Isidorus Hispalensis Chronica
 2503030009

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXII

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXII

ISIDORI HISPALENSIS OPERA

TURNHOUT

BREPOLS@!PUBLISHERS 2003

Digitized by

_Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

ISIDO RI HISPALENSIS CHRONICA

cura et studio

Jose Carlos

MARTIN

TURNHOUT

BREPOLS@i PUBLISHERS 2003

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

(jfjJJ ~

.{!76 /11), //2,,, CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

in ABBATIA SANCTI PETRI STEENBRVGENSI a rcuerendissimo

Domino

Eligio

DEKKERS

fundata nunc

sub auspiciis

Vniuersitatum

UNIVERSITEIT .AN1WERPEN - UFSIA VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL UNIVERSITEIT GENT KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LElNEN UNIVERSITÉ CATI-IOLIQUE DE LOUVAIN edita

editionibus curandis praesunt Fernand Rita BEYERS Georges

BossIER

DECLERCQ Luc DE CONINCK

Jean GOOSSENS Mathijs Paul TOMBEUR

LAMBERIGTS

Marc VAN UYTFANGHE

Paul VERDEYEN

parandis operam dant Roland

DEMEULENAERE Luc JOCQUÉ Roel VANDER PLAETSE Christine

VANDE VEIRE

This hook has been printed on pa per according to the prevailing 1S0-NORMS. © 2003 BREPOLS~PUBLISHERS (Turnhout - Belgium)

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

_,

AvANT-PROPOS Cette édition critique n'aurait pas été possible si je n'avais pas profité à Paris durant les années 1997 et 1998 d'une Bourse Postdoctorale pour la Formation des Chercheurs à l'étranger qui me fut accordée par le Ministère Espagnol de l'Éducation et de la Culture. Mais je tiens surtout à remercier ceux qui m'ont encouragé à entreprendre cette étude et permis de la mener à bien : en premier lieu, François Dolbeau (EPHE-IVeSection), qui a dirigé ce travail dans le cadre de ma Thèse de Doctorat à l'EPHE (soutenue en octobre 2000) en me donnant toujours de très utiles conseils ; Carmen Codofler (Université de Salamanque), Marc Reydellet (Université de Rennes), Michel Banniard (Université de Toulouse) et Patrick Gautier Dalché (EPHE-IVeSection), qui ont fait partie du jury de ma Thèse de Doctorat ; Jacques Fontaine (Institut de France), qui m'a accueilli au Centre Lenain de Tillemont pour le Christianisme Ancien et l'Antiquité Tardive et m'a aidé durant les deux années que j'ai passées à Paris ; Pierre Petitmengin (École Normale Supérieure), qui a eu la bienveillance de me permettre de travailler à l'École Normale Supérieure; Dominique Poiret (Institut de Recherche et d'Histoire des Textes), qui a lu des versions provisoires de mon étude de la tradition manuscrite et a enrichi ma réflexion par ses critiques constructives ; les chercheurs de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes en général, et en particulier Monique Peyrafort et Anne-Marie Turcan-Verkerk, qui ont toujours facilité mon travail dans cet Institut ; Jacques Elfassi (Université de Metz) et Maria Adelaida Andrés Sanz (Université Rey Juan Carlos à Madrid), qui ont lu quelques chapitres de ma thèse et m'ont fourni de multiples renseignements sur les manuscrits et la tradition indirecte ; et enfin, tous les assistants de l'Atelier médiolatin organisé par Jacques Fontaine.

Digitized by

Google

Original from UNIVERSITY OF MICHIGAN

Introduction générale Dans une des études les plus récentes sur l'ensemble de la production isidorienne, celle de Dominguez del Val, on lit: "Corno la edici6n de Mommsen (se. de la Chronique d'Isidore) esta lejos de habernos dado el texto original salido de la pluma de Isidoro, incumbe a los eruditos descubrir ese texto primigenio para que podamos valorar adecuadamente la Cr6nica del Hispalense" En effet, la dernière édition de la Chronique d'Isidore (CI), évêque de Séville entre 600 environ et 636, effectuée par Th. Mommsen en 1894, est la seule qui puisse être réellement qualifiée d'édition critique2. En raison des énormes difficultés posées par la tradition manuscrite, personne n'avait osé aborder le problème des différentes versions de CI transmises par les manuscrits - au moins deux, datées de 615/6 et 626 - afin de distinguer nettement les deux versions de l'œuvre sorties du scriptorium isidorien, et par conséquent d'offrir une nouvelle édition critique accompagnée de stemma et d'une étude des différences entre les deux rédactions et leurs sources. En effet, à cause de la complexité de la tradition manuscrite de CI, Mommsen avait renoncé à essayer d'éclaircir les relations existant entre tous les manuscrits dont il s'était servi pour son édition critique et, par conséquent, à fixer un stemma: "in uniuersum codices neque in classes digerere ausus sum neque ita ordinare, ut re coniuncti loco quoque omnes in serie a me instituta iungerentur" 3 • Cette investigation était cependant sollicitée depuis longtemps par les médiolatinistes qui s'étaient intéressés à CI: 1



Vazquez de Parga: "Pero queda pendiente la cuesti6n de hasta qué punto estos textos, de que actualmente disponemos, responden auténticamente al original dictado por el obispo hispalense. Mommsen no pretende haber conseguido, y ni aun siquiera haber intentado, reproducir en sus ediciones este texto original. Por otra parte el aparato critico de ellas "X", fait penser à un modèle écrit en wisigothique.

323 Il s'agit d'une série de chroniques dont l'attribution à Rodrigue Ximénès ne pose pas de doutes, voir FERNANDEZ VALVERDE, CC CM 72, p. xn. Voir aussi DfAZ Y DfAZ, Index, n° 1245 Historia Romanorum, n° 1242 Historia Ostrogotborum, n° 1243 Historia Hugnorum, Vandalorum et Sueuorum, Alanorum et Silingorum, et n° 1244

Historia Arabum. 324

Texte: "Prologus in historia romanorum. Quia direpciones herculis quas gens ... pedibus conculcata et uariorum praesidiorum tiranni delacerata ". Éd. de FERNANDEZ VALVERDE, CC CM 72 C, pp. 37-57, qui ne s'est pas servi du manuscrit 982 de la Bibliothèque de l'Arsenal. 325 Texte: "Prologus in historia hugnorum, uandalorum et sueuorum alanorum et silingorum. Quia stilo flebili nostre gentis repetita sepius excidia recitaui. .. et regni sedem a Gallia Gothica in hispaniam transtulerunt ". Éd. de FERNANDEZ VALVERDE,CC CM 72 C, pp. 58-78, qui ne s'est pas servi du manuscrit 982 de la Bibliothèque de l'Arsenal. 326 Texte: "Prologus in istoriam ostrogothorum. Cum Gothorum causa olim in athanaricum et fridigernum fuisse diuisa ea lege ... miscuerunt qui in hispaniis et gallia gothica regnauerunt". Éd. de FERNANDEZ VALVERDE, CC CM 72 C, pp. 79-86, qui ne s'est pas servi du manuscrit 981 de la Bibliothèque de l'Arsenal. 327 Texte: "Incipit prologus in libro arabum post principium machometi. Que calamitatum aceruo hispania dispendia sit perpessa ... sed quia de aduentu eorum in historia gothica fuimus prosequti hic noluimus iterare". Éd. de FERNANDEZ VALVERDE,CC CM 71 C, pp. 87-149, qui ne s'est pas servi du manuscrit 982 de la Bibliothèque de l'Arsenal.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

102*

INTRODUCTION GÉNÉRALE

328 b Bruxelles, Bibliothèque Royale "Albert 1er", 5413-5422 : parchemin, la partie de CI de la deuxième moitié du IXe s., nord de la France, écriture caroline, I + 124 + 4 ff., 190 x 160 mm., (ff. 125128mutilés et en écriture anglosaxonne; ff. 14v,5or et 62v blancs). Plusieurs parties 329 • La partie de CI à pleine page, 24-25lignes. Les ff. 1-62du codex contiennent des œuvres de droit canonique, à partir du f. 63 et jusqu'au f. 124,la partie du manuscrit qui nous intéresse, on trouve des chroniques et des œuvres de comput, quelques-unes d'origine insulaire; les deniers feuillets de cet exemplaire, ff. 125-128,proviennet d'un autre manuscrit et transmettent un extrait du second livre de l'Historia apostolica d'Arator (CPL 1504)330 • Les contenus donc de la seconde partie du manuscrit sont les suivants: ff. 63r-73v,Chronique d'Isidore; ff. 73v-74v,des extraits de la Chronique d'Eusèbe-Jérôme; ff. 74v-77v, le dit Generationum regnornmque laterculus bedanus 331; ff. 77v107V,le traité irlandais De ratione conputandi 332 ; ff. 107v-108v, "DCCLXI.De saltu lunae", inc. "In cyclo decennouenali sunt anni lunares XVIIII, de quibus XII sunt communes et VI embolesmi... "; ff. 109r-116v,un autre traité de comput qui se sert largement des Étymologies d'Isidore de Séville; ff. 117r-123v, un commentaire des Aratea de Germanicus; ff. 123v-124r,un vocabulaire d'astronomie; f. 124r-v,un opuscule sur les vêtements des évêques; f. 124v,une sélection de proverbes.

CI aux ff. 63r-73v,titre "INCIPIT EXPOSITIO TEMPORVMYSIDORI EPISCOPI", et l'explicit "FINIT". Les références temporelles sont signalées dès le début du texte jusqu'au f. 66v (ch. 151"Manasses regnauit annos LV"), à partir du f. 67r et jusqu'à la fin de CI, on donne seulement les références temporelles des ch. 290 "Macrinus regnauit annum I" (f. 69v), 404 "Tiberius regnauit an328

Bibliographie: MOMMSEN,MGH, cbron. min. 2, pp. 392 et 401 n° 36; VANDEN NoGHEYN, Catalogue, t. 4, n° 2606 (pp. 60-61), qui décrit le manuscrit; SILVESTRE, tices, qui aux pp. 174-187 apporte une meilleure description du contenu du manuscrit que celle de Van den Gheyn; MASAI.-WITTEK,Manuscrits datés, p. 55 n° Ai; DEVISSE,Hincmar, t. 2, pp. 941-942 et 950; 6 CRôINfN, A seventb-century, passim, surtout pp. 406-407 (qui décrit aussi le manuscrit); MuNK OLSEN,L'étude, t. 1, p. 97 ; GILISSEN,La reliure occidentale, pp. 115-121 (qui décrit aussi le manuscrit); WALSH.-ÔCRôINfN, Cummian 's Letter, pp. 106-107 (avec bibliographie). 329 Voir surtout MUNKOLSEN,L'étude, t. 1, p. 97; et 6 CRôINfN, A seventb-cen-

tury. 330 Je me sers notamment des descriptions du codex qui se trouvent chez VAN Notices, pp. 174-187. DEN GHEYN, Catalogue, t. 4, n° 2606 (pp. 60-61); et SILVESTRE, HI Éd. ed. MOMMSEN, MGH, cbron. min. 3, pp. 346-354. 332 Éd. de WALSH.-ÔCRôINfN, Cummian's Letter, p. 113 sq.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

DEUXIÈME PARTIE. LA TRANSMISSION DU TEXTE

103*

nos VII" (f. 73r), 410 "Focas regnauit annos VIII" (f. 73r), et 414 "Eraclius dehinc quintum agit annum imperii" (f. 73v). La position des références temporelles n'est pas toujours la même: entre les ff. 63r-65v, elles précèdent la notice qu'elles datent; mais à partir de la fin du f. 65v et jusqu'au f. 7or, les notices sur les patriarches de la Bible, sur les rois et les empereurs, se trouvent, en général, au début de la ligne, raison pour laquelle les références temporelles qui datent ces notices apparaissent à la fin de la ligne précédente (ff. 66r-v, 69v, et 73r-v). Paris, BNF, lat. 1862333 : parchemin, entre 840 et 859, SaintMesmin de Micy, écriture caroline, III + 154+ IV ff., 240 x 175mm. Deux parties, la première formée par les ff. 1-82, IXe s., justifiés à 200/205 x 145mm., à pleine page, 37-38lignes, plusieurs mains. La deuxième est constituée par les ff. 83-154(f. 114v blanc), fin du XIIIe s. ou début du XIVe s.: ff. 83-114rjustifiés à 170 x 140 mm., sur deux colonnes, 46 à 52 lignes; ff. 115r-151v justifiés à 205 x 145 mm., sur une colonne, 29/30 lignes, une seule main, avec abondantes annotations marginales et entre les lignes; f. 152r-v(le f. 152v contient un schéma) justifié à 185x 145mm., sur trois colonnes, 49 à 52 lignes, d'une autre main; f. 153roriginalement blanc, on avait écrit ensuite deux lignes qui, postérieurement, ont été rayées; f. 153v, sur trois colonnes, d'une autre main postérieure qui a écrit aussi la première colonne du f. 154ret deux colonnes du f. 154v,justifié à 205 x 150 mm., 59 à 63 lignes 334 • Contenu 335 : - première partie: ff. 1r-7v,lettre n° 21 ad Damasum de Jérôme; ff. 7v-14v, extrait du Contra /oannem Hierosolymitanum de Jérôme 336 ; ff. 14v-15r,lettre n° 83 Pammachii et Oceani ad Jfieroc

m Bibliographie: DELISLE, Le Cabinet, t. 2, pp. 408-409 et t. 3, pp. 258 et 384; MOMMSEN, MGH, chron. min. 2, pp. 392 et 403 n° 48; LINDSAY, Notae Latinae, pp. 377 et 471; LAUER, Catalogue, t. 2, pp. 201-202; PELLEGRIN, Remedia Amoris, p. 176 (sur la deuxième partie du manuscrit; = Bibliothèques retrouvées, p. 413); SAMARAN.-MARICHAL, Catalogue, t. 2, p. 91; MuNARI,Catalogo, pp. 84-85. 334 Dans une notice sur le manuscrit que l'on peut lire à l'IRHT à Paris, E. Pellegrin signale que "les ff. 83-154,sont peut-être originaires de Belgique ou du Nord de la France d'après les lettres copiées aux ff. 153v -154". m Pour la description du contenu de ce manuscrit, je me suis aussi servi de la notice de Pellegrin que, sur ce manuscrit, on trouve à l'IRHT de Paris. Pour le contenu de la deuxième partie du manuscrit, voir PELLEGRIN, Remedia Amoris, p. 176 ( • Bibliothèques retrouvées, p. 413). 336 CPL 612. Titre dans le manuscrit: "Epistola Hieronimo Presbyteri de resurrectione carnis ", explicit "Explicit liber Hieronimi Presbyteri contra dogma Origenis de resurrectione carnis ". Texte: "De reliquis quae ad finem pertinent, sermo

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE

nymum de Jérôme; ff. 15r-18r,lettre n° 84 Ad Pammachium et Oceanum de Jérôme; ff. 18r-v, extrait des Retractationes d'Augustin (CPL 250)337 ; ff. 18v-24r,Chronique d'Isidore de Séville; ff. 24r-3or, lettre n° 166 De origine animae hominis d'Augustin; ff. 3or-33v, lettre n° 167 De sententia Jacobi apostoli d'Augustin; ff. 33v-34r,lettre n° 134Ad Augustinum de Jérôme; ff. 34r-38r,cinq lettres de Jérôme à Marcella 338 ; f. 38\ lettre n° 62 Ad Tranquillinum, quomodo Origenem legere debeamus de Jérôme; ff. 38r-58r,Commentarioli in Psalmos de Jérôme (CPL 582); ff. 58r-6or, lettre n° 1 Ad Innocentium presbyternm de septies percussa de Jérôme; ff. 6or-82v, Quaestiones in Genesim d'Alcuin; - deuxième partie 339 : principalement trois œuvres, ff. 83ra-98rb, Disticha (cum commentario) du Ps.-Caton 340 ; ff. 99r-114r,Ecloga 1beoduli (cum commentario) 341; ff. 115r-151V, Matthaeus Vindoci42 nensis, Tobias (cum commentario)3 • CI aux ff. 18v-24r,sans titre, inc. "Breuem temporum expositionem per generationes ... ". Mais après le prologue, on peut lire: "EXPLICITPRAEFATIO.INCIPIT LIBER KRONICORVMISIDOR! EPISCOPI", il n'y a pas d'explicit. Les références temporelles apparaissent dans la marge gauche. nobis erat, id est, omnium uisibilium, et inuisibilium, coelestium fortitudinum, et terrestrium creaturarum unum et eumdem esse conditorem Deum... Nunc e diuerso super omnia nostros aduersarios immortali odio persequimur: blaspheCC SL 79A, mantibus Deum, clementem porrigimus manum" (éd. de J.L.FEIERTAG, 1999, ch. 15 l. 4 - ch. 37 l. 9). 337 Éd. d'A. MuTZENBECHER, CC SL 57, 1984, livre II, ch. 45: incipit" Scripsi etiam duos libros ad presbyterum Hieronymum sedentem in Bethleem, unum de origine animae hominis, alterum de sententia apostoli Iacobi. .. etiam quae nobis uisa est solutio ipsa noscatur" (le texte est mutilé de la fin). 338 Ce sont les lettres n° 26, 27, 28 "Ad Marcellam de diapsalmate", 37, et 25 ''Ad Marcellam de decem nominibus, quibus apud Hebraeos Deus uocatur". 339 On peut comparer le contenu de cette deuxième partie avec Città del Vaticano, Vat. Lat. 1479, qui préserve ces mêmes œuvres et dans le même ordre aux ff. 9v-15v,15v-25ret 32r-51r.Sur cette deuxième partie du manuscrit, voir aussi BLOOMFIELD(et d'autres), Incipits, n° 0332 (f. 99 sq., incipit "Aethiopum terras ... Eclogarum tres sunt diuersitates uel partes ... "), n° 1575(f. 152, incipit "Die mihi saligia quae sunt peccata ... "), n° 2949 (f. 83 sq., incipit "Liber iste cuius lectioni insistimus dicitur apochryphus ... "). 340 Incipit "'Cum animaduerterem quam plurimos homines grauiter errare in uia morum'. 'Cum animaduerterem' id est uertendo in animo meo perciperem et considerarem et cogitarem et nota quod hoc uerbum uerto ... ". Éd. BOAS,Disticba

Catonis. Sur cette œuvre, voir QUINN,Ps. Tbeodulus, pp. 383-408(le manuscrit de PaDictionnaire, p. 551;et notamment ris est cité aux pp. 389 et 393); HASENOHR.-ZINK, la récente édition de MosETTICASARETTO, Teodulo. 342 Éd. de MUNARI,Piramus et Tisbe, pp. 163-255. 341

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

DEUXIÈME PARTIE.LA TRANSMISSION DU TEXTE

105•

Paris, BNF, lat. 4841343 : parchemin, fin du IXe s., Hispanie ou Septimanie, écriture caroline, III+ 101+ III ff., 200 x 140 mm. Trois fragments contemporains et écrits à pleine page: I ff. 1-69, justifiés à 145 x 100 mm., 22-26 lignes (fragment mutilé après le f. 31); II ff. 70-91, plusieurs mains, justifiés à 175 x 107 mm., 35 lignes 344 ; III ff. 92-101,au moins quatre mains, justifiés à 185 x no mm., 33 lignes, fragment mutilé au début et à la fin, l'ordre original des folios était le suivant 93-101-100-94-95-96-97-98-99-92 v-92r. CI se trouve dans le premier fragment de ce codex. Les principaux contenus de cette partie sont les suivants 345 : ff. 1r-13v,le Situs orbis terre uel regionum 346 ; ff. 14r-15r,des extraits des Sententiae d'Isidore de Séville; f. 15r-v,des extraits de l'Apologia aduersus libros Ru/mi de Jérôme; ff. 15v-21v,des extraits du De moribus du Ps.-Sénèque; ff. 21v-22r, des extraits des Sententiae Ru.fi du Ps.Sénèque; ff. 22r-23r, poème rimé sur l'histoire juive; ff. 23r-27r, une table d'une collection de canons et de décrétales; ff. 27v-28r, liste de signes diacritiques; ff. 28r-31v,recueil d'abréviations, mutilé du début et de la fin; ff. 32v-34v, recueil d'épitaphes et d'inscriptions; ff. 35r-42v,des listes de synonymes; ff. 43v-51v,le De proprietate sermonum uel rernm du Ps.-Isidore (CPL 1226), suivi à la fin d'extraits du De differentiis uerbornm d'Isidore (Liber I Differentiarnm); ff. 525-54v, des extraits du De differentiis rernm d'Isidore (Liber II Differentiarnm); ff. 54v-55r,un poème rythmique; ff. 55r-57v,des formules épistolaires; ff. 57v-69v, la Chronique d'Isidore. e

CI aux ff. 57v-69v, titre à l'encre rouge: "IN NOMINE SANCTAE TRINITATIS INCIPIT LIBER KPWNIKWPOMSANCTI ESYDORI EPISCOPI", explicit "Explicit liber breuiarum [sic}temporum diligenter a sancto isidoro collectum iuxta istoriae fidem ab initio mundi usque ad XL ann. Chlotarii regis ann. vo ccc XXXI". Les références temporelles apparaissent dans les marges extérieures et, souvent, sont très mal placées par rapport aux notim Bibliographie: MOMMSEN, MGH, cbron. min. 2, pp. 392 et 399 n° 26; BEES0N, The Manuscripts, p. 78; BISCH0FF,Übersicht, p. 20 n. 13; M.Th. VERNET, Notes, pp. 28-29; DoLBEAU, Anciens possesseurs, p. 194; MUNKOLSEN,L'étude, t. 1, pp. 58-59; GAUTIER DALCHÉ, Situs (qui décrit minutieusement la première partie du manuscrit et signale une abondante bibliographie); GANz, Corbie, p. 58. À l'IRHT de Paris, on trouve une notice de P. Gautier Dalché sur l'ensemble de ce manuscrit, dont je me suis aussi servi. 3.,... Voir KEIL,Grammatici Latini, t. 6, pp. 581-582; KENDALL, CC SL 123A, p. 61. 3'45 Je suis la description réalisée par GAUTIER DALCHÉ, Situs, pp. 151-156. 346 Éd. de GAUTIER DALCHÉ, Situs, p. 162 sq.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE ces qu'elles datent. Ainsi, par exemple, au f. 66r, la référence temporelle "VDXXXIII" (concernant le ch. 329) apparaît trois lignes en dessous, à côté du ch. 331; dans ce même folio, la référence temporelle "VDLVIII" (concernant le ch. 335) apparaît sept lignes en dessous, à côté du ch. 338.

i Città del Vaticano, BAV, Vaticanus Latinus 645347 : parchemin, vers 825, Reims, écriture minuscule, 103 ff. ( + 51bis,il manque un folio entre le 80 et le 81), quatre mains: Aff. 1-11,49-53 et 93-103;B ff. 12-29; C ff. 30-48 et 56-92; D ff. 54-55; 192 x 157 mm., justifié à plusieurs mesures, à pleine page, 22 lignes. Mutilé à la fin. Les principaux contenus du codex sont les suivants 348: ff. 1r-2v, tables des contenus; f. 3r, les Monosticha de mensibus d'Ausone; ff. 3r-4v, poèmes n° 394 et 395de l'Anthologia Latina de Riese; ff. 5r-11v,un calendrier; ff. 12r-34v,les Decemnouenales circuli du Ps.-Bède; f. 35r, extrait du ch. 2 du De arithmeticis numeris liber du Ps.-Bède; ff. 35r-36v,poème n° 687 de l'Anthologia Latina de Riese; ff. 36v-47v,un traité de comput qui se sert largement du De tempornm ratione de Bède; ff. 47v-48v, un traité intitulé "De computo uel loquela digitorum ", qui semble une recension fortement remaniée du De jlexibus digitornm du Ps.-Bède 349 ; f. 48V, "De anno et partibus eius", il s'agit des extraits du De computo de Raban Maur; ff. 56r-65v, le De signis coeli du Ps.-Bède, mutilé de la fin 350 ; ff. 66v-76v, des extraits d'astronomie accompagnés de figures, on y trouve de nombreux emprunts à !'Historia naturalis de Pline l'Ancien; ff. 76v-77v, ch 4 De ratione unciarnm du De tempornm ratione de Bède; ff. 77v-78V,"De probatione auri et argenti" et "De mensura cerae et metalli in operibus fusilibus ", il s'agit des extraits de Vitruve; ff. 78v-8ov, des extraits des Commen-

Bibliographie: MOMMSEN, MGH, chron. min. 2, pp. 392, 398 n° 20 et 489; VATCodices Vaticani Latini, t. 1, pp. 496-500 (qui décrivent le manuTASSO.-CAVALIERI, scrit); SAXL,Verzeichnis, pp. 71-76 (qui décrit partiellement le manuscrit: ff. 1r-2 v, 35r-48v, et 56r-81r); Ch.W. JONES,Bedae Pseudepigrapha, pp. 54, 87, 109 et 138; LEONARDI,/ codici (1959), pp. 453 n. 36 et 469 n. 135; LEONARDI, / codici (1960), n° 215 (avec une abondante bibliographie); MUNKOLSEN,L'étude, t. 2, p. 271; ibid., t. 3,1, p. 205; STEVENS, Bede 's Scienti.fic Achievement, p. 42. De plus, il existe une notice sur ce codex à l'IRHT de Paris, dont je me suis servi. 348 Je me sers des descriptions du manuscrit de VArrAsso.-CAVALIERI, Codices Vaticani Latini, t. 1, pp. 496-500; SAXL,Verzeichnis, pp. 71-76; et de celle de l'IRHT de Paris. 349 Sur le De computo uel loque/a digitorum, cfr Ch.W. JONES, Bedae opera, pp. 347

329-331. H°

Cfr Ch.W. JONES,Bedae Pseudepigrapha, p. 87.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

DEUXIÈME PARTIE. LA TRANSMISSION DU TEXTE

107•

tarii in Somnium Scipionis (I,20,14-31) de Macrobe, mutilés de la fin; f. 81r-v, "De mensura terrae", fragment d'astronomie, mutilé du début; ff. 81v-92v, le De natura rernm de Bède. Aux descriptions qui existent sur ce manuscrit, je voudrais ajouter, d'abord, à l'égard de l'œuvre transmise aux ff. 12r-34v, les Decemnouenales circuli du Ps.-Bède351, qu'il manque plusieurs feuillets, car chaque cycle remplit un feuillet: - après le cycle 14ème du f. 18v, on trouve le cycle 17ème au f. 19r: ici, il manque un folio, dans le recto il transmettait le cycle 15ème et dans le verso le cycle 16ème; - après le cycle 18ème du f. 19v, on trouve le cycle 23ème au f. 2or: ici, il manque deux folios; - après le cycle 24ème du f. 20v, on trouve le cycle 27ème au f. 21r: ici, il manque un autre folio; - après le cycle 44ème du f. 29v, on trouve le cycle 17ème d'une autre œuvre au f. 3or: ici, il manque, à peu près, 21 folios jusqu'à la fin des 86 cycles qui complètent l'œuvre 352 ; dans l'édition de PL, ces cycles sont suivis de quatre autres cycles et plusieurs computs sur les ans, ce qui signifierait encore six autres folios; plus huit autres folios pour les cycles I à 16 jusqu'au 17ème cycle de l'œuvre qui commence au f. 3or du manuscrit, attribuée aussi à Bède, les Circuli ad deprehendas cuiusque anni lunas pascbales, ab anno I usque in annum Christi IJ95 353; - ensuite, ces cycles finissent au f. 34v avec le cycle 26ème, et au f. 35C, commence une autre œuvre, ce qui veut dire qu'ici il manque un autre folio pour les cycles 27ème (le recto) et 28ème (le verso). Pour résumer, il manque un folio entre les ff. 18-19, deux entre les ff. 19-20, un entre les ff. 20-21, de 29 à 35 folios entre les ff. 3930, et un autre folio entre les ff. 34-35. D'après cela, le contenu des ff. 12r-34v est le suivant: ff. 12r-29v, Decennouenales circuli du Pseudo-Bède (mutilés à l'intérieur et à la fin) et ff. 3or-34v, De cyclo pascbali du Pseudo-Bède (mutilé au début et à la fin).

351

Sans attribution d'auteur dans le manuscrit, éd. dans PL 90,825 sq. Cfr l'édition de PL 90,825 sq. Cfr aussi la recréation de Ch.W. JONES dans CC SL 123C, 1980, pp. 551-562, d'une œuvre de Bède à laquelle il donne le titre de "Magnus circulus seu tabula paschalis annis domini DXXXII ad MLXIII" (CPL 232ia) - et voir aussi Ch.W. JONES, Bedae Pseudepigrapha, pp. 80-81 -. m Éd. dans PL 90,859 sq. Sur cette œuvre, voir Ch.W. JONES, Bedae Pseudepigrapha, p. 81. 3s1

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

108*

INTRODUCTION GÉNÉRALE

D'autre part, le De natura rernm de Bède (ff. 81v-92vdu manuscrit) est aussi mutilé à la fin, où il manque un folio (ce qu'on peut trouver dans les descriptions du manuscrit) 354 • Mais il manque aussi un folio entre les ff. 90 et 91, car après la fin du ch. 29 (" ...qui nobis in usu est./") au f. 90v, on trouve la fin du ch. 36 ("/ scintillat ad remos tempestates ... ") au f. 91r; et il manque aussi deux folios entre les ff. 91 et 92, car après le début du ch. 41 au f. 91v ("Mare idcirco dicunt salsum permanere tot fluminibus /"), on trouve le début du ch. 48 (sans titre, le ch. commence ainsi: "/ Vmbilici quem gnomen appellant... "). CI aux ff. 93r-103vm, sans titre ni mention de l'auteur, mais simplement le début du texte en majuscules: "BREVEMTEMPORVM PER GENERATIONESET REGNA". Le texte est mutilé à la fin, à partir du ch. 402 (ligne 3), ce que Mommsen avait déjà remarqué 356 • Mais aussi au niveau du ch. 16 (f. 94v) et jusqu'au ch. 149 (f. 95r): ch. 16 (f. 94v) "His temporibus, ut refert Iosephus, sentientes illi homines, quod igne aut aguis perire poterant, in duabus /" et le texte continue au ch. 149 (f. 95r) "I et Oseae. 150 Hoc tempore Romulus primus milites ex populo sumpsit. .. ". À mon avis, il manque trois folios entre le f. 94 et le f. 95.

Les références temporelles apparaissent dans le texte, à la fin de la notice qu'elles datent. Le folio 103 est partiellement mutilé, ce qui empêche de lire complètement son contenu. Le texte de CI transmis par ce manuscrit inclut deux additions empruntées aux Hebraicae Quaestiones in Libro Geneseos de Jérôme après les ch. 10 et 12357 •

Le texte est mutilé au niveau du ch. 51 " ... maria interiora diffunditur hinc intranti dextera africa / ". m Le texte de CI est mutilé: ch. 16 (f. 94 v) "His temporibus, ut refert losephus, sentientes illi homines, quod igne aut aquis perire poterant, in duabus /" et le texte continue au ch. 149 (f. 95r) "/ et Oseae. 150 Hoc tempore Romulus primus milites ex populo sumpsit. .. "; et il y a aussi une autre mutilation à la fin du texte : ch. 402 jusqu'à la fin (f. 142v) "Narsis patricius postquam sub Iustiniano ag. Totilanem Gotorum regem in Italia superauit / ". 356 Voir MOMMSEN, MGH, cbron. min. 2, pp. 392, 398 n° 20. 357 Éd. de P. de LAGARDE, CC SL 72, 1959, 5,3-4 p. 10 l. 13-18, et 5,25-27 p. 10 l. 19 p. 11 l. 17. Sur ces additions, voir mon étude de la sous-famille f3 dans l'étude générale sur la tradition manuscrite de CI-1. 354

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

DEUXIÈME PARTIE. LA TRANSMISSION DU TEXTE

109*

j Città del Vaticano, BAY, Reginensis Latinus 215358 : parchemin, vers 877, Tours ou Fleury, écriture minuscule, 143ff. (f. 111vblanc), 200 x 162 mm., justifié à 130 x 115mm., à pleine page ou sur une colonne, 29 lignes. Trois parties contemporaines et homogènes: 359 • ff. 1-87, 88-111et 112-143 Les contenus du codex sont les suivants 360 : ff. 1r-12v,une collection de canons et décrétales sur la discipline ecclésiastique; ff. 13r-16v,un fragment du second livre du Pénitentiel d'Halitgaire de Cambrais, mutilé de la fin; ff. 17r-52v, un florilège des lettres de Jérôme; ff. 52v-58V,les Synonyma Ciceronis; f. 59r, des extraits grammaticaux de Godescalc d'Orbais; ff. 59v-87v, le Liber quaestionum Hebraicarnm in Genesim de Jérôme; ff. 88r-106r,des gloses sur les livres bibliques; ff. 106v-11ov,d'autres gloses sur les préfaces de Jérôme aux livres bibliques; ff. 11ov-111r,le Commentarius in Canticum Debborae du Ps.-Jérôme, mutilé de la fin; ff. 112r-119r, les dits Scholica Graecarnmglossarnm 361 ; ff. 119r-121v, des gloses; f. 122r,les poèmes n° 679 et 490a de l'Anthologia Latina de Riese; ff. 122r-13or,une anthologie de poésie qui inclut notamment aux ff. 122r-126r,les dits l!xempla diuersornm auctornm 36 2, suivis d'autres extraits d'Horace, Avit de Vienne, Juvencus, Venance Fortunat, Juvénal et Ovide; ff. 13ov-131r,des chants grecs accompagnés de leur traduction latine; ff. 131v-142 v, CI suivi d'une suite jusqu'en 877; ff. 142v-143v,une autre chronique anonyme, inc. "Prima aetas usque ad cataclismum ... ". v36 3, titre "INCIPIT LIBER CHRONICON ISICI aux ff. 131v-142 DOR! SPANENSISEPISCOPI". Le texte de CI transmis par ce manuscrit inclut de nombreuses interpolations empruntées à Jérôme

358 Bibliographie: MOMMSEN, MGH, cbron. min. 2, pp. 392 et 401 n° 37; V0LLMER, Quinti Sereni, pp. v1-vu; RAND,A Suroey, n° 164; CoNTRENI,The Biblical Glosses, pp. 413-414(qui décrit le codex); CoNTRENI,Tbree Carolingian Texts, pp. 802-807 (sur l'origine du manuscrit); PELLEGRIN, Les manuscrits classiques latins, t. 2,1, pp. 46-48 (description minutieuse du codex avec une abondante bibliographie); MuNK OLSEN,Les classiques latins, pp. 47, 52, 58, 59 et 62-63 (description physique et bibliographie); MUNKOLSEN,L'étude, t. 2, p. 873; MosTERT,The Library of Fleury, p. 259 (ms. BF1357). 359 Voir MuNKOLSEN,Les classiques latins, pp. 62-63. 360 Je suis la description du manuscrit qui se trouve chez PELLEGRIN, Les manuscrits classiques latins, t. 2,1, pp. 46-48. 361 Voir PELLEGRIN, Les manuscrits classiques latins, t. 2,1, p. 46. 362 Sur lesquels, voir MuNKOLSEN,Les classiques latins, pp. 62-64. 363 Après le ch. 416 (f. 142r), le texte de CI transmis par ce manuscrit contient une suite empruntée partiellement au ch. 66 "De sex huius saeculi aetatibus" du De temporum ratione de Bède, qui a remplacé le texte d'Isidore.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

no•

INTRODUCTION GÉNÉRALE

et à Bède et une suite jusqu'à l'an 877. Les références temporelles apparaissent toujours dans les marges extérieures (dans la marge droite dans le recto du folio et dans la marge gauche dans le verso): aux ff. 131v-132v(jusqu'au ch. 29), sous la forme de numéros grecs, et à partir du f. 133r (ch. 31), sous la forme de numéros latins. Texte de la suite de CP64 : [f. 142\ après "Sisebutus gothorum princeps in ispania plurimas romanae militiae urbes sibi bellando subiecit et iudaeos sui regni subditos ad christi fidem conuertit"] "Constantinus filius Eraclii mensibus Il. Paulus successor phiri non tantum uesana doctrina sicut decessores eius sed aperta persecutione catholicos cruciat. In tantum ut etiam apochrisiarios romanae ecclesiae qui ad eius correctionem missi fuerant partim carceribus partim exiliis partim ettiam uerberius affecerit 365 • "VDCCCXLII.Constantinus frater Constantini an. XXVIII.Martinus papa congregato sinodo CV episcoporum dampnauit sub anathemate Sergium et Pyrsiam et Paulum hereticos. Constantinus post plurimas et inauditas depredationes per prouincias factas occisus in balneo periit 366 • "Iustinianus an. II. Hic constituit pacem cum sarracenis decennio terra marique. Sed et prouincia Africae romanis reddita est. Sergius romanus pontif ex clams habetur. Iustinianus ob culpam perfidiae regni gloria priuatur exsul in pontum recedit 367 • "Pipinus an. XXVII. "Karolus an. XXVII. "Pipinus et Karlomannus an. XXVII. "[f. 142v] Solus Pipinus an. XVII. "Karolus et Karlomanus an. 1111. Cuius regna anno XLII,imperii uero VIIII. Complentur anni ab Adam IIII.DCCLXI.Inde usque ad Hludoicum imperatorem an. V. "A Hludoico imperatore ad Karolum regem an. XXVII. Cuius regni annus nunc agitur XXXVII.Completis a mundi initio annis 1111.DCCC XXVIIII.Quorum numerositas extat iuxta grecam suputationem VI.LXXVII. "Sunt igitur ab initio mundi usque in annum presentem secundum hebraicam ueritatem IIII.DCCCXXVIIII,secundum grecorum 36 MGH, chron. min. 2, p. 401 n° 37, a déjà signalé que cette suite ,. MOMMSEN, était empruntée à Bède. 36 s BEDAtemp. 66, lignes 1840-1845. 366 BEDAtemp. 66, lignes 1850, 1855-1857et 1875-1876. 367 BEDAtemp. 66, lignes 1929-1931et 1946-1947.

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

DEUXIÈME PARTIE. LATRANSMISSIONDU TEXTE

111•

uero supputationem siue iuxta septuaginta interpretes VI.LXXVII, qui est annus ab incarnatione domini octingentesimus septuagesimus septimus, indictione X. Regnante gloriosissimo rege Karolo anno XXX VII, imperii uero II" 368 •

p Le Puy, Chapitre de la Cathédrale, 1369: parchemin, entre 801818selon Daly (antérieur à T d'après Szetwiniack) 370 , Orléans ou Fleury, écriture caroline, I + 346 + I ff., 330 x 235mm., justifié à 230 x 160 mm., sur deux colonnes, 62 lignes (50 lignes dans les colonnes écrites en onciales). Les contenus du manuscrit du Puy sont à peu près les mêmes que ceux de T: ff. 1v-2v,préface en vers aux livres bibliques; f. 3r, préface en prose; ff. 3v-319ra, la dite Bible de Théodulfe le Liber II Instructionum d'Eucher de d'Orléans; ff. 321va_325vb, 371 Lyon ; ff. 326ra-337vb,la Clauis Scripturae du Ps.-Meliton (CPL 1093a); ff. 338ra-344ra,le Speculum d'Augustin d'Hippone (CPL 272); f. 344rb-v,"Notice sur le manuscrit de Theodulphe par les soins et sous les auspices de Monseigneur de Ronald, évêque Dupuy l'an 1839"; f. 347v (en réalité le f. 345v) les V~us 1beodulfi; f. 348r (en réalité le f. 346r), l'explicit du codex. CI aux ff. 319ra-321va, titre "INCPT. CHRONOGRAPHIA BEATI ISIDOR!". Il manque les premiers mots du texte, qui commence ainsi: "Primus ex nostris Iulianus africanus sub imperatore marco aurelio ... ", il n'y a pas d' explicit. Les références temporelles apparaissent à l'intérieur des colonnes, à la fin de la notice qu'elles datent.

r Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, 78, le fameux codex Rotensis 372 : parchemin, la partie du manuscrit où

368

p.

Ce dernier

fragment

est aussi reproduit

par MOMMSEN,MGH, cbron. min.

2,

401.

369 Bibliographie: DELISLE,Tbéodu/fe, p. 6 sq. (qui décrit le manuscrit); BERGER, Histoire, pp. 171 sq. et 412 (qui décrit aussi le manuscrit); BEESON,lsidor-Studien, pp. 73-74; DALY,An early, pp. 206-207; LOWE, CLA VI, n° 768 (bibliographie à la p. 44; et cfr aussi id., Supplement, p. 57); NoRDENFALK,L'exposition Charlemagne, n° Recueils, pp. 424; MosTERT, The Library of Fleury, p. 105 (ms. BF370); SzERWINIACK,

218 et 220-226. 370 Voir DALY,An early, pp. 206-207; SZERWINIACK, Recueils, pp. u8 et 220-226. 37 ' Voir SZERWINIACK, Recueils, pp. 216-217 et 221. 372 Voir MOMMSEN, MGH, cbron. min. 2, pp. 258 et 405 n° 72 (qui croyait perdu le manuscrit); GARCIAVILLADA,El c6dice de Roda; MILLARES CARLO,Manuscritos visig6ticos, n° m; LACARRA, Textos navarros, pp. 194-283, surtout pp. 194-203; MENÉN-

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE se trouve CI vers l'an 1000 et copiée peut-être à Najera, écriture visigothique, IV + 232 + IV ff., 290 x 205 mm., justifié à 215/230 x 135/150mm., à pleine page sauf les ff. 161r-176v,sur deux colonnes, 28 lignes. Le manuscrit est composé de deux parties: A ff. 1-155,de la fin du xe S., et B ff. 156-fin, du début du XIe S. Les contenus de la seconde partie du codex, qui préserve CI sont les suivants 373 : ff. 156r-159r, !'Historia Vuandalorum et !'Historia Sueuorum d'Isidore de Séville; ff. 159r-167r,la Chronique d'Isidore; ff. 167r-176v,!'Historia Gothorum d'Isidore; f. 177r-v, la Reuelatio sancti Methodii de temporibus nouissimis; ff. 178r-185r, la Chronique d'Alphonse III; ff. 186r-189v,la Chronique Prophétique; ff. 189v-195r,des listes des rois de Léon, de Navarre, d'Aragon, de France, etc., des généalogies (sur l'origine des Romains, et une autre depuis Noé); ff. 195v-196r,le De laude Spaniae de la seconde rédaction des Histories des Goths d'Isidore de Séville; ff. 196r-209r, plusieurs opuscules sur l'historie d'Espagne, d'autres généalogies, une mappemonde attribuée à Isidore , et d'autres brèves chroniques depuis Adam afin de calculer les années du monde; ff. 209r216v, de brefs opuscules sur la naissance, la mort et la résurrection du Christ, sur le diable et sur les anges, sur l'arbre de la science, et ensuite sur Adam et sur la Vierge; ff. 217r-222r,des formules de foi; ff. 222r-23ov,des extraits sur la Trinité attribués à Augustin d'Hippone et à Isidore de Séville; f. 231r-v,deux opuscules sur l'histoire de Navarre; f. 232r-v,les anonymes Ve,si domna Leo-

degundia regina

374 •

CI aux ff. 159r-167r,sans le prologue cipit Cronica lsidori Iunioris "375 • Il n'y de CI préservée par ce manuscrit est 638: "Fiunt igitur ab exordio mundi

initial (ch. 1-2), et titre "Ina pas d' explicit. La version datée à la fin du texte de usque in presentem era

Sobre el escritorio Emilianense; RooRfGUEZ ALONSO, Historias, pp. 127Isidoro, pp. 174 et 182 n. 118; id., Libros, pp. 32-42 (description minutieuse); GIL, Cr6nicas, pp. 54-55 et 82; BONNAZ, Chroniques, pp. vm-1x; Rrnz GARCIA (dir.), Catâlogo, pp. 395-405 (qui décrit minutieusement le manuscrit et cite une abondante bibliographie). 373 Je suis la description qui se trouve chez Rrnz GARCIA (dir.), Catâlogo, pp. DEZ PIDAL,

128; DiAZ Y DiAZ,

395-404.

Voir DiAZ Y DiAZ, Index, n° 592. Diaz y Diaz n'a pas raison lorsqu'il dit que la version de CI préservée par ce manuscrit est celle de la recension longue, car il s'agit de CI-1, voir DfAZ Y DiAZ, Tres ciudades, p. 253. 374

375

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

DEUXIÈME PARTIE.

LA TRANSMISSION

DU TEXTE

113*

DCLXXVI,hoc est in anno XXVII imperatoris Eraclü et tertio religiiosissimi principis Cintilani, anni VDCCCLXIl"376 • Les références temporelles apparaissent à l'intérieur de la justification, après les années de la vie des patriarches ou du règne des rois et des empereurs. Les chiffres des années sont écrits à l'encre bleue, les noms et la date à l'encre rouge (et aussi l'indication "ERA" que l'on trouve à la fin de chacune des notices à partir du ch. 237), le reste du texte est écrit à l'encre noire. On trouve partout la confusion "XL"> "X". t Paris, BNF, lat. 122373n: parchemin, IXe s. (du quatrième quart du IXe s., d'après Bischoff) 378, Lyon, écriture caroline, 111ff. ( + f. 14bis), à pleine page, 25 lignes. Le manuscrit présente les mêmes contenus que Paris, BNF, lat. 12236(G): f. 1r, blanc; ff. 1v-47v,Instrnctionum ad Salonium liber I

d'Eucher de Lyon; 47v-48v, Epistula Saluiani presbyteri Massiliensis ad Eucberium (CPL 486, epist. n° 8); f. 48v, Epistula Hilarii episcopi Arelatensis ad Eucberium Lugdunensem (CPL 500); ff. 48v-49v, Epistula Rustici ad Eucberium (CPL 496); ff. 49v-62r, Instrnctionum ad Salonium liber II d'Eucher de Lyon; 62r-64V, "De generationibus Adae" (inc.: "Omnes enim ab Adam usque ad Christum generationes LXXV. ab adam usque ad diluuium anni ücc.XUI ... "); ff. 64v-66v, "Item Romanorum imperia" (inc. "Gaius Iulius Caesar primus apud Romanos singulare obtinuit imperium. a quo Caesares Romanorum principes appellati. .. ; des. "Iustinus et Tiberius annos XVI. menses VIII. dies XXVIII. Romanorum un. Mauricius sedens thronum id est Augustus era dxxhas. EXPUcrr. "); ff. 66v-94v, De differentiis rernm siue Differentiae tbeologicae uel spiritales d'Isidore de Séville; ff. 94v-111v, Chronique d'Isidore de Séville, "ISIDORVS LECTORI SALVfEM. BREVEM TEMPORVMper generationes ... ", sans explicit.

176 Selon Anspach, qui cite Madrid, Biblioteca Nacional, 8831 (olim X.161) (XlcXIIe s.), qui préserve aux ff. 138r-145v la même recension de CI que r, il serait possible que cette recension de CI remonte à une édition braulienne, voir ANSPACH, Taionis, p. 45 et note I de cette page. Mais Lynch signale déjà que même si cela reste possible, c'est peu probable, voir LYNCH.-GALINDO, San Braulio, pp. 186-187. m Bibliographie: MOMMSEN, MGH, chron. min. 2, pp. 391 et 401 n° 40; BEESON, Jsidor-Studien, p. 13; ÎAFEL, The Lyons Scriptorium, p. 54. 378 Voir les notes manuscrites laissées par B. Bischoff dans les archives de la Bayerische Staatsbibliothek à Munich. Dans ces notes, Bischoff propose aussi Lyon comme lieu de copie du manuscrit.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE

u Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Voss. lat. Q.

20

379 :

parchemin, écriture caroline de Tours, 144 ff., 265 x 225 mm. Deux parties: ff. 1-8 du xe s., et ff. 9-144 de la première moitié du IXe s. Pour la partie du IXe s., le texte est justifié à 210/215 x 150 mm., à pleine page, 32 lignes aux ff. 43r-IOIV et 33 aux ff. 9r-42 V et l02r_ 144r. Trois mains: 9r-IOIV (ff. 38v-39r et une partie du f. 39v, d'une autre main), 102r-141v, et 142r-144v. Une notice sans attribution d'auteur qu'on peut lire à l'IRHT de Paris indique que les ff. 102144 proviennent, peut-être, d'un autre manuscrit. Les principaux contenus de la partie du manuscrit qui préserve CI (ff. 9-144) sont les suivants: ff. 9r-101v, !'Historia Alexandri Magni de Quinte-Curce; ff. 102r-116r, les Res gestae Alexandri Magni de Jules Valère; ff. 116r-121v, les apocryphes Epistulae mutuae Alexandri Magni et Dindimi regis Bragmanorum; ff. 121v129v, l'Epistula ad Aristotelem de itinere suo et de situ Indiae du Ps.-Alexandre de Macédoine; ff. 129v-141r, des extraits des Historiarum aduersus paganos libri VII d'Orose; ff. 141r-144v, la Chronique d'Isidore. CI aux ff. 141r-144v, titre "INCIPIT CHRONICA ISIDOR! DE ANTIQI. "380 • Les ff. 142 et 144 sont partiellement mutilés. Après le f. 144, quelques folios manquent, et pour cette raison le texte de CI préservé par ce manuscrit est mutilé après le ch. 249: "Lucanus quoque a Seneca praecepto Neronis interficiuntur /" , qui dans le manuscrit est suivi d'une interpolation sur les vices de Néron 381 : [f. 144v 1. 17] "Nero tante luxuriae fuit ut frigidis et calidis la[u]aret 379 Bibliographie: MOMMSEN, MGH, cbron. min. 2, pp. 392 et 402 n° 43; BISCHOFF, Hadoard, p. 53 n. 14; MEYIER,Codices Vossiani II, pp. 57-61, qui décrit minutieusement le manuscrit; MUNKOLSEN,L'étude, t. 1, pp. 358-359; MosTERT, The Library of Fleury, p. 98 (ms. BF335); COLLINS,Fredegar, p. 128. 380 D'après le catalogue, ".i. antiquitate ". 381 Entre crochets, ce qui est mutilé ou ce qu'on peut lire avec beaucoup de difficulté dans les microfiches, car le manuscrit, en raison de son très mauvais état de conservation, a été restauré au moyen d'une sorte de ruban adhésif qui occulte partiellement le texte du manuscrit. L'interpolation est constituée par des extraits de la Chronique d'Eusèbe-Jérôme: HIER. cbron. 2075 p. 182,18-21"Nero tantae luxuriae fuit, ut frigidis et calidis lauaretur unguentis retibusque aureis piscaretur, quae purpureis funibus extrahebat", + HIER. cbron. 2074 p. 182,16-17 "Nero Agrippinam matrem suam et sororem patris interfecit ", + HIER. cbron. 2080 p. 183,18-20 "Nero, ut similitudinem Troiae ardentis inspiceret, plurimam partem Romanae urbis incendit ", + HIER. chron. 2078 p. 183,6 "Ante mensam Neronis fulmen cecidit", + HIER. chron. 2084 p. 185,23- p. 186 l. 3 "Nero cum a senatu quaereretur ad poenam, e Palatio fugiens ad quartum urbis miliarium in suburbano liberti sui inter Salariam et Nomenta nam iam semet interficit anno aetatis XXXII atque in eo omnis Augusti familia consumpta est".

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

DEUXIÈME PARTIE. LATRANSMISSION DUTEXTE

n5•

unguentis. Retib[us] / [aure]is piscaretur quae purpureis funibus ex[trahe]bantur. Nero agripi / [nam] matrem suam et sororem patris interfedit] [ ] similitudinem traie/ [arde]ntis uideret plurimam pattern rom[ae] [ ] / [ ] cecidit. Nero cum a s[ ] / [ ] quartum urbis mil[] / [ ]um septem [ ] / [ ] ann. [ ]". Peut-être, ce dernier mot "ann." appartient-il au ch. 250: "Vespasianus regnauit annos X". Les références temporelles apparaissent dans les marges, principalement dans les marges extérieures (dans la marge gauche au verso du feuillet et dans la marge droite au recto; mais aux ff. 141r et 142v, dans la marge droite au verso et dans la marge gauche au recto). v Paris, BNF, n. a. lat. 626, de 1475,Italie, parchemin, III + 331+ II

pp., à pleine page; le codex a appartenu à Giulio Saibanti et procède de la bibliothèque de sir Thomas Phillips (N° 3706)382 • Dans le codex, le De aquaeductu urbis Romae commentarius (p. 1 sq.) et les Strategemata (p. 69 sq.) de Frontin précèdent CI, qui est suivi de !'Historia La.ngobardornm de Paul Diacre (p. 281 sq.) et de la dite Historia Francornm abbreuiata attribuée à Petrus bibliothecarius (p. 317 sq.)383 • CI est présetvé aux pp. 257-279, titre "LIBELLVS DE TEMP0RIBVS", une autre main a ajouté "Isidori Hispalensis", inc. "Breue temporum peregrinationes et regna primus ex nostris Iulius aphricanus ... ", des. " ...Omnem enim de hac re questionem dominus abstulit dicens. NON EST uestrum nosce tempora uel momenta que pater posuit in sua potestate. FINIS.FINIS".Comme je l'ai déjà indiqué, ce recentior transmet la même version de CI que V, raison pour laquelle je m'en sers partiellement dans cette édition afin de combler la lacune subie par V entre les ch. 67 et 232/232a.

382 Bibliographie: PHILLIPPS, Codices Manuscripti, p. 75 n° 37; WAITZ,MGH, scr. rer. Lang., p. 41 (n° 98); Bibliothèque Nationale. Inventaire des nouvelles acquisiSex. Julii Frontini, pp. tions latines, t. 1, p. 131 (qui décrit le codex); KUNDEREWICZ, ROLAN,Frontino, p. XXXII;et REYNOLDS, Texts, pp. 166-168 (notice VI-X;GONZALEZ de M.D. Reeve). j'ai consulté cet exemplaire à la BNF de Paris. Dans les études sur la tradition manuscrite des œuvres de Frontin, il est aussi connu comme "Middlehillensis 3706". 383 Cette œuvre a été éditée par PERTZ,MGH, Scriptores, t. 1, pp. 416-418.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

La tradition manuscrite de la Chronique

d'Isidore de Séville: classement des témoins Dans cette partie, on étudiera les relations entre les manuscrits les plus anciens préservant la Chronique d'Isidore (CI), c'est-àdire ceux qui peuvent être datés entre le vneMneS. et le xe S., à quelques exceptions près, dont l'inclusion dans cette étude a été justifiée plus haut. On essaiera de montrer, premièrement, l'existence de deux rédactions d'auteur de cette œuvre et de fixer, deuxièmement, le stemma qui explique les relations entre les manuscrits qui préservent chacune de ces deux rédactions; puis, suivant leur contenu, on classera les recentiores vus par l'auteur de ces pages, parmi ceux qui transmettent la première ou la deuxième rédaction de CI et, autant qu'il est possible, on indiquera à quelle branche de la tradition manuscrite de CI ils appartiennent. Finalement, on étudiera les manuscrits rejetés en présentant les raisons pour lesquelles ils ont été exclus de la liste des manuscrits préservant CI. 1. Introduction:

les deux rédactions de la Chronique d'Isidore de Séville Selon la version de la Chronique d'Isidore qu'ils transmettent, les manuscrits peuvent être classés en deux grands groupes: ceux qui préservent une rédaction plus brève jusqu'au temps de Sisebut (612-621)et datée de 615/6 et ceux qui préservent une rédaction plus longue caractérisée par un grand nombre de notices ajoutées, par la suppresion d'autres, et par une révision de certaines notices où l'ordre des mots, la syntaxe, et même leur rédaction toute entière ont été revus et transformés. La plupart des manuscrits qui préservent cette deuxième version de CI la datent de 626, du temps de Suinthila (621-631).En fonction de leur date, la rédaction de 615/6 sera nommée ici comme "première rédaction" ou "CI-1"et la rédaction de 626 comme "deuxième rédaction" ou "CI-2". Quelques exemples permettront de voir clairement les grandes différences entre les deux versions 1 :

' Dans les exemples cités par la suite, il faut toujours tenir compte que West mutilé des ch. 1-337.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE a) exemples de chapitres ajoutés par Isidore lors de CI-2 et qui ne se trouvent pas dans Cl-1: CI 397a "lste Acefalorum heresem suscipiens omnes in regno suo episcopos tria Calcedonensis concilii capitula damnare conpellit" (SKVWPBFa); CI 397b "In Alexandria Theodosiana et Gaiana heresis oritur" (SKVWPBFa); CI 399a "In Spaniam per Atanagildum Romanus miles ingreditur" (SKVWPBFa); CI 401a "Hic ea quae aduersus Calcedonensem synodum fuerant edita destruit et symbolum CL patrum tempore sacrificii concinendum a populo praecipit" (SKVWPBFa);

b) exemples de modification du contenu de certaines notices: CI 97 "Carmentis nympha Latinas litteras repperit" (SKVPBFa; dans les autres manuscrits, on trouve "hac aetate" devant "Carmentis"), CI 327 "Galerius regnauit annos III" (SKVWPBFa; dans les autres manuscrits, on trouve "Galerius regnauit annos II"), CI 383"Leo maior cum Leone minore regnauit annos XVII" (SKVWPBFa; dans les autres manuscrits, on trouve "Leo maior cum Leone minore regnauit annos XVI"); c) exemples de modification de l'ordre des notices: (88) + 83 + 84 + 85 + 86 + 87 + (97) + 89 (SKVPBFa), tandis que dans les autres manuscrits, l'ordre est le suivant: 82 + 83 + 84 + 85 + 86 + 87 + 88 + 89; d) nouvelle date de la plupart des manuscrits du groupe SKVWPBFa: CI 417a "Fiunt igitur ab exordio mundi usque in praesentem eram DCLXIIII, hoc est in anno sexto decimo imperii Eraclii et quinto religiosissimi principis Suinthilani, anni VDCCCXXVII" (SWPBFa); les autres manuscrits préservent la date suivante 2 : CI 417 "Fiunt igitur ab exordio mundi usque in eram praesentem, hoc est in anno quinto imperatoris Eraclii et quarto religiosissimi principis Sisebuti, anni VDCCCXIII". Le premier pas consiste donc à établir les deux groupes de manuscrits d'après leur texte: il s'agit de distinguer quels manuscrits Sauf Kr, qui transmettent d'autres dates. Celle de K est la suivante: "Fiunt igitur ab exordio mundi usque in praesentem eram DCLXVII(se. a. 629), hoc est in anno Eraclii XXI (se. a. 632/3) et relegiosi principatus decimo Suintilanis (se. a. 630/1) anni VDCCCXXXI"; et voici celle de r: "Fiunt igitur ab exordio mundi usque in presentem era DCLXXVI(se. a. 638), hoc est in anno XXVII imperatoris Eraclii (se. a. 638/9) et tertio religiiosissimi principis Cintilani (se. a. 637/8), anni VDCCCLXII". Il est évident que la date transmise par r ne remonte pas à Isidore , car elle est postérieure à la mort de celui-ci ( t636); tandis que la date préservée par K pose quelques problèmes que l'on étudiera postérieurement. 2

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENTDES MANUSCRITS

121•

appartiennent à CI-1et quels autres à CI-2. La distinction doit être faite selon les critères établis plus haut, bien que le choix ne soit pas toujours facile, car, dans certains cas, le texte des manuscrits qui contiennent les notices ajoutées ou supprimées et les corrections syntactiques fluctue et n'est pas toujours le même. C'est-àdire, tous les manuscrits ne transmettent ni le même nombre de notices ajoutées ni la même recension de toutes les notices, qui varient. Dans un premier temps, avant de décider s'il y a eu simplement de la contamination ou s'il faut trouver d'autres solutions, le témoignage de tous ces manuscrits qui présentent des problèmes doit être utilisé avec beaucoup de prudence. Pour cette raison, il est préférable de travailler notamment avec les manuscrits dont l'appartenance à l'une ou l'autre rédaction est claire. Mais quels sont les manuscrits problématiques? Il s'agit de certains manuscrits qui, préservant en général toujours les additions et les corrections du texte caractéristique du groupe SKVWPBFa, c'està-dire, la version la plus longue et celle qui est datée pour la plupart d'entre eux de 626 (CI-2), coïncident pourtant quelquefois avec les autres manuscrits, c'est-à-dire, avec ceux qui contiennent la version la plus brève datée de 615/6(CI-I). On vient de voir, d'une part, que la date de 626 n'est préservée que par SWPBFa, tandis que Vtransmet toujours la date de 615/63 et K une autre date postérieure à 6264 • Ainsi, le groupe SKVWPBFa (ou groupe de 626, en fonction de la date de CI qu'ils transmettent) n'est pas compact, et, tout de suite, deux manuscrits semblent s'en écarter. Cette première impression est confirmée par le fait que, dans quelques autres passages de CI, KV ne contiennent pas le même texte que les autres manuscrits du groupe de 626. Par exemple, dans les notices suivantes, KV préservent le même texte que le groupe de 615/6face au groupe de 626 (SWPBFa):

- CI 32 "Sub quo Zoroastres magiae inuentor a Nino rege occiditur" 5, face à "Hac aetate magica ars in Persida a Zoroastre rege Bactrianorum reperta est" (CI 32a) du groupe de 626; 3 CI 417, recension de V: "Fiunt igitur ab exordio mundi usque ad eram DCLIIII, hoc est in anno quinto imperatoris Eracli, an. VDCCCXVI". ~ CI 417, recension de K: "Fiunt igitur ab exordio mundi usque in praesentem eram DCLXVII (se. a. 629), hoc est in anno Eraclii XXI (se. a. 632/3) et relegiosi principatus decimo Suintilanis (se. a. 630/J) anni VDCCCXXXI". 5 V, qui transmet une version très abrégée de CI, préserve ici un texte qui remonte sans aucun doute à celui du groupe de 615/6: "Zoroastres magiae inumtor (sic) agnoscitur".

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE - CI 158"Tales Milesius prunus phisicus clams habetur", face à "Tales Milesius philosophus phisicus claruit, qui defectus salis acutissima perscrutatione, conprehensis astrologiae numeris, primus inuestigauit" du groupe de 626; - CI 234 "Hic primus Romanorum singulare obtinuit principatum, a quo etiam Caesares appellati sunt. Abhinc sequuntur imperatores ", face à "Postremum ciuile bellum aduersus Pompeium adhibito monarchiam totius imperii Romani obtinuit, ex cuius nomine sequentes imperatores Caesares appellati sunt. Post hune sequuntur imperatores" (CI 234a) du groupe de 626. On voit donc que le texte de KV pose quelques problèmes, vu que parfois il coïncide avec la version du groupe de 615/6, parfois il coïncide avec celle du groupe de 626. Mais ces deux manuscrits ne sont pas les seuls à poser des problèmes pour l'établissement des familles. À l'intérieur du groupe des manuscrits de 626, Fa transmettent aussi parfois le même texte que celui du groupe de 615/6 (plus KY) face aux autres manuscrits du groupe de 626 (SWPB). Voici quelques exemples de la coïncidence entre la version de Fa et du groupe de 615/6 (plus KY) face à SWPB 6 : - CI 6 "Enos annorum CXC genuit Cainan, cuius nomen interpretatur natura dei" face à "Enos annorum CXC genuit Cainan" de SPB; - CI 274 "Eo regnante Valentinus et Marcion heresiarces produntur", qui ne se trouve pas dans SPB; - CI 349 "Gothi apud Strium bifarie in Fridigerno et Atalarico diuisi sunt. Sed Fridigernus Atalaricum Valentis auxilio superans huius beneficii gratia ex catholico Arrianus cum omni gente Gothorum effectus est" face à "Gothi suadente Valente heretici efficiuntur" (CI 349a) de SWPB et V; - CI 412 "Huius tempore Prasini et Veneti per Orientem uel Aegyptum ciuile bellum faciunt ac sese mutua caede prosternunt" 7 face à "Prasini et Veneti per Orientem uel Aegyptum ciuile bellum faciunt" de SWPB; - CI 413 "Proelia quoque Persarum grauissima aduersus rem publicam excitantur. A quibus Romani fortiter debellati plurimas prouincias et ipsam Hierusolimam amiserunt" 8 face à "Proelia

6

Il faut tenir compte ici de la mutilation des ch. 1-337 subie par W. Cette notice ne se trouve pas dans la version abrégée de V. 8 V donne ici une version abrégée: "Romani ceduntur a Persis multis prouintiis orientis amissis ". 7

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

123*

quoque Persarum grauissima aduersus Romanos exoriuntur. A quibus Romani fortiter debellati quasdam Orientis partes amiserunt" de SWPB. Ces manuscrits "problématiques" sont donc KVFa et, par conséquent, ils doivent être utilisés avec précaution dans un premier temps lors de l'étude des familles de Cl. On a, ainsi, deux groupes de manuscrits: d'un côté, ceux qui sont datés de 615/6 et qui présetvent une rédaction plus brève, ce sont XALGCEpTZiMYucDbjteONr; et d'un autre côté, ceux qui sont datés de 626 et qui contiennent une version légèrement plus longue et très remaniée par rapport à celle du groupe de 615/6, ce sont SWPB. Face à ces deux grands groupes, on a donc quatre manuscrits dont le texte fluctue entre l'un et l'autre, il s'agit de KVFa. Il. La tradition manuscrite de la première rédaction de la Chronique d'Isidore de Séville

Il faut concentrer d'abord les efforts sur les manuscrits qui préservent la version de CI la plus brève, datée de 615:XALGCEpTZiMYucDbjteONr.

Presque immédiatement, on constate qu'il y a deux groupes de manuscrits qui s'opposent plus ou moins nettement 9 : - CI 1 "Breuem temporum per generationes et regna primus ex nostris Iulius Africanus sub imperatore Marco Aurelio Antonino simplici historiae stilo elicuit. Deinde Eusebius Caesariensis atque sanctae memoriae Hieronymus ... " de XCEp1ZiMYucDbjeN + L, face à " ...simplici historiae stilo elicuit. Debinc Eusebius Caesariensis... " d'AGt; - CI 1 " ... Post hos alii atque alii, inter quos praecipue Victor Tonnonensis ecclesiae episcopus recensitis praedictorum historiis gesta sequentium aetatum usque ad consulatum Iustini iunioris expleuit" de XCEp1ZiMYucDbjeN + L, face à" ...usque ad consulatum Iustini iunioris explicuit" d'AGt; 9 Dans cette liste d'exemples, il faut tenir compte de la mutilation subie par quelques manuscrits, comme E (mutilé des ch. 388-401), i (mutilé des ch. 17-148 et 403-418), et u (mutilé des ch. 250-418). D'un autre côté, r ne préserve pas les ch. 1-2, et One contient que les ch. 405-416. À partir des passages ici cités, on ne peut pas bien déterminer l'appartenance d'O à un des deux groupes signalés. Mais comme on verra par la suite, le peu de chapitres de CI préservés par ce manuscrit le mettent en relation sans aucun doute avec le groupe pTiYN.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE - CI 3 "Sex diebus rerum creaturam deus formauit. .. " de XCEp1ZiMucDbjeN, face à "Sex diebus rerum omnium creaturam deus formauit. .. " d'ALGtr + Y; - CI 30 "Sub quo regnum Assyriorum Siciniorumque exoritur. Sed primus in Assyriis regnauit Belus, quem quidam Saturnum existimant ... " de XCEpTZMYucDbjeN, face à " ...Sed primus in Assyriis regnauit Belus, quem quidam Saturnum extimant ... " d'ALGtr; - CI 118"Sub quo Hebreorum pontifex maximus Abimelech insignis est habitus" de XCEp1ZYuDbeN, face à "Sub quo Hebreorum pontifex maximus Abimelech insignis habetur" d'ALGtr + Mcj; - CI 184 "Huius tempore Hester historia docetur expleta" de XCEp1ZiMYucDbjeN, face à "Huius tempore Hester historia docetur esse expleta" d'ALGtr; - CI 201 "Hic Iudaeos, qui in Aegypto erant, absoluit et uasa sancta Eleazaro pontifici restituens septuaginta interpretes petiit / petiuit ac diuinas scripturas in Graecum eloquium transtulit" de XCEpTZiMYucDbjeN + A (EpTiY"petiit", et XACZMucDbjeN"petiuit"), face à " ...et uasa sancta Eleazaro pontifici restituens septuaginta interpretes petit ac ... " de LGtr; - CI 204 "Ptolomeus Euergetes regnauit annos XXVII" de XCEp1ZiYucDjeN (b: " ...annos XLVII"), face à "Ptolomeus Euergetes regnauit annos XXVI" de LGtr + M (A: " ...annos XXV"); - CI 213 "Hune Antiochus proelio superans Iudaeos uaria calamitate oppressit'' de XCEp1ZiMYucDbjeN + A, face à "Hune Antiochus proelio superauit et Iudaeos uaria calamitate oppressit" de LGtr; - CI 228 "Per idem tempus Cato philosophus nascitur" de XCEpTZiMYucDbjeN + A, face à "Per idem tempus Cato philosophus agnoscitur" de LGtr; - CI 234 "Hic primum Romanorum singulare obtinuit principatum, a quo etiam Caesares appellati sunt. Abhinc sequuntur imperatores" face à "Hic primus Romanorum singularem obtinuit principatum, a quo etiam Caesares appellati sunt. Abhinc sequuntur imperatores"; d'un côté, XCEpTZiYucDbeNtransmettent "primum" face à "primus" d'ALGtr + Mj; et, d'un autre côté, XCKEpTZiYcbje + A (u est mutilé de la fin du mot: "singula[ ]") transmettent "singulare" face à "singularem" de LGtr + MDN; - CI 251 "Huius secundo anno Titus Hierusolimam cepit atque subuertit, ubi undecies centena milia Iudaeorum fame et gladio

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

125*

perierunt, sed et praeter hoc centum milia publice uenundata sunt" de XCEp1ZiMYcDjeN (b: " ...praeter eos ... "), face à " ...sed et praeter hos centum milia publice uenundata sunt" d'ALGtr; - CI 254 "Tanto autem bellicosissimus ut in expugnatione Hierusolimorum sub patre militans duodecim propugnatores duodecim sagittarum confocleret ictibus" de XCEp1ZiMYcDeN, face à "Tanto autem bellicosissimus fuit ut in expugnatione ... " d'ALGtr + bj; - CI 256 "Huius etiam inter omnia fuit illud celebre dictum perdidisse diem, quo nihil bonifecerit" de XCEp1ZiMYcDjeN + L (b: " ...nihil boni faceret"), face à "Huius etiam inter omnia fuit illud celebre dictum perdidisse diem, quo nihil bonifecerat" d'AGtr; - CI 269 "Hic Iudaeos secundo rebelles subiugat urbemque Hierusolimam restaurat eamque sub nomine suo Heliam uocat" de XCEp1ZiMYcDbjeN, face à "Hic Iudaeos secundo rebelles subiugat urbemque Hierusolimam restaurat eamque ex nomine suo Heliam uocat" d'ALGtr; - CI 332 "Donatistarum scisma oritur" de XCEp1ZiMYcDbjeN, face à "Donatistarum scisma oboritur" d'ALGtr; - CI 345 "Qui etiam dum in oclio Xristi templum in Hiernsolimis Iudaeis reparare permisisset atque ... " de XCEp1ZiYcDeN, face à "Qui etiam dum in odio Xristi templum Hiernsolimis Iudaeis reparare permisisset atque ... " d'ALGtr + Mbj; - CI 347 "Qui dum se ab exercitu imperatorem fieri conspiceret seque xristianum adfirmans paganis praeesse non posse adsereret, 'et nos', inquit omnis exercitus, 'qui per Iulianum nomen Xristi abiecimus, tecum xristiani esse uolumus'. Quibus auditis imperii sceptra suscepit" de XEpTiMYcDbjeN, face à" ...inquit omnis exercitus, 'qui per Iulianum nomen Xristi abiecimus, tecum xristiani esse uolumus'. Quibus ille auditis imperii sceptra suscepit'' d'ALGtr + CZ; - CI 392 "Per idem tempus apud Cartaginem Olimpius quidam Arrianus in balneis sanctam trinitatem blasphemans igneis iaculis angelo emittente uisibiliter est conbustus" de XpTiMcDbjeN, face à " ...sanctam trinitatem blasphemans tribus igneis iaculis angelo emittente uisibiliter est conbustus" d'ALGtr + Y; - CI 415 "Sisebutus Gothorum gloriosissimus princeps in Spania plurimas Romanae militiae urbes sibi bellando subiecit" de XCpTZMYcDbjeON (mais bO transmettent "subicit" comme ALGtr), face à "Sisebutus Gothorum gloriosissimus princeps Spania plurimas Romanae militiae urbes sibi bellando subicit" d'ALGtr;

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION

GÉNÉRALE

- et, en général, entre les ch. 107 et 238,ALGtr + CZ transmettent toujours le mot "regnauit" dans les notices consacrées aux patriarches de la Bible et aux rois des autres civilisations, tandis que ce mot manque dans XEpTiMYucDbjeN(dans le reste des notices de CI consacrées aux patriarches, rois et empereurs, le mot apparaît toujours dans tous les manuscrits). La tradition manuscrite de CI-1 semble donc se diviser en

deux branches principales: XCEp1ZiMYucDbjeN, d'une part, et ALGtr, d'autre part. 0 peut être laissé de côté pour l'instant, étant donné que les quelques extraits de CI qu'il transmet ne sont pas significatifs pour établir l'appartenance du manuscrit à une de ces deux grandes familles. Il sera question de ce manuscrit plus tard, lorsqu'on étudiera les leçons fautives propres aux sousfamilles. J'ai choisi le sigle 8 pour désigner le groupe XCEp1ZiMYucDb JeN, et le sigle A pour désigner le groupe d'ALGtr. Maintenant, il faut préciser quelles sont, parmi les variantes citées des deux groupes, les bonnes leçons et quelles sont les leçons fautives. Pour cela, on dispose tout d'abord de la notion classique de "faute manifeste", ce qui peut nous permettre d'effectuer une première sélection. En fonction donc du critère de "faute manifeste", les leçons transmises par XCEp1ZiMYucDbjeN aux ch. 204 ("XXVII") et 228("nascitur") doivent être considérées comme fautives. De plus, même si elles ne sont pas tout à fait de fautes manifestes, il semble que les leçons présetvées par ces mêmes codices aux ch. 251("praeter hoc") et 347 (omission d' "ille" après "quibus"), ainsi que celles d'ALGtr aux ch. 30 ("extimant") et 201("petit") doivent être interprétées comme fautives. Voyons à nouveau les passages: - CI 30 "Sub quo regnum Assyriorum Siciniorumque exoritur. Sed primus in Assyriis regnauit Belus, quem quidam Saturnum existimant ... " de XCEpTZMYucDbjeN (et CI-2), face à " ...Sed primus in Assyriis regnauit Belus, quem quidam Saturnum extimant ... " d'ALGtr; dans ce passage, on est face à une mauvaise graphie "extimant" du verbe "existimant", qui est aussi employé par Isidore dans CI 10 " ... Propter quod eum nonnulli cum patre suo Enoch, qui translatus fuerat, aliquantulum fuisse, donec diluuium praeteriret, falsa opinione existimant", où, sans hésitation, la tradition manuscrite est unanime à faveur de la bonne graphie "existimant";

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

127•

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

- CI 201 "Hic Iudaeos, qui in Aegypto erant, absoluit et uasa sancta Eleazaro pontifici restituens septuaginta interpretes petiit I petiuit ac diuinas scripturas in Graecum eloquium transtulit" de XACEpTZiMYucDbjeN (et CI-2) (EpTiY [et Cl-2] "petiit", et XACZ MucDbjeN "petiuit"), face à " ...et uasa sancta Eleazaro pontifici restituens septuaginta interpretes petit ac ... " de LGtr; dans ce passage, la corrélation des temps "absoluit... petiit / petiuit / petit" exige deux parfaits d'indicatif, mais si l'hésitation des manuscrits du groupe B entre les formes "petiit" et "petiuit" ne laisse pas voir pour l'instant quelle est la bonne leçon, ce qui semble clair est que la leçon "petit" du groupe A, en tant que thème de présent, doit être rejetée comme fautive pour des raisons morphologiques; - CI 204 "Ptolomeus Euergetes regnauit annos XXVII" de XCEpTZiYucDjeN (b: " ... annos XLVII"), face à "Ptolomeus Euergetes regnauit annos XXVI" de LGtr (et CI-2) + M (A: " ...annos XXV"); dans ce passage, le nombre d'années du monde depuis la création signalé par Isidore à côté des notices consacrées aux patriarches de la Bible, aux rois et aux empereurs des autres civilisations, indique sans aucun doute que la leçon "XXVII" de la famille Best fautive, car il faut vingt-six ans entre la fin du règne de "Ptolomeus Philadelphus" (CI 200), l'an "IIIIDCCCCLI" depuis la création, et la fin du règne de "Ptolomeus Euergetes" (CI 204), l'an "IIIIDCCCCLXXVII"depuis la création, afin que la chronologie du monde depuis la création soit respectée; - CI 228 "Per idem tempus Cato philosophus nascitur" de XCEpTZiMYucDbjeN + A, face à "Per idem tempus Cato philosophus agnoscitur" de LGtr(et CI-2), car la notice sur la naissance de Caton d'Utique est placée dans ce groupe de manuscrits après les notices de la naissance de l'écrivain Salluste, vers l'an 86 a.C., (CI 225) et celle de la conquête de Jérusalem par Pompée le Grand, a. 63 a.C., (CI 227) et devant la notice sur la naissance des poètes Virgile, a. 70 a.C., et Horace, a. 65 a.C., (CI 229), ce qui signifie que la chronologie de CI indique qu'Isidore est en train de raconter des faits datés vers la fin de la première moitié du 1er siècle a.C., or Caton est né l'an 96 a.C.; pour cette raison, de toute évidence, la leçon "nascitur" est une faute face à la bonne leçon "agnoscitur", d'autant plus que cette leçon est précisément celle de la source d'Isidore 10 ; 10

HIER. chron. 1948 p. 153,5-6: "M. Porcius Cato stoicus philosophus

agnosci-

tur".

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

128*

INTRODUCTION GÉNÉRALE

- CI 251"Huius secundo anno Titus Hierusolimam cepit atque subuertit, ubi undecies centena milia Iudaeorum fame et gladio perierunt, sed et praeter hoc centum milia publice uenundata sunt" de XCEp1ZiMYcDjeN(b: " ...praeter eos ... "), face à" ...sed et praeter hos centum milia publice uenundata sunt" d'ALGtr (et CI-2); la leçon "praeter hos" d'ALGtr (où le pronom démonstratif fait référence aux Juifs morts que l'on vient de citer) est sans aucun doute préférable à la neutralité du pronom de la leçon "praeter hoc" du groupe 0, car le texte continue en parlant des Juifs qui ont été vendus comme esclaves, ce qui a constitué une nouvelle disgrâce pour le peuple juif, car "outre les morts" , beaucoup d'autres Juifs ont souffert l'esclavage; - CI 347 "Qui dum se ab exercitu imperatorem fieri conspiceret seque xristianum adfirmans paganis praeesse non posse adsereret, 'et nos', inquit omnis exercitus, 'qui per Iulianum nomen Xristi abiecimus, tecum xristiani esse uolumus'. Quibus auditis imperii sceptra suscepit" de XEpTiMYcDbjeN, face à" ...inquit omnis exercitus, 'qui per Iulianum nomen Xristi abiecimus, tecum xristiani esse uolumus'. Quibus ille auditis imperii sceptra suscepit'' d'ALGtr + CZ (et CI-2); dans ce passage, il faut la présence explicite du sujet "ille", c'est-à-dire, "Iouianus", du verbe "suscepit'', étant donné qu'il y a un changement de sujet après le dernier verbe cité dans le discours "inquit omnis exercitus ". Ainsi, les quatre fautes communes au groupe 0 (ch. 204, 228, 251et 347) confirment qu'il constitue une famille de la tradition manuscrite de CI-1. Par contre, les deux fautes communes au groupe A, ch. 30, 201,ne sont pas tout à fait convaincantes, et l'on aurait du mal à défendre l'existence d'une deuxième famille si l'on n'avait pas d'autres leçons qui la confirment. Il faut donc désormais tenir compte des autres variantes des manuscrits afin de voir si elles confirment ou non cette première division en deux familles. Par rapport aux autres passages où la famille 0 et le groupe A transmettent une leçon différente, mais toutes les deux acceptables du point de vue morphologique et syntactique, il faut donc trouver un autre moyen de distinguer la "bonne leçon" de la "leçon fautive". C'est à ce moment qu'il faut prendre en considération les leçons du groupe des manuscrits qui préservent CI-2. En effet, comme on l'a vu, CI a connu deux rédactions d'auteur. Cela veut dire qu'il faut essayer de reconstruire deux ar-

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

129•

chétypes pour la tradition manuscrite de CI: celui de CI-1et celui de CI-2. Mais étant donné que CI-2 est constitué par des remaniements à partir du texte de la première version datée de 615/6,la conséquence est qu'Isidore a eu comme manuscrit de travail pour ces remaniements une copie de l'archétype de CI-1.Or comme le modèle perdu 8 et le possible modèle perdu A (même si A était un sigle qui désigne plusieurs manuscrits, cela ne changerait rien à cette réflexion théorique) dont proviennent les témoins de CI-1 que l'on est en train d'étudier ici, contenaient des fautes, aucun des deux ne peut être l'archétype de CI-1,mais tout simplement des copies remontant à cet archétype. Et cela est confirmé par le fait que, comme on l'a vu, CI-2 préserve toujours la bonne leçon face aux fautes manifestes dont il vient d'être question. Par conséquent, le manuscrit du travail d'Isidore lors de sa nouvelle rédaction de CI, c'est-à-dire, l'archétype de celle-ci (D), n'est ni une copie de fJ ni de A, mais remonte directement à l'archétype de CI-1.Ainsi, [l' doit être libre des fautes de 8 et de A, ce qui veut dire que dans tous les cas où [l' transmet la même leçon que 8 face à A, ou la même leçon que A face à 8, cette variante commune à [l'+B ou à [l'+A est la bonne leçon et l'autre la leçon fautive Après cette parenthèse, et une fois que l'on a bien établi le principe théorique qui permet de nous servir des leçons de CI-2, il est grand temps de retourner aux passages cités plus haut où des leçons de la famille 8 s'opposent à d'autres leçons de A sans que la notion de "faute manifeste" permette de déterminer quelle est la bonne et quelle la fautive, étant donné que toutes les deux donnent un sens acceptable au texte. Ainsi, dans le passages cités, les leçons de [l' sont les suivantes: - CI 1 "Breuem temporum per generationes et regna primus ex nostris Iulius Africanus sub imperatore Marco Aurelio Antonino simplici historiae stilo elicuit. Dehinc Eusebius Caesariensis... ", d'après SPB (mais aussi KVFa) = A; - CI 1 " ... Post hos alii atque alii, inter quos praecipue Victor Tonnonensis ecclesiae episcopus recensitis praedictorum historiis 11



ll' ne pouvant avoir de fautes en tant qu'archétype de CI-2, la coïncidence BA face à !l' est impossible. D'un autre côté, la comparaison des leçons de BA avec les leçons de .!l' ne sera pas toujours possible à cause des remaniements qu'a subis le texte de CI lors de la nouvelle version de 626. 11

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION

GÉNÉRALE

gesta sequentium aetatum usque ad consulatum Iustini iunioris expleuit", d'après SPB (mais aussi KVF) = B; - CI 3 "Sex diebus rerum omnium creaturam deus formauit. ..", d'après SPB (mais aussi KVFa) = A; - CI 118"Sub quo Hebreorum pontifex maximus Abimelech insignis est habitus", d'après SPB (mais aussi KFa) = B; - CI 184 "Huius tempore Hester historia docetur esseexpleta", d'après SPB (mais aussi KFa) = A; - CI 213 "Hune Antiochus proelio superauit et Iudaeos uaria calamitate oppressit'', d'après SPB (mais aussi KFa) = A; - CI 256 "Huius etiam inter omnia fuit illud celebre dictum perdidisse diem, quo nihil boni fecerat", d'après SPB (mais aussi KVFa)

= A;

- CI 269 "Hic Iudaeos secundo rebelles subiugat urbemque Hierusolimam restaurat eamque ex nomine suo Heliam uocat", d'après SPB (mais aussi VFa) = A; - CI 332 "Donatistarum scisma oboritur", d'après SPB (mais aussi KF) = A; - CI 345 "Qui cum in odio Xristi templum in Hiernsolim'is Iudaeis reparare permisisset atque ... ", d'après SWPB (mais aussi KFa) = B; - CI 392 " ...sanctam trinitatem blasphemans tribus igne'is iacul'is angelo emittente uisibiliter est conbustus", d'après SWPB (mais aussi KFa) = A; - la présence du mot "regnauit" dans les notices consacrées aux patriarches de la Bible et aux rois des autres civilisations est aussi confirmée par SPB (mais aussi KFa) entre les chapitres 107 et 238 = A. De cette façon, grâce à la coïncidence des leçons de la famille A et n', on peut établir que la famille 8 se caractérise aussi par les leçons fautives suivantes: CI 1 "deinde" au lieu de "dehinc"; CI 3 omission du mot "omnium" après "rerum"; CI 184 omission du mot "esse" devant "expleta"; CI 213"superans" au lieu de "superauit et"; CI 256 "fecerit" au lieu de "fecerat"; CI 269 "sub nomine suo" au lieu d' "ex nomine suo"; CI 332 "oritur" au lieu d' "oboritur"; CI 392 omission de "tribus" devant "igneis"; et, en général, l'omission du mot "regnauit" entre les ch. 107 et 238 dans les notices consacrées aux patriarches de la Bible, aux rois et aux empereurs des autres civilisations. Pour sa part, en fonction de la coïncidence entre la famille 8 et n', l'existence d'une deuxième famille A peut être confirmée, et

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENTDES MANUSCRITS

131•

elle se caractérise aussi par les leçons fautives suivantes: CI 1 "explicuit" au lieu d' "expleuit"; CI 118"habetur" au lieu d' "est habitus"; et CI 345 omission d' "in" devant "Hierusolimis". Mais il y a aussi d'autres passages dans lesquels le texte a changé lors des remaniements de CI-2: - face aux différentes versions de CI 234 "Hic primum Romanorum singulare obtinuit principatum, a quo etiam Caesares appellati sunt. Abhinc sequuntur imperatores" et "Hic primus Romanorum singularem obtinuit principatum, a quo etiam Caesares appellati sunt. Abhinc sequuntur imperatores ", où, d'un côté, XCEp1ZiYucDbeN transmettent "primum" face à "primus" d'ALGtr + Mj; et, d'un autre côté, XCKEp1ZiYcbje + A (u est mutilé à la fin du mot: "singula[ ]") transmettent "singulare" face à "singularem" de LGtr + MDN, CI-2 donne le texte suivant "Postremum ciuile bellum aduersus Pompeium adhibito monarchiam totius imperii Romani obtinuit, ex cuius nomine sequentes imperatores Caesares appellati sunt. Post hune sequuntur imperatores" (CI 234\ d'après SPB, mais aussi Fa); - face à CI 254 "Tanto autem bellicosissimus ut in expugnatione Hierusolimorum sub patre militans duodecim propugnatores duodecim sagittarum confoderet ictibus" de XCEp1ZiMYcDeN, et à "Tanto autem bellicosissimus fuit ut in expugnatione ... " d'ALGtr + bj, CI-2 omet cette notice (selon SPBI); - face à CI 415"Sisebutus Gothorum gloriosissimus princeps in Spania plurimas Romanae militiae urbes sibi bellando subiecit" de XCp1ZMYcDbjeON, et "Sisebutus Gothorum gloriosissimus princeps Spania plurimas Romanae militiae urbes sibi bellando subicit" d'ALGtr, le texte de CI-2 est le suivant: "In Spania quoque Sisebutus Gothorum rex plurimas eiusdem Romanae militiae urbes cepit", d'après SWPB (mais aussi Fa, bien que Fomette "in" devant "Spania"). Je laisse pour l'instant de côté le choix de la bonne leçon parmi les variantes suivantes, bien qu'elles coïncident avec les leçons de certains manuscrits du groupe SKVWPBFa, puisqu'il faut établir préalablement quelles sont les relations qui existent à l'intérieur de ce groupe afin d'évaluer à sa juste mesure l'importance de cette coïncidence: - CI 234 "Hic primus Romanorum singulare obtinuit principatum, a quo etiam Caesares appellati sunt. Abhinc sequuntur im-

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE peratores", où KV transmettent "primus" comme XCEp1ZiYucD beN, et K "singulare" comme XCKEp1ZiYcbje + A; - CI 254"Tanto autem bellicosissimus ut in expugnatione Hierusolimorum sub patre militans duodecim propugnatores duodecim sagittarum confoderet ictibus", où Ka ne préservent pas "fuit" après "bellicosissimus" comme XCEp1ZiMYcDeN; - et CI 415 "Sisebutus Gothorum gloriosissimus princeps in Spania plurimas Romanae militiae urbes sibi bellando subiecit", où la leçon "in Spania" est aussi préservée par K comme XCpT ZMYcDbjeON. La comparaison entre les textes des deux rédactions permet d'établir quelle est la bonne leçon de CI 415,où XCp1ZMYcDjeN transmettent "Sisebutus Gothorum gloriosissimus princeps in Spania plurimas Romanae militiae urbes sibi bellando subiecit", face à "Sisebutus Gothorum gloriosissimus princeps Spania plurimas Romanae militiae urbes sibi bellando subicit" d'ALGtr + bO. Le contexte ne suffit pas à déterminer si c'est une forme au parfait ou au présent que l'on attend, et la suite du texte ne nous aide pas non plus, CI 416: "et Iudaeos sui regni subditos ad Xristi fidem conuertit", car on ne peut pas savoir si l'on est face à une forme du thème d'infectum ou du parfait. Cependant, le passage CI 415a été remanié lors de CI-2 et, dans cette nouvelle version, Isidore écrit "cepit", c'est-à-dire, un parfait, au lieu de "subiecit / subicit": "In Spania quoque Sisebutus Gothorum rex plurimas eiusdem Romanae militiae urbes cepit", ce qui nous conduit à choisir la forme "subiecit" comme la bonne leçon face à "subicit". De plus, Ktransmet aussi dans CI 415la forme "subiecit", ce qui, comme on le verra par la suite, constitue la preuve définitive que la forme du parfait est la bonne leçon dans ce passage. Finalement, la coïncidence d'EpTiY et !l' dans CI 201 "Hic Iudaeos, qui in Aegypto erant, absoluit et uasa sancta Eleazaro pontifici restituens septuaginta interpretes petiit ac diuinas scripturas in Graecum eloquium transtulit", face à "petiuit" de XACZMuc DbjeN1 permet de choisir la leçon "petiit" comme la bonne leçon de CI-1. 2

,

La leçon "petit" de LGtr ayant été rejetée comme fautive en fonction de la syntaxe. 12

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

133*

Voici maintenant une table des leçons fautives propres à chacune des deux grandes familles de CI-1: a) leçons fautives propres à la famille 0 (XCEpTZiMYucDbjeN): - CI 1 "deinde" au lieu de "dehinc"; - CI 3 omission du mot "omnium" après "rerum"; - CI 184 omission du mot "esse" devant "expleta"; - CI 204 "XXVII" au lieu de "XXVI"; - CI 213 "superans" au lieu de "superauit et"; - CI 228 "nascitur" au lieu d' "agnoscitur"; - CI 251 "praeter hoc" au lieu de "praeter hos"; - CI 256 "fecerit" au lieu de "fecerat"; - CI 269 "sub nomine suo" au lieu d' "ex nomine suo"; - CI 332 "oritur" au lieu d' "oboritur"; - CI 347 omission d' "ille" devant "auditis"; - CI 392 omission de "tribus" devant "igneis"; - et, en général, l'omission du mot "regnauit" entre les ch. 107 et 238 dans les notices consacrées aux patriarches de la Bible et aux rois et empereurs des autres civilisations. b) leçons fautives propres à la famille A (ALGtr): - CI 1 "explicuit" au lieu d' "expleuit"; - CI 30 "extimant" au lieu d' "existimant" - CI 118"habetur" au lieu d' "est habitus"; - CI 201 "petit" au lieu de "petiit"; - CI 234 "singularem" au lieu de "singulare"; - et très probablement CI 415 "subicit" au lieu de "subiecit". Cela permet de proposer pour les deux rédactions de CI un stemma trifide: Q (archétype de Cl-1}

ffi

0

A

Q' (archétype de Cl-2}

Dans cette étude, où je me contenterai de citer seulement quelques-unes parmi les variantes les plus significatives, on s'occupera d'abord de la famille 0 et ensuite de la famille A. En ce qui concerne la première, deux listes des variantes communes à quelques manuscrits permettent de voir comment les témoins se distribuent à l'intérieur de cette famille (l'opposition s'établit toujours entre les manuscrits cités, qui transmettent la variante in-

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION

GÉNÉRALE

diquée, et tous les autres manuscrits appartenant à CI-1, c'est-àdire, les autres manuscrits de la famille 8 qui ne sont pas cités ainsi que tous les manuscrits de la famille A) 13: - liste a): - CI 38 "His temporibus apud lacum Tritonidem Minerua in specie uirginali apparuisse describitur", XCEZMucDje (les autres manuscrits, "scribitur"); - CI 72 "de Anfione, quod citharae suauitate cantu lapides et saxa commouerit", XCEZcDje (les autres manuscrits ne transmettent pas "suauitate" devant "cantu "); - CI 185"Plata quoque et Xenofon nec non et alii Socratici insignes habentur", XCEZcDje (les autres manuscrits ne transmettent pas "nec non et alii" devant "Socratici"); - CI 217"Ptolomeus Soter regnauit annos XVI'', CEZucDbje + A (les autres manuscrits, "XVII"); - CI 251"Huius secundo anno Titus Hierusolimam cepit atque subuertit, ubi undecies centena milia Iudaeorum fame et gladio perierunt, sed et praeter hos centum milia uenundata sunt", XCE ZMYucDbje (les autres manuscrits, "publice uenundata sunt"); - CI 327 "Gallienus regnauit annos II", XCEZcDje (les autres manuscrits, "Galerius "); - CI 341"Antonius monachus CV annorum in heremo moritur", XCEZMYcDje (les autres manuscrits ne transmettent pas "CV annorum in heremo" devant "moritur"); - CI 361 "Gentium quoque templa per totum orbem iubente Theodosia eodem tempore subuertuntur, nam adhuc intemerata manebant licet neglecta", XCEZMYcDbje (les autres manuscrits ne transmettent pas "licet neglecta" après "manebant "); - CI 374 "Hac tempestate Pelagius Britta aduersus Xristi gratiam erroris sui dogmata praedicat...", XCEZYcDje (les autres manuscrits ne transmettent pas "Britta" après "Pelagius"); - CI 417 "Fiunt igitur ab exordio mundi usque in eram praesentem, hoc est in anno quinto imperii Eraclii... ", XCZMYcDbe + A (les autres manuscrits, "imperatoris") 14 ; - liste b) - CI 2 "Horum nos temporum summam ab exordio mundi usque ad Augusti Eracli uel silothacarii ac Sisebuti regis principa13

On tiendra ici à nouveau compte de la mutilation d'E (mutilé des ch. 388401), i (mutilé des ch. 17-148 et 403-418), et u (mutilé des ch. 250-418). 14

Cette notice ne se trouve pas dans j.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

135*

tum quanta potuimus breuitate notauimus ... ", pTiYN (les autres manuscrits ne transmettent pas "silothacarii ac" après "uel"); - CI 7 "Cainan annorum CLXXgenuit Mahuhiael, cuius nom en interpretatur quis est dominus deus uel ex uita deus", pTiYN (les autres manuscrits, " ...genuit Malalehel, cuius nomen dicitur plantatio dei"); - CI 10 "Enoch annorum CLXVgenuit Matusalam, qui iuxta annorum seriem uixisse quattuordecim annis post diluuium reperitur. Propter quod eum nonnulli cum patre suo Enoch, qui translatus fuerat, aliquantulum fuisse, donec diluuium praeteriret, falsa opinione existimant. hieronimus. sciendum quod usque ad diluuium, ubi in nostris codicibus CC et quod excurrit annornm genuisse quis dicitur, in hebraeo habeat C annos et reliquos, qui secuntur. fuernnt autem dies Adam, postquam genuit Seth, DCC anni. quia in CC errauerat, consequenter hic posuit DCC, cum in hebraeo hic habeat DCCC et supra C", pTiYN (les autres manuscrits ne transmettent pas "hieronimus. sciendum ... et supra C" après "existimant"); - CI 12 "et uixit Matbusalam annis CLXVIIet genuit Lamech. et uixit Mathusala, postquam genuit Lamech, annos DCCCIIet genuit filios et filias. et fuernnt omnes dies Mathusalae, quos uixit, anni DCCCCLXVI/11, et mortuus est. f amosa quaestio et disputatione omnium ecclesiarnm uentilata quod iuxta diligentem subputationem XIII/ annos post diluuium Mathusala uixisse referatur. etenim cum esset Mathusala annornm CLXVII,genuit Lamech. rn-rsum Lamech, cum esset annornm CLXXXVIII,genuit Noe etfiunt usque ad diem natiuitatis Noe anni uitae Mathusalae CCCLV.sexcentesimo autem anno uitae Noe diluuium factum est. ac per hoc habita subputatione per partes, DCCCCLVanno Mathusalae diluuium fuisse conuincitur. cum autem supra DCCCCLXV/1//annis uixisse sit dictus, nu/li dubium est XII// eum annos uixisse post diluuium, et quo modo uernm est quod octo tantum animae in arca saluae factae sunt? restat ergo ut quomodo in plerisque, ita et in hoc sit error in numero. siquidem et in haebreis et in Samaritanornm libris ita scriptum repperi et uixit Mathusala CLXXXVIIannis et genuit Lamech. et uixit Mathusala, postquam genuit Lamech DCCLXXXIIannos. et genuit filios et filias. et fuernnt omnes dies Mathusalae anni DCCCCLXVII/1,et mortuus est. et uixit Lamech CLXXXIIannos et genuit Noe. a die ergo natiuitatis Mathusalae usque ad diem natiuitatis Noe sunt anni CCCLXIX:bis adde DC annos Noe, quia in sexcentesimo

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

136*

INTRODUCTION GÉNÉRALE

uitae eius anno diluuium factum est: atque ita fit, ut DCCCCLXIX anno uitae suae Mathusala mortuus sit, eo anno quo coepit esse diluuium. Matusalam annorum CLXVII genuit Lamech", pTiYN (les autres manuscrits ne transmettent pas "et uixit Matusalam ... eo anno quo coepit esse diluuium" devant "Matusalam"); - CI 14 "Hacque aetate Iubal ex genere Cain artem musicam repperit, cuius etiam frater Tubalcain aeris ferrique inuentor fuit", pTiYN(les autres manuscrits, "hac quoque aetate ... "); - CI 52 " Tune etiam scribitur in Tessalia sub Diocalione factum diluuium", p1YN(les autres manuscrits, "Tune etiam fuisse scribitur"); - CI 84 "Priamus in Troiam post La.omedontem regnauit an nos XIII", p1Y (qui omet "annos XIII") N (les autres manuscrits, "Huius temporibus in Troia post Laumedontem regnauit Priamus"); - CI 164 "Hune rex Babyloniae secundo ueniens ad Hierusalem cum populo captiuum ducit templo incenso aediftcationis suae anno CCCCLIIII",pTiYN (les autres manuscrits " ...ducit templo incenso anno aedificationis suae CCCCLIIII"); - CI 401 "Justinus regnauit annos XI", pTiYN (les autres manuscrits, "Justinus minor regnauit... "). À partir des passages cités, on voit bien que les manuscrits de la famille 8 se distribuent en deux groupes. D'un côté, dans la liste a), une série de manuscrits apparaissent toujours ensemble: XCEZcDje; très souvent en compagnie aussi de Mub, et parfois aussi d'Y. D'un autre côté, dans la liste b), la même série de manuscrits se répète sans arrêt, seulement rompue par la mutilation d'une grande partie d'i, ce sont: pTiYN15• La première impression est donc que, face à l'ensemble très compact des manuscrits de la série b), le groupe des manuscrits de la série a) est beaucoup plus instable à cause surtout de trois témoins, Mub, qui s'écartent quelquefois des autres manuscrits en préservant des leçons qui leur sont propres.

•s Cfr MOMMSEN, MGH, cbron. min. 2, p. 398 n° 20, qui a déjà parlé d'une famille qui contenait le nom de "Chlotarius" interpolé dans la préface de CI. Plus exactement, l'interpolation dont Mommsen parle se trouve au ch. 2, et est transmise, en effet, par pTiYN. Cependant, il dit, à mon avis à tort (MGH, cbron. min. 2, pp. 396 et 400 n° 34), qu' Y aurait été copié directement sur X ou bien sur un autre manuscrit très proche.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

137•

Dans le groupe de la liste a), on trouve même parfois Y, dont l'appartenance pourtant au groupe pTiYN ne semble pas douteuse, mais qui transmet, à cause de la contamination, quelques leçons propres à XCZDe, et, pour cette raison, partage des variantes propres au groupe a). Voici quelques exemples de cette contamination: - titre "INCIPIT LIBER KPWNIKWPWMISIDORI EPISCOPI", XEZDje + Y(les autres manuscrits, "INCIPIT CHRONICAISIDORI EPISCOPI"); - CI 339 "Heresis Antropomorfitarum in Syria et Macedoniana in Constantinopoli oritur", CEZMDe + Y (les autres manuscrits, "nascitur"); - CI 345 "Qui etiam dum in odio Xristi templum in Hierusolimis Iudaeis reparare permiserit atque ... ", XEZDe + Y (les autres manuscrits, "permisisset "); - CI 345 " ...et ne hoc casu crederent factum, sequenti nocte in uestimentis ipsornm crucis apparuit signum", XCZDe + Y(les autres manuscrits, "cunctorum"); - CI 366 "Huius temporibus Donatus Epbesi episcopus uirtutibus insignis est habitus ... ", XCZDe + Y (les autres manuscrits, "Epiri"); - CI 385 "Per idem tempus apparuit tempus Acephalorum Calcedonense concilium inpugnantium ... ", XD + Y (les autres manuscrits, "heresis "); - CI 409 "Eodem etiam tempore Auares aduersus Romanos dimicantes auro magis quam ferro pelluntur", XACEZcDe + Y (les autres manuscrits ne transmettent pas "eodem etiam tempore" devant" Auares"). Mais peut-on considérer ces deux groupes comme de vraies familles? Y-a-t-il des fautes manifestes parmi ces variantes communes qui permettent de parler de deux sous-familles de la famille 8? Quelques variantes du groupe b) sont, en effet, des fautes manifestes: - la version de la préface de CI dans pTiYN: "Horum nos temporum summam ab exordio mundi usque ad Augusti Eracli uel silotbacarii ac Sisebuti regis principatum quanta potuimus breuitate notauimus ... "; la mention dans cette recension du prologue d'un roi "Silothacarius" doit être interprétée comme une allusion à un roi appelé "Chlotarius", qui peut être identifié comme

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

138*

INTRODUCTION

GÉNÉRALE

Clotaire II (584-629)d'après une notice ajoutée dans pTON vers la fin de Cl (voir apparat critique de Cl-1 416)16 : "huius imperatoris (se. Eraclii) temporibus ad quartum decimum usque ad imperii sui annum et Chlotarii gloriosissimi francorum principis quadragesimum regni sui annum multa rei publicae partibus ubique paene a diuersis gentibus dispendia inlata fuere ... ", c'est-à-dire, l'an 624; puisque la date de Cl-1 est 615/6, il est manifeste que la recension de pTiYN de CI 2, ainsi que l'addition de pTON incluse dans Cl 416 ne peuvent remonter à Isidore; - les recensions des chapitres 10 et 12 transmises par pTiYN sont, de fait, le résultat d'interpolations tirées de Jérôme, cela est très clair dans Cl 10, où le nom de la source ajoutée n'a pas disparu: "Enoch annorum CLXVgenuit Matusalam, qui iuxta annorum seriem uixisse quattuordecim annis post diluuium reperitur. Propter quod eum nonnulli cum patre suo Enoch, qui translatus fuerat, aliquantulum fuisse, donec diluuium praeteriret, falsa opinione existimant. hieronimus. sciendum quod usque ad diluuium ... cum in hebraeo hic habeat DCCC et supra C", il s'agit de HIER. quaest. hebr. in gen. 5,3-4p. 10,13-18.Dans la recension de pTiYN de CI 12, il est certain que l'on est aussi face à une interpolation de Jérôme, car aucune notice de CI ne présente un développement aussi long. Au surplus, on répète deux fois la même information "(début de l'interpolation) et uixit Mathusalam annis CLXVIIet genuit Lamech. et uixit Mathusala, postquam genuit Lamech... eo anno quo coepit esse diluuium. (fin de l'interpolation) Matusalam annorum CLXVIIgenuit Lamech", il s'agit ici d'un passage de HIER. quaest. hebr. in gen. 5,25-27; - et finalement, l'absence dans pTiYN du mot "minor" de Cl 401 doit être aussi considérée comme une faute manifeste, car l'empereur "Iustinus minor" cité dans cette notice ("Iustinus minor regnauit annos XI") reçoit son nom par opposition à l'empereur "lustinus maior", cité un peu plus haut dans CI 394 "Iustinus maior regnauit annos VIII". Cette sous-famille de manuscrits sera ici nommée par le sigle /l

16

Du reste, la présence de cette notice sur Clotaire II dans 0, laissé de côté pour l'instant en fonction du peu d'extraits de CI que l'on y trouve, met déjà en relation ce manuscrit avec le groupe pTiYN. Cfraussi MOMMSEN, MGH, cbron. min. 2, p. 396, qui signale la relation entre TON.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE.

LE CLASSEMENT

DES MANUSCRITS

139•

L'autre groupe de manuscrits, c'est-à-dire, celui qui est constitué par XCEZMucDbje, pose un peu plus de problèmes, étant donné son instabilité. Cependant, il y a, au moins, quatre variantes qui peuvent être considérées comme fautives, ce sont les suivantes: - CI 72 "de Anfione, quod citharae suauitate cantu lapides et saxa commouerit" (XCEZcDje), où la construction syntactique "citharae suauitate cantu ", qui indique les compléments d'instrument au moyen desquels Amphion emouvait les rochers, est dépourvue de particule entre les deux ablatifs du genre "citharae suauitate et cantu" ou "citharae suauitate cantuque". De fait, le passage semble le résultat d'une contamination entre deux sources: HIER. cbron. p. 53b,3-4"Amphion Thebis regnauit, quem feront cantu citharae saxa mouisse", la vraie source d'Isidore, comme confirment les autres manuscrits de CI qui ne transmettent pas "suauitate" après "citharae", et AvG. ciu.18,131.14-15" ...de Amphione, quod citharae suauitate lapides mulserit et adtraxerit", d'où semble provenir la contamination qui a produit l'interpolation du mot "suauitate" dans le texte d'Isidore; - CI 217"Ptolomeus Soter regnauit annos XVI'' (CEZucDbje + A), le chiffre "XVI"est fautif de toute évidence, car il faut dix-sept ans pour remplir l'espace de temps entre la fin du règne de "Ptolomeus Euergetes", l'an "VLXXXII" depuis la création (voir CI 215), et la fin du règne de "Ptolomeus Soter", l'an "VXCVIIII"depuis la création, selon Isidore (voir CI 217); - CI 327 "Gallienus regnauit annos II" (XCEZcDje), comme dans l'exemple de CI 75 cité plus haut, on est face à une mauvaise graphie, "Gallienus", au lieu du nom de l'empereur "Galerius ", bien transmise par les manuscrits de la sous-famille /3et ceux de la famille A. Ce groupe de manuscrits, constitué par une vraie sous-famille de la famille 0, recevra ici le sigle a. Pour résumer ce qu'on a vu jusqu'ici, CI-1 est constituée par deux familles: - famille 0: XCEp1ZiMYucDbjeN; - famille A: ALGtr. Pour sa part, la famille B est constituée par deux sous-familles: - sous-famille a: XCEZMucDbje; - sous-famille /3:pTiYN.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE Cela donne le stemma provisoire suivant pour CI-1:

~edeCI-1,

0

a

A

a. 615/6)

/\.

n' (archétype de Cl-2)

p

(XCEZMucDbje) (pTiYN + 0)

De même, ce stemma permet d'établir que, dans tous les passages où une variante "x" d'une des deux sous-familles de la famille 8 s'oppose à une autre variante "y" commune à l'autre sousfamille de la famille 8 et à la famille A (et éventuellement aussi à ll), la variante "x" doit être considérée comme fautive. C'est-àdire, l'accord aA (ll) face à /3,ainsi que l'accord /3A (ll) face à a, donne toujours la bonne variante face à la variante fautive. D'après ce principe, toutes les autres variantes propres à XCEZMucDbje (sous-famille a), bien qu'elles ne soient pas des fautes manifestes et donnent un sens acceptable au texte, doivent être rejetées comme fautives; et, d'après ce même principe de l'ecdotique, toutes les autres variantes propres à pTiYN (sous-famille /3)qui ne sont pas des fautes manifestes et donnent un sens acceptable au texte, doivent être considérées, malgré tout, comme fautives. Une fois bien établies les deux sous-familles de la famille 8, on a préparé les bases théoriques qui aideront à émettre une hypothèse sur l'origine de cette famille. On a vu plus haut, en effet, que quelques manuscrits de la sous-famille /3préservent des additions qui font allusion à Clotaire II (584-629): - CI 2 "Horum nos temporum summam ab exordio mundi usque ad Augusti Eracli uel silothacarii (lothacarii N: lotharii Y) ac Sisebuti regis principatum quanta potuimus breuitate notauimus ... ", pTiYN; - CI 416 (apparat critique) "huius imperatoris (se. Eraclii) temporibus ad XIIII usque imperii sui annum et Chlothacarii gloriosissimi francorum principis quadragesimum regni sui annum

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

141•

multa rei publicae partibus ubique paene a diuersis gentibus dispendia inlata fuere ... ", pTON 17 • D'après ces passages, il est clair que la sous-famille /3remonte à un modèle qui doit être daté de l'an quatorze du règne de l'empereur Héraclius, a. 624/5, et l'an quarante de celui du roi Clotaire II, a. 623/ 4, ce qui donne comme date la plus probable de cette recension l'an 624 18• À ces deux passages, on peut ajouter maintenant le témoignage de l'explicit de deux manuscrits de la sous-famille a où l'on trouve aussi cette date de l'an quarante du règne du roi mérovingien Clotaire II: - X: "Explicit liber breuiarium temporum a sancto Hysidoro collectum iuxta historiae fidem. ab inicio mundi usque quadragensemo anno Chlothacharii regis ann. "19 ; - e: "Explicit liber breuiarum (sic) temporum diligenter a sancto isidoro collectum iuxta istoriae fidem ab initio mundi usque ad XL ann. Chlotarii regis ann. vd ccc xxxi". L'explicit de Xe ne se trouve dans aucun manuscrit de la sousfamille /3,ce qui rend difficileune interprétation basée sur la contamination. Cependant, d'un autre côté, il est aussi difficile de penser que la mention de Clotaire II qu'on trouve dans la préface de /3a pu disparaître des manuscrits de la sous-famille a. Beaucoup plus aisée à expliquer est la perte d'un explicit tel qu'on le trouve toujours dans Xe. Il se peut donc qu'à l'époque de Clotaire II, CI ait connu en Gaule mérovingienne un grand succès qui a favorisé la copie des exemplaires de l'œuvre d'Isidore et que deux recensions de cette époque soient parvenues jusqu'à nos jours: la recension /3,avec la mention de Clotaire II dans la préface, et dont l'explicit a pu disparaître dans le processus de transmission manuscrite; et a, qui ne comportait pas de mention de Clotaire au début de la chronique, et dont deux manuscrits ont préservé l'ancien explicit. Si cela est vrai, il faudrait considérer le modèle perdu e comme celui qui a donné lieu à ces deux recensions

17

Au surplus, ces manuscrits ne transmettent pas CI 417, où Isidore date son œuvre du temps de Sisebut. 18 Cfr MOMMSEN, MGH, chron. min. 2, p. 489; BISCHOFF, Die europdische Verbreitung, p. 175; GANSHOF, L'historiographie, p. 662; BRUNHôLZL, Histoire, t. 1,1, p. 89. 19

Cette date que l'on peut lire dans l'explicit de X, avait été déjà signalée par

LOT, Encore la chronique, p. 307.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE mérovingiennes, et que, par conséquent, il se trouvait en 624 en Neustrie ou Austrasie (réunie en 613 à la Neustrie par Clotaire II). Si l'on retourne maintenant à l'étude des relations entre les manuscrits qui appartiennent aux deux grandes sous-familles de la famille B, une série de fautes manifestes groupent tout de suite quelques manuscrits: a) fautes concernant le sens: - CI 254 "Tanto autem bellicosissimus ut in expugnatione Hierusolimorum sub patre militans duodecim propugnatores duodecim sagittornm confoderet ictibus", la leçon "sagittorum", qui serait la création d'un mot qui n'existe pas en latin, est préseivée par XCEZYDe; mais tous les autres manuscrits transmettent "sagittarum", leçon qui doit être préférée; b) fautes concernant la chronologie: - comme on l'a signalé plus haut, les fautes affectant les chiffres qui indiquent la durée des années des patriarches de la Bible ou du règne des rois et empereurs sont très faciles à repérer, car elles font tomber toute la chronologie d'une chronique. En effet, il n'y a plus d'accord entre le chiffre du nombre d'années du monde depuis la création et le résultat d'ajouter aux années précédentes celles du nouveau personnage de la chronique, c'est le cas des ch. 20, 93, 157,239; mais voyons en guise d'exemple CI 93: "Amazones arma sumpserunt. Achilon ann. X", la notice sur Achilon n'est préseivée que par XCEZDe, et elle précède celle de CI 94 "Abdon annos VIII", or, entre la fin du règne d'Abdon, a. "IIIIXXIIII",et celle de son prédécesseur, a. "IIIIXVI" (CI 92), il n'y a pas de place pour les dix ans d'Achilon, par conséquent la notice doit être considérée comme une addition qui ne remonte pas à Isidore; c) fautes concernant la syntaxe: - CI 310 "Cyprianus rhetor, deinde episcopus martyrio coronatur", la notice est préseivée dans cette version par XEDe, mais la présence dans la deuxième partie de la construction du mot "deinde" indique qu'il manque quelque chose dans la première partie, le premier élément de la corrélation, ce qui est confirmé par la source: HIER. cbron. 2273 p. 220,9-11 "Cyprianus primum rhetor, deinde presbyter ... ", qui est aussi la version des autres manuscrits de CI-1.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

TROISIÈME PARTIE. LE CLASSEMENT DES MANUSCRITS

143*

À partir des passages cités, on constate qu'il y a un groupe de

manuscrits qui se répète sans arrêt: XCEZDe 20 • Ce groupe sera ici appelé sous-famille a r 21 • Il reste donc, à l'intérieur de la sous-famille a, Mucbj. Constituent-ils aussi un groupe compact? Il y a quatre fautes manifestes propres à ce groupe qui permettent de penser, en effet, à une deuxième sous-famille, a La première faute manifeste est donnée par une erreur de l'adjectif qui indique l'origine d'un écrivain cité dans le prologue: CI 1 "Post hos alii atque alii, inter quos praecipue Victor Turonensis ecclesiae episcopus recensitis praedictorum historiis gesta sequentium aetatum usque ad consulatum Iustini iunioris expleuit" (YMucDbJ), où, évidemment, il ne s'agit pas de l'église de Tours, mais de l'église de Tunnuna, comme confirment les autres manuscrits "Victor Tonnonensis ecclesiae episcopus ". La deuxième a pour conséquence le manque de sens d'un passage 22 : CI 9 "Enoch, ...quique etiam nonnulla scripsisse fertur, sed ob antiquitatem susceptae fidei a patribus refutata sunt ", car on ne comprend pas l'expression "susceptae fidei" de Mucbj dans le contexte, tandis que la source et la plupart des manuscrits transmettent une autre leçon "suspectae fidei ". Celle-ci doit être considérée comme la bonne leçon. La troisième et quatrième fautes manifestes concernent la chronologie: dans la notice sur Darius (CI 170) "Darius regnauit annos XXXIII",le chiffre "XXXIII",préservé par pMucj, fait tomber la chronologie, mais tous les autres manuscrits transmettent la bonne leçon "XXXIIII";et, de même, la leçon "XXVIII"d'iMucbj dans la notice (CI 209) "Ptolomeus Epiphanes regnauit annos XXVII"n'est pas possible d'après le nombre d'années depuis la création. Les autres manuscrits transmettent la bonne leçon "XXIIII". 2



La présence du mot "primum" dans CZ au ch. 310, alors qu'il est omis par les autres manuscrits du groupe, est due à la contamination subie par ces manuscrits, dont il sera question plus tard. 21 Cfr MOMMSEN, MGH, chron. min. 2, p. 396, qui signale l'existence d'une relation entre XCZED; p. 399 n° 26, où il remarque qu'il existe une relation entre Xe; p. 400 n° 31, où il a déjà parlé d'une famille XCZD; et p. 400 n° 32, où il indique qu'il existe une relation entre E et les autres manuscrits de ce groupe. À l'égard de tous les exemples relatifs au groupe Mucbj, il faut toujours tenir compte de la mutilation d'u, auquel manquent les ch. 250-418. 20

22

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INTRODUCTION GÉNÉRALE Mais il est vrai que le principe des fautes manifestes n'est pas très solide pour établir sans aucun doute cette sous-famille. Cependant, il y a un bon nombre de variantes propres à ce groupe setvant à confirmer l'existence de cette sous-famille: a) additions de mots: CI I add. expositionem post temporum (LMcb;); CI 28 add. sub quo ante Aegyptiorum (EMcbj); CI 287 add. in ante studiis (Mcb;); CI 381add. imperio post initio (Mcb;); b) substitutions de mots: CI 32 magicae artis pro magiae (LMucb;); CI 50 adorari pro adorare (McD 2 bjr); CI 68 infemorum pro inferorum (X 2 ucb;); CI 295 in Alexandria pro Alexandriae (Mc;); CI 357 CCCLpro CL (Mcbj); CI 393 baptizo pro baptizat (Mc;);

c) inversions de mots: CI 59 transp. ann. XXVIIrexit populum (Mcbj); CI 330 transp. christianis ,V milia XAZc, V CEuDbeF, ITM Il 3-4 centum septuaginta quattuor Kjf>, centum LXXIII!X, CLXXIIII CZMucDbeF/3-y, CLX[] E Il 4 dicitur : om. XD Il tenere dicitur transp. M Il tenere : tenuisse K, om. r Il passuum: passum LE, passus Z Il a latioribus: altioribus x.zMubr/3-y Il lacioribus K Il s in : om. M Il angustiis : angustis AKctj, angustias M Il coartata : quoartata r, cohartatur G (cohor-) t, coartatita E Il pondus : posdus E Il imminens KujNF Il facilius : facilis e Il s-6 sustentaret : sustetur t, sustentur G.z, sustenturret G', sustentarent L, sustentari Z Il 6 describunt DMuctbF/3.z, discrihunt XlGCKEZYer, discribuntur A, describitur j Il marmorea : marmoria XE-y, morca D' Il lapidihus : lapidis E Il 7 preciosis XCEMuteN Il distincta distinta A, seiuncta r Il alia : om. b Il alia quae : aliaque XACZEMe

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, IIDVIIII

23

21-22

Sala annorum CXXX genuit Heber, a quo Hebrei nuncupati sunt. IIDCXLIII 22 Heber annorum CXXXIIIIgenuit Falech, cuius tempore turris aedificata est factaque est linguarum diuisio. Huius turris altitudo quinque milia centum septuaginta et quattuor dicitur tenere passuum, paulatim a latioribus in angustiis coartata ut pondus inminens facilius sustentaret. Describunt ibi templa marmorea lapidibus pretiosis auroque distincta et multa alia quae 21

KVFa SPB

ÏÎDVIIII (codd., om. F) : ÏÎDIX a, ÏÎDVIII S, ÏÎDXIIII B 21 (codd.) Il I Sala : Sale F, Salam a Il annorum scripsi cum ed. prima, annos P, ann./an. cett. Il Heber Ka, Eber VFI Il Hebrei V, Ebrei KPa, Haebrei F, Hebraei S, aebraei B Il 2 sunt nuncupati transp. V

ÎÏDCXLIII (codd., om. F) : ÏÎDCXLIII sn, ÎÏDCXIII a, ÎÏDCXLIIII P, ÎÏDCXLVII B 22 (a.I) Il I Heber a, Eber I Il annorum scripsi cum ed. prima, annos P, ann./an. SP Il CXXXIIII a, CXXXIII I 11 Falec Pa Il 3-4 quinque milia centum septuaginta et quattuor : VCLXXIIII a Il 4 dicitur : om. B Il paulatim : pailatim S Il s imminens B Il 6 sustentaret : sustentaretur B Il describunt : describuntur a Il 7 preciosis SBa

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

5

CHRONICA 1,

24

22-25

incredibilia. Hanc turrem Nebroth gigans construxit, qui post confusionem linguarum migrauit inde ad Persas eosque ignem colere docuit. IIDCCLXXIII 23 Falech annorum CXXXgenuit Ragau. 24 His temporibus primum templa constructa sunt et quidam principes gentium tamquam dii adorari coeperunt. IIDCCCCV 25 Ragau annorum CXXXIIgenuit Seruch.

10

8-9 Hanc turrem - linguarum : cfr AvG. ciu. 16,4 1. 24-26 ; ibid. 16,11 1. 71-73 (cfr SVLP.SEv. cbron. 1,4,3) 23 PROSP.cbron. 21 24 AvG. serm. 273,3

25 PROSP.cbron. 22

XD CZe E Mub cj YpTN AL Gt r 8-10 Hanc turrem - docuit : om. B Il 8 turrem : turram N 1 Il Nebroth : Nebrot Ar, Nembroth EJF, Nembreth M, Nemroth Gue (-rot) t Il gigans: gygans A, gygas tj Il 9 confusionem : confussionem Y, confusione 8, confusio L, diuisionem C, diuisione Z Il ad : a e Il 9-10 Persas : persos LM, pesas Jr, perses N, Caldeos r Il 10 ignem : igne AZ Il colere : colore GKMu 1 t, coluit r 11 docuit : redocuit X 1 , om. r Il post docuit add. abhinc errores gentium creuerunt E{3 (= cap. 22° Mom.)

ÏÎDCCLXXIII (codd., om. ZD) : ante ÏÎDCCLXXIII add. Anni ab condicione mundi N Il ÏÎDCCLXXIII XGCMYucter, MM'l'Of j (.i. 2773), ÏÎDCCLXXII L, ÏÎDCCLXXVI A, ÏÎDCCLXXVII E, ÏÎDCXLII T, ÏÎDCXLIII N, ÏÎDLXIII b 23 (codd.) Il I ante Falech add. V. D Il Falech : Falec GTcty, Faleg u Il annorum XMD{3, def E, ann./an./a. cett. Il Ragau : Ragahu N, Ragu c', Reugau M 24 (codd.) Il I primum : primo pYN, primus cr, om. Z Il post primum add. idolorum E Il constructa sunt templa transp. M Il constructa : cortucta L Il 2 quidam : quidem XLD 1 N Il dii : om. r Il adorari : adorare X 1LCEu D 1 bN, orare A Il 2-3 ceperunt CEMter

ÏÎDCCCCV (codd., om. ZD) : ÏÎDCCCCVI c, MMJ) ç j (.i. 2906), ÏÎDCCCV X, ÏÎDCCCCII C, ÏÎDCCCXV Gt, ÏÎDCCCLXXXV E, ÏÎDCCLXXIII TN, ÏÎDCLXCV b, ÏÎCCCCII e 25 (codd.) Il I ante Ragau add. VI. D Il Ragau : Ra[gau] def E, Regau M Il annorum MDb{3, annus X, ann./an./a. cett. Il CXXXII : CXXXIII XCucDje, CXXX Z Il Seruch GCZMYuctjeN, Seruc XApDr, Saruch b, Saruc E, Serath L, Serug T

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2,

22-25

25

uidentur incredibilia. Hanc turrem Nebroth gigans construxit, qui post confusionem linguarum migrauit inde ad Persas eosque ignem colere docuit. IIDCCLXXIII 23 Falech annorum CXXXgenuit Ragau. 24 His temporibus primum templa constructa sunt et quidam principes gentium tamquam dii adorari coeperunt. IIDCCCCV 25 Ragau annorum CXXXIIgenuit Seruch.

KVFaSPB

8 incredebilia S Il turrim a Il Nebroth scripsi cum ed. prima, Nembroth PBa, Nebroh S Il gigas a Il 10 colere : colore S1

ÏÏDCCLXXIII (codd., om. F) : ÏÏDCCLXXVII B 23 (codd.) Il I Falech : Falec KP, Lalech F Il annorum scripsi cum ed. prima, annos P, ann./an. cett. Il Ragau : Ragu K, Reugau B 2 24 (codd.) Il I His : hiis a Il His temporibus : tune V Il 2 quidam : om. Il dii : deos

Il Hoc etiam tempore : om. n Il Graecia PB, Grecia San, gcia. F Il Corinthus : Corintus Sa Il Corinthus in Grecia transp. K Il 2 Cleanthe Mom., Cleante VFI, deante a, tleante K Il post reperta add. est F

51 (VI)

Il

armis : om. V

I

Coretes V (Cur-) PB 1 , Corites Ba, Coretis S et : om. V Il consonam : om. V

Il modulatam in

11 2

52 (codd.) Il I etiam : est V II fuisse : et factum V Il scribitur in Tessalia : om. V Il scribitur : discribitur P II Thessalia K Il 1-2 Diocalione KBF, Deocalione SP, Deucalione V2a, diacolione F, calione V 1 Il 2 factum : om. V

S3 (codd.) Il I post et add. sub V Il Faetontis Mom., Fetontis Kn, tontis a, fetonte V Il fabulosum : fabolosum B, fabulorum K, om. V

Phe-

IIIDCCXXVIII(codd., om. F) : IIIDCCXXXIIIB

S4 (codd.) Il I annos P, ann./an. cett. Il XLta B Il XL ann. transp. F Il rexit : rex F Il populum : populorum F Il 1-2 in heremo - liberatum : om. V Il 2 Aegyptia : egiptia 4>,Aegypti S 1

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 55-61

40

55 Hoc tempore Iudaei per Moysen simul cum lege et litteras habere coeperunt. 56 Tune templum Delphis construitur, 57 Lacedemon conditur, 58 uitis in Graecia inuenitur. IIIDCCLV 59 Iosue successor Moysi rexit populum annos XXVII. 60 His temporibus primus Erectonius Atheniensium princeps in Graecia quadrigam iunxit. IIIDCCXCV 61 Gothonihel annos XL. SS cfr AVG. ciu. 18,39 l. 4-5

s6 HIER. chron. 528 p. 44b,22-23 S7 HIER. chron. 530 p. 45b,3-4

sBHIER. cbron. 510 p. 43b,24-25 S9 1 Iosue - Moysi : HIER. cbron. 555p. 46a,13-16 18,11l. 20-21

Il rexit - XXVII : AvG. ciu.

60 HIER. cbron. 546 p. 46b,4-6 61 HIER. cbron. 572 p. 47a, 7-9

XD CZe E Mub cj Y pTN AL Gt r

ss (codd.) b

Il I Iudei AYucber Il Moysen : Moisem r, Mosen Le, Moyses Il cum : con b Il et : om. L 11 2 abere r Il ceperunt AEZ8 56 (codd., om. u) Il I Delphis LbJ/3~, delfis AMYa (-fir Z) 8, delhpis c Il 1

construitur

: construetur

S7 (codd.) Iacedemon M

Z, constituitur

b, constituetur A

11 1 Lacedemon : Lacedaemon /3~,Lacidemon C, lacidimon D1, Il conditur : condetur X, conditus u, conditor cD 1, cultor J Il I uitis : uitiis r Il post uitis add. primus J Il Graecia pTY,

sB (codd.) Grecia Aa, gra. N

1

IIIDCCLV (codd., om. ZeN, def u) : IIIDCCLVI MYJ, IIIDCCLIII b, IIIDCCXCVI c, IIIDCCLX E, IIIDCCXCVIII C, IIIDCCXXVIII T S9 (codd.) 11 1 ante Iosue add. V. D Il Iosuae Xb Il succesor e Il Moysi : Moisi r, Moyse X, Mosi c, mosen L Il rexit : regit 8 Il populum : populus E Il annos scripsi cum ed. altera, annis /3~, ann./an./a. cett. Il ann. XXVII (XXVI M, XXV b) rexit populum transp. Mcbj Il XXVII : XXVI M, XXV b

60 (codd.) Il I primu[ ]tonius def u Il Erectonius X 1 GCE (her-) MYD 1 t (erettho-) 'Y, erictonius x~c (ericht-) n~bJ/3~, rectonius e, tonius r Il Atheniensium : Ateniensium GpNr, athiniensium Z (adthi-) D 1 e, athemensium b, atheniensius L Il 2 Graecia pT, Grecia XAMYcDbjN8, Greciam CEZue Il quadrigam : qutrigam D 1 Il iunxit: iuncxit Xcbry, duxit D IIIDCCXCV (codd., om. ZeN, def u) : IIIDCCXCVI j, IIIDCCXCIII b, IIIDCCXV A, IIIDCCLXV E8, IIIDCCLXVI c, IIIDCCCLXXV D, IIIDCCLX T, IIIDCLXIII Y 61 (codd.) Il I ante Gothonihel add. VI. D Il Gothonihel XCEp1ZYDe, Gothoniel Muc~tbj, Gotonihel L, Gotoniel A (Co-) Gc 1 t, Gotoniep r, othonihel N~, othoniel N 1 Il annos scripsi cum ed. altera, annis N, ann./an./a. cett. Il XL : X r Il post XL add. rexit populum b

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 55-61

41

55 Hoc tempore Iudaei per Moysen simul cum lege et litteras habere coeperunt. 56 Tune templum Delphis construitur, 57 Lacedemon conditur, 58 uitis in Graecia inuenitur. IIIDCCLV 59 Iosue successor Moysi rexit populum annos XXVII. 60 His temporibus primus Erectonius Atheniensium princeps in Graecia quadrigam iunxit. IIIDCCXCV 61 Gothonihel annos XL.

KVFaSPB

ss (codd.) 11 1 om. a

11 2

Hoc - lege et : om. V ante litteras add. Hebraei V

56 (codd., om. V) Ka, delfis FI 57 (codd., om. V)

Il

I

11 1

Tune : om. P

Il Iudei Sa Il Moysem S Il et : Il ceperunt S4>

Il templum : plum K

1

Il Delphis

Lacedemon: Lacedaemon P, Lacedomon a

58 (codd.) Il I Graecia KPB, Grecia SVa, gcia. F Grecia uitem V Il inuenitur in Grecia transp. a

Il uitis in Graecia : et

IIIDCCLV(codd., om. F) : IIIDCCLXB

59 (codd.) Il I Iosue : Iosunaue V Il successor - populum : om. V 11 Moyse S II annos P, ann./an. cett. 60 (codd.) 11 1 His : hiis a II His temporibus primus : om. V Il Erectonius S (aer-) KPB1 (aer-), erictonius B.a(aer-) a, eractonius F Il Atheniensium : Ateniensium SF, Athiniensium B, Atheniensis V Il 2 princeps: rex primus V Il Graecia VP, Grecia SKa, gcia. F, Graeciam B Il iuncxit K

IIIDCCXCV(codd., om. VF) : IIIDCCLXVa, IIIDCCC B 61 (codd.) Il I Gothonihel F, Gothoniel PBV, Gotonihel SK, Othoniel a annos P, ann./an. cett.

Digitized by

Google

Il

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 62-66

42

62 Cadmus regnat Thebis, qui primus Graecas litteras

adinuenit. 63 Per idem tempus primi Clinus et Anfion apud Graecos in musica arte claruerunt 64 Ideique Dactili f errum eo tempore inuenerunt. IIIDCCCLXXV65 Aoth annos LXXX. 66 His temporibus fabulae fictae sunt de Treptolemo, quod iubente Cerere serpentium pinnis gestatus indigentibus frumenta uolando distribuerit ; 62 1 Cadmus - Thebis : HIER. cbron. 587 p. 48b,2 Il 1-2 qui primus - adinuenit : cfr HYG./ab. 277,2; PLIN. nat. 7,192 ; SOL. 7,23 ; CAss1on. los. c. Ap. 1,10

63 HIER.cbron. 596 p. 48b,13-15 64 HIER. cbron. 599 p. 48b,16-18

65 HIER. chron. 612 p. 49a,8-9 66 1-3 His - uolando : AvG. ciu. 18,13 l. 4-6 HIER. cbron. 613 p. 49b,10-13

Il 3 frumenta ... distribuerit :

XD CZe E Mub cj Y pTN AL Gt r 62 (codd.) Il I ante Cadmus add. IIIDCCLV N Il Cadmus pTMYDbr, Catmus j', Cathmus tj 2 N, Cadmos XCZe, Catmos L (Chat-) Eu (Cath-), Catinus A Il Graecas pT, Grecas ANa8, gregas L Il 2 adinuenit : def u, inuenit Mb 63 (codd., + KB) Il I tempus : temporis u Il primi : om. B Il Clin us XKEMcbjBNrffy, Cliuus D, Clius CZe, dinus u, elom Gt Il Anfion : Amphion L 2 M, Anphion Ab, amphimam L 1 Il 2 aput ACEtr Il Graecos pTB, gregos L, Grecos cett. Il apud Graecos: om. b II in: om. b 11musica: musicas e Il arte claruerunt : altercarunt D, altercatur e, ar[te claruerunt] def u Il claruerunt: clarescunt x:1,clarunt X', claruit E Il in musica arte claruerunt : claruerunt musica arte transp. b

64 (codd. except. CZ, + II, om. V) 111 Ideique : Iudaeique Lu (iudei-), ideoque MDr Il Dactili Kr, Dactuli Acj, Dactali XDte, Dacteli E, dactile Lub/3, ductile M, dacticli G Il ferrum : ferro D'e, ferri metallum Y (cfr cap. ed. alterae 64 a /. 1) 11 ante eo add. in Mb Il eo : eodem AK

IIIDCCCLXXV (codd., def u) : IIIDCCCLXXV LGpMYt, IIIDCCCLXXVI cj, IIIDCCCLXXIII b, IIIDCCCLXXXI r, IIIDCCXCVIIII C, IIIDCCCXV D, IIIDCCXCV T, IIIDCCXLV N, IIIDCCCLX[] def Ee, non legitur A 65 (codd.) Il I ante Aoth add. VII. D Il Aoth : Aot L, Ahoth u Il annos scripsi cum ed. altera, annis N, ann./an./a. cett. Il LXXX : LXX Y Il post LXXX add. rexit populum b 66 (codd.) Il I His: is e Il fictae : fincte r, factae Xpu Il Treptolemo: Triptolemo TIN, Treptelemo r, Treptolimo A, Treptolomeo CZe (tept-), Trepolemo Y Il 2 iubente : iuuente G, iubenti X, iub[ente] def u Il Cerere : Carere M, cernere XACZEpTe, aerere L, cerae D\ def u Il ante serpentium add. qui serpencium pennis euectus uolando tribuens frumenta indigen[ ] commemorat u II serpentium: serpentyum r, repencium u Il pinnis: pennis MYuD:ztje, pynnis A II gestatus : gestasus Z, gestatur u, om. t, 11 2-3 indegentibus pN 11 3 uolando : uolanda XED', uo[lando] def u Il distribuerit : distribueret MY, distribuit cj/32

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 62-66

43

62 Cadmus regnat Thebis, qui primus Graecas litteras

adinuenit. 63 Linus quoque et Anfion apud Graecos in musica arte p ri m i tu n c claruerunt. 64 uacat 64a Ideique Dactili ferri metallum in Graecia e ode m tempore inuenerunt. IIIDCCCLXXV65 Aoth annos LXXX. 66 His temporibus fabulae fictae sunt de Treptolemo, quod iubente Cerere serpentium pinnis gestatus indigentibus frumenta uolando distribuerit ;

KVFaSPB Cadmus K, Catmus SPBrF, Cathmus VB 2 a II regnat : regnauit P II Tebis SB 1F II regnat - primus: om. V Il Graecas PBa, Grecas n, gcas. F, gregas S Il 2 post adinuenit add. edinus tebeus musicam K, add. in Grecia V 62 (codd.)

Il

I

63 (SVP4>)et Linus thebeus musicam breuiat V Il I ante Linus add. Per idem tempus F (cfr cap. ed. primae 63 /. 1) Il Linus : Proclinus

I, + CZ) a

64 • ( 4>I, + CZ) pro cap. 64 Il I Ideique : ideoque C Il Daetili : daetalli Il ferri : ferro C 11 metallum : metallo CZ Il Graecia PB, Grecia SCZ,

Greciam F Il 1-2 eodem tempore in Greciam transp. F Il CZa Il eodem tempore: eodempore S'

2

eodem : eo

IIIDCCCLXXV(codd., om. F, def V): IIIDCCCLXXVSKPa, IIIDCCCLXXXB 65 (codd.)

11 1

Aoth : Ioth F

11

annos P, ante a, ann./an. cett.

66 (codd.) Tune fabulae fietae sunt breuiat V Il I His : hiis a Il fietae : Il Treptolemo : Creptolemo K, Creptolemeo F, tripolemo a Il faetae B 2 iubente : ante F Il Cerere : cernere F Il pinnis : pennis Ba Il 3 frumenta : frumento F Il distribuerit : tribuerit F

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA1, 67-71

44

67 de Hipocentauris, quod equorum hominumque fuerint natura permixti ; 68 de Cerbero tricipite inferorum cane ; 69 de Frixo et Helle sorore sua, quod ariete uecti per aerem uolauerint ; 70 de Gorgone meretrice, quae crinita serpentibus fuerit et aspicientes conuertebat in lapides ; 71 de Bellorofonte, quod equo pinnis uolante sit uectus; 67 AVG. ciu. 18,13 l. 9-10 68 AVG. ciu. 18,13l. 10

69 1-1 de Frixo - uolauerint: AvG. ciu. 18,13l. 10-11 635 p. 5ob,12-16

Il per aerem: HIER.cbron.

70 1-1 de Gorgone - lapides : AvG. ciu. 18,13 1. 11-13 Il cbron. 671 p. 52b,6-7

I

meretrice : HIER.

71 AVG. ciu. 18,13l. 13-14

XD CZe E Mub cj YpTN AL Gt r 67 (codd.) 11 1 Hipocentauris L, ypocentauris XCDbj/3, ipocentauris ZEcf,, epocentauris M, ypocenta uiris e, ipso centauro A, cepocentauris u Il equorum: egorum A, eorum L Il hominumque: hominum E Il 1 fuerint: fuerunt Lr, fecerint E, fuerit A Il per[mixti] def E 68 (codd.) Il I de Cerbero: def u Il Cerbero: Ceruero X 2 b, cerbereo A, tricerbero j, cerbore N, cerasero M Il tricipite : tricipide A, tricapite M, tricipiti {3, om. X 2 Il de Cerbero tricipite : decreuerat mente X 1 CZD 1 e Il inferorum: infernorum X 2 ucbj Il cane : cano N Il post cane add. quem fingunt trea capita habuisse X 2 (cfr Isw. etym. u,3,33)

69 (codd., + II, Daedalo K, Didalo SP Il 2 eius : ius P II lcaro I, ycaro Ka, hicaro F 11 coaptatis: quoaptatis SK(quoabt-) P, a quo aptatis pr Il pinnis: pennis Ba Il post pinnis add. per aerem B Il uolauerint : uolauerit pra

K

76 (codd., om. v Lign.) 51p

Digitized by

Google

Il

I

Hac : hanc K, haec P

Il

2

Saturni : Saturnini

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

4,8

CHRO~ICA 1, 77-81

IIIDCCCCLV 77 Gedeon annos XL 78 Vrbs Tyria constmitur. 79 Orfeus Trax Linusque magister Herculis artis musicae inuentores dari habentur. 80 Argonautarum nauigatio scribitur. IIIDCCCCLVIII 81 Abimelech annos III.

77 Hifi Il dicitur: ducitur S, docetur CZB4>(cfr cap. ed. primae 306 l. 1-2) Il exortus : expletus a Il 2 prius : primum P, primo Y Il monastiria S 305 (codd.)

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 307-311

146

VCCCCLI

307 Gallus et Volusianus

cbron.

2268

p.

218,22-24

308 HIER. cbron.

2269

p.

219,10-12

309

HIER. cbron. 2270

p.

220,1-2

310

HIER. cbron. 2273

p.

220,9-11

chron.

p.

220,25-26

HIER.

311 HIER.

regnauerunt

annos Il. 308 Nouatus Cypriani episcopi presbyter Rom am u en i en s Nouatianam heresem condidit. 309 Valerianus cum Gallieno regnauit annos XV. 310 Cyprianus primum rhetor, deinde episcopus martyrio coronatur. 311 Gothi quo que Graeciam, Macedoniam, Asiam Pontumque depopulant.

VCCCCLXVI

307

filius

2279

XD CZe E Mb cj YpTN i AL Gt r

VCCCCLI (codd., om. CZDbeN) : VCCCCLI Y, VCCCCL GEpt, VCCCCLII cj, VCCCCXL i, VCCCCLVIII P, VCCCCXLVIIII L 2 , VCCCCXLVIII T, VCCCCLXI r, VCCCCLXVM, VCCCCXLVIIX, non legitur A 307 (codd. except. CZYj, + K,om. ZbNF) : VCCCCLXXXGCpiYDta, [ ]CCCCLXXX def e, VCCCCLXXVIIIIL, VCCCCLXXXIIIcj, VCCCCLXXIIIIT, VCCCCLXI r, VCCCCXCIIIIM, VCCCCXXVIIX, non legitur A 320 (codd.) post cap. 321 j Il I regnauit : om. Mje altera, ann./an./a. codd. Il VI : VII CZcje, V A

Il annos scripsi cum ed.

ro cap. ed. alterae 320 + cap. ed. primae 321 post cap. 317 B tn marg. Il I Manicheorum : Manichaeorum Y, Maniceorum r, Manicherum pre, Manchiorum b, miniceorum Gt Il heresis : eresis r, hereses pitB 2 N, heres GP Il orta est : oritur VY (cfr cap. ed. alterae 321 l. 1) Il orta : horta ED, exorta McB Il est: om. G Il est hereses orta transp. t Il post est add. Probus Gallias a barbaris occupatas ingenti uirtute restituit M (= HIER. cbron. 2294 p. 223,19-20), add. era r 321 (codd. except. j, + B 2 tn marg. 2

2

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 317-321 317 Qu i persecutionem aduersus xristianos efficiens

fulmine corripitur et nec mora occiditur. 318 Tacitus regnauit annum 1. 319 Huius uitae breuitas nihil dignum historia e praenotat. 320 Probus regnauit annos VI. 320a Iste militia strenuus et ciuilitate praeclarus Gallias a barbaris occu patas bellando restituit. 321 Cui us tempore Manicheorum heresis oritur.

VCCCCLXXIII

VCCCCLXXVIIII

320• HIER. chron. 2294 p. 223,19-20 (= EvTR. 9,17,I)

KVFa SPB

317 ( I,+ Y)

Il

VCCCCLXXIII(llI) VDVIII B

2

fulmine : flumine S

: VCCCCLXXIIIfl, VCCCCLXXXIIIS, VCCCCLXXVIIIIP,

Il I Tacithus a Il I Sfl,II B, VI P

318 (codd.)

an. codd.

Il

xpianus S

I

Il regnauit : om.

V

Il annum scripsi, ann./

319 ( VI,om. PB) Huius uitae nihil historiae contulit breuiat V Il historiae Va, istoriae S, ystoriae F

VCCCCLXXVIIII(fII, om. PB 1) VCCCCLXXVIIIV, VDVI B 2

:

(codd., om. PB 1 ) post cap. 317B 2 K, ann./an. cett. Il VI : VII B 2 320

320• ( I,+ Y) Il Gallias : Gallius S Il

I 2

11 1 nichil

VCCCCLXXVIIIIK, VCCCCLXXXVIIIIS, ln marg .

Il

I

regnauit: om. V Il annos

milicia Pa 11 strenuus : extrenuus SP, strennuus Y post bellando add. Romanis

Il

321 (SPB1 ,+ J) Il I Cuius tempore : huius tempore ,his temporibus j Il Manicheorum : Maniceorum S 2 , maceorum S 1 Il hereses B 1 Il oritur : exoritur j, habetur B1, orta est (horta est F) (cfr cap. ed. primae 321 /. 1)

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 322-325

152

322 Carus cum filiis Carino et Numeriano regnauit an-

VCCCCLXXXII

nos Il. 323 Carus postquam de Persis triumphauit, u i c t o r

circa Tigridem castra ponens ictu fulminis concidit. V DI I 324 Diocletianus et Maximianus regnauerunt annos XX. 325 Diocletianus diuinis libris adustis xristianos toto

orbe persequitur.

322. HIER.

chron.

2299

p.

224.19-20

Il

323 1-2 Carus - concidit : HIER. chron. 2300 p. 224,12 - p. 125,1

Rn.

I

uictor :

FEST. 24,2

3~

1-2 Diocletianus ... annos XX: HIER. chron. 2301 p. 225,7-8

nus : cfr

HIER.

chron.

2303

p.

Il

I

Maximia-

225,13-14

32s cfr Rvm,. hist. 8,2,4-5 ( cfr LACT.mort. pers. 12,2-4 ; ibid. 13,1)

XD CZe E Mb cj Y pTN i AL Gt r

VCCCCLXXXII(codd., + 4', om. LCZDheNF): VCCCCLXXXIIpta, VCCCCLXXX T. VCCCCLXXXV cj, VCCCCLXXXVII i, VCCCCLXII r. VCCCCXCVI MY. VCCCCXXXIIIX, VCCCCLX[) cetera legere non patitur G, V[ )III de/ E, non /egitur A 322 ( codd.) Il I filiis : filios L. filio Cr, filii Z Il Carino : careno b, Carina D 1 Il Numeriano : Numiriano LTN, Nomeriano Ze, Numirianum A Il regnauit : om. Mje Il 1-2 annos G, ann./an./a. cett. Il 2 II : LII C 323 (codd., + Bll4>) iste post triumphum Persicum hictu fulminis concidit hreuiat V Il I ante Carus add. VCCCCLXXXIL Il Carus : Caro E Il de Persis : om. j Il triumphauit : triumfauit t, triumphabit A, triumfabit G. trihumfauit F Il 2 Tigridem : Tigriden Gt, Ticriden r, Ticridem E, Tycridem X, Tegridem Ze, Tigridildem T, Tigridi idem piN, Egrydem C, Agridem L Il castra : castram A Il ictu : hictu AVceFc5,ictum L Il fulminis : fluminis Lp Il concidit: concedit C', condidit N, cecidit D, interiit j Il post concidit add. era r

VDII (codd., + 4>,om. CZDbNF) : VDII GEpiYtea, VDVI Le}, VDXIII r, VDXVI M, VCCCCLXXXIIT, VCCCCLXIIIIX, non /egitur A 324 ( codd.) Il I Diocletianus ZicJNr, Dioclitianus GCEMYDe-y, Dioclicianus Tth, Diuclecianus X, Deoclecianis p Il et : om. XDe Il Maximianus : Maximinus c' Il post Maximianus add. hi i Il regnauerunt Mom., regnauit AiY, om. Mje, r./rg./reg./regn. cett. Il annos G, ann./an./a. cett. Il 2 XX : XXI c, XXII

j, XXX XCZDe 32s (codd.) Il I ante cletianus Y, Dioclitianus T' Il libris : libri p Il nus DI, xpianis E Il 1-2 tur : perquiritur C'

Digitized by

Diocletianus add. iste c Il Diocletianus ic}Nr, DeoGCE7ZMD-y, Dioclicianus Xptbe Il diuinis : diunis adustis : adaustis E, exustis GMt Il xristianos : xpiatoto orbe : om. b Il 2 orbe : orbis E Il persequi-

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 322-325 VCCCCLXXXI

153

322 Carus cum filiis Carina et Numeriano regnauit an-

nos Il. 323 Carus postquam de Persis triumphauit, u i c t or que circa Tigridem castra ponens ictu fulminis concidit. V DI 324 Diocletianus et Maximianus regnauerunt annos XX. 325 Diocletianus diuinis libris adustis xristianos toto

orbe persequitur.

KVFa SPB

: VCCCCLXXXIPll, VCCCCXCI S, VOX B

VCCCCLXXXI(III)

Il

322 (codd.)

Il

nauit : om. V

I 1-2

Carus : carys pr Il Carino et Numeriano : om. V annos K, ann./an. cett. Il 2 II : I S

323 (SP)

Il

VDI (III)

: VOi Pll, VDXI S, VDXXXI B

Il reg-

2 fulminis : fluminis S

324 (codd.) Il I Diocletianus SV, Deocletianus B, Dioclitianus F, Dioclicianus KP, Diodecianus a Il regnauerunt Mom., regnauit K, rg./regn. cett., om. V II annos K, ann./an. cett. Il 2 XX : XXI B 325 (codd.) Il KP, Diodecianus a

Digitized by

I

Diocletianus S, Deocletianus B, Dioclitianus F, Dioclicianus

11 libris : libri S II adustis : adusti F Il xpianis S

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 326-330

154

326 Iste primus gemmas uestibus calciamentisque in-

seri iussit, dum sala purpura retro principes uterentur. VDIIII 327 Galerius regnauit annos II. 328 Huius breuitas imperii nihil dignum historiae contulit. VDXXXIIII 329 Constantinus regnauit annos XXX. 330 Iste primus imperatorum xristianus effectus licentiam I, + CZY) Il 1 firmataque - rediit : om. Y Il firmatoque Z Il cum : om. C Il rediit : rediuit a Il Qui : om. C Il legem C 1Z Il 1-1 protenus W Il 1 priuilegia : priuaelegia C, prebilc;gium Z Il reddidit : reddit PBF Il ac : hac SCZ Il 1-3 ydolorum a Il 3 claudi : cludi F, cladi B 1

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

10

5

CHRONICA 1, 348-350

166

348Valentinianus et Valens frater eius regnauerunt an-

V DL X X V

nos XIIII. 349 Gothi apud Strium bifarie in Fridigerno et Atalarico diuisi sunt. Sed Fridigernus Atalaricum Valentis auxilio superans huius beneficii gratia ex catholico Arrianus cum omni gente Gothorum effectus est. 350 Tune Gulfilas eorum episcopus Gothicas litteras 348 HIER. cbron. 2380 p. 244,7-8

349

CASSIOD.

bist. 8,13,2-4

350 CASs100. bist. 8,13,5 XD CZe E Mb cj YpTN i AL Gt r

VDLXXV (codd., + I14', om. CZbeNF) VDLXXV GEpiYDtaII, VDLXXIIII L, VDLXXVIIcj, VDLXXXVIr, VDXXVX, VDCXXIIM, VDLXLT, [ )IIII cetera Jegere non patttur A

Il I Valentinianus : Valentianus Eib Il et : om. p Il frater Il regnauerunt D, regnauit CEiY, regnam A, r./rg./reg./regn. XLGpT ZctN, om. Mje Il 1-2 annos GC, ann./an./a. cett. Il 2 XIIII : XIII X, XVII M, 348 (codd.)

eius : om. j

XVIIII L, VIIII A, 1111Y

349 (codd., + K4') Il 1-2. in Fridigerno et Atarico diuisi sunt: in duobus diuisi sunt regibus fridigerno scilicet et athalarico a Il I Gothi : Goti EAf3,, Gonhi a Il apud : aput XAGCZcbr, post j Il Strium : Estrium cj, Histrium baf3, Histriam M, istrum D', Syrium C, trium Er Il bifarie Tcja, bifariae XLCKpZiYDteNF, uifarie r, biuarie G, bibariae b, bifarii A, bpharie E, barbariae M Il in : inter f3, Il post in add. duobus diuisi F Il Fridigernus : Fridigernum A, Fridogerno M, Frigidigerno pTi, Frigidigernum N, Fridierno ZDj'e, Frierno X Il 1-2 Atalarico bl,ct, (Atha- a), Atanarico Y, Atarico EpTDe, Atharico Z, Attarico X, Ataricum N, Abtarico i, Alarico Ky, Alaricho C, Atrico cj, Tarico M Il 2 diuisi : diuisae f3,, diui t II Fridigernus : Fridegernus TijN, Fredigernus c, Fridogernus M, Fridigernos b, Fridiernus XCZDe, Frigidigernus p, Fridigernum L 1 Il post Fridigernus add. et E Il Atalaricum 84>(Atha- a), Atanaricum Y, Ataricum EpTceN, Atharicum XZ, Attaricum D, Abtaricum i, Alaricum AL 'CK, Alaricus L 1,Atricum Mj, adaltericum atricum b Il Valentis : Valentes ED1, Valente e, Valentem Z, ualens Aa Il post Valentis add. arriani imperatoris F, add. xpiani imperatoris a Il 3 auxilio GKpYtNa,4', auxilium Tira 1 -y(ausi- A) 11 post superans add. suadente eodem 4' Il huius : huiusce Gt Il beneficii : benefitii D, ueneficii r, benefacii L Il gratia : gracia Xte, gratiae (3, Il ex : et T Il catholico : catolico e, cattholico Mj, chatolico XA, cathalico c 1 Il 4 omni : omne C Il gente : genti Z Il Gotorum Af3, (Gotto- p) Il effectus: effettus L, factus Ml> Il post effectus add. errorem secutus est ipsius a Il effectus est cum omni gente Gothorum transp. F Il est: om. Na 350 (codd., + K4') Il 1-2 Gothicas litteras repperit : ad instar graecarum litterarum gothicas tune repperit litteras 4' Il I Tune : eo tempore F, om. a Il Gulfilas : Gulphilas ha, Golfilas Z, Vulfila TiN, Filas F, fila p Il eorum : om. 4' Il ante episcopus add. namque Gothorum a Il episcopus : episcopis br Il eorum episcopus : episcopus ipsorum j Il Gothicas : Goticas Lc(3,8, Gotticas j, Guticas A

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITY OF MICHIGAN

CHRONICA

2,

348-350

VD LXXVI 348 Valentinianus et Valens frater eius regnauerunt annos XIIII. 349 uacat 349a Gothi suadente Valente heretici efficiuntur. 350 uacat

349• cfr CAss100. hist. 8,13,4

KV Fa SW PB

VDLXXVI(I) : VDLXXVIP, VDLXXXVIS, VDLXXII W, VDCIIII B 348 (codd.) Il I Valentinianus : Valentianus W Il frater eius : om. V Il regnauerunt W, regnauit K, rg./reg./regn. SPB4>, om. V Il 1-2 annos KW, ann./ an. cett. 349 om. ed. altera (VI) 349• ( VI) pro cap. 349

Il

I

Goti S Il suadenti W

Il Valenti SW

Il he-

retice W 350 om. ed. altera (VI)

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

168

VDLXXXI

CHRO~ICA

1.

350-354

repperit et utrumque testamentum in linguam prcr priam transtulit. 351 Fotinus quoque et Eunomius atque Apollinaris h e re tic i eo tempore agnoscuntur. 352 Gratianus cum fratre Valentiniano regnauit annos VI.

353 Ambrosius Mediolanensis episcopus in catholicorum dogmate claruit. 354 Priscillianus h e re si m sui nom in i s condidit.

351 1 Fotinus : HIER.chron. 2392 p. 248,7-8 (cfr AvG. baer. 45 ; Ps. HIER.indic. de haer. 50) Il Eunomius : HIER.chron. 2389 p. 246.23-24 Il 1-2

chatholicorum B

354 (lf>I, + Y) Il I Priscilianus PB'F Il heresem S Il sui nominis heresim : heresim sui nominis Ya (cfr cap. ed. primae 354 l. r), heresem infandam nominis sui F Il 1-2 in Spania : aecclesiis Spanie F Il Spania : Hispania PB', Ispania B'a, Spaniam Y Il 2 condidit : inuexit a, interpretauit F

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 355-358

170

355 Martinus episcopus Turonorum Galliae ciuitatis multis miraculorum signis effulsit. V D XC 356 Valentinianus cum Theodosia regnauit annos VIIII. 357 Synodus Constantinopoli CL sanctorum patrum collegitur, in quo omnes hereses condemnantur. 358 Hieronymus presbyter in Bethleem toto mundo clarus habetur.

355 PROSP. cbron. 1175

356 PROSP. cbron. 1184 357 cfr CAss100. bist.

9,12,1

358 PROSP. cbron. 1186

XD CZe E Mb cj Y pTN i AL Gt r

355 (codd.) Il I episcobus G Il Turonorum : Toronorum ACpZD 2 b, Thoronorum E, Turinorum Gr, Toronicorum L, Turonicorum M, Toroniorum DZ, Torinorum X Il ciuitatis : ciuitates X Il 2 multis : om. C 1 /32 Il signis : insignis j Il effulsit : exfulsit E, euulsit b Il post effulsit add. era r

VOXC (codd., + ll,om. CZDbeNF): VOXC m, VOLX a, VOXCII Ycj, VOCI r, VLXL Gpt, VOLXLIIII E, VOLXXXVIIII 'Y,VOLXXXI T, VOL X, VOCXXXVIII M 356 (codd.) Il I Valentinianus : Valentianus E, Valetinianus F, Valentinus X Il Theodosio : Teodosio jer, Theudosio XGT, Teudosio Ap, Thedosio Y Il regnauit : om. Mje Il annos G, ann./an./a. cett. Il 2 VIIII : VIII E

357 (codd., + Fm post cap. ed. alterae 355K, post cap. ed. primae 354 V, Constantinopolitana synodus geritur breuiat V Il I Synodus : sinodus KEictbjerPy, senodos X Il Constantinopoli : Constantinopolis Y, Constantinopolim CEMcDt beF, Constantinopolum A, Constantinopolini X II CL: centum quinquaginta Kp, CCCL a 2 11 patrum : patruum C, om. E 11 2 collegitur KEMD 1 be-y, colligitur CZcD 2JF/3f,, colleguntur X Il in quo : inque e Il quo : qua LiMYcj Il omnes : omnis ACE Il hereses : haereses Z, heresses Y, ereses r, heresis XE-y, herenses b Il condemnantur : condempnantur KTiD 2 bNF, condemnatur e, condempnatur D 1 358 (codd.) Il I Hieronymus Mom., Hieronimus LGCZDtea 2 /3, Hyeronimus XE, Iheronimus Ar Il presbyter X, presbiter Gpt, prb/pbr/prbt/prbr/prsber cett. Il Bethleem : Betthleem M 1, Bethlem LCDb, Betlem er, Betlemh A, Betlehem C Il toto mundo : totum mundum X 1 CZD 1 e, lotus mundus E Il 2 clams : clarum Z Il abetur Ar

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 355-358

171

355 Martinus episcopus Turonorum Galliae ciuitatis multis miraculorum signis effulsit. V D XCI 356 Valentinianus cum Theodosio regnauit annos VIIII. 357 Synodus a Theodosio Constantinopoli CL sanctorum patrum collegitur, in quo omnes hereses condemnantur. 358 Hieronymus presbyter in Bethleem toto mundo clams habetur.

KV Fa SW PB

355 (codd., om. V fcfr cap. ed. a/terae 3531) Il I Martynus S Il Turonorum : Toronorum K, Turonicorum F 11 2 signis : om. a 11 signis miraculorum transp. F Il effulsit : efulsit S VDXCI (I) : VDXCI P, VXCI W, VDCI S, VDCXVIIII B

356 (codd.) Il I Theodosio : Teodosio B·Z, Theudosio KP, Teudosio 11 post Theodosia add. maiore fi Il regnauit : om. V Il annos K, ann./ an. cett.

W

357 (aI) Il I Sinodus SBa II Theodosia : Theudosio PB Il Constantinopolim a Il CL : CI P 11 2-3 in quo - condemnantur: om. W Il 2 colligitur B 2 a 11 quo : qua B Il 3 condempnantur Ba 358 (codd.) Il I Hieronymus Mom., Hieronimus SWBFfl, Hyeronimus P, leronimus a Il presbyter scripsi cum ed. prima, presbiter K, pbr/prbt cett. Il presbiter Hieronimus transp. W Il Bethleem : Bethlem SPW, Bethlehem F, Betleem V Il toto mundo : om. V Il 2 clarus habetur : habetur insignis V

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 359-362

172

359 Priscillianus accusante ltacio a Maximo tyranno

gladio caeditur. 360 Per idem tempus caput Iohannis baptistae Constantinopoli est perductum et in septimo miliario ciuitatis humatum. 361 Gentium quoque templa per totum orbem iubente Theodosio eodem tempore subuertuntur, nam adhuc intemerata manebant. V D XCIII 362 Theodosius cum Arcadio et Honorio regnauit annos III. 359 1-2 Priscillianus - caeditur : PROSP.chron. 1187 Il PROSP.chron. 1193

I

accusante Itacio : cfr

360 1 caput Iohannis baptistae : CAss100. hist. 9,43,1 Il 1-2 Constantinopoli est perductum : CAss100. hist. 9,43,1-2 Il 2-3 in septimo - humatum : CAss100. hist. 9,43,5

361 cfr CHRON.Gall. 40 362 PROSP.chron. 1198

XD CZe E Mb cj Y pTN i AL Gt r

359 (codd., + Il4>,om. V) Il I Priscillianus : Priscilianus XDb, Prescilianus E, Priscalianus e II post Priscillianus add. quoque Y (cfr cap. ed. alterae 359 l. 1) 11 accusante : acusante r, accussante Yb, accurante C 11 ltacio : Itatio XliDeN, Hitacio Gt, ltachio Y, Iutacio cj, hitaico a, Aetacio C, Etatio Z, euthacio b, Eutichio M Il a : ad E, om. Fy Il Maximo : Maximiano AEr Il tyranno : tiranno pDjra, tyrranno Le Il 2 gladio : glodio K, claudio r Il caeditur : occiditur Licj, ceciditur N 360 (codd.) Il I caput : capud XEb, kaput r, corpus cj, om. A II Iohannis : Ihoannis A, Ioannis r, Ihoannes xr Il baptistae : babtistae rr, babtista A, baptismae b Il Iohannis baptistae corpus transp. Cj Il 1-2 Constantinopolim Dta 2 Il 2 perductum : perductus y, productum i Il perductum est transp. b Il et : om. b Il in : om. E Il septimo : VII ma N, septi xr Il miliario : miliaria M, militario T Il 2-3 ciuitatis miliario transp. D Il ciuitatis : ciuitates X r, a ciuitate X z Il 3 post humatum add. est cj 361 (codd.) 11 1 totum : toto A Il orbem : orbe Ae, urbem X II iobente X r Il 2 Theodosia : Theudosio XT, Teodosio E, Teudosio Ar Il eodem : eo y, eu b 11 subuertuntur : derelicta refferuntur b II aduc A Il 3 intemerata : temerata N Il manebant : manebunt pM, manebat E Il post manebant add. licet neglecta Ya (libet neglecta b, licet neclecta XCE, licet neglecta ante manebant transp. b), add. era r

VDXCIII (codd., + Il4>, om. XZbeNF) : VDXCIII ill, VDLXIII a, VDLXLIIIp, VDXCII L, VDXCVEcj, VDCVI C D, VDCIIII r, VDLXIII Gt, VDCXLIM, VDXXXIII Y, VDVI C1, non legitur A 2

362 (codd., + 4>)

11 1 Theodosius : Teodosius e, Theudosius XT, Teudosius

r, Theodosios crcr, Theodisius A, Teodosio E Il Arcadio : Archadio XLCET ZYctbjr4>, Acardio A Il regnauit cett. Il 2 III : 1111Y, VIII C 1

Digitized by

Google

: om. Mje

Il

1-2

annos

G, ann./an./a.

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 359-362

173

359 Priscillianus quo que accusante ltacio a Maximo

tyranno in Ga 11i as gladio caeditur. 360 Per idem tempus caput Iohannis baptistae Constantinopoli est perductum et in septimo miliario ciuitatis humatum. 361 Gentium quoque templa per totum orbem iubente Theodosio eodem tempore subuertuntur, nam adhuc intemerata manebant. V D XCII II 362 Theodosius cum Arcadio et Honorio fi 1i i s regnauit annos III.

KV Fa SW PB

359 (I) PB

11 1 Priscilianus

PB 1

Il Itatio W Il a : om. W Il

2

tiranno

Il Galias W 360 (codd., om. V)

tistae add. in B

Il

1-2

I capud a Il baptistae : babtistae F Il post bap0 Constantinopolim Bel> Il 2 septimo : vnm a

Il

361 (codd., om. V) Il 3 intemerata : internera S

Theudosio KPB II subuertuntur : subuertur S Il Il manebant : manebunt W Il post manebant add.

2

licet neglecta B VDXCIIII (I) : VDXCIIII W, VDXCV P, VDCV S, VDCXXII B 362 (III) 11 1 Theodosius : Teudosius B-', Thedosius P, Eodosius W 11 Archadio S II Onorio B-' 11 filiis : filius V 11 1-2 regnauit : om. V 11 2 annos scripsi cum ed. prima, ann./an./a. codd. Il III : IIII SWP (sed cfr PROSP.

chron. 1198)

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 363-366

174

363 Per idem tempus Iohannes anachorita in si g ni ter claruit. 364 Qui etiam Theodosio consulenti de Eugenio tyranno uictoriam illi praedixit. VDCVI 365 Arcadius cum fratre Honorio regnauit annos XIII. 366 Hui us tempo ri bus Donatus Epiri episcopus uirtutibus insignis est habitus. Qui draconem ingentem expuens in ore eius necauit, quem octo iuga boum ad locum incendii uix trahere potuerunt, ne aerem putredo eius corrumperet.

363 PROSP. cbron.

1201

364 PROSP. cbron.

1201

365 PROSP. cbron.

1207

366 CAss100. hist. 9,46,1-3

XD CZe E Mb cj YpTN i AL Gt r

363 (codd., + J() Il I Johannes anachorita : anacorita GZt, anacoreta 1-2 insigniter : insignita i

loannes r, Iohannis XCKEpPD 1 beN-y Il r, anacoritha D, anchorita b, om. (32 Il

364 (codd.) 11 1 Theodosia : Teodosio E, Theudosio AT, Teudosio r, Theudosium X, Theodosiu P, Tehodosio e Il consulenti: consolenti XC 1ZD 1 e, consolante E, consulente Y Il Eugenio : augenio N, ogenio i Il 1-2 tyranno : tiranno r, tyrranno e, om. j Il post tyranno iter. consolenti CZe (consulC2) Il 2 uicturiam X Il post praedixit add. era r

VDCVI (codd., + ll4>, om. CZDbNF) : VDCVI LKEYea, VDCVII pV, VDCVIII cj, VDC Gt, VDCLV M, VDCXXIII r, VDLXLIII T, VDLXVI X, VD[ ] cetera legere non patitur i, non legitur A 365 (codd.) Il annos G, ann./an./a.

I

Archadius ETYcbj Il Onorio r codd. Il XIII : XIIII pTiM, X y

Il regnauit : om. Mje

Il

366 (codd., + ll4>, om. V) Il I Huius temporibus : per idem tempus 4> Il Huius : hius X 1 , horum /32 Il Epiri KM a, Epyri ApTcjN, Ephyri i, Ephiri E, Eperi G, Ephesi XCZYDe, episeri b, ariciae t, ariti F, epri L, om. r Il episcopus Epyri transp. Cj Il 2 habitus: abitus bô, abetus X2, habitur X 1 , om. N Il draconem: drachonem C, dragonem b Il ingentem : ignentem e Il 3 ore : hore j, os M Il eius : om. L Il necauit : negauit AGt, connegauit L Il eius necauit : elinecauit b Il quem : om. D 1 Il octo : VIII GEM 2 tF, octa N, VII D, septe.VII X, septem Y, sex CZe Il iuga : iuca r Il boum KTMcDj4>, bouum XGEpZiYt beNy, bobum Cr Il 4 traere AGt Il potuerunt : poterant E Il ne : om. b Il aerem : eaerem b, herem e Il 4-5 putredo : putrido XEMYby Il 5 corrumperet: corruperet A, conrumperet G, corrumperit X, corumperit E, conrumperit L, cormmpet N

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

5

CHRONICA 2, 363-366

175

363 Per idem tempus Iohannes anachorita uirtutum

miraculis habetur insignis. 364 Qui etiam Theodosia consulenti de Eugenio tyranno uictoriam illi praedixit. 365 Arcadius cum fratre Honorio regnauit annos XIII. (369) Hui us tempo ri bus Augustinus episcopus doctrinae scientia insignis habetur. (370) Iohannes quoque Constantinopolitanus et Theophilus Alexandrinus inlustres episcopi praedicantur. 366 Donatus Epiri episcopus uirtutibus insignis est habitus. Qui draconem ingentem expuens in ore eius necauit, quem octo iuga boum ad locum incendii uix trahere potuerunt, ne aerem putredo eius corrumperet.

VDCVII

KV Fa SW PB

Il

363 (V4>I)

I

Iohannis SB 1

Il anacoreta a Il uirtitum W

Il I Theodosia : Teodosio W, Theudosio PB1, TheodoIl consulenti : consolenti W, om. a Il 1-2 tiranno Ba Il 2 uicturiam

364 (codd., om. V)

soio a BI

VDCVII (I) : VDCVII WP, VDCXVIII S, VDCXXXVB

Il

365 (codd.)

ann./an. cett. 369 ( 4>I)

aug. F

Il

2

11

I Archadius SW4> Il post fratre add. suo F XIII : XIIII a

Il annos

K,

Il I temporibus : tempore W Il Augustinus Ba, Agustinus SWP, doctrinae : doctrina Pa Il scientia : scientiae Pa

370 ( 4>I) Il I Iohannis SB 1 Il et : om. a Il 1-2 Theophilus F, Theofilus SP, Teofilus WB, Theophilius a Il 2 inlustres : illustres a, inlustris SW Il episcopi : om. W

366 (.!) Il I Epiri B, Epyri W, Ephyri P, Ephiri s~,Epheri S 1 Il 2 exspuens W Il 3 necauit : negauit SW Il boum WPB\ bouum S, bo[.]um B1 Il 4 ne :

in S Il putride SW

Digitized by

Il eius : aeris

Google

W

11 4-s corrumperit

S

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 367-371 367 Per idem tempus corpora sanctorum Abbacuc et Micheae prophetarum diuina reuelatione produntur. 368 Gothi Italiam, Vuandali atque Alani Gallias adgrediuntur. 369 Augustinus quo que episcopus doctrinae scientia insignis habetur. 370 Iohannes quoque Constantinopolitanus et Theophilus Alexandrinus inlustres episcopi praedicantur. VDCXXI 371 Honorius cum Theodosio minore fratris filio regnauit annos XV. 367 CASSIOD. bist. 9,49 368

1

Gothi Italiam : PROSP.chron.

1218

Il Vuandali - Gallias : PROSP.cbron.

1230

369 PROSP.chron.

1204

370

PROSP.cbron.

1220

371

PROSP.cbron.

1235

XD CZe E Mb cj Y pTN i AL Gt r 367 (codd.) Il I tempus : tempora Y Il corpora : corpus b Il sanctorum : sancto p Il Abbacuc : Abacuc Ebr 2 , Abacuhc c, Abacuch e, Ababacuc Ti, Ababaccucp, Ambacuc Y1r', Ambacumj Il 2 Micheae: Miceae Le, Michae CN', Michea A, Michiae Xb, Miche e, Mice r Il diuina : om. L Il reuelatione : reuelacione t, relatione X-y Il produntur : producuntur Lt 368 (codd., + Illf>, om. V) Il I Goti tA{32 Il Italia Erf32 Il Vuandali: uandali C'pMer, Guandali G, uundali Y', Goti E Il atque : adque CE, aque N Il Alani : Alamani M', almani r, alarii N Il 1-2 adgrediuntur: aggrediuntur a, egrediuntur E, adgrediunt K 369 (codd., + Il, om. X) cap. 369 + 370 post cap. 367 CZDe, post cap. ed. alterae 374 V Il I Augustinus : Agustinus Lpce, Augustinis G, Augistinus N Il post Augustinus add. ippone regiensis V Il quoque : om. Vj (cfr cap. ed. alterae 369 /. 1) Il episcopus quoque transp. r Il doctrina E Il 1-2 doctrinae scientia :

om. V Il doctrinae - habetur : om. r

Il scientiae AGEtb Il

2

abetur A

370 (codd., + Il, om. Gt) cap. 369 + 370 post cap. 367 CZDe, Constantinopolim Johannes episcopus praedicatur breuiat V Il I Iohannes quoque : om. r Il Iohannis XKEpD'be-y Il quoque : om. j Il Constantinopilitanus N' Il 12 Theophilus : Theofilus Ze, Theophylus pN, Theopylus T, Theufilius Ar (Teu-), Thiopilus D', Theofolus L Thefolus L ', Thiphylus X, hiophilus E Il 2 inlustres: illustresj, inlustris XLEpD'eN Il episcopi: episcopis X', episcopus b Il episcopi inlustres transp. M Il episcopi praedicantur : habentur episcopi Y Il praedicantur : ordinantur c, habentur Y Il post praedicantur add. era r 2

,

VDCXXI (codd., + II, om. ZbN) : VDCXXI XLGEYtII, VDCXXII Cpr, VDCXXIII cj, VDCXXVD, VDXXII e, VDCLXXM, VDCVII T, non leguntur Ai 371 (codd., + KB!f>) Il I Honorius : Honorios L ', Honorio r Il cum : et E Il Theodosio : Theudosio XAIB'e, Teudosio r Il minore : minoris F Il fratris : om. a Il filio : filius rF Il minore fratris filio : om. L 11 1-2 regnauit : om. Mje Il 2 annos K, ann./an./a. cett. Il XV : XXVII 'Y

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 367-371

177

367 Per idem tempus corpora sanctorum Abbacuc et

Micheae prophetarum diuina reuelatione produntur. 368 Gothi quo que Italiam, Vuandali atque Alani Gallias adgrediuntur. 369 bic uacat 370 bic uacat V D C XXII 371 Honorius cum Theodosio fratris fi.Horegnauit annos XV.

KV Fa SW PB

367 (codd., om. V) Il I Abbacuc KW, Abacuc BF, abacuch a, Ambacu SP Il Micheae : Michae KWB, Miche SP Il prophetarum - reuelatione : om. a Il produntur : producuntur W 1

368 (I)

Il

I

Goti S

Il uandali WB Il

1

aggrediuntur B

369 ( I)post cap. 365 370 ( I) post cap. 365-369

VDCXXII ( I,om. 4>) : VDCXXII P, VDCXCII W, VDCXXXVIS, VDCL B 371 (SVWP) Il I Theudosio SP 11 regnauit : om. V Il cum ed. prima, ann./an. codd.

Digitized by

Go ogle

1-1

annos scripsi

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA1, 372-375 372 His imperantibus Gothi Romam capiunt. 373 Vuandali quoque Spanias et Sueui Gallaeciam oc-

cupant. 374 Hac tempestate Pelagius aduersus Xristi gratiam erroris sui dogmata praedicat, ad cuius damnationem concilium apud Cartaginem CCXIIIIepiscoporum congregantur. 375 Hoc tempore Cyrillus Alexandriae episcopus insignis est habitus.

372 PROSP.chron.

1240

373 1-2 Vuandali ... Spanias ... occupant : PROSP.chron. laeciam : cfr Hvo. 81 374 1-2 Pelagius - praedicat : PROSP.chron. gantur : PROSP.cbron. 1266

375 PROSP.chron.

1252

1237

Il

I

Sueui Gal-

Il 2-4 ad cuius - congre-

1297

XD CZe E Mb cj Y pTN i AL Gt r

372 (codd., + K) Il I imperantibus AKEMcDj/38, imperatoribus X LCZe, imperatorebus XI, temporibus b Il Gothi: Goti A/3 Il capiunt: ac, Ghothi Z 2 cipiunt E, om. XCZDe 2

373 (codd., + Ka) Il I Vuandali : uandali Mer, Guandali G Il Spanias : Hispanias KZMYcbje, Ispanias ta, Hispaniam Tiy, Spaniam r, Hispania pN Il Sueui : Suebi r, Sueue XI Il Gallaeciam scripsi (cfr cap. ed. alterae 401d l. 2), Galleciam Kra, Galliciam AGt, Galliam L, Gallicias Ec/32 (-tias pT), Gallias cett. Il 1-2 occupant : occupanth b, om. /32 374 (codd.) 11 1 Hac : ac Lb/32 , hanc CZe 11 Pelagius : Pelladius C, pilagius b, Pilacius c 'i Il post Pelagius add. Britto Ycj (Brito) a I ( = PROSP. cbron. 1252) Il gratiam : gratia b Il 2 erroris : herroris bN, errores p II dogmata : docmata AGt, dogmatam XEDZ, dogmatum cj, dogmate NI, gogmata p Il praedicat: predicant r Il damnationem: damnacionem t, dampnationem b, damnaTiD, condemptionem pN 11 3 aput ACce8 li tione L, condempnationem Kartaginem iYj Il CCXIIII : CC torum XIIII c, ducentorum XIIII pTN, CCXX:1111 L Z, semcentum XIIII E, DCCXIIII e, [ ] quattuor decim cetera legere non patitur i Il episcoporum: episcuporum C, episcorum E, episcopi L Il 3-4 congregatur CpT ZYeNra 2 375 (codd., + Fll, om. V) Il I Hoc tempore : om. r II Cyrill us : Cirillus KcbA, Cyrillius Z Il Alexandriae : Alexandria A, Alexandrinus MYb Il episcopus Alexandriae transp. Le Il 2 est habitus : habetur Mr II habitus : abitus Gt, habetus X 2 K Il post habitus add. era r

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 372-375

179

372 His imper a t oribus Gothi Romam capiunt. 373 uacat 373a Vuandali quoque, Alani et Sueui Spanias occu-

pant. 374 Hac tempestate Pelagius aduersus Xristi gratiam erroris sui dogmata praedicat, ad cuius damnationem concilium apud Cartaginem CCXIIIIepiscoporum congregantur. 375 Quo tempore Cyrillus Alexandriae episcopus insignis est habitus.

373• HYD. 34

KVFaSWPB

1

372 CI) goti romam ingrediuntur Goti S Il capiunt : cupiunt a

breuiat V ( cfr cap. ed. alterae 373a)

Il

373 om. ed. altera (VFI) 373• (VFI) pro cap. 373 Il I Vuandali- occupant : Alani uuandali sueui spanias goti romam ingrediuntur V (se. cap. 373a + 372) Il uandali W Il post quoque add. et F Il Suueui W Il Spanias : Hispanias PB 11post Spanias add. et Gallicias BI, add. et Gallias B 2 374 (codd.) Pelagius quoque hereticus agnoscitur breuiat V Il I Pelagius : Pelagis BI Il 2 dampnationem KPB 2 a Il 3 aput BI Il CCXIIII : ccorum :xxxxcim B Il 3-4 congregatur Ka

375 (aI)

11 1 Cirillus Sa

II Alexandriae : Alexandrinus a

Il

episcopus :

episcopis a I

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 376-379

180

V D C XLVI I I 376 Theodosius minor Arcadii filius regnauit annos XXVII. 377 Gens Vuandalorum ab Spaniis ad Africam t ra n si t ibique catholicam fidem Arriana impietate s u bu e r t i t. 378 Per idem tempus Nestorius Constantinopolitanus episcopus suae perfidiae molitur errorem, aduersus quem Ephesena synodus congregata eius impia dogma condemnat. 379 Hoc etiam tempore diabolus in specie Moysi lu376 cfr 377 cbron.

PROSP.

cbron.

1283

Gens - transit :

1-2

PROSP.

cbron.

1295

Il

2-3

ibique - subuertit : PROSP.

1327

378 1-2 Nestorius - errorem : PROSP. chron. nat : PROSP. cbron. 1306

1297

Il

2-4

aduersus - condem-

379 CAss100. hist. 12,9

XD CZe E Mb cj Y pTN i AL Gt r

VDCXLVIII(codd., + Il, om. ZDbeN) : VDCXLVIIIAGCKpcj, VDCXLVIILEVY, VDCLVIIIt, VDCLVIIIIr, VDCXCVIM, VDCXXII T, VDCXII X, non legitur i 376 (codd.) Il I Theodosius: Teodosius E, Theudosius XAT, Teudosius r Il minor: om. e Il Arcadii XLC 2 ZiD, Archadii ATMYce, Arcadi C 1 bN 1 , ArchadipjN2, Archadie E, et Arcadius 8 Il ante regnauit add. solus b Il regnauit : om. Mje Il post regnauit add. solus LCMYc Il annos scripsi cum ed. altera, ann./ an.la. codd. Il 2 XXVII XGt-y, XXVI CEp1ZMYcDjeN, XXV i, XXII r, XVIIII b 377 (codd., + Ka) Il I Vuandalorum : uandalorum Mer, Guandalorum G, uualdalorum E Il post Vuandalorum add. rex A Il ab : absque L Il Spaniis : Hispaniis KMcber, Ispaniis D 2 ta, Spanis X'E, Hispanis CZ/3.a,Ispanis j, Hispanias Y, panis L Il 1-2 Africam: Affricam MNa, Afrigam Ar, Affrigam C Il 2 transit: transiit X 2Aa/38, transiuit b, transiens LD Il catholicam : cattholicam Mj, chatolicam A Il fide E Il Arrianam CED 1 Il 2-3 impietate : impietatem ED', impietas X 2 Il 3 subuertit : subuerti E, subuertitur e, subuertunt Y ( cfr cap. ed. alterae 377 I. 2-3) 378 (codd.) Il I Nestorius : Nastorius r Il constantinopolitanos b 1 Il 2 perfidiae : per fidei X Il molitur : mollitur E, molitus N Il errorem : errore Z, herroremque N 1 , herrorem N 2 Il 3 Ephesena XD 2 , Efesena G, Effesena b, Effesana M, Efasana r, Ephesina EiYcD'j-y, Efesina Tt, Effesina pN, Ephesiana CZ, Efesiana e Il [synodus con]gregata def i Il synodus: sinodus X 1 CTMcje8, senodus X 2 Il congregata : congregatur XEYc 1 D, congregatio L Il impia : impium YN Il 4 dogma : docma ANr, dogmata Lcbj Il condemnat : condempnat TZicD JN, condemnant A, condempnant D', contempnat b 2

379 (codd.) Il I diahulus G-y Il in : om. M/32 11 specie : speciem r/32 , spetiae C Il Moysi : Mosi c Il post Moysi add. in L 1 Il 1-2 Iudaeis : Iudeis Actber. Iudei M

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 376-379 V D C XLVI III 376 Theodosius minor Arcadii filius regnauit annos XXVII. 377 Vuandali ab Spania ad Africam transeunt ibique catholicam fidem Arriana impietate su bu e r tunt. 378 Per idem tempus Nestorius Constantinopolitanus episcopus suae perfidiae molitur errorem, aduersus quem Ephesena synodus congregata eius impia dogma condemnat. 379 Hoc etiam tempore diabolus in specie Moysi lu-

KV Fa SW PB

VDCXLVIIII(4>I, om. F) : VDCXLVIIIIWP, VDCX S, VDCL a, VDCLXXVIB 376 (codd.) Il I Theodosius : Teodosius WB.a, Theudosius P, Teudosius Il Arcadii filius: om. V Il Arcadii p.2B2 , Archadii 4>,Arcadi WP1 B', Archadi Il ante regnauit add. solus VB Il regnauit : regnat V Il post regnauit add. solus KWa Il annos K, ann./an. cett. Il 2 XXVII SKWP.a,XXVI BF, XXVIII a, XXIII V, XVII P 1 B' S

377 ( VFI) 11 1 Vuandali : uandali W II Spa nia : Hispania P, Ispania Il ad: om. V 11 2-3 ibique - subuertunt: om. V 11 2 catholicam: cotholicam S

SWB1

378 (codd.) Nestorius heresiarces agnoscitur breuiat V 11 2 molitur : demolitur W, moritur F Il 3 Ephesena Pa, Efesena S, Effesena W, Efesenas K, Effesina BF Il sinodus SKB4> 11 impia : impium a Il 4 condempnat KPB4> 1-2

379 (codd., om. Iudeis W4>

Digitized by

V)

Il

I

Go ogle

diabulus SK Il specie : spetie F

Il moisi a Il

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 379-382 daeis in Creta apparens, dum eos per mare pede sicco ad terram repromissionis promittit perducere, plurimis necatis reliqui, qui saluati sunt, confestim ad Xristi gratiam conuertuntur. V D CL I III 380 Marcianus regnauit annos VI . 381 Cuius initio Calcedonense concilium geritur, ubi Eutices cum Dioscoro Alexandrino episcopo condemnantur. 382 Huius etiam sexto imper a t or i s anno Theudericus rex Gothorum cum ingenti exercitu Spaniam ingreditur.

380 VICT. TüNN. 8 1. 49-50 381 VICT. TONN.

IO

1. 55-61

382 HYD. 166

XD CZe E Mb cj Y pTN i AL Gt r

:z.eos : eis cj Il dum eos : Iudeos r Il sicco : siccato M Il 3 repromissionis : repromisionis Yb, promissionis X CEe, promissiones X', om. Z Il promittit : repromittit M, promitteret D, permittit c Il perducere : producere T Il plurimis : pluremis X', pluribus r Il 4 necatis GCZMbeNr, negatis -y, enecatis XEcD'j/3 (enecanis N'), enegatis D 2 Il reliqui : reliquid b Il qui : om. EMY'D-y Il saluati : salbati r, salui facti Mb Il sunt : om. M II Xristi : dei j, xristum C Il 4-5 gratiam : graciam X, om. C Il 5 post conuertuntur add. era r 2

VDCLIIII(codd., + Il, om. CZDbeN): VDCLIIII GEpYt-y, VDCLVVcj, VDCLIIK, VDCLXVr, VDCCII M, VDCXIII X, VDCXLVIIIT, VD[] cetera legere non patitur i e

380 (codd. except. Y, + B) Il I Marcianus : Martianus CEctbBNrf>, Martinus Il regnauit : om. Mbje Il annos scripsi cum ed. altera, ann./an./a. codd. Il

VI: VIIE, V b 381 (codd.) Il I inicio Xj II post initio add. imperii a 2 11 Calcedonense XEZYDJ, Calcidonense McbeA/3 ,, Calcidonensem C Il post Calcedonense add. synodo A Il [conci]lium def i Il geritur: geretur X'Ee, congregatur t, congregantur G, gerea[ l cetera legere non patitur D' Il ubi: ibi L, bi D' Il :z.Eutices LpTMYcD 2JNf>,Eutiches Ze, Euthices XCi, Euthecis A, Eutecis E, eutrices b, coteces D' Il Dioscoro : Dioscorum r, dioscuro b, Duoscoro L, dioscero N Il Alexandrino : Alexandino p, Alexandrine r Il episcopo : episcopus b Il :z.-3condemnantur AGCEpMr, condempnantur TZicDbjN, condemnatur XLYte 38:z.(codd., + Ka) 11 1 etiam : ergo C Il sexto : VI Ab, VII a Il imperatores XE Il anno VI imperatoris transp. B Il 1-:z.Theudericus : Teudericus Aer, Theodoricus CZiMYcDNa, Teodoricus j, Theodericum E Il :z.Gothorum : Gotorum TiA, Ghottorum e Il Gotorum rex transp. X Il ingente A Il exercito C'D' Il ante Spaniam add. in T2 11 Spaniam XLGKN, Hispaniam CZiea,, Ispaniam Eta, Spania Ap, Hispanias Y, Hisphia D' Il :z.-3 post ingreditur add. hucusque Prosper M (= cap. 382a Mom. {cfr Vier. TONN.praescr. /. 11),add. era r O

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

5

CHRONICA 2, 379-382 daeis in Creta apparens, dum eos per mare pede sicco ad terram repromissionis promittit perducere, plurimis necatis reliqui, qui saluati sunt, conf estim ad Xristi gratiam conuertuntur. V D CLVI 380 Marcianus regnauit annos VI I . 381 Cuius initio Calcedonense concilium geritur, ubi Eutices cum Dioscoro Alexandrino episcopo condemnantur. 382 Huius etiam sexto imper i i anno Theudericus rex Gothorum cum ingenti exercitu Spaniam ingreditur.

KV Fa SW PB

2 adparens S Il 3 repromissionis: repromisionis K, promissionis a Il plurimis : primis B Il 4 necatis KPB4>,negatis SW Il saluati : salui facti F

VDCLVI( Il 2 Eutices FI,, euthice a, Euticius K Il cum Dioscoro : om. K Il 2-3 condem380 (SPWU4>,+ Y)

uit : om. V

nantur SW, condempnantur K, condempnatur PB4> 382. (VFI) Theudericus Gotorum rex Ispaniam ingreditur breuiat V Il sexto: sex B', VI SWP Il imperii : imperio W Il Theudericus VPB, Teudericus F, Theodericus SW Il 2 Gotorum S Il exercito S Il Spaniam scripsi cum ed. prima, Hispaniam PB:Z,Ispaniam B1F 1

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

5

CHRONICA 1, 383-385 V D CL X X 383 Leo maior cum Leone minore regnauit annos XVI.

384 Alexandria et Aegyptus errore Dioscori heretici languens inmundo repleta s p i rit u canina rabie latrat. 385 P e r idem te m pus apparuit heresis Acefalorum Calcedonense concilium inpugnantium. At que ideo "Acefali", id est sine capite, nominantur, quia quis primus eam heresem introduxerit, non inuenitur. Cuius heresis peste plurimi actenus Orientalium languent.

383 VICT. TONN. 18 1. J08 384 VICT. TONN. 19 1. 109-110 385 cfr Ps. HIER. indic. de haer. 61

XD CZe E Mb cf Y pTN i AL Gt r

VDCLXX(codd., + K, om. CZDbeN) : VDCLXX GYt-y, VDLXX E, VDCLXXIcf, VDCLXXII K, VDCLXXV p, VDCLXXXVIIII r, VDCCXVIII M, VDCXXVIIII X, VDCLIIII T, non legitur i 383 (codd. except. Y) Il I Leone : Leonem Z, Leo r Il minore : minorem Z Il Leone minore : minore Leone transp. A Il regnauit : om. Mfe Il annos scripsi cum ed. altera, om. L, ann./an./a. cett. Il 2 XVI : XVII b (cfr cap. ed. alterae 383 /. 2) 384 (codd., + K) Il I Alexandria : Alexandrie r, Alexandri L' Il Aegyptus : Egyptus GEIN-y,Egiptus e, egiptum r Il herrore E Il 1-2 Dioscori : Dioschori XA, Diocori e, Diosculi i Il 2 eretici r Il languens : langens X, lanquens A, langunt L Il inmundo : immundo N, inmunda ED Il repleta : repletas C', repletus MY, replet r Il 3 canina : canine M' 11 rabie : rrabie X', rabiae CtYD'be, rabiem A, rabia r, rapie t, rapiae GK, labie M Il latrant Acf 385 (codd.) Il I apparuit : om. l, Il heresis : eresis Ae, hereses Git, ereses r, tempus XYD, om. EM Il heresis apparuit transp. Z Il acefalorum heresis apparuit transp. L Il Acefalorum Gt/3,-y, Acefallorum M, Acephalorum CEZY cDbf, Achephalorum X, Achepalorum e, Acebalorum r 11 2 Calcidonense MA (Calciddnen- A) /3, Il conciliom C' Il adque ACEe Il 3 ideo : ido A Il Acefali G'Ct'-y, Acefalii /3, (efalii N), Aceffali t', Acephali XEMYDbf, Acifali G', Azephali Ze, Acebali r Il est : sunt r Il id est : om. C Il sine : sirie t Il nominantur : nuncupantur Cc, om. f Il 3-4 quia quis : quisquis L Il 4 quis : qui N Il primus : prius Ma,/3, om. L Il eam : hanc f, om. Y Il eam primus transp. A Il heresem bj'f> (er- r), heresim XCEZMcD (haer-) j'/3-y, heresi e Il introduxerit : introduxit Yb-y Il 5 heresis : haeresis D, eresis r, eresi C Il peste : perte e, partes A Il plurimi actenus Orientalium : Orientalium plurimi A Il actenus : hactenus cDf, hastenus t, actinus p, om. -y Il Orientalium : orientarium N Il 5-6 tanguent : langent r, languunt A, langunt L, languescunt M Il post tanguent add. era r

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

5

CHRONICA 2, 383-385 VDCLXXIII

383 Leo maior cum Leone minore regnauit annos XVII. 384 Aegyptus et Alexandria synodum Calcedonensem detractans inmundo spiritu a d r e pt a canina rabie latrat. 385 Tu n c p ri mu m apparuit heresis Acefalorum Calcedonense concilium inpugnantium. Qu i id circ o "Acefali", id est sine capite, nominantur, quia quis primus eam heresem introduxerit, non inuenitur. Cuius heresis peste plurimi actenus Orientalium languent.

KV Fa SW PB

VDCLXXIII (V4>I, om. F) : VDCLXXIII VWP, VDCLXXXIIIS, VDCXCVIIII B, VDCLVIIIIa 383 (codd., + Y) Il I maior: maio S II Leone minore: Leonem in ore S Il regnauit : om. V Il annos K, ann./an./a. cett. 384 ( V4>I) Il I Aegyptus : Aegiptus WB, Egiptus 4> 11 Aegyptus et Alexandria : Alexandria et egiptus F (cfr cap. ed. primae 384 l. 1) Il ante synodum add. errore dioscori heretici F (cfr cap. ed. primae 384 l. 1-2) Il sinodum Sa Il 1-2 Calcedonensem PB Calcidonensem SWBra, Calcidonense VF Il 2 detractans : detrectans a, detractus F, detrectantes B in marg. Il post detractans add. errore dioscori heretici languens a (cfr cap. ed. primae 384 l. 1-2), add. et fetore dioscori heretici languentes B in marg. (cfr cap. ed. primae 384 l. 1-2) 11 3 adrepta : arrepta a, arrepto F, adreptae Br, abreptae B Il rabiae V Il latrant W 2

,

2

2

2

385 (codd., om. V) Il I Tune primum : per idem tempus KF (cfr ed. prima cap. 385 l. 1) Il heresis : hereses PB Il 1-2 Calcedonense : Calcidonense SPWF, Calcidonensem W Il 2 Qui idcirco Ka, qui ideo F, quae idcirco PB, quod circo S, quod circa W Il 3 Acefali SWP4', Acephali B, Cephali K Il quis: quisquis F 11 4 heresem SWF, heresim KPBa Il introduxerit : introduxit KW Il s heresis : haeresis S, hereses W Il actenus : hactenus B 2 a, atenus Br

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

5

186

CHRONICA 1, 386-389

VDCLXXXVII

386 Zenon regnauit annos XVII. 387 Iste Zenon Leonem Augustum filium suum interficere q u a e r e n s , pro eo mater eius alium figura similem obtulit ipsumque Leonem occulte clericum fecit. Quique in clericatu usque ad Iustiniani tempore uixit. 388 Per idem tempus corpus Bamabae apostoli et euangelium Mathei eius stilo scriptum ipso reuelante repertum est. V D CC XI I I I 389 Anastasius regnauit annos XXVII.

386 VICT.

TONN.

41

1. 204-205

387 VICT.

TONN.

42

1. 206-212

388 VICT.

TONN.

60

1. 305-308

389 VICT.

TONN.

68

1. 346

XD CZe E ( usque ad l.

2

capiluli 387) Mb cj Y pTN i AL Gt r

VDCLXXXVII(codd., + ll4>, om. XZbNF) : VDCLXXXVIIGEpiDt-y, VDCLXXXVIII CKcj, VDCLXXXIIII V, VDCLXIIII a, VDCLXXXVI Y, VDCLXVIII r, VDCLXX T, VDCCXXXVM, VDCCLX[ 1def e 386 (codd.) Il I regnauit : om. Mje Il annos scripsi cum ed. altera, ann./ an.la. codd. Il XVII : XVI e, XXVII r, XII N

387 (codd., + ll4>, om. V, inde a /. 2 figu[ra -] usque ad cap. 402 l. 1 postquam def E) Il I lste Zenon: om. L Il Iste: histe N, ste A Il Zenos b Il leone b Il Augustum : Agustum Xe, Augusti CM, agusti b, ag. /32 Il suum : om. Mb Il 2 mater : matrer e, matre N Il eius : illius 'Y Il figura : figuram CZDieF-y, figu[ 1 def E Il 3 optulit XLD Il ipsumque : ipsum quoque Z Il Leonem: Leone F Il occulte : occulta G, occultum c, om. C Il clericum: clerecum L Il clericum fecit occulte transp. Z Il fecit : facit /32 Il 4 Quique : qui a, quinque b Il post quique add. et /32 Il clericatu : clericatum rF, clericato XLKTiDW, daricatu M Il Iustiniani : Iustini XCZMDe, Iustiani c 2 , gustiani cI, Iustiniano N1, iusti b Il tempore AKpZbNF8, tempora XLCETiMYcDjea 388 (codd.) Il I corpus : curpus N1, om. XZ Il Barnabae : Barnaue r Il Barnabae corpus transp. i Il et : om. N Il 2 euangelium : euuangelium GD, euangelii c 1,euangelistae L Il Mathei CTZDbeNry, Matthei cett. Il stilo : stillo Ce, stile b, stoli Z, titulo Gt Il scriptum : scribtum LGp, scripsit b Il ipso : ipsum XI-y, ipse iN Il reuelante : reuelantem X 1 , reualente L, relante F Il 3 repertum : reppertum G, repertus pZie, reppertus X Il post est add. era

r VDCCXIIII (codd., + Il, om. CZheN) : VDCCXIIII Apt, VDCXIIII G, VDCCXV Kcj, VDCCXII L, VDCCXVI V, VDCCXVII Y, VDCCXXV r, VDCCLII M, VDCLXXIII X, VDCLXXXVII T, non legitur i 389 (codd.) 11 1 Anastasius : Anastasias Y, Anasius N Il regnauit : om. Mje Il annos scripsi cum ed. a/tera, ann./an./a. codd. Il XXVII : XVII Mb, XII N

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 386-389b V D C XC 386 Zenon regnauit annos XVII. 386a Ab isto Acefalorum heresis defenditur et decreta Calcedonensis synodi abdicantur. 387 lste Zenon Leonem Augustum filium suum interficere c u pie n s , pro eo mater eius alium figura similem obtulit ipsumque Leonem occulte clericum fecit. Quique in clericatu usque ad Iustiniani tempore uixit. 388 Per idem tempus corpus Bamabae apostoli et euangelium Mathei eius stilo scriptum ipso reuelante repertum est. V D CC X VII 389 Anastasius regnauit annos XXVII. 389a Iste Acefalorum errorem uindicans episcopos Calcedonensis synodi defensores exilio damnat. 389b Euangelia quoque tamquam ab idiotis euangelistis conposita reprehendit atque emendat. 386• cfr VICT. TONN. 45 1. 218-220 389• VICT. TONN. 74 1. 376-379 389b VICT. TONN. 87 1. 449-451

KV Fa SW PB

VDCXC(I):VDCXCSWP,VDCCXVIB 386 (codd.)

11

1

regnauit : om. V II annos K, ann./an. cett.

Il XVII :

XVIII F 386• ( V4>I, + Y) Il I Acefalorum n, acephal- Ya, aceual- V Il hereses VW Il post heresis add. exorta V Il decreta : creta B 1 Il 2 Calcidonensis SVWP4> Il sinodi SVBa Il abdicantur : adicantur B1, addicantur S 387 (I)

Il

I

Agustum PB 1 Il 3 fecit B, facit SWP Il 4 tempore : tempora B

388 (codd.) Il I Per idem tempus : hoc tempore V Il post corpus add. repperitur V II Barnabae : Barnebae K, Bernabe F 1 11 apostoli : om. V 11 Bernabe (Bar- P) apostoli corpus transp. F Il 2 euangelium: euangelum K Il Mathei K 1PB4>,Matthei sx~v,Mathaei W Il scriptum : iscriptum S Il ipso : om. V Il reuelante : reuelatur V Il 3 repertum est : om. V Il post est add. Idem zenon factor acefalorum heresis et inpugnator sinodi calcidonensis extitit K

VDCCXVII( 4>I, om. F) : VDCCXVIISWP, VDCCXVIa, VDCCXLIIIB 389 (codd.)

Il

I

regnauit : om. SV

Il annos K, ann./an. cett.

389•-b (codd., + CZ) 11 389• 1 Acefalorum KFI, Acephalorum CZ, Acephaleorum a, Aceualorum V Il errorem: errore CZP, errorum W Il uindicans: uendicans a Il episcopos : episcopus C1, episcopis V, om. F Il post episcopos add. CXXB Il 2 Calcidonensis SVWPF Il sinodi SKZB4> Il defensores : defensoris C1Z, diffensoris W Il damnat : dampnat a, damnauit V, damnans C, Sardiniam mittit B (cfr cap. ed. prlmae 390 l. 3) Il 389b I Euangelia: euangelium S 1 Il tanquam a Il idiotis : ideotis SWP, ydriotis a Il 2 atque : adque C,

ac V

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 390-392

188

390 Trasamundus

Vuandalorum rex catholicas ecclesias claudit et CXX episcopos exilio in Sardiniam mittit. 391 Fulgentius quoque in confessione fi.dei et scientia fl o ru i t. 392 Per idem tempus apud Cartaginem Olimpius quidam Arrianus in balneis sanctam trinitatem blasphemans tribus igneis iaculis angelo emittente uisibiliter est conbustus.

390 VICT. TONN. 78 1. 398-402 391 cfr VICT. TONN. 79

1. 403-404

392 VICT. TONN. 80 1. 405-410

XD CZe Mb cj Y pTN i AL Gt r

390 (codd., + Ka) cap. 390 + 391 + 392 post cap. 377 (f. 31r) et post cap. 389 (f. 31") Il I ante Trasamundus add. eo tempore CZ (cfr cap. ed. alterae 390 l. 1) Il Trasamundus Vuandalorum rex : om. A (f. 31 r) Il Trasamundus XA (f. 31 v) iMYcj, Tarsamundus CZDe, Transamundus pbN, Trasemundus Gt, Transemun-

iter. A

dus Kr, Transimundis L, Rasemundus a Il Vuandalorum : uandalorum Mbra, guandalorum G, om. X Il rex : ex b, om. X Il post rex add. in affrica a (cfr cap. ed. alterae 390 l. 1) Il rex Vuandalorum transp. K Il 1-2 catholicas : cattholicas j, chatolicas A (f. 31r), catholica L, goticus /32 Il 2 ecclesias : eclesias AYNr, eccleas t Il claudit : dudit XA (f. 31r) CIZDbe Il et : om. Y Il CXX: centum uiginti i, CCXX}, CXXVM Il episcopos: eposcopos A (f. 31"), aepiscopos r, episcopis L, episcopus t Il 3 exilio in Sardiniam mittit : Sardiniam in exilium misit A (f. 31r), in exilio misit Sardinia A (f. 31") Il in KMa8, om. Cett Il Sardiniam : Sardinam Gb, Sardinia p Il mittit : misit AM 391 (codd., + K, om. J) cap. 390 + 391 + 392 post cap. 377 (f. 31 r) et post cap. 389 (f. 31 11) iter. A Il I Fulgencius X, Fungentius A (f. 31r) Il in confessione : om. A (f. 31r) /32 Il in : om. C Il 2 scientia : sciencia X, scientiam A (f. 31"), scienti

LI

392 (codd.) cap. 390 + 391 + 392 post cap. 377 (f. 31r) et post cap. 389 (f. 31i') iter.

Il I aput ACcbe8 Il [tempus - Kar]thaginem def i Il Cartaginem : Carthaginem Xib, Kartaginem Yj, Cartigine L Il Olimpius XiMYDJA, Olympius pT, Olympus C, Olimpus cb, Olimphus Ze, elympius N2, elypius NI Il olimpius aput cartaginem transp. A (f. 31") Il 1-2 quidam : quid NI Il post quidam add. episcopus b Il 2 Arrianos i Il balneis : ualneis r, baleneis b Il trinitatem : tri[ ]em def i Il 2-3 blasphemans : blasfemans r, blaspemans e Il 3 tribus : om. a/32 Il igneis : ignis X 2 McD 2j/3 2 , ignes yr, dignis b Il iaculis : iacolis e, iaculo XcDbj/3 2 , iacula M, iaculatus Gt Il angelo : om. XMcDJ/32 Il emittente : emitente D, inmittente M, et mittente e, mittente b, emitte r Il post emittente add. sibi b 11 uisiuiliter r 11 4 combustus Zj

A

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 390-392 390 Eo

tempore Trasamundus in Africa contra catholicos saeuit. 391 Fulgentius e pis c opus fi de et scientia claruit. 392 Per idem tempus apud Cartaginem Olimpius quidam Arrianus in balneis sanctam trinitatem blasphemans tribus igneis iaculis angelo emittente uisibiliter est conbustus.

390 cfr ed. prima cap. 390

KVFaSWPB

390 (VFI) post cap. 391 FI Eo tempore SPB, eodem tempore VW, om. F Il Trasamundus scripsi cum ed. prima, Trase- B, Transe- F, Trasi- VWP, Thrasi- S Il post Trasamundus add. Vuandalorum rex catholicas B ( cfr cap. ed. primae 390 l. 1-2) Il Affrica B Il post Africa add. ecclesias claudit B (cfr cap. ed. primae 390 /. 2)

391 ( V4>I)

pus : om. V 1)

Il I ante Fulgentius add. et V, add. eo tempore 4> Il episcoIl fide : in (om. F) confessione fidei 4>( cfr cap. ed. primae 391 l.

Il ante scientia add. in

W

391 (codd., om. V) Il I Carthaginem B 2 Il Olimpius K4>, Olympus WP, Olimpus SB Il 1-3 blasphemans : blasfemans B, blasphemantes F Il 3 emit-

tente : emittenti W

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA

190

1,

393-394

393 Barbas quoque quidam Arrianus episcopus, dum

contra regulam fidei quendam baptizans dixisset : "baptizat te Barbas in nomine Patris per Filium in Spiritu sancto", statim aqua, quae fuerat ad baptizandum deportata, nusquam conparuit. Quod aspiciens qui baptizandus erat confestim ad c a th o li c am e cc les i am abiit et iuxta morem fidei baptismum Xristi suscepit. 394 Justinus maior regnauit annos VIII.

VDCCXXII

393 VICT. TONN. 82 394 VICT. TONN.

IOI

1. 421-428

1. 553-554

XD CZe Mb cj Y pTN i AL Gt r

393 (codd., + II4', om. V) 11 1 ante Barbas add. Per idem tempus A Il Barbas: Barbus XZDe, Barnabas M Il Barbas quoque: Barbusque Y, om. A Il quidam : om. Zj Il Arrianus : harrianus L, Arrius i Il post dum add. quidam TiN Il 2 regulam : reculam A, regula L Il quendam : quandam c, quaedam D II babtizans AerF II dixisse N Il 3 baptizat te : baptizate b Il baptizat : babtizat Ae4', baptizo Mcj, baptiza KrtN Il Barbas : Barbus XZYDe, Barrabas M, barbaras r Il per : et X r Il in 2 : et p Il 4 aqua : aquam A Il post aqua add. fontis F, add. fontis illius a (cfr cap. ed. alterae 393 l. 4) Il quae : quem A 11 4-5 baptizandum : babtizandum ArF, bautizandum e, baptizendum p Il s deportata: deportatam e, om. Y Il nusquam: numquam M, nosquam i, nusquantum K, nuquam cr Il conparuit : comparuit ZMcj, cumparuit b Il 6 aspiciens : aspitiens L, aspicientes r Il babtizandus AerF Il confestim : mox y Il 6-7 catholicam : catolicam G, cattholicam M, chatholica A Il 7 ecclesiam : eclesiam r, fidem b Il habiit XCZ Il et : om. t Il iuxtam Lj Il morem: orem L Il post morem add. euangelicae 4' (cfr cap. ed. alterae 393 l. 7) Il post fidei add. chatolice A Il 7-8 babtismum erF Il 8 suscepit : suscipit Lb, accepit /32 Il post suscepit add. era r

VDCCXX:11(codd., + II, om. CVZbeN) : VDCCXX:11GYDt, VDCCXXI A, VDCCXXXI L, VDCCXXIII cj, VDCCXX:1111K, VDCCXXVI p, VDCCXXXI M, VDCCXXXIII r, VDCCXIIII T, VDCLXXIX, non legitur i 394 (codd.) uit : om. Mje 'Y,VII C

Digitized by

Il 11

I Justinus : lustinianus /32 Il maior : minor D/32 Il regnaannos scripsi cum ed. altera, ann./an./a. codd. 11 VIII : VIIII

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

5

CHRONICA 2, 393-394a 393 Barbas quoque quidam Arrianus episcopus, dum contra regulam fidei quendam baptizans dixisset : "baptizat te Barbas in nomine Patris per Filium in Spiritu sancto", statim aqua fontis i 11i us nusquam conparuit. Quod aspiciens qui baptizandus erat confestim ad ecclesiam catholicam abiit et iuxta morem euangelicae fidei baptismum Xristi suscepit. 394 Iustinus maior regnauit annos VIII. 394a Iste synodi Calcedonensis amator Acefalorum heresem abdicat.

VDCCXXV

394a VICT. ÎONN.

101

1. 554-555

KV Fa SW PB

393 (.I)

11 1 quidam : quidem

S

Il 3 baptizat : baptizo

S, baptiza W

VDCCXXV ( I, + CZYe) Il I Trasamundum e, Trasimundum P, Thrasimundum S, Trasemundum CB, Transemundum Z4>, Trasamundo Y, Trasimundus W Il 1-1 Childericus SPB, Hildericus CY4>, Heldericus Ze Il 3 Vuandalis : uandalis SCW, guandalis F 396 (fl, + Y) Il P, Thrasi- S, Trase- F

Qui : quia F Il sacramentum F Il Trasamundo : TrasiIl obstrictus : abstrictus F Il 2 consoleret W Il 3 susciperet : susceperit P, susciperit S, susceperat B' Il episcopos : episcopus SW Il eisque : eis quae W, atque F Il 4 proprias : propriis Y, proprius S Il ecclesias : ecclesiis Y I

VDCCLXV(4>I, om. F): VDCCLXVSWa, VDCCXLVP, VDCCXCIB 397 (FilI)

Il

I

regnauit : om. V Il annos K, ann./an./a. cett.

(codd.) Il 397• 1 Aceualorum V Il heresem SVWPF, heresim Il suscipiens 4>I, suscipit atque in proscriptionem (-tione V) synodi (si- J() Calcidonensis Il Il omnis W Il 2 episcopus SW Il Calcedonensis concilii : om. Il Il Calcedonensis B', Calcidonensis SWPB'4> Il concilii : concilia W, consilii a Il 3 damnare : dampnare KF, dampnari a Il 397b I In : om. Il Il Theodosiana KB'4>, Theudosiana SPB', Teudosiana VW Il Gaiana : galliana W' Il heresis : haeresis W, hereses Il4> Il 1-2 oritur : oriuntur K4> 397•·b

KBa

398 om. ed. airera (VFI)

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA

194

1,

399-400

399 Qui

deinde a Justiniano in Africam missus Vuandalorum gentem deleuit. 400 Per idem tempus corpus sancti Antonii monachi diuina reuelatione repertum Alexandria perducitur et in ecclesia sancti Iohannis baptistae humatur.

399 VICT. TüNN. 400

118 l. 650-662

VICT. TONN. 163 1. 947-950

XD CZe Mb cj YpTN i AL Gt r

399 (codd., + Ka) Il I deinde : inde br Il a : abc, sub M Il Iustiniano : Iustiano MY Il in : ad Mb, om. K Il Africam : Affricam LYbra, Africa XpZ, Affrica N, Afriga A, Africa Affrica e Il 2 missus : misus P, om. e Il Vuandalorum : uandalorum Mr, guandalorum G, uuandalarum b Il deleuit : dileuit X, deluit L 400 (codd.) Il I tempus : tem p Il sancti Antonii : om. yr Il Antonii : Antoni GpT1bjr, Antonini X, Antii N Il monaci Gr Il 2 reuelatione : relatione L 11 reppertum GCr 11 Alexandria : Alexandriae XLD r, Alexandriam TicV:'j, ad Alexandriam M Il et : om. Lr Il 3 ecclesia : eclesia XA, aeclesia r, ecclesiae b Il Iohannis : Ihoannis A, Ioanni r Il baptistae : babtistae Ar, batistae i, om. b Il humatum cr Il post humatur add. era r

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 399-400 399 In Africa

Vuandali

195

per Belisarium

ex-

tinguntur. 399a In Spaniam per Atanagildum Romanus miles ingreditur. 399b In Italia quoque Totila Ostrogothorum rex a Narse Romano patricio superatur. 400 Per idem tempus corpus sancti Antonii monachi diuina reuelatione repertum Alexandria perducitur et in ecclesia sancti Iohannis baptistae humatur.

399• cfr loRo. Get. 303 399b VICT. ÎONN. 151 1. 897-898

KV Fa SW PB 399 (V.FI) Il I In : om. V Il Africam W Il Vuandali : uandali VW, guandali F Il Belisarium scripsi (cfr cap. ed. primae 398 l. 1), Belesarium B 2 , Bilisarium V, Bilesarium F, uilisarium SW, uilisarum P, Belesatum Bz Il post Belisarium add. patricium B Il 1-2 extinguuntur F 2

399• (codd.) post cap. 400 K Il I In Spaniam : Spaniae fines Il Il Spaniam : Hispaniam PB 2 a, Ispaniam W, Ispania F Il Athanagildum a Il post Atanagildum add. tyrannum cf> Il Romanus : Romanum F II miles : milis P, milex F Il 1-2 ingreditur : adgreditur Il 402 Il I Italiam 4> Otalliam a) Il quoque : qoque Il Totila : Thotila a, Tutila S, Titila W Il Ostrogotorum S Il rex : om. S Il a : om. P Il 2 Narse : Narso B, nase S 11post superatur add. per idem tempus beatus Benedictus Casinensis aecclesiae abbas miraculis claruit F ( = cap.

399b ( cf>I) pro cap.

P1

399c Mom.) 400 (codd.) Il I post idem add. quoque F Il corpus : om. a Il sancti : sancto S 11 2 reppertum S Il Alexandria : in Alexandriam a Il perducitur : perdicitur S

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 401-403 VDCCLXXII

401

Iustinus minor regnauit annos XI.

402 Narsis patricius postquam sub Iustiniano Augusto

Totilanem Gothorum regem in Italiam superauit, Sofiae Augustae Iustini coniugis minis perterritus Langobardos a Pannoniis inuitauit eosque in Italiam introdus cit. 403 Hac tempestate Leuuigildus rex Gothorum quasdam Spaniae regiones sibi rebelles in potestatem sui regni superando redigit. 401 JOH.BICL. 2 1. 16 402 cfr Mommsen, MGH, cbron. min.

1,

p. 337 n° 3-4

403 1-3 Leuuigildus - redigit : cfr JoH. BICL. 20 1. 81-84 ; ibid. 27 1. 101-104 ; 32 1. 118-120 ; ibid. 35 1. 141-143; ibid. 46 1. 171-173 Il 2-3 in potestatem ... redigit : IoH. BICL. 35 1. 143

XD CZe E (inde a/. r capituli 402) Mb cj Y pTN i (usque ad/. 3 capituli 402) AL Gtr

VDCCLXXII(codd., + ll, om. CZbeN, def i): VDCCLXXIILpYD, VDCCLXXIIIcj, VDCCLXXIt, VDCCLXXVIl, VDCCLXXXIIr, VDCCLXIAT, VDCCXXXIX, VDCCCX M, VDCCLXLXG,

Il I Justinus Iustinianus XpcD}'y Il minor om. Il regnauit : om. Mje Il annos scripsi cum ed. a/tera, ann./an./a. codd.

401 (codd.)

Y'/3,

402 (codd., + Ka, inde a/. r sub inc. denuo E, inde a/. 3 Sofiae usque adfinem def i) Il I Narsis XACKZMbe/3 (arsis N), Narses Waf3, Narsio cj Il patritius GC Il posquam L Il Justiniano : Iustiano E, Iustianiano r' Il Augusto : Agusto XGKe, ag. r/32 Il 2 Totilanem: Tothilanem a, Totylanem Z, Tutilanem E, Tutolanem X, Titulanem r, tutilamen b, Totulamem e, Totilarem N, Totilane A, Tutilane M, Totilam D't, Tutu[ Jum[ ] cetera legere non patitur D' Il Gotorum KbA/3, Il regem : rege AE, reges e Il regem Gothorum transp. cbj Il Italiam AGKta (-lliam), Italia LrB Il 2-s Sofiae - introducit : om.J Il 2-3 Sofiae : Sophiae LCMYcba, Sufiae X, Suffiae KZ, SuffiaA Il 3 Augustae : Agustae XGKe, Augusta A, ag. r Il Justini : Iustiniani c-y, Iustino r, Iusti X Il coniuges A Il minis: manis b, miniscer X', minister x• Il perterritus: perteritus E', territus X, perterritis C'c', pertaritus N', perritus p Il 3-4 Langobardos : Longobardos cbNa, Langebardos X', Langobardus ETMe, Langiuardos r, Langobardis KD', Langabardis G Il 4 a Pannoniis : appannoniis e Il a : ap r Il Pannoniis : Panoniis CKD, Pannonis pt, Ponnoniis N, ponnonis b Il eosque : eos K, eoque C', easque b Il in Italiam : milicia a Il Italia AC Il 4-5 introducit : introduxit /3,, perducit M 403 (codd., + Ka) Il I Hac: ac AK Il Leuuigildus: Leubigildus t/3,, Leouigildus CEra, Liuuigildus K, Leuigildus D, Leuuigildis cj, Leuuigeldus Y, Liuuildus A Il Gotorum Ktbrf3;y Il 2 Spaniae X'Er, Hispaniae LGCKZMcte/3, Ispaniae X'Dja, Spania A, hispania b Il regiones: regionis XE-y, regione K Il sibi: siui r, subire Gt Il rebelles : reuelles EZer, rebellis D'-y, rebellantes a Il potestate Lbr Il sui : om. A Il 2-3 regni sui transp. CZM Il 3 superandum AZe Il redigit : redegit XCYcD'jNa, rediget E, rediit b Il post redigit add. era r

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, VDCCLXXVI

Iustinus minor regnauit annos XI. 401a Hic ea quae aduersus Calcedonensem synodum fuerant edita destruit et symbolum CL patrum tempore sacrificii concinendum a populo praecipit. 401b Armeni tune primum fidem Xristi suscipiunt. 401c Gypedes Langobardi extingunt. 401d Per idem tempus Martinus Domiensis episcopus Gallaecia in doctrina fidei praedicatur. 402 uacat 403 uacat 401

IOH. BICL.

401•

197

401-403

2

401 b IOH. BICL. 3

l.

16-22

1. 23-24 1. 76-77

401c

IOH. BICL. 19

401d

cfr Ism. uir. ill.

22

KV Fa SW PB

VDCCLXXVI( Il I Domiensis SP, Dominensis W, Turonensis B, Bracariensis Gallaecia SW, Gallicia P, Gallicie B', Galliae Ba, apud Galliam F Il in doctrina : prudentia et doctrina catholice F Il praedicatur : clarus habetur F (FI)

401d

F

Il

2

402

om. ed. altera (VFI) cfr cap. ed. alterae 399h

403

om. ed. altera (VFI)

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 404-407

198

VDCCLXXVIIII

404 Tiberius regnauit annos VII. 405 Gothi per Ermenegildum Leuuigildi regis filium

bifarie diuisi mutua caede uastantur. V D CC C 406 Mauricius regnauit annos XXI. 407 Sueui a Leuuigildo rege obtenti Gothis subiciuntur.

404 cfr I0H. BICL. 44 1. 167 405 cfr I0H. Blet. 54 1. 199-206 406 cfr I0H. BICL. 63 1. 232 407 cfr I0H. Blet. 72 1. 264-267

XD CZe E Mb cj Y pTN O (inde a /. 1 capitu/i 405) AL Gt r VDCCLXXVIIII (codd., + Il, om. CZN): VDCCLXXVIIII LEpYDb, VDCCLXXVIIII t, VDCCLXXXVIIII r, VDCCLXXX cj, VDCCLXXXI II, VDCCLXVIIII A, VDCCLXXII T, VDCCXXXVIII X, VDCCCXVII M, VDCCLXXVII[l def e 404 (codd., + a) Il I Tyberius {3, Il post Tiberius add. Constantinus j Il regnauit : om. Mje Il annos scripsi cum ed. a/tera, ann./an./a. codd. Il VII : VIII N 405 (codd., inde a /. 1 Gothi inc. 0) 11 1 Goti EA/3, Il per : iter. j, sub {3, 11 Ermenegildum scripsi cum ed. altera, Ermenigildum XGEZMYtb, Hermenegildum CcD, Hermenigildum e, Erminigildum r, Ermengildum j, Hermigildum L, Ermenegildo A, Ermengildo 0, Ermigildo N, Ermihildo pT Il Leuuigildi XGMcDj, Leubigildi pTtN, Leouigildi CEer, Leubegildi 0, Leuigildi Yb, Leuuildi L, Leuuigilde A, Leuuigildum Z Il regis : om. XC-y Il filium : filio A Il 2 bifarie : bifariae XLMYDeN, biuarie G, uifarie r, biuariae C, bibariae b, bifarii A Il deuisi X Il mutua : motua b, mutuate E, muta L II caede : om. E Il uastantur : uastant N, uastaptur L, deuastur E, bat adstantur C' Il post uastantur add. era r

VDCCC (codd., + Il, om. XZDbe0N) : VDCCC LEpYc, VDCCCI j, VDCCCII II, VDCCCXI r, VDCCCXXXVIII M, VDCCLXXI A, VDCCLVIIII G, VDCCLXXVII C, VDCCLXXVIIII T, VDCCLXLVIII t 406 (codd.) Il I Mauricius : Mauritius D, Mauricii O Il annos scripsi cum ed. a/tera, ann./an./a. codd.

Il regnauit ·: om.

Mje0

407 (codd. except. Y, + K) Il I Sueui: Suebi r, Saud M, om. X Il a : om. E Il Leuuigildo: Leubigildo pTtN, Leouigildo CEr, Leuigildo D (-gyldo) bj, Liuuigildo K, Leuuilde L, Leeuuigildo e Il rege : regi D', regis N' Il obtenti : obtempti G, obtendi r, optentis M Il Gothis : Gotis Gt{3;y, Gotiis c, Gothi X'C', Goti r Il 1-2 subiciuntur : subitiuntur D, subieciuntur Xb

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

199

V D CC LX X XI I 404 Tiberius regnauit annos VI . 404a Langobardi pulsis Romanis Italiam adeunt. 405 Gothi per Ermenegildum Leuuigildi regis filium bifarie diuisi mutua caede uastantur. V D CC CI II 406 Mauricius regnauit annos XXI. 407 Sueui a Leuuigildo rege Gothorum obtenti Gothis subiciuntur.

404 • cfr loH. B1cL. 58 1. 220-223 ; ibid. 78 1. 288-290

KVFaSWPB

VDCCLXXXII(cf>I, om. F): VDCCLXXXIISWP, VDCCLXXXVIa, VDCCCVIIIIB

Il

404 (SWPFro ann./an. cett.

I

Tiberius : Liberius F

404 • (codd., + Y) post cap. 405 K Il bardi SW Il Italiam : Italeam a, Italia F

I

Il regnauit : om.

VB

Il annos

K,

Langobardi : Longobardi Ka, Langui-

40s (codd.) Il I Goti SV Il post Gothi add. in Spania V Il per - filium : om. V Il Ermenegildum Wa, Ermenigildum PB, Erminigildum S, Irmigildum K, minigildum F Il Leuuigildi SP, Leouigildi a, Liuuigildi K, Leguuigildi W, Leuigilde B, Liuuildi F Il 1 bifarie : bifariae swn Il post mutua add. se B 2 Il uastantur : uastant K

VDCCCIII (cf>I, om . F): VDCCCIII SWPa, VDCCCXXXB 406 (codd.)

Il

I

Mauritius V Il regnauit : om. VB

Il annos K, ann./an.

cet/. 407 ( Vcf>I,+ Y) Il 1-1 obtenti Gothis : om. V 11 1 Sueui : Sueeui W, Sue si Il a : om. S Il Leuuigildo : Leouigildo a, Leuigildo YB, Liuuigildo V Il Gotorum SV Il obtenti : om. Y 1 Il 1 Gotis S Il subiciuntur : superantur V Il Gothis subiciuntur : Gothisubiciuntur (sic) W Il post subiciuntur add . ab ugnis Tracia occupatur a(· cap. 409" Mom.)

F

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

200

CHRONICA1, 408-4n 408 Gothi Reccaredo principe in nit ente

VDCCCVIII

ad fidem catholicam re u e rt un tu r. 409 Auares aduersus Romanos dimicantes auro magis quam ferro pelluntur. 410 Focas regnauit annos VIII. 411 Iste seditione militari imperator effectus Mauricium Augustum nobiliumque multos interfecit.

408 cfr IoH. BICL. 84 1. 305-311 409 cfr Mommsen, MGH, chron. min. 411 cfr Mommsen, MGH, chron. min.

1, 1,

p. 338 n°

10

p. 338 n° 11

XD CZe E Mb cj Y pTN O AL Gt r

408 (codd. except. CZe, + K) 11 1 ante Gothi add. Idem quoque Y (cfr cap. ed. alterae 408 l. 1) Il Goti A (om. LI) f3a Il Reccaredo LGpTNa, Recaredo AEDtNzr, Recharedo Y, Ricaredo M, Recarido 0, Rectaredo X, Retharedo cj, Reccado K, recared b Il principe : principi EM, rege Y0 II innitente A, innintente K, intendente XEcDJ/3, intente M, nitente b Il ad: a 0 Il fide E0 Il 1-2. cattholicam fidem transp. Mj 11 2 catholicam : cattholicam Mj, catholica 0 11 reuertentur b Il post reuertuntur add. Hoc (eo Mb) tempore sanctus (om. M) Gregorius Romae (Roma nz, om. b) episcopus (om. b) insignis (insignes A) celebratur (celebrabatur X, habetur b) XAEMYcDb (= cap. 408b Mom.) 409 (codd. except. j, + 4>) 11 C) tempore AYcaz, add. tune M

1

ante Auares add. eodem (eo CZe) etiam (om.

Il Auares: Abares rF, Auaris xaAt, Aueres Dr, Auiares 0, Auaros Y, Auaras N, abates a Il aduersus: aduersum XEcDe Il dimicantes : demicantes XDr, dimigantes L Il auro : aurum A Il magis : om. Nr Il 2 quam: qua Nr Il ferro: ferrum A, armis M Il quam ferro: conferre b Il pelluntur : polluntur M Il post pelluntur add. a pugnis (ab Hunnis Mom.) Tracia occupatur. sanctus Gregorius romane aecclesiae episcopus claruit F ( = cap. 409a + 408b Mom.), add. era r

VDCCCVIII (codd. + ro : VDCCCVIII Y, VDCCCVIIII Lcj, VDCCCVII t, VDCCCX II, VDCCCXVIII r, VDCCCXLVM, VCCCVIII b, VDCCC AT, VDCC[.]VII cetera legere non patitur G, om. 0Na r 410 (codd.) Il I Focas : Fugas 'Y,Shcas Gt Il regnauit : om. Mje0 nos 0, ann./an./a. cett. Il VIII : VIIII 'Y,nouem 0, VII M

Il an-

411 (codd.) Il I Iste : ste A Il seditione : sedicione AtbeN, sediciones 0 conditione L Il militari : militarii L, militarie b Il imperator : imperatur X Il effectus: factus 0 Il Mauricium: Mauritium D, Martium c, Marcum M, mareium b Il 2 Augustum : Agustum Gcb0, om. ar Il nobiliumque : nobilumque cr, nubiliumque L Il multos : multosque L, multus X II multosque nobilium transp. M Il interfecit : interficit Db, om. 0 1

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2, 408-411

201

408 Idem

VDCCCXI

quoque Gothi Reccaredo religiosiss i m o principe prou oc ante ad fidem catholicam conuertuntur. 408a Hoc tempore Leander episcopus in Spaniis scientia et fi.de insignis habetur. 409 uacat 410 Focas regnauit annos VIII. 411 Iste seditione militari imperator effectus Mauricium Augustum nobiliumque multos interfecit.

408• cfr Ism. uir. il/. 28 ; cfr IOH.

BICL.

77 1. 286

KV Fa SW PB

1)

408 (V4>I, + CZe) Il I idem quoque : om. CVZe (cfr cap. ed. primae 408 /. Il Goti SV Il Reccaredo SVB4>,Recaredo Ze, Reccharedo P, Recharedo C,

Reggaredo W Il 1-2. religiosissimo : relegiosissimo S, religiosissime W, religiosissima e, om. V Il 2 principe : rege V Il prouocante : uocante C, prouocant S Il fide e Il 3 conuertuntur : reuertuntur CZe in : om. B I Il Spaniis SWa, Hispaniis CZPB, Ispaniis F II post Spaniis add. ad gentis gothorum conuersionem F Il 1-2 scientia et fide : doctrina fidei et scientiarum F 11 2 fi.de : in fidem W, dogmate fidei catholice a Il insignis habetur : claruit 4> Il post habetur add. Gregorum tempore romanae urbis insignis (insigne S) habetur episcopus cuius fama toto orbe penetrauit (penetrabit W) SW (cfr cap. 408b Mom.) 408• ( 4>.I,+ CZ) post cap. ed. primae 409 CZ4>

Il

I

409 om. ed. a/tera (III+ j)

VDCCCXI ( 4>.I,om. F) : VDCCCXISWPa, VDCCCXXXVIIIB 410 (codd.) F, VII S

Il

I

regnauit : om. V Il annos K, ann./an. cett.

Il VIII : VIIII

411 (codd., om. V) Il I lste : om. a Il sedicione W Il militare P Agustum SKPB 1 Il nobiliumque : nubiliumque S Il multos : multis K interficit KP 2

Digitized by

Go ogle

Il Il

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 1, 412-414

202

Hu i u s te m pore Prasini et Veneti per Orientem uel Aegyptum ciuile bellum faciunt ac ses e mut u a caede prosternunt. 413 Proelia quoque Persarum grauissima aduersus rem publicam excitantur. A quibus Romani fortiter debellati plurimas prouincias et ipsam Hierusolimam amiserunt. 414 Eraclius dehinc quintum agit annum imper i i. 412

VDCCCXIII

412

cfr Mommsen, MGH, chron. min.

1,

p. 338n°

12

XD CZe E Mb cj Y pTN O AL Gt r

412 (codd., + ll4>, om. V) Il I Huius : hius A, hoc a Il Prasini : Parsini 0, Praseni Ze, Praesini cj, presini b, pasini N', preterini M Il Veneti : Venetii Y, Beneti jr, Veniti y4>,beniti b, uiniti CZD', uinici e, uuinidi X, besieti c, uniti E, benedicti M Il Orientem : oriente b, oritem r' Il 2 uel : et XTcjN, om. b Il Aegyptum: Egyptum GEctONy, Aegiptum Te, Egiptum r4> Il ciuile: ciuili D 2 F, ciue D', crudele C Il bellum : libellum D' Il ac : hac Gcte Il sese : se YO, om. j Il ac sese : ita rem b Il 3 prosternunt : prosternuntur L, prusternunt e 413 (codd., + Il4>) Romani ceduntur a Persis multis prouintiis orientis amissis breuiat V Il 1-2 aduersus rem publicam : om. y Il I Proelia : proelio C, praelia LYDj, prelia ra Il Persarum : persare a Il aduersus : aduersum EcDj, adcursus N Il 2 a : ad C', ex M Il Romani : Romanis O Il 3 depellati G Il plu rimas : plurimam E Il post plurimas add. Orientis a ( cfr cap. ed. alterae 413 l. 3) Il prouincias : prouintias CMcDtb, prouinciam E Il post prouincias add. usque ad eufratem flumen a Il ipsam : ipsa r Il post ipsam add. ut dicunt Ka Il 4 Hierusolimam LpYO, Hierosolimam GMctjF, Hierusolymam CKZ, Hyerusolimam XE, Hierosolymam TN, Hyerosolimam D, Iherosolimam Aea, gerusolima b, Iherosolimas r Il amiserunt : amisserunt Y, ammiserunt N, miserunt XC' Il post amiserunt add. era r

VDCCCXIII (codd., + n, om. XZDeON) : VDCCCXIII GCY, VDCCCXII t, VDCCCXIIII cj, VDCCCCXIII L, VDCCXIII E, VDCCCXVI V, VDCCCXXII p, VDCCCXXIIII b, VDCCCVIII T, VDCCCXLVIIII M, Eraclius VDCCCXXIII r, VDCCCXXXIK 414 (codd., + n, om. r) Il 1-2 Eeraclius - imperii : Eraclius dehinc uicensimum primum agit annum imperii. qui a re publica Romana multas in Oriente deficientos (sic) patrias et a Persis inuasas didone priscae restaurat ac de Persis uictoriose triumphat K ( = cap. 414 b Mom.) Il agit annum imperii : annum imperii agit transp. V, annum imperii agens transp. Gt, imperii sui dum fungitur anno ~. Il annum imperii : imperii anno transp. Aj Il I Eraclius ACMcb~ (-dius N) l>Il, Eracleus LEZD, Heraclius j, Heracleus e, Traclicius X Il dehinc : dehic E, nunc V, om. ~. Il quintum MYD bAll, V C, quinto XEZcD'je~, Il agit: ait X, agi E, om. C' Il annum GMYD'tbll, anno XEZcD'je, annos C, ann. L Il 1-2 imperii MD 2 bjAll, imperio XCEZD'e, in imperio Y, imperium c 2

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA 2,

412-414a

203

Prasini et Veneti per Orientem uel Aegyptum ciuile bellum faciunt. 413 Proelia quoque Persarum grauissima aduersus Romanos exori untu r. A quibus Romani fortiter debellati q u asda m Orien ti s partes amiserunt. 414 uacat 4143 Eraclius dehinc sextum decim um agit impe rii annum. Cuius initio Sclaui Graeciam Romanis tulerunt, Persi Syriam et Aegyptum plurimasque prouincias. 412

VDCCCXXVII

KVFa SWPB

Il I ante Prasini add. huius tempore B ( cfr cap. ed. primae 412 /. Il Aegiptum B Il 2 post faciunt add. ac sese mutua caede prosternunt

412 (.I) 1)

B~

,n mars. ( cfr

cap. ed. primae 412 l. 2-3)

413 (I) Il 3 debellati : debellandi W, debellant P Il quasdam Orientis partis : plurimas prouintias et ipsa Hierusalem B ( cfr cap. ed. primae 413 /. 3-4) Il partes : partis S 414 om. ed. altera ( 4>I)

VDCCCXXVII(4>I, om. F) : VDCCCXXVIIconieci, VDCCCXXXIa, VDCCCXXI SW, VDCCCXXP, VDCCCLIIIIB 414• ( 4>I) pro cap. 414 Il I Eraclius WB4>,Eracleus S, Heraclius P Il sextum decimum S (sexto decimum) W4>,XVImumB, XVI P Il 2 annum S84>,anno WP Il Cuius initio : om. F Il Sclaui : claui F 11 2-3 Graeciam PB, Greciam Wa, gciam. F, gratiam S 11 3 tulerunt : om. F II Persi Syriam : per Syriam W Il Siriam SBa Il 4 Aegyptum : Egiptum tfJ, Aegyptio s~,Aegyptiu S' Il prouintias W

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CHRONICA1, 415-417

204

415 Sisebutus Gothorum gloriosissimus

princeps in Spa ni a plurimas Romanae militiae urbes sibi bellando subiecit 416 et Iudaeos sui regni subditos ad Xristi fidem conuertit. 417 Fiunt igitur ab exordio mundi usque in e ra m praesentem, hoc est in anno quinto im-

XD CZe Mb cj ( usque ad l. 1 capituli 417) Y p TN O ( usque ad l. 1 capituli 417) AL Gtr

415 (codd., + K, inde al. 1 Sisebutus usque adftnem def E) Il I ante Sisebutus add. dehinc quintum annum imperii r Il Sisebutus: Sisebotus X'ZcD'eO, Sesebutus P''Y, Sisebustus t, Sisibutus b Il Gotorum A/3, Il gloriosissimus : gloriosissemus X, gloriossimus r', om. J Il 1-2 gloriosissimus princeps : rex /3, (cfr cap. ed. a/terae 415 l. 1) Il 2 in : om. A Il Spania : Hispania LCpTYcbeN, Ispania D'j, Spaniam AKr, Hispaniam Z, Hispaniae GMt Il post Spania add. quo C Il plurimas : plurimos b Il Romanae : Rome r Il in Spania - militiae : plurimas in Hispaniae prouintias Romanae miliciae M Il militiae : miliciae XKMteON, miliae c' Il urbes : urbis XL', orbis L' Il militiae urbes : urbes militiae 1111(quarto 0) regni sui anno /3, Il 3 sibi bellando : si bellando X, sibellando Z Il sibi : siui r Il bellando : belando 0, bellandos G, rebellando b, rebellandus L Il subicit bOA 416 (codd.) Il I Iudeos AZMcbOr Il sui : sibi r Il regni : regno 0 li post subditos add. praeter eos qui fuga lapsi latenter (iatentur N, om. 0) migrauerunt (sunt 0) ad Fran cos /3, Il fidem : fide L Il fidem Xristi transp. AMtbi Il 1-2 post conuertit add. huius imperatoris temporibus ad quartum (quantum N) decimum (xiiii 0) usque ad (om. NO) imperii sui annum (anno 0') et Chlotarii (Chlothacarii 0) gloriosissimi (gloriosissimus pT) francorum principis quadragesimum (quadragisimum 0, quadragesimi N) regni sui annum multa rei publicae partibus ubique paene a diuersis gentibus dispendia inlata fuere. huius tempore Persi Calcidoniam (calcidonam N) usque peruenerunt. huni (hi pT) murum (nimirum pT) longum inrumpentes (interrumpentes 0) et ad moeniam (moenia 0) Constantinopolis peraccedentes (accedentes N) cum praedicto imperatore mutuo in muro stante conloquuntur (conlocuntur 0). qui acceptum pretium (precium NO) ab eo pacis ad tempus (tepus N) recedunt /3, 417 (codd., + II, om. /3,, inde a l. 1 Fium usque ad ftnem def JO) Il 1-4 Fium - VDCCCXIII: Fium igitur ab exordio mundi usque in praesentem eram

DCLXVIIhoc est in anno Eraclii XXI et relegiosi principatus decimo Suintilanis anni VDCCCXXXIK (= cap. 417h Mom.J, Fium igitur ab exordio mundi usque in presentem era DCLXXVIhoc est in anno XXVII imperatoris Eraclii et tertio religiiosissimi principis Cintilani anni VDCCCLXIIr Il I Fium : sunt c Il exordio : initio c Il in : ad V Il eram : heram GY, hera A, aerem c', era e, horam t, ora Z, anni C, Eraclii annum Mb (eracli annum), om. X Il 1-2 eram praesentem : praesentem eram transp. LGt, praesentem anni transp. C Il 2 praesentem : praesente Z, presente e, am. V Il post praesentem add. VDCCCXIIIIanni A, add. VDCCCXIIII Cc, add. VDCCCXIII ZDe, add. an. VDCCCXIII Y, add. DCLIIII V Il quinto : V CZY Il 2-3 imperatoris LGVt, imperii AYa

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

205

415 In Spania

quoque Sisebutus Gothorum rex plurimas e i us de m Romanae militiae urbes cep i t 416 et Iudaeos sui regni subditos ad Xristi fidem conuertit. 416b Post quem religiosissimus Suinthila princeps bellum cum reliquis Romanis urbibus iniit celerique uictoria totius Spaniae monarchiam regni primus obtinuit. 417 uacat 417a Fiunt igitur ab exordio mundi usque in p ra e sentem eram DCLXIIII, hoc est in anno

KV Fa SW PB

415 ( V4>I) Sisebutus Gotorum rex Iudaeos conuertit et quasdam militum urbes proelio V (se. cap. 416 + cap. ed. alterae 415) Il I in : om. F Il Spania : Ispania Wa, Hispania PBz, Yspania F Il Sisebutus : Sisebotus PB, Sisebodus SW Il Gotorum S Il 2 plurimas: quasdam 4> Il Romanae: Romani W Il miliciae SP Il urbes: urbis SW Il cepit: coepit PB 416 (codd., om. V fcfr cap. ed. alterae 4151) Il I Iudeos W4> Il subditos : subditus wnr Il 1-2 post conuertit add. Suintilla quoque inclitus rex et successor Sisebuti regis. per idem tempus milem de spaniis examussym pepulit quosdam etiam coepit ac singularem monarchiam sibi spaniae uindicauit K 416b ( , om. K Il Suinthila SCP, Suintila Il obtenuit Z Il post obtinuit add. EXPLICIT W 417 om. ed. altera (4>I)

Il 2 eram DCLXIIII: om. F 11 eram : aeram B, an. Il post eram add. quod est a Il DCLXIIIISa, m.v.dclxiiii W, om. PB

417• ( ) Il I Residuum : residium t Il post humanae add. naturae c Il inuestigationis : inuestigacionis t, inuestigationi C'YD'ba, inuestigationes p', uestigationis N, inuestigare c, inuestigantes XAD' Il post inuestigationis add. scientiae /3, Il 2 post est add. numero A Il Omnem : omni pN, om. A Il enim : om. Aa Il de hac re quaestionem : om. X Il hac : ac p' Il re : rem c' Il quaestionem : quisitionem r, om. C Il 2-3 post Dominus add. ambiguitatem C' Il 3 ante Ihesus add. noster M Il Ihesus : Iesus N, om. C Il Xristus : om. b (cfr cap. ed. alterae 418 /. 3) Il dicens : diciens Y Il est : om. r' Il 4 scire : nosse AMY (· S. SCRIPT. Act . 1,7) Il possuit Y Il 4-5 in sua posuit transp. Gt Il s et alibi : om. F Il post alibi add. inquit c Il de : om. p Il autem : om . CZM Il post autem add. illa GctF ( • S. SCRIPT. Matth. 24,36), add. illo /3, Il inquit MYrcP, inquid GCZtbe, om . XAcD/3, Il inquid autem transp. e Il post inquit add. illa CZMbea II et1 : uel c Il 5-6 et hora inquid transp. Gt II et hora : om. C' Il 6 hora : ora XNr Il nemo : nomo p Il scit : sit N' Il angeli : angelorum Ce Il caelorum : celorum r, om. CZe Il nisi : ni N' Il 6-7 pater solus transp. CMb/3, 8Il 7 ergo : enim C, autem r Il cogiter : cogtet t Il transitu : transita A, transitum r, discessu de mundo /3, Il 8 sacra scriptura ait : quodam scripturae loco legitur /3, Il sacra : sancta b Il omnibus : omibus e Il 8-9 memorare : morare e

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

5

207

sexto decimo imperii Eraclii et quinto religiosissimi principis Suinthilani, anni VDCCCXXVII. 418 Residuum saeculi tempus humanae inuestigationis incertum est. Omnem enim de hac re quaestionem Dominus Ihesus abstulit dicens : "non est uestrum scire tempora uel momenta quae Pater posuit in sua potestate"; et alibi : "de die autem", inquit, "et bora nemo scit neque angeli caelorum nisi solus Pater". Vnus quisque ergo de suo cogitet transitu, sicut sacra scripttua ait: "in omnibus operibus tuis memorare nouis-

KV Fa SW PB

3 sexto decimo : XVl 0 a, om. F Il sexto SPB, VI1° W Il Eraclii B,Suuintillani W, Sumthilani B Il anni : an. Wa, ann. F Il s VDCCCXXVII conieci, VDCCCXXIII F, VDCCCXXXI a, VDCCCXXI W, VmilDCCCXXI P, ÏDCCCXXI S, VmilDCCCLIIII B 418 (IlI, + L) Il I inuestigationis : inuestigationi K, instigationis W Il Omnem : omnium L Il enim : om. LPB Il quaestionem : quaetione L, requisitionem W Il 3 lesus W Il scire : nosse L Il 5-11 et alibi - saeculi est : om. V II s inquit B, inquid cett Il post inquit add. illa SK Il hora : ora L Il 7-11 de suo cogitet - saeculi est : tune habet saeculi finem quando transitum uitae K Il 7 cogitet de suo transp. L Il sacra : sacrae S Il 7-8 scribtura 2

L

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

5

CHRONICA

208

1,

418

rare nouissima tua, et in aeternum non peccabis". Quando enim quisque de saeculo migrat, tune illi consummatio saeculi est. EXPLICIT

10-u

consummatio saeculi est : Matth. 13,39

XD CZeMb c YpTN AL Gt r 9 tua : om. b Il nouissima tua : nouissimorum tuorum Gt II et : om. A Il in aeternum: om. /3, Il pecabbis: pecabis e, peccauis Zr Il 10 enim: ergo a, om. XA Il quisque : quis X'MYce, unus quisque F, quini X', hi qui A, om. /3, Il ante saeculo add. hoc a Il saeculo : caelo M Il migrauit Z Il post migrauit add. homo b Il tune: tun N' 11 10-u consumatio CZbrF Il u saeculi : om. M Il saeculi consummatio transp. CZe Il est saeculi transp. A

EXPLICIT (codd., om. GpTcr) : Il Explicit t, Explicit Chronica LC (Choro- L, Cro- C), EIIAifIT AIBEP fPzNifAE Z, Explicit hue liber N, Explicit liber (om. A) breuiarium (breuiarum De) temporum diligenter (am. X, past episcopo transp. Y> a sancto (santo A) Isidoro (Ysid- A, Hysid- X, Esid- YD, Isidoro episcopo AY) collectum iuxta (iusta A) historiae (istoriae e, storia A) fidem (om. A) XAYDe (post fidem add. amen Y, add. ab initio [inicio X] mundi usque ad [am. X] XL [quadragensemo X] ann. [anno X] Chlotarii [Chlothacharii X] regis ann. vd ccc xxxi [vd ccc xxxi am. X] Xe, add. ab incarnatione domini usque ad synodo nicena CCCXVann. ab eadem usque in uicesimo VII imperatoris eracli anni . CCCXI. fiunt DCCXXVIIII A), Finit b, Finit deo adiuuante sit gloria domini in saeculum saeculi. Amen M

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

10

CHRONICA 2, 418

209

sima tua, et in aeternum non peccabis". Quando enim quisque de saeculo migrat, tune illi consummatio saeculi est. EXPLICIT

KVFaSWPB

9 et : om. S Il 10 quisque : unus quisque S, usquisque P sua L Il II est : egit S

Il

10-11

saeculi :

EXPLICIT (codd., om. 114') : Explicit I

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

10

INDICES INDEX LOCORVMS. SCRIP1VRAE INDEX AVCTORVM INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE IN APPARA1VALLEGATORVM INDEX AVCTORUM IN APPARA1VALLEGATORVM INDEX CAPilVLORVM EDffiONIS

TH. MOMMSEN QVAE IN EDITIONE

NOSTRA E TEX1V IN APPARA1VMCRITICVMEJECTA SVNT VT INTERPOLATIONESUBRARIORVMCERTAE

Enumerationem formarum, concordantiam formarum et indicem formarum a tergo ordinatarum inuenies in fasciculo 142 seriei A Instumentorum lexicologicorum latinorum.

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX LOCORVMSACRAESCRIPTVRAE Genesis (Gen.) 1,1-27 cfr 1,8 cfr 1,14 1,25 1,26 4,21-22 cfr 4,22 4,25 4,26 6,4 cfr 6,5-7,6 cfr 7,6+8,4 cfr 11,12 cfr 14,18 cfr

CI 3 1.1-4 CI 3 1. 2-3 CI 3 1. 2-3 CI 3 1.4 CI 3 1. 5 CI 14 1. 1-3 CI 14 1. 2-3 CI 4 1.1-2 CI 5 1.1-2 CI 13 CI 15 1. 1-3 CI 17 CI 20 1. 1 CI-2 19a 1.1

Iudicum (Iud.) 9,5

CI-1 82

Ecclesiasticus (Eccli.) 7 ,40 CI 418 1. 8-9 II Machabaeorum (II Mach.) 1,19-22 cfr CI 167 1. 1-4 Matthaeus (Matth.) 13,39 CI 418 1.10-11 24,36 CI 418 1. 5-7 Actus apostolorum (Act.) 1,7 CI 418 1.3-5 2,3 CI 247 1. 2-3 IV Esdrae (IV Esdr.) 14,21 cfr CI-2 177 1.1-2

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM Augustinus episcopus Hipponensis De ciuitate Dei (AVG. ciu.)

4,6 1. 9-11 8,2 1. 16-19 8,12 1. 14-19 15,111. 18-24 15,14 1. 5-6 + 1. 16-18 15,17 1. 15 15,23 1. 109-20 16,3 1. 81-4 16,4 l. 24,6 16,4 1. 62 16,11 1. 71-3 18,2 1. 26-8 18,2 1. 67-9 18,3 1. 11-2 18,5 1. 1-3 18,6 1. 11-3 18,8 1. 3-4 18,8 1. 5-8 18,8 1. 9-10 18,8 1. 23-7 18,8 1. 34-7 18,11 1. 20-1 18,13 1. 4-6 18,13 1. 6-7 18,13 1. 9-10 18,13 1. 10 18,13 1. 10-11 18,13 1. 11-13 18,13 1. 13-14 18,13 1. 14-15 18,13 1. 15-17 18,15 1. 1-3 18,19 1. 1-3 18,23}. 1-2 18,24 1. 25-27 18,24 1. 30-32 18,251. 18-19 18,26 }. II 18,36 1. 12-3 18,39 1. 4-5 18,40 1. 2 18,40 1. 8 18,42 1. 10-1 18,43 1. 4 21,14 1. 17-23

Digitized by

Google

cfr

cfr cfr cfr

cfr

cfr

cfr

CI-2 31a 1. 1-2 CI-2 158 1. 2-3 CI 188 CI 10 1. 1-6 CI 17 1. 1-3 CI 4 1. 2 CI 9 1. 2-4 CI 18 CI 22 1. 8-9 CI 22 1. 2 CI 22 1. 8-9 CI 30 1. 2 CI 30 1. 2 CI 36 1.1-2 CI 40 CI 43 CI 54 1. 1-2 CI 45 l. 1-2 CI-1 46 CI 47 CI 38 CI 59 CI 66 CI 85 CI 67 CI 68 CI 69 CI 70 CI 71 CI 72 1. 1 CI 75 CI 76 CI 96 CI 116 CI-2 152 1. 3-4 CI 154 CI 166 CI 171 1. 1-2 CI 171 l. 2-3 CI 55 CI-2 46a 1. 2-3 CI 3 1. 5-6 CI 197 CI 289 l. 2 CI-1 32

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM CI-2 CI-2 Cl-2 CI-2 Cl-2 Cl-2

22,30 1. 127-8 22,301. 128 22,30 1. 131-3 22,30 1. 131-4 22,30 1. 131-5 22,30 1. 136

215

2a 18a 33a 106a 166a 237a

De doctrina christiana (AvG. doctr. christ.) 2,8 1. 32-3

cfr CI 1 1. 6

Enan-ationes in Psalmos (AvG. in psalm.) cfr CI 418 1. 3-7 CI-2 6 3 1. 1-2

6,1 71,18

De Genesi ad litteram l. xii (AvG. gen. ad litt.) 7,28 p. 226,23-6

CI 3 1. 1-4

De haeresibus (AvG. haer.) 22

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

36 41 45 50 52 54 55 69 70

CI-1 274 CI 277 CI 293 CI 351 CI 339 CI 339 CI 351 CI 351 CI 332 CI-2 354 1. 1-2

Quaestiones in Heptateuchum (AvG. quaest. hept.) CI-2 6a 1. 1-3

1,1

Sermones (AvG. serm.) 273,3

CI 24

Cassiodorus

Senator, Flauius Magnus Aurelius - Epiphanius

Scholasticus

Historia ecclesiastica tripartita (CASSIOD.

hist.)

2,18,18

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

3,10 3,10,9

6,47,1 6,47,1 7,1,5-7 7,3,I 7,3,19-20 7,4,2

Digitized by

Google

CI 330 1. 2-3 Cl 337 1. 1-5 CI 337 1. 3 Cl-2 345a CI 347 1. 5-6 CI-2 347a 1. I CI-2 347a 1. 1-2 Cl-2 3473 1. 1-2 CI-2 347 3 1. 2-3

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

216

INDEX AVCTORVM

8,13,2-4 8,13,4 8,13,5 9,3,2-16 9,12,1 9,43,1 9,43,1-2 9,43,5 9,46,1-3 9,49 12,9

cfr cfr cfr cfr

CI-1 349 CI-2 349a CI-1 350 CI 351 CI 357 CI 360 l. 1 CI 360 l. 1-2 CI 360 l. 2-3 CI366 CI 367 CI 379

Cassiodorus Senator, Flauius Magnus Aurelius

Flauii losephi opera ex uersione latina antiqua, pars VI De Iudaeornm uetustate siue contra Apionem Libri II (CASSIOD. los. C. Ap.) cfr CI 62 l. 1-2

1,10

Chronica Gallica a. CCCCIJI(CPL2259) (CHRON. Gall.) 40

cfr CI 361

Cicero, Marcus Tullius De inuentione (Cie. inu.) 1,7

cfr CI-2 182a l. I-2

Epiphanius Constantiensis De mensuris et ponderibus (EPIPHAN.

de mens.)

14-6 17

cfr CI 270 cfr CI 279 CI 289 l. 1-2 CI 292

Eusebius episcopus Caesariensis - Hieronymus presbyter

Chronicon chron. / chron. epist. / chron. praef) epist. p. 5,1-2 CI I l. 5-6 praef p. 7 ,15 cfr CI I l. 2 praef. p. 10,5-6 CI 237 l. 2-3 praef. p. 15,4-5 cfr ÏÏCCLII (CI 17) praef p. 19,7 CI 2 l. 3 (HIER.

a. a. a. a. a. a. a. a.

1 p. 20a,3-5 1 p. 20b,6-14 7 p. 20a,13-7 87 p. ~,1-4 100 p. 24a,15-6 160 p. 27a,7-12 211p. 29b,19-22 237 p. 3ob,23-6

Digitized by

Go ogle

CI 34 l. 1 CI 30 l. 3-5 CI-2 323 l. I-2 CI 34 l. 2-4 CI 34 l. 1 CI 35 CI 37 CI 38

Original from

UNIVERSITY OF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a.

281 p. 32b,22-3 331 p. 35b,6-9 360 p. 36a,15 360 p. 36a,16-9 44,8p. 4ob,21-2 467 p. 41b,17-20 471 p. 41b,24-5 474 p. 42b,1-4 491 p. 42b,22-3 491 p. 42b,23-4 503 p. 43b,10-1 505 p. 43a,13-7 510 p. 43b,24-5 528 p. 44b,22-3 530 p. 45b,3-4 546 p. 46b,4-6 555 p. 46a,13-6 572 p. 47a,7-9 587 p. 48b,2 596 p. 48b,13-5 599 p. 48b,16-8 599 p. 48b,16-8 612 p. 49a,8-9 613 p. 49b,10-3 635 p. 5ob,12-6 671 p. 52b,6-7 690 p. 53b,3-4 692 p. 53a,7-9 732 p. 55a,4-5 734 p. 55b,9-10 744 p. 55a,21-3 751 p. 56b,2 752 p. 56b,3 753 p. 56b,6-7 772 p. 57a,7-8 772 p. 57b,6-7 772 p. 57b,6-12 775 p. 57a,12-3 781 p. 57b,19-20 797 p. 58a,16-7 805 p. 59b,1-2 809 p. 59b,7 811 p. 59a,11-2 818 p. 59b,20 819 p. 59a,22-3 820 p. 59b,24-5 821 p. 6ob,1-4 825 p. 6oa,6-7 826 p. 6ob,8-9 832 p. 6oa,17-8

Digitized by

Go ogle

217

CI-1 41 CI 45 l. 1 CI 42 CI 44 CI 48 CI 49 CI 50 CI 51 CI 52 CI 53 CI-2 46b l. I CI 54 l. 1 CI 58 CI 56 CI 57 CI 60 CI 59 CI 61 CI 62 l. 1 CI 63 CI-1 64 CI-2 64a CI 65 CI 66 l. 3 CI 69 l. 1-2 CI 70 l. 1 CI 72 l. 1-2 CI 73 CI77 CI-2 77b CI-1 78 CI 80 CI-1 79 l. 1-2 CI-1 79 l. I CI8o CI-2 82a CI-2 88 CI 83 CI 84 CI 86 CI 87 cfr CI 93 CI-1 95 CI-1 88 CI 89 CI-2 95 CI 90 cfr CI 92 CI 91 CI 94

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

218

a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a.

840 p. 62a,u-2 843 p. 62b,19-20 845 p. 62b,21-6 856 p. 63b,9-11 860 p. 63a,13-4 889 p. 65a,2-6 900 p. 65a,16-7 900 p. 65a,16-8 908 p. 66b,1-2 913 p. 66a,9-11 940 p. 67a,17-9 947 p. 68a,5-8 959 p. 68b,6-10 978 p. 69a,19-23 980 p. 69a,22-3 984 p. 7oa,2-4 989 p. 7oa,15-6 1003 p. 71b,8-10 1020 p. 72a,5 1031p. 72b,24 1037 p. 73a,9 1040 p. 73a,15 1042 p. 73a,17-8 1042 p. 73a,19-26 1081 p. 75a,25 1086 p. 76a,n-6 no6 p. 77a,23 no8 p. 78a,1 m3 p. 78a,6 n14 p. 78a,10 1u5 p. 78a,12-3 m6 p. 78a,14-6 n21 p. 78a,21-6 n22 p. 78a,24 n34 p. 79b,12 n54 p. 8oa,18-9 1157p. 8oa,21-4 n62 p. 8ia,6 n67 p. 81b,13-6 n87 p. 82b,19-24 1191p. 82a,25-6 n91 p. 83a,13-5 1208 p. 84b,2 1213p. 8~,7-12 1229 p. 84b,17-8 1230 p. 86b,8-10 1240 p. 86a,6 1240 p. 86b,7-10 1243 p. 86a,26 1244 p. 87b,1-2

Digitized by

Go ogle

cfr cfr cfr

cfr

cfr cfr

cfr

cfr

cfr

CI 98 CI 99 CI 100 CI 106 CI 101 CI 103 CI 104 CI 102 CI 105 CI 106 CI 107 CI IIO CI 108 CI 109 CI Ill CI II2 ÏÏCCLII (CI 17) CI 109 CI n4 CI u5 CI u7 CI II9 CI n8 CI 120 CI 121 CI 122 CI 123 CI 124 CI 126 CI 125 CI 127 CI 128 CI 129 CI 130 CI133 CI 132 CI 131 CI 134 CI-2 134a CI 136 CI 135 CI 137 CI 138 CI 141 CI 139 CI-2 140a CI 140 CI 140 CI 142 CI 143

Original from

UNIVERSITY OF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a.

1252 p. 87a,11-5 1259 p. 87a,25 1262 p. 88b,5-6 1270 p. 88a,22-6 1270 p. 88b,19-20 1270 p. 88b,22-4 1275 p. 89a,12-3 1278 p. 89a,17-20 1299 p. 9ob,8-11 1302 p. 91a,3-5 1303 p. 91b,6-9 1304 p. 91a,11-2 1305 p. 91b,13-4 1343 p. 93a,25-7 1359 p. 95a,3 1371 p. 95a,24 1377 p. 96a,9-11 1388 p. 96a,24-5 1392 p. 97a,4-5 1403 p. 98a,4 1407 p. 98a,11-5 1412 p. 98a,20-4 1414 p. 98a,24-6 1415 p. 99a,3-4 1417 p. 99b,7-8 1426 p. 10oa,1-5 1426 p. 10oa,2-3 1426 p. 1ooa,12-3 1426 p. 1ooa,14-7 1476 p. 103b,22-4 1476 p. 103b,25-6 1487 p. 10~,14-5 1488p. 104b,12-3 1494 p. 10~,25-6 1496 p. 105b,7-8 1505 p. 106,13 1507 p. 106,20-1 1516 p. 107,15-8 1531p. 108,23 1540 p. 109,13-4 1544 p. 109,18 1546 p. 109,21 1546 p. 109,21-3 1548 p. 110,2-3 1550 p. 110,6 1552 p. 110,18-21 1563 p. 111,26 - 112,1 1563 p. 112,2-3 1569 p. 112,24 - p. 113,3 1571 p. 107 ,21-2

Digitized by

Google

cfr

cfr

cfr cfr

cfr

cfr

cfr

219

CI 144 CI 145 CI 146 CI 147 1. 1-2 CI-2 158 1. 1 CI 147 1. 2-3 CI 148 CI 149 CI 150 CI 152 1. 1-2 CI-1 153 CI 151 CI 154 CI-1 156 l. 2-3 CI 155 CI 157 CI-1 158 l. 1 CI 159 CI 159 CI 16o CI 161 CI 162 CI 164 I. 1-2 CI 163 CI 165 CI-1 164 l. 2-3 CI-2 164 l. 2-3 CI 171 l. 1-2 CI 167 1. 1 CI-2 169a l. 1 CI-2 1693 l. 1-2 CI 168 CI 169 CI 170 CI 171 l. 1-2 CI 172 l. 1 CI 172 l. 1-2 CI-1 180 l. 2 CI 173 CI 174 1. 1 CI 174 l. 1 CI 174 l. 1-2 CI 174 l. 1 CI 175 1. 1 CI 175 l. 1-2 CI 176 CI-2 180 l. 1 CI 179 l. 1 CI 178 CI 174 l. 1

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

220

a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a.

1574 p. 113,20 1574 p. 113,20-1 1579 p. 114,3-4 1581p. 114,8-9 1581p. 114,8-10 1584 p. 114,11-2 1611p. 116,23- p. 117,2 1611p. 117,1-5 1612 p. 115,13 1612 p. 115,19-20 1628 p. 118,22-3 1643 p. 119,23-5 1651p. 120,19-21 1657 p. 121,6 1672 p. 122,4 1677 p. 122,17-8 1678 p. 122,19-20 1681 p. 123,2-3 1682 p. 123,4-10 1685 p. 123,17-8 1687 p. 124,1-3 1687 p. 124,1-3 1687 p. 124,2-3 1687 p. 124,6 1692 p. 125,1-5 1695 p. 125,17-9 1696 p. 125,22-3 1696 p. 125,24-6 1704 p. 126,16-21 1722 p. 129,7-9 1724 p. 129,15-23 1745 p. 130,18 1746 p. 130,19-20 1770 p. 132,10-1 1785 p. 133,18-9 1796 p. 134,10-2 1801 p. 134,20-1 1812p. 135,14-6 1821p. 136,10-1 1829 p. 137,7-9 1836 p. 138,18-9 1845 p. 139,10-20 1848 p. 139,22-6 - p. 140,1-7 1849 p. 140,15-20 1849 p. 140,15-20 1859 p. 142,3-8 1872 p. 144,3-5 1884 p. 145,19-20 1901 p. 147,5-6 1901 p. 147,7-9

Digitized by

Go ogle

CI 174 l. 1-2 CI 174 l. 1 CI 179 1. 1 CI-2 182 a

l. 1-2

CI-1 180 l. 1 CI-1 180 l. 1 CI 183 CI 184 CI-1 182 CI 181 CI-2 182 a

cfr

cfr cfr

cfr cfr

1. 1

CI 185 CI 186 CI 187 CI 189 CI 190 CI 191 CI 192 CI 193 1. 1-2 CI 193 1. 2-3 CI 194 CI-1 195 1. 1-4 CI-2 195 l. 3-4 CI-2 195 l. 3-4 CI 196 CI 197 CI 198 l. 1 CI 198 1. 2 CI 199 CI 200 CI 201 CI 202 CI 203 CI 204 CI 205 CI 206 CI 207 CI 209 CI-2 210a CI 210 CI 212 CI 213 1. 1 CI 213 1. 1-2 CI-1 211 CI-2 2113 CI-2 214a CI 215 CI 199 CI 218 CI 217

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a.

1911p. 148,1-3 1917 p. 149,2 1918 p. 149,6-8 1923 p. 149,20-6 1924 p. 150,1-4 1926 p. 150,1-4 1928 p. 150,14-7 1929 p. 150,19-20 1931 p. 151,1-2 1934 p. 151,11-2 1936 p. 151,23-4 1947 p. 153,1-3 1948 p. 153,5-6 1952 p. 153,26 - p. 154,1-2 1953 p. 154,4-6 1954 p. 154,7-8 1956 p. 154,12-3 1968 p. 156,1-4 1968 p. 156,1-4 1968 p. 156,5 1970 p. 156,14-5 1973 p. 157,18-9 1983 p. 160,14 - p. 161,22 2015 p. 169,9-10 2015 p. 169,9-10 2029 p. 171,17 2036 p. 172,20-1 2047 p. 174,14-6 2052 p. 177,11-2 2053 p. 177,17 2055 p. 178,13-6 2056 p. 179,1-2 2059 p. 179,12-3 2070 p. 181,24-5 2074 p. 182,16-7 2075 p. 182,18-21 2078 p. 183,9 2079 p. 183,14-7 2080 p. 183,18-20 2081 p. 184,8-9 2082 p. 184,13-6 2084 p. 186,20-1 2086 p. 187,1-6 2094 p. 189,2-3 2095 p. 189,4-5 2095 p. 189,5-6 2095 p. 189,6-8 2096 p. 189,24-5 2099 p. 190,4-5 2099 p. 190,4-5

Digitized by

Google

CI CI CI CI

221

218 219 220 222

cfr CI 221 1. 1 cfr CI 221 1. 1-2

cfr

cfr

cfr

cfr

CI 223 CI 224 CI 225 CI 231 CI 226 CI 229 CI 228 CI 229 CI 230 CI 227 CI 231 CI-1 234 CI-2 234a CI 233 CI-2 232a l. 4-5 CI 235 CI 236 CI 237 1. 2-3 CI-2 237 1. 2 CI 238 CI-2 2383 1. 1-2 CI-1 239 1. 1 CI 240 CI-1 241 1. 1 CI-1 241 1. 1-2 CI 243 CI-1 245 CI 246 CI-2 246b CI-2 246 3 CI 248 CI 249 1. 1 CI-2 246e CI-2 246c CI 249 1. 1 CI 250 CI 251 CI 252 CI-1 253 l. I CI 255 1. 1 CI 256 CI 257 CI-1 260 l. 1 CI-2 260 l. 1

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

222

a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a.

2102 p. 190,13-4 2104 p. 190,22-3 2104 p. 190,22-3 2110 p. 192,1-2 2110 p. 192,2-4 2110 p. 192,2-4 2112 p. 192,11-3 2112 p. 192,24-5 2113 p. 193,18-9 2123 p. 194,19-22 2132 p. 197,9-10 2133 p. 197,18-9 2148 p. 201,2-3 2152 p. 201,18 2154 p. 202,1-3 2156 p. 202,6 2159 p. 202,20 2176 p. 204,7-9 2181p. 205,1-2 2187 p. 206,9-12 2194 p. 207,24 - 208,2 2195 p. 208,14-5 2198 p. 208,20-1 2208 p. 210,4-5 2209 p. 210,12-5 2209 p. 210,20-1 2211 p. 211,5-8 2224 p. 212,23-5 2224 p. 212,26 2226 p. 213,4-5 2232 p. 213,18-9 2233 p. 213,23-4 2234 p. 214,8-9 2238 p. 215,1-2 2239 p. 215,3-4 2242 p. 215,10-1 2246 p. 215,21 2251 p. 216,8-9 2252 p. 216,10-2 2253 p. 216,14-5 2254 p. 216,18-9 2260 p. 217,9-10 2261 p. 217,12-4 2262 p. 217,15-6 2267 p. 218,7-8 2268 p. 218,14 2268 p. 218,22-4 2269 p. 219,10-2 a. 2270 p. 220,1-2 a. 2273 p. 220,9-11

Digitized by

Google

cfr

cfr

cfr

cfr

cfr

CI-2 2573 l. 1-2 CI-1 260 l. 1-2 CI-2 260 l. 1 CI-1 258 CI-1 259 CI-2 2593 1. 1-2 CI 261 CI 262 CI 264 CI 266 CI 268 CI 269 l. 1 CI 271 CI 269 l. 1-3 CI 272 CI-1 273 1. 3 CI-1 274 1. 1 CI 276 CI-2 276a 1. 2-3 CI 277 1. 1 CI-1 273 1. 1-3 CI 278 CI 280 CI 281 CI 282 CI 283 CI 285 CI 286 CI 287 CI 288 CI-2 288 3 CI 290 CI 291 CI 294 CI-2 294 3 CI 296 CI 295 CI 297 CI 298 CI 299 CI 300 CI302 CI 303 CI 304 CI 305 CI 306 CI 307 CI 308 CI 309 CI 310

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a. a.

2274 p. 220,12-3 2279 p. 220,25-6 2283 p. 221,4-6 2285 p. 221,22-3 2286 p. 221,26 - p. 222,1 2287 p. 222,8-9 2291 p. 223,7-11 2292 p. 223,12 2293 p. 223,16 2294 p. 223,19-20 2296 p. 223,25-6 2299 p. 224,19-20 2300 p. 224,22 - p. 225,1 2301 p. 225,7-8 2303 p. 225,13-4 2312 p. 226,10-5 2322 p. 228,26 - p. 229,1 2344 p. 232,4-5 2353 p. 234,3-5 2353 p. 234,13-5 2355 p. 234,26 - p. 235,4 2358 p. 235,21-3 2359 p. 236,1-4 2370 p. 239,12-3 2371 p. 240,2-33 2372 p. 240,6-7 2373 p. 240,26 - p. 241,2 2377 p. 242,10-1 2378 p. 242,12-5 2379 p. 242,24 - p. 243,1cfr 2379 p. 243,6-13 2379 p. 243,16-7 2380 p. 244,7-8 2389 p. 246,23-4 2392 p. 248,7-8 2394 p. 250,23

cfr

cfr

cfr cfr cfr

cfr cfr

cfr

223

CI 312 1. 1 CI 311 CI 315 CI 313 CI 314 CI 316 CI 317 CI 318 CI 320 CI-2 3203 CI 321 CI 322 CI 323 CI 324 1. 1-2 CI 324 1. 1 CI 326 CI 329 CI 332 CI 334 1. 1-3 CI 335 CI 336 CI 339 1. 1-2 CI 338 1. 1 CI 340 CI 338 l. 1 CI 341 CI 342 CI 343 CI 344 CI-2 344a CI-2 345a CI 346 CI 348 CI 351 1. 1 CI 351 1. 1 TICCLII ( CI 17)

Chronicon chron., - ed. Pontac)

(HIER.

p. 169 Pontac

CI 275

Eusebius Caesariensis

- Rufinus Aquileiensis

presbyter

Historia Ecclesiastica ( uersio latina Rufmi Aquileiensis Presbyteri) + Continuatio Ru.fini Historiae Ecclesiasticae Eusebii (RVFIN. hist.) 2,16,1 CI-2 245 1. 2 CI 267 cfr CI-1 263 l. 2-3 cfr CI 177 cfr CI 284

3,31 ,1-3 5,8,4 5,8,15 6,16,4

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

224

CI 301

6,29,2-4 8,2,4-5 9,9-10 10,1 10,7-8 10,14 10,14 10,38 10,39 10,40

cfr CI 325 cfr CI 330 1. 1-2 cfr CI 331 CI-1 333 1. 1-2 CI 337 1. 1-2 cfr CI 337 1. 1-5 CI 345 1. 1-4 CI 345 1. 4-6 CI 345 1. 6-n CI 347 1. 1-5

11,1

Eutropius Breuiarium ab urbe condita (Evrn.) 1,7,1 7,8,1 7,11,2 7,12,4 7,13,1 7,14,1 7,19,3-4 7,20,1 7,21,1 7,21,1 7,21,2 7,21,2 7,21,3 7,23,2 7, 23,3 8,1,1 8,2,2 8,3,1-2 8,4 8,5,1 8,6,2 8,8,3 8,10,2 8,15,1 8,18,4 8,19,1 8,19,1 8,20,1 8,20,1 8,21 8,22 8,23 8,23 9,1 9,2,2

Digitized by

cfr

cfr

cfr cfr cfr cfr

cfr

cfr

Go ogle

CI-2 156 1. 3-4 CI-2 235a 1. 4 CI-2 238a 1. 1-2 CI-2 241 1. 1-2 CI-2 243a CI-2 246d CI-2 250a CI-2 250b CI-1 253 1. 1-3 CI-1 254 1. 1 CI-1 254 1. 1-3 CI 255 1. 1-4 CI 256 CI 257a 1. 1-2 CI-2 257a 1. 1 CI-2 262a CI-2 264a CI-1 265 1. 1 CI-2 265b 1. 1 CI-2 265b 1. 1-5 CI-2 268a 1. 1-3 CI-2 273a CI-2 276a 1. 1-2 CI-2 278a CI-2 283a 1. 1 CI-2 283a 1. 2 CI-2 283b CI-2 288a CI-2 288b CI-2 290c CI-2 291a CI-2 294a CI-2 294b CI 298 Cl-2 300 3 1. I

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

225

CI-2 305a CI-2 307a CI-2 316a CI 319 cfr CI-2 320a cfr CI-2 326a l. 1-2 Cl-2 326a l. 1 CI-2 326b CI-2 326b CI-2 335al. 1 CI-2 335a 1. 1-2 cfr CI-2 347a l. 1

9,4 9,5 9,13,1 9,16 9,17,1 9,25,1 9,25,2 9,27,2 9,28 10,9,4 10,10,1 10,17,1

Flauius Iosephus Historiae antiquitatis Iudaicae (FI.Av. Ios. hist.) CI 16 CI 17 l.

1,2,3 1 ,3,5

2

Hegesippus Historiae libri v (HEGES.)

cfr CI 247 l. 7-8

3,2,1

Hieronymus presbyter Comentarii in Danielem (HIER. in Dan.) 12,8-10 1. 646-7

CI

I

l. 5-6

Commentarii in Jisaiam (HIER.in IIs.) 1,1,2 1. 27 5,14,22/23 l. 10-6 13,46,1/2 l. 11-2

CI 1 1. 3 CI 22 l. 2-8 CI 30 l. 2-3

Commentarii in Hiezecbielem in Hiezecb.)

(HIER.

7,21,25/27 l. 417-8

CI 237 l. 1

Liber interpretationis Hebraicorum nominum (HIER. nom. hebr.) CI 8 l. 2

p. 7,11

Hebraicae Quaestiones in Libro Geneseos (HIER. quaest. bebr. in gen.) 10,22 p. 18,7 CI-1 19 l. 1-2 CI 21 1. 1 10,24/'25 p. 18,18-9 cfr CI 22 l. 2 10,24/'25 p. 18,19-21 CI-2 19a 1. 1-3 14,18/19 p. 24,16-7 Tractatus UX in psalmos tract. in psalm.)

(HIER.

I p. 281 l. 146-8

Digitized by

Go ogle

CI

II

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

226

De uiris inlustribus (HIER. uir. il/.) 1,1 3,1 9,1 9,1 9,6 9,7 13,2 29,1-2 63,1

CI 244 CI 242 CI 263 l. 1 cfr CI 263 1. 3 CI-2 259a 1. 2 CI-1 263 1. 1 CI 2 1. 1-2 CI-1 277 1. I-2 CI 1 1. 2-3 CI 1 1. 5-6

81,2

Ps.-Hieronymus Jndiculus de baeresibus (CPL 636) (Ps. HIER. indic. de baer.) cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

4 IO

51 61

cfr

CI 247 1. 2-3 CI-1 274 1. 1 CI-1 274 1. 1 CI 339 1. 1 CI 351 1. 1 CI 351 1. 1 CI 351 1. 1 CI 385 CI-2 397b

Hydatius Cbronica (HYD.)

8

cfr CI 353

34

CI-2 373a cfr CI-1 373 1. 1 CI 382

81

166

Hyginus De astronomia (HYG. astr.) cfr CI-2 77a cfr CI-2 74 l.

2,7,1

2,7,3

1

Fabulae (HYG./ab.)

cfr CI-2 38 1. 3-4 62 1. 1-2

39 277,2

cfr CI

Iohannes abbas Biclarensis Cbronica (IOH. BICL.)

21. 16 21. 16-22 3 1. 23-4

Digitized by

CI 401 CI-2 401a CI-2 401b

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM 19 1. 76-7 20 1. 81-4 27 1. 101-4 32 1. 118-20 35 1. 141-3 35 1. 143 44 1. 167 46 1. 171-3 54 1. 199-206 58 1. 220-3 63 1. 232 72 1. 264-7 77 1. 286 78 1. 288-90 84 1. 305-11 Iordanes

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

227

CI-2 401c CI-1 403 1. 1-3 CI-1 403 1. 1-3 CI-1 403 1. 1-3 CI-1 403 1. 1-3 CI-1 403 1. 2-3 CI 404 CI-1 403 1. 1-3 CI 405 CI-2 404 3 CI 406 CI 407 CI-2 408a CI-2 404 3 CI 408

Gothus

De origine actibusque Getarum (IoRD.

Get.) cfr CI 1 1. 1 cfr CI 2 1. 4 cfr CI-2 399a

303 lsidorus episcopus

Hispalensis

Etymologiarnm libri XX (Ism. etym.) cfr CI-2 38 1. 5-6 cfr CI-2 38 1. 3-4

19,20,1 19,20,2

De ortu et obitu Patrnm (Ism.

ort. et obit.) cfr CI 17 1. 2-3 cfr CI-1 177

4,2

60 60 71,2 71,2 71,2 67,4 68,5

CI-2 177

1. 1-2

cfr CI-2 259 3 1. 1-2 CI 263 1. l CI 263 1. 2-3 cfr CI-2 244 1. 1-2 CI 247 1. 7-8 cfr CI 342

81

De uiris illustribus (Ism. uir. il/.) cfr CI-2 401d cfr CI l 1. 7-10 cfr CI-2 408a

22

25 28 Pseudo-Isidorus

Liber numerornm qui in sanctis scripturis occurrunt (Ps.-Ism. lib. num.) cfr CI 3

29

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

228

INDEX AVCTORVM

Iustinus, M. Iunian[i]us

Epitoma Historiarum Pbilippicarum Pompei Trogi (lvsT.)

cfr CI-2 31a 1.1-2 cfr CI 26 cfr CI 28

1,1,4-5 1,1,6 1,1,6 1,1,9 1,2,9

CI-2 32a 1. 1-2

CI 33

Lactantius rhetor Africanus, L. Cae(ci)lius Firmianus

Diuinae Institutiones (LAcr. inst.) cfr CI 116 cfr CI-2 38 1. 5-6

1,6,14 1,18,24

De mortibus persecutorum (LAcr. mort. pers.) 12,2-4 13,1 48,2-6

cfr CI 325 cfr CI 325 cfr CI 330 1. 1-2

Liber genealogus anni cccCXXVJ1-ccccwseu De genealogiis Patriarcbarum uel Origo bumani generis (CPL 2254) (LIB. geneal.) CI 4 1. 2-3 25 CI-1 6 1. 1-2 28 CI 7 1. 1-2 29 cfr CI 13

59

Liber generationis (CPL 2253) (LIB. gener. a. 334) cfr CI 144 CI 159

chron. I p. 124,126 chron. I p. 125,133 Maximus episcopus

Taurinensis

Collectio sermonum (MAx. TAVR.)

cfr CI-1 247 1. 4

1,3

Origo gentis Romanorum (= Cbronica urbis Romae a. 354) (ÜRIGO Rom.) chron. I p. 144,10 CI-1 152 1. 2 chron. I p. 144,10 CI-2 152 1. 2-3 chron. I p. 144,10-2 chron. I p. 144,14

CI-2 153a CI-1 156 1. I-2

Orosius, Paulus

Historiarum aduersum paganos libri (OROS. bist. )

cfr CI-1 195 1. 3 CI-2 2353 1. 4

6,20,2 6,22,1

Digitized by

VII

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

229

cfr CI-1 258 CI 269 1. 1-3 CI 330 l. 1

7,10,5 7, 13,5 7,28,1

Paris, Julius Epi.tome Valerii Maximi (PARIS) 1,2 ext. 3

cfr CI 133 l.

1

Passio SS. Petri et Pauli BHL 6667 (PASS. Petr. Paul. breu.) II cfr CI 247 l. 5 II cfr CI 247 l. 7 Passio SS. Petri et Pauli auct. Pseudo-Marcello BHL 6657 (PASS. Petr. Paul. long.) cfr CI 247 1. 1-2 cfr CI-1 247 l. 5-7 cfr CI 247 1.7-8

Plinius Secundus, Gaius Naturalis Historia (PLIN. nat.)

CI-2 158 l. 4 cfr CI 62 l. 1-2 cfr CI-2 46b l. 2

2 ,53

7,192 35,15-6

Prosper Aquitanus Epitoma Chronicorum (PROSP. chron.) CI CI CI CI CI CI CI CI CI CI CI CI CI cfr CI CI CI CI CI CI

2

3 4

5 6

7 8 9

15 16-17 18 19 20 21

22 23 24 25 28

4 l.

1

5 l.

1

6 1. 1 7 1. 1 8 1. 1 9

1. 1

10 1. 1 12

15 1. 1 19 1. 1 20 1. 1 21

22 22

1. 1 1. 1 1. 2

23 25 27 29 31

cfr IIIDCLXXXVIII(CI 44)

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

230

cfr cfr cfr cfr cfr

CI 39 CI 85 CI 152 l. 1-2 CI 232 CI-1 234 CI-2 234a CI-1 239 l. 2 CI-1 239 l. 1 CI 293 CI 352 CI 354 cfr CI 353 CI 355 CI 356 CI 358 CI 359 l. 1-2 cfr CI 359 l. 1 CI 362 CI 363 CI 364 CI 369 CI 365 CI 368 l. 1 CI 370 CI 368 l. 1 CI 371 CI-1 373 CI 372 CI 374 l. 1-2 CI 374 l. 2-4 CI 375 CI 376 CI 377 l. 1-2 CI 378 l. 1-2 CI 378 l. 2-4 CI 377 1. 2-3

40 84 162 316 316 316 386 388 796 u67 u71 u73 u75 u84 u86 u87 u93 u98 1201 1201

1204 1207 1218 1220

1230 1235 1237 1240

1252 1266 1297 1283 1295 1297 1306 1327

Rufius Festus Breuia.rium rentm gestarnm populi Romani (RVF.FEST.) CI 208

4,1

cfr CI 214 cfr CI 216 cfr CI-2 233a-b cfr CI-2 268a 1. 2 CI-2 3263 l. 2 cfr CI-2 246d cfr CI-1 265 1. 1 3 CI-2 265 l. 1 CI-2 28f 1 1. 1-2

4,3 5,1

6,2 14,3 14,4 20,1 20,2 20,2 20,2

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

231

CI-1 265 l. 1-2 CI-2 273b cfr CI-2 276a l. 1-2 CI-2 276a l. 2-3 CI-2 300 3 l. 1 CI-2 300b CI 312 l. 1-2 CI-1 323 1. 1 CI-2 3293

20,3 21,1 21,1 21,1 22,2 22,2 23,1 24,2 26,1-2

Sergius uel Seruius Grammaticus

qui dicitur

F,xplanationes in artem Donati (se. minorem et maiorem) (EXPLAN. in Don.) gramm. IV 519,2-3 CI 97 Seruius Grammaticus

In Vergilii Aeneidos Libros /-XII commentarii (SERV.Aen. I auct. Aen.) Aen. 7,805 cfr CI-2 38 l. 5-6 Aen. 12,405 cfr CI 74 auct. Aen. 2,615 cfr CI-2 38 l. 3-4 Commentarius in artem Donati (SERV.gramm.)

gramm. IV 421,1

cfr CI 97

Solinus, G. Iulius

Collectanea rerum memorabilium (SoL.)

cfr CI 62 l. 1-2

7,23 Suetonius Tranquillus,

Gaius

De uita Caesarnm libri

VIII

(SVET. Aug.) Aug. 22

cfr CI-2 235a 1. 1-4

Sulpicius Seuerus

Cbronicornm ltbri II (SVLP.SEv. cbron.) cfr CI 22 1. 8-9 cfr CI 330 l. 2-3 CI 333 l. 1-2 cfr CI 331

1 ,4,3 2,33,4-5 2,34,1 2 ,35

Victor episcopus

Tonnennensis

Cbronica (VICT. TONN.)

8 l. 49-50 I0 1. 55-61 18 1. 108

Digitized by

CI 380 CI 381 CI 383

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM

232

19 1. 109-10 41 l. 204-5 42 l. 206-12 45 1. 218-20 60 1. 305-8 68 1. 346 74 l. 376-9 78 1. 398-402 79 1. 403-4 80 1. 405-10 82 1. 421-8 87 1. 449-51 101 1. 553-4 101 1. 554-5 106 1. 581-6 106 1. 586-91 III 1. 612-3 n6 l. 644-6 n8 1. 650-62 123 1. 679-86 132 1. 786-91 137 1. 812-3 1511. 897-8 163 1. 947-50 epil. 1. 1003

CI 384 CI 386 CI 387 cfr CI-2 386a CI 388 CI 389 CI-2 389a CI 390 cfr CI 391 CI 392 CI 393 CI-2 389b CI 394 CI-2 394a CI 395 CI 396 CI 397 CI-1 398 CI 399 CI-2 397b CI-2 397a CI-2 397a CI-2 399b CI 400 cfr VDCCLXV (CI-2 397)

Incerti auctoris Liber de uiris illustribus urbis Romae (VIR. ill.)

CI-2 232a 1. 1-6

86,I

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX LOCORVMSACRAE SCRIP1VRAEIN APPARATVALLEGATORVM

Genesis (Gen.) 2,2 5,4-5 5,22

CI-1 3 1.6 CI-1 4 l. 2-4 CI-1 9 1.2

Ecclesiasticus (Eccli.) 44,16

CI-1 9 1. 1 / CI-2 9 1.1

Matthaeus (Matth.) 1,2-5 24,36

CI-1 39 1.1 CI-1 418 1. 5

Actus apostolorum (Act.) 1,7 CI-1 418 1. 4

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM IN APPARATVALLEGATORVM

Augustinus episcopus De ciuitate Dei (AVG. ciu.) 18,131. 15 18,19 1. 3

Hipponensis

CI-1 72 1. 1 CI-1 96 l. 1

Cicero, Marcus Tullius

Tusculanae disputationes (Cie. Tusc.) cfr CI-2 210a l. 2

5,5 Eusebius episcopus

Caesariensis

- Hieronymus

presbyter

Chronicon (HIER. cbron. / chron. praef) praef p. 15,2-4 a. 360 p. 36a,15 a. 734 p. 55b,9-10 a. 821 p. 6ob,4-5 a. 825 p. 6oa, 7 a. 825 p. 6oa,7 a. 842 p. 62a,15-6 a. 1157p. 8oa,22-3 a. 1167 p. 81b,13-6 a. 1435 p. 101a,9-14 a. 1531p. 108,20 a. 1531p. 108,23 a. 1616 p. 115,23 a. 1801 p. 134,20 a. 1968 p. 155,24-5 a. 1973 p. 157,11-2 a. 1973 p. 157,13-7 a. 1974 p. 158,8-9 a. 1976 p. 158,21-3 a. 1976 p. 159,2-4 a. 1982 p. 159,24-6 a. 2042 p. 173,4-5 a. 2084 p. 185,6-8 a. 2102 p. 190,14 a. 2228 p. 213,8-9 a. 2234 p. 214,3-6 a. 2234 p. 214,7 a. 2292 p. 223,13-4 a. 2294 p. 223,19-20 a. 2372 p. 240,6-7 a. 2372 p. 240,6-7 a. 2379 p. 243,16-7 a. 2392 p. 248,9-10 a. 2392 p. 248,9-10

Digitized by

Go ogle

Cl-2 333 1. 1 CI-1 42 1. 1 CI-2 77b l. 2 CI-1 90 1. 3 CI-1 92 1. 1 CI-2 92 1. 1 CI-1 98 1. 1 CI-2 1311. 1 CI-1 134 l. 1 CI-2 169a 1. 2 CI-1 174 1. 2 CI-1 173 1. 1 CI-1 182 l. 1 CI-1 207 1. 1 CI-1 232 1. 2 CI-1 232 l. 2 CI-1 232 1. 2 CI-1 232 1. 2 CI-1 232 l. 2 CI-1 232 l. 2 CI-1 232 1. 2 CI-1 239 l. 2 VCCLXV CI-1 CI-2 257a 1. 2 CI-1 289 1. 2 CI-1 290 1. 1 CI-2 290 1. 1 CI-1 318 1. 1 CI-1 321 1. 1 CI-1 341 1. 1 CI-2 341 1. I CI-1 346 l. 1 CI-2 310 l. 2 CI-2 312 l. 2

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX AVCTORVM APPARATV ALLEGATORVM

235

Flauius Iosephus

Historiae antiquitatis ludaicae (FI.AV. Ios. bist.) CI-1 17 1. 3

1 ,3,5

Hieronymus

presbyter

Liber interpretationis Hebraicornm nominum (HIER. nom. bebr.) p. 8,9 CI-1 8 1. 2 Hebraicae Quaestiones in Libro Geneseos (HIER. quaest. bebr. in gen.) CI-1 10 1. 5-6 5,3-4 p. 10,13-18 CI-1 12 1. 1 5,25-27 p. 10,19 - p. 11,17 Commentarii in Zacbariam propbetam (HIER. in Zacb.)

12,1/3 1. 23-24

CI-1 226 1. 1

Praef atio in Libro Psalmornm Bibliae Sacrae iuxta uulgatam uersionem (HIER. praef psalm.) p. 767,13-14 CI-1 279 1.1 Isidorus episcopus

Hispalensis

Etymologiarnm libri XX (Ism. etym.) CI-1 72 1. 2 Cl-1 82 1. 1 CI-1 290 1. 1 CI-2 193 1. 1 CI-2 234a 1. 4 CI-1 68 1. 1

4,13,1

5,39,11 5,39,31 9,2,54 9,3,12-3 n,3,33 Paulus Orosius

Historiarnm aduersum paganos libri (OROS. bist.)

VII

CI-1 31 1. 1 CI-1 237 CI-2 298 1. 1-2

1,4,1-2 7,2,13-14 7,19,1 Prosper Aquitanus

Epitoma Cbronicornm (PROSP. cbron.) CI-2 232 1. 1 CI-1 3511. 2 CI-2 362 1. 2 CI-1 374 1.1

316 1166 1198 1252 Victor episcopus

Tonnennensis

Cbronica (VICT. TONN.)

praescr. 1. 1

Digitized by

CI-1 382 1. 2-3

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

INDEX CAPI1VLORVMEDffiONIS

TH. MOMMS~N QVAE IN EDITIONE

NOSTRA E TEX1V IN APPARA1VMCRITICVMEIECTA SVNT Vf INTERPOLATIONESUBRARIORVMCERTAE

éd. ch. ch. ch. ch. ch. ch. ch. ch. ch. ch.

Th. Mommsen 22 3 31b 93 3 169b 182b 232b 289 3 29oa-b 306a 3123

ch. ch. ch. ch. ch. ch.

3193 3 334 3 351 3823 399c 408b

ch. ch. ch. ch.

409 3 409 3 + 408b 414b 417b

Digitized by

Go ogle

voir dans notre édition l'apparat critique CI-1 22 1.10 CI-1 31 1.1 CI-1 93 1.1 CI-2 1693 1. 2 CI-1 182 1. 1 CI-1 232 1. 2 CI-1 289 1.2 CI-1 290 1. 1 CI-1 306 1. 2 CI-2 310 1. 2 (recension de V) et CI-2 312 1.2 (recension de K) CI-1 318 1.1 CI-1 334 1.1-4 CI-1 351 1. 2 CI-1 382 1. 2-3 CI-2 399b 1. 2 CI-1 408 1. 2 (recension de XAEMYDcb) et CI-2 408 3 1. 2 (recension de SW) CI-2 407 1.2 (recension d'a) CI-1 409 1. 2 (recension de F) CI-1 414 1. 1-2 CI-1 417 1.1-4

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CONSPEC1VS MATERIAE

Voorw-oord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5•

Introduction générale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7•

Première partie : Le projet isidorien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Authenticité et double rédaction de l'œuvre........... 2. Genre littéraire et contenu de l'œuvre . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Les sources...........................................

11•

1t 20• 25•

Deuxième partie: La transmission du texte................. Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Les manuscrits subsistants: transmission................. I. Liste des manuscrits connus......................... Il. Manuscrits retenus pour cette édition critique . . . . . . . Albi, Bibliothèque Municipale, 29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bern, Burgerbibliothek, 83 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cesena, Biblioteca Comunale Malatestiana,

37• 39• 41• 41• 56• 57• 58•

S.:x:x:I. 5. . . .. . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . .

61• 64• 65• 66• 68•

Berlin, Staatsbibliothek Phillipps, 1686 . . . . . . . . . . . . . . . Modena, Archivio Capitolare, 0.1.n . . . . . . . . . . . . . . . . . . Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Pl. :XX.54.. Paris, BNF, lat. 12236. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kôln, Erzbischôfliche Diôzesan- und Dombibliothek, 8311. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

69•

Lucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 490 . . . . . . . . . . . Paris, BNF, lat. 4860 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Monza, Biblioteca Capitolare, C-9/ 69 . . . . . . . . . . . . . . . . London, British Library, Add. 16974.................. Sankt-Peterburg, Publichnaja Biblioteka im. M.E. Saltykova Shchedrina, lat. Q.l.v.20 + Paris, BNF, lat. 14144.......................................... Sankt Galien, Stiftsbibliothek, 133 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paris, BNF, lat. 9380 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wien, ôsterreichische Nationalbibliothek, 89 . . . . . . . . Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Helmstedt

72•

532................................................

Go ogle

83• 86• 87• 88• 91•

Paris, BNF, lat. 10910. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Città del Vaticano, BAV,Palat. Lat. 239 . . . . . . . . . . . . . . .

Digitized by

7t 79• 82•

96• 97•

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CONSPECTVS MATERIAE

238

Città del Vaticano, BAY,Vat. Lat. 6018 . . . . . . . . . . . . . . . . 98* Paris, Bibliothèque de l'Arsenal, 982................. 100• Bruxelles, Bibliothèque Royale • Albert 1er », 5413-5422. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102• Paris, BNF, lat. 1862 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103* Paris, BNF, lat. 4841 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105• Città del Vaticano, BAY,Vat. Lat. 645 . . . . . . . . . . . . . . . . . 106* Città del Vaticano, BAY,Reg. Lat. 215. . . . . . . . . . . . . . . . . 109• Le Puy, Chapitre de la Cathédrale, 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 111•

Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, 78 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paris, BNF, lat. 12237. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Voss. lat. Q. 20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paris, BNF, n. a. lat. 12237. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Troisième partie: Le classement des manuscrits . . . . . . . . . . . . La tradition manuscrite: classement des témoins . . . . . . . . . 1. Introduction : les deux rédactions de la Chronique d'Isidore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Il. La tradition manuscrite de la première rédaction . . . . Stemma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Les différentes versions remaniées: la deuxième rédaction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronologie des remaniements . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Étapes des remaniements . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stemma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Étude de la contamination . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Table des familles et sous-familles des deux rédactions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Classement des recentiores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII. Les manuscrits rejetés et leurs contenus . . . . . . . . . . . . . Conclusions sur la tradition manuscrite de la Chronique d'Isidore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quatrième partie : L'édition critique du texte . . . . . . . . . . . . . . Les éditions anciennes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liste des éditions anciennes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Étude des éditions anciennes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liste des éditions rejetées . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Étude des éditions rejetées............................

Digitized by

Google

111• 113* 114• 115• 117• 119• 119• 123* 161* 162* 199• 201•

215• 218* 221• 221• 227• 241• 243• 245• 245• 245• 253• 254•

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CONSPECTVS MATERIAE

239

Présentation de l'édition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256* 1. Établissement du texte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256* II. Présentation du texte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261* Bibliographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Liste des abréviations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Liste des sigles utilisés à propos de la tradition manuscrite de la Chronique d'Isidore . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Éditions des textes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Bibliographie générale sur Isidore de Séville et sur sa Chronique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Bibliographie sur la tradition manuscrite, la tradition indirecte et les éditions anciennes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Edition critique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conspectus siglorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Edition critique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indices . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Index locorum Sacrae Scripturae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Index auctorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Index locorum Sacrae Scripturae in apparatu allegatorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Index auctorum in apparatu allegatorum . . . . . . . . . . . . . . . . Index capitulorum editionis Th. Mommsen quae in editione nostra e textu in apparatum criticum eiecta sunt ut interpolationes librariorum certae . . . . . . . . . . . . . .

265* 267* 268* 268* 278* 284* 1 2

4

211 213 214

233 234

236

Printed in Belgium by Grafikon - Ter Roye, Oostkamp Dl 2003/ 0095/ 2 ISBN 2-503-on21-1 relié ISBN 2-503-03000-9 série

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN