Pausaniae Graeciae descriptio: Vol. I, Libri I - IV [2. Aufl. 1989] 3322005089, 9783322005083

Table of contents :
PRAEFATIO
STVDIORVM CONSPECTVS
SIGLA
ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ ΕΑΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ
Α΄ ΑΤΤΙΚΑ
Β΄ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΑ
Γ΄ ΛΑΚΩΝΙΚΑ
Δ΄ ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ
ADDENDA ET CORRIGENDA

Citation preview

A K A D E M I E D E R W I S S E N S C H A F T E N D E R DDR ZENTRALINSTITUT FÜR A L T E GESCHICHTE UND ARCHÄOLOGIE

BIBLIOTHECA SCRIPTORYM GRAECORVM ET ROMANORVM TEVBNERIANA

E

UIH» BSB B.G. T E U B N E R VERLAGSGESELLSCHAFT 1989

PAVSANIAE GRAECIAE DESCRIPTIO VOL. I

LIBRI I-IV

EDIDIT

MARIA H E L E N A R O C H A - P E R E I R A

m

uiraa

BSB B . G . T E U B N E R V E R L A G S G E S E L L S C H A F T 1989

Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana ISSN 0233-1160 Redaktor: Günther Christian Hansen Redaktor dieses Bandes: Günther Christian Hansen

A D M O N E B V N T V R , QVI HVNC L I B R V I I VT A D D E N D A ET C O R R I G E N D A LATERCVLO Π IN MARCINE

LEGENT,

CONSVLANT APPICTO

ISBN 3-322-00508-9

© BSB B. G. Teubner Verlagtgesellschaft, Leipzig, 1973 und 1989 2., verbesserte Auflage VLN 294/375/14/89 • LSV 0886 Lektor: Manfred Strümpfe] Printed in the German Democratic Republio Satz: UNTERDRÜCK Graphischer Großbetrieb Leipzig, III/18/97 Fotomech. Nachdruck: Grafische Werke Zwickau Bestell-Nr. 665 656 6

05900

PRAEFATIO De Pausaniae codicibus plurimi viri docti disseruerunt. quorum in primis J. H. C. Schubert nominandus est, qui una cum Chr. Walz anno 1838 editionem quam dicimuB criticam in lucem protulit. in ea non solum Parisinus 1410 (Ρ) adiectis variis quibuedam lectíonibue Θ Vindobonensi hist. gr. 23 (Va) et Mosquenei 193 (VI. 600) (Ms) excerptis adhibetur, ut fecerat Immanuel Bekker, sed etiam codices duodeviginti recensentur, scilicet Parisini quinqué, Vindobonenses duo, Fiorentini tres, Romanus, Vaticanus, Leidensee duo, Mosquensis, Monacensis, Venetus, Neapolitanus. e quibus Schubart quinqué, VaVbAgLLb, Íntegros contulit, e ceteris specimina tantum sumpeit. quod cum faceret, codices omnes ex uno fonte fluxisee inque classes tres distribuì posse animadvertit; quarum unam interpolatam esse (VbNpPt, L ex parte, cum editione Aldina), alteram PPdAgVLb et codicie L libros medios complecti, tertiana autem in Ms Va Mo servan censuit. codicie Matritensis (Ma) mentionem tantum fecit. Secuta est editio illa ab H. Hitzig curata, cui H. Blümner locupletissimum commentarium addidit. H. Hitzig codices diligentissime examinavit. contulit autem LPa PPdMaMo Phral. Íntegros, VVaVbFaFPb partim ad lìbrum I edendum, deinde PaPPdLRMo Phral. íntegros, VVaVbFa partim ad libros Π et ΠΙ edendos, tum eosdem fere in libris ceteris, codicem Pa ad libros Vili—X edendos magis magisque adhibuit. Eodem fere tempore quo Hitzig voluminis secundi partem posteriorem librum VI et VII continentem edebat. V

PRAEFATIO

editio a Fr. Spiro curata Lipsiae in aedibus B. G. Teubneri emissa est. Spiro cum codices Pausaniae denuo examinaret, aliter de eorum affinitate iudicavit. transposition enim foliorum observata Angelicum 103 (Ag) et Parisiiium 1411 (Pd) codicia Fa apographa esse demonstravit et Leidensem 16 Κ (L) partim e Parisino 1399 (Pa) fluxisse. qua de causa Hitzig postea codices illos ex apparatu suo excluait. Spiro codicum familias tres agnoscere posse credebat. quarum unam formam textus vulgatam praebentem (y) codices Ms Va (y1), VLb (y2) complecti; alteram Ρ 1 nominavit, cuius P F a F superstites esse; tertiam L 1 , cuius LL 2 (i. e. PaVb) apographa esse, hue accedere ς, i. e. deterrimos codices grammaticosque anonymos saec. XVI et XVH. codicem autem Parisinum gr. 1410 (P) principatum inter omnes obtinere ceterisque praeponendum esse, Bekkerum secutus, qui eo pro editionis fundamento usus erat, existimavit. Spiro opus suum egregium anno 1903 compievit. ex eo tempore milita in antiquorum auctorum scriptis edendis mutata sunt, accedit quod codices Pausaniae, cum plurimi sint, non omnes satis accurate collati esse videbantur, multaque in textus traditione obscura remanebant. his de rebus optarne meruit Aubrey Diller, qui maxima cura diligentiaque duodeviginti libros quibus Periegesis asservatur denuo inspexit 1 ). quos omnes ex exemplari Niccolò Niccoli Fiorentini (1364-1437), quod anno 1500 in monasterio Beati Marci asservabatur, manavisse coniecit et ex ilio codice (ß) nunc deperdito libros quos primarios vocat pendere, i. e. Marc. gr. 413 (V), Laur. 56.11 (F), Paris, gr. 1410 (P), Matrit. 4564 (Ma) et - usque ad 1. 42.1 - Leid. 16K (L). quapropter admonuit, ut VFPMa Íntegros, Leidensis 16 Κ (L) partem primam adhiberes, si archetypum restituere velles. 1) Pausaniae in the Middle Ages, TAPliA 87, 1956, 84—97, et The Manuscripts of Pausaniae, ibid. 88, 1957, 169-188.

VI

1450

1460

1470

1480

1490

1500 1604

Ág Pd archetypum exemplar Niccolò Niccoli Florentini γ, δ exemplaria contaminata L t Leidensis 16 Κ pare prima L ¡ Leidensie 16 Κ pars altera et quarta a β

L a Leidensis 16 Κ pars tertia Us x Mosquensis gr. 193 pars prior Ms, Mosquensis gr. 193 pars posterior

VII

PRAEFATIO

praeterea codices ceteroa (FaAgPd exceptis) e codice V pendere primus agnovit. quae omnia in quantum recta sint, mbx videbis. Doctrinarum recentiorum de Periegeseos codicibus lineamenta tantum adumbravi, ut facillime perspicere posais ubi initium opens mei suecipiendum esset, erant enim codices omnes primarii supra nominati integri conferendi, ceterorum autem magna pars, in primis Yindob. hist. gr. 23 et 51, Biccard. gr. 29, Paris, gr. 1399. libros autem omnes, praeter Neapolitanum gr. TU A 16 bis, imaginum photographicarum ope inspexi. Iam ad singulos codices describendos procedamus. quorum omnium antiquissimus est Venetus gr. 413 V (Schubarto Vn, mihi V), quippe qui hac inscriptione notatus sit: βιβλίον βηΰόαρίωνος καρδηνάλεως τον των τονσκλων. Bessario enim cardinalis bibliothecam suam Venetorum senatui anno 1468 dono dedit. codex est membranaceus c. 1450 scriptus, foliorum 265, quorum 4-153 Pausaniam, reliqua Simplicii commentarios in Aristotelis De anima continent, in principio scholia nonnulla in margine habet, etiam correctiones cum in margine tum in textu non paucas invenías a pluribus manibus factas. lacunae extant nonnullae, quarum aliae spatio vacuo notantur, aliae inscientia scribae ipsius in textum irrepserunt. quo facto demonstratur nostrum sine adiumento alterius codicis correctum esse. 1. 23. 2 e. g. verba και το βούλευμα ουδαμώς άγνοησαι δοξάζων in V desunt, extant autem in FPMaL; eadem omittunt codices fere omnes e V derivati, sc. LbPtPbMsRPa Mo, in quorum parte ea verba in margine alia manu addita sunt (PtRPaMo); in VaVb verba ex margine Riccardiani hausta in textu leguntur. Hoc unum exemplum sufficere posset ad affinitates inter huius familiae codices probandas, sed procedamus Lb ad alia. Leidensis B. P. G. 16 L (Lb) propter pulchrituVIII

PRAEFATIO

dinem scripturae1) saepe ab editoribua plus insto extollebatur. membranaceuB est foliorum 213. in primo folio legitur Domitium Calderinum Venetiis libroni sibi transcribendum. curasse eo Consilio ut Latine verteret. quod opus anno 1477 inchoatum Calderinum perficere non potuisse constat. Lb β V pendere primus conieoit Sohubart, negavit Hitzig; Spiro gemellos eos putavit. Α. Diller demonstravit Leidensem Veneti apographum ideoque eliminandum esse, hoc multis exemplis probari potest, quorum unum supra praebui. notandum est hunc codicem, etsi inter β et ν non distinguit, ita ut βάρυαρος et νάρβαρος eodem folio scribat, tamen correctiones non contemnendas exhibere, sicut φενγοντες 1. 20. 5, quod editores acceperunt, vel τρεις 1. 24. 8, ubi ε littera expuncta verum praebet (quod in Va quoque eervatum est), vel παρ' 1.34.2, quod Lb in margine supplevit editoresque post Schubart receperunt. Parisinus gr. 1400 (Pb) saec. XVI satis eleganter Pb scriptus, foliorum 71, nonnisi librum I exhibet, quamvis in indice libros omnes continere profiteatur. eum ex Lb manavisse observavit Dindorf, confirmavit Diller. e. g. verba 1. 27. 8 των λόγων πρώτος ¿ς αυτόν ¿στι Τροιζηνίοις ' ό δε quae in VLb desunt, hic quoque non invenías, praepositio autem παρ', quam 1. 34. 2 Lb in margine supplevisse supra memoravi, in Pb contextui immissa est. E codice V duo codices directe descripti sunt, ita ut eos gemellos dicere poesie, quorum unum, Lb, supra memoravimus, alter, Palatinus gr. 56 (Pt) saec. XV ex. exaratus Pt est. codex chartaceus, foliorum 247, pulchra specie est, sed neglegenter scriptus. omissiones easdem atque V easdemque varias lectiones praebet, e. g. δήμητραν 1. 37. 2. aliud exemplum habes 1. 39. 2, ubi VLb ceterique codices λέγονσιν έ&ελονταΐ praebent, noster autem 1) Scribae nomen fuit Georgine Arater Cretensie; of. De Meyier, Scriptorium 11, 1957, 99-102, et A. Diller, TAPhA 88, 1957, 172 et 188 adn. 85.

IX

PBAEFATIO

ordinem verborum immutavit; qui mutatus ordo verborum etiam in RMs invenitur. alia apud A. Diller, Manuscripts of Pausanias, p. 180 videro poseis. qui Pt ab alia manu ex alio esemplari atque V correotum esse animadvertit, quippe qui Veneti lacunae expletas praebeat. R De Riccardiano gr. 29 (R) editores inter sese dissenserunt. Hitzig eum magni aestimavit, Spiro autem abiecit. hunc codicem chartaceum saec. XV ex. ab uno scriba usque ad δ. 14. 2 (fol. 122ν), tum ab altero usque ad finem (fol. 278) exaratum e Pt fluxisse et ad editionem Aldinam conficiendam adhibitum esse demonstravit A. Diller. nisi correctiones permultae et in margine et in textu, immo variae lectiones aliquando e deperdito esemplari haustae, extarent, prorsus abiciendus esset, quarum plurimae, antequam Pa ex eo describeretur, illatae sunt. Pa Parisinum gr. 1399, codicem chartaceum, foliorum 240, anno 1497 Mediolani a Petro Hypsela scriptum esse constat, id quod in subscriptione fol. 238v legitur. quomodo R et Pa inter sese cohaereant, exemplis selectis inquiramus. lacunam quam V in 4. 35. 7 habet, R in margine explevit {και τοϊσδε κερδάναι · τέλος ôè γυναίκες καϊ άνδρες κατίασιν) ; idem fecit 4. 35.10 (έπισχόντι δε δλίγον). haec autem verba in Pa in textu leguntur. lacunam γενέσ&αι σοφός — τον Εϋφρονος (2.13. 2) quae in VLblls extat R in margine explevit, Pa in textu. hoc pertinet ad primae manus correctiones. et R autem et Pa separatim cum altero codice ante annum 1504, quo codex Vindobonensis hist. gr. 51 (Vb) e codice R ab altera manu correcto descriptus est, collatus est. huius collationis exempla plurima extant; quorum unum in 1. 42. 3 invenías, ubi RPa ad verba είδον ¿r< in margine alteram lectionem εστί γάρ iri praebent. Accedunt proxime codices Vindobonenses hist. gr. 23 Va (Va), 236 foliorum, a tribus manibus saec. XV ex. exaratus, X

PRAEFATIO

et hist. gr. 51 (Vb), 422 foliorum, a Constantino Mesobote Vb anno 1604 scriptus, cuius initium usque ad 1.19.5 deest. Va et Vb post correctiones in marginem Riccardiani R illatas descriptos esse probant lectiones plurimae, ut4.6.2 δικαατηρίωιRm&PameVaVb: όώασχαλεΙωιΧFP. etiam multis aliis locis illí quattuor codices artiore vinculo inter se cohaerere videntur, ita ut concordantiam eorum 91 nuncupare mihi liceat. sed haec non semper. Va enim non solum a tribus manibus scriptus est, sed ne unum quidem exemplar secutus est. quod ad acribas attinet, iam Hitzig in editione sua notavit, ubi librarli quos a b c nominavit vices mutaverìnt : primae paginae versus 1 - 4 ab una manu, b, exaratos esse, tum c paginam ad finem duxisse; scripsisse a paginam alteram tertiamque, deinde b quartana usque ad septimam, a autem octavam, b nonam usque ad duodevicesimam et sic deinceps usque ad finem libri primi; ceteros libros b et a inter se divisisse. Codicia Va libraries non unum solum exemplar secutos esse exempla nonnulla nos docebunt. lacunam codicie V in 1. 23. 2 extantem cuius supra p. "Vili mentionem fecimus explevit R in margine, unde PaVaVb verba hauserunt. idem fit 2. 10. 7, ubi Ιατιν γυμνάσιον habent Pt 2 R m *PaVaVbMo m «L, omittunt VHsLb, vel 4. 31. 7, ubi verba ώικουν παρά καλυδωνίων iXaßov habent Pt m «R m ePaVaVb, omittunt VFPMs. lacunam codicis V in 3. 22. 7 extantem explevit R in margine mutato ordine verborum, quem mutatum ordinem etiam PaVaVb habent. etiam aliis locis codex R exemplar codicis Va fuisse videtur, ut 5.14.1 (ουκ — ϋύοντι R m eVa: om. Ms) et 5. 25. 5 (τους χαλκούς — είκασμένους Pt m eR m RVa: om. VMs). sed veniamus ad aliud exemplum. 7. 23. 4 legitur: παρ&ένου δε έρασ&ψαι Βολίνης Απόλλωνα, την δέ φεύγονσαν ¿ς την ταύτη ι φασίν άχρεϊναι θάλασσαν, καΐ αυτήν άάάνατον äv γενέσΰαι χάριτι τον Απόλλωνος, έφεξής δε άκρα τε ες την θάλασσαν Ιχει, και επ' αντηι λέγεται XI

PRAEFATIO λόγος ... verba την δε φεύγονσαν — θάλασσαν omittit V. hoc mendum in deterius mutavit librarius codicis Pt, quippe qui etìam àv γενέσ&αι — èπ* αϋτηι omiserit. haec duplex lacuna a duabus, ut vìdetur, manibus in margine codicis Pt espleta est partícula àv omissa immutatoque ordine (¿ς αυτήν έχει την ϋάλασσαν pro ές τήν θάλασσαν ¿χει), idem in margine codicis R legitur, eodemque modo vox ϋάλασσα, quae bis in sententia extat, primum gemina r littera, deinde gemina a scripta est. haec verba in textu habent PaVaVb (qui Φάνατον pro άϋάνατον praebet). codicem Mosquensem (Ms) ante correctionem Riccardiani (R) scriptum esse facile demonstratur, cum utramque lacunam exhibeat. Hoc exemplum minutatim explicavi, quia errores illos quos P. Maas significativos nominavit continet. quo fit ut affinitas codicum, praesertim Va Ms, clarius enitescat. videtur enim in hac parte Va ex R fluxisse, Ms aut ex R aut ex Pt. sed haec ubique fieri noli putare. in Ms et Va 4.16.9 eandem omissionem (την νύκτα—των παρ&ένων) et 8. 3δ. 2-37. 7 eandem transpositionem extare observavit A. Diller; quapropter Vindobonensem apographum Mosquensis esse coniecit. transpositionem illam in libro octavo extantem Schubart ex foliorum inversione ortam esse iudicavit, Diller autem demonstravit eam ex inversione bifolii Riccardiani nondum conglutinati manavisse ideoque in hac parte Va e Ms descriptum esse, idem fit 9.13.10, quo loco, ut Hitzig animadvertit, eandem lacunam (αισχιστον — πολεμίοις) a Riccardiano in margine expletam habent VaMs. similiter 7.26.7 verba ές — νομίζουαι omittunt VaMs, habet R. unde Diller coniecit Va usque ad 7. 23 ex intermedio codice e Ms descripto pendere, deinde recta via e Ms fluxisse. sed codicem Va nullo modo in duas tantum partes dividere possis, cum eius exemplar totiens mutatum sit. haec ante omnia in libris IV et V fieri videntur, cum 4. 5. 2,4.13. 7, 4. 31. 7, 5. 25. 5 Va e R pendeat, 4.16. 9, 5. 2. 2, 5.14. 2, XII

PRAEFATIO

ö. 14. 9 e Ms. notandum est in 4.16. 9 et 5.1.10 exemplar et scribam simili mutari, sed haec non regulärster fieri, possis nihilominus dicere Va ab initio operis usque ad 4.16. 9 e R derivari, deinde e codice quodam deperdito e R et Ms contaminato, a 7. 26. 7 denique usque ad finem operis e Ms solo descriptum esse, prorsus igitur abiciendus esset, nisi plurimis locis archetypi vitia emendasset. De codice Neapolitano Ι Π A16 bis, chartaceo, saec. XV Np ex., qui mihi praesto non fuit, nihil eis quae Hitzig et Diller existimaverunt addere possum, scilicet eum apographum directum codicis Pa esse. Mosquensis 193 (VI. 500), saec. XV, chartaceus, 280 Ms foliorum, satis eleganter una eademque manu accurate scriptus est. e bibliotheca Maximi Margunii eum in monasterium Iberorum migravisee constat nec non Ârsenium archidiaconum Mosquensem eum ex Atho monte in Bibliothecam Synodalem transtulisse. de codicis Ms affmitate cum aliis huiue stirpis codicibus iam supra dix! Ms usque ad δ. 14. 2 e Pt, deinde e R descriptus est. Monacensem gr. 404, saec. XVI in., chartaceum, Mo 72 foliorum, a tribus manibus scriptum et in 3.13. 3 ex abrupto desinentem e Mosquensi Ms manavisse editores iam dudum intellexerunt. Mo easdem omissiones in 1. 23. 2 et 2.10. 7 habere atque Ms iam supra (p. VILI et XI) dixi. Ex undecim codicibus hue usque recensitis decern, i. e. LbPbPtRPaVaVbNpMsMo (quibus L inde ab 1.42.1 usque ad finem, ut mox apparebit, adiungendus est), tamquam descripti eliminandi sunt, correctiones autem variaeque lectiones, quae RPa in margine, VaVb in textu haud raras habent, hoe codices non omnino despiciendos esse monent. qua de causa compluribus locis eorum in apparatu quem diount critico mentionem fecimus. Sed iam ad codices qui in bibliotheca LaurentianoMedicea asservantur procedamus. uterque nitidissime scriptus et picturis ornatus est, quas Spiro a Tusco XIII

PRÀEFATIO artifice adumbratae esse suepicatiir. Laurentianum 56.11 F (Schubarto Fb, mihi F) Romae anno 1485 exaratum esse subscriptio nos docet: μετεγράφη το παρόν βιβλίον έν $ώμη διά χειρός εμον Ιωάννου πρεσβυτέρου £ώσου του κρητός· Ιτει datò της χριστού γενέσεως χιλιοστώ τετρακοσιωστώ όγδοηκοότώ πέμπτω Ινδικτυόνος τρίτης · μηνός σεπτεβρίου δεκάτη, hune codicem membranaceum, 284 foliorum, scholia marginalia ad initium libri I exhibentem ante A. Diller nemo recte aestimavit. Diller primus vidit codicem F ad textum Pausaniae restituendum magni momenti esse, multis locis F veram lectionem servavit, e. g. 4.21.10 καρπώσεσΰε (quod Camerarius coniecerat): καρπώσεσϋαι VP καρπώσασ&αι RPaVaVbLMs, vel 1.15. 3 ubi Facii correctio (ήιρητο pro ήρτο) neglecto iota subscripto, ut mos huius codicia est, et mutato spiritu et accentu, ut saepe fit, in F invenitur. veras lectiones solus F habet 4.17. 6 (¿ς μεσσηνίους) et 4. 31.11 (τόν δωριέων). paucissimas lacunas per homoeoteleutum ortas exhibet, ut 3.12. 8 καΐ βασίλειοι - Ιερόν et 3.14. 9 -10 ΰυσία — ¿πI δε τηι. pingendi artificem linguae Graecae ignarum in paginarum capitibus saepe περί Ιηγήσεως έμάδος scripsisse iam Spiro animadvertit. Eaedem lacunae in altero codice Laurentiano extant. Fa Laurentianum dico 56.10, membranaceum, 291 foliorum, a Demetrio ilio Chalcondyla, ut videtur, scriptum1) qui primus Homemm typis exscribendum curavit. hunc praecedenti Bimillimum esse apparet. pingendi artifes hic quoque ¿μάδος pro έλλάδος posuit. Λ. Diller, qui codicem Fa e codice F descriptum esse cognovit, non F e Fa, ut voluit Spiro, nonnullis exemplis (praesertim ilio in 5.1.8) adductis cautius dixit se meliora argumenta etiam nunc desiderare, quibus unum addere possum. 3.10. 2 legitur: Άϋηναϊοι καΐ 'Ιφικράτης διέφ&ειραν Αγησίλαος δέ καΐ ές ΑΙτωλίαν έπικουρησων άφίκετο. verba Ίφικρά•

1) Vide Α. Diller, TAPhA 88, 1957, 176 adii. 42. XIV

PRAEFAXIO

της—έπικουρήσων omisitF, sed in margine supplevit καΐ Ιφικράτης — έπικουρήσων, ceterum in textu habet έφίχετο. codex Fa haeo omnia coniunctione καΐ iterata in textu exhibet (... xal ¿φίκετο). E codice Fa deecripti sont codices AgPd, quos gemellos esse e foliorum commutatione in 5. 21-22 facta demonstravit Hitzig, eorum exemplar codicem Fa fuisse vidit Spiro, codex Angelicus gr. 103 (Ag), chartaceus, 442 foli- Ag orum, a Valeriano D'Albino da Forlì ante medium saec. XVI exaratus est1), cum edìtio princeps iam publici iuris facta esset, lacunae per homoeoteleutum ortas plurimas exhibet. librarius ν ephelcystici amantiseimus fuit, eidem scribae codicem Parieinum gr. 1411 (Pd), chartaceum, Pd tribuendum esse H. Omont existimavit2). Pd fol. l-427 v nostrum, deinde Dionysii Alexandrini Descriptionem orbis cum Eustathii Thessalonicensie commentario atque Ptolemaei Geographiae epitomen continet. Clavier, quem Schubart secutus est, hunc Parisinum optimum codicem esse putavit. menda codicum FFaAgPd communia inter alia haec sunt: 3.15. 7 ύάλιος (pro έννάλιος VP), 4. 34.4 κοίλος (κοίλης VP), 3.16. 8 μαΐαιν om. Codicem Parisinum gr. 1410 (P), 309 foliorum, a Ρ Michaele Suliardo annis 1490-1491 exaratum, principatum inter omnes Pausaniae codices obtinere existimavit I. Bekker, qui eo, ut supra memoravi, pro editionis suae fundamento usus est. cui Spiro assensus est. codicem Ρ ad textum restituendum magni momenti, sed nonnisi tertium testem traditionis esse A. Diller recte agnovit. scripturae diligentia non commendatur, partim etiam humiditate corruptus est. iota subscriptum ponitur. Codex Matritensie 4564 (Ma), chartaceus, in partes tres Ma est divisus, quarum prima (fol. 1-10) Simplicium, altera 1) Cf. G. Mercati, Stadi e Testi 164, 1952, 166-173, apud A. Diller, TAPhA 88, 1957, 177 et adn. 46. 2) Cf. H. Omont, Catalogue des mes. grecs de Fontainebleau, Paris 1889, apud A. Diller, TAPhA 88, 1957, 177 et adn. 47. XV

PRAEFATIO

(fol. 13-38v) noetrum, tertia (fol. 39-53) Appiani historiam Romanam continet. alia alia manu scripta est. Pausaniae textus a Constantino Lascari saec. XV ex. exaratus est. post verba καΐ διπλούν γάρ εΰτι 1. 26. 5 abrupte desinit. primus contulit Hitzig. Matritensem autem e nullo codice hucueque noto pendere A. Diller intellegit. plurimis lock veram lectionem servavit, e. g. 1.6.3 στραχείας (quod Sylburg coniecerat), 1.13.2 φέρων (Musurus), 1. 22. 2 πρώτον (Bekker), 1. 23. 4 δτιουντίονς (Sylburg). L De codice Leidensi B. P. G. 16 Κ (L), chartaceo, 384 foliorum, saec. XV ex., nunc fusius dicam. hunc a quattuor librariis scriptum esse iam pridem notum est: prima pars (fol. 1-38, quaterniones ä — 8) ab initio usque ad 1.42.1 pertinet; altera (fol. 39-174, quaterniones ε—χα) ab 1. 42.1 usque ad finem libri IV; tertia (fol. 175-282, quaterniones ä-Tß) ab initio libri Vusque ad 8.52.4; quarta (fol. 283-384) usque ad finem opens pertinet. partem primam (usque ad 1. 42.1 pertinentem) codicem primarium esse recognovit A. Diller; alteram et quartam e codice Pa pendere, quod Spiro e transposition in 10.17-22 facta demonstraverat, recte iudicavit. partis tertiae originem obscuram esse professus est. locos tamen in libro V indicavit nonnullos, quibus Leidensis e codice F, non e Pa pendere videtur: 1. 8 (έπειώνα FL: επειών Pa), 3 . 3 (ΰηρεφώνης F L : -φόνης Pa), 6. 4 (πισκίων F L : πισαίων Pa), 7.10 (νίκας om. F L habet Pa), 9. 5 (δευτέρω F L : δευτέρας Pa), 21.17 (ήχούσης φωνή F L : ήχους ή φωνή Pa), 27.11 (άναστήναι F L : άναατήσαι Pa), idem fit 5. 2. 2 (τον F L om. Pa), 5. 2. 4 (αυτών F L : αυτόν Pa),

5.13.4 (ι5πό FL: amò Pa), 8.17. 6 (καλοϋσιν έλληνες δ' αυτό ϋδωρ F L : καλοϋσιν αυτό ϋδωρ Pa), 8. 25.1 (τούτον

οϋν FL: τούτον δή Pa), codicum affinitas etiam clarius in 7. 23. 4 enitescit, quem locum supra (p. XI) exscripsi. verba καί αυτήν — ΰάλαασαν L homoeoteleuti causa omisit, quod fieri tantum potuit, ai exemplar άάλασσαν ίχει XVI

PRAEFATIO (siout F), non έχει την ϋάλασσαν (sicut PtRPaVaVb) praebebat. Haec autem non ubique accidìt. A. Diller cognovit alios locos in parte tertia Leidensis esse qui e Pa descripti esse viderentur, ut 5 . 5 . 4 {¿ρις el F : έρίσειεν PaL), 5 . 7 . 8 (έπεί ôè F : ϋπειτα δε PaL), 5. 8 . 1 (κονρητες F P a : κονρήσι Pa m *L), 5 . 1 2 . 2 (καινίων F : γενών Pa γενιών L), 5 . 1 7 . 1 0 (Ιχων om. F habent PaL), 5.18. 8 (άλήτη στρατιωτικόν F : άλήτης τοντο το στρ. PaL), 5. 20.2 (κωλώτον F : και λώτου κωλώτον Pa «at λώτον κωλώτον L), 5. 21.10 (καΐ προς F : καΐ πρώτος Pa xal πρώτους L). quibus locis etiam 8. 28. 5 (άναστρέψασαν F : άναστρέψας PaL) et 8. 29. 2 (¿γράψαμεν F : έγραψε μεν PaL) addere possum. Diller alios locos attuEt quibus codex L lectionem e codice F haustam et postea e codice Pa correctam exhibet: 5.10. 6 (μαρτίλος F : μνρτίλος Pa μαρτίλος L), 5. 17. 9 (φρυγίοι F : φρνγίοις Pa φρνγίοι addito ς L), 5 . 1 . 6 (πέλοπος διαλύει F : γρ. τον λνδοϋ Pa πέλοπος διαλύει, verbis τον λνδοϋ superpositis, L). quae cum ita sint, partem tertiam Leidensis L ex exemplari quodam e F P a contaminato descriptam esse verisimile est. hanc contaminationem in schola Demetrii Chalcondylae Mediolani factam esse coniecit A. Diller1), iibi Pa e R descriptus est. his omnibus efficitur, ut lectiones Leidensis L usque ad 1. 42.1 ad textum restituendum usui sint, deinde perraro respiciantur, cum coixectiones praebent. Vt

Accedit etiam codex Vaticanus Graecus 2236 (mihi Vt) chartaceus, annis 1448 — 1467 exaratus, qui a folio 174v usque ad 176v nostrum praebet, sed tantum ab initio libri I I I usque ad 3 . 2 . 6 νπόοπονόοι. hune codicem saepe cum VF Ρ coniunctum esse, aliquando autem a quocumque eorum abhorrere, quibus de causis inter codices primarios ex exemplari Niccolò Niccoli Florentini derivatos 1) TAPhA 88, 1957, 186. 2

BT Paiisanlas I

XVII

PRAEFATIO

adnumerandus esse videatur, demonstravit M. Caeevitz1). vir ille doctus eundem librum optimam lectionem in 3 . 2 . 1 Άγιάδας pro άγίόας "VFΡ, quam Cobet restituerai, solum servare indicavit. Sunt etiam - neo mirum in tam magno opere - excerpta Perìegeseos. quorum pars saeo. XIV, i. e. priusquam Niccolò Niccoli Fiorentini exemplar describeretur, confecta esse videtur : Paris, gr. 1409 (fol. 26 y -44 r ); Palat. gr. 209 (fol. 280 v ); Paris, gr. 1630 (fol. 96™, 99 r ); Palat. gr. 129 (fol. 31Γ, 44 ν -46 Γ , 48 v , 90 r -93 v , 95 v -96 r , 100v); Darmstadt 2773 (fol. 16 v , 42 v , 109v); Vat. gr. 701 (fol. 87v, 88rv, 89 v ); Neapol. II. C. 32 (fol. 285 r -305 v ). inter Phral. quos eminet codex Paris, gr. 1409 a Manuele Phralite 2 ) exaratus, quem e collectione a Maximo Planude saec. XIV in. composita hausisse cognovit A. Diller. Phral. quamvis multa breviata praebeat, multas lectiones non despiciendas exhibet, e.g. 3 . 1 9 . 6 πτίλα και VF Ρ: χρίλαν και jjmgp a mgy a ψώάκαν Phral. quae sententia ipsis verbis in Palat. gr. 209 extat quae Palat. gr. 129 (fol. 9SV) e Planudis collectione sumpsit (1. 30. 2, 5. 12. 7) minutiora sunt quam ut usui esse possint. Na De codice Neapol. II. C. 32 (Na) disseruit F. Williams 3 ) qui talia plurimis exemplis adnisus monstravit : fuisse codicem primarium nunc deperditum qui ab eo a quo codices alii manant abhorrebat; quo ex codice collectionem quam Neapolitanam vocat desumptam esse, exempla plus quam mille ad usum grammaticae vel rhetoricae artis studiosi praebentem, ex qua non solum Na sed etiam codices Pal. 129, Paris, gr. 1194, Darmst. 2773 excerpta sua ex parte hausisse ; quod ad Na attineat, eum bonam lectionem solum servare in locis non paucis iamdudum a vi1) Revue d'Histoire des Textes 9, 1979, 239-242. 2) De nomine scribae vide A. Diller, TAPhA 87, 1956, 90 adn. 27; de anno vide Spiro, vol. I, p. XI. 3) Scriptorium 36, 1982, 190 - 218.

χνπι

PRAEFATIO

ris doctis restitutis, e.g. 2.31.4 τι Na Hitzig: δτι β, 4. 14. 4 έπέκειτο Na Sylburg: άπέκειτο β, 7. 16. 8 ΰαΰμα Na Porson : ΰανματα β ; quibus de causis Na magni momenti ad textum restituendum esse, etiamsi excerpta nonnulla ex uno tantum verbo constent nominaque quae propria dicuntur perraro accurate descripta sint. adde quod Na erroribus singularibus scatet, de quibus exempla haec tantum praebeo: 1.24.2 εγχει NaPc: γ χει Naae (αγχει β) ; 2. 2. 1 τον δρκον Na (τον δρκον β, cf. Hitzig I 490); 2 . 3 . 7 δ φοβερώτερον Na (το ψ. ß9i); 2 . 5 . 5 πολλοί Na (πόλεμοι β9I); 2. 13. 6 άχαρι μ&ν Na (α. μηδέν β 91), χρναοϋς Na (-ώι β91), επισκοπούντες Na (-κοσμονντες β91). meo quidem iudicio hoc codice confirmatur quod iam pridem notum erat, fuisse aliam atque in codicibus nostris asservatam traditionem. quod etiam ex hoc exemplo facile perspicere possis : Inter codicis Paris, gr. 1630 excerpta duo, ab A. Diller reperta, Pausaniae tiibuenda sunt, fol. 96rv (9. 28. 3-4) et fol. 99r (8.17. 3). quod in fol. 99r reperitur excerptum (δτι δρος έστίν èv Άρκαδίαι Κυλλήνη καλονμενον, èv ώι γίνονται κόσσνφοι λευκοί ως λέγει Παυσανίας) id fere apud Stephanum Byzantium s. ν. Κυλλήνη legitur, cuius verba èv τούτωι δέ φασι τω ι δρει τούς κοττύφους λευκούς γίνεσόαι, quae Meineke incerti auctoris esse dicit, nostro tribuenda esse videntur. qua re confirmatur Stephano, ut supra dixi, aliam traditionem notam fuisse1), adiectivum enim λευκοί apud Stephanum solum et in Parisini gr. 1630 excerpto extane codices omittunt; quorum pars (VFPFaPtRMs) in margine ολόλευκοι a manu posteriore additum praebent. Nihil ad textum constituendum afierre posse utilitatis 1) Quomodo Stephanus a vulgata abhorreat videas apud A. Diller, TAPhA 87, 1956, 85—86. lectionee eiua, praeeertim eas quae ad nomina geographica epectant, in editione nostra saepe invenies. XIX

PRAEFATIO existimo ea excerpta sive etymologica sive geographica, quae praebent codices Darmstadinus 2773 et Vat. gr. 701. idem sentio de nonnullis codicibus saec. XV exaratis, e.g. Paris, suppl. gr. 1194, F e r r a r . Π 2 5 3 (fol. 96 v ), Riccard. gr. 27 (fol. 88-180). Accedunt etiam Barberinianus gr. 237 (fol. 52-63) et Riccard. gr. 10 (fol. 344-355), ίκ τοϋΠανσανίον άνάλεκτά τiva continentes, hoa codices inter se simillimos esse agnovit A. Diller 1 ). Riccardianum e Barberiniano descriptum esse facile apparet, si haec tantum compares: 1.13.8 δμοια Barb, δμνοια Ricc.; 1.18. 5 λητοϋς Barb, ληγοϋς Ricc.; 1 . 3 5 . 4 ώκείλαι Barb, ώμεϊλαι Ricc. Barberinianus maxime cum codice Va consentire videtur, e. g. 4.15. 6 αιτούντες β\α Barb.: αΐτοΰντας R ev PaVb; ibid. cfvvάγων β : σνναγαγών Va Barb, nisi scholia plurima quae in Barberiniano leguntur codex Va omitteret, facile crederes hunc illius exemplar fuisse, nunc autem e deperdito codice γ, e quo Vindobonensem descriptum esse puto, haec excerpta desumpta esse videntur. Hactenus de recensione, ex qua apparet archetypum Florentinum (β) facile e codicibus VFP (et MaL in libro I) restituí posse, sed non dubitandum est quin exemplar illud quod Niccolò Niccoli possidebat omissiones et errores habuerit 2 ). emendationes igitur a librariis et a viris doctis inde a Musuro, qui Aldinam anno 1516 edidit, prolatas saepe adhibui. quibus adiungi possunt lectiones verae quas Stephano Byzantio, Sudae, Phraliti debemus. editiones a Loeschero, Facio, Siebelio curatae 1) TAPhA 87, 1956, 95 adn. 55. 2) Adnotationee vel correctiones etiam in margine extitisse monet A. Diller, TAPhA 88, 1957, 171. e. g. 1.11.2 verba ών καΐ vvv hàbent F Ρ, omittunt Ma L, V autem in margine addit; similiter 1.28. 5, κα&ό και ό άρειος πάγος Vm8FP om. L. quibus locis codicie V scriba archetypum β accurate descripsisse videtur, codicum F et Ρ scribae adnotationes in textum transtulisse, codicum L et Ma scribae omisisse videntur. XX

PRAEFATIO

mihi noil praesto fuerunt; eorum emendationes e posterioribus editionibus sumpsi. Restât ut vins humanissimis J. Irmsoher, F. Paschke ex Instituto Academiae Scientiarum Berolinensis, qui mihi Pausaniae codicum fere omnium imagines photographiées suppeditarunt, G. Ghr. Hansen, Bibliothecae Teubnerianae redactori, qui consiliis et observationibus suis me adiuvit, gratias quam maximas agam. Conimbrigae olim a. D. MCMLXX editio altera a. D. MCMLXXXVIII M. H. Rocha-Pereira

XXI

S T V D I O RVM C O N S P E C T V S EDITIONES M. Musurue (editto Aldina), Venetiis 1516 A. Loeecher, Basilea« 1560 G. Xylander — F. Sylburg, Francoforti 1583, 1613 J.Kuhn, Lipeiae 1696 Jo. F. Paciufl, Lipeiae 1794—7 E. Clavier (postea A. Coráis), Parisiie 1814r-23 C. O. Siebelis, Lipeiae 1822-28 I. Bekker, Berolini 1826—27, 2 vol. J. H. C. Schubart et Chr. Walz, Lipeiae 1838—39, 3 vol. L. Dindorf, Parisiie 1845 J. H. C. Schubart, Lipeiae 1853-54, 1889, 2 vol. H. Hitzig et H. Blûmner, Berolini 1896—1910, 3 vol. Fr. Spiro, Lipeiae 1903, 3 vol. W. S. Jones, Londinii 1918—35, 5 vol. (nova ed. 1959—61) Ν. D. Papachatzie, Athenis 1974- Í979, 3 vol. (libri I - V I ) D. Musti - L. Beschi, Mediolani 1982 (liber I) D. Musti-M. Torelli, Mediolani 1986 (liber II) Pausaniam ex parte ediderunt Jahn, O., et A. Michaelis, Pausaniae Desoriptio Arcis Athenarum, Bonnae 1880 [1.22.4—28.4] Roux, G., Pausaniae en Corinthie, Parisiie 1958 [2.1—15] Commentarne praesertim archaeologicie et translatione praeterea commendantur Prazer, J. G., Pausaniae' Description of Greece, London 1898, 6 vol. Meyer, E., Pausaniae Beechreibung Griechenlande, Zürich 1954 DISSERTATIONESSELECTAE exegetioae, grammatica©, etc. (ex antiquioribue librie ii qui etiamnunc usui eeee poeeunt, ex commentarne de rebus archaeologicie ii tantum qui ad textum intellegendum utilitatem habent citantur) Albini, U., Paueania 1.4.5, Maia 10, 1958, 240 Allen, T. W., Adversaria II et ΙΠ, BPh 8,1934, 237—8 Barron, J. P., The Son of Hyllie, CR, NS 11, 1961, 185-7 XXII

STVDIORVM CONSPECTVS Bassi, D., Pausania come fonte mitologioa, Bend. 1st. Lombardo 72, 1939, 221-284 Bees, Ν. Α., Zu einer Bandnotiz der Paueaniashandsohrift Va, Philologue 76, 1921. 231-2 Bowra, G. M., Two lines of Enmelas, CQ, NS 13, 1963, 145—163 = On Greek Margins, Oxford 1970, 46—68 Bacher, W., De Paasaniae stadiis Homeriois, Diss. Halle 1919 Barkert, W., Kekropidensage and Árrhephoria, Hermes 94, 1966, 1—26 Casevitz, M., Un fragment de Pausanias dans le Vaticanus Gr. 2236, RHT 9, 1979, 239-242 Cataadella, M. B„ La prostasia sagli agoni olimpioi nella O. 8 a , Bend. Aocad. dei Linoei 19, 1964, 66—74 Cazzaniga, I., Varia Graeoo-Latina V, BIL 72, 1938—39, 103 Ghatzis, A. Gh., Διοφωitxà βίς Έλληνας συγγραφείς, Polemon 1, 1929, 65-66 Cordano, F., I 'Messeni dello Stretto' e Pausania, PP 35, 1980, 436 - 440 ê

Daux, G., Paasaniae à Delphes, Paris 1936 Deieke, L., Quaestiones Paneanianae, Diss. Güttingen 1936 Diller, Α., Incipient Errors in Manuscripts, TAPhA 67, 1936, 232-239 - , The authors named Pausanias, TAPhA 86, 1955, 268-279 —, Paasaniae in the Middle Ages, TAPhA 87, 1956, 84-97 —, The manuscripts of Pausanias, TAPhA 88, 1957, 169-188 —, The Textual Tradition of Strabo's Geography, Amsterdam 1975. 147 Ebeling, H. L., Pausanias as an historian, CW 7, 1913,138—141, 146-150 Edmonson, 0. N., The text of Pausanias 9. 2.4—5, Hermes 92, 1964, 602-5 Eliot, C. W. J., The meaning of Episema in Pausanias 1. 17.1, Heeperia 36, 1967, 121—3 Engeli, Α., Die oratio variata bei Pausanias, Berolini 1907 Erbse, Η., Überlieferungsgeschichte der griechischen klassischen und hellenistischen Literatur, Geschichte der Textüberlieferung, I, Zürich 1961, 300—2 Fraenkel, Ed., Kleine Beiträge zur klassischen Philologie, Roma 1964,1, 429-430 Frisk, Η., Pausanias 5,7,3, Eranos 25, 1927, 285sq. Giamoulidou, Κ., Φαιστός ή Ήφαιστος ; neql μίαν διόρύωσιν τοϋ Malten, Platon 17, 1965, 117-9 Giffler, M., Two confirmations of Pausanias, PhW 60,1940,474—6 Grégoire, H., Notes de philologie grecque, Rev. Instr. Pubi. Belg. 1914, 126-134 XXIII

STVDIORVM CONSPECTVS Groningen, Β. A. yan, Traité d'histoire et de critique dee textes grecs, Amsterdam 1963, p. 94 —, Les trois Muses de PHélicon, AC 1948, 287—296 Guillon, P., Note sur le livre I X de Pausanias. Les demi-statues de Scôlos, RPh 27, 1953, 135-140 Habicht, Chr., Pausanias and the Evidence of Inscriptions, CI. Ant. 3, 1984, 4 0 - 5 6 - , Pausanias' Guide to Ancient Greece, Berkeley and Los Angeles 1985 (Germanice: Pausanias und seine Beschreibung Griechenlands, München 1985) Hall, F. H., A companion to classical texts, Oxford 1913, pp. 175, 187, 197 Hejnic, J., Pausanias the Perieget and the archaio story of Arcadia, Diss. Praha 1961 Hitzig, H., Beiträge zur Texteskritik des Pausanias, Programm Heidelberg 1873 Imhoof-Blumer, F., and P. Gardner, A numismatic commentary on Pausanias. New ed. by ΑΙ. Ν. Oikonomides, Chicago 1964 Jacoby, F., Pausanias 8.45.1, CR 60, 1946, 19 Kakridis, J . Th., Zu Pausanias 7.21.1 seqq., PhW50, 1930, 494—6 Loutsoh, D. ( Les lectures hésiodiques de Pausanias, Diss. Liège 1931-32 Madvig, J . N., Adversaria critica, I—Π, Hauniae 1871—3 Maltese, L., In margine al testo di Pausania, SIFC 77, 1984, 73 — 82 Mayer, M., Zur Kypselos-Lade, PhW 51, 1931, 95—96 Musti, D., Έπαρι&μεΐσϋηι in Pausania 13,2, Boll. Class, serie terza, 3, 1982, 152-153 Niemirska-Pliszozyúska, J., Quo modo in desoriptione Graeoiae componenda digressiones sive λόγοι a Pausania adhibitae sint, Eos 55, 1965, 71—80 Oikonomides, Α. Ν., Κριτικά είς Πανσανίαν, Platon 12, I960,49—54 Oliver, J . H., Gnomon 32, 1960, 503, recene. J . Palm, infra Palm, J., Rom, Bömertum und Imperium in der griechischen Literatur der Kaiserzeit, Lund 1959 Parke, H. W., The Lacedaemonian Suppliants on the Areiopagus, Hermathena 55, 1940, 56—61 Pasquali, G., Die schriftstellerische Form des Pausanias, Hermes 48, 1913, 161-223 —, Storia della tradizione e critica del testo, Firenze J1952, p. 226 XXIV

STVDIORVM CONSPECTVS Pearson, L., Paueaniae on the temple of Poseidon at Iethmia, Hermee 88, I960, 498-602 Pfundtner, Paueanias periegeta imitator Herodoti, Diss. Königsberg 1866 Preuner, E., Paueanias 5.11.3, Arch. Anz. 36, 1920, 62-63 Regenbogen, O., RE, Suppl. V m (1966), col. 1008-1097 Reitzenstein, R., Zu den Paueanias-Scholien, Hermes 29, 1894, 231-239 Renehan, R., Paueanias 7.26.10, RhM 110, 1967, 286 Robert, C., Zu Pausarías, Hermes 14, 1879, 313—6 —, Zu Paueaniae, Hermee 20, 1886, 364 —, Paueanias ale Schriftsteller, Berlin 1909 Rocha-Pereira, M. H., Sobre o import&ncia das informaçdee de Paus&nias para a história da lingua grega, Humanités 17—18, 1966-66, 180-197 Rossbaoh, 0., Zu Pausaniae, PhW 41, 1921, 330-332 Roux, 6., Pausaniae, le Contre Aristogiton et lee Énigmes de Marmarla à Delphes, REA 67, 1966, 37—63 Sohnayder, J., De Pausaniae opere q. i. Περιήγησις της Ελλάδος, Meander 19,1964,187-208 Sohubart, J. H. C., Uber die Handschriften des Pausaniae, Zeitechrift für die Altertumswissenschaft 20, 1863, 386—410 Seemann, E., Quaestiones grammatioae et criticae ad Paueaniam spectantes, Jena 1880 Settis, S., Il ninfeo di Erode Attico a Olimpia e il problema della compoeizione della Periegeei di Paueania, Aiutali della Se. Norm. Sup. di Piea 37, 1968, 1—63 Strid, O., Über Sprache und Stil des Periegeten Paueanias, Diss. Uppsala 1976 Szelest, H., De Paueaniae claueulis, Auotarium Maeandreum Vol. ΠΙ, Varsaviae 1963 Vidal-Naquet, P., Une énigme à Delphes. À propos de la base de Marathon (Paueaniae 10.10.1—2), Revue Historique 91, 1961, 281-302 Vollgraff, G., Varia, Mnemosyne 42, 1914, 444 —, Ad Pauean. 6.19.4, Mnemoeyne, Sériée tertia, 1, 1934, 317 Wace, A. J. B., Paueaniae and Mycenae, Festschrift Schweitzer, Stuttgart 1964, 19—26 Wicherly, R. E., Paueanias at Athene, Π : A Commentary on Book I, chapters 18—19, Greek, Roman and Byzantine Studies 4, 1963, 167-175 Wilamowitz-MoellendorfF, U. von, Paueaniae-Scholien, Hermee 29 1894 240—248 - , Der Glaube der Hellenen, Baeel s1956, I, 391-400

XXV

SIGLA β V F Ρ Ma L R Fa Va Vb tt

exemplar Niccolò Niccoli, ante a. 1437 Marcianus gr. 413, ca. 1450 Laurentianus 56.11, 1485 Parisinus gr. 1410, 1491 Matriteneie 4564 (librum I usque ad 26.5 continens) saec. X V ex. Leidensis 16 K, saec. X V ex. Riccardianus gr. 29, saec. X V ex. Parisinus gr. 1399, 1497 Vindobonensis hist. gr. 23, saec. X V ex. Vindobonensis hist. gr. 51 (incipiens 1.19. 5), 1504 consensus R Pa Va Vb

Ceteri Ag Fa Lb Mo

codices perraro adhibentur: Angelicus gr. 103 (olim C. 2.11), ca. 1525—1550 Laurentianus 56.10, saec. X V ex. Leidensis 16 L, ca. 1477 Monacensis 404 (a libro I usque ad 3.13. 3 continens), saec. X V I in. Ms Mosquensis gr. 193 (VI. 500), saec. X V ex. Np Neapolitanus I I I A 16 bis, saec. X V ex. Pb Parisinus gr. 1400 (librum I continens), saec. X V I Pd Parisinus gr. 1411, c. 1525-1550 Pt Palatinus gr. 56, c. 1490 Phral. Parisinus gr. 1409 (excerpta continens), saec. X I V Vt Vaticanus gr. 2236 (librum I I I usque ad 2. 6 continens), ca. 1 3 5 0 - 1 4 0 0 Na Neapolitanus II. C. 32 (excerpta continens), saec. X I V in. Codicum lectiones hoc modo distinguuntur: VI Va V* VmB Vre V«1

XXVI

a prima manu a recentiore manu supra lineam in margine add. γρ(άφεταή add. aliter

ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ ΕΑΛΑΔ ΟΣ

ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ Α'

ΑΤΤΙΚΑ Της ηπείρου της Ελληνικής κατά νήσους τάς Κνκλάδας 1 καΐ πέλαγος τό ΑΙγαΐον άκρα Σοννιον πρόκειται γης της Αττικής· καϊ λιμήν τε παραπλεύσαντι τήν δκραν έατI καΐ ναός Άϋηνας Σουνιάδος έπΐ κορυφήι της άκρας, πλέοντι 5 δέ ¿ς τό πρόαω Λαύριόν τέ έστιν, ëv&a ποτέ Άϋηναίοις ήν άργύρου μέταλλα, καϊ νήσος έρημος oi> μεγάλη Πατρόκλου καλουμένη· τείχος γάρ ώικοδομήσατο έν αντήι καϊ χάρακα εβάλετο Πάτροκλος, δς τριήρεσιν ύπέπλει ναύαρχος ΑΙγνπτίαις, άς Πτολεμαίος δ του ίο Λάγου τιμωρεϊν έστειλεν ΆϋηναΙοις, δτε σφίσιν Αντίγονος δ Δημητρίου στρατιαι τε αυτός έσβεβληκώς έψ&ειρε τήν χώραν καϊ νανσϊν άμα έκ θαλάσσης κατεΐργεν. Ό δέ Πειραιεύς δήμος μέν ijv έκ παλαιού, πρότερον δέ 2 πρίν ή Θεμιστοκλής Άϋψαίοις ήρξεν έπίνειον ουκ ήν· 15 Φάληρον δέ — ταύτηι γαρ έλάχιστον άπέχει της πόλεως ή ϋάλασσα — τοΰτό σφισιν έπίνειον ήν, καϊ Μενεσ&έα φασϊν αδτό&εν ταϊς ναυσίν ές Τροίαν άναχ&ψαι καϊ τούτου πρότερον Θησέα δώσοντα Μίνωι δίκας της Άνδρόγεω

9 suppl. Kuhn, of. 1 . 7 . 3

1

PAVSANIAS

τελευτής. Θεμιστοκλής ôè ώς ήρξε — τοις τε γάρ πλέουσιν επιτηδειότερος δ Πειραιεύς ¿φαίνετό ol προκεϊσ&αι και λιμένας τρεις άνά' ένός ίχειν τον Φαληροί — τοντό σφισιν έπίνειον είναι κατεσκευάσατο · καΐ νεώς καΐ èς εμε ήσαν οίκοι και προς τώι μεγίστωι λιμένι τάφος 5 Θεμιστοκλέους, φασί γαρ μεταμελήσαι των ές Θεμιστοκλέα Άϋηναίοις καΐ ώς ol προσήκοντες τά όστα κομίσαιεν έκ Μαγνησίας ανελόντες · φαίνονται ôè ol παίδες ol Θεμιστοκλέους και κατελ&όντες καΐ γραφην ές τόν Παρθενώνα άνα&έντες, έν ήι Θεμιστοκλής έστι γεγραμ- ίο 3 μένος. Μας δε άξων των έν Πειραιεΐ μάλιστα Ά&ηνας έστι και Διός τέμενος· χαλκού μεν αμφότερα τά άγάλματα, Εχει ôè δ μεν σκήπτρον καΐ ΝΙκην, ή δέ Ά&ηνα δόρυ. ένταϋάα Αεωσ&ένην, δς Άϋηναίοις και τοις πασιν Έλλησιν ηγούμενος Μακεδόνας b τε Βοιωτοΐς έκράτησε is μάχη ι καί αΰ&ις Ιξω Θερμοπυλών και βιασάμενος ές Λάμιαν κατέκλεισε την άπαντικρυ της Οίτης, τούτον τον Λεωσ&ένην καί τους παΐδας ¿γραψεν Άρκεσίλαος. ëorvi ôè της στοάς τής μακράς, êvâa κα&έστηκεν αγορά τοις έπι θαλάσσης — και γάρ τοϊς άπωτέρω τον λιμένος εστίν ζο ετέρα — τής ôè ¿πί θαλάσσης στοάς δπισΰεν έστασι Ζευς και Δήμος, Λεωχάρονς Εργον, προς δε τήι ·&αλάσσηι Κόνων ώικοδόμησεν Αφροδίτης Ιερόν, τριήρεις Λακεδαιμονίων κατεργασάμενος περί Κνίδον την εν τήι Καρικήι χερρονησωι. ΚνΙδιοι γάρ τιμώσιν Άφροδίτην 25 μάλιστα, καί σφισιν εστίν Ιερά τής ϋεοΰ- το μεν γάρ άρχαιότατον Δωρίτιδος, μετά ôè το Ακραίας, νεώτατον δε ήν Κνιδίαν ol πολλοί, Κνίδιοι ôè αυτοί καλονσιν Εϋπλοιαν. · 4 Έστι ôè καί άλλος Ά&ηναίοις δ μεν επί Μοννυχίαι λιμήν 30 και Μουνυχίας ναός Αρτέμιδος, δ ôè επί Φαλήρωι, κα&ά καί πρότερον εϊρηταί μοι, καί προς αύτώι Δήμητρος I sq. T h u c . 1 . 9 3 . 3 || 7 T h u c . 1 . 1 3 8 . 6 || 32 1 . 1 . 2 26 yòg] á¿ F y 27 άρχαιότατον 2

Spengel: -ότερον β

GRAECIAE DESORIPTIO 1,1,2 - 1 , 2 , 2

ιερόν, ένταϋ&α καί Σκιράδος Ά&ηνας ναός έστι καί Διός άπωτέρω, βωμοί δέ ΰεών τε όνομαζομένων Αγνώστων καί ηρώων καί παίδων των Θησέως καί Φαλήρου · τοϋτον γαρ τόν Φάληρον Άϋψαϊοι πλεΰσαι μετά Ίάσονός ψασιν δ ές Κόλχους. ίστι δε καί Άνδρόγεω βωμός του Μίνω, καλείται δέ "Ηρωος· Άνδρόγεω δέ δντα ϊσασιν οϊς έστιν έπιμελές τα ¿γχώρια σαφέστερον άλλων έπίσταϋ&αι. άπέχει δέ σταδίους εϊκοαιν άκρα Κωλιάς· ές ταύτην 6 φ&αρέντος του ναυτικοϋ του Μήδων κατήνεγκεν ο κλύδων ίο τα ναυάγια. Κωλιάδος δέ έστιν ένταϋ&α Αφροδίτης άγαλμα και Γενετυλλίδες ονομαζόμενοι &εαί· δοκώ δέ καί Φωκαεϋσι τοις έν Ίωνίαι ·&εάς, άς καλοϋσι Γενναίδας, είναι ταϊς επί Κωλιάδι τάς αύτάς. ίστι δέ κατά την όδόν τήν ές Άϋήνας έκ Φαλήρου ναός "Ηρας οϋτε Φόρας ϊχων is οϋτε δροψον · Μαρδόνιόν ψασιν αυτόν έμπρησαι τον Γωβρύου. τό δέ άγαλμα το νυν δή, (ει) κα·&ά λέγουσιν, Αλκαμένους εστίν ίργον, ουκ äv τοντό γε δ Μήδος εϊη λελωβημένος. Έσελ&όντων δέ ές τήν πάλιν έστιν Αντιόπης μνήμα 2 20 Άμαζόνος. ταύτην τήν Άντιόπην Πίνδαρος μέν φησιν ύπό Πειρί&ου καί Θησέως άρπασ&ηναι, Τροιζηνίωι δέ Ήγίαι τοιάδε ές αυτήν πεποίηται · Ήρακλέα Θεμίσκυραν πολιορκοΰντα τήν έπϊ Θερμώδοντι έλεΐν μή δύνασϋαι, Θησέως δέ έρασ&εΐσαν Άντιόπην — στρατεϋσαι γαρ άμα 25 Ήρακλεϊ καί Θησέα — παραδοΰναι {τε} το χωρίον, τάδε μέν Ήγίας πεποίηκεν· Άϋηναϊοι δέ ψασιν, έπείτε ήλΰον Αμαζόνες, Άντιόπην μέν ύπό Μολπαδίας τοξευ&ηναι, Μολπαδίαν δέ άπο&ανείν ύπό Θησέως, καί μνημά έστι καί Μολπαδίας Ά&ψαίοις. so Ανιόντων δέ έκ Πειραιώς έρείπια των τειχών έστιν, â 2 Κόνων ΰστερον της προς Κνίδωι ναυμαχίας άνέστησε · τά γαρ Θεμιστοκλέους μετά τήν άναχώρησιν οικοδομή20 fr. 175 Snell 3 (μετά) Θησέως Robert |[ 12 φωκαεϋσι Va: φωκεΰσι β || 16 euppl, Schubart-Walz || 24 γάρ R 8V Pa: τε β || 25 τε om. L 3

PAV8ANIAS

ϋέντα τήν Μήδων έπί της άρχής «α&ηιρέ&η των τριάκοντα όνομαζομένων. eteri δε τάφοι κατά τήν ¿δον γνωριμώτατοι Μενάνδρου τον Διοπεί&ους «ai μνήμα Ενριπίδον κενόντέ&απται δε Ευριπίδης έν ΜακεδονΙαι παρά τον βασιλέα έλ&ό/ν Άρχέλαον, δ δέ οι τον ΰανάτον τρόπος — πολλοίς 5 3 γάρ έστιν είρημένος — έχέτω κα&ά λέγονσιν. σννησαν δέ άρα καΐ τότε τοις βασιλενσι ποιηταΐ καΐ πρότερον Οχι καΐ Πολυκράτει Σάμου τνραννοΰντι Ανακρέων παρήν κάί ¿ς Σνρακούσας πρός 'Ιέρωνα ΑΙοχύλος καΐ Σιμωνίδης έστάλησαν Διονυσίωι δέ, δς ύστερον έτυράννησεν èv io Σικελίαι, Φιλόξενος παρην καΐ Άντιγόνωι Μακεδόνων άρχοντι Άνταγόρας 'Ρόδιος καΐ Σολεύς Άρατος. Ησίοδος δε καί "Ομηρος ή συγγενέσ&αι βασίλευαιν ήτύχησαν ή καΐ έκόντες ώλιγώρησαν, ο μεν άγροικίαι καί δκνωι πλάνης, "Όμηρος δε άποδημήσας έπί μακρότατον και την ώφέλειαν « (την) ές χρήματα παρά των δυνατών ύστέραν Τέμενος της παρά τόίς πολλοίς δόξης: έπεί καί Όμήρωι πεποιημένα έστίν Άλκίνωι παρεϊναι Δ ημόδοκον καί ώς Αγαμέμνων καταλεάιοι τινά παρά τηι γυναικί ποιητήν. έστι δε τάφος ου πόρρω των πυλών, έπί&ημα έχων στρατιώτην ΐππωι 20 παρεστηκότα· δντινα μέν, ουκ οίδα, Πραξιτέλης δέ καί τον ΐππον και τον στρατιώτην έποίησεν. 4 Έσελόόντων δέ ές "την πόλιν οικοδόμημα ές παρασκευών έστι των πομπών, άς πέμπουσι τάς μεν άνά πάν $τος, τάς δέ και χρόνον διαλείποντες, καί πλησίον ναός 25 έστι Δήμητρος, άγάλματα δέ αυτή re καί ή παις καί ôâiôa έχων "Ιακχος - γέγραπται δέ έπί τωι τοίχωι γράμμασιν Άττικοϊς έργα είναι Πραξιτέλους, τον ναοϋ δέ ου πόρρω Ποσειδών έστιν έφ' ίππου, δόρυ άφιεις έπί γίγαντα Πολυβώτην, ές δν Κώιοις ô μϋΰος περί της βο άκρας έχει της Χελώνης · το δέ έπίγραμμα το -έφ' ημών 4 of. Vita Euripidis, sub fine || 14 cf. Hes. Op. 649—63 || 18 0 43—45, 72-82, 105-108, 266-367, 471-521, 537, ν 27-28, γ 267—268 16 suppl. Dindorf || 18 καί ώς] ώς καί Steph. Byz. καί om. F || 20 έπΐ&ημα Dindorf: έπίόεμα β || 30 suppl. Hitzig 4

GRAECIAE DESCRIPTIO 1 , 2 , 2 - 6

τήν εΙκόνα άλλωι δίδωσι καί ου Ποσεώώνι. στοαΐ δέ είσιν άπό των -πυλών ¿ς τόν Κεραμεικόν καί εΐκάνες προ αυτών χαλκοί καί γυναικών καί ανδρών, δσοις τι ύπήρχεν {ών τις λόγος} ¿ς δόξαν. ή δέ έτέρα των στοών ¿χει μέν 6 β Ιερά &εών, ίχει δέ γνμνάσιον Έρμου καλούμενον · S κ 513-514 1 όντως Muaurue: oíτο ς V οΰτος ώς F ώς PMaL || 2 καϊ (αυτός) τόν Hitzig II 4 δήσας Va: δείσαςβ | γης δέ της Schubart-Walz ex corr. Lb (γης δέ δή της): της ôè δή της VFP της δέ της MaL || 10.11 τοίς ποταμοϊς] καϊ τ. π. Phral. || 13 την τε PMaL 1 : τήν δέ

VFL II 21 σκνρον Vila: κύρον FPL || 25 μαρα&ώνι, F: -α β || 30 ίχοντα ές] άγοντας Cazzaniga 37

PAVSANIAS

ϋυγατέρων των Λευκίππου, ΜΙκων δε τους μετά Ιάσονος ές Κόλχονς πλεύσαντας· και οί της γραφής ή σπουδή μάλιστα ¿ς Άκαστον καΐ τούς Ιππους έχει τους Άκάστου. 2 ύπέρ Òè των Διοσκούρων το Ιερόν Άγλαύρου τέμενός έστιν. Άγλανρωι δε και ταϊς άδελφαΐς Έρσηι καΐ Παν- 5 δρόσωι δονναί φασιν Ά&ηνάν Έριχύόνιον κατα&εΐσαν ές χιβωτόν, άπειποϋσαν èς την παρακατα,'&ήκην μη πολυπραγμονεϊν · Πάνδροσον μεν δη λέγουσι πεί&εσ&αι, τάς δε δύο — άνοΐξαι γαρ σφας την κιβωτόν — μαίνεσ&αί τε, ώς είδον τον Έριχϋόνιον, καί κατά της άκροπόλεως, ëv&a io ήν μάλιοτα άπότομον, αύτάς ρΐψαι. κατά τούτο έπαναβάντες Μηδοι κατεφόνευσαν Άϋηναίων τούς πλέον τι ¿ς τον χρησμόν r¡ Θεμιστοκλής εΐδέναι νομίζοντας καί την άκρόπολιν ξύλοις καί σταυροΐς ¿αιοτειχίσαντας. 3 πλησίον δε πρυτανεϊόν έστιν, εν ώι νόμοι τε οί Σόλωνός is είσι γεγραμμένοι καί ·&εών Ειρήνης Αγάλματα κείται καί Εστίας, ανδριάντες δε άλλοι τε και Αύτόλυκος ó παγκρατιαστής· τάς γάρ Μιλτιάδου καί Θεμιστοκλέους εΙκόνας ές 'Ρωμαϊόν τε άνδρα καί Θραικα μετέγραψαν. 4 έντεϋϋεν Ιοΰσιν ές τα κάτω της πόλεως Σαράπιδός έστιν 20 Ιερόν, δν Άϋηναϊοι παρά Πτολεμαίου &εόν έσηγάγοντο. ΑΙγυπτίοις δέ Ιερά Σαράπιδος έπιφανέστατον μέν έστιν Άλεξανδρεϋσιν, άρχαιότατον δε έν Μέμφει · ές τοντο έσελϋεϊν ούτε ξένοις έστιν οϋτε τοις Ιερεϋσι, πρίν äv τόν ΤΑπιν άάπτωσι. του δέ Ιερόν του Σαράπιδος ου πόρρω χωρίον as εστίν, ëvâa Πειρί&ουν καί Θησέα συνδεμένους ές Λακεδαίμονα καί ύστερον ές Θεσπρωτονς σταλήναι λέγουσι. 5 πλησίον δέ ώικοδόμητο ναός Είλειϋυίας, ήν έλ&οϋσαν έξ Ύπερβορέων ές Δήλον γενέσθαι βοηϋόν ταΐς Λητούς ώδΐσι, τους δε άλλους παρ' αυτών φασι της Είλειϋυίας ao μαΰεΐν τό άνομα· καί &ύουσί τε ΕΙλειϋνίαι Δ ήλιοι και ϋμνον άιδουσιν Ώλήνος. Κρητες δέ χώρας της Κνωσσίας 18.14 Hdt. 7.141, cf. Hdt. 8.51

3 xal τούς] καί τόν F | ¿χει Ρ Ma: έχειν VFL |[ 12 οί μηδοι

Phral. H 19 4ωΜα 'iun> F 38

GRAECIAE DESCRIPTIO 1 , 1 8 , 1 - 8

έν Άμνισώι γενέσΰαι νομίζουσιν Είλεί&υιαν και παΐδα "Ηρας είναι· μόνοις δε Άϋηναίοις της ΕΙλει&υίας κεκάλυπται τα ξόανα ες άκρους τους πόδας, τα μεν δη δύο είναι Κλητικά καΐ Φαίδρας άνα&ήματα ίλεγον ai γυναίκες, s τό δε άρχαιότατον Έρνσίχΰονα έκ Δήλου κομίσαι. Πρίν δε ές το Ιερόν ίέναι του Διός τον Όλυμπίου — 6 Αδριανός δ 'Ρωμαίων βασιλεύς τόν τε vaòv άνέ&ηκε και το άγαλμα &έας άξιον, ου μεγέ&ει μεν, δτι μη 'Ροδίοις καϊ 'Ρωμαίοις είσίν ol κολοσσοί, τα λοιπά αγάλματα ίο ομοίως απολείπεται, πεποίηται δε εκ τε έλέφαντος καϊ χρυσού καϊ έχει τέχνης εύ προς το μέγε&ος όρώαιν —, ενταύϋα εικόνες Αδριανού δύο μεν εΐαι Θααίου λί&ου, δύο δε Αιγυπτίου · χαλκαϊ δε έστασι προ των κιόνων άς Άϋηναϊοι καλούσιν αποίκους πόλεις, ό μεν δη πας περί15 βολος σταδίων μάλιστα τεσσάρων έστίν, ανδριάντων δε πλήρης · από γαρ πόλεως εκάστης εΐκών Αδριανού βασιλέως άνάκειται, και σφας ύπερεβάλοντο Άϋηναϊοι τον κολοσσόν άνα&έντες δπισ&ε του ναού Μας άξιον, ίστι δέ αρχαία έν τώι περιβόλωι Ζευς χαλκούς και ναός 7 20 Κρόνου και 'Ρέας και τέμενος {Γης} {την} επίκλησιν Όλυμπίας. ένταύ&α δσον ες πήχυν το έδαφος διέστηκε, καϊ λέγουσι μετά την έπομβρίαν την επί Δευκαλίωνος συμβάσαν ύπορρυηναι ταύτηι τό ύδωρ, έσβάλλουσί τε ές αυτό âvà παν έτος αλφιτα πυρών μέλιτι μίξαντες. κείται 8 25 δε επί κίονος 'Ισοκράτους άνδριάς, δς ες μνήμην τρία ύπελίπετο, έπιπονώτατον μεν δτι οι βιώσαντι ετη δυοϊν δέοντα εκατόν ούποτε κατελν&η μαΰητάς εχειν, σωφρονέστατον δε δτι πολιτείας απεχόμενος διέμεινε και τα κοινά ου πολυπραγμόνων, ελευάερώτατον δε δτι προς την 80 άγγελίαν της έν Χαιρωνείαι μάχης άλγήσας έτελεύτησεν έ&ελοντης. κείνται δε καϊ λίϋου Φρυγίου Πέρσαι χαλκούν τρίποδα άνέχοντες, Μας άξιοι και αυτοί και ό τρίπους. 8 ού Coráis: ού β || 10 απολείπεται Coráis: άποδείκννται β [| 13—14 άς — άποικους πόλεις post έκαστης (16) traiecit Wachsmuth |j 80 Buppl. Schubart-Walz e coni. Clavier et Leake (της Γης) | del. Letronne || 24 μάξαντες Bekker 5

BT Pausantes I

39

PAVSANIAS

τ ov ôè Όλνμπίον Δ ιός Δευκαλίωνα οίκοδομήααι λέγουσι το άρχαΐον ιερόν, αημεϊον άποφαίνοντες ώς Δευκαλίων Άΰήνηιιΐιν ώικησε τάφον του ναοϋ του νϋν ου πολύ 9 αχρεστηκότα. Αδριανός ôè κατεΰκευάσατο μεν και άλλα Ά&ηναίοις, vaòv "Ηρας και Δ ιός Πανελληνίου και ΰεοϊς 5 τοις πάαιν ιερόν κοινόν, τα δε επιφανέστατα εκατόν είαι κίονες Φρνγίου λίϋου • πεποίηνται δε και τάίς ατοαΐς κατά τά αυτά οι τοίχοι, και οικήματα ένταν&ά έατιν όρόφωι τε έπιχρύαωι και άλαβάατρωι λί&ωι, προς δε άγάλμααι κεκοαμημένα και γραφαϊς · κατάκειται δε ες ίο αυτά βιβλία, και γυμνάϋΐόν εατιν έπώννμον Αδριανούκίονες δε και ένταϋϋα εκατόν λι&οτομίας της Λιβύων. 19 Μετά δε τον vaòv τον Διός τοϋΌλυμπίου πλησίον αγαλμά εατιν Απόλλωνος Πν&ίον · εατι δε και άλλο ιερόν Απόλλωνος έπίκληαιν Δελψινίου. λέγοναι δε ώς έξειργααμένου του is ναοϋ πλην της οροφής άγνώς ετι τοις πάαιν άφίκοιτο Θηαεύς ές την πόλιν · οία δε χιτώνα έχοντος αντον ποδήρη και πεπλεγμένης ές ευπρεπές οι της κόμης, ώς έγίνετο κατά τον του Δελψινίου ναόν, οι τήν ατέγην οίκοδομονντες ήροντο αύν χλευααίαι, δ τι δη παρθένος έν 20 ώραι γάμου πλανάται μόνη· Θησεύς δε άλλο μεν αύτοϊς έδήλωαεν ουδέν, άπολύαας δε ώς λέγεται της άμάξης τούς βοϋς, ή αφιαι παρήν, {τον οροφον | άνέρριψεν ές νψηλότερον 2 ή τώι ναώι τήν ατέγην έποιοϋντο. ες δε το χωρίον, δ Κήπους όνομάζουαι, και της Αφροδίτης τον vaòv ούδεις 25 λεγόμενος αφιαίν έατι λόγος • ού μην ουδέ ες τήν Άφροδίτην, ή τον ναοϋ πληαίον έατηκε. ταύτης γαρ βχήμα μεν τετράγωνον κατά ταύτα και τοις Έρμαΐς, το δε έπίγραμμα αημαίνει τήν Ονρανίαν Άφροδίτην των καλουμένων Μοιρών είναι πρεσβντάτην. το δε άγαλμα της Αφροδίτης so (της) έν {τοις} Κήποις έργον έατίν Αλκαμένους καΐ των 3 Άϋήνηισιν έν ολίγοις Μας άξιον, έατι ôè 'Ηρακλέους Ιερόν 2 σημεϊον Va : -α β || β είσι Schubart: είκοσι β || 11 αυτά Pa1 Facius: -ò β || 23 del. Bosius | ές τον οροφον άνέρριψεν υψηλότερο ν Schubart || 31 suppl. Dindorf | del. Schubart || 32 ολίγοις Kuhn: λόγοις β 40

GRAECIAE DESCRIPtlO 1,18, 8 - 1 , 1 9 , 5

καλονμενον Κννόσαργες · και τά μεν ες την κύνα είδέναι τήν λευκήν έπιλεξαμένοις ëart τον χρηαμόν, βωμοί δέ είαιν 'Ηρακλέους τε καΐ "Ηβης, ήν Διός παϊδα οϋσαν αυνοικεϊν Ήρακλεϊ νομίζουσιν · Αλκμήνης τε βωμός καΐ 'Ιολάου πεποίηται, δς τά πολλά Ήρακλεϊ αυνεπόνησε των ίργων. Λνκειον δε άαώ μέν Λύκου τοΰ Πανδίονος έχει τό άνομα, Απόλλωνος δέ ιερόν έξ αρχής τε ενύύς καΐ καϋ·' ημάς ενομίζετο, Λύκειός τε δ &εός ένταν&α ώνομάϋϋη πρώτον· λέγεται δέ δτι και Τερμίλαις, ες οΰς ήλ&εν ό Λύκος φεύγων ΑΙγέα, καί τούτοις αϊτιός έστι Λυκίους àat αντον καλεϊαΰαι. ίατι δέ δπιαϋεν τον Λυκείου ΝΙϋου μνήμα, δν άπο&ανόντα νπό Μίνω βαχ/ιλεύοντα Μεγάρων κομίϋαντες Ά&ηναΐοι ταύτηι &άπτουοιν. ές τούτον τον Νϊαον έχει λόγος τρίχας εν τήι κεφαλήι οι πορφύρας εhat, χρήναι δέ αυτόν τελενταν έπί ταύταις ααιοκαρείααις· ώς δέ οι Κρήτες ήλ&ον ες την γήν, τάς μέν αλλας έξ επιδρομής •ήιρουν τάς έν τήι Μεγαρίδι πόλεις, ες δέ την Νίααιαν καταφεύγοντα τον Νϊαον επολιόρκονν • ένταν&α του Νίϋου λέγεται θυγατέρα ερααϋήναι Μίνω και ώς άπέκειρε τάς τρίχας τοΰ πατρός. Ταϋτα μέν οϋτω γενέσ&αι λέγουαι· ποταμοί δέ Άϋηναίοις ρέονσιν Ίλιαός τε καί Ήριδανώι τωι Κελτικωι κατά τά αυτά δνομα ΐχων, έκδιδονς ¿ς τον Ίλισόν. δ δέ Ίλιαός έατιν οντος, ëv&a παίζουααν Ώρεί&υιαν υπό ανέμου Βορέου φααιν άρπαΰ&ηναι · και αυνοικεϊν Ώρειϋνίαι Βορέαν καί σφισι δtà τό κήδος άμύναντα των τριηρών των βαρβαρικών άπολέααι τάς πολλάς. εΰέλουαι δέ Άϋηναϊοι καϊ ¿ίλλων $εών Ιερόν είναι τον Ίλιαόν, καί Μουαών βωμός έπ' αύτωι εστίν Ίλισιάδων • δείκνυται δέ και ëv&a Πελοποννήαιοι Κόδρον τον Μελάν&ον βασι»-11 Hdt. 1.173, 7.92 β Λνκειον Musurus : λύκιον β \ ΛύΧου Faciue : λυκίου β || 8 Λνχειος Dindorf: λυκιος β || 9 Τερμίλαις Camerarius: τερμιλλείς β || 9—11 ό Λύκος — αύτοϋ om. L || 11 Λυκείου Härtung: λυκίου β || 12—13 υπό Μίνω — ταύτηι om. L || 22 Ίλισός Wilamowitz : είλισσός β ubique || S3 εχων Ma: εχον β 41

PAVSANIAS 6 λενοντα Ά&ηναίων κτείνοναι. διαβααι δέ τόν Ίλιαόν χωρίον, Άγραι καλόνμενον καί ναός Άγροτέρας έύτίν Αρτέμιδος · ένταΰ&α Άρτεμιν πρώτον ΰηρεϋΰαι λέγοναιν έλ&ονααν έκ Δήλου, καί το άγαλμα διά τοϋτο έχει τόξον. το δέ άκοΰύαϋι μέν ονχ δμοίως έπαγωγόν, ϋανμα δ' Ιδοϋαι, ατάδιόν εοτι λενκον λίϋον. μέγεϋος δε αυτόν τηιδε äv τις μάλιατα τεκμαίροιτο · ανω&εν δρος ύπέρ τόν Ίλιαόν άρχόμενον έκ μηνοειδοΰς κα&ήκει τον ποταμού πρός την δχϋην ενϋν τε καΐ διπλονν. τοϋτο άνήρ Άϋηναϊος 'Ηρώδης ώικοδόμησε, και ol το πολύ της λν&οτομίας της Πεντελήΰιν ες την οίκοδομήν άνηλώ&η. 20

Έστι δε οδός datò τον πρυτάνεων κάλου μένη Τρίποδες · άφ' σδ καλοΰαι το χωρίον, ναοί δαον ές τοϋτο μεγάλοι, και αφισιν έφεατήκααι τρίποδες χαλκοί μέν, μνήμης δέ άξια μάλιατα περιέχοντες είργασμένα. Σάτνρός έατιν, ¿φ' ώι Πραξιτέλην λέγεται φρονηααι μέγα· και ποτε Φρύνης αΐτούαης, δ τι οι κάλλιατον εϊη των έργων, ομολογείν μέν ψααίν ol ραιατα διδόναι, κατεαιειν δε ουκ έ&έλειν δ τι κάλλκττον αντώι οι φαίνοιτο. έαδραμών οΰν οΐκέτης Φρύνης εψασκεν οϊχεαάαι Πραξιτέλει το πολύ των έργων πυρός έσπεΰόντος ές το οίκημα, ου μέν οδν

2 πάντα γε άφανισ&ηναι. Πραξιτέλης δέ αντίκα ΙΦει διά ϋνρών έξω και οι καμόντι ονδέν ίφαϋκεν είναι πλέον εΐ δή και τον Σάτνρον ή φλόξ και τόν Έρωτα έπέλαβε · Φρύνη δέ μένειν ΰαρροϋντα έκέλενε- πα&εϊν γαρ άνιαρόν ονδέν, τέχνη ι δέ άλόντα δμολογεΐν τα κάλλιο"τα ών έποίηΰε. Φρΰνη μέν οϋτω τον Έρωτα άίρεϊται· Διονύαωι δέ έν τ ώι ναώι τώι πληαίον Σάτυρος έατι παις καΐ δίδωαιν ίκπωμα· Έρωτα δ' εατηκότα όμοϋ καί Διόνυϋον Θνμίλος έποίηαεν. 3 Τον Διονύσον δέ έατι πρός τ ώι άεάτρωι το άρχαιότατον Ιερόν · δύο δέ είαιν έντός τον περιβόλον ναοί καί A lówcfoi, 12 πρυτανείου Ma: -ίου β || 13 δσον Robert : ΰεων β || 15 περιέχοντες είργασμένα VFP: om. Ma (sed lao. ind.) L | (γάρ) έστιν V || 18 ol ραιατα διδόναι Phr&l. : διδόναι oí έραστην όντα 9t ol δ' έραστήν διδόναι μεν β διδόναι ola έραστήν δντα Bekker ola ¿ρ α ero)ν διδόναι Schubert || 26. 87 -αε Φρύνη — έν τώι om. L 42

GRAECIAE DESCRIPTIO 1 , 1 9 , 6 - 1 , 2 0 , 5

δ τε Έλευθερεός καί δν Αλκαμένης έποίησεν έλέφαντος και χρυσον· γραφαϊ δε αυτόθι Διόνυσος εστίν άνάγων Ήφαιστον ές ουρανόν- λέγεται δέ καί τάδε υπό Ελλήνων, ώς "Ήρα ρίψαι γενόμενον "Ηφαιστον, δ δέ οι μνησίκακων β πέμψαι δώρον χρυσοϋν θρόνον άφανεϊς δεσμούς έχοντα, καί τήν μεν ¿πείτε έκαθέζετο δεδέσθαι, θεών δε των μεν άλλων ουδενΐ τον "Ηφαιστον έθέλειν πείθεοθαι, Διόνυσος δέ — μάλιστα γαρ ές τούτον πιστά ήν Ήφαίστωι — μεθύσας αυτόν ές ούρανόν ήγαγε· ταντά τε δη γεγραμμένα είσΐ ίο καί Πενθεύς και Λυκούργος ων ές Δ ιόνυσον ύβρισαν διδόντες δίκας, Αριάδνη δέ καθεύδουσα καί Θησεύς αναγόμενος καί Διόνυσος ήκων ές της Αριάδνης την άρπαγην. Έστι δέ πλησίον τον τε ιερού τοϋ Διονύσου καί του 4 θεάτρου κατασκεύασμα, ποιηθηναι δέ της σκηνής αυτό ω ές μίμησιν της Ξέρξου λέγεται • έποιηθη δέ καί δεύτερον, τό γάρ άρχοΰον στρατηγός 'Ρωμαίων ένέπρησε Σύλλας Άθηνας έλών. αίτια δέ ήδε τον πολέμου. Μιθριδάτης έβασίλευε βαρβάρων των περί τον Πόντον τόν Εϋξεινον. πρόφασις μεν δη δι' ήντινα 'Ρωμαίοις έπολέμησε και δν 20 τρόπον ές την Άσίαν διέβη και δσας ή πολέμωι βιασάμενος πόλεις έσχεν ή φίλας έποιήσατο, τάδε μέν τοϊς έπίστασθαι τα Μιθρώάτου θέλουσι μελέτω· έγώ δέ δσον ές την άλωσιν την Αθηναίων έχει δηλώσω, ήν Άριστίων Άθη- 6 ναΐος, ώι Μιθριδάτης πρεσβεύειν ές τάς πόλεις τάς 26 Ελληνίδας έχρήτο · ούτος άνέπεισεν Αθηναίους Μιθριδάτην θέσθαι 'Ρωμαίοον έπίπροσθεν. άνέπεισε δέ ου πάντας, άλλ' δσον δήμος ήν καί δήμου το ταραχώδες· Αθηναίοι δέ ών τις λόγος, παρά τους 'Ρωμαίους έκπίπτουσιν έθελονταί. γενομένης δέ μάχης πολλώι περιήσαν so οι 'Ρωμαίοι, καί φενγοντα Άριϋτίωνα μέν και Αθηναίους ές τό άστυ καταδιώκουσιν, Άρχέλαον δέ καί τους βαρβάρους ές τον Πειραιά · Μιθριδάτου δέ στρατηγός καί 3 τάδε] τόδε Ma || 4 "Ηρα Musurus: -αν β || β—7 &εών δέ — πείάεσόαι om. V || 8 ήν om. F || 18 êβασίλευε Bekker: -ενσε β || 30 φενγοντα Ma: -τες β -τας Lb1 edd. | Άριστίωνα edd. cf. supra 1.23: άρίστωνα VF Ma άρίστονα Ρ Άριστων L 43

PAVSANIAS

ούτος ήν, δν πρότερον τούτων Μάγνητες οί τον Σίπνλον οίκονντες άψας έπεκδραμόντα αυτόν τε τιτρώακοναι καΐ β των βαρβάροχν φονεύουαι τους πολλούς. Άϋηναίοις μέν δη πολιορκία κα&ειοτ-ήκει, ΤαξΙλος ôè Μϊ&ριδάτου ατρατηγός έτύγχανε μέν περικα&ήμενος Έλάτειαν τήν èv τήι Φωκίδι, 6 άψικομένων δε αγγέλων άναατήαας τον ατρατόν ές την Άττικήν ήγεν. â πνν&ανόμενος δ ατρατηγός των 'Ρωμαίων Ά&ψας μέν τον ατρατον μέρει πολιορκειν άψηκεν, αυτός δέ Ταξίλωι το πολύ της δυνάμεως Ιχων ές Βοιωτούς άπαντάι. τρίτηι δέ ϋατερον ήμέραι τοις 'Ρωμαίοις ήλΰον ίο έπ' άμψότερα τα ατρατόπεδα άγγελοι, Σύλλαι μέν ώς Άϋηναίοις εϊη τείχος έαλωκός, τοις δέ Άΰηνας πολιορκήαααι Ταξίλον κεκρατήα&αι μάχηι περί Χαιρώνειαν. Σύλλας δέ ώς ές την Άττικήν έπανηλάε, τούς έναντιω&έντας Άϋηναίων κα&είρξας ές τον Κεραμεικόν τόν 16 λαχόντα Οψων έκ δεκάδος εκάατης έκέλεναεν αγεϋϋαι 7 τήν έπί &ανάτωι. Σύλλου δέ ουκ άνιέντος ές Ά&ηναίονς του ϋνμον λα&όντες έκδιδράακοναιν άνδρες ές Δελφούς· έρομένοις δέ αφιαιν, εΐ καταλαμβάνοι τό χρεών ήδη καΐ τάς Ά&ήνας έρημω&ηναι, τούτοις έχρηαεν ή Πνϋία τα ές τόν 20 άσκόν έχοντα. Σύλλαι δέ ϋατερον τούτων ένέπεαεν ή νόαος, ήι καΐ τον Σύριον Φερεκύδην άλώναι πνν&άνομαι. Σύλλαι δέ έατι μέν και τά ές τους πολλούς Άάηναίων αγριότερα ή ώς άνδρα εικός ήν έργάαααύαι 'Ρωμαϊον άλλα γαρ ου ταντα δη αΐτίαν γενέα&αι οί δοκώ της 25 ανμφορας, Ίκεαίον δέ μήνιμα, δτι «αταφυγόντα ές τό της Ά·&ηνας ιερόν άπέκτεινεν άποαπάαας Άριατίωνα. Άϋηναι μέν οϋτως υπό τον πολέμου κακω&εΐααι τον 21 'Ρωμαίων αύάις Αδριανού βααιλενοντος ήν&ησαν · είσι δέ Ά&ηναίοις εικόνες έν τώι &εάτρωι και τραγωιδίας και so κωμωιδίας ποιητών, αϊ πολλαί των άφανεστέρων • δτι μή 2 σφάς έπεκδραμόντα Pt s v Amasaeus: σφάς ¿πεκδραμόντας Ρ σφάς έπεκδραμόντες β (πολιορκονντα) σφάς έπεκδραμόντες G. Chr. Hansen || β στρατόν L b ' P t : στρατηγόν β || 12 euppl. Bekker || 25 ταντα Calderirii: τά αυτά β | δη Reiske: δι' β || 31—ρ. 45,1 ai — κοιμωιδίας των om. Ρ | ότι μή γάρ] δτι γάρ μή Siebeiis εϊ μή γαρ Wilamowitz

44

G R A E C I A E DESCRIPTIO 1,20, 5 - 1 , 2 1 , 4

γαρ Μένανδρος, ουδείς ήν ποιητής κωμωιδίας των ες δόξαν ήκόντων. τραγωιδίας δέ κείνται των φανερών Ευριπίδης και Σοφοκλής, λέγεται δε Σοφοκλέους τελευτήϋαντος έσβαλεΐν ές την Άττικήν Λακεδαιμονίους, και 6 σφών τον ήγονμενον Ιδεϊν έπιατάντα ol Διόνυσον κελεύειν τιμαΐς, δααι κα&εοτήκαόιν επί τοις τε&νεώσι, την Σειρήνα την νέαν τιμαν, και οι το δναρ (¿ς) Σοφοκλέα και την Σοφοκλέους ποίηαιν έφαίνετο ίχειν είώ&ασι δε και νυν Οτι ποιημάτων καΐ λόγων το επαγωγόν Σειρήνι ίο είκάζειν. την δε εικόνα την Αισχύλου πολλωι τε ύστερον 2 της τελευτής δοκώ ποιη&ηναι (καϊ) της γραφής ή τό έργον ¿χει το Μαρα&ώνι. έφη δε Αισχύλος μειράκιον &>ν καϋεύδειν εν άγρώι φυλάσσων σταφυλάς, και ol Δ ιόνυσον έπιστάντα κελεϋσαι τραγωιδίαν ποιεϊν • ώς δε ήν ήμερα — ΐδ πείάεσάαι γαρ εϋέλειν — ραιστα ήδη πειρώ μένος ποιεϊν. οΰτος μεν ταϋτα έλεγεν επί δε του Νοτίου καλουμένου 3 τείχους, δ της ακροπόλεως ες τό ΰέατρόν έστι τετραμμένον, έπι τούτου Μεδούσης της Γοργόνος έπίχρυσος άνάκειται κεφαλή, και περί αυτήν αίγίς πεποίηται. εν δε τήι κορυφήι 20 τον θεάτρου σπήλαιόν έστιν εν ταΐς πέτραις υπό τήν άκρόπολιν τρόπους δε έπεστι και τούτωι· Απόλλων δε èv αύτώι και Άρτεμις τους παϊδάς είσιν άναιροϋντες τους Νιόβί,ς. ταντην τήν Νιόβην και αυτός εϊδον ανελΰών ες τόν Σίπυλον το δρος- ή δε πληύίον μεν πέτρα και κρημνός 25 έστιν ουδέν παρόντι Οχημα παρεχόμενος γυναικός οντε άλλως οϋτε πεν&ούσης- ει δέ γε πορρωτέρω γένοιο, δεδακρυμένην δόξεις όραν και κατηφή γυναίκα. 'Ιόντων δε Ά&ήνηισιν ές τήν άκρόπολιν èatò του 4 άεάτρου τέ&απται Κάλως · τούτον τον Κάλων αδελφής 30 παιδα δντα και της τέχνης μα·&ητήν φονεύσας Δαίδαλος ες Κρήτην έφυγε, χρόνωι δε ϋστερον ές Σικελίαν έκ3 s q q . c f . V i t a S o p h . 15 S Ιδεϊν o m . P h r a l . [| 7 s u p p l . K u h n || 8 ετι M u s u r u s : επί β || 10 r e ] τι S c h u b a r t || 11 κ α ι SR: o m . β έκ S c h u b a r t |l 12 ών V J F M a L P h r a l . : δν V P || 1β ταύτα M s : τ α αυτά V F P L M s m e ob τά αυτά M a

45

PAVSANIAS

διδράσκει παρά Κώκαλον. τον δέ Ασκληπιού τό Ιερόν Ις τε τά άγάλματά έστιν, όπόσα τον ϋεου πεποίηται καί των παίδων, καί ές τάς γραφάς Μας άξιον ίστι δέ èv αντώι κρήνη, παρ' ήι λέγονσι Ποσειδώνος παΐδα Άλιρρόΰιον ϋυγατέρα Άρεως Άλκίππην αίσχύναντα άποϋανεϊν υπό 5 Άρεως καί δίκην έπΐ τοντωι τώι φόνωι γενέσ&αι πρώτον. 5 Ένταν&α άλλα τε καί Σανροματικός άνάκειται ϋ·ώραξ· ¿ς τοϋτόν τις ίδών ονδεν ήσσον Ελλήνων τους βαρβάρους ψηθεί σοφονς ές τάς τέχνας είναι. Σανρομάταις γαρ οϋτε αυτοϊς σίδηρός έστιν όρνσσόμένος ούτε σφίσιν έαάγουσιν · ίο αμικτοι γαρ μάλιστα των ταύτηι βαρβάρων είσί. προς οϋν την άπορίαν ταντην έξενρηταί σφισιν έπι μεν τοις δόρασιν αίχμάς όστεΐνας άντί σιδήρου φορονσι, τόξα τε κράνινα καί όιστους καί όστεΐνας ακίδας έπΐ τοις διστοϊς · και σειραΐς περιβαλόντες τών πολέμια*» όπόσοις έπιτν- ιβ χοιεν, τους ίππους άποστρέψαντες άνατρέπονσι τους έν6 σχεύέντας ταϊς σειραΐς. τους δε θώρακας ποιούνται τον τρόπον τούτον, ίππους πολλάς έκαστος τρέφει, ώς âv οϋτε ές Ιδιωτών κλήρους της γης μεμερισμένης οϋτε τι φερονσης πλήν ΰλης αγρίας ά'τε δντων νομάδων · ταύταις ουκ so ές πόλεμον χρίονται μόνον, άλλά καί Φεοΐς fróovaiv έπιχωρίοις καί άλλως αιτούνται, σνλλεξάμενοι δέ τάς δπλάς έκκα&ήραντές τε και διελόντες ποιοϋσιν απ αυτών έμφερή δρακόντων ψολίσιν δστις δε ουκ εΐδέ πω δράκοντα, πίτνός γε είδε καρπόν χλωρόν έτι · τάίς οΰν έπI τώι 25 καρπώι της πίτνος ψαινομέναις έντομαϊς εΐκάζων το έργον τό έκ της δπλής ουκ âv άμαρτάνοι. ταντα διατρή σαντες και νενροις Ιππων και βοών συρράφαντες χρώνται ΰώραξιν οϋτε ενπρεπείαι τών Ελληνικών άποδέονσιν οϋτε άσ&ενεστέροις · καί γαρ συστάδην τυπτόμενοι και βλη&έν- βο 7 τες ανέχονται, οι δε θώρακες οι λινοί μαχομένοις μεν ουχ 3 αντώι Va Ms: -ψ β || 13.14 όστεΐνας Palmeriufl utrobique: οίσσίνας β || 15 περιβαλόντες edd.: -βάλοντες (-βάλλοντες Ma) β \ όπόσοις] όπόσονς Siebeiis | επιτνχοιεν Loescher coll. p. 63. 9,105. 19: και τνχοιεν β || 23 έκκα&ηοαντες Dindorf: εκκαύάραντίς β ||

28 καί2] ή Amaaaeus

4$

GRAECIAE DESCRIPTIO 1,21, 4 - 1 , 2 2 , 3

ομοίως είσί χρήσιμοι, διιάσι γαρ και βιαζόμενοι τον σίδηρον • θηρεύοντας δέ ώφελοΰσιν, έναποκλιϋνται γάρ σφισι και λεόντων οδόντες και παρόάλεων. θώρακας ôè λινούς ίδεϊν εν τε άλλοις ίεροις εστίν άνακειμένονς καΐ 5 er ΓρυνεΙωι, ένθα Απόλλωνος κάλλιστον άλσος δένδρων και ήμέρων και δαα των άκάρπων οσμής παρέχεται τινα ή θέας ήδονην. Μετά δε το ιερόν τον Ασκληπιού ταύτηι πρός την 22 άκρόπολιν Ιονσι Θέμιδος ναός εστι. κέχωσται δέ πρό ίο αντον μνήμα Ίππολντωι- τον δέ οι βίον την τελευτήν σνμβήναι λέγονσιν έκ καταρών. δήλα δέ, καΐ δστις βαρβάρων γλώσσαν έμαθεν Ελλήνων, δ τε έρως της Φαίδρας καΐ τής τροφον το ές την διακονίαν τόλμημα, εστι δέ και Τροιζηνίοις 'Ιππολύτου τάφος· έχει δέ σφισιν 15 ώδε δ λόγος. Θησενς ώς έμελλεν αξεσθαι Φαίδραν, ονκ 2 έθέλων εϊ οι γένοιντο παίδες οΰτε αρχεσθαι τον Ίππόλντον ούτε βασιλεύειν άντ' αυτών, πέμπει παρά Πιτθέα τραψησόμενον αυτόν καϊ βασιλεύσοντα Τροιζήνος. χρόνωι δε ϋστερον Πάλλας και ol παίδες επανέστησαν Θησεΐ · 20 τούτους κτείνας ες Τροιζήνα έρχεται καθαρσίων ένεκα, και Φαίδρα πρώτη ενταύθα εϊδεν Ίππόλντον καϊ τά ες τόν θάνατον ερασθεϊσα έβούλευσε. μυρσίνη δέ έστι Τροιζηνίοις τά φύλλα διά πάσης έχουσα τετρνπημένα · φΰναι δε ονκ ¿ξ αρχής αυτήν λέγονσιν, άλλα το έργον γεγενήσθαι τής ες τόν 25 έρωτα ασης και τής περόνης ήν έπΐ ταΐς θριξίν εϊχεν ή Φαίδρα. Άφροδίτην δε την Πάνδημον, έπείτε Αθηναίους 3 Θησευς ες μίαν ήγαγεν άπό των δήμων πόλιν, αντήν τε σέβεαθαι και Πειθώ κατέστησε · τά μεν δη παλαιά αγάλματα ονκ ήν έπ' έμον, τά δε επ' εμον τεχνιτών ήν ου των 30 άφανεστάτων. εστι δέ καϊ Γής Κονροτρόφον καί Δήμητρος ιερόν Χλόης· τά δέ ές τάς επωνυμίας εστίν αυτών διδαχθήναι τοις ίερεΰσιν ελθόντα ές λόγους. 1 διιάσι edd. : διιάσι F διίασι VP Ma διίσασι L | καϊ del. Hitzig || 5 Γρυνείωι Calderini: γρννιαίωι β || 12 βαρβάρων 91: βάρβαρον β \ Ελλήνων 91: ελλην ών β || 21 πρώτη] πρώτον Ma (ut yidetur) Bekker || 24 αντήν] τοιαντην Herwerden 47

PAVSANIAS

Ές δέ τήν άκρόπολίν εστίν έσοδος μία· έτέραν δε ου παρέχεται, πάσα απότομος οΰσα καϊ τείχος έχουσα έχυρόν. τα δε προπύλαια λίθου λευκον τήν δροφήν έχει κάί κόσμωι και μεγέ&ει των λίθων μέχρι γε καϊ εμον προείχε, τάς μεν ούν εΙκόνας των 'ιππέων ουκ ϊχω σαφώς είπεϊν, 5 είτε οι παϊδές είσιν ol Ξενοφώντος εϊτε άλλως (ές) εύπρέπειαν πεποιημέναι· των δέ προπυλαίων έν δεξιάι Νίκης εστίν Άπτέρον ναός. έντεϋάεν ή θάλασσα έστι σύνοπτος, καϊ ταύτηι ρίγας Αίγεύς έαυτόν ώς λέγουσιν έτελεύτησεν. άνηγετο μέν γαρ ή ναϋς μέλασιν ίστίοις ή ίο τους παϊδας φέρουσα ές Κρήτην, Θησεύς δέ — έπλει γαρ τόλμης τι έχων ές τον Μίνω καλόνμενον ταϋρον — προς τον πατέρα προεΐπε χρήσεσθαι τοις ίστίοις λευκοϊς, ήν οπίσω πλέηι του ταύρου κρατήσας· τούτων λήθην έσχεν Άριάδνην άψηιρημένος · ένταϋθα Αίγεύς ώς εΐδεν ίστίοις 15 μέλασι τήν ναϋν κομιζομένην, ola τον παΐδα τεθνάναι δοκών, άφεις αυτόν διαφθείρεται · και οί παρά Άθηναίοις έστϊ καλούμενον ηρώων Αίγέως. Έστι δέ έν άριστεραι των προπυλαίων οίκημα έχον γραφάς · όπόσαις δέ μή καθέστηκεν ό χρόνος αίτιος 20 άφανέσιν είναι, Διομήδης ήν