[Galeni] Definitiones medicae / [Galen] Medizinische Definitionen 3110790874, 9783110790870

Table of contents :
VORWORT
INHALTSVERZEICHNIS
LITERATURVERZEICHNIS
EINLEITUNG
Text und Übersetzung
INDICES

Citation preview

CORPVS MEDICORVM GRAECORVM EDIDIT

ACADEMIA BEROLINENSIS ET BRANDENBVRGENSIS

V 13,2

[GALENI] DEFINITIONES MEDICAS EDIDIT ET IN LINGVAM GERMANICAM VERTIT

JUTTA KOLLESCH

DE GRUYTER AKADEMIE FORSCHUNG BEROLINI IN AEDIBVS WALTER DE GRUYTER MMXXIII

[GALEN] MEDIZINISCHE DEFINITIONEN

HERAUSGEGEBEN UND ÜBERSETZT VON

JUTTA KOLLESCH

DE GRUYTER AKADEMIE FORSCHUNG WALTER DE GRUYTER, BERLIN 2023

Dieser Band wurde im Rahmen der gemeinsamen Forschungsförderung von Bund und Ländern im Akademienprogramm mit Mitteln des Bundesministeriums für Bildung und Forschung und der Senatsverwaltung für Wissenschaft, Gesundheit, Pflege und Gleichstellung des Landes Berlin erarbeitet.

ISBN 978-3-11-079087-0 E-ISBN (PDF) 978-3-11-079261-4 ISSN 0070-0347 Library of Congress Control Number: 2022948635 Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.de abrufbar. © 2023 Walter de Gruyter GmbH, Berlin /Boston Druck und Bindung: CPI books GmbH, Leck www.degruyter.com

VORWORT

Die unter dem Namen Galens überlieferten „Medizinischen Definitionen“ stellen eine überaus wichtige Informationsquelle zu Praktiken und Prozessen der Festlegung und Vermittlung des medizinischen Wissens in der Antike dar. Die einzelnen Definitionen fassen in äußerst knapper Form ärztliche Einsichten zum Wesen und zur Natur von Körperteilen und -funktionen, zu Gesundheit und Krankheit, zu spezifischen Krankheiten (mit einer speziellen Abteilung zu Frauenkrankheiten) und anderen körperlichen, widernatürlichen Zuständen, Symptomen und Substanzen zusammen. Bisweilen werden von einem Begriff mehrere Definitionen gegeben, ohne dass der Autor eine Präferenz für die eine oder die andere Version ausspricht. Methodische und epistemologische Prozeduren der medizinischen Kunst und unterschiedliche medizinische „Sekten“ bzw. Denkrichtungen werden berücksichtigt und zentrale philosophische Begriffe wie die Seele und ihr ‚führender Teil‘ sowie die Sinneswahrnehmung besprochen. Die Sammlung diente offensichtlich einem didaktischen Ziel, wie es der Autor in seinem Vorwort expliziert. Sie umfasst in schematischer Form die meisten Bereiche der Medizin, über die der Medizinstudent bzw. der junge Arzt Kenntnisse erwerben sollte: Anatomie, Physiologie, Pathologie, Diagnostik, Embryologie; die Pharmakologie und die Therapeutik finden nur selten Berücksichtigung. Woher die in den Definitionen zum Ausdruck gebrachten Ansichten stammen und aus welchen Quellen der Autor schöpfte, bleibt in den meisten Fällen unklar, und nur gelegentlich erwähnt er die Namen seiner Gewährsmänner. Diese decken eine große Bandbreite medizinischer und philosophischer Denkrichtungen ab. Auf medizinischer Seite finden sich sowohl „dogmatische“ Ärzte wie Hippokrates, Diokles, Praxagoras, Mnesitheos, Herophilos, Erasistratos, Asklepiades, Agathinos und Athenaios als auch die Schulen der Empiriker und der Methodiker. Auf philosophischer Seite werden neben Demokrit, Empedokles, Platon und Aristoteles auch die Stoiker berücksichtigt, insbesondere Zenon von Kition. Die Interpretation, Auswertung und historische Einordnung der „Medizinischen Definitionen“, z.B. ihre mögliche Verbindung zur doxographischen Placita-Tradition, ihr Verhältnis zu ähnlichen medizinischen Einführungsschriften wie der pseudogalenischen Introductio sive medicus und zu didaktischen Texten in Frage-und-Antwort-Form wie den pseudosoranischen Quaestiones medicinales, wurde lange Zeit durch das Fehlen einer zuverlässigen kritischen Textausgabe erschwert. Denn der Kühn-Text basiert auf der Ausgabe von Char-

VI

Vorwort

tier, welche einerseits eine willkürliche, vom handschriftlich überlieferten Textbestand abweichende Anordnung der Definitionen aufweist (ein Punkt, der umso wichtiger ist, da der Verfasser großen Wert auf die richtige Abfolge der Definitionen legt), und andererseits eine Reihe von zusätzlichen, disparaten Materialien enthält, die keinesfalls in der rekonstruierbaren ursprünglichen Textfassung vorhanden gewesen sein können. Dieses Defizit möchte der vorliegende Band beseitigen. Er stellt die Ergebnisse von Jutta Kolleschs jahrzehntelanger, intensiver Beschäftigung mit dem Text und intellektuellen Kontext der „Medizinischen Definitionen“ dar und bringt somit ein tief ausgereiftes Verständnis des bisweilen schwierigen Textes zum Ausdruck. Das von Jutta Kollesch für Text, Apparate und Übersetzung weitestgehend abgeschlossene Manuskript wurde im Einvernehmen und unter wiederholter Abstimmung mit der Herausgeberin von den Mitarbeitern der Arbeitsstelle „Galen als Vermittler, Interpret und Vollender der antiken Medizin“ vervollständigt und für die Drucklegung aufbereitet. Dabei wurde mit großer Sorgfalt versucht, auf ihre bereits schriftlich (z.B. in ihrer Monographie „Untersuchungen zu den pseudogalenischen Definitiones medicae“, Berlin 1973, und in mehreren Aufsätzen) veröffentlichten bzw. ihre mündlich kommunizierten Ansichten Bezug zu nehmen. Auf der Basis der vorliegenden, durch zahlreiche Register angereicherten Edition möchte dieser Band eine zuverlässige Grundlage und ein hilfreiches Arbeitsinstrument bieten und zur weiteren Erforschung dieses außerordentlich interessanten und wichtigen Textes anregen, insbesondere zur Interpretation der einzelnen Definitionen, zur Auswertung der Parallelstellen und zur Einordnung dieser Sammlung in die Landschaft der verschiedenen medizinischen und philosophischen Strömungen der frühen Kaiserzeit. Philip van der Eijk Projektleiter des Akademienvorhabens „Galen als Vermittler, Interpret und Vollender der antiken Medizin“ Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften

INHALTSV ERZEICHNIS

Literaturverzeichnis ........................................................................................................... IX Einleitung .......................................................................................................................... XIII A. Textquellen ........................................................................................................... XIII I. Die griechischen Handschriften .......................................................................... XIII II. Die Überlieferungsverhältnisse ........................................................................... XIV a) Der unabhängige Textzeuge P ........................................................................ XV b) Die Textzeugen der φ-Gruppe ........................................................................ XIX 𝟷. Die Gruppe δ ............................................................................................ XXI 𝟸. Die Gruppe θ ........................................................................................... XXII 𝟹. Das Verhältnis der Textzeugen X, Q, H, J zueinander .............................. XXIV α) Die Gruppe λ ..................................................................................... XXIV β) Die Gruppe ζ ...................................................................................... XXVII γ) Die Gruppe η ..................................................................................... XXVIII c) Die Textzeugen der χ-Gruppe ........................................................................ XXVIII 𝟷. Die μ-Deszendenz ..................................................................................... XXXII 𝟸. Die τ-Deszendenz ..................................................................................... XXXIII d) Die gemeinsame Vorlage von φ und χ ........................................................... XXXV e) Die gemeinsame Vorlage der Handschrift P und des Hyparchetypen ψ ....... XXXVII f) Das Schema der handschriftlichen Überlieferung ......................................... XXXIX B. Verfasserschaft und Datierung der Definitiones medicae ............................... XL I. Verfasserschaft ..................................................................................................... XL II. Abfassungszeit ..................................................................................................... XLI Text und Übersetzung ....................................................................................................... 𝟷 Conspectus siglorum et compendiorum ................................................................. 𝟸 [Galen], Definitiones medicae ................................................................................. 𝟺 Appendix I: Definitiones solum in codicibus familiae φ traditae ............................ 𝟷𝟾𝟶 Appendix II: Definitiones solum in codice P traditae ............................................. 𝟷𝟿𝟾 Appendix III: Anonymus, Definitiones anatomicae ............................................... 𝟸𝟶𝟶 Indices ................................................................................................................................ 𝟸𝟶𝟷 A. Index nominum ................................................................................................... 𝟸𝟶𝟽 B. Index verborum ................................................................................................... 𝟸𝟶𝟾 C. Index verborum definiendorum ......................................................................... 𝟸𝟺𝟿 D. Namen- und Sachregister zur Übersetzung ........................................................ 𝟸𝟻𝟹 E. Index locorum ........................................................................................................ 𝟸𝟻𝟿 F. Konkordanz ............................................................................................................ 𝟸𝟼𝟻

LIT ERAT URV ERZEICHNIS

A e t i i A m i d e n i Libri medicinales V–V III, hrsg. v. A. Olivieri, CMG V III 2, Berlin 1950 A m m o n i i In Porphyrii Isagogen sive V voces, hrsg. v. A. Busse, CAG IV 3, Berlin 1891 A n o n y m i de corporis nostri constitutione s. G. Helmreich A n o n y m u s L o n d i n i e n s i s . De medicina, hrsg. v. D. Manetti, Berlin u. New York 2011 C h . A s t r u c u n d M . - L . C o n c a s t y, Bibliothèque nationale. Catalogue des manuscrits grecs. Supplément grec numéros 901 à 1371, Paris 1960 C h . A s t r u c , M . - L . C o n c a s t y, C . B e l l o n u n d C h r . F ö r s t e l , Bibliothèque nationale. Catalogue des manuscrits grecs. Supplément grec numéros 1 à 150, Paris 2003 [ A t h a n a s i i ] De definitionibus, hrsg. v. J.-P. Migne, in: Patrologia Graeca 28, Paris 1887, col. 533–554 A . M . B a n d i n i , Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Mediceae Laurentianae ..., Vol. I–III, Florenz 1764–1770 (Nachdr. Leipzig 1961, Band III) G . B e r g s t r ä ß e r , Neue Materialien zu Ḥunain ibn Isḥāq's Galen-Bibliographie, Leipzig 1932 (Abh. f. d. Kunde d. Morgenlandes 19,2) J . B e r t i e r , Mnésithée et Dieuchès, Leiden 1972 (Philosophia antiqua 20) P . B o u r a s - V a l l i a n a t o s , Greek Manuscripts at the Wellcome Library in London: A Descriptive Catalogue, Medical History 59, 2015, S. 275–326 U . C . B u s s e m a k e r , Στεϕάνου Περὶ οὔρων, Revue de Philologie, de Littérature et d’Histoire anciennes 1, 1845, S. 415–438; 543–560 C a e l i i Au r e l i a n i Celerum passionum libri III, Tardarum passionum libri V, hrsg. v. G. Bendz, übers. v. I. Pape, Indizes verf. v. J. Kollesch u. D. Nickel, CML VI 1, Teil I, Berlin 1990 C AG = Commentaria in Aristotelem Graeca C AG B = Commentaria in Aristotelem Graeca et Byzantina C l e m e n s A l e x a n d r i n u s , Stromata Buch V II und V III, hrsg. v. O. Stählin, 2. Aufl. neu hrsg. v. L. Früchtel, zum Druck bes. v. U. Treu, in: Clemens Alexandrinus, Bd. 3 (Die Griechischen Christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte), Berlin 1970, S. 1–102 C MG = Corpus Medicorum Graecorum C M L = Corpus Medicorum Latinorum A . C o r n e l i i C e l s i quae supersunt, hrsg. v. F. Marx, CML I, Leipzig u. Berlin 1915 M . C r o n i e r , Les manuscrits grecs des Definitiones medicae pseudo-galéniques, in: C. Petit, S. Swain, K. Fischer (hrsg.), Pseudo-Galenica. The Formation of the Galenic Corpus from Antiquity to the Renaissance, London 2021 (Warburg Institute Colloquia 34), S. 47–67 D a v i d i s Prolegomena et In Porphyrii Isagogen commentarium, hrsg. v. A. Busse, CAG XV III 2, Berlin 1904 K . D e i c h g r ä b e r , Die griechische Empirikerschule. Sammlung der Fragmente und Darstellung der Lehre, um Zusätze vermehrter anastatischer Neudruck der Ausgabe von 1930, Berlin u. Zürich 1965 H . D i e l s , Die Handschriften der antiken Ärzte, I. Teil, Hippokrates und Galen, Abhandlungen der Königlichen Preußischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin 1905, Berlin 1905 – Bericht über dem Stand des interakademischen Corpus medicorum antiquorum und Erster Nachtrag zu den in den Abhandlungen 1905 und 1906 veröffentlichen Katalogen: Die Hand-

X

Literaturverzeichnis

schriften der antiken Ärzte, I. und II. Teil, Abhandlungen der Königlichen Preußischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin 1907, Berlin 1908 – Hippokratische Forschungen IV, Hermes 48, 1913, S. 378–407 – Doxographi Graeci, hrsg., 2. Aufl., Berlin u. Leipzig 1929 D . - K . = H. Diels u. W. Kranz, Die Fragmente der Vorsokratiker, griech. u. deutsch hrsg., 3 Bde., 7. Aufl., Berlin 1954 F . R . D i e t z , Apollonii Citiensis, Stephani, Palladii, Theophili, Meletii, Damascii, Ioannis, aliorum Scholia in Hippocratem et Galenum, 2 Bde., Königsberg 1834 (Nachdr. Amsterdam 1966) D i o c l e s o f C a r y s t o s . A Collection of the Fragments with Translation and Commentary, by Ph. J. van der Eijk, 2 Vol. (Studies in Ancient Medicine 22/23), Leiden/Boston/Köln 2000–2001 E l i a e In Porphyrii Isagogen et Aristotelis Categorias commentaria, hrsg. v. A. Busse, CAG XV III 1, Berlin 1900 F . Z . E r m e r i n s , Anecdota medica Graeca, Leiden 1840 E . F e r o n u n d F . B a t t a g l i n i , Bibliothecae Apostolicae Vaticanae ... Codices manuscripti graeci Ottoboniani, Rom 1893 C l a u d i i G a l e n i Opera omnia, hrsg. v. C. G. Kühn, 20 Bde., Leipzig 1821–1833 (Nachdruck Hildesheim 1965) (=K.) C l a u d i i G a l e n i P e r g a m e n i Scripta minora, hrsg. v. J. Marquardt, I. Müller u. G. Helmreich, 3 Bde., Leipzig 1884–1893 G a l e n u s , De optima corporis constitutione. Idem, De bono habitu, hrsg. v. G. Helmreich, Programm d. Kgl. Humanistischen Gymnasiums in Hof für das Schuljahr 1900/1901, Hof 1901 G a l e n i De elementis ex Hippocratis sententia, hrsg., übers. u. erl. v. Ph. De Lacy, CMG V 1,2, Berlin 1996 – De semine, hrsg., übers. u. erl. v. Ph. De Lacy, CMG V 3,1, Berlin 1992 – De symptomatum differentiis, hrsg., übers. u. erl. v. B. Gundert, CMG V 5,1, Berlin 2009 – Subfiguratio empirica s. K. Deichgräber G a l i e n , Tome I: Introduction générale, Sur l’ordre de ses propres livres, Sur ses propres livres. Que l’excellent médecin est aussi philosophe, hrsg., übers. u. erl. v. V. Boudon-Millot, Paris 2007 (Collection des Universités de France) – Tome III: Le médecin, Introduction, hrsg., übers. u. erl. v. C. Petit, Paris 2009 (Collection des Universités de France) – Tome V II: Les os pour les débutants, L’anatomie des muscles, hrsg. u. erl. v. I. Garofalo, übers. v. I. Garofalo u. A. Debru, Paris 2005 (Collection des Universités de France) V. G a r d t h a u s e n , Katalog der griechischen Handschriften der Universitäts-Bibliothek zu Leipzig, Leipzig 1898 I . G a r o f a l o , Erasistrati Fragmenta, Pisa 1988 (Biblioteca di Studi Antichi 62) C . G i a n n e l l i , Bibliothecae Apostolicae Vaticanae ... Codices Vaticani Graeci. Codices 1485–1683, Vatikanstadt 1950 I . H a r d t , Catalogus codicum manuscriptorum graecorum Bibliothecae Regiae Bavaricae, Vol. IV, München 1810 G . H e l m r e i c h , Handschriftliche Studien zu Meletius, Abhandlungen der Königlichen Preußischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin 1918, Berlin 1918 H e r m o g e n i s Opera, hrsg. v. H. Rabe, in: Rhetores Graeci, Bd. 6, Leipzig 1913 H i p p o c r a t i s C o i e t C l a u d i i G a l e n i Pergameni archiatron opera, hrsg. von R. Chartier, Band II, Paris 1679 Œuvres complètes d’H i p p o c r a t e , hrsg. u. übers. v. E. Littré, 10 Bde., Paris 1839–1861 (= L.) H i p p o c r a t i s Opera quae feruntur omnia, hrsg. v. H. Kühlewein, Bd. I, Leipzig 1894 – De arte, De alimento, hrsg. v. J. L. Heiberg, CMG I 1, Leipzig u. Berlin 1927

Literaturverzeichnis

XI

– De aere aquis locis, hrsg. u. übers. v. H. Diller, CMG I 1,2, 2. Aufl., Berlin 1999 H i p p o c r a t e , Des vents, De l’art, hrsg., übers. u. erl. v. J. Jouanna, Paris 1988 (Collection des Universités de France) – Airs, eaux, lieux, hrsg., übers. u. erl. v. J. Jouanna, Paris 1996 (Collection des Universités de France) H i p p o k r a t e s , Über die Natur des Kindes (De genitura und De natura pueri), hrsg., übers. u. erl. v. Fr. Giorgianni, Wiesbaden 2006 (Serta Graeca 23) K . H ü l s e r , Die Fragmente zur Dialektik der Stoiker. Neue Samlung der Texte mit deutscher Übersetzung und Kommentaren, 4 Bde., Stuttgart 1987–1988 H . H u n g e r u n d O . K r e s t e n , Katalog der griechischen Handschriften der Österreichischen Nationalbibliothek, II. Codices Juridici et Medici, Wien 1969 J o a n n e s D a m a s c e n u s , Quid est homo?, hrsg. v. J.-P. Migne, in: Patrologia Graeca 95, Paris 1864, col. 244 Die Schriften des J o h a n n e s v o n D a m a s k o s , hrsg. v. B. Kotter, I: Institutio elementaris, Capita philosophica (Dialectica), Berlin 1969; II: Expositio fidei, Berlin u. New York 1973 (Patristische Texte u. Studien 7. 12) J . K o l l e s c h , Untersuchungen zu den pseudogalenischen Definitiones medicae, Berlin 1973 (Schriften zur Geschichte und Kultur der Antike 7) [= https:⫽cmg.bbaw.de/epubl/online/ ws_SGKA_007.php] – Eine hippokratische Krankheitseinteilung in den pseudogalenischen Definitiones medicae, in: La maladie et les maladies dans la Collection hippocratique, Actes du VIe Colloque international hippocratique (Québec, du 28 septembre au 3 octobre 1987), hrsg. v. P. Potter, G. Maloney u. J. Desautels, Québec 1990, S. 255–264 [= Kollesch, Kleine Schriften, S. 203–208] – Kleine Schriften zur antiken Medizin, CMG Suppl. VI, Berlin 2019 S . L a m p r o s , Catalogue of the Greek Manuscripts on Mount Athos, Vol. I, Cambridge 1895 F . M a d a n , A Summary Catalogue of Western Manuscripts in the Bodleian Library at Oxford, Vol. IV, Oxford 1897 M a r k e l l i n o s s. H. Schöne A e . M a r t i n i u n d D . B a s s i , Catalogus codicum graecorum Bibliothecae Ambrosianae, Mailand 1906 M e l e t i i De natura hominis, hrsg. v. J. A. Cramer, in: Anecdota Graeca e codd. manuscriptis bibliothecarum Oxoniensium, Bd. 3, Oxford 1836, S. 1–157 E . M i o n i , Bibliothecae Divi Marci Venetiarum Codices Graeci Manuscripti. Vol. I, Pars altera: Classis II (Codd. 121–198), Classes III, IV, V, Indices, Rom 1972 – Bibliothecae Divi Marci Venetiarum Codices Graeci Manuscripti. Thesaurus antiquus, Vol. II (Codd. 300–625), Rom 1985 M . M o l i n P r a d e l , Katalog der griechischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München, Band II: Codices graeci Monacenses 56–109, Wiesbaden 2013 I . v. M ü l l e r , Über die dem Galen zugeschriebene Abhandlung Περὶ τῆς ἀρίστης αἱρέσεως, SB d. k. bayer. Akademie d. Wiss., philos.-philol. u. hist. Cl. 1898,1, München 1898, S. 53–162 N e m e s i i E m e s e n i De natura hominis, hrsg. v. M. Morani, Leipzig 1987 A . O l i v i e r i u n d N . F e s t a , Indice dei codici greci delle biblioteche Universitaria e Comunale di Bologna, Studi italiani di filologia classica 3, 1895, S. 385–495 H . O m o n t , Inventaire sommaire des manuscrits grecs de la Bibliothèque nationale et des autres bibliothèques de Paris et des Départements, Vol. II–III, Paris 1888 O r i b a s i i Collectionum medicarum reliquiae, Libri XXIV–XXV, XLIII–XLVIII; Libri XLIX–L, Libri incerti, Eclogae medicamentorum, hrsg. v. J. Raeder, CMG VI 2,1. 2,2, Leipzig u. Berlin 1931–1933 The O x y r h y n c h u s P a p y r i . Bd. LXXX, hrsg., übers. u. erl. v. M. Hirt, D. Leith u. W. B. Henry, London 2014 P a u l u s A e g i n e t a , Libri I–IV, hrsg. v. J. L. Heiberg, CMG IX 1, Leipzig u. Berlin 1921

XII

Literaturverzeichnis

P a u l i N i c a e e n s i s De re medica, hrsg., übers. u. erl. v. A. M. Ieraci Bio, Neapel 1996 (Collana di Studi e Testi 16) V. P u n t o n i , Indice dei codici greci della Biblioteca Estense di Modena, Studi italiani di filologia classica 4, 1896, S. 379–536 Œuvres de R u f u s d ’ E p h è s e , hrsg. u. übers. v. Ch. Daremberg u. Ch. E. Ruelle, Paris 1879 B . S c h a r t a u , Codices graeci Haunienses. Ein deskriptiver Katalog des griechischen Handschriftenbestandes der Königlichen Bibliothek Kopenhagen, Kopenhagen 1994 H . S c h ö n e , Markellinos’ Pulslehre. Ein griechisches Anekdoton, Festschrift zur 49. Versammlung Deutscher Philologen und Schulmänner, Basel 1907, S. 448–472 H . E . S i g e r i s t , Die „Lecciones Heliodori“, Archiv f. Geschichte d. Medizin 13, 1921, S. 145–156 S o r a n i Gynaeciorum libri IV, hrsg. v. J. Ilberg, CMG IV, Leipzig u. Berlin 1927 S o r a n i quae feruntur Quaestiones medicinales, hrsg. v. K.-D. Fischer, Universidad de Castilla-La Mancha 2018 H . v. S t a d e n , Herophilus. The Art of Medicine in Early Alexandria. Edition, Translation and Essays, Cambridge u. a. 1989 F . S t e c k e r l , The fragments of Praxagoras of Cos and his school, Leiden 1958 (Philosophia Antiqua 8) S t e p h a n i A t h e n i e n s i s In Hippocratis Aphorismos commentaria I–II, hrsg. u. übers. v. L. G. Westerink, CMG XI 1,3,1, 2. Aufl., Berlin 1998 S t e p h a n u s t h e p h i l o s o p h e r a n d p h y s i c i a n , Commentary on Galen’s Therapeutics to Glaucon, hrsg. u. übers. v. K. Dickson, Leiden, Boston, Köln 1998 (Studies in Ancient Medicine 19) S t e p h a n o s s. U. C. Bussemaker und K. Dickson H . S t e v e n s o n , Bibliothecae Apostolicae Vaticanae ... Codices Palatini graeci, Rom 1885 W. S t u d e m u n d u n d L . C o h n , Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin, Band I: Codices … Phillippici graeci nunc Berolinenses, Berlin 1890 S V F = Stoicorum Veterum Fragmenta, hrsg. v. H. v. Arnim, 4 Bde., Leipzig 1903–1924 (Nachdr. Stuttgart 1964) T h e o p h i l i In Aphorismos comm. s. F. R. Dietz A r c h i m a n d r i t V l a d i m i r , Систематическое описание рукописей Московской Синодальной (Патриаршей) библиотеки / Sistematičeskoe opisanie rukopisej Moskovskoj Sinodal’noj (Patriaršej) biblioteki Moscou, Moskau 1894 M . W e l l m a n n , Die pneumatische Schule bis auf Archigenes in ihrer Entwickelung dargestellt, Berlin 1895 (Philologische Untersuchungen 14)

EINLEIT UNG A. Textquellen I. Die griechischen Handschriften Die Sammlung medizinischer Definitionen, die uns unter dem Namen des Galen überliefert sind, erschien zum letzten Mal 1830 in der Gesamtausgabe der Werke Galens von C. G. Kühn1. Die Unzulänglichkeit der Kühnschen Ausgabe hinsichtlich des Zustandes der in ihr abgedruckten Texte ist zur Genüge bekannt. In die heute noch maßgebliche Ausgabe, welche einen Abdruck des im Jahre 1679 von René Chartier2 etablierten Textes bringt, gelangte eine Reihe von Definitionen, die in der uns bekannten handschriftlichen Überlieferung gänzlich fehlen. Die erweiterte Textfassung ist durch die bekannte Vorliebe des französischen Herausgebers, Galentexte zu „vervollständigen”, bedingt3. Bei der Aufarbeitung der handschriftlichen Überlieferung r die vorliegende, erstmalige textkritische Edition, wurde deutlich, dass sich der neue Text sowohl in der Anordnung der Definitionen als auch in seinem Bestand gegenüber der Ausgabe von Chartier wesentlich ändern wird. Der griechische Text der pseudo-galenischen Schrift Definitiones medicae ist in 30 Handschriften4 überliefert. 21 Zeugen aus dem 10. bis 16. Jahrhundert enthalten den vollständigen Text. Es handelt sich um folgende Handschriften5: B Berolinensis Phillipps 1526 (gr. 122); Papier, s. XVI, fol. 38ᵛ–62ᵛ Laurentianus plut. 74,14; Papier, s. XV4/4, fol. 1ʳ–26ʳ F Lipsiensis gr. 52; Papier, s. XVI, fol. 40ʳ–56ᵛ L Londiniensis Additional 11888; Papier, s. XV4/4, fol. 1ʳ–24ʳ S Londiniensis Wellc. Hist. Med. 289; Papier, s. XVI, fol. 1ʳ–30ʳ T Ambrosianus B 90 sup. (gr. 115); Papier, s. XVI1/4, fol. 1ʳ–42ᵛ A Ambrosianus T 19 sup. (gr. 742); Pergament, s. XV4/4, fol. 122ʳ–178ʳ U Mutinensis α V.6.12 (gr. 210); Papier, s. XVI, fol. 387ʳ–414ᵛ E Mosquensis Synod. gr. 51 (V lad. 464); Papier, s. XIV, fol. 328ᵛ–340ʳ X Monacensis gr. 109; Papier, s. XVI1/2, fol. 1ʳ–21ᵛ M Oxoniensis Bodl. d’Orville 3 (Auct. X 1.1.3); Papier, s. XV/XVI, fol. 191ʳ–213ᵛ N Parisinus gr. 2153; Papier, s. XV1/2, fol. 29ʳ–36ᵛ Q Parisinus gr. 2167; Papier, s. XVI, fol. 269ᵛ–281ᵛ D 1 2 3 4

5

Claudii Galeni Opera omnia, Band XIX, S. 346–462. Hippocratis Coi et Claudii Galeni … opera, Band II, S. 232–281. Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 49f.; dieselbe, Kleine Schriften, S. 187–202. Siehe Diels, Handschriften, S. 111, augmentiert durch dens., Erster Nachtrag S. 36 und korrigiert bei Kollesch, Untersuchungen, S. 47f. Angaben zu Datierung und Beschreibstoff der Handschriften beziehen sich ausschließlich auf die kodikologischen Einheiten von Def. med.

XIV

A. Textquellen

Parisinus gr. 2175; Papier, s. XV I, fol. 50ʳ–81ᵛ Parisinus gr. 2282; Papier, s. XV4/4, fol. 53ᵛ–99ᵛ Parisinus suppl. gr. 35; Papier, s. XV4/4, fol. 1ʳ–23ᵛ Parisinus suppl. gr. 446; Pergament, s. X1/2, fol. 70ʳ–91ʳ Parisinus suppl. gr. 1328; Papier, s. XVI, fol. 1ʳ–87ʳ Vaticanus gr. 1614; Pergament, s. XVI, fol. 125ʳ–156ʳ Marcianus gr. IV 10 (coll. 833); Pergament, s. XVI1/4, fol. 11ᵛ–141ʳ Vindobonensis med. gr. 16; Bombyzin, s. XIII, fol. 287r–309r

C R G P K V Z W

9 Handschriften aus dem 13. bis 17. Jahrhundert enthalten den Text in Auszügen unterschiedlichen Umfangs. Es sind dies die Kodizes: Athonita Koutloum. 248 (Lampros 3321); Papier, s. XVII, fol. 197r–221r Bononiensis 3632; Papier, s. XV, fol. 129ʳ–131ᵛ Hauniensis GkS 1648,4°; Papier, s. XV4/4, fol. 1ʳ–8ᵛ Monacensis gr. 469; Papier, s. XIII/XIV, fol. 78r–82ᵛ Vaticanus Ottobonianus gr. 311; Papier, s. XV4/4, fol. 112ᵛ–117ʳ Vaticanus Palatinus gr. 199; Bombyzin, s. XIII–XIV, fol. 192ʳ–193ʳ, 194ᵛ–195ʳ, 198ᵛ, 272ʳ Vaticanus Palatinus gr. 297; Pergament, s. XIII–XIV, fol. 3ʳ–16ᵛ, 19ʳ–39ʳ Marcianus gr. V 9 (coll. 1017); Papier, s. XV, fol. 500ʳ–507v Marcianus gr. Z. 521 (coll. 316); Papier, s. XIII2/2, fol. 100ʳᵛ

Koutl Bon Haun J O

H Marc

II. Die erlieferungsverhältnisse Diese 30 griechischen Handschriften lassen sich stemmatisch in drei Gruppen einteilen: a) die Handschrift P; b) die φ-Gruppe, zu der neben den vollständigen Textzeugen W (= Wa+Wb)1, X und Q die Exzerpthandschriften Bon, O, J, H sowie die Materialien aus den Palatini graeci 199 und 2972 gehören; c) die χ-Gruppe, die die Kodizes Z, R, S, T, A, E, V, F, N, M, U, C, D, B, L, K sowie die Exzerpthandschriften Marc, Haun und Koutl umfasst. Während die Handschriften der größeren Gruppe (χ), abgesehen von Textauslassungen und -zugungen, die durch Schreiberversehen entstanden sind, einen in seinem Bestand einheitlichen Text bieten, weist der vom Paris. suppl. gr. 446 (P) und von den Kodizes der kleineren Gruppe (φ) überlieferte Text demgegenüber vielfach Zusätze auf. Dass diese zusätzlichen Textstücke, die sich z.T. nur in jeweils einer Handschrift, z.T. aber auch in dem ganzen Zweig mit Ausnahme von P finden, erst im Verlauf der Überlieferung in den Text gekommen sind, wird einmal durch das wechselseitige Verhältnis der Handschriften zueinander bestätigt. Es ergibt sich auch 1

2

Der im Kodex W tradierte Textbestand lässt sich auf zwei unterschiedliche Vorlagen zurückhren; siehe unten, S.XIX Anm. 1. Zum eigentümlichen Textbestand der beiden Palatini siehe unten, S. XIX Anm. 10.

Die Überlieferungsverhältnisse

XV

aus dem Charakter der Schrift, dass, solange die Def. med. als Lehrbuch dienten, nicht nur mit ihnen, sondern auch an ihnen gearbeitet wurde.1 a) Der unabhängige Textzeuge P (Paris, Bibliothèque nationale de France, Supplément grec 446) Der Parisinus (= P) ist am Textanfang mutiliert; es fehlt der Beginn im Umfang von einem Folio.2 Der Text ist außerdem stellenweise nicht mehr lesbar3. P weist ein singuläres Arrangement der Definitionen auf, das sich durch Auslassungen, Kürzungen und Umstellungen manifestiert. Die folgenden Definitionen werden vollständig ausgelassen: Def. 12; Def. 157–161; Def. 170; Def. 173; Def. 187; Def. 190; Def. 192; Def. 194–195; Def. 197–199; Def. 210–212; Def. 221; Def. 240 (zusammen mit dem Ende der Beispiele r Def. 239); Def. 245–246; Def. 287–300; Def. 311; Def. 317; Def. 323–328; Def. 338–340; Def. 384; Def. 396–398; Def. 404; Def. 406–424; Def. 430–432; Def. 434; Def. 438; Def. 442; Def. 445; Def. 451–452; Def. 456–460; Def. 462; Def. 467; Def. 473; Def. 481; Def. 532–546. In wenigen Fällen wird nur die Frage der Definition ausgelassen.4 Ab Def. 244 wird fast systematisch die Einleitungsfloskel nach der Frage ausgelassen. Einmal wird die Einleitungsfloskel zusammengefasst;5 selten wird sie durch Auslassen einer Form von εἶναι elliptisch formuliert6. Auslassungen und Kürzungen betreffen auch die Erläuterungen;7 es kann entweder die Haupterläuterung ausgelassen werden8 oder ein oder mehrere auf die Haupter1 2 3

4

5 6

7

8

Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 13–46, 140–149. Es handelt sich um S. 1,1–6,4 Γαληνοῦ – ὡρί. Mechanisch verderbte Textstellen werden im Apparat mit einem hochgestellten Plus (+) gekennzeichnet, z.B.: S. 46,11 ὑπηρετοῦν – ἡγεμονικῷ] ὑπηρετ…ω P+; S. 58,13 Περὶ – νοσημάτωνI] ..ρὶ διαι… P+; S. 60,12 καθ᾽ – ἐπιβολήν P+. Auf mechanische Fehler der Vorlage können ggf. Auslassungen zurückgehrt werden, z.B.: Def. 76 (letzter Teil)–Def. 97 (S. 32,15–40,14 [πηγνυ]μένη – παραπλήσιοι om. P); Def. 112–129 (S. 48,3–52,13 Πόσαι – σώματοςII om. P); Def. 485–501 (bis 162,19 ὡς) (S. 156,3–162,19 Ὀστοῦν – ὡς om. P); Def. 511 (ab S. 166,13 παρὰ)–520 (bis S. 170,7 καὶI) (S. 166,13–170,7 παρὰ – καὶI om. P). Def. 66 (S. 30,1 Τί – ξανθήI om. P); Def. 67 (S. 30,3 Τί – μέλαιναI om. P); Def. 183 (S. 72,14 Τί – πρόρρησις om. P); Def. 345 (S. 126,3 Τί – τριχῶνI om. P); Def. 441 (S. 146,11 Τίνι – ἕλκουςI om. P). Def. 11 (S. 12,10 Ἔστι δὲ ἡ μὲν] ἡ P). Def. 2 (S. 8,4 ἐστιν om. P); Def. 24 (S. 16,9 ἐστιν om. P); Def. 46 (S. 24,4 ἐστὶν om. P); Def. 259 (S. 98,12 ἐστὶ om. P). Def. 107 (S. 44,14 μέρη – συστολή om. P); Def. 222 (S. 84,15–17 ἀλλὰ – γινόμενος om. P); Def. 228 (S. 86,18sq. τό – λακτιστικόν om. P); Def. 258 (S. 98,10sq. οἱIII – ἀρχῆς om. P); Def. 266 (S. 100,17sq. τρίτον – φρενιτικόν] κάτοχον φραινητικόν P). Def. 30 (S. 18,8sq. Στοιχείωσίς – οὕτως om. P); Def. 256 (S. 96,17sq. ἐστὶ – μυρμηκίζων om. P [hier ggf. durch Homoioteleuton]); Def. 333 (S. 122,14–17 Ῥοῦς – ἐστιν om. P); Def. 388 (S. 136,2 Περὶ – ταῦτα om. P).

P

XV I

A. Textquellen

läuterung folgende Beispiele bzw. Aushrungen1. Bei vielen weiteren Auslassungen und Kürzungen kann nicht mit Sicherheit entschieden werden, ob diese bewusst vorgenommen wurden. Einige Definitionen hat P in abweichender Reihenfolge angeordnet.2 Der in P überlieferte Textbestand enthält somit die Definitionen in dieser Reihenfolge: 1–11; 13–76; 98–112; 129–156; 162–172; 174–186; 188–191; 193; 196–209; 213–220; 222–239; 241–244; 247–286; 425–429; 433; 468; 435–437; 439–441; 443–444; 318–322; 329–337; 341–383; 385–395; 399–403; 405; 301–310; 312–316; 446–450; 453–455; 461; 463–466; 469–472; 474–480; 482–484; 501–511; 520–531. Abgesehen von vier einzelnen Definitionen, von denen zwei im Text selbst3 und zwei am Ende4 der Def. med. zugegt sind, bietet der Paris. suppl. gr. 446 als Abschluss der Schrift einen mehrere Seiten llenden anatomischen Text in Frage- und Antwortform. Was die vier einzelnen Definitionen betrifft, so ist es klar, dass sie als Ergänzungen zu dem in den Def. med. vorgelegten Material notiert wurden. Ob aber auch das anatomische Textstück am Schluss der Schrift5 zum Zwecke der Vervollständigung der Def. med. angegt worden ist oder ob die Vereinigung dieses Traktats mit der pseudogalenischen Schrift lediglich auf einem Zufall der Überlieferung beruht, d.h., dass beide Werke nebeneinander als Lehrbücher benutzt, gemeinsam tradiert und schließlich der kürzere, anonyme Text der großen Schrift einverleibt wurde, muss dahingestellt bleiben.6 Mag nun die eine oder andere Variante zutreffen, auf jeden Fall lässt sich bereits aus der im Paris. suppl. gr. 446 überlieferten Fassung der Def. med. ablesen, dass unsere Schrift Veränderungen aufweist, die nur auf ihren Gebrauch als Lehrbuch zurückgehrt werden können. 1

2

3

4 5 6

Def. 1 (S. 6,19–8,3 ἢ – σαφηνίζων om. P); Def. 4 (S. 8,12sq. δυνατὸν – παρεχομένη om. P); Def. 6 (S. 8,15sq. ἢ – ἐχουσῶν om. P); Def. 8 (S. 10,11–12,2 ἢ – φαινομένοις om. P); Def. 28 (S. 16,20 ἢ – συνεστηκός om. P); Def. 107 (S. 46,2–5 δυνατὸν – ἀρτηρίας om. P); Def. 169–170 (S. 68,9–16 ἄλλως – αἴρεται om. P); Def. 176 (S. 70,17sq. ἢ – δυνάμενα om. P); Def. 178 (S. 72,4–11 τινὲς – σώματι om. P); Def. 189–190 (S. 74,6–9 ἢI – ἄγον om. P); Def. 196–199 (S. 76,5–15 οἱ – σπασθείς om. P); Def. 200 (S. 78,4sq. οἱ – ξηρότερον om. P); Def. 248 (S. 94,2–6 οἱ – μεταγίνηται om. P); Def. 251 (S. 94,16sq. οἱ – πλείους om. P); Def. 253 (S. 96,6–9 οἱ – καλεῖται om. P); Def. 433 (S. 144,17sq. στενή – ἐσκολιωμένη om. P). Es handelt sich um: S. 108,13 post ὀρέγονται trsp. p. 144,1–146,17 Πότε – κατασκευήν P = Def. 286 nach 425–444; S. 138,22 post σύστασις trsp. p. 112,15–118,10 Περὶ – μυῶν P = Def. 405 nach 301–316; S. 144,19 post λεπτόν trsp. p. 152,3–7 τῶν – ἔχουσιν P = Def. 433 nach 468); S. 146,17 post κατασκευήν trsp. p. 118,15–138,22 Τί – σύστασις P = Def. 444 nach 318–405. Es handelt sich um die in der Appendix II abgedruckten Def. 1 und 2: p. 198,1sq. Ὅρος – ἔγγραφονII post p. 14,9 ἀγνοούμενον add. P; p. 198,3sq. Τί – μεταβαλλομένη post p. 84,6 γινόμενοι add. P. Es handelt sich um die in der Appendix II abgedruckten Def. 3 und 4: p. 198,6–22. Als Appendix III abgedruckt. Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 41–43.

Die Überlieferungsverhältnisse

XVII

1. Auslassungen1, z.B.: S. 6,18 S. 16,4sq. S. 18,14 S. 24,7 S. 30,7 S. 42,9 S. 56,3 S. 70,8sq. S. 74,17 S. 84,9 S. 86,10 S. 144,6 S. 152,6 S. 152,8sq. S. 154,14

ἐννοίας – λόγοςII om. P τῶν – ἰατρικήν om. P τὸ ἐν τῇ καρδίᾳ om. P σπλάγχνα om. P ἡγούμενον om. P καὶ τοῦ ὑγροῦ om. P κατὰ φύσιν μήτε om. P ὅσα – αἰσθήσεως om. P προγεγενημένου om. P καὶ βάθος om. P τῆς ἀρτηρίας om. P τὸν πεπονθότα om. P σῦριγξ om. P ΠερὶI – ῥάκωσις om. P πάντων τῶν ῥηθέντων om. P

2. Zugungen2, z.B.: S. 32,6 S. 46,7 S. 60,19 S. 62,17 S. 82,10 S. 92,14 S. 102,15 S. 108,12 S. 122,1 1

2

ante μηνίγγων add. ἐκ τῶν P post ἐπιτάσσον add. τοῦ νοος τὰ βουλεύματα P ante καιροί add. κυρίως P ante τὸ add. τὸ μεταβάλλον ἐπὶ τὸ χεῖρον P post ἀμφημερινός add. πυρετός P post ἀνώμαλος add. σφυγμός P post ὑπεζωκότος add. ὑμένος P ante ἄμετρον add. τροφὴν P ante Περὶ add. γυναικῖον P

Häufig findet sich Auslassung bedingt durch saut du même au même: S. 54,5sq. ἀκαταγώνιστος – ἰσχὺς om. P; S. 56,5sq. ἐστίν – φύσινI om. P; S. 56,8sq. καὶ – φύσει om. P; S. 60,13 τὰII – δέ om. P; S. 64,5sq. λέγοιτο – ἀμφίβολον] ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτό· ὅτι δυνάμει ταύτη ὑπαρχ (χ supra α add.) τὸ περὶἐστηκός (sic) P (v. ad lin. 8sq.) und S. 64,8sq. τῇ – περιεστικῷ om. P (v. ad lin. 5sq.); S. 72,1 σημείου ἢ διὰ om. P; S. 82,15 τῇI – δύο om. P; S. 84,14 εἴκοντος καὶ μὴ ἀντιτυποῦντος om. P; S. 102,3–5 Ἀποπληξία – ἀποπληξίαII om. P; S. 102,7–9 καὶII – ἀποπληκτικοὶ om. P; S. 128,12sq. διακοπὴ – ὀστοῦ om.; S. 150,19 μὲν – δὲIII om. P; S. 152,11 ἐπιπλοκήλη, ἐντεροεπιπλοκήλη om. P; S. 154,1–3 καὶ – ἀνευρυσμὸς om. P; S. 172,13–15 τόπον – τὸν om. P. Häufig finden sich Zugungen im Sinne von Erläuterungen oder Alternativen: S. 18,10 post ὁδός add. ἤτοι σωμάτωσις P; S. 44,5 εἰσπνοὴ καὶ ἐκπνοή] ἀναπνοῆ καὶ εἰσπνοῆ ἡ μὲν ἐξοθουμένη ἐκ τῶν ἔνδοθεν ἡ δε ανθἑλκουσα ἀπὸ τῶν ἐξωθεν P; S. 46,13 ante Αἴσθησίς add. Γρηγόρου τοῦ θεολόγου· Αἴσθησις ἐστὶν εἰσδοχῆ τις ἔξωθεν P; S. 54,16 ante Τὸ add. κατὰ φύσιν ἐστιν καὶ παρα φύσιν καὶ φύσει καὶ οὐ φύσει P; S. 58,9sq. οἱ – πλείονι] ἑτέρως· πάθος ἐστὶ παρἐμποδισμὸς νοσώδης τινὸς ἢ τινῶν P; S. 72,19 post ἐπιγέννημα add. ὡς μετὰ πυρετὸν χολῆ P; S. 102,12 ante πνεύμονος add. πλευρῶν ἢ P; S. 104,16 post φύσας add. ἤγουν ἀνεμους P; S. 128,13 post διακοπὴ add. ἐπιπολέως ἢ βαθεῖα P; S. 162,19 ante τὰ add. ἐστι δε τουτων δια τὸ προδηλα τε ἠτοι P.

XV III

A. Textquellen

3. Umstellungen1, z.B.: S. 26,7 S. 26,11 S. 56,7 S. 66,3 S. 72,13 S. 88,10 S. 98,10 S. 164,6 S. 164,11

νῆστις post λεπτόν trsp. P ἠθμοὶ ante lin. 10 σαρκώδεις trsp. P οὐ – γέγονεν post lin. 8 γενέσεως trsp. P ὀξὺ post πάθοςI trsp. P γινώσκεται post μέλλον trsp. P βίᾳ post ποιούμενος trsp. P παθούσης post κεφαλῆς trsp. P συνίσταται post lin. 7 χόριον trsp. P χορηγεῖ post τροφὴν trsp. P

4. Falsche Lesarten2, z.B.: S. 12,4 S. 12,11 S. 12,11 S. 14,3 S. 16,4 S. 20,5 S. 42,10 S. 44,10 S. 54,18 S. 56,5 S. 66,6 S. 70,10 S. 70,13 S. 74,11sq. S. 78,3 S. 78,14 1

2

συγκατάθεσις] ἀπὸ κατάθεσις P τήρησις] κρήσις P ἑωραμένων] μὴ ευρισκομένων P ἐπιπεπλεγμένον] ἐπὶπεπλασμένον P ἀναφέρεται] γίνεται P ἀτρόμων] εὐτόλμων P προσγινομένου] προσφερομένου P ἐπιφανείας] ἐπιπνοίας P βλαισὸς] λεβρὸς P ταῦτα γὰρ] τούτοις P χρόνῳ] τρόπω P ἀποφαίνει] διαφέρει P καθάπαξ] ὥσπερ P ἐκ προπαρατηρήσεως] ἐν προπαρατηρήσει P μετὰ παραλλαγῆς] μετ᾽ ἐπἀλλαγῆς P ἐπιξηραίνων] ὑπὸξηραίνον P

Bisweilen tritt eine Umstellung mit einer falschen Lesart auf, z.B.: S. 10,6sq. διαιτητικὴ ὑγιαινόντων] ὑγιενόντων προφυλακτικῆ P; S. 126,18 ῥῶμη (sic) post p. 20 ἀπήχημαI trsp. P. Selten tritt eine falsche Lesart mit einer Zugung auf, z.B.: S. 16,4 ἐφ᾽ ὃ] οὗ ἕνεκα τὰ ἄλλα P; S. 22,4 αἰσθητικὰ] μόρια αἰσθητήρια P; S. 32,3 νωτιαίου] νωτιαῖων μερῶν P. In einigen Fällen scheint P einen alternativen Text vorgefunden zu haben, z.B.: S. 22,11sq. χονδρώδης – φωνήν] ὁ συνεργος τῆς τροφῆς χονδρώδης ὑπάρχων ὁς καὶ φωνῆς ἀμυβὴν ἀπὸδίδωσιν P; S. 32,6 κοινά ξηρότερα] κοινότερα P; S. 54,11 οἷον θεοῖς, γονεῦσι] θεογονεύσι P; S. 70,13–16 ὅσα – μέντοι] οὐκ P; S. 74,12 γινωσκομένου πράγματος] τοῦ μέλλοντος γενέσθαι P; S. 72,14 Πρόρρησίς – πρόγνωσις] ὑφ᾽ ὧν πρόρρησις P; S. 74,16 Τίνα – σημεῖα] τί ἐστιν παρ᾽ ὸν προγεγονότος σημεῖον P; S. 74,16sq. Παρόντα – σημεῖα] παρὸν προγεγονότος σημεῖον ἐστιν P; S. 78,18 καίεται δὲ τὸ] και ἕψεται τὸ δὲ P. Darüber hinaus finden sich Verlesungen, die auf Itazismus (z.B. S. 12,7 δοκεῖ] δοκῆ P), Vertauschung der Quantitäten (z.B. S. 14,2 ἀναγκαίων] ἀναγκαῖον P; S. 28,7 οὖρον] ὄυρων P), aussprachebedingte Fehler (z.B. S. 26,16 πέψει] πέμψει P; S. 30,9 ὀρώδους] ῥοώδους P; S. 64,4 τὸ ῥοπὴν] τὸ τροπὴν P) und Missinterpretation des graphischen Buchstabenbestands der Vorlage (S. 16,2 ἐκβατόν] ἐμβατόν P) zurückgehrt werden können.

Die Überlieferungsverhältnisse

XIX

5. Korrekturen und Korrekturversuche1: S. 10,2 S. 24,1 S. 44,7 S. 126,19

καὶ ante lin. add. P ἔχει – κοιλίας post p. 22,17 ὑποπίμελος in marg. add. P καὶI supra lin. add. P θλάσμα in marg. add. P b) Die Textzeugen der φ-Gruppe

Von den 9 Handschriften dieser Gruppe haben nur 3 den vollständigen Text überliefert: Vindob. med. gr. 16 (W = Wa+Wb)2, Mosq. Synod. gr. 51 (X)3 und Par. gr. 2153 (Q )4. In den Kodizes Bonon. 3632 (Bon)5, Monac. gr. 469 (J)6, Ottob. gr. 311 (O)7, Marc. gr. V 9 (H)8, Palat. gr. 1999 und Palat. gr. 29710 ist der Text nur in Exzerpten unterschiedlicher Abgrenzung erhalten.11 Da φ sich in der großen Mehrheit aus Exzerpthandschriften konstituiert, können in der Gesamtschau die ursprünglichen Lesarten von φ auch durch den Consensus einzelner Exzerpthandschriften untereinander und mit einzelnen Gruppen rekonstruiert werden. An zwei Stellen wurden Korrekturen bzw. Eingriffe in den Text von einem anderen Leser von P vorgenommen: S. 18,2 τὰII om. P, supra lin. add. P 2; S. 20,6sq. καὶ – τέλος] καὶ ὀργάνων περιγινομένη τοῦ προσήκοντος τέλους in marg. inf. add. P2. 2 Siehe Hunger u. Kresten, Katalog, S. 60–62. Cronier, Les manuscrits, S. 51, 58f., 61, 65–67. Der im Kodex W tradierte Textbestand lässt sich auf zwei unterschiedliche Vorlagen zurückhren. Der erste Teil auf fol. 287r–290r enthält die Definitionen 1–62 und wird mit dem Siglum Wa bezeichnet; im zweiten, mit Wb bezeichneten Teil, befinden sich auf den fol. 290v–309r die Definitionen 66–Ende. 3 Siehe V ladimir, Sistematičeskoe opisanie, S. 701–703; Cronier, Les manuscrits, S. 48, 58f., 61, 67. 4 Beschrieben in Omont, Inventaire, II, S. 205. Erste Identifikation des Textes in Kollesch, Untersuchungen, S. 47 An. 2. Siehe Cronier, Les manuscrits, S. 49, 51, 58f., 61, 67. 5 Siehe Olivieri u. Festa, Indice … Bologna, S. 446. Cronier, Les manuscrits, S. 47, 58, 61, 67. Der Bononiensis beinhaltet Def. 1–62, 506–516 (S. 2,1–28,8; 164,10–168,3). 6 Siehe Hardt, Catalogus … Bibliothecae Regiae Bavaricae, S. 451–454; Cronier, Les manuscrits, S. 49, 58f. Der Monacensis beinhaltet Def. 1–107 (S. 2,1–46,5). 7 Siehe Feron u. Battaglini, Codices … Ottoboniani, Rom 1893, S. 166; Cronier, Les manuscrits, S. 50, 58, 61. Der Ottobonianus tradiert Def. 1–32, 66–240 (S. 2,1–20,2; 28,19–90,4). 8 Siehe Mioni, Bibliothecae Divi Marci, S. 265–270; Cronier, Les manuscrits, S. 51, 58, 61. Der Marcianus überliefert Def. 1–340, 360–421 (S. 2,1–124,15; 130,1–142,11). 9 Siehe Stevenson, Codices Palatini, S. 99–101; Cronier, Les manuscrits, S. 50, 58, 60. Eine Beschreibung lässt sich online unter abrufen. 10 Siehe Stevenson, Codices Palatini, S. 166f.; Cronier, Les manuscrits, S. 50, 58, 60, 65–67. 11 Die Palatini graeci 199 und 297, die aus der Feder desselben Kopisten stammen und sich stemmatisch nicht genau einordnen lassen, enthalten eine eigenartige Kombination von Auszügen aus den Definitiones medicae, die ihreseits mit Exzerpten aus anderen Werken von Autoren wie z.B. Alexander von Aphrodisia, Stephanus von Athen, Aetius von Amida und Paulus von Aegina vermengt wurden. Das Endergebnis ist ein gründlich überarbeiteter Text, der r die Zwecke der vorliegenden Ausgabe nur in Einzel¹llen von Interesse ist. Siehe Cronier, Les manuscrits, S. 50, 60f., 65f. 1

φ

XX

A. Textquellen

Was die Zugehörigkeit zur φ-Gruppe betrifft, so sind die folgenden charakteristischen Abweichungen gruppenbildend: 1. Auslassungen1, z.B.: S. 18,9 S. 38,15 S. 48,19 S. 52,10 S. 80,15 S. 152,3 S. 168,2 S. 168,14

οἱ δὲ οὕτως om. φ χυμῶν om. φ διὰ τοῦ σώματος om. φ Ὑγεία – διαφέρειII om. φ φέρων om. φ διαφοραὶ δύο om. φ αἵματος om. φ Χυμὸς om. φ

2. Zugungen2, z.B.: S. 4,17 S. 34,1 S. 36,11 S. 48,16 S. 52,9 S. 68,13 S. 130,2 S. 170,2 S. 170,15

ante αἰῶνα add. τὸν ἅπαντα φ ἀναίσθητα] αἰσθητικὰ ἅτινα εἰσὶ ῥὶς καὶ ὦτα φ post καὶI add. τελειοῦσα καὶ φ post γινομένη add. ποιότης φ post κάλλοςI add. οὕτως ὡρίσαντο φ ante κατασκευαζόμενον add. ἤτοι φ post πάθη add. τρία φ post καθόλου add. ἡ νόσος φ post θυμικόν add. τὸ δὲ ἧπαρ τὸ ἐπιθυμητικόν φ

3. Umstellungen3, z.B.: S. 34,8 S. 34,9 S. 56,3 1

2

3

ξηρὰ … ψυχρὰ] ψυχρὰ … ξηρὰ φ ξηρὸν … ψυχρὸν] ψυχρὸν … ξηρὸν φ κατὰ … παρὰ] παρὰ … κατὰ φ

Bisweilen wurden bei den Definitionen die Fragen ausgelassen: Def. 197 (S. 76,8 Τίνα – σημεῖα om. φ); Def. 198 (S. 76,12 Τίνα – παρόντωνI om. φ); Def. 325 (S. 120,12 Τί ἐστι παθολογικόν om. φ); Def. 326 (S. 120,14 Τί ἐστι διαιτητικόν om. φ); Def. 327 (S. 120,16 Τί ἐστιν ὑλικόν om. φ); Def. 328 (S. 120,18 Τί ἐστι θεραπευτικόν om. φ); Def. 468 (S. 152,4 Τί ἐστι τυφλὴ σῦριγξ om. φ); Def. 469 (S. 152,6 Τί ἐστι κρυπτὴ σῦριγξ om. φ). Im Fall von Def. 80 wurden die Frage und die Antwort ausgelassen: S. 34,2sq. Τί – ἀναίσθητα om. φ (cf. App. I, 24, p. 186,20sq.). Selten finden sich Zugungen im Sinne von Ergänzungen bzw. Alternativen. Im Fall von Def. 2 (S. 8,5 τί ἐστιν ὁρισμός;) wurde z.B. eine alternative Antwort hinzugegt: post πράγματος add. ὁρισμὸς δὲ λέγεται ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν ἐν τοῖς χωρίοις ὁροθεσίων φ. Siehe auch beispielsweise: S. 46,8sq. ὅλου τοῦ σώματος] τῆς ὅλης τοῦ ζώου διοικήσεως φ; S. 46,9 τεταγμένον ἐν καρδίᾳ] τεταγμένον δέ ἐστιν ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ ἐγκεφάλου φ. Die Umstellung bezieht sich bisweilen auf die Reihenfolge der Definitionen. Def. 29 (S. 18,1–7 Τί – λαμβάνει) wurde z.B. hinter Def. 30 angeordnet, Def. 62 (S. 28,7sq. Τί – κύστει) hinter Def. 56. Def. 53 (S. 26,6sq.) wurde mit Def. 54 getauscht. Im Fall von Def. 30 erfolgt die Transposition innerhalb der Definition selbst: S. 18,8sq. Στοιχείωσίς – διδασκαλία post lin. 10 ὁδός trsp. φ.

Die Überlieferungsverhältnisse

XXI

4. Falsche Lesarten1, z.B.: S. 4,17 S. 6,4 S. 8,14 S. 20,2 S. 34,17 S. 36,1 S. 36,3 S. 50,3 S. 52,9 S. 72,7sq. S. 80,6 S. 82,3 S. 90,16 S. 92,7 S. 120,18 S. 168,5 S. 168,11 S. 178,9

περὶ] διὰ φ συνέγραψαν] συνεγράψαντο φ συγγεγυμνασμένων] ἐγγεγυμνασμένων φ ὅλων ἢ μερῶν] ὀλίγων ἡμερῶν φ περιεχόμενον] ἑλκτικὸν φ ἀφείθη] ἀπεκρίθη φ ἅρπασμα] ἀπόσπασμα φ πνεύμονος] στόματος φ ἀναλογία] εὐρυθμία φ προγνωστικὸν δὲ] ἡ δὲ πρόγνωσις φ νόσημα] σῶμα φ ὠγκωμένη] (ἐ)σκυλλομένη φ διίστανται αἱ ἀρτηρίαι] διίσταται ἡ ἀρτηρία φ ἄσαλον] ἀσάλευτον φ ἴασιν] ἀνάκλησιν φ διαπήδησιν] διακοπὴν φ κιονίς] κλεῖδες φ ὑποθυμιωμένων] πιθυμιωμένων φ

Was die Überlieferungsverhältnisse innerhalb der φ-Gruppe betrifft, lassen sich trotz unterschiedlicher Auswahl und Arrangement der Definitionen Verwandtschaftsverhältnisse zwischen den Textzeugen herausarbeiten. 1. Die Gruppe δ Unter dem Siglum δ wird die Übereinstimmung im Richtigen und Falschen der Handschriften Bon + Wa (= W bis Def. 62) erfasst. Charakteristisch r δ sind die folgenden Bindefehler. 1. Auslassungen, z.B.: S. 6,8 S. 8,12 S. 14,13–17 S. 18,3sq. 1

ὅρους om. δ δυνατὸν – ὁρίσασθαι om. δ ἀξίωμα – πολὺII om. δ Ἀθήναιος – στοιχεῖα om. δ

In einigen Fällen scheinen die Kodizes der φ-Gruppe einen alternativen Text vorgefunden zu haben, z.B.: S. 36,2 ὁ δὲ Κιτιεὺς Ζήνων οὕτως ὡρίσατο] κατὰ τὸν (om. η) ζήνωνα τὸν κιττιέα φ; S. 40,13sq. τὴν κρᾶσιν καὶ ὑγροὶ] καὶ ὑγροὶ εἰσὶ τῆ κράσει φ; S. 48,5 ὥσπερ καὶ Ἀσκληπιάδης ὁ Βιθυνός φησι ... εἶναι] ὥστε (ὅτε λ) καὶ ἀσκληπιάδην τὸν βιθυνὸν ... εἰπεῖν φ; S. 82,2sq. ἔχων ὥστε μηδὲ τῆς ἁφῆς ἐφικέσθαι] καὶ ὥσπερ (-περ supra lin. add. O) μὴ ἰόντας (μὴ ἰόντας] μειδιῶντας ζ) ἄχρι τῆς ἁφῆς φ; S. 46,9 τεταγμένον ἐν καρδίᾳ] τεταγμένον δέ ἐστιν ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ ἐγκεφάλου (post ἐγκεφάλου add. καὶ βάσει H) φ.

δ

XXII

A. Textquellen

2. Zugungen, z.B.: S. 6,8 S. 6,9 S. 8,4 S. 14,10 S. 18,7

post αὐταῖς add. ταῖς δ ante αὐτοὶ add. αὐτῶν δ ante ἐστι add. τοίνυν δ ante ἐστι add. τοίνυν δ post λαμβάνει add. ὡς ἀθηναῖος ὁ ἀταλεὺς λέγει δ

3. Umstellungen, z.B.: S. 6,16 S. 8,2 S. 8,11sq. S. 12,12 S. 18,4sq.

κατ᾽ ἐνίους ἐστὶν] ἐστὶ κατ᾽ ἐνίους δ ἡμῖν post lin. 3 πράγματος trsp. δ Ἐπιστήμη – λόγου post lin. 13 παρεχομένη trsp. δ δὲ λογικὴ] λογικὴ δὲ δ τῶν ἀρχαίων ὑπέλαβον] ὑπέλαβον τῶν ἀρχαίων δ

4. Falsche Lesarten, z.B.: S. 4,17 S. 6,1 S. 6,8 S. 10,8 S. 10,10 S. 12,8 S. 12,11 S. 14,11 S. 20,2

μεμνήσονται] μέμνηνται δ Ἡροφίλου] ἱεροφίλου δ ἀναγράψομεν] ἀναγράψαντες δ πλήθει] θείων δ σύστημα δογμάτων] πρόσκλισις συστημάτων δ ὠνόμασεν] ἐπωνόμασεν δ τῶν … ἑωραμένων] τὸ … ἑωραμένον δ διανοίας] δειλίας δ τετελευτηκότων] τεθνεώτων δ 2. Die Gruppe θ

θ

Die Gruppe θ konstituiert sich aus dem Consensus der Kodizes O und Wb (= W ab Def. 66). Zusätzlich zu den unten aufgehrten Bindefehlern ist das kompaktere Arrangement von einigen Definitionen, die denselben Sachverhalt abbilden und zweimal im Text auftreten, durch bewusste Umstellungen und das Eingen des Ausdrucks καὶ ἄλλως r die Handschriften dieser Gruppe charakteristisch1. Als Beispiel sei der Fall von Def. 136 und 160 (Τί ἐστι πάθος;) schematisch aufgezeigt: 1

Von Umstellungen und Neuformulierungen betroffen sind z.B. Def. 136 und 160 (τί ἐστι πάθος;), Def. 137 und 159 (τί ἐστι νόσημα;), Def. 158 und 161 (Τί ἐστιν ἀρρώστημα;). Def. 200 (Τί ἐστι πυρετός;) wurde als Erläuterung von Def. 198 aufgefasst und durch die Phrase καὶ ἄλλως angehängt; Def. 199 (S. 76,14sq.Τίνα – σπασθείς) wurde dabei ausgelassen. Der Ausdruck καὶ ἄλλως ersetzt regelmäßig analoge Formulierungen wie οἱ δὲ οὕτως oder ἤ, wie z.B.: S. 50,21 οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ; S. 58,9 ante οἱ add. καὶ ἄλλως θ; S. 58,11 ante Τί add. καὶ ἄλλως θ; S. 68,14 οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ; S. 70,9 οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ; S. 70,17 ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως θ; S. 72,4 τινὲς δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ; S. 76,10 οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ; S. 78,4 οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ; S. 82,6 ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως θ; S. 90,2 οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ. Selten findet sich der ungekehrte Fall: bei Def. 239 wurde z.B. aus dem tradierten ἄλλως eine neue Definition gebildet (S. 90,7 οἱ δὲ οὕτως] τίς ὁ ἀνώμαλος σφυγμός; θ).

Die Überlieferungsverhältnisse Kritischer Text (Def. 136 und 160) 136. Τί ἐστι πάθος; Πάθος ἐστὶ παρεμποδισμὸς κατὰ φύσιν ἐνεργείας τινὸς ἢ τινῶν. οἱ δὲ Ἡροφίλειοι οὕτως· πάθος ἐστὶ τὸ μὴ διὰ παντὸς ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ λυόμενον καὶ ἐν ἐλάττονι δέ ποτε καὶ ἐν πλείονι. 160. Τί ἐστι πάθος; Οἱ Ἡροφίλειοι πάθος λέγουσιν εἶναι τὸ εὔλυτον καὶ εὐκίνητον, οὗ τὴν αἰτίαν ἐν ὑγροῖς εἶναι.

XXIII

Text der Gruppe θ (Def. 136+160) Τί ἐστι πάθος; Πάθος ἐστὶ παρεμποδισμὸς κατὰ φύσιν ἐνεργείας τινὸς ἢ τινῶν. οἱ δὲ Ἡροφίλειοι λέγουσι πάθος τὸ μὴ διὰ παντὸς ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ λυόμενον καὶ ἐν ἐλάττονι δέ ὁπότε καὶ ἐν πλείονι, καὶ ἄλλως αὐτοὶ λέγουσι πάθος εἶναι τὸ εὔλυτον καὶ εὐκίνητον, οὗ τὴν αἰτίαν ἐν ὑγροῖς εἶναι.

1. Auslassungen, z.B.: S. 36,7sq. S. 40,10 S. 48,3 S. 52,3 S. 52,9 S. 56,8sq. S. 58,6 S. 84,8 S. 90,6sq. S. 90,8sq. S. 90,10sq.

κατὰ – ἐστὶ om. θ εἰσιν ἡλικίαι om. θ Πόσαι αἰσθήσεις om. θ Παρέπεται τῇ ὑγείᾳ om. θ ἔστι γὰρ κάλλος om. θ φύσει – τὸ om. θ τῶν σωμάτων om. θ μῆκος καὶ om. θ ἡ τῶν σφυγμῶν ἀνισότης κατά τινα om. θ ποτὲ δὲ ἀμυδρότεραι om. θ Βακχεῖος – ἐστι om. θ

2. Zugungen1, z.B.: S. 48,3 S. 48,22 S. 50,14 S. 56,3 S. 56,13 S. 60,4 S. 60,8 S. 60,8 S. 84,11

ante εἰσὶ add. μὲν οὖν θ ante πνεύματος add. ψυχικοῦ θ post ἡγεμονικόν add. νόησις δὲ λογικὴ φαντασία θ post τὰς add. κατὰ φύσιν θ post ζῆν add. γεγονότα θ post ἡμιτριταῖος add. πυρετὸς θ post χρόνια add. νοσήματα θ ante καὶ add. κεφαλαία· ἰσχιάς θ post καταλαμβανομένη add. καὶ ἄλλως et iter. lin. 7–9 ἄρσις – ἁφῆς Wb, lin. 7sq. ἄρσις – ἀρτηριῶν O2

3. Umstellungen, z.B.: S. 42,9 S. 48,4 S. 50,21 1

2

ὄντων post ἀπερχομένων trsp. θ ὄσφρησις ante lin. 3 ἀκοή trsp. θ ὑγροῦ ξηροῦ] ξηροῦ ὑγροῦ θ

Einige Zugungen haben den Charakter von Zwischenüberschriften, z.B.: S. 54,4 ante πάλιν add. περὶ ἀναλογίας ψυχικῶν ἀρετῶν πρὸς σωματικάς θ; S. 84,7 ante Τί add. περὶ σφυγμῶν in textu Wb, in marg. O. Es sei darauf hingewiesen, dass die Gruppe-χ hier ebenfalls eine größere Textportion wiederholt: post καταλαμβανομένη add. οἱ δὲ οὕτως· συστολὴ ἐστι et iter. lin. 7–12 ἄρσις – καταλαμβανομένη.

XXIV

S. 62,15 S. 74,11 S. 86,2

A. Textquellen

κρεῖττον … χεῖρον] χεῖρον … κρεῖττον θ λέγουσι ante οἱ trsp. θ γινόμενος ante ἐπὶ trsp. θ

4. Falsche Lesarten1, z.B.: S. 30,8 S. 44,7 S. 44,7 S. 46,17 S. 48,9 S. 50,2 S. 50,14 S. 54,7 S. 60,9 S. 60,20 S. 74,9 S. 76,9 S. 80,8 S. 82,15

αἵματι] σώματι θ παρεισέρχεται] παρήσεται θ ἐκ τοῦ ληφθέντος] ἐκλειφθέντος θ αἴσθησίν τινα] αἰσθήσει τινὶ θ τυγχάνοντι] ὑπάρχοντι θ συνεντείνοντος] συντείνοντος θ ὕπνος ἐστὶ] ἄνεσις θ ὑπομονὰς] ἐπιμονὰς θ ἐοικότα] ὅμοια θ προσαγορεύομεν] λέγομεν θ ἀκολουθοῦντος] ἀκολουθίαν ἔχοντος θ συντριβέντος] συντριβὲν τοῦ θ ὁμοίαν ἰκτέρῳ] ἰκτερώδη θ ἐπισημαίνων] ἐπὶ θ

An einigen Stellen weist θ darüber hinaus Übereinstimmung im Falschen mit der χ-Gruppe auf.2 3. Das Verhältnis der Textzeugen X, Q, H, J zueinander α) Die Gruppe λ λ

Unter dem Siglum λ wird die Übereinstimmung im Richtigen und Falschen der Handschriften X und Q erfasst. Charakteristisch r λ sind Auslassungen und Umstellungen einer Reihe von Definitionen.3 Sehr häufig wird entweder das 1

2

3

In einigen Fällen scheint θ einen alternativen Text vorgefunden zu haben, z.B: S. 42,5 ὅτι] ὑπάρχει δὲ θ; S. 72,5 ἡμῖν γινώσκεται] ἢ μὴ θ. Selten tritt eine falsche Lesart mit einer Zugung auf, z.B.: S. 60,10 κατόξεα] ἐστὶ κατόξεα νοσήματα θ. S. 56,2 οὐδὲ μὴν] ἀλλ᾽ οὐδὲ χ θ; S. 56,2 ἔχουσιν] πάλιν χ θ; S. 56,4 ἐστὶν post φύσει trsp. χ θ; S. 56,5 εἴ τι ὅμοιον] τὰ ὅμοια χ θ; S. 60,8 νεφρῖτις post ἀρθρῖτις trsp. χ θ; S. 66,17 ἐκ] ὑπὸ χ θ; S. 68,3 ἐργασαμένη] ἐργαζομένη χ θ. Vollständig ausgelassen werden die Definitionen 173 (mit dem Ende von 172), 345 (mit dem Ende von 344), 369 (mit dem Ende von 368), 394–441, 443 und 444, 447, 459, 461–463, 479, 488–515. Von Umstellung betroffen sind Def. 33 (hinter 34), Def. 119–172 (hinter 393), Def. 354 (hinter 355; Definiendum von 354 wurde ausgelassen), Def. 442 (hinter 458; das Definiendum von 442 wurde ausgelassen), Def. 445–523 (in Def. 118 hinter S. 48,21 ἡγεμονικοῦ; das Definiendum von 445 wurde ausgelassen), Def. 262 (hinter 269; Definiendum von 262 wurde ausgelassen), Def. 524 (Ende)–546 (hinter 172).

Die Überlieferungsverhältnisse

XXV

Definiendum oder die repetitive Antwortfloskel ausgelassen.1 Eine weitere Eigenart ist die Zusammenfassung von Definitionen, die einen ähnlichen bzw. denselben Sachverhalt abbilden: im Fall von Def. 144 (Über Krankheitseinteilungen) wird die Passage Ἔτι – συνεχῆII (S. 60,12–14) in Def. 138 integriert und vor S. 58,14 τὰIV eingegt. An mehreren Stellen wurde der Text durch Kürzungen, Umstellungen und alternative Ausdrücke umformuliert. Als Beispiel sei der Fall von Def. 90 schematisch aufgezeigt: Kritischer Text (Def. 90) Τί ἐστι πέψις; Πέψις ἐστὶ μίξις καὶ χύλωσις καὶ ὥσπερ ἕψησις τροφῆς ἐν κοιλίᾳ καὶ ἐν ἐντέροις κατὰ μεταβολὴν εἰς ἀνάδοσιν τετελεσμένη. ἑτέρως· πέψις ἐστὶ κατεργασία τροφῆς κατὰ μεταβολὴν ἐν κοιλίᾳ καὶ ἐν ἐντέροις. ἢ οὕτως· ἀλλοίωσις ἑτοίμη πρὸς ἐξαιμάτωσιν, ἥτις γίνεται ὑπὸ τῆς φυσικῆς θερμασίας ἑψήσει παραπλησίως

Text der Gruppe λ (Def. 90) Τί ἐστι πέψις; Πέψις ἐστὶ μίξις καὶ χύλωσις καὶ ὥσπερ ἕψησις τροφῆς κατὰ μεταβολὴν ἐν κοιλίᾳ καὶ ἐντέροις. ἄλλως· κατεργασία τροφῆς κατὰ μεταβολὴν ἐν κοιλίᾳ καὶ ἐν ἐντέροις. ἄλλως· ἀλλοίωσις ἑτοίμη πρὸς ἐξαιμάτωσιν, ἥτις γίνεται ὑπὸ τῆς φυσικῆς θερμασίας ἑψήσει παραπλησίως

Außerdem werden Teile von Definitionen in anderen Definitionen integriert, z.B.: ante τὰIV trsp. p. 60,12–14 Ἔτι – συνεχῆII λ (Teil von Def. 144 in Def. 138 eingegt) S. 72,12–15 Τί – μέλλοντος post p. 74,6 ἐχόντων trsp. λ (Def. 182 in Def. 189 eingegt) S. 84,15–17 οἱ – τινάς post p. 88,2 ἀρτηρίαν trsp. λ (Ende von Def. 222 in Def. 229 eingegt)

S. 58,14

Konstitutiv r λ sind die folgenden Abweichungen in Auswahl: 1. Auslassungen2 S. 10,9 S. 18,14 S. 40,3 S. 48,11 S. 48,21sq. S. 54,1–3 S. 54,18 1

2

τέλος om. λ τὸ δὲ πνεῦμα om. λ καὶ τὰ μέρη om. λ τοῖς ὠσὶ om. λ ὑπηρετοῦντος – μέλη om. λ (= Ende Def. 118) τῶν – εὐσταθεῖς om. λ ἢ ὁ βλαισὸς om. λ

Beispiele r ausgelassene Definienda, die häufig zu einer Zusammenfassung ähnlicher Sachverhalte hren, finden sich in: Def. 98–100, 135, 140, 142, 143, 145, 146, 150–156, 158–163, 165–167, 170–172, 174, 175, 177–179, 184, 186, 187, 190–195, 201–203, 208–214, 216, 217, 219–222, 224–235, 237–239, 242–246, 248–256, 258–265, 267, 270–287, 289–300, 302–322, 352, 354–355, 357, 373, 385, 386, 442, 445, 448–458, 460, 464, 466, 467, 470–477, 480–485, 516–519, 522, 527–546. Von der Auslassung der Antwortfloskel sind z.B. betroffen: Def. 12, 94, 95, 102, 105, 109, 110, 120–125, 137, 182, 183, 188, 189, 204–207, 215, 218, 223, 236, 247, 257, 323. Häufig sind Augensprünge, z.B.: S. 6,16sq. Ὅρος – ὁρίσασθαι om. λ; S. 58,14 τὰII – χρόνια om. λ; S. 60,14 τὰI – δέ om. λ; S. 66,6sq. παντὶ – ἔν om. λ; S. 136,2 Περὶ – πάθηII om. λ; S. 168,5sq. ῥῆξιν – κατὰI om. λ.

XXVI

S. 58,8 S. 114,10–13 S. 116,15sq. S. 124,16

A. Textquellen

παρεμποδισμὸς om. λ ἑτέρως – περιττώματος om. λ πολυχρόνιον – νόσος om. λ Περὶ τριχῶν om. λ

2. Zugungen S. 8,12 S. 12,12 S. 20,17 S. 20,17 S. 40,4 S. 42,9 S. 46,8 S. 62,5 S. 70,18 S. 90,12 S. 110,2 S. 116,2 S. 168,13

post ἕξις add. ἀμετάπτωτος λ post ἀδήλων add. καὶ περὶ τὸ ἰατρεύειν λ post ἐγκεφάλῳ add. καὶ ὁμόχρους λ post ὀξύτερος add. διὰ μέσης τῆς ῥάχεως καταγόμενος λ ante εἰς add. ἀνάδοσίς ἐστι πεφθείσης τροφῆς λ post τῶν add. ἀκμαζόντων τῶν λ post ἡγεμονικόν add. ψυχῆς λ ante τὸ add. κάτοξυ δὲ νόσημα πάθος λ post δυνάμενα add. τινὲς δὲ καὶ οὕτως ὡρίσαντο et lin. 15–17 Πρὸς – γνωρίζεται trsp. λ ante τάξις add. χρόνων λ (Zenon-Zitat) post πνεῦμα add. καὶ εἰσπνεῖται λ post λιθίασιν add. ἐν νεφροῖς λ post θέρει add. παρὰ δὲ κατάστασιν χειμών λ

3. Umstellungen S. 12,4 S. 46,19 S. 84,3 S. 86,18 S. 90,13–15 S. 104,11 S. 106,8 S. 152,10

ἰδίως δὲ ante πράγματος trsp. λ γεῦσις, ὄσφρησις] ὄσφρησις, γεῦσις λ τριῶν διαστημάτων] διαστημάτων τριῶν λ τό τε ἐνὸν πνεῦμα] καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἐνὸν λ ῥυθμός – ἄλληλα post lin. 16 συστέλλονται trsp. λ πολλῶν χολωδῶν] χολωδῶν πολλῶν λ πόνον post lin. 9 ἐπιφέρον trsp. λ ἐντεροκήλη ὑδρεντεροκήλη ante lin. 11 ἐπιπλοκήλη trsp. λ

4. Falsche Lesarten S. 6,6sq. S. 10,4sq. S. 16,20 S. 30,11 S. 36,3sq. S. 38,2 S. 40,4 S. 40,16 S. 42,3 S. 44,2 S. 64,13 S. 64,20 S. 70,10

πολὺν λόγον εἰσενεγκάμενοι] πάλιν λέγομεν ἐγκάμενοι λ τοῖς κεκρατημένοις] τοὺς κεκρατημένους λ συνεστηκός] διεστηκὸς λ αἴσθησιν] τὴν οὐσίαν λ τοῦ τῶν προγόνων] τούτων πρὸς γόνον ἀνθρώπων λ ποτοῦ] τόπου λ κατὰ φύσιν] ἐμφύτου λ κεκτημένοι] προσκεκτημένοι λ τοῖς νέοις] ἑκάστης ἡλικίας λ ἐλαττουμένων] μένοντος λ νύγμα] μίγμα λ εὐκίνητον] ἀκίνητον λ ἀποφαίνει] συμβαίνει λ

Die Überlieferungsverhältnisse

S. 74,6 S. 82,5 S. 86,11sq. S. 88,10 S. 126,5 S. 128,1

XXVII

ἢ καιρὸς καὶ] τί ἐστι καιρὸς λ ἐπιτάσεων καὶ ἀνέσεων] ἐξ ἐπιτάσεως ἢ ἀνέσεως λ ἅπαν ναστότερον] μεστώτερον λ ποιούμενος] κινούμενον λ ἐπιφάνεια] ἔμφασις λ ἐπιπόλαιος ἢ] ἐπιπολαιώδη λ

β) Die Gruppe ζ Der Consensus zwischen der Gruppe λ und dem Kodex H wird mit dem Siglum ζ gekennzeichnet. Beispiele r diese Übereinstimmung sind: 1. Auslassungen1 S. 26,18sq. Τί – σπέρματος om. ζ S. 28,15 σώματος – μέρος om. ζ S. 28,16 ἐγκείμενον ἐπὶ om. ζ S. 34,14–16 Σπέρμα – οὕτως om. ζ (saut du même au même) S. 40,5 μετὰ – κατεργασίας om. ζ S. 42,12–14 Τί – προσφερομένοις (= Def. 103) om. ζ S. 84,8 καὶ ἐγκεφάλου om. ζ S. 102,5 Τίνι – παραπληξίας om. ζ S. 122,1–124,15 Περὶ – ὀχθώδης om. ζ 2. Zufügungen S. 30,4 S. 30,14 S. 40,8 S. 54,18 S. 58,9 S. 100,12 S. 110,17

post παρακειμένη add. μὲν καὶ ἐν τῶ σπληνὶ ἀνακεκραμένη δὲ ζ post συγκεκραμένου add. τῶ αἵματι ζ ante τὸ add. κατὰ ζ post γρυπὸς add. ἢ ὁ γλαυκὸς ζ post τινῶν add. ἢ ἑνὸς ἢ πάντων τῶν τῆς φύσεως ἐνεργημάτων ζ post ἄνεσιν add. καὶ παρακμὴν ζ post σκληρὸς add. καὶ ἀντίτυπος ζ

3. Umstellungen S. 30,1 S. 54,17 S. 74,4 S. 80,3 S. 80,8 S. 106,5 1

χολὴ ξανθή] ξανθὴ χολὴ ζ παρὰ … κατὰ] κατὰ … παρὰ ζ ποιότητος ποσότητος] ποσότητος ποιότητος ζ σμικρότητος σφυγμοῦ] σφυγμῶν μικρότητος ζ ἰκτέρῳ παρασκευάζων] παρασκευάζων ἰκτέρω ζ πολλὴ μέλαινα] μέλαινα πολλὴ ζ

Ab Def. 361 lässt ζ das Definiendum systematisch aus, wie z.B.: Def. 361 Τίνα καὶ πόσα ὀφθαλμῶν πάθη om. ζ; Def. 362 Τί ἐστι φλεγμονή om. ζ; Def. 363 Τί ἐστι ῥεῦμα om. ζ; Def. 364 Τί ἐστιν ἕλκωσις om. ζ etc.

ζ

XXVIII

A. Textquellen

4. Falsche Lesarten1 S. 30,9 S. 34,18 S. 36,7 S. 44,1 S. 50,6 S. 50,21 S. 82,2 S. 102,21 S. 106,2 S. 108,9 S. 130,18

ὑγρασίας] ἐργασίας ζ ἐν ὑγρῷ] ἔνυγρον ζ οἷα τεχνικὴ δύναμις] θεία τέχνη ζ ὑπομειοῦται] ἀπομειοῦται ζ ἐν τῇ ψυχῇ] τὴν ψυχὴν ζ ζῷον] σῶμα ζ σφυγμοὺς … ἀσθενεῖς] σφυγμὸς … ἀσθενὴς ζ κακοπραγοῦντι] κακοπραγοῦντος ζ τῶν νομίμων] τῶν ὁμιλιῶν ζ καταψύχονται] καταπεριψύχονται ζ λευκὴ φαινομένη] λευκὸν φαινόμενον ζ

An einigen Stellen weist ζ darüber hinaus Übereinstimmung im Falschen mit der χ-Gruppe auf2. γ) Die Gruppe η η

Unter dem Siglum η wird der Consensus der Gruppe ζ und der Handschrift J subsumiert. Für η sind die folgende Abweichungen charakteristisch: 1. Zugungen, z.B.: S. 28,10 S. 28,11

ante καὶ add. ἃ η ante τούτων add. ἐπειδὴ ἐκ τούτων συνεστήκαμεν η

2. Falsche Lesarten, z.B.: S. 20,14sq. S. 22,11 S. 28,8 S. 28,17 S. 42,4

παρεγκεφαλίς … τεταγμένη] παρεγκέφαλος … τεταγμένος η εἰσπνέομεν] εἰσπνεόμενον η καταφερόμενον] διαφερόμενον η καὶ ζωοῦται τὸ σῶμα] τὸ ζῶον η ὠμογέρουσιν] παρακμάζουσιν η c) Die Textzeugen der χ-Gruppe

χ

Der Text der χ-Gruppe repräsentiert die r uns älteste noch greifbare Fassung der Def. Med., die von späteren Interpolationen unberührt geblieben ist. Zu den Handschriften dieser Familie, die den Text vollständig bieten, gehören: Marc. gr. 1

2

In einigen Fällen scheint ζ einen alternativen Text vorgefunden zu haben, z.B: S. 62,1sq. Τῶν νοσημάτων διαφορὰς] διαφοραὶ δὲ τῶν νοσημάτων ὡς ζ; S. 112,7–11 ἐστὶ – κατεπόθη] ἐστὶν ἡ ἀθρόα καὶ ταχίστη διέξοδος τῶν σιτίων· οἷαπερ κατεπόθησαν τοιαῦτα καὶ ἐξεκρίθησαν ζ; S. 114,3sq. ἐφ᾽ οὗ πλέον μὲν τὸ πνεῦμα] ὧ ἐν κοιλία πλεῖον πνεῦμα ζ. S. 26,15 σαρκώδεις] σαρκοειδεῖς χ ζ; S. 72,8 ante τῶν add. ἐπιστήμη χ ζ; S. 78,14 ἐμποιῶν ψυχροῦ] ψυχροῦ παρέχων χ ζ; S. 84,14 κατακολουθῶν] παρακολουθῶν χ ζ; S. 104,16 ἀκολουθεῖν] παρακολουθεῖν χ ζ; S. 114,6 περὶ τοὺς νεφροὺς] νεφρῶν χ ζ (Vereinfachung der Syntax).

Die Überlieferungsverhältnisse

XXIX

IV 10 (Z)1; Par. gr. 2282 (R)2; Lond. Addit. 11888 (S)3; Lond. Wellc. Hist. Med. 289 (T)4; Ambros. B 90 sup. (A)5; Mutin. α V.6.12 (E)6; Vat. gr. 1614 (V )7; Laur. plut. 74,14 (F)8; Par. suppl. gr. 35 (G)9; Ambros. T 19 sup. (U)10; Oxon. Bodl. d’Orville 3 (N)11; Monac. gr. 109 (M)12; Par. gr. 2175 (C)13; Par. gr. 2167 (D)14; Berol. Phillipps 1526 (B)15; Lips. gr. 52 (L)16; Par. suppl. gr. 1328 (K)17. In Auszügen ist der Text dieses Überlieferungszweiges im Marc. gr. 521 (Marc)18, Haun. GkS 1648,4° (Haun)19 und im Athon. Kout. 248 (Koutl)20 enthalten. Die beiden ältesten Galendrucke, die Aldina21 und die Basileensis22, folgen mit ihrem Text ebenfalls dieser Handschriftengruppe.23 Charakteristisch r χ sind die Auslassungen von Def. 2, 53, 54, 64, 241, 26224, 378, 439 und 542, die Kürzungen von Def. 14425 und 26426 sowie die Umstellung der Def. 355 vor 354. Darüber hinaus zeichnen sich die Def. 7 und 242 durch Umformulierung mittels Auslassung und Umstellung aus.27 Am Siehe Mioni, Bibliothecae Divi Marci, S. 204; Cronier, Les manuscrits, S. 47 An. 2, 50, 57. Omont, Inventaire, II, S. 229. Siehe Cronier, Les manuscrits, S. 49, 53, 55. 3 Siehe Cronier, Les manuscrits, S. 48, 53f. 4 Siehe Bouras-Vallianatos, Greek Manuscripts, S. 316f.; Cronier, Les manuscrits, S. 48, 53f. 5 Siehe Martini u. Bassi, Catalogus, S. 126; Cronier, Les manuscrits, S. 48, 53f. 6 Siehe Puntoni, Indice … Modena, S. 508; Cronier, Les manuscrits, S. 48, 53, 55. Eine Handschriftenbeschreibung von G. De Gregorio lässt sich auf der Webseite des Projekts CAGB unter abrufen (Stand 20.07.2022). 7 Siehe Giannelli, Codices Vaticani Graeci, S. 278f.; Cronier, Les manuscrits, S. 50, 53, 56. 8 Siehe Bandini, Catalogus, col. 115f.; Cronier, Les manuscrits, S. 48, 53f. 9 Siehe Astruc et alii, Supplément grec, S. 94–96; Cronier, Les manuscrits, S. 49, 53, 56f. 10 Siehe Martini u. Bassi, Catalogus, S. 854; Cronier, Les manuscrits, S. 48, 53f. 11 Siehe Madan, A Summary Catalogue, S. 38; Cronier, Les manuscrits, S. 49, 53, 55. 12 Siehe Molin Pradel, Katalog … München, S. 325f.; Cronier, Les manuscrits, S. 49, 53, 55. 13 Siehe Omont, Inventaire, II, S. 209; Cronier, Les manuscrits, S. 49, 53, 55. 14 Siehe Omont, Inventaire, II, S. 229; Cronier, Les manuscrits, S. 49, 53, 55. 15 Siehe Studemund u. Cohn, Verzeichnisse … Phillippici graeci, S. 49f.; Cronier, Les manuscrits, S. 47, 53f. 16 Siehe Gardthausen, Katalog … Leipzig, S. 72f. Cronier, Les manuscrits, S. 48, 53f. Eine Beschreibung von F. Berger lässt sich auf der Webseite des Projekts Manuscripta mediaevalia abrufen unter (Stand 10.06.2022). 17 Siehe Astruc u. Concasty, Supplément grec, S. 628; Cronier, Les manuscrits, S. 50, 53, 56. 18 Siehe Mioni, Thesaurus antiquus, S. 390–393; Cronier, Les manuscrits, S. 51–53, 57f. 19 Siehe Schartau, Codices graeci, S. 138f.; Cronier, Les manuscrits, S. 48, 53, 56. 20 Siehe Lampros, Catalogue … Mount Athos, S. 305; Cronier, Les manuscrits, S. 47, 53, 57. 21 Galeni … Opera omnia, Venedig 1525, Band IV, fol. 11–17. 22 Galeni Pergameni ... Opera omnia ..., Basel 1538, Band IV, S. 390–403. 23 Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 48. 24 In diesem Fall lässt sich die Auslassung auch im Kodex H finden. 25 S. 60,13–15 τὰII – συνεχῆ om. χ; S. 60,16–18 τὰ – τυφώδεις om. χ. 26 S. 100,10sq. οἷςI – σπασμοῦ om. χ; S. 100,12 κατὰ – νοσήματος om. χ. 27 Def. 7: S. 10,1sq.Τί ἐστιν ἰατρικὴ τέχνη; Τὴν ἰατρικὴν τέχνην Ἱπποκράτης ἐν τῷ Περὶ τέχνης ὡρίσατο οὕτως] Τί ἐστιν ἰατρικὴ; Ἱπποκράτης ἐν τῷ Περὶ τέχνης ὡρίσατο τὴν ἰατρικὴν οὕτως χ; Def. 242: S. 92,1sq. Ὁ ἐν τῇδε τῇ ἡλικίᾳ τὸν ἑτέρας ῥυθμὸν ἔχων] Ὁ τὸν ἑτέρας ἡλικίας ῥυθμὸν ἔχων χ. 1

2

XXX

A. Textquellen

Ende der Def. 221 wird nach dem Zusatz οἱ δὲ οὕτως· συστολή ἐστι ein Teil von Def. 220 und die gesamte Def. 221 wiederholt.1 In Def. 510 wird die Frage durch Auslassung des Fragepronomens zu einer Aussage.2 Die Handschriften dieser Gruppe lassen sich auf Grund gemeinsamer Abweichungen auf eine gemeinsame Quelle (χ) zurückhren. 1. Auslassungen3, z.B.: S. 6,19 S. 10,5sq. S. 24,1–3 S. 38,1sq. S. 46,4sq. S. 46,8–10 S. 60,16–18 S. 68,6sq. S. 76,13 S. 92,18sq. S. 100,12 S. 120,18sq. S. 148,21 S. 172,15

ἐκφερόμενος ἢ οὕτως om. χ τέχνη ἐπανορθοῦσθαι om. χ ἔχει – θερμασία om. χ τροφῆς καὶ ποτοῦ om. χ εἰς – ἀρτηρίας om. χ ἡγεμονικόν – ψυχῆς om. χ τὰ – τυφώδεις om. χ συνεκτικὰ – γενναῖοι om. χ σπασμὸς – τοῦ om. χ ἐκ – ἀποστενοῦται om. χ κατὰ – νοσήματος om. χ τῆς διεφθαρμένης ὑγιείας om. χ τοῖς – θύμοις om. χ κειμένου – κοιλότητος om. χ

2. Zufügungen, z.B.: S. 32,11 S. 44,11 S. 56,8 S. 56,11 S. 76,13 S. 82,4 S. 132,7 S. 150,20 1

2 3

ante μερῶν add. σώματος χ ante ὁλκὴ add. διαπνοή ἐστιν ἐκ τοῦ σώματος χ post γενέσεως add. λείπεται ἄρα οὐ φύσει εἶναι χ ante ἐγκέφαλος add. οἷον χ post τρωθέντα add. ἐπιγερόντων χ ante ὥσπερ add. ὅμοιον καὶ χ post ἐπέκτασις add. τοῦ ῥαγοειδοῦς χ post συνίστανται add. ἐπί τινων δὲ ἐλάττονες χ

S. 84,11 post καταλαμβανομένη add. οἱ δὲ οὕτως· συστολὴ ἐστι et iter. lin. 7–12 ἄρσις – καταλαμβανομένη χ. Bemerkenswert ist, dass zwei Textzeugen der Gruppe φ, Wb und O (= θ), einen geringeren Zusatz aufweisen und mit S. 84,7 ἄρσις beginnend nur die Def. 220 bzw. einen Teil von Def. 221 wiederholen: S. 84,11 post καταλαμβανομένη add. καὶ ἄλλως et iter. lin. 7–9 ἄρσις – ἁφῆς Wb, lin. 7sq. ἄρσις – ἀρτηριῶν O. Es ist charakteristisch für θ, Definitionen, die einen ähnlichen bzw. identischen Sachverhalt beinhalten, zusammenzufassen; siehe oben, S. XXII. In diesem Fall wurde die Doppelung nicht erkannt. S. 166,4 Πόσα σχήματα ἐμβρύων; Τέσσαρα] σχήματα ἐμβρύων τέσσαρα χ. Die meisten Auslassungen betreffen mehrere Zeilen. Wohl bedingt durch Augensprung sind folgende Omissionen: S. 50,11–13 ἐναποκειμένη – ἐστὶν om. χ; S. 80,11–14 ἐμέτους – ἐπιφέρων om. χ; S. 98,10sq. κεφαλῆς – τῆς om. χ; S. 106,19–108,2 ἅτινα – ὑπερῴας om. χ. Beispiele r die Auslassung von 1 bis 2 Wörtern: S. 4,10 πέφυκεν om. χ; S. 12,11 τήρησις om. χ; S. 20,1 θεωρία om. χ; S. 48,19 πνεύματος om. χ; S. 56,5 ἀλφούς τε om. χ; S. 128,14 σιναρὸν om. χ; S. 140,3 ἀφ᾽ ἕλκους om. χ.

Die Überlieferungsverhältnisse

S. 166,5 S. 176,15

XXXI

post τρία add. ἅτινα παρὰ φύσιν ἐστὶ χ κάτωθεν ἄνω] ἐκ τοῦ βάθους εἰς τὴν ἐπιφάνειαν χ

3. Umstellungen, z.B.: S. 10,1 S. 10,9 S. 16,16sq. S. 28,13 S. 46,15 S. 90,3 S. 100,4 S. 122,9 S. 144,6

Τὴν ἰατρικὴν post lin. 2 ὡρίσατο trsp. χ τὴν ἀναφορὰν ἐχόντων] ἐχόντων τὴν ἀναφορὰν χ κατὰII – ἔχοντος post lin. 18 λόγους trsp. χ ψυχρὰ … ξηρὰII] ξηρὰ … ψυχρὰ χ διαφέρει post αἰσθητικόν trsp. χ ποτὲ δὲ ἀραιότερος post πληγάς trsp. χ μήτε ἀνανεύειν post δύνασθαι trsp. χ ὥστε post ἐπιφέρειν trsp. χ τόπον δεόμεθα] δεόμεθα τόπον χ

4. Falsche Lesarten1, z.B.: S. 12,5 S. 18,10 S. 22,14 S. 28,5 S. 28,13 S. 30,4 S. 38,10 S. 40,6 S. 42,4 S. 44,7 S. 96,20 S. 98,3 S. 108,6 S. 116,14 S. 122,22 S. 132,17 S. 134,22 S. 156,22 S. 158,18 1

καλεῖται] κέκληται χ ὁδός] εἶδος χ ἐργαλεῖον] ὄργανον χ συντέλειαν] συντυχίαν χ κούφη] δακνώδης χ ἀργὸν] ἀραιὸν χ φυσικῆς] φύσεως διὰ χ πλάτος] βάθος χ ὠμογέρουσιν] μέσοις χ παρεισέρχεται] πάρεισι χ ἐφέρποντος] περιπατοῦντος χ φύσιν] σφυγμὸν χ λύζειν] συντείνεσθαι χ σπασμὸς] σπέρματος χ ἐπίσιον] ὑπογάστριον χ στενότης] μείωσις χ χήμης] λευκῆ χ Ἀνθρώπου – ἐξέρχεται] ἄνθρωποι εἷς ἔσται χ (Demokrit-Zitat) γόνος] τινὲς χ

Einige Verlesungen weisen auf die Majuskel, z.B.: S. 44,12 ἐξ ὅλων] ἐξόδων χ; S. 50,8 ἐγγενομένου] ἐντεινομένου χ; S. 104,8 γὰρ αὐτίκα] παραυτίκα χ; S. 112,13 ἐκ διαλειμμάτων] εἰς διάλειμμα χ; S. 128,6 τὰ σιναρὰ coni. Klein: τάσιν δρᾶν χ; S. 124,21 διμερὴς] ἀμερὴς χ; S. 128,14 ἀνακεκλάσθαι] ἅμα κεκλᾶσθαι χ; S. 148,5 λίαν στενὴν] καὶ διάστενον χ; S. 166,19 διμερῶς] διὰ μέρος χ. In einigen Fällen scheint bereits χ einen alternativen Text vorgefunden zu haben, z.B.: S. 46,19 ἀκοὴ καὶ ἁφή] καὶ αἱ λοιπαὶ αἰσθήσεις χ; S. 50,20sq. ἐξ ὧν τὸ] τὸ γὰρ χ; S. 54,14 ἡ ἀρτιότης] οὕτω δὲ καὶ ἡ φρόνησις χ; S. 54,14 ἡ ἀρτιότης] οὕτω δὲ καὶ ἡ φρόνησις χ; S. 118,18sq. ἀνωμαλίας σὺν ἐπιτεταμένῳ κνησμῷ καὶ πόνῳ ὡς] κνησμῶν καὶ πόνων χ; S. 144,2 φλεβοτομίαν – σκοτόδινον] δὲ δεινὴν χ; S. 150,10 δέρματος ἡ ὑπεράνω τῆς βαλάνου φλεγμονὴ] νεύρου χ; S. 166,22sq. εἰ στενή τις τυγχάνει] εἰς στενότητα τυγχάνων χ.

XXXII

S. 164,20 S. 172,11 S. 172,14

A. Textquellen

μηδέπω δυνάμενον] οὐδέπω δύναται χ συγκειμένων] κινουμένων χ φορὰ] φθορὰ χ 1. Die μ-Deszendenz

μ

Innerhalb der χ-Gruppe bilden die Handschriften Z, R, S, T, A, Marc, E, V und Haun auf Grund gemeinsamer Abweichungen die Untergruppe μ. Marc und Haun enthalten den Text in Auszügen; T hat sich als eine Abschrift von S erwiesen. Die Kodizes Z, R, S, A, E, V repräsentieren die unabhängigen Zeugen dieser Gruppe, die den Text der Definitionen vollständig tradiert haben. Für μ sind z.B. folgende Fehler charakteristisch: S. 4,17 S. 24,12 S. 28,3 S. 32,16 S. 104,10 S. 122,20 S. 168,4sq.

ε

Zwischen der Handschrift S, ihrer Kopie T und dem Kodex A besteht ein enges Verhältnis. Auf Grund von gemeinsamen Abweichungen lässt sich r diese Handschriften die Existenz einer Vorlage (= ε) erschließen, z.B.: S. 2,7 S. 6,15 S. 18,7 S. 42,12 S. 60,10 S. 70,1 S. 74,10 S. 90,10 S. 122,19 S. 144,1

υ

μεμνήσονται] μεμνήσοντ᾽ μ πολλὰ διαστήματα μεταξὺ] πολλὰς μεταξύτητας μ φορὰ] φθορὰ μ ὑγρὰ καὶ θερμὴ] ὑγρᾶς … θερμῆς μ καὶ κακοήθεις om. μ ante ἀπὸ add. τὸ μ κατὰ – ἀναστόμωσιν om. μ

post πολλὰ add. καὶ ε ὑποτάξαι] ἀποδεῖξαι ε φαινόμενα post ἁπλούστατα trsp. ε ἡλικίας ἐστὶ ε Κατόξεα δὲ] Κατόξεα νοσήματα ε αὐτοτελὲς αἴτιον] αἴτιον αὐτοτελές ε Ὑπομνηστικὸν] ὑπομιμνηστικὸν ε ante Βακχεῖος add. ῥυθμὸς ἐστι ε ῥοῦς om. ε ante ἑκάστης add. φλεβοτομίαν ε

Die Vertreter der ε-Gruppe bilden ihrerseits zusammen mit dem unabhängigen Textzeuge R die Gruppe υ, die sich aus den folgenden Fehlern in Auszug konstituiert: S. 6,9 S. 6,17 S. 20,8 S. 48,1 S. 70,16 S. 74,8 S. 100,13 S. 108,18

μή εἰσιν] εἰσι μὴ υ ὁρίσασθαι om. υ περικράνιος ὑμήν] περίκρανος υ ante ταῖς add. ἐν υ ἀποκαλυφθέντα] ὑποκαλυφθέντα υ σημεῖον ἐνδεικτικόν] ἐνδεικτικὸν σημεῖον υ ἀναισθησία] ἀθανασία υ σώματος om. υ

Die Überlieferungsverhältnisse

S. 118,21 S. 134,18 S. 140,4 S. 154,7 S. 154,15

XXXIII

τὸ δέρμα om. υ κλόνῳ καὶ τρόμῳ] τρόμω καὶ κλόνω υ ῥαγὶ σταφυλῆς] σταφυλῆς ῥαγί υ τε καὶ ἐπίπλου om. υ post ὀσχέῳ add. ὄγκω υ

Unter den voneinander unabhängigen Textzeugen innerhalb der μ-Deszendenz gehen die Exzerpthandschriften Marc und Haun sowie die Kodizes E und V auf eine gemeinsame, nicht mehr erhaltene Vorlage (= σ) zurück. Beispiele der in σ vorkommenden Abweichungen sind: S. 20,2 S. 128,13 S. 148,1 S. 168,4sq.

σ

ὅλων ἢ μερῶν] ὅλων ἡμερῶν σ καμάρωσις] καμάρωμα σ ἐν κατακαλύψει] ἐγκατακαλύψει σ κατὰ – ἀναστόμωσιν in omittendo spat. 8–15 fere litt. rel. E V (desunt Marc Haun) 2. Die τ-Deszendenz

Eine zweite Untergruppe (= τ) innerhalb der χ-Gruppe wird von den Handschriften F, N, M, G, U, C, D, B, L und K repräsentiert. Mit Ausnahme von Kodex U, den man als descriptus von G identifizieren kann, haben sich alle übrigen Handschriften als unabhängige Textzeugen erwiesen. Als gemeinsame Abweichungen seien in Auswahl aufgehrt: S. 48,21 S. 50,2 S. 56,3sq. S. 74,10 S. 82,3 S. 104,10sq. S. 128,4 S. 146,5 S. 146,21 S. 150,17–19 S. 158,1

τοῦ om. τ ἐντεινομένου] ἐκτεινομένου τ μήτεII – φύσιν om. τ (saut du même au même) Ὑπομνηστικὸν] ὑπομνηματικὸν τ βορβορύζουσα] κορκορύζουσα τ1 καὶI – μαρασμώδεις om. τ (saut du même au même) ἄκλαστον] ἄκλατον τ τρημάτων om. τ αἰτίας] τινὰς τ παρὰIII – πλῆθος om. τ (saut du même au même) γονὴ] ἡδονὴ τ

F, N, M, G und seine Abschrift U sind darüber hinaus durch eine Reihe gemeinsamer Fehler miteinander verbunden. Auf Grund dieser engen Verwandtschaft lässt sich die Existenz einer gemeinsamen Vorlage (= ρ) annehmen. S. 4,9 S. 12,3 S. 22,17 S. 28,5 S. 38,12 1

τ

ταῖςII om. ρ ἰδίως … κοινῶς] κοινῶς … ἰδίως ρ πεφύκασιν ρ τροφῆς] φύσεως ρ τὰς – τροφῆς post φασι trsp. ρ

Diese Verlesung weist sehr wahrscheinlich auf eine frühe Minuskelform (β/κ).

ρ

XXXIV

S. 48,4 S. 74,10 S. 88,13 S. 92,16 S. 110,11 S. 112,16 S. 128,14 S. 128,19 S. 132,20sq. S. 138,20 S. 160,18 β

γ

διακονοῦνται] δικαιοῦνται ρ ὑπομνηστικὸν] ὑπομνηματικὸν ρ σφυγμός om. ρ ὑποβεβηκυῖαν] συμβεβηκυῖαν ρ καὶ ἀνώδυνος om. ρ ὁ ἀνὰ σάρκαI om. ρ ἀμφοτέρων] ἀκροτέρων ρ μάλιστα ἡλικίας] ἡλικίας μάλιστα ρ Τί – ἀμαυρώσεως post p. 134,3 βλέπειν trsp. ρ ὑπόφυσις] ἔκφυσις ρ λέγοντες om. ρ

Aus der Übereinstimmung von F, N und M lässt sich außerdem die Vorlage β rekonstruieren: S. 50,17 μέρη] μέλη β S. 78,17 πυρετόςI] νόσος β S. 110,16 τοῦ σπληνός] τῆς σπληνός β S. 142,11 ἐπιπολάζει] ἐπιπλεονάζει β S. 166,13 ἐπιτεταμένου] ἐπιτεταμένον β Unter dem Siglum γ wird der Consensus im Richtigen und Falschen der Kodizes N und M erfasst, die sich zueinander als Schwesterhandschriften verhalten. Bindefehler r γ sind z.B.: S. 50,9 S. 90,13 S. 126,2 S. 134,8 S. 138,21 S. 142,11

π

A. Textquellen

χρόνου] χρόνον γ συστέλλονται] συστέλλοντας γ κεκαρμένοις] κεκαρμένος γ Τί ἐστι om. γ τὸ βλέφαρον] τὸν βλέφαρον γ μάλιστα ante ἡ trsp. γ

Von den übrigen Zeugen der τ-Deszendenz lassen sich die Handschriften C, D, B, L, K in der Gruppe π zusammenfassen. Beispiele r die Übereinstimmung im Richtigen und Falschen sind: S. 12,11 S. 14,10 S. 18,3sq. S. 20,15–17 S. 24,15 S. 34,9 S. 64,11 S. 72,7 S. 84,1 S. 88,15 S. 92,16 S. 100,7

post ὡσαύτως add. πως π Ἐπιλογισμός] ἐπισυλλογισμὸς π Τίνα – στοιχεῖα om. π καὶ – ἐγκεφάλῳ om. π (saut du même au même) post νευρώδης add. καὶ ἀρτηριώδης π ἐστι σῶμα] σῶμα ἐστὶ π σεσαρκωμένοις] σαρκομένοις π παθογνωμονικόν] καταγνωμονικὸν π διαστημάτων] διαλειμμάτων π Ταχὺς] παχὺς π ὑποβεβηκυῖαν] ὑποσυμβεβηκυῖαν π ἔμπροσθεν om. π

Die Überlieferungsverhältnisse

S. 110,12 S. 116,11 S. 116,12 S. 126,6 S. 138,3–7 S. 138,9 S. 144,15 S. 148,20

XXXV

φλεγμήναντες] φλεγμαίνοντες π μετὰ] μέγα π τείνεσθαι om. π μεμολυσμένοις] λυομένοις π αἰγίλωψ – δὲ om. π (saut du même au même) πῆξις] τῆξις π τρυγώδους] τοῦ ὑγρώδους π Θύμος] φύμος π

Einige gemeinsame Lesarten zwischen den Kodizes B, L und K gegen den Rest der Überlieferung können auf eine verlorene Vorlage κ weisen. S. 36,11 S. 50,19 S. 140,10 S. 162,11

κ

τὸν] τὴν κ δυνάμεων] δυναμένων κ καὶII] γὰρ κ θερμὴν] θερμὸν κ d) Die gemeinsame Vorlage von φ und χ

Gemeinsame Abweichungen der rekonstruierbaren Vorlagen φ und χ gegen P setzen die Existenz eines Hyparchetypen (= ψ) voraus. Als Beispiele r ψ seien aufgehrt: 1. Auslassungen1, z.B.: S. 20,8 S. 32,1 S. 90,2 S. 98,1 S. 132,16

σῶμα om. ψ Περὶ νεύρων om. ψ ὡρίσαντο om. ψ Περὶ ὀξέων νοσημάτων om. ψ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ om. ψ

2. Zugungen, z.B.: S. 20,6 S. 22,1 S. 30,4 S. 106,1 S. 130,10 S. 132,9 S. 134,1 S. 154,15 1

post πρᾶξις add. ἐν ἰατρικῆ ψ ante συνεστῶτες add. οἱ ψ ante παχὺ add. μὴ ψ ante διανοίας add. τῆς ψ post Φλεγμονή add. μὲν οὖν ψ post βουβώνων add. καὶ πυρετοῦ ψ post ἐστὶ add. πάθος καὶ ψ post περιεκτικὸς add. τινὸς ψ

Bemerkenswert ist das systematische Auslassen von Artikeln, Konjunktionen und kleinen Partikeln: S. 16,15 καὶ om. ψ; S. 20,12; ὁ om. ψ; S. 20,12 Ὁ om. ψ; S. 20,13 τε om. ψ; S. 20,16 Ὁ om. ψ; S. 22,1 Οἱ δὲ om. ψ; S. 22,8 ἡ om. ψ; S. 22,8 Ἡ om. ψ; S. 22,13 ὁ om. ψ; S. 24,4 ὁ om. ψ; S. 24,4 Ὁ om. ψ; S. 24,8 τὸ om. ψ; S. 24,8 Τὸ om. ψ; S. 24,11 ὁ om. ψ; S. 24,14 Ὁ om. ψ; S. 26,1 ἡ om. ψ; S. 42,13 τε om. ψ; S. 44,2 τε om. ψ; S. 54,5 τοῦ om. ψ; S. 78,14 καὶ om. ψ; S. 78,19 ὁ om. ψ; S. 98,13 καὶ om. ψ; S. 114,16 ἡ om. ψ; S. 118,1 τοῦ om. ψ; S.122,3 τοῦ om. ψ; S. 126,9 τῶν om. ψ.

ψ

XXXVI

A. Textquellen

3. Umstellungen1, z.B.: S. 6,8 S. 20,3 S. 20,10sq. S. 22,13 S. 28,1 S. 30,1 S. 32,3 S. 86,14 S. 96,15 S. 106,18 S. 134,15 S. 152,3

δέουσαν τάξιν] τάξιν δὲ τὴν δέουσαν ψ δὲ περίπτωσιν] περίπτωσιν δὲ ψ σώματα – ἀρτηριώδη post lin. 11 ἐγκέφαλον trsp. ψ ἀρτηριώδης ἐστὶν] ἐστὶν ἀρτηριώδης ψ ἀγγεῖον κυητήριον post lin. 2 σαρκωδεστέρα trsp. ψ ξηρὰ … θερμὴ] θερμὴ … ξηρὰ ψ νεῦρα ante ταῦτα trsp. ψ ἰσχνὴ παντάπασιν] παντάπασιν ἰσχνὴ ψ πάλιν post lin. 16 τοῦτο trsp. ψ πολλῶν ὑγρῶν] ὑγρῶν πολλῶν ψ ἢ – πλάγια post lin. 14 κάτω trsp. ψ κρυπταί … τυφλαί] τυφλαί … κρυπταί ψ

4. Falsche Lesarten, z.B.: S. 6,9 S. 10,4 S. 24,5 S. 26,16 S. 62,7 S. 76,5 S. 86,7 S. 88,17 S. 106,6 S. 116,7 S. 126,20 S. 132,13 S. 136,16

ἀρχαιοτέρων] παλαιοτέρων ψ ἐγχρονίζειν] ἐγχειρεῖν ψ τῇ φύσει] ὑπὸ τῆς φύσεως ψ συνεργοῦντες] συνεργοὶ ψ προσαγορεύεσθαι] προσαγορεύειν ψ ὁ δηχθεὶς] τὸ δεδῆχθαι ψ ἀρτηρίας] περιφερείας ψ ἕξις] σχέσις ψ συγκακουχεῖσθαι] συγκακοῦσθαι ψ ἄχρουν] ἀχρούστερον ψ ἐθέλουσιν] οὐ θέλουσι ψ μετ᾽ ἐκχύσεως] μετὰ προχύσεως ψ βρύει] ἀπορρεῖ ψ

Bemerkenswert ist die Tatsache, dass der erschlossene Archetyp ψ an mehreren Stellen zur Vereinfachung bzw. Normalisierung des Textes neigt. In der Regel geht die vereinfachende Normalisierung des Fragepronomens2 mit einer Auslassung der Artikel vor dem Definiendum im Fragesatz und der ersten Definition einher. 1

2

An einer Stelle wurde die Reihenfolge der Definitionen getauscht: S. 24,4sq. Ποταπός – ἐνέργειαν (= Def. 46) post p. 22,14 ἀναπνευστικόν (= Ende Def. 44) trsp. ψ. Bisweilen treten Umstellungen zusammen mit Vereinfachungen auf, die durch Auslassen von kleinen Textportionen erfolgt. Siehe z.B.: S. 26,3 νευρώδη τῇ φύσει ἐστίν] ἐστὶ νευρώδη ψ; S. 90,6 ἡ τῶν σφυγμῶν ἀνισότης] ἀνισότης σφυγμῶν ψ. Statt ὁποῖος oder ποταπός tritt häufig τί auf, wie z.B.: S. 20,12 Ὁποῖός] τί ψ; S. 20,16 Ποταπός] τί ψ; S. 22,8 Ὁποία] τί ψ; S. 22,13 Ὁποῖός] τί ψ; S. 24,4 Ποταπός] τί ψ; S. 24,8 Ὁποῖόν] τί ψ; S. 24,11 Ποταπός] τί ψ; S. 26,1 Ποταπή] τί ψ; S. 26,15 Ὁποῖοί] τί ψ. Siehe auch die vereinfachten Formulierungen auf S. 22,15 Ἐκ τίνων ἔχει ἡ καρδία τὴν σύνθεσιν] τί ἐστι καρδία ψ und S. 24,14 Ὁποῖός ἐστιν ὁ στόμαχος καὶ πρὸς τί πεποίηται] τί ἐστι στόμαχος ψ.

Die Überlieferungsverhältnisse

XXXV II

e) Die gemeinsame Vorlage der Handschrift P und des Hyparchetypen ψ Wie die jeweiligen Sonderfehler zeigen (s.o. S. XV–XIX und S. XXXV–XXXVI), repräsentieren die Handschrift P sowie der Hyparchetyp ψ verschiedene Zweige der Textüberlieferung. Gleichartige Korruptelen weisen sie als Abkömmlinge einer gemeinsamen Vorlage aus, die als Archetyp (ω) der gesamten griechischen handschriftlichen Überlieferung zu gelten hat. Darüber hinaus muss bereits der ursprüngliche Textbestand in ω verderbt gewesen sein, weswegen eine Reihe von Texteingriffen in Form von Konjekturen und Zugungen sowie die Kennzeichnung von Textlücken notwendig war. An einigen Stellen konnte der Text durch die Lesarten der Handschriften Palat. gr. 199 und 297 korrigiert werden.1 1. Auslassungen, z.B.: S. 28,6 S. 44,3 S. 92,15

διακεκριμένων scripsi ἀπογιγνομένων ἢ προσγιγνομένων scripsi ἐστιν ὥστε scripsi

2. Falsche Lesarten: S. 32,9 S. 32,11 S. 44,10 S. 50,7 S. 52,1sq. S. 54,12 S. 56,1sq. S. 72,4 S. 88,5 S. 92,2 S. 108,1

ἐμφυόμενα] ἐκφυόμενα ω: correxi γεγονότα] γεγονότες ω: correxi τῷ τι συναπέρχεσθαι] τοῖς συναπερχομένοις ω: correxi [τὸ] παρόντος] τὸ παρὸν ω: correxi θερμοῦ τε καὶ ψυχροῦ, ὑγροῦ τε καὶ ξηροῦ] θερμῶν … ψυχρῶν ὑγρῶν … ξηρῶν ω: correxi φρόνησις] ἀρτιότης ω: φρόνησις sec. S (in marg.) scripsi γάρ τι] μέντοι P θ: μὲν γὰρ τι οὗτοι ζ: γὰρ χ: correxi γνώρισμα scripsi: διάγνωσις ω ὑγρασίαν τινὰ προσβάλλων] ὑγρασίαν τε τινα προσβάλλων φ: ὑγρασίαν προβάλλων τινᾶ P: ὑγρασία τε τινὶ προσβάλλων χ: correxi ἔχων] ἔχον P: correxi: ἔχοντα ψ ἐπιφέρουσα seclusi

An zwei Stellen war der Text so verderbt, dass eine Heilung unmöglich erschien: S. 158,5 S. 162,13

† ὡς δὲ οὐ μέρους †] ὡς – μέρους om. Marc: cruces posui: ὀγδοημεροῦς Wb †ταῦτα†] cruces posui, fort. τὰ κύτη, τότε scribendum est

Mit Hilfe von Parallelstellen bei anderen Medizinautoren konnten Lesarten eingehrt bzw. lacunae konstatiert werden: 1

S. 8,2 ἦν om. ω (deest P): sec. Palat. gr. 297, fol. 20r,10 (ἢν) correxi; S. 132,19 Πλατυκορία ἐστὶν sec. [Alex. Aphrod.], Palat. gr. 199, fol. 36v,6 scripsi; S. 150,4 Φιμός ἐστι sec. [Alex. Aphrod.], Palat. gr. 199, fol. 37v,34 scripsi; S. 62,3 Περιεστικὸν sec. Palat. gr. 297, fol. 36v,18 correxi; S. 68,6 καὶ sec. Palat. gr. 297, fol. 37v,4 scripsi.

ω

XXXVIII

S. 24,12 S. 80,9 S. 88,6 S. 124,2 S. 32,10

A. Textquellen

πολλὰ μεταξὺ scripsi: πολλὰ μεταξὺ P φ: multas fistulas inter [Sor.] Quaest. med. 17L: p. 201,3 Fischer: πολλὰς μεταξύτητας μ: πολλὰς μεταξὺ κοιλότητας τ χλωρὰν conieci: ἀμυδρὰν P: δεινὴν χ: ἐν μέρει θ: ἀεὶ αὐχμηρὰν καὶ ὠχρὴν ζ: semper tincta [Sor.] Quaest. med. 128L: p. 239,13 Fischer ἐστι ὥστε] lac. indicavi: contrarius est humido [Sor.] Quaest. med. 170L: p. 252,13 Fischer δύσχροια] δύσπνοια ω: sec. Sor. Gyn. III 43,4: CMG IV, p. 122,25 correxi τὰ δὲ ἀπὸ μυῶν εἰσι scripsi: Nervi ex musculis sunt Anon. Lat.: τὰ δὲ λοιπᾶ μύες εἰσὶ P: ἅτινα εἰσὶ μῦες μ ρ: μύες εἰσὶ π: τί εἰσι μύες; μύες εἰσι φ

Die Bemühungen um einen guten Text seit Cornarius haben ihren Niederschlag auch in dieser Ausgabe gefunden. Von Cornarius und Chartier stammen in Auswahl folgende Korrekturen: S. 10,5 S. 30,1sq. S. 126,13 S. 96,2 S. 102,6 S. 106,14 S. 138,7

οὐ sec. Sylv. (non) in marg. add. Corn. ἐπὶ τόνον] ἐπίτονο… P+: ἐπὶ τόνιον ρ C L K Wb: ἐπιτόνιον μ B O ζ: ἐπιτόναιον D: ἐπίτονος J: sec. Sylv. (ad … robur) corr. Corn. χρονίζουσαν] χρυσίζουσαι ω: χρονίζουσαι Ald.: corr. Corn. μεταξὺ] μετὰ ω: corr. Chart. μέρος ὅλον] μέρος ὅλον P Wb: μέρος ὅλου χ ζ: corr. Chart. ἐπιφέρῃ] ἐπιφέρεται P: ἐπιφέρηται Wb: ἐπιφέρονται λ: ἐπιφέρει χ: corr. Chart. ὢψ] λὼψ ω: corr. Chart.

An einigen Stellen wurden Korrekturen bzw. Korrekturversuche von den Gelehrten seit dem 19. Jahrhundert in den Text aufgenommen bzw. im Apparat vermerkt, wie z.B.: S. 92,16 S. 174,3sq. S. 174,4 S. 36,1

ἔξαρσιν] ἐξαίρεσιν P ε τ φ: ἐξαίρησιν Z R σ: corr. Klein, Rheinisches Museum 25, p. 631 ἐπ᾽ ἐκτοπισμοῦ scripsi: ἐκτοπισμῷ Daremberg: ἐκτοπικοῦ P schol. U2: …οῦ Wb+: ἐκ χ: ἐπὶ καρποῦ λ ἢ ῥαχιαίων] ῥαχιαίων P: ῥάχεων Wb schol. U2: ῥάχεως λ: ῥαγέντων ἢ χκαὶ ῥάχεως Daremberg: correxi ἀφείθη] ἀφέθη μ ρ C D B L K2 in marg.: corr. v. Arnim, p. 211,31: ἀφέλη K: ἀπεκρίθη φ

Diethard Nickel sei r die folgende Textverbesserung herzlich gedankt: S. 24,2 συνόλῳ τῷ] ἐν ὁλω τῶ P: τῶ παντὶ φ (deest χ): corr. Nickel

XXXIX

Die Überlieferungsverhältnisse

f) Das Schema der handschriftlichen Überlieferung ω ψ

φ

χ

P μ η

θ

δ Wa Wb

ζ

Bon

τ ρ

σ

J

Marc

υ ε

λ

π

κ

β γ

X

O

S

Q H Z R

Haun

T A E V

F

N G M

U CDBLK

XL

B. Verfasserschaft und Datierung

B. Verfasserschaft und Datierung der Definitiones medicae I. Verfasserschaft Die Definitiones medicae sind zwar unter dem Namen Galens überliefert, allerdings dürfte diese Schrift, deren Existenz Galen in seinen Schriftenverzeichnissen in De libris propr. und De ord. libror. suor. (S. 134–173 und 88–102 Boudon-Millot = XIX 8–61 K.) nicht erwähnt und deren Titel er auch sonst nirgends zitiert, nicht zu den echten Galenica gehören. Die Zweifel an der Echtheit des Werkes sind alt. Sie finden sich bereits in den Scholien zu den Coll. med. des Oreibasios1, die nach M. Wellmann spätestens aus dem Anfang des 6. Jh. stammen,2 und bei dem arabischen Galenübersetzer Ḥunain ibn Isḥāq aus dem 9. Jh., der die Def. med. unter den seiner Meinung nach unechten Galenschriften aufzählt.3 Als Kriterium r die Echtheitskritik dienten Ḥunain der Stil und das geistige Niveau der unter Galens Namen tradierten Schriften4. Der Stil dürfte allerdings hier als Echtheitskriterium entfallen, da Schriften dieser Art im Allgemeinen durch starre Definitionsschemata stilistisch festgelegt sind und aus diesem Grund den Vergleich mit anderen literarischen Werken nicht zulassen.5 Auch das Argument der Identität des Adressaten der Def. med. mit dem Arzt Teuthras, dem zwei echte Galenschriften (das Traktat De puls. ad tirones und das Hippokrateslexikon) gewidmet sind, hat sich nicht als zwingend erwiesen.6 Gegen die Verfasserschaft Galens spricht dessen Haltung gegenüber ὅροιSammlungen.7 Der Verfasser der Def. med. hält Definitionen nach seinen eigenen Aushrungen im Proömium (S. 4–6,15) gerade im Hinblick auf die Studierenden r außerordentlich nützlich, da sie mit wenigen Worten vieles zu lehren vermögen. Denn er sieht es als die beste Art zu lehren an, wenn der zu erlernende Wissensstoff nicht weitschweifig, sondern knapp und präzise dargestellt wird. Ganz anders dagegen Galen. Er lehnt jeglichen Unterricht auf der Grundlage von Definitionen rundweg ab. Denn Begriffs- und Realdefinitionen seien überflüssig r diejenigen, die den Gegenstand bereits kennen, und unnötig r diejenigen, die ihn noch nicht kennen.8 Galen gesteht den Definitionen lediglich einen gewissen mnemotechnischen Wert zu, allerdings auch den nur r diejenigen, die mit der Materie bereits vertraut sind.9 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Siehe Orib. Coll. med. XLV II 5,14: CMG V I 2,1, S. 250,29. Siehe Pneumatische Schule, S. 65 Anm. 5. Siehe Bergsträßer, S. 96 Nr. 161. Siehe Bergsträßer, S. 96. Zur Stilistik der Def. med. siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 58f. Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 62f. Die folgenden Aushrungen sind entnommen aus Kollesch, Untersuchungen, S. 59f. Siehe Gal. De puls. diff. IV 2: VIII 717,13–16 K.; 718,15–719,2 K. Siehe Gal. De puls. diff. IV 2: VIII 718,12–15 K.

II. Abfassungszeit

XLI

II. Abfassungszeit Was die Datierung der Schrift betrifft, vertrat Wellmann1 die Ansicht, dass der Verfasser der Def. med. frühestens im 3. Jh. gelebt haben könne. Allerdings ist Wellmanns Hauptargument r einen so späten Zeitansatz nach der Aufarbeitung der handschriftlichen Überlieferung zu der Schrift hin¹llig geworden und es spricht nichts dagegen, die Def. med. in das ausgehende 1. Jh. n. Chr. zu datieren.2 Denn das wörtliche Zitat aus dem Lehrbuch über akute und chronische Krankheiten des Aretaios (XIX 417,1–6 K.), das r Wellmann den terminus ante quem non darstellte, gehört nicht zum ursprünglichen Bestand der Def. med., sondern ist erst im 17. Jh. durch den Galenherausgeber René Chartier in den Text gelangt.3 Dadurch ist die untere Zeitgrenze r die Datierung, die die Schrift selbst bietet, mit dem Namen des Arztes Agathinos von Sparta (S. 12,8) gegeben. Dieser Arzt muss etwa zur Zeit des Kaisers Nero gelebt haben, wodurch das Ende des 1. Jh. n. Chr. als Abfassungszeit r die Def. med. in Frage kommt.4 Die Anhaltspunkte r die Datierung der Def. med. dürften es rechtfertigen, sie in vorgalenische Zeit, nach Agathinos und vor Galen, d.h. etwa zwischen 70 und 150 n. Chr., zu datieren, zumal sowohl Galen selbst als auch die Namen der bedeutenderen Ärzte aus der Zeit um 100 (wie etwa Archigenes aus Apameia oder die Ephesier Rufus und Soran) in unserer Schrift gänzlich fehlen. Das Fehlen der Namen der Ärzte aus der Zeit um die Wende vom 1. zum 2. Jh. schließt allerdings nicht aus, dass ihre Lehren trotzdem von unserem Autor übernommen worden sein können, obwohl keine zwingenden Argumente vorliegen, mit Wellmann5 z.B. in der Pulslehre der Def. med. eine direkte Abhängigkeit von den Pulstheorien des Archigenes erkennen zu müssen.6 Denn das Beispiel Galens zeigt, dass es im Bereich der medizinischen Schriftstellerei, zumindest aus dieser Zeit, allgemein üblich war, bei Benutzung zeitgenössischer Quellen deren Verfasser nicht namentlich zu erwähnen.7 Einen zusätzlichen Aspekt zur Frage der Autorschaft und Abfassungszeit hatte bereits Diels herausgearbeitet, der darauf hinwies, dass unsere Schrift nicht ursprünglich als Fälschung auf Galens Namen intendiert war, sondern dass der Verfassername erst nachträglich durch den bekannteren Namen des Pergameners verdrängt worden ist, indem das Werk zusammen mit echten Galenica benutzt und abgeschrieben wurde.8 1 2 3 4 5 6 7 8

Siehe Pneumatische Schule, S. 66. Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 61 u. Anm. 11. Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 61 u. Anm. 12 (= Kollesch, Kleine Schriften, S. 190f.). Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 61 u. Anm. 13; 63f.; 86; 89f. Siehe Pneumatische Schule, S. 70–72. Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 66–69, 129–137. Siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 63. Siehe Diels, Doxographi, S. 258. Für eine eingehende Untersuchung zum Urteil der Forschung bis 1973 zu Verfasser, Quellen, Abfassungszeit und Originalität der Def. med. siehe Kollesch, Untersuchungen, S. 66–74 (Kapitel C.III.).

[ΓΑΛΗΝΟΥ] ΟΡΟΙ ΙΑΤΡΙΚΟΙ

[GALEN] MEDIZINISCHE DEFINIT IONEN

CONSPEC T US SIGLORUM E T COMPENDIORUM

P P2

= =

Parisinus suppl. gr. 446; s. X1/2 eiusdem codicis corrector

Bon Wa Wb O X Q Q2 H J δ θ λ ζ η φ

= = = = = = = = = = = = = = =

Bononiensis 3632; s. XV Vindobonensis med. gr. 16, fol. 287r–290r; s. XIII Vindobonensis med. gr. 16, fol. 290v–309r; s. XIII Vaticanus Ottobonianus gr. 311; s. XV4/4 Mosquensis Synod. gr. 51; s. XIV Parisinus gr. 2153; s. XV1/2 eiusdem codicis corrector Marcianus gr. V 9; s. XV Monacensis gr. 469; s. XII/XIII consensus codicum Wa B consensus codicum Wb O consensus codicum Q X consensus codicum H λ consensus J ζ consensus δ η (p. 1,1–28,8); θ η (p. 30,1–178,10)

Z R S A A2 E V F G G2 N N2 M M2 C D B

= = = = = = = = = = = = = = = = =

Marcianus gr. V 10; s. XV I1/4 Parisinus gr. 2282, s. XV I4/4 Londiniensis Additional 11888; s. XV4/4 Ambrosianus B 90 sup.; s. XVI1/4 eiusdem codicis corrector Mutinensis α V.6.12; s. XVI Vaticanus gr. 1614; s. XVI Laurentianus plut. 74,14; s. XV4/4 Parisinus suppl. gr. 35; s. XV4/4 eiusdem codicis corrector Oxoniensis Bodl. d’Orville 3; s. XV/XV I eiusdem codicis corrector Monacensis gr. 109; s. XV I1/2 eiusdem codicis corrector Parisinus gr. 2175; s. XVI Parisinus gr. 2167; s. XV I Berolinensis Phillipps 1526; s. XV I

Conspectus siglorum

3

L K K2 Marc Haun ε υ σ γ β κ ρ π μ τ χ

= = = = = = = = = = = = = = = =

Lipsiensis gr. 52; s. XVI Parisinus suppl. gr. 1328; s. XV I eiusdem codicis corrector Marcianus gr. Z. 521; s. XIII2/2 Hauniensis GkS 1648,4°; s. XV4/4 consensus codicum S A consensus R ε consensus codicum Marc Haun E V consensus codicum N M consensus F γ consensus codicum B L K consensus G β consensus C D κ consensus Z υ σ consensus ρ π consensus μ τ

ψ

=

consensus φ χ

ω

=

consensus codicum Graecorum

T

=

Londiniensis Wellc. Hist. Med. 289; s. XV I

Ald. Bas. Chart.

= = =

editio Aldina, Venetiis a. 1525 editio Basileensis, a. 1538 editio Charterii, Lutetiae Parisiorum a. 1679

v. Arnim

=

Corn.

=

Sylv.

=

Daremberg

=

Nickel

=

Stoicorum Veterum Fragmenta collegit Ioannes ab Arnim, Lipsiae 1903–1905 I. Cornarius in editionis Aldinae exemplari suo nunc bibliothecae universitatis Ienensis proprio C. Galeno ascriptae Finitiones medicae, Bartholomaeo Sylvanio Salonensi interprete, in: Operum Galeni Libri isagogici, Basileae 1549 Oribasii editio Bussemakeri et Darembergii, vol. III/IV, Lutetiae Parisiorum 1858/1862 Diethard Nickel mihi privatim communicavit

raro citatur:

[ΓΑΛΗΝΟΥ] ΟΡΟΙ ΙΑΤΡΙΚΟΙ

Prooem.  Τὴν τῶν ὅρων πραγματείαν πολυωφελεστάτην ὑπάρχουσαν πᾶσι τοῖς ἰατροῖς* μάλιστα δὲ τοῖς εἰσαγομένοις τῶν νέων ἔκρινα* καθὼς ἠξίωσας* καὶ συναγαγεῖν καὶ ἀναγράψαι* ἰατρῶν ἄριστε Τε ύ θ ρ α : τῆς γὰρ ἰατρικῆς τέχνης βιωφελοῦς οὔσης καὶ ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων εὑρημένης ἐχούσης τε πολλὰ καλὰ θεωρήματα καὶ δυσεφίκτου δοκούσης τυγχάνειν χρησιμώτατοι γενήσονται οἱ ὅροι δι᾽ ὀλίγων τὰ πολλὰ διδάσκειν δυνάμενοι· ἐν πάσαις γὰρ ταῖς τέχναις καὶ ταῖς ἐπιστήμαις ἀρίστη διδασκαλία πέφυκεν οὐχ ἡ διὰ πολλῶν καὶ ἀπείρων* ἀλλὰ δι᾽ ὀλίγων καλῶς γιγνωσκο2 μένη: οἱ μὲν οὖν ἀ ρ χ α ῖ ο ι καὶ οἱ πρὸ Ἱ π π ο κ ρ ά τ ο υ ς γενόμενοι* ὧν ἡμεῖς τοῖς βιβλίοις ἐνετύχομεν* οὔτε ὡρίσαντό τινα τῶν κατὰ τὴν τέχνην οὔτε πολλὰ συγγράμματα ἀπέλιπον* ἀλλὰ πάνυ ὀλίγα: τούτους μὲν οὖν ἐπαινεῖν ἄξιον* ὅτι πρῶτοι ταῖς ἐπιβολαῖς ἐχρήσαντο καὶ ἐσπούδασαν εὑρεῖν τι χρήσιμον τῷ βίῳ: ἐπιγενόμενος δὲ τούτοις Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς τήν τε ἰατρικὴν συνέγραψε καὶ ὡρίσατο αὐτὴν ἐν τῷ Περὶ τέχνης ἀρχηγὸς ἀεὶ τῶν καλῶν γινόμενος· περὶ τούτου οὖν πάντες οἱ Ἕ λ λ η ν ε ς μεμνήσονται εἰς αἰῶνα* ἐπειδήπερ κοινὸς εὐεργέτης ἁπάντων ἐγένετο: Μετὰ δὲ τοὺς τούτου χρόνους οἱ γενόμενοι συνέγραψαν ὅρους καὶ οὗτοι 3 δὲ οὐ πάντες: δοκοῦσι δὲ ἐπιμελεῖς γεγονέναι ἐν τῇ τοιαύτῃ θεωρίᾳ οἵ τε 15sq.  Ἱπποκράτης – τέχνης] v. Hipp. De arte 3,2: p. 226,12–227,1 Jouanna = CMG I 1, p. 10,19–11,1 infra, p. 10,1–6 19–6,5  Μετὰ – ἰατρικήν] Heroph. T 41: p. 86 v. Staden 1  Γαληνοῦ – ὡρί- deest in P 2  Ὅροι ἰατρικοί] ἰατρικοὶ ὅροι πρὸς τεύθραντα O: περὶ ὅρων διαφόρων εἰδῶν H 3  ante τῶν add. περὶ λ 4  post δὲ add. καὶ υ εἰσαγομένης Q: ἐπαγομένοις D 5  συνάγειν V ἰατρῶν om. O: ἰατρὲ （-ρὲ punctis subscriptis S） ε Bon: ἰατρεῦ Z R τεῦθραν χ δ O 6  σωτηρίαν ε τῶν om. π 7  τε om. Z υ V Haun τ O: δὲ E post πολλὰ add. καὶ ε δυσέφικτα δοκοῦντα λ τυγχάνει υ 8  τὰ om. δ 9  ταῖςII om. ρ 10  πέφυκεν om. χ οὐχ ἡ] οὐχὶ χ （post οὐχὶ supra lin. add. ἡ S） ἀλλὰ] ἀλλ᾽ ἡ λ διαγινωσκομένη D 11  οἱII om. Bon ante Ἱπποκράτους add. τοῦ Bon γινόμενοι λ 12  ταῖς βίβλοις λ τῶν om. ρ: ὧν O τὴν om. S 13  οὖν ἐπαινεῖν] συνεπαινεῖν V οὖν om. Haun Bon λ 14  ἐπιβουλαῖς Bon 15  ante τῷ add. ἐν λ post τε add. τὴν Bon ἰατρικὴν] εἰς τριβὴν Haun 16  αἰεὶ S καλῶν] κακῶν O 17  γενόμενος D λ περὶ τοῦτ᾽ （τούτ᾽） οὖν Z R σ τ （περὶ οὗ D）: διὰ τοῦτο οὖν （δὲ Bon） φ οἱ om. δ μεμνήσονται] μεμνήσοντ᾽ μ: μέμνηνται δ: μέμνηνται καὶ μεμνήσονται λ ante αἰῶνα add. τὸν ἅπαντα φ post αἰῶνα add. ἕτερον M N （in marg.） 18  πάντων Wa 19  ante Μετὰ add. καὶ B τοὺς τούτου] τούτους （bis scr. C L） τοὺς τ τοῦ Bon τούτου] αὐτοῦ V οἱ om. φ ante συνέγραψαν add. τινὲς φ συνέγραψεν C κ 20  οὐ om. V γεγενῆσθαι O

5

10

15

20

[GALEN] MEDIZINISCHE DEFINITIONEN

5

10

15

20

Vorwort  Da eine Schrift mit Definitionen ™r alle Ärzte, besonders aber ™r die Annger unter den jungen Ärzten von allergrößtem Nutzen ist, habe ich mich entschlossen, wie du, Te u t h r a s , der beste unter den Ärzten, es verlangt hast, eine solche Schrift zusammenzustellen und abzufassen. Denn angesichts der Tatsache, dass die Heilkunst lebenswichtig ist, zum Heil der Menschen erfunden wurde, viele hervorragende Lehren aufweist und schwer zu erlernen zu sein scheint, werden sich die Definitionen, die die Fülle der Dinge mit wenigen Worten zu lehren vermögen, als sehr nützlich erweisen; denn in allen Künsten und Wissenschaften pflegt die beste Unterweisung nicht diejenige zu sein, die an vielen endlosen Aus™hrungen, sondern diejenige, die an kurzen Darlegungen richtig erkannt wird. Was nun die a l t e n ( Ä r z t e ) und die Vorgänger des H i p p o k r a t e s betrifft, auf deren Bücher wir gestoßen sind, so haben sie weder irgendwelche Sachverhalte aus dem Bereich der (Heil)kunst definiert noch viele Schriften hinterlassen, sondern (nur) ganz wenige. Diese (Autoren) zu loben ist 2 immerhin angebracht, weil sie sich als erste der Herausforderungen angenommen und darum bemüht haben, etwas Nützliches ™r das Leben herauszufinden. Aber H i p p o k r a t e s , der nach ihnen gelebt hat, hat über die Heilkunst geschrieben und sie in der Schrift Über die Kunst definiert, womit er ™r immer als Urheber guter Taten gilt. An ihn werden sich alle G r i e c h e n bis in Ewigkeit erinnern, da er doch der gemeinsame Wohltäter aller (Menschen) geworden ist. Diejenigen, die nach dessen Zeiten gelebt haben, haben Definitionen verfasst, 3 aber auch sie nicht alle. Um eine solche Art der Wissensvermittlung scheinen die

6

[Galen], Medizinische Definitionen

ἀπὸ τῆς Ἡ ρ ο φ ί λ ο υ αἱρέσεως καὶ Ἀ π ο λ λ ώ ν ι ο ς ὁ Μ ε μ φ ί τ η ς ἔτι τε Ἀ θ ή ν α ι ο ς ὁ Ἀ τ τ α λ ε ύ ς , ἀλλὰ καὶ οὗτοι οὔτε τῇ τάξει τῇ δεούσῃ ἐχρήσαντο οὔτε συνήγαγον τὴν πραγματείαν, ἀλλὰ διεσπασμένως ἐν τοῖς βιβλίοις συνέγραψαν ἔτι τε ἐνδεῶς ἀνεστράφησαν· οὐ γὰρ πάντα ὡρίσαντο τὰ κατὰ τὴν ἰατρικήν. ὅτι δὲ φιλαλήθως λέγομεν, δυνατὸν μανθάνειν τοῖς 4 ἐντυγχάνουσιν τοῖς τῶν εἰρημένων ἀνδρῶν συγγράμμασιν. ἡμεῖς δὲ πολὺν λόγον εἰσενεγκάμενοι καὶ τοὺς εἰρημένους μὲν ὑπὸ τῶν προγενεστέρων ὅρους αὐταῖς λέξεσιν ἀναγράψομεν καὶ τὴν δέουσαν τάξιν αὐτοῖς ἐπιθήσομεν· καὶ εἴ τινες δὲ μή εἰσιν εἰρημένοι ὑπὸ τῶν ἀ ρ χ α ι ο τ έ ρ ω ν , αὐτοὶ ποιήσαντες καὶ συντάξαντες, καθὼς ἠξίωσας καὶ σύ, τὴν συναγωγὴν ποιήσομεν τελείαν. ταύτης γὰρ ἐγὼ πείθομαι, ἀγαθὲ Τε ύ θ ρ α , μήτε γεγονέναι μήτε ἔσεσθαι χρησιμωτέραν τοῖς εἰσαγομένοις τῶν νέων. ταῦτα μὲν οὖν ἐπὶ τοσοῦτον ἀναγκαῖα· πρῶτον δὲ χρησιμώτατον καὶ τῇ τάξει τῆς διδασκαλίας ἁρμοδιώτατον εἰπεῖν καὶ διασαφῆσαι, τί ἐστιν αὐτὸς ὁ ὅρος, εἶτ᾽ ἐφεξῆς τοὺς ὅρους ὑποτάξαι. 1. (1 K.)  Τί ἐστιν ὅρος; Ὅρος τοίνυν κατ᾽ ἐνίους ἐστὶν λόγος δηλῶν ποῖόν ἐστιν ἐκεῖνο, οὗ ἐστιν ὁ λόγος. δυνατὸν δὲ καὶ οὕτως ὁρίσασθαι· ὅρος ἐστὶν λόγος ἐννοίας. τινὲς δὲ καὶ οὕτως ὡρίσαντο· ὅρος ἐστὶ λόγος κατὰ ἀνάλυσιν ἀπαρτιζόντως ἐκφερόμενος. ἢ οὕτως· ὅρος ἐστὶ λόγος διὰ βραχείας ὑπομνή-

5

10

15

17–8,1  ὅρος – πραγμάτων] fr. 624,1–4 Hülser 18sq.  ὅρος – ἐκφερόμενος] Chrys. fr. 227: SV F II, p. 75,26sq. cf. Chrys. fr. 226. 228: SV F II, p. 75,23sq. 34sq.; Antipatri fr. 23. 24: SV F III, p. 247,27–29. 32sq. 1  τῆς om. π λ ἡροφηλίου λ: ἱεροφίλου δ ἔτι τε] ἔτι δὲ （καὶ add. υ D） μ ρ D: ἔτι καὶ C κ: ὅ τε Wa: ἢ τε ὁ Bon 2  ἀθήναιον M ὁ om. τ 3  διεσπασμένην π: διεσπασμένως （supra σII add. ρ） A: διεσπαρμένως G λ 4  συνεγράψαντο φ τε] δὲ Z D: δὲ καὶ υ ἀνεστράφησαν] supra στ add. γ F, supra ε N: ἀνεγράφησαν G D λ οὐ] οὔτε φ πάντες δ 5  τὴν om. F ὅτε Bon ἀληθῶς D δύναιο Wa: δύναι Bon τοῖς om. χ 6sq.  πολὺν – εἰσενεγκάμενοι] πάλιν λέγομεν ἐγκάμενοι （α in ει mut. Q） λ 7  εἰσενεγκάμενοι] εἰσηνέγκαμεν, οἱ O ὑπὸ] ἀπὸ D 8  ὅρους om. δ: οὔρους R αὐταῖς] ἀνταῖς R: ἐν ταῖς ε: ταῖς λ post αὐταῖς add. ταῖς δ ἀναγράψωμεν P: ἀναγραψάμενοι χ O: ἀναγράψαντες δ καὶ om. χ δέουσαν τάξιν] τάξιν δὲ （om. V φ: del. K: τε D） τὴν （om. V） δέουσαν ψ 9  μή εἰσιν] εἰσι μὴ υ: οἱ Wa: om. Bon ὦσιν P ἀρχαιοτέρων] παλαιοτέρων ψ ante αὐτοὶ add. αὐτῶν δ αὐταὶ V: αὐτῶν Haun προήσαντες O 10  καθὼς] καὶ ὡς χ ἀξιώσας M σύ om. λ ποιήσομαι P μ ρ Wa O: ποιησόμεθα π （οII in α mut. B） 11  γὰρ om. χ ἐγὼ] εὖ Wa τεῦθραν χ δ O μήτεI] μὴ χ 12  χρησιμώτερον χ: χρισιμωτέρα Bon 13  ἀναγκαῖα πρῶτον δὲ scripsi: αναγκαι （post αι supra lin. add. ο）· πρῶτον δὲ P: ἀναγκαῖον οὖν πρῶτον μὲν （om. λ） φ: ἀναγκαῖον δ᾽ εἰπεῖν πρῶτον τι μ ρ: ἀναγκαῖον δὲ πρῶτον εἰπεῖν τι π καὶ om. Bon: δὲ καὶ O τεύξει M 14  ante εἰπεῖν add. τὸ λ εἰπεῖν om. χ （cf. ad lin. 13） διασαφηνίσαι δ ὁ om. τ λ ἑξῆς χ δ O: ὑφεξῆς λ 15  ὑποδεῖξαι （-δέξαι V） Z R σ τ: ἀποδεῖξαι ε 16sq.  Ὅρος – ὁρίσασθαι om. λ 16  ἐστὶ κατ᾽ ἐνίους δ λόγος om. F δ 17  ἐκεῖνα P ὁ om. P δ δυνατὸν – ὁρίσασθαι] καὶ ἄλλως O ὁρίσασθαι om. υ post ὅρος add. τοίνυν Bon 18  λόγοςI] λόγον B ἐννοίας – λόγοςII om. P τινὲς – ὡρίσαντο] καὶ ἄλλως O 19   ἀπαρτιζόντως] ἀπαρτίζοντος E: ἀπ᾽αρτιζων τὸ P: ἀπαρτίζων τε καὶ δ: ἀπαρτιζόντων υ λ: ἀπαρτίζων D ἐκφερόμενος ἢ οὕτως om. χ εκφερόμενον P: ἐμφερόμενος （ἐν- O） Bon O 19–8,3  ἢ – σαφηνίζων om. P 19  ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως O post ἢ add. καὶ Wa λόγος om. χ

Vorwort 3–4, Def. 1

5

10

15

20

25

𝟽

Vertreter der Schule des H e r o p h i l o s und A p o l l o n i o s von Me m p h i s und außerdem At h e n a i o s von At t a l e i a eifrig bemüht gewesen zu sein, aber auch sie haben weder die erforderliche Abfolge (der Definitionen) angewandt noch eine Schrift zusammengestellt, vielmehr haben sie (die Definitionen) in ihren Büchern verstreut aufgezeichnet und sich zudem (nur) in unzureichendem Maße (damit) beschäftigt; denn sie haben keineswegs alle Sachverhalte aus dem Bereich der Medizin definiert. Dass wir die Wahrheit sagen, können diejenigen erkennen, die die Schriften der genannten Persönlichkeiten zur Hand nehmen. Wir aber 4 werden in unserer ausführlich gehaltenen Darstellung die von den früheren (Ärzten) mitgeteilten Definitionen im Wortlaut anführen und sie in der erforderlichen Abfolge bieten; und wenn irgendwelche (Definitionen) von den ä l t e r e n ( Ä r z t e n ) nicht mitgeteilt worden sind, werden wir, indem wir selbst sie formuliert und eingeordnet haben, die Zusammenstellung, wie auch du es verlangt hast, vollständig machen. Denn ich bin überzeugt, bester Te u t h r a s , dass für die Anfänger unter den jungen Menschen keine nützlicher ist oder sein wird als diese. Soweit dies als notwendige (Vorbemerkungen); es ist aber am zweckmäßigsten und der Abfolge der Unterweisung am angemessensten, zuerst zu sagen und zu erklären, was die Definition selbst ist, dann anschließend die Definitionen folgen zu lassen. 1.  Was ist eine Definition? Eine Definition ist also nach einigen eine Aussage, die deutlich macht, wie jener Gegenstand beschaffen ist, den die Aussage betrifft. Es ist aber auch folgende Definition möglich: Eine Definition ist eine Aussage über einen Begriff. Einige haben aber auch folgende Definition geboten: Eine Definition ist eine Aussage, die (einen Gegenstand) nach der analytischen Methode zutreffend darstellt. Oder folgendermaßen: Eine Definition ist eine Aussage, die

8

[Galen], Medizinische Definitionen

σεως εἰς ἔννοιαν ἡμᾶς ἄγων τῶν ὑποτεταγμένων ταῖς φωναῖς πραγμάτων. ἢ οὕτως· ὅρος ἐστὶ λόγος ὁ τὸ τί ἦν εἶναι δηλῶν ἢ λόγος τὴν ἔννοιαν ἡμῖν τοῦ πράγματος δεικνύς τε καὶ σαφηνίζων. 2. (2 K.)  Τί ἐστιν ὁρισμός; Ὁρισμός ἐστι λόγος σύντομος δηλωτικὸς τῆς φύσεως τοῦ ὑποκειμένου πράγματος. 3. (3 K.)  Τί ἐστι διορισμός; Διορισμός ἐστι πράγματος ὡς καθόλου λεγομένου, μὴ ὄντος δὲ καθόλου κατὰ πρόθεσιν εἰς τὸ καθόλου περιαγωγή. 4. (6 K.)  Τί ἐστιν ὑπογραφή; Ὑπογραφή ἐστι λόγος τυπωδῶς εἰσάγων εἰς τὴν τοῦ δηλουμένου πράγματος γνῶσιν. οἱ δὲ οὕτως· ὑπογραφή ἐστι λόγος τυπωδῶς ἐμφανίζων τὰ πράγματα. 5. (7 K.)  Τί ἐστιν ἐπιστήμη; Ἐπιστήμη ἐστὶ κατάληψις ἀσφαλὴς καὶ ἀμετάπτωτος ὑπὸ λόγου. δυνατὸν δὲ καὶ οὕτως ὁρίσασθαι· ἐπιστήμη ἐστὶν ἕξις ἐκ φαντασιῶν δόξαν ἀμετάπτωτον ὑπὸ λόγου παρεχομένη. 6. (8 K.)  Τί ἐστι τέχνη; Τέχνη ἐστὶ σύστημα ἐκ καταλήψεων συγγεγυμνασμένων πρός τι τέλος εὔχρηστον τῶν ἐν τῷ βίῳ. ἢ οὕτως· τέχνη ἐστὶ σύστημα ἐκ καταλήψεων συγγεγυμνασμένων ἐφ᾽ ἓν τέλος τὴν ἀναφορὰν ἐχουσῶν.

5

10

15

2  ὅρος – δηλῶν] cf. Arist. Top. I 5; VII 3: 101 b 21sq. 39; 153 a 15sq. 4sq.  Ὁρισμός – πράγματος] cf. Steph. De urinis 1: p. 423,8sq. Bussemaker Ioann. Damasc. Dial. 8: I, p. 69,2sq. Kotter [Athanasii] De definit. 3: Patrolog. Graec. 28, col. 533,26sq. 8–10  Ὑπογραφή – πράγματα] fr. 624,5–7 Hülser 8sq.  Ὑπογραφή – γνῶσιν] Chrys. fr. 227: SV F II, p. 75,28sq. cf. Antipatri fr. 23: SV F III, p. 247,30 11–13  Ἐπιστήμη – παρεχομένη] Chrys. fr. 93: SV F II, p. 30,22–25 = fr. 386 Hülser cf. Zenon. Cit. fr. 68: SV F I, p. 20,10–16 14–16   Τέχνη – ἐχουσῶν] Chrys. fr. 93: SV F II, p. 30,25–27 = fr. 395,1–4 Hülser cf. Zenon. Cit. fr. 73: SV F I, p. 21,3–20 14sq.  Τέχνη – βίῳ] cf. [Sor.] Quaest. med. 3C: p. 32,1sq. Fischer 1  ἄγον O: ἀνάγων ε ὑποτεταγμένον Q φοραῖς Wa 2  post ἢI add. καὶ Wa οὕτως I om. χ ὅρος ἐστὶ om. O λόγος om. X ὁ om. D τί om. χ O λ ἦν om. ω （deest P）: sec. Palat. Gr. 297, fol. 20r,10 （ἢν） correxi ἡμῖν post lin. 3 πράγματος trsp. δ 2sq.  τῶν πραγμάτων λ 2  τοῦ om. υ post τοῦ add. ζητουμένου O 3  σαφηνίζω L: σαφινίζον O 4sq.   Τί – πράγματος om. χ 4  ἐστιν om. P Ὁρισμός] ὁρος P ante ἐστι add. τοίνυν δ λόγος] δῆλος O 5  post πράγματος add. ὁρισμὸς δὲ λέγεται ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν ἐν τοῖς χωρίοις ὁροθεσίων φ 6  ante ἐστιII add. δὲ Z R σ τ ὡς om. P δ 7  πρόθεσιν in πρόσθεσιν mut. Q: πρόσθεσιν σ γ G π δ O X 8sq.  Τί – γνῶσιν post p. 14,18 ἐκβατόν iter. P omittendo lin. 8 τυπωδῶς 9  τοῦ om. λ δηλουμένην λ 9sq.  οἱ – πράγματα om. P O, ante p. 10,1 Τί trsp. λ 9  οἱ δὲ οὕτως] ἢ καὶ οὕτως Wa: τί ἐστιν ὑπογραφή λ 11sq.  Ἐπιστήμη – λόγου post lin. 13 παρεχομένη trsp. δ 11  ante ἐστὶ add. δὲ D κατάλειψις λ καὶ om. K δ 12sq.  δυνατὸν – παρεχομένη om. P 12  δυνατὸν – ὁρίσασθαι om. δ: καὶ ἄλλως O δὲ om. C κ post ἕξις add. ἀμετάπτωτος λ 13  δόξαν] δόξης Wa: περὶ δόξης Bon: πρὸς δόξης λ: πρὸς δόξαν O ἀμετάπτωτος δ: ἀμέμπτως λ post παρεχομένη add. ἢ καὶ οὕτως Wa 14  ἐκ καταλήψεων] ἐκ καταλήψεως ε: ἐκκαταλήψεων β: ἐγκαταλήψεων （ἐνκατα- P: -εως J） P E G φ συγγεγυνασμένων C κ: συγκεγκεγυμνασμένων （-γκε-II deletum est） E: συνγεγυμνασμένον P: ἐγγεγυμνασμένων （ἐ e συ mut. Q; -μένον δ: -μένη J） φ 15  τι] τὸ F ἐν om. Bon 15sq.  ἢ – ἐχουσῶν om. P 15  ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως O 16  ἐκ καταλήψεων] ἐκ καταλήψεως S: ἐκκαταλήψεων β: ἐγκαταλήψεων （-εως J） E G D φ συγγεγυνασμένων C B K: συγκεγυμνασμένων E: συγγεγυμνασμένον J: ἐγγεγυμνασμένων Q: ἐγγεγυμνασμένον Wa ἐφ᾽ ἓν] ἐπὶ δ ὑφ᾽ λ τέλους Bon ἐχόντων ω （deest P）: corr. v. Müller, p. 77 adn. 1

Def. 1–6

5

10

15

20

𝟿

uns durch eine kurzgefasste Darlegung zu der Bedeutung der Gegenstände hinführt, die den Wörtern zugrunde liegen. Oder folgendermaßen: Eine Definition ist eine Aussage, die das eigentliche Wesen offenbart, oder eine Aussage, die uns die Bedeutung des Gegenstandes aufzeigt und erklärt. 2.  Was ist eine Begriffsbestimmung? Eine Begriffsbestimmung ist eine knappe Aussage, dazu geeignet, das Wesen des zugrundeliegenden Gegenstandes zu erklären. 3.  Was ist eine grenzüberschreitende Begriffsbestimmung? Eine grenzüberschreitende Begriffsbestimmung ist die absichtliche Überführung eines Sachverhalts, der als allgemeingültig bezeichnet wird, aber nicht allgemeingültig ist, in die Kategorie des Allgemeingültigen. 4.  Was ist eine flüchtige Beschreibung? Eine flüchtige Beschreibung ist eine Aussage, die oberflächlich zur Kenntnis des Sachverhalts hinführt, der der Erklärung bedarf. Andere (definieren) folgendermaßen: Eine flüchtige Beschreibung ist eine Aussage, die die Sachverhalte oberflächlich darlegt. 5.  Was ist Wissen? Wissen ist das sichere und von der Vernunft nicht ins Wanken zu bringende Begreifen (der Dinge). Es ist aber auch folgende Definition möglich: Wissen ist eine (geistige) Anlage, die auf Grund von Vorstellungen eine von der Vernunft nicht ins Wanken zu bringende Meinung entwickelt. 6.  Was ist Kunst? Kunst ist ein System von Kenntnissen, die im Hinblick auf ein für die Dinge des Lebens nützliches Ziel gemeinsam eingeübt worden sind. Oder folgendermaßen: Kunst ist ein System von gemeinsam eingeübten Kenntnissen, die sich auf ein einziges Ziel richten.

10

[Galen], Medizinische Definitionen

7. (9 K.)  Τί ἐστιν ἰατρικὴ τέχνη; Τὴν ἰατρικὴν τέχνην Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς ἐν τῷ Περὶ τέχνης ὡρίσατο οὕτως, καὶ πρῶτον μὲν ὠνόμασεν αὐτὴν ἰατρικὴν ἐκ τοῦ «πάμπαν ἀπαλλάσσειν τῶν νοσημάτων τοὺς κάμνοντας καὶ τὰς σφοδρότητας τῶν πόνων ἀμβλύνειν καὶ τὸ μὴ ἐγχρονίζειν τοῖς κεκρατημένοις ὑπὸ τῶν νοσημάτων», εἰδὼς ὅτι δύναται ταῦτα ἰατρικὴ τέχνη ἐπανορθοῦσθαι. ἕτεροι δὲ οὕτως ὡρίσαντο· ἰατρική ἐστι τέχνη διαιτητικὴ ὑγιαινόντων καὶ θεραπευτικὴ νοσούντων. 8. (12 K.)  Τί ἐστιν αἵρεσις; Αἵρεσίς ἐστι πλήθει δογμάτων πρόσκλισις τεχνικῶς συντεταγμένων καὶ ἐφ᾽ ἓν τέλος τὴν ἀναφορὰν ἐχόντων. ἢ οὕτως· αἵρεσίς ἐστι σύστημα δογμάτων ἀκολουθούντων ἀλλήλοις τε καὶ τοῖς φαινομένοις ἢ νομιζομένων ἀκολουθεῖν. δύναιτο δ᾽ ἄν τις καὶ οὕτως εἰπεῖν· αἵρεσίς ἐστι συγκατάθεσις πλήθει δογμάτων ἀλλήλοις καὶ τοῖς φαινομένοις ἀκολουθούντων ἢ νομιζομένων ἀκολουθεῖν. εὑρίσκεται δὲ καὶ τοιοῦτός τις

5

10

1–6  Τὴν – ἐπανορθοῦσθαι] Hipp. De arte 3,2: p. 226,12–227,1 Jouanna = CMG I 1, p. 10,19–11,1 8–12,2  Αἵρεσίς – φαινομένοις] cf. Diog. Laert. De clar. philos. vitis prooem. 20 Chrys. fr. 121: SV F II, p. 37,8–10 Sext. Emp. Pyrrh. hypot. I 16 1  τέχνη om. χ Τὴν ἰατρικὴν post lin. 2 ὡρίσατο trsp. χ τέχνην om. χ ante Ἱπποκράτης add. ὁ J ἐν om. Bon 2  καὶ ante lin. add. P, om. S J μὲν om. V ὀνομάζων χ: ὀνομάζον O: ὁρίζομεν J αὐτὴν ante ὠνόμασεν trsp. μ ρ C D L K φ ἰατρικὴν] ἰατρικὴν εἶναι χ O J λ: ἰατρικὴ ἐστὶ δ 2sq.  ἐκ τοῦ] τό τε γὰρ μ ρ C κ O η: τό τε δ: γὰρ D 3  πάμπαν post ἀπαλλάσσειν trsp. O: πάνπωλλα P: πάντα λ ἀπαλλάσσει J 3sq.  τοὺς – πόνων om. D 3  post καὶ add. τὸ χ （deest D） λ, τῶ O, τούτων δ 3sq.  τὰ σφοδρότατα J 3  τὰς om. π （deest D） 4  τῶν πόνων om. δ: τῶν νοσημάτων χ （deest D） O η ἀμβλύνει J τὸ] τῶ O ἐγχρονίζειν] ἐγχειρεῖν ψ τοῖσι κεκρατημένοισι（ν） χ O: τοὺς κεκρατημένους λ 5  τῶν om. π εἰδότας （εἰδότες [supra εII add. α] K: εἰδότες εἰδότας C B L） χ: εἰδότες O λ: ἰδόντας δ οὐ sec. Sylv. （non） in marg. add. Corn. δύναται ταῦτα] πάντα ταῦτα （om. L） δύναται χ: ταῦτα πάντα δύναται φ: ταῦτα πάντ᾽ ἀδυνατεῖ coni. Diels, Hippokratische Forschungen IV, p. 395 ante ἰατρικὴ add. ἡ χ Wa O 5sq.  τέχνη ἐπανορθοῦσθαι om. χ: ἐπανορθοῦσθαι τέχνη O η: ἐπανορθοῦσθαι τὴν τέχνην δ 6sq.  ἕτεροι – νοσούντων om. J 6  ἕτεροι – ὡρίσαντο] ἕτερος Wa: καὶ ἄλλως O ἕτεροι δὲ] οἱ δὲ πλείους （πλεῖον λ） χ λ post ὡρίσαντο add. ἄλλως Q ἐστι om. ρ ante διαιτητικὴ add. ἡ D 6sq.  διαιτητικὴ ὑγιαινόντων] ὑγιενόντων προφυλακτικῆ P 6  αἰτιτικὴ O: διαιρετικὴ S 8  πλήθη P λ: πληθο O: πλῆθος J: θείων δ πρόσκλησις O η: προσκλήσει P: πρόκλισις （supra ιI add. η S） S D: πρόκλησις M Bon 9  τεχνικῶς] τῆς τεχνικῆς J συντεταγμένη P: συντεταγμένην J: ἀντιτεταγμένων O καὶ om. P ante ἐφ᾽ add. ἐς V ἐφ᾽ ἓν τέλος] ἐντελῶς δ ὑφ᾽ λ τέλος om. λ ἐχόντων τὴν ἀναφορὰν χ ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως O 10  σύστημα δογμάτων] πρόσκλισις συστημάτων δ δογμάτων] τῶν J τε om. J τοῖς φαινομένοις] τῶν φαινομένων μ ρ: φαινομένων π 11–12,2  ἢ – φαινομένοις om. P 11  ἢ om. J νομιζομένης J 11–13   δύναιτο – ἀκολουθεῖν om. δ J 11  δύναιτο – εἰπεῖν] καὶ ἄλλως O δύναιντο B: δυνατὸν λ ἄν τις om. λ 12  πλήθει] πλειόνων λ 13–12,1  εὑρίσκεται – ὅρος] καὶ ἄλλως O 13  καὶ om. π τις om. B Bon η, supra lin. add. R

Def. 7–8

5

10

15

𝟷𝟷

7.  Was ist die Heilkunst? Die Heilkunst hat H i p p o k r a t e s in der Schrift Über die Kunst folgendermaßen definiert, und zwar hat er sie zum ersten Mal Heil(kunst) genannt auf Grund dessen, „dass sie die Kranken ganz und gar von ihren Krankheiten befreit und die Heftigkeit der Beschwerden lindert, und im Hinblick darauf, dass sie bei den Menschen, die von der Krankheit überwältigt worden sind, nicht lange verweilt,“ da er wusste, dass die Heilkunst diese Fälle nicht zum Positiven wenden kann. Andere haben folgende Definition geboten: Die Heilkunst umfasst die Regelung der Lebensweise bei den Gesunden und die Behandlung der Kranken. 8.  Was ist eine (philosophische) Richtung? Eine (philosophische) Richtung ist die Hinneigung zu einer großen Zahl von Lehrsätzen, die nach den Regeln der Kunst zusammengestellt worden sind und sich auf ein einziges Ziel richten. Oder folgendermaßen: Eine (philosophische) Richtung ist ein System von Lehrsätzen, die sowohl einander als auch den Phänomenen folgen oder von denen angenommen wird, dass sie folgen. Man könnte es aber auch folgendermaßen formulieren: Eine (philosophische) Richtung ist die Zustimmung zu einer großen Zahl von Lehrsätzen, die einander und den Phänomenen folgen oder von denen angenommen wird, dass sie folgen. Es findet sich aber auch eine solche Defi-

12

[Galen], Medizinische Definitionen

ὅρος· αἵρεσίς ἐστι πρόσκλισις πλήθει δογμάτων ἀκολουθίαν ἐχόντων ἑαυτοῖς καὶ τοῖς φαινομένοις. 9. (13 K.)  Τί ἐστι δόγμα; Δόγμα ἐστὶ τὸ μὲν ἰδίως, τὸ δὲ κοινῶς λεγόμενον· κοινῶς μὲν ἡ ἐνεργείᾳ πράγματος συγκατάθεσις, ἰδίως δὲ · διὸ δὴ μᾶλλον ἡ λογικὴ αἵρεσις δογματικὴ καλεῖται. 10. (14 K.)  Πόσαι κατὰ ἰατρικὴν αἱρέσεις; Ἰατρικῆς αἱρέσεις αἱ πρῶται δύο ἐμπειρικὴ καὶ λογικὴ καὶ τρίτη μεθοδική. δοκεῖ δὲ καὶ τετάρτην αἵρεσιν ἐξευρεῖν Ἀ γ α θ ῖ ν ο ς ὁ Λ α κ ε δ α ι μ ό ν ι ο ς , ἣν ὠνόμασεν ἐπισυνθετικήν, ἕτεροι δὲ ἐκλεκτικήν. 11. (15 K.)  Τί ἐστιν ἐμπειρικὴ αἵρεσις; Ἔστι δὲ ἡ μὲν ἐμπειρικὴ αἵρεσις τήρησις τῶν πλειστάκις κατὰ τὸ αὐτὸ καὶ ὡσαύτως ἑωραμένων. 12. (16 K.)  Τί ἐστι λογική; Ἡ δὲ λογικὴ αἵρεσίς ἐστιν ἐπιστήμη περὶ ἀδήλων καὶ ἔργα τὰ ἐν τῷ ἰατρεύειν ταύτῃ ἑπόμενα. 3–5  Δόγμα – καλεῖται] cf. Sext. Emp. Pyrrh. hypot. I 13 4sq.  ἰδίως – καλεῖται] cf. Clem. Alex. Strom. V III 16,2: p. 90,2sq. Stählin 6sq.  Ἰατρικῆς – λογικὴ] Empirikerschule, fr. 11: p. 90,17–19 Deichgräber 10sq.  Τί – ἑωραμένων] Empirikerschule, fr. 11: p. 90,19sq. Deichgräber 1  ἐστι] δὲ J πρόσκλισις in textu om., προσκλησις （supra η add. ι） in marg. add. S: πρόσκλησις E O η: πρόκλισις Haun D ante πλήθει add. ἐπὶ δ O λ, ἐν J ἀκολουθείᾳ π αὐτοῖς O 2  ante καὶ add. τε δ τοῖς om. V post φαινομένοις add. ἢ οὕτως· αἵρεσις ἐστὶ πρόσκλισις （πρόσκλισις [supra ιI add. η] S: πρόσκλησις E: πρόκλισις M D K: πρόκλησις Haun: πρόληψις V） ἐπὶ πλήθει δογμάτων ἀκολουθίαν ἐχόντων πρὸς ἄλληλα ἐφ᾽ ἓν τέλος χ 3  τὸI om. F ἰδίως … κοινῶς] κοινῶς … ἰδίως ρ 4  ante κοινῶς add. ἰδίως μὲν （δὲ Bon） δόγμα ἐστὶν ἡ ἀδήλων πραγμάτων πρόσκλισις Wa, post lin. 5 καλεῖται Bon μὲν] δὲ Wa ἡ om. P ἐνέργεια P Z V Bon O η: ἐνεργὴς Wa ante πράγματος add. τοῦ δ J συγκατάθεσις] ἀπὸ κατάθεσις P post συγκατάθεσις add. καθὸ σημαινόμενον λέγεται βουλῆς δόγμα καὶ δήμου δόγμα δ ἰδίως δὲ om. P δ: ante πράγματος trsp. λ lac. indicavi: fort. ἡ τῶν ἀδήλων κατάληψις λογική sec. Clem. Alex., Strom. V III 16,2sq.: p. 90,2sq. Stählin （κατάληψίς τις λογική） addendum est: ἡ ἀδήλου πράγματος προσκλήσις add. J διὸ δὴ om. χO 5  κέκληται χ 6  ante Πόσαι add. τί ἐστι καὶ Bon ante ἰατρικὴν add. τὴν δ αἱρέσειςI] αἵρεσις M Ἰατρικῆς αἱρέσεις] ἰατρικὴ αἵρεσις εἰς V Ἰατρικῆς] ἰατρικαὶ λ ante αἱ add. εἰσὶν δ 7  ante καὶI add. τε J τρίτον P δοκῆ P καὶIII om. S C D B L, del. K2 8  Ἀγαθῖνος] ἀγαθὴν ὡς δ J ἣν om. δ: post ἐξευρεῖν trsp. J ὠνόμαζεν F: ἐπωνόμασεν δ 9  ἕτεροι] ἔνιοι χ ἑκτικήν χ: ἑλκτικήν J 10  αἵρεσιςI om. χ Ἔστι – αἵρεσιςII om. J Ἔστι – μὲν] ἡ P: ἔστιν ἡ X: ἐστιν Q 11  τήρησις om. χ: κρήσις P ante τῶν add. ἐστὶν P τῶν … ἑωραμένων] τὸ … ἑωραμένον δ 11sq.  κατὰ – λογικὴ om. L 11  κατὰ] καὶ κατὰ χ （deest L） τὸ om. O post ὡσαύτως add. πως π （deest L） ἑωραμένων] ἐρωμένων J: μὴ ευρισκομένων P 12sq.  Τί – ἑπόμενα om. P 12  post λογική add. αἵρεσις δ η Ἡ – ἐστιν om. λ Ἡ δὲ in textu om., in marg. add. A: om. O J Ἡ om. δ λογικὴ δὲ δ ἄδηλον π post ἀδήλων add. καὶ περὶ τὸ ἰατρεύειν λ 13  ἐν τῷ om. Haun: περὶ λ ἐν om. Bon, supra lin. add. O ἰατρεύειν] ἀτρεμεῖν J ταύτης λ: ταῦτα J

5

10

Def. 8–12

5

10

15

𝟷𝟹

nition: Eine (philosophische) Richtung ist die Hinneigung zu einer großen Anzahl von Lehrsätzen, die sich selbst und den Phänomenen folgen. 9.  Was ist ein Lehrsatz? Ein Lehrsatz ist ein Satz, der teils speziell, teils allgemein formuliert wird; ein allgemein (formulierter Lehrsatz) ist die Billigung eines tatsächlich bestehenden Sachverhalts, ein speziell (formulierter) dagegen +das gedankliche Erfassen verborgener Erscheinungen+1; deshalb wird die logische Richtung denn auch besser dogmatische (Richtung) genannt. 10.  Wie viele Richtungen gibt es in der Medizin? Die ersten beiden Richtungen in der Medizin sind die empirische und die logische, und die dritte ist die methodische. A g a t h i n o s aus L a k e d a i m o n scheint aber noch eine vierte Richtung herausgefunden zu haben, die er als zusammen™gende bezeichnet hat, andere aber eklektische (genannt haben). 11.  Was ist die empirische Richtung? Die empirische Richtung macht die Beobachtung von Erscheinungen aus, die in den meisten Fällen in derselben Situation und auf die gleiche Weise wahrgenommen worden sind. 12.  Was ist die logische (Richtung)? Die logische Richtung macht das Wissen von den verborgenen Erscheinungen und die Verrichtungen aus, die sich bei der Ausübung der ärztlichen Tätigkeit aus diesem (Wissen) ergeben. 1 +das – Erscheinungen+:

s. den krit. App.

14

[Galen], Medizinische Definitionen

13. (17 K.)  Τί ἐστι μεθοδική; Ἡ δὲ μεθοδικὴ γνῶσις ἐμφαινομένων κοινοτήτων προσεχῶν καὶ ἀναγκαίων τῷ τῆς ἰατρικῆς τέλει. κοινότητας δὲ λέγει τό τε στεγανὸν καὶ τὸ ῥοῶδες καὶ τὸ ἐπιπεπλεγμένον. 14. (18 K.)  Τί ἐστιν ἀναλογισμός; Ἀναλογισμός ἐστι λόγος ἀπὸ τοῦ φαινομένου ὁρμώμενος καὶ ἀδήλου κατάληψιν ποιούμενος, οἱονεὶ ἱδρῶτές εἰσι, πόροι εἰσίν. οἱ μὲν γὰρ ἱδρῶτες πρᾶγμα φαινόμενόν ἐστι, τὸ δὲ πόρους εἶναι ἄδηλον ὑπάρχει. 15. (19 K.)  Τί ἐστι συλλογισμός; Συλλογισμός ἐστι λόγος, ἐν ᾧ τεθέντων τινῶν ἕτερόν τι τῶν τεθέντων κατὰ ἀνάγκην συνάγεται πρότερον ἀγνοούμενον. 16. (20 K.)  Τί ἐστιν ἐπιλογισμός; Ἐπιλογισμός ἐστι λόγος τὸ παρεκφερόμενον τῆς διανοίας εἰς ἐπίστασιν ἄγων. 17. (21 K.)  Τί ἐστι θεώρημα; Θεώρημά ἐστι πρᾶγμα καθολικὸν ἀκολούθως τιθέμενον τῷ τῆς ἰατρικῆς τέλει ἢ ἀξίωμα καθολικὸν συμπληρωτικὸν τῆς ἰατρικῆς. 18.   Διηνεκὲς θεώρημά ἐστιν, οὗ τὸ ἐναντίον ἐκβατόν ἐστι. 19. (21 K.)   Ὡς τὸ πολὺ θεώρημά ἐστιν, οὗ τὸ ἐναντίον σπανίως ἐκβατόν. 20. (22 K.)  Τί ἐστι σπάνιον; Σπάνιόν ἐστιν, οὗ τὸ ἐναντίον ἐκβατόν.

5

10

15

20

1sq.  Ἡ – τέλει] cf. Gal. De sectis ad eos qui introd. 6: Scr. min. III 13,24–14,8 Helmr. = I 81,8–17 K. 4–7  Ἀναλογισμός – ὑπάρχει] fr. 1075 Hülser 6sq.  οἱ – ὑπάρχει] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 48,15sq. 8sq.  Συλλογισμός – ἀγνοούμενον] cf. Arist. Analyt. priora I 1: 24 b 18–20 Top. I 1: 100 a 25–27 12–16,2  Τί – ἐκβατόν] Empirikerschule, fr. 58: p. 126,11–18 Deichgräber cf. Gal. Subfig. emp. 2: p. 45,30–46,14 Deichgräber 1  ante Τί add. καὶ O post μεθοδική add. αἵρεσις δ O λ Ἡ δὲ om. χ δ O δὲ om. η ante γνῶσις add. αἵρεσις ἐστὶ δ, αἵρεσις λ 1–4  γνῶσις – Ἀναλογισμός om. χ 1  φαινομένων φ 2  ἀναγκαῖον P τὸ … τέλους P τῷ] τὸν Bon 3  τε om. φ στεγνὸν δ O λ: στεγανερὸν J ῥυῶδες J: ὀρ（ρ）ῶδες Bon λ συμπεπλεγμένον J: ἐπὶπεπλασμένον P 4  τοῦ om. χ 5   κατάλειψιν X οἷον εἰς υ εἰσι om. P 6  πόροι εἰσίν] πρόεισιν Z πόροι om. υ lac. 3 fere litt. rel. 7  ὑπάρχει] ἐστὶ D 8sq.  Τί – ἀγνοούμενον post lin. 11 ἄγων trsp. J 8  ἐν ᾧ τεθέντων] ἔνδοθεν τῶν J τιθέντων D 9  ἕτερόν τι τῶν] ἑτέρων ὑπὸ P ἑτέρως J τῶν om. π post τῶν add. οὐ λ τεθέντων] κείμενος J post τεθέντων add. ἀγνοούμενον B συνάγοιτο δ πρῶτον D ἀγνοούμενος J 10  Ἐπιλογισμός] ἐπισυλλογισμὸς π ante ἐστι add. τοίνυν δ λόγος τὸ] τῶν J παρεκφαιρομένων J: παρεκφαινόμενον λ: παρεμφερόμενον Bon: παρεμφαινόμενον Wa 11  διανοίας] δειλίας δ ἐπίτασιν V δ λ 12   θεώρημα] θεωρία P 13  τῷ] τὸν Bon ἢ om. Bon: ἢ οὕτως Wa: ἑτέρως （ἄλλως λ）· θεώρημα ἐστὶν η 13–17  ἀξίωμα – πολὺII om. δ 13  συμπληρωματικὸν P O η （deest δ） 14sq.  ἰατρικῆς – Διηνεκὲς] ἰατρικῆς διηνεκές· ἑτέρως J: ἰατρικῆς τέλει （om. X） διηνεκές· ἄλλως λ 15  Τί – θεώρημα addidi: ἢ χ Διηνεκὲς om. χ 15–17  θεώρημά – πολὺII om. P D λ 16  οὐκ addidi ἐκβατόν] ἕκαστον Haun 17  Τί – θεώρημα addidi: Τί ἐστιν ὡς ἐπὶ τὸ πολύ add. Deichgräber, p. 126,13 τὸII] ἐπὶ τὸ J: ἐπὶ O post πολὺII add. ἢ χ （deest D）, ἑτέρως J: καὶ ἄλλως O θεώρημά ἐστιν om. O 18  τὸ om. B ἐναντίον] supra νIII add. υK ante σπανίως add. ἐπὶ L post ἐκβατόν add. ἐστί O η, iter. p. 8,8sq. Τί – γνῶσιν P 19sq.  Τί – ἐκβατόν om. P χ 19  ἐναντίον] σπανίον Wa ὡς τὸ πολὺ addidi: ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ post ἐκβατόν add. Deichgräber, p. 126,15sq. 20  post ἐκβατόν add. ἐστὶ O η

Def. 13–20

5

10

15

20

25

𝟷𝟻

13.  Was ist die methodische (Richtung)? Die methodische (Richtung) macht die Kenntnis von den deutlich sichtbaren Allgemeinzuständen aus, die für das Ziel der Heilkunst passend und erforderlich sind. Als Allgemeinzustände bezeichnet (die Richtung) den Zustand der Verdichtung, den der Erschlaffung und den (aus beiden) gemischten Zustand. 14.  Was ist ein Analogismus? Ein Analogismus ist ein Denkvorgang, der von einem sichtbaren Tatbestand ausgeht und so das Erkennen eines verborgenen Sachverhalts bewirkt, wie zum Beispiel (die Feststellung,) es treten Schweißausbrüche auf, (also) sind Gänge vorhanden. Denn die Schweißausbrüche sind ein sichtbarer Tatbestand, dass Gänge vorhanden sind, ist dagegen verborgen. 15.  Was ist ein Syllogismus? Ein Syllogismus ist ein Denkvorgang, bei dem, bestimmte Sachverhalte vorausgesetzt, etwas von den vorausgesetzten Sachverhalten Verschiedenes, das zuvor unbekannt war, mit Notwendigkeit erschlossen wird. 16.  Was ist ein Epilogismus? Ein Epilogismus ist ein Denkvorgang, der dasjenige, was außerhalb des Denkvermögens liegt, zur Kenntnis bringt. 17.  Was ist ein Theorem? Ein Theorem ist ein allgemeingültiger Sachverhalt, von dem eine Übereinstimmung mit dem Ziel der Medizin vorausgesetzt wird, oder ein allgemeingültiges Axiom, das die Vollständigkeit der Medizin erfasst. 18.  Was ist ein ständig gültiges Theorem? Ein ständig gültiges Theorem ist eines, von dem das Gegenteil nicht eintritt. 19.  Was ist ein meistens gültiges Theorem? Ein meistens gültiges Theorem ist eines, von dem das Gegenteil selten eintritt. 20.  Was ist ein selten gültiges (Theorem)? Ein selten gültiges (Theorem) ist eines, von dem das Gegenteil meistens eintritt.

16

[Galen], Medizinische Definitionen

21. (23 K.)  Τί ἐστιν ἀμφίδοξον; Ἀμφίδοξόν ἐστιν, οὗ τὸ ἐναντίον ἐπίσης ἐκβατόν. 22. (24 K.)  Τί ἐστι τέλος; Τέλος ἐστίν, οὗ ἕνεκεν τὰ κατὰ ἰατρικὴν πράσσεται. ἢ οὕτως· τέλος ἐστίν, ἐφ᾽ ὃ πάντα ἀναφέρεται τῶν κατὰ ἰατρικήν. δύναται καὶ οὕτως ὁρίσασθαι· τέλος ἐστὶ κατὰ ἰατρικήν, οὗ τυχόντες οὐδενὸς ἔτι δεόμεθα. 23. (25 K.)  Τίς ὁ τέλειος ἰατρός; Τέλειος ἰατρός ἐστιν ὁ ἐν θεωρίᾳ καὶ πράξει ἀπηρτισμένος. 24. (26 K.)  Τίς ὁ ἄριστος ἰατρός; Ἄριστος ἰατρός ἐστιν ὁ πάντα πράττων ἐν ἰατρικῇ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον. 25. (27 K.)  Τί ἐστιν ἄνθρωπος; Ἄνθρωπός ἐστι ζῷον λογικόν, θνητόν, νοῦ καὶ ἐπιστήμης δεκτικόν. 26. (28 K.)  Τί ἐστι ζῷον; Ζῷόν ἐστιν οὐσία ἔμψυχος, αἰσθητικὴ καθ᾽ ὁρμὴν καὶ προαίρεσιν κινουμένη. 27. (29 K.)  Τί ἐστι ψυχή; Ψυχή ἐστιν οὐσία ἀσώματος καὶ αὐτοκίνητος κατὰ Π λ ά τ ω ν α · κατὰ δὲ Ἀ ρ ι σ τ ο τ έ λ η ν ἐντελέχεια σώματος ὀργανικοῦ, φυσικοῦ δυνάμει ζωὴν ἔχοντος· κατὰ δὲ τοὺς Σ τ ω ϊ κ ο ὺ ς σῶμα λεπτομερὲς ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον κατὰ σπερματικοὺς λόγους. 28. (30 K.)  Τί ἐστι σῶμα; Σῶμά ἐστι μέγεθος τριχῇ διαστατὸν ἔχον ἐν ἑαυτῷ μῆκος, βάθος, πλάτος· ἢ μέγεθος ἐκ τριῶν διαστημάτων συνεστηκός.

5

10

15

20

11sq.  Ἄνθρωπός – δεκτικόν. lin. 13 Ζῷόν – αἰσθητικὴ] cf. Nemes. De nat. hom. 1: p. 11,3–5 Morani 11sq.  Ἄνθρωπός – δεκτικόν] cf. e.g. Sext. Emp. Adv. math. VII 269 Arist. Top. V 1: 128 b 35sq. 13  Ζῷόν – αἰσθητικὴ] cf. Sext. Emp. Pyrrh. hypot. II 224 15sq.  Ψυχή – Πλάτωνα] cf. Plat. Phaedr. 245 c–247 c 16sq.  κατὰII – ἔχοντος] cf. Arist. De anima II 1: 412 a 19–21. 27sq.

1  ἐστινII om. M, in marg. add. N τὸν Q ἐναντίον om. J ἐπίσης] ἐφεξῆς P φ 2  ἐμβατόν P post ἐκβατόν add. ἐστὶ O η 3  post τέλος add. ἰατρικῆς λ ante Τέλος add. ἰατρικῆς λ 3sq.  οὗ – ἐστίν om. Bon 3  ἕνεκα π τὰ om. Wa O J: τὸ D τὴν ἰατρικὴν J: τῆς ἰατρικῆς P 4  ἢ οὕτως om. P: ἕτερος Wa: καὶ ἄλλως O: ἄλλως λ: τε J ἐφ᾽ ὃ] οὗ ἕνεκα τὰ ἄλλα P ἀφ᾽ J οὗ δ O J πάντα] τὰ ναντία J ἀναφέρεται] γίνεται P 4sq.  τῶν – ἰατρικήν om. P 4  τῶν] τὰ Wa ante ἰατρικήν add. τὴν φ 5  δύναται – ὁρίσασθαι] ἕτερος Wa: ἑτέρως J: καὶ ἄλλως O: ἄλλως λ ante ἰατρικήν add. τὴν J 6  ἔτι] ἑτέρου P 7   Τίς ὁ] τί ἐστι η ἐστὶν ἰατρὸς Z R σ π 7–9  ἐν – ὁII om. O 7  ἐν om. P 8  ἀπαρτισμένος P: ἐηρτισμένος B 9  Τίς ὁ] τί ἐστιν J ὁI om. P ε ἰατρόςII om. Z R E V τ ἐστιν om. P ante πάντα add. τὰ J πράσσων O η 9sq.  ἐν ἰατρικῇ] ἔνια τριβῆ V 15  Ψυχή ἐστιν om. J ἀσώματον M: σώματος R J καὶ om. ψ 16  ante κατὰII add. ἕτερος· （om. Bon） ψυχὴ ἐστὶ δ, ἑτέρως J, καὶ ἄλλως O, ἄλλως λ 16sq.  κατὰII – ἔχοντος post lin. 18 λόγους trsp. χ 16  δὲ om. φ ante Ἀριστοτέλην add. τὸν χ ἀριστοτέλη Z ε V Haun β π （-ην in η mut. B）: ἀριστοτέλ （λ supra lin. scr.） R ante ἐντελέχεια add. ἐντελότης （δελώτης Bon） δ O ἐντελέχεια] ψυχὴ ἐστὶν ἐνδελέχ（ε）ια η ἀσώματος δ 17  φυσικοῦ om. D J δύναμιν （-ις Bon） ζωῆς φ 17sq.  κατὰ – λόγους om. δ O 17  τοὺς om. π: ..ὺς P+ 17sq.  σῶμα – λόγους om. J 18   αὑτοῦ （ambig.） Q: αὐτοῦ B 19  ἐστιII om. π ἔχων J 20  πλάτος βάθος Bon O λ: πλάτος καὶ βάθος Wa ante πλάτος add. καὶ E ἢ – συνεστηκός om. P ἑστηκός （ἑστητι- Bon） δ: διεστηκὸς λ: συνεκτικός V

Def. 21–28

5

10

15

20

𝟷𝟽

21.  Was ist ein in seiner Gültigkeit unentschiedenes (Theorem)? Ein in seiner Gültigkeit unentschiedenes (Theorem) ist eines, von dem das Gegenteil zu gleichen Teilen eintritt. 22.  Was ist ein Ziel? Ein Ziel ist dasjenige, dessentwegen die Verrichtungen in der Medizin ausgeführt werden. Oder folgendermaßen: Ein Ziel ist dasjenige, auf das alle Verrichtungen in der Medizin ausgerichtet werden. Man kann es aber auch folgendermaßen definieren: Das Ziel in der Medizin ist dasjenige, nach dessen Erreichen wir keiner Verrichtung mehr bedürfen. 23.  Welches ist der vollkommene Arzt? Der vollkommene Arzt ist derjenige, der in Theorie und Praxis perfekt ist. 24.  Welches ist der beste Arzt? Der beste Arzt ist derjenige, der alle Verrichtungen in der Medizin auf korrekte Weise ausführt. 25.  Was ist ein Mensch? Ein Mensch ist ein vernunftbegabtes, sterbliches, mit Denkvermögen und Wissen ausgestattetes Lebewesen. 26.  Was ist ein Lebewesen? Ein Lebewesen ist ein beseeltes und wahrnehmungsfähiges Wesen, das sich aus eigenem Antrieb und willentlich bewegt. 27.  Was ist die Seele? Die Seele ist nach P l a t o n eine unkörperliche und selbstbewegte Substanz; nach A r i s t o t e l e s (ist sie) die Verwirklichung des (ihr) als Instrument dienenden natürlichen Körpers, der potentiell über Leben verfügt; nach Meinung der S t o i k e r (ist sie) ein feinteiliger Körper, der sich in Übereinstimmung mit den Keimkräften aus sich selbst heraus bewegt. 28.  Was ist ein Körper? Ein Körper ist eine dreidimensionale Größe, die in sich Länge, Tiefe und Breite aufweist; oder (er ist) eine Größe, die in drei Dimensionen besteht.

18

[Galen], Medizinische Definitionen

29. (31 K.)  Τί ἐστι στοιχεῖον; Στοιχεῖόν ἐστιν, ἐξ οὗ πρώτου καὶ ἁπλουστάτου τὰ πάντα γέγονεν καὶ εἰς ὃ ἁπλούστατον τὰ πάντα ἀναλυθήσεται. Ἀ θ ή ν α ι ο ς δὲ ὁ Ἀ τ τ α λ ε ὺ ς ἐν τῷ τρίτῳ βιβλίῳ φησὶν οὕτως· «Τίνα ἐστὶ τῆς ἰατρικῆς στοιχεῖα; τῆς ἰατρικῆς στοιχεῖά ἐστιν, ὥς τινες τῶν ἀ ρ χ α ί ω ν ὑπέλαβον, θερμὸν καὶ ψυχρὸν καὶ ξηρὸν καὶ ὑγρόν, ἐξ ὧν πρώτων φαινομένων καὶ ἁπλουστάτων καὶ ἐλαχίστων ὁ ἄνθρωπος συνέστηκεν καὶ εἰς ἃ ἔσχατα φαινόμενα καὶ ἁπλούστατα καὶ ἐλάχιστα τὴν ἀνάλυσιν λαμβάνει.» 30. (32 K.)  Τί ἐστι στοιχείωσις; Στοιχείωσίς ἐστιν ἡ τῶν αὐτῶν κατὰ τὸ αὐτὸ καὶ ὡσαύτως διδασκαλία. οἱ δὲ οὕτως· στοιχείωσίς ἐστιν ἀπὸ στοιχείων τινῶν ἐπὶ τὸ τέλος ὁδός. 31. (33 K.)  Ἐκ τίνων συνέστηκεν ἡμῶν τὰ σώματα; Ἐκ στερεῶν καὶ ὑγρῶν καὶ πνευμάτων. στερεὰ μὲν οὖν ἐστιν ὀστᾶ, χόνδροι, νεῦρα, μύες, φλέβες, ἀρτηρίαι καὶ τὰ ἐν κατακαλύψει σπλάγχνα· ὑγρὰ δὲ οἱ χυμοὶ καὶ τὰ περιττώματα· τὸ δὲ πνεῦμα τὸ ἔμφυτόν ἐστι θερμὸν τὸ ἐν τῇ καρδίᾳ. 32. (34 K.)  Τί ἐστιν ἀνατομή; Ἀνατομή ἐστι θεωρία τῶν ἐν κατακαλύψει μερῶν τε καὶ σπλάγχνων τοῦ παντὸς σώματος. δύο δὲ αὐτῆς εἴδη· τὸ μὲν κατ᾽ ἐπιτήδευσιν, τὸ δὲ κατὰ περίπτωσιν. κατ᾽ ἐπιτήδευσιν μὲν οὖν ἐστιν ἡ

5

10

15

3–7  Ἀθήναιος – λαμβάνει] cf. Gal. De elem. ex Hipp. sent. 10sq.: CMG V 1,2, p. 104,6–12 4   τινες τῶν ἀρχαίων] cf. Hipp. De nat. hom. 3,1–3: CMG I 1,3, p. 170,11–172,8 15–20,4   Ἀνατομή – Ἐμπειρικοί] Empirikerschule, fr. 67: p. 130,19–25 Deichgräber 1–7  Τί – λαμβάνει post lin. 10 ὁδός trsp. φ 1  πρώτον F 2  γέγονεν om. υ εἰς ὃ] ἴσου J ἀναλυὃ om. P χ: ὃν ἔσχατον καὶ λ ἁπλουστάτου J τὰII om. P, supra lin. add. P 2 θησ… P+: ἀναλωθήσονται J 3  ante Ἀθήναιος add. ἕτερος Wa, ἄλλως O λ, ἑτέρως ὁ J 3sq.   Ἀθήναιος – στοιχεῖα om. δ （v. ad lin. 7） 3  Ἀθήναιος] ὡς ἀγαθῖνος O δὲ om. O η ὁ om. F ταλεὺς P 3sq.  ἐν – στοιχεῖα] λέγει O η 3  γωʹ （ω´ supra lin.） C κ: .γ. D 3sq.  Τίνα – στοιχεῖα om. π 4  τῆς ἰατρικῆςI post στοιχεῖα trsp. S τῆςII – ἐστιν] στοιχεῖα ἐστὶ （om. π: εἰσὶ δ） τῆς ἰατρικῆς χ δ O J: στοιχεῖα τῆς ἰατρικῆς ἐστι λ ὥς] καθάπερ ψ 4sq.  ὑπέλαβον τῶν ἀρχαίων δ 5  θερμὸν – ὑγρόν] τὸ θερμὸν … τὸ ψυχρὸν … τὸ ξηρὸν … τὸ ὑγρὸν λ: τὸ θερμὸν … τὸ ψυχρὸν … τὸ ὑγρὸν … τὸ ξηρὸν χ: θερμὸν ψυχρὸν ὑγρὸν （om. J, post ξηρὸν trsp. O） ξηρὸν δ O J πρῶτον Haun O J: τρόπων B 5sq.  φαινόμενον … ἁπλούστατον … ἐλάχιστον J 6  ὁ om. δ εἰς ἃ] ἶσα J ἃ om. P χ δ 7  φαινόμενα post ἁπλούστατα trsp. ε καὶII om. ε ἐλάχιστα] τάχιστα P μ ρ O η λαμβάνειν E post λαμβάνει add. ὡς ἀθηναῖος ὁ ἀταλεὺς λέγει δ （v. ad lin. 3sq.） 8–10  Τί – ὁδός post p. 16,20 συνεστηκός trsp. φ 8sq.   Στοιχείωσίς – οὕτως om. P 8sq.  Στοιχείωσίς – διδασκαλία post lin. 10 ὁδός trsp. φ 8  ἡ om. δ J: οἷα λ τῶν αὐτῶν] τὸ αὐτὸ J αὐτῶν supra lin. scr. Q 9  καὶ om. L ὡσαύτως] ὡς αὐτὸ δ οἱ δὲ οὕτως om. φ ante ἀπὸ add. ἡ δ J 10  τινῶν om. χ ὁδός] εἶδος χ post ὁδός add. ἤτοι σωμάτωσις P, ἕτερος Wa, ἑτέρως J, καὶ ἄλλως O 11  ante ἘκI add. καὶ ἄλλως O, ἄλλως λ ἡμῶν τὰ] ημτα Z: ἡμέτερα R: τὰ ἡμέτερα ε ante ἘκII add. συνέστηκεν （-ον L） ἡμῶν τὰ σώματα π post ἘκII add. τριῶν δ O λ στερεῶν καὶ ὑγρῶν] ἔκ τε ὑγρῶν καὶ στερεῶν δ O J: ὑγρῶν· στερεῶν λ 12  ante στερεὰ add. καὶ λ ἐστιν] εἰσιν λ: εἰς δ χόνδροι om. π 13  ἐν κατακαλύψει] ἐγκαταλήψει O ἐν] ἐκ Bon καταλύψει Z Haun M: καταλήψει υ η δὲ οἱ] τε καὶ J περιπτώματα F K 14  τὸ δὲ πνεῦμα om. λ τὸ ἔμφυτόν om. E τὸIII – καρδίᾳ om. P 15  θεώρημα J ἐν κατακαλύψει] ἐγκατὰκαλύψει P: ἐγκατακαλήψει （η ex υ corr.） O καταλύψει Z Haun M C L K, in marg. corr. C L K2: καταλήψει υ E η 16  μερῶν – σώματος om. χ O J: σπλάγχνων δ λ δύο – εἴδη] ὅτι （om. π） τῆς ἀνατομῆς εἴδη δύο χ O η: πόσα εἴδη τῆς ἀνατομῆς: δύο δ 17  κατ᾽I] καὶ O τὸ – ἐπιτήδευσινII om. V

Def. 29–32

5

10

15

20

𝟷𝟿

29.  Was ist ein Element? Ein Element ist die erste und einfachste Stoffeinheit, aus der alle Dinge entstanden sind, und die einfachste Stoffeinheit, in die hinein alle Dinge wieder vergehen werden. At h e n a i o s von At t a l e i a äußert sich im dritten Buch folgendermaßen: „Welches sind die Elemente der Medizin? Die Elemente der Medizin sind, wie einige von den a l t e n ( Ä r z t e n ) angenommen haben, Warm, Kalt, Trocken und Feucht, die ersten, einfachsten und kleinsten sichtbaren Stoffeinheiten, aus denen der Mensch besteht, und die letzten, einfachsten und kleinsten sichtbaren Stoffeinheiten, in die hinein er seine Auflösung erfährt.“ 30.  Was ist Elementarunterricht? Elementarunterricht ist die Unterweisung in denselben Dingen zu derselben Zeit und auf dieselbe Weise. Andere (definieren) folgendermaßen: Elementarunterricht ist der Weg, der von bestimmten Anfangsgründen bis zum Ziel führt. 31.  Aus welchen Substanzen bestehen unsere Körper? (Sie bestehen) aus festen und flüssigen Substanzen und aus Pneumata. Feste Substanzen sind Knochen, Knorpel, Sehnen, Muskeln, Venen, Arterien und die Organe, die sich im Verborgenen befinden; flüssige Substanzen sind die Säfte und die Ausscheidungsprodukte; das Pneuma ist die eingepflanzte Wärme im Herzen. 32.  Was ist Zergliederung? Zergliederung ist die Untersuchung der im Verborgenen liegenden Teile und Organe des ganzen Körpers. Es gibt aber zwei Arten von ihr: die eine erfolgt zielgerichtet, die andere zufällig. Zielgerichtet ist diejenige

20

[Galen], Medizinische Definitionen

ὑπὸ τῶν Δ ο γ μ α τ ι κ ῶ ν παραλαμβανομένη θεωρία ἕνεκα τῶν ἐν κατακαλύψει ἤτοι ἐπὶ τῶν ζώντων ἢ ἐπὶ τῶν τετελευτηκότων εἴτε ὅλων ἢ μερῶν· κατὰ δὲ περίπτωσιν ἡ ἐκ συντυχίας ὑπὸ μεγάλης τρώσεως γινομένη· χρῶνται δὲ αὐτῇ μόνῃ οἱ Ἐ μ π ε ι ρ ι κ ο ί . 33. (35 K.)  Τί ἐστι χειρουργία; Χειρουργία ἐστὶ χειρῶν ἀτρόμων ὀξεῖα κίνησις μετὰ ἐμπειρίας· ἢ ἔντεχνος πρᾶξις διὰ χειρῶν καὶ ἀρμένων ἀποτελουμένη προσηκόντως πρὸς τὸ τέλος. 34. (36 K.)  Τί ἐστι περικράνιος ὑμήν; Περικράνιος ὑμήν ἐστι σῶμα νευρῶδες περιειληφὸς πᾶν τὸ κρανίον. 35. (37 K.)  Τί εἰσι μήνιγγες; Μήνιγγές εἰσιν σώματα νευρώδη καὶ ἀρτηριώδη περιέχοντα τὸν ἐγκέφαλον. 36. (38 K.)  Ὁποῖός ἐστιν ὁ ἐγκέφαλος; Ὁ ἐγκέφαλός ἐστι λευκός, μαλθακός, ὥσπερ ἐξ ἀφροῦ τινος πεπηγώς, ὑγρός τε καὶ θερμός. 37. (39 K.)  Τί ἐστι παρεγκεφαλίς; Παρεγκεφαλίς ἐστιν ὄπισθεν τοῦ ἐγκεφάλου τεταγμένη ὁμοφυὴς ἐγκεφάλῳ καὶ ὁμόχρους. 38. (40 K.)  Ποταπός ἐστιν ὁ νωτιαῖος μυελός; Ὁ νωτιαῖος μυελός ἐστιν ὁμοφυὴς ἐγκεφάλῳ, λιπαρώτερος δὲ καὶ ὀξύτερος.

5

10

15

6  ἔντεχνος – ἀρμένων] cf. [Sor.] Quaest. med. 38C: p. 54,1–5 Fischer 12sq.  Ὁ – θερμός] exc. Melet. De nat. hom.: p. 52,19sq. Cramer cf. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 47,23sq. 12sq.  Ὁ – πεπηγώς] cf. [Sor.] Quaest. med. 1L: p. 195,1sq. Fischer 14sq.   Παρεγκεφαλίς – ὁμόχρους] cf. Melet. De nat. hom.: p. 54,28sq. Cramer ἐν κατα1  ἀπὸ D Q θεωρία om. χ: θέα J: θεα´ （α´ supra ε scr.） λ τῶνII] τοῦ γ G καλύψει] ἐγκαταλήψει O ἐν supra lin. add. Q καταλύψει Z Haun F M: καλύψει N: καταλήψει υ E η 2  τῶνI om. χ ζώων M τῶνII om. χ τετελευτηκότων] τεθνεώτων δ εἴτε] καὶ ἤτοι χ O η: καὶ οὗτοι δ ὅλων ἢ μερῶν] ὅλων ἡμερῶν σ: ὀλίγων ἡμερῶν φ ὅλως B 3–28,19  κατὰ – ἄρθρων om. O 3  κατὰ] καθάπερ D δὲ post περίπτωσιν trsp. ψ （deest O） ἡ om. χ ante ὑπὸ add. ἢ χ ἀπὸ B γενομένη C κ: γενομένης μ ρ προσχρῶνται （-χῶνται λ） χ η 4  αὐτοὶ F D μόνηι （η e corr.） M: μόνοι μ F N G C κ φ （deest O） 5–7  Τί – τέλος post lin. 9 κρανίον trsp. λ, ante p. 18,11 ἘκI J 5  ἀτρομένων C D B L: ἰατρομένων K, in marg. corr. K2: εὐτόλμων P ὀξυτάτη J 6  κίνησις ante lin. 5 ὀξεῖα trsp. λ ἢ] ἡ δ post πρᾶξις add. ἐν （τῇ add. J） ἰατρικῆ ψ （deest O） 6sq.  καὶ – τέλος scripsi: καὶ ἁρμονιῶν ἀπὸτελουμένη πρὸς τὸ πρὸσ.κον τέλος P: καὶ ὀργάνων περιγινομένη τοῦ προσήκοντος τέλους φ （deest O） P 2 （in marg. inf.）: περιγινομένη （-γενομένη ε ρ; ante περιγινομένη lac. 10 fere litt. rel. in μ N） τοῦ προσήκοντος （-ηκώντως C L K: -ηκόντος D B） τέλους （τέλος M L） χ 8  περικράνιος ὑμήν] περίκρανος υ ante Περικράνιος add. ὁ δὲ （om. Bon） δ ἐστιν ὑμὴν ε 8sq.  σῶμα – περιειληφὸς] νευρώδης περιειληφὼς ψ （deest O） 10  τίνες χ σώματα – ἀρτηριώδη post lin. 11 ἐγκέφαλον trsp. ψ （deest O） 11  περιέχοντα] τὰ περιέχοντα λ: αἱ περιέχουσαι χ δ J τὸ F M 12  Ὁποῖός] τί ψ （deest O） ὁ om. ψ （deest O） Ὁ om. ψ （deest O） λευκός] ὑγρὸς J μαλακὸς D 13  ὥστε in textu, ὥσπερ in marg. D τε om. ψ （deest O） 14  παρεγκεφαλίς] παρεγκέφαλος η Παρεγκεφαλίς] παρεγκέφαλος η ὄπισθεν] ἡ ὄπιθεν P 15  παρετεταγμένη P: τεταμένη δ: τεταγμένος η ὁμοιοφυὴς P χ 15–17  καὶ – ἐγκεφάλῳ om. π 15  καὶ om. P 16  Ποταπός] τί ψ ὁ om. μ G （in textu, supra lin. add. ὅ τι） φ （deest O） post ὁ add. τις ὁ N Ὁ om. ψ （deest O） ὁμοιοφυὴς Z σ （ὁμοιφυὴς E） 17  post ἐγκεφάλῳ add. καὶ ὁμόχρους λ λιπαρωτερως L: λιπαρὸς δ δὲ] τε P φ （deest O） ὀξύτερος] λευκότερος χ: ἀκυρώτερος φ （deest O） post ὀξύτερος add. διὰ μέσης τῆς ῥάχεως καταγόμενος λ

Def. 32–38

5

10

15

𝟸𝟷

Untersuchung, die von den D o g m a t i k e r n wegen der im Verborgenen liegenden Körperteile entweder an lebenden oder an toten Lebewesen vorgenommen wird, sei es an den Lebewesen als ganzen oder an Teilen (von ihnen); zufällig dagegen ist diejenige, die sich aus einer günstigen Gelegenheit infolge einer großen Verletzung ergibt, allein von ihr machen die E m p i r i k e r Gebrauch. 33.  Was ist Chirurgie? Chirurgie ist eine auf Erfahrung beruhende mit ruhigen Händen rasch vollzogene Bewegung; oder eine nach den Regeln der Kunst mit den Händen und mit Instrumenten vorgenommene Verrichtung, die im Hinblick auf das Ziel in angemessener Weise ausgeführt wird. 34.  Was ist die Schädelhaut? Die Schädelhaut ist ein sehnenartiges Gebilde, das den ganzen Schädel umfasst hält. 35.  Was sind Hirnhäute? Hirnhäute sind sehnenartige und arterienreiche Gebilde, die das Gehirn umgeben. 36.  Von welcher Beschaffenheit ist das Gehirn? Das Gehirn ist weiß, weich, wie aus einer Art Schaum verfestigt, feucht und warm. 37.  Was ist das Kleinhirn? Das Kleinhirn liegt hinter dem Gehirn, es ist von gleicher Beschaffenheit und gleicher Farbe wie das Gehirn. 38.  Von welcher Art ist das Rückenmark? Das Rückenmark ist von gleicher Beschaffenheit wie das Gehirn, aber fettiger und glänzender.

22

[Galen], Medizinische Definitionen

39. (41 K.)  Ὁποῖοί εἰσιν οἱ ὀφθαλμοί; Οἱ δὲ ὀφθαλμοί εἰσι συνεστῶτες ἐκ τεσσάρων χιτώνων, νευρώδεις, αἰσθητικοὶ τῶν ὑποκειμένων χρωμάτων καὶ μεγεθῶν καὶ σχημάτων. 40. (42 K.)  Τί ἐστιν ὦτα; Ὦτά ἐστι νευρώδη καὶ χονδρώδη, αἰσθητικὰ φωνῶν καὶ τῶν ἐν αὐταῖς διαφορῶν. 41. (43 K.)  Τί ἐστι ῥίς; Ῥίς ἐστιν αἰσθητήριον ἀντιληπτικὸν τοῦ τε εὐώδους καὶ δυσώδους νευρῶδες καὶ χονδρῶδες ὑπάρχον. 42. (44 K.)  Ὁποία ἐστὶν ἡ γλῶσσα; Ἡ γλῶσσα φλεβώδης ἐστὶ καὶ σαρκώδης, ὑποπίμελος, αἰσθητικὴ χυμῶν, συνεργὸς τῇ καταπόσει καὶ τῇ διαρθρώσει τῆς φωνῆς. 43. (46 K.)  Τί ἐστι φάρυγξ; Φάρυγξ ἐστὶ χονδρώδης, δι᾽ οὗ τὸ πνεῦμα εἰσπνέομεν, συνεργῶν καὶ πρὸς τὴν φωνήν. 44. (47 K.)  Ὁποῖός ἐστιν ὁ πνεύμων; Ὁ πνεύμων ἀρτηριώδης ἐστὶν ἐκ τῶν λείων καὶ τραχειῶν ἀρτηριῶν, σομφότερος, ἐργαλεῖον ἀναπνευστικόν. 45. (49 K.)  Ἐκ τίνων ἔχει ἡ καρδία τὴν σύνθεσιν; Ἡ καρδία νευρώδης καὶ μυώδης καὶ φλεβώδης ἐστὶν ἔχουσα καὶ ἀρτηρίας, κωνοειδὴς τῷ σχήματι, ὑποπίμελος· ἐξ ἧς ἐκπεφύκασιν ἀρτηρίαι καὶ φλέβες, δι᾽ ὧν ἐπιπέμπεται

5

10

15

1–10  Οἱ – φωνῆς] exc. Melet. De nat. hom.: p. 68,4–7; 74,26sq.; 72,27–29; 79,15–17 Cramer 4  Τί – φωνῶν] cf. [Sor.] Quaest. med. 5L: p. 197,4sq. Fischer 6–9  Τί – καταπόσει] cf. [Sor.] Quaest. med. 6L: p. 197,7sq. Fischer 8–10  γλῶσσαII – φωνῆς] cf. schol. L in Ruf. De corp. hum. part. appellat. 9: p. 140 Daremberg – Ruelle ad lin. 9 （= p. 240,22sq. Daremberg – Ruelle） 11sq.  Φάρυγξ – φωνήν] cf. schol. L in Ruf. De corp. hum. part. appellat. 62: p. 141 Daremberg – Ruelle ad lin. 6 （= p. 240,24sq. Daremberg – Ruelle） 15–24,3  Ἡ – θερμασία] exc. Melet. De nat. hom.: p. 96,11–16; 97,3 Cramer 1  Ὁποῖοί] τί μ F φ: τί ἐστὶν ὅτι· τί γ G οἱ om. χ δ λ （deest O） Οἱ δὲ om. ψ （deest O） ante συνεστῶτες add. οἱ ψ （deest O） 2  post χιτώνων add. τοῦ ἀμφιβλήστρου εἴδους· τοῦ ῥαγοειδοῦς· τοῦ κερατοειδοῦς· τοὐ ἐπἐπεφυκότος J, ἀμφιβληστροειδοῦς ῥαγοειδοῦς κερατοειδοῦς καὶ ἐπιπεφυκότος καὶ ὑγρῶν τριῶν ὑελοειδοῦς κρυσταλοειδοῦς καὶ ὠοειδοῦς ὡς ἤδη ἐπιπεφυκὼς λ νευρώδης λ ante καὶ add. ἢ Haun 2sq.  καὶ μεγεθῶν om. υ 4   ἐστιν] εἰσιν φ （deest O） ἐστι] εἰσι（ν） φ （deest O） ante αἰσθητικὰ add. καὶ S αἰσθητικὰ] μόρια αἰσθητήρια P 5  καὶ om. P τὸν K αὐτοῖς P μ π φ （deest O） 6  ἐστι ῥίς] εἰσι ῥῖνες ψ （deest O） 6sq.  Ῥίς – ὑπάρχον] ῥῖνες εἰσὶ （γὰρ add. λ, in ν corr. X: ῥῖνες εἰσὶ om. J） νευρώδεις καὶ χονδρώδεις （supra ει add. η N） ἀντιληπτικαὶ （-κοὶ δ λ: -κὰ L） ὀσμῶν ψ （deest O） 8   Ὁποία] τί ψ （deest O） ἡ om. ψ （deest O） Ἡ om. ψ （deest O） ἐστὶ φλεβώδης ψ （deest O） 9  συνεργὴς χ πόσει J: καταπτώσει λ 9sq.  καὶ – φωνῆς] τῆς τροφῆς χ 11  Φάρυγξ] λάρυγξ π 11sq.  χονδρώδης – φωνήν] ὁ συνεργος τῆς τροφῆς χονδρώδης ὑπάρχων ὁς καὶ φωνῆς ἀμυβὴν ἀπὸδίδωσιν P 11  χονδρώδεις （supra ει add. η） N post χονδρώδης add. καὶ σαρκώδης A, del. A2 εἰσπνεόμενον η 12  συνεργὸς Bon λ: συνεργεῖ J ante καὶ add. ἡ Haun φωνήν] τροφήν V 13  Ὁποῖός] τί ψ （deest O） ὁ om. ψ （deest O） Ὁ om. χ δ λ （deest O） ἐστὶν （om. J） ἀρτηριώδης ψ （deest O） 14  τραχέων P σοφώτερος λ: ἀμφοτέρων （-φω- J） δ J ἐργαλεῖον] ὄργανον χ: μόριον λ: μορίων δ J ἀνὰπνευστικ… P+: ἀναπνευστικῶν δ: ἀναπνευστικὸς J 15  Ἐκ – σύνθεσιν] τί ἐστι καρδία ψ Ἡ om. χ δ λ 16  καὶ φλεβώδης om. B ἐστὶν ante lin. 15 νευρώδης trsp. χ δ λ: om. J κωνοειδεῖς （κον- P J） P D Wa J X 17  ἐπεφύκασιν Haun: πεφύκασιν ρ: ἐκφύκασιν C κ ante ἀρτηρίαι add. αἱ J post φλέβες add. ἐμφύονται J 17–24,2  ἐπιπέμπεται – πνεῦμα om. J

Def. 39–45

5

10

15

20

𝟸𝟹

39.  Von welcher Beschaffenheit sind die Augen? Die Augen bestehen aus vier Häuten, sie sind mit Nerven versehen und für die Wahrnehmung der (jeweils) vorliegenden Farben, Größen und Formen zuständig. 40.  Was sind die Ohren? Die Ohren sind mit Nerven versehen und bestehen aus Knorpel, sie sind zuständig für die Wahrnehmung von Lauten und den Unterschieden, die es bei ihnen gibt. 41.  Was ist die Nase? Die Nase ist das Sinnesorgan, das für die Wahrnehmung des guten und schlechten Geruchs zuständig ist, es ist mit Nerven versehen und besteht aus Knorpel. 42.  Von welcher Beschaffenheit ist die Zunge? Die Zunge ist reich an Adern und fleischig, sie ist leicht fettig, für die Wahrnehmung der Geschmacksrichtungen zuständig und am Hinunterschlucken und an der Artikulation der Stimme beteiligt. 43.  Was ist die Luftröhre? Die Luftröhre, durch die wir die Luft einatmen, besteht aus Knorpel und unterstützt auch die Stimme. 44.  Von welcher Beschaffenheit ist die Lunge? Die Lunge ist reich an glatten und rauen Arterien, ziemlich porös und dient als Atmungsorgan. 45.  Aus welchen Gebilden ist das Herz zusammengesetzt? Das Herz ist mit Sehnen, Muskeln und Venen versehen und verfügt auch über Arterien, es ist kegelförmig von Gestalt und weist etwas Fett auf; aus ihm entspringen Arterien und Venen,

24

[Galen], Medizinische Definitionen

αἷμα καὶ πνεῦμα· ἔχει δὲ καὶ κοιλίας, ἐν αἷς γεννᾶται τὸ ἔμφυτον θερμὸν καὶ τὸ ζωτικὸν πνεῦμα, χορηγεῖται συνόλῳ τῷ σώματι καὶ ἡ ἔμφυτος θερμασία. 46. (48 K.)  Ποταπός ἐστιν ὁ θώραξ; Ὁ θώραξ ἐστὶν ἐκ φλεβῶν καὶ νεύρων καὶ ἀρτηριῶν κατεσκευασμένος τῇ φύσει πρὸς τὴν τῆς ἀναπνοῆς ἐνέργειαν. 47. (50 K.)  Τί ἐστι διάφραγμα; Διάφραγμά ἐστιν οὐσία νευρώδης, διεῖργον καὶ χωρίζον τά τε ἐν τῷ θώρακι καὶ τὰ ὑπὸ τὸν θώρακα σπλάγχνα. 48. (51 K.)  Ὁποῖόν ἐστι τὸ ἧπαρ; Τὸ ἧπαρ φλεβῶδές ἐστι καὶ θερμὸν καὶ πολύαιμον καὶ τὴν πρώτην ἐξαιμάτωσιν πλείστην ποιούμενον, συνεργοῦν καὶ τῇ κοιλίᾳ πρὸς τὴν πέψιν τῇ παραθέσει συνθάλπον αὐτήν. 49. (52 K.)  Ποταπός ἐστιν ὁ σπλήν; Ὁ σπλὴν φλεβώδης καὶ ἀρτηριώδης ἐστὶ λεπτὰ ἀγγεῖα ἔχων καὶ πολλὰ μεταξὺ τῶν ἀγγείων· διὰ τοῦτο ἀραιὸς καὶ σομφός. 50. (53 K.)  Ὁποῖός ἐστιν ὁ στόμαχος καὶ πρὸς τί πεποίηται; Ὁ στόμαχος νευρώδης ἐστί, ἐργαλεῖον ὀρέξεως καὶ καταπόσεως καὶ πόρος ὑγρᾶς καὶ ξηρᾶς τροφῆς.

5

10

15

4sq.  Ποταπός – ἐνέργειαν] cf. [Sor.] Quaest. med. 12L: p. 199,11sq. Fischer 7  χωρίζον – σπλάγχνα] exc. Melet. De nat. hom.: p. 93,14sq. Cramer 11–13  Ποταπός – σομφός] cf. [Sor.] Quaest. med. 17L: p. 201,1–4 Fischer 11–26,9  Ὁ – μετρούμενον] exc. Melet. De nat. hom.: p. 103,3–6; 99,6sq.; 103,17–19; 105,11–15. 17sq. 20 Cramer 1–3  ἔχει – θερμασία om. χ 1  ἔχει – κοιλίας post p. 22,17 ὑποπίμελος in marg. add. P: ἕτερος （om. Bon: ἄλλως λ）· καρδία ἐστὶ μυώδης ἔχουσα σχῆμα κωνοειδὲς （-δῆς Bon） καὶ δύο κοιλίας δ λ τα ἔμφυτα θερμᾶ P 2  δι᾽ οὗ addidi: ἐξ ἧς ἐκπεφύκασιν ἀρτηρίαι καὶ φλέβες ἐμφύονται （ἐκ- λ） δὲ （om. λ） δι᾽ ὧν καὶ （om. δ） δ λ συνόλῳ τῷ] ἐν ὁλω τῶ P: corr. Nickel: τῶ παντὶ φ （deest O） ante καὶ add. ὅ τε （om. δ） ζωτικὸς τόνος （om. J: γόνος λ） φ （deest O） 4sq.   Ποταπός – ἐνέργειαν post p. 22,14 ἀναπνευστικόν trsp. ψ （deest O） 4  Ποταπός] τί ψ （deest O） ὁ om. ψ （deest O） Ὁ om. ψ （deest O） ἐστὶν om. P 4sq.  ἀρτηριῶν … νεύρων χ δ 5   post ἀρτηριῶν add. καὶ ὀστῶν καὶ χόνδρων J κατεσκευασται P τῇ φύσει] ὑπὸ τῆς φύσεως ψ （deest O） τὴν … ἐνέργειαν] τὸ … ἐνέργημα φ: τὸ … ὅρμημα χ ἀναπνοῆς] ἅμα πνοῆς V 6  post ἐστιν add. ὅντινα （ὃ H） καὶ ὑπεζωκότα καλοῦμεν δ, post lin. 7 σπλάγχνα ζ: post ἐστιν add. ὅπερ ὑπόζωμα καλοῦσι J οὐσία om. χ η νευρῶδες μ F N G π η εἶργον J 7  διὰχωρίζων P τε om. δ ante σπλάγχνα add. καὶ Haun σπλάγχνα om. P 8   Ὁποῖόν] τί ψ （deest O） τὸ om. ψ （deest O） Τὸ om. ψ （deest O） φλεβῶδές] φλεβώδης οὐσία ζ ἐστιII （om., δὲ postea inser. D） ante φλεβῶδές trsp. ψ （deest O） 9  τὴν om. π ποιοῦμεν Bon 10  πέμψιν R συνθάλπων J: οὖν θάλπον Wa: θάλπον Bon 11–13   Ποταπός – σομφός om. H 11  Ποταπός] τί ψ （desunt O H） ὁ om. ψ （desunt O H） Ὁ om. δ λ （desunt O H） 12  ἐστὶ om. J, ante lin. 11 φλεβώδης trsp. χ δ λ （desunt O H） πολλὰ διαστήματα μεταξὺ scripsi: πολλὰ μεταξὺ P φ （deest O）: multas fistulas inter [Sor.] Quaest. med. 17L: p. 201,3 Fischer: πολλὰς μεταξύτητας μ: πολλὰς μεταξὺ κοιλότητας τ post ἀγγείων add. ἔχων παρέγχυμα J 13  ὡραίως J σοφὸς （σω- Bon） R Bon: σοφῶς J 14   Ὁποῖός – πεποίηται] τί ἐστι στόμαχος ψ （deest O） Ὁ om. ψ （deest O） 15  νευρῶδες Wa H post νευρώδης add. καὶ υ, καὶ ἀρτηριώδης π ἐστί ante νευρώδης trsp. ψ （deest O） ante καὶII add. ἢ F N G π

Def. 45–50

5

10

15

20

𝟸𝟻

durch die Blut und Pneuma geleitet werden; es hat aber auch Ventrikel, in denen die eingepflanzte Wärme und das Lebenspneuma produziert werden, mit dessen Hilfe dem ganzen Körper auch die eingepflanzte Wärme zugeführt wird. 46.  Von welcher Art ist der Brustkorb? Der Brustkorb ist mit Venen, Nerven und Arterien versehen und von der Natur für die Funktion der Atmung eingerichtet worden. 47.  Was ist das Zwerchfell? Das Zwerchfell ist ein sehnenartiges Gebilde, das die Organe im Brustkorb und die unterhalb des Brustkorbs (voneinander) trennt und abgrenzt. 48.  Von welcher Beschaffenheit ist die Leber? Die Leber ist reich an Venen, warm und blutreich und nimmt die erste, in größtem Umfang stattfindende Umwandlung (der Nahrung) in Blut vor, wobei sie auch den Magen bei der Verdauung unterstützt, indem sie ihn durch ihre Nachbarschaft zusätzlich wärmt. 49.  Von welcher Art ist die Milz? Die Milz ist reich an Venen und Arterien, wobei sie feine Gefäße hat und große Abstände zwischen den Gefäßen; deshalb ist sie locker und porös. 50.  Von welcher Beschaffenheit ist die Speiseröhre und wozu ist sie geschaffen worden? Die Speiseröhre ist sehnenartig, sie ist das Organ für den Appetit und das Hinunterschlucken und dient als Weg für flüssige und trockene Nahrung.

26

[Galen], Medizinische Definitionen

51. (54 K.)  Ποταπή ἐστιν ἡ κοιλία; Κοιλία ἐστὶ νευρώδης, ὑποδοχεῖον τροφῆς ὑγρᾶς καὶ ξηρᾶς, πρὸς τὸ πέττεσθαι τὴν τροφὴν κατεσκευασμένη. 52. (55 K.)  Τί ἐστιν ἔντερα; Τὰ ἔντερα νευρώδη τῇ φύσει ἐστίν, τὰ μὲν πρὸς τὴν πέψιν συνεργοῦντα, τὰ δὲ πρὸς τὴν ὑποδοχὴν καὶ ἀπόκρισιν τοῦ περιττώματος γεγονότα. 53. (55 K.)  Πόσαι τάξεις ἐντέρων εἰσί; θ´· στόμαχος, κοιλία, πυλωρός, δωδεκαδάκτυλος ἔκφυσις, νῆστις, λεπτόν, τυφλόν, κῶλον, ἀπευθυσμένον. 54. (55 K.)  Πόσων πήχεών εἰσι τὰ ἔντερα; Τὰ ἔντερα δεκατριῶν πήχεών εἰσιν ἕκαστον τῷ ἰδίῳ πήχει μετρούμενον. 55. (56 K.)  Τί εἰσι νεφροί; Νεφροί εἰσι σαρκώδεις ἐκ ψαθαρωτέρας σαρκὸς συγκείμενοι, ἠθμοὶ τοῦ ὑγροῦ περιττώματος καὶ ὥσπερ προλάκκια ὑπὸ τῆς φύσεως γεγενημένοι. 56. (57 K.)  Τί ἐστι κύστις; Κύστις ἐστὶ νευρώδης, ὑποδοχεῖον ἅμα καὶ ἐργαλεῖον ἐκκριτικὸν ὑγροῦ περιττώματος. 57. (58 K.)  Ὁποῖοί εἰσι δίδυμοι; Δίδυμοί εἰσι σαρκώδεις καὶ εὔθρυπτοι, ὑγροὶ καὶ θερμοί, συνεργοῦντες τῇ πέψει τοῦ ἐν τοῖς παραστάταις σπέρματος. 58. (59 K.)  Τί εἰσι παραστάται; Παραστάται εἰσὶ συγκείμενοι ἐκ φλεβὸς καὶ ἀρτηρίας εἰς τὸ αὐτὸ συμπεφυκυιῶν, περιεκτικοὶ σπέρματος.

5

10

15

15–28,2  Ὁποῖοί – σαρκωδεστέρα] cf. [Sor.] Quaest. med. 28sq. 32L: p. 207,11–208,3. 17sq. Fischer 15  εὔθρυπτοι] cf. Gal. De sem. II 1,16: CMG V 3,1, p. 148,3

1  Ποταπή] τί ψ （deest O） ἡ om. ψ （deest O） νευρῶδες P Wa J H 2  τροφῆς – τὸ] τροφὰς ὑγρὰς καὶ ξηρὰς ἐν τῶ δ τροφῆς del. et post ξηρᾶς add. E post τὸ add. τε L πέπτεσθαι K κατεσκευασμένον δ: κατεσκευασμένην （κατα- H） J H 3  ἐστιν] εἰσιν φ （deest O） Τὰ om. χ δ λ （deest O） νευρώδη – ἐστίν] ἐστὶ （om. J: εἰσὶ δ ζ ） νευρώδη ψ （deest O） 4  τὴνI – καὶ] ὑποδοχὴν τὰ δὲ πρὸς χ （om. K, sec. Ald. in marg. K2） τὴνII om. J ἀπόκρουσιν J 5   περιπτώματος F D K 6–9  Πόσαι – μετρούμενον om. χ 6sq.  Πόσαι – ἀπευθυσμένον post lin. 9 μετρούμενον trsp. φ （deest O） 6  εἰσί om. φ （deest O） ἐννέα δ λ 6sq.  κοιλία – ἀπευθυσμένον J+ 6  δωδεκαδάκτυλον H 7  νῆστις post λεπτόν trsp. P, post κῶλον δ 8   πήχεώνI] πηχῶν δ ζ Τὰ ἔντερα om. J post Τὰ add. μὲν H ιγʹ Bon J 8sq.  πήχεών εἰσιν om. J: εἰσι πηχῶν H 8  πήχεώνII] πηχῶν δ ζ 9  μετρούμενα Bon 10–12  Τί – γεγενημένοι om. H 10  σαρκώδης P Q ψαφαρωτέρας （-αι Q） χ δ λ: ψαθηροτέρα J 11   ἠθμοὶ ante lin. 10 σαρκώδεις trsp. P: ἰσθμοὶ E D B λ τοῦ – περιττώματος post lin. 10 σαρκώδεις trsp. P περιπτώματος F D K: περιττώματα δ post περιττώματος add. τί ἐστιν οὖρον· τὸ περίθεμα τοῦ αἵματος J （cf. p. 28,7） προσλάκια χ λ: πρὸς λάκκια J ἀπὸ λ 12   γεγενημένα η 13  νευρώδης] supra η add. ε D: νευρῶδες （-ώδες P） P μ C κ H ὑποδοχεῖον post ἐστὶ trsp. P ἅμα om. P π 14  ἐκκριτικὸν om. J post περιττώματος colloc. p. 28,7sq. Τί – κύστει φ 15  Ὁποῖοί – Δίδυμοί] ίδυμοι H+ Ὁποῖοί] τί ψ （deest O） post Ὁποῖοί add. τί P ante εἰσιII add. δέ H σαρκοειδεῖς χ ζ εὔθρεπτοι J 16  συνεργοὶ ψ （deest O） πέψει – παραστάταις H+ πέμψει P τοῖς bis scr. C: ταῖς τοῖς B: ταῖς P παραστάται V 18sq.  Τί – σπέρματος om. ζ, post p. 28,2 trsp. M 18  ante συγκείμενοι add. οἱ χ δ J συνηγμένοι P 19  τὸ αὐτὸ] ταυτὸ V: τὼ αὐτῶ P συμπεφυκότες δ J ante περιεκτικοὶ add. οἷον J περιεπτικοὶ （supra πII add. κ D） π: περιεκτικὸς V

Def. 51–58

5

10

15

20

𝟸𝟽

51.  Von welcher Art ist der Magen? Der Magen ist sehnenartig, er ist das Aufnahmeorgan der flüssigen und trockenen Nahrung und ist dafür eingerichtet, die Nahrung zu verdauen. 52.  Was sind die Verdauungsorgane? Die Verdauungsorgane sind ihrer Natur nach sehnenartig, die einen wirken bei der Verdauung mit, die anderen sind für die Aufnahme und Ausscheidung des (Nahrungs)rückstandes da. 53.  Wie viele Unterteilungen gibt es bei den Verdauungsorganen? 9: Speiseröhre, Magen, Pförtner, Zwölffingerdarm, Leerdarm, Dünndarm, Blinddarm, Dickdarm, Mastdarm. 54.  Wie viele Ellen messen die Därme? Die Därme haben eine Länge von dreizehn Ellen, wobei jeder einzelne mit der (dem jeweiligen Individuum) eigenen Elle gemessen wird. 55.  Was sind die Nieren? Die Nieren sind fleischig, wobei sie aus lockerem Fleisch bestehen, sie dienen als Siebe für den flüssigen (Nahrungs)rückstand und sind gleichsam als vorgeschaltete Behälter von der Natur geschaffen worden. 56.  Was ist die Harnblase? Die Harnblase ist sehnenartig, sie ist zugleich Aufnahmegefäß und Ausscheidungsorgan des flüssigen (Nahrungs)rückstandes. 57.  Von welcher Beschaffenheit sind die Hoden? Die Hoden sind fleischig und leicht zu beschädigen, sie sind feucht und warm und wirken an der Kochung des Samens in den Samenblasen mit. 58.  Was sind die Samenblasen? Die Samenblasen bestehen aus Vene und Arterie, die zu ein und demselben Gebilde zusammengewachsen sind, sie enthalten Samen.

28

[Galen], Medizinische Definitionen

59. (60 K.)  Τί ἐστι μήτρα; Μήτρα ἐστὶν ἀγγεῖον κυητήριον, ἔξωθεν μὲν νευρώδης, ἔνδοθεν δὲ σαρκωδεστέρα. 60. (61 K.)  Τί ἐστιν ἔκκρισις; Ἔκκρισίς ἐστι φορὰ τῶν παρακειμένων τοῖς σώμασι περιττωμάτων. 61. (62 K.)  Τί ἐστι κόπρος; Κόπρος ἐστὶν ἀποκάθαρμα τροφῆς κατὰ συντέλειαν πέψεως καὶ ἀναδόσεως διακεκριμένων. 62. (63 K.)  Τί ἐστιν οὖρον; Οὖρόν ἐστι τὸ περιήθημα τοῦ αἵματος ἐν τῇ μεγάλῃ φλεβὶ καταφερόμενον διὰ νεφρῶν καὶ οὐρητήρων ἐν τῇ κύστει. 63. (65 K.)  Ὅτι δʹ εἰσὶ χυμοί, ἐξ ὧν τὸ ζῷον συνέστηκεν· αἷμα, φλέγμα, χολὴ ξανθή, χολὴ μέλαινα· ταῦτα γὰρ καὶ στοιχεῖα τοῦ σώματος παῖδες ἰατρῶν καλοῦσιν. τούτων τὸ μὲν αἷμα θερμόν ἐστι καὶ ὑγρὸν καὶ γλυκύ, τὸ δὲ φλέγμα ψυχρὸν καὶ ὑγρὸν καὶ ἁλυκὸν καὶ γλίσχρον, ἡ δὲ ξανθὴ χολὴ θερμὴ καὶ ξηρὰ καὶ δριμεῖα καὶ κούφη, ἡ δὲ μέλαινα ψυχρὰ καὶ ξηρὰ καὶ ὀξεῖα καὶ βαρυτάτη. 64. (66 K.)  Τί ἐστιν αἷμα; Αἷμά ἐστι σώματος πρῶτον μέρος, θερμὸν καὶ ὑγρόν, ἐν φλεψὶ ἐγκείμενον ἐπὶ πλεῖον, ἐν ἀρτηρίαις δὲ ὀλιγώτερον· ἐξ οὗ τρέφεται καὶ ζωοῦται τὸ σῶμα. 65. (67 K.)  Τί ἐστι φλέγμα; Φλέγμα ἐστὶν ὑγρὸν καὶ ψυχρὸν πρός τε τὴν κατάποσιν τῶν σιτίων καὶ πρὸς τὰς κινήσεις τῶν ἄρθρων ὑπὸ τῆς φύσεως ὑποβεβλημένον.

5

10

15

20

5sq.  Τί – πέψεως] cf. [Sor.] Quaest. med. 30.2L: p. 208,10sq. Fischer 7  Οὖρόν – αἵματος] exc. Melet. De nat. hom.: p. 113,6 Cramer 11  τὸI – γλυκύ] exc. Melet. De nat. hom.: p. 133,19sq. Cramer 15–30,5  Τί – ἀποτελεῖσθαι] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 42,4. 8sq. 17–19; 43,10sq. 16–19

1  ἐστὶν om. V ἀγγεῖον κυητήριον post lin. 2 σαρκωδεστέρα trsp. ψ （deest O） ἀγγείων E κινητήριον δ 2  ἔνδοθεν δὲ σαρκωδεστέρα H+ ἔνδοθεν δὲ] ἐν δὲ τῶ （τὸ E J） ἔνδοθεν （ἔσωθεν φ） ψ （deest O） 3sq.  Τί – περιττωμάτων om. Bon 3  φθορὰ μ 5  τροφῆς] φύσεως ρ συντυχίαν χ 6  τῶν διακεκριμένων scripsi: διακεκριμένων Bas.: διὰκεκριμεν （supra ν add. ο） P: διακεκριμένον R A τ: διακεκριμένου Z S σ: διακεκριμένη δ: διακρινομένη η 7sq.  Τί – κύστει om. Bon: post p. 26,14 περιττώματος trsp. Wa η 7  οὖρον] ὄυρων P Οὖρόν] ὄυρων P τὸ om. D περίθεμα J 8  διαφερόμενον η νεύρων J καὶ postea inser. Wa 9  ante Ὅτι add. πόσοι χυμοί χ 9–164,9  Ὅτι – οὐραχοῦ non legitur in Bon 9–20  Ὅτι – ὑποβεβλημένον deest in Wa hic desinente 9–11  Ὅτι – τούτων om. H 9  Ὅτι om. π τέσσαρες χ λ: δύο J post συνέστηκεν add. ἐῖ τοι P 9sq.  χολὴ – χολὴ] χολαὶ δύο ξανθή τε καὶ χ η 10  ταῦτα γὰρ om. J ante καὶ add. ἃ η καὶ om. υ τ 11  τούτων] ἐπειδὴ ἐκ τούτων συνεστήκαμεν· τούτων （om. J） η: ἐπεὶ （ἐπὶ B K） χ μὲν om. H ἐστι post αἷμα trsp. H γλυκὴν J 12  ψυχρὸν καὶ ὑγρὸν καὶ] ὑγρὸν ψυχρὸν H καὶ ὑγρὸν om. μ ρ καὶ ἁλυκὸν om. P ἁλμυρὸν H ἡ – χολὴ] ἡ ξανθ（ὴ） ἡ χολῆ in ἡ χολῆ ἡ ξανθ（ὴ） mut. P 13   καὶ δριμεῖα om. P λ: πικρὰ J H καὶII om. L κούφη] δακνώδης χ δὲ] χο（λὴ） η P 13–16   ψυχρὰ – ἐνII J+ 13  ψυχρὰ – ξηρὰII ξηρὰ … ψυχρὰ χ οξύνη P καὶVI om. λ 15–17  Τί – σῶμα om. χ （αἷμα ἐστὶ suppl. spatio rel. π） 15  σώματος – μέρος om. ζ 16  ἐγκείμενον ἐπὶ om. ζ δὲ om. η 17  καὶ – σῶμα] τὸ ζῶον η （desunt Wa O） 18  ψυχρὸν καὶ ὑγρὸν π η （desunt Wa O）: οὐσία ὑγρᾶ P τε om. υ: τε καὶ K τὴν om. π 19  σιτίων] στοιχείων del. et σιτίων supra lin. scr. G ἄρθρων] ἀνών E ζ

Def. 59–65

5

10

15

20

𝟸𝟿

59.  Was ist die Gebärmutter? Die Gebärmutter ist ein Gefäß für die Austragung der Leibesfrucht, sie ist außen sehnenartig, innen aber ziemlich fleischig. 60.  Was ist eine Ausscheidung? Eine Ausscheidung ist der Abtransport der (Nahrungs)rückstände, die an den Körpern lagern. 61.  Was ist Kot? Kot ist das Ausscheidungsprodukt der Nahrung nach Abschluss der Verdauung und der Assimilation der ausgesonderten Aufbaustoffe. 62.  Was ist Urin? Urin ist die aus dem Blut in der großen Vene herausgefilterte Flüssigkeit, die auf dem Weg durch Nieren und Harnleiter in die Blase transportiert wird. 63.  Dass es vier Säfte gibt, aus denen das Lebewesen besteht: Blut, Schleim, gelbe Galle, schwarze Galle; denn diese (Säfte) bezeichnen die Ärzte auch als Elemente. Von ihnen ist das Blut warm, feucht und süß, der Schleim kalt, feucht, salzig und zäh, die gelbe Galle warm, trocken, bitter und leicht, die schwarze kalt, trocken, scharf und sehr schwer. 64.  Was ist Blut? Das Blut ist der wichtigste Bestandteil des Körpers, es ist warm und feucht und befindet sich zu einem größeren Teil in den Venen, zu einem geringeren in den Arterien; von ihm wird der Körper ernährt und am Leben erhalten. 65.  Was ist Schleim? Der Schleim ist feucht und kalt und ist von der Natur zum Hinunterschlucken der Speisen und für die Bewegungen der Gelenke hervorgebracht worden.

30

[Galen], Medizinische Definitionen

66. (68 K.)  Τί ἐστι χολὴ ξανθή; Χολὴ ξανθή ἐστι ξηρὰ καὶ θερμὴ καὶ ἐπὶ τόνον τοῦ στομάχου καὶ πρὸς τὰς ἐκκρίσεις τῆς κοιλίας γεγενημένη. 67. (69 K.)  Τί ἐστι χολὴ μέλαινα; Χολὴ μέλαινα ψυχροτέρα ἐστὶ τῆς ξανθῆς, παρακειμένη καὶ ἐν τῷ αἵματι ὥστε σχίζεσθαι αὐτὸ καὶ παχὺ καὶ ἀργὸν καὶ δυσανάδοτον ἀποτελεῖσθαι. 68. (71 K.)  Τί ἐστι μύξα; Μύξα ἐστὶν ἀποκάθαρμα τοῦ ἐγκεφάλου ὥστε κουφίζεσθαι τὸ ἡγούμενον τῆς ψυχῆς μέρος. 69. (72 K.)  Τί ἐστιν ἱδρώς; Ἱδρώς ἐστι περιήθημα τῆς ἐν τῷ αἵματι λεπτῆς καὶ ὀρώδους ὑγρασίας. 70. (73 K.)  Τί ἐστι φλέψ; Φλέψ ἐστιν ἀγγεῖον αἵματος καὶ τοῦ συγκεκραμένου τῷ αἵματι φυσικοῦ πνεύματος, νευρώδης ὑγρὰν καὶ θερμὴν αἴσθησιν ἔχουσα. 71. (74 K.)  Τί ἐστιν ἀρτηρία; Ἀρτηρία ἐστὶν ἀγγεῖον αἵματος ἐλάττονος καὶ καθαρωτέρου καὶ τοῦ συγκεκραμένου φυσικοῦ πνεύματος πλείονος καὶ λεπτομερεστέρου, θερμοτέρα καὶ ξηροτέρα καὶ αἰσθητικωτέρα τῆς φλεβὸς σφυγμωδῶς κινουμένη.

5

10

15

6–36,11  Τί – ἄνθρωπον] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 31v,16–32r,29 6–12  Τί – ἔχουσα] cf. [Sor.] Quaest. med. 34–36.2L: p. 209,11–210,6 Fischer 6sq.  Μύξα – μέρος] exc. Melet. De nat. hom.: p. 52,25sq. Cramer cf. schol. L in Ruf. De corp. hum. part. appellat. 32: p. 137 ad lin. 8 （= p. 240,20sq. Daremberg – Ruelle） 8–16   Τί – κινουμένη] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 48,13sq.; 44,6–8 πνεῦμα. 15. 16sq. 1  Τί – ξανθήI om. P χολὴ ξανθή] ξανθὴ χολὴ ζ Χολὴ ξανθή] ξανθὴ χολή H Χολὴ] ἡ χο（λὴ） ἡ P θερμὴ … ξηρὰ ψ καὶII om. P: ἡ καὶ Haun 1sq.  ἐπίτονο… P+: ἐπὶ τόνιον ρ C L K Wb: ἐπιτόνιον μ B O ζ : ἐπίτονος J: sec. Sylv. （ad … robur） corr. Corn.: ἐπιτόναιον D 2  ante τοῦ add. μὲν ψ καὶ om. J τὰς] τῆς L ἐκκρίσει O ante τῆς add. δὲ θ J γεγενημένη om. H: γεγενημένοι O 3  Τί – μέλαιναI om. P χολὴ om. H Χολὴ μέλαινα] μέλαινα χολὴ H Χολὴ] ἡ χο（λὴ） ἡ P ψυχροτέρα – ξανθῆς] ἐστιν ὡς εἴρηται ψυχρὰ καὶ ξηρὰ· καὶ ὀξεῖα καὶ βαρυτάτη H （cf. supra, p. 28,13sq.） ἐστὶ om. θ J, ante ψυχροτέρα trsp. χ λ 4  περικειμένη λ: καὶ μένει H post παρακειμένη add. μὲν χ θ J, μὲν καὶ （om. H） ἐν τῶ σπληνὶ ἀνακεκραμένη δὲ ζ καὶI om. P π H ἐν om. π σώματι in textu, αἵματι in marg. M ἠχεῖσθαι J αὐτὸ om. χ ante παχὺ add. μὴ ψ παχὺν J: παχύνειν E ἀργὸν καὶ Wb+ ἀραιὸν χ 5  ἀποτελεῖται H 6  Τί ἐστι μύ（ξα） H+ ἀποκάθαρσις H 6sq.  τοῦ – μέρος om. H 7  ἡγούμενον om. P: ἡγεμονικὸν θ J μέρος] hic desinit Haun 8  ante περιήθημα add. τὸ θ J περιήθημα τῆς ἐν] H+ τῆς om. λ αἵματι] σώματι θ λεπτότητος P 9   ῥοώδους P: ὀξώδους H ἐργασίας ζ 10  αἵματος καὶ τοῦ συγκ（εκραμμένου） H+ 11   πνεύματος] αἵματος in textu, πνεύματος in marg. V ὑγρὰ … θερμὴ π post θερμὴν add. τὴν H 11sq.  αἴσθησιν ἔχουσα H+ 11  αἴσθησιν] τὴν οὐσίαν λ 12  post ἔχουσα add. ἔχει δὲ （ἔχει δὲ H+） πλεῖον μὲν （om. η） τὸ αἷμα, ὀλιγώτερον δὲ τὸ ζωτικὸν πνεῦμα φ 13   Ἀρτηρία – αἵμ（ατος） H+ 14  καθαρωτέρον Wb post συγκεκραμένου add. τῶ αἵματι ζ πνεύματος πλείονος H+ 15sq.  φλεβὸς σφυγμωδ（ῶς） H+ 16  σφυγματωδῶς χ

Def. 66–71

5

10

15

𝟹𝟷

66.  Was ist gelbe Galle? Die gelbe Galle ist trocken und warm und ist im Hinblick auf die Spannkraft des Magens und für die Ausscheidungen des Bauches geschaffen worden. 67.  Was ist schwarze Galle? Die schwarze Galle ist kälter als die gelbe, sie lagert sich auch im Blut ab, so dass es gerinnt, dick und träge wird und sich schwer verteilt. 68.  Was ist Nasenschleim? Nasenschleim ist ein Ausscheidungsprodukt des Gehirns, so dass der führende Seelenteil von einer Last befreit wird. 69.  Was ist Schweiß? Schweiß ist das Filtrat der im Blut vorhandenen dünnen und serösen Flüssigkeit. 70.  Was ist eine Vene? Eine Vene ist ein Gefäß für Blut und das mit Blut vermischte natürliche Pneuma, sie ist sehnenartig und fühlt sich feucht und warm an. 71.  Was ist eine Arterie? Eine Arterie ist ein Gefäß für weniger und reineres Blut und das in größerer Menge beigemischte feinteiligere natürliche Pneuma, sie ist wärmer, trockener und wahrnehmbarer als die Vene, da sie eine pulsierende Bewegung aufweist.

32

[Galen], Medizinische Definitionen

Περὶ νεύρων 72. (76 K.)  Ὅτι τῶν νεύρων τρεῖς εἰσι διαφοραί· Τὰ μὲν γὰρ ἐξ ἐγκεφάλου καὶ νωτιαίου πεφυκότα, ταῦτα κυρίως προσαγορεύεται νεῦρα, τὰ δ᾽ ἐκ μυῶν τένοντες, τὰ δ᾽ ἐξ ὀστῶν σύνδεσμοι. 73. (77 K.)  Τίνα τὰ ἐξ ἐγκεφάλου νεῦρα; Νεῦρα τὰ ἀπὸ ἐγκεφάλου καὶ μηνίγγων πεφυκότα κοινά, ξηρότερα καὶ ἧττον θερμότερα φλεβῶν τε καὶ ἀρτηριῶν, αἰσθητικώτερα τὰς προαιρετικὰς κινήσεις ἐκτελοῦντα. 74. (78. 80 K.)  Τίνα ἐστὶ τὰ ἐξ ὀστῶν νεῦρα; Νεῦρα τὰ ἐξ ὀστῶν εἰσιν εἰς ὀστᾶ ἐμφυόμενα, συνδετικὰ καὶ συνεκτικὰ τῶν ἄρθρων καὶ τῶν μελῶν τοῦ σώματος· τὰ δὲ ἀπὸ μυῶν εἰσι σώματα νευρώδη ἀναμεμιγμένης αὐτοῖς καὶ σαρκὸς πρὸς κίνησιν τῶν μερῶν γεγονότα. 75. (81 K.)  Τί εἰσι περιόστεοι ὑμένες; Περιόστεοι ὑμένες εἰσὶν εἰλήματα λεπτά, ἰνώδη, ὥσπερ ἐνδύματα τῶν ὀστῶν ὑπὸ τῆς φύσεως γενόμενοι. 76. (82 K.)  Τί ἐστι πιμελή; Πιμελή ἐστι παρέγχυμα τροφῆς περὶ τοὺς ὑμένας, μάλιστα πηγνυμένη, ἀναίσθητος. 77. (83 K.)  Τί ἐστι σάρξ; Σάρξ ἐστιν ἐξ αἵματος πεπηγυῖα, ὑγρὰ καὶ θερμὴ καὶ τὴν μαλακότητα παρεχομένη τῷ σώματι. 78. (84 K.)  Τί ἐστιν ὁ ἐν τοῖς ὀστέοις μυελός; Ὁ ἐν τοῖς ὀστέοις μυελός ἐστι περιεχόμενος ταῖς κοιλότησι τῶν ὀστῶν, λιπαρὸς καὶ ἀναίσθητος.

5

10

15

2–4  Ὅτι – σύνδεσμοι] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 43,28–44,2 10–13   τὰ – ὀστῶν. lin. 14–17 Τί – σώματι] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 47,3sq. 1sq.; 46,16–17 ἀναίσθητόν. 11sq. 10–13  τὰ – γενόμενοι] cf. [Sor.] Quaest. med. 43.1–2L: p. 211,3–7 Fischer 16  Τί – θερμὴ] cf. [Sor.] Quaest. med. 46L: p. 211,16sq. Fischer 18–34,1   Τί – ἀναίσθητα] cf. [Sor.] Quaest. med. 47L: p. 211,19sq. Fischer 1  Περὶ νεύρων om. ψ 2  ante Ὅτι add. πόσαι διαφοραὶ τῶν νεύρων H Ὅτι – διαφοραί om. π τῶν – διαφοραί] διαφοραὶ τῶν νεύρων εἰσὶ τρεῖς λ ante διαφοραί add. αἱ θ J γὰρ om. π 3  νωτιαίου] νωτιαῖων μερῶν P ἐκπεφυκότα φ προσαγορεύονται ρ φ νεῦρα ante ταῦτα trsp. ψ 4  τένοντας D σύνδεσμος V: σύνδεσμα O 5  ante τὰI add. ἐστὶ χ, εἰσὶ ζ Νεῦρα post ἐγκεφάλουII trsp. P ἀπὸ] ἐξ ζ: ἐπ᾽ M ἐγκεφάλουII] ἐγκεφάλων J 6  ante μηνίγγων add. ἐκ τῶν P ἐκπεφυκότα φ ante κοινά add. νεῦρα ταῦτα κυρίως προσαγορεύεται ε （v. lin. 3） κοινά ξηρότερα] κοινότερα P κοινῶ O ξηροτέρα … θερμοτέρα π ἧ（ττον） Wb+ τε om. π 7  αἰσθητικοτέρα π: αἰσθητικωτέρας （supra ω scr. ο） J προαιρε（τικὰς） W b+ 8  ἐστὶ om. φ Νεῦρα post ὀστῶνII trsp. P post τὰII add. δὲ P 8sq.  εἰσιν εἰς ὀστᾶ om. χ 8  εἰσιν om. J 9  ante ὀστᾶ add. τὰ H ἐκφυόμενα ω: correxi συνδεκτικᾶ P καὶII om. H μερῶν O 10  τὰ – εἰσι scripsi: Nervi ex musculis sunt Anon. Lat.: τὰ δὲ λοιπᾶ μύες εἰσὶ P: ἅτινα （τὰ τίνα M） εἰσὶ μῦες μ ρ: μύες εἰσὶ π: τί εἰσι μύες; μύες εἰσι （definiendum non hab. θ J） φ νώματα （supra ν add. σ） ε: νώματα R ἀναμεμιγμένοις P: ἀναμεμιγμένα J αὐτῶ J καὶ om. P E 11  τῶν om. P φ: τοῦ ρ ante μερῶν add. σώματος χ μηρῶν P: μέρος J γεγονότες （-ῶτες P） ω: correxi 12  τίνες χ ante περιόστεοι add. οἱ ρ εἰλήματα] οἱ λήμματα E 13  ἰνώδη] ἐνόδια J τῆς om. π γινόμενοι J 14  παράχυμα J περὶ om. D 15–40,14  （πηγνυ）μένη – παραπλήσιοι om. P 16   ὑγρᾶς … θερμῆς μ θερμὴν θ post θερμὴ add. τροφῆς E 17  καὶ τὴν] σκέπην καὶ φ μαλακωτάτην Wb: μαλακώ （supra ώ scr. τ） O 18sq.  Τί – ἀναίσθητος om. H 18  Ὁ om. π 19  περιεχόμενος] ὁ περιχεόμενος θ J τὴν κοίλωσιν J

Def. 72–78

𝟹𝟹

Über Nerven

5

10

15

20

72.  Dass es drei verschiedene Arten von Nerven gibt: Die einen haben nämlich ihren Ursprung im Gehirn und Rückenmark, diese werden im eigentlichen Sinn des Wortes als Nerven bezeichnet, andere, die ihren Ursprung in den Muskeln haben, als Sehnen und wieder andere, die ihren Ursprung in den Knochen haben, als Bänder. 73.  Was sind die Nerven aus dem Gehirn? Die Nerven, die ihren Ursprung im Gehirn und in den Hirnhäuten haben, sind im ganzen Körper verbreitet, sie sind trockener und weniger warm als Venen und Arterien, wahrnehmungsfähiger und führen die willkürlichen Bewegungen aus. 74.  Was sind die Nerven aus den Knochen? Die Nerven aus den Knochen wachsen in Knochen ein, sie dienen dazu, die Gelenke und Gliedmaßen des Körpers zu verbinden und zusammenzuhalten; die aus den Muskeln dagegen sind sehnenartige Gebilde, denen auch Fleisch beigemischt ist, und sie sind für die Bewegung der Körperteile geschaffen. 75.  Was sind Knochenhäute? Knochenhäute sind dünne, faserartige Hüllen, die von der Natur gleichsam als Bekleidung der Knochen geschaffen worden sind. 76.  Was ist Fett? Fett ist ein aus der Nahrung gebildetes, um die Hautgebilde herum liegendes Füllsel, es ist besonders fest und wahrnehmungslos. 77.  Was ist Fleisch? Fleisch ist eine aus Blut verfestigte Substanz, es ist feucht und warm und verleiht dem Körper seine weiche Konsistenz. 78.  Was ist das Knochenmark? Das Knochenmark ist umgeben von den Hohlräumen der Knochen, es ist fettig und wahrnehmungslos.

34

[Galen], Medizinische Definitionen

79. (85 K.)  Τί εἰσι χόνδροι; Χόνδροι εἰσὶ σώματα γεωδέστερα καὶ ἀναίσθητα. 80. (86 K.)  Τί ἐστιν ὀστᾶ; Ὀστᾶ εἰσι σώματα ξηρὰ καὶ γεώδη καὶ ψυχρὰ καὶ ἀναίσθητα. 81. (87 K.)  Τί εἰσιν ὀδόντες; Ὀδόντες εἰσὶν οἱ διαιροῦντες τὴν τροφὴν καὶ κατεργαζόμενοι συνεργοῦντές τι καὶ πρὸς τὴν τῆς φωνῆς διάρθρωσιν. 82. (91 K.)  Τί εἰσιν ὄνυχες; Ὄνυχές εἰσιν ἀποτελεύτησις νεύρων εὐπρεπείας χάριν γεγονότες καὶ ὥστε ἐπιλαμβάνειν τι τοῖς δακτύλοις εὐκολώτερον. οἱ δὲ οὕτως· ὄνυχές εἰσι δέρματος ἔφαψις ξηρὰ καὶ ψυχρὰ καὶ ἀναίσθητος. 83. (92 K.)  Τί ἐστι θρίξ; Θρίξ ἐστι σῶμα ξηρὸν καὶ ψυχρὸν καὶ ἀναίσθητον πρὸς σκέπην καὶ κόσμον γεγενημένη. 84. (93 K.)  Τί ἐστι δέρμα; Δέρμα ἐστὶ σῶμα νευρῶδες σκεπάζον ὅλην τὴν περιοχὴν τοῦ σώματος εὐπρεπείας χάριν καὶ ὥστε ἀπερύκειν τὰ αἴτια γεγενημένον. 85. (94 K.)  Τί ἐστι σπέρμα; Σπέρμα ἐστὶ συνεσπαρμένη δύναμις ἐν ὑγρῷ περιέχουσα τούτου τὸν λόγον, ἥτις δύναμις τυγχάνουσα τῶν προσηκόντων λόγων καὶ ὑλῶν ἐξαπλοῦται εἰς γένεσιν ἀνθρώπου. ἢ οὕτως· σπέρμα ἐστὶν ὑγρὸν ἐν παραστάταις περιεχόμενον ἐκ θερμοῦ πνεύματος, ἐξ οὗ οἷόν τε φῦναι ἄνθρωπον. ἄλλος ὅρος· σπέρμα ἐστὶ πνεῦμα ἔνθερμον ἐν ὑγρῷ ἐξ

1  Τί – γεωδέστερα] cf. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 46,24 4–7  Ὀδόντες – εὐκολώτερον] exc. Melet. De nat. hom.: p. 81,24sq.; 123,3–5 Cramer 6–12  Τί – χάριν] cf. [Sor.] Quaest. med. 63–65L: p. 222,9–19 Fischer 6sq.  Ὄνυχές – εὐκολώτερον] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 47,20sq. 9sq.  Τί – γεγενημένη] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 47,9sq. 14–16  Τί – ἀνθρώπου] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 49,8–10 18–36,5  σπέρμα – ἀπεκρίθη] Chrys. fr. 742: SV F II, p. 211,29–34 18–36,1  σπέρμα – ἀφείθη] cf. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 49,10sq.

1  εἰσι] ἔστι H 1sq.  καὶ – γεώδη om. D 1  καὶ om. J ἀναίσθητα] αἰσθητικὰ ἅτινα εἰσὶ （ἐστὶ θ H） ῥὶς καὶ ὦτα φ 2sq.  Τί – ἀναίσθητα om. φ （cf. App. I, 24, p. 186,20sq.） 2  ἐστιν] εἰσιν Z R A σ 4  εἰσιν] ἐστι H 5  κατεργαζόμεναι L ante συνεργοῦντές add. καὶ π ante τι add. δὲ φ τι om. H τὴν om. Z υ V 6  εἰσινI] ἐστιν H ἀποτελευτήσεις J ante νεύρων add. τῶν φ 7  ὡς χ ἐπιλαμβάνεσθαι ζ : λαμβάνεσθαι θ J τι om. H 7sq.  οἱ – ἀναίσθητος om. H 7sq.  οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ: ἑτέρως J: ἄλλως λ 8  ψυχρὰ … ξηρὰ φ （deest H） καὶI om. F N G 9sq.  Τί – γεγενημένη post lin. 13 trsp. V 9  Θρίξ ἐστι] τί ἐστι θρὶξ R σῶμα ἐστὶ π ψυχρὸν … ξηρὸν φ καὶII om. D 10  προσκεπην Q σκέπειν D καὶ om. F γεγενημένοι J 11–13  Τί – γεγενημένον om. H 11  σῶμα om. θ J νευρώδης σκεπάζων F ὅλην om. θ, post lin. 12 περιοχὴν trsp. J 12  ante τοῦ add. ὅλου θ λ ante καὶ add. τὸν （τῶν J） τοῦ ὅλου λόγον （-ων J） φ （deest H） ὥσπερ O J λ ἀπερύκειν τὰ] ἃ περίκεινται J αἴτια] ἐναντία E 13  γεγενημένοι V: γεγενημένα J 14–16  Σπέρμα – οὕτως om. ζ 15  τούτου τὸν] τὸν τοῦ ὅλου θ J τοῦτον π 16  λόγων] τόπων θ J καὶ om. B ἀνθρώποι. W b+: ἀνθρώποις （ι ex υ corr.） O ἢ οὕτως scripsi: ἢ οὕτως ἑτέρως χ: καὶ ἄλλως θ: ἑτέρως J （desunt P λ） 17  ἐν παραστάταις Wb+ παραστάται L: （παραστ）άταις H+ περιεχόμενον] ἑλκτικὸν φ 17sq.  οἷόν τε] οἴονται E Wb: οἷονται O λ 18  ἄνθρωποι W b J: οἱ ἄνθρωποι O ἄλλος ὅρος] ἄλλως ὅρος M: ἢ π: καὶ ἄλλ… W b+: καὶ ἄλλως O: ἑτέρως J: ἄλλως λ: καὶ πάλιν H （πνεῦμα ἔν）θερμον Wb+ ἐν ὑγρῷ om. J: ἔνυγρον ζ

5

10

15

Def. 79–85

5

10

15

20

𝟹𝟻

79.  Was sind Knorpel? Knorpel sind eher erdartige und wahrnehmungslose Gebilde. 80.  Was sind Knochen? Knochen sind trockene, erdartige, kalte und wahrnehmungslose Gebilde. 81.  Was sind Zähne? Zähne sind (Gebilde), die die Nahrung zerkleinern und aufbereiten, wobei sie auch ein wenig zur Artikulation der Stimme beitragen. 82.  Was sind Nägel? Nägel sind Endigungen von Sehnen, die des schönen Aussehens wegen geschaffen worden sind, und damit man mit den Fingern leichter etwas greifen kann. Andere (definieren sie) folgendermaßen: Nägel sind eine trockene, kalte und wahrnehmungslose Verdickung der Haut. 83.  Was ist Haar? Haar ist ein trockenes, kaltes und wahrnehmungsloses Gebilde, das zum Schutz und als Schmuck geschaffen worden ist. 84.  Was ist Haut? Haut ist ein sehnenartiges Gebilde, das die ganze Oberfläche des Körpers bedeckt, des schönen Aussehens wegen und so geschaffen, dass sie schädliche Dinge abhalten kann. 85.  Was ist Samen? Samen ist eine in einer Flüssigkeit zusammengeballte Kraft, die deren Wesensmerkmal enthält, eine Kraft, die, wenn sie die angemessenen Wesensmerkmale und Stoffe erlangt, sich zur Entstehung eines Menschen entfaltet. Oder folgendermaßen: Samen ist eine in den Samenblasen enthaltene und aus warmem Pneuma hervorgegangene Flüssigkeit, aus der ein Mensch entstehen kann. Eine andere Definition: Samen ist in einer Flüssigkeit enthaltenes warmes

36

[Galen], Medizinische Definitionen

αὑτοῦ κινούμενον καὶ δυνάμενον τοιοῦτον γεννᾶν οἷον ἀφ᾽ οὗ καὶ ἀφείθη. ἑτέρως· ὁ δὲ Κ ι τ ι ε ὺ ς Ζ ή ν ω ν οὕτως ὡρίσατο· «σπέρμα ἐστὶν ἀνθρώπου, ὃ μεθίησιν ἄνθρωπος μεθ᾽ ὑγροῦ, ψυχῆς μερῶν ἅρπασμα καὶ σύμμιγμα τοῦ τῶν προγόνων γένους, οἷόν τε αὐτὸ ἦν καὶ αὐτὸ συμμιχθὲν ἀπεκρίθη.» 86. (95 K.)  Τί ἐστι φύσις; Φύσις ἐστὶ πῦρ τεχνικὸν ὁδῷ βαδίζον εἰς γένεσιν. ἑτέρως κατὰ Π λ ά τ ω ν α · φύσις ἐστὶν οἷα τεχνικὴ δύναμις. ἑτέρως· φύσις ἐστὶ πνεῦμα ἔνθερμον ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον καὶ κατὰ τὰς σπερματικὰς δυνάμεις γεννῶν τε καὶ τελειοῦν καὶ διατηροῦν τὸν ἄνθρωπον. ἢ οὕτως· φύσις ἐστὶ δύναμις ἐξ ἑαυτῆς κινουμένη, αἰτία γενέσεως καὶ διαπλάσεως γεννῶσά τε καὶ διαφυλάττουσα τὸν ἄνθρωπον. δύναται δὲ καὶ οὕτως ὁρίσασθαι· φύσις ἐστὶ πνεῦμα ἔνθερμον ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον κατὰ σπερματικοὺς λόγους γεννῶν τε καὶ τελειοῦν καὶ διατηροῦν τὸν ἄνθρωπον ἐν χρόνοις καὶ μεγέθεσιν ὡρισμένοις. 87. (96 K.)  Τί ἐστιν ἕξις; Ἕξις ἐστὶ πνεῦμα συνέχον καὶ συγκρατοῦν τὰ μέρη. 2–5  ὁ – ἀπεκρίθη] Zenon. Cit. fr. 128: SV F I, p. 36,19–22 2–4  ὁ – γένους] cf. Zenon. Cit. fr. 128: SV F I, p. 36,2–4 6  Φύσις – γένεσιν] Chrys. fr. 1133: SV F II, p. 328,19sq. cf. Zenon. Cit. fr. 171: SV F I, p. 44,1sq. 9sq.; Chrys. fr. 1134: II, p. 328,26sq. 7–9  φύσιςII – ἄνθρωπον] Chrys. fr. 1133: SV F II, p. 328,21–23 15–54,14  Τί – ἀρτιότης] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 32r ,31–33v ,25 15–38,2  Τί – ποτοῦ] cf. [Sor.] Quaest. med. 66.1. 68L: p. 222,21sq. 223,8 Fischer 1  αυτοῦ C: αὐτοῦ Z R S σ F κ J: ἑαυτοῦ θ H: ἑαυτῆς λ καὶI om. θ J ante τοιοῦτον add. τὸν J τοιοῦτο D ὧν λ καὶII om. θ H ἀφέθη μ （-θει E） ρ （ὠφ- γ） C D B L K2 in marg.: corr. v. Arnim, p. 211,31: ἀφέλη K: ἀπεκρίθη φ 2sq.  ἑτέρως – ἄνθρωπος om. H 2  ἑτέρως om. π: καὶ ἄλλως θ: ἄλλο λ ὁ – ὡρίσατο] κατὰ τὸν （om. η） ζήνωνα τὸν κιττιέα （-έω Wb） φ （deest H） ἀνθρώπου ἐστὶν F N ἀνθρώπου] ἄνθρωπον K 3–5  μεθ᾽ – ἀπεκρίθη] η. ἀπόσπασμα ἐνύλου ψυχῆς μέρους μετὰ πνεύματος ἐνύγρου H 3  ὑγροῦς Z υ μέρους χ O: μέρος J λ: μέρ… W b+: correxi ἄσπασμα S: ἀπόσπασμα φ σύμμιγμα τοῦ] …πηγμα .. ῦ J+ 3sq.  τοῦ – προγόνων] τούτων πρὸς γόνον ἀνθρώπων λ 4  οἷόν τε] οἴονται W b X: οἷονται O Q γεννᾶν οἷον addidi αὐτὸ ἦν] οὖν γεννᾶν ἀφ᾽ οὗ θ: οὖν γεννᾶν τοιαῦτα· ἀφ᾽ ὧν J: οὖν καὶ αὐτὸ γεννᾶν τοιαῦτα ἀφ᾽ οὗ λ ἦν καὶ αὐτὸ om. F συμμι… J+ 6  post τεχνικὸν add. ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον δραστικῶς H γέν（ν）ησιν ζ post γένεσιν add. ὁμοίων H 7  ἑτέρωςI] καὶ ἄλλως θ: ἄλλως λ: ἢ H 7sq.  κατὰ – ἐστὶ om. θ 7  κατὰ – ἐστὶν] ὡς ὁ πλάτων λέγ（ει） H ἐστὶν – φύσιςII om. J οἷα – δύναμις] θεία τέχνη ζ: „τέχνη θεῖα Interp.“ in marg. Corn. ἑτέρωςII] ἄλλως λ: ἢ H 8–10  πνεῦμα – ἐστὶ om. H 8  αὐτοῦ J κινούμενοι A: κενούμενον O καὶ om. φ τὰς om. θ λ σπαρτικὰς B 9  γεννῶν τε] γεννῶ… J+ ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως θ: ἑτέρως J: ἄλλο λ 10  ἑαυτοῖς B: ἑαυτοῦ N γεν（ν）ήσεως υ διαπλάσεως … γενέσεως H ante καὶ add. τε Z υ καὶ om. G D K, del. C 11  γεννῶσά – ἄνθρωπον] καὶ τελειοποιὸς H γεν（ν）ῆσαι χ τε om. φ post καὶI add. τελειοῦσα καὶ φ διαφυλάττειν （δια e corr. in B: φυλάττειν in textu, διαφυλάττειν in marg. C L K） χ τὸν] τὴν κ 11–14  δύναται – ὡρισμένοις om. J 11sq.  δύναται – ὁρίσασθαι] καὶ ἄλλως θ: ἄλλως λ: ἔτι H 11  δὲ om. K: τε C B L 12  αὐτοῦ λ κινούμενος M 13  γενῶν N διατηρῶν λ 15  συνκρατὸν J: κρατοῦν υ

5

10

15

Def. 85–87

5

10

15

20

𝟹𝟽

Pneuma, das sich aus sich heraus bewegt und imstande ist, ein solches (Individuum) zu zeugen wie das, von dem er auch herausgebracht wurde. Auf andere Weise: Z e n o n von K i t i o n hat (Samen) folgendermaßen definiert: „Der Samen eines Menschen, den der Mensch zusammen mit einer Flüssigkeit herausbringt, ist ein Raub von Seelenteilen und eine Mischung aus dem Geschlecht der Vorfahren, er ist imstande, (ein Individuum) von der Art zu zeugen, wie er war und (wie) er als Mischung abgesondert wurde.“ 86.  Was ist Natur? Die Natur ist ein schöpferisches Feuer, das im Hinblick auf das Entstehen methodisch vorgeht. Auf andere Weise nach P l a t o n : Die Natur ist wie eine schöpferische Kraft. Auf andere Weise: Die Natur ist ein warmes Pneuma, das sich aus sich heraus bewegt und den Keimkräften entsprechend den Menschen entstehen lässt, voll entwickelt und am Leben erhält. Oder folgendermaßen: Die Natur ist eine Kraft, die sich aus sich heraus bewegt, Ursache für Entstehung und Ausformung ist und den Menschen entstehen lässt und am Leben erhält. Aber auch folgende Definition ist möglich: Die Natur ist ein warmes Pneuma, das sich aus sich heraus bewegt und den Keimkräften entsprechend den Menschen entstehen lässt, ihn voll entwickelt und in festgesetzten Zeitabschnitten und Größenverhältnissen am Leben erhält. 87.  Was ist ein (körperlicher) Zustand? Ein (körperlicher) Zustand beruht auf dem Pneuma, das die Körperteile zusammenhält und ihnen Kraft gibt.

38

[Galen], Medizinische Definitionen

88. (97 K.)  Τί ἐστιν ὄρεξις; Ὄρεξίς ἐστι πόθος καὶ ἐπιζήτησις τροφῆς καὶ ποτοῦ. 89. (98 K.)  Τί ἐστι κατάποσις; Κατάποσίς ἐστιν ὁλκὴ στερεοῦ καὶ ὑγροῦ ἀπὸ στομάχου εἰς κοιλίαν γινομένη. ἢ οὕτως· κατάποσίς ἐστιν εἰσφορὰ τροφῆς ὑγρᾶς καὶ στερεᾶς ἐκ στόματος διὰ στομάχου εἰς κοιλίαν γινομένη. 90. (99 K.)  Τί ἐστι πέψις; Πέψις ἐστὶ μίξις καὶ χύλωσις καὶ ὥσπερ ἕψησις τροφῆς ἐν κοιλίᾳ καὶ ἐν ἐντέροις κατὰ μεταβολὴν εἰς ἀνάδοσιν τετελεσμένη. ἑτέρως· πέψις ἐστὶ κατεργασία τροφῆς κατὰ μεταβολὴν ἐν κοιλίᾳ καὶ ἐν ἐντέροις. ἢ οὕτως· ἀλλοίωσις ἑτοίμη πρὸς ἐξαιμάτωσιν, ἥτις γίνεται ὑπὸ τῆς φυσικῆς θερμασίας ἑψήσει παραπλησίως. 91. (99 K.)  Πῶς Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς καὶ Ἐ ρ α σ ί σ τ ρ α τ ο ς καὶ Ἐ μ π ε δ ο κ λ ῆ ς καὶ Ἀ σ κ λ η π ι ά δ η ς τὰς πέψεις τῆς τροφῆς φασι γίνεσθαι; Τὰς πέψεις τῆς τροφῆς Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς μὲν ὑπὸ τοῦ ἐμφύτου θερμοῦ φησι γίνεσθαι, Ἐ ρ α σ ί σ τ ρ α τ ο ς δὲ τρίψει καὶ λειώσει καὶ περιστολῇ τῆς γαστρὸς καὶ ἐπικτήτου πνεύματος ἰδιότητι, Ἐ μ π ε δ ο κ λ ῆ ς δὲ σήψει· οἱ δὲ ἐξ ὠμῶν χυμῶν ἔφασαν τὰς ἀναδόσεις γίνεσθαι, ὥσπερ καὶ Ἀ σ κ λ η π ι ά δ η ς ὁ Β ι θ υ ν ό ς – ὁ αὐτὸς τὴν συγγυμνασίαν τῶν πέντε αἰσθήσεων ἀπεφήνατο εἶναι τὴν ψυχήν. 92. (100 K.)  Τί ἐστιν ἐξαιμάτωσις; Ἐξαιμάτωσίς ἐστιν ἡ εἰς αἷμα τῆς τροφῆς μεταβολή.

5

10

15

20

1–4  Ὄρεξίς – γινομένη. lin. 6–10 Πέψις – παραπλησίως] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 49,15sq. 18–21 11–16  Πῶς – Βιθυνός] Erasistr. fr. 119: p. 102 Garofalo cf. Gal. De fac. nat. II 8: Scr. min. III 187,15sq. Helmr. = II 119,2 K. 11–15  Πῶς – σήψει] Empedocl. A 77: I, p. 298,38–299,2 D.–K. cf. [Sor.] Quaest. med. 71L: p. 223,17–224,5 Fischer 12–16   Τὰς – Βιθυνός] cf. Cels. Med. I prooem. 20: CML I, p. 20,22–21,3 12–14  Τὰς – γαστρὸς] cf. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 48,2–6 12sq.  Τὰς – γίνεσθαι] cf. Hipp. Aphor. I 14. 15: IV 466,8sq. 15sq. L. 15sq.  οἱ – Βιθυνός] cf. Anon. Lond. XXV 24sq. Cael. Aurel. Cel. pass. I 113: CML V I 1, p. 84,27–29 17sq.  ὁ – ψυχήν] cf. Aet. Plac. IV 2: Diels, Doxographi Graeci, p. 387 a 7sq. （b 7sq.） infra, p. 48,4–6 19–40,5  Τί – κατεργασίας] cf. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 49,21–24 1  ὄρεξις] ορ… Wb+ πάθος S B K （α e corr.） J: ἐπιθυμία H 1sq.  τροφῆς καὶ ποτοῦ om. χ 2  ποτοῦ] πόσεως J: τόπου λ 3  καὶ om. Z R A V M 4  ὑπὸ φ στομάχου] στόμα O ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως θ: ἑτέρως J: ἄλλως λ: ἢ H κατάποσίς ἐστιν om. H φορὰ φ 5  ὑγρᾶς καὶ] ὑγρᾶ Wb+ ante καὶ add. ἢ K ἐκ – γινομένη om. H, ἐκ – στομάχου λ 6–8  Πέψις – ἑτέρως om. H 6  καὶ χύλωσις] …λωσις Wb+: χύλωσις V χάλασις J καὶII om. χ 7sq.   ἐνI – τροφῆς om. θ J 7  ἐνI – ἐντέροις post μεταβολὴν trsp. λ ἐνII om. λ ἑτέροις M 7–9   εἰς – ἐντέροις om. O 7  εἰς – τετελεσμένη om. λ 8  ἑτέρως] ἄλλως λ πέψις ἐστὶ om. λ ἐνII om. η 9  ἑτέροις M ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως θ: ἑτέρως J: ἄλλως λ: ἢ H ἀλλοίωσις] ἡ φ γίνεται post lin. 10 θερμασίας trsp. H ἀπὸ O 10  φυσικῆς] φύσεως διὰ χ θερ…ίας Wb+ παραπλησία O J 11–18  Πῶς – ψυχήν om. H 11  κα…πεδο（κλῆς） Wb+ 12  τὰς – τροφῆς post φασι trsp. ρ πέψειςI] πέψει F γίγνεσθαι φασὶν O 12sq.  Τὰς – τροφῆς om. J 12   πέψειςII] πέμξεις O 13  τροφῆς] τ（ροφ）ῆς W b+ ante Ἱπποκράτης add. ὁ θ, ὁ μὲν J μὲν om. φ （deest H） φησι om. λ: φασὶ θ 14  （τρί）ψει Wb+ 15  χυμῶν om. D φ （deest H） 16   ἔφησαν φ （deest H） τὰς om. V 17  ante αὐτὸς add. δ᾽ φ （deest H） αὑτὸς F post αὐτὸς add. οὗτος J λ, ο… Wb+, οὕτως O γυμνασίαν χ （-ιῶν D） η （deest H） πέντε] εʹ β 19  ante Ἐξαιμάτωσίς add. ἡ ζ 19sq.  αἷμα – μεταβολή] αἷ… W b+ 19  τῆς om. H

Def. 88–92

5

10

15

20

𝟹𝟿

88.  Was ist Appetit? Appetit ist der Wunsch und das Verlangen nach Speise und Trank. 89.  Was ist das Hinunterschlucken? Das Hinunterschlucken besteht darin, dass Festes und Flüssiges aus der Speiseröhre in den Magen gezogen wird. Oder folgendermaßen: Das Hinunterschlucken ist der Transport von flüssiger und fester Nahrung, der vom Mund durch die Speiseröhre in den Magen hinein erfolgt. 90.  Was ist die Verdauung? Die Verdauung besteht in der Vermischung der Nahrung, ihrer Verarbeitung zu Saft und gleichsam ihrer Kochung im Magen und in den Därmen, sie erfolgt durch Umwandlung im Hinblick auf die Assimilation. Auf andere Weise: Die Verdauung ist die auf einer Umwandlung beruhende Verarbeitung der Nahrung im Magen und in den Därmen. Oder folgendermaßen: (Die Verdauung ist) ein für die Blutbildung geeigneter Umwandlungsprozess, der durch die natürliche Wärme ähnlich wie ein Kochungsprozess stattfindet. 91.  Wie gehen nach Aussage von H i p p o k r a t e s , E r a s i s t r a t o s , E m p e d o k l e s und A s k l e p i a d e s die Verdauungsprozesse der Nahrung vonstatten? Von den Verdauungsprozessen der Nahrung sagt H i p p o k r a t e s , dass sie unter Einwirkung der eingepflanzten Wärme zustande kommen, E r a s i s t r a t o s durch Reiben, Glätten, die peristaltische Bewegung des Magens und die besondere Beschaffenheit des hinzuerworbenen Pneumas, E m p e d o k l e s durch Fäulnis; andere wie auch A s k l e p i a d e s von B i t h y n i e n – derselbe hat behauptet, die Seele manifestiere sich im Zusammenwirken der fünf Sinne – haben gesagt, dass die Assimilation jeweils aus rohen Säften erfolgt. 92.  Was ist Blutbildung? Blutbildung ist die Umwandlung der Nahrung in Blut.

40

[Galen], Medizinische Definitionen

93. (101 K.)  Τί ἐστιν ἀνάδοσις; Ἀνάδοσίς ἐστιν ὁλκὴ τῆς πεφθείσης καὶ οἰκονομηθείσης καὶ ἐξαιματωθείσης τροφῆς εἰς πάντα τὰ τοῦ σώματος μόρια καὶ τὰ μέρη ὑπὸ τοῦ ἐμφύτου θερμοῦ. οἱ δὲ οὕτως· ἀνάδοσίς ἐστιν ὁλκὴ τῆς πεφθείσης τροφῆς ὑπὸ τοῦ κατὰ φύσιν θερμοῦ εἰς ὅλον τὸ σῶμα μετὰ τῆς οἰκείας μεταβολῆς καὶ κατεργασίας. 94. (102 K.)  Τί ἐστιν αὔξησις; Αὔξησίς ἐστιν ἡ εἰς μῆκος καὶ ὕψος καὶ πλάτος πρόβασις τῶν σωμάτων. 95. (103 K.)  Τί ἐστι θρέψις; Θρέψις ἐστὶν ἡ εἰς τὴν περιοχὴν καὶ τὸ πλάτος γινομένη πρόσθεσις τοῖς σώμασιν. 96. (104 K.)  Πόσαι ἡλικίαι εἰσὶ τοῦ ἀνθρώπου; Τέσσαρές εἰσιν ἡλικίαι· πρώτη μὲν ἡ τῶν νέων, δευτέρα δὲ ἡ τῶν ἀκμαζόντων καὶ τρίτη ἡ τῶν μέσων καὶ τετάρτη ἡ τῶν γερόντων. 97. (104 K.)  Ὁποῖοι τὴν κρᾶσίν εἰσιν οἱ νέοι; Οἱ νέοι οὖν θερμοὶ τὴν κρᾶσιν καὶ ὑγροὶ καὶ τῷ ἔαρι παραπλήσιοι. 98. (104 K.)  Ὁποῖοι τὴν κρᾶσιν οἱ ἀκμάζοντες; Οἱ δὲ ἀκμάζοντες θερμοὶ καὶ ξηροὶ καὶ τὴν αὐτὴν κρᾶσιν τῷ θέρει κεκτημένοι. 99. (104 K.)  Ὁποῖοι τὴν κρᾶσιν οἱ μέσοι; Οἱ δὲ μέσοι ψυχροὶ καὶ ξηροί, ὅμοιοι τῷ φθινοπώρῳ.

5

10

15

6sq.  Τί – σωμάτων] cf. [Sor.] Quaest. med. 74L: p. 224,15sq. Fischer 6–9  Αὔξησίς – σώμασιν] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 49,24–26 σώμασιν 10–42,5   Πόσαι – φλέγμα] cf. [Sor.] Quaest. med. 75.1–3L: p. 225,1–14 Fischer 10–42,7  Τέσσαρές – γέρουσι] exc. Melet. De nat. hom.: p. 12,25–13,1. 5–10. 3–5. 10–12 Cramer 1  πεμφθείσης O 1sq.  καὶ – ἐξαιματωθείσης om. H 2  καὶ ἐξαιματωθείσης om. π λ 2–4   εἰς – θερμοῦ om. H 2  τὰ om. χ, supra lin. add. Q 2sq.  σώματος – θερμοῦ om. K 3   μόρια – μέρη] μ.ρη καὶ μόρι. W b+: μέρη καὶ μόρια O J: μόρια λ τὰ om. D 3sq.  ὑπὸ – πεφθείσης] … θερμοῦ:- κ… π…θείσης W b+ 3  οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως O: ἑτέρως J: ἄλλως λ 4  ὁλκὴ om. θ J πεμφθείσης O ὑπὸ – θερμοῦ om. θ J κατὰ φύσιν] ἐμφύτου λ ante εἰς add. ἀνάδοσίς ἐστι πεφθείσης τροφῆς λ ἐν ὅλω τῶ σώματι H 5  ante μετὰ add. ἑτέρως ἀνάδοσις ἐστὶν ὁλκὴ τῆς πεφθείσης τροφῆς ὑπὸ τοῦ ἐμφύτου θερμοῦ κατὰ φύσιν εἰς ὅλον τὸ σῶμα J μετὰ – κατεργασίας om. ζ οἰκίας C κ μεταβολὴ O καὶ om. O J ἐργασίας E 6  Αὔξησίς ἐστιν om. λ Αὔξησίς om. E ἡ om. J πλάτος] βάθος χ 7  πρόβασις Wb+: πρόσβασις λ 8  Θρέψις ἐστὶν om. λ Θρέψις] θρέψεις M ante τὸ add. κατὰ ζ τὸ om. D λ 9  πρόθεσις S V J: πρόθεσιν A 10  Πόσαι – ἀνθρώπου] πόσαι ἡλικίαι ε （in marg.）: ὁποῖοι τὴν κρᾶσιν εἰσὶν （om. A） οἱ νέοι （e lin. 13） Z R A σ ρ （textum ante lin. 13 Οἱ transponendum esse declaravit A）: ὅτι η εἰσιν ἡλικίαι om. θ 10–12  πρώτη – γερόντων] παιδικὴ· ἀκμαστικὴ· παρακμαστικὴ· γεροντικὴ H 11  δὲ om. F καὶI supra lin. add. N, om. Wb η τῶνIII J+ μέσων καὶ] παρακμαζόντων J 12  ἡ om. V J 13–42,2  Ὁποῖοι – παραπλήσιοι om. H 13  Ὁποῖοι – νέοιI] de collocatione v. supra, ad lin. 10 τὴν κρᾶσίν] τῆ κράσει φ （deest H） εἰσιν om. ε νέοι οὖν] μὲν νέοι λ 13sq.  τὴνII – ὑγροὶ] καὶ ὑγροὶ εἰσὶ τῆ κράσει φ （deest H） 13  τὴνII] κατὰ π 14  ἔαρι] ἦρι J λ: ἀέρι M post παραπλήσιοι add. εἰσὶν J 15  Ὁποῖοι – ἀκμάζοντεςI om. λ τὴν κρᾶσιν om. G: τῆ κράσει θ J post κρᾶσιν add. εἰσὶν E θ J οἱ ἀκμάζοντες] P+ δὲ om. P post θερμοὶ add. εἰσὶν P 16  καὶ] εἰσι τῆ κράσει η （deest H） τὴν – κεκτημένοι] καὶ τῶ θέρει προσεοικότες J τῷ] τῇ F κεκεκτημένοι Z σ: προσκεκτημένοι λ 17  Ὁποῖοι – μέσοιI om. λ τῆ κράσει φ （deest ζ） ante οἱ I add. εἰσὶν ψ （deest ζ） μέσοι ] παρακμάζοντες J δὲ om. χ post ξηροί add. εἰσι τῆ κράσει η （deest H）

Def. 93–99

5

10

15

20

𝟺𝟷

93.  Was ist Assimilation? Assimilation ist das Hineinziehen der verdauten, verarbeiteten und in Blut umgewandelten Nahrung in alle Organe und Teile des Körpers, das unter Einwirkung der eingepflanzten Wärme stattfindet. Andere (definieren) folgendermaßen: Assimilation ist das Hineinziehen der verdauten Nahrung in den ganzen Körper, das unter Einwirkung der natürlichen Wärme in Verbindung mit der dazugehörigen Umwandlung und Verarbeitung stattfindet. 94.  Was ist Wachstum? Wachstum ist das Voranschreiten der Körper in Länge, Höhe und Breite. 95.  Was ist Ernährung? Ernährung ist ein Zuwachs für die Körper, der im Hinblick auf den Umfang und die Breite stattfindet. 96.  Wie viele Lebensalter des Menschen gibt es? Es gibt vier Lebensalter: das erste ist das der jungen Menschen, das zweite das der in der Blüte des Lebens stehenden Menschen, das dritte das der Menschen der mittleren Altersgruppe und das vierte das der alten Menschen. 97.  Welche Beschaffenheit in ihrer Mischung haben die jungen Menschen? Die jungen Menschen sind in ihrer Mischung warm und feucht und dem Frühling ähnlich. 98.  Welche Beschaffenheit in ihrer Mischung haben die in der Blüte des Lebens stehenden Menschen? Die in der Blüte des Lebens stehenden Menschen sind warm und trocken und haben dieselbe Mischung wie der Sommer. 99.  Von welcher Beschaffenheit in ihrer Mischung sind die Menschen der mittleren Altersgruppe? Die Menschen der mittleren Altersgruppe sind kalt und trocken, sie sind dem Herbst ähnlich.

42

[Galen], Medizinische Definitionen

100. (104 K.)  Ὁποῖοι τὴν κρᾶσιν οἱ γέροντες; Οἱ δὲ γέροντες ψυχροὶ καὶ ὑγροί, τῷ χειμῶνι παραπλήσιοι. 101. (104 K.)  Ὁποῖος πλεονάζει τοῖς νέοις χυμός; Τὸ αἷμα πλεονάζει δηλονότι τοῖς νέοις, τοῖς δὲ ἀκμάζουσιν ἡ ξανθὴ χολή, τοῖς δὲ ὠμογέρουσιν ἡ μέλαινα, τοῖς δὲ γέρουσι τὸ φλέγμα. ὅτι τὸ ἔμφυτον θερμὸν πολὺ μὲν ἐν τοῖς νέοις, ἀκμάζον δὲ ἐν τοῖς ἀκμάζουσι, μέσον δὲ ἐν τοῖς μέσοις, ὀλιγοστὸν δὲ ἐν τοῖς γέρουσι. 102. (105 K.)  Τί ἐστι νεότης; Νεότης ἐστί, καθ᾽ ἣν αὔξεται τὸ ζῷον ἐπίδοσιν λαμβάνοντος ἐν αὐτῷ τοῦ θερμοῦ καὶ τοῦ ὑγροῦ καὶ ἴσων ὄντων τῶν ἀπερχομένων τοῖς προσφερομένοις ἢ πλείονος ὄντος τοῦ προσγινομένου ἢ τοῦ ἀπογιγνομένου. 103. (106 K.)  Τί ἐστιν ἀκμὴ ἡλικίας; Ἀκμή ἐστιν ἡλικίας, καθ᾽ ἣν ηὔξηται τὸ ζῷον καὶ τετελείωται τετελειωμένων ἐν αὐτῷ τοῦ τε θερμοῦ καὶ τοῦ ὑγροῦ καὶ ἴσων ὄντων τῶν ἀπερχομένων τοῖς προσφερομένοις. 8–11  Νεότης – ἀπογιγνομένου] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 48,21–23 1  Ὁποῖοι – γέροντεςI om. λ τὴν κρᾶσιν om. G: τῆ κράσει φ （deest ζ） ante οἱ add. εἰσὶν φ （deest ζ） Οἱ – καὶ] ο…ὶ P+ δὲ om. Z R σ τ 2  post ὑγροί add. εἰσὶ τῆ κράσει J λ ante τῷ add. καὶ ψ （deest H） 3  Ὁποῖος – χυμός om. H ποῖος P πλεονά（ζει τοῖς） P+ τοῖς νέοις] ἐν ἑκάστη ἡλικία θ J: ἑκάστης ἡλικίας λ 3sq.  Τὸ – νέοις] πλεονάζει （om. θ） （δὲ add. χ） τοῖς μὲν （om. θ） νέοις （νέοις μὲν ε） τὸ αἷμα χ θ J λ: καὶ ἐν μὲν τοῖς νέοις καὶ παισὶ πλεονάζει τὸ αἷμα H 4  τοῖςII – χολή om. V δὲI om. θ ἡI om. π δὲII om. θ ὠμογέρουσιν] μέσοις χ: παρακμάζουσιν η 5  ὅτι] ὑπάρχει δὲ θ τὸII om. K μὲν om. θ ἐν om. E 6  ἀκμάζον] ἀκ（μάζ）ον W b+: ἀκμάζων F K ἀκμάζουσι – τοῖςIII om. K μέσοις] παρακμάζουσιν H ὀλίγιστον Z ε V τ （deest K）: ὀλίγιστα R: ὀλίγον E θ 8  Τί – νεότης om. H Νεότης ἐστί om. λ: καὶ νεότης μέν ἐστι H αὐξάνεται J 9  λαμβάνον τοῖς J: λαμβάνεται （supra αι add. ος） R αὐτὸ P: αὐτῆ θ ζ ὑγροῦ … θερμοῦ η καὶ τοῦ ὑγροῦ om. P τοῦII om. θ ζ καὶII om. B ἴσον ὂν P J ὄντων post ἀπερχομένων trsp. θ τῷ ἀπερχομένω J post τῶν add. ἀκμαζόντων τῶν λ ἀπεχομένων O 10  προφερομένοις V M O J ἢI] καὶ S προσγενομένου W b: προγινομένου N J: προσφερομένου P 10sq.  ἢ τοῦ ἀπογιγνομένου om. V 10  ἢII] καὶ E 12–14  Τί – προσφερομένοις om. ζ 12  ἡλικίας ἐστὶ ε ἡλικίαςII] ἡλικία D ηὔξεται C D B L: αὔξηται F N: αὔξεται P K J 12sq.  τὸ ζῷον post lin. 13 τετελείωται trsp. μ γ G π: om. F 13  τελειοῦται P J: τελειώ （supra ώ add. ττ） O τειλειουμένου J: τελείων χ αυτὸ P τε om. ψ （deest ζ） τοῦII om. φ （deest ζ） 14  καὶ om. P ἴσου ὄντος J τῶν om. P ἀπεχομένων O προφερομένοις V post προσφερομένοις add. ἢ πλείονος ὄντος τοῦ προσγι（γ）νομένου （προγιν- J） ἢ τοῦ ἀπογι（γ）νομένου P φ （deest ζ; cf. lin. 10sq.）

5

10

Def. 100–103

5

10

15

𝟺𝟹

100.  Von welcher Beschaffenheit in ihrer Mischung sind die alten Menschen? Die alten Menschen sind kalt und feucht, sie sind dem Winter ähnlich. 101.  Welche Art Saft überwiegt bei den jungen Menschen? Offensichtlich überwiegt das Blut bei den jungen Menschen, bei den in der Blüte des Lebens stehenden Menschen die gelbe Galle, bei den älteren Menschen die schwarze (Galle) und bei den alten Menschen der Schleim. Dass die eingepflanzte Wärme bei den jungen Menschen in reichlicher Menge vorhanden ist, in größter Menge bei den in der Blüte des Lebens stehenden Menschen, in mäßigem Umfang bei den Menschen der mittleren Altersgruppe und in geringster Menge bei den alten Menschen. 102.  Was ist Jugend? Jugend ist (das Alter), in dem das Lebewesen wächst, da in ihm Wärme und Feuchtigkeit zunehmen und die Stoffe, die (aus dem Körper) abgehen, (an Menge) gleich sind denen, die (ihm) zugeführt werden oder das, was hinzukommt, mehr ist als das, was abgeht. 103.  Was ist die Blüte des Lebensalters? Die Blüte des Lebensalters ist (das Alter), in dem das Lebewesen ausgewachsen und voll entwickelt ist, da in ihm Wärme und Feuchtigkeit ihren Höhepunkt erreicht haben und die Stoffe, die (aus dem Körper) abgehen, (an Menge) gleich sind denen, die (ihm) zugeführt werden.

44

[Galen], Medizinische Definitionen

104. (107 K.)  Τί ἐστι γῆρας; Γῆράς ἐστιν ἡλικία, καθ᾽ ἣν ὑπομειοῦται καὶ ὑπολείπει τὸ ζῷον ἐλαττουμένων ἐν αὐτῷ τοῦ τε θερμοῦ καὶ τοῦ ὑγροῦ καὶ πλειόνων ἀπογιγνομένων ἢ προσγιγνομένων. 105. (108 K.)  Περὶ ἀναπνοῆς· Ἀναπνοή ἐστι κίνησις θώρακος καὶ πνεύμονος· μέρη δὲ αὐτῆς β´, εἰσπνοὴ καὶ ἐκπνοή. ἢ οὕτως· ἀναπνοή ἐστιν ὁλκὴ ἀέρος διὰ στόματος καὶ μυξητήρων εἰς ἐγκέφαλον καὶ διὰ φάρυγγος καὶ πνεύμονος εἰς καρδίαν. παρεισέρχεται δέ τι καὶ εἰς τὴν κοιλίαν, καὶ ἐκ τοῦ ληφθέντος πάλιν ὀλίγη τις ἀνταπόδοσις εἰς τὸ περιέχον γίνεται. 106. (109 K.)  Τί ἐστι διαπνοή; Διαπνοή ἐστιν ὁλκὴ ἀέρος ἀπροαίρετος ὑπὸ τοῦ φυσικοῦ θερμοῦ διὰ τῆς ἐπιφανείας ἅμα τῷ τι συναπέρχεσθαι γινομένη. ἄλλως· ὁλκὴ ἀέρος μετ᾽ ὀρέξεως φυσικῆς δι᾽ ὅλων τῶν σωμάτων καὶ πάλιν ἐξ ὅλων ἀπόκρισις. 107. (110 K.)  Τί ἐστι σφυγμός; Σφυγμός ἐστι διαστολὴ καὶ συστολὴ καρδίας καὶ ἀρτηριῶν φυσική· μέρη δὲ τοῦ σφυγμοῦ διαστολὴ καὶ συστολή. ἄλλως·

5

10

1–3  Τί – προσγιγνομένων] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 48,28–30 13sq.   Σφυγμός – φυσική] cf. Marcellin. De puls. 3: p. 458,81sq. Schöne （cf. Kollesch, Untersuchungen, p. 98） 14  μέρη – συστολή] cf. [Sor.] Quaest. med. 158L: p. 250,6sq. Fischer 1  Τί – γῆρας om. H post Γῆράς add. δὲ π H ἐστιν ἡλικία om. H ἡλικίας μ β C κ post ἣν add. ἡλικίαν H ἀπομειοῦται ζ 1sq.  καὶ ὑπολείπει om. F 2  post ζῷον add. τὸ M ἐλαττουμένων – ὑγροῦ] τὸ θερμὸν καὶ （…）ρὸν H+ ἐλαττουμένων] ἐλαττόνων μὲν （om. D） χ: ἐλαττομένων O: ἐλαττουμένου J: μένοντος λ αυτὸ P: αὐτῶν O post αὐτῷ add. γι（γ）νομένων χ τε om. ψ ante θερμοῦ add. ψυχροῦ B τοῦII om. φ καὶII om. χ 3   πλείονος J ὄντων – προσγιγνομένων scripsi: ἀπογιγνομένων （-μένου J） ἢ προσγιγνομένων （-μένου J） P θ J: δὲ （om. π H） ἐν αὐτῶ γι（γ）νομένων （post γιγνομένων add. ἢ λ） τοῦ ψυχροῦ （τῶν τε ψυχρῶν H） καὶ τοῦ （om. ζ） ξηροῦ （ὑγρῶν χυμῶν H） χ ζ 4  Περὶ ἀναπνοῆς] τί ἐστιν ἀναπνοή ψ 4sq.  Ἀναπνοή – οὕτως om. H 4  Ἀναπνοή ἐστι om. λ ante θώρακος add. τοῦ J ante πνεύμονος add. τοῦ J 5  μέρει R β´ om. χ: εἰσὶν θ J: εἰσι δύο λ εἰσπνοὴ καὶ ἐκπνοή] ἀναπνοῆ καὶ εἰσπνοῆ ἡ μὲν ἐξοθουμένη ἐκ τῶν ἔνδοθεν ἡ δε ανθἑλκουσα ἀπὸ τῶν ἐξωθεν P ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως θ: ἑτέρως J: ἄλλως λ ἀνα（πνοή） H+ 6  μυξωτήρων Z R σ （-τέρων] ε del. et η supra lin. add. E） π: μυξητήρων （supra ηI add. ω） G: μυξωτήρων （supra ωI add. η） γ: μυκτήρων η ἐξ ἐγκεφάλου χ καὶII om. Z υ V τ θ post διὰII add. δὲ θ πνεύ（μονος） H+ 7  παρήσεται θ: πάρεισι χ δ᾽ ἔτι J τι] τοι υ καὶI supra lin. add. P τὴν om. D καὶII om. P θ ἐκ τοῦ ληφθέντος] ἐκλειφθέντος θ ἐκ om. J λειφθέντος H 8  τις ἀν（ταπόδοσις） H+ εἰς τὸ περιέχον] τῶ περίσχοντι J εἰς om. P 9   Τί – διαπνοή] καὶ H διαπνοή] διαναπνοὴ R post ἀέρος add. et del. διὰ στόματος καὶ μυκτήρων εἰς ἐγκέφαλον ἀέρος J （cf. lin. 5sq.） 10  τοῦ om. P ρ （ἐπι）φα（νειας） H+: ἐπιπνοίας P τῷ τι συναπέρχεσθαι] τοῖς （supra lin. add. S: e τι mut. E） συναπερχομένοις （α ex υ corr. A: συνυπαρ- [supra υII add. α] S: -μένη V: οὖν ἀπερχομένοις E） ω: correxi γινομένη om. V: γενομένη π: ἐκ （om. H） τοῦ σώματος γιγνομένης （γII supra lin. inser. Q: -μένου H） ζ 11sq.  ἄλλως – ἀπόκρισις om. ζ 11  ἄλλως] καὶ ἄλλως θ: ἑτέρως χ: ἑτέρως ἢ J ante ὁλκὴ add. διαπνοή ἐστιν ἐκ τοῦ σώματος χ 11sq.  ὁλκὴ – ἀπόκρισις om. A, in marg. add. A2 11  ὅλου τοῦ σώματος χ 12  ἐξ ὅλων] ἐξόδων χ ἀνάκρησις P: ἀποκρινομένη J 13–46,5  Τί – ἀρτηρίας om. H 13  ante Σφυγμός add. καὶ F διαστολὴ καὶ συστολὴ] κίνησις J 13sq.  καρδίας – συστολή om. F 14  μέρη – συστολή om. P μέρη] μέρει R τοῦ σφυγμοῦ] αὐτοῦ εἰσι δύο （om. θ J） φ （deest H） ἄλλο. P+: καὶ ἄλλως θ: ἢ οὕτως χ: ἑτέρως J

Def. 104–107

5

10

15

𝟺𝟻

104.  Was ist das Greisenalter? Das Greisenalter ist das Alter, in dem das Lebewesen allmählich abnimmt und dahinschwindet, da Wärme und Feuchtigkeit in ihm geringer werden und die Stoffe, die (aus dem Körper) abgehen, die Stoffe, die (ihm) zugeführt werden, an Menge übertreffen. 105.  Über Atmung: Atmung ist eine Bewegung des Brustkorbs und der Lunge; sie besteht aus 2 Teilen, aus Einatmen und Ausatmen. Oder folgendermaßen: Atmung ist das Hineinziehen der Luft durch Mund und Nasenlöcher in das Gehirn und durch Luftröhre und Lunge in das Herz. Daneben gelangt etwas (von der Luft) auch in den Magen, und von dem, was aufgenommen wurde, findet wiederum in geringer Menge eine Rückgabe an die (uns) umgebende Luft statt. 106.  Was ist Transpiration? Transpiration ist das unwillkürliche Hineinziehen von Luft durch die (Körper)oberfläche, das unter der Einwirkung der natürlichen Wärme erfolgt und damit verbunden ist, dass zugleich etwas (Luft) hinausgelangt. Auf andere Weise: Das von einem natürlichen Bedürfnis begleitete Hineinziehen von Luft über alle Körperpartien hin und wiederum das Abgeben (von Luft) aus allen heraus. 107.  Was ist ein Pulsschlag? Ein Pulsschlag ist die natürliche Ausdehnung und Zusammenziehung des Herzens und der Arterien; Ausdehnung und Zusammen-

46

[Galen], Medizinische Definitionen

σφυγμός ἐστι κίνησις κατὰ διαστολὴν καὶ συστολὴν καρδίας καὶ ἀρτηριῶν καὶ ἐγκεφάλου καὶ μηνίγγων φυσικὴ καὶ ἀπροαίρετος. δυνατὸν δὲ καὶ οὕτως ὁρίσασθαι· σφυγμός ἐστι κίνησις φυσικὴ καὶ ἀπροαίρετος τοῦ ἐν καρδίᾳ καὶ ἀρτηρίαις θερμοῦ εἰς ἑαυτὸ καὶ ἀφ᾽ ἑαυτοῦ συγκινοῦσα ὁμοίως τήν τε καρδίαν καὶ τὰς ἀρτηρίας. 108. (113 K.)  Τί ἐστιν ἡγεμονικὸν ψυχῆς; Ἡγεμονικὸν ψυχῆς ἐστι τὸ ἄρχον τῶν μερῶν τῆς ψυχῆς καὶ βασιλεῦον καὶ ἐπιτάσσον καθιδρυμένον ἐν τῇ βάσει τοῦ ἐγκεφάλου. οἱ δὲ οὕτως· ἡγεμονικόν ἐστι τὸ κατάρχον ὅλου τοῦ σώματος τεταγμένον ἐν καρδίᾳ. 109. (114 K.)  Τί ἐστιν ὑπηρετικὸν μέρος τῆς ψυχῆς; Ὑπηρετικὸν μέρος τῆς ψυχῆς ἐστι τὸ ὑποτεταγμένον καὶ ὑπηρετοῦν τῷ ἡγεμονικῷ, τεταγμένον δὲ ἐν τῷ λοιπῷ σώματι. 110. (115 K.)  Τί ἐστιν αἴσθησις; Αἴσθησίς ἐστι πάθος ψυχῆς διὰ σώματος ἀγγελτικὸν τοῦ κινήματος. 111. (115 K.)  Τί διαφέρει αἴσθησις καὶ αἰσθητήριον καὶ αἰσθητὸν καὶ αἰσθητικόν; Διαφέρει· αἴσθησις μὲν γὰρ ἡ ἐνεργοῦσα δύναμις, αἰσθητήριον δὲ τὸ αἴσθησίν τινα ἐμπεπιστευμένον ὄργανον, αἰσθητὸν δὲ τὸ τῇ αἰσθήσει ὑποπῖπτον, αἰσθητικὸν δὲ αὐτὸ τὸ αἰσθανόμενον· οἷον αἴσθησις μὲν ὅρασις, γεῦσις, ὄσφρησις, ἀκοὴ καὶ ἁφή, αἰσθητήριον δὲ ἤτοι ὀφθαλμὸς ἢ ῥὶς ἢ γλῶσσα, ἃ καὶ ὄργανα αἰσθητικὰ προσαγορεύονται, αἰσθητὸν δὲ τὸ

5

10

15

20

1sq.  σφυγμός – ἀπροαίρετος] cf. [Sor.] Quaest. med. 157.1–3 L: p. 249,14–250,3 Fischer 7sq.  ἐν – ἐγκεφάλου] cf. Aet. Plac. IV 5: Diels, Doxographi Graeci, p. 391,8sq. 15–48,2  Τί – ζῷα] exc. Melet. De nat. hom.: p. 49,18–20. 27–50,5 Cramer 1  κίνησις om. π καὶ συστολὴν om. P ἀρτηρι （ambig.） K 2  ἐγκεφάλων θ καὶIII om. P ante δυνατὸν add. ἑτέρως μ ρ 2–5  δυνατὸν – ἀρτηρίας om. P 2sq.  δυνατὸν – ὁρίσασθαι] καὶ ἄλλως θ: ἑτέρως J: ἄλλως λ 2  δὲ om. π 3  φυσικῆς V 4  ἀρτηρίας D 4sq.  εἰς – ἀρτηρίας om. χ 4  ἑαυτὸ J 5  τὰς ἀρτηρίας] hic desinit J 6  ἐστὶ ψυχῆς Z R σ τ 6–8  τὸ – ἐστι om. H 6  ἄρχων O 7  τῆς ψυχῆς om. P τῆς om. D καὶI] τὸ χ post ἐπιτάσσον add. τοῦ νοος τὰ βουλεύματα P ante ἐν add. τε φ （deest H） 8  οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ: ἄλλως λ 8–10  ἡγεμονικόν – ψυχῆς om. χ 8  post ἡγεμονικόν add. ψυχῆς λ 8sq.  ὅλου τοῦ σώματος] τῆς ὅλης τοῦ ζώου διοικήσεως （διακινήσεως λ） φ 9  ἐν] δὲ ἐστιν ἐν τῆ φ post καρδίᾳ add. τοῦ ἐγκεφάλου （post ἐγκεφάλου add. καὶ βάσει H） φ 10–12  Τί – σώματι om. H 10sq.  Ὑπηρετικὸν – ἐστι om. λ 11  ἐστι om. χ ὑποτεταμένον O καὶ – τεταγμένον om. D ὑπηρετοῦν – ἡγεμονικῷ] ὑπηρετ…ω P+ τεταγμένων K: τεταμένον O post δὲ add. ἐστιν λ 12  ἐν om. S λοιπῷ] ἄλλω χ: ἄλλω λοιπῶ λ 13  Τί – αἴσθησις] περὶ αἰσθήσεως H ante Αἴσθησίς add. ἡ H, Γρηγόρου τοῦ θεολόγου· Αἴσθησις ἐστὶν εἰσδοχῆ τις ἔξωθεν P 14  τοῦ κινητικοῦ Z R S σ τ φ: τε καὶ κινοῦν in textu A, τοῦ κινητικοῦ in marg. A2 15–48,6  Τί – εἶναι om. H 15  Τί] ὅτι χ διαφέρει post αἰσθητικόν trsp. χ αἰσθητήριον – αἰσθητὸν] …τον P+ 16  Διαφέρει om. χ ante ἡ add. ἐστιν ψ ενεργουσ…μις P+ post δὲ add. ἐστι θ 17  αἰσθήσει τινὶ θ ἐμπεπιστευομένον C κ （-όμενον B）: πεπιστευμένον λ post δὲ add. ἐστι θ τῇ om. P D φ （deest H） 18  ὑποπίπτων P O post δὲ add. ὠς P, ἐστιν θ τὸ αὐτὸ λ αὑτὸ A οἷον post μὲν trsp. P θ 19   ὄσφρησις γεῦσις λ ἀκοὴ καὶ ἁφή] καὶ αἱ λοιπαὶ αἰσθήσεις χ δὲ om. π ἤτοι] ἢ τὸ B ante ὀφθαλμὸς add. ὁ θ ἢI] ἡ V θ ῥὶν P ἢII] ἡ V θ 20  γλῶττα χ λ αἰσθ.τικᾶ P+ προσαγορεύεται χ τὸ δὲ π

Def. 107–111

5

10

15

20

25

𝟺𝟽

ziehung sind Teile des Pulsschlags. Auf andere Weise: Der Pulsschlag ist eine in Ausdehnung und Zusammenziehung bestehende natürliche und unwillkürliche Bewegung des Herzens, der Arterien, des Gehirns und der Hirnhäute. Man kann (ihn) aber auch folgendermaßen definieren: Der Pulsschlag ist eine natürliche und unwillkürliche Bewegung der im Herzen und in den Arterien vorhandenen Wärme zu sich hin und von sich fort, wobei sie in gleicher Weise das Herz und die Arterien mit bewegt. 108.  Was ist der führende Seelenteil? Der führende Seelenteil ist derjenige, der die (übrigen) Teile der Seele anführt, die Herrschaft über sie ausübt und ihnen Befehle gibt; er hat seinen Sitz an der Basis des Gehirns. Andere (definieren) folgendermaßen: Der führende Teil ist derjenige, der den ganzen Körper regiert, er ist im Herzen lokalisiert. 109.  Was ist der dienende Seelenteil? Der dienende Seelenteil ist derjenige, der dem führenden Seelenteil untergeordnet und dienstbar ist; er ist im (ganzen) übrigen Körper lokalisiert. 110.  Was ist Sinneswahrnehmung? Sinneswahrnehmung ist eine Einwirkung, die die Seele erfährt und die imstande ist, (ihr) mit Hilfe des Körpers die Empfindung anzuzeigen. 111.  Worin unterscheiden sich Sinneswahrnehmung, Sinneswerkzeug, das Wahrnehmbare und das Wahrnehmungsfähige? Es bestehen (folgende) Unterschiede: die Sinneswahrnehmung ist nämlich das aktive (Wahrnehmungs)vermögen, das Sinneswerkzeug ist das Organ, das mit einer Sinneswahrnehmung begabt ist, das Wahrnehmbare ist dasjenige, das der Sinneswahrnehmung zugrunde liegt, und das Wahrnehmungsfähige ist das Wahrnehmende selbst; das heißt, Sinneswahrnehmung ist Sehen, Schmecken, Riechen, Hören und Tasten, Sinneswerkzeug ist dagegen entweder Auge oder Nase oder Zunge, die auch als wahrnehmungsfähige Organe bezeichnet werden, wahrnehmbar sind das Holz,

48

[Galen], Medizinische Definitionen

ξύλον, ὁ λίθος, ὁ τοῖχος, ὁ κίων καὶ πάντα τὰ ὑποπίπτοντα ταῖς αἰσθήσεσιν, αἰσθητικὸν δὲ ὁ Θ έ ω ν καὶ ὁ Δ ί ω ν καὶ τὰ ἄλλα δὲ ὅσα αἰσθάνεται ζῷα. 112. (116 K.)  Πόσαι αἰσθήσεις; Αἰσθήσεις εἰσὶ πέντε· ὅρασις, ἀκοή, γεῦσις, ὄσφρησις, ἁφή. διακονοῦνται δὲ αὗται καὶ ὑπηρετοῦνται τῇ ψυχῇ, ὥσπερ καὶ Ἀ σ κ λ η π ι ά δ η ς ὁ Β ι θ υ ν ό ς φησι τὴν συγγυμνασίαν τῶν πέντε αἰσθήσεων τὴν ψυχὴν εἶναι. 113. (117 K.)  Τί ἐστιν ὅρασις; Ὅρασίς ἐστιν ἡ γινομένη διὰ τῶν ὀφθαλμῶν τῷ συγκεκραμένῳ ἐν αὐτοῖς πνεύματι λεπτῷ μάλιστα κατὰ τὸν τῆς κόρης τόπον τυγχάνοντι· δι᾽ οὗ αἱ ὁρατικαὶ ἀντιλήψεις γίνονται. 114. (118 K.)  Τί ἐστιν ἀκοή; Ἀκοή ἐστιν ἡ γινομένη διὰ τοῦ ἐγκεκραμένου τοῖς ὠσὶ πνεύματος ξηροτέρου μᾶλλον ὄντος ἤπερ λεπτομερεστέρου· δι᾽ οὗ αἱ ἀκουστικαὶ ἀντιλήψεις γίνονται. 115. (119 Κ.)  Τί ἐστιν ὄσφρησις; Ὄσφρησίς ἐστιν ἡ ἀποτελουμένη διὰ τοῦ ἐν ταῖς ῥισὶ πνεύματος ὄντος ἐνίκμου καὶ ἀτμωδεστέρου· δι᾽ οὗ αἱ τῶν ὀσφραντῶν ἀντιλήψεις γίνονται. 116. (120 K.)  Τί ἐστι γεῦσις; Γεῦσίς ἐστιν ἡ γινομένη τῷ ἐν τῇ γλώσσῃ πνεύματι ὄντι ὑγροτέρῳ μᾶλλον. 117. (121 K.)  Τί ἐστιν ἁφή; Ἁφή ἐστιν ἡ ἀποτελουμένη διὰ τοῦ ἐληλυθότος διὰ τοῦ σώματος πνεύματος· δι᾽ οὗ αἱ ἁπτικαὶ ἀντιλήψεις γίνονται. 118. (122 K.)  Τί ἐστι μεταβατικὴ κίνησις; Μεταβατικὴ κίνησίς ἐστι τῶν ὅλων καθ᾽ ὁρμὴν γινομένη κατάρχοντος μὲν τοῦ ἡγεμονικοῦ, ὑπηρετοῦντος δὲ τοῦ ἐν τοῖς νεύροις πνεύματος συνεντεινομένου καὶ παραφέροντος τὰ μέλη.

5

10

15

20

3sq.  Πόσαι – ψυχῇ] cf. [Sor.] Quaest. med. 82L: p. 227,1–4 Fischer 4–6  ὥσπερ – εἶναι] cf. Aet. Plac. IV 2: Diels, Doxographi Graeci, p. 387 a 7sq. （b 7sq.） supra, p. 38,16–18 7–15   Ὅρασίς – γίνονται] exc. Melet. De nat. hom.: p. 70,27–71,1; 74,29–75,2; 73,6–9 Cramer 1  ὁI] ἢ χ: ἢ ὁ φ （deest H） ὁII] ἢ χ: ἢ ὁ φ （deest H） ὁIII] ἢ χ: ἢ ὁ φ （deest H） κύων D τὰ om. V ante ταῖς add. ἐν υ 2  αἰσθητικὸν] αἰσθητὸν λ post δὲI add. ὁ αν… P+ ὁI om. B δίων … θέων λ καὶI om. P λ τὰ – ζῷα] π… τὰ ζῶα ὅσα αἰσθανεται P+ τὰ om. π αἰσθάνεται in μανθάνεται mut. B 3–52,13  Πόσαι – σώματοςII om. P 3  Πόσαι αἰσθήσεις om. θ Αἰσθήσεις εἰσὶ om. λ ante εἰσὶ add. μὲν οὖν θ πέντε] εʹ β ἀκοή om. L 3sq.   ὄσφρησις γεῦσις λ 4  ὄσφρησις ante lin. 3 ἀκοή trsp. θ ante ἁφή add. καὶ θ δικαιοῦνται ρ αὐταὶ Z υ V ὥστε θ: ὅτε λ 5  καὶ om. π Ἀσκληπιάδης – φησι] ἀσκληπιάδην τὸν βιθυνὸν φ （deest H） συγγυμνασίαν] οὖν γυμνασίαν （-ίων D） χ: γυμνασίαν λ πέντε om. λ: εʹ β 6  τῆ ψυχῆ λ εἶναι] εἰπεῖν φ （deest H） 7  γενομένη μ ρ C κ τῶν] τὸν M 8  ἐν αὐτοῖς om. H ἐν om. λ τῆς om. λ κόρης om. E 9  τόπον om. M H: τύπον （supra ύ add. o） F: τύπον N G θ τυγχάνοντι] ὑπάρχοντι θ ὁρατικαὶ om. A, in marg. add. A2: ὁράσεις καὶ ζ 10  γενομένη χ θ H 11  τοῖς ὠσὶ om. λ τοῖς om. F 12  ἀκουστικὰ V 13–15   Ὄσφρησίς – γίνονται om. K 14  τοῖς H ἀνίκμου θ H: ἐνίκμον N ἀτμοειδεστέρου H: αὐχμωδεστέρου （αὐμω- F） χ 16  Τί – γεῦσις] γεῦσις τί （τί supra lin. add.） ἐστι A γενομένη χ post γινομένη add. ποιότης φ τῷ] τῶν θ γλώττη （γλῶττι A） ε φ 18   τοῦ om. π 19  διὰ – σώματος om. φ πνεύματος om. χ ἁπτικαὶ scripsi: πνευματικαὶ χ: τοῦ σώματος πνευματικαὶ φ 20–50,4  Τί – ἀέρα om. H 20  ante τῶν add. ἡ θ 21  γινομένων λ μὲν om. λ τοῦ om. τ post ἡγεμονικοῦ trsp. p. 146,18–170,20 Ἀγκύλη – οὕτως Q, p. 146,18–154,8 Ἀγκύλη – ὀσχέου X 21sq.  ὑπηρετοῦντος – μέλη om. λ 22  ante πνεύματος add. ψυχικοῦ θ συνεκτεινομένου π: συντεινομένου θ μέρη θ

Def. 111–118

5

10

15

20

25

𝟺𝟿

der Stein, die Mauer, die Säule und alle Gegenstände, die den Sinneswahrnehmungen zugrunde liegen, wahrnehmungsfähig sind T h e o n und D i o n und alle anderen Lebewesen, die Wahrnehmungsvermögen haben. 112.  Wie viele Sinneswahrnehmungen gibt es? Es gibt fünf Sinneswahrnehmungen: Sehen, Hören, Schmecken, Riechen und Tasten. Sie dienen der Seele und sind ihr behilflich, wie auch A s k l e p i a d e s von B i t hy n i e n sagt, die Seele manifestiere sich im Zusammenwirken der fünf Sinne. 113.  Was ist Sehen? Sehen ist (die Wahrnehmung), die vermittels der Augen durch das in ihnen konzentrierte feine Pneuma zustande kommt, das besonders im Bereich der Pupille anzutreffen ist; durch das Pneuma erfolgen die Gesichtswahrnehmungen. 114.  Was ist Hören? Hören ist (die Wahrnehmung), die durch das in den Ohren konzentrierte Pneuma zustande kommt, das eher trocken als feinteilig ist; durch das Pneuma erfolgen die das Gehör betreffenden Wahrnehmungen. 115.  Was ist Riechen? Riechen ist (die Wahrnehmung), die durch das Pneuma in der Nase bewerkstelligt wird, das feucht und eher dampfartig ist; durch das Pneuma erfolgen die Geruchswahrnehmungen. 116.  Was ist Schmecken? Schmecken ist (die Wahrnehmung), die durch das Pneuma in der Zunge zustande kommt, das in stärkerem Maße feucht ist. 117.  Was ist Tasten? Tasten ist (die Wahrnehmung), die durch das Pneuma bewerkstelligt wird, das durch den Körper gedrungen ist; durch das Pneuma erfolgen die den Tastsinn betreffenden Wahrnehmungen. 118.  Was ist die Bewegung von einer Stelle zur anderen? Die Bewegung von einer Stelle zur anderen ist eine willkürliche (Bewegung) jeweils des ganzen (Körpers), die stattfindet, indem der führende Seelenteil (sie) in Gang setzt und das Pneuma in den Nerven dadurch behilflich ist, dass es sich anspannt und die Gliedmaßen bewegt.

50

[Galen], Medizinische Definitionen

119. (123 K.)  Τί ἐστι φωνή; Φωνή ἐστιν ἡ γινομένη καθ᾽ ὁρμὴν τοῦ ἡγεμονικοῦ ἐντεινομένου καὶ συνεντείνοντος τὸ πνεῦμα τὸ διὰ φάρυγγος μέχρι τοῦ πνεύμονος καὶ τῆς γλώσσης τούτων διατυπτόντων τὸν πλησιάζοντα ἀέρα. 120. (124 K.)  Τί ἐστι μνήμη; Μνήμη ἐστὶ κατοχὴ καὶ συντήρησις τῶν προκεκινημένων ἐν τῇ ψυχῇ. οἱ δὲ οὕτως· μνήμη ἐστὶ κατάληψις παρεληλυθότος, οὗ [τὸ] παρόντος ἐξ αἰσθήσεως κατελαμβάνετο. 121. (125 K.)  Τί ἐστιν ἀνάμνησις; Ἀνάμνησίς ἐστι πλείονος ἐγγενομένου μεταξὺ χρόνου πρὸς ἄλλοις γενομένης τῆς διανοίας πάλιν ὥστε ἀναμιμνῄσκεσθαι τὰ προκεκινηκότα τὴν ψυχήν. 122. (126 K.)  Τί ἐστιν ἐπίνοια καὶ νόησις; Ἐπίνοιά ἐστιν ἐναποκειμένη νόησις, νόησις δὲ λογικὴ φαντασία. 123. (127 K.)  Τί ἐστιν ὕπνος; Ὕπνος ἐστὶν ἄνεσις ψυχῆς κατὰ φύσιν ἀπὸ τῶν περάτων ἐπὶ τὸ ἡγεμονικόν. οἱ δὲ οὕτως· ὕπνος ἐστὶ ψυχῆς καταφορὰ κατὰ φύσιν ἀπὸ τῶν περάτων ἐπὶ τὴν ἀρχήν. 124. (128 K.)  Τί ἐστιν ἐγρήγορσις; Ἐγρήγορσίς ἐστιν ἔντασις ψυχῆς ἀπὸ τῆς ἀρχῆς εἰς πάντα τὰ μέρη καὶ τὰ μόρια τοῦ σώματος. 125. (129 K.)  Τί ἐστιν ὑγεία; Ὑγεία ἐστὶν τῶν πρώτων κατὰ φύσιν ἢ εὐκρασία τῶν ἐν ἡμῖν χυμῶν ἢ τῶν φυσικῶν δυνάμεων ἀπαραπόδιστος ἐνέργεια. ἢ· ὑγεία ἐστὶν εὐκρασία τῶν τεσσάρων στοιχείων, ἐξ ὧν τὸ ζῷον συνέστηκεν, ἐκ θερμοῦ, ψυχροῦ, ὑγροῦ, ξηροῦ. οἱ δὲ οὕτως·

5

10

15

20

11sq.  Ἐπίνοιά – φαντασία] Chrys. fr. 89: SV F II, p. 29,30sq. = fr. 271 Hülser 11  Ἐπίνοιά – 19sq.  εὐκρασία – ἐνέργεια] exc. Melet. De νόησιςII] cf. Chrys. fr. 847: SV F II, p. 229,42sq. nat. hom.: p. 47,5sq. Cramer 1–70,4  Τί – ποιῆσαι post p. 136,14 γινόμενον trsp. λ 1  γενομένη B K λ 2  ἐκτεινομένου τ καὶ om. υ συνεκτείνοντος π: συντείνοντος θ τὸII] τοῦ θ 3  πνεύμονος] στόματος φ γλώττης ε φ: γλώσσας B τὸν] τὸ F 5  Μνήμη ἐστὶ om. λ προκεκινηκότων ζ: προκεκριμένων χ 6  ἐν τῇ ψυχῇ] τὴν ψυχὴν ζ οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ: ἢ H μνήμη ἐστὶ om. H κατάλειψις H 7  τὸ παρὸν ω: correxi καταλαμβάνεται ζ: παρελαμβάνετο θ 8–12  Τί – φαντασία om. H 8  Ἀνάμνησίς ἐστι om. λ ἐντεινομένου （-ναμένου ρ） χ 9  χρόνον γ ἄλλης E: ἀλλήλοις θ: ἀλλήλους λ γινομένης Z σ τ lac. indicavi ἀναμνήσκεσθαι O 10   τὰ om. F προσκεκινηκότα E τῆ ψυχῆ φ 11  καὶ νόησις om. λ Ἐπίνοιά ἐστιν om. λ 11–13  ἐναποκειμένη – ἐστὶν om. χ 11  νόησιςII om. θ 13  Τί – ἐστὶν] τί ἐστιν ἐπίνοια καὶ τί νόησις: ἐπίνοια ἐστιν θ Ὕπνος ἐστὶν om. λ κατὰ φύσιν] κατάφασιν Z σ τ θ 14  post ἡγεμονικόν add. νόησις δὲ λογικὴ φαντασία θ οἱ δὲ οὕτως] τί ἐστιν ὕπνος χ: καὶ ἄλλως θ οὕτως om. H ὕπνος ἐστὶ] ἄνεσις θ μεταφορὰ W b 16  Τί – ἐγρήγορσις om. H Ἐγρήγορσίς ἐστιν om. λ ante ἀπὸ add. καὶ ζ 16sq.  ἀπὸ – εἰς om. E 17  μέρη in μέλη mut. G: μέλη β 18  ὑγεία] ὑγίεια S Ὑγεία ἐστὶν om. λ Ὑγεία] ὑγίεια S εὐκρασία addidi τὸ πρῶτον ζ 19  ἢI om. ζ: ἡ D W b ἐνκρασία M ante τῶνI add. καὶ in marg. Corn. ἐν om. K ὑμῖν D ἢII] καὶ ἄλλως· ἡ θ δυναμένων κ ἀπαρεμπόδιστος H: ἀπαπόδιστος O 20  ἢ] ἡ π: καὶ ἄλλως θ τεσσάρων στοιχείων] πρώτων φ 20sq.  ἐξ ὧν τὸ] τὸ γὰρ χ 21  ζῷον] πρώτων O: σῶμα ζ ἐκ om. ζ ante ψυχροῦ add. καὶ ε ante ὑγροῦ supra lin. add. καὶ S ξηροῦ ὑγροῦ θ ante ξηροῦ add. καὶ ε ζ ξηροῦ om. L 21– 52,2  οἱ – ξηροῦ om. H 21  οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ οἱ] ἡ υ

Def. 119–125

5

10

15

20

25

𝟻𝟷

119.  Was ist die Stimme? Die Stimme ist etwas, was willkürlich geschieht, indem der führende Seelenteil sich anspannt und zugleich das Pneuma mit anspannt, das durch die Luftröhre bis zur Lunge und zur Zunge gelangt, die ihrerseits die benachbarte Luft in Schwingung versetzen. 120.  Was ist Gedächtnis? Gedächtnis ist das Festhalten und Bewahren der Dinge, die zuvor in der Seele ventiliert worden sind. Andere (definieren) folgendermaßen: Das Gedächtnis ist das Festhalten von Vergangenem, das, solange es gegenwärtig war, auf Grund einer Sinneswahrnehmung erfasst wurde. 121.  Was ist Erinnerung? Um Erinnerung handelt es sich, wenn nach einer dazwischenliegenden längeren Zeit, nachdem sich das Denken bei anderen Gegenständen aufgehalten hatte, wiederum … , so dass man sich an die Dinge erinnert, die die Seele zuvor beschäftigt haben. 122.  Was sind Gedanke und Denken? Der Gedanke ist gespeichertes Denken, das Denken aber vernunftgesteuerte Vorstellung. 123.  Was ist Schlaf? Schlaf ist die der Natur entsprechende Entspannung der Seele, die von den äußeren Begrenzungen (des Körpers) hin zum führenden Seelenteil verläuft. Andere (definieren) folgendermaßen: Schlaf ist der der Natur entsprechende Rückzug der Seele von den äußeren Begrenzungen (des Körpers) zum Zentralorgan. 124.  Was ist Erwachen? Erwachen ist die Anspannung der Seele, die vom Zentralorgan hin zu allen Teilen und Organen des Körpers verläuft. 125.  Was ist Gesundheit? Gesundheit ist die richtige Mischung der von Natur aus ersten Teile oder die richtige Mischung der in uns vorhandenen Säfte oder die ungehinderte Funktion der natürlichen Kräfte. Oder: Gesundheit ist die richtige Mischung der vier Elemente, aus denen das Lebewesen besteht, aus Warm, Kalt, Feucht und Trocken. Andere (definieren) folgendermaßen: (Sie ist) das richtige

52

[Galen], Medizinische Definitionen

ἁρμονία τῶν συνιστώντων τὸν ἄνθρωπον, θερμοῦ τε καὶ ψυχροῦ, ὑγροῦ τε καὶ ξηροῦ. 126. (129 K.)  Τίνα παρέπεται τῇ ὑγείᾳ; Παρέπεται τῇ ὑγείᾳ κάλλος, εὐεξία, ἀρτιότης· κάλλος μὲν οὐχ ὁποῖον ἀπὸ κομμωτικῆς δι᾽ ἐπιχρισμάτων προσώπου καὶ βαφῆς τριχῶν καὶ τῶν τούτοις ἐοικότων περιγινόμενον· εὐεξία δὲ ἡ οὐχὶ ἀπὸ γυμναστικῆς, ἀλλ᾽ ἡ κατ᾽ ἐπακολούθησιν τῆς ὑγείας συνισταμένη· ἀρτιότης δὲ ἡ τῶν μελῶν ἀπηρτισμένη ῥῶσίς τε καὶ συμμετρία. 127. (129 K.)  Τίνα τῷ κάλλει παρέπεται; Εὔχροια καὶ μελῶν ἀναλογία τε καὶ εὐρυθμία· οἷς οὖν τὸ κάλλος, ἔστι γὰρ κάλλος ἀναλογία μελῶν μετ᾽ εὐχροίας. 128. (129 K.)  Τίνι διαφέρει ὑγεία εὐεξίας; Ὑγεία εὐεξίας τούτῳ διαφέρει· ὑγεία μὲν γάρ ἐστιν εὐεξία σύμμετρος, ἡ δὲ εὐεξία ὑγεία ἐπιτεταμένη – ἡ δὲ ἐπὶ τῶν γυμναστικῶν εὐεξία οὐδὲ ὑγεία ἄν τις εἴη. 129. (130 K.)  Τίνες ἀρεταὶ σώματος; Ἀρεταὶ σώματος μὲν ὑγεία, ῥώμη, κάλλος, ἀρτιότης. 130. (130 K.)  Τίνες ἀρεταὶ ψυχῆς; Ψυχῆς δὲ ἀρεταὶ φρόνησις, σωφροσύνη, ἀνδρεία, δικαιοσύνη. 131. (130 K.)  Περὶ ἀναλογίας τῶν σωματικῶν ἀρετῶν πρὸς τὰς τῆς ψυχῆς· Ἀναλογία δὲ τούτων ὑγεία μὲν πρὸς σωφροσύνην· ἡ μὲν γὰρ ὑγεία εὐκρα-

5

10

15

3–6  Παρέπεται – συνισταμένη] exc. Melet. De nat. hom.: p. 46,30–47,3 Cramer 9  εὐρυθμία – εὐχροίας] exc. Melet. De nat. hom.: p. 46,12 Cramer 11  ὑγείαI – ἐπιτεταμένη] exc. Melet. De nat. hom.: p. 46,29sq. Cramer 13–16  Ἀρεταὶ – δικαιοσύνη] exc. Melet. De nat. hom.: p. 46,14–16 Cramer 1  συνεστώντων （ε ex ι mut.） D: συνεστώτων S: συνεστηκότων λ τῶν ἀνθρώπων λ 1sq.   θερμῶν … ψυχρῶν ὑγρῶν … ξηρῶν （ξηρῶν … ὑγρῶν θ） ω: correxi 3  Τίνα] πόσα ζ Παρέπεται τῇ ὑγείᾳ om. θ: τρία ζ 4  ante κάλλος add. καὶ ρ H 4sq.  μὲν – περιγινόμενον] ἐστὶ εὐρυθμία μελῶν μετ᾽ εὐχροίας H （cf. lin. 9） 4  μὲν οὐχ ὁποῖον] ποῖον· οὐ τὸ λ: δὲ οὐ τῶν θ οὐχ om. Z υ V: οὐκ C κ: μὴ E ἀπὸ om. χ κομματικῆς （ο ex ω corr. O） θ: κομωτικῶς ε 5  περιγενόμενον D: περιγι（γ）νομένη φ ante εὐεξία add. ποία εὐεξία λ ἡ om. ε λ: ὡς O: ἐστιν H 6  post γυμναστικῆς add. ἀσκήσεως H 7  ἀρτηριότης λ post δὲ add. ἐστιν H μερῶν π post μελῶν add. ἁπάντων H ἀπηρτισμένως μ ρ: ἀπηρτισμένων π ῥῶσίς τε] ῥῶσις （supra ω add. ευ） ε 8sq.  Τίνα – εὐχροίας om. H （cf. ad lin. 4sq.） 8  Τίνα – παρέπεται] πάλιν δὲ τῶ κάλλει παρέπεται δύο λ παρέπεται om. G ante Εὔχροια add. παρέπεται μὲν τῶ κάλλει E εὔχρειας O 9  οἷς οὖν] ἔνιοι γοῦν φ （deest H） οἷς （punctis del. N） in textu, γρ τί in marg. F N G οὖν supra lin. add. Z: om. E post οὖν add. καὶ π post κάλλοςI add. οὕτως ὡρίσαντο φ （deest H） ἔστι γὰρ κάλλος om. θ: κάλλος ἐστὶν λ （deest H） κάλλοςII om. N ἀναλογία] εὐρυθμία φ 10  Τίνι – εὐεξίαςI om. H τί G λ Ὑγεία – διαφέρειII om. φ εὐεξίαςII] εὐροίας C B L: εὐράς K: in marg. add. εξ K2 11  ὑγείαI – εὐεξίαI] καὶ ἡ μὲν ὑγεία εὐεξία ἐστὶν, εὐεξία ἐστὶ H ὑγείαI] ὅτι ὑγεία Wb: ὅτι O ἐπιτεταγμένη υ D 12  ὑγεία om. L τις om. φ 13  Τίνες] ποῖαι ζ post σώματοςI add. καὶ ποῖαι ψυχῆς ζ μὲν σώματος λ μὲν] δὲ P ante ὑγεία add. ἡ H 14  ἀρτηριότης P 15sq.  Τίνες – δικαιοσύνη in textu om., in marg. add. A: om. P 15  Τίνες – ψυχῆς om. ζ ἀρεταὶII om. ζ 17   Περὶ – ψυχῆς om. ζ τῶν – ἀρετῶν] τῶν σώματος ἀρετῶν （ἀρετ [τ supra ε add.] G） ε E G: τῶ σῶμα ἀρε （ε supra lin. add.） β: τῶ （ω supra τ add. V） σωμ （μ supra ω add. R V） ἀρε （ε supra lin. add. Z R: ἀρ V） Z R V τὰς om. ρ 18  ante Ἀναλογία add. ἡ H Ἀναλογία] ἀναλογεῖ χ δὲ om. ζ: μὲν θ τούτων om. χ μὲνI om. θ σωφροσύνη L γὰρ om. ζ

Def. 125–131

5

10

15

20

25

𝟻𝟹

Verhältnis der Bestandteile, die den Menschen bilden, des Warmen und Kalten, des Feuchten und Trockenen. 126.  Welche Merkmale sind mit der Gesundheit verbunden? Mit der Gesundheit sind Schönheit, gute körperliche Beschaffenheit und Unversehrtheit verbunden: Schönheit allerdings nicht von der Art wie diejenige, die das Ergebnis von Schönheitspflege mit Cremes ™r das Gesicht, dem Färben der Haare und diesen ähnlichen Prozeduren ist; gute körperliche Beschaffenheit, die nicht von sportlichem Training herrührt, sondern die sich als Folge der Gesundheit herausbildet; Unversehrtheit ist die angemessene Stärke und das Ebenmaß der Glieder. 127.  Welche Merkmale sind mit der Schönheit verbunden? Eine gesunde Hautfarbe sowie die richtige Proportion und anmutige Bewegung der Glieder; auf diesen Merkmalen beruht also die Schönheit, denn Schönheit ist die richtige Proportion der Glieder in Verbindung mit gesunder Hautfarbe. 128.  Worin unterscheidet sich Gesundheit von guter körperlicher Beschaffenheit? Gesundheit unterscheidet sich in folgendem Punkt von guter körperlicher Beschaffenheit: Gesundheit ist nämlich eine maßvolle gute körperliche Beschaffenheit, die gute körperliche Beschaffenheit dagegen ist eine gesteigerte Gesundheit – die gute körperliche Beschaffenheit bei den Sportlern dürfte wohl nicht einmal eine Art Gesundheit sein. 129.  Welches sind die Tugenden des Körpers? Die Tugenden des Körpers sind Gesundheit, Kraft, Schönheit und Unversehrtheit. 130.  Welches sind die Tugenden der Seele? Die Tugenden der Seele sind Klugheit, Besonnenheit, Tapferkeit und Gerechtigkeit. 131.  Über die Entsprechung zwischen den körperlichen Tugenden und denen der Seele: Eine Entsprechung bei diesen (Tugenden) besteht zwischen Gesundheit

54

[Galen], Medizinische Definitionen

σία τῶν πρώτων καὶ εὐστάθειά ἐστιν, ἡ δὲ σωφροσύνη τὸ καθαρεύειν παντὸς πάθους τὴν ψυχήν, ἡδονῆς, φόβου, λύπης, ἐπιθυμίας, δι᾽ ἣν αἰτίαν τὰς ὁρμὰς τῆς ψυχῆς ἀταράχους παρέχεται καὶ εὐσταθεῖς, καὶ αὕτη ψυχῆς ἐστιν ὑγεία. πάλιν ἀναλογία ἐστὶ ῥώμη σώματος πρὸς ἀνδρείαν ψυχῆς· ἡ μὲν γὰρ ῥώμη εὐτονία ἐστὶ τοῦ σώματος καὶ ἰσχὺς ἀκαταγώνιστος τοῖς νομίζουσι τὸ σῶμα φθείρειν, ἡ δὲ ἀνδρεία ῥώμη ψυχῆς καὶ ἰσχὺς πρὸς τὰς ὑπομονὰς τῶν ἰσχυρῶν φαντασιῶν, θανάτου, πόνου, ταλαιπωρίας καὶ καθόλου παντὸς τοῦ δοκοῦντος εἶναι δεινοῦ τε καὶ φοβεροῦ. προσέοικε δὲ πάλιν τῷ κάλλει ἡ δικαιοσύνη· τὸ μὲν γὰρ κάλλος ἐν συμμετρίᾳ μελῶν μετ᾽ εὐχροίας νοεῖται, ἡ δὲ δικαιοσύνη ἐν συμμετρίᾳ τοῦ ἐπιβάλλοντος ἑκάστῳ· ἀπονεμητικὴ γάρ ἐστιν ἑκάστῳ τοῦ πρὸς ἀξίαν, οἷον θεοῖς, γονεῦσι, συγγενέσι, φίλοις, οἰκείοις, πολίταις. τῇ δὲ φρονήσει ἡ ἀρτιότης· ἡ μὲν γὰρ φρόνησις συμπλήρωσίς ἐστι τῶν τῆς ψυχῆς ὀρθῶν καταλήψεων ὥσπερ καὶ τῶν μελῶν ἡ ἀρτιότης. 132. (131 K.)  Τί ἐστι κατὰ φύσιν καὶ τί παρὰ φύσιν καὶ τί φύσει καὶ τί οὐ φύσει; Τὸ κατὰ φύσιν ἐστὶν ἡ ὑγεία· τὸ δὲ παρὰ φύσιν ἡ νόσος· τὸ φύσει δὲ οὔτε παρὰ φύσιν ἐστὶν οὔτε ἤδη κατὰ φύσιν, οἷον ὁ λεπτὸς ἄγαν καὶ ξηρὸς ἢ ὁ παχὺς ἤδη καὶ πιμελώδης ἢ ὁ γρυπὸς ἢ ὁ σιμὸς ἢ ὁ βλαισὸς ἢ ὁ ῥαιβός· οἱ 4–14  πάλιν – ἀρτιότης] exc. Melet. De nat. hom.: p. 46,17–27 Cramer exc. Aet. Amid. Lib. med. V: Palat. Gr. 199, fol. 200r,1–16

5

10

15

15–58,3  Τί – ὑγρόν]

1–3  τῶν – εὐσταθεῖς om. lac. 2 fere lin. rel. λ 1  ευσταθμία P: εὐπάθεια H: σύστασις χ καθαρεύεις L 2  πάθος V τὰν ψυχὴς M 2sq.  δι᾽ – εὐσταθεῖς om. H 3  τὰς] πρὸς P ατάραχος P εὐσταθεῖς] σύστασις χ καὶII ante lin. 4 ὑγεία trsp. χ αὐτὴ μ ante ψυχῆςII add. τῆς P ρ 4  ἐστιν post lin. 3 αὕτη trsp. ρ ὑγίεια λ ante πάλιν add. περὶ ἀναλογίας ψυχικῶν ἀρετῶν πρὸς σωματικάς θ ἀναλογία ἐστὶ] ἀναλογεῖ χ σώματος om. λ πρὸς P+ 5  εὐγονία V τοῦ om. ψ 5sq.  ἀκαταγώνιστος – ἰσχὺς om. P 5   δυσανταγώνιστος W b ζ: δυσαγώνιστος O 6  νομίζουσι … φθείρειν] ἐπηρεάζειν （ἐπει- H） … δυναμένοις ζ τὰς om. D 7  ὑπονομὰς A: corr. A2: ἐπιμονὰς θ τῶν] τω B post καὶ add. πᾶν P 8  παντὸς post δοκοῦντος trsp. H τε om. λ ante προσέοικε add. δικαιοσύνη （-σύνης λ） κάλλους ζ ἐοικεν P 9  πάλιν post κάλλει trsp. χ ζ τὸ] τῶ P 9sq.  μελῶν – συμμετρίᾳ om. D O 10  εὐροίας （εὐχροίας in marg. ext. K, in marg. int. K2） C κ: εὐχρείας H τοῦ om. ζ ὑπερβάλλοντος D, in marg. int. K2 ἑκάστῳ] ἑκάστου D λ: ἑκα lac. 4 litt. rel. X 11  γάρ ἐστιν om. P ἑκάστῳ] ἑκάστου P λ τοῦ om. P H: τῶν θ λ οἷον – γονεῦσι] θεογονεύσι P θεῶ ζ 12  φρονήσει] φροσύνη H ἀρτιότης ex ἀρτηριότης corr. X: ἀρτηριότης P Q φρόνησις] ἀρτιότης （ἀρτηριότης P） ω: φρόνησις in marg. S 13sq.  συμπλήρωσίς – μελῶν] ὥσπερ συμπλήρωσίς ἐστι τῶν μελῶν οὕτω καὶ ἡ φρόνησις τῆς ψυχῆς τῶν ὀρθῶν καταλήψεων in marg. Bas. 13  post τῶνI add. τοῦ σώματος μερῶν· ἡ δὲ φρόνησις συμπλήρωσις ἐστὶ τῶν ζ ὥσπερ] ὡς lac. 8 litt. rel. λ 14  ἡ ἀρτιότης om. P θ λ: οὕτω δὲ καὶ （om. V） ἡ φρόνησις χ 15  τίI om. θ ζ τίII om. ζ post φύσει add. ἐστὶ χ τίIII om. ζ 16  ante Τὸ add. κατὰ φύσιν ἐστιν καὶ παρα φύσιν καὶ φύσει καὶ οὐ φύσει P Τὸ om. P χ post φύσινI add. μὲν οὖν χ ἡI om. θ τὸI om. χ δὲI om. φ, post φύσινII trsp. χ ἡII om. θ τὸII om. χ ante φύσειII add. οὐ .p. in marg. int. D δὲII] ὃ θ: καὶ οὐ φύσει ἐστιν P 17   οὔτεI – ἢ om. χ παρὰ … κατὰ] κατὰ … παρὰ ζ post φύσινII add. ἐστὶ H 18  ἤδη καὶ] καὶ θ: ὁ （ἐ[πιμελώδης] D） χ ἢI om. χ γρυπνὸς D post γρυπὸς add. ἢ ὁ γλαυκὸς ζ ἢII – ῥαιβός om. χ ὁIII om. P ἢ ὁ βλαισὸς om. λ ὁIV om. P βλαισὸς] λεβρὸς P ῥεβὸς λ: ῥεμβὸς P θ 18–56,1  οἱ – ἔχοντες] οὗτοι γὰρ χ

Def. 131–132

5

10

15

20

25

𝟻𝟻

und Besonnenheit; die Gesundheit ist nämlich die richtige Mischung der ersten Teile und deren Beständigkeit, die Besonnenheit aber besteht darin, dass die Seele von jeder Gemütsbewegung, Freude, Furcht, Trauer, Begierde, frei ist, der Grund dafür, dass sie die Impulse der Seele in einen ruhigen und unerschütterlichen Zustand versetzt, und dies ist die Gesundheit der Seele. Wiederum besteht eine Entsprechung zwischen der Kraft des Körpers und der Tapferkeit der Seele; denn die Kraft ist die Spannkraft des Körpers und seine Stärke, die unüberwindlich ist für diejenigen, die den Körper zugrunde zu richten pflegen, die Tapferkeit aber ist die Kraft der Seele und ihre Stärke zum Ertragen von belastenden Vorstellungen, von der von Tod, von Schmerz, von Strapazen und allgemein von allem, was schrecklich und furchterregend zu sein scheint. Der Schönheit wiederum gleicht die Gerechtigkeit; denn die Schönheit wird im Ebenmaß der Glieder in Verbindung mit einer gesunden Hautfarbe wahrgenommen, die Gerechtigkeit aber im Ebenmaß dessen, was jedem einzelnen zufällt; denn es gehört zu ihrem Wesen, jedem einzelnen das zuzuteilen, was ihm gebührt, zum Beispiel den Göttern, den Eltern, den Verwandten, den Freunden, den Angehörigen und den Mitbürgern. Der Klugheit gleicht die Unversehrtheit; denn die Klugheit beruht auf der Vollständigkeit der richtigen Erkenntnisse der Seele, wie auch die Unversehrtheit (auf der Vollständigkeit) der Glieder (beruht). 132.  Was bedeutet naturgemäß, was widernatürlich, was von Natur aus und was nicht von Natur aus? Das Naturgemäße ist die Gesundheit; das Widernatürliche ist die Krankheit; der von Natur gegebene Zustand ist weder widernatürlich noch bereits naturgemäß, wie es für einen Menschen zutrifft, der sehr mager und dürr ist oder ferner dick und fett oder eine Hakennase hat oder eine Sattelnase oder X-Beine oder O-Beine; denn diejenigen, die eine solche Veranlagung haben,

56

[Galen], Medizinische Definitionen

γὰρ οὕτως ἔχοντες κατὰ φύσιν μὲν οὐ διάκεινται – παραβεβήκασι μὲν γάρ τι τὸ σύμμετρον –, οὐδὲ μὴν παρὰ φύσιν ἔχουσιν – οὐ γὰρ ἐμποδίζονται εἰς τὰς ἐνεργείας. τὸ δὲ οὐ φύσει τοιοῦτόν ἐστιν, ὃ μήτε κατὰ φύσιν μήτε παρὰ φύσιν ἐστὶν μήτε φύσει, ὥσπερ οἱ τὰς λεύκας ἔχοντες καὶ τὰς ἀκροχορδόνας ἀλφούς τε καὶ μυρμηκίας καὶ εἴ τι ὅμοιον· ταῦτα γὰρ οὔτε κατὰ φύσιν ἐστίν – ἔξω γάρ ἐστι τοῦ κατὰ φύσιν – οὔτε παρὰ φύσιν – οὐ γὰρ ἐμποδίζει τὰς κατὰ φύσιν ἐνεργείας – οὔτε φύσει – οὐ γὰρ ἐξ ἀρχῆς γέγονεν οὐδὲ ἀπὸ πρώτης γενέσεως. ἐγγίζει δὲ τῷ λόγῳ τῷ κατὰ φύσιν τὸ φύσει καὶ τῷ παρὰ φύσιν τὸ οὐ φύσει. 133. (132 K.)  Ὅτι τῶν ἐν ἡμῖν μερῶν τὰ μὲν πρὸς τὸ ζῆν, τὰ δὲ πρὸς τὸ εὖ ζῆν γέγονεν· Τὰ μὲν οὖν πρὸς τὸ ζῆν γεγονότα κύρια τυγχάνει, ἐγκέφαλος καὶ καρδία καὶ πνεύμων καὶ ἧπαρ καὶ γαστήρ· παθόντων γὰρ αὐτῶν ἐξ ἀνάγκης ἤτοι παραυτίκα ἢ ὕστερον τὸ ζῷον τελευτᾷ. τὰ δὲ πρὸς τὸ εὖ ζῆν ὀφθαλμοί, πόδες, χεῖρες καὶ τὰ ἄλλα μόρια· τούτων γὰρ παθόντων ζῇ μὲν τὸ ζῷον, ζῇ δὲ οὐ καλῶς. 134. (133 K.)  Τί ἐστι νόσος; Νόσος ἐστὶ δυσκρασία τῶν πρώτων κατὰ φύσιν ἢ δυσκρασία τῶν ἐν ἡμῖν χυμῶν. ἑτέρως· νόσος ἐστὶ τῶν φυσικῶν δυνάμεων 10–15  Ὅτι – καλῶς] exc. Melet. De nat. hom.: p. 47,24–29 Cramer δισμὸς] cf. [Sor.] Quaest. med. 90.1–3L: p. 228,13–21 Fischer

5

10

15

16–58,1  Τί – παρεμπο-

1sq.  γάρ τι] μέντοι P θ: μὲν （om. H） γὰρ τι （τοι H） οὗτοι ζ: γὰρ χ: correxi 2  τὴν συμμετρίαν χ οὐδὲ μὴν] ἀλλ᾽ οὐδὲ χ θ ante παρὰ add. κατὰ φύσιν λ παρὰ] κατὰ H ἔχουσιν] πάλιν χ θ οὐ] οὐδὲ W b 3  τὰς] τὸ O post τὰς add. κατὰ φύσιν θ post τοιοῦτόν add. τι A κατὰ … παρὰ] παρὰ … κατὰ φ κατὰ – μήτεII om. P post φύσιν add. ἐστὶ φ 3sq.  μήτεII – φύσιν om. τ 4  ἐστὶν – φύσει om. ζ ἐστὶν post φύσει trsp. χ θ 4sq.   τὰςII – τε] τοὺς ἀδελφοὺς （ἀλφοὺς O） καὶ τοὺς ἀκροχόρδωνας θ 4  τὰςII] τοὺς χ 5   ἀλφούς τε om. χ μύρμηκας λ εἴ τι ὅμοιον] τὰ ὅμοια χ θ ταῦτα γὰρ] τούτοις P 5sq.   ἐστίν – φύσινI om. P 5  ἐστίν om. Q: εἰσὶν X 6  ἐστι om. V: εἰσι ζ post οὔτε add. μὴν Z R A σ τ οὐ] οὐδὲ λ 6sq.  ἐμποδίζει – ἐνεργείας] ἐνεργείας εἰσὶ （ἐστίν D） βλαπτικὰ （-αστικὰ E） χ 6  ἐμποδίζουσιν H 6sq.  ταῖς … ἐνεργείαις λ 7  οὔτε] ἀλλ᾽ （ἀλλὰ π） οὐδὲ χ ante φύσει add. οὐ H φύσει] φύσιν Q οὐ – γέγονεν post lin. 8 γενέσεως trsp. P οὐδὲ] οὔτε P ἀπὸ] ὑπὸ H: ἐκ χ post ἀπὸ add. τῆς π W b ζ 8  πρώτης om. π: πρω lac. 2 litt. rel. λ, της add. Q2 ante γενέσεως add. συνέστη H φύσεως in textu, （γρ） γενέσεως in marg. F M G post γενέσεως add. λείπεται ἄρα οὐ φύσει εἶναι （om. π） χ 8sq.  ἐγγίζει – φύσει om. π ζ, in marg. add. K2 8  τῷII om. P: τοῦ θ τὸ] τῶ ἀπὸ P 8sq.  φύσει – τὸ om. θ 8sq.  καὶ – φύσει om. P 8  τῷIII] τὸ V 10  Ὅτι] ποῖα θ 10–12  τῶν – γαστήρ] καρδία· ἐγκέφαλος· ἧπαρ· πνεύμων· γαστὴρ διὰ τὸ ζῆν ἡμῖν γέγονεν H 10  τὰ μὲν] γέγονε θ post ζῆνI add. ἡμᾶς ἀπὸ τῆς φύσεως λ τὰ δὲ] καὶ τίνα θ post ζῆνII add. ὑπὸ τῆς φύσεως λ 11  γέγονεν om. θ ante Τὰ iter. lin. 10sq. τῶν – γέγονεν P τὸ] τὲ K γεγονότα] γέγονεν P ante κύρια add. τὰ λ ante τυγχάνει add. γὰρ P τυγχάνειν V ante ἐγκέφαλος add. οἷον χ καὶ om. P θ λ 12  καὶI om. θ λ καὶII om. θ λ ante ἧπαρ add. τὸ K παθόντων – αὐτῶν] ὧν （γὰρ add. H） παθόντων D φ: ὧν παθόν τι μ ρ C κ 12sq.   ἐξ – ὕστερον] αὐτίκα καὶ τὸ ζῶον ἀπόληται H 13  ὑστέρως P πρὸς] διὰ H τὸII] τὰ V post ζῆν add. γεγονότα θ, καὶ ἀνωδύνως· οἷον H 14  ὀφθαλμὸς ζ χεῖρες πόδες H post μόρια add. τοῦ σώματος H 14sq.  τούτων – καλῶς om. D 15  οὐ om. M καλῶ V 16   Νόσος – φύσιν om. H πρώτων om. P 17  ἢ] ητοι P ἑτέρως – ἐστὶ] ἢ ψ δυναμένων κ

Def. 132–134

5

10

15

20

𝟻𝟽

befinden sich nicht in einem naturgemäßen Zustand – sie haben nämlich ein wenig das Ebenmaß überschritten –, sie befinden sich allerdings auch nicht in einem widernatürlichen Zustand – sie werden nämlich nicht in ihren (Körper)funktionen behindert. Der nicht von Natur gegebene Zustand ist von der Art wie das, was weder naturgemäß noch widernatürlich ist noch sich in einem naturgegebenen Zustand befindet, wie es auf Menschen zutrifft, die einen weißlichen Hautausschlag und gestielte Warzen bzw. weiße Flecken und flache Warzen haben, und wenn es noch etwas Ähnliches gibt; denn diese Erscheinungen sind weder naturgemäß – sie liegen nämlich außerhalb des Naturgemäßen – noch widernatürlich – sie behindern nämlich nicht die der Natur gemäßen (Körper)funktionen – noch von Natur gegeben – sie sind nämlich nicht von Anfang an und nicht von der ersten Phase der Entstehung vorhanden. Dem Begriff ‚naturgemäß‘ kommt allerdings der Ausdruck ‚von Natur aus‘ nahe und dem Begriff ‚widernatürlich‘ der Ausdruck ‚nicht von Natur aus‘. 133.  Dass von den Teilen in uns die einen da sind, damit wir leben, die anderen aber, damit wir gut leben: Die Teile, die da sind, damit wir leben, sind die Hauptorgane, Gehirn, Herz, Lunge, Leber und Magen; denn wenn sie erkranken, stirbt das Lebewesen notwendigerweise entweder sofort oder zu einem späteren Zeitpunkt. Die Teile, die da sind, damit wir gut leben, sind Augen, Füße, Hände und die übrigen Körperteile; denn wenn diese erkranken, lebt das Lebewesen zwar, es lebt aber nicht gut. 134.  Was ist Krankheit? Krankheit ist die schlechte Mischung der von Natur aus ersten Teile oder die schlechte Mischung der in uns vorhandenen Säfte. Auf

58

[Galen], Medizinische Definitionen

παρεμποδισμὸς ἢ τροπὴ τοῦ σώματος ἐκ τοῦ κατὰ φύσιν εἰς τὸ παρὰ φύσιν. ἑτέρως· νόσος ἐστὶ δυσκρασία τῶν πρώτων, καθ᾽ ἣν ἐπικρατεῖ τὸ ξηρὸν ἢ τὸ ψυχρὸν ἢ τὸ θερμὸν ἢ τὸ ὑγρόν. 135. (133 K.)  Περὶ νοσωδεστάτων κατασκευῶν καὶ ἀρίστων· Αἱ νοσωδέσταται κατασκευαὶ τῶν σωμάτων ἐξ ἐναντίων τῇ κράσει σύγκεινται μορίων, ὥσπερ αἱ ἄρισται κατασκευαὶ τῶν σωμάτων συνεστήκασιν ἐκ συμμετρίας μὲν τῶν ὀργανικῶν, ἐξ εὐκρασίας δὲ τῶν ὁμοιομερῶν. 136. (134 K.)  Τί ἐστι πάθος; Πάθος ἐστὶ παρεμποδισμὸς κατὰ φύσιν ἐνεργείας τινὸς ἢ τινῶν. οἱ δὲ Ἡ ρ ο φ ί λ ε ι ο ι οὕτως· πάθος ἐστὶ τὸ μὴ διὰ παντὸς ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ λυόμενον καὶ ἐν ἐλάττονι δέ ποτε καὶ ἐν πλείονι. 137. (135 K.)  Τί ἐστι νόσημα; Νόσημά ἐστιν ἕξις νοσώδης ὅλου τοῦ σώματος ἢ μέρους. 138. (135 K.)  Περὶ διαιρέσεων νοσημάτων· Τῶν νοσημάτων τὰ μέν ἐστι συνεχῆ, τὰ δὲ διαλείποντα, τὰ μὲν ὀξέα, τὰ δὲ χρόνια, τὰ δὲ κατόξεα.

5

10

4–12  Περὶ – μέρους] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 33v,26–32 6sq.  ὥσπερ – ὁμοιομερῶν] cf. Gal. De opt. corp. nostri constit. 4: p. 16,9–11 Helmr. = IV 749,4–6 K. 8sq.  Τί – τινῶν] cf. [Sor.] Quaest. med. 91L: p. 229,1sq. Fischer 8–10  Πάθος – πλείονι] Heroph. T 206: p. 375 v. Staden 13–76,13  Περὶ – τρωθέντα] exc. Aet. Amid. Lib. med. V: Palat. Gr. 199, fol. 192r,1–193r,21 （cf. CMG V III 2, p. 6 app. crit. ad lin. 2–16） 13–60,9  Περὶ – ἐοικότα] cf. [Sor.] Quaest. med. 92–96.1L: p. 229,4–17 Fischer 1  παραποδισμὸς χ θ λ ἐκτροπὴ ζ τοῦI om. χ τὸ supra lin. add. λ 2–70,4  ἑτέρως – ἀποτέλεσμα post p. 78,14 ψυχροῦ trsp. X 2  ἑτέρως om. H: ἢ χ: καὶ ἄλλως θ: ἄλλως λ 2sq.   νόσος – ὑγρόν ante p. 56,16 Νόσος trsp. H 2  ἢ] καὶ λ 3  ὑγρὸν … ψυχρὸν H ἢ τὸ ὑγρόν om. P post ὑγρόν trsp. lin. 11sq. Τί – μέρους; p. 64,17sq. ἔμμονος – σώματα; lin. 8–10 Τί – πλείονι; p. 64,19sq. Οἱ – εἶναι θ 4–7  Περὶ – ὁμοιομερῶν om. H 4  Περὶ – ἀρίστων om. λ: ἐκ τίνων σύγκεινται αἱ νοσωδέσταται κατασκευαὶ καὶ ἄρισται θ Αἱ om. N νοσωδέστατοι P: νοσωδέστεραι λ 5  εναντιας τὴν κρᾶσιν P σύγκειται M D L 6  αἱ] καὶ S ἄριστοι P τῶν σωμάτων om. θ 7  συμμέτρων λ μὲν om. υ τῶνI om. E οργανων P εγκρατείας P: εὐκράσεως D 8–10  Τί – πλείονι post p. 64,18 σώματα trsp. θ 8  παρεμποδισμὸς om. lac. 12 fere litt. rel. λ: παραποδισμὸς χ θ 9  τινὸς] νοσώδης ζ post τινῶν add. ἢ ἑνὸς ἢ πάντων τῶν τῆς φύσεως ἐνεργημάτων ζ ante οἱ add. καὶ ἄλλως θ 9sq.  οἱ – πλείονι om. H: ἑτέρως· πάθος ἐστὶ παρἐμποδισμὸς νοσώδης τινὸς ἢ τινῶν P 9  οἱ – οὕτως] τινὲς δὲ οὕτως ὡς οἱ ἡροφήλιοι λ οὕτως] λέγουσι θ post οὕτως pro tit. iter. οἱ δὲ ἡροφίλιοι οὕτως V ἐστὶ om. θ 10  ἐνII om. O ὁπότε μ θ post πλείονι trsp. p. 64,19sq. Τί – εἶναι θ 11  ante Τί add. καὶ ἄλλως θ 11sq.  Τί – μέρους post lin. 3 ὑγρόν trsp. θ, om. H 11  Νόσημά ἐστιν om. λ εξῆς P ante ὅλου add. ἢ λ 11sq.  ὅλου … ἢ μέρους] εν τῶ … μέρει P 12  post μέρους trsp. p. 64,17sq. ἔμμονος – σώματα θ 13  Περὶ – νοσημάτωνI om. ζ: ..ρὶ διαι… P+: διαίρεσις （τῶν add. V） νοσημάτων χ: ποσαχῶς διαιροῦνται τὰ νοσήματα θ 13–60,18  Τῶν – νοσήματα] ordo definitionum hic perturbatus in H 13  ante Τῶν add. πενταχῶς θ, ἔτι λ 14  συνεχεῖ P τὰII – χρόνια om. λ μὲν] δὲ ψ （deest λ） ante τὰIV trsp. p. 60,12–14 Ἔτι – συνεχῆII λ post δὲIII add. οὐ λ κατοξύ P

Def. 134–138

5

10

15

𝟻𝟿

andere Weise: Krankheit ist die Behinderung der natürlichen Kräfte oder der Wechsel des Körpers vom naturgemäßen zum widernatürlichen Zustand. Auf andere Weise: Krankheit ist die schlechte Mischung der ersten Teile, bei der das Trockene vorherrscht oder das Kalte oder das Warme oder das Feuchte. 135.  Über die ungesundesten und die besten Verfassungen: Die ungesundesten Verfassungen der Körper bestehen aus Teilen, die ihrer Mischung entgegengesetzt sind, wie (umgekehrt) die besten Verfassungen der Körper auf dem Ebenmaß der organischen und auf der richtigen Mischung der homoiomeren Teile beruhen. 136.  Was ist ein Leiden? Ein Leiden ist die Behinderung irgendeiner natürlichen (Körper)funktion oder mehrerer. Die H e r o p h i l e e r (definieren) folgendermaßen: Ein Leiden ist ein Geschehen, das nicht immer in demselben Zeitraum beseitigt wird, und zwar bisweilen in einem kürzeren beziehungsweise in einem längeren. 137.  Was ist Krankheit? Krankheit ist ein krankhafter Zustand des ganzen Körpers oder eines Körperteils. 138.  Über Krankheitseinteilungen: Die Krankheiten sind teils anhaltend und teils intermittierend, teils akut, teils chronisch und teils hochgradig akut.

60

[Galen], Medizinische Definitionen

139. (135 K.)  Τίνα ἐστὶ τὰ διαλείποντα νοσήματα; Τὰ διαλείποντα νοσήματά ἐστι ταῦτα· τριταῖος, ἀμφημερινός, τεταρταῖος, πεμπταῖος καὶ τὰ τούτοις ὅμοια. 140. (135 K.)  Τίνα ἐστὶ συνεχῆ; Συνεχῆ δὲ ὁ ἡμιτριταῖος καὶ ὁ τυφώδης οὕτω καλούμενος πυρετὸς καὶ ὁ καῦσος. 141. (135 K.)  Τίνα ὀξέα; Ὀξέα δὲ φρενῖτις, λήθαργος, πλευρῖτις, περιπνευμονία. 142. (135 K.)  Τίνα χρόνια; Χρόνια δὲ φθόη, ἐπιληψία, νεφρῖτις, ἀρθρῖτις καὶ τὰ τούτοις ἐοικότα. 143. (135 K.)  Τίνα κατόξεα; Κατόξεα δὲ συνάγχη, κυνάγχη, ἀποπληξία, χολέρα καὶ τὰ τούτοις ὅμοια. 144. (135 K.)  Ἑτέρα διαίρεσις τῶν νοσημάτων καθ᾽ ἑτέραν ἐπιβολήν· Ἔτι τῶν νοσημάτων τὰ μέν ἐστιν ὀξέα καὶ συνεχῆ, τὰ δὲ ὀξέα μέν, οὐ συνεχῆ δέ, τὰ δὲ συνεχῆ μέν, οὐκ ὀξέα δέ, τὰ δὲ οὐκ ὀξέα οὔτε συνεχῆ. ὀξέα μὲν καὶ συνεχῆ ὡς οἱ καῦσοι καὶ φρενίτιδες καὶ πλευρίτιδες – καὶ γὰρ ὀξέα ταῦτα καὶ συνεχῆ τυγχάνουσιν –, τὰ δὲ ὀξέα μέν, οὐ συνεχῆ δὲ ὡς οἱ τριταῖοι πυρετοὶ καὶ ὅσα διὰ τρίτης, τὰ δὲ συνεχῆ μέν, οὐκ ὀξέα δὲ ὡς οἱ ἡμιτριταῖοι καὶ οἱ τυφώδεις, τὰ δὲ οὔτε ὀξέα οὔτε συνεχῆ ὡς τὰ χρόνια νοσήματα. 145. (136 K.)  Πόσοι καιροὶ τῶν πυρετῶν; Τῶν πυρετῶν δʹ εἰσὶ καιροί, οὓς καὶ χρόνους προσαγορεύομεν· εἰσβολή, αὔξησις, ἀκμὴ καὶ παρακμή.

5

10

15

20

10sq.  Τίνα – ὅμοια] cf. [Sor.] Quaest. med. 96.2L: p. 230,1sq. Fischer 12–64,16  Ἑτέρα – πλείονος] cf. [Sor.] Quaest. med. 97.2–98L. 100–110L: 230,8–231,3. 231,9–234,3 Fischer

1  Τίνα – νοσήματα] ποῖα εἰσὶ τὰ διαλείποντα λ ἐστὶ τὰ διαλείποντα] διαλείποντα ἐστὶ χ θ νοσήματα] νοσημάτων Z υ 1sq.  Τὰ – ταῦτα om. θ 1sq.  Τὰ – ἐστι om. λ 1  Τὰ om. μ π νοσήματά] μὲν Z R σ τ: μὲν οὖν ε 2  ἀφημερινὸς O λ: ἀφημεριναῖος P τούτοις om. θ: τούτους L 4  Τίνα – συνεχῆ om. λ τί M συνεχῆ] συνεχεῖ P post συνεχῆ add. νοσήματα θ Συνεχῆ δὲ] συνεχεῖ P δὲ] ἐστιν ε ὁI om. P λ post ἡμιτριταῖος add. πυρετὸς θ οἱ τυφώδεις θ λ 5  καλούμενοι πυρετοὶ P θ λ οἱ καῦσοι θ καῦσον （ambig.） E 6  post Τίνα add. ἐστὶν ρ θ, εἰσὶν λ post ὀξέα add. νοσήματα θ Ὀξέα δὲ] ὀξέα P: ταῦτα λ περιπνευμονίη λ 8  Τίνα χρόνια om. λ post Τίνα add. ἐστὶ（ν） β θ post χρόνια add. νοσήματα θ δὲ om. θ φθόη om. χ, post νεφρῖτις trsp. θ ἐπιληψία om. P λ: ἐπίληψις χ νεφρῖτις post ἀρθρῖτις trsp. χ θ ante καὶ add. κεφαλαία· ἰσχιάς θ 8sq.  καὶ – ἐοικότα om. χ 9  ἐοικότα] ὅμοια θ 10  Τίνα κατόξεα om. λ κατόξεα] ἐστὶ κατόξεα νοσήματα θ δὲ om. π: νοσήματα ε συνάγχη om. λ ante κυνάγχη add. καὶ υ κυνάγχη om. K 11  τὰ om. π τούτοις om. θ 12  Ἑτέρα – ἐπιβολήν] διαίρεσις τῶν νοσημάτων λ ἑτέραι διαιρέσεις ε καθ᾽ – ἐπιβολήν P+ 12–14  Ἔτι – συνεχῆII ante p. 58,14 τὰIV trsp. λ 12  Ἔτι om. P: ὅτι V 13  ante καὶ add. τε θ 13–15  τὰII – συνεχῆ om. χ 13  τὰII – δέ om. P 14  τὰI – δέ om. λ τὰII – συνεχῆII om. P θ post μὲν add. οὖν θ, ἐστι λ 15  ante φρενίτιδες add. ο （ambig.） P, οἱ λ καὶII om. π 16  τυγχάνει χ λ 16–18  τὰ – τυφώδεις om. χ 17  ὅσα] οἱ ζ οἱ om. φ 18  τιφώδης P οὔτε ὀξέα] οὐ κατόξεα ζ οὔτεI] τ e δ corr. C, supra δ add. L οὔτεII] οὐδὲ C κ νοσημα P 19  Πόσοι – πυρετῶνI om. λ Τῶν – καιροί] δ´ θ: τέσσαρες H δʹ – καιροί] δὲ εἰσι καιροὶ τέσσαρες λ δʹ] supra δ add. ες´ β: τέσσαρες μ G π ante καιροί add. κυρίως P καιρὸν F οὓς] τούτους H 20   προσαγορεύομεν] λέγομεν θ ante εἰσβολή add. ἤγουν H καὶII om. χ Wb

Def. 139–145

5

10

15

20

25

𝟼𝟷

139.  Welches sind intermittierende Krankheiten? Intermittierende Krankheiten sind folgende: Dreitagefieber, Eintagefieber, Viertagefieber, Fünftagefieber und diesen ähnliche Erkrankungen. 140.  Welches sind anhaltende (Krankheiten)? Anhaltende (Krankheiten) sind das Halbdreitagefieber, das sogenannte Phantasien auslösende Fieber und das Brennfieber. 141.  Welches sind akute (Krankheiten)? Akute (Krankheiten) sind Phrenitis, Lethargie, Rippenfellentzündung und Lungenentzündung. 142.  Welches sind chronische (Krankheiten)? Chronische (Krankheiten) sind Auszehrung, Epilepsie, Nierenentzündung, Gelenkentzündung und diesen ähnliche Erkrankungen. 143.  Welches sind hochgradig akute Krankheiten? Hochgradig akute (Krankheiten) sind Synanche, Kynanche, Schlaganfall, Cholera und diesen ähnliche Erkrankungen. 144.  Eine andere Krankheitseinteilung entsprechend einer anderen Vorstellung: Außerdem sind die Krankheiten teils akut und anhaltend, teils akut, aber nicht anhaltend, teils anhaltend, aber nicht akut, teils nicht akut und nicht anhaltend. Akute und anhaltende (Krankheiten) sind zum Beispiel die Brennfieber und Erkrankungen an Phrenitis und Rippenfellentzündung – denn auch diese sind akut und anhaltend –, akute, aber nicht anhaltende sind zum Beispiel die Dreitagefieber und alle (Fieberkrankheiten), die jeden zweiten Tag auftreten, anhaltende, aber nicht akute sind zum Beispiel die Halbdreitagefieber und die Phantasien auslösenden Fieber, weder akute noch anhaltende sind zum Beispiel die chronischen Krankheiten. 145.  Wie viele Phasen gibt es bei den Fiebern? Bei den Fiebern gibt es 4 Phasen, die wir auch als Zeiten bezeichnen: das Einsetzen, die Zunahme, der Höhepunkt und das Nachlassen.

62

[Galen], Medizinische Definitionen

146. (137 K.)  Πόσαι νοσημάτων διαφοραὶ καθ᾽ Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ν ; Τῶν νοσημάτων διαφορὰς Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς εἶπεν θʹ· ὀξύ, κάτοξυ, κακόηθες, χρόνιον, μέσον, ὀλέθριον, περιεστικόν, κινδυνῶδες, ἀκίνδυνον. 147. (138 K.)  Τί ἐστιν ὀξὺ πάθος; Ὀξὺ πάθος ἐστὶ τὸ δυνάμει καὶ φαντασίᾳ μεῖζον καὶ χαλεπώτερον τοῦ ὀξέος τοὐπίπαν κρινόμενον ἐν ἡμέραις ἑπτά. τοῦτο καὶ ὀξύτατον προσαγορεύεσθαι εἴωθεν. 149. (140 K.)  Τί ἐστι κακόηθες νόσημα; Κακόηθες νόσημά ἐστι τὸ δυνάμει μὲν μέγα καὶ χαλεπόν, φαντασίᾳ δὲ ἀσθενὲς οὐκ ἔχον κρίσεως χρόνους ὡρισμένους. 150. (141 K.)  Τί ἐστι χρόνιον νόσημα; Χρόνιον νόσημά ἐστι τὸ μεταβάλλον ἐπὶ τὸ χεῖρον καὶ ἐπὶ τὸ κρεῖττον κρινόμενον ἐν μησὶ καὶ ἐνιαυτοῖς ἢ καὶ συναποθνῇσκον τῷ ἀνθρώπῳ. 151. (142 K.)  Τί ἐστι μέσον νόσημα; Μέσον νόσημά ἐστι τὸ μεταξὺ χρονίου καὶ ὀξέος μεταβάλλον καὶ αὐτὸ καὶ ἐπὶ τὸ κρεῖττον καὶ ἐπὶ τὸ χεῖρον, κρινόμενον τοὐπίπαν ἐν ἡμέραις ξʹ ἢ πʹ. 152. (143 K.)  Τί ἐστιν ὀλέθριον νόσημα; Ὀλέθριον νόσημά ἐστι τὸ πάντῃ πάντως ὄλεθρον ἐπιφέρον ἤτοι ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ ἢ ἐν πλείονι.

5

10

15

1–3  Πόσαι – ἀκίνδυνον] cf. Kollesch, Eine hippokratische Krankheitseinteilung, p. 255–264 1  Πόσαι – Ἱπποκράτην om. λ διαφοραὶ τῶν νοσημάτων H νοσημάτωνI] νοσηματώδης E καθ᾽ Ἱπποκράτην om. P H 1sq.  Τῶν – διαφορὰς] διαφοραὶ δὲ τῶν （om. H） νοσημάτων ὡς ζ 2  εἶπεν] οἶδεν χ θ λ: λέγει H ἐν（ν）έα χ θ: εἰσὶν αὗται H 2sq.  ὀξύ – ἀκίνδυνον in textu om., in marg. add. Q 2  χρόνιον om. B 3  περιεστικόν – ἀκίνδυνον om. H περιεστικὸς P Q: περιεστηκὸς （-στοι- N, -ώς O） χ θ X: correxi 4  Τί – πάθοςI om. ζ Ὀξὺ – ἐστὶ] ὀξὺ μὲν οὖν ἐστι πάθος λ: καὶ ὀξὺ μὲν H Ὀξὺ in κάτοξυ in marg. int. corr. D lac. indicavi: τὸ δυνάμει καὶ φαντασία μέγα （μεγάλα Q） καὶ χαλεπὸν κρινόμενον τοὐπίπαν ἐν ἡμέραις ἑπτὰ λ: τὸ φαντασία καὶ δυνάμει μέγα καὶ χαλεπὸν καὶ ἐν ἡμέραις ζ´ κρινόμενον ἢ πρὸς ζωὴν ἢ ὄλεθρον H 5–7  Τί – εἴωθεν om. H 5  Τί – ἐστὶ addidi ante τὸ add. κάτοξυ δὲ νόσημα πάθος λ 5–8  καὶ – δυνάμει om. K 6  καὶ om. P ὀξέος] οII ex ω corr. W b: ὀξέως P ε ρ C D L O: ὀξέου B κρινομενου P 7  προσαγορεύειν ψ （desunt K H） 8   Τί – νόσημα om. ζ νόσημα om. S Κακόηθες νόσημά om. F post Κακόηθες add. δὲ ζ νόσημά ἐστι om. H 9  ἀσθενῆ P κρίσεως χρόνους] χρόνω ὅρους P κρίσιν ἢ H 11–13   Τί – ἀνθρώπῳ om. H 11  Τί – νόσημα om. λ νόσημα om. G ante νόσημά add. δὲ λ 12   τὸI om. B post κρεῖττον add. τὸν P, καὶ λ ἢ om. ρ: εἰ P καὶIII om. υ 13  τῶν ἀνθρώπων Z υ 14  Τί – νόσημα om. λ νόσημα om. G ante νόσημά add. δὲ ζ 14sq.  μεταξὺ – χεῖρον om. H 15  ὀξέως （supra ω add. ο） G: ὀξέως P M π καὶII] κατ᾽ λ καὶIII om. χ θ χεῖρον … κρεῖττον θ 16  τοὐπίπαν] τὸ πάνπαν P ἐξ ἡμερῶν H ξʹ ἢ πʹ] ἑξήκοντα ἢ ὀγδοήκοντα χ: ἑξήκοντα ἢ καὶ ὀγδοήκοντα θ: ξη´ ζ ἢ] καὶ P 17sq.  Τί – πλείονι om. H 17  Τί – νόσημα om. λ νόσημα om. G ante νόσημά add. δὲ λ ante τὸ add. τὸ μεταβάλλον ἐπὶ τὸ χεῖρον P πάντῃ] πάντι P: παντὶ λ 18  πάντως] πᾶν τὸ P ὀλέθρων K ἐνII om. P λ πλείστω χ

Def. 146–152

5

10

15

20

𝟼𝟹

146.  Wie viele verschiedene Arten von Krankheiten gibt es nach H i p p o k r a t e s ? H i p p o k r a t e s hat 9 verschiedene Arten von Krankheiten genannt: die akute, die hochgradig akute, die bösartige, die chronische, die mittlere (zwischen akut und chronisch), die tödlich verlaufende, die günstig verlaufende, die gefährliche und die ungefährliche (Krankheit). 147.  Was ist ein akutes Leiden? Ein akutes Leiden ist … 148.  Was ist ein hochgradig akutes Leiden? Ein hochgradig akutes Leiden ist dasjenige, das potentiell und dem Anschein nach heftiger und schwerer ist als das akute Leiden und in der Regel innerhalb von sieben Tagen seinen Höhepunkt hat. Dieses (Leiden) pflegt auch als sehr akutes (Leiden) bezeichnet zu werden. 149.  Was ist eine bösartige Krankheit? Eine bösartige Krankheit ist diejenige, die ihrer Anlage nach heftig und schwer ist, in ihrer Erscheinung aber leicht und die keine festgesetzten Zeiten für ihren Höhepunkt hat. 150.  Was ist eine chronische Krankheit? Eine chronische Krankheit ist diejenige, die zum Schlechteren und zum Besseren umschlägt, innerhalb von Monaten und von Jahren ihren Höhepunkt hat oder auch zusammen mit dem (betroffenen) Menschen stirbt. 151.  Was ist eine mittlere Krankheit? Eine mittlere Krankheit ist diejenige, die zwischen einer chronischen und einer akuten angesiedelt ist und die auch ihrerseits sowohl zum Besseren als auch zum Schlechteren umschlägt, wobei sie ihren Höhepunkt in der Regel innerhalb von 60 oder 80 Tagen hat. 152.  Was ist eine tödlich verlaufende Krankheit? Eine tödlich verlaufende Krankheit ist diejenige, die entweder in einem kurzen oder in einem längeren Zeitraum auf jeden Fall und unter allen Umständen den Tod herbeiführt.

64

[Galen], Medizinische Definitionen

153. (144 K.)  Τί ἐστι περιεστικὸν νόσημα; Περιεστικὸν νόσημά ἐστιν, ὅπερ οὐδέποτε ἀναιρετικὸν γίνεται ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτῷ, ἐπειδὴ πολλάκις δι᾽ ἁμάρτημα κινδυνῶδες γίνεται. 154. (145 K.)  Τί ἐστι κινδυνῶδες νόσημα; Κινδυνῶδες νόσημά ἐστι τὸ ῥοπὴν ἴσην ἔχον καὶ πρὸς ὄλεθρον καὶ πρὸς σωτηρίαν· λέγοιτο δ᾽ ἂν τοῦτο καὶ ἀμφίβολον. 155. (146 K.)  Τί ἐστιν ἀκίνδυνον νόσημα; Ἀκίνδυνον νόσημά ἐστι τὸ ἀεὶ ῥέπον εἰς σωτηρίαν ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτῷ τῇ δυνάμει ταὐτὸν ὑπάρχον τῷ περιεστικῷ. 156. (147 K.)  Τί ἐστι μέγα κατὰ φαντασίαν νόσημα; Μέγα κατὰ φαντασίαν νόσημά ἐστιν ὡς τὸ ἐν σεσαρκωμένοις τόποις τραῦμα πολὺν ἐπέχον τόπον. 157. (147 K.)  Τί ἐστι τὸ κατὰ ἀποτέλεσμα μέγα νόσημα; Τὸ δὲ κατὰ ἀποτέλεσμα μέγα νόσημα ὡς τὸ κατὰ νεύρου ἢ μυὸς νύγμα πρὸς τὴν ὄψιν μικρὸν φαινόμενον, δυνάμει δὲ μέγα. 158. (148 K.)  Τί ἐστιν ἀρρώστημα; Ἀρρώστημά ἐστι νόσημα ἐγκεχρονισμένον μετὰ ἀσθενείας πλείονος. 159. (149 K.)  Τί ἐστι νόσημα; Νόσημά ἐστιν ἔμμονος κατασκευὴ περὶ τὰ μετέχοντα τοῦ ζῆν σώματα. 160. (149 K.)  Τί ἐστι πάθος; Οἱ Ἡ ρ ο φ ί λ ε ι ο ι πάθος λέγουσιν εἶναι τὸ εὔλυτον καὶ εὐκίνητον, οὗ τὴν αἰτίαν ἐν ὑγροῖς εἶναι.

5

10

15

20

17–20  Τί – εἶναι] Heroph. T 205a: p. 374 v. Staden cf. [Sor.] Quaest. med. 113L: p. 234,11–13 Fischer

1sq.  Τί – γίνεται in textu om., in marg. add. S 1  Τί – νόσημα om. λ νόσημα περιεστηκὸς H περιεστικὸν] περιεστηκὸν Z σ: sec. Palat. Gr. 297, fol. 36v,17 correxi: περιεστηκὸς P υ （σ e ν corr. R A） τ （deest π） θ Περιεστικὸν] περιεστηκὸν Z R σ: sec. Palat. Gr. 297, fol. 36v,18 correxi: περιεστηκὸς （εστη e corr. X） ε τ X H: περὶ ἑστηκως P: περὶ ἐστηκοῖς Q νόσημά P+ 2sq.  ὅσον – γίνεται om. χ 2  ἑαυτὸ ω （deest χ）: correxi 4–8  Τί – περιεστικῷ om. H 4   Τί – νόσημα om. λ νόσημα om. P G ante νόσημά add. δὲ λ τροπὴν P 5sq.  λέγοιτο – ἀμφίβολον] ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτό· ὅτι δυνάμει ταύτη ὑπαρχ （χ supra α add.） τὸ περὶἐστηκός P （v. ad lin. 8sq.） 5  ταυτὸ λ 7  Τί – νόσημα om. λ νόσημα om. P G νόσημά] δὲ λ 8  ὅσα D αὑτῶ D: ἑαυτό P B φ （deest H） τῇ – περιεστικῷ om. P （v. ad lin. 5sq.） τῇ] τῶ N: τὰ F ante ταὐτὸν add. τε λ ὑπάρχει μ λ τὸ E περιεστηκῶ Z R S （-ικῶ per iotacism. T） σ: correxi: περιεστηκότι ε τ （in marg.）: περιεστηκός θ: παρεστηκότι λ 10  Τί – νόσημα om. λ μέγα om. P ante κατὰI add. καὶ ε νόσημα om. P G H post Μέγα add. δὲ λ 11  ἐστὶ νόσημα H ὡς τὸ om. M ὡς om. ζ σαρκομένοις π πολλὴν D L K H ἐπέχοντα P: ἔχον π: κατέχον σάρκα καὶ H 12  Τί – νόσημα om. ζ τὸ om. P G 13  νόσημα om. ζ post νόσημα add. ἐστιν P ε τὸ om. H νεῦρον ε τ Q μίγμα λ post πρὸς add. μὲν H ὄφιν B 14  δὲ] καὶ S ante μέγα add. ὑπάρχον θ, post μέγα ζ 15–66,4  Τί – ἑαυτῷ om. H 15  Τί – ἀρρώστημα om. λ ante ἐστι add. δὲ λ κεχρονισμένον P: ἐγκεχροισμένον υ: ἐγχρονιασμένον θ 17–66,2  Τί – δύναμιν om. P 17sq.  Τί – σώματα post p. 58,12 μέρους trsp. θ 17   Τί – νόσημα om. λ: καὶ ἄλλως θ ante ἐστιν add. δὲ λ περὶ] παρὰ λ 18  post σώματα trsp. p. 58,8–10 Τί – πλείονι θ 19sq.  Τί – εἶναι post p. 58,10 πλείονι trsp. θ 19  Τί – πάθοςI om. λ: καὶ ἄλλως θ post Οἱ add. δὲ λ Ἡροφίλειοι – λέγουσιν] αὐτοὶ λέγουσι πάθος θ 20  ἀκίνητον λ οὗ] οὔτε O

Def. 153–160

5

10

15

20

𝟼𝟻

153.  Was ist eine günstig verlaufende Krankheit? Eine günstig verlaufende Krankheit ist diejenige, die niemals (Leben) vernichtet, soweit es sie selbst betrifft, denn häufig wird sie durch ein Versehen gefährlich. 154.  Was ist eine gefährliche Krankheit? Eine gefährliche Krankheit ist diejenige, die sich in gleicher Weise zum Tod und zur Genesung hinneigt; diese Krankheit könnte auch unentschiedene (Krankheit) genannt werden. 155.  Was ist eine ungefährliche Krankheit? Eine ungefährliche Krankheit ist diejenige, die sich, soweit es sie selbst betrifft, immer zur Genesung hinneigt, da sie ihrer Anlage nach dasselbe ist wie die günstig verlaufende Krankheit. 156.  Was ist eine dem Anschein nach schwere Erkrankung? Eine dem Anschein nach schwere Erkrankung ist zum Beispiel eine Wunde an fleischigen Partien, die einen großen Raum einnimmt. 157.  Was ist die im Endergebnis schwere Erkrankung? Die im Endergebnis schwere Erkrankung ist zum Beispiel eine Stichwunde an einem Nerven oder einem Muskel, die für das Auge unbedeutend erscheint, ihrer Anlage nach aber eine schwere (Erkrankung) ist. 158.  Was ist ein Schwächezustand? Ein Schwächezustand ist eine chronisch gewordene Krankheit, die mit größerer Schwäche verbunden ist. 159.  Was ist eine Krankheit? Eine Krankheit ist ein lange währender Zustand in den Körperstrukturen, die daran beteiligt sind, das Leben in Gang zu halten. 160.  Was ist ein Leiden? Die H e r o p h i l e e r sagen, dass ein Leiden das leicht Lösbare und leicht Veränderbare ist, dessen Ursache in den feuchten (Körper)substanzen liege.

66

[Galen], Medizinische Definitionen

161. (148 K.)  Τί ἐστιν ἀρρώστημα; Ἀρρώστημά ἐστι νόσημα ἀσθενὲς ἐλαττοῦν τὴν δύναμιν. 162. (138 K.)  Τί ἐστιν ὀξὺ πάθος; Ὀξὺ πάθος ἐστὶ τὸ εὔπεπτον ἔχον τὴν λύσιν ἢ ἀναίρεσιν ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτῷ. 163. (150 K.)  Τί ἐστι σποραδικὰ νοσήματα; Σποραδικὰ νοσήματά εἰσι τὰ ἐν παντὶ χρόνῳ καὶ τόπῳ γινόμενα. 164. (151 K.)  Τί ἐστιν ἔνδημα νοσήματα; Ἔνδημά ἐστι τὰ ἔν τισι πλεονάζοντα τόποις. 165. (152 K.)  Τί ἐστιν ἐπίδημα νοσήματα; Ἐπίδημά ἐστι τὰ κατά τινας χρόνους περὶ πλείονας ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ γινόμενα. 166. (153 K.)  Τί ἐστι λοιμός; Λοιμός ἐστι νόσημα ἐπὶ πάντας ἢ τοὺς πλείστους παραγινόμενον ὑπὸ διαφθορᾶς ἀέρος ὥστε τοὺς πλείστους ἀπόλλυσθαι. φέρεται δὲ καὶ τοιοῦτός τις ὅρος· λοιμός ἐστι πάθος κοινὸν πλείστων ὑπὸ τὸν αὐτὸν καιρὸν κατὰ πόλεις καὶ ἔθνη ὀξεῖς κινδύνους καὶ θάνατον ἐπιφέρον. δυνατὸν δὲ καὶ οὕτως ὁρίσασθαι· λοιμός ἐστι τροπὴ ἀέρος ὥστε μὴ τετηρηκέναι τὰς ὥρας τὴν ἰδίαν τάξιν μετὰ τοῦ καὶ πολλοὺς ἀποθνῄσκειν ἐκ τοῦ αὐτοῦ νοσήματος. 167. (154 K.)  Τί ἐστιν αἴτιον; Αἴτιόν ἐστιν, ὃ ποιεῖ μέν τι ἐν τῷ σώματι, αὐτὸ δὲ ἀσώματόν ἐστιν. ἔστι δὲ τὸ μὲν προκαταρκτικόν, τὸ δὲ συνεκτικόν, τὸ δὲ προηγούμενον. 3–10  Τί – γινόμενα] cf. [Sor.] Quaest. med. 114–116L: 234,15–235,3 Fischer 13–17  λοιμός – νοσήματος] cf. [Sor.] Quaest. med. 117.2–3L: p. 235,10–16 Fischer 18sq.  Αἴτιόν – ἐστιν] cf. Clem. Alex. Strom. V III 26,1: p. 96,11 Stählin 19–68,6  ἔστι – τοιαῦτα] cf. [Sor.] Quaest. med. 118–120.1L: p. 236,1–12 Fischer 1sq.  Τί – δύναμιν post p. 64,16 πλείονος trsp. θ 1  Τί – ἀρρώστημα om. λ: καὶ ἄλλως θ Ἀρρώστημά om. F ἐστι] δὲ λ 3  Τί – πάθοςI om. λ ὀξὺ post πάθοςI trsp. P εὔτροπον P λ: εὔτρεπτον θ: εὐπετῆ sec. Sylv. （facilem） in marg. Corn. ἔχον post lin. 4 ἑαυτῷ trsp. χ: εἶναι P θ 4  ante ἀναίρεσιν add. τὴν λ ἑαυτὸ P 5  Τί – νοσήματα om. λ Τί ἐστι] ποῖα εἰσὶ H νοσήματα om. H εἰσι] ἐστὶ（ν） χ τὰ ἐν om. P 6sq.  παντὶ – ἔν om. λ 6  χρόνῳ] τρόπω P 7  Τί ἐστιν] ποῖα εἰσὶν H ἔνδημα] ἐπένδημα P νοσήματα om. G Ἔνδημά] ἐπένδημα P post Ἔνδημά add. νοσήματα ε E F, δὲ νοσήματα H ἐστι om. F π H 7–9  τὰ – ἐστι om. P W b 7  τισι] πᾶσι H 9  Τί – νοσήματα om. λ Τί ἐστιν] ποῖα εἰσιν H νοσήματα om. H post Ἐπίδημά add. νοσήματα ε E ἐστι] δέ εἰσι λ: δὲ H 10  περὶ] ἐπὶ P post πλείονας add. χρόνας E ἐν om. H αὐτῶ τῶ P γινόμενα post αὐτῷ trsp. H 11  Τί – λοιμός om. λ ἐπὶ – ἢ] ἐπίπαν εἰς P πλείους χ 12  παραγινόμενον – πλείστους bis scr. H παραγενόμενον P διαφορᾶς P υ B λ 13  φέρεται – ὅρος] καὶ ἄλλως θ: ἢ H δὲ om. π τις om. P κοινὸν πάθος D 14  ante πλείστων add. τῶν ζ πλείστον P θ ὑπὸ] κατὰ H τῶν αὐτῶν καιρῶν λ καὶI om. V 15  θανάτους μ F N G π φ: θεράτους M ἐπιφέρων P B δυνατὸν – ὁρίσασθαι] καὶ ἄλλως θ: ἢ H δὲ om. V π λοιμός ἐστι om. H 16  καὶ om. θ πλείους H 17  ἐκ – νοσήματος om. H ἐκ] ὑπὸ χ θ 18  Τί – αἴτιον om. λ: περὶ αἰτίου H μέν om. χ τι om. H: τοι λ ante ἐν add. εἶναι P 18sq.  αὐτὸ δὲ] καὶ αὐτὸ χ θ 19  ἐστιν om. K 19sq.  ἔστι – προηγούμενον om. ζ: αἴτια δέ ἐστιν δύο· προκαταρκτικὸν καὶ συνεκτικόν P: πόσα αἴτια τυγχάνουσιν ἐν τῶ σώματι; τρία· προκαταρκτικόν· συνεκτικὸν καὶ προηγούμενον θ 20  post προηγούμενον in marg. add. τὸ δὲ αὐτοτελές· τὸ δὲ συναίτιον· τὸ δὲ συνεργόν ε

5

10

15

20

Def. 161–167

5

10

15

20

𝟼𝟽

161.  Was ist ein Schwächezustand? Ein Schwächezustand ist eine in Schwäche bestehende Krankheit, die die Kraft (des Patienten) vermindert. 162.  Was ist ein akutes Leiden? Ein akutes Leiden ist dasjenige, das, soweit es an ihm selbst liegt, seine Auflösung oder den tödlichen Ausgang schnell heranreifen lässt. 163.  Was sind sporadisch auftretende Krankheiten? Sporadisch auftretende Krankheiten sind diejenigen, die zu jeder Zeit und an jedem Ort vorkommen. 164.  Was sind endemische Krankheiten? Endemische (Krankheiten) sind diejenigen, die in bestimmten Gegenden häufig auftreten. 165.  Was sind epidemische Krankheiten? Epidemische (Krankheiten) sind diejenigen, die zu bestimmten Zeiten bei einer größeren Zahl von Menschen in ein und derselben Gegend auftreten. 166.  Was ist eine Seuche? Eine Seuche ist eine Krankheit, die infolge der Verderbnis der Luft zu allen oder sehr vielen Menschen gelangt, so dass die meisten zugrunde gehen. Es wird aber auch eine Definition folgender Art überliefert: Eine Seuche ist eine sehr vielen Menschen gemeinsame Krankheit, indem sie zu ein und derselben Zeit über Städte und Völker akute Gefahren und Tod bringt. Es ist aber auch möglich, folgendermaßen zu definieren: Eine Seuche beruht auf einem Witterungsumschlag, der von der Art ist, dass die Jahreszeiten die ihnen eigene Reihenfolge nicht bewahrt haben, und damit einhergeht, dass viele Menschen an ein und derselben Krankheit sterben. 167.  Was ist eine Ursache? Eine Ursache ist dasjenige, was im Körper etwas bewirkt, selbst aber unkörperlich ist. Die eine ist eine veranlassende (Ursache), eine andere eine zusammenhängende und eine dritte eine vorhergehende.

68

[Galen], Medizinische Definitionen

168. (155 K.)  Τί ἐστι προκαταρκτικὸν αἴτιον; Προκαταρκτικὸν μὲν οὖν ἐστιν, ὃ ποιῆσαν τὸ ἀποτέλεσμα κεχώρισται ὡς ὁ δακὼν κύων καὶ ὁ πλήξας σκορπίος καὶ ἡ ἀπὸ ἡλίου ἔγκαυσις ἡ τὸν πυρετὸν ἐργασαμένη. 169. (157. 155 K.)  Τί ἐστι συνεκτικὸν αἴτιον; Συνεκτικὸν δέ, ὃ παρὸν μὲν παροῦσαν φυλάττει τὴν νόσον, ἀναιρούμενον δὲ συναναιρεῖ ὡς ὁ ἐν κύστει λίθος, ὡς ὑδατίς, ὡς πτερύγιον, ὡς ἐγκανθὶς καὶ ἄλλα τοιαῦτα συνεκτικὰ καλούμενα αἴτια, οἷα οἱ γενναῖοι τῶν ἰατρῶν οὐκ ἐν αἰτίων μόνον λόγῳ, ἀλλὰ καὶ ἐν παθημάτων τίθενται. Ἀ θ ή ν α ι ο ς δὲ ὁ Ἀ τ τ α λ ε ὺ ς οὕτως ὡρίσατο· «Αἴτιόν ἐστι τὸ ποιοῦν· τοῦτο δέ ἐστι προκαταρκτικόν.» ἄλλως· τὰ προκαταρκτικὰ αἴτιά ἐστιν, ὅσα προκατάρχει τῆς ὅλης συντελείας τοῦ ἀποτελέσματος καὶ ὧν οὐδὲν προηγεῖται. 170. (156 K.)  Τί ἐστι προηγούμενον αἴτιον; Προηγούμενον αἴτιόν ἐστι τὸ ὑπὸ τοῦ προκαταρκτικοῦ κατασκευαζόμενον ἢ τὸ συνεργοῦν καὶ προηγούμενον τοῦ συνεκτικοῦ. οἱ δὲ οὕτως· προηγούμενον αἴτιόν ἐστιν, οὗ παρόντος πάρεστι τὸ ἀποτέλεσμα καὶ αὐξομένου αὔξεται καὶ μειουμένου μειοῦται καὶ αἰρομένου αἴρεται.

3  ἡI – ἐργασαμένη] cf. Sext. Emp. Pyrrh. hypot. III 16 Clem. Alex. Strom. V III 33,1: p. 101,18sq. Stählin

5

10

15

4sq.  Συνεκτικὸν – συναναιρεῖ] cf.

1  Τί – αἴτιον om. P λ αἴτιον om. H μὲν οὖν] αἴτιον ε 2  ante κύων add. καὶ ὁ υ 3  ἡ ἀπὸ om. P ante ἡλίου add. τοῦ π λ ἔκκαυσις ψ ἡII] ἢ V τῶν πυρετῶν P ἐργαζομένη χ θ 4–9  Τί – ἄλλως om. H 4  Τί – αἴτιον om. P λ post ἐστι add. τὸ F N δέ] δὲ αἴτιόν ἐστιν P: αἴτιόν ἐστιν ε 5  συναιρεῖ E θ: ἀναιρεῖ π λ ὁ om. V ante κύστει add. τῆ λ 6  ante ὑδατίς add. ὁ M ὑδατίς] ὐδρωψ P πτερύγια D ὡςIII] ἐπι B καὶ sec. v Palat. Gr. 297, fol. 37 ,4 scripsi: ὡς ω （deest H） ἀλλὰ M ante τοιαῦτα add. τὰ O, post τοιαῦτα P 6sq.  συνεκτικὰ – γενναῖοι om. χ 7  οἷα om. θ: ἅσπερ λ οἱ om. P γενναῖον P: γενναιότατοι λ τὸν P ἐν αἰτίων] ἐναντίω P θ: ἐναντίον λ μόνον λόγῳ] μονολόγων λ μόνω P θ: μόνων B 8  ἀλλὰ om. E ἐν παθημάτων] ἐμπαθημάτων φ （deest H）: ἐμπαθηματος （-ος ambig.） P τίθενται] τιθέντων ταῦτα χ ὁ om. F 9   ὡρίσατο om. φ （deest H）: φησὶν （φασὶν M） χ ante Αἴτιόν add. προκαταρκτικὸν λ post ποιοῦν add. τι Wellmann, p. 155 adn. 3 τοῦτο – ἄλλως om. λ ante προκαταρκτικόν add. τὸ χ O προκαταρκτικόν] καταρκτικὸν O 9–16  ἄλλως – αἴρεται om. P 9  ἄλλως] ἀλλ᾽ ὡς S: ἑτέρως ρ: τί ἐστι προκαταρκτικὸν αἴτιον θ 10  τὰ προκαταρκτικὰ bis scr. E τὰ om. ζ προκαταρκτικὰ bis scr. Z υ V ρ αἴτιά post ἐστιν trsp. H ἐστιν] εἰσιν ζ προκατάρχει] προκαταρκτικὰ Q: προκατάρ （spat. 7 fere litt. rel.） X ὅλης] πρώτης B 11  οὗ H οὐδὲν ὧν λ 12  Τί – αἴτιον om. λ, in marg. add. H ante Προηγούμενον add. καὶ H ante αἴτιόν add. δὲ λ τὸ om. π 13  καταρκτικοῦ λ ante κατασκευαζόμενον add. ἢ ε, ἤτοι φ κατασκευαζόμενον om. F: κατεσκευασμένον （κατασκευαζόμενον supra lin. scr.） G 13sq.   ἢ – συνεκτικοῦ] ἤτοι συνεκτικοῦ Z R σ τ: ἤτοι συνεκτικοῦ in textu, ἢ συνεργούμενον in marg. A: ἢ συνεργούμενον S 13  ἢ τὸ συνεργοῦν scripsi: ἢ συνεργούμενον φ καὶ] ἢ H 14  τοῦ – αἴτιόν om. H οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ αἴτιόν om. θ 15  αὐξουμένου θ: αὐξανομένου E: αὐξανόμενον ζ μειούμενον ζ 15sq.  μειοῦται – αἰρομένου in textu om. Q, μ（ει） in marg. int., οῦται καὶ αἰρόμενον in marg. ext. add. Q2 16  αἰρομένου ex ἐρρωμένου corr. E: αἱρομένου V γ G κ W b: αἰρουμένου υ: αἱρουμένου F O: αἱρόμενον H: αἰρούμενον X αἵρεται V ρ B Wb H

Def. 168–170

5

10

15

20

𝟼𝟿

168.  Was ist eine veranlassende Ursache? Eine veranlassende (Ursache) ist diejenige, die, wenn sie das Endergebnis eingeleitet hat, nicht mehr vorhanden ist wie der Hund, der gebissen hat, der Skorpion, der gestochen hat, und die Sonnenhitze, die das Fieber hervorgerufen hat. 169.  Was ist eine zusammenhängende Ursache? Eine zusammenhängende (Ursache) ist diejenige, die, solange sie existiert, die Krankheit in ihrer Existenz bewahrt, sie aber, wenn sie (ihrerseits) beseitigt wird, mit aufhören lässt wie der Blasenstein, wie das Wasserbläschen, wie das Flügelfell, wie die Enkanthis und andere derartige sogenannte zusammenhängende Ursachen, die die angesehenen Ärzte nicht nur unter die Ursachen, sondern auch unter die Erkrankungen einordnen. At h e n a i o s von At t a l e i a definierte folgendermaßen: „Eine Ursache ist dasjenige, das (etwas) bewirkt; dies ist aber eine veranlassende (Ursache).“ Auf andere Weise: Die veranlassenden Ursachen sind alle diejenigen, die die Vollendung des Endergebnisses in ihrem ganzen Umfang veranlassen und denen nichts vorausgeht. 170.  Was ist eine vorhergehende Ursache? Eine vorhergehende Ursache ist diejenige, die von der veranlassenden Ursache vorbereitet wird oder die (etwas) mitbewirkt und der zusammenhängenden Ursache vorausgeht. Andere (definieren) folgendermaßen: Eine vorhergehende Ursache ist diejenige, bei deren Vorhandensein das Endergebnis vorhanden ist, bei deren Zunahme das Endergebnis zunimmt, bei deren Abnahme das Endergebnis abnimmt und bei deren Beseitigung das Endergebnis beseitigt wird.

70

[Galen], Medizinische Definitionen

171. (158 K.)  Τί ἐστιν αὐτοτελὲς αἴτιον; Αὐτοτελὲς αἴτιόν ἐστι τὸ αὐτὸ καθ᾽ ἑαυτὸ ποιοῦν τὸ τέλος. 172. (159 K.)  Τί ἐστι συναίτιον; Συναίτιόν ἐστιν, ὃ σὺν ἑτέρῳ δύναμιν ἴσην ἔχοντι ποιεῖ τὸ ἀποτέλεσμα, αὐτὸ δὲ κατ᾽ ἰδίαν μόνον οὐ δυνάμενον ποιῆσαι. 173. (160 K.)  Τί ἐστιν αἴτιον συνεργόν; Συνεργόν ἐστιν αἴτιον, ὃ ποιεῖ ἀποτέλεσμα δυσχερὲς [δὲ] συλλαμβάνον πρὸς τὸ ῥᾷον αὐτὸ γενέσθαι, κατ᾽ ἰδίαν ποιεῖν οὐ δυνάμενον. 174. (161 K.)  Τί ἐστι πρόδηλα αἴτια; Πρόδηλά ἐστιν αἴτια, ὅσα ἐξ ἑαυτῶν καταλαμβάνεται δι᾽ αἰσθήσεως ποιοῦντά τε καὶ ἐνεργοῦντα. οἱ δὲ οὕτως· πρόδηλά ἐστιν αἴτια, ἃ καὶ αὐτὰ φαίνεται καὶ ἀποφαίνει τὸ ἀποτέλεσμα συμφώνως αὑτοῖς γινόμενον. 175. (162 K.)  Τί ἐστι μὴ πρόδηλα αἴτια; Οὐ πρόδηλα αἴτιά ἐστιν, ὅσα οὐκ ἐξ ἑαυτῶν, διὰ δὲ σημείων καταλαμβάνεται. καθάπαξ δὲ ἄδηλα, ὅσα οὔτε ἐξ ἑαυτῶν οὔτε ἐξ ἄλλων καταλαμβάνεται. 176. (163 K.)  Τίνα ἐστὶ πρὸς καιρὸν ἄδηλα; Πρὸς καιρὸν ἄδηλά ἐστιν, ὅσα ἀποκαλυφθέντα μέντοι ἐξ αὑτῶν φαίνεται καὶ παρακείμενα δὲ τοῖς σώμασι διὰ σημείων γνωρίζεται. ἢ οὕτως· πρὸς καιρὸν ἄδηλά ἐστι τὰ μέχρι μέν τινος ἀπόντα, αὖθις δὲ ὑπὸ τὴν αἴσθησιν ἐλθεῖν δυνάμενα.

5

10

15

3–7  Συναίτιόν – δυνάμενον] cf. Clem. Alex. Strom. VIII 33,8sq.: p. 102,4–10 Stählin 1–72,2  Τί – κατάληψις om. H 1  Τί – αἴτιον om. λ αὐτοτελὲς αἴτιον] αἴτιον αὐτοτελές ε 1sq.  καθ᾽ ἑαυτὸ] τὸ D 2  αὑτὸ Z υ ρ C κ O X: αὐτὸ Q: αυτὸ σ τὸ om. χ θ 3  Τί – συναίτιον om. λ Συναίτιόν – ἑτέρῳ] συνεκτικὸν ἐστι τὸ συνεκτικὴν λ 4  ἔχοντι （τι supra ον add.） K: ἔχον P μ ρ C D B L λ ποιεῖν λ: ποιοῦν χ post ἀποτέλεσμα trsp. p. 172,3–178,10 τὸ – ἀκούσαντες λ 4–7  αὐτὸ – δυνάμενον om. λ 4  κατ᾽ – μόνον] καθ᾽ αυτὸ P post ποιῆσαι add. τι P 5–7  Τί – δυνάμενον om. P 5  αἴτιονI om. ρ συνεργόν] συνεργοῦν θ ἐστιν αἴτιονII] αἴτιόν ἐστιν ε ποιοῦν ω （desunt P ζ）: correxi ante ἀποτέλεσμα add. τινὶ θ 6  δυσχερῶς ω （desunt P ζ）: correxi δὲ om. V: seclusi αὑτὸ F 7  δὲ addidi ποιεῖν om. N G post δυνάμενον add. ποιῆσαι （ποιουσαι K） τ, del. C 8–136,14  Τί – γινόμενον post p. 170,20 οὕτως trsp. Q, 8–78,14 Τί – ψυχροῦ X 8  Πρόδηλά – αἴτιαII om. λ αἴτια ἐστὶν P ε 8sq.  ὅσα – αἰσθήσεως om. P 8  αὑτῶν Q: αὐτῶν ε B X 9  τε om. P B: τι λ οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ 10  εἰσὶν λ αἴτια om. P λ αὑτὰ F ἀποφέρει V: διαφέρει P: φέρει θ: συμβαίνει λ ante τὸ add. καὶ （del. R） υ τὸ] τί φαινόμενα εἰς P: τό τε （om. O） φαινόμενον θ 11  αὑτοῖς om. P: αὐτῶ （ῶ ex ὸ corr. C L） C D B L θ: αὐτὸ μ （ὸ in οῖς supra lin. corr. ε） ρ （ὸ ex ῶ corr. F） K λ 12  Τί – αἴτια om. λ τίνα Z R σ θ ante μὴ add. τὰ Z R A V θ μὴ] οὐ ρ αἴτια om. V G Οὐ πρόδηλα] εὐπρόδηλα C D B L: ἐμπρόδηλα K ἐστιν om. P λ 13  αὑτῶν Q: ἀυτῶν P X δὲI] δὴ μ （δὴ in δὲ corr. S） ρ post καταλαμβάνεται add. οἱ δὲ οὕτως· ἄδηλα αἴτια （om. υ E） ἐστὶν ὅσα οὐκ ἐξ ἑαυτῶν διὰ δὲ （δὴ γ G） σημείων καταλαμβάνεται μ γ G καθάπαξ in καθάπερ mut. D: καθάπερ λ: ὥσπερ P δὲII om. P π 13–16   ὅσα – μέντοι] οὐκ P 13  ὅσα] ἃ θ 13sq.  οὔτε … οὔτε] οὐδὲ … οὐδὲ π 14  αὐτῶν S λ ἄλλου θ 15  Τίνα – ἄδηλα] τί ἐστι πρόσκαιρα ἄδηλα αἴτια θ: τί ἐστι πρόσκαιρον ἄδηλον λ 15–17  Πρὸς – γνωρίζεται post lin. 18 δυνάμενα trsp. λ （cf. ad lin. 18） 16  ὑποκαλυφθέντα υ: ἀποκαταληφθέν （η e corr.） B ante μέντοι add. μὴ λ αυτῶν P: αὐτῶν Z R S σ τ θ: ἑαυτῶν λ καὶ om. P λ 16sq.  παρακείμενα – καιρὸν om. F 16  δὲ om. λ, post lin. 17 διὰ trsp. P σώμασι] ὄμμασι E 17sq.  ἢ – δυνάμενα om. P 17  ἢ – ἐστι om. λ ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως θ 18  ἅπαντα λ αὖξις D τὴν om. θ post δυνάμενα add. τινὲς δὲ καὶ οὕτως ὡρίσαντο et lin. 15–17 Πρὸς – γνωρίζεται trsp. λ

Def. 171–176

5

10

15

20

25

𝟽𝟷

171.  Was ist eine aus sich selbst heraus wirkende Ursache? Eine aus sich selbst heraus wirkende Ursache ist diejenige, die selbst aus sich heraus das Endergebnis herbeiführt. 172.  Was ist eine mitwirkende Ursache? Eine mitwirkende Ursache ist diejenige, die zusammen mit einer anderen, die die gleiche Wirkung hat, das Endergebnis herbeiführt, aber selbst für sich allein nicht imstande ist, es herbeizuführen. 173.  Was ist eine unterstützende Ursache? Eine unterstützende Ursache ist diejenige, die ein schwer zu verwirklichendes Endergebnis herbeiführt, indem sie dazu beiträgt, dass es leichter zustande kommt, für sich allein aber nicht imstande ist, es herbeizuführen. 174.  Was sind sichtbare Ursachen? Sichtbare Ursachen sind alle diejenigen, die aus sich heraus mit Hilfe der Wahrnehmung in ihrer Wirksamkeit und Aktivität erkannt werden. Andere (definieren) folgendermaßen: Sichtbare Ursachen sind diejenigen, die sowohl selbst in Erscheinung treten als auch deutlich machen, dass sich das Endergebnis mit ihnen in Übereinstimmung befindet. 175.  Was sind nicht sichtbare Ursachen? Nicht sichtbare Ursachen sind alle diejenigen, die nicht aus sich heraus, sondern mit Hilfe von Zeichen erkannt werden. Gänzlich verborgene (Ursachen) sind alle diejenigen, die weder aus sich selbst heraus noch auf Grund anderer Gegebenheiten erkannt werden. 176.  Was sind gelegentlich verborgene Ursachen? Gelegentlich verborgene Ursachen sind alle diejenigen, die, wenn sie tatsächlich offenliegen, aus sich heraus sichtbar sind, aber wenn sie mit den Körpern eng verbunden sind, mit Hilfe von Zeichen erkannt werden. Oder folgendermaßen: Gelegentlich verborgene (Ursachen) sind diejenigen, die für eine gewisse Zeit abwesend sind, dann aber wieder der Wahrnehmung zugänglich werden können.

72

[Galen], Medizinische Definitionen

177. (164 K.)  Τί ἐστι σημείωσις; Σημείωσίς ἐστιν ἡ διὰ σημείου ἢ διὰ σημείων κατάληψις. 178. (165 K.)  Τί ἐστι σημεῖον; Σημεῖόν ἐστι τοῦ μέλλοντος συμβήσεσθαι γνώρισμα. τινὲς δὲ οὕτως· σημεῖόν ἐστιν, οὗ γνωσθέντος ἕτερον ἀγνοούμενον ἡμῖν γινώσκεται καταλαμβανόμενον. 179. (166. 167 K.)  Ὅτι σημειώσεως εἴδη δύο· παθογνωμονικὸν καὶ προγνωστικόν. παθογνωμονικόν ἐστι τῶν τε ἐντὸς καὶ τῶν ἐκτὸς σημείωσις· προγνωστικὸν δὲ τῶν ἀποβήσεσθαι μελλόντων σημείωσις. 180. (164 K.)  Τί ἐστι σημεῖον; Σημεῖον δέ ἐστι τό τινος ἀδήλου δηλωτικόν. 181. (167 K.)  Τί ἐστι πρόγνωσις; Πρόγνωσίς ἐστι τὸ προεπίστασθαι τὰ μέλλοντα συμβήσεσθαι τῷ σώματι. 182. (167 K.)  Τί ἐστι προγνωστικὸν σημεῖον; Προγνωστικὸν σημεῖόν ἐστιν, ἐξ οὗ γινώσκεται τὸ μέλλον. 183. (168 K.)  Τί ἐστι πρόρρησις; Πρόρρησίς ἐστι πρόγνωσις καὶ προαγόρευσις τοῦ μέλλοντος. 184. (166 K.)  Τί ἐστι παθογνωμονικὸν σημεῖον; Παθογνωμονικόν ἐστι σημεῖον, ἐξ οὗ γινώσκεται τὸ πάθος. 185. (169 K.)  Τί ἐστι συνδρομή; Συνδρομή ἐστι σύνοδος τῶν συμπτωμάτων. 186. (170 K.)  Τί ἐστι σύμπτωμα; Σύμπτωμά ἐστι πάθους ἐπιγέννημα.

5

10

15

19  Σύμπτωμά – ἐπιγέννημα] cf. Gal., De sympt. diff. 1,1: CMG V 5,1, p. 198,8sq.

1  Τί – σημείωσις om. λ ἡ διὰ] εἶδος λ σημείου ἢ διὰ om. P διὰII om. S 3  Τί – σημεῖον om. λ συμβήσεσθαι μέλλοντος Wb 4  γνώρισμα scripsi: διάγνωσις （-γνώσεις B）ω 4– 11  τινὲς – σώματι om. P 4  τινὲς – ἐστιν] καὶ H τινὲς δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ post ἕτερον add. τι ἐξ αὐτοῦ καταλαμβάνεται （-νόμενον H） ἢ （om. θ H） πρότερον （om. H） φ 4sq.  ἀγνοούμενον – καταλαμβανόμενον om. H 5  ἡμῖν γινώσκεται] ἢ μὴ θ 6  Ὅτι – προγνωστικόν om. π Ὅτι – δύο] πόσα εἴδη σημειώσεως· δύο θ: εἴδη σημειώσεως β´ λ: εἴδη δὲ τούτου δύο H δύο] supra β add. ο´ β 7  ante παθογνωμονικόν add. καὶ in textu, τί ἐστι παθογνωμονικὸν in marg. H παθογνωμονικόν ἐστι] τί ἐστι παθογνωμονία θ παθογνωμονία λ: καταγνωμονικὸν π ante ἐστι add. μὲν οὖν ε post ἐστι add. τὸ H τε om. φ σημείωμα H 7sq.  προγνωστικὸν δὲ] ἡ δὲ πρόγνωσις φ 8  ante τῶν add. ἐπιστήμη χ ζ ἀποβήσεται M: ἀναβήσεσθαι K σημείωσις del. G 9–15  Τί – μέλλοντος om. H 9  Τί – σημεῖον om. χ λ δέ om. λ ἀδήλον K 10  Τί – πρόγνωσις om. χ λ 12–15   Τί – μέλλοντος post p. 74,6 ἐχόντων trsp. λ 12  προγνωστικὸν σημεῖον] πρόγνωσις σημείου P Προγνωστικὸν – ἐστιν om. λ Προγνωστικὸν σημεῖόν] προγνωστικᾶ σημεῖα P 13  ὧν P θ γινώσκεται post μέλλον trsp. P 14  Τί – πρόρρησις om. P Πρόρρησίς – πρόγνωσις] ὑφ᾽ ὧν πρόρρησις P Πρόρρησίς ἐστι om. λ πρόγνωσις καὶ] ἡ θ προσαγόρευσις （σΙ del. ε） υ 16  Τί – σημεῖονI om. λ: καὶ H παθογνωμονικὸν] παθογνωμικὸν P V σημεῖονI om. V G Παθογνωμονικόν] παθογνωμικὸν P V N: καταγνωμικὸν D: παθογνωμονικὰ ζ σημεῖον ἐστὶν P ε: δὲ ἐστὶν λ: ἐστι H 17   ὧν P μ ρ Wb ζ γινώσκεται post πάθος trsp. P πάθος in πόθος mut. K 18  Τί – συνδρομή om. ζ ante ἐστιII add. δὲ ζ τῶν om. ζ 19  Τί – σύμπτωμα om. λ, in marg. add. H ante ἐστιII add. δὲ ζ πάθος F ἐπιγενημα P χ post ἐπιγέννημα add. ὡς μετὰ πυρετὸν χολῆ P

Def. 177–186

5

10

15

20

25

𝟽𝟹

177.  Was ist die Auswertung von Zeichen? Die Auswertung von Zeichen ist das Erkennen mit Hilfe eines Zeichens oder (mehrerer) Zeichen. 178.  Was ist ein Zeichen? Ein Zeichen ist ein Erkennungsmerkmal für das, was geschehen wird. Einige (definieren) folgendermaßen: Ein Zeichen liegt vor, wenn dadurch, dass es erkannt wird, etwas anderes, was uns unbekannt ist, erkannt wird, indem es (geistig) erfasst wird. 179.  Dass es zwei Arten der Auswertung von Zeichen gibt: eine, die der Erkennung von Krankheiten, und eine, die dem Vorherwissen dient. Die Art, die der Erkennung von Krankheiten dient, ist die Auswertung der Zeichen für die Vorgänge im (Körper)inneren und außerhalb (des Körpers); die Art, die dem Vorherwissen dient, ist die Auswertung der Zeichen für das, was geschehen wird. 180.  Was ist ein Zeichen? Ein Zeichen ist das, was imstande ist, etwas Verborgenes zu offenbaren. 181.  Was ist Prognose? Prognose ist das Vorherwissen dessen, was dem Körper geschehen wird. 182.  Was ist ein prognostisches Zeichen? Ein prognostisches Zeichen ist dasjenige, auf Grund dessen das künftige Geschehen erkannt wird. 183.  Was ist Vorhersage? Vorhersage ist das Erkennen und das Voraussagen des künftigen Geschehens. 184.  Was ist ein dem Erkennen von Krankheiten dienendes Zeichen? Ein dem Erkennen von Krankheiten dienendes Zeichen ist dasjenige, auf Grund dessen die Krankheit erkannt wird. 185.  Was ist ein Syndrom? Ein Syndrom ist das Zusammentreffen der (jeweiligen) Symptome. 186.  Was ist ein Symptom? Ein Symptom ist eine Folgeerscheinung einer Krankheit.

74

[Galen], Medizinische Definitionen

187. (171 K.)  Τί ἐστι βοηθηματικὰ σημεῖα; Βοηθηματικὰ σημεῖά ἐστιν, ἐξ ὧν ὑπομιμνῃσκόμεθα τῆς ἐπ᾽ αὐτοῖς τετηρημένης θεραπείας. 188. (172 K.)  Τί ἐστι βοήθημα; Βοήθημά ἐστι τὸ ἐπ᾽ ὠφελείᾳ προσαγόμενον ἀνθρώποις, σύνθετον ἐκ ποιότητος, ποσότητος, τάξεως, καιροῦ. 189. (173 K.)  Τί ἐστι θεραπεία; Θεραπεία ἐστὶ τάξις βοηθημάτων ἀκολουθίαν ἐχόντων ἢ καιρὸς καὶ χρόνος κατορθώματος ἢ ἐπιτηδειότης χρόνου, ἐν ᾧ βοηθοῦμεν τοῖς κάμνουσι. 190. (175 K.)  Τί ἐστι σημεῖον ἐνδεικτικόν; Ἐνδεικτικὸν σημεῖόν ἐστι τὸ ἀρχικῶς εἰς κατάληψιν ἀδήλου τινὸς ἀκολουθοῦντος ἑαυτῷ ἄγον. 191. (176 K.)  Τί ἐστιν ὑπομνηστικὸν σημεῖον; Ὑπομνηστικὸν σημεῖόν ἐστιν, ὡς οἱ Ἐ μ π ε ι ρ ι κ ο ὶ λέγουσι, πρᾶγμα φαινόμενον καὶ γινωσκόμενον ἐκ προπαρατηρήσεως, χρησιμεῦον εἰς ὑπόμνησιν γινωσκομένου πράγματος. 192. (177 K.)  Τίνα ἐστὶ παρόντα παρόντων σημεῖα; Παρόντων παρόντα σημεῖά ἐστι πάντα τὰ παθογνωμονικά. τούτων γὰρ γιγνομένων καὶ παρόντων μένει καὶ τὰ πάθη, παυομένων δὲ λύεται καὶ τὰ νοσήματα. 193. (178 K.)  Τίνα ἐστὶ παρόντα προγεγονότων σημεῖα; Παρόντα προγεγονότων σημεῖα ὡς ἡ οὐλὴ τοῦ προγεγενημένου ἕλκους. 194. (179 K.)  Τίνα ἐστὶ παρόντα μελλόντων σημεῖα; Παρόντα δὲ μελλόντων ὡς τὸ νεκρῶδες πρόσωπον τοῦ θανάτου.

5

10

15

10–12  Ὑπομνηστικὸν – πράγματος] Empirikerschule, fr. 81: p. 141,22–24 Deichgräber 1sq.  Τί – θεραπείας om. P 1  Τί – σημεῖα om. λ: καὶ H βοηθηματικὰ σημεῖα] βοηθηματικὸν σημεῖον Z R A σ ρ: βοηθηματικὸν （supra ὸν add. α） σημεῖον （supra ον add. α） S ἐστιν om. λ ὧ E 2  τῆς] τοῖς M αὐτῆς π τετηρημένης θεραπείας om. K, in marg. inf. add. K2 τετηρημένοις υ 3  Τί – βοήθημα in marg. add. H ante Βοήθημά add. καὶ η Βοήθημά ἐστι om. λ 4  σύνθετον] συνεστῶς （-ὸς H） ζ ποσότητος ποιότητος ζ ante ποσότητος add. ἐκ μ π （deest K） ποσότητος om. K, in marg. int. add. K2: καὶ P 5–76,2   Τί – παρηκμακέναι om. H 5  Θεραπεία ἐστὶ om. λ 6  post ἐχόντων trsp. p. 72,12–15 Τί – μέλλοντος λ 6–9  ἢI – ἄγον om. P 6  ἢI – καὶ] τί ἐστι καιρὸς λ ἢI] καὶ ἄλλως θ καὶ om. V post χρόνος add. καὶ τάξις λ ἢII] ἡ F N 7  ᾧ] ἧ λ τοῖς om. π 8  Τί – ἐνδεικτικόν om. λ σημεῖον ἐνδεικτικόν] ἐνδεικτικὸν σημεῖον υ ἀρχηκῶν C L K: ἀρχικὸν （-ηκὸν B） D B θ 9  ἐν καταλήψει μ π: ἐν κατακαλύψει （καταλύψει M） ρ ἀκολουθοῦντος] ἀκολουθίαν ἔχοντος θ ἑαυτὸ λ: correxi: τὸ αὐτὸ χ: εἰς τὸ αὐτὸ θ ἄγων λ: ἀγαθόν χ 10  Τί – σημεῖον om. λ ὑπομνηστικὸν] ὑπομιμνηστικὸν ε: ὑπομνηματικὸν ρ Ὑπομνηστικὸν] ὑπομιμνηστικὸν ε: ὑπομνηματικὸν τ ante σημεῖόν add. δὲ λ 11  οἱ om. λ ἔμπειροι λ λέγουσι ante οἱ trsp. θ ἐν προπαρατηρήσει P 12  χρησιμεύων P B γινωσκομένου πράγματος] γιγνω…ματος W b+: τοῦ μέλλοντος γενέσθαι P 13–15  Τίνα – νοσήματα om. P 13  Τίνα – σημεῖα om. λ σημεῖα] σημείων V 13sq.  παρόνταII – παθογνωμονικά] τῶν σημείων πάντων τῶν παθογνωμονικῶν λ 14  παθογνωμονικά – γὰρ] παθογνω… W b+ παθογνωμικὰ F 15  μένει καὶ] μὲν χ λύεται – νοσήματα W b+ λύσεται V καὶII om. F 16  Τίνα – σημεῖα om. λ: τί ἐστιν παρ᾽ ὸν προγεγονότος σημεῖον P σημεῖα om. V 16sq.  Παρόντα – σημεῖα] παρὸν προγεγονότος σημεῖον ἐστιν P: παρ᾽ ὧν προγεγονότος ἐστὶν λ 17  ante ὡς add. ἐστιν ε ὡς om. P προγεγενημένου om. P: προγεγονότος γεγενημένου （γενημένου π） τ: προγεγονότος θ 18–76,2  Τίνα – παρηκμακέναι om. P 18  Τίνα – σημεῖα om. λ παρόντα] παρόντων G σημεῖα om. V Παρόντα – μελλόντωνII] παρ᾽ ὧν δὲ μέλλον λ post μελλόντωνII add. σημεῖα E, σημεῖά ἐστιν ε 19  ὡς τὸ om. λ νεκρώδους λ: νευρώδες B

Def. 187–194

5

10

15

20

25

𝟽𝟻

187.  Welches sind therapeutische Maßnahmen anzeigende Zeichen? Therapeutische Maßnahmen anzeigende Zeichen sind diejenigen, mit deren Hilfe wir uns an die Behandlung erinnern, die sich auf Grund der betreffenden Maßnahmen als bewährt erwiesen hat. 188.  Was ist eine therapeutische Maßnahme? Eine therapeutische Maßnahme ist diejenige, die bei den Menschen zu ihrem Nutzen angewandt wird, wobei die Faktoren Qualität, Quantität, Abfolge und Zeitpunkt maßgebend sind. 189.  Was ist eine Behandlung? Eine Behandlung ist eine Abfolge von therapeutischen Maßnahmen, die einer bestimmten Folgerichtigkeit unterliegen, oder der Zeitpunkt und die Dauer der Wiederherstellung oder die Angemessenheit der Zeit, in der wir bei den Kranken therapeutische Maßnahmen vornehmen. 190.  Was ist ein anzeigendes Zeichen? Ein anzeigendes Zeichen ist dasjenige, das vornehmlich zum Erkennen eines verborgenen Sachverhalts führt, der sich aus ihm herleiten lässt. 191.  Was ist ein in Erinnerung rufendes Zeichen? Ein in Erinnerung rufendes Zeichen ist, wie die E m p i r i k e r behaupten, ein Sachverhalt, der auf Grund einer vorhergehenden Beobachtung offenbar und bekannt ist, es ist für die Erinnerung an einen bekannten Sachverhalt nützlich. 192.  Welches sind gegenwärtige Zeichen für gegenwärtige Sachverhalte? Gegenwärtige Zeichen für gegenwärtige Sachverhalte sind alle dem Erkennen von Krankheiten dienenden Zeichen. Denn solange diese im Entstehen begriffen und gegenwärtig sind, dauern auch die Erkrankungen an, wenn sie aber verschwinden, hören auch die Krankheiten auf. 193.  Welches sind gegenwärtige Zeichen für vergangene Sachverhalte? Gegenwärtige Zeichen für vergangene Sachverhalte sind von der Art, wie es die Narbe für die Wunde ist, die zuvor existiert hat. 194.  Welches sind gegenwärtige Zeichen für künftige Sachverhalte? Gegenwärtige Zeichen für künftige Sachverhalte sind von der Art, wie es das einer Leiche ähnliche Gesicht für den Tod ist.

76

[Galen], Medizinische Definitionen

195. (180 K.)  Τίνα ἐστὶ προγεγονότα σημεῖα προγεγονότων; Προγεγονότα δὲ προγεγονότων σημεῖα ὡς ἡ μετὰ τὴν παρακμὴν ἄνεσις τοῦ παρηκμακέναι. 196. (181 K.)  Τίνα ἐστὶ προγεγονότα παρόντων σημεῖα; Προγεγονότα παρόντων ὡς ὁ δηχθεὶς ὑπὸ ἀσπίδος καὶ ἐν ὀλέθρῳ κείμενος. οἱ δὲ οὕτως· προγεγονότα παρόντων ὡς τὸ τετρῶσθαι τὸ λεπτὸν ἔντερον τοῦ ἐν ὀλεθρίοις εἶναι τοῦτο. 197. (182 K.)  Τίνα ἐστὶ προγεγονότα ἐσομένων σημεῖα; Προγεγονότα ἐσομένων ὡς τὸ συντριβέντος ὀστοῦ πωρωθῆναι τοῦτο κατὰ τὴν ἀποκατάστασιν. οἱ δὲ οὕτως· προγεγονότα δὲ ἐσομένων ὡς τὸ ἀναιρεθέντος ἐκ τῆς κεφαλῆς ὀστοῦ τὴν οὐλὴν ἔσεσθαι κοίλην. 198. (183 K.)  Τίνα ἐπιγεγονότα παρόντων; Ἐπιγεγονότα δὲ παρόντων ὡς ὁ ἐπὶ τραύματι σπασμὸς παρ᾽ αὐτὸ τὸ τραῦμα τοῦ κινδυνεύειν τὸν τρωθέντα. 199. (184 K.)  Τίνα ἐπιγεγονότα προγεγονότων; Ἐπιγεγονότα προγεγονότων ὡς ὁ ἐπὶ τραύματι σπασμός· οὐκέτι γὰρ ζῇ ὁ σπασθείς.

5

10

15

1sq.  Τίνα – παρηκμακέναι om. θ 1  Τίνα – προγεγονότων om. λ σημεῖα προγεγονότων om. G: προγεγονότων σημεῖα E: σημεῖα Z R V β 2  δὲ – σημεῖα] σημεῖα προγεγονότων ἐστὶν ε post δὲ add. τῶν π ὡς – τοῦ] ὧν τὸ λ τὴν om. K 4  Τίνα – σημεῖα om. ζ 4sq.  Προγεγονότα παρόντων] προγεγονότων δὲ πάντων λ 5  παρόντων] δὲ καὶ προγεγονότα σημεῖα H ante ὡς add. σημεῖα ἐστὶν P ε ὁ δηχθεὶς] τὸ （om. H） δεδῆχθαι （-δείχθαι B） ψ καὶ] τοῦ π ὀλεθρίοις （ὀλέθροις O） ψ κείμενος] εἶναι τοῦτο （τούτου E: τούτων λ: τοῦτον H） ψ 5–15  οἱ – σπασθείς om. P 5  οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ: οἱ δὲ H οἱ] ἡ F 6  τιτρώσκεσθαι D τὸII om. φ τοῦ om. H 7  τούτων λ: τοῦτον H 8  Τίνα – σημεῖα om. φ: ποῖα προγεγονότα in marg. add. H προγεγονότα ἐσομένων] προγεγονότων ἐσόμενα （ἑπόμενα V） χ: correxi σημεῖα om. G 8sq.  Προγεγονότα ἐσομένων] προγεγονότων ἐσ（σ）όμενα （ἑπόμενα V D） χ: sec. Sylv. （Praeterita futurorum） corr. Corn.: προγεγονότα δὲ ἐπ᾽ （om. H） ἐσομένων （ἐπεσομένων O） φ 9  ante ὡς add. σημεῖά ἐστιν ε ὡς om. θ τὸ] τοῦ χ συντριβέντος] συντριβὲν τοῦ θ πωρωθῆναι] πώρωσιν ἐπιδεχομένου （-όμενον E）· πωρωθῆναι γὰρ δεῖ χ: πώρωσιν （πο- X H） ἐνδεχομένου πληρωθῆναι ζ 10– 13  οἱ – τρωθέντα om. H 10  οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ δὲII om. θ ἐπ᾽ ἐσομένων φ: ἑπομένων V ὡς om. λ: ἐστὶ θ τὸ] τοῦ ω （desunt P H）: correxi ἀνευρεθέντος λ ἐκ τῆς] αὐτῆς S 11  τὴν om. λ ὅλην D: ὀλὴν L κοίλην om. χ 12  Τίνα – παρόντωνI om. φ （deest H） post Τίνα add. ἐστὶν ε V post παρόντωνI add. σημεῖα ε δὲ om. S 12–14   II παρόντων – Ἐπιγεγονότα in textu om., in marg. add. Q 12  ante ὡς add. σημεῖά ἐστιν ε 13  ὁ om. χ λ σπασμὸς – τοῦ om. χ τὸν om. χ （supra lin. add. τὰ ε） post τρωθέντα add. ἐπιγερόντων （ἐπὶ γε- Z ε F M G） χ 14sq.  Τίνα – σπασθείς om. θ 14  Τίνα – προγεγονότωνI om. ζ ἐπιγεγονότα προγεγονότων] προγεγονότα ἐπιγεγονότων χ: correxi post προγεγονότωνI add. σημεῖά ἐστιν ε Ἐπιγεγονότα προγεγονότων] προγεγονότα （τῶν add. π） ἐπιγεγονότων χ post Ἐπιγεγονότα add. δὲ ζ 15  ante ὡς add. σημεῖά ἐστιν ε ὁI om. R E τ H τραύμασι（ν） Q H: τραύματος X οὐκέτι – σπασθείς om. H οὐκέτι γὰρ] ὅτι ἔτι ὁ τρωθεὶς λ ὁII] ὡς λ

Def. 195–199

5

10

15

20

25

𝟽𝟽

195.  Welches sind vergangene Zeichen für vergangene Sachverhalte? Vergangene Zeichen für vergangene Sachverhalte sind von der Art, wie die Entspannung nach der Phase des Nachlassens (ein Zeichen) dafür ist, dass die Phase des Nachlassens stattgefunden hat. 196.  Welches sind vergangene Zeichen für gegenwärtige Sachverhalte? Vergangene Zeichen für gegenwärtige Sachverhalte sind von der Art, wie es auf denjenigen zutrifft, der von einer Schlange gebissen wurde und todkrank daniederliegt. Andere (definieren) folgendermaßen: Vergangene Zeichen für gegenwärtige Sachverhalte sind von der Art, wie die Tatsache, dass der Dünndarm verletzt worden ist, (ein Zeichen) dafür ist, dass dies zu den lebensbedrohlichen Zuständen gehört. 197.  Welches sind vergangene Zeichen für künftige Sachverhalte? Vergangene Zeichen für künftige Sachverhalte sind von der Art, wie es der Tatbestand ist, dass nach erfolgtem Bruch eines Knochens dieser sich im Verlauf des Heilungsprozesses durch Kallusbildung (wieder) zusammenfügt. Andere (definieren) folgendermaßen: Vergangene Zeichen für künftige Sachverhalte sind von der Art, wie es der Tatbestand ist, dass nach der Entfernung eines Knochens aus dem Schädel die Narbe vertieft sein wird. 198.  Welches sind nachträglich aufgetretene Zeichen für gegenwärtige Sachverhalte? Nachträglich aufgetretene Zeichen für gegenwärtige Sachverhalte sind von der Art, wie es der Krampf nach einer Verletzung, der an der Wunde selbst auftritt, dafür ist, dass der Verletzte in Gefahr ist. 199.  Welches sind nachträglich aufgetretene Zeichen für vergangene Sachverhalte? Nachträglich aufgetretene Zeichen für vergangene Sachverhalte sind von der Art, wie es der Krampf nach einer Verletzung ist; denn derjenige, der den Krampf erlitten hat, lebt nicht mehr.

78

[Galen], Medizinische Definitionen

Περὶ πυρετῶν 200. (185 K.)  Τί ἐστι πυρετός; Πυρετός ἐστι πλεονασμὸς θερμασίας νοσώδους καὶ μάλιστα τῆς ἐκ βάθους ἀναφερομένης μετὰ παραλλαγῆς σφυγμῶν ἐπὶ τὸ σφοδρότερον καὶ πυκνότερον. οἱ δὲ οὕτως· πυρετός ἐστι δυσκρασία τοῦ φυσικοῦ πνεύματος ἐπὶ τὸ θερμότερον καὶ ξηρότερον. 201. (187 K.)  Τί ἐστι πυρετὸς σύνοχος; Πυρετὸς σύνοχός ἐστιν ὁ ἀεὶ ἴσως διαμένων νύκτα καὶ ἡμέραν μηδεμίαν ἄνεσιν ἢ ἐπίτασιν ἔχων, διαμένων δὲ ἐν τῇ μεσότητι. 202. (186 K.)  Τί ἐστι συνεχὴς πυρετός; Πυρετὸς συνεχής ἐστιν ὁ μὴ διαλείπων μήτε νυκτὸς μήτε ἡμέρας, ἀνέσεις δὲ καὶ ἐνδόματα καὶ παροξυσμοὺς ἐπιφέρων. 203. (188 K.)  Τί ἐστι καῦσος; Καῦσός ἐστιν ὁ μετὰ πυρώσεως πολλῆς γινόμενος καὶ ἀναπνοῆς μεγάλης καὶ θερμῆς τὸ σῶμα ἐπαλγῶς διατιθείς, γλῶσσαν ἐπιξηραίνων καὶ μελαίνων, ἐπιθυμίαν ἐμποιῶν ψυχροῦ. 204. (189 K.)  Τί ἐστι πεμφιγώδης πυρετός; Πεμφιγώδης ἐστὶ πυρετὸς ὁ διὰ τὴν ἐπίτασιν τῆς θερμασίας φλυκτίδας ἀνὰ τὸ στόμα παρασκευάζων. 205. (190 K.)  Τί ἐστι λιπυρίας πυρετός; Λιπυρίας ἐστὶ πυρετός, ἐφ᾽ οὗ τὰ ἄκρα καὶ ἡ ἐπιφάνεια ψύχεται, καίεται δὲ τὸ βάθος, ἐπέχονται δὲ αἱ ἀποκρίσεις, δίψος καὶ γλῶσσα τραχεῖα, ὁ σφυγμὸς μικρὸς καὶ ἀμυδρὸς ἅτε ἔσω νενευκότος τοῦ θερμοῦ.

5

10

15

20

2–84,17  Πυρετός – τινάς] exc. Aet. Amid. Lib. med. V: Palat. Gr. 199, fol. 194v,7–12. 17–195r,23; 193r,21–24 1  Περὶ πυρετῶν om. ζ 2  Τί – ἐστιII] καὶ ἄλλως θ ante Πυρετός trsp. lin. 4sq. δυσκρασία – ξηρότερον H 2sq.  Πυρετός – ἀναφερομένης] ἢ ἐκτροπὴ τοῦ ἐμφύτου θερμοῦ πρὸς τὸ παρὰ φύσιν H 3  καὶ – βάθους om. χ μετ᾽ ἐπἀλλαγῆς P 4  πυκνότερον καὶ σφοδρότερον χ θ λ 4sq.  οἱ – ξηρότερον om. P 4  οἱ – ἐστι om. H οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ πυρετός ἐστι om. λ 5  φυτικοῦ S 6  Τί – σύνοχος om. λ πυρετὸς om. H σύνοχος] συνεχης P σύνοχός ante Πυρετὸς trsp. H: σύνεχος （supra ε add. ω .p.） D: συνεχῆς P 6–9   ὁ – ἐστιν om. χ 6  ἶσος W b H 7  post διαμένωνI add. καὶ ζ νυκτὸς … ἡμέρας φ μηδεμίαν – ἔχων] μήτε ἄνεσιν μήτε ἐπίτασιν φέρων θ: ἀνέσεις ἢ ἐνδόματα （ἐνδόσεις H） καὶ παροξυσμοὺς μὲν （supra lin. inser. Q, om. X H） ἐπιφέρων ζ （cf. lin. 10sq.） διαμένωνII] διαφέρων P 9–11  Τί – ἐπιφέρων] ὡσαύτως καὶ ὁ συνεχής H 9  Τί – πυρετός om. λ: ἄλλως P Πυρετὸς συνεχής] συνεχὴς πυρετὸς λ 10  ἄνεσις R παροξυσμὸς K 12  Τί – καῦσος om. λ τίνα M post καῦσος add. πυρετός P post Καῦσός add. πυρετός H ἐστιν om. λ γι（γ）νομένης π 13  καὶI – διατιθείς] ἀναστολὴν μηδεμίαν τῶ σώματι （τῶ σώματι om. E） παρέχων （ἔχων E） χ καὶI] μετὰ φ καὶII om. θ ἐπ᾽ ἄλγος ζ ἀνατιθεὶς H 14  ὑπὸξηραίνον P καὶ om. ψ μελαίνων om. B: μαραίνων A, μελαίνων in marg. A2 ἐμποιῶν ψυχροῦ] ψυχροῦ παρέχων χ ζ 15–94,11  Τί – καὶ post p. 58,2 ἑτέρως trsp. X 15   Τί – πυρετὸς] πομφολυγώδης in marg. F πεμφιγώδης] πομφολυγώδης G Πεμφιγώδης – πυρετὸς om. λ Πεμφιγώδης] πομφολυγώδης N （in textu, in marg. πεμφιγώδης） G πυρετὸς ἐστὶν P ε G H ἐστὶ om. E 16  θερμασίας – ἀνὰ] θ… Wb+ φλυκτίδα D ἀνὰ] ἐπὶ θ λ: ἐν H τῶ στόματι H τὸ om. E παρασκευάζον B 17  πυρετόςI om. P H: νόσος β Λιπυρίας – πυρετόςII om. λ πυρετὸς ἐστὶν P H 17sq.  ἐφ᾽ – ἡ W b+ 18  καίεται δὲ τὸ] και ἕψεται τὸ δὲ P δὲ αἱ om. P θ ante αἱ add.καὶ H 19  δίψος – τραχεῖα] Wb+ δίψος καὶ] διψῶσι ψ （deest W b） ὁ om. ψ

Def. 200–205

𝟽𝟿

Über Fieber

5

10

15

20

200.  Was ist Fieber? Fieber ist ein Übermaß an krankhafter Wärme, und besonders von derjenigen, die aus der Tiefe (des Körpers) aufsteigt, begleitet von einer Veränderung der Pulsschläge hin zu einer größeren Stärke und Dichte. Andere (definieren) folgendermaßen: Fieber beruht auf einer schlechten Mischung des natürlichen Pneumas, die zum Wärmeren und Trockeneren tendiert. 201.  Was ist nicht remittierendes Fieber? Nicht remittierendes Fieber ist dasjenige, das immer, am Tage und in der Nacht, gleichermaßen andauert, wobei es keine Verminderung oder Zunahme aufweist, sondern in der Mitte verbleibt. 202.  Was ist nicht intermittierendes Fieber? Nicht intermittierendes Fieber ist dasjenige, das weder in der Nacht noch am Tage aussetzt, aber Phasen der Verminderung und des Nachlassens sowie Anfälle mit sich bringt. 203.  Was ist Brennfieber? Brennfieber ist dasjenige, das mit großer Hitze und starker und warmer Atmung auftritt, wobei es im Körper Schmerzen verursacht, die Zunge obenauf trocken macht und dunkel färbt und Verlangen nach etwas Kaltem entstehen lässt. 204.  Was ist von Bläschenausschlag begleitetes Fieber? Von Bläschenausschlag begleitetes Fieber ist dasjenige, das auf Grund der Zunahme der Wärme im Mundbereich Bläschen hervorruft. 205.  Was ist Lipyriasfieber? Lipyriasfieber ist dasjenige, bei dem die Extremitäten und die (Körper)oberfläche kalt werden, die Tiefe dagegen glüht, die Ausscheidungen zurückgehalten werden, Durst (auftritt) und die Zunge rau und der Puls klein und schwach ist, da sich ja die Wärme nach innen zurückgezogen hat.

80

[Galen], Medizinische Definitionen

206. (191 K.)  Τί ἐστι ῥοώδης πυρετός; Ῥοώδης πυρετός ἐστιν ὁ μετὰ ῥύσεως κοιλίας, πολλάκις δὲ καὶ ἐμέτων περίψυξιν ἐπιφέρων καὶ ταχεῖαν καθαίρεσιν τῆς δυνάμεως μετὰ δίψους καὶ ἀγρυπνίας καὶ σμικρότητος σφυγμοῦ. 207. (192 K.)  Τί ἐστι στεγνὸς πυρετός; Στεγνὸς πυρετός ἐστιν ὁ ἐναντίος τῷ ῥοώδει οὐκ ἐπιφέρων ἐκκρίσεις, τοὺς σφυγμοὺς μεγάλους διαφυλάττων, ἰσχναίνων βραδύτερον κατὰ τὸν χρόνον τὸ νόσημα. 208. (193 K.)  Τί ἐστιν ἰκτερώδης πυρετός; Ἰκτερώδης πυρετός ἐστιν ὁ τὴν χροίαν ὁμοίαν ἰκτέρῳ παρασκευάζων, ἧπαρ μετεωρίζων, γλῶσσαν ἐπιξηραίνων, τὴν ἐπιφάνειαν χλωρὰν παρασκευάζων. 209. (194 K.)  Τί ἐστι λοιμώδης πυρετός; Λοιμώδης πυρετός ἐστιν ὁ μετὰ πολλῆς θερμασίας δίψος ἀθεράπευτον ἐπιφέρων ἐμέτους τε χολῆς παντοίας καὶ κοιλίας ἐκκρίσεις ἐξανθήματα καὶ σφυγμοὺς ταχεῖς ἀποτελῶν. 210. (195 K.)  Τί ἐστι τυφώδης πυρετός; Τυφώδης ἐστίν, ὅν τινες ἑλώδη προσαγορεύουσιν, ἱδρῶτας ἐπιφέρων δυσώδεις, κοιλίας ἐκκρίσεις βρωμώδων φέρων ὥστε ἐμφερῆ εἶναι τὰ ἀποκρινόμενα τῷ ἀπὸ τῶν ἑλῶν βρώμῳ, οὖρα πολλὰ καὶ δυσώδη, σφυγμοὺς μικροὺς καὶ ἀμυδροὺς ἐπιφέρων. 211. (196 K.)  Τί ἐστι νωθὴς πυρετός; Νωθής ἐστιν ὁ μετὰ καρηβαρίας γινόμενος ἢ διὰ μυξητήρων αἱμορραγίαν ἐπάγων ἢ ἐποχὴν ἀποκρίσεως ἢ πρὸς ἀνάγκας δυσσυμπτωσίαν τοῦ σώματος.

1–16  Τί – ἐπιφέρων] cf. [Sor.] Quaest. med. 126–130.2L: p. 239,4–240,10 Fischer ἀποκρίσεως] cf. [Sor.] Quaest. med. 132L: p. 241,8–10 Fischer

5

10

15

17sq.  Τί –

1  ῥοώδης] ῥοώδη N πυρετόςI om. G H Ῥοώδης – ἐστιν om. λ ἐστὶ πυρετὸς Z R σ: πυρετὸς （πυρετὸν N） τ ὁ] αίμα P 2  δὲ om. θ ἕμετον ζ ante περίψυξιν add. καὶ H περιψύξεις μ ρ: ψύξεις π: περὶ ψύχους λ τραχεῖαν P 3  καὶII om. M μικρότητος σφυγμῶν χ: σφυγμῶν μικρότητος ζ 4  πυρετόςI om. H Στεγνὸς – ἐστιν om. λ πυρετόςII om. Z σ γ G π ὁ om. B 5  τῶν Q ῥοώδη P E ante τοὺς add. καὶ H 6  ἰσχναῖνον υ νόσημα] σῶμα φ 7  Τί – πυρετόςI om. λ ἰκτερώδης] ἰκτεριώδης χ πυρετόςI om. H Ἰκτερώδης] ἰκτεριώδης χ ἐστὶ πυρετὸς Z R σ π πυρετόςII om. λ 8  χρόαν （χρώ- λ） χ ζ ὁμοίαν ἰκτέρῳ] ἰκτερώδη θ παρασκευάζων ἰκτέρω ζ ἀνὰσκευάζων P γλῶτταν Z υ E ρ ζ ἐπιξηραίνον B 9  χλωρὰν conieci （cf. infra, p. 104,19）: ἀμυδρὰν P: δεινὴν χ: ἐν μέρει θ: ἀεὶ αὐχμηρὰν καὶ ὠχρὴν ζ: semper tincta [Sor.] Quaest. med. 128L: p. 239,13 Fischer 10  Τί – πυρετόςI om. λ πυρετόςII om. Z R σ τ 11  ante πολλῆς add. καὶ H δίψαν λ ἀθεράπευτος A 11–14  ἐμέτους – ἐπιφέρων om. χ 11  ἔμετός θ τε om. ζ 12   καὶI om. φ ἐξαριθμήματα P καὶII om. ζ σφυγμὸς P 13–82,4  Τί – περικλυζομένη om. P 13  Τί – πυρετός om. λ τυφώδης] στυφώδης O πυρετός om. H ἑλώδη] ἐλαιώδη νοτώδη （τονώδη H） ζ 14  δυσώδεις （supra ει add. η） N βρωμώδων om. H: βρομωδῶς （ς in ν corr. G） ρ: βρομώδης （-εις O） θ 15  φέρων om. φ ὥστε supra lin. add. Z: om. υ: ὡς H ἐμφερείς H τὰ – βρώμῳ om. H τὰ om. π τῷ] τῶν F τῶν om. E ἑλῶν （supra ἑ add. υ） G: ὑλῶν N: ἐλαιῶν λ 16  καὶI om. υ ἀμυδροὺς om. L περιφέρων λ 17  Τί – πυρετός om. λ νωθὴς πυρετός] νόθος H Νωθής] νόθος πυρετὸς ζ ante ἐστιν add. πυρετὸς ε 18  μυξωτήρων D λ αἱμορραγίας （-ίων B） π ζ ἐπανάγων λ: ἐπαγάγων H ἢII om. θ III ἀποχὴν D O ἐκκρίσεως ρ 18sq.  ἢ – σώματος om. H 19  ἀνάγκης λ δυσσυμπτωσίαν τοῦ] δυσυμπτώτου λ δυσυμπτωσίας π

Def. 206–211

5

10

15

20

25

𝟾𝟷

206.  Was ist mit Flüssen verbundenes Fieber? Mit Flüssen verbundenes Fieber ist dasjenige, das mit Bauchfluss, oft aber auch mit Erbrechen auftritt und Abkühlung und eine rasche Abnahme der Kraft herbeiführt, begleitet von Durst, Schlaflosigkeit und Kleinheit des Pulses. 207.  Was ist mit Verstopfung verbundenes Fieber? Mit Verstopfung verbundenes Fieber ist dasjenige, das im Gegensatz zu dem mit Flüssen verbundenen keine Ausscheidungen herbeiführt, für große Pulse sorgt und die Krankheit zeitlich eher langsam abklingen lässt. 208.  Was ist gelbsuchtartiges Fieber? Gelbsuchtartiges Fieber ist dasjenige, das eine ähnliche (Haut)farbe wie bei Gelbsucht verursacht, die Leber nach oben bewegt, die Zunge obenauf trocken macht und die Oberfläche gelblich färbt. 209.  Was ist seuchenartiges Fieber? Seuchenartiges Fieber ist dasjenige, das bei großer Hitze unstillbaren Durst, Erbrechen von jeder Art Galle und Ausscheidungen aus dem Darm mit sich bringt, wobei es Hautausschläge und schnelle Pulse hervorruft. 210.  Was ist Phantasien auslösendes Fieber? Phantasien auslösendes Fieber, das einige als Sumpffieber bezeichnen, ruft übelriechende Schweißausbrüche hervor, führt zu Ausscheidungen von stinkenden Substanzen aus dem Darm, so dass die Exkremente dem von den Sümpfen (aufsteigenden) Gestank ähnlich sind, (führt) zu Ausscheidungen von vielem übelriechendem Urin und bewirkt kleine, schwache Pulse. 211.  Was ist träges Fieber? Träges Fieber ist dasjenige, das mit Schwere im Kopf auftritt oder Nasenbluten, das Zurückhalten der Ausscheidung oder mit Notwendigkeit Schwierigkeiten herbeiführt, den (überdehnten) Körper zusammenzuziehen.

82

[Galen], Medizinische Definitionen

212. (197 K.)  Τί ἐστι κρυμώδης πυρετός; Κρυμώδης ἐστὶν ὁ ἀναμεμιγμένην ἔχων τῷ ῥίγει τὴν θερμασίαν σφυγμοὺς ἄγαν ἀσθενεῖς ἔχων ὥστε μηδὲ τῆς ἁφῆς ἐφικέσθαι, ἀλλ᾽ ὡς ἀπονενευκότας· γαστὴρ ὠγκωμένη βορβορύζουσα, γλῶσσα ὑγρὰ πάνυ [ὀξύζοντι] ὥσπερ σιέλῳ περικλυζομένη. 213. (198 K.)  Τί ἐστι τύπος; Τύπος ἐστὶν ἐπιτάσεων καὶ ἀνέσεων τεταγμένη ἀνταπόδοσις. ἢ οὕτως· τύπος ἐστὶ χρόνος ἑνὸς πάθους, ᾧ καὶ παροξυσμοὶ καὶ διαλείμματα τεταγμένως συμβαίνει. 214. (199 K.)  Τί ἐστι περίοδος; Περίοδός ἐστιν ἐξ ἐπιτάσεως καὶ ἀνέσεως ἐν νοσήμασι χρόνος. 215. (200 K.)  Τί ἐστιν ἀμφημερινός; Ἀμφημερινός ἐστιν ὁ καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν καὶ νύκτα κατὰ τὸ πλεῖστον τῆς αὐτῆς ὥρας ἐπισημαίνων. 216. (201 K.)  Τί ἐστι τριταῖος; Τριταῖός ἐστιν ὁ μίαν εἴτε ἡμέραν εἴτε νύκτα ἐπισημαίνων, τῇ δὲ ἑξῆς διαλείπων καὶ διὰ τρίτης πάλιν γινόμενος. 217. (202 K.)  Τί ἐστι τεταρταῖος; Τεταρταῖός ἐστιν ὁ μίαν μὲν ἡμέραν ἢ νύκτα ἐπισημαίνων, τῇ δὲ ἑξῆς διαλείπων ἡμέρας ἢ νύκτας δύο, τῇ δὲ τετάρτῃ πάλιν γινόμενος. 218. (203 K.)  Τί ἐστιν ἡμιτριταῖος; Ἡμιτριταῖός ἐστιν, ὃν ἡμεῖς λέγομεν κατὰ τὸν παλαιὸν τὸν εἰρημένον ἐν τῷ πρώτῳ τῶν Ἐπιδημιῶν πυρετὸν συνεχῆ ὀξύν, τὸ μὲν ὅλον οὐ διαλείποντα, μίαν δὲ κουφοτέραν καὶ μίαν βαρυτέραν

5

10

15

2  ἔχωνI – ἔχωνII] cf. [Sor.] Quaest. med. 133L: p. 241,12–15 Fischer 17–84,1  Τί – ἐπιφέροντα] cf. [Sor.] Quaest. med. 140.3L: p. 245,6–9 Fischer 17sq.  κατὰ – Ἐπιδημιῶν] cf. Hipp. Epid. I 24 （11）: I 200,3–8 Kw. = II 670,16–674,1 L.

1  Τί – πυρετός om. λ: τίς ὁ κρυμμὸς πυρετός θ πυρετός om. H Κρυμώδης] κρυμνώδης H: φρυμώδης （φρυγμ- B: .p. φρικώδης in marg. D） π ante ἐστὶν add. πυρετὸς ε post ἐστὶν add. πυρετός ἐστιν H ὁ om. S K 2  ἔχωνI ἔχον L ῥίζει M σφυγμὸς … ἀσθενὴς ζ 2sq.  ἔχωνII – ἐφικέσθαι] καὶ ὥσπερ （περ supra lin. add. O） μὴ ἰόντας （μὴ ἰόντας] μειδιῶντας ζ） ἄχρι τῆς ἁφῆς φ 2  μήτε π 3  ἀφικέσθαι χ: correxi ὡς] ἔσω φ ὠγκωμένη] （ἐ）σκυλλομένη φ κορκορύζουσα τ: κορκόρυζα H 4  ὀξύζοντι – σιέλῳ om. H ὀξύζοντι seclusi: ὁρίζοντι V ante ὥσπερ add. ὅμοιον καὶ χ σιέλῳ] πτυέλω θ λ 5–7  Τί – συμβαίνει om. H 5  ἐπιτάσεως καὶ ἀνέσεως P: ἐξ ἐπιτάσεως ἢ ἀνέσεως λ τεταγμένης P 6  ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως θ χρόνους θ ἑνὸς om. χ ᾧ] ἃ P: ὡς θ λ παροξυσμὸς χ λ: παροξυσμοὺς θ 7  διάλειμμα χ λ τεταγμένος λ: τεταγμένα O: τεταγμένον χ συμβαίνειν θ 8  Τί – περίοδος om. λ ante ἐξ add. ὁ θ καὶ om. ζ ante ἐν add. ὡς E 9  νοσήματι υ θ χρόνιος θ: χρονίοις τῶν αὐτῶν ἀπόδοσις ζ post χρόνος add. γενόμενος P 10–16  Τί – γινόμενος om. H 10  post ἀμφημερινός add. πυρετός P Ἀμφημερινός ἐστιν om. λ 11   αὐτοῖς L 12  Τί – τριταῖος om. λ post Τριταῖός add. πυρετός P post μίαν add. μὲν λ εἴτεI om. P: τε θ εἴτεII] η P 13  ἐπισημαίνων] επι…νων P+ διαλείπον B 14  Τί – τεταρταῖος om. λ ὁ μίαν] ὁμοίαν Q μὲν] τε θ ἤτοι π: εἴτε μ ρ 15  ἐπισημαίνων] ἐπὶ θ τῇI – δύο om. P τῇ δὲ ἑξῆς] δύο δὲ φ δύο om. φ τῇ δὲ τετάρτῃ] καὶ （om. P λ） διὰ τετάρτης δὲ （om. θ） P φ 16  γενόμενος D 17  ante ἡμιτριταῖος add. ὁ P 17sq.  Ἡμιτριταῖός – πυρετὸν] ἡμιτριταῖον λέγομεν τὸν H 17  Ἡμιτριταῖός ἐστιν om. λ 18  τὸνI – εἰρημένον] τῶν πάλαι ὄντων εἰρημένων λ τὸνI] το. P+ πυρετῶν λ συνεχῆ om. χ, post lin. 19 ὀξύν trsp. θ: συνεχεῖ P 19  δὲ] μὲν D καὶ μίαν] μίαν δὲ D βαρυτέραν] βραδυτέραν （βραδυ del. et βαρυτέραν supra lin. scr.） G

Def. 212–218

5

10

15

20

𝟾𝟹

212.  Was ist frostiges Fieber? Frostiges Fieber ist dasjenige, bei dem sich die Wärme mit dem Frostschauer vermischt hat, wobei es sehr schwache Pulse zeigt, so dass sie sich nicht einmal tasten lassen, sondern sich gewissermaßen abgewandt haben; der Bauch ist geschwollen und macht sich durch Kollern bemerkbar, die Zunge ist sehr feucht, wie von Speichel umspült. 213.  Was ist ein Typos? Ein Typos ist der einer bestimmten Ordnung folgende Wechsel von Phasen der Zunahme und Abnahme. Oder folgendermaßen: Ein Typos ist der zeitliche Verlauf einer einzigen Krankheit, bei der Anfälle und Ruhepausen in einer bestimmten Ordnung auftreten. 214.  Was ist eine Periode? Eine Periode ist der Zeitraum im Verlauf der Krankheiten, der sich aus Zunahme und Abnahme zusammensetzt. 215.  Was ist Eintagefieber? Eintagefieber ist dasjenige Fieber, das an jedem Tag und in jeder Nacht in den meisten Fällen zu derselben Stunde auftritt. 216.  Was ist Dreitagefieber? Dreitagefieber ist dasjenige Fieber, das, sei es einen Tag lang, sei es eine Nacht lang, auftritt, am folgenden Tag aussetzt und sich am dritten Tag wieder einstellt. 217.  Was ist Viertagefieber? Viertagefieber ist dasjenige Fieber, das einen Tag oder eine Nacht lang auftritt, am folgenden Tag für zwei Tage oder Nächte aussetzt und sich am vierten wieder einstellt. 218.  Was ist Halbdreitagefieber? Halbdreitagefieber ist dasjenige Fieber, das wir nach dem alten im ersten Buch der Epidemien genannten Fieber als nicht intermittierendes akutes (Fieber) bezeichnen, da es überhaupt nicht aussetzt,

84

[Galen], Medizinische Definitionen

ἐπιφέροντα· οἱ δὲ ἀπὸ τῆς Μ ε θ ό δ ο υ ἡμιτριταῖον μικρὸν τὸν δύο διαστημάτων ἐφαπτόμενον ἡμερινοῦ τε καὶ νυκτερινοῦ, μέσον ἡμιτριταῖον καλοῦσι τὸν τριῶν διαστημάτων ἐφαπτόμενον, μέγαν δὲ τὸν τεσσάρων ἐφαπτόμενον διαστημάτων. 219. (204 K.)  Τίνες εἰσὶν οἱ πλάνητες πυρετοί; Πλάνητες πυρετοὶ καλοῦνται οἱ μὴ ὡρισμένοι μηδὲ εὐτάκτως, ἀλλ᾽ ἀκαταστάτως γινόμενοι. 220. (205 K.)  Τί ἐστι διαστολή; Διαστολή ἐστιν ἄρσις καὶ οἷον ἐπανάστασις καρδίας καὶ ἀρτηριῶν καὶ ἐγκεφάλου καὶ μηνίγγων κατὰ μῆκος καὶ πλάτος καὶ βάθος αἰσθητὴ πρὸς τὴν ἔπαρσιν τῆς ἁφῆς. 221. (206 K.)  Τί ἐστι συστολή; Συστολή ἐστι συναγωγὴ καὶ σύμπτωσις τούτων τὴν μὲν αἴσθησιν οὐ κινοῦσα, τῷ δὲ εὐλόγῳ καὶ ἀκολούθῳ καταλαμβανομένη. 222. (207 K.)  Τί ἐστι παλμός; Παλμός ἐστιν ἔπαρσις καὶ ὕφεσις σώματος εἴκοντος καὶ μὴ ἀντιτυποῦντος ὑπὸ πνεύματος γινόμενος, οὐκ ἀεὶ κατακολουθῶν, ἀλλὰ κατὰ χρόνους τινὰς γινόμενος. οἱ δὲ οὕτως· παλμός ἐστιν ἔπαρσις καὶ ὕφεσις σωμάτων μυωδῶν ὑπὸ πνεύματος ἀποτελούμενος, οὐκ ἀεὶ γινόμενος, ἀλλὰ κατὰ χρόνους τινάς.

5

10

15

5sq.  Τίνες – γινόμενοι] cf. [Sor.] Quaest. med. 156.1L: p. 248,11–13 Fischer 7–9  Τί – ἁφῆς] cf. [Sor.] Quaest. med. 159L: p. 250,9–12 Fischer 15–17  παλμός – τινάς] cf. [Sor.] Quaest. med. 161L: p. 250,17–19 Fischer 1  ἐπιφέρων P θ 1–4  οἱ – διαστημάτων om. H 1  post Μεθόδου add. et del. διαφέρων O post ἡμιτριταῖον add. καλοῦσι λ τὸν] τον （ο ex ῶ corr.） τῶν P: τῶν ψ （deest H）: correxi διαλειμμάτων π 2–4  ἐφαπτόμενον – διαστημάτων] ἔφησαν χ 2  ἡμερινῆς θ τε om. φ （deest H） νυκτερινῆς θ 3  τὸνI τῶν Q διαστημάτων τριῶν λ τριῶν] τριταῖον P μέγα P λ τὸν τεσσάρων] τὸ τέταρτον P post τὸνII add. τῶν λ 4  διάστημα P 5sq.   Τίνες – γινόμενοι] τί ἐστι πλανήτης· πλανίτης πυρετὸς καλεῖται ὁ μὴ ὡρισμένος H 5   Τίνες – πυρετοί om. λ τί P V πλάνητες] πλανῆται θ πυρετοί om. V G Πλάνητες] πλάνητες （νῆται supra lin. scr.） G: πλανῆται P π λ 6  μὴ] μηδὲ L K ὡρισμένως χ εὔτακτοι θ: ἐν καταστάσει ὄντες P ἀλλ’ ἀκατασχέτως W b: ἀλλὰ κατασχέτως O 7  ante Τί add. περὶ σφυγμῶν W b, in marg. O Τί – διαστολή om. λ δίαρσις φ: διαιρεσις P καὶ – ἐπανάστασις om. H 8  καὶ ἐγκεφάλου om. ζ μῆκος καὶ om. θ 8sq.  βάθος … πλάτος G 9  καὶ – ἁφῆς om. H καὶ βάθος om. P ante αἰσθητὴ add. καὶ θ λ αἰσθητὴ – ἔπαρσιν] κατ᾽ αισθησ（ιν） P ἐπαίρησιν （-εισιν X） λ 10sq.  Τί – καταλαμβανομένη om. P 10  Τί – συστολή om. λ: περὶ συστολῆς H 11  τούτων om. χ: τούτοις θ τὴν – καταλαμβανομένη om. H μὲν τὴν θ λόγω ρ post καταλαμβανομένη add. καὶ ἄλλως et iter. lin. 7–9 ἄρσις – ἁφῆς Wb, lin. 7sq. ἄρσις – ἀρτηριῶν O: add. οἱ δὲ οὕτως· συστολὴ ἐστι et iter. lin. 7–12 ἄρσις – καταλαμβανομένη χ 13  Τί – παλμός om. λ: περὶ παλμοῦ in marg. H Παλμός] πταρμός λ ὕφεσις] ὑφαίρεσις P 14  εἴκοντος – ἀντιτυποῦντος om. P γενόμενος ρ: γινομένη P: γινόμενον λ παρακολουθῶν χ ζ: παρακολουθοῦντος θ 15–17  ἀλλὰ – γινόμενος om. P 15  χρόνον Q τινὰς om. H γενόμενος F: ἀναγινόμενος π: γινόμενον λ 15–90,15  οἱ – οὕτως om. H 15–17  οἱ – τινάς post p. 88,2 ἀρτηρίαν trsp. λ 15  οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ: ἄλλως λ παλμός ἐστιν om. λ 16sq.   ἀποτελούμενον … γινόμενον λ 17  τινὰς χρόνους π τινάς om. M

Def. 218–222

5

10

15

20

𝟾𝟻

aber einen Tag leichter erträglich und einen beschwerlicher macht; die Me t h o d i k e r dagegen sprechen von einem kleinen Halbdreitagefieber, wenn es zwei Unterbrechungen, eine am Tag und eine in der Nacht, aufweist, als mittleres Halbdreitagefieber bezeichnen sie dasjenige, das drei Unterbrechungen aufweist, und als großes dasjenige, das vier Unterbrechungen aufweist. 219.  Was sind umherirrende Fieber? Umherirrende Fieber werden diejenigen genannt, die nicht begrenzt sind und keiner Ordnung unterliegen, sondern unregelmäßig verlaufen. 220.  Was ist eine Diastole? Eine Diastole ist das Sich-Heben und gewissermaßen Aufstehen des Herzens, der Arterien, des Gehirns und der Hirnhäute, das in der Länge, Breite und Tiefe erfolgt und entsprechend der Hebung bei der Berührung wahrnehmbar ist. 221.  Was ist eine Systole? Eine Systole ist das Sich-Zusammenziehen und Zusammenfallen dieser (Organe), die nicht die Wahrnehmung aktiviert, sondern mit dem Verstand und mit folgerichtigem Denken erfasst wird. 222.  Was ist Pulsieren? Pulsieren ist das vom Pneuma hervorgerufene SichHeben und Sich-Senken eines Körpers, der nachgibt und keinen Widerstand leistet, wobei es sich nicht immer einstellt, sondern (nur) zu bestimmten Zeiten auftritt. Andere (definieren) folgendermaßen: Pulsieren ist das vom Pneuma bewerkstelligte Sich-Heben und Sich-Senken von Muskelgeweben, wobei es nicht immer auftritt, sondern (nur) zu bestimmten Zeiten.

86

[Galen], Medizinische Definitionen

223. (208 K.)  Τί ἐστι μέγας σφυγμός; Μέγας σφυγμός ἐστιν ὁ κατὰ μῆκος καὶ πλάτος καὶ βάθος τῆς ἀρτηρίας ἐπὶ πολὺ διισταμένης γινόμενος. 224. (208 K.)  Τί ἐστι μικρὸς σφυγμός; Μικρὸς σφυγμός ἐστιν ὁ τοὐναντίον ἐπ᾽ ἐλάχιστον κατὰ μῆκος καὶ βάθος καὶ πλάτος ἐπαιρομένης τῆς ἀρτηρίας ἐπιτελούμενος. 225. (208 K.)  Τί ἐστιν ὁ μέσος σφυγμός; Μέσος σφυγμός ἐστιν ὁ μεταξὺ πίπτων ἀμφοτέρων κατά τε μῆκος καὶ κατὰ τὸν κύκλον ἀναλόγως τῆς ἀρτηρίας ὑποπιπτούσης. 226. (209 K.)  Τί ἐστι πλήρης σφυγμός; Πλήρης ἐστὶ σφυγμὸς ὁ διάμεστος πρὸς τὴν ἁφὴν ὑποπίπτων ὥστε καὶ αὐτὸν τὸν χιτῶνα τῆς ἀρτηρίας ἐπισωμότερον δοκεῖν γεγονέναι καὶ μάλιστα τὸ ἐντὸς αὐτῆς ἅπαν ναστότερον καὶ σωματωδέστερον καταλαμβάνεσθαι. 227. (209 K.)  Τίς ὁ κενὸς σφυγμός; Κενός ἐστι σφυγμός, καθ᾽ ὃν αὐτῆς τε τῆς ἀρτηρίας ἡ περιοχὴ ἰσχνὴ παντάπασιν καὶ πομφολυγώδης ἐστὶ καὶ τὸ ἔγχυμα ἀμαυρὸν καὶ ἐξίτηλον ὥστε, καὶ ἐάν τις πιέσῃ τοῖς δακτύλοις, κενεμβατήσεως ἀντίληψιν ὑποπίπτειν. 228. (210 K.)  Τίς ὁ σκληρὸς σφυγμός; Σκληρός ἐστι σφυγμός, ἐφ᾽ οὗ νευρώδης, ὡς ἄν τις εἴποι, καὶ ἀπόκροτος ἡ ἀρτηρία φαίνεται τό τε ἐνὸν πνεῦμα τεταμένον ὥστε καὶ τὴν πληγὴν ἔχειν τι λακτιστικόν.

5

10

15

1sq.  Μέγας – γινόμενος] cf. Gal. De puls. ad tir. 8: V III 461,7sq. K. 9–12  Τί – καταλαμβάνεσθαι] cf. [Sor.] Quaest. med. 165L: p. 251,11–13 Fischer 11  ναστότερον] cf. Gal. De dign. puls. IV 2: V III 931,7sq. K. 1  ante Τί add. ὅροι σφυγμῶν λ 1–90,15  Τί – οὕτως om. H 1  Μέγας – ἐστιν om. λ ἐστὶ σφυγμὸς Z R σ π 2  βάθος … πλάτος χ O διεσταμένης Z υ τ: διεστραμμένης E: διατεταμένης V γινόμενος ante ἐπὶ trsp. θ 3  Τί – σφυγμόςI om. λ 4  ante κατὰ add. ἢ θ καὶ βάθος om. P O πλάτος … βάθος Wb καὶII om. V ἐπαιρόμενος P 5  post ἐπιτελούμενος add. στενὸς ἀγαθὸς ταπεινὸς ἐπανιστάμενος λ 6  Τί – σφυγμόςI om. λ Τί ἐστιν] τίς θ ὁI om. ρ σφυγμόςII om. Z R σ τ πίπτων] τούτων χ 7  ἀμφοτέρωθεν P τε] τὸ χ καὶ – κύκλον om. O καὶ om. λ τὸν om. W b ἀναλόγων μ F M: ἀνάλογον N G π: ἀναλογοῦντος λ ante τῆς add. καὶ φ （deest H）, τε καὶ χ ἀρτηρίας] περιφερείας ψ （deest H） 9   Τί – σφυγμός om. λ ante πλήρης add. ὁ μ θ σφυγμός om. G σφυγμὸς ἐστὶ（ν） ε ρ διάμεσος Z （supra σ add. ϛ） τ: διαμέσου P 10  ὑποπίπτον B καὶ om. χ ante τὸν add. μὲν Z σ τ λ τῆς ἀρτηρίας om. P 11  ἐπισημότερον （-ώτερον P） P W b λ: ἐπιφέρον O γεγονέναι] μετεῖναι O καὶ μάλιστα] μάλιστα δὲ ψ （deest H） τὸ om. θ ἅπαν ναστότερον] ἐπαναστατότερον P: ἅπαν ὑγρότερον （ὑγρὸν S） δὲ （τε D） χ: μεστώτερον λ 12  καὶ om. V 13  Τίς – σφυγμόςI om. λ Τίς ὁ] τί ἐστιν ὁ ε: τί ἐστι（ν） P ρ σφυγμόςI om. G Κενός] καινός λ: στενὸς π σφυγμός ἐστι（ν） P ε τε om. D L O 14  παντάπασιν ἰσχνὴ ψ （deest H） ἰσχνὴ om. D: ἰσχνοὶ R 14sq.  καὶI – ἀμαυρὸν om. D 15  ἔγχυμον C κ καὶI in marg. add. N ὥστε] οἷον χ καὶ ἐάν] κἂν λ τις post πιέσῃ trsp. θ, om. P λ πίση Z E ρ C κ: πέση υ O τοὺς δακτύλους χ 16  ὑποπίπτων B 17  Τίς – σφυγμόςI om. λ Τίς ὁ] τί ἐστιν ὁ S: τί ἐστι（ν） P ρ σφυγμόςI om. G σφυγμός ἐστὶν P ε ὃν νευρῶδες P 18  εἴποι τις χ εἴπη λ ἀπὸκρότου P: ἀπόκριτος （supra ι add. ο） F G: ἀπόκροιτος M: ἀπόκριτος π: ἀπόκρυτος S φαίνηται χ 18sq.  τό – λακτιστικόν om. P 18  τό – πνεῦμα] καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἐνὸν λ post τε add. καὶ τὸ χ ἐρὸν O 19  ἐντεταμένον λ: τεταγμένον （γ in μ mut. D） π: ἐκλελυμένον in textu, γρ τεταμένον in marg. ε καὶ om. λ ἀπολακτιστικόν X: ἀπολαυστικόν （supra υ add. κτι） Q: ἀποπληκτικόν （-ληκτικόν υ） χ

Def. 223–228

5

10

15

20

𝟾𝟽

223.  Was ist ein großer Puls? Ein großer Puls ist derjenige, der entsteht, wenn die Arterie sich in der Länge, Breite und Tiefe stark ausweitet. 224.  Was ist ein kleiner Puls? Ein kleiner Puls ist derjenige, der zustande kommt, wenn die Arterie sich umgekehrt in ganz geringem Maße in der Länge, Tiefe und Breite erhebt. 225.  Was ist der mittlere Puls? Ein mittlerer Puls ist derjenige, der zwischen beide fällt, indem die Arterie in Länge und Kreisumfang wohlproportioniert (auf die Berührung) trifft. 226.  Was ist ein voller Puls? Ein voller Puls ist derjenige, der ganz gefüllt auf die Berührung trifft, so dass auch die Arterienwand selbst dicker geworden zu sein scheint und besonders ihr gesamter Inhalt als fester und kompakter wahrgenommen wird. 227.  Welches ist der leere Puls? Ein leerer Puls ist derjenige, bei dem der Umfang der Arterie selbst ganz dünn und von der Beschaffenheit einer Blase ist und ihr Inhalt geschwächt und kraftlos, so dass sich, sogar wenn man mit den Fingern Druck ausübt, das Empfinden von Leere einstellt. 228.  Welches ist der harte Puls? Ein harter Puls ist derjenige, bei dem die Arterie sehnenartig, wie man wohl sagen könnte, und fest erscheint und das darin befindliche Pneuma straff gespannt, so dass auch der (Puls)schlag etwas Zuschlagendes an sich hat.

88

[Galen], Medizinische Definitionen

229. (210 K.)  Τίς ὁ ἁπαλὸς σφυγμός; Ἁπαλός ἐστιν ὁ ὑπεναντίος τῷ σκληρῷ ἀνειμένην καὶ ἁπαλὴν ἔχων τὴν ἀρτηρίαν καὶ τὸ ἐνὸν πνεῦμα ἐκλελυμένον καὶ τὴν πληγὴν προσηνεστέραν. 230. (211 K.)  Τίς ὁ ὑγρὸς σφυγμός; Ὑγρός ἐστιν ὁ ἁπαλὸς οὔσης καὶ τῆς ἐν αὐτῷ οὐσίας προσηνοῦς τῇ ἁφῇ ὑγρασίαν τινὰ προσβάλλων. 231. (211 K.)  Τίς ὁ αὐχμηρὸς σφυγμός; Αὐχμηρὸς σφυγμός ἐστι ὥστε ἐκδεδαπανῆσθαι μὲν τὴν ὑγρότητα, ξηρὰν δὲ καὶ ἀερώδη ἀναθυμίασιν ἀναμεμίχθαι. 232. (213 K.)  Τίς ὁ σφοδρὸς σφυγμός; Σφοδρός ἐστιν ὁ τὴν κίνησιν ἔχων εὔτονον καὶ βίᾳ ποιούμενος τὴν πληγήν. 233. (213 K.)  Τίς ὁ ἀμυδρὸς σφυγμός; Ἀμυδρός ἐστιν ὁ ἔκλυτον ἔχων τὸν τόνον καὶ τὴν πληγὴν ποιούμενος ἀσθενῆ. 234. (213 K.)  Τίς ὁ μέσος σφυγμός; Μέσος ἐστὶ σφυγμὸς ὁ ἀναλογίαν τινὰ σῴζων πρὸς ἑκάτερον τούτων. 235. (214 K.)  Τίς ὁ ταχὺς σφυγμός; Ταχὺς ὁ σύντομον ἔχων τὴν διαστολὴν καὶ τὴν συστολήν. 236. (216 K.)  Τί ἐστι τάξις; Τάξις ἐστὶ ἕξις κατὰ μέγεθος ἢ σφοδρότητα ἢ ῥυθμὸν ἢ ἄλλην τινὰ διαφοράν. 4–8  Τίς – ἀναμεμίχθαι] cf. [Sor.] Quaest. med. 169sq. L: p. 252,9–14 Fischer 11sq.  Τίς – ἀσθενῆ] cf. [Sor.] Quaest. med. 173L: p. 253,9sq. Fischer 17sq.  Τί – διαφοράν] cf. [Sor.] Quaest. med. 176L: p. 253,19sq. Fischer 1  Τίς – σφυγμός om. λ Ἁπαλός] μαλακὸς λ ante ἐστιν add. σφυγμὸς P ε λ 2  ἀνιμένην Z V: ἀνιεμένην υ post καὶI add. τὴν M ἔχον R post ἀρτηρίαν trsp. p. 84,15–17 οἱ – τινάς λ τὸ] οὗ τὸ ρ: οὐ τὸ μ: οὗ π ante πνεῦμα add. τὸ π 3  πληγὴν om. N 4  Τίς – σφυγμός om. λ σφυγμός om. G ante ἐστιν add. σφυγμός P ε, post ἐστιν λ ἁπαλῆς P οὔσης om. D O （lac. 5 litt. rel.） ante καὶ add. τε υ καὶ om. P 5  αυτὸ P προσινῆ P τῇ ἁφῇ om. χ ὑγρασίαν τε τινα προσβάλλων φ （deest H）: ὑγρασίαν προβάλλων τινᾶ P: ὑγρασία τε （τὲ καὶ R: δὲ π） τινὶ προσβάλλων χ: correxi 6  Τίς – σφυγμόςI om. λ ἐστι σφυγμὸς Z R σ π σφυγμόςII om. F ἐστι] δὲ θ lac. indicavi: contrarius est humido [Sor.] Quaest. med. 170L: p. 252,13 Fischer 7  ἐκδαπανεῖσθαι （ει ex α mut. S） ε λ post τὴν add. ὑποτεταμένην λ ὑγιότητα Wb ξηρᾶ （-ὰ B） … ἀερώδει （-ώδη E） ἀναθυμιάσει χ ἀθυμίασιν λ: τὴν οὐσιαν P 9  Τίς – σφυγμός om. λ Τίς] τί ἐστι R σφυγμός om. G ante ἐστιν add. σφυγμὸς P ε λ 9sq.  ἔχων εὔτονον] εὔτονον （ἄτονον Q） ἔχων λ 9  ἔχων W b+: om. χ 10  βίᾳ post ποιούμενος trsp. P: βιαίαν χ ποιούμενος] ποιότητα O: κινούμενον λ 11  Τίς – σφυγμός om. λ σφυγμός om. G ante ἐστιν add. σφυγμός  P ε λ εὔλυτον P 12  ποιούμενον λ 13  Τίς – σφυγμός om. λ σφυγμός om. ρ post Μέσος add. δὲ λ σφυγμὸς ἐστὶν P ε λ ὁII om. P 14  σῶζον （supra ον add. ω） M ἑκάτερα O 15  Τίς – σφυγμός om. λ σφυγμός om. Z R σ ρ Ταχὺς] παχὺς π post Ταχὺς add. σφυγμὸς ἐστὶν P ε, δὲ σφυγμός ἐστιν λ σύντομος R: σύντονον V 16  τὴν om. χ λ 17  Τάξις ἐστὶ om. λ post Τάξις add. σφυγμοῦ π σχέσις ψ （deest H） 18  ἢ om. W b, supra lin. add. O: καὶ V

5

10

15

Def. 229–236

5

10

15

20

𝟾𝟿

229.  Welches ist der weiche Puls? Ein weicher (Puls) ist derjenige, bei dem im Gegensatz zum harten die Arterie entspannt und weich, das darin befindliche Pneuma schlaff und der (Puls)schlag eher sanft ist. 230.  Welches ist der feuchte Puls? Ein feuchter (Puls) ist derjenige, der weich ist, wobei er der Berührung, da auch die Substanz in ihm geschmeidig ist, eine gewisse Feuchtigkeit entgegenbringt. 231.  Welches ist der trockene Puls? Ein trockener Puls ist …, so dass die Feuchtigkeit zwar aufgebraucht, aber eine trockene und luftartige Ausdünstung beigemischt ist. 232.  Welches ist der starke Puls? Ein starker (Puls) ist derjenige, der eine straffgespannte Bewegung aufweist und den Schlag mit Gewalt ausführt. 233.  Welches ist der schwache Puls? Ein schwacher (Puls) ist derjenige, der eine schlaffe Spannung aufweist und einen schwachen Schlag ausführt. 234.  Welches ist der mittlere Puls? Ein mittlerer Puls ist derjenige, der eine gewisse Entsprechung zu jedem von diesen beiden bewahrt. 235.  Welches ist der schnelle Puls? Ein schneller (Puls) ist derjenige, der eine kurze Diastole und Systole aufweist. 236.  Was ist Regelmäßigkeit? Regelmäßigkeit ist die natürliche Beschaffenheit (des Pulses) hinsichtlich der Größe, der Stärke, des Rhythmus oder irgendeines anderen Unterscheidungsmerkmals.

90

[Galen], Medizinische Definitionen

237. (217 K.)  Τί ἐστιν ἀταξία; Ἀταξία ἐστὶν ἀκαταστασία κατὰ τοὺς σφυγμοὺς διάφορος. οἱ δὲ οὕτως ὡρίσαντο· ἄτακτος σφυγμός ἐστιν ὁ ποτὲ μὲν πυκνότερος, ποτὲ δὲ ἀραιότερος γινόμενος παρά τινας πληγάς. 238. (218 K.)  Τί ἐστιν ὁμαλότης; Ὁμαλότης ἐστὶν ἰσότης κατά τινας τῶν κατὰ τοὺς σφυγμοὺς διαφορῶν. 239. (219 K.)  Τί ἐστιν ἀνωμαλία; Ἀνωμαλία ἐστὶν ἡ τῶν σφυγμῶν ἀνισότης κατά τινα τῶν παρεπομένων αὐτοῖς διαφορῶν. οἱ δὲ οὕτως· ἀνώμαλος σφυγμός ἐστιν, ἐφ᾽ οὗ ποτὲ μὲν σφοδρότεραι αἱ πληγαὶ γίνονται, ποτὲ δὲ ἀμυδρότεραι. 240. (220 K.)  Τί ἐστι ῥυθμός; Β α κ χ ε ῖ ο ς Ἡ ρ ο φ ί λ ε ι ο ς εἶπεν· «Ῥυθμός ἐστι κίνησις ἐν χρόνοις τάξιν ἔχουσα ὡρισμένην.» Ζ ή ν ω ν δὲ Ἡ ρ ο φ ί λ ε ι ο ς εἶπεν· «Ῥυθμός ἐστι τάξις τῶν ἐν οἷς διίστανται αἱ ἀρτηρίαι πρὸς τοὺς ἐν οἷς συστέλλονται.» βέλτιον δὲ οὕτως ὁρίσασθαι· ῥυθμός ἐστιν ἀναλογία χρονικὴ τῶν κατὰ τοὺς σφυγμοὺς μερῶν ποιὰν σχέσιν ἐχόντων πρὸς ἄλληλα. Ἡ γ ή τ ω ρ δὲ ὡρίσατο οὕτως· «Ῥυθμός ἐστι σχέσις τῶν ἐν οἷς διίστανται αἱ ἀρτηρίαι πρὸς τοὺς ἐν οἷς συστέλλονται.» 241.  Τί ἐστιν ἄρρυθμος σφυγμός; Ἄρρυθμος σφυγμός ἐστιν ὁ τοὺς πάσης ἡλικίας ἐκβεβηκὼς ῥυθμούς.

5

10

15

2sq.  ἄτακτος – πληγάς] cf. [Sor.] Quaest. med. 177L: p. 254,3sq. Fischer 6sq.  Ἀνωμαλία – διαφορῶν] cf. Gal. De puls. diff. II 10: V III 626,5sq. K. （cf. Kollesch, Untersuchungen, p. 62） 10sq.  Τί – ὡρισμένην] cf. [Sor.] Quaest. med. 182L: p. 255,3sq. Fischer Heroph. T 172: p. 346 v. Staden

1  Τί – ἀταξία om. λ post Ἀταξία add. δὲ λ ante κατὰ add. τῆς λ τοὺς om. Q 2  διαφορᾶς λ οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως θ ὡρίσαντο om. ψ （deest H） μὲν om. O 3  πυκρότερος V ποτὲ δὲ （om. E） ἀραιότερος post πληγάς trsp. χ ἀραιότερας B γινόμενος – πληγάς om. O γενόμενος D λ παρά] κατὰ C D L K λ: μετὰ B 4  Τί – ὁμαλότης om. λ post ἐστὶν add. ἡ ἐφεξῆς λ ἰτης （ambig.） O τινα λ 5  κατὰ – διαφορῶν] τοῦ σφυγμοῦ διαφορῶν λ: σφυγμῶν διαφοράς χ 6  Τί – ἀνωμαλία om. λ ἡ – ἀνισότης] ἀνισότης σφυγμῶν （om. θ） ψ （deest H） 7  κατά τινα om. θ τινας χ αὐτῆς π: αὐτῆ P διαφερῶν Q post διαφορῶν add. τινῶν λ 7–16  οἱ – συστέλλονται om. P 7  οἱ δὲ οὕτως] τινὲς δὲ λ: τίς ὁ ἀνώμαλος σφυγμός θ 8  μὲν om. W b post μὲν add. μείζους· ποτὲ δὲ ἐλάττους· ποτὲ δὲ λ 8sq.  ποτὲ δὲ ἀμυδρότεραι om. θ 10  ante Βακχεῖος add. ῥυθμὸς ἐστι ε 10sq.  Βακχεῖος – ἐστι om. θ 10  ante Ἡροφίλειος add. ὁ λ ἡρόφιλος χ 11  ἔχουσαν E O ante Ἡροφίλειος add. ὁ Wb λ Ἡροφίλειος] καὶ ἡρόφιλος O 12  εἶπεν om. λ: ἔφη θ ante τάξις add. χρόνων λ τῶν om. ρ διίσταται O 13  συστέλλοντας γ: συστέλλοντες B: hic desinit O βέλτιον – ὁρίσασθαι] καὶ ἄλλως Wb δὲ om. π 13–15   ῥυθμός – ἄλληλα post lin. 16 συστέλλονται trsp. λ 14  κατὰ] πρὸς χ ποίαν V N π X 15   ἀλλήλους χ Ἡγήτωρ – οὕτως om. λ Ἡγήτωρ] ϊπτήτωρ W b: correxi: ἕτερος （ἑτέρως D B） χ δὲ om. Wb ante Ῥυθμός add. περὶ ῥυθμοῦ σφυγμοῦ H 16  διίσταται ἡ ἀρτηρία φ συστέλλοντας γ: συστέλλεται φ post συστέλλονται add. ἄλλως λ 17–94,4  Τί – συντελῶνται om. H 17sq.  Τί – ῥυθμούς om. χ 17  Τί ἐστιν] τίς ὁ W b Ἄρρυθμος – ἐστινII om. Wb: ἄρρυθμον λέγομεν τὸν ἑτέρας ἡλικίας ῥυθμὸν ἔχοντα λ （cf. p. 92,1sq.） τοὺς] τῆς P λ 18  ῥυθμούς om. P: σφυγμούς W b

Def. 237–241

5

10

15

20

𝟿𝟷

237.  Was ist Unregelmäßigkeit? Unregelmäßigkeit ist eine unterschiedliche Unbeständigkeit bei den Pulsschlägen. Andere definierten folgendermaßen: Ein unregelmäßiger Puls ist derjenige, der bei bestimmten Schlägen bald in gedrängterer, bald in lockererer Form auftritt. 238.  Was ist Gleichmäßigkeit? Gleichmäßigkeit ist die Gleichförmigkeit bei bestimmten die Pulsschläge betreffenden Unterscheidungsmerkmalen. 239.  Was ist Ungleichmäßigkeit? Ungleichmäßigkeit ist die Ungleichheit der Pulsschläge bei einem von den Unterscheidungsmerkmalen, die mit ihnen untrennbar verbunden sind. Andere (definieren) folgendermaßen: Ein ungleichmäßiger Puls ist derjenige, bei dem die Schläge bald stärker sind und bald schwächer. 240.  Was ist Rhythmus? Der H e r o p h i l e e r B a k c h e i o s hat gesagt: „Rhythmus ist eine Bewegung, die in bestimmten Zeiträumen eine festgesetzte Ordnung aufweist.“ Der H e r o p h i l e e r Z e n o n hat gesagt: „Rhythmus ist die regelmäßige Abfolge der (Zeiten), in denen sich die Arterien ausdehnen, im Verhältnis zu den (Zeiten), in denen sie sich zusammenziehen.“ Es ist aber besser, folgendermaßen zu definieren: Rhythmus ist die zeitliche Entsprechung der Teile bei den Pulsschlägen, die eine irgendwie geartete Beziehung zueinander haben. H e g e t o r hat folgendermaßen definiert: „Rhythmus ist das Verhältnis der (Zeiten), in denen sich die Arterien ausdehnen, zu den (Zeiten), in denen sie sich zusammenziehen.“ 241.  Was ist ein unrhythmischer Puls? Ein unrhythmischer Puls ist derjenige, der von dem Rhythmus jeder Altersstufe abweicht.

92

[Galen], Medizinische Definitionen

242. (222 K.)  Τίς ὁ ἑτερόρρυθμος σφυγμός; Ὁ ἐν τῇδε τῇ ἡλικίᾳ τὸν ἑτέρας ῥυθμὸν ἔχων. 243. (222 K.)  Τίς ὁ παράρρυθμος; Παράρρυθμον εἶπον τὸν ποσῶς προσεγγίζοντα τῇ ἡλικίᾳ, ἐφ᾽ ἧς θεωρεῖται, ῥυθμὸν μὲν ἔχοντα, μὴ παντάπασι δὲ ὄντα κατ᾽ ἐκεῖνον. 244. (223 K.)  Τίς ὁ τρομώδης σφυγμός; Τρομώδης ἐστὶ σφυγμὸς ὁ μὴ ὁμαλὴν μηδὲ ἄσαλον τὴν πληγὴν ἀναφέρων, ἀλλ᾽ οἷον κινούμενος. 245. (224 K.)  Τίς ὁ ἐσκολιωμένος σφυγμός; Ἐσκολιωμένος ἐστὶν ὁ μὴ ἐπ᾽ εὐθείας τεταγμένης τῆς ἀρτηρίας ἐπιτελούμενος παρὰ τὴν θέσιν. 246. (219 K.)  Τίς ὁ ἀνώμαλος σφυγμός; Ἀνώμαλός ἐστιν ὁ κατὰ μέν τι μέρος ὑψηλότερος, κατὰ δέ τι ταπεινότερος ὑποπίπτων καὶ κατὰ μέν τι ἐπὶ πλεῖον διαφυσωμένης τῆς ἀρτηρίας καὶ ἀνευρυνομένης, κατὰ δέ τι ἐπὶ ποσὸν καὶ ὥσπερ ἀποστενοχωρουμένης. 247. (219 K.)  Τίς ὁ κατὰ σφοδρότητα ἀνώμαλος; Κατὰ σφοδρότητα ἀνώμαλός ἐστιν ὥστε κατὰ μέν τι μέρος τῆς ἀρτηρίας βιαιοτέραν τὴν ἔξαρσιν γίνεσθαι, κατὰ δέ τι ὑποβεβηκυῖαν καὶ ἀσθενεστέραν. 248. (225 K.)  Τίς ὁ μύουρος σφυγμός; Μύουρός ἐστιν ὁ παρὰ τὴν θέσιν· ὅταν τὰ μὲν ἐπάνω μέρη τῆς ἀρτηρίας ἐπὶ πλέον ἐξαίρηται, συνάγεται ἐκ τοῦ πρὸς λόγον τὰ ἑξῆς καὶ κατὰ τὸν καρπὸν ἀποστενοῦται, καὶ κατὰ 6sq.  Τίς – κινούμενος] cf. [Sor.] Quaest. med. 183L: p. 255,6sq. Fischer στέραν] cf. [Sor.] Quaest. med. 185sq. L: p. 255,13–256,3 Fischer

5

10

15

10–16  Τίς – ἀσθενε-

1  Τίς – σφυγμός om. λ Τίς ὁ] τί ἐστιν ε σφυγμός om. P Ὁ] ἑτερόρ（ρ）υθμον λέγομεν （εἶπον φ） ψ （deest H） ante ἐν add. τὸν φ （deest H） ἐν – ἡλικίᾳ om. χ τῇδε τῇ] τινι φ （deest H） ἑτέρου P λ post ἑτέρας add. ἡλικίας χ 2  ἔχον P: correxi: ἔχοντα ψ （deest H） 3  Τίς ὁ παράρρυθμος om. λ παράρρυθμος] παραρυθμόν P Wb post παράρρυθμος add. σφυγμός S εἶπον om. λ: φαμὲν χ ποσῶ P 3sq.  προσεγγίζοντα – ἐφ᾽] προεγγίζοντα τὴν ἡλικίαν ἐν λ 4  ῥυθμὸς M μὲν om. P W b ἔχων P 5  κατ᾽] καὶ V 6  Τίς – σφυγμός om. λ σφυγμός om. G Τρομώδης – σφυγμὸς om. P σφυγμὸς （-οὺς Q） ἐστὶν ε ρ λ 7  οὐδὲ B ἀσάλευτον φ （deest H） πληγὴν] ἁφὴν P ἅμα φέρων τ: ἐπιφέρων ε: φέρων P κοινούμενος E: κλονούμενος λ post κινούμενος add. τις τ 8–13  Τίς – ἀποστενοχωρουμένης om. P 8  Τίς – σφυγμός om. λ ἐστὶν om. V: σφυγμός ἐστιν ε: σφυγμὸς R: δὲ λ 10  Τίς – σφυγμός om. λ ὁI om. S ante ἐστιν add. σφυγμός π ἐστιν] δὲ λ τι] τοι B 11  κατὰI – ταπεινότερος om. χ τιI] τινα Q ὑποπίπτον R κατὰII – τιII om. χ post τιII add. ἔστιν Wb 12  ἀνευρυσμένης χ δέ τι] δ᾽ ἔτι V τι] τοι B ἐπὶ ποσὸν] ἐπ᾽ ἐφ᾽ ὅσον W b: ἐφ᾽ ὅσον λ lac. indicavi; fort. συναγομένης vel συναιρουμένης supplendum est 13   ὥσπερ] ὅσον λ 14  post ἀνώμαλος add. σφυγμός P ante Κατὰ add. ὁ P Κατὰ – ἀνώμαλός om. λ 15  ἐστιν ὥστε scripsi: ἐστιν ὥστε P: ὥστε φ: ἐστιν ὁ ὥσπερ ε: ὁ （om. D, del. K2） ὥσπερ Z R σ τ μέν supra lin. add. W b ante τι add. σφοδρόν Wb ἀρτηρίας] ἀρρωστείας P βιαιότερον P W b 16  ἐξαίρεσιν P ε τ φ （deest H）: ἐξαίρησιν Z R σ: corr. Klein, Rheinisches Museum 25, p. 631 γίνεσθαι] ποιούμενος χ κατὰ] ὰ expunxit et ω supra lin. add. N τι om. P ὑποσυμβεβηκύιαν π: συμβεβηκυῖαν ρ 17  Τίς – σφυγμός om. λ ante ἐστιν add. σφυγμὸς E ἐστιν supra lin. add. X παρὰ] κατὰ P θέσιν] θέαν λ 18   ἐπὶ πλέον om. π ἐξαίρηται om. χ: συνερεῖται τὲ καὶ ἐξαιρεῖται και P: συνεργεῖται καὶ λ συνάγηται χ W b post συνάγεται add. δὲ φ （deest H） 18sq.  ἐκ – ἀποστενοῦται om. χ 19  τὰ ἑξῆς] τάξις λ post κατὰI add. δὲ λ ἀποτενοῦται P: ἀποκενοῦται λ καὶ κατὰII om. P κατὰII] supra ὰ add. ω F N: κάτω （supra τω add. ὰ） G: κάτω μ π

Def. 242–248

5

10

15

20

𝟿𝟹

242.  Welches ist der Puls mit falschem Rhythmus? Derjenige (Puls), der in einer bestimmten Altersstufe den Rhythmus einer anderen (Altersstufe) hat. 243.  Welches ist der Puls mit einem aus dem Takt geratenen Rhythmus? Als (Puls) mit einem aus dem Takt geratenen Rhythmus bezeichnete man denjenigen, der in einem gewissen Grad (dem) derjenigen Altersstufe, bei der er beobachtet wird, nahekommt, indem er zwar einen Rhythmus aufweist, jenem aber nicht völlig entspricht. 244.  Welches ist der zitternde Puls? Ein zitternder Puls ist derjenige, der keinen gleichmäßigen und von Erschütterung freien Schlag aus™hrt, sondern sich gleichsam in Aufruhr befindet. 245.  Welches ist der gekrümmte Puls? Ein gekrümmter (Puls) ist derjenige, der, wenn die Arterie nicht gerade verläuft, ihrer Lage entsprechend zustande kommt. 246.  Welches ist der ungleichmäßige Puls? Ein ungleichmäßiger (Puls) ist derjenige, der zum Teil höher und zum Teil flacher ausllt, wobei auch die Arterie sich zum Teil stärker aufbläht und ausweitet, zum Teil aber bis zu einem bestimmten Punkt +sich zusammenzieht+1 und gleichsam verengt. 247.  Welches ist der in der Stärke ungleichmäßige (Puls)? Ein in der Stärke ungleichmäßiger (Puls) ist …, so dass zum Teil ein stärkeres Sich-Heben der Arterie eintritt, zum Teil aber ein reduziertes und schwächeres. 248.  Welches ist der mäuseschwänzige Puls? Ein mäuseschwänziger (Puls) ist derjenige, der (sich) entsprechend der Lage (bestimmt): wenn die oberen Abschnitte der Arterie sich stärker erheben, werden die anschließenden (Abschnitte) überproportional zusammengezogen und an der Handwurzel ganz 1 +sich zusammenzieht+: s. den krit. App.

94

[Galen], Medizinische Definitionen

τοὐναντίον ἐνταῦθα μὲν ἐπὶ πλέον ἀνευρύνεται, ἐν δὲ τοῖς ἐπάνω μέρεσι συναιρεῖται. οἱ δὲ πλείους μυουρίζοντα καλοῦσιν, ὅταν ἀπὸ μείζονος τῆς προαγούσης πληγῆς αἱ ἑξῆς καθ᾽ ὑφαίρεσιν ἀεὶ καὶ μᾶλλον μικρότεραι συντελῶνται. ὀνομάζονται δὲ μύουροι καὶ οὕτως, ὅταν ἀπὸ τοῦ πυκνοῦ σφυγμοῦ ἀραιότεροι σφυγμοὶ ἀποτελῶνται. καλεῖται δὲ μύουρος, καὶ ὅταν ἀπὸ τοῦ ταχέος βραδύτερος ὁ σφυγμὸς μεταγίνηται. 249. (226 K.)  Τίς ὁ δίκροτος σφυγμός; Δίκροτός ἐστιν, ὅταν ἡ δοκοῦσα ὑποχώρησις τῆς ἀρτηρίας μὴ τελεία γίνηται, ἀλλὰ μελισμὸς καὶ ἐπὶ ποσὸν ὑπαγωγὴ τοῦ ἀνακοπέντος πνεύματος, εἶτα ἀπόθεσις τελεία τῆς ὀφειλομένης συστολῆς. 250. (227 K.)  Τίς ὁ ἀραχνώδης σφυγμός; Ἀραχνώδης ἐστὶν ὁ μικρὸς καὶ μὴ ἡδρασμένος, ἀλλὰ τρόπον ἀράχνης ὑπὸ βραχείας αὔρας σαλευομένης κινούμενος. 251. (228 K.)  Τίς ὁ διαλείπων σφυγμός; Διαλείπων ἐστίν, ὅταν τῶν συστολῶν καὶ τῶν διαστολῶν ἐπιτελουμένων ἑνὸς σφυγμοῦ χρόνον ἡ ἀρτηρία διαλείπῃ. οἱ δὲ οὕτως· διαλείπων ἐστὶ σφυγμός, ἐφ᾽ οὗ παρά τινας πληγὰς ἐκλείπει διαστολὴ μία ἢ καὶ δύο ἢ καὶ πλείους. 4sq.  ὀνομάζονται – ἀποτελῶνται] cf. [Sor.] Quaest. med. 187L: p. 256,5sq. Fischer Τίς – κινούμενος] cf. [Sor.] Quaest. med. 188sq. L: p. 256,8–15 Fischer

5

10

15

7–12  

1sq.  πλέον – μυουρίζοντα in textu om. Q, ἐπὶ in textu del. et lin. 1 ἐπὶ – μυουρίζοντα in marg. add. Q2 1  ἀνευρύνηται χ ἐν] ἐπὶ λ δὲ] τὲ F τῆς πρὸ in textu del., τοῖς ἐπάνω in marg. add. N τῆς F 2  συναιρεῖται （supra ῖ add. ῆ） R: συναιρειῆται ε: συναιρῆται Z V: συναναιρεῖται N 2–6  οἱ – μεταγίνηται om. P 2  μυουρίζοντας Wb 3  προσαγούσης τ φ （deest H） αἱ ἑξῆς om. Wb: ἐξ ἧς λ αἱ om. λ 4  συντελοῦνται ω （desunt P H）: correxi ὀνομάζονται – οὕτως] περὶ μουαροῦ· καὶ μούαρος σφυγμός ἐστιν H ὀνομάζεται Wb λ δὲ om. π μύουρος Wb: μύουρος ἕτερος λ οὗτος λ πυκνοῦ om. H 5  ante σφυγμοὶ add. οἱ ζ σφυγμοὶ om. W b ἀποτελοῦνται χ ζ: correxi: γίνωνται Wb καλεῖται – καὶ] ἢ H δὲ om. W b 6  ταχέως E G D Q H: παχέος S ὁ om. H μεταγίνεται τ: γίγνηται Wb: γένηται ζ 7–96,20  Τίς – ἀμυδρόν om. H 7  Τίς – σφυγμός om. λ σφυγμός om. V ante ἐστιν add. δέ λ, σφυγμὸς S ἐστιν om. D 8  ἀποχώρησις π 8sq.  μὴ – ὑπα- om. K, in marg. add. C 8–96,11  τελεία – μὴ om. S 8  γί（γ）νεται P D: γένηται λ ποσῶν λ 9   ἀπαγωγὴ Wb: ὑπαγογῆ P: ὑπαγωγῆς （ὑπ᾽ ἀγωγῆς Z ρ: γωγῆς K） ἢ （ἡ ρ） Z σ ρ C D L K: ἐπαγωγῆς ἢ B: ἀναγωγῆς ἢ υ （deest S） ἀπόδεσις L 11  Τίς – σφυγμός om. λ ἀραχνώδης] ἀραχνοειδὴς χ （deest S） W b σφυγμός om. G Ἀραχνώδης] ἀραχνοειδὴς χ λ ante ἐστὶν add. δὲ λ, σφυγμός A μικρὸς] supra ς add. ω F: μικρῶς Z σ 11sq.  καὶ – ἀράχνης om. P χ Wb 11–136,14  μὴ – βλεφάρων post p. 154,8 ὀσχέου trsp. X 12  ἑδρασμένος λ: correxi 14  Τίς – σφυγμός om. λ σφυγμός om. V G ante ἐστίν add. δὲ λ 14sq.  ὅταν – ἑνὸς] ὁ τῆς συστολῆς καὶ διὰστολῆς επιτελουμένου P 15  καὶ τῶν διαστολῶν om. M ἐπιμελουμένων B χρόνου π: χρόνω P 16  διαλείπῃ] -η ex -ει corr. Z E: διαλείπει P V D 16sq.  οἱ – πλείους om. P 16  οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως W b σφυγμός om. λ παρά τινας] οὐκ ἐπὶ δύο μόνον ἀλλ᾽ ἐπὶ τρεῖς （om. L） ἢ καὶ ἐπὶ πλείους π （cf. p. 96,5） 17  διαστολὴν μίαν χ （deest S） λ: διάστασις μία Wb: correxi καὶI om. A λ

Def. 248–251

5

10

15

20

𝟿𝟻

verengt, und umgekehrt erweitert sich (die Arterie) dort stärker und zieht sich in ihren oberen Abschnitten zusammen. Die meisten sprechen von einem mäuseschwänzigen (Puls), wenn, ausgehend von einem vorangehenden größeren Schlag, die anschließenden (Schläge) beim Abnehmen immer noch kleiner werden. Mäuseschwänzig werden sie aber auch dann genannt, wenn aus einem gedrängten Puls lockerere Pulse werden. Von einem mäuseschwänzigen Puls wird aber auch gesprochen, wenn sich aus einem schnellen (Puls) ein langsamerer entwickelt. 249.  Welches ist der zweimal schlagende Puls? Ein zweimal schlagender (Puls) liegt vor, wenn das anscheinende Zurückgehen der Arterie nicht vollständig erfolgt, sondern eine Aufteilung und ein begrenztes Zurückweichen des zurückgehaltenen Pneumas und danach die vollständige Ausführung der geschuldeten Systole. 250.  Welches ist der spinnwebartige Puls? Ein spinnwebartiger (Puls) ist derjenige, der klein ist und keine feste Position einnimmt, sondern sich bewegt wie eine Spinnwebe infolge eines geringfügigen, in Schwingungen versetzten Lufthauches. 251.  Welches ist der aussetzende Puls? Ein aussetzender (Puls) liegt vor, wenn die Arterie, indem jeweils die Systolen und die Diastolen ausgeführt werden, die Dauer eines Puls(schlags) verstreichen lässt. Andere (definieren) folgendermaßen: Ein aussetzender Puls ist derjenige, bei dem eine Diastole oder auch zwei oder sogar mehrere während einiger Schläge aussetzt.

96

[Galen], Medizinische Definitionen

252. (229 K.)  Τίς ὁ παρεμπίπτων σφυγμός; Παρεμπίπτων ἐστίν, ὁπόταν μεταξὺ δύο πληγῶν κατὰ τὴν ἰδίαν τάξιν κινουμένων ἐκτός τις μέση παρεμπίπτῃ πληγή. 253. (230 K.)  Τίς ὁ ἐκλείπων σφυγμός; Ἐκλείπων λέγεται σφυγμός, ἐφ᾽ οὗ οὐκ ἐπὶ δύο μόνον, ἀλλ᾽ ἐπὶ τρεῖς ἢ πλείους πληγὰς ἀκίνητος ἡ ἀρτηρία διαμένει. οἱ δὲ οὕτως· ἐκλείπων ἐστὶν ὁ ἀπὸ μεγέθους ἀρχόμενος καὶ σφοδρότητος ἀεὶ μᾶλλον ὑφιείς, καὶ μέχρι μὲν ἔχει τι μέγεθος, καλεῖται μυουρίζων ὁ τοιοῦτος, ὅταν δὲ ὑφιῇ καὶ μικρότερος ὡς ἐπὶ τὸ μικρότερον ῥέπῃ, ἐκλείπων καλεῖται. 254. (231 K.)  Τίς ὁ δορκαδίζων σφυγμός; Δορκαδίζων ἐστὶ σφυγμός, ὅταν ἡ ἀρτηρία δόξασα διεστάλθαι μὴ παντελῶς διεσταλμένη ἑτέραν ἐπιπήδησιν ἀθροωτέραν λαμβάνῃ πρὶν ἔμφασιν συστολῆς παρασχεῖν· βιαιοτέρα δὲ γίνεται ἡ δευτέρα πληγή. 255. (232 K.)  Τίς ὁ παλινδρομῶν σφυγμός; Παλινδρομῶν ἐστιν ὁ ἐπὶ ποσὸν ἐκβαίνων τὸ μέγεθος ἢ τὴν σφοδρότητα καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἔπειτα πάλιν εἰς τοῦτο ἀποκαθιστάμενος. 256. (233 K.)  Τίς ὁ μυρμηκίζων σφυγμός; Μυρμηκίζων ἐστὶ μικρός, κενός, πυκνός, ἀμυδρός, πάντων ἐπὶ τὸ ἔσχατον κατηγμένος. ἢ οὕτως· μυρμηκίζων ἐστίν, ἐφ᾽ οὗ γίνεται φαντασία περὶ τοὺς ἐπερειδομένους τῇ ἀρτηρίᾳ δακτύλους οἱονεὶ μύρμηκος ἐφέρποντος ὥστε καὶ μικρὸν εἶναι αὐτὸν καὶ ἀμυδρόν. 6–9  ἐκλείπων – καλεῖται] cf. [Sor.] Quaest. med. 192.1–2L: p. 257,5–14 Fischer ἀμυδρόν] cf. [Sor.] Quaest. med. 195L: p. 258,11–259,5 Fischer

5

10

15

20

20  οἱονεὶ –

1  Τίς – σφυγμός om. λ Παρεμπίπτων ἐστίν om. P ὅταν D: ὅπου ἂν Wb λ: ὁ P 2  μετὰ ω （desunt S H）: corr. Chart. δυοῖν χ （deest S） πληγοῖς K κινούμενον λ: κινούμενος P χ （deest S） ἐκτός] ἐκ τούτου χ （deest S） τις] τῆ P λ παρεμπίπτει P R C κ W b: παρεμπιτ （π et τ supra lin. add.） Q 3  πληγή om. P: πληγῆ Q 4  Τίς – σφυγμόςI om. λ σφυγμόςI om. G σφυγμὸς λέγεται A: σφυγμὸς γίνεται P 5  ἀλλ᾽ – ἢ] ἢ τριῶν ἀλλὰ λ ἢ] ἢ καὶ μ ρ: καὶ π Wb λ ante πλείους add. ἐπὶ χ （deest S） ἀκίνητος om. λ 6  διαμένη V: μένει Wb 6–9  οἱ – καλεῖται om. P 6  οἱ δὲ οὕτως] καὶ ἄλλως Wb ἐκλείπων] διαλείπων （δια del. et ἐκ supra lin. scr.） G 6sq.  ἀρχόμενος – μέγεθος in textu om. Q, in marg. inf. add. Q2 7  post ἀεὶ add. καὶ λ ὑφεὶς W b: ὑφίων χ （deest S） λ: correxi ἔχοιτο λ μεγέθους Wb λ 8  δὲ om. V ὑφῆ W b: ὑαιὴ （ὑμὴ B） π μικροτέρως B 9  ῥέπει E: τρέπηται W b λ 10  Τίς – σφυγμόςI om. λ σφυγμόςI om. G Δορκαδίζων – σφυγμόςII om. P Δορκαδίζων] δορκαδίζον C κ σφυγμόςII om. λ ἡ] ἢ κ 11  διαστελλομένη P: διεσταμένη S ante ἑτέραν add. ἐφ᾽ χ ἐπιπήδησεν λ: ἐπεπήδησεν χ 12  ἀθροωτέραν λαμβάνῃ] ἀθροώτερον χ λαμβάνει P παραχεῖν C κ: παρέχειν D 13  γίνεται （γένηται χ） ante πληγή trsp. χ λ πληγαὶ B 14  Τίς – σφυγμός om. λ παλινδρομῶν] （παλιν）δρομαίων P+ σφυγμός om. P G Παλινδρομῶν ἐστιν om. P Παλινδρομῶν] παλινδρομώδης λ ante ἐστιν add. σφυγμὸς ε 15  πάλιν post lin. 16 τοῦτο trsp. ψ （deest H） 16  τοσοῦτο D καθιστάμενος R A: ἐπιστάμενος S 17  Τίς – σφυγμός om. λ τί S σφυγμός om. G ante ἐστὶ add. δὲ X, supra lin. Q 17sq.  ἐστὶ – μυρμηκίζων om. P 17  ἐστὶ] ἐπὶ M ante μικρός add. ὁ W b λ 17–19  μικρός – ἐστίν in textu om. Q, in marg. inf. add. Q2 17  καινὸς λ 18  πυκρὸς （supra υ add. ι） V ante ἀμυδρός add. καὶ λ ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως Wb ἢ] οἱ δὲ λ 19   ἀφ᾽ υ φαντασίαν υ ἐπερ（ε）ισομένους D κ: ἐπερισαμένους C 20  οἷον εἰ in textu, οἱονεὶ in marg. N: οἷον ἡ F ἕρποντος λ: περιπατοῦντος χ ὥστε καὶ] τε τὸ P καὶI om. W b

Def. 252–256

5

10

15

20

25

𝟿𝟽

252.  Welches ist der dazwischenfallende Puls? Ein dazwischenfallender (Puls) liegt vor, wenn zwischen zwei Schlägen, die sich entsprechend der ihnen eigenen Abfolge bewegen, zusätzlich ein mittlerer Schlag dazwischenfällt. 253.  Welches ist der abnehmende Puls? Abnehmender Puls wird derjenige genannt, bei dem die Arterie nicht nur für zwei, sondern für drei oder mehrere Schläge unbewegt bleibt. Andere (definieren) folgendermaßen: Der abnehmende (Puls) ist derjenige, der, als großer und starker Puls beginnend, immer mehr nachlässt, und solange er (noch) eine gewisse Größe aufweist, wird ein derartiger (Puls) mäuseschwänzig genannt, wenn er jedoch nachlässt und sich als ziemlich kleiner (Puls) zum (noch) Kleineren hinwendet, wird er abnehmender (Puls) genannt. 254.  Welches ist der wie eine Gämse springende Puls? Ein wie eine Gämse springender Puls liegt vor, wenn die Arterie, die sich erweitert zu haben scheint, aber nicht völlig erweitert hat, einen anderen, größeren Sprung macht, bevor sie die Andeutung einer Systole erkennen lässt; der zweite (Puls)schlag ist jedoch stärker. 255.  Welches ist der wiederkehrende Puls? Ein wiederkehrender (Puls) ist derjenige, der für eine gewisse Zeit in Bezug auf die Größe oder die Stärke abnimmt und sich unter Wahrung der anderen (Merkmale) dann in dieser Beziehung wieder restituiert. 256.  Welches ist der ameisenartige Puls? Der ameisenartige (Puls) ist klein, leer, gedrängt und schwach, wobei er in allen Fällen auf das Äußerste reduziert ist. Oder folgendermaßen: Der ameisenartige (Puls) ist derjenige, bei dem für die Finger, die auf die Arterie drücken, die Vorstellung entsteht, als ob eine Ameise herumkriecht, so dass er selbst klein und schwach ist.

98

[Galen], Medizinische Definitionen

Περὶ ὀξέων νοσημάτων 257. (234 K.)  Τί ἐστι φρενῖτις; Φρενῖτίς ἐστι παρακοπὴ διανοίας μετὰ ὀξέος πυρετοῦ καὶ κροκυδισμοῦ καὶ διανοίας ἔκστασις καὶ τῶν κατὰ φύσιν αὐτῆς ἐμποδισμὸς καὶ λήθη τοῦ φρονεῖν. ἢ οὕτως· παρακοπὴ φρενῶν σύντομος μετὰ τρόμου καὶ φωνῆς ἀσαφείας καὶ ψηλαφήσεως γινομένη τοὐπίπαν ὑπὸ κακοήθους πυρετοῦ. 258. (235 K.)  Τί ἐστι λήθαργος; Λήθαργός ἐστι καταφορὰ δυσδιέγερτος μετὰ ἀχροίας καὶ οἰδήματος φυσώδους σὺν ἀτονίᾳ τῶν στερεῶν αὐτῶν καὶ τοῦ σφυγμικοῦ πνεύματος γινομένη τοὐπίπαν ὑπὸ βληχροῦ καὶ κακοήθους πυρετοῦ. γίνονται δὲ οἱ λήθαργοι οἱ μὲν παθούσης τῆς κεφαλῆς, οἱ δὲ συμπαθούσης τῆς ἀρχῆς, οἱ δὲ ἐπ᾽ ἀποστάσει. 259. (254 K.)  Τί ἐστι συνάγχη; Συνάγχη ἐστὶ πάθος περὶ τὸν τράχηλον ὀξὺ καὶ χαλεπὸν πνιγμῷ τὸν παθόντα ἐξάγον. ἢ οὕτως· συνάγχη ἐστὶ φλεγμονὴ τοῖς μὲν ἔξωθεν τοῦ τραχήλου ὥστε ἐξογκοῦσθαι τὰ μέρη, τοῖς δὲ ἔνδον τῶν παρισθμίων ὥστε συμπάσχειν καὶ τὰ ἀναπνευστικὰ ὄργανα καὶ δυσπνοεῖν. 260. (236 K.)  Τί ἐστι σπασμός; Σπασμός ἐστι περὶ νεύροις καὶ μυσὶ γινόμενον πάθος μετὰ τοῦ ἄνευ προαιρέσεως ἕλκεσθαι, ποτὲ μὲν ὅλον τὸ σῶμα, ποτὲ δὲ μέρη ἢ μέρος.

5

10

15

2–108,10  Τί – γίνεται] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 34r ,1–34v,26 2–4  Τί – φρονεῖν] cf. [Sor.] Quaest. med. 210.1 L: p. 265,5–9 Fischer 2sq.  Τί – πυρετοῦ] cf. Paul. Nic. De re med.: cap. 10, lin. 2 Ieraci Bio 10sq.  οἱII – ἀποστάσει] cf. [Sor.] Quaest. med. 211.2L: p. 266,4sq. Fischer 17–100,12  Τί – νοσήματος] exc. Aet. Amid. Lib. med. V I: Palat. Gr. 199, fol. 274r,35–274v,4. 8–10

1  Περὶ – νοσημάτων om. ψ 2  Φρενῖτίς ἐστι om. λ: περὶ φρενίτιδος H περικοπὴ ζ ὀξέως P ρ D Q 3  κροκυδιασμοῦ λ: κροκοδισμοῦ H 3sq.  καὶII – φρονεῖν om. P H 3   καὶII] καὶ ἄλλως Wb: ἢ λ ἐκστάσεις （-ης V） σ φύσιν] σφυγμὸν χ post φύσιν add. νόμων λ ταύτης χ: αὐτοῖς Wb 4  οὕτως om. ψ σύντονος μ ζ 5  μετὰ τρόμου om. H τρόμου] τόμου M: φόβου λ ἀσάφεια W b: ἀσαφούς P 5sq.  καὶII – πυρετοῦ om. P W b 5   γινομένης Z V β C L K: γινόμενος B: γι（γ）νομένους （-ου in -η mut. S ） υ: γενομένης E D ζ 7   Τί – λήθαργος om. λ: περὶ ληθάργου H ante ἐστιII add. δὲ λ 8  σφυσώδους in textu, γρ σφυγμώδους in marg. A: σφυγμώδους in textu, γρ φυσώδους in marg. S 9  σφυγμικοῦ] σφυγματικοῦ S: σφυγμικοῦ e σφυγμοῦ corr. H: σφυγμοῦ B: φυσικοῦ Wb γενομένη τοῦ πάμπαν P ὑπὸ] ἐπὶ D 10  γίνονται – λήθαργοι] ἑτέρως· λήθαργοι γίνονται P δὲI om. W b 10sq.  οἱII – ἀποστάσει] πασχούσης τῆς ὀπισθίας κοιλίας τοῦ ἐγκεφάλου H 10  οἱII] ἡ F παθούσης post κεφαλῆς trsp. P 10sq.  κεφαλῆς – τῆς om. χ 10sq.  οἱIII – ἀρχῆς om. P 11  τῆς ἀρχῆς om. W b 12  Τί – συνάγχη om. λ: περὶ συνάγχης H 12sq.  Συνάγχη – οὕτως om. H 12  ἐστὶ om. P τὸν om. χ λ τράχηλου F ὀξὺν W b 13  καὶ om. ψ （deest H） πνιγμὸν Wb ἐξάγων P V Wb ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως W b κυνάγχη ε 14  ἐξογκῶσαι H: ὀξύνεσθαι P 15  ἔνδοθεν ψ καὶI supra lin. add. N: om. F M 17  Τί – σπασμός om. λ: περὶ σπασμοῦ H νεῦρα καὶ μῦς H γεν（ν）όμενον F N λ 18  ὅλον τὸ σῶμα] τὸ μέρος ε τὸ σῶμα in textu om., in marg. add. Z: om. R 19  ante μέρη add. τὰ P μέρη ἢ om. χ ἢ] καὶ λ μέρος] τὸ ὅλον ε

Def. 257–260

𝟿𝟿

Über akute Krankheiten

5

10

15

20

257.  Was ist Phrenitis? Phrenitis ist eine Verwirrung des Geistes, verbunden mit hohem Fieber und Flockenlesen, eine Verstörtheit des Geistes, eine Behinderung von dessen naturgemäßen Verrichtungen und das Vergessen, seinen Verstand zu gebrauchen. Oder folgendermaßen: (Phrenitis) ist eine kurzzeitige Verwirrung des Geistes, verbunden mit Zittern, Undeutlichkeit der Sprache und Herumtasten, und entsteht im allgemeinen durch ein bösartiges Fieber. 258.  Was ist Lethargie? Lethargie ist ein Betäubungszustand, aus dem (die Betroffenen) schwer zum Bewusstsein zurückkehren, verbunden mit Blässe und Aufgedunsenheit zusammen mit Schlaffheit der festen (Körper)strukturen selbst und des pulsierenden Pneumas, wobei sie im allgemeinen durch ein schleichendes bösartiges Fieber entsteht. An Lethargie erkranken die Menschen teils, wenn der Kopf an einer Krankheit leidet, teils, wenn das Zentralorgan in Mitleidenschaft gezogen ist, und teils auf Grund einer eitrigen Entzündung. 259.  Was ist Synanche? Synanche ist ein akutes und schweres Leiden im Bereich des Halses, das den Kranken durch Ersticken zum Tode führt. Oder folgendermaßen: Synanche ist eine Entzündung, bei den einen außen am Hals, so dass die (betroffenen) Teile anschwellen, bei den anderen innen im Rachen, so dass auch die Atmungsorgane in Mitleidenschaft gezogen werden und Atemnot auftritt. 260.  Was ist Krampf? Krampf ist ein Leiden, das an Sehnen und Muskeln auftritt und damit verbunden ist, dass sich bald der ganze Körper und bald Teile oder ein Teil (von ihm) unwillkürlich zusammenziehen.

100

[Galen], Medizinische Definitionen

261. (237 K.)  Τί ἐστι τέτανος; Τέτανός ἐστιν ἀπότασις καὶ πῆξις τῶν ἐν τῷ σώματι πάντων μυῶν τε καὶ νεύρων. ἢ οὕτως· τέτανός ἐστι σπασμὸς ἐπ᾽ εὐθείας μετὰ τοῦ τὸν τράχηλον ἕλκεσθαι καὶ τὰς σιαγόνας συνερείδειν τε τοὺς ὀδόντας καὶ μήτε ἐπινεύειν μήτε ἀνανεύειν τὸν τράχηλον δύνασθαι. 262. (239 K.)  Τί ἐστιν ὀπισθότονος; Ὀπισθότονός ἐστι σπασμὸς καὶ σύντασις τραχήλου ὥστ᾽ ἐπινεύειν μὴ δύνασθαι. 263. (238 K.)  Τί ἐστιν ἐμπροσθότονος; Ἐμπροσθότονός ἐστιν, ὅταν ἔμπροσθεν ἕλκηται ὁ τράχηλος καὶ εἰς τοὐπίσω ἀνακλᾶσθαι μὴ δύνηται. 264. (240 K.)  Τί ἐστιν ἐπιληψία; Ἐπιληψία ἐστὶν ἐπίληψις διανοίας καὶ τῶν αἰσθητηρίων μετὰ τοῦ πίπτειν ἐξαίφνης οἷς μὲν μετὰ σπασμοῦ, οἷς δὲ ἄνευ σπασμοῦ· ἐπισυμβαίνει δὲ αὐτοῖς καὶ ἀφρὸν φέρεσθαι διὰ τοῦ στόματος κατὰ τὴν ἄνεσιν τοῦ νοσήματος. 265. (241 K.)  Τί ἐστι κάτοχος; Κάτοχός ἐστιν ἀναισθησία ψυχῆς μετὰ πήξεως τοῦ παντὸς σώματος. 266. (241. 243 K.)  Ὅτι εἴδη κατόχου γ´· ὁ μὲν γὰρ ὑπνώδης, ὃς παράκειται ληθάργῳ, ὁ δὲ ἕτερος ἐγρήγορος, ᾧ παράκειται τέτανος καὶ ἡ ἐφ᾽ ὑστέρᾳ καλουμένη πνίξ. τρίτον εἶδος κατόχου, ὃν οὐκ ἄν τις ἀσυνέτως κάτοχον ὀνομάζοι φρενιτικόν [Τί ἐστι τυφομανία]· γίνεται γὰρ ἐκ μίγματος δύο

5

10

15

9–102,2  Τί – ληθαργική] cf. [Sor.] Quaest. med. 217.1L. 218sq. L: p. 267,9–12. 268,5–269,1 Fischer 1  Τί – τέτανος om. λ: περὶ τετάνου H Τέτανός ἐστιν om. P ἀπότασις καὶ om. H ἀπόστασις B W b: ἀπόταξις λ πλήξις P: πνῖξις χ τῶν om. W b: ἡ P χ 2  νεύρων … μυῶν D ἢ οὕτως] καὶ ἄλλως W b: ἢ H τέτανός ἐστι om. P H 3  συνερ（ε）ίδων P Wb τε] δὲ Wb 4  μήτε ἀνανεύειν in textu om., in marg. add. Q, post δύνασθαι trsp. χ μήτεII] ἢ Wb 5sq.  Τί – δύνασθαι om. χ H 5  Τί – ὀπισθότονος om. λ 5sq.  Ὀπισθότονός – δύνασθαι post p. 102,11 γίνεται trsp. λ 5  Ὀπισθότονός ἐστι om. P ante καὶ add. τε λ 6   ante τραχήλου add. τοὐπίσω W b, εἰς τοὐπίσω τοῦ λ 7  Τί – ἐμπροσθότονος om. λ: περὶ τετάνου ἐμπροσθοτόνου H Ἐμπροσθότονός ἐστιν om. P Ἐμπροσθότονός] ἐμπροσθότονον C κ ἔμπροσθεν om. π 8  ὁ τράχηλος ἕλκηται H ἀνακλασθεῖναι P: ἀνακλασθὲν E δύναται P post δύνηται add. ὀπισθότονος （-ον C κ） ἐστὶ（ν） ὅταν ὄπισθεν ἕλκηται （post ἕλκηται add. et del. καὶ εἰς τὸ ἔμπροσθεν C L） καὶ εἰς τοὔμπροσθεν ἀνακλᾶσθαι μὴ δύνηται π 9  Τί – ἐπιληψία om. λ: περὶ ἐπιληψίας H Ἐπιληψία ἐστὶν om. P 10sq.  οἷςI – σπασμοῦ om. χ 10  οἷςI] τοὺς ζ οἷςII] τοὺς ζ 11  καὶ om. E τοῦ om. H 12   κατὰ – νοσήματος om. χ post ἄνεσιν add. καὶ παρακμὴν ζ 13  Τί – κάτοχος om. λ: περὶ κατόχου H ἀθανασία υ ante μετὰ add. καὶ Z υ V 15  Ὅτι om. π ζ εἴδη κατόχου] εἴδη δὲ κατόχου λ: τούτου δὲ εἴδη H κατόχων P: κάτοχον N τρία ψ ante ὁ add. καὶ H ὁ] οἱ P γὰρ – παράκειται] ἔοικεν H ὃς] οἲς P: ὧ W b 16  ante ληθάργῳ add. τῶ ζ λήθαργος （λίθαρ/θαρ- P） P Wb ὁ δὲ ἕτερος] ἕτερος P: ἕτερος δὲ W b λ: ὁ δὲ H δεύτερος in textu, ἕτερος in marg. C L K ἐγρηγοροις P: ἐγρηγορὼς ρ D ᾧ] οἷς P: ὃς λ: καὶ H παράκειτα. P+ τέτανος] τῶ τετάνω ζ 16sq.  καὶ – πνίξ om. H 16  ὑφ᾽ Z υ 17  καλουμένη om. E 17sq.  τρίτον – φρενιτικόν] κάτοχον φραινητικόν P 17sq.  ὃν – φρενιτικόν om. H 17  ὂν G ἀσύνετος （-ύγγε- Wb） φ κάτοχον om. Z υ, ante lin. 18 φρενιτικόν trsp. Wb 18  ὀνομάζει Z υ V C κ: ὀνομάζη X, supra η add. οι Wb: ὀνομάζει （supra ει add. η） Q Τί – τυφομανία om. π ζ: seclusi τυφωνία χ γίνεται – μίγματος] ὃς σύγκειται ἐκ H γίνεται γὰρ] τυφωνία γίγνεται ε: τυφομανία ἐστὶν ἡ γινομένη P: ἡ γινομένη Wb δύο om. χ

Def. 261–266

5

10

15

20

𝟷𝟶𝟷

261.  Was ist Starrkrampf? Starrkrampf ist eine Ausdehnung und Verfestigung aller im Körper vorhandenen Muskeln und Sehnen. Oder folgendermaßen: Starrkrampf ist ein Krampf, der in gerader Richtung verläuft und damit einhergeht, dass sich der Hals und die Kinnladen zusammenziehen und dass sich die Zähne aufeinanderpressen und der Hals sich weder hinunter noch nach hinten beugen kann. 262.  Was ist ein nach hinten ziehender Krampf? Ein nach hinten ziehender Krampf ist eine Verkrampfung und Versteifung des Halses, so dass er sich nicht hinunterbeugen kann. 263.  Was ist ein nach vorn ziehender Krampf? Ein nach vorn ziehender Krampf liegt vor, wenn der Hals nach vorn gezogen wird und sich nicht nach hinten zurückbeugen kann. 264.  Was ist Epilepsie? Epilepsie ist ein Anfall, der den Geist und die Sinnesorgane ergreift und mit plötzlichem Hinfallen einhergeht, bei den einen mit Verkrampfung und bei den anderen ohne Verkrampfung; es kommt bei den Betroffenen auch noch hinzu, dass beim Nachlassen der Krankheit Schaum aus dem Mund heraustritt. 265.  Was ist Starrsucht? Starrsucht ist Wahrnehmungslosigkeit der Seele, verbunden mit Versteifung des ganzen Körpers. 266.  Dass es 3 Arten von Starrsucht gibt: Die eine (Art Starrsucht) ist ein Schlafzustand, der der Lethargie nahekommt, die andere ist ein Wachzustand, dem der Starrkrampf nahekommt und der nach der Gebärmutter benannte Erstickungsanfall. Die dritte Art Starrsucht ist diejenige, die man wohl in nicht unvernünftiger Weise Starrsucht nach Art der Phrenitis nennen könnte; denn sie ist eine

102

[Galen], Medizinische Definitionen

ἀρρωστημάτων, κατόχου τε καὶ φρενίτιδος, ὥσπερ καὶ ἡ τυφομανία, ὅπερ ἐστὶ λήθαργος παρακοπτικὸς ἢ παρακοπὴ ληθαργική. 267. (244 K.)  Τί ἐστιν ἀποπληξία; Ἀποπληξία ἐστὶ κατοχὴ διανοίας μετὰ ἀναισθησίας καὶ παρέσεως τοῦ σώματος. 268. (245 K.)  Τίνι διαφέρει ἀποπληξία παραπληξίας; Διαφέρει ἀποπληξία παραπληξίας ὡς μέρος ὅλον. οἱ μὲν γὰρ ἀποπληκτικοὶ πάντως εἰσὶ καὶ παραπλῆγες, οἱ δὲ παραπλῆγες οὐ πάντως καὶ ἀπόπληκτοι. καὶ ὅτι οἱ μὲν ὑγιαίνοντες τὴν διάνοιαν παρειμένοι εἰσὶ τοῦ σώματος μέρος ἢ μέρη, οἱ δὲ ἀποπληκτικοὶ καὶ ταῦτα καὶ τὴν διάνοιαν καὶ τὸ ὅλον. 269. (245 K.)  Τίνες εἰσὶ παραπληκτικοί; Παραπληκτικοὶ λέγονται, οἷς μόνα τὰ δεξιὰ ἢ τὰ ἀριστερὰ ἐν παρέσει γίνεται. 270. (259 K.)  Τί ἐστι περιπνευμονία; Περιπνευμονία ἐστὶ φλεγμονὴ πνεύμονος μετὰ πυρετοῦ ὀξέος καὶ δυσπνοίας· γίνονται δὲ ἐπ᾽ αὐτῶν καὶ ἐνερευθῆ τὰ μῆλα. 271. (264 K.)  Τί ἐστι πλευρῖτις; Πλευρῖτίς ἐστιν ὀδύνη πλευροῦ καὶ ὑπεζωκότος διατείνουσα μέχρι κλειδὸς καὶ ἀκρωμίου καὶ ὠμοπλάτης σὺν ὀξεῖ καὶ ἀδιαλείπτῳ πυρετῷ μετ᾽ ὀδύνης νυγματώδους ὁμοῦ φρίκῃ καὶ δυσπνοίᾳ καὶ βηχί. 272. (265 K.)  Τί ἐστι καρδιακὴ διάθεσις; Καρδιακὴ διάθεσίς ἐστι τῆξις τοῦ ἐμφύτου τόνου καὶ ὥσπερ πάρεσις· γίνεται δὲ τοὐπίπαν ἐπὶ στόματι γαστρὸς κακοπραγοῦντι καὶ στομάχῳ μεθ᾽ ἱδρώτων ἀκατασχέτων. τινὲς

5

10

15

20

3–11  Τί – γίνεται] exc. Aet. Amid. Lib. med. VI: Palat. Gr. 199, fol. 272r,2–8 12sq.  Τί – δυσπνοίας] cf. Paul. Nic. De re med.: cap. 40, lin. 2–3 δύσπνοιά Ieraci Bio 19–104,14  Τί – ἀμυδρότεροι] cf. [Sor.] Quaest. med. 226sq. L. 228.2–3L: p. 271,1–9. 16–272,9 Fischer 1  κατόχων λ καὶII om. M τυφωνία χ ὅπερ] ὥσπερ B 2  παρακοπτικῶς P 3  Τί ἐστιν ἀποπληξία om. λ: περὶ ἀποπληξίας H 3–5  Ἀποπληξία – ἀποπληξίαII om. P 3   κάτοχοι E 5  Τίνι – παραπληξίας om. ζ παραπληξίας] παραπληγίας σ F N G: παραπληγία Z R A: παραπληξία （supra ξ add. γ） S: παραπλησία M post Διαφέρει add. δὲ πλ 6  παραπληξίας] παραπληγίας Z R A σ ρ C κ: παραπληξίας （supra ξ add. γ） S μέρος ὅλον P W b: μέρος （μὲν ὡς E） ὅλου χ ζ: corr. Chart. πάντως] παντελῶς P εἰσὶ om. χ 7  παραπλῆγεςI] ἡμίπληκτοι μ ρ C κ: ἡμιπληκτικοὶ D παραπλῆγεςII] ἡμίπληκτοι μ ρ: ἡμιπληκτικοὶ π πάντως] πάμπαν P ἀποπληκτικοὶ D φ 7–9  καὶII – ἀποπληκτικοὶ II II om. P 7  lac. indicavi ante οἱ add. καὶ Wb οἱ om. K λ 8sq.  παρειμένοι – διάνοιαν in textu om. Q, παρειμένοι – ὅλον in marg. add. Q2 9  ἀπόπληκτοι ζ καὶI] κατὰ P 10   Τίνες – παραπληκτικοί om. ζ τίνι N Παραπληκτικοὶ] παράπληκτοι δὲ ζ 11  ἐν παρέσει] αἱ παρέσεις χ γίνονται ψ 12  Τί – περιπνευμονία om. λ: περὶ πνευμονίας H Περιπνευμονία ἐστὶ] περὶ… P+ ante πνεύμονος add. ἢ Q, πλευρῶν ἢ P 13  ὀξέως P G B γί（γ）νεται χ ζ δὲ om. E αὐτὸν E ζ καὶII om. H 14  ἐνερευθῆ – μῆλα] ἐρυθήματα μάλιστα P ἐνευρέθη Wb: ἐνευρεθῆ λ 15  Τί – πλευρῖτις om. λ: περὶ πλευρίτιδος H Πλευρῖτίς ἐστιν om. P post ὑπεζωκότος add. ὑμένος P 16  ante ἀκρωμίου add. μέχρι（ς） ζ ὠμοπλάτη L: ὠμοπλάτου P W b: ὠμοπλάτους ζ 17  διαλείπτω F ὁμοῦ] ἅμα λ: σὺν ἅμα H post ὁμοῦ add. καὶ χ 17sq.  φρίκης … δυσπνοίας … βηχός χ 18  βήχεα Wb 19  Τί – διάθεσις om. λ: περὶ καρδιακῆς διαθέσεως H 20  καὶ – πάρεσις om. H ὥσπερ om. χ post πάρεσις add. γίνεται P τοῦ πάμπαν P στόματι] στόματος ζ: τὸ στόμα τῆς Wb 21  κακοπραγοῦντος ζ στομάχου ζ

Def. 266–272

5

10

15

20

25

𝟷𝟶𝟹

Mischung aus zwei Krankheiten, der Starrsucht und der Phrenitis, wie auch die Typhomanie, was eine mit Wahnsinn einhergehende Lethargie ist oder ein mit Lethargie einhergehender Wahnsinn. 267.  Was ist ein Schlaganfall? Ein Schlaganfall ist eine Erstarrung des Geistes, verbunden mit Wahrnehmungslosigkeit und Lähmung des Körpers. 268.  Wodurch unterscheidet sich der Schlaganfall von der einseitigen Lähmung? Der Schlaganfall unterscheidet sich von der einseitigen Lähmung wie das Ganze von einem Teil. Denn die am Schlaganfall Erkrankten leiden in jedem Fall auch an einer einseitigen Lähmung, die an einer einseitigen Lähmung Erkrankten leiden dagegen in keinem Fall an einem Schlaganfall. Und weil …, treten bei denjenigen, die in Bezug auf das Denkvermögen gesund sind, (nur) an einem oder (mehreren) Körperteilen Lähmungen auf, bei den am Schlaganfall Erkrankten dagegen sowohl an diesen (Teilen) als auch in Bezug auf das Denkvermögen und den ganzen (Körper). 269.  Welches sind einseitig Gelähmte? Einseitig Gelähmte werden diejenigen genannt, bei denen sich nur die Teile auf der rechten Seite oder die auf der linken im Zustand der Lähmung befinden. 270.  Was ist Lungenentzündung? Lungenentzündung ist eine Entzündung der Lunge mit hohem Fieber und Atemnot; bei den Betroffenen bekommen aber auch die Wangen eine rote Farbe. 271.  Was ist Rippenfellentzündung? Rippenfellentzündung besteht in Schmerzen im Bereich der Rippen und an der (sie) innen auskleidenden Haut, die sich bis zum Schlüsselbein, zur Schulterhöhe und zum Schulterblatt hinaufziehen, begleitet von hohem, nicht aussetzendem Fieber, verbunden mit einem stechenden Schmerz zugleich mit Schüttelfrost, Atemnot und Husten. 272.  Was ist der das Herz betreffende Krankheitszustand? Der das Herz betreffende Krankheitszustand ist eine Auflösung der eingepflanzten Spannkraft und gleichsam deren Erschlaffung; er tritt im allgemeinen am Magenmund auf, wenn dieser sich in einem schlechten Zustand befindet, und in der Speiseröhre,

104

[Galen], Medizinische Definitionen

δὲ ᾠήθησαν ἐπὶ καρδίᾳ φλεγμαινούσῃ γίνεσθαι τὸ πάθημα καὶ διὰ ταύτην τοῦ τόνου τὴν ἔκλυσιν καρδιακὴν ἤτοι διάθεσιν ἢ συγκοπὴν ἐκάλεσαν τὸ συμβαῖνον. 273. (258 K.)  Τί ἐστιν ἐμπνευμάτωσις; Ἐμπνευμάτωσίς ἐστιν, ὅταν πλεῖον πνεῦμα γενόμενον κατάσχηται ἐν τῷ στομάχῳ καὶ διατείνῃ αὐτὸν καὶ τὴν κοιλίαν μετ᾽ αὐτοῦ ὥστε καὶ τὴν τῆς τροφῆς οἰκονομίαν ἐμποδίζεσθαι. 274. (266 K.)  Τί ἐστι χολέρα; Χολέρα ἐστὶ πάθος κάτοξυ καὶ χαλεπόν· ἣ γὰρ αὐτίκα τὸν ἄνθρωπον εἰς κατάρρουν ἀπήνεγκε δι᾽ ἐμέτων ἢ καὶ ἐκ διαρροίας καὶ πολλῆς ἐκκρίσεως εἰς στρόφον, καὶ μικρὸν ὕστερον εἰς πυρετοὺς ἀπέστη δυσεντεριώδεις καὶ κακοήθεις ἢ ἑκτικούς τε καὶ μαρασμώδεις. ἄλλως· χολέρα ἐστὶ πάθος ὀξὺ μετὰ ἐμέτων πολλῶν χολωδῶν καὶ ὑποχωρήσεων τῆς κοιλίας μετὰ τοῦ συνέλκεσθαι τὰς γαστροκνημίας καὶ καταψύχεσθαι τὰ ἄκρα. γίνονται δὲ ἐπ᾽ αὐτῶν οἱ σφυγμοὶ μικρότεροι καὶ ἀμυδρότεροι. 275. (273 K.)  Τί ἐστιν εἰλεός; Εἰλεός ἐστι φλεγμονὴ ἐντέρων ὥστε μήτε φύσας μήτε διαχωρήματα διεξιέναι στρόφους τε ἰσχυροὺς ἀκολουθεῖν καὶ ἀλγήματα ὑπερβεβλημένα. 276. (276 K.)  Τί ἐστιν ἴκτερος; Ἴκτερός ἐστιν ἀνάχυσις χολῆς εἰς τὸ δέρμα ὥστε βάπτεσθαι τὴν ἐπιφάνειαν καὶ χλωρὰν ἀποτελεῖσθαι καὶ κακοῦσθαι τὸ δέρμα, καὶ λευκαὶ αὐτοῖς αἱ κατὰ κοιλίαν διαχωρήσεις γίνονται.

5

10

15

20

1  δὲ om. W b ἐπὶ – φλεγμαινούσῃ] μὴ P πάθος ζ ταύτης （supra ς add. ν） Z σ 2   πόνου K ἔκλυσιν om. L ἤτοι om. P H ἢ] εἴ τοι P: ἤτοι H 3  συμβαῖνων B 4  Τί – ἐμπνευμάτωσις om. λ: περὶ ἐμπνευματώσεως H 4sq.  πλεῖον – γενόμενον] ὑπὸ πολλοῦ πνεύματος H 4  πλέον λ 5  γινόμενον τ Wb κατέχηται ψ ἐν τῷ στομάχῳ] ὁ στόμαχος ὑφ᾽ οὗ H τῷ om. χ διατείνει P C κ: διατείνεται H 5sq.  αὐτὸν – αὐτοῦ] καὶ ἐμποδίζεται μετὰ τῆς γαστρὸς ἐκπληρῶσαι H 6  μετ᾽ αὐτοῦ] μετὰ τοῦ W b αὐτοῦ] αὐτὸν E ὥστε καὶ om. Wb H καὶ om. K ἐμποδίζεσθαι ante τὴν trsp. χ W b λ: om. H （cf. ad lin. 5sq.） 7  Τί – χολέρα om. λ: περὶ χολέρας H ante κάτοξυ add. καὶ π ὀξὺ H post χαλεπόν add. μᾶλλον δὲ κάτοξυ τοῦτο προσαγορεύουσιν H ἢ Z S M κ φ: εἰ P 8  γὰρ αὐτίκα] παραυτίκα χ H κατὰρ（ρ）οιαν （ο supra lin. add. Q） ζ ἔμετον H ἢ om. P καὶ om. H 9  στρόφων R A: στρόφος M: τρόφον V καὶII – ὕστερον] μετὰ ταῦτα καὶ H ante εἰςII add. καὶ Z σ ρ 10  ἀπέστη om. H: ἀπεστησεν X: ἀπέστησαν W b Q καὶI – μαρασμώδεις om. τ καὶ κακοήθεις om. μ ἢ – μαρασμώδεις om. H ἢ] μεγαλοσπάγχνους Q: μεγαλοευσπλάγχνους X τε om. μ μαρασμώδης P 11  ἄλλως] καὶ ἄλλως W b: ἢ οὕτω（ς） χ λ: ἢ H χολέρα ἐστὶ om. H ἐστὶ om. P ὀξὺ om. P W b H χολωδῶν πολλῶν λ 11–14  καὶ – ἀμυδρότεροι] χυμῶν ὥσπερ ἐπακολουθεῖ ψύξις ἄκρων καὶ σφυγμοὶ μικροὶ καὶ ἀμυδροὶ H 11  καὶ] ἢ S 12  ὑποχωρήσεως F N G τοῦ] τὸ χ τὰς om. P W b λ γαστροκ… （lac. 8 fere litt. rel.） λ 15  Τί – εἰλεός om. λ: περὶ ἰλεοῦ H ante Εἰλεός add. ὁ H ἐντέρων] ἐν ἐντέρω P 16  post φύσας add. ἤγουν ἀνεμους P τε] δὲ π παρακολουθεῖν χ ζ 17  ὑπερβεβηκότα χ 18  Τί – ἴκτερος om. λ: περὶ ἰκτέρου H χολῆς om. Wb H 19   ἐμβάπτεσθαι P: βλάπτεσθαι B καὶII om. P ζ 20  ante τὸ add. τε P, δὲ ζ καὶ λευκαὶ] λευκαὶ δὲ Wb ante αὐτοῖς add. καὶ π αἱ] καὶ Wb διαχωρήσεις in διαχωρίσεις mut. S: διαχωρίσεις W b

Def. 272–276

5

10

15

20

𝟷𝟶𝟻

verbunden mit nicht aufzuhaltenden Schweißausbrüchen. Einige glaubten, dass das Leiden am entzündeten Herzen auftritt und bezeichneten das Geschehen eben wegen der Auflösung der Spannkraft als einen das Herz betreffenden Krankheitszustand oder Zusammenbruch. 273.  Was ist eine Blähung? Eine Blähung liegt vor, wenn Pneuma, das sich in größerer Menge gebildet hat, im Magen festgehalten wird und ihn und zusammen mit ihm den Bauch auftreibt, so dass auch die Verarbeitung der Nahrung behindert wird. 274.  Was ist Brechdurchfall? Brechdurchfall ist ein äußerst akutes und schweres Leiden; denn er bringt den Menschen sofort in die Situation eines Flusses durch Erbrechen oder auch auf Grund von Durchfall oder einer starken Ausscheidung in die Situation von krampfartigen Leibschmerzen, und wenig später geht er in Fieber über, die für Ruhr typisch und bösartig sind, oder in hektische und auszehrende Fieber. In anderer Weise: Brechdurchfall ist ein akutes Leiden mit viel galligem Erbrechen und Stuhlgang und geht damit einher, dass sich die Waden zusammenziehen und die Extremitäten kalt werden. Die Pulse sind bei den Betroffenen aber eher klein und schwach. 275.  Was ist Darmverschluss? Darmverschluss ist eine Entzündung der Därme, so dass weder Winde noch Exkremente abgehen und heftiges Bauchgrimmen und unmäßige Schmerzen die Folge sind. 276.  Was ist Gelbsucht? Gelbsucht ist das Sich-Ergießen der Galle in die Haut, so dass die (Körper)oberfläche sich verfärbt und gelb wird und die Haut unansehnlich wird, und der Stuhlgang ist bei den Betroffenen weißlich.

106

[Galen], Medizinische Definitionen

277. (246 K.)  Τί ἐστι μανία; Μανία ἐστὶν ἔκστασις διανοίας καὶ παραλλαγὴ τῶν νομίμων καὶ τῶν ἐν τῷ ὑγιαίνειν ἐθῶν ἄνευ πυρετοῦ. 278. (247 K.)  Τί ἐστι μελαγχολία; Μελαγχολία ἐστὶ πάθος βλάπτον τὴν γνώμην μετὰ δυσθυμίας ἰσχυρᾶς καὶ ἀποστροφῆς τῶν φιλτάτων γινόμενον ἄνευ πυρετοῦ. τισὶ δὲ αὐτῶν καὶ χολὴ προσγινομένη πολλὴ μέλαινα βλάπτει τὸν στόμαχον ὥστε καὶ ἀπεμεῖσθαι καὶ οὕτως τὴν γνώμην συγκακουχεῖσθαι. 279. (248 K.)  Τί ἐστι κεφαλαλγία; Κεφαλαλγία ἐστὶ πάθος πόνον κεφαλῆς ἐπιφέρον ἀνύποιστον κατὰ περιόδους τινὰς ὥστε καὶ ἦχον εἶναι ἐν τοῖς ὠσὶ καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐνερευθεῖς καὶ προπετεῖς ὑπάρχειν. συνδιατείνονται δὲ αὐτοῖς καὶ αἱ ἐν μετώπῳ φλέβες, καὶ ἔρευθος ἀμφὶ τὸ πρόσωπον ἴσχουσιν. 280. (250 K.)  Τί ἐστιν ἑτεροκρανία; Ἑτεροκρανία ἐστίν, ὁπόταν περὶ τὸ ἀριστερὸν μέρος ἢ τὸ δεξιὸν τῆς κεφαλῆς πόνος παρέπηται καὶ ποτὲ μὲν ἐπιτάσεις, ποτὲ δὲ ἀνέσεις ἐπιφέρῃ. 281. (251 K.)  Τίνες εἰσὶν σκοτωματικοί; Σκοτωματικοὶ καλοῦνται, οἷς παρακολουθοῦσι σκοτώσεις καὶ δοκοῦσι περιφέρεσθαι αὐτοῖς τὴν κεφαλὴν μετὰ τοῦ καὶ μαρμαρυγὰς αὐτοῖς παρέπεσθαι. 282. (252 K.)  Τί ἐστι κατάρρους; Κατάρρους ἐστὶν πολλῶν ὑγρῶν καταφορὰ διὰ τῶν τρημάτων τῆς ὑπερῴας, ἅτινα καταφερόμενα βλάπτει τοὺς ὑποκειμένους τόπους.

5

10

15

20

1  Τί – διανοίας] cf. Paul. Nic. De re med.: cap. 22, lin. 6 ἡ – διανοίας Ieraci Bio 3–6  Μελαγχολία – ἀπεμεῖσθαι] cf. [Sor.] Quaest. med. 232.3L: p. 274,15–275,3 Fischer 8–14  Τί – ἐπιφέρῃ] cf. [Sor.] Quaest. med. 233sq. L: p. 275,5–13 Fischer 15–17  Τίνες – παρέπεσθαι] cf. Paul. Nic. De re med.: cap. 17, lin. 5–8 περιφέρεσθαι Ieraci Bio

1  Τί – μανία om. λ ἔκτασις S ante διανοίας add. τῆς ψ παραπληγὴ B 2  τῶνI] τῶ E νομίμων] ὁμιλιῶν ζ ἄνευ] ἀνόυ λ 3  Τί – μελαγχολία om. λ Μελαγχολία ἐστὶ om. P βάπτον （-ων F） ρ 4  ἀποστροφῆς] ἀπὸ τροφῆς π: ἀναστροφῆς H 5  ἄνευ πυρετοῦ om. A, in marg. add. A2 ante πυρετοῦ add. τοῦ π δὲ om. P π…νομένη W b+: προσγενομένη χ μέλαινα πολλὴ ζ 6  τὸν om. χ καὶI om. π συγκακοῦσθαι ψ 8–14  Τί – ἐπιφέρῃ om. H 8  Τί ἐστι κεφαλαλγία om. λ κεφαλαλγία] κεφαλαία χ Κεφαλαλγία] κεφαλαία χ λ ante πάθος add. ἢ W b πάθος πόνον] πονος P πόνον post lin. 9 ἐπιφέρον trsp. λ 9  ἐπιφέρον om. P: ἐπιφέρων π ἀνύπυστος P: ἀνυπόστατον χ post ἦχον add. τινὰ λ 10  ἐνερευθῆς P: εὐθεῖς （εII e corr. Q） λ προσπετεῖς E 10sq.  ὑπάρχειν – αὐτοῖς om. E 10  διατείνονται P 11  αἱ om. P B ante μετώπῳ add. τῷ D W b ἐρευθμὸν P: ἔρευθον Wb ἀμφὶ] ἀφῆ λ ἔχουσι（ν） ε λ 12  Τί – ἑτεροκρανία om. λ Ἑτεροκρανία] κρανία λ ἐστίν] εἰσὶν λ: corr. Q2 περὶ] ἐπὶ Wb 13  πόνον N παρέπεται P χ λ ποτὲ] ὅτε W b 14  ἀνέσεις … ἐπιτάσεις λ ἐπίτασις P R Wb ἄνεσις P Wb ἐπιφέρεται P: ἐπιφέρηται W b: ἐπιφέρονται λ: ἐπιφέρει χ: corr. Chart. 15  Τίνες – σκοτωματικοί om. λ: περὶ σκοτωματικῶν H ante σκοτωματικοί add. οἱ χ Wb παρακαλοῦσιν in textu, γρ. παρακολουθοῦσι in marg. M2 16  σκοτώδεις λ 16sq.  τὴν – αὐτοῖς] καὶ Wb 17  τοῦ] τοῦτο ζ καὶ om. π 18  Τί – κατάρρους om. λ: περὶ κατάρρων H ὑγρῶν πολλῶν ψ 19   τῶν om. P τετρημμάτων λ: τριμμάτων P W b: τετρημένων H 19–108,2  ἅτινα – ὑπερῴας om. χ 19  ἃ ζ

Def. 277–282

5

10

15

20

𝟷𝟶𝟽

277.  Was ist Wahnsinn? Wahnsinn ist eine Geistesstörung und eine Veränderung der Gewohnheiten und der im gesunden Zustand üblichen Verhaltensweisen ohne Fieber. 278.  Was ist Melancholie? Melancholie ist ein Leiden, das den Verstand schädigt in Verbindung mit starker Niedergeschlagenheit und Abwendung von den liebsten Menschen und das ohne Fieber auftritt. Bei einigen von den Betroffenen schädigt auch schwarze Galle, wenn sie in großer Menge entsteht, den Magen, so dass auch Erbrechen auftritt und auf diese Weise zugleich der Verstand in einer schlechten Verfassung ist. 279.  Was sind Kopfschmerzen? Kopfschmerzen sind ein Leiden, das in bestimmten Perioden unerträgliche Schmerzen im Kopf herbeiführt, so dass Ohrensausen auftritt und die Augen gerötet sind und hervorquellen. Bei den Betroffenen schwellen auch die Adern an der Stirn an, und sie sind rot im Gesicht. 280.  Was sind einseitige Kopfschmerzen? Einseitige Kopfschmerzen liegen vor, wenn sich auf der linken Seite des Kopfes oder auf der rechten Schmerzen einstellen und sie sich bald verstärken und bald nachlassen. 281.  Welches sind an Schwindelanfällen Leidende? An Schwindelanfällen Leidende werden diejenigen genannt, bei denen Schwindelanfälle auftreten und die meinen, dass sich ihnen der Kopf dreht in Verbindung damit, dass sprühende Funken ihren Blick begleiten. 282.  Was ist ein Katarrh? Ein Katarrh ist das Herabfließen von einer Menge Flüssigkeit durch die Öffnungen im Gaumen, die beim Herabfließen die daruntergelegenen Teile schädigt.

108

[Galen], Medizinische Definitionen

283. (252 K.)  Τί ἐστι κόρυζα; Κόρυζά ἐστι καταφορὰ [ἐπιφέρουσα] διὰ τῶν τρημάτων τῆς ὑπερῴας πολλὴ καὶ τῶν μυξητήρων ὥστε σὺν τῇ ἀποκρίσει τῶν ὑγρῶν καὶ πνεῦμα συνεκκρινόμενον ἦχόν τινα ἐκτελεῖν. 284. (255 K.)  Τί ἐστιν ὑδρόφοβος; Ὑδρόφοβός ἐστι πάθος ἐπὶ δήγματι κυνὸς μαινομένου γινόμενον μετὰ τοῦ καὶ ἀποστρέφεσθαι τὸ ποτὸν καὶ σπᾶσθαι καὶ λύζειν. ἐπιγίνεται δὲ αὐτοῖς καὶ παρακοπή. 285. (256 K.)  Τί ἐστι βούλιμος; Βούλιμός ἐστι διάθεσις, καθ᾽ ἣν ἐπιζήτησις ἐκ μικρῶν διαλειμμάτων γίνεται τροφῆς. ἐκλύονται δὲ καὶ καταπίπτουσι καὶ ἀχροοῦσι καὶ καταψύχονται τὰ ἄκρα θλίβονταί τε τὸν στόμαχον καὶ ὁ σφυγμὸς ἐπ᾽ αὐτῶν ἀμυδρότερος γίνεται. 286. (257 K.)  Τί ἐστι φαγέδαινα; Φαγέδαινά ἐστι κατασκευή, καθ᾽ ἣν ὀρεγόμενοι πολλῆς τροφῆς καὶ λαμβάνοντες ἄμετρον οὐ κρατοῦσιν αὐτήν, ἀλλ᾽ ἐξεράσαντες πάλιν ὀρέγονται. 287. (260 K.)  Τί ἐστι φθίσις; Φθίσις ἐστὶν ἕλκωσις πνεύμονος ἢ θώρακος ἢ φάρυγγος ὥστε βῆχα παρακολουθεῖν καὶ πυρετοὺς βληχροὺς καὶ συντήκεσθαι τὸ σῶμα. 288. (261 K.)  Ὅτι διαφέρει φθίσις καὶ φθόη· Φθίσις μὲν γάρ ἐστιν ἡ λεγομένη κοινῶς πᾶσα σώματος μείωσίς τε καὶ σύντηξις, φθόη δὲ ἡ ἰδίως ἐφ᾽ ἕλκει σύντηξίς τε καὶ μείωσις τοῦ σώματος. εἴρηται δὲ φθίσις ἀπὸ τοῦ φθίνειν, ὅπερ ἐστὶ μειοῦσθαι.

5

10

15

20

4–6  Τί – παρακοπή] cf. Paul. Nic. De re med.: cap. 27, lin. 2–5. 7–8 σπῶνται Ieraci Bio 11– 13  Τί – ὀρέγονται] cf. [Sor.] Quaest. med. 246L: p. 280,14–281,1 Fischer 14–114,13  Τί – περιττώματος] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 34v,26–35. 37–35r,11. 13–25 14–19  Τί – σώματος] exhib. Palat. Gr. 199, fol. 350v in marg. inf. ad Aet. Amid. Lib. med. V III 75 14–16  Τί – σῶμα] cf. [Sor.] Quaest. med. 237.1L: p. 276,11–14 Fischer Paul. Nic. De re med.: cap. 44, lin. 2sq. 6. 9–10 σώματος Ieraci Bio 1–3  Τί – ἐκτελεῖν om. H 1  Τί – κόρυζα om. λ Κόρυζά ἐστι om. P καταφορὰν Wb: καταφορὰν ὀλίγην λ ἐπιφέρουσα seclusi 2  τρημμάτων λ: τριμμάτων P W b πολλὴ om. P Wb: πολλῶν λ καὶ] διὰ χ: δὲ διὰ λ τῶν om. P W b 3  ἀποτελεῖν P 4  Τί – ὑδρόφοβος om. λ: περὶ ὑδρωφοβικοῦ πάθους H ὑδροφοβον … υδροφοβον P Ὑδρόφοβός – πάθος] ὑδροφοβηκὸν πάθος ἐστὶ τὸ H πάθος om. P ἐπιδήγμασι B 5  μαινομένου om. H γιγνομένου E καὶI om. π φ, post ἀποστρέφεσθαι trsp. P ἀπὸστερεῖσθαι P τὸ ποτὸν] τόπον P τὸ] τὸν Wb Q πᾶσθαι λ: σπῶνται H 6  λύζειν] λύζουσιν H: λοιειν P: συντείνεσθαι χ γί（γ）νεται χ 7  Τί – βούλιμος om. λ ἣν] οῦ P 8  διὰλημμάτων P λ τροφὴ μ 8sq.  καὶII – τε] ἀθρόως· κατὰψυχονται τε τα ἄκρα καὶ θλίβονται P 8  καὶII om. W b 9  καὶI om. Wb καταπεριψύχονται ζ θλίβονταί τε] καὶ θλίβουσι ζ τε] δὲ V F ὁ om. χ 10  σφυγμοὺς D αὐτοῖς H ἀμυδρὸς （-οὺς D） ψ 11–13  Τί – ὀρέγονται om. H 11  Τί – φαγέδαινα om. λ ὀρεγομένη π 12  πολλῆς τροφῆς] πολλῶν P ante ἄμετρον add. τροφὴν P αὐτήν ante οὐ trsp. P: αὐτῆς （-οῖς M） χ λ 13   ἐξεράσσοντες P post ὀρέγονται trsp. p. 144,1–146,17 Πότε – κατασκευήν P 14–112,14   Τί – περιψύχεσθαι om. P 14  Τί – φθίσις om. λ ante πνεύμονος add. τοῦ π H 14sq.   φάρυγγος … θώρακος λ 15  βῆχας ζ βληχροὺς] σκληροὺς E 17–19  Ὅτι – σώματος om. H 17  Ὅτι] τί ψ: correxi καὶ φθόη] φθόης λ ante Φθίσις add. διαφέρει φ μὲν γάρ] μὲν ρ: δὲ π 18  πασι λ σώματος om. υ φθόη] φθίνη π ἡ om. K ἐφ᾽ ἕλκει] ἐφέλκει μ: ἐφέλκουσα W b 19  εἴρηται – ἀπὸ] W b+ φθίσις om. H 20  ὅπερ] ὥσπερ Wb μειοῦσθαι] καὶ μείωσις Wb

Def. 283–288

5

10

15

20

𝟷𝟶𝟿

283.  Was ist Schnupfen? Schnupfen ist ein starker Fluss durch die Öffnungen im Gaumen und die Nasenlöcher, so dass zusammen mit der Ausscheidung der Flüssigkeit auch Luft ausgeschieden wird und dabei ein Geräusch erzeugt. 284.  Was ist Wasserscheu? Wasserscheu ist ein Leiden, das durch den Biss eines tollwütigen Hundes hervorgerufen wird in Verbindung damit, dass (die Betroffenen) sich von den Getränken abwenden und an Krämpfen und Schluckauf leiden. Bei ihnen kommt aber auch (noch) Wahnsinn hinzu. 285.  Was ist Heißhunger? Heißhunger ist ein Zustand, bei dem in kurzen Abständen das Verlangen nach Nahrung auftritt. Die Betroffenen schwinden dahin, verfallen, verlieren die Farbe, haben kalte Extremitäten, empfinden starken Druck in der Magengegend, und ihr Puls wird schwächer. 286.  Was ist krankhafter Hunger? Krankhafter Hunger ist ein Zustand, bei dem die Betroffenen viel Nahrung begehren und sie, wenn sie sie in großer Menge zu sich nehmen, nicht bewältigen, sondern durch Erbrechen von sich geben und aufs Neue (Nahrung) begehren. 287.  Was ist Schwindsucht? Schwindsucht ist eine Vereiterung in der Lunge, im Brustkorb oder in der Luftröhre, so dass Husten und schleichende Fieber auftreten und der Körper dahinschwindet. 288.  Dass sich Schwindsucht und Auszehrung unterscheiden: Schwindsucht ist nämlich das, was allgemein als völlige Abnahme und Auflösung des Körpers bezeichnet wird, Auszehrung dagegen das, was speziell als durch ein Geschwür veranlasste Auflösung und Abnahme des Körpers (bezeichnet wird). Die Schwindsucht (phthisis) hat ihren Namen von dem (Wort) ‚schwinden‘ (phthinein), was abnehmen bedeutet.

110

[Galen], Medizinische Definitionen

289. (262 K.)  Τίνες εἰσὶ δυσπνοϊκοί; Δυσπνοϊκοί εἰσιν, ἐφ᾽ ὧν οἱονεὶ στενοχωρούμενον ἐκπνεῖται τὸ πνεῦμα. 290. (263 K.)  Τί ἐστιν ἄσθμα; Ἄσθμα ἐστὶ πάθος ἔπειξιν ἰσχυρὰν περὶ τὴν ἀναπνοὴν καὶ δύσπνοιαν ἐπιφέρον μετὰ τοῦ καὶ ἐνίους ἀνακαθίζειν καὶ ἐξανίστασθαι. 291. (274 K.)  Τίνες εἰσὶν οἱ ἡπατικοί; Ἡπατικοί εἰσιν, οἷς ἥπατος πόνος παρακολουθεῖ χρόνιος μετ᾽ ἐπάρματος καὶ σκληρίας καὶ ἀχροίας τοῦ σώματος. ἐπιπυρέσσουσι δὲ πυρικαῆ πυρετόν, καὶ ἡ γλῶσσα αὐτοῖς ἐπιξηραίνεται. 292. (275 K.)  Ποῖόν ἐστι τὸ ἐσκιρωμένον ἧπαρ; Ἐσκιρωμένον ἧπάρ ἐστιν, ὅταν ὄγκος ᾖ περὶ αὐτὸ σκληρὸς καὶ ἀντίτυπος πρὸς τὴν ἁφὴν καὶ ἀνώδυνος. 293. (277 K.)  Τίνες εἰσὶν οἱ σπληνικοί; Σπληνικοί εἰσιν, οἷς φλεγμήναντες οἱ σπλῆνες εἰς τὸ κατὰ φύσιν οὐκ ἀποκαθίστανται οὐδ᾽ ἀποφλεγμαίνουσιν· ἀλλ᾽ αὐτοῖς παραμένει ἡ σκληρία ὥστε καὶ κατὰ τὰς νόσους ῥευματίζεσθαι, ἀλλάσσεται δὲ αὐτοῖς καὶ ἡ κατὰ φύσιν χρόα τοῦ σώματος. 294. (278 K.)  Τί ἐστι σκῖρος τοῦ σπληνός; Σκῖρός ἐστι τοῦ σπληνός, ὅταν μείζων τε ὁ σπλὴν ὑποπίπτῃ καὶ λίαν σκληρὸς καὶ διωγκωμένος. 295. (268 K.)  Τί ἐστι διάρροια; Διάρροιά ἐστι ῥευματισμὸς πλείων κοιλίας ἄνευ φλεγμονῆς καὶ ἑλκώσεως πολυχρόνιος. 296. (267 K.)  Τί ἐστι κοιλιακὴ διάθεσις; Κοιλιακὴ διάθεσίς ἐστι ῥευματισμὸς κοιλίας οὐ πρόσφατος, ἀλλὰ χρόνιος μετὰ στρόφων καὶ πολλῶν ἀποκρίσεων μετὰ τοῦ ἰσχναίνεσθαι τὸ σῶμα.

5

10

15

20

10sq.  Ποῖόν – ἀνώδυνος] cf. [Sor.] Quaest. med. 248.1L: p. 281,8–9 Fischer 18–112,3  Τί – ἔντερα] cf. [Sor.] Quaest. med. 251L. 254.1L. 255.2L: p. 283,8–9. 284,11–14. 285,12–286,2 Fischer 1–5  Τίνες – ἐξανίστασθαι om. H 1  Τίνες – δυσπνοϊκοί om. λ ante δυσπνοϊκοί add. οἱ ρ ἐφ᾽ ὧν om. B 2  ἐμπνεῖται Wb post πνεῦμα add. καὶ εἰσπνεῖται λ 3  Τί – ἄσθμα om. λ ἐπίδειξιν λ τὴν om. D 4  ἐμφέρον λ: ἐπιφέρων R ἀνακαθιζάνειν χ 5  ἐξίστασθαι υ 6  Τίνες – ἡπατικοί om. λ: περὶ ἡπατικῶν H οἱ om. Wb Ἡπατικοί] ὑπατικοί Q ἥπατος om. H 7  παρακολουθεῖν λ ἐπάρσεως W b εὐχροίας υ 8  ἐπιπυρέττουσι D H: πυρέσσουσι Wb δὲ] τε φ περικαεῖ πυρετῶ H πυρκαῆ Wb: περικαῆ （πέρικα ἢ E: περίκα ἠ V） μ ρ D B λ: ἐπικαῆ in textu, περικαῆ in marg. C L K: correxi 10  Ποῖόν – ἧπαρ om. λ: περὶ ἐσκιρρωμένου ἥπατος H τὸ om. ρ W b Ἐσκιρωμένον] σκιρ（ρ）ώμενον π 11   αὐτὸν ζ ante σκληρὸς add. ἄγαν λ καὶ ἀνώδυνος om. ρ καὶII ante πρὸς trsp. ζ 12   Τίνες – σπληνικοί om. λ: περὶ σπληνικῶν H εἰσὶν om. E οἱI om. W b φλεγμαίνοντες π 13  σπλῆνες εἰς om. λ τὸ] τὰ λ οὐδ᾽] οὐ δι᾽ M 14  ἡ om. λ ὥσπερ χ ῥευματίζεται χ 15  ἀλλάσσει H ante αὐτοῖς add. καὶ D χροιὰ Wb H τοῦ om. M 16  Τί – σπληνόςI om. λ: περὶ σκιρώσεως H τοῦ σπληνόςI om. R A τοῦI om. S: τῆς β Σκῖρός] σκίρρωσις H τοῦII om. M ζ, supra lin. add. S 17  μείζον B τε om. χ, ante μείζων trsp. λ ὑποπίπτει βCκζ post σκληρὸς add. καὶ ἀντίτυπος ζ καὶII om. H διωκόμενος ζ 18  Τί – διάρροια om. λ: περὶ διαρροίας κοιλιακῆς H ῥευματισμοὺς N 18–20  πλείων – ῥευματισμὸς om. π 18  πλοίων R: πλεῖον H κοιλίας ante ῥευματισμὸς trsp. H 19  ἕλκωσις Wb 20  Τί – διάθεσις om. λ: περὶ κοιλιακῆς διαθέσεως H κοιλιακὴ] κοιλία M 21  οὗ L πολυχρόνιος H καὶ supra lin. add. H πολλῶ B ἀποχωρίσεων C κ: ἀποχωρήσεων D 22  post σῶμα trsp. p. 112,12–14 Κωλικὴ – περιψύχεσθαι W b

Def. 289–296

5

10

15

20

25

𝟷𝟷𝟷

289.  Welches sind an Atemnot Leidende? An Atemnot Leidende sind diejenigen, bei denen die Luft gleichsam eingeengt ausgeatmet wird. 290.  Was ist Asthma? Asthma ist ein Leiden, das eine starke Beschleunigung bei der Atmung und Atemnot herbeiführt in Verbindung damit, dass einige (von den Betroffenen) sich sogar aufsetzen und aufrecht hinstellen. 291.  Welches sind die an der Leber Erkrankten? An der Leber Erkrankte sind diejenigen, bei denen sich chronische Beschwerden an der Leber einstellen in Verbindung mit Anschwellung und Verhärtung (der Leber) und Blässe des Körpers. Sie haben ein brennendes Fieber, und ihre Zunge wird trocken. 292.  Von welcher Beschaffenheit ist die verhärtete Leber? Eine verhärtete Leber liegt vor, wenn bei ihr eine Schwellung vorhanden ist, die hart ist, bei der Berührung nicht nachgibt und keine Schmerzen verursacht. 293.  Welches sind die an der Milz Erkrankten? An der Milz Erkrankte sind diejenigen, bei denen die Milz, wenn sie entzündet ist, nicht in den naturgemäßen Zustand zurückkehrt und die Entzündung nicht wieder abklingt; vielmehr dauert die Verhärtung bei ihnen an, so dass sie etwa bei Krankheiten an Flüssen leiden, es verändert sich bei ihnen aber auch die der Natur entsprechende Farbe des Körpers. 294.  Was ist Milzverhärtung? Milzverhärtung liegt vor, wenn sich die Milz vergrößert, sehr hart und geschwollen darbietet. 295.  Was ist Durchfall? Durchfall ist ein lange andauernder stärkerer Bauchfluss ohne Entzündung und Vereiterung. 296.  Was ist der die Därme betreffende krankhafte Zustand? Der die Därme betreffende krankhafte Zustand ist ein nicht frischer, sondern chronischer Bauchfluss mit Bauchgrimmen und Darmausscheidungen in großer Menge in Verbindung damit, dass der Körper abmagert.

112

[Galen], Medizinische Definitionen

297. (269 K.)  Τί ἐστι δυσεντερία; Δυσεντερία ἐστὶν ἕλκωσις ἐντέρων μετὰ φλεγμονῆς καὶ ἀποκρίσεως αἱματωδῶν ἢ τρυγωδῶν, οἷς δὲ καὶ ἀπολυμάτων, μετὰ τοῦ δάκνεσθαι καὶ ἀλγεῖν τὴν κοιλίαν καὶ τὰ ἔντερα. 298. (270 K.)  Τί ἐστι τεινεσμός; Τεινεσμός ἐστι διάθεσις περὶ τοῖς κάτω μέρεσι καὶ αὐτῷ τῷ ἀπευθυσμένῳ ὥστε πολλὰς μὲν τὰς ἐξαναστάσεις καὶ προθυμίας γίγνεσθαι, ὀλίγας δὲ τὰς ἀποκρίσεις. 299. (271 K.)  Τί ἐστι λειεντερία καὶ τίς αἰτία αὐτῆς; Λειεντερία ἐστὶ πάθος ἐπὶ δυσεντερίᾳ τὰ πολλὰ γιγνόμενον, ὥστε διὰ τὰς οὐλὰς τὰς ἐπὶ ταῖς ἑλκώσεσι γεγενημένας πυκνοτέρων καὶ λειοτέρων καὶ ἀπονωτέρων γενομένων ἀνάγκη πρὸ τοῦ πεφθῆναι διατρέχειν τὰ λαμβανόμενα σιτία ὀξέως ἐπὶ τὰς ἐκκρίσεις ἀμιγῆ, ἄπεπτα, οἷα κατεπόθη. 300. (272 K.)  Τί ἐστι κωλικὴ διάθεσις; Κωλικὴ διάθεσίς ἐστι κατασκευὴ χρόνιος περὶ τὸ κῶλον μετὰ τοῦ ἐκ διαλειμμάτων ἀλγήματα ἐπιγίγνεσθαι ἀνύποιστα καὶ δυσπνοεῖν καὶ ἐφιδροῦν καὶ περιψύχεσθαι. Περὶ ὑδρώπων

5

10

15

301. (279 K.)  Τί ἐστιν ὁ ἀνὰ σάρκα ὕδρωψ; Ὕδρωψ ἐστὶν ὁ ἀνὰ σάρκα, ἐφ᾽ οὗ τὸ σῶμα ὅλον ἐξῴδηκε καὶ περικλύζεται τῷ ὑγρῷ· διαστρέφεται δὲ αὐτῶν καὶ τὰ αἰδοῖα καὶ ἀνορεκτοῦσιν, παρέπεται δὲ αὐτοῖς καὶ πυρετός. 1–3  Τί – ἔντερα] cf. Paul. Nic. De re med.: cap. 65, lin. 2–6 Ieraci Bio σθαι] cf. [Sor.] Quaest. med. 257sq. L: p. 286,10–287,3 Fischer

7–14  Τί – περιψύχε-

1  Τί – δυσεντερία om. λ 2  καὶI om. ρ ἀποκρίσεων Wb H 2sq.  οἷς – δάκνεσθαι om. H 2  ἀπὸ λυμ（μ）άτων V λ: ἀπὸ πλύμματων W b 3  ἀλγεῖν – ἔντερα] ἀλγηδόνος κοιλίας καὶ ἐντέρων H 4  Τί – τεινεσμός om. λ 4–6  διάθεσις – ἀποκρίσεις] δῆξις τοῦ ἀπευθυσμένου ἐκ χολωδῶν δριμέων χυμῶν μετὰ συχνῆς ἐξεγέρσεως καὶ προθυμίας ἐκκρίσεως· οἷς καὶ ὀλίγα ἐκκρίνει H 5  αὐτὸ τὸ ἀπευθυσμένον λ αὐτὸ L μὲν om. λ τὰς om. V ἐπαναστάσεις λ 6  δὲ] τε W b 7  Τί – αὐτῆς om. λ καὶ – αὐτῆς om. E ρ H τίς om. υ ante αἰτία add. ἡ Z V W b αἴτια A 7–11  ἐστὶ – κατεπόθη] ἐστὶν ἡ ἀθρόα καὶ ταχίστη διέξοδος （post σιτίων trsp. H） τῶν σιτίων· οἷαπερ κατεπόθησαν τοιαῦτα καὶ ἐξεκρίθησαν ζ 8  γιγνόμενα （supra α add. ον） R τὰςII om. υ ante ἑλκώσεσι add. μέρεσι π 9  τῶν ἐντέρων post γενομένων sec. Sylv. （redditis intestinis） add. Corn.: transposui λειοτέρων] ὀλιγωτέρων Wb ἀπονεστέρων E 10  πρὸς B L πεμφθῆναι Z R τὰ om. S 11  σιτία om. W b ὀξέως om. υ: εὐθέως Wb 12  Τί – διάθεσις om. Wb λ: περὶ κωλικῆς διαθέσεως H κωλικὴ] κοιλιακὴ μ γ: κοιλιακὴ F: κοιλιακὴ （ιλια del. et ωλικὴ supra lin. scr.） G 12–14   Κωλικὴ – περιψύχεσθαι post p. 110,22 σῶμα trsp. Wb 12  Κωλικὴ – ἐστιII] καὶ ἄλλως Wb Κωλικὴ e κοιλιακὴ corr. G D: κοιλιακὴ μ γ C κ λ: κολιακὴ F 13  τὸ] τὸν λ κόλον Z R σ β μετὰ τοῦ om. F εἰς διάλειμμα （-λημμα N; in ἐκ -λήμματος mut. D） χ γίγνεσθαι in textu, in marg. add. ἐπι F: γίγνεσθαι M 14  ἀνυπόστατα χ καὶI – περιψύχεσθαι] οἷς ἐπακολουθεῖ καὶ δύσπνοια καὶ περίψυξις μετ᾽ ἐφιδρώσεως H καὶ δυσπνοεῖν om. τ καὶII om. Wb λ 15–118,10  Περὶ – μυῶν post p. 138,22 σύστασις trsp. P 15  Περὶ ὑδρώπων om. τ φ 16  Τί – ὕδρωψ om. P λ: περὶ ὑδερικῶν H Τί ἐστιν] τίς μ ὁI – σάρκαI om. ρ Ὕδρωψ – σάρκαII] ὁ ὕδρωψ ἀνὰ σάρκα ἐστὶ H 17  περικλύεται ζ τὸ ὑγρὸν E W b post ὑγρῷ add. οἷς ἐπακολουθεῖ μετὰ ἀνορεξίας καὶ καταβολὴ τῆς ἐμφύτου δυνάμεως H διατρέφεται E 17sq.  δὲ αὐτῶν] τούτοις H 18  καὶ ἀνορεκτοῦσιν om. H δὲ] καὶ π αὐτοῖς om. H

Def. 297–301

5

10

15

20

𝟷𝟷𝟹

297.  Was ist Ruhr? Ruhr ist eine Vereiterung der Därme mit Entzündung und Ausscheidung von blutigen oder hefeartigen Exkrementen, bei manchen auch von Gewebefetzen, in Verbindung damit, dass der Bauch und die Därme gereizt werden und schmerzen. 298.  Was ist Stuhlverhaltung? Stuhlverhaltung ist ein krankhafter Zustand im Bereich der unteren Körperpartien und am Mastdarm selbst, so dass sich häufiger Stuhldrang und Wunsch (nach Entleerung) einstellen, aber (nur) geringfügige Ausscheidungen erfolgen. 299.  Was ist Lienterie, und welches ist ihre Ursache? Lienterie ist ein Leiden, das häufig als Folge von Ruhr auftritt, so dass, weil die Därme wegen der durch die Vereiterungen entstandenen Narben fester, glatter und träger geworden sind, die Notwendigkeit besteht, dass die aufgenommenen Speisen, bevor sie verdaut werden, unvermischt und unverdaut, wie sie hinuntergeschluckt wurden, schnell zur Ausscheidung hindurchlaufen. 300.  Was ist der den Dickdarm betreffende krankhafte Zustand? Der den Dickdarm betreffende krankhafte Zustand ist ein chronisches Geschehen im Bereich des Dickdarms in Verbindung damit, dass in Abständen unerträgliche Schmerzen auftreten und die Betroffenen an Atemnot leiden, schwitzen und kalt werden. Über die (verschiedenen) Arten von Wassersucht 301.  Was ist die im Fleisch auftretende Wassersucht? Die im Fleisch auftretende Wassersucht ist diejenige, bei der der ganze Körper geschwollen ist und von Flüssigkeit umspült wird; bei den Betroffenen verdrehen sich die Geschlechtsteile, und sie haben keinen Appetit, es tritt aber auch Fieber bei ihnen auf.

114

[Galen], Medizinische Definitionen

302. (280 K.)  Τίς ὁ ἀσκίτης ὕδρωψ; Ὕδρωψ ἀσκίτης ἐστίν, ἐφ᾽ οὗ κοιλία καὶ ὄσχεον καὶ σκέλη ἐξοιδίσκεται, τὰ δὲ ἄνω ἰσχνὰ γίνεται ἀπολεπτυνόμενα. 303. (281 K.)  Τίς ὁ τυμπανίτης ὕδρωψ; Ὕδρωψ τυμπανίτης ἐστίν, ἐφ᾽ οὗ πλέον μὲν τὸ πνεῦμα, ὀλιγώτερον δὲ τὸ ὑγρὸν εὑρίσκεται, καὶ εἴ τις ἅψαιτο, ἦχον ἀποτελεῖ. 304. (282 K.)  Τί ἐστι νεφρῖτις; Νεφρῖτίς ἐστι φλεγμονὴ περὶ τοὺς νεφροὺς μετὰ ἀλγήματος σφοδροῦ, ποτὲ δὲ καὶ δυσουρίας καὶ ἰνωδῶν ἀποκρίσεων ἢ ψαμμωδῶν μετὰ αἵματος ὀλίγου. 305. (283 K.)  Τί ἐστι λιθίασις; Λιθίασίς ἐστι γένεσις ἐν κύστει λίθου, δι᾽ οὗ κωλύεται ἡ τοῦ οὔρου ἔκκρισις. ἑτέρως· λιθίασίς ἐστι πάθος διατάσεις τῆς κύστεως ἐπιφέρον. συνδιατείνεται δὲ αὐτοῖς καὶ ἦτρον καὶ τῆς πόσθης ἅπτονται θαμινά. ἐπιγίνεται δὲ αὐτοῖς καὶ ἰσχουρία, ὅταν περαιωθεὶς ὁ λίθος ἀποφράξῃ τὰς ὁδοὺς τοῦ περιττώματος. 306. (284 K.)  Τί ἐστι στραγγουρία; Στραγγουρία ἐστὶν ἡ κατὰ στράγγα τοῦ οὔρου ἔκκρισις. 307. (286 K.)  Τί ἐστιν ἰσχουρία; Ἰσχουρία ἐστὶ ἡ παντελὴς τοῦ οὔρου ἐπίσχεσις κίνδυνον ἐπιφέρουσα. 308. (286 K.)  Κατὰ πόσους τρόπους ἐπέχεται τὸ οὖρον; Ἐπέχεται δὲ τὸ οὖρον κατὰ τρόπους ὀκτώ· διὰ φλεγμονήν, διὰ σκῖρον, διὰ θρόμβωσιν

6sq.  Τί – δυσουρίας] cf. [Sor.] Quaest. med. 264.1L: p. 291,8–10 Fischer θερμότητι] cf. [Sor.] Quaest. med. 267sq.L: p. 293,7–294,4 Fischer

5

10

15

18–116,5  Κατὰ –

1  Τίς – ὕδρωψ om. λ: τίς ὁ ὕδρωψ ὁ ἀσκίτης W b: τί ἐστὶν ὕδρωψ ἀσκίτης ρ: περὶ ἀσκίτου H ὕδρωψ om. P Ὕδρωψ – ἐστίν] ἀσκίτης δέ ἐστιν ὕδρωψ H ὑφ᾽ ζ 2  ὀσχέος Wb: ὄρχεις P ἐπιλεπτυνόμενα ζ 3  Τίς – ὕδρωψ om. λ: περὶ τυμπανίας H Τίς ὁ] τίς υ: τί ἐστὶν ρ τυμπανίτης ὕδρωψ] τυμπανήτης P: τυμπανίας ὕδρωψ Z σ Wb: ὕδρωψ τυμπανίας υ ρ τυμπανίτηςII] τυμπανήτης P: τυμπανίας ψ οὗ] ὧ ἐν κοιλία ζ 4  πλέον μὲν τὸ] πλέον τὸ Wb: πλεον τί P: πλεῖον ζ τὸII] αὐτῶ P καὶ – ἅψαιτο] ἥ τις καὶ τυπτομένη H εἴ] ἢ C κ τις] τι υ ἅψεται χ: ἅψοιτο αὐτοῦ P 5  ἦχος ἀποτελεῖται χ Wb λ 6  ante Τί add. περὶ νεφρῶν μ Τί – νεφρῖτις om. λ: περὶ νεφρίτιδος H Νεφρῖτίς ἐστι om. P περὶ τοὺς νεφροὺς] νεφροῦ W b: νεφρῶν χ ζ 7  μετὰ – σφοδροῦ] οἷς καὶ ἐπακολουθεῖ τοῖς πάσχουσιν ἄλγημα σφοδρὸν H δὲ om. E, supra lin. add. S δυσουρία H ante καὶII add. ποτὲ δὲ E ἰνώδεις ἀποκρίσεις H post ἢ add. καὶ ζ 8  ψαμμώδεις H μετὰ] W b+: καὶ P: ἢ καὶ λ ὀλίγου αἵματος H 9–116,2  Τί – λιθίασιν om. H 9  Τί – λιθίασις om. λ Λιθίασίς ἐστι om. P οὗ] ὃν Z R A σ: ὧν S: ἣν λ 10  ὄρου N C κ: ὅρου R 10–13  ἑτέρως – περιττώματος om. λ 10  ἑτέρως in marg. N G: ἄλλως P: καὶ ἄλλως Wb δια…σιν P+: διάτασις Wb: διαστάσεις V 11  （κύστεως ἐπι）φέρον W b+ ἐπιφέρον. συνδιατείνεται] ἐπιφέ… P+ ἐπιφέρων κ: ἐφέρον R δὲ om. B ἠττον P καὶII om. P πόθης P 12   θαμινά – ἰσχουρία] λιποθυμία δὲ αὐτοῖς γίνεται ἰσχυρᾶ P θαμινὰ （supra ὰ add. οι） F ἐπιγί（γ）νονται … ἰσχουρίαι （ἰσχου- e δυσου- corr. G） χ 13  τὰς – περιττώματος] τὰ περιττοματα P τοῦ supra lin. add. A: om. R S περιπτώματος K 14–116,2  Τί – λιθίασιν om. W b 14  Τί – στραγγουρία om. λ Στραγγουρία ἐστὶν om. P ἡ om. λ 15   οὔρου ἔκκρισις] περιττόματος P 16  Τί – ἰσχουρία om. λ Ἰσχουρία ἐστὶ om. P ἡ om. ψ οὔρους R 18  Κατὰ – οὖρον om. λ 18sq.  Ἐπέχεται – ὀκτώ] κατὰ ὀκτῶ P 18  δὲ om. S 19–116,1  αἵματος θρόμβωσιν χ

Def. 302–308

5

10

15

20

𝟷𝟷𝟻

302.  Was ist die schlauchartige Wassersucht? Die schlauchartige Wassersucht ist diejenige, bei der Bauch, Hodensack und Beine anschwellen, die oberen Körperpartien sind dagegen mager und dünn. 303.  Was ist die trommelartige Wassersucht? Die trommelartige Wassersucht ist diejenige, bei der das Pneuma in größerer Menge, die Flüssigkeit dagegen in geringerer Menge vorgefunden wird, und bei der Berührung erzeugt man einen Klang. 304.  Was ist Nephritis? Nephritis ist eine Entzündung im Bereich der Nieren mit starken Schmerzen, bisweilen aber auch mit Beschwerden beim Urinieren und faserigen oder sandigen (Urin)ausscheidungen mit ein wenig Blut. 305.  Was ist Steinbildung? Steinbildung ist die Entstehung eines Steins in der (Harn)blase, durch den die Ausscheidung des Urins behindert wird. Auf andere Weise: Steinbildung ist ein Leiden, das Anspannungen der (Harn)blase herbeiführt. Bei den Betroffenen spannt sich aber auch der Unterbauch mit an, und sie berühren häufig die Vorhaut. Es kommt bei ihnen auch zu Harnverhaltung, wenn der Stein, nachdem er eine bestimmte Größe erreicht hat, die Wege für das Ausscheidungsprodukt verstopft. 306.  Was ist Harnzwang? Harnzwang ist die tropfenweise Ausscheidung des Urins. 307.  Was ist Harnverhaltung? Harnverhaltung ist die völlige Zurückhaltung des Urins, die Lebensgefahr mit sich bringt. 308.  Auf wie viele Arten wird der Urin zurückgehalten? Der Urin wird auf acht Arten zurückgehalten: durch Entzündung, durch Verhärtung, durch Blutgerin-

116

[Galen], Medizinische Definitionen

αἵματος, διὰ παράλυσιν, διὰ πρόπτωσιν λίθου, διὰ νευρικὴν συμπάθειαν, δι᾽ ἕλκωσιν, διὰ λιθίασιν. 309. (287 K.)  Πῶς γεννῶνται λίθοι ἐν νεφροῖς; Γεννῶνται λίθοι ἐν νεφροῖς, ὅταν κατ᾽ ἐκείνων τῶν σωμάτων πλῆθος συνέλθῃ χυμῶν παχέων ἅμα πυρετώδει θερμότητι. 310. (288 K.)  Τί ἐστι γονόρροια; Γονόρροιά ἐστιν ἀπόκρισις σπέρματος ἐπιφέρουσα νόσημα μετὰ τοῦ τήκεσθαι τὸ σῶμα καὶ ἄχρουν ἀποτελεῖσθαι. 311. (288 K.)  Τίς ἡ αἰτία γονορροίας; Γίνεται δὲ ἀτονησάντων τῶν σπερματικῶν ἀγγείων ὥστε τρόπῳ τινὶ παρειμένων αὐτῶν μὴ κρατεῖσθαι τὸ σπέρμα. 312. (289 K.)  Τί ἐστι σατυρίασις; Σατυρίασίς ἐστι πάθος μετὰ ἐντάσεως αἰδοίου γινόμενον μετὰ τοῦ τείνεσθαι αὐτοῖς τὰ μόρια· ἔστι δὲ αὐτοῖς καὶ σπέρματος ἐξακοντισμὸς μεθ᾽ ἡδονῆς. παραφέρονται δὲ τὴν γνώμην, καὶ νεύρων τάσις καὶ σπασμὸς γίνεται. 313. (290 K.)  Τί ἐστιν ἰσχιάς; Ἰσχιάς ἐστι πολυχρόνιον καὶ δυσθεράπευτον τοῦ ἰσχίου ἄλγημα. ἄλλως· ἰσχιάς ἐστι νόσος πόνον ἰσχυρὸν ἐπιφέρουσα 3–120,2  Πῶς – κνησμοῦ] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 35r,25–35v,7 8–10  Τίς – σπέρμα] cf. [Sor.] Quaest. med.: Linc. 269.2L: p. 294,9–11 Fischer 15–118,7  Τί – ψύξεως] cf. [Sor.] Quaest. med. 271.2L. 273sq. L: p. 295,12–14. 296,4–8 Fischer 1  αἵματος om. λ ante λίθου add. τοῦ π λίθου] αἰδοίου （-ύου P） P λ νευρικῶν in textu, ał νευρικὴν in marg. F 2  λιθίασ.. P+ post λιθίασιν add. ἐν νεφροῖς λ 3  Πῶς – νεφροῖςI om. λ γεννῶνται] γίνονται P λίθοι ἐν νεφροῖςI om. ρ λίθοιI post νεφροῖςI trsp. H Γεννῶνται – νεφροῖςII] ἐν νεφροῖς γεννῶνται （γίνονται π） λίθοι （νέφροι in textu, λίθοι .p. in marg. D） χ Wb λ λίθοιII post νεφροῖςII trsp. H 4sq.  ὅταν – θερμότητι] δι᾽ αἰτίαν τοιαύτην· ὅταν οὖν συναθροισθῆ πλῆθος χυμῶν παχέων ἐν νεφροῖς μετὰ πυρετοῦ ἀναλόγου καὶ ὑπεροπτηθῶσιν οἱ τοιοῦτοι χυμοὶ, τηνικαῦτα καὶ εἰς λίθου γέννησιν μεθίστανται H 4  ὅταν] ἔνθα χ Wb λ ἐκεῖνα λ συνέλθοι ρ ἅμα om. P post ἅμα add. καὶ B 5  πυρετώδει θερμότητι] πυρεττόντων （πυρετῶ W b） διὰ θερμότητα P W b 6–118,24  Τί – δυσώδη om. H 6  Τί – γονόρροια om. λ Γονόρροιά ἐστιν om. P 6sq.  ἀπόκρισις – νόσημα] νόσημα ἀπόκρισιν ἐπιφέρον σπέρματος λ 6  σπέρματος post ἐπιφέρουσα trsp. μ γ （postea corr. N） π 6sq.  ἐπιφέρουσα – τοῦ] ἐπὶφέρον νοσηματος P 7  ἀχρούστερον ψ （deest H） 8–10  Τίς – σπέρμα om. P 8  Τίς – γονορροίας om. λ post Τίς add. ἐστὶ（ν） υ V （lac. 2 litt. rel.） ἡ om. χ post δὲ add. γονόρροια W b 9  ὡς λ τρόμω τινὶ χ: τρόπον τινὰ λ 10  σπέρμα e σῶμα corr. E 11  Τί – σατυρίασις om. λ Σατυρίασίς ἐστι om. P Σατυρίασίς] σατυριασμός λ πάθος ἐστὶ Z R V μετὰ] μέγα π ἐκτάσεως V: τάσεως P 12  αἰδοίων γενόμενος λ τείνεσθαι om. π αὐτοῖςI] αὐτοῦ ρ δὲ om. λ αὐτοῖςII] οἷς χ λ 13  post ἡδονῆς add. γί（γ）νεται χ λ παραφέρονται δὲ] παραφερόν τε W b: καὶ παραφέρονται λ τὴν γνώμην] τῆ γονῆ P καὶ om. P φ 14  τάσεις P Wb σπασμοὶ P Wb: σπέρματος χ γίνεται om. P φ 15  Τί – ἰσχιάς om. λ Ἰσχιάς ἐστι om. P Ἰσχιάς] ἰσχίασις λ 15sq.  πολυχρόνιον – νόσος om. λ spatio 5 litt. rel. X, spatio 3 litt. Q 15  δυσθεράπευτον] δυσ in marg. add. P: δύσλυτον χ W b 16  ante τοῦ add. τὸ P ἄλλως] καὶ ἄλλως Wb: ἢ （καὶ B） οὕτως χ

5

10

15

Def. 308–313

5

10

15

𝟷𝟷𝟽

nung, durch Lähmung, durch den Vorfall eines Steins, dadurch, dass die Sehnen in Mitleidenschaft gezogen werden, durch Vereiterung und durch Steinbildung. 309.  Wie bilden sich Steine in den Nieren? Steine bilden sich in den Nieren, wenn im Bereich jener Gebilde eine Menge dicker Säfte zugleich mit Fieberhitze zusammentrifft. 310.  Was ist Samenfluss? Samenfluss ist eine Ausscheidung von Samen, die zur Krankheit führt in Verbindung damit, dass der Körper dahinschwindet und blass wird. 311.  Welches ist die Ursache des Samenflusses? Er entsteht, wenn die Samengefäße ihre Spannkraft verlieren, so dass der Samen dadurch, dass sie in gewisser Weise erschlafft sind, nicht (mehr) zurückgehalten werden kann. 312.  Was ist Satyriasis? Satyriasis ist ein Leiden, das mit Erektion des Penis einhergeht in Verbindung damit, dass sich bei den Betroffenen die Geschlechtsteile straffen; bei ihnen kommt es auch zur Ejakulation von Samen verbunden mit Lustempfindung. Sie sind geistig verwirrt, und es treten Anspannung der Sehnen und Krampf auf. 313.  Was ist Ischias? Ischias ist ein lang anhaltender und schwer zu heilender Hüftschmerz. In anderer Weise: Ischias ist eine Krankheit, die einen periodisch

118

[Galen], Medizinische Definitionen

τοῦ ἰσχίου κατὰ περίοδον ὥστε αὐτοῖς πόνον καὶ μέχρις ἰγνύας καὶ γαστροκνημίας παρακολουθεῖν. 314. (291 K.)  Τί ἐστιν ἀρθρῖτις; Ἀρθρῖτίς ἐστι φλεγμονὴ συνισταμένη περὶ τοῖς ἄρθροις ἔμμονος πόνον ἰσχυρὸν ἐπιφέρουσα πασχόντων τῶν νεύρων. 315. (292 K.)  Τί ἐστι ποδάγρα; Ποδάγρα ἐστὶ πάθος περὶ τοῖς ποσὶ γινόμενον πόνον ἐπιφέρον πασχόντων τῶν νεύρων οἷς μὲν μετὰ πυρώσεως, οἷς δὲ μετὰ ψύξεως. 316. (242 K.)  Τί ἐστι παράλυσις; Παράλυσίς ἐστι πάθος βλάπτον τὴν προαιρετικὴν κίνησιν περὶ μέρεσι ἢ μέρει τινὶ γινόμενον· ἀποτελεῖται δὲ παθόντων τῶν νεύρων καὶ τῶν μυῶν. 317. (293 K.)  Τί ἐστι σκελοτύρβη; Σκελοτύρβη ἐστὶν εἶδος παραλύσεως ὥστε περιπατεῖν ἐπ᾽ εὐθείας μὴ δύνασθαι καὶ ποτὲ μὲν κατ᾽ εὐθύ, ποτὲ δὲ τὸ εὐώνυμον εἰς τὰ δεξιὰ περιφέρειν ἢ τὸ δεξιὸν εἰς τὰ ἀριστερά, καὶ ποτὲ μὲν ἐπισύρειν τὸ σκέλος ὥσπερ οἱ ἀναβαίνοντές τι μέγα. 318. (294 K.)  Τί ἐστι πήρωσις; Πήρωσίς ἐστι στέρησις ἢ ἐμποδισμὸς ἐνεργείας φυσικῆς ἢ ἀφαίρεσίς τινος μορίου. 319. (295 K.)  Τί ἐστι λέπρα; Λέπρα ἐστὶ μεταβολὴ τοῦ χρωτὸς ἐπὶ τὸ παρὰ φύσιν μετὰ τραχύτητος καὶ ἀνωμαλίας σὺν ἐπιτεταμένῳ κνησμῷ καὶ πόνῳ ὡς καὶ λεπίδας ἀποπίπτειν· ἔσθ᾽ ὅτε δὲ καὶ ἐπινέμεται πλείονα μέρη τοῦ σώματος. 320. (296 K.)  Τί ἐστιν ἐλέφας; Ἐλέφας ἐστὶ πάθος παχὺ τὸ δέρμα καὶ ἀνώμαλον παρασκευάζον καὶ πελιδνὸν τὸ χρῶμα καὶ τὰ λευκὰ τῶν ὀφθαλμῶν· ἀναβιβρώσκεται δὲ χειρῶν καὶ ποδῶν τὰ ἄκρα καὶ ἰχῶρα ἀφίησι πελιδνὸν καὶ δυσώδη.

5

10

15

20

11–13  Τί – ἀριστερά] cf. [Sor.] Quaest. med. 275L: p. 297,1–6 Fischer 17–120,2  Τί – κνησμοῦ] cf. [Sor.] Quaest. med. 276L. 277.2–278L: p. 297,8–12. 298,6–14 Fischer

1  τοῦ om. ψ （deest H） ἰσχίου] ἰσχίον K: ἰσχύ λ, ει post ύ supra lin. add. Q2 ante πόνον add. τὸν χ πόνος Wb: πόνους P: τόπον in textu, πόνον .p. in marg. D καὶ μέχρις om. P ἰγνύου （supra ου add. ασ） … γαστροκνημίας （supra ας add. ου） G 2  ἀκολουθεῖν W b 3   Τί – ἀρθρῖτις om. λ Ἀρθρῖτίς ἐστι om. P 4  τα ἄρθρα P τοὺς D ἐμμονως P τῶν om. χ 5  Τί – ποδάγρα om. λ Ποδάγρα ἐστὶ om. P τοὺς πόδας P 6  πόνων R ἐπιφέρων β B L μετὰ] τὰ κάτω （κατὰ R） υ 8  Τί – παράλυσις om. λ Παράλυσίς ἐστι om. P βλάπτων F B 9  περὶ] ἐπὶ L 11–14  Τί – μέγα om. P 11  Τί – σκελοτύρβη om. λ 13  τὸI om. D post τὸI add. μὲν λ περιφέρει E: παραφέρειν λ τὸ δεξιὸν] τὰ δεξιὰ D 14   μὲν om. W b 15–138,22  Τί – σύστασις post p. 146,17 κατασκευήν trsp. P 15  Τί – πήρωσις om. λ πήρωσις] πύρωσις R E Πήρωσίς] πύρωσις E 17  Τί – λέπρα om. λ χρωτὸς] σώματος λ τὸ om. π 18sq.  ἀνωμαλίας – ὡς] κνησμῶν καὶ πόνων χ 18  σὺν ἐπιτεταμένῳ] ἐπιτεταμένη P 19  ὡς ante lin. 18 κνησμῷ trsp. P: ἔσθ᾽ ὅτε μὲν οὖν W b post ἀποπίπτειν add. μεθ᾽ αἱμαγμοῦ λ ante ἔσθ᾽ add. ἔσθ᾽ （ἔστ᾽ C D B L） ὅτε μὲν （καὶ add. υ） οὒ μ ρ C D B L ἔσθ᾽ – δὲ om. W b δὲ om. λ καὶII om. V ἐπινέμεσθαι W b ante πλείονα add. τὰ Wb 21  Τί – ἐλέφας om. λ Ἐλέφας ἐστὶ om. P παχύνον W b τὸ δέρμα om. υ 22  ante παρασκευάζον add. καὶ υ παρασκευάζων P Z R V ρ C κ Wb πελιδνοῦν Wb 23  post δὲ add. αὐτοῖς λ καὶI om. F τὰ om. R A

Def. 313–320

5

10

15

20

25

𝟷𝟷𝟿

auftretenden starken Hüftschmerz herbeiführt, so dass der Schmerz bei den Betroffenen auch bis in die Kniekehle und die Wade ausstrahlt. 314.  Was ist Arthritis? Arthritis ist eine an den Gelenken auftretende chronische Entzündung, die starke Schmerzen verursacht, da die Sehnen erkrankt sind. 315.  Was ist Podagra? Podagra ist ein an den Füßen auftretendes Leiden, das Schmerzen verursacht, da die Sehnen erkrankt sind, bei manchen mit Fieberhitze und bei manchen mit Kälte. 316.  Was ist Lähmung? Lähmung ist ein Leiden, das die willkürliche Bewegung schädigt und an (mehreren) Teilen oder einem beliebigen Teil auftritt; sie kommt zustande, wenn die Sehnen und die Muskeln erkrankt sind. 317.  Was ist Skelotyrbe? Skelotyrbe ist eine Art der Lähmung, so dass die Betroffenen nicht in gerader Richtung gehen können, das heißt, dass sie bald geradeaus gehen, bald aber die linke Seite nach rechts oder die rechte Seite nach links wenden und bald das Bein nachziehen wie diejenigen, die auf etwas Hohes hinaufsteigen. 318.  Was ist eine Verstümmelung? Eine Verstümmelung ist die Ausschaltung oder Behinderung einer natürlichen Funktion oder das Fehlen eines Körperteils. 319.  Was ist Lepra? Lepra ist die Veränderung der Haut in einen widernatürlichen Zustand mit Rauheit und Unebenheit zusammen mit verstärktem Juckreiz und Schmerzen, so dass auch Schuppen abfallen; bisweilen breitet sie sich auch über mehrere Teile des Körpers aus. 320.  Was ist Elephantiasis? Elephantiasis ist ein Leiden, das die Haut dick und uneben macht und die (Haut)farbe und das Weiße in den Augen bläulich werden lässt; die Spitzen an Händen und Füßen werden zerfressen, und sie sondern eine bläuliche und übelriechende Blutflüssigkeit ab.

120

[Galen], Medizinische Definitionen

321. (297 K.)  Τί ἐστι λειχήν; Λειχήν ἐστι τραχύτης ἐπιφανείας μετὰ πολλοῦ κνησμοῦ. 322. (10 K.)  Περὶ τῶν μερῶν τῆς ἰατρικῆς· Τὰ ἀνώτατα μέρη τῆς ἰατρικῆς ἐστι δύο, θεωρία καὶ πρᾶξις. προηγεῖται δὲ τῆς πράξεως ἡ θεωρία· θεωρῆσαι γάρ τι πρότερον χρή, ἔπειτα οὕτω πρᾶξαι. ἀρχὴ οὖν τῆς ἐπὶ τῶν ἔργων τριβῆς ἡ διὰ τοῦ λόγου διδασκαλία. 323. (11 K.)  Ἑτέρα διαίρεσις τῆς ἰατρικῆς· Γένη τῆς ἰατρικῆς, ἃ καὶ εἴδη τινὲς ἐκάλεσαν, ἐστὶ πέντε· φυσιολογικόν, παθογνωμονικόν, διαιτητικόν, ὑλικόν, θεραπευτικόν. 324. (11 K.)  Τί ἐστι φυσιολογικόν; Φυσιολογικὸν μὲν οὖν ἐστι τὸ περὶ τὴν θεωρίαν τῆς διοικούσης ἡμᾶς καὶ οἰκονομούσης φύσεως γιγνόμενον. 325. (11 K.)  Τί ἐστι παθολογικόν; Παθολογικὸν δὲ τὸ περὶ τὴν διάγνωσιν τοῦ παρὰ φύσιν ὄν. 326. (11 K.)  Τί ἐστι διαιτητικόν; Διαιτητικὸν δὲ τὸ περὶ τὴν δίαιταν τῶν τε ὑγιαινόντων καὶ τῶν νοσούντων. 327. (11 K.)  Τί ἐστιν ὑλικόν; Ὑλικὸν δὲ τὸ περὶ τὴν ἰωμένην τὸ σῶμα ἡμῶν ὕλην ἔχον. 328. (11 K.)  Τί ἐστι θεραπευτικόν; Θεραπευτικὸν δὲ τὸ περὶ τὴν ἴασιν τῆς διεφθαρμένης ὑγιείας καὶ ἀποκατάστασιν αὐτῆς πραγματευόμενον.

5

10

15

3–9  Τὰ – θεραπευτικόν] cf. Sor. Gyn. I 1,1sq.: CMG IV, p. 3,6–10 4–122,22  θεωρίαI – ἐπίσιον] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. V: Palat. Gr. 199, fol. 35v,11–24. 26–30 1  Τί – λειχήν om. λ: περὶ λειχῆνος H λειχήν] λήχῖνα P Λειχήν] ληχῖνα P post ἐπιφανείας add. τοῦ δέρματος H 2  post κνησμοῦ add. ἀπὸ μελαγχολικοῦ χυμοῦ γινόμενος Wb 3–6  Περὶ – διδασκαλία om. H 3  Περὶ – ἰατρικῆςI om. λ post τῶν add. ἀνωτάτων ρ, ἀνωτάτω （ἀνο- R V） μ ante Τὰ add. πόσα μέρη τῆς ἰατρικῆς Wb ἀνώτατα] ἀνωτάτω （ἀνο- R V） μ β π 4  εἰσὶ B Q περιηγεῖται M τῆς om. P ἡ om. P 5  εἶθ᾽ Wb λ οὖν] γὰρ χ Wb: δὲ λ 7–19  Ἑτέρα – πραγματευόμενον om. P 7  Ἑτέρα διαίρεσις] καὶ ἄλλως πόσα μέρη W b: πόσα εἴδη H Ἑτέρα] τί ἐστὶ （postea del. G） ρ 7sq.   Γένη – πέντε] ὅτι ἰατρικῆς εἴδη ε´ εἰσίν H 7  Γένη – ἰατρικῆςII om. λ Γένη] μέρη π: ἕτερα μέρη W b εἴδη] ἤδη E: ἰδικὰ W b λ 8  εἰσὶ λ post ἐστὶ add. δὲ Wb παθολογικὸν ρ φ ὑλικὸν· διαιτητικὸν καὶ ζ 8sq.  θεραπευτικὸν ὑλικὸν W b 10  Τί – φυσιολογικόν om. ζ μὲν om. H 11  διηκούσης E ἡμᾶς – γιγνόμενον om. W b καὶ om. V οἰκονομουμένης λ γί（γ）νεται μ ρ: ἔχον ζ 12  Τί – παθολογικόν om. φ παθολογικόν] παθολογικόν （supra λογικόν add. γνωμονικὸν） S: παθογνωμονικὸν in textu, γρ καὶ παθολογικὸν in marg. E Παθολογικὸν] παθολογικόν （λογικόν punctis del. et supra lin. add. γνωμονικὸν） S: παθογνωμονικὸν E π δὲ] ἐστὶ ε τ περὶ] παρὰ W b: ὑπὸ μ ρ 13  τοῦ] τῶν φ ὄν om. ζ : ὃν ἂν K 14  Τί – διαιτητικόν om. φ δὲ] ἐστι ε περὶ] παρὰ W b τε om. W b: δὲ F 15   τῶν om. Wb: τῶ Q post νοσούντων add. ἔχον W b 16  Τί – ὑλικόν om. φ δὲ om. τ: ἐστι ε ἰωμένην] ἰτωμένην R: ἡττωμένην in textu, （γρ） ἰτωμένην in marg. ε 17  ἔχων M 18  Τί – θεραπευτικόν om. φ Θεραπευτικὸν om. E post δὲ add. ἐστὶ ρ ἴασιν] ἀνάκλησιν φ 18sq.  τῆς – ὑγιείας om. χ 19  ὑγείας W b H

Def. 321–328

5

10

15

20

𝟷𝟸𝟷

321.  Was ist eine Flechte? Eine Flechte ist die Rauheit der (Körper)oberfläche mit starkem Juckreiz. 322.  Über die Teile der Heilkunst: Die ranghöchsten Teile der Heilkunst sind zwei, Theorie und Praxis. Die Theorie geht der Praxis voraus; man muss nämlich zuvor Betrachtungen anstellen, dann danach handeln. Den Anfang der Beschäftigung mit den praktischen Verrichtungen bildet also die von der Vernunft bestimmte Belehrung. 323.  Eine andere Einteilung der Heilkunst: Es gibt fünf Fachgebiete der Heilkunst, die einige auch als Teilgebiete bezeichnet haben: Physiologie, Krankheitslehre, Diätetik, Arzneikunde und Therapie. 324.  Was ist Physiologie? Physiologie ist das Gebiet, das es mit der Lehre von der uns lenkenden und verwaltenden Natur zu tun hat. 325.  Was ist Krankheitslehre? Krankheitslehre ist das Gebiet, das sich mit dem Erkennen des Widernatürlichen befasst. 326.  Was ist Diätetik? Diätetik ist das Gebiet, das es mit der Regelung der Lebensweise sowohl der Gesunden als auch der Kranken zu tun hat. 327.  Was ist Arzneikunde? Arzneikunde ist das Gebiet, das es mit den unseren Körper heilenden Arzneistoffen zu tun hat. 328.  Was ist Therapie? Therapie ist das Gebiet, das sich mit der Behandlung der zerstörten Gesundheit und ihrer Wiederherstellung befasst.

122

[Galen], Medizinische Definitionen

Περὶ τῶν γινομένων εἰς τὰς γυναῖκας παθῶν 329. (298 K.)  Τί ἐστι φλεγμονὴ μήτρας; Φλεγμονή ἐστιν ἐν μήτρᾳ ἡ μετὰ πόνου γινομένη τοῦ ὑπογαστρίου καὶ βουβώνων καὶ πυρετοῦ, ἐφ᾽ ἧς καὶ βρέγματος πόνος καὶ τενόντων συνολκὴ καὶ ὀφθαλμῶν ὀδύνη. 330. (299 K.)  Τί ἐστιν ἀπόστημα ἐν μήτρᾳ; Ἀπόστημα ἐν μήτρᾳ ἐστίν, ὅταν ᾖ πόνος ἐπιτεταμένος, καὶ σφύζει καὶ διατείνει τὸ ἄλγημα ἕως ἤτρου καὶ βουβώνων καὶ ὀσφύος, καὶ φρῖκαι καὶ πυρετοὶ προσγίνονται. 331. (300 K.)  Τί ἐστιν ὑστερικὴ πνίξ; Ὑστερικὴ πνίξ ἐστι πάθος δι᾽ ἀναδρομὴν ὑστέρας γινόμενον ὥστε κατάπτωσιν καὶ ἀφωνίαν ἐπιφέρειν καὶ τὴν ἀναπνοὴν αὐταῖς οὐκ ἔκδηλον γίνεσθαι μετεωρίζεσθαί τε τὰ ὑποχόνδρια καὶ τὸν σφυγμὸν ἔχειν ἀμυδρὸν καὶ βραδύν. 332. (301 K.)  Τί ἐστι ῥοῦς γυναικεῖος; Γυναικεῖος ῥοῦς ἐστι φορὰ ὑγρῶν διὰ μήτρας ἐπὶ πλείονα χρόνον τῆς ἀποκρίσεως γινομένης. 333. (301 K.)  Τί ἐστι ῥοῦς λευκός; Ῥοῦς λευκός ἐστιν, ὅταν λευκὰ ᾖ τὰ ἀποκρινόμενα, καὶ ἐν τῷ προσώπῳ οἰδήματα καὶ τὰ ὑποφθάλμια ἐποιδίσκεται, ἐνίαις δὲ καὶ ἡ γαστὴρ καὶ τὰ σκέλη. 334. (301 K.)  Τί ἐστι ῥοῦς πυρρός; Ῥοῦς πυρρός ἐστιν, ὅταν ὑπόπυρρος ᾖ ἡ ἀπόκρισις, καὶ ὀδύναι ἐν τῇ ὀσφύι καὶ ἐν τοῖς βουβῶσι γίνονται. 335. (301 K.)  Τί ἐστι ῥοῦς ἐρυθρός; Ῥοῦς ἐρυθρός ἐστιν, ὁπόταν ᾖ τὸ ἀποκρινόμενον τοιοῦτον, οἷον ἀπὸ νεοσφαγοῦς ἱερείου αἷμα· καὶ θρόμβοι ἐκπίπτουσι, καὶ ὀδύνη ἔχει καὶ πῦρ καὶ βρυγμὸς καὶ πόνος εἰς αὐτὰ τὰ αἰδοῖα καὶ τὸ ἐπίσιον. 2–4  Τί – ὀδύνη] cf. [Sor.] Quaest. med. 282L: p. 304,12–14 Fischer [Sor.] Quaest. med. 286L. 289sq. L: p. 306,6–7. 15–307,2 Fischer

12–18  Τί – γίνονται] cf.

1–124,15  Περὶ – ὀχθώδης om. ζ 1  Περὶ – γυναῖκας] τῶν περὶ τὰς γυναῖκας γινομένων W b: περὶ γυναικείων χ ante Περὶ add. γυναικῖον P 2  ante μήτρας add. τῆς F Φλεγμονή – μήτρᾳ om. P ἡ] ἢ B 3  τοῦ om. ψ （deest ζ） ἐπιγαστρίου χ: καὶ ἐπιγαστρίου W b πυρετῶν χ 4  βρέγματος] δέρματος P τελγόντων in textu, τενόντων in marg. S: τελγόντων R, in marg. A2 5  Ἀπόστημα – ἐστίν om. P 6  ᾖ] ἡ Z R: ἢ V ἐπιτεταγμένος R σφύξει D: σφύξις P: σφύξ W b διατείνη W b ἤτρον F 7  βουβῶνος P καὶ φρῖκαι om. χ φρίκη W b προσγίνωνται Wb 8  ὑστερικὴ] ὑστερης P Ὑστερικὴ – ἐστι om. P 9  ὑστέρας om. Wb ὥστε post ἐπιφέρειν trsp. χ ἐπιφέρον （-ων B） μ ρ C κ 10  οὐκ ἔκδηλον] οὐκέτι δῆλον D μετεωρίζεσθαί – ὑποχόνδρια om. V τε τὰ om. Wb τὰ om. P 11  ἔχει E 12  Γυναικεῖος – ἐστιII om. P Γυναικεῖος om. Z R σ ρ: post ῥοῦςII trsp. ε 13  τῆς] ὑπὸ τῆς μ ρ: ὑπὸ π post ἀποκρίσεως add. αὐτῆ （-ῆ ex -ῆς corr. S: -ὴ σ） μ π, αὐτῆς γ G, αὕτη in textu, αὐτῆς supra lin. F γιγνόμενος χ 14–17  Ῥοῦς – ἐστιν om. P 14  ᾖ] ἢ K 16  ἐνίοις W b: ἐνίας N 17sq.  Τί – γίνονται post lin. 22 ἐπίσιον trsp. V 17  ὑπὸ πυρὸς D ᾖ post ὅταν trsp. W b ἡ om. P τ 18  τῇ] τῶ D γίγνωνται F 19  ῥοῦς ἐρυθρός] ἐρυθρὸς ῥοῦς Z R E ῥοῦς om. ε Ῥοῦς ἐρυθρός] ἐρυθπρὸς ῥοῦς ε ὅταν P ε K ᾖ om. D 20  post ἀποκρινόμενον add. μένον D ante ἀπὸ add. τὸ μ, τὰ ρ 21  ἐκπίπτωσι W b: ἐμπίπτουσι χ ὀδύνη – πῦρ] ἐπιτείνεται καὶ πῦρ （πυρᾶν P） ἔχει （ἔχη W b） P Wb βρυχμὸς P καὶ πόνος] καὶ ὀδύνην P: ὀδύναι τὲ W b 21sq.  τὰ αἰδοῖα] ταδε οἷα P 22  τὸ om. P ἐπίσι.. P+: ὑπογάστριον χ

5

10

15

20

Def. 329–335

𝟷𝟸𝟹

Über die bei den Frauen auftretenden Krankheiten

5

10

15

20

25

329.  Was ist Gebärmutterentzündung? Eine Entzündung in der Gebärmutter ist diejenige, die mit Schmerzen im Unterbauch, geschwollenen Drüsen in der Leistengegend und Fieber einhergeht und bei der auch Schmerzen im Vorderhaupt, Kontraktion der Sehnen und Schmerzen in den Augen auftreten. 330.  Was ist ein Abszess in der Gebärmutter? Ein Abszess in der Gebärmutter liegt vor, wenn heftige Beschwerden vorhanden sind, und der Schmerz klopft und erstreckt sich bis zum Unterbauch, zur Leistengegend und zur Hüfte, und es kommen Anfälle von Schüttelfrost und Fieber hinzu. 331.  Was ist ein hysterischer Erstickungsanfall? Ein hysterischer Erstickungsanfall ist ein Leiden, das infolge des Hinaufsteigens des Uterus entsteht, so dass es zum Niederfallen und Verlust der Stimme führt, die Atmung bei den Betroffenen nicht deutlich ist, die Hypochondrien sich nach oben bewegen und sie einen schwachen und langsamen Puls haben. 332.  Was ist Ausfluss bei den Frauen? Ausfluss bei den Frauen ist das Abgehen von Flüssigkeit durch die Gebärmutter, wenn die (monatliche) Ausscheidung über eine längere Zeit erfolgt. 333.  Was ist weißer Ausfluss? Weißer Ausfluss liegt vor, wenn die Ausscheidungen weiß sind, und im Gesicht treten Geschwülste auf, und die Partien unter den Augen schwellen an, bei einigen Frauen aber auch der Bauch und die Beine. 334.  Was ist gelbroter Ausfluss? Gelbroter Ausfluss liegt vor, wenn die Ausscheidung leicht rötlich ist, und es treten Schmerzen in der Hüfte und in der Leistengegend auf. 335.  Was ist roter Ausfluss? Roter Ausfluss liegt vor, wenn das, was ausgeschieden wird, von der Art ist wie Blut von einem frisch geschlachteten Opfertier; und es gehen (Blut)gerinnsel ab, und Schmerz erfasst (die Betroffenen) und Hitze und (Kälte)schauer, und es treten Beschwerden in den Geschlechtsteilen selbst und in der Scham auf.

124

[Galen], Medizinische Definitionen

336. (301 K.)  Τί ἐστι ῥοῦς μέλας; Ῥοῦς μέλας ἐστίν, ὅταν μέλαιναι αἱ ἀποκρίσεις· καὶ δύσχροια τοῦ σώματος καὶ ὀδύνη εἰς τὰ αἰδοῖα, καὶ ἰσχναίνονται. 337. (302 K.)  Τί ἐστιν ἐρυσίπελας ἐν μήτρᾳ; Ἐρυσίπελας ἐν μήτρᾳ ἐστίν, ἐπειδὰν ὀδυνωμένη ἡ ὑστέρα ὁμοία ᾖ τοῖς ἀπὸ πυρὸς καιομένοις δυσυποίστως· καὶ ἡ πύρωσις ἐπ᾽ ἐνίων μεταβαίνουσα ἄλλοτ᾽ ἐπ᾽ ἄλλους τόπους τῆς μήτρας. 338. (303 K.)  Τί ἐστι σκλήρωμα μήτρας; Σκλήρωμά ἐστιν ὄγκος ὑπόσκληρος περί τι μέρος τῆς μήτρας γιγνόμενος, τὰ πολλὰ ἐπὶ φλεγμοναῖς μεινάσαις ἐπιτελούμενος. 339. (304 K.)  Τί ἐστι σκῖρος ἐν μήτρᾳ; Σκῖρος ἐν μήτρᾳ ἐστὶ διάθεσις περί τι μέρος αὐτῆς ὥστε εἶναι σκληρίαν ἀντίτυπον, ὀχθώδη, ἀνώμαλον, ἄπονον τὰ πολλά. 340. (305 K.)  Τί ἐστι καρκίνωμα ἐν μήτρᾳ; Καρκίνωμα ἐν μήτρᾳ ἐστὶν ἄνευ ἑλκώσεως ὄγκος ἀνώμαλος, ὀχθώδης.

5

10

15

Περὶ τριχῶν 341. (306 K.)  Πάθη τριχῶν ἐστιν θ´· ῥοπάλωσις, διχοφυΐα, θραῦσις, ἀτροφία, ξηρασία, πολίωσις, ῥύσις, ἀλωπεκία, ὀφίασις. 342. (307 K.)  Τί ἐστι ῥοπάλωσις τριχῶν; Ῥοπάλωσίς ἐστι κατὰ τὸ ἄκρον τῶν τριχῶν διμερὴς σχίσις μετὰ τοῦ μηκέτι συναύξεσθαι.

20

1–13  Τί – πολλά] cf. [Sor.] Quaest. med. 291–294L: p. 307,53–309,3 Fischer 4–7  Τί – μήτρας] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. V: Palat. Gr. 199, fol. 35v,30–32 11–146,15  Τί – δύσλυτος] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. V: Palat. Gr. 199, fol. 35v,32–37v,18 17–22  Πάθη – συναύξεσθαι] cf. [Sor.] Quaest. med. 296L: p. 309,12–310,2 Fischer

1  Ῥοῦς – ἐστίν om. P ὦσιν addidi 2  δύσχροια] δύσπνοια （-πνοιαι ε）ω （deest ζ）: sec. Sor. Gyn. III 43,4: CMG IV, p. 122,25 correxi post ὀδύνη add. ἦ χ τὸ αἰδοῖον P ἰσχναίνωνται ε 4  Ἐρυσίπελας – ἐστίν om. P 5  ἐπειδὰν ὀδυνωμένη] ἐπειδὴ ἀνομοῖα μένει P ὀδυν…η W b+ ὑστέρα] δὲ ὑστέρα Wb: δευτέρα P ᾖ om. P: post καιομένοις trsp. Wb: ἢ V τοῖς] τῆς M B: αὐτῆς P 5sq.  καιομένοις – καὶ] καιομένου οἷς καὶ δυστος P 5  δυσυποίστοις χ: δυσυποι… Wb+: correxi 6  ἐπ᾽I] μετ᾽ B ἐνίοις P: ἐνίους W b 7  μήτρας] ὑστέρας χ 8–15   Τί – ὀχθώδης om. P 8  ante ἐστιν add. μήτρας ε 9  μεινάσαι V 10  ἀποτελούμενος Wb 14  ἄνευ ἐστιν V 15  ὄγκον F 16–128,21  Περὶ – θεασάμενος om. H 16  Περὶ τριχῶν om. λ post Περὶ add. παθῶν G post τριχῶν add. ἐννέα πάθη F, περὶ τριχῶν ἐννέα πάθη γ 17  ἐστιν om. P: εἰσιν λ ἐν（ν）έα χ W b 18  post ὀφίασις add. ἢ （ἡ W b） παχύτης P W b （cf. ad lin. 20sq.） 19  Τί – τριχῶν om. P λ τριχῶν om. G W b post Ῥοπάλωσίς add. οὔν P, τριχῶν ε ante κατὰ add. ἡ λ 20sq.  lac. indicavi: （ἡ …） γινομένη παχύτης: διχοφυία ἐστὶν ἡ κατὰ τὸ ἄκρον τῶν τριχῶν λ 21  Τί – τριχῶν addidi διαμερὴς P Q: ἀμερὴς χ σχέσις P χ Wb 22  συναυξάνεσθαι Wb λ

Def. 336–343

5

10

15

𝟷𝟸𝟻

336.  Was ist schwarzer Ausfluss? Schwarzer Ausfluss liegt vor, wenn die Ausscheidungen schwarz sind; und der Körper bekommt eine schlechte Farbe, und es treten Schmerzen in den Geschlechtsteilen auf, und die Betroffenen magern ab. 337.  Was ist Erysipelas in der Gebärmutter? Erysipelas in der Gebärmutter liegt vor, wenn der schmerzende Uterus sich in einem ähnlichen Zustand befindet wie diejenigen, die in unerträglicher Weise Verbrennungen vom Feuer erleiden; und bei einigen geht das Brennen bald zu diesen und bald zu jenen Stellen der Gebärmutter. 338.  Was ist eine Verhärtung der Gebärmutter? Eine Verhärtung ist eine mäßig harte Geschwulst, die sich an irgendeinem Teil der Gebärmutter bildet, wobei sie häufig auf Grund von andauernden Entzündungen entsteht. 339.  Was ist eine Hartgeschwulst in der Gebärmutter? Eine Hartgeschwulst in der Gebärmutter ist ein krankhafter Zustand an irgendeinem Teil von ihr, so dass eine Verhärtung eintritt, die (bei Berührung) nicht nachgibt, knotig und uneben ist und häufig keine Schmerzen verursacht. 340.  Was ist eine Krebsgeschwulst in der Gebärmutter? Eine Krebsgeschwulst in der Gebärmutter ist eine unebene und knotige Geschwulst ohne Vereiterung. Über die Haare

20

25

341.  Es gibt 9 Erkrankungen der Haare: keulenförmige Verdickung, Aufspaltung, büschelweiser (Haar)ausfall, Atrophie, Trockenheit, Grau-Werden, Ausfallen, Fuchsräude, schlangenförmiger (Haar)ausfall. 342.  Was ist die keulenförmige Verdickung der Haare? Die keulenförmige Verdickung ist an der Spitze der Haare … . 343.  Was ist die Aufspaltung der Haare? … eine Aufteilung in zwei Teile in Verbindung damit, dass sie nicht mehr wachsen.

126

[Galen], Medizinische Definitionen

344. (309 K.)  Τί ἐστι θραῦσις τριχῶν; Θραῦσις δὲ ἀνώμαλος τριχῶν ἀπόπτωσις παραπλησία τοῖς ἀπὸ ψαλίδος κεκαρμένοις. 345. (310 K.)  Τί ἐστιν ἀτροφία τριχῶν; Ἀτροφία δὲ ὑπερβάλλουσα τριχῶν ἰσχνότης μετὰ τοῦ μηκέτι συναύξεσθαι. 346. (311 K.)  Τί ἐστι ξηρασία τριχῶν; Ξηρασία δὲ χνοώδης τριχῶν ἐπιφάνεια παραπλησία τοῖς ὑπὸ κονιορτοῦ μεμολυσμένοις. 347. (312 K.)  Τί ἐστι πολίωσις τριχῶν; Πολίωσις δέ ἐστι μεταβολὴ τριχῶν ἐπὶ τὸ λευκὸν πρὸ τῆς καθηκούσης ἡλικίας. 348. (313 K.)  Τί ἐστι ῥύσις τριχῶν; Ῥύσις ἐστὶ ῥιζόθεν τῶν τριχῶν ἀπόπτωσις ἀκολουθοῦσα ὡς ἐπίπαν μὲν τοῖς φθίνουσι καὶ τοῖς ἀνακομιζομένοις ἐκ νόσου μακρᾶς. 349. (314 K.)  Τί ἐστιν ἀλωπεκία; Ἀλωπεκία δέ ἐστι μεταβολὴ τοῦ χρωτὸς ἐπὶ τὸ λευκόν, δι᾽ ἣν χρονίζουσαν αἱ τρίχες ῥιζόθεν ἀποπίπτουσιν. 350. (315 K.)  Τί ἐστιν ὀφίασις; Ὀφίασις δέ ἐστι μεταβολὴ τοῦ χρωτὸς ὁμοία τοῖς προειρημένοις ἐπὶ τὸ μᾶλλον πυκνότερον μετὰ τοῦ σκολιοῦσθαι τὴν ψίλωσιν.

5

10

15

Περὶ τῶν ἐν κεφαλῇ παθῶν 351. (316 K.)  Διαφοραὶ τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ καταγμάτων· ῥωγμή, ἐκκοπή, ἐγγείσωμα, ἐμπίεσμα, καμάρωσις, ἀποσκεπαρνισμός, ἄπαγμα, θλάσμα, ἀπήχημα. ἔνιοι δὲ τὸ μὲν θλάσμα εἶναι ἐθέλουσιν, τὸ δ᾽ ἀπήχημα τῇ ῥωγμῇ ὑπάγουσι.

20

3sq.  Τί – συναύξεσθαι] cf. [Sor.] Quaest. med. 299L: p. 310,11sq. Fischer 7sq.  Τί – ἡλικίας] cf. [Sor.] Quaest. med. 301L: p. 310,18–311,2 Fischer 12sq.  Τί – ἀποπίπτουσιν] cf. [Sor.] Quaest. med. 303L: p. 311,7–9 Fischer 1  Τί – τριχῶνI om. P λ δὲ] τριχῶν ἐστὶν ε: ἐστὶν λ τριχῶνII om. Wb 2  παραπληγία N τῆς π post τοῖς add. τοὺς λ 2–4  ἀπὸ – συναύξεσθαι om. λ （spat. 60 fere litt. rel. Q, spat. 1¼ lin. X） 2  κεκαρμένος γ: κεκραμένοις D: κεκαθαρμενοις P 3  Τί – τριχῶνI om. P δὲ om. ε ὑπερβάλλουσα τριχῶν] ἐστι τριχῶν ὑπερβάλλουσα Z R σ: τριχῶν ἐστὶ（ν） ὑπερβάλλουσα ετ 5  Τί – τριχῶνI om. P λ τριχῶνI om. G δὲ om. S ante χνοώδης add. ἐστὶν D, τριχῶν ἐστι（ν） ε τριχῶνII om. Wb ἐπιφάνεια] ἔμφασις λ 6  παραπλήσια Z S V γ τοῖς om. ε μολυνομένοις μ ρ Wb λ: λυομένοις π 7  Τί – τριχῶνI om. P λ τριχῶνI om. G δέ om. ρ: τριχῶν S ἐστιII om. P λ τριχῶνII om. W b 9  Τί – τριχῶνI om. P λ τριχῶνI om. G ἐστὶ om. ρ: δὲ λ ῥιζόθεν om. χ τῶν om. ψ （deest H） τριχῶνII post Ῥύσις trsp. S π 10  ἐπὶ in textu, ἐπίπαν in marg. C: ἐπὶ L K μὲν] δὲ λ ἀνακομιζομένης E 11  ante ἐκ add. δὲ χ Wb νόστου R 12  Τί – ἀλωπεκία om. P λ δέ om. S D λ μεταβολὴ – χρωτὸς om. E χρώματος χ （deest E） λ 13  λευκότερον χ λ: παρὰ φύσιν Wb χρονίζουσαν] χρυσίζουσαι （χρίζουσαι R A: χρήζουσαι S） ω （deest H）: χρονίζουσαι Ald.: corr. Corn. 14  Τί – ὀφίασις om. P λ post ὀφίασις add. τριχῶν Wb δέ om. λ, supra lin. add. S χρώματος χ λ 16   ψίλωσιν] τίλωσιν ἠ καὶ παχύτης P 17  Περὶ – παθῶν om. P λ τῶν – παθῶν] κεφαλῆς Wb 18  ante Διαφοραὶ add. πόσαι Wb ἐκ K τῇ om. χ post κεφαλῇ add. παθῶν ε post καταγμάτων add. ὀκτώ χ, ὀκτὼ ἢ ἐννέα Wb λ ῥῶμη （sic） post p. 20 ἀπήχημαI trsp. P ἐγκοπὴ υ: ἐκκοπὴ （κI puncto del. et γ supra lin. add.） Z 19  ἐγγείσωμα] ἐμβήσωμα Wb ἐκπίεσμα （-ασμα） P χ W b καμάρωμα λ θλάσμα in marg. add. P 20  ἐνίοις E εἶναι om. λ ἐθέλουσιν] οὐ θέλουσι ψ （deest H） ῥῶμη P 21  ὑπάρχουσι L

Def. 344–351

5

10

15

𝟷𝟸𝟽

344.  Was ist büschelweiser Haarausfall? Büschelweiser Haarausfall ist ein ungleichmäßiger Ausfall von Haaren, ähnlich wie bei denen, die mit einer Schere geschoren worden sind. 345.  Was ist Atrophie der Haare? Atrophie ist ein übermäßiges Dünn-Werden der Haare in Verbindung damit, dass sie nicht mehr wachsen. 346.  Was ist Trockenheit der Haare? Trockenheit ist eine flaumige Oberfläche der Haare, ähnlich den Menschen, die von Staub bedeckt sind. 347.  Was ist das Grau-Werden der Haare? Das Grau-Werden ist eine Veränderung der Haare zur weißen Farbe hin vor dem angemessenen Lebensalter. 348.  Was ist das Ausfallen der Haare? Das Ausfallen ist das Ausgehen der Haare mit ihren Wurzeln, das im allgemeinen bei den an Schwindsucht Leidenden auftritt und bei den Menschen, die sich von einer langen Krankheit erholen. 349.  Was ist Fuchsräude? Fuchsräude ist eine Veränderung der (Kopf)haut zum Weißen, auf Grund derer die Haare, da sie andauert, mit ihren Wurzeln ausfallen. 350.  Was ist schlangenförmiger (Haar)ausfall? Schlangenförmiger (Haar)ausfall ist, ähnlich wie bei den zuvor Genannten, eine Veränderung der (Kopf)haut zum Dichteren in Verbindung damit, dass die kahle Stelle Windungen aufweist. Über die Krankheiten am Kopf

20

351.  Unterschiede der (Knochen)verletzungen am Kopf: Bruch, Ekkope, Engeisoma, Empiesma, Kamarosis, Aposkeparnismos, Apagma, Quetschung, Apechema. Einige gestehen zwar zu, dass es die Quetschung gibt, aber das Apechema ordnen sie dem Bruch unter.

128

[Galen], Medizinische Definitionen

352. (317 K.)  Τί ἐστι ῥωγμή; Ῥωγμή ἐστιν ὀστοῦ διακοπὴ ἐπιπόλαιος ἢ βαθεῖα καὶ ἤτοι στενὴ ἢ καὶ πλατεῖα. 353. (318 K.)  Τί ἐστιν ἐκκοπή; Ἐκκοπή ἐστιν ὀστοῦ διακοπὴ μετὰ τοῦ ἄκλαστον εἶναι τὸ πεπονθὸς ὀστοῦν. 354. (320 K.)  Τί ἐστιν ἐμπίεσμα; Ἐμπίεσμά ἐστιν ὀστοῦ πολυμερὴς διακοπὴ μετὰ τοῦ τὰ σιναρὰ τῶν ὀστῶν εἰς τὸ βάθος ὑποκεχωρηκέναι καὶ θλίβειν τὴν μήνιγγα. 355. (319 K.)  Τί ἐστιν ἐγγείσωμα; Ἐγγείσωμά ἐστιν ὀστοῦ διακοπὴ μετὰ τοῦ τὸ διακεκομμένον εἰς τὸ βάθος ὑποκεχωρηκέναι καὶ ὑπεληλυθέναι τῷ ἀπαθεῖ ὀστῷ. 356. (321 K.)  Τί ἐστιν ἀποσκεπαρνισμός; Ἀποσκεπαρνισμός ἐστιν ὀστοῦ διακοπὴ μετὰ τοῦ τὸ διακεκομμένον ὀστοῦν τεθραῦσθαι. 357. (322 K.)  Τί ἐστι καμάρωσις; Καμάρωσίς ἐστιν ὀστοῦ διακοπὴ μετὰ τοῦ τὸ σιναρὸν ὀστοῦν ἀνακεκλάσθαι ἐξ ἀμφοτέρων καὶ παραπλησίως καμάρᾳ ἐσχηματίσθαι. 358. (323 K.)  Τί ἐστιν ἄπαγμα; Ἄπαγμά ἐστιν ὀστοῦ διακοπὴ ἐπιπόλαιος ἢ καὶ βαθεῖα κατὰ τὰ ἀντικείμενα μέρη τοῦ τραύματος. 359. (324 K.)  Τί ἐστι θλάσμα; Θλάσμα ἐστὶν ὑποχώρησις τοῦ κρανίου εἰς τὸ βάθος δίχα κατάγματος. γίνεται δὲ ἐπὶ τῆς παιδικῆς μάλιστα ἡλικίας. νοήσεις δὲ σαφέστερον τὸ εἰρημένον ἐπὶ τῶν κασσιτερίνων σκευῶν τοῦτο συμβαῖνον θεασάμενος.

5

10

15

20

1  Τί ἐστι ῥωγμή om. λ ῥῶμη· ῥωμη P ἐπιπόλαιος ἢ] ἐπιπολαιώδη （-ει X） λ 1sq.  ἢ βαθεῖα] εὐθεῖα χ 2  ἢ om. P ρ Wb λ καὶII om. π πλατεῖα] ἀ... P+ 3  Τί – ἐκκοπή om. P λ ἐκκοπή] ἐγκοπή μ β Ἐκκοπή] ἐκκοπὴ （supra κI add. γ） G: ἐγκοπὴ μ F 4  ἄκλατον τ: ἄθλαστον λ: ἀνάκλαστον sec. Sylv. （refractum） coni. Corn. 5–7  Τί – μήνιγγα post lin. 10 ὀστῷ trsp. χ 5  Τί – ἐμπίεσμα om. P λ ἐμπίεσμα] ἐκπίεσμα （-ίασμα） χ Wb: correxi 5–7  Ἐμπίεσμά – μήνιγγα post lin. 10 ὀστῷ trsp. λ 5  Ἐμπίεσμά] ἐκπίασμα χ πολυμέρους E 6–9  τὰ – τὸI om. P 6  τὰ σιναρὰ coni. Klein, Rheinisches Museum 22, p. 306: τὰ σιμὰ （ση- λ） φ: τάσιν δρᾶν χ εἰς] ς postea add. S: εἰ R A ὑποκεχωρηκέναι] ὑπο… Wb+ 7  τὴν] τὸν λ 8  Τί – ἐγγείσωμα om. λ ἐγγείσωμα] ἐμβήσωμα Wb ante Ἐγγείσωμά add. τί ἐστιν E 9  τοῦ τὸ] τοῦτο Z σ διὰκεκομμένου P: διακείμενον χ post διακεκομμένον add. ὀστοῦν Wb ὑποκεχωρηκέναι – ὑπεληλυθέναι] ἀπὸκεχωρισμέναι P διακεχωρηκέναι λ ἀπεληλυθέναι λ: ἐπεληλυθέναι （ἐπι- D） τ: ὑπολεληθέναι E 10   ἀπαθῆ P F: πάθει π ὀστοῦν P λ 11  Τί – ἀποσκεπαρνισμός om. P λ 12sq.  διακοπὴ – ὀστοῦ om. P 12  ἀποκοπὴ χ τὸ – ὀστοῦν] διακεκομ（μ）ένου （-ένον F） ὀστοῦ χ 13  Τί – καμάρωσις om. λ καμάρωσις] καμάρωμα σ Καμάρωσίς] καμάρωμα λ post διακοπὴ add. ἐπιπολέως ἢ βαθεῖα P 14  τὸ om. ρ: τῶν B σιναρὸν om. χ: δειναρουν P ὀστῶν （ex ὀστοῦν mut.） B ἅμα κεκλᾶσθαι χ ἀμφοτέρων] ἀκροτέρων ρ καμάραις π: καὶ ἀμα P 16  Τί – ἄπαγμα om. P λ ἢ om. P: εἰ λ 17  τὰ om. E π Q τραύματος] θαύματος F: σωματος P 18  Τί – θλάσμα om. P λ ante τοῦ add. τοῦ ὀστοῦ λ τοῦ om. P W b 18sq.   εἰς τὸ βάθος om. E 19  ἡλικίας μάλιστα ρ 20  ante νοήσεις add. ὃ P δὲ om. P εἰρημένοις M

Def. 352–359

5

10

15

20

𝟷𝟸𝟿

352.  Was ist ein Bruch? Ein Bruch ist die oberflächliche oder tiefgehende Durchtrennung eines Knochens, und sie ist entweder schmal oder auch breit. 353.  Was ist eine Ekkope? Eine Ekkope ist die Durchtrennung eines Knochens in Verbindung damit, dass der verletzte Knochen nicht zersplittert ist. 354.  Was ist ein Empiesma? Ein Empiesma ist die Durchtrennung eines Knochens in viele Teile in Verbindung damit, dass die abgetrennten Teile der Knochen in die Tiefe hinuntergelangt sind und Druck auf die Hirnhaut ausüben. 355.  Was ist ein Engeisoma? Ein Engeisoma ist die Durchtrennung eines Knochens in Verbindung damit, dass der durchtrennte (Knochen) in die Tiefe hinuntergelangt und unter den unverletzten Knochen geraten ist. 356.  Was ist ein Aposkeparnismos? Ein Aposkeparnismos ist die Durchtrennung eines Knochens in Verbindung damit, dass der durchtrennte Knochen zerschmettert ist. 357.  Was ist eine Kamarosis? Eine Kamarosis ist die Durchtrennung eines Knochens in Verbindung damit, dass der verletzte Knochen auf beiden Seiten aufgebogen und ähnlich wie ein Gewölbe geformt ist. 358.  Was ist ein Apagma? Ein Apagma ist die oberflächliche oder auch tiefgehende Durchtrennung eines Knochens an den Teilen, die der Wunde gegenüberliegen. 359.  Was ist eine Quetschung? Eine Quetschung ist die Absenkung des Schädelknochens in die Tiefe ohne Bruch. Sie tritt besonders im Kindesalter auf. Du wirst aber von dem Gesagten eine deutlichere Vorstellung bekommen, wenn du dieses Geschehen an Gerätschaften aus Zinn betrachtest.

130

[Galen], Medizinische Definitionen

Περὶ ὀφθαλμῶν 360. (325 K.)  Περὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς γίνεται πάθη· φλεγμοναί, ῥεύματα, ἑλκώσεις. 361. (326 K.)  Τίνα καὶ πόσα ὀφθαλμῶν πάθη; Ἑλκώσεων τῶν περὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς διαφοραί· ἄργεμον, νεφέλιον, ἐπίκαυμα, βοθρίον, φλυκτίς, λεύκωμα, ἄνθραξ, μυοκέφαλον, πύωσις, ὄνυξ, σταφύλωμα· ταῦτα μετὰ πληγῆς. τὰ δὲ ἄνευ πληγῆς [ἑλκώσεων] πάθη· μυδρίασις, φθίσις, ἀτροφία, νυκτάλωψ, ὑπόχυσις, γλαύκωμα, παράλυσις, μυωπίασις, στραβισμός, πτερύγιον, ἐγκανθίς, πρόπτωσις, χήμωσις, σύγχυσις. 362. (327 K.)  Τί ἐστι φλεγμονή; Φλεγμονή ἐστιν οἴδημα περὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς μετ᾽ ἐρυθήματος καὶ πολλῆς θερμασίας καὶ δυσκινησίας καὶ νυγμῶν γινόμενον. 363. (328 K.)  Τί ἐστι ῥεῦμα; Ῥεῦμά ἐστιν ὑγροῦ λεπτοῦ φορὰ ἀκατάσχετος καὶ ἀπροαίρετος. 364. (329 K.)  Τί ἐστιν ἕλκωσις; Ἕλκωσίς ἐστι ῥῆξις περὶ τὸν κερατοειδῆ ἤτοι ἐκ πληγῆς ἢ γενναίας φλεγμονῆς. 365. (330 K.)  Τί ἐστιν ἄργεμον; Ἄργεμόν ἐστιν ἕλκωσις κατὰ μὲν τὸ μέλαν λευκὴ φαινομένη, κατὰ δὲ τὸ λευκὸν ὑπέρυθρος. 366. (331 K.)  Τί ἐστι νεφέλιον; Νεφέλιόν ἐστιν ἀχλὺς ἢ ἕλκωσις ἐπιπόλαιος ἐπὶ τοῦ μέλανος. 367. (332 K.)  Τί ἐστιν ἐπίκαυμα; Ἐπίκαυμά ἐστιν ἕλκωσις ἐσχαρώδης κατὰ τὸ μέλαν ἐπινεμομένη καὶ ἐπιμένουσα. 368. (333 K.)  Τί ἐστι βοθρίον; Βοθρίον ἐστὶ κοῖλον ἕλκος καὶ καθαρὸν ἐπὶ τοῦ μέλανος.

5

10

15

20

4–14  Ἑλκώσεων – ἀπροαίρετος] cf. [Sor.] Quaest. med. 343.3–344L: p. 332,6–19 Fischer 17–20  Τί – μέλανος] cf. [Sor.] Quaest. med. 346sq. L: p. 333,8–12 Fischer 23–132,17  Τί – ἀμυδρώσεως] cf. [Sor.] Quaest. med. 349–357L: p. 334,1–336,6 Fischer 1  Περὶ ὀφθαλμῶν om. π, in marg. add. ὀφθαλμῶν πάθη C D L: πόσα πάθη γεννῶνται περὶ τοὺς ὀφθαλμούς H 2  τοὺς om. ρ γίνονται （supra ο add. ε） R: γίνονται W b post πάθη add. τρία φ 3  ἕλκωσις C D L K 4  Τίνα – πάθη om. ζ καὶ πόσα om. χ ante Ἑλκώσεων add. καὶ τῶν H 5  διαφοραὶ αὗται H: διαφορῶν αὗται Wb ἀργέμων ζ 6   μυιοκέφαλον G 7  ἑλκώσεων （-σεως） seclusi post πάθη add. ταῦτα H 8  ἀπόχυσις H 9  χύμωσις ε 10  Τί – φλεγμονή om. ζ post Φλεγμονή add. μὲν οὖν ψ τὸν ὀφθαλμὸν W b: τῶν ὀφθαλμῶν P 11  ἐρευθήματος π νυγμῶν] ῥηγμῶν H 12  γινομένη P λ 13   Τί – ῥεῦμα om. ζ ante Ῥεῦμά add. τὸ γ ὑγρῶν λεπτῶν χ Wb: ὑγρὸν （supra ὸ add. ω） λεπτὸν （supra ὸ add. ω） Q: ὑγρὸν λεπτὸν X 15  Τί – ἕλκωσις om. ζ 16  γενείας P post φλεγμονῆς add. γι（γ）νομένη （-όμενον π） χ 17  Τί – ἄργεμον om. ζ ἕλκωσις] ἠ καὶ κλύσις P 18  λευκὸν φαινόμενον ζ ὑπέρυθρον P ζ 19  Τί – νεφέλιον om. ζ ante ἀχλὺς add. ἢ Wb ἢ om. W b ἐπιπολαίως H 20  μέλανος] σώματος M 21  Τί – ἐπίκαυμα om. ζ ἐστιν ἐπίκαυμα] ἐπίκαυμα ἐστὶ ε 22  ἐπιγενομένη π καὶ om. υ ἐπιμένουσα] μένουσα V: μὴ μένουσα Z υ E τ （μέν- e νέμ- corr. G） W b H: μὴ νέμουσα λ 23  Τί – βοθρίον om. ζ Βοθρίον ἐστὶ om. P ἕλκωσις ζ 23–132,2  καὶ – ῥεύματος om. λ （spat. 1¼ lin. rel. Q, spat. 1 lin. X） 23  καὶ om. H: ἢ D καθαρὰ H

Def. 360–368

𝟷𝟹𝟷

Über die Augen

5

10

15

20

25

360.  An den Augen treten als Krankheiten auf: Entzündungen, Flüsse, Geschwüre. 361.  Welche und wie viele Augenkrankheiten gibt es? Die unterschiedlichen Formen von Geschwüren an den Augen sind: Argemon, Nephelion, Epikauma, Bothrion, Phlyktis, Leukoma, Anthrax, Myokephalon, Vereiterung, Onyx, Staphyloma; diese sind mit einer Verletzung verbunden. Die Krankheiten ohne Verletzung sind: Mydriasis, Phthisis, Atrophie, Nachtsichtigkeit, Hypochysis, Glaukoma, Lähmung, Kurzsichtigkeit, Schielen, Pterygion, Enkanthis, Vorfall, Chemosis, Synchysis. 362.  Was ist eine Entzündung? Eine Entzündung ist eine Schwellung im Bereich der Augen, die mit Rötung, großer Wärme, Behinderung der Bewegung und Stichen einhergeht. 363.  Was ist ein Fluss? Ein Fluss ist eine unaufhaltsame und unwillkürliche Absonderung einer dünnen Flüssigkeit. 364.  Was ist ein Geschwür? Ein Geschwür ist ein Aufbrechen im Bereich der Hornhaut entweder auf Grund einer Verletzung oder einer starken Entzündung. 365.  Was ist ein Argemon? Ein Argemon ist ein Geschwür, das über dem Schwarzen (des Auges) weiß erscheint und über dem Weißen rötlich. 366.  Was ist ein Nephelion? Ein Nephelion ist ein Nebelschleier oder ein oberflächliches Geschwür auf dem Schwarzen (des Auges). 367.  Was ist ein Epikauma? Ein Epikauma ist ein schorfartiges Geschwür, das sich über dem Schwarzen (des Auges) ausbreitet und dort verbleibt. 368.  Was ist ein Bothrion? Ein Bothrion ist ein vertieftes, sauberes Geschwür auf dem Schwarzen (des Auges).

132

[Galen], Medizinische Definitionen

369. (334 K.)  Τί ἐστι φλυκτίς; Φλυκτίς ἐστιν ἀπόστασις κατὰ τὸ μέλαν περιέχουσα ὑγρασίαν μετὰ φλεγμονῆς καὶ ῥεύματος. 370. (335 K.)  Τί ἐστι λεύκωμα; Λεύκωμά ἐστιν ἀφ᾽ ἑλκώσεως οὐλὴ ἐπιπόλαιος καὶ λεπτή. 371. (335 K.)  Τί ἐστιν ἧλος; Ἧλός ἐστιν ἀφ᾽ ἑλκώσεως οὐλὴ παχεῖα καὶ βαθεῖα. 372. (336 K.)  Τί ἐστι μυοκέφαλον; Μυοκέφαλόν ἐστιν ἀφ᾽ ἑλκώσεως σμικροτάτη ἐπέκτασις κατὰ τὸ μέλαν παραπλησία μυίας κεφαλῇ. 373. (337 K.)  Τί ἐστιν ἄνθραξ; Ἄνθραξ ἐστὶν ἕλκος ἐσχαρῶδες μετὰ νομῆς καὶ ῥεύματος καὶ βουβώνων. 374. (338 K.)  Τί ἐστι πύωσις ἤτοι ὄνυξ; Πύωσις ἢ ὄνυξ ἐστὶ συλλογὴ πύου κατὰ τὸ μέλαν μετὰ φλεγμονῆς πρὸς τῇ ἴριδι παραπλησία ὄνυχι. 375. (339 K.)  Τί ἐστι σύγχυσις; Σύγχυσίς ἐστι ποτὲ μὲν ἐκ πληγῆς, ποτὲ δὲ ἐξ αὐτομάτου ῥῆξις τῶν ἐν βάθει χιτώνων μετ᾽ ἐκχύσεως τῶν ὑγρῶν καὶ ἀλλοιώσεως τῆς κόρης. 376. (340 K.)  Τί ἐστι μυδρίασις; Μυδρίασίς ἐστιν ἀμαύρωσις τοῦ ὁρατικοῦ ταραχθέντων τῶν ἐν τῷ ὀφθαλμῷ ὑγρῶν. 377. (341 K.)  Τί ἐστι φθίσις; Φθίσις ἐστὶ στενότης τῆς κόρης μετὰ ἀμυδρώσεως. 378.  Τί ἐστι πλατυκορία; Πλατυκορία ἐστὶν ἡ ἀντικειμένη τῇ φθίσει. 379. (342 K.)  Τί ἐστιν ἀτροφία; Ἀτροφία ἐστὶ μικρότης ὅλου τοῦ ὀφθαλμοῦ καὶ τῆς κόρης μετὰ ἀμαυρώσεως.

5

10

15

20

20–134,3  Τί – βλέπειν] cf. [Sor.] Quaest. med. 358sq. L: p. 336,8–13 Fischer

1  Τί – φλυκτίς om. H Φλυκτίς ἐστιν om. P 3  Τί – λεύκωμα om. ζ Λεύκωμά ἐστιν om. P ἀφ᾽ ἑλκώσεως] ἀφ᾽έλκωσις καὶ P ἐφ᾽ B οὐλῆς λ 3–5  ἐπιπόλαιος – οὐλὴ om. υ D B 4   λεπτή] λευκὴ ζ : λευκή punctis del. et λεπτή supra lin. scr. G 5  Τί – ἧλος om. ζ Ἧλός ἐστιν om. P παχεῖα καὶ βαθεῖα] βαθεῖα καὶ παχεῖα H: επιπόλεως καὶ λεπτῆ P παχεῖα] ταχεῖα F: παλαιὰ Wb post βαθεῖα in marg. add. （Ἧλο）ς ἐστὶν ἀφελκώσεως οὐλὴ （παχ）εῖα καὶ βαθεῖα. B 6  Τί – μυοκέφαλον om. ζ μυοκέφαλον] μυιοκέφαλον γ G Μυοκέφαλόν ἐστιν om. P Μυοκέφαλόν] μυιοκέφαλον γ G λ ἀφέλκωσις S ἐφ᾽ H post ἑλκώσεως add. οὐλὴ P φ μικροτάτη ψ 7  post ἐπέκτασις add. τοῦ ῥαγοειδοῦς χ 7sq.  κατὰ – ἐσχαρῶδες om. H 7  κατὰ] μετα L παραπλήσια Z 8sq.  Τί – βουβώνων post lin. 11 ὄνυχι trsp. Wb 8  Τί – ἄνθραξ om. λ ἐσχαρώδης ἕλκωσις ψ （deest H） μετὰ νομῆς] cum phlegmone [Sor.] Quaest. med. 353L: p. 334,13–335,1 Fischer 9  post ῥεύματος add. ἐνίοτε χ, ἐνίοτε δὲ λ καὶ βουβώνων om. H post βουβώνων add. καὶ πυρετοῦ ψ （deest H） 10  Τί – ὄνυξI om. ζ ἤτοι ὄνυξ om. ρ ἢ ὄνυξ om. P ἢ] ἤτοι E 11  μέλαν μετὰ W b+ πρὸ B τῇ] τὸ M παραπλήσια Z: παραπλήσιον P 12  Τί – σύγχυσις om. ζ δὲ om. E 13   ῥῆξις] ῥίζης λ ante βάθει add. τῶ H μετὰ προχύσεως ψ 15  Τί – μυδρίασις om. ζ 16   παραχθέντων π ἐν τῷ ὀφθαλμῷ om. ψ 17  Τί – φθίσις om. ζ φθίσις ante Τί trsp. A Φθίσις ἐστὶ om. P ἐστὶ om. K στενότης] στένωσις H: μείωσις χ τῆς om. W b 17–21   ἀμυδρώσεως – μετὰ om. W b 17  ἀμαυρώσεως ζ 19  Τί – φθίσει om. χ: ἀντίκειται δὲ τούτω （post πάθει trsp. H） τῶ πάθει ἡ πλατυκορία ζ Πλατυκορία ἐστὶν sec. [Alex. Aphrod.], Palat. Gr. 199, fol. 36v,6 scripsi: om. P 20sq.  Τί – ἀμαυρώσεως post p. 134,3 βλέπειν trsp. ρ 20  Τί – ἀτροφία om. ζ

Def. 369–379

5

10

15

20

25

𝟷𝟹𝟹

369.  Was ist eine Phlyktis? Eine Phlyktis ist ein Abszess auf dem Schwarzen (des Auges), der Flüssigkeit enthält, zugleich entzündet ist und Absonderungen austreten lässt. 370.  Was ist ein Leukoma? Ein Leukoma ist eine von einem Geschwür herrührende oberflächliche und feine Narbe. 371.  Was ist ein Helos? Ein Helos ist eine von einem Geschwür herrührende dicke und tiefe Narbe. 372.  Was ist ein Myokephalon? Ein Myokephalon ist eine von einem Geschwür herrührende ganz winzige Ausstülpung auf dem Schwarzen (des Auges), ähnlich dem Kopf einer Fliege. 373.  Was ist ein Anthrax? Ein Anthrax ist ein schorfartiges Geschwür in Verbindung damit, dass es sich ausbreitet und Flüssigkeit austreten lässt, und in Verbindung mit geschwollenen Drüsen in der Leistengegend. 374.  Was ist eine Vereiterung oder ein Onyx? Eine Vereiterung oder ein Onyx ist eine Eiteransammlung auf dem Schwarzen (des Auges) in Verbindung mit einer Entzündung im Bereich der Regenbogenhaut; sie ist einem Fingernagel ähnlich. 375.  Was ist eine Synchysis? Eine Synchysis ist ein bald infolge einer Verletzung, bald von selbst auftretender Riss in den in der Tiefe befindlichen Häuten in Verbindung mit einem Herausströmen der (Augen)flüssigkeiten und einer Veränderung der Pupille. 376.  Was ist eine Mydriasis? Eine Mydriasis ist eine Trübung des Sehorgans, weil die Augenflüssigkeiten durcheinandergeraten sind. 377.  Was ist eine Phthisis? Eine Phthisis ist eine Verengung der Pupille in Verbindung mit Trübung. 378.  Was ist eine Pupillenerweiterung? Eine Pupillenerweiterung ist ein Zustand, der der Phtisis entgegengesetzt ist. 379.  Was ist eine Atrophie? Eine Atrophie ist die Verkleinerung des Auges und der Pupille in Verbindung mit Trübung.

134

[Galen], Medizinische Definitionen

380. (343 K.)  Τί ἐστι νυκτάλωψ; Νυκτάλωψ ἐστὶ διάθεσις ὀφθαλμῶν δίχα φανερᾶς αἰτίας. συμβαίνει δὲ τοῖς οὕτω διακειμένοις ἡμέρας μὲν μὴ ὁρᾶν, νυκτὸς δὲ βλέπειν. 381. (344 K.)  Τί ἐστι γλαύκωμα; Γλαύκωμά ἐστι τῶν κατὰ φύσιν ὑγρῶν εἰς τὸ γλαυκὸν χρῶμα μεταβολή. 382. (345 K.)  Τί ἐστι σταφύλωμα; Σταφύλωμά ἐστιν ἔπαρμα κατὰ τὸν τῆς κόρης τόπον ἐμφερὲς ῥαγὶ σταφυλῆς. 383. (346 K.)  Τί ἐστι πρόπτωσις; Πρόπτωσίς ἐστιν, ὅταν ὑπό τινος βίας ἢ πολλῆς ἀγχόνης καὶ ὁμοῦ μετὰ συνεχοῦς πυρετοῦ ἢ κεφαλαλγίας ὀφθαλμὸς προπέσῃ. 384. (347 K.)  Τί ἐστι μυωπίασις; Μυωπίασίς ἐστι διάθεσις ἐκ γενετῆς, δι᾽ ἣν τὰ μὲν πλησίον ὁρῶμεν, τὰ δὲ πόρρωθεν ἢ ἐπὶ βραχὺ ἢ οὐδὲ ὅλως. 385. (348 K.)  Τί ἐστι στραβισμός; Στραβισμός ἐστι παράλυσις τῶν περὶ τὸν ὀφθαλμὸν μυῶν οὐχ ὅλων, ἀλλ᾽ ἐνίων, δι᾽ ἣν αἰτίαν ἢ ἄνω ἢ κάτω νεύουσιν οἱ ὀφθαλμοὶ ἢ εἰς τὰ πλάγια. 386. (349 K.)  Τί ἐστιν ἵππος ὀφθαλμοῦ; Ἵππος ἐστὶ διάθεσις ἐκ γενετῆς, καθ᾽ ἣν ἀστατοῦσι καὶ ἀεὶ κινητοί εἰσιν οἱ ὀφθαλμοὶ κίνησιν ὑπομένοντες ἐν κλόνῳ καὶ τρόμῳ ἀδιαλείπτῳ καθεστηκυῖαν. ταύτην τὴν διάθεσιν Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς ἐκάλεσεν ἵππον. τὸ δὲ πάθος τοῦ στηρίζοντός ἐστι τὸν ὀφθαλμὸν μυός, ὃς περιείληφε τὴν βάσιν τοῦ βλεπτικοῦ ὀργάνου. 387. (350 K.)  Τί ἐστι χήμωσις; Χήμωσίς ἐστιν ἔπαρμα τοῦ περιοφθαλμίου ὑμένος, ὃ καὶ λευκὸν προσαγορεύουσι πάθος, ὂν ὅμοιον χήμης σαρκί. 4–22  Τί – σαρκί] cf. [Sor.] Quaest. med. 362sq. L. 365–369L: p. 337,6–10. 338,3–339,12 Fischer 18sq.  ταύτην – ἵππον] cf. Kollesch, Eine hippokratische Krankheitseinteilung, p. 256 1  Τί – νυκτάλωψ om. ζ post ἐστὶ add. πάθος （ἐστὶ add. H） καὶ ψ 2  τοὺς P: τῆς B διακειμένης B 3  βλέπει M: ὁρᾶν P W b post βλέπειν trsp. p. 132,20sq. Τί – ἀμαυρώσεως ρ 4  Τί – γλαύκωμα om. ζ Γλαύκωμά ἐστι om. P τῶν κατὰ] τῶ μετὰ B 6  Τί – σταφύλωμα om. ζ Τί ἐστι om. γ G Σταφύλωμά ἐστιν om. P 8  Τί – πρόπτωσις om. ζ Τί ἐστι om. γ Πρόπτωσίς ἐστιν om. P 8sq.  βίας ἢ πολλῆς] βίας ἢ πληγῆς （πληγῆς … βίας H） φ: βιαίας （-ως M; ὂν add. Z σ） πληγῆς χ 9  ἀγχόνης καὶ ὁμοῦ] ἢ （om. μ F M π, in marg. add. G） ἀγχονισμοῦ ψ post μετὰ add. τοῦ ρ συνοχῆς H 10  προπέσῃ] P+: προσπέση Z υ: προσπίπτη W b: προπηδήση ζ 11sq.  Τί – ὅλως om. P 11  Τί – μυωπίασις om. ζ ἐκγεννητῆς （ηII ex οι corr.） W b: ἐγγενητῆς （-ιτὴς H） ζ ἧς ζ 12  πλήσια D: πλεῖον W b ὁρῶσι H οὐδόλως H 13–20  Τί – ὀργάνου om. H 13  Τί – στραβισμός om. λ Στραβισμός ἐστι om. P 13sq.  τῶν ὀφθαλμῶν P W b: τοὺς ὀφθαλμοὺς λ 14  οὐκ C κ 15  ἢ – πλάγια post lin. 14 κάτω trsp. ψ （deest H） ἢ om. W b 16  Τί – ὀφθαλμοῦ om. λ Ἵππος ἐστὶ om. P ante ἐστὶ add. ὀφθαλμοῦ ε ἐκ γενετῆς] ἐκ γεννητῆς P: ἐκγεννητῆς W b: ἐγγενητῆς λ 17  ἀναστατοῦσιν P κινητοί εἰσιν] κινητοῦσιν （κινητου N） μ ρ λ: κινοῦσιν π: κ..θωσιν P+ 17sq.  ὑπομένοντες ἐν κλόνῳ] ἐν κλόνω （ἐκ κλόνων Wb） ὑπομένοντες （-νοντος Wb） P Wb 17  ὑπομένοντος R 18  τρόμω καὶ κλόνω υ καὶ] ἢ D αὐτὴν L ante τὴν add. δὲ P Wb post διάθεσιν add. ἐνδίνησιν λ 19  ἵππον om. P Wb λ δὲ om. W b ἐστι om. P Wb τῶ ὀφθαλμῶ in τῶν ὀφθαλμῶν mut. E: τῶν ὀφθαλμῶν λ τὸν] τῶν P 20  ὃς περιείληφε] ὅσπερ εἴληφε υ ὃς om. P τοῦ βλεπτικοῦ] …λεπτικοῦ P+ βλεπτικοῦ] ὀπτικοῦ W b: βλαπτικοῦ λ: λεπτικοῦ υ 21  Τί – χήμωσις om. ζ περιοφθαλμίου] περὶ τὸν ὀφθαλμὸν P 22  ὃ] ὃν λ ὂν ὅμοιον] ὃν οἷον P: ὃ ὅμοιον H: ὃς ὅμοιος λ: ὅμοιον χ χημῆ P: λευκῆ χ: albae [Sor.] Quaest. med. 369 L: p. 339,11 Fischer

5

10

15

20

Def. 380–387

5

10

15

20

25

𝟷𝟹𝟻

380.  Was ist Nachtsichtigkeit? Nachtsichtigkeit ist ein Zustand der Augen, der keine ersichtliche Ursache hat. Bei denen, die sich in diesem Zustand befinden, geschieht es, dass sie am Tage nicht sehen, aber in der Nacht sehen. 381.  Was ist ein Glaukoma? Ein Glaukoma ist eine Veränderung der naturgemäßen (Augen)flüssigkeiten zur grünlichblauen Farbe hin. 382.  Was ist ein Staphyloma? Ein Staphyloma ist eine Ausstülpung an der Stelle, an der sich die Pupille befindet, ähnlich einer Weinbeere. 383.  Was ist ein Vorfall? Ein Vorfall ist gegeben, wenn das Auge durch irgendeine Gewalteinwirkung oder eine kräftige Strangulierung heraustritt, und zwar zugleich in Verbindung mit einem nicht intermittierenden Fieber oder Kopfschmerzen. 384.  Was ist Kurzsichtigkeit? Kurzsichtigkeit ist ein von Geburt an bestehender Zustand, auf Grund dessen wir zwar die Gegenstände in der Nähe sehen, die weiter entfernten dagegen kaum oder überhaupt nicht. 385.  Was ist Schielen? Schielen ist eine Lähmung der Muskeln im Bereich des Auges, nicht aller, sondern (nur) einiger, weshalb die Augen entweder nach oben oder nach unten oder zu den beiden Seiten gleiten. 386.  Was ist ein Hippos am Auge? Ein Hippos ist ein von Geburt an bestehender Zustand, bei dem die Augen nicht stillstehen und immer bewegt sind, wobei sie eine Bewegung ertragen, die in unaufhörlichem Zucken und Zittern besteht. Diesen Zustand bezeichnete H i p p o k r a t e s als Pferd (hippos). Das Leiden betrifft den Muskel, der das Auge fixiert und die Grundfläche des Sehorgans umfasst hält. 387.  Was ist eine Chemosis? Eine Chemosis ist eine Ausstülpung der das Auge umgebenden Haut, die man auch weiße Krankheit nennt, sie ist dem Fleisch der Muschel (mit Namen) Cheme ähnlich.

136

[Galen], Medizinische Definitionen

388. (351 K.)  Τίνα καὶ πόσα περὶ τὰ βλέφαρα καὶ τοὺς κανθοὺς συνίστανται πάθη; Περὶ τὰ βλέφαρα καὶ τοὺς κανθοὺς συνίσταται πάθη ταῦτα· ψώρα, φθειρίασις, κριθή, χάλαζα, λιθίασις, ὑδατίς, τριχίασις, τράχωμα, λαγόφθαλμον, ἐκτρόπιον, ῥυάς, αἰγίλωψ, σταφύλωμα. 389. (352 K.)  Τί ἐστιν ὀφθαλμοῦ ψώρα; Ψώρα ἐστὶν ὑπὸ δριμυτάτου ῥεύματος ἀνάβρωσις ταρσῶν ἢ κανθῶν μετὰ κνησμοῦ. 390. (353 K.)  Τί ἐστι φθειρίασις ὀφθαλμοῦ; Φθειρίασίς ἐστι περὶ τὰς ῥίζας τῶν βλεφαρίδων ψώρα λεπίδας πιτυρώδεις ἀποβάλλουσα. 391. (354 K.)  Τί ἐστι χάλαζα καὶ λιθίασις; Χάλαζά ἐστι κεγχρώδης συστροφὴ κατὰ τοῦ βλεφάρου, καὶ λιθίασις καλεῖται τὸ αὐτό. 392. (355 K.)  Τί ἐστι κριθή; Κριθή ἐστιν ὑγροῦ συλλογὴ περὶ τὸ βλέφαρον ἐπιμήκης κριθῇ ὁμοία. 393. (356 K.)  Τί ἐστι τράχωμα; Τράχωμά ἐστι σκληρία καὶ τραχύτης ἀνώμαλος κατὰ τὰ ἔνδον τῶν βλεφάρων γινόμενον. 394. (357 K.)  Τί ἐστι ῥυάς; Ῥυάς ἐστι τῆς ἐγκανθίου σαρκὸς δαπάνη, δι᾽ ἣν τὸ δάκρυον βρύει. 395. (358 K.)  Τί ἐστι τριχίασις; Τριχίασίς ἐστι βλεφάρων πτῶσις καὶ ἐν αὐτοῖς τριχῶν γένεσις παρὰ φύσιν. 396. (359 K.)  Πόσαι διαφοραὶ τριχιάσεως ὀφθαλμῶν; Διαφοραὶ τριχιάσεως τρεῖς· φαλάγγωσις, πτῶσις, ὑπόφυσις· τινὲς δὲ καὶ τὴν διστιχίαν ἐπεισάγουσι. 397. (360 K.)  Τί ἐστι διστιχία; Διστιχία ἐστὶν ἑτέρου στίχου παρὰ φύσιν κατὰ τοῦ ταρσοῦ ἔκφυσις. 398. (361 K.)  Τί ἐστιν ἐγκανθίς; Ἐγκανθίς ἐστιν ὑπεροχὴ σαρκὸς ἐν τῷ μεγάλῳ κανθῷ.

5

10

15

20

7–14  Τί – γινόμενον] cf. [Sor.] Quaest. med. 371.2–376L: p. 340,10–341,13 Fischer 17–138,8   Τί – ἐγγύς] cf. [Sor.] Quaest. med. 377–379L. 383–385L: p. 342,1–9. 343,8–344,4 Fischer 1sq.  Τίνα – πάθηI] περὶ βλεφάρων πάθη καὶ κανθοῦ H 1  καὶ τοὺς κανθοὺς bis scr. λ συνίστανται om. χ: συνίσταται λ 2  Περὶ – ταῦτα om. P Περὶ – πάθηII om. λ 3  ὑδατίς om. χ λαγοφθαλμία H 4  ῥοιὰς χ ζ 5  Τί – ψώρα om. H ψώρα ὀφθαλμοῦ ε λ post Ψώρα add. ὀφθαλμοῦ ε, post ἐστὶν ζ ὑπὸ om. π post ῥεύματος add. γί（γ）νομένη χ 6   ἀμαύρωσις H θαρσῶν ρ 7  Τί – ὀφθαλμοῦ om. ζ ante ἐστιII add. ὀφθαλμοῦ ε λ, ὀφθαλμῶν H 8  βλεφάρων P W b ψώρα] χῶρα D πιτυριώδεις H βάλλουσα P Wb 9  Τί – λιθίασις om. ζ ἐστιII om. P R κεγχρώδεις L 10  τὸ βλέφαρον ζ λιθίασις καλεῖται] λι…ται Wb+ καλεῖται om. υ: ἐστὶ Z σ τ τὸ αὐτό ante καὶ trsp. H ἀῦτα L 11   Τί – κριθή om. ζ Κριθή ἐστιν om. P 12  ἐπιμήκης] W b+ ὅμοια π 13  Τί – τράχωμα om. ζ Τράχωμά ἐστι om. P τραχύτης] τραχεῖα λ 14  τὰ] τὸ P: τὰς H τοῦ βλεφάρου H βλεφαρον P γινόμενον om. λ: γινομένη H: γι（γ）νόμενος （in -μένη mut. S） μ π post γινόμενον trsp. p. 50,1–70,4 Τί – ποιῆσαι Q, p. 50,1–58,1 Τί – φύσινII X 15–146,12  Τί – τραῦμαII om. λ 15  Τί – ῥυάς om. H ῥυάς] ῥοιὰς χ Ῥυάς ἐστι om. P Ῥυάς] ῥοιὰς （-α E） χH ἐγκανθίου] ἐγκαν （supra ν add. θ） W b: ἐν κανθῶ P: ἐγκανθίνου R: ἀκανθίνου ε δαπάνη – ἣν] δαπάνησις ἣν C κ: δαπάνησις ἣ D 16  βρύει] ἀπορρεῖ ψ （deest λ） 17  Τί – τριχίασις om. H Τριχίασίς ἐστι om. P post βλεφάρων add. τριχῶν H ante ἐν add. τῶν ψ （deest λ） 19–24  Πόσαι – κανθῷ om. P 19–22  Πόσαι – ἔκφυσις om. H 19  τριχιάσεωςI] τριχιάσεων Z σ ὀφθαλμῶν om. χ τριχιάσεωςII] τριχιάσεων E 23  Τί – ἐγκανθίς om. H

Def. 388–398

5

10

15

20

25

𝟷𝟹𝟽

388.  Welche und wie viele Erkrankungen gibt es an den Augenlidern und den Augenwinkeln? An den Augenlidern und den Augenwinkeln gibt es folgende Erkrankungen: Krätze, Phtheiriasis, Gerstenkorn, Hagelkorn, Lithiasis, Hydatis, Trichiasis, Trachoma, Hasenauge, Ektropion, Rhyas, Aigilops, Staphyloma. 389.  Was ist Krätze am Auge? Krätze ist das von einem sehr scharfen Fluss verursachte Zerfressen der Lidränder und der Augenwinkel in Verbindung mit Juckreiz. 390.  Was ist Phtheiriasis am Auge? Phtheiriasis ist Krätze an den Wurzeln der Wimpern, die schorfartige Schuppen abwirft. 391.  Was ist ein Hagelkorn und eine Lithiasis? Ein Hagelkorn ist eine hirsekornartige Verdickung am Augenlid, und dieselbe Erscheinung wird auch Lithiasis genannt. 392.  Was ist ein Gerstenkorn? Ein Gerstenkorn ist eine längliche Flüssigkeitsansammlung am Augenlid, ähnlich einem Gerstenkorn. 393.  Was ist ein Trachoma? Ein Trachoma ist eine Verhärtung und unebene Rauheit, es tritt an den inneren Partien der Augenlider auf. 394.  Was ist eine Rhyas? Eine Rhyas ist die Aufzehrung des Fleisches im inneren Augenwinkel, infolge deren die Tränenflüssigkeit hervorsprudelt. 395.  Was ist eine Trichiasis? Eine Trichiasis besteht im Herabsinken der Augenlider und im widernatürlichen Hervorsprießen von Haaren an ihnen. 396.  Wie viele unterschiedliche Arten von Trichiasis an den Augen gibt es? Es gibt drei unterschiedliche Arten von Trichiasis: Reihenbildung, Herabsinken, Nachwachsen; einige führen auch die Doppelreihe an. 397.  Was ist eine Doppelreihe? Eine Doppelreihe ist das widernatürliche Hervorsprießen einer zweiten Reihe (von Wimpern) am Lidrand. 398.  Was ist eine Enkanthis? Eine Enkanthis ist eine Fleischwucherung im großen Augenwinkel.

138

[Galen], Medizinische Definitionen

399. (362 K.)  Τί ἐστιν αἰγίλωψ; Αἰγίλωψ ἐστὶν ἐπανάστασις ἐν τῷ μεγάλῳ κανθῷ ὑγροῦ συλλογὴν ἔχουσα, ἀσύντρητος ἢ συντετρημένη. εἴρηται δὲ αἰγίλωψ ἀπὸ τῶν αἰγῶν, ἐπειδὴ παρὰ τοῖς κανθοῖς ἐπανάστασίν τινα ἔχουσιν. 400. (362 K.)  Τί ἐστιν ἀγχίλωψ; Ἀγχίλωψ ἐστὶν ἐπανάστασις ἐγγὺς ὀφθαλμοῦ ὑγροῦ συλλογὴν καὶ αὐτὴ ἔχουσα, σύντρητος ἢ συντετρημένη. εἴρηται δὲ ἀγχίλωψ ἀπὸ τοῦ ἐγγὺς εἶναι τοῦ ὀφθαλμοῦ· ὢψ μὲν γάρ ἐστιν ὁ ὀφθαλμός, τὸ δὲ ἄγχι ἐγγύς. 401. (363 K.)  Τί ἐστιν ὑπόχυμα; Ὑπόχυμά ἐστιν ὑγροῦ πῆξις τοῦ ὑδατώδους μᾶλλον ἢ ἧττον ἐμποδίζουσα τὸ ὁρᾶν. διαφέρει δὲ ὑπόχυμα γλαυκώματος, ὅτι τὸ μὲν ὑπόχυμα πῆξίς ἐστι τοῦ ὑδατώδους ὑγροῦ, τὸ δὲ γλαύκωμα μεταβολὴ τῶν κατὰ φύσιν ὑγρῶν ἐπὶ τὸ γλαυκόν, καὶ ὅτι ἐπὶ μὲν τοῦ γλαυκώματος αἰφνίδιον οὐχ ὁρῶσιν, ἐπὶ δὲ τοῦ ὑποχύματος κατ᾽ ὀλίγον. 402. (364 K.)  Τί ἐστιν ὑδατίς; Ὑδατίς ἐστι τῆς ὑπεστρωμένης τῷ ἄνω βλεφάρῳ πιμελῆς αὔξησις, δι᾽ ἣν ῥευματίζονται παρὰ φύσιν οἱ ὀφθαλμοί. 403. (365 K.)  Τί ἐστι λαγόφθαλμον; Λαγόφθαλμόν ἐστιν ἀνάτασις τοῦ ἄνω βλεφάρου ὥστε μὴ καλύπτειν ἐν τῷ καμμύειν ὅλον τὸν ὀφθαλμόν. 404. (366 K.)  Τί ἐστι πτερύγιον; Πτερύγιόν ἐστιν ἔκφυσις σώματος ἐπιφυομένη τῷ κερατοειδεῖ. 405. (367 K.)  Τί ἐστιν ἐκτρόπιον; Ἐκτρόπιόν ἐστιν ὑπόφυσις σαρκὸς ἐν τῷ βλεφάρῳ, ἥτις βαροῦσα ἐκτρέπει τὸ βλέφαρον. αἰτία δὲ ἐκτροπῆς βλεφάρου ἢ σαρκὸς ἐπίφυσις ἢ παράλυσις ἢ οὐλῆς σύστασις.

5

10

15

20

9–12  Τί – ὑγρῶν] cf. [Sor.] Quaest. med. 361L. 386L: p. 337,3sq. 344,6–8 Fischer 1  Τί – αἰγίλωψ om. H Αἰγίλωψ ἐστὶν om. P Αἰγίλωψ] αἰγίλωψ in ἀγχίλωψ mut. D: ἀγγίλωψ C κ ἐν om. P χ Wb （desunt O λ） 2  συλλογῆ P σύντρητος ἢ συντετρημένη （-τετριμένη R: -τετηρημένη D） χ: σύντριτος ἢ συντετριμμένη W b: τιτρώσεις σὺν τῆ ῥινὶ P （deest λ） 2–8  εἴρηται – ἐγγύς] τοῦτο τὸ πάθος λέγεται καὶ ἀγχίλωψ H 3–7   αἰγίλωψ – δὲ om. π 3  παρὰ] περὶ S 3sq.  τινα ἔχουσιν] ἐστιν ἔχουσα （ἔχουσα ἐστίν V） μ ρ: ὑγροῦ ἐστὶν ἔχουσα W b 5  Ἀγχίλωψ ἐστὶν om. P ἐπανάστασις ἐστὶν ρ 6   σύντρητος ἢ συντετρημένη μ ρ: correxi （cf. ad lin. 2）: σύντρητος ῆτοι τετρημμένη P: σύντριτος ἢ συντετριμμένη W b 7  ἀγγίλωψ （ἀγγέ- B） C κ: αἰγίλωψ in textu, ἀγχίλωψ in marg. int. D λὼψ ω: corr. Chart. μὲν om. W b ὁ om. π 9  Τί – ὑπόχυμα om. H Ὑπόχυμά ἐστιν om. P Ὑπόχυμά] ἀπόχυμά H τῆξις π 10  ἢ om. P χ W b: ἣ H: correxi （deest λ） τὸ] τοῦ P H διαφέρει – γλαυκώματος] καὶ H 11  τὸI om. π ἀπόχυμα H τῆξις C D K 12  κατὰ] κακὰ F ἐπὶ τὸ γλαυκόν om. H ἐπὶI] P+ ἐπὶII om. K μὲν om. D τοῦ om. B 13  αἰφνίδιον οὐχ] οὐδ᾽ ὅλως χ 14  Τί – ὑδατίς om. H Ὑδατίς ἐστι om. P 15  δι᾽ ἣν om. H post ῥευματίζονται add. δὲ H 16  Τί – λαγόφθαλμον om. H Λαγόφθαλμόν ἐστιν om. P Λαγόφθαλμόν] λαγοφθαλμία H ἀνάστασις P: ἀνὰ τάσις in textu, ἀνάσπασις in marg. D 16sq.  τοῦ … βλεφάρου （supra τοῦ add. τῶ et ω supra -ου） R 17  ὥστε – ὀφθαλμόν] πιμελῆς αὔξησις δι᾽ ἣν ῥευματίζονται παρὰ φύσιν οἱ ὀφθαλμοὶ υ （v. lin. 15） ὅλον om. P, post τὸν trsp. H 18sq.  Τί – κερατοειδεῖ om. P 18  Τί – πτερύγιον om. H σώματος] ἢ σῶμα Wb H ἐπιφυόμενον Wb H 20  Τί – ἐκτρόπιον om. H Ἐκτρόπιόν ἐστιν om. P ἔκφυσις ρ 20sq.  ἐν – βλεφάρῳ] τοῦ κάτω βλεφάρου P Wb H 21  post βλεφάρῳ add. ὥστε μὴ καλύπτειν H （v. lin. 17） ἐκστρέφει μ Wb τὸ] τὸν γ αἴτια H ἐκτροπῆς βλεφάρου] τοῦ （supra lin. add.） αὐτοῦ πάθους H 22  ὑπόφυσις P H: ἀπόφυσις Wb οὐλῆς σύστασις] οὐλῆς λύσις P: οὐλὴ σταφυλλῆς Wb post σύστασις trsp. p. 112,15–118,10 Περὶ – μυῶν P

Def. 399–405

5

10

15

20

25

𝟷𝟹𝟿

399.  Was ist ein Aigilops? Ein Aigilops ist eine hervorstehende Wucherung im großen Augenwinkel, die eine Flüssigkeitsansammlung enthält, sie hat keine Poren, oder sie ist mit Poren versehen. Der Aigilops ist nach den Ziegen (aiges) benannt worden, da sie an den Augenwinkeln eine Art hervorstehende Wucherung aufweisen. 400.  Was ist ein Anchilops? Ein Anchilops ist eine hervorstehende Wucherung in der Nähe des Auges, die auch ihrerseits eine Flüssigkeitsansammlung enthält, sie hat keine Poren, oder sie ist mit Poren versehen. Die Bezeichnung ‚Anchilops‘ ist davon abgeleitet, dass er sich in der Nähe des Auges befindet: denn das Wort ὤψ (ōps) bedeutet Auge und das Wort ἄγχι (anchi) in der Nähe. 401.  Was ist ein Hypochyma? Ein Hypochyma ist eine Verfestigung der wässrigen (Augen)flüssigkeit, die das Sehen mehr oder weniger behindert. Ein Hypochyma unterscheidet sich von einem Glaukoma dadurch, dass das Hypochyma eine Verfestigung der wässrigen (Augen)flüssigkeit ist, das Glaukoma aber eine Veränderung der naturgemäßen (Augen)flüssigkeiten zur grünlichblauen Farbe hin und dass man beim Glaukoma plötzlich, beim Hypochyma dagegen allmählich nicht (mehr) sieht. 402.  Was ist eine Hydatis? Eine Hydatis ist eine Vergrößerung der unter dem oberen Augenlid ausgebreiteten Fettschicht, infolge deren die Augen an einem widernatürlichen (Tränen)fluss leiden. 403.  Was ist ein Hasenauge? Ein Hasenauge liegt vor, wenn sich das obere Augenlid nach oben zieht, so dass es beim Schließen der Augen das Auge nicht ganz bedeckt. 404.  Was ist ein Pterygion? Ein Pterygion ist ein aus einer festen Substanz bestehender Auswuchs, der auf der Hornhaut aufsitzt. 405.  Was ist ein Ektropion? Ein Ektropion ist eine Fleischwucherung an der Unterseite des Augenlids, die durch ihr Gewicht das Lid nach außen kehrt. Ursache für die Auswärtsstülpung des Augenlids ist entweder eine Fleischwucherung, eine Lähmung oder eine Narbenbildung.

140

[Galen], Medizinische Definitionen

406. (368 K.)  Τί ἐστι μίλφωσις; Μίλφωσίς ἐστιν ἀπὸ δριμυτάτου ῥεύματος ἀπόπτωσις τῶν βλεφαρίδων. 407. (369 K.)  Τί ἐστι σταφύλωμα; Σταφύλωμά ἐστιν ἀφ᾽ ἕλκους ἔκστασις τοῦ μέλανος χιτῶνος μετὰ πυρώσεως ὁμοία ῥαγὶ σταφυλῆς. Περὶ τῶν ἐν ῥινὶ παθῶν 408. (370 K.)  Τί ἐστι σάρκωμα; Σάρκωμά ἐστι σαρκὸς ἐν τοῖς μυκτῆρσι παρὰ φύσιν αὔξησις. 409. (370 K.)  Τί ἐστι σάρκωμα ἤτοι πολύπους; Εἴρηται δὲ πολύπους ἀπὸ τῶν πολυπόδων· ὡς γὰρ ἐκεῖνοι πολλὰς ἔχουσιν ἀποσχίδας πλαδαροί τέ εἰσι καὶ αὐξανόμενοι, οὕτω καὶ τοῦτο τὸ πάθος. 410. (370 K.)  Τίνι διαφέρει σάρκωμα πολύπου; Διαφέρει σάρκωμα πολύπου μεγέθει καὶ κατασκευῇ. 411. (371 K.)  Τί ἐστιν ὄζαινα; Ὄζαινά ἐστιν ἕλκωσις ἐν μυκτῆρσι διὰ βάθους δυσώδη τὴν ἀποφορὰν ἔχουσα. 412. (372 K.)  Τί ἐστι παρωτίς; Παρωτίδες εἰσὶ παρὰ τοῖς ὠσὶν ἀποστήματα – ταῦτα δὲ ἔνιοι Δ ι ο σ κ ό ρ ο υ ς ἐκάλεσαν – ἐπὶ πυρετοῖς γινόμεναι τὰ πολλὰ τῶν πυρετῶν ἀπαλλάσσουσαι. 413. (373 K.)  Τί ἐστι λεύκη; Λεύκη ἐστὶν ἡ ἐπὶ τὸ λευκὸν χρῶμα τοῦ σώματος παρὰ φύσιν μεταβολή. 414. (374 K.)  Τί ἐστιν ἕρπης; Ἕρπης ἐστὶν ἕλκος ἐπὶ πλεονεξίᾳ χολῆς γινόμενον καὶ ἐπινέμησιν ποιούμενον. 415. (375 K.)  Τί ἐστιν ἀθέρωμα; Ἀθέρωμά ἐστι χιτὼν νευρώδης ἀθερῶδες ὑγρὸν περιέχων. 416. (376 K.)  Τί ἐστι στεάτωμα; Στεάτωμά ἐστι παρὰ φύσιν πιμελῆς συναύξησις. 6sq.  Τί – αὔξησις] cf. [Sor.] Quaest. med. 394L: p. 346,1sq. Fischer 15–17  Τί – ἀπαλλάσσουσαι] cf. [Sor.] Quaest. med. 397L: p. 346,11–13 Fischer 22sq.  Τί – περιέχων] cf. [Sor.] Quaest. med. 339L: p. 328,1sq. Fischer 1–142,22  Τί – ὑπονοῶμεν om. P 1  Τί – μίλφωσις om. H Μίλφωσίς] πτίλωσις in textu D, in marg. C L K2 2  βλεφάρων χ W b （deest λ） 3  Τί – σταφύλωμα om. R H ἀφ᾽ ἕλκους om. χ ἐφ᾽ H ἔκτασις S π 4  πυρώσεως （supra υ add. η） R: πηρώσεως Z ε σ γ G Wb: πληρώσεως H ὁμοία] ὅμοια π: ὅ ἐστιν ὅμοιον Wb σταφυλῆς ῥαγί υ ῥαγὶ] γὰρ D 5–17  Περὶ – ἀπαλλάσσουσαι om. H 5  Περὶ – παθῶν om. υ 6  τοῖς om. Wb 8  Τί – πολύπουςI] τί （om. D） ἐστι δὲ （om. B） σάρκωμα （τι add. D） καὶ ἤτοι （om. D） ὁ πολύπους π Τί – σάρκωμα] W b+ 10  αὐξανόμενοι （supra ὐξα add. αὐξό） R: αὐξόμενοι ε K post αὐξανόμενοι add. πλατύνονται W b καὶII] γὰρ κ τούτω R 11  post Διαφέρει add. δὲ K Wb σάρκωμαII] σάρκα R 12  κατασκευὴ F B 13  ὄζαινα] ὄξαινα W b 14  δυσσώδης D τὴν] καὶ π 16  ἔνιοι δὲ ταῦτα W b δὲ om. D διοσκούρους E D: κόρους V ἐκάλεσεν K post ἐπὶ add. δὲ τοῖς Wb γινόμενοι D 17  ἀπαλλάτουσαι C κ: ἀπαλλάσσουσι Wb: ἀπαλάσσονται V 18  Τί – λεύκη om. H 18–20  ἡ – ἐστὶν om. H 18  τὸ om. π 20sq.  ἐπὶ – καὶ] ἐπὶ πόλεον （supra ε add. αι H: ἐπιπολαίως Wb） ὀξεῖαν Wb H 22  Τί – ἀθέρωμα om. H ἀθερώδης B 23  περιέχον υ D H 24  Τί – στεάτωμα om. H πιμελώδης H

5

10

15

20

25

Def. 406–416

5

𝟷𝟺𝟷

406.  Was ist eine Milphosis? Eine Milphosis ist das Ausfallen der Wimpern auf Grund eines sehr scharfen Flusses. 407.  Was ist ein Staphyloma? Ein Staphyloma ist das durch ein Geschwür verursachte und mit Entzündung verbundene Heraustreten der dunklen Haut, ähnlich einer Weinbeere. Über die Erkrankungen in der Nase

10

15

20

25

408.  Was ist eine Fleischgeschwulst? Eine Fleischgeschwulst ist ein widernatürliches Wachsen von Fleischgewebe in den Nasenlöchern. 409.  Was ist eine Fleischgeschwulst beziehungsweise ein Polyp? Der Polyp hat seine Bezeichnung von den Vielfüßern (polypodes) bekommen; denn jene haben viele Ausläufer, sind schwammig und wachsen, und ebenso ist es auch bei dieser Erkrankung. 410.  Worin unterscheidet sich die Fleischgeschwulst von einem Polypen? Die Fleischgeschwulst unterscheidet sich von einem Polypen in der Größe und in der Struktur. 411.  Was ist eine Stinknase? Eine Stinknase ist eine Vereiterung tief innen in den Nasenlöchern mit einer übelriechenden Ausdünstung. 412.  Was ist eine Schwellung am Ohr? Schwellungen am Ohr sind Abszesse an den Ohren – diese (Gebilde) haben manche als D i o s k u r e n bezeichnet –, sie treten bei Fiebern auf, wobei sie (die Betroffenen) oft von den Fiebern befreien. 413.  Was ist weißlicher Hautausschlag? Weißlicher Hautausschlag ist die widernatürliche Veränderung des Körpers zur weißen Farbe hin. 414.  Was ist Herpes? Herpes ist ein Geschwür, das durch einen Überschuss an Galle entsteht und sich ausbreitet. 415.  Was ist eine Breigeschwulst? Eine Breigeschwulst ist eine sehnenartige Hülle, die eine breiige Flüssigkeit enthält. 416.  Was ist eine Fettgeschwulst? Eine Fettgeschwulst ist die widernatürliche Vergrößerung von Fett(gewebe).

142

[Galen], Medizinische Definitionen

417. (377 K.)  Τί ἐστι προσάρτησις; Προσάρτησίς ἐστιν ὑμένων μακροτέρων καὶ ἀσθενεστέρων ἀντοχὴ πρὸς τὰ παρακείμενα σώματα. 418. (378 K.)  Τί ἐστιν ἀνεύρυσμα; Ἀνεύρυσμά ἐστι φλεβώδους ἀγγείου ἀνευρυσμὸς ἢ πνευματικῆς ὕλης παρασπορὰ ὑπὸ τῆς σαρκὸς κατὰ διαπήδησιν ἀναδιδομένης. 419. (379 K.)  Τί ἐστιν ὑπόσφαγμα; Ὑπόσφαγμά ἐστιν ἔξωθεν τῆς ἐπιφανείας αἱμάλωπι παραπλήσιον. 420. (380 K.)  Τί ἐστι γαγγλίον; Γαγγλίον ἐστὶ νεύρου παρὰ φύσιν συστροφὴ σωματοπεποιημένη. 421. (381 K.)  Τί ἐστιν ἄφθα; Ἄφθα ἐστὶν ἕλκωσις ἐπιπόλαιος ἐν τῷ στόματι γιγνομένη. ἐπιπολάζει δὲ αὕτη ἡ ἕλκωσις μάλιστα παιδίοις. 422. (382 K.)  Τί ἐστι φλεγμονή; Φλεγμονή ἐστιν ὄγκος μετ᾽ ἐρυθήματος καὶ σκληρίας πόνους ἐπιφέρων σφυγμώδεις καὶ πυρετώδεις – εἴρηται δὲ φλεγμονὴ ἀπὸ τοῦ οἷον φλέγεσθαι τὸν τόπον – ἢ ὄγκος ὀδυνηρὸς καὶ ἀντίτυπος μετ᾽ ἐρυθήματος, χωρὶς πυρετοῦ. 423. (383 K.)  Τί ἐστιν ἐρυσίπελας; Ἐρυσίπελάς ἐστιν ἔρευθος διάπυρον μετὰ φλογώσεως ἔσθ᾽ ὅτε πυρετοὺς καὶ φρίκας ἐπιφέρον. 424. (463 K.)  Ὅτι τὸ μέτρον τῆς φλεβοτομίας ἡ δύναμίς ἐστι τοῦ κάμνοντος· Εἰς ταύτην γὰρ ἀποβλέποντες τὸ δοκοῦν αὔταρκες εἶναι κομιζόμεθα. κενοῦμεν δὲ ἢ διὰ φλεβοτομίας ἢ σικύας καὶ βδέλλης καὶ τῶν τοιούτων. ἀφαιροῦμεν δὲ αἷμα διὰ πλῆθος πολύ, καὶ μάλιστα ὅταν τὸ αἷμα αἴτιον τοῦ πάθους ὑπονοῶμεν.

5

10

15

20

10–18  Τί – κάμνοντος. lin. 19–22 κενοῦμεν – ὑπονοῶμεν] cf. [Sor.] Quaest. med. 399–401.2L: p. 346,18–347,13 Fischer

1sq.  Τί – σώματα om. H 2  καὶ ἀσθενεστέρων om. χ 3  Τί – ἀνεύρυσμα om. H φλεβώδης B H ἀγγείων H 4  ἀνευρυσμὸς] ἀνεύρυσμα W b ἢ – σαρκὸς om. H post σαρκὸς add. ἁραίωμα Wb διαπήδησιν] πήδησιν υ: διάθεσιν W b: διήθησιν H 5  διδόμενον H 6  Τί – ὑπόσφαγμα om. H ὑπόσφαγμα] ὑπόσφυγμα （-σφιγ-） Z υ E ρ: ἀπόσφυγμα （ἀ ex ὑ corr.） V Ὑπόσφαγμά] ὑπόσφυγμα （-σφιγ-） Z υ E ρ H: ἀπόσφυγμα V π ἔξωθεν τῆς] ἐξ αὐτῆς H 7  ὠμόλυτι （ὠμέλυτι [supra έ add. η et σ supra τ] A: ὠμέλυτι in textu, ὠμῇ λύσῃ in marg. S） χ: μάλωπι H: μώλωπι W b: sec. Sylv. （vibici） corr. Corn. παραπλησία W b 8  Τί – γαγγλίον om. H νεύρον N 9  σεσωματοπεποιημένη W b H: σώματος πεποιημένη π 10  Τί – ἄφθα om. H ἐπιπολαίως Wb τῷ om. χ H 11  ἐπιπλεονάζει β: πλεονάζει G: ἐπιπλάττει H δὲ αὕτη in textu om. N, δὲ αὐτῆ ante lin. add. N2 αὕτη om. F: αὐτὴ μ M G: αὐτῆς W b ἡ om. Wb ἕλκωσις – παιδίοις] ἕλ… W b+ μάλιστα ante ἡ trsp. γ （postea corr. N）, post παιδίοις F παιδίοις] hic desinit H 13  πόνου E σφυγμώδης F: σφυγματώδεις π καὶ πυρετώδεις om. D L 14  οἷον om. W b φλογίζεσθαι Wb καὶ om. τ 16   ἔρευθος] πάθος Wb διάπυρον om. D 17  φλεγμονῆς Wb πυρετοῦ ρ: πυρετὸν π φρίκας in textu om. N, in marg. add. N2 ἐπιφέρων D B L: ἐπιφέρειν Wb 18sq.  Ὅτι – κομιζόμεθα om. π 18  Ὅτι] τί τὸ μέτρον τῆς φλεβοτομίας Wb ἐστι post κάμνοντος trsp. W b 19  γὰρ om. M δοκοῦν om. χ （deest π） ante κενοῦμεν add. ποσαχῶς κενοῦμεν αἷμα W b καινοῦμεν C κ 20  ἢI] αἷμα Wb ἢII om. Wb καὶI om. W b: ἢ S π ante ἀφαιροῦμεν add. πότε ἀφαίρεσις γίνεται Wb 21  καὶ om. D πάθ （post θ supra lin. add. ο） F

Def. 417–424

5

10

15

20

𝟷𝟺𝟹

417.  Was ist ein Anhängsel? Ein Anhängsel ist die Verwachsung von recht langen und recht schwachen Häuten mit den anliegenden Körperstrukturen. 418.  Was ist ein Aneurysma? Ein Aneurysma ist die Erweiterung eines in einer Ader bestehenden Gefäßes oder die Ausbreitung von Pneumasubstanz unter dem Fleisch, die dadurch verteilt wird, dass sie durchsickert. 419.  Was ist eine Druckstelle? Eine Druckstelle befindet sich außen auf der (Körper)oberfläche, sie ist einem Bluterguss ähnlich. 420.  Was ist ein Ganglion? Ein Ganglion ist eine widernatürliche Verdickung an einer Sehne, die zu einer festen Struktur geworden ist. 421.  Was ist eine Aphthe? Eine Aphthe ist eine oberflächliche Vereiterung, die im Mund auftritt. Diese Vereiterung ist besonders bei Kindern verbreitet. 422.  Was ist eine Entzündung? Eine Entzündung ist eine Geschwulst mit Rötung und Verhärtung, die pulsierende und brennende Schmerzen herbeiführt – die Bezeichnung ‚Entzündung‘ kommt daher, dass die (betroffene) Stelle gleichsam entflammt wird – oder eine Geschwulst, die schmerzhaft ist und nicht nachgibt, (sie ist) mit Rötung (verbunden und tritt) ohne Fieber (auf). 423.  Was ist Erysipelas? Erysipelas ist eine flammende Rötung mit Entzündung, die bisweilen Fieber und Schüttelfrost herbeiführt. 424.  Dass das Maß für den Aderlass der Kräftezustand des Kranken ist: Denn wenn wir auf ihn schauen, entnehmen wir die Menge, die ausreichend zu sein scheint. Wir entleeren entweder durch einen Aderlass, mit Schröpfköpfen, Blutegeln und derartigen Maßnahmen. Wir entnehmen Blut aber auf Grund einer großen Menge, und besonders dann, wenn wir in dem Blut die Ursache der Erkrankung vermuten.

144

[Galen], Medizinische Definitionen

425. (463 K.)  Πότε προκριτέον φλεβοτομίαν; Προκριτέον ἑκάστης ἀφαιρέσεως τὴν ἀμείνονα· τὴν φλεβοτομίαν διὰ πνιγμὸν σκοτόδινον ἐκκλίνοντας δόσιν φαρμάκου. 426. (463 K.)  Πότε σικύαν; Τὴν σικύαν διὰ περίθλασιν τοπικήν. 427. (463 K.)  Πότε τὴν διὰ βδέλλης κένωσιν; Τὴν δὲ βδέλλαν, ἐφ᾽ ὧν λεπτῶς ἀναστομῶσαι τὸν πεπονθότα τόπον δεόμεθα. 428. (385 K.)  Τί ἐστι σκῖρος; Σκῖρός ἐστιν ὄγκος σωμάτων μετὰ σκληρίας καὶ βάρους καὶ δυσκινησίας τε καὶ δυσαισθησίας. 429. (387 K.)  Τί ἐστιν ἀπόστημα; Ἀπόστημά ἐστι μεταβολὴ σωμάτων ἐκ φλεγμονῆς εἰς πύον. 430. (388 K.)  Τί ἐστι κολόβωμα; Κολόβωμά ἐστιν ἔκλειψις μορίου κατά τι μέρος τοῦ σώματος. 431. (389 K.)  Τί ἐστι πῶρος; Πῶρός ἐστιν οὐσία λιθώδης καὶ ἀπόκροτος. 432. (390 K.)  Τί ἐστιν ὑδροκέφαλον; Ὑδροκέφαλόν ἐστιν ὑδατώδους ὑγροῦ ἢ αἵματος τρυγώδους συλλογὴ κατά τι μέρος τῶν τὴν κεφαλὴν πλεκόντων σωμάτων. 433. (421 K.)  Τί ἐστι σῦριγξ; Σῦρίγξ ἐστιν ὑποφορὰ τυλώδης στενή τε καὶ ἐπιμήκης, ἔσθ᾽ ὅτε δὲ καὶ ἐσκολιωμένη ἀναπούλωτον ἔχουσα τὸ στόμιον, δι᾽ οὗ ὑγρὸν κατά τινας καιροὺς ἐκκρίνεται λεπτόν. 434. (391 K.)  Τί ἐστι κηρίον; Κηρίον ἐστὶν ἕλκος συνεχεῖς ἔχον κατατρήσεις, ἐξ ὧν μελιτῶδες ὑγρὸν ἐκκρίνεται. 435. (392 K.)  Τί ἐστι φαγέδαινα; Φαγέδαινά ἐστιν ἕλκος ἀναβιβρῶσκον τὰ μέρη καὶ τὰ ἀγγεῖα τὰ παρακείμενα. 436. (393 K.)  Τί ἐστι καρκίνωμα; Καρκίνωμά ἐστιν ὄγκος κακοήθης καὶ περίσκληρος, ἀνέλκωτος ἢ ἡλκωμένος. εἴρηται δὲ καρκίνωμα ἀπὸ τοῦ ζῴου τοῦ καρκίνου, ἐπειδὴ οὗ ἂν λάβῃ δυσαπάλλακτόν ἐστι τὸ πάθος.

5

10

15

20

25

14–26  Τί – πάθος] cf. [Sor.] Quaest. med. 336L. 402–405L: p. 325,14–16. 347,15–348,9 Fischer 20sq.  Τί – ἐκκρίνεται] cf. Sigerist, Lecciones Heliodori, p. 153,204–205 decurrit

1–146,17  Πότε – κατασκευήν post p. 108,13 ὀρέγονται trsp. P 1  προκριτέον] κριτέον P Wb ante Προκριτέον supra lin. add. πότε F ante ἑκάστης add. φλεβοτομίαν ε 2  τὴν ἀμείνονα om. P Wb φλεβοτομίαν – σκοτόδινον] δὲ δεινὴν χ καὶ addidi ἐκκλίνοντες Wb: ἐκκλίνοντα B: ἐκκλίναντας D: ἐκκλείνοντας R: ἐκκλείοντας ε 3  δόσει χ φάρμακον S 5   δὲ om. P οῦ λεπτον P 6  τὸν πεπονθότα om. P δεόμεθα τόπον χ 7  Σκῖρός ἐστιν om. P 8  τε καὶ δυσαισθησίας om. D τε om. P S 9  σώματος P 10  πύον] ποιὸν P 11–16  Τί – σωμάτων om. P 13  Πῶρός] πόρος C κ ἀπόκριτος （ι puncto del. et ο supra ι add.） A: ἀπόκροτος （supra οII add. ι） S 15  αἵματος] διαίμου ἢ W b τρυγώδους] τοῦ ὑγρώδους π 17  Σῦρίγξ ἐστιν om. P ὐλώδης P 17sq.  στενή – ἐσκολιωμένη om. P 18   δὲ om. N π 18sq.  δι᾽ οὗ] διὸ χ 19  καιροὺς om. M ἐκκρίνει ε post λεπτόν trsp. p. 152,3– 7 τῶν – ἔχουσιν P 20sq.  Τί – ἐκκρίνεται om. P 20  συνεχὲς Wb ἔχων （supra ω add. ο） D: ἔχων C κ 22  αναβιβρώσκων P 23  μέρη – τὰII] ὑγιῆ καὶ ψ （deest λ） 24  Καρκίνωμά ἐστιν om. P καὶ om. P ε 25  καρκίνωμα om. χ 26  τοῦ om. D ἐπειδὴ – πάθος om. χ οὗ om. P

Def. 425–436

5

10

15

20

25

30

𝟷𝟺𝟻

425.  Wann muss man dem Aderlass den Vorzug geben? Man muss bei jeder (Blut)entnahme der geeigneteren den Vorzug geben: dem Aderlass bei Erstickungs- und Schwindelanfällen, wobei man die Gabe eines Medikaments vermeidet. 426.  Wann dem Schröpfkopf? Dem Schröpfkopf bei einer lokalen Quetschung. 427.  Wann der Entleerung mit Blutegeln? Den Blutegeln bei denjenigen, bei denen wir (die Blutgefäße) an der erkrankten Stelle geringfügig öffnen müssen. 428.  Was ist eine Verhärtung? Eine Verhärtung ist eine Schwellung an Körperstrukturen, verbunden mit Härte, Schweregefühl, Bewegungsstörung und Beeinträchtigung der Empfindungsfähigkeit. 429.  Was ist ein Abszess? Ein Abszess ist eine Veränderung von Körperstrukturen, bei der eine Entzündung in Eiter übergeht. 430.  Was ist eine Verstümmelung? Eine Verstümmelung ist das Fehlen eines Teils an irgendeinem Körperteil. 431.  Was ist Kallus? Kallus ist eine steinartige, festgestampfte Substanz. 432.  Was ist ein Wasserkopf? Ein Wasserkopf ist eine Ansammlung von einer wässrigen Flüssigkeit oder von bodensatzartigem Blut an irgendeinem Teil der Strukturen, die den Kopf bilden. 433.  Was ist eine Fistel? Eine Fistel ist ein verhärteter Gang, eng und länglich, bisweilen aber auch gekrümmt, mit einer Mündung ohne Narben, durch die zu bestimmten Zeiten eine dünne Flüssigkeit abgesondert wird. 434.  Was ist ein Kerion? Ein Kerion ist ein Geschwür mit dicht nebeneinanderstehenden Löchern, aus denen eine honigartige Flüssigkeit abgesondert wird. 435.  Was ist eine Phagedaena? Eine Phagedaena ist ein Geschwür, das die anliegenden Partien und Gefäße zerfrisst. 436.  Was ist eine Krebsgeschwulst? Eine Krebsgeschwulst ist eine bösartige und sehr harte Schwellung, (die) ohne Vereiterung oder in vereitertem Zustand (auftritt). Die Krebsgeschwulst hat ihre Bezeichnung von dem Tier, das Krebs genannt wird, weil das Leiden, wo auch immer es zupackt, (nur) schwer beseitigt werden kann.

146

[Galen], Medizinische Definitionen

437. (394 K.)  Τίνες εἰσὶ διονυσιακοί; Διονυσιακοί εἰσιν ὀστώδεις ὑπεροχαὶ ἐγγὺς κροτάφων γινόμεναι. λέγονται δὲ καὶ κέρατα ἀπὸ τῶν κερασφορούντων ζῴων κεκλημένα. 438. (395 K.)  Τί ἐστι τερηδών; Τερηδών ἐστιν ὀστοῦ κατάτρησις ἀπὸ φθορᾶς. τὸ δ᾽ ὄνομα τῷ πάθει ἀπὸ τῶν συμβεβηκότων τρημάτων οἱονεί τις τερηδὼν οὖσα. 439.  Τί ἐστι τραῦμα; Τραῦμά ἐστι διαίρεσις πρόσφατος σώματος ψυχικῆς τε μετέχον καὶ ζωτικῆς δυνάμεως. 440.  Τί ἐστιν ἕλκος; Ἕλκος ἐστὶ τραῦμα χρόνιον ἢ τῆς ἐπιφανείας τοῦ σώματος λύσις ἢ συνεχείας λύσις. 441.  Τί διαφέρει τραῦμα ἕλκους; Διαφέρει τραῦμα ἕλκους χρόνῳ, ἐπεὶ τὸ μὲν τραῦμα πρόσφατός ἐστι τρῶσις, τὸ δὲ ἕλκος χρόνιον τραῦμα. 442. (396 K.)  Τί ἐστιν ἀδήν; Ἀδήν ἐστι συστροφή τις ξηρὰ καὶ σαρκώδης ἢ συστροφὴ σαρκώδης. 443. (397 K.)  Τί ἐστι χοιράς; Χοιράς ἐστι σὰρξ ξηρὰ καὶ δύσλυτος. 444. (398 K.)  Τί ἐστι βρογχοκήλη; Βρογχοκήλη ἐστὶν ὄγκος παρὰ τῷ βρόγχῳ διαφορὰν ἔχων παρὰ τὴν ἐν τῷ ὀσχέῳ κατασκευήν. 445. (399 K.)  Τί ἐστιν ἀγκύλη; Ἀγκύλη ἐστὶ πεῖσις τῶν περὶ τὸν τράχηλον ἢ τὰ ἄρθρα τενόντων, δι᾽ ἣν ἐμποδίζεται ἡ ἐνέργεια. 446. (404 K.)  Τί ἐστιν ἐξόμφαλος; Ἐξόμφαλός ἐστιν ὑπεροχὴ ὀμφαλοῦ ὑπὸ διαφόρου αἰτίας γινομένη. 447. (403 K.)  Τί ἐστι γυναικόμασθον; Γυναικόμασθόν ἐστι παρὰ φύσιν αὔξησις τῆς ὑποκειμένης τοῖς μασθοῖς πιμελῆς.

5

10

15

20

1–3  Διονυσιακοί – κεκλημένα] cf. Orib. Coll. med. rel. XLVI 29,1: CMG V I 2,1, p. 239,11–13 15–17  Τί – κατασκευήν] cf. [Sor.] Quaest. med. 406sq. L: p. 348,11–349,1 Fischer 18–154,2   Τί – ἀγγείων] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. V: Palat. Gr. 199, fol. 18sq.  Ἀγκύλη – ἐνέργεια] cf. schol. R U2 in Orib. Coll. med. rel. XLV II 6,5: 37v,19–38r,20 CMG V I 2,1, p. 251 ad lin. 23 20sq.  Τί – γινομένη] cf. [Sor.] Quaest. med. 408L: p. 349,3sq. Fischer 1  διονυσιακοί] διονυσίσκοι χ Wb Διονυσιακοί om. P: διονυσίσκοι χ: correxi 2  καὶ om. π 3  κεκλιμένα （supra ι add. η R） Z R V π 4–6  Τί – οὖσα om. P 4  κατατήρησις V φορᾶς Wb 5  τρημάτων om. τ τετρηδὼν W b: τρηδὼν χ: correxi 7–12  Τί – τραῦμαII om. χ 7  σωμάτων· ψυχῆς W b 11  Τίνι – ἕλκουςI om. P τί Wb: correxi post Διαφέρει add. δὲ P 13sq.  Τί – σαρκώδης om. P 13  Τί – ἀδήν om. λ 13sq.  Ἀδήν – σαρκώδης post p. 150,3 καλεῖται trsp. λ 13  τις om. φ 13–17  ἢ – κατασκευήν om. λ 15  Χοιράς ἐστι om. P ξηρὰ] σκληρὰ ε 16  Βρογχοκήλη ἐστὶν om. P τῷ] τὸ K 17  διάφορον Wb παρὰ] περὶ Wb τὴν om. E ὀρχέω P: ἀσχετω E κατασκευή E post κατασκευήν trsp. p. 118,15–138,22 Τί – σύστασις P 18sq.  Τί – ἐνέργεια om. P 18  Τί – ἀγκύλη om. λ 18– 170,20  Ἀγκύλη – σῶμα post p. 48,21 ἡγεμονικοῦ trsp. λ 18  πῆξις λ τῶν om. χ 19   τεινόντων D 20  Τί – ἐξόμφαλος] P+: om. λ Ἐξόμφαλός ἐστιν om. P Ἐξόμφαλός] ἐξόμφαλον λ ὀμφαλοῦ] ὀφθαλμοῦ E 21  διαφόρους μ F N G π αἰτίας] τινὰς τ γινόμενον W b 22sq.  Τί – πιμελῆς om. λ 22  γυναικόμασθον] γυναικόμασθ.. P+: γυναικόμαστον ε W b Γυναικόμασθόν ἐστι om. P Γυναικόμασθόν] γυναικόμαστόν ε αὔξησις] αὐξανόμενον P 23  τῆς om. F τοῖς μασθοῖς] τῶ σώματι W b

Def. 437–447

5

10

15

20

25

𝟷𝟺𝟽

437.  Was sind Dionysiakoi? Dionysiakoi sind knöcherne Auswüchse, die sich nahe an den Schläfen bilden. Sie werden aber auch Hörner genannt, wobei diese Bezeichnung von den Tieren übernommen worden ist, die Hörner tragen. 438.  Was ist Knochenfraß? Knochenfraß ist die Durchlöcherung eines Knochens infolge von Zersetzung. Seinen Namen hat das Leiden von den Löchern, die zustande gekommen sind, wie wenn es sich um einen Holzwurm handelt. 439.  Was ist eine Wunde? Eine Wunde ist eine frische Verletzung an einem Körper, die sowohl an der Seelen- als auch an der Lebenskraft Anteil hat. 440.  Was ist ein Geschwür? Ein Geschwür ist eine chronische Wunde, eine Zertrennung der Körperoberfläche oder eine Zertrennung des Zusammenhangs. 441.  Wodurch unterscheidet sich eine Wunde von einem Geschwür? Eine Wunde unterscheidet sich von einem Geschwür durch den Zeitfaktor, da die Wunde eine frische Verletzung ist, das Geschwür dagegen eine chronische Wunde. 442.  Was ist eine Drüse? Eine Drüse ist eine trockene, fleischartige Verdickung oder eine fleischartige Verdickung. 443.  Was ist die geschwollene Drüse am Hals? Die geschwollene Drüse am Hals ist trockenes und schwer aufzulösendes Fleischgewebe. 444.  Was ist eine Bronchokele? Eine Bronchokele ist eine Geschwulst an der Luftröhre, die sich von dem (betreffenden) Gebilde am Hodensack unterscheidet. 445.  Was ist eine Ankyle? Eine Ankyle ist eine Erkrankung der Sehnen am Hals oder an den Gelenken, durch die die Funktionsausübung behindert wird. 446.  Was ist ein Nabelbruch? Ein Nabelbruch ist das Hervortreten des Nabels, das aus verschiedenen Gründen auftritt. 447.  Was ist ein Gynaikomasthon? Ein Gynaikomasthon ist eine widernatürliche Vergrößerung der Fettschicht, die sich unter den Brüsten befindet.

148

[Galen], Medizinische Definitionen

448. (411 K.)  Τί ἐστιν ἐν κατακαλύψει ἀπόστημα; Ἐν κατακαλύψει ἐστὶν ἀπόστημα τῶν ἐν βάθει σωμάτων ἢ σπλάγχνων εἰς πύον τῆς μεταβολῆς γινομένης. 449. (400 K.)  Τί ἐστιν ἀκροχορδών; Ἀκροχορδών ἐστιν ἔκφυσις περιφερὴς λίαν στενὴν ἔχουσα βάσιν. 450. (412 K.)  Τί ἐστι φύγεθλον; Φύγεθλόν ἐστι τὸ κατὰ βουβώνων γινόμενον ἀπόστημα. 451. (405 K.)  Τί ἐστιν ἐπιπλοόμφαλον; Ἐπιπλοόμφαλόν ἐστιν ὑποδρομὴ ἐπιπλόου κατὰ τὸν ὀμφαλόν. 452. (407 K.)  Τί ἐστιν ὑδρόμφαλον; Ὑδρόμφαλόν ἐστιν ἀργοῦ ὑγροῦ σύστασις κατὰ τὸν ὀμφαλόν, ποτὲ δὲ καὶ ὑπὸ χιτῶνος συνεχόμενον. 453. (408 K.)  Τί ἐστι πωρόμφαλον; Πωρόμφαλον δέ ἐστι πώρου σύστασις κατὰ τὸν ὀμφαλόν. 454. (409 K.)  Τί ἐστι σαρκόμφαλον; Σαρκόμφαλον δέ ἐστι σαρκὸς παρὰ φύσιν αὔξησις κατὰ τὸν ὀμφαλὸν ἤτοι ἡμέρου ἢ κακοήθους. 455. (410 K.)  Τί ἐστι πνευματόμφαλον; Πνευματόμφαλον δέ ἐστι τὸ ἀνεύρυσμα τοῦ ὀμφαλοῦ. 456. (413 K.)  Τί ἐστιν ὑποσπαδίας; Ὑποσπαδίας ἐστὶ πάθος, ἐφ᾽ οὗ ἡ βάλανος ἐφείλκυσται. 457. (402 K.)  Τί ἐστι θύμος; Θύμος ἐστὶν ἔκφυσις σαρκὸς τραχείας ὁμοία τοῖς ἐδωδίμοις θύμοις περὶ αἰδοῖον καὶ ἕδραν γινομένη.

5

10

15

20

1–5  Τί – βάσιν] cf. [Sor.] Quaest. med. 409sq. L: p. 349,3–7 Fischer 8–11  Τί – συνεχόμενον] cf. [Sor.] Quaest. med. 412.1L. 413L: p. 350,5sq. 351,1sq. Fischer 14–17  Τί – ὀμφαλοῦ] cf. [Sor.] Quaest. med. 415sq. L: p. 351,4–8 Fischer 20–150,2  Τί – δέρματος] cf. [Sor.] Quaest. med. 411L. 416L: p. 350,1sq. 351,10sq. Fischer 1  Τί – ἀπόστημα om. λ Τί – κατακαλύψειI] …ψει P+ ἐν κατακαλύψει] ἐγκατακαλύψει σ: ἐν καταλήψει υ ἀπόστημα om. V 1sq.  Ἐν – ἀπόστημα om. P 1  Ἐν κατακαλύψει] ἐγκατακαλύψει σ: ἐν καταλύψει Z M D: ἐν καταλήψει υ λ 1sq.  ἀπόστημα ἐστὶ（ν） ε ρ 2   ἀπόστημα – σωμάτων] ἀποστημάτων τινῶν λ τῶν – βάθει] τῶν τινων P: τὸ τινῶν Wb σπλάγχνον M πύον] ποιὸν P 2sq.  τῆς – γινομένης] τις μεταβολῆ γινομενον P 3   γινόμενον W b: γινομένη λ 4  Τί – ἀκροχορδών om. λ Ἀκροχορδών ἐστιν om. P ἔκκρισις D περιφερῆ λ 5  λίαν στενὴν] τε καὶ στενὴν λ: καὶ διάστενον （διὰ στενῶν B） χ ante βάσιν add. τὴν W b βάσιν] ουσιαν P 6  Τί – φύγεθλον] P+: om. λ Φύγεθλόν ἐστι om. P τὸ om. χ βουβῶνα χ λ 8–11  Τί – συνεχόμενον om. P 8  Τί – ἐπιπλοόμφαλον om. λ ἐπιυποδρομὴ λ 10  Τί – ὑδρόμφαλον om. λ ἀγροῦ D ὑγροῦ in textu om., in marg. add. Z: om. υ 11  δὲ om. W b 12  Τί – πωρόμφαλον om. λ Πωρόμφαλον δέ ἐστι om. P δέ om. ε F C D B K: del. L ἐστιII om. λ πόρου B λ: πόνου P 14  Τί – σαρκόμφαλον] …αλον P+: om. λ Τί ἐστι om. G Σαρκόμφαλον δέ ἐστι om. P δέ om. ε F ἐστιII om. λ 15  αὔξησιν D κατὰ τὸν] κατ᾽ χ ἡμέρου] μέρους χ ἢ] ἤτοι （τοι supra lin. add. D） π W b 16  Τί – πνευματόμφαλον om. λ πνευματόμφαλον] πνευμόμφαλον χ Πνευματόμφαλον δέ ἐστι om. P Πνευματόμφαλον] πνευμόμφαλον χ ἐστιII om. λ τὸ om. Wb ἀνεύροιμα λ 18–150,7  Τί – γίνεται om. P 18  Τί – ὑποσπαδίας om. λ ὑποσπαδίας] ὑπασπιδίας （-ασπίδας F M G: -ασπίας N） χ Ὑποσπαδίας] ὑπασπιδίας （-ασπίδας ρ） χ 19  ἐφέλκεται Wb: ἐπίκειται· καὶ τὸ τῆς οὐρήθρας τρήμα （supra μα add. μ Q: τρῆμμα X） ὑπόκειται λ 20  Τί – θύμος om. λ Θύμος] φύμος π τραχεῖα λ ὅμοια π 21  τοῖς – θύμοις om. χ αἰδοίω … ἕδρα λ αἰδοίων E γί（γ）νόμενον φ

Def. 448–457

5

10

15

20

𝟷𝟺𝟿

448.  Was ist ein im Verborgenen bestehender Abszess? Ein im Verborgenen bestehender Abszess liegt vor, wenn die Umwandlung in Eiter an den Strukturen oder Eingeweiden erfolgt, die in der Tiefe liegen. 449.  Was ist eine gestielte Warze? Eine gestielte Warze ist ein kugelförmiger Auswuchs mit einem sehr dünnen Stiel. 450.  Was ist ein Phygethlon? Ein Phygethlon ist der Abszess, der in den Leistenbeugen entsteht. 451.  Was ist ein vom Netz verursachter Nabelbruch? Ein vom Netz verursachter Nabelbruch liegt vor, wenn sich das Netz unter den Nabel schiebt. 452.  Was ist ein von einer Flüssigkeit verursachter Nabelbruch? Ein von einer Flüssigkeit verursachter Nabelbruch ist eine Ansammlung von träger Flüssigkeit unter dem Nabel, wobei der Bruch bisweilen auch von einer Haut zusammengehalten wird. 453.  Was ist ein kallöser Nabelbruch? Ein kallöser Nabelbruch liegt vor, wenn sich im Bereich des Nabels Kallus bildet. 454.  Was ist ein durch Fleisch verursachter Nabelbruch? Ein durch Fleisch verursachter Nabelbruch ist ein widernatürliches Wachstum von gutartigem oder bösartigem Fleisch im Bereich des Nabels. 455.  Was ist ein durch Winde verursachter Nabelbruch? Ein durch Winde verursachter Nabelbruch besteht in der Erweiterung des Nabels. 456.  Was ist Hypospadias? Hypospadias ist ein Leiden, bei dem die Eichel heraufgezogen ist. 457.  Was ist ein Thymos? Ein Thymos ist ein Auswuchs von rauem Fleisch, ähnlich den essbaren Thymianpflanzen, er bildet sich am Genitale und am After.

150

[Galen], Medizinische Definitionen

458. (414 K.)  Τί ἐστι λιπόδερμος; Λιπόδερμός ἐστιν ἔλλειψις τοῦ σκέποντος τὴν βάλανον δέρματος. τὸ σκέπον δὲ τὴν βάλανον δέρμα πόσθη ἢ ἀκροποσθία καλεῖται. 459. (415 K.)  Τί ἐστι φιμός; σύμφυσις τοῦ κατὰ τὴν βάλανον δέρματος ὡς μηκέτι ἀποσύρειν δύνασθαι. 460. (415 K.)  Πόσαι διαφοραὶ φιμῶν; Διαφοραὶ δὲ τοῦ φιμοῦ δύο· ἢ γὰρ ἐκ φύσεως ἢ ἐξ ἐπιγεννήματος ἑλκώσεως προηγησαμένης γίνεται. 461. (418 K.)  Τί ἐστι ῥαγάς; Ῥαγάς ἐστι διαίρεσις τετυλωμένα ἔχουσα χείλη. 462. (416 K.)  Τί ἐστι περιεπιφίμωσις; Περιεπιφίμωσίς ἐστιν ἀποσυρέντος τοῦ τῆς βαλάνου δέρματος ἡ ὑπεράνω τῆς βαλάνου φλεγμονὴ ὡς μηκέτι ἐπισῦραι τὴν πόσθην δύνασθαι. 463. (417 K.)  Τί ἐστι περιτομή; Περιτομή ἐστι περιαίρεσις καὶ ἀφαίρεσις τοῦ σκέποντος τὴν βάλανον δέρματος. 464. (419 K.)  Τί ἐστιν αἱμορροΐς; Αἱμορροΐς ἐστιν ἀνεύρυσμα τῶν καταπλεκόντων τὴν ἕδραν ἀγγείων. εἴρηται δὲ ἀπὸ τοῦ αἷμα δι᾽ αὐτῆς ῥεῖν. 465. (419 K.)  Πόσαι διαφοραὶ αἱμορροΐδων; Διαφοραὶ δὲ αἱμορροΐδων ε´· παρὰ τὸ μέγεθος, παρὰ τὸ πλῆθος, παρὰ τὸ σχῆμα, παρὰ τὸν τόπον, παρὰ τὴν κατασκευήν. παρὰ μὲν τὸ μέγεθος αἱ μὲν αὐτῶν εἰσι μικραί, αἱ δὲ μεγάλαι, αἱ δὲ μέσαι· παρὰ δὲ τὸ πλῆθος, ἐπεὶ ἐφ᾽ ὧν μὲν μία, ἐφ᾽ ὧν δὲ πλείονες συνίστανται· παρὰ δὲ τὸ σχῆμα αἱ μὲν στενὴν ἔχουσι τὴν βάσιν, αἱ δὲ πλατεῖαν· παρὰ δὲ τὸν τόπον, ἐπειδὴ αἱ μὲν ἐν δακτυλίῳ γίνονται, αἱ δὲ ἐν σφιγκτῆρι, αἱ δὲ ἐν τῷ ἀπευθυσμένῳ· παρὰ δὲ τὴν κατασκευήν, ὅτι αἱ μέν εἰσιν ἥμεροι, αἱ δὲ κακοήθεις. 466. (420 K.)  Τί ἐστι κονδύλωμα; Κονδύλωμά ἐστι δακτυλίου στολίδος ἐπανάστασις μετὰ φλεγμονῆς. 12–25  Τί – φλεγμονῆς] cf. [Sor.] Quaest. med. 418.1–421L: p. 352,1–353,9 Fischer Τί – φλεγμονῆς] cf. P.Oxy. 5239,1sq. Paul. Nic. De re med.: cap. 71, lin. 25 Ieraci Bio

5

10

15

20

25

24sq.  

1  Τί – λιπόδερμος om. λ Λιπόδερμός] λιπόδερμον λ 2–5  τὸ – δέρματος om. χ 2   δέρμα om. λ ἀκρατοποσθία λ: correxi: ἀκροποσθὴ W b 4sq.  Τί – δύνασθαι om. λ 4   Φιμός ἐστι sec. [Alex. Aphrod.], Palat. 199, fol. 37v,34 scripsi 6  Πόσαι – φιμῶν om. λ ante Διαφοραὶ add. πόσαι V Διαφοραὶ] διαφορὰς Q δὲ om. V W b φύμου （φ puncto del. et θ supra lin. add.） G δύο ante τοῦ trsp. Wb: β´ λ 7  ἐπιγενήματος （post ν supra lin. add. ν S） χ λ 8–13  Τί – δέρματος om. λ 8  Τί – ῥαγάς] P+ Ῥαγάς ἐστι om. P ante χείλη add. τὰ χ 9–11  Τί – δύνασθαι om. P 10  δέρματος – φλεγμονὴ] νεύρου χ 12  Περιτομή ἐστι om. P ἐστιII – καὶ] ἢ （om. N） περιδιαίρεσις （διαίρεσις N） ἐστιν （post Περιτομή trsp. ε） χ 14   Τί – αἱμορροΐς om. λ: …ρροις P+ Αἱμορροΐς ἐστιν om. P πλεκοντων P 15  αἵματος （in αἷμα corr. F） β π ῥεῖν om. D 16  Πόσαι διαφοραὶ αἱμορροΐδων om. P λ: …αι δια…ορροΐδων Wb+ δὲ om. P, supra lin. add. S πέντε χ W b 17  τὸ μέγεθος] W b+ 17–19   παρὰIII – πλῆθος om. τ 17  τρόπον λ 18  μὲνI om. P λ ante αἱI add. ὅτι μ, ἐπεὶ λ 19   ἐπεὶ] ὅτι χ μὲν – δὲIII om. P μία – δὲIII om. χ 20  post συνίστανται add. ἐπί τινων δὲ ἐλάττονες χ ante αἱI add. ἐπεὶ λ post μὲν add. γὰρ P ἔχουσι post βάσιν trsp. χ 21   πλατεῖαι ε τρόπον λ ἐπεὶ φ: ὅτι χ δακτύλω R 22  ἐνII – αἱII om. L ἀπευθυσμ… P+ ὅτι] ἐπεὶ φ 23  εἰσιν om. E ἥμεραι λ 24  Τί – κονδύλωμα om. λ Κονδύλωμά ἐστι om. P 25  ἐπαναστάσεις λ

Def. 458–466

5

10

15

20

25

𝟷𝟻𝟷

458.  Was ist Lipodermos? Lipodermos ist das Fehlen der Haut, die die Eichel bedeckt. Die Haut, die die Eichel bedeckt, wird Vorhaut oder Spitze der Vorhaut genannt. 459.  Was ist eine Phimose? Eine Phimose ist das Anwachsen der an der Eichel befindlichen Haut, so dass man sie nicht mehr zurückziehen kann. 460.  Wie viele unterschiedliche Arten von Phimosen gibt es? Es gibt zwei unterschiedliche Arten der Phimose: sie entsteht nämlich entweder von Natur aus oder als Folgeerscheinung, wenn eine Vereiterung vorausgegangen ist. 461.  Was ist eine Rhagade? Eine Rhagade ist eine Spalte mit verhärteten Rändern. 462.  Was ist eine Periepiphimose? Eine Periepiphimose ist eine Entzündung oben auf der Eichel, wobei die Haut der Eichel zurückgezogen ist, so dass man die Vorhaut nicht mehr über die Eichel ziehen kann. 463.  Was ist die Beschneidung? Die Beschneidung ist das Ringsherum-Abtrennen und die Entfernung der Haut, die die Eichel bedeckt. 464.  Was sind Hämorrhoiden? Hämorrhoiden bestehen in der Erweiterung der Gefäße, die am After ein Geflecht bilden. Ihre Bezeichnung rührt daher, dass Blut durch sie hindurchfließt. 465.  Wie viele Unterschiede gibt es bei den Hämorrhoiden? Bei den Hämorrhoiden gibt es fünf Unterschiede: in der Größe, in der Menge, in der Form, in Bezug auf den Ort, in der Beschaffenheit. In der Größe (unterscheiden sie sich), indem die einen von ihnen klein sind, andere groß und wieder andere von mittlerer Größe; in der Menge deswegen, weil sich bei einigen Menschen (nur) eine bildet, bei einigen aber mehrere; in der Form, indem die einen eine schmale Grundfläche haben, die anderen eine breite; in Bezug auf den Ort, weil die einen am After, andere am Schließmuskel und wieder andere am Mastdarm auftreten; in der Beschaffenheit dadurch, dass die einen gutartig sind und die anderen bösartig. 466.  Was ist ein Kondyloma? Ein Kondyloma ist eine hervorstehende Wucherung an einer (Haut)falte am After in Verbindung mit einer Entzündung.

152

[Galen], Medizinische Definitionen

467. (421 K.)  Τί ἐστι σῦριγξ; Σῦρίγξ ἐστιν ὑποφορὰ τυλώδης, στενὴ καὶ ἐπιμήκης ἀναπούλωτον ἔχουσα τὸ στόμιον, δι᾽ οὗ ὑγρὸν κατά τινας τόπους ἐκκρίνεται. τῶν δὲ συρίγγων διαφοραὶ δύο· αἱ μέν εἰσι κρυπταί, αἱ δὲ τυφλαί. 468. (421 K.)  Τί ἐστι τυφλὴ σῦριγξ; Τυφλαὶ μὲν αἱ τὸ στόμιον ἐν τῷ βάθει ἔχουσαι, τὸν δὲ κόλπον εἰς τὴν ἐπιφάνειαν. 469. (421 K.)  Τί ἐστι κρυπτὴ σῦριγξ; Κρυπταὶ δέ, ὅσαι καὶ τὸ στόμιον καὶ τὸν κόλπον ἐν τῷ βάθει ἔχουσιν. 470. (422. 423 K.)  Περὶ τῶν κατὰ τὸν ὄσχεον· Περὶ τὸν ὄσχεον γίνεται πάθη τρία· κιρσός, ψώρα, ῥάκωσις. ὄγκοι ἐν ὀσχέῳ συνίστανται η´· ὑδροκήλη, ἐντεροκήλη, ὑδρεντεροκήλη, κιρσοκήλη, ὑδροκιρσοκήλη, πωροκήλη, ἐπιπλοκήλη, ἐντεροεπιπλοκήλη. 471. (424 K.)  Τί ἐστιν ὑδροκήλη; Ὑδροκήλη ἐστὶν ἀργοῦ ὑγροῦ σύστασις κατά τι μέρος τοῦ ὀσχέου. 472. (425 K.)  Τί ἐστιν ἐντεροκήλη; Ἐντεροκήλη ἐστὶν ἐντέρου κατολίσθησις εἰς ὄσχεον εἴτε κατὰ βραχὺ εἴτε ἀθρόως. 473. (425 K.)  Τίνες αἰτίαι ἐντεροκήλης; Αἰτίαι δὲ ἐντεροκήλης· προκαταρκτικὴ μὲν ἔντασις ἢ πληγή, συνεκτικὴ δὲ ἐπέκτασις ἢ ῥῆξις τοῦ περιτοναίου. 474. (426 K.)  Τί ἐστιν ὑδρεντεροκήλη; Ὑδρεντεροκήλη ἐστὶν ἐντέρου κατολίσθησις καὶ ἀργοῦ ὑγροῦ συλλογὴ κατὰ τὸν ὄσχεον. 3–9  τῶν – ῥάκωσις] cf. [Sor.] Quaest. med. 422–425L: p. 353,11–354,7 Fischer ὀσχέου] cf. P.Oxy. 5239,15–17 14sq.  Τί – ὄσχεον] cf. P.Oxy. 5239,10–15

5

10

15

12sq.  Τί –

1sq.  Τί – ἐκκρίνεται om. P 1  Τί – σῦριγξ om. λ Σῦρίγξ om. E ante καὶ add. τε Wb post ἐπιμήκης add. ἔσθ᾽ ὅτε δὲ καὶ ἐσκολιωμένη W b, post 2 στόμιον λ 2  στόμα ρ δι᾽ οὗ] W b+ τόπους] χρόνους λ 3–7  τῶν – ἔχουσιν post p. 144,19 λεπτόν trsp. P 3  δὲI om. χ διαφοραὶ δύο om. φ δύο om. P post μέν add. γὰρ αὐτῶν χ τυφλαί … κρυπταί ψ 4   Τί – σῦριγξ om. φ τυφλὴ σῦριγξ] τυφλῆ P ante Τυφλαὶ add. καὶ λ 4sq.  Τυφλαὶ – ἔχουσαι] τυφλὴ σύριγξ ἐστὶν ἡ ἐν τῶ βάθει ἔχουσα τὸ στόμιον ε 4  Τυφλαὶ μὲν om. P 4sq.  αἱ … ἔχουσαι] ἡ … ἔχουσα P 5  δὲ] μέντοι χ εἰς] πρὸς χ λ 6  Τί – σῦριγξ om. φ ἐστι] ἐστιν ἡ P σῦριγξ om. P Κρυπταὶ – ὅσαι] κρυπτὴ σύριγξ ἐστὶν ἡ ε καὶI om. Wb: κατὰ P τὸ om. π post στόμιον add. ἐν τῆ ἐπιφανεία P W b 7  ἔχουσαι E: ἔχουσα ε 8sq.  ΠερὶI – ῥάκωσις om. P 8  ΠερὶI – ὄσχεονI om. λ τὸνI] τῶν in τὸν corr. σ: των Z: τὸ ε G τὸν ὄσχεονII] τῶν ὀσχέων λ τὸνII] τὸ S G γί（γ）νονται ε W b 9  κιρσοὶ W b: κίσσος μ ρ C κ ψῶραι· ῥακώσεις W b ἐν ὀσχέῳ] ὀρχέων P η´ om. χ: ὀκτώ φ 10  ἐντεροκήλη ὑδρεντεροκήλη ante lin. 11 ἐπιπλοκήλη trsp. λ ἐντεροκήλη om. π ὑδροκιρσοκήλη post πωροκήλη trsp. P, om. χ （ὑγροκιρσοκήλη add. in marg. S, post lin. 11 ἐντεροεπιπλοκήλη A2） ψωροκήλη P χ Wb 11  ἐπιπλοκήλη, ἐντεροεπιπλοκήλη om. P ἐπιπλοοκήλη Z R σ ρ ἑτεροεπιπλοκίλη λ: ἐντεροπλοκήλη A: ἐντεροπ（ο）ροκήλη Z R σ τ: βουβωνοκήλη W b post ἐντεροεπιπλοκήλη supra lin. add. κρύψορχις S 12  Τί – ὑδροκήλη om. λ ὑδροκήλη] P+ ὑγροῦ ἀργοῦ S ἀγροῦ D 13  τι om. χ τοῦ ὀσχέου om. P W b 14  Τί – ἐντεροκήλη om. λ Ἐντεροκήλη ἐστὶν om. P ἐστὶν om. Z R κατολισθήσαντος χ 15   ὄσχεον] ἕτερον （ἔντερον B） τόπον χ εἴτεI om. χ: ἤτοι φ κατὰ om. Wb εἴτεII] ἢ ψ 16sq.  Τίνες – περιτοναίου om. P 16  Τίνες – ἐντεροκήληςI om. λ αἴτια λ: αἰτίαν （ν del.） K δὲ om. τ ante προκαταρκτικὴ add. ἡ χ 17  μὲν om. χ ἔνστασις ε C D L （supra ν add. κ） K: εὔστασις B ἢI] ἡ Wb ἐπέτασις υ ἢII] ἡ D B Wb τοῦ περιτοναίου] τούτου χ 18  Τί – ὑδρεντεροκήλη om. λ Ὑδρεντεροκήλη ἐστὶν om. P: τί ἐστιν ὑδρεντεροκήλη R 19   ἀγροῦ D συλλογὴ om. E τῶν ὀσχέων P λ τὸ ε

Def. 467–474

5

10

15

20

25

𝟷𝟻𝟹

467.  Was ist eine Fistel? Eine Fistel ist ein verhärteter Gang, eng und länglich und mit einer Mündung ohne Narben, durch die an manchen Stellen Flüssigkeit abgesondert wird. Es gibt zwei verschiedene Arten von Fisteln: die einen sind verborgen, die anderen blind. 468.  Was ist eine blinde Fistel? Blinde (Fisteln) sind diejenigen, die ihre Mündung in der Tiefe und ihre Ausbuchtung zur Oberfläche hin haben. 469.  Was ist eine verborgene Fistel? Verborgene (Fisteln) sind alle diejenigen, die sowohl ihre Mündung als auch ihre Ausbuchtung in der Tiefe haben. 470.  Über die Erkrankungen am Hodensack: Außen am Hodensack gibt es drei Erkrankungen: Bildung von Krampfadern, Krätze, Bildung von Runzeln. Am Hodensack treten 8 Geschwülste auf: in Verbindung mit Flüssigkeit auftretender Bruch, Eingeweidebruch, in Verbindung mit Flüssigkeit auftretender Eingeweidebruch, in Verbindung mit Krampfadern auftretender Bruch, in Verbindung mit Krampfadern und Flüssigkeit auftretender Bruch, in Verbindung mit Kallusbildung auftretender Bruch, durch das Netz verursachter Bruch, in Zusammenwirken mit dem Netz auftretender Eingeweidebruch. 471.  Was ist ein in Verbindung mit Flüssigkeit auftretender Bruch? Ein in Verbindung mit Flüssigkeit auftretender Bruch ist eine Ansammlung einer trägen Flüssigkeit an irgendeinem Teil des Hodensacks. 472.  Was ist ein Eingeweidebruch? Ein Eingeweidebruch besteht in dem Hinabgleiten der Eingeweide in den Hodensack, sei es nach und nach, sei es auf einmal. 473.  Was sind die Ursachen für den Eingeweidebruch? Ursachen für den Eingeweidebruch sind: veranlassende (Ursache) eine Anspannung oder ein Schlag, zusammenhängende (Ursache) die Ausdehnung oder das Zerreißen des Bauchfells. 474.  Was ist ein in Verbindung mit Flüssigkeit auftretender Eingeweidebruch? Ein in Verbindung mit Flüssigkeit auftretender Eingeweidebruch besteht in dem Hinabgleiten der Eingeweide und in einer Ansammlung von träger Flüssigkeit im Bereich des Hodensacks.

154

[Galen], Medizinische Definitionen

475. (427 K.)  Τί ἐστι κιρσοκήλη; Κιρσοκήλη ἐστὶν ἀνευρυσμὸς καὶ μεγεθοποίησίς τινων ἢ πάντων τῶν τρεφόντων τὸν δίδυμον ἀγγείων. 476. (428 K.)  Τί ἐστιν ὑδροκιρσοκήλη; Ὑδροκιρσοκήλη ἐστὶν ἀνευρυσμὸς τῶν τρεφόντων τοὺς διδύμους ἀγγείων καὶ ἀργοῦ ὑγροῦ συλλογὴ κατά τι μέρος τοῦ ὀσχέου. 477. (430 K.)  Τί ἐστιν ἐπιπλοκήλη; Ἐπιπλοκήλη ἐστὶν ὀλίσθησις ἐντέρου τε καὶ ἐπίπλου κατά τι μέρος τοῦ ὀσχέου. 479. (433 K.)  Τί ἐστι κρύψορχις; Κρύψορχίς ἐστιν ἀναχώρησις διδύμου ἢ διδύμων. 480. (434 K.)  Τί ἐστι ῥάκωσις; Ῥάκωσίς ἐστιν ἐπέκτασις πολλὴ τοῦ ὀσχέου. 481. (435 K.)  Τί ἐστι ψωρίασις ὀσχέου; Ψωρίασίς ἐστι σκληρότης τοῦ ὀσχέου μετ᾽ ἐπιτεταμένου κνησμοῦ, ἔσθ᾽ ὅτε δὲ καὶ ἑλκώσεως. 482. (432 K.)  Ὅτι κοινὸν ὥσπερ γένος ἡ κήλη πάντων τῶν ῥηθέντων· Κήλη ἐστὶν ὄγκος περιεκτικὸς τῶν προειρημένων· πᾶς γὰρ ὄγκος ἐν ὀσχέῳ κήλη λέγεται. 483. (436 K.)  Τί ἐστι γάγγραινα; Γάγγραινά ἐστι μεταβολὴ τοῦ χρωτὸς τοῦ κατὰ φύσιν ἑκάστῳ ἐπὶ τὸ ἀλλότριον καὶ νέκρωσις μεθ᾽ ἑλκώσεως καὶ δίχα ἑλκώσεως.

5

10

15

6–156,15  Τί – τετυλωμένον] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. V: Palat. Gr. 199, fol. 38r,20–36 6–8  Τί – ὀσχέου] cf. [Sor.] Quaest. med. 434L: p. 356,11sq. Fischer 11– 13  Τί – ἑλκώσεως] cf. [Sor.] Quaest. med. 427sq. L: p. 354,11–14 Fischer 17sq.  Τί – νέκρωσις] cf. [Sor.] Quaest. med. 435L: p. 357,3sq. Fischer 1  Τί – κιρσοκήλη om. λ Κιρσοκήλη ἐστὶν om. P ανευρύθμον P 1–3  καὶ – ἀνευρυσμὸς om. P 1  μεγεθοποίησίς] μέγεθος π 2  ante τινων add. ἀγγείων π τῶν （τὸ Wb） διδύμων φ ἀγγείων om. χ: ἀγγεῖον W b 3  Τί – ὑδροκιρσοκήλη om. λ ὑδροκιρσοκήλη] ὑγροκιρσοκήλη χ 3sq.  Ὑδροκιρσοκήλη – διδύμους om. D 3  Ὑδροκιρσοκήλη] ὑγροκιρσοκήλη χ ἀνευρισμοὶ Q 4  τῶν （τὸ Wb） διδύμων φ: τὸν δίδυμον χ （deest D） ἀγγεῖον W b ἀγροῦ D: ὑγροῦ N 6  Τί – ἐπιπλοκήλη om. λ Ἐπιπλοκήλη ἐστὶν om. P 6sq.  lac. indicavi et Τί – ἐντεροεπιπλοκήλη addidi: ἐντέρου τε （om. υ ρ） καὶ ἐπίπλου κατὰ τὸ μέρος τοῦ ὀσχέου. τί ἐστιν ἐντεροεπιπλο（ο）κήλη· ἐντεροεπιπλο（ο）κήλη ἐστὶν ὀλίσθησις μ ρ 7   ἐντέρου τε καὶ] τοῦ λ ἐντέρων P τε καὶ ἐπίπλου om. υ τε καὶ] P+ 8  τι om. E: τὸ Z υ V τ ἰσχίου P post ὀσχέου trsp. p. 94,11–136,14 μὴ – βλεφάρων X 9–11  Τί – ῥάκωσις om. λ 9  κρύψορχις] κήλη P 9sq.  Κρύψορχίς – διδύμων] διδύμων ἀναχώρησις P 11  Ῥάκωσίς ἐστιν om. P 12sq.  Τί – ἑλκώσεως om. P 12  Τί – ὀσχέου om. λ 12sq.   Ψωρίασίς – ὀσχέου in textu om., Ψωρίασις ἐστὶ σκληρότης （τοῦ ὀσχέου） μετ᾽ ἐπιταμένου κνησμοῦ （ἔσθ᾽ ὅτε δὲ καὶ） ἑλκόσεως in marg. add. B 12  ante ἐστιII add. ὀσχέου ε post σκληρότης add. πολλὴ λ 13  ἐπιτεταμένον F N 14  Ὅτι – ῥηθέντων om. λ ὥσπερ] ον πέλει εἰς P πάντων τῶν ῥηθέντων om. P ante Κήλη add. τί ἐστι κήλη χ （deest π） Wb Κήλη] κοίλη λ 15  post περιεκτικὸς add. τινὸς ψ ἐν ὀσχέῳ] ὀσχεων P post ὀσχέῳ add. ὄγκω υ κίλη in κοίλη mut. Q 16  λέγεται] καλεῖται W b 17  Τί – γάγγραινα om. λ Γάγγραινά ἐστι om. P χρωτὸς] σώματος λ 18  τοῦ om. P ἑκάστου χ

Def. 475–483

5

10

15

20

25

𝟷𝟻𝟻

475.  Was ist ein in Verbindung mit Krampfadern auftretender Bruch? Ein in Verbindung mit Krampfadern auftretender Bruch besteht in der Erweiterung und Vergrößerung einiger oder aller Gefäße, die den Hoden versorgen. 476.  Was ist ein in Verbindung mit Krampfadern und Flüssigkeit auftretender Bruch? Ein in Verbindung mit Krampfadern und Flüssigkeit auftretender Bruch besteht in der Erweiterung der Gefäße, die die Hoden versorgen, und in einer Ansammlung von träger Flüssigkeit an einem Teil des Hodensacks. 477.  Was ist ein durch das Netz verursachter Bruch? Ein durch das Netz verursachter Bruch besteht in dem Abgleiten … 478.  Was ist ein im Zusammenwirken mit dem Netz auftretender Eingeweidebruch? … der Eingeweide und des Netzes zu einem Teil des Hodensacks. 479.  Was ist das Verborgensein der Hoden? Das Verborgensein der Hoden besteht darin, dass der Hoden oder die Hoden sich hinaufgezogen haben. 480.  Was ist die Bildung von Runzeln? Die Bildung von Runzeln beruht auf einer starken Ausweitung des Hodensacks. 481.  Was ist Krätze am Hodensack? Die Krätze besteht in einer Verhärtung des Hodensacks in Verbindung mit starkem Juckreiz, bisweilen aber auch mit Vereiterung. 482.  Dass der Bruch so etwas wie eine allen genannten Erscheinungen gemeinsame Gattung ist: Der Bruch ist eine Geschwulstart, die die zuvor aufgeführten Brüche umfasst; denn jede am Hodensack auftretende Geschwulst wird als Bruch bezeichnet. 483.  Was ist Gangrän? Gangrän ist die Veränderung der jedem einzelnen naturgemäßen Haut in einen abnormen Zustand und deren Absterben zusammen mit Vereiterung und ohne Vereiterung.

156

[Galen], Medizinische Definitionen

484. (436 K.)  Τίς αἰτία γαγγραίνης; Γίνεται δὲ γάγγραινα ἤτοι πληγῆς προηγησαμένης ἢ νεκρώσεως γενομένης ἢ φλεγμονῆς ἀπὸ χειρουργίας. 485. (86 K.)  Τί ἐστιν ὀστοῦν; Ὀστοῦν ἐστι κατὰ μὲν Π λ ά τ ω ν α μυελὸς ὑπὸ θερμοῦ πηγνύμενος, κατὰ δὲ ἐνίους τῶν ἰατρῶν σύγκρισις γεώδης καὶ στερεὰ καὶ ἀναίσθητος καὶ ἄναιμος. κοινὰ δὲ ἡ ἀναισθησία καὶ ἡ ἀναιμία χόνδρου καὶ ὄνυχος· ἀλλ᾽ ὁ μὲν χόνδρος εἰκών ἐστιν ὀστοῦ – παράκειται γὰρ ἐν τοῖς ἄρθροις πλειστάκις –, ὄνυξ δὲ ὀστοῦ εἴη ἂν ἐπιφάνεια ἢ δέρματος ἔφαψις σκληρὰ καὶ ξηρά. 486. (448 K.)  Τί ἐστιν ἑρμαφρόδιτος; Ἑρμαφρόδιτός ἐστι συμπλοκὴ τοῦ τε ἀρρενικοῦ καὶ τοῦ θηλυκοῦ χαρακτῆρος μετὰ τοῦ καὶ ἐν ἀμφοτέροις γεγενῆσθαι αἰδοῖον ἔχειν. 487. (437 K.)  Τί ἐστι δρακόντιον; Δρακόντιόν ἐστιν ἕλκος φορὰν ἐπ᾽ αὐτὸ ἔχον νεύρου ἀπὸ τοῦ πλησίον μέρους. εἴρηται δὲ δρακόντιον, ἐπεὶ ἐν ταῖς κινήσεσιν ἀναχωρεῖ τὸ νεῦρον ἐπὶ τὸ ἕλκος καὶ κρύπτεται ἐν αὐτῷ. 488. (438 K.)  Τί ἐστιν ἧλος; Ἧλός ἐστιν ἕλκος ἐν πέλματι περιφερὲς καὶ τετυλωμένον. 489. (439 K.)  Πόθεν ἐκκρίνεται τὸ σπέρμα; Δόξαι διάφοροι· ἐκκρίνεται τὸ σπέρμα, ὥσπερ Π λ ά τ ω ν φησὶ καὶ Δ ι ο κ λ ῆ ς , ἀπὸ ἐγκεφάλου καὶ νωτιαίου μυελοῦ, Π ρ α ξ α γ ό ρ α ς δὲ καὶ Δ η μ ό κ ρ ι τ ο ς ἔτι τε Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς ἐξ ὅλου τοῦ σώματος. 490. (439 K.)  Δόξα Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ περὶ σπέρματος· Ὁ μὲν Δ η μ ό κ ρ ι τ ο ς λέγων· «Ἀνθρώπου γὰρ ἄνθρωπος ἐξέρχεται καὶ ἄνθρωπος πάντες». ὁ δὲ

5

10

15

20

3  κατὰ μὲν Πλάτωνα] cf. [Plat.] Def. 411 c 12  Δρακόντιόν] cf. Paul. Aeg. IV 58: CMG IX 1, p. 388,13sq. 17–164,5  Πόθεν – σπέρμα] cf. Diels, Doxographi Graeci, p. 233 17–162,21   Πόθεν – πλεοναδάκτυλα] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. III: Palat. Gr. 199, fol. 27r,36–27v,37 17–20  ἐκκρίνεταιII – σώματος. lin. 21sq.Ὁ – πάντες] Democr., B 124: II, p. 167,18–22 D.–K. 17–20  ἐκκρίνεταιII – σώματος] Prax. fr. 34: p. 67 Steckerl 17– 19  ἐκκρίνεταιII – μυελοῦ] Diocl. fr. 41a: I, p. 84 van der Eijk cf. Plat. Tim. 73 b–d; 91 a 22– 158,2  ὁ – νοσερά] Hipp. De aere aquis locis 14,4 （5）: p. 224,17–19 Jouanna = CMG I 1,2, p. 58,20–22 1  Τίς – γάγγραινα] P+ Τίς – γαγγραίνης om. λ γαγγραίνης] γαγγραίνας β post δὲ add. ἡ υ ἤτοι om. K: ἢ λ: ἢ τὸ σ πληγῆς] πληθώρας χ 2  γι（γ）νομένης P ε D λ φλεγμονὴ π: νεκρώσεως λ ἀπὸ] ἐκ χ λ χειρουργ… P+ 3  Τί – ὀστοῦν om. λ 3–162,19   Ὀστοῦν – ὡς om. P 3  μὲν κατὰ π 4  σύγκρισις] σύγκριτος Wb καὶ om. λ 5  καὶI I II om. L ἄναιμος ex ἄνεμος corr. Q: ἄνεμος M post ἡ add. τε φ ἡ om. ε λ ἀναιμωτία γ G: ἀνωμαλία in textu, ἀναιμωτία in marg. F: ἀνωμαλία μ π 6  post χόνδρου add. τε Wb 7  εἴη ἂν om. W b: ἂν εἴη λ 8  ἄφαψις μ F （ante ἄ supra lin. add. ε） M π: ἄφαρψις Wb: ἔμφασις λ ξηρά] ψυχρὰ υ 9–168,1  Τί – αἱμορροΐδος om. λ 9  Ἑρμαφρόδιτός om. F 10   ἀρρενικοῦ] supra ρII add. σ N: ἀρσενικοῦ G D B γενέσθαι Wb 11  ἔχει F B 12  Τί ἐστι om. G 13  ἔχων Z V β πλησίου M B ἐπὶ F C κ ἐν om. W b 14  ἐν αὐτῷ] ἐπ᾽ αὐτό Wb 17  ante Δόξαι add. καὶ μ β Δόξαι διάφοροι om. Marc π ante τὸII add. μὲν ε 19  μυελοῦ om. χ Δημόκριτος] δη supra lin. inser. Wb post τε add. καὶ E 20  σώματος] σπέρματος Marc 21  δόξαι Z υ περὶ σπέρματος om. F 22  Ἀνθρώπου – ἐξέρχεται] ἄνθρωποι （-πος Marc） εἷς ἔσται （supra -αι add. ὲ S） χ ἄνθρωποςII] ἄνθρωποι Wb

Def. 484–490

5

10

15

20

25

𝟷𝟻𝟽

484.  Welches ist die Ursache für die Gangrän? Die Gangrän entsteht, entweder wenn eine Wunde voraufgegangen ist oder wenn ein Prozess des Absterbens stattgefunden hat oder infolge eines chirurgischen Eingriffs eine Entzündung aufgetreten ist. 485.  Was ist ein Knochen? Ein Knochen ist nach P l a t o n Mark, das sich durch Einwirkung von Wärme verfestigt hat, nach Ansicht einiger Ärzte aber eine erdartige, feste, empfindungslose und blutlose Substanz. Die Empfindungslosigkeit und das Fehlen von Blut sind aber auch dem Knorpel und dem Nagel gemeinsam; allerdings ist der Knorpel eine Erscheinungsform des Knochens – denn er ist (ihm) meistens in den Gelenken angelagert –, der Nagel dürfte dagegen Oberfläche des Knochens sein bzw. eine harte und trockene Verdichtung der Haut. 486.  Was ist ein Zwitter? Bei einem Zwitter handelt es sich um die Kombination sowohl der männlichen als auch der weiblichen Prägung in Verbindung damit, dass es sich ergeben hat, dass er auch ein Geschlechtsorgan in beiden Ausprägungen hat. 487.  Was ist ein Drakontion? Ein Drakontion ist ein Geschwür, das die Bewegung eines fadenähnlichen Gebildes von dem benachbarten Teil zu ihm hin aufweist. Es wird aber Drakontion genannt, weil das fadenähnliche Gebilde bei den Bewegungen zum Geschwür gelangt und sich in ihm verbirgt. 488.  Was ist ein Helos? Ein Helos ist ein verhärtetes kugelförmiges Geschwür an der Fußsohle. 489.  Von wo nimmt der Samen seinen Ausgang? Verschiedene Lehrmeinungen: Der Samen nimmt seinen Ausgang, wie P l a t o n und D i o k l e s sagen, vom Gehirn und Rückenmark, aber (wie) P r a x a g o r a s , D e m o k r i t und dazu noch H i p p o k r a t e s (sagen), aus dem ganzen Körper. 490.  Die Lehrmeinung des D e m o k r i t vom Samen: D e m o k r i t , wenn er sagt: „Denn der Mensch geht aus einem Menschen hervor, und ein Mensch sind alle.“

158

[Galen], Medizinische Definitionen

Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς φησίν· «Ἡ γὰρ γονὴ πανταχόθεν ἔρχεται τοῦ σώματος, ἀπὸ μὲν τῶν ὑγιῶν ὑγιής, ἀπὸ δὲ τῶν νοσερῶν νοσερά.» 491. (439 K.)  Δόξα τῶν Σ τ ω ϊ κ ῶ ν περὶ σπέρματος· Τὸ σπέρμα ἐστὶ κατὰ μὲν τοὺς Σ τ ω ϊ κ ο ὺ ς ὃ μεθίησι τὸ ζῷον ὑγρὸν μετὰ πνεύματος καὶ ψυχῆς † ὡς δὲ οὐ μέρους †, κατὰ δὲ Ἀ σ κ λ η π ι ά δ η ν τὸ ἐν ταῖς ἀφροδισίοις συνουσίαις ἐκκρινόμενον γεννητικὸν ὑγρόν. 492. (440 K.)  Ὅτι σπερμαίνει τὸ θῆλυ· Ἐζήτηται, εἰ σπερμαίνει τὸ θῆλυ, ὥσπερ τὸ ἄρρεν σπερμαίνει. καὶ γὰρ τὸ θῆλυ τὴν αὐτὴν ὄρεξιν ἔχει καὶ κοινωνεῖ τῶν αὐτῶν νοσημάτων, καὶ φανερῶς διὰ τῆς ἀνατομῆς δείκνυται τοὺς σπερματικοὺς ἔχον πόρους, καὶ τὸ μέγιστον τοῦ σπερμαίνειν μαρτύριον αἱ ὁμοιότητες τῶν γεννωμένων πρὸς τὰς τεκούσας. 493. (440 K.)  Ὅτι συμβάλλεται τὸ τῆς θηλείας σπέρμα πρὸς ζωογονίαν· Ὅτι δὲ συμβάλλεται, μαρτυρεῖ ὁ Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς λέγων ἐν τῷ Περὶ παιδίου φύσεως· «Ἢν ἡ γονὴ μένῃ ἀπ᾽ ἀμφοῖν ἐν τῇ μήτρᾳ τῆς γυναικός, πρότερον μὲν μίσγεται ὁμοῦ ἅτε τῆς γυναικὸς οὐκ ἀτρεμεούσης, ἀθροίζεταί τε καὶ παχύνεται θερμαινομένη, ἔπειτα ἴσχει πνεῦμα.» 494. (441 K.)  Τίνι διαφέρει σπέρμα γόνου; Διαφέρει δὲ σπέρμα γόνου, ὅτι σπέρμα μέν ἐστι τὸ ἐν τοῖς σπερματικοῖς πόροις ὄν, γόνος δὲ τὸ ἤδη ἐκκριθέν. καὶ ὡς Ἀ σ κ λ η π ι ά δ η ς λέγει ὅτι «Τὸ σπέρμα μὲν καὶ τοῖς μηδέπω γεννᾶν δυναμένοις, .» ὁρισαίμεθα δ᾽ ἂν ἡμεῖς σπέρμα μὲν τὸ μηδέπω πεπεμμένον, γόνον δὲ τὸ πεπεμμένον σπέρμα. 3sq.  Τὸ – ψυχῆς] Chrys. fr. 742: SV F II, p. 211,35sq. pueri 12,1: p. 164,7–10 Giorgianni = V II 486,1–3 L.

14–16  Ἢν – πνεῦμα] Hipp. De nat.

1  φησίν om. W b γονὴ] ἡδονὴ τ ante πανταχόθεν add. τὰ Wb 2  μὲν om. L ὑγιεινῶν （ιI postea inser.） S ὑγιὲς in -ὴς corr. F: ὑγιὲς μ νοσερῶν] νοσούντων Wb 4  μετὰ om. π 5  ὡς – μέρους om. Marc: cruces posui: ὀγδοημεροῦς W b δὲ οὐ] δέου C B L: δεοῦ D: δέον K: δι᾽ οὐ R: δ （ambig.） οὐ ε μέρος D τοῖς B ἀφροδισίαις Marc Wb 6  ὑγρόν] σπέρμα del. et ὑγρὸν supra lin. scr. G 7  Ὅτι om. Wb 8  ὥσπερ τὸ ἄρρεν om. Wb σπερμαίνει om. Marc ἔχον Wb καὶII om. W b 9  κοινωνεῖ post νοσημάτων trsp. Marc νοσημάτων] παθημάτων Marc π 10  σπερμαίνειν e σπέρματος corr. N2: σπερμαίνει E μαρτύριον] τεκμήριον （τεκμή del. et μαρτύριον supra lin. scr.） G 11  αἱ ὁμοιότητες post τεκούσας trsp. Wb γενομένων υ π 13  Ὅτι δὲ συμβάλλεται om. W b δὲ om. S ὁ om. χ 14  ἣν M ἡ om. χ γονὴ] γυνὴ Z ε τ （γονὴ in marg. G2: γονὴ .p. in marg. int. D） μείνη （-νει G π） χ τῆσι （τοῖςι F: τοῖς C κ: τῆς D） μήτρησι χ 14sq.  πρότερον – γυναικὸς om. W b 15  οὐκ ἀτρεμεούσης] οὐ κατατρεμεούσης Wb ἀτρεμούσης D τε] δὲ S ρ 16  θερμαινόμενον χ πνεῦμα ἴσχει χ 17  δὲ om. Z R σ τ σπέρμα γόνουII om. Marc 18  τοῖς om. π W b ὄν om. W b: ὢν （ambig.） E γόνος] τινὲς χ 18sq.  τὸII … ἐκκριθέν] ὅταν … ἐκκριθῆ Wb 19  καὶI post λέγει trsp. Wb Τὸ om. π Wb μὲν] ἐστι Wb ante τοῖς add. ἐν W b 20  lac. indicavi ὡρισάμεθα χ 20sq.  δ᾽ – πεπεμμένονI om. χ 21  γόνου β post τὸ add. μηδέπω χ

5

10

15

20

Def. 490–494

5

10

15

20

𝟷𝟻𝟿

Aber H i p p o k r a t e s sagt: „Denn der Samen kommt von überall im Körper her, von den gesunden Teilen gesunder und von den kranken kranker.“ 491.  Die Lehrmeinung der S t o i k e r vom Samen: Der Samen ist nach Ansicht der S t o i k e r eine mit Pneuma (vermischte) Flüssigkeit, die das Lebewesen herausbringt, und … ein Teil der Seele, nach A s k l e p i a d e s die Zeugungsflüssigkeit, die beim Geschlechtsverkehr ausgeschieden wird. 492.  Dass das weibliche Individuum Samen bildet: Es ist untersucht worden, ob das weibliche Individuum (ebenso) Samen bildet, wie das männliche Samen bildet. Das weibliche Individuum verspürt nämlich dieselbe Begierde und hat Anteil an denselben Krankheiten, und beim Sezieren zeigt sich deutlich, dass es Samengänge hat, und der stärkste Beweis dafür, dass es Samen bildet, ist die jeweilige Ähnlichkeit der Nachkommen mit denen, die sie geboren haben. 493.  Dass der Samen des weiblichen Individuums einen Beitrag zur Zeugung von Nachkommen leistet: Dass er einen Beitrag leistet, bezeugt H i p p o k r a t e s , der in der Schrift Über das Werden des Kindes sagt: „Wenn der Samen von beiden (Partnern) in der Gebärmutter der Frau bleibt, vermischt er sich zunächst durch und durch, da ja die Frau nicht ruhig bleibt, und ballt sich zusammen und wird fest, wenn er warm wird, danach nimmt er Luft auf.“ 494.  Wodurch unterscheidet sich Samen vom Zeugungsstoff? Samen unterscheidet sich vom Zeugungsstoff dadurch, dass das, was sich in den Samengängen befindet, Samen ist, Zeugungsstoff dagegen das, was schon ausgeschieden wurde. Und wie A s k l e p i a d e s sagt: „Samen gibt es auch bei denen, die noch nicht zeugen können, … .“ Wir könnten vielleicht die Substanz, die noch nicht ausgereift ist, als Samen definieren und als Zeugungsstoff den ausgereiften Samen.

160

[Galen], Medizinische Definitionen

495. (442 K.)  Ὅτι αἰτίαι τῆς ἀγονίας διτταί· Αἰτίαι ἀγονίας διτταί, ἢ παρὰ τὸν ἄνδρα ἢ παρὰ τὸ θῆλυ, καὶ ἑκάτεραι πλεοναχῶς. παρὰ μὲν οὖν τὸ θῆλυ ἤτοι κατάψυχρον ἐχούσης ἢ καταπίμελον τῆς γυναικὸς τὴν μήτραν· παρὰ δὲ τὸ ἄρρεν, ἤτοι ὅταν ὑποσπαδίας ᾖ ἐστερημένος διδύμων ἢ ἄλλον τινὰ τρόπον ἔχων νοσήματος. 496. (443 K.)  Εἰ μέρος ἐστὶ τῆς κυούσης τὸ κυούμενον· Οὐκ ἔστι μέρος· ἢ πάντως φθειρομένου μὲν αὐτοῦ ἀποθνῄσκειν ἐχρῆν ἐξ ἀνάγκης τὴν κυοῦσαν ἢ ἀποκυϊσκομένου βλάπτεσθαι πρὸς τὰς ὁλοκλήρους ἐνεργείας ὡς λείποντος μέρους καὶ ἀποστερουμένου τοῦ σώματος αὐτῆς. 497. (444 K.)  Διὰ τί οὐ διὰ στόματος τὸ ἔμβρυον τρέφεται; Τρέφεται τὸ ἔμβρυον διὰ τοῦ χορίου λαμβάνον καὶ ἐπισπώμενον. τρέφεται δὲ οὐ διὰ στόματος, ἀλλὰ δι᾽ ὀμφαλοῦ. 498. (445 K.)  Εἰ ζῷον τὸ κατὰ γαστρός· Τινὲς μὲν εἶπον ζῷον, τινὲς δὲ οὔ. ὅσοι μὲν οὖν εἶπον ζῷον ὑπάρχειν αὐτό, τῇ κινήσει ἐτεκμήραντο ζῷον ὑπάρχειν αὐτό, ἐπειδὴ κινεῖται καὶ τὸ ἔμβρυον καὶ ὅτι ἥδεται μὲν ἡδομένης τῆς μητρὸς καὶ εὐφραίνεται, ἀνιωμένης δὲ συστέλλεται καὶ συνάγεται αἰσθανόμενον ὡς ζῷον – ἡ γὰρ αἴσθησις οὐκ ἄλλῳ τινὶ ἢ ζῴῳ προσφυής. οἱ δὲ αὖ μὴ εἶναι ζῷον λέγοντες τρέφεσθαι μὲν αὐτὸ καὶ αὔξεσθαι ὥσπερ καὶ τὰ δένδρα, ὁρμὴν δὲ καὶ ἀφορμὴν οὐκ ἔχειν ὥσπερ τὰ ζῷα. οὐ γὰρ αὐτοπροαιρέτως οὐ μόνον κινεῖται, ἀλλ᾽ οὔτε μετὰ προαιρέσεως κινεῖται, ἀλλ᾽ ὡς τὰ δένδρα καὶ τὰ φυτά· τοῖς μὲν γὰρ αἴτιος τῆς κινήσεως ἄνεμος καὶ ὄμβρος, ἐμβρύοις δὲ ἡ περὶ αὐτὰ ὑγρότης καὶ ὄλισθος καὶ τὸ σχῆμα τῆς μήτρας – πληρουμένη γὰρ σφαιροποιεῖται, σχῆμα δὲ ἡ σφαῖρα εἰς πᾶσαν κίνησιν εὐφυὴς ἅτε βάσεως ἁπάσης ἄμοιρος. Ἀ σ κ λ η π ι ά δ η ς δὲ οὔτε ζῷον

5

10

15

20

17–19  οἱ – ζῷα] Chrys. fr. 757: SV F II, p. 213,29–31 1  Ὅτι – διτταίI] ποσαχῶς γίνεται ἡ αἰτία τῆς ἀγονίας W b τῆς om. σ ante Αἰτίαι add. ὅτι μ, ὅτι αἱ ρ Αἰτίαι – διτταίII om. Marc: διχῶς Wb Αἰτίαι] αἰτία K ante ἀγονίαςII add. τῆς ε ρ 1sq.  ἢ … ἢ] ἡ … ἡ π 1  παρὰ] περὶ Marc 2  τὸν – θῆλυI] τὸ θῆλυ ἢ παρὰ τὸ ἄρρεν Wb παρὰI] περὶ Marc καὶ – πλεοναχῶς om. W b ἑκάτερον （supra ον add. .α.ου.） F: ἑκάτερσα N 3  ἤτοι] ἢ ρ 4  ὑποσπαδίας ᾖ] ὑποσπαδιάση χ: sec. Sylv. （spado fuerit） in marg. corr. Corn.: ὑποσπαδι..ἦ ἢ W b+ post ἢ add. καὶ M 5  ἔχ… Wb+ 6  μέροςII] μέρος （post ο supra lin. add. υ） K 6sq.  ἢ πάντως om. W b 7  μὲν] γὰρ Wb τὴν] τῆς π κυούσας L: κυούσης B 8  ἢ om. Wb ἀποκνησκομένου in ἀποθνησκομένου mut. S 8sq.   βλάπτεσθαι – ἀποστερουμένου om. M 8  λιπόντος μ ρ （deest M） 10  τί – στόματος] τίνος Wb Τρέφεται] τρέπεται B post Τρέφεται add. δὲ Marc post τὸII add. μὲν B L, add. et del. C 11  τοῦ om. Wb: in τὸ mut. A2: τὸ （supra lin. add. οῦ） S: τὸ R χωρίου μ G λαμβάνον – οὐ] λαμ…πώμενον· τρέφ… Wb+ λαμβάνων R 13  Εἰ] ἢ S τὸ om. F 14   οὖν om. W b ὑπάρχειν om. Wb: ὑπάρχει ρ ἐτεκμήρατο L 15  αὐτό om. W b post ἐπειδὴ add. γὰρ χ post κινεῖται add. ταῦτα· κινεῖται δὲ W b μὲν ἥδεται Wb 16  ἐμφαίνεται V 17  ἢ om. D 18  αὖ om. π εἶναι post ζῷον trsp. Marc λέγοντες om. ρ τρέφεσθαι om. B post μὲν add. γὰρ B 19  δὲ om. υ: τε Wb ante τὰII add. καὶ Wb 20  οὐ – προαιρέσεως om. W b post οὔτε add. δὲ L, add. et del. C 20sq.  κινεῖταιII – κινήσεως om. F 20  κινεῖταιII om. π 21  τὰII om. D γὰρ om. π αἰτία W b τῆς om. π 21sq.  καὶ ὄμβρος om. χ 22  ἡ] ἢ M ὄλισθος] ὁ λίθος μ τὸ om. Wb 24  ἐνφυὴς F: ἐκφυὴς D ἁπάσας M οὔτε] οὐδὲ π

Def. 495–498

5

10

15

20

25

30

𝟷𝟼𝟷

495.  Dass es zweierlei Ursachen für die Unfruchtbarkeit gibt: Die zweierlei Ursachen für Unfruchtbarkeit betreffen entweder den Mann oder das weibliche Individuum, und beide (Ursachen) sind vielfältig. Was das weibliche Individuum betrifft, (so ist die Ursache gegeben), wenn die Frau eine sehr kalte oder stark verfettete Gebärmutter hat; was das männliche Individuum betrifft, (ist die Ursache) entweder dann (gegeben), wenn der Mann infolge des Verlustes der Hoden an Hypospadie leidet oder eine andere Art von Krankheit hat. 496.  Ob der Keimling ein Teil der Schwangeren ist: Er ist kein Teil: entweder müsste die Schwangere notwendigerweise sterben, wenn er völlig zugrunde geht, oder sie müsste, wenn er geboren wird, im Hinblick auf die intakten Funktionen Schaden nehmen, da ja ein Teil verlorengeht und ihr Körper (dessen) beraubt wird. 497.  Warum wird der Embryo nicht durch den Mund ernährt? Der Embryo wird ernährt, indem er (die Nahrung) durch das Chorion aufnimmt und zu sich heranzieht. Er wird aber nicht durch den Mund ernährt, sondern durch die Nabelschnur. 498.  Ob die Leibesfrucht ein Lebewesen ist: Einige sagten, sie ist ein Lebewesen, andere dagegen, sie ist keines. Alle diejenigen nun, die sagten, sie sei ein Lebewesen, haben aus ihrer Bewegung geschlossen, dass sie ein Lebewesen ist, weil sich in der Tat der Embryo bewegt und weil er sich freut und fröhlich ist, wenn die Mutter sich freut, er sich aber, wenn sie bedrückt ist, zusammenzieht und kontrahiert, da er wie ein Lebewesen wahrnehmungsfähig ist – denn die Wahrnehmungsfähigkeit ist nichts anderem angeboren als einem Lebewesen. Diejenigen wiederum, die sagen, dass (der Embryo) kein Lebewesen ist, (behaupten,) dass er sich ernährt und wächst, wie auch die Bäume (es tun), dass er aber nicht wie die Lebewesen einen Bewegungsdrang und einen Anstoß (dazu) verspürt. Er bewegt sich nämlich nicht nur nicht von selbst, sondern er bewegt sich auch nicht vorsätzlich, vielmehr (so) wie die Bäume und die Pflanzen; denn für die einen sind Wind und Regen Ursache der Bewegung, für die Embryos dagegen die sie umgebende Feuchtigkeit und die Schlüpfrigkeit und die Gestalt der Gebärmutter – wenn sie nämlich gefüllt ist, nimmt sie eine kugelförmige Gestalt an, die Kugel ist aber auf Grund ihrer Gestalt für jede (Art) Bewegung gut geeignet, da sie ja jeder Grundfläche entbehrt. A s k l e p i a d e s sagte, der Embryo

162

[Galen], Medizinische Definitionen

οὔτε μὴ ζῷον εἶπε τὸ ἔμβρυον, ἀλλ᾽ ὅμοιον ἔφησεν αὐτὸ τοῖς κοιμωμένοις· ὅνπερ γὰρ τρόπον ἐκεῖνοι μὲν ἔχουσι τὰς αἰσθήσεις, οὐ χρῶνται δὲ αὐταῖς, οὑτωσὶ δὲ καὶ τὸ κατὰ γαστρός. 499. (446 K.)  Πότε ἄρρεν γίνεται καὶ πότε θῆλυ; Γίνεται δὲ τὸ ἄρρεν κατὰ μέν τινας, ἐπειδὰν τὸ ἐκ τῶν δεξιῶν ἀποσπασθὲν σπέρμα καταβληθῇ εἰς τὴν μήτραν, θῆλυ δὲ ἐκ τῶν ἀριστερῶν. ἄλλοι δὲ ἔφασαν κατὰ τὴν τοῦ σπέρματος ἰδιοσυγκρισίαν ἤτοι παρὰ τὴν θερμότητα ἢ τὴν ψυχρότητα γίνεσθαι. τὸ μὲν γὰρ θερμότερον σπέρμα ποιεῖ τὸ ἄρρεν, τὸ δὲ ψυχρότερον τὸ θῆλυ. 500. (447 K.)  Πῶς γίνεται δίδυμα; Τὰ δὲ δίδυμα καὶ τρίδυμα γίνεται κατὰ μέν τινας διὰ τὸ εἰς θερμὴν τὴν μήτραν καθελκόμενον σπέρμα θραύεσθαι καὶ ποιεῖν οὕτως τὰ δίδυμα καὶ τρίδυμα. ἄλλοι δὲ τὰς ἐπισυλλήψεις ᾐτιάσαντο. ἡμεῖς δέ φαμεν ὅτι, ἐὰν διαιρεθῇ τὸ σπέρμα εἰς ἄμφω †ταῦτα†, γίγνεσθαι τὰ δίδυμα. 501. (449 K.)  Πῶς γίνεται τέρατα; Τέρατα γίνεται, ὡς μέν τινες λέγουσι, κατὰ παρέγκλισιν τῆς μήτρας. τὸ γὰρ σπέρμα παρεγχεόμενον ἀνωμάλως ποιεῖ τὰ τέρατα ὃν τρόπον καὶ ὁ μόλυβδος θερμὸς ὤν, ἐπειδὰν καταχυθῇ ἀνωμάλως, ἀνώμαλον ποιεῖ τὸ δημιούργημα. τὰ δὲ τέρατα ἤτοι κατ᾽ ἔλλειψιν ἢ κατὰ πλεονασμὸν γίνεται, ἢ κατὰ μέγεθος ὡς τὰ μεγαλοκέφαλα, τὰ δὲ κατὰ σμικρότητα ὥσπερ τὰ στρουθοκέφαλα, τὰ δὲ κατὰ πλεονασμὸν ὥσπερ τὰ ἑξαδάκτυλα, ἔσθ᾽ ὅτε δὲ καὶ πλεοναδάκτυλα. 502. (450 K.)  Διὰ ποίαν αἰτίαν τῶν ἑπταμήνων γονίμων ὄντων τὰ ὀκτάμηνα ἄγονά ἐστι; Λέγεται οὕτως· ὅτι ὁ ὀκτὼ ἀριθμὸς ἄρτιός ἐστι καὶ

5

10

15

20

1  ἔφυσεν B 2  ὃν B μὲν om. B οὐ] οὕτω B 3  δὲ om. π καὶ om. Z R σ ρ 4   γί（γ）νεται ἄρρεν υ καὶ om. Z σ ρ δὲ] μὲν W b τὸ om. S 5  ἐπειδὰν] supra ν add. ὴ A τὸ post ἀποσπασθὲν trsp. Wb 6  τὴνII om. Marc 7  ἰδιοσυγκρασίαν （supra αI add. η） F G: ἰδιοσυγκρησίαν γ: ἴδιος συγκνησίαν in textu, ἰδιοσυγκρησίαν in marg. Z: ἴδιος （-ιον ε） συγκνησίαν （-κυησίαν S） υ: ἰδιοκρισίαν Wb ἢ τὴν] ἤτοι ρ post ἢ add. παρὰ Wb 8   γὰρ om. π post ἄρρεν add. ἔμβρυον Wb post ψυχρότερον add. σπέρμα ποιεῖ W b 11   εἰς θερμὴν] ἐκθερμαίνειν W b θερμὸν κ ante καθελκόμενον add. τὸ W b 11sq.  θραύεσθαι καὶ ποιεῖν] θρύπτεται γὰρ τοῦτο καὶ θραύεται … ποιεῖ W b+ 11  θραύσεσθαι V 12   τὰ om. Wb τὰς om. D 13  φαμεν – ἐὰν] δύο φαμὲν εἶναι τὰς κοίτας τῆς μήτρας ἐπειδὰν οὖν W b ἂν ε εὑρεθῆ χ ταῦτα] cruces posui, fort. τὰ κύτη, τότε scribendum est 14  τὰ δίδυμα om. Wb 15  ante τέρατα add. τὰ F τέρατα] τρίδυμα υ Τέρατα γίνεται om. Marc post Τέρατα add. δὲ ε γίνεταιII] γίνονται （supra ο add. ε） R 16  παρέγχυσιν in textu, παρέγκλισιν in marg. int. D ἀνώμαλον S 17sq.  ποιεῖ – ἀνωμάλως om. Marc 17   τὰ om. Wb πέρατα N τὸν （τὸ W b） μόλυβδον （-λιβ-） θερμὸν ὄντα （ὄν W b） ψ （deest λ）: correxi 19  ἢII] καὶ π ante τὰ add. ἐστι δε τουτων δια τὸ προδηλα τε ἠτοι P 20  μικρότητα ε Marc ὥσπερ] ὡς χ 21  ἔσθ᾽ – πλεοναδάκτυλα om. π πλεοναδάκτυλος S 22   αἰτίαν τῶν ἑπταμήνων] Wb+ ἑπταμήνων γονίμων] P+ γονίμων ὄντων] ὄντων γονιμωτάτων W b γονίμων] ἀγόνων Marc 23  ἄγονά ἐστι] P+ Λέγεται – ἀριθμὸς] καὶ λέγεται ὅτι οὗτος ὁ τῶν ὀκτὼ ἀριθμὸς W b: ὅτι ουτος ὁ ἀριθμὸς ὁ τῶν ὀκταμήνων P ὁ om. A V, supra lin. add. S

Def. 498–502

5

10

15

20

25

𝟷𝟼𝟹

sei weder Lebewesen noch kein Lebewesen, vielmehr behauptete er, dass er den Schlafenden ähnlich ist; denn wie jene zwar über Wahrnehmungen verfügen, sie aber nicht gebrauchen, so (verhalte) sich auch die Leibesfrucht. 499.  Wann entsteht ein männliches Individuum und wann ein weibliches? Das männliche Individuum entsteht nach einigen, wenn sich der aus der rechten Seite abgesonderte Samen in die Gebärmutter ergossen hat, ein weibliches dagegen, (wenn der Samen) aus der linken Seite (kommt). Andere sagten, dass es entsprechend der je nach Wärme oder Kälte besonderen Mischung des Samens geschieht. Der wärmere Samen lässt nämlich das männliche Individuum entstehen und der kältere das weibliche. 500.  Wie entstehen Zwillinge? Die Zwillinge und Drillinge entstehen nach einigen dadurch, dass der Samen, der in die Gebärmutter hineingezogen wird, wenn sie warm ist, aufgespalten wird und so Zwillinge und Drillinge entstehen lässt. Andere haben die mehrfach stattfindende Empfängnis dafür verantwortlich gemacht. Wir dagegen sagen, dass dann, wenn der Samen in +die beiden Buchten (der Gebärmutter)+ aufgeteilt wurde, Zwillinge entstehen. 501.  Wie entstehen Missbildungen? Missbildungen entstehen, wie einige sagen, wenn die Gebärmutter abgeknickt ist. Denn wenn sich der Samen unregelmäßig daneben ergießt, lässt er auf die Weise Missbildungen entstehen, wie das in warmem Zustand befindliche Blei ein unregelmäßiges Werkstück entstehen lässt, wenn es unregelmäßig ausgegossen wurde. Die Missbildungen kommen entweder durch Mangel oder durch Überschuss zustande, oder es gibt sie in Bezug auf Größe wie die in einem großen Kopf bestehenden Missbildungen oder in Bezug auf Kleinheit wie die im Kopf des Vogels Strauß bestehenden, und was die in einem Überschuss bestehenden Missbildungen betrifft, so sind das diejenigen mit sechs, bisweilen auch mit einer Vielzahl von Fingern. 502.  Aus welchem Grund sind die Achtmonatskinder nicht lebensfähig, während die Siebenmonatskinder lebensfähig sind? Folgendes wird (dafür) angeführt: weil die Zahl Acht gerade und aus Paaren zusammengesetzt ist und

164

[Galen], Medizinische Definitionen

συνεζευγμένος μὴ κρίσιμος ὤν, ὁ δὲ ἑπτὰ ἀριθμὸς περισσὸς καὶ οὐ συνηνωμένος οὐδὲ συνεζευγμένος καὶ διὰ τοῦτο κρίσιμος. 503. (451 K.)  Τίς αἰτία συλλήψεως; Αἰτία συλλήψεως ἡ τῆς μήτρας σύμμετρος θερμασία καὶ ἡ πρόσφατος τῶν ἐμμήνων κάθαρσις καὶ ἡ ὄρεξις. ταῦτα γὰρ ὁμοῦ συνελθόντα κατέχει τὸ σπέρμα. 504. (452 K.)  Ὅτι πρὸ τοῦ ἐμβρύου τὸ χόριον· Πρῶτον μὲν συνίσταται τοῦ ἐμβρύου τὸ χόριον, εἶτα τὰ λοιπά. 505. (452 K.)  Ἐκ τίνων συνέστηκε τὸ χόριον; Τὸ χόριον μὲν συνέστηκεν ἐκ δύο φλεβῶν καὶ δύο ἀρτηριῶν καὶ πέμπτου τοῦ καλουμένου οὐραχοῦ. 506. (452 K.)  Διὰ τί ἐκλήθη χόριον; Ἤτοι ἐπειδὴ χώρημά ἐστι τοῦ ἐμβρύου οἱονεὶ χωρίον ἢ ἐπειδὴ χορηγεῖ τὴν τροφὴν αὐτῷ. 507. (453 K.)  Τί εἰσιν ὠδῖνες; Ὠδῖνές εἰσι πνεύματος καταφορὰ ἀθρόου πρὸς τὴν ἐκδρομὴν τοῦ ἐμβρύου. 508. (454 K.)  Διὰ τί τὰ καταμήνια παρέχεται τῇ γυναικί; Τὰ καταμήνια παρέχεται τῇ γυναικὶ τὴν ὑγείαν ἐκκενούμενα, ἐπισχεθέντα δὲ διὰ σύλληψιν τῷ ἐμβρύῳ τὴν τροφὴν παρέχει· γέγονε γὰρ καὶ πρὸς σύλληψιν καὶ πρὸς τὴν τοῦ γάλακτος γένεσιν. 509. (455 K.)  Πότε συμβαίνει ταῖς κυούσαις ἡ κίττα; Ταῖς κυούσαις ἡ κίττησις γίνεται μετὰ δύο που ἢ τρεῖς τῆς συλλήψεως μῆνας στομάχου παθόντος. τὸ γὰρ ἔμβρυον μηδέπω δυνάμενον καταναλίσκειν τὴν τροφὴν αἴτιον

5

10

15

20

3–172,11  Τίς – φύσιν] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. III: Palat. Gr. 199, fol. 27v,37–28r,6; 28v,1sq. 25–30; 34–29r,30 1  ante μὴ add. καὶ διὰ τοῦ βίου ἐγνωσμένος W b 1sq.  μὴ – συνεζευγμένος om. υ 1  κρίσιμος] χρήσιμος M, in κρίσιμος supra lin. corr. F G, in marg. N ante ἑπτὰ add. τῶν P Wb περιττὸς χ （deest υ） post περισσὸς add. ὠν P οὐ συνηνωμένος om. χ （deest υ） 2  τοῦτο om. K κρίσιμος] χρήσιμος M, in κρίσιμος supra lin. corr. F G, in marg. N 3  Αἰτία συλλήψεως om. P ante ἡ add. ἐστὶν ε σύμμετρος om. F 4  καὶ ἡI] ἀγμη P ἡI om. υ II πρόσφατος τῶν] προσφάτων P W b ἡ om. χ 5  γὰρ om. V: μὲν P W b κατέσχε χ 6   πρὸ τοῦ] πρῶτον ρ ἐμβρύου τὸ χόριον] ἐμ… P+ χωρίον μ G Πρῶτον] προ P μὲν om. χ συνίσταται post lin. 7 χόριον trsp. P: συνίστανται W b 7  χορίου W b: χωρίον （-ειον P） P μ G 8  χόριονI] χωριον P μ G χόριονII] χωριον P μ G μὲν om. P 9   πέμπτον μ （πεμπτ [πτ supra lin. scr.] Marc） γ G π （supra ν add. υ K） τοῦ om. P Wb ραχοῦ （ῥά- V） P V 10  Διὰ – χόριον] τοῦ ἐμβρύου τὸ χόριον πῶς λέγεται Bon χόριον] χωρίον （-εῖον P） P μ G ante Ἤτοι add. ἐκλήθη χορίον W b χώρημά] χωριον P 11  ante οἱονεὶ add. τὸ υ χωρίον] χόριον π Bon: χωρημα P: χορήγιον W b ἢ ἐπειδὴ] καὶ ὅτι P ἢ om. Wb χορηγεῖ post τροφὴν trsp. P: χορηγεῖν Wb τὴν om. W b, supra lin. add. Bon αὐτὸ Marc 12  τίνες μ Ὠδῖνές εἰσι om. P ἀθρόου καταφορὰ χ Bon 12sq.  ἀθρόου – ἐκδρομὴν] ἀ…ν P+ 13  ἐπιδρομὴν W b 14–166,3  Διὰ – ἀποκαθίσταται om. Bon 14   Διὰ – γυναικί om. W b: περὶ τῶν καταμηνιων P τὰ om. ρ Τὰ καταμήνια post lin. 15 γυναικὶ trsp. Marc 15  τὴν] πρὸς χ κενούμενα P Wb ante σύλληψιν add. τὴν χ 16   τῷ – σύλληψιν om. D γὰρ] δὲ S 17  post γάλακτος add. δὲ W b 18  κυούσαις ἡ κίττα] P+ 18sq.  Ταῖς – γίνεται om. P 18  Ταῖς] τοῖς D κίττησις] κίττα Marc post κίττησις add. αἴτια （-ία D） π 19  γίνεται] συμβαίνει ε ante στομάχου add. κίττα δέ ἐστι Wb πάθος P Wb 20  οὐδέπω δύναται χ ante αἴτιον add. τίς αἰτία κίττης μ ρ, κίττης π αἰτία Z υ Marc E ρ D: αἴτια V C κ

Def. 502–509

5

10

15

20

𝟷𝟼𝟻

(demzufolge) keine (positive) Entscheidung herbeiführt, die Zahl Sieben dagegen ungerade, nicht verbunden und nicht aus Paaren zusammengesetzt ist und deswegen eine (positive) Entscheidung herbeiführt. 503.  Was ist die Ursache für die Empfängnis? Ursache für die Empfängnis sind die angemessene Wärme der Gebärmutter, die kurz zuvor erfolgte Reinigung der monatlichen Rückstände und die (sexuelle) Begierde. Denn wenn diese Faktoren zusammenkommen, halten sie den Samen fest. 504.  Dass das Chorion vor dem Embryo existiert: Zuerst bildet sich von dem Embryo das Chorion, danach (bilden sich) die übrigen Teile. 505.  Aus welchen Teilen besteht das Chorion? Das Chorion besteht aus zwei Venen und zwei Arterien und als fünftem aus dem sogenannten Harngang. 506.  Warum wurde (das Gebilde) Chorion genannt? Entweder weil es ein Behälter (chōrēma) für den Embryo ist, gewissermaßen ein Aufenthaltsort (chōrion), oder weil es ihm Nahrung zuführt (chorēgei). 507.  Was sind Wehen? Wehen beruhen auf dem Transport von Luft in großer Menge zum Hinausbefördern des Embryos. 508.  Warum hat die Frau monatliche Rückstände? Die monatlichen Rückstände garantieren der Frau die Gesundheit, wenn sie entleert werden, wenn sie aber zurückgehalten werden infolge einer Empfängnis, stellen sie für den Embryo die Nahrung dar; sie existieren nämlich sowohl für die Empfängnis als auch für die Bildung von Milch. 509.  Wann stellt sich bei den Schwangeren das Verlangen nach ausgefallenen Speisen ein? Das Verlangen nach ausgefallenen Speisen tritt bei den Schwangeren nach etwa zwei oder drei Monaten Schwangerschaft auf, weil (dann) der Magen

166

[Galen], Medizinische Definitionen

γίνεται τοῦ πλεονάζειν τὴν ὕλην καὶ ταραχὴν ἐγγίνεσθαι τῷ στομάχῳ. ἀμέλει ἐπειδὰν αὔξησιν λάβῃ τὸ ἔμβρυον κάτω φερομένου τοῦ αἵματος ἐπ᾽ αὐτῷ, ὁ στόμαχος ἀποκαθίσταται. 510. (456 K.)  Πόσα σχήματα ἐμβρύων; Τέσσαρα· ἓν μὲν τὸ κατὰ φύσιν, ὅ ἐστιν ἐπὶ κεφαλήν, τὰ δὲ λοιπὰ τρία τό τε ἐπὶ πόδας καὶ τὸ πλάγιον καὶ τὸ διπλοῦν. 511. (457 K.)  Κατὰ πόσους τρόπους γίνονται δυστοκίαι; Αἱ δυστοκίαι κατὰ τρεῖς γίνονται τρόπους· κατὰ τὴν κύουσαν, κατὰ τὸ κυούμενον, κατὰ τὰ ἔξωθεν. κατὰ μὲν τὴν κύουσαν διχῶς, ψυχικῶς καὶ σωματικῶς· ψυχικῶς μὲν ζηλοτυπίαις ἐχομένην ἢ λύπαις ἢ ἄλλῳ τινὶ πάθει, σωματικῶς δὲ ἢ στενόπορον οὖσαν ἢ καταπίμελον ἢ πρώτως κύουσαν ἢ ἄτροφον ἔχουσαν τὴν μήτραν. παρὰ δὲ τὸ κυούμενον ἤτοι ὅταν ἐναποθάνῃ ἢ δίδυμον ἢ τερατῶδες, παρὰ δὲ τὰ ἔξωθεν χειμῶνος ἐπιτεταμένου ἢ καύματος σφοδροῦ. 512. (458 K.)  Πόσαι καὶ τίνες αἰτίαι τῶν κατὰ τὰς μήτρας παθῶν; Αἰτίαι τῶν ἐν μήτρᾳ ἑλκῶν ὁτὲ μὲν ἀπόστημα, ὁτὲ δὲ πεσσὸς φθόριος. 513. (458 K.)  Τί ἐστι σκῖρος ἐν μήτρᾳ; Ὁ ἐν μήτρᾳ σκῖρός ἐστι χρόνιος φλεγμονὴ καὶ δύσλυτος ὥσπερ ἐν τοῖς ἄλλοις. 514. (459 K.)  Τί ἐστι κέρκωσις ἐν μήτρᾳ; Ἡ ἐν μήτρᾳ κέρκωσίς ἐστι σαρκὸς ἠθροισμένης ἔκφυσις, ἣν χρὴ διμερῶς ἀποσφάξαντα, εἰ μεγάλη εἴη, προκατακνίζειν, ἵνα τάχιον νεκρωθῇ, εἰ δὲ εἴη βραχεῖα, παραχρῆμα βαστάζειν. 515. (460 K.)  Τί ἐστιν αἱμορραγία; Αἱμορραγία ἐστὶν αἵματος λάβρος ἔκχυσις κατὰ περίρρυσιν μὲν μεγάλης οὔσης διακρίσεως, κατὰ ἀκοντισμὸν δέ, εἰ στενή τις τυγχάνει ὡς ἐπὶ τῶν φλεβοτομιῶν.

5

10

15

20

21–23  Τί – φλεβοτομιῶν] cf. P.Oxy. 5239,7–9 1  τοῦ] τὸν P: τὸ π πλεονάζον （οII del. et εσ supra lin. add.） L ἐγγίνεσθαι τῷ] ἐγγί… P+: …θαι τῶ Wb+ 2  αὔξησιν λάβῃ P+ φερόμενον μ ρ 3  αὐτὸν μ π: αὐτὴν ρ καθίσταται P 4  Πόσα – Τέσσαρα] σχήματα ἐμβρύων τέσσαρα χ ἐμβρύων] εἰσὶν τῶ ἐμβρύω Bon τὸ om. F 5  ἐστιν ἐπὶ] ἐστι（ν） τὸ κατὰ P W b λοιπὰ om. P post τρία add. ἅτινα παρὰ φύσιν ἐστὶ χ τε om. μ ρ: δὲ π ἐπὶII] ἐπει P καὶI om. χ τὸII om. Bon 7– 23  Κατὰ – φλεβοτομιῶν om. Bon 7  γίνονται δυστοκίαι] P+ 7sq.  Αἱ – τρόπους] κατα τρεις P 7  δυστοκίαιII] δυστοκία F N 8  τὴν om. R A, supra lin. add. S κυόμενον υ π ante κατὰIII add. καὶ Marc Wb τὰ om. υ: τὸ K 9  μὲνI om. χ ψυχικῶς καὶ σωματικῶς om. χ 10  εχομενης P 11  πρωτοκύουσαν P πρώτης M 11sq.  ἄτροφον – μήτραν] ἀ… P+ 12  ἤτοι] ἠ P ἀποθάνη P W b ἢI om. W b post δίδυμον add. ὄν W b 13–170,7   παρὰ – καὶI om. P 13  τὰ] τὸ π ἐπιτεταμένον β 14  Πόσαι] ποῖαι V τίνες] ποῖαι Wb τὰς om. Marc ante παθῶν add. γινομένων W b 15  ἐν μήτρᾳ] κατὰ τὰς μήτρας ε ἑλκῶν] παθῶν （supra lin. add. ἑλκῶν） ε 15sq.  φθόριος – ἐστιII] W b+ 16  Τί – ἐστιII sec. [Alex. Aphrod.], Palat. 199, fol. 28v,35 scripsi: ὁτὲ δὲ ἐν μήτρα σκῖρος· ἐστὶ δὲ χ 16sq.  φλεγμονὴ – ἄλλοις] οὗτος μετ᾽ ἄλλων χ 18  κέρκωσις ἐν μήτρᾳ] ἐν μήτρα κέρκωσις （post κέρκωσις add. [γρ] τί ἐστὶ κερκῶσθαι μήτραν F, post lin. 19 ἣν N） ρ: κερκῶσθαι μήτραν μ κέρκωσίς] σάρκωσις D 19  ἠθροισμένα Marc: μεμηκυσμένης W b διμερῶς] διὰ μέρος （-ους B） χ ἀποσφάξαντας W b μεγάλη εἴη] μὲν ἦ μεγάλη W b 20  εἴη] ἦ W b 21  λάβρου Z υ E V τ: λαύρου Marc Wb: corr. Chart. 22  μέγα Marc διαιρέσεως Wb δέ om. π 22sq.  εἰ – τυγχάνει] εἰς στενότητα τυγχάνων （τυγχάνον M） χ 23  ὡς] ὡ F

Def. 509–515

5

10

15

20

25

30

𝟷𝟼𝟽

erkrankt. Denn wenn der Embryo noch nicht imstande ist, die Nahrung aufzubrauchen, ist er da™r verantwortlich, dass der (Nahrungs)stoff im Übermaß vorhanden ist und im Magen Aufruhr herrscht. Und in der Tat wird der Magen, wenn der Embryo zu wachsen beginnt und dabei das Blut zu ihm nach unten fließt, wieder gesund. 510.  Wie viele Kindslagen gibt es? Vier: eine ist die naturgemäße, die die Kopflage ist, die übrigen drei sind die Fußlage, die Querlage und die Doppellage. 511.  Auf wie viele Arten kommen schwere Geburten zustande? Die schweren Geburten kommen auf drei Arten zustande: durch die Schwangere, durch den Keimling, durch äußere Einwirkungen. Durch die Schwangere auf zweierlei Weise, seelisch und körperlich: seelisch, wenn sie von Neid, Trübsinn oder irgendeinem anderen Affekt erfasst wird, körperlich, wenn sie enge Gänge hat, sehr fett ist, zum ersten Mal gebiert oder eine atrophierte Gebärmutter hat. Durch den Keimling, entweder wenn er gestorben ist oder (wenn) es sich um ein Zwillingspaar oder um eine Missbildung handelt, durch äußere Einwirkungen, bei strengem Winter oder starker Hitze. 512.  Wie viele und welche Ursachen gibt es ™r die Erkrankungen der Gebärmutter? Ursachen ™r die Geschwüre in der Gebärmutter sind manchmal ein Abszess und manchmal ein fruchtabtreibendes Zäpfchen. 513.  Was ist eine Verhärtung in der Gebärmutter? Die Verhärtung in der Gebärmutter ist eine lange andauernde und schwer zu beseitigende Entzündung ebenso wie in den anderen Organen. 514.  Was ist das schwanzðrmige Gewächs in der Gebärmutter? Das schwanzðrmige Gewächs in der Gebärmutter ist ein in einer Zusammenballung von Fleisch bestehender Auswuchs, den man, nachdem man ihn in zwei Teile zerschnitten hat, falls er groß ist, zunächst einkerben muss, damit er schneller abstirbt, wenn er dagegen klein ist, sofort beseitigen muss. 515.  Was ist ein Blutsturz? Ein Blutsturz ist ein heftiges Sich-Ergießen von Blut, in einem breiten Strom, wenn die Öffnung groß ist, und strahlðrmig, wenn eine enge (Öffnung) vorliegt wie beim Aderlass.

168

[Galen], Medizinische Definitionen

516. (460 K.)  Τίνι διαφέρει αἱμορραγία αἱμορροΐδος; Διαφέρει αἱμορραγία αἱμορροΐδος, ὅτι ἡ μὲν αἱμορραγία, ὡς ἔφην, λάβρος ἐστὶν αἵματος ἔκχυσις, ἡ δὲ αἱμορροῒς κατὰ διαπήδησιν καὶ κατ᾽ ὀλίγον αἵματος φορά. 517. (461 K.)  Πόσοι τρόποι αἱμορραγίας; Τρόποι αἱμορραγίας κατὰ μὲν τοὺς π α λ α ι ο ὺ ς τρεῖς· ἢ κατὰ ἀναστόμωσιν ἢ κατὰ διαπήδησιν ἢ κατὰ ῥῆξιν. ἔστι δὲ ἡ κατὰ διαπήδησιν καὶ ἡ κατὰ διάβρωσιν τῶν ἐν ἡμῖν ἀγγείων δυσβοήθητος, αἱ ἀρτηρίαι μᾶλλον ἢ φλέβες καὶ τὰ ἐν βάθει τῶν περὶ τὴν ἐπιφάνειαν καὶ τὰ γειτνιῶντα τοῖς τόποις. 518. (461 K.)  Τίνα τῶν ἐν ἡμῖν μορίων εὐαιμορράγητά εἰσι καὶ δυσεπίσχετα; Εὐαιμορράγητοι τόποι καὶ δυσεπίσχετοι οἱ κροταφῖται μύες, μήνιγγες, ὑπερῴα, κιονίς, τράχηλος, μασχάλαι, βουβῶνες καὶ τὰ τοιουτότροπα· τῶν δὲ ἀνθρώπων παρ᾽ ἡλικίαν μὲν οἱ νέοι, παρ᾽ ἕξιν δὲ οἱ κακόχυμοι, παρὰ δὲ τὴν ὥραν ἐν τῷ θέρει. 519. (462 K.)  Τί ἐστι χυμός; Χυμὸς παρὰ μὲν Ἱ π π ο κ ρ ά τ ε ι διὰ παντὸς ἐπὶ τῶν κατὰ τὸ σῶμα τέτακται χυμῶν, ἐξ ὧν ἡμῖν ἐστιν ἡ σύστασις αἵματος, φλέγματος, χολῶν δύο, ξανθῆς τε καὶ μελαίνης. παρὰ δὲ Π λ ά τ ω ν ι καὶ Ἀ ρ ι σ τ ο τ έ λ ε ι ἡ γευστὴ ποιότης καὶ ἑκάστη τῶν ὄντων ἐν ἡμῖν χυμὸς ὀνομάζεται. εἰσὶ δὲ ποιότητες ὀξύτης, αὐστηρότης, στρυφνότης, δριμύτης, ἁλυκότης, γλυκύτης. οὕτω καὶ Μ ν η σ ί θ ε ο ς βούλεται.

5

10

15

2  ὡς ἔφην] v. supra, p. 166,21 14–170,1  Χυμὸς – παθολογικῷ] Mnesith. fr. 12: p. 166sq. Bertier 14–19  Χυμὸς – βούλεται] cf. Gal. De simpl. med. temp. et fac. I 38: XI 449,16–450,7 K. 14–16  Χυμὸς – μελαίνης] cf. Hipp. Epid. IV 43; V I 14: V 184,11; 330,3 L. 16–19  παρὰ – γλυκύτης] cf. Arist. De anima II 10: 422 a 16sq. b 10–14 Plat. Tim. 65 c 19  Μνησίθεος] cf. fr. 11: p. 162,31–46 Bertier

1  Τίνι] τί υ Bon αἱμορραγίαI] αἱμορραγίας Marc Bon 1sq.  αἱμορραγία αἱμορροΐδοςII om. Marc Bon 2  ὅτι] τὸ Bon μὲν om. λ λαῦρος S λ: λαύρη Wb: λαῦρον Marc: λαύρου Bon αἵματος om. φ 2sq.  ἡ δὲ αἱμορροῒς om. Bon 3  ante κατὰ add. ἔκχυσις λ περιπήδησιν ω: corr. Chart. κατ᾽ ὀλίγον] κατὰ λόγον W b Bon διαφορὰ S 4–170,9   Πόσοι – ταῦτα om. Bon 4  Πόσοι – αἱμορραγίαςI om. λ 4sq.  Τρόποι – ἀναστόμωσιν om. Marc 4sq.  κατὰ – ἀναστόμωσιν om. μ （lac. 8 vel 15 fere litt. rel. E V）: δύο τ 5  διαπήδησιν] διακοπὴν φ 5sq.  ῥῆξιν – κατὰI om. λ 6  ἔστι] ἔτι W b post δὲ add. καὶ Wb ἡI om. E ρ: ἠ L: ἢ B κατὰ διαπήδησιν] καταδιαπήδησις V διαπήδησιν] πήδησιν λ καὶ ἡ] ἢ λ ἡII] ἢ F （ἠ L） κ ἀνάβρωσιν λ τῶν om. χ 7  δυσβοήθητοι φ αἱ om. χ ante φλέβες add. αἱ λ ante καὶ add. ἢ Wb τὴν om. Marc 9  Τίνα – δυσεπίσχετα om. λ εἰσι om. Z υ: ἐστι W b 10  Εὐαιμορράγητοι] εὐαιμορράγητα （supra αIII add. οι） S: εὐαιμορράγητα A τόποι post δυσεπίσχετοι trsp. ε δυσεπίσχετοι] δυσβοήθητοι λ οἱ om. χ 11  ὑπερῶαι λ κιονίς] κλεῖδες φ τράχηλοι λ 12  παρὰ] περὶ D 13  post θέρει add. παρὰ δὲ κατάστασιν χειμών λ 14  Τί – χυμός om. λ ante χυμός add. ὁ Marc Χυμὸς om. E φ παρὰ μὲν] μὲν παρ᾽ Marc παρὰ] περὶ λ: κατὰ W b ἱπποκράτ （ambig.） λ: ἱπποκράτην W b 15  τῶν] τὴν π τὸ om. υ λ ἐστιν ἡμῖν π λ ὑμῖν β ἐστιν om. Marc ἡ om. V 16  φλέγματος] Wb+ δύο χολῶν Wb παρὰ] περὶ λ 16sq.  πλάτωνα … ἀριστοτέλη λ 17  γευστικὴ ε φ καὶ om. Wb post ἡμῖν add. ποιοτήτων λ χυμὸν （ο e corr.） A 19  γλυκύτης et supra lin. et in marg. add. Q

Def. 516–519

5

10

15

20

25

𝟷𝟼𝟿

516.  Wodurch unterscheidet sich der Blutsturz von Hämorrhoiden? Der Blutsturz unterscheidet sich von den Hämorrhoiden dadurch, dass der Blutsturz, wie ich sagte, ein heftiges Sich-Ergießen von Blut ist, die Hämorrhoiden aber ein Blutfluss sind, der allmählich durchsickert. 517.  Wie viele Arten von Blutsturz (gibt es)? Es gibt nach Auffassung der a l t e n ( Ä r z t e ) drei Arten von Blutsturz: durch Öffnung der Gefäßmündungen, durch Durchsickern oder durch Ruptur. Der (Blutsturz) durch Durchsickern und der durch Zerfressen der Gefäße in unseren Körpern sind aber schwer heilbar, die Arterien in stärkerem Maße als die Venen, die (Gefäße) in der Tiefe als die an der Oberfläche, und (schwer heilbar sind) die (Gefäße) in der Nähe der Geschlechtsteile. 518.  Bei welchen Teilen in unseren Körpern tritt leicht ein Blutsturz ein und lässt sich der Blutsturz schwer eindämmen? Körperteile, bei denen leicht ein Blutsturz auftritt und er sich schwer eindämmen lässt, sind die Schläfenmuskeln, Hirnhäute, Gaumen, Zäpfchen, Hals, Achselhöhlen, Leistenbeugen und dergleichen Teile; von den Menschen sind es in Bezug auf das Alter die jungen Menschen, in Bezug auf die Konstitution die Menschen mit schlechten Säften, und in Bezug auf die Jahreszeiten (erfolgt der Blutsturz) im Sommer. 519.  Was ist Chymos? (Das Wort) Chymos ist bei H i p p o k r a t e s immer von den Säften im Körper angewandt worden, aus denen wir unsere Zusammensetzung haben, Blut, Schleim, zwei Gallen, der gelben und der schwarzen. Bei P l a t o n und A r i s t o t e l e s wird die Geschmacksqualität und jede (Qualität) von den Bestandteilen in unseren Körpern Chymos genannt. Die Qualitäten sind Schärfe, Herbheit, Säure, Bitterkeit, das Salzige und das Süße. In diese Richtung tendiert auch M n e s i t h e o s .

170

[Galen], Medizinische Definitionen

520. (464 K.)  Ἐν τῷ παθολογικῷ τῆς ἰατρικῆς μέρει περιέχεται, τί τε καὶ ὁποῖόν ἐστι καθόλου καὶ τί τὸ κατὰ μέρος πάθος καὶ νόσημα καὶ τί τε αἴτιον καὶ τί σημεῖον καὶ τίνες αἱ τούτου διαφοραί – πολυειδεῖς δὲ αὗται, οὐ τὸ πάθος, τὰς νοσοποιοὺς αἰτίας καὶ τοὺς τόπους, περὶ οὕς ἐστιν αὐτὰ τὰ πάθη. ζητοῦμεν γάρ, τί τὸ πάθος φρενῖτις, ἐπιληψία, λήθαργος, πλευρῖτις, περιπνευμονία, παράλυσις καὶ τὰ ἑξῆς – ἔστι δὲ τούτων τὰ αἴτια πρόδηλά τε καὶ οὐ πρόδηλα καὶ προκαταρκτικὰ καὶ προηγούμενα καὶ συνεκτικά –, καὶ καθόλου, τίς ἡ κατασκευὴ τοῦ πάθους καὶ περὶ τίνα τόπον τοῦ σώματος εἴρηται ταῦτα. 521. (465 K.)  Τί ἐστι κρίσις; Κρίσις ἐστὶ ὀξεῖα καὶ ὀξύρροπος ἐν χρόνῳ διάλυσις. 522. (466 K.)  Τί ἐστι περίοδος; Περίοδός ἐστι τεταγμένου χρόνου ἀνταπόδοσις ἀπαράλλακτος. 523. (467. 468 K.)  Ὁ ἐγκέφαλος τὴν ψυχικὴν ἔχει δύναμιν καὶ ταύτης τὸ ἡγεμονικόν, ὅπερ ἐστὶ τὸ λογιστικὸν καὶ ὁ νοῦς, ἡ δὲ καρδία τὸ θυμικόν. διοικεῖται δὲ τὸ μὲν σῶμα ὑπὸ τῆς καρδίας φυσικῶς καὶ τοῦ ἥπατος ὁμοίως. δυνάμεις δὲ φυσικαὶ ἥ τε αὐξητικὴ καὶ θρεπτική. λαμβάνει δὲ ἡ καρδία εἰς τὸ τρέφειν καὶ αὔξειν τὸ σῶμα αἷμα μὲν παρὰ τοῦ ἥπατος, πνεῦμα δὲ παρὰ τοῦ πνεύμονος, ἅστινας ὕλας δεξαμένη παρὰ τῶν εἰρημένων μορίων ἡ καρδία οἰκονομήσασά τε καὶ ἐργασαμένη οὕτως εἰς ἅπαν διαπέμπει τὸ σῶμα.

5

10

15

20

14–19  Ὁ – πνεύμονος] cf. [Sor.] Quaest. med. 436–438L: p. 357,6–16 Fischer 1  μέρη λ ante περιέχεται add. ἐν ὧ W b τί τε om. W b τί] τό N τε om. ε 2  post καθόλου add. ἡ νόσος φ ante καὶII add. τε φ τίII] τό N τε om. S: τὸ λ 3  τούτον L: τούτων λ οὐ τὸ] οὗ τὸ φ: οὗτο （οὕτο C L） π 4  ἀλλὰ addidi τῶν νοσοποιῶν αἰτίων （-ιῶν π W b） ψ: correxi οἷς λ 5  post γάρ add. πρῶτον Wb τὸ om. υ 6  καὶ om. V ἔστι] ἔτι W b post δὲ add. καὶ B τὰII om. φ 7  τε om. χ οὐ] μὴ ρ καὶII om. P λ 8sq.   καὶII – τοῦ] P+ 8  τόπον] τρόπον λ: τοῦτον Z R Marc V: τούτων （ω in corr.） in textu, γρ τοῦτον in marg. E: τούτων ε τ 9  προείρηται λ ταῦτα om. χ 10  Τί – κρίσις om. P Z R A σ λ: καὶ Wb ἡ ὀξεῖα S: ἡ ὀξία A Bon: ἡ ἀξία Z R σ τ καὶ ὀξύρροπος] …ροπος Wb+ χρόνῳ] νόσω Bon λ 12  Τί – περίοδος om. Z R A σ λ ante Περίοδός add. καὶ υ τεταγ… δοσις W b+ 13  ἀπαράλλακτος om. χ λ: ἀπάλλακτος P 14  Ὁ] ἅτε ὁ χ: ὁ δ᾽ W b ψυχὴν Wb ταύτης] τὰς τῆς ε （ταύτης in marg. add. S） 15  ὅπερ – θυμικόν in textu om., in marg. add. S τὸI – δὲ] P+ τὸI om. χ Bon λ λογικὸν τ Q post θυμικόν add. τὸ δὲ （om. Bon） ἧπαρ τὸ ἐπιθυμητικόν φ 16  διοικεῖται – σῶμα] δι…α P+ δὲ om. λ φυσικῶς om. π ὁμοίως om. P 17  δυνάμει … φυσικῆ … αὐξητικῆ … θρεπτικῆ Wb δύναμις … φυσικὴ χ λ δὲI] τε Wb ἥ τε] ἤτοι Wb τε] τις λ ante καὶ add. τε χ （non hab. Marc） W b ante θρεπτική add. ἡ Bon λ δὲII] μὲν P ἡ om. F π 18  τοῦI om. Z υ Marc E π Bon: postea add. V ἥπατος – παρὰII om. D δὲ om. B 19  ἁ..ινας P+ ὕλας om. Marc: ὅλας S προειρημένων Bon λ 20  τε] δὲ （δ supra lin. in τ corr. D） χ 20– 172,3  εἰς – ὀστοῖς om. λ

Def. 520–523

5

10

15

20

25

𝟷𝟽𝟷

520.  In dem nosologischen Teil der Medizin sind (folgende Fragestellungen) enthalten: was und von welcher Beschaffenheit sind Krankheit und Erkrankung im Allgemeinen und was im Einzelnen, was ist eine Ursache, was ein Zeichen und welches sind dessen Unterschiede – diese sind vielfältig, nicht in Bezug auf die Krankheit, sondern in Bezug auf die Krankheiten hervorrufenden Ursachen und die Körperteile, an denen die Krankheiten selbst auftreten. Denn wir untersuchen, worin die Krankheiten Phrenitis, Epilepsie, Lethargie, Rippenfellentzündung, Lungenentzündung, Lähmung und so weiter bestehen – es gibt bei ihnen sichtbare und nicht sichtbare Ursachen, veranlassende Ursachen, vorhergehende Ursachen und zusammenhängende Ursachen –, und allgemein, welches die Beschaffenheit der Krankheit ist und in Bezug auf welchen Körperteil diese Krankheiten ihre Bezeichnung bekommen haben. 521.  Was ist eine Krise? Eine Krise ist eine rasch erfolgende und schnell wechselnde Entscheidung zur rechten Zeit. 522.  Was ist eine Periode? Eine Periode ist die gleichbleibende Wiederkehr eines festgelegten Zeitraums. 523.  Das Gehirn verfügt über die seelische Kraft und deren Zentralorgan, das in dem vernünftigen Teil und dem Denkvermögen besteht, und das Herz über den zornartigen Teil. Der Körper wird in seinen natürlichen Funktionen vom Herzen verwaltet und ebenso von der Leber. Die natürlichen Kräfte sind die Wachstum fördernde und die ernährende Kraft. Das Herz nimmt aber, um den Körper zu ernähren und in seinem Wachstum zu fördern, Blut von der Leber und Luft von der Lunge auf; wenn das Herz diese Substanzen von den genannten Körperteilen empfangen hat, befördert es sie, nachdem es sie in seine Zuständigkeit übernommen und verarbeitet hat, so in den ganzen Körper.

172

[Galen], Medizinische Definitionen

524. (469 K.)  Τί ἐστιν ὀργανική; Ὀργανική ἐστι μέρος χειρουργίας περιποιοῦν διὰ καταρτισμοῦ καὶ τῆς ἀκολούθου θεραπείας τοῖς παρὰ φύσιν διατεθεῖσιν ἀνθρωπείοις ὀστοῖς τὸ ὑγιαίνειν. 525. (470 K.)  Κατὰ πόσους τρόπους σύγκειται ἐν ἡμῖν ὀστᾶ; Κατὰ δύο· κατὰ ἄρθρον καὶ κατὰ ἁρμογήν. 526. (470 K.)  Τί ἐστιν ἄρθρον; Ἄρθρον ἐστὶν ὀστῶν κατὰ φύσιν κινουμένων συμβολή. 527. (470 K.)  Τί ἐστιν ἁρμογή; Ἁρμογή ἐστιν ὀστῶν ἀκινητούντων κατὰ φύσιν συμβολή. 528. (471 K.)  Τί ἐστιν ὀλίσθημα; Ὀλίσθημά ἐστι τῶν κατὰ ἄρθρον ἢ κατὰ ἁρμογὴν συγκειμένων ὀστῶν φορὰ εἰς τὸ παρὰ φύσιν. 529. (472 K.)  Τί ἐστιν ἐξάρθρημα; Ἐξάρθρημά ἐστιν ὀστοῦ κειμένου κατὰ φύσιν ἐκ κοιλότητος βαθείας ἔκβασις εἰς τὸν τόπον τὸν παρὰ φύσιν. 530. (473 K.)  Τί ἐστι παράρθρημα; Παράρθρημά ἐστι παραλλαγὴ ἢ φορὰ ὀστοῦ κατὰ φύσιν κειμένου ἐξ ἐπιπολαίου κοιλότητος εἰς τὸν παρὰ φύσιν τόπον.

5

10

15

10sq.  Ὀλίσθημά – φύσιν] v. schol. in cod. Laur. 74,7, fol. 71r in marg. ext. 12sq.   Ἐξάρθρημά – φύσινII Ἐξάρθρημά – φύσιν. lin. 14–16 Παράρθρημά – τόπον] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLIX 12,1: CMG VI 2,2, p. 22 ad lin. 19 14–178,10  Τί – ἀκούσαντες] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. III: Palat. Gr. 199, fol. 29r,30–29v,16 1  Τί – ὀργανική om. P Z R A σ: τίς ὀργανική （in marg. G） ρ μέρους B 1sq.  περιποιοῦν διὰ καταρτισμοῦ] …ρτισμοῦ P+ 2  καταρτισμὸν υ καὶ om. Bon ἀκολούθου] καθόλου P τοῖς] τῆς A: τῆς in τοῖς corr. S 3  ἀόις F M: ἀοίνοις N 3–178,10  τὸ – ἀκούσαντες post p. 70,4 ἀποτέλεσμα trsp. λ 3  τὸ om. Bon: τοῦ （in τὸ corr. D） P χ 4  ante ΚατὰI add. περὶ ὀστῶν Bon 4sq.  ΚατὰI – ἁρμογήν om. M 4  ΚατὰI – ὀστᾶ om. Z R A σ F N G λ σύγκεινται W b ante ἐν add. τὰ Wb post δύο add. τρόπους σύγκειται （τὰ add. λ） ἐν ἡμῖν ὀστᾶ χ （deest M） λ 5  ἄρθρα ρ （deest M） καὶ om. P: ἢ S 6   Τί – ἄρθρον om. P Z R A σ λ ἐστιν om. ρ Ἄρθρον om. P ὀστοῦ … κινουμένου λ: ὀστοῦν … κινούμενον P W b Bon post κινουμένων add. ἢ ὀστῶν P φ 7  συμβολαῖ P: συμβουλή A 8  Τί – ἁρμογή om. Z R A σ λ 8sq.  Ἁρμογή – συμβολή in textu om., αρμογὴ ἐστὶν ὀστων ακινη（τούντων） κατὰ φύσιν συμβολὴ in marg. add. B 8  Ἁρμογή ἐστιν om. P ante ἐστινII add. δέ Bon λ ἀκινήτων G φ: εὐκίνητον των P 9  συμβολή] μ supra lin. inser. Wb 10  Τί – ὀλίσθημα om. λ Ὀλίσθημά ἐστι om. P τῶν – κατὰII] τ…τὰ P+ 11   συγκειμένων – τὸ] συγκειμέν… P+ συγκειμένων] κινουμένων χ εἰς] ἐς Bon λ: εἰ F 12   Τί – ἐξάρθρημα om. λ Ἐξάρθρημά ἐστιν om. P ὀστοῦν κείμενον P 12sq.  κειμένου – φύσινI κατὰ φύσιν κινουμένου λ 12  κειμένου post φύσιν trsp. Marc: κινουμένου in textu, γρ κειμένου in marg. S: κινουμένου in κειμένου corr. A: κινουμένου π Bon κατὰ] παρὰ P Wb 13  ἐκ] ἐν Bon ἐκβᾶν P 13–15  τόπον – τὸν om. P 13  τὸνII] τὸ F: τοῦ λ 14  Τί – παράρθρημα om. λ ἐστιI om. W b παράρθρημα] παρύθμημα W b: παραρύθμημα χ: correxi Παράρθρημά] παραρύθμημα χ φθορὰ χ 15  ὀστοῦ] τοῦ ρ κειμένου – κοιλότητος om. χ κινουμένου Bon λ: κινημένου W b: sec. schol. U2 correxi κυκλότητος λ

Def. 524–530

5

10

15

20

𝟷𝟽𝟹

524.  Was ist das mit Instrumenten arbeitende Behandlungsverfahren? Das mit Instrumenten arbeitende Behandlungsverfahren ist ein Teil der Chirurgie, der den menschlichen Knochen, die sich in einer nicht natürlichen Lage befinden, mit Hilfe der Einrenkung und der begleitenden Behandlung dazu verhilft, gesund zu sein. 525.  Auf wie viele Arten sind die Knochen in unseren Körpern verbunden? Auf zwei: durch ein Gelenk und durch Zusammenfügung. 526.  Was ist ein Gelenk? Ein Gelenk ist eine Verbindung von Knochen, die sich von Natur aus bewegen. 527.  Was ist eine Zusammenfügung? Eine Zusammenfügung ist eine Verbindung von Knochen, die von Natur aus unbeweglich sind. 528.  Was ist das Herausgleiten? Das Herausgleiten ist die Bewegung der durch ein Gelenk oder durch Zusammenfügung verbundenen Knochen in eine widernatürliche Position. 529.  Was ist eine Ausrenkung? Eine Ausrenkung ist das Heraustreten eines Knochens, der sich in einer naturgemäßen Lage befindet, aus einer tiefen Höhlung in eine widernatürliche Position. 530.  Was ist eine Verrenkung? Eine Verrenkung ist eine Verlagerung oder Bewegung eines Knochens, der sich in einer naturgemäßen Lage befindet, aus einer oberflächlichen Höhlung in eine widernatürliche Position.

174

[Galen], Medizinische Definitionen

531. (474 K.)  Τί ἐστι κίνημα; Κίνημά ἐστι τῶν κατὰ γόμφωσιν ἢ κατὰ ἁρμονίαν συγκειμένων ὀστῶν ποτὲ μὲν ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ παρὰ φύσιν κίνησις, ποτὲ δὲ καὶ εἰς τὸν παρὰ φύσιν τόπον ἔκστασις, ὥσπερ ἐπ᾽ ἐκτοπισμοῦ ταρσοῦ ὀσταρίων ἢ ῥαχιαίων σπονδύλων εἴωθε γίνεσθαι. 532. (475 K.)  Τί ἐστι διάστασις; Διάστασίς ἐστι τῶν κατὰ ῥαφὴν ἢ κατὰ σύμφυσιν συγκειμένων ὀστῶν χωρισμὸς ἢ διάστασις ἀπ᾽ ἀλλήλων. 533. (476 K.)  Τί ἐστι καταρτισμός; Καταρτισμός ἐστι μεταγωγὴ ὀστοῦ ἢ ὀστῶν ἐκ τοῦ παρὰ φύσιν τόπου εἰς τὸν κατὰ φύσιν. 534. (478 K.)  Τί ἐστι τάσις; Τάσις ἐστὶν ὁλκὴ σωμάτων. 535. (477 K.)  Τί ἐστι μοχλεία; Μοχλεία ἐστὶ μεταγωγὴ ὀστοῦ ἢ ὀστῶν ἐκ τοῦ παρὰ φύσιν τόπου εἰς τὸν κατὰ φύσιν. 536. (479 K.)  Τί ἐστι κατάτασις; Κατάτασίς ἐστιν ὁλκὴ σωμάτων εἰς τοὺς κάτω τόπους. ταύτης δὲ ἡ μέν τίς ἐστιν εὐθύπορος, ἡ δὲ κατὰ μετάληψιν καὶ ἀντιμετάληψιν. εὐθύπορός ἐστιν ὁλκὴ σωμάτων εἰς τοὺς κάτω τόπους τῶν ἀρχῶν κατ᾽ εὐθὺ ἀποδιδομένων τοῖς τῆς τάσεως αἰτίοις· ἡ δὲ κατὰ ἀντιμετάληψίν ἐστιν ὁλκὴ σωμάτων εἰς τοὺς κάτω τόπους μεταλαμβανομένων

5

10

15

1–4  Κίνημά – γίνεσθαι] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLV II 10,1: CMG V I 2,1, p. 254 ad lin. 25 5sq.  Διάστασίς – ἀλλήλων] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLV I 27 tit.: CMG V I 2,1, p. 236 ad lin. 19 7sq.  Καταρτισμός – φύσινII] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLIX 14,10: CMG VI 2,2, p. 25 ad lin. 29 cf. schol. R U2 in Orib. Coll. med. rel. XLVII 5,14: CMG V I 2,1, p. 250 ad lin. 29 12sq.  Κατάτασίς – μετάληψιν] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLIX 9,6: CMG VI 2,2, p. 15 ad lin. 34 14–176,3  εὐθύπορός – αἰτίοις] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLIX 22,3: CMG V I 2,2, p. 32 ad lin. 15 1  Τί – κίνημα in textu om., in marg. add. R: om. λ Κίνημά ἐστι om. P τῶ Z R A σ F G: τὸ S π 2  συγκειμένω ὀστῶ χ ποτὲ μὲν om. χ ἐν om. Bon: W b+ τόπῳ om. P 2sq.   παρὰ – καὶ om. χ 2  παρὰ] κατὰ P 3  καὶ om. λ τὸν] τὸ P Bon τόπον om. P: τόπων W b ἔκστασιν V: ἔκτασις P S C Wb 3sq.  ὥσπερ – γίνεσθαι om. Bon 3  ὅπερ P: … Wb+ ἐπ᾽ ἐκτοπισμοῦ scripsi: ἐκτοπισμῷ coni. Daremberg: ἐκτοπικοῦ P schol. U2: …οῦ W b+: ἐκ χ: ἐπὶ καρποῦ λ 4  ὀσταρίδων Wb schol. U2: ὡς ταυρίων λ ἢ ῥαχιαίων] ῥαχιαίων P: ῥάχεων Wb schol. U2: ῥάχεως λ: ῥαγέντων ἢ χ: correxi: καὶ ῥάχεως coni. Daremberg 5– 178,10  Τί – ἀκούσαντες om. P 5  Τί – διάστασις om. λ διάστασις] Wb+: διάτασις Bon Διάστασίς] διάτασις Bon κατὰII om. λ 6  σύμφυσιν om. Q, supra lin. add. Q2: φύσιν Wb 7  Τί – καταρτισμός om. λ 7sq.  ὀστῶν ἢ ὀστοῦ Wb: ὀστοῦ ἢ ὀστοῦ Bon 8  παρὰ … κατὰ] κατὰ … παρὰ W b schol. U2 τόπου – φύσινII om. E τόπον Bon τὸ R A Marc M: τοῦ Bon 9  Τί – τάσις om. λ Τάσις] βάσις π 10  Τί – μοχλεία om. Z R A Marc E τ λ 10–12  Μοχλεία – σωμάτων in textu om., in marg. inf. add. F 11  παρὰ … κατὰ] κατὰ … παρὰ Wb τόπον B τὸ Bon 12  Τί – κατάτασις om. Z R Marc E ρ λ κατάτασις] κατάστασις （supra στ add. τ） S: κατάστασις A V Wb Bon Κατάτασίς] κατάστασις （supra στ add. τ） S: κατάστασις Z R A σ τ Bon λ εἰς] εἰ F 13sq.  εὐθύπορος – ἐστιν om. χ 13   κατὰ om., μετὰ supra lin. add. Q: μετὰ X 13sq.  καὶ ἀντιμετάληψιν non hab. schol. U2 14   ante εὐθύπορός add. τί ἐστιν εὐθύπορος W b Bon κάτω] κ… Wb+: κατὰ Bon 15  ἀρχῶ D ἀποδεδομένων W b τῶν … αἰτίων （τῶ … -ω μ: τὸν … -ον Bon） ψ schol. U2: sec. Daremberg correxi στάσεως W b Bon 15–176,3  ἡ – αἰτίοις om. Bon 15  ἡ δὲ κατὰ] Wb+ αὐτομετάληψιν π: μετάληψιν λ 16  ὁλκὴ post σωμάτων trsp. Marc εἰς τοὺς κάτω in textu om., in marg. add. Z: om. υ τόπους κάτω schol. U2

Def. 531–536

5

10

15

20

25

𝟷𝟽𝟻

531.  Was ist eine Verschiebung? Eine Verschiebung ist manchmal eine widernatürliche Bewegung der Knochen, die durch eine starre Zusammenfügung oder durch ein Aneinanderliegen verbunden sind, an ein und derselben Stelle, manchmal aber auch das Heraustreten in eine widernatürliche Lage, wie es bei der Verlagerung kleiner Knochen der Fußwurzel oder der Wirbel am Rückgrat zu geschehen pflegt. 532.  Was ist eine Auseinanderzerrung? Eine Auseinanderzerrung ist die Trennung der Knochen, die durch eine Naht oder durch Zusammenwachsen verbunden sind, oder deren Auseinanderzerrung voneinander. 533.  Was ist eine Einrenkung? Eine Einrenkung ist die Überführung eines Knochens oder (mehrerer) Knochen aus der widernatürlichen Lage in die natürliche. 534.  Was ist eine Streckung? Eine Streckung ist das (In-die-Länge-)Ziehen von Körperteilen. 535.  Was ist eine Hebelung? Eine Hebelung ist die Überführung eines Knochens oder (mehrerer) Knochen aus der widernatürlichen Lage in die natürliche. 536.  Was ist eine Streckung nach unten? Eine Streckung nach unten ist das Ziehen von Körperteilen zu den unteren Partien hin. Die eine hiervon ist eine Streckung nach unten in gerader Richtung, die andere eine Streckung nach unten in veränderter und in doppelt veränderter Richtung. (Streckung nach unten) in gerader Richtung ist das Ziehen von Körperteilen zu den unteren Partien hin, wobei die Enden (der Schlinge) in gerader Richtung an die die Streckung verursachenden Vorrichtungen herangebracht werden; die (Streckung nach unten) in doppelt veränderter Richtung ist das Ziehen von Körperteilen zu den unteren Partien hin, wobei die Enden, indem sie (zunächst) unter Verände-

176

[Galen], Medizinische Definitionen

τῶν ἀρχῶν διὰ τροχιλιῶν κάτω προσδεδεμένων, ἀντιμεταλαμβανομένων δὲ καὶ δι᾽ ἄλλων τροχιλιῶν ἄνω προσδεδεμένων, εἶτα ἀποδιδομένων τοῖς τῆς τάσεως αἰτίοις. 537. (480 K.)  Τί ἐστιν ἀνάτασις; Ἀνά[σ]τασίς ἐστιν ὁλκὴ σωμάτων εἰς τοὺς ἄνω τόπους ἀποδιδομένων κατ᾽ εὐθὺ τῶν τῆς κηρείας ἀρχῶν τοῖς τῆς τάσεως αἰτίοις. ἡ δὲ κατὰ μετάληψιν καὶ ἀντιμετάληψιν ἀνάτασις νοεῖσθαι δύναται ἀπὸ τῶν ἐπὶ τῆς κατατάσεως εἰρημένων. 538. (481 K.)  Τί ἐστι διάτασις; Διάτασίς ἐστιν ὁλκὴ σωμάτων εἰς τοὺς ἄνω καὶ κάτω τόπους. 539. (482 K.)  Τί ἐστιν ἐξελκυσμός; Ἐξελκυσμός ἐστι μεταγωγὴ ὀστοῦ ἢ ὀστῶν ἐκ τοῦ βάθους πρὸς τὴν ἐπιφάνειαν. 540. (482 K.)  Τί ἐστιν ἴπωσις; Ἴπωσίς ἐστι μεταγωγὴ ὀστοῦ ἢ ὀστῶν ἐκ τῆς ἐπιφανείας εἰς τὸ βάθος. 541. (483 K.)  Τί ἐστι σφάλμα; Σφάλμα δέ ἐστι μεταγωγὴ ὀστοῦ ἢ ὀστῶν κάτωθεν ἄνω.

5

10

15

4–7  Ἀνάτασίς – εἰρημένων] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLIX 22,9: CMG V I 2,2, p. 33 ad lin. 4 8sq.  Διάτασίς – τόπους] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLIX 22,14: CMG V I 2,2, p. 33 ad lin. 17 10–13  Ἐξελκυσμός – βάθος] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLIX 13,8: CMG VI 2,2, p. 24 ad lin. 12 14sq.  Σφάλμα – ἄνω] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLIX 13,11: CMG V I 2,2, p. 24 ad lin. 18 1sq.  κάτω – τροχιλιῶν om. χ 1sq.  ἀντιμεταλαμβανομένων – ἀποδιδομένων in textu om. Q, in marg. inf. add. Q2 1  ἀντιλαμβανομένων W b schol. U2 2  προσδεδημένων π: προσδεδομένων ε εἶτα ἀποδιδομένων om. χ ἀποδεδομένων Wb 2sq.  τῶν … αἰτίων （τῶ … -ω [-α Marc] μ） ψ schol. U2: sec. Daremberg correxi 3  στάσεως W b 4–6  Τί – αἰτίοις om. χ 4   Τί – ἀνάτασις om. λ ἀνάτασις] ἀνάστασις Bon Ἀνάτασις] ἀνάστασις Bon λ: sec. Palat. Gr. 297, fol. 25r,38 correxi 5  ἀποδεδομένων Wb κατ᾽] καὶ Bon κηρείας scripsi: πορείας W b: πορίας Bon schol. U2: τρείας λ post ἀρχῶν add. ἢ Wb, ἣ schol. U2 5sq.  τῶν … αἰτίων （τῶ … -ω λ） φ schol. U2: sec. Daremberg correxi 6  τάσεως] στάσεως Wb Bon 6sq.  ἡ – εἰρημένων om. Bon 6  κατὰ μετάληψιν] μετάληψις π καὶ ἀντιμετάληψιν om. χ post καὶ add. κατ᾽ schol. U2 ἀντίληψιν λ ἀνάστασις （supra ϛ add. τ） Z: ἀνάστασις （-ϛ- e corr. E） E V π λ 6–8  νοεῖσθαι – Διάτασίς in textu om., add. in marg. omittendo Τί – διάτασις A 7  ἐπὶ om. B καταστάσεως V D φ 8  Τί – διάτασις om. Z R Marc E ρ λ: διάτασις τί ἐστιν V διάτασις] διάστασις Wb Διάτασίς] διάστασις Marc λ 10  Τί – ἐξελκυσμός om. Z R Marc E ρ λ ἐξελκυσμός] ἐξέλκυσις V Ἐξελκυσμός] ἐξελκύοντος V （lac. 4 litt. rel.） μεταγωγὴ om. lac. 8 fere litt. rel. Marc 11–14  ἐκ – ὀστῶν om. Marc 11sq.  ἐκ – ὀστῶν om. Z υ E V τ Wb schol. U2 12  Τί – ἴπωσις om. λ ἴπωσις scripsi: ὕπωσης Bon Ἴπωσίς scripsi: εἴπωσης Bon: ἡπτωσίς λ 13  εἰς] πρὸς λ 14  Τί – σφάλμα om. Z R A E ρ λ σφάλμα] φλάσμα W b: θλάσμα Bon: correxi: φράγμα S V Σφάλμα] φλάσμα schol. U2: θλάσμα Bon λ: sec. Raeder correxi: φράγμα （φράμα N） μ （deest Marc） ρ: ράγμα C κ: ρῆγμα D δέ om. S π Bon ὀστῶν] οστα schol. U2: ωστά Bon: ὅσα W b 15  κάτωθεν ἄνω] ἐκ τοῦ βάθους εἰς τὴν ἐπιφάνειαν χ ante ἄνω add. ἢ Wb schol. U2

Def. 536–541

5

10

15

𝟷𝟽𝟽

rung der Richtung über Rollen geführt werden, die unten befestigt worden sind, (gleichzeitig) aber auch unter nochmaliger Veränderung der Richtung über andere Rollen geführt werden, die oben befestigt worden sind, dann an die die Streckung verursachenden Vorrichtungen herangebracht werden. 537.  Was ist eine Streckung nach oben? Eine Streckung nach oben ist das Ziehen von Körperteilen zu den oberen Partien hin, wobei die Enden der Binde in gerader Richtung an die die Streckung verursachenden Vorrichtungen herangebracht werden. Die nach oben erfolgende Streckung in veränderter und in doppelt veränderter Richtung kann man sich auf Grund dessen, was bei der Streckung nach unten gesagt worden ist, vorstellen. 538.  Was ist das Auseinanderziehen? Das Auseinanderziehen ist das Ziehen von Körperteilen zu den oberen und unteren Partien hin. 539.  Was ist das Herausziehen? Das Herausziehen ist die Verlagerung eines Knochens oder (mehrerer) Knochen aus der Tiefe an die Oberfläche. 540.  Was ist das Hineindrücken? Das Hineindrücken ist die Verlagerung eines Knochens oder (mehrerer) Knochen von der Oberfläche in die Tiefe. 541.  Was ist ein Gleitverfahren? Ein Gleitverfahren ist die Verlagerung eines Knochens oder (mehrerer) Knochen von unten nach oben.

178

[Galen], Medizinische Definitionen

542.  Τί ἐστι περίσφαλσις; Περίσφαλσίς ἐστι μεταγωγὴ ὀστοῦ ἢ ὀστῶν περί τι προϋποκείμενον αἴτιον. 543. (484 K.)  Τί ἐστι παραγωγή; Παραγωγή ἐστι μεταγωγὴ διεστραμμένου ὀστοῦ κατὰ ἀνάκλασιν εἰς τὸν τόπον τὸν κατὰ φύσιν. 544. (485 K.)  Τί ἐστιν ἔκστασις; Ἔκστασίς ἐστιν ὀλιγοχρόνιος μανία. 545. (486 K.)  Τί ἐστιν ἔκπληξις; Ἔκπληξίς ἐστι διανοίας ἔκστασις διά τινα ταραχὴν αἰφνίδιον ἔξωθεν. 546. (487 K.)  Τί ἐστιν ἐνθουσιασμός; Ἐνθουσιασμὸς δέ ἐστι, καθάπερ ἐξίστανταί τινες ἐπὶ τῶν ὑποθυμιωμένων ἐν τοῖς ἱεροῖς ὁρῶντές τι ἢ τυμπάνων ἢ αὐλῶν ἢ κυμβάλων ἀκούσαντες. 1sq.  Περίσφαλσίς – αἴτιον] v. schol. U2 in Orib. Coll. med. rel. XLIX 15,6: CMG VI 2,2, p. 27 ad lin. 13 8–10  Τί – ἀκούσαντες] cf. Paul. Nic. De re med.: cap. 25, lin. 2–4 Ieraci Bio 1sq.  Τί – αἴτιον om. χ 1  Τί – περίσφαλσις om. λ περίσφαλσις] περισφαλής Wb Bon: correxi Περίσφαλσίς] περισφαλῆς Bon λ: correxi 1sq.  μεταγωγὴ – αἴτιον] εἰς τὸν πλάγιον τόπον· ἀντεπιστροφὴ δέ ἐστιν ἡ μεταγωγή λ 3  Τί – παραγωγή om. Z R Marc E ρ λ παραγωγή] μεταγωγὴ ε V Παραγωγή – μεταγωγὴ] μεταγωγή ἐστι（ν） χ: παραγωγὴ ἐστιν （definiendum non hab. W b） ὀστοῦ ἢ ὀστῶν μεταγωγὴ φ: correxi διεσταμένου μ （δι lac. 6 fere litt. rel. Marc） β π: διεσταμμένου （μII supra lin. add.） Q 4  κατὰ ἀνάκλασιν] ἀντανάκλασις Z σ τ ἀνάκλησιν λ τὸνI] τὸ B τόπον – φύσιν] παρὰ φύσιν τόπον Wb τὸνII om. Z υ 5  Τί – ἔκστασις om. λ ἔκστασις] ἔκτασις V Wb ante Ἔκστασίς add. ἡ λ Ἔκστασίς ἐστιν om. Marc ὁλοχρόνιος ε 6  Τί – ἔκπληξις om. Z R τ λ 8–10  Τί – ἀκούσαντες om. Marc 8  Τί – ἐνθουσιασμός om. Z R E τ λ δέ om. π Bon: supra lin. add. S ἐξίσταντό λ 9  ἐπὶ] ὑπὸ Bon ἐπιθυμιωμένων φ τι om. χ ἢ om. Wb 10  ἢII om. M π κυμβάλων sec. Paul. Nic. scripsi: συμβόλων （-ούλων λ） ω （deest P） post ἀκούσαντες subscripserunt Γαληνοῦ ὅροι ἰατρικοί Z E, τέλος τῶν γαληνοῦ ὄρων ἰατρικῶν R, γαληνοῦ ὅρων ἰατρικῶν τέλος V, τέλος F, τέλος γαληνοῦ ἰατρικῶν ὅρων W b, τέλος τῶν ὅρων γαληνοῦ Bon, ὅρων γαληνοῦ χρηστὸν εὑρέθη τέλος λ

5

10

Def. 542–546

5

10

𝟷𝟽𝟿

542.  Was ist ein mit Drehung verbundenes Gleitverfahren? Ein mit Drehung verbundenes Gleitverfahren ist die Verlagerung eines Knochens oder (mehrerer) Knochen um eine zuvor darunter angebrachte Vorrichtung herum, die dies bewirkt. 543.  Was ist das Zusammenführen? Das Zusammenführen ist die durch Zurückbiegen erfolgende Verlagerung eines Knochens, der sich (an der Bruchstelle) verschoben hat, in seine natürliche Lage. 544.  Was ist Verzückung? Verzückung ist ein kurzzeitiger Wahnsinn. 545.  Was ist eine Erschütterung? Eine Erschütterung ist eine Verwirrung des Geistes infolge eines von außen kommenden unerwarteten Ereignisses, das Aufregung hervorruft. 546.  Was ist Begeisterung? Begeisterung ist (von der Art), wie einige Menschen in Verzückung geraten, wenn sie bei den Räucherungen in den Tempeln eine Vision haben oder wenn sie Trommeln, Flöten oder Becken hören.

APPENDIX I Definitiones solum in codicibus familiae φ traditae

1. (5 K.)   Τί ἐστιν ἀφορισμός; Ἀφορισμός ἐστι λόγος σύντομος αὐτοτελῆ διάνοιαν ἀπαρτίζων! ἢ οὕτως· λόγος πενόμενος μὲν κατὰ τὴν προφορὰν ἤτοι τὴν λέξιν/ πλουτῶν δὲ τοῖς ἐνθυμήμασιν! 2. (4 K.)  Τί ἐστι σκοπός; Σκοπός ἐστι προεπινοούμενον τέλος/ τέλος δὲ τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ σκοποῦ! 3. (9 K.)  Ἄλλως· Ἰατρική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπινα σώματα καταγινομένη ὑγιείας περιποιητική! 4. (9 K.)  Ἑτέρως· Ἰατρική ἐστι τέχνη πρόσθεσις καὶ ἀφαίρεσις/ πρόσθεσις μὲν τῶν ἐλλειπόντων/ ἀφαίρεσις δὲ τῶν πλεοναζόντων! ἑτέρως κατὰ Ἡ ρ ό φ ι λ ο ν · ἰατρική ἐστι τέχνη ὑγιεινῶν καὶ νοσερῶν καὶ οὐδετέρων! ἢ οὕτως· τέχνη τηρητικὴ καὶ περιποιητικὴ ὑγιείας! 5.  Τί ἐστιν ἰατρός; Ἰατρός ἐστι φύσεως ὑπουργὸς καὶ νοσημάτων ἀνταγωνιστής! 1–3  Ἀφορισμός – ἐνθυμήμασιν] exc. Steph. In Hipp. Aphor. comm. I prooem.: CMG XI 1,3,1, p. 32,14sq. . Theoph. In Aphor. comm.: II 245,30–32 Dietz 6sq.  Ἰατρική – περιποιητική] . Ammonii In Porph. Isag. s. V voces: CAG IV 3, p. 2,6–9 Busse Eliae In Porph. Isag. et Arist. Categ. comm.: CAG XV III 1, p. 5,34–6,3 Busse Davidis Proleg. et In Porph. Isag. comm.: CAG XV III 2, p. 17,33–18,6 Busse 8sq.  Ἰατρική – πλεοναζόντων] . Hipp. De flat. 1,5 (1): p. 104,11–105,2 Jouanna = CMG I 1, p. 92,8–10 exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. III: Palat. Gr. 199, fol. 29r in marg. . [Sor.] Quaest. med. 11.1C: p. 39,12–40,1 Fischer 10sq.  ἰατρική – ὑγιείας] Heroph. T 43: p. 109 v. Staden 1–3  Τί – ἐνθυμήμασιν post p. 8,10 πράγματα add. λ 4sq.  Τί – σκοποῦ post p. 8,16 ἐχουσῶν add. λ 6–11  Ἄλλως – ὑγιείας ante p. 10,6 ἕτεροι add. λ 6–10  Ἄλλως – οὐδετέρων post p. 10,7 νοσούντων add. O 6  ante Ἄλλως add. καὶ O ἀνθράπεια O 7  ὑγείας περιποιητικοὶ O 8–10  Ἑτέρως – οὐδετέρων post p. 10,7 νοσούντων add. δ, post p. 10,6 ἐπανορθοῦσθαι J 8  ἕτερος Wa: καὶ ἄλλως O: ἄλλως λ τέχνη om. δ πρόσθεσιςI] πρόθεσις Q II πρόσθεσις ] πρόθεσις Q 9  ἐλλιπόντων J λ: ἐκλειπόντων O ἕτερος δ: καὶ ἄλλως O: ἄλλως λ ἡροφήλιον λ: ἱερόφιλ Wa: ἱροφύλου Bon 10  τέχνη om. δ ἱγηηνὸν Bon: ὑγιῶν Wa οὐδετερέων λ post οὐδετέρων add. σωμάτων δ, ante ὑγιεινῶν J 12  Τί – ἀνταγωνιστής post p. 16,6 δεόμεθα add. δ J Ἰατρός ἐστι om. J post ἀνταγωνιστής add. πόθεν ἰατρὸς· παρὰ τὸ ἰᾶσθαι τὰς νόσους J

5

10

ANHANG I Definitionen, die nur in der Handschriftenfamilie φ überliefert sind

5

10

15

1.  Was ist ein Aphorismus? Ein Aphorismus ist eine kurzgefasste Aussage, die den Sinn vollständig wiedergibt. Oder folgendermaßen: Eine Aussage, die im Ausdruck bzw. in der Redeweise arm ist, aber reich an Gedanken. 2.  Was ist ein Ziel? Ein Ziel ist ein Endzweck, über den man sich zuvor Gedanken gemacht hat, ein Endzweck aber die Vollendung des Ziels. 3.  Auf andere Weise: Heilkunst ist die Kunst, die sich mit den menschlichen Körpern beschäftigt und imstande ist, Gesundheit herbeizuŽhren. 4.  Auf andere Weise: Heilkunst ist HinzuŽgen und Wegnehmen, HinzuŽgen dessen, was fehlt, und Wegnehmen dessen, was im Übermaß vorhanden ist. Auf andere Weise nach H e r o p h i l o s : Heilkunst ist die Kunst, die es zu tun hat mit gesunden Zuständen, mit kranken Zuständen und mit Zuständen, die keines von beiden sind. Oder folgendermaßen: (Sie ist) die Kunst, die die Gesundheit bewahren und herbeiŽhren kann. 5.  Was ist ein Arzt? Ein Arzt ist ein Helfer der Natur und ein Gegner der Krankheiten.

182

[Galen], Medizinische Definitionen

6. (29 K.)  Ἑτέρως· Ψυχή ἐστι πνεῦμα παρεσπαρμένον ἐν ὅλῳ τῷ σώματι, δι᾽ οὗ ζῶμεν καὶ λογιζόμεθα καὶ ταῖς λοιπαῖς αἰσθήσεσιν ἐνεργοῦμεν ὑπηρετοῦντος τοῦ σώματος. 7. (33 K.)   Ἐκ τίνων συνέστηκεν ἡμῶν τὰ σώματα; Ἐκ δεκατεσσάρων· νεύρων, φλεβῶν, ὀστῶν, ἀρτηριῶν, αἵματος, πνεύματος, σαρκός, πιμελῆς, χόνδρων, ὀνύχων, μυελῶν, τριχῶν, χυμῶν καὶ ὑμένων. ἑτέρως· ἐκ τίνων συνέστηκεν ἡμῶν τὰ παθητικὰ σώματα; ἐκ τεσσάρων· αἵματος, φλέγματος, ξανθῆς χολῆς καὶ μελαγχολικοῦ χυμοῦ, ἅτινα καὶ παθητικὰ στοιχεῖα καλοῦσί τινες. ἐκ τίνων συνέστηκεν ἡμῶν τὰ ὑλικὰ σώματα; ἐκ τεσσάρων· πυρός, ἀέρος, γῆς καὶ ὕδατος, ἃ καὶ ὑλικὰ στοιχεῖα καλοῦνται. 8. (51 K.)   Ἑτέρως· Ἧπάρ ἐστιν οὐσία ἐρυθρά, σαρκώδης, †μείωσιν† ἔχουσα, τεταγμένη ἐν τοῖς δεξιοῖς μέρεσιν, ἐν ᾗ γεννᾶται τὸ αἷμα. ἐξ ἧς ἐκπεφύκασι φλέβες, δι᾽ ὧν καὶ χορηγεῖται τὸ αἷμα πρὸς ἀποτροφὴν τοῦ παντὸς σώματος. 9. (60 K.)   Ἑτέρως· Μήτρα ἐστὶν ἡ καὶ ὑστέρα λεγομένη, καὶ μήτρα μὲν λέγεται παρὰ τὸ εἶναι αὐτὴν μητέρα πάντων τῶν βρεφῶν· ὑστέρα δὲ πάλιν λέγεται διὰ τὸ ὕστερον πάντων τῶν μορίων κεῖσθαι αὐτήν. 10. (60 K.)   Πόσας ἐνεργείας ἔχει ἡ μήτρα ἐν ταῖς συνουσίαις; Τέσσαρας· ἑλκτικήν, καθεκτικήν, ἀλλοιωτικὴν καὶ ἀποκριτικήν. 11. (382 K.)  Τί ἐστι φλεγμονή; Φλεγμονή ἐστιν ὄγκος ὀδυνηρός, σκληρὸς καὶ ἀντίτυπος ἐξ αἱματικοῦ χυμοῦ ἔχων τὴν γένεσιν. 1  Ψυχή – σώματι] cf. Anon. Lond. I 21–23 4–6  ἘκI – ὑμένων] cf. [Hipp.] Epistola ad Ptolemaeum regem de hominis fabrica: p. 287,8–11 Ermerins 11–14  Ἧπάρ – σώματος] exc. Melet. De nat. hom.: p. 101,21–24 Cramer 15–17  Μήτρα – αὐτήν] cf. Steph. In Hipp. Aphor. comm. V 36: CMG XI 1,3,3, p. 112,22–26 16–19  ὑστέρα – ἀποκριτικήν] cf. Melet. De nat. hom.: p. 8,14–17 Cramer 20–184,6  Τί – γινόμενος] exc. Steph. In Hipp. Aphor. comm. IV 52: CMG XI 1,3,2, p. 344,8–12 1–3  Ἑτέρως – σώματος post p. 16,18 λόγους add. φ （deest H） 1  Ἑτέρως om. Bon J: ἕτερος Wa: correxi: καὶ ἄλλως O: ἄλλως λ Ψυχή ἐστι om. O παρεπαρμένον J λ ὅλῳ] λόγω λ 2  λοιπαῖς] οι ex υ corr. J ὑπηρετοῦντος] -οῦντος O in corr. 4–10  ἘκI – καλοῦνται ante p. 18,11 ἘκI add. φ （deest H） 4  ante ἘκI add. ἄλλως λ τίνων] πόσων λ 5  σαρκός om. δ 6  ἕτερος Wa: καὶ ἄλλως O: ἄλλως λ 7  τὰ – σώματα] τὰ τῶν （supra lin.） σωμάτων πάθη J ante αἵματος add. ἐξ λ φλέγματος] πνεύματος J 8  χολῆς ξανθῆς J λ μελαγχολικοῦ χυμοῦ] μελαίνης Bon 9  καλοῦσί τινες] καλοῦνται J ante ἐκI add. καὶ ἄλλως O, ἑτέρως J, ἄλλως λ σώματα] στοιχεῖα O J λ ἐκ τεσσάρων om. Bon 10  ante πυρός add. ἐκ δ ἀέρος – ὕδατος] γῆς ὕδατος καὶ ἀέρος δ καὶI om. O ἃ – καλοῦνται om. δ ἅτινα O 11–14  Ἑτέρως – σώματος post p. 24,10 αὐτήν add. φ （deest O） 11  ἕτερος Wa: ἄλλως ζ σαρκῶδες J: σαρκώδη ζ μείωσιν] cruces posui, e.g. ἐξ αἵματος τὴν γένεσιν scribendum est: σχῆμα J 12  ἔχουσαν H τεταμένην H 12sq.  ἐξ – αἷμα om. λ 13  ἀποτροφὴν] τὴν ὑποτροφὴν （ἐπηστροφήν Bon） δ 15–19  Ἑτέρως – ἀποκριτικήν post p. 28,2 σαρκωδεστέρα add. φ （deest O） 15  ἕτερος Wa: ἄλλως λ: om. Bon H 15–17  Μήτρα – ὕστερον] αὕτη καὶ ὑστέρα λέγεται ὡς ὑστάτη H 15  μὲν] δὲ Bon 16  παρὰ] διὰ λ αὐτὴν om. J λ μήτραν J λ πάλιν om. λ 17  πάντων om. J λ κεῖσθαι αὐτήν om. H 18  Πόσας – συνουσίαις] πόσας ἐνεργ… H+ δας´ λ: τέσσαρες· ἤγουν H 19  καὶ om. δ 20–184,6  Τί – γινόμενος post p. 28,6 διακεκριμένων add. φ （deest O） 20  Φλεγμονή ἐστιν om. J σκληρὸς] ἔκλυρος J καὶ om. η 21  γέννησιν λ

5

10

15

20

Def. App. I 6–App. I 11

5

10

15

20

𝟷𝟾𝟹

6.  Auf andere Weise: Die Seele ist das im ganzen Körper verbreitete Pneuma, durch das wir leben, denken und mit den übrigen Sinneswahrnehmungen tätig sind, wobei der Körper Unterstützung gewährt. 7.  Aus welchen Gebilden bestehen unsere Körper? Aus vierzehn: Nerven, Venen, Knochen, Arterien, Blut, Pneuma, Fleisch, Fett, Knorpeln, Nägeln, Mark, Haaren, Säften und Häuten. Auf andere Weise: Woraus bestehen die leidens²higen Gebilde in uns? Aus vier: Blut, Schleim, gelber Galle und schwarzgalligem Saft, die einige auch als leidens²hige Elemente bezeichnen. Woraus bestehen die stofflichen Gebilde in uns? Aus vier: Feuer, Luft, Erde und Wasser, die auch stoffliche Elemente genannt werden. 8.  Auf andere Weise: Die Leber ist eine rote, fleischartige Substanz, die +ihre Entstehung aus Blut+1 hat, auf der rechten Seite platziert ist und in der das Blut gebildet wird. Aus ihr entspringen die Venen, durch die auch das Blut zur Ernährung des ganzen Körpers geleitet wird. 9.  Auf andere Weise: Die Gebärmutter (mētra) ist das (Gebilde), das auch Hystera genannt wird, und zwar wird sie Gebärmutter genannt auf Grund dessen, dass sie Mutter (mētēr) von allen Säuglingen ist; Hystera wird sie dagegen genannt, weil sie hinter (hysteron) allen (anderen) Organen liegt. 10.  Wie viele Funktionen hat die Gebärmutter bei den Geschlechtsakten? Vier: Eine anziehende, eine festhaltende, eine verändernde und eine ausscheidende (Funktion). 11.  Was ist eine Entzündung? Eine Entzündung ist eine Geschwulst, die schmerzhaft und verhärtet ist, nicht nachgibt und ihre Entstehung aus blutigem Saft hat. 1 +ihre –

Blut+: s. den krit. App.

184

[Galen], Medizinische Definitionen

12. (374 K.)  Τί ἐστιν ἕρπης; Ἕρπης ἐστὶν ὁ καὶ ὀφίτης καλούμενος ἕλκωσις τῆς ἐπιφανείας τοῦ δέρματος ἀπὸ δριμείας χολῆς γινομένη. 13. (383 K.)   Τί ἐστιν ἐρυσίπελας; Ἐρυσίπελάς ἐστιν ὄγκος ὀδυνηρός, ἐρυθρὸς ἀπὸ χολώδους αἵματος ἔχων τὴν γένεσιν. 14. (384 K.)  Τί ἐστιν ἄνθραξ; Ἄνθραξ ἐστὶν ὄγκος ἑλκώδης σαπέντος τοῦ μελαγχολικωτέρου αἵματος . 15. (63 K.)   Ἑτέρως· Οὖρόν ἐστι περίττωμα, ὅπερ γεννᾶται μὲν ἐν τῷ ἥπατι, διακρίνεται δὲ ἐν τοῖς νεφροῖς, παράγεται δὲ διὰ τῶν οὐρητήρων παρὰ τὴν οὐρηδόχον κύστιν, κἀκεῖθεν ἐξέρχεται διὰ τοῦ τραχήλου τῆς κύστεως, ὃν τράχηλον καὶ οὐρήθραν ἐκάλουν διὰ τὸ ἐκεῖθεν φέρεσθαι τὸ οὖρον. 16. (64 K.)  Τίς ποιητικὴ αἰτία τοῦ οὔρου; Ποιητικὴ αἰτία τοῦ οὔρου ἐστὶν ἡ ἐν τῷ ἥπατι ἐξαιμάτωσις. 17.   Κατὰ πόσους τρόπους ἐπέχεται τὸ οὖρον; Ἐπέχεται τὸ οὖρον κατὰ τρόπους ὀκτώ· ἢ διὰ φλεγμονὴν ἢ διὰ σκῖρον ἢ διὰ θρόμβωσιν αἵματος ἢ διὰ παράλυσιν ἢ διὰ πρόπτωσιν λίθου ἢ διὰ νευρικὴν συμπάθειαν ἢ δι᾽ ἕλκωσιν ἢ διὰ λιθίασιν. 18.  Πόσαι ὀνομασίαι τῆς ἐποχῆς τοῦ οὔρου; Τρεῖς, ὧν πρώτη ἐστὶν ἰσχουρία παρὰ τὸ ἴσχεσθαι παντελῶς τὸ οὖρον, δευτέρα δὲ δυσουρία ἡ τὸ οὖρον μὲν φέρουσα, μετ᾽ ὀδύνης δέ, καὶ τρίτη στραγγουρία· στραγγουρία δὲ λέγεται παρὰ τὸ στραγγοειδῶς φέρεσθαι τὸ οὖρον καὶ μετ᾽ ὀδύνης.

5

10

15

20

1  Ἕρπης – καλούμενος] cf. Steph. In Hipp. Aphor. comm. V 23: CMG XI 1,3,3, p. 82,27sq. 14–17  Κατὰ – λιθίασιν] cf. supra, p. 114,18–116,2 14–21  Ἐπέχεται – ὀδύνης] exc. Steph. De urinis 5: p. 428,10–16 Bussemaker 1–6  Τί – γινόμενος om. δ （lac. 9 lin. rel. in Wa） 1  Ἕρπης ἐστὶν om. J 2  γινομένης ζ: γιγνόμενος J: corr. Chart. 3  Ἐρυσίπελάς ἐστιν om. J 3sq.  ἐρυθρὸς ὀδυνηρὸς H 4  ἔχων post γένεσιν trsp. H γέννησιν λ 5  Ἄνθραξ ἐστὶν om. J ὄγκος ἑλκώδης post αἱματος （lin. 6） trsp. H post ὄγκος add. ὀδυνηρὸς J σαπέντος τοῦ] ἐκ H 6  ante αἵματος add. σεσημένου H γινόμενος sec. Steph. addidi 7–21  Ἑτέρως – ὀδύνης post p. 28,8 κύστει add. φ （deest O） 7–11  Ἑτέρως – οὖρον post p. 26,14 περιττώματος trsp. δ 7  Ἑτέρως] ἄλλως λ: τί ἐστιν οὖρον δ H post Οὖρόν add. τοίνυν Bon 8  δὲ ἐν H+ παραγίνεται J 9  （κἀ）κεῖθεν ἐξέρχεται H+ ante ἐξέρχεται add. δὲ J 10sq.  τὸ οὖρον] H+ 11  post οὖρον add. ἕτερος Wa 12sq.  Τίς – ἐξαιμάτωσις om. Bon 12  Τίς – οὔρουI om. Wa Ποιητικὴ – ἐστὶν om. J Ποιητικὴ] πυητικὴ δὲ Wa 13  （ἐξαιμ）άτωσις H+ 14  Κατὰ πόσους] …οσους Wa+ 14sq.  Ἐπέχεται – τρόπους] κατὰ J 14sq.  τὸII – σκῖρον] δὲ H 15  θρόμβον J 15sq.  ἢ διὰ παράλυσιν H+ 16  διὰII] δι（ὰ） Wa+ λίθου scripsi: αἰδοίου φ （deest O） νευρητικὴν （νευρι- H） η 16sq.  ἢIII – λιθίασιν H+ 18  Πόσαι] ὅτι τρεῖς εἰσιν J λ: ὅτι τρεῖς （εἰσιν） H+ τῆς ἐποχῆς om. λ Τρεῖς, ὧν om. ζ Τρεῖς om. J ἐστὶν om. H ἰσχουρίασις （ἡσκ- J） η 19  ante παρὰ add. ἰσχουρίασις πόθεν （πόθεν παρὰ τὸ H+） ζ παντελῶς ἴσχεσθαι η παντελῶς H+ ἡ] ἐστὶ, ἣ H 20  μὲν om. J μετ᾽ – καὶ H+ δέ om. J 20sq.   στραγγουρία δὲ λέγεται om. λ 21  τὸII – ὀδύνης H+

Def. App. I 12–App. I 18

5

10

15

20

𝟷𝟾𝟻

12.  Was ist Herpes? Herpes – er wird auch Ophitēs genannt – ist eine Vereiterung der Hautoberfläche, die von scharfer Galle verursacht wird. 13.  Was ist Erysipelas? Erysipelas ist eine schmerzhafte, mit Rötung verbundene Schwellung, die ihre Entstehung aus galligem Blut hat. 14.  Was ist ein Karbunkel? Ein Karbunkel ist eine eitrige Geschwulst, die entsteht, wenn ziemlich schwarzgalliges Blut in Fäulnis übergeht. 15.  Auf andere Weise: Urin ist ein Ausscheidungsprodukt, das in der Leber gebildet, in den Nieren abgesondert und durch die Harnleiter zur Harnblase geleitet wird und von dort durch den Hals der (Harn)blase herauskommt, den Hals, den man auch Harnröhre genannt hat, weil der Harn von dort abgeht. 16.  Welches ist die Ursache, die den Urin produziert? Die Ursache, die den Urin produziert, ist die Blutbildung in der Leber. 17.  Auf wie viele Arten wird der Urin zurückgehalten? Der Urin wird auf acht Arten zurückgehalten: entweder durch Entzündung oder durch Verhärtung oder durch Blutgerinnung oder durch Lähmung oder durch den Vorfall eines Steins oder dadurch, dass die Sehnen in Mitleidenschaft gezogen wurden, oder durch Vereiterung oder durch Steinbildung. 18.  Wie viele Bezeichnungen gibt es für das Zurückhalten des Urins? Drei, von denen die erste die Harnverhaltung ist gemäß dem Umstand, dass der Urin völlig zurückgehalten wird, die zweite die erschwerte Urinausscheidung, die zwar Urin abgehen lässt, aber unter Schmerzen, und die dritte der Harnzwang; der Harnzwang (stranguria) hat seinen Namen von dem Umstand, dass der Urin tropfenweise (strangoeidōs) und unter Schmerzen abgeht.

186

[Galen], Medizinische Definitionen

19. (70 K.)  Ὅτι τέσσαρές εἰσιν αἱ διαφοραὶ τοῦ μελαγχολικοῦ χυμοῦ· Ὧν πρῶτός ἐστιν ὁ στοιχειώδης καὶ ὁ ἐξ ὑπεροπτήσεως τῆς ξανθῆς χολῆς γιγνόμενος, ὅντινα καὶ ἀσφαλτώδη ὀνομάζομεν διὰ τὸ στίλβειν αὐτὸν ἀσφάλτου δίκην, καὶ ὁ ἐκ τοῦ ἀπογαιωθέντος φλέγματος ἤγουν σαπέντος καὶ ὁ ἐκ τοῦ τρυγώδους τοῦ αἵματος. ξανθῆς χολῆς διαφοραί εἰσιν ἕξ· χολὴ ἡ στοιχειώδης καὶ ἡ λεκιθώδης καὶ ἡ σατώδης καὶ ἡ πρασώδης καὶ ἡ ἰώδης καὶ ἡ ὠχρά. 20. (70 K.)   Πόσαι διαφοραὶ τοῦ φλέγματος; Τέσσαρες· γλυκύ, ἁλυκόν, ὀξῶδες, ἄποιον. 21. (70 K.)  Κατὰ πόσους τρόπους εἰσὶ τὰ ὑγρὰ ἐν τῇ γαστρί· Κατὰ τρεῖς· ἢ ἐπιπλέουσιν ἢ ἀναπεμπόμενά εἰσιν ἢ ἐμπεπλασμένα. 22. (74 K.)   Καὶ ἄλλως· Ἀρτηρία ἐστὶ σῶμα κοῖλον διχίτωνον, ἐκ καρδίας ὁρμώμενον, πνεύματος ζωτικοῦ χορηγός. δέχεται δὲ καθαρὸν ἀέρα ἐν τῇ διαστολῇ, καὶ ἐκκρίνει ἐν τῇ συστολῇ τὰ καπνώδη καὶ λιγνυώδη περιττώματα. εἰσφέρουσα οὖν καθαρὸν ἀέρα ἐμψύχει τὴν καρδίαν καὶ τὸ ἔμφυτον θερμόν. ἡ χρεία γοῦν τοῦ σφυγμοῦ αὐτή ἐστι τὸ ἐμψύχεσθαι διὰ τοῦ ἀέρος, ἔστι δὲ καὶ αὐτὴ ἡ οὐσία τοῦ ἀέρος τῷ προστίθεσθαι τῷ ἡμετέρῳ πνεύματι γένεσις καὶ προσθήκη τοῦ ψυχικοῦ πνεύματος. 23. (76 K.)  Τί ἐστι νεῦρον; Νεῦρόν ἐστι σῶμα λευκὸν καὶ ναστόν. 24. (86 K.)  Τί ἐστιν ὀστοῦν; Ὀστοῦν ἐστι σῶμα γεωδέστερον, ψυχρὸν καὶ ἀναίσθητον.

5

10

15

20

1–9  Ὅτι – ἄποιον] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 43,19–24 cf. Steph. In Hipp. Aphor. comm. I 1: CMG XI 1,3,1, p. 36,1–7 2–5  καὶ – αἵματος] cf. Steph. In Hipp. Aphor. comm. III 25: CMG XI 1,3,2, p. 146,11–13 5–7  ξανθῆς – ὠχρά] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 33v,33–35 12–21  Καὶ – ἀναίσθητον] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 31v,22–26. 32sq. 36sq. 19  Τί – ναστόν] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 43,25sq. 1–11  Ὅτι – ἐμπεπλασμένα post p. 30,5 ἀποτελεῖσθαι add. φ 1  αἱ om. η Ὧν] καὶ H 2   πρῶτον θ ὁI] ἡ J 3  γενόμενος ζ: γιγνομένης O αὐτὴν θ 4  ὁ om. J 5  καὶ ὁ om. J ὁ om. θ τοῦII om. J λ ante ξανθῆς add. πόσαι τῆς J χολῆς ξανθῆς O ζ εἰσιν om. J λ 6   ἡ λεκιθώδης] ἀλοκυθώδης Wb λεκυνθώδης H σατώδης θ J: σαπώδης ζ: corr. Chart. 6sq.  πρασώδης – ἰώδης] σασώδης λ: ὠδίς J 7  ἡ H+ ὠχρώδης Wb: χωρὶς φλέγματος J post ὠχρά add. καὶ ἡ ἐκ φλέγματος λ 8  Πόσαι – φλέγματος] ἢ （ἡ λ） διὰ φλέγματος ἐστὶ （δὲ λ） J λ τοῦ om. H 8sq.  Τέσσαρες – ἄποιον] τὸ μὲν ἐστὶ γλυκύ （-ὺν J） τὸ δὲ ἁλικὸν （ἁλμυρὸν H） τὸ δὲ ἄποιον η 8  τέσσαρα O 10  Κατὰ πόσους] ὅτι κατὰ τρεῖς η εἰσὶ τὰ H+ Κατὰ τρεῖς om. η 11  ἀναπεμπόμενά εἰσιν] ἀναπέμπονται H συμπεπλασμένα J: ἐμπλάττονται H 12–18  Καὶ – πνεύματος post p. 30,16 κινουμένη add. φ 12  Καὶ ἄλλως] ἄλλως ζ: ἑτέρως J Ἀρτηρία ἐστὶ om. θ διχιτὸν H 12sq.  ἐκ καρδίας ὁρ（μώμενον） H+ 12  ἐν καρδία J 13  χορηγὸν φ: correxi δὲ supra lin. inser. Q: καὶ H 14  συστολῆ … διαστολῆ φ: transposui ἐν om. H 14sq.  περιττώματα – ἀέρα] καὶ H 15  ψύχει λ 16   οὖν O J αὐτή] αὕτη φ: sec. Palat. Gr. 297, fol. 22v,28 correxi τὸ] τοῦ J διὰ] ὑπὸ J 17   ἔστι] ἔτι θ J αὕτη ἡ J H: αὕτη λ τῷI] τὸ O J λ τῷII – πνεύματι] ὑπὸ τοῦ ἡμετέρου πνεύματος J post πνεύματι add. καὶ ἐντεῦϑεν γίνεται θ J 18  γέννησις η φυσικοῦ J 19   Τί – ναστόν post p. 32,10 σώματος add. φ Νεῦρόν ἐστι om. θ J post Νεῦρόν add. γὰρ H καὶ ναστόν om. H 20sq.  Τί – ἀναίσθητον post p. 32,15 ἀναίσθητος add. φ 20  Ὀστοῦν ἐστι om. θ J

Def. App. I 19–App. I 24

5

10

15

20

25

𝟷𝟾𝟽

19.  Dass es vier verschiedene Arten von dem schwarzgalligen Saft gibt: Von diesen ist der erste derjenige, der als Element fungiert, ferner derjenige, der auf Grund der Überhitzung der gelben Galle entsteht, den wir auch als asphaltartig bezeichnen, weil er nach Art von Asphalt glänzt, ferner derjenige, der aus zu Erde gewordenem oder in Fäulnis übergegangenem Schleim (entsteht), und derjenige, der aus dem Bodensatz des Blutes (entsteht). Von der gelben Galle gibt es sechs verschiedene Arten: diejenige, die als Element fungiert, die mit der Farbe von Eidotter, die mit der Farbe von Färberwaid, die lauchfarbene, die grünspanfarbene und die blassgelbe. 20.  Wie viele verschiedene Arten Schleim gibt es? Vier: süßen, salzigen, sauren und geschmacklosen (Schleim). 21.  Auf wie viele Arten verhalten sich die Flüssigkeiten im Magen? Auf dreierlei Arten: entweder schwimmen sie obenauf oder sind (ins Innere) zurückgezogen oder sind festgeklebt. 22.  Und auf andere Weise: Die Arterie ist ein hohler, doppelwandiger Körper, der vom Herzen seinen Ausgang nimmt und Leitungsbahn für das Lebenspneuma ist. Sie nimmt, wenn sie sich ausdehnt, reine Luft auf und sondert, wenn sie sich zusammenzieht, die rauchigen und rußigen Rückstände ab. Indem sie nun reine Luft zuführt, kühlt sie das Herz und die eingepflanzte Wärme ab. Der Nutzen der Pulsbewegung seinerseits besteht im Abkühlen durch die Luft, aber auch die Substanz der Luft selbst bedeutet dadurch, dass sie unserem Pneuma hinzugesetzt wird, Entstehung und Vermehrung des Seelenpneumas. 23.  Was ist ein Nerv? Ein Nerv ist ein weißer, massiver Körper. 24.  Was ist ein Knochen? Ein Knochen ist ein ziemlich erdiger, kalter und wahrnehmungsunfähiger Körper.

188

[Galen], Medizinische Definitionen

25.  Καὶ ἄλλως· Σάρξ ἐστι συνδρομὴ στοιχείων. 26. (88 K.)  Τί ἐστιν οὐρανίσκος; Οὐρανίσκος ἐστὶ τὸ ἀνώτερον μέρος τοῦ στόματος ἐκ τῆς πρὸς τὸν οὐρανὸν ὁμοιότητος τὸ ὄνομα λαβών. 27. (89 K.)   Τί ἐστι γαργαρεών; Γαργαρεών ἐστι σαρκίον τῆς φάρυγγος ἀπηρτημένον, φωνῆς ὄργανον κατὰ πνεύματος ἀποτέλεσμα. 28. (90 K.)  Τί εἰσι φατνία; Φατνία εἰσὶν αἱ κοιλότητες τῶν ὀστῶν, ἐν αἷς οἱ ὀδόντες ἐρρίζωνται. 29. (92 K.)   Κατὰ πόσους τρόπους ἐγένοντο αἱ τρίχες εἰς τὸν ἄνθρωπον; Κατὰ δύο· αἱ μὲν πρὸς κόσμον, αἱ δὲ διὰ χρείαν, πρὸς κόσμον μὲν ἐν τῇ κεφαλῇ καὶ ἐν γενείοις, διὰ χρείαν δὲ ἐν τοῖς βλεφάροις καὶ ἐν ταῖς ὀφρύσι. 30. (92 K.)   Διὰ τί ἐπὶ τῆς κεφαλῆς φύονται πολλαὶ αἱ τρίχες; Διά τε τὴν ξηρότητα τοῦ δέρματος καὶ διὰ τὸ πλῆθος τῶν αἰθαλωδῶν περιττωμάτων. 31. (92 K.)  Διὰ τί ἐπὶ τῶν ἀκμαστικῶν ἡλικιῶν δασύτης ἐστὶ τριχῶν; Διὰ τὸ εἶναι πλῆθος περιττωμάτων καὶ πόρους μεγάλους. 32. (92 K.)  Διὰ τί ἐπὶ τῶν παίδων ψιλότης ἐστὶ τριχῶν; Διά τε τὸ μὴ εἶναι πολλὰ τὰ αἰθαλώδη περιττώματα καὶ διὰ τὸ μὴ εἶναι πόρους μεγάλους. 33. (92 K.)  Κατὰ πόσους τρόπους γίνονται φαλακροὶ οἱ ἄνθρωποι; Κατὰ δύο· ἢ δι᾽ ἄκραν ξηρότητα ἢ δι᾽ ἄκραν ὑγρότητα, ὥσπερ ἡ γῆ ἡ ἔχουσα πολὺ ὕδωρ σήπει τὸν χόρτον.

5

10

15

2–192,12  Τί – φορά] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 32r,3–6. 10–15. 17sq. 29sq.; 32v,35–33r,8. 10–12 2–5  Οὐρανίσκος – ἀποτέλεσμα] exc. Melet. De nat. hom.: p. 83,27sq. 25–27 Cramer 8–14  Κατὰ – μεγάλους] exc. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 47,12–17 17–19  ΚατὰI – χόρτον] cf. Anon. de corp. nostri constit.: Helmreich, p. 47,17–19 1  Καὶ – στοιχείων post p. 32,17 σώματι add. W b 2–7  Τί – ἐρρίζωνται post p. 34,5 διάρθρωσιν add. φ 2  Οὐρανίσκος ἐστὶ om. θ J ἀνώτερος H 3  στόματος] στο- e σω corr. Wb: σώματος O πρὸς τὸν οὐρανὸν] τῶν οὐρανῶν J τὸν om. λ τὸ om. H λαμβάνων （-ον H） ζ 4  Γαργαρεών ἐστι om. θ J τῆς] τοῦ J 5  ἀπηρτισμένον （ἀπαρ- J: -ησμένον Q） φ: correxi κατὰ] καὶ φ: sec. Melet. correxi 6  εἰσι] ἐστὶ H φατνία] φατνίαι θ H Φατνία εἰσὶν θ J Φατνία] φατνίαι H οἷς J οἱ om. H 7  ἐρ（ρ）ίζονται Wb ζ 8–16  Κατὰ – μεγάλους post p. 34,10 γεγενημένη add. φ （textus valde differens in H） 8  γεννῶνται J 9   αἱII – μὲνII om. λ χροίαν O 10  ante γενείοις add. τοῖς J ἐνIII om. J ταῖς] τοῖς Wb J λ 11  τὴν κεφαλὴν J αἱ om. λ 13  δασύτης] δασὺς τίς J 13–15  τὸ – Διά om. Wb 15   παίδων] γερόντων J 16  μεγάλους om. λ 17–19  ΚατὰI – χόρτον post p. 34,13 γεγενημένον add. φ （cf. app. crit. ad lin. 8–14） 17  οἱ – ΚατὰII] ο… ατὰ Wb+ 18  δύο] β´ O II ξηρότητος … ὑγρότητος J ἡ om. O: Wb+ 19  τὸν χόρτον （χο… W b+） post γῆ （lin. 18） colloc. φ: sec. Palat. Gr. 297, fol. 6v,1 transposui

Def. App. I 25–App. I 33

5

10

15

20

𝟷𝟾𝟿

25.  Und auf andere Weise: Fleisch ist eine Ansammlung von Elementarteilchen. 26.  Was ist der Gaumen? Der Gaumen ist der obere Teil des Mundes, er hat seine Bezeichnung (uraniskos) auf Grund der Ähnlichkeit mit dem Himmelsgewölbe (uranos) bekommen. 27.  Was ist das Zäpfchen? Das Zäpfchen ist ein kleines Fleischgebilde, das vom Rachen herabhängt, ein Organ für die Stimme unter Mitwirkung der Atemluft. 28.  Was sind Zahnfächer? Zahnfächer sind die Hohlräume in den Knochen, in denen die Zähne eingewurzelt sind. 29.  Auf wie viele Arten sind die Haare beim Menschen gewachsen? Auf zweierlei (Arten): die einen zur Zierde und die anderen mit einem Nutzeffekt, zur Zierde auf dem Kopf und an den Kinnbacken, mit einem Nutzeffekt an den Augenlidern und an den Augenbrauen. 30.  Warum wachsen auf dem Kopf viele Haare? Wegen der Trockenheit der Haut und wegen der Menge der rußigen Rückstände. 31.  Warum gibt es bei den in der Blüte des Lebens stehenden Menschen einen dichten Haarwuchs? Weil eine Menge von Rückständen vorhanden ist und die Porengänge weit sind. 32.  Warum gibt es bei den Kindern einen spärlichen Haarwuchs? Weil es nicht viele rußige Rückstände gibt und weil die Porengänge nicht weit sind. 33.  Auf wie viele Arten werden die Menschen kahlköpfig? Auf zweierlei (Arten): entweder wegen äußerster Trockenheit oder wegen äußerster Feuchtigkeit, wie der Erdboden, der viel Wasser enthält, das Gras faulen lässt.

190

[Galen], Medizinische Definitionen

34. (95 K.)  Καὶ ἄλλως· Φύσις καὶ ἡ κρᾶσις λέγεται· φύσις καὶ ἡ ἕξις λέγεται· φύσις καὶ ἡ καθ᾽ ὁρμὴν κίνησις λέγεται· φύσις καὶ ἡ διοικοῦσα τὸ ζῷον δύναμις λέγεται. 35. (110 K.)  Καὶ ἄλλως· Σφυγμός ἐστι κίνησις κατὰ διαστολὴν καὶ συστολὴν πρὸς ἔμψυξιν τοῦ ἐμφύτου θερμοῦ καὶ αὔξησιν τοῦ ζωτικοῦ τόνου καὶ γέννησιν ψυχικοῦ πνεύματος. καὶ ἄλλως· σφυγμός ἐστιν ἄγγελος ἀψευδὴς τῶν ἐν βάθει κεκρυμμένων καὶ τῶν ἀφανῶν προφήτης καὶ τῶν ἀδήλων ἔλεγχος ἐναρμονίῳ κινήσει καὶ μαντικῇ πληγῇ διάθεσιν ἀόρατον προαγορεύων. 36. (111 K.)  Ποῖον τὸ γένος τοῦ σφυγμοῦ; Γένος ἐστὶ τοῦ σφυγμοῦ κίνησις· μέρη δὲ αὐτοῦ εἰσι διαστολὴ καὶ συστολή. ἡ ἀρτηρία κυκλοειδῶς κινεῖται ἢ ἐπ᾽ εὐθείας. δηλονότι οὐ κινεῖται ἐν κύκλῳ. ὅτι δὲ οὐδ᾽ ἐπ᾽ εὐθείας, ἐντεῦθεν εἴσῃ σαφῶς· πάντα τὰ ἐπ᾽ εὐθείας κινούμενα μεταβαίνει τόπον ἐκ τόπου καὶ πέρας ἴσχει κινήσεως, οὐκ ἄρα ἐπ᾽ εὐθείας κινεῖται. εἰ δὲ δύο οὐσῶν κινήσεων οὐδὲ μίαν κίνησιν κινεῖται, οὐκ ἄρα κινεῖται. ἀλλὰ τοῦτο ψεῦδος καὶ τῇ αἰσθήσει μαχόμενον. ἐπεὶ οὖν κινεῖται, δεικτέον, ποίαν κίνησιν κινεῖται ἡ ἀρτηρία. φαμὲν τοίνυν μικτὴν αὐτὴν ποιῆσαι τὴν κίνησιν ἔν τε κύκλῳ καὶ ἐπ᾽ εὐθείας. ὅπως δὲ μικτή ἐστιν ἡ ταύτης κίνησις, εὔλογος ἀπόδειξις τὸ κέντρον.

5

10

15

1–3  Φύσις – λέγεται] Chrys. fr. 1133: SV F II, p. 328,23–25 cf. Steph. In Gal. Ad Glauc. de med. meth. 1: p. 22,5–12 Dickson 6–11  καὶ – συστολή] cf. Aet. Amid. Libr. med. V: Palat. Gr. 199, fol. 198v in marg.

1–3  Καὶ – λέγεται post p. 36,14 ὡρισμένοις add. θ, post p. 36,11 ἄνθρωπον η 1  Καὶ – φύσις] ἓν ἑκάστου πραγμάτων φύσις λέγεται· καὶ ἡ κρᾶσις ἑνὸς ἑκάστου, ὡσαύτως H Καὶ ἄλλως om. λ: ἑτέρως J Φύσις καὶ om. J ἕξις λέγεται W b+ λέγεταιII om. ζ 2  φύσιςI om. H καὶI – φύσιςII om. J λέγεται om. ζ φύσιςII post ζῷον trsp. H 3  δύναμιν O: δυν… Wb+ post λέγεται add. φύσις J, παρὰ τῶν φυσικῶν ἀνδρῶν· ἱπποκράτην τε λέγω καὶ γαληνὸν τῶν πάνυ φυσικωτάτων καὶ ἰατρικωτάτων H 4–192,12  Καὶ – φορά post p. 46,5 ἀρτηρίας add. φ 4  τί ἐστι σφυγμός in marg. add. W b2 Καὶ ἄλλως] ἄλλως λ: ἑτέρως J: τί ἐστι σφυγμός H Σφυγμός ἐστι om. θ κίνησις om. λ post κίνησις add. καρδίας H post συστολὴν add. καὶ ἀρτηριῶν φυσικὴ H （cf. supra, p. 44,14） 6  γέννησις θ ante ψυχικοῦ add. τοῦ H φυσικοῦ J καὶ ἄλλως] ἑτέρως J: ἄλλως λ: ἢ H σφυγμός ἐστιν om. θ 8   ἐναρμονίω τῆ θ: ἐναρμονία J: ἐν ἁρμονία λ κίνησις J μαντικὴ πληγὴ J προαγορεύουσα J 10  Ποῖον – σφυγμοῦI om. H Γένος – σφυγμοῦII om. θ ἐστὶ τοῦ] δέ ἐστι H 11   μέρη – συστολή] ἄπαυστος τε καὶ ἀπροαίρετος ἐν ἀαεικινήτω （sic） διαστολῆ καὶ συστολῆ συνισταμένη καὶ τὴν ὕπαρξιν κεκτημένη καρδίας καὶ ἀρτηριῶν H δὲ – διαστολὴ J+ post εἰσι add. δύο λ κυκλοειδῶς] κυκλ…ῶς W b+ 12  δηλονότι bis scr. H εὐθείας ἐντεῦθεν] εὐθεία…τεῦθεν W b+ post εὐθείαςII add. κινεῖται J 13  οἴση H πάντα post κινούμενα trsp. λ ἐ（π᾽ εὐθείας κι）νούμενα J+ μεταβαίνει – τόπου] μεταβά..ει …οπ… Wb+ 14  ἐπ᾽ + εὐθείας om. θ εὐ（θείας κινεῖται） J 15  οὐδεμίαν W b λ μία κίνησις J 15–17  τοῦτο – κίνησιν] μὴν κινεῖται καὶ λέγομεν ὅτι μικτῶς κινεῖται H 15  τοῦτο J+ ψευδῶς λ: ψευδὲς J 16sq.  κίν（ησιν κινεῖται） J+ 17  ante μικτὴν add. οὐ τὴν J αὐτὴν om. J λ ποιεῖται J ἔν τε] ἐκ τε τῆς θ: καὶ ἐν H 18  ἐπ᾽ εὐθείας] hic desinit J ὅπως] εἰ ζ ante κίνησις add. ὡς εἴρηται λ 19  ἀπόδειξιν O

Def. App. I 34–App. I 36

5

10

15

20

𝟷𝟿𝟷

34.  Und auf andere Weise: Als Natur wird auch die Mischung bezeichnet; als Natur wird auch der (körperliche) Zustand bezeichnet; als Natur wird auch die willkürliche Bewegung bezeichnet; als Natur wird auch die das Lebewesen verwaltende Kraft bezeichnet. 35.  Und auf andere Weise: Der Pulsschlag ist eine in Ausdehnung und Zusammenziehung bestehende Bewegung zur Abkühlung der eingepflanzten Wärme, Vermehrung der Lebenskraft und Erzeugung von Seelenpneuma. Und auf andere Weise: Der Pulsschlag ist ein untrüglicher Bote von den Geschehnissen, die in der Tiefe verborgen sind, ein Verkünder unsichtbarer Vorgänge und ein Beweismittel für verborgene Gegebenheiten, indem er mit einer harmonischen Bewegung und mit prophetischem Schlag einen Zustand, der nicht zu sehen ist, im Voraus verkündet. 36.  Von welcher Art ist das Gattungsmerkmal des Pulsschlags? Gattungsmerkmal des Pulsschlags ist die Bewegung, und seine Teile sind Ausdehnung und Zusammenziehung. Die Arterie bewegt sich kreisförmig oder geradeaus. Offensichtlich bewegt sie sich (aber) nicht im Kreis. Dass sie sich aber auch nicht geradeaus bewegt, wirst du an folgendem Tatbestand deutlich erkennen: Alles, was sich geradeaus bewegt, gelangt von einem Ort zu einem anderen Ort und erreicht ein Ende der Bewegung, also bewegt (die Arterie) sich nicht geradeaus. Wenn es aber zwei Bewegungen sind und sie sich nicht einmal auf eine einzige Art bewegt, findet also (gar) keine Bewegung statt. Aber das ist ein Trugschluss und widerstreitet der Wahrnehmung. Da sie sich jedenfalls bewegt, muss gezeigt werden, auf welche Art die Arterie die Bewegung ausführt. Wir behaupten nun also, dass sie eine gemischte Bewegung ausführt, sowohl im Kreis als auch gerade-

192

[Galen], Medizinische Definitionen

Κέντρον δὲ λέγω τὸ μὲν κατὰ σύμπτωσιν τῆς ἀρτηρίας διαστελλομένης ἐπὶ τὰ ἔξω ῥεῖν καὶ πάλιν ἀπὸ τοῦ ἔξω ἐπὶ τὸ κέντρον πίπτειν. εἰ δὲ θέλεις αὐτοῖς τοῖς πράγμασι τὴν τῆς ἀρτηρίας θεάσασθαι κίνησιν, ἔστω σοι εἰκὼν σαφὴς τοῦ λεγομένου· ἂν λαβὼν λίθον ἀκοντίσῃς ἐν ὕδατι, εἶτα τὴν ἐκ τοῦ λίθου πληγὴν νοήσῃς κέντρον ἀρτηρίας, ὁ γενόμενος ἐκ ταύτης κύκλος σαφῆ σοι τὴν διαστολὴν ἀπεργάζεται. εἰ δ᾽ αὖ πάλιν μὴ ἐπ᾽ ἄπειρον ἰόντα τοῦτον τὸν κύκλον νοήσεις, ἀλλὰ στάντα καὶ ἀρξάμενον κατ᾽ ὀλίγον ἐλαττοῦσθαι, ἕως οὗ εἰς ἐκεῖνον καταντήσῃ τὸν τόπον, ὅθεν τὴν ἀρχὴν τῆς γενέσεως ἔλαβε, δόξει ἐπ᾽ εὐθείας κινεῖσθαι. 37. (75 K.)  Πόσαι κινήσεις εἰσὶν ἐν ἡμῖν; Εἰσὶ κινήσεις ἐν ἡμῖν, ὡς Ἀ ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ἐν ταῖς Κατηγορίαις λέγει, ἕξ· «γένεσις, φθορά, αὔξησις, μείωσις, ἀλλοίωσις καὶ ἡ κατὰ τὸν τόπον φορά.» 38. (117 K.)  Τί ἐστιν ὄψις; Ὄψις ἐστὶ δύναμις οὐσίας ἀερώδους φανοειδής, ὁράσεως ἐνεργητική. 39. (123 K.)  Καὶ ἄλλως· Φωνή ἐστιν ἀποτέλεσμα τοῦ ἐν ἡμῖν τεθησαυρισμένου πνεύματος διοδεῦον διὰ τραχείας ἀρτηρίας καὶ εἰδοποιούμενον διὰ γλώττης καὶ ἐπιγλωττίδος. καὶ ἄλλως· φωνή ἐστιν ἀπήχησις πνεύματος κατὰ προαίρεσιν ἡμῶν γιγνομένη συστελλομένων τῶν μεσοπλευρίων μυῶν καὶ προσκρουόντων τῇ τραχείᾳ ἀρτηρίᾳ, λάρυγγι, φάρυγγι, ἐπιγλωττίδι καὶ ἀπαγγέλλουσα τὰς ψυχικὰς διαθέσεις. 40.  Λογισμὸς δὲ τὸ πρῶτον ἐν τῷ νοῒ ἀνελθὸν νόημα· ἄγγελος νοήματος, τουτέστιν ἐκφέρων τὸ νοηθέν.

5

10

15

20

1sq.  Κέντρον – πίπτειν] cf. Paul. Aeg. II 11,1: CMG IX 1, p. 81,21–23 10sq.  ὡς – λέγει] Arist. Categ. 14: 15 a 13sq. 15–20  Καὶ – διαθέσεις] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 33r,32–36 21  Λογισμὸς … ἄγγελος νοήματος] cf. Ioann. Damasc. Expos. fidei 13,94: II, p. 41 Kotter 1  ante σύμπτωσιν add. τὴν ζ τῆς om. θ 2  τοῦ] τῶν λ: τὰ H 2–9  εἰ – ἔλαβε] ἐκ δὲ τοῦ δινεῖσθαι ἀεὶ ταύτην φαντασίαν ἐμποιεῖ τῆς κυκλωκινήσεως H 3  τοῖς om. θ 4  ἂν λαβὼν] ἀναλαβὼν λ post λίθον add. τις λ ἀκοντίσει λ 5  νοήσεις λ κέντρον ἀρτηρίας] τὴν ἀρτηρίαν λ 7  τούτου λ 8  οὗ] ἂν λ καταντήσει λ 9  γεννήσεως φ: correxi δόξει （-ειν ζ） – κινεῖσθαι post πίπτειν （lin. 2） colloc. φ: transposui 10–12  Πόσαι – φορά] ὅτι ἡ γένησις ἑξαχῶς· κατὰ γέννησιν καὶ φθορὰν· αὔξησιν καὶ μείωσιν καὶ ἀλλοἱωσιν καὶ εἰς μετὰ τόπον μεταφορὰ H 10  Εἰσὶ – ἡμῖνII om. θ 11  ἐκ κατηγορίας λ post Κατηγορίαις add. ταῖς δέκα θ 12  ἀλλοίωσιν H （cf. ad lin. 10–12）: correxi: λύσις θ: ἀφαίρεσις λ καὶ non hab. Arist. τὸν non hab. Arist. φορά] μεταβολή Arist. 13sq.  Τί – ἐνεργητική post p. 48,9 γίνονται add. ζ 13  Τί ἐστιν ὄψις in marg. add. H φανώδης λ 14  ὅρασις ζ: correxi 15–20  Καὶ – διαθέσεις post p. 50,4 ἀέρα add. φ 15  Καὶ ἄλλως] ἄλλως λ: τί ἐστι φωνὴ H 15–17  Φωνή – ἄλλως om. H 15  Φωνή ἐστιν om. θ ἐκτεθησαυρισμένου θ 16  διοδευόμενον φ: correxi ἰδιοποιούμενον θ 17  καὶII om. λ φωνή ἐστιν om. θ ἀπόχησις O H 18  μεσοπλευρίων] ἔσω πλευρίων ζ μυιῶν H 21sq.   Λογισμὸς – νοηθέν post p. 50,7 κατελαμβάνετο add. W b

Def. App. I 36–App. I 40

5

10

15

20

25

𝟷𝟿𝟹

aus. Dafür, wie sich die Bewegung der Arterie als gemischt darstellt, ist der Mittelpunkt (konzentrischer Kreise) ein einleuchtender Beweis. Als Mittelpunkt (konzentrischer Kreise) bezeichne ich das Phänomen, dass, wenn es der Fall ist, dass die Arterie sich ausdehnt, ein Fließen nach außen und wiederum ein Zurückkehren von außen zum Mittelpunkt stattfindet. Wenn du die Bewegung der Arterie an den Geschehnissen selbst betrachten willst, soll dir ein anschauliches Beispiel für das Gesagte geboten werden: Wenn du einen Stein nimmst und ihn in das Wasser wirfst und dir dann den Aufschlag des Steins als Mittelpunkt der Arterie denkst, veranschaulicht dir der Kreis, der sich aus diesem (Aufschlag) gebildet hat, deren Ausdehnung. Wenn du aber wiederum bedenken wirst, dass dieser Kreis sich nicht ins Unendliche fortsetzt, sondern stehenbleibt und sich allmählich zu verringern beginnt, bis er auf die Stelle trifft, von der er den Anfang seiner Entstehung nahm, kann es den Anschein haben, als ob die Bewegung in gerader Richtung verläuft. 37.  Wie viele Bewegungsarten gibt es bei uns? Bei uns gibt es, wie A r i s t o t e l e s in den Kategorien sagt, sechs Bewegungsarten: „Entstehen, Vergehen, Zunahme, Abnahme, Veränderung und die Ortsbewegung.“ 38.  Was ist das Sehvermögen? Das Sehvermögen ist die Leuchtkraft einer luftartigen Substanz und aktiviert das Sehen. 39.  Und auf andere Weise: Die Stimme ist ein Produkt des in uns gespeicherten Pneumas, ein Produkt, das durch die Luftröhre hindurchgeht und von Zunge und Kehldeckel geformt wird. Und auf andere Weise: Die Stimme ist ein Widerhall des Pneumas, der mit unserem Willen zustande kommt, indem die Interkostalmuskeln sich zusammenziehen und (dabei) an die Luftröhre, den Kehlkopf, den Rachen und den Kehldeckel anstoßen, und (der) die seelischen Zustände verkündet. 40.  Eine Schlussfolgerung ist der wichtigste Denkvorgang, der im Denkvermögen aufkommt; (sie ist) der Bote des Denkvorgangs, das heißt derjenige, der das Gedachte zu einem Ende führt.

194

[Galen], Medizinische Definitionen

41. (127 K.)  Τί ἐστιν ὕπνος; Ὕπνος ἐστὶν ἡσυχία καὶ παῦλα τῶν ἡγεμονικῶν ἐνεργειῶν. 42. (127 K.)  Τίς ποιητικὴ αἰτία τοῦ ὕπνου; Ἡ ἐν ἐγκεφάλῳ χρηστὴ ὕλη. 43.  Τί ἐστι θάνατος; Θάνατός ἐστι στέρησις ψυχῆς. 44. (154 K.)   Καὶ ἄλλως· Αἴτιόν ἐστιν, ὡς οἱ φιλόσοφοι λέγουσι, τό τινος ποιητικὸν ἢ δι᾽ ὅ τι γίνεται. 45. (167 K.)  Ἤ· Πρόγνωσίς ἐστιν ἐπιστήμη τῶν ἀποβήσεσθαι μελλόντων. 46. (174 K.)   Καιρός ἐστι χρήσεως χρόνος ὀξὺς τῆς τῶν πρακτέων εὐχρηστίας. 47. (185 K.)  Τί ἐστι πυρετός; Θερμότης παρὰ φύσιν καρδίας καὶ ἀρτηριῶν πρώτως βλάπτουσα ἐνεργείαν. καὶ ἄλλως· πυρετός ἐστι θερμότης παρὰ φύσιν καρδίας καὶ ἀρτηριῶν βλάπτουσα τὸν ζωτικὸν τόνον ἀναφερομένη τε ἐκ βάθους καὶ δριμεῖα καὶ δακνώδης προσπίπτουσα τῇ ἁφῇ, καὶ μάλιστα κατὰ τὸν θώρακα καὶ ἔνθα ἀρτηρίαι μεγάλαι εἰσὶ τεταγμέναι. πρὸς δὲ τῇ τοιαύτῃ θερμασίᾳ ἀνωμαλία τις καὶ ἀταξία κατὰ τὸ εἶδος τοῦ πυρετοῦ προσγίνεται τοῖς σφυγμοῖς. 48.  Φρένες εἰσὶν ἐνέργειαι ψυχῆς πρός τι τῶν ὄντων ἀκολούθως φερόμεναι· ἀθυμίαι δὲ τῶν κατὰ γυμνασιῶν ἀβούλητος στέρησις. 49. (244 K.)  Ἀποπληξία ἐστὶν ἀπώλεια πάντων τῶν νεύρων αἰσθήσεώς τε καὶ κινήσεως. φυτεύεται δὲ ὑπὸ χυμοῦ ψυχροῦ ἀθρόως πληροῦντος τὰς κυριωτάτας κοιλίας τοῦ ἐγκεφάλου. κυριώταται δὲ κοιλίαι εἰσὶν ἡ ὄπισθεν

5

10

15

20

1–4  Ὕπνος – ψυχῆς] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 33r,41; 33v,1. 25sq. 1sq.  Ὕπνος – ἐνεργειῶν] cf. Steph. In Hipp. Aphor. comm. II 1: CMG XI 1,3,1, p. 138,11sq. 5sq.  Καὶ – γίνεται] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. V: Palat. Gr. 199, fol. 192v,8sq. 5sq.  Αἴτιόν – γίνεται] cf. Clem. Alex. Strom. V III 27,3: p. 97,13sq. Stählin 11–16  πυρετός – σφυγμοῖς] exc. Aet. Amid. Libr. med. V 7: CMG V III 2, p. 10,15–20 19–196,1  Ἀποπληξία – μέση] exc. [Alex. Aphrod.] Quaest. phys. et probl. med. ecl. IV: Palat. Gr. 199, fol. 34r in marg. 1–3  Τί – ὕλη post p. 50,15 ἀρχήν add. ζ 1sq.  Τί – ἐνεργειῶν ante p. 50,14 οἱ add. θ 1  Τί – ὕπνος in marg. iter. Wb2: ἄλλως λ: ἢ H Ὕπνος ἐστὶν om. θ 2  ἐνεργειῶν om. λ 3  Τίς – ὕλη post p. 50,15 ἀρχήν add. θ Τίς – ὕπνου] ποιεῖ δὲ τοῦτον H post ὕλη add. ἡ ἐκ στομάχου ἐν αὐτῆ συναθροιζομένη· καὶ μᾶλλον ἡ ὑγροτέρα καὶ μεσώς θερμοτέρα H 4  Τί – ψυχῆς post p. 54,14 ἀρτιότης add. θ Τί – θάνατος in marg. iter. W b2 Θάνατός ἐστι sec. Palat. Gr. 297, fol. 26r,6 addidi 5sq.  Καὶ – γίνεται post p. 66,19 ἐστιν add. φ 5  Καὶ ἄλλως] ἢ ζ Αἴτιόν – λέγουσι om. H Αἴτιόν ἐστιν om. θ 6  ἢ – γίνεται om. H ἢ – τι] ἢ δι᾽ ὃ θ: ἰδιώτη λ: corr. Chart. post γίνεται add. τι X, supra lin. Q2, σῶμα δὲ τὸ τριχῆ διαστατόν in textu Wb, in marg. O （cf. supra, p. 16,19） 7  Ἤ – μελλόντων post p. 72,11 σώματι add. θ λ 8  Καιρός – εὐχρηστίας post p. 74,7 κάμνουσι add. λ 10sq.  Τί – ἐνεργείαν ante p. 78,2 Τί add. θ 11–16  καὶ – σφυγμοῖς post p. 78,5 ξηρότερον add. θ ζ 11  καὶ ἄλλως om. λ: ἢ H πυρετός ἐστι om. θ 12–16  ἀναφερομένη – σφυγμοῖς om. H 12  ἀναφερομένης λ 13   καὶI – δακνώδης om. λ 14sq.  κατὰ – ἀνωμαλία in textu om., in marg. inf. add. Q 14  εἰσὶ om. λ τεταμέναι Wb 17sq.  Φρένες – στέρησις post p. 98,6 πυρετοῦ add. Wb 18   γυμνῶν Wb: correxi 19–196,2  Ἀποπληξία – ἐνεργειῶν post p. 102,11 γίνεται add. ζ 20sq.   φυτεύεται – ἐγκεφάλου post p. 196,2 ἐνεργειῶν trsp. H 20  ἐφύτευται λ: correxi: συνίσταται H ἀπὸ H 21–196,1  κυριώταται – μέση om. H

Def. App. I 41–App. I 49

5

10

15

20

25

𝟷𝟿𝟻

41.  Was ist Schlaf? Schlaf ist Ausruhen und Stillstand der führenden Funktionen. 42.  Welches ist die Ursache, die den Schlaf hervorruft? Die im Gehirn bestehende hochwertige Substanz. 43.  Was ist Tod? Tod ist der Verlust der Seele. 44.  Und auf andere Weise: Eine Ursache ist nach Aussage der Philosophen das, was etwas bewirkt oder dessentwegen etwas geschieht. 45.  Oder: Eine Prognose ist die Kenntnis der Vorgänge, die sich ergeben werden. 46.  Der richtige Zeitpunkt der Anwendung ist die flüchtige Zeit der Nützlichkeit der anzuwendenden Maßnahmen. 47.  Was ist Fieber? Die widernatürliche Wärme des Herzens und der Arterien, die primär die Funktionsfähigkeit schädigt. Und auf andere Weise: Fieber ist die widernatürliche Wärme des Herzens und der Arterien, die die Lebenskraft schädigt, aus der Tiefe aufsteigt und sich bei der Berührung als brennend und schmerzhaft erweist, und zwar besonders im Bereich des Brustkorbs und dort, wo die großen Arterien liegen. Bei einer solchen Wärme treten entsprechend der Art des Fiebers zusätzlich eine gewisse Ungleichmäßigkeit und Unregelmäßigkeit bei den Pulsschlägen auf. 48.  Geistige Fähigkeiten äußern sich als Aktivitäten der Seele, die sich folgerichtig auf irgend etwas Seiendes richten; Mutlosigkeit besteht dagegen im ungewollten Verlust der Vorgänge im Rahmen geistiger Betätigungen. 49.  Ein Schlaganfall ist das Zugrundegehen aller Nerven und der Verlust der Wahrnehmungsfähigkeit und der Bewegung. Er wird von einem kalten Saft verursacht, indem er in großer Menge die wichtigsten Gehirnventrikel anfüllt. Die wichtigsten Ventrikel sind aber der hintere und der mittlere. Oder folgender-

196

[Galen], Medizinische Definitionen

καὶ ἡ μέση. ἢ οὕτως· ἀποπληξία ἐστὶν ἀναισθησία καὶ ἀκινησία τοῦ παντὸς σώματος μετὰ βλάβης τῶν ἡγεμονικῶν ἐνεργειῶν. 50. (401 K.)  Μυρμηκία ἐστὶν ἔκφυσις τραχεῖα στενὴν ἔχουσα βάσιν. 51. (406 K.)  Ἐντερόμφαλόν ἐστιν ὑποδρομὴ ἐντέρου κατὰ τὸν ὀμφαλόν. 52. (429 K.)  Πωροκήλη ἐστὶ πώρου σύστασις κατά τι μέρος τοῦ ὀσχέου.

5

1sq.  ἀποπληξία – ἐνεργειῶν] exc. Steph. In Hipp. Aphor. comm. II 4,1: CMG XI 1,3,1, p. 226,14sq. 2  ἐνεργειῶν] ἐργαλείων λ 3  Μυρμηκία – βάσιν post p. 148,5 βάσιν in textu add. X, in marg. Q 4  Ἐντερόμφαλόν – ὀμφαλόν post p. 148,9 ὀμφαλόν add. λ ἐντερόφαλον Q 5   Πωροκήλη – ὀσχέου post p. 154,5 ὀσχέου add. λ πωροκίλη （πορο- Q） λ: corr. Chart. πωρῶν X: πῶρ ὧν Q: correxi

Def. App. I 49–App. I 52

5

𝟷𝟿𝟽

maßen: Ein Schlaganfall äußert sich in Wahrnehmungslosigkeit und Bewegungsunfähigkeit des ganzen Körpers, verbunden mit Schädigung der führenden Funktionen. 50.  Eine Warze ist ein rauher Auswuchs mit einer schmalen Basis. 51.  Ein durch die Därme verursachter Nabelbruch liegt vor, wenn die Därme im Bereich des Nabels zusammenkommen. 52.  Ein in Verbindung mit Kallusbildung auftretender Bruch liegt vor, wenn sich an einem Teil des Hodensacks Kallus bildet.

APPENDIX II Definitiones solum in codice P traditae

1.   Ὅρος Ἑ ρ μ ο γ έ ν ο υ ς · Συλλογισμός ἐστιν ἀγράφου πράγματος πρὸς ἔγγραφον παράθεσις συνάγοντός τῷ ἀγράφῳ τὸ ἔγγραφον" 2.   Τί ἐστιν σφυγμός; Σφυγμός ἐστιν σωματικὴ κίνησις* ἣ καὶ ζωτικὴ δύναμις προσαγορεύεται πρὸς τὴν τοῦ σώματος κρᾶσιν καὶ ἐνέργειαν μεταβαλλομένη" 3.  Περὶ ἐφιάλτου· Ἔστιν τι πάθος ἐφιάλτης τοὔνομα" γίνεται δὲ κατὰ ἀναπνευστικά" ἐξ αὐτῆς δὲ τῆς αἰτίας B ἐξ ἀμέτρου ὑγρότητος συμπίπτει περὶ τὸν πνεύμονα· ἔστιν δὲ ὅτε ἀπογενόμενος πάλιν συμπίπτει" γίνεται δὲ κατὰ τὰς νύκτας ἤπερ κατὰ τὰς ἡμέρας* ἐπειδή γε κατὰ τὰς ἡμέρας ὄρθιοι τυγχάνουσιν τὴν ῥοπὴν τῷ ὑπεζωκότι" διὰ τοῦτο αὐτοῖς ἐν ταῖς ἡμεραις οὐ προσγίνεται· ἐν δὲ ταῖς νυξὶ παρακολουθεῖ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ ὕπνου* μάλιστα ἐὰν ὕπτιοι τυγχάνωσιν κείμενοι· τότε καὶ ἡ ῥοπὴ συστέλλεται τῷ ὑπεζωκότι" ἐπὶ πλεῖστον δὲ τὸ τοιοῦτον συμβαίνει παιδίοις καὶ γυναιξὶ διὰ τὸ ἀσθενὲς καὶ ἔ[γ]κλυτον τοῦ σώματος" οἷς δὲ τὸ τοιοῦτον συμβαίνει* νομίζουσι δαιμόνια ἐπὶ τὰ ἀναπνευστικὰ ἐπικαθέζεσθαι· τὸ δU οὐκ ἔστιν* ἀλλU ὁ ὑπεζωκώς ἐστιν τῇ ἐπιθλίψει εἰς τὴν τοιαύτην φαντασίαν φέρων τοὺς κάμνοντας" 4.   Διὰ ποίαν αἰτίαν Ἱ π < π ο κ ρ ά τ η ς ἔφη ξύμπνοιαν μί>αν καὶ ξύρροιαν* τὰ πάντα συμπάθειαν; Φαμέν* ἐπειδὴ ἑώρα τὸ σῶμα τρισὶν ἀρχαῖς καλλωπιζόμενον* βουλόμενος εἰπεῖν ἑκάστην αὐτῶν ἔφησεν ξύμπνοιαν μίαν τὴν καρδίαν* ξύρροιαν μίαν τὸ ἧπαρ* ξυμπάθειαν πάντα τὸν ἐγκέφαλον" οὗτος γὰρ τὴν αἴσθησιν χορηγεῖ* καί τινι αἰσθήσει κρίνεται τὰ πάθη" 1sq.  Ὅρος – ἔγγραφονII] . Hermog. De statibus 2: p. 40,16–18 Rabe συμπάθειαν] . Hipp. De alim. 23: CMG I 1, p. 81,5

5

10

15

20

18sq.  ξύμπνοιαν –

1sq.  Ὅρος – ἔγγραφονII post p. 14,9 ἀγνοούμενον add. P 2  τινος sec. Hermog. addidi 3sq.   Τί – μεταβαλλομένη post p. 84,6 γινόμενοι add. P 3  ἢ P: correxi 4  μεταβαλλόμενος P: correxi 6  τὰ addidi 7  …] una linea legi non potest in P 9  μᾶλλον ἤπερ scripsi: ειπερ P 10  lac. indicavi 12  τυγχάνουσιν P: correxi 14  ἔγκλυτον P: correxi οὓς P: correxi 18  ιπ … αν P+, una linea legi non potest: supplevi: ποκράτης ἔφη ξύμπνοι suppl. Schöne 20  ἐκαστον P: corr. Nickel 22  γὰρ scripsi: γε P καί scripsi: ἠ P

ANHANG ΙI Definitionen, die nur in der Handschrift P überliefert sind

5

10

15

20

25

1.  Eine Definition des H e r m o g e n e s : Ein Syllogismus ist ein Vergleich eines nicht beschriebenen Sachverhalts mit einem beschriebenen, indem man den beschriebenen Sachverhalt mit dem nicht beschriebenen zusammenstellt. 2.  Was ist ein Pulsschlag? Ein Pulsschlag ist eine körperliche Bewegung, die auch als Lebenskraft bezeichnet wird, da sie sich entsprechend der Mischung des Körpers und seiner Funktionstüchtigkeit verändert. 3.  Über das Alpdrücken: Es gibt ein Leiden mit der Bezeichnung ‚Alpdrücken‘. Es tritt aber im Bereich der Atmungsorgane auf. Auf Grund der Ursache selbst … auf Grund übermäßiger Feuchtigkeit beŸllt es die Lunge; bisweilen stellt es sich aber, nachdem es verschwunden war, wiederum ein. Es tritt aber mehr in der Nacht als am Tage auf, weil die Menschen am Tage in aufrechter Haltung den Druck auf das Rippenfell (verteilen). Deswegen stößt es ihnen am Tage nicht zu. In den Nächten verfolgt es (sie) aber zur Schlafenszeit, besonders wenn sie auf dem Rücken liegen; dann konzentriert sich auch der Druck auf das Rippenfell. Am häufigsten tritt es bei Kindern und Frauen auf, weil deren Körper schwach und kraftlos ist. Die Menschen, bei denen Derartiges geschieht, glauben, dass sich ein Dämon auf ihre Atmungsorgane setzt; das ist aber nicht der Fall, vielmehr bringt das Rippenfell dadurch, dass es einem Druck ausgesetzt ist, die Kranken zu einer solchen Vorstellung. 4.  Aus welchem Grund hat H i p p o k r a t e s von dem einen Zusammenatmen und Zusammenfließen, von der Sympathie in Bezug auf alle Dinge gesprochen? Wir sagen, weil er sah, dass der Körper mit drei Prinzipien versehen ist, hat er in der Absicht, jedes einzelne von ihnen zu nennen, vom Herzen als dem einen Zusammenatmen, von der Leber als dem einen Zusammenfließen und vom Gehirn als der Sympathie in Bezug auf alle Dinge gesprochen. Denn das Gehirn ist zuständig §r die Sinneswahrnehmung, und von (je) einer Sinneswahrnehmung werden die Einwirkungen beurteilt.

APPENDIX III

1.  Τί ἐστιν ἐγκέφαλος Οὐσία θερμώδης% ἔναιμος% εὐαίσθητος' 2.   Πόσαι εἰσὶν ἀντιάδες Τέσσαρες· δύο μὲν πρόχειροι αἱ καλούμεναι παρίσθμια[ι] καὶ δύο αἱ εἰς βάθος' 3.   Τίς φύσις γλώττης Γλῶσσα προμήκης οὐσία καὶ διεσκολιωμένη% ἀναπληροῖ τὴν τῶν σιαγόνων κοιλότητα' 4.  Τίς φύσις ἐπιγλωττίδος Ἡ ἐπιγλωττὶς χονδρώδης ἐστὶν ἐπιπωμάζουσα τὰ ἄκρα τοῦ βρόγχου' 5.  Πόσων σπλάγχνων ἐστὶν ὁ στόμαχος Τεσσάρων καὶ χιτώνων τεσσάρων' 6.  Πόσων ἐστὶ παλαιστῶν ἡ κοιλία Ἑπτὰ εἰς μῆκος καὶ μηνοειδὴς ἐπὶ τῶν τελείων' 7.  Πόσων χιτώνων ἐστὶν ἡ κοιλία Τετραχίτων· ὁ πρῶτος μὲν λεπτὸς καὶ σαρκώδης· ὁ δὲ δεύτερος ὑποτονώτερος τοῦ πρώτου ἀναλύεσθαι δυνάμενος εἰς κτηδόνας· ὁ δὲ τρίτος νευρώδης [καὶ αὐτός]% παράκειται δὲ ἐπικαρσιαῖος καὶ αὐτὸς καὶ ἐναντίως τοῦ πρώτου ἀναξηραίνεται· ὁ δὲ τέταρτος πρὸς τοῖς σιμοῖς σαρκώδης ὑπάρχει καὶ διαξαίνεται ὥσπερ οἱ πρῶτοι' 8.   Πόσων πήχεών ἐστιν τὰ ἔντερα Δεκατριῶν πηχῶν ἐστιν τὰ ἔντερα μετρούμενον ἕκαστον τῷ ἰδίῳ πήχει' 9.  Τίς ἡ τῶν ἐντέρων τάξις Ἔστιν μὲν πρῶτον στόμαχος% εἶτα κοιλία% εἶτα πυρός% εἶτα δωδεκαδάκτυλστις% εἶτα λεπτόν% εἶτα τυφλόν% εἶτα κῶλον% εἶτα ἀπευθυσμένον' 10.   Πόσους χιτῶνας ἔχει ὁ βρόγχος Τέσσαρας· δύο μὲν ἔνδοθεν οἱονεὶ νευρώδεις% δύο δὲ ἔξωθεν χονδρώδεις' 11.   Πόσους λοβοὺς ἔχει ὁ πνεύμων ε´· καὶ τὸ ἧπαρ ἕξ% ὧν ὑπερμεγέθης ἐπὶ τῆς χολῆς κύστεως' 12.  Πόσας κοιλίας ἔχει ἡ καρδία Δύο· τὴν μὲν πνευματικήν% τὴν δὲ αἱματικήν· καὶ ἡ μὲν αἱματικὴ ἐν τοῖς δεξιοῖς μέρεσιν κεῖται ἐπιχορηγοῦσα ταῖς φλεψὶ τὸ αἷμα% ἡ δὲ πνευματικὴ ἐν τοῖς εὐωνύμοις μεταδιδοῦσα ταῖς ἀρτηρί1  ante Τί tit. ΑΝΩΝΥΜΟΥ – ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ addidi 3  παρισθμιαι P: correxi 10  ποσον P: correxi μηνοειδως P: correxi 12  ποσον P: correxi 14  καὶ αὐτός seclusi 17  πόσον P: correxi 18  τῆ ἰδια P: correxi 20  πυ…ρος P+: supplevi δωδεκαδακτυλ… στης P+: supplevi 21  τυϕλόν … κῶλον scripsi: κολον … τυφλον P 25  ἐστὶν addidi κύστις P: correxi

5

10

15

20

25

ANHANG III Anatomische Definitionen eines anonymen Autors

5

10

15

20

25

30

1.  Was ist das Gehirn? Eine warme, blutreiche und sehr wahrnehmungshige Substanz. 2.  Wie viele Mandeln gibt es? Vier: zwei leicht zugängliche, die paristhmia (an der Rachenenge liegende Gebilde) genannt werden, und zwei, die sich in der Tiefe befinden. 3.  Welche Beschaffenheit hat die Zunge? Die Zunge ist eine längliche und gewölbte Substanz, sie ‘llt den Hohlraum zwischen den Kinnladen aus. 4.  Welche Beschaffenheit hat der Kehldeckel? Der Kehldeckel ist knorpelartig und bedeckt die oberen Partien des Kehlkopfes. 5.  Aus wie vielen Organen besteht die Speiseröhre? Aus vier (Organen) und vier Häuten. 6.  Wie viel Handbreit misst der Magen? Bei den Erwachsenen (misst er) sieben (Handbreit) in der Länge und hat die Form eines Halbmondes. 7.  Wie viele Häute hat der Magen? Er hat vier Häute: die erste ist dünn und fleischartig; die zweite ist etwas straffer als die erste und imstande, sich in Fasern aufzulösen; die dritte ist sehnenartig, sie liegt auch ihrerseits in schräger Richtung an und trocknet im Gegensatz zu der ersten aus; die vierte ist an den konkaven Partien fleischartig und zerfasert wie die ersten. 8.  Wie viele Ellen messen die Därme? Die Därme haben eine Länge von dreizehn Ellen, wobei jeder einzelne mit der (dem jeweiligen Individuum) eigenen Elle gemessen wird. 9.  Welches ist die Anordnung der (Verdauungs)organe? Das erste ist die Speiseröhre, dann (folgt) der Magen, dann der P›rtner, dann der Zwölffingerdarm, dann der Leerdarm, dann der Dünndarm, dann der Blinddarm, dann der Grimmdarm, dann der Mastdarm. 10.  Wie viele Häute hat die Luftröhre? Vier: zwei innen, die gleichsam sehnenartig sind, und zwei außen, die knorpelartig sind. 11.  Wie viele Lappen hat die Lunge? 5; und die Leber (hat) sechs, von denen sich ein besonders großer an der Gallenblase befindet. 12.  Wie viele Ventrikel hat das Herz? Zwei: den einen ‘r Pneuma, den anderen ‘r Blut; und der Blutventrikel liegt auf der rechten Seite und ‘hrt den Venen das Blut zu, der Pneumaventrikel (liegt) auf der linken Seite und leitet den

202

Appendix III

αις τὸ πνεῦμα' κατὰ δὲ Ἀριστοτέλην ἐστὶν ἡ κοιλία μέση τούτων κειμένη ἡ [μετὰ] τὴν ὕλην περιέχουσα αἷμα καὶ πνεῦμα' 13.  Ποῦ κεῖται τὸ ἧπαρ Ἐν τοῖς δεξιοῖς μέρεσιν' 14.  Ποταπόν ἐστι τὸ χρῶμα Πορφυρίζον' 15.   Ποταπός ἐστιν ὁ πνεύμων Ὑπόστρυφνος% στιγμαῖς μελανιζούσαις διαπεποικιλμένος% ὑποπέλιδνος' 16.  Τίνι ἔοικεν ὁ σπλήν Σχῆμα ποδὶ ἀνθρώπου' 17.  Ποῦ κεῖται Ἐν τοῖς εὐωνύμοις μέρεσιν' 18.  Ποταπός ἐστιν τῇ φύσει Ῥαγοειδὴς καὶ ὕφαιμος' 19.   Τίς φύσις νεφρῶν Οἱ νεφροὶ ἔνσιμοί εἰσιν καὶ ἰώδεις σάρκα ἔχοντες πυκνήν' ἀπὸ δὲ αὐτῶν οὐρητῆρες ἐκφύονται' 20.  Πόσους χιτῶνας ἔχουσιν οἱ δίδυμοι Τέσσαρας% δαρτοὺς καὶ ἐρυτροειδεῖς' 21.  Πόσα ἀγγεῖα ἔχουσιν οἱ δίδυμοι Ἕνα% τὸν λεγόμενον κρεμαστῆρα' 22.  Τί ἐστιν δίδυμος Σάρξ ψαφαρὰ ὑπὸ λεπτοῦ ὑμένος περιεχομένη' 23.  Πόσους χιτῶνας ἔχει ἡ μήτρα Δύο% ὧν ὁ μὲν ἔξωθεν νευρώδης% ὁ δὲ ἔνδοθεν σαρκοειδής' 24.  Πόσον ἀπέχει τῶν πτερυγωμάτων Ἐπὶ μὲν τῶν παρθένων δακτύλους τέσσαρας% ἐπὶ δὲ τῶν μὴ παρθένων δακτύλους ϛ´' 25.  Τίς ἡ φύσις τῆς κύστεως Ἡ κύστις ἀσκώματι ἐοικυῖα νευροχονδρώδης ἐστίν' 26.   Πόσοι σπερματικοὶ πόροι Τέσσαρες% δύο μὲν ἀδενοειδεῖς% δύο δὲ κιρσοειδεῖς' 27.  Πόσους χιτῶνας ἔχει ἡ φλέψ Ἕνα% ἡ δὲ ἀρτηρία δ´' 28.  Πόθεν ἄρχεται ὁ νωτιαῖος μυελός Ἀπὸ τοῦ ἐγκεφάλου' 29.   Πόσαι διαφοραὶ νεύρων Τρεῖς· ἃ μὲν γάρ ἐστι προαιρετικά% ἃ δὲ συνδετικά% ἃ δὲ κινητικά' 30.  Πόθεν ἄρχεται τὰ συνδετικά Ἀπὸ τῶν ὀστῶν% καὶ εἰς τὰ ὀστᾶ τελευτᾷ' 31.  Πόθεν τὰ προαιρετικά Ἀπὸ βάσεως ἐγκεφάλου' 32.  Πόθεν τὰ κινητικά Ἀπὸ μυῶν% καὶ εἰς μῦς καταλήγει' 33.  Πόσα ἐν ἡμῖν ὀστᾶ κθ´' 34.  Πόσαι ῥαφαὶ ἐν τῷ κρανίῳ ε´' 35.  Ποῖαι Πρώτη ἡ στεφανιαία% δευτέρα δὲ ἡ λαβδοειδής% τρίτη ἡ λεγομένη % τετάρτη καὶ πέμπτη αἱ κατὰ τῶν κροτάφων βεβηκυῖαι λεπιδοειδεῖς λέγονται' εὑρίσκεται δέ ποτε καὶ ὀλιγόρραφα κρανία καὶ ἄρραφα ἐνίοτε'

5

10

15

20

25

30

35

1sq.  κατὰ – πνεῦμα] . Arist. Hist. anim. I 17: 496 a 19–22. b 7–10 De part. anim. III 4: 666 b 34–667 a 6 2  μετὰ seclusi 4  χροματ P: correxi 7  σχηματ P: correxi 10  ἔνσημοι P: correxi σανκα P: correxi 12  τεσσαρων δαρτων καὶ ἐρυθροειδ… (post τεσσάρων lac. 5 litt. rel.) P+: correxi 16sq.   ὁ … νευρώδης% ὁ … σαρκοειδής scripsi: τὸ … σαρκωειδὴ τὸ … νευρωδη P 28   συνθετικά P: correxi 30  μῦς] μυας P: correxi 33  Πρώτη] αʹ P δευτέρα] βʹ P τρίτη] γʹ P 34  lac. indicavi: spat. 9 fere litt. rel. in P, fort. ὀβελιαία addendum est (. [Gal.] Introd. s. med. 12,1: p. 40,22 Petit = XIV 720,10 K.) τετάρτη … πέμπτη] δ´ … ε´ P βεβηκυῖαι] -αι in marg. iter. P 2

Anon. Def. App. III 12–App. III 35

5

10

15

20

25

30

35

40

𝟸𝟶𝟹

Arterien das Pneuma zu. Nach Ansicht des Aristoteles liegt ein Ventrikel in der Mitte zwischen diesen, der als Substanz Blut und Pneuma enthält. 13.  Wo liegt die Leber? Auf der rechten Seite. 14.  Wie ist ihre Farbe? Sie ist purpurfarben. 15.  Von welcher Beschaffenheit ist die Lunge? Etwas kompakt, mit schwarzen Punkten gefleckt, leicht bläulich. 16.  Wem gleicht die Milz? In der Gestalt dem Fuß eines Menschen. 17.  Wo liegt sie? Auf der linken Seite. 18.  Von welcher Beschaffenheit ist sie von Natur aus? (Sie hat) die Farbe von Weinbeeren und (ist) blutreich. 19.  Welche Beschaffenheit haben die Nieren? Die Nieren sind konkav, rostfarben und haben festes Fleisch; von ihnen gehen die Harnleiter ab. 20.  Wie viele Hüllen haben die Hoden? Vier, abziehbare Hüllen und Futteralhüllen. 21.  Wie viele Geße haben die Hoden? Eins, den sogenannten Samenstrang. 22.  Was ist der Hoden? Lockeres Fleisch, das von einer dünnen Hülle umgeben ist. 23.  Wie viele Häute hat die Gebärmutter? Zwei, von denen die äußere sehnenartig ist und die innere fleischartig. 24.  Wieweit ist sie von den Schamlippen entfernt? Bei den Jungfrauen vier Fingerbreiten und bei denen, die nicht (mehr) Jungfrauen sind, 6 Fingerbreiten. 25.  Welches ist die Beschaffenheit der (Harn)blase? Die (Harn)blase, die einem Schlauch gleicht, ist sehnig-knorpelartig. 26.  Wie viele Samengänge gibt es? Vier, zwei drüsenartige und zwei krampfaderartige. 27.  Wie viele Häute hat die Vene? Eine, die Arterie dagegen vier. 28.  Von wo nimmt das Rückenmark seinen Anfang? Von dem Gehirn. 29.  Wie viele unterschiedliche Arten von Nerven gibt es? Drei: die einen unterliegen dem Willen, andere sind von der Art der Bänder und andere dienen der Bewegung. 30.  Von wo gehen diejenigen aus, die von der Art der Bänder sind? Von den Knochen, und sie finden in den Knochen ihr Ende. 31.  Von wo diejenigen, die dem Willen unterliegen? Von der Basis des Gehirns. 32.  Von wo diejenigen, die der Bewegung dienen? Von den Muskeln, und sie enden in den Muskeln. 33.  Wie viele Knochen gibt es in unseren Körpern? 29. 34.  Wie viele Nähte gibt es am Schädel? 5. 35.  Welche Beschaffenheit haben sie? Die erste ist die Kranz(naht), die zweite die Lambda(naht), die dritte die sogenannte +Pfeilnaht+1, die vierte und ‘nfte, die an den Schläfen entlang verlaufen, werden schuppen›rmig genannt. Es werden aber bisweilen auch Schädel mit wenigen Nähten und manchmal solche ohne Nähte gefunden.

1 +Pfeilnaht+: s. den krit. App.

204

Appendix III

36.  Πόσαι συμφύσεις τοῦ προσώπου θ´% ὧν δύο μέν εἰσι παρὰ τοῖς μήλοις% δύο δὲ παρὰ τοῖς ὀφθαλμοῖς% μία μὲν τὴν γενειάδα διχοτομοῦσα· ἕκτη[ς] δὲ καὶ ἑβδόμη[ς] τὰ συζυγώματα τέμνει% καὶ ὀγδόη δὲ ἐν τῷ μεσοφρύῳ τὴν θέσιν ἔχει% ἐννάτη[ν] δ τὴν ὑπερτέμν' 37.  Πόσοι εἰσὶν ὀδόντες λβ´' 38.  Σπόνδυλοι κδ´' 39.  Κατακλεῖδες στέρνων β´' 40.  Πήχεις β´' 41.  Καρποῦ ὀστᾶ η´' 42.  Μετακαρπίου δ´' 43.  Λαγόνων% ἰσχίων β´' 44.  Ὠμοπλάται β´' 45.  Τίς ἡ κατὰ μέρος τῆς ὠμοπλάτης ὀνομασία Ὃ μὲν λέγεται †περόνη†% ὃ δὲ ῥάχις% ὃ δὲ ἀγκιστροειδὴς ἀγκυροειδὴς ἀπόφυσις' 46.  Eἶτα μηροὶ δύο% ἐπιγονατίδες δύο% περόναι δύο% τοῦ ἀστραγάλου ὃ μέν τι[ς] Χῖος% ὃ δὲ τροχιλία% ὃ δ᾽ ὀξύτης% ὃ δ᾽ ἐπιτριῶν σχήματι% εἶτα ποὺς ἐξ ὀκτὼ ὀστῶν σύγκειται% εἶτα ταρσὸς ἐκ τεσσάρων% δακτύλων ὀστέα ιδ´% ἑκάστου ἀνὰ καὶ τοῦ μεγάλου β´% ἃ δὴ σκυταλίδες λέγονται' 47.  Κατὰ πόσους τρόπους σύγκεινται ἐν ἡμῖν ὀστᾶ Κατὰ θ´· κατὰ ῥαφὴν ὡς κρανίον% κατὰ σύμφυσιν ὡς πρόσωπον% κατὰ γόμφωσιν ὡς ὀδόντες% κατὰ ἄρ ὡς βραχίων καὶ κεφαλαὶ μηρῶν% κατὰ ἐνάρθρωσιν ὡσεὶ πῆχυς πρὸς βραχίονα καὶ γένυς πρὸς ζυγώματα% κατὰ παράθεσιν ὡς πῆχυς πρὸς κερκία% ὡς κνήμη πρὸς περόνην% κατὰ ἁρμονίαν ὡς σπόνδυλοι% κατὰ ἐπίφυσιν ὡς ἐπιγονατίδες% κατὰ ἔνθεσιν ὡς ἀστράγαλος' 48.  Τίς φύσις ἱεροῦ ὀστοῦ Τὸ ἱερὸν ὀστοῦν δελτοειδές ἐστιν ἔχον ἐκφύσεις· τούτου τὸ πέρας κόκκυξ κέκληται ὑπ᾽ ἐνίων' Ἐκ τούτων καὶ διὰ τοσούτων αἰτιολογιῶν τὴν ἀνάληψιν τῆς ἰατρικῆς ποιησάμενος ἑτοιμότατος ἔσται πρὸς τὰς ἐπερωτήσεις ὁ τὸν ἡμέτερον ἀποδεχόμενος πόνον' 7  Κατακλεῖδες στέρνων] . Gal. De musc. dissect. 21,1: p. 171,19–172,1 Garofalo = XVIII B 955,16sq. K. 11  Λαγόνων ἰσχίων] . Gal. De oss. ad tir. 20,1: p. 78,14. 16 Garofalo = II 772,11. 13 K. 15sq.  τοῦ – σχήματι] . Ruf. De oss. 38: p. 193,1–8 Daremberg – Ruelle 2  εκτης P: correxi 3  εβδομης P: correxi μεσοφρύῳ scripsi: μεσοφωνω P 4  ἐννάτην P: correxi δ. P+: suppl. Schöne ῥῖνα ὑπερτέμνει scripsi: ὑπὲρτεμν lac. 3 litt. rel. P 8  πήχυες P: correxi 13  ωμοπλατειας P: correxi περόνη P: cruces posui: fort. ἀκρώμιον scribendum est 14  ἢ addidi 16  τις P: correxi χιων P: correxi τροχιλία scripsi: τροχ (ambig.) P επιτροβω P: correxi τῷ addidi 18  εκαστον P: correxi γʹ scripsi: . P+ 19  σύγκεινται scripsi: γινονται P 21  αρ P: suppl. Schöne 23  κερκία P: correxi 25  ἐκφύσεις scripsi: ἐκκρησεις P 26  κόκκυξ scripsi: κῶξις P 27  τούτων scripsi: τῶν P 28  ὁ ante lin. add. P 2 29  τελος συν θεω των ορων subscr. P

5

10

15

20

25

Anon. Def. App. III 36–App. III 48

5

10

15

20

25

30

35

𝟸𝟶𝟻

36.  Wie viele (Knochen)verbindungen gibt es im Gesicht? 9, von denen zwei an den Wangen sind, zwei an den Augen, eine, die das Kinn in zwei Teile teilt; die sechste und siebte trennen die Jochbeine, und die achte hat ihren Sitz in dem Raum zwischen den beiden Augenbrauen, die neunte trennt die Nase nach oben ab. 37.  Wie viele Zähne gibt es? 32. 38.  Wirbel? 24. 39.  Sich an das Schlüsselbein anschließende Knochen des Brustbeins? 2. 40.  Ellen? 2. 41.  Knochen der Handwurzel? 8. 42.  Der Mittelhand? 4. 43.  Der Hüften, der Hüftpfannen? 2. 44.  Schulterblätter? 2. 45.  Welches ist die ins einzelne gehende Nomenklatur am Schulterblatt? Das eine Gebilde wird +Schulterhöhe+1 genannt, ein anderes Schulterblattgräte, ein anderes haken›rmig gekrümmter oder anker›rmiger Fortsatz. 46.  Ferner (gibt es) zwei Oberschenkel(knochen), zwei Kniescheiben, zwei Wadenbeine, vom Sprungbein ist das eine Gebilde der Chios (am Würfel die Seite mit der Eins), ein anderes die Rolle, ein anderes die Spitze, ein anderes von der Gestalt her die Seite mit der Drei, ferner besteht der Fuß aus acht Knochen, ferner die Fußwurzel aus vier, die Knochen der Zehen sind 14 (an der Zahl), bei jedem einzelnen je drei und bei dem großen (Zeh) 2, die Stäbe genannt werden. 47.   Auf wie viele Arten sind die Knochen in unseren Körpern verbunden? Auf 9 (Arten): durch eine Naht wie der Schädel, durch Zusammenwachsen wie das Gesicht, durch starre Zusammen‘gung wie die Zähne, durch ein Gelenk wie der Oberarm und die Oberschenkelköpfe, durch eine tiefe gelenkige Verbindung wie der Unterarm mit dem Oberarm und der Unterkiefer mit den Jochbeinen, durch Nebeneinanderlagerung wie die Elle mit der Speiche, wie das Schienbein mit dem Wadenbein, durch Aneinanderliegen wie die Wirbel, durch Anwachsen wie die Kniescheiben, durch Einlagerung wie das Sprungbein. 48.  Welches ist die Beschaffenheit des heiligen Knochens? Der heilige Knochen (Kreuzbein) ist wie der Buchstabe Delta geformt und hat Vorsprünge; sein Ende ist von einigen Kuckuck (Steißbein) genannt worden. Wenn sich derjenige, der unsere mühevolle Arbeit geistig aufnimmt, auf Grund dieser Aus‘hrungen und mit Hilfe so vieler Argumente die Medizin angeeignet hat, so wird er ‘r die Fragen besonders gut vorbereitet sein.

1 +Schulterhöhe+:

s. den krit. App.

INDICES I

→ = vide = App. I, etc.

A. Index nominum Ἀ γ α θ ῖ ν ο ς   δοκεῖ τετάρτην αἵρεσιν ἐξευρεῖν Ἀ. ὁ Λακεδαιμόνιος 12,8 Ἀ θ ή ν α ι ο ς   (ὁ Ἀτταλεύς) 6,2 Ἀ. ὁ Ἀτταλεὺς οὕτως ὡρίσατο· «Αἴτιον – προκαταρκτικόν.» 68,8sq. Ἀ. ὁ Ἀτταλεὺς ἐν τῷ τρίτῳ βιβλίῳ φησὶν οὕτως· «Τίνα – λαμβάνει.» 18,3–7 Ἀ π ο λ λ ώ ν ι ο ς   (ὁ Μεμφίτης) 6,1 Ἀ ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς   κατὰ -ην (sc. ψυχή ἐστιν) ἐντελέχεια σώματος ὀργανικοῦ, φυσικοῦ δυνάμει ζωὴν ἔχοντος 16,16 παρὰ Πλάτωνι καὶ -ει ἡ γευστὴ ποιότης καὶ ἑκάστη τῶν ὄντων ἐν ἡμῖν χυμὸς ὀνομάζεται 168,17 κατὰ δὲ -ην ἐστὶν ἡ κοιλία μέση τούτων κειμένη ἡ τὴν ὕλην περιέχουσα αἷμα καὶ πνεῦμα III202,1sq. Εἰσὶ κινήσεις ἐν ἡμῖν, ὡς Ἀ. ἐν ταῖς Κατηγορίαις λέγει, ἕξ· «γένεσις – φορά.» (Arist. Categ. 14: 15 a 13sq.) I192,10–12 ἀ ρ χ α ῖ ο ς   οἱ -οι 4,11 18,4 – comp. οἱ -ότεροι 6,9 Ἀ σ κ λ η π ι ά δ η ς   38,12 Ἀ. ὁ Βιθυνός φησι τὴν συγγυμνασίαν τῶν πέντε αἰσθήσεων τὴν ψυχὴν εἶναι 48,5sq. item 38,16–18 κατὰ -ην (sc. τὸ σπέρμα ἐστὶ) τὸ ἐν ταῖς ἀφροδισίοις συνουσίαις ἐκκρινόμενον γεννητικὸν ὑγρόν 158,5sq. ὡς Ἀ. λέγει ὅτι «Τὸ σπέρμα – .» 158,19sq. Ἀ. οὔτε ζῷον οὔτε μὴ ζῷον εἶπε τὸ ἔμβρυον 160,24– 162,1 Ἀ τ τ α λ ε ύ ς   Ἀθήναιος ὁ Ἀ. 6,2 18,3 68,8 Β α κ χ ε ῖ ο ς   Β. Ἡροφίλειος εἶπεν· «Ῥυθμός ἐστι – ὡρισμένην.» 90,10sq. Β ι θ υ ν ό ς   Ἀσκληπιάδης ὁ Β. 38,16 48,5 Δ η μ ό κ ρ ι τ ο ς   Δόξα -ου περὶ σπέρματος 156,21 ἐκκρίνεται τὸ σπέρμα, ὥσπερ … Πραξαγόρας δὲ καὶ Δ. ἔτι τε Ἱπποκράτης (sc. φασίν) ἐξ ὅλου τοῦ σώματος 156,17–20

Ὁ Δ. λέγων· «Ἀνθρώπου – πάντες.» (fr. B 124: II, p. 167,18–22 D.-K.) 156,21sq. Δ ι ο κ λ ῆ ς   ἐκκρίνεται τὸ σπέρμα, ὥσπερ Πλάτων φησὶ καὶ Δ. ἀπὸ ἐγκεφάλου καὶ νωτιαίου μυελοῦ 156,17–19 Δ ι ό σ κ ο ρ ο ι   140,16 Δ ί ω ν   48,2 Δ ο γ μ α τ ι κ ό ς   οἱ -οί 20,1 Ἕ λ λ η ν   pl. 4,17 Ἐ μ π ε δ ο κ λ ῆ ς   38,11 Ἐ. (sc. φησὶ τὰς πέψεις τῆς τροφῆς γίνεσθαι) σήψει 38,15 Ἐ μ π ε ι ρ ι κ ό ς   οἱ -οί 20,4 74,11 Ἐ ρ α σ ί σ τ ρ α τ ο ς   38,11 Ἐ. (sc. φησὶ τὰς πέψεις τῆς τροφῆς γίνεσθαι) τρίψει καὶ λειώσει καὶ περιστολῇ τῆς γαστρὸς καὶ ἐπικτήτου πνεύματος ἰδιότητι 38,13–15 Ἑ ρ μ ο γ έ ν η ς   II198,1 Ζ ή ν ω ν   Ζ. Ἡροφίλειος εἶπεν· «Ῥυθμός – συστέλλονται.» 90,11–13 Ζ ή ν ω ν   ὁ Κιτιεὺς Ζ. οὕτως ὡρίσατο· «σπέρμα – ἀπεκρίθη.» (fr. 128: SV F I, p. 36,19–22) 36,2–5 Ἡ γ ή τ ω ρ   Ἡ. ὡρίσατο οὕτως· «Ῥυθμός – συστέλλονται.» 90,15sq. Ἡ ρ ο φ ί λ ε ι ο ς   Βακχεῖος Ἡ. 90,10 Ζήνων Ἡ. 90,11 οἱ -οι πάθος λέγουσιν εἶναι τὸ εὔλυτον καὶ εὐκίνητον, οὗ τὴν αἰτίαν ἐν ὑγροῖς εἶναι 64,19sq. sim. 58,9sq. Ἡ ρ ό φ ι λ ο ς   κατὰ -ον· ἰατρική ἐστι τέχνη ὑγιεινῶν καὶ νοσερῶν καὶ οὐδετέρων (Heroph. T 43,1sq.: p. 109 v. Staden) I180,9sq. οἱ ἀπὸ τῆς -ου αἱρέσεως 4,20–6,1 Θ έ ω ν   48,2 Ἱ π π ο κ ρ ά τ η ς   38,11 62,1 οἱ πρὸ -ους γενόμενοι 4,11 Τὴν ἰατρικὴν τέχνην Ἱ. ἐν

208

Index verborum

τῷ Περὶ τέχνης ὡρίσατο οὕτως, καὶ πρῶτον μὲν ὠνόμασεν αὐτὴν ἰατρικὴν ἐκ τοῦ «πάμπαν – νοσημάτων» (Hipp. De arte 3,2: p. 226,12–227,1 Jouanna = CMG I 1, p. 10,19–11,1) 10,1–5 item 4,15sq. ὁ εἰρημένος ἐν τῷ πρώτῳ τῶν Ἐπιδημιῶν πυρετός 82,18 (cf. Hipp. Epid. I 24 (11): I 200,3–8 Kw. = II 670,16–674,1 L.) Τὰς πέψεις τῆς τροφῆς Ἱ. ὑπὸ τοῦ ἐμφύτου θερμοῦ φησι γίνεσθαι 38,12sq. τῶν νοσημάτων διαφορὰς Ἱ. εἶπεν θ´ 62,1sq. ταύτην τὴν διάθεσιν Ἱ. ἐκάλεσεν ἵππον 134,18sq. ἐκκρίνεται τὸ σπέρμα, ὥσπερ … Πραξαγόρας καὶ Δημόκριτος ἔτι τε Ἱ. ἐξ ὅλου τοῦ σώματος 156,17–20 Ἱ. φησίν· «Ἡ γὰρ γονὴ – νοσερά.» (Hipp. De aere aquis locis 14,4 (5): p. 224,17–19 Jouanna = CMG I 1,2, p. 58,20–22) 158,1sq. ὁ Ἱ. λέγων ἐν τῷ Περὶ παιδίου φύσεως· «Ἢν – πνεῦμα.» (Hipp. De nat. pueri 12,1: p. 164,7–10 Giorgianni = V II 486,1–3 L.) 158,13–16 Χυμὸς παρὰ -ει διὰ παντὸς ἐπὶ τῶν κατὰ τὸ σῶμα τέτακται χυμῶν, ἐξ ὧν ἡμῖν ἐστιν ἡ σύστασις αἵματος, φλέγματος, χολῶν δύο, ξανθῆς τε καὶ μελαίνης 168,14–16 Ἱ. ἔφη ξύμπνοιαν μίαν καὶ ξύρροιαν, τὰ πάντα συμπάθειαν II 198,18sq. → ind. verb. ἐπιδημία

Μ έ θ ο δ ο ς   οἱ ἀπὸ τῆς -ου 84,1 Μ ε μ φ ί τ η ς   Ἀπολλώνιος ὁ Μ. 6,1 Μ ν η σ ί θ ε ο ς   168,19 π α λ α ι ό ς   οἱ -οί 168,4sq. Π λ ά τ ω ν   Ψυχή ἐστιν οὐσία ἀσώματος καὶ αὐτοκίνητος κατὰ -ωνα 16,15sq. κατὰ -ωνα· φύσις ἐστὶν οἷα τεχνικὴ δύναμις 36,7 Ὀστοῦν ἐστι κατὰ -ωνα μυελὸς ὑπὸ θερμοῦ πηγνύμενος 156,3sq. ἐκκρίνεται τὸ σπέρμα, ὥσπερ Π. φησὶ καὶ Διοκλῆς, ἀπὸ ἐγκεφάλου καὶ νωτιαίου μυελοῦ 156,17–19 παρὰ -ωνι καὶ Ἀριστοτέλει ἡ γευστὴ ποιότης καὶ ἑκάστη τῶν ὄντων ἐν ἡμῖν χυμὸς ὀνομάζεται 168,16–18 Π ρ α ξ α γ ό ρ α ς   ἐκκρίνεται τὸ σπέρμα, ὥσπερ … Π. δὲ καὶ Δημόκριτος ἔτι τε Ἱπποκράτης (sc. φασίν) ἐξ ὅλου τοῦ σώματος 156,17–20 Σ τ ω ϊ κ ό ς   οἱ -οί (δόξα περὶ σπέρματος) 158,3 κατὰ τοὺς -οὺς (sc. ψυχή ἐστι) σῶμα λεπτομερὲς ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον κατὰ σπερματικοὺς λόγους 16,17sq. Τὸ σπέρμα ἐστὶ κατὰ τοὺς -οὺς ὃ μεθίησι τὸ ζῷον ὑγρὸν μετὰ πνεύματος καὶ ψυχῆς μέρος 158,3–5sq.

Κ ι τ ι ε ύ ς   ὁ Κ. Ζήνων 36,2

Τε ύ θ ρ α ς   ἀγαθὲ -α 6,11 ἰατρῶν ἄριστε -α 4,5

Λ α κ ε δ α ι μ ό ν ι ο ς   Ἀγαθῖνος ὁ Λ. 12,8

Χ ῖ ο ς   (sc. βόλος) III204,16

B. Index verborum ἀ β ο ύ λ η τ ο ς   (στέρησις) I194,18 ἀ γ α θ ό ς   -ὲ Τεύθρα 6,11 ἄ γ α ν   54,17 82,2 ἀ γ γ ε ῖ ο ν   (κυητήριον) 28,1 (αἵματος καὶ πνεύματος) 30,10.13 (φλεβώδους ἀνευρυσμός) 142,3 – pl. 24,12 144,23 III202,14 (λεπτά) 24,12 (σπερματικά) 116,9 (ἀνεύρυσμα τῶν καταπλεκόντων τὴν ἕδραν) 150,15 (ἀνευρυσμὸς καὶ μεγεθοποίησις τῶν τρεφόντων τὸν δίδυμον) 154,2 item 154,4 (διάβρωσις τῶν ἐν ἡμῖν) 168,6 ἄ γ γ ε λ ο ς   (ἀψευδής) I190,6 (νοήματος) I 192,21 ἀ γ γ ε λ τ ι κ ό ς   (τινός) 46,14

ἄ γ ε ι ν   (εἴς τι) 8,1 14,11 74,9 ἀ γ κ ι σ τ ρ ο ε ι δ ή ς   (ἀπόφυσις) III204,14 ἀ γ κ ύ λ η   146,18bis ἀ γ κ υ ρ ο ε ι δ ή ς   (ἀπόφυσις) III204,14 ἀ γ ν ο ε ῖ ν   pass. 14,9 72,4 ἀ γ ο ν ί α   (αἰτίαι) 160,1bis ἄ γ ο ν ο ς   (τὰ ὀκτάμηνα) 162,23 ἀ γ ρ υ π ν ί α   80,3 ἄ γ χ ι   138,8 ἀ γ χ ί λ ω ψ   138,5bis.7 ἀ γ χ ό ν η   (πολλή) 134,9 ἀ δ ε ν ο ε ι δ ή ς   (σπερματικοὶ πόροι) III202,22 ἄ δ η λ ο ς   14,7 (sc. αἴτια) 70,13.15bis.17 72,9 (κατάληψις) 14,5 74,9 (τὰ) -α 12,12 (ἔλεγχος) I190,7

Index verborum ἀ δ ή ν   146,13bis ἀ δ ι ά λ ε ι π τ ο ς   (κλόνος καὶ τρόμος) 134,18 (πυρετός) 102,17 ἀ ε ί   4,16 64,7 78,6 84,14.17 94,3 96,7 134,17 ἀ ε ρ ώ δ η ς   (ἀναθυμίασις) 88,7 (οὐσία) I192,13 ἀ ή ρ   I182,10 3,12 (καθαρός) I186,13.15 (πλησιάζων) 50,4 (διαφθορά) 66,12 (ὁλκή) 44,5.9.11 (οὐσία) I186,17 (τροπή) 66,16 ἀ θ ε ρ ά π ε υ τ ο ς   (δίψος) 80,11 ἀ θ ε ρ ώ δ η ς   (ὑγρόν) 140,22 ἀ θ έ ρ ω μ α   140,22bis ἀ θ ρ ο ί ζ ε ι ν   pass. 158,15 (Hipp.) 166,19 ἀ θ ρ ό ο ς   (πνεῦμα) 164,12 – adv. I194,20 opp. κατὰ βραχύ 152,15 – comp. (ἐπιπήδησις) 96,12 ἀ θ υ μ ί α   pl. I194,18 α ἰ γ ί λ ω ψ   136,4 138,1bis.3 α ἰ δ ο ῖ ο ν   148,21 156,11 (ἔντασις) 116,12 – pl. 112,18 122,22 124,2 α ἰ θ α λ ώ δ η ς   (περιττώματα) I188,12.16 α ἷ μ α   24,1 28,7.9.11.15bis 30,4.11 142,21bis 150,15 166,2 168,15 170,18 I182,5.7.12.13 III200,28 III 202,2 (μελαγχολικώτερον) I184,6 (χολῶδες) I184,4 (ἀπὸ νεοσφαγοῦς ἱερείου) 122,20 (ἀγγεῖον) 30,10 (ἀγγεῖον ἐλάττονος καὶ καθαρωτέρου) 30,13 (ἔκχυσις) 166,21 168,2 (θρόμβωσις) I184,15 (περιήθημα) 28,7 (τρυγώδους συλλογή) 144,15 (τὸ τρυγῶδες) I186,5 (φορά) 168,3 ἡ ἐν τῷ -ατι ὑγρασία 30,8 α ἱ μ ά λ ω ψ   142,7 α ἱ μ α τ ι κ ό ς   (κοιλία sc. καρδίας) III200,26.27 (χυμός) I182,21 α ἱ μ α τ ώ δ η ς   τὰ -η (ἀπόκρισις) 112,2 α ἱ μ ο ρ ρ α γ ί α   80,18 166,21bis 168,1bis.2 (τρόποι) 168,4bis α ἱ μ ο ρ ρ ο ΐ ς   150,14bis 168,1.2.3 – pl. (διαφοραί) 150,16bis α ἴ ξ   pl. 138,3 α ἴ ρ ε ι ν   pass. 68,16bis α ἵ ρ ε σ ι ς   10,8bis.10.12 12,1 (ἐμπειρική) 12,10bis (λογική) 12,5.12 (τετάρτη) 12,7 οἱ ἀπὸ τῆς Ἡροφίλου -εως 6,1 – pl. (κατὰ ἰατρικήν) 12,6 item 12,6 α ἰ σ θ ά ν ε σ θ α ι   46,18 48,2 160,17 α ἴ σ θ η σ ι ς   46,13bis.15.16.17bis.18 50,7 70,9.18 84,11 160,17 I190,16 II198,22bis (ὑγρὰ καὶ θερμή) 30,11 (ἀπώλεια) I194,19 – pl. 48,1.3bis 162,2 I 182,2 (συγγυμνασία) 38,17 48,5 α ἰ σ θ η τ ή ρ ι ο ν   46,15.16.19 (ἀντιληπτικὸν τοῦ εὐώδους καὶ δυσώδους) 22,6 – pl.

209

(ἐπίληψις) 100,10 α ἰ σ θ η τ ι κ ό ς   (ὄργανα) 46,20 (οὐσία) 16,13 (τινός) 22,2.4.9 (τὸ) -όν 46,15.18 48,2 – comp. (ἀρτηρία) 30,15 (νεῦρα) 32,7 α ἰ σ θ η τ ό ς   (διαστολή) 84,9 (τὸ) -όν 46,15.17.20 α ἰ τ ί α   II198,7 (διάφορος) 146,21 (ποιητικὴ οὔρου) I184,12bis item I194,3 (φανερά) 134,2 (γαγγραίνης) 156,1 (γενέσεως καὶ διαπλάσεως) 36,10 (γονορροίας) 116,8 (ἐκτροπῆς βλεφάρου) 138,21 (λειεντερίας) 112,7 (sc. πάθους) 64,20 (συλλήψεως) 164,3bis δι᾽ ἣν -αν 54,2 134,14 item 162,22 II 198,18 – pl. (νοσοποιοί) 170,4 (ἀγονίας) 160,1bis (τῶν ἐν μήτρᾳ ἑλκῶν) 166,14 item 166,14 (ἐντεροκήλης) 152,16bis (τῶν κατὰ τὰς μήτρας παθῶν) 166,14 α ἰ τ ι ᾶ σ θ α ι   162,13 α ἰ τ ι ο λ ο γ ί α   pl. III204,27 α ἴ τ ι ο ν   66,18bis 68,9 170,2 178,2 I194,5 (αὐτοτελές) 70,1bis (προηγούμενον) 68,12bis.14 (προκαταρκτικόν) 66,18 (συνεκτικόν) 68,4 (συνεργόν) 70,5bis – pl. 34,12 68,7 170,6 (πρόδηλα) 70,8bis.10 (οὐ πρόδηλα) 70,12 item 70,12 (προκαταρκτικά) 68,10 (συνεκτικά) 68,7 (τάσεως) 174,15 176,3.6 α ἴ τ ι ο ς   (τινός) 142,21 160,21 164,20 α ἰ φ ν ί δ ι ο ς   adv. -ον 128,13 178,7 α ἰ ώ ν   4,17 ἀ κ α τ α γ ώ ν ι σ τ ο ς   (ἰσχύς) 54,5 ἀ κ α τ α σ τ α σ ί α   (διάφορος) 90,1 ἀ κ α τ ά σ τ α τ ο ς   adv. 84,6 ἀ κ α τ ά σ χ ε τ ο ς   (ἱδρῶτες) 102,21 (φορά) 130,13 ἀ κ ί ν δ υ ν ο ς   (νόσημα) 62,3 64,7bis ἀ κ ι ν η σ ί α   (σώματος) I196,1 ἀ κ ι ν η τ ε ῖ ν   172,8 ἀ κ ί ν η τ ο ς   (ἀρτηρία) 96,5 ἄ κ λ α σ τ ο ς   (ὀστοῦν) 128,4 ἀ κ μ ά ζ ε ι ν   42,6 οἱ -οντες 40,15bis 42,4.6 (ἡλικία) 40,11 ἀ κ μ α σ τ ι κ ό ς   (ἡλικίαι) I188,13 ἀ κ μ ή   60,20 (ἡλικίας) 42,12bis ἀ κ ο ή   46,19 48,3.10bis ἀ κ ο λ ο υ θ ε ῖ ν   10,10.11.13bis 74,9 104,16 126,10 ἀ κ ο λ ο υ θ ί α   12,1 74,5 ἀ κ ό λ ο υ θ ο ς   (θεραπεία) 172,2 τὸ -ον 84,11 – adv. 14,12 I194,17 ἀ κ ο ν τ ί ζ ε ι ν   I192,4 ἀ κ ο ν τ ι σ μ ό ς   κατὰ -όν 166,22 ἀ κ ο ύ ε ι ν   (τινός) 178,10

210

Index verborum

ἀ κ ο υ σ τ ι κ ό ς   (ἀντιλήψεις) 48,12 ἀ κ ρ ο π ο σ θ ί α   150,2 ἄ κ ρ ο ς   (ξηρότης) I188,18 (ὑγρότης) I188,18 τὸ -ον (τριχῶν) 124,19 τὰ -α 78,18 104,13 108,9 (βρόγχου) III200,7 (χειρῶν καὶ ποδῶν) 118,23 ἀ κ ρ ο χ ο ρ δ ώ ν   148,4bis – pl. 56,4 ἀ κ ρ ώ μ ι ο ν   102,16 ἀ λ γ ε ῖ ν   112,3 ἄ λ γ η μ α   122,6 (πολυχρόνιον καὶ δυσθεράπευτον ἰσχίου) 116,16 (σφοδρόν) 114,7 – pl. 104,17 (ἀνύποιστα) 112,13 ἀ λ λ ά * 94,8 156,6 I190,15 ἀ. καί 6,2 μὴ …, ἀ. I 192,7 μὴ … μηδὲ …, ἀ. 84,6 92,7 μηδὲ …, ἀ. 82,3 οὔτε … οὔτε …, ἀ. 4,13 6,3 οὐ μόνον …, ἀ. οὔτε …, ἀ. 160,20sq. ἀ λ λ ά σ σ ε ι ν   med. 110,15 ἀ λ λ ή λ ω ν   10,10.12 90,15 174,6 ἀ λ λ ο ί ω σ ι ς   I192,12 (Arist.) (ἑτοίμη πρὸς ἐξαιμάτωσιν) 38,9 (κόρης) 132,14 ἀ λ λ ο ι ω τ ι κ ό ς   (sc. ἐνέργεια) I182,19 ἄ λ λ ο ς *   34,18 70,14 162,6.12 τὰ -α μόρια 56,14 item 48,2 -αι τροχιλίαι 176,2 ἄ. τις τρόπος 160,4sq. item 88,18 166,10 -α τοιαῦτα … αἴτια 68,6sq. τὰ -α 96,15 166,17 ἄ. τις 160,17 ἄλλοτ᾽ ἐπ᾽ -ους τόπους 124,6 – adv. 44,11.14 68,9 104,11 I180,6 I186,12 I 190,4.6 ἄ λ λ ο τ ε   ἄ. ἐπ᾽ ἄλλους τόπους 124,6 ἀ λ λ ό τ ρ ι ο ς   τὸ -ον 154,18 ἁ λ υ κ ό ς   (φλέγμα) 28,12 I186,8 ἁ λ υ κ ό τ η ς   168,19 ἀ λ φ ό ς   pl. 56,5 ἀ λ ω π ε κ ί α   124,18 126,12bis ἅ μ α   ἅ. καί 26,13 – c. dat. 44,10 ἁ μ ά ρ τ η μ α   64,2 ἀ μ α υ ρ ό ς   (ἔγχυμα) 86,15 ἀ μ α ύ ρ ω σ ι ς   132,21 (τοῦ ὁρατικοῦ) 132,15 ἀ μ β λ ύ ν ε ι ν   10,4 (Hipp.) ἀ μ ε ί ν ω ν   (sc. ἀφαίρεσις) 144,2 ἀ μ έ λ ε ι   166,2 ἀ μ ε τ ά π τ ω τ ο ς   (δόξα) 8,13 (κατάληψις) 8,11 ἄ μ ε τ ρ ο ς   (sc. τροφή) 108,12 (ὑγρότης) II 198,7 ἀ μ ι γ ή ς   (σιτία) 112,11 ἄ μ ο ι ρ ο ς   (τινός) 160,24 ἀ μ υ δ ρ ό ς   (σφυγμός) 78,19 80,16 88,11bis 96,18.20 122,11 – comp. (πληγαί) 90,9 (σφυγμοί) 104,14 108,10 ἀ μ ύ δ ρ ω σ ι ς   132,17

ἀ μ φ η μ ε ρ ι ν ό ς   (ὁ) ἀ. 60,2 82,10bis ἀ μ φ ί   c. acc. 106,11 ἀ μ φ ί β ο λ ο ς   (sc. νόσημα) 64,6 ἀ μ φ ί δ ο ξ ο ς   (sc. θεώρημα) 16,10bis ἀ μ φ ό τ ε ρ ο ι   86,7 128,14 156,10 ἄ μ φ ω   158,14 (Hipp.) ἄ. ταῦτα 162,13 ἄ ν I   c. coni. aor. 144,26 – c. opt. praes. 10,11 52,12 64,5 100,17 156,7 c. opt. aor. 86,18 158,20 ἄ ν I I   I192,4 → ἐάν ἀ ν ά   c. acc. 78,16 112,16bis ἀ. γ´ III204,18 ἀ ν α β α ί ν ε ι ν   (τι μέγα) 118,14 ἀ ν α β ι β ρ ώ σ κ ε ι ν   144,22 – pass. 118,23 ἀ ν α γ κ α ῖ ο ς   6,13 κοινότητες -αι τῷ τῆς ἰατρικῆς τέλει 14,2 ἀ ν ά γ κ η   ἀ. (sc. ἐστί) c. acc. c. inf. 112,10 ἐξ -ης 56,12 160,7 κατὰ -ην 14,9 – pl. πρὸς -ας 80,18sq. ἀ ν α γ ρ ά φ ε ι ν   4,5 (τοὺς ὅρους αὐταῖς λέξεσιν) 6,8 ἀ ν α δ ι δ ό ν α ι   pass. 142,5 ἀ ν ά δ ο σ ι ς   38,7 40,1bis.3 (συντέλεια) 28,6 – pl. 38,16 ἀ ν α δ ρ ο μ ή   (ὑστέρας) 122,8 ἀ ν α θ υ μ ί α σ ι ς   (ξηρὰ καὶ ἀερώδης) 88,7 ἀ ν α ι μ ί α   156,5 ἄ ν α ι μ ο ς   (σύγκρισις) 156,5 ἀ ν α ι ρ ε ῖ ν   pass. 76,10 ἀ ν α ί ρ ε σ ι ς   66,4 ἀ ν α ι ρ ε τ ι κ ό ς   (sc. νόσημα) 64,2 ἀ ν α ι σ θ η σ ί α   156,5 (σώματος) 102,4 I 196,1 (ψυχῆς) 100,13 ἀ ν α ί σ θ η τ ο ς   (δέρματος ἔφαψις) 34,8 (μυελός) 32,19 (πιμελή) 32,15 (σύγκρισις) 156,5 (σώματα) 34,1.3.9 I186,21 ἀ ν α κ α θ ί ζ ε ι ν   110,4 ἀ ν α κ λ ᾶ ν   pass. 100,8 128,14 ἀ ν ά κ λ α σ ι ς   178,4 ἀ ν α κ ο μ ί ζ ε ι ν   med. (ἐκ νόσου) 126,10 ἀ ν α κ ό π τ ε ι ν   pass. 94,9 ἀ ν ά λ η ψ ι ς   (τῆς ἰατρικῆς) III204,27 ἀ ν α λ ο γ ί α   (πρός τι) 52,17.18 54,4 80,13 (χρονική) 90,13sq. (μελῶν) 52,8.9 ἀ ν α λ ο γ ι σ μ ό ς   14,4bis ἀ ν ά λ ο γ ο ς   adv. 86,7 ἀ ν α λ ύ ε ι ν   pass. 18,2 III200,13 ἀ ν ά λ υ σ ι ς   18,7 (Athen.) κατὰ -ιν 6,18 ἀ ν α μ ι γ ν ύ ν α ι   pass. 88,8 (τινί) 32,10 82,1 ἀ ν α μ ι μ ν ῄ σ κ ε ι ν   pass. (τι) 50,9 ἀ ν ά μ ν η σ ι ς   50,8bis ἀ ν α ν ε ύ ε ι ν   100,4

Index verborum ἀ ν α ξ η ρ α ί ν ε ι ν   pass. III200,15 ἀ ν α π έ μ π ε ι ν   pass. I186,11 ἀ ν α π λ η ρ ο ῦ ν   III200,5 ἀ ν α π ν ε υ σ τ ι κ ό ς   (ἐργαλεῖον) 22,14 (ὄργανα) 98,15 τὰ -ά II198,7.15 ἀ ν α π ν ο ή   44,4bis.5 110,4 122,10 (μεγάλη καὶ θερμή) 78,13 (ἐνέργεια) 24,5 ἀ ν α π ο ύ λ ω τ ο ς   (στόμιον) 144,18 152,2 ἀ ν α σ τ ο μ ο ῦ ν   144,6 ἀ ν α σ τ ό μ ω σ ι ς   κατὰ -ιν 168,5 ἀ ν α σ τ ρ έ φ ε ι ν   pass. 6,4 ἀ ν ά τ α σ ι ς   176,4bis (κατὰ μετάληψιν καὶ ἀντιμετάληψιν) 176,6 (ἄνω βλεφάρου) 138,16 ἀ ν α τ ο μ ή   18,15bis 158,9 ἀ ν α φ έ ρ ε ι ν   92,7 – pass. 78,3 I194,12 (ἐπί τι) 16,4 ἀ ν α φ ο ρ ά   -ὰν ἔχειν ἐπί τι 8,16 10,9 ἀ ν ά χ υ σ ι ς   (χολῆς) 104,18 ἀ ν α χ ω ρ ε ῖ ν   (ἐπί τι) 156,14 ἀ ν α χ ώ ρ η σ ι ς   (διδύμου) 154,9 ἀ ν δ ρ ε ί α   52,16 54,6 (ψυχῆς) 54,4 ἀ ν έ λ κ ω τ ο ς   (ὄγκος) 144,25 ἄ ν ε μ ο ς   160,21 ἀ ν έ ρ χ ε σ θ α ι   I192,21 ἄ ν ε σ ι ς   78,7 82,8 (νοσήματος) 100,12 (τοῦ παρηκμακέναι) 76,2 (ψυχῆς κατὰ φύσιν) 50,13 – pl. 78,10 106,14 (ἀνταπόδοσις) 82,5 ἄ ν ε υ   98,18 100,10 106,2.5 110,19 124,14 130,7 ἀ ν ε υ ρ ύ ν ε ι ν   pass. 92,12 94,1 ἀ ν ε ύ ρ υ σ μ α   142,3bis (ἀγγείων) 150,14 (ὀμφαλοῦ) 148,16 ἀ ν ε υ ρ υ σ μ ό ς   (ἀγγείου) 142,4 154,1.3 ἀ ν ή ρ   160,2 – pl. (συγγράμματα) 6,6 ἄ ν θ ρ α ξ   130,6 132,8bis I184,5bis ἀ ν θ ρ ώ π ε ι ο ς   (ὀστᾶ) 172,3 ἀ ν θ ρ ώ π ι ν ο ς   (σώματα) I180,6 ἄ ν θ ρ ω π ο ς   16,11bis 18,6 (Athen.) 34,18 36,3 (Zen.).9.11.13 52,1 62,13 104,8 156,22ter (Democr.) I188,8 (γένεσις) 34,16 (ἡλικίαι) 40,10 (πούς) III202,7 (σπέρμα) 36,2 (Zen.) – pl. 74,4 168,12 I188,17 (σωτηρία) 4,6 ἀ ν ι ᾶ ν   pass. 160,16 ἀ ν ι έ ν α ι   (-ίημι) pass. 88,2 ἀ ν ι σ ό τ η ς   (σφυγμῶν) 90,6 ἀ ν ο ρ ε κ τ ε ῖ ν   112,18 ἀ ν τ α γ ω ν ι σ τ ή ς   (νοσημάτων) I180,12 ἀ ν τ α π ό δ ο σ ι ς   44,8 (ἐπιτάσεων καὶ ἀνέσεων) 82,6 (χρόνου ἀπαράλλακτος) 170,12 ἀ ν τ ι ά ς   pl. III200,2

211

ἀ ν τ ι κ ε ῖ σ θ α ι   128,17 (τινί) 132,19 ἀ ν τ ι λ η π τ ι κ ό ς   (τινός) 22,6 ἀ ν τ ί λ η ψ ι ς   (κενεμβατήσεως) 86,16 – pl. (ἀκουστικαί) 48,12 (ἁπτικαί) 48,19 (ὁρατικαί) 48,9 (τῶν ὀσφραντῶν) 48,15 ἀ ν τ ι μ ε τ α λ α μ β ά ν ε ι ν   pass. 176,1 ἀ ν τ ι μ ε τ ά λ η ψ ι ς   κατὰ -ιν 174,14.15 176,6 ἀ ν τ ι τ υ π ε ῖ ν   84,14 ἀ ν τ ί τ υ π ο ς   (ὄγκος) 110,11 142,15 I182,21 (σκληρία) 124,12 ἀ ν τ ο χ ή   (ὑμένων πρὸς τὰ παρακείμενα σώματα) 142,2 ἀ ν ύ π ο ι σ τ ο ς   (ἀλγήματα) 112,14 (πόνος) 106,9 ἄ ν ω   134,14 176,2 κάτωθεν ἄ. 176,15 (βλέφαρον) 138,14.16 (τόποι) 176,5.8 τὰ ἄ. 114,2 – comp. (μέρος τοῦ στόματος) I188,2 – sup. (μέρη τῆς ἰατρικῆς) 120,3 ἀ ν ώ δ υ ν ο ς   (ὄγκος) 110,11 ἀ ν ω μ α λ ί α   90,6bis 118,18 I194,15 ἀ ν ώ μ α λ ο ς   (τριχῶν ἀπόπτωσις) 126,1 (δέρμα) 118,21 (δημιούργημα) 162,18 (ὄγκος) 124,15 (σκληρία) 124,12 (σφυγμός) 90,7 92,10bis.14bis (τραχύτης) 136,13 – adv. 162,16.18 ἀ ξ ί α   πρὸς -αν 54,11 ἄ ξ ι ο ς   -ον (sc. ἐστί) c. inf. 4,14 ἀ ξ ι ο ῦ ν   4,4 6,10 ἀ ξ ί ω μ α   (καθολικὸν συμπληρωτικὸν τῆς ἰατρικῆς) 14,13 ἀ ό ρ α τ ο ς   (διάθεσις) I190,8 ἀ π α γ γ έ λ λ ε ι ν   I192,20 ἄ π α γ μ α   126,19 128,16bis ἀ π α θ ή ς   (ὀστοῦν) 128,10 ἀ π α λ λ ά σ σ ε ι ν   (τινός) 10,3 (Hipp.) 140,17 ἁ π α λ ό ς   (ἀρτηρία) 88,2 (σφυγμός) 88,1bis.4 ἀ π α ρ ά λ λ α κ τ ο ς   (ἀνταπόδοσις) 170,13 ἀ π α ρ α π ό δ ι σ τ ο ς   (ἐνέργεια) 50,19 ἀ π α ρ τ ᾶ ν   pass. (τινός) I188,5 ἀ π α ρ τ ί ζ ε ι ν   (αὐτοτελῆ διάνοιαν) I180,2 – pass. 16,8 52,7 ἀ π α ρ τ ι ζ ό ν τ ω ς   6,19 ἅ π α ς   βάσις ἅ. 160,24 ἅπαν τὸ σῶμα 170,20 τὸ ἐντὸς ἅπαν 86,11 εὐεργέτης ἁπάντων 4,18 ἀ π ε ῖ ν α ι   70,18 ἄ π ε ι ρ ο ς   (τὸ) -ον I192,6 (τὰ) -α 4,10 ἀ π ε μ ε ῖ ν   pass. 106,6 ἄ π ε π τ ο ς   (σιτία) 112,11 ἀ π ε ρ γ ά ζ ε σ θ α ι   (σαφὴ τὴν διαστολήν) I 192,6

212

Index verborum

ἀ π ε ρ ύ κ ε ι ν   34,12 ἀ π έ ρ χ ε σ θ α ι   τὰ -όμενα 42,9.14 ἀ π ε υ θ υ σ μ έ ν ο ς   (τὸ) -ον 26,7 112,5 150,22 III 200,21 ἀ π έ χ ε ι ν   intrans. (τινός) III202,18 ἀ π ή χ η μ α   126,20bis ἀ π ή χ η σ ι ς   (πνεύματος) I192,17 ἁ π λ ο ῦ ς   sup. 18,1.2.6. (Athen.).7 (Athen.) ἀ π ό *   18,9 46,4 ὁρμᾶσθαι ἀ. τινος 14,4 item 32,5 38,4 50,13.15.16 I192,2 sim. 52,4.6 68,3 80,15 διάστασις ἀπ᾽ ἀλλήλων 174,6 οἱ ἀπὸ τῆς Μεθόδου 84,1 item 6,1 ἀ. τοῦ ταχέος βραδύτερος ὁ σφυγμὸς μεταγίνηται 94,6 item 94,4 εἰρῆσθαι ἀ. τινος 108,19 138,3.7 142,14 ἀ. πυρὸς καίεσθαι 124,5 item 36,1 156,18 I184,2 φλεγμονὴ γίνεται ἀ. χειρουργίας 156,2 ἀ. ψαλίδος κείρεσθαι 126,2 ἀ π ο β α ί ν ε ι ν   72,8 I194,7 ἀ π ο β ά λ λ ε ι ν   136,8 ἀ π ο β λ έ π ε ι ν   (εἴς τι) 142,19 ἀ π ο γ α ι ο ῦ ν   pass. I186,4 ἀ π ο γ ί γ ν ε σ θ α ι   II198,8 τὸ -όμενον 42,11 τὰ -όμενα 44,3 ἀ π ό δ ε ι ξ ι ς   (εὔλογος) I190,19 ἀ π ο δ έ χ ε σ θ α ι   III204,29 ἀ π ο δ ι δ ό ν α ι   pass. (τινί) 174,15 176,2 (εἴς τι) 176,5 ἀ π ό θ ε σ ι ς   (τελεία συστολῆς) 94,9 ἀ π ο θ ν ῄ σ κ ε ι ν   160,7 (ἐκ τοῦ νοσήματος) 66,17 ἄ π ο ι ο ς   (sc. φλέγμα) I186,9 ἀ π ο κ ά θ α ρ μ α   (ἐγκεφάλου) 30,6 (τροφῆς) 28,5 ἀ π ο κ α θ ι σ τ ά ν α ι   med. (εἰς τὸ κατὰ φύσιν) 110,13 item 96,16 166,3 ἀ π ο κ α λ ύ π τ ε ι ν   pass. 70,16 ἀ π ο κ α τ ά σ τ α σ ι ς   76,9 (sc. ὑγιείας) 120,19 ἀ π ο κ ρ ί ν ε ι ν   pass. 36,5 (Zen.) τὸ -όμενον 122,20 τὰ -όμενα 80,15 122,15 ἀ π ό κ ρ ι σ ι ς   122,13.18 (sc. ἀέρος) 44,12 (αἱματωδῶν ἢ τρυγωδῶν) 112,2 (περιττώματος) 26,4 (σπέρματος) 116,6 (τῶν ὑγρῶν) 108,2 (ἐποχή) 80,18 – pl. 78,18 112,6 124,2 (ἰνώδεις ἢ ψαμμώδεις) 114,7 (πολλαί) 110,21 ἀ π ο κ ρ ι τ ι κ ό ς   (sc. ἐνέργεια) I182,19 ἀ π ό κ ρ ο τ ο ς   (ἀρτηρία) 86,18 (οὐσία) 144,13 ἀ π ο κ υ ΐ σ κ ε ι ν   pass. 160,8 ἀ π ο λ ε ί π ε ι ν   (συγγράμματα) 4,13 ἀ π ο λ ε π τ ύ ν ε ι ν   pass. 114,2

ἀ π ο λ λ ύ ν α ι   med. 66,12 ἀ π ό λ υ μ α   pl. (ἀποκρίσεις) 112,2 ἀ π ο ν ε μ η τ ι κ ό ς   (τινός) 54,11 ἀ π ο ν ε ύ ε ι ν   82,3 ἄ π ο ν ο ς   (σκληρία) 124,12 – comp. (ἔντερα) 112,9 ἀ π ο π ί π τ ε ι ν   118,19 (τρίχες ῥιζόθεν) 126,13 ἀ π ο π λ η κ τ ι κ ό ς   οἱ -οί 102,6.9 ἀ π ό π λ η κ τ ο ς   102,7 ἀ π ο π λ η ξ ί α   60,10 102,3bis.5bis I194,19 I196,1 ἀ π ό π τ ω σ ι ς   (βλεφαρίδων) 140,2 (ἀνώμαλος τριχῶν) 126,1 (ῥιζόθεν τριχῶν) 126,9 ἀ π ο σ κ ε π α ρ ν ι σ μ ό ς   126,19 128,11bis ἀ π ο σ π ᾶ ν   pass. (ἔκ τινος) 162,5 ἀ π ό σ τ α σ ι ς   98,11 (κατὰ τὸ μέλαν sc. ὀφθαλμοῦ) 132,1 ἀ π ο σ τ ε ν ο ῦ ν   pass. 92,19 ἀ π ο σ τ ε ν ο χ ω ρ ε ῖ ν   pass. 92,13 ἀ π ο σ τ ε ρ ε ῖ ν   pass. 160,9 ἀ π ό σ τ η μ α   144,9bis 166,15 (κατὰ βουβώνων) 148,7 (ἐν κατακαλύψει) 148,1.2 (ἐν μήτρᾳ) 122,5bis – pl. (παρὰ τοῖς ὠσίν) 140,15 ἀ π ο σ τ ρ έ φ ε ι ν   pass. 108,5 ἀ π ο σ τ ρ ο φ ή   (τῶν φιλτάτων) 106,4 ἀ π ο σ ύ ρ ε ι ν   150,5 – pass. 150,9 ἀ π ο σ φ ά τ τ ε ι ν   166,19 ἀ π ο σ χ ί ς   pl. (πολλαί) 140,9 ἀ π ό τ α σ ι ς   (μυῶν τε καὶ νεύρων) 100,1 ἀ π ο τ ε λ ε ῖ ν   80,12 114,5 – pass. 20,6 30,5 48,13.18 84,16 94,5 104,19 116,7 118,9 ἀ π ο τ έ λ ε σ μ α   68,2.15 70,4.10 [I188,5] (δυσχερές) 70,5 (πνεύματος) I192,15 (σκοποῦ) I 180,5 (συντέλεια) 68,11 κατὰ -α (opp. κατὰ φαντασίαν) 64,12bis ἀ π ο τ ε λ ε ύ τ η σ ι ς   (νεύρων) 34,6 ἀ π ο τ ρ ο φ ή   (σώματος) I182,13 ἀ π ο φ α ί ν ε ι ν   c. acc. c. part. 70,10 – med. c. acc. c. inf. 38,17 ἀ π ο φ έ ρ ε ι ν   (τινὰ εἴς τι) 104,8 ἀ π ο φ λ ε γ μ α ί ν ε ι ν   110,13 ἀ π ο φ ο ρ ά   (δυσώδης) 140,14 ἀ π ο φ ρ ά τ τ ε ι ν   114,13 ἀ π ό φ υ σ ι ς   (ἀγκιστροειδὴς ἢ ἀγκυροειδής) III204,14 ἀ π ρ ο α ί ρ ε τ ο ς   (κίνησις) 46,2.3 (ὁλκή) 44,9 (φορά) 130,14 ἅ π τ ε ι ν   med. 114,4 (τινός) 114,12 ἁ π τ ι κ ό ς   (ἀντιλήψεις) 48,19 ἀ π ώ λ ε ι α   (νεύρων αἰσθήσεώς τε καὶ κινήσεως) I194,19

Index verborum ἄ ρ α   οὐκ ἄ. I190,14.15 ἀ ρ α ι ό ς   (sc. σπλήν) 24,13 – comp. (σφυγμός) 90,3 94,5 ἀ ρ ά χ ν η   (τρόπος) 94,12 ἀ ρ α χ ν ώ δ η ς   (σφυγμός) 94,11bis ἄ ρ γ ε μ ο ν   130,5.17bis ἀ ρ γ ό ς   (αἷμα) 30,4 ([τὸ] ὑγρόν) 148,10 152,12.19 154,4 ἀ ρ ε τ ή   pl. (σωματικαί) 52,17 (σώματος) 52,13bis (ψυχῆς) 52,15bis ἀ ρ θ ρ ῖ τ ι ς   60,8 118,3bis ἄ ρ θ ρ ο ν   172,5.6bis.10 III204,21 – pl. 32,9 118,4 146,19 156,7 (κινήσεις) 28,19 ἀ ρ ι θ μ ό ς   ὁ ὀκτὼ ἀ. 162,23 item 164,1 ἀ ρ ι σ τ ε ρ ό ς   (μέρος) 106,13 τὰ -ά 102,11 118,13 162,6 ἄ ρ ι σ τ ο ς   (διδασκαλία) 4,9 (ἰατρός) 16,9bis (κατασκευαί) 58,4.6 ἰατρῶν -ε Τεῦθρα 4,5 ἄ ρ μ ε ν ο ν   pl. 20,6 ἁ ρ μ ο γ ή   172,5.8bis.11 ἁ ρ μ ό δ ι ο ς   sup. 6,14 ἁ ρ μ ο ν ί α   174,2 III204,23 (τῶν συνιστώντων τὸν ἄνθρωπον) 52,1 ἅ ρ π α σ μ α   (ψυχῆς μερῶν) 36,3 (Zen.) ἄ ρ ρ α φ ο ς   (κρανία) III202,35 ἀ ρ ρ ε ν ι κ ό ς   (χαρακτήρ) 156,10 ἄ ρ ρ η ν   τὸ -εν 158,8 160,4 162,4bis.8 ἄ ρ ρ υ θ μ ο ς   (σφυγμός) 90,17bis ἀ ρ ρ ώ σ τ η μ α   64,15bis 66,1bis – pl. (μίγμα) 102,1 ἄ ρ σ ι ς   (καρδίας καὶ ἀρτηριῶν καὶ ἐγκεφάλου καὶ μηνίγγων) 84,7 ἀ ρ τ η ρ ί α   26,19 30,13bis 86,2.4.7.18 88,2 92,12 94,15 96,5.11.19 I186,12 I190,11.17 I192,1 III202,24 (κέντρον) I192,5 (κίνησις) I192,3 (μέρος) 92,15.18 (ὑποχώρησις) 94,8 (χιτών) 86,10 – (τραχεῖα) I192,16.19 – pl. 18,13 22,16.17 24,5 28,16 32,7 46,4.5 90,12 (Zen.).16 (Heget.) 164,9 168,7 I182,5 III200,28 (λεῖαι καὶ τραχεῖαι) 22,14 (μεγάλαι) I194,14 (ἄρσις καὶ ἐπανάστασις) 84,8 (διαστολὴ καὶ συστολή) 44,14 46,1 (θερμότης) I194,10.12 ἀ ρ τ η ρ ι ώ δ η ς   (πνεύμων) 22,13 (σπλήν) 24,11 (σώματα) 20,10 ἄ ρ τ ι ο ς   (ἀριθμός) 162,23 ἀ ρ τ ι ό τ η ς   52,4.7.14 54,12.14 ἄ ρ χ ε ι ν   τὸ -ον (τῶν μερῶν τῆς ψυχῆς) 46,6 – med. (ἀπό τινος) 96,6 (πόθεν) III 202,25.28 c. inf. I192,7 ἀ ρ χ ή   50,15.17 98,11 (γενέσεως) I192,8 (τριβῆς) 120,5 ἐξ -ῆς 56,7 – pl. 174,15 176,1

213

II 198,19 (κηρείας) 176,5 ἀ ρ χ η γ ό ς   (τῶν καλῶν) 4,16 ἀ ρ χ ι κ ό ς   adv. 74,8 ἄ σ α λ ο ς   (πληγή) 92,7 ἀ σ ά φ ε ι α   (φωνῆς) 98,5 ἀ σ θ έ ν ε ι α   (πλείων) 64,16 ἀ σ θ ε ν ή ς   (νόσημα) 62,9 66,1 (πληγή) 88,12 (σφυγμοί) 82,2 τὸ -ές (σώματος) II 198,14 – comp. (ἔξαρσις) 92,16 (ὑμένες) 142,2 ἄ σ θ μ α   110,3bis ἀ σ κ ί τ η ς   (ὕδρωψ) 114,1bis ἄ σ κ ω μ α   III202,20 ἀ σ π ί ς   76,5 ἀ σ τ α τ ε ῖ ν   134,17 ἀ σ τ ρ ά γ α λ ο ς   III204,15.24 ἀ σ ύ ν ε τ ο ς   adv. 100,17 ἀ σ ύ ν τ ρ η τ ο ς   (ἐπανάστασις) 138,2.6 ἀ σ φ α λ ή ς   (κατάληψις) 8,11 ἄ σ φ α λ τ ο ς   I186,4 ἀ σ φ α λ τ ώ δ η ς   (sc. μελαγχολικὸς χυμός) I 186,3 ἀ σ ώ μ α τ ο ς   (αἴτιον) 66,19 (οὐσία) 16,15 ἄ τ α κ τ ο ς   (σφυγμός) 90,2 ἀ τ α ξ ί α   90,1bis I194,15 ἀ τ ά ρ α χ ο ς   (ὁρμαί) 54,3 ἅ τ ε   160,24 c. gen. abs. 78,19 158,15 (Hipp.) ἀ τ μ ώ δ η ς   comp. (πνεῦμα) 48,14 ἀ τ ο ν ε ῖ ν   116,8 ἀ τ ο ν ί α   (τῶν στερεῶν) 98,8 ἀ τ ρ ε μ ε ῖ ν   158,15 (Hipp.) ἄ τ ρ ο μ ο ς   (χεῖρες) 20,5 ἀ τ ρ ο φ ί α   126,3 130,7 132,20bis (τριχῶν) 124,17 126,3 ἄ τ ρ ο φ ο ς   (μήτρα) 166,11 α ὖ   160,18 αὖ πάλιν I192,6 α ὖ θ ι ς   70,18 α ὐ λ ό ς   pl. 178,10 α ὐ ξ ά ν ε ι ν   pass. 42,12 140,10 α ὔ ξ ε ι ν   170,18 – pass. 42,8 68,15bis 160,18 α ὔ ξ η σ ι ς   40,6bis 60,20 166,2 I192,11 (Arist.) (πιμελῆς) 138,15 (παρὰ φύσιν πιμελῆς) 146,22 (σαρκὸς παρὰ φύσιν) 140,7 148,15 (τόνου) I190,5 α ὐ ξ η τ ι κ ό ς   (δύναμις) 170,17 α ὔ ρ α   (βραχεῖα) 94,12 α ὐ σ τ η ρ ό τ η ς   168,18 α ὐ τ ά ρ κ η ς   142,19 α ὐ τ ί κ α   104,8 α ὐ τ ο κ ί ν η τ ο ς   (οὐσία) 16,15 α ὐ τ ό μ α τ ο ς   ἐξ -ου 132,13

214

Index verborum

α ὐ τ ο π ρ ο α ί ρ ε τ ο ς   adv. 160,20 α ὐ τ ό ς *   4,16 6,8 30,4 42,9 86,11 106,5 120,19 -ῇ μόνῃ 20,4 – αὐ. ὁ ὅρος 6,14 item 46,18 76,13 86,10 τὰ στερεὰ -ά 98,8 καὶ -ή 138,6 item III200,15 -ὸ κατ᾽ ἰδίαν 70,4 ἃ καὶ -ά 70,10 -αῖς λέξεσιν 6,8 – ὁ αὐ. 38,17 item 18,8 (τῶν αὐτῶν) 26,19 ἡ -ὴ κρᾶσις 40,16 item 58,10 66,10.14.18 κατὰ τὸ -ό 12,11 18,8sq. ταὐτόν 64,8 α ὐ τ ο τ ε λ ή ς   (αἴτιον) 70,1bis (διάνοια) I180,1 α ὐ χ μ η ρ ό ς   (σφυγμός) 88,6bis ἀ φ α ι ρ ε ῖ ν   142,20 ἀ φ α ί ρ ε σ ι ς   144,1 I180,8 (δέρματος) 150,12 (μορίου) 118,16 (τῶν πλεοναζόντων) I180,9 ἀ φ α ν ή ς   τὰ -ῆ (προφήτης) I190,7 ἁ φ ή   46,19 48,4.18bis 82,3 86,10 88,5 110,11 I 194,13 (ἔπαρσις) 84,9 ἄ φ θ α   142,10bis ἀ φ ι έ ν α ι   118,23 – pass. 36,1 ἀ φ ι σ τ ά ν α ι   med. (εἴς τι) 104,10 ἀ φ ο ρ ι σ μ ό ς   I180,1bis ἀ φ ο ρ μ ή   160,19 ἀ φ ρ ο δ ί σ ι ο ς   (συνουσίαι) 158,5 ἀ φ ρ ό ς   20,13 100,11 ἀ φ ω ν ί α   122,9 ἀ χ λ ύ ς   130,19 ἀ χ ρ ο ε ῖ ν   108,9 ἄ χ ρ ο ι α   98,8 (σώματος) 110,7 ἄ χ ρ ο υ ς   (σῶμα) 116,7 ἀ ψ ε υ δ ή ς   (ἄγγελος) I190,6 β α δ ί ζ ε ι ν   (ὁδῷ) 36,6 β ά θ ο ς   16,20 78,3.18 128,6.9.19 152,4.17 176,11.13 I 194,13 III200,3 τὰ ἐν –ει σώματα 148,2 item 132,13 I190,7 sim. 168,7 διὰ -ους 140,13 κατὰ -ος 84,9 86,2.4 β α θ ύ ς   (διακοπή) 128,2.17 (κοιλότης) 172,13 (οὐλή) 132,5 β α ί ν ε ι ν   III202,34 β ά λ α ν ο ς   148,18 150,2bis.4 150,10.13 (δέρμα) 150,10 β ά π τ ε ι ν   pass. 104,19 β α ρ ε ῖ ν   138,21 β ά ρ ο ς   144,8 β α ρ ύ ς   comp. (sc. ἡμέρα) 82,19 – sup. (μέλαινα sc. χολή) 28,14 β α σ ι λ ε ύ ε ι ν   46,7 β ά σ ι ς   148,5 150,20 160,24 I196,3 (ἐγκεφάλου) 46,8 III202,29 (βλεπτικοῦ ὀργάνου) 134,20 β α σ τ ά ζ ε ι ν   166,20

β α φ ή   (τριχῶν) 52,5 β δ έ λ λ α   142,20 144,5bis β ε λ τ ί ω ν   -ον sc. ἐστί c. inf. 90,13 β ή ξ   102,18 108,15 β ί α   88,10 134,8 β ί α ι ο ς   comp. (ἔξαρσις) 92,15 (πληγή) 96,12 β ι β λ ί ο ν   (τρίτον) 18,3 – pl. 4,12 6,3 β ί ο ς   4,15 τὰ ἐν τῷ -ῳ 8,15 β ι ω φ ε λ ή ς   (ἰατρικὴ τέχνη) 4,6 β λ ά β η   (ἐνεργειῶν) I196,2 β λ α ι σ ό ς   ὁ β. 54,18 β λ ά π τ ε ι ν   106,3.6.19 118,8 I194,11.12 – pass. (πρός τι) 160,8 β λ έ π ε ι ν   134,3 β λ ε π τ ι κ ό ς   (ὄργανον) 134,20 β λ ε φ α ρ ί ς   pl. (ἀπόπτωσις) 140,2 (ῥίζαι) 136,8 β λ έ φ α ρ ο ν   136,10.11 138,21bis (ἄνω) 138,14 (ἀνάτασις τοῦ ἄνω) 138,17 (ἐκτροπή) 138,21 – pl. 136,1.2 I188,10 (τὰ ἔνδον) 136,14 (πτῶσις) 136,17 β λ η χ ρ ό ς   (πυρετός) 98,9 108,15 β ο η θ ε ῖ ν   74,7 β ο ή θ η μ α   74,3bis – pl. (τάξις) 74,5 β ο η θ η μ α τ ι κ ό ς   (σημεῖα) 74,1bis β ο θ ρ ί ο ν   130,5.23bis β ο ρ β ο ρ ύ ζ ε ι ν   82,3 β ο υ β ώ ν   pl. 122,3.7.18 132,9 148,6 168,11 β ο ύ λ ε σ θ α ι   168,19 c. inf. II198,20 β ο ύ λ ι μ ο ς   108,7bis β ρ α δ ύ ς   (σφυγμός) 122,11 – comp. (σφυγμός) 94,6 – adv. 80,6 β ρ α χ ί ω ν   III204,21.22 β ρ α χ ύ ς   (αὔρα) 94,12 (ἔκφυσις) 166,20 (ὑπόμνησις) 6,19 ἐπὶ -ύ 134,12 κατὰ -ύ 152,15 β ρ έ γ μ α   (πόνος) 122,4 β ρ έ φ ο ς   pl. (μήτηρ) I182,16 β ρ ο γ χ ο κ ή λ η   146,16bis β ρ ό γ χ ο ς   146,16 III200,22 (τὰ ἄκρα) III200,7 β ρ υ γ μ ό ς   122,21 β ρ ύ ε ι ν   136,16 β ρ ῶ μ ο ς   (ἀπὸ τῶν ἑλῶν) 80,15 β ρ ω μ ώ δ η ς   (τὰ) -η (ἐκκρίσεις) 80,14 γ ά γ γ λ ι ο ν   142,8bis γ ά γ γ ρ α ι ν α   154,17bis 156,1 (αἰτία) 156,1 γ ά λ α   (γένεσις) 164,17 γ ά ρ *   4,5.9 6,11 28,10 54,11 56,1 καὶ γ. 60,15 158,8 μὲν γ. 14,6 32,2 46,16 52,11.18 54,5 III 202,26 οὐ γ. 6,4 56,2.6.7 160,19 οὐκέτι γ. 76,15 ὡς γ. 140,9

Index verborum γ α ρ γ α ρ ε ώ ν   I188,4bis γ α σ τ ή ρ   56,12 82,3 122,16 I186,10 (στόμα) 102,21 (τρῖψις καὶ λείωσις καὶ περιστολή) 38,14 τὸ κατὰ -τρός 160,13 162,3 γ α σ τ ρ ο κ ν η μ ί α   118,1 – pl. 104,12 γ ε   II198,9 γ ε ι τ ν ι ᾶ ν   (τινί) 168,8 γ ε ν ε ι ά ς   III204,2 γ έ ν ε ι ο ν   pl. I188,10 γ έ ν ε σ ι ς   36,6 I182,21 I184,4 I192,11 (Arist.) (πρώτη) 56,8 (ἀνθρώπου) 34,16 (γάλακτος) 164,17 (λίθου) 114,9 (πνεύματος) I 186,18 (τριχῶν παρὰ φύσιν) 136,18 (αἰτία) 36,10 (ἀρχή) I192,9 γ ε ν ε τ ή   ἐκ -ῆς 134,11.16 γ ε ν ν α ῖ ο ς   (φλεγμονή) 130,16 οἱ -οι τῶν ἰατρῶν 68,7 γ ε ν ν ᾶ ν   36,1. (Zen.).9.11.13 158,20 (Asclep.) – pass. 24,1 116,3bis I182,12 I184,7 αἱ ὁμοιότητες τῶν -ωμένων πρὸς τὰς τεκούσας 158,11 γ έ ν ν η σ ι ς   (πνεύματος) I190,6 γ ε ν ν η τ ι κ ό ς   (τὸ ὑγρόν) 158,6 γ έ ν ο ς   (κοινόν) 154,14 (σφυγμοῦ) I190,10bis (σύμμιγμα τῶν προγόνων) 36,4 (Zen.) – pl. (τῆς ἰατρικῆς) 120,7 γ έ ν υ ς   III204,22 γ έ ρ ω ν   pl. 42,1bis.5.7 (ἡλικία) 40,12 γ ε ῦ σ ι ς   46,19 48,3.16bis γ ε υ σ τ ό ς   (ποιότης) 168,17 γ ε ώ δ η ς   (σύγκρισις) 156,4 (σώματα) 34,2 – comp. (σώματα) 34,1 I186,20 γ ῆ   I182,10 I188,18 γ ῆ ρ α ς   44,1bis γ ί ( γ ) ν ε σ θ α ι *   38,4.5.12.16 48,7 74,14 162,4bis.10bis.14 γ. εἴς τι 122,1 γ. ἔκ τινος 18,2 20,3 150,7 οἱ πρὸ Ἱπποκράτους γενόμενοι 4,11 item 4,19 γ. πρός τι 26,5 30,2 56,11bis ἐν παρέσει γ. 102,11 ἀρχηγὸς … γινόμενος 4,17 item 4,18 ἀναιρετικὸν -εται sc. νόσημα 64,3 item 4,8.20 6,11 86,11 γ. περὶ τὴν θεωρίαν sc. τὸ φυσιολογικόν 120,11 -εται ὑπὸ τῆς θερμασίας sc. ἡ ἀλλοίωσις 38,9 item 26,12 32,13 44,10 -εται c. acc. c. inf. 156,10 γ ι ( γ ) ν ώ σ κ ε ι ν   pass. 72,4.5 74,12 (δι᾽ ὀλίγων) 4,10 (ἔκ τινος) 72,13.17 74,11 γ λ α υ κ ό ς   (χρῶμα) 134,5 τὸ -όν 138,12 γ λ α ύ κ ω μ α   130,8 134,4bis 138,10.11.13 γ λ ί σ χ ρ ο ς   (φλέγμα) 28,12 γ λ υ κ ύ ς   (αἷμα) 28,11 (φλέγμα) I186,8

215

γ λ υ κ ύ τ η ς   168,19 γ λ ῶ σ σ α ( - τ τ - )   22,8bis 46,20 50,3 78,13.19 80,8 82,4 110,8 I192,17 III200,4 (φύσις) III 200,4 τὸ ἐν τῇ -ῃ πνεῦμα 48,16 γ ν ώ μ η   106,4.6 116,13 γ ν ω ρ ί ζ ε ι ν   pass. (διά τινος) 70,17 γ ν ώ ρ ι σ μ α   (τοῦ μέλλοντος συμβήσεσθαι) 72,4 γ ν ῶ σ ι ς   (κοινοτήτων) 14,1 (πράγματος) 8,9 γ ό μ φ ω σ ι ς   174,1 III204,20 γ ο ν ε ύ ς   pl. 54,11 γ ο ν ή   158,1 (Hipp.).14 (Hipp.) γ ό ν ι μ ο ς   (τὰ ἑπτάμηνα) 162,22 γ ο ν ό ρ ρ ο ι α   116,6bis (αἰτία) 116,8 γ ό ν ο ς   158,17bis.18.21 γ ο ῦ ν   I186,16 γ ρ υ π ό ς   ὁ γ. 54,18 γ υ μ ν α σ τ ι κ ό ς   (ἡ) -ή 52,6 οἱ -οί 52,12 γ υ ν α ι κ ε ῖ ο ς   (ῥοῦς) 122,12bis γ υ ν α ι κ ό μ α σ θ ο ν   146,22bis γ υ ν ή   158,15 (Hipp.) 160,3 164,14.15 (μήτρα) 158,14 (Hipp.) – pl. 122,1 II198,14 δ α ι μ ό ν ι ο ν   pl. II198,15 δ ά κ ν ε ι ν   68,2 – pass. 76,5 (κοιλία) 112,3 δ α κ ν ώ δ η ς   (θερμότης) I194,13 δ ά κ ρ υ ο ν   136,16 δ α κ τ ύ λ ι ο ς   150,21 (στολίς) 150,24 δ ά κ τ υ λ ο ς   pl. 34,7 86,15 96,19 (ὀστέα) III 204,17 – de mensura III202,24.25 δ α π ά ν η   (σαρκός) 136,15 δ α ρ τ ό ς   (sc. χιτῶνες) III202,12 δ α σ ύ τ η ς   (τριχῶν) I188,13 δ έ *   4,4.19.20 8,7.9 δὲ καί 6,17.18 8,12 10,13 12,7 καὶ … δέ 4,20 → μέν, ὅτε δ ε ι κ ν ύ ν α ι   8,3 – pass. c. part. 158,9 δ ε ι κ τ έ ο ς   -ον (sc. ἐστί), ποίαν κίνησιν κινεῖται ἡ ἀρτηρία I190,16 δ ε ῖ ν   6,2.8 – med. (τινός) 16,6 c. inf. 144,6 δ ε ι ν ό ς   54,8 δ ε κ α τ έ σ σ α ρ ε ς ( ι δ ´ )   I182,4 III204,17 δ ε κ α τ ρ ε ῖ ς   (πήχεις) 26,8 III200,17 δ ε κ τ ι κ ό ς   (τινός) 16,12 δ ε λ τ ο ε ι δ ή ς   (ὀστοῦν) III204,25 δ έ ν δ ρ ο ν   pl. 160,19.21 δ ε ξ ι ό ς   (μέρος) 106,13 I182,12 III200,27 III202,3 τὸ -όν 118,13 τὰ -ά 102,11 118,13 162,5 δ έ ρ μ α   34,11bis 104,18.20 118,21 (βαλάνου) 150,10 (ἀφαίρεσις) 150,13 (ἔλλειψις) 150,2 (ἐπιφάνεια) I184,2 (ἔφαψις) 34,8 156,7 (ξηρότης) I188,12 (σύμφυσις) 150,5

216

Index verborum

δ ε ύ τ ε ρ ο ς   (ἡλικία) 40,11 (πληγή) 96,13 (ὀνομασία) I184,19 (sc. ῥαφή) III202,33 (sc. χιτών) III200,13 δ έ χ ε σ θ α ι   170,19 I186,13 δ ή   διὸ δή 12,4 ἃ δή III204,18 δ ῆ γ μ α   (κυνός) 108,4 δ η λ ο ν ό τ ι   42,3 I190,12 δ η λ ο ῦ ν   8,2 (ποῖόν ἐστιν) 6,16 δ η λ ω τ ι κ ό ς   (τινός) 8,4 72,9 δ η μ ι ο ύ ρ γ η μ α   162,18 δ ι ά *   c. gen. 22,11.17 28,8 38,5 44,6bis δ. τῆς ἀνατομῆς 158,9 ἡ δ. τοῦ λόγου διδασκαλία 120,6 item 20,6 46,13 48,6.10.11 III204,27 δι᾽ ὀλίγων 4,8.10 item 4,10 6,19 δ. βάθους 140,13 δ. τρίτης 60,17 82,13 δ. παντός 58,9 168,14 – c. acc. 64,2 78,15 104,1 112,8 I 188,11.12 δι᾽ ἣν αἰτίαν 54,2 134,14 item 162,22 II198,18 δ. τί 160,10 164,10.14 I188,11.13.15 δ. χρείαν I188,9.10 δ. τοῦτο 24,13 164,2 II198,10 δ ι ά β ρ ω σ ι ς   (ἀγγείων) 168,6 δ ι ά γ ν ω σ ι ς   (τοῦ παρὰ φύσιν) 120,12 δ ι ά θ ε σ ι ς   108,7 134,18 (ἀόρατος) I190,8 (ἐκ γενετῆς) 134,11.16 (καρδιακή) 102,19bis 104,2 (κοιλιακή) 110,20bis (κωλική) 112,12bis (ὀφθαλμῶν) 134,1 (περί τι) 124,11 (περί τινι) 112,4 – pl. (ψυχικαί) I192,20 δ ι α ι ρ ε ῖ ν   34,4 – pass. (εἴς τι) 162,13 δ ι α ί ρ ε σ ι ς   150,8 (πρόσφατος σώματος) 146,7 (τῆς ἰατρικῆς) 120,7 (νοσημάτων) 60,12 – pl. (νοσημάτων) 58,13 δ ί α ι τ α   (τῶν ὑγιαινόντων καὶ τῶν νοσούντων) 120,14 δ ι α ι τ η τ ι κ ό ς   ([τῶν] ὑγιαινόντων sc. τέχνη) 10,6 (τὸ) -όν 120,8.14bis δ ι α κ ε ῖ σ θ α ι   56,1 134,2 δ ι α κ ο ν ε ῖ ν   med. (τινί) 48,4 δ ι α κ ο π ή   (ὀστοῦ) 128,3.8.12.13 (ὀστοῦ ἐπιπόλαιος ἢ βαθεῖα, στενὴ ἢ πλατεῖα) 128,1 item 128,16 (ὀστοῦ πολυμερής) 128,5 δ ι α κ ό π τ ε ι ν   pass. 128,9.12 δ ι α κ ρ ί ν ε ι ν   pass. I184,8 τὰ -κεκριμένα (ἀνάδοσις) 28,6 δ ι ά κ ρ ι σ ι ς   166,22 δ ι ά λ ε ι μ μ α   pl. 82,7 ἐκ (μικρῶν) -άτων 108,8 112,13 δ ι α λ ε ί π ε ι ν   78,9 82,13.15.19 94,16 (νοσήματα) 58,14 60,1bis (σφυγμός) 94,14bis.16 δ ι ά λ υ σ ι ς   (ὀξεῖα καὶ ὀξύρροπος) 170,10 δ ι α μ έ ν ε ι ν   78,7bis 96,6 δ ι ά μ ε σ τ ο ς   (σφυγμός) 86,9 δ ι ά ν ο ι α   50,9 102,8.9 I180,2 (ἔκστασις) 98,3

106,1 178,6 (ἐπίληψις) 100,9 (κατοχή) 102,3 (παρακοπή) 98,2 (τὸ παρεκφερόμενον) 14,11 δ ι α ξ α ί ν ε ι ν   pass. III200,16 δ ι α π έ μ π ε ι ν   (εἴς τι) 170,20 δ ι α π ή δ η σ ι ς   κατὰ -ιν 142,4 168,3.5.6 δ ι ά π λ α σ ι ς   (αἰτία) 36,10 δ ι α π ν ο ή   44,9bis δ ι α π ο ι κ ί λ λ ε ι ν   pass. III202,6 δ ι ά π υ ρ ο ς   (ἔρευθος) 142,16 δ ι ά ρ θ ρ ω σ ι ς   (φωνῆς) 22,9 34,5 δ ι ά ρ ρ ο ι α   104,9 110,18bis δ ι α σ α φ ε ῖ ν   (τί) 6,14 δ ι α σ κ ο λ ι ο ῦ ν   pass. III200,4 δ ι ά σ τ α σ ι ς   174,5bis.6 δ ι α σ τ α τ ό ς   (μέγεθος τριχῇ) 16,19 δ ι α σ τ έ λ λ ε ι ν   pass. 96,11bis I192,1 δ ι ά σ τ η μ α   pl. 16,20 84,1.3.4 (μεταξὺ τῶν ἀγγείων) δ ι α σ τ ο λ ή   44,14 84,7bis 88,15 94,17 I186,14 I 190,11 I192,6 (καρδίας καὶ ἀρτηριῶν φυσική) 44,13 (καρδίας καὶ ἀρτηριῶν καὶ ἐγκεφάλου καὶ μηνίγγων) 46,1 κατὰ -ήν I 190,4 – pl. 94,15 δ ι α σ τ ρ έ φ ε ι ν   pass. 112,17 178,3 δ ι ά τ α σ ι ς   176,8bis – pl. (κύστεως) 114,10 δ ι α τ ε ί ν ε ι ν   104,5 (μέχρι τινός) 102,16 item 122,6 δ ι α τ η ρ ο ῦ ν   36,9.13 δ ι α τ ι θ έ ν α ι   (σῶμα ἐπαλγῶς) 78,13 – pass. (παρὰ φύσιν) 172,3 δ ι α τ ρ έ χ ε ι ν   112,10 δ ι α τ ύ π τ ε ι ν   50,3 δ ι α φ έ ρ ε ι ν   46,15.16 108,17 (τινός) 102,5 138,10 158,17 168,1 (τινός τινι) 52,10bis 102,5 140,11bis 146,11bis 158,17 168,1 δ ι α φ θ ε ί ρ ε ι ν   pass. 120,19 δ ι α φ θ ο ρ ά   (ἀέρος) 66,12 δ ι α φ ο ρ ά   88,18 146,17 – pl. 90,7 (αἱμορ(ἑλκώσεων) 130,5 ροΐδων) 150,16bis (νεύρων) 32,2 (καταγμάτων) 126,18 III 202,26 (νοσημάτων) 62,1.2 (sc. σημείου) 170,3 (συρίγγων) 152,3 (κατὰ τοὺς σφυγμούς) 90,5 (τριχιάσεως) 136,19bis (φιμῶν) 150,6bis (φλέγματος) I186,8 (sc. ἐν φωναῖς) 22,5 (ξανθῆς χολῆς) I186,5 (μελαγχολικοῦ χυμοῦ) I186,1 δ ι ά φ ο ρ ο ς   (αἰτία) 146,21 (δόξαι) 156,17 δ ι ά φ ρ α γ μ α   24,6bis δ ι α φ υ λ ά τ τ ε ι ν   36,11 (τοὺς σφυγμοὺς μεγάλους) 80,5

Index verborum δ ι α φ υ σ ᾶ ν   pass. 92,12 δ ι α χ ώ ρ η μ α   pl. 104,16 δ ι α χ ώ ρ η σ ι ς   pl. (κατὰ κοιλίαν) 104,20 δ ι δ α σ κ α λ ί α   (ἀρίστη) 4,9 (τάξις) 6,13 ἡ τῶν αὐτῶν κατὰ τὸ αὐτὸ καὶ ὡσαύτως δ. 18,9 ἡ διὰ τοῦ λόγου δ. 120,6 δ ι δ ά σ κ ε ι ν   4,8 δ ί δ υ μ ο ς   ὁ δ. 154,2 III202,15 (ἀναχώρησις) 154,9 οἱ -οι 26,15bis 154,4 160,4 III202,12.14 (ἀναχώρησις) 154,10 τὸ -ον 166,12 τὰ -α 162,10bis.12.14 δ ι ε ί ρ γ ε ι ν   24,6 δ ι ε ξ ι έ ν α ι   104,16 δ ι ε σ π α σ μ έ ν ω ς   6,3 δ ι η ν ε κ ή ς   (θεώρημα) 14,.15 δ ι ι σ τ ά ν α ι   med. 86,2 90,12 (Zen.).16 (Heget.) δ ι κ α ι ο σ ύ ν η   52,16 54,9.10 δ ί κ η   -ην c. gen. I186,4 δ ί κ ρ ο τ ο ς   (σφυγμός) 94,7bis δ ι μ ε ρ ή ς   (σχίσις) 124,21 – adv. 166,19 δ ι ό   διὸ δή 12,4 δ ι ο γ κ ο ῦ ν   pass. 110,17 δ ι ο δ ε ύ ε ι ν   (διά τινος) I192,16 δ ι ο ι κ ε ῖ ν   ἡ -οῦσα τὸ ζῷον δύναμις I190,2 ἡ -οῦσα ἡμᾶς φύσις 120,11 – pass. 170,16 δ ι ο ν υ σ ι α κ ό ς   pl. 146,1bis δ ι ο ρ ι σ μ ό ς   8,6bis δ ι π λ ο ῦ ς   τὸ -οῦν 166,6 δ ι σ τ ι χ ί α   136,20.21bis δ ι τ τ ό ς   (αἰτίαι) 160,1bis δ ί χ α   (τινός) 128,19 134,1 154,19 δ ι χ ί τ ω ν ο ς   (σῶμα) I186,12 δ ι χ ο τ ο μ ε ῖ ν   III204,2 δ ι χ ο φ υ ΐ α   124,17 (τριχῶν) 124,21 δ ι χ ῶ ς   166,9 δ ί ψ ο ς   78,19 80,3 (ἀθεράπευτον) 80,11 δ ό γ μ α   12,3bis – pl. (πλῆθος) 10,8.12 12,1 (σύστημα) 10,10 δ ο γ μ α τ ι κ ό ς   (sc. αἵρεσις) 12,5 δ ο κ ε ῖ ν   ἡ -οῦσα ὑποχώρησις 94,7 c. inf. 4,7.20 12,7 54,8 86,11 96,11 142,19 I192,9 c. acc. c. inf. 106,16 δ ό ξ α   (ἀμετάπτωτος) 8,13 (Δημοκρίτου περὶ σπέρματος) 156,21 (Στωϊκῶν περὶ σπέρματος) 158,3 – pl. (διάφοροι) 156,17 δ ο ρ κ α δ ί ζ ε ι ν   (σφυγμός) 96,10bis δ ό σ ι ς   (φαρμάκου) 144,3 δ ρ α κ ό ν τ ι ο ν   156,12bis.13 δ ρ ι μ ύ ς   (θερμότης) I194,13 (χολή) 28,13 I 184,2 – sup. (ῥεῦμα) 136,5 140,1 δ ρ ι μ ύ τ η ς   168,18

217

δ ύ ν α μ ι ς   34,14.15 36,10 66,2 (ἐνεργοῦσα) 46,16 (ἴση) 70,3 (τεχνική) 36,7 (ψυχική) 170,14 (ψυχικὴ καὶ ζωτική) 146,8 (τοῦ κάμνοντος) 142,18 (οὐσίας ἀερώδους φανοειδής) I192,13 ἡ διοικοῦσα τὸ ζῷον δ. I190,3 -ει 16,17 62,5.8 64,8.14 – pl. (σπερματικαί) 36,9 (φυσικαί) 170,17 (φυσικῶν ἐνέργεια) 50,19 (φυσικῶν παρεμποδισμός) 56,17 δ ύ ν α σ θ α ι *   c. inf. 4,8 10,5.11 16,5 36,1 70,7.18 176,7 δ υ ν α τ ό ς   -όν (sc. ἐστί) c. inf. 6,5.17 8,12 46,2 66,15 δ ύ ο ( β ´ ) *   10,1 44,5 72,6 100,18 δύο που ἢ τρεῖς μῆνες 164,19 αἱρέσεις αἱ πρῶται δύο 12,6 χολῶν δύο, ξανθῆς τε καὶ μελαίνης 168,16 Τέσσαρας (sc. χιτῶνας)· δύο μὲν …, δύο δέ III200,22sq. Δύο (sc. χιτῶνας), ὧν ὁ μὲν …, ὁ δέ III202,16 λβ´ (sc. ὀδόντες) III 204,5 δ υ σ α ι σ θ η σ ί α   144,8 δ υ σ α ν ά δ ο τ ο ς   (sc. αἷμα) 30,5 δ υ σ α π ά λ λ α κ τ ο ς   (πάθος) 124,26 δ υ σ β ο ή θ η τ ο ς   (αἱμορραγία) 168,7 δ υ σ δ ι έ γ ε ρ τ ο ς   (καταφορά) 98,7 δ υ σ ε ν τ ε ρ ί α   112,1bis.8 δ υ σ ε ν τ ε ρ ι ώ δ η ς   (πυρετοί) 104,10 δ υ σ ε π ί σ χ ε τ ο ς   (μόρια) 168,9 (τόποι) 168,10 δ υ σ έ φ ι κ τ ο ς   (ἰατρικὴ τέχνη) 4,7 δ υ σ θ ε ρ ά π ε υ τ ο ς   (ἄλγημα) 116,15 δ υ σ θ υ μ ί α   (ἰσχυρά) 106,4 δ υ σ κ ι ν η σ ί α   130,11 144,8 δ υ σ κ ρ α σ ί α   (φυσικοῦ πνεύματος) 78,4 (τῶν πρώτων κατὰ φύσιν) 56,16 item 58,2 (χυμῶν) 56,17 δ ύ σ λ υ τ ο ς   (σάρξ) 146,15 (φλεγμονή) 166,17 δ υ σ ο υ ρ ί α   114,7 I184,19 δ υ σ π ν ο ε ῖ ν   98,16 112,14 δ ύ σ π ν ο ι α   102,13.17 110,4 δ υ σ π ν ο ϊ κ ό ς   οἱ -οί 110,1bis δ υ σ σ υ μ π τ ω σ ί α   (σώματος) 80,19 δ υ σ τ ο κ ί α   pl. 166,7bis δ υ σ ύ π ο ι σ τ ο ς   adv. 124,5 δ υ σ χ ε ρ ή ς   (ἀποτέλεσμα) 70,6 δ ύ σ χ ρ ο ι α   (σώματος) 124,2 δ υ σ ώ δ η ς   (ἀποφορά) 140,14 (ἱδρῶτες) 80,14 (ἰχώρ) 118,24 (οὖρα) 80,16 τὸ -ες 22,7 δ ω δ ε κ α δ ά κ τ υ λ ο ς   (ἔκφυσις) 26,6 (ὁ) δ. III 200,20

218

Index verborum

ἐ ά ν   86,15 162,13 II198,12 → ἄνII, ἤν ἔ α ρ   40,14 ἑ α υ τ ο ῦ , α ὑ τ ο ῦ *   12,1 16,18.20 36,1.10 70,11 αὐτὸ καθ᾽ -ό 70,2 ἕ β δ ο μ ο ς   III204,3 ἐ γ γ ε ί σ ω μ α   126,19 128,8bis ἐ γ γ ί ζ ε ι ν   (τινί) 56,8 ἐ γ γ ί ν ε σ θ α ι   50,8 (τινί) 166,1 ἐ γ γ ύ ς   138,8 (τινός) 138,5.7 146,2 ἐ γ κ ά ν θ ι ο ς   (σάρξ) 136,15 ἐ γ κ α ν θ ί ς   68,6 130,9 136,23bis ἔ γ κ α υ σ ι ς   (ἀπὸ ἡλίου) 68,3 ἐ γ κ ε ρ α ν ν ύ ν α ι   pass. (τινί) 48,10 ἐ γ κ έ φ α λ ο ς   20,11.12bis.14.15.17 32,2.5bis 44,6 56,11 156,18 170,14 I194,3 II198,21 III200,1 III 202,25 (ἀποκάθαρμα) 30,6 (ἄρσις καὶ ἐπανάστασις) 84,8 (βάσις) 46,8 III202,29 (διαστολὴ καὶ συστολή) 46,2 (κοιλίαι) I 194,21 ἐ γ ρ ή γ ο ρ ο ς   (sc. κάτοχος) 60,11 ἐ γ ρ ή γ ο ρ σ ι ς   50,16bis ἐ γ χ ρ ο ν ί ζ ε ι ν   64,15 (τινί) 10,4 (Hipp.) ἔ γ χ υ μ α   86,15 ἐ γ ώ   6,11 ἕ δ ρ α   148,21 150,15 ἑδράζειν pass. 94,12 ἐ δ ώ δ ι μ ο ς   (θύμοι) 148,21 ἐ θ έ λ ε ι ν   c. acc. c. inf. 126,20 ἔ θ ν ο ς   pl. 66,14 ἔ θ ο ς   pl. τὰ ἐν τῷ ὑγιαίνειν -η 106,2 ε ἰ   c. ind. 6,9 166,22 I190,14 I192,2.6 – c. opt. 114,4 166,19.20 – ellipt. 56,5 – num 158,7 ε ἰ δ έ ν α ι   (ὅτι) 10,5 I190,13 ε ἰ δ ο π ο ι ε ῖ ν   pass. I192,16 ε ἶ δ ο ς   (κατόχου) 100,17 (παραλύσεως) 118,11 (πυρετοῦ) I194,15 – pl. (sc. ἀνατομῆς) 18,16 (sc. τῆς ἰατρικῆς) 120,7 (κατόχου) 100,15 (σημειώσεως) 72,6 ε ἴ κ ε ι ν   84,14 ε ἴ κ ο σ ι κ δ ´   (sc. σπόνδυλοι) III204,6 κθ´ (sc. ὀστᾶ) III202,31 ε ἰ κ ώ ν   (σαφὴς τοῦ λεγομένου) I192,3 (ὀστοῦ) 156,6 ε ἰ λ ε ό ς   104,15bis ε ἴ λ η μ α   pl. (λεπτά, ἰνώδη) 32,12 ε ἶ ν α ι *   4,6 6,12.16bis.17 8,7 12,10 14,6 92,5 110,10 120,13 166,19 I192,3 ἡ αἰτία ἐν ὑγροῖς ἐστι 64,20 πόσων πήχεών εἰσι τὰ ἔντερα 26,8 item III200,8.10 παρειμένοι εἰσὶ (sc. οἱ ὑγιαίνοντες) 102,8 item I194,14 III202,1 τὸ τί ἦν εἶναι 8,2 – existere 26,6 40,10bis 48,3

126,20 II198,8 III204,5 τὰ ὄντα 168,17 I194,17 (τὰ) ἐσόμενα 76,8.9.10 → ὅτε ε ἰ π ε ῖ ν   10,11 62,2 86,18 90,10.12 II198,20 ζῷον τὸ ἔμβρυον 162,1 item 92,3 160,13 (τί) 6,14 c. acc. c. inf. 160,14 ε ἰ ς *   26,19 32,8 38,4.5 40,2.4 τὸ εὐώνυμον εἰς τὰ δεξιὰ περιφέρειν 118,13 item 118,13 ἀναλυθήσεσθαι εἴς τι 18,2 item 18,6 III 200,14 τὰ γινόμενα εἰς τὰς γυναῖκας πάθη 122,1 ἡ εἰς αἷμα τῆς τροφῆς μεταβολή 38,19 item 144,10 148,2 sim. 134,4 τροπὴ τοῦ σώματος ἐκ τοῦ κατὰ φύσιν εἰς τὸ παρὰ φύσιν 58,1 item 64,8 104,8.9bis 110,13 172,11 ἡ εἰς μῆκος πρόβασις 40,6 item 40,8 III200,10 εἰς ἔννοιαν ἄγειν 8,1 item 8,7.8 14,11 74,9 sim. 34,16 36,6 ἡ σφαῖρα εἰς πᾶσαν κίνησιν εὐφυής 160,23 item 74,12 sim. 170,17 εἰς αἰῶνα 4,17 ε ἷ ς   8,16 10,9 82,6 94,15 150,19 166,4 I190,15 II 198,18.20.21 III202,14.24 μίαν εἴτε ἡμέραν εἴτε νύκτα 82,12 item 82,14.19bis διαστολὴ μία ἢ καὶ δύο ἢ καὶ πλείους 94,17 ε ἰ σ ά γ ε ι ν   (εἴς τι) 8,8 – pass. οἱ -όμενοι (τῶν νέων) 4,4 6,12 ε ἰ σ β ο λ ή   60,20 ε ἰ σ π ν ε ῖ ν   22,11 ε ἰ σ π ν ο ή   44,5 ε ἰ σ φ έ ρ ε ι ν   (ἀέρα) I186,15 – med. 6,7 ε ἰ σ φ ο ρ ά   (τροφῆς) 38,4 ε ἶ τ α   94,9 176,2 I4,29 III204,15.16.17 εἶτ᾽ ἐφεξῆς 6,14 πρῶτον μὲν …, εἶ. 164,7 πρῶτον …, εἶ. …, εἶ. …, εἶ. …, …, εἶ. …, εἶ. …, εἶ. …, εἶ. III 200,19–21 ε ἴ τ ε   εἴ. … εἴ. 82,2 152,15 εἴ. … ἤ 20,2 ε ἰ ω θ έ ν α ι   c. inf. 62,7 174,4 ἐ κ , ἐ ξ *   22,17 32,2.3.4.5 44,12 128,14 γίνεσθαι ἔκ τινος 18,1 38,15 100,18 150,7 item 20,13 24,4 32,16 34,17 συνίστασθαι ἔκ τινος 16,20 18,5 (Athen.).11bis 22,1 item 26,10.18 58,5 sim. 22,13 σῶμα ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον 16,18 item 34,18 36,8 70,8.12.13.14 τροπὴ ἐκ τοῦ κατὰ φύσιν εἰς τὸ παρὰ φύσιν 58,1 item 144,9 ἐκ φαντασιῶν δόξαν παρέχειν 8,13 item 10,2 50,7 66,17 72,13.17 ὄνομα λαμβάνειν ἔκ τινος I188,3 ἐξ οὗ (sc. αἵματος) τρέφεται τὸ σῶμα 28,16 ἐκ τοῦ ληφθέντος ὀλίγη τις ἀνταπόδοσις γίνεται 44,7 ἐκ φύσεως 150,6 ἐξ ἀνάγκης 56,12 160,7 ἐκ συντυχίας 20,3 ἐκ τοῦ πρὸς λόγον 92,18 ἐκ διαλειμμάτων 108,8 112,13 ἐξ ἀρχῆς 56,7 ἐκ γενετῆς 134,11.16

Index verborum ἕ κ α σ τ ο ς   26,9 54,10.11 82,10 144,1 154,18 III 200,18 III204,18 -η (sc. ποιότης) τῶν ὄντων 168,17 item II198,20 ἑ κ ά τ ε ρ ο ς   160,2 ἑ. τούτων 88,14 ἐ κ β α ί ν ε ι ν   (τι) 90,18 96,15 ἔ κ β α σ ι ς   (ἔκ τινος εἴς τι) 172,13 ἐ κ β α τ ό ς   14,16.18.20 16,2 ἐ κ δ α π α ν ᾶ ν   pass. 88,7 ἔ κ δ η λ ο ς   (ἀναπνοή) 122,10 ἐ κ δ ρ ο μ ή   (ἐμβρύου) 164,13 ἐ κ ε ῖ θ ε ν   I184,10 κἀκεῖθεν I184,9 ἐ κ ε ῖ ν ο ς   6,17 92,5 -α τὰ σώματα 116,4 item I192,8 opp. οὗτος 140,9 sim. 162,2 ἐ κ κ ε ν ο ῦ ν   pass. 164,15 ἐ κ κ λ ί ν ε ι ν   (τι) 144,2 ἐ κ κ ο π ή   126,18 128,3bis ἐ κ κ ρ ί ν ε ι ν   (περιττώματα) I186,14 – pass. 158,19 (σπέρμα) 156,17bis (τὸ ὑγρόν) 144,19.21 152,2 158,6 ἔ κ κ ρ ι σ ι ς   28,3bis (πολλή) 104,9 (οὔρου) 114,10 (κατὰ στράγγα οὔρου) 114,15 – pl. 80,5 112,11 (κοιλίας) 30,2 80,12 (κοιλίας βρωμώδων) 80,14 ἐ κ κ ρ ι τ ι κ ό ς   ἐργαλεῖον -ὸν περιττώματος 26,14 ἐ κ λ ε ί π ε ι ν   94,17 -ων σφυγμός 96,4bis.6.9 ἔ κ λ ε ι ψ ι ς   (μορίου) 144,11 ἐ κ λ ε κ τ ι κ ό ς   (sc. αἵρεσις) 12,9 ἐ κ λ ύ ε ι ν   pass. 88,3 108,8 ἔ κ λ υ σ ι ς   (τόνου) 104,2 ἔ κ λ υ τ ο ς   (τόνος) 88,11 τὸ -ον (σώματος) II 198,14 (e corr.) ἐ κ π ί π τ ε ι ν   122,21 ἔ κ π λ η ξ ι ς   178,6bis ἐ κ π ν ε ῖ ν   pass. 110,2 ἐ κ π ν ο ή   44,5 ἔ κ σ τ α σ ι ς   178,5bis (εἴς τι) 174,3 (διανοίας) 98,3 106,1 178,6 (χιτῶνος) 140,3 ἐ κ τ ε λ ε ῖ ν   32,7 108,3 ἑ κ τ ι κ ό ς   (πυρετοί) 104,10 ἐ κ τ ο π ι σ μ ό ς   (ὀσταρίων ἢ σπονδύλων) 174,3 ἕ κ τ ο ς   III204,2 ἐ κ τ ό ς   96,2 τὰ ἐ. (σημείωσις) 72,7 ἐ κ τ ρ έ π ε ι ν   138,21 ἐ κ τ ρ ο π ή   (αἰτία βλεφάρου) 138,21 ἐ κ τ ρ ό π ι ο ν   136,4 138,20bis ἐ κ φ έ ρ ε ι ν   I192,22 – med. 6,19 ἐ κ φ ύ ε ι ν   med. (ἀπό τινος) III202,11 (ἔκ τινος) 22,17 I182,12 ἔ κ φ υ σ ι ς   (δωδεκαδάκτυλος) 26,7 (περι-

219

φερής) 148,4 (τραχεῖα) I196,3 (σαρκός) 148,20 166,19 (στίχου [sc. βλεφαρίδων] παρὰ φύσιν κατὰ τοῦ ταρσοῦ) 136,22 (σώματος) 138,18 – pl. III204,25 ἔ κ χ υ σ ι ς   (αἵματος λάβρος) 166,21 168,2 (τῶν ὑγρῶν) 132,13 ἐ λ α τ τ ο ῦ ν   66,1 – pass. 44,2 I192,8 ἐ λ ά τ τ ω ν   (αἷμα) 30,13 (χρόνος) 58,10 – sup. 18,6 (Athen.).7 (Athen.) ἐπ᾽ ἐλάχιστον 86,4 ἔ λ ε γ χ ο ς   (τῶν ἀδήλων) I190,8 ἐ λ έ φ α ς   118,21bis ἕ λ κ ε ι ν   pass. 98,18 (ἔμπροσθεν) 100,3 ἕ λ κ ο ς   108,18 140,3.20 144,20.22 146,9bis.11bis.12 156,12.14 (ἐσχαρῶδες) 132,8 (κοῖλον καὶ καθαρὸν ἐπὶ τοῦ μέλανος sc. ὀφθαλμοῦ) 130,23 (ἐν πέλματι περιφερὲς καὶ τετυλωμένον) 156,15 ἑλ κ ο ῦ ν   pass. 144,25 ἑ λ κ τ ι κ ό ς   (sc. ἐνέργεια) I182,19 ἑ λ κ ώ δ η ς   (ὄγκος) I184,5 ἕ λ κ ω σ ι ς   110,19 116,2 124,15 130,15bis.17 132,3.5.6 142,11 154,13.18.19 I184,17 (ἐπιπόλαιος) 130,19 142,10 (ἐσχαρώδης) 130,21 (ἐντέρων) 112,1 (ἐπιφανείας δέρματος) I 184,1 (ἐν μυκτῆρσι) 140,13 (πνεύμονος ἢ θώρακος ἢ φάρυγγος) 108,14 ἐ λ λ ε ί π ε ι ν   τὰ -οντα (πρόσθεσις) I180,9 ἔ λ λ ε ι ψ ι ς   (δέρματος) 150,1 κατ᾽ -ιν 162,19 ἕ λ ο ς   pl. 80,15 ἑ λ ώ δ η ς   (sc. πυρετός) 80,13 ἔ μ β ρ υ ο ν   160,10.11.15 162,1 164,6.7.16.20 166,2 (ἐκδρομή) 164,13 (χώρημα) 164,10 – pl. 160,22 (σχήματα) 166,4 ἔ μ ε τ ο ς   pl. 80,2 104,8 (πολλοὶ χολώδεις) 104,11 (χολῆς) 80,11 ἔ μ μ η ν ο ς   τὰ -α (κάθαρσις) 164,4 ἔ μ μ ο ν ο ς   (κατασκευή) 64,17 (φλεγμονή) 118,4 ἐ μ π ε ι ρ ί α   20,6 ἐ μ π ε ι ρ ι κ ό ς   (αἵρεσις) 12,7.10bis ἐ μ π ί ε σ μ α   126,19 128,5bis ἐ μ π ι σ τ ε ύ ε ι ν   pass. (τι) 46,17 ἐ μ π λ ά τ τ ε ι ν   pass. I186,11 ἐ μ π ν ε υ μ ά τ ω σ ι ς   104,4bis ἐ μ π ο δ ί ζ ε ι ν   56,6 138,10 – pass. 104,6 146,19 (εἴς τι) 56,2 ἐ μ π ο δ ι σ μ ό ς   (ἐνεργείας) 118,15 (τῶν κατὰ φύσιν sc. διανοίας) 98,4 ἐ μ π ο ι ε ῖ ν   78,14 ἔ μ π ρ ο σ θ ε ν   100,7 ἐ μ π ρ ο σ θ ό τ ο ν ο ς   100,7bis

220

Index verborum

ἐ μ φ α ί ν ε ι ν   pass. 14,1 ἐ μ φ α ν ί ζ ε ι ν   8,10 ἔ μ φ α σ ι ς   (συστολῆς) 96,12 ἐ μ φ ε ρ ή ς   (τινί) 80,15 134,7 ἐ μ φ ύ ε ι ν   (εἴς τι) 32,9 ἔ μ φ υ τ ο ς   (θερμασία) 24,2 (τὸ θερμόν) 18,14 24,1 38,13 40,3 42,5 I186,15 I190,5 (τόνος) 102,20 ἔ μ ψ υ ξ ι ς   (τοῦ ἐμφύτου θερμοῦ) I190,5 ἐ μ ψ ύ χ ε ι ν   I186,15 – pass. I186,16 ἔ μ ψ υ χ ο ς   (οὐσία) 16,13 ἐ ν *   16,19 18,14 22,5 24,1.7 34,14 τρίχες (sc. γίνονται) ἐν τῇ κεφαλῇ καὶ ἐν γενείοις I 188,9sq. item 46,7 ἐν τῷ τρίτῳ βιβλίῳ 18,3 item 4,16 6,3 10,1 82,18 ἐν ταῖς τέχναις 4,9 item 4,20 16,7.9 ἐν τῷ βίῳ 8,15 sim. 92,1 ἐν χρόνοις καὶ μεγέθεσιν ὡρισμένοις 36,13 ἐν κατακαλύψει 18,13.15 20,1 148,1bis καταφέρεσθαι διὰ νεφρῶν ἐν τῇ κύστει 28,8 item I 192,4 ἐν αἰτίων λόγῳ τίθεσθαι 68,7 ἐν τῷ ἰατρεύειν 12,13 item 138,17 sim. 14,8 54,9.10 106,2 156,14 ἐν κύκλῳ I190,12.17 ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ ἢ ἐν πλείονι 62,18 item 58,10ter 62,6.12.16 74,6 ἐν νοσήμασι χρόνος 82,8 ἐν θέρει 168,13 ἐν ταῖς ἡμέραις II198,11 item II198,11 ἔ ν α ι μ ο ς   (οὐσία) III200,1 ἐ ν α ν τ ί ο ς   (τινί) 58,5 80,4 τὸ -ον 14,15.18.19 16,1 κατὰ τοὐναντίον 94,1 – adv. τοὐναντίον 86,3 -ως III200,15 ἐ ν α π ο θ ν ῄ σ κ ε ι ν   166,12 ἐ ν α π ο κ ε ῖ σ θ α ι   pass. 50,11 ἐ ν ά ρ θ ρ ω σ ι ς   III204,21 ἐ ν α ρ μ ό ν ι ο ς   (κίνησις) I190,8 ἐ ν δ ε ή ς   adv. 6,4 ἐ ν δ ε ι κ τ ι κ ό ς   (σημεῖον) 74,8bis ἔ ν δ η μ ο ς   (νοσήματα) 66,7bis ἔ ν δ ο θ ε ν   28,2 III200,22 (sc. χιτών) III202,17 ἔ ν δ ο μ α   pl. 78,10 ἔ ν δ ο ν   (τινός) 98,15 τὰ ἔ. (βλεφάρων) 136,14 ἔ ν δ υ μ α   pl. (ὀστῶν) 32,13 ἐ ν ε ῖ ν α ι   86,18 88,2 ἕ ν ε κ α , - ε ν   16,3 20,1 ἐ ν έ ρ γ ε ι α   146,19 I194,11 (δυνάμεων ἀπαραπόδιστος) 50,20 (παρεμποδισμός κατὰ φύσιν) 58,8 (στέρησις ἢ ἐμποδισμὸς φυσικῆς) 118,15 -είᾳ 12,4 – pl. 56,3 I182,18 (κατὰ φύσιν) 56,7 (ὁλόκληροι) 160,8 (ψυχῆς) I194,17 (βλάβη ἡγεμονικῶν) I196,2 (ἡσυχία καὶ παῦλα ἡγεμονικῶν) I194,2 ἐ ν ε ρ γ ε ῖ ν   46,16 70,9 (τινί) I182,2

ἐ ν ε ρ γ η τ ι κ ό ς   (τινός) I192,14 ἐ ν ε ρ ε υ θ ή ς   (μῆλα) 102,14 (ὀφθαλμοί) 106,10 ἔ ν θ α   I194,14 ἔ ν θ ε ρ μ ο ς   (πνεῦμα) 34,18 36,8.12 ἔ ν θ ε σ ι ς   III204,24 ἐ ν θ ο υ σ ι α σ μ ό ς   178,8bis ἐ ν θ ύ μ η μ α   pl. I180,3 ἐ ν ι α υ τ ό ς   pl. 62,12 ἔ ν ι κ μ ο ς   (πνεῦμα) 48,14 ἔ ν ι ο ι   μύες οὐχ ὅλοι, ἀλλ᾽ -οι 134,14 – subst. 6,16 110,4 122,16 124,6 126,20 140,16 III 204,26 ἔ. τῶν ἰατρῶν 156,4 ἐ ν ί ο τ ε   III202,35 ἔ ν ν α τ ο ς   III204,4 ἐ ν ν έ α ( θ ´ )   26,6 62,2 124,17 III204,1.19 κθ´ (sc. ὀστᾶ) III202,31 ἔ ν ν ο ι α   8,1 (πράγματος) 8,2 (λόγος) 6,18 ἔ ν σ ι μ ο ς   (νεφροί) III202,10 ἔ ν τ α σ ι ς   152,17 (αἰδοίου) 116,11 (ψυχῆς) 50,16 ἐ ν τ α ῦ θ α   94,1 ἐ ν τ ε ί ν ε ι ν   pass. 50,2 ἐ ν τ ε λ έ χ ε ι α   (σώματος) 16,16 ἐ ν τ ε ρ ο ε π ι π λ ο κ ή λ η   152,11 154,7 ἐ ν τ ε ρ ο κ ή λ η   152,10.14bis (αἰτίαι) 152,16bis ἐ ν τ ε ρ ό μ φ α λ ο ν   I196,4 ἔ ν τ ε ρ ο ν   154,7 (λεπτόν) 76,6 (κατολίσθησις) 152,14.18 (ὑποδρομή) I196,4 – pl. 26,3bis 26,8bis 38,7.9 112,3. III200,17bis (ἕλκωσις) 112,1 (τάξεις) 26,6 III200,19 (φλεγμονή) 104,15 ἐ ν τ ε ῦ θ ε ν   I190,12 ἔ ν τ ε χ ν ο ς   (πρᾶξις) 20,6 ἐ ν τ ό ς   τὸ ἐ. (sc. ἀρτηρίας) 86,11 τὰ ἐ. (σημείωσις) 72,7 ἐ ν τ υ γ χ ά ν ε ι ν   (τινί) 4,12 6,6 ἕ ξ ( ϛ ´ )   I186,5 I192,11 III200,24 III202,19 ἐ ξ ά γ ε ι ν   98,13 ἑ ξ α δ ά κ τ υ λ ο ς   τὰ -α 162,21 ἐ ξ α ι μ α τ ο ῦ ν   pass. 40,2 ἐ ξ α ι μ ά τ ω σ ι ς   38,9.19bis (πρώτη) 24,9 (ἐν τῷ ἥπατι) I184,13 ἐ ξ α ί ρ ε ι ν   pass. (ἐπὶ πλέον) 92,18 ἐ ξ α ί φ ν η ς   100,10 ἐ ξ α κ ο ν τ ι σ μ ό ς   (σπέρματος) 116,13 ἐ ξ α ν ά σ τ α σ ι ς   pl. 112,5 ἐ ξ ά ν θ η μ α   pl. 80,12 ἐ ξ α ν ι σ τ ά ν α ι   med. 110,5 ἐ ξ α π λ ο ῦ ν   pass. (εἴς τι) 34,16 ἐ ξ ά ρ θ ρ η μ α   172,12bis

Index verborum ἔ ξ α ρ σ ι ς   92,16 ἐ ξ ε λ κ υ σ μ ό ς   176,10bis ἐ ξ ε ρ ᾶ ν   108,13 ἐ ξ έ ρ χ ε σ θ α ι   (τινός) 156,22 (Democr.) (κἀκεῖθεν) I184,9 ἐ ξ ε υ ρ ί σ κ ε ι ν   12,8 ἑ ξ ή κ ο ν τ α ( ξ ´ )   62,13 ἑ ξ ῆ ς   ἡ ἑ. sc. ἡμέρα 82,13.15 sim. 92,19 94,3 καὶ τὰ ἑ. 170,6 ἕ ξ ι ς   8,12 36,15bis 88,17 168,12 I190,1 (νοσώδης σώματος) 58,11 ἐ ξ ι σ τ ά ν α ι   med. 178,8 ἐ ξ ί τ η λ ο ς   (ἔγχυμα) 86,15 ἐ ξ ο γ κ ο ῦ ν   pass. 98,14 ἐ ξ ο ι δ ε ῖ ν   112,17 ἐ ξ ο ι δ ί σ κ ε ι ν   pass. 114,2 ἐ ξ ό μ φ α λ ο ς   146,20bis ἔ ξ ω   τὸ ἔ. I192,2 τὰ ἔ. I192,2 (τινός) 56,6 ἔ ξ ω θ ε ν   28,1 III200,23 (τινός) 98,14 142,6 (ταραχή) 178,7 (sc. χιτών) III202,16 τὰ ἔ. 166,9.13 ἐ ο ι κ έ ν α ι   (τινί) 52,5 60,9 III202,7.20 ἐ π ά γ ε ι ν   80,18 ἐ π α ι ν ε ῖ ν   4,13 ἐ π α ί ρ ε ι ν   pass. 86,4 ἐ π α κ ο λ ο ύ θ η σ ι ς   (ὑγείας) 30,9 ἐ π α λ γ ή ς   adv. 78,13 ἐ π α ν ά σ τ α σ ι ς   138,3 (ἐν τῷ μεγάλῳ κανθῷ) 138,1 (καρδίας καὶ ἁρτηριῶν καὶ ἐγκεφάλου καὶ μηνίγγων) 84,7 (ἐγγὺς ὀφθαλμοῦ) 138,5 (δακτυλίου στολίδος) 150,25 ἐ π α ν ο ρ θ ο ῦ ν   med. 10,6 ἐ π ά ν ω   (μέρη) 92,18 94,1 ἔ π α ρ μ α   (sc. ἥπατος) 110,7 (κατὰ τὸν τῆς κόρης τόπον) 134,6 (περιοφθαλμίου ὑμένος) 134,21 ἔ π α ρ σ ι ς   (ἁφῆς) 84,9 (σώματος) 84,13 item 84,16 ἐ π ε ί   146,11 150,19 156,13 ἐ. οὖν I190,16 ἐ π ε ι δ ά ν   124,5 162,5.17 166,2 ἐ π ε ι δ ή   64,2 138,3 144,26 150,21 160,15 164,10.11 II198,9 ἐ. γε II198,19 ἐ π ε ι δ ή π ε ρ   4,18 ἔ π ε ι ξ ι ς   (ἰσχυρά) 110,3 ἐ π ε ι σ ά γ ε ι ν   136,20 ἔ π ε ι τ α   ἔ. πάλιν 96,15 πρότερον …, ἔ. 120,5 item 158,16 (Hipp.) ἐ π έ κ τ α σ ι ς   (πολλὴ ὀσχέου) 154,11 (σμικροτάτη κατὰ τὸ μέλαν sc. ὀφθαλμοῦ) 132,7

221

ἐ π ε ρ ε ί δ ε ι ν   med. (τινί) 96,19 ἐ π ε ρ ώ τ η σ ι ς   pl. III204,28 ἕ π ε σ θ α ι   12,13 ἐ π έ χ ε ι ν   64,11 – pass. 78,18 114,18bis 164,15 I 184,14bis ἐ π ί *   c. gen. φύεσθαι ἐ. τινος I188,11 ἐ. τῶν ζώντων 20,2 item 20,2 52,12 102,13 130,20 ἐ. τοῦ γλαυκώματος 138,12 item 78,17 138,13 ἡ ἐ. τῶν ἔργων τριβή 120,5 item 166,23 178,9 τὰ ἐ. τῆς κατατάσεως εἰρημένα 176,7 sim. 168,14 ἐ. τῆς παιδικῆς ἡλικίας 128,19 item 92,4 ἐπ᾽ εὐθείας 92,8 100,2 118,12 – c. dat. ἐ. στόματι γαστρός 102,20 item 104,1 κάτω φέρεσθαι ἐ. τινι 166,2 γίνονται λήθαργοι ἐπ᾽ ἀποστάσει 98,11 item 76,13.15 108,18 124,9 ἡ ἐφ᾽ ὑστέρᾳ καλουμένη πνῖξ 100,16 ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτῷ 64,2.8 66,4 ἐ. σωτηρίᾳ 4,6 ἐπ᾽ ὠφελείᾳ 74,3 – c. acc. καταφορὰ ἐ. τι 50,15 item 66,11 96,8 156,12 τὴν ἀναφορὰν ἔχειν ἐ. τι 8,16 10,9 item 16,4 18,10 μεταβάλλειν ἐ. τι 62,12bis item 78,4.5 118,17 126,8 γίνεσθαι ἐ. τι 30,1 οὐκ ἐ. δύο μόνον, ἀλλ¼ ἐ. τρεῖς … πληγὰς ἀκίνητος 96,5 ἐ. πλείονα χρόνον 122,13 ἐ. βραχύ 134,12 ἐπ᾽ ἐλάχιστον 86,4 ἐ. πολύ 86,2 ἐ. πλεῖον 28,16 92,11 item 92,18 ἐ. πλεῖστον II198,13 ἐ. ποσόν 92,12 94,8 96,14 ἐ. τοσοῦτον 6,12 ἐ π ι β ά λ λ ε ι ν   (τινί) 54,10 ἐ π ι β ο λ ή   60,12 – pl. 4,14 ἐ π ι γ έ ν ν η μ α   (πάθους) 72,19 ἐξ -ατος 150,7 ἐ π ι γ ί ( γ ) ν ε σ θ α ι   112,13 (τινί) 4,15 108,6 114,12 -γεγονότα (sc. σημεῖα) 76,12bis.14bis ἐ π ι γ λ ω τ τ ί ς   I192,17.19 III200,6 (φύσις) III 200,6 ἐ π ι γ ο ν α τ ί ς   pl. III204,15.24 ἐ π ι δ η μ ί α   pl. 82,18 (tit.) ἐ π ί δ η μ ο ς   (νοσήματα) 66,9bis ἐ π ί δ ο σ ι ς   42,8 ἐ π ι ζ ή τ η σ ι ς   (τροφῆς καὶ ποτοῦ) 38,1 item 108,7 ἐ π ί θ λ ι ψ ι ς   II198,16 ἐ π ι θ υ μ ί α   54,2 (ψυχροῦ) 78,14 ἐ π ι κ α θ έ ζ ε σ θ α ι   (ἐπί τι) II198,15 ἐ π ι κ α ρ σ ι α ῖ ο ς   (sc. χιτών) III200,14 ἐ π ί κ α υ μ α   130,5.21bis ἐ π ι κ ρ α τ ε ῖ ν   58,2 ἐ π ί κ τ η τ ο ς   (πνεῦμα) 38,14 ἐ π ι λ α μ β ά ν ε ι ν   34,7 ἐ π ι λ η ψ ί α   60,8 100,9bis 170,5

222

Index verborum

ἐ π ί λ η ψ ι ς   (διανοίας καὶ τῶν αἰσθητηρίων) 100,9 ἐ π ι λ ο γ ι σ μ ό ς   14,10bis ἐ π ι μ ε λ ή ς   (ἔν τινι) 4,20 ἐ π ι μ έ ν ε ι ν   130,22 ἐ π ι μ ή κ η ς   (συλλογή) 136,12 (ὑποφορά) 144,18 152,1 ἐ π ι ν έ μ ε ι ν   med. 118,19 (κατά τι) 130,22 ἐ π ι ν έ μ η σ ι ς   140,21 ἐ π ι ν ε ύ ε ι ν   100,4.6 ἐ π ί ν ο ι α   50,11bis ἐ π ι ξ η ρ α ί ν ε ι ν   78,14 80,8 – pass. 110,8 ἐ π ί π α ν   126,10 τοὐπίπαν 62,6.16 98,5.9 102,20 ἐ π ι π έ μ π ε ι ν   pass. 22,17 ἐ π ι π ή δ η σ ι ς   (ἀθροωτέρα) 96,11 ἐ π ι π λ ε ῖ ν   I186,11 ἐ π ι π λ έ κ ε ι ν   pass. τὸ -πεπλεγμένον 14,3 ἐ π ι π λ ο κ ή λ η   152,11 154,6bis ἐ π ι π λ ο ό μ φ α λ ο ν   148,8bis ἐ π ί π λ ο ο ν   154,7 (ὑποδρομή) 148,8 ἐ π ι π ο λ ά ζ ε ι ν   (τινί) 142,11 ἐ π ι π ό λ α ι ο ς   (διακοπή) 128,1.16 (ἕλκωσις) 130,19 142,10 (κοιλότης) 172,15 (οὐλή) 132,3 ἐ π ι π υ ρ έ σ σ ε ι ν   (πυρικαῆ πυρετόν) 110,8 ἐ π ι π ω μ ά ζ ε ι ν   III200,6 ἐ π ι σ η μ α ί ν ε ι ν   82,11.13.15 ἐ π ί σ η ς   16,1 ἐ π ί σ ι ο ν   122,22 ἐ π ι σ π ᾶ ν   med. 160,11 ἐ π ί σ τ α σ ι ς   14,11 ἐ π ι σ τ ή μ η   8,11bis.12 16,12 (τῶν ἀποβήσεσθαι μελλόντων) I194,7 (περί τινος) 12,12 – pl. 4,9 ἐ π ι σ ύ λ λ η ψ ι ς   pl. 162,12 ἐ π ι σ υ μ β α ί ν ε ι ν   (τινί) c. acc. c. inf. 100,11 ἐ π ι σ υ ν θ ε τ ι κ ό ς   (sc. αἵρεσις) 12,8 ἐ π ι σ ύ ρ ε ι ν   118,14 150,11 ἐ π ί σ χ ε σ ι ς   (παντελὴς οὔρου) 114,16 ἐ π ί σ ω μ ο ς   comp. (χιτών) 86,11 ἐ π ί τ α σ ι ς   78,7 82,8 (θερμασίας) 78,16 – pl. 106,14 (ἀνταπόδοσις) 82,5 ἐ π ι τ ά σ σ ε ι ν   46,7 ἐ π ι τ ε ί ν ε ι ν   pass. (κνησμός) 118,18 154,13 item 52,11 122,6 166,13 ἐ π ι τ ε λ ε ῖ ν   pass. 86,5 92,9 54,15 124,10 ἐ π ι τ η δ ε ι ό τ η ς   (χρόνου) 74,6 ἐ π ι τ ή δ ε υ σ ι ς   κατ᾽ -ιν 18,17bis ἐ π ι τ ι θ έ ν α ι   (τί τινι) 6,8 ἐ π ι τ ρ ι ῶ ν   III204,16 ἐ π ι φ ά ν ε ι α   44,10 78,18 80,9 104,19 142,6

152,5 168,8 176,11.13 (ὀστοῦ) 156,7 (χνοώδης τριχῶν) 126,5 (ἕλκωσις δέρματος) I 184,2 (σώματος λύσις) 146,9 (τραχύτης) 120,1 ἐ π ι φ έ ρ ε ι ν *   62,18 66,15 78,11 80,2.5.11.14.16 84,1 114,17 116,6 ἐ π ι φ ύ ε ι ν   med. (τινί) 138,18 ἐ π ί φ υ σ ι ς   III204,24 (σαρκός) 138,22 ἐ π ι χ ο ρ η γ ε ῖ ν   (τινί τι) III200,27 ἐ π ί χ ρ ι σ μ α   pl. (προσώπου) 52,4 ἐ π ο ι δ ί σ κ ε ι ν   pass. 122,15 ἐ π ο χ ή   (ἀποκρίσεως) 80,18 (οὔρου) I184,18 ἑ π τ ά   62,7 III200,10 ὁ ἑ. ἀριθμός 164,1 ἑ π τ ά μ η ν ο ς   τὰ -α 162,22 ἐ ρ γ ά ζ ε σ θ α ι   68,3 170,20 ἐ ρ γ α λ ε ῖ ο ν   (ἀναπνευστικόν) 22,14 (ἐκκριτικὸν περιττώματος) 26,14 (ὀρέξεως καὶ καταπόσεως) 24,15 ἔ ρ γ ο ν   pl. (ἐν τῷ ἰατρεύειν) 12,13 (τριβή) 120,5 ἐ ρ ε ῖ ν *   pass. 6,6.7.9 82,18 156,13 170,9 εἰρῆσθαι ἀπό τινος 108,19 138,2.7 140,8 τὸ εἰρημένον 128,20 τὰ εἰρημένα 176,7 τὰ ῥηθέντα 154,14 ἔ ρ ε υ θ ο ς   106,11 (διάπυρον) 142,16 ἑ ρ μ α φ ρ ό δ ι τ ο ς   156,9bis ἕ ρ π η ς   140,20bis I184,1bis ἐ ρ ύ θ η μ α   130,11 142,12.15 ἐ ρ υ θ ρ ό ς   (ὄγκος) I184,4 (οὐσία) I182,11 (ῥοῦς) 122,19bis ἐ ρ υ σ ί π ε λ α ς   142,16bis I184,3bis (ἐν μήτρᾳ) 124,4bis ἐ ρ υ τ ρ ο ε ι δ ή ς   (sc. χιτῶνες) III202,12 ἔ ρ χ ε σ θ α ι   158,1 (Hipp.) (διά τινος) 48,18 (ὑπὸ τὴν αἴσθησιν) 70,18 ἐ σ χ α ρ ώ δ η ς   (ἕλκος) 132,8 (ἕλκωσις) 130,21 ἔ σ χ α τ ο ς   18,7 (Athen.) τὸ -ον 96,18 ἔ σ ω   78,19 ἑ τ ε ρ ο κ ρ α ν ί α   106,12bis ἑ τ ε ρ ό ρ ρ υ θ μ ο ς   (σφυγμός) 92,1 ἕ τ ε ρ ο ς *   10,6 12,9 70,3 -α διαίρεσις 60,12 item 60,12 72,4 136,21 -όν τι 14,9 ὁ μὲν …, ὁ δὲ ἕ. 100,16 – adv. 36,2.7bis 38,8 I180,8.9 I 182,1 ἔ τ ι   60,12 ἔ. τε 6,1.4 156,19 οὐδὲν ἔ. 16,6 ἕ τ ο ι μ ο ς   (πρός τι) 38,9 – sup. (πρός τι) III 204,28 ε ὖ   εὖ ζῆν 56,10.13 ε ὐ α ι μ ο ρ ρ ά γ η τ ο ς   (μόρια) 168,9 (τόποι) 168,10 ε ὐ α ί σ θ η τ ο ς   (οὐσία) III200,1

Index verborum ε ὐ ε ξ ί α   52,3.5.10bis.11 (σύμμετρος) 52,11 (ἐπὶ τῶν γυμναστικῶν) 52,12 ε ὐ ε ρ γ έ τ η ς   (κοινὸς ἁπάντων) 4,18 ε ὔ θ ρ υ π τ ο ς   (δίδυμοι) 26,15 ε ὐ θ ύ π ο ρ ο ς   (sc. κατάτασις) 174,13.14 ε ὐ θ ύ ς   ἐπ᾽ -είας 92,9 100,3 118,12 I 190,12bis.13.14.18 I192,9 κατ᾽ -ύ 118,12 174,15 ε ὐ κ ί ν η τ ο ς   τὸ -ον 64,20 ε ὔ κ ο λ ο ς   comp. adv. 34,7 ε ὐ κ ρ α σ ί α   (τῶν ὁμοιομερῶν) 58,7 (τῶν πρώτων κατὰ φύσιν) item 52,18 (στοιχείων) 50,20 (χυμῶν) 50,19 ε ὔ λ ο γ ο ς   (ἀπόδειξις) I190,18 τὸ -ον 84,11 ε ὔ λ υ τ ο ς   τὸ -ον 64,19 ε ὔ π ε π τ ο ς   (λύσις ἢ ἀναίρεσις) 66,3 ε ὐ π ρ έ π ε ι α   34,6.12 ε ὑ ρ ί σ κ ε ι ν   4,14 – pass. 4,6 10,13 III202,35 (πλέον τὸ πνεῦμα) 114,4 ε ὐ ρ υ θ μ ί α   (μελῶν) 52,9 ε ὐ σ τ ά θ ε ι α   (τῶν πρώτων) 54,1 ε ὐ σ τ α θ ή ς   (ὁρμαὶ ψυχῆς) 54,3 ε ὔ τ α κ τ ο ς   adv. 84,6 ε ὐ τ ο ν ί α   (σώματος) 54,5 ε ὔ τ ο ν ο ς   (κίνησις) 88,10 ε ὐ φ ρ α ί ν ε ι ν   pass. 160,16 ε ὐ φ υ ή ς   (σφαῖρα εἰς πᾶσαν κίνησιν) 160,24 ε ὐ χ ρ η σ τ ί α   (χρόνος τῶν πρακτέων) I194,8 ε ὔ χ ρ η σ τ ο ς   (τέλος) 8,15 ε ὔ χ ρ ο ι α   52,8.9 54,10 ε ὐ ώ δ η ς   τὸ -ες 22,6 ε ὐ ώ ν υ μ ο ς   (μέρη) III200,28 III202,8 τὸ -ον 118,13 ἐ φ ά π τ ε ι ν   med. (τινός) 84,2.3bis ἔ φ α ψ ι ς   (δέρματος ξηρὰ καὶ ψυχρὰ καὶ ἀναίσθητος) 34,8 item 156,8 ἐ φ έ λ κ ε ι ν   pass. 148,19 ἐ φ ε ξ ῆ ς   εἶτ᾽ ἐ. 6,14 ἐ φ έ ρ π ε ι ν   96,20 ἐ φ ι ά λ τ η ς   II198,6bis ἐ φ ι δ ρ ο ῦ ν   112,14 ἐ φ ι κ ν ε ῖ σ θ α ι   (τινός) 82,3 ἔ χ ε ι ν *   (τὴν σύνθεσιν) 22,15 item 4,7 8,16 16,17 22,16 24,1 (χρόνους ὡρισμένους) 62,9 item 64,5 70,4 III202,10 (εὔπεπτον τὴν λύσιν) 66,3 item 82,2 88,2.11.15 (τὸ στόμιον ἐν τῷ βάθει) 152,5 item 152,7 (τὰς λεύκας) 56,4 οὕτως ἔ. 56,1 παρὰ φύσιν ἔ. 56,2 – pass. ζηλοτυπίαις ἔχεσθαι 166,10 ἕ ψ η σ ι ς   38,10 (τροφῆς) 38,6 ἕ ω ς   c. gen. 122,6 I192,8

223

ζ η λ ο τ υ π ί α   pl. 166,10 ζ ῆ ν   56,10.11.14 64,18 76,15 I182,2 (εὖ) 56,10.13 (οὐ καλῶς) 56,15 τὰ ζῶντα 20,2 ζ η τ ε ῖ ν   (τί) 170,5 – pass. (εἰ) 158,7 ζ ύ γ ω μ α   pl. III204,22 ζ ω ή   16,17 ζ ω ο γ ο ν ί α   158,12 ζ ῷ ο ν   16,13bis 28,9 42,8.13 44,2 50,21 56,13.15 158,4 160,13bis.14bis.17bis.18.24 162,1 I194,2 (λογικόν, θνητόν, νοῦ καὶ ἐπιστήμης δεκτικόν) 16,11 τὸ ζ. ὁ καρκίνος 144,25 – pl. 48,2 160,19 (κερασφοροῦντα) 146,3 ζ ω ο ῦ ν   pass. 28,17 ζ ω τ ι κ ό ς   (δύναμις) 146,8 (πνεῦμα) 24,2 I 186,13 (τόνος) I190,5 I194,12 ἤ *   8,2 10,11.13 14,13 42,10 ἢ οὕτως 6,19 8,2.15 10,9 ἢ καί 62,12 104,8 ἢ … ἤ 108,14 134,12 ἢ … ἢ … ἤ 58,2sq. 88,17sq. 134,14sq. ἢ … ἢ … ἢ … ἤ 166,10sq. ἢ … ἢ … ἢ … ἢ … ἤ 54,18 ἤ octies I 184,15-17 – μᾶλλον ἤ 168,7 item 42,10 160,17 → ἤτοι ἡ γ ε ῖ σ θ α ι   τὸ -ούμενον μέρος 30,7 ἡ γ ε μ ο ν ι κ ό ς   (ἐνέργειαι) I194,1 I196,2 (τὸ) -όν 46,8.11 48,21 50,14 170,15 (ψυχῆς) 46,6bis (ὁρμή) 50,1 ἤ γ ο υ ν   I186,4 ἥ δ ε σ θ α ι   160,15bis ἤ δ η   54,18 158,18 οὔτε … οὔτε ἤ. 54,17 ἡ δ ο ν ή   54,2 116,13 ἠ θ μ ό ς   pl. (ὑγροῦ περιττώματος) 26,11 ἡ λ ι κ ί α   44,1 92,1.4 168,12 (καθήκουσα) 126,8 (παιδική) 128,19 (ἀκμή) 42,10bis (ῥυθμοί) 90,18 – pl. 40,10 (ἀκμαστικαί) I188,13 (ἀνθρώπου) 40,10 ἥ λ ι ο ς   ἀπὸ -ου ἔγκαυσις 68,3 ἧ λ ο ς   132,5bis 156,15bis ἡ μ ε ῖ ς *   4,11 6,6 8,1.2 158,20 162,13 οἱ ἐν -ῖν χυμοί 50,19 56,17 item 56,10 I192,15 III202,31 -ῶν τὰ σώματα 18,11 I182,4.7.9 item 120,16 I 192,18 ἡ μ έ ρ α   -ας 78,10 134,2 -αν 78,7 82,12.14 καθ᾽ ἑκάστην -αν 82,10 – pl. -ας δύο 82,15 ἐν ταῖς -αις II198,11 item 62,7.16 κατὰ τὰς -ας II 198,9.10 ἡ μ ε ρ ι ν ό ς   (sc. διάστημα) 84,2 ἥ μ ε ρ ο ς   (αἱμορροΐδες) 150,23 (σάρξ) 148,15 ἡ μ έ τ ε ρ ο ς   (πνεῦμα) I186,17 (πόνος) III 204,28 ἡ μ ι τ ρ ι τ α ῖ ο ς   (ὁ) ἡ. 60,4.17 82,17bis (μέσος) 84,2 (μικρός) 84,1

224

Index verborum

ἤ ν   158,14 (Hipp.) ἧ π α ρ   24,8bis 56,12 80,8 170,16.18 I182,11 I 184,8.13 II198,21 III200,24 III202,3 (ἐσκιρωμένον) 110,10bis (πόνος) 110,6 ἡ π α τ ι κ ό ς   οἱ -οί 110,6bis ἤ π ε ρ   48,11 II198,9 ἡ σ υ χ ί α   (ἡγεμονικῶν ἐνεργειῶν) I194,1 ἤ τ ο ι *   104,2 132,10 140,8 I180,3 ἤ. … ἤ 20,2 56,13 62,18 ἤ. … ἢ … ἤ 46,19 156,1 162,18 ἢ … καὶ ἤ. … ἢ καί 128,2 ἦ τ ρ ο ν   114,11 122,6 ἥ τ τ ω ν   adv. μᾶλλον ἢ -ον 138,10 -ον apud comp. 32,6 ἦ χ ο ς   106,9 108,3 114,5 θ α μ ι ν ό ς   adv. -ά 114,12 θ ά ν α τ ο ς   66,15 I194,4bis (πρόσωπον) 74,19 (sc. φαντασία) 54,7 θ ε ᾶ σ θ α ι   I192,3 c. acc. c. part. 128,21 θ έ λ ε ι ν   c. inf. I192,2 θ ε ό ς   pl. 54,11 θ ε ρ α π ε ί α   74,2.5bis (ἀκόλουθος) 172,2 θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ό ς   ([τῶν] νοσούντων sc. τέχνη ἰατρική) 10,7 (τὸ) -όν 120,9.18bis θ ε ρ μ α ί ν ε ι ν   pass. 158,16 (Hipp.) θ ε ρ μ α σ ί α   82,2 I194,15 (ἔμφυτος) 24,3 (πολλή) 80,11 130,11 (πλεονασμὸς νοσώδους) 78,2 (φυσική) 38,10 (μήτρας σύμμετρος) 164,4 (ἐπίτασις) 78,16 θ ε ρ μ ό ς   (αἷμα) 28,11.15 (αἴσθησις) 30,11 (οἱ ἀκμάζοντες) 40,15 (ἀναπνοή) 78,13 (δίδυμοι) 26,16 (ἐγκέφαλος) 20,13 (ἧπαρ) 24,8 (μόλυβδος) 162,17 (οἱ νέοι) 40,13 (πνεῦμα) 34,17 (σάρξ) 32,16 (ξανθὴ χολή) 28,12 30,1 (τὸ) -όν 18,5 (Athen.) 42,9 44,2 50,21 52,1 58,3 78,20 156,4 (ἔμφυτον) 18,14 24,1 38,13 40,3 42,5 I186,16 (ἔμψυξις ἐμφύτου) I190,5 (φυσικόν) 44,10 (κατὰ φύσιν) 40,4 (ἐν καρδίᾳ καὶ ἀρτηρίαις) 46,4 (ἐπίδοσις) 42,9 – comp. (ἀρτηρία) 30,15 (νεῦρα) 32,6 (σπέρμα) 162,8 τὸ -ότερον 78,5 θ ε ρ μ ό τ η ς   162,7 (πυρετώδης) 116,5 (παρὰ φύσιν καρδίας καὶ ἀρτηριῶν) I194,10.11 θ ε ρ μ ώ δ η ς   (οὐσία) III200,1 θ έ ρ ο ς   40,16 ἐν τῷ -ει 168,13 θ έ σ ι ς   92,9.17 III204,4 θ ε ω ρ ε ῖ ν   120,4 – pass. 92,4 θ ε ώ ρ η μ α   14,12bis (διηνεκές) 14,.15 (ὡς τὸ πολύ) 14,.17 – pl. (πολλὰ καλά) 4,7 θ ε ω ρ ί α   4,20 16,7 20,1 120,4 (τῶν ἐν

κατακαλύψει μερῶν τε καὶ σπλάγχνων) 18,15 (τῆς διοικούσης καὶ οἰκονομούσης φύσεως) 120,11 θ η λ υ κ ό ς   (χαρακτήρ) 156,10 θ ῆ λ υ ς   ἡ -εια (σπέρμα) 158,12 (τὸ) -υ 158,7bis.8 160,2bis 162,4.6.9 θ η σ α υ ρ ί ζ ε ι ν   pass. I192,15 θ λ ά σ μ α   126,19.20 128,18bis θ λ ί β ε ι ν   128,6 – pass. 108,9 θ ν η τ ό ς   (ζῷον) 16,11 θ ρ α ύ ε ι ν   pass. 128,12 162,11 θ ρ α ῦ σ ι ς   124,17 126,1 (τριχῶν) 126,1 θ ρ ε π τ ι κ ό ς   (δύναμις) 170,17 θ ρ έ ψ ι ς   40,8bis θ ρ ί ξ   34,9bis – pl. 124,16 126,13 I182,6 I 188,8.11 (τὸ ἄκρον) 124,20 (ἀπόπτωσις) 126,1.9 (ἀτροφία) 126,3 (βαφή) 52,5 (γένεσις παρὰ φύσιν) 136,18 (δασύτης) I188,13 (ἐπιφάνεια) 126,5 (διχοφυΐα) 124,21 (θραῦσις) 126,1 (ἰσχνότης) 126,3 (μεταβολή) 126,7 (ξηρασία) 126,5 (πάθη) 124,17 (πολίωσις) 126,7 (ῥοπάλωσις) 124,19 (ῥύσις) 126,9 (ψιλότης) I188,15 θ ρ ό μ β ο ς   pl. 122,20 θ ρ ό μ β ω σ ι ς   (αἵματος) 114,19 I184,15 θ υ μ ι κ ό ς   τὸ -όν 170,15 θ ύ μ ο ς   148,20bis – pl. (ἐδώδιμοι) 148,21 θ ώ ρ α ξ   24,4bis I194,14 (ἕλκωσις) 108,14 (κίνησις) 44,4 τά τε ἐν τῷ -ακι καὶ τὰ ὑπὸ τὸν -ακα σπλάγχνα 24,7 ἰ ᾶ σ θ α ι   120,16 ἴ α σ ι ς   (διεφθαρμένης ὑγιείας) 120,18 ἰ α τ ρ ε ύ ε ι ν   12,13 ἰ α τ ρ ι κ ό ς   (τέχνη) 4,6 10,1bis.2.5.6 I180,6.8.10 (ἡ) -ή 4,15 14,14 16,10 (αἱρέσεις) 12,6bis (ἀνάληψις) III204,27 (γένη) 120,7 (διαίρεσις) 120,7 (μέρη) 120,3bis 170,1 (στοιχεῖα) 18,4bis (Athen.) (τέλος) 14,2.13 16,5 τὰ κατὰ τὴν -ήν 6,5 16,3.4 ἰ α τ ρ ό ς   I180,12bis (ἄριστος) 16,9bis (τέλειος) 16,7bis – pl. 4,4 156,4 (παῖδες) 28,10 -ῶν ἄριστε 4,5 οἱ γενναῖοι τῶν -ῶν 68,7 ἰ γ ν ύ α   118,1 ἴ δ ι ο ς   (πῆχυς) 26,9 III200,18 (τάξις) 66,16 96,2 κατ᾽ -αν 70,7 αὐτὸ κατ᾽ -αν 70,4 – adv. -ως 12,4 (opp. κοινῶς) 12,3 108,18 ἰ δ ι ο σ υ γ κ ρ ι σ ί α   (σπέρματος) 162,7 ἰ δ ι ό τ η ς   (πνεύματος) 38,15 ἱ δ ρ ώ ς   30,8bis – pl. 14,5.6 (ἀκατάσχετοι) 102,21 (δυσώδεις) 80,14

Index verborum ἰ έ ν α ι   (ἐπί τι) I192,6 ἱ ε ρ ε ῖ ο ν   (νεοσφαγοῦς αἷμα) 122,20 ἱ ε ρ ό ς   (ὀστοῦν) III204,25bis τὰ -ά 178,9 ἴ κ τ ε ρ ο ς   80,8 104,18bis ἰ κ τ ε ρ ώ δ η ς   (πυρετός) 80,7bis ἵ ν α   166,20 ἰ ν ώ δ η ς   (ἀποκρίσεις) 114,7 (εἰλήματα) 32,13 ἵ π π ο ς   (ὀφθαλμοῦ) 134,16 item 134,16.19 ἴ π ω σ ι ς   176,12bis ἶ ρ ι ς   132,11 ἰ σ α τ ώ δ η ς   (χολή) I186,6 ἴ σ ο ς   (δύναμις) 70,3 (ῥοπή) 64,5 (τινί) 42,9.14 – adv. -ως 78,6 ἰ σ ό τ η ς   90,4 ἱ σ τ ά ν α ι   med. I192,7 ἴ σ χ ε ι ν   106,11 158,16 (Hipp.) I190,14 – pass. I 184,19 ἰ σ χ ι ά ς   116,15bis.16 ἰ σ χ ί ο ν   (ἄλγημα) 116,16 (πόνος) 118,1 – pl. (sc. ὀστᾶ) III204,11 ἰ σ χ ν α ί ν ε ι ν   80,6 – pass. 110,22 124,2 ἰ σ χ ν ό ς   (τὰ ἄνω) 114,2 (περιοχή) 86,14 ἰ σ χ ν ό τ η ς   (ὑπερβάλλουσα τριχῶν) 126,4 ἰ σ χ ο υ ρ ί α   114,12.16bis I184,18 ἰ σ χ υ ρ ό ς   (δυσθυμίαι) 106,4 (ἔπειξις) 110,3 (πόνος) 116,16 118,4 (στρόφοι) 104,16 (φαντασίαι) 54,7 ἰ σ χ ύ ς   (ἀκαταγώνιστος) 54,5 (ψυχῆς) 54,6 ἰ χ ώ ρ   (πελιδνὸς καὶ δυσώδης) 118,23 ἰ ώ δ η ς   (νεφροί) III202,10 (χολή) I186,7 κ α θ α ί ρ ε σ ι ς   (ταχεῖα δυνάμεως) 80,2 κ α θ ά π α ξ   κ. ἄδηλα sc. αἴτια 70,13 κ α θ ά π ε ρ   115,4 κ α θ α ρ ε ύ ε ι ν   (τι τινός) 54,1 κ α θ α ρ ό ς   (ἀήρ) I186,13.15 (ἕλκος) 130,23 – comp. (αἷμα) 30,14 κ ά θ α ρ σ ι ς   (πρόσφατος τῶν ἐμμήνων) 164,4 κ α θ ε κ τ ι κ ό ς   (sc. ἐνέργεια) I182,19 κ α θ έ λ κ ε ι ν   pass. (εἴς τι) 162,11 κ α θ ή κ ε ι ν   ἡ -ουσα ἡλικία 126,8 κ α θ ι δ ρ ύ ε ι ν   pass. (ἔν τινι) 46,7 κ α θ ι σ τ ά ν α ι   med. intr. (ἔν τινι) 134,18 κ α θ ο λ ι κ ό ς   (ἀξίωμα) 14,13 (πρᾶγμα) 14,12 κ α θ ό λ ο υ   (πρᾶγμα) 8,6.7 τὸ κ. 8,7 κ α θ ώ ς   4,4 6,10 κ α ί *   4,9.10.19 6,10 36,1 74,15bis 140,10 κ. … κ. 4,5 6,7sq. 18,11sq. κ. … κ. … κ. 28,12sq. 38,11sq. κ. … κ. … κ. … κ. 56,11sq. κ. … κ. … κ. … κ. … κ. I186,6sq. κ. γάρ 158,8 κ. ἐάν 86,15 κ. εἰ 6,9

225

56,5 114,4 κ. μάλιστα 78,3 86,11 142,21 κ. οὕτως 6,17.18 8,12 10,11 ἀλλὰ κ. 6,2 δὲ κ. 10,13 12,7 24,1 46,2 δὲ κ. … κ. … κ. … τε … κ. 108,8sq. κἀκεῖθεν I184,9 → αὐτός, γάρ, ἤ, ὅς, ὅτε, ποτέ, τε, ὤστε κ α ί ε ι ν   pass. 78,18 124,5 κ α ι ρ ό ς   74,4 (κατορθώματος) 74,6 (χρήσεως) I194,8 πρὸς -όν 70,15bis.17 ὑπὸ τὸν αὐτὸν -όν 66,14 – pl. (πυρετῶν) 60,19bis κατά τινας -ούς 144,19 κ α κ ο ή θ η ς   (αἱμορροΐδες) 150,23 (νόσημα) 62,2.8bis (ὄγκος) 144,24 (πυρετός) 98,6.9 104,10 (σάρξ) 148,15 κ α κ ο π ρ α γ ε ῖ ν   (στόμα γαστρός) 102,21 κ α κ ο ῦ ν   pass. (δέρμα) 104,19 κ α κ ό χ υ μ ο ς   οἱ -οι 168,12 κ α λ ε ῖ ν   94,2 (διάθεσιν τὸ συμβαῖνον) 104,2 item 28,11 84,2 120,8 134,19 140,16 I 182,9 I184,10 – pass. 94,5 96,9 100,17 106,15 146,3 (ἡ λογικὴ αἵρεσις δογματική) 12,5 item 84,5 96,7 136,10 150,3 164,10 I182,10 I 184,1 III204,26 ὁ τυφώδης οὕτω -ούμενος πυρετός 60,5 item 68,7 164,9 III200,2 κ ά λ λ ο ς   52,3.4.8.9bis.13 54,9bis κ α λ λ ω π ί ζ ε ι ν   med. (τινί) II198,20 κ α λ ό ς   (θεωρήματα) 4,7 τὰ -ά (ἀρχηγός) 4,16 – adv. 4,10 οὐ -ῶς (ζῆν) 56,15 κ α λ ύ π τ ε ι ν   138,17 κ α μ ά ρ α   128,14 κ α μ ά ρ ω σ ι ς   126,19 128,13bis κ α μ μ ύ ε ι ν   138,17 κ ά μ ν ε ι ν   ὁ -ων (δύναμις) 142,18 οἱ -οντες 10,3 (Hipp.) 74,7 II198,17 κ α ν θ ό ς   (μέγας) 136,24 138,2 – pl. 136,1.2 (ἀνάβρωσις) 136,6 κ α π ν ώ δ η ς   (περιττώματα) I186,14 κ α ρ δ ί α   22,15bis 44,7 46,5.9 56,12 170,15.16.17.19 I 186,12.15 II198,21 III200,26 (φλεγμαίνουσα) 104,1 (ἄρσις καὶ ἐπανάστασις) 84,8 (διαστολὴ καὶ συστολή) 44,13 46,1 (θερμότης) I 194,10.12 τὸ ἐν τῇ -ᾳ ἔμφυτον θερμόν 18,14 item 46,4 κ α ρ δ ι α κ ό ς   (διάθεσις) 102,19bis (διάθεσις ἢ συγκοπή) 104,2 κ α ρ η β α ρ ί α   80,17 κ α ρ κ ί ν ο ς   144,26 κ α ρ κ ί ν ω μ α   144,24bis.25 (ἐν μήτρᾳ) 124,14bis κ α ρ π ό ς   sc. χειρός 92,19 (ὀστᾶ) III204,9 κ α σ σ ι τ έ ρ ι ν ο ς   (σκεύη) 128,20 κ α τ ά *   c. gen. 64,13 116,4 136,10.22 τὸ κ. γαστρός 160,13 162,3 – c. acc. 66,14

226

Index verborum

92,10.11bis.12 κ. τὸν τῆς κόρης τόπον 48,8 134,6 item 104,20 130,17.18.21 κ. μῆκος καὶ πλάτος καὶ βάθος 84,8 86,1 τὰ κ. τὴν τέχνην 4,12 item 6,5 16,3.4.5 κ. τὸ αὐτό 12,11 18,8 αὐτὸ καθ᾽ ἑαυτό 70,1 κ. τινας χρόνους 66,9 item 80,6 84,15.17 106,9 κ. τὰς νύκτας II198,9 item II198,9bis κ. τὸν ὀρθὸν λόγον 16,10 item 6,18 38,7.8 46,1 52,6 κ. Πλάτωνα 16,16 36,7 item 6,16 16,16.17 κ. ἀνάγκην 14,9 κ. βραχύ 152,15 κ. τὸ εἶδος I 194,15 κατ᾽ ἐπιτήδευσιν 18,17bis καθ᾽ εὐθύ 118,12 174,15 176,5 κατ᾽ ἰδίαν 70,4.6 κ. τὸν κύκλον 86,7 κ. μέρος 170,2 III204,13 κατ᾽ ὀλίγον 138,13 I192,7 καθ᾽ ὁρμήν 16,13 48,21 50,1 κ. περίπτωσιν 18,17 20,3 κ. τὸ πλεῖστον 82,11 κ. στράγγα 114,14 κ. τοὐναντίον 92,19 κ. πόσους τρόπους 114,18 166,7 172,4 κ. φύσιν 40,4 50,13.15.18 54,15.16 κ α τ α β ά λ λ ε ι ν   pass. (εἴς τι) 162,5 κ α τ ά γ ε ι ν   pass. (ἐπί τι) 96,18 κ α τ α γ ί ν ε σ θ α ι   (περί τι) I180,6 κ ά τ α γ μ α   128,19 – pl. διαφοραὶ τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ -άτων 126,18 κ α τ α κ ά λ υ ψ ι ς   ἐν -ει (ἀπόστημα) 148,1bis (σπλάγχνα) 18,13 item 18,15 20,1 κ α τ α κ λ ε ί ς   pl. (στέρνων) III204,7 κ α τ α κ ο λ ο υ θ ε ῖ ν   84,14 κ α τ α λ α μ β ά ν ε ι ν   pass. 72,5 (τὸ ἐντὸς ναστότερον) 86,12 (τινί) 84,11 (διά τινος) 70,13 (ἔκ τινος) 50,7 70,9.14 κ α τ α λ ή γ ε ι ν   (εἴς τι) III202,30 κ α τ ά λ η ψ ι ς   (ἀσφαλὴς καὶ ἀμετάπτωτος) 8,11 (διὰ σημείου) 72,2 (ἀδήλου) 14,5 74,9 (παρεληλυθότος) 50,6 – pl. 8,14.16 (ψυχῆς ὀρθαί) 54,13 κ α τ α μ ή ν ι ο ς   τὰ -α 164,14bis κ α τ α ν α λ ί σ κ ε ι ν   164,20 κ α τ α ν τ ᾶ ν   (εἴς τι) I192,8 κ α τ α π ί μ ε λ ο ς   (ἡ κύουσα) 166,11 (μήτρα) 160,3 κ α τ α π ί ν ε ι ν   pass. 112,11 κ α τ α π ί π τ ε ι ν   108,8 κ α τ α π λ έ κ ε ι ν   150,14 κ α τ ά π ο σ ι ς   22,9 38,3bis.4 (σιτίων) 28,19 (ἐργαλεῖον) 24,15 κ α τ ά π τ ω σ ι ς   122,9 κ α τ ά ρ ρ ο υ ς   104,8 106,18bis κ α τ α ρ τ ι σ μ ό ς   172,2 174,7bis κ α τ ά ρ χ ε ι ν   48,21 τὸ -ον (σώματος) 46,8 κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε ι ν   pass. 68,13 (ἔκ τινος) 24,5 (πρός τι) 26,2

κ α τ α σ κ ε υ ή   108,11 140,12 150,18.22 (ἔμμονος) 64,17 (χρόνιος) 112,12 (ἐν τῷ ὀσχέῳ) 146,17 (πάθους) 170,8 – pl. (νοσωδέσταται καὶ ἄρισται) 58,4 (ἄρισται σωμάτων) 58,6 (νοσωδέσταται σωμάτων) 58,5 κ α τ ά τ α σ ι ς   174,12bis 176,7 κ α τ ά τ ρ η σ ι ς   (ὀστοῦ) 146,4 – pl. (συνεχεῖς) 144,20 κ α τ α φ έ ρ ε ι ν   pass. 106,19 (ἔν τινι) 28,8 κ α τ α φ ο ρ ά   (δυσδιέγερτος) 98,7 (πολλή) 108,1 (πνεύματος) 164,12 (πολλῶν ὑγρῶν) 106,18 (ψυχῆς κατὰ φύσιν) 50,14 κ α τ α χ ε ῖ ν   pass. 162,17 κ α τ α ψ ύ χ ε ι ν   pass. 104,13 108,9 κ α τ ά ψ υ χ ρ ο ς   (μήτρα) 160,3 κ α τ ε ρ γ ά ζ ε σ θ α ι   34,5 κ α τ ε ρ γ α σ ί α   (οἰκεία) 40,5 (τροφῆς) 38,8 κ α τ έ χ ε ι ν   164,5 – pass. 104,5 κ α τ η γ ο ρ ί α   pl. I192,11 (tit.) κ α τ ο λ ί σ θ η σ ι ς   (ἐντέρου) 152,14.18 κ ά τ ο ξ υ ς   (νοσήματα) 58,14 60,10bis 62,2 (πάθος) 104,7 κ α τ ό ρ θ ω μ α   (καιρὸς καὶ χρόνος) 74,6 κ α τ ο χ ή   (διανοίας) 102,3 (τῶν προκεκινημένων ἐν τῇ ψυχῇ) 50,5 κ ά τ ο χ ο ς   100,13bis 102,1 (φρενιτικός) 100,17 (εἴδη) 100,15.17 κ ά τ ω   134,14 166,2 176,1 (μέρη) 112,4 (τόποι) 174,13.14.16 176,9 κ ά τ ω θ ε ν   176,15 κ α ῦ μ α   (σφοδρόν) 166,13 κ α ῦ σ ο ς   60,5 78,12bis – pl. 60,15 κ ε γ χ ρ ώ δ η ς   (συστροφή) 136,9 κ ε ί ρ ε ι ν   pass. 126,2 κ ε ῖ σ θ α ι   172,12 I182,17 III200,27 III202,3 (ὕπτιος) II198,12 (ἐν ὀλέθρῳ) 76,5 (μέση τινός) III202,1 κ ε ν ε μ β ά τ η σ ι ς   (ἀντίληψις) 86,15 κ ε ν ό ς   (σφυγμός) 86,13bis 96,17 κ ε ν ο ῦ ν   142,19 κ έ ν τ ρ ο ν   I190,19 I192,1.2 (ἀρτηρίας) I192,5 κ έ ν ω σ ι ς   (διὰ βδέλλης) 144,5 κ έ ρ α ς   pl. 146,2 κ ε ρ α σ φ ο ρ ε ῖ ν   (ζῷα) 146,2 κ ε ρ α τ ο ε ι δ ή ς   (sc. χιτών) 130,15 138,19 κ ε ρ κ ί ς   III204,23 κ έ ρ κ ω σ ι ς   (ἐν μήτρᾳ) 166,18bis κ ε φ α λ α λ γ ί α   106,8bis 134,9 κ ε φ α λ ή   76,11 98,10 106,16 144,15 166,5 I 188,10.11 (μυίας) 132,7 (κατάγματα) 126,18 (μέρος) 106,13 (πάθη) 126,17 (πόνος) 106,8

Index verborum – pl. (μηρῶν) III204,21 κ ή λ η   154,14bis.15 κ η ρ ε ί α   (ἀρχαί) 176,5 κ η ρ ί ο ν   144,20bis κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ι ν   76,13 κ ί ν δ υ ν ο ς   114,17 – pl. (ὀξεῖς) 66,14 κ ι ν δ υ ν ώ δ η ς   (νόσημα) 62,3 64,3.4bis κ ι ν ε ῖ ν   84,11 – pass. 16,14 92,7 94,12 96,2 160,15.20bis 172,6 I190,15.16 (ἐπ᾽ εὐθείας) I 190,13.14 I192,9 (κυκλοειδῶς) I190,11 item I 190,12 (σφυγμωδῶς) 30,16 (ἐξ ἑαυτοῦ) 16,18 36,1.8.12 item 36,10 (ποίαν κίνησιν) I 190,17 item I190,15 κ ί ν η μ α   46,14 174,1bis κ ί ν η σ ι ς   88,9 90,11 (Bacch.) 134,17 160,14.21.24 I 190,4.10.15.16.17 (ἐναρμόνιος) I190,8 (μεταβατική) 48,20bis (προαιρετική) 72,6 (φυσικὴ καὶ ἀπροαίρετος τοῦ θερμοῦ) 46,3 (καθ᾽ ὁρμήν) I190,2 (ἀρτηρίας) I192,3 item I190,18 (θώρακος καὶ πνεύμονος) 44,4 (καρδίας καὶ ἀρτηριῶν καὶ ἐγκεφάλου καὶ μηνίγγων φυσικὴ καὶ ἀπροαίρετος) 46,1 (μερῶν) 32,11 (ὀστῶν παρὰ φύσιν) 174,3 (χειρῶν ὀξεία) 20,6 (ἀπώλεια) I194,20 (πέρας) I190,14 – pl. 102,4 I190,15 I192,10bis (προαιρετικαί) 32,7 (ἄρθρων) 28,19 κ ι ν η τ ι κ ό ς   (sc. νεῦρα) III202,27.30 κ ι ν η τ ό ς   (ὀφθαλμοί) 134,17 κ ι ο ν ί ς   168,11 κ ι ρ σ ο ε ι δ ή ς   (σπερματικοὶ πόροι) III202,23 κ ι ρ σ ο κ ή λ η   152,10 154,1bis κ ι ρ σ ό ς   152,9 κ ί τ τ α   164,18 κ ί τ τ η σ ι ς   164,18 κ ί ω ν   48,1 κ λ ε ί ς   102,16 κ λ ό ν ο ς   (ἀδιάλειπτος) 134,18 κ ν ή μ η   III204,23 κ ν η σ μ ό ς   136,6 (ἐπιτεταμένος) 118,18 154,13 (πολύς) 120,2 κ ο ι λ ί α   24,10 26,1bis 26,6 38,4.5.7.8 44,7 104,6 (sc. καρδίας) 112,3 114,1 III200,10.12.19 III 202,1 (ἐκκρίσεις) 30,2 80,12.14 (ῥευματισμός) 110,18.21 (ῥύσις) 80,2 (ὑποχωρήσεις) 104,12 item 104,20 – pl. (κυριώταται ἐγκεφάλου) I194,21bis (sc. καρδίας) 24,1 III 200,26 κ ο ι λ ι α κ ό ς   (διάθεσις) 110,20bis κ ο ῖ λ ο ς   (ἕλκος) 130,23 (οὐλή) 76,11 (σῶμα) I 186,12 κ ο ι λ ό τ η ς   (βαθεῖα) 172,13 (ἐπιπόλαιος)

227

172,15 (σιαγόνων) III200,5 – pl. (ὀστῶν) 32,19 I188,6 κ ο ι μ ᾶ σ θ α ι   162,1 κ ο ι ν ό ς   (νεῦρα) 32,6 (τινός) 4,18 66,13 154,14 156,5 – adv. -ῶς (opp. ἰδίως) 12,3.4 108,18 κ ο ι ν ό τ η ς   pl. 14,2 (γνῶσις ἐμφαινομένων) 14,1 κ ο ι ν ω ν ε ῖ ν   (τινός) 158,9 κ ό κ κ υ ξ   III204,26 κ ο λ ό β ω μ α   144,11bis κ ό λ π ο ς   152,5.7 κ ο μ ί ζ ε ι ν   med. 142,19 κ ο μ μ ω τ ι κ ό ς   (ἡ) -ή 52,4 κ ο ν δ ύ λ ω μ α   150,24bis κ ο ν ι ο ρ τ ό ς   126,6 κ ό π ρ ο ς   28,5bis κ ό ρ η   (ἀλλοίωσις) 132,14 (μικρότης) 132,21 (στενότης) 132,17 (τόπος) 48,8 134,7 κ ό ρ υ ζ α   108,1bis κ ό σ μ ο ς   34,10 I188,9bis κ ο υ φ ί ζ ε ι ν   pass. 30,7 κ ο ῦ φ ο ς   (ξανθὴ χολή) 28,13 – comp. (sc. ἡμέρα) 82,19 κ ρ α ν ί ο ν   20,9 III202,32 III204,20 (ὑποχώρησις) 128,18 – pl. (ὀλιγόρραφα καὶ ἄρραφα) III202,35 κ ρ ᾶ σ ι ς   40,13bis.15.16.17 42,1 58,5 I190,1 κ ρ α τ ε ῖ ν   108,12 – pass. 10,4 (Hipp.) 116,9 κ ρ ε ί τ τ ω ν   τὸ -ον 62,12.15 κ ρ ε μ α σ τ ή ρ   III202,14 κ ρ ι θ ή   136,12 – morbus oculi 136,3.11bis κ ρ ί ν ε ι ν   c. inf. 4,4 – pass. 62,6.12.15 (πάθος ἐν ἡμέραις ἑπτά) II198,22 κ ρ ί σ ι μ ο ς   (ἀριθμός) 164,1.2 κ ρ ί σ ι ς   170,10bis (χρόνοι) 62,9 κ ρ ο κ υ δ ι σ μ ό ς   98,3 κ ρ ο τ α φ ί τ η ς   (μύες) 168,10 κ ρ ό τ α φ ο ς   pl. 146,2 III202,34 κ ρ υ μ ώ δ η ς   (πυρετός) 82,1bis κ ρ ύ π τ ε ι ν   pass. (ἔν τινι) 156,14 I190,7 κ ρ υ π τ ό ς   (σύριγγες) 152,3.6bis κ ρ ύ ψ ο ρ χ ι ς   154,9bis κ τ ᾶ σ θ α ι   40,16 κ τ η δ ώ ν   pl. III200,14 κ υ ε ῖ ν , κ ύ ε ι ν   166,11 ἡ -οῦσα 160,7 166,8.9 αἱ κυοῦσαι 164,18bis – pass. τὸ -ούμενον 160,6 166,8.12 κ υ η τ ή ρ ι ο ς   (ἀγγεῖον) 28,1 κ υ κ λ ο ε ι δ ή ς   adv. I190,11 κ ύ κ λ ο ς   86,7 I192,5.7 ἐν -ῳ I190,12.18 κ ύ μ β α λ ο ν   pl. 178,10

228

Index verborum

κ υ ν ά γ χ η   60,10 κ ύ ρ ι ο ς   (sc. μέρη) 56,11 – adv. 32,3 – sup. (κοιλίαι ἐγκεφάλου) I194,21bis κ ύ σ τ ι ς   (χολῆς) III200,25 – vesica urinae 26,13bis 28,8 68,5 114,9 III202,20 (οὐρηδόχος) I 184,9 (διατάσεις) 114,11 (τράχηλος) I184,10 (φύσις) III202,20 κ ύ ω ν   (δακών) 68,2 (δῆγμα) 108,4 κ ω λ ι κ ό ς   (διάθεσις) 112,12bis κ ῶ λ ο ν   26,7 III200,21 κατασκευὴ χρόνιος περὶ τὸ -ον 112,13 κ ω λ ύ ε ι ν   pass. 114,10 κ ω ν ο ε ι δ ή ς   (καρδία) 22,16 λ α β δ ο ε ι δ ή ς   (sc. ῥαφή) III202,33 λ ά β ρ ο ς   (ἔκχυσις) 166,21 168,2 λ α γ ό φ θ α λ μ ο ν   136,3 138,16bis λ α γ ώ ν   pl. (ὀστᾶ) III204,11 λ α κ τ ι σ τ ι κ ό ς   τι -όν 86,19 λ α μ β ά ν ε ι ν   96,12 108,12 144,26 160,11 I192,4 (αὔξησιν) 166,2 item 18,7 (Athen.) 42,9 I 192,9 (ὄνομα ἔκ τινος) I188,3 (τι παρά τινος) 170,17 – pass. (σιτία) 112,10 τὸ ληφθέν 44,7 λ ά ρ υ γ ξ   I192,19 λ έ γ ε ι ν *   74,11 156,22 162,15 I192,11 I194,5 (φιλαλήθως) 6,5 (κοινότητας τὸ στεγανόν) 14,2 item 86,17 I192,1 (ὅτι) 158,19 c. acc. c. inf. 64,19 160,18 – pass. 8,6 12,3 64,5 102,10 162,23 I182,15.17 III204,13.18 (τι ἀπό τινος) 146,2 (τι παρά τι) I182,16 I184,21 ὁ -όμενος κρεμαστήρ III202,14 ἡ -ομένη III 202,33 τὸ -όμενον (εἰκών) I192,4 λ ε ι ε ν τ ε ρ ί α   112,7bis λ ε ῖ ο ς   (ἀρτηρίαι) 22,14 – comp. (ἔντερα) 112,9 λ ε ί π ε ι ν   160,8 λ ε ι χ ή ν   120,1bis λ ε ί ω σ ι ς   38,14 λ ε κ ι θ ώ δ η ς   (χολή) I186,6 λ έ ξ ι ς   I180,3 – pl. αὐταῖς -εσιν 6,8 λ ε π ι δ ο ε ι δ ή ς   (sc. ῥαφαί) III202,34 λ ε π ί ς   pl. 118,19 (πιτυρώδεις) 136,8 λ έ π ρ α   118,17bis λ ε π τ ο μ ε ρ ή ς   (σῶμα) 16,17 – comp. (πνεῦμα) 30,15 48,11 λ ε π τ ό ς   (ἀγγεῖα) 24,12 (εἰλήματα) 32,12 (ἔντερον) 76,6 (οὐλή) 132,4 (πνεῦμα) 48,8 (ὑγρασία) 30,8 ([τὸ] ὑγρόν) 130,13 144,19 (ὑμήν) III202,15 (sc. χιτών) III200,12 ὁ λ. 54,17 τὸ -όν 26,7 III200,20

λ ε ύ κ η   140,18bis – pl. 56,4 λ ε υ κ ό ς   (τὰ ἀποκρινόμενα) 122,14 (διαχωρήσεις) 104,20 (ἐγκέφαλος) 20,12 (ἕλκωσις) 130,18 (πάθος) 134,22 (ῥοῦς) 122,14bis (σῶμα) I186,19 (χρῶμα) 140,18 τὸ -όν 126,8.13 (sc. ὀφθαλμοῦ) 130,18 τὰ -ά (ὀφθαλμῶν) 118,22 λ ε ύ κ ω μ α   130,6 132,3bis λ η θ α ρ γ ι κ ό ς   (παρακοπή) 102,2 λ ή θ α ρ γ ο ς   60,6 98,7bis 100,16 170,5 (παρακοπτικός) 102,2 – pl. 98,10 λ ή θ η   (τοῦ φρονεῖν) 98,4 λ ί α ν   110,17 148,5 λ ι γ ν υ ώ δ η ς   (περιττώματα) I186,14 λ ι θ ί α σ ι ς   114,9bis.10 116,2 136,3.9.10 I184,17 λ ί θ ο ς   48,1 114,13 I4,28.29 (πρόπτωσις) 116,1 I184,16 (ἐν κύστει) 68,6 (γένεσις ἐν κύστει) 114,9 – pl. 116,3bis λ ι θ ώ δ η ς   (οὐσία) 144,13 λ ι π α ρ ό ς   (μυελός) 32,19 – comp. (μυελός) 20,17 λ ι π ό δ ε ρ μ ο ς   150,1bis λ ι π υ ρ ί α ς   (πυρετός) 78,17bis λ ο β ό ς   pl. III200,24 λ ο γ ί ζ ε σ θ α ι   I182,2 λ ο γ ι κ ό ς   (αἵρεσις) 12,5.7.12bis (ζῷον) 16,11 (φαντασία) 50,12 λ ο γ ι σ μ ό ς   I192,21 λ ο γ ι σ τ ι κ ό ς   τὸ -όν 170,15 λ ό γ ο ς   6,16.17.18.19 8,2bis.8.9.12.13 14,4.8.10 I180,2 (ὀρθός) 16,10 (πολύς) 6,7 (σύντομος) 8,4 I 180,1 (ἐννοίας) 6,18 (sc. τοῦ ὑγροῦ) 34,15 ἡ διὰ τοῦ -ου διδασκαλία 120,6 ὁ λ. ὁ κατὰ φύσιν 56,8 ἐν αἰτίων -ῳ 68,7 πρὸς -ον 92,19 – pl. (προσήκοντες) 34,16 (σπερματικοί) 16,18 36,13 λ ο ι μ ό ς   66,11bis.13.15 λ ο ι μ ώ δ η ς   (πυρετός) 80,10bis λ ο ι π ό ς   46,12 I182,2 τὰ -ά 164,7 166,5 λ ύ ε ι ν   pass. 58,10 74,15 λ ύ ζ ε ι ν   108,6 λ ύ π η   54,2 – pl. 166,10 λ ύ σ ι ς   66,3 (ἐπιφανείας) 146,10 (συνεχείας) 146,10 μ α ί ν ε σ θ α ι   108,5 μ α κ ρ ό ς   (νόσος) 126,11 – comp. (ὑμένες) 142,1 μ ά λ α   comp. 96,7 διὸ δὴ μᾶλλον 12,5 μᾶλλον ἢ ἧττον 138,10 ὑγρότερον μᾶλλον 48,17 item 94,3 126,15 μᾶλλον ἤ 168,7 item

Index verborum 48,11 – sup. 4,4 32,15 48,8 142,11 II 198,12 ἡ παιδικὴ μάλιστα ἡλικία 128,19 καὶ μάλιστα 78,3 84,11 142,21 I194,13 μ α λ α κ ό τ η ς   32,17 μ α λ θ α κ ό ς   (ἐγκέφαλος) 20,12 μ α ν θ ά ν ε ι ν   6,5 μ α ν ί α   106,1bis (ὀλιγοχρόνιος) 178,5 μ α ν τ ι κ ό ς   (πληγή) I190,8 μ α ρ α σ μ ώ δ η ς   (πυρετοί) 104,10 μ α ρ μ α ρ υ γ ή   pl. 106,17 μ α ρ τ υ ρ ε ῖ ν   (ὅτι) 158,13 μ α ρ τ ύ ρ ι ο ν   (μέγιστον τοῦ σπερμαίνειν) 158,10 μ α σ θ ό ς   pl. 146,23 μ α σ χ ά λ η   pl. 168,11 μ ά χ ε σ θ α ι   (τινί) I190,16 μ ε γ α λ ο κ έ φ α λ ο ς   τὰ -α 162,19 μ έ γ α ς   (αἱμορροΐδες) 150,19 (ἀναπνοή) 78,13 (ἀρτηρίαι) I194,14 (sc. δάκτυλος) III 204,18 (διάκρισις) 166,22 (ἔκφυσις) 166,19 (ἡμιτριταῖος) 84,3 (κανθός) 136,23 138,1 (νόσημα) 62,9 64,10bis.12.13 (νύγμα) 64,14 (πόροι) I188,14.16 (σφυγμοί) 80,5 86,1bis (τρῶσις) 20,3 (φλέψ) 28,8 τὸ -α 118,14 – comp. (πάθος) 62,6 (πληγή) 94,2 (σπλήν) 110,17 – sup. (μαρτύριον) 158,10 μ ε γ ε θ ο π ο ί η σ ι ς   (ἀγγείων) 154,1 μ έ γ ε θ ο ς   16,20 88,17 96,6.7.15 140,12 150,17.18 162,19 (τριχῇ διαστατόν) 16,19 – pl. 22,3 36,14 μ ε θ ι έ ν α ι   36,3 (Zen.) 158,4 μ ε θ ο δ ι κ ό ς   (sc. αἵρεσις) 12,7 14,1bis μ έ θ ο δ ο ς   οἱ ἀπὸ τῆς -ου 84,1 μ ε ι ο ῦ ν   pass. 68,15bis 108,20 μ ε ί ω σ ι ς   † I182,11 I192,11 (Arist.) (σώματος) 108,18.19 μ ε λ α γ χ ο λ ί α   106,3bis μ ε λ α γ χ ο λ ι κ ό ς   (χυμός) I182,8 I186,1 – comp. (αἷμα) I184,6 μ ε λ α ί ν ε ι ν   78,14 μ ε λ α ν ί ζ ε ι ν   III202,5 μ έ λ α ς   (ἀποκρίσεις) 124,1 (χιτών) 140,4 (χολή) 28,10.13 30,3bis 42,4 106,5 168,16 τὸ -αν (sc. ὀφθαλμοῦ) 130,17.20.22.24 132,1.7.11 μ ε λ ι σ μ ό ς   (πνεύματος) 94,8 μ ε λ ι τ ώ δ η ς   ([τὸ] ὑγρόν) 144,21 μ έ λ λ ε ι ν   τὸ -ον 72,13 (πρόγνωσις καὶ προαγόρευσις) 72,15 τοῦ -οντος συμβήσεσθαι γνώρισμα 78,3 (τὰ) -οντα 74,18bis τὰ -οντα συμβήσεσθαι 72,11 item I194,7 τῶν ἀποβήσεσθαι -όντων σημείωσις 72,8

229

μ έ λ ο ς   pl. 48,22 (σώματος) 32,9 (ἀναλογία) 52,9 (ἀναλογία καὶ εὐρυθμία) 52,8 (ἀρτιότης) 54,14 (ῥῶσις καὶ συμμετρία) 52,7 (συμμετρία) 54,9 μ έ ν *   6,7 10,2 μὲν …, δέ 12,3.4 18,16 28,1 μὲν …, δὲ …, δέ 12,10 38,13 52,4 150,18 μὲν …, δὲ … καὶ … καί 40,11 μὲν …, δὲ …, δὲ …, δέ 28,11 42,5 46,18 III200,12 μὲν … καί III200,2sq. μὲν οὐ …, οὐδὲ μήν 56,1 μὲν γάρ 54,12 μὲν γὰρ … δέ 14,6 52,18 54,5.9 μὲν γὰρ … δὲ … δὲ III 202,26 μὲν γὰρ …, δὲ …, δὲ …, δέ 46,16 μὲν οὖν 4,11 68,1 μὲν οὖν … δέ 4,13 6,12 18,17 μὲν οὖν … δὲ … δέ 18,12 οἱ μὲν …, οἱ δέ 102,6.8 τὰ μὲν …, τὰ δέ 26,3 56,10 58,13 τὰ μὲν …, τὰ δὲ …, τὰ δέ 58,14 τὰ μὲν γὰρ … τὰ δὲ …, τὰ δέ 32,2 τὰ μὲν οὖν … τὰ δέ 56,11 ὅτε μὲν …, ὅτε δέ 166,15 ποτὲ μὲν …, ποτὲ δέ 90,2.8 98,18 106,13 Τινὲς μὲν …, τινὲς δέ 160,13 μ έ ν ε ι ν   74,15 124,9 (ἔν τινι) 158,14 (Hipp.) μ έ ν τ ο ι   70,16 μ έ ρ ο ς   92,10 102,6 160,9 (ἀριστερὸν ἢ δεξιὸν κεφαλῆς) 106,13 (πλησίον) 156,13 (ἀρτηρίας) 92,15 (παθολογικὸν τῆς ἰατρικῆς) 170,1 (τῆς κυούσης) 160,6bis (μήτρας) 124,9.12 (ὀσχέου) 152,13 154,5.8 I196,5 (ἀνώτερον στόματος) I188,2 (σώματος) 102,8 144,12 item 58,12 98,19 118,9 sim. 144,15 (σώματος πρῶτον) 28,15 (ψυχῆς) 158,5 (ἡγούμενον ψυχῆς) 30,7 (ὑπηρετικὸν ψυχῆς) 46,10bis (χειρουργίας) 172,1 κατὰ -ος 170,2 III204,13 – pl. 20,2 32,11 36,15 118,9 144,23 (ἀντικείμενα τραύματος) 128,17 (δεξιά) I182,12 III200,27 III202,3 (εὐώνυμα) III 202,8 (κάτω) 112,5 (ἐν ἡμῖν) 56,10 (sc. ἀναπνοῆς) 44,5 (ἐπάνω ἀρτηρίας) 92,18 94,1 (τῆς ἰατρικῆς) 120,3 (ἀνώτατα τῆς ἰατρικῆς) 120,3 (σφυγμοῦ) 44,15 I190,11 (ἀναλογία χρονικὴ κατὰ τοὺς σφυγμούς) 90,14 (σώματος) 40,3 50,17 102,8 118,19 item 98,19 (ψυχῆς ἅρπασμα) 36,3 (Zen.) (τὸ ἄρχον ψυχῆς) 46,7 θεωρία τῶν ἐν κατακαλύψει -ῶν σώματος 18,16 μ ε σ ο π λ ε ύ ρ ι ο ς   (μύες) I192,18 μ έ σ ο ς   42,6 (sc. αἱμορροΐδες) 150,19 (ἡμιτριταῖος) 84,2 (sc. κοιλία ἐγκεφάλου) I 196,1 (νόσημα) 62,3.14bis (πληγή) 96,2 (σφυγμός) 86,6bis 88,13bis (τινός) III202,1 οἱ -οι 40,17bis 42,6 (sc. ἡλικία) 40,11 μ ε σ ό τ η ς   78,8 μ ε σ ό φ ρ υ ο ν   III204,3

230

Index verborum

μ ε τ ά   c. gen. 36,3 (Zen.) 40,5 52,9 104,6 114,7.8 μ. ῥύσεως κοιλίας 80,1 item 80,3.10.17 98,2.5 100,10 I184,20.21 I196,2 μ. ἐμπειρίας 20,6 sim. 44,11 64,16 78,3 μ. τοῦ καὶ πολλοὺς ἀποθνῄσκειν 66,16 item 98,18 100,3.10 104,12 μ. προαιρέσεως 160,20 – c. acc. 4,19 76,2 164,19 [III202,2] μ ε τ α β α ί ν ε ι ν   (ἐπί τι) 124,6 μ. τόπον ἐκ τόπου I190,13 μ ε τ α β ά λ λ ε ι ν   (ἐπί τι) 62,11.15 μ ε τ α β α τ ι κ ό ς   (κίνησις) 48,20bis μ ε τ α β ο λ ή   (οἰκεία) 40,5 (χρωτός) 126,14 (τινὸς εἴς τι) 38,20 134,5 148,2 (τινὸς ἐπί τι) 118,17 126,7.12 138,12 140,19 154,17 (τινὸς ἔκ τινος εἴς τι) 144,9 κατὰ -ήν 38,7.8 μ ε τ α γ ί ν ε σ θ α ι   94,6 μ ε τ α γ ω γ ή   (τινὸς εἴς τι) 178,3 (τινὸς κάτωθεν ἄνω) 176,14 (τινὸς περί τι) 178,1 (τινὸς ἐκ ἐπιφανείας εἰς βάθος) 176,12 item 174,7.10 (τινὸς ἐκ βάθους πρὸς ἐπιφάνειαν) 176,10 μ ε τ α δ ι δ ό ν α ι   (τινί τι) III200,28 μ ε τ α κ ά ρ π ι ο ν   (sc. ὀστᾶ) III204,10 μ ε τ α λ α μ β ά ν ε ι ν   pass. 174,16 μ ε τ ά λ η ψ ι ς   κατὰ -ιν 174,13 176,6 μ ε τ α ξ ύ   50,9 – c. gen. 24,12 62,14 86,6 96,2 μ ε τ έ χ ε ι ν   (τινός) 64,17 146,8 μ ε τ ε ω ρ ί ζ ε ι ν   80,8 – pass. 122,10 μ ε τ ρ ε ῖ ν   pass. 26,9 III200,18 μ έ τ ρ ο ν   (φλεβοτομίας) 142,18 μ έ τ ω π ο ν   αἱ ἐν -ῳ φλέβες 106,10 μ έ χ ρ ι ( ς )   96,7 – c. gen. 50,2 70,17 102,16 118,1 μ ή *   8,7 58,9 66,16 84,14 160,18 μὴ …, ἀλλά 94,8 I192,6 μὴ … μηδὲ …, ἀλλ᾽ 84,6 92,6 μὴ … μήτε … μήτε 78,9 εἰ … μή 6,9 μὴ πρόδηλα αἴτια 70,12 item III202,19 μ η δ έ   82,2 → μή μ η δ ε ί ς   78,7 μ η δ έ π ω   158,20 (Asclep.).21 164,20 μ η κ έ τ ι   124,21 126,4 150,5.10 μ ῆ κ ο ς   16,20 40,6 III200,10 κατὰ -ος 84,8 86,1.4.7 μ ῆ λ ο ν   pl. 102,14 III204,1 μ ή ν I   οὐδὲ μ. 56,2 μ ή ν I I   pl. 62,12 μετὰ δύο τῆς συλλήψεως -ας 164,19 μ ῆ ν ι γ ξ   128,7 – pl. 20,10bis 32,6 168,10 (ἄρσις καὶ ἐπανάστασις) 84,8 (κίνησις) 46,2 μ η ν ο ε ι δ ή ς   (sc. κοιλία) III200,10 μ η ρ ό ς   pl. III204,15 (κεφαλαί) III204,21

μ ή τ ε   μ. … μ. 6,11 78,10 100,4 104,15sq. μ. …μ. … μ. 56,3sq. μ ή τ η ρ   160,16 (βρεφῶν) I182,16 μ ή τ ρ α   28,1bis 122,13 160,3 162,6 166,12 I 182,15bis.18 III202,16 (θερμὴ) 162,11 (γυναικός) 158,14 (Hipp.) (θερμασία) 164,3 (μέρος) 124,9 (παρέγκλισις) 162,16 (σκλήρωμα) 124,8 (σχῆμα) 160,23 (τόποι) 124,7 (φλεγμονή) 122,2 item 122,2 ἀπόστημα ἐν -ᾳ 122,5bis ἐρυσίπελας ἐν -ᾳ 124,4bis καρκίνωμα ἐν -ᾳ 124,14bis κέρκωσις ἐν -ᾳ 166,18bis σκῖρος ἐν -ᾳ 124,11bis 166,16bis – pl. (πάθη) 166,14 μ ί γ μ α   (ἀρρωστημάτων) 100,18 μ ι κ ρ ό ς   (αἱμορροΐδες) 150,18 (διαλείμματα) 108,8 (ἡμιτριταῖος) 84,1 (νύγμα) 64,13 (σφυγμός) 78,19 80,16 86,3bis 94,11 96,17.20 – adv. -ὸν ὕστερον 104,9 – comp. (πληγαί) 94,3 (σφυγμός) 96,8 104,13 τὸ -ότερον 96,8 → σμικρός μ ι κ ρ ό τ η ς   (ὀφθαλμοῦ) 132,20 → σμικρότης μ ι κ τ ό ς   (κίνησις) I190,17.18 μ ί λ φ ω σ ι ς   140,1bis μ ι μ ν ῄ σ κ ε ι ν   med. (περί τινος) 4,17 μ ί ξ ι ς   (τροφῆς) 38,6 μ ί σ γ ε ι ν   pass. (ὁμοῦ) 158,15 (Hipp.) μ ν ή μ η   50,5bis.6 μ ό λ υ β δ ο ς   162,17 μ ο λ ύ ν ε ι ν   pass. 126,6 μ ό ν ο ς   102,10 αὐτὴ -η 20,4 αὐτὸ κατ᾽ ἰδίαν -ον 70,4 – adv. οὐκ … -ον …, ἀλλὰ καί 68,7 οὐ -ον …, ἀλλ᾽ οὔτε …, ἀλλ᾽ 160,20 μ ό ρ ι ο ν   (ἀφαίρεσις) 118,16 (ἔκλειψις) 144,11 – pl. 56,14 170,19 I182,17 (ἐναντία τῇ κράσει) 58,6 (σώματος) 40,3 50,17 τὰ ἐν ἡμῖν -α 168,9 – pudenda 116,12 μ ο χ λ ε ί α   174,10bis μ υ δ ρ ί α σ ι ς   130,7 132,15bis μ υ ε λ ό ς   156,3 (νωτιαῖος) 20,16bis 156,19 III 202,25 ὁ ἐν τοῖς ὀστέοις μ. 32,18bis – pl. I 182,6 μ υ ῖ α   (κεφαλή) 132,7 μ υ κ τ ή ρ   pl. ἕλκωσις ἐν -ῆρσι 140,13 σάρξ ἐν τοῖς -ῆρσι 140,6 μ ύ ξ α   30,6bis μ υ ξ η τ ή ρ   pl. 44,6 80,18 108,2 μ υ ο κ έ φ α λ ο ν   130,6 132,6bis μ υ ο υ ρ ί ζ ε ι ν   -ων sc. σφυγμός 94,2 96,8 μ ύ ο υ ρ ο ς   (σφυγμός) 92,17bis 94,4.5 μ υ ρ μ η κ ί α   I196,3 – pl. 56,5 μ υ ρ μ η κ ί ζ ε ι ν   -ων σφυγμός 96,17bis.18

Index verborum μ ύ ρ μ η ξ   φαντασία -ηκος ἐφέρποντος 96,20 μ ῦ ς   134,20 (νύγμα) 64,13 – pl. 18,12 32,3.10 98,17 118,10 III202,30bis (κροταφῖται) 168,10 (μεσοπλεύριοι) I192,18 (ἀπότασις καὶ πῆξις) 100,2 παράλυσις τῶν περὶ τὸν ὀφθαλμὸν -ῶν 134,14 μ υ ώ δ η ς   (καρδία) 22,16 (σώματα) 84,16 μ υ ω π ί α σ ι ς   130,8 134,11bis ν α σ τ ό ς   (σῶμα) I186,19 – comp. (τὸ ἐντός sc. ἀρτηρίας) 86,11 ν ε κ ρ ο ῦ ν   pass. 166,20 ν ε κ ρ ώ δ η ς   (πρόσωπον) 74,19 ν έ κ ρ ω σ ι ς   154,18 156,2 ν έ ο ς   οἱ -οι 40,13bis 42,3.4.5 168,12 (οἱ εἰσαγόμενοι) 4,4 6,12 (sc. ἡλικία) 40,11 ν ε ο σ φ α γ ή ς   (ἱερεῖον) 122,20 ν ε ό τ η ς   42,8bis ν ε ύ ε ι ν   78,20 134,14 ν ε υ ρ ι κ ό ς   (συμπάθεια) 116,1 I184,16 ν ε ῦ ρ ο ν   156,14 I186,19bis (συστροφή) 142,8 (φορά) 156,13 (νύγμα) 64,13 – pl. 18,12 24,4 32,1.3 98,17 118,4.6.10 I182,5 (ἐξ ἐγκεφάλου) 32,5bis (ἐξ ὀστῶν) 32,8bis (ἀπότασις καὶ πῆξις) 100,2 (ἀποτελεύτησις) 34,6 (ἀπώλεια) I194,19 (δοαφοραί) 32,2 III 202,26 (τάσις) 116,14 τὸ ἐν τοῖς -οις πνεῦμα 48,22 ν ε υ ρ ο χ ο ν δ ρ ώ δ η ς   (κύστις) III202,20 ν ε υ ρ ώ δ η ς   (αἰσθητήριον) 22,7 (ἀρτηρία) 86,17 (ἔντερα) 26,3 (καρδία) 22,15 (κοιλία) 26,1 (κύστις) 26,13 (μήτρα) 28,2 (οὐσία) 24,6 (ὀφθαλμοί) 22,2 (στόμαχος) 24,15 (σῶμα) 20,8.10 32,10 34,11 (φλέψ) 30,11 (χιτών) 140,22 III200,14.23 III202,16 (ὦτα) 22,4 ν ε φ έ λ ι ο ν   130,5.19bis ν ε φ ρ ῖ τ ι ς   60,8 114,6bis ν ε φ ρ ό ς   pl. 26,10bis 28,8 116,3bis I184,8 III 202,10 (φύσις) III202,10 (φλεγμονὴ περὶ τοὺς –ούς) 114,6 ν ῆ σ τ ι ς   26,7 III200,20 ν ο ε ῖ ν   128,20 (τὴν πληγὴν κέντρον) I192,5 c. acc. c. part. I192,7 – pass. 54,10 176,6 τὸ νοηθέν I192,22 ν ό η μ α   (πρῶτον) I192,21 (ἄγγελος) I192,21 ν ό η σ ι ς   50,11.12 (ἐναποκειμένη) 50,11 ν ο μ ή   132,8 ν ο μ ί ζ ε ι ν   c. inf. 54,6 c. acc. c. inf. II198,15 – pass. c. inf. 10,11.13 ν ό μ ι μ ο ς   τὰ -α (παραλλαγή) 106,2

231

ν ο σ ε ῖ ν   (οἱ) -οῦντες (δίαιτα) 120,15 (θεραπευτικὴ sc. τέχνη) 10,7 ν ο σ ε ρ ό ς   (γονή) 158,2 (Hipp.) (τὰ) -ά 158,2 (Hipp.) (τέχνη) I180,10 ν ό σ η μ α   58,11bis 64,17bis 66,11.17 80,6 116,7 (ἀκίνδυνον) 64,7bis (ἀσθενές) 66,1 (ἐγκεχρονισμένον) 64,15 (κακόηθες) 62,8bis (κινδυνῶδες) 64,4bis (κατὰ ἀποτέλεσμα μέγα) 64,12.13 (μέγα κατὰ φαντασίαν) 64,10bis (μέσον) 62,14bis (ὀλέθριον) 62,17bis (περιεστικόν) 64,1bis (κατὰ μέρος) 170,2 (ἄνεσις) 100,12 (τρόπος) 160,5 – pl. 10,3 (Hipp.).5 (Hipp.) 58,13 60,13 74,15 82,9 158,9 (διαλείποντα) 60,1bis (ἔνδημα) 66,7 (ἐπίδημα) 66,9 (ὀξέα) 98,1 (σποραδικά) 66,5bis (χρόνια) 60,18 (ἀνταγωνιστής) I180,12 (διαίρεσις) 58,13 60,12 (διαφοραί) 62,1bis ν ο σ ο π ο ι ό ς   (αἰτίαι) 170,4 ν ό σ ο ς   54,16 56,16bis.17 58,2 68,5 116,16 (μακρά) 126,11 – pl. 110,14 ν ο σ ώ δ η ς   (ἕξις) 58,11 (θερμασία) 78,2 – sup. (κατασκευαί) 58,4bis ν ο ῦ ς   16,11 170,15 I192,21 ν ύ γ μ α   (κατὰ νεύρου ἢ μυὸς) 64,13 ν υ γ μ α τ ώ δ η ς   (ὀδύνη) 102,17 ν υ γ μ ό ς   pl. 130,11 ν υ κ τ ά λ ω ψ   130,8 134,1bis ν υ κ τ ε ρ ι ν ό ς   (sc. διάστημα) 84,2 ν ύ ξ   νυκτός 78,10 134,3 νύκτα 78,7 82,12.15 καθ᾽ ἑκάστην νύκτα 82,11 – pl. νύκτας δύο 82,15 ἐν ταῖς νυξί II198,11 κατὰ τὰς νύκτας II198,9 ν ω θ ή ς   (πυρετός) 80,17bis ν ω τ ι α ῖ ο ς   (μυελός) 20,16bis 156,18 III202,25 ὁ ν. 32,3 ξ α ν θ ό ς   (χολή) 28,10.12 30,1bis.3 42,4 168,16 I 182,8 I186,2.5 ξ η ρ α σ ί α   124,18 126,5 (τριχῶν) 126,5 ξ η ρ ό ς   (οἱ ἀκμάζοντες) 40,16 (ἀναθυμίασις) 88,7 (ἔφαψις) 34,8 156,8 (οἱ μέσοι) 40,17 (σάρξ) 146,15 (συστροφή) 146,13 (σῶμα) 34,2.9 (τροφή) 24,16 26,2 (μέλαινα χολή) 28,13 (ξανθὴ χολή) 28,13 30,1 ὁ ξ. 54,17 (τὸ) -όν 18,5 (Athen.) 50,21 52,2 58,2 – comp. (ἀρτηρία) 30,15 (νεῦρα) 32,6 (πνεῦμα) 48,11 τὸ -ότερον 78,5 ξ η ρ ό τ η ς   (ἄκρα) I188,18 (δέρματος) I188,12 ξ ύ λ ο ν   48,1 ξ υ μ π ά θ ε ι α   II198,21 → συμπάθεια ξ ύ μ π ν ο ι α   II198,.20

232

Index verborum

ξ ύ ρ ρ ο ι α   II198,18.21 ὁ *   ὁ Ἱπποκράτης 156,22 158,13 item 48,2bis 156,21 ὁ Κιτιεὺς Ζήνων 36,2 Ἀπολλώνιος ὁ Μεμφίτης 6,1 item 12,8 18,3 ὁ λόγος ὁ κατὰ φύσιν 56,8 ἐν τῷ Περὶ τέχνης 4,16 10,2 item 82,18 158,13 τὸ θερμόν 42,9.13 item 58,3 112,17 τό τινος ἀδήλου δηλωτικόν 72,9 οἱ ἀρχαῖοι 18,4 item 6,9 οἱ Ἐμπειρικοί 20,4 74,11 item 20,1 58,9 τὰ πρῶτα 50,18 54,1 ὁ αὐτός 38,17 64,8 136,10 οἱ εἰσαγόμενοι 4,4 item 10,4 16,7 54,18 τὰ ζῶντα 20,2 item 20,2 τὸ φρονεῖν 98,4 item 14,6 100,10 108,19 158,10 ἅμα τῷ τι συναπέρχεσθαι 44,10 item 66,16 98,18 τὸ καθόλου 8,7 τὸ κατὰ φύσιν 54,16 56,6 58,1 item 120,13 τὸ πρὸς ἀξίαν 54,11 item 92,19 τὸ τί ἦν εἶναι 8,2 οἱ ἀπὸ τῆς Μεθόδου 84,1 item 4,20 οἱ πρὸ Ἱπποκράτους 4,11 τὰ ἐν βάθει 168,7 τὰ ἐν τῷ βίῳ 8,15 τὰ κατὰ τὴν ἰατρικήν 6,4 item 4,12 τὰ ἄνω 114,2 τὰ ἐντὸς καὶ τὰ ἐκτός 72,7 item 136,14 I 192,2 τὰ ἑξῆς 92,19 170,6 τὰ ἔξωθεν 166,8.13 τὰ πλάγια 134,15 τὰ πλησίον 134,12 τὰ πόρρωθεν 134,12 τὸ δ᾽ οὐκ ἔστιν II198,16 ὁ μὲν …, ὁ δέ 100,15 οἱ δὲ οὕτως 8,9 18,9 34,7 οἱ λήθαργοι οἱ μὲν …, οἱ δὲ …, οἱ δέ 98,10 sim. 174,13 οἱ μὲν …, οἱ δέ 98,14 Τὰ μὲν …, τὰ δ᾽ …, τὰ δ᾽ 32,2–4 τῶν νοσημάτων τὰ μὲν …, τὰ δὲ …, τὰ δὲ…, τὰ δέ 60,13sq. τοὔνομα II198,6 → ἐπίπαν, πολύς ὀ γ δ ο ή κ ο ν τ α ( π ´ )   62,16 ὄ γ δ ο ο ς   (σύμφυσις) III204,3 ὄ γ κ ο ς   154,15 (ἀνώμαλος, ὀχθώδης) 124,15 (ἑλκώδης) I184,5 (κακοήθης καὶ περίσκληρος, ἀνέλκωτος ἢ ἡλκωμένος) 144,24 (ὀδυνηρὸς καὶ ἀντίτυπος μετ᾽ ἐρυθήματος) 142,14 (ὀδυνηρός, ἐρυθρός) I184,3 (ὀδυνηρός, σκληρὸς καὶ ἀντίτυπος) I182,20 (σκληρὸς καὶ ἀντίτυπος καὶ ἀνώδυνος) 110,11 (ὑπόσκληρος) 124,8 (μετ᾽ ἐρυθήματος καὶ σκληρίας) 142,12 (σωμάτων) 144,7 (ἐν ὀσχέῳ) 154,15 (παρὰ τῷ βρόγχῳ) 146,16 – pl. (ἐν ὀσχέῳ) 152,9 ὀ γ κ ο ῦ ν   pass. 82,3 ὅ δ ε   ἥδε ἡ ἡλικία 92,1 ὁ δ ό ς   18,10 36,6 – pl. (περιττώματος) 114,13 ὀ δ ο ύ ς   pl. 34,4bis 100,4 I188,7 III204,5.20 ὀ δ υ ν ᾶ ν   med. 124,5

ὀ δ ύ ν η   122,21 124,2 I184,20.21 (νυγματώδης) 102,17 (ὀφθαλμῶν) 122,4 (πλευροῦ καὶ ὑπεζωκότος) 102,15 – pl. 122,18 ὀ δ υ ν η ρ ό ς   (ὄγκος) 142,14 I182,20 I184,3 ὄ ζ α ι ν α   140,13bis ὅ θ ε ν   I192,8 ο ἴ δ η μ α   130,10 (φυσῶδες) 98,8 – pl. 122,15 ο ἴ ε σ θ α ι   c. acc. c. inf. 104,1 ο ἰ κ ε ῖ ο ς   (μετσαβολὴ καὶ κατεργασία) 40,5 (οἱ) -οι 54,12 ο ἰ κ ο ν ο μ ε ῖ ν   120,11 170,20 – pass. 40,2 ο ἰ κ ο ν ο μ ί α   (τροφῆς) 104,6 ο ἱ ο ν ε ί   14,5 96,20 110,1 146,5 164,11 III200,22 ο ἷ ο ς   36,4 (Zen.) 112,11 142,14 τοιοῦτον … -ον 36,1 122,20 τοιαῦτα … αἴτια, -α 68,7 -όν τε (sc. ἐστί) c. inf. 36,4 (Zen.) c. acc. c. inf. 34,17 – adv. -ον 46,18 54,11.17 84,7 92,7 -α 36,7 ὀ κ τ ά μ η ν ο ς   τὰ -α 162,23 ὀ κ τ ώ ( η ´ )   114,19 152,9 I184,15 III204,9.17 ὁ ὀ. ἀριθμός 162,23 ὀ λ έ θ ρ ι ο ς   (νόσημα) 62,3.17bis (τὰ) -α 76,6 ὄ λ ε θ ρ ο ν   62,18 64,5 76,5 ὀ λ ι γ ό ρ ρ α φ ο ς   (κρανία) III202,35 ὀ λ ί γ ο ς   4,13 44,8 112,6 114,8 (χρόνος) 62,18 (τὰ) -α 4,8.10 κατ᾽ -ον 138,13 168,3 I192,7 – comp. 28,16 114,4 ὀ λ ι γ ο σ τ ό ς   42,6 ὀ λ ι γ ο χ ρ ό ν ι ο ς   (μανία) 178,5 ὀ λ ί σ θ η μ α   172,10bis ὀ λ ί σ θ η σ ι ς   154,6 ὄ λ ι σ θ ο ς   160,22 ὁ λ κ ή   (ἀέρος) 44,5.11 (ἀέρος ἀπροαίρετος) 44,9 (στερεοῦ καὶ ὑγροῦ) 38,3 (σωμάτων) 174,9.12.14.16 176,4.8 (τροφῆς) 40,1.4 ὁ λ ό κ λ η ρ ο ς   (ἐνέργειαι) 160,8 ὅ λ ο ς *   20,2 -η ἡ περιοχή 34,11 item 40,4 44,11.12 46,8 ἡ -η συντέλεια 68,10 τὸ σῶμα -ον 112,17 παράλυσις τῶν μυῶν οὐχ -ων, ἀλλ᾽ ἐνίων 134,14 (τὸ) -ον 102,6.9 τὰ -α (sc. κίνησις) 48,20 – adv. τὸ -ον 82,19 οὐδὲ -ως 134,12 ὁ μ α λ ό ς   (πληγή) 92,6 ὁ μ α λ ό τ η ς   90,4bis ὄ μ β ρ ο ς   160,22 ὁ μ ο ι ο μ ε ρ ή ς   τὰ -ή (εὐκρασία) 58,7 ὅ μ ο ι ο ς   (τινί) 40,18 80,8 124,5 126,14 134,22 136,12 140,4 148,20 162,1 (τὸ) -ον 56,5 τὰ -α (τινί) 60,3 – adv. 46,4 170,16 ὁ μ ο ι ό τ η ς   (πρός τι) I188,3 – pl. (τῶν γεννωμένων πρὸς τὰς τεκούσας) 158,11 ὁ μ ο ῦ   134,9 158,15 (Hipp.) 164,5 – c. dat. 102,17

Index verborum ὁ μ ο φ υ ή ς   (τινί) 20,15.16 ὁ μ ό χ ρ ο υ ς   (τινί) 20,15 ὁ μ φ α λ ό ς   148,9.11.13.15 160,12 I196,4 (ἀνεύρυσμα) 148,17 (ὑπεροχή) 146,20 ὄ ν ο μ α   146,5 I188,3 τοὔνομα II198,6 ὀ ν ο μ ά ζ ε ι ν   (αὐτὴν ἰατρικήν) 10,2 item 12,8 100,18 I186,3 – pass. 94,4 (ποιότης χυμός) 168,18 ὀ ν ο μ α σ ί α   (ὠμοπλάτης) III204,13 – pl. (ἐποχῆς οὔρου) I184,18 ὄ ν υ ξ   130,6 132,10bis.11 156,6.7 – pl. 34,6bis I 182,6 ὀ ξ ύ ζ ε ι ν   [82,4] ὀ ξ ύ ρ ρ ο π ο ς   (διάλυσις) 170,10 ὀ ξ ύ ς   (διάλυσις) 170,10 (κίνδυνοι) 66,14 (κίνησις) 20,5 (νοσήματα) 58,14 60,6bis.13bis. 14ter.15.16.17.18 62,2.15 98,1 (πάθος) 62,4bis.6 66,2bis 98,12 104,11 (πυρετός) 82,19 98,2 102,13.16 (μέλαινα sc. χολή) 28,13 (χρόνος) I 194,8 – adv. 112,11 – comp. (νωτιαῖος μυελός) 20,17 – sup. (κάτοξυ πάθος) 62,7 ὀ ξ ύ τ η ς   168,18 III204,16 ὀ ξ ώ δ η ς   (φλέγμα) I186,9 ὄ π ι σ θ ε ν   (sc. κοιλία ἐγκεφάλου) I194,21 (τινός) 20,14 ὀ π ι σ θ ό τ ο ν ο ς   100,5bis ὀ π ί σ ω   τοὐπίσω 100,8 ὁ π ο ῖ ο ς   52,4 τί τε καὶ -ον 170,2 item 20,12 22,1.8.13 24,8.14 40,13.15.17 42,1.3 ὁ π ό τ α ν   96,1 106,12 122,19 ὅ π ω ς   I190,18 ὁ ρ ᾶ ν   134,2.12 138,10.13 178,9 c. acc. c. part. II 198,19 – pass. τὰ ἑωραμένα (τήρησις) 12,11 ὅ ρ α σ ι ς   46,18 48,3.7bis I192,14 ὁ ρ α τ ι κ ό ς   (ἀντιλήψεις) 48,9 τὸ -όν (ἀμαύρωσις) 132,15 ὀ ρ γ α ν ι κ ό ς   (σῶμα) 16,16 ἡ -ή 172,1bis τὰ -ά (συμμετρία) 58,7 ὄ ρ γ α ν ο ν   (βάσις βλεπτικοῦ) 134,20 (αἴσθησίν τινα ἐμπεπιστευμένον) 46,17 (φωνῆς) I188,5 – pl. (αἰσθητικά) 46,20 (ἀναπνευστικά) 98,15 ὀ ρ έ γ ε ι ν   med. 108,13 (τινός) 108,11 ὄ ρ ε ξ ι ς   38,1bis 158,8 164,4 (φυσική) 44,11 (ἐργαλεῖον) 24,15 ὄ ρ θ ι ο ς   II198,10 ὀ ρ θ ό ς   (καταλήψεις) 54,13 (λόγος) 16,10 ὁ ρ ί ζ ε ι ν *   med. 4,12.16 6,4.17.18 8,12 10,2.6 (σπέρμα τὸ μηδέπω πεπεμμένον) 158,20 – pass. 36,14 62,10 84,6 90,11 (Bacch.)

233

ὁ ρ ι σ μ ό ς   8,4bis ὁ ρ μ ᾶ ν   med. (ἀπό τινος) 14,5 (ἔκ τινος) I 186,13 ὁ ρ μ ή   160,19 καθ᾽ -ήν 16,13 48,21 50,1 I190,2 – pl. (ψυχῆς) 54,3 ὅ ρ ο ς   6,14.16bis.17.18.19 8,2 34,18 66,13 – pl. 4,8.19 6,8.15 (πραγματεία) 4,3 ὀ ρ ώ δ η ς   (ὑγρασία) 30,9 ὅ ς *   demonstr. ἣ γάρ 104,7 οἷς δὲ καί 112,2 οἷς οὖν 52,9 οἷς μὲν …, οἷς δέ 100,10 118,6 item 150,19 III202,26bis III204,13bis.14 – rel. 6,17 12,8 14,8 22,17 24,1 50,7 ἃ δή III204,18 ἃ καί 46,20 I182,10 item 60,19 134,22 ἃ καὶ αὐτά 70,10 ὃν τράχηλον καὶ οὐρήθραν ἐκάλουν I184,10 δι᾽ ἣν αἰτίαν 54,2 134,14 ὃν τρόπον 162,17 ὃ μεθίησι τὸ ζῷον ὑγρόν 158,4 ἐξ οὗ πρώτου 18,1 item 18,2.5 (Athen.).6 (Athen.) ὧν (sc. αἰτίων) οὐδὲν προηγεῖται 68,11 οὗ (sc. θεωρήματος) τὸ ἐναντίον 14,15.17 item 14,19 16,1 64,20 δι᾽ ἣν (sc. μεταβολὴν) χρονίζουσαν 126,13 item 68,14 72,4 οὗ ἕνεκεν 16,3 οἷον ἀφ᾽ οὗ 36,1 ὅ σ ο ς   48,2 60,17 68,10 70,8.12.13.15 152,6 160,14 -ον ἐφ᾽ ἑαυτῷ 64,2.8 66,4 ὅ σ π ε ρ   64,1 102,1 170,15 I184,7 ὅνπερ τρόπον 162,2 ὅπερ ἐστί quod significat 108,20 ὀ σ τ ά ρ ι ο ν   pl. (ἐκτοπισμός ταρσοῦ) 174,4 ὅ σ τ ι ς   38,9 106,19 138,21 I182,8 I186,3 I194,6 ἥτις δύναμις 34,15 item 170,19 ὀ σ τ ο ῦ ν   76,9.11 156,3bis I186,20bis (ἀπαθές) 128,10 (διακεκομμένον) 128,12 (ἱερόν) III 204,25 (φύσις ἱεροῦ) III204,25 (πεπονθός) 128,4 (σιναρόν) 128,14 (διακοπή) 128,1.3.5.8.11.13.16 (εἰκών) 156,6 (ἔκβασις) 172,12 (ἐπιφάνεια) 156,7 (κατάτρησις) 146,4 (μεταγωγή) 174,7.10 176,10.12.14 178,1.4 (παραλλαγὴ ἢ φορά) 172,15 – pl. 18,12 32,4.8bis.9 34,2bis 172,4 I182,5 III202,28bis III 204,17.22 (ἀνθρώπεια) 172,3 (δακτύλων) III204,17 (καρποῦ) III204,9 (ἐνδύματα) 32,13 (κίνησις) 174,2 (κοιλότητες) 32,19 I188,6 (μεταγωγή) 174,8.10 176,11.12.14 178,1 (τὰ σιναρά) 128,6 (συμβολή) 172,6.8 (φορά) 172,11 (χωρισμὸς ἢ διάστασις) 174,6 ὁ ἐν τοῖς -έοις μυελός 32,18bis ὀ σ τ ώ δ η ς   (ὑπεροχαί) 146,1 ὀ σ φ ρ α ν τ ό ς   τὰ -ά (ἀντιλήψεις) 48,14 ὄ σ φ ρ η σ ι ς   46,19 48,4.13bis ὀ σ φ ύ ς   122,7.18 ὄ σ χ ε ο ν   114,2 146,17 152,8bis.15.19 (ἐπέκτασις) 154,11 (μέρος) 152,13 154,5.8 I196,5 (σκληρό-

234

Index verborum

της) 154,13 (ψωρίασις) 154,12 ὄγκοι ἐν -ῳ 152,9 154,15 ὅ τ α ν *   92,18 94,2.4.5.7.14 96,8.10 100,7 ὅ τ ε   ἔσθ᾽ ὅ. 142,17 ἔστιν δὲ ὅ. II198,8 ἔσθ᾽ ὅ. δὲ καί 118,19 144,18 154,13 162,21 ὅ. μὲν …, ὅ. δέ 166,15 ὅ τ ι *   6,5 10,5 28,9 32,2 138,11 150,22 158,12.13 φάναι ὅτι c. inf. 162,13 λέγει ὅ. «…» 158,19 – caus. 4,14 160,15 162,23 ο ὐ , ο ὐ κ , ο ὐ χ *   52,4 54,15 56,1 62,9 138,13 160,6 οὐκ ἄν τις 100,17 οὐκ ἄρα I190,14.15 οὐ γάρ 6,4 56,2.6.7 οὐ γὰρ … οὐ μόνον, ἀλλ᾽ οὔτε 160,19sq. οὐ(κ) …, ἀλλά 68,7sq. 84,14sq.16sq. 108,12 134,14 II198,16 οὐ(κ) …, δέ 70,12sq. 84,11 οὐ … οὐδέ 164,1sq. οὐκ … οὐδ᾽ …· ἀλλ᾽ 110,13sq. οὐκ … οὔτε 60,14 τὸ οὐ φύσει 56,3.9 οὐ καλῶς 56,15 οὐ πάντες 4,20 item 102,7 οὐ πρόδηλα αἴτια 70,12 170,7 ο ὐ δ έ   52,12 I190,12.15 οὐδὲ μήν 56,2 οὐδὲ ὅλως 84,8 οὐ(κ) … οὐδ᾽ 110,13 164,2 οὐ γὰρ … οὐδέ 56,7 ο ὐ δ ε ί ς   -ενὸς ἔτι δεόμεθα 16,6 sim. 68,11 ο ὐ δ έ π ο τ ε   64,2 ο ὐ δ έ τ ε ρ ο ς   (τὰ) -α (τέχνη) I180,10 ο ὐ κ έ τ ι   76,15 ο ὐ λ ή   76,11 (ἐπιπόλαιος καὶ λεπτή) 82,5 (παχεῖα καὶ βαθεῖα) 82,6 (ἕλκους) 74,17 (σύστασις) 88,11 – pl. 112,8 ο ὖ ν *   4,17 40,13 52,9 120,5 ἐπεὶ οὖν I190,16 → μέν ο ὐ ρ α ν ί σ κ ο ς   I188,2bis ο ὐ ρ α ν ό ς   I188,3 ο ὐ ρ α χ ό ς   ὁ καλούμενος οὐ. 164,9 ο ὐ ρ η δ ό χ ο ς   (κύστις) I184,9 ο ὐ ρ ή θ ρ α   I184,10 ο ὐ ρ η τ ή ρ   pl. 28,8 I184,8 III202,11 ο ὖ ρ ο ν   28,7bis 114,18.19 I184,7.11.14bis.19bis.21 (ἔκκρισις) (ποιητική αἰτία) I184,12bis 114,10.15 (ἐπίσχεσις) 114,16 (ἐποχή) I184,18 – pl. (πολλὰ καὶ δυσώδη) 80,16 ο ὖ ς   pl. 22,4bis 48,11 106,9 παρὰ τοῖς ὠσὶν ἀποστήματα 140,15 ο ὐ σ ί α   (δύναμις ἀερώδους) I192,13 (ἀσώματος καὶ αὐτοκίνητος) 16,15 (ἔμψυχος, αἰσθητική) 16,13 (ἐρυθρά, σαρκώδης) I 182,11 (θερμώδης, ἔναιμος, εὐαίσθητος) III 200,1 (λιθώδης καὶ ἀπόκροτος) 144,13 (προμήκης) III200,4 (νευρώδης) 24,6 (προσηνής) 88,5 (ἀέρος) I186,17 ο ὔ τ ε   οὔτε … οὔτε 4,12 6,2sq. 54,17 60,18 70,13sq. 160,24sq. οὔτε … οὔτε … οὔτε 56,5–7

οὐκ … οὔτε 60,14 οὐ γὰρ … οὐ μόνον …, ἀλλ᾽ οὔτε 160,20 ο ὗ τ ο ς *   4,13.17.19 6,11.12 48,4 αἱ τούτου (sc. σημείου) διαφοραί 170,3 Τὰ διαλείποντα νοσήματά ἐστι ταῦτα 60,2 item 52,10 αὕτη ἡ ἔκλυσις 104,1 item 134,18 140,10 142,11 τοῦτο συμβαῖνον 128,20 ἄμφω †ταῦτα† 162,13 διὰ τοῦτο 24,13 164,2 ο ὕ τ ω ( ς ) *   94,4 106,6 120,5 140,10 162,12 ἢ οὕ. 6,19 8,2.15 10,9 καὶ οὕ. 6,17.18 8,12 10,11 οἱ δὲ οὕ. 8,9 18,9 34,8 οὕ. καλούμενος 60,4 οὕ. διακεῖσθαι 134,2 οὕ. ἔχειν 56,1 ο ὑ τ ω σ ί   162,3 ο ὐ χ ί   οὐχὶ …, ἀλλ¼ 52,6 ὁ φ ε ί λ ε ι ν   pass. 94,9 ὀ φ θ α λ μ ό ς   46,19 134,9.19 138,5.7.8 (ὅλος) 138,17 (μικρότης ὅλου) 132,20 (ἵππος) 134,16 (φθειρίασις) 136,7 (ψώρα) 136,5 οἱ περὶ τὸν -ὸν μύες 134,14 τὰ ἐν τῷ -ῷ ὑγρά 132,16 – pl. 22,1bis 48,7 56,14 106,10 130,1.2 134,15.17 138,15 III204,2 (διάθεσις) 134,1 (τὰ λευκά) 118,22 (ὀδύνη) 122,4 (πάθη) 130,4 (τριχίασις) 136,19 ἑλκώσεις περὶ τοὺς -ούς 130,5 οἴδημα περὶ τοὺς -ούς 130,10 ὀ φ ί α σ ι ς   124,18 126,14bis ὀ φ ί τ η ς   I184,1 ὀ φ ρ ύ ς   pl. I188,10 ὀ χ θ ώ δ η ς   (ὄγκος) 124,15 (σκληρία) 124,12 ὄ ψ ι ς   64,13 I192,13bis π ά θ η μ α   104,1 – pl. 68,8 π α θ η τ ι κ ό ς   (στοιχεῖα) I182,8 (σώματα) I 182,7 π α θ ο γ ν ω μ ο ν ι κ ό ς   (sc. εἶδος) 72,6.7 (σημεῖον) 72,16bis 74,14 (τὸ) -όν 120,8 π α θ ο λ ο γ ι κ ό ς   (μέρος) 170,1 (τὸ) -όν 120,12bis π ά θ ο ς   54,2 58,8bis.9 64,19bis 72,17 98,18 106,3.8 108,4 110,3 112,7 114,10 116,11 118,5.8.21 122,8 134,19 140,10 144,26 146,5 148,18 166,10 170,4.5 II198,6 (κάτοξυ) 62,5bis (κάτοξυ καὶ χαλεπόν) 104,7 (κοινόν) 66,13 (λευκόν) 134,22 (ὀξύ) 62,4bis 66,3bis 104,11 (κατὰ μέρος) 170,2 (ψυχῆς) 46,13 (περὶ τὸν τράχηλον ὀξύ) 98,12 (αἴτιον) 142,21 (ἐπιγέννημα) 72,19 (κατασκευή) 170,8 (χρόνος) 82,6 – pl. 74,15 122,1 130,2 136,2bis 152,9 170,5 II198,22 (ἄνευ πληγῆς) 130,7 (ὀφθαλμῶν) 130,4 (τριχῶν) 124,17 (ἐν κεφαλῇ) 126,17 (ἐν ῥινί) 140,5 αἰτίαι τῶν κατὰ τὰς μήτρας -ῶν 166,14

Index verborum π α ι δ ι κ ό ς   (ἡλικία) 128,19 π α ι δ ί ο ν   (φύσις) 158,13 (tit.) – pl. 142,11 II 198,14 π α ῖ ς   pl. I188,15 (ἰατρῶν) 28,10 π α λ α ι ό ς   (πυρετός) 82,18 → ind. nom. π α λ α ι σ τ ή   pl. III200,10 π ά λ ι ν *   44,8.12 50,9 54,4.9 82,13.16 αὖ π. I 192,6 ἔπειτα π. 96,15 π α λ ι ν δ ρ ο μ ε ῖ ν   ὁ -ῶν σφυγμός 96,14bis π α λ μ ό ς   84,13bis.15 π ά μ π α ν   10,3 (Hipp.) π α ν τ ά π α σ ι ( ν )   86,14 92,4 π α τ α χ ό θ ε ν   π. τοῦ σώματος 158,1 (Hipp.) π α ν τ ε λ ή ς   (ἐπίσχεσις) 114,16 – adv. 96,11 I 184,19 π ά ν τ ῃ   π. πάντως 62,17 π α ν τ ο ῖ ο ς   (χολή) 80,11 π ά ν τ ω ς   102,6.7 160,7 πάντῃ π. 62,18 π ά ν υ   4,13 82,4 π α ρ ά *   c. gen. λαμβάνειν π. τινος 170,18 – c. dat. π. τοῖς ὠσίν 140,15 item 146,16 III 204,1.2 π. Ἱπποκράτει 168,14 item 168,16 – c. acc. παράγεται π. τὴν κύστιν I184,9 σπασμὸς παρ᾽ αὐτὸ τὸ τραῦμα 76,13 π. τινας πληγάς 90,3 94,16 π. τὴν θέσιν 92,9.17 item 146,17 150,17.20.21.22 π. τὸν ἄνδρα 160,1 item 160,2bis.3 π. φύσιν 54,15 120,13 136,18.21 τὸ π. φύσιν 58,1 118,17 172,11 π α ρ α β α ί ν ε ι ν   56,1 π α ρ ά γ ε ι ν   pass. (διά τινος παρά τι) I184,8 π α ρ α γ ί ν ε σ θ α ι   (ἐπί τινα) 66,12 π α ρ α γ ω γ ή   178,3bis π α ρ ά θ ε σ ι ς   24,10 III204,22 π α ρ α κ ε ῖ σ θ α ι   142,2 144,23 III200,14 (τινί) 28,3 70,16 (κάτοχος ληθάργῳ) 100,15 item 100,16 (ἔν τινι) 30,4 156,6 π α ρ α κ μ ά ζ ε ι ν   76,2 π α ρ α κ μ ή   60,20 76,2 π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ῖ ν   108,15 II198,11 οἷς (sc. σκοτωματικοῖς) -οῦσι σκοτώσεις 106,15 item 110,7 118,2 π α ρ α κ ο π ή   108,6 (ληθαργική) 102,2 (διανοίας) 98,2 (φρενῶν σύντομος) 98,4 π α ρ α κ ο π τ ι κ ό ς   (λήθαργος) 102,2 π α ρ α λ α μ β ά ν ε ι ν   pass. 20,1 π α ρ α λ λ α γ ή   (τῶν νομίμων καὶ τῶν ἐθῶν) 106,1 (ὀστοῦ) 172,14 (σφυγμῶν) 78,3 π α ρ ά λ υ σ ι ς   116,1 118,8bis 130,8 138,22 170,6 I 184,16 (μυῶν) 134,13 (εἶδος) 118,11 π α ρ α μ έ ν ε ι ν   110,14

235

π α ρ α π λ η κ τ ι κ ό ς   (οἱ) -οί 102,10bis π α ρ α π λ ή ξ   102,7 οἱ -ῆγες 102,7 π α ρ α π λ η ξ ί α   102,5.6 π α ρ α π λ ή σ ι ο ς   (τινί) 40,14 42,2 126,2.6 132,7.11 142,7 – adv. (τινί) 38,10 128,14 π α ρ ά ρ θ ρ η μ α   172,14bis π α ρ ά ρ ρ υ θ μ ο ς   (sc. σφυγμός) 92,3bis π α ρ α σ κ ε υ ά ζ ε ι ν   78,16 (παχὺ τὸ δέρμα) 118,22 item 80,8.9 π α ρ α σ π ε ί ρ ε ι ν   pass. (ἔν τινι) I182,1 π α ρ α σ π ο ρ ά   (ὕλης) 142,4 π α ρ α σ τ ά τ η ς   pl. 26,16.17bis 34,17 π α ρ α υ τ ί κ α   56,13 π α ρ α φ έ ρ ε ι ν   48,22 – pass. (τὴν γνώμην) 116,13 π α ρ α χ ρ ῆ μ α   166,20 π α ρ ε γ κ ε φ α λ ί ς   20,14bis π α ρ έ γ κ λ ι σ ι ς   (μήτρας) 162,16 π α ρ ε γ χ ε ῖ ν   pass. 162,16 π α ρ έ γ χ υ μ α   (τροφῆς) 32,14 π α ρ ε ῖ ν α ι   50,7 68,4.5.14.15 74,15 -όντα (σημεῖα) 74,16bis.18bis -όντα -όντων σημεῖα 74,13bis (τὰ) -όντα 76,4.5.6.12bis π α ρ ε ι σ έ ρ χ ε σ θ α ι   (εἴς τι) 44,7 π α ρ ε κ φ έ ρ ε ι ν   pass. τὸ -όμενον τῆς διανοίας 14,10 π α ρ ε μ π ί π τ ε ι ν   96,2 ὁ -ων σφυγμός 96,1bis π α ρ ε μ π ο δ ι σ μ ό ς   (δυνάμεων) 58,1 (ἐνεργείας) 58,8 π α ρ έ π ε σ θ α ι   106,13 (τινί) 52,3bis.8 90,7 106,17 112,18 π α ρ έ ρ χ ε σ θ α ι   τὸ -εληλυθός (κατάληψις) 50,6 π ά ρ ε σ ι ς   102,11.20 (σώματος) 102,4 π α ρ έ χ ε ι ν   96,12 (τινί τι) 164,16 – med. 8,13 (τὰς ὁρμὰς ἀταράχους) 54,3 (τί τινι) 32,17 108,4 – pass. 108,4 π α ρ θ έ ν ο ς   pl. III202,18.19 π α ρ ι έ ν α ι ( - ί η μ ι )   pass. 102,8 116,9 π α ρ ί σ θ μ ι ο ν   pl. 98,15 III200,3 π α ρ ο ξ υ σ μ ό ς   pl. 78,10 82,6 π α ρ ω τ ί ς   140,15 – pl. 140,15 π ᾶ ς *   4,20 16,4.9 96,18 πᾶς χρόνος 66,6 item 54,2 154,15 τὸ πᾶν σῶμα 18,16 100,14 I182,13 πᾶν τὸ κρανίον 20,9 item II198,21 διὰ παντὸς 58,9 168,14 οἱ πάντες μύες 100,2 πάντες οἱ ἰατροί 4,4 item 4,9.17 6,4 74,14 πάντες 66,11 156,22 (Democr.) τὰ πάντα 18,2bis II198,19 π ά σ χ ε ι ν   56,12.14 98,10 118,4.6.9 128,4 144,6 164,19 ὁ παθών 98,13

236

Index verborum

π α ύ ε ι ν   med. 74,15 π α ῦ λ α   (ἐνεργειῶν) I194,1 π α χ ύ ν ε ι ν   pass. 158,16 (Hipp.) π α χ ύ ς   (αἷμα) 30,4 (δέρμα) 118,21 (οὐλή) 132,5 (χυμοί) 116,4 ὁ π. 54,18 π ε ί θ ε ι ν   pass. 6,11 π ε ῖ σ ι ς   (τενόντων) 146,18 π ε λ ι δ ν ό ς   (ἰχώρ) 118,23 (χρῶμα καὶ τὰ λευκὰ τῶν ὀφθαλμῶν) 118,22 π έ λ μ α   156,15 π έ μ π ε ι ν   pass. 158,21bis π ε μ π τ α ῖ ο ς   (ὁ) π. 60,2 π έ μ π τ ο ς   164,9 III202,34 π ε μ φ ι γ ώ δ η ς   (πυρετός) 78,15bis π έ ν ε σ θ α ι   (κατά τι) I180,2 π έ ν τ ε (ε´)  38,17 48,3.5 120,8 150,16 III200,24 III 202,32 π ε ρ α ι ο ῦ ν   pass. 114,12 π έ ρ α ς   (κινήσεως) I190,14 (sc. ὀστοῦ) III 204,26 – pl. 50,14.15 π ε ρ ί *   c. gen. ἐπιστήμη π. ἀδήλων 12,12 μιμνῄσκεσθαι π. τινος 4,17 π. ὀφθαλμῶν 130,1 item 98,1 112,15 122,1 in tit. 4,16 10,2 158,13 – c. dat. π. νεύροις γινόμενον πάθος 98,17 item 112,4 118,3.5.9 – c. acc. 160,22 παρέγχυμα π. τοὺς ὑμένας 32,14 πάθος π. τὸν τράχηλον 98,12 item 106,12 110,11 114,6 130,2.4 τὰ π. πλείονας γινόμενα (sc. νοσήματα) 66,10 κατασκευὴ π. τι 64,17 112,13 item 124,11 π. τὴν ἀναπνοήν 110,3 τὸ π. τὴν θεωρίαν (sc. γένος τῆς ἰατρικῆς) 120,10 item 120,12.14.16.18 π ε ρ ι α γ ω γ ή   (πράγματος) 8,7 π ε ρ ι α ί ρ ε σ ι ς   150,12 π ε ρ ι γ ί ν ε σ θ α ι   52,5 π ε ρ ι ε κ τ ι κ ό ς   (τινός) 26,19 154,15 π ε ρ ι ε π ι φ ί μ ω σ ι ς   150,9bis π ε ρ ι ε σ τ ι κ ό ς   (νόσημα) 62,3 64,1bis.8 π ε ρ ι έ χ ε ι ν   20,11 34,15 132,2 140,23 III202,2 τὸ -ον 44,8 – pass. (ἔν τινι) 34,17 170,1 (τινί) 32,19 (ὑπό τινος) III202,15 π ε ρ ι ή θ η μ α   (αἵματος) 28,7 (ὑγρασίας) 30,8 π ε ρ ί θ λ α σ ι ς   (τοπική) 144,4 π ε ρ ι κ λ ύ ζ ε ι ν   pass. (τινί) 82,4 112,17 π ε ρ ι κ ρ ά ν ι ο ς   (ὑμήν) 20,8bis π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι ν   20,9 134,20 π ε ρ ί ο δ ο ς   82,8bis 170,12bis κατὰ -ον 118,1 – pl. κατὰ -ους 106,9 π ε ρ ι ό σ τ ε ο ς   (ὑμένες) 32,12bis π ε ρ ι ο φ θ ά λ μ ι ο ς   (ὑμήν) 134,21

π ε ρ ι ο χ ή   40,8 (ἀρτηρίας) 86,14 (σώματος) 34,12 π ε ρ ι π α τ ε ῖ ν   118,12 π ε ρ ι π ν ε υ μ ο ν ί α   60,6 102,12bis 170,6 π ε ρ ι π ο ι ε ῖ ν   172,1 π ε ρ ι π ο ι η τ ι κ ό ς   τέχνη -ὴ ὑγιείας I180,11 item I180,7 π ε ρ ί π τ ω σ ι ς   κατὰ -ιν 18,17 20,3 π ε ρ ί ρ ρ υ σ ι ς   κατὰ -ιν 166,22 π ε ρ ί σ κ λ η ρ ο ς   (ὄγκος) 144,25 π ε ρ ι σ σ ό ς   (ἀριθμός) 164,1 π ε ρ ι σ τ ο λ ή   (γαστρός) 38,14 π ε ρ ί σ φ α λ σ ι ς   178,1bis π ε ρ ι τ ο μ ή   150,12bis π ε ρ ι τ ό ν α ι ο ς   (ἐπέκτασις ἢ ῥῆξις) 152,17 π ε ρ ί τ τ ω μ α   I184,7 (ἠθμοὶ ὑγροῦ) 26,11 (ὁδοί) 114,13 (ὑποδοχεῖον καὶ ἐργαλεῖον ἐκκριτικὸν ὑγροῦ) 26,14 (ὑποδοχὴ καὶ ἀπόκρισις) 26,5 – pl. 18,13 (αἰθαλώδη) I 188,16 (πλῆθος αἰθαλωδῶν) I188,12 (καπνώδη καὶ λιγνυώδη) I186,14 (πλῆθος) I188,14 (φορά) 28,4 π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ν   (εἰς τὰ δεξιά) 118,13 – pass. 106,16 π ε ρ ι φ ε ρ ή ς   (ἔκφυσις) 148,4 (ἕλκος) 156,15 π ε ρ ί ψ υ ξ ι ς   80,2 π ε ρ ι ψ ύ χ ε ι ν   pass. 112,14 π ε ρ ό ν η   III204,†13.23 – pl. III204,15 π ε σ σ ό ς   (φθόριος) 166,15 π έ τ τ ε ι ν   pass. 26,2 40,1.4 112,10 π έ ψ ι ς   24,10 26,4 38,6bis.8 (σπέρματος) 26,16 (συντέλεια) 28,6 – pl. (τροφῆς) 38,12bis π η γ ν ύ ν α ι   pass. 20,13 32,15.16 156,4 π ῆ ξ ι ς   (μυῶν) 100,1 (σώματος) 100,13 ([τοῦ] ὑγροῦ) 138,9.11 π ή ρ ω σ ι ς   118,15bis π ῆ χ υ ς   III204,22.23 (ἴδιος) 26,9 III200,18 – pl. III204,8 – de mensura 26,8bis III200,17bis π ι έ ζ ε ι ν   86,15 π ι μ ε λ ή   32,14bis I182,5 (αὔξησις) 138,15 146,23 (συναύξησις) 140,24 π ι μ ε λ ώ δ η ς   ὁ π. 54,18 π ί π τ ε ι ν   86,6 100,10 (ἐπί τι) I192,2 π ι τ υ ρ ώ δ η ς   (λεπίδες) 136,8 π λ ά γ ι ο ς   (sc. σχῆμα) 166,5 τὰ -α 134,15 π λ α δ α ρ ό ς   (sc. πολυπόδες) 140,9 π λ α ν ή τ η ς   (πυρετοί) 84,5bis π λ ά τ ο ς   16,20 40,6.8 κατὰ -ος 84,8 86,2.4 π λ α τ υ κ ο ρ ί α   132,19bis π λ α τ ύ ς   (βάσις) 150,21 (διακοπή) 128,2

Index verborum π λ ε ι σ τ ά κ ι ς   12,11 156,7 π λ έ κ ε ι ν   144,15 πλεοναδάκτυλος (τὰ) -α 162,21 π λ ε ο ν ά ζ ε ι ν   42,3bis 66,7 166,1 τὰ -οντα (ἀφαίρεσις) I180,9 π λ ε ο ν α σ μ ό ς   (θερμασίας) 78,2 κατὰ -όν 162,19.20 π λ ε ο ν α χ ό ς   adv. 160,2 π λ ε ο ν ε ξ ί α   (χολῆς) 140,20 π λ ε υ ρ ῖ τ ι ς   60,6 102,15bis 170,5 – pl. 60,15 π λ ε υ ρ ό ν   (ὀδύνη) 102,15 π λ η γ ή   86,19 88,3.10.12 92,7 130,7bis.16 132,12 152,17 156,1 (δευτέρα) 96,13 (μαντική) I 190,8 (μείζων) 94,3 (μέση) 96,3 (ἐκ τοῦ λίθου) I192,5 – pl. 90,3.8 94,16 96,2.5 π λ ῆ θ ο ς   150,17.19 (πολύ) 142,21 (δογμάτων) 10,8.12 12,1 (περιττωμάτων) I188,12.14 (χυμῶν) 116,4 π λ ή ρ η ς   (σφυγμός) 86,9bis π λ η ρ ο ῦ ν   I194,20 – pass. 160,23 π λ η σ ι ά ζ ε ι ν   50,3 π λ η σ ί ο ν   (μέρος) 156,13 τὰ π. 134,12 π λ ή τ τ ε ι ν   68,2 π λ ο υ τ ε ῖ ν   (τινί) I180,3 π ν ε ῦ μ α   18,14 22,11 24,1 36,15 48,11.19 50,2 84,14.16 86,18 88,2 108,3 110,2 114,4 158,4.16 (Hipp.) 170,18 I182,1.5 I186,17 III202,1.2 (ἔνθερμον) 34,18 36,8.12 (ἐπικτήτου ἰδιότης) 38,15 (ζωτικόν) 24,2 (ζωτικοῦ χορηγός) I186,13 (θερμόν) 34,17 (λεπτόν) 48,8 (πλεῖον) 104,5 (ἀτονία σφυγμικοῦ) 98,9 (φυσικόν) 30,11 78,5 (ἀγγεῖον φυσικοῦ καὶ λεπτομερεστέρου) 30,14 (γένεσις ψυχικοῦ) I190,6 (γένεσις καὶ προσθήκη ψυχικοῦ) I186,18 (ἀπήχησις) I192,17 (ἀποτέλεσμα) I192,16 (καταφορὰ ἀθρόου) 164,12 (μελισμὸς καὶ ὑπαγωγή) 94,9 (ὄργανον) I 188,5 τὸ ἐν τῇ γλώσσῃ π. 48,16 τὸ ἐν τοῖς νεύροις π. 48,22 τὸ ἐν ταῖς ῥισὶ π. 48,14 – pl. 18,12 π ν ε υ μ α τ ι κ ό ς   (sc. κοιλία καρδίας) III 200,26-28 (ὕλη) 142,4 π ν ε υ μ α τ ό μ φ α λ ο ν   148,16bis π ν ε ύ μ ω ν   22,13bis 44,6 50,3 56,12 170,19 II 198,8 III200,24 III202,5 (ἕλκωσις) 108,14 (κίνησις) 44,4 (φλεγμονή) 102,12 π ν ι γ μ ό ς   98,13 144,2 π ν ί ξ   (ὑστερική) 122,8bis item 100,17 π ο δ ά γ ρ α   118,5bis π ό θ ε ν   156,17 III202,25.28.29.30 π ό θ ο ς   (τροφῆς καὶ ποτοῦ) 38,1

237

π ο ι ε ῖ ν   66,18 68,2.9 (Athen.) 70,2.4bis.5.6.9 (σπέρμα τὸ ἄρρεν) 162,8 item 162,12.17 (ἀνώμαλον τὸ δημιούργημα) 162,18 item 6,10 I190,17 – med. (ἀνάληψιν) III204,28 (ἐπινέμησιν) 140,21 (κατάληψιν) 14,5 (πληγήν) 88,10 (τὴν ἐξαιμάτωσιν πλείστην) 24,9 item 88,12 – pass. 24,14 π ο ι η τ ι κ ό ς   (αἰτία οὔρου) I184,12bis item I 194,3 τό τινος -όν I194,6 π ο ῖ ο ς   6,16 110,10 162,22 I190,10.16 II198,18 III 202,33 π ο ι ό ς   90,14 π ο ι ό τ η ς   74,4 (γευστή) 168,17 – pl. 168,18 π ό λ ι ς   pl. 66,14 π ο λ ί τ η ς   pl. 54,12 π ο λ ί ω σ ι ς   124,18 126,7 (τριχῶν) 126,7 π ο λ λ ά κ ι ς   64,2 80,2 π ο λ ύ α ι μ ο ς   (ἧπαρ) 24,9 π ο λ υ ε ι δ ή ς   (sc. διαφοραί) 170,3 π ο λ υ μ ε ρ ή ς   (διακοπή) 128,5 π ο λ ύ π ο υ ς   nomen morbi 140,8bis.11bis – pl. 140,9 π ο λ ύ ς *   4,7.8.10 42,5 66,16 (ἀγχόνη) 134,9 (λόγος) 6,6 (πλῆθος) 142,21 (πύρωσις) 78,12 item 80,11 108,2 120,1 (τόπος) 64,11 τὸ -ύ 7,7 τὰ πολλά 112,8 124,9.13 ἐπὶ -ύ 86,2 – comp. 30,14 42,10 44,3 (ἀσθένεια) 64,16 (ῥευματισμός) 110,18 (χρόνος) 50,8 58,10 62,18 πλείονες 66,10 οἱ πλείους 94,2 ἐπὶ πλεῖον 28,16 92,11 ἐπὶ πλέον 92,18 94,1 – sup. (ἐξαιμάτωσις) 24,9 οἱ πλεῖστοι 66,11.12.14 ἐπὶ πλεῖστον II198,13 κατὰ τὸ πλεῖστον 82,11 π ο λ υ χ ρ ό ν ι ο ς   (ἄλγημα) 116,15 (ῥευματισμός) 110,19 π ο λ υ ω φ ε λ ή ς   sup. (πραγματεία) 4,3 π ο μ φ ο λ υ γ ώ δ η ς   (περιοχή) 86,14 π ό ν ο ς   118,1.6.18 122,6.21 III204,29 (ἰσχυρός) 118,4 (ἰσχυρὸς ἰσχίου) 116,16 (βρέγματος) 122,4 (ἥπατος) 110,6 (κεφαλῆς) 106,8.13 (ὑπογαστρίου) 122,3 (sc. φαντασία) 54,7 – pl. (σφυγμώδεις καὶ πυρετώδεις) 142,13 (σφοδρότητες) 10,4 (Hipp.) π ό ρ ο ς   (τροφῆς) 24,15 – pl. 14,6bis (μεγάλοι) I188,14.16 (σπερματικοί) 158,10.18 III202,22 π ό ρ ρ ω θ ε ν   τὰ π. 134,12 π ο ρ φ υ ρ ί ζ ε ι ν   III202,4 π ό σ θ η   114,11 150,2.11 π ό σ ο ς *   12,6 26,6.8 40,10 48,3 130,4 136,1 166,7.14 I184,14 I186,8.10 III202,12.14.16.22.24.26.31 -ον ἀπέχειν τινός III202,18

238

Index verborum

π ο σ ό ς   ἐπὶ -όν 92,12 94,8 96,14 – adv. 92,3 π ο σ ό τ η ς   74,4 π ο τ α π ό ς   20,16 24,4.11 26,1 III202,4.9 π ό τ ε   144,1.4.5 162,4bis 164,18 π ο τ έ   58,10 118,13 III202,35 π. δὲ καί 114,7 148,11 π. μὲν … π. δέ 90,2sq.8 98,18sq. 132,12 καὶ π. μὲν …, π. δέ 106,13sq. 118,12 π. μὲν …, π. δὲ καί 174,2sq. π ο τ ό ν   108,5 (πόθος καὶ ἐπιζήτησις) 38,2 π ο ῦ   III202,3.8 π ο υ   δύο π. 164,19 π ο ύ ς   III204,16 (ἀνθρώπου) III202,7 – pl. 56,14 118,5 166,5 (τὰ ἄκρα) 118,23 π ρ ᾶ γ μ α   8,6 (καθολικόν) 14,12 (φαινόμενον) 14,6 74,11 (γνῶσις) 8,9 (ἔννοια) 8,3 (συγκατάθεσις) 12,4 (ὑπόμνησις) 74,12 (φύσις) 8,5 – pl. 8,10 I192,3 (ἔννοια) 8,1 π ρ α γ μ α τ ε ί α   6,3 (ὅρων) 4,3 π ρ α γ μ α τ ε ύ ε σ θ α ι   (περί τι) 120,19 π ρ α κ τ έ ο ς   τὰ -α (εὐχρηστία) I194,8 π ρ ᾶ ξ ι ς   16,7 120,4bis (ἔντεχνος) 20,6 π ρ α σ ώ δ η ς   (χολή) I186,6 π ρ ά τ τ ε ι ν , - σ σ -   16,9 120,5 – pass. 16,3 π ρ ί ν   c. inf. 96,12 π ρ ό   οἱ π. Ἱπποκράτους γενόμενοι 4,11 item 112,10 126,8 164,6 π ρ ο ά γ ε ι ν   94,3 π ρ ο α γ ο ρ ε ύ ε ι ν   I190,8 π ρ ο α γ ό ρ ε υ σ ι ς   (τοῦ μέλλοντος) 72,14 π ρ ο α ί ρ ε σ ι ς   κατὰ -ιν 16,14 I192,18 sim. 98,18 160,20 π ρ ο α ι ρ ε τ ι κ ό ς   (κινήσεις) 32,7 118,8 (sc. νεῦρα) III202,26.29 π ρ ό β α σ ι ς   (εἰς μῆκος σωμάτων) 40,7 π ρ ο γ ε ν ή ς   comp. οἱ -έστεροι 6,7 π ρ ο γ ί ( γ ) ν ε σ θ α ι   74,17 (τὰ) -γεγονότα 74,16bis 76,14bis -γεγονότα (σημεῖα) 76,4bis. 6.8bis -γεγονότα σημεῖα -γεγονότων 76,1 item 76,1sq. π ρ ό γ ν ω σ ι ς   72,10bis I194,7 (τοῦ μέλλοντος) 72,14 π ρ ο γ ν ω σ τ ι κ ό ς   (sc. εἶδος) 72,6.7 (σημεῖον) 72,12bis π ρ ό γ ο ν ο ς   οἱ -οι (γένος) 36,4 (Zen.) π ρ ό δ η λ ο ς   (αἴτια) 70,8bis.10.12bis 170,7bis π ρ ο ε ι ρ η κ έ ν α ι   pass. τὰ -μένα 126,15 154,15 π ρ ο ε π ι ν ο ε ῖ ν   pass. I180,4 π ρ ο ε π ί σ τ α σ θ α ι   72,10 π ρ ο η γ ε ῖ σ θ α ι   150,7 156,2 (τινός) 68,11.13 120,4 -ούμενον αἴτιον 66,20 68,12bis.14 170,7 π ρ ό θ ε σ ι ς   κατὰ -ιν 8,7

π ρ ο θ υ μ ί α   pl. 112,6 π ρ ο κ α τ α κ ν ί ζ ε ι ν   166,19 π ρ ο κ α τ α ρ κ τ ι κ ό ς   (sc. αἰτία) 152,16 (αἴτιον) 66,19 68,1bis 68,9.10.13 170,7 π ρ ο κ α τ ά ρ χ ε ι ν   (τινός) 68,10 π ρ ο κ ι ν ε ῖ ν   50,10 – pass. 50,5 π ρ ο κ ρ ι τ έ ο ς   144,1bis π ρ ο λ ά κ κ ι ο ν   pl. 26,11 π ρ ο μ ή κ η ς   (οὐσία) III200,4 π ρ ο π α ρ α τ ή ρ η σ ι ς   74,11 π ρ ο π ε τ ή ς   (ὀφθαλμοί) 106,10 π ρ ο π ί π τ ε ι ν   134,10 π ρ ό π τ ω σ ι ς   130,9 134,8bis (λίθου) 116,1 I 184,16 π ρ ό ρ ρ η σ ι ς   72,14bis π ρ ό ς *   c. dat. I194,14 συλλογὴ πύου π. τῇ ἴριδι 132,11 item 50,9 III200,16 – c. acc. ῥοπὴν ἔχειν π. τι 64,5bis sim. 142,2 III 204,22.23 κατασκευάζεσθαι π. τι 24,5 26,2 item 24,16 26,4 28,18.19 30,2 συνεργεῖν π. τι 22,12 24,10 26,3 34,5 sim. 70,6 ἀναλογία τινὸς π. τι 52,17.18 54,4 90,14 item 88,14 ὁμοιότητες π. τινα 158,11 item I188,3 π. τὴν ὄψιν 64,13 item 86,10 110,11 π. ἀνάγκας 80,18 τὸ π. ἀξίαν 54,11 π. καιρόν 70,15bis.17 π. λόγον 92,19 π ρ ο σ ά γ ε ι ν   pass. (τί τινι) 74,3 π ρ ο σ α γ ο ρ ε ύ ε ι ν   (οὓς [sc. καιροὺς] χρόνους) 60,20 item 80,14 134,22 – pass. (ταῦτα νεῦρα) 32,3 item 46,20 62,7 π ρ ο σ ά ρ τ η σ ι ς   142,1bis π ρ ο σ β ά λ λ ε ι ν   (τινί τι) 88,5 π ρ ο σ γ ί ( γ ) ν ε σ θ α ι   106,5 122,7 (τινί) I 194,16 II198,11 τὸ -όμενον 42,10 τὰ -όμενα 44,3 π ρ ο σ δ ε ῖ ν   pass. 176,1.2 π ρ ο σ ε γ γ ί ζ ε ι ν   (τινί) 92,3 π ρ ο σ ε ο ι κ έ ν α ι   (τινί) 54,8 π ρ ο σ ε χ ή ς   κοινότητες -εῖς τῷ τῆς ἰατρικῆς τέλει 14,2 π ρ ο σ ή κ ε ι ν   34,15 π ρ ο σ η κ ό ν τ ω ς   20,7 π ρ ο σ η ν ή ς   (οὐσία) 88,5 – comp. (πληγή) 88,3 π ρ ό σ θ ε σ ι ς   40,9 I180,8 (τῶν ἐλλειπόντων) I180,8 π ρ ο σ θ ή κ η   (πνεύματος) I186,18 π ρ ό σ κ λ ι σ ι ς   (τινί) 10,8 12,1 π ρ ο σ κ ρ ο ύ ε ι ν   (τινί) I192,19 π ρ ο σ π ί π τ ε ι ν   (τινί) I194,13 π ρ ο σ τ ι θ έ ν α ι   pass. (τινί) I186,17

Index verborum π ρ ό σ φ α τ ο ς   (διαίρεσις) 146,7 (κάθαρσις) 164,4 (ῥευματισμός) 110,21 (τρῶσις) 146,12 π ρ ο σ φ έ ρ ε ι ν   τὰ -όμενα 42,10.14 π ρ ο σ φ υ ή ς   (αἴσθησις ζῴῳ) 160,17 III π ρ ό σ ω π ο ν   106,11 122,15 204,20 (νεκρῶδες θανάτου) 74,19 (ἐπιχρίσματα) 52,4 (συμφύσεις) III204,1 π ρ ό τ ε ρ ο ς   adv. -ον 14,9 -ον …, ἔπειτα 120,5 158,14 (Hipp.) π ρ ο ϋ π ο κ ε ῖ σ θ α ι   178,2 π ρ ο φ ή τ η ς   (τῶν ἀφανῶν) I190,7 π ρ ο φ ο ρ ά   I180,2 π ρ ό χ ε ι ρ ο ς   (sc. ἀντιάδες) III200,2 π ρ ῶ τ ο ς   4,14 18,1.5 (Athen.) 40,10 I184,18 I 186,2 I192,21 III200,12.13.15.16 III202,33 (γένεσις) 56,8 (ἐξαιμάτωσις) 24,9 (σώματος μέρος) 28,15 αἱ -αι δύο (sc. αἱρέσεις) … καὶ τρίτη 12,6 τὸ -ον (τῶν Ἐπιδημιῶν) 82,18 τὰ -α (δυσκρασία) 58,2 (εὐκρασία) 54,1 τὰ -α κατὰ φύσιν (δυσκρασία) 56,16 (εὐκρασία) 50,18 – adv. -ον 10,2 III200,18 -ον …, εἶτα 164,6 -ον …, εἶτ᾽ ἐφεξῆς 6,13 -ως 166,11 I194,11 π τ ε ρ ύ γ ι ο ν   68,6 130,9 138,18bis π τ ε ρ ύ γ ω μ α   pl. III202,18 π τ ῶ σ ι ς   136,20 (βλεφάρων) 136,17 π υ κ ν ό ς   (σάρξ) III202,11 (σφυγμός) 94,4 96,18 – comp. (ἔντερα) 112,9 (σφυγμός) 90,3 τὸ -ότερον 78,4 126,15 π υ λ ω ρ ό ς   26,6 III200,20 π ύ ο ν   144,10 148,2 (συλλογή) 132,10 π ῦ ρ   122,21 124,5 I182,10 (τεχνικόν) 36,6 π υ ρ ε τ ό ς   68,3 78,2bis.4 106,2.5 112,18 122,3 142,15 I194,10.11 (ἰκτερώδης) 80,7bis (κακοήθης) 98,6.10 (κρυμώδης) 82,1 (λιπυρίας) 78,17bis (λοιμώδης) 80,10bis (νωθής) 80,17 (ὀξύς) 98,3 102,13 (ὀξὺς καὶ ἀδιάλειπτος) 102,17 (πεμφιγώδης) 78,15bis (πυρικαής) 110,8 (ῥοώδης) 80,1bis (στεγνός) 80,4bis (συνεχής) 78,9bis 134,9 (συνεχὴς ὀξύς) 82,18 (σύνοχος) 78,6bis (τυφώδης) 60,5 80,13 (εἶδος) I194,15 – pl. 78,1 122,7 140,16.17 142,17 (βληχροί) 108,15 (δυσεντεριώδεις, κακοήθεις, ἑκτικοί, μαρασμώδεις) 104,10 (πλάνητες) 84,5bis (τριταῖοι) 60,17 (καιροί) 60,19bis π υ ρ ε τ ώ δ η ς   (θερμότης) 116,5 (πόνοι) 142,13 π υ ρ ι κ α ή ς   (πυρετός) 110,8 π υ ρ ρ ό ς   (ῥοῦς) 122,17bis

239

π ύ ρ ω σ ι ς   118,6 124,6 140,4 (πολλή) 78,12 π ύ ω σ ι ς   130,6 132,10bis π ω ρ ο κ ή λ η   152,10 I196,5 π ω ρ ό μ φ α λ ο ν   148,12bis π ῶ ρ ο ς   144,13bis (σύστασις) 148,12 I196,5 π ω ρ ο ῦ ν   pass. 76,9 π ῶ ς   38,11 116,3 162,10.15 ῥ α γ ά ς   150,8bis ῥ α γ ο ε ι δ ή ς   (sc. σπλήν) III202,9 ῥ ά δ ι ο ς   comp. adv. 70,6 ῥ α ι β ό ς   ὁ ῥ. 54,18 ῥ ά κ ω σ ι ς   152,9 154,11bis ῥ ά ξ   (σταφυλῆς) 134,7 140,4 ῥ α φ ή   174,5 III204,19 – pl. (ἐν τῷ κρανίῳ) III 202,32 ῥ α χ ι α ῖ ο ς   (σπόνδυλοι) 174,4 ῥ ά χ ι ς   III204,14 ῥ ε ῖ ν   150,15 (ἐπί τι) I192,2 ῥ έ π ε ι ν   (εἴς τι) 64,8 (ἐπί τι) 96,9 ῥ ε ῦ μ α   130,13bis 132,2.9 (δριμύτατον) 136,5 140,1 – pl. 130,2 ῥ ε υ μ α τ ί ζ ε ι ν   pass. 110,14 138,15 ῥ ε υ μ α τ ι σ μ ό ς   (πλείων κοιλίας) 110,18 (κοιλίας οὐ πρόσφατος, χρόνιος) 110,20 ῥ ῆ ξ ι ς   (περὶ τὸν κερατοειδῆ) 130,15 (περιτοναίου) 152,17 (χιτώνων) 132,13 κατὰ -ιν 168,5 ῥ ῖ γ ο ς   82,2 ῥ ί ζ α   pl. (βλεφαρίδων) 136,7 ῥ ι ζ ό θ ε ν   126,9.13 ῥ ι ζ ο ῦ ν   pass. I188,7 ῥ ί ς   22,6bis 46,19 τὰ ἐν ῥινὶ πάθη 140,5 – pl. τὸ ἐν ταῖς ῥισὶ πνεῦμα 48,14 ῥ ο π ά λ ω σ ι ς   124,17.19 (τριχῶν) 124,19 ῥ ο π ή   64,4 II198,10.13 ῥ ο ῦ ς   (γυναικεῖος) 122,12bis (ἐρυθρός) 122,19bis (λευκός) 122,14bis (μέλας) 124,1bis (πυρρός) 122,17bis ῥ ο ώ δ η ς   (πυρετός) 80,1bis.5 τὸ -ες 14,3 ῥ υ ά ς   136,4.15bis ῥ υ θ μ ό ς   88,18 90,10bis (Bacch.).12 (Zen.).13.15 (Heget.) 92,4 (sc. ἡλικίας) 92,2 – pl. (ἡλικίας) 90,18 ῥ ύ σ ι ς   124,18 126,9 (κοιλίας) 80,1 (τριχῶν) 126,9 ῥ ω γ μ ή   126,18.20 128,1bis ῥ ώ μ η   52,13 54,5 (σώματος) 54,4 (ψυχῆς) 54,6 ῥ ῶ σ ι ς   (μελῶν) 52,7

240

Index verborum

σ α λ ε ύ ε ι ν   pass. 94,12 σ α ρ κ ί ο ν   I188,4 σ α ρ κ ό μ φ α λ ο ν   148,14bis σ α ρ κ ο ῦ ν   pass. 64,11 σ α ρ κ ώ δ η ς , - ο ε ι δ ή ς   (γλῶσσα) 22,8 (δίδυμοι) 26,15 (νεφροί) 26,10 (οὐσία) I 182,11 (συστροφή) 146,13.14 (sc. χιτών) III 200,13.16 III202,17 – comp. (μήτρα) 28,2 σ ά ρ κ ω μ α   140,6bis.8.11bis σ ά ρ ξ   32,11.16bis 142,4 I182,5 I188,1 (ξηρὰ καὶ δύσλυτος) 146,15 (πυκνή) III202,10 (ψαθαρωτέρα) 26,10 (ψαφαρά) III202,15 (χήμης) 134,22 (αὔξησις) 140,6 148,14 (ἐγκανθίου δαπάνη) 136,15 (ἔκφυσις) 166,18 (ἔκφυσις τραχείας) 148,20 (ἐπίφυσις) 138,22 (ὑπεροχή) 136,23 (ὑπόφυσις) 138,20 ὁ ἀνὰ σάρκα ὕδρωψ 112,16bis σ α τ υ ρ ί α σ ι ς   116,11bis σ α φ η ν ί ζ ε ι ν   8,3 σ α φ ή ς   (διαστολή) I192,6 (εἰκών) I192,4 – adv. I190,13 – comp. adv. 128,20 σ η μ ε ῖ ο ν   72,1.3bis.4.9bis 170,3 (ἐνδεικτικόν) 74,8bis (παθογνωμονικόν) 72,16bis (προγνωστικόν) 72,12bis (ὑπομνηστικόν) 74,10bis – pl. 70,13.17 72,1 (βοηθηματικά) 74,1bis παρόντα μελλόντων -α 74,18 παρόντα παρόντων -α 74,13bis παρόντα προγεγονότων -α 74,16.17 προγεγονότα ἐσομένων -α 76,8 προγεγονότα παρόντων -α 76,4 προγεγονότα -α προγεγονότων 76,1.2 σ η μ ε ί ω σ ι ς   72,1bis (τῶν ἐντὸς καὶ τῶν ἐκτός) 72,7 (τῶν ἀποβήσεσθαι μελλόντων) 72,8 (εἴδη) 72,6 σ ή π ε ι ν   I188,19 – pass. I184,5 I186,4 σ ῆ ψ ι ς   38,15 σ ι α γ ώ ν   pl. 100,3 (κοιλότης) III200,5 σ ί ε λ ο ν   82,4 σ ι κ ύ α   142,20 144,4bis σ ι μ ό ς   ὁ σ. 54,18 τὰ -ά III200,16 σ ι ν α ρ ό ς   (ὀστοῦν) 128,14 τὰ -ά (ὀστῶν) 128,6 σ ι τ ί ο ν   pl. 112,11 (κατάποσις) 28,19 σ κ έ λ ο ς   118,14 – pl. 114,2 122,16 σ κ ε λ ο τ ύ ρ β η   118,11bis σ κ ε π ά ζ ε ι ν   34,11 σ κ έ π ε ι ν   150,1.2.13 σ κ έ π η   34,10 σ κ ε ῦ ο ς   pl. (κασσιτέρινα) 128,20 σ κ ῖ ρ ο ς   114,19 144,7bis I184,15 (ἐν μήτρᾳ) 124,11bis 166,16bis (σπληνός) 110,16bis

σ κ ι ρ ο ῦ σ θ α ι   ἐσκιρωμένον ἧπαρ 110,10bis σ κ λ η ρ ί α   110,14 136,13 142,13 144,7 (ἀντίτυπος, ὀχθώδης, ἀνώμαλος, ἄπονος) 124,12 (sc. ἥπατος) 110,7 σ κ λ η ρ ό ς   (ἔφαψις) 156,8 (ὄγκος) 110,11 I 182,20 (σπλήν) 110,17 (σφυγμός) 86,17bis 88,2 σ κ λ η ρ ό τ η ς   (ὀσχέου) 154,12 σ κ λ ή ρ ω μ α   124,8 (μήτρας) 124,8 σ κ ο λ ι ο ῦ σ θ α ι   126,15 ἐσκολιωμένος σφυγμός 92,8bis ἐσκολιωμένη ὑποφορά 144,18 σ κ ο π ό ς   I180,4bis (ἀποτέλεσμα) I180,5 σ κ ο ρ π ι ό ς   (πλήξας) 68,3 σ κ ο τ ό δ ι ν ο ς   144,2 σ κ ο τ ω μ α τ ι κ ό ς   οἱ -οί 106,15bis σ κ ό τ ω σ ι ς   pl. 106,16 σ κ υ τ α λ ί ς   pl. III204,18 σ μ ι κ ρ ό ς   sup. (ἐπέκτασις) 132,6 → μικρός σ μ ι κ ρ ό τ η ς   (σφυγμοῦ) 80,3 κατὰ -τητα 162,20 → μικρότης σ ο μ φ ό ς   (σπλήν) 24,13 – comp. (πνεύμων) 22,14 σ π ᾶ ν   pass. 76,15 108,5 σ π ά ν ι ο ς   (sc. θεώρημα) 14,19bis – adv. 14,18 σ π α σ μ ό ς   76,13.15 98,17bis 100,5.10.11 116,14 (ἐπ᾽ εὐθείας) 100,2 σ π έ ρ μ α   26,19 34,14bis.16.18 116,10 156,17.18.21 158,3bis.17bis.18.19 (Asclep.).20 162,5.11.13.16 164,5 (θερμότερον) 162,8 (πεπεμμένον) 158,21 (ἀνθρώπου) 36,2 (Zen.) (τῆς θηλείας) 158,12 (ἀπόκρισις) 116,6 (ἐξακοντισμός) 116,13 (ἰδιοσυγκρισία) 162,7 (πέψις) 26,16 σ π ε ρ μ α ί ν ε ι ν   158,7bis.8.10 σ π ε ρ μ α τ ι κ ό ς   (ἀγγεῖα) 116,8 (δυνάμεις) 36,8 (λόγοι) 16,18 36,12 (πόροι) 158,10.18 III 202,22 σ π λ ά γ χ ν ο ν   pl. III200,8 τὰ ἐν κατακαλύψει -α 18,13 τὰ ὑπὸ τὸν θώρακα -α 24,7 ἀπόστημα τῶν ἐν βάθει -ων 148,2 θεωρία τῶν ἐν κατακαλύψει -ων σώματος 18,16 σ π λ ή ν   24,11bis 110,17 III202,7 (σκῖρος) 110,16bis – pl. 110,13 σ π λ η ν ι κ ό ς   οἱ -οί 110,12bis σ π ό ν δ υ λ ο ς   pl. III204,6.23 (ἐκτοπισμὸς ῥαχιαίων) 174,4 σ π ο ρ α δ ι κ ό ς   (νοσήματα) 66,5bis σ π ο υ δ ά ζ ε ι ν   c. inf. 4,14 σ τ α φ υ λ ή   (ῥάξ) 134,7 140,4 σ τ α φ ύ λ ω μ α   130,6 134,6bis 136,4 140,3bis σ τ ε ά τ ω μ α   140,24bis σ τ ε γ α ν ό ς   τὸ -όν 14,3

Index verborum σ τ ε γ ν ό ς   (πυρετός) 80,4bis σ τ ε ν ό π ο ρ ο ς   (sc. ἡ κύουσα) 166,10 σ τ ε ν ό ς   (βάσις) 148,5 150,20 I196,3 (διακοπή) 128,2 (sc. διάκρισις) 166,23 (ὑποφορά) 144,17 98,11 σ τ ε ν ό τ η ς   (κόρης) 132,17 σ τ ε ν ο χ ω ρ ε ῖ ν   pass. 110,1 σ τ ε ρ ε ῖ ν   pass. (τινός) 160,4 σ τ ε ρ ε ό ς   (σύγκρισις) 156,5 (τροφή) 38,5 (τὸ) -όν (ὁλκή) 38,3 (τὰ) -ά 18,11.12 (ἀτονία) 98,8 σ τ έ ρ η σ ι ς   (ἀβούλητος) I194,18 (ἐνεργείας) 118,15 (ψυχῆς) I194,4 σ τ έ ρ ν ο ν   pl. (κατακλεῖδες) III204,7 σ τ ε φ α ν ι α ῖ ο ς   (sc. ῥαφὴ ἐν τῷ κρανίῳ) III 202,33 σ τ η ρ ί ζ ε ι ν   134,19 σ τ ι γ μ ή   pl. -αὶ μελανίζουσαι III202,5 σ τ ί λ β ε ι ν   I186,3 σ τ ί χ ο ς   (ἔκφυσις) 136,21 σ τ ο ι χ ε ῖ ο ν   18,1bis – pl. 18,10 (παθητικά) I 182,8 (ὑλικά) I182,10 (τῆς ἰατρικῆς) 18,4bis (Athen.) (σώματος) 28,10 (εὐκρασία) 50,20 (συνδρομή) I188,1 σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η ς   (χολή) I186,6 (μελαγχολικὸς χυμός) I186,2 σ τ ο ι χ ε ί ω σ ι ς   18,8bis.9 σ τ ο λ ί ς   (δακτυλίου ἐπανάστασις) 150,24 σ τ ό μ α   38,5 44,6 78,16 100,11 142,10 160,10.11 (γαστρός) 102,20 (ἀνώτερον μέρος) I188,3 σ τ ό μ α χ ο ς   24,14bis 26,6 38,4.5 102,21 104,5 106,6 108,9 164,19 166,1.3 III200,8.19 (τόνος) 30,2 σ τ ό μ ι ο ν   144,18 152,2.4.6 σ τ ρ α β ι σ μ ό ς   130,8 134,13bis σ τ ρ α γ γ ο ε ι δ ή ς   adv. I184,21 σ τ ρ α γ γ ο υ ρ ί α   114,14bis I184,20bis σ τ ρ ά γ ξ   κατὰ -άγγα 114,14 σ τ ρ ο υ θ ο κ έ φ α λ ο ς   τὰ -α 162,20 σ τ ρ ό φ ο ς   104,9 – pl. 110,21 (ἰσχυροί) 104,16 σ τ ρ υ φ ν ό τ η ς   168,18 σ ύ   6,10 σοι I192,3.6 σ υ γ γ ε ν ή ς   (οἱ) -εῖς 54,11 σ ύ γ γ ρ α μ μ α   pl. (πολλά) 4,13 (ἀνδρῶν) 6,6 σ υ γ γ ρ ά φ ε ι ν   6,4 (τὴν ἰατρικήν) 4,16 (ὅρους) 4,19 σ υ γ γ υ μ ν ά ζ ε ι ν   pass. 8,14.16 σ υ γ γ υ μ ν α σ ί α   (αἰσθήσεων) 38,17 48,5 σ υ γ κ α κ ο υ χ ε ῖ ν   pass. 106,6

241

σ υ γ κ α τ ά θ ε σ ι ς   (πράγματος) 12,4 (τινί) 10,12 σ υ γ κ ε ῖ σ θ α ι   III204,19 (ἔκ τινος) 26,11.18 58,5 III204,17 (κατὰ ἄρθρον) 172,11 item 174,2.6 σ υ γ κ ε ρ α ν ν ύ ν α ι   pass. 30,14 48,8 (τινί) 30,10 σ υ γ κ ι ν ε ῖ ν   46,4 σ υ γ κ ο π ή   (καρδιακή) 104,2 σ υ γ κ ρ α τ ε ῖ ν   36,15 σ ύ γ κ ρ ι σ ι ς   (γεώδης, στερεά, ἀναίσθητος, ἄναιμος) 156,4 σ ύ γ χ υ σ ι ς   130,9 132,12bis σ υ ζ ε υ γ ν ύ ν α ι   pass. 164,1.2 σ υ ζ ύ γ ω μ α   pl. III204,3 σ υ λ λ α μ β ά ν ε ι ν   (πρός τι) 70,6 σ ύ λ λ η ψ ι ς   164,15.16 (αἰτία) 164,3bis (μῆνες) 164,19 σ υ λ λ ο γ ή   (πύου) 132,10 ([τοῦ] ὑγροῦ]) 136,11 138,2.6 152,19 154,4 ([τοῦ] ὑγροῦ ἢ αἵματος) 144,15 σ υ λ λ ο γ ι σ μ ό ς   14,8bis σ υ μ β α ί ν ε ι ν   72,3 128,21 146,5 (τινί) 72,11 82,7 134,2 164,18 II198,13.15 τὸ -ον 104,3 σ υ μ β ά λ λ ε ι ν   med. 158,13 (πρός τι) 158,12 σ υ μ β ο λ ή   (ὀστῶν) 172,7.9 σ υ μ μ ε ι γ ν ύ ν α ι   pass. 36,4 (Zen.) σ υ μ μ ε τ ρ ί α   (τοῦ ἐπιβάλλοντος) 54,10 (μελῶν) 52,7 54,9 (τῶν ὀργανικῶν) 58,7 σ ύ μ μ ε τ ρ ο ς   (εὐεξία) 52,11 (θερμασία) 164,3 τὸ -ον 56,2 σ ύ μ μ ι γ μ α   (τοῦ τῶν προγόνων γένους) 36,3 (Zen.) (νευρική) 116,1 σ υ μ π ά θ ε ι α   II198,19 I 184,16 → ξυμπάθεια σ υ μ π α θ ε ῖ ν   98,11 σ υ μ π ά σ χ ε ι ν   98,15 σ υ μ π ί π τ ε ι ν   II198,8 (περί τι) II198,7 σ υ μ π λ ή ρ ω σ ι ς   (καταλήψεων) 54,13 σ υ μ π λ η ρ ω τ ι κ ό ς   ἀξίωμα -ὸν τῆς ἰατρικῆς 14,13 σ υ μ π λ ο κ ή   (ἀρρενικοῦ καὶ θηλυκοῦ χαρακτῆρος) 156,9 σ ύ μ π τ ω μ α   72,19bis – pl. (σύνοδος) 72,18 σ ύ μ π τ ω σ ι ς   (sc. καρδίας, ἀρτηριῶν, ἐγκεφάλου, μηνίγγων) 84,10 κατὰ -ιν I 192,1 σ υ μ φ ύ ε ι ν   med. (εἴς τι) 26,19 σ ύ μ φ υ σ ι ς   (δέρματος) 150,4 κατὰ -ιν 174,6 III204,20 – pl. (προσώπου) III204,1 σ ύ μ φ ω ν ο ς   adv. 70,11

242

Index verborum

σ ύ ν   70,3 98,8 102,16 108,2 118,18 σ υ ν ά γ ε ι ν   (πραγματείαν) 4,5 6,3 – pass. 92,18 160,16 (τι ἀγνοούμενον) 14,9 σ υ ν ά γ χ η   60,10 98,12bis.13 σ υ ν α γ ω γ ή   6,10 (sc. καρδίας, ἀτηριῶν, ἐγκεφάλου, μηνίγγων) 84,10 σ υ ν α ι ρ ε ῖ ν   pass. 94,2 σ υ ν α ί τ ι ο ν   70,3bis σ υ ν α ν α ι ρ ε ῖ ν   (νόσον) 68,5 σ υ ν α π έ ρ χ ε σ θ α ι   44,10 σ υ ν α π ο θ ν ῄ σ κ ε ι ν   (νόσημα ἀνθρώπῳ) 62,12 σ υ ν α ύ ξ ε ι ν   pass. 144,22 126,4 σ υ ν α ύ ξ η σ ι ς   (παρὰ φύσιν πιμελῆς) 140,24 σ ύ ν δ ε σ μ ο ς   pl. 32,4 σ υ ν δ ε τ ι κ ό ς   (sc. νεῦρα) III202,27.28 (νεῦρα τῶν ἄρθρων) 32,9 σ υ ν δ ι α τ ε ί ν ε ι ν   pass. 106,10 114,11 σ υ ν δ ρ ο μ ή   72,18bis (στοιχείων) I188,1 σ υ ν ε κ κ ρ ί ν ε ι ν   pass. 108,3 σ υ ν ε κ τ ι κ ό ς   (αἰτία) 152,17 (αἴτιον) 66,19 68,4bis.6.14 170,8 (νεῦρα τῶν ἄρθρων) 32,9 σ υ ν έ λ κ ε ι ν   pass. 104,12 σ υ ν ε ν ο ῦ ν   pass. 164,1 σ υ ν ε ν τ ε ί ν ε ι ν   50,2 – pass. 48,22 σ υ ν ε ρ γ ε ῖ ν   68,13 (πρός τι) 22,12 26,4 34,5 (τινὶ πρός τι) 24,9 σ υ ν ε ρ γ ό ς   (αἴτιον) 70,5bis (τινί) 22,9 σ υ ν ε ρ ε ί δ ε ι ν   100,3 σ υ ν έ ρ χ ε σ θ α ι   116,4 ὁμοῦ σ. 164,5 σ υ ν έ χ ε ι α   (λύσις) 146,10 σ υ ν έ χ ε ι ν   36,15 – pass. 148,11 σ υ ν ε χ ή ς   (κατατρήσεις) 144,20 (νοσήματα) 58,14 60,4bis.13bis.14bis.15.16bis.17.18 (πυρετός) 78,9bis 82,18 134,9 σ υ ν θ ά λ π ε ι ν   24,10 σ ύ ν θ ε σ ι ς   22,15 σ ύ ν θ ε τ ο ς   (βοήθημα ἔκ τινος) 74,4 σ υ ν ι σ τ ᾶ ν   52,1 σ υ ν ι σ τ ά ν α ι   med. intrans. 52,6 150,20 152,9 164,6 (ἔκ τινος) 16,20 18,6 (Athen.).11 22,1 28,9 50,21 58,6 164,8bis I182,4.7.9 (περί τινι) 118,3 (περί τινα) 136,1.2 σ ύ ν ο δ ο ς   (συμπτωμάτων) 72,18 σ υ ν ο λ κ ή   (τενόντων) 122,4 σ ύ ν ο λ ο ς   (σῶμα) 24,2 σ υ ν ο υ σ ί α   pl. I182,18 (ἀφροδίσιοι) 158,5 σ ύ ν ο χ ο ς   (πυρετός) 78,6bis σ ύ ν τ α σ ι ς   (τραχήλου) 100,6 σ υ ν τ ά τ τ ε ι ν   6,10 – pass. 10,9 σ υ ν τ έ λ ε ι α   (ὅλη ἀποτελέσματος) 68,10

(πέψεως καὶ ἀναδόσεως) 28,5 σ υ ν τ ε λ ε ῖ ν   pass. 94,4 σ υ ν τ ή κ ε ι ν   pass. 108,15 σ ύ ν τ η ξ ι ς   (σώματος) 108,18.19 σ υ ν τ ή ρ η σ ι ς   (τῶν προκεκινηκότων ἐν τῇ ψυχῇ) 50,5 σ υ ν τ ι τ ρ ᾶ ν   pass. 138,2.6 σ ύ ν τ ο μ ο ς   (διαστολὴ καὶ συστολή) 88,15 (λόγος) 8,4 I180,1 (παρακοπή) 98,4 σ υ ν τ ρ ί β ε ι ν   pass. 76,9 σ υ ν τ υ χ ί α   20,3 σ ῦ ρ ι γ ξ   144,17bis 152,1bis (κρυπτή) 152,6 (τυφλή) 152,4 – pl. (διαφοραί) 152,3 σ υ σ π ε ί ρ ε ι ν   pass. 34,14 σ ύ σ τ α σ ι ς   (αἵματος, φλέγματος, χολῶν δύο) 168,15 (οὐλῆς) 138,22 (πώρου) 148,12 I 196,5 ([τοῦ] ὑγροῦ) 148,10 152,12 σ υ σ τ έ λ λ ε ι ν   pass. 90,13 (Zen.).16 (Heget.) 160,16 I192,18 (τινί) II198,13 σ ύ σ τ η μ α   8,14.15 (δογμάτων) 10,10 σ υ σ τ ο λ ή   44,14 84,10bis 88,16 I186,14 I190,11 (καρδίας καὶ ἀρτηριῶν φυσική) 44,13 (καρδίας καὶ ἀρτηριῶν καὶ ἐγκεφάλου καὶ μηνίγγων) 46,1 (ἀπόθεσις) 94,10 (ἔμφασις) 96,12 κατὰ -ήν I190,4 – pl. 94,14 σ υ σ τ ρ ο φ ή   (κεγχρώδης κατὰ βλεφάρου) 136,9 (ξηρὰ καὶ σαρκώδης) 146,13 (σαρκώδης) 146,14 (νεύρου παρὰ φύσιν) 142,8 σ φ α ῖ ρ α   160,23 σ φ α ι ρ ο π ο ι ε ῖ ν   pass. 160,23 σ φ ά λ μ α   176,14bis σ φ ι γ κ τ ή ρ   150,22 σ φ ο δ ρ ό ς   (ἄλγημα) 114,7 (καῦμα) 166,13 (σφυγμός) 88,9bis – comp. (πληγαί) 90,8 τὸ -ότερον 78,4 σ φ ο δ ρ ό τ η ς   88,17 92,14bis 96,7.15 – pl. (πόνων) 10,4 (Hipp.) σ φ υ γ μ ι κ ό ς   (πνεῦμα) 98,9 σ φ υ γ μ ό ς   44,13bis 46,1.3 94,6 108,10 122,11 I 190,4.6 (ἀμυδρός) 88,11 (ἀνώμαλος) 90,8 92,10 (ἀραχνώδης) 94,11 (ἄρρυθμος) (ἄτακτος) 90,2 (διαλείπων) 90,17bis 94,14.16 (δίκροτος) 94,7 (δορκαδίζων) 96,10bis (ἐκλείπων) 96,4bis (ἐσκολιωμένος) 92,8 (ἑτερόρρυθμος) 92,1 (μέγας) 86,1bis (μέσος) 86,6bis (μικρός) 86,3bis (μικρὸς καὶ ἀμυδρός) 78,19 (μύουρος) 92,17 (μυρμηκίζων) 96,17 (παλινδρομῶν) 96,14 (παρεμπίπτων) 96,1 (πλήρης) 86,9bis (πυκνός) 94,5 (σφοδρός) 88,9 (ταχύς) 88,15 (τρομώδης) 92,6bis (γένος) I190,10bis (μέρη) 44,14

Index verborum (σμικρότης) 80,3 (χρεία) I186,16 (χρόνος) 94,15 – pl. 80,5 90,1.5.14 104,13 I194,16 (ἀραιότεροι) 94,5 (ἀσθενεῖς) 82,2 (μικροὶ καὶ ἀμυδροί) 80,16 (ταχεῖς) 80,12 (ἀνισότης) 90,6 (παραλλαγή) 78,3 σ φ υ γ μ ώ δ η ς   (πόνοι) 142,13 – adv. 30,16 σ φ ύ ζ ε ι ν   122,6 σ χ έ σ ι ς   90,14.15 (Heget.) σ χ ῆ μ α   22,16 150,17.20 160,23 III202,7 III 204,16 (μήτρας) 160,22 – pl. 22,3 (ἐμβρύων) 166,4 σ χ η μ α τ ί ζ ε ι ν   pass. 128,15 σ χ ί ζ ε ι ν   pass. 30,4 σ χ ί σ ι ς   (διμερής) 124,21 σ ῳ ζ ε ι ν   88,14 σ ῶ μ α   16,19bis 24,2 28,17 32,17 46,12.13 48,19 54,5 66,18 72,11 78,13 100,2 108,16 110,22 112,17 116,7 120,16 158,1 (Hipp.) 170,16.18.20 I 182,1.3 (γεωδέστερον, ψυχρὸν καὶ ἀναίσθητον) I186,20 (κοῖλον διχίτωνον) I186,12 (λεπτομερές) 16,17 (λευκὸν καὶ ναστόν) I 186,19 (νευρῶδες) 20,8 34,12 (ξηρὸν καὶ ψυχρὸν καὶ ἀναίσθητον) 34,9 (ὅλον) 40,4 98,18 1156,20 (sc. τῆς κυούσης) 160,9 (ἀναισθησία καὶ ἀκινησία) I196,2 (ἀναισθησία καὶ πάρεσις) 102,4 (ἀποτροφὴ παντός) I 182,13 (ἀρεταί) 52,13bis (ἄρθρα καὶ μέλη) 32,10 (τὸ ἀσθενὲς καὶ ἔκλυτον) II198,14 (διαίρεσις) 146,7 (δυσσυμπτωσία) 80,19 (δύσχροια) 124,2 (ἔκφυσις) 138,18 (ἐντελέχεια ὀργανικοῦ, φυσικοῦ) 16,16 (ἕξις νοσώδης) 58,11 (ἔπαρμα καὶ σκληρία καὶ ἄχροια) 110,7 (ἔπαρσις καὶ ὕφεσις) 84,13 (ἐπιφάνεια) 146,9 (εὐτονία καὶ ἰσχύς) 54,5 (τὸ κάταρχον) 46,9 (μείωσίς τε καὶ σύντηξις) 108,18.19 (μέρος) 28,15 102,8 118,20 144,12 (μέρη καὶ σπλάγχνα) 18,16 (μόρια καὶ μέρη) 40,2sq. (περιοχή) 34,12 (πῆξις) 60,9 (ῥώμη) 54,4 (στοιχεῖα) 28,10 (τόπος) 170,9 (τροπή) 58,1 (χρόα) 110,15 (χρῶμα) 140,18 οἱ κατὰ τὸ -α χυμοί 168,15 – pl. 18,11 28,4 40,9 44,11 70,16 116,4 142,2 I 182,4 (ἀνθρώπινα) I180,6 (γεωδέστερα καὶ ἀναίσθητα) 34,1 (μετέχοντα τοῦ ζῆν) 64,18 (νευρώδη) 32,10 (νευρώδη καὶ ἀρτηριώδη) 20,10 (ξηρὰ καὶ γεώδη καὶ ψυχρὰ καὶ ἀναίσθητα) 34,2 (παθητικά) I 182,7 (ὑλικά) I182,9 (ἔπαρσις καὶ ὕφεσις μυωδῶν) 84,16 (κατασκευαί) 58,5.6 (μετα(ὄγκος) 144,7 (ὁλκή) βολή) 144,9 174,9.12.14.16 176,4.8 (πρόβασις) 40,7 ἀπό-

243

στημα τῶν ἐν βάθει -άτων 148,2 μέρος τῶν τὴν κεφαλὴν πλεκόντων -άτων 146,16 σ ω μ α τ ι κ ό ς   (ἀρεταί) 52,17 – adv. 166,9.10 σ ω μ α τ ο π ο ι ε ῖ ν   pass. 142,9 σ ω μ α τ ώ δ η ς   comp. (τὸ ἐντὸς sc. ἀτηρίας) 86,12 σ ω τ η ρ ί α   64,5.8 (ἀνθρώπων) 4,6 σ ω φ ρ ο σ ύ ν η   52,15.18 54,1 τ α λ α ι π ω ρ ί α   (sc. φαντασία) 54,7 τ ά ξ ι ς   74,4 88,17bis 90,12 (Zen.) (δέουσα) 6,2.8 (ἰδία) 66,16 96,2 (ὡρισμένη) 90,11 (Bacch.) (βοηθημάτων) 74,5 (διδασκαλίας) 6,13 (ἐντέρων) III200,19 – pl. (ἐντέρων) 26,6 τ α π ε ι ν ό ς   comp. (sc. σφυγμός) 92,11 τ α ρ ά τ τ ε ι ν   pass. 132,16 τ α ρ α χ ή   166,1 (αἰφνίδιος ἔξωθεν) 178,7 τ α ρ σ ό ς   136,22 III204,17 (ὀστάρια) 174,4 – pl. (ἀνάβρωσις) 136,6 τ ά σ ι ς   174,9bis (νεύρων) 116,14 (αἴτια) 174,15 176,3.6 τ ά τ τ ε ι ν   pass. 20,15 46,9.11 82,5 92,9 168,15 170,12 I182,12 I194,14 τ α χ ύ ς   (καθαίρεσις) 80,2 (σφυγμοί) 80,12 88,15bis 94,6 – comp. adv. 166,20 τ ε *   86,13.18 τε (…) καί 4,15 8,3 10,10 18,16 24,7 τε καὶ … καί 36,9.13 110,17 τε … καὶ … καί 14,3 166,5 τε … καὶ … ἔτι τε 4,20sq. ἔτι τε 6,4 καὶ … ἔτι τε 156,19 καὶ … τε … καί 4,6sq. 122,9-11 καὶ … τε καὶ … καί 56,4sq. καὶ … καὶ … τε καί 144,8 καὶ … καὶ … καὶ … τε … καί 108,9sq. → οἷος τ ε ί ν ε ι ν   pass. 86,19 116,12 τ ε ι ν ε σ μ ό ς   112,4bis τ ε κ μ α ί ρ ε σ θ α ι   (τινί) 160,14 τ ε λ ε ῖ ν   pass. (εἴς τι) 38,7 τ έ λ ε ι ο ς   (ἀπόθεσις) 94,9 (ἰατρός) 16,7bis (συναγωγή) 6,11 (ὑποχώρησις) 94,8 οἱ -οι III200,11 τ ε λ ε ι ο ῦ ν   36,9.13 – pass. 42,13bis τ ε λ ε υ τ ᾶ ν   (εἴς τι) III202,28 – mori 56,13 τὰ τετελευτηκότα 20,2 τ έ λ ο ς   8,16 10,9 16,3bis.4 18,10 20,7 70,2 I180,4 (προεπινοούμενον) (εὔχρηστον) 8,15 I 180,4 (τῆς ἰατρικῆς) 14,2.13 item 16,5 τ έ μ ν ε ι ν   III204,3 τ έ ν ω ν   pl. 32,4 (συνολκή) 122,4 πεῖσις τῶν περὶ τὸν τράχηλον ἢ τὰ ἄρθρα -όντων 146,19 τ έ ρ α ς   pl. 162,15bis.17.18

244

Index verborum

τ ε ρ α τ ώ δ η ς   (sc. τὸ κυούμενον) 166,12 τ ε ρ η δ ώ ν   146,4bis.5 τ έ σ σ α ρ ε ς ( δ ´ )   22,2 84,3 I182,18 I186,1.8 III 200,2.8bis.22. III202,12.19.22.24 III204,10 (ἡλικίαι) 40,10 (πυρετῶν καιροί) 60,19 (στοιχεῖα) 50,20 sim. I182,9 (sc. σχήματα ἐμβρύων) 166,4 (χυμοί) 28,9 sim. I182,7 ιδ´ III 204,17 κδ´ (sc. σπόνδυλοι) III204,6 τ ε τ α γ μ έ ν ω ς   82,7 τ έ τ α ν ο ς   100,1bis.2 100,16 τ ε τ α ρ τ α ῖ ο ς   (ὁ) τ. 60,2 82,14bis τ έ τ α ρ τ ο ς   40,12 III200,15 III202,34 (αἵρεσις) 12,7 ἡ -η sc. ἡμέρα 82,15 τ ε τ ρ α χ ί τ ω ν   (sc. κοιλία) III200,12 τ έ χ ν η   8,14bis.15 (ἰατρική) 4,6 10,1bis.5.6 I 180,6.8.10 item 4,12.16 (tit.) 10,2 (tit.) (τηρητικὴ καὶ περιποιητικὴ ὑγιείας) I180,11 – pl. 4,9 τ ε χ ν ι κ ό ς   (δύναμις) 36,7 (πῦρ) 36,6 – adv. 10,9 τ ή κ ε ι ν   pass. 116,7 τ ῆ ξ ι ς   (τόνου) 102,19 τ η ρ ε ῖ ν   66,16 – pass. 74,2 τ ή ρ η σ ι ς   (τῶν ἑωραμένων) 12,11 τ η ρ η τ ι κ ό ς   τέχνη -ὴ ὑγιείας I180,11 τ ι θ έ ν α ι   med. 68,8 – pass. 14,8.9.13 τ ί κ τ ε ι ν   αἱ τεκοῦσαι 158,11 τ ί ς *   6,14.16 8,4.6.8 16,7.9 18,11 22,15 32,5.8 52,10.13.15 84,5 86,13.17 88,1 102,5.10 140,11 τίνα καὶ πόσα 130,4 136,1 sim. 170,1 τὸ τί ἦν εἶναι 8,2 περὶ τίνα τόπον 170,8 διὰ τί 160,10 I188,11.13.15 τ ι ς *   6,9 10,11 14,8 70,18 τι τῶν ὄντων I194,17 τινὲς τῶν ἀρχαίων 18,4 (Athen.) item 106,5 τινὰ τῶν κατὰ τὴν τέχνην 4,12 item 90,4.6 τινὲς δὲ (καὶ) οὕτως 6,18 72,4 τινὲς μὲν …, τινὲς δέ 160,13 κατὰ μέν τινας … ἄλλοι δέ 162,5.11 ἡ μέν τις …, ἡ δέ 174,13 item III204,16 τι χρήσιμον 4,14 item 56,5 72,9 86,19 τινὲς τόποι 66,7 152,2 item 66,9 90,3 ἀφρός τις 20,13 item 46,17 52,12 116,9 τι τέλος εὔχρηστον 8,15 item 178,6 τις μέση πληγή 96,2 συστροφή τις ξηρά 146,13 ἄλλος τις 160,17 ἄλλη τις διαφορά 88,18 item 160,4 166,10 ἕτερόν τι 14,9 τοιοῦτός τις ὅρος 10,13 66,13 τ ι τ ρ ώ σ κ ε ι ν   pass. 76,6 ὁ τρωθείς 76,13 τ ο ί ν υ ν   6,16 I190,17 τ ο ι ο ῦ τ ο ς   ὁ τ. 96,8 (τὸ) -ον II198,13.15 τὰ -αῦτα 142,20 ἡ -αύτη θεωρία 4,20 item I 194,15 II198,16 τ. τις ὅρος 10,13 66,13 -ον …

οἷον 36,1 122,20 -ον …, ὅ 56,3 ἄλλα -αῦτα αἴτια, οἷα 68,6 τ ο ι ο υ τ ό τ ρ ο π ο ς   τὰ -α 168,11 τ ο ῖ χ ο ς   48,1 τ ό ν ο ς   88,12 (τῆξις ἐμφύτου) 102,20 (ζωτικός) I194,12 (αὔξησις ζωτικοῦ) I190,5 (στομάχου) 30,2 (ἔκλυσις) 104,2 τ ο π ι κ ό ς   (περίθλασις) 144,4 τ ό π ο ς   66,6.10 142,14 150,17.21 174,2 I192,8 (κατὰ φύσιν) 178,4 (παρὰ φύσιν) 172,13.16 174,3.8.11 (πεπονθώς) 144,6 (πολύς) 64,11 (κόρης) 48,9 134,7 (σώματος) 170,8 μεταβαίνειν -ον ἐκ -ου I190,13 κατὰ τὸν -ον φορά I192,12 (Arist.) – pl. 66,8 106,20 152,2 168,8 170,4 (ἄνω) 176,5 (ἄνω καὶ κάτω) 176,9 (εὐαιμορράγητοι καὶ δυσεπίσχετοι) 168,10 (κάτω) 174,13.14.16 (σεσαρκωμένοι) 64,11 τ ο σ ο ῦ τ ο ς   III204,27 ἐπὶ -ον 6,13 τ ό τ ε   II198,12 τ ο υ τ έ σ τ ι ν   I192,22 τ ρ α ῦ μ α   76,13bis.15 128,17 146,7bis.11bis (ἐν σεσαρκωμένοις τόποις) 64,11 (χρόνιον) 146,9.12 τ ρ ά χ η λ ο ς   98,12.14 100,3.4.8 168,11 (κύστεως) I 184,9.10 (σπασμὸς καὶ σύντασις) 100,6 οἱ περὶ τὸν -ον τένοντες 146,18 τ ρ α χ ύ ς   (ἀρτηρίαι) 22,14 I192,16.19 (γλῶσσα) 78,19 (ἔκφυσις) I196,3 (σάρξ) 148,20 τ ρ α χ ύ τ η ς   118,18 (ἀνώμαλος) 136,13 (ἐπιφανείας) 120,1 τ ρ ά χ ω μ α   136,3.13bis τ ρ ε ῖ ς ( γ ´ )   16,20 32,2 84,3 96,5 136,20 152,9 164,19 166,5.8 168,5 I184,18 I186,10 III202,26 (ἀρχαί) II198,19 τ ρ έ φ ε ι ν   170,18 τὰ -οντα ἀγγεῖα 154,2.4 – pass. 28,17 160,10bis.11.18 τ ρ ῆ μ α   pl. 146,5 (ὑπερῴας) 106,19 108,2 τ ρ ι ά κ ο ν τ α   λβ´ (sc. ὀδόντες) III204,5 τ ρ ι β ή   (ἀρχή) 120,6 τ ρ ί δ υ μ ο ς   τὰ -α 162,10.12 τ ρ ι τ α ῖ ο ς   (πυρετοί) 60,16 (ὁ) τ. 60,2 82,12bis τ ρ ί τ ο ς   12,7 40,11 100,17 I184,20 III200,14 III 202,33 (βιβλίον) 18,3 διὰ -ης 60,17 82,13 τ ρ ι χ ῇ   16,19 τ ρ ι χ ί α σ ι ς   136,3.17bis (διαφοραί) 136,19bis τ ρ ῖ ψ ι ς   38,14 τ ρ ό μ ο ς   98,5 (ἀδιάλειπτος) 134,18 τ ρ ο μ ώ δ η ς   (σφυγμός) 92,6bis τ ρ ο π ή   (ἀέρος) 66,15 (σώματος ἐκ τοῦ κατὰ φύσιν εἰς τὸ παρὰ φύσιν) 58,1

Index verborum τ ρ ό π ο ς   (ἀράχνης) 94,12 (νοσήματος) 160,5 -ῳ τινί 116,9 ὃν -ον 162,17 ὅνπερ -ον …, οὑτωσί 162,2 – pl. (αἱμορραγίας) 168,4bis κατὰ πόσους -ους 114,18 166,7 172,4 I184,14 I186,10 I188,8.17 III204,19 item 114,19 166,8 I184,15 τ ρ ο φ ή   26,2 34,4 164,11.16.20 (πολλή) 108,12 (ἀποκάθαρμα) 28,5 (εἰσφορὰ ὑγρᾶς καὶ στερεᾶς) 38,5 (ἐπιζήτησις) 108,8 (κατεργασία) 38,8 (μεταβολή) 38,19 (μίξις καὶ χύλωσις καὶ ἕψησις) 38,7 (οἰκονομία) 104,6 (ὁλκή) 40,2.4 (παρέγχυμα) 32,14 (πέψεις) 38,12.13 (πόθος καὶ ἐπιζήτησις) 38,1 (πόρος ὑγρᾶς καὶ ξηρᾶς) 24,16 (ὑποδοχεῖον ὑγρᾶς καὶ ξηρᾶς) 26,2 τ ρ ο χ ι λ ί α   III204,16 – pl. 176,1.2 τ ρ υ γ ώ δ η ς   (αἷμα) 144,15 τὸ -ες (αἵματος) I 186,5 τὰ -η (ἀπόκρισις) 112,2 τ ρ ῶ σ ι ς   (μεγάλη) 20,3 (πρόσφατος) 146,12 τ υ γ χ ά ν ε ι ν   4,7 48,9 56,11 60,16 166,23 II 198,10 (τινός) 16,5 34,15 c. part. II198,12 τ υ λ ο ῦ ν   pass. 150,8 156,15 τ υ λ ώ δ η ς   (ὑποφορά) 144,17 152,1 τ υ μ π α ν ί τ η ς   (ὕδρωψ) 114,3bis τ ύ μ π α ν ο ν   pl. 178,9 τ ύ π ο ς   82,5bis.6 τ υ π ώ δ η ς   adv. 8,8.10 τ υ φ λ ό ς   (σύριγγες) 152,3.4bis (τὸ) -όν 26,7 III 200,21 τ υ φ ο μ α ν ί α   [100,18] 102,1 τ υ φ ώ δ η ς   (πυρετός) 60,4.18 80,13bis ὑ γ ε ί α   50,18bis.20 52,3bis.10bis.11.12.13.18bis 54,16 164,15 (ἐπιτεταμένη) 52,11 (ψυχῆς) 54,4 (ἐπακολούθησις) 52,6 → ὑγίεια ὑ γ ι α ί ν ε ι ν   106,2 172,3 (οἱ) -οντες 102,8 (δίαιτα) 120,15 (διαιτητικὴ sc. τέχνη) 10,7 ὑ γ ί ε ι α   I180,7.11 (ἴασις διεφθαρμένης) 120,19 → ὑγεία ὑ γ ι ε ι ν ό ς   τὰ -ά (τέχνη) I180,10 ὑ γ ι ή ς   (γονή) 158,2 (Hipp.) (τὰ) -ῆ 158,2 (Hipp.) ὑ γ ρ α σ ί α   88,5 132,2 (περιήθημα λεπτῆς καὶ ὀρώδους) 30,9 ὑ γ ρ ό ς   (αἷμα) 28,11.16 (αἴσθησις) 30,11 (γέροντες) 42,2 (γλῶσσα) 82,4 (δίδυμοι) 26,16 (ἐγκέφαλος) 20,13 (οἱ νέοι) 40,14 (περίττωμα) 26,11.14 (σάρξ) 32,16 (σπέρμα) 34,17 (σφυγμός) 88,4bis (τροφή) 24,15 26,2 38,5 (φλέγμα) 28,12.18 (τὸ) -όν 18,5 (Athen.) 34,14.18 36,3 (Zen.) 42,13 44,2 50,21

245

52,1 58,3 112,17 114,4 152,2 158,4 (ἀθερῶδες) 140,23 (γεννητικόν) 158,6 (λεπτόν) 144,19 (μελιτῶδες) 144,21 (ἐπίδοσις) 42,9 (ὁλκή) 38,3 (πῆξις ὑδατώδους) 138,9.11 (συλλογή) 136,11 138,2.6 (ἀργοῦ συλλογή) 152,19 154,4 (ὑδατώδους συλλογή) 144,14 (ἀργοῦ σύστασις) 148,10 152,12 (λεπτοῦ φορά) 130,13 (τὰ) -ά 18,11 64,20 (ἐν τῇ γαστρί) I186,10 (ἐν τῷ ὀφθαλμῷ) 132,16 (κατὰ φύσιν) 134,4 (μεταβολὴ τῶν κατὰ φύσιν) 134,4 (ἀπόκρισις) 108,3 (ἔκχυσις) 132,13 (πολλῶν καταφορά) 106,18 (φορά) 122,12 – comp. (πνεῦμα) 48,17 ὑ γ ρ ό τ η ς   88,7 (ἄκρα) I188,18 (ἄμετρος) II 198,7 (περὶ τὰ ἔμβρυα) 160,22 ὑ δ α τ ί ς   68,6 136,3 138,14bis ὑ δ α τ ώ δ η ς   ([τὸ] ὑγρόν) 138,9.11 144,14 ὑ δ ρ ε ν τ ε ρ ο κ ή λ η   152,10.18bis ὑ δ ρ ο κ έ φ α λ ο ν   144,14bis ὑ δ ρ ο κ ή λ η   152,10.12bis ὑ δ ρ ο κ ι ρ σ ο κ ή λ η   152,10 154,3bis ὑ δ ρ ό μ φ α λ ο ν   148,10bis ὑ δ ρ ό φ ο β ο ς   108,4bis ὕ δ ρ ω ψ   (ἀνὰ σάρκα) 112,16bis (ἀσκίτης) 114,1bis (τυμπανίτης) 114,3bis – pl. 112,15 ὕ δ ω ρ   I182,10 I192,4 (πολύ) I188,19 ὕ λ η   166,1 III202,2 (ἰωμένη) 120,17 (πνευματικῆς παρασπορά) 142,4 (ἐν ἐγκεφάλῳ χρηστή) I194,3 – pl. 170,19 (προσήκουσαι) 34,16 ὑ λ ι κ ό ς   (στοιχεῖα) I182,10 (σώματα) I182,9 (τὸ) -όν 120,8.16bis ὑ μ ή ν   (λεπτός) III202,15 (περικράνιος) 20,8bis (ἔπαρμα περιοφθαλμίου) 134,22 – pl. 32,14 I182,6 (μακροτέρων καὶ ἀσθενεστέρων ἀντοχή) 142,1 (περιόστεοι) 32,12bis ὑ π ά γ ε ι ν   (τινί) 126,21 ὑ π α γ ω γ ή   (πνεύματος) 94,9 ὑ π ά ρ χ ε ι ν   4,3 14,7 22,7 64,8 106,10 160,14.15 III 200,16 ὑ π ε ν α ν τ ί ο ς   (τινί) 88,1 ὑ π ε ρ ά ν ω   c. gen. 150,10 ὑ π ε ρ β ά λ λ ε ι ν   -ουσα ἰσχνότης 126,3 – med. (ἀλγήματα) 104,17 ὑ π ε ρ μ ε γ έ θ η ς   (sc. λοβός) III200,24 ὑ π ε ρ ό π τ η σ ι ς   (ξανθῆς χολῆς) I186,2 ὑ π ε ρ ο χ ή   (ὀμφαλοῦ) 146,20 (σαρκός) 136,23 – pl. (ὀστώδεις) 146,1 ὑ π ε ρ τ έ μ ν ε ι ν   III204,4 ὑ π έ ρ υ θ ρ ο ς   (ἕλκωσις) 130,18 ὑ π έ ρ χ ε σ θ α ι   (τινί) 128,9

246

Index verborum

ὑ π ε ρ ῴ α   168,11 (τρήματα) 106,19 108,2 ὑ π η ρ ε τ ι κ ό ς   (μέρος ψυχῆς) 46,10bis ὑ π η ρ ε τ ο ῦ ν   48,21 I182,2 (τινί) 46,11 – med. (τινί) 48,4 ὕ π ν ο ς   50,13bis.14 I194,1bis (αἰτία) I194,3 (καιρός) II198,12 ὑ π ν ώ δ η ς   (sc. κάτοχος) 100,15 ὑ π ό *   c. gen. 142,4 εἰρήσθαι ὑ. τινος 6,7.9 item 8,13 10,5 26,11 28,19 38,13 76,5 προπίπτειν ὑ. τινος βίας 134,8 item 20,3 66,12 ἀμετάπτωτος ὑ. λόγου 8,12 – c. acc. ὑ. τὴν αἴσθησιν ἐλθεῖν 70,18 τὰ ὑ. τὸν θώρακα σπλάγχνα 24,7 ὑ. τὸν αὐτὸν καιρόν 66,14 ὑ π ο β α ί ν ε ι ν   92,16 ὑ π ο β ά λ λ ε ι ν   pass. 28,20 ὑ π ο γ ά σ τ ρ ι ο ν   (πόνος) 122,3 ὑ π ο γ ρ α φ ή   8,8bis.9 ὑ π ο δ ο χ ε ῖ ο ν   26,13 (τροφῆς) 26,1 ὑ π ο δ ο χ ή   (περιττώματος) 26,4 ὑ π ο δ ρ ο μ ή   (ἐντέρου) I196,4 (ἐπιπλόου) 148,8 ὑ π ο ζ ω ν ν ύ ν α ι   ὁ ὑπεζωκώς II198,10.13.16 ὀδύνη -ότος 102,15 ὑ π ο θ υ μ ι ᾶ ν   pass. τὰ -ώμενα 178,9 ὑ π ο κ ε ῖ σ θ α ι   106,20 146,23 (πρᾶγμα) 8,5 item 22,2 ὑ π ο λ α μ β ά ν ε ι ν   18,5 (Athen.) ὑ π ο λ ε ί π ε ι ν   44,2 ὑ π ο μ ε ι ο ῦ σ θ α ι   44,1 ὑ π ο μ έ ν ε ι ν   134,17 ὑ π ο μ ι μ ν ῄ σ κ ε ι ν   med. (τινός) 74,2 ὑ π ό μ ν η σ ι ς   (βραχεῖα) 6,19 (πράγματος) 74,12 ὑ π ο μ ν η σ τ ι κ ό ς   (σημεῖον) 74,10bis ὑ π ο μ ο ν ή   pl. (φαντασιῶν) 54,7 ὑ π ο ν ο ε ῖ ν   (τὸ αἷμα αἴτιον) 142,22 ὑ π ο π έ λ ι δ ν ο ς   (πνεύμων) III202,6 ὑ π ο π ί μ ε λ ο ς   (γλῶσσα) 22,9 (καρδία) 22,17 ὑ π ο π ί π τ ε ι ν   86,8.16 92,11 110,17 (τινί) 46,18 48,1 (πρός τι) 86,10 ὑ π ό π υ ρ ρ ο ς   (ἀπόκρισις) 122,17 ὑ π ό σ κ λ η ρ ο ς   (ὄγκος) 124,8 ὑ π ο σ π α δ ί α ς   148,18bis 160,4 ὑ π ό σ τ ρ υ φ ν ο ς   (πνεύμων) III202,5 ὑ π ο σ τ ρ ω ν ν ύ ν α ι   pass. (τινί) 138,14 ὑ π ό σ φ α γ μ α   142,6bis ὑ π ο τ ά τ τ ε ι ν   6,15 ὑ π ό τ ο ν ο ς   comp. (χιτών) III200,13 ὑ π ο υ ρ γ ό ς   (φύσεως) I180,12

ὑ π ο φ θ ά λ μ ι ο ς   τὰ -α 122,15 ὑ π ο φ ο ρ ά   (τυλώδης, στενὴ καὶ ἐπιμήκης) 144,17 152,1 ὑ π ό φ υ σ ι ς   136,20 (σαρκός) 138,20 ὑ π ο χ ό ν δ ρ ι ο ν   pl. 122,10 ὑ π ό χ υ μ α   138,9bis.10.11.13 ὑ π ό χ υ σ ι ς   130,8 ὑ π ο χ ω ρ ε ῖ ν   (εἴς τι) 128,6.9 ὑ π ο χ ώ ρ η σ ι ς   (ἀρητρίας) 94,8 (κρανίου) 128,18 ὕ π τ ι ο ς   (κεῖσθαι) II198,12 ὑ σ τ έ ρ α   124,5 I182,15.16 (ἀναδρομή) 122,9 ἐφ᾽ -ᾳ πνίξ 100,16 ὑ σ τ ε ρ ι κ ό ς   (πνίξ) 122,8bis ὕ σ τ ε ρ ο ς   adv. -ον 56,13 I182,17 μικρὸν -ον 104,9 ὕ φ α ι μ ο ς   (sc. σπλήν) III202,9 ὑ φ α ί ρ ε σ ι ς   καθ᾽ -ιν 94,3 ὕ φ ε σ ι ς   (σώματος) 84,13 item 84,16 ὑ φ ι έ ν α ι   intrans. 96,7.8 ὑ ψ η λ ό ς   comp. (sc. σφυγμός) 92,11 ὕ ψ ο ς   40,6 φ α γ έ δ α ι ν α   108,11bis 144,22bis φ α ί ν ε ι ν   med. 14,6 18,5 (Athen.).7 (Athen.) 64,14 70,10.16 74,11 86,18 130,18 τὸ -όμενον 14,4 τὰ -όμενα 10,10.12 12,2 φ α λ ά γ γ ω σ ι ς   136,20 φ α λ α κ ρ ό ς   (ἄνθρωποι) I188,17 φ ά ν α ι   18,3 158,1 II198,.19 (ὅμοιον αὐτὸ τοῖς κοιμωμένοις) 162,1 item II198,20 (ὅτι) 162,13 c. inf. 162,6 c. acc. c. inf. 38,12.13.16 I190,17 ὡς ἔφην 168,2 ὥσπερ φησί 156,18 φ α ν ε ρ ό ς   (αἰτία) 134,2 – adv. 158,9 φ α ν ο ε ι δ ή ς   (δύναμις) I192,13 φ α ν τ α σ ί α   II198,17 (λογική) 50,12 (οἱονεὶ μύρμηκος ἐφέρποντος) 96,19 -ᾳ 62,6.9 κατὰ -αν 64,10bis – pl. 8,13 (ὑπομοναὶ ἰσχυρῶν) 54,7 φ ά ρ μ α κ ο ν   (δόσις) 144,3 φ ά ρ υ γ ξ   22,11bis 44,6 50,2 I188,4 I192,19 (ἕλκωσις) 108,15 φ α τ ν ί ο ν   pl. I188,6bis φ έ ρ ε ι ν   80,15 I184,20 (εἴς τι) II198,17 – pass. I 184,21 (ὅρος) 66,13 (διά τινος) 100,11 (πρός τι) I194,17 (ἐκεῖθεν) I184,10 (κάτω) 166,2 φ θ ε ί ρ ε ι ν   54,6 – pass. 160,7 φ θ ε ι ρ ί α σ ι ς   136,3 (ὀφθαλμοῦ) 136,7bis φ θ ί ν ε ι ν   108,19 οἱ -οντες 126,10 φ θ ι ν ό π ω ρ ο ν   40,18

Index verborum φ θ ί σ ι ς   108,14bis.17bis.19 130,7 132,17bis.19 φ θ ό η   60,8 108,17.18 φ θ ο ρ ά   146,4 I192,11 (Arist.) φ θ ό ρ ι ο ς   (πεσσός) 166,15 φ ι λ α λ ή θ η ς   adv. 6,5 φ ί λ ο ς   (οἱ) -οι 54,12 – sup. οἱ -τατοι (ἀποστροφή) 106,4 φ ι λ ό σ ο φ ο ς   οἱ -οι I194,5 φ ι μ ό ς   150,4 (διαφοραί) 150,6 – pl. (διαφοραί) 150,6 φ λ ε β ο τ ο μ ί α   142,20 144,1.2 (μέτρον) 142,18 – pl. 166,23 φ λ ε β ώ δ η ς   (ἀγγεῖον) 142,3 (γλῶσσα) 22,8 (ἧπαρ) 24,8 (καρδία) 22,16 (σπλήν) 24,11 φ λ έ γ ε ι ν   pass. 142,14 φ λ έ γ μ α   28,9.12.18bis 42,5 168,16 I182,7 (ἀπογαιωθὲν ἤγουν σαπέν) I186,4 (διαφοραί) I 186,8 φ λ ε γ μ α ί ν ε ι ν   104,1 110,12 φ λ ε γ μ ο ν ή   98,14 110,19 112,2 114,19 130,10bis 132,2 142,12bis.14 144,10 150,25 156,2 I182,20bis I 184,15 (γενναία) 130,16 (συνισταμένη περὶ τοῖς ἄρθροις ἔμμονος) 118,3 (χρόνιος καὶ δύσλυτος) 166,16 (ὑπεράνω τῆς βαλάνου) 150,10 (ἐντέρων) 104,15 (πρὸς τῇ ἴριδι) 132,11 (μήτρας) 122,2 item 122,2 (περὶ τοὺς νεφρούς) 114,6 (πνεύμονος) 102,12 – pl. 124,9 130,2 φ λ έ ψ   26,17 30,10bis.15 III202,24 (μεγάλη) 28,8 – pl. 18,12 22,17 24,4 28,16 32,6 164,9 168,7 I182,5.13 III200,28 (ἐν μετώπῳ) 106,11 φ λ ό γ ω σ ι ς   142,17 φ λ υ κ τ ί ς   130,5 132,1bis – pl. 78,16 φ ο β ε ρ ό ς   54,8 φ ό β ο ς   54,2 φ ο ρ ά   (κατὰ τὸν τόπον) I192,12 (Arist.) (αἵματος) 168,3 (νεύρου) 156,12 (ὀστοῦ) 172,14 (ὀστῶν εἰς τὸ παρὰ φύσιν) 112,15 ([τῶν] ὑγρῶν) 122,12 ([τοῦ] ὑγροῦ ἀκατάσχετος καὶ ἀπροαίρετος) 130,13 φ ρ ε ν ι τ ι κ ό ς   (κάτοχος) 100,18 φ ρ ε ν ῖ τ ι ς   60,6 98,2bis 102,1 170,5 – pl. 60,15 φ ρ ή ν   pl. I194,17 (παρακοπή) 98,4 φ ρ ί κ η   102,17 – pl. 122,7 142,17 φ ρ ο ν ε ῖ ν   98,4 φ ρ ό ν η σ ι ς   52,15 54,12bis φ ύ γ ε θ λ ο ν   148,6bis φ ύ ε ι ν   med. 4,10 34,18 I188,11 (ἀπό τινος) 32,6 (ἔκ τινος) 32,3 φ υ λ ά τ τ ε ι ν   68,5 φ ῦ σ α   pl. 104,16

247

φ υ σ ι κ ό ς   (διαστολὴ καὶ συστολή) 44,14 (δυνάμεις) 50,19 56,17 170,17 (ἐνέργεια) 118,16 (θερμασία) 38,10 (τὸ θερμόν) 44,10 (κίνησις) 46,2.3 (ὄρεξις) 44,11 (πνεῦμα) 30,11.14 78,5 (σῶμα) 16,17 – adv. 170,16 φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ό ς   (τὸ) -όν 120,8.10bis φ ύ σ ι ς   24,5 26,12 28,19 32,13 36,6bis.7bis.10.12 97,2 I190,1bis.2bis (γλώττης) III200,4 (ἐπιγλωττίδος) III200,6 (κύστεως) III202,20 (νεφρῶν) III202,10 (ἱεροῦ ὀστοῦ) III204,25 (παιδίου) 158,14 (tit.) (πράγματος) 8,5 (θεωρία) 120,11 (ὑπουργός) I180,12 (τῇ) -ει 26,3 54,15.16 56,4.7 III202,9 τὸ -ει 54,16 56,3.8.9 κατὰ -ιν 54,15.17 56,3.5.8 172,6.9.13.15 (ἄνεσις) 50,13 (ἐνέργειαι) 56,7 58,8 (τὸ θερμόν) 40,4 (καταφορά) 50,15 (τὰ πρῶτα) 50,19 56,16 (σχῆμα) 166,4 (τόπος) 174,8.11 178,4 (τὰ ὑγρά) 134,4 138,12 (χρόα) 110,13 (χρώς) 154,18 τὰ κατὰ -ιν (ἐμποδισμός sc. διανοίας) 98,3 (τὸ) κατὰ -ιν 54,16 56,5 58,1 110,15 παρὰ -ιν 54,15.17 56,2.4.6.9 120,13 138,15 172,2 (αὔξησις) 140,7 146,22 148,15 (γένεσις) 136,18 (ἔκφυσις) 136,21 (θερμότης) I194,10.12 (κίνησις) 174,2 (μεταβολή) 140,19 (συναύξησις) 140,24 (συστροφή) 142,8 (τόπος) 172,13.15 174,3.8.11 τὸ παρὰ -ιν 54,16 58,1 118,18 172,11 φ υ σ ώ δ η ς   (οἴδημα) 98,8 φ υ τ ε ύ ε ι ν   pass. I194,20 φ υ τ ό ν   pl. 160,21 φ ω ν ή   22,12 50,1bis I192,15.17 (ἀσάφεια) 98,5 (διάρθρωσις) 22,10 34,5 (ὄργανον) I188,5 – pl. 8,1 22,4 χ ά λ α ζ α   136,3.9bis χ α λ ε π ό ς   (νόσημα) 62,9 (πάθος) 98,13 104,7 – comp. (πάθος) 62,6 χ α ρ α κ τ ή ρ   (συμπλοκὴ ἀρρενικοῦ καὶ θηλυκοῦ) 156,10 χ ά ρ ι ς   εὐπρεπείας -ιν 34,7.12 χ ε ῖ λ ο ς   pl. 150,8 χ ε ι μ ώ ν   42,2 (ἐπιτεταμένος) 166,13 χ ε ί ρ   pl. 20,6 56,14 (τὰ ἄκρα) 118,23 (ἀτρόμων κίνησις) 20,5 χ ε ι ρ ο υ ρ γ ί α   20,5bis 156,2 (μέρος) 172,1 χ ε ί ρ ω ν   τὸ -ον 62,12.15 χ ή μ η   (σάρξ) 134,22 χ ή μ ω σ ι ς   130,9 134,21bis χ ι τ ώ ν   148,11 (ἔκστασις μέλανος) 140,4 (νευρώδης) 140,22 (ἀρτηρίας) 86,10 – pl. 22,2 III200,11.15.25 III202,12.16.24 ῥῆξις τῶν ἐν βάθει -ων 132,13

248

Index verborum

χ λ ω ρ ό ς   (ἐπιφάνεια) 80,9 104,19 χ ν ο ώ δ η ς   (ἐπιφάνεια) 126,5 χ ο ι ρ ά ς   146,15bis χ ο λ έ ρ α   60,11 104,7bis 104,11 χ ο λ ή   (δριμεῖα) I184,2 (μέλαινα) 28,10 30,3bis (πολλὴ μέλαινα) 106,5 (ξανθή) 28,9.12 30,1bis 42,4 I182,8 (ξανθῆς διαφοραί) I 186,5 (ὑπερόπτησις ξανθῆς) I186,2 (στοιχειώδης, λεκιθώδης, ἰσατώδης, πρασώδης, ἰώδης, ὠχρά) I186,5 (ἀνάχυσις) 104,18 (ἔμετοι παντοίας) 80,11 (κύστις) III200,25 – pl. -αὶ δύο, ξανθή τε καὶ μέλαινα 168,16 χ ο λ ώ δ η ς   (αἷμα) I184,4 (ἔμετοι) 104,11 χ ό ν δ ρ ο ς   156,6bis – pl. 18,12 34,1bis I182,6 χ ο ν δ ρ ώ δ η ς   (αἰσθητήριον) 22,7 (ἐπιγλωττίς) III200,6 (φάρυγξ) 22,11 (χιτῶνες) III200,23 (ὦτα) 22,4 χ ο ρ η γ ε ῖ ν   II198,22 (τινί τι) 164,11 – pass. I 182,13 (τινί) 24,2 χ ο ρ η γ ό ς   (πνεύματος) I186,13 χ ό ρ ι ο ν   160,11 164,6.7.8bis.10 χ ό ρ τ ο ς   I188,19 χ ρ ε ί α   (σφυγμοῦ) I186,16 διὰ -αν I188,9.10 χ ρ ῆ ν α ι   χρή c. inf. 120,5 c. acc. c. inf. 160,7 166,19 χ ρ ῆ σ θ α ι   (τινί) 4,14 6,2 20,3 162,2 χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι ν   (εἴς τι) 74,12 χ ρ ή σ ι μ ο ς   (τὸ) -ον (τινί) 4,15 – comp. (τινί) 6,12 – sup. (ὅροι) 4,8 -ώτατον (sc. ἐστί) c. inf. 6,13 χ ρ ῆ σ ι ς   (καιρός) I194,8 χ ρ η σ τ ό ς   (ὕλη) I194,3 χ ρ ό α   (κατὰ φύσιν σώματος) 110,15 χ ρ ο ι ά   80,8 χ ρ ο ν ί ζ ε ι ν   126,13 χ ρ ο ν ι κ ό ς   (ἀναλογία) 90,14 χ ρ ό ν ι ο ς   (κατασκευή) 112,13 (νοσήματα) 58,14 60,8bis.18 62,2.11bis.14 (πόνος) 110,7 (ῥευματισμός) 110,21 (τραῦμα) 146,9.12 (φλεγμονή) 166,16 χ ρ ό ν ο ς   50,9 82,9 146,11 170,10 (ὀξὺς εὐχρηστίας) I194,8 (κατορθώματος) 74,6 (πάθους) 82,6 (σφυγμοῦ) 94,15 (ἀνταπόδοσις) 170,12 (ἐπιτηδειότης) 74,6 ἐν ὀλίγῳ -ῳ ἢ ἐν πλείονι 62,18 ἐν παντὶ -ῳ 66,6 ἐν τῷ αὐτῷ -ῳ 58,10 ἐπὶ πλείονα -ον 122,13 κατὰ τὸν -ον 80,6 – pl. 36,14 60,20 90,11 (Bacch.) (sc. Ἱπποκράτους) 4,19 (κρίσεως) 62,9 κατά τινας -ους 66,9 item 84,15.17 χ ρ ῶ μ α   118,22 III202,4 (γλαυκόν) 134,5 (λευκόν) 140,18 – pl. 22,2

χ ρ ώ ς   (μεταβολή) 118,17 126,12.14 μεταβολὴ τοῦ -τὸς τοῦ κατὰ φύσιν 154,17 χ ύ λ ω σ ι ς   (τροφῆς) 38,6 χ υ μ ό ς   42,3 168,14bis.17 (αἱματικός) I182,21 (μελαγχολικός) I182,8 (διαφοραὶ μελαγχολικοῦ) I186,1 (ψυχρός) I194,20 – pl. 18,13 22,9 28,9 I182,6 (πλῆθος παχέων) 116,4 (ὠμοί) 38,15 (κατὰ τὸ σῶμα) 168,15 (δυσκρασία) 56,17 (εὐκρασία) 50,19 χ ώ ρ η μ α   (ἐμβρύου) 164,10 χ ω ρ ί ζ ε ι ν   24,7 – pass. 68,2 χ ω ρ ί ο ν   164,11 χ ω ρ ί ς   c. gen. 142,15 χ ω ρ ι σ μ ό ς   (ὀστῶν) 174,6 ψ α θ α ρ ό ς   comp. (σάρξ) 26,10 ψ α λ ί ς   126,2 ψ α μ μ ώ δ η ς   (ἀποκρίσεις) 114,8 ψ α φ α ρ ό ς   (σάρξ) III202,15 ψ ε ῦ δ ο ς   I190,15 ψ η λ ά φ η σ ι ς   98,5 ψ ι λ ό τ η ς   (τριχῶν) I188,15 ψ ί λ ω σ ι ς   126,16 ψ ῦ ξ ι ς   118,7 ψ ύ χ ε ι ν   pass. 78,18 ψ υ χ ή   16,15bis 38,18 48,4.6 50,6.10 54,2 I182,1 (ἀναισθησία) 100,13 (ἀνδρεία) 54,4 (ἄνεσις) 50,13 (ἀρεταί) 52,15bis.17 (ἐνέργειαι) I194,17 (ἔντασις) 50,16 ([τὸ] ἡγεμομικόν) 46,6bis (καταφορά) 50,14 (καταλήψεις) 54,13 (μέρη) 36,3 (Zen.) 46,7 158,4 (ἡγούμενον μέρος) 30,7 (ὑπηρετικὸν μέρος) 46,10.11 (ὁρμαί) 54,3 (πάθος) 46,13 (ῥώμη καὶ ἰσχύς) 54,6 (στέρησις) I194,4 (ὑγεία) 54,3 ψ υ χ ι κ ό ς   (διαθέσεις) I192,20 (δύναμις) 146,7 170,14 (πνεῦμα) I186,18 I190,6 – adv. 166,9bis ψ υ χ ρ ό ς   (οἱ γέροντες) 42,1 (ἔφαψις) 34,8 (οἱ μέσοι) 40,17 (σῶμα) 34,9 (σώματα) 34,2 I 186,20 (φλέγμα) 28,12.18 (μέλαινα χολή) 28,13 (χυμός) I194,20 (τὸ) -όν 18,5 (Athen.) 52,1 58,3 (ἐπιθυμία) 78,14 – comp. (σπέρμα) 162,8 (χολὴ μέλαινα) 30,3 ψ υ χ ρ ό τ η ς   162,7 ψ ώ ρ α   136,2.5.8 (ὀφθαλμοῦ) 136,5 152,9 ψ ω ρ ί α σ ι ς   154,12 (ὀσχέου) 154,12 ὠ δ ί ς   pl. 164,12bis ὠ μ ο γ έ ρ ω ν   pl. 42,4 ὠ μ ο π λ ά τ η   62,3 (ὀνομασία) pl. III204,12

III

204,13 –

Index verborum definiendorum ὠ μ ό ς   (χυμοί) 38,15 ὥ ρ α   tempus anni 168,13 – hora τῆς αὐτῆς -ας 82,11 – pl. tempora anni 66,16 ὡ ς *   ὡς οἱ τριταῖοι πυρετοί 60,16 item 60,15.17.18 64,11.13 III204,20ter.21 ὥς τινες ὑπέλαβον 18,4 (Athen.) item 74,11 158,19 162,19 I 192,10 ὡς ἄν τις εἴποι 86,18 αἰσθανόμενον ὡς ζῷον 160,17 sim. 82,3 πράγματος ὡς καθόλου λεγομένου 8,6 ὡς γάρ …, οὕτω καί 140,9 ὡς ἐπὶ τὸ μικρότερον ῥέπῃ 96,8 ὡς ἐπίπαν 126,10 ὡς τὸ πολύ 14,17 – caus. c. part. 160,8 – consec. c. acc. c. inf. 118,19 150,5.10

249

ὡ σ α ύ τ ω ς   12,11 18,9 ὡ σ ε ί   III204,21 ὥ σ π ε ρ *   20,13 26,11 32,13 38,6 56,4 154,14 ὥ. Πλάτων φησί 156,18 ὥ. καί 38,16 48,4 54,13 102,1 160,18 ὥ σ τ ε *   112,8 c. inf. 34,7.12 118,12 ὥ. καί c. inf. 110,14 ὥ. καὶ … καὶ οὕτως 106,6 c. acc. c. inf. 30,4.6 66,12.16 80,15 ὥ. καί c. acc. c. inf. 86,10.19 96,20 ὠ φ έ λ ε ι α   ἐπ᾽ -ᾳ 74,3 ὠ χ ρ ό ς   (χολή) I186,7 ὤ ψ   138,7

C. Index verborum definiendorum ad numeros definitionum referens ἀ γ κ ύ λ η   445 ἀ γ χ ί λ ω ψ   400 ἀ δ ή ν   442 ἀ θ έ ρ ω μ α   415 α ἰ γ ί λ ω ψ   399 α ἷ μ α   64 α ἱ μ ο ρ ρ α γ ί α   515 α ἱ μ ο ρ ρ ο ΐ ς   464 α ἵ ρ ε σ ι ς   8 ἐμπειρική 11 λογική 12 μεθοδική 13 α ἴ σ θ η σ ι ς   110 α ἴ τ ι ο ν   167 I44 αὐτοτελές 171 προηγούμενον 170 προκαταρκτικόν 168 συνεκτικόν 169 συνεργόν 173 pl. αἴτια ἄδηλα πρὸς καιρόν 176 πρόδηλα 174 μὴ πρόδηλα 175 ἀ κ μ ὴ ἡ λ ι κ ί α ς   103 ἀ κ ο ή   114 ἀ κ ρ ο χ ο ρ δ ώ ν   449 ἀ λ ω π ε κ ί α   349 ἀ μ φ η μ ε ρ ι ν ό ς   215 ἀ ν ά δ ο σ ι ς   93 ἀ ν α λ ο γ ι σ μ ό ς   14 ἀ ν ά μ ν η σ ι ς   121 ἀ ν α π ν ο ή   105 ἀ ν ά τ α σ ι ς   537 ἀ ν α τ ο μ ή   32 ἀ ν ε ύ ρ υ σ μ α   418 ἄ ν θ ρ α ξ   373 I14 ἄ ν θ ρ ω π ο ς   25 ἀ ν ω μ α λ ί α   239 ἄ π α γ μ α   358

ἀ π ο π λ η ξ ί α   267 I49 ἀ π ο σ κ ε π α ρ ν ι σ μ ό ς   356 ἀ π ό σ τ η μ α   429 ἀ. ἐν μήτρᾳ 330 ἀ. ἐν κατακαλύψει 448 ἄ ρ γ ε μ ο ν   365 ἀ ρ θ ρ ῖ τ ι ς   314 ἄ ρ θ ρ ο ν   526 ἁ ρ μ ο γ ή   527 ἀ ρ ρ ώ σ τ η μ α   158 161 ἀ ρ τ η ρ ί α   71 I22 ἄ σ θ μ α   290 ἀ τ α ξ ί α   237 ἀ τ ρ ο φ ί α   379 ἀ. τριχῶν 345 α ὔ ξ η σ ι ς   94 ἄ φ θ α   421 ἀ φ ο ρ ι σ μ ό ς   I1 β ο ή θ η μ α   188 β ο η θ η μ α τ ι κ ά   →  σημεῖον pl. β ο θ ρ ί ο ν   368 β ο ύ λ ι μ ο ς   285 β ρ ο γ χ ο κ ή λ η   444 γ α γ γ λ ί ο ν   420 γ ά γ γ ρ α ι ν α   483 γ α ρ γ α ρ ε ώ ν   I27 γ ε ῦ σ ι ς   116 γ ῆ ρ α ς   104 γ λ α ύ κ ω μ α   381 γ λ ῶ σ σ α cf. III3 γ ο ν ό ρ ρ ο ι α   310 γ υ ν α ι κ ό μ α σ θ ο ν   447

250 δ έ ρ μ α   84 δ ι ά θ ε σ ι ς   καρδιακή 272 κωλική 300 δ ι α ι τ η τ ι κ ό ν   326 δ ι α π ν ο ή   106 δ ι ά ρ ρ ο ι α   295 δ ι ά σ τ α σ ι ς   532 δ ι α σ τ ο λ ή   220 δ ι ά φ ρ α γ μ α   47 δ ί δ υ μ ο ς III22 δ ι ο ν υ σ ι α κ ο ί   437 δ ι ο ρ ι σ μ ό ς   3 δ ι σ τ ι χ ί α   397 δ ό γ μ α   9 δ ρ α κ ό ν τ ι ο ν   487 δ υ σ ε ν τ ε ρ ί α   297 δ υ σ π ν ο ϊ κ ο ί 289 ἐ γ γ ε ί σ ω μ α   355 ἐ γ κ α ν θ ί ς   398 ἐ γ κ έ φ α λ ο ς   III1 ἐ γ ρ ή γ ο ρ σ ι ς   124 ε ἰ λ ε ό ς   275 ἐ κ κ ο π ή   353 ἔ κ κ ρ ι σ ι ς   60 ἔ κ π λ η ξ ι ς   545 ἔ κ σ τ α σ ι ς   544 ἐ κ τ ρ ό π ι ο ν   405 ἐ λ έ φ α ς   320 ἕ λ κ ο ς   440 ἕ λ κ ω σ ι ς   364 ἐ μ π ε ι ρ ι κ ή   → αἵρεσις ἐ μ π ί ε σ μ α   354 ἐ μ π ν ε υ μ ά τ ω σ ι ς   273 ἐ μ π ρ ο σ θ ό τ ο ν ο ς   263 ἐ ν θ ο υ σ ι α σ μ ό ς   546 ἔ ν τ ε ρ α   52 ἐ ν τ ε ρ ο ε π ι π λ ο κ ή λ η   478 ἐ ν τ ε ρ ο κ ή λ η   472 ἐ ν τ ε ρ ό μ φ α λ ό ν   I51 ἐ ξ α ι μ ά τ ω σ ι ς   92 ἐ ξ ά ρ θ ρ η μ α   529 ἐ ξ ε λ κ υ σ μ ό ς   539 ἕ ξ ι ς   87 ἐ ξ ό μ φ α λ ο ς   446 ἐ π ι γ λ ω τ τ ί ς cf.III4 ἐ π ί κ α υ μ α   367 ἐ π ι λ η ψ ί α   264 ἐ π ι λ ο γ ι σ μ ό ς   16 ἐ π ί ν ο ι α   122

Index verborum definiendorum

κοιλιακή 296

ἐ π ι π λ ο κ ή λ η   477 ἐ π ι σ τ ή μ η   5 ἑ ρ μ α φ ρ ό δ ι τ ο ς   486 ἕ ρ π η ς   414 I12 ἐ ρ υ σ ί π ε λ α ς   423 I13 ἐ. ἐν μήτρᾳ 337 ἑ τ ε ρ ο κ ρ α ν ί α   280 ἐ φ ι ά λ τ η ς   II3 ἡ γ ε μ ο ν ι κ ὸ ν ψ υ χ ῆ ς   108 ἧ λ ο ς   371 488 ἡ μ ι τ ρ ι τ α ῖ ο ς   218 ἧ π α ρ   I8 ἡ π α τ ι κ ο ί 291 θ ά ν α τ ο ς   I43 θ ε ρ α π ε ί α   189 θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ό ν   328 θ ε ώ ρ η μ α   17 ἀμφίδοξον 21 διηνεκές 18 σπάνιον 20 ὡς τὸ πολύ 19 θ λ ά σ μ α   359 θ ρ α ῦ σ ι ς τριχῶν  344 θ ρ έ ψ ι ς   95 θ ρ ί ξ   83 θ ύ μ ο ς   457 ἰ α τ ρ ι κ ή   → τέχνη ἰ α τ ρ ό ς   I5 ἄριστος 24 τέλειος 23 ἱ δ ρ ώ ς   69 ἴ κ τ ε ρ ο ς   276 ἵ π π ο ς ὀ φ θ α λ μ ο ῦ   386 ἴ π ω σ ι ς   540 ἰ σ χ ι ά ς   313 ἰ σ χ ο υ ρ ί α   307 κ α ι ρ ό ς   I46 κ α μ ά ρ ω σ ι ς   357 κ α ρ δ ι α κ ή   → διάθεσις κ α ρ κ ί ν ω μ α   436 κ. ἐν μήτρᾳ 340 κ α τ ά π ο σ ι ς   89 κ α τ ά ρ ρ ο υ ς   282 κ α τ α ρ τ ι σ μ ό ς   533 κ α τ ά τ α σ ι ς   536 κ α τ ὰ φ ύ σ ι ν   132 κ ά τ ο χ ο ς   265 κ α ῦ σ ο ς   203 κ έ ρ κ ω σ ι ς ἐν μήτρᾳ  514 κ ε φ α λ α λ γ ί α   279 κ η ρ ί ο ν   434 κ ί ν η μ α   531 κ ί ν η σ ι ς μεταβατική 118 κ ι ρ σ ο κ ή λ η   475

Index verborum definiendorum κ ο ι λ ι α κ ή   → διάθεσις κ ο λ ό β ω μ α   430 κ ο ν δ ύ λ ω μ α   466 κ ό π ρ ο ς   61 κ ό ρ υ ζ α   283 κ ρ ι θ ή   392 κ ρ ί σ ι ς   521 κ ρ ύ ψ ο ρ χ ι ς   479 κ ύ σ τ ι ς   56 cf. III25 κ ω λ ι κ ή   → διάθεσις λ α γ ό φ θ α λ μ ο ν   403 λ ε ι ε ν τ ε ρ ί α   299 λ ε ι χ ή ν   321 λ έ π ρ α   319 λ ε ύ κ η   413 λ ε ύ κ ω μ α   370 λ ή θ α ρ γ ο ς   258 λ ι θ ί α σ ι ς   305 391 λ ι π ό δ ε ρ μ ο ς   458 λ ο γ ι κ ή   → αἵρεσις λ ο γ ι σ μ ὸ ς   I40 λ ο ι μ ό ς   166 μ α ν ί α   277 μ ε θ ο δ ι κ ή   → αἵρεσις μ ε λ α γ χ ο λ ί α   278 μ ή ν ι γ γ ε ς   35 μ ή τ ρ α   59 I9 μ ί λ φ ω σ ι ς   406 μ ν ή μ η   120 μ ο χ λ ε ί α   535 μ υ δ ρ ί α σ ι ς   376 μ υ ε λ ό ς   ὁ ἐν τοῖς ὀστέοις μ 78 μ ύ ξ α   68 μ υ ο κ έ φ α λ ο ν   372 μ υ ρ μ η κ ί α   I50 μ υ ω π ί α σ ι ς   384 ν ε ό τ η ς   102 ν ε ῦ ρ ο ν   I23 ν ε φ έ λ ι ο ν   366 ν ε φ ρ ῖ τ ι ς   304 ν ε φ ρ ο ί   55 cf. III19 ν ό η σ ι ς   122 ν ό σ η μ α   137 159 ἀκίνδυνον 155  κατὰ ἀποτέλεσμα μέγα 157 κακόηθες 149 κινδυνῶδες 154 μέσον 151 ὀλέθριον 152 περιεστικόν 153 μέγα κατὰ φαντασίαν 156 χρόνιον 150 pl. νοσήματα ἔνδημα 164 ἐπίδημα 165 σποραδικὰ 163

251

ν ό σ ο ς   134 ν υ κ τ ά λ ω ψ   380 ξ η ρ α σ ί α τριχῶν  346 ὀ δ ό ν τ ε ς   81 ὄ ζ α ι ν α   411 ὀ λ ί σ θ η μ α   528 ὁ μ α λ ό τ η ς   238 ὄ ν υ χ ε ς 82 ὄ ν υ ξ   374 ὀ π ι σ θ ό τ ο ν ο ς   262 ὅ ρ α σ ι ς   113 ὀ ρ γ α ν ι κ ή   524 ὄ ρ ε ξ ι ς   88 ὁ ρ ι σ μ ό ς   2 ὅ ρ ο ς   1 ὀ σ τ ᾶ   80 ὀ σ τ ο ῦ ν   485 I24 ἱερόν cf. III48 ὄ σ φ ρ η σ ι ς   115 ο ὐ ρ α ν ί σ κ ο ς   I26 ο ὖ ρ ο ν   62 ὀ φ ί α σ ι ς   350 ὄ ψ ι ς   I38 π α θ ο λ ο γ ι κ ό ν   325 π ά θ ο ς   136 160 κάτοξυ  148 ὀξύ  147 162 π α λ μ ό ς   222 π α ρ α γ ω γ ή   543 π α ρ ά λ υ σ ι ς   316 π α ρ α π λ η κ τ ι κ ο ί   269 π α ρ ά ρ θ ρ η μ α   530 π α ρ α σ τ ά τ α ι   58 π α ρ ὰ φ ύ σ ι ν   132 π α ρ ε γ κ ε φ α λ ί ς   37 π α ρ ω τ ί ς   412 π ε ρ ι ε π ι φ ί μ ω σ ι ς   462 π ε ρ ί ο δ ο ς   214 522 π ε ρ ι π ν ε υ μ ο ν ί α   270 π ε ρ ί σ φ α λ σ ι ς   542 π ε ρ ι τ ο μ ή   463 π έ ψ ι ς   90 π ή ρ ω σ ι ς   318 π ι μ ε λ ή   76 π λ α τ υ κ ο ρ ί α   378 π λ ε υ ρ ῖ τ ι ς   271 π ν ε υ μ α τ ό μ φ α λ ο ν   455 π ν ί ξ ὑστερική 331 π ο δ ά γ ρ α   315 π ο λ ί ω σ ι ς τριχῶν 347 π ο λ ύ π ο υ ς   409

252

Index verborum definiendorum

π ρ ό γ ν ω σ ι ς   181 I45 π ρ ό π τ ω σ ι ς   383 π ρ ό ρ ρ η σ ι ς   183 π ρ ο σ ά ρ τ η σ ι ς   417 π τ ε ρ ύ γ ι ο ν   404 π υ ρ ε τ ό ς   200 I47 ἰκτερώδης 208 κρυμώδης 212 λοιμώδης 209 νωθὴς 211 πεμφιγώδης 204 ῥοώδης 206 στεγνὸς 207 συνεχής 202 σύνοχος 201 τυφώδης 210 pl. οἱ πλάνητες πυρετοί 219 → τριταῖος, τεταρταῖος π ύ ω σ ι ς   374 π ω ρ ο κ ή λ η   I52 π ω ρ ό μ φ α λ ο ν   453 π ῶ ρ ο ς   431 ῥ α γ ά ς   461 ῥ ά κ ω σ ι ς   480 ῥ ε ῦ μ α   363 ῥ ί ς   41 ῥ ο π ά λ ω σ ι ς τριχῶν  342 ῥ ο ῦ ς γυναικεῖος 332 ἐρυθρός 335 λευκός 333 μέλας 336 πυρρός 334 ῥ υ ά ς   394 ῥ υ θ μ ό ς   240 ῥ ύ σ ι ς τριχῶν  348 ῥ ω γ μ ή   352 σ α ρ κ ό μ φ α λ ο ν   454 σ ά ρ κ ω μ α   408 409 σ ά ρ ξ   77 I25 σ α τ υ ρ ί α σ ι ς   312 σ η μ ε ῖ ο ν   178 180 ἐνδεικτικόν 190 παθογνωμονικόν 184 προγνωστικόν 182 ὑπομνηστικόν 191 pl. βοηθηματικὰ σημεῖα 187 σ η μ ε ί ω σ ι ς   177 σ κ ε λ ο τ ύ ρ β η   317 σ κ ῖ ρ ο ς   428 σ κ ῖ ρ ο ς σκ. ἐν μήτρᾳ 339 513 σκ. τοῦ σπληνός 294 σ κ λ ή ρ ω μ α μήτρας  338 σ κ ο π ό ς   I2 σ κ ο τ ω μ α τ ι κ ο ί   281 σ π α σ μ ό ς   260 σ π έ ρ μ α   85 σ π λ η ν ι κ ο ί 293 σ τ α φ ύ λ ω μ α   382 407 σ τ ε ά τ ω μ α   416 σ τ ο ι χ ε ῖ ο ν   29 σ τ ο ι χ ε ί ω σ ι ς   30 30

σ τ ρ α β ι σ μ ό ς   385 σ τ ρ α γ γ ο υ ρ ί α   306 σ ύ γ χ υ σ ι ς   375 σ υ λ λ ο γ ι σ μ ό ς   15 II1 σ υ ν ά γ χ η   259 σ υ ν α ί τ ι ο ν   172 σ υ ν δ ρ ο μ ή   185 σ ῦ ρ ι γ ξ   433 467 κρυπτή 469 τυφλή 468 σ υ σ τ ο λ ή   221 σ φ ά λ μ α   541 σ φ υ γ μ ό ς   107 I35 II2 ἀμυδρὸς 233 ἀνώμαλος 246 κατὰ σφοδρότητα ἀνώμαλος 247 ἁπαλὸς 229 ἀραχνώδης 250 ἄρρυθμος 241 διαλείπων 251 δίκροτος 249 ἐκλείπων 253 ἐσκολιωμένος 245 ἑτερόρρυθμος 242 κενὸς 227 μέγας 223 μέσος 225 234 μικρός 224 μύουρος 248 μυρμηκίζων 256 παλινδρομῶν 255 παράρρυθμος 243 παρεμπίπτων 252 πλήρης 226 σκληρός 228 σφοδρὸς 232 ταχύς 235 τρομώδης 244 ὑγρὸς 230 σ ῶ μ α   28 τ ά ξ ι ς   236 τ ά σ ι ς   534 τ ε ι ν ε σ μ ό ς   298 τ έ λ ο ς   22 22 22 τ ε ρ η δ ώ ν   438 τ έ τ α ν ο ς   261 τ ε τ α ρ τ α ῖ ο ς   217 τ έ χ ν η   6 ἰατρική 7 I3 I4 τ ρ α ῦ μ α   439 τ ρ ά χ ω μ α   393 τ ρ ι τ α ῖ ο ς   216 τ ρ ι χ ί α σ ι ς   395 τ ύ π ο ς   213 ὑ γ ε ί α   125 ὑ δ α τ ί ς   402 ὑ δ ρ ε ν τ ε ρ ο κ ή λ η   474 ὑ δ ρ ο κ έ φ α λ ο ν   432 ὑ δ ρ ο κ ή λ η   471 ὑ δ ρ ο κ ι ρ σ ο κ ή λ η   476 ὑ δ ρ ό μ φ α λ ο ν   452 ὑ δ ρ ό φ ο β ο ς   284 ὕ δ ρ ω ψ ἀνὰ σάρκα 301 ἀσκίτης 302 τυμπανίτης 303 ὑ λ ι κ ό ν   327 ὑ μ έ ν ε ς π ε ρ ι ό σ τ ε ο ι   75 ὑ μ ή ν π ε ρ ι κ ρ ά ν ι ο ς 34 ὑ π η ρ ε τ ι κ ὸ ν μέρος τῆς ψυχῆς  109

Namen- und Sachregister zur Übersetzung ὕ π ν ο ς   123 I41 ὑ π ο γ ρ α φ ή   4 ὑ π ο σ π α δ ί α ς   456 ὑ π ό σ φ α γ μ α   419 ὑ π ό χ υ μ α   401 ὑ σ τ ε ρ ι κ ή   → πνίξ φ α γ έ δ α ι ν α   286 435 φ α τ ν ί α   I28 φ θ ε ι ρ ί α σ ι ς ὀφθαλμοῦ  390 φ θ ί σ ι ς   287 377 φ ι μ ό ς   459 φ λ έ γ μ α   65 φ λ ε γ μ ο ν ή   362 422 I11 φ. μήτρας 329 φ λ έ ψ   70 φ λ υ κ τ ί ς   369 φ ρ έ ν ε ς   I48 φ ρ ε ν ῖ τ ι ς   257 φ ύ γ ε θ λ ο ν   450 φ ύ σ ε ι   132 οὐ φ.  132 φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ό ν   324

253

φ ύ σ ι ς   86 I34 → κατὰ φύσιν, φύσει, παρὰ φύσιν φ ω ν ή   119 I39 χ ά λ α ζ α   391 χ ε ι ρ ο υ ρ γ ί α   33 χ ή μ ω σ ι ς   387 χ ο ι ρ ά ς   443 χ ο λ έ ρ α   274 χ ο λ ή μέλαινα 67 ξανθή 66 χ ό ν δ ρ ο ι   79 χ υ μ ό ς   519 ψ υ χ ή   27 I6 → ήγεμονικὸν ψ., ὑπηρετικὸν μέρος τῆς ψ. ψ ώ ρ α ὀφθαλμοῦ  389 ψ ω ρ ί α σ ι ς ὀσχέου  481 ὠ δ ῖ ν ε ς   507 ὦ τ α   40

D. Namen- und Sachregister zur Übersetzung1 A b s z e s s 429 Phygethlon 450 verborgener 448 A c h t m o n a t s k i n d e r LebensÊhigkeit d. A. 502 A d e r l a s s 424 425 A f t e r w u c h e r u n g Kondyloma 466 A g a t h i n o s aus Lakedaimon 10 A i g i l o p s 399 A l p d r ü c k e n II3 A n a l o g i s m u s 14 A n c h i l o p s 400 A n e u r y s m a 418 A n h ä n g s e l 417 A n k y l e 445 A n t h r a x 373 A p a g m a 358 A p h t h e 421 A p o l l o n i o s v. Memphis Vorw. A p o s k e p a r n i s m o s 356 A p p e t i t 88 A r g e m o n 365 A r i s t o t e l e s 519 I37 III12 A r t e r i e 71 I22 1

A r t h r i t i s 314 A r z n e i k u n d e 327 A r z t I5 der beste A. 24 der vollkommene A. 23 A s k l e p i a d e s von Bithynien 91 112 491 494 498 A s s i m i l a t i o n 93 A s t h m a 290 A t e m n o t 289 A t h e n a i o s v. Attaleia Vorw. A t m u n g 105 A t r o p h i e 379 A. der Haare 345 Au g e n 39 Au g e n e n t z ü n d u n g 362 Au g e n f l u s s 363 Au g e n g e s c h w ü r 364 Au g e n k r a n k h e i t 360 361 Anthrax 373 Argemon 365 Atrophie 379 Bothrion 368 Chemosis 387 Epikauma 367 Glaukoma 381 Helos 371 Hippos 386 Hypochyma 401 Kurzsichtigkeit 384 Leukoma 370 Mydriasis 376 Myokephalon 372 Nephelion 366 Phlyktis 369 Phthisis 377 Pterygion 404

Die Stellenangaben verweisen auf die durchnummerierten Definitionen der Ausgabe.

254

Namen- und Sachregister zur Übersetzung

Schielen 385 Staphyloma 382 Synchysis 375 Vereiterung (Onyx) 374 Vorfall 383 Au g e n l i d / - w i n k e l e r k r a n k u n g 388 Aigilops 399 Doppelreihe 397 Ektropion 405 Enkanthis 398 Gerstenkorn 392 Hagelkorn 391 Hasenauge 403 Hydatis 402 Krätze 389 Lithiasis 391 Milphosis 406 Phtheiriasis 390 Rhyas 394 Staphyloma 407 Trachoma 393 Trichiasis 395 Au s e i n a n d e r z e r r u n g 532 Au s e i n a n d e r z i e h e n 538 Au s f l u s s A. bei den Frauen 332 gelbroter 334 roter 335 schwarzer 336 weißer 333 Au s r e n k u n g 529 Au s s c h e i d u n g 60 Au s w u c h s Dionysiakoi 437 Au s z e h r u n g 288 B a k c h e i o s (der Herophileer) 240 B e g e i s t e r u n g 546 Begriffsbestimmung 2 grenzüberschreitende 3 B e h a n d l u n g 189 B e h a n d l u n g s v e r f a h r e n mit Instrumenten 524 B e i n k n o c h e n Nomenklatur III46 B e s c h n e i d u n g 463 B e s c h r e i b u n g flüchtige 4 B e w e g u n g 118 Arten d. B. I37 B l ä h u n g 273 B l u t 64 B l u t b i l d u n g 92 B l ü t e des Lebensalters 103 B l u t e g e l 427 B l u t s t u r z 515 Arten d. B. 517 Eindämmbarkeit d. B. 518 vs. Hämorrhoiden 516 B o t h r i o n 368 B r e c h d u r c h f a l l 274 B r e i g e s c h w u l s t 415 B r e n n f i e b e r 203 B r o n c h o k e l e 444 B r u c h 352 482 B. durch die Därme I51 B. d. Hodensacks 471 B. mit Kallusbildung I52 B. mit Krampfadern 475 B. mit Krampfadern und Flüssigkeit 476 durch das Netz verursachter B. 477 B r u s t b e i n k n o c h e n Anzahl d. B. III39 B r u s t k o r b 46 C h e m o s i s 387 C h i r u r g i e 33

C h o r i o n 504 506 C h y m o s 519 D ä r m e 54 krankhafter Zustand d. D. 296 D a r m l ä n g e III8 D a r m v e r s c h l u s s 275 D e f i n i t i o n 1 cf. Vorw. D e m o k r i t 490 D e n k e n 122 D i a s t o l e 220 D i ä t e t i k 326 D i c k d a r m krankhafter Zustand 300 D i o k l e s (v. Karystos) 489 D i o n y s i a k o i 437 D i o s k u r e n 412 D o g m a t i k e r 32 cf. logische Richtung 12 D o p p e l r e i h e 397 D r a k o n t i o n 487 D r e i t a g e f i e b e r 216 D r u c k s t e l l e 419 D r ü s e 442 D. am Hals 443 D u r c h f a l l 295 E i n g e w e i d e b r u c h 472 E. mit Flüssigkeit 474 Ursachen d. E. 473 mit dem Netz verursachter E. 478 E i n r e n k u n g 533 E i n t a g e f i e b e r 215 E k k o p e 353 E k t r o p i o n 405 E l e m e n t 29 pl. = vier Säfte 63 E l e m e n t a r u n t e r r i c h t 30 E l e p h a n t i a s i s 320 E l l e n Anzahl d. E. III40 E m b r y o Ernährung d. E. nicht durch den Mund 497 E m p e d o k l e s 91 E m p f ä n g n i s Ursache d. E. 503 E m p i e s m a 354 E m p i r i k e r 32 191 e m p i r i s c h e.e Richtung 11 E n g e i s o m a 355 E n k a n t h i s 398 E n t l e e r u n g E. mit Blutegeln 427 E n t s t e h u n g männlicher/weiblicher Individuen 499 E n t z ü n d u n g 422 I11 E p i k a u m a 367 E p i l e p s i e 264 E p i l o g i s m u s 16 E r a s i s t r a t o s 91

Namen- und Sachregister zur Übersetzung E r i n n e r u n g 121 E r n ä h r u n g 95 E r s c h ü t t e r u n g 545 E r s t i c k u n g s a n f a l l hysterischer 331 E r w a c h e n 124 E r y s i p e l a s 423 I13 E. i. d. Gebärmutter 337 F e t t 76 F e t t g e s c h w u l s t 416 F i e b e r 200 F. mit Bläschenausschlag 204 Brennfieber 203 Dreitagef. 216 Eintagef. 215 F. mit Flüssen 206 frostiges 212 gelbsuchtartiges 208 Halbdreitagef. 218 intermittierendes 202 Lypriasfieber 205 F. mit Phantasien 210 Phasen d. F. 145 remittierendes 201 seuchenartiges 209 Sumpffieber 210 träges 211 umherirrendes 219 F. mit Verstopfung 207 Viertagef. 217 F i s t e l 433 467 blinde 468 verborgene 469 F l e c h t e 321 F l e i s c h 77 I25 F u c h s r ä u d e 349 G a l l e gelbe 66 schwarze 67 G a n g l i o n 420 G a n g r ä n 483 Ursache Òr G. 484 G a u m e n I26 Gebärmutter 59 I9 G.-abszess 330 Anzahl der Häute d. G. III23 Arten der Erkrankung 512 Entfernung der G. zu d. Schamlippen III24 G.-entzündung 329 Erysipelas 337 Funktionen d. G. I10 Hartgeschwulst d. G. 339 Krebsgeschwulst d. G. 340 schwanzÓrmiges Gewächs in d. G. 514 Verhärtung d. G. 338 513 G e b u r t e n Arten schwerer G. 511 G e d ä c h t n i s 120 G e d a n k e 122 G e h i r n 36 III1 vs. Herz vs. Leber 523 G e i s t i g e F ä h i g k e i t e n I48 G e l b s u c h t 276 G e l e n k 526 G e n i t a l e r k r a n k u n g Hypospadias 456 Lipodermos 458 Phimose 459 460 Thymos 457 G e r s t e n k o r n 392 G e s c h w ü r 440 441 Kerion 434 Phagedaena 435 G e s i c h t Anzahl der Knochenverbindungen im G. III36

255

G e s u n d h e i t 125 128 Merkmale d. G. 126 G l a u k o m a 381 G l e i c h m ä ß i g k e i t d. Pulses 238 G l e i t v e r f a h r e n 541 G. mit Drehung 542 G r e i s e n a l t e r 104 G y n a i k o m a s t h o n 447 H a a r 83 H a a r a u s f a l l 348 büschelweiser 344 Fuchsräude 349 schlangenÓrmiger 350 H a a r e Atrophie 345 Aufspaltung 343 Erkrankungsarten 341 Grauwerden 347 Trockenheit 346 keulenÓrmige Verdickung 342 H a a r w u c h s Kahlköpfigkeit I33 üppiger H. in der Blüte des Lebens I31 Arten d. H. I29 d. Kopfhaare I30 spärlicher H. bei Kindern I32 H a g e l k o r n 391 H a l b d r e i t a g e f i e b e r 218 H ä m o r r h o i d e n 464 465 vs. Blutsturz 516 H a n d w u r z e l k n o c h e n Anzahl d. H. III41 H a r n b l a s e 56 Beschaffenheit d. H. III25 H a r n v e r h a l t u n g 307 Arten d. H. 308 I 17 Bezeichnungen d. H. I18 H a r n z w a n g 306 H a s e n a u g e 403 H a u t 84 H a u t a u s s c h l a g weißlicher 413 H e b e l u n g 535 H e g e t o r 240 H e i l k u n s t 7 I3 I4 cf. Vorw. Teile d. H. 322 323 H e l o s 371 488 H e r a u s g l e i t e n 528 H e r a u s z i e h e n 539 H e r m o g e n e s II1 H e r o p h i l e e r 136 160 Bakcheios d. H. 240 Zenon d. H. 240 H e r o p h i l o s I4 Schule d. H. Vorw. H e r p e s 414 I12 H e r z 45 Krankheitszustand d. H. 272 vs. Gehirn vs. Leber 523 H e r z v e n t r i k e l Anzahl d. H. III12 H i n e i n d r ü c k e n 540 H i n u n t e r s c h l u c k e n 89 H i p p o k r a t e s Vorw. 7 91 146 386 489 493 519 II4 H i p p o s am Auge 386 H i r n h ä u t e 35 H o d e n 57 III22 GeÊßanzahl d. H. III21 Hüllenanzahl d. H. III20 Runzeln d. H. 480 Verborgensein d. H. 479

256

Namen- und Sachregister zur Übersetzung

H o d e n s a c k e r k r a n k u n g e n 470 Krätze 481 Bruch 471 Bruch durch das Netz verursacht 477 Bruch durch Netz und Eingeweidebruch 478 Bruch mit Krampfadern und Flüssigkeit 476 Bruch mit Krampfadern 475 Eingeweidebruch 472 473 474 H ö r e n 114 H ü f t p f a n n e n Anzahl d. H. III43 H u n g e r Heißhunger 285 krankhafter 286 H y d a t i s 402 H y p o c h y m a 401 H y p o s p a d i a s 456 Instrumente I.n 524 I s c h i a s 313

Behandlungsverfahren mit

J u g e n d 102 K a h l k ö p f i g k e i t Arten d. K. I33 K a l l u s 431 I52 K a m a r o s i s 357 K a r b u n k e l I14 K a t a r r h 282 K e h l d e c k e l Beschaffenheit d. K. III4 K e i m l i n g K. als Teil der Schwangeren 496 K e r i o n 434 K i n d s l a g e n 510 K l e i n h i r n 37 K n o c h e n 80 485 I24 Anzahl d. K. III33 Auseinanderzerrung 532 Ausrenkung 529 Einrenkung 533 Gleitverfahren 541 Gleitverfahren mit Drehung 542 Hebelung 535 Herausgleiten 528 Herausziehen 539 Hineindrücken 540 Verrenkung 530 Verschiebung 531 ZusammenÒgung 527 ZusammenÒhren 543 K n o c h e n f r a ß 438 K n o c h e n h ä u t e 75 K n o c h e n m a r k 78 K n o c h e n v e r b i n d u n g Arten d. K. 525 Anzahl der Arten d. K. III47 K n o c h e n v e r l e t z u n g e n Arten d. K. am Kopf 351 K n o r p e l 79 K o n d y l o m a 466 Ko pf k n oc h enver l e t z un g 351 Apagma 358 Aposkeparnismos 356 Bruch 352 Ekkope 353 Empiesma 354 Engeisoma 355 Kamarosis 357 Quetschung 359 K o p f s c h m e r z e n 279 einseitige 280

K ö r p e r 28 Komponenten d. K. I7 Tugenden des K. 129 gute körperliche Beschaffenheit d. K. 128 K o t 61 K r a m p f 260 nach hinten ziehender K. 262 nach vorn ziehender K. 263 Starrkrampf 261 K r a n k h e i t 134 137 159 bösartige 149 chronische 150 geÊhrliche 154 günstig verlaufende 153 im Endergebnis schwere 157 mittlere 151 Schwächezustand 158 161 schwere 156 Seuche 166 tödlich verlaufende 152 ungeÊhrliche 155 pl. akute 141 anhaltende 140 Arten der K. nach Hipp. 146 chronische 142 endemische 164 epidemische 165 hochgradig akute 143 intermittierende 139 sporadische 163 K r a n k h e i t s e i n t e i l u n g 138 144 K r a n k h e i t s l e h r e 325 Krankheitszustand das Herz betreffend 272 K r ä t z e 389 K. am Hodensack 481 K r e b s g e s c h w u l s t 436 K r e u z b e i n Beschaffenheit des K.s III48 K r i s e 521 Ku n s t 6 Ku r z s i c h t i g k e i t 384 L ä h m u n g 316 einseitige 268 269 L e b e n s a l t e r Anzahl d. L. 96 Blüte 103 Greisenalter 104 Jugend 102 L e b e r 48 I8 Farbe d. L. III14 Lage d. L. III13 Lebererkrankte 291 verhärtete 292 vs. Gehirn vs. Herz 523 L e b e w e s e n 26 Lehrsatz 9 L e i b e s f r u c h t als Lebewesen 498 L e i d e n 136 160 akutes 147 162 hochgradig akutes 148 L e p r a 319 L e t h a r g i e 258 L e u k o m a 370 L i e n t e r i e 299 L i p o d e r m o s 458 L i p y r i a s f i e b e r 205 L i t h i a s i s 391 L u f t r ö h r e 43 L u f t r ö h r e n g e s c h w u l s t 444 L u f t r ö h r e n h ä u t e Anzahl d. L. III10 L u n g e 44 Beschaffenheit d. L. III15 L u n g e n e n t z ü n d u n g 270

Namen- und Sachregister zur Übersetzung L u n g e n l a p p e n Anzahl d. L. III11 M a g e n 51 M a g e n f l ü s s i g k e i t e n I21 M a g e n g r ö ß e III6 M a g e n h ä u t e Anzahl III7 M a n d e l n Anzahl d. M. III2 m ä n n l i c h Entstehung m.er Individuen 499 M e l a n c h o l i e 278 M e n s c h 25 M e t h o d i k e r 218 m e t h o d i s c h m.e Richtung 13 M i l p h o s i s 406 M i l z 49 Beschaffenheit der M. III18 Gestalt der M. III16 Lage der M. III17 Milzerkrankte 293 Milzverhärtung 294 M i s c h u n g M. der alten Menschen 100 M. der jungen Menschen 101 M. in der Blüte stehender Menschen 98 M. junger Menschen 97 M. von Menschen der mittleren Altersgruppe 99 M i s s b i l d u n g e n 501 M i t t e l h a n d k n o c h e n Anzahl d. M. III42 M n e s i t h e o s 519 My d r i a s i s 376 My o k e p h a l o n 372 N a b e l b r u c h 446 I51 kallöser 453 N. durch das Netz 451 N. durch Fleisch 454 N. durch Flüssigkeit 452 N. durch Winden 455 N a c h t s i c h t i g k e i t 380 N ä g e l 82 N a s e 41 Nasenerkrankung Fleischgeschwulst 408 409 410 Polyp 409 410 Stinknase 411 N a s e n s c h l e i m 68 N a t u r 86 I34 nicht von N. aus 132 von N. aus 132 n a t u r g e m ä ß 132 N e p h e l i o n 366 N e p h r i t i s 304 N e r v I23 N e r v e n Anfang der bänderartigen N. III30 Anfang der dem Willen unterliegenden N. III 31 Anfang der motorischen N. III32 drei Arten von N. 72 N. aus dem Gehirn 73 N. aus den Knochen 74 N e r v e n a r t e n Anzahl d. N. III29 N i e r e n 55 Beschaffenheit d. N. III19

257

N i e r e n s t e i n e 309 N o s o l o g i e Fragestellungen d. N. 520 O h r e n 40 O h r e n s c h w e l l u n g 412 O n y x 374 P e r i e p i p h i m o s e 462 P e r i o d e 214 522 P h a g e d a e n a 435 P h i m o s e 459 460 P h l y k t i s 369 P h r e n i t i s 257 P h t h e i r i a s i s 390 P h t h i s i s 377 P h y g e t h l o n 450 P h y s i o l o g i e 324 P l a t o n 485 519 P o d a g r a 315 P r a x a g o r a s 489 P r o g n o s e 181 I45 P t e r y g i o n 404 P u l s abnehmender 253 ameisenartiger 256 aussetzender 251 dazwischenfallender 252 feuchter 230 gämsenartig springender 254 gekrümmter 245 Gleichmäßigkeit des P. 238 großer 223 harter 228 kleiner 224 leerer 227 mäuseschwänziger 248 mittlerer 225 234 Regelmäßigkeit des P. 236 mit falschem Rhythmus 242 schneller 235 schwacher 233 spinnwebartiger 250 starker 232 trockener 231 Ungleichmäßigkeit d. P. 239 246 247 Unregelmäßigkeit d. P. 237 unrhythmischer 241 voller 226 weicher 229 wiederkehrender 255 zitternder 244 zweimal schlagender 249 P u l s i e r e n 222 P u l s s c h l a g 107 I35 I36 II2 P u p i l l e n e r w e i t e r u n g 378 Q u e t s c h u n g 359 R h a g a d e 461 R h y a s 394 R h y t h m u s 240 R i c h t u n g (philosophische) 8 Anzahl der medizinischen R. 10 empirische 11 logische 12 methodische 13 R i e c h e n 115 R i p p e n f e l l e n t z ü n d u n g 271 R ü c k e n m a r k 38 Anfang d. R. III28

258

Namen- und Sachregister zur Übersetzung

R ü c k s t ä n d e monatliche R. der Frau 508 R u h r 297 S a f t Chymos 519 schwarzgalliger I19 überwiegender S. bei jungen Menschen 101 S a m e n 85 Bildung d. S. durch weibliche Individuen 492 nach Demokrit 490 Entstehungsort d. S. 489 nach den Stoikern 491 vs. Zeugungsstoff 494 weibliche S. zeugungsrelevant 493 S a m e n b l a s e n 58 S a m e n f l u s s 310 Ursache d. S 311 S a m e n g ä n g e Anzahl d. S. III26 S a t y r i a s i s 312 S c h ä d e l h a u t 34 S c h ä d e l n ä h t e Anzahl d. Sch. III34 Beschaffenheit d. Sch. III35 S c h i e l e n 385 S c h l a f 123 I41 Schlafursache I42 S c h l a g a n f a l l 267 268 I49 S c h l e i m 65 I20 S c h l u s s f o l g e r u n g I40 S c h m e c k e n 116 S c h n u p f e n 283 S c h ö n h e i t Merkmale d. S. 127 S c h r ö p f k o p f 426 Schulterblätter Anzahl der Sch. III44 Nomenklatur III45 S c h w ä c h e z u s t a n d 158 161 S c h w a n g e r e Verlangen n. ausgefallenen Speisen 509 S c h w e i ß 69 S c h w e l l u n g d. Ohres 412 S c h w i n d e l a n f ä l l e 281 S c h w i n d s u c h t 287 288 S e e l e 27 I6 dienender S.nteil 109 Òhrender S.nteil 108 Tugenden d. S. 130 S e h e n 113 S e h v e r m ö g e n I38 S e u c h e 166 S i e b e n m o n a t s k i n d e r LebensÊhigkeit der S. 502 Sinneswahrnehmung 110 111 pl. Anzahl der S.en 112 S i n n e s w e r k z e u g 111 S k e l o t y r b e 317 S p e i s e n Verlangen nach ausgefallenen S. bei Schwangeren 509 S p e i s e r ö h r e 50 Anzahl d. Organe d. Sp. III 5 S t a p h y l o m a 382 407

S t a r r s u c h t 265 drei Arten von St. 266 S t e i n b i l d u n g 305 S t i m m e 119 I39 S t o i k e r 27 491 S t r e c k u n g 534 n. oben 537 n. unten 536 S t u h l v e r h a l t u n g 298 S u b s t a n z e n d. Körper 31 S y l l o g i s m u s 15 II1 S y m p a t h i e nach Hipp. II4 S y m p t o m 186 S y n a n c h e 259 S y n c h y s i s 375 S y n d r o m 185 S y s t o l e 221 T a s t e n 117 Te i l e um zu leben / um gut zu leben 133 Te u t h r a s Vorw. T h e o r e m 17 meistens gültiges 19 selten gültiges 20 ständig gültiges 18 unentschiedenes 21 t h e r a p e u t i s c h e M a ß n a h m e 188 T h e r a p i e 328 T h y m o s 457 To d I43 T r a c h o m a 393 T r a n s p i r a t i o n 106 T r i c h i a s i s 395 Arten d. Tr. 396 Tu g e n d e n T. d. Seele 130 T. d. Köpers 129 Entsprechungen körperl./seelischer T. 131 T y p o s 213 U n f r u c h t b a r k e i t Ursachen d. U. 495 U r i n 62 I15 I17 I18 Produktionsursache des U. I16 U r s a c h e 167 I44 aus sich selbst heraus wirkende 171 mitwirkende 172 unterstützende 173 veranlassende 168 vorhergehende 170 zusammenhängende 169 pl. gelegentlich verborgene 176 nicht sichtbare 175 sichtbare 174 V e n e 70 Anzahl der Häute der V. III27 V e r b o r g e n s e i n d. Hoden 479 V e r d a u u n g 90 V e r d a u u n g s o r g a n e 52 Anordnung der V. III9 Unterteilungen der V. 53 V e r d a u u n g s p r o z e s s e 91 V e r e i t e r u n g d. Auges 374 V e r f a s s u n g e n ungesundeste/beste 135 V e r h ä r t u n g 428 V. d. Gebärmutter 513

Index locorum V e r r e n k u n g 530 V e r s c h i e b u n g 531 V e r s t ü m m e l u n g 318 430 V e r z ü c k u n g 544 V i e r t a g e f i e b e r 217 V o r f a l l d. Auges 383 V o r h e r s a g e 183 W a c h s t u m 94 W a h n s i n n 277 W a h r n e h m b a r e s 111 W a h r n e h m u n g s f ä h i g e s 111 W a r z e I50 gestielte 449 W a s s e r k o p f 432 W a s s e r s c h e u 284 Wassersucht im Fleisch 301 schlauchartig 302 trommelartig 303 W e h e n 507 w e i b l i c h Entstehung w.er Individuen 499 w i d e r n a t ü r l i c h 132 W i r b e l Anzahl der W. III38 Wissen 5 W u n d e 439 441 Z ä h n e 81 Anzahl der Z. III37 Z a h n f ä c h e r I28 Z ä p f c h e n I27

259

Z e i c h e n 178 180 anzeigendes 190 erinnerndes 191 krankheitserkennendes 184 prognostisches 182 pl. gegenwärtige Z. Òr Gegenwärtiges 192 gegenwärtige Z. Òr Künftiges 194 gegenwärtige Z. Òr Vergangenes 193 nachträgliche Z. Òr Gegenwärtiges 198 nachträgliche Z. Òr Vergangenes 199 therapieanzeigende 187 vergangene Z. Òr Gegenwärtiges 196 vergangene Z. Òr Künftiges 197 vergangene Z. Òr Vergangenes 195 Z e i c h e n a u s w e r t u n g 177 zwei Arten von Z. 179 Z e i t p u n k t richtiger Z. I46 Z e n o n d. Herophileer 240 Z e n o n v. Kition 85 Z e r g l i e d e r u n g 32 Z e u g u n g s s t o f f vs. Samen 494 Z i e l 22 I2 Z u n g e 42 Beschaffenheit der Z. III3 Z u s a m m e n a t m e n nach Hipp. II4 Z u s a m m e n f l i e ß e n nach Hipp. II4 Z u s a m m e n f ü g u n g 527 Z u s a m m e n f ü h r e n 543 Z u s t a n d (körperlicher) 87 Z w e r c h f e l l 47 Z w i l l i n g e 500 Z w i t t e r 486

E. Index locorum ad paginas huius voluminis referens AE T IUS AMIDENUS Lib. med. (Palat. Gr. 199; CMG VIII 2) V (ff. 192r,1–193r,21) 58 V (f. 193r,21–24) 78 V (ff. 194v,17–195r,23) 78 V (ff. 194v,17–195r,23) 78 I V (f. 198v in marg.) 190 V (f. 200r,1–16) 54 V 1sq. (V III 2: p. 6,2-16) 58 I V7 (V III 2: p. 10,15–20) 194 VI (f. 272r,2–8) 102 VI ( f. 274r,35–274v,4) 98 VI (f. 274v,8–10) 98 AE T IUS Plac. (ed. Diels, Doxographi Graeci) IV 2 (387 a 7sq.) IV 5 (391,8sq.)

38 48 46

[ALEXANDER APHRODISIENSIS] Quaest. phys. et probl. med. ecl. (Palat. Gr. 199) III (f. 27r,36–27v,37) 156 III (ff. 27v,37–28r,6) 164 III (f. 28v1sq.) 164 III (f. 28v25–30) 164 III (f. 28v34–29r,30) 164 III (f. 29r,30–29v,16) 172 I III (f. 29r in marg.) 180 IV (f. 31v,16–32r,29) 30 I IV (f. 31v,22–26) 186 I IV (f. 31v,32sq.) 186 I IV (f. 31v,36sq.) 186 I IV (f. 32r,3–6) 188 I IV (f. 32r,10–15) 188 I IV (f. 32r,17sq.) 188 I IV (f. 32r,29sq.) 188 IV (ff. 32r,31–33v,25) 36

260 IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV V V V V V V V

Index locorum (ff. 32v,35–33r,8) (f. 33r,10–12) (f. 33r,32–36) (f. 33r,41) (f. 33v,1) (f. 33v,25sq.) (f. 33v,26–32) (f. 33v,33–35) (f. 34r in marg.) (f. 34r,1–34v,26) (f. 34v,26–35) (ff. 34v,37–35r,11) (f. 35r,13–25) (f. 35r,25–35v,7) (f. 35v,11–24) (f. 35v,26–30) (f. 35v,30–32) (ff. 35v,32–37v,18) (ff. 37v,19–38r,20) (f. 38r,20–36) (f. 192v,8sq.)

AMMONIOS In Porph. Isag.

I

188 188 I 192 I 194 I 194 I 194 58 I 186 I 194 98 108 108 108 116 120 116 124 124 146 154 I 194

(CAG IV 3)

(2,6–9)

(48,15sq.)

I

I

180

ANONYMUS De corp. nostri constit. (ed. Helmreich) 28 (42,4) (42,8sq.) 28 (42,17–19) 28 (43,10sq.) 28 (43,16–19) 28 I (43,19–24) 186 I (43,25sq.) 186 (43,28–44,2) 32 (44,6–8) 30 (44,15) 30 (44,16sq.) 30 (46,11sq.) 32 (46,16–17) 32 (46,24) 34 (47,1sq.) 32 (47,3sq.) 32 (47,9sq.) 34 I (47,12–17) 188 I (47,17–19) 188 (47,20sq.) 34 (47,23sq.) 20 (48,2–6) 38 (48,13sq.) 30

(48,21–23) (48,28–30) (49,8–10) (49,10sq.) (49,15sq.) (49,18–21) (49,21–24) (49,24–26)

14 42 44 34 34 38 38 38 40

ANONYMUS LONDINIENSIS (ed. Manetti) I

I 21–23 XXV 24sq.

182 38

AN T IPAT ROS Fr. (SV F, Bd. III) 23 (247,27–29) (247,30) 23 24 (247,32sq.) ARISTOT ELES Analyt. priora (24 b 18–20) I1 Categ. 14 (15 a 13sq.) De anima II 1 (412 a 19–21) (412 a 27sq.) II 1 (422 a 16sq.) II 10 (422 b 10–14) II 10 De part. anim. III 4 (666 b 34–667 a 6) Hist. anim. (496 a 19–22) I 17 (496 b 7–10) I 17 Top. (100 a 25–27) I1 (101 b 21sq.) I5 (101 b 39) I5 (128 b 35sq.) V1 (153 a 15sq.) VII 3

6 8 6

14 I

192

16 16 168 168 III

202

III

202 202

III

14 8 8 16 8

CAELIUS AURELIANUS Cel. pass. (CML V I 1) I 113 (84,27–29) 38 CELSUS Med. (CML I) pr. 20

(20,22–21,3)

38

261

Index locorum CHRYSIPPUS Fr. (SV F, Bd. II) 89 (29,30sq.) 93 (30,22–25) 93 (30,25–27) (37,8–10) 121 (75,23sq.) 226 227 (75,26sq.) 227 (75,28sq.) 227 (75,26sq.) (75,34sq.) 228 (211,29–34) 742 742 (211,35sq.) 757 (213,29–31) 847 (229,42sq.) (328,19sq.) 1133 (328,21–23) 1133 (328,23–25) 1133 (328,26sq.) 1134: II

50 8 8 10 6 6 8 6 6 34 158 160 50 36 36 I 190 36

CLEMENS ALEX. Strom. (ed. Stählin) VIII 16,2 (90,2sq.) (96,11) VIII 26,1 VIII 27,3 (97,13sq.) VIII 33,1 (101,18sq.) VIII 33,8 (102,4–10)

12 66 I 194 68 70

DAV ID Proleg. et In Porph. Isag. comm. (CAG XV III 2) I 180 (17,33–18,6) DEMOCRI T US Fr. (ed. Diels – Kranz) B 124 II (167,18–22)

156

DIOCLES CARYST IUS Fr. (ed. van der Eijk, Bd. I) 41a (84)

156

DIOGENES LAERT IUS De clar. philos. vitis pr. 20 10

EMPIRICI Fr. (ed. Deichgräber) 11 (90,17–19) 11 (90,19sq.) 58 (126,11–18) (130,19–25) 67 (141,22–24) 81

12 12 14 18 74

ERASIST RAT US Fr. (ed. Garofalo) 119 (p. 102)

38

GALENUS De dign. puls. (V III K.) IV 2 (931,7sq.) 86 De elem. ex Hipp. sent. (CMG V 1,2) 10sq. (104,6–12) 18 De fac. nat. (II K.) II 8 (119,2) 38 De musc. dissect. (XVIII B K.) III 21,1 (955,16sq.) 204 De opt. corp. nostri constit. (IV K.) 4 (749,4–6) 58 De oss. ad tir. (II K.) III 20,1 (772,11) 204 III 20,1 (772,13) 204 De puls. ad tir. (V III K.) 8 (461,7) 86 De puls. diff. (V III K.) II 10 (626,5sq.) 90 (717,13–16) XL IV 2 IV 2 (718,12–15) XL (718,15–719,2) XL IV 2 De sectis ad eos qui introd. (I K.) 6 (81,8–17) 14 De sem. (CMG V 3,1) II 1,16 (148,3) 26 De simpl. med. temp. et fac. (XI 449,16–450,7) 168 I1 De sympt. diff. (CMG V 5,1) 1,1 (198,8sq.) 72 Subfig. emp. (ed. Deichgräber) 2 (45,30–46,14) 14

ELIAS In Porph. Isag. et Arist. Categ. comm. (CAG XVIII 1) I 180 (5,34–6,3)

HELIODORI LECCIONES

EMPEDOCLES Fr. (ed. Diels – Kranz) A 77 I (298,38–299,2)

HERMOGENES De statibus (ed. Rabe) 2 (40,16–18)

38

(ed. Sigerist) (153,204–205)

144

II

198

262

Index locorum

HEROPHILUS Testimonia (ed. v. Staden) 41 (86) 43 (109) 172 (346) (374) 205a (375) 206

(46,29sq.) (46,30–47,3)

4 I 180 90 64 58

(47,5sq.) (47,24–29) (49,18–20) (49,27–50,5) (52,19sq.) (52,25sq.)

HIPPOCRAT ES Aphor. (IV L.) I 14 (466,8sq.) (466,15sq.) I 15 De aere aquis locis (CMG I 1,2) 14,4 (5) (58,20–22) De alim. (CMG I 1) 23 (81,5) De arte (CMG I 1) 3,2 (10,19–11,1) De flat. (CMG I 1) 1,5 (1) (92,8–10) De nat. hom. (CMG I 1,3) 3,1–3 (170,11–172,8) De nat. pueri (VII L.) 12,1 (486,1–3) Epid. I (II L.) 24 (11) (670,16–674,1) Epid. IV (V L.) 43 (184,11) Epid. V I (V L.) 14 (330,3)

(54,28sq.) (68,4–7)

38 38

(70,27–71,1) (72,27–29) (73,6–9)

156

(74,26sq.) (74,29–75,2)

198

(79,15–17) (81,24sq.)

4 10

(83,25–27) (83,27sq.)

I

180

(93,14sq.) (96,11–16)

18

(97,3) (99,6sq.)

158

(101,21–24) (103,3–6)

82

(103,17–19) (105,11–15)

168

(105,17sq.) (105,20)

168

(113,6) (123,3–5)

IOANNES DAMASC. Dial. (ed. Kotter) 8: I (69,2sq.) Expos. fidei (ed. Kotter) 13,94: II (41) MARCELLINUS De puls. (ed. Schöne) 3 (458,81sq.)

(133,19sq.)

8 I

192

44

MELE T IUS De nat. hom. (ed. Cramer) (8,14–17) (12,25–13,1) (13,3–5) (13,5–10) (13,10–12) (46,12) (46,14–16) (46,17–27)

I

182 40 40 40 40 52 52 54

52 52 50 56 46 46 20 30 20 22 48 22 48 22 48 22 34 I 188 I 188 24 22 22 24 I 182 24 24 24 24 24 28 34 28

MNESI T HEOS Fr. (ed. Bertier) 11 (162,31–46) 12 (166sq.)

168 168

NEMESIUS De nat. hom. (ed. Morani) 1 (11,3–5)

16

ORIBASIUS Coll. med. rel. (CMG V I 2,1) XLVI 29,1 (239,11–13) XLVII 5,14 (250,29)

146 XL

PAULUS AEGINE TA II 11,1 (81,21–23) (388,13sq IV 58 IV 58 (388,13sq.)

(CMG I X 1) I

192

156

263

Index locorum PAP. OXYRHYNCHUS 5239 (ed. Leith) (l. 1sq.) 150 (l. 7–9) 166 (l. 10–15) 152 (l. 15–17) 152 PAULUS NICAENUS De re med. (ed. Ieraci Bio)

(71,25)

98 106 106 178 108 108 102 108 108 108 112 150

(245 c–247 c)

16

(65 c)

168 156 156

(10,2) (17,5–8) (22,6) (25,2–4) (27,2–5) (27,7–8) (40,2–3) (44,2sq.) (44,6) (44,9–10) (65,2–6)

Tim.

(91 a)

[PLATO] Def. (411 c)

156

PRAXAGORAS Fr. (ed. Stecherl) 34 (67) 156 RUFUS De oss. (ed. Daremberg – Ruelle) 38 (193,1–8)

204

SCHOLIUM IN AE T. AMID. (f. 350v) 22

(22 ad l. 19) (24 ad l. 12) (24 ad l. 18) (25 ad l. 29) (27 ad l. 13) (32 ad l. 15) (33 ad l. 4) (33 ad l. 17)

172 176 176 174 178 174 176 176

SCHOLIA IN RUFUM De corp. hum. (ed. Daremberg–Ruelle) 9: 140 (240,22sq.) 22 32: 137 (240,20sq.) 30 62: 141 (240,24sq.) 22

PLATO Phaedr.

(73 b–d)

XLIX 12,1 XLIX 13,8 XLIX 13,11 XLIX 14,10 XLIX 15,6 XLIX 22,3 XLIX 22,9 XLIX 22,14

(Palat. Gr. 199)

SCHOLIUM IN APOLL. CI T. (f. 71r) 172

(Laur. plut. 74,7)

SCHOLIA IN ORIBASIUM (CMG V I 2,1/2) XLVI 27 tit. (VI 2,1, 236 ad l. 19) 174 174 XLVII 5,14 (250 ad l. 29) XLVII 6,5 (251 ad l. 23) 146 174 XLVII 10,1 (254 ad l. 25) XLIX 9,6 (V I 2,2, 15 ad l. 34) 174

SEX T US EMPIRICUS Adv. math. V II 269 Pyrrh. hypot. I 13 I 16 II 224 III 16

12 10 16 68

SORANUS Gyn. (CMG IV ) I 1,1sq. III 43,4

120 XXXVIII

(3,6–10) (122,25)

[SORANUS] Quaest. med. (ed. Fischer) 3C (32,1sq.) (39,12–40) 11.1C (54,1–5) 38C (195,1sq.) 1L (197,4sq.) 5L 6L (197,7) (199,11sq.) 12L (201,1–4) 17L (201,3) 17L 28sq. L (207,11–208,3) (208,10sq.) 30.2L (208,17sq.) 32L 34–36.2L (209,11–210,6) (211,3–7) 43.1–2L (211,16sq.) 46L (211,19sq.) 47L (222,9–19) 63–65L 66.1L (222,21sq.) (223,8) 68L (223,17–224,5) 71L

16

8 I 180 20 20 22 22 24 24 XXXVIII 26 28 26 30 32 32 32 34 36 144 38

264 74L 75.1–3L 82L 90.1–3L 91L 92–96.1L 96.2L 97.2–98L 100–110L 113L 114–116L 117.2–3L 118–120.1L 126–130.2L 128L 132L 133L 140.3L 156.1L 157.1–3L 158L 159L 161L 165L 169sq. L 170L 173L 176L 177L 182L 183L 185sq. L 187L 188sq. L 192.1–2L 195L 210.1L 211.2L 217.1L 226sq. L 228.2–3L 232.3L 233sq. L 237.1L 246L 248.1L 251L 254.1L 255.2L 257sq. L 264.1L

Index locorum (224,15sq.) (225,1–14) (227,1–14) (228,13–21) (229,1sq.) (229,4–17) (230,1sq.) (230,8–231,3) (231,9–234,3) (234,11–13) (234,15–235,3) (235,10–16) (236,1–12) (239,4–240,10) (239,13) (241,8–10) (241,12–15) (245,6–9) (248,11–13) (249,14–250,3) (250,6sq.) (250,9–12) (250,17–19) (251,11–13) (252,9–14) (252,13) (253,9sq.) (253,19sq.) (254,3sq.) (255,3sq.) (255,6sq.) (255,13–256,3) (256,5sq.) (256,8–15) (257,5–14) (258,11–259,5) (265,5–9) (266,4sq.) (267,9–12) (271,1–9) (271,16–272,9) (274,15–275,3) (275,5–13) (276,11–14) (280,14–281,1) (281,8–9) (283,8–9) (284,11–14) (285,12–286,2) (286,10–287,3) (291,8–10)

40 40 48 56 58 58 60 60 60 64 66 66 66 80 XXXVIII 80 82 82 84 46 44 84 84 86 88 XXXVIII 88 88 90 90 92 92 94 94 96 96 98 98 100 102 102 106 106 108 108 110 110 110 110 112 114

(293,7–294,4) 267sq. L 269.2L (294,9–11) 271.2L (295,12–14) 273sq. L (296,4–8) 275L (297,1–6) (297,8–12) 276L 277.2–278L (298,6–14) 282L (304,12–14) 286L (306,6–7) 289sq. L (306,15–307,2) 291–294L (307,53–309,3) (309,12–310,2) 296L 299L (310,11sq.) 301L (310,18–311,2) 303L (311,7–9) (325,14–16) 336L (328,1sq.) 339L 343.3–344L (332,6–19) (333,8–12) 346sq. L 349–357L (334,1–336,6) 343.3–344L (332,6–19) 358sq.L (336,8–13) (337,3sq.) 361L (337,6–10) 362sq. L 365–369L (339,3–339,12) 371.2–376L (340,10–341,13) 377–379L (342,1–9) 383–385L (343,8–344,4) (344,6–8) 386L (346,1) 394L (346,11–13) 397L 399–401.2L (346,18–347,13) 402–405L (347,15–348,9) (348,11–349,1) 406sq. L (349,3) 408L (349,3–7) 409sq. L 411L (350,1sq.) (351,10sq.) 416L (350,5sq.) 412.1L (351,1sq) 413L (351,4–8) 415sq. L 418.1–421L (352,1–353,9) 422–425L (353,11–354,7) 427sq. L (354,11–14) (356,11sq.) 434L (357,3sq.) 435L 436–438L (357,6–16)

ST EPHANUS De urinis (ed. Bussemaker) 1 (423,8sq.)

114 116 116 116 118 118 118 122 122 122 124 124 126 126 126 144 140 130 130 130 130 132 138 134 134 136 136 136 138 140 140 142 144 146 146 148 148 148 148 148 148 150 152 154 154 154 170

8

265

Index locorum I 5 (428,10–16) 184 In Gal. Ad Glauc. de med. meth. (ed. Dickson) I 1 22,5–12) 190 In Hipp. Aphor. comm. (CMG XI) I I pr. (1,3,1: 36,1–7) 180 I (1,3,1: 32,14sq.) 186 I1 I (1,3,1: 138,11sq.) 194 II 1 I II 4,1 (1,3,1: 226,14sq.) 196 I III 25 (1,3,2: 146,11–13) 186 I IV 52 (1,3,2: 344,8–12) 182 I (1,3,3: 82,27sq.) 184 V 23 I (1,3,2: 112,22–26) 182 V 36

STOICORUM DIALEC T ICA Fr. (ed. Hülser) 50 (fr. 271) ( fr. 386) 8

(fr. 395,1–4) (fr. 624,1–4) (fr. 624,5–7) (fr. 1075)

8 6 8 14

T HEOPHILUS In Aphor. comm. (ed. Dietz, Bd. II) I (245,30–32) 180 ZENON CI T. Fr. (SV F, Bd. I) 68 (20,10–16) 73 (21,3–20) 128 (36,2–4) 128 (36,19–22) (44,1sq.) 171 (44,9sq.) 171

8 8 36 36 36 36

F. Konkordanz K. 𝟷 𝟸 𝟹 𝟺 𝟻 𝟼 𝟽 𝟾 𝟿 𝟷𝟶 𝟷𝟷 𝟷𝟸 𝟷𝟹 𝟷𝟺 𝟷𝟻 𝟷𝟼 𝟷𝟽 𝟷𝟾 𝟷𝟿 𝟸𝟶 𝟸𝟷 𝟸𝟸 𝟸𝟹 𝟸𝟺 𝟸𝟻 𝟸𝟼 𝟸𝟽 𝟸𝟾

CMG 𝟷 𝟸 𝟹 I 𝟸 I 𝟷 𝟺 𝟻 𝟼 𝟽 I𝟹sq. 𝟹𝟸𝟸 𝟹𝟸𝟹–𝟹𝟸𝟾 𝟾 𝟿 𝟷𝟶 𝟷𝟷 𝟷𝟸 𝟷𝟹 𝟷𝟺 𝟷𝟻 𝟷𝟼 𝟷𝟽–𝟷𝟿 𝟸𝟶 𝟸𝟷 𝟸𝟸 𝟸𝟹 𝟸𝟺 𝟸𝟻 𝟸𝟼

K. 𝟸𝟿 𝟹𝟶 𝟹𝟷 𝟹𝟸 𝟹𝟹 𝟹𝟺 𝟹𝟻 𝟹𝟼 𝟹𝟽 𝟹𝟾 𝟹𝟿 𝟺𝟶 𝟺𝟷 𝟺𝟸 𝟺𝟹 𝟺𝟺 𝟺𝟼 𝟺𝟽 𝟺𝟾 𝟺𝟿 𝟻𝟶 𝟻𝟷 𝟻𝟸 𝟻𝟹 𝟻𝟺 𝟻𝟻 𝟻𝟼 𝟻𝟽

CMG 𝟸𝟽 I𝟼 𝟸𝟾 𝟸𝟿 𝟹𝟶 𝟹𝟷 I𝟽 𝟹𝟸 𝟹𝟹 𝟹𝟺 𝟹𝟻 𝟹𝟼 𝟹𝟽 𝟹𝟾 𝟹𝟿 𝟺𝟶 𝟺𝟷 𝟺𝟸 𝟺𝟹 𝟺𝟺 𝟺𝟼 𝟺𝟻 𝟺𝟽 𝟺𝟾 I𝟾 𝟺𝟿 𝟻𝟶 𝟻𝟷 𝟻𝟸–𝟻𝟺 𝟻𝟻 𝟻𝟼

K. 𝟻𝟾 𝟻𝟿 𝟼𝟶 𝟼𝟷 𝟼𝟸 𝟼𝟹 𝟼𝟺 𝟼𝟻 𝟼𝟼 𝟼𝟽 𝟼𝟾 𝟼𝟿 𝟽𝟶 𝟽𝟷 𝟽𝟸 𝟽𝟹 𝟽𝟺 𝟽𝟻 𝟽𝟼 𝟽𝟽 𝟽𝟾 𝟾𝟶 𝟾𝟷 𝟾𝟸 𝟾𝟹 𝟾𝟺 𝟾𝟻 𝟾𝟼

CMG 𝟻𝟽 𝟻𝟾 𝟻𝟿 𝟼𝟶 I𝟿sq. 𝟼𝟷 𝟼𝟸 I𝟷𝟻 I 𝟷𝟼 𝟼𝟹 𝟼𝟺 𝟼𝟻 𝟼𝟼 𝟼𝟽 I 𝟷𝟿 𝟼𝟾 𝟼𝟿 𝟽𝟶 𝟽𝟷 I𝟸𝟸 I 𝟹𝟽 𝟽𝟸 I𝟸𝟹 𝟽𝟹 𝟽𝟺 𝟽𝟺 𝟽𝟻 𝟽𝟼 𝟽𝟽 𝟽𝟾 𝟽𝟿 𝟾𝟶 𝟺𝟾𝟻 I𝟸𝟺

266 K. 𝟾𝟽 𝟾𝟾 𝟾𝟿 𝟿𝟶 𝟿𝟷 𝟿𝟸 𝟿𝟹 𝟿𝟺 𝟿𝟻 𝟿𝟼 𝟿𝟽 𝟿𝟾 𝟿𝟿 𝟷𝟶𝟶 𝟷𝟶𝟷 𝟷𝟶𝟸 𝟷𝟶𝟹 𝟷𝟶𝟺 𝟷𝟶𝟻 𝟷𝟶𝟼 𝟷𝟶𝟽 𝟷𝟶𝟾 𝟷𝟶𝟿 𝟷𝟷𝟶 𝟷𝟷𝟷 𝟷𝟷𝟸 𝟷𝟷𝟹 𝟷𝟷𝟺 𝟷𝟷𝟻 𝟷𝟷𝟼 𝟷𝟷𝟽 𝟷𝟷𝟾 𝟷𝟷𝟿 𝟷𝟸𝟶 𝟷𝟸𝟷 𝟷𝟸𝟸 𝟷𝟸𝟹 𝟷𝟸𝟺 𝟷𝟸𝟻 𝟷𝟸𝟼 𝟷𝟸𝟽 𝟷𝟸𝟾 𝟷𝟸𝟿 𝟷𝟹𝟶 𝟷𝟹𝟷 𝟷𝟹𝟸 𝟷𝟹𝟹 𝟷𝟹𝟺 𝟷𝟹𝟻 𝟷𝟹𝟼

Konkordanz CMG 𝟾𝟷 I 𝟸𝟼 I 𝟸𝟽 I 𝟸𝟾 𝟾𝟸 𝟾𝟹 I𝟸𝟿–I𝟹𝟹 𝟾𝟺 𝟾𝟻 𝟾𝟼 I𝟹𝟺 𝟾𝟽 𝟾𝟾 𝟾𝟿 𝟿𝟶sq. 𝟿𝟸 𝟿𝟹 𝟿𝟺 𝟿𝟻 𝟿𝟼–𝟷𝟶𝟷 𝟷𝟶𝟸 𝟷𝟶𝟹 𝟷𝟶𝟺 𝟷𝟶𝟻 𝟷𝟶𝟼 𝟷𝟶𝟽 I𝟹𝟼 I 𝟹𝟼 I 𝟹𝟼 𝟷𝟶𝟾 𝟷𝟶𝟿 𝟷𝟷𝟶sq. 𝟷𝟷𝟸 𝟷𝟷𝟹 I𝟹𝟾 𝟷𝟷𝟺 𝟷𝟷𝟻 𝟷𝟷𝟼 𝟷𝟷𝟽 𝟷𝟷𝟾 𝟷𝟷𝟿 I𝟹𝟿 𝟷𝟸𝟶 𝟷𝟸𝟷 𝟷𝟸𝟸 𝟷𝟸𝟹 I𝟺𝟷 𝟷𝟸𝟺 𝟷𝟸𝟻–𝟷𝟸𝟾 𝟷𝟸𝟿–𝟷𝟹𝟷 𝟷𝟹𝟸 𝟷𝟹𝟹 𝟷𝟹𝟺sq. 𝟷𝟹𝟼 𝟷𝟹𝟽–𝟷𝟺𝟺 𝟷𝟺𝟻

K. 𝟷𝟹𝟽 𝟷𝟹𝟾 𝟷𝟹𝟿 𝟷𝟺𝟶 𝟷𝟺𝟷 𝟷𝟺𝟸 𝟷𝟺𝟹 𝟷𝟺𝟺 𝟷𝟺𝟻 𝟷𝟺𝟼 𝟷𝟺𝟽 𝟷𝟺𝟾 𝟷𝟺𝟿 𝟷𝟻𝟶 𝟷𝟻𝟷 𝟷𝟻𝟸 𝟷𝟻𝟹 𝟷𝟻𝟺 𝟷𝟻𝟻 𝟷𝟻𝟼 𝟷𝟻𝟽 𝟷𝟻𝟾 𝟷𝟻𝟿 𝟷𝟼𝟶 𝟷𝟼𝟷 𝟷𝟼𝟸 𝟷𝟼𝟹 𝟷𝟼𝟺 𝟷𝟼𝟻 𝟷𝟼𝟼 𝟷𝟼𝟽 𝟷𝟼𝟾 𝟷𝟼𝟿 𝟷𝟼𝟿 𝟷𝟽𝟶 𝟷𝟽𝟷 𝟷𝟽𝟸 𝟷𝟽𝟹 𝟷𝟽𝟺 𝟷𝟽𝟻 𝟷𝟽𝟼 𝟷𝟽𝟽 𝟷𝟽𝟾 𝟷𝟽𝟿 𝟷𝟾𝟶 𝟷𝟾𝟷 𝟷𝟾𝟸 𝟷𝟾𝟹 𝟷𝟾𝟺 𝟷𝟾𝟻

CMG 𝟷𝟺𝟼 𝟷𝟺𝟽 𝟷𝟼𝟸 𝟷𝟺𝟾 𝟷𝟺𝟿 𝟷𝟻𝟶 𝟷𝟻𝟷 𝟷𝟻𝟸 𝟷𝟻𝟹 𝟷𝟻𝟺 𝟷𝟻𝟻 𝟷𝟻𝟼sq. 𝟷𝟻𝟾 𝟷𝟼𝟷 𝟷𝟻𝟿sq. 𝟷𝟼𝟹 𝟷𝟼𝟺 𝟷𝟼𝟻 𝟷𝟼𝟼 𝟷𝟼𝟽 I𝟺𝟺 𝟷𝟼𝟾sq. 𝟷𝟽𝟶 𝟷𝟼𝟿 𝟷𝟽𝟷 𝟷𝟽𝟸 𝟷𝟽𝟹 𝟷𝟽𝟺 𝟷𝟽𝟻 𝟷𝟽𝟼 𝟷𝟽𝟽 𝟷𝟾𝟶 𝟷𝟽𝟾 𝟷𝟽𝟿 𝟷𝟾𝟺 𝟷𝟽𝟿 𝟷𝟾𝟷 I𝟺𝟻 𝟷𝟾𝟹 𝟷𝟾𝟻 𝟷𝟾𝟻 𝟷𝟾𝟼 𝟷𝟾𝟽 𝟷𝟾𝟾 𝟷𝟾𝟿 I 𝟺𝟼 𝟷𝟿𝟶 𝟷𝟿𝟷 𝟷𝟿𝟸 𝟷𝟿𝟹 𝟷𝟿𝟺 𝟷𝟿𝟻 𝟷𝟿𝟼 𝟷𝟿𝟽 𝟷𝟿𝟾 𝟷𝟿𝟿 𝟸𝟶𝟶 I𝟺𝟽

K. 𝟷𝟾𝟼 𝟷𝟾𝟽 𝟷𝟾𝟾 𝟷𝟾𝟿 𝟷𝟿𝟶 𝟷𝟿𝟷 𝟷𝟿𝟸 𝟷𝟿𝟹 𝟷𝟿𝟺 𝟷𝟿𝟻 𝟷𝟿𝟼 𝟷𝟿𝟽 𝟷𝟿𝟾 𝟷𝟿𝟿 𝟸𝟶𝟶 𝟸𝟶𝟷 𝟸𝟶𝟸 𝟸𝟶𝟹 𝟸𝟶𝟺 𝟸𝟶𝟻 𝟸𝟶𝟼 𝟸𝟶𝟽 𝟸𝟶𝟾 𝟸𝟶𝟿 𝟸𝟷𝟶 𝟸𝟷𝟷 𝟸𝟷𝟸 𝟸𝟷𝟹 𝟸𝟷𝟺 𝟸𝟷𝟻 𝟸𝟷𝟼 𝟸𝟷𝟽 𝟸𝟷𝟾 𝟸𝟷𝟿 𝟸𝟸𝟶 𝟸𝟸𝟷 𝟸𝟸𝟸 𝟸𝟸𝟹 𝟸𝟸𝟺 𝟸𝟸𝟻 𝟸𝟸𝟼 𝟸𝟸𝟺 𝟸𝟸𝟻 𝟸𝟸𝟼 𝟸𝟸𝟽 𝟸𝟸𝟾 𝟸𝟸𝟿 𝟸𝟹𝟶 𝟸𝟹𝟷 𝟸𝟹𝟸

CMG 𝟸𝟶𝟸 𝟸𝟶𝟷 𝟸𝟶𝟹 𝟸𝟶𝟺 𝟸𝟶𝟻 𝟸𝟶𝟼 𝟸𝟶𝟽 𝟸𝟶𝟾 𝟸𝟶𝟿 𝟸𝟷𝟶 𝟸𝟷𝟷 𝟸𝟷𝟸 𝟸𝟷𝟹 𝟸𝟷𝟺 𝟸𝟷𝟻 𝟸𝟷𝟼 𝟸𝟷𝟽 𝟸𝟷𝟾 𝟸𝟷𝟿 𝟸𝟸𝟶 𝟸𝟸𝟷 𝟸𝟸𝟸 𝟸𝟸𝟹–𝟸𝟸𝟻 𝟸𝟸𝟼sq. 𝟸𝟸𝟾sq. 𝟸𝟹𝟶sq. entÊllt 𝟸𝟹𝟸–𝟸𝟹𝟺 𝟸𝟹𝟻 entÊllt 𝟸𝟹𝟼 𝟸𝟹𝟽 𝟸𝟹𝟾 𝟸𝟹𝟿 𝟸𝟺𝟼sq. 𝟸𝟺𝟶 entÊllt 𝟸𝟺𝟸sq. 𝟸𝟺𝟺 𝟸𝟺𝟻 𝟸𝟺𝟾 𝟸𝟺𝟿 𝟸𝟺𝟻 𝟸𝟺𝟾 𝟸𝟺𝟿 𝟸𝟻𝟶 𝟸𝟻𝟷 𝟸𝟻𝟸 𝟸𝟻𝟹 𝟸𝟻𝟺 𝟸𝟻𝟻

267

Konkordanz K. 𝟸𝟹𝟹 𝟸𝟹𝟺 𝟸𝟹𝟻 𝟸𝟹𝟼 𝟸𝟹𝟽 𝟸𝟹𝟾 𝟸𝟹𝟿 𝟸𝟺𝟶 𝟸𝟻𝟶 𝟸𝟻𝟷 𝟸𝟻𝟸 𝟸𝟻𝟹 𝟸𝟻𝟺 𝟸𝟻𝟻 𝟸𝟻𝟼 𝟸𝟻𝟽 𝟸𝟻𝟾 𝟸𝟻𝟿 𝟸𝟼𝟶 𝟸𝟼𝟷 𝟸𝟼𝟸 𝟸𝟼𝟹 𝟸𝟼𝟺 𝟸𝟼𝟻 𝟸𝟼𝟼 𝟸𝟼𝟽 𝟸𝟼𝟾 𝟸𝟼𝟿 𝟸𝟽𝟶 𝟸𝟽𝟷 𝟸𝟽𝟸 𝟸𝟽𝟹 𝟸𝟽𝟺 𝟸𝟽𝟻 𝟸𝟽𝟼 𝟸𝟽𝟽 𝟸𝟽𝟾 𝟸𝟽𝟿 𝟸𝟾𝟶 𝟸𝟾𝟷 𝟸𝟾𝟸 𝟸𝟾𝟹 𝟸𝟾𝟺 𝟸𝟾𝟻 𝟸𝟾𝟼 𝟸𝟾𝟽 𝟸𝟾𝟾 𝟸𝟾𝟿 𝟸𝟿𝟶 𝟸𝟿𝟷

CMG 𝟸𝟻𝟼 𝟸𝟻𝟽 𝟸𝟻𝟾 𝟸𝟼𝟶 𝟸𝟼𝟷 𝟸𝟼𝟹 𝟸𝟼𝟸 𝟸𝟼𝟺 𝟸𝟾𝟶 𝟸𝟾𝟷 𝟸𝟾𝟸sq. entÊllt 𝟸𝟻𝟿 𝟸𝟾𝟺 𝟸𝟾𝟻 𝟸𝟾𝟼 𝟸𝟽𝟹 𝟸𝟽𝟶 𝟸𝟾𝟽 𝟸𝟾𝟾 𝟸𝟾𝟿 𝟸𝟿𝟶 𝟸𝟽𝟷 𝟸𝟽𝟸 𝟸𝟽𝟺 𝟸𝟿𝟼 𝟸𝟿𝟻 𝟸𝟿𝟽 𝟸𝟿𝟾 𝟸𝟿𝟿 𝟹𝟶𝟶 𝟸𝟽𝟻 𝟸𝟿𝟷 𝟸𝟿𝟸 𝟸𝟽𝟼 𝟸𝟿𝟹 𝟸𝟿𝟺 𝟹𝟶𝟷 𝟹𝟶𝟸 𝟹𝟶𝟹 𝟹𝟶𝟺 𝟹𝟶𝟻 𝟹𝟶𝟼 entÊllt 𝟹𝟶𝟽sq. 𝟹𝟶𝟿 𝟹𝟷𝟶sq. 𝟹𝟷𝟸 𝟹𝟷𝟹 𝟹𝟷𝟺

K. 𝟸𝟿𝟸 𝟸𝟿𝟹 𝟸𝟿𝟺 𝟸𝟿𝟻 𝟸𝟿𝟼 𝟸𝟿𝟽 𝟸𝟿𝟾 𝟸𝟿𝟿 𝟹𝟶𝟶 𝟹𝟶𝟷 𝟹𝟶𝟸 𝟹𝟶𝟹 𝟹𝟶𝟺 𝟹𝟶𝟻 𝟹𝟶𝟼 𝟹𝟶𝟽 𝟹𝟶𝟾 𝟹𝟶𝟿 𝟹𝟷𝟶 𝟹𝟷𝟷 𝟹𝟷𝟸 𝟹𝟷𝟹 𝟹𝟷𝟺 𝟹𝟷𝟻 𝟹𝟷𝟼 𝟹𝟷𝟽 𝟹𝟷𝟾 𝟹𝟷𝟿 𝟹𝟸𝟶 𝟹𝟸𝟷 𝟹𝟸𝟸 𝟹𝟸𝟹 𝟹𝟸𝟺 𝟹𝟸𝟻 𝟹𝟸𝟼 𝟹𝟸𝟽 𝟹𝟸𝟾 𝟹𝟸𝟿 𝟹𝟹𝟶 𝟹𝟹𝟷 𝟹𝟹𝟸 𝟹𝟹𝟹 𝟹𝟹𝟺 𝟹𝟹𝟻 𝟹𝟹𝟼 𝟹𝟹𝟽 𝟹𝟹𝟾 𝟹𝟹𝟿 𝟹𝟺𝟶 𝟹𝟺𝟷

CMG 𝟹𝟷𝟻 𝟹𝟷𝟽 𝟹𝟷𝟾 𝟹𝟷𝟿 𝟹𝟸𝟶 𝟹𝟸𝟷 𝟹𝟸𝟿 𝟹𝟹𝟶 𝟹𝟹𝟷 𝟹𝟹𝟸–𝟹𝟹𝟼 𝟹𝟹𝟽 𝟹𝟹𝟾 𝟹𝟹𝟿 𝟹𝟺𝟶 𝟹𝟺𝟷 𝟹𝟺𝟸 𝟹𝟺𝟹 𝟹𝟺𝟺 𝟹𝟺𝟻 𝟹𝟺𝟼 𝟹𝟺𝟽 𝟹𝟺𝟾 𝟹𝟺𝟿 𝟹𝟻𝟶 𝟹𝟻𝟷 𝟹𝟻𝟸 𝟹𝟻𝟹 𝟹𝟻𝟻 𝟹𝟻𝟺 𝟹𝟻𝟼 𝟹𝟻𝟽 𝟹𝟻𝟾 𝟹𝟻𝟿 𝟹𝟼𝟶 𝟹𝟼𝟷 𝟹𝟼𝟸 𝟹𝟼𝟹 𝟹𝟼𝟺 𝟹𝟼𝟻 𝟹𝟼𝟼 𝟹𝟼𝟽 𝟹𝟼𝟾 𝟹𝟼𝟿 𝟹𝟽𝟶sq. 𝟹𝟽𝟸 𝟹𝟽𝟹 𝟹𝟽𝟺 𝟹𝟽𝟻 𝟹𝟽𝟼 𝟹𝟽𝟽

K. 𝟹𝟺𝟸 𝟹𝟺𝟹 𝟹𝟺𝟺 𝟹𝟺𝟻 𝟹𝟺𝟼 𝟹𝟺𝟽 𝟹𝟺𝟾 𝟹𝟺𝟿 𝟹𝟻𝟶 𝟹𝟻𝟷 𝟹𝟻𝟸 𝟹𝟻𝟹 𝟹𝟻𝟺 𝟹𝟻𝟻 𝟹𝟻𝟼 𝟹𝟻𝟽 𝟹𝟻𝟾 𝟹𝟻𝟿 𝟹𝟼𝟶 𝟹𝟼𝟷 𝟹𝟼𝟸 𝟹𝟼𝟹 𝟹𝟼𝟺 𝟹𝟼𝟻 𝟹𝟼𝟼 𝟹𝟼𝟽 𝟹𝟼𝟾 𝟹𝟼𝟿 𝟹𝟽𝟶 𝟹𝟽𝟷 𝟹𝟽𝟸 𝟹𝟽𝟹 𝟹𝟽𝟺 𝟹𝟽𝟻 𝟹𝟽𝟼 𝟹𝟽𝟽 𝟹𝟽𝟾 𝟹𝟽𝟿 𝟹𝟾𝟶 𝟹𝟾𝟷 𝟹𝟾𝟸 𝟹𝟾𝟹 𝟹𝟾𝟺 𝟹𝟾𝟻 𝟹𝟾𝟼 𝟹𝟾𝟽 𝟹𝟾𝟾 𝟹𝟾𝟿 𝟹𝟿𝟶 𝟹𝟿𝟷

CMG 𝟹𝟽𝟿 𝟹𝟾𝟶 𝟹𝟾𝟷 𝟹𝟾𝟸 𝟹𝟾𝟹 𝟹𝟾𝟺 𝟹𝟾𝟻 𝟹𝟾𝟼 𝟹𝟾𝟽 𝟹𝟾𝟾 𝟹𝟾𝟿 𝟹𝟿𝟶 𝟹𝟿𝟷 𝟹𝟿𝟸 𝟹𝟿𝟹 𝟹𝟿𝟺 𝟹𝟿𝟻 𝟹𝟿𝟼 𝟹𝟿𝟽 𝟹𝟿𝟾 𝟹𝟿𝟿sq. 𝟺𝟶𝟷 𝟺𝟶𝟸 𝟺𝟶𝟹 𝟺𝟶𝟺 𝟺𝟶𝟻 𝟺𝟶𝟼 𝟺𝟶𝟽 𝟺𝟶𝟾–𝟺𝟷𝟶 𝟺𝟷𝟷 𝟺𝟷𝟸 𝟺𝟷𝟹 𝟺𝟷𝟺 I𝟷𝟸 𝟺𝟷𝟻 𝟺𝟷𝟼 𝟺𝟷𝟽 𝟺𝟷𝟾 𝟺𝟷𝟿 𝟺𝟸𝟶 𝟺𝟸𝟷 𝟺𝟸𝟸 I𝟷𝟷 𝟺𝟸𝟹 I𝟷𝟹 I 𝟷𝟺 𝟺𝟸𝟾 entÊllt 𝟺𝟸𝟿 𝟺𝟹𝟶 𝟺𝟹𝟷 𝟺𝟹𝟸 𝟺𝟹𝟺

268 K. 𝟹𝟿𝟸 𝟹𝟿𝟹 𝟹𝟿𝟺 𝟹𝟿𝟻 𝟹𝟿𝟼 𝟹𝟿𝟽 𝟹𝟿𝟾 𝟹𝟿𝟿 𝟺𝟶𝟶 𝟺𝟶𝟷 𝟺𝟶𝟸 𝟺𝟶𝟹 𝟺𝟶𝟺 𝟺𝟶𝟻 𝟺𝟶𝟼 𝟺𝟶𝟽 𝟺𝟶𝟾 𝟺𝟶𝟿 𝟺𝟷𝟶 𝟺𝟷𝟷 𝟺𝟷𝟸 𝟺𝟷𝟹 𝟺𝟷𝟺 𝟺𝟷𝟻 𝟺𝟷𝟼 𝟺𝟷𝟽 𝟺𝟷𝟾 𝟺𝟷𝟿 𝟺𝟸𝟶 𝟺𝟸𝟷 𝟺𝟸𝟸 𝟺𝟸𝟹

Konkordanz CMG 𝟺𝟹𝟻 𝟺𝟹𝟼 𝟺𝟹𝟽 𝟺𝟹𝟾 𝟺𝟺𝟸 𝟺𝟺𝟹 𝟺𝟺𝟺 𝟺𝟺𝟻 𝟺𝟺𝟿 I 𝟻𝟶 𝟺𝟻𝟽 𝟺𝟺𝟽 𝟺𝟺𝟼 𝟺𝟻𝟷 I 𝟻𝟷 𝟺𝟻𝟸 𝟺𝟻𝟹 𝟺𝟻𝟺 𝟺𝟻𝟻 𝟺𝟺𝟾 𝟺𝟻𝟶 𝟺𝟻𝟼 𝟺𝟻𝟾 𝟺𝟻𝟿sq. 𝟺𝟼𝟸 𝟺𝟼𝟹 𝟺𝟼𝟷 𝟺𝟼𝟺sq. 𝟺𝟼𝟼 𝟺𝟹𝟹 𝟺𝟼𝟽–𝟺𝟼𝟿 𝟺𝟽𝟶 𝟺𝟽𝟶

K. 𝟺𝟸𝟺 𝟺𝟸𝟻 𝟺𝟸𝟼 𝟺𝟸𝟽 𝟺𝟸𝟾 𝟺𝟸𝟿 𝟺𝟹𝟶 𝟺𝟹𝟷 𝟺𝟹𝟸 𝟺𝟹𝟹 𝟺𝟹𝟺 𝟺𝟹𝟻 𝟺𝟹𝟼 𝟺𝟹𝟽 𝟺𝟹𝟾 𝟺𝟹𝟿 𝟺𝟺𝟶 𝟺𝟺𝟷 𝟺𝟺𝟸 𝟺𝟺𝟹 𝟺𝟺𝟺 𝟺𝟺𝟻 𝟺𝟺𝟼 𝟺𝟺𝟽 𝟺𝟺𝟾 𝟺𝟺𝟿 𝟺𝟻𝟶 𝟺𝟻𝟷 𝟺𝟻𝟸 𝟺𝟻𝟹 𝟺𝟻𝟺 𝟺𝟻𝟻

CMG 𝟺𝟽𝟷 𝟺𝟽𝟸sq. 𝟺𝟽𝟺 𝟺𝟽𝟻 𝟺𝟽𝟼 I 𝟻𝟸 𝟺𝟽𝟽 𝟺𝟽𝟾 𝟺𝟾𝟸 𝟺𝟽𝟿 𝟺𝟾𝟶 𝟺𝟾𝟷 𝟺𝟾𝟹sq. 𝟺𝟾𝟽 𝟺𝟾𝟾 𝟺𝟾𝟿–𝟺𝟿𝟷 𝟺𝟿𝟸sq. 𝟺𝟿𝟺 𝟺𝟿𝟻 𝟺𝟿𝟼 𝟺𝟿𝟸 𝟺𝟿𝟾 𝟺𝟿𝟿 𝟻𝟶𝟶 𝟺𝟾𝟼 𝟻𝟶𝟷 𝟻𝟶𝟸 𝟻𝟶𝟹 𝟻𝟶𝟺–𝟻𝟶𝟼 𝟻𝟶𝟽 𝟻𝟶𝟾 𝟻𝟶𝟿

K. 𝟺𝟻𝟼 𝟺𝟻𝟽 𝟺𝟻𝟾 𝟺𝟻𝟿 𝟺𝟼𝟶 𝟺𝟼𝟷 𝟺𝟼𝟸 𝟺𝟼𝟹 𝟺𝟼𝟺 𝟺𝟼𝟻 𝟺𝟼𝟼 𝟺𝟼𝟽 𝟺𝟼𝟾 𝟺𝟼𝟿 𝟺𝟽𝟶 𝟺𝟽𝟷 𝟺𝟽𝟸 𝟺𝟽𝟹 𝟺𝟽𝟺 𝟺𝟽𝟻 𝟺𝟽𝟼 𝟺𝟽𝟽 𝟺𝟽𝟾 𝟺𝟽𝟿 𝟺𝟾𝟶 𝟺𝟾𝟷 𝟺𝟾𝟸 𝟺𝟾𝟹 𝟺𝟾𝟺 𝟺𝟾𝟻 𝟺𝟾𝟼 𝟺𝟾𝟽

CMG 𝟻𝟷𝟶 𝟻𝟷𝟷 𝟻𝟷𝟸sq. 𝟻𝟷𝟺 𝟻𝟷𝟻sq. 𝟻𝟷𝟽sq. 𝟻𝟷𝟿 𝟺𝟸𝟺–𝟺𝟸𝟽 𝟻𝟸𝟶 𝟻𝟸𝟷 𝟻𝟸𝟸 𝟻𝟸𝟹 𝟻𝟸𝟹 𝟻𝟸𝟺 𝟻𝟸𝟻–𝟻𝟸𝟽 𝟻𝟸𝟾 𝟻𝟸𝟿 𝟻𝟹𝟶 𝟻𝟹𝟷 𝟻𝟹𝟸 𝟻𝟹𝟹 𝟻𝟹𝟻 𝟻𝟹𝟺 𝟻𝟹𝟼 𝟻𝟹𝟽 𝟻𝟹𝟾 𝟻𝟹𝟿sq. 𝟻𝟺𝟷 𝟻𝟺𝟹 𝟻𝟺𝟺 𝟻𝟺𝟻 𝟻𝟺𝟼