Musici scriptores Graeci: Aristoteles, Euclides, Nicomachus, Bacchius, Gaudentius, Alypius et melodiarum velerum quidquid exstat [1995 ed.] 3519017768, 9783519017769

Citation preview

B I B L I O T H E C A S C R I P T O R V M G R A E C O R V M ET R O M A N O R V M T E V B N E R I A N A

MVSICI S C R I P T O R E S GRAECI ARISTOTELES EVCLIDES N I C O M A C H V S BACCHIVS GAVDENTIVS ALYPIVS ET M E L O D I A R V M V E T E R V M Q V I D Q V I D EXSTAT R K C O G N O V I T P R O O E M I I S KT I N D I C E I N S T R V X I T

CARL JAN Λ Ν Ν Κ Χ Λ Κ S V N T DVAK T A B V L A K KDITIO STERKOTYPA KDIT1ONIS P R I M A E (MDCCCXCV)

STVTGARDIAE ET L I P S I A E IN AEDIBVS B.G.TEVBNERI MCMXCV

Die Deutsche Bibliothek — CIP-Kinheitsaufnahme Music! scriptorcs Grace! : Aristoteles, Kuclides, INicomachus, Bacchius, Gaudentius, Alypius et melodiarum velerum quidquid cxstat / recogn. prooemiis et indice instruxit Carl Jan. — [Nachdr.]. — Stutgardiae ; Lipsiae : Teubner. (Uibliotheea scriptorum Graeeorum el Homanorum Teubneriana) NK: Jan, Carl von [Hrsg.]; Aristoteles | Nachdr. | |llauptbd.|. Kd. stereotyp ed. l (1895). - 19ν Β, ^Α. ΰτοιχείων άφμκ. Γ (Mq. 360). in fine autem habet addita, quae tertia manus in M. adscripsit. Marquard cum partem aliquam comparasset, similem esse c dici Riccardiano, mendorum autem minus inesse vidit — Sequuntur Πτολεμαίου μονΰικά, quae imprimenda curavi sub n. IX. qtia in parte plenior hie est quam Par. suppl. 449 iri § 18

LII

De codicibus mauuecriptie.

Η. ημ,ιόλιος τον i et έπογδόω λόγω et numero κα γ' in § 24. (76) in s rebus, quas cum Par. 3027 habet communes, nunc hunc, nunc ilium vides ampliorem; fratres eos dicas. in Nicomachi autem partibus, quas hie excerpsit, lectiones nobis praebet optimas τηνικαντά φαΰιν ρ. 266, ηαρυηάτης, λαμ,βάνονΰιν, και τον χαταλειη., xcci άηο τούτον τον φιβ, 267 s., και ενρίδκομ,εν 271. Alter librarius magnis atque formosis litteris inscripsit arte m Cleonidis. initiales litterae magna elegantia pictae in mentes legentium revocant formas Joannis Rhosi Cretensis qui confecit Uen. 322; eadem autem manu scripti videntur Barberinus II 86 et Vat. 221. titulus libelli est Κλεονείδον είααγωγή, ο-δ ή αρχή (cf. 36 Rice.), petita autem videntur verba e Marc. VI 3. conspirat enim Ν cum Μ in Eucl. 149, 6 et 7 προ&έΰει, 12 ηολίαηλαΰίονι, 150, 6 προς το β, 7 π.πΐάΰιον, 151, 2 om. quattuor vocabula, 152, 7 (tovov, 158, 11 ων, 161, 14 et 16 o Am. in Cleon. 179, 3 τε, 4 om. Ιΰτιν, δ τε, 7 π. γενών, π. μ,ελοποιίας, η. δυΰτ., η. τόνου, 180, 19 τι&εΐΰα, om. όιαΰτάύεις, 20 διαΰτήμ,ατα, 181, 4 βαρύτητα, όξύτης δε το δι επίτάΰεως γινόμενον άτΐοτέλεΰμα, άμφοϊν γαρ, 182, 4 είδΐν οΐ ftcv ίν τω δι&τ,, 184, 16 om. ληανος νηάτων, 185,7—9 om., 186, 10 'νπάτη, 187, 4 και y κατά, 7 κατά μέγε&ος, 188, 1 μη ωΰτε ?} καθ1, άλλα τραχνν&ηναι, 189, 21 διδιαίω (pr. ι in ras.), 190—191, 1 ήμιόλιον και, 191, 8 omittit, 193,12 γένη, 199, 12 των διέΰεων δννημ.., 202, 12 κελαδήβωμεν, 205,2 μελωηοιίαν Μ1, plus etiam id valet, quod in accentibus conspirant, ut τεταΰ&αι habeant 181,8 et τέ-λεία duobus tonis signatum 200, 10. gravioris momenti id quoque esse videbatur, quod ΰύγγεινται et βυγγε£μ£να exstat in Ν (149, l et 8), cum forma litterae K scripta in M facile confundatur cum γ. his ego rebus commotus necessitudinem nuic Ν cum Μ intercedere statui. e V autem Ν non transscriptum esse manifestum est, quia plura illo continet 191,1. 8. 192,4. 195, 6. 203. 204 cet. ex us qui dem quae differunt inter N et MV plurima librarius ex suo ipse ingenio emendare potuit, ut si in sonorum

(76) 'Neapolitan!.

ΙΙΠ

tabulis (isag. c. 4) omissa suppleyit vel harmoniarum N. species (c. 9) et tredecim tonos (c. 12) in meliorem or- (76) dinem redegit1, hinc etiam factum esse puto, ut Cum Pappi codicibus non pancis locis N consentiat.2 quamquam quibusdam locis bono archetype uti videtur, ut in δμοιολίαν 191, l et in illo (t ηεςι itl-ι,ς 195, 6 et illis quae docet de metabola p. 205, 13. haec si respexeris, quaeres an duobus fontibus hie N usus sit. ac section is fontem qui diligenter examinavit, is alium fontem praeter M subesse non potest negare. nam non solum litteras in protasi 6 demonstranda N habet integras, diagrammatum lineas multo melius quam M2 describit, ad fig. 15 veras numerorum rationes anno tat, fig. 17 et 18 in M depravatas ille restituit. peritissimum rerum mathematicarum dixeris hunc hominem, qui omnia tanta sollertia emendaverit. at qui codicem N scripsit, non ipse hac laude dignus est, quippe qui falsis locis omnia diagrammata posuerit, ut fig. 18 exstet prope protasin 8. (qui autem suo ingenio Euclidis diagrammata restituit, is profecto suo quidque loco collocavit.) quae cum ita sint, si N fluxit ex M intereessisse oportet inter eos alium codicem, quem qui conficeret, eum artis mathematicae fuisse peritum. itaque quamvis magna similitude huic cum M intercedat, quo magis res perpendo, eo magis animus inclinat, ut ex M eum manasse negem ac proprium potius eumque egregium fontem librorum Euclideorum dicam. Duo autem homines docti, qui scholia in marginibus prioris partis aseripserunt, huic quoque alteri parti operam impenderunt. ut p. 181, 4 in mg. is qui minoribus litteris utitur addidit βαφύτης μεν Ιΰτι το ίι' άνέΰεως γινόμενον άποτέλεΰμ«, et 182, 1 καΙ διέαιν, et sonos qui omissi erant corrector supplevit 182, 13. ad 186, 14 autem 1 Hue revoco 192, 11 καΐ τόνον, 12 ίν άςι&μω, 194, 2l itg, 198, 14 του, 201, ίο £κατ«'ρω. 2 Ρ. 186, 11. 22. 187, 17. 190, 10 diatgsasi et τϊταρτημ. al. differunt autem praeter titulum et prooemium in 181, 4—6. 186, 7. 187, 16. 188, 2. 13. 16. 189, 2. 10. n. 20. 2l. 191, 7.

LTV

De codlcibusi manuscriptia.

κ. alter homo (qui baud scio an fuerit Valla) opposuit: (76) διάτονον ov μετέχει Λνκνον, idemque ad 187, 15 notavit διάφωνα et paulo post τι ΰνμφωνία; circa 190, 14 ΛΟΰαχως διαιρείται γένος, 199, 18 πόΰαι ΰνναφαί. et exitum versus μεταβολή Λοδαχώς. etiam diagrammata ilia p. 193 et alia in Pappi quam ferunt doctrina postea inscripta sunt. Fuisse autem Georgi Vallae hunc librum ipse dicit in huius folio extremo Γεωργίου Βάλλα έΰτι το βιβλίον, et ut multi libri scripti mortuo Valla venierunt Alberto Carpensi1, ita hie codex, in quo legimus scriptum: τον λογιωτάτον άρχοντος άλβέρτον itlov. cf. (73. 74) Mut. — Cyrilli cat. Π 341. — Contuli Neapoli 1891. si quid postea desiderabam, R. Heinze et Tschiedel liberalissime suppeditaverunt. (77) Neap. ΠΙ C 3 (olim 261), chart. 8°. S. XV exeuntis, diversis manibus scriptus. insunt Porphyri prooemium commentarii in Ptol. (— τον προκειμένου), tabulae et loci e Nicomacho et Ptolemaeo excerpti, Planudis versus de Ptolemaei geographia, tabula sonorum (exc. Neap. § 1—3), tabula e Ptolemaeo descripta. a fol. 5: Ptolemaei harmonica, Plutarchi Theonisque libelli de musica, Nicomachi man. I, Macrobi doctrina a Planude graece conversa, Ps.-Ptolemaei extrema capita cum Barlaami refutatione. Hie excerpsit e Nicomachi harm. c. 3: ίΰτέον ότι τα ονόματα των φ&όγγοαν et offert nobis bonam lectio nem p. 241, 8 μεγέ&ει και τάχει και τόκω αλλήλων παρηλλαγμένονς. Mercurii autem et Veneris locos mutat consentiens cum illo homine, qui (Nie. 272, 4) scribendi errorem suspicatur. pergit cap. 5: ο Πν&αγόρας δε κάμτΐρωτος consentitque cum Vat. in 245,8 (ή), addit idem (fol. 2') diagramma sonorum et stellarum ex Nicomachi c. 3 descriptum alterumque diagramma, quod incipiens a proslambanomeno naturam 18 sonorum in perfecto systemate constituit: l De hoc Alberto vide Bluine iter III 21.

(76. 77) Neapolitan!.

L7

εβτώς Προσλαμβανόμενος απνχνος (77) τόνος εδτώς υπάτη ύπατων βαρύπνχνος, κ τ λ . cum tarnen lichanis diatonis librarius in eadem linea addiderit chromaticam et enarmoniam, habes systema ad Nie. c. 12 accomodatum. Planudis versus sequitur tabula numerorum, quam habes 412 in variis lectionibus lin. 10, xet &ρχη των μουσικών λόγων p. 411, ubi hunc codicem signavi X). quod in margine appictum erat, ίατέον ότι τριών όντων των ρυ&μ&ν, id dedi p. 423 (an pro φν&μων ibi scribendum τόνων?), quamvis autem propinqui videantur et similes Neapp. (2 et 3) et Par., patrem aut filium in varietatibus illis non inveni, fratres potius dicam.l aliud sequitur diagramma, quo sonorum ordo is demonstrating qui invenitur apud Ptolemaeum II 11: hie quoque adscribitur απνκνος vel βαρύ- vel μεΰόπνχνος additurque ίΰτώς vel κινούμενος.2 hypatae autem meson hoc loco adscriptum est νποδώριος, parypatae meson ύποφρνγιος idque factum usque ad neten diezeugmenon, cui datur νπερμιξολνδιος 6 καΐ νπερφρνγιος. ad Ptolemaei igitur exemplum instituta est haec tabula (v. Wallis p. 73 fol. = 137 in 4°), nisi quod iastii quoque et aeolii toni similiumque in hunc ordinem intrusorum sonus princeps notatur. Meliore deinde forma scripti sequuntur (fol. 5) libri Ptolemaei, videnturque sumpti esse ex codice qui non longe distabat a cod. U. de Plutarchi Theonisque doctrina nihil exscripsi, nisi huius finem μετά της πρώτης αφορμής (qui est finis Nicomachi I). sequitur του ΟΌφωτάτου KUI λογιωτάτον και μαξίμον του Πλανονδου εκ της έΐ-ηγήβεως τον δεντέρ. βιβλ. το Ικ τον Σκειπίωνος ΰνειρον, inc. Πν1 Par. plus habet in § l de num. 21 et 24, in § 2 de num. 24. 36, contra X meliora habet § l de num. 18, si fides est Yincentio, et plura quamquam non meliora habet X § 2 de n. 18. 2 Mobiles soni in priore systemate (fol. 2) nullo epitheto ornati sunt, ίατώς tantum eonis fixia adscriptum est.

LVI

De codicibue manuscriptis.

x. οαγόρας πρώτος πάντων ανθρώπων (Macr bius I 1,8). (77) finitur ή δις δω παα&ν περιέχει δώδεκα τόνους και γίνεται Ικ τετραπλαΰίου (Ma. Π 1,2δ). — Nicomachi manuale (fol. 92) transscriptum puto e Vat. 198. consentiunt enim in 237, 9 τέ cum accentu, 12 φροντίδι, 238, 4 ύπο(ίίΐώδει, 9 πληρει τ. λ. ΰνλλογιΰμ,ω, 13 ράονος, 19 ου* εφαοκον (Vat. διέφαβκον), 23 Ιπϊ παντί, 239, 1 διηρ&ρωρένοις, itaque semper. 239, 7 υπάρχει uterque corrigit in μετέχει, 264, 34 neten dz. omittit uterque. Meliore etiam scriptura quamquam minutis litteris addita sunt (fol. 101) capita ilia, quae Nicephorus Gregoras ad artem Ptolemaei explendam scripsit (ΠΙ 14—16), et Barlaami refatatio, quam edidit Joannes Franz Berolini 1840 (de musicis gr. commentatio). — Quod autem Nie. I, Planudis et Barlaami quae hie exstant redeunt in Urb. 77, propinquos hos dices. — Cyrillus II 341. inspexit hunc Studemund, excussi ego 1891, et si quid erat dubii, itenun inspexerunt R. Heinze et Eabe. (v» Philologum LH 1892, p. 28. ifNeap, m C 4 (olim 262) chart. 8°. S. XV. insunt (78) Bry., Bacch., Ps. Bacch., hymni, AQ., Anon., Ptol. ΙΠ 16. Et in Bacchio cum vidissem &εοδώρον exstare pedis bacchii exemplum § 101, 6, archetypum nactus esse mihi videbar Parisini illius 2456, propter quern 1890 Parisios adii. quae spes me fefellit. sunt illi quidem simillimi inter se, quod om. τις 292, 3 et Ιβτιν 293, 1, quod explent lacunam 295,18, habent βαΐνψαι 305,4, %ς άνΰται 306,11, οίωδηποτοϋν 307, 2, αλλήλους (άλληλα Ν) 12, et concimmt in formis notarum 2. 15. 18. vix tarnen minor est nu^ merus locorum, quibus inter se differant. nam ut statim rerum summani absolvam, Par. omittit 300, 2 τίνες οΰτοι usque ad ea voc. 5, et quinque vocabula 10, N autem omittit 303, 12 δώς.— 15 βαςντ. et 307, 13 διάΰτ. ad 15 είδη. gemelli igitur sunt, neuter neutrius filius. et hymnorum quidem hie N est optimus codex, qui signa musica inde a Π 13 contmet solus. Galileumque edidisse hymnos usum

(77—79) Neapolitan!

LVII

hoc ipso codice, qui olim foisset Farnesinorom, eodemque x. libro homines inductos esse, ut Dionysium falso dicerent (78) hymnorum esse poetam, Bacchixun autem auctorem artis quae incohat Ty μονΰικη τ^χνρ, apertom iam esse spero et manifestum (p. 454—56). depietum enim habes apud Bellermannum Hymn. tab. Π titulum Λιοννΰον qui finem faciens us, quae de sonornm rationibus docentur, ab hymnis est alienus. A n o n y m o r u m doctrinas non universas hie continet. omittit § 85—104 et substituit res nullius utilitatis. neque enim magni aestimabimus diagramma illud Bellermanni § 83, nee opus fait repetere (§ 84) caput illud extremum, quod Nicephorus ad supplendum Ptolemaeum conscripsit. socium habemus huius N cod. Urb. 77. In Aristide qui prima diagrammata comparat, primo forsitan obtutu hunc vindicet familiae U, quia exhibet u et crucem illam in Yen. omissam, omittit autem B quod praebet Ven. accuratius tarnen qui examinaverit, videbit hunc concordare cum Vat. 192 (et Mut.), in quo eadem ilia vel desunt vel adsunt. et e sex illis harmoniis I 9 clarissime elucet agere eum cum Vat. et stare a Ven. potius quam ab U. habet enim signum mixol. 2b in U omissum, habet < ion. 6 b , concinit cum Ven. omnibus in rebus, quibus Vat. concinit, et habet ion. 2b ~I. huius igitur est frater vel e fratre filius. lydii etiam toni diagramma, quod prodiderunt Bellermann Tonleitern 77 (et Jahn in tab. I, Amsel tab.), huic cum Vat. 192 commune est. nee erravit A. Jahn, cum p. XLIX investigandum dixit codicem Galilei; ego inventum puto et comparandum. bonum hunc praedicat etiam Bellermann 1. 1. p. 77. — Cyrillus Π 347. Bellermann Anon. 1, Hymni p. 9, cum specimine scripturae in tab. II et III. comparavi Bacchium Neapoli 1891. Neap. ΠΙ C 5 (olim 263), chart. 8°. S. XVI. insunt (79) Ptol., Porph., AQ., Anon., Bacchius. Hie male et sine omni diligentia scriptus in Ptolejnaeo aliquot locis concinit cum Wallisi GJO. in Aristide est e familia Ven. VI l o et multis in rebus accuratissime

De codicibus manuscriptis. (79.) concinit cum Mut. nam contextus partes inter signa musica positae sunt in utroque eaedem1, e cap. I 7 uterque universam quandam signorum seriem omittit. quae de hoc Neap, enotavit Bellermann Toni. 67, omnia quadrant ad Mut. ille cum XV, hie XVI saeculo scriptus videatur, pattern ilium esse suspiceris, hunc filium. in Bacchio quidem quae comparavi, ea ut concinunt cum Ven. VI 10, ita abhorrent a Neap, l et 4 propiusque accedunt ad Marc.. VI 2. examinavi Neapoli 1891. Cyrillus Π 248. Oxoniae exstant in bibl. Bodleiana2: (80) Ox. Baroccianus 41. ch. 4 min. S. XV. PS. Eucl., EucL, Arx., Alypius, Gaud., Nicom. Π, Porph. hunc e Charta et scriptura Wallis conicit confectum esse in orientis regione, librorum autem ordo in mentem nobis revocat codd. M et U (duos etiam attende esse libros Nie.), est autem illorum Oxx. quos Meibomius adhibuit antiquior, a Pembro^ chiae comite bibliothecae donatus (M in prooem. Gaud.), Wallis eum signavit D. cf. quae dicenda erunt ad (86) misc. 87. Coxe, Cat. (1893) I p. 59. (81) Ox. Bar. 124. ch. 4°. S. XV. Ptol. Wallis signavit C. Coxe 200. (82) Ox. Seiden. 20 (olim 3363). ch. fol. S. XVI in. initio mutilus. de calculo motus Solaris. Arx.3, Alypius, desinunt signa in tono aeolio, ut fit in Vat. 191. depravatissimum eum dicit Meib. in praef. Al. cf. praef, Arx. sub. fin. Coxe 596. Marquard Arx. XXIV. WestphalGaran Arx. (1893) XCI et 108. ox. Bodl. misc. 36. S. XVI. Catena de cant. cant. (83) Pselli psychogonia. Cx. 641. (To μεν λεγ. — ακρότητα = Linder 1.) cf. 179. 1 Post doriorum ordiuem priorem (exit δ Ό1) habet verba των η&ων. rag των φ&όγγ&ν, dein lydiorum ordinem alterum formia acutissimie ΰκεφαμε'νους μέχρι τε πόΰου των ε'ργων χοινωνητέον τοις προς άρετήν [ρ. 1341] ααιδευομένοις αολιτικήν, ίο xal Λοίων μελών xal ποίων ρυ&μών χοινωνητέον^ ε'τι dl· εν ποίοις όργάνοις την μα&ηβιν ποιητέον xal γαρ τοϋτο dιaφερειv εικός, εν τούτοις γαρ ή λύοΊς έβτΐ της έπιτιμήβεως' ού^ν γαρ χωλΰει τρόΛονς τινας της μουβιχής άπεργάζεβ&αι το λεχ&έν. φανερον τοίνυν (4) ΐδ ότι δει την μάδηβιν αυτής μήτε έμποδίζειν προς τας νβτερον πράξεις, μήτε το ΰώμα ποιεΐν βάναυόον και κχρηϋτον προς τάς πολεμιχας καΐ πολιτιχας άόχήόεις, προς μεν τας χρήβεις ήδη, προς dl· τας μα&ήβεις ΰβτερον. ουμβαίνοι δ' αν περί την μά&ηβιν, ει μήτε τα 20 προς τους αγώνας τους τεχνικούς 6νντείνοντα διαπονοΐεν^ μήτε τα δαυμάβια xal περιττά των έ'ργων^ & νυν έλήλυδεν εις τους αγώνας, εκ dl· των αγώνων εις την παιδείαν. άλλα καΐ τα τοιαύτα μέχρι περ αν δύνωνται χαίρειν τοις καλοΐς μέλεβι xal ρυΟ-μοΐς, xal 25 μη μόνον τω χοινω της μουσικής, ωοπερ καΐ των άλλων ε'νια ζωών, έτι dl· xal πλήθος άνδραπόδων καΐ παιδιών, δηλον d' έχ τούτων καΐ ποίοις όργάνοις (5) χρηβτέον. οϋτε γαρ αυλούς εις παιδείαν άκτεον οντ άλλο τεχνιχον 'όργανον, οίον κιΟ-άραν καν ε£ τι τοιοϋ30 τον έτερον έϋτιν, αλλ' οβα ποιήβει αυτών άχροατάς άγα&ούς η της μουΰιχής παιδείας η της άλλης, έτι

30

L Aristoteles. E. 22.

δ' ονκ έΰτιν δ ανλος ή&ικον αλλά μάλλον οργιαβτιχόν, ωβτε προς τονς τοιούτους αντφ καιρονς χρηοτεον εν οις ή θεωρία κά&αρβιν μάλλον δύναται η μά&ηβιν. προβ&ώμεν δ^ ότι βνμβέβηκεν εναντίον αντφ προς παιδείαν καϊ το κωλύειν τω λόγω χρήβ&αι την αυλή- 5 6ΐν. διό καλώς άπεδοκίμαβαν αυτόν οι πρότερον την χρήϋιν έχ των νέων xai των έλενΟ-έρων, χαίπερ %ρη(6) αάμενοι το πρώτον αντφ. οχολαΰτιχώτεροι γαρ γενόμενοι δια τάξ ενπορίας xai μεγαλοψνχότεροι προς άρετήν, έτι τε πρότερον xal μετά τα Μηδικά φρονη- ίο ματιό&έντες εκ των έργων, Λαβής ηπτοντο μα&ήβεως, ονδ^ν διακρίνοντες αλλ' έπιζητονντες. διό καΐ την αύλητικήν ήγαγον προς τας μα&ήϋεις. καϊ γαρ εν Λακεδαίμονί τις χορηγός αυτός ηνληϋε τω χορω, και περί 'Λ&ήνας όντως έπεχωρίαοεν ωατε βχεδον οι πολλοί is των έλεν&έρων μετεΐχον αντης' δήλον δ^ εκ τον πίνακος (7) ον άνέ&ηκε Θράΰιππος Έκφαντίδη χορηγή&ας. νβτερον 5 ακοής (ρ· 4,20). iam age videamus librum de audibilibus. hoc iudice ictus instrumenti aliquam partem aeris ferit, haec pars mota alteram partem movet, altera tertiam, sic deinceps. singulis autem percussionibus intercedunt silentia, quae sentiremus, nisi aures deciperentur, quae percussionum seriem continuam fingunt.1 en egregia sonorum doctrina, qua meliorem nemo veterum invenit. quern haec scripsisse putabimus? — res pendere mini videtur ex us, quae Porphyrius excerpsit in pag. 213—216 comnientarii ad Ptolemaei harmonica scripti. huius enim loci auctor formis diversorum motuum sagacissime dignotis ipse quoque exponit unumquemque sonitum consistere e multitudine sonorum, quibus intercedant silentia (p. 214 infra), sicut aiitem decipiantur oculi, qui pro puncto in cono rotante videre videantur lineam (214 med.), ita falli et turbari aures. quae cum facilius etiam graviusque decipiantur quam oculi, rectissime auditum a Democrito dici fabularum receptaculum (215 med.), nee sine causa Pythagoreos negasse auditum idoneum esse qui de consonantiis iudicaret. silentia igitur ilia, quibus unusquisque sonus in sonorum multitudinem dividatur, utrumque scriptorem videmus sta1 P. 800*β b29 δ αήρ φέρεται βία τον έχόμ,ενον αΰτοϋ ομοίως, et 803 ael γαρ ο έ τ ε ρ ο ς αήρ τον έτερον V.LV&V ώβαντως ποιεί την φωνην &παΰαν όμοίαν, ν,α9·άπερ $χει κ«1 ίπϊ της όξντητος ν.α.1 της βαρντητος· ν,αϊ γαρ τα τάχη τα της πληγής να ετέρα τοις ετέροις ΰνναν,ολου&ονντα διαφυλάττει τάς φωνάς ταΐς αρχαις ομοίως, αϊ Sk πληγαι γίνονται μεν τον αέρος ντίο των χορδών πολλαι ν,κΐ κεχωριΰμέναι, δια δε μικρότητα τον μεταξν χράνον της ακοής ον δυναμένης αυναιαΟ-άνεΰ&αι τας διαλείψεις, μία καΐ ΰυνεχής ημϊν η φωνή φαίνεται, κα&άπερ και ίπΙ των χρωμάτων.

Problemata.

53

tuentem itaque sonorum naturam verissime explicantem. sin autem quaeris, unde Porphyrius hunc locum petiverit, doleo quod disertis ille verbis non dicat, sed argumentis et conclusionibus uti nos cogat. habet eniin haec p. 213 post initium capitis III, ut acumen et gravitatem sonorum contineri quantitate doceat: γράφει d£ xal 'Ηρακλείδης1 περί τούτων εν τγι μονβιχγι είβαγωγΐ) ταϋτα. Πν&αγόρας, ως φηβι Βενοχράτης, ενριΰχε χαΐ τα εν μονβιχγ] διαβτήματα ον χ&ρίζ άρι&μοϋ την γένεϋίν ε'χοντα. έότΐ γαρ βνγχριβις προς ποΰόν. έβχοπεΐτο τοίννν, τίνος Συμβαίνοντος τα τε βνμφωνα γίγνεται διαστήματα χαΐ τα δικφωνα^ χαΐ %&ν ήρμοβμένον χαΐ άνάρμοβτον. χαΐ άνελ&ων επί την γένεβιν της φωνής έ'φη' ωϋεΐ μέλλει τι έχ της ιόότητος 6νμφωνον άχονο&ήβεό&αΐ) χίνηβιν δει (sie V) τίνα γενέfS^ai^ ή δε χίνηοις ονχ κνεν αριθμόν γίνεται, ό δ% άρι&μος ονχ ανεν Λοβότητος. χινήΰεως δε φηβιν εί'δη diio, κτλ. hie vides loquentem induci Heraclidem, cuius valeat usque auctoritas, dum p. 216 simili modo alms inducatur auctor Aelianus, cuius liber eadem diligentia citetur, qua hoc loco Heraclidis isagoge. Heraclidem autem Ponticum complures de musica composuisse libros accepimus per Athenaeum X 82; XIV19, ut huius ante omnes nobis veniat ;n mentem. postquam hie narravit: Πν&αγόρας ενριοχε, ad eundem Pythagoram refero έβχοπεΐτο et άνελ&ων εφη. quae si forte Pythagoram considerasse et dixisse neges, cum Xenocrate quaeso age, qui harum rerum auctor citatur. quae postea sequuntur, nemo puto ad Samium philo1 v.al post Ήρ. pm. Ven. VI 10.

54

Π. Ps.-Aristotelis

sophuni referet, ne Archytam Democritum1, ipsos Pythagoreos ab eodem laudari dicat. restat Xenocrates, cui quis forsitan ilia vindicare velit. at hie in parenthesi cum verbo φηβίν citatus non ita ante oculos legentium versatur, ut nomine non repetito ea quae sequuntur ad hunc referri possint. et quamvis magni aestimaret Xenocrates numeros et numerorum disciplinam, de musica nihil unquam scripsit. immo quo vis ego pignore contendam summam eorum, quae p. 213 Heraclidis nomine introducantur, ad hunc ipsum esse revocandam.2 et initium fit a subtili ilia motuum distinctione (213 inf.), ponuntur φορά et αλλοίωβίς, illius iterum dignoscuntur duae formae, ut res moveatur aut in circulo aut linea directa, in circulo corpus moveri dicitur aut ita ut progrediatur, aut ut volvatur circa axem. cui haec libentius auctori ascribas quam ei qui Hicetam et Ecphantum secutus terram circa axem volvi docebat?3 ac praeter intermissionum illam doctrinam hoc quoque inter Porphyri excerptum (213) et περί άχονβτων libellum convenit, quod uterque scriptor motus et percussiones sonoruin recta regione 1 Democriti de atomis doctrinam Heraclides amplexus esse dicitur a Dionyaio apud Eusebium praep. ev. XIV 23, 3.4 Diels doxographi 252. Zeller Philosophie der Griechen Π Ι , 1035 s. 2 Qua in re socium habeo Roulez de vita et scriptis Heraclidis Pontici (Lovan. 1828) p. 99. 3 Scholia in Aristotelem p. 505 et 608 (Berol. vol. IV). Schiaparelli in Pubblicazioni del osservatorio di Milano 1873, 23. Zeller II 1, 1036, 5. Solem ei fuisse cor et centrum mundi demonstrat et Chalcidius in Timaeum § 109. quamquam vulguri opinioni accomodatus hie auctor apud Porphyrium 214 sup. solem lunam astra dicit loco moveri.

Problemata.

55

έπ' ί&ν progredi docet.1 quod autem Heraclides, sive secutus est Aristotelis scholas, sive non est27 a cogitationibus eius certe et naturae speculationibus minime erat alienus, cum hoc vero περί άχουβτών auctore in gravissimis rebus conspirat et consentit, ipsum puto hunc περί άχονβτών libellum composuisse. quod si quis concedere dubitat, alium nisi aut ipsum Heraclidem aut aliquem eius discipulum haec scribere potuisse praefracte nego. lam puto quaeris ex me, videanturne nmlta problematum auctores petivisse ex illo περί άκονϋτών libello. quod affirmare non ausim. sunt quidem communia us nonnulla vocabula ab Aristotelis usu aliena, ut ιβχνόφωνοί, βραγχιωντες^, multum ab utraque parte disputatur de vocum impedimentis (jra-θ^), sed nee 1 "Οτι δε ή φορά γίγνεται χατά την εύ&νποςίαν, φκνερόν έατιν επί των ΐΰτ&ν καΐ όλως έπι των a3 ξύλων των μεγάλων, όταν ctfacc βααανίξωΰιν. ν., τ. λ. aud. 802 °. καΐ φορ&ς μεν εί'δη δύο, ή μ,ΐν iv κνκΐω, ή δε έπ' εί>»ύ Porph. 213 inf. νηο*εία&ω οίν, ΰτι έατι τι,ς φορά ή negl τονς φ&όγγονς εις τόπον εκ τόαον ε ig εν&ν ίπι το της ακοής αΐΰ&ητήςιον φερομένη. Porph. 214 sup. 2 Cum incertum sit, habueritne Aristoteles Athenis schplas ante Speusippi mortem 339 a. Ch., Heraclides autem hoc ipso tempore Athenas reliquisse dicatur (Bucheler, acad. philosopher, index VII 6) confiteor me nescire, quando hie Stagiritae scholas frequentaverit. sed gaudeo, quod Krieche (Forschungen auf dem Gebiet der alten Philosophie 1840 I 326) et H. Schrader (1885 in Philologo 44, 242) Sotioni Plutarcho Stobaeo flde habita hunc inter Peripateticos rettulerunt. cum a Platonis subtilissimis speculationibus alienus, naturae tarnen et rebus contemplandis deditus esset, profecto Stagiritae cogitata probavit, a quo multa audire et accipere potuit, etiam ante quam proprias scholas in lyceo ille aperiret. 3 Ίαχνόφωνοι pr. XI 1. 30. 35s. 38. 54s. 60. et de audib. 804b 2β. βραγχι&ν pr. XI 22, aud. 804a 1β. τςαχΰνεται XI 11. aud. 804b18.

56

Π. Ps.-Aristotelis

multa sunt nee gravia quae concinant.1 aliquantum quidem valere illud existimo, quod in pr. XI 6, cum fiat sonitus, aer dicitur aerem niovere (αεί έτερος αήρ), sicuti scriptum videmus apud Heraclidem. et ut propagari uterque dicit sonos per aerem, ita dissolvi interdum et rumpi dicunt, eodem usi verbo άπορ'ρηγνύναι.2 sententiam autem praeclaram problematis XIX 39b η δεντέρα της νεάτης πληγή τον αέρος υπάτη έβτίν^ unde apparet vibrationes chordarum numeratas esse, nescio cui maiore iure vindicem, quam ei, qui scripsit de audib. 803b4°: το δε αυτό ανμβαίνει τοϋτο πνεύμα το θ-ερμόν Bk, θερμόν «αϊ πνενμ,α codd. 13 καΐ et l. 15 seclusi. V 2. His rebus intellegendis quicunque operain navare vult, primum adeat quaeso pr. XI 14 in., ubi quae sit sonorum natura et unde fiant acuti vel graves, luculenter exponitur. ex acuminis causis adhibitam hie vides alteram, canentis debilitatem. qui enim languet, is paululum aeris emittit, unde soni fieri dicuntur acuti. minuta autem aonorum magnitudine vel fortitudine intendi eos ad acumen repetitur XI 6 et 20, etiam de clamantium voce imitanda eandem habes sententiam XI 6. XI 3. έλκει fervidus illorum animus multum aeris ducit et exhalat. cf. XI 13b.

Problemata V 2. XI 3. 6.

61

6. Λιά τι πόρ*ρω&εν at φωναι όζύτεραι δοχονοΊν είναι; ot γονν μιμούμενοι τους βφόδρα πόρ'φω οντάς καΐ βοώντας ό£υ φ&έγγονται και ομοιον τοΐξ άπηχονοΊν, xal της ήχους οξύτερος φαίνεται ό ψόφος* ε'οτι 5 δε πόρ'ρω, ανακλάται γαρ. ονχονν έχει οξύ μεν εν ψοφώ το ταχύ, βαρύ δε το βραδύ, έδει βαρντέρας πόφρωδεν φαίνεό&αι τάς φωνάς. τα γαρ αν φερόμενα πάντα βραδύτερον φέρεται, οαω αν άπέχτ] της αρχής πλεΐον, καϊ τέλος πίπτει. — Πότερ ούν, ότι οι μιμούιο μενοι άμενηνΐ} τγι φων% μιμούνται xal λεπτήν την πό^ω&εν φωνήν λεπτή δε βαρεία ουκ έότιν, ουδέ μικρόν και άμενηνον φ&έγγεβ&αι βαρύ, αλλ' οξύ ανάγκη. —"Η ον μόνον οι μιμούμενοι δια τοντο μιμούνται, άλλα και οι -ψόφοι αυτοί οξύτεροι γίγνονται. αίΐ5 τιον δε, ότι ό αήρ ό φερόμενος ποιεί τον ψόφον και ωβπερ το πρώτον ψοφεΐ το χινήβαν τον αέρα, οντω 6 βαςν Bk, βςαχν codd. TfQccs Bk, βραδντέςκς codd.

βςαδν Bk, βαςύ codd. βαςν16 ψοφει Υ, -ψοφοΓ Χ, ψοφτ) C.

Pr. 6. „Si eos, inquit, qui e longinquo clamant imitamur, acuto quidem eono clamamus [hoc fere verum] et vocis repercussae utpote θ longinquo vementis sonus videtur a c u t u s [?]. quoniam autem in sonis celeritao efficit acumen, necesse erat voces e longinquo allatas minuta celeritate videri nob is graviores. qui tarnen fit, ut voces procul delatae fieri videantur acutae?" [causam quaerit rei non verae, ut in pr. 20.] (3) τοις άπηχοΰΰΐν „qui reddunt vocis imaginem ut echo", sed fortasse scribendum άντηχοναιν, cf. XIX 11. (4) &ττι δε πόρρω, vox repercussa bis permeat spatium. (9) πότερ' ονν. primum ille non problemati respondet, sed additae sententiae de vocis imitatione afFert causam „quia tenuis est sonitus, gravis esse non potest". hue confer quae diximus ad pr. 14. (13) η ου· „aer pellit aerem, minuitur tarnen et restringitur impetus, atque ut emiasa sag^itta postremo concidit, ita sonus motu finito (iuv μ,αραν&ΐί) exilior fit eoque acutior". sagittam comparavit iam Archytas, cf. Porphyrium ad Ptol. 237. δια τοντο i. e. sono acuto.

62

Π. Ps.-Aristotelis

δει πάλιν ποιηβαι τον αέρα και αεί άλλον κινονντα είναι, τον dl· κινονμενον. διό ό ψόφος οννεχής, ότι αεί έκδέχεται κινονντα κινών, έως αν άπομαραν&γι, — ο επί των βωμάτων έβτΐ το πεβεΐν, 'όταν μηκέτι δννηται ώ&εΐν ό αήρ έ'ν&α μεν το βέλος, εν&α & τον 5 αέρα. η μεν γαρ φωνή γίνεται ή βννεχής αέρος ώ&ονμένον Μ αέρος, το δ^ βέλος φέρεται βώματος υπ' αέρος κινονμενον. ένταϋ&α μεν ονν αεί το αυτό φέρεται 6ώμα, έως αν καταπέατ)' εκεί δε αεί έτερος αήρ. καΐ προ τον λήγειν Q-άττον μεν κινείται, έπ' ολίγον ίο δε. διό πόφρω όζντεραι καϊ λεπτότεραι at φωναί' το γαρ 9-αττον ό|ν, ωόπερ καϊ διηαόρηται. ωβπερ ή αντή αιτία, δι ην καϊ ot μεν παίδες καΐ οι κάμνοντες ό|ύ φ&έγγονται, οι δ% άνδρες καϊ οι ύγιαίνοντες βαρν. το δ^ τοις έγγΰς μη έπίδηλον είναι την φηνήν r} a- ΐδ 1 ποιήααι, an ν,ινήσαι? καΐ ego. 2 τον C το Β Κ. 3 Ηΐνοϋντα Bk, ν,ινοϋντι codd. 10 προ του λήγειν ego, πρώτον έλάττω codd. ολίγον CY, έλάττω Χ. 11 το C Υ, τοις Χ. 12 ώσττίρ] ώστε? Bk. (1) άϊ'ρ« αεί άλλον · Heraclidea docet sonum multis ictibus consistere, quibus intersint silentia nonsensa; apud Porphyriuin in Ptol. 214. cf. de audib. 803bS4 et prooemium nostrum p. 62. (2) τον δε respondet ad άλλον (μεν), vocem desinentem fieri graviorem, non acutiorem docebant πλειονς quidam. Porpb. 1. 1. 235, 11. (10) &&ττον μεν ' ut corpus coniectum spatio percurso ubi cadit, celeri motu humi fertur, sed brevi tempore, ita sonitua, ubi finis adest, paulisper (έπ' ολίγον) fertur motu concitato, πρώτον autem, quod habent codd., cum us quae aequuntur coniungi minime poteat. immo dictum fuiaae videtur: „sonitus primum certo quodam impetu fertur, dein celeritas minuitur, postremo corporia cadentia modo fertur citius sonatque acutius, hoc tarnen paulisper." (12) δνηπόςηται „ut supra p. 61, 5 diximus". (13) de pueris v. pr. 14, de aegris V 2. (15) το δε τοις ίγγνς· „quamquam obest aliquid similitudini. corpus enim coniectum unum est manetque unum et simul Universum concidit, sonitus aeris partibus compositus in multas partes usque quaque diffunditur."

Problemata XI 6. 10. 13.

63

ρντέραν τ) όζντέραν γινομένην, xal όλως μη ομοίως έχε w τοΐξ ριπτονμενοις βάρεβιν, αίτιον, ότι, το μεν ριφ&ϊν £ν φέρεται αεί το αντό, δ δε ψόφος αήρ έβτιν ώ&ονμενος νπο αέρος, dib xal το μεν εις εν πίπτει, ή 5 δε φωνή πανταχγ}, ωΰπερ αν ει το ριφ&ΐν άμα φερόμενον απείρως &ρνφ&είη xal έτι εις τονπιβ&εν. cf. 20. 10. Λιά τί το νδωρ το ψνχρον εκ τον αυτόν άγγείον έκχεόμενον όζντερον ποιεί τον ψόφον, — "Η" ότι &άττων ή φορά' βαρντερον γαρ' ή d£ &αττων όζύτερον ίο ποιεί τον ψόφον. το δ% &ερμον xal τγι μανότητι xal τγ} αναφορά κονφίξει. παρόμοιον δε, ότι xal αϊ δάδες χαιόμεναι άβ&ενεότέραν την πληγήν ποιοϋβιν. 13. ζ/*ά τί οι χλαίοντες οξύ φ&έγγονται, οι δε γελωντες βαρν; — "Η ότι οι μεν ολίγον χινονβι ανενμα 15 δι άβ&ένειαν) [oC δε ϋφοδρώς], ο ποιεί ταχν φέρεϋ&αι το πνενμα' το δ^ ταχν ό|ΰ' [xal γαρ από ονντόνον 2 ριπτονμένοί? CY, ςιητομ,ένοΐζ Χ, cf. pr. 13. 3 ριφεν C, item 1. 5. ev~\ ai/nov X, an εν τι, ον? Bk. δ πανταχού Χ.

Pr. 10. βαρντερον pondere, non sono. Pr. 13. Responsi prior pars glossis turbata est cf. Richter de Ar. probl. (Bonnae 1885) 18. Qui respondet, dicere incipit a flentibus. de ridentibus post διαλελνμένοος dicendum erat το δε βραδύ έοτι βαρύ. de soni natura aerisque motu \. ad 14. In altera parte (ab Ετι 6l) verae sunt lectiones, doctrina prava. docent enim illi has res ita sibi respondere: flentes ridentes frigus calor exiguTis aer multum aeris anguste strictus dififusus aer motus fortis motus debilis motus celer motue lentus sonus acutus. sonus gravis.

64

H- Ps.-Aristotelie

βώματος ρι,πτούμενον ταχν φέρεται], ο δε γελων τουναντίον διαλελνμένως. [ot δϊ άβ&ενεΐς οξύ' ολίγον γαρ αέρα κινοϋβιν. *οι δε έπίπολής]. "Ετι ot μεν γελωντες &ερμον το πνεύμα αφιαβιν, οι δε κλαίοντες, ωαπερ xal η λύπη κατάψυζίζ έβτι του τόπον τον περί $ τα οτή&η, και το πνεύμα ψνχρότερον άφικβιν. το μεν ονν &ερμον πολνν αέρα κινεί ωβτε βραδέως φέρεβ&αι, το δε ψνχρον ολίγον, βνμβαίνει δε τοϋτο xal επί των αυλών οι γαρ &ερμοΙ τω πνενματί ανλοϋντες πολν βαρντερον ανλονΰιν. cf. 15. 50. ίο 14. Λ ία τί οι παίδες καΐ τα άλλα των ζφων τα νέα όζντερον φ&έγγονταί των τελείων, xal ταϋτα της 1 ΰωματος CY, -Λνεΰμ,κτοζ Χ. τεςον Bk, βραδντίρον codd.

4 το om. Χ.

10 βαρν-

(4) ΌΈρμόν το πνενμ,κ· calore illi opinantur plus aeris moveri quam gelu (ut pr. 3), tardius itaque moveri sonosque fieri graviores. cf. Ιαχνς εν t ΰεςμω 32 (= 53. Par. 88), 56 (Par. 84.) 10. 36. ac — quod inagis etiam mireris — tibiarum quoque sonos calore dicunt remitti. haec autem sunt Aristotelis (gener, an. V 7, 11). — contraria his legimus in 14. 17 (=61 Par. 94). 18 (Par. 82). ibi enim verius aer dicitur dirimi calore, sonique feruntur aestate exacui, hiemis autem frigore deprimi et remitti. de problematis origine v. Richter 19. Pr. 14. Hoc problema qui solvit, incipit a soni natura recte explicata. fit enim sonus ictu quodam aeris (pr. 19. 42. Ar. de anima II 8, 1 — 2. 6 — 7), et acutus quidem sonus continetur celeri aeris motu, gravis lento (pr. 6. 10 cet. Ar. anima 8, 8. gener, an. V 7, 2). celeriter autem movetur aer, si corpue pulsans facile superat aerem movendum (gener. § 4), id quod duabus causis fieri potest: aut enim fit nuius corporis vi et robore (ut roboris sit acumen, σφοδρότητας , ut in huius probl. quaestione et 40. 47. 21 fin. IX 35b. 42 fin. hoc iam Archytas docuit teatibus Porphyrio ad Ptol. 237 et Theone de mus. 13 p. 61), — aut fieri potest aeris pulsandi exiguitate et infirmitate, ut idem acumen infirmitate oriri videatur et debilitate (άΰ&ενεία 13. 16. (34.) 19. 20. 21 a. 40. 50. 53. 32.

Problemata XI 13— 15.

65

όζ,ντητος ΰφοδρότητος otitfijg; — "Η ή φωνή έότιν αέρος κίνηβις, και ή ΰάττων οξύτερα' ραον δε χαΐ &αττον ό ολίγος τον πολλον κινείται αήρ. κινείται δε η βνγκρινόμενος — ^ διακρινόμενος νπο &ερμοϋ. 5 επεί δε ή μεν εέβπνοή έβτι ψνχρον είααγωγή, βνγκρίνοιτ αν εν αντί] ο εν ήμιν αήρ. ή δε εκπνοή &ερμον κινήοαντος αέρα γίνοιτ αν ή φωνή' έχπνέοντες γαρ, ουκ εμπνέοντες φωνοϋμεν. έπει δΐ τα νέα θερμότερα έβτι των πρεσβυτέρων χαΐ τους εν αύτοΐς αόρονς ίο βτε νωτέρονς έ'χει , έλάττω αν αέρα εχοι εν έαντοΐς. 'όντος δε τον τε χινονμένον έλάττονος χαϊ τον χινονντος &ερμον πλείονος εν αντοΐς, &αττον αν δι άμφω ή χίνηβις γένοιτο τον αέρος· ή δε &άττων όζνφωνοτέρα αν ε£η δια τα προειρημένα. cf. 16. 34. 62. ΐδ

15. Λιά τί οι κλαίοντες οξύ φ&έγγονται, οι δε γελωντες βαρν ; — '!if ότι οι μεν κλαίοντες βνντείνοντες και βννάγοντες το βτόμα φωνονοιν. τη δε δη βνν1 αψοδςοδάτης Χ. 6 δε Bk, δη coda. Ί η εκπνοή? εν τ$ εκπνοή? an quid excidit. 10 Εαυτοί?] αντοίς Χ. V 2. XIX 37. itaque dicitur ΐβχνει το (3αρν XIX 7 init., 8. 11 —13. 23. 53. Theophrastus apud Porphyrium in Ptol. 242. βαςντης υπεροχή Ar. generatio V 7, 2). quae cum ita sint, solvit hoc problema ipse Ar., cum dicit gener. § 4: των κινούνταν τα άΰ&ενη, τα μεν . . . ., τα δε δι' άβ&ένειαν ολίγον ν.ινοϋντα ταχειαν (ποιεί την κίνηοιν). de exigui aeris celeritate v. prooemium p. 45. utuntur autem hac conclusione (ολίγος αήρ ταχύ φέρεται, πολνς δε βραδύτεςον) pr. 21a. 34. 40. 53. (4) ανγκρινόμενος quid sibi velit, manifestum fit ex us quae sequuntur („quamquam hauriendo spiritu cogitur aliquantum aeris, tarnen respirando facile expellitur"). de aere compresso T. ad pr. 17. (8) εμπνέοντες φωνοϋμεν verum, sed aliud Ar. anima II 8, 12. — θερμότερα de calore firmitatis auctore T. ad 18. Pr. 15. ανντείνοντες fiunt soni acuti intentis et chordis et hominum nervis. 50. 56. 14. Mas. script, ed. Jan.

5

66

Π. Ps.-Aristotelis

τονία κινείται ταχν ο εν αντοΐς αήρ, xal τω δια ΰτενον τον Στόματος φέρεβ&αι %-αττον φέρεται' δι άμφω ονν όζεΐα γίνεται ή φωνή. ot δ^ γελωντες άνέντες τον τόνον γελώβι xal χεχηνότες. έχπέμποντες ονν δια τοντ' ευρέως xal βραδέως τον αέρα είχότως 5 βαρνφωνονΰιν. cf. 13. 50. 16. Λικ τί ot άγονοι, οίον παίδες, γνναΐχες xal οι %δη γέροντες xal οι εννονχοι ό|ύ φ&έγγονται, οι δ% άνδρες βαρύ; — *Η χα&άπερ ή γραμμή xal τα &λλα λεΛτα $ν διάβτημα ε'χει, τα δϊ ΐίαχέα πλείω, οντω xal ίο ή λεπτή φωνή £V v ε'χοι διάβτημα. ραον dl· xal ποιήβαι xal χινηβαί έβτιν £ν -τ) πλείω. εχόντων ονν των προειρημένων πνεϋμα άα&ενες, χινεΐ αντφ αέρα ολίγον, έλάχι&τος δε έοτιν δ fV διάβτημα έχων, ος ε'βται λεπτός δια τα αροειρημένα. xal ή απ' αντον ΐδ φωνή γινομένη τοιαύτη, ή δ% λεπτή φωνή όζεϊά έοτιν. οι μεν ονν άγονοι δια ταντα όζνφωνοί είϋιν ot δ% άνδρες ίβχνοντες τω πνενματι πολνν αέρα χινονΰι, πολνς δ^ ων βραδέως αν χινοΐτο xal βαρεΐαν φωνήν 1 τω Υ, το CX. 2 ΰώμ,ατος Χ. φέρεται] φαίνεται C. 5 ενςέος CT. βραδέος C. 10 οντω Bk, &οτι codd. 14 έλάχΐΰτον Χ Υ.

(1) Sice του βτενον 9&ττον et κεχηνότος ευρέως nccl βραδέως· melius hoc explicatur in pr. 19. cf. 34. (aliud docetur 18. 61.) hoc pr. mutilum putat Richter de Ar. probl. 16. Pr. 16. διάατημα directio, quam hodie dicimus dimensionem. cf. 20. solent hi scriptorea res ita coniunctas cogitare (cf. 13. 21. 34. 40. 53): homo fortis homo infinmis multum aeris paulum aeris motus lentus motus citatus sonus gravis sonus acutus. multum aeris movereturne lente, quaesivimus in prooemio p. 46, de argumentandi ratione huic contraria v. ad 14. de bourn voce τ. 24. de problematis origine v. Richter 26.

Problemata XI 15—18.

67

ποιεί, έποίει γαρ ij τε λεπτή και ή ταχεία κίνηβις όζεΐαν φωνήν, ων ονδέτερον επί τον άvδρbς βνμβαίνει γίνεβ&αι. cf. 14. 34. 62. 17. Λιν. τί α£ φωνκΐ βαρντεραι ημΐν είϋι τον χει6 μωνοξ; — *Η ότι παχύτερος ο αήρ fan τότε, xal ό εν ημΐν xal 6 εκτός, παχντέρον δΐ 'όντος βραδντέρα ή χίνηϋΐζ γίνεται,, ωβτε η φωνή βαρντερα. έτι νπνωτιχώτεροί έόμ,εν τον χειμωνος $ τον &έρονς xal χα&ενδομ,εν πλείω χρόνον, εκ Si των νπνων βςαδύιο repot έΰμεν. εν ω ονν πλείονα χρόνον καδενδομεν ^ έγρηγόραμεν (οντος δε έότιν ό χειμών), εν τοντφ αν εΰημεν βαρνφωνότεροι, ^ εν ω τονναντίον. τον γαρ μεταζν της έγέρβεως 'όντος ολίγον χρόνον ή εν τω νπνω εζΐξ γενομένη διαμένει προς την χα&νπνω6ιν. 15 Cf.

61.

18. ^/t« τί εκ των πότων xal των εμετών καΐ εν τοις -φνχεβι, βαρύτερον φ&έγγονται; — *Η δια την εμφραζιν τον φάρνγγος την γινομένην νπο τον φλέγ6 βςαδντέςα Bk, βαρντερα codd. 9 βραδντ. ego, βαρντ. codd. 14 γίνομίνη Υ. 18 λάςνγγος Par. 82. Pr. 17. Aeris sonantis spissitate contineri sonorum gravitatem hie docetur ut pr. 32 (de audib. 804*9). mirum autem est, quod in 32 aer comprimi et spissus fieri dicitur calore, hie (et 61b = Par. 94) frigore. de frigore gravitatis auctore v. ad 13 . de hiemis vi contrarium dicitur pr. 56. Pr. 18. His habes similia in pr. 46 (ebriorum vox rumpitur = Par. 90), 12. 22 (aumpto cibo vox rumpitur), 11 (raucab fit vox obstructa arteria post vigilias). — de frigore v. ad 13 . 32. — tuborum angustiis sonos remitti, non intend! (cf. 61), his quoque diebus physici docent. nam longitudine undarum, non crassitudine vel latitudine efficitur sonorum gradus. rectius igitur hie de tubis angustis iudicatur quam pr. 15. 19. 34. 5*

68

Π. Ps.-Ariatotelis

ματοζ. έπικαταβπα γαρ γευμάτων είς αντόν, καϊ τοις μεν b έ'μετος $ 6 πότος, τοις & ή ώρα καϊ το 6νμπλήρωμα βτενώτερον ποιεί τον φάρνγγα, ωβτε βραδντέρα γίνεται ή φορά τον πνεύματος· ή δ$ βραδεία φορά βαρειαν ποιεί την φωνήν. cf. Par. 82 (Us. IV 83). 5 19. ζίιά τι έγγύ&εν μϊν ή βαρντερα μάλλον έζακούεται, πό($$ω&εν dl· ήττον; —Ή διότι ή βαρντερα φωνή πλείω μεν αέρα χινεΐ, ουκ εις μήχος δε. πόρ'ρω&εν μεν ονν ήττον άχονομεν, διότι έπ' ελαττον κινείται, έγγύδεν δ% μάλλον, διότι πλείων ήμΐν αήρ προ$ ίο ro αίο&ητήριον προβπίπτει. ή δϊ όζεΐα πόΊ)γννβ&αι την φωνήν exponitur de audib. 804b 11—20. cf. ΧΓΚ 3. de hora optima canendi et exercendi pr. 22.

74

Π. Ps.-AriBtotelia

50. Λιά τί ποτέ l μεν γελώντες βαρύ φ&έγγονται, ο [ d£ κλαίοντες ό|υ; —""Η διότι, άπο των ύνντόνων όξίΓα η φωνή, το d£ ό|υ έατιν αβ&ενέξ· αμφω δ% ταντα μάλλον τοις κλαίονΰιν υπάρχει' καΐ γαρ βνντέτανται μάλλον οΐ κλαίοντες καϊ άβ&ενέότεροί είϋιν. cf. 13. 15. 5 51. Λιά τί, εί'περ η φωνή αήρ τις έβχηματκϊμένος έότί, φερομένη διαλύεται πολλάκις το όχημα, η δ^ ή%®) τη γίνεται πληγέντος τον τοιούτον προς τι βτερεόν, ου διαλύεται, αλλά ΰαφώς άκούομεν, — Ή διότι άνάκλαόίς έατιν, ον κατάχλαβις' τοντο δΐ όλον αφ ΰλον. είτα ίο το πά&οξ αφ' δμοίον άπο γαρ του αέρος άνακλαται εν τω κοίλω, ουκ άπο τον κοίλον. = Par. 93 (Us. 94) cf. XI 23. 6 φωνή εστίν αήρ pr. 23. τις έΰτιν Par. 93. 7 «αϊ φερ. Par. καΐ φερόμενος pr. 23. ή ηχώ γίν. Par. et codd. 23. 9 διαλ. αντί] pr. 23. ότι 23. 10 Ι. αλλ' ον 23. ά. οι «. έΰτιν Par. post ν,ατάν,λαΰΐζ pergit 23: ούτω δϊ το 9' δλον διαμένει, ν.α.1 δνο μέρη όμοιοΰχήμ,ονα Ιξ αυτόν γίνεται· προς δμοίαν γαρ γωνίαν εατϊν ή άνάκλασις· δω ν,αΐ όμοια γίνεται ή της ήχους φωνή τ^ Ι| αρχής. 11 π. άφομοιονται Par. άνακλ. του ίν id. Pr. 51. Vocem esse aerem conformatum, hoc quidam docuisse dicuntur ab auctore περί άκονατων init. hoc et Stratonem improbasse non minus quam illum auctorem accepimus ab Alexandro Aphrod. comment, in Arist, de sensu p. 117. nomina tarnen illorum qui talia docebant ignoramus. Ar. quidem docuisse non videtur, cuius cum habeamus duas definitiones (de anima II8 § 5 et 11, — tertia quaedam exstat in pr. XIX 35 fin.), niail invenimus de aere confonnato. Crebra sunt de repercusaa vocis imagine problemata 7. 8. 9. 45 fin. (etiam 6 et fortasse XTY 1l) et optime sonus reddi dicitur e corporibus cavis (ut e lyrae testudine) 8. 9. ipso tarnen aere (ut hoc loco) sonus repelli dicitur ab Ar. anima II 8, 4 cf. Trendelenburg p. 312. lucem fractam et redditam comparat Peripateticua pr. 23. 45, ut ipse magister 1. 1.

Problemata XI 50. 51. 53. 56. 59.

75

53. Λιά τι άγωνιώντες μεν βαρύτερον φδέγγονται, φοβούμενοι δϊ όζύτερον, καίτοι καΐ ή αιδώς φόβος τίς έΰτιν. — ™Η διαφέρει πολν το πά&ος. οι μεν γαρ αίδούμενοι έρν&ριώόιν (ή δ^ αγωνία αίοχύνη τίς έΰτιν), 5 οι δ^ φοβούμενοι ώχριωβιν. φavερbv ονν, 'ότι τοις μεν φοβονμένοις εκλείπει ανω&εν το &ερμόν, ω6τε κινεί άβ&εν^ξ ον ολίγον αέρα το πνεύμα, το δε ολίγον ταχύ φέρεται, το δε ταχύ εν φωνή το όξν. τοις δε αίδονμένοις &νω έρχεται το &ερμον περί τα βτή&η' ίο βημεΐον δε, ότι γίνονται έζέρν&ροι. πολύν δε κινεί αέρα ή πολλή δνναμις, το δε πολύ βραδέως φέρεται, το δε βραδν εν φωνή βαρύ. cf. 32. 56. Λια τί του μεν χειμώνος όζύτερον φΟ~έγγονται καΐ νήφοντες, &έρονς δ^ καΐ με&ύοντες βαρύτερον; — is *Η ότι όζντέρα μεν έατιν rj ταχύτερα, ταχύτερα δε έϋτιν η από βνντεταμένον φωνή. των δ^ νηφόντων καΐ εν τφ χειμώνι τα ϋώματα (ίννέ&τηκε μάλλον η με&νόντων καΐ εν τω &έρει' το γαρ &ερμον καΐ at άλέαι διαλύονβι τα βώματα. cf. Par. 84 (Us. 85). 20

59. Λιά τί γίνεται έλάττων μεν ή φωνή έζαιρονμένων, όμοία δΐ τον χαρακτήρα', — *Η ότι έμέμικτο 2 καΐ om. C. 13 εν τω χεψώνι Par. 84. 14 καΐ νήφοντες om. Χ Par. του Se &έρονς Χ. 15/16 ίΰτιν ή ταχ. η άπο a. Par. 17 μάλλον] μ,άλιατα Par. Pr. 56. De frifforis et caloris effectu vide ad 13. Pr, 59. Cogitat flonum multis vocibus effectum. „Cur demptis vocibus nonnullis servat acuminis gradum?" quod si multitude aeris propulsi sonorum efficit gravitatem (pr. 21. 40. 53. annot. ad 14), minuto canentium numero sonus oportebat intendi. quam difficultatem solvere Peripatetici isti minime potuerunt. cf. ad V 2.

76

Π. Ps.-Aristotelis

αύτοϊς, το dl· μεμιγμένον ου τη μεν εοη, τ% dl οι), άλλα πάντη. ομοίως ονν πανταχόθεν εξαιρουμένων Συνέχεται ομοίως, ωβτ ε'λαττόν τε ανάγκη καΐ ομοιον είναι. 61. Λιά τί τον χειμώνος at φωνκΐ βαρύτεραι; — 5 Ή 'ότι παχύτερος δ αήρ, παχύτερου dl· 'όντοξ ρadvτέρα ή χίνηοις, ωΰ& ή φωνή βαρύτερα. — ή διότι δια των βτενων ρadύτερov χωρεί 6 αήρ., βυμφράττεται dl· το περί τον φάρυγγα υπό τε του ψυχροϋ καΐ τον έπιρ'ρέοντος φλέγματος. = Par. 94 (Us. 95) cf. XI 17. ίο 62a. Λιά τί τα παιδία xal at γυναίκες καΐ οι εύνοϋχοι καΐ ο£ γέροντες φ&έγγονται οξύ; — Ή ότι &άττων χίνηβίς έβτιν ή οξύτερα, ε'βτι dl· το αυτό * πλείονος dυ(fκιvητότερov, ωϋτε ot εν ακμή πλείω βυνεπιόπωνται τον αέρα' ούτος ονν ρadύτερov ίων is βαρυτέραν παρασκευάζει την φωνήν, εν dl· τοις παιδίοις xal εύνούχοις dia το έλάττω εχειν έναντίως. cf. 14. 62b. Τρέμειν dl· τους πρεββύτας ου δυναμένους χρατεΐν, ωαπερ τοΐς άδννάτοις xal παιδίοΐξ^ όταν μακρόν ξνλον λάβωϋιν απ' ά'κρον, το έτερον άκρον 2» βείεται dia το μη κρατεΐν. δια τούτο καΐ ot πρεΰβϋται 5 τί χειμώνας οντος Par. 94. 8 στενών Par. οτέρνοον hie codd. et Bk. cf. 18. 9 το] τα Par. φάρ. τ% ποιότητι τον ψ. Par. 13 ή om. CY. 16 βςαδντεςος CX. 16 βαςυτέςαν Bk, βραδντέςκν codd. Pr. 61. De tuborum angustorum sonis v. ad 18. de frigore ad 13. de spisso aere 17. 32. Pr. 62a. Hart δε το αυτό „idem difficilius novet maiorem copiam" Bs. „et cum genus idem sit, motu facilius est quod minus quam quod plua est." Grz. cum de viris disputetur, baud scio an scribam τον αυτόν πλεΐον δνβκ. Pr. 62b. de voce tremula cf. pr. 31. de ansiis pr. 32 (53). 36.

Problemata XI 59. 61-62*. XIX 1. 2.

77

τρέμονβιν. το αυτό δε νποληπτέον χαϊ επί των άγωνιώντων χαϊ φοβούμενων χαι ριγώντων αίτιον τον τρόμου της φωνής, τον γαρ έχοντος την φωνήν τοιαντην, των τοιοντων πα&ών εί'βω περιεβτηχότος τον s πλείβτον, λοιπόν ολίγον ον ον δύναται χρατειν της φωνής, διό xal βείεται xal τρέμει, διό xal οι τεχνιχοί των αννειδότων ότι άγωνιώβι μιχρον διαλέγονται αχ' αρχής, χαϊ α%ξ>ι ον αν χκταοτωοιν' μιχρας γαρ οϋόης της φωνής ραον χρατονβιν. ίο

ΙΘ. "Οΰα περί

άρμονίαν.

1. Λιά τί οι πονονντες χαϊ οι απολαύοντες ανλοννται; — *Η ίνα οι μεν ήττον λνπωνται, οι δ^ μάλλον χαίρωβιν. 2. z/ta τί πο($$ωτέρω ο αντος τη αντί] φωνή γεΐ5 γωνεΐ μετ* άλλων ad ων xal βοών τ) μόνος; — *Η ότι το ά&ρόως τι ποιεΐν ή &λίβειν η ώ&εΐν ου τοϋανταπλάαιόν έϋτιν οβος δ άρι&μός' αλλ' ωβπερ η γραμμή ή δίπονς ον διπλάβιον άλλα τετραπλάβιόν τι γράφει, οντω τα βνντι&έμενα πλέον ίβχνει χατά τον άρι^'μbv 20 η όταν r δι^ρημένα. ά&ρόων ονν όντων μία γίνεται Stcc το μη κρατεΓ» Υ. τοαανταπλήΰιον codd.

16 τοοανταπλάΰίον

Bk,

(3) τον γαρ ίχοντος „cum in huius modi afiFectibus intro compellitur maxima pars, qui reliquus est spiritus quippe exiguus voce superior evadere non potest", Bs. „pulsus ab affectibus illis intro se colligat maxima ex parte, reliquum, quod exiguum exstat, vocem continere non potest." Grz. XIX 2. Non additionis modo (3 -f 3 = 6) ait vocum ictus ictibus adnumerari, sed ut in numerorum ratione factor factorem multiplicet ( 3 - 3 = 9), ita clamantium vocem augeri et multiplicari. res lepidius dicta quam verius. simile aliquid quaeritur, alia autem videtur auctoris sententia XI 52.

78

Π. Ps.-Aristotelis

ή της φ&νής Ιβχΰς κκΐ άμα, ώ&εΐ τον αέρα &ϋτε Λολλαπλάόιον προϊέναι' xal γαρ ή έχ χάντων φωνή μιας έχάΰτης Λολλαπλάΰιος. 3. Λ ία τί την παρνπάτην οδόντες μάλιβτα γνννται, ού% ήττον % την νήτην χαΐ τα &νω9 μετά dl· s διαβτάβεως πλείονος; — "Η ότι χαλεπώτατα ταύτην αδονοι, xal αντη * αρχή. το δε χαλεπον δια την έπίταβυν χαΐ πίεβιν της φωνής' εν τούτοις dl· πόνος' πονοϋντα dl· μάλλον διαφθείρεται, cf. 4. 4. /iik τί dl· τκντην χαλεα&ς, την dl· ύπάτην ίο 5 μετά dl· an potius μ. τε? ΡΓ. 3. Quaerit, cur saepe rumpatur vox eorum qui canant parypaten, sonum gravem, cum rumpi soleat vox in sonis acutiss nis, qui ab hypata (sono quietis) multo magis distent, grave facilius cani dicitur pr. 37. (5) νην νήτην revoca ad αδοντες. rumpitur autem vox, 8ταν μηκέτι Svvatvvui τον αέρα μετά πληγής Ικπίμπεν (de audibilibus p. 804b11), cum quie aerem halitu aequabili pulsare non potest, ut nequeunt ebrii et cenati (XI 12. 46. cf. φ&εΙρεβ&αι XI 22). τα &νω sonos acutos dicit more non antiquo. ab initio enim graves sonos supra, acutos infra positos esse putabant, cf. υπάτη, νπερμέση, νπεςνπάτη, et septem spnaerarum vetustam tabulam apud Nicomachum c. 3 et quae contuli in Philologum G tting. LII [1893J p. 17. hi Peripatetic! (cf. 37) altero more praelato supenores dicunt sonos acutos, quod quando dici coeptum sit, nescimus; stellarum ordinem nac ratione primus spectasse videtur Archimedes vel Aratus (Philol. 1. c. 25). 7 ante ά$χή nonnulla excidisse puto, neque enim parypate dici vel cogitari potest melodiae principium. mese ab Aristotele metaph. IV 11 dicitur ordinis principium, eadem ab auctore pr. 44 nominatur tetrachordi initium, soni acnti appellantur in pr. 33 cantus initia; parypate in hoc numero referri Tninime potest. Pr. 4. Huius problematis argumentum optime perspexit Helmholtz et expo suit Lehre von den Tonempfindimgen JH. Abt. 13. Abschn. S. 396. est enim ea parypate, quae postulet, ut deacendat vox ad sonum graviorem. ut si nos coniunctum cum aliarum vocum sonis G h d (Sol si re) canimus sonum f (fa),

Problemata XIX 2—5.

79

φαδίως, καίτοι δίεβις έχατέραςι — "Ή ότι μετ άνέ6εως ή ύπατη, καΐ άμα μετά την βννταβιν έλαφρον το άναχαλ&ν; δια τκντο δ% Εοικε xai* τα προς μίαν λεγόμενα προς ταντην τ) παρανήτην. δει γαρ μετά s ϋνννοίας xal χαταοτάϋεος οίκειοτάτης τω ή&ει προς την βονληόιν. [τον δε δη μετά βνμφωνίας τίς ή αιτίας] 5. Λιά τί ηδίον άχονοναιν οδόντων ο6α αν προεπίβτάμενοι τνγχάνωβι των μελών, r} ων μη έπίΰτανιο rat; — Πότερον ότι μ&λλον δήλος ο τνγχάνων ωαπερ 2 ανντααιν Ru (coll. XI 56), ϋνοταβιν codd. 5 τάτη Χ Υ. 9 η ων μ-ή] εάν μ,ή et έπιατώνται prop. Bj. exspectat sensus sonum β (mi) tenditque vox ad eum, ac si diutius retriiendus est acutior ille sonus, aegre voluntatis fortitudine canentes sustinent. fait igitur parypate id, quod nos dicimus abw rts f hrender Leiteton (note sensible descendante); tendebat canentium voluntas ad hypaten, et quo labore alias sonos canebant acutissimoe, eo hunc spnum satis gravem sustinebant. (1) Sieaig ίκατέρας quamTis illorum intervallum ait parvum. (2) μετά την cvvractv postquam cum labore sustinuisti sonum ilium difficilem, post intentionem TOCIS commodum est finem facere laboris et canere sonum facilem, άνιένκι vel άναχαλάν, την φωνήν cf. de sensu 6. iam quae sequuntur, omni sensu carent. licet tarnen suspicari dicere auctorem simile aliquid ac de sonis gravibus iam de tetrachordo superiore, fere hunc in modum: rtfbrb lontf λέγιιν %al περί του όζντέρον τετςαχόρδον «αϊ άναλάβοι τις αν τα πςόα&εν λεγόμενα βλέπων προς τςίτην v.al παςαμέαην. trite enim tendit ad paramesen ut parypate ad hypaten: de paranete autem nullo modo hie sermo est. (cf. in annot. ad pr. 7 lyrae harmoniam quartam.) «pos lccv λεγόμενα prop. Bs. (4) 8εΐ γαρ' deaideratur verbum ut ίςγάζεο&αι yel Siunoveiv. „rei conscientia atque constantia ad opus accomodata animum contendere oportet ad propositum." Pr. 5. Ό τνγχάνων ω. σκοποΰ' (cf. τνγχ. CHOKOV metaph. 1, 2 fin.) malo hoc referre ad poetam qui carmine aliquid efficiendum sibi proposuit (ut Ruelle „I'intention du compositeur"}. quamquam in pr. 9 eadem verba referri videntur ad cantor em, qui sonorum intervalla recte metiatur et inyeniat. vertendum

80

H. Ps.-Aristotelis,

, όταν γνωρίζωβι το αδόμενον' τούτο δε ηδν ΐν. η ότι ηδιον το δεωςειν καΐ άναγνωςίξειν του μαν&άνειν; τούτον ό*£ αίτιον, ότι το μεν λαμβάνειν την έπιβτήμην, το ό*£ χρήϋ&αι και άναγνωρίζειν έϋτίν. έτι xal το βύνη&ες ήδν μάλλον τον άϋννή&ονς. cf. 40. 5 6. Λιά τί η παραχαταλογή εν ταΐξ φδαΐς τραγιχόν, — ""Η δια την άνωμαλίαν' πα&ητιχον γαρ το ανώμαλες καΐ εν μεγέ&ει τνχης τ) λύπης, το δε ομαλές έ'λαττον γοωδες. 7. ζ/ίά τί οι αρχαίοι έπταχόρδους ποιονντες άρ- ίο μονίας την ντΐάτην^ αλλ' ου την νήτην χατέλιπον; — 2 η ότι ηδν μ&λλον το ΰεωςεΐν η το μαν&άνειν Βο. η ότι ήδυ το μκν&άνειν codd. 3 τοϋτο CY. ότι om. CXY. videtur: „utrum quia apertius homo musicus id quod quasi finem spectat adipiscitur, si audientes carmen noverunt; iuvat autem, si hoc eum adipisci videmus. an quia