Photii patriarchae lexicon Vol. 2. E - M
 9783110162929, 311016292X

Citation preview

PHOTII

PATRIARCHAE

LEXICON

PHOTII PATRIARCHAE LEXICON Editit Christas Theodoridis

VOLUMEN E-M

II

w DE

G Walter de Gruyter · Berlin · New York

1998

CONSILIO UNIVERSITATIS

ET AUCTORITATE THESSALONICENSIS EDITUM

Edendum curaverunt Ioannis Th. Kakridist · Stylianos Kapsomenost Linos Politist

Gedruckt mit Unterstützung der Alexander von Humboldt-Stiftung Bonn

Die Deutsche Bibliothek-

CIP-Einheitsaufnahme

Photius (Constantinopolitanus): [Lexicon] Photii patriarchae lexicon / ed. Christos Theodoridis. [Consilio et auctoritate Universitatis Thessalonicensis ed. Ed. cur. Ioannis Th. Kakridis ... ] . Berlin : New York : de Gruyter Text griech., in griech. Sehr. - Literaturangaben , Vol. 2. E-M. -1998 ISBN 3-11-016292-X

© Copyright 1998 by Walter de Gruyter GmbH & Co., D-10785 Berlin

Dieses Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere für Vervielfältigungen" Übersetzungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen. Satz und Druck: Arthur Collignon GmbH, Berlin Buchbinderische Verarbeitung: Lüderitz & Bauer GmbH, Berlin Printed in Germany

Dem Andenken an meine Lehrer Linos Politis und Johannes Th. Kakridis

INHALTSVERZEICHNIS Vorwort

......

.

IX

Literaturverzeichnis. PROLEGOMENA

XI

.

XXV

1. Das Verhältnis des Lexikons des Photios zum Lexikon des Suidas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXVII II. Das Verhältnis des Lexikons des Photios zu der Epitome des Harpokration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XLI

III. Das Verhältnis des Lexikons des Photios zum platonischen Lexikon des Timaios. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XL VII

IV. Zusätze des Verfassers des Lexikons des Suidas aus anderen Quellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

LI

V. Der Verfasser des Lexikons des Suidas als Konjekturalkritiker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Zur Qualität der Photios-Handschrift VII. Identifizierungen

des Suidas

anonymer Zitate des Suidas . .

VIII. Die Ergänzung der gekürzten Glossen im Codex Zavordensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX. Zusätze des Verfassers des Etym. Genuinum aus anderen Quellen . . . . . . . . . . . . X. Zur vorliegenden Ausgabe . Conspectus siglorum

. . . . . . . .

QTIOYIlATPIAPXOY 'Agx~ -rou E o-rmxdou

LVII LXVII LXIX CII CIX CXIV CXVII

AESEQN LYNAfQfH

1

. . . . .

3

'Agx~ ouv 8E0 -rou z o-rmxdou

239

'Agx~ ouv 8E0 -rou H . . . . . .

249

'Agx~ ouv 0Ecp 'tOU 0 O'tOLXELOU

282

VIII

Inhaltsverzeichnis

'Agx~ CJUV 8c0

I

TOU

314

'AQX~ ouv 8E0 ,;ou K .

343

'AQX~ ouv 8c0 i:ou A oi:mxdou

477 529 593 597

'Agx~ ouv 8c0

M

TOU

Anhang ........

.

Tabula comparationis. TAFELN

......

.

601

VORWORT Die enge Verwandtschaft zwischen dem Lexikon des Photios und dem Lexikon des Suidas fiel schon den Gelehrten des 19. Jahrhunderts auf, die sie durch die Auffassung von der Abhängigkeit des Suidas von Photios erklärt haben. Die Rehabilitierung dieser Auffassung, welche durch Georg Wentzels These über die Benutzung der erweiterten Synagoge durch beide Lexikographen verdrängt wurde, bildet den ersten Abschnitt meiner Prolegomena zu diesem Band des Lexikons. Der Nachweis der Abhängigkeit des Suidas von Photios forderte eine erneute Überprüfung des Verhältnisses beider Werke zu der Epitome des Harpokration und zum platonischen Lexikon des Timaios, die in den Kapiteln II und III vorgenommen ist. Was in den anderen Abschnitten der Prolegomena besprochen wird, sind Erkenntisse aus meiner Beschäftigung mit den griechischen Lexika in den letzten Jahren. Bei der Herausgabe des Textes mußte manche Frage nach der Herkunft der Glossen des Photios unentschieden bleiben. So habe ich mich nicht entschließen können, die drei verwandten Glossen x 592, x 787 und 'A159 dem Attizisten Pausanias zuzuteilen, da unabhängige Zeugnisse fehlen und die Zuweisung lediglich auf Grund der Ähnlichkeit mit seiner Lehre in c 1380 und t 28 hypothetisch bleiben muß. Die Arbeit an diesem Band schloß ich im September 1993 in Bonn ab. Ich habe die in der Zwischenzeit erschienene Literatur nur noch in beschränktem Maße einarbeiten können. Die Überprüfung der von Rezensenten und anderen vorgeschlagenen Konjekturen zum Text des ersten Bandes des Photios muß ich mir, da die Scheidung zwischen den wenigen evidenten und den vielen unbewiesenen viel Zeit in Anspruch genommen hätte, für den dritten und letzten Band vorbehalten. Um die Probleme des Lexikons des Photios bei der heutigen Forschungslage zu lösen, bedurfte es großer Anstrengung und zäher Ausdauer, die ohne die Unterstützung vieler Förderer und Freunde von mir schwerlich aufgebracht worden wären. Meine Lehrer Linos Politis und Johannes Th. Kakridis haben mir ihre Unterstützung und Anteilnahme bis auf den letzten Tag ihres Lebens bekundet. In dankbarer Erinnerung an ihre stete Förderung meiner Arbeit widme ich diesen Band ihrem Andenken. Professor Hartmut Erbse verfolgte die Vorbereitung der Ausgabe mit lebhaftem Interesse, wofür ich ihm meinen tiefsten Dank ausspreche.

X

Vorwort

Hätte ich in diesen vielen Jahren nicht ständige Ermunterung und Beratung von Professor Rudolf Kassel erhalten, stünde meine Arbeit noch unfertig da. Er verfolgte mit Anteilnahme alle Phasen der Ausgabe und hat mit Hingabe die Texte und die Prolegomena gelesen und mich dank seiner großen editorischen Erfahrung vor schweren Fehlern und Irrtümern bewahrt. Für seine entsagungsvolle Unterstützung schulde ich ihm bleibenden Dank. Professor Winfried Bühler hat mit Interesse und hervorrangender Sachkenntnis die Prolegomena und große Teile des Textes sowie der Apparate gelesen und mir seine Vorschläge zur Verfügung gestellt. Darüberhinaus hat er mir Varianten aus Hss. der griechischen Parömiographen mitgeteilt. Ich spreche ihm meinen herzlichsten Dank aus. Professor Volkmar Schmidt hat mit mir schwierige Textstellen bei Begegnungen in Hamburg, Thessaloniki und Bonn besprochen, den Text und die Apparate gelesen und mir seine Vorschläge mitgeteilt. Seinen besonderen Kenntnissen verdanke ich einige evidente Konjekturen zum Text des Photios. Ich danke ihm für alles herzlich. Professor G. M. Sifakis hat mich in die Geheimnisse der ComputerTechnik eingeweiht, wofür ich ihm herzlich danke. Bei der Bewältigung der Schwierigkeiten des Satzes half mir auch Professor P. Sotiroudis mit seinen besonderen Kenntnissen, wofür ihm auch hier herzlich gedankt sei. Ich hatte Gelegenheit, einige Probleme des Textes mit Professor K. Tsantsanoglou zu besprechen. Für seinen Rat danke ich ihm sehr. Meine Frau, die die Prolegomena und die Texte gelesen hat, und unsere Kinder Johannes und Xenia haben Verständnis und Geduld gezeigt und mir bei nachlassender Ausdauer und Schwierigkeiten beigestanden. Ich bin ihnen sehr dankbar dafür. Der Alexander von Humboldt-Stiftung danke ich für die Stipendien der Sommer-Monate 1982 und 1993 sowie für den großzügigen Druckkostenzuschuß herzlich. Für finanzielle Hilfe spreche ich auch dem früheren Minister St. Papathemelis meinen herzlichen Dank aus. Frau cand. ph. Anastasia Tsirogiannaki hat mir bei der Kollation meines Ms. mit den gesetzten Texten geholfen und den Text und die Apparate sowie die Prolegomena mit großer Akribie gelesen, wofür ihr auch an dieser Stelle herzlich gedankt sei. Der Verlag Walter de Gruyter hat mir das Computer-Programm zum Satz meiner Texte zur Verfügung gestellt und'alle technischen Probleme des Druckes mit der gewohnten Sorgfalt gelöst. Besonders danke ich den Herren A. Vollmer und KI. Gräber für ihren sachkundigen Einsatz und für die Überwachung des schwierigen Druckes. Thessaloniki, im Juni 1998

Chr. Th.

LITERATURVERZEICHNIS I. Abkürzungen der Ausgaben Ael. Dion. AG Amm. Antiatt. Antiph .... Th. AO

AP

Ap. Dysc. Apion ... L.

Apion ... N. Apost. Ap. Soph. Ar. Ar. Byz.

Arcad. Aristot. Ath. Pol. - Hist. an. Athen. Ba. CAF CGFP

= Aelii

Dionysii att1c1stae fragmenta, coll. H. Erbse, Untersuchungen S. 95-151 = Anecdota Graeca, ed. I. Bekker, vol. I-III, Berolini 18141821 = Ammonii De adfinium vocabulorum differentia, ed. Kl. Nickau, Lipsiae 1966 = Antiatticista, ed. I. Bekker, AG I 75-116 = Antiphontis Orationes et Fragmenta, ed. Th. Thalheim, Lipsiae 1914 = Anecdota Graeca e codd. mss. bibliothecarum Oxoniensium, ed. I. A. Cramer, vol. I-IV, Oxonii 1835-1837 (Nachdruck : Amsterdam 1963) = Anecdota Graeca e codd. mss. Bibliothecae Regiae Parisiensis, ed. I. A. Cramer, vol. I-IV, Oxonii 1839-1841 (Nach druck : Hildesheim 1967) Apollonii Dyscoli quae supersunt, rec. R. Schneider et G. Uhlig, Lipsiae 1878-1910 (= Grammatici Graeci II 1-3) = Apionis Glossae Homericae, ed. A. Ludwich, Über die homerischen Glossen Apions, Philologus 74 (1917) 205-247. 75 (1918) 95-127 (= L. G. M. 283-358) = Apions fA.woom 'O~trJgtxai., ed. S. Neitzel, Berlin 1977 (= S. G. L. G. 3, 185-328) = Apostolius (= C. P. G. vol. II, ed. E. L. von Leutsch, Göttingen 1851, 233-744) = Apollonii Sophistae Lexicon Homericum, ed. I. Bekker, Berolini 1833 = Aristophanes comicus 1) Aristophanis Byzantii grammatici Alexandrini fragmenta, coll. A. Nauck, Halle 1848. 2) Aristophanis Byzantii Fragmenta post A. Nauck collegit, testimoniis ornavit, brevi commentario instruxit W. J. Slater, Berlin-New York 1986 (S. G. L. G. 6) = Arcadii 'EmtOflll ,fii:; xn00A1xfii:;JCQOocpöini:;'Hgwb1avoü, rcc. M. Schmidt, Ienae 1860 = Aristoteles 'A(h1valrnv JCOALTELCl, ed. M. Chambers. Leipzig 1986 = Aristotelis Historia animalium Athenaei Naucratitae Dipnosophistarum libri XV, rec. G. Kaibel, vol. I-III, Lipsiae 1887-1890 Anecdota Graeca L ed. L. Bachmann, Lipsiae 1828 = Comicorum Atticorum Fragmenta, ed. Th. Kock, vol. 1-III, Lipsiae 1880-1888 = Comicorum Graecorum fragmenta in papyris reperta, ed. C. Austin, Berolini et Novi Eboraci 1973

XII Choer. Ep. Ps. Choer. Orth. Choer. sch. Theod .... H.

C. P. G.

Cyr.

Damasc. Demetr. Sc. Didym. Dinarch. Diog.

Diosc. L'lO Eclog. EM Ep. alph. Ep. Hom.

Epit. Harp.

Eratosth.

Erot. Et. Gen.

Literaturverzeichnis Georgii Choerobosci Epimerismi m Psalmos, ed. Th. Gaisford, Oxonii 1842 = Georgii Choerobosci Orthographia, ed. 1. A. Cramer, AO II 167-281 = Georgii Choerobosci scholia in Theodosii Alexandrini canones, cd. A. Hilgard, Lipsiae 1889-1894 (= Grammatici Gracci IV, vol. I-II) = Corpus Paroemiographorum Graecorum, ed. E. L. von Leutsch et F. G. Schneidewin, vol. I-11, Gottingae 18391851. Supplementum, Hildesheim 1961 Cyrilli Lexicon: 1) Excerpta e cod. Bodl. Auct. T. II 11 ed. I. A. Cramer, AP IV 177-194. 2) A. B. Drachmann, Die Überlieferung des Cyrillglossars, Kopenhagen 1936. 3) M. Naoumides, New Fragments of Ancient Greek Poetry, GRBS 9 (1968) 267-290 = Damascii Vitac Isidori reliquiae, ed. C. Zintzen, Hildesheim 1967 = Demetrii Scepsii quae supersunt, ed. R. Gaede, Diss. Greifswald 1880 Didymi Chalcenteri grammatici Alexandrini fragmenta, coll. M. Schmidt, Lipsiae 1854 Dinarchi Orationes cum fragmentis, ed. N. Conomis, Leipzig 1975 = Diogenianus : 1) grammaticus (Fragmenta collegit M. Schmidt, Hesych. Lex. vol. IV, Halle 1862, p. lxxxvi-xc). 2) paroemiographus (= C. P. G. vol. I 177-320). 3) Diog. Vind. = Diogeniani recensio Vindobonensis in C. P. G. vol. II p. 152 = Dioscurides De materia medica, ed. M. Wellmann, vol. 1III, Berlin 1907-1914 = L'ltxföv0V0[LffW,ed. I. Bekker, AG I 181-194 = 'ExAoyai 6wcp6grnv AE~Etuv,ed. 1. A. Cramer, AO II 427487 = Etymologicum Magnum, ed. Th. Gaisford, Oxonii 1848 = 'Em[IEQW[IOLxma OTOLXELOV, ed. 1. A. Cramer, AO II 331426 = Epimerismi Homerici, ed. 1. A. Cramer, AO I et AP III 294370. Denuo edidit A. R. Dyck, Epimerismi Homerici. Pars prior. Epimerismos continens qui ad Iliadis librum A pertinent, Berlin-New York 1983 (= S. G. L. G. 5, 1). Pars altern Epimerismos continens qui ordine alphabetico traditi sunt, Berlin-New York 1995 (= S. G. L. G. 5, 2) = Epitome Harpocrationis. ed. G. Dindorf in editione Harpocrationis vol. 1, Oxonii 1853. Usus sum etiam tabulis phototypicis cod. Palat. Heidelberg. 375 Eratosthenis fragmenta ap. C. Strecker, De Lycophrone Euphronio Eratosthene comicorum interpretibus, D1ss. Greifswald 1884 Erotiani vocum Hippocraticarum collectio, rec. E. Nachmanson, Upsaliae 1918 Etymologicum Genuinum : 1) Kl. Alpers, Bericht über Stand und Methode der Ausgabe des Etymologicum Genuinum (mit einer Ausgabe des Buchstabens A), Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab Historiskfilosofiske Meddelelser 44, 3, Kopenhagen 1969. 2) Etymologicum Magnum Genuinum, ed. Fr. Lasserre et N.

Literaturverzeichnis

XIII

u.vct

Et. Gud .... St. Et. Gud .... Stef. Et. parv.

Et. Sym. Euphron.

Eust.

- Comment. in Dion. Per.

Excerpta hist.

Excerpta TTEQL JTa8wv FCG Fest. FGrHist

FHG Gai. Gloss.

gl. Dionys. GI. Hdt. Gloss. xma Jt0AELC;

gl. Oct.

Livadaras, vol. I (a - a~twoyimot::), Rom 1976, vol. II ( - ßwTOQEt::), Athenis 1992. Ad edendum hoc volumen usus sum tabulis phototypicis codd. Vatic. gr. 1818 et Laurent. S. Marci 304 Etymologicum Graecae Linguae Gudianum, ed. Fr. G. Sturz, Lipsiae 1818 = Etymologicum Gudianum quod vocatur, rec. A. De Stefani, Litteras A-Z (ZEwl) continens, Lipsiae 1909-1920 Etymologicum parvum : 1) 'ETWLOAoylm btacpogot aJTo ötacp6gwv ihuµoAoytxwv ExAqdom, ed. E. Miller, Melang. 319-340. 2) Etymologicum parvum quod vocatur, ed. R. Pintaudi, Milano 1973 Etymologicum Symeonis. Usus sum Th. Gaisfordii excerptis e cod. Voss. gr. 20 in ed. Etymologici Magni (vide EM) Euphronii fragmenta ap. C. Strecker, De Lycophrone Euphronio Eratosthene comicorum interpretibus, Diss. Greifswald 1884 Eustathii archiepiscopi Thessalonicensis Commentarii ad Homeri Iliadem pertinentes, ed. M. van der Valk, vol. I, Lugduni Batavorum 1971, vol. II, ibid. 1976, vol. III, ibid. 1979, vol. IV, ibid. 1987 = Eustathii Commentarii ad Homeri Odysseam ad fidem exempli Romani editi, vol. I-II, Lipsiae 1825-1826 = Eustathii Commentarii in Dionysium Periegetem, ed. G. Bernhardy, vol. I-II, Lipsiae 1828 et C. Müller, Geographi Graeci minores, vol. II, Parisiis 1882, xv-xl + 201-407 = Excerpta historica iussu imp. Constantini Porphyrogenneti confecta I-IV: 1) Vol. I. 1-2 Excerpta de legationibus, ed. C. de Boor, Berolini 1903. 2) vol. II. Pars I, Excerpta de virtutibus et vitiis, ed. Th. Büttner-Wobst, Berolini 1906. Vol. II. Pars II, Excerpta de virtutibus et vitiis, ed. Ant. G. Roos, Berolini 1910. 3) Vol. III, Excerpta de insidiis, ed. C. de Boor, Berolini 1905. 4) Vol. IV, Excerpta de sententiis, ed. U. Ph. Boissevain, Berolini 1906 = Excerpta TTEQL JTa8wv, ed. R. Schneider, Lipsiae 1895 = Fragmenta Comicorum Graecorum, collegit et disposuit A. Meineke, vol. 1-V, Berolini 1839-1857 Sexti Pompei Festi De verborum significatu quae supersunt cum Pauli Epitome, ed. W. M. Lindsay, Lipsiae 1913 Die Fragmente der griechischen Historiker, ed. F. Jacoby, Drei Teile (17 Bände). Teile 1-2, Berlin 1923-1930, 3. Teil, Leiden 1940-1958 Fragmenta Historicorum Graecorum, ed. C. Müller, vol. IV, Parisiis 1841-1870 Galeni linguarum seu dictionum exoletarum Hippocratis explicatio, ed. C. G. Kühn(= Claudii Galeni Opera omnia vol. XIX, Lipsiae 1830, 62- 157) glossae in Dionysium Areopagitam, PG 4, 23-28 Glossae in Herodotum, ed. H. Stein, Hdt. vol. II, Berlin 1871, 443-482 (= L. G. M. 191-230) fAwoom xma JTüAEt~,ed. K. Latte, Philologus 80 (1925) 137-139 (= Kleine Schriften, München 1968, 632-633. Cf. etiam I. Bekker, AG vol. III p. 1095-1096) glossae in Octateuchum, ed. J. Benediktsson, Ein frühbyzantinisches Bibellexikon AEt;flt:: 117t:; 'OxTmEuxou, Classica et Mediaevalia 1 (1938) 243-280

XIV Greg. Corinth. De dial. Greg. Cypr. Harp.

He.

llellad. ap. Phot. Bibi. Hrd. Io. Alex. Tov. rragayy. Ai:1;. Qll'L ... Bk. Lex. Atft.

Lex. can.

Lex. Cant. Lex. Greg.

Lex. Mess. Lex. Patm.

Lex. spir.

Lex. Vind.

L. G.M. Lys .... S. Macar. Moer. ... P. Or. Or .... Werf. Orus

Literaturverzeichnis Gregorii Corinthii De dialectis, ed. G. H. Schaefer, Lipsiae 1811 Gregorius Cyprius (= C. P. G. vol. I 349-378 et vol. II 53130) = Harpocration: 1) Harpocrationis lexicon in decem oratores Atticos, ed. G. Dindorf, Oxonii 1853. 2) Harpocration Lexeis of the ten Orators, ed. J. J. Keaney, Amsterdam 1991 Hesychii Alexandrini Lexicon, ed. M. Schmidt, vol. I-V, Ienae 1858-1864; idem ed. K. Latte, vol. I (A-M, Hauniae 1953, vol. II (E-O), Hauniae 1966 = Helladius in Photii Bibi. cod. 279 p. 529b 25-536a 7 = Herodiani Technici reliquiae, ed. A. Lentz, Lipsiae 18671870 (= Grammatici Graeci III, vol. I-II) = Ioannis Alexandrini Tovtxa rragayyi:Aµma, ed. G. Dindorf, Lipsiae 1825 = Ai:l;w:; Ql]TOQLXaLed. I. Bekker, AG I 195-318 = Lexicon A[µwöETv, ed. Fr. G. Sturz in Et. Gud., Lipsiae 1818, 617, 30-631, 2. Denuo edidit A. R. Dyck, Lexicon Alµwfü:i:v quod vocatur seu verius 'ErnµoAoy[m füacpogm, Berlin-New York 1995 (= S. G. L. G. 5, 2 p. 825-1016. 10331034) = Ai:l;w; EyxdµEvm rni:c:;xav6m xma CTTOLXELOV i:fjc:;XQLCTTOÜ yEvv170Ewc:; xü., ed. L. De Stefani, Byz. Zeitschrift 16 (1907) 58-66 '--' Lexicon rhetoricum Cantabrigiense, ed. E. 0. Houtsma, Leiden 1870 (= L. G. M. 61-139) = Anonymi Oxoniensis lexicon in orationes Gregorii Nazianzeni, ed. I. Sajdak, Symbola grammatica in honorem Rozwadowski, Cracoviae 1927, 153-177 (= L. G. M. 166190) Lexicon Messanense (i. e. Orus IlEQL6g8oygacp[ac:;), ed. H. Rabe, Rhein. Museum 47 (1892) 404-413. 50 (1895) 148-152 = Lexicon Patmense. AEl;ELc:; ftEO' tCTTOQLWVEX i:föv ~1]fto08i:vouc:; "A6ywv,ed. I. Sakkelion, BCH 1 (1877) 10-16. 137-155 (= L. G. M. 140-165) = Lexicon de spiritu (AEl;LX()VITEQLrrvrw1ai:wv), ed. L. C. Valckenaer in : Ammonius De differentia adfinium vocabulorum, Lipsiae 1822, 188-215 = Lexicon Vindobonense, rec. A. Nauck, Petropoli 1867 (Nachdruck: Hildesheim 1965) Lexica Gracca Minora, selegit K. Latte, disposuit et praefatus est H. Erbse, Hildesheim 1965 Lysiae Fragmenta, ed. H. Sauppc, Oratores Attici, vol. II, Turici 1850, 170-216 "" Macarii Chrysocephali 'PoöwvLa (= C. P. G. vol. II, ed. E. L. von Leutsch, Göttingen 1851, 135-227) · = Moeridis atticistae lexicon Atticum, ed. I. Pierson, Lugduni Batavorum 1756. Denuo ed. G. A. Koch, Lipsiae 1830-31 Orionis Thebani Etymologicum, ed. Fr. G. Sturz, Lipsiae 1820, 1-172 Orionis Etymoiogici excerpta, ed. Fr. G. Sturz in Et. Gud., Lipsiae 1818, 611-617 = Das attizistische Lexikon des Oros, Untersuchung und kritische Ausgabe der Fragmente, ed. Kl. Alpers, BerlinNew York 1981 (= S. G. L. G. 4)

Literaturverzeichnis Paus. PG Philem .... Cohn Philop. Diff.

Philox. Phot.

Phot. Bibi. Phot. Epist. + Amphil.

Phryn. Ecl .... F. - Praep. soph. PLG Plut. Plut. Prov. Alex. PCG

PMG Poil. Porphyr.

Porphyr. Quaest. Horn .... S. P. Oxy.

XV

Pausaniae atticistae fragmenta, coll. H. Erbse, Untersuchungen S. 152-221 Patrologiae cursus completus series Graeca. ed. J.-P. Migne, vol. 1-161, Parisiis 1857-1866 Philemon. ed. L. Cohn, Der Atticist Philemon, Philologus 57 ( 1898) 353-367 Io. Philoponi De vocabulis quae diversum significatum exhibent secundum differentiam accentus, ed. Lloyd W. Daly. Philadelphia 1983 Die Fragmente des Grammatikers Philoxenos, ed. Chr. Theodoridis, Berlin 1976 (= S. G. L. G. 2) = Photii Patriarchae Lexicon : 1) urrioutoi"i I1CTTQLCTQX01J AE~EcovL'lJvaycoy11e cod. Galeano descripsit R. Porsonus (ed. P. P. Dobree), vol. I-II, London 1822. 2) Photii Patriarchae Lexicon, rec. S. A. Naber, vol. I-II, Leiden 1864-1865. 3) Lexicon Sabbaiticum nunc primum edidit et apparatu critico instruxit A. Papadopulos-Kerameus, Petropoli 1892 (= L. G. M. 39-60). 4) Anecdota aus einer athenischen Handschrift von C. Fredrich mit Zusätzen von G. Wentzel, Nachr. d. Kg!. Ges. d. Wiss. Göttingen 1896. 309-335. 5) Der Anfang des Lexikons des Photios, herausgegeben von R. Reitzestein, Leipzig und Berlin 1907. 6) Photii Patriarchae Lexicon, ed. Christas Theodoridis, vol. I (A-~). Berlin-New York 1982 Photii Bibliotheca, rec. I. Bekker, vol. I-II, Berolini 18241825; eandem ed. R. Henry, vol. I-VIII, Paris 1959-1977 Photii Patriarchae Constantinopolitani Epistulae et Amphilochia : 1) vol. I-III, Epistulae, rec. B. Laourdas et L.G. Westerink, Leipzig 1983-1985. 2) vol. IV-VI, Amphilochia, rec. L. G. Westerink. Leipzig 1986-1988 = Die Ekloge des Phrynichos, ed. E. Fischer, Berlin-New York 1974 (= S. G. L. G. 1) = Phrynichi Praeparatio sophistica, ed. I. de Borries, Lipsiae 1911 Poetae Lyrici Graeci. quartum ed. Th. Bergk, Lipsiae 1882 Plutarchus = Plutarchi De proverbiis Alexandrinorum, rec. 0. Crusius, Tübingen 1887 (= C. P. G. Suppl. Nr. III) Poetae Comici Graeci, edidcrunt R. Kassel et C. Austin, vol. II Agathenor-Aristonymus, Berolini-Novi Eboraci 1992, vol. III 2 Aristophanes, Testimonia et Fragmenta, ibid. 1984, vol. IV Aristophon-Crobylus, ibid. 1983, vol. V Damoxenus-Magnes, ibid. 1986, vol. VI 2 Menander, Testimonia et Fragmenta apud scriptores servata, ibid. 1998, vol. VII Menecratcs-Xenophon, ibid. 1989, vol. VIII Adespota, ibid. 1995 = Poetae Melici Graeci, ed. D. L. Page, Oxford 1962 Pollucis Onomasticon, ed. E. Bethe, vol. I-III, Lipsiae 19001937 Porphyrii Quaestionum Homericarum ad Iliadem pertinentium reliquiae, collegit disposuit edidit H. Schrader, Lipsiae 1880

= Porphyrii =

Quaestionum

Sodano, Neapel 1970 The Oxyrhynchus Papyri

Homericarun1 liber I, ed. A. R.

XVI Procli Chrest.

Prov. Bodl. Prov. Coisl. Psell.

- Vers. pol.

Ps.-Didym. Lex. Plat. Ps.-Hrd. Philet. Ptol. Ch.

Ptol. De diff. Rhet. Gr.

Sch. Aeschin. Sch. Aeschyl.

Sch. Ap. Rh. Sch. Ar.

Literaturverzeichnis

= A.

Severyns, Recherches sur Ja Chrestomathie de Proclos, Premiere Partie. Le Codex 239 de Photius, Tome II : Texte, Traduction, Commentaire, Paris 1977 = Proverbia Bodleiana, ed. Th. Gaisford, Paroemiographi Graeci, Oxonii 1836, 1-120 Proverbia ex cod. Coisliano 177, ed. Th. Gaisford, Paroemiographi Graeci, Oxford 1836, 121-154 = Psellus Tigoc; T01Jc;µa0rp:ac; J[fQl TWVOVO~lQ.T(üV TWVÖLXWV, ed. J. Fr. Boissonade, Michael Psellus De operatione daemonum, Nürnberg 1838, 95-110 = LTLXOLnoAmxol, ed. J. Fr. Boissonade, An. Gr. vol. III, Paris 1831, 213-228 (v. 266 sqq., dazu Alpers, RE X A, 1972, 746, 37-747, 46) Pseudo-Didymi I1EQl TWV (XJ[OQOl!~lfV(üV naga I1ACT.T(üVl M~i::mv,ed. E. Miller, Melang. 399-406 (= L. G. M. 245-252) = Le ,,Philetairos" attribue a Herodien, ed. A. Dain, Paris 1954 = Ptolemaei Chenni fragmenta, eo!!. A. Chatzis, Der Philosoph und Grammatiker Ptol. Ch., Paderborn 1914 ( = Studien zur Geschichte und Kultur des Altertums 7, 2) = Ptolemaeus Tii::gL 6Lacpogäc; }.i::~i::mv,ed. G. Heylbut, Hermes 22 (1887) 388-410 1) Rhetores Graeci, ed. Chr. Walz, vol. I-IX, StuttgartiaeTubingae 1832-1836. 2) Rhetores Graeci ex recognitione L. Spenge!, vol. 1-III, Lipsiae 1853-1856. 3) Rhetores Graeci, ed. C. Hammer, vol. I, Lipsiae 1894 = Luvaymy~ AE~Emvxg11olµmv cod. Coisl. gr. 347, cuius ad hoc volumen edendum tabulis phototypicis usus sum. Excerpta e cod. Coisl. 347 ed. I. A. Cramer, AP IV 165-176 = Ll!Vaymy11 AE~EmvXQllOLftmvEX 61acp6gmv oocpwv TE xaL g111:6gmvnonwv e cod. Coisl. 345 ed. L. Bachmann, AG I 1-422. Litteram A ex eodem cod. ed. I. Bekker, AG I 319476. Usus sum etiam tabulis phototypicis cod. Coisl. 345 = Scholia in Aeschinem, ed. M. R. Dilts, Stutgardiae et Lipsiae 1992 = Scholia in Aeschylum : 1) Aeschyli tragoediae superstites, rec. G. Dindorf, vol. IIL Scholia Graeca ex codd. aucta et emendata, Oxonii 1851. 2) Scholia Graeca in Aeschylum quae exstant omnia, Pars I : Scholia in Agamemnonem, Choephoros, Eumenides, Supplices continens, ed. 0. L. Smith, Leipzig 1976. Pars II, fase. 2 : Scholia in Septem adversus Thebas continens, Leipzig 1982. 3) The Older Scholia on the Prometheus Bound, ed. C. J. Herington, Lugduni Batavorum 1972 (Mnem. Suppl. 19) = Scholia in Apollonium Rhodium vetera, rec. C. Wendel, Berolini 1935 1) Scholia Graeca in Aristophanem. ed. Fr. Dübner, P~ris 1842. 2) Scholia in Aristophanis Acharnenses, ed. N. G. Wilson, Groningen 1975.' 3) Scholia vetera in Aristophanis Equites. ed. D. Mervyn Jones et scholia Tricliniana in Aristophanis Equites, ed. N. G. Wilson, GroningenAmsterdam 1969. 4) Scholia vetera in Nubes, ed. D. Holwerda, Groningen 1977. 5) Scholia recehtiora in Nubes, ed. W. J. W. Koster, Groningen 1974. 6) Scholia vetera et recentiora in Aristophanis Vespas, ed. W. J. W. Koster, Groningen 1978. 7) Scholia vetera et recentiora in

Literaturverzeichnis

Schi. Arat.

Sch. Call. Sch. Clem. Al. Paed. et Protr. Sch. Dem. Sch. Dion. Chrys.

Sch. Dion. Thr. Sch. Eur. Sch. Greg. Naz .... Cantar. Sch. Greg. N az .... Piccol.

Sch. Greg. Naz .... Punt.

Sch. Hes. Op. Sch. Horn.

Sch. Luc. Sch. Lyc. Sch. Nie. Al. Sch. Nie. Th. Sch. ad Olymp.

Sch. Orib .... R.

XVII

Aristophanis Pacem, ed. D. Ilolwerda, Groningen 1982. 8) Scholia vetera et recentiora in Aristophanis Aves, ed. D. Holwerda, Groningen 1991 1) Scholia in Arati Phaenomena, ed. E. Maass : Commentariorum in Aratum reliquiae, Berolini 1898, 334-555. 2) Scholia in Aratum vetera, ed. J. Martin, Stutgardiae 1974 - Scholia in Hymnos Callimachi, ed. R. Pfeiffer, Callimachus vol. II, Oxonii 1953, 41-79 Scholien zu Protrepticus und Paedagogus, ed. 0. Stählin, Clemens Alexandrinus vol. I, Leipzig 1905, 293-351 = Scholia Demosthenica, vol. 1-II, ed. M. R. Dilts, Lipsiae 1983. 1986 = Arethae archiepiscopi ad Dionem Chrysostomum scholia, ed. A. Sonny, Ad Dion. Chrys. analecta, Kioviae 1896, 95129 Scholia in Dionysii Thracis Artern grammaticam, ed. A. Hilgard, Lipsiae 1901 (= Grammatici Graeci I 3) Scholia in Euripidem, ed. E. Schwartz, vol. 1-II, Berolini 1887-1891 R. Cantarella, Scolii inediti con introduzione e note, Byz. Zeitschrift 26 (1926) 1-34 Scholia in orationes Gregorii Naz. e cod. Laur. plut. 8, 7, ed. E. Piccolomini, Annali delle Universita Toscane 16, 1, Pisa 1879,230-275. 331-349 = Scholia in orationes Gregorii Naz. e cod. Laur. plut. 4, 13, ed. V. Puntoni, Studi di filologia Greca, Torino 1882, 133180. 207-246 Scholia vetera in Hesiodi Opera et Dies, rec. A. Pertusi, [Mailand 1956] Scholia in Homerum : 1) sch. D = Scholia [Didymi] in Homerum, ed. J. Barnes, Homeri Ilias et Odyssea et in easdem scholia sive interpretatio veterum, Cantabrigiae 1711. 2) sch. AbT = Scholia Graeca in Homeri Iliadem (Scholia vetera), rec. H. Erbse, vol. 1-VII, Berolini 19691986. 3) Scholia Graeca in Homeri Odysseam, ed. G. Dindorf, vol. 1-11, Oxonii 1855. 4) sch. min. = Scholia minora zu Homer, ed. A. Henrichs, ZPE 7 (1971) 97-149. 229-260; 8 (1971) 1-12; 12 (1973) 17-43 Scholia in Lucianum, ed. H. Rabe, Lipsiae 1906 = Scholia in Lycophronem, rec. E. Scheer, Lycophronis Alexandra vol. II, Berolini 1908 Scholia in Nicandri Alexipharmaca cum glossis, ed. M. Geymonat, Milano 1974 Scholia in Nicandri Theriaca cum glossis, ed. A. Crugnola, Milano 1971 1) Scholia ad Olympiodori Commcnt. in PI. Ale. I, Olympiodorus Commentary on thc First Alcibiades of Plato, Critical Text and Indices by L. G. Westerink, Sccond Edition, Amsterdam 1982. 2) Scholia ad Olympiodori Commentaria in Platonis Gorgiam, ed. L. G. Wcsterink, Lipsiae 1970. 3) The Grcek Commentaries on Plato's Phaedo, vol. I, Olympiodorus, ed. L. G. Westerink, Amsterdam, Oxford, New York 1976 = Scholia in Oribasium, Orib. collectionum medicarum reliquiae, vol. 1-IV, ed. Ioannes Raeder, Leipzig und Berlin 1928-1933 (= Corpus Medicorum Graecorum VI 1-2)

XVIII Sch. Paus. Sch. Pind. Sch.Pl. Sch. Soph. Sch. Soph. Ai.

Sch. Theocr. Sch. Thuc. Sehern. Horn.

Seleuc. S. G. L. G.

SIG 3

Solon ... R.

Steph. Byz. Strab. Suet. Suid. Suppl. Hell. TGF2 TrGF Theogn. Theogn .... A.

Thom. Tim. Tryph. Tzetz. Hist. Zen. Ath.

Literaturverzeichnis

= Scholia

in Pausaniam, ed. Fr. Spiro, Pausaniae Graeciae descriptio vol. III, Lipsiae 1903, 218-222 Scholia vetera in Pindari carmina, rec. A. B. Drachmann, vol. I-III, Lipsiae 1903-1927 Scholia Platonica, ed. G. C. Greene, Haverford 1938 Scholia in Sophoclis tragoedias vetera, ed. P. N. Papageorgius, Lipsiae 1888 = Ta agxaTa oxoA.Lade:;'IOVAtana 'IOÜ LO(JJOXAEOuc:;, ed. G. A. Christodoulou, Btß11.L08tjm7 L. N. LaQLJToAou34, Athenis 1977 Scholia in Theocritum vetera, rec. C. Wendel, Lipsiae 1914 Scholia in Thucydidem, ed. C. Hude, Lipsiae 1927 Schematismi Homerici. 'Ex TWV AtA[ou 'Hgwi'navoü OXY]fta'ILOflWV '0µ17QLXWVxma OTOLXELOV e cod. Darmst. 2773 ed. P. Egenolff, Zu Herodianos Technikos, Jahrb. f. dass. Philologie 149 (1894) 337-345 Seleuci Fragmenta, ed. M. Müller, De Seleuco Homerico, Diss. Göttingen 1891 = Sammlung griechischer und lateinischer Grammatiker, herausgegeben von Kl. Alpers, H. Erbse, A. Kleinloge!, vol. 1-7 (1974-1988) = Sylloge Inscriptionum Graecarum a G. Dittenbergero condita et aucta nunc tertium edidit F. Hiller von Gaertringen, vol. I-IV, Lipsiae 1915-1924 = LoAwvoc:;NoftoL. Die Fragmente des Solonischen Gesetzeswerkes mit einer Text- und Überlieferungsgeschichte, ed. E. Ruschenbusch, Wiesbaden 1966 (= Historia Einzelschriften 9) Stephani Byzantii Ethnicorum quae supersunt, rec. A. Meineke, Berolini 1849 Strabonis Geographica, rec. A. Meineke, vol. I-II, Lipsiae 1852-1853 = Suetone TI1::glß11.aocp17ruwv. TIEQLnmi'nwv, ed. J. Taillardat, Paris 1967 = Suidae Lexicon, ed. A. Adler, vol. I-V, Lipsiae 1928-1938 = Supplementum Hellenisticum, ed. H. Lloyd-Jones et P. Parsons, Berolini et Novi Eboraci 1983 = Tragicorum Graecorum Fragmenta, rec. A. Nauck, Lipsiae 2 1889 = Tragicorum Graecorum Fragmenta, ed. Br. Snell, R. Kannicht, St. Radt, Gottingae 1971= Theognosti canones, ed. I. A. Cramer, AO II 1-165 = Theognosti canones 1-84, ed. Kl. Alpers, Theognostos TIEQL bgOoygacp[ac:;. Überlieferung, Quellen und Text der Kanones 1-84, Diss. Hamburg 1964 = Thomae Magistri Ecloga vocum Atticarum, ed. Fr. Ritschl, · Halle 1832 = Timaei Sophistae Lexicon vocum Platonicarum, ed. D. Ruhnken, Lipsiae 1828 = Tryphonis grammatici Alexandrini fragmenta, ed. A. de Velsen, Berolini 1853 (Nachdruck: Amsterdam 1965) Ioannis Tzetzac Historiae, ed. P. A. M. Lcone, Napoli 1968 = Zenobius A thous : 1) Excerpta e cod. Paris. su ppl. gr. 1164 ap. E. Miller, Melang. p. 341-375. 2) Zenobii Athoi Proverbia, vol. I (Prolegomena), ed. W. Bühler, Gottingae 1987. Vol. IV (2, 1-40), ed. W. Bühler, Gottingae 1982

Literaturverzeichnis Zen. vulg. Zenodor. Zonar.

XIX

= Zenobius

vulgatus (= C. P. G. vnl. I 1-175) Z11voöwgou Twv m:gL ouv110dw:; EJU.TO[ll], ed. E. Miller, Melang. p. 407-412 (= L. G. M. 253-258) In. Zonarae Lexicon, vol. I-II, ed. I. A. H. Tittmann, Lipsiae 1808

II. Literatur* Adler A. Alpers KI.

Beck H.-G. Becker P. Blomfield Ed.

Boeckh A.

de Boor C. Bühler W.

Calderini A. Charitonides Ch.

Christ W.-Schmid W.Stählin 0. Cobet C. G.

Suidas, RE IV A 1 (1931) 675, 7-717, 20 und 1269, 56-1270, 46 Zonarae Lexicon, RE X A (1972) 732, 19-763, 30 Das Lexikon des Photios und das Lexicon Rhetoricum des Etymologicum Genuinum, JÖB 38 (1988) 171-191 Griechische Lexikographie in Antike und Mittelalter dargestellt an ausgewählten Beispielen von KI. Alpers, Welt der Information. Wissen und Wissensvermittlung in Geschichte und Gegenwart, Stuttgart 1990, 14-38 Fragmente eines unbekannten Romans aus der Zeit der Zweiten Sophistik, Kmvotortla. Die Erneuerung der griechischen Tradition, herausgegeben von M. Billerbeck]. Schamp, Freiburg/Schweiz 1996, 19-55 Kirche und theologische Literatur im byzantinischen Reich, München 1959 De Photio et Aretha lexicorum scriptoribus, Bonn 1909 Besprechung der Ausgabe des Lexikons des Photios von G. Hermann (Lipsiae 1808), Edinburgh Review 42 (1813) 329-340 [= Photii Lexicon, ed. Lipsiae a. 1823, 735-750] Die Staatshaushaltung der Athener, 3. Auflage von Max Fraenkel, Berlin 1886 Urkunden über das Seewesen des attischen Staates, Berlin 1840 Suidas und die Konstantinische Exzerptsammlung, Byz. Zeitschrift 21 (1912) 381-424 + 23 (1914-20) 1-127 Beiträge zu den griechischen Lexikographen, Quaderni dell'Istituto di Filologia Greca, Universita di Cagliari 2 (1967) 93-107 Commenti „minori" al testo di Omero in documenti Egiziani, Aegyptus 2 (1921) 303-326 flotxlAa cptAOAoytxa,Athen 1904 fl0Auö1oüxaa, 'A0qva 34 (1922) 79-113 flagm:11g17ow; xgrnxaL xaL ygartwmxnL di; "Avvuv Kor1v11v~v, flgayµm:Eim n"ji; 'Axw'>i][drn:; 'A011vt1Jv15, 1 (1949) 1-46 Geschichte der griechischen Literatur, 2. Teil, 6. Auflage, München 1920-1924 Collectanea critica, Leiden 1878 Miscellanea critica, Leiden 1876 Novac Lectiones, Leiden 1858 Variae Lectiones, Leiden 2 1873 Ad Photii Lexicon, Mnemosyne 7 ( 1858) 475-480. 8 (1859) 18-74. 9 (1860) 399-437. 10 (1861) 50-94

* Es wird hier nur die Sekundärliteratur angeführt, die ich bei der Herausgabe dieses zweiten Bandes gelesen und ausgewertet habe.

XX Cockle W. E. H. Cohn L.

Coraes A.

Crönert W. Crusius 0.

Deubner L. DielsH. Dindorf L. Dobree P. P. Dyck A. R. Erbse H.

Frisk H. GEL

GomperzTh. Heinimann F. Herbst W. van Herwerden H.

Literaturverzeichnis

A new Greek Glossary on Papyrus from Oxyrhynchus, BICS 28 (1981) 123-141 Aelius Dionysius, RE V 1 (1903) 987, 57-991, 10 De Aristophane Byzantio et Suetonio Tranquillo Eustathii auctoribus, Jahrb. f. dass. Philologie, Suppl. 12 (1881) 283374 Der Atticist Philemon, Philologus 57 (1898) 353-367 Eustathios, RE VP (1907) 1452, 50-1489, 3 Griechische Lexikographie (Anhang zu : K. Brugmann-A. Thumb, Griechische Grammatik, 4. Auflage, München 1913, 679-730) Unedirte Fragmente aus der atticistischen Litteratur, Rhein. Museum 43 (1888) 405-418 Untersuchungen über die Quellen der Plato-Scholien, Jahrb. f. dass. Philologie, Suppl. 13 (1884) 773-864 Zu den Paroemiographen, Breslauer philologische Abhandlungen II 2, Breslau 1887 (=-C. P. G. Suppl. Nr. I) ~tog0wnxa A. Kogafi di:; ,:~v AE~ECDV ouvaywy~v rni:i rni:toll,ed. St. Kavvadas, Eli:; µv~~n1vK. 'A~tavi:ou, Athen 1960, 283-298 Memoria Graeca Herculanensis, Lipsiae 1903 Analecta critica ad Paroemiographos Graecos, Leipzig 1883 (= C. P. G. Suppl. Nr. 11) Paroemiographica, Sitzungsberichte der Königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philos.-philol. und historische Klasse 1910, 4, München 1910 (= C. P. G. Suppl. Nr. V) Attische Feste, Berlin 1932 De Dionysii et Photii lexicis, Hermes 26 (1891) 243-261 Über Photios Lexikon und Bibliothek, Jahrb. f. dass. Philologie 103 (1871) 361-369 Adversaria (ed. W. Wagner), vol. 1-IV, Berlin 1874 Notes on Platonic Lexicography in Antiquity, HSCP 89 (1985) 75-88 Untersuchungen zu den attizistischen Lexika, Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Philos.-histor. Klasse, Jahrgang 1949 Nr. 2, Berlin 1950 Beiträge zur Überlieferung der Iliasscholien, München 1960 (Zetemata 24) Ausgewählte Schriften zur klassischen Philologie, BerlinNew York 1979 Griechisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg 19601972 A Greek-English Lexicon by H. G. Liddell, R. Scott, H. S. Jones, 9. Auflage, Oxford 1925-1940 GEL Supplement, ed. by E. A. Barber, Oxford 1968 GEL Revised Supplement, ed. by P. G. W. Glare with the assistance of A. A. Thompson, Oxford 1996 Zu E. Millers Melanges de litterature grecque, Jahrb. f. dass. Philologie 103 (1871) 327-330 Vergessene Fragmente des Attizisten Pausanias?, Mus. Helv. 49 (1992) 74-87 Galeni Pergameni de atticissantium studiis testimonia, Lipsiae 1911 Ad Photii Lexicon, Mnemosyne II. 27 (1899) 386-387

Literaturverzeichnis Heyden H.

Hiller E. Hunger H.

Jahn O.-Michaelis A. Jocelyn H. D. Kaibel G. Kassel R. Keaney J. J.

Kirchner 1. Kock Th. Kontos K.

Krumbacher K. Kühner R.-Blass Fr. Lampe G. W. H. Latte K.

Lieberich H.

Lipsius J. H. Lobeck Chr. A.

Luschnat 0.

Maas P.

XXI

Quaestiones de Aelio Dionysio et Pausania att1c1st1s Etymologici Magni fontibus, Leipziger Studien zur class. Philologie 8 (1885) 173-264 Photios. Suidas, Apostolios, Philologus 34 (1876) 226-234 Die hochsprachliche profane Literatur der Byzantiner, 2. Band. München 1978 Palimpsest-Fragmente aus Herodians Ka8011.Lx11 rrgooqifüa, Buch 5-7. JÖBG 16 (1967) 1-33 Arx Athenarum a Pausania descripta. Bonnae 3 1901 A Greek indecency and its students : Amxätnv, PCPhS 206 (1980) 12-66 De Phrynicho Sophista, Göttingen 1899 Kleine Schriften herausgegeben von H.-G. Nesselrath, Berlin-New York 1991 New Fragments of Greek Authors in codex Marc. Gr. 444, T APhA 98 (1967) 205-219 The earliest Byzantine Witnesses to Harpocration (pi.), Revue d' Histoire des Textes 25 ( 1995) 255-257 Prosopographia Attica, Berolini 1901-1903 Komiker-Fragmente im Lexicon Sabbaiticum, Rhein. Museum 48 (1893) 579-591 EX t(ilv LI.LOQ0WTI'X.(l di; tai; AE~ni; we· LOtOQLÜJV LI.T)µoo0l',voui;xnt EX twv Aloxlvou 11.6ywv,BCH 1 (1877) 177-181 Geschichte der byzantinischen Litteratur, 2. Auflage, München 1897 Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache. Elementar- und Formenlehre, vol. 1-2, Hannover 1890-1892 A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961 Zur Zeitbestimmung des Antiatticista, Hermes 50 (1915) 373-394 (= Kleine Schriften, München 1968, 612-630) Neues zur klassischen Philologie aus Hesych, Mnemosyne III. 10 (1942) 81-96 (ccKI. Sehr. 667-679) Die handschriftliche Überlieferung des Bachmannschen Lexikons, Abhandlungen aus dem Gebiet der klassischen Altertumswissenschaft W. von Christ zum 60. Geburtstag dargebracht, München 1891, 264-279 Das attische Recht und Rechtsverfahren, Leipzig 1905-1915 (Nachdruck: Darmstadt 1966) Aglaophamus sive de theologiae mysticae Graccorum causis libri tres, Regimonti Prussorum 1829 Sophoclis Aiax, Bcrolini 1 1866 Phrynichi Ecloga nominum et vcrborum Atticorum, Lipsiae 1820 Paralipomena grammaticac Graccac, Lipsiae 1837 Pathologiae Gracci sermonis elemcnta, vol. 1-II, Königsberg 1853-1862 Pathologiae sermonis Graeci prolcgomcna, Lipsiae 1843 'P17rwnx6v (Rhem.) sive Verborum Graecorum et nominum verbalium technologia, Königsberg 1846 Die Thukydidesscholien : Zu ihrer handschriftlichen Grundlage, Herkunft und Geschichte, Philologus 98 (1954) 14-58 Kleine Schriften, München 1973 Textkritik, 4. Auflage, Leipzig 1960

XXII

Literaturverzeichnis

Commentationis Andocidiae sextae particulae III-XII sive de lexicis rhetoricis, Opusc. acad. vol. II, Halis Saxonum 1863, 30-170 Analecta Alexandrina, Berlin 1843 Meineke A. Bemerkungen zu den Melanges de litterature grecque par M. E. Miller. Paris 1868, Hermes 3 (1869) 451-458 Zu Hesychius, Philologus 12 (1857) 602-633. 13 (1858) 508564. 616-617. Demetrius of Magnesia: On Poets and Authors of the Same Mejer J. Name, Hermes 109 (1981) 447-472 Parateresis. Untersuchungen zur Sprachtheorie des Krates Mette H. J. von Pergamon, Halle/Saale 1952 Schriftquellen zur Topographie von Athen ap. Ernst Milchhöfer A. Curtius, Die Stadtgeschichte von Athen, Berlin 1891, i-cxxiv Melanges de litterature grecque, Paris 1868 Miller E. Naber S. A. Prolegomena, Photii Patriarchae Lexicon, vol. I, Leiden 1864, 1-195 The Fragments of Greek Lexicography in the Papyri, Naoumides M. Classical Studies presented to B. E. Perry, Urbana 1969, 181-202 Nauck A. Bericht über E. Miller Melanges de litterature Grecque contenant un grand nombre de textes inedits, Melanges Greco-Romains 3 (1869) 103-185 Euripideische Studien 1-11,St. Petersburg 1859-1862 Bemerkungen zu Kock Comicorum Atticorum fragm., Melanges Greco-Romains 6 (1892) 53-180 Pack R. The Greek and Latin Literary Texts from Greco-Roman Egypt, Ann Arbor 2 1965 Palaiokrassa Lydia To LEQ0Tfji:;'AQTEfuöoi; Mouvtxlai:; (BLßALo011x11 Tfji:;EV 'A01'1vmi:;'AgxmoAoyLxfji;'ETmgElai:; 115). Athen 1991 Parke H. W.-Wormell D. E. W. The Delphic Oracle, vol. 1-11,Oxford 1956 Pfeiffer R. History of Classical Scholarship, Oxford 1968 (=Geschichte der klassischen Philologie, Reinbek bei Hamburg 1970) Politis L. Die Handschriftensammlung des Klosters Zavorda und die neuaufgefundene Photioshandschrift, Philologus 105 (1961) 136-144 ( = L. Politis, Paleographie et litterature byzantine et neo-grecque, London 1975, Nr. X resp. Griechische Kodikologie und Textüberlieferung, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1980, 645-656) RE Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft herausgegeben von G. Wissowa, W. Kroll, K. Mittelhaus und K. Ziegler, Stuttgart-München 1893-1980 Rehrenböck G. Bemerkungen zum Wortschatz des Pherekrates, Wiener Studien 100 (1987) 47-68 Reinach Th. Fragments metriques inedits cites dans Je Lexicon Sabhaiticum, Revue des Etudes Grecques 5 (1892) 323-326 Reitzenstein R. Besprechung : C. Boysen, Lexici Segueriani :ruvaywy~ W;Ewv XQllCTLftWV inscript'i pars prima (A), BPhW 13 (1893) 103-108. 137-140 Das echte ETUfWAoytxovfLEya, Verhandl. der 40. Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner vom 2. bis 5. Oktober in Görlitz, Leipzig 1890, 403-408 Etymologika, RE VI1 (1907) 807, 42-817, 42 Geschichte der griechischen Etymologika, Leipzig 1897 (Nachdruck: Amsterdam 1964) Meier M. H. E.

Literaturverzeichnis

Rohde E. Rupprecht K.

Rutherford W. G. Schleusner J. F.

Schmidt M. Schneider J. G. Schoemann G.

Schultz H.

Schwyzer E. SEG Staab K.

De Stefani L.

Stroud R. S. Theodoridis Chr. ThGL.

Thompson H. A.Wycherley R. E. Toepffer J. Tolkiehn J. Tosi R. Treu M.-Crusius 0. Tsantsanoglou K.

Veitch W. Wendel C.

XXIII

Index lectionum in Academia Rostochiensi a. 1890/91 et a. 1891/2 Die Überarbeitung des Lexikons des Hesychios, Rhein. Museum 43 (1888) 443-460 Psyche. Seelencult und Unsterblichkeitsglauhe der Griechen, fünfte und sechste Auflage, Tübingen 1910 Apostolis, Eudem und Suidas. Studien zur Geschichte der griechischen Lexika, Philologus, Supplementband 15, 1, Leipzig 1922 The New Phrynichus, London 1881 Libellus animadversionum ad Photii Lexicon, Lipsiae 1810 Curae novissimae sive appendix notarum et emendationum in Photii Lexicon, Lipsiae 1812 Hesychios, Philologus 13 (1858) 217-222 Griechisch-Deutsches Wörterbuch, vol. I-Il, Leipzig 1819. Nachträge: Leipzig 1821 De Etymologici Magni fontibus. Particula III. De Diogeniano, Commentationes in honorem Gulielmi Studemund, Argentorati 1889, 123-128 Harpokration, RE VII2(1912) 2412, 40-2416, 51 Hesychios von Alexandreia, RE VIII2(1913) 1317, 29-1322, 3 Griechische Grammatik, München 1939 Supplementum Epigraphicum Graecum, vol. 1-43 (19231993) Pauluskommentare aus der griechischen Kirche. Aus Katenenhandschriften gesammelt und herausgegeben von K. Staab, 2. Auflage, Münster Westfalen 1984 Perle fonti de!!' Etimologico Gudiano, Byz. Zeitschrift 16 (1907) 52-68 Perle fonti de! Lexicon At~tcuöEi:v,SIFC 18 (1910) 433-444 The Aiakeion and Tholos of Athens in POxy 2087, ZPE 103 (1994) 1-9 Das Lexikon des Patriarchen Photios und das Rhetorikon des Etymologicum Genuinum, JÖB 42 (1992) 95-141 Thesaurus Graecae Linguae ab H. Stephano constructus post editionem Anglicam novis additamentis auctum ordineque alphahetico digestum tertio ediderunt C. B. Hase, G. Dindorf, L. Dindorf, vol. I-VIII, Paris 1831-1865 The Agora of Athens, The Athenian Agora vol. XIV, Princeton, New Jersey 1972 Attische Genealogie, Berlin 1889 (Nachdruck: New York 1973) Lexikographie, RE XIF (1925) 2432, 42-2482, 43 L' ottavo lihro di Tucidide nella lessicografia, Museum criticum 18 (1983) 161-192 Griechische Sprichwörter, Philologus 47 (1889) 193-208 To AEl;lX()toiJ cutLOU. XQOVOA()Yl]CTYJ-XElQ()yQmpri JtaQClÖOOY], Beiheft der 'EAAl]VLXCl 17, Thessaloniki 1967 New Fragments of Greek Literature from the Lexicon of Photius, flgay~tatdm ti'ji:;'Axabriµlai:; 'A81ivwv 49, Athen 1984 Greek Verbs. Irregular and Defective. Their Forms Meaning and Quantity, Oxford 1871 Moiris, RE XV 2 (1932) 2501, 11-2512, 3 Pausanias, RE XVIII. 2 (1949) 2406, 59-2416

XXIV Wentzel G.

WilsonN. Wycherley R. E.

Literaturverzeichnis Beiträge zur Geschichte der griechischen Lexikographen, SBAk. Berlin 1895, 477-487 (= L. G. M. 1-11) Zu den atticistischen Glossen in dem Lexikon des Photios, Hermes 30 (1895) 367-384 Besprechung : C. Boysen, Lexici Segueriani LUvaywy~ AE~EWV XQl'JCTL~twv inscripti pars prima (A), Göttingische Gelehrte Anzeigen 155 (1893) 27-46 Besprechung : B. Bursy, De Aristotelis IloAtTELac;'A811vatwv partis alterius fonte et auctoritate, Göttingische Gelehrte Anzeigen 159 (1897) 616-646 On the Transmission of the Greek Lexica, GRBS 23 (1982) 369-375 Literary and Epigraphical Testimonia, The Athenian Agora vol. III, Princeton, New Jersey 1957

PROLEGOMENA

I. Das Verhältnis des Lexikons des Photios zum Lexikon des Suidas Das Problem der Quellen des Photios und des Suidas ist in den letzten 150 Jahren oft erörtert worden. Die Unklarheit darüber rührt daher, daß das echte Vorwort des Verfassers des Lexikons des Suidas mit dem Titel des Werkes für uns verloren gegangen ist. Das dem Buchstaben A vorangestellte Schriftstellerverzeichnis ist unecht und wurde nachweislich aus den biographischen Artikeln des Lexikons selbst zusammengestellt1. Bis zum Ende des vorigen Jahrhunderts herrschte die Ansicht vor, daß Suidas das Lexikon des Photios ausschreibt. Hauptvertreter dieser Richtung waren keine geringeren Philologen als P. P. Dobree 2 , C. G. Cobet3, die Gebrüder W. und L. Dindorf4, G. Bernhardy 5 sowie S. A. Naber 6 . Die Forschungslage änderte sich Ende des vorigen Jahrhunderts durch Wentzels Untersuchungen über die Quellen des Suidas, dessen Abhandlung jedoch ungedruckt geblieben ist. Wentzel veröffentlichte lediglich die Ergebnisse seiner Untersuchung ohne das Beweismaterial in seinen Beiträgen zur Geschichte der griechischen Lexikographen, in denen er zu folgendem Ergebnis gekommen ist 7 : ,,Folglich kann nicht P[hotios] selbst die unmittelbare Vorlage des S[uidas] gewesen sein". Vgl. G. Wentzel, GGA 155 (1893) 30 und A. Adler, Suidas, RE IV A 1 (1931) 681.11-24. Vgl. Adversaria vol. III p. 42:,. Descripsit Suidas". 3 Mnem. 9 (1860) 408. 411-416 und Novae Lectiones S. 163. 4 Vgl. W. Dindorf, ThGL. vol. VI p. 1267D : ,,Mr(!{c;, ml nv{!;. proverbium, quod exp. Phot. p. 258, 23, exscriptus ab Suida, qui aliam scripturam memorat µr(!ic; 01; ,"Cv{yn".ThGL. vol. IV p. 2124D:,, Td:roc; nur;/'Afh7va{o1c; ,wi frQr'>v'H(!axU,mc; ap. Plwtium p. 187, 24 (ex eoque ap. Suidam), qui originem nominis sie explicat". ThGL. vol. IV p. 924D : ..Suid. [ex Photioj". 5 Suidae Lexicon, recensuit G. Berhardy, vol. 1, Halis et Brunsvicae 1853, xliv: .. Plwtius autem et Lexicon Rhetoricum a Bekkero Bachmannoque evulgatum thesauros form11lan1111ac rerum Atticarum praebuerunt, quos Suidas libenter cum pulvisculo, hoc est, c11111 mendis codicis utriusque haud exiguis in scrinia s1w derivavit. His et observationes lectissimas debet, quibus publicae Graecorwn antiquitates illustrantur, additis proverbiorum et comicae dictionis luminibus, et recondita poetarum Atticorum fragmenta, quae philologos oblectant et ingenia criticorum aluerunt. Itaque Suidas olim tamquam procurator ditissimus merito suo colebatur., cum neutrius lexici copia doctis esset facta; nunc autem etsi gratiam novitatis amisit, dignitatis tame11 partem retinebit, quoniam dimidiwn fere Photiani codicis i11tercidit". 6 In seinen Prolegomena zum Lexikon des Photios, vol. I, Leiden 1864, 164-167.- Vgl. auch Toepffer, Att. Geneal. S. 92, 1 und 135, 1. 7 Sitzungsberichte der königlich preußischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin 1895, 480. 1

2

XXVIII

Prolegomena

Wentzel ging unter anderem auch von der Voraussetzung aus, daß das Wort ouvaywy~ in der Glosse 1'0AUJtEuµa des Suidas (i; 748) eine Quellenangabe für das Buch Luvaywy~ AEl;EWV XQY]OtµwvEXÖtacp6gwv 8 uocpwv 1'E xai QYJ1'0QWV noAAwv darstelle . Das Wort ouvaywy~ ist aber nachweislich eine verirrte Erklärung des Wortes i;oAUJtY]?die der Verfasser des Lexikons aus den Scholien des Aristophanes zum V. 586 9 der Lysistrate übernommen hat : i;0Aun1iv· ouvaywy~v • Der 10 Wentzelschen These haben sich in der Folgezeit L. Cohn , A. C. Pearson 11, A. Adler 12, K. Latte 13, H. Erbse 14, Kl. Alpers 15 und ich in den Prolegomena zum ersten Band des Lexikons angeschlossen 16. Die These, Suidas gehe mit Photios auf eine gemeinsame Quelle, die von Wentzel sogenannte erweiterte Synagoge, zurück, wird durch den Nachweis erschüttert, daß Suidas das Lexikon des Photios gekannt und ausgeschrieben hat. Diesen Nachweis hatte Naber geliefert, dessen Erkenntnis jedoch bei den auf diesem Gebiet tätigen Philologen kein Echo gefunden hatte und so in Vergessenheit geriet. Auf Nabers Erkenntnis, von der gleich die Rede sein wird, wurde ich aufmerksam, als ich im Jahre 1988 den Buchstaben K des Lexikons des Photios für den Druck vorbereitete. Die Untersuchung hat jedoch zunächst von den eigenen Angaben des Suidas auszugehen. Er erwähnt den Patriarchen Photios zweimal mit Namen: a) Suid. o 541 (vol. III p. 555, 18-19 s. V. OQELa) xat ontoi; 6 JtU1'QlO.QXY]i;· ,,OQELO. CTOU ö&ga, xaoi;ava xai &.µavhm". Wie die Herausgeber der Briefe des Patriarchen Photios B. Laourdas und L. G.

nx

R a. a. 0. S. 482: ,,Die erweiterte l:[vvaycuy1j] hat den Titel LVJJaycuyrybehalten. S[uidas] nennt ihn s. v. roJ..u::rev;m".- Adler hat sich dieser Ansicht angeschlossen, wie aus der Großschreibung des Wortes ouvayrny11in ihrer Ausgabe (vol. IV p. 568, 26) hervorgeht. Vgl. auch vol. V p. 129a: ,,l:vvaywyry laud.: TV 568, 26". 9 Vgl. meine ausführliche Analyse der Zusammensetzung der Glosse des Suidas im Hermes 116 ( 1988) 468-469. rn Griechische Lexikographie S. 700-701. The Fragments of Sophocles, vol. I, Cambridge 1917, lxxxvi. 12 Suidas, RE IV A 1 (1931) 686, 52-692, 32. Zur Zeitbestimmung des Antiatticista, Hermes 50 ( 1915) 376 (= Kl. Sehr. 615) und Prolegomena zum Lexikon des Hesychios, vol. I (A-~). Kopenhagen 1953, xlvii. · 14 Untersuchungen zu den attizistischen Lexika. Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Philos.-hist. Klasse Jahrgang 1949 Nr. 2, Berlin 1950, 22-34 und Vorwort zu den Lexica Graeca Minora, Hildesheim 1965, viii. 15 Byz. Zeitschrift 64 (1971) 79~83und Das attizistische Lexikon des Oros (SGLG 4), Berlin-New York 1981, 56-79 sowie JOB 38 (1988) 171-186.- Vgl. auch H. Hunger, Die hochsprachliche profane Literatur der Byzantiner. 2. Band, München 1978, 41 : ,.Die Suda selbst ist aber von Photios unabhängig". 16 Vol. I p. lxxii. - Vgl. auch J. J. Keaney, Harpocration, Lexeis of the ten orators, Amsterdam 1991, xxv. Anm. 1.

Verhältnis von Photios zu Suidas

XXIX

Westerink ermittelt haben 17, wird vom Verfasser des Lexikons der Anfang des 25. Briefes zitiert : "Ogaa oou TCX öwga, xaoi:ava xal, aµavTTm, a'A'Aa ßamAtxiit; JtOAUTEAELat; i:o JtA~8ot;. b) Suid. A_256(vol. III p. 246, 11-13) AEovuot;· xal, oui:ot; Ev 'Avuoxdc::t EYEVETO GLQETLXot;· EYQG'ljJE ÖExai;' aui:ou τί,φει επί τοίΊ καπνοί). τό οί1ν έκτυφ1ϊναι παρά μικρόν εκτυφλωΟηναι (hinc ΕΜ 324, 39. 40-41 et Zonar. 677) cf. He. ε 1771; ad explic. τό τύφει επί τού καπνοίΊ cf. Σa fol. 154' τυφομένης καπνιζομένης (unde Σb ap. Ba. 392, 13 = Phot. s. ν. τυψομένης = Suid. τ 1220). He. τ 1694 τί1φεται· ... καπνίζεται κτλ. τ 1697 τί,φεσΟαι· ... 1Ίσυχfι εκκαίεσΟαι, χωρίς φλογός καπνόν ίέναι. Sch. Orib. 2, 115, 32 R. εκτύψεται·