Publii Virgilli Maronis Opera: Locis parallelis [Reprint 2022 ed.] 9783112630709

Table of contents :
BUCOLICA
GEORGICA
AENEIDOS
LIBER PRIMUS
LIBER SECUNDUS
LIBER TERTIUS
LIBER QUARTUS
LIBER QUINTUS
LIBER SEXTUS
LIBER SEPTIMUS
LIBER OCTAVUS
LIBER NONUS
LIBER DECIMUS
LIBER UNDECIMUS
LIBER DUODECIMUS

Citation preview

PUBLII VIRGILII MARONIS

OPERA.

LOCIS

P A R A L L E L I S

I L L U S T R A V I T

JOANNES

GEORGIUS C I V I S

M ADLINGER,

A L S A T E N S I S .

BEROLINI, SUMPTIHUS

C H R I S T I A N I

F R 1 D E R I C I

M D C C X C V I I I .

H I M B U R G I .

Oportet igitur,

si multa volumus meminisse,

¡ocos comparare, collocare

multos

ut in multis locis multas

nobis

imagines

possimus. Cic.

AD

H E RENN.

1. i n .

c.

17.

P. V I R G I L I I

B

U

C

MARONIS

O

L

E C L O G A

I

C

P R I M A .

T 1 T Y R U S. M E L I B O E U S , M

e

l

i

b

T I T Y R U S .

o

e

u

s

.

tu patulae recubans sub tegmine fagi

1 \ t y r e ,

Silvestrem tenui musam meditaris avena : Nos patriae fines et dulcía linquimus ai va ; Nos patriam fugimus : tu, Tityre, lentus in umbra Formosam resonare doces Amaryllida silvas. T

I

T

Y

v s '.

R

O Meliboee, Deus nobis haec otia fecit. Namque erit ille mihi semper Deus: illius aram Saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus. Ule meas errare boves, ut cernís, et ipsum io Ludere quae vellem calamo permisit agresti. M

e

l

i

b

o

e

v

s

.

Non equidem invideo ; miror magis : undique totis Usque adeo turbatur agris : en ipse capellas I Virg. G e o r g , Lib. I V . v. 5««. «—• Ae. L i b . I.

y.

a.

I Virg. Eel. VI. V. ». 1 V o l t . R o m . o u C o n t . Phil. T . It.

A

A.

>

P.

V l R G I L I I

Protenus aeger ago: hanc etiam vix, Tityre, duco. Hie inter densas corylos- modo namque gemellos, Spem gregis, ah ! silice in nuda connixa reliquit. Saepe malum hoc nobis, si mens non laeva fuisset, De coelo tactas memini praedicere quercus: Saepe sinistra cava piaedixit ab ilice cornix. Sed tamen, iste deus qui sit, da, Tityre, nobis. T I T Y R U s. 20 Urbem quam clicunt Romam, Meliboee, putavi Stultus ego huic nostrae similem, quo saepe solemus Pas tores ovium teneros depellere fetus. Sic canibus catulos similes, sic matribus haedos Noram: sic parvis componere magna solebam. Verum haec tantum alias inter caput extulit urbes, Quantum lenta solent inter viburna cupressi. M E L I B O E U S .

Et quae tanta fuit Romam tibi causa videndi ? T I T Y R U s. Liberias : quae sera tamen respexit inertem ; Candidior postquam tondenti barba cadebat: go Respexit tamen, et longo post tempore venit, Postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit. Namque (Tatebor enim) dum me Galatea tenebat, Nec spes libertatis erat., nec cura peculi. Quamvis multa meis exiret victima septis, Pinguis et ingratae premeretur caseus urbi; Non urtquam gravis aere domum mihi dextia redibat.

16 Virg,

Ae.

— Liv.

Lib. X L .

Ovid. — — 18 V i r g .

Lib. II. v.

Bue. Eel.

Trist. —

a4

L i b . I.

Met.

IX.

Bue.

Eel.

V.

Lib. V .

Stat.

Silvar.

v . ios>.

Pliu.

Juu.

E l . 11.

599.

IX.

Met.

Virg

c . 6. L i b . II.

Ovid.

v. 41.

Vili.

y . i t .

y.99.

28 L i v . »6

Georg.

Olid.

L.I.

Lib. V.

Lib.X. Fast.

v.

I..IV.

e , 36.

¿16.

v . 17«.

E p . V

v . 61.

Ep. VI, in -fine.

Lib.IV.

v.769.

p.Ui.

B U C O L I C A .

E C L .

I.

M Î U S O Ï T S .

Mirabar quid moesta D e o s , Ainarylli, vocares: Cui -pendere suâ patereris in arbore poma. Tityrus hinc aberat.

Ipsae t e , T i t y r e , pinus,

40 Ipsi te fontes, ipsa liaec arbusta, vocabant. T x T T a tr s. Quid facerem? neque servitio me exire licebat, Nec tam praesentes alibi cognoscere divos. Hìc illum vidi juvenem, Meliboee, quotannis Bis senos cui nostra dies altaria fumant. H ì c mihi responsum primus dedit ille petenti: Pascite, ut ante, boyes, pueri: submittite tauros. M E L I B O E X T S .

Fortunate s en e x , ergo tua rura manebunt? E t tibi magna satis? quamvis lapis omnia nudus Limosoque palus obducat pascua junco : §0 Non insueta graves tentabunfc pabula fetas; JSTec mala vicini pecoris contagia laedent? Fortunate senex, M e , inter fluinina nota E t fontes sacros, frigus captabis opacuin. Hinc tibi, quae semper vicino ab limite sepeS, Hyblaeis apibus florem depas.a salicti, Saepe levi somnum suadebit inire susurro. Hinc alta sub rupe catiet fiondato): ad auras. Nec tamen interna raucae, tua cura, palumbes, Nec gemere aeriâ cessabit turtur ab ulmo. T I T Y R U S .

60 Ante leves ergo pascentur in aethere cervi, E t fréta destituent nudos in littore pisces: A n t e , pererratis amborum finibus , exul Aut Ararim Parthus bibet, aut Germania Tigvim, Ouàm nostro illius labatur pectore vultus. M E I , X B O E T R S .

A t nos hinc alii silientes ibimus Afros: Paj's Scythiam et rapidum Cretae veniemus Oaxenj, A 2

3

|.

P.

V l H G H I I

E t penitus tofo divisos orbe Britannos. E n unquam patrios longo post tempore

fines,

Pauperis et tuguri congestum cespite culmen, 70 Post aliquot, mea regna videns, mirabor aristas? Impius haec tain culta noval ¡a miles habebit? Barbarus has segetes ? e n , quo discordia cives Produxit miseros! e n , queis consevimus agros! Insere nunc, Meliboee, pyros, pone ordine vites» Ite meae, felix quondam pecus, ite capellae: Non ego vos postliac, viridi projectus in antro, Dumosa pendere procul de rupe videbo: Carmina nulla canam : n o n , me pascente, capellae » Fiorente«! cytisum et salices carpetis amaras. T i T y jv v s. flo Híc tamen hanc mecum poteris requiescere noctem Fronde super viridi: sunt nobis mitia poma, Castaneae molles, et pressi copia lactis. E t jam summa procul villarum culmina fumant, Majoresque cadunt altis de montibus umbrae.

E C L O G A

SECUNDA.

A L E X I S . F o i i m o s u m

pastor Corydon ardebat A l e x i n ,

Delicias domini : nec, quid speraret, habebat» Tantum inter densas, umbrosa cacumina, fagos Assidue veniebat.

Ibi haec incondita solus

Montibus et silvis studio jactabat inani: O crudelis A l e x i , nihil mea carmina curas? Nil nostri miserere? mori me denique coges.

«7 H o r . C a r n i . L i b . I . O d . X X X V . y. 21. 81 0 \ i d

F a s t . L . I I . y. a s í .

H u r . E p o d , I I . v . 17.

Si T i b u l l . L . I . E l . V . v. 31. I P r o p c i t . L II. E I . X X V . Y.7J. V i r g . E d . V . v . 86.

B u c o l i c a .

Ecl.

II.

5

Nunc etiam pecudes umbras et frìgora captant: Nunc virides etiam occultant spineta lacertos: i o Thestylis et rapido fessis messoribus aestu Allia serpyllumque herbas contundit olentes. A t mecum raucis, tua dum vestigia lustro, Sole sub ardenti resonant arbusto cicadis. Nonne fuit satius, tristes Amaryllidis iras, Atque superba pati fastidia? nonne Menalcan? Quamvis ille

n i g e r ,

quamvis tu

esses.

C a n d i d u s

O formose p u e r , nimium ne crede colori. Alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur. Despectus tibi sum, pec qui sim quaeris, A l e x i ; 20 Quàm dives pecoris n i v e i , quam lactis abundans. Mille meae siculis errant in montibus agnae. L a c mihi non aestate , novum non frigore défit. Canto, quae solitus, si quando armenta vocabat, Amphion Dircaeus in Actaeo Aracyntho. Nec sum adço informis : nuper me in littore v i d i , placidum ventis staret mare.

Q u u i n

Non ego D a p l m i n ,

Judice t e , metuam, si nunquam fallat imago. O tantum libeat mecum tibi sordida rura , Atque humiles habitare casas, et figere c e r v o s r 30 Haedorumque gregem viridi compellere liibisco! Mecum una in silvis imitabere Tana canendo. Pan primus calamos cera conjungere plures Instituit: Pan curat oves oviumque magistros.. Nec te poeniteat calamo trivisse labelluin. Haec eadem ut sciret, quid non faciebat Amyntas? E s t mihi disparibus septem compacta cicutis

22 O v i d .

M e t .

33 T i b u l l . Virg.

Bue.

. Orid.

L . X I I I ,

L. II.

El. V.

E c l . V i l i . — I I I .

M e t .

L. XI.

V. 829, T. 31. v . M . v.

v.

25.

S2 O v i d . 31 Tlbxill. O ^ i d

Trist. L. X . L. II.

V.2I«.

El. V.

V . J5-.

Fast, II.

v.

277.

V i r g . G e o r g . I.

v,

ir.

15*.

A

3

6

P.

V l R G I L I I

Fistula, Damoefas dono mihi quam (ledit olim ; Et dixit moriens : Te nunc liabet ista secundum. Dixit Dainoetas: Invidit stultus Amyntas. 40 Praeteiea duo, nec tuta mihi valle reperti, Capreoli sparsis etiam nunc pellibus albo Bina die siccant ovis ubera : quos tibi servo. Jam pridem a me illos abducere Thestylis orat: Et. faciet, quoniam sordent tibi munera nostra. Hue ades, o formose puer : tibi lilia plenis Ecce ferunt Nymphae calathis : tibi candida Naïs, Pallentes violas et summa pr.pavera carpens, Narcissum et florem jungit bene olentis anethi. Turn, casia atque aliis intexens suavibus herbis, 50 Mollia luteolà pingit vaccinia calthâ. Ipse ego cana legam tenera lanugine mala, Castaneasque nuces, mea quas Amaryllis amabat. Addam cerea pruna: et 'honos erit huic quoque pomo. E t vos, o lauri, carpam , et te, proxima myrte : Sic positae quoniam suaves miscetis odores. Rusticus es, Corydon; nec munera curat Alexis: Nec, si muneribus certes, concédât Iolas. Heu, heu, quid volui misero mihi? floribus Austrum Perditus, et liquidis immisi fontibus apros. 60 Quem fugis, ah demens! habitârunt D ì quoque silvas, Dardaniusque Paris. Pallas , quas condidit, arces Ipsa colat: nobis placeant ante omnia silvae. Torva leaena lupum sequitur: lupus ipse capellam: Florentem cytisum sequitur lasciva capella: Te Corydon, o Alexi: trahit sua quemque voluptas. Aspice, aratra jugo referunt suspensa juvenci, E t sol crescentes decedens duplicat timbras: Me tamen urit amor: quis enim modus adsit amori?

44 M a r t . E p i g r . L . 1 X .

Ep.70.

O v i d . M e t . XIII. v. 839.

44 Tacitus.

De Orator.

G. i s .

B U C Ó L I C A .

E

c i ,

7

I I I .

A h C o r y d o n , Corydon, quae te dementia c e p i t j 70 Semiputata tibi frondosa vitis in ulnio est. Quin tu aliquid saltem potius quorum indiget usus

f

Viminibus mollique paras detexere junco? Invenies a l i u m , si te hie fastidit, Alexin.

E

C

L

O

G

A

T

E

R

T

I

A

.

P A L A E M O N . MENALCAS,

DAMOETAS,

PALAEMON*).

M E N A L C A S .

ic m i h i , D a m o e t a , cujum pecus ? an 'Meliboei?

D

D A M O E T A S .

N o n , veríim A e g o n i s : nuper mihi tradidit Aegon. M E N A L C A S .

Jnfelix o semper, o v e s , p e c u s !

Ipse Neaeram

D u m f o v e t , a c , ne me sibi praeferat i l l a , veretur, Hic alienus oyes custos bis mulget in liora: E t succus pecori et lac subducitur agnis. D A M O E T A S .

Parcius ista viris tamen objicienda memento. Novimus et qui t e , transversa tuentibus hircis, E t q u o , sed fáciles N y m p h a e r i s e r e , sacello. M E N A L C A S .

10 T u m , credo, quum me arbüslurn videre M y c o n i s Atque mala vites incidere falce novellas. D A M O E T A S .

A u t hic ad veteres f a g o s , quum Daphnidis arcum Fregisti et calamos: quae t u , perverse M e n a l c a , o V u g. Buc. Ecl. VI. T. 47.

í» LIMUS. L VIII. C 5.

—— Georg. L . IV. v. 48?.

» Sueton

—

• O vid. Fast. L. I. r . a«3;

Ae. L. IX. v. 6oj. —

L. V . ' v . 4 í í .

A 4

de Illustr. Gramm. C. XXIII.

8

P.

V l R G I L I I

E t , quum vidisti puero donata, dolebas: E t , si non aliqua nocuisses, mortuus esses. M

e

n

a

l

c

a

s

.

Quid domini faciant, audent quum talia fures? Non ego te vidi Dainonis, pessime, caprum Excipere iñsidiis, multum latrante Lycisca ? Et quum clamarem: Quo nunc se proripit ille? 20 T i t y r e , coge pecus; tu post carecta latebas. D

a

m

o

e

t

a

s

.

A n mihi cantando victus non redderet ille, Quem mea carminibus meruisset fístula, caprum? Si nescis, meus ille caper fuit : et mihi Damon Ipse fatebatuxj sed reddere posse negabat. M

e

n

a

l

c

a

s

.

Cantando tu illum? aut unquam tibi fístula ceri Juncta fuit? non tu in tiiviis, indocte, solebas Stridenti miseruin stipula disperdere carmen? D

a

m

o

e

t

a

s

.

Vis ergo, inter nos, quid possit uterque, vicissim Experiamur ? ego hanc vitulam ( ne forte recuses, 50 Bis venit ad mulctram, binos alit ubere fetus) Depono : tu die, mecum quo pignore certes. M e n a l c a s . D e grege non ausim quidquam deponere tecum: Est mihi namque domi pater ; est injusta noverca : Bisque die numerant ambo pecus, alter et haedos. Verum id quod multò tutè ipse fatebere majus, (Insanire libet quoniam tibi) pocula ponam Fagina, caelatum divini opus Alcimedontis: Lenta quibus torno facili superaddita vitis Diffiisos hederá vestit pallente corymbos.

js

Tiboll.

L . II.

Virg. Ae. Bue.

El. V.

L . I. Ecl

v.

v.

»1.

35

II.

v.

Ovid. Met. Trist.

13?. s2.

i*

M e t .

L.XI.

V. 15«.

L. V.

El. X.

L. XIII.

v.

V.

82».

ie.

B U C O L I C A .

E O I ,

III.

40 In medio duo signa, Conon : et quis fuit alter Descripsit radio totum qui gentibus orbem? Tempora quae messor, quae curvus arator haberet?' Necdum illis labra admovi, sed condita servo. DAMOETAS. E t nobis idem Alcimedon duo pocula fecit: E t molli circum est ansas amplexus acantho:Orpheaque in medio posuit, silvasque sequentes. Necdum illis làbra admovi, sed condita servo. Si ad vitulam spectas, nihil est, quod pocula laudes. M Ì N A L C A S . Nunquam hodie effugies : veniam quocumque vocaris. 50 Audiat haec tantum, vel qui venit, ecce, Falaemon. Efiìciam posthac ne quemquam voce lacessas. DAMOETAS. Quin age, si quid habes ? in me mora non erit ulla : Nec quemquam fugio : tantum, vicine Falaemon, Sensibus liaec imis (res est non parva) reponas. PALAEMON. D i c i t e , quandoquidem in molli consedimus herba; E t nunc omnis ager, nunc omnis parturit arbos; Nunc frondent silvae; nunc fonnosissimus annus. Incipe, Damoeta: tu deinde sequere, Menalca. Alternis dicetis: amant alterna Camoenae. DAMOETAS. 60 A Jove principium, Musae : Jovis omnia piena : Ille colit terras: illi mea carmina curae.

4< H o r a t . Car. L . I. O d . XII. v. 7. —

XXIV. v. JS.

V i r g . G e o r g . L. I V v. 510. O v i i . A m a t . L. III. v. « 1 M e t . L. XI v. 44. —

T r i s t . L . IV. EI. I. v. 17.

4< Senec. M e d , v. 829.

— —

—

V. 357. V. 62I.

Here. f u r . v. 572. Claud R a p t . P r o s . P r a e f a t . L . I I . v. 17. 5> V i r g . Bue. E e l . VII. -v. 18. 1

P r o p e r t . L. I l l E l . I. Y. 41.

A 5

• 1?.

I O

P,

V

I

H

G

I

L

M

M E N A L C A S. E t me Phoebus amat; Phoebo sua semper apud me Munera sunt, lauri et suave rubens• hyacinthus» D A M O E T A S .

Malo me Galatea petit lascivapuclla ; E t fugit ad salices, et se cup it ante videri. M E N A L C A S .

At mihi sese offert ultro, meus ignis, Amyntas : Notior ut sit jam canibus non Delia nostris. D A M O E T A S .

Parta meae Veneri sunt munera: namque notavi Ipse locum, aeriae quo congessere palumbes. M E N A R C A

s.

70 Quod p o t u i , puero silvestri ex arbore lecta Aurea mala decern misi: eras altera mittam. D A M O E T A S .

O quoties et quae nobis Galatea locuta est! Partem aliquam, venti, divùrn referatis ad aures ! M E N A L C A S .

Quid p r o d e s t , q u o d me ipse animo non spernis, Amynta, S i , dum tu sectàris apros , ego re Lia servo ? D A M O E T A S .

Phyllida mitte mihi : meus est natalis, loia : Cum faciam vitulà pro frugibus, ipse venito. M E N A L C A S .

Phyllida amo ante alias: nam me discedere flevit: E t , longum, formose, vale, vale, inquit» loia. D A M O E T A S .

öo Triste lupus stabulis, mat.uris frugibus imbres, Arboribus venti, nobis Amaryllidis irae. M E N A L C A S .

Dulce satis humor, depulsis arbutus haedis, Lenta salix feto pecori, mihi solus Amyntas. 78 0\id. Heroid. Ep.V. v.43.

D Ovid. Met. L III. v. 501.

B U C O L I C A . D A M O

E C L .

I I I .

E T A S.

Pollio amat nostram, quamvis est rustica, Musam : Pierides, vitulaxn lectori pasci te vestro. M E N A R C A

s.

Pollio et ipse facit nova carmina : pascite taurum, Jam cornu petat et pedibuS qui spargat arenam. D A M O E T A S .

Qui t e , Pollio, amat, veniat, quo te quoque gaudet Mella fluant i l l i , ferat et rubus asper amomum. M E N A L C A S .

go Qui Bavium non odit, amet tua carmina, M a e v i : Atque idem jungat vulpes et mulgeat hircos. D A M O E T A S .

Qui legitis flores et humi nascentia fraga, Frigidus, Q pueri, fugite hinc, latet anguis in herba. M E N A L C A S .

Parcite, oves, nimiùm procedere: non bene ripae Creditur: ipse aries etiam nunc veliera siccat. D A M O E T A S .

Ti tyre, pascentes a flumine reice capellas : Ipse, ubi tempus erit, omnes in fonte lavabo. M E N A L C A S .

Cogite oves, pueri : si lac praeceperit aestus, Ut nuper, frustra'pressabimus ubera palmis. D A M O E T A S .

ìoo Heu, heu, quàm pingui macer est mihi taurus in ervo Idem amor exitium pecori est pecorisque magistro. M E N A L C A S .

His certe neque amor causa est : vix ossibus haerenti Nescio quis teneios oculus milii fascinai agnos. D A M O E T A S .

Die quii »us in terris, et eris mihi magnus Apollo, Ties pateat coeli spatium non amplius ulnas. s i Vii£. Bue. Ecl V i l i . v. 71.

11

P. V

13

I K 6 I L I I

M E N A L C A S .

Die quibus in terris inscripti nomina regum Nascantur flores: et Phyllida solus liabeto. P A L A E M O N .

Non nostrum inter vos tantas componere lites: Et vitula tu dignus et t i c , et quisquis amores i l o Aut metuet dulces aut experietur amaros. Claudite jam rivos, pueri; sat prata biberunt.

ECLOGA

QUARTA.

P 0 L L I 0. SICELIDES Musae, paulo majora canamus ; Non omnes arbusta juvant humilesque myricae, Si canimus silvas, silvae sint consule dignae. Ultima Cumaei venit jam carminis aetas: Magnus ' ab integro saeclorum nascitur ordo. Jam reait et virgo: redeunt Saturnia regna: Jam nova progenies coelo demittitur alto. Tu modo nascenti puero, quo ferrea primum Desinet ac tato surget gens aurea mundo, io Casta, fave, Lucina: tuus jam regnat Apollo. Teque adeo decus hoc aevi, te consule, inibit, Pollio : et incipient magni procedere menses. Te duce, si qua manent sceleris vestigia nostri Irrita perpetua solvent formidine terras. Me deùm vitam accipiet, divisque videbit Permixtos heroas, et ipse videbitur illis, Pacatumque reget patriis virtutibus orbem.

108 Horat. Epist. II.

L . I. v. u .

JIO V i r g . etc.

v. 735,

L. V. — VI.

v. « 2 .

I l l Ovid, a'd L i v . Aug. t . 7$. Catull. 6i.

v. S3),

Virg. E e l . VK V. ! ! ,

Bucolica.

E c i.

IV.

A t tibi prima, p u e r , nullo munuscula cultu, Errantes hederas passim cum baccare tellus 20 Mixtaque ridenti colocasia fundet acantho. Ipsae lacte domum referent distenta capellae Ubera: nec magnos metuent armenta leones. Ipsa tibi blandos fundent cunabula flores. Occidet et serpens, et fallax herba veneni Occidet: assyrium vulgo nascetur amomum. A t simul heroum laudes et facta parentis J a m legere, et quae sit poteris cognoscere virtus; Molli paulatim flavescet campus arista, Incultisque rubens pendebit sentibus u v a : 30 E t durae quercus sudabunt roscida mella. Pauca tamen suberunt. priscae vestigia fraudis, Quae tentare Tlietim ratibus, quae cingere muris Oppida, quae jubeant telluri infondere sulcos. Alter erit t.um T i p h y s , et altera quae vehat Argo Delectos heroas: erunt etiam altera bella: Atque iterurn ad Trojam magnus mittetur Achilles. H i n c , ubi jam firmata virum te fecerit aetas, Cedet et ipse mari vector, nec nautica pinus Mutabit merces: omnis feret omnia tellus. 40 Nqn rastros patietur humus, non vinea falcem. Robustus quoque jam tauris juga solvet arator. Nec varios discet mentiri lana colores; Ipse sed in pratis aries jam suave rubenti M u r i c e , jam croceo mutabit veliera luto. Sponte sua sandyx pascentes vestiet agnos. Talia saecla, suis dixerunt, currite, fusis Concordes stabili fatorum numine Parcae. Aggredere o magnos (aderit jam tempus) honores, Cara deum soboles, magnum Jovis incrementum! 50 Aspice, convexo nutantem pondere mundum,

si

Vir£.

Bue. Eel. VII.

v.

3.

14 S e n e c .

Med.

v. 419.

13

14

P.

V I R G I L I - I

Terrasque, tractusque maris, coelumque profundum : Aspice, venturo laelentur ut omnia saeclo. O mihi tam longae maneat pars ultima vitae, Spiritus e t , quantum sat erit tua dicere facta ! Non me carminibus vincet nec Thracius Orpheus Nec Linus: huic mater quamvis atque huic pater adsit, Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo. Fan etiam, Arcadia mecum si judice certet, Pan etiam Arcadici dicat se judice victum. Co Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem : Matri longa decem tulerunt fastidia menses. Tncipe, parve puer ; cui non risere parentes, Nec Deus lume mensa, Dea nec dignata cubili est.

E C L O G A

Q U I N T A .

D A P H N I S. MENALCAS, M

e

n

a

l

MOPSUS. c

a

s

.

C^um non, Mopse, boni quoniam convenimus ambo, Tu calamos inflare leves, ego dicere versus , Hìc corylis mixtas inter considimus ulmos? M o p s u s .

Tu major; tibi me est aequum parere, Menalca; Sive sub incertas Zephyris mutantibus umbras Sive antro potius succedimus: aspice ut antrum Silvestris raris sparsit labrusca racemis. M

e

n

a

l

c

a

s

.

Montibus in nostris solus tibi certet Amyntas. 51 V t r g . G e o r g . L . I V . v. 232.

55 I l i a d .

55 SeneC. M e d . V. 358.

57 T i b u l l .

C l a u d . D e N u p t . H o n o r , v. 21«.

L i b . II. I.ib. II.

v. 595. E l . III.

V. f i .

fi H i s t , d e C l a v a ) . T . I. p. i ( o .

B U C O L I C A .

E C I.

V.

15

M ó p s v s. Q u i d , si idem certet Phoebum superare canendoi M

E N A L

c

A

s.

i o I n c i p e , M o p s e , prior, si quos aut Phyllidis ignea A u t Alconis habes laudes, aut jurgia Codri. Incipe: pascentes servabit Tityrus haedos. M o v s u s. Immo h a e c , in viridi nuper quae cortice fagi Carmina descripsi et modulans alterna n o t a v i , E x p e r i a r : tu deinde jubeto certet Amyntas. M

E N A L

c

A

s.

L e n t a salix quantum pallenti cedit o l i v a e , Puniceis humilis quantum saliunca rosetis, Judicio nostro tantum tibi cedit Amyntas, M o p s u s. Sed tu desine pTura, puer : successimus antro. 20 Extinctum Nymphae crudeli funere D a p h n i n Flebant: vos coryli testes et ilumina N y m p l i i s , Q u u m , complexa sui corpus miserabile n a t i , A t q u e deos atque astra vocat crudelia mater. N o n ulli pastos illis egere diebus Frigida,. D a p h n i , boves ad flumina : nulla neque amnem L i b a v i t quadrupes, nec graminis attigit. herbam. D a p h n i , tuum poenos etiam ingemuisse leones Interitum, montesque feri silvaeque loquuntur. Daphnis et armenias curru subjungere tigres 50 Instituit, Daplmis thiasos inducere B a c c h o , E t foliis lentas intexere mollibus hastas. Vitis ut arboribus decori est, ut vitibus u v a e . U t gregibus tauri, segetes u t pinguibus arvis ; T u decus omne tuis : postquam te fata tulerunt, Ipsa Pales agros atque ipse reliquit Apollo. Grandia saepe quibus mandavimus bordea sulcis, Infelix lolium ei. steriles nascuntur avenae. Pro molli v i o l a , pro purpureo narcisso,

I6

P.

V I R G I L I !

Carduus et spinis surgit paliurus acutis. 40 Spargite humum f o l i i s , inducite fontibus umbras., Fastores : mandat fieri sibi talia Daphnis. E t tumulum facite, et tumulo superaddite carmen: Daphnis

ego in silvis,

Formosi

pecoris cußos, formosior

hinc usque ad sidéra

notiis,

ipse.

M E T J A L C A S .

Tale tuum carmen nobis, divine p o e t a , Quale sopor fessis in gramine, quale per aestum Dulcis aquae saliente sitim restinguere rivo. N e c calamis solum aequiparas, sed voce magistrum; Fortunate p u e r , tu nunc eris alter ab ilio. 50 Nos tarnen haec quocumque modo tibi nostra viclssim D i c e m u s : Daplininque tuum tollemus ad astra: Daphnin ad astra fereinus : amavit nos quoque Daphnis M o p s u s. A n quidquam nobis tali sit munere majus? E t puer ipse fuit cantari dignus: et ista Jam pridem Stimico» laudavit carmina nobis. M E N A L C A S .

Candidus insuetum mira tur limen O l y m p i , Sub pedibusque videt nubes et sidera Daphnis. Ergo alacris silvas et caetera rura voluptas Panaque pastoresque tenet, Dryadesque puellas. 60 N e c lupus insidias pecori, nec retia cervis Ulla dolum meditantur: amat bonus otia Daphnis, Ipsi laetitiâ voces ad sidera jactant Intonsi montes: ipsae jam carmina rupes, Ipsa sonant arbusta: D e u s , D e u s ille, Menalca. Sis

40 V i i g . Bue. E e l . IX. 43 —

A«.

v. 1».

1

20.

L. VI.

v. »80.

43 V i i g . A e .

L. I.

Horn. Odyss. IX.

v. 38J. v. 20.

SS V i r g . A e . 47*

L

— G e o r g . —

Ae.

L

XI. L . I. IV.

V. as>8. V. 185. V. 402.

Í7» H o r a t . Sat. 1. Ovid. Met. —

Amat.

L . I.

L. V I I . L , I.

V, 13. v . 624. y. >3.

46

P.

V l R G I L I I

Arcus ; et e pastu decedens agmine magno Corvorum increpuit densjs exercitus alis. Jam varias pelagi volucres, et quae Asia circum Dulcibus in stagnis rimantur prata Caystri, Certalim largos humeris infundere r o i e s , Nunc caput objectare f r e d s , nunc currere in undas, E t studio incassum videas gestire lavandi. Turn cornix plena pluviam vocat improba v o c e , E t sola in sicca secum spatiatur arena. 390 Nec nocturna quidem cavpentes pensa puellae Nescivere hiemem: testa quum ardente viderent Scintillare oleum et putres concrescere fungos. Nec minus e x imbri soles et aperta serena Prospicere et certis poteris cognoscere signist Nam neque turn stellis acies obtusa videtur, Nec fratris radiis obnoxia surgere luna ; Tenuia nec lanae per coelum veliera ferri. Non tepidum ad solem pennas in litore pandunt Dilectae Thetidi Alcyones: non ore solutos 400 Immundi meminere sues jactare maniplos. A t nebulae magis ima petunt campoque recumbunt: Solis et occasum servans de culmine summo Nequidquam seros exercet noctua cantus. Apparet liquido sublimis in aere N i s u s , E t pro purpuieo poenas dat Scylla capillo. Quacumque ilia levem fugiens secat aetliera pennis, Ecce inimicus atrox, magno stridore per auras Insequitur Nisus: qua se fert. Nisus ad auras, Ilia levem fugiens raptim secat aethera pennis. 410 Turn liquidas corvi presso ter gutture voces Aut quater ingeminant: et saepe cubilibus altis, Nescio qua praeter solitum dulcedine laeti, Inter se foliis strepitante juvat imbribus actis >81 Iliad.

L . II.

v. 41».

41a V i r g . G e o r g ,

I.. IV.

v. St.

G

E

o

R G

i c

A.

LIB.

I.

47

Progeniem parvam dulcesque revisere nidos. Haud equidem credo, quia sit divinitus illis Ingenium aut rerum fato prudentia major. Verùm, ubi tempestas et coeli mobilis humor Mutavere vias, et Jupiter uvidus austris Densat, erant quae rara modo, e t , quae densa, relaxat; 420 Vertuntur species animorum, et pectora motus Nunc alios, alios, dum nubila ventus agebat, Concipiunt.

Hinc ille avium concentus in agris,

E t laetae pecudes, et ovantes gutture corvi. Si vero solem ad rapidum lunasque, sequentes Ordine, respicies; nunquam te crastina fallet Hora, neque insidiis noctis capiere serenae. L u n a , revei tentes quum primùm colligit ignes, Si nigrum obscuro comprendevit aera cornu, Maximus agricolis pelagoque parabitur imber. 430 A t , si virgineum suffuderit ore ruborem, Ventus erit: vento semper rubet aurea Plioebe. Sin ortu quarto (namque is certissimus auctor) Pura, neque obtusis per coelum cornibus ibit; Totus et ille dies, et qui nascentur ab ilio Exact.um ad mensem, pluvia ventisque carebunt: Votaque servati solvent in litore nautae Glauco, et Panopeae, et Inoo Melicertae. Sol quoque et exoriens , et quum se condet in undas, Signa dabit: solem certissima signa sequuntur, 440 Et quae mane refert, et quae surgentibus astris. Ille ubi nascentem maculis variaverit ortum Conditus in nubem, medioque refugerit orbe, Suspecti tibi sint imbres ; namque urget ab alto Arboribusque satisque Notus pecorique" sinister. Aut ubi sub lucem densa inter nubila sese Diversi rumpent radii, aut ubi pallida surget

436 Virg. Ae.

L. 111. v. 404,

48

P.

V I R G I L I !

Titlioni croceum linquens A u r o r a cubile; H e u , male turn mites defender, pampinus uvas : Tarn multa in tectis crepitans salit horrida grando. 450 Hoc etiam, emenso quurn jam decedet O l y m p o , Profuerit meminisse magis : nam saepe videmus Ipsius in v u l t u varios errare colores. Caeruleus pluviain denuntiat, igneus Euros. Sin maculae incipient rutilo immiscerier i g n i , Omnia tunc pariter vento nimbisque videbis Fervere.

N o n ilia quisquam me nocte per altum

I r e , neque a terra moneat convellere funem. A t s i , quum referetque diem condetque relation, Lucidus orbis e r i t , frustra terrebere nimbis , 460 E t claro silvas cernes Aquilone moveri. D e n i q u e , quid vesper serus v e h a t , unde serena® Ventus agat nubes, quid cogitet humidus Auster» Sol tibi signa dabit. Audeat?

Solem quis dicere falsum

Ille etiam caecos instare tumultus

Saepe m o n e t , fraudemque et operta tumescere bella. Ille etiam extincto miseratus Caesare R o m a m , Quum caput obscura nitidum ferrugine t e x i t , Impiaque aeternam timuerunt saecula noctem. Tempore quamquam ilio tellus q u o q u e , et aequora ponti, 470 Obscenique canes, importunaeque volucres. Signa dabant.

Quoties Cyclopum effervere in agros

Vidimus undantem ruptis fornacibus A e t n a m , Flammarumque globos liquefactaque volvere s a x a ! Armo rum

447 0 \ i d . ad L i v . A u g . Fast.

L . II.

v. 281. v. 73.

449 S e n e e , E p i s t . 4S. V u g . Ge.

Virg. Ae. L. III. v. s«o. — — — — —

v. «1.

L . IV. v. 584. I.. V.

v. 105.

L. IX. v. 460.

" 1 —

L . I.

il*

v. t e .

y. j 5.

L. IV. v. 176. Ae.

L. VIII. —

V. 452. v.

L. XI. V. 87«.

S9f.

G E Ó R G I C A .

L IB,

I.

Armorum sonitum toto Germania coelo Audiit: insolitis tremuerunt motibus Alpes. V o x quoque per lucos vulgo exaudita silentes Ingens: et simulacra modis pallentia miris Visa sub obscurum noctis, pecudesque loquutae, Infandum! sistunt amnes, terra eque dehiscunt, 4fio -Et moestum. illacrimat templis ebur, aeraque sudant. Proluit insano contorquens vortice silvas Fluviorum rex Eridanus, camposque per omnes Cum stabulis armenta tulit.

Nec tempore eodem

Tristibus aut. extis fibrae apparere minaces, A u t puteis manare crúor cessavit: et alté Per noctem resonare, lupis ululantibus , urbes ; N o n alias coelo ceciderunt plura sereno Fulgura : nec diri toties arsere cometae. Ergo inter sese paribus concurrere telis 490 Romanas acies iterum videre Philippi : N e c fuit indignum superis, bis sanguine nostro Emathiam et latos Haemi pinguescere campos. Scilicet et tempus veniet, quum finibus illis Agricola, incurvo terram molitus aratro, Exesa inveniet scabra robigine p i l a , A u t gravibus ras tris galeas pulsabit inanes, Grandiaque effossis mirabitur ossa sepulcris. D ì patrii Indigetes, et R o m u l e , Vestaque mater, Quae Tuscum Tiberim et romana palatia servas , 500 Hunc saltem everso juvenem succurrere saeclo N e prohíbete. Satis jam pridem sanguine nostro

474 Titnill. L. II. El. V.

V. 71.

476

v. 74. Liv. L. 1.

Cap 31.

477 Tibull. L. II.

47«

El. V .

487 Lu. L. Ili, Cap. s. L. X X I . 498 H o t . Cairn,

v. 77.

v. 78. Liv L. III. Cap 10. L. XXIV. Cap. 10.

Virg. A c .

Tibull.

D

C a p . ss.

L . II.

O d . VII.

L . II.

v. 702.

L . IX.

v. 547.

L . II.

E1.I.

v. 17.

v, 4.

50

P.

V l R G I L I I

Laomedonteae luimus perjuria Trojae. Jam pridein nobis coeli te regia, Caesar, Invidet, atque hominum queritur curare triumplios. Quippe ubi fas veisum atque nefas, tot bella per prbem Tam multae scelerum facies: non ullus aratro Dignus hoiios: squalent abductis arva coloriis, E t curyae rigidum falces conflantur in ensem. Hinc movet Euphrates, illinc Germania bellum: 5 1 0 Yicinae ruptis inter se legibus urbes Arma ferunt: saevit toto Mars irnpius orbe. U t , quum carceribus sese effudere quadrigae, Add.tint se in spatia, et frustra retinacula tendena Fertur equis auriga, neque audit currus habenas.

IOC Virg. Ae. 507 Tibull.

L. VH.

L, I.

v. ««».

El. Ti. v vs.

Tacit. H u t . L. II. C. 87. T.1II, p 17£.

507 Ovid. Trist.

L V.

El. X. v. 2J.

jo8

L I.

619-

Fast.

G E Ó R G I C A .

LIBER

LIB.

II.

SECUNDUS.

HACTENUS

arvorum cultus et. sidéra coeli: Nunc te, Bacche, canam, necnon silvestria tecum Virgulta, et prolem tardé crescentis olivae. IIuc, pater ô Lenaee, tuis hic omnia plena Muneribus: tibi pampineo gravidus autumno Floret ager, spumat plenis vindemia labris, Hue, pater ô Lenaee , veni ; nudataque musto Tinge novo mecum direptis crura cothurnis. Principio avboribus varia est natura creandis : Namque aliae, nullis hominuin cogentibus, ipsae Sponte sua veniunt, camposque et flumina lalè Curva tenent: ut molle siler, lentaeque genistae, Populus, et glauca canentia fronde salicta. Pars autem posito surgunt de semine, ut altae Castaneae, nemorumque Jovi quae maxima frondet Aesculus, at que habitae Graiis oracula quercus. Pullula t ab radice aliis densissima silva, Ut cerasis ulmisque : etiam parnassia laurus Parva sub ingenti ma tris se subjicit. umbra. Hos Natura modos primùm dedit: his genus Omne Silvarum ftuticumque viret nemorumque sacrorum. Sunt alii, quos ipse via sibi reperit usus. Hic plantas tenero abscindens de corpore matrum Deposuit sulcis : hie stirpes obruit arvo, Quadrifidasque sudes, et acuto robore valloS: Silvarumque aliae pressos propaginis arcus Exspectant et viva sua piantana terrà. Nil radicis egent aliae: summumque putator Haud dubitai terrae referens mandare cacumen. Quin et caudicibus sectis , (mirabile die t u ) Truditur e sicco radix oleagina ligno. Et saepe alterius raraos impune videmus D 2

JA

P.

V I R G I L I !

Vertere in alterius ; mutatamque insita mala Ferre p y r u m , et prunis lapidosa rubescere corna. Çuare agite, o proprios generatim discite cul tus, Agricolae, fructusque feros mollite colendo : N e u segnes jaceant terrae.

J u v a t Ismara Baccho

Conserere, at que olea magnum vestire Taburnum. Tuque ades, inceptumque una decurre laborem, 40 O decus, o famae meritò pars maxima nostrae, Maecenas, pelagoque volans da vela patenti. Non ego cuncta meis amplecti versibus opto : N o n , mihi si linguae centum sint, oraque centum, Ferrea vox.

A d e s , et primi lege litoris 01am.

In manibus i.errae.

Non hîc te carmine fleto

Atque per ambages et longa exorsa tenebo. Sponte sua quae se tollunt in luminis auras, Infecunda quidem, sed lael.a et fortia surgunt. Quippe solo natura subest.

Tamen haec quoque si quis

50 Insérât, aut scrobibus mandet mutata subactis, Exuerint silvestrem animum: cui tuque frequenti In quascumque voces artes haud tarda sequentur. Necnon et steiilis, quae sLirpihus exit ab imis, Hoc f a c i e t , vacuos si sit digesta per agios: Nunc altae frondes et rami matris opacant, Crescenti que adimunt f e t u s , uruntquc fcrentem J a m , quae seminibus jactis se sustulit arbos, Tarda v e n i t , seris factura nepotibus umbram: I'omaque dégénérant succos oblita priores; 60 E t turpes avibus praedam fert uva racemos. Scilicet omnibus est labor impendendus; et omnes Cogendae in sulcum, ac multa mercede domandae. Sed truncis olea melius, propagine vites Responderit, solido Paphiae de robore myi tus;

40 Horat. Car. L. II. Od. XVII. V 4. h I. Od. I. V. 2.

49 Iliad. L. II. V. 489. 4> Virg. At. IJ. V I . T. tsç

G E O R G I C A .

L I B .

II.

Plantis edurae coryli nascuntur, et ingens Fraxinus, Herculeaeque arbos umbrosa

coionae,

Chaoniique patris glandes: etiam ardua palma Nascitur, et casus abies visura marinos. Iiiseritur vero ex fetu nucis arbutus horridaj 70 E t steriles platani nialos gessere valentes : Castaneae fagos ornusque incanuit albo Flore p y r i , glandemque sues fregeie sub ulmis. N e c modus inserere atque oculos imponere simplex. Nam qua se medio trudunt de cortice gemmae, E t tenues rumpunt tunicas, angustus in ipso F i t nodo sinus; hue aliena ex arbore germen Includunt, udoque docent inolescere libro. A u t lursum enodes trunci resecantur, et altk Finditur in solidum cuneis v i a : deinde feraces 80 Plantae immittuntur; nec longum tempus, et ingens E x i i t ad coelum ramis felicibus a r b o s , Miraturque novas frondes et non sua poma. Praeterea genus haud u n u m , nec fortibus ulmis, Nec salici , lotoque, nec idaeis cyparissis. Nec pingues unam in faciem nascuntur olivae, Orchades, et radii, et amara pausia bacca, Pomaque, et Alcinoi silvae; nec surculus idem Crustumiis syriisque pyris gravibusque volemis: N o n eadem arboribus pendet vindemia nostris, 90 Quam methymnaeo cai-pit de palmite L e s b o s : Sunt thasiae vites, sunt et mareotides albae; Pinguibus liae terris habiles, levioribus illae : E t passo psythia utilior, tenuisque .Lageos, Tentatura pedes olim, vincluraque

linguam;

Pui-pureae, preciaeque: et quo te carmine dicam ,

7* Ovid. Fast Virg. Buc. —

L. IV. v. 128. Eel. VII. V. 48.

Georg.

L. II. v. 3)5.

OYid. Fast. —

L. III. T. 238. L. I. V isa.

• . Amat.

D 3

L. 111. v. u s .

53

54:

P.

V l R G I L I I

Rhaetica ? nec cellis ideo contende Falémis. Sunt etiam amineae v i t e s , firmissima v i n a i Tmolus et assurgit quibus, et rex ipse Phanaeus ; Argitisque m i n o r , cui non certaverit u l l a , 100 A u t tantum fluere, aut totidem durare per annos. N o n ego t e , D ì s et mensis accepta secundis, Transierim, R h o d i a , et tumidis, Bumaste , racemis. Sed n e q u e , qnàm multae species, n e c , nomina quae sint Est numerus ; neque enim numero comprendere referti Quern qui scire v e l i t , L i b y c i velit aequoris idem Discere quàm multae Z e p h y r o turbentur arenae; Aut., ubi navigiis violentior incidit E u r u s , N o s s e , quot. ionii veniant ad litora iluctus. N e c vero terrae ferre omnes omnia possunt. ILO Fluminibus salices crassisque paludibus alni Nascuntur ; steriles saxosis montibus orni i L i t o r a myrtetis laetissimai

denique apertos

Bacchus amat colles, aquilonem et frigora taxi. Aspice et extremis domitum cultoribus o r b e m , Eoasque domos A r a b u m , pictosque Gelonos. D i v i s a e arboribus patriae: sola India nigrum F e r t ebenum: solis est thurea virga Sabaeis. Q u i d tibi odorato referam sudantia ligno Balsamaqùe, et baccas semper frondentis acanthi. 120 Quid nemora A e t h i o p u m , molli canentia l a n a ? Velleraque u t foliis depectant tenuià Seres? A u t quos Oceano proprior gerit India l u c o s , Extremi sinus orbis? Ubi aera vincere summum Arboris haud ullae jactu potuere sagittae. E t gens ilia quidem sumptis non tarda pharetris. M e d i a fert tristes succos tardumque saporem Felicis mali ; quo non praesentius u l l u m , Focula si quando saevae infecere novercae,

105 Iliad.

L. II.

V. 800.

113 Hnrat. Carm.

L . II.

Od. VI.

V. i»

G E Ó R G I C A .

L I S .

II.

Miscueruníque herbas et non innoxia v e r b a , 130 Auxilium v e n i t , ac membris agit atra venena. Ipsa ingens arbos, faciemque simillima lauro ; E t , si non alium late jactaret odorem , L a u r a s erat: folia haud ullis labentia ventis. Flos ad prima tenax: animas et olentia M e d i Ora fovent i l i o , et senibus medicantur anhelis. Sed ñeque M e d o r u m , silvae ditissima, terra, N e c pulcher Ganges, atque auro turbidus Ilermus , Laudibus Italiae certent: non B a c t r a , ñeque I n d i , Totaque thuriferis Panchaia pinguis arenis. 140 Haec loca non tauri spirantes naribus ignem Invertere, sa tis immanis dentibus liydri ; Nec galeis densisque virum seges horruit hastis: Sed gravidae f i u g e s , et Bacchi Massicus b u m o r , Implevére: tenent oleaequae armentaque laeta. Hinc bellator equus campo sese arduus i n f e r í : Hinc a l b i , Cliíumne, g r e g e s , et maxima taurus Victima, saepe tuo perfusi ilumine sacro, Romanos ad templa deùm duxere triumphos. H i c ver assiduum, atque alienis mensibus aestas: 150 Bis gravidae pecudes, bis pomis utilis arbos. A t rabidae tigres absunt et. saeva leonum Semina ; nec miseros fallunt aconita legentes ; N e c rapit immensos orbes per humum, ñeque tanto Squameus in spiram tractu se colligií anguis. Adde tot egregias urbes operumque laboram, T o t congesta manu praeruptis oppida s a x i s , Fluminaque antiquos subter labsntia muros. A n m a r e , quod supra, memorem, quodque alluit infra, Anne lacus tantos ? t e , L a r i maxime, teque

142 Virg.

Ae,

L. VII.

L . XI

V. 52«. V. íoi.

L. XII. V. 663.

145 O vid. Met.

L . XV.

v. 3 « .

Stat. Theb. L. I. v. TOI.

56

P.

V a c i l l i

ido Fluctibus et fremita assurgens, B e n a c e , marino? A n memorem p o r t u s , Lucrinoque addita claustra; Atque indignatum magnis stridoribus aequor, Julia qua ponto longe sonat unda r e f u s o , Tyrrhenusque fretis immittitur aestus A v e r n i s ? ,Haec eadem argenti rivos aerisque metalla Ostendit v e n i s , atque auro plurima

fluxit.

Haec genus acre virûm M a r s o s , pubemque Sabellam, Assuetumque malo L i g u r e m Volscosque verutos E x t u l i t : haec D e c i o s , M a r i o s , magnosque Camillos, 170 Scipiadas duros bello: et t e , maxime Caesar, Q u i nunc extremis Asiae jam victor in oris Imbellem avertis romanis arcibus Indum. S a l v e , magna parens f r u g u m , Saturnia tellus ; Magna virûm : tibi res antiquae laudis et artis I n g r e d i o r , sanctos ausus recludere f o n t e s , Ascraeumque cano romana per oppida carmen. N u n c locus arvorum ingeniis : quae robora cuique, Quis c o l o r , et quae sit rebus natura ferendis. Difficiles primùm terrae, collesque m a l i g n i , 180 Tenuis ubi argilla, et dumosis calculus a r v i s , Palladia gaudent silva vivacis olivae. Indicio e s t , tractu surgens oleastei', eodem Plurimus, et, strati baccis silvestiibus agri. A t quae pinguis h u m u s , dulcique uligine l a e t a , Quique frequens herbis et fertilis ubere campus, Qualem saepe cava montis convalle solemus Despicere : hue Gummis liquuntur rupibus amnes Felicemque trahunt limum: quique editus A u s t r o , E t filicem curvis invisam pascit aratris: 190 Hie tibi praevalidas olim multoque iluentes Sufficiet Baccho v i t e s : hic fertilis u v a e , Hie laticis, qualem pateris libamus et a u r o ,

TCT H e r a t . Carm

!

U.

OS. XV.

v. 3

G E Ó R G I C A .

L I B .

II.

57

Xnflavit quum pinguis ebur Tyrrhenus ad aras, Lancibus et pandis fumantia reddimus exta. Sin armenta magis studium vitulosque tueii, Aut fetus ovium, aut urentes culta capellas, Saltus, et saturi petito longinqua Tarenti, E t qualem infelix amisit Mantua campum, Fascentem niveos herboso ilumine cyctios. aoo Non liquidi gregibus fontes, non gramina desunt; E t , quantum longis caipent armenta diebus> Exigua tantüm gelidus ros nocte reponet. Nigra fere et presso pinguis sub vomere terra, E t cui putie solum, (namque hoc imitamur arando) Optima frumentis: non ullo ex aequore cernes •Plura domum tardis decedere plaustra juvencis: Aut unde iratus silvam devexit arator, E t nemora evertit multos ignava per annos, Antiquasque domos avium cum stirpibus imis BlO E m i t : illae altum nidis petiere relictis; A t rudis enituit impulso vomere .campus. Nam jejuna quidem clivosi glarea ruris • V i x humiles apibus casias roremque ministrats E t tophus scaber, et nigris exesa chelydris Creta negant, alios aeque serpentibus agros Dulcem ferre cibum, et curvas praebere latebras. Quae tenuem exhalat nebulam fumosque volucres; E t bibit humorem, e t , quum v u l t , ex se ipsa remittit: Quaeque suo viridi semper se gramine ves t i t , £20 Nec scabie et salsa laedit robigine ferrum; Ilia tibi laetis intexet vitibus ulmos: Ilia ferax oleae est: illam expeliere colendo E t facilem pecori et patientem vomeris unci. Talem dives arat Capua, et vicina Vesevo Ora jugo, et vacuis Clanius non aequus Acerris. Nunc , quo quamque modo possis cognoscere, dicam. Kara s i t , an supra morem si densa, requiras : D 5

58

P.

V I R G I L I I

Altera frumentis quoniam f a v e t , altera Baccho; I)ensa magis Cereri, rariilima quaeque L y a e o : ¿go Ante locum capies oculis, alteque jubebis In solido put.eum demitti, omnemque repones Rursus humum, et pedibus summas aequabis arenas. Si deerunt, rarum, pecorique et vitibus almis Aptius uber erit; sin in sua posse negabunt Ire l o c a , et scrobibus superabit terra repletis: Spissus ager; glebas cunctantes crassaque terga Exspecta, et validis terram proscinde juvencis. Salsa autem tellus, et quae perhibetur amara, Frugibus i n f e l i x , ( e a nec mansuescit arando, 240 Nec Baccho genus, aut pomis sua nomina servat) Tale dabit specimen: T u spisso vimine qualos, Colaque praelorum fumosis deripe tectis; Hue ager ille malus, dulcesque a fontibus undae A d plenum calcentur; aqua eluctabitur omnis Scilicet, et grandes ibunt per vimina guttae; A t sapor indicium faciet manifestus , et ora Tristia tentantum sensu t.orquebit amaror. Pinguis item quae sit tellus, hoc denique pacto Discimus: haud unquam manibus jactata fatiscit, 250 Sed picis in morem ad digitos lentescit habendo. Humida majores herbas alit, ipsaque justo Laetior.

A h nimium ne sit mihi fertilis ilia,

N e u se praevalidam primis ostendat aristis ! Quae gravis e s t , ipso tacitam se pondere prodit, Quaeque levis. Promptum est oculis praediscere nigram, E t quis cui color. A t sceleratum exquirere frigus DiiTicile est: piceae tantum, taxique nocentes Interdum, aut hederae pandunt vestigia nigrae. His animadversis, tenam multo ante memento

«37 Ovid. Met.

L. VII.

Claudian. XLVII.

T. u s .

Idyll. IV.

244 H o rat. Carm. L . I . v. 1.

Od. XVII. v. is

G E o S G I c A.

II.

L I B .

59

2.60 E x c o q u e r e , et magnos scrobibus concidere montes, Ante supinatas Aquiloni ostendete glebas, Quàm laetum infodias vitis genus.

Optima putrì

A r v a solo: id venti curant, gelidaeque pruinae, E t labefacta moyens robustus jugera fossor. A t , si quos haud ulla viros vigilantia f u g i t , Ante locum similem e x q u i r a n t , ubi prima paretur Aiboribus seges , et quo mox digesta f e r a t u r ; Mutatam ignorent subito ne semina matrem. Q u i n etiam coeli regionem in cortice signant : 270 U t , quo quaeque modo steterit, qua parte calores Austrinos tulerit, quae terga obverterit a x i , Restituant.

A d e o in teneris cônsuescere multum est.

Collibus, an piano melius sit ponere v i t e m , Quaere priùs ; si pinguis agios metabere campi, D e n s a sere ; in denso non segnior ubere Bacchus. Sin tumulis acclive solum, collesque supinos, Indulge ordinibus; nec secius omnis in unguem Arboribus positis secto via limite quadret. U t saepe ingenti bello quum longa cohortes sßo Explicuit l e g i o , et campo stetit agmen a p e r t o , Directaeque acies, ac late fluctuât omnis A e r e renidenti t e l k i s , necdum horrida iniscent Praelia, sed dubius mediis M a r s errat in armis : Omnia sint paiibus numeris dimensa viarum; N o n animum modo uti pascat prospectus inanem> Sed quia non aliter vires dabit omnibus aequas T e r r a , ncque in vacuum poterunt se extendere rami. Forsitan et scrobibus quae sint. fastigia .quaeras. Ausim vel tenui vitem committere sulco. 890 Altiùs ac peni tus terrae defigitur arbos, Aesculus inprimis, quae, quantum vertice ad auras

280 O v i d . F a s t . Met.

327.

1j. II. L . I.

V.

2!5.

980 Virg. A e . •

L . XII. v. »5». *so.

6o

P.

V I R G I L I !

Aetlierias » tantum radice in Tartara tendife Ergo non hiemes illam, non

flabra,

ncque imbres

Convellunt : immota manet, ' multosque nepotes Multa virum volvens durando saecula vincit. T u m fortes latè ramos et brachia tendens H u c i l l u c , media ipsa ingentem sustinet umbram. N e v e tibi ad solem vergant vineta cadentem : N e v e inter vites corylum sere: neve

flagella

300 Summa p e t e , aut. summas defringe ex arbore plantas Tantus amor terrae ; neu ferro laede retuso Semina : neve oleae silvestres insere truncos. N a m saepe incautis pastoribus excidit i g n i s , Q u i , furtim pingui primum sub cortice tectus, Robora comprendit, frondesque elapsus in altas Ingentem coelo soni tum dedit: inde sequutus Per ramos v i c t o r , perque alta cacuinina regnat, E t totum involvit flannnis nemus, et m i t atram A d coelum picea crassus caligine nubem : 3I0 Praesertim si tempestas a vertice siivis I n c u b u i t , glomeratque ferens incendia ventus. H o c u b i ; non a stii-pe v a l e n t , caesaeque revcrti P o s s u n t , atque ima similes revirescere terrà: Infelix superai foliis oleaster amaris. N e c tibi tam prudens quisquam persuadeat auctor, Tellurem Borea .rigidam spirante movere. R u t a gelu tum claudit hieins, nec semine jacto Concretam patitur radicem affigere terrae. Optima vinetis s a t i o , quum vere rubenti 320 Candida venit a v i s , longis invisa colubris: Prima v e l autumni sub f r i g o r a , quum rapidus S o l , Nondum hiemem conlingit equis, jam praeterit aeslas. V e r adeo fiondi n e m o i u m , ver utile siivis : V e r e fcument terrae et. genitalia semina poscunt. 30» Iliad.

L. II.

I I Ovid. F a s t .

V. 455. L . I.

T. 151.

3S3 Ovid. F a s t .

L . IV.

v. 12S.

G e ó r g i c a .

LIB.

II.

61

Turn pater omnipotens fecundis imbribus Aether •Conjugis in gremium laetae descendit, et omnes Magnus alit, magno commixtus corpore, fetus. Avia turn resonant avibus virgulta canoris , Et Venerem certis repetunt armenta diebus: 330 Parturit almus ager, Zephyrique tepentibus auris Laxant arva sinus: superat tener omnibus humor J Inque novos soles audent se germina tutò Credere : nec metuit surgentes pampinus austros, Aut actum coelo magnis aquilonibus imbrem : Sed tmdit gemmas, et frondes explicat omnes. Non alios prima crescentis origine mundi Illuxisse dies, aliumve habuisse tenorem Crediderim; ver illud erat: ver magnus agebat Orbis, et hibernis parcebant flatibus Euri : 340 Quum primùm lucem pecudes hausere, vi rum que Ferrea progenies duris caput extulit arvis, Immissaeque ferae silvis, et sidera coelo. Nec res hunc tenerae possent perferre laborem, Si non tanta quies iret frigusque caloremque Inter, et exciperet coeli indulgentia terras. Quod superest, quaecumque premes virgulta per agros, Sparge fimo pingui, et multa memor occule terra; Aut lapidem bibulum, aut squalentes infode conchas: Inter enim labentur aquae, tenuisque subibit 350 Halitus, atque animos tollent sata ; jamque reperti, Qui saxo super, atque ingentis pondere testae, Urgerent: hoc effusos munimen ad imbres : Hoc, ubi hiulca siti findit canis aestifer arva. Seminibus positis, superest deducere terram Saepiùs ad capita, et duros jactare bidentes : »28 0 \ i d . Fast. 3»S

L. I. V. 155. L. III.

V. 218.

— L. IV. V. 12». —

Amat.

t . III. v, 185.

>35 Ovid. Fast. V u g . Bue. •• •

Georg

Lib. I. Eel. VII. L. I I .

y. 152. v. 48. v . 74,

P.

62

V

I R G ì L I I

Aut presso exerceré solum sub vomere, et ipsa Flectere luctantes ínter viñeta juvencos. Tum laeves calamos, et rasae hastilia virgae, Fiaxineasque aptare sudes, furcas que bicornes : 360 Viribus eniti quarum, et. contemnere ventos Assucscant suinmasque sequi tabulata per ulmos. A c , dum prima novis adolescit frondibus aetas, Parcendum teneris ; e t , dum se laetus ad auras Palmee agit, laxis per purum immissus habenis, Ipsa acies nondum falcis tentanda, sed uncis Cai-pendae manibus frondes, inteique legendae. Inde ubi jam validis amplexae stirpibus ulmos E x i e i i n t , tum. stringe comas, tum biachia tonde. Ante reformidant fermai ; tum denique dura ,57o Exerce imperia, et ramos compesce fluentes. Texendae sepes etiam, et pecus omne tenendum, Praecipuè dum frous tenera imprudensque laborum: C u i , super indignas hiemes solemque potentem , Silvestres uri assiduè capreaeque sequaces Illudunt, pascuntur oves avidaeque juvencae. Frigora nec tantum cana concreta pruina, A u t gravis incumbens scopulis arentibus aestas, Quantum illi nocuere greges ; duiique venenum D e n t i s , et admorso signata in stirpe cicatrix. 3Q0 Non aliam ob culpam Baccho caper omnibus aris Caeditur: et veteres ineunt proscenia ludi, Praemiaque ingentes pagos et. compita circum Theseidae posuere; atque inter pocula laeti Mollibus in praíis unctos saliere per utres. Necnon ausonii, Troja gens missá, coloni Versibus incomtis ludunt risuque soluto ; Oraque corticibus sumunt horrenda cavatis : E t t e , Bacche, vocant per carmina laeta, tibique

aso Ovid. Fast.

L . I. v. 353,

380 Ovií. M«t. L. XV.

V. 114.

G E O R G I C A .

LIB.

II.

63

Oscilla ex alta auspendunt mollia pinu. 3 9 0 Hinc omnis largo p.ubescit vinea f e t u : Complentur vallesque cavae saltusque profundi, Et quocumque deus circum caput egit honestum. Ergo rite suum Baccho dicemus honorem Carminibus patriis, lancesque et liba feremus; Et ductus oornu stabit sacer hircus ad aram, Pinguiaque in verubus torrebimus exta colurnis. Est etiam ille labor curandis vitibus alter, Cui nunquara exhausti satis est: nanique omne quotaimis Terque quaterque solum scindendum, glebaque versis 4 0 0 Aeternirm frangenda bidentibus; omne levandum Fronde nemus; redit agricolis labor actus in orbem, Atque in se sua per vestigia volvitur annus, E t jam olim seras posuit quum vinea frondes, Frigidus et silvis Aquilo decussit honorem, Jam turn acer curas venientem extendit in annum Rusticus, et curvo Saturni dente relictam Persequitur vitem attondens, fingitque putando. Primus hiunum fodito, primus devecta crernato Sarmenta, et vallos primus sub tecta referto; 4 x 0 Postremus metito: bis vitibus ingruit umbra; Bis segetem densis obducunt sentibus herbae. .Durus uterque labor: laudato ingentia rura; Exiguum colito; necnon etiam aspera rusci Viinina per silvam, et ripis fluvialis arundo Caeditur, incultique exercet cura salicti. Jam vinctae vites: jam falcem arbusta reponunt: Jam canit extremos effetus vinitor antes. Sollicitanda tamen tellus, pulvisque movendus. E t jam maturis metuendus Jupiter uvis.

Its Chid. Met. L. XV. v. m . — ~ Fast. L . I. V. 357. Herat. Carm. L . III. Od. VIII. v. 1.

40» Hoiat. Carm. L . I. —

Od. XVII. v. 16. Od. I. T. 21.

64 420

P.

V l R G I L l I

Contra, non ulla est oleis cultura; neque illae Procurvam expectant falcem ì-astrosque tenaces. Quum semel haeserunt arvis aurasque tulerunt, Ipsa satis t e l l u s , quum dente recludltur unco , Sufficit humorem et gravidas cum vomere fruges. H o c pinguem et placitam paci nutritor olivam. Poma q u o q u e , u t primùm tnincos sensere valente E t vires habuere suas, ad sidera raptim V i propria n i t u n t u r , opisque haud indiga nostrae. N e c minus interea f e t u nemus omne gravescit,

430 Sanguineisque inculta rubent aviaria baccis. Tondentur c y t i s i , taedas silva alta ministrat, Pascunturque ignes nocturni, et lumina fundunt. E t dubitant homines serere atque impendere curam? Q u i d majora sequar? salices humilesque genistae, A u t illae pecori f r o n d e m , aut pastoribus umbras Sufficiunt, sepemque satis, et pabula melli. E t juvat undantem b u x o spectare C y t o r u m , Naryciaeque pìcis lucos : juvat arva videre N o n rastris, hominum non ulli obnoxia curae. 440 Ipsae caucasio steriles in vertice s i l v a e , Quas animosi Euri assidue franguntque f e r u n t q u e , D a n t alios aliae f e t u s ; dant utile lignum Navigiis p i n o s , domibus cedrosque cupressosque. Hinc radios trivere r o t i s , hinc tympana plaustri« A g r i c o l a e , et pandas ratibus posuere carinas, Viminibus salices fecundae frondibus ulmi : A t myrtus validis hastilibus, et bona bello C o r n u s ; ityraeos taxi torquentur in arcus. Nec tiliae laeves aut torno rasile buxum 450 N o n formam accipiunt, ferroque cavantur acuto. Necnon et torrentem undam levis innatat alnus, Missa Pado : necnon et apes examina condunt Corticibusque cavis vitiosaeque ilicis alveo. Q u i d memorandum aeque Bacchei'a dona tulerunt? Bacchili

G e ó r g i c a .

L I B .

II.

65

Bacchus et ad culpara causas dédit, ille furentes Centauios letlio domuit, Jvhoetumque Hiorumqu», Et. magno Iíylaeum Lapithis cratere minantem. O fortunatos nimiùm, sua si bona nórint, Agrícolas, quibus ipsa, procul.discordibus armis, 460 Fundit humo facilem victual ¡ustissima tellus. Si non ìngentem foiibus domus ..Ita superbis Mane salutantum totis vomit aedibus undam; Nec varios inliiant pulchra testudine postes , Illüsasque auro vestes, Ephyreiaque aera; Alba nec assyrio fucatur lana Veneno, Nec casia liquidi cottuinpitur üsus olivi: At secura qui es, et nescia fallere vita , Dives opum vaiiarum; at latis otia fundís, Speluncae, vivique lacus; at frigida Tempe, 470 Mügitusque bourn, mollesque sub albore somnî Non absunt: illic saltuS ac lustra ieraium E t patiens operum parvoque assueta juventus; Sacra derim, Sanctique patres : extrema per illos Justitia excedens terris vestigia fecit« Me vero pnmum dulces .mie omnia Musae, Quaruin sacra fero ingenti peicussus amore, Accipiant, coelique vias et sidera monstrent, Defectus solis Varios, lunaeque labores J Unde tremor terris; quá vi maria alta tumescant 4Qo Objicibus iuptis, rursusque in se ipsa résidant: Quid tantum Oceano properent se tingere soles Hiberiii, vel quae taidis mora noclibus obstet. Sin, has ne possim naturae accedere partes, Frigidus obstiterit eircum praecordia sanguis ,

473 Ovid. f a s t . Ju\. Sat. V I

L. I. v, 24S. V.

475 Tacit, de Orat. C, XIII. 476 0 \ i d . A m o r .

I..III.

*76 0 \ i d , T r i s t . Hoiat.

19.

E l . V i l i V. 5 1 .

Tibull. Prop.

L . II. U

E

L. III.

L . III.

IV.

EI. II

O d . I.

v. j.

El. V.

v

El. VI.

I.

v . I.

v. •.

P.

66

V I R G I L I

T

Rura mihi et rigui placeant in vallibus amnes: Flumina amem silvasque inglorius.

0 , ubi campi >

Sperchiusque , et virginibus bacchata lacaenis Taygeta: o , qui me geiidis in vallibus Haemi S i s t a t , et ingenti ramorum protegat umbra! 490 F e l i x qui potuit reriun cognoscere causas, Atque metus omnes et inexorabile fa turn Subjecit pedibus strepitumque Acherontis avari! Fortunatus et ille deos qui novit agrestes, Panaque, Silvanumque senem, Nymphasque sorores! Ilium non populi f a s c e s , non purpura regum F l e x i t , et infidos agitans discordia fratres, A u t conjurato descendens Dacus ab Histro: N o n res romanae, perituraque regna; neque ille , A u t doluit miserans inopem, aut invidit habentL 500 Quos rami f r u c t u s , quos ipsa volentia rura Sponte tulere s u a , carpsit: nec ferrea jura, Insanumque f o r u m , aut populi tabularia viflit. Sollicitant alii remis fieta caeca, ruuntque In f e r r u m , penetrant aulas et limina regum: Hie petit excidiis urbem miserosque Penates, U t gemma bil a t , et sarrano dormiat ostro. Condit opes alius, defossoque incubat auro. I l i c stupet at.tonit.us rostris: hunc plausus hiantem Per cuneos (geminatus enim) plebisque patmmque 5 1 0 Corripuit. Gaudent. perfusi sanguine fratrum, Exilioque domos et dulcia limina mutant; Atque alio patriam quaeiunt sub sole jacentem. Agricola incurvo terram dimovit aratro:

485 0 \ i d . Remed. Amor.

v. 169.

491 Virg. Ae.

L. VIII. v. 31 f .

487 Senec. Med. v. 77.

LIT.

490 Owen. L . I. Epigr. IX.

Vellej. Pat.

Propert.

L. I.

El. XII. v. JS.

Pers. Sat. III. v. «6. Tacit, de Orator.

C. XXX,

L. VIII.

494 Virg. Ge.

C. 7.

L. II.

C. S7.

L. IV. i . 382.

511 Horat. Carm. L. II. Od. XVI. Y.I».

G

E O R G I C A.

I I.

L ' I B.

67

Hinc anni labor: hinc patriam parvosque nepotes Sustinet: hinc armenta b o u m , meritosque juvencos. Nec requies, quin aut pomis exuberet annus , A u t fetu pecorum, aut Cerealis mergite culmi , Provent.uqne oneret sulcos, atque horrea vincat. Venit hiems, teritur Sicyonia bacca trapetis : 520 Glande sues laeti redeunt: dant arbuta silvae; E t varios ponit fetus autumnus : et altè M i t i s in apricis coquitur vindemia saxis. Interea dulces pendent circum oscula n a t i : Casta pudicitiam servat domus: ubera vaccae Lactea demittunt: pinguesque in gramine laeto Inter se adversis luctantur cornibus haedi. Ipse dies agitat festos: fususque per herbam, Ignis ubi in m e d i o , et socii cratera c o r o n a n t , T e , libans, L e n a e e , v o c a t : pecorisque magistris 530 Velocis jaculi certamina ponit in ulmo : Corporaque agresti nudat praedura palaestra. Hanc olim veteres vitam coluere Sabini : Hanc Remus et frater: sic fortis Etruria crevit: Scilicet et rerum facta est pulcherrima R o m a , Septemque una sibi muro circumdedit arces. Ante etiam sceptrum Dictaei regis, et ante Impia quàm caesis gens est epulata juvencis, Aureus hanc vitam in terris Saturnis. agebat. Necdum etiam audier^nt infiali clafiica, necdum 540 Impositos duris crepitare incudibus enses. Sed nos immensum spatiis confecimus aequor: E t jam tempus equum fumantia solvere colla. 5 82 Tibull.

L . I.

El. IV. v. 1».

Virg. Bue. Eel. IX. v. 4». SS8 Virg. Ae. L . I. v. 728. ......

L . VII.

528 Iliad.

L. I. v. 47a

539 Ovid. Met. 540 Tibull.

L . I. Y. 99.

L . I.

T. 147.

E 2

EL X

v. «.

P.

6S

V l R G I L I I

LIBER

TERTIUS.

e quoque , magna Pales, et te memorande canemug Pastor ab Amphryso : vos, silvae amnesque Lycaei. Caetera, quae vacuas tenuissent, carmina mentes , Omnia jam vulgata : quis aut Eurysthea durum, Aut illaudati nescit Busiridis aras? Cui non dictus Hylas puer, et Latonia Delos, Hippodameque, humeroque Pelops insignis eburno, Acer equis? tentanda via est, qua me quoque possim Tollere humo, victorque virùm volitare per ora. io Primus ego in patriam mecum, modo vita supersit, Aonio rediens deducam vertice Musas : Primus idumaeas referam tibi, Mantua , palmas : Et viridi in campo templum de marmore ponam Propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat Mincius, et tenera praetexit arundine ripas. In medio mihi Caesar erit, templumque tenebit. Illi victor ego, et tyrio conspectus in ostro, Centum quadrijugos agitabo ad flumina currus. Cuncta milii, Alpheum linquens lucosque Molorchi, 20 Cursibus et crudo decernet Graecia caestu. Ipse, caput tonsae foliis ornatus olivae, Dona feram; jam nunc solemnes ducere pompas Ad delubra juvat, caesosque videre juvencos : Vel scena ut versis diseedat frontibus ; utque Purpurea intexti tollant aulaea Britanni. In foribtis pugnam ex auro solidoque elephanto 2 Stat. S i h a r . 6 Virg. Ae.

L . I.

Horat. Carm.

Tibull.

21 Virg. Georg. Ae.

L . I. Od. VI. v. 1.

.1 V e l l e j . Patere. Stat. Silvar.

Ep. IV. V. IOS.

L. I. v. 4M. L. II. C. 82.

L, I.

L. II.

v. ».

v. $49.

L. IV.

v. 45».

Ovid, ad Liv. Aug. v. 334.

Ep. II. v. 24».

El. V.

Lib. I.

L. III. v. 81.

Fast. —. .

L. III. v. 66». L . IV.

v. «50.

G E Ó R G I C A .

L i b .

I I I .

Gangaridum f a c i a m , victorisque arma Quirini : A t q u e liic undantem bello magnumque íluentem N i l u m , ac navali surgentes aere columnas. 30 Addam urbes Asiae domitas, pulsumque N i p h a t e n , Fidentemque f u g a Par ti m m veisisque sagittis, E t duo rapta manu diverso e x hoste t r o p a e a , Bisque triumphatas utroque ab litore gentes. Stabunt et parii l a p i d e s , spirantia s i g n a , Assaraci p r o l e s , demissaeque ab Jove gentis N o m i n a , Trosque p a ï e n s , et Trojae C y n t h i u s auctor. Invidia infelix Furias amnemque severum C o c y t i metuet, tortosque Ixionis a n g u e s , Iitimanemque r o t a m , et non exsuperabile saxum. 40 Interea D i y a d a m silvas saltusque sequamur I n t a c t o s , t u a , M a e c e n a s , liaud mollia jussa. T e sine nil altum mens inchoat.

E n a g e , segnes

R u m p e m o r a s : v o c a t ingenti clamore C i t h a e r o n , T a y g e t i q u e c a n e s , domit.rixque Epidaurus equorum : E t v o x assensu nemorum ingeminata remugit. M o x tamen ardentes accingar dicere pugnas Caesaris, et nomen fama tot ferre per annos , T i t h o n i prima quot abest ab origine Caesar. S e u q u i s , olympiacae miratus praemia p a l m a e , 50 Pascit equos ; seu quis fortes ad aratra juvencos , Corpora praecipuè matrum légat.

O p t i m a torvae

Forma b o v i s , cui turpe c a p u t , cui plurima cervix, E t crurum tenus a mento palearia pendent. T u m longo nullus lateri modus: omnia m a g n a : Pes e t i a m , et camuris hirtae sub cornibus aures. N e c mihi displiceat maculis insignis et. a l b o , A u t juga detrectans ; interdumque aspera c o r n u , E t faciem tauro p r o p n o r , - q u a e q u e ardua t o t a ,

31 Hor. Carm. L. I. Od. XIX. v. II. Justin. L. 41. C. s.

4J Virg. Ae. L. IX. v. 1J. E ^

70

P.

V l R G I L I I

Et gradiens imá verrit vestigia cauda. 60 Aetas Lucinain justosque pati hymenaeos Desinit ante decern, post quatuor incipit annos: Caetera nec feturae habilis, nec fortis aratris. Interea, supeiat gregibus dum laeta juventus, Solve filares: mitte in Venerem pecuaria primus, Atque aliam ex alia generando suffice prolem. Optima quaeque dies miseris mortalibus aevi Prima fugit: subeunt morbi tristisque senectust E t labor et durae rapit inclementia mortis. Semper erunt, quarum mùtari corpora malis : 70 Semper enim refice ; ac, ne post amissa requiras, Anteveni, et sobolem armento sortire quotannis. Necnon et pecori est idem dilectus equino. T u modo, quos in spem statues submiitere gentis, Praecipuum jam inde a teneris impende laborem. Continuó pecoris generosi pulhis in arvis Altiìis ingreditur, et mollia crura reponit : Primus et ire viam, et. fluvios tentare minaces Audet, et ignoto sese committere ponti : Nec vanos horret strepit.us,

Uli ardua cervix,

Co Argutumque caput, brevis alvus, obesaque terga : Luxuriatque toris animosum pectus.

Honesti

Spadices, glaucique; color deterrimus albis, Et gilvo. Turn, si qua sonum procul arma dedére Stare loco nescit: micat. auribus, et. tremit artus Collectumque premens volvit sub naribus ignem. Densa juba, et dextro jactata recumbit in armo.

66 V i r g

Ac.

L . X.

Ge.

v . «67.

L . III.

Juv. Sat. IX.

it

v . 126.

—

El. V .

v . 45.

L.I.

v.'ti.

El. I IV.

— L . I.

H i o b . C a p . 39.

Edyll. XIV.

•

L . I.

I ) Stat. Silv.

A u s o n . Epigr. XII'.

T.ibnll.

Tibull.

v . 384.

v

w.

V u g . Ae. — 14 0 \ i d , M e t .

it, v. 4?.

E p . I.

v. 4i.

v . 21.

L. XI. —

v.

VIII.

v . 49«. v. 599.

L. X I I I .

v . 872.

G E O R G I C A .

LIB.

I I I .

71

At duplex agitur per lumbos spina; cavatque Tellurem, et solido graviter sonat ungula cornu Talis Amyclaei , domitus i'ollucis habenis 90 Cyllarus, et, quorum Graii meminere poetae , Martis equi bijuges, et magni curras Achillis. Talis et ipse jubam cervice effudit equina Conjugis adventu pernix Saturnus, et altum Pelion hinnitu fugiens implevit acuto. Hune quoque, ubi aut morbo gravis, aut jam segnior annis Deficit, abde domo; nec turpi ignosce senectae. Frigidus in Venerem senior, frustraque laborem Ingratum trahit: et, si quando ad praelia ventum est, Ut quondam in stipulis magnus sine viribus ignis, 100 Incassum furit. Ergo animos aevumque notabis Praecipuè: hinc alias artes, prolemque parentum, E t quis cuique dolor vieto, quae gloria palmae. Nonne vides , quum praecipiti certamine campum Corripuere, ruuntque effusi carcere currus, Quum spes arrectae juvenum, exsultantiaque haurit Corda pavor pulsans : illi instant verbere torto, E t proni dant lora : vòlat vi fervidus axis : Jamque humiles, jamque elati sublime videntur Aera per vacuum f e r r i , atque assurgere in auras : 1 1 0 Nec mora, nec requies ; at fulvae nimbus arenae Tollitur : humescunt spumis flatuque sequentum : Tantus amor laudum, tantae est victoria curae. Primus Evichthonius currus et quatuor ausus Jungere equos, rapidisque rotis insistere victor. Frena Pelethronii Lapithae gyrosque dedêre, Impositi dorso, atque equitem docuere sub armis Insultare solo, et gressus gloinerare superbos.

IOÎ Vilg. Ae.

L . V. v. 14*.

Hall. Gedichte, p.2(8. Edit. Carlir, 07 Ovid. Amot.

107 Ho rat Carm. L . I.

Od. I. v. 4.

n o Stat. Silvar.

Ep. I. v. Ji7.

L. III. v. 336.

V, A

L. III.

72

P.

V l R G I L I I

Aequus uterque labor: aeque juvenemque magistri E x q u i r u n t , calidumque animis, et cursibus acrem. 120 Quamvis saepe fugâ versos ille egerit hostes , E t p.ttriain Epirum référât, fortesque Mycenas ; Neptunique ipsà deducar origine gentem. His aniinadversis instant sub tempus, et omnes Impendunt curas denso distendere p i n g u i , Quem legcre ducem, et pecori dixere maritum : Pubentesque sécant herbas, iluviosque ministrante Farraque,• ne blando nequeant superesse laboii ; Invalidique patrum, référant jejunia nati, Jpsa autem macie tenuant armenta v o l e n t e s , 130 A t q u e , ubi concubitus primos jam nota voluptas Sollicitât, frondesque negant, et fontibus arcent: Saepe etiam cursu quatiunt, et sole fatigant, Q u u m graviter tunsis gémit area f r u g i b u s , et quum Surgentem ad Zephyrum paleae jactantur inanes. Hoc faciunt, nimio 11e luxu obtusior usus Sit genitali a r v o , et sulcos oblimet inertes : Sed rapiat sitiens Y e n e r e m , interiùsque recondat. Rursus cura patrum cadere, et succedere matrum Incipit,

Exactis gravidae quum mensibus e r r a n t ,

140 N o n illas gravibus quisquam juga ducere plaustris > N o n saltu superare viam sit passus, et acri Cax-pere piata fuga , fluviosque innare rapaces. Saltibus in vacuis pascant, et piena secundùm l ' i u m i n a , muscus u b i , et viridissiina gramme r i p a , Speluncaeque tegant, et saxea proçubet umbra. Est lucos Silari circa ilicibusque virentem Tluvimus Alburnum v o l i t a n s , cui nomea asilo Romanum e s t , oeStrum Graii vertere vocantes; A s p e r , acerba sonans : quo tota exterrita silvis

125 Virg. Bue.

F.cl. VII.

Horat. Carm.

L. I.

v. 7, Od. XVII. v . - .

ÎA2 Virg Ae. L. I.

v. 321.

G E O R G I C A .

L I B .

III.

150 Diffugiunt armenta; furit mugitibus aether Concussus, silvaeque, et sicci ripa Tanagli. Hoc quondam monstro horribiles exercuit iras Inachiae Juno pestem meditata juvencae. Hune quoque, iiam mediis fervoribus acrior instati Arcebis gravido pecori, armentaque pasces Sole recens orto, aut noctem ducentibus astris. Tost partum cura in vitulos traducitur omnis : Continuòque notas et nomina gentis inurunt, E t quos aut pecori malint submittere habendo, 160 Aut aris servare sacros, aut scindere t.erram, E t campuin horrentem fractis invertere glebisj Caetera pascuntur virides armenta per herbas. Tu quos ad Studium atque usum formabis agrestem, Jam vitulos hortare, yiamque insiste domandi, D u m faciles animi juvenum, dum mobilis aetas. Ac primùm laxos tenui de vimine circlos Cervici subnecte : dehinc, ubi libera colla Servitio assuerint, ipsis e torquibus aptos Junge pares, et coge gradum conferre juvencos : 170 Atque illis jam saepe rotae ducantur inanes Per terram, et summo vestigia pulvere signent, Post valido nitens sub pondère faginus axis Instrepat, et junctos temo trahat aereus orbes, Interea pubi indomitae non gramina tantum, Nec vescas salicum frondes, ulvamque palustrem, Sed frumenta manu carpes sata; nec tibi fetae, M o i e patrum, nivea implebunt mulctraria vaccae , Sed tota in dulces consument ubera natos. Sin ad bella magis Studium, turmasque feroces. 1Q0 Aut Alphea rotis praelabi flumina Pisae, E t Jovis in luco currus agitare volantes ; Primus equi labor est, animos atque arma videre 165 J u v . S i t . I I I .

V. 2«.

E 5

73

74

P.

V l R G I L I I

Bellantum, lituosque p a t i , tractuque gementem Fé:re rotam, et stabulo fíenos audire sonantes; Tum magis atque magis blandís gaudere magistri Laudibus et plausae sonitum cervicis amare. Atque haec jam primo depulsus ab ubere matris Audiat, inque vicem det mollibus ora capistris Invalidus, etiamque tremens, etiam inscius aevi» I90 A t , tribus exactis ubi quarta accesserit aetas, Capere mox gyrum incipiat, gradibusque sonare Compositis, sinuetque alterna volumina crurum; Sitque laboranti similis : tum cursibus auras Provocet, ac per . perta volans, ceu liber habenis, Aequora, v i x summà vestigia ponat arena: Qualis, hyperboreis Aquilo quum densus ab oris Incubuit, Scytliiaeque hiemes atque arida differt Nubila: tum segetes altae campique natantes Lenibus horrescunt flabris, summaeque sonoiem fioo D a n t silvae, longique urgent ad litora fluctus : Ille volat, simul arva f u g a , simul aequora verrens. Hic vel ad Elei metas et maxima campi Sudabit spatia, et spumas aget ore cruentas: Belgica vel molli meliùs feret esseda collo, Tum demum crassa magnum farragine corpus Crescere jam domitis sinito : namque ante domandum Ingentes tollent ánimos, prensique negabunt Veibera lenta pati, et duris parere lupatis. Sed non ulla magis vires industria lìrmat, 210 Quàm Venerem et caeci stimulos avertere amoris, Sive boum sive est cui gratior usus equoruni. Atque ideo tauros procul atque in sola relegant l'ascua, post montem oppositum, et trans flumiua lata : Aut intus clausos satura ad praesepia servant. Carpit enim vires paulatiin uritque videndo

5fiB Horaf. Carm. h I. Od. Vili. v. «.

G E O R G I C A .

LIB.

III.

75

Femina: nec nemorum patitur meminisse nec herbae. Dulcibus ilia quidem illecebris et saepe superbos Cornibus inter se subigit decernere amantes. Pascitur in magna silvâ formosa juvenca: S20 Illi alternantes mnltâ vi praelia miscent Yulneribus crebris: lavit ater coi"pora sanguis, Versaque in obnixos urgentur cornua vasto Cum gemitu: reboant silvaeque et magnus Olympus. Nec mos bellant.es unà stabulare: sed alter Yictus abit, longèque ignotis exulat oris: Multa gemerts ignominiam plagasque superbi Victoris ;.tum, quos amisit inultus, amores Et stabula aspectans regnis excessit avitis. Ergo omni curâ vires exercet, et inter 230 Dura jacet pernox instrato saxa cubili, Frondibus liirsutis et carice pastus acuta: E t tentât sese, atque irasci in cornua discit Arboris obnixus trunco: ventosque lacessit Ictibus, et sparsa ad pugnam proludit larena. Post, ubi collectum robur viresqne refect.ae, Signa movet, praecepsque oblitum fertur in hostem: Fluctus u t , in medio coepit quum albèscere ponto, Longiùs, ex al toque, sinum trahit; utque, volutus Ad terras, immane sonat per saxa, nec ipso 240 Monte minor procumbit: at ima exaestuat unda Vorticibus, nigramque altè subjectat arenam. Omne adeo genus in terris hominumque ferarumque, E t genus aequoreum, pecudes , pictaeque volucres, In furias ignemque ruunt. Amor omnibus idem. Tempore non alio catulorum oblita leaena Saevior erravit campis: nec funera vulgo Tarn multa informes ursi stragemque dedere

STS O l i d . A m o r . 220 V i r g . A e .

L . II.

L . XII.

EI. XII. 720.

v. as.

s » l V , i g . Ae. Ovid. Fast.

L.I.

v. 12».

I.. III.

v . 5*1.

76

p. Per silvas.

V l K G I L I I

Tum saevus a p e r , tum pessima tigris.

H e u , malè tum L i b y a e solis erratur in agris. 250 Nonne v i d e s , ut tota tremor pertentet equorum Coi-pora, si tantum notas odor attulit auras'? A c neque eos jam frena virûm, nec verterà- s a e v a , N o n scopuli, rupesque cavae, atque objecta retardant Flumina, correptosque undâ torquentia montes, Ipse ruit dentesque sabellicus exacuit sus, E t pede prosubigit terram, fricat arbore costas, Atque hinc atque illinc humeros ad vulnera durât. Quid juvenis, magnum cui versât in ossibus ignem Durus amor?

Nempe abruptis turbata procellis

260 Npcte natat caecâ serus fréta : quem super ingens Porta tonat coeli, et scopulis illisa reclamant Aequora ; nec miseri possunt revocare parentes, Nec moritura super crudeli funere virgo. Quid lynces Bacchi variae, et genus acre luporum, Atque canum? quid, quae imbelles dant praelia cervi? Scilicet ante omnes furor est insignis equarum : E t mentem Venus ipsa dedit, quo tempore Glauci Potniades malis membra absumpsere quadrigae. Illas ducit amor trans Gargara, transque sonantem 270 Ascanium; superant montes, et flumina tianant. Continuòque avidis ubi subdita fiamma medullis: Vere magis, quia vere calor redit ossibus : illae Ore omnes versae in Zephyrum stant rupibus altis, Exceptantque leves auras: et saepe sine ullis Conjugiis vento gravidae (mirabile dictu) Saxa per et scppulos et depressas convalles Diffugiunt; non, E u r e , tuos, neque Solis ad ortus; In Borean Caurumque, aut unde nigerrimus Auster Nascitur, et pluvio contristat frigore coelum. 260 S t a t , Ò\id.

Silvar. Tnst. Amor.

L.

I.

Ep,

II.

L.III.

El. X.

L.

El. VI.

III.

v.

87.

v. v.

« . 23.

260 V l T g . A e .

L. X.

£63 Virg. Ae.

L . IV. v. 3081

V.

147.

266 Hnrat. Carm. I,. I. Od. XXV. v. 1»

G E O R G I C A .

L I B .

III.

77

280 H i e d e m u m , hippomanes v e r o quod nomine dicunt Fastores, lentum destillat ab inguine virus : H i p p o m a n e s , quod saepe malae legere n o v e r c a e , Miscueruntque herbas et non innoxia verba. Sed f u g i t i n t e r e a , f u g i t irreparabile t e m p u s , Singula dum capti circumvectamur amore. H o c satis armentis. Superat pars altera c u r a e , L a n i g e i o s agitare greges hiitasque capellas. H i e l a b o r : hinc laudem fortes sperate coloni. N e c sum animi d u b i u s , verbis ea vincere magnum 290 Quàm s i t , et angustis hunc addere rebus honorem. Sed me Parnassi deserta per ardua dulcis R a p t a t amor.

Juvat ire j u g i s , qua nulla priorum

Castaliam molli devertitur orbita clivo. N u n c , veneranda P a l e s , magno nunc ore sonandum. Incipiens stabulis edico in mollibus herbam Carpere o v e s , dum inox frondosa reducitur aestas : E multa duram stipula

filicumque

maniplis

Sternere subter h u m u m , glacies ne frigida laedat M o l l e p e c u s , scabiemque ferat turpesque podagras. 300 Post hinc digressus jubeo frondentia capi is A r b u t a sufficere, et fluvios praebere recentes ; E t stabula a ventis hiberno opponere Soli A d medium conversa diem ; quum frigidus olim Jam cadit, extremoque irrorat A q u a r i u s anno. H a e quoqne non cura nobis leviore tuendae; N e c minor usus erit: quamvis Milesia magno ' Veliera mutentur T y r i o s incocta rubores. D e n s i o r hinc soboles : hinc largi copia lactis. Q u à m magis exhausto spumaverit ubere m u l c t r a ;

ssi T.bull. L. 11. El. IV. v. S3. S84 Virg. Ae.

364 Tibull. L. I.

L. X. v. 467.

Geor. L . Hi. Juv. Sat. IX. v. laff. Auion. Eplgr. XIII.

El. I. v. 71. IV. v. 27.

v. i f .

V. 1

V.

Vili.

75.

V. 47.

Auson. Edyll. XIV. v. 49.

78

P.

V l R G I L I I

5 1 0 Laeta magis pressis manabunt flumina mammis. Nec niinus interea barbas incanaque menta Cinyphii tondent hirci, saetasque comantes, Usum in castrorum, et miseris velamina nautis. Pascuntur vero silvas, et summa L y c a e i , Horrentesqu'e rubos, et amantes ardua dumos. Atque ipsae memores redeunt in tecta, suosque D u c u n t , et gravido superant v i x ubere limen. Ergo omni studio glaciem ventosque nivales, Quo minus est illis curae mortalis egestas, 320 Avertes : victunique feres, et virgea laetus Pabula: nec tota claudes foenilia bruma. A t v e r o , Zephyris quum laeta -vocantibus aestas, In saltus utrumque gregem atque in pascua mitles'. Luciferi primo cum sidere frigida rura Cai'pamus, dum mane novum, dum gramina canent, E t ros in tenera pecori gratissimus lierbà. I n d e , ubi quarta sitim coeli collegerit hora, E t cantu querulae rumpent arbusta cicadae; A d puteos aut alta greges ad stagna jubeto 330 Currentem ilignis potare canalibus undam: Aestibus at mediis umbrosam exquirere vallem, Sicubi magna Jovis antiquo robore quercus Ingentes tendat ramosi aut sicubi nigruin Ilicibus crebris sacra nemus adcubet umbra. Tum tenues dare rursus aquas, et pascere rursus Solis ad occasum; quum frigidus aera vesper Temperai, et saltus reficit jam roscida luna, Litoraque alcyonem resonant, et achantida dumi. Quid tibi pastorps L i b y a e , quid pascua versu 340 Prosequar, et raris habitat a mapalia tectis ? Saepe diem noctemque, et totum ex ordine mensem,

326 Virg. Bue. Ecl. Vili. V. 15. 398 Ovid. Amat. L. I. v. 271.

340 Virg. Ae. L. I. T. 4as.

G E o R G i c A.

L I B .

III.

79

Pascitur, itque pecus longa in deserta sine ullis Hospitiis: tantum campi jacet.

Omnia secum

Armentarius Afer agit, tectumque, Laremque, Armaque , Amyclaeumque canem, cressamque pliaretram. Non secus ac patriis acer Romanus in armis Injusto sub fasce viam quum carpit, et hosti Ante expectatum positis stat in agmine castris. A t non, qua scythiae gentes, maeoticaque u n d a , 350 Turbidus et torquens flavent.es Hister arenas, Quàque redit medium Rhodope porrecta sub axem, Illic clausa tenent stabulis armenta; neque ullae Aut herbae campo apparent aut arbore frondes : Sed jacet aggeribus niveis i formis et alto Terra gelu late, septemque assurgit in ulnas. Semper hiems, semper spirantes frigora cauri. Turn sol pallentes haud unquam discutit umbras : Nec quum invectus equis altum petit aethera, nec quum Praecipitem Oceani rubro lavit aequore curium. 360 Concrescunt subitae currenti in flamine crustae, Undaque jam tergo ferratos sustinet orbes, Puppibus ilia prius patujis, nunc hospit.a plaustris. Aeraque dissiliunt vulgo , vestesque rigescunt Indutae, caeduntque securibus humida v i n a , E t totae solidam in glaciem vertere lacunae, Stiriaque impexis induruit horrida barbis. Interea toto non secius aere ningitj InLereunt pecudes, stant circuinfusa pruinis Corpora magna boum: confertoque agmine cervi 370 Torpent mole nova, et summis vix cornibus extant. Hos non immissis canibus, non cassibus ullis, Puniceaeve agitant pavidos formidine pennae: Sed frustra oppositum trudentes pectore montem Cominus obtmncant ferro, graviterque rudentes

45» Hovat. Catm.

L. II.

Od. X. v. 15.

8o

P.

- V l R G I L I I

Caerlunf, et magno laeti clamore reportant. Ipsi in defossis specubus secura sub alta Otia agunt terra , congestaque robora, totasqae Advolvére focis ulmos, ignique dedére. H ì c noctem ludo ducunt, et pocula laeti 380 Fermento atque acidis imitantur vitea sortis. Talis hyperboreo Septem subjecta trioni Gens effrena virûm Rhipaeo tunditur E u r o , E t pecudum fulvis velantur corpora saetis. Si tibi lanitium curae, primùm aspera silva Lappaeque tribulique absint i fuge pabiila laeta : Continuòque greges villis lege mollibus albos. Ilium autem, quamvis aries sit Candidus ipse, Nigra subest udo tantum cui lingua palato , R e j i c e , ne maculis infuscet veliera pullis 390 Nascentum: plenoque alium circurhspice campo. Munere sic niveo lanae, si credere dignum e s t , Pan Deus Arcadiae captam t e , L u n a , fefellit, In nemora alta vocans: nec tu aspeinata vocantem. A t , cui lactis amor, cytisum lotosque frequentes Ipse manu salsasque ferat praesepibus herbas, Hinc et amant iluvios ma'gis, ac magis ubera tendunt, E t salis occultum referont in lacte saporem. Multi jam excretos prohibent a matribus haedos, Primaque ferratis praefigunt ora capistris. 400 Quod surgente die mulsere horisque diurnis,. Nocte premunì; quod jam tenebris et sole cadente, Sub lucem exportans calathis adit oppida pastor : Aut parco sale contingunt, hiemique reponunt. Nec tibi cura canum fuerit postrema: sed una Veloces Spartae catulos acremque Molossum Pasce sero pingui. Nunquam custodibus illis Nocturnum stabulis furem incursusque luporum, Aut impacatos a tergo horrebis Hiberos. Saepe etiam cursu timidos agitabis onagros, 410. Ef

G E © R G I C A.

L I B.

III.

81

4io E t canibus lepoiem, canibus venabeve damas. Saepe volut abris pulsos silvestribus apros L a tra tu tuibabis agens, montes-jue pei- alt.os Ingentem clamore premes ad rei.ia cervum. Disce et odoratam stabulis accendere cedium) Galbaneoque agitare giaves nidore chelydros. Saepe sub immotis praesepibus aut mala tactu Vipera delituit, coelumque exterrita fugit: Aut tect.o assuetus coluber succedere et umbrae j Pestis acerba boum, pecorique aspergere virus, 420 Fovit humumi Cape saxa taaml, cape robora, pastóf1 Tollentemque minas et sibila colla t.umentem Dfijicei

Jamq'ue fuga tiinidum caput abdilit ni t è ,

Quum medii nexus extremaeque agrnina caud.ie Solvuntur, tardosque trahit sinus ultimus orbes» E s t etiam ille malus calabiis in saltibus anguis, Squamea convolvens sublato pectore terga, Atque notis longam maculosus grandibus alvum : Qui dum amnes ulli ruinpuntur fontibus, et dum Vere madent udo terrae ac pluvialibus austris, 430 Stagna colit; ripisque habitans, hic piscibus Strani Improbus ingluviem ranisque loquacibus explet, Postquanv exhausta palus, tenaeque ardore dehiscuntj Éxilit in siccum, et flammantia lumina torquens Saevit agris, asperque siti atque exterritus aestu» Ne mjihi tum mollis sub dio carpe) e somnos , Neu dorso nemoris libeat jacuisse per herbas: Quum positis novus exuviis nitidusque j 11 venta Volvitur, aut, catulos tectis aut ova relinquens t Arduus ad solem et linguis micat ora trisulcis. 420 Virg. Ae. L. Vili. t. 320; 437 . L. II. V. 47J. 41» ri L. II. V. 471, —

L . II.

— . — »

L. V.

v . 471.

x. «.

AÌ9 Virg. Ae. L. V. v. 27J, i Li. XI. V. Vili Sene Vcd. V. 68i. Ovid. M e t .

P

U.

XV;

fi

(««,

82

P.

440

V l R G I L I I

Morboruin quoque te causas et signa docebo Turpis oves tentat scabies, ubi frigidus imber Altiùs ad v i v u m persedit et horrida cano Bruma g e l u : vel quum tonsis illotus adhaesit S u d o r , et liirsuti secuerunt. corpora vepres. Dulcibus idcirco fluviis pccus omne inagistri Fe riunii un t:, udisque aries in gurgite villis

• M e r s a t u r , missusque secundo deiluit amni: A u t tonsum tristi contingunt corpus amurca, E t spumas miscent argenti, vivaque sulfura, 450 Idaeasque pices, et pingues unguine ceras; Scillamque, elleborosque g r a v e s , iiigrumque bitumen. N o n tamen ulla magis praesens fortuna laborum e s t , Quàrn si quis ferro potuit, rescindere summum Ulceris os.

A l i l u r \il.ium, vivitque tegendo,

D u m medicas adbibere manus ad vulnera pastor A b n e g a i , et. meliora deos sedei omina po.scens. Quin etiam, ima dolor balantum lapsus ad ossa (Ianni furiL, atque artus depascilur arida f e b i i s , Profuit incensos aestus avertere, et inter 460 Ima ferire pedis salientem sanguine

venam:

Bisaltae quo more solent, acerque Gelonus, Quum f u g i l in R h o d o p e n , atque in deserta Getarum, E t lac concretami cum sanguine potat equino. . Quàm procul aut: molli succedere saepiùs umbrae V i d e r i s , aut. summas cai-pentem ignaviùs lierbas , Extremamque sequi, aut medio procunibere campo Pascentem, et serae solam decedere noeti: , Continuò culpam ferro compesce , priùs quàm D i r a per incautuin serpant contagia vulgus. 470 N o n tam creber agens liiemem ruit aequore t u r b o , Quàm multae pecudum pest.es.

Nec singula morbi

Corpora corripiunt; sed tota aestiva repente, «¿8 Ov 1 d. jMet.

TJ. T. v. 190.

4S8 Curt.

L. VI,

C. 3.

G e ó r g i c a .

L I B .

III.

83

Spèmque gregemque simul, cunctamque ab origine gentem. Turn sciat., aerias Alpes et norica si quis Castella in tunmlis, et Japydis arva Timavi, Nunc quoque post tanto videat, desertaque regna l'astorum, et longé saltus latèque vacantes. Hic quondam morbo coeli miseranda coorta est Tempestas, tot.oque autumni incanduit aestu, 48o Et genus omne neci pecudum dedil., omne ferarum; Cor rupi tque lacus; infecit pabula tabo. Nec via mortis erat simplex; sed ubi ignea venis Omnibus acta sitis miseros adduxerat artus , Rursus abundabat fluidus liquor: omniaque in se Ossa minutatim morbo collapsa trahebat. Saepe in honore Deùm medio st.ans hostia ad aram, Lanea dum nivea circumdatur infula v i t t à , Inter cunctantes cecidit moribunda ministros. Aut si quam ferro mactaverat ante sacerdos, 490 Inde neque impositis ardent altaría ñbris ; Nec responsa potest consultus reddere vates: Ac vix suppositi tinguntur sanguine cultri, Summaque jejuna sanie infuscatur arena. Hinc laetis vituli vulgo moriuntur in herbis, Et dulces animas plena ad praesepia reddunt. Hinc canibus blandis rabies v e n i t , et quatit aegros Tussis anhela sues , ac faucibus angit obesis. Labitur infelix, studiorum atque inmiemor heibae, Victor equus, fontesque avertitur, et pede terrai« jOO Crebra fcrit: demissae aures: incertus ibidem Sudor ; et ille quidem morituris frigidus : aret P e l l i s e t ad tactum tractanti dura resistit. Haec ante exitium primis dant signa diebus. Sin in proccssu coepit crudescere morbus , Tum vero ardentes oculi, atque at trac tus ab alto Spiritus, interdum gemitu gravis ; iinaque longo Ilia singulto tendunt: it naribus atei' F 2

84

P.

Vi

R G

i

L

il

Sanguis, et obsessas fauces premit aspera lingua. Profuif. inserto latices infundere

coinu

510 Lenaeos : ea visa salus morientibus una. M o x erat hoc ipsum e x i t i o , furiisque refecti A r d e b a n t , ipsique s u o s , jam morte sub aegra, ( D ì meliora p i i s , erroremque hostibus i l i u m ! ) Discissos nudis laniabant dentibus artus. Ecce autem duro fumans sub vomere taurus Concidit, et mixtum spumis vomit ore c r u o r e » , Extremosque ciet gemitus.

I t tristis arator,

Moerentem abjungens fraterna morte juvenciun: A t q u e opere in medio defixa relinquit aratra. 520 N o n umbjae altorum nemorum, nan mollia possunt Piata movere animum, n o n , qui per saxa volutus Purior electro campum petit arnnis : at ima Solvuntur latera, atque oculos stupor urget inertes, A d terramque fluit devexo pondere cervix. Quid labor aut benefacta juvant? quid vomere terras Invertisse graves? atqui non massica Bacchi M u n e r a , non illis epulae nocuere repostae : Flondibus et victu pascuntur simplicis herbae : Pocula sunt fontes liquidi, atque exereità cursu 550 Flumina; nec somnos abrumpit cura salubres. Tempore non alio dicunt regionibus illis Quaesitos ad sacra boves Junonis, et uris Imparibus ductos alta ad donaria currus. E r g o aegrè ras tris terrain rimantur, et ipsis Unguibus infodiunt f r u g e s , montesque per altos Contenta cervice trahunt stridentia plaustra. N o n lupus insidias explorat ovilia circum, N e c gregibus nocturnus obambulat: acrior ilium Cura domat: timidi daniae cervique fugaces 540 N u n c interque canes et circum tecta vagantur.

Sit Ovid. Met. L, XV. v. >30,

§»7 Ovid. Fa»t.' L. II. v. a5.

G E O R G I C A .

L I B .

III.

85

Jam maris immensi p r o l e m , et genus omne natantum, L i t o r e in e x t r e m o , ceu naufraga c o r p o r a , fluctus Proluit: insolitae fugiunt in flumina phocae. Interit et curvis frustra defensa latebris V i p e r a , et attoniti squamis adstantibus hydri. Ipsis est. aer avibus non a e q u u s , et illae Praecipites alta vitam sub nube relinquunt. Praeterea nec jam m u t a l i pabula r e f e t t , Quaesitaeque nocent artes: cessere inngistri 550 Phillyrides C h i r o n , amythaoniusque Melampus. Saevit et in lucem stygiis emissa tenebris Pallida T i s i p h o n e , M o r b o s agit ante M e t u m q u e , Inque dies avidum surgens caput altiiis effert. Balatu p e c o i u m et crebris mugitibus ainnes Arentesque sonant r i p a e , collesque supini. Jamque catervatim dat stragem , atque aggerat ipsis I n stabulis turpi dilapsa cada vera t a b o , D o n e e humo tegere ac foveis abscondere discunt. N a m neque erat coriis usus : nec viscera quisquam «¡60 A u t undis abolere p o t e s t , aut vincere fiamma : N e c tondere quidem morbo illuvieque peresa V e l i e r a , nec telas possunt attingere put.res. Vevùm etiam invisos si quis tentàrat amictus; Ardentes p a b u l a e , atque immundus olentia sudor M e m b r a sequebatnr.

N e c longo deinde molanti

Tempore contactos artus sacer ignis edebat.

1 Virg. A e . Tibull.

5; Virg. G e . —

L. X.

L. I.

Ae.

v. 7«i.

El. III.

sss Virg. Ae.

v. il.

L IV.

v. 4».

U V.

v. 149.

L. V i l i .

v. 2ij.

L VIII. T. tot. Curt.

F 5

L . III.

Cap. 10.

P.

86

V i r g i l i !

L I B E R f ^ R O T i N u s aerii mellis Exsequar.

Q U A R T U S . coelestia dona

H i m c etiam, M o e c e n a s ,

A d m i r a n d a tibi levium spectacula

adspice partem. rerum,

M a g n a n i m o s q u e d u c e s , totiusque oidine gentis M o r e s , et s t u d i a , et p o p u l o s , el. praelia dicam. I n tenui l a b o r : at tenuis non g l o r i a , si quem N u m i n a laeva s i n u n t , auditque vocatus A p o l l o . Principio sedes apibus statioque p e t e n d a , Q u o neque sit ventis a d i t u s , ( n a m pabula venti xo F e r r e do mum p r o h i b e n t )

neque oves haedique petulci

F l o r i b u s i n s u l t a n t , aut errans -bucula campo D e c u t i a t r o r e m , et surgentes atterat herbas. A b s i n t et picti squalentia terga lacerti Pihguibus a stabulis, m e r o p e s q u e , aliaeque v o l u c r e s ; E t manibus Procne pectus signata cruentis. Omnia nam late v a s t a n t , ipsasque volantes O r e f e m n t dulcem nidis immitibus escam. A t liquidi fontes et stagna virentia musco A d s i n t , et t e n u i s , f u g i e n s p e r g r a m i n a , rivus ; 2o Palmaque vestibulum aut ingens oleaster o b u m b r e t , U t , quum prima n o v i ducent examina reges V e i e s u o , ludetque f a v i s emissa juVentus, "Vicina invitet decedere ripa calori ; O b v i a q u e hospitiis teneat. frondentibus arbos. I n m e d i u m , seu stabit i n e r s , seu profluet h u m o r , T r a n s v e i s a s salices, et grandia conjice s a x a , Pontibus u t crebtis possint consistere,

et alas

l'andere ad aestivum s o l e m , si forte morantes S p a r s e i i t , aut p i a e c e p s N e p t u n o immerserit E u r u s . 3 0 H a e c circum casiae v i r i d e s , et olentia late ? Virg. Ae.

L . III. v. 395.

G e ó r g i c a .

L I B .

IV.

Serpylla, et graviter spirantis copia thymbrae Floreat, irriguumque bibant violaría fontem. Ipsa autem, seu corticibus tibi suta cavatis, Seu lento fuerint alvearia vimine texta, Angustos habeant aditus. Nam frigore mella Cogit hiems, eademque calor liquefacta remitt.it. Utraque vis apibus pariter metuenda: neque illae Nequicquam in tectis certatim tenuia cerà Spiramenta linunt, fucoque et floribus oras 40 Expient, collectumque liaec ipsa ad muñera gluten E t visco et Phrygiae servant pice lentiùs Idae. Saepe etiam effossis ("si vera est fama) latebris Sub terra fovere larem, penitusque repertae Pumicibusque cavis, exesaeque arboris antro. Tu tamen et laevi limosa cubilia limo Unge fovens ciicum, et raras super injice frondes. Neu propiùs tectis taxum sine, neve iubent.es Ure foco cancros; altae neu crede paludi, Aut ubi odor coeni gravis, aut ubi concava pulsu 50 Saxa sonant, vocisque offensa résultat imago. Quod superest, ubi pulsam hiemem sol aureus egit Sub terras, coelumque aestivá luce reclusit, Illae continuó saltus silvasque peragrant, Purpureosque metunt flores, et ilumina libant Summa leves. Hinc nescio qua dulcedine laetae Progeniem nidosque fovent: hinc arte recentes Excudunt ceras, et mella tenacia fingunt. Hinc ubi jam emissum cavéis ad sidera coeli Nare per aestatem liquidam suspexeris agmen, 60 Obscuramque trahi vento mirabcre nubem; Contemplator: aquas dulces et frondea semper

49 Virg. Georg. I,. III. v. 55ï. Ae.

L . V. r . 145. L . VI'I.

v. 235.

«s Virg. Ae.

L . VIII. v. SOS.

Curt. Lib. III. 55 Virg. Georg.

F 4

C. io.

L . I. v. 412.

87

P.

88 Tecta petunt.

V T R G I I .

i l

Hue tu jussos asperge sapores,

Tri il meliseli v'Ha, et. cerinthae ignobile griimen) Tinnitusque eie, et Matris qua te cymbala circum, Ipsae conside it. medicatis sPilibus: ipsae Intima m e e suo sese in cunabula condeiit, Sin autem ad pugnain exieiint; nam saepe duobus R e .ibus incessit magno discoidia motu, Continuòque animos vulgi et trepid.mtia bello 7Q Corda licet longè praesciscere : namque iuorant.es Martìus ille aeris vauci canor increpat, et vox Audi tur fractos sonitus imitata tuli.num. Tuin trepidae inter se coeunt, pennisque coruscant, Spiculaque exacuunt rostris, api ancque lacci , os, Et circa regem atque ipsa ad praetoria densue Miscentur, magnisque vocant clamoribus host.em, Ergo ubi ver nactae sudum camposque pateiiles, Erumpunt portis; concurritur; aethere in alto F i t sonitus, magnum mixtae glomeranlur in orbem, go Praecipitesque cadunt.

Non densior aere grando,

Nec de concussa tantum pluit ilice glandis. Ipsi per ruedias acies, insignibus alis, Ingentes animos angusto in pectore versant, Usque adeo obnixi non cedei e , dum gravis aut lioa Aut hos versa fuga victor dare terga subegit. Hi motus animorum atque haec certamina tanta Pulveris exigui jactu compressa quiescent. Verùm ubi ductores acie revoca ver is ambos, JDeterior qui visus, eum, ne prodigus obsit, 90 Dede neci : melior vacua sine regnet, in aula, Alter erit maculis auro squalen tibus ardens: (Nam duo sunt genera) hic melior, insignis et ore,

Vug. Georg. L, I. v. jss. Ju\. Slì:. VI. v. 10. Chid. Fast. Jj. IV. T.

•1 Ovid. Met. L. VII. v. so«. T.bull. L. II. El. III. v. (,.

G

E o R & i c A.

L I B .

IV.

E t rutilis clams squamis : ille horridus alter Desidia, latamque trahens inglorius alvum. Ut binae regum f a d e s , ita corpora plebis. Namquae aliae turpes horrent: ceu pulvere ab alta Quum venit, et terram sicco spuit ore viator Aridus: elucent aliae, et fulgore coruscant Ardentes auro, et paribus lita corpora guttis. 100 Haec potior soboles; hinc coeli tempore certo Dulcia niella piemes : nec tantum dulcia, quantum E t liquida, et durum Bacchi d.1 mi tura saporem. A t quum incerta volant, coeloque examina ludunt, Contemnuntque f à v o s , et frigida tecta relinquuntj Instabiles animos ludo prohibebis inani. Nec magnus prohibere laborEripe.

Tu regibus alas

Non illìs quisquam cunctantibus altura

Ire iter, aut. castris audebit veliere signa, . Invitent croceis halantes floribus horti, n o E t custos furum atque avium cum falce saligna Hellesponliaci servet tutela Priapi. Ipse thymum pinosque ferens de montibus altis Tecta serat late ciicum, cui talia curaei Ipse labore manum duro terat: ipse feraces Figat hurao plantas , et amicos irriget imbres. Atque equidem, extremo ne jam sub fine laborum Vela traham, et terris festinem advertere proram; Forsitan e t , pingues hortos quae erra colendi Ornaret, canerem, biferique rosavia - Paesti: i20 Quoque modo potis gauderent intuba ri vis; E t virides apio ripae, tortusque per herbam Crescerei in ventrem cucumis : nec fera comnntem Narcissum, aut flexi tacuissem vimen achanti, Pallentesque hederas, et amantes li torà myrlos, Namque sub Oebaliae meinini me turribus altis, 102 O v i d

Fui

L. IV.

v , I5S.

89

P.

go

V

I R G I L I I

Quà niger humectât (laventia culta Galaesus, Corycium vidisse senem, cui panca relieti Jugera ruris erant : nec fertilis illa juvencis, Nec pecori opportuna seges, nec commoda Baccho. 130 Iïic rarum tamen in dumis olus, albaque circum Lilia , verbenasque premens , vescumque papaver, Regum aequabat opes animis ; seràque revertens Nocte domum dapibus mensas onerabat inemtis. Primus vere rosam atque aulumno carpere poma, E t quum tristis hiems e damnum frigoie saxa Rumperet,

et glacie cursus frenaret aquarum,

Ille comam mollis jam turn tondebat aclianti, Aestatem increpitans ~ seram zephyrosque morantes. Ergo apibus fetis idem atque examine multo 140 Primus abundare, et spumantia cogéré pressis Mella favis : illi tiliae, atque uberrima pinus : Quoique in flore novo poinis se fertilis arbos Induerat, totidem autumno matura tenebat. Ule etiam seras in versum distulit ulinos, Eduramque pyrum, et spinos jam pruna ferent.es, Jamque ministrantem platanum potantibus umbras. Yerìim haec ipse equidein spatiis exclusus iniquis Praetereo, atque aliis post me memoranda relinquo. Nunc age, naturas apibus quas Jupiter ipse 150 Addidit, expediam; pro qua mercede, canoros Curetum sonitus crepitantiaque aera sequutae, Dictaeo coeli regem pavere sub antro. Solae communes gnatos, consortia tecta Urbis, habent, magnisque agitant sub legibus aevum, E t patriam solae et certos novere penates: Venturaeque hiemis memores aestate laborem

126 H o r i t . C a r m . 14Í

L . II.

O i . VI.

v . 10.

146 C i c . de O r a t .

0 4 . XI.

V. 1J.

>56 V i r g . A e .

Od. x v

,

4.

L . I.

L. IV.

v. 403.

G

e

ó

r

g

i

c

a

.

L

I

B

.

I

V

.

9 1

Experiuntur, et in medium quaesita reponunt. Namque aliae victu invigilant, eh foedere pacto Exercentur agvis: pars intra septa domorum 160 Narcissi lacrimam, et lentum de cortice gluten. Prima favis ponunt fundamina; deinde tenaces Suspendunt ceras : aliae, spem gentis, adultos Educunt fetus : aliae purissima mella Stipant; et liquido distendunt nectare celias. S u n t , quibus ad portas cecidit custodia sorti; Inque vicem speculantur aquas et nubila coeli: A u t onera accipiunt venientum, aut agmine facto Ignavum, fucos , pecus a praesepibus arcent. Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella. 170 Ac veluti lentis Cyclopes fulmina massis Quum properant, alii taurinis follibus auras Accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt Aera lacu: gemit impositis incudibus Aetna. Illi inter sese magna v i brachia tollunt In numerum, versantque tenaci forcipe ferrum. N o n aliter, si parva licet componere magnis, Cecropias innal.us apes amor urget habendi, Muñere quamque suo.

Grandaevis oppida curae,

E t munire f a v o s , et daedala fingere tecta. ìQo A t fessae multa referunt se nocte minores, Crura thymo plenae: pascuntur et arbuta passim, E t glaucas salices, casiamque, crocumque ìubentem,

163

Virg.

I j . I.

Ae.

Ovid. 164 V i r g .

Fast. L .

Ae.

J67

L

»69

•

.71 V i r g . 172 S t a t 174 V i r g .

I.

v.

I

V

L . I.

Ovid. Mft. —

V.

L . III.

L

Amat. Ae. SiUar, Ae.

436. v.

>74 V i r g .

•

7.

ij.

—

v.

9«.

L. V i l i .

v.

449.

L.

I.

L. XII

Ep. V. v.

•

so.

I.

720.

VIII.

176 P l i n Virp. v

6i.

Ovid.

L.

I.

L.

I.

T.j.

1.

J u 11.

L. V .

Bue.

Eel.

Met.

v.

Vili.

v.

L. XI. Ge.

V. 4 4 0 . v.

L I,

438.

XV.

Ae.

762.

V. v. V. V.

875. 7«.

85. 449. Ep.

I.

L. V.

452. 59«.

v.

VI. 24.

T. « 1 6 .

g09 I

L. I. v. iss. L . I. V. 379.

95

P.

96

V

I R G

1

I

I I

D o n e e , ut afstivis effusis nubibus imber, Erupere; aut ut, nervo pulsante sagittae, Prima leves ineunt si quando praelia Partili. Quis Deus hanc, Musae, quis nobis extudit àrtem? Unde nova ingressus hominum experientia cepit? Pastor Aristaeus, fugiens Peneia Tempe, Amissis, ut f a m a , apibus morboque fanieque, Tristis ad extremi sacrum caput adstitit amnis, 320 Multa querens; atque hac affatus voce parentems Mater Cyrene, mater, quae gnrgitis hujus Ima tenes, quid me praeclarä stirpe Deorum ( S i modo, quem perhibes, pater est Thymbraeus Apollo) Invisum fatis genuisti?

aut quò tibi nostri

Pulsus amor? quid m e coelum sperare jubebas? E n etiam hunc ipsum vitae mortalis honoiein, Quem mihi vix fing urn et pecudum custodia solers Omnia tentanti extuderat, te matre, re inquo. Quin a g e , et ipsa manu felices erue silvas : 330 Fer stabulis inimicum ignem, atque interfice messesi Ure sata, et validam in vites molire bipennem Tanta meae si te ceperunt taedia laudis. A t mater soni him thalamo sub iluminis alti Sensit: earn circùm Milesia veliera Nymphae Carpebant, hyali saturo fucata colore; D r y m o q u e , Xanthoque, Ligeaque, Phyllodoceque * Caesariem eiFusae nitidam per candida colla; Nesaee, Spioque,. Thaliaque, Cyinodoceque , Cydippeque, et flaxa Lycorias (altera v i r g o , 340 Altera tum primos Lucinae experta labores) Clioque 3X3 Sene«. M e d ;

v. 713.

Thyest.

340 Chid. Fast.

V. Si».

Mar».

317 O v i d . Fast.

L , I. V; SCSi

Virg. A e.

3 1 9 Jliad.

v. 350.

Senec. M e d .

L. I

>11 Claud, in E u t r n p .

L . II.

V.

SI*.

Xi. II.

L . X.

V. 451.

Epigr. il.

L . IV; V. I.

r. ti.

V. st.

G e ó r g i c a .

LIB.

IV.

Clioque et Beroé soror, Oceanitides ambae, Ambae auro, pictis incinctae pellibus ambae ; Atque E p h y r e , atque O p i s , et asia Deiopeia, E t tandem positis velox Aiethusa sagittis. Inter quas curam Clymene nàrrabat inanem Vulcani, Martisque dolos et dulcia hirta; Atque Chao densos Divum numerabat amores. Carmine quo captae, dum fusis mollia pensa D e v o l v u n t , iterum maternas impulit aures 350 Luctus Aristaei, vitreisque sedilibus onmes Obstupuere: sed ante alias Aiethusa sorores Prospicitìns, summà flavum caput extulit unda. E t procul: O gemitu non frustra exteirita tanto, Cyrene soror; ipse tibi, tua maxima cura, Tristis Aristaeus, Penei genitoris ad undam Stat lacrymans, et te cmdelem nomine dicit. Huic percussa nova mentem formidine mater : D u e a g e , due ad nos ; fas illi limina D i v ù m Tangere, ait. Simul alta jubet discedere late 360 Flumina, qua juvenis gressus inferret: at ilium. Curvata in montis faciem circumstetit. unda, Accepitque sinu vasto, misitque sub amnem. Jamque domum mirans genitricis, et humida regna Speluncisque lacus clausos, lucosque sonantes, I b a t , et ingenti motu stupefactus aquamm, Omnia sub magna labentia {lumina terra Spectabat diversa locis, Phasimque, Lycumque, E t caput unde altus primùm se erumpit Enipeus; Unde pater Tiberinus, et unde Aniena

fluenta,

370 Saxosumque sonans Hypanis, Mysusque Caicus, E t gemina auratus taurino còrnua vultu Eridanus, quo non alius per pinguia eulta

352 Virg Ae. L. I. Y 13it Tibull. Lib. IV. El. I. V. IM.

3d Virg. Bue. Eel. X. v. SI.

G

97

g8

P,

V l R G U I I

In mare purpureum violentior influit amnis. Postquam est in thalami pendenlia pumice tecta Perventum, et nati fletus cognovit inanes C y r e n e , manibus liquidos dant ordine fontes Germanae, tonsisque ferunt mantilia villis. Pars epulis onerant mensas, et plena reponunt Pocula.

Panchaeis adolescunt ignibus arae.

gflo E t mater: Cape maeonii carchesia Bacchi; Oceano libemus, ait.

Simul ipsa precatur

Oceanumque patrem rerum, Nyinphasque sorores, Centum quae silvas, centum quae llumina servant. Ter liquido ardentem perfudit nectare Vestam: Ter flamma ad summum tecti subjecta reluxit; Gmine quo firmans animum, sic incipit ipsa: E s t in carpathio Neptuni gurgite vates Caemleus Proteus , magnum qui piscibus aequor E t juncto bipedum curru metitur equorum. 390 Hie nunc Emathiae portus, patriamque revisit Pallenen: liunc et Nymphae veneramur, et ipse Grandaevus Nereus: novit namque omnia vates, Quae sint, quae fuerint, quae mox ventura trahantur. Quippe ita Neptuno visum est, immania cujus Annenta, et tui-pes pascit sub gurgite phocas. Hie tibi, nate, priiis vinclis capiendus, ut omnem Expediat morbi causam, eventusque secundet. Nam sine vi non ulla dabit praecepta, neque ilium Orando flectes: vim duram et vincula capto 400 Tende: doli circum h?ec demum frangentur inanes. Ipsa ego t e , medios quiim sol accenderit aestus, Quum sitiunt herbae, et pecori jam gratior umbra est, In secreta senis ducam, quo fessus ab undis

378 Vicg. Ae. «82 —

Ge.

L. I. L . II.

387 Ovid. Fast.

L. I.

v. 710. V.

494. T. J«?.

393 Ovid. Met. Iliad.

L.. 1.

L. I. v. 70.

V. 317.

G

e

o

G i c

R

a.

IV.

L i b .

g

Se recipit,; facilè ut somno aggrediare jacentem. Verum ubi correptum manibus vinclisque tenebis, Tum variae eludent Species atque ora ferarum: Fiet enim subito sus horridus, atraque tigris, Squamosusque draco, et fulva cervice leaena ; Aut acrem flammae sonitum dabit, atque ita vinclis 410 Excidet, aut in aquas tenues dilapsus abibit. Sed, quanto ille magis formas se vertet in omnes, Tanto, nate, magis contende tenacia vincla: Donee talis erit mutato corpore, qualem Videris, inceptó tegeret quùm lumina somno. Haec ait, et liquidum ambrosiaè diffudit odo rem, Quo totum nati corpus perduxit: at illi Dulcis compositis spivavit crinibtts aura 4 Atque habilis membris venit vigor. Est specus ingens Exesi latere in montis, quò plurima vento 420 Cogitar, inque sinus scindit sese unda reduetos, Deprensis olim statio tutissima nautis. Intus se vasti Proteus tegit objice saxi. Hic juvenem in latebris aversum à lumine Nympha Collocai : ipsa proeul nebulis obscura resistit. Jam rapidus torrens sitientes Sirius Indos' Ardebat coelo, et medium sol igneus orbem Hauserat ; arebant herbae , et cava fiumina siccis Faucibus ad limum radii tepefacta coquebant: Quùm Proteus consueta petens è fluedbus antra 430 Ibat: eum vasti circùm gens huinida ponti Exsultans, rorem latè dispergit amarum. Sternunt se somno diversae in litoje phocae. Ipse, velut stabuli custos in montibus olim, 405 O v i d . F a s t . 406 V i r g . G e o r g . Senec. Med.

L . I.

V. 36*.

Lib. IV. v. 638.

415 Virg- Ae. L. I. v. 407. 417 . ., 1 -1

V. 441.

»17 O v i d . F a s t .

L . II.

Wie!. Graz.

p . 39-

'

'— O b e r

410 V i r g . A e •as Odyss.

G 2

p.

L . I. L. IV.

v. 30».

gts. V. I i s . V. 400.

100

P-

V l R G I L I I

Vesper ubi è pastu yitulos ad tecta reducit > Auditisque lupos acuunt balatibus agni, Considit acopulo medius, numerumque recenset. Cujus Aristaeo quoniam est oblata facultas, V i x defessa senem passus componere membra, Cum clamore ruit magno, manicisque jacentem 440 Occupât.

Ille suae contrà non immemor artis,

Omnia transformat sese in miracula rerum, Ignemque, horribilemque feram, fluviumque liquentem. Verùm ubi nulla fugam reperit fallacia, victus In sese redit, atque hominis tandem ore locutus! Nam quis t e , juvenum confidentissime, nostras Jussit adire dòmos? quidve hinc petis? inquit.

A t ilW

S c i s , l'roteu, scis ipse: neque est te fallere cuiquaia. Sed tu desine velie.

Deûm praecepta secuti

Venimus hinc lapsis quaesitum oracula rebus. 450 Tantum effatus. Ad haec vates v i denique multa Ardentes oculos intorsit lumine glauco, E t graviter frendens, sic fatis ora resolvit : Non te nullius exercent numinis irae; Magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus Haud quaquam ob meritum poenas, ni fata résistant j Suscitât; et raptâ graviter pro cónjuge saevit. Illa quidem, dum te fugeret per flumina praeceps, Immanem ante pedes hydrum moritura puella Servantem ripas alta non vidit in herba. 460 A t chorus aequalis Dryadum clamore supremos Implêrunt montes»

Flérunt Rhodopëiae arces,

Altaque Pangaea, et Rhesi Mavortia tellus, Atque Getae, atque Hebrus, et Actias Orithyia.

438 Ovid. F a s t . 440

I

L.ib. I.

441 V i r g . G e o r g . Scnec. Med.

v. STI.

Lifc. I. V. L . IV. v. (38.

v. 40i.

445 Iliad.

Lib. I.

v. ia».

««

I.ibi I.

v. 3«5.

403 Ovid. H e r o i d . —

Met.

'

Od. XX. V. 24.

Ep. V.

v. 8.

T e r . in Adelph. Act. III. Sc. II. v. 37. L. XVIII. V. 55.

L. IX. v. 484.

L. I.

207 Wiel. Ober. 1

•-

S u e t o n . CAig.

210 Iliad.

E d i t . Carlsr.

p. as».

HO9 Stat. Silvar. Virg. Ae.

v. 47».

p. t»4.

C. XLV. L. V.

L. IV.

v. 160.

v. 477.

1j. I. v. 45?.

A E N E I D O S .

LIB.

I.

113

Tergora diripiunt costis, et viscera nudant: Pars in frusta secant, verubusque tremenda

figunt:

Litore aliena locant alii, flammasque ministrante Turn victu revocant vires ; fusique per herbam Implentur veteris Bacchi pinguisque ferinae. Postquam exemta fames epulis, mensaeque remotae Amissos longo socios sermone requirunt; Spemqjue metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema p a t i , nec jam exaudire vocatos. 220 Praecipuè pius Aeneas, nunc acris O i o n t e i , Nunc Amyci casum gemit, et crudelia secum Fata L y c i , fortemque G y a n , fortemque Cloanthum. E t jam finis erat : quum Jupiter aethere summo Despiciens mare velivolum terrasque jacent.es, Litoraque, et latos populos, sic vertice coeli Constitit, et Libyae defixit lumina regnis. Atque ilium tales jactantem pectore curas Tristior, et lacrimis oculos suffusa nitentes, Alloquitur Venus : O qui res hominumque deùmque 230 Aeternis regis imperiis, et fulmine terrea, Quid meus Aeneas in te committere tantum, Quid Troes potuere , quibus, tot funera passis, Cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis? Certè hinc Romanos olim, volventibus annis, Hinc fore ductores, revocato a sanguine Teucri, Qui mare, qui terras omni ditione tenerent, Pollicitus.

Quae t e , Genitor, sententia vertit?

Hoc equidem occasum Trojae tristesque ruinas Solabar, fatis contraria fata rependens. 240 Nunc eadem fortuna yirps tot casibus actos

I. I.

v. asé.

21» Horn, O d y s s .

L . IX.

v. 164,

ma Virg. Ae.

211 O v i d . M e t . ai* Virg. Ae. 21«

— — Iliad.

—

L . I.

L . I.

r . 72.

L . IX.

L . I.

• — 1 I.. L su.

v. 4«».

H

t . «I,

v . 114.

P. V

114 Insequitur.

I R G I L I

I

Quem das finem, rex magne, laborum?

Antenor p o t u i t , mediis elapsus Achivis, Ilfyricos penetrare sinus atque intima tutus Regna Libumorum, et fontem superare T i m a v i , Unde per ora novem vasto cum murmure montis I t mare proruptum, et pelago premit arva sonanti. H i e tamen ille urbem Patavi sedesque locavit Teucrorum, et genti nonjen dedit, armaque fixit T r o i a ; nunc placida compostus pace quiescit. 250 N o s , tua progenies, ceeli quibus annuis arcem, Navibus ( infandum J amissis, unius ob iram Prodimur, atque italis longè disjungimur oris. Hie pietatis lionos? sic nos in sceptra reponis ? Olii subridens hominum sator atque deorum V u l t u , quo coelum tempestatesque serenat, Oscula libavit natae ; debinc talia fatur : Parce metu, Cytherea: manent immota tuorum Fata tibi; cernes urbem et promissa Lavini M o e n i a , sublimemque feres ad sideva coeli 260 Magnanimum Aenean: neque me sententia vertit. Hie (tibi fabor enim, quando haec te cura remordet, Longiùs et volvens fatorum arcana movebo ) Bellum ingens geret Italia, populosque feroces Contundet; moresque viris et moenia ponet: Tertia dum Latio regnantem viderit aestas , Ternaque transierint Rutulis hiberna subactis. A t puer Ascanius, cui nunc cognomen Iulo Additur, (Ilus erat, dum res s t e t i t i l i a regno) Triginta magnas volvendis mensibus orbes 270 Imperio explebit, regnumque a sede Lavini Tiansferet, et longam multa vi muniet Albam.

S4S Liv.

Lib. I.

Cap. I.

ass O v i d . ad. L i v Aug. 254 V i r g . A c .

L . IX.

v. 69. v. 113.

v. 740.

854 Virg. A e .

L . XII.

v . 829.

asi Claud, de I V C o n s . H o n o r , 2«3 Ovid. A m a t .

L . I.

v. 12.

v. 36j.

A E N E I D O S .

LIB.

I.

115

Hie jam ter centum totos regnabitur annlos Gente sub Hectorea; donee l'egina sacerdos Marte gravis geminam partu dabit Ilia prolem. Inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus Romulus excipiet gentem, et Mavortia condet M o e n i a , Romanosque suo de nomine dicet. His ego nec metas rerum nee tempora pono: Imperium sine fine dedi.

Quin aspera Juno,

2ßo Quae mare nunc terrasque metu coclumque fatigat, Consilia in -melius referet, mecumque fovebit Romanos, rerum dominos, gentemque togatam. Sic placitum.

Veniet lustris labentibus aetas,

Quum domus Assaraci Plitliiam clarasque IVIycenas Servitio premet, ac victis dominabitur Argis. Nascetur pulclnà trojanus origine Caesar, Imperium Oceano, famam qui terminet astris; Julius, a magno demissum nomen Iulo. Hunc tu olim coelo, spoliis Orientis onusLum, 290 Accipies secura.

Vocabitur hie quoque votis,

Aspera tum positis mitescent saecula bellis. Cana Fides, et V e s t a , Remo cum fratre Quirinus, Jura dabunt:

dirae ferro et compagibus arctis

Claudentur Belli portae.

Furor impius intus

Saeva sedens super arma, et centum vinctus ahenis Post tergum nodis, fremet hoiridus ore cruento. Haec ait: et Maia genitum demittit ab alto; U t terrae, utque novae pateant Carthaginis arces Hospitio Teucris: ne f a d nescia Dido •500 Finibus arceret.

Yolat ille per aera magnum

Remigio alarum : ac Libyae citus adstitit oris. 27» Ovid. Fast. L. XI. V. 383. Stat. Stivar. L. I. Ep. II. v. 342. TiUull. L. II. El. V. v. si. 280 Phaedr. L. IV. Fab. XIX. v. si. Mart.

L. XIV.

Epigr. iaa.

S82 Horat. Carm. L. I. Od. I. v, 6. Sueron. Octav. C. XL. 596 Vtrg. Ae. li. IX. V. 341. L. X. V. 460. h. XII. V. VIII.

H 2

1x6

P.

V l R G I L I I

E t jam jiissa f a c i t : ponuntque ferocia Poenî Corda, volente Deo.

Inprimis regina quietum

Accipit in Teucros animum mentemque benignam. A t pius Aeneas, per noctem plurima v o l v e n s , U t primiim lux alma data est, e x i r e , locosque Esplorare novos; quas vento accesserit o r a s , Qui teneant, nam inculta videt, hominesne, feraene, Quaerere constituit, sociisque exacta referre. 3 1 0 Classem in convexo nemorum, sub rupe cavata, Arboribus clausam circum atque horrentibus umbris Occulit.

Ipse uno graditur comitatus Achate ;

Bina manu l a t a crispans hastilia ferro. Cui, mater media sese tulit obvia s i l v à , Virginis os habituinque gerens, et virginis arma Spartanae : vel qualis equos Threïssa fatigat Harpalyce, volucremque fuga praevertitur Hebrum. Namque humeris de more habilem suspenderat arcum Venatrix, dederatque comam difFundere ventis; 320 Nuda genu, nodoque sinus collecta fluentes. Ac prior: H e u s , inquit, juvenes, monstrate mearum Vidistis si quain hìc errantem fortè sororum, Succinctain pharetra et maculosae tegmine lyncis, Aut spumantis apri cursum clamore prementem. Sic Venus; at Veneris contra sic fìlius orsus: Nulla tuarum audita mihi neque visa sororum, O quam te memoiem! virgo; namque haud tibi vultus Mortalis, nec v o x hominem sonat, o , D e a certè; An Plioebi soror? an Nympharum sanguinis una? 330 Sis f e l i x , nostrumque leves, quaecumque, laborem :

319 O v i d , F a s t . 217 V i r g . A e ,

L . III. L . VII.

L , XI.

>11

V; 603. v. 807.

v. 7 i » .

323 V i r g . A e . «4

L. X I .

V. 7 7 0 .

L . XI.

V. 57».

ÎS7 0 \ i d . M e t .

L . XI.

y. ( s i .

.330 V i r j .

3so O v i d . F a s t .

L . I.

t . 40?.

isB.

v.

•

Bue.

V. 577-

L. XI. L . IV.

L. XIV. Eel.

V.

V. 841. r.

SJ.

A e n e i d o s .

LIB.

I.

E t , quo sub coelo tandem, quibus orbis in oris Jactemur, doceas.

Ignari hominumque locorumque

Erramus, vento hue et vastis fluctibus acti. Multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra. Tunc Venus : Haud equidem tali me dignor honore Vii'ginibus tyriis mos est gestare pharetram, Purpureoque alte Suras vincire cothurno. Punica regna vides, T y r i o s , et Agenoris urbem. Sed fines L i b y c i T genus intractabiJe bello. 340 Imperium Dido Tyriâ regit urbe profecta, Germanum fugiens. Ambages.

Longa est injuria, longae

Sed summa sequar fastigia rerum.

Huic conjux Sychaeus erat, ditissimus agri Phoenicum, et magno miserae dilectus amore : Cui pater i'ntactam dederat, primisque jugârat Ominibus.

Sed regna T y r i germanus habebat

Pygmalion, scelere ante alios immanior omnes. Quos inter medius venit Furor.

Ille Sychaeum

Impius ante aras, atque auri caecus amore, 350 Clam ferro incautum superat, securus amorum Germanae : factumque diu celavit, et aegiam , Multa malus simulans, vana spe lusit amantem. Ipsa sed in somnis inhumati venit imago Conjugis ; ora modis attollens pallida miris, jCrudeles aras trajectaque pectora ferro Nudavit; caecumque domus scelus omne retexit. Tum celerare fugam patriâque excedere suadet, Auxiliumque viae veteres tellure recludit Thesnuros, ignotum argenti pondus et auri. 360 His commota fugam Dido sociosque parabat. Conveniunt, quibus aut odium crudele tyranni

337 V i r g . B u e .

Eel.

jj9

I.. I V .

« s

Ae. Hont.

Carm.

VII.

L . I .

v . 32.

»45 I l i a d .

Y. 4 0 . Od. VII.

L.

351 Virg. A e . v.J.

—

H 3

I.

v. L.

L.

114.

VI.

1

IV.

v

2ft. «s*.

P.

HS

V l R G I L I I

Aut. metus acer erat: naves, quae forte paratae, Corripiunt, onerantque auro. Pygmalionis opes pelago.

Portantur avari

D u x femina facti.

Devenere locos, ubi nunc ingentia cernes •Moenia surgentemque novae Carthaginis arcem; Mercatique solum, facti de nomine Byrsam, Taurino quantum possent circumdare tergo. Sed vos qui tandem? 370 Quove tenetis iter?

quibus aut venistis ob oris? Quaerenti talibus ille

Suspirans, imoque trahens a pectore vocem: O D e a , si prima repetens ab origine pei'gam, E t vacet annales nostromm audire laborum, Ante diem clauso componet vesper Olympo. Nos Trojä antiqua, si vestras forte per aures Trojae nomen i i t , diversa per aequora vectos Forte sua libycis tempestas appulit oris. Sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste Penates Classe veho mecum, fama super aethera notus. 380 Italiam quaero patriam, et genus ab Jove summo. Bis denis phrygium conscendi navibus aequor, Matre D e a monstrante viam, data fata secutus; V i x septem convulsae undis Euroque supersunt. Ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro, Europa atque Asia pulsus.

Nec plura querentem

Passa Venus medio sic interfata dolore est: Quisquis es, haud, credo, invisus coelestibus auras Vitales caipis, tyriam qui adveneris urbem.

564 Ovid. Pont, Plìn. Jnn.

II. 1.

L. VI.

El. I. v. 110. Ep. XXIV. p. US.

»78 Virg. Ae. •

Tacit, in vita Agric. C. 16.

Iliad.

L. IX.

L. I.

374 Virg. B u e .

v. 377.

v. a£4. r . si.

L. VII.

L . III.

v. 80.

v. 14».

v. 110.

L . II.

El. V .

v. 13.

L . II.

El. V.

v. 4 »

3?} Virg. Bue.

E o i . VI,

378 Ovid. Heroid. Virg. Ae.

Tibnll.

v. 598. v. «32.

. . L . VI.

C. 31. 370 Virg. Ae.

X,. IV. L . V.

Eel. V.

Horn. Odyss. 38$ Virg. Ae.

L . IX.

L . I.

v. M. v. so.

v. ir*.

A e n e i d o s.

L i b .

119

I.

Perge modo, atque hinc te reginae ad limina per£er< 390 Namque tibi reduces socios classemque relatam Nuntio, et in tutum versis Aquilonibus actam: N i fmstra augurium vani docuere parentes. Aspice bis senos laetantes agmine cycnos, Aetherià quos lapsa plaga J o v i s ales aperto Turbabat coelo: nunc terras ordine longo Aut capere aut captas jam despectare videntur. U t reduces illi ludunt stridentibus alis, E t coetu cinxere polum, cantusque dedere: Haud aliter puppesque tuae pubesque tuorum 400 Aut portum tenet, aut pieno subit ostia velo. Perge modo, et quà te ducit v i a , dirige gressum. D i x i t , et avertens rosea cervice refulsit, Ambrosiaeque comae divinimi vertice odorem Spiravere: pedes vestis defluxit ad imos: E t vera incessu patuit dea.

I l l e , ubi matrem

A g n o v i t , tali fugientem est voce secutus : Quid natum toties, crudelis tu quoque, falsis Ludis imaginibus?

cur dextrae jungeve dextram

Non datur, ac veras audire et reddere voces? 410 Talibus incusat, gressumque ad moenia tendit. A t Venus obscuro gradientes acre sepsit; E t multo nebulae circum dea fudit amictu: Cernere ne quis eos, neu quis contingere posset, Molirive moram, aut veniendi poscere causas. Ipsa l'aphum sublimis abit, sedesque revisit

jg4 Virg. Ae. L . I. v. 1S9* L. V i l i . Ovid. Amat.

V. sai.

I;. I. v. 2+7.

409 Virg. Ae. L. IX. v. 3. Horat. Carili. L. I. Od. XIII. V. 1 Iliad.

L. I. v. 52?.

•OS 0 \ i d . Fast. —

—

L. II. v. 30?. L. V. v. »50.

40* Wiel. Graz. p. 3p. Edit. Carltr. —

p. 252.

Ober

Virg. Georg. L . IV. v. 41?. L. IV. 405 Ovid. Fast. 407 Virg. Bue.

L . V.

E e l . VIII.

41S Liv. Lib. I. —— Lib. I.

H 4

v. *17. V 376.

Cap.

16.

Cap, 34.

V. 48.

120

P.

V l R G I L I I

Laeta suas: ubi templum i l l i , centumque Sabaeo Thure calent arae, sertisque recentibus halant. Corripuere viam interea, qua semita monstrat. Jamque ascendebant collem, qui plurimus urbi 420 Imminet, adversasque aspectafc desuper arces. Miratur -molem Aeneas, magalia quondam : Miratur portas, strepitumque, et strata viarum. Instant ardentes Tyrii : pars ducere muros, Molirique arcem, et manibus subvolvere, saxa : Pars aplare locum tecto, et concludere sulco. Jura, magistratusque legunt, sanctumque senatum. Hie portus alii effodiunt: hie alta theatris Fundamenta locant alii, immaijesque columnas Rupibus excidunt, scenis decora alta futuris. 450 Qualis apes aestate nova per florea rura Exercet sub sole labor; quum gentis adultos Educunt fetus, aut quum liquentia meli a Stipant, et dulci distendunt nectare cellas: Aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto Ignavum fucos pecus a praesepibus arcent. Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella O fortunati, quorum jam moenia surguntI Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis. Infert se septus nebula (mirabile die tu) 440 Per medios, miscetque viris ; neque cernitur ulli. Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbra , Quo primum, jactati undis et turbine, Poeni

41« Virg. G e o r g . Stat. Silv. 421 V i r g

Geerg.

4jo Tibull.

Iliad.

v. 5?.

«J» Virg. G e .

v. n r .

«4

L. III.

S40.

L . II. £1. I.

Ovid. A m a t .

4SJ O n d

L . I.

L. V . I.

L . II. Fast.

V u g . Georg.

v. 4».

L . I. v. 95. v. 87. L . III. L . IV.

45«

—

—

!.. I V .

v. 1 «7.

L. IV.

v. 1«9.

Ovid. M e t . Amat. 440 H o r a t . C a r m i

v. 76s. v. 163,

v. i«4.

L. IV.

Virg. G e o r g .

L. X V . L . I.

v. to. v. 96.

L . I. L . III.

O d . VI. v. «.

v. 1.

A e n e i d o s .

LIB.

I.

121

Effodere loco s i g m i m , quod regia Juno Monstravat, caput acris equi; sic nam fore bello Egregiam, et facilem victu per saecula gentem. Hìc templum Junoni ingens sidonia D i d o Condebat, donis opulentum et numine divae: Aerea cui gradibus surgebant limina nexaeque Aere trabes: foribus cardo stridebat ahenis. 45° Hoc primum in luco nova res oblata' timorem L e n i i t ; hie primum Aeneas sperare salutem Ausus, et afflictis melius confidere rebus. N a m q u e , sub ingenti lustrat dum singula tempio Reginam opperiens, dum quae fortuna sit u r b i , Artificumque manus inter se operumque laborem M i r a t u r , videt iliacas ex ordine p u g n a s , Bellaque jam fama totum vulgata per o r b e m , Atridas, Priamumque, et saevum ambobus Achillem. Constitit; et lacrimans : Quis jam locus, i n q u i t , Achate, 460 Quae regio in terris nostri non plena laboris? En Friamus. Sunt hìc etiam sua praemia laudi: Sunt lacrimae rerum: et mentem mortalia tangunt. Solve metus. Feret haec aliquam tibi fama salutem. Sic a i t , atque animum picturà pascit inani Multa gemens, largoque humectat, flumine vultum. Namque v i d e b a t , uti bellantes Pergama circum Hac fugerent Graii, premeret trojana juventus: Hàc Phrygcs; instaret curru cristatus Achilles. Nee procul hinc Ilhesi niveis tentoria velis 470 Agnoscit lacrimans ; primo quae prodita somno Tydides multa vastabat caede cruentus : Ardentesque avertit equos in castra, priùs quàm Fabula gustassent Trojae Xanthumque bibissent. 44tf Virg. Ae. L. I •

L. IX. L. XI.

462

v 617.

462 Virg. Ae. Iliad.

26«. t . 74.

Bis

I.. XII.

L. I.

v. 357.

L- I. V. »57.

L . I. >. 182.

H 5

v. 58?.

122

P. V

I K GI I

II

Parte alia fugiens amissis Troilus armis, Infelix puer, atque impar congressus Achilli, Fertur equis, curruque haeret resupinus inani, Lora tenens tamen: huic cervixque comaeque trahuntur Per terram, et versa pulvis inscribîtur hastâ. Interea ad templum non aequae Palladis ibant 4fio Crinibus Iliades passis, peplumque ferebant Suppliciter tristes, et tunsae pectora palmis; Diva solo fixos oculos aversa tenebat. Ter circum iliacos raptaverat Hectora muros, Exanimumque auro corpus vendebat Achilles. Tum vero ingentem gemitum dat pectore ab imo: Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici, Tendentemque manus Priamum conspexit inermes. Se quoque principibus permixtum agnovit Achivis, Eoasque acies, et nigri Memnonis urma. 490» Ducit Amazonidum lunatis agmina peltis Penthesilea furens, mediisque in millibus ardet Aurea subnectens exsertae cingula mammae, Bellatrix, audetque viris concurrere virgo. Haec dum dardanio Aeneae miranda videntur, Dum stupet, obt.utuque haeret defixus in uno; Regina ad templum, forma pulcherrima, Dido

47* Horat. Carm. 480 Virg. A i . —

L. II.

L . III.

481 Ovid. Fast.

L . XII.

Tibull. L. II.

L. IV.

Amat. Ovid. M e t .

v. «5.

! . . XI. v. —

Od. IX. v. 15.

L. II. V. 403.

L . III. v. 481. L . IX. v.

ss.

L . XI.

V. 8 7 0 .

El III

v. 454.

L. I. v. 535.

Trist.

v. a i .

Virg. Ae.

Ovid. Fast.

—

L . III. v. s i » .

L. I.

L IV.

6is. 682.

El. III. V. 78. v. 673.

L. XI. v. 37. L. XII.

L. IV. v. 4 < *

V.

V.

871.

Juv. Sat. VI. V. l«4i

48J — — —

L. VI.

Liv.

490

L. XI. v. 6 6 r .

tfS

L . IV. v.

—

L i b . I.

Cap. H.

2i.

4SI Ovid. Fast. L . III. V. 4(4.

V. 46».

to.

A

£ N e

i

D

o

s.

L i b .

I.

1 2 3

Incessit, magna juvenum stipante caterva, Qualis in Eurotae r i p i s , aut per juga Cynthi Exercet D i a n a choros; quam mille secutae 500 Hinc atque hinc glomerantur O r e a d e s ; ilia phavetram Fert humero, gradiensque deas supereminet omnes : Latonae taciturn pertentant gauaia pectus. Talis erat D i d o ,

talem se laeta ferebat

Per medios, instans operi regnisque futuris. Turn foribus d i v a e , media testudine t e m p l i , Septa armis, solioque alté subnixa, resedit. Jura dabat legesque viris: operumque laborem Partibus aequabat justis, aut sorte trahebat: Quum subito Aeneas concursu accedere magno 510 A n t h e a , Sergestumque v i d e t , fortemque Cloanthum, Teucrorumque alios : ater quos aequore turbo D i s p u l e r a t , penitusque alias advexerat oras. Obstupuit simul ipse, simul percussus Achates Laetitiáque metuque; avidi conjungere dextras Ardebant: sed res ánimos incognita turbat. Dissimulant; et nube cava speculantur amicti, Quae fortuna v i r i s , classem quo litore linquant, Q u i d veniant.

Cunctxs nam lecti navibus i b a n t ,

Orantes v e n i a m , et templum clamore petebant. 520

Postquam introgressi, et coram data copia f a n d i ; Maximus Ilioneus placido sic pectore coepit: O R e g i n a , novam cui condere Jupiter urbem, Justitiaque dedit gentes frenare superbas, Troes te miseri, ventis maria omnia v e c t i ,

«97 Virg. Ae.

L . II L . IV. L . IV. L. V.

501

L . VI.

502

L . V.

310

L . I.

v. 370.

510 Virg. Ae.

v.

527 Liv

J 3 6.

Vug. Ae.

v. V. 76. V.

L . I.

Lib. I.

85&

T. 82«. V. 2 2 6 .

v. 61«.

Cap. I.

L . III. L. VIII.

Stat. Theb. W>el. Ober.

L . I. p. 98.

v.

608.

v. 114. v. 443.

P.

124

V l R G I L I I

Oramus: prohibe infandos a navibus ignes; Parce pio generi, et propiùs res aspice nostras. Non nos aut ferro libycos populare Penates Venimus, aut raptas ad litora vertere praedas, Non ea vis animo, nec tanta superbia victis. 530 Est, locus, Hesperiam Graii cognomine dicunt, Terra antiqua, potens armis, atque ubere glebae ; Oenotri coluere viri : nnnc fama, minores Italiani dixisse ducis de nomine gentem. ftuc cursus fuit. Quum subito assurgens fluctu nimbosus Orion In vada caeca tulit, penitusque procacibus Austria Perque undas, superante salo, perque invia saxa Dispulit.

Hue pauci vestris adnavimus oris.

Quod genus hoc hominum, quaeve hunc tam barbara morem 540 Pevmittit patria V hospitio prohibemur arenae. Bella cient, primaque vetant consistere terra. Si genus humanum et mortalia temnitis arma: A t sperate deos memores fandi atque nefandi. Rex erat Aeneas nobis, quo justior alter, Nec pietate f u i t , nec bello major et armis. Quem si fata virum servant, si vescitur aura Aetherià, neque adhuc crudelibus occubat umbris; Non metus, officio nec te certasse priorem Poeniteat.

Sunt et siculis regionibus urbes,

550 Armaque, trojanoque a sanguine clarus Acestes. Quassatam ventis liceat subducere classerei, Et silvis aptare trabes, et stringere remos. Si datur Italiam, sociis et rege recepto, Tendere: ut Italiam laeti Latiumque petamus.

544 Virg. Ae. L. Vf. v. 1«». L. VII. i. 64». L IX. v. 17». Hont. S«rm. L. I. Sat. III. V. J2.

446 Stat. TKeb. L. I. v. ar, 447 Vu-g. Ae. L V. v. 371. Ovid. ad Liv. Aug. v. 23i-

A £ N E i D o s.

L I B .

I.

Sin absumpta salus, et t e , pater optime Teucrum, Pontus habet L i b y a e , nec spes jam restat I u l i : A t freta Sicaniae saltern, sedesque paratas, Unde liuc advecti, regemque petamus Acesten. Talibus Ilioneus.

Cuncti simul ore fremebant

560 Dardanidae. Turn breviter D i d o , vulturn deinissa, profatur: Solvite corde «16111x11, Teucri: secludite curas. R e s dura, et regni novitas me talia cogunt M o l i r i , et late fines custode tueii. Quis genus Aeneadum, quis TiOjae nesciat urbem , Virtutesque virosque, et tanti incendia belli? Non obtusa adeo gestamus pectora 1'oeni : Nec tam aversus equos tyria Sol jungit ab urbe. Seu vos Hesperiam magnam, Saturniaque a r v a , 570 Sive Erycis fines, regemque optatis Acesten; Auxilio tutos dimittam J opibusque juvabo. Vultis et his mecum pariter considere regnis? Urbem quam statuo, vestra est.

Subducite naves.

Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur. Atque utinam rex i p s e , Noto compulsus eodem, AiForet Aeneas! equidem per litora certos Dimittam, et L i b y a e lustrare extrema jubebo, Si quibus ejectus silvis aut urbibus errat. His animum arrecti dictis, et fortis Achates, 580 E t pater Aeneas, jamdudum erumpere nubem Ardebant.

Prior Aenean compellat Achates :

Nate dea, quae nunc animo sententia surgit? Omnia tuta vides, classem, sociosque receptos. Unus abest, medio in fluctu quem vidimus ipsi

559 Virg. Ae. L. V. v. 185. L. VI. v. 175. ••• - — L. IX. t)r.

SS9

Liv. I.. III. Cap. 38. L. III. Cap *S. , V III. Cap. 5«.

135

P.

V l R G I L I I

Submersum: dictis respondent caetera matris. V i x ea fatus e r a t , cjuum circumfusa repente Scindit se nubes, et in aethera purgat apertum. Restitit A e n e a s , clavaque in luce r e f u l s i t , Os humerosque deo similis: namque ipsa decoram 590 Caesariem nato genitrix, lumenque juventae Purpureum, et laetos oculis afHârat honores. Quale manus addunt ebori decus, aut u b i ,fiavo Argentum pariusve lapis circumdatur auro. T u m sic regiuam alloquitur, cunctisque repente Improvisus ait : C o r a m , quem quaeritis, adsum Troius A e n e a s , libycis ereptus ab undis. O sola infandos Trojae miserata labores, Quae n o s , reliquias D a n a û m , terraeque marisque Omnibus exliaustos jam casibus, omnium e g e n o s , 600 U r b e , d o m o , socias.

Grates peisolveie dignas

N o n opis est nostrae, D i d o , nec quidquid ubique est Gentis dardaniae, magnum quae sparsa per orbem. D i t i b i , si qua pios respectant numina, si quid Usquam justitiae e s t , et mens sibi conscia r e c t i , Praemia digna ferant.

Quae te tam laeta tulerunt

Saecula? qui tanti t:alem genuere parentes? In fréta dum fluvii current, dum montibus umbrae Lustrabunt c o n v e x a , polus dum sidera pascet; Semper honos , nomenque t u u m , laudesque manebunt : Ó10 Quae me cümque vocant terrae.

Sic f a t u s , amicum

Ilionea petit d e x t r â , laevâque Serestum: Post alios, fortemque G y an, fortemque Cloanthum. Obstupuit primo aspectu sidonia D i d o ,

59 9 Ovid. Heroid. Virg. Au. 604 Stat. Tlieb.

L. VII.

L. IV. L. I.

v. 46«.

609 Virg. Bue.

Eel. V.

612

L. I.

An

v. 8».

v. S7J. v. 78.

v. 226

612 Vil'g. Ae.

L. I.

V. 514.

613 V u g . Ae.

L. I.

v. 450.

L. IX. V. 866. L. XI.

y.

74.'

A E N E I D O S .

Casu deinde viri tanto.

L

II.

I.

1Q7

E t sic Ore locuta e s t :

Quis t e , nate d e a , ' p e r tanta pericula casus Insequitur? quae vis inrmanibus applicai oris? Tune ille A e n e a s , quem dardanio Anchisae Alma Venus phrygii genuit Simoéntis ad undam? Atque equidem Teucrum memini Sidona v e n i r e , 620 Finibus expulsuBi p a t r i i s , nova regna petentem A u x i l i o Beli.

Genitor tum Belus opimam

Vastabat C y p r u m , et victor ditione tenebat. Tempore jam ex ilio casus mihi cognitus urbis Trojanae, nomenque t u u m , regesque Palasgi. Ipse hostis Teucros insigni laude f e r e b a t , Seque ortum antiqua Teucrorum a stirpe volebat. Quare a g i t o , ö t e c t i s , j u v e n e s , succedite nostris. M e quoque per multos similis fortuna labores Jactätam hac demum voluit consistere terra. 630 N o n ignara mali miseris succurrere disco, Sic memorat.

Simul Aenean in regia ducit

T e c t a : simul divum templis indici t honorem. N e c minùs interea sociis ad litora mittit Viginti tauros, magnorum horrentia centum T e r g a suum , pingues centum cum matribus agnos M u n e r a , laetitiamque dei. A t domus interior regali splendida l u x u Instruitur, mediisque parant convivia tectis. Arte laboratae v e s t e s , ostroque superbo ; 640 Ingens argentum mensis, caelataque in auro Fortia facta patrum, series longissima rerum, Per tot ducta viros antiquae ab origine gentis. Aeneas ( n e q u e enim patrius consistere mentem Passus a m o r ) rapidum ad naves praemittit A c h a t e n , Ascanio ferat h a e c ; ipsumque ad moenia ducat. Omnis in Ascanio cari stat cura parentis.

617 Iliad.

L . II.

v. BSC.

« 7 Stat-Thib, L I .

>'. «te.

Virg. Ae.

L . I I I , r. 41.

IQ8

P.

V i R G i i n

Munera praeterea, iliacis erepta ruinis, Ferre jubet ; pallain signis auro que rigentem , Et circumtextum croceo velamen Acantho, 650 Ornatus argivae Helenae: quos ilia Mycenis, Pergama quum peteret, inconcessosque Hymenaeos, Extulerat, matris Ledae mirabile donum. Fraeterea sceptrum, Ilione quod gesserai olim, Maxima natarum Priami, colloque monile Bacca turn., et duplicem gemmis auroque coronarti. Haec celerans, iter ad naves tendebat Achates. A t Cytherea novas artes, nova pectore versat Consilia: ut faciem mutatus et ora Cupido Pro dulci Ascanio veniat, donisque furentem 660 Incendat reginain, atque ossibus implicet ignem. Quippe domum timet ambiguam, Tyriosque bilingues; Ui'it aLrox Juno, et sub noctem cura lecuvsat. Ergo his aligerum dictis affatur Amorem: Nate, meae vires, mea magna potentia, solus, N a t e , patris summi qui tela Typhoea temnis, Ad te coniugio, et supplex tua numina posco. Frater ut Aeneas pelago tuus omnia circum Lit&ia jactetur, odiis Junonis iniquae, Nota tibi: et nostro doluisti sa epe dolore. 670 Hunc phoenissa tenet D i d o , blandisque moratur Yocibus : et vereor, quo se Junonia vertant Hospitia,

Haud tanto cessabit cardine rerum.

Quocirca capere ante dolis et cingere fiamma Reginam medi tor; ne quo se numine mutet: Sed magno Aeneae mecum teneatur amore. Qua facere id possis, nostram nunc accipe mentem : Regius accitu cari genitoris ad urbem Sidoniam puer ire parat; mea maxima cura; Dona MO Virg. Ac.

L. VII. v. J55.

er» Virg. Ae. L. VI. r. 450.

A E N E I D O S .

LIB.

I.

Dona ferens, pelago et flammis restantia Trojae. 6Qo Hunc ego sopitum somno, super alta C y t h e r a , A u t super Idalium, sacrata sede recondam: N e qua scire dolos, mediusve occurrere possit. T u faciem illius, noctem non amplius unam, Falle d o l o , et notos pueri puer indue vultus: U t , quum te gremio accipiet laetissima D i d o , Regales inter ir.ensas laticemque lyaeum, Quum dabit amplexus atque oscula dulcia

figet,

Occultum inspires ignem, fallasque veneno. Faret Amor dictis carae genitricis, et alas 690 E x u i t , et gressu gaudens incedit Iuli. A t Venus Ascanio placidam per membra quietem Irrigat, et fotum gremio dea tollit in altos Idaliae lucos : ubi mollis amaracus ilium Floribus et dulci aspirans complectitur umbra. Jamque ibat dicto parens, et dona Cupido Regia portabat T y r i i s , duce laetus Achate. Quum v e n i t , aulaeis jam se regina superbis Aurea composuit sponda, mediamque locavit. Jam pater Aeneas, et jam trojana juventus 700 Conveniunt, stratoque super discumbitur ostro. D a n t famuli manibus l y m p h a s , Cereremque canistris Expediunt, tonsisque ferunt mantilia villis. Quinquaginta intùs famulae, quibus ordine longo Cura penum struere, et flammis adolere penates. Centum aliae, totidemque pares aetate ministri, Q u i dapibus mensas onerent, et pocula ponalit. N e c ilon et Tyrii per limina laeta frequentai C o n v e n i r e , toris jussi discumbere pictis. Mirantur dona Aeneae; mirantur Iulum,

«87 Ovii. Met. L. IV. v. 35«. Mart. li. V. Epigr. « . Hoiat. L. II. Od. 13. Y. ai.

701 Stat. Theb. L. I. v. sat. »05 Ovid. Fast. L. II. v. n r . 70S Virg. Georg. 1«. IV. t. J7f.

I

P.

13°

V l H G I L I I

710 Flagrantesque dei v u l t u s , simulataque v e r b a , Pallamque, et pictum croceo velamen acantho. Praecipuè infelix, pesti devota futurae, Expleri mentem nequit, ardescitque tuendo Phoenissa, et puero pariter donisque movetur. I l l e , ubi complexu Aeneae colloque pependit, E t magnum falsi implevit genitoris amorem ; Reginam petit.

Haec oculis, haec pectore toto

Haeret, et interdum gremio f o v e t , inscia D i d o , Insidat quantus miserae deus.

A t memor ille

720 Matris Acidaliae, paulatim abolere Sychaeum Incipit, et vivo teutat praevertere amore Jam pridem resides animos desuetaque corda. Postquam prima quies epulis, mensaeque remotae; Crateras magnos statuunt, et vina coronant. Fit strepitus tectis, vocemque per ampia volutant Atria : dependent lychni laquearibus aureis Incensi, et noctem flammis funalia vincunt. Hie regina gravem gemmis auroque poposcit, Implevitque mero pateram, quam Belus, et omnes 730 A Belo soliti.

Turn facta silentia tectis:

Jupiter, hospitibus nam te dare jura loquuntur, Hunc laetum Tyriisque diem Trojaque profectis Esse velis, nostrosque hujus meminisse minores ! Adsit laetitiae Bacchus dator, et bona Juno! Et vos , o , coetum, Tyrii, celebrate faventes I D i x i t , et in mensam laticum libavit honorem, Primaque, libato, summo tenus attigit ore. Turn Bitiae dedit increpitans: ille impiger hausit Spumantem pateram, et pieno se proluit auro. 7 1 2 A l l s Oil * Virg.

Epitapll. X X X .

Ae.

L . IV. L. V I .

— Iliad.

L.

L . I. I.

r.

v . 68.

723 I i i a d .

v. 45 ff. V. 220, Hi.

L . I.

V. 470.

724 V i r g . G e o r g . Ae. fit

Stat. T h e b .

L . II.

L . VII. JU I.

v . 55». v. 1 4 7 .

y.

sti.

A E N £ i D o s. 740 Post alii proceres.

L I B .

I.

J31

Cithara crinitus Iopas

Personat aurata, docuit quae maximus Atlas. Hie canit errantem lunam, solisque labores; Uncle hominum genus, et pecudes; unde imber, et ignes! Arcturum, pluviasque H y a d a s , geminosque Triones; Quid tantiim Oceano properent se tingere soles Hiberni, vel quae tavdis mora noctibus obstet. Ingeminant plausu T y r i i , Troesque sequuntur. Nec non et vario noctem Sermone trahebafc Infelix D i d o , longumque bibebat amorem, 750 Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa; Nunc, quibus Aurorae venisset iilius armis; Nunc , quales Diomedis equi; nunc, quantus Achilles. Immo age , et a prima , die, hospes, origine nobis Insidias , inquit, D a n a u m , casusque tuorum, Erroresque tuos; nam te jam septima portat Omnibus errantem terris et fiuctibus aestas.

74« V i r g . Ae. . .

L. lit. L . IV.

v. 51S. v. i n .

J44 Vlrg. G e o r g H o i a t . Caim.

I 2

L . I. L.I,

v. 138. Od. III.

V.I«.

P.

132

L I B E R

V I R G I L I !

SECUNDUS.

CrfOTTTicuERE omnes, intentique ora tenebant : Inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto: Infandum, Regina , jutes renovare dolorem ; Trojanas ut opes, et lamentabile regnum Eruerint Danai; quaeque ipse miserrima vidi» E t quorum pars magna fui,

Quis talia fando

Myrmidonum, D o l o p u m v e , aut duri miles Ulissei Temperet a lacrimisi et jam nox liumida coelo Praecipitat, suadentque cadentia sidera somnos. 10 S e d , si tantus amor casus cognoscere nostros, E t breviter Trojae supremum audire laborem ; Quamquam animus meminisse horret, luctuque refugit; Incipiam.

Fracti bello, fatisque repulsi

Duciores Danaum, tot jam labentibus annis, Ti. .tar montis equum divina Falladis arte Aedificant, sectàque intexunt abiete costas. Votum pro reditu simulant ; ea fama vagatur. Hue delecta virüm sortiti corpora furtim Includunt caeco lateri, penitusque cavernas 20 Ingentes uterumque armato milite complent. Est in conspectu Tenedos, notissima fama Insula, dives opum, Priami dum regna manebant; Nunc tantum sinus, et statio malè fida carinis: Hue se profecti deserto in litore condunt. Nos abiisse rati, et vento petiisse Mycenas. Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu:

8 Virg. Ae. L . III. v. is». • • • • •

L. IV.

v. 351.

L . IV. v. 52S. L . VIII. V. Si.

Ovid. Fast. —

Trist.

L. IV. v. «61. L. I. El. III. T. 47,

8 Stat Theb. » Virg. Ae. Stat. Theb.

L. I. v. 339. L. IV. v. 81. L . I. v. 307. £,. I. v. 585.

i s Plin. Jun. L . VI. E f . XX.

A e n i i d o s ,

L i b .

j

II.

Panduntur portae: juvat ire, et dorica castra, Desertosque videre locos, litusque relictum. Hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achillea : 30 Classibus hic locus: hic acies certare solebant. Pars stupet innuptae donum exitiale Minervae, E t molem mirantur equi: primusque Thymoetes Duci intra muros hortatur, et arce locari ; Sive dolo, seu jam Trojae sic fata ferebant. A t Capys, et quorum melior sententia nienti, Aut pelago Danaum insidias suspectaque dona Precipitare jubent, subjectisque urere

flammis;

Aut terebrare cavas uteri et tentare latebras. Scinditur incertum studia in contraria vulgus, 40

Primus ibi ante omnes, magna comitante caterva, Laocoon ardens summa decurrit ab arce : E t procul, o miseri, quae tanta insania, cives? Creditis avectos hostes? aut ulla putatis Dona carere dolis Danaùm? sic notus Ulisses ? Aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi ; AUL haec in nostros fabricata est machina muros, Inspectura domos, venturaque desuper urbi; Aut aliquis latet error : equo ne credite, Teucri. Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes.

50 Sic fatus, validis ingentem viribus hastam In latus, inque feri curvam compagibus alvum Contorsit: stetit illa tremens, uteroque recusso Insonuere cavae gemitumque dedere cavernae. E t , si fata deùm, si mens non laeva fuisset, Impulerat ferro argolicas foedare latebras; Trojaque nunc stares, Priamique arx alta maneres. E c c e , m^nus juvenem interea post terga revinctum

38 Virg. A e .

L. V.

«9 O v i d . H e r o i d . 54 Virg. B u e . —

v. 612.

Ep.

Ecl. I. V. 1«. Ecl. Vili.

S4 O v i d . Trist.

I. v. SS.

y. 41.

L . II. L . I.

— — Liv.

Met.

L . IX.

Lib. X L .

I 3

v. 10».

El. I V . v. 51».

C a p . 6.

V. S».

3 $

P ,

V

i

»

6

i

l

i

r

Pastore® piagno ad regern clamore trahebant Dardanidae ; qui se ignotum venientibus nitro, 60 Hoc ipsum ut strueret, Trojamque aperiret Achivis, Obtulerat, fidens animi, atque in utrumque p a r a t u s , Seu versare dolos, seu certae occumbere morti. Undique visendi studio trojana juventus Circumfusa r u i t . certantque illudere capto. Accipe nunc Danauin insidias, et crimine ab uno Disce omnes. Namque, ut conspectu in medio turbatus, inermis, Constitit, atque oculis phrygia aginina circumspexit; H e u , quae nunc tellus, i n q u i t , quae me aequora possunt 70 Accipere? aut quid jam misero milii denique restat? Cui neque apud Danaos usquam locus; et super ipsi Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt. Quo gemitu conversi animi, compressus et omnis Impetus.

Hortamur f a r i , quo sanguine cretus,

Quidve f e r a t , memoret, quae sit fiducia capto. ( I l l e haec, deposita tandem formidine, fatur.). Cuncta equidem tibi, R e x , fuerit quodcumque, fatebor V e r a , inquit; neque me argolicà de gente negabo: Hoc primum: nec, si miserum Fortuna Sinonem flo F i n x i t , vanum etiam mendacemque improba finget. Fando aliquod si fortè tuas pervenit ad aures Belidae nomen Palamedis, et inclita fama Gloria; quem falsa sub proditione Pelasgi Insontem, infando indicio, quia bella vetabat, Demisere neci; nunc cassum lumine lugent. Illi me comitem, et consanguinitate propinquum, Fauper in arma pater primis hue misit ab annis. D u m stabat regno incolumis, regumque vigebat Conciliis ; et nos aliquod nomenque decusque 90 Gessimus: invidia postquam pellacis Ulissei ( H a u d ignota loquor) superis concessit ab oris; 76 I l i a d .

L.

I.

v

92.

A E N E I D O S.

L I B.

II.

Ifl

Afflictus vitam in tenebris luctuque trahebam , E t casum insontis mecum indignabar amici. Nec tacili demens: et me, fors si qua tulisset, Si patrios unquam remeassem victor ad Argos, Promisi ultorem, et verbis odia aspera movi. Hinc mihi prima mali labes; hinc semper Ulisses Criminibus terrere novis; hinc spargere voces In vulgum ambiguas, et quaerere conscius arma. 100 Nec requievit enim, donec Calcitante ministro. Sed quid ego haec autem nequicquam ingrata revolvo? Quidve rrjoror? si omnes uno ordine habetis Acbivos, Idque audire sat est; jamdudum sumite poenass Hoc Ithacus velit, et magno mercentur Atridae. Tum vero ardemus scitari et quaerere causas, Ignari scelerum tantorum artisque pelasgae. l'rosequitur pavitans, et ficto pectore fatur. Saepe fugam Danai Trojà cupiere relictà M o l i l i , et longo fessi discedere bello, n o Fecissentque ufcinam! saepe illos aspera ponti Interelusit hiems, et terruit. Auster euntes. Praecipuè, quum. jam hic trabibus contextus acernis Staret equus, toto sonuerunt aethere nimbi. Suspensi Eurypylum scitatum oracula Phoebi Mittimus, isque adytis haec tristia dieta reportat: Sanguine placastis ventos, et virgine caesa, Quum primùm iliacas, D a n a i , venistis ad oras: Sanguine quaerendi ìeditus, animaque litan&um, Argolicà.

Vulgi quae vox ut venit ad aures,

120 Obstupuere animis, gelidusque per ima cucurrit 120 V i r g . A e .

L . II. L . III. — '

. .

• .

—-

v.

m .

175. V. 48. r.

V. SS». a».

L. IV.

V. 300

U

V. s » .

VI.

ISO Virg. Ae. L. XII. r. ros. Chid. Fast. L. 1 •>• — L, U'. v. 3ST. — Amor. L. III. Cp. V. v. 45. •

ad L i t . A u g

v. i s i .

Roust. Hel. T. I. p. aellieris a x e , Ingens ara f u i t , juxtàque veterrima laurus Incumbens arae, atque umbra complexa Penates. Hie Hecuba et natae nequicquam altaria circum , l'raecipites atra ceu tempestate columbae, Condensale, et divùm amplexae simulacra sedebant. Ipsum aulem sumptis Priamuni juvenilibus armis Ut vidjt: Quae mens tam dira, miserrime conjux, 520 Impulit his cingi telis? aut quo m i s ? inquit. Non tali auxilio, nee dofensoribus istis Tempus eget: n o n , si"ipse meus nunc adforet Hector. Hue tandem concede: haec ara tuebitur omnes: Aut moriere simul.

Sic ore effata , recepit

Ad sese, et sacra longaevum in sede locavit. Ecce autem elapsus Pyirhi de caede Polites, Unus natorum Priami, per tela, per hostes Porticibus longis f u g i t , et vaoua atiia lustrar. Saucius : illuni ardens infesto vulnere Fyrihus 550 Insequitur, jam jamque manu tenet et premit ha sta. Ut tandem ante oculos evasit et ora parentum, Concidit, ac multo vitam cum sanguine fudit. I l i c Priamus, quanquam in media jam morte tenetur, Non tamen abstinuit, nec voci iraeque pepercit : A t , tibi pro scelere, exclamat, pro talibus ausis, D ì , si qua est coelo pietas quae talia curet, Fersolvant grates dignas, et praemia reddant Debita qui nati coram me cernere lethum Fecisti, et patiios foedasti funere vultus. 540 A l non ille, satum quo te mentiris, Achilles Talis in hoste fuit. Priamo; sed jura fidemque

A E N E I D O S .

L

I B.

I L

149

Supplicis ei'ulmit, corpusque exsangue sepulcro Reddidit Hectoreum, meque in mea regna remisit. Sic fatus senior, telumque imbelle sine ictu Conjecit; ìauco quod piotinus aere repulsum, E t summo clipei nequipquam umbone pependit. Cui Pyrrlius: Referes ergo liaec, et". nuntius ibis Pelidae genitori: illi mea tristia facta Degeneremque Neoptolemum narrare memento. 550 Nunc morere. Haec dicens, altaría ad ipsa trementem Traxit et in multo lapsantem sanguine nati; Implicuitque comain laevá, dextiaque coruscum E x tul il:, ac lateri capulo tenus abdidit ensem. liaec finis Priami fatorum: liic exitus illum S01 te tuìit, Trojam incensam, et prolapsa videntem Pei gama: tot quondam populis terrisque superbum Regnatorem Asiae: jacet ingens litore tiuncus, Avulsumque humeris caput, et sine nomine corpus. At me tum primùm saevus circumstetit horror; 560 Obstupui; subiit cari genitoris imago, Ut regem aequaevum crudeli vulnere vidi Yitam exhalantem : subiit deserta Creusa, E t direpta domus, et parvi casus luli. Respicio, et, quae sit me circum copia, lustro. Deseruere omnes defessi, et corpora saltu Ad terram misere aut ignibus aegra dedére. Jamque adeo super unus eram; quuni limina Vestae Servantem et tacitam secreta in sede latentem Tyndarida aspicio: dant clara incendia lucem 570 Erranti, passimque oculos per cuncta ferenti. Illa sibi infestos eversa ob Pergama Teucrqs, E t poenas Danaùm eL deserti conjugis iras Permetuens, Tiojae et patriae communis Erinnys, Abdiderat. sese, atque aris invisa sedebat. Exarsere ignes animo: subit ira cadentem Ulcisci patriam, et sceleratas sumere poenas. K 3

P. V

150

I R C I L I I

Scilicet haec Spartam iricolumis patriasque Mycenas Aspiciet, partoque ibit regina triumpho ? Conjugiumque , domumque, patres, natosque videbit, 580 Hi aduni turba et phiygiis comitata ministris? Occident ferro Priamus?

Troja arserit igni?

Davdaniùm toties sudârit sanguine litus? o Non ita : namque, et si nullum memorabile nomen Feminea in poena e s t , nec habet victoria' laudem; Extinxisse nefas tamen, et sumsissc merentis Laudabor poenas; animumque explesse juvabit Ultricìs flammae, et cineres satiasse meorum. Talia jactabam, et furiata mente ferebar; Çuum mibi s e , non antè oculis tam clara, videndam, 590 Obtulit, et pura per noctem in luce refulsit Alma parens, confessa deam ; qualisque videri Caelicolis, et quanta , solet ; dextrâque prehensum Continuit, roseoque haec insuper addidit ore: N a t e , quis indomitas tantus dolor excitât iras ? Quid f u r i s ? aut quonàm nostri tibi cura recessit? Non priùs aspicies ubi fessum aetate parentem Liqueris Anchisen? superet conjuxne Creusa, Ascaniusque puer? quos omnes undique graiae Circum errant acies: e t , ni mea cura résistât, 600 Jam flammae tulerint, inimicus et hauserit ensis. Non tibi Tyndaiidis facies invisa Lacaenae , Culpatusve Paris; divûm inclementia, divûm Has evertit opes, sternitque a culmine Trojam. Aspice : namque omnem, quae nunc obducta tuenti Mortales hebetat visus tibi , er 'humida circùm Caligat, nubem eripiam; tu ne qua parentis Jussa time, neu praeceptis parere récusa: H i c , ubi disjectas inoles avulsaque saxis Saxa vides, mixtoque undantem pulvere fumum, 530 Ihad.

L.

I.

>.

29?.

598 —— L. I. V. 360.

«00 Iliad. €06

L. Ili

V. 1 6 4 .

L. I. v. al4.

A £ N e i D

o s,

L i b .

II.

151

610 Neptuuus muros magnoque emota tridenti Fundamenta quatit, totamque ab sedibus urbem Eruit: hie Juno Scaeas saevissima portas Prima; tenet, sociumque furens a navibus agmen Ferro accincta vocat. Jam summas arces tritonia, respice, Pallas . -Insedit, nimbo effulgens et Gorgone saeva. Ipse Pater Danais animos viresque secundas Sufficit: ipse deos in dardana suscitai arma. E r i p e , nate, fugam, finemque impone labori. 620 Nusquam abero, et tutum patrio te limine sistam, Dixerat; et spissis noctis se condidit umbris. Apparent dirae facies, inimicaque Trojae Numina magna deùm. Tum vero omne mihi visum considere in ignea Ilium, et ex imo verti Neptunia Troja: Ac veluti summis antiquam in montibus ornum Quuni ferro adcisam crebrisque bipennibus instant Eruere agricolae certatim; ilia usque minatur, E t tremefacta comam concusso vertice nutat; 630 Vulneribus donec paulatim evicta supremum Congemuit, traxitque jugis avulsa ruinam. Descendo, ac ducente deo flammam inter et hostes Expedior : dant tela locum, flammaeque recedunt. Atque, ubi jam patriae perventum ad limina sedis, Antiquasque flómos ; genitor, quem tollere in altos Optabam primum montes, prirnumque petebajn, Abnegai excisà vitam producere Trojà, Exiliumque pati : Vos o , quibus integer aevi Sanguis, ait, solidaeque suo stant robore v i r e s , 640 Vos agitate fugam. M e si coelicoLe voluissent ducere vitam, 636

V u g . Ae.

638 Virg. Ae.

L

V.

V. 449.

L . V.

V. 39Ì

Ij

IX. v. ass.

«38 Stat. Theb. L L v. 4Ji. ' «40 Plin. Jun. L. VI. £p. XX, j. 1«. K 4

152

P,

V

I R G IL

II

Has mihi servassent sedes : satis una superque Vidimus excidia , et captae superavimus urbi. Sic o , sic positum affati discedite corpus. Ipse manu mortem inveniam: miserebitur

hostis,

Exuviasque p c t e t : facilis jactura sepulcri. Jam pridem invisus d i v i s , et inutilis annos jDemoror; ex quo me di vara pater atque hominum rex Fulminis afflavit v e n t i s , et contigit igni» 600

Talia perstabat m e m o i a n s , fixusque manebat N o s contra effusi lacrimis,

conjuxque C r e u s a ,

Ascaniusque, omnisque domus, ne vertere secum Cuncta p a t e r , fatoque urgenLi incumbere, vellet. A b n e g a t , inceptoque et sedibus haeret in isdem. Ruisus in arma f e r o r , morlemque miserrimus opto. Nam quod consilium aut quae jam fortuna

dabatur?

M e n e efferre p e d e m , genitor, te posse relicto Sperasti? tantumque nefas patrio excidit ore?. Si nihil ex tanta superis placet uibe relinqui, 660 E t sedet hoc animo , perituraeque addere T i o j a e Teque tuosque j u v a t ; patet isti janua l e t h o ; Jamque aderit multo Priami de sanguine P y r r h u s , Natum ante ora p a t r i s , patrem qui obtruncat ad aras. Hoc et a t , alma parens, quod me per t e l a , per i g n e s , E r i p i s , u t mediis hostem in penetralibus, utque A s c a n i u m , patremque meum, juxtaque Creusam, A l t e r a m in alterius mactatos sanguine,

cernam?

A n n a , v i r i , ferte arma; vocat l u x ultima v i c t o s j Reddite me D a n a i s ; sinite instaurata revisam 670 Praelia : miri qua in omnes liodie moriemur inulti, Hìc ferro accingor rursus, clipeoque sinistram Insertabam a plans , meque extra Lee La ferebam.

«4«

O t i J .

«57

R o m s .

«68 V i r g .

Trist.

L

Hel.

T.

At.

L.

I.

El.

IV.

XI.

p. v.

II. 7.

476.

V.

S3.

670 O m ì . M e t . V i i g . Ae.

L . IX. L . IV.

v. u i . v. 659.

A E N E I D O S .

LIB.

IL

353

Ecce autem complexa pedes in limine conjux Haerebat, parvumque patri tendebat Iulum: Si periturus abis, et nos rape in omnis tecum ; Sin aliquam expertus sumtis spem ponis in arniis, Hanc p,inuim tutare domum : cui parvus lulus, Cui p a t e r , et conjux quondam tua dicta relinquor? Talia vociferans gemitu tectum omne replebat; 660 Quum subitum dictuque oritur mirabile monstrum, Namque manus i n t e r , inoeslorumque ora parentum, Ecce levis summo de vertice visus Iuli' Fundere lumen a p e x , tractuque innoxia molli Lambere fiamma comas, et circum tempora pasci, Nos pavidi trepidare m e t u , crinemque

flagrantem

E x c u t e r e , et sanctos restinguere fontibus ignes, A t pater Ancliisos oculos ad sidera laetus E x t u l i t ; et coelo palmas cum voce tetcnditj Jupiter omnipotens, precibus si flecteris ullis, 690 Aspice nos.; hoc tantum: e t , si pielate meremur, D a deinde auxilium, pater; atque liaec omina firma, V i x ea fatus erat senior; subitoque fragore Intonuit laevum,

et de coelo lapsa per umbras

SLella facem ducens multa cum luce cucurrit. Ulani, summa super labentem culmina tecti, Cernimus idaea claram se condere silva, Signantemque vias : turn longo limite sulcus D a t lucem, et late circum loca sulfure fuijianfc. Hie vero victus genitor se tollit ad auras, 700 Affaturque deos, et sanctum sidus adorat, Jam jam nulla inora est: sequor, e t , quà ducitis, adsum.

' - i Virg. Ae. 678

L. XI.

Georg. Ovid. Heroid.

L. II. L. III.

«88 Vivg. Ae.

V. 453.

Ej). V I I .

C88 Vug. Ae. L. I. •

v. 411.

L. IV.

.- I

L. IV. L. V.

v. U S .

L. IX.

1. 97. v. 1SJ. V 176.

L. X. Stat. Theb.

€91 Vllg. Ae.

K

L. I.

v. 205. V. 685, v.

1«.

V. 667. v. 4»7.

L. V. V. 526.

1

P

.

V l R G I L I I

D ì p a t r i i , servate domum,

servate nepol:em:

Yestrum hoc augurium, vestroque in numine Troja est. Cedo equidein, nec, n a t e , tibi comes ire recuso. Dixerat. ille : et jam per moenia clarior ignis A u d i t u r , propiùsque aestus incendia volvunt. E r g o a g e , care pater, cervici imponere nostrae: Ipse subibo humeris; nec me labor iste gravabit: Q u o res cunque cadent, unum et commune p e ricium, 71O Una salus ambobus e i i t : milii parvus l u l u s .. Sit comes, et longé servet vestigia conjux. V o s f a m u l i , quae dicam, animis advertite vestris. E s t urbe egressis tumulus templumque vetustuni Desertae Cereris, juxlàque antiqua cupressus, R e l i g i o n e patrum multos servata per a n n o s ; l i a n e ex diverso sedem veniemus in unam. T u , g e n i t o r , cape sacra m a n u , patriosque penates. M e , bello e tanto digressum, et caede recenti, Attrectare nefas ; donee me flumine v i v o 720 Abluero. Ilaec f a t u s , latos humeros subjeptaque colla Veste s u p e r , fulvique insternor- pelle leonis : Succedoque oneri : dextrae se parvus lulus I m p l i c u i t , sequiturque patrem non passibus aequis: ï o n è subit conjux.

Ferimur per opaca locorum:

E t m e , quem dudum non ulla injecta m o v e b a n t , T e l a , neque adverso glomerati ex agmine G r a i i , N u n c omnes terrent aurae; sonus excitât omnis Suspensum, et pariter comitique onerique timentem.

702 Horat-. Carili. Tibull.

Vug. Geoig. •

L . IT.

L . H.

• Ae.

712 V u g . A e .

Od. VII. \.4.

E l . I.

L . IX. 1 . V. f . vni.

712 V i r g . A e .

v . 847.

I . X.

Ovid. Fast.

v . 503.

L.I.

L. Ill,

1 . 17.

»

v . 104.

L . I.

v . 102.

L . III.

v . 178.

Amat.

L . I.

v . 267.

v. aso.

Met.

L . XI.

v . 154.

304.

——

L. XV.

-v. 140.

V.

v. 440.

S*3t. T h e b .

L . I.

v.

A E S E I D o s.

LIB.

II.

155

730 Jamque propinquabam portis, omnemque virlebar Evasisse viam; subito quum creber ad aures Visus adesse pedum sonitus ; genitorque per umbram Prospiciens: Nate, exclamat, fuge,' nate; propinquant: Ardentes clipeos atqùe aera micantia cerno. Hie mihi nescio quod trepido male numen amicum Confusam eripuit mentem: namque avia cursu Dum sequor, et nota excedo regione viarum; Heu! misero conjux fatone erepta Creusa Substitit, erravitne v i a , seu lassa resedit 740 Incertum; nec post oculis est reddita nostris: Nec piiùs amissam respexi, animumve rellexi, Quàm tumulum antiquae Cereris sedemque sacratam Venimus: hie Jemum collectis omnibus una D e f u i t ; et comites, natumque, virumque fefellit. Quern non incusavi amens hominumque deorumque? Aud quid in eversa vidi crudelius urbe? Ascanium , Anchisemque patrem, teucrosque penates Commendo sociis, et curva valle recondo. Ipse urbem repeto, et cingor fulgentibus armis : 750 Stat casus renovare omnes, omnemque reverti Per Trojam; et mrsus caput objectare periclis. Principio muros obscuraque limina portae, Qua gressum extuleram, repeto; et vestigia retro Observata sequor per noctem, et lumine lustro. Horror ubique animos, simul ipsa silentia terrent. Inde domum, si foitè pedem, si forte tulisset, M e refero : irruerant Danai, et tectum omne tenebant. Ilicet ignis edax summa ad fastigia vento Vol vi tur : exsuperant flammae : furit aestus ad auras. 760 Procedo, et Priami sedes arcemque reviso. Et jam porticibus vacuis Junonis asylo 7J7 V i r g . Ae. 7*5 L i v .

L . XI.

L . -XXVIII. L . XXX.

v. 530. C. 7.

v . 20.

749 V l r g . A e

L. VI. L . XI. L . XII.

v. 217. v. 18». v. 275.

156

P.

V I R G I L I !

Custodes lecti Phoenix et dirus Ulysses Fraedam asservabant: huc undique troia gaza Incensis erepta adytis, meiisaecjue deorum, Crateresque auro solidi, captivaque vestis Congeritur: pueri et pavidae longo ordine inatres Sl.ant circùm. Ausus quin etìam voces jactare per timbravn, Implevi clamore v i a s , moestusque Creusam, 770 Nequicquam ingeminans, iterumcjue iterumque vocavi. Quaerenti, et tectis urbis sine fine furenti, Infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae Visa mihi ante oculos, et nota major imago. Obstupui, steleruntque coinae, et v o x faucibus baesifc. T u r i sic affari, et cuvas liis demere dictis; Quid tantrm insano yuvat indulgere doloii, O dulcis conjux? non liaec sine numine divùm Eveniunt: nec te bine comitem asportare Creusam I"as: batid ille sinit superi regnator Olympi. 7O0 Longa tibi exilia, et vastum xnaris aequo r arandum; A d terram hesperiam yenies: ubi lydius, arva Inter opima virimi, leni fluit agmine Tybiis. Illic res laetae, regnumque, et regia conjux Parta tibi: lacrimas dilectETe pelle Creusae. Non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas

773 Liv. L . I. C. 7, I,. V. C. 41. L. -

vin.

C. e. C. 9.

Ovia. Fast. L XI. v. 503. Homer. L , VIII. v. so. Plm.Juii. L . V I I . F.p XXVII. Panegyr. C. VIII. Phaedr. L. IV. Fab.XXlV. v.34. Avant. Franç. T o m . 111. p. 69. ou L e t t r e , S. 4. 774 Rouss. Hel. T . I. p. 60. Virg. Ae. L . IV. v. aeo.

»74 Virg. Ae. h . IT. y. 120, L . Ill, I7S, 1

V. 1

39.

•

V 48. V. 259. L. VI. a. 54. Ovid. Fast. L . I. v. 97. -r— — 777 Virg. 780 • — Iliad.

L . III. 1. 331. Amor. L . III. Ep. V . V..4S. ad L i \ . Aug. 153. Ae. L. I. v. 137. Georg. Li I. v. 50. L . I. v . 479 — 483.

A e n e i D- o s.

L i b .

II.

157

Aspiciam, aut graiis servitum matribus i b o , Dardanis, et divae Veneris nurus : Sed me magna deùm genitrix his deLinet oris. Jam que vale, et nati serva communis amorem. 790

Ilaec ubi dicta dedit, lacrimantem, et multa volentem Dicere, deserait, tenuesque recessit in auras. Ter conatus ibi collo dare bracliia circum; Ter frustra comprensa manus effugit imago, Tar levibus ventis, volucrique simillima sonino. Sic denrum socios consumata nocte 1 eviso. •Attjiie hie ingentem comituin affluxisse novorum Invenio admirans numerum, matresque viiosque, Collectam exilio pubem, miserabile vulgus, Undique convenere, animis opibusque parati; In quascimque velim pelago dedueere terras. Jamque jugis bummnc stirgebat Lucifer Idae, Ducebaique diem; Danaique obsessa tenebanfc làmina portarum; nec spes opis ulla dabatur. Cessi, et subLito monterà genitore pelivi.

70S O v i d . H e r o n ! . 7S9 V i r f . G e o r g .

E p . III. L. IV.

v

7S. 4S7.

Omcì. Met. L. X. 1. 62. •?so V i r . " . G c n r g r . 751 O v i d . F a s i .

L . IV. I.. V .

v. sor, -v. 375.

791 O v i d . M e t .

L. XIV.

v . 824.

ex P o n t . L . I I I . Ep. III. v.»3. 7P2 V i r g . A e .

Ij. V I .

WieJ. Ober.

v . 700.

-p. s : s .

Edit.

Cube.

P.

J58

V l R G I L I I

LIBER POSTQUAM

TERTIUS.

res Asiae Priamique evertere gentem

Immeritam visum Superis, ceciditque superbum I l i u m , et omnis humo fumat Neptunia Troja; Diversa exilia et desertas quaerere terras Auguriis agimur divùm; classemque sub ipsa Antandro et phrygiae inolimur montibus Idae; Incerti, quò fata ferant, ubi sistere detur; Contrahimusque viros.

V i x prima inceperat aestas,

E t pater Anchises dare fatis vela jubebat; i o L i l o r a quum patriae lacrimans portusque relinquo E t campos ubi Troja f u i t ; feror exul in altum Cum sociis, natoque, Penatibus, et magnis dis. Terra procul vastis colitur Mavortia campis, Thraces erant, acri quondam regnata Lycurgo ; Hospitium antiquum Trojae, sociique penates, D u m fortuna f u i t : feror hue, et litore curvo Moenia prima loco , fatis ingressus iniquis ; Aeneadasque meo nomen de nomine fingo. Sacra Dionaeae matri divisque ferebam 20 Auspicibus coeptorum operum: superoque nitentem Caelicolum regi mactabam in litore tauruin. Fortè fuit juxtà tumulus, quo cornea suinmo Yirgull.a, et densis liastilibus Jiorrida myrtus. Accessi, viridemque ab humo convellere silvam Conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras; Horrendum et dictu video mirabile monstmm. Nam quae prima solo ruptis radicibus arbor Vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae, E t terrain tabo maculant : mihi frigidus horror ^o Membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.

2 V i r g . Ae.

L . II. v. «S8.

Horat. Carm. L . I . Od. X X X I I I . v.io.

30 Virg, Ae.

L . XII.

SOS.

A E N E I D O S ,

L I B .

III.

159

Rursus et alterius lentum convellere vimen Insequor, et causas penitus tentare latent.es; Ater et alterius sequitur de coitice sanguis. Multa movens animo ^ Nymphas venerabar agrestes, Gradivumque patrem, geticis qui praesidet arvis ; Rite secundarent visus, omenque levarent. > Tertia sed postquam majore hastilia nisu Aggredior, genibusque adversae obluctor arenae, ( E l o q u a r , an sileam ? ) gemitus lacrimabilis imo 40 Auditur tumulo, et v o x reddita fertur ad aures: Quid iniserum, Aenea, laceras? jam parce sepulto : Parce pias scelerare manus : non me tibi Troja Externum tulit.; aut cruor hie de stipite manat. Heu ! fuge crudeles terras, fuge litus avarum : Nam Polydorus ego : liìc confixum ferrea texit Telorum seges, et jaculis increvit acutis. Turn vere) ancipiti mentem formidine pressus Obstupui, steteruntque comae, et vox faucibus haesit. Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno 50 Infelix Priamus furtim mandarat alendum Threicio regi, quum jam diiFideret armis Dardaniae, cingique urbem obsidione videret. I l l e , ut opes fractae Teucrùm, et fortuna recessit, R e s Agamemnonias victriciaque arma secutus, Fas omne abruinpit, Polydorum obtruncat, et auro V i potitur.

Quid non mortalia pectora cogis,

Auri sacia fames?

Poslquam pavor ossa xeliquit,

Delectos populi ad proceres, priinùmque parentem, Monstra deiim refero, e t , quae sit sententia, posco.

48 V i r g . A e . ———•

L . II. Li. I I .

— •

v . 774.

48 O m ì . F a s t .

L.

v . 120*

L. IH.

V. I 7 S .

L. III.

V. 2 5 9 .

L . III.

i.29.

I.. I V .

v . 280.

h. VI.

V

fi4.

.

L. III. —

Amor.

f t Vug,

Ae.

v.

EI. V .

ad Liv. Aug. Rous!. Hel.

v . 97.

T . I.

Li. I V .

331. v . 45.

v . 193. p . 60. E d i t . B i p . V. 4 1 2 .

P.

l6o

V

I H 5 I L

I I

Co Omnibus idem animus scelerata excedere terrà Linquere pollutum hospitiuin,

et dare classibus austros.

Ergo instauiamus Polydoro f u n u s , et ingens Aggeritur tumulo tellus; stant Manibus arae, Caeruleis moestae vittis atraque cupresso; E t circuiti Iliades crinem de moie solutae. Infeiimus tepido spumanùa cymbia lacte, Sanguinis et sacri pateras ; animamque sepulcro CondLmus , et magna supremum voce ciemus. I n d e , ubi prima iides pelago, placataque venti 70 Dant iiiqria, et lenis crepitans vocat auster in altum ; Deducunt socii naves, et litora complent. Proveliimur portu; terraeque urbesque recedunt. Sacra mari colit.ur medio gratissima tellus Nereidum matri; et Neptuno Aegaeo: Q11 arri pius Arcitenens, oras et litora circum Errantem, G y a i o celsà Myconoque revinxit; Immolamque coli dedit, et contemnere ventos. JIuc f e r o r j haec fessos tuto placidissima portu Accipit: egressi veneramur Apollinis urbem. 80 R e x Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos, Vittis et sacra redimitus tempora lauro, Occurrit ; veterem Ancbisen agnoscit amicum. Jungimus liospilio dextras, et tecta subknus. Tempia

rVirg,

Ae. ••—

L , I, L,

v . 4S4,

II.

L. XI. •

L . XII.

Diid. Fast.

ÌI Virg. Ae.

403. V. 3 5. 870,

v,

L . II.

v

—

813.

Li\.

L. II.

L i b . I.

El. IH. Cap.

li.

Juv. Sat, M. Cap. li*.

v.

v. 45?,

L . I.

•

Fast.

Aug. L. IH,

L. IV. Stat. Silvar. as,

Tibull.

L . 1.

L . II.

V e l k j . Patere. « l 111 a d .

v. 3*?,

— L. III.

0 \ i d . ad L n ,

L. III. V, 315. L, IV. 458* Tibull.

L. IV.

Georg.

!.. II,

v,

si. v. 33*, v.

€69.

v . 656. Ep.

EU V.

II.

v . 54?,

v. 5.

L . I I . C a p . «2, 54r.

A e n e i d o s .

Lib.

III.

161

Templa dei saxd venerabar stfucta vetusto ¡ D a p r o p i i a m , T h y m b r a e e , domum; da moenia f e s s i s , E t genus, et mansuram tirbem; serva altera Trojae Pergama, reliquias Danavim atque immitis Áchillei. Ouem sequimur? quóve ire jubes? ubi pohere sedes? D a , p a t e r , augürium; atque animis illabere nostris. 90

V i x ea fatus tíram: trémere omiiia visa repente, L i m i n a q ü e , laurusque d e i ; totusque moveri M o n s circíinl, et mugiré adytis cortina reclusis. Submissi petimus terram, et vox fertur ad auresj Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum Prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto Acoipiet reduces: antiquam exquirite matrem; H i e domus Aeneae cunctis dominabitur oris i E t nati n a t o m m ,

et qui nascent.ur ab illis;

Haec Phoebus: mixtoque ingeiis exorta ttimúltii 100 L a e t i t i a ; et cuncti quae sint ea moenia q u a e r u n t j Quó Phoebus vocet errantes, jubeatque revertí. T u m genitor, veterum volvens monumenta virorunlí A u d i t e , o proceres, a i t , et spes discite v e s t í a s : Creta Jovis magni medio jacet insula

ponto;

M o n s idaeus u b i , et gentis cunabula

nostrae.

Centum urbes habitant magnas, uberrima r e g n a : Maximus unde p a t e r , si rite audita recordor, Teucrus rhoeteas primüm est advectus ad o r a s , Optavitque locum regno: nondum Ilium et arces 110 Pergameae steterant; habitabant vallibus imis. Hinc mater cultrix C y b e l e , Corybantiaqué aera , Id.ieumque neraus; hinc fida silentia sacris, E t juncti currunl dominae subiere leones. Ergo agite, e t , divüm ducunt quá jussa, Sequamur 1 Placemus v e n t o s , et gnosia regna ptítamus. 10» Iliad.

L. II.

Ill V u g . Ae. Lucret.

v. 649.

I,. VI. L . II

v. 78Í

v 6o?.

Ill

Propert.

L. III.

Ovid. Fast.

L

El. X V .

IV.

V. 524.

v. 35.

P. V

1 6 -2

1 K G I L I I

Nec longo distant Cursu : modo Jupiter adsit, Tertia lux classem cretaeis sistet in oris. Sic fatus meritos aris mactavit honores, Taurum Neptuno, taurum tibi, pulclier Apollo; i2o Nigram Hiemi pccudem, Zephyris felicibus albam. Fama v o l â t , pulsum regnis cessisse paternis Idomenea ducem, desertaque litora Cretae; Hoste vacare domos, sedesque astare relictas. Linquimus Ortygiae poi tus, pelagoque volamus ; Baccliatamque jugis N a x o n , viridemque D o n y s a m , Olearon, niveamque Paron, sparsasque per aequor Cycladas, et crebris legimus fréta consita terris. Nauticus exoritur vario ceitainine clamor: Hortantur socii, Cretam proavosque petamus. 130 Frosequitur surgens a puppi ventus euntes ; E t tandem antiquis Curetum allabimur oris. Ergo avidus inuros optatae molior urbis; Pergameamque voco ; et laetam cognoinine gen! e m Ilortor amare f o c o s , arcemque attolleie tectis. Jamque ferè sicco subductae litore puppes ; Connubiis arvisque novis operata juventus ; Jura domosque dabam: subito quum tabida membris, Corrupto coeli tractu, miserandaque venit Aiboribusque satisque lues, et. letliifer annus. 140 Linquebant dulces animas, aut aegra trahebant. Coi"pora ; tum steriles exurere Sirius

agios;

Arebant herbae, et victum seges aegra negahat. Kursus ad oraclum Ortygiae l'iioebumque renienso Hortatur pater ire mari, veniamque precari ; Quam fessis lìnem. rebus ferat; unde laborum Tentare auxilium jubeat; quo vertere cursus. N o x erat, et teriis animalia somnus habebat: Effigies sacrae d i v û m , phrygiique l'enates , 120 l l u d .

L.

HO

L. I.

111.

V.

101.

\. 479.

143 Iliad. L. I. y. 6a,

A E N E I D o s.

L I B .

III.

163

Quos mecum a T r o j a , mediisque ex ignibus urbis 150 Extuleram, visi ante oculos ast.are jacentis In somnis, multo manifesti lumine, qua se Plena per insertas fundebat luna fenestras: Turn sic a f f a r i , et curas his demere dictis : Quod tibi delato Ortygiam dicturus Apollo e s t , Hie canit; et tua nos en ultro ad limina mittit. Nos t e , Dardanià incensa, tuaque arma secuti ; Nos tumidum sub te permensi classibus aequor: Idem ventuvos tollemus in astra nepotes, Imperiumque urbi dabimus: tu moenia fitlagnis 160 Magna p a r a , longumque fugae ne linqué laborem. Mutandae sedes : noil liaec tibi litora suasit D e l i u s , aut Cretae jussit còrisidertì, Apollo. E s t locus, Hesperiam Graii cognomine dicunt; Terra antiqua, potens armis, atque ubere glebae. Oenotrii coluere v i r i : nunc f a m a , minores Italiani dixisse , ducis de nomine, gentem. Hae nobis propriae sedes ; hinc I ) a id arms ò r t u s , Iasiusque p a t e r , genus a quo principe nostrum. Surge a g e , et baec laetus longaevo dicta parenti 170 Haud dubitanda refer: Corythum,

requirat

t e i T a s q u e

Ausonias: Dictaea negat tibi Jupiter arva. Talibus attdnitus v i s i s , ac voce deorum, ( N e c sopor illud erat; sed coram aggnoscete vultus, Velatasque c o m a s , piaesentiaque ora videbai'i Turn gelidus toto manabat corpore sudor) 149 V l r g . A e .

L.

I.

V. 382.

L. IV.

L. VI.

Tilnill.

Heroid. L.

II.

Fast.

L. L

L.

L.

L. VII. El. V.

— v . 80.

v.

v

111

y

37

•

a.

\. 40.

1.

11

L . II

v. iid.

. 175 0 \ i d .

At

V. ii2.

L. V.

Owd.

175 V i r g

V. !98.

0\id •

111. - V . 48. v . 29.

L.

III.

v.

L

VI.

v. 5*.

Amor.

L ^

IIO.

L. Ill

a d L11

Rouss.

774. V.

He],

L.

111.

Aug. T.

25».

I.

v.

Èp. V .

v . 4s

153.

p. « 0 . E d i t . D i p .

164

V

I R G I L I 1

Corripio e stratis corpus, tendoque supinas Ad coelum cum voce manus, et muñera libo Intemerata focis : perfecto laetus honore Ancliisen facio certuni, remque ordine pando. tQo Agnovit prolem ambiguam, geminosque parentesi Seque novo veterum deceptum errore locorum. Tum memorat: Nate, iliacis exercite fatis, Sola milii tales casus Cassandra canebat. Nunc repeto haec generi portendere debita nostro i E t saepe Hesperiam, saepe Itala regna vocare. Sed quis ad Hesperiae venturos litora Teucros Crederet? aut quem tum vates Cassandra moveret? Cedanius Plioebo, et moniti meliora sequamur. Sic ait: et cuncli dicto paremus ovantes. 190 Hanc quoque deserimus sedem, paucisque relictis Vela damus , vastumque cava trabe currimus aequor. Postquam allum tenuere rates, nec jam amplius ullaé Apparent terrae, coelum undique et ùndiqtie pontus ; Tum mihi caeruleus supra caput astitit imber, Noctem hiememque ferens; et inhorruit unda tenebris. Continuò venti volvunt mare, magnaque surgunt Aequora; dispersi jactamur gurgite vasto. Involvere diem nimbi, et nox húmida coelum Abstulit; ingeminant abruptis nubibus ignes. 200 Excutimur cursu, et caecis erramus in undis» Ipse diem noctemque negat discerneie coelo,

i76 V i r g . A e .

L. I.

v . _??.

L . II.

v . «88.

L. II.

V.

.

L.

IV.

.

L. V . L. IX.

•

'

L. X.

Stat. T h e b . I89 I l i a d . 191

—

L . I. I » !•

191 H o r a t .

.

686,

v.

te.

V. 667.

L . I.

v , 4«7.

v , 216. V. *7».

197 V i r g . A e. 198

v

I,. I.

L. V, L . I. L . II.

O d . I.

v.

i.

v . 9.

L . I.

Tnst.

195 V i r g . A e .

L . I.

L. V.

Ovid. Met.

153.

r . 205. r.

Carm.

152 V i r g . A e .

£92. El. II.

v. v.

u. iaa.

v . e.

I,. I V .

v . 3 si,

L . XI.

v . 201.

v . 25.

A E H E I D O S .

L I B .

III.

Nec meminisse viae media Palinurus in undá. Ties adeo incertos caecà caligine soles Erramus pelago, totidem sine sidere noct.es. Quarto terra die primùm se attollere tandem V i s a , ape ri re procul montes', ac volvere fumum. Vela cadunt; remis insurgimus: haud mora, nautae Adnixi torquent spumas, et caerula verrunt. Servatimi ex undis Stropliadum me litora primum 210 Accipiunt.

Strophades graio stant nomine dictae,

Insulae Ionio in magno : quas dira Celaeno, Harpyiaeque colunt aliae, Fhineia postquam Clausa domus, mensasque metu liquere priores. TrisLius haud illis monstrum, nec saevior ulla Pesti s et ira deùm stygiis sese extulit undis. Virginei volucrum vultus, foedissima ventriá Proluvies, uncaeque manus, et pallida semper Ora fame. Hue ubi delati portus intravimus 5 ecce 220 Laeta boum passim campis armenta videmus, Caprigenumque pecus-, nullo custode, per herbas. Irruimus f e r r o , et D i v o s , ipsumque vocamus In partem praedamque Jovem : turn litore curvo Extruimusque toros, dapibusque epulamur opimis. A t subitae horrífico lapsu de montibus adsunt Harpyiae, et magnis quatiunt clangoribus alas; Diripiuntque dapes, contactuque omnia foedant Immundo : turn v o x tetrum dira inter odorem. Rursum in secessu longo sub rupe cavata, 230 Aiboribus clausi circum atque horrentibus umbris, Instruimus mensas, arisque reponimus ignem ; Rursum ex diverso coeli caecisque latebris Turba sonans praedam pedibus circwnvolat uncis : Polluit ore dapes: sociis tunc, arma capessant, E d i c o , et dirá bellum cum gente gerendum: L 3

165

i 66

P.

V l R G I L I I

Haud secus ac jussi faòiunt, tectosque per herbam Disponunt enses, et scuta latentia condunt. Ergo ubi delapsae sonitum per curva dedére JLitora, dat signum specula Misenus ab alta 240 Aere cavo: invadunt socii, et nova praelia tentant, Obscenas pelagi ferro foedare volucres : Sed neque vim plumis ullam, nec vulnera tergo Accipiunt; celerique fuga sub sidera lapsae Semesam praedam et vestigia foeda relinquunt. Una in praecelsà consedit rupe Celaeno, Infelix vates, rupitque hanc pectore vocem : Bellura etiain prò caede boum stratisque juvencis, Laomedoiitiadae, bellumne inferre paratis; E t patrio Harpyias insontes pellere regno? 250 Accipite ergo, animis atque haec mea figite dieta. Quae Phoebo pater omnipotens, mihi Phoebus Apollo Praedixit, vobis Furiarum ego maxima pando. Italiani cursu petitis, ventisque vocatis Ibitis Italiam; portusque intrare licebit: Sed non ante datam pingetis moenibus urbem, Quàm vos dira fames nostraeque injuria caedis Ambesas subigat malis absumere mensas. D i x i t : et in silvam pennis ablata refugit. At sqciis bubità gelidus formidine sanguis 260 Diriguit : cecidere animi ; nec jam amplius armis, 236 0\ld. Fast. L. II. V. 214. 342 —— L. II. 211. 2S0 Virg. Ae. Ij. II. v. 712 Li. V. V. 304. r L. Vili. V. 440. L. X. v. 104, Ovid. Fast. L. I. v. 102. L. III. v. 178. — Met. L. Xy. v. 140. —- Amat "Li 1. v. a67. Stat. Theb L, I. v. 5«l «2 Vug, Ae. L. VI. v «05

259 Virg Ae. L. II. v. 774. L. II. v. 120. • L. III. V. 48. • L. III. V. 30. • L. III. v 17S L. VI. V. 54. I,. XII. V. 50?. Olia. Fast. L. 1. v. 97, L. II. V. 351. Amor. b. III. EI. V. v. 45. ad Li-v. Aug, V. 151, Rouss. Hel. T. I. p. 60. Edit.Bip.

A E N E I D O S .

L i b .

III.

Sed votis precibusque jubent exposcere pacem ; S i v e d e a e , seu sint dirae obscenaeque

volucres.

E t pater A n c h i s e s , passis de litore palinis, Numina magna v o c a t , meritoscjue indicit honoves: D ì , prohibete minas: d i , tdlein avertite casuui; E t placidi servate pios : tum litore f u n e m D e r i p e r e , excussosque jubet laxare

rudentes.

T e n d u n t vela N o t i : ferimur spumanfcibus u n d i s , Q u a cursum ventusque gubernatorque vocabant. 270 Jam medio apparet fluctu nemorosa Z a c y n t h o s , D u l i c h i u m q u e , S a m e q u e , et Neritos ardua saxis. Effugimus scopulos I t h a c a e , L à e r t i a r e g n a , E t terram altricem saevi exsecramur Ulyssei. M o x et Leucatae nimbosa cacumina m o n t i s , E t formidatus nautis aperitur A p o l l o . I l u n c petimus f e s s i , et p a r v a e succedimus u r b i . Ancliora de prora jacitui : stant litore puppes. E r g o insperata tandem tellure p o t i t i , L u s t i a m u r q u e J o v i , votisque incendimus

aras;

Actiaque iliacis celebramus litora ludis. E x e r c e n t patrias oleo labente palaestras N u d a t i socii : juvat evasisse tot urbes A r g o l i c a s , mediosque f u g a m tenuisse per hostes. Interea magnum sol1 circumvolvitur a n n u i n , E t glacialis iiierns aquilonibus asperat undas. Aere cavo c l i p e u m , magni gestamen A b a n t i s , Postibus adversis figo, et ì e m Carmine s i g n o : ALÌ'EAS IIAEC DE DAN MS V1CTORIBUS ARMA. L i n q u e r e tum p o i t u s j u b e o , et considere transtris. 290 Certatinx socii feriunt m a r e , et aequora v e i r u n t . Frotinus aerias Phaeacum abscondimus a r c e s , L i t o r a q u e E p i r i legimus , portuque subimus Chaoiiio, et celsam B u f i n o t i accedimus urbem. 268 Vll£. Ae. L. VI, V. 87. S77 Iliad. L. I. v 4J6.

»26 Juv. Sat. II. v. T, 4

99.

167

168

F.

V I R G z n

I

Hie incredibilis rerum fama occupat aures, Priamiden Helenum graias regnare per urbes, Conjugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque pati turn; E t patrio Andromachen iterum cessisse marito. Obstupui; miroque incensum pectus amore, Compellare virum, et casus cognoscere tantos. 300 Progredior portu, classes et litora Jinquens. Solemnes turn forte dapes, et tristia dona, Ante urbem in luco, falsi Simòentis ad undam, Libabat cineri Andromache, manesque vocabat Hectoièum ad tumulum ; viridi quem cespite inanem, E t geminas, ' causam lacrimis, saGraverat aias, U t me conspexit venientem, et troia circùiti Anna amens vidit; magnis exterrita monstris Diriguit visu in medio; palor ossa reliquit; Labitur, et longo vix tandem tempore fatur: 3 1 0 V erane te facies, veius mihi nuntius affers, Nate der 'i vivisne ? aut si lux alma recessit, Hector ubi ait? D i x i t , lacrimasque eiFudit, et omnera Implevrt clamore locum. V i x pauca furenti Subjicio, et raris turbatus vocibus hisco : Vivo equidem, yitamque extrema per omnia duco : Ne dubita; nam vera vides, Heu ! quis te casus dejectam conjuge tanto Excipit? aut quae digna satis fortuna revisit? Hectoris, Andromache, Pyrrhin' connubia servas? 320 Dejecit vultum, et denùssà voce locuta est: O felix una ante alias Priamèia virgo, Hostilem ad tumulum Trojae sub moenibus altis Jussa mori; quae sortitus non pertulit ullos, Nec victoris heii tetigit captiva cubile ! N o s , patria incensa, diveisa per aequora vectae, ¡Stirpis Achilleae fastus, juvenemque supeibum 333 Yirg. Ae,

L . Vi.

506.

131 Horat. Carni. L . I .

'

Od. XXVIII. v.36.

A E H E I D O S ,

LIB.

ILL,

Servitio enixae tulimus: qui deinde, secutus Ledaeam Hermionem Lacedaemoniosque hymenneos , M e farnulo famulamque Heleno transmisit habendum. 3.30 Ast ilium, ereplae magno inflammatus amore Conjugis, et scelerurn Furiis agitatus, Orestes Excipit incautum, patiiasque obtruncat ad aras. Morte Neoptolemi, regnorum reddita cessit Pars Heleno; qui Chaonios cognomine campos, Chaoniamque omnem trojano a Ciiaone dixit; Tergaipaque, iliacamque jugis hanc addidit arcem. Sed tibi qui cursum venti, quae fata dedere? Aut quisnam ignarum nostris deus appulit oris? Quid puer Asc.mius; superatne, et vescitur aura? 340 Quem tibi jam Troja , , Ecqua tamen pueio est amissae cura parentis? Ecquid in antiquam virtutein animosque viiiles E t pater Aeneas et avunculus excitat Hector? Talia fundebat lacrimans, longpsque ciebat Incassum fletus; quum sese a moenibus heros l'riamides multis Helenus comitantibus affert, Agnoscitque suos, laetusque ad limina ducit; E t multum lacrimas verba inter singula fundit. Procedo, et paivam Trojam , simulataque magnis 350 Pergama, et arentem Xanthi cognomine rivutn Agnosco , Scaeaeque amplector limina poitae. _ Nec noil et Teucri socia simul urbe fruuntur: Bios poiticibus rex accipiebat in aniplis. Aulai in medio libabant pocula Bacchi, Impositis auro dapibus; paterasque tenebant. Jamque dies, alteique dies processit; et aurae Vela vocant, tumidoque inflatur carbasus austro. His vatem aggredior dictis, ac talia quaeso: Trojugena, interpres divum, qui numina Plioebi, 341 Virg Ae.

L

I.

v 6«0,

3?7 Iliad.

I. 5

L . I.

v. 479.

169

P.

17o

V

I fi G I I I I

360 Qui tripodas, Clarii lauros, qui sidera sentis, Et volucrum linguas, et praepetis omina pennae; Fare age: (namque omnem cursum mihi prospera dixit Relligio: et cuncti suaserunt numine divi Italiam petere, eL terras tentare repostas: Sola novum dictuque nefas Harpyia Celaeno Prodigium canit, et tristes denuntiat iras, Obscaenamque famem) quae prima pericula vito? Quid ve sequens tantos possim superare labores? Hie Helenus, caesis primum de more juvenci», 370 Exorat pacem divüm, vittasque resolvit Sacrati capitis, meque ad tua limina, Phoebe, Ipse manu multo suspensum numine ducit; Atque liaec dainde canit divino ex ore sacerdos: Nate dea, (nam te majoribus ire per altum Auspiciis manifesta fides: sic fata deùm rex SortiLur, volvitque vices; is vertitur ordo) Pauca tibi e multis, quò tutior hospita lu.sLres Aequora, et ausonio possis considere porta, Expediam dictis; prohibent nam caetera l'arcae 5Ö0 Scire, Helenum farique vetat Saturnia Juno. Piincipio Italiam, quam tu jam rei:e propinquam, Vicinosque, ignare, paras invadere portus, Longa procul longis via dividit invia t e r r i s r Antè et trinacriä lenlandus reams in undn, E t salis ausonii lustrandum navibus aequor, Infernique lacus , Aeaeaeque insula Circes ; Quàm tuta possis urbem componere terrà. Signa tibi dicam: tu condita niente teneto. Quum tibi sollicito secreti ad fluminis undam 390 Litoieis ingens inventa sub ilicibus sus, Triginta capitum foetus enixa, jacebit, Alba, solo recubans, albi circuin ubera nati; 390 V i r g . A e •luv.

I,. V i l i

Sat XII

1

A. 415. ?2

390 J u v .

Sat. V I

Propere.

L

v. IV.

17? El

l

v

55.

A E N E I D O S .

Lib.

III.

171

Is locus urbis erit, requies ea certa laborum. Nec tu mensarum morsus liorresce futuros : Fata viam invenient, aderitque vocatus Apollo. Has autem térras , italique hanc litoris oram, Próxima quae nostri perfunditur aequoris aestu, E f f u g e : cuncta malis habitantur moenia Graiis. Hìc et narycii posuerunt moenia L o c r i , 400 E t Sallentinos obsedit milite campos Lyctius Idomeneus ; hic illa ducis Meliboei Parva Philoctetae subnixa Petilia muro. Quin, ubi transmissae steterinf trans aequora classes, E t positis aris jain vota in litore solves, Purpureo velare comas adopertus amictu; N e qua inter sanctos ignes in bonore deorum Hostilis facies occurrat, et omina turbet. Hunc socii morem sacrorum, hunc ipse teneto ; Hac casti maneant in relligione nepotes. 410 A s t , ubi digressum siculae te admoverit orae Y e n t u s , et angusti rarescent claustra Pelori; L a e v a tibi tellus, et longo laeva petantur Aequora circuitu; dextrum fuge litus, et'undas. Haec loca v i quondam, et vasta convulsa ruina (Tantum aevi longinqua valet mutare vetustas) Diasiluisse ferunt: quum protenus utraque tellus Una foret ; venit medio vi pontus, et undis Hesperium Siculo latus abscidit, arvaque et urbes latore deductas angusto interluit aestu. 420 Dextrum Scylla latus ; laevum implacata Charybdis Obsidet, atque imo barathri ter gurgite vastos Sorbet in abruptum fluctus, rursusque sub auras Erigit alternos, et si de ra verberat undà. At Scyllam caecis coliibet spelunca latebris , 191 V i r g . G e o r g .

L. IV.

40»

L

• 1 0 Senec. M e d .

v.

I.

a. 7. v. Fert picturatas auri subtemine vestes, E t phrygiam Ascanio chlamydem ; nec cedit lionori ; Textilibusque onerat donis, ac talia fatur : Accipe et haec, manuum tibi quae monumenta mearum Sint, puer, et longum Andromachae testentur ainorem, Conjugis Hectoreae ; cape dona extrema tuorum, O mihi sola mei super Astyanactis imago ! 490 Sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat; E t nunc aequali tecum pubesceret aevo. Hos ego digrediens lacrimis afFabar obortisi

P.

1 74:

V l R G I L I l

Vivite felìces, quibus est fortuna peracta Jam sua: nos.alia ex aliis in fata vocamur. Vobis parta quies; nulliun maris aequor arandum; Arva neque Ausoniae, semper cedentia retro, Qua erenda: effigiem Xanthi Trojamque videlis, Quam vestrae fecere manus: melioribus, opto, Auspiciis, et quae fuerit minus obvia Graiis. 500 Si quando Tybrim, vicinaque Tybridis arva, Intràro, gentique meae data moenia cernam; Cognatas urbes olim, populosque propinquos, Epiro, Hesperià, (quibut. idem Dardanus auctor, Atque idem casus) unam faciemus utramque Trojam animis: maneat nostros ea cura nepotes. ProveMmur pelago vicina Ceraunia juxta: Unde iter Italiani, cursusque brevissiinus undis.Sol ruit interea et montes umbrantur opaci. Sternimur optata gremio telluris ad undam, 5 x 0 Sortiti remos, passimque in litore siccò Corpora curamus ; fessos sopor inigat artus. Necdum orbem medium nox hoiis acta subibat; Haud segnis strato surgit Palinurus, et omnes Explorat ventos atque auribus aera captat; Sidera cuncta notat tacito labentia coelo, Arcturum, pluviasque Hyadas, geminosque Triones, Annatumque auro circumspicil Oriona. Fostquam cuncta videt coeltì constare sereno; Dat clarum e puppi signum; nos castra movemus, 5 2 0 Tentamusque viam, et velorum pandimus alas. Jamque rubescebat stellis Aurora fugatis, 511 Virg. Ae.

L. IV.

522.

L, Vili. Georg. Otid. Trist.

L

L

I.

L . I.

Georg Horat.

IV.

L . 1.

Star. T h e b . >1« V i rg A e .

L

1.

521 V i r g . A e . 190.

E l . 111. \

L. V.

V. 27.

Georg. 0 \ i d . Fast.

v . 138

O d e 111.

v

v. , 4 .

•

589.

T. sa». v . ios.

L. IX.

339.

v . 748. L . I.

L. III. L. IV.

i . 2e.

V. 460.

li. I. v. 447.

L . II.

ad L i v . A u g .

v . 73. v , 28r.

A E N E I D O S .

L I B .

III.

175

Quum procul obscuros colles humilemque videmus Italiani.

Italiani primus conclamat Achates ;

Italiani laeto socii clamore salutarli;. Tum pater Anchises magnum cratera coroni Iuduit, implevitque mero; divosque vocavit Stans celsiì in puppi: D i , maris et tenae tempestatumque potentes, Ferte viam vento facilera, et spirate secundi. 530 Crebrescunt optatae aurae, porfcusque patescit Jam propior, templumque apparet in arce Miuervae. Vela legunt socii, et proras ad litora torquent. Portus ab eoo fluctu curvatur in arcum; Objectae salsa spumant aspergine cautes: Ipse latet: gemino demittunt bracliia. muro Turriti scopuli, refugitque ab litore templum. Quatuor M e , piimum omen, equos in giuntine vidi Tondentes campum late, candore nivali. E t pater Anchises : Bellum, o terra hospita, portas: 540 Bello armantur equii bellum haec armenta minantui-, Sed tamen idem olim curru succedere sueti Quadrupedes, et frena jugo concordia ferre: Spes est pacis, ait.

Tum numina sancta precainur

Palladis aimisonae; quae prima accepit ovantes; E t capita ante aras phrygio velamur amictu; Praeceptisque Ileleni, dederat quae maxima, rite Junoni argivae jussos adolemus lionores. Haud mora: continuò perfectis ordine votis, Cornua velatarum obvertimus antennarum, 550 Grajugenùinque domos suspectaque linquirnus arva. Hinc sinus Heiculei, si veia ebt fama, Tarenti Ceinitiir: attollit se diva Lacinia contiti, Caulonisque arces, et navifr.iguin Scylacaeum. Tum procul e iìucìu trin.icria cernitur Aetna;

5-a V l r g , A e .

L . III.

i

so

523 H o i - , C a r m .

L

1.

Od

IU

v. 1

176

P.

V l R G I L I I

E t gemitum ingentem pelagic pulsataque saxa Audimus longe, fractasque ad litora voces: Exsultantque vada, atque aestu iniscéntur arenae¡ E t pater Ancliises: Nimirum haec ilia Charybdis: Hos Heleinis scopulos, haec saxa horrenda eanebat t §60 E r i p i t e , o socii, pariterque insurgite remis. Haud minus ac jussi faciunt; primusque rudentem Contorsit laevas pro ram Palinurus ad undast Laevam cuncta cohors remis ventisque petivit. Tollimur in coelum curva to gurgite, et idem Subducta ad manes imos desidimus unda. Ter scopuli clamo rem inter cava saxa dedére; Ter spumam elisam et rorantia vidimus astra» Interea fessos ventus cum sole reliquit: Ignarique v i a e , Cyclopum allabimur oris. 570 Pdrtus ab accessu ven to rum immotus, et iiigens I p s e ; sed horriíicis juxtá tonat Aetna minis; Interdumque atram prorumpit ad aethera nuhem, Turbine fumantem píceo et candente f a v i l l á , Attollitque globos flammarum, et sidera lambitj Interdum scopulos avulsaque viscera montis Eiigit eructans, liquefactaque saxo sub auras Cum gemitu glcmerat, fundoque exaestuat imOi Fama est, Enceladi semiustum fulmine corpus Urgeri mole hac, ingentemque insuper Aetnam. 580 Impositam ruptis flammam exspirare caminis; E t , fessum quoties motat latus, intremere omnem Murmure Trinacriam, et coelum subtexere fumo» Noctem ill a m tecti silvis immania monstra Peifevimus; nee, quae sonitum det causa, videmus: Nam ñeque erant astrorum ignes, nec lucidus aethrá Sidereá pohis; obsuro sed nubila coelo, E t Lunam in nimbo nox intempesta tenebati S74 U U L I ad. I ..v. Aug.

V. 25S.

US? V i r g . G e o r £ .

v. 247.

L . 1,

^

587 Virg. Ae.

L . XII*

Póstera v. 8+6.

A

e

N

e

i

D

o

s.

L i b .

I l l ,

177

Posterà jamque dies primo surgebat Eoo Humentemque Aurora polo dimoverat uuibram ; 590 Quüm subito e silvis, macie confecta suprema, Ignoti nova forma v i r i , miserandaque cultu, Pio cedit, supplexque manus ad litora tendit. Respicimus : dira ilhivies, immissaque barba, Consertum tegmen spinis ; at caeterà Graius, U t quondam patriis ad Trojam missus in armis. Isque ubi dardanios habitus, et troia vidit Arma procul; paulùm aspectu conterritus haesit, Continuitque gradum: mox sese ad litora praeceps Cum fletu precibusque tulit.

Per sidera testor,

500 Per superos, atque hoc coeli spirabile lumen; l'olii te m e , Teucri; quascumque abducite terras. Hoc sat erit : scio me danais e classibus unum, E t bello iliacos fateor petiisse Penates : Pro quo, si sceleris tanta est injuria nostri, Spargite me in fluctus, vastoque immergite ponto. Si pereo, hominum manibus periisse juvabit. Dixerat : et genua amplexus, genibusque volutans Haerebat. Qui sit, f a r i , quo sanguine cretus, Hortamur; quae deinde agitet fortuna, fateli. 610 Ipse pater dextram Anchises, haud multa moratus, D a t juveni; atque animum praesenti pignore firmai. Ille haec, deposita tandem formidine, fatur :

589 Ovid. Fast. L . II. v. 73.

399 Virg, Ae, L. IX. v. 42?*.

ad Liv. Aug, v. 281. Virg. Ae. L. III.

v. 521.

L. IV.

V.

460.

Vug,

Ae.

Liv

L . I. v. 447. C. XVII.

Edit. Bip. 599

—

L . IV.

T . IV.

L. I. v. 521.

— L. VIII. Lib. I.

v. i n .

Cap. I.

Wiel. Ober.

p. it.

Stat. Theb.

I,. I. v. 443.

«10 Tacit. Hiflor. L . I . V.

Od.VIII. v. 10

L. I. V. 500.

r deserta ferarum. Lustra domosque traho, vastosque ab r u p i ? Cyclopas Prospicio, sonitumque pedum vocemque treitiisco. Victum infelicem, baccas lapidosaque corna , 650 Dant rami, et vulsis pascunt radicibus herbae. Omnia collustrans, hanc primùm ad litora classem Conspexi venientem: huic me, quaecunque fuisset, Addixi: satis est gentem efFugisse nefandam. Vos aniinam hanc potius quoCunque absumite letho. V i x ea fatus erat, summo quum monte videmus Ipsum inter pecudes vasta se mole moventem Pas to rem Polyphenium, et litora nota petentem : Monstrum horrendum, informe, ingens, cui lumen ademtum. Trunca manum pinus regit, et vestigia firmat: 660 Lanigerae comilantur oves: ea sola voluptas, Solamenque mali: de collo fistula pendet. Postquam altos tetigit fluctus, et ad aequora venit 5 Luminis eiFossi fluidum lavit inde cruorem, Dentibus infrendens gemitu; graditurque per acquot Jam medium, necdum fluctus latera ardua tinxit. Nos procul inde fugam trepidi celerare, recepto Supplice, sic merito ; tacitique incidere funem, Verrimus et proni certantibus aequora remis. Sensit, et ad sonitum vocis vestigia torsi tv 670 Verìim ubi nulla datur dextram aiFectare potestas, Nec potis ionios fluctus aequare sequendo ; Clamorem immensum tollit, quo pontus, et ornnes Intremuere undae, penilusque exterrita tellus Italiae, curvisque immugiit Aetna cavernis.

tsa Virg. Ae.

L . IV.

v. 181.

«S» Ovid. M e t .

M 3

L». X I I I ,

v. ?82.

IgO

P.

V l R G I I . l I

At genus e silvis Cyclopum et montibus altis Excitum ruit ad portus , et litora complent. Cernimus astantes nequicquam lumine torvo Aetnaeos fratros, coelo capita alta ferentes, Concilium horrendum: quales quum vertice celso 6flo Aeriae quercus, aut coniferae cyparissi Constiterunt, silva alta J o v i s , lucusve Dianae. Praecipites metus acer agit quocunquè vudentes E x c u t e r e , et ventis intendere vela secundis. Contra jussa monent H e l e n i , Scyllam atque Cliarybdim Inter utramque v i a m , letlii discrimine p a r v o , N i teneant cursus: certuni est dare linlea tetro. Ecce autem Boreas angusta ab sede Pelori Missus adest: v i v o praetervehor ostia saxo Pantagiae, Megarosque fìnus, Thapsumque jacentem. 690 Talia monstrabat relegens errata retrorsum L i t o r a Achaemenides, comes infelicis Ulyssei. Sicanio praetenta sinu jacet insula contra Plemmyrium undosum ; nomen dixére priores Ortygiam.

Alpheum fama est hue Elidis amnein

Occultas egisse vias subter mare; qui nunc O r e , A r e t h u s a , tuo siculis confunditur undis. Jussi numina magna loci veneramur: et inde Exsupero praepingue solum stagnanLis Helori. Hinc altas cautes projectaque saxa Pacliyni 700 Radimus ; et fatis nunquam concessa moveri Apparet Camerina p r o c u l , campique G e l o i , Immanisque Gela fluvii cognomine dieta. Arduus inde Acragas ostentat maxima longè M o e n i a , niagnanimùm quondam generator equorum: Teque datis linquo v e n t i s , palmosa Selinus; E t vada dura lego saxis L i l y b e i a caecis.

«94 Stat. T h e b .

L . I.

v . 272.

A E N E I D O S .

L I B .

III.

Hínc D r e p a n i me portus et illaetabilis ora A c c i p i t : h i e , pelagi tot tempestatibus a c t u s , H e u genitorem, omnis curae casüsque l e v a m e n , 710 Amitto A n c l a s e n : hie m e , pater o p t i m e , fessum D e s e r i s , h e u , tantis nequicquam erepte periclis! Nec vates H e l e n u s , quum multa horrenda moneret, l í o s niihi praedixit l u c t u s ; non dira Celaeno. Hie labor e x t r e m u s , longarum haec meta viarum. Hinc me digressum vestris deus appulit oris. 'Sic pater A e n e a s , intentis omnibus,

unus

F a t a renarrabat d i v ú m , cursusque docebat, Conticuit tandem, factoque hie fine quievit.

M .3

P. L A

I

B

E

V i R G I L I I

R

Q

U

A

R

T

U

S

,

T regina gravi jamdudum saucia cura

V u l n u s alit v e n i s , et caeco carpitur igni. M u l t a viri virtus animo, multusque recursat Gentis honos; haerent infixi -pectore v u l t u s , Verbaqu»: nec placidam membris dat cura quieteip. Posterà Phoebea lustrabat lampade terras, Humentemque Aurora polo dimoverat umbram ; Quum sic unanimam alloquitur malè sana sororem: Anna s o r o r , quae me suspensam insomma terrent! i o Quis novus t i c nostris successit sedibus h o s p e s ! Quem sese ore ferens !

quàm forti p e c t o r e , et armis !

Credo equidem, nec vana fides, genus esse Deorum, Degeneres animos timor arguit.

H e u , quibus ille

Jactatus fatis ! quae bella exhausta canebat ! S i mihi non animo fixum immotumque sederet, N e cui me vinclo vellem sodare jugali, Fostquam primus amor deceptam morte f e f e l l i t j Si non pertaesum tlialami taedaeque f u i s s e t ; Huic uni forsan potui succumbere culpae. 20 A n n a , fatebor enim; miseri post fata Sychaei C o n j a g i s , et sparsos fraterna caede Penates, Solus hic inflexit sensus, animumque labantem L n p u l i t : agnosco veteris vestigia flammae, Sed mihi vel tellus optem prius ima dehiscat, Y e l pater omnipotens adigat me fulmine ad umbras, Pallent.es umlaas È r e b i , noctemque profundam; A n t e , p u d o r , quàm__te v i o l o , aut tua jura resolvo, Ille m e o s , primus qui me sibi j u n x i t , amores Abstulit; ille habeat secum, servetque sepulcro.

i O u d , Met.

L, IX. L , IX.

6

Liv.

L i b . I.

v. 45«,

6 Vu-g. A e .

v. 5is,

Cap. 28.

Iliad,

L t III.

v. 637.

L . VII,

v. 148.

L . I.

v. 477.

A E N E I D O S .

L

IB.

IV.

183

gQ Sic effata sinum lacrimis implevit obortis. Anna referí : O luce magis dilecta sorori, Solane perpetua maerens carpere juventà? Nec dulces natos, Veneris nec praemia nóris? Id cinerem aut Manes credis curare sepultos? Esto : aegram nulli quondam flexere mariti ; Non L y b i a e , non ante T y r o ; despectus l a r b a s , Ductoresque alii quos Africa terra triumphis D i v e s alit: placitone etiam pugnabis amori? Nec venit in mentem, quorum consederis arvis ? 40 Hinc Gaetulae urbes, genus insuperabile bello, E t Numidae infraeni cingunt, et inhóspita Syrtis ; Hinc deserta siti regio, latòque furentes Earcaei: quid bella T y r o surgentia dicajn, Germanique minas? D i s equidem auspicibus reor et Junone secunda Huc cursuin iliacas vento tenuisse carinas. Quam tu urbem, soror, hanc cernes ! quae surgere regna Conjugio tali!

Teucrùm comitantibus armis,

Punica se quantis attollet gloria rebus ! 50 T u modo posee deos veniam, sacrisque litatis Indulge hospitio, causasque innecte morandi; Dum pelago desaevit hiems, et aquosus Orion, Quassataeque rates, dum non tractabile coelum. Ilis dictis incensuin animum inflammavit amore, Spemqué dedit dubiae menti, solvitque pudorem. Principio delubra adeunt, pacemque per aras Exquirunt: mactant lectas de more bidentes Legiferae Cereri, Phoeboque, patrique L y a e o ; Junoni ante omnes, cui vincla jugalia curae. 60 I p s a , tenens dextrá pateram, pulcherrima D i d o 40 V i r f . Ae.

I . I.

5r Virg, Ae.

L . IX.

v. 219.

1.. V I .

v. 39.

57 Virg. Ae.

v. 334.

L . VI IT. v. ?4».

59 Virg. G e o r g . Senec. M e d . Ovid. Fast. Mart.

-M /t

L . X.

L . IV.

v. 340.

v. 6r. L . II.

r . 45T.

F.p. Haud aliter terras inter coelumque volabat, Litus arenosum L i b y a e ventosque secabat Materno veniens ab avo Cyllenia proles. U t primùm alatis tetigit magalia plantis, 260 Aenean fundantem arces ac tecta novanterri Conspicit: atque illi stellatus jaspide fulva Ensis erat, tyrioque ardebat murice laena, Demissa ex humeris ; dives quae munera Dido Fecerat, et tenui telas discreverat auro. Continuò invadit: T u nunc Carthaginis alta«

237 Jnv. Sat. III. v. 19. 24a Horat. Carm. L.I. Oil.X. v. 18. Od.XXIV. v.li. 248 Virg. Ae. L, X. v. 265. Stat. Theb. L. I. v. 64«.

258 Stat. Thefc. L. I. v. lit. a62 Juv. Sat. XI. v. 155. Tibull. 1, II. El. IV. v. as. . L. III. El. III. v. 18. —— L. IV. El. II. v. if.

A E H I I D o s.

LIB.

IV.

191

Fundamenta locas, pulchramque uxorius urbem E x t r a i s ? heu regni rerumque oblite tuarum! Ipse deûm tibi me claro demittit O l y m p o R e g n a t o r , coelum et terras qui numine torquet: 270 Ipse haec ferre jubet celeres mandata per auras. Quid struis? aut quà spe libycis teris otia terris? Si te nulla movet tantalum gloria r e r u m , N e c super ipse tuâ moliris laude laborem; Ascanium surgentem, et spes haeredis Iuli R e s p i c e ; cui regnum Italiae romanaque tellus Debentur.

Tali Cyllenius ore loculus

Mortales visus medio sermone

reliquit,

E t procul in tenuem ex oculis evanuit auiam. A t verò Aeneas aspectu obmutuit amens; 2Q0 Arrectaeque horrore comae, et v o x faucibus baesit. Ardet abire f u g a , dulcesque relinquere terras, Altonitus tanto moiiitu imperioque deorum. H e u quid agat?

quo nunc reginam ambire furentem

Audeat a f f a t u ? quae prima exordia sumat? Atque animum nunc hue celerem, nunc dividit i l l u c , In partesque rapit varias, perque omnia versai. Haec alternanti potior sententia visa e s t : Mnesthea Sergestumque vocat fortemque Cloanthum, Classem aptent taciti, socios ad litora c o g a n t , 290 Arma parent, e t , quae sit rebus causa novandis, Dissimulent; sese interea, quando optima D i d o N e s c i a t , et tantos rumpi non speret amores, Tentaturum aditus, et quae mollissima fandi T e m p o r a , quis rebus dexter modus.

Ocius omnes

Imperio laeti parent, ac jussa facessunt. A t regina dolos ("quis fallere possit amantem! -.66 H o i a t . C a r m . £72 V . v g . A e 274

V j rg.

Ae.

L . I.

O d . II.

v . 20.

a8o V i i g . A e .

Ij. Ill

v.

IV.

V. 232.

2Bi Virg.

Ae.

I. ' V i .

v.

L. Vf.

x. J64.

265 V u g .

Ae.

21? Iliad.

L

Ij.

L. X. 1. 52».

L. VIII. II.

v.

c.

43, «o. v . 20.

P.

ig2

V i r g i l i !

Praesensit, motusque excepit prima futuros; Omnia tuta tiniens : eadem iinpia fama furenti Detulit armari classem, cursumque parali, goo Saevit inops animi, totamque incensa per urbem Bacchatur ; qualis commolis excita sacris Thyas, ubi audito stimulant trieterica Baccbo Orgia, nocturnusque vocat clamore Cithaeron. Tandem his Aenean compellat vocibus ultro : Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum Posse nefas, tacitusque meà decedere terra? Nec te noster amor, nec te data dextera quondam) Nec moritura tenet crudeli funere Dido? Quin etiam hiberno moliris sidere classem, 310 Et mediis properas aquilonibus ire per altum, Crudelis? Quid si non arva aliena doinosque Ignotas peteres, et Troja antiqua maneret; Troja per undosum peteretur classibus aequor? Mene fugis? per ego has laciimas dextramque tuam, te, (Quando aliud mihi jam miserae nihil ipsa reliqui) Per connubia nostra, per inceptos hymenaeos ; Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quidquam Dulce meum; miserere domùs labentis, et islam, Oro , si quis adhuc precibus locus , exue mentem. 320 Te propter libycae gentes Nomadumque tyranni Odére; infensi Tyrii: te propter euaidem Extinctus pudor, et, qua sola sidera adibam, Fama prior; cui me moribundam deseris, liospes? Hoc solum nomen quoniam de conjugo restat. Quid moror? an mea Pygmalion dum moenia frater Destruat 300 Virg. Ae. L . IV. T. iC. Senec. Med. v. 382. ' • • Oedip.

• 0\id. Met.

Sat. VI. v. 314.

302 Ovid. Kemed. A m o r . »08 V u g . ( i e o r g .

V. 628.

^ 4i. III.

L. IV. L . X.

v. 334. v. «69. V. 6 56.

V. 45S

—— Jibis. v 223. Senec. fur. v. 687. 4(( Ovid Met.

N 3

L. IX.

v. tti

jp.

ig8

V

I ^ G I L I I

Armatam facibus matrem et serpentibus atrfs Quum f u g i t , ultricesque sedent in limine Dirae. Ergo ubi concepii Furias evicta dolore, Decrevitque mori; tempus secum ipsa modumque E x i g i t ; e t , moestam dictis aggressa sororem, Consilium vultu tegit, ac spem fronte serenat : Inveni, germana , viam, ( gratare sorori ) Quae mihi reddat earn, vel eo me solvat amantem. Oceani finem juxta, solemque cadentem, Ultimas Aethiopum locus est, ubi maximus Atlas Axem humero torquet, stellis ardentibus aptiun: Hinc mibi Massylae gentis monstrata sacerdos, Hesperidum templi custos, epulasque diaconi ' Quae dabat, et sacros servabat in arbore ramos, Spargens húmida mella soporiferumque papaver. Haec se carminibus promittit solvere mentes Quas velit; ast aliis duras immittere curas; Sistere aguam fluviis, et vertere sidera r e t í o ; 490 Nocturnosque ciet manes: mugue videbis Sub pedibus terram, et descendere montibus ornos. Testor, cara, deos, et te, germana, tuumque Dulce, caput, magicas invitam accingier artes. T u secreta pyram tecto interiore sub auras Erige, et arma viri, thalama quae fixa reliquit Impius, exuviasque omnes, lectumque jugalem, Qua perii , superimpojias : abolere nefandi Cuneta viri monumenta juvat, monstratque sacerdos, Haec effata silet: pallor simul occupat ora. 500 Non tamen Anna novis praetexere fuñera sacris Germanam credit; nec tantos mente furores

47? Chid. Met, Juv

L . II.

Sat. X I I I .

v. 44*.

v. 77. v. 2X7.

Liv.

b. X X X I X .

Virg Ae.

L. I

C. 34. v 215.

L . I.

v. 42s.

486 Owd. Fast.

480 Iliad.

L . IV.

496 Virg. Bue.

v. 547.

Eel. V I I I .

v. 51.

498 Ovid. Remed. Amor.

v. 719.

499 Iliad.

L. III.

i . JS.

A e n e i d o s .

t

i b.

IV.

ìgg

Concipifc, aut graviora timet quam morte Sychaei, Ergo jussa parat. A t regina, pyra penetrali in sede sub auras Erectà ingenti, taedis atque ilice sectà, Intenditque locum sertis, et fronde coronai Funerea ; super exuvias, ensemque relictum, Effigiemque toro locat, haud ignara futuri. Stant arae circùm, et crines effusa saoerdos 510 Ter centum tonat ore deos, Erebumque, Chaosque, Tergemìnamque Hecaten, tria virginis ora Dianae. Sparserat et latices simtìlatos fontis A v e m i Falcibus et messae ad Lunam quaeruntur ahenis l'ubcntes herbae, nigri cum lacte veneni: Quaeritur et nascentis equi de fronte revulsus, E t matri praereptus amor. Ipsa mola, manibusque piis, aitarla j u x t a , Unum exuta pedem vinclis, in veste recinctà, Testatur moritura deos, et conscia fati 520 Sidera: tum, si quod non aequo foedere amantes Curae numen habet, justumque memorque preòatur. N o x erat, et placidum cai-pebant fessa soporem Coipora per terras, silvaeque et saeva quierant Aequora; quum medio volvuntur sidera lapsu; Quum tacet omnis ager ; pecudes, pictaeque volucres , Quaeque lacus late liquidos, quaeque aspera dumis

511 S e n e c .

Med.

v.

Hipp. M e d . Ovid.

Met.

7.

v.

4ir,

v. L.

Ae.

L. L.

IV. VI.

— 119 V i r g

Ae

L». I I I . U

IX

Hoiat. Carm.

522

Virg.

Ae.

v. v.

Od. Vili.

v.

III.

v.

l»ff.

L.

III.

1.

511.

V.

)94.

Ij.

IV.

v.

L.

VIII.

L.

XI.

6oj Jis. 2 H o r a t

Carm.

282 S t a t . T h e b . Virg. Ae.

L . I.

v. 564.

L. IV.

v. 282.

L . X. 28? I l i a d .

O d . IV.

L . I.

L. I.

V.

v . 402.

766.

V. 17.

a » H o r a t . C a r m . L . I . O d . X X I V . v. 15 Virg. Ae,

L . I. L. IV.

3)6 Virg.

Ae.

L , VI.

v. 357. v. 654. v. 323.

A E N E I D O S .

L i b .

VI.

245

Fortitor has horrendus aquas et flumina servat Terribili squalore Charon: cui plurima mento .300 Canities inculta jacet; stant lumina flammae; Sordidus ex humeris nodo dependet amictus. Ipse ratem conto subigit, velisque ministrai, E t ferruginea subvectat corpora cymbà. Jam senior; sed cruda deo viridisque senectus. Huc omnis turba ad ripas effusa ruebat, Màtres atque v i r i , defunctaqne corpora vita Magnanimùm heroum, pueri innuptaeque puellae, Impositique rogis juvencs ante ora parentum: Quàm multa in silvis autumni frigore primo 310 Lapsa cadunt folia; aut ad terram gurgite ab alto Quàm multae glomerantur aves, ubi frigidus amnis Trans pontum f u g a t , et terris immittit apricis. Stabant orantes primi transmittere cursum, Tendebantque manus ripae ulterioris amore. Navita sed tristis nunc hos nunc accipit illos; Ast alios longè submotos arcet arena. Aeneas, miratus enim motusque tumultu, D i e , ait, o virgo, quid vult concursus ad amnem? Quidv« petunt animae? vel quo discrimine ripas 320 Hae linquunt, illae remis vada livida verrunt? Olii sic breviter fata est longaeva sacerdos: Ancliisa generate, deùm certissima proles, Cocyti stagna alta vides, stygiamque paludenì, D ì cujus jurare timent et fallere numen. Haec omnis, quam cernis, inops inliumataque turba est; Portitor ille, Charon; h i , quos vehit unda, sepulti. Nec ripas datur horrendas et rauca fluenta

300 Iliad. L . I. v . 104. 306 Virg. Georg.

L. IV.

v.

309 Iliad. L . II. v. 46B. »11 Iliad. L . III. 314 Virg. Georg.

3-5. L . IV. v 498.

314 Vll-g. Ae. L. X. 595. O ì i d . Fast. L . I. v. 505. Met.

L X. v.

323 Virg. Ae.

L . V I . v. 296.

$26 Virg. Ae.

L . VI. v. 296.

9 3

lib

P.

V

I R p I M

I

Transportare priùs quàm sedibus ossa qyierunt. Centum errant annos, voli tan tque liaec litora circum : 330 Tum demum admissi stagna exoptata revisunt, Constitit Anchisà satus, et vestigia pressit ; Multa putans, sortemque animo miseratus iniquam. Cernit ibi moestos et mortis honore carentes, JLieucaspim, et Lyciae ductoreqi classis Qrpntem; Quos, simul a Troja ventosa per aequora vectos, Obruit auster, aqua involvens • navemque virosque. Ecce gubernator sese Palinurus agebat: Qui libyco nuper cursu, dum si fiera serva t , Exciderat p u p p i , jpediis effusus in undis. 340 Hunc ubi vix multa moestum cognovit in umbri! , Sic prior alloquituv: Quis t e , Palinure, deorum Eripuit nobis, medioque sub aequore mersit? Die age : namque mihi, fallax liaud ante repertys, Hoc uno responso animum delusit Apollo; Qui fore te ponto incolumem, finesque canebat Venturum ausonios: en haec promissa fides est? Ille autem : Neque te Phoebi cortina fefellit, Dux Anchisiade, nec me deus aequore mersit: Namque gubernaclum multa vi for tè revulsum, 559 Cui datus liaerebam custos, cursusque regebam, Praecipitans traxi mecuin : maria aspera j m o , Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quàm tua n e , spoliata armis, excussa magistro, Deficeret tantis navis surgentibus undis. Tres notus hibernas immensa per aequora noctes Vexit me violentus aqua : vix lumine quarto Prospexi Italiam sumrnà sublimis ab undà, Paulatim adnabam terrae: jam tuta tenebam; Ni gens crudelis madida cum veste gravatum, 360 Prensantemque uncis manibus capita aspera montis, 339 Virg. Ae.

t . V I . V. 628.

338 Virg. A e . L

VI.

v. t s l .

A e n e i d o s .

LIB.

VI.

$47

Ferro invajisset, praedamque ignara putasset. Nuno me fluctus habet, versantque in litore venti, Quod te per coeli jucundum lumen et auras, Per genitorem o r o , per spem surgentis Iuli ; Eripe me his, invicte, malis : aut tu mihi terram Injice-, namque potes ; portusque require Yelinos. Aut tu, si qua via est, si quam tibi diva creatrix Ostendit, (neque enim, credo, sine numine divum Flumina tanta paras stygiamque innare paludein) 570 D a dextram misero, et tecum me tolle per undas ; Sedibus ut saltern placidis in morte quiescam. Tali» falus erat, coepit quum talia vates: Unde haec, o Palinure, tibi tam dira cupido? T u stygias inhumatus aquas amnemque severum Eumenidum aspicies, ripainve injussus adibis? Desine fata deùm flecti sperare precando: Sed cape dicta memor, duri solatia casus. Nam tua finitimi, lpngè latèque per urbes Prodigiis acti coelestibus, ossa piabunt ; 3(Jo E t statuent tumulum, et tumulo solemnia mittent; Aeternumque locus Palinuri nomen habebit.. His dictis curae emotae, pulsusque parumper Corde dolor tristi : gaudet cognomine terra. Ergo iter inceptum peragunt,

fluvioque

propinquant:

Navita quos jam inde ut stygia prospexit ab unda Per taciturn nemus i r e , pedemque advertere ripae; Sic prior aggreditur dictis, atque increpat ultro : Quisquis e s , armatus qui nostra ad flumina tendis; Fare age, quid venias : jam istinc et comprime gressum. 390 Umbrarum liìc locus est, Somni Noctisque soporae: Corpora viva nefas stygià vectare carina. Nec vero Alciden me sum laetatus euntem 364 Virg. Ae.

L. X. v 524. L. IV.

\ . 274.

380 Ju\ p 3»a Iliad.

380 Virg Bue. Eel. V. v. 43.

Q 4

Sjì. XI. v. js2. L, I.

JJO.

6.

P-

252

V l R G I L I I

Infelix haLuit thalamus, pressitquè jacentem Dulcis et alta quies, placidaeque simillima morti. Egregia interea conjux arma omnia tectis E m o v e t , et fidum capiti subduxerat ensem : Intra tecta vocat Menelaum, et limina pandit. Scilicet id magnum sperans fore munus amanti, E t famam extingui veterani sic posse malorum. Quid moi'or V irrumpunt thalamo : comes additus una Hortator scelerum Aeolides.

D i , talia Graiis

530 Instaurate ; pio si poenas ore reposco. Sed te qui vivum casus, age fare vicissim, Attulerint : pelagine venis erroribus actus, An monitu divum? an quae te fortuna fatigat, U t tristes sine sole domos, loca turbida, àdires? Hac vice sermonum roseis Aurora quadrigis J a m medium aetherio cursu trajecerat axem : E t fors oinne datum traherent per talia tempus ; Sed comes adinoriuit, breviterque affata Sibylla est; N o x r u i t , Aenea ; nos flendo ducimus horas. 54° Hie locus est, partes ubi se via findit in ambas : D e x t e r a , quae Ditis inagni sub moenia tendit ; Hac iter Elysium nobis : at laeva malorum Exercet poenas, et ad impia Tartara mittit. Deiphobus contra : N e s a e v i , magna sacerdos : Discedam, explebo numerum, reddarque tenebris. I decus, i , nostrum ; melioribus utere fatis. Tantum efFatus, et in verbo vestigia torsit. Respicit Aeneas subito; et sub rupe sinistra 522 Ovid. Met. V u g Ae.

L . VII. v. IBS.

L

V. v.

857.

L. Vili.

V. 407.

L . X.

7*5.

L . XII. '

535 Virg. Ae.

5J5 Virg. Ae. L. V. v. 42.

I.. II. V. 268.

V.

v. 509. V.

908.

L. IV. v. ufi.

L. V. Ovid. Met.

v.

6f.

L. IV. v. 81.

Fast. L. II. v. 73, Claud, in Ruf.

L. II. v. 3lf.

Seneca in Med. 547 Virg. A e .

L . VI.

v. 5. v. >97.

E N E

A

D

i

o

s .

L I B .

V

I

.

a

Moenia lata videt, triplici circumdata m u r o ; 550 Quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa. Porta adversa, ingens, solidoque adamante columnae ; Vis ut nulla virìim, non ipsi exscindere ferro Coelicolae valeant : stat ferrea turris ad auras ; Tisiphoneque sedens, palla subcincta cruenta, Vestibulum exsomnis servat noctesque diesque. Hinc exaudiri gemitus, et saeva sonare Verbera ; turn stridor ferri, tractaeque catenae. Constitit Aeneas, strepitumque exteiritus bausit. 560 Quae scelerum facies? o v i r g o , effare; quibusve Urgentur poenis? qui tantus plangor ad auras? Turn vates sic orsa loqui : D u x inclyte T e u c n u n , Nulli fas casto sceleratum insistere limen ; Sed me, cum lucis Hecate praefecit Avernis, Ipsa deiim poenas docuit, perque omnia duxit, , Gnosius haec Rhadamanthus habet. durissima regna, Castigatque, auditque dolos ; subigitque f a t e l i , Quae quis apud superos, furto laetatus inani, IJistulit in seram commissa piacula mortem. 570 Continuò sontes ultrix accincta flagello Tisiphone c^uatit insultans ; torvosque sinistra Intentans angues, vocat agmina saeva sororum. Turn demum horrisono strideutes cardine sacrae Panduntur portae.

Cernis, custodia qualis

Vestibulo sèdeat? facies quae limina servet? Quinquaginta atris immanis liiatibus Hydra Saevior intus babet sedem : turn Tartarus ipse

5fi4 Ovid. M e t . "L. V I I . — Tihiill.

L I.

Virg. Georg. Ae. —

—

v. 177.

L . VII.

V.

El. I I I . L. III.

L. I V . L . IV.

v.

564 Virg. Ae. L . VT.

194. v. i>.

Seneca 111 Med.

v. 5S2. 5JI.

v. 40S.

v. 11a.

L. V I .

V.

-V.

Hjpp. 570 Virg. A e .

247.

v. 7. 577.

v. 411.

Li. V i l i .

V. 70J.

254

V I R G I L I ! Bis p a t e t in praeceps t a n t u m , tenditque sub u m b r a s , Quantus ad aetherium coeli suspectus Olympum;

jQó H i c genus antiquum T e r r a e , Titania p u b e s , F u l m i n e d e j é c t i , fundo v o l v u n t u r in imo; H i c et Aloidas geminos, immania vidi Corpora ; qui manibus magnum rescinderò coelurtt A g g r e s s i , superisque Jovem detrudeie regnis. V i d i e t c r u d e l e s dantem Salmonea p o e n a s , D u i n flammas Jovis et sonitus imitatur O l y m p i . Qua tu or hie inveòtus e q u i s , et lampada quassans, l'er Graiùm p o p u l o s , mediaeque per Elidis u r b e m , Ibat o v a n s , D i v ù m q u e sibi poscebat h o n o r e m , 590 Demens ! qui n i m b o s , et non imitabile fulnren • Aere et cornipedum pulsu simularet equorum. A t pater omnipotens densa inter nubila telum Contorsit ; non ille f a c e s , nec fumea taedis L u m i n a : praecipitemque immani turbine adegit. N e c non et T y t i o n , terrae omniparentis a l u m n u m , Cernere e r a t ; p e r tota n o v e m cui jugera corpus F o r r i g i t u r ; rostroque immanis v u l t u r obunco Immortale jecur t o n d e n s , fecundaque poenis V i s c e r a , rimaturque epulis , habitatque sub alto óoo Pectore ! nec fibris requies datur ulla renalis. Q u i d memorem Lapitlias , I x i o n a , Pirithoumque? Q u o s super atra silex jam jam- lapsura cadentique Imminet assimilis : lucent genialibus altis A u r e a fulcra t o r i s , epulaeque ante ora paratae Regifico luxu.

Furiarum maxima juxtà

A c c u b a t Quae feiimus. Rutuli somno vinoque soluti Procubuere: locum insidiis conspèximus ipsi, Qui patet in bivio portae quae proxima ponto. Intermpti ignes, aterque ad sidera fumus 240 Erigitur : si fortuna permittitis u t i , Quaesitum Aenean ad moenia pallantea, M o x hie cum spoliis, ingenti caede peractà, AfFore cernetis : nec nos via fallit euntes : Vidimus obscuris primam sub vallibus urbem, Venatu assiduo et totum cognovimus amnem. IIic annis gravis atque animi maturus Aletes :. D i putrii, quorum semper sub numine Troja e s t , Non tamen omnino Teucros delere paratis, Quum tales animos juvenum et tam certa tulistis ¿50 Fectora,

Sic memorans, humeros dextrasque tenebat Amborum

22» V i r g . A e . Iliad.

L. XII.

L. III.

l i t Virg. Ae.

L

v. n o .

S47 Virg. A e .

v. 133. I.

v. H i .

L . II.

Georg. Tibull.

L . II.

H o t i f . C»rm.

V. 702.

L. I. El. I . L. II.

v. 50?. v. 17. Od. V I I . v . * .

LIB.

A £ s i I D o s.

IX.

321

Amborum, et vultum lacrimis atque ora rigabat : Quae v o b i s , quae digna, viri, pro laudibus istis, Praemia posse rear solvi? pulcherrima primùm D i moresque dabunt vestii : tum caetera reddet Actutum pius Aeneas, atque integer aevi Ascanius, meliti tanti non immemor unqüam. Imo ego Vos, cui sola salus genitore l e d u c t o , Excipit Ascanius, per magnos, N i s e , Penates, Assaracique L a r e m , et canae penetralia V e s t a e , 260 Obtestor: (quaecunque mihi fortuna fidesque est. In vestris pono gremiis : ) l'evocate parentem ; Bina dabo argento perfecta atque aspera signis Pocula, devictà genitor quae cepit Aiisbà ; E t tripodas geminos, auri duo magna talenta J Cratera antiquum, quem dat Sidonia Dido. Si vero capere Italiam sceptrisque poLiti Coritigerit victori, et praedae ducere sortem : Vidisti, quo Turnus equo, quibus ibat in armis 270 A u r e u s ; ipsum illuni, clipeum cristasque iubentes» Efccipiam sorti ; jam nunc tua praemia , Nise. Praeterea bis sex genitor leclissima iiiätruin Corpora, captivosque dabit, suaque omnibus arma ; Insuper his, campi quod rex habet ipse LatinuS. T e vero, mea quem spatiis propioribus aetas Insequitur, venerande p u e r , jam pectore toto Accipio , et comitem casus complector in omnes. Nulla meis sine te quaeretur gloria rebus ; Seu pacem, seu bella gerain ; tibi màxima rerum 2ßo Verborumque fides. Contra quem talia fatui Euryalus : M e nulla dies tain fortibus ausis Dissimilem arguerit; tantum fortuna secunda

SSI

Virg.

Ae.

il.

« 5

Virg.

Ae.

I-. I I .

Stat.

Theb.

VI.

L.

I.

v. v. V.

6}1.

£66

A 11-g. A e . '

616. —

»I«, 467

—

Iliad.

X

L.

I.

I.

V.

L L

I.

L.

XI,

V. V.

450. 617.

v. 13«

74.

3AA

P.

V I R G I L I !

Haud adversa cadat. sed te super omnia dona Unum oro : genitrix Priami de gente vetusta Est mihi, quam miseram tenuit non ilia tellus Mecum excedentem, non moenia regis Acestae. Hanc ego nunc ignaram hujus quodcumque perieli est Inque salutatam linquo; n o x , et tua testis D e x t e r a , quòd nequeam lacrimas perferre parentis. £90 A t t u , oro, solare inopem, et succurre relictae, Hanc sine me spem ferre tui : audenti.or ibo In casus omnes. Fercussà mente dederunt Dardanidae lacrimas : ante omnes pulcher Iulus: Atque anirnum patriae strinxit pietatis imago. Tum sie effatur : Spondeo digna tuis ingentibus omnia coeptis. Namque erit ista mihi genitrix, nomenque Creusae Solum defuerit; nec partum gratia talem Parva manet: casus factum quicumque sequuntur; 300 Per caput hoc juro, per quod pater ante solebat ; Quae tibi polliceor, reduci, rebusque secundis, Haec eadem matriqiie tuae, generique manebunt. Sic ait illacrimans, humero simul exuit ensem Auratum, mira quem fecerat arte Lycaon Gnosius, atque habilem vagina aptarat eburnä. D a t Niso Mnestheus pellem horrentisque leonis Exuvias: galeam fidus permutai Aletes. Protinus armati incedunt; quos omnis euntes Primorum manus ad portas juvenumque senumque 310 Prosequitur votis: nec non et pulcher Iulus, Ante annos animumque gerens curamque virilem, Multa patri portanda dabat mandata; sed aurae Omnia discerpunt, et nubibus irrita donant. Egressi superant fossas, noctisque per umbram Castra inimica petunt, multis tarnen antè futuri

Virg. Ae.

h. IV.

v. 1*1.

'

A

E N E I D o s.

L i b .

I X .

323

Exitio. Passim somno vinoque per herb a m Corpora fusa vident, arrectos litore cui rus , Inter lora rotasqué virôs, simul arma jacere, Vina simul. Prior Hyitacidës sic óre locutusì 320 Euryale, audendum d extra ; nunc ipsa vôcat tes» Hàc iter est; tu, ne qua manus se attollere nobis A tergo possit, custodi et consule lôngè. Haec ego vasta dabò, et lato te limite diicam. Sic memorat, vOcemque premit; simul ense superbum Rhamnetem aggreditùr, qui fortè tapetibus altis Exstructus totó proflabat pectore somnum; Rex idem, et regi Turno gvatissimils àugurj Sed non augurio potuit depelle re pestem. Ties jUxtà famulos temerò inter telà jacentes, 330 Armigerumque Remi premit, aurigamque sub ip$is Nactus equis ferroque secat p'endeiitia collar Tum caput ipsi aufert domino, truncumqtie l'eliiiquit Sanguine singultahtetai ; atro tépéfacta cruore Terra torique madent: nec non Lainyrumque Lamumquej E t juvenem Sarrahum, illâ qui, plùrima tiocte Luserat, insignis facie, multoque jacebat Membra deo victus; felix, si protenus illuni Aequasset noeti ludum, in lucemque tulissetì Impastus ceii piena leó per ovilia turbans ; 340 Suadet enim vesana famts ; manditque trahitqué Molle pecus, mutumque metu; fremit ore cruento 5 Nec minor Euryali caedes : incénsus et ipse Pèrfurit; ac multam in medio Sine nomine plebèrri ^ Faduniqué, Hebesumque subit, Rhôetumque, Abarimque, Ignaros; Rhoetum vigilantem, et cuncta videntem ; Sed magnum metuens se post cratera tegebat; Pectore in adverso totum cui cominus ensem Condidit assurgenti, et multi morte reCepit : ì l i Phaedr. 35.5°

refert moriens: hic furto fervidus instat. Jamque ad Messapi socios tendebat, ubi ignem Deficere extremum, et religatos rite videbat Carpere gramen equos; breviter cuin talia Nisus: (Sensit enim niiniâ caede atque cupidine f e r r i ) Absistainus, a i t ; nam lux inimica propinquat. Poenarum exhaustum satis est: via facta per hostes. Multa virûin solido argento perfecta relinquunt Aunaque, craterasqüe simul, pulchrosque tapetas: Euryalus phaleras Rhamnetis, et aurea bullis

360 Cingula, Tiburti Remulo ditissimus olim Quae rnittit dona, hospitio quum jungeret absens, Caedicus; ille suo moriens dat habere nepoti; Post mortem bello Rutuli praedäque potiti : H.iec r a p i t , atque humeris nequicquaiii fortibus aptat. Tum galeam Messapi habilem cristisque decoram Induit. Excedunt castris, et tuta capessnnt. Interea praemissi équités ex urbe latina, Caetera dum legio campis instructa moratur, Ibant, et Turno régis responsa ferebant, 370 Tercentum, scutati ocbncs, Volscente mr.gistro, Jamque propinquabant castris, murosque subibant; Quum procul hos laevo flecteîites limite cemunt; E t galea Euryalum sublustri noctis in umbra Prodidit iinmemorem, radiisque adversa refulsit. Haud temere est visutn; conclamat ab agmine Volscens: State, v i r i ; quae causa viae? quive estis in armis? Ouòve tenetis i t e r ? Nihil illi tendere conti à : Sed celerare fugam in silvas, et Edere noeti. Objiciunt équités sese ad divortia nota 380 Hinc atque hinc, omnemque aditum custode coronant. Silva f u i t , late dumi.s atque ilice nigra i7» V i r g . A « .

L . I.

V. «74.

A E N E I D O S .

L I B .

IX.

3

I l o r r i d a , quam densi complerant undique sentes: R a r a per occultos lucebat semita calles. Euryalum tenebrae ramorum onerosaque praeda Impediunt, fallitque timor regione viarum. Nisus abit; jamque imprudens evaserat hosLeS, Atque lacus, qui post Albae de nomine fi io li Albani; tum rex stabula alta Latinus babebat. U t stetit, et flustra absentem respexit amicum : 390 E u r y a l e , infelix qua te regione reliqui? Quàve sequar? Ilursus perplexum iter oinne rrvolvcns Fallacis silvae, simul et vestigia retro Observata legit, dumisque silentibus errat. Audit equos, audit strepitns, et signa sequenlurn. Nec longum in medio teinpus; quum clamor ad aurea Fervenit:, ac videt Euryalum; quem iam mamis omnis Fraude loci et noctis, subito turbante tumultu, Oppressum rapit, et conantem plurima frustra. Quid faciat? qua v i juvenem, quibus rmdeat ainiis 400 E r i p e r e ? an sese jnedios moriturus in enses I n f e r a t , et pulchram properct per vulnera mortemi Ociùs adducto torquens bastile lacerto, Suspiciens altam L u n a m , - s i c voce precatm : T u , D e a , tu praesens nostro succurre l a b o r i , Astro rum decus , et nemorum Latonia custos ; Si qua tuis unquam prò me pater Hyrtacus aris Dona tulit, si qua ipse meis vfcnatibus a u x i , Suspendive tholo, aut. sacra ad fastjgia fixi ; Hunc sine me turbare globuin, et rege tela per auras. 410 Dixerat ; et toto connixus corpore f e m i m Conjicit.: hasta volans noctis_ diveiberat umLras; E t vejiit adversi in tergum Sulmonis, ibique Frangitur, ac fisso transit praecordia ligno. Volvitur ille vomens calidum de pectore flumen Frigidus, et longis singultibus ilia pulsat. D i v e i s i circumspiciunt. : hoc acrior idem X

326

P.

V

i

u

m

i

Ecce äliud summa telum librabat ab aure ; D u m trepidant, iit hasta T a g o per tempus utruraque Stride n s , trajectoque haesit tepefacta cerebro. 420 Saevit atrox Volspens, nep teli conspicit us quam • A u e to r e m , nec quo se 31'dens iqimittere possit, T u tarnen jnterea calido mihi sanguine poenag Persolves amborum, inquit ; simul ense recluso. Ibat in Euryalum : tum verò exterritus, amens. Conclamat N i s u s ; nec se celare tenebris A m p l i ù s , aut tantum potuit perferre d o l o r e m : M e , me i ads uni, qui feci

in me co.nvertite ferruni ^

O. Ilutuli : mea fiaus omnis : nihil iste nec ausus, N e c pofcuit: coelum hoc et conscia numina testor: 430 l a n timi infelicem nimiùm dilexit amicum. Talia dieta d..bat: sed viribus ensis adactus Tiansabiit costas, et candida pectora rumpit, Y o l v i t u r Euryalus l e t h p , pulclirosque per artus, I t c r u o r , irique humei os cervix collapsa recumbit : Furpureus veluti cum flosi succisus aratro, Languescit rporiens ; lassove papavera collo Demisere c a p u t , pluvia quum forte gravantur. A t Nisus ruit in ihedios, solumque per pmnes Volscentem p e t i t ; in solo. Yolscente moratur: 440 Quem ciixum, glomerati hostes, hinc cominus atque h i n f , Proturbant: iustat non seciùs, 9c rotat ensem Fuliriineum; donec Rut.uli daman tis in ore Condidit a d v e r s o , et nioriens animam absfulit hosti. T u m super exunimem sese projecit amicum, Confossus placidàque ibi de numi morte quievit. Fortunati uinbp ! si quid mea carmina possunt, Nulla dies unquam memori vos eximet aevo ; D u m domus Aeneae Capitoli immobile saxum A c c o l e t , i(fipexiumque pater romanus habebit. 429 Vi i g. A e.

L. III. L

IV.

v. 5M. v.

SI».

« ! Hota: C i m i .

LII.

44» Qvid. T r i s t .

L . HI.

Od. V i l i

v. io.

El. VII.

v.ji.

A E N E i D o s. 450

LIB.

IX.

327

Victores praedà Rutuli spoliisque politi, Volscentem exanimum flentes in castra feiebant. Nec minor in castris luctus, Rhamnete reperto E x s a n g u i , et primis una tot caede perèmtis, Sarranoque, Numaque: ingens concursus ad ipsa Corpora, seminecesque viros , tepidaque recentem Caede locum, et plenos spumanti sanguine rivos. Agnoscunt spolia inter s e , galeamque nitentem Messapi, et multo phaleras sudore receptas. Efc jam prima novo spargebat lumine terras

460 Tithoni crogeum linquens aurora cubile ; Jam sole infuso, jam rebus luce retectis, Turnus in arma viros, armis civcumdatus i p s e , Suscitai, aeratasque acies in praelia cogit, Quisque suos, variisque acuùnt rumoribus iras. Quin ipsa arrectis ( v i s u mirabile) in hastis Vraefigunt capita, et multo clamore sequuntur, Euryali et Nisi. Aeneadae duri murorum in parte sinistra Opposuere aciem, (nam dextera cingitur amni) 470 Ingentesque tenent fossas, et turribus altis Stant moesti; simul ora virùm praefixa movebant, Nota nimis miseris, atroqve fluentia tabo. Interea pavidam volitans pennata per urbem Nuncia Fama ruit, matrisque allabitur aures Euryali: at subitus miserae calor ossa reliquit: Excussi manibus radii, revolutaque pensa. Evolat i n f e l i x , e t , femineo ululatu, Scissa comam, muros amens atque agmina cuvsu l'rima petit: non illa virùm, non illa perieli, 460 V u g . G e o r g . Ae.

L . I.

L . III. I,. III. L . IV L. V.

v. 447.

460 O v i d . F a s t

v. sai. v. 58».

470 J u v .

V. 584.

Liv.

V. 10!.

L . II.

ad L i \ . A u g . Sat. VI. L. V

Virg. Ae.

X 4

1. 73. v. 281.

2?l.

Cap. 4b. L. X.

v. 121.

3 q 8

P .

V

i

r

g

i

e

i

t

48o Telorumque memor; coelum dehinc questibus implet: Hunc ego te, Euryale, aspicio? tune, ilia senectae Sera meae requies, potuisti linquere solam, Crudelis? nec te, sub tanta pericula missum, Affari extremum miserae data copia matri? Heu, terra ignota canibus date praeda latinis Alitibusque jaces ! nec te tua funera mater Produxi, pressive oculos, aut. Vulnera lavi, Veste tegens, tibi quam noct.es festina diesque Urgebam, et tela curas solabar aniles. 490 Quo sequar? aut quae nunc artus, avulsaque membra, Et funus lacerum tellus habet? hoc mihi de t e , Nate, refers? hoc sum terràque marique secuta? Figite me, si qua est pietas ; in me -omnia tela Conjicite, o Rutuli; me primam absumite ferro: Aut tu, magne pater Divùm, miserere, tuo que Invisum hoc detrude caput sub Tartara telo 5 Quando aliter nequeo crudelem abrumpere vitam. Hoc fletu concussi animi, moestusque per omnes It gemitus : torpent infractae ad praelia vives. 500 Illam incendentem luctus Idaeus et Actor, Ilionei monitu et multum lacrimantis Iuli, Corripiunt, interque manus sub tecta reponunt. At tuba tevribilem soriitum procul aere canoro Increpuit; sequitur clamor, coelurrique remugit. Accelerant «età pajiter testudine Volsci ; Et fossas implere parant» ac veliere valium, Quaerunt pars aditum, et scalis ascendere muros; Qua rara est acies, interlucetque corona Non tam spissa viris. Teloruni eiFundere contrà 510 Omne genus Teucri, ac duris detrudere contig , Assueti longo inuros defendere bello. Saxa quoque infesto volvebant pondero , si qua Possent tectam aciem perrumpere ; quum tamen omnes 485 I l i a d .

L . I.

v. «. t.

A E N E I D O S .

LIB.

IX.

329

Ferre libet subter densa testudine casus. Nec jam sufficiunt.: nam, qua globus imminet ingens» Immanem Teucri molem volvuntque ruuntque; Quae stravit Rutulos latè, armorumque resolvit Tegmina: nec curant caeco contendere Marte Ampliùs audaces Rutuli, sed pellere vallo 520 Missilibus

certant.

Parte alia horrendus visu quassabat etruscam Pinum, et fumíferos infert Mezentius ignos : A t Messapus equúm domitor, neptunia proles Rescindit vallum et scalas in moenia poscit. V o s , o Calliope, precor, aspirate canenti ; Quas ibi tunc ferro strages, quae fuñera Turnus Ediderit; quem quisque virum demiserit O r e o ; E t mecum ingentes oras evolvite belli: Et meministis enim, D i v a e , et memorare potestis. 530

Turns erat vasto suspectu, et pontibus altis , Opportuna loco ; summis quam viribus omnes Expugnare Itali, summáque evertere opum vi Certabant; Troes contra defendere saxis, Perque cavas densi tel^ intorquere fenestras. Princeps ardentem conjecit lampada Turnus, E t fìammam affixit lateri ; quae plurima vento Corripuit tabulas, et postibus haesit adesis. Turbati trepidare intus , frustraque malorum Velie fugam: dum se glomerant, retroque residunt

540 In partem, quae peste caret ; turn pondere turris Trocubuit subito, et coelum tonat omne fragore. Semineces ad terram, immani mole secuta, Confixique suis telis, et pectora duro Transfossi ligno, veniunt.

V i x unus Helenor,

E t Lycus elapsi : quorum primaevus Helenor, Maeonio regi quem serva Licymnia furtim 525 Ovid. Met. I). 1. -V. 2. . Juv. Sat. IV.

V.

555 Tlbull.

13».

X.-5

L. U

El. I. T. 3S.

330

P.

V l R G I L I I

Sustulerat, vetitisque ad Trojam misërat- armîs, Ense levis nudo, parmâque inglorius alba, Isque ubi se Turni media inter millia vidifc, 550 Hinc acies atque hxnc acies astare latinas; Ut fera, quae, densà venantum septa corona, Contra tela furit, seseque haud nescia morti Injicit, et saltu supra venabula fertur s Haud aliter juvenis medios moriturus in hosten Irruit; e t t quà tela videt densissima, tendit. At pedibus longé melior L y c u s , intev et hostes, Inter et arma, fuga muros tenet, altaque certat Prendere tecta manu, sociûmque attingere dextras» Quem Turnus, pariter qursu teloque secutus, 560 Increpat Iiis victor : Nostrasne evadere, demens, Sperasti te posse manus ? simul arripit ipsum Pendentem et magna muri cum parte revellit : Çualis, ubi aut leporem, aut candenti corpote cycnum, Sustulit. alta petens pedibus Jovis armiger uncis ; Çuaesitum aut matri multis balatibus agnum Martius a stabulis rapuit lupus. Undique clamor Tollitur; invadunt, et fossas aggere complent ; Ardentes taedas alii ad fastigia jactant. Ilioneus saxo, atque ingenti fragmine montis, 570 Lucetium p.ortae subeuntem ,• ignesque ferentem * Emathiona L i g e r , Cliorynaeum sternit Asylas ; Hic jaculo bojius, hic longe fallente sagittâ ; Ortygium Caeneus, victorem Caenea Turnus ; Turnus I t y m , Çloniumque, Dioxippum, Tromulumquö, Et Sagarim, et summis stantem pro turribus Idam: Privernum Capys: huno primo levis hasta Temillae Strinxerat ; ille manum projecto tegmine demens Ad vulnus tulit; ergo alis allapsa sagitta, Kt laevo àiiixa est lateri 'taianus, abditaque intus 5O0 Spiramenta animae lethali vulnere rupit. Stab.it in egregiis Arcentis filius armis ;

A

e

n

i

i

D

o s,

L

i

b

.

331

I X .

Pictus acu chlamydem, et ferrugine clarus iberà, Insignis f a c i e , genitor quem miserat Arcens, Eductum Martis luco, Symetliia circuit Flumina, pìnguis ubi et placabills ara Palici, Stridentem fundam, positis Mezentius hastis, Ipse ter adductà circum caput egit habenà ; E t media advevsi liquefacto tempora plumbei Diffidi t , ac multa porrectum extendit arena". 590 Turn primùm bello celerem intendisse sagittam D i c i t u r , antè feras solitus terrere fugaces, Ascanius, fortemque manu fudisse Numanum ; Cui Remulo cognomen erat ; Turnique minorem Germanam nuper thalamo sociatus liabebat. Is primam ante aciem digna atque indigna rei a tu Vociferans, tumidusque novo praecordia regno I b a t , et ingentem sese clamore ferebat : Non pudet obsidione iterum valloque teneri, Bis capti Phiyges, et Marti praetendere muros? 600 E n , qui nostra sibi bello connubia poscunt ! Quis deus Italiam, quae vos dementia adegit? Non hie Atridae, nec fandi fictor Ulisses. Durum ab stirpe genus, natos ad flumina primum Deferimur, saevoque gelu duramus et undis : Venatu invigilant pueri, silvasque fatigant : Flectere ludus equos, et spicula tendere cornu, At patiens operum parvoque assneta juventus Aut rastvis terrain domat, aut quatit oppida bella. Qmne aevum ferro terituv, versàque juvencum 610 Terga fatigamus hastà : nec tarda senectus Debilitai vires animi, mutatque vigorem. Canitiem galea premimus ; sempei que recentes Convectare juvat praedas, et. vivere rapto, i o i V u g . Bue

E d . II.

v. i s .

Eel. VI. •

Georg.

L. IV.

401 V u g . I-iv.

47 488.

V» v. i s . I,. V I I I .

912 V i r g . A e .

Cap. 5.

L. VII.

i . 748.

33«

P.

V i R G i t i i

Vobis píela, croco et fulgenti murice vestís ; Desidiae cordi ; juvat indulgere choréis ; E t tunicae manicas, at habent redimicula mitrae. O veré Phrygiae, ñeque enim Phryges, ite per alta D i n d y m a ; ubi assuetis biforem dat tibia cantum. Tympana vos buxusque vocant Berecynthia Matris 620 Idaeae : sinite arma viris, et cedite ferro. Talia jactantem dictis, ac dira canenten, Non tulit Ascanius ; nervoque obversus equino Intendit telum, diversaque brachia ducens •Constitit, ante Jovem supplex per vota precatus : Jupiter omnipotens, audacibus annue coeptis. Ipse tibi ad tua tempia feram solemnia dona ; E t statuain ante aras aurata fronte juvencum Candentem, pariterque caput cum matre ferentem, Jam cornu p e t a t , et pedibus qui spargat arenam. 630 Audiit et coeli Genitor de parte serena Intonuit' laevùm : sonat una fàtifer arcus ; EfFugit horrendum stridens elapsa sagitta ; Perque caput Remuli venit, et cava tempora ferro Trajicit. I , verbis virtutein illude superbis. Bis capti Phryges haec Rutulis responsa remittunt. Hoc tantum Ascanius. Teucri clamore sequuntur, Laetitiàque f r e m u n t , animosque ad sidera tollunt. Aetherià tum fortè plaga crinitus Apollo Desuper ausonias acies urbenique videbat, 540 Nube sedens, atque his victorem affatur Iulum :

17 Iliad. Jj. II. v. aj». 627 Juv. Sat. XII. Y. 5. s»7 Virg. Ae. L.. I. v. s£l. Ij V.

«17 Liv.

L. II.

C,p. III.

«i

V. J8S.

L VI. V. 17!.

—1

Exstructosque toros obtentu frondis inumijrant. Hie juvenem agresti sublimem stiamine ponunt : Qualem virgineo demessum pollice florem, Seil mollis violaej seu languentis hyacinthi ; 70 Cui neque fulgor adhuc, nec dum sua foiina recessit ; Non jam mater alit tellus j vìiesque ministrati Tunc geminas vestes, auroque ostroque ligentes Extulit Aeneas ; quas illi laeta laborum Ipsa suis quondam manibus Sidonia Dido Fecerat, et tenui telas disci everat auro» Harum uilam juveni supremum moestuS honorem Induit ; aisuiasque comas obnubit amictu : Multaque praeterea laurentis praemia pugnae Aggerat, et longo praedairt jubet ordine duci. Qo Addit equos, et tela, quibus spoliaverat hostem. Vinxerat et post terga manus, quos miLteret umbris Inferias, caeso sparsuros sanguine flammam ; Indutosque jubet truncos bostilibus annis Ipsos ferre duces, inimicaque nomina ligi. Ducitur infelix aevo confectus Acoetes» Pectora nunc foedans pugnis, nunc Uriguibus ora : Sternitur et toto pfojectus corpOre teviae. . IV. v. 522. L. V i l i . V. 26. Ovid. Fast.

L. IV.

v. (Ci.

Trist. L. I. EI. III. v. 27. Stat. Theb.

L. IV. v. 351.

Aa 3

L. I. v. 3l>.

374

P-

V I R G I L I !

Ossa focis-, tepidoque onerabant aggere terrae. Jam vero in tectis, praedivitis urbe L a t i n i , Piaecipuus fragor et longi pars maxirpa luctus. H î c maties, miseraeque nurus, hîc çara sororum Pectora moerentum, p u e r i l e parentibus o r b i , D i i u m execrantur bellum, Turnique hymenaeos ! Ipsum armis, ipsumque jubenf. deceinere

feiTO,

Qui regnum I t a l i e et primos sibi poscat honores. 220 Ingravat haeç saevus Drançes, soluroque voçai'i T e s t a t a , solum pqsci in certamina Turnum, Multa simul contrà yariis sententia dictis Pro T u r n o , et magnum reginae corneo obumbrat 3 Multa virum meritis sustentât fama tropaeis, Hos inter motus, medio in flagrante tumultu, Ecce super moesti magna Diomedis ab urbe Legati responsa ferunt ; nihil omnibus actum Tantorum impensis operum; nil d o n a , neque aurum Nec magnas valuisse preces j alia arma Latinis 350 Quaerenda, aut pacem trojano ab lege petendam. Deficit ingenti luctu rex ipse Latinus ; Fatalem Aenean manifesto numine ferri Admonet iia deûm, tumulique ante ora recentes. Ergo concilium magnum, primosque suo rum Imperio accitos, alta intra limina çogit. Olii convenere, fluuntque ad regia plenis Tecta viis ; sedei in nìediis et maximus aevo , E t primus seep Iris, baud laetâ fronte, Latinus, Atque liìc legatos aetola ex urbe remissos, 240 Quae référant, fari jubet, et responsa reposcit Ordine cuncta suo ; turn facta silentia linguis, E t Yenulus dicto parens ita farier infit : Vidimus, o cives , Dioinedem Argivaque castra ; Atque iter emensi casus superavimus omnes ;

114 Iliad.

L. il.

v. » .

A E N I I P - Q , S ,

X I B .

XI.

Conligimusque manum, quà conciclit ilia tellns, Ille urbem A r g y n p a m , patiiae cognomine gentis, Victor Gaigani, condebat Iapygis arvjs. Postquam introgressi, et coiàm data copia f a n d i j Muñera praefeiimus, nouien patiiamque docemus ; 250 Qui bellum intulerint, quae causa attiaxeiit Arpos, Auditis ille haeo placido sic reddidit ore; O fortunatae gentes , saturnia regna, Antiqui Ausoïiii, quae vos fortuna quietos Sollicitât, suadetque ignota lacessere bella? Quicumque iliacos ferro violavimus agros, ( M i t t o ea quae «nuis bellando exhausta sub altis, Quos Simois premaL ille v i r o s ) infonda per orbem Supplicia, et scelerum poenas expendimus omnes, Vel l'rianio miseranda manus: scit triste Minervae ¿60 S i d u s , et euhoicae cautes, ultorque Caphareus, Militici ex i]lá diversum ad litus adacti, Atrides Protei Menelaus ad usque columnas E x s u l a t : aetneos vidit Cyclopas Ulisses. Regna Neoptolemi r e f e i a m , versosque penates Idomenei? libycone habitantes litore Locros ? Ipse Mycenaeus magnorum ductor Achivúm. Conjugis infandae prima intra limina dextrà Oppetiit : devictam Asiam subsedit adultei. Invidisse déos, patriis ut redditus oris 270 Conjugium optatum et pulçhram Calydona viderem! Nunc etiam horribili visu portenta sequuntur, E t socii amissi petierunt aethera permis, Fluminibusque vagantui aves (heu dira meorum S u p p l i c i a ! } et scopulos lacrimosis v o cil; us implant. Ilaec adeo ex ilio mihi jam speuinda fuernnt Tempore, quura feiro coelesLia corpora dt:inens A p p e ü i , et Veneiis violavi vulnere dexliam. N e v e r o , ne me ad tales impellite pugnas. Ncc mihi cum Teucris ullum post eruta bellum A a 4

376

P.

V I R G I L I !

&Qo Fergama; nec veterum jnemini laetorve malorum, Munera quae patriis ad me portatis ab oris, Vertite ad Aenean; stetimus tela aspera contra, Contulimusque manus : experto credite, quantus In clype.um assurgat, quo turbine torqueat hastam, Si duo praeterea tales idaea tulisset Terra viros : ultro inacjiias venisset ad urbes Dardanus, et versis lugeret Graepia fatis, Quidquid apud durae pessatxirij est moenia Trojae, Hectoris Aeneaeque mann victoria Graiùm £90 Hae?it, et in decimum vestigia yetulit annum : Ambo animis, ambo insignes praestantibus armis} Hie pietate prior. Coeant in foedera dextrae, Qua datur ; ast, armis concurrant arma, cavete. E t responsa simul quae sint, rex óptime, regis Audisti, et quae sit magno sententia bello, V i x ea legati; variusque per ora cucurrit Ausonidum turbata fremor: ceu, saxa njorantur Quum rapido^ amnes, fit clauso gurgite murmur, "Vicinaeque fremunt ripae crepitantibus undis. 30Q

Ut piimùin placati animi, et trepida ora quierunt, Fraefatus Divos solio rex infit ab alto ; Ante equidem summa de re statuisse, L a t i n i , E t vellem, et fuerat melius; non tempore tali Cogere concilium, quum muros assidet hostis, Bellum importunum , cives, cum gente Deorum, Irivictisque viris, gerimus ; quos nulla fatigant l'taelia, nec vieti ppssunt absistere ferro, Spem, si quam accitis Aetolum Jiabuistis in armis, Fonite : spes sibi quisque : sed haec, quàm angusta, videtis.

3 1 0 Caetera qua rerum jaceant perculsa ruinà, Ante oculos interque manus sunt omnia vestras. %96 Iliad

Xf. II. V, 144 - 149.

S99 Virg, Georg. .

S98 Virg. Ae.

L. VII.

v. 74.

L. I. v. 85.

O M Ì Fast,

L. I.

Tibnl). L. II. El. V. v. ti.

V. 358.

L,. IV. T. 781.

A E N E I D O S .

L I B .

XI.

377

Nec quamquam incuso : potuit quae plurima virtus Esse f u i t ; toto certatum est cotpore regni. Nunc adeo quae sit dubiae sententia menti, Expediam et paucis (animos adhibete) docebo. E s t antiquus ag'er Tusco mihi proximus amni, Longus in occasum, fines super usque sicanos ; Aurunci Rutulique s e m n t , et vomere duros Exercent colles, atque horum asperrima pascunt. 320 Haec omnis regio, et celsi plaga pinea montis Cedat amicitiae Teucrorum: et foederis aequas Dicamus leges, sociosque in regna vocemus : Confidant, si tantus amor, et moenia condant. Sin alios fines aliamque capessere gentem E s t animus, possuntque solo decedere nostro ; Bis denas italo texamus robore naves, Seu plures compiere valent: jacet omnis ad undam Materies: ipsi numerumque modumque carinis JPraecipiant : nos aera, manus, navalia demus. 330 Praeterea, qui dieta ferant, et foedera

firment,

Centum oratores prima de gente Latinos Ire placet, pacisque manu praetendere ramos; Munera portantes aurique eborisque talenta E t sellam regni trabeamque insignia nostri. Consulite in medium , et rebus succurrite fessis. Tum Drances, idem infensus, quem gloria Turni Obliqua invidia stimulisque agitabat atnaris, Largus opum, et lingua melior, sed frigida bello D e x t e r a , consiliis habitus non futilis auctor, 340 Seditione potens; genus huiq materna superbum Nobilitas dabat, incertum de patre ferebat; S u r g i t , et his onerat dictis atque aggerat iras ; Rem nulli obscuram, nostrae nec vocis egentem, Consulis, o bone rex : cuncti se scire f a t e n t u r , 33» L i v . —

L. X X I V . L. XXX.

Cap 30. Cap. 6.

332 V i r g . A e . 342 111 ad.

A a ,5

L . XI.

L. I.

y . 101.

Y. IO ».

J78

P*

V i R G I L I I

Quid fortuna ferat populi; sed dicere mussant, Det libertatem f a n d i , flatusque remittat, Cujus ob auspicium infaustum moresque sinistros ( D i c a m equidem, licet arma mihi moitemque minètur) Lumina tot cecidisse ducum, totamque videmu§ 350 Consedisse urbem luctu ; dum troia tenlat Castra, fugae fidens, et coelum territat armis. Unum etiam donis istis quae plurima uiitti Dardanidis dicique jubes, unum, optime regum , Adjicias; nèc te ullius violentia vincat, Quin natam egregio genero dignisque hymenaeis D e s pater, et pacem liane aeterpo foedere jungas, Quòd si tantus habet mentes et pectora terrai , Ipsum obtestemur, veniamque oremus ab i p s o ; Cedat, jus propiium regi patriaeque vemittat. 360 Quid miseros toties in aperta pericula cives Projicis, o Latio caput horum et causa malorum ? Nulla salus bello : pacem te poscimus omnes, Turne; simul pacis so]um inviolabilq pignus. l'rimus ego, invisura quem tu tibi fingis, et esse N i l rnorpr, e n , supplex verno; miserere tuorum, Pone animos, et pulsus abi : sat funera fusi Vidimus, ingentes et desolavimus agros. A u t si fama m o v e t , si tantum pectore rohur Concipis, et si adeo dotalis regia cura est ; 370 A u d e , atque adversuin fidens fer pectus in hostem. Scilicet, ut Turno contingat regia conjux, Nos animae viles, inhumata iniletaque turba', Sternamur campis, et jam t u , si qua tibi vis," Si patrii quid Martis habes, illum aspice contrà. Qui vocat. Talibus exarsit dictis violentia Turni ; D a t gemitum rumpitque has imo pectore voces : L a r g a quidem, D r a n c e , semper tibi copia f a n d i , %

, 178 Iliad. L. II. V. 795.

A

E

N.E

I D

O S.

L

I B;

XL

379

Turn quum bella manus poscunt ; patrilrusque vocatis Primus ades : sed non replenda est curia verbis, Quae tuto tibi magna volant, dum destinet hpstem Agger muro ruin, nec inundant sanguine fossae. Proinde tona eloquio, solitum tibi : meque timoris Argue t u , Drance; quando tot stragis acepvos Teucrorum tua dextra dedit, passimque trop^eis Insignes agios,

Possit. quid vivida virtus,

Experiare licet : nec longè scilicet hostes Quaerendi nobis ; circumstant undique muros. Iijius

in adversos ! quid cessas ? an tibi Mavors

Ventosa in lingua, pedibusque fugacibus istjs, Semper erit? Pulsus ego? aut quisquam meritò, foedissime, pulsum Arguet, iliaco tuniicluin qui crescere Tybrim Sanguine, et Evandri totam cum stirpe videbit Procubuisse domum, atque exutos Arcadas armis? Haud ita me esperti Bitias et Pandarus ingens , E t quos mille die victor sub Tartara misi, Inclusus muris, hostilique aggere septus, Nulla salus; bello ! capiti cane talia demens 400 Dardanio, rebusque tuis : proinde omnia magno N e cessa turbare metu, atque extollere vires Geptis bis victae ; contrà premere arma Latini. Nunc et Myrmidonum proceres phrygia arma tremiscunt ; Nunc et Tydides, et larissaeus Achilles: Amnis et hadriacas retro fugit Aufidus undas : Vel cum se pavidum contra mea jurgia fmgit Aitificis scelus, et formidine crimen acerbat. Nunquam animam talem dextra hac (absiste moveri} Amittes ; habitat tecum, et sit pectore in isto. 4ro Nunc ad te, et tua magna, pater, consulta revertor. Si nullam nobis ultra spem ponis in armis ; 380 I l i a d .

1.. I.

v. 20!,

390 I l i a d .

L . I.

v, sss.

411 V i r g . A e ,

L . II.

v

380

P.

V I R G I L I I

Si tam deserti sumus, et semel agmine verso Funditiis occidimus, neque habet fortuna regressum ; Oremus pacem, et dextras tendamus inertes. Ouamquam o ! si solitae quidquam virtutis adesset, Ille mihi ante alios fortunatusque laborum, Egregiusque animi, qui, ne quid tale videret, Procubuit moriens, et humum semel ore momordit. Sin et opes nobis, et adhuc intacta juventus, 420 Auxilioque urbes italae, populique supersunt; Sin et Trojanis cum multo gloria venit Sanguine; (sunt illis sua funera, parque per omnes Tempestas) cur indecores in limine primo Deficimus? cur ante tubam tremor occupat artus? Multa dies variique labor mutabilis aevi Retulit in melius ; multos altema revisens Lusit, et in solido rursus fortuna locavit. Non erit auxilio nobis Aetolus, et Arpi ; At Messapus erit, felixque Tolumnius, et quos 430 Tot populi misere duces ; nec tarda sequetur Gloria delectos Latio et laurentibus agris. Est et Volscorum egregia de gente Camilla, Agmen agens equitum, et florentes aere catervas. Quod si me solum Teucri in certamina poscunt, Idque placet, tantumque bonis communibus obsto ; Non adeo has exosa manus Victoria fugit, Ut tanta quidquam pro spe tentare recusem. Ibo animis contra; vel magnum praestet Achillem, Factaque Vulcani manibus paria induat arma 440 Ille licet : vobis animam hanc soceroque Latino Turnus ego, haud ulli veterum virtute secundus, Devovi. Solum Aeneas vocat? et, vocet 010: Nec Drances potius, sive est haec ira Deorum, Morte luat; sive eat virtus et gloria, tollat. «1« Iliad.

L . II.

V i r g , Ae.

v. 418.

L . XI.

v. 6«».

43« Iliad.

L . III.

v. 67.

A m

Ï

I

D

o s.

L I B .

XI.

Ille haec inter se dubiis de rebus agebant Certanbes : castra Aeneas aciemque movebat. Nuncius ingenti per regia tecta tumultu Ecce l u i t , magnisque urbem terroribus implet, Instmctos acie Tiberino a flumine Teucros ; 450 Tyrrhenamque manum, totis descendere campis. Extemplo turbati animi, concussaque vulgi Pectora, et arrectae stimulis haud mollibus irae. Arma manu trepidi poscunt : frémit arma juventus : Fient moesti inussantque patres : hic undique clamor Dissensu vario magmis se tollit in auias : Haud secus, atque alto in luco quum forte catervae Consedere avium, piscosove amile l'adusae Dant sonitum rauci per stagna loquacia cycni. Imo, ait, o cives j arrepto tempore, Turnus, 460 Cogite concilium, et pacem laudate sedentes : Illi armis in regna ruant. Nec plura locutus Corripuit sese et tectis citus extuiit altis. T u , Voluse, armari Volscoruni edice maniplis ; D u c , ait, et Rutulos : equitein, Messapus in armis, Et cum fratre Coras, latis diffundite campis : Pars aditus uibis iirment, turresque capessant : Caetera, qua jusso, mecum manus inférât arma.

470

Ilicet in muros tota discurritur urbe. Concilium ipse pater et magna incepta Latinus Deserit, ac tristi turbatus tempore differt : Multaque se incusat, qui non accepeiit ultro Dardaniuni Aenean, generumque asciveiit, urbi. Praefodiunt alii portas, aut saxa sudesque Subvectant : bello dat signum rauca cruentum Buccina r tum muros varia cinxere corona Matronae puerique : vocat labor ultimus omnes. Nec non ad templum summasque ad Palladis srces

445 Iliad.

L. I. V. 304.

4«e I l u d .

L. II

v 108.

476 V i r g . A e .

L . II.

v. 663.

381

P.

383

V

I R G I L I I

SubvehilUr m a g n i matrum regina c a t e r v i , D o n a ferens ; juxtaque comes L a v i n i a v i r g o , 4Qo Causa mali tanti, oculos dejecta decoros. Succedunt matres, et templum thure vaporant} E t moestas alto fundunt de limine voces : Armipotens, praeses b e l l i , Tritonia v i r g o , Frange manu telum phrygii praedonis, et ipsum Pronum sterne s o l o , portisque effunde sub altis. Cingitur ipse furens certa dm in praelia Turnus s Jamque adeo Rutulûm thoracâ indutus ahenis Horrebat squamis, surasque incluserat a u r o , Tempora nudus adhuc ; laterique accinxcrat ensem ; 490 Fulgebatque alta decurrens aureus arce ; Exultatque animis, et spe jam praecipit hostem : Q u a l i s , ubi abruptis f u g i t praesepia vinclis, Tandem liber e q u u s , campoque potitus aperto $ A u t ille in pastus armenfcaque tendit equarum ; A u t assuetus aquae perfundi flumine noto E m i c a t , arrectisque fremit cervicibus altè Luxurians ; luduntque jubae per colla, për armos. Obvia c u i , Volscorum acie comitante, Camilla Occurrit, portisque ab equo regina sub ipsis 500 D e s i l u i t ; quam tota cohors imitata relictis A d terram defiuxit equis.

T u m talia fatur :

T u r n e , sui merito si qua est fiducia f o r t i , A u d e o et Aeneadum promitto occurrere turmae, Solaque tyrrhcnos équités ire obvia contra. M e sine prima manu tentare pericula belli : T u pedes ad muros subsiste, et moenia serva. Turnus ad h a e c , oculos horrendà in virgine fìxus Ì O decus Italiae, v i r g o , quas dicere gl'ates, Ouasve referre parem? sed n u n c , est omnia quando 510 Iste animus supra, niecum partire laborem. 49J V i r g . G e o r g . Ae.

L. Ill,

L . XI.

V. 85.

v. spy.

Stat. Silv. Hiob.

Li. I.

Cap. ss.

46. V. 2i>

A

£ N E

i

D

o s.

LIB.

XI.

Aeneas, tit fama fidem rnissique reportant Exploiatores, equitum levia iraprobus anna Praeinisit, quaterent campos : ipse ardua montis Per deserta jugo superans adventat ad urbern. Furta paro belli convexo in tramite silvae, Ut bivias armato obsidatn milite fauces. T u tyrrhenuui equito.'ii colJacis excipe signis j Tecum acer Messapus e r i t , tuimaeque latinae, Tiburnique inarms : ducis et. lu concipe curam. 520 Sic ait, et paiibus Mcssapum in proelia dictis Hortatur, sociosque duces ; et pergit in hosLem. Est curvo anl'ractu vallis, acconunoda fraudi Armorumque dolis ; quam densis frondibus atrum Urget utiiinque latus ; tenuis quo semita ducit, Angustaeque ferunt 'fauces aditusque maligni. Ha ne super in speculis sunimoque in vertice montis Planities ignota jacet, tutique receptus ; Seu dextrà laevàque velis occurreie pugnae, Sive instare jugis et grandia volvere saxa. 550 Hue juvenis nota fertur regione viarum ; Arripuitque locum, et silvis insedit iniquis. Yelocem interea supcris in sedibus Opim, Unam ex vivginibus sociis sacràque caterva, Compellabat, et has tristi Latonia voces Ore dabat : Graditur bellum ad crudele, Camilla, O virgo, et nostris nequicquam cingil.ur armis, Cara mihi ante alias : neque enim novus iste Dianaé Venit amor, subitàque auimum dulcedine niovit. Pulsus ob invidiam regno viresque supeibas 54° Priverno antiqua Metabus quum excedeiet urbe, Infantem, fugiens media inter praelia belli, Sustulit exilio comitern, malrisque vocavit Nomine Casmillae, mutata parte , Camillam. I p s e , sinu prae se portans, juga longa petebat »10 V i r j . A e .

L . II.

v. « 7 .

383

384

P-

V I R G I L I I

Soloram nemorum : tela undique saeva premebant ; E t circumfuso volitabant milite Volsci. E c c e , fugae medio, summis Amasenus abundans Spumabat ripis

tantus se nubibus imber

Ruperat : i l l e , innare parans, infantis amore 550 T a r d a t u r , caro que oneri timet : omnia secum Versanti subito v i x haec sententia sedit : Telum immane, manu valida quod forte gerebat Bellator, solidum nodis et ìobore cocto Huic natam, libro et silvestri subere clausam, Implicai, atque babilem mediae circumligat hastae Quam dextra ingenti librans ita ad aethera fatur : A l m a , tibi liane» nemolum cultrix, Latonia v i r g o , Ipse pater famulam voveo : tua prima per auras Tela tenens supplex hostem f u g i t : accipe, testoi*, ,560 D i v a tuam, quae nunc dubiis committitur auris D i x i t ; et adducto contortimi bastile lacerto Inimittit: sonueré undae: rapidum super aimiem Infelix fugit in jaculo stridente Camilla. A t M e t a b u s , magna propiùs jam urgente caterva, D a t sese fluvio, atque hastam cum virgine victor Gramineo, donum T r i v i a e , de cespite vellit. Non illuni tectis ullae, non moenibus urbes Accepere, neque ipse manus feritate dedisset; Pastorum et solis exegit montibus aevum. 570 Hinc natam, in dumis interque horrentia lustra, Armentalis equae mammis et lacte ferino Nutribat, teiieris immulgens ubera labris. Utque pedum piimis infans vestigia plantis Institerat, jaculo palmas oneravit acuto; Spiculaque ex kumero parvae suspendit et arcum. Pro crinali a u r o , pro longae teginine pallae, Tigridis 5Ì7 Phaeilr.

L. II.

Fab. IV. V. 3.

«75 Virg. A e .

L. I. L . XI.

v. 322. V.

652.

A E N E I D O S .

L I B .

XI.

385

Tigridis exuviae per dorsum a vertice pendent: Tela manu jam turn tenera puerilia torsit, E t fundam tereti circùm caput egit habena ; 580 Strymoniamque gruem, aut album dejecit olorem. Multae illam frustra tyrrhena per oppida matres Optavere nurum : sola contenta Diana , Aeternum telorum et virginitatis amorem Intemerata colit Yellem haud correpta fuisset Militia tali, conata lacessere Teucros : Cara mihi, comitumque foret nunc una mearum. Yerùm age, quandoquidem fatis urgetur acerbis, Labere, Nyrapha, polo , finesque invise latinos , Tristis ubi infausto committitur ornine pugna. 590 Haec cape, et ultricem pharetra deprome sagittam ; H a c , quicumque sacrum violarit vulnere corpus, Tros Italusve, mihi pariter det sanguine poenas. Post ego nube cava miserandae corpus et arma Inspoliata feram tumulo, patriaeque reponam. D i x i t : at ilia leves coeli delapsa per auras Insonuit, nigro circumdata turbine corpus. A t manus interea muris trojana propinquat, Etruscique. duces, equitumque exercitus omnis; Compositi numero in turmas: fremit aequore toto doo Insultans sonipes, et pressi« pugnat habenis Hue obversus et hue : turn latè ferreus hastis Horret ager, campique armis sublimibus ardent. Nec non Messapus contrà, celeresque L a t i n i , E t cum fratre Coras , et virginis ala Camillae , Adversi campo apparent ; hastasque reductis Praetendunt longè dextris, et spicula vibrant :

577 V i r g . A e .

L . I.

iti Stat. T h e b . l i ) Virg. Georg. A e. S u i . SUr.

v . 7.

L . I. L

L . III. XI.

L . I.

§99 H i o b ,

v. 57s. v. «».

v. MI.

C a p . 39.

tot V i r g . A e .

v. ar.

L. VII. L . XII.

—

v . 4$.

Bb

C«org.

v . saf. v. 661.

L. Ili,

y.

1«.

386

P.

V l R G I L I I

Adventusque virûm fremitusque ardescit equorum. Jamque intra jactum teli progressus uterque Substiterat ; subito erumpunt clamore, frementesque tfio Exhortantur equos ; fundunt simul undique tela Crebra nivis ritu', coelumque obtexitur umbrâ. Continuò adversis Tyrrhenus et acer Aconteus Connixi incurrunt liasti s , primique ruinam Dant sonitu ingenti, perfractaque quadrupedantum Pectora pectoribus rumpunt: excussus Aconteus, Fulminis in morem, aut tormento ponderis acti, Praecipitat longé, et vitam dispergit in auras. Extemplo turbatae acies, yersique L a t i n i , Rejiciunt parmas, et equos ad moenia vertunt. €20 Troes agunt : princeps turinas inducit Asylas. Jamque propinquabant portis; rursusque Latini Clamo rem tollunt, et molila colla reflectunt: Hi fugiunt, penitusque datis referuntur habenis : Qualis ubi alterno procurrens gurgite pontus Nunc ruit ad terras, scopulosque superjacit undam Spumeus, extremamque sinu perfundit arenam ; Nunc rapidus retro, atque aestu revoluta resorbens Saxa f u g i t , litusque vado labente relinquit. Bis Tusci Rutulos egere ad moenia versos ; 630 Bis rejecti armis respectant terga tegentes. Tertia sed postquam congressi in praelia, totasque Implicuere inter se acies, legitque virum vir ; Tum vero et gemitus morientum, et sanguine in alto Armaque, corporaque, et permixti caede virorum Semianimes volvuntur equi : pugna aspera surgit. Orsilochus R e m u l i , quando ipsum horrebat adire, Hastam intorsit equo, ferrumque sub aure reliquit ; Quo- sonipes ictu furit arduus, altaque jactat Vulneris impatiens arrecto pectore crura : 640 Volvitur ille excussus humi. Stat. Tfceb.

L . I.

». »1».

398

P.

V i

K G

i i

u

Flagrantes perfusa genas ; cui pluriinus ignem Subjecit rubor, et calefacta per óra cucia rit : Indum sanguineo veluti violaverit ostro Si quis ebur, aut mixta rubent ubi lilia multa Alba rosa ; tales virgo dabat ore colores. 70 Illum turbat amor, iìgitque in virgine vultus ; Ardet in arma magis, paucisque affatur Amatam ; N e , quaeso, neve lacrimis, neve ornine tanto Prosequere in duri'certamina Martis euntem, O mater : neque enim Turno moia libera inòrtis. Nuucius haec Idnìon phrygio mea dieta tyranno Ilaud placitura refer : Quurn primum crastina coelo Puniceis invecta rotis Aurora rubebit, Non Teucros agat in Rutulos ; Teucrùm arma quiescant E t Rutulùm ; nostro dii iinamus sanguine bellum ; Qo Ilio quaeratur conjux Lavinia campo. Haec ubi dieta dedit, rapidusque in tecta recessit; Poscit equos, gaudetque tuens ante ora frementes, Pilumno quos ipsa decus dedit Orithyia j Qui candore nives anteirent, cursibus auras. Circumstant properi aurigae, manibusque lacessunt Pectora plausa cavis, et colla comantia pectunt, Ipse deliinc auro squalentem alboque orichalco Circumdat loricam humeris : simul aptat liabendo Ensemque clypeumque, et rubrae cornua cri.vtae ; po Enseni, quem Dauno ignipotens deus ipse parenti Fecerat, et stygià candentem tinxerat unda. E x i n , quae mediis ingenti adnixa columnae Aedibus astabat, validam vi corripit hastam, Actoris Aurunci spolium, quassatque treinentem, Vociferans : Nunc, o nunquam frustrata vocatus 6s Stat S i h a r . I . . I . E p . I I . t.344. 0 \ i d . Mei. (7 Tibull.

I . . I.

L . III.

( I Stat. SJvar.

v.

El. I V .

L. II.

v. 30.

Ep. I.

Y. « I .

76 Iliad.

L . I.

Ti Iliad.

L . III.

67.

Sat. I I .

y. 109.

»4 J»v.

v. »77.

A E N J Ì I D O S .

L i b .

X I I .

Hasta meos, nunc tempus adest : te maximus Actor, Te Turni nunc dextra gerit : da sternere corpus Loricamque manu valida lacerare revulsam Semiviri Phrygis, et foedare in pulvere crines 100 Vibratos calido ferro, myrrliaque madentes. His agitur furiis ; totoque ardentis ab ore Scintillae absistunt ; oculis micat acribus ignis : Mugitus veluti quum prima in praelia taurus Terrificos ciet, atque irasci in cornua tentat, Arboris obnixus trunco ; ventosque lacessit Ictibus, et sparsa ad pugnam protendit arena. Nec minus interea maternis saevus in armis Aeneas acuit Martem, et se suscitat irà, Oblato gaudens componi foedere bellum. n o Tum socios, moestique metum solatur Itili, Fata docens ; regique jubet responsa Latino Certa referre viros, et pacis dicere leges. Tosterà vix summos spargebat lumine montes Orta dies, quum primùm alto se gurgite tollunt Solis equi, lucemque elatis naribus efflant; Campum ad certamen magnae snb moenibus urbis Dimensi rutulique viri teucrique parabant ; In medioque focos, et Diis comnjunibus aras Gramineas : alii fònteinque ignemque ferebant, 120 Velati lino, et verbena tempora vincti. Procedit legio Ausonidum, pilataqxie plenis Agraina se fundunt portis : liinc troius omnis, Tyrrhenusque ruit vaiiis exeicitus armis ; Haud secus insriucti ferro, quàm si aspera Martis Pugna vocet: nec non mediis in millibus ipsi Ductores auro volitant ostroque decori, Et genus Assaraci Mnestheus, et fortis Asylas, Et Messapus equum domitor, neptunia proles. Utque dato signo spatia in sua quisque recessit, ioa Iliad.

L. 1

v. io4>

US Iliad.

L . III. y. l i ; .

399

400

P.

V l R G I L I I

130 Defigunt tellure hastas, et scuta reclinant. Turn studio effusae matres, et vulgus inermum, Invalidique senes, turres et tecta domorum Obsedere : alii portis sublimibus astant. At Juno e summo, qui nunc Albanus habetur, f T u m neque nomen erat, nec bonos, aut gloria monti,) Frospiciens tumulo campum aspectabat, et ambas Laurentum Troumque acies, urbemque Latini. Extemplo Turni sic est affata sororem, Diva Deam, stagnis quae fluminibusque sonoris 140 Praesidet ; hunc illi rex aetheris altus honorem Jupiter ereptà pro virginitate sacravit; Nympha, decus fluviorum, animo gratissima nostro, Scis ut te cunctis unam, quaecumque Latinae Magnanimi Jovis ingratum ascendere cubile, Praetulerim, coelique lubens in parte locarim : Disce tuum, ne me incuses, Juturna, dolorem. Quà visa est fortuna pati, Parcaeque sinebant Cedere res Latio, Turnum et tua moenia texi : Nunc juvenem ipiparibus video concurrere fatis : 150 Parcarumque dies et vis inimica propinquat. Non pugnam aspicere hanc oculis, non foedera possum. T u , pro germano si quid praesentius audes, Perge ; decet : forsan miseros meliora sequentur. Vix ea ; quum lacrimas oculis Juturna profudit, Terque quaterque manu pectus percussit honestum. Non lacrimis hoc tempus, ait Saturnia Juno : Accelera, et fratrem, si quis modus, eripe morti ; Aut tu bella eie, conceptumque excute foedus. Auctor ego audendi. Sic exhortata reliquit 160 Incertam, et tristi turbatam vulnere mentis. Interea reses, ingenti mole Latinus iso Virg. A e . L . IX. v. 229. Iliad. L . II. v. u t .

151 Iliad.

_ , . yuadrijugo

L. III. v. 3o Iliad. L . M .

Y. 27».

z?c Iliad. L. .III. v. 877.

Ce

P.

V l H C I L l I

Sic prior Aeneas: sequitur sic deinde L a t i n u s , Suspiciens coelum, tenditque ad sidera dextram: Haec eadem , Aenea , Terram, M a r e , Sidera, j u r o , Latonaeque genus duplex, Janumque bifrontem, Vimque Deum infernam, et duri sacraria D i t i s : 200 Audiat haec Genitor, qui foedera fulmine sancit: Tango aras J medios ignes et Numina testor : Nulla dies pacem hanc Italis, nec foedera rumpet, Quo res cumque cadent: nec me vis ulla volentem A v e i tet; n o n , si tellurem efFundat in undas, Diluvio miscens, coelumque in Tartara solvat: U t sceptVum hoc (dextra sceptrum nam forte gerebat) Nunquam fronde levi fundet virgulta, neque umbras, Quum semel in silvis, imo de stirpe recisum, Matre caret, posuitque comas et brachia f e r r o ; 210 Olim arbos, nunc artificis manus aere decoro Inclusit, patribusque dedit gestare latinis. Talibus inter se firmabant foedera dictis, Cpnspectu in medio procerum: turn rite sacratas In flammam jugulant pecudes, et viscera vivis Eripiunt, cumulantque oneratis lancibus aras. A t veto Rutulis impar ea pugna videii Jamdudum, et vario misceri pectora motu j Turn magis, ut propius cernunt non viribus aequis. Adjuvat incessu tacito progressus, et aram ¿20 Suppliciter venerans demisso lumine Turnus, Tabentesque genae, et juvenali in corpwe pallor. Quem simul ac Juturna soror crebrescere vidit Sermonem , et vulgi variare labantia corda; In medias acies, formam assimulata Camerti, Cui genus a proavis ingens, clarumque paternae Nomen erat virtutis, et ipse acerrimus armis; ao] J u v .

Sat. XLV.

Cornel. Nep. Virg.

Ae.

L.

r.

219.

inH^uiwb, VI

aoi J u v . C . I I , y . 4.

124.

Chid. S06 I l i a d ,

Sat. X I I I . Amor. L.

I.

v. L.

I.

V. 2 3 4 .

Bs>. El.

IV.

A

e N

i i

D

o s, L i b .

XII,

40

In,médias dat sese açies, baud nescia rerum, Rumoresque serit varios, ac talia fatur: Non pudet, 0 R u t u l i , pro, cunctis talibus unam S30 Qbjecfeare animaqi ? numerone, an viiibus aequi Non sumus? en, omnes et Troes, et Arcades, hi sunt, Fatalisque manus, infensa Etruria Turno: Vix hostem, alterni si congi-ediamur, habemus. Ille quideoi ad superos, quorum se devovet aris, Succedei fama, vivusque per ora fere tur : Nos, patria amissâ, dominis parere superbis Cpgemur, qui nunç lenti consedimus arvis. Talibus incensa est juvenum sententia dictis Jam magis atque magis; serpitque per agmina murmur: 240 Ipsi Laurentes mutati, ipsique Latini. Qui sibi jam requiem pugnae rebusque, salutem Sperabant, nunc arma volunt, foedusque precantur Infectum, et Turni sortem miserantur iniquam. His aliud majus Juturna adjungit, et allo Dat signum coela; quo non. praesentius ullum Turbavit mentes italas, monstroque fefellif. Namque volans rubra fulvus Jovis ales in aetlirâ Litoreas agitabat aves tuxbamque sonantem Agminis aligeri; subito quum lapsus ad undas : ,o Cycnum excellentem pedibus rapit improbus uncis. Arrexere animos Itali; cunctaeque volucres Convertunt clamore fugam (mirabile visu) Aetheraque obscurant permis ; hostemque per auras Facta nube premunt : donee vi victus, et ipso Pondéré defecit, praedamque ex unguibus ales l'rojecit fluvio, penitusque in nubila fugit. Turn vero augurium Rutuli clamore salutant, Expediuntque manus; primusque Tolumnius augur: Hoc erat, hoc votis, inquit, quod saepe petivi. Iliad.

L.

II.

V.

451.

241 Iliad.

L. III.

Cc 2

v. III.

404

P.

V l R G I f . I I

aóo Accipio, agnoscoque Deos: me, me duce, ferrum Corripite, o miseii, quos impiobus ad vena bello Territat, invalidas ut aves, et litora vestra Y i populat: petet ille fugam, penitusque profundo Vela dabit. Vos tmanimi densate catervas , E t regem vobis pugna defendite raptum. D i x i t , et adversos telum contorsit in hostes Procurrens: sonitum dat stridula cornus, et auras Certa secat: simul hoc, simul ingens clamor, et omnes Turbati cunei, calefactaque corda tumultu. 270 Hasta volans, ut forte novem pulcherrima fratrum Corpora constiterant contra, quos fida crearat Una tot arcadio conjux Tyrrhena Gylippo; Horum unum ad medium, teritur qua sutilis alvo Balteus, et laterum juncturas fibula inordet, Egregium forma juvenem et fulgen tibus armis, Transadigit costas, fulváque effundit arena. At fratres, animosa phalanx, accensaque luctu, Pars gladios stringunt manibus, pars missile ferrum Coriipiunt, caecique ruunt: quos agmina contra 280 Procurrunt Laurentum: hinc densi rursus inundant Troes, Agyllinique, et pictis Arcades armis. Sic omnes amor unus habet decernere ferro. Diripuere aras: it toto túrbida coelo Tempestas teloram, ac ferreus ingruit imber: Craterasque focosque ferunt: fugit ipse Latinus Pulsatos referens infecto foedere Divos. Infrenant alii currus, aut corpora saltu Subjiciunt in equos, et strictis ensibus adsunt. Messapus regem, regisque insigne gerentem, ago Tyrrhenum Aulesten, avidus confundere foedus, Adverso proterret equo: ruit ille recedens, E t miser oppositis a tergo involvitur aris 275 V i r g .

Ae.

L. II. L. VI.

v.

749.

V . 52 7 .

275 V u g .

Ae.

L. XI.

v.

18«.

A E N £ I J) o s.

L i b .

XII.

403

In caput inque humeros: at fervidus advolat basta Messapus, teloque orailtem multa trabali Desuper altus equo graviter f e i i t , atque ita fatur : Hoc habet: haec melior magnis data victiraa Divis. Concurrunt Itali, çpoliantque calentia membra. Obvius ambustum torrem Corynaeus ab ara Corripit, et venienti Ebuso, plagamque ferenti 300 Occupât os flammis: olii ingens barba reluxit, Nidoremque ambus ta dedit: super ipse secutus Caesariem laevà turbati corripit hostis , "Impressoque genu nitens terrae applicai ipsum ; Sic rigido latus ense ferit.

Podalirius Alsum

Pastorem, primâque acie per tela ruentem, Ense sequens nudo superimminet : ille securi Adversi frontem mediam mentumque reducta Disjicit, et sparso latè rigat arma cruore : Olli dura quies

OGUIOS

et ferreus urget

310 Somnus; in aeterna m clauduntur lumina noctenn A t pius Aeneas dextram tendebat inermem Nudato capite; atque suos clamore vocabat: Quo ruitis? quaeve ista repens discordia surgit? O cohibete iras ! ictum jam foedus , et oinnes Compositae leges : mihi jus concurrere soli : M e sinite, atque auferte metus : ego foedera faxo Firma manu: Turnum jam debent haec mihi sacra. Has inter voces, media inter talia verba, Ecce, viro stridens alis allapsa sagitta est: 320 Incertum, qua pulsa manu, quo turbine adacta; Quis tantam Rululis laudem, casusne, Deusne, Attulerit? Tressa est insignis gloria facti: Nec sese Aeneae jactavit vulnere quisquam.

509 V i i ' g . A e .

L.

II.

L. V . '

'—

V. V.

L. Vi. L. Vili.

Y.

26B. 857. 522.

309 V i r g . A e . • Ovtd.

L.

• • L. Met.

V . 4-07.

Ce 3

X.

v.

XÌI. L

VII.

74Î. 908. v.

I8S.

4 o 6

P .

V

i

r

g

i

i

i

i

Turnus, ut Aenean cedentem ex agmine v i d l t , Turbatosque duces, subita spe fervidus ardet; Foscit equos, atque arma simul, saltuque superbus Emicat in currum ; et manibus molitur habenas. Multa virum volitans dat fortia corpora letho: Semineces volvit multos, aut agmina curru 330 Proterit, aut raptas fugieptibus ingerì t liastast Qualis apud gelidi quum fluniina concitus Hebri Sanguineus Mavors clypeo increpat, atque furentes Bella movens immittit equos : illi aequore aperto A n t e Notos Zephyrumque volant; gemit ultima pulsu Thraca pedum; circùmque atrae Formidinis ora, Iraeque, Insidiaeque, D e i comitatus i aguntur : Talis equos alacer media inter praelia Turnus Fumantes sudore quatit, miserabile caesis Hostibus insultans: spargit rapida ungula lores' 340 Sanguineos, mixtaque cruor calcatur arena. Jamque neci Sthelenumque dedit, Thamyrimque,Pholumque, Hunc congressus et hunc, ilium eminiis; eminus ambo Imbrasidas, Glaucum atque L a d e n , quos Imbrasus ipse Nutriarat L y c i a , paribusque ornaverat armis, V e l conferre manum, vel equo praevertere ventos. Parte alia media Eumedes in praelia fertur, Antiqui proles bello praeclàra Dolonis, Nomine avum referens, animo manibusque parentem ; Qui quondam castra ut Danaum speculator adiret, 350 Ausus Pelidae pretium sibi poscere currus; Ilium Tydides alio pro talibus ausis Affecit pretio ; nec equis aspirat Achillis : Hunc procul ut campo Turnus prospexit aperto, Ante levi jaculo longum per inane secutus; Sistit equos bijuges, et curru desilit, atque Semianimi lapsoque supervenit, et, pede collo 35» V i r g . G e o r g . —

At.

L.. I I .

L. XII.

v . 230. v . 450.

JS3 O v i d . F a s t . Met.

L. II. L.

I.

v. v.

327. 285.

A e n e i d o s .

L i » .

XII.

407

Impresso, dextrae mucronem extorquet', et alto Fulgentem tingit jugulo, atque haec insüper addit: E n , a g r o s e t , quam bello, Trojane, petisti, 360 Hesperiam metire jacens: haec praemia, qui me Ferro ausi tentare, ferunt: sie moenia condunt, Huic comitem Asbuten conjectä cuspide mittit, Chloreaque, Sybarimque, Daretaque, Thersilochumque, Et sternacis equi lapsum cervice Thymoeten: Ac velut Edoni Boreae quum spiritus alto Insonat Aegaeo, sequiturque ad litora fluetus, Qua venti ineubuere; fugam dant nubila coelo: Sic Turno, quäcumque viam secat, agmina cedunt» Conversaeque ruunt acies: fert impetus ipsum, 370 Et cristam adverso curru quatit aura volantem. Non tulit instantem Phegeus aniinisque frementem: Objecit sese ad currum, et spumantia frenis Ora citatorum dextra detorsit equorum: Dum trahitur, pendetque jugis, hunc lata retectun) Lancea consequitur, rumpitque infixa bilicem Loricam, et summum degustat vulnere coi-pus. Ille tarnen clypeo objecto conversus in liostem Ibat et auxilium dueto mucrone petebat; Quum rota praeeipitem et procursu concitus axis ;ßo Impulit, effuditque solo ; Turnusque secutus, Imam inter galeam summi thoracis et oras, Abstulit ense caput, truneumque reliquit arenae. Atque ea dum campis victor dat funera Turnus, Interea Aenean Mnestheus et fidus Achates Ascaniusque comes castris statuere cruentum, Alternos longa uitentem cuspide gressus. Saevit, et infracta luctalur arundine telum Eripere, auxilioque viam, quae proxima poscit ; Ense secent lato vulnus, telique lutebram '•90 Rescindant penitus, seseque iu bella remittant. Jamque aderat l'hoebo ante alios dilectus lanvx Cx /

P.

408

V

I K G I I

I I

Iasides ; acri quondam cui captus amore Ipse suas artes, sua munera, laetus Apollo Augurium, citharamque dabat, celeresque sagittas. M e , ut depositi proferret fata parentis, Scire potestates herbarum usumque medendi M a l u i t , et mutas agitare inglorius artes. Stabat acerba fremens, ingentem nixus in bastam, Aeneas, magno juvenum et moerentis Iuli 400 Concursu, lacrimis immobilis : ille retorto Faeonium in morem senior succinctus amictu, Multa manu medica Pboebique potentibus herbis Nequicquam trépidât, nequicquam spicula dextrà Sollicitât, prensatque tenaci forcipe ferrum : Nulla viam Fortuna regit ; nihil auctor Apollo Subvenit ; et saevus campis magis ac magis horror Crebrescit, propiusque malum est: jam pulvere coelum Stare vident ; subeuntque équités, et spicula castris Densa cadunt mediis : it tristis ad aethera clamor 410 Bellantum juvenum, et duro sub Marte cadentum. Hîc Vénus, indigno nati concussa dolore, Dictamnum genitrix Cretaeà carpit ab' I d a , Pùberibus caulem foliis et flore comantem Purpureo : non illa feris incognita capris Gramina, quum tergo volucres haesere sagittae. Hoc Venus, obscuro faciem circumdata nimbo, Detulit ; hoc fusum labris splendentibus âmnera Inficit, occulté medicans ; spargitque salubres Ambrosiae succos, et odoriferam panaceam. 420 Fovit eà vulnus lymphà longaevus Iapyx Ignorans ; subitòque omnis de corpora fugit Quippe dolor ; omnis stetit imo vulnere sanguis ; Jamque secuta masum, nullo cogente, sagitta Excidit, atque novae rediere in piistina vires:

«06 Iliad.

L . I. T. 4i.

40? Iliad.

L . I T . v. 150.

A E N B I D O S .

L i b .

XII.

409

Arma citi properate viro ; quid sta-tis ? Iapyx Conclamat, primusque animos accendit in liostemi Non haec humanis opibus, non arte magistrâ Proveniunt ; neque t e , Aenea, mea dextera servat ; Major agit Ùeus,

atque opera ad majora remittit.

430 Ille avidus pugnae suras incluserat auro Hinc atque hinc, oditque moras, hastamque coruscat. Postquam habilis lateri clypeus loricaque tergo est, Ascanium fusis'circùm complectitur armis, Summaque per galeam delibans oscula fatur : D i s c e , puer, virtutem ex m e , verumque laborem ; Fortunam ex aliis : nunc te mea dextera bello Defensum dàbît, et magna intèr plaemia ducet. Tu facito, mox quum matura adoleverit aetas, Sis memor, et t e , animo repetentem exempla tuorum, 440 E t pater Aeneas, et avunculus excitet Hector. Haec ubi dicta dédit, portis Sese extulit ingens, Telum immane manu quatiens : simul agmitie denso Antheusque Mnestheusque ruunt ; omnisque relictis Turba fluit càstiris : tum caeco pulvere campus Miscetur, pulsuquë pedum tremit excita tellus. Vidit ab adverso venientes aggere Turnus, Vidère Ausonii, gelidusque per ima cucunit Ossa tremor ; prima ante omnes Jutuiria Latinos Audiit agnòvitque sonum, et tremefacta refugit. 450 Ille volat, campoque atruhi rapit agmen aperto: Qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus It mare fier medium; miseris, heu, praescia longè Horrescunt corda agricolis ; dabit ille ruinas

411 Virg. Ge. L. III. v. 42. Ai. L. IV. v.

V. 443.

L. V i l i .

450 Vìrg, Georg. Oliti. Met.

L. X. v. (st. L . XII. Senec. M e d .

v. 699.

L. II. v. 280.

A e . L. XII. v.

569.

L . t.

353.

SSS.-

Fast. L. II. v. 22r. 453 V i r g . G e o r g .

v. 54.

Ce

5

L . I.

v. 325.

4 lo

P.

V

I R G I L I I

Arboribus, stragemque satis ; ruet omnia latè ; Ante volant, sonitumque ferunt ad litora venti: Talis in adversos ductor Rhoeteius hostes Aginen agit : densi cunéis se quisque coaotis Agglomérant. Ferit ense gravem Thymbraeus Osirim, Archetium Mnestheus , Epulonem obtruncat Achates», 4tí