CCXLIIII, X o Kal. Octobris, hoc est in igilia sancti Luche evangeliste, facta fu erunt bella et traditiones multe apud nos, hoc e t videlicet in Terra ancta. Prima destructio, que facta fuit in Augusto, quando civitas Ierusalem destructa fui t a Colosininis. Secunda destructio, qu e facta fuit in vigilia ancte Lucie in planicie de Gadar, hoc est < sabulo albo l), quando de domo Templi fuerunt CCXII fratres milites et XXIII! turropli penitus occisi. De domo aneti Iohanni XX fratres milit s et CC turropli similiter occisi sunt. De domo lamannorum non remanserunt nisi tres fratres, alii omnes occisi sunt, videlicet C C de eadem domo. De domo aneti Laçari milites lepro i omnes fu erunt occisi. ominus Cayphas cum tota gente sua fuit occisus. omes Gualterius de Zaphes captus fuit, et omnes homines eiu interfecti. Milites principis Il Antiochie, qui erant CCC, occisi fuerunt. Milites regis Cypri, qui erant C C, similiter fuerunt occisi. rchiepiscopus Tyri curo tota gente sua fuit occisus. Episcopus de Ram a fuit occisus. Insuper, quod peius est, XVI milia Francorum et tantus numerus aLorum qui pro bristo sanguinem proprium effuderunt, quod quasi sine numero possint enarrari. Et notandum quod soldanus d Damasco et soldanus de Caméle et quidam magnus aracenu , qui vocatur Nas, et omnis militia domine de llap, qui nobiscum vinculo aeramenti et fidelitate erant astricti, in quorum numero erant plus quam XXV milia Saracenorum, qui traditores nostri fuerunt in fine belli; quorum nomina maledicantur in ecula seculorum l Amen.

De depo itione imperatori Frederici secuncli.

Anno Domini MCCXLV depositus est Fridericus predictu imperator ab imperio ab Innocentio papa IIII apud Lugdunum civitatem Galliarum, in pieno congregato concilio. Ob quam

5

zo

15

20

25

30

S LIMBE

5

E DE ADAM

[2 4 a-b]

causam expulit dictus imperator omnes amicissimos dicti pape de Parma et Regio maxime, et quosdam cepit; et fecit exercitum super Mediolanum, sed non prospere ei cessit. Item predicto millesimo Lodoycus rex Francie venit Cluniacum ad dominum papam Innocentium quartum et habuit cum eo familiare colloquium.

De expulsione partis Ecclesie de Regio et de Parma ab imperatore deposito facta .

Item predicto millesimo, in civitate Regii, in die anni novi, in Dominica die, fuit maximum sturmum circa domum Scaçani, I o et die Lune sequenti inter Robertos et illos de Sesso. Et dedecus habuerunt tunc illi de Ses o. Et domus illorum de Calegariis fuit combusta, et sturmum erat. Et propter hoc ex lpulsi fuerunt de ci itate Gibertus Tarasc6num et Ascherius de Ascheriis et ivian us Meliorati, qui dicebantur combuxi se vel consensisse, rs et fuerunt graviter condemnati. Et quodam die Lune, tertio intrante Iulio, venerunt dominu Symon I ohannis Bonifacii de Ianfredis et dominus Marav6nus de B6nicis cum multis peditibus et bale teriis Regium et combusserunt portam aneti Petri et intraverunt civitatem violenter. Et illa die Lune et die !Iartis 20 sequenti fuerunt maxima sturma per civitatem. t pro illo facto fuerunt expulsi de civitate per imperatorem omne Roberti et illi de Foliano et Lupicini et filii domini Iohannis Bonifacii et Manfredus de Palude et Canini, et quam plures diete partis de Parma et quam plures de Regio fuerunt ducti cum imperatore. Et eo 25 a nno Innocencius papa quartus erat Lugduni supra Rodanum cum curia et cardinalibus, qui d ictum imperatorem ridericum de imperio privavit et excommunica,·it t deposuit. Et dictus imperator bannivit papam et cardinales atque legatos. Et tunc, in mense Octobris, ivit imperator contra Mediolanenses 30 supra Tisinum, et Hençus eius filius supra Taleatam Adde cum Parmensibus, Cremonensibus et Reginis, et ceperunt Gorgunç6lam. Ad cuius obsidionem fuit captus rex et recuperatus per populum Parmensem et Reginum.

[2

4 b-e]

Quod T ebaldu-

CRO "ICA Franci~c us

1245- 1247

257

rebell avit imperator i.

Anno Domini MCCXL I rebella erunt Tebaldus Franciscus et multi alii barone de pulia contra Fridericum condam impera !torem. Et capti fuerunt in Capp6tio castro diu obsesso et mi erabiliter a:ffiicti, tam iri quam mulieres et parvuli eorum. Eodem mille imo dominus bertu marchio de Pelavicini per imperatorem Fridericum factus fuit potestas Reginus. Et fuit in ob idione castrorum Roséne et Fitine, que sunt in episcopato Regino ; et cepit predi cta ca tra per concordiam. Item predictus d ominus Tebaldus Francisco aliquando fuit potestas Parmensis.

5

to

De Parm a que impera tori depo ito rebell a vit.

Anno D omini MCCXLVII perdidit Fridericus imperator iam depo itus Parmam exeunte Iunio. Hec est civitas mea, id est ex qua sum ego; et obsedit eam a mense Iulii usque ad mensem Februarii. Eodem anno, cum civitas mea e et obsessa, exivi de Parma et ivi Lugdunum. Et audiens papa statim in festo Omnium Sanctorum rnisit pro me. Ab illo enim die quo de Parma rece seram et Lugdunum perveneram non habuerat papa nova sive rumores de Parma; prestolabatur enim exitum rei. Cumque fa miliariter in camera sua cum eo fui em locutus solus cum solo, inter multa que adinvicem diximus, ab olvit me ipse ab amnibus peccatis meis. Insuper et officium predicationis michi imposuit. Sed et eodem mille imo, parum antequam Parma a Friderico recessisset, factus erat frater Iohannes de Parma generalis minist er, in generali capitulo celebrato Lugduni in mense Augusti, papa Innocentio quarto ibidem morante. Item eodem millesimo dominus Bosus de Dovaria fuit potestas Reginus, et tenuit Regino duobus mensibus cum rege apud Guastallam. l

!7 -

ALI~IB E ;>; E,

L

15

2o

25

2j8

SALIMBENE DE ADAM

De bello quod apud Fanum fuit, et de de tructione Berselli et Berutti et aliarum villarum in epi copatu Parmensi.

5

Io

15

Et eodem anno dominus rex cum Ycilino ceperunt dominum Ugonem de Robertis de Regio cum multis aliis apud Fanum. Est autem Fanum quedam villula in episcopatu Regino prope Lenciam, inter Bibianum et Tortilianum et Cavillianum, in qua unt canales et prata. Destruxerunt etiam Bersellum et Berutum et totum episcopatum Parmensium a Lencia citra versus castrum Berselli, et pontem, quem Mantuani fecerant, ceperunt.

Quod Mantuani combu serunt totum epi copatum Cremonensium a Torexella inferius.

Et eodem anno captum fuit naVlgmm Mantuanorum apud Bersellum et aliud postea ad Gramignatium; et multi mortui et necati de Mantuanis fuerunt. .. t fantuani combusserunt totum episcopatum Cremonensium a Torexella inferius. Et apud Lu çariam steterunt Mediolanenses, Brixiense , Ferarienses, Bononienses et eneti duobu men ibus. Erat enim valida guerra et intricata et periculosa. am res publica contra Ecclesiam cum suis equacibus vivaciter insurrexerat et e converso.

20

De morte patriarche Antiocheni, qui fuit anctus homo.

25

Et patriarcha Antiochenus obiit apud Lugdunum, qm Iuit de Robertis de Regio; et tempore magni terremotus erat episcopus Brixiensi . Et cum ad clamorem cuiusdam fratris Minoris, qui morabatur curn eo, dum episcopus es et, cameram fuisset egressus, et post egressum immediate ex concussione terremotus camera cecidi set, ita hoc benefìcium cognovit a Deo, quod totaliter est conversus ad ip um. am statim sine aliqua mora emisit votum et fìrmiter Deo promisit quod omnibus diebus vite ue castitatem servaret, quam non servabat prius, et quod omni-

[2 4 d-2 5 b ]

CRONICA -

1247

259

bus diebu ite ue Il non comederet carnes : quod inviolabiliter bservavit, tamen familie ~ ue abundanter dabat, iuxta verbum ri ostomi, qui dici t: >. ed aliqui sunt mi erabile homine , qui, quando ab tinent et ieiunant, vellent quod omnes similiter facerent, et quando sunt tri te , el1ent quod omnes es ent tristes; quod quidem faciunt vel propter a ariciam vel propter miseriam. ontra primum dicit apien in Prover. X : Conturbai don~um suam qui sectatur avariciam. Item Prover. XI : Qui conturbat dornum suam, possidebit ventos. I te igitur, in eo quod non conturbavit domum suam cum avaricia, fuit sicut vir qui absconditur a vento et celat se a tempestate, Ys. XXXII. Item ut vitaret ecundum, cilicet mi eriarn, faciebat quod dicit Apo tolu , o. XII: Gaudere cum gaudentibus, fiere cum flentibus; quod optime faciebat. Sciebat enim olatiari, quando volebat. Unde, cum quadam die cum tota curia ua di cumberet et cum aliis multi , vidit quod quidam ioculator argenteum coclear abscondit furti e. oca it itaque patriarcha ervientem et dixit ei: >. Et ita bis verbis reddidit senescalcum ollicitum et recuperavit coclear su um. Item iste patriarcha panre litteratur fuit, sed recompen abat bune d efectum in aliis l boni que facieba t . Tam largu s elemosinarius fuit et cotidie cum IX lectionibu ofn cium defunctorum dicebat. Ideo Ecclesiasticu dicit, IIII : F ili, elemosina-m pauperis ne defraudes, et oculos tuos ne transvertas a paupere. Item Dan. IIII : P eccata tua elemosinis redime et iniquitates tuas misericordiis pauperum. Item : Beatus qui intelligit super egenum et pauperem . Item Eccli. XIX : Melior est homo qui minuitur (alias deficit) sapientia et deficiens sensu in timore, quam qui abundat sensu et transgreditur legem Altissimi. Qualis iste patriarcha ntiochenus fuit. Quia enim parve litterature erat, bonis operibus recompensabat quod in litteratura habere non poterat. Ideo

Crisostomn

5

10

15

20

25

30

35

260

SALIMBEJ:\E DE ADAM

[285 b-e]

potuit dicere: Quoniam non cognovi litteraturam, introibo in potentias Domini et cet. Naro littera occidit, spiritus autem vivificai, II ad Cor. III. Ideo sub figura stultorum litteratorum, qui tantum dicunt et non faciunt, legimus Paulo dictum, Act. XXVI : s I nsanis, Paule ? M ulte te littere ad insaniam convertunt. Unde Iere. X : Stu ltus factus est omnis homo a scientia, cilicet omnis homo qui Deum non timet, quia initium sapientie timor Domini. Ideo dici t Ecclesiasticus XXIII: Nichil melius quam timere D eum, et nichil dulcius quam respicere in mandatis Domini. Unde EccleI o siastes ultimo : Deum ti me et mandata eius observa. Hoc est enim omnis homo, id est ad hoc factus est omnis homo. Quia igitur patriarcha Antiochenus continuavit bonam vitam, ex quo totaliter cor suum dedit ad diligendum Deum, ideo Deus euro in morte miraculis gloriosum et servum et amicum suum fuis e 15 ostendit; que non scribo, et cau a bre itati , et quia ad alia dicenda festino.

Quod aliqui bene incboant et male finiunt et e conver o. Require similiter infra, carta***.

2o

25

30

Totandum autem quod aliqui bene inchoant et male fì.niunt. Nam Saul bonum l principium babuit, qui, quando querebatur ad regnum, ex humilitate absconditus est domi, ut habetur I Reg. X , ed malum habuit fìnem, quia proce u temporis multa commisit peccata. Ideo dicitur de eo, I Parali. X: Mortuus est ergo S aul propter iniquitates suas; et ad exaggerationem peccati sui additur quod phitonissam consuluerit . Aliqui male inchoant et bene fìniunt. t latro, cui a Domino dictum est, Luc. XXIII : Amen dico tibi : hodie mecum eris in paradiso. Et Paulu , qui prius erat blasphemus et persecutor, I Timo . I, sed postea Dominus de eo Ananie dixit, Act. IX: V ade, quoniam vas electionis est michi iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus et filiis I srael. Item ad Timo. II, 4 : Bonum certamen certavi, cursum consttmmavi, fidem servavi. Et Bonifacius, qui prius habuit peccata que de eo leguntur. Post-

[285 c-d]

CRO~ICA

-

1247

261

modum autem ei congruere potest quod Ecclesiasticus dicit, XX: Est qui multa redimat modico pretio. Item Eccli. ultimo: Videte oculis vestris quia modicu:m laboravi et inveni michi multam requiem. Aliqui bene inchoant et bene finiunt. t beatu icholau , cui convenire potest illud Iob XXXI : Ab infantia nwa crevit mecum miseratio, et ex utero matris mee egressa est tnecum. Et beatus Benedictus, cui convenire p ote t illud Deutero. XXVIII : B enedictus tu. in civitate et benedictus in agro. Item : Benedictus eris ingrediens et benedictus eris egrediens. Item Gen. XXIII! : Ingredere, benedicte Domini, cur joris stas? P reparavi dornum et locum. Item Ys. LXV : Qui benedictus est super terram, benedi cetur in Deo aH'ten. Qualis e t ille qui habet Dei gratiam in presenti et gloriam in futuro, 1 quia gratiatn et gloriam dabit Dominus. Item quali fuit Iob, qui de e ipso dicit, XXIII: Vestigia eius secutus est pes meus, viam eius custodivi et non declinavi ex ea et cet. Item Iob XXVII: Donec deficiam, non recedam ab innocentia mea. I ustificationem meam, quam cepi tenere, non deseram . N eque enim reprehendit me cor meum in amni vita me a. Aliqui vero sunt, qui habent malum principium et bonum medium, ed malum finem, icut Iudas carioth et Iulianu Apostata et omnes qui apostatant. De quorum quolibet Dominu dicit, Eze. III: Si conversus iustus a iu titia sua jecerit iniquitatem, p onam offendiculum coram eo. I pse morietur, quia non annuntiasti ei . I n peccato suo morietur, et non erunt in memoria iustitie eius, quas fecit. Et nota quod omne apostate mala morte pereunt, ut patet in Iuda, qui suspendio interiit, Mat. XXVII, et in Achitofel, II Reg. XVII, et in Iuliano Apostata, qui mala morte periit, ut in cronicis et in legendis sanctorum habetur. Sunt ultimo nonnulli, qui ex quo na cuntur usque ad diem mortis semper vitam continuant in peccatis, et tunc sperant converti, cum ulterius peccare non possunt. De quibus Ysydoru dicit : >. De talibus dicit beatus Gregorius : >. ugu tinus: >. Item Apostolus, ad Ro. I : Et sicut non probaver u1~t Deum habere in notitiam, tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut jaciant ea que non Il conveniunt. Ea autem que non conveniunt tunc facit homo, curo de Dei misericordia desperat. Et hoc Dei iuditio fit, 10 ut dicit Beda: >, id est dum velle sperabat. Vide supra, ubi de hac materia locutu fui, in tractatu fratri Helye.

De fr atre H enrico Pi ano et de cantibus ui .

rs

Porro cum patriarcha ntiocheno multi anni stetit frater Henricu isanu , qui fuit ex Ordine fratrum Minorum, qui multa bona de predicto patriarcha michi et aliis fratribu s referebat frequenter. Iste frater Henricus Pisanu fuit pulcher homo, m edfocris tamen stature, largus, curialis, liberalis et alacer ; cum zo ornnibus bene conver ari sciebat condescendendo et conformando se moribu singulorum, fratrum suorum gratiam habens et secularium, quod paucorum e t. I tem sollemni predicator et grati o u clero et populo fuit . Item sciebat scribere, miniare (quod aliqui illuminare dicunt, pro eo quod ex rninio liber illuminatur), no25 tare, cantu pulcherrimos et delectabiles invenire, tam modulatos, id est fractos, quarn firmo . ollemnis cantor fuit. Habebat vocem gro sam et sonoram, ita ut totum repleret chorum. Quillarn vero habebat subtilem, altis imam et acutam, dulcem, suavem et delectabilern supra modum . Meus custos fuit in Senen i eu todia 30 et meus rnagister in cantu tempore Gregorii pape noni. Et tunc vivebat frater Lucas Apulus ex Ordine fratrurn Minorum, cuius est sermonum memoria, qui fuit scolasticu et ecclesiastieu et litteratus homo t in Apulia in theologia exi jmius doctor,

[- 6 b]

CRO~HCA

-

1247

nominatu ollemni atq ue famo u ; cuiu amma per mi ericordiam Dei requie cat in pace . men. Item i te frater Henricu Pisanu fuit morigeratus homo et Deo devotus et beate Vircini et beate :Marie . . 1agdalene. ec mirum, quia ecclesia sue vicinie Pisi habebat vocabulum huiu ancte. In civitate etiam i ana beata irgo vocabulum habet matrici ecclesie. In qua fui a Pi ano archiepi copo diaconu ordinatu _fulta cantilena fecit frater Henricu et multas equentias . Tam illam litteram fecit et cantum : hri te Deu , hriste meu , hri te rex et Domine.

5

IO

a l vocem cuiu darn pedi eque que per maiorem eccle iam Pianam ibat cantando : E s' tu no cure de me,

I5

e' no curarò de te. Item illam cantilenam fecit, litteram cum triplici cantu, scilicet: Mi er homo cogita

facta crcatoris.

Item cantum fecit in illa littera mao-i tri Phylippi cancellarii Pari ien i , scilicet :

20

Homo quam sit pura michi de te cura.

Et quia, cum es et eu to et in con entu enens1 m infìrrnitorio iaceret infirmu in lecto et notare non posset, vocavit me, fui primus qui, eo cantante, notavi illum cantum. Item in illa alia littera, que est cancellarii similiter, cantum fecit, scilicet : rux, de te volo conq ueri et : \'irgo, tibi respondeo

25

SALIMBE r E DE ADAM

[286 b-e]

et: Centrum capit circulus

et: Quisquis cordis et oculi. 5

Et in illa sequentia : I es e

zo

irgam humidavit

delectabilem cantum feci t, et qui libenter cantatur, cum priu s haberet cantum rudem et dissonum ad cantandum. Litteram vero illius sequentie fecit Ricardus de aneto Victore, sicut et multas alias fecit sequentias. Item in hymnis sancte Marie Magdalene, quos fecit predictus 1 cancellarius Parisiensis, scilicet : Pange lingua 1agdalene,

15

cum aliis sequentibus hymnis, cantum delectabilem fecit. Item de resurrectione Domini fecit sequentiam, litteram et cantum, scilicet : Natus, passus D ominus resurrexit hodie.

De fratre Vita Lucen i et de cantibus ui · .

2o

25

Secundum vero cantum, qui ibi e t, id e t contracantum, fecit frater Vita ex Ordine fratrum Minorum de civitate Lucensi, melior cantor de mundo tempore suo in utroque cantu, cilicet firmo et fracto. Vocem habebat gracilem sive subtilem et delectabilem ad audiendum. on erat aliquis adeo severus, qui non eum libenter audiret. Coram episcopis, archiepiscopis, cardinalibus et papa cantabat, et libenter audiebatur ab ei . Si quis loqueretur, cum frater Vita cantaret, statim Eccles iatici verbum resonabat ibidem, Eccli. XXXII: Non impedias musicam. Item si quando cantabat philomena sive li ignolus in

[2 6 c-d]

CRO~ICA

-

1247

rubo vel sepe, cedebat isti, si cantare olebat, et a cultabat eum diligenter nec movebatur de loco, et postmodum resumebat cantum suum, et ic alternatim cantando voces delectabiles et uaves resonabant ab eis. Ita curialis de cantu suo fuit, quod nunquam se excusavit, nec occasione vocis lese sive a frigore impedite vel aliqua alia de causa, quando fuit ad cantandum rogatu . Et ideo illi versus, qui dici consueverunt, in eo locum habere non poterant, scilicet: mnibus hoc vitium e t cantoribus, inter amico ut nunquam inducant animum cantare rogati.

5

IO

Matrem habuit et sororem, que fuerunt optime et delectabiles cantatrice . Hic fecit illam sequentiam : ve, mundj spe , Maria,

litteram et cantum. Hic fecit multa cantilenas de cantu melodiato sive fracto, in quibus clerici seculares maxime delectantur. 1 Hic fuit meus magister in cantu in civitate sua Lucensi eo anno quo sol ita horribiliter obscuratus fuit, MCCXXXIX. Item cum dominus Thomas de Capua, qui erat Romane curie cardinalis et melior dictator de curia, fecisset sequentiam illam: Virgo parens gaudeat,

et roga set fratrem Henricum Pi anum ut faceret ibi cantum, et fecisset delectabilem et pulchrum atque ad audiendum suavero, frater Vita fecit ibi secundarium cantum, id e t contracantum. Semper enim, quando inveniebat aliquem fratris H enrici simplicem cantum, libenter ibidem faciebat secundarium cantu m. Item hunc fratrem Vitam dominus Phylippus archiepiscopus Ravennas assumpsit, ut esset de familia sua, cum esset legatu in Aquilegiensi et Gradensi patriarchatibus, in Ragusien si, Ravennate, Mediolanensi et Ianuensi civitatibus et dyocesibu ac provincii nec non et generaliter in Lombar dia, Romagnola et :Jiarchia Trivi ina. Assumpsit autem eum, tum quia de contrata sua erat,

15

20

25

30

266

ro

1

5

20

25

3o

S ALIMB E N E D E ADAM

[286 d-287 a]

tum quia frater 1inor, tum etiam quia optime cantare et dictare scieba t. Mediolani obiit, in loco fratrum Minorum sepultus . Macilentu homo fuit et gracilis et in statura maior quam frater Henricus. Vox eius magis pertinebat ad cameram quam ad chorum. luries exivit Ordinem et pluries re iit, ita tamen quod intrabat Ordinem sancti Benedicti; et quando redire volebat, semper parcebat ei papa Gregorius nonu , et propter amorem beati Francisci, et propter dulcedinem cantu m. Nam quadam vice ita delectabiliter cantavit, quod quedam monacha, que eum a cultabat, ut equeretur eum, se per fenestram deiecit. Sed non po- Il tuit quia ex casu ilio sibi tibiam fregit. on fuit tali illa ascultatio, de qua dicitur Canticorum ultimo : Que habitas in ortis Ideo bene dixit amici ascultant: fac me audire vocem tuam. frater Egidius Perusinu (non quia de Perusio fuerit, sed quia ibi diu vixit et vitam finivit, homo extaticus et totus divus, quartus in Ordine frater, computato beato Francisco). Dixit enim : . Et loquebatur de gratiis non gratis datis, sed acqui itis, propter qua nonnulli frequenter male faciunt facta sua.

De obitu fratris H enrici Pisani , quando era t mini ter in Gr eia in Ordine fr a trum :\li norum.

Sane frater Henricus Pi anus intimus meus amicus fuit et talis vere, qualem describit Sapiens in Proverbii XVIII: Vir amabilis ad societatem magis amicus erit quam Jrater. Nam et ipse fratrem habebat in Ordine contemporaneum michi, et go fratrem contemporaneum sibi; et longe plus me diligebat, ut dixit, quam germanum et proprium fratrem; et cum dicat Ecclesiasticu XIII : V estigium cordis boni et Jaciem bonam difficile invenies et cum labore, hoc in eo locum habere nullatenu potuit. Hic factus fuit minister in Grecia, que est provintia Romanie, et michi obedientialem litteram dedit, per quam po em, si michi placeret, ire ad eum et es e de provintia sua, cum quocumque socio voluissem. In uper et promisit michi Bibliam se daturum et alio libros mul-

[2 7 a -b]

cRo.·rcA - 1247

to . Sed non ivi, quia, eodem anno quo pervenit illuc, ultimum diem clausit. Obiit autem in quodam provinciali capitulo celebrato Corinthi. In quo loco sepultu requievit in pace. Prophetavit autem, ive futura predixit, audientibus fratribu qui in capitulo 1 erant, dicen : >. Ita dicit Donatus in Barbarismo et exemSed dimitpli:ficat de omnibus secundum poetarum exempla. tamus ista gramaticis. Gramatice enim intendimus loqui, sed non docere gramaticam. Gregorius etiam in prologo Moralium super Iob dicit: >. Revera, ut dicit beatus Gregoriu , divina Scriptura regulis gramaticalibus nec supponitur nec con tringitur nec artatur; quod talibu exemplis pos umus demonstrare. Ecce Psalrnista dicit : N am et testimonia tua meditatio mea est. Gramaticus diceret :

>. I tem : P ones eos ut clibanum ignis in tem,pore vultus tu i , Dominus in ira sua conturbabit eos, et devorabit eos ignis. Vides quomodo in uno et eodem versu a secunda persona transit ad tertiam ? ltem Apostolus, ad Gala. VI , a plurali numero tran it ad singularem, dicens: Fratres, et si preoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vas, qui spirituales estis, instrui !te huiusmodi in spiritu lenitatis, considerans te ipsum, ne et tu tempteris.

De d ivec i h i toriarum

criptoribu .

Ad bee, ciendum quod aliqui scriptores sive dictatores fuerunt dulces, suaves et melliflui in eloquiis uis, ut Iob et Ysaias et E clesiasticus, Iohannes riso tornus et beatus Greg01ius et

[ 87 d-2

a]

CRO. ICA -

1247

beatu Bernardus et multi alii. Quorum cuilibet congruere pote t quod apien dicit, Prover. XVI : Qui dulcis est eloquio, rnaiora percipiet. liqui vero in suo dictamine valde unt ob curi, ut O ee, T tus Liviu , Horo iu et beatu mbro ius, qui in illa legenda de virgine quadam apud Anti6chiam ita obscure loquitur, quod vix intelligi pote t. Notandum autem quod, icut O ee inter prophetas et farcu inter evangeli tas et Ambrosius inter doctores, sic Orosiu inter h storicos gravi et difficilis et ob curu habetur. De Osee manife tum e t quod vix unu ver us eiu conti(< o ee comaticus nuatur cum alio. Ideo dicit beatu Ieronimu e t et qua i per sententias loquens )). De Marco similiter manifestum e t quod pedis equus fuit Mathei. Repetit enim que Matheus iam dixerat et sine verborum ornatu; ha bui t enim stilum rudem et gramaticam gros am atque sil estrem. Verumtamen, quia breviloquu fuit, multum commenda ur a sanctis et maxime a Beda, qui eum exposuit. Porro de obscuro stilo beati Ambrosii satis patet in expositione Luce et in aliis scriptis suis, et maxime in sermone paschali: _Dignum et congruum, et in legenda que intitulatur: . Hoc est quod apien dixit, Prover. XXI: Equus paratus ad diem belli; Domiixit autem dominus Gerardus de nus autem salutem tribuet. Arcili: >. T alibus igitur sermonibus animati venerunt et fecerunt magnum prelium cum pote tate et militibus Parme ad Burghettum de Tauro, et ibi interfecerunt potestatem P a rme, scilicet dominum

15

20

25

30

272

SALIMBENE DE ADA '[

[z8 c-d]

Henricum Testam de Aretio, qui fuit notus et amicus meus et omnes fratres Minores intime diligebat. Et militem suum similiter interfecerunt et dominum Manfredum de Cornaçano et dominum gonem domini Magnarotti de Vicedominis et plures alios. 5 Et fuit ibi vulneratus dominus Bertholus Tabernerius, qui fugit ad Costam Meçanam cum quibusdam sui amicis. Et 1 tunc Theotonici imperatori dixerunt bannitis imperatoris: . Unde dìcìt lex : . nde ap. XVI : Ingrati fides tamquam hy bernalis glacies tabescet et disperiet tamquam aqua supervacua . Item de ingrato E ccle iasticus dicit, XX: H om o ingratus tamqu am fabula vana. Item Eccli. XXIX : I ngratus sensu derelinquit liberantem se.

5

Io Le.x

15

Quod illi qui de viant a iu· titia cito perdunt vi orem -uum; qu od o. tenditur rati onibus e t exempli -.

E t t a lis fuit Fridericus, et ideo merito ab imperio depositus fuit; n on enim cognovit gratiam sibi facta m . Et ita accidit ei sicut avi cuius alarum avulse sunt penne; statim enim perdit vigorem et volare non potest, quousque penne renascantur, que a vulse fu erunt. De hac materia plura in Scriptura divina habentur exempla. Quorum primum fuit Sansonis, qui statim fortitudinem perdidit ex quo abra si fu erunt sibi capilli, nec fortitudinem recuperavit qu ousq ue sibi ca pilli denuo succreverunt, Iudic. XVI. Ideo dicit P ropheta : F ortitudinem meam ad te custodiam , ut sit acusativi casus, id est ad te laudandum, vel ut sit ablativi casus, id est a te michi d ata m, iuxta illud Iere. IX : on glorietur f ortis in

B rnardu.s

20

25

Jo

Llì\1BENE DE ADAl\I

5

10

[290 b-d]

fortitudine sua, quia non in fortitudine sua roborabitur vir, neque in fortitu ldine equi voluntatem habebit et cet., sed in hoc glorietur qui gloriatur, scire et nosse me, quia ego sum D ominus, qui facio tnisericordiam et iuditium et iustitiam in terra. H ec enim placent michi, ait Dominus. Secundum exemplum habetur de donia, qui usurpaverat sibi regnum, quoniam territus, postquam audivit alomonem regnare, intravit tabernaculam et tenuit cornu altaris, III Reg. I. Tertium exemplum habetur de Ioab, qui idem fecit, et fuerat ita maximus princep et ita viliter perdidit vire suas, ut ingre sus tabernaculum teneret cornu altaris dicen : on egrediar, sed hic moriar. Et ex precepto Salomonis interfecit euro ibi Banaias filius Ioiade. Et nota quod, sicut I oab duo principe interfecerat, scilicet Abner filium Ner et ma am filium Iether, sic a duobu regibus, scilicet David et Salomone, sententiam mortis accepit et inter:fici iu us est. Nam et princeps fuit qui euro interfecit, scilicet Banaias . H abentur hec II R g. III et II Reg. XX et III Reg. II. Ideo Dominus precepit in lege, et habetur X I Exodi: Si quis per industriam occiderit proximwm suum et per insidias, ab altari meo evelles eum, ut moriatur. Item, Exodi XXII, Dominus precepit: Malejicos non patieris vivere. Quod bene implevit rex David taro in vita sua quam circa mortem, et quod per se non potuit, per alomonem fìlium adimplevit. Et nota quod omnia que supra dixi de illa maledictione guerrarum et sterilitate terrarum et abundantia silvestrium bestiarum, licet per anticipationem a me dieta int, tamen tempore suo vera fuerunt, scilicet ex qua Parma a dominio Friderici recessit Ecclesieque adhesit. Nunc ad primitivum cursum nostre historie revertamur. l

15

20

25

30

Quod rex Henciu erat in obsictione Quinçani, quando Parma rece it a do minio patri .

Cum igitur, anno Domini MCCXL VII, audisset rex Hencius, qui eu m Cremonensibus era t in obsidione Quinçani, q uod far-

[2 o d-291 a]

RO"'ICA -

1247

279

banniti imperatori patri ui, qui habitabant Placentie, violenter Parrnam intra ent, dissolute sunt 1'nanus eius, et dimissa obsidione Quinçani fe tinavit et venit tota nocte, non cantando, sed ub ilentio gemebundo, veluti cum exercitus post fugam solet reYerti de bello. 5 H abitabam tunc temporis in conventu Cremane in Ordine fratrum l\1inorum, quia frater 1inor eram, et ideo optime cognovi hec omnia. Nam summo diluculo statim fuerunt Cremonen es cum rege Hencio in consilio congregati, et usq ue ad altissimam tertiam illud con ilium est protractum. Po tmodum comederunt ro fe tinanter et precedente carrotio unanimiter unt egressi. on reman it in Cremona ex eis quisquam qui armatus posset incedere et in bello confiigere. Et est in con cientia mea quod, si sine mora Parmam ivi sent et viriliter dimicas ent, absque dubio eam recuperassent, tum quia Parma totaliter undique erat aperta, rs nullam clau uram habens, tum quia nondum venerat eis auxilium, tum etiam quia illi qui erant in civitate prius indifferenter se habebant, quia nec cum his qui noviter intraverant erant nec cum hi qui exiverant e se dlsposuerant, sed simpliciter facta sua facere intendebant. am si sciret unus inimicus conditiones 20 ui alterius inimici, frequenter posset eum offendere.

Quod rex Henciu curo Cremonen_ibu.; iuxta Tarum mortuum e Iocavi t.

Domini autem nutu collocavit e rex Hencius Il curn exercitu Cremonensium iuxta Tarum mortuum et non venit ad Parmam, ut induceret Dominus super eos mala. Volebat enim ibi expectare quousque pater uus imperator veniret, qui erat in ci,"itate Taurini, que est civitas in confìnibus Lombar die. Et protenditur Lombardia usque Segusiam et Iontem Senisium. Postmod um comitis Sabaudie terra et districtus occurrit, postea v ero ducatus Burgundie. In q ua ex parte nostra est civitas Lugdunensis, que prima metropolis est Galliarum. Et ibi erat tunc t emporis papa Innocentius quartus cum cardinalibus suis. Porro Tarus mortuus appellatur quedam aquarum congre-

~5

30

280

5

IO

15

20

25

30

ALIMBE NE DE ADAM

[291 a-b]

gatio que egreditur de Taro vivo, tempore quo superinundat et facit congregationem aquarum ad modum lacus vel stagni; et sunt ibi multe scardave, lucii, anguille et tince; et est quasi iuxta locum Ordinis Cistertii, qui Fontana Viva nuncupatur ab eis et per VII miliaria distat a arma. Cum autem rex Hencius ibidem cum Cremonen ibus patri prestolaretur adventum, Parmensibus qui civitatem intraverant cotidie undique superveniebat auxilium.

De domino Riçarclo comite aneti Bonifacii de Verona , qui fui t primu venit Parmen ibu in a uxilium.

qu i

Nam dominus Riçardus comes aneti Bonifacii de Verona, strenuus mile et probus valde, quando Parma rebellavit imperatori, primus fuit qui Parmensibus dedit succursum ; qui veniens per Guastallam cum multis armatis ingressus est Parmensium civitatem. Et Parmenses hoc servitium cogno entes dederunt ei palatium imperatoris, quod est in Arena, ad inhabitandum et dixerunt quod esset dominus cum suis ad custodiendum civitatem ex parte Reginorum. equenti die venit 1 militia Placentinorum, et erant CCC milites, quo ad equos et arma optime preparati. Hi fuerunt custodes civitatis in glarea fluminis Parm , interdum, quando necesse erat, armati sedendo in equis. Et erat labor iste potius ad olatium quam ad gravedinem. Aliis vero d iebus et morabantur in hospitiis suis et ibant per civitatem solaciando, quando volebant. Porro tertia die post introitum comitis Sancti Bonifacii venit dominus Gregorius de Monte Longo, legatus domini pape, et dominus Bernardus Rolandi Rubei, cognatus domini Innocentii pape quarti, cum mille militibus de 'fediolano. Et hi custodiebant civitatem versus montes in glarea fluminis Parme, quando necesse erat. Parmenses vero locaverunt se cum legato extra civitatem in strata que vadit ad Burgum Sancti Donini. Et fecerunt sibi foveam et palancatum, ut clausuram haberent, propter timores hostiles. Imperator, vero, furibundu s et t otus inflammatus ex ira prop-

291

b-e]

CRO::-.I I CA -

1247

281

ter illa que sìbi acciderant, venit ad Parmam et in centrata que dicitur Grola (in qua vinearum est multitudo et ubi vinum nascitur bonum, et vinum terre illius optimum est) fecìt fieri unam civitatem cum magnis foveis in circuitu, quam etiam Victoriam appellavi t in presagium futurorum; denarii vero monete victorini dicebantur, et maior ecclesia anctus Vìctor. Erat ergo ibi Fridericus cum exercitu suo et rex Henciu cum exercitu Cremonensium. Et misit imperator ommibus amicis suis, ut festinanter venirent ad adiutorium sibi dandum. Et primus qui venit fuìt dominus Ugo Botérius, l civis Parmensis, domini Innocentii pape quarti ex orore nepos, qui, cum tempore ilio potestas Papiensium esset, cum omnibus Papiensibus venit, qui ad bellum utiles videbantur. on potuit papa istum suum nepotem nec precibus nec promissis ab amore Friderici divellere, et plus dilexit matrem i tius quam alias suas orores duas, quas imiliter habuerat maritatas in Parma. Post istum venit Ycilinus de Romano, qui tunc temporis dominabatur in :Jfarchia Trivi ina, et maximum exercitum duxit ecum.

De crudelitatibu;; Ycilini, qui , imilitudincm habuit cum diabolo, icut beatus Franci eu cum Chri to .

Hic plus quam diabolu timebatur: pro nichilo enim habebat occidere homine , mulieres et parvulos, et quasi inauditas crudelitates exercuit. Nec ero in crudelitatibus fuit similis ei nec Domicianus nec Decius nec Dioclicianus, qui fuerunt maximi in tyrannis. Nam XI milia Paduanorum una die fecit comburi in campo Sancti Georgii in civitate Verone. Et cum positus fuisset ignis in domo in qua erant, et comburerentur, in hastiludio circa eos ludebat cum militibus suis. Longum esset crudelitates ipsius referre. Nam requirerent librum grandem. Credo certissime quod, sicut filius Dei voluit habere unum specialem amicum quem similem sibi faceret, scilicet beatum Franciscum, sic diabolus Ycilinum. De beato Francisco dicitur quod uni dedit V talenta. Nun-

5

xo

15

20

25

30

SALIMBE

5

10

1

5

20

25

3°

E DE

ADA~[

[zgr c-d]

quam enim in hoc seculo fuit ni i unus, scilicet beatus Franci cus, cui Christus ad similitudinem sui V plagas impres erit. am, sicut dixit michi frater Leo, socius uus, qui presens fuit, quando ad sepeliendum lavabatur in morte, videbatur recte sicut unu crucifixus de cruce l depo itus. Ideo optime congruere sibi potest quod dicitur Apoc. I: Vidi similem filio hominis. In quibus autem fuerit similis, quia alibi crip i, ideo hic taceo, quia ad alia dicenda festino. Et quia male sonare videtur ut homo simili Deo dicatur, pre ertim cum Scriptura dicat: Deum homini non equabo, Iob XXXII, audiant quid iterum alia criptura dicit: Quoniam quis in nubibus equabitur Domino, similis erit Dea in filiis Dei. Et iterum prima Io. III: Rarissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus quoniam, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. De Ycilino vero sciendu m est quod in m ultis malitii et crudelitatibus diabolo fuit simili . Unde non sine causa Dominus Iudei dixit, I o. VIII : Vas ex patre diabolo estis et de sideria patris vestri vultis facere.

De auxiliatoribus quo Parmam .

habuit impera tor po t depo itionem ad ob idendum

Pono po t Ycilinum in adiutorium Friderici venerunt multe gentes, ut Regini, 1utinenses, qui erant in civita ibu uis pro imperio, Bergamenses etiam et alie civitates tam de Tu eia quam de Lombardia et aliis partibus mundi, que cum Ecclesia non erant. Et fuerunt cum eo et de Burgundia et de Calabria et de Apulia et de icilia et de Tena Laboris et Greci et Saraceni de N uceria et fere ex amni natione que sub celo est; et factus est exercitus nimis grandis valde, Eze. XXXVII. Et poterat ei dici illud Ys. IX: Multiplicasti gentem, non magnificasti letitiam. Et hoc duplici ratione. Prima fuit quia cum tota gente sua non potuit occuppare nisi illam stratam que vadit a Parma ad Burgum Sancti Donini. lia vero civitas nichil sentiebat de sua obsidione.

[29! d-292 b]

CRO. I CA -

1247

2

3

Quod nobile domine de Parma fecerunt fieri unam civitatem argen team, quam bea te \ 'irgini obtulerunt, ut Parmam ab irnpio defendere dignaretur.

Et cum di poneret imperator civitatem Parmen em totaliter destruere Il et eam tran ferre ad ictoriam civitatem, quam fece- s rat, atque in Parma de tructa in signum rebellionis et empiterni opprobrii et exempli alem eminare in terilitatis signum, cagno. cente hoc mulieres Parmen es, rnaxime divites, nobile et potente , totaliter se contulerunt ab beatam Virginem deprecandam ut civitatem suam Parmam a Friderico et ab aliis inimici penitu ro liberaret, eo quod nomen et vocabulum uum in matrice eccle ia a Parmen ibus in reverentia rnax:ima habebatur. Et ut melius exaudirentur ab ipsa, fecerunt fieri unam civitatem totam argenteam, quam vidi, atque beate Virgini obtulerunt et donaverunt. Et erant ibi maiora et precipua edificia civitatis fabrefacta tota- 15 liter de argento, ut maior ecclesia, que appellatur domus, licet non tali , q ualis illa fui t de qua dixit David, I Paralipo. XXII : D omus autem, quam edificare volo, talis esse debet, ut in cunctis regionibus nominetur. Baptisterium similiter erat ibi et palatium episcopi et communis palatium et alia edificia quam plura, que 20 civitati effigiem pre entarent. Rogavit mater filium, exaudivit filiu matrem, cui de iure nichil poterat denegare, iuxta erbum quod sub figura continetur in divina criptura, III Reg. II : P ete, mater mea. N eque enim fax est ut avertam jaciem, tuam. Verba sunt Salomoni ad matrem. Cumque mater mi ericor- 25 die rogasset filium ut liberaret Parmam civitatem suam ab illa rnultitudine gentium que adversus eam convenerat et fuerat congregata, et instaret iam pugna futura, dixit filius matri, III Reg. XX : Certe l vidisti omnem multitudinem hanc nimiam. Ecce ego tradarn eam in manu tua hodie, ut scias quia ego sum Dominus. 30 Insuper et illud Ys. IX implebitur: Letabuntur coram te sicut qui letantur in messe, sicut exultant victores capta preda, quando dividunt spolia. Porro in ilio meditulio temporis, antequam de Victoria civitate a Parmensibus victoria haberetur, exibant cotidie hinc et 35

SALIMBENE DE ADAM

5

[292 b-e]

inde ad preliandum balestarii, arcarii sive agittarii et fundibularii, et :fiebat valida pugna, ut vidi oculis meis. Sed et beruarii discurrebant qualibet die per episcopatum Parmensium omnia depredando et comburendo, et idem faciebant illi de Parma Cremonensibus et Reginis.

Quod ?lfantuani combus -er unt Ca-ale :\laiu-.

Mantuani etiam venerunt tempore ilio et totum Ca ale ;\Jaius combusserunt, ut vidi oculis meis.

10

15

Terouimu

zo

Quod imperator decapitari faciebat aliquos ex adversa parte cotidie, quando Parmam ob idebat.

Imperator, vero, quolibet mane, veniebat cum suis et in glarea fluminis Parme decollabat tres vel IIII vel etiam plures, icut sibi videbatur, de Parmen ibus et 'f utinen ibus et Regini , qui erant ex parte Ecclesie, quos habebat in vinculis, videntibus Parmensibus qui erant in civitate, ut tristitiam inde haberent. Et hoc :fiebat in glarea fluminis Parme versus montes, ultra pontern Domine Egidie, in loco qui dicitur Bidhuçanurn. Et tunc tota militia imperatori ibi armata cum imperatore tabat, tirn ns ne Parmense cum suis qui intrinsecu e regione stabant armati ad eos irrumperent. Nam, sicut dicit beatus Ieronimus: >. Et interrogabant me ad quid valebat ille currus. Quibus ego respondi quod Lombardi appellant huiusmodi currus carrocia ua ; et si carrocium 20 alicuius civitatis capitur in bello, civitas illa magnum opprobrium reputat sibi fieri, veluti, si Aurea fiamma caperetur in bello, tam Frandgene quam rex eorum magnum opprobrium reputarent. Hoc audientes admirati sunt, dicentes : .

De commendatione mona terii Cluniacen i rurn igrorurn.

et de commendatione monacbo-

Et cognosce tu , qui legi , quod morra teriurn luniacen e es t nobilissimurn monasteriurn monachorum igrorum in Bur undia Ordini sancti Benedicti; et sunt i bi plure priore in claustro; et in predicto loco tanta est multitudo domorum, quod papa cu m cardinalibus et cum tota curia ua posset ibi ho pitari et impera2o tor similiter et eodem tempore cum sua, ine m onach orum detrimento, nec e set n ecesse propter hoc quod aliquis monachus de cella sua egrederetur et incomodum aliquod sustineret. rota etiam quod Ordo sancti B enedicti, quantum ad m onachos Nigro , longe melius servatur in partibus ultrarnontanis quam in partizs bus Ytalicis. Nota similiter quod in Ordine sancti Benedicti, quantum ad monachos Nigros, sunt quatuor sollemnia m onasteria, cilicet in Burgundia Cluniacense, in Alemannia Sancti Galli, in Lombardia in episcopatu Mantuano inter P adum et Larionem monasterium aneti Benedicti, in quo comiti a l[athildis in 30 archa saxea epulta quiescit. Quartum vero m onasterium, quod caput Ordinis est, in Monte Cas ino est situm. Porro po t conventum Senonensem, in quo eram quando ictoria civita capta fuit atque de tructa et imperator a ar men15

[29 d-299 a]

CRONICA -

1247

sibus e>..-pulsus et opprobrio e fugatus, ivi Altisiodorum et habitavi ibi, quia a ministro Francie de ilio conventu specialiter fueram factus. Dicitur autem ltisiodorum quasi alta sedes Il deorum vel quasi altum sidus, quia ibi multa sanctorum corpora martyriçata fuerunt. Est etiam ibi monasterium et corpus sancti Germani, qui episcopus fuit civitatis illius, qui sydus fuit valde preclarum et sicut arcus refulgens inter nebulas glorie, ut manife tum est illis qui eius legendam legerunt.

De magi tro Guilielmo Altisiodoren i, qui magnam gratiam habuit di sputandi, ed non predicandi.

Similiter et magister Guilielmus, qui fecit Summam et de eccle iasticis offitiis aliam Summam, de civitate Altisiodoren i extitit oriundus ; cuius domum frequenter intravi. Hic magi ter Guillielmu , ut referebant michi sacerdotes de episcopatu Altisiodorensi, magnam gratiam habuit disputandi. Nam, quando disputabat Parisius, nullus di putabat melius eo. Fuit enim magnu logycus et magnus theologus; quando vero intromittebat se de predicatione, nesciebat quid diceret, et tamen multas bona di tinctione in umma sua posuerat.

Exemplificatio di tinctionis Apostolice, quam facit cum dicit : Alii datt1-r per spirit11-m senno sapientie.

Et hoc est quod Apostolus dicit, I ad Cor. VII : Unusqui sque proprium donum habet ex Deo. Alius quidem sic, alius vero sic. Et iterum infra, XII : Unicuique autem datur manifestatio spiritus ad utilitatem. Alii quidem datur per spiritum sermo sapientie (exemplum de sancto Equitio, qui de Deo tacere non poterat, ut scribit beatus Gregorius, Dialogorum libro primo). Alii autem sermo scientie secundum eumdem spiritum (exemplum abbatis I oachim, qui dicit se magnam scientiam scripturarum et futurorum accepi se a Deo). Ideo dicit Sapiens, Prover. XXX: Non

5

IO

15

20

25

30

SALIMBENE DE ADAl\I

Gregorius

[2 99 a-b]

didici sapientiam et non novi sanctorum scientiam. Loquitur d e acquisita, non de infusa. De qua ait ibi, Eccle. II: Sapientia quoque perseveravit mecum. A Domino datur ista sapientia, quia, sicut habetur Io. III : 1.\ on potest homo accipere quicquam, nisi s fuerit ei datum de celo, quia non est vole1~tis neque currentis, sed miserentis est Dei, Ro. IX. Ideo dicit Sapiens, Prover. II : D ominus dat sapientiam, et ex ore eius prudentia l et scientia. Item Dan. II : Dat sapientiam sapientibus et scientiam intelligentibus disciplinam. Item Ys. XXVIII : Quem docebit scientiam et quem 10 intelligere faci et auditum? Ablactatos a lacte, ap ulsos (vel avulsos) ab uberibus. Ideo dicit Ecclesiasticus I: Fili , concupiscens sapientiam conserva iustitiam, et Deus prebebit illam tibi. ed non prebet eam stultis. Ideo dicit Sapiens in Prover. XVII: Quid prodest habere divitias stulto, cum sapientiam emere non possit? Item 15 Prover. XXIIII : Excelsa stulto sapientia, in porta non aperiet os suum. Et nota quod Moyses habuit sapientiam acquisitam et infusam. De prima habetur, Act. VII, quod eruditus erat omni sapientia gyptiorum et fui t potens in verbis et in operibus suis. De secunda habetur, E ccli. IIII, quod sapientia filiis suis vitam 20 inspirai et s uscipit exquirentes se et preibit in via iu,stitie . Item Prover. IIII : Viam sapientie monstrabo tibi et ducam te per semilas equitatis. nde Dominus ait Moysi, Exo. XXV: I nspice et fac secundum exemplar quod tibi in monte monstratum est . Igitur magister Guillielmus Altisiodorensi habuit gratiam 25 disputandi, non autem populo predicandi. De primo dicit Gregorius : . Et statim illi latrones conversi sunt ad Deum. d idem facit quod narrat bea tus Gregorius in tertio libro Dialogorum de Amantio presbitero, qui gratiam habuit sanitatum. Dicit enim : ) . R ane habuit gabus, de quo legitur, Act. XI: Et surgens unus ex eis nomine Agabus signiftcabat per spiritum Jamem magnam Juturam in universo orbe terrarum, que facta est sub Claudio. Rane etiam habuit Symon Niger, de quo habetur Act. XIII. Rane :filie Philippi evangeliste, qui erat unus de septem, similiter habuerunt , de quibus dicitur, Act. XXI: Huic autem erant ftlie IIII, virgines prophetantes. In istis impleta e t Scriptura Ioeli II : Et prophetabunt filii vestri (ut Agabus et Symon iger) et ftlie vestre (ut :filie Phylippi). Multi etiam alii hanc gratiam habuerunt, et fuit necessaria, quia, sicut dicit Sapiens in Prover. XXIX : Cum prophetia defecerit, dissipabitur populus. Sequitur in Apostolo : Alii discretio spirituum (supple : . erba autero, que coram papa et cardinalibus s locutus est frater Hugo, superius piena fide descripsi. Curo autem dixis em ei quod faciliter euro confundere poterant, si dixi sent : Stultus si tacuerit, sapiens reputabitur, et si compresserit labia sua, intelligens, Prover. XVII. Et iterum Prover. XXVI: Iuditium determinai causas, et qui imponit stulto I o silentium, iras mitigai. >. Et quod non erat apostolis roelior, qui in Actibus Apostoloruro flagellati leguntur, Act. V; 15 papa quoque illud Ys. XLVII dicere poterat: Ultionem capiam, et n.on resistei michi homo. Et respondit frater Ugo et dixit michi: . Audiens hec frater Petru fecit icut faciunt nonnulli, qui , quando in di putatione deficiunt, ad l convitia convertuntur, et ait : . Finiti hi verbi recesserunt eculares auditore valde difi cati et consolati, dicentes : . Et po t rnultas et rnutuas recornmendationes recesserunt fratre 35 Predicatore consola t orie et valde edificati.

SALBIBE N E DE

5

ro

20

25

[315 d-316 a]

Post quorum recessum, sequenti festo, congregati sunt omnes homines litterati de castro Arearum, ut fratrem Hugonem in carnera sua audirent docentem. Et fecit eis sermonem mirabilem, utilem et pulcherrimum et delectabilem. Quem subticeo, et cau a brevitatis, et quia ad alia dicenda festino. Cum autem sermo fin itus fuisset, erat ibi quidam homo ex eodem castro, quem vidi et cognovi, qui, cum esset secularis, rogavit fratrem Hugonern ut eurn amore Dei ad Ordinem fratrum Minorum recipere dignaretur. Habebat enim frater Hugo a ministro recipiendi licentiam, e6 quod reverentissima persona et tantus clericus esset, et quia spiritualis homo, et quia iam minister extiterat. Il

De principio

15

ADA~I

t fine Ordini

acca torum .

Porro homo iste qui Ordinis fratrum Minorum petebat ingressum fuit principium Ordinis Saccatorum, et habebat sociu m qui imiliter intrare volebat. Hi inspirati sunt nutu divino in predicatione fratris Hugonis. Quibus frater Hugo dixit : >) , et quia noluit eos ad Ordinem recipere, cum bene po et. orro, proce u temporis, fecerunt ibi habitum de sacco non cilicino, sed quasi indonico, et inferius habebant tunicas optima et ad collum mantellum de sacco; unde et fratres accati dicti unt. Et fecerunt sibi fieri oleas, icut habent fratre 1inores. a m quicumque volunt noviter aliquam regulam facere, emper mendicant aliquid ab Ordine beati Franci ci, l aut soleas aut cordam aut etiam habitum.

De di er itate H eremitarum

5

10

15

t unione eorumd m.

ed nunc Ordo fratrum Minorum papale privilegium habet quod nullus talem habitum ferre pre umat per quem frater Minor ab aliquo credi possit; quia fra tres qui dicebantur Britti in 1\Iarchia Anchonitana omnino talem habitum portare olebant; quos papa Alexander quartus in unam congregationem redegit cum aliis Heremitis, cum prius omnes Heremite in V diversitatibus discrepantibus partirentur, ut oculis meis vidi. am erant Heremite qui dicebantur sancti Augustini et Heremite qui dicebantur sancti Guilielmi et illi de Fav (nesciebat enim exprimere, ut diceret: >). Et ita processu temporis dixeunt multi d ieb .s s i equ ce , curo homines rurales t ydiote existerent. Si quando invitabatur ad prandium vel ad cenam 20 a ut ad hospitium, respondebat 1 semper sub dubio dicens : . Quod erat contra illud Domini verbum, 1at. V : Sit autem sermo vester: est, est, non, non. Quod autem his abundantius est, a malo est. Ideo dicit Iacobus, I : Vir duplex animo inconstans est in omnibus viis suis. Curo a utem i te frater 25 Ghirardinu Segalellus in domo fratrum Minorum requireb at aliquem fratrem, utrum in domo esset necne, respondebat portanus trufatorie et derisi e dicendo: . Item idem: >. Item idem: >. Item idem: et cet. Quid ergo facient miseri Apostoli Ghirardini egalelli, qui tota die discurrunt per civitatem muliere videndo ? Audiant ergo quid scriptura dicit : 35 Subtrahe ligna foco, si vis extinguere :fiammam; si carnis motus, ocia, vina, dapes.

Ieronimu

Ieroniruus Ieronimu Ieronimus Augus tinus

Augu tinus

Versus

392

SALIMBENE DE ADAM

[323 b-e]

Item Apostolus precipit, I ad Cor. VI : Fugite fornicationem. \ rersus: P ersequitur, si tu sequeris, fugiendo fugatur, si cedis, cedit, si fugis, illa fugit.

Vers us

5

Item super ilio verbo quod dicitur de Salomone, III Reg. XI : Cum iam senex esset, depravatuwt est cor eius pe'' mulieres : i Loth, ansonem, Femina decepit,

Versus

ro

15

Augustin us

20

30

si David, si Salomonem quis modo tutus erit ?

Tertia ratio quare isti Apostoli non sunt in statu salutis est quia, quantum ad habitum eorum pertinet, videntur se obligas e ad apostolicam vitam. postolis autem Dominus ita precepit, lat. X : olite possidere aurum neque argentum neque pecuniam in çonis vestris. Isti autem seu aliqui eorum vendunt domuncula suas, ortos, agros et vineas et non dant pauperibus, sed reservant et portant florinas aureos secum, et sunt sibi ipsis in scandalum loculi reservati. Item Dominus ita precepit, Luc. XII : Vendite que possidetis et date helemosinam. Ubi dicit Augustinus : >.

Quod Dominu noster l e u Cbristus habuit in se illa tria que sunt fun damentum omnium religionum, scilicet obedientiam, paupertatem et ca_titatem, sine quibus r eligio i alus e e non pote t.

Et nota quod ista tria de quibus supra diximus omnium r ligionum sunt fundamentum, sine quibus nulli religioso poterit es e salus; immo qui aliquo istorum caruerit, nequaquam religiosu poterit nuncupari. Ideo dicit beatus Iacob us, II: Quicumque enirn totarn legem servave1'it, offenda t autem in uno, jactus est omnium reus. Item Eccle. IX: Qui in uno peccaverit, multa bona perdet. Dominus autem 1 omnia supradicta in se ip o habuit, iuxta verbum quod scriptum est, Act. I: Cepit I esus facere et docere. am

[323 c-d]

CROXICA -

124

393

prius fecit, postea docuit. De eius obedientia dicit Apostolus, ad Phili. II : H umiliavi t seme t ipsum factus obediens usque ad morDe eius paupertate dicit Apostotem, m orletn autem crucis. III : S citis enim gratiam Domini nostri Iesu lus, II ad Cor. Christi, quoniam propter nos egenus factus est, cum esset dives, ut illius inopia vos divites essetis. Item ~1at. VIII : Vulp es f oveas habent et volucres celi nidos, ftlius autem hominis n on habet ubi caput suum reclinet. De eius castitate sufficiunt supradicta. Et sicut beatus Augustinus dicit loquens de matre Christi : . Quibus dicimus quod ista facta fuerunt in primitiva Ecclesia, quando Christus per se ipsum apostolos docuit et per Spiritum Sanctum doceri fecit. De primo ic habes, Mat. : Aperiens

[32 4 c-d]

CRO ' ICA -

1248

397

os suum, docebat eos dicens: Beati pauperes spiritu, quo·niam ipso1'Um est regnum celorum. I tem Luc. XXI : Ego enim dabo vobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes adversarii vestri. Item Lu c. ultimo : Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent cripturas. De secundo sic habes, Io. XVI : 5 Dum autem venerit ille spirittts veritatis, docebit vos omnem veritatenz. I tem dicimus quod privilegia paucorum non faciunt legem c.ommunem. Salomon enim et apostoli sapientiam habuerunt infusam de gratia speciali. lii vero studere debent ut adiscant, 10 quia, sicut dicitur in Iob XXVIII , sapientia non invenitur in terra suaviter viventium . Et multa secuntur ibi de dificultate habendi sapientiam. In II etiam capitulo libri apientie de apientia multa dicuntur. Baruch etiam homini suadet ut sapientiam adiscat, dicens, Baruch III : Disce, I srael, ubi sit rs prudentia, ubi sit virtus, ubi si t intellectus, ut scias simul ubi sit longiturnitas vite et victus, ubi sit lumen oculorum et pax. Et quamvis Deus in truxerit 1oysen, cui et dixit, Exo . XXV: I nspice et fac secundum exe1nplar quod tibi in monte monstratu1n est, non tamen nocuit Moysi quod eruditus erat in amni sapien- 20 iia Egyptiorum, et quod erat potens in verbis et in operibus suis, ~ et. 7. Similiter, qu amvis Paulus per revelationem Evangelium habuerit, nichil nocuit ei quod Gamalielem doctorem habuerat, icut ip e dici t, Act. 22. Hinc Ieronimus dici t: > . Item quod il1i qui a lios docere debent prius indigeant instructore, ab Apostolo nos habemus, II ad Thimo. II: Que audisti a me per multos testes, hec commenda ftdelibus hominibus, qui ydonei 30 erunt et alias docere . Item ipse idem Paulus, qui edoctus erat a Domino et instructus, utebatur libris et cripturis divinis; unde et, Tymotheo IIII , mandavit, in secunda epistola: P enulan1-, quam reliqui Troade apud Carpum, veniens affer tecum et libros, maxime .autem membranas . Item, quamvis Moyses habuerit auxilium 35 Dei secum h a b endo colu mnam nubis per diem et eamdem in igne

SALIMBENE DE ADAM

5

ro

rs

20

25

30

[324 d-325 a]

per noctem, ad cuius inditium et castrametabantur et castra movebant, tamen non recusavit auxilium hominis, scilicet Obab cognati sui, cui et dixit, Numeri X : Proficiscimur ad locum quem Dominus daturus est nobis. Veni nobiscu.m, ut benefaciamus tibi, quia Domi nus bona promisit I sraeli. Cui respondit : Non vadam tecum, sed 1'evertar in terram meam, in qua natus sum. Et ille: oli, inquid, nos relinquere. Tu enim nosti in quibus locis per desertum castra ponere debeamus, Il et eris ductor noster. Cumque nobiscum veneris, quicquid optimum fuerit ex opibus quas nobis daturus est D ominus, dabinws tibi. Mirum videtur quare Dominus contra Moysen non e t iratu , qui du torem hominem petiit, cum Deum ductorem haberet, icut dicit Ys. LXIII : Spiritus D omini ductor eius fuit. ic adduxisti populum tHurn, ut Jaceres tibi nomen glorie. De isto ducatu habetur in fine Exodi. De quo etiam sic dicitur in Hystoriis: >.

Nota quod primu Hebreorum rex non fuit de tribu luda nec etiam ultimu . Et id o illa Scriptura ic pote t intelligi : " on auferetwr sceptrttm de I uda, id est de ludaico populo. Iudei enirn ante Herodem ex progenie Mathathie regem habebant, qui fuit ex tribu L vi.

In primo libro Reg. III Dominus o tendit se habere pro malo quod fi.lii Israel petiverunt regem. Unde dixit ad Samuelem: Audi vocem populi in omnibus que locuntur tibi. on enim te abiecerunt, sed me, ne regnem super eos. Et tamen Dominus de regibu quos habituri erant filii Israel in duobus loci fecerat mentionem, scilicet Gen. XVII, ubi Dominu ic dixit ad braham: Faciam te crescere vehernentissime et ponam te in gentibus, regesque ex te egredientur; item in Deutero. XVII similiter facit mentionem de rege

L325 a-b]

CRO. ICA -

1248

399

dicen : Non poteris altérius gentis hominem regem facere, qui non sit frater tuus. Iacob etiam patriarcha idem en i e videtur, scilicet quod habituri essent :filii I rael regem, dicen , Gen. XLIX : . ·an auferetur sceptrum de Iuda et d ux de femore eius, donec veniat qui mittendus est, et ipse erit expectatio gentium. In quo notabis s quod nec primus, quem habuerunt, de Iuda fuit, scilicet aul fìlius Cys de tribu Béniamin, nec ultimu , quando venit Chri tu , scilicet Herode caloni lta, qui fuit gentili et altérius genti ; per quod m~festissime tempus adventus Christi Iudei cognoscere potuerunt. ro

Quare Dom iou potius ostendit se tu rba tum ex eo quod filii I rael petierunt re em, q uam ex eo q uo Moyses homini petivit duca t um.

Fit igitur que tio ex predictis quare Dorninu p otiu ostendit e turbatum ex eo quod :filii I rael p etierunt regem, quam ex eo quod Moy es h ominis p etivit ducatum, cum ominu per colu rn nam nubis in die et ignis in nocte du ctor e set eorurn, sicut habetur Neemie I X. olutio : dicimu quod Dominus non debuit turbari de Moyse, q uia :\Ioy es sic petiit du catum h omini , ut tamen ducatum Dei emper precipuum reputaret. Filii autem I srael, petendo regem, sic ponebant spem in homine q uem regem habere volebant, quod de Deo difi.deba ni., qui sepe liberaverat eos, sicut habetur in libro I udicum per totum et in prin ipio primi Regum. I deo dicit Psalmi ta : Et tribulaverunt eos inimici eorum et humiliati sunt sub manibus eorum, sepe liberav it eos. I psi autem exacerbaverunt eum in consilio suo et humiliati sunt in iniquitatibus suis. I deo talib us imprecatur I eremias dicens, X VII: lvialedictus homo qui conftdit in homi11.e et ponit carnem brachium suum, et a D omino recedit cor eius . I deo dici t Psalmista: Si obliti sumus nomen Dei nostri et si expandimus manus nostras ad deum alienum , nnnne Deus requiret ista? Ipse enim novit abscondita cordis . Nam: Quicquid agant homines,

intentio iudicat omnes.

15

20

25

30

400

5

ro

SALIMBE 'E DE ADAM

[325 b-e]

Hinc Ieremias ait, XVI: on sunt absconditi a facie mea, et non fui t occulta iniquitas eorum ab oculis meis. H in c Ecclesiasticus dicit, XXIII : Omnia videt oculus illius, quoniam oculi Domini multo plus lucidiores super solem, circumspicientes omnes vias hominum et profundum abyssi et hominum corda intuentes in absconditas partes. Domino enim Dea, antequam crearentur, omnia sunt agnita, sic et post perfectum respicit omnia. / Ad idem facit quod dicit postolus, ad Heb. IIII: ulla creatura invisibilis est in conspectu eius. Omnia autem nuda et aperta sun t oculis eius, ad quem nobis sermo.

Ostenditur hic multiplici exemplo quod non est pernendum auxilium homin i , quamvi habeatur auxilium Dei.

Igitur Moyses non displicuit Deo ex eo quod petiit adiutorium hominis, quamvis haberet auxilium Dei, nec ex eo quod r:; audivit consilium Ietr6 et fccit secundum eius do t inam, quia Dominus dicit: Qui non est contra vas, pro vobis est. Esdras etiam, qui per piritum anctum reparavit legem a Chaldeis combustam, non erubuit postea eam corrigere cum veteribus codicibus qui apud Samaritanos remanserant. Dominus imiliter Pauzo lum bene sciebat docere, quando in conversione sua dixit: Domine, quid me vis facere ?, sed noluit eum tunc docere, immo misi t eum ad hominem Ananfam, qui eum instrueret, dicens: Surge et ingredere civitatem, et dicetur tibi quid te oporteat facere, et. IX . I sti autem, qui se appellant postolos et non sunt, nec cienzs tiam habent acquisitam nec sapientiam infu am et intromitunt se de lana caprina et de quinta rota plaustri, dum sine criptura predicare volunt, quia dicunt truffas et here es seminant, non intelligentes de quibus locuntur neque de quibus affirmant, et adiscunt (pro pudor !) a feminis quod v iros doceant. Et ne parum sit 30 hoc, quadam facilitate verborum, immo audatia, edisserunt aliis quod ipsi non intelligunt. Ideo bene convenit eis quod dicitur in Prover. XXVI : Quomodo si spina nascatur in manu temulenti, sic parabola in ore stultorum. Item Eccli. XX: Ex ore fatui repro-

[325 c-d]

CRO.c ICA -

1248

babitur parabola: non enim dicit illam in tempore suo. ltem Eccli. XXI : arratio fatui quasi sarcina in via; nam in labiis sensati invenietur gratia. Os prudentis queritur in ecclesia, et verba illius cogitabunt in cordibus suis. Nota quod dicit: Os prudentis queritur in ecclesia, non (( os h omini tulti >> . l Cui convenit quod dicit s 1icheas VI : Ttt seminabis et non metes, tu calcabis olivam et non ungeris oleo, et mustum et non bibes vinum. Quod est dicere : isti ribaldi fratri Ghirardini Segalelli, qui se postolos appellant, n ullum prernium accipient de sua predicatione, quia nesciunt quid dicunt. Ideo dicit criptura Osee VIII: Ventum seminabunt 10 et turbinem metent. Et illud Osee X: Arastis impietatem, iniquitatem messu.istis.

De aliquib

, quorum petitiones exaudiuntur, et postea inde puniuntur.

Et nota quod, sicut filii Israel, qui petierunt carnes, fuerunt exa uditi et postea inde puniti, sicut dicit Propheta: Adhuc esce rs eorum erant in ore ipsorum, et ira Dei ascendit super eos, sic, quando petiverunt regem, exauditi fuerunt et postea inde puniti, secundum quod D ominus dicit, Osee XIII: Dabo tibi regem in f urore meo et auferam in indignatione mea. De hac punitione tam regis quam populi habetur I Reg. XXVIII, ubi dixit Samuel ad zo aul: Cras autem tu et filii tui mecum eritis (scilicet in numero mortuorum, sieu t ego su m, v el in inferno). S ed et castra I srael tradet Dominus in m anu P hylistiim. Qualiter autem hoc factum sit, habetur in fine libri, ubi sic dicitur: Mortuus est ergo Saul et tres filii eius et armiger illius et universi viri eius in die illa 25 pariter. Habetur hoc I Reg. 31.

De tribus hominibus qui noluerun t sibi cave:ve, curo bene possent .

Et n ota quod, sicut iuste punitus fuit Adam, quia noluit sibi cavere, cum Dominus dixi set sibi: In quocumque die comederis ex eo, morte morieris, Gen. II, sic iuste punitus fuit Saul, quia noluit 26 -

SALI M BE:-IE,

l.

3°

402

SALIMBENE DE ADAM

[325 d-326 a]

ibi cavere, cum de eo es et predictum, Iumeri XXIII! : Tolletur propter Agag rex eius, et aujeretur regnum illi'l!ts. De hoc habetur, I Reg. XV : Dixitque Samuel: A dducite ad me Agag regem Amaléch et cet. imiliter iuste punitus fuit Ahiel de Bethel, qui s noluit sibi cavere, sed fecit Il contra imprecationem Iosue filii Nun rehedi:ficando Iericho, ut habetur III Reg. X I et Iosue VI. In fine utriu que capituli invenies hoc, scilicet de imprecatione et reedi:ficatione. Revertamur ad propositum de quo intendimus specialiter.

xo

. 'o ta

15

20

25

30

Commendatur hic cientia et ostenclitur quod cum multo studio et labore est acquirenda.

Iam perveneram ad bivium pythagorice littere, et completis tribus lu tri , id est uno indictionum circulo, ab ipsis cunabulis in gramatica eruditus et attritu , intravi Ordinem fratrum 1inorum; et statim in novitiatu meo in Marchia nconitana, in conventu Fanensi, habui doctorem in theologia fratrem Humilem de Mediolano, qui Bononie sub fratre Aymone didicerat, qui postea frater Aymo Anglicus et senex in generalem ministrum Ordinis fratrum Minorum fuit electus et prefuit usque ad diem mortis ue, scilic t tribus anni . Et audivi, primo anno quo intravi Ordinem, in scoli s theologie Y aiam et Matheum, sicut frater Humili legebat ibi dem, et non cessavi postea studere et in colis audire. Et sicut Iudei dixerunt Christo, Io. II: XL et sex annis edifi catum est templum hoc, ita possum et ego dicere quod XL et sex anni sunt hodie in festo sancti Giliberti, in quo hec scribo, in exta feria, quod Ordinem fratrum Minorum intravi, et agitur annus Domini M LXXXIII!; et non ce avi postea studere, et n ec ic perveni ad cientiam maiorum meorum, sed vere illud Socraticum dicere possum:

2o

25

30

Bernardus

et ad iniquitatem eorum sublevabunt animas eorum . Quartum malum istorum est quia obligant semet ipsos et in solvendo non sunt. Ideo dici t Ps. : I psi obligati sunt et ceciderunt. Hinc apien dicit, Prover. VI : Fili mi, si spoponderis pro amico tuo, defixisti apud extrane um manum (sive animam) tuam. I llaqueatus es verbis oris tui et captus propriis sermonibus. Item Eccli. VIII : Non spondeas super virtutem tuam. Quod si spoponderis, quasi restituens cogita.

De fratre Boncompagno, qui assignabat volebat esse contentus.

rationem

quare

una

tunicula

Ideo sapienter faciebat frater Bonuscompagnus de Prato ex Ordine fratrum Minorum, qui erat sacerdos et predicator et bonus clericus et litteratus et spiritualis homo. am, cum in conventu Pisano IIII annis cum eo habitassem, et quolibet l anno ui.libet frater acciperet àua tunicas novas de garbo, ipse nisi unam et illam veterem volebat accipere. Cum autem interroga sero euro quare sic faciebat, respondebat michi dicens : > . Hinc apiens dicit, Prover. XXII : Si enim non habes unde restituas, quid cause est ut tollat operimentum de cubiti tuo ? Revera ille non habet unde restituat, qui tamquam pauper recipit t emporalia et non rependit spiritualia ibi heleroosinas facienti, et ideo dans est quasi exactor qui tollit operimentum de cubili accipientis, quia caritative dedit, et caritas est que operit multitudinem peccatorum. I deo beatus Bernardus dicit : . Cui generalis dixit: . Et factum fuit ita.

De fratre Iohanne de Parma, generali mini tro.

2o

25

30

Post hec, cum recessimus a fratribus de Bellicadro, descendimus navigio per Rodanum ad civitatem Arelatensem , que parum a Terascone distabat. Et gavi i unt fratres illi de generalis adventu, quia homo erat boni exempli et magne edificationi . Quadam autem die, cum olitariu e set g nerali , acces i i ad eum . E t ecce upervenit ociu meus, qui erat de Parma et dicebatur frater Iohanninus de Ollis. Et dixit mini tro : >. Tunc generalis ostendit vultum iocundum et dixit socio meo : . Cui frater Iohanninu re pondit : . Tunc dixit frater Iohanne , generalis minister : . Tunc respondi et dixi socio meo, audiente ministro: . o t hec ubito convaluit puer, et cepit studere ferventer et forti ime in via omini ambulavit, quou que factus e t frater tinor; et tunc de virtute in 1 virtutibu xs abundantissime cepit proficere, et confortabatur plenus sapientia, et gratia Dei erat in eo.

De habitudine corporis fratri Ioharuù moribu - quantum ad animam.

de Parma et de virtutibu

eiu

et

:Mediocrem staturam habuit, que magi ad parvitatem declinabat quam ad nimiam longitudinem. Formosus erat in omnibu membri suis et bene complexionatus et bene sospes et bene fortis ad sustinendum labore , tam ad ambulandum quam ad tudendum . Vultum habebat angelicum et gratiosum et semper iocundum. Largu , liberali , curiali , caritativus, humilis, man uetus, benignu et patiens. Homo Deo devotus et magne orationi , piu , clemen et compassivus. Cotidie celebrabat et ita devote, quod aliquam gratiam inde sentiebant astantes. Ita ferventer et bene predicabat tam clero quam fratribus, quod multos ex auditoribus, ut plurie vidi, provocabat ad lacrimas. Linguam habebat diserti simam et nunquam cespitantem. Scientiam habebat optimam, quia bonus gramaticus erat et magister in loyca in seculo fuit, et in Ordine fratrum Minorum magnus theologu fu it l

-

ALI.IBE~E,

l.

2o

25

30

434

5

10

SALIMBE E DE ADAM

[334 -d

et magnus disputator. Parisius Sententias legit. In conventu Bononie lector fuit et in Neapolitano conventu multis annis. Quando tran ibat per Romam, faciebant eum fratre vel predicare vel disputare cardinalibus audientibus; qui magnus philo ophu reputabatur ab eis. peculum et exemplar erat omnibus intuentibu , quia tota vita sua honestate et sanctitate piena erat et moribus boni atque perfectis. Deo enim et hominibus gratiosus erat. Bene sciebat musicam et bene cantabat. Nunquam vidi ita velocem criptorem et ita pulchrum atque veracem in littera de valde legibili nota. 1 Dictator nobilissimus fuit de stilo polito et sententio us valde, quando voluit, in m epistoli .

Quod frat r Iohanne de Pa rma fuit primu g nerali mini t r qui rdinem circuivit et vi itavit t qui devoti · benefac toribu fralrum ded it littera ad beneficia Ordini obtinenda.

15

20

Hic fuit primus g n 1alis mini ter qui cepit Ordinem circuire et provincia Ordinis vi itare, quod consuetum prius non erat, xcepto quod frater Aymo emel ivit in Angliam, unde fuerat oriundu . Cum autem frater Bonagratia exemplo fratris Iohanni de Parma ic vellet Ordinem vi itare, non potuit ustinere lab res ; et ideo infra IIII annos sui regimini infumatu ad mort m vignioni ultimum diem clau it.

De forma litterarum qua dabat frater I bannes benefactoribu non ni i petentibu ea .

~5

30

Ordini. ,

t

Item i te frater Iohanne de Parma fuit primus generali minister qui recepit devotos et de otas fratrum 1inorum ad Ordinis beneficia, dando eis littera igillatas uo generali sigillo, per qua multi eo et Ordini beati Franci ci facti sunt miro modo devoti. Et forte fuit eis i ta conce io occa io el cau a dimittendi peccata et convertendi ad Deum, tum ex parte devotioni ip orum, tum etiam quia fratre pro ip is ad Dominum

[334 d-335 a]

CRONICA -

I

-4

435

oraverunt. ;. am, icut dicit ugu tinus, . Forma autem litterarum, quam daba , erat huiu modi, mutati vocabuli personarum ut con ruum erat: Dilecti in Christo amicis fratrum :Minorum atque devotis domino Iacobo de Buxolis et domine Iabilie, uxori eiusdem, nec non et nseli.xe, pr dictorum dilecte filie, frater Iohannes, Ordinis fratrum 1inorum generalis mini ter et servu , salutem et pacem in Domino sempiternam. evotionem, quam ad Ordinem no trum vo habere pia fratrum relatione cognovi, affectu sincere caritati acceptans ac dilectioni ve tre vicis itudinem rependere cupiens salutarem, vas ad universa et singula no tre religionis suffragia tam in Il ita quam in morte recipio, plenam vobis bonorum omnium tenore pre entium participationem conceden , qu per fratres nostro ubicumque terrarum morantes operari dignabitur clementia alvatoris. Valete in Domino bene semper! Datum Ferar:ie IIIo Idus eptembris anno Domini millesimo CLIIII.

Augustinus

5

10

15

Et nota quod has litteras ni i petentibus dare nolebat, et m i essent qui petebant Deo et Ordini vere devoti et benefactore precipui aut e e di ponerent.

De libri · fratri s Bonaventur , qui fui t generali

mini ter.

Item frater Iohannes de Parma dedit licentiam fratri Bonaventure de Balneo Regis, ut Parisius legeret; quod nunquam alicu bi fecerat, quia bacellarius erat nec adhuc cathedratus. Et t unc fecit lecturam super totum Evangelium Luce, que pulchra et optima est. Et super ententias IIII libros fecit, qui usque in hodiernum diem utile et ollemnes habentur. Currebat tunc a nnus mille imus CCXLVIII. :Nunc autem agitur annu Domini .:\IC LXXXIIII. Fecit etiam proce u temporis et alios multos libros, qui habentur a multi .

20

25

SALIMBENE DE ADA 1

[335 a-b]

Quod frater Iobannes de Parma atisfecit univer-ita ti Parisiensium magistrorum atque scolarium et sedavit litigium quod cum religio i babebant occasione magistri Guillielmi de Sancto Amore.

5

E xemplum 10

15

20

25

3a

35

Item cum magister Guillielmus de Sancto Amore provocasset universìtatem Parisiensem contra Ordinem fratrum Minorum et Predicatorum, frater Iohannes de Parma, generalis existens, congregata universitate, predicavit tam scolaribus quam magistris. Et facto eis sermone pulcherrimo, utili et devoto, in fine protulit verba talia, tale ponendo exemplum : >. Et a ddidit frater Iohannes : , re pondit ei : . Et dixit michi : (l Benedicari tu ! 1 1c feci et frater Iohanne , placa et animo fratrum suorum ».

Quod aliqui unt ita protervi, quod re ilire nolunt, et ideo a ua credulitate revocari non po. unt.

Et dixi: > . torem Fridericum reprehendis et, quod in ipienter egerat intromittendo e de guerris Lombardorum, cum omnia bona haberet in regno uo, in quibu humana vita potera t delectari, respondit et dixit : > . Cui camiti sa dixit : >. Necdum enim erat depo itus nec a Parmenibus superatu . Cui imperator dixit: >. l Cui comitissa dixit : >. Ideo quidam dixit : Iniuriam latam sibi nunquam vindicat apte qui ruit in peiu , qu o d decoratur aperte.

5

zo

Nota

r5

20

25

30

Versus

44 2

5

ro

15

2o

25

Jo

SALI IBENE DE ADAM

[336 d-337 a]

Idem accidit Icilino de Romano, qui, cum iret ad ultimum bellum, in quo fuit pro tratus, et que i set con ilium a sui utrum fluvium tran ire deberet, ut pugnaret cum ho tibus, necne, e disuasum ei fuisset a suis quod non tran iret, d.Lxit: . Et sic scien et prudens festinavit ad mortem. Ideo dicit Ecclesiastes VII : Considera opera Dei, quod nemo possit corrigere quem ille despexerit . Ionas etiam erubuit habitare in terra sua, eo quod prophetan contra Ninevem mendax fuisset repertu . nde et Domino dixit : Bene irascor ego usque ad 11wr.tern. ifelius fecit Michea , qui dixit : tinam essem vir non habens spiritum et mendatiwn potius loquerer. Igitur aliqui sunt ita protervi et ob tinati, quod nolunt rescipiscere a dictis suis, quia erube centiam timent incurrere. Ideo Sapiens in Prover. dicit, XXI : Vir qui erraverit a via doctrine, in cetu gigantium commorabitur. Et iterum : Vir impius procaciter obfirmat vultwn suum ,· qui autem rectus est corriget viam suam. Cum dixisset michi frater Iohannes de a tro eteri, mini-ter Romanus, qui ibat ad capitulum generale quod factum fmt ...A..rgentine, quod frater Iohannes de Parma, condam generali minister, adhuc erat in credulitate preterita, et ego dixis em sibi quod, i e em cum eo, perabam quod possem eum revocare ab illa, dixit michi : > (ubi beatus Franci eu in ativitate Chri ti cantavit Evangelium et fecit representationern pueri Bethleemite cum pre epio et feno et puero). . apa vero, assumpta parabola sua, in vulgari suo dicere cepit: . Et sic dixit multis vicibus, ita quod quasi infatuatus videbatur, totiens r epetendo. Sacerdos vero talia audiens ingemuit et divertit a b eo, faciens quod E cclesiasticus docet, VIII : N on litiges cum homine p otente, ne f orte incidas in manus illius.

[341 d-342 a]

CR O. ' I CA -

1248

De a rchiepiscopo Ianuensi, qui comrnendavi t fratrem Stephanum Anglicum et ep i copum Cor ice. Is e archiepiscopus fuit homo avarus et non bene catholicus , et po tmodurn in erfectus.

Item, eo tempore quo Ianue habitavi, erat ibi quidam archiepi copus parvus corpore et senex alde et avaru , et etiam dicebatur de eo erbum sini trum, videlicet quod non e set usquequa que catholicus bene. Hic, quadam die, congregavit in palatio suo religiosos et clericos, quasi volens facere quamdam synodum: desiderabat enim audire fratrem Stephanum Anglicum ex Ordine Minorum, pro eo quod audierat quod magnus sermocinator esset et magnus clericu . Et ego ibi fui et que Il refero audivi. Predicavit ipse prius. Post hec non e t passus quod aliquis faceret sermonem nisi frater Stephanus, cuius sermonem multipliciter commendavit. Commendavit etiam fratrem Stephanum de scientia et de vita sancta et honesta et bona, dicens quod multum honoraverat Ianuam veniendo de Anglia in Ytaliam tantu clericus, et quod, si esset iuvenis, libenter audiret eum in scolis docentem, quando pos et. Post hec commendavit episcopum de Corsica, quod erat religiosus homo et sancta et honesta persona, et quomodo bene sciebat legere, scribere, notare, cantare, et quomodo erat plenus omnibus bonis, hoc excepto, quod nimis erat pauper, quia imperator expulerat eum de episcopio suo. Et rogavit quod haberent ipsum recommendatum et bene facerent sibi. Et fuerunt qui dicerent quod archiepiscopus in hoc vitu peravit se ipsurn, quia ipsemet debebat indigenti episcopo bene facere et eum secum in curia sua tenere, et habuisset inde meritum si ve premium et honorem. Sed Seneca dicit: > . Marcialis Cecus siiniliter dicit : Miramur iu ven es largos vetulosque tenaces, illis, cum multum, his breve r estet iter.

Debebat ergo archiepiscopus dives tenere secum episcopum pauperem et cum Iacob dicere, Gen. XXXII : on dimittam te, nisi

5

ro

15

zo

25

Seneca

30

Versus

SALIMBENE DE ADAM

5

[342 a -b]

benedixeris michi. Sed sua avaritia et miseria n on permisit. Audivi quod post recessum meum de I a nua interfectus fuit. Ideo dicit Sapiens in Prover. 28: Qui dat pauperi, non indigebit. Et iterum Prover. XI : on prodenmt divicie in die ultionis, 1 iusti tia autem liberabit a morte.

De avanc1a et mi eria Ferariensis episcopi , qui nolui t hospitio r ecipere p ap am rbanum

ro

15

20

25

30

Episcopus Ferariensis, qm m avaricia et miseria erat imilis isti, cum patriarcha Ierosolimitanus de ultramarinis partibu Ferariam advenisset, volens pro suis negotiis ad Romanam curiam proficisci, eu m rogaret episcopum u t eu m in episcopio una nocte reciperet, sibi denegavit hospicium. Sed, vadens ad curiam, cum ibi contraxisset aliquantulam moram, factus est papa. Hic fuit Urbanus quartus, natione Trecensi . Hic scripsit Ferariensi episcopo dicens: . Nichil tamen mali legitur papa episcopo intulisse. Verumtamen episcopus toto tempore vite sue sine timore non fuit; que fuit magna vindicta, quoniam timor penam habet, ut habetur I Io. IIII. Talis fuit vindicta Ioseph cum fratribus suis, de qua habetur Gen. in pluribus locis, et maxime post rnortem patris, Gen. ultimo. Episcopus supradictus fuit Brixiensis natione et medicus sive phisicus, postea Placentinus episcopus; postmodum ivit ad curiam, ubi Ferariensem episcopatum promeruit. Apud Placentiam duos fratres Minores secum tenebat, quibus misera vita erat quantum ad victum, propt er avaritiam suam.

[342 b-e]

CRONICA -

1248

Qu d papa Innocentius IIII mi it in regnum contra imperatorem iam desitum fratrem ymonem, qui fuit mar yrio coronatus.

Item in boe MCCXLVIII papa Innocentius quartus, q ui Lugduni babitabat cum cardinalibus suis, misit fratrem Symon em de Monte arculo, Ordinis fratrum Iinorum procuratorem, de quo feci superius mentionem, in Apuliam, ut regnum Apulie et icilie eriperet de dominio Friderici condam imperatoris depo iti; et multos attraxit ad partem Ecclesie. Tandem imperator fecit eum capi et decem et octo martyria intulit sibi, que omnia 1 ustinuit patienter; nec aliquid potuerunt carnifices extorquere ab eo ni i laudem divinam. Multa miracula fecit Deus per eum. Qui pro nobis intercessor existat l Amen. Hic fuit amicus meus in curia Lugdunensi veniens mecum ad papam, et veniendo de icia Ianuam in navi multas historias diximus. Mediocris stature fuit et niger, similis sancto Bonifacio. Homo semper iocundus et alacer, bone vite prius et litterature ydonee. Multa redemit modico pretio, ut habetur Eccli. XX. Unde Apostolus, II ad Cor. IIII : I d enim quod in presenti est momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitatem eternum glorie pondus operatur in nobis.

5

1o

15

zo

De alio fr a tre Symone, qui dictus est de Cornitissa, quem Deus miraculis demon travit illustrem.

Fuit et alter frater Symon, qui dictus est de Comitissa, quem Deus miraculis demonstravit illustrem. Hunc fecit frater Iobannes de Parma ministrum provincie sancti Francisci in valle poletana. Hic fuit amicus meus et michi familiaris in conventu 1assilie, eo anno quo rex Francie transfretavit in primo passagio, scilicet anno Domini MCCXLVIII.

25

SALIMBENE DE ADAM

[342 c-d]

Quod banniti de Regio, qui erant ex parte Ecclesie, recuperaverunt multa ca tra que in montibus erant.

5

Quo anno banniti civitatis Regii, qui erant ex parte Ecclesie, ceperunt et abstulerunt omnia castra montanee. Et Parmenses recuperaverunt Bibianellum et Curviacum et Guardaxonem et Rivaltam. Et mortalitas valida fuit ; et obiit abbas Sancti Prosperi de Regio. Et eodem anno recuperavit imperator iam depositus Vercellum civitatem.

ro

Quod dominus Bonacursu supraposi to.

de Palude interfectus fuit hoc anno mille imo

15

Et dominus Bonacursus de Palude interfectus fuit. Et dom inus Ruçinentus de Regio fuit obses cum domino Marav6ne et cum multis aliis de Regio in Apulia. Et rex Hencius, qui tenebat tunc temporis dominium civitatis Regii, fecit a a1i 1..1 a magnam cavatam usque Scalopiam usque in Padum. l

De epi copo Tripolitano, qui obiit Parme.

Et episcopus Tripolitanus de Robertis de Regio obiit in civitate Parme et sepultus fuit in maiori ecclesia, que est Beate Virginis.

20

25

De domino Bernardo Rolandi Rubei, qui apud Culiculum interfectus fuit.

Et dominus Bernardus Rolandi Rubei de Parma, qui fuit cognatus pape Innocentii quarti, per imperatorem, id est per gentem suam, interfectus fuit apud Colliculum. Cecidit enim de equo, qui cespitavit, cum rediret a Fornovo; quem si imperator vivum habui set, exercuisset in eo ludibria. Ipse enim fuit qui abstulit sibi Parmam . Et guerra erat valida ; et imperator habitaba t in Cremona et veniebat frequenter et versabatur

[342 d -343 a]

C RO- I CA -

1248

circa Parmam cum Theutonicis suis et cum aliis q ui erant ex parte sua , si quo modo se po et de P armensibus vindicare, qui eum fu gaverant et Victoriam civit atem uam destruxerant, q uam fecerat prope Parmam in contrata qu e dicitur Grola. Et h abebat tunc tempori dominium J:utine, R egii et Cremone ; et p ars istarum trium civitatum que dicebatur E cclesie vagab atur ext erius vagipalando per devia.

De Lodoyco rege Francie, qui contr a Saraceno orientale Quod Bononienses ceperunt Baçanum et destruxerunt.

5

transfretavit.

Item in supradicto millesimo Lodoycus rex Francorum tranfretavit contra Saracenos orientales, et subito obtinuit Damiatam Saracenorum civitatem. B ononienses obsederunt Baçanum castr um Mutinensium et ceperunt die 1° intrante Iulio ac destruxerunt. Item recuperata est Romaniola per Ecclesiam, quam primo tenebat dictus Fridericus depositus, Octaviano diacono cardinali tunc legato in partibus Lombardie. Et etiam farchia Anconitana quasi tota recuperata est. Item, predicto millesimo, ut iam dixi, Lodoycus rex Francie cum fratribus suis et Francorum milicia et vulgo innumerabili circa Pentecosten crucesignatus iter agressus est Il et transfretavit, ut Saracenos debellaret pro recuperatione Terre Sancte, et prima fronte Damiatam cepit. Postea vero, peccatis Francorum exigentibus, interfectus est frater regis maior post regem, Robertus nomine. ed et ipse multum culpabilis fuit, quia eredebat omnes Saracenos involvere et subito uno ictu occidere.

ro

15

20

25

De montibus qui corruerun t in terra comitis Sabaudie et VII parochias cooperuerunt et IIII milia hominum occiderunt, anno Domini MCCXLVIII.

Item in predicto millesimo in valle Morienne, que est a Sagusia Lombardie usque Lugdunum, inter Gracinopolim civi30

-

SA LIM BENE ,

l.

30

SALIMBE E DE ADAM

5

10

15

20

25

30

35

[343 a-b]

tatem et Cambariacum ca trum, prope Cambariacum, ad unam leucham e t planicies quedam, que proprie appellatur valli abaudie ; super quam mons alti imu eminebat, qui de nocte cadens replevit totam vallem illam. Et durat ruina in longitudine per unam leucam et in latitudine per unam et dimidiam. Et erant ibi VII parochie, que omne cooperte sunt. Et mortui unt ibi IIII milia hominum. Tunc impletum est quod dicitur in Iob Xliii : M ons cadens deftuit, et saxum transfertur de loco suo. L apides excavant aque, et aluvione paulatim terra consumitur. Et homines ergo similiter perdes. Et iterum : Multiplicat gentes et perdit eas et subversas in integrum restituit. Et iterum Iob IX: Qui transtulit montes, et nescierunt hi quos subvertit in furore suo. Eo anno quo hec facta sunt, habitabam in conventu Ianuensi, ubi huiusmodi rumores audivi, et sequenti anno per contratam illam transivi, scilicet per Gracinopolim, et cercius intellexi. Et processu temperi , post multos annos, cum habitarem in conventu Ravenne, interrogavi fratrem Guillielmum, ministrum Burgundie, qui transibat p r Ravennam et ibat ad quodclam generale capitulum, de casu monti istiu , et sicut habui ab ore suo, ic fì.deliter et veraciter cripsi. 1 Anno Domini M XLIX, cum habitarem in conventu I a nuensi, placuit fratri Namtelrno, mini tro meo, ut irem ad generalem mini trum pro negotii provincie Ianuensis. Et infesto beati Mathie apostoli intravi mare et in IIII diebus perveni rea ad locum fratris Hugonis; et gavi u e t, quando me vidit. Et cum es et vicarius guardiani, omedit mecum et cum socio meo familiariter, ita quod nullus interfuit alius ni i frater qui erviebat. Et ollemne prandium dedit nobi quantum ad pisces marinos et omnia alia. Eramus enim in principio maioris uadrage ime. Et miratus est socius meus, qui erat Ianuensi , mirati sunt etiam fratre de domo illa de tanta familiaritate et dome ticitate quam michi ostendit, quia non erat consuetudo fratris Hugonis tunc temporis ut cum aliquibus manducaret, forte quia uadragesima imminebat. Et multa de eo contulimu in ilio prandio et de doctrina abbatis I oachym et de futuri . Et inveni, sicut superius dixi, quod ex fratres de loco ilio mortui erant et epulti, quos circa

[343 b-e]

CRO ' ICA -

1248-1249

fe tum Omnium anctorum dimi eram ibi VI o . Et quando r ecessi de Ianua, erat iuxta acri tiam queda m amigdalo florida, et in Provincia inveni fructu huiu arbori gro os cum cortice viridi. Inveni etiam fabas gro sa recentes in teci .

Quod papa I nnocentius quartus re ocavit fratrem Iobannem qui ibat in Hi paniam, quia volebat eum in Greciam mittere pro conver ione si e reconciliatione Grecorum. De familiaritate quam papa Innocen tiu !III o tendit fratri Iobanni de Parma, et quomodo mi it eum ad Greco cum bona ocie tate.

Po t prandium vero arripui iter, ut irem ad generalem mrmstrum, quem post dies convenientes Avignioni inveni, quia redibat ab Hyspania revocatu a papa Innocentio quarto, qui morabatur Lugduni, ut mitteret eum ad Grecos, de quibus erat spes ut mediante attacio curn R omana E cclesia reconciliari deberent. E t a utern A vignio civita in Provincia iuxta Rodanum, in qua proces u ternporis fra er Bonagratia, generalis minister, ultimum diem clausit. In qua ci itate diversis temporibus plurie fui. Post bee ivi Lugdunum cum generali mini tro. t cum fuimus Vienne, invenimus nuntium Vattacii, quem miserat ad papam pro generali ministro. Hic erat ex Ordine fratrum Minorum et dicebatur frater Salimbene sicut et ego, et erat Grecus ex uno parente et Latino ex altero; et optime loquebatur Latinis erbis, curo clericam non baberet; optime etiam in vulgari noverat Grecam et linguam Latinam. Quero generali a ump it et duxit Lugdunum. Cumque accessisset generalis ad papam, u cepit eum papa ad osculum oris et dixit sibi : >. ui frater I ohannes respondit : « Pater, satis celeriter eni isis litteris vestris, sed fratre , per quos transibam, michi impedimento fuerunt >> . Cui papa dixit: . Cui dixit fra ter Iohannes : >. Cui papa dixit : >. Erat autem tunc temporis Lugduni lector Constantinopolitanus frater Thomas Grecus ex Ordine Minorum, qui sanctu homo erat, et Grece et Latine op jtime loquebatur. Hunc generaxo lis as umpsit, ut ad Greco duceret secum. Nam ad hoc etiam venerat a attacio mi sus. Duxit e iam secum fratrem Drudonem , mini trum Burgundie, qui erat nobili homo, pulcher et litteratus et sanctus. am magnus lector erat in theologia et q ualibet die fratribus predicare volebat. Duxit similiter secum fratrem xs Bonaventuram de Yseo, qui erat famosu homo et antiquu s mini ter in diversis provinciis. Duxit et multos alios ydoneo fratre , quorum nomina ponere non expedit modo. Et finita septimana pascha ll a Lugduno reces it. Erat etiam tunc Lugduni frater Rufinus, minister Bononie, 20 cum fratre Bonaventura de Furlivio, socio suo, et fratre B assetto. Et dixit michi frater Rufinus mini ter : «Ego te misi in Franciam, ut studeres pro provincia mea, et tu ivisti ad conventum Ianuensem, ut habitares ibi? overis quod valde habeo pro malo, quia pro honore mee provincie studentes de aliis provinciis facio veni25 re Bononiam >>. Cui dixi : « Parcatis michi, pater, quia non credebaro quod haberetis pro malo >> . Tunc respondit et dixit michi: . Facta fuerunt omnia ista. De hac obedientia nichil 30 scivit generalis, quando erat Lugduni.

De fratre Rainaldo de Aretio, qui fuit episcopus Reatinus con ecratu a papa.

Item isto tempore Lugduni erat frater Rainaldus de Aretio de provincia Tu cie, qui venerat ad papam ut eum absolveret

[343 d-344 a]

CRONICA -

1249

ne e set episcopus. Cum enim e et lector apud Reate et obi set episcopus terre illius, tantam gratiam invenerat i te ibi, quod canonici concorditer elegerunt ip um. Papa vero Il Innocentiu , audien de scientia et sancti ate ip iu , noluit ip um ab olvere, immo de consilio fratrum suorum, cilicet cardinalium, precepi ei quod esset episcopus, et po tmodum fecit ei istum honorem, quia ip um personaliter consecravit, me exi tente Lugduni .

De eccle ia

5

aneti Gerarcli, que piena e t camisiis puerorum .

Post hec arripui iter et veni Viennam, que per X miliaria a Lugduno dista t, descendendo per Rodanum; po tea 1v1 per Gracinopolim civitatem et per vallem comitis Sabaudie, et cognovi de casu et montis ruina; et intravi quamdam ecclesiam, que dicitur a neti Gerardi, que tota plena erat camisiis puerorum.

De archiepi copo Embronen i, qui coticlie duo men am suam babere.

fratres Minore

volebat ad

ostea ivi ad civitatem Embronensem, ubi erat archiepiscopus natione Placentinus, qui cotidie volebat duobus fratribus Minoribus d are prandium, et semper faciebat parari pro eis in mensa u a et de omnibus ferculis apponi ; et si ibant fratres Minores, habebant; sin autem, faciebat aliis pauperibus dari. Porro in terra illa morabantur XIII fratres . Tunc venit ad me guardianus domus et dixit michi : >. Cui dixi: >. udiens guardianus que dixeram tacuit. Ego vero silenter dixi socio meo :

10

15

2o

25

30

470

5

S LIMBENE DE ADAM

[344 a-b]

. Et placuerunt ocio l meo que dixi et feci.

De archiepi copo Embronen i, qui factus fuit Romane Eccle ie cardinali et po tea in Lombardia lega tu .

Item hec est illa civitas cuius archiepiscopum apud Lugduxo num Ildebrandu prior Cluniacensis, cum legatione fungeretur, de ymonia miraculose convicit, sicut superius diximus. Item proces u tempori , scilicet diebus mei , archiepiscopus istius terre factus fuit Romane curie cardinali ; et fuit valens homo in scientia et in cantu et in litteratura et in honesta et sancta vita. Curo :rs autem quadam vice quidam ioculator sonasset viellam coram ipso et peteret aliquid sibi ab eo dari, respondit sibi : «Si is comedere, tibi dabo amore Dei libenter; pro tuo autem cantu et viella nichil darem, quia ita bene cio cantare et viellam onare sicut tu>>. Hic tenebat secum duos fra tres Minore ; nec fui t iste lacen2o tinus ille de quo superius dixi. A reces u vero civitatis istius tran ivimu per terra comiti D altini et sic venimus agusiam, q ue e t de provincia Ianuen i. um aute fuimu in lexandria Lombardie, invenimus duo fratre de Ianuen i conventu, cilicet fratrem Martinum canto25 rem et fratrem Ruffinum Alexandrinurn. Quibu socius meus frater Guillielmu lancardus dixit : >.

De fratre Rainaldo de Aretio, qui fuit ex Ordine fratrum Minorum et Rea· tinus epi copus.

Po t paucos vero dies frater Raynaldus eptscopus reversus est de Lugduno et in die Ascensionis et predicavit populo et celebravit cum mitra in eccle ia fratrum Minorum Ianuensis conventus ; et ego iam eram sacerdos et servivi sibi ad missam, quamvt e ent ibi diaconus et subdiaconus ceterique ministri. Et optimum prandium dedit fratribus de p iscibus marini et aliis rebus, et in refectorio familiariter manducavit nobiscum.

5

ro

15

20

25

Quod frater Stephanu Anglicus , predicando fratribu , reprehendit epi copum Reatinum, qui pre ~ en era t.

Sequenti vero nocte post matutinum frater Stephanus Anglic u s fratribus predicavit audiente episcopo, et inter alia sua verba

3°

47 2

SALIMBENE DE ADAM

[344 c-345 a]

melliflua, que dicere solitu erat, narravit quoddam breve exemplum ad confusionem episcopi, dicen : . Tunc episcopu ip emet totondit sibi capillos et clericam sibi fieri fecit per orbicularem fìguram, rotundam et magnam, ut in quo peccaverat priu , per po teriu emendaret. Et contri tatus est ipse cui talia facta fuerunt, concanonici vero valde gavisi sunt.

Quod frate r R ainaldu nalibu ui ·.

Nota

5

ro

r5

2o

25

re-ignavit epi copatum dom:no pape coram cardi·

Cum autem frater Rainaldu opera clericorum alva con cientia di imulare non po set, videns quod ad viam hone tatis et rectitudinis redire nolebant, summum pontifìcem adiit Innocen-

30

SALIMBENE DE ADAM

5

Io

15

zo

25

30

[345 d-346 a]

tium quartum, qui Ianuam venerat, et re ignavit dignitatem quam sibi Lugduni contulerat, dicens quod penitus de cetero non esset episcopus. Papa vero, cum vidis et animi sui angustiam, promisit quod absolveret eum, cum esset in Tuscia. Sperabat enim papa quod forte frater Rainaldus adhuc voluntatem suam mutaret; quod minime fecit. Venit autem frater Rainaldus et stetit Bononie multis diebus, sperans quod papa inde transiret, ut iret in Tusciam. Cum autem fuit Perusii, accessit frater Rainaldus ad papam et coram cardinalibus in con istorio offitium et benefitium resignavit, ponendo pontificalia, scilicet baculum mitram et anulum, ad summi pontifi.cis pedes. Et mirati sunt cardinales pariterque turbati, pro eo quod videbatur in hoc frater Rainaldus eorum statui derogare, quasi quod non essent in statu salutis in dignitatibus et prelationibus positi. Turbatus est etiam similiter papa, pro eo quod eum personaliter consecraverat et pro eo etiam quod credebat se Reatine ecclesie virum ydoneum contulisse, sicut ab omnibu credebatur et erat. Et rogaverunt ipsum multum cardmales et papa quod amore Dei Il et propter honorem ipsorum et propter utilitatem Ecclesie et animarum salutem non recusaret. Et respondit eis quod laborabant incassum, de materia ista rogando. Et dixerunt cardinales : >. Tunc videns papa obstinatum animum eius dixit ei: « Quamvis ollicitudinem et curaro pastoralis regiminis habere non vis, saltem pontificalia remaneant tibi, et dignitatem et auctoritatem habeas ordinandi, ut Ordo tuus de te, quantum ad ista, utilitatem aliquam con equatur >. Et respondit : > . Absolutus itaque venit ad fratres, et accipien sacculum si e peram vel sportam rogavit helemosinarium, eadem die qua fuit absolutus, ut eum pro pane duceret secum.

De r e pon ione quam fecit fr ater R ainaldu pro pane.

cuidau cardinali, quando iba t

umque sic iret mendicando per civitatem Perusii, occurrit sibi quidam cardinalis, qui a consistono redibat, forte voluntate

[346 a-b]

CRO~ICA

-

1249

477

divina, ut videret, diceret et audiret. Et bene cognoscens eum dixit ei : « Tonne meliu tibi erat si fuis es episcopus, quam ire per ho tia mendicando ? -onne Dominu dicit quod beatius est tnagis dare qtta'fn. accipere ? &. Cui frater Rainaldus re pondit : >. Et addidit frater Rainald us : « Noveritis, relverende pater, quia criptura dicit : Ego autem mendicus sum et pauper, et Dominus sollicitus est mei. Et iterum: Pauper sum ego et in laboribus a iuventute mea. ed video quia, rs sicut d icit beatus I ob, XII, deridetur iusti simplicitas, lampas contempla apud cogitationes divitum , parata ad tempus statutum. Sed nichil h oru m vereor, et nichil mea interest, quia Apost olus dicit , I a d Cor. III : i quis videtur inter vos sapiens esse, in hoc seculo stultus jiat, ut sit sapiens . S apientia enim huius mundi stulti- 20 eia est apud Deum . E t iterum ipse Dominus dixit, Luc. XVI : Quod hominibus altum est, abhominatio est ante Deum . Quapropter viam quam didici in Ordine beati Francisci con ervabo usque in :finem, quia beatus Iob dicit, XXVII : Donec deficiam, non recedam ab innocentia mea, et iustijicationem meam, quam cepi tenere, non 25 deseram . Verumtamen unusquisque proprium donum habet ex Deo . Unus quidem sic, alius vero sic, sicut dicit Apostolus, I ad Cor. VII. ed hi in curribus, et hi in equis, nos au tem in nomine Dei n ostri sp erabimus >>. Audiens hec omnia cardinalis et cognoscens quia Deus locutus est in sancto suo, divertit ab eo et sequenti 3o die in consistono pa pe et cardinalibus retulit univer a que ab episcopo mendicante didicerat. Et miratus est papa cum ca rdinalibus suis.

47 Quod frater Rainaldu ravit.

5

10

15

20

25

30

35

S LIMBENE DE ADAM

[346 b-e]

obiit in conventu Senen. i et unum paraliticum libe-

Frater vero Rainaldus dixit generali ministro fratri Iohanni de Parma ut mitteret eum ad habitandum quo vellet. Et mi it eum ad conventum enen em, ubi cognoscebatur a multis. Et fuit ibi a festo Omnium anctorum usque post Christi a ivitatem, et sic obiit et ivit ad Deum. umque infirmaretur infirmitate de qua mortuus est, erat enis quidam canonicus maioris ecclesie, qui per sex annos paraliticus in lecto iacu erat, et tota mentis devotione se recommendaverat fratri Rainaldo. l H ic in somnis circa diluculum audivit quemdam sibi dicentem : . Qui statiro evigilans, cum se sen i et plenarie liberatum, vocavit puerum suum ut sibi porigeret vestimen ta. Et vadens ad cameram cuiusdam amici et con anonici sui retulit ei miracu li novitatem . Qui ambo i ontin nti festinant r vencrunt ad fratres, ut narrarent eis miraculum tam apertum, quod Dominu illa nocte meritis beati Rainaldi dignatus fuerat operari. Cumque portam civitatis egressi fui ent, audiverunt fratres cantantes, qui corpu ad eccle iam deportabant. Et sic exequiis interfuerunt, et postea cum gaudio miraculum retulerunt. Fratre vero gaudentes dixerunt: >. Hic fuit frater Rainaldus de retio ex rdine fratrum linorum, episcopus Reatinu , qui in vita sua fecit monstra et in morte mirabilia operatus est, quia legit potius humiliari cum mitibus, quam dividere spolia cum superbis . Litterati simus homo fuit, magnus lector in theologia, sollemnis et gratio u tam clero quam populo predicator, habens diserti simam linguam et nunquam cespitantem; magnifici cordis fuit. Duobus annis in conventu enensi habitavi cum eo et in Lugdunen i et Ianuensi plurie eum vidi. Hic me fecit fieri subdiaconum, cum adhuc esset pri-

346 c-d]

CRONICA -

1249

479

vata per ona. Non pos em credere alicui referenti quod Tuscia talem hominem dare po set, ni i oculis meis ego ip e vidissem.

De abba e Bri tinorii, qui fuit ermanus fratri Rainaldi et littera tus et anctu homo et fra rum Mino rum amicu et precipuu benefactor.

Hic habuit fratrem gerrnanum in Ordine l alli Ambrosiane sive Umbro e, qui in Romagnola in monasterio Bertenorii abba fuit, sanctu , litteratus et bonus et fratrum 1inorum intimus valde amicus. Cuius anima requiescat in pace .

De duob u

ocii

5

de Britania et de ca tro Britinorio.

ota quod duo socii de Britania a curia Romana redibant, qui illuc iverant causa devotionis pro sanctuariis visitandis . Cum autem in Romagnola essent, locaverunt se in quodam monte in cellis, ut ibi vitam beremiticam agerent. Processu autem temporis congregate sunt ibi gentes ad habitandum et fecerunt ibi pulchrum castrum, quod usque in hod iernum diem Britinorium appellatur ab illis heremitis qui ibi primitus habitaverant, qui fuerant de Britania. Horum nomina aliquando scivi, sed modo memorie non occurrunt; pro sanctis habentur.

De captione regis Hencii, que fa cta est per Bononien e in territorio Mutinen i .

Anno Domini fCCXLIX erat pote tas Ianuensium dominus Albertus Malavolta de Bononia et venit ad domum fratrum Minorum in die Pentecostes, volens mis am audire. Et ego eram ibi, et fra er Pentecostes erat sacrista, homo sanctu , honestus et bonu ; et cum vellet pul are campanam amore potestatis qui venera t, dixit potestas: . Item in Exodo dicitur quod, ~;um ros operuisset superjitiem terre, apparuit in solitudine minutum et quasi pila tunsum in similitudine pruine super terram. Et de filio Dei dicitur, Ys. LIII : Ipse autem vulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra . Tertio, dicitur quod manna erat album quasi semen coriandri. Et de filio Dei dicit sponsa in Canticis V : Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex milibus . Quarto, assimilatur simile, qui est flos farine triticee delicatissimus. Et fìlius Dei ftos appellatur, iuxta illud Ys. XI: Egredietur virga de radice I esse, et ftos de radice eius ascende t. Iste flos de se ipso dicit, Cant. II : Ego ftos campi. De isto flore cantatur in prosa que est de planctu Virginis ad crucem : Flos floruro, dux morum, venie vena, quam gravis in clavis est tibi pena.

Bene ergo faciunt acriste, quando de delicatissima frumenti farina faciunt hostias, quia filius Dei grano frumenti se assimi-

[351 c-352 a

CROKICA -

1250

497

lavit, Io. XII, et quia manna, que fuit figura Dominici corporis, imilitudinem simile dicitur habuisse. Quinto et ultimo, assimila tur melli. Et apientia increata de e dicit, Eccli. XXIIII : Spiritus 'I'Jums super mel du,lcis, et hereditas tnea st"per mel et favwn. I tem ab Ecclesia de Christo 5 cantatur: De ore prudentis procedit l mel, dulcedo mellis est lingua eius. Bene ergo dicitur in Exodo XVI quod manna erat quasi semen coriandri album, gustusque eius quasi simile cum melle, ex quibu fit delicati imus cibu . Unde illud E ze XVI : Similam et mel et oleum comedisti, et decora facta es vehementer nimis et zo profecisti in regnum. Verba Domini sunt ad Ierusalem ive ad animam. d hunc cibum manducandum invitamur a P almi ta: Gustate et videte quoniam suavis est Dominus . Hinc Apostolus dicit, ad Hebreos VI : Gustaverunt donum celeste et participes facti sunt Spiritus S ancti, gustaverunt nichilorninus bonum Dei verbum zs virtu tesque seculi venturi. Item de se ip o dicit ipse Dominus ad Augustinum : « Cibus sum grandium, ere ce, et manducabis me. r on ego mutabor in te sicut ci bus carnis tue, sed tu mutaberi in me >> . Et revera talis est mutatio dextere Excelsi, quando homo, qui prius erat carnalis, totus efficitur spiritualis, quia • gustato 2 0 piritu desipit omnis caro » . Et quia manna dulcedini mellis assimilatur, videndum est quid de melle Sapiens dicit, Prover. XXIIII : Comede, fili mi, mel, quia bonum est, et favum dulcissimum guturi tuo. Et iterum Prover. XXV : M el invenisti, comede quod sufficit tibi, ne f orte 25 satiatus evomas illud. Item Prover. XXV: S icut qui mel multum comedit, non est ei bonum, sic qui perscrutator est maiestatis, opprimetur a gloria. Item mensura istius cibi, scilicet mannatis, erat gomor, sicut Moyses dicit, Exodi XVI: H ic est sermo quem precepit Dominus : Colligat ex eo unusquisque quantum sufficiat 30 ad vescendum, gomor per singula capita. Gomor autem decima pars est ephy. Ephy Il vero, sicut habetur Ruth II, tres modios capit. Modius vas est, sicut apud nos appellatur sextarius vel mina. Unde Dorninus dicit, Luc. VIII: Nemo autem lucernam accendens operit eam vase. In Mat. V sic habetur: N eque accendunt lucernam 35 et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus 32 -

S ALIMB ENE,

J.

Augustinus

SALIMBE E DE ADAM

5

10

[352 a-b]

qui in domo sunt. 1odiu Parmen is octo sextarios capit, Ferarien is XX, quia plus habent de frumento. i igitur tali e set modiu Iudeorum, non diceretur Ruth portas e sex modios ordei, quos Booz po uit uper eam, sicut habetur Ruth III. De hac materia habetur, D eutero . XXV: an habebis in sacculo diversa pondera, maius et mi nus, ne c eri t in domo tua modius mai or et minor; pondus habebis iustum et verum. Et modius equalis et verus erit tibi, ut multo vivas tempore super terram quam D ominus Deus tuus dederit tibi. A bominatur enim Domi nus eum qui facit hec et aversatur omnem iniustitiam. ed de hac materia atis sit dictum. Iam nunc ad Fridericum accedamus et de morte dicamu 1psms.

De decem infortunii Friderici imperatori condam.

15

20

ota

25

3o

Fridericus secundus imperator condam, quamvis magnu ~ t di es et potens fuerit imperator, tamen multa habuit infortunia, de quibus aliqua sunt dicenda, que sunt hec. Primum eius infortunium fuit quia :filius eius Henricus primogenitus, qui post eum imperare debebat, contra voluntatem uam Lombardis adhesit; et ideo ipsum cepit et vinculavit et in car cerem po uit, et t a ndem mala morte periit. Ideo potuit dicere imperator illud Iob XIX : Quem maxi?ne diligebam, adversatus est me. Secundum eius infortunium fuit quia voluit suppeditare Ecclesiam, ut tam papa quam cardinales ceterique prelati pauperes essent et pedites irent; et hoc non intendebat facere zelo divino, sed l quia non erat bene catholicu ; et quia multum erat avarus et cupidu , volebat habere divitias et the auros Eccle ie sibi et :filiis ui ; et quia volebat potentiam eorum deprimere, ne contra eum aliquid attemptarent. Et hoc referebat quibusdam secretariis suis, a quibus postea fuit scitum. Ideo dicit Ecclesiasticus XIX : Amico et inimico noli narrare sensum tuum, et, si est tibi delictum, noli denudare. ed non permisit Deus ut uis talia faceret, quia ipse dicit, Zacharie II: Qui enim tetigerit vos , tanget pupillam oculi mei.

[ 352

b-e]

CRO ICA -

1250

499

Tertium em infortunium fuit quia oluit subiugare Lombardo et non potui , quia, quand o habebat eos ex una parte, perdebat eo ex altera. Obliqui enim un alde et lubrici, dum aliud locuntur e aliud agunt, ut i veli anguillam aut murenulam tricti enere manibu , quant6 fortiu pres eri , tant6 citiu elabitur. Quartum eius infortunium fuit quia papa Innocentiu quartus depo uit eum ab imperio in pieno concilio Lugdunen i et puplicavit ibi omne malitias et iniquitates ip iu . nde illud Prover. XX I : Qui operit odiu-,.n fraudulenter, revelabitur malieia eius in concilio . Tunc impletum e t illud verbum Domini, Ys. XXII : Expellam te de statione tua et de ministerio tuo deponam te. Quintum eius infortunium fuit quia adhuc eo vivente imperium eius alteri datum fuit, cilicet langra io Turingie ; quarnvi mors eum de medio tulerit cito, tamen dolorern inde habuit Fridericus quando vidit quod eius imperium alteri tradebatur. nde illud I Reg. II : l idebis emulum tuum in templo in universis prosperis I srael, ut deftciant oculi tui et tabescat anima tua. Item tunc impletum fuit quod Dominus dixerat, Ys. XXII: In die illa vocabo servum meum Ely achim, ftlium Elchie, et induam illum tunica tua et cingulo tuo confortabo l eum et potestatem tuam dabo in manus e2us. erumtamen creditum fuit et dictum quod fecerit eum occidi ; quod bene fecisset, quia rnalitiosus homo erat. Unde impletum est illud Dan. XI : Et cessare Jaciet principem opprobrii sui, et opprobrium eius convertetur in eum. Et convertet Jaciem suam ad imperium terre sue, et impinget et corruet et non invenietur. Et stabit in loco eius vilissimus et indignus décore regio, et in paucis diebus conteretur, non in furore neque in prelio. Et stabit in loco eius despectus, et non tribuetur ei honor regius. E xponat et intelligat unusqui que verba suprapo ita Danieli sicut vult, quia Apostolus dicit: Unusquisque in suo sensu abundet, ad Romano Xliii. extum eiu infortunium fuit quando Parma rebellavit sibi et totalìter adhesit Eccle ie, que fuit causa totius ruine ipsius. Septimum infortunium eius fuit quando Parmense ceperunt civitatem suarn Victoriarn, quam fecerat iuxta Parmarn, et com-

s

xo

15

20

25

30

35

soo

Gregorius

S LIMBE

E DE AD M

[352 c-353 a]

busserunt et diruerunt et destruxerunt, et foveas repleverunt, ita ut nullum appareret vestigium, iuxta illud Apoc. XVII : Civitas que fuit et non est. Item ipsum turpiter fugaverunt cum exercitu suo et multos ex eis occiderunt et multos captivos duxerunt in s civitatem suam Parmam, iuxta verbum quod scriptum est, Ys. Xliii : Erunt capientes eos qui se ceperant et subicient exactores suos. Item expoliaverunt ipsum et totum habuerunt thesaurum ipsius. Tunc impletum est illud propheticum Abachuch II: umquid non repente consurgent qui mordeant te, et suscitabuntur lacer o rantes te, et eris in rapinam eis? Quia tu spoliasti gentes multas, spoliabunt te omnes qui reliqui fuerint de pop ulis l propter sanguinem hominis et iniquitatem terre civitatis et omnium habitantium in ea. Itern Y s. XXXIII : V e qui P?'edaris! Nonne et i p se predaberis ? Et qui spernis, nonne et ipse sperneris? Cum consummaveris depredaI 5 tionem depredaberis, cum fatigatus desieris contemnere, contemneris. Item vox Friderici potest e se illa que habetur Iob XIX: Sp oliavit me gloria mea et abstulit coronam de capite meo. Quod potest intclligi de papa Innocentio quarto, qui eum depo uit ab imperio, vel de civitate Parmen i, que ad litteram eurn spoliavit et coro2o nam ipsius abstulit de capite suo, quam invenit quidam Parmensi in civitate Victorie, cum destrueretur, et portabat eam publice in manu ua, ed Parmen es abstulerunt eam sibi, iuxta verbum quod scriptum est, Gregorius: >. Hunc hominem vidi et cognovi, et 25 coronam similiter vidi et in manu habui, et erat magni ponderis et magni valoris. Et Parmenses dederunt ei pro corona illa ducentas libras imperialium et u nurn casamentum iuxta ecclesiam arrete Christine, quod antiquitus fuerat equorum lavatorium et potatorium. Homo vero ille Curtuspassus dicebatur, e6 quod parvus 30 e set. Et sequitur in I ob, ut ab ipso Friderico singulariter conquerendo dirigatur senno ad Deum vel ad papam Innocentium quartum vel ad ipsam civitatem Parmensem: Destruxit me undique, et pereo, et quasi avulse arbori abstulit spem meam. Iratus est contra me furor eius, et sic me habuit quasi hostem suum. z35 mul venerunt latrones eius et fece iirunt sibi viam per me et obsederunt in gyro tabernaculum meum.

[353 a-b

CRO ICA -

1250

501

Octa um infortunium eius fuit quando principe et barones sui rebellaverunt contra eum, ut Tebaldus Franci cus, qui e inclu it in Cappacio, et po tea male periit exoculatus et diversimode a:fflictu et interfectus ab eo; et Petrus de Vinea et plure alii, quos longum nominare foret. De quibu potuit dicere imperator illud verbum Iob XIX: A bominati stmt tne condam consiliarii mei, et qttem maxime diligebam, adversatus est michi. I te, quem maxime dilexit, fuit Petrus de Vinea, quem de nichilo ublimavit, ita ut po et sibi dicere illud verbum quod habetur III Reg. -' VI : Exaltavi te de pulvere. Frius enim erat pauper homo, et imperator fecit eum dictatorem suum et appellavit eum logothetam, olen ipsum amplius bonorare.

5

10

De logothéta, quid it.

Componitur quoque log6s cum theta, quod est positio; et dicitur hic et bee logothéta, qui sermonem facit in populo vel qui edictum imperatoris vel alicuius principis populo nuntiat. Nonum eius infortunium fuit quando fìlius eius rex Hencius a Bononiensibus captus fuit ; quod fuit dignum et iustum, quia prelatos ceperat in mari, qui ad concilium ibant Gregorii pape noni. Unde Ys. III: Ve impio in malum! Retributio enim manuum eius fiet ei. Tali imprecatur Ecclesiastes III : on sit bonum itnpio, nec prolongentur dies eius, sed quasi umbra transeant qui non timent jaciem Dei. Igitur non potuit non es e quin imperator doloris gladium habuerit de fìlio suo, tali ternpore ab hostibus capto. Tunc enim ablata est omni pes victorie sue.

De magno Pelavicini dominio, et quod unus gallu quando puer era t.

15

20

25

comedit oculum eiu ,

Decimum et ultirnum eius infortunium fuit quando audivit quod Ubertus rnarjchio Pelavicinus melius babuit dorninium Lombardorum, quarn ipse unquarn habere potuerit, quamvis fu-

30

SALIMBE

502

Nota

E DE ADAM

[353 b]

erit ex parte ua . Et erat senex et gracili et debilis et monoculu , quia, quando parvulus iacebat in cunabulis, unus gallus piçavit oculum eiu , id e t cum ro tro de capite pueri extraxit et comedit. s Isti decem infortunii Frederici imperatoris condam possumu addere adhuc duo, ut duodenarium numerum habeamu . Primum, quia excommunicatus a papa Gregorio nono fuit. Secundum, quia Ecclesia regnum icilie ei conabatur auferre. Et hoc ine culpa sua non erat. Cum enim mi i et eum Eccle ia ultra ro mare ad Terram anctam recuperandam, pacem cum araceru fecit sine Christianorum utilitate. Insuper et nomen Machometti fecit in tempio Domini publice de[can]tari, icut in alia cronica posuimus, ubi descripsimu XII scelera Friderici. Habuit enim Pelavi inus dominium istarum civitatum in xs Lombardia, scilicet Brixie, Cremone, Placencie, Terdone, Alexandrie, Papie, Mediolani, Cumis et Laude. Hoc nunquam potuit imperator. . orro de Vercellis et de ovaria et de Bergamo milite et pedites habcbat, quand oleùat, in expeditione sua, quando volebat exercitum congregare. imiliter Parmenses dabant ei mili:zo tes et pedite , quando volebat, magis ex timore quam ex amore, cum e ent x parte Eccle ie, et ip e ex alia. Insuper redimebant vexationem suam dando ei annua im duo milia librarum imperialium. Considerabant enim quod omnia tempus habent, et suis spatiis transeunt universa sub sole, Eccle. III, et quod omni negotio :zs tempus est et oportunitas, Eccle. III. Item Eccli. I : U sque in tempus sustinebit patiens, et postea redditio iocunditatis. Hoc e t etiam quod Dominus dixit Iudeis, Io. VII : Tempus meum nondum advenit, tempus autem vestrum semper est paratum. ed audi quid dicit : Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo.

30

Quod

Parmen~es

vindicaverunt

e de Pelavi ·ino.

imili modo fecerunt cum Pelavicino Parmen e , quia, quando habuerunt tempus congruum, ulti unt de eo et diruerunt palatium quod habebat in arma in platea aneti lexandri, et pala-

[353 b-el)

CRONICA -

1250

503

tium quod habebat in oragna ad modum castri, et ab tulerunt ei erra et villa quas habebat in epi copatu Parmen i 1 adhuc Yi enti, et inde recuperaverunt denario quo dederant sibi. -nde, primo Machabeorum XII, dicitur: Videns Ionathas quia tenzpus eum iuvat, fecit factum uum. Civi enim Parmen is s fuit Pelavicinu , et, quia homo magni cordi fuit et largas expensas facere volebat, pauper homo erat u que adeo quod, i habebat duos cutiferos, quando equi abat, qui sociarent eum in equis macilenti , ut vidi oculi meis, ibat cum illis et magnum reputabat. Quando vero habuit dominium predictarum civitatum, quod r o habuit XX duobu anni , qualibet die expendebat in curia sua XX libras imperialium preter panem et vinum.

Quod Pelavicinu fuit homo cupidu dominandi, et quod de truxit consanguineo uo , qui ei dederant Cremone dominium.

Appetitum habuit dominandi super omnes homines. Primo dorninatus e t in Cremona et destruxit illos de ummo, qui dederunt ei Cremone dominium, et erant ex parte sua et consanguin ei sui. Ita pelaverunt eum Cremonenses qui erant ex parte E ccle ie, sicut fecerant Parmenses, et destruxerunt Bussetum fortissimum castrum suum, quod fecerat fieri inter aquas lacunarum in nemore, in confì.niis i tarum trium civitatum, scilicet Parme, Cremane et Placentie; et credebat ipse Pelavicinu quod non po set imiliter Placentini destruxerunt eum et a toto mundo capi. d pilaverunt, sicut fecerant Parmenses et Cremonen e , ut criptura impleretur qu e dicit, bachuc II: Ve ei qui multiplicat n on sua. U squequo et aggravat contra se densum lutum ? umquid n on repente consurgent qui mordeant te, et suscitabuntur l cerantes te, et eris in rapinam eis ? Quia tu spoliasti gentes multas, spoliabunt te omnes qui reliqui fuerint de populis propter sanguinem hominis et iniqui tatem terre l civitatis et omnium habitantium in ea . H ic multo expulit de Cremona et multos tormentavit et multos occidit; uxorem suam r p ucliavit, dominam Bertam, filiam comiti Rainerii de Pi i , eo q uod ex ea filio habere non poterat, et

rs

2o

25

30

ALIMBE E DE ADAM

[353 d-354 a]

duxit aliarn, quam dedit ei I çilinus de Romano, ex qua genuit duos filios et tres pulcherrima filias, que diu sine maritis fuerunt. Sed de hac materia satis sit dicturn.

5

De multis decennariis. De morte Friderici secundi imperatoris condam.

Nota quod X fuerunt plage Egypti, decem onera Ysaie, decem cornua in bestia Apocalipsis XVII. Decem similiter posui infortunia Friderici secundi condam imperatoris depo iti, que curo ad memoriam reducebat, implebatur in eo Scriptura que ro dicit, Prover. XII: Meror in corde viri humiliabit illum. Et iterum, Prover. X : In merore anim,i deìcitur spiritus. Ad tantam igitur devenit tristiciam ob memoriam predictorum, quod cepit graviter infirmari infirmitate, de qua mortuus est, et decidit in lectum et cognovit quia moreretur, quia renovata est 15 in eo tristicia magna, et arbitrattts est se mori, et I cit quoà de Antiocho legitur, I Macha. I : Vocavit omnes amicos suos et dixit illis: Recessit sonmus ab oculis meis, et concidi et corrui corde pre sollicitudine, et dixi in corde meo: I n quantam tribulationem deveni et in quos fiuctus tristicie, in qua nunc sum, qui iocundus eram et 20 dilectus in potestate mea. Nunc vero reminiscor malorum que feci. Cognovi ergo quia propterea invenerunt me mala ista, et ecce pereo tristicia magna in terra aliena. In cundo etiam libro Macha. IX de i to Il eodem Antiocho habentur quedam, que omnia in riderico impleta fuerunt. Dicitur enim ibi sic : Et qui paul6 25 ante sydera celi contingere se arbitrabatur, eum nemo poterat propter intolerantiam fetoris portare. Hinc igitur cepit ex gravi deductus superbia ad agnitionem sui venire, divina admonitus plaga, per momenta singula doloribus suis augmenta capientibus. Et cum ipse iam fetorem suum ferre non posset, ita ait: I ustum est subditum :,o esse Deo et mortalem non paria Deo sentire. Orabat autem hic scelestus Dominum, a quo non esset misericordiam consecuturus. Et infra, circa :fìnem capituli: Igitur homicida et blasphemus pessime

[354 a-b]

CRONICA -

1250

percussus, et ut ipse alios tractaverat, peregre in rnontiln+s miserabili obitu vita defunctus est. 11ortuus est autem Fridericus imperator condam anno Domini 11CCL in Apulia, in parvula civitate que appellatur Florentinum, que a uceria aracenorum civitate per X miliaria distat; nec, propter nimium fetorem qui procedebat de corpore eius, potuit portari ad Panormitanam urbem, in qua sunt sepulchra regum icilie, et ibi sepeliuntur.

De multiplici causa privationi condam.

sepulture

Friderici

secuncti

5

imperatori

Fuit autem causa privationis sepulture regis istius in sepulcris regum Sicilie multiplex. Prima, impletio Scripturarum. Unde Ys. Xliii: Quasi cadaver putridum non habebis consortium neque cum eis in sepulhtra, scilicet cum regi bus icilie, qui Panormi sunt tumulati. Exemplum habuisti de Antiocho supra. Ideo dici t Ecclesiastes VI : Sepulturaque careat; de hoc ego pronuntio quod melior illo sit abortivus. Frustra enim venit et pergit ad te !nebras, et oblivione delebitur nomen eius. Secunda, quia tantus fetor procedebat ex corpore suo, quod tolerari non poterat, ita ut de corpore impii vermes scaturirent, ac viventes in doloribus carnes eius effluerent, odore etiam illius ac f etore exercitus gravaretur. De Antiocho ista dicuntur, II Macha. IX, que omnia ad litteram in Friderico impleta fuerunt. Tertia causa fuit quia filius eius Manfredus, qui appellatus est princeps, mortem ipsius occultabat, volens occupare regnum Sicilie et Apulie, antequam Conradus frater eius de Alemannia veniret ad eum. Hinc fuit quod multi crediderunt eum non esse mortuum, cum vere mortuus esset; et ex hoc impletum fuit Sibille aticinium, que dicit: >, et premittit quod mors eiu e set abscondita.

10

15

20

25

30

so6 bi mortuu

5

10

rs

:20

25

30

SALIMBE E DE ADAM

[354 b-e]

it Federicu imperator condam et quo die.

Mortuu e t autem in festa sancte Cecilie virginis, anno D omini MC L, et in tali fe to fuerat coronatu , MCCXX. liqui dixerunt quod in festa sancte Lucie ultimum diem clausit. Quod si verum fuit, non vacat a misterio. B eata enim Lucia a tanti Syracusano populo dixit: > . imiti modo, cum Fridericus obiit, multa mala ces averunt de mundo, iuxta verbum quod scriptum est, Prover. XXII : Eice derisorem, et exibit cum eo iurgium, cessabuntque cause et contumelie. Item Prover. Xliii : In malitia sua expellitur impius. Item Ys. XXII : Expellam te de statione tua et de ministerio tuo deponam te. Item Ys. Xliii: Ex qua dormisti, non ascendit qui succidat nos.

Quod verba Ysaie que dicuntur de de tructione Babiloni e t de Lucifero p osunt adaptari Friderico et fi1ii eius.

Et 1 nota quod illa que dicuntur Xliii capitulo Isaie de destructione Babylonis et de Lucifero congrue possunt exponi de Friderico et filii uis, et specialiter ab illo loco ubi ait: In die illa, cum requiem dederit tibi Deus a labore tuo et a concussione tua et a servitute dura qua ante servisti, sumes parabolam istam contra regem Babylonis et dices : Quomodo cessavit exactor, quievit tributum ? Contrivit Dominus baculum impiorum, virgam dominantium cedentem populos in indignatione plaga insanabili, subicientem in furore gentes, persequentem crude liter. Conquievit et siluit omnis terra, gavisa est et exultavit. Abietes quoque letate sunt super te et cedri L ibani. E x qua dormisti, non ascendit qui succidat nos. I nfernus subtus conturbatus est in occursum adventus tui, suscitavii tibi gygantes. Omnes principes terre surrexerunt de soliis suis, omnes principes nationum. Universi respondebunt et dicent tibi : Et tu vulneratus es sicut et nos, nostri similis effectus es. D etracta est usque ad inferos superbia tua, concidit cadaver tuum. Subter te

[354 c-d]

CRONICA -

1250

507

sternetur tinea, et operùnentum tuum erunt vermes. Et infra, postquam de Lucifero aliqua inter eruit, subiungit quedam que ad Fridericum et ad filio eius optime spectant. D icit enim : wmquid iste est vir qui conturbavit terram, qui concussit regna, qui posuit orbem desertum et u.rbes eius destruxit, vinctis eius non aperuit carcerem ? Omnes reges gentium universi dormierunt in gloria, vir in domo sua. T u autem proiectus es de sepulchro tuo quasi stirps inutilis, sicut sanie pollutus et obvolutus cum his qui interjecti sunt gladio et descenderunt ad fundamenta laci. Quasi cadaver putridum 1 non habebis consortium neque cum eis in sepultura. T u enim terram tuam disperdidisti, tu populum tuum occidisti. Non vocabitur in eternum semen pessimorum . Preparate .filios eius occisioni iniquitate patrum eorum . Non consurgent neque hereditabunt terram neque implebunt faciem orbis civitahtm. Et consurgam sup er eos, dici t Dominus exercituum.

De defectibus imperatori terra filios eiu .

5

ro

I5

Friderici, et quod bene feci t Deus ex tirpando de

Ad litteram bene fecit Deus de filiis Friderici extirpando et delendo eos, quia hec fuit generatio prava et exasperans, generatio que non direxit cor suum, et non est creditus cum Deo spiritus eius. Ideo imprecatur ei David, dicens Deo : Fructum eorum de terra p erdes et semen eorum a .filiis hominum, quoniam declinaverunt in te mala, cogitaverunt consilia que non potuerunt stabilire. Ideo dicit Iob XXVII : Hec est pars hominis impii apud Deum et hereditas violentorum, quam ab Omnip otente suscipient. Si multiplicati fuerint .filii eius, in gladio erunt, et nepotes eius non saturabuntur pane. Qui reliqui fuerint ex eo, sepelientur in interitu, et vidue illius non plorabunt. De Friderico autem sic dicit Propheta : Vidi impium superexaltatum et elevatum sicut cedros Libani. Et transivi , et ecce non erat; quesivi eum , et non est inventus locus eius. Quare? Audi quare : Finitus est enim pulvis, consumatus est miser, def ecit qui conculcabat terram , Y . X I. Tota quod Fridericu quasi semper dilexit habere di cordiam

20

25

3o

508

SALIMBENE DE ADAM

[354 d-355 a]

cum Ecclesia et eam multipliciter impugnavit, que nutrierat eum, defenderat et exaltaverat. De :fide Dei nichil habebat. Callidus homo fuit, versutus, avarus, luxuriosus, malitiosus, iracundus.

De bonitatibu Friderici et sufficien tiis eiu .

s

Io

1

5

2o

25

Et valens homo fuit interdum, quando voluit bonitates et curialitates suas estendere, solatiosus, Il iocundus, delitiosus, industrius; legere, scribere et cantare sciebat et cantilenas et cantiones invenire; pulcher homo et bene formatus, sed medie stature fuit. Vidi enim eum et aliquando dilexi. Nam pro me scripsit fratri H elye, generali ministro Ordinis fratrum Minorum, ut amore sui me redderet patri meo. ltem multis linguis et variis loqui sciebat. Et ut breviter me expediam, si bene fuis et catholicu s et dilexisset Deum et Ecclesiam et animam suam, paucos habuisset in imperio pares in mundo. Sed quia scriptum est quod rnodicum f e mentum totam massam corrumpit, omnes suas bonitates destruxit in eo quod persecutus est Ecclesiam Dei. Quam non fuisset persecutus, si animam suam et Deum dilexisset. nde illud Eccli. XIIII : Q·u i sibi nequam est, cui alii bonus erit? I tem Iacobi II : Quicumque autem totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. Ideo Ecclesiastes dicit, IX : E t qui in uno peccaverit, multa bona perdet. Qualis fuit Fridericus imperator condam, qui peccavit in uno Deo et ideo multa bona perdidit, quia presentia et futura. Ipse viderit, et sibi imputetur, quia verba oris eius iniquitas et dolus, noluit intelligere, ut bene ageret. I niquitatem meditatus est in cubiti suo, astitit omm vze non bone, malitiam autem non odivit. Ideo ab imperio depositus fuit et mala morte obiit.

Quod in Friderico Romanum :fìnitur imperium.

In ipso quoque finietur imperium, quia, et si successores sibi fuerint, imperiali tamen vocabulo ex Romano fastigio pri. Et dederunt eam in uxorem regi H enrico, qui fu it impera tor H enricu extus, filius primi et magni Friderici; q ue in 1archia Anconitana, in civitate E ii, peperit ei filium Fridericum ecundum, de quo dictum fuit quod fuit fil ius cuiu da m beccarii, quem regina on tantia uppo uit sibi, im ula n se eum peperi e. Ideo dixit 1erlinu quod ecundu Fridericus e e futuru , el quia m a ter iam multo a nno habebat, vel certe quia filiu fuit uppositivu et fraudulenter acquisitus. P orro imperator Henricus inva it iciliam et Apuliam occasione uxoris, totumque regnum occupavit provinciarum illaru m. Et r ediens in Alemanniam audivit quod regnicoli, scilicet iculi et Apuli, proditore exi terent. Quocirca, reversus denuo, asporvit inde thesaurum et maiore destruxit. Il Quapropter irata et turbata contra virum regina Constantia cepit cum suis defendere r egnum. Et fuit discordia et guerra maxima inter eos, ita ut sapientes et litterati dicerent : . I oculatores vero dicebant: . Igitur imperator Henricus fina1iter totum regnum occupavit et maiores destruxit et secundum morem imperatorum Theutonicorum multipliciter Eccle iam impugnavit. Po t hec ultimum diem clau it, t remansit Fridericus ecundu , pupillus eius, in manu Eccle ie, quem nutrivit et exaltavit, sperans quod melior patre foret . ed quali pater tali filiu , et etiam longe deterior fuit inventu .

10

15

zo

25

3o

SALIMBE

[359 a-b]

E DE ADA 1

Dieta :\Ierlini de primo Friderico et

ecundo.

Dieta Merlini de primo Friderico et secundo:

5

10

15

20

Primus Fridericus in pilis agnus, in villis leo . Erit depopulator urbi um. In isto proposito terminabit inter corvum et cornicem. \ ivet in H [enrico], qui occidet in porlis Melatii. Secundus autem Fridericus insperati et mirabilis orlus, inter capras agnus laniandus, non absorbendus ab eis. Tumescet lectus eius et fructificabit in proximi Maurorum et respirabit in eis. Deinde sanguine suo involvetur, n on tamen diu intingetur, verumtamen [ni dificabit in ipso. T ertio tamen nido exaltabi tur, qui precedentes vorabit. Erit leo rugiens inter suos. Multum confi det in prudentia sua. Disperget filio eylan. Romam disgr gabit et minuet. piritum tenebit in I erosolimi In XXXII anni corruet. Vive in prosperitate sua L ·xrr annis, et bis quinquagenarius lene tractabitur. Romam torvo oc ul o respiciet . Vi cera sua extra se l videbit . In tempore suo mare anguine sancto rutilabit. Et venient comunes adverarii usque ad Parthonopem. Deinde coll cto per um ab aquilone preidio Pffusionem sparsi sanguinis indicabit. Et veh illis qui ad va a non poterunt habere recursum ! Et postquam d cimo et octa o ab anno crism atis erit, monarcbiam in oculis in idorum t en bit; t in exitu suo frustrabuntur in eo qui maledix erint sibi.

Explicit.

Quod imperator Henricu- VI amicus fui t abbati

:s

Ioachym .

1Tot a quod Henricu extu , qui fuit imperator, amicus fu it abbati Ioachym de Ordine Fiori . d quem etiam cripsit Lecturam Y aie super oneribu , ipso petente, nec non et Lecturam Ieremie, ip o mandante, . Quid plura ? Igitur, postquam omnes transtulit preter unam , illam ultimam ad domum suam pi catoriam duxit et optime pavit et benigne, curialiter et humane et caritative et honeste tractavit. Altera vero die quod promiserat ollicite adimplevit. Cum autem duxi set eas ad ecclesiam aneti Marci, accessit ad cardinalem Romane curie dominum Octavianum, legatum in Lombardia, qui illis diebus Venetiis erat, et retulit ei totam historiam dominarum istarum et omnia infortunia que acciderant eis, et ubinam essent aperuit. Audien hec cardinalis sine mora venit ad eas et dedit eis comedere . Et misit per totam civitatem dicendo quod celeriter atque fe tine et sine aliqua mora omnes venirent ad ip um ad ecclesiam aneti i\Iarci,

361

a -b)

CRO" ICA -

1250

531

tam viri quam mulieres, tam parvi quam magni, iuvenes et vi-rgines, se-nes cum iunioribus, quoniam talia diceret ei , que nunquam audiverant, et talia ostenderet eis, que nunquam viderant. Quid plura ? Dicto ciciu , congregata est t ota civitas Venetorum ad eum in platea ecclesie aneti Marci, et audiverunt ab eo totam historiam uprascriptam. Quam cum recitasset, fecit venire dominas illa ita dehonestatas et nuda , sicut ille maledictu Albricu dehonestari fecerat. Hoc ideo fecit cardinalis, ut magi provocaret \ eneto contra illum et magis induceret a d miserendum istis. Cum autem audivi ent eneti omnem hi toriam upradictam et dominas ita nudata con pexi sent, elevata oce clamaverunt dicente : :ICA -

1250

553

Ideo de i ta ma eria dicit beatu Gregoriu in fine tertii libri Dialogorum hoc modo : l«De piciendu anobi hic mundu fuerat, etiam i blandiretur, i rebu pro pen demulceret animum . . t po tquam tot fla elli premitur, anta adver ita e fatigatur, tot nobis co idie dolore inaeminat, quid nobi aliud, quam ne dilirratur, clamat ? )) . Ad hanc materiam facit quod Ieronimu dicit: 4< O, i po emu in talem a cendere peculam, de qua univer a m terram ub no tri pedibu cemeremu , iam tibi o tenderem totiu mundi ruina , aente gentibu et regni regna colli a ; alio torqueri, alio necari, alio ab orbi :fluctibu , alio ad ervitutem trabi . Hic nuptias, ibi planctum. Illo na ci, i to mori. lio affluere divi ii , alios mendicare. ed et totius mundi bomine , qui nunc vivunt, in brevi patio defuturo . Vincitur ermo rerum magnitudine, et minu e t omne quod dicimu . R edeamu iaitur ad no et pauli_per no tra videamu . enti_ne, ob ecro e, quando infan , quando puer, quando iuveni , quando rob u ~ te etati , quando senex factu ? otidie morimur, cotidie commutamur. Et tamen eternos e e no credimus >>. Et cio hoc, quia >. uautinu : > . Item Auau tinu : >. 1

De lega ti · Romane curie mi ss is in Lombarcliam et Romagnolam, qui fuerunt X II.

);!"un e de legati Romane curie, qui in Lombardia nostri diebus fuerunt, upere t ut dicamu . Quorum primus fuit dominus Hugolinus, qui fuit cardinali Ordinis fratrum Minorum, id est guber-

5

ro

15

20

Augustinus 25

30

554

SALIMB E r E D E ADA I

[369 a-c

nator et protector et corrector fraternitatis et regule beati Francisci, cuiu intimus fuit amicus, et postea papa Gregorius nonu factu fuit. Multa bona fecit, que alibi plenius de cribuntur a no bis. ecundus fuit dominus Rainaldus episcopus Hostiensis, s qui similiter cardinalis fuit Ordinis fratrum Minorum, quantum ad ea que supradicta sunt in alia precedenti; qui postea fuit papa Alexander quartus. Quando autem fuit legatus in Lombardia, dominus Thomas cardinalis, qui fuit de Capua, erat sotiu eius in legatione predicta. Iste dominus papa Gregoriu nonu , ro de quo supra diximus, ad honorem beati Francisci fecit hymnum Proles de celo prodiit et responsorium De paupertatis horreo et prosam Caput draconis ultimum et aliam prosam de passione Christi : Flete ftdeles anime ; et fecit cardinalem ad preces fratrum Minorum papam Alexandrum quartum. Qui Alexander papa 15 canoniçavit sanctam Cla lram et fecit hymnos eius et collectas. Dominus Thomas cardinalis, qui fuit de Capua, fuit pulcrior dictator de curia et dictavit illam epistolam quam misit summu pontifex domi o Friderico condam imperatori, reprehendendo ipsum de multis et varii excessibus et excusando se et Roma2o nam Eccle iam ab obiecti et servitia et beneficia collata recolendo eidem. Fuit autem principium illius epistole huiu~modi: >.

De sagacitatibu - domini Octa\·iani cardinali ·.

10

15

10

Seneca

25

30

Item dominus Octavianus fuit sagacissimus homo. Nam, cum quadam die fieret quedam magna processio, et ipse transiret, dixit elevata oce eo audiente iocula tor quidam : > . Audiens hoc cardinalis precepit uni de sui silenter ut clauderet os eiu pecuniam sibi dando, sci ns quoniam pecunie obediunt omnia. Et ic vexationem suam redemit, quia ioculator incontinenti accepti donariis tran tulit se ad alium locum, per quem cardinalis erat tran iturus, et eum multipliciter commendavit dicendo quod in curia non erat cardinalis melior eo et quod r evera dignus es et papatu. Hinc 1ichea de talibus dicit, III : Si quis non dederit in ore eorum quippiam, sanctificant super eum prelium. ed dici tur Prover. XXIX : Qui timet hominem, cito corruet; qui sperat in Domino, sublevabitur. Item eneca dicit: >. Item audivi dici quod, si papa Innocentius quartus aliquantulum p lus vixisset, dominum Octa ianum d e cardinalatu deposuis et, pro eo quod nimis er at imperialis et negotia E cclesie non bene fideliter facie bat. Ipse vero, sciens quod non haberet gratiam pape et cognoscens quod iam hoc divulgatum es et per multos de curia et de aliis partibus, taliter gratiam papalem se demon trabat habere. Cum omnes cardinales a conspectu pape qualibet die de consistorio egredi festinarent, ut irent ad ho pitia sua, solus dominus Octa l ianus in camera vel caminata, que erat immediate po t

[370 d-371 a ]

CRO:\ICA -

1250

559

egre sum a papa, cum aliquo clerico tam diu loquebatur, quamdiu cognoscebat cardinale omnes egres o , ut ipse ab hi qui erant in sala palatii a conspectu pape ultimo crederetur egressu , qua i volens estendere quod papa retinui et eum ad familiare colloquium secum habendum et ad grandia negotia ecum familiariter pertractanda, icque reputarent eum maiorem cardinalem de curia, et qui apud papam plurima po et et magna, ac per con equens ex hoc ei darent donaria, tamquam homini qui eos in uis negotii apud papam totaliter pos et iuvare.

5

De -agacita te cuiu -d am qui in cur ia regi - - n,; vit, u t po -·et lucrari .

IO

Qua i similem agacitatem habuit quidam aliu , qui ad curiam cuiu dam magni regi acce sit et tali pacto ordinavit in curia regis per plures annos servire, quod rex concederet ei quod qualibet die po et ad regem accedere ea hora qua edebat in throno sive olio regni ui, et totum palatiurn hominibu plenum erat, et sic in aure regis unum verbum olumodo dicere posset. uod rex ibi conce sit libenter. erbum autem erat huiu modi : >. Cum autem viderent omne qui erant in palatio quod iste tam audacter et quasi currendo qualibet die ad regem accederet, et quod rex, quando videbat istum intrare palatium, emper ridebat, et quod cum tanta alacritate vultus ad ipsum audiendum ibi aurem prebebat, su picati sunt quod penes regem gratiam magna m haberet et mirabilia pos et, et ic dona bant ei multa donaria, sperantes quod eos in uis negotii apud regem optime po et iuvare. Iste vero omnia donaria que sibi dabantur reponebat seorsum, ut in uo recessu haberet ea parata. Il Videns vero iste quod multos habebat thesauros, di posuit omnino recedere, et accedens ad regem mutavit u itatum et solitum verbum dicendo alio modo: >. Quod audien rex amplexatus e t e um et a tantibu dixit : . Tunc clamaverunt omnes dicente : > . Tunc rex ordina vit s magn a con vivia et invitavit omnc et fecit istum militem et donavit ei ve tes et equo et famulo et the auro et fecit eum deduci cum m agna letitia, ut ad domum uam cum di itii et h onore et pace rediret . Hinc ominu ait, Luc. XVI : Laudavit dominus villicum iniquitatis, quia prudenter Jecisset, quia filii w huius seculi prudentiores filiis lucis in genera tione sua sunt.

De dom =no multi;...

15

20

25

3o

.regorio de :\[on te Longo, qui fuit lega tu

in Lombard ia anni::.

Eo t empore quo dominus Octavian u fuit legatu in Lombardia, fuit similiter lega tu in eadem provincia dominu Grecroriu de Monte Lon gn. Hic fui t condam unu ~ ùe eptem notarn .l:{omane cune, t fuit in Lombardia antiquu legatus. Tam qu a ndo Ferariam ab tulerunt de manu et dominio alinguerre, ibi fuit ; et quando a b imperatore Friderico ob a fuit Parma, ibi in ea erat legatu , et poneba papilionem uum emper e r gione p apilioni imperatori . Erat enim homo magni ordis et doctu ad b 1lum. am librum habebat de agacitate et arte puanandi. ci et bella ordinare ciebat. imulare 1 et di imulare optime novera t . Cognoscebat qua ndo quie cendum, quando uper ho te ITruendum, iuxta rbum quod scriptum e t , Eccle. III : T emp us et responsionem cor sapientis intelligit. Omni negotio tempus est et oportunitas : et multa hominis affiictio, quia ignorai preferita et ventura nullo scire potest nuntio. , ed de divina sapientia dicitur, apientie III , quod scit preterita et de fu turis estimai. cit versutias sermonurn et dispositiones argunzentorum. Signa et nwnstra scit, antequam ftant, et eventus temporum et seculorum. Non ic de nobis. Et quantum ad cogitand um , quia in Iob dicitur, XXXVII : os quippe involvimur tenebris; et po tolu , ad Ephe. IIII: T enebris obscuratum habentes intellectum ; unde illud po t oli, II ad

[37 r b-e]

CRO:\ICA -

1250

5

I

or. III: Fidutiam talem habe1nus per Cri tmn ad Deum, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est; hinc Iosaphath rex Iuda, quando cum ho-tibu irruentibu debebat puanam committere, le!ritur Deo dìxi e, II Paralipo. XX : Cum ignoremus quid agere debeatnus, hoc solum habenzus residui, u.t oculos nostros dirigamus ad te. Et quantum ad loquendum, quia ctmcte res difficiles, non potest eas homo explicare sermone, Eccle. I. Et quantum ad operandum, quia Dominu dixit, Io. X : Sine me nichil potestis facere; unde illud upra po itum: um ignoremus quid agere debeamus et et. Item Apo tolu , ad Heb. V: Perfectorum autem est solidus cibu.s, eorum. qui pro consuetudine exercitatos habent sensus ad discretionem boni ac mali. De quibus fuit unu Gregorius de lonte Longo, qui tantam habebat con uetudinem preliandi, quod sciebat discernere quando esset preliandum et quando a preliìs ces andum, iuxta verbum quod scriptum e t, Eccle. III : Tempus belli et tempu pacis. Nam, sicut dicit apien in Pro er. XX, cogitationes consiliis roborantur, et gubernaculis tractanda sunt bella. ic enim committenda est 1 cum ho tibu pugna, ut emper a Deo speretur victoria, qui e t adiutor in oportunitatibus in tribulatione. Unde illud Prover. XXI : Equus paratus ad diem belli, Dominus autem salutem tribuet. Et sic faciebat Gregorius de lonte Longo, quia et doctus erat ad bellum et victoriam sperabat et expectabat a Deo, et eam habuit, quando Victoriam cepit. Ideo convenit ei quod dicitur Prover. XXIII! : Vir sapiens fortis est, et vir doctus et validus robustus, quia cum dispositione initur bt'llum, et eri/ alus ubi multa sunt consilia.

De -a aacitatibu

qua

Dorninu

docuit

SALDIBENE,

I.

10

15

.:o

25

uo_ .

Et nota quod Dorninu docuit suo , qui pugnabant pro s , aliquas sagacitates habere. Ut patet in Io ue, cui Dominus dixit, VIII: Leva clipeum, qui in manu tua est, contra urbem Hay, quoniam tradam tibi eam. Et habes in illo capitulo multa que pertinent acl sagacitatem pugnandi. Item totum vicesimum capitulum 36 -

5

Jo

SALIMBE E D E

5

ro

r5

20

25

3o

35

DAM

[371 c-d]

Deuteronomii est de doctrina et modo et arte pugnandi. ltem, II Reg. V, dixit Dominus ad David : Non ascendas obviam Phi listiim, sed gira post tergum eorum, et venies ad eos ex adverso pirorum; et cum audieris sonitum gradientis in cacumine piroru1n, tunc inibis prelium, quia tunc egredietur Dominus ante Jaciem tua1n, ut percutiat castra Philistiim. Fecit itaque David sicut preceperat ei Dominus, et percussit P hylistiim de Gabae usque dum veniret I e::ar. Hinc David ait: Benedictus Dominus Deus meus, qui docet manus meas ad prelium et digitos meos ad bellum. Et iterum: Persequar inimicos meos et comprehendam illos, et non convertar, donec deficiant. Confringam illos, nec poterunt stare, cadent subtus pedes meos. Et precinxisti me virtute ad bellum et supplantasti insurgentes in me subtus me. Et inimicos l meos dedisti michi dorsum et odientes me disperdidisti. Audi quomodo totum attribuit Deo, quicquid in bello victorie habuit. Item Vegegius de re militari ad Theodosium imperatorem multas agacitates de arte pugnandi ponit in libris suis, quos omnes vidi et legi; et valde utiles sunt illi libri volentibus cum hostibus preliari. In libris Machabeorum similiter multe sagacitates habentur, que valent ad artem pugnandi. imiliter in libris Regum et in libro Iudicum et Iudith. De Iosepho etiam legitur quod , cum esset in Iocapata civitate Iudee, ut eam defenderet ab obsidentibus hostibus, multas sagacitates exercuit. Surgebat enim de nocte et super machinas et instrumenta lignorum que hostes Romani construxerant ad capiendum civitatem, oleum spargebat latenter. Cumque illi summo diluculo surgerent ad pugnandum, non advertentes linitionem, cad bant deorsum. Simili modo Gregorius de Monte Longa legatus, cum esset in Parma, quam Fridericus tunc temporis obsidebat, cum audiret Parmenses murmurantes eo quod non veniret eis auxilium contra draconis, scilicet Friderici, a tutias, sagacitates faciebat nonnullas. Invitabat enim secum ad prandium milites aliquos de maioribus civitatis, cum quibus in mensa sua comedi aliquando in palatio Parmen is epi copi; et nobis prandentibus nuntius adveniens ad portam clamabat valenter, volens habere introitum. Tunc aliquis de familia hec eadem, cilicet de adventu novi nuntii, publice legato dicebat. Qui eum ante suum con pectum sine mora

371 d -372 b]

CRO ' I CA -

1250

v enire iubebat. Qui Il erat succinctu , quasi viator qui de via longinqua veni set, et habebat sutellares pulverulento et ad cingu1 m pi cidem litterarum . Et acceptis litteris precipiebat legatu ut nuntium eor um ad comedendum et quie cendum ducerent et d arent ei optime manducare. H oc autem ideo faciebat legatu , ut v ideretur nuntio compati ex labore et ne di cumbentes inquireren a nuntio de rumoribu quo cespitando referret vel referre nesciret. Quid plura ? Legebantur littere audientibus nobis, in q uibus continebatur de auxilio cit o venturo. Divulgabant milites p er civitatem hec eadem, et sic omnis populus letabatur et sine tedio expectabat. Dicebant autem michi duo fratres Minores de ~Iediolano, qui cum legato manebant, scilicet frater Iacobus et frater Gregoriu , quod in camera legati, p recedenti sero, littere ille facte fuissent; sed legatus ad cautelam ex quadam sagacitate frequenter talia faciebat ad populum confortandum. Hinc David a d Ioab misit dicendo, II Reg. XI: Conforta bellatores tuos adversum urbem, ut destruas eam, et exhortare eos . R evera sic fecit Gregorius de MonteLongo Lombardie legatus. Tamdiu enim confortavit bellatores suos adversum urbem Victoriam quam fecerat Fridericus, quod eam cepit et taliter destruxit, ut non repperiretur nec calculus quidem ex ea . Ideo videtur ci itati ictorie convenire quod Ysaias prophetando predixerat, XXX: S ubito, dum non speratur, veniet contritio eius, et comminuetur, sicut conteritur lagena figuli contri ltione pervalida ,· et non invenietur de fragment is eius testa in qua portetur igniculus de incendio aut hauriatur parum aque de f ovea.

5

IO

I j

20

2

5

De fidelitate Gregorii de Monte Longo.

Item de domino Gregorio sciendum est quod imperator pluries temptavit animum suum precibus multis, volens eum attrahere ad partem suam, ut secum faceret amicicias, promittendo ei quod maiorem de curia sua faceret eum, ita quod esset secundus ab eo. Ideo Friderico imperatori condam congruere et adaptari possunt verba illa que in primo Machabeorum X de Alexandro leguntur

3°

SALIMBENE DE ADAM

[372 b-e]

et Ionatha : A udivit A lexander rex promissa que promisit D emetriu I onathe, et narraverunt ei prelia et virtutes quas ipse fec it et fratres eius, et labores quos laboraverunt. Et ait: umquid inveniemu talem aliquem virum ? Et nunc Jaciamus eum, amicum et socium s nostrum. Et scripsit epistolam et misit ei secundum hec verba dicens: Rex A lexander fratri I onathe salutem. A udivimus de te quod vir potens viribus et aptus es ut sis amicus noster. Et nunc constituimus te hodie summum sacerdotem gentis tue, et ut amicus voceris regi . Et misi tibi purpuram et coronam aureatn, ut que nostra sunt sentias 10 nobiscum et conserves amicicias ad nos. ed fru tra et inca um Fridericus temptator atque deceptor cum Gregorio laborabat, ei talia suggerendo, quia facilius et cicius sol a cur u uo po erit deviare, quod impos ibile creditur, quam Fabricius p rvertatur. ic et Gregorius de Monte Longa a nemine potuit immutari, ut 15 a :fidelitate recederet. Unde ei congruit illud rover. XX III : Vir fidelis multum l laudabitur. Item Prover. X rv : icut frigus nivis in die messis, ita legatus fidelis ei qui misit eum animam illius requiescere facit : et tali, fu· t i te.

De corvo domini Gregorii d 2o

25

3°

Ionte Lon o, qui loque batur.

Item dominus legatu i te olitus erat habitare in Mediolano et in Parma et in Feraria. um autem antiquitu in Feraria habitaret, habebat quemdam corvum, quem pro magna quantitate pecunie pignere obligabat et postmodum recuperabat :fideliter pecuniam refundendo. Loq uebatur enim corvu more h umano et maximus erat truffator . urgebat nim de nocte et vocabat de ho pitiis uis hospite peregrinos, dicen : . Surgebant igitur novi hospites, qui ignorabant truffa et deceptiones i tiu corvi, et curo rebus sui et arcinulis qua i per totam noctem in ripa Padi expectabant navem que portaret

[372 c-d]

R O XI CA -

I 250

eo quo ire olebant; et mirabantur a quo taliter delu i fui ent, cum neminem ibidem audiren . Item i te corvus cuidam ceco adeo erat molestu , quod emper, quando per ripam Padi nudis pedibus et tybii mendicabat, i te cum ro tro suo calcaneo ceci mordebat et tibias, et po tea subtrahebat e et insultando ceco s dicebat: ?dodo habes tu, modo habe. tu . . Quadam autem die cecu cum baculo percu it corvum et fregit ibi alam et dixit: (~ ::\lodo habe tu, modo habes tu ! l). Et corvu re pondit: • ::\Iodo habeo go, modo habeo e o •. Et cecu : . Obligavit autem dominu Gregorius legatus corvum uum sub pignere pro pecunia nec eum recuperare voluit, sed ic dimi it, eo quod e et percu su . ic plures faciunt, qui seno rs uos relinquunt, quando egrotare incipiunt. Quali fuit ille de quo legitur I Reg. XXX, qui dixit ad David : P uer Egyptius ego sum, servus viri Amalachite. Dereliquit autem me dominus rneus, quia earotare cepi nudius tertius. Hoc Ecclesia ticus non docuit, immo dicit, XXXIII : i est tibi servus sensatus, sit tibi quasi anima 20 tua. Quasi fratretn sic eum tracta. Et hoc bene fecit centurie, qui Domino dixit, Mat. III: Domine, puer meus iacet in domo paraliticus et male torquetur. Et ait illi I esus: Ego veniam et curabo eum. Item dominu Gregorius legatu fuit talis vir, qualem describit Ec le iasticus dicens, XXXIII! : Vir in multis expertus cogitabit 25 multa; et qui multa didicit enarrabit intellectum. Qui non est expertus, pauca recognoscit. Item negotia Eccle ie fideliter tractavit et fecit, et ideo patriarchatum quilegien em prorneruit et habuit multis anni , quousque ultimum diem clau it. um Icilino de Romano in quodam loco familiare colloquium habuit; pro quo 30 mirati sunt multi, videlicet quod tales homine ibi mutuo loquerentur. Reputabatur enim I cilinus membrum diaboli et filius B elial, cui nemo loqui posset ; i te vero cednts alta de Libano.

s66

LIMBE E DE ADAM

[372 d-3 73 b]

De commendatione ca titatis.

5

10

15

2o

25

3D

35

erumtamen de domino Gregorio de '!onte Longo sciendum e t quod podagricus fuit et non bene castus. Alicuius enim sue amasie noticiam habui. Sed multi clerici seculares, qui in dominio et in prelationibu s unt et in delitii vivunt, pa lj rum de castitate curare videntur, et imponunt postolo quod dixerit: " Et si non ca t e, t a men caute ». Sed Apostolus hoc non dixit. Immo dixit, prima ad Cor. XV: Nolite seduci! Corrumpunt mores bonos colloquia mala. E vigilate iusti et nolite peccare l Et alibi dici t, ad Gala. VI : Unusquisque enim onus suum portabit. alite errare l Deus non irridetur. Que enim seminaverit homo, hec et metet, quoniam qui seminat in carne, de carne et metet corruptionem, qui autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam eternam. Item a . IX: Corpus enim quod corrumpitur aggravat animam, et deprimit inhabitatio terrena sensum multa cogitantem. Item Eccli. Xliii : Omne opus corruptibile in fine deficiet, et qui iUud operatur ibit cum ipso. Et omne op·us electum iustificabitur, et qui operatur illud honorabitur in illo. udì ergo quid de castitate Apostolus dicit, prima ad Cor. VII: Bonum est homini mulierem non tangere. Quare? Audi Eccli. XIII: Qui tetigerit picem inquinabitur ab ea,· et qui communicaverit superbo, induet superbiam. uperbus est diabolu , cui communicat qui eum imitatur. Item Apostolus ubi supra : Volo autem omnes homines esse sicut me ipsum. S ed unusquisque proprium donum habet ex Deo, alius quidem sic, alius vero sic. Item prima ad Cor. III: Nescitis quia templum Dei estis et spiritu Dei habitat in vobis ? i quis autem templum Dei violaverit, disperdei illum Deus. Templum enim Dei sanctum est; quod estis vas. emo vas seducat. Item in secunda ad Cor. VI ita dicit: Nolite iugum ducere cum infidelibus. Que enim participatio iustitie cum iniquitate ? Aut que societas luci ad tenebras ? Que autem conventi o Christi ad Belial ? Aut que pars fidelis cum infideli ? Quis autem consensus templo Dei cum ydolis ? Vos autem estis templum Dei vivi , sicut dicit Dominus (Levit. 1 XXVI) : Quoniam inhabitabo in illis et inambulabo et ero illorum Deus, et ipsi erunt michi populus. H ec omnia dieta sunt pro eo quod quidam clerici mundani,

[373 b-e]

CRO ~ICA

-

1250

qui camaliter vivere volunt, rabiem imponunt po olo, dicendo quod dixerit: • i non ca te, tamen cau e •. Credo quod cencies a udivi a b ei . Et certe po tolu talem doctrinam non tradidit, cumdicat, prima ad Tymotheum III : Oportet episcopum irreprehensibilem esse, filios habentem stdJditos cum otnni castitate. Et in fra, 5 Timotheo, dicit : T e ipsu1-n castum custodi . Item de hac materia Dominu dicit, 2.\Ia.t. XIX : unt eunuchi, qui se castraverunt propter regnum celarum. Item Luc. XII : int lumbi vestri precincti . Item Apostolus, a.d Ephe. VI : State ergo succincti lumbos vestros in veritate . Item in eadem V : Fornicatio autem et omnis immun- zo ditia aut avaritia nec norninetur in vobis, sicut decet sanctos, aut turpitudo aut stultiloquium aut scurrilitas, que ad rem non pertimt, sed magis gratiarum. actio. H oc enim scitote, intelligentes quod omnis f ornicat(jr aut irn.mundus aut avarus, quod est ydolorum servitu , non habet hereditatem in regno Christi et Dei . N emo vos seducat zs innanibus verbis. Propter hoc enim venit ira Dei in ftlios diffidentie. ~ ·alite ergo effici participes eorum. Item ad H ebreo XIII : Forn i catores enim et adulteros iu.dicabit Deus .

De Icilino de Romano, quo anno captus fuit in bello et mor tuus, pultu. .

t ubi

e-

Porro de Icilino de Romano ciendum est quod papa Alexande r quartus tra.ctabat et ordinabat et volebat face re eum de membro diaboli filium Dei et amicum Ecclesie, sed duo occurrerunt impedimenta. Primum, quod Ecclesia tes dicit, VII: Considera opera Dei, quod nemo possit corrigere quem ille despexerit. Hinc Io. ai t , poc . ultimo: Qui nocet noceat adhuc; et qui in sordibus est sordescat adhuc. Aliud, quia I cilinus, MCCLIX, captus l fuit in bello et eodem anno mortuus est et sepultu in castro ulcini, quod est in episcopatu Cremone. equenti vero anno, scil icet M CLX, inchoata iam verberatorum devotione, papa Al xander quartus ultimum diem clau it; et in vigilia Translatoini beati Francisci, id est IXo K al. Iunii, scilicet octavo die exeu nte Maio, ordinatum e t ut eiu aniversa rium celebretur.

20

25

3o

ALI IBE E DE

ADA~l

[373 c-d]

De domino Philippo archiepi copo Ravennate, quomodo artem nigroma ntie adi cere voluit.

5

10

15

2o

5

3o

35

Post Gregorium de Monte Longo dominus Phylippus, Dei et apo tolica gratia ecclesie sancte Ravennatis archiepiscopus, apotolice sedi legatus factus fuit. Qui de termini legationis ue in uis litteris ita scribit : . Quibus respondi et dixi : > . Cum autem fuimu imul, dixerunt michi : .

De decimis dandi . Et quod omni no dande pbeta et rege .

15

:w

25

30

[379 a-b]

unt decime probatur per pro-

Tunc r e pendi et dixi : ). Deus aute·m et hunc et has destruet. Item inira, VIII : Esca autem nos non cornmendat Deo. Neque enim, si non manàucaverimus, deficiemus, neque, si manducaverimus, abundabimus. Ideo sanum con ilium dat Eccleia ticu dicens, XX VII: _\ oli avidus esse in onzni epulatione et non te effundas super omnem escarn. In multis enim escis erit infinnitas, et aviditas apropinquabit usque ad coleram. Propter crapulaH·t multi obieru.nt: qui autem abstinens est adiciet vitawz.. Quia igitur sacerdotes et clerici eculares ad hoc student, ut bene comedant et bene bibant, ideo ab opere venereo, id est a luxuria, mole tantur, et ita, sicut dicit beatus Iacobu , I , unusquisque temptatur a concupiscenti a sua abstractus et illectus. Deinde concupiscentia, cum conceperit, parit peccatum; peccatum vero, cum consumatum fuerit, generat ·mortem. Ideo de eis dicit Iere. V: Magnificati sunt et ditati, incrassati sunt et impinguati, et preterierunt sermones meos pessime. I tem I ere. VI: A maiore quippe usque ad minorem omnes avaricie student, et a propheta 'l:tsque ad sacerdotem cuncti faciunt dolwn. Item de eis dixit Ps. (sicut expresse exposuit beatus Bernardus: >) : [n labore hominum non sunt et cum hominiixu:, ·non flagttlabttn!·wr. i I dfiJ tenuit eos superbia, aperti sunt iniquitate et impietate sua; prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum, transierunt in affectum cordis. Cogitaverunt et loculi

5

ro

15

20

25

Bernardus 30

35

59

SALIMBENE DE AD M

sunt nequitiam, iniquitatem in excelso loculi sunt. Posuerunt in celum os suum, et lingua eorum transivit in terra. Ideo audi quid d e eis Dominus dicit, Osee VII : Ve eis, quoniam recesserunt a me l Vastabuntur, quoniam prevaricati sunt in me! Et ego redemi eos, s et ipsi locuti sunt contra me mendatia. Item infra, IX: Propter maliciam adinventionum eorum de domo me a eiciam eos. Non addam ut diligam eos. Omnes principes eontm recedentes. Ideo Dominu dixit principibus acerdotum et Pharisei , Mat. XXI : A ujeretur a v obis regnum Dei et dabitur genti facienti f1'Uctus eius.

10

1:>

zo

25

30

De multiplici regno. Quod eptem modi umitur regnum Dei in divina Scriptura.

ota quod regnum diversimode sumitur in criptura. Primo, appellatur fìliu ei regnum, ut Luc. X II : Ecce enim regnum Dei intra vos est. ecundo, regnum celorum. De quo habetur, l\fat. XX: Dic ut sedeant hi duo filii nwi, unus ad dexteram tuam, et unus ad sinistram tuam in regno tuo. De hoc regno Dominu dixit discipulis sui , Luc . XXII : Ego dispono vobis, sicut disposuit michi pater meus regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo et sedeatis super XII thronos iudicantes XII tribus Israel. Item d e hoc regno Dominus dixit Pylato, Io. X III : R egnum meum non est de hoc 1nundo. Ideo dicit s. : Regnum tuum regnum omnium seculorum. uia regnabit in domo I acob in eternum, et regni eius non erit finis, Luc. I. Tertio, appellatur regnum celorum Ecclesia militans, sicut exponit beatus Gregorius dicens: , sicut dicitur Y . XXVIII. Ideo dicit Ps. : I mple facies eorum ignominia, et querent nomen tuum, Domine. :\lagna ingratitudo non cognoscere beneficia ei. Ideo dicit Eccle- 15 siasticus XX: H omo ingratus quasi fabula vana. Non fuit ingratu yru , qui dixit, E dre I : Omnia regna terre dedit michi Dominus D eus celi. quitur ad Balthasar : .

De fabula tione Iudeor um de LXX anni Babilonice relaxande captivitatis, et de ru ticitate regi Balthasar, qui Iudeis insultabat, cum animo e ent amaro.

F ab ulantur Iudei quod Balthasar intellexerat LXX annos captivitatis, quos predixerat Ieremias, fluxisse, et tamen H ebrei non erant liberati a iurisdictione sua. Unde exultabat et diis suis g1·atias agebat. Sane ilh :1nnomm septuagP.n::~. nondum fluxerat. ed septima decas iam currebat. In eadem hora apparuit contra eum manus scribens in pariete. J: ota quod iste Balthasar ma-

2s

30

SALIMBE 1 E DE ADA?II

gnam rusticitatem faciebat, quia non salurn non compatiebatur Iudeis, qui erant in affiictione, ed etiam insultabat ei , eo quod de ma ll nu ua liberati non essent, faciens contra illud Eccli. II : N on irrideas hominem in amaritudine anime; est enùn qui humiliat s et exaltat circumspector Deus. Item completum est in isto quod Ecclesiasticus V dicit : Subito enim veniet ira illius, et in tempore vindicte disperdei te. Nono, in chor, qui in ingre su t erre promissioni totaliter fuit deletu de populo Dei cum tota familia sua, et Raab meretrix 10 cum tota sua parentela facta fuit de populo Dei, usque adeo quod ex linea sua Christus carnem assumpsit, Iosue I et II. Hinc Dominus principibus sacerdotum et senioribus dixit, fat. XXI : Amen, dico vobis quia publicani et meretrices precedent vos in regno Dei . 15 ecimo, quia Iudei reprobati leguntur et gentiles assumpti, Act. XIII: T unc constanter P aulus et B a·rnabas dixerunt: Vobis oportebat primU'n·~ loqui verbum Dei, sed quoniam repellitis illud et ·i ndig ws vos iuàicatis eterne vite, ecce convertimur ad gentes. Sic enim precepit nobis Dominus : Posui te in lucent gentibus, 20 ut sis in salutem usque ad extremum terre. A udientes a11ttem gentes gavise sunt et gloriftcabant verbum Domini et crediderunt quotquot erant preordinati ad vitam eternam. Habetur auctorit a upra po ita Y . XLIX. Item, Iere. VI, habetur de reprobatione Iudeorum et gentium vocatione: E t dixerunt (scilicet Iudei): ..!Yon 25 audiemus. Ideo audite gentes. Ecce X exempla posuimus ad demonstrandum quod nullus debet de statu suo neque de semet ipso presumere, ed potius timere, sicut docet Apostolus, ad Ro. XI: oli altum sapere, sed time. Si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec 30 tibi parcat. Hinc habes, Prover. XXVIII: Beatus homo ! qui semper est pavidus; qui vero mentis est dure, corruet in malum, quia cor durum male habebit in novissimo, sicut Ecclesiasticus dicit, III ; quod patuit in Pharaone, cuius Dominus cor induravit, sicut habetur Exo. IIII. Certe Apostolus aliquando dLxit, ad Ro . VIII : 35 Certus sum enim quia neque mors neque vita et cetera que secuntur poterunt nos separare a caritate Dei, que est in Christo I esu Do-

•

[3 5 b -e]

cRo.-rc

-

1250

6os

mino nostro. Et tamen alibi dicebat, I ad Cor. IX : T i1neo ne forte, cum aliis predicaverùn, ipse reprobus efficiar. Gregorius : « Turpe nimis e t ibi nos neg~ge ndo cadere, unde p redicando conati su m u alios levare». Item postolu , ad Phili. III: Sequor autem, si quo 1nodo comprehendam, in quo et cornprehensus swn a Christo I esu. Fratres, ego me non arbitrar comprehendisse. Item ad Corrin ., prima X : Itaque qui se existitnat stare, videat ne cadat. Item ad Ro. II : _ on alta sapientes, sed huntilibus consentientes. _\'"oli te esse prudentes apud vosmet ipsos . Item Prove r. III : e sis sapiens apud temet ipsu-rn. Item Apoc. III: T ene quod habes, ut nenw accipiat coronam tuam, icut fecit clavicularius qui accepit corona m illius qui, factus p u ilanimis, apostatavit de numero X L m artyrum. Ideo dicitur:

Gregori

ro

Fei.Lx quem faciun t aliena pericula cautum. Nam tua res agitur, parie cum proximus ardet.

\'er

H inc ap1en ait , Prover . X XIIII: P er agrum h01n.inis pigri transivi et per vineam viri stulti, et ecce totum repleverant urtice, operuerant superficiem eius spine, et macheria lapidum destructa erat. Quod cum vidissem, posui in corde meo et exemplo didici disciplinam.

1

Optima responsio fratrum 1inorum et Predicatorum contra clerico dato , qui conquerunt ur de i .

zo

preben-

ed a n on credunt ist a, q uorum incras at a corda indu ravit ambitio "· Semper enim ea que dicuntur credunt quod dicantur pro a lii et non p ro semet ipsis. De quibus Ecclesiastes dici t , VIII: S unt impii qui i ta securi l sunt, quasi iustorum facta habeant. S ed et hoc vanissimum iudica. Tales sunt sacerdot es et clerici no tri tempori , et nolunt quod fratres Minore et Predicatores v iv;tnt ; que est crudelitas magna , pre ertim cum utiliore sin t E cclesie Dei quam ipsi, qui habent prebendas et non taciunt illa propter que ipsa preb nda a.cceperunt. F aciu nt enim

5

25

30

us

6o6

'ota

5

10

15

~o

25

30

35

ALIMBE E DE ADAM

contra illud quod Dominus dixit, Levit. XXV : T ime De~tm tuum, ut vivere possit frater tuus apud te. Nolunt enim quod etiam de helemo ìnis, que cum . magno labore et erubenscentia mendicando acquirimus, vivere valeamus. Et tamen multi sunt in Ordine fratrum Minorum et Predicatorum qui, si essent in eculo, ita bene haberent prebendas qua habent, sicut ip i, et forte longe meliu , quia ita nobiles et divites et potentes et litterati et sapientes fuerunt et sunt sicut ip i, et ita e ent presbieri et archipresbiteri et canonici et archidiaconi, epi copi et a rchiepiscopi et forte patriarche, cardinale et pape icut ip i. Et ideo deberent recognoscere quod omnia ista dirni imus eis et imus mendicando unde vivamus de die in diem, nec habemu cellaria vinaria nec horrea frumenti, quibus abundant ipsi, iuxta verbum quod scriptum e t, P . : Promptuaria eorum plena, entctantia ex hoc in illud; et nichilominu labores eorum facimu , predicando, conf ..:ione audiendo, con ilia alubria et utilia dando, et ad hec amara audimu s; et ipsi incrassati et impinguati, non de divitii parentum suorum ne e ù la bore manuum suar um, sed de patrimonio l e u Christi et de sudore pauperum, dormiunt m lectis eburneis et nicbil compatiu ntur fratribu ::vlinoribus et Predicatoribus, quo quantum ad ista temporalia in maxima mi eria vi ldent. Ideo talibus imprecatur propheta dicens, mos I : T. e qui opulenti estis in Syon et confiditis in monte amarie, optimates, capita populorum, ingredientes pompatice domum I srael! Qui separati estis in diem malum et apropinquatis solio iniquitatis . Qui dormitis in lectis eburneis et lascivitis in stratis estris . Qui comeditis agnum de grege et vitulos de 1nedio armenti. Qui canitis ad vocem psalterii: Sicut David putaverunt se habere vasa cantici, bibentes in fialis vinum et optimo unguento delibuti, et nichil patiebantur super contritione I oseph. Q?~tapropter nunc migrabunt in capite transmigrantium, et auferetur jactio lascivientium. I uravit D ominus Deus in anima sua, dicit D ominus Deus exercituum : Detestar ego superbiam I acob et domos eius odi, et trada'm civitatem cum habitatoribus suis. Hec omnia vidi completa in clericis diebus mei , et spero melius videre adhuc, quia digni sunt ut t alia patiantur. Ideo D ominu dici t, I ere. V: ·um-

3 5 d-3 6 a]

CRONICA -

1250

quid super his non visitabo, dicit Dominus, aut super gente·m huiuscemodi non, ulciscetur anima 1-nea? Immo. Ideo audi quid de ei precipit Dominus, !ere. XV : Eice illos a facie mea, et egrediantu.r. Quodsi dixerint ad te : Quo egrediemur ?, dices ad eos: Hec dicit Dominus : Qui ad morte1'rt, ad 1nortetn, et qui ad gladium, s ad gladium, et qui ad Jam.em , ad famem,, et qui ad captivitatetn, ad captivitatem. Et visitabo super eos quatuor species, dicit Dominus: gladium ad occisionem et canes ad lacerandttm et volatilia celi et bestias terre ad devorandurn et dissipandum . Il

De scriptura guam miserunt principe tenebrarum prelati - eccle iarum ; et de mali nitate guam voluit facere I nnocentiu papa IIII contra fratre ifinore et Predicato re ad ugaestionem quorumdam clericorum. Quod papa Tnnocentius quartu a D o fuit percus us, pro eo quod contra fra tre· :.\Ii ·1ore-; t Predicatore~ insurre.·i t.

ro

erte, a ntequam fratres Minores et Predicatores apparui ent in mundo, cum es ent congregati clerici seculares et prelati in inodo quadam, proiecte unt littere in medium eorum hanc formam habentes: . Item, postquam fratres Minores et Predicatores venerunt et m ulta bona fecerunt, que manifesta sunt toti mundo, moti invidia et rnalivolentia sacerdotes et clerici seculare contra pred ictos Ordines conquesti sunt domino pape Innocentio quarto q uod non poterant habere oblationes in mi i , . uibus papa respondit: . Verumtamen papa, volens atisfacere clericis, qui nì-

rs

20

2

5

JO

6o

5

ro

15

20

25

30

ALIMBE. E DE ADAM

[386 a-c]

mis eum de hoc negotio ollicitabant, et quia contra Ordinem fratrum Predicatorum conceperat odium, ut audivi, et fratre Minores postea perabat absolvere, contra ambos Ordines dedit litteras, ut saltem diebus sollemnibus a mane usque po t tertiam ecclesiarum ianuas minime aperirent, ne sacerdotes parochiale et matrices ecclesie oblationibus frauda !rentur. Et statim percussit eum Deus, et subito infirmari cepit infirmitate de qua mortuus est. Et erifi.catum apparuit verbum Domini quod dicit, Za. II : Qui enim tetigerit vos, tanget pupillam oculi mei. Cum autem frater Iohannes de Parma, generalis minister, misisset ad eum fratrem Hugonem çapoldum de Placentia, qui erat bonus fisicus et lector in theologia in Ordine fratrum Minorum et morabatur cum nepote pape domino Octobono, qui fuit postea et ipse papa Adrianus V, ut rogaret papam quod amore Dei et beati Francisci et etiam pro honore et bono suo totiusque populi Christiani salute litteras illas destrueret, non exaudivit eum, quia volebat eum Deus occidere, sicut et fecit . Et ita erat gravatus p;tpa Innocentius quartus, quod nichil aliuù sciebat dicere nisi unum versum Ps., videlicet istum: A fortitudine manus tue ego defeci in increpationibus, propter iniquitatem corripuisti hominem. Istam ultimam clausulam tamdiu dixit, quousque expiravit et spiritum emisi t; et reman it su per paleas nudus et derelic~us ab omnibu , sicut mo e t Romanorum pontifi.cum, quando ultimum diem claudunt. Et erant ibi duo fratres Minores Theotonici, qui dixerunt pape: . omedi igitur et predicavi pluries in plebe istorum cuiu libet, et 2o habui eos magnos amicos, iuxta verbum quod scriptum est, Prover. XXIIII : Q'ui arguunt laudabuntur, et super eos veniet benedictio. Et iterun Prover. XX III : Qui corripit hominem, gratiam postea inveniet apud eum, m,agis quam ille qui per lingue blandimenta decipit. 25

Quod episcopus l\1utinen i dominu 1atheu de Pio, occa ione parti imperli, de l\Iutina fuit expul u. , et archjprc biter de Campo Gajano imiliter.

Factum est autem po t multo anno , cum habitarem in conYentu Fa,·entie, ( quod ) dominus l\la theu de Pio epi copu lutine, amicus meu s, expulsu _ de _!fntlna venit aventiam et habitabat in Ioco fratrum ,1 inorum, m do Fav ntie, modo Furli jvii, modo R avenne, tran eundo ho pe de dom o in domum, et ar bi39 -

ALI~IBENE,

J.

30

610

5

ro

15

zo

25

30

SALIMBENE DE AD AM

[386 d-3 7 a]

presbiter Campi Gajanni, alius meus amicus, qui fuit unus de tribus de quibus superius dixi, erat cum eo, quia attinebat episcopo; et dixerunt michi: >. Tunc respondi et dixi : >.

Quod Matulinus retulit michi illa propter que devenimu in odium clericorum, nos Minores et Predica tores.

Ilio tempore, antequam Faventia in manus Furlivien ium traderetur, cum habitarem ibi et transirem per ortum, die quadam, cogitando de Domino, vocavit me quidam secularis Ferarien i . qui dicebatur Matulinus, et erat maximus prolocutor et cantionum atque serventesiorum inventar et religiosorum observator simulque detractor; sedebat enim cum duobus fratribus sub quadam :fi.culnea faciens fratribus questione ; dixitque Il michi : «Domine frater, venite huc et sedete nobiscum! >>. Cumque sedissem, dixit michi: « Feceram que tiones meas istis fratribus, sed de responsione excusant se et dicunt quod dicam vobis verba mea, quia vos estis paratus ad respondendum ad omnia. Quapropter rogo vos ut michi satisfaciatis pro vestra clementia )). Cui dixi : . Et dixit : > . Tunc respondi et dixi: >. Et ait : > .

Qualiter sati feci Matulino de iniu te nobis illati , et accepit satisfactionem, et factu est michi grandis amicus et intimu atque fideli .

Tunc dixi : « Beatus Gregorius in astorali sic dicit : ' Sunt nonnulli qui, dum extimari ebetes nolunt, sepe se in quibusdam inqui itionibus plus quam necesse est exercentes, ex nimia subtilitate falluntur ' . Beatus etiam Ieronimus dicit: 'De alieno malo non coinquines os tuum. Tua vitia, non aliena attende. De tua ergo correctione esto sollicitu s, et quod ad te non pertinet querere noli '. Hec verba pro te, Matuline, sunt dieta. De Liviensi autem episcopo noveris quod religiosos non diligit, et ideo per consequens nec ipse a Deo diligitur, quia Dorninus dicit: Qui vas spernit, me spernit; et qui vas odit, me odit. E t Apostolus dicit, Ro. VIII : Si D f1. Et dixit michi: >.

5

xo

15

20

2.5

30

35

628

SALIMBE E D E ADAM

[391 a-b]

Festinaverunt igitur et audiverunt ab eo, et ego comedi in pace cum socio meo. Et cum pervenimu Ferariam cum fratre infirmo , tota civitas piena erat de morte Romani pontifici , quia quod a rchiepi copus a nobis habuerat Ferariam miserat, volen s inde habere honorem, si primus videretur relator.

De magi tro

10

15

20

25

fartino Mantuano epi copo.

Po t hunc factus fuit legatus magi ter Martinu de Parma ad predicandum crucem et ad ordinandum illos qui crucem predicarent et homines crucesignarent in succursum Terre ancte. Hic fuit nutritus in casali illorum de Puçulesio de Parma. Hunc papa Innocentius quartus fecit episcopum Mantuanum. Et fuit curialis homo, humilis et benignus et liberali et largus. Libenter dabat comedere aliis curialiter et decenter, et erat magnus potator. Largas expen as fecit Mantue fratri Rigaldo et toti familie sue, cum transisset per eum eundo ad curiam. Et misit ante eum serre calcum suum, volens sibi facere expensas usque Bononiam . Sed frater Regaldus hoc non est passus, quia dixit quod de medietate reddituum suorum poterat splendide vivere et decenter cum tota familia ua, et aliam medietatem habebat superfl.uam. Et hab bat LXXX equitaturas in illo itinere et decentem familiam . Et cum comedit Ferarie in civitate, tenuit secum ad comedendum IIII fratres Minores, qui iverant 1 ad visitandum ipsum. Et habebat ante e super mensam duas magnas concas argenteas, in quibus pro pauperibus ponebantur cibaria. Et portabat dapifer semper duo fercula de quolibet ciborum genere secundum diversitate ciborum et ponebat ante fratrem Rigaldum. Ille vero unum ferculum retinebat sibi, de quo comedebat, aliud vero pro pauperibus refundebat in concas. Et sic faciebat de qualibet appositione et diversitate ciborum.

[391 b-e]

CRONICA -

1250

De fratre Regaldo Rotomagensi archiepi copo.

Erat autem frater Reaaldu ex Ordine fratrum Minorum et Rotomagen i archiepi copu et unu de maioribu clerici de mundo. Iagi ter cathedratu fuit Pari ius et multis anni legit theologiam in domo fratrum. Optimus di putator fuit et gratio us ermocinator. Opu fecit super en entias. Amicu fuit regi Francie aneti Lodoici, qui etiam laboravit pro eo, ut archiepiscopatum Rotomagen em haberet. Ordinem fratrum Predì atorum multum dilexit, icut et Ordinem fratrum Iinorum, de quo erat, et fuit eorum benefactor. Turpi erat in facie, ed gratiosus in moribu et operibu m . anctus homo fuit et Deo devotu et bene finivit vitam uam. Cuius anima per mi ericordiam Dei requie cat in pace ! Fratrem germanum habuit in Ordine, pulchrum hominem et magnum clericum, qui dicebatur frater Adam li Rigalde. Ambos pluries vidi et in diversi loci . Porro magi ter 1\Iartinu , natione Parmen is, 1\Iantuanu epicopus et domini pape legatu , pro negotio sibi impo ito venit Ravennam et ho pitatus e t in monasterio ~ aneti Iohanni Evangeli te, quod condam Galla Placidia imperatrix fieri fecit. Et cum habitarem Ravenne, ivi ad isitandum ipsum, quia amicu erat fratris Guidonis • de, fratris mei, qui in Ordine fratrum Minorum vitam suam fìnivit . Cumque cum episcopo et legato starem ad fen estram palatii, post multam precedentem aliam l e ionem, interrogavit me ubi e set locu fratrum Minorum. Tunc o tendi ibi locum ubi erat m agna ecclesia et m agnum campanile ad modum turri magne, et dixi ibi : > . Tunc dixit piscopu : >. Et addidit ep1 cop u :