Euzkel-iztiya ó sea gramática de la lengua vasca según el método de Ollendorf

  • Author / Uploaded
  • coll.

Citation preview

6iizk«l-Tziiya ■■= Ó sta G r a m á t ic a d e la Len g ua U asca m m

ei

método de Olktidorf

* €»

«

ikl Mi»r

% ♦ n* é t . jV

E U Z K e i- I Z T lV ñ

.

'"j / *^’

'-

'

.

? H- 5 D 3 2

E U Z K E L -IZ T iy fl

ó

ô R î^ M A T IC A d e

S E fl

îî3 L E N Ö U A V ^ S C A

5EÖ UN £ L M ETO D O

DE

O lLE N D O R F

BILBA O imp., Üb. y Ene, de êléxpuru Hermanos 1909

^

Ralendin 6 SalendinAba Cure aT>enko Mate, matia=maite, maitia

Y ) Las consonantes f, / y n se cambiati en i, i y /ì, respectivamente, cuando se encuentran entre / precedente y vocal subsiguiente. S i la i per­ tenece .i diptongo, desaparece; v, g.: de alta, ata; de malte, niaiia; de dei, deiu, de 0 ), oíu. E l hermano L a hermana (del varón) L a hermana (de la mujer) Conmigo Contigo E l Sef5or (es) contigo Con el padre Ha venido Antonio con su hermana María, dónde está tu hermana? Arriba (en) Cuarto, celda, habitación En tu cuarto Verdad; ladera 6 colina C uál? qué? con cuál? Con quién? Con qulón está la verdad? Con vosotros Con ellos Sabio Con aquellos sabios europeos Con quién estuvo tu hermana? La tuya Con la tuya M i hermano estuvo conmigo

^ t)

(9)

Anaya Afeba senidia (1) Aizpa Nerekin Zurekln jauna zurekin (da) Aiarekln Andonl bere afebarekin etofi da Miren, non dago /ure aizpa? Goyan Gela Zure gelan Eg» ( 2 ) Zein? zenckin? Norekln? Norekin dago egiya? Zuekln Ayekin Jakintsu Europako, jakintsu ayekin Norekln egon zan zure afeba? Zuria Zurlarekln Nere anaya nerektn egon zan

lo s heruiftQO«, to s p A fíe A U « « o n s a n fu m e o » . A i d e ^ o s p a rie n te s. lo s no .ubres A f« g i, J« u r« g ;i, Z ü m ¡U * k « fe fi, « u .

Y o estoy bien en mí aposento Y o no esloy bien con ellos Kstáis bien ahí arriba? No estamos bien aquí arriba Ha^ venido con nosotros? Yo ifé con mi hermana Pasady ínañana vendremos Camino, medio En el camino Abajo En ia Iglesia En cuál? En la de arriba Kn la de abajo Cómo? Sí, y o tré eon Teófilo E s verdad? S i , señora No, señora Razón en la discusión Tiene V. razón No tenéis razón Estado del piso, dcl camino Mojarse, mojado Salimos estando bueno el piso; luego nos mojamos Se ha empeorado Está mojadn el piso Baño (época de) Son buenos lo^ baños J) tengan mienlo gar (fi,

N i ondo nago nere geian Ni ayckinenagoondo Ondo zerate of goyan? Ezkauüe ondo emen goyan üurekmetofi zera? Ni nere aizparekin juango naiz Elzi ciofíko gera Bidé Bidian Beyan HMzan=lxadonan Zcñiaii? Goikuan Beikuan Nota? Bai. ni Topilekin juango naiz E g iya da ori? Bai, andria Ez, andria Izpide (Icz+bide) lipidian zaude Elzaudete izpidian Bídaro Bustí Atera giñan bidaro onakin; gero busli gifian Oaizkitu da Bustiya dago bldarua Busti*aldi; bii»tit/e Bustl-aldiyak onak dirá

Generalmente han de preceder al verbo todos los nombres que los sufijos de destino (tz a i), continente material (k o ), acompafla(k in ); causa (g û tik ). medio ó ínstriunentu (z ), origen (íik ). y lu­ m).

V I

e u z k e lg a y a

Yo estoy aquí en casa y mañana estaré con Ud, en la Iglesia de arriba. — Dónde vive U ? — Y o vivo con mi hermana en la calle Urdaneta,— Cómo viven U U . allí?-N u estro aposento es claro y vivimos bien.— Y hace frío en el aposento de arriba? -N o, señora, no hace frío.— Siente U . calor?—

No siento calor; estoy bien.— Celda calicnle.— Agua M a con hielo.— Cómo es(á la señora de casa?— Está en el aposento y está buena.— No está enferma?— No, señora; h« estado enferma. Querida madre del alma, adíOs, hasta la vista - Pasado mañana vendrán ellos con Antonio y M a­ na. - C u á l es tu hertnana?— Ksta." Aquella agua no está fría.— Contigo. •^Con el tuyo.— E l de arriba.— Con el de am ba.— Con el sabio europeo.

S a e p í g a r e r ^

i k a s k a y a

Semana Lunes Martes Miércoles jueves Viernes Sábado Domingo

Aste Astelena Astear lia Asteazkena Üsteguna Osti rala Larunbata Igandia

Misa; sacrificio Oir. escuchar E l domingo se debe oir misa Día

Meza; opa, jaupa (jaun+opa) Kntzun Igandíaii meza entzun btaf da Eguii (egi-riin— iiempo preciso de luz) Zetn ( 1 ) egun da gauf? Jai Jai-eguna Aste-eguna Beri (bi I a i— i) 2 em jai zan atzo? Besta-beriya Urte-beri y a Btzitz Bi/il 2 befiya Bizkai (B e - e u z k o | di) Bizkaikua nui?; A r ó t-ir (dar tras n y l) (2) Ñapara, Dizkatafa, Arabara, Gipuzkoafa

Qué día es hoy? Fiesta Día de ñedta Día de labor Nuevo Quó fiesta era ayer? Corpus-Christi Año nuevo Vida Vida nueva Bizkaya S o y deBizkaya Natural de.... Nabarro, Blzkaino, Alabés, Qipuzkoano

{I) ( 3)

l)íc « fM cA m ú n m c n te ze c r u q ^ 2e b « » U i? 2 « s « b « ^ ^ e n vC2 d e se ín , 4AskU9)> L o a a p e llid o s co n i f ó U f p r«c«d «n ¿ Ío » nocQbr«9: A ld e k u A 'M / J o » e b t M ír t r iA

3i V asco

Loft naturales de Euzkaüt Celestiales Cristianos Carlistas Ln las cabezas £n las casas En las cH»a8 de la calle Caserío, aldea t^n el caserío, en los caseríos Hn los pueblos grandes y peijiieño» Los lunes suelo estar en cas2 De dOnile bas venido? De, desde (precedencia) De dónde De alli> de ahí. de aquí A)

Eu>;ko (eguzko —a * el del sol) liu^kotafak Zerutarak Kisto’(arak (Kristabak)- Kistarak Karl os 'tafak— K arolafak BurubetHH Htxietan KaJeko etxielan Basen (baso- efi) Basefiyan. basenyetar; Eri aunilí ta txikiyelan Astelenetan etxian egolcn naiz Nondik etori zera? Tiktlkan(djkdlkan tras n y ¡) Nondik Anüik, oftik, emendik

Prese M íe de indicativo dei verbo e to n = vtim .

Vengo Vienes Viene Venimos VetJís Vienen

Natof Zatoz Datof Üatüz ZfíUr/ie Datoz

Monte Cima del monte Vienen dcl monte De dónde venís? De la punta del monte Selva, desierto Cerdo Jiibalí Cabra c T ? r ^ , venado Las selvas de España Noticias Vienen malas noticias de Alaba De Vitoria Kntrar Ur\ jübali ha entrado en casa Escuela Boca, la boca

Mendi, mendiya Mendi-buru, mendi-lontor Mcndilik datoz Nondik zatozte Mendj-tontüíetik Baso, ha sua Zeri, urde Basufdc (baso-|-urdc) A u p ía » » » ' 0 Í» d u n t /

Hspama’ko basuak Bcfiyak Beri txurak datoz Araba’tik Oazteiz’ilk Saftu Basurde bal sartu da etxian Ikastola; Ikastetxe Aoi=ubo, abua-. aua

Ikastola-crakusliaren auan— aban Aoetan=ab uetan Idazti yetan Andik gatoz Bizkai'ko Jauna Bakaldun (bat-|-aldun) Españia'ko Bakulduna Españ’ara izan biar da Noski Sin duda, me parece f Noski bai; noski ez M e parece que sí.... que no I Bal uoski; ez noski Ori eztago ongi bakaldun bisten No está bien eso en boca de un aban (nunn) rey G u danak kistotafak gera Nosotros todo» somos cristianos Idázti txarak cztira gure etxietan Los libros malos no entrarán en saftuko nuestras casas Oiura=oitura Costumbre Oiura gaiztuak saftu dirá gure baKan entrado malus costumbres en sefiyetan nuestros caseríos Atera, iften Salir, separarse Noiz? Cuándo? Noiz atera zlñan andik Cuándo saliste de tülí? Aste-aftian atera nintzan S a lí (en) el martes Ñola dago zure efiya? Cómo está tu pueblo? Danak atora biaf dirá andik Todos tienen que salir de allí Bere aotik etzan itz txaf bat alera D e su boca no salló una palabra mala Iften da eguzkiya Sale el sol Bult:^i (buUz— cmpuje-!-Í) Tren, locomotora BuUziya iftengo da 8 'tan; sugurdi Saldrá ef tren á las ocho Eiziran juan No fueron En (pospuesto) D e (posesivo) Jon’en De Juan Jon'ena E l de Juan Jon^enak Los de Juan

E n la boca ú6\ maestro de cscuela En las bocas Cn lf>s libros Venimos de alK E l Señor de Bizkaya Rey, reina monarca E l rey de Kspañadebc ser esprmir Así (como esto) Así se trabaja Asf (como eso) Así se duerme Asi (como aquello) Asf se debe hacer A s í se deberá dormir S aya Asi $e hacen las sayas Criatura Bonita criatura; hermoso nifío Cuántos Algo Voy á hacer algo Cuántos van á Lourdes? Manzana; pera Maduro, madurarse V o y á ver A ver qué? Las manzanas maduras Son muy buenas Icis pera»

Asto=astua Saspi (no es zazpf) Saspi a sto egon ziran atzo uraeda-« ten Nondik iften ziran? Landa Landa oren atzetik atera ziran; eta etori ziran etxe onen ondora Aufcko Auréko etxia üoiko etxia egin, egiten Kg itera Zer egitera zuaz? Ura edatera nua ZertarH? Zertara zuaz ora? Zcr egiien da an? Zertan? Zertan dago jaupariya? Me/a aurera dijua? Lan-egin Lo-egin Oneia U r d a lan-egiten da Orela Orela lo-egiten da Arela, ala Arela egin biaf da Arela lo-egin biafko da Oona Gonak onela egiten dira Aur, sein Aur polita; sein edera Zenbait Zerbait Zer bal t egllera nua Zenbaít dijuaz LaburdI’ra? Sagaf; udare O madari Ondú ikustera nua Ikustera zer? zer Ikustera? Sagaf onduak Oso onak dira udarlak

E l jefe va (á ) adelante M o io , el mozo Adelánte, muchachos Arriba, vivai Arriba los ci>razonest V iva Dio»! Abajo, muera! A quC vas á verla? Dccir, á decir V o y á decir unas cosas Algunas noticias Cómo se hace e ^ o ? Cómo se dice e s * ? Levantarse Cómo se levantará esta piedra? Mano, poder Asi se levanta la mano Ensalzar, glorificar Kumillar, difamar Panecillo Ofis Estornudo

Burua aucera di|ua Mutil, mutila _ lAufeia, mutìlak! Gora! G ora biyolzaki Gora jaungoikual Beral Zertara zuuz ura ìkustera bsan, esatera Gauz batzuek esatera nua Beri batzuek Nola egi^n du au? Nola esaten da au? Goratu Nola goraluko da ari au? Esku, csku-bide Onela eskuba gorat^en da Goratu; alntxatu Beratu; bcztu (de beitz) Opii, opila Urdiii, urdina (ur | din) Usln, usii^a

J ) ta s consonantes f, í y no pueden terminar silaba; es, por tanlo, ineuíftnico decir bustiñ (arcilla), m uiií, y más ¡neufónico w n iík o f, ihUm ín (facultad de andar); zai por z ^ t d «w t> *rec« en

Zenbat gafena=zenbakdrena 11, ila b e te (l)

lien zenbat gafena da? lien zenbat garenlan gaude? Amaíru Amalau Amaboat Amasei AinasaspI Einezoftzi=íünazortzi E meretz i —lamuret/i Ogei Ogei ta bat un " ic r . u n * h o ra , etc. E n p rese«la « [>«lar>rA9, m e n o s « n //.

K ) Sígase aRadicndo hi. ira , etc... hasta befogei. Advióflasc que el bascuence carece de treinta, cincuenta y setenta y en su lugar traduce por veinie más diez» etc. Treinta Cuarenta Cincuenta Sesenta Ochenla Cien Ciento y uno Doscientos Trescientos Cuatrocientos 500. 600, 700, 8rque yacfa en ia nieve Quién yacía en la nieve? Aquel advenedizo de ayer ó anleayer Dónde yacía? E li la puerta de nuestra easa Digno de lástima Compasión Cruel H o y no suele haber compasión. Con tales gentes Porque hun desaparecido las tales buenas costumbres Compadecerse Y tú, por qué no te has compadeci­ do de él? Cama, la urima Yn estaba acostado en la cnma E l estaba acostado en la cama y se levantó Ahogarse La criatura estaba acostada en la cama con sus padres, y ¿ media noche se ahc^ó Esa es muy mala costumbre Eso (de tales cosas) no se debe hacer Acostumbrarse Los padres üe estos tiempos se han ya acostumbrado Dónde yacían los caballos? Sa) No hay sal Habla un vcrsolari

Otzex íl /an elufan zetzalako Ñor zetzan cUifan? Atzoko edo erenegiineko afotz ura Non zetzan’> Gure etxeko alian Gizajixa, gizaxua Erulft Erukigabía, cfukige Gaur e/ta erukirik i¿aien Ofelako oztiakin Iften diralako orelako oiura onak £fuk>tu, eruki izan T a zu zergatik etzera afta¿ erukitu^ Oe. oya Ni oyan neuntzan Bera ovan ¿etzan eta iaiki zan ito Aufa oyan ?etran bete gurusoakin eta gaberdian ito zan. Orí oiura txit txara da Ofelako gauzarik ezta egin biaf Otu=oitu, oi izan Oraingo gurasuak otu dirá Non zelzaten zaldiyak? Gatz Gatzik e/tago Bersolari hat zegoen

Había muchos palrlotas Había buen trigo S o hAhía buen trigo No lo habfa; no los había De año en año Más DisdpuJo Cuántos eran los discípulos de Je­ sús? Creo que diez No, hombre, nf); eran más No había mujeres? No, mujer, no; todos fueroti hom­ bres De día cn día había más discípulo» Borracho Anoche Quién estaba echado á nueslra puer­ ta anoche? Un borracho Hinboffacharsc M e he emborrachado sin vino Con qué? Con unas gotas de ron Sidra En nuestros pueblos debe bcbers« sidra Porque es nueslra Porque no es exirafia Porque es buena l ’ orquc con ella no se emborracha Cuándo te acostarás? X IV

AbeHzalc a»ko zeuden Cari ona zegoen Oari onaetzegoen Etzcgoen, ctzcudcn Urtetik urlerà Üeyago (gei-ago) Ikasic {ika^l ; )e) Zenbat zlran J oäu rcn Ikasllak? Amar noski Ü .Z , gizona, ez; geyago ziran Hlzan emakutnenk? Ez, emakumia, ez; denak gizonak izan ¿irán Egunetik cgunera íkasle geyago zeuden Mozküf, ordì Bart, bartafatsian Nor ¿e ttiñ gure atian bart-afatsian? Mozkor bat. ordì bat Mozkoftu, orditu Mozkortu naiz ardorík gäbe Zerektn? Cron taiUa bat^uekin Sagardúa Gure eflyetan saga^ua edan biaf da Guria daiako Aroiza eztalako Ona daiako Orékin eztalako mozkoázen Nolz etzango zera?

e u z k e lg a y e

Kntonces vendrá el Hijo del hombre.— Entontes se sentará en su asien­ to.— No hay genle — No hay dinero.-N o bay sal hay agua — N q hay dos buenos en aquella a ld e a — No bay asientos, - N o liab ^ mesas.— Mis dos pies están enfermos.— Quién estaba ayer acostado en mi cama?' - Creo que estaban acostados Peli y Hustaki; pero creo, nada m ás-D ebe­ mos tener compasión de todos los enfermos y de todos los muerluS. - E n mj cama.— M e levanté de la cama: era ya la hora. ¿D e quién es este n iñ o ?- D e M a r ía .- P o r qué nu iiay gente en la Iglesia?- P o r qué la misa

ochr»?—Se han acostumbrado á eso.— Cómo se llama ci vino de íharizatia?— Sidra.— Cúmu se llama eso en bascuence?— Eso se llama én Uascuciice así — liso se dice en baseuence así.— C6mo se llama ese b o rra ch o ?- S in vergüenza.

A m

a b o e k a r e n

i k a s k a y a

A ) E n tz a tó entzako es el sufijo que indica la persona ó cosa para la quo se ejecuta la acción del verbo. Precede siempre al verbo Para María Para el abuelo Cantero Para e) canteru Para ó por Para cantero Para hijo Para hija Adoptar para hijo, hija Para quién Blando; duro Vuestros panes blandos fueron para mi padre Rojo; blanco L a saya roja Cabeza de chorlito A h í están mis do» pájaros rojos T u padft* y madre tienen miedo Tu padre y y o te hemos estado buscando P o r qué has liccho así con nosotros? Corlar Está cortando el pan Esto para mí Rso para ti porque eres hermoso Su cara se enrojeció Vergüenza, de vergücjiza Avergonzarse M e avergoncé de mi pecado

Mireneiitzat Aionarenlzat Argín (afi gin) Afgiñarent/at l7 ñ i Afgintzat Senietzat Alabatzat Semet/atu, alabatzatu Norentzat Biguin; gogor Zuen ogi biguñak gure aiarentzat izan yiran ü ofi, /uri, ixufi Oona gofiya Txori-buru O r daude nere bi txori gofiyak Bilduf dirá zure ata ta ama Zure ata la ni zure bila ibiU gera Zergatik órela otu zera gurekin? Ebaki O giya ebakilzen dago Au neretzat Ori zurcizat eiiefa zeralako Bere arpegiya goritu zan Lots, lotsez Lotsatu Nere obenez iot»alu niiitzan

G ) K o e» el sufijo con que se forman nombres adverbiales que indi­ can la forma ó manera de ejecutarse la aceión.

Zaldíka Ojuka; oyuka Oslikoka Dcika; deuddfka Arika Lastefka Helotaka zcbiitzan

A caballo A gritos (gritando) A coccs, á patadas Dando voces A pedradas Corriendo Andaban jugando á la pelota K)

Hé aqui el pretérito imperíecto del verbo ib ifi.

Andaba Andabas Andaba Andábamos Andabais Andaban

Nebiicn Zebiltzan Z cb iltn ' Genbiitzan Zebiltzaicn Zebilizan

Cuerno, rama Cómo andaban los carneros? A cornadas Cornada Una pedrada Dónde andabas"^ Limpiando la cara Dónde andabas, niño? Nnüar, nadando Dónde se nada? Arroyo, en el arroyo Vienes ahora del arroyo? Si, señora, ahora vengo del arroyo, porque allí he estado nadando por espacio de inedia hora M ás tiempo P o r qué no lias estado más tiempo? Porque era tarde Has venido muy tarde Sí; es un poco tarde

Ad^if Ñola zebiitzan ariyak? Adafka Adafka Arika bat Non zebiitzan? Arpegiya gafbitzen Non zebiitzan aura? Igcri-egin, isefi-«gitcn Non igcri-egitcn da? Ereka, efekan Efekatik zatoz oraiñ? Bai, andria, orain efekatik natof, an egon nai/elako igeri-egiten ordu erdi batían Luzaruago Zerfiatik etzera luzaroago egon? Berandu zalako Oso berandu elori zera B al; berandulKU da

V ) Los diminutivos se forman anadiendo la sílaba tx o = íx Ji; y los aumentativos añadiendo tzar. íí) (1) y ko i los positivos. (Campión,)

II)

Ta

«5 n o ta d im ín u liv a

o tn » ;

< u c h il(0 .

Madredta Mariquita Quen-ar dira Ez, Hndria; geyago dira eguberdi* ya da Zuen erbju guziyak saltokadabiitza noskt Autsi Kaska Neria kaskaka autsi da Nor dabii or kaskaka Ezkoii Doibatza da Josu-Kislo’ren E>:kon donetsiya Ezkondu Gezur Ezkondu da' zure afeba? Hzkontzera dijua Aberats —aberatz (abere «r e n tre

fjo n ia . P i r « c e m in r t c io n a í esonda y t ia n da. { A , O .)

csH i f o m i» p o rq u e

dcl cantero, U plata del platero, las tejas del tejero, y lo demás es de los bíenhecliores. —Tu eres muy trabajador, pero en tu trabajo, porcjue fuera de eso, no eres cosa. La lengua española ó la francesa. —La lengua de vara O de buey.— Las lenguas de hoy (modernas); las lenguas antiguas, — L a p á)a se ha encendido,— Se Isa curado la mujer del médico, pero no se ha curado su niilíto enfermo.

Ogaígaren íkaekaya Cadena Soltar Hatá suelta la cadena C6mo se ha soltado? De j)or sí, sola Legislador Diestro, hábil til carbonero es diestro en carbo­ nos, y el legislador en leyes Boda Casamiento hstán en la boda Los que están en la boda Para los que están en la hoda el ca­ samiento será muy bueno Para el que está atado Para los que est^n en gracia Para los malos Para los que están en pecado Quién es el autor de este libro? ^.se sei^or t|ue está siempre en la ventana M i madre está alada con dura ca­ dena til ser, la naturaleza

Kate, estuntze A/kaíu (at 2 -j-ke) Azkattia dago katía Ñola azkatu da? Berez l.egegin, legegile Trebe Ikazkkña Ikaizctan irehe da, ta legegina íegetan Eztei, e/teya, eztaya H/kontza Ezleyan daude Ezteyan daudenak Eztcy.ui daudeiientzat, e z k o n tz a i/angu da gu/tiz ona Lotua dagonarent/at Eskareit daudenentzat üaxtuentzat Obenan daudenentzat Ñor da ida/tiíki onen idazlla? Beti leyuan dagon jaun ori Nere ama estuntze gogcfez lotua dago Izate, Izacia

A ) Suprimiendo la n del gerundio queda el nombre verbal que admi­ te sufijos varios, v, g.:

FJif

Para ir A comcf Con comer

Juatia Juateko Jatera Jatiarckin

Por naturaleza E l amar E l íerrer E l mancliar E l jr á las bodas E l comer borona Tornar ki lomado E l comet lo tomado Lo que es lomado E l amar de veras Se oye de boca de muchos Lo ajeno E l lomar lo ajeno es pecado Temporada de verano

Izaiez Maiatxia Bildur-i/aUa ZabHltzia Entelara juatia Am ia jatia ArUi, artua Artua jatia Artua daña ligi yaz maialzia Askoren aotik enizuten da Bestiarena Bestiarena arizía obena da uaate

O ) Té C8 un sufijo que significa lambién época, temporada de alguna duración. iVcg^iiíe, Invernada: legofte, n(^c\ui¿; saltzetc, época de enferme­ dad; izozíc, helada; gusete. ham bíe. gudate. guerra; flr/fó, pedrisco. En la época de nieves Desde ía pe&te Desde la guerra Con la epidemia Peste, hambre y guerra Desde cuánd'íV Desde cu^índo habrán venido esas mujeres? Desde la lluvia De quó hombres liaii sido los bu­ rros que han estado comiendo maíz? Los que esláii ahí son de un legis­ lador Más do una vez En más de una ocaslOn Robar Bajar Bajó á los infiernos Cuerpo Nuestro cuerpo bajará i la tierra Lo robado Vaca robada Trabajo empezado Puerta cerrada

Elurtiak Minleiik nudateli kan Izuriiiarekin (zuriya, gosia la guda Noiztik? Nolzlik elofl l/ango dira emakume oyek? Eurlletik Zein K^'^onenak izan dira aftua jaten egon dirán astuak? LegegiW batenak dira uf daudenak Beif^baño geyago Beiñ-bano geyagotan Ostu, ebatsi Jetxi Jetxl zan infernura Oorputz Gure gurputza lurera jetxiko da Ebatsiya, ostua Bei ostua Lan asiya Ale ctsiya

M í boca era ancha Labio Tus lib io s son rojos Luego bajará el que ha estado con­ migo en el puente Ocultarse, misterio Se ncuUó la lixua Nube, ciclo oscuro Detrás de una nube negra Esa estrella que ha aparecido hoy, se nombre reflexivo y lo suple con bercburua: bakoixak bere burua gaizkatzia, el salvarse. Sendl (sein— di) Gan Gana Aufagan Atagalla Bere zaitzarigana juan zan

Ramilla En (personal) A (personal) Kn el niño Al padre Fué á su patrón u> (^cük B«ron

d& cllofi

B e io i

á

BerontsAt H e m k in

p a r« co n

Ht^mknn ítcrokgao

ill en

bero V gffna h c rn ta raA o b c ro ttro n t b c ro k g a iik

berok^be berúsax

á « tk i«

htcit p o r clJo 6 d e«d c, de elloft

üin de, c o n , p o r dllo^

Nigan, nigana Niganalu Juan ofiik

En mi, ¿ mí Acareante á mí Vele de allí

ü ) E l verbo, en su forma radical desnuda, es una manera brillante que llene el eu/kera de sustituir at imperativo. Quédate con Dios Ande bien Siéntese usted Peitic. peinarse Pélnaie como yo No te juntes con las malas compafilas Limpia esta mesa Quitad esto de aquí Sucio Nü ensucies mi cuarto Olvida esu No te cases con osa No leas tales cosas N y lloréis No gritemos No pequéis más No entre V, ahí No andes corriendo porque vas á caer No esté V. ahí; va V, á enfriarse Mujer, no te pongas en la ventana; es cosa muy fea vef á una mu­ jer en la ventana Cerveza No bebáis cerveza No os embonachéis No bebáis demasiado Teatro No entréis en el teatru; porque sólo se ven cosas malas Voy á él Apartarse No le apartes de Dios |t) ?n n

A z ce n es el ; ^ u n d i o d « |.\. G . )

a istu .

a si y

de

jaungolkuarekin egon Onde ihili Excri emen Oraze, orazlu Ofaztu ni bezpla Lagun gaixtuakin ez batu; u Ibi II M al au garbilu Kendu au emendlk Zikin E z zikindu nere gela Aztu ori; aiztu ori (1) Ez ezkondu orekin orelakorik Irakurí E z Tiegafik egin E z ojurik egin E z geyago ob en lk- Pues quién? Venid, pues, á M í todos los que « t á is con penas y tribulaciones Contratiempo, adversidad Acuéstate en-estacama de paja Acostaos en esta cama do oro E s preciso que uno sea rey, para acostarse en cama de oro Anda aprisa Anda corriendo Andad aprisa que es tarde Puesto que es así.... Vete de aquí [dos de aquí Id malditos al fuego del inlierno, porque es para el demonio y sus amigos

X X 4

ib lli

Zabiltz Bebil zabiltzate bebiltz

Zalzaz Betza Zatzazto Betzaz

Bada (se pospone) Nor bada? Atozte hada N I gana, noke ia n

y a

V a y a V. á donde la madie.— Basta con eso y sobra todavía.— Hoy no están mojadas como ayer y antes de ayer.— Vamos, labradores, á comer pan blanco y á beber un poco de sidra, porque estaréis cansados.— Aquí estaréis hablando sobie la labranza.— Los hermanos que han entrado en esa posada, no son policías secretas,— Los acusadores suelen tener mucha hambre y por eso suelen ser ladrones.— Señor Fiscal, acuse V . bien.— Andad bien, comed mucho, bebed poco y venid después á donde estamos

nnsolrfts — Seü como vuestros padres.—Sed como vuestro Padre celes­ tial. -Qué es eso amarillo?— U n papel am irillo.— Dejaos mafar.— £n nuestra ca»a se liace nuestra volxmtad.— Cada uno en su casa, y Dios cn lade to d o s— Los viejos y las viejas,— E l cesto de pan,— Estese callando. — En gloría esté (• (R . I. P . A ).

Ogei ta írugaren ¡kaskaya A)

E l reí allvo que de los verbos conjugados se expresa con /a ( I ) .

Dice, dicen Profeta Qué dicen? qué dice? Diccn guf es profeta Pues dicen que he venido sin compañero Qué más dicfti? Además (á encima) Además dicen que habéis Ido á Sukafieta Asimismo, aun así Asimismo dicen que w njos glpu7-

l>iyo, diyote (dio, diole) •garle (ígari | le) Zer diyote? zer diyor* Igarlia dato diyole Bada diyole etori naize/a lagunik gabe Zer geyago diyote? Gañera üafíera diyote Sukafietara juan lerate/a A la ere ^ , A la ere diyote gipuzkuarak gera/a

kuaras Claro está; de d ser? A s í dicen los de por ahí. A la diyote ofkotafak

á

O) E re significa también criando la frase es afirmativa, y tampoco cuando ts negativa. Y o umblén Tú tampoco Y o también vendré Que yo también vendré Que yo tampoco vendré Tampoco nosotros andaremos K)

Cuando está oculto el verbo hácese necesario añadir b ai ó ez.

Iremos todos á Roma? Sí, todos (1 )

N i ere ez N ' ere etonko naiz N i ere elofiko naíze/ü N I ere enalze/o etonko Gu ere ezkera iliiliko

D « « « l o m is m o irt ta k

Juango gera danok Eromaraf^ danuk le c c ió n 4 5 .

También lys mujeres? l ambién Jos niños? Tambión Tanipoco Y)

Sf se antepone

LiTiakurnlak ere btti? Aurak ere büC> Baia= ¿(3í ta ere E z ta ere 6 ez debe seguirles la conjunción ta.

Tajnbi«5n el padre Tampoco el padre estuvo en U junta ■J'ainbién esto Tampoco csio También esto se ha quemado; pero eso no No lleves eso Tampoco eso Tampoco eso se lia blanqueado Tampoco tú Durmiendo Hablanaer, para traer P a ra traer el santo viático hay que arreglar el cuarto Tan pronto como se moja so seca de nuevo Qué desgracia! Qué pérdida! T an difícil es ia salvación!

Zindo Oizon zináofiic, gutxl Ayen ó ayetatik zinduena Zokotuha Zokotubena Onena, oberena Txafena, guiztueika Ooxoena Oso. osnena Itsubcna Eguzicipian daudcn erlyetatik aun> diyena da Euzkadi batzuentzat Lagunik oberenak Erauis Autsa ta erautsa bcslerik ezkera Auts ta erauts utsak gera Onen Oren Ain (2) Apaindu— upaindu Zu bezifi apainaua Elizakuak Ekan, ckartzcko Elízakiiak ckahzcko gola apaipdu biaf da Bustitzen dan bezin laster, legortutzen da befiz Onen zorigailzal Onen galpenat Ain gait:¿a da gaizkakundíal

(1) Pueden á vic«s suprimir««: gizafi f « « * :— #1 m « jo f

hom bre ( 2) A jh c« u n a ira p o rta n t« « Ím a y f« c u n d ís im a r a í s q u « « ig n ific « a lt o , a r r ib a , e le ta e i¿ n , y s e h a lla e n rau ch n s n o m b re s d e puah1o*v*, B « r a a o a lo ( b a r a t r a |* a in ), B n 'tftín (brrk> -|-ain}. e ld . ü e e l la p roced en {*in-|-czaj, g lo r ia y gioríl^OAf, k )a r.

a in ts a

a in lio í» ,

Qué calrift Qué ÍrU,\ Qué dkfícíH

Au ntya!_ Onen zaiyí

X X Í V

« u z k e íg a y s

Q u é bien anda nuestro ciego! Cómo ha venido J e limpio! bfdn Ido tan elegantes cumo yo! E s una virgen e^a santa que eslá ahí?— A qué pueblo solías Ir á redontiear la« cosas apastadas? Po r qué no aparccisteH con vuestros locos?-*Son tan locos! -Po rq u e este que se ru­ boriza no es tan luco como aquéllos. Las calles y árboles cit este pueblo están Henos de nieve,— Do» loco? atiduvieron ayer mtijándose la ca/a con vino. - Venga á nosotros tu caballo joven. Durante treinta y dos noches anduvimos ese y yo pintando las piedras redondas.—Tan buena agua como aquí no la hay en ese pueblo - C o n nosotras suelen e st^ los foras­ teros que se han eiícondldo con vosotros,— Dónde (h ay) eslá una m uj^ tan fuerte como mi maestra? Cuán bueno so>s, Dios míol— M i corazón es u n blando como ese pan, - L o más dulce sobre !a tierra es amar á Dios

y no pecar.

Ogei ta bosgaren ¡kaskaya Vencer, vencedor Después de vencer Guerra, soldado, cuartel Después de vencer al enemigo en la guerra Después de haber Desayunar, comer, cenar Después de haber desayunado Chorizo, morcilla Después de haber comido iin chorizo entero Desayuno, comida y cena Merienda Merendar M uy bien A) palabra.

üaraiu=garaitu. garaie Oaratu ta j^ero Ouda, gudarl, gudaretxc Qudan etsaya garatuta gero IzanU gero Gosaldu, hazkalciu, apaldu Gosaldu izanta gero Lokainka, txistof; odolki Lokainka oso bal jan izan ezkero Gosari, bazkan, apan Afatsaldekua Aíiitaaldckiia artu Ederki-ederki

Existe un superlativo especial que consiste en la repetición de la

Rn ei purisimn cielo Una imijcr feísima Llave Est?! llave era muy buena, pero se hrt rer(0 , menpekua, el esclavo; itaríje, bajo la fuente; befospe, debajo dcl jarro; olabe, bajo la herrería; man/te, bajo la colina; afvpe, bajo ja peña; zaiasun-piafi, bajo la protección, K ) ü a in significa encima. Bide^ain, encima del camino; m uriígain, encima «le la colina; bftogain. encima tiel jarro; pagogain, encima de la haya; am etzngafia, lo de eneima de la cajiga; besagain. bolea. Este mismo significado tiene g a ra y : Etxeg aray, casa elevada; mendi~ g aro y, doregaray, elízgaray, g araya, alto, elevado, éis vuelto del puente viejo al nuevo? Mendigo, desaseado Vo no he venido con ese mendigo No se pierda No se lea Léase No nos mojaremos No tenía sed No había (yo ) de haber andado Herida, herir Abeja Kn mis labios hay dos heridas Las dos heridas que están (h ay) en mis labios son producidas por una abeja

Hz etsi ate ori Kulxa Ez giltzatu kuixa ori ü r ezkutatu dirán gizonak cztira nerekin juango Biyuftu=biuftu itzuH Gero biuriuko naiz Eriyotz ErÍyo t¿ aldiyan biuftuko naiz Jaungoikua'gana Norekin biiirtu zerate zubi zafetik befiía? Eskale, arlóte Ni enai/ eskale ofekin cioñ Kzpedi gaidu Ezpcdi irakuri irakurí bedi Ezkera bustikn Knintzan egaa Enintzan ibili izan biar Zauri, zauritu Eñe Nere empañetan bi zauri daude Nere ezpañetandauden bi zauríyak cric batek eglnuk dirá

Las cinco ilagas del Señor Ocultarse, guardar Se habría ocultado L o que se puede hacer Se hará lo que se pueda Es difícil la vuelta No es fácil Forma, modo, manera Kormar, componer Estado, postura No estás en huei» estado Manera üe vivir E l »e HCuesta á su manera Desordenado, Sin educación Una vida desordenada Y de esta matjcra Venida •Mirar, esperar Efttoy mirando, esperando su ve* ni da Espejo No mires al espejf» Se mirará bien Enfermar No no» enfermamos de veras No os habíais de arrcpcntir de eso Tampoco son malcriados No anda el reloj No estd aquí, resucitó y fué á Galilea Dogma, materia de fe

Jauua’ren bost zauriyak Oorde, EOfdctu Gorde izango da Alegin Aleglúa egiñen da Biurtzía gogofa da Ezta erara Era Kratu Egocra Etzera egoera onian Biziera bizkcra Bera bere efarii (eraz) ctzaten da Kragabe=erage Kragabeko bizüza Eta era onetan Etorera Begiratu Bere etoreríi beciralzen nago Ispilu E t begiratu ispilura Ondü begiratuko da Gaizkitu Ezkiflan egiyaz erifu (gaizkitu) Etziftaten oreta¿ damutu Kztira ere era Ixafctan azituak Ez lábil eflojua Eztagi» emen; bixiu zan ia juan zan Galileara Siniskaya

J ) O a i como sustantivo significa asunío, m ateria, m aterial; ikaskaya, loccíón; oloU kayak, meditaciones; senafgai. em aztegal, agetkai. docu­ mento; irakurgaya, capítulo. Idéntico significado tiene kiniza, ilxarokintza. el objeto de la esperanza. G a i como adjetivo significa digno, apto, capaz.

Aquella casa es digna Po r no fiaber sido digno de ello No somos dignos No sois dignos; pues haceos dignos E s manifiesta vuestra incapacidad

Etxe ura gai da Artako gai cz izanez E/^kera gal Gal etzcrate; gatu zatezte Zuen gaye/:a ageri da

E s cosa de fe que en la hora de la muerte está el todo Que arriba ebtñ e! cielo, abajo el jrv fiernft y «I enfermo en medio de los dos Fe objcliva, fe sujetiva Lección 6 enseñanza objetiva X)

Sieiiskaya da eriyotzako aldlyan gola daña Ooyan donokiya, bevan gezto) ta eriya biyen erdiyan dagoalt Siftískintza Erakuskint/a

K izan mdica objeto de acción futura.

L o que se ba de creer L o que se ha de hacer L o que se ha de pedir L o que se ha de recibir Lo que »e de ver Efto eslá por verse Los pecados son materia de arre­ pentimiento Los novísimos son cuatro: muerte, juicin, infierno y gloria

XXV

Siñiskizuna Lpkizuna ó egiiikizuna Hskakizuna AHuki^una Ikuskizuna Ori iknskizun dago Obenak datnukizunak dira Ikuskixunak lau dirá: eriyotza, ya, gczlokiya ta donokíya

9 u z k e lg a ya

A dónde bajasteis ayer con nucsifo Cura?— N o bajamos al arroyo.Solemos estar comiendo peces y mojando pañuelos v escondiíndono«.* Nu fué educado con riusotro».— Hoy no está bien, porque anoche enfer­ mó. -Lrts pañuelos que se han perdidu en nuestra calle no son buenos. Mírese bien y se verá que nuestro modo de vivir nu es tan bueno como de los co faltará de ahí — Bebo vino nic emtwrracho; fumo y inc marco; mo acuesto y al punto me canso; viviré?— Haz lo que puedas.-Haced lo que podáis.— Poco á poco acaba la vida.— De gota en gota, la bota su agota.— Después de coi ven conmigo á la cabana.-Iremos ú la glorieta.

Ogei ta salgaren ikaskaya Pnncípío. medio, íín Amanecer» anochecer, & En casa de, puesto que, desde que tn de hacer Faltar En casa de faltar Faltfi^ En caso de dar principio Cuando se empieza es dulce y des­ pués amargo UUimo Al (en el) último

Asiera, crdíera, hukacra Guizlu» ,kcro (/ ' gero) KgiJi ezkero UtR-egin Uts-egin ezkero L)t?5-cglñak Asiera eman ezkero Aslen (asilzeii) danlaii goxua da ta gero garatza Azken Azkcnlan

A ) En castellano la preposición en se trasforma á veces en por, de, á, ál, £. Kstoy al (en el) sol Quehaceres Al (en cl) principio de los quchactfres Estoy baju (en) tierra Descansar, descanso Después de descansar, vuelve de nuevo á tu quehacer Al (en el) dormir Oración Al hacer oración Al bajar la cabeza, no deben bajar­ se los hombros Roslrii, beso Besa: Kstaban besándose A) be&ar Líva r la cara iodos; cada Todos los santos Todos los días; cada día

Eguzkiyan nago Egitekuak; egin-biafak Egitekuen asieran Lu f azpían nago Atseden Atsedenla, biur ¿ate beriz zure egitekuarH i.o-eglHan Otoitz, otol Dtolt/-cgllían Bu rúa berat:^ian ezta bl^kafa beitu biaf Musu, pa Musu-eman Musuka zebiltzen Musu ematian Musua garbilu O ro - ero Deun oro Egunoro- eg uñero

Todas las noches; cada noche Todos los domingos Todos los años; cada año Y.\ pati lie cada día Gatuna eik«ii I>eneii Gtlekan Oatefian 2«iUtU9i i^iUzltan Diiexnu

PASADO

NcndíP recediendo que, erori nendlía, que y o cayera 6 cayese,

fvi o d o

o o n d io le r> *l

HITC3ÍÍ0 PRÓXIMO

Eforíko

Ninlzake ( 2 ) Ziñake Litzake Giñake Zínatekc

Lírake

Y o caería caerías caería caeríamos caeríais caerían

KUTURO REMOTO

Erofiko

M) N^ndiksu Is) '3)

K n d in itn ^ cd ^ nn N in d u k e k

Nintzakcan (3) ZlAakcan Zitzakean Ginakean Zíñatekean Zitzatekean K c n d iñ u fi E n d ifta n Z « (ijfìa n NiiW ^uk«n

(nU^kcn LiUeXen lU z t ie k Nin^ukefean HÍfiASAD0 PRÓXIMO

Erori

Níntekc (2) Zintekc Liteltc Omiezke Zinlezke Litezke

Y o podía 6 podría cacr podías ó pudrías caer podía 6 podría caer podíamos so.— Nosotros somos gipuzkoanos, Vosí'tras »oís alabcsas,— Ellas son nabarras.— Guarido yo caigo, tú te levantas y ella se sienta.— Nosotros nos acostábumos demasiado {arde.-Vosotros os tasliüUbais en ia pieza,— Aque­ llos eran cualquier cosa.— Cuándo vendrás'»^ P'»dré venir para medía noche. -Vuelve para las diez, para que vayamos al teatro.— l*ara que yo caiga de bruces. -í*ara que ella engorde y tíi cuflaquezcas^. Par« cuan­ do venga (vengo) hay que cocer esta carne de gallina,— S i hubierais ve­ nido a n o ch e,-Si hubierais caído en ese hoyo, y o me compadecería de ti. — L ila se habría compadecido de itm pobreza. - Sé fiel hasta la muerle.— Seamos cristianos de verdad.— No te avergüences i3e m í.-Seam os vaseos, fíeles para con Dios y para con lodos nuestros semejantes, y así se­ remos dichosos en la medida que podemos serlo en esla vida.

Ogeí *ta

3

maírugaron ¡kaskays

Segunda forryia: á mí A ) Además de las flc}(iones directas de la lección precedente, hay en el euxkera otras seis formas equivalentes à otros tantos pronombres, que son: à mt, á ti. á él, à nosotros, á vosotros, á ellos; flexiones que se llaman pronominales. Cadauna de ellas será objeto de una lección. M odo

In d k o A C ivA

l’ K e S E N T E

Zatzail ( I ) ¿a it Zatzai¿kit Zaikit

Erortzcn

(i)

A ìs t ìì

Tú me caes E l se me cae Vosotros me caéis Kilos se me caen

A H ttt

Z titiulA k -



("I

Z a is k id a k Z n i2 k iJ a n

!•] Eb* )ín«« sirve para indicar qu« las fleKiones correspondientes í Ic»n id««^ucas á laó« I«corgu^ei6 a corlé». Sir>4 «9ta adverirncia P*t4. lo« úemtSs tcempv^

P R E T É IÍ IT Ü W P B R F I'.C l'O

T ú me caías E í se me casa

Zintzaidan Erortzen

2 !itzaidan

Zintzaizkidan Zitzaizktdan

V ü s o t r u s m e C H Ía s

Eílos se me caían

O ) Pretérito peffecto próximo erori zatzaít: te me has caído, &. K ) Pretérito perfecto pasado y píusciiumperfeclo: erori zintzdldán: Ifi me caíste 6 me habías caído, n 2 it^ a í4 atk *n

Z il u i & k l d a k a n Z Ít ? 4 Íz k ¡d u o in A K IT A K IT

Tú me caigas E l me caiga Vosotros me caigáis Rlins me caigan (j)

A k id tk tn D a K íd a k s n

A k ld t n a n D a k id a n a n

D a k isfc id a k a n D a k is k id a n a n

PASADO

Zenkidan (1) Zekid¿n Zenkizkidan Zckizkìdaii

E fO fì

M o d e

T ú me cayeses E l me cayese Vosotros me cayeseis Ello s me cayesen

o o n d lo le n *!

F U T U R O P R Ó X IM O

Eroriko

ZIntzaíket ( 2 ) LU/alket Zintzaizkiket Litzaizkiket

Tú mo caerías E i me cacría VosotroB me caerlas Ellos me caerían

F fT T U R O R E M O T O

Eroriko

(i)

Zlnlzaidakian (3) Zitzaldakian Zint;;ai/kídaklan Zitzai¿kidakiaTi

^¿(kidikBn

Z e ik id a k s n

EikidnnAn Z^idAnan

Z s ik is k id t k a n Z e ik ttk id fin a n í* )

IntMidiVck I.it 2a id 4hck

In L M id n k e n

LitZBidftkcn

T .itsa izk id a k e k L iC 2¿Í¿kidB ken (3 )

In tu id « k « lc * u

ZltMidftkelcaQ

InUkidakenan 3itMÍd*konan

Z it s a is k id tk c k a n Zitsac&l¿ld*keQftu

1 ’ú me habrías caido

E l me habría caído Vosotros me habrías caído Ellos me habrían caído

S u 9 O » lt lV 0

d o i 09r^eilcl9^>Al

P R E S E N T E

. B a ’zintzait(l) ' B a ’litzaU B a ’zlnízaí2 kit Ba'lltzalzkii Au)

P IT T U R O

Erori

Eroíi

si tú me caerías, &.

PR ESEN TE

Tu me puedes caer E l me puede caer Vosotros me podéis caer Ellos me pueden caer

Zat/akidake (2) Dátzakidake Zatzaizkidake Datzaizkidakc

PA SA D O

(})

tú me cayeras 61 me cayera vosotros me cayerais ellos me cayeran

Pasado prftxímo: erori ba'zintzait= 8 i tú me liubieraa ó hubieses

eaido. 6. A l) Futuro: eroriko ba’zintzait

(i)

SI Si Si Si

P ftó X L M O

Tu me podías caer Cl me puüfa caer Vosotros tne podíais caer Ello s me podían caer

Zintzakidake (3) LItzakidake Zintzazkidake Litzazkidake

B a 'i o t i a i d k k , B * 'l < t ; i i d a k >

R a 'i n t i a i d a n H a’t i U a i J n n

R a ’l i t s a i x k i d i k , la tz a k iJe k e k , I n t » k i d a k 6n L i t 2 a k id « k « li, L i t s a k id a k o n L Í t £ A Í ^ i d ak elc,

L iiM Íik íd a k e n

(a )

A k id a k e k , D a k id a k c k ,

A k id ^ k e n D e k id a k e n

PASADO REM O TO

ZíNzakidakcaii ( 1 ) Zitzakidakean Zitiizazkidakean Zitzazkiddkean

H rO fl

Tú me pudiste caer Bl me pudo caer Vosotros me pudisteis caer Ellos me pudieron cacf

iturak = signiñcádoft Arantza ürpo T x i mista Otzamaf. ozkiro Odetu=odeÍtu Ulermen Biar bada afats Kaitegafi Zelaya Biaramonian Orain urte bat O rp o j vTpo Riderà iften Saimña Bcro-samiña

Espina Talón Rayo Fresco Anublar Inteligenciu Pueda ser del todo Perjudicial Llano, pradera A l día siguiente Hace un año Pisando los talones Salir al encuentro Amargo Calor picante

X X X I ll’ga r e o

e u z k e lg a y d

Se me ha metido una espina.— Dónde?— En el talAn,— Se me atrasan los relojes, -Pues á mi se me adelantan en invierno— No me seas amar­ go. - T e me mueres, hija m ía?— Con un poco de vinagre se me ((uitaba el dolor de cabeza.— Caígame un rayo antes de pecar.- Se me pueden morir los animales.— Se me puede anublar la inteligencia. —Podíais íaltar* me el día de maiíana, yéndoos de mi casa. - Si se m í apareciera la Virgen, me alegraría sobremanera,— Pueda ser ijue tú mismo me fueras, (serías) per]lidicial.— Pa ra que me seas de p ro vech o ,- Para que me seáis agrada­ b a s ,— Para que te me acerques, desde cl lugar en que estás. —Vamos al llano (que está) al pie del monto— Hace un año se me quedó paralítico el b ra z o — Hace fresco — Qué calor tan picante? - No andes corriendo de(i)

\ ñ á ila s e

un * l

» tile rio r y c i- n h ic ic 1« / de l » v

Urditái p*r) üatzakizkizun Datzdkizkìzan

PA SA D O

Erori

Y a te cayese KI te cayese Nosotros te cayésemos Ellos le cayesen

Nenkizun ( 2 ) Zekizun Gctikizkizuii Zckizkizun

r^ T U R O

Eroriko

NintzalzLke (3) Dtxaizukc Qintzaízkizuke Litzaizkizuke

Y o te caería E l ic caería Nosotros te caeríamos Ello s te caerían

FU TU PO

Nintzaizuktan (4) Eroriko

1«)

(3)

N*kiV«n

P ífO X lM O

. üintzaizktzukian Zitzaizkizukian

R B M O rO

Y o te había caldo E l te había caído Nosotros te habíamos caldo Ello s te habían caído

D a k ik a n

Ntkiñtn Dflkiñin

< ia i£ Í zk )k B n

O a E ^ í s k iñ M n

ZekiVkn Zcki^n Genki7,hikan GenkisViRtn

D ik i&k iK fta

D ik itk iñ c n

Z e k is k ik a n

(2 )

N e k ilu n

K c k ifiA ii

Z e k ís h iñ in

NjoLz«kU(ek

N in t u k ik e ii L it c s k ik e A L ilfr A k ik e k C in z A js k ík e k G in U f liJk ik e n IJt 2 A Í2 k Ík c k L iiü A is k ik e n

U)

A fiá d « s e a « 4I fututX) p ió z im o l a / M I e.

y

e ím b lc s »

D e p O ttl- tlva d « » e o r > d lo l« n * l PRESENTE

£rotzen

SI Si Si Si

B a ’nintzaizu ( i ) B a ’ljivtaizu Ba'ginlzaizkizu B a ’litzaizkizu

M o d o

y o te cayese él te cayese nosotros te cayésemos ellos te caycsen

p o 'tw n O la l

FUTURO J‘RRSE^f^E

Erori

Natzakizuke (2) Datzakizukc Oatzaizkizuke Datzaizkizuke

Y o ie puedo caer R l te puede cíiei* Nosotros te podemos cacr Ellos te pueden caer

PASADO PRÓXIMO

Efori

Níntzakizuke (3) Lilzakízuke Gintzai^kizuke Litzíiizkizuke

Y o te podía caer til te podía cacr Nosotros te podíamos cacr Ello s te podían caer

PASADO REMOTO

Erori

10

Nintzakizukian (4) Zitzakizükian üíntzalzkizukian Litzaizkizuklan

Ba'ainiukik

K a ’n io lt a k m

bn'gcntzt'zliin QaNilSAi&ktn NmtJ»>cifccn (3) NiniMkikeV Liisskilcen Liiiikikelr GintsUilcíkek C in t2 « iz k ik « n LllMiskikek LÍtz A i2 k Ík « n

Y o te puedo cacr E l te puede caer Nosotros te pudimos caer Ello s le pudieron caer (2) Nakikek NBkik«n D&kikek D*kiken Gciskikek Gatiiikikeii Dciíktkck Daiskiken ( 4)

A ñ Á d a te

an «I ¡ en

b ie se I t

p rú x ítn o y s.

cim*

Ikurák Ocurrencia Presentarse Acometida Jaula Gancho Encorvarse Uña, pezuña Gruta Pañales

B uruta3una=buruste Aufkeztu Eraso-aldl Kdyola Kako Kakotu Azkazala=azdzkala Afzulo Aur-oyalak

X X X I V ’g a r e n

o u 2 k o lg a y a

S e le va á olvidar esa idea. Se te van á olvidar las pulseras.— Nos hemos presentado á II en busca de protección.-Se te presentaron las brujas.— En otra acometida,— Pueden aparecérscte.— Cáigate un rayo.— Cáigante todas las ventanas.— Para que te vengan las hijas que están en Doncztehe.-Alguna vez íe pueden venir los forasteros buscando posada. - E r a evidente que podían enfadársete los caballos.— Se te morirán los pájaros de la jaula,— Se le caerá la faja de ese gancho,— Se te crecerán y encorvarán las uflas,— Y o me presentarla á ti juntamente con mis pai­ s a n o s ,- S I se te apareciera la \^irgcn^ como apareció en la gruta de Lourdcs,— S i le hubiera puesta junto á ti, gritando,— Pudo Dios apartárse­ te.— Pudimos nosotros apartarnos de ti.— Hasta quo termine (terminar) de limpiar estos p añ ale s.-Se te rompiO la jaula, se te perdió e) dinero, se te escondió el perro, y se le apartarán todos tus amigos.

Ogei ta amaboskaran íkaskaya C u a r t a f o r m a : á él rv io d o in d < 9 * ttv o PRESEN TE

E to rtz e n

Y o le caigo Tú le caes ñ\ k cae Nosotros le caemos Vosotros le caéis tlin s le caen

Nytzayo (1) Zalzayo Zayo Gatzazklyo Zalza^kiyo Zazkiyo P R E T É R IT O

Erorizen

Ninl7.ayon (2) Zintzayon ZitzayoP Oinlzazkìyon Zintzazkiyon Zitzazkiyon

iM P E R n C C T O

Y o le caía T ú le calas E l le cala Nosotros le calamos Vosotros le caíais Ellos le calan

PRESKM TE

Zatzakiyo (3) Beklyo Zatzakizklyo Bekivíkiyo

Erori

( 1)

K»«*yok

N*«l8eyon

A is a y ^ 'k

A l¿ * iy o n

2íy o k Z * yo n ü m t ó lc ir o k G » ia » iIu y o n

Zaskiyok (3)

a k iy ü

ZaWiyOfl

A K IY O

Tú cáele Kl caígale Vosotras caedme Ellos cátganle (») N inlaafciv « k s n 1ntaeUiynkan

N in n a k iy o n * ''

iyoñun

Z i t r a 'í ly o lu f i Z iia t k iy o o a n G in w ttk ly o V fc fi G in t z » s k iy o n « i

ZilJiiliiyokan

Zns*tk)yon«i

PRtáí-JíTE

Efori

Nalzakiyon (1) Zatzakiyon Datzakiyon Gatzakizkiyon ZatxakUkiyon Datzaklzklyon

Y o le caiga T á le caigas E\ le caiga Nosotros le caigamos Vosotros le cjiigáis Ellos le caigan PA SAD O

Erori

Nenklyon (2) Zenkiyon Zekiyon Oenkuklyotl Zcnkizkiyon Zekizkiyoii

FUTURO

Eroriko

(I]

N ik iy iT k in

Nintzayoke (3) Zíntzayoke Litzayokc Ointzazklyoke ZinUazkiyoke Lltzazkiyoke N *V iyon*A

A]cí>okAn Akiyrtntri Ddkiyolun ^•kiyontn üAkiskiyokiin Oskiskiyonan D a k i 2 k Í;o l{« u

(j)

DAJu&kiyunan

Nint7^kÍyok*k í>i(nsak(y'rkcn In U a k iy o k e k I ni2*tkÍyok«n L i t 2«k) 7(ikcV l.iU ftk Íyo k «n O inteaskiynkek C (cn t¿(sk iyo k m

Lits&£kiyokek LítzazViToken

Y o le cayese Tú le cayeses E l le cayese Nosotros le cayésemos Vosotros le cayeseis Ellos le cayesen

P R Ó X IM O

Y o le caerla T á le caerfas E l le caria Nosotros ie cacfíainos Vosotros le caeríais Ello s le caerían Ncnkfyolctn E n k iy o k tfl ¿e k iy o k a n

Gcnkiakiyt^in

N enkjyonan E n k iy o n M Z e k jyo n ifi O enkizkiyonaa

^ekjzkiyokan

Z c k is k ifo n an

e M p o » l« iv o

o o r» d lo > o n *l

PRESEN TE

ba’ninUayo (1) ba'zintzayo ba’Iitzayo ba'gintza/klyo ba'zintzazkiyo ba'Utzazkiyo

Eiortzcii

FU TU RO

Erori

Nalzakiyoke (2) Zatzakiyoke Dat/aklyoke Galzazkiyoke Zatzazkiyokc Dalzazkíyoke í 'A S A D Ü

Erori

Nliitzakiyoke (3) Zintzakiyoke Litzakiyoke üintzazkiyokc Zlnlzazklyoke Lilzazkiyoke (4)

(tf Qa'njfiWaVÍj'OK B í’niniztkiyon B é ’n it a * k ir y k B A *li5 8 tk Íy o K

B » 'i n i 2í k i y i ^ BR'lft»afciyi>n

Si Sí Si Si Sí Sí

yo le cayese tú le cayeses 61 le cayese nosotros le cayésemos vosolfos le cayeseis ellos le cayesen

PK K SEN TE

Y o le pucüo caer Tú le puedes c a e r. P.l le puede caer Nosotros le podemos caer Vosotros le podéis caer Ellos le pueden caer P R Ó X IM O

Y o le podía caer Tü le podías caer f,\ le podía caer Nosotros le podíamos caer Vosotros le podíais caer Ellos le podían caer (3) Nkkiyokek Akiyukek Utkiyokek

B i’gitiíasKijo't Ba'Rints»8Xiyon I^a’liLZ&^kiyok (3) Nint^a)(iyokek NUsakiyokek LÍtst«kiyokek

N in i u k j y n k e o N iL s a k iy o k e ii

O iiitM s k iy o k ch

Lit«aAV>yok6n GÍnl**aki/ok«’

L ) l s « * k iy o k e k

i . ilz a ík iy o k e n

14)

G ií s k i v n k c k

N ü k ij o ken A k iy o k c o D a k iy o k e n C .A iikiyo k «^ i

D t ig k iy o k c k

D » iiK j ? ^ k e n

caer,

n s m o i( ^ 9 ¿ ' v e fo rm a aftadict>do a l tie m p o an te rio r y Cipibiar»dft 1» / en 2 e n l A i te rc e ra » p e r­ so n *«.

an

Ikurák Echar á perder Prosternarse Generación, siglo Mundo, esta vida Hace poco Poder, autoridad Derrumbar, derrocar

ündatu Auzpezu Gizalcli Bizloki (bizi Afcstíyaii Aginte Amildu

X X X V ’g a r e n

tokí)

e u z k e lg a y a

Se le ha echado á perder el hijo. —Se le han echado á perder las man­ zanas.— E l hijo pródigo.— Se ie endureció el cor&artn con mayor dureza que antes.— No se (le) apartó María de (a ) Jesús ni vivo ni muerto.— Em­ piézate á enfadarle. - Empiece á rabiarle.- Cada cual (nos) empezó á de­ jarle solo.— Si yo me enfadase Con (a ) é l — S i os alegraséis con (a ) ella. — Y o me eníadafía con (a ) el, pero no puedo enfadarme con (a ) él.— S i os prosternaseis ante (a ) 61.— St se prosternasen ante (a ) Dios todas las gene­ raciones de este mundo.— S I yo me hubiera prosternado ante su grandeza, él se hubiera alegrado lo indecible.— Los que están cn cl poder.— Se le de­ rrumbó una piedra desde el vértice del monte y se le paralizaron los dos pies.— Qu6 triste estaría esta niña si se le afcdra el ro s tro )- S i se le pudie­ se robar)— Y o le fui consuelo.— T ú le eres un derrochador.— Podemos serle perjudiciales.— C ayó muerto de repente.— M i corazón le será un se­ p u lc ro .- Nuestros corazones le serán volcanes de amor.— Hace poco ie hemos sido la alegría; ahura le &omo» la misma muerte.

O g e i

*ta a m a s e i g a r e n

ík a s k a y a

Q uinta fo rrn s: á nosotros M odo

In d lc a llv e

HRESENTK

Erortzen

f i)

2atzaigu ( I ) Zaigu Zatzaizkigu Zaizklgu

A U A ig u k Z*íg;nlc

A lsa lS H n Zttigufí

Z * iz k ig u k

Z it f.k ig u n

T íi nos caes E l nos cae Vosotros nos caéis Ellos nos caen

PRETÈSTO

Zínízaífiun (1) Zll^aigun Zintzalzkigun Zitzaizkigun

ttroftzcn

M

o d o

IM P E R F H C lO

Tú nos cafas £ 1 nos caía Vosotros nos caíais EUu» nos caían

I rr> o 0 r A t i V 0

P ÍÍE S E N T E

Zalzakigu (2) Bckigu Zatzakiikigu Bekizk*gu

Erori

M o d o

Tú cácnos E l cáíganos Vosotros caednos Ello s cáigannos

•w l9j< jri^Ívo

I> R H S E N T E

Erori

Zatzakigun (3) Datzakigun Zatzaklzkígun Datzaklzkígun

T6 nos caigas E l nos caiga Vosotros nos caigáis Ello s nos caígan

l 'A S A D O

Erori

(1 }

Zenkigun (4) Z^klgun Zenkizkigun Zeki7kigun

I n U A Í k i g u k in

ZilZAikigukftn ZlizvizkiBukan (3 )

A k i^ k t n D a k ig u k t n D n K Is k ig u k a n

In u ^ ik i^ n a n

Tú nos cayeses E l nos cayese Vosotros nos cayeseis Ellos nos cayesen (*) Agikuk

Agikun

Zil?'kikif;unfm ^¿itziiskiguntn A k ig u n n t ) D « k i|^ u n 6 n D a)cÍ£ k íg u n A n

(4 )

E ik ig u k A H Z e Ík \g u V » n

E ik ig u n & ii Z e ih ig u n tQ

Z « ik iik ib 'iik a n

;^ c ik Í 2 k ig u fl* n

l 'U T D R O

Zititzaigukc ( l ) Lilzaiguke Zintzaizkiguke

Erotiko

L itzaìzk ìg u k e

P R Ó X IM O

Tú nos cacrias E l nos caería Vosotros nos caeríais Ellos nos caerían

S u D o a l't Iv o d « l o o n d io le n A l PWiSENTK

Ba'zintzaigu ( 2 ) Ba'litzaigu B a ’zintzaizkigL Ba'litzaizkigü

Efortzen

Sí Si Si Si

tú nos cayeses el nos cayese vosotros nos cayeséis ellos r>os cayesen

M odo FUTURO

Erori

Zalzakigiike (3) Datzakigukc Zatzaízkíguke D a l / a í7 k ig u k e

PR ESEN TE

Tú rjps puedes caer E l nos puede caer Vosotros nos podéis ca & Ellos nos pueden caer

PASADO PRÓXIMO

Erori

(i)

( 3)

Zíntzakiguke (4) Litzakiguke ZIntzaizkiguke Litzaizkigukc

(n tz aíg n ik e k L ÍtZ 4 Íg u h e k

(n U a ig u V ffn L it M ig u k e o

Ni(SAiki^k«k

(/itz>>2kí$uken

A Jfig u V c V D s k ig u b tV

A k ig u V « n D t k ig u V « n

D «u»kfg u lc«k

D a iik ig u k e n

TÚ nos podías caer E l nos podía Vosotros nos podíais catr Ellos nos podían cacr { 2)

B « ') { i ( 8 i ) g u k

B t ’lflM A ig tu J

Ba’JiLMiipfk

Ba*liCi«)^n

B«'IU7aizkÍ^k Ba’lil24Í«kigim ( 4)

In i2 « k ig u k e k L it s iV ig u V e k

I n u ik i g u k e n L ít£ fik Íg u k « Q

L ít s 4 U k Íg u k « k L it2 4 is k i£ u k « ft

-

141

-

tku rp enak

j)'„fctOT Profecía No solamente Difundir AcreeJof

Zuzcndaii, afíczkari A iifez-esan a;

Ez e7en=ez ezik B « ja tu Artz^odun X X X V I ’ga’ron

e u z k e lg a y a

Se nos ha muerto el director.— Se nos fian acabado las íicstas.— Nos ha nacido un niño en Belén; en la ciudad de David, nos ha nacido el Sal­ vador dtfl mundo.- l'ti nos serás de mucho provecho.-Muéslrcseno? suestado-Manlfiéstósenos sus defectos— Cuál era vuestra petición?— Que se nos muriese después de recibidos los sacramentos. - S i fuéramos fieles Di ¡efe, él nos serla la felicidad misma. Se cum;>)ieron las profccfa?.— Nos puede ser fácil.— No nos pueden ser difíciles estas leccio­ n es— Las nuevas alegres no solamente se difundieron cn los alrededores de Pamplona, sino también, en los pueblos más lejan os.-T ú nos puedes morir, y qué será de nosotros el día en qtie te nos mueras?— Vosotros nos seríais unos bueno» maestros, porque sois de nuestro país.- Ellos nos son muy perjudiciales, desde que se nos terminaron las fiestas de este pueblo.— Con esta noticia se nos asustó el acreedor. - E l director del pe­ riódico, - t i profeta santo.- Felipe tuarto. R e y de Nabara. [ O g e i

*ta

a m

a s a 3 p ¡ g a r e n

i U a s k a y a

S e x ta io rrria : á vosotros k n d iA A C iv o

P R IiS E N T E

Erortzen

Nalzaizute (1) Zaizute üatzaizkizute Zaizkízute

Yu os caigo E l os caiga Nosotros os caigamos Ello s os caigan

E4ti9 mismss son U» n«xÍones de 1* conjug*eÍán r«miliftf.

H ÍETÉRITO IMPERFECTO

I Nintzalzutcn

Y o 09 caía

Eroftzon ' Zítzaizuten E l os caía ] Gintzaizkizuten Nosotros oscaiamos i Zltzai;!kuuten CItos os caían

M odo PRlíSILNi'lt

Erort

Bekízute Bekizklzute

E l cáigaos Ello s cálgannos

M odo

u b ju rk lii^ o PRESENTE

í Naizakizixlcn EfOfi l Datzakizuten ^ üafzakízkízuien I Dat/aki^kizuten

Y o os caiga E l os caiga Nosotros os caigamos Ellos os caigan

PASADO

Erori

Nenklzulen Zekiz liten Gcnkizkíziitcn Zcklzklziitcn tv i « d o

Yü 05 cayese Kl ns cayese Nosotros os cayése>nos Ellos os caycsen o o n d i o i o i * > A l

t'UTLfRO PHÓXIMO

Eroriko

Ninlzaizuteke LitzHÍzuteke Oínizaízkizuteke Lilzai/ki/.uteke

Y o os caería E l os cacría Nosotros os caeríamos KUus os caerian

d 9 l o o n d io io n a l PRhSENTE

Rfortzen

Ba'ninizaizitíe Ba'lìtzaìziite B a ’gintzai?.ki2ute BaMUzyb.kizule M o d o

Si Si Si Si

yo os cyyeae él os cayese nosolfos os cayésemos cUos os cayesen

p o ^ o n o i A l

FUTURO PRESENTE

ßiori

Y o 09 podía caer t i os podía caer Nosotros os podíamos caer Ellos 0 8 podían caer

Kaizaki^utekc Datzaki7.ulcke Gatzaizkizuteke Dalxaizkizuteke PASADO

Erori

Nintzakizuteke Lit7akizuleke Oinlzalzkizutekc Litzaizkizutckc

P R Ó X IM O

Y o os podía caer E l os podía caer Nosotros os podíamos caer Ellos os podfan cacr Iku rak

Adivino Creo que Gustar Traidor Encarnarse Contestar, corresponder Culebra

Azii Uste det ü n izan Saitzaic Aragitu Erantzun Suge

X X X V I l ’garern © uzkelgaya

Se os pregunta.— Se os contesté — Se os han explicado.— Se os liabrá pasado la vida en naderías. - S e os entristecerá el corazón.- Se os

— 144 — han mandado los hermosos vestidos que habéis pedkdo (pedidos).— Se os puede olvidar. —Se os pueden olvidar. -Se asustó y se espanto al ver ios adivinos, —Crco que os seremos íleles.— Creo qfte os podemos servir algo. -Crco que se os meterán algunas culebras en el cuarto.-Creo que oa servían buenos m aestros.-Para que yo os sea traidor, sería menester que vosotros me (lo) fuerais antes.— Para que ellos os fuesen traidores, deberían cambiarse vuestras costumbres. - O s gusta la sidra?— O s gusta la c e rve z a ?- M e gusta mucho ese hombre— Para que os guste esta ma­ nera de vivir, debéis olvidaros de todos los enemij^jos, -Desde que se — Desde que se os acusó.— Desde que se eicarnóel Hijo de Dios.— La Encarnación del Hijo de Dios en las purísimas entraílas de María Vir­ gen por obra del Espíritu Santo.

O g e i ta

a n r> a z o rtz lg a re n

¡k a d k a y a

S é p tim a fo rm a ; á ellos M o O o Ír>clio»^i>'e PRF.SENTE

Erortzen

Y o les caigo Tú les caes E l les cae Nosotros le caemos Vosotros le caéis Kilos le caen

Natzayote (1) Zatz ayote Zayote Gatzakiyotc Zatzazkiyote Zazkiyote

MRj'VllRITO IMPERFECTO

lirortzen

N¿t;kyr>t?k

MMsayoten At8*yf>Cen

X ty o te k

Zaskiyck

Y o les caía Tú les caías E l les caíü Nosotros les caíamos Vosotros les caíais B llcs Ies calan

N intíayolcn (2) Zmtzayoten Zitzayoten Ginzazkiyoten Zintza/.kiyotcti Zitzazkiyoleii

Zayi'Wii

(» )

N iritz a T n tc k a n Ints iy o te k n n / .i t ¿ a y o i e k a i i

N in i:* y c K e n a n (n lt« y o i« ti* ti Z iu a y o M n a n

OintzR2kiy?k6 R Oinisazkiyenan Ziisftskiyeka*' ZitzBAkiyeiun



145 -

Zatzakiycte ( I ) Bckiyote Zatzakí¿kíyote Bekizkiyote

Erori

Tú cáeles E l caígales Vosotros caedles Ello s cSiganlcs u b j u n ' t l v o

PRESENTE Natzakiyoten (2) Zatzakiyoteii Dalzákiyoten Oatzakizkiyoten Zatzakúkiyoten Datzakízkiyotcn

Erori

Y o Ies cala Tú Ies caías E l les caía Nosotros les caíamos Vosotros les caíais Ellos les caidn

PASADO

Nenkiyoten (3) ZenkíyotcR Zekiyolen Cenlzizkiyoten Zcnkizkiyoten Zekizkiyoten

Erori

Y o les cayese T t les cayeses E l les cayese Nosotros Ies cayésemos Vosotros les cayeseis Ello s les cayesen

ode FUTURO

Eroriko

Níntzayoteke (4) Zintzayoteke Litzayoteke üintzazkiyoteke Zintzazkiyoteke LUzazkiyoteke

(•) Akiyut«k

Akiyoleo

K a k i/o t e k « n

N aki^u ten a n

Aklyoiekao Aki/otenan D«k\yoc»kan Dak¡yoien*)i Oakisiciyotdkiii Gékukiyownan *5)

D a k ÍB k Í}O t« k k il ííe n k iy v ie k a n E o k Íy o i« k t n Z « k ly o ie k a n C s n k iiH iy o tc k a n

D a h itk iy u te n a ii M cnkiyotcìnm S n k iy o ie n n n Z « k i/o i« b A n G enkw kiycrienan

Z e k iz k íy o ts k a n Z e k is k iy o te n in

P R Ó X IM O

Y o les caería T á les caerías E l les caería Nosolros les caeríamos Vosotros les caeríais Ellos les caerían Í4)

Ninttftyoiektk lu(2»yot
« (•*iski>'0 i«ken D a iz k ijo t c k e k D iiz k :y o t e k c n

Ikurák

Noticia dcl faUccimiento D^aierlo Ando, calvo, estéril P o r grupos Regencia De vez en cuando En aquel tiempo Acabarse, agotarse Para hacer la limpieza P o r lo menos Ser antipático X X X V I l l ’g a r e n

ll'b cfiya Lckaro=eremu Sola Saldoka, sainaldoka Bakalduntza Bein edo bein Bein arfan Al tu, atu üarbiketak egiiekn Bel^ik-bein Oaitz izan

e u z k e lg a y a

Les ha venido un estudiante con ocho libros — Le» han venido los pa­ rientes con la noticia de la muerte de su abuelo.— Se les ha muerto cl abuelo en la selva. *Rn el desierto,-Estam os en un ándo desierto sin Comida ni beblOa. -Sentaos por grupos en este Uano.— Se íes abreviarán )os días de su regencia,— Se les puede acabar cl vino,— Se les pueden acabar la luna y las estrellas.-Yo podía serles perjudicial, tú podías serles bienheehor; nosotros podíamos serles perjudiciales.-Vosotros no podéis «eries perjudiciales. Y o puedo gustarles para hacer la limpieza.— Ellos pueden gustarles para hacer la limpieza.- Nosotros podemos agradarles para hacer la lim pieza,-Yo Ies agradaría, - T ú les agrad arías.-El les agradarla —Nosotros no les agradaríamos— Vosotros no les agradaríais, tai vez,— Ellas por ío menos les agradaríaji sea por el parentesen ó sea por su (de ellas) bondad, pi>rque son bien miradas y vistas de todos.— Venid de v íck»n

K % tx c to íe n a n

ElofckAn

Hiofcntn

Zctoi'ekan

/Cetnrenan

G « tx « tn 8 ie k iin C ra(K eU ^ sw n in

^eio&cckiQ

'/idotienen

NciHorkiyoten- Nenlofkiyen Zentoikiyoten Zcntofkiyen Zelorkiyoten— Zelofkiyen Gent 0 2 ki yoter= G entozkiy en Zenlozki y olen=Zentüzkiy en Zetozkiy oten=Zetü zkl yen

Nentofklyoïi Zentofkiyon Zetofklyon Oentozkiyon Zentoîkiyon Zeto;^kiyon

I rT% p A T A

v o

p rim e ra fo rrn a: ven Aioz, zatoz, zato «kizun 0 -n-zkizun

Z-n-zkidan Z- -zkidan 1 1

.............................................

Z- -zkizun

Z-n-zkigun Z * -zkigun

N-n-kioii Z-n-kion Z- -kion G-n-zkion Z'H-zkion Z- -zkion

vn

VI 1

Û8 N-n-kÍ2 utert

Z-n*kigun Z- -kígun



Te

Z- -kizufen G-n-zkí2 uten Z> «zkizuten

N-n-kioíen=kien Z-n-kioten Z- -kíoten G-n-zkío visto £j lo ha visto Nosotros lo hemos visto Vosotros lo habéis visto Ellos lo habrán visto

Det (2) Dezu Du Dcgu Dezute Dute

( i ) ! x ) e»*ufví1e tnm b ián i t e y t a a cu su tiv o « u o b je io s d ir o c u » ; v . g r.: le amo, b u « o . S irva, e«ta n ota p a ra la s dem á« c o n ju g M io n » . ( 2)

I í « k , flen

Í3 )

U k a n ,u " » n

PASADO

Nuen (1) Zcnducn Zuen Oenduen ZenJuten Zulen

Ikusi

HEM OTO

Y o lo vi Tú lo viste E l lo vió Nosotros lo vimos Vosotros los visteis Ellos ios vieron

P L U S C U A M P K ÍF E C T Ü

Ikusi izan

Det Dezu Du Degù Debute Dule

Yo lo había visto Tú lo babias vislo E l lo habla visto Nosotros lo habíamos visto Vosotros lo habíais visto Ello» lo habían visto

PLU SCU AM PERFECTO

Ikusl izun

Nucn Zcnducn Zuen Gtnduen Zenduten Zftten

PUTUKO

Ikusiko

(i)

c t o n i o c1 im p c r f e c lr s .

Del Dezu Du Degù Debute Dule

P R Ó X IM O

REM O TO

Y o lo hube visto Tú lo hubiste vislo E l lo hubo visto Nosotros lo hubimos vislo Vosotros lo hubisteis visto Ellos lo hubieron visto

IM P E R F E C T O

Y o )o veré Tú lo verás E l lo verá Nosotros lo veremos Vosotros lo veréis Ellos lo verán

FUTU RO

Det Dezu Du Degli Dezute Dute

fkusí izango

PÜRFECTÜ

Yü lo habré visto Tú lo habrás visto K1 lo habrá vislo Nosotros lo habremos visto Vosotros lo habréis visto Ello s lo habrán visto it iv o

IkusI

Vélu tú Véalo él Vedlo vosotros Véanlo ellos

Haazu ( l ) Bcza Eza^ute Bezate

«,1 b j u n

iV o

PRESEN TE

Ikusi

De^adan ( 2 ) Dezazur^ De zan Deziigun Dez azulen Dezaten

Y o lo vea Tú lo veas R ilo vea Nosotros lo veamos Vosotros lo veáis Ellos lo vean

PASAD O

Ikusi

Nezan (3) Zenezan Zezan Genezan Zene¿a(en Ze?aten

Y o lo viese Tú lo vieses Kl lo viese Nosotros lo viésemos Vosotros lo vieseis Ellos lo viesen (2)

d ]



««an

Ne***«in En»akan Cnino&ri Z«2IÜU)1

Z « ;iíífi» n

anai«n

Dezaket ( I ) Dezaken Dezake Dezakcgu Dezakezuic Dezaktte

Ikusi

Y o lo puedo ó podré ver T ú lo puedes 6 podrás ver HI lo puede o podrá ver Nosotros lo podemos 6 podremos ve? Vosotros lo podéis ó podréis ver Ellos lo pueden 6 podrán ver

PA SA D O

Nezake (2) Zenezake Lezake Gene/.ake Zcnczakete Lezakctc

Ikufti

P R Ó X IM O

Y o lo podía ó podría ver Tú lo podíus ó podrías ver E l lo podía ó podría ver Nosotros lo podíamos 6 podríamos ver Vosotros lo podíais ó podríais ver Ello s lo podían ó podrían ver

P A S A D O R E M O T O , 7 it u iü ie n

r© p « u -

A

Skusi

Itzazu ( 1) Bitza It/axule

Velos Véfilos Vedlos Véanlos

u b j L« n % i

PREáEN'l'K

Ditzadan (2)

Y o los vea T (í los vea» £1 los vea Nosotros jos veamos Vosotros los veáis Ellos lo» vean

D it /.H /.u n

ikusi

D i Izan Díizagun Ditzazutcn Ditxaten

PASADO

Ikusi

Nitzan (3) Ziñilzan Zitzan Giíiitzan Tiíftitzaten Zitzaten

,

Y o loa viese Tú los vieses E) ios viese Nosutros ios viésenios Vosotros los vieseis Ellos los viesen

(1 ^

Ilz a k » i t s a n

(í)

D iis a ilu d a n ,

d itz a n a d a n

lt7 4 « k A n ,

iu a n in

IlMkan,

D its ftk a n ,

d ils a n a n

Z il£ K k a n ,

ziUanan

D itía k tg u n ,

d i l s e n i i js u n

(• ir ttx a k ftn .

g ita a n a n

DittMikatci),

(i)

N its a V a r t,

ni(2«Ufta ¡(s a n a n

¿lUnnaten

PPEÖ KN TE

Ditzake! ( l ) Ditzakezu DUzake Dllzakeßu Ditzakezute Ditzakeie

ikusi

Y o puedo 6 pod:é verlos Tú puedes ó podrás verlos E l puede ó podrá vcrlua Nosotros pudemos 6 podremos verlos Vüsotros podéis ó podrds verlos EHos pueden ó podrán verlos

PASAD O

Ikusí

Nilzake ( 2 ) Ziñitzake Litzake Üiñitzake Ziñltzakete Lltzakete

Y o podía verlos Tú podías verlos E l po«lía verlo» Nosotros podíamos verlos Vosotros podíais verlos Ello s podían verlos

PASAüO

Ikusi

{li

D itZ A k ia t,

lUftkek,

Nítzakian (3) Ziñiizakian Zitzakian Ginrtzakiaii Ziñltzdkctian Zitzakctian

D i lt * k « i e k , d ilíB k e ie n F ó n n i 3« a ñ a d ie n d o

leroerab p er»o n aa.

an i

REM O TO

Pude verlos Pudiste verlos Pudo veMos Pudimos verlos Pudisteis verlos Pudieron verlos (a)

dilZAkcntt iuakcn

SiUíkek,

niU^Vcn

(t M k f k , i i? * k c n L i l z a k c t . U l? a k r n G i» i« a k e k , 0 ínt8 «k en

D ilS fth c k , d itz a k c n D íis a k i« s u » d iis a k e n a g u

(3 t

P R Ó X IM O

la s

(,ils a k e t« k , (it ía k e lc r i y c a m b ia n d o c n

HotIotics ú t[ «fiter'or

e 14 / o e

las

d < jp a * )C iv o d A i p 0 %Ark0 i«|{ /

PR ESEN TE

Al Al Al Al Al Al

ba'ditzat baMitzàzu ha'diiza ha'diizagu ba'ditzazure ba’ditzale FU TU RO

Ikusi

Al Al Al Ai AJ Al

Si Si Si Si Si Si

puedo verlos puedes verlos puede ver Jos podemos verlos podéis verlos pueden verlos

C O N JE T U R A L

ba’nilza ba’zinitza ba’litza ba’giñitza ba’zlfiitzate lia'llt/ate

Si Si Sí S¡ Si Si

pudiese verlos pudieses verlos pudiesen verlos pudiésemos verlos pudieseis verlos pudiesen verlos

O o n d l c l o r \ A l

F U rU ftO

Ikusiko

Nimke Zimtuke :itzaia zoflzikuak Egungo itzaldiyan moxkofak ukitii diiu * Nik iküsi nitzake Atzaldu Zuk atzaldu ziñitzake U&ascme Bcre ugasemiak ekan litzaicke Ekari 7 Ítzaketian maixterak N ik afkitu al-banitza nere gurasuak Nere olaskuak afkitu al-ba/Jnltzate Bcrak afkitu aUbalitza ckariko li•tuke Jango nitukc Abestuko ziñiluke Nofk ez lihike ukituko? Guk joko ginitukcau oraüi baño lenHgo Ayek oiitzat ematen ba lituzte JaungoikoHh'IÉi?ITO IMI*ERKKCTO

Ikusten

Didkk Ziüek Zi4ateV

Did«n Zidan

Ziñtdan (2) Zidan Zi ñi daten Zi daten

Me Me Me Me

lo veías lo vela lo veláis lo veían (j)

Idakin í^idahan

Idinan Xidanan

Zidakaten ZidáfUiMQ

/

Ikusi

Zadazu (1) BùM Zàdazute Bizatct

Vémelo Véamelo Védmelo Véanmelo

PRESEN TE

Ikuftl

Dizadczim (2) Dizadan Dizadezuten Dizadaíen

Me Me Me Me

lo lo lü lo

veas vea veáis vean

lo lo lo lo

vieses viese vieseis viesen

PASADO

Ikusi

Zlriizadan (3) Zizadan ZifI izad aten Zizadatcii

Me Me Me Me

n 9 i » PRESENTE

Ikusi

( i)

Dizadílkezu (4) Dizadake Dizakezute Dizadakcte

Puedes ó podrás vérmelo Puede 6 podrá vórmelo Podéis ó podréis vérmelo Pueden ó podrán vérmelo

Zníd«k. &aÍdAn Enz«dtk«n K n z A d tn u n

( 2j

/iudakatcn ZiZfldftntUn

(4)

ZistuUkkn

D istd ak a n

RzadaVar) Dizadanan

;^isad(iniiA

D)zadaka(c*n Di£«daniten Ezadsbek Ezaüaken Di£«d«k«k DizAdfiken DirfldakeUk

l)i8adaketei>

PASAD O

ikusi

Ziñizudake ( I ) Lizadake Ziñizádakcto Lizadakcte

P R Ó X IM O

Podías vérmelo Püdía vórmelo Podíais vérmeio Podían vérmelo

Pasado remoto: pudiste vérmelo=ikus) ziñízadaklan, etc. Se íorraa añadiendo un á las flexiones anteriore?. S < JD O « i% iv e d « l p ^ fe o n c la l PRESEN'li:

Ikusi al

Ba'dizaduzu Ba'dizHt Ba'Jizadazute B a ’duadate FU TU RO

Ikiisí al

Bá'zíñítzat Ba'lítzat B a ’ziñidate B a 1 i?adato

SI Sí Sí Si

me me me me

lo lo lo lo

puedes vct puede vet podéis ver pueden ver

C O N JE T U R A L

Si SI Si Si

pudieses vérmelo pudiese vérmelo pudieseis vérroelo pudiesen vérmelo

O o n A lo lo n » )

F U T U R O Í 'K Ó X I M O

Ikusiko

Ziñidake (2) Lidüke Zifiidaicke Lidatckc

Me Me Me Me

lo lu lo lo

verías verla veríais verían

Futuro remoto: tú me lo Imbleras visto •Ikusíko zirlidakían, etc. fó r­ mase añadiendo a/i á las anteriores. K n s « d « k c ii

LíMdttkea l.iia d a k c t c b

L i 2«dAk«ter\

(3)

IdAkcV L«ÍAkck

Id a k e n L c d flk e s

Id ik f f t c k

Id « k « te n

lku?ten

B a ’zimt ( 1) B a ’Ut B a ’ziñdate B u ’liüate

S í Pie lo vieras $1 me lo viera S i tnc lo vierais S I me lo vieran

Pasado próxinm; me lo hubieras ó hubieses visto= íkusi edo lku»í izan ba’¿iñii, ele. Fuluro: S í me Ío verías (vieras rt vlcscs)= lkuslko ba’ziílil ó ba^ziñidakc. • Aviso, avisar Qué me avisas? He venido á darte este aviso Seriamente, formal M e lo avisas formalmente? Sí, señor, muy seriamente Entender, comprender P a ra que me \o comprendáis A lin de que me entiendan todos los oyentes Pid o queme lo oigáis Que me lo avise Que me lo expliques Alcánzamelo No me toques la cabeza Avísenme lo que pasa (pase) Puedes traerme la sopa? l’ üdrH traerme la Purificación Dulces Podréis comerme estoa dulces? Postres S i podéis eomerme estos postres, comedlos tU'ídak H i'lid a k

SB’iídAUk

Ka’iiditcn

Gaxtigu, gaztigatu Zez gasligatzcn dldazu? Oaztigu au zuri ematera elofI naiz Ben-benetan Benet^n gaztigatzen didazu? B a i jauna ben-bciictan Uleftu Ulcftu ílizadazuten Ulertii dlzadaten enlzulc guziyak h'skat>!on dcl adi dlzadazutela Gazliga dizadala Atzaldu dizadazulá Iritxi zadazu Etzadazu burua ukitu Qazliga bizale gcrtatzen daña Ekafi dizadakezu ogi/kua? Ekafi dizadake Gaíbifick Gozokl Jan duadakczutc gozokl oyek? Mayazkcjiak Mayasken au jan alba>dizadazute, jan ezazute

Entremeses E l pucliwo (cocidos) Tú me lo comías Principio, platu de carne Los galos me comían el principio Para que no lo coman, cúbrelo Para que me lo viera Colgando, penúienle Lo puse colgando Lo puso en público Créeme esta aclaración Documento, escritura E l libelo del repudio Matrimonio separado, divorciado Me podrías (podías) comprar un vestido Nuera La nuera me lo podía compìar Kilos me lo podían comprar No jes agradará M elo pudistcnotiíicar y no lo hiciste Impedir M e io impidió la nuera Hacer perder el bascuence He cl basko en su escuela y en todos los lu­ gares que puede No será maestro Asi me lo notificaron No lo ereáis Comprobar S i me lo pudiereis comprobar S i sus enemigos me pudiesen traer el documento de su mandato Me comprobarías tú esoV Divulgar, esparcir Así se ha divulgado Ya lu habríamos leído en los perió­ dicos Hombre distraído Divulgad los buenos periódicos l.os piadosos Piedad

Bitartekuak Eltzekariyalí Zuk jalen zíñidan Jaki Katuak jaki ya jaten zidaten Esta) i e¿azu e^ dczaten jan Ikus» zizadan_ Ziniiíik, zinxilika Zinzilik ipiñi nuen Ageriyan ipiñi zuen Señis zadazuageri au Ageri, agerkai U/.tcko agetiya Bizikalarguiia Erosi Aífiizadake soñeko bat? Krain Erañak erosi lizadake A yek erosi lizadakete Ezta ayen gugt»rakiia izanen ü a¿tiga zinuadakian la etzenuen egin Oalcrazí üakrazi zidan cfañak Eu:^kera gulerazi Hrakusle bat bada, euzkera bere ikastola U alduen lokiyetan galerazitzen dueña Ezta erakuslia izanen A la gaztjgatu zidaten Klzazute smislu Egiztutu EgizUitu al-ba-ziñidate likafi al ba-lizadate bere etsayak bere aginduaren ageriya Egiztatuko ziñidake ori? Baiiatu Ala hanatu da Irakufiko gendukian albistariyetan Gizon banatua Banatu itzazute ingi onak Jaungoikozkuak Jaycra

M e lo habrías dicho M e lo habríais comprobado S í me lo pidiera S í w s ofrecieras o) postre S í me lo custodiarais S i no me manifiestas el carino que me tienes, no te fendré por her­ mano ni por arnij^o

I— 'g a r e n

tsa n ziñtdakian Egiztatu ziñidakdían Kskatten ba’lit Maya/kcna eskcint^cn ba’ziñit / Zaitzen ba’ziñidate Kzpadísazu dírazun onginaya age^ tzcn etzattui anaitzat, ezta ere adískidetzat izancn

e u z k o lg a y a

Qué me avisan Vds? Que Ins enemigos han entrado en la ciudad y que han quemado su casa — Quién me la ha qu em ado?-Los soldados la han quemado por orden del Jele.— M e lo decís en serio? S I, señor— Escriliidmc la noticia, para que pueda comprobarla ante el juez,— No hace falta ningón documento.- M e enfendfais en el discurso?--Ya to creo; era mi bascuence sencillo. Lo hice para que me entendierais.-M í madre me prohibía hablar bascucncc en casa, y el maestro me lo prohibía en la es­ cuela. --Me han puesto un anillo (efuzrun) de hierro.— M e aprenderás esta lección.— M e la podrius aprender? M e podrías comprar algo?— Ayer me pudisteis traer algún dulce, pero no me io trajisteis. Kl yerno y la iiuer* me lu certificaron. - S i me lo pudieseis dar. - S í me lo pudiesen escribir. S í rne lo pudieseis comprobar— Podemos comprobarlo y publicarlo. No lo publiquéis en el barrio.— La piedad es útil para todo. Las mujeres dadas á la piedad.— M e lo habrían dicho.— M e lo habria pedido,— S i me lo ofreciera, no lo lomaría. Cuídame este niño.

Berogei ta amaíkagaren i k a s k a y a

C u a rts fo rm a : Me los A ) Como se ve, me io s es el plural de me lo. Para obtener la pluralizacíí^n de esta forma, introdúzcase el infijo zk i después de la sílaba di inicial en ias flexiones de presente, y en las de pretérito después de las silabas z i y zifíL

PRESENTI*:

ik iisttiì

Dizkidazg (1) Dirkit Dizkidazulc Di 2 kidale l'R t 'T É R lT O

Ikusten

Ikusi

Me Me Me Me

!os los Ics los

«cs ve vei? ven

IM P h - R F E C T O

Zlñizkldan (2) Zizkidun ZlmzkiJaten Zìzkidaien

M e lo veías M e los vela M e los veíais M e los veían

Zazkidazu (3) BIzazkIt Zaz ki d azuic Bi/azkitó

Vémelos Véamelos Ved me! os Véanmelos.

l’KliSKSTE j Dizazkidazun (4) Ti,,,.; I Dizaxkidan I L)l/a 2 kidaziiten l Dlzazkiduten (1 )

(3]

D is k id a k Ì^ishidM k

D is k id in Z iz k id a n

Me Me Me Me

los veas los vea los veàis los vean

(3)

3i7kid«kan

Xizk«d4kaien

ZIskViAMlC X lskid n lS ft

Z$izkiàBM

Z»thàtn

lskid«kan

14)

/ U ijk iJu k n n

I»k«l«nar> Z i*kidara»

ZirJciJanAlM Z a 2 k )d « n « n

Dis«2kidaken DioskidAfiaii Dtrezkidklifttcn D tse rkid a n a icn

PASADO

Zinizazkldan ( I ) Zizüzkidan ZiPiixazkídaten Ziza/kidaten

Ikusi

Me Me Me Me

los los jos los

vieses viese vieseis viesen

/

]* R E S E N T E

Ikusi

Di/azkidakezu ( 2 ) DizazkldHke Dizazkidake 7 ute Dizazkidakete PASADO

Ikusi

Zífílzazkidakc (3) Uza;:kídakc 2ifli/,a/kidateke (4) Lizazkidateke

Puedes ó podrás vérmelos Puede d podrá vérmelos Podéis rt podréis vérmelos Pueden O podrán vérmelos P R Ó X IM O

Podías vérmelos Podía vérmelos Podíais vérmeios Podían vérmelos

Pasado remoto: pudisle vérmelos; Ikusi ziñizazkidakian, d e . Fórmase añadiendo an á las flexiones anteriores. 3 u p e A Ífc Ív o d o l p o C ^ n d i« !

P R E S E N T I-:

Ikusi al

(I)

B a ’dizuzkidazu B a ’Ui?axkit B a ’diza^kidazute Ba'dizazkidate

l 2 A£kÍdak«ti Z l2 4 SK Íd akftri

puedes vérmelos puede vérmelos podéis vérmelos pueden vérmdos

¡¿ftzkidanan Z iw s k id s n s n

7:i2a2(c(daka(«í) ¿Íst>:kii¿azkidikcc«Tc D iSA sk id ak cte n {4)

leke y ketí s o n

id é n t ic o s

h U lU R O

C O N JE T U R A L

Ba'ziriizazkit Ba'liziizkit Ba'ziñiza¿kidatc B a ’llxazkidalc

SI Sí Sí Si

pudieses vérmelos pudiese vértnclos pudiereis vérmelos pudiesen vérmelos

C o n d io io n e a l

FUTU H O

Ikusiko

Zíñlzkidake ( I ) Lí'.kidake ZtñIzktdakele Lizkidakete

P R Ó X IM O

Me Me Me Me

los los los los

Ikusiko zlñlzkl dakían, etc.

Futuro remoto: me los hubieras visto Fórmase aí^adiendo on al anterior. S M p O A itIV O

verlas verían veríais verían

CO*~iOÍOÍ9r>«ll

PK H SK -N 'IK

IkuMcn

Ba'ziñizkit ( 2 ) B a liz k ii Ba'zlí^izkidate B a ’llzkidate

Remídr. despachar M e las remites M e las remite sin falta M e remitiréis esos documentos? Qué manda V ? Que me remitáis esos papeles Gramática (ij

UkidaUek Li2 );ídakek L !2 k id a k e t< ;k

Is k liiu k e il L is k iJa b e n l,i» |rid a tck e n

SI Si Si Si

me me me me

los los ios los

vieras viera vierais vieran

Igofi Igofitzen dizkidazu Igofitzer^ dizkit ut/ikgahe Ageri oyek ígofico dizkidazutc? Zer aginUen dezu? fngi oyek igofi dízazkldazutela igoflzcko Elizti (a )

E « '(s k id a k » B a 'li¿ k id a k

Ha’i2k)4*A Ha’hskidan

B a 'i i í k i d a t c k

Q i 'llx k id a te n

Que me remitás las gramáticas Remítemelos luego Volcar, volver, cultivar la tierra E l ángel del Señor revolvió la losa Volviendo su» ojoa A h í está cl cordo revolcándose Volvedme los dineros robados M e los puedes (ó podrás) devolver un poco más tarde Vosotros me podéis pagar vuestra? deudas Pagar, ajustar cuentas Podéis pagar vuestras deudas confesándoy? con frecuencia Tenéis que bacer una cosa por mí, y con ella me las pagaréis S i me podéis pagar vuestras deudas Sin deu—No los necesito. Ayer me compraste siete, hoy puedes comprarme otros siete: cómpramelos,— No tengo dine­ ro. Hs lo mismo: me los pagarás otro día.— S i puedes comprármelos ahora, cómpramelos ó que me los compre tu criado. Tú puedes com­ prármelos hoy, Cáfitame aquellas décimas tati alegre*« que me cantabas ayer en el teatro de Ariagu. No eraii décimas, eran octavas, l.o mismo da; cántamelas porque son muy agradables - Podríais llevarme estas piedras y esas losas hasta la puerta de mi casa?— Y o puedo llevar una, til puedes llevar dos; aquel puede llevarme tres y entre los cuatro lleva­ remos todas. S i pudieseis remilirme los papeles aquéllos.— S i pudiesen mis condiscipulos ensenarme losíetratos de Jesús. Jesusa me los ense­ ñaría luego, sí estuviera aquí.—Ese mendigo. Hse badnlake.— M e po­ drías medir estas losas? - Sí, seíior, ahora mismo; tienen un metro y cuare n ta .- S i me las m idieses.-Sí no me las m idieses.-Ayer piule medir­ la».— Sí, ayer pudiste medírmelas, pero.,, eres tan p erezoso.-M il gracias. — Nu hay de qué.

B^rog^i ta amabigaren ikaskaya Quinta I

form a: d

I c

A

Te

lo

C I V

PRH SH N TE

Ikusten

D i2 u t ( I ) Di 211 Dizugu Dizuic P R E 'I 'K K I T O

Ikusten

(kusi

Nizun ( 2 ) /Azun Oiftizun Zizuten

Bizazu Rì^azutc

Tc Te Te Te

lr> veo lo ve lo verno« lo veli

IM P E R P F v C T O

Y o t e lo veía Kl te lo vcia T e lo veíamos T e lo veían

Véatclfi Véanlclc

(‘R E S E N T E

Dizaziidan (3) Dizazun Di^a/ugun Dizazuten

Ikusi

4> )

(3 )

l> ìy « l D ik

D ifia t D in

Dtva^

l>c))Rgu

D itc k

D iU k

D i^ a k a d a n D i» ik a n

O i2 « n « d < n D is a n a n

DiSRkamn DiZAkaten

l>Ì2 anagun r)izafiai«n

Y o te lo vea E l te Io vca Nosotros te lo veamos Ellos te lo vean (í)

N » f» n Z jy a n

N iñ a n Z iA a n

O tñ )k « n OinifkAii Z iy a t e n v:fí¡ateai

/

PA SA D O

Ikusi

Nizazun (1) Ziza/un Giílizaziiti azulen

Y o te lo viese E l te lo viese Nosolros te lo viésemos Ellos te lo viesen

PR ESEN Tb

Dizazukel (2) Dizaiuke Dizazukegu Dizazuteke

Ikusi

PA SA D O

Nizazuke (.'í) Lizazuke Giftuazuke Lizazutcke

Ikusi

1'e Te Te Te

lo lo lo lo

puedo 6 podré ver puede O podrá ver podemos 6 podremos ver pueden ó podrán ver

P R Ó X IM O

Y o te lo podía ver Cl te lo podía ver Te lo podíamos ver t e lo podían ver

Pasado remoto: pude vértelo=ikusi ni/.azukian, etc. Se forma aña­ diendo an A laa flexiones del tiempo anterior. Las terceras personas pue­ den cambiar la / en z. S t ^ p o » i1 :* v e

del

< » e t :e n o Í« l

PR ESEN TE

Ikusi al

N^sakan C iinsalC A ii

O)

KSsdkek Ll&aKek

B a ’dizaziit Ba'dí^azu B a ’dizázugii Ba'dizazute

Hisanan Zisanin CirizanBCi ^izannteii >Jizflke(k L Í2 n k e n

G in s > > < c k

Glnsaken

L i2 * k e tc k

L ii« k e tc n

Si Si Si Si

puedo vértelo puede vértelo podemos vértelo pueden vértelo (a)

nizakut'

DiukcnaL

D iía k fk D is a k e n D is H k is g u D is a k e n ftg u

Di2»^wl; üi£Qliec»n

HOTURO CONJETURAL

Ba'nizíizu Ba'ii: deuna Ugarítu Lenfiotik onera afdotegiyak ugarítuak daude czin geyago Ikusi bizazure nere begiyak Jeíkitzen da Josu m aydik, kentzcn ditu gañeku bere soñekuak ta lotsen du here genyan esku^uyal bal Nork eman dizadake ur tanta bat? Nik eman dizaruket Kskeñi de/:ayukegu sagardúa Baila garafdua ekari dizazukete Oñaze üeztokiko oñazíak Oftaze au arindu al ba dizadazu, arin zadazu Arin al ba'dizazut oflÍzkiTi»gu D is k itc n

Te Te Te Te

los los los los

veo ve vemos ven

P R E T É R IT O

J M P E K P I 'C T O

Y o te los vería E l te los vería Nosolros le los veríamos Ellos te los verían /

Nízkúun (1) Zi^^kizun Gtñizkizun Zizkízuten

IM P E R A 'I 'IV O

Rizazkizu Ikusi I Bízazkizutc

Véatelos Véantelos

b J c j rv 1 1 V o

P R E S E K fE

Ikusi

DizazWzudan ( 2 ) D i 7.azkizun Dizazkizugun Diz azkí zulen

Te Te Te Te

lyS los los los

vea yo vea él veamos nosolros vean ellos

PA SA D O

Ikusi

Nízazkizun (3) Zizazkizun Giíiizazklzun ZÍ^azkízulen R o - t «

Y o le los viese E l le los viese Nosolros te los viésemos Ellos te los viesen r> «

i A I

p r e s e n t i:

Ikusi

1«)

Diza/kizuket (4) Dii^azklZLike Dizazkizukegu Dizazklzuleke

N is ífiy tn

Ziskiyaci O i n i x h ij’kn

ZixkijíWn (3)

N iz s « k i> < « n

ZírAikihtn Zixa&^iluten

MizkiitAn Ziskjñan Gii)izkKKSENTE

Ikusi al

Ga’dizazkizut Bfl’di/azkizu B a ’Ji/azkizugu B a ’dizaz kizute F D II IR O

Ikusi al

SI SI Sí Si

puedo vértelos puede vértelos podemos vértelos pueden vérlelos

C O N JE T U R A L

Ba'nízazklzü Ba'lizazkuu B a ’glni¿azkizu Balízazkiziite

Sí SI Si Si

y o pudiese vértelos él pudiese vértelos pudiésemos vértelos piullescn vértelos

C o n d Ieie rk ttI

F U T U K O P R Ó X IM O

i Nizklzuko (2) ! üzkivukc Ikusiku üiftizkizuke Ulzkizuteke

Y o te los vería E l le los vería T e los veríamos T e los verían

Futuro remolo: te ios hubiera O Imblese visto. Añádase an al anterior. O)

N)za2 k)kH |,iw£kik«k ( Hn8«*kik«U lis u k ik e tc k

LitMkiken O h)í» V ikcn LíftR^ktVcten

(*}

Ni2^ikck

N is k ik e n

T,i J< ik e k

Liski)r«ii

2

O in s k ik e k

Gcn2 ki>c«n

L(Zkik«iek

Lííkikeicn

S u p o s it iv o

d « l e o n e S ie io n a l

PK H SEN TE

Ikusten

B a ’iiízkízu ( ! ) f^a'lizkizu 3a'giñizkÍ2ü B a ’lizkizuto

SI Si Sí Sí

y o le los vicTá él te los viera te los viéramos te Iu 8 vieran

Pasado próximo: si fe los hubtera vísto= ikusí ba’nizkizu, ele. Futuro: si yo le los vería ; ikusiko ba’n i^ izu, etc. N, B. Todos eslos líeinpos los suprimiremos en adelanfe, por juzgar al discípulo ba&funte acosfumbrado á conjugarlos. T e ios enlicndo L o s oyenfes le entienden lo das las palabras Dios te da fodas las gracias que necesifas Cuando te Jos damos Porque te los (la S i te los enfiendo T e ios remitiré T e los publicará Que fe lo$ eriviuremos Que no te los devolveremos Yugo P a ra que fe las remila Para que te remita él los yugos Para que te demos las gracias ó te las den Devuélvatelos hoy mismo Devuélvantelos Quién te puede creer tamañas men­ tiras? Quién te podrá comprar telas tan catas? (t)

K4.'ftíí>;ifc ba’li^kik D a ’e i n i z k i k D a 'liz k )t< ;k

Pa'tiiíkm Ha’ri?kín K a 'g i n iz b in n a iiz k itc n

Üleftzen dizkiziit Rnf2 uliak uie^zen dizki^ufe itz guziyak Jainku'ak einalen dizkizu biaf difuzun eskafak Ematen ülzkizugunian Ematen dízkí/ulako Ulertzco l^adizkizut Igofiko dizkizut 0 »patuko dizkizu Biyaliko dizkizugula Ezdi¿ktzugula ilzuliko Uztari Igofi dizazkizudan Ignei dizazkizun uztafiyak Eskafak eman dizazkizugun edo dizazkizulen Ifzuli bizazkizu gauf beftan If/uli bizazkizulc Nofk sinísfii dizazkizuke gozuf ain aundiyak? Nork erosi dizazkizuke oyal ainga* restiyak?

Afilando, afilar Hactiíi afilada Los ojos perspicaces Dios es ]nstu y severo Cómo te podremos afilar esa hacha? Embotada, embotar Quién le ha embotado esos cuchi­ llos? Aquel chico lerdo y bobo Si yo te las puedo afilar Vete á cl> á ver si él te las puede embotar Apag;ar la sed Apagar el hambre Si fe los podemos dar te lus dare­ mos Teófilo te los añlaba Cuando te los aflláhatnos Te los embotaban S i te los mataban Concha y y o te añlúbanios las na­ vajas Tú cosías las’cjamisas y ella cosía los pantalones Te traje las camisas para que me las cosieras Te dió esos regal Nosolros pfídíamos vérself> Vosotros podíais vérselo Ellos podían vérselo

PRESEN TE

Ikusi al

B a ’dizayot B a ’dízoyozu B a ’dizayo BaMizayogu Ba'dlzáyozulc B a ’dlzayole

Si Si Si Sí Si Si

puedo vérselo puede» vérselo puede vérselo podemos vérselo podéis vérselo pueden vérselo

PO TU RO

B a ’nizayo B a ’ziñizayo B a ’lizayo B a ’giflizayo B a ’ziñirayole B a ’lizayole

Ikusi al

c o n je t u k a l

S i yo pudiese vérselo S i lü pudieses vérselo Si 61 pudiese vérselo S i nosolros pudiésemos vérselo S I vosotros pudieseis vérselo S i ellos pudiesen vérselo

O 9 o d io io n « il PUTÌIRO

lkuok«n

o e * ^ c ii^ lo n a l

PRESEN TE

Ik u s te n

Ba'niyoie ( 1 ) Ba'zíñiyolc B a ’liyute Ba'giftlyotc Ba'¿in iyoic B a liy o lc

Y o le ofrezco la casa Qué le ofreces á la Virgen? Y o le ofrezco mi libertad M i madre le ofrece la familia Qué pedís á Dios? Su gracia Cuando se lo pedimos N o hay quien &e la pida (pide) Vosotros se la.pcdiréis Para que la veamos la cara P a ra i|ue le veáis la herida Para que le vean la caja de dinero l’ ara que le compres el coche de oro Cómpraselo Devolvédselo Quién se lu ha robado? K! enfermero E l hortelano E l portero Se lo han robado entre lr>s tres Devuélvanselo Devuélvaselo el ijuelo hagiiiirdaüo

(ij

U i'n iy o lc b i'i> o k

Uk'ni) on Dn !> f p « f*4i fei V 9

Zazkiy 0 2 u Bizazkiyo ( I ) Zaz kiy OZ lite Bizazkiyote

Ikusi

Vésclos Véanselos Védselos Véanselos

PRESEN TE

Ikusi

DIzazkIyodan (2) DIzazkiyozun Dizazkiyon Duázkíyogun Dizazkiyozulen Dlzazklyoten

Yo se ios vea Tú se los veas E l se los vea Nosotros se los veamos Vosotros se los veáis ü l l O R se los vean

PA SA D O

Ikusi

Nizazkiyon (3) Zlñizazklyon Zizazklyon OinizaKkiyon Ziflizazkiyoten Nizaz kiy oten

{!)

¿izkivok

^3 )

W iu z h iy u k ftQ tk a sk ivc rk sn

NSttzkiyonan Isazkiynnan ¿iia^Viyonkn

Cirv(¿H2>(ivokaA

O in tz a s k iy u n a n

Z is a ik iy a k a tr n

Z ÍZ R ck ly OdAUn

Z a ¿ k iy o ft

Y o se los viese T il se los vieses K l se jos viese Nosotros se los viésemos Vosotros se los vieseis Ellos se los viesen (j)

Diuxkiyuludari Dii4shiyi>r«6daa l(A z k iy u k * n N aziciTonAA D is B i^ iy o k a n D íw z k iy o ri «n D )z a z k t» o k a g u n D i f M k i y o u g u n

Disaski} ofcal9Q DiiASkiyonaUrr

PRESEN TE

Ikusi

Dizazkiyotet ( I ) Dizazkiyokczu Dizazkiyoke Dizazkiyokegu Dizazkiyokezule Dizazkiyoteke PASADO

Ikusi

Nizazkiyoke ( 2 ) Ziñizazkiyoke Lizazkiyoke üiñizazkiyote ^rñuazkiyokete Lizazkiyokete S u p o s itiv o

Ikusi al

BA’dizazkiyot Da’dizazkiyozii Ba'dizazkiyo B a ’dízazkiyogu Ba'dízázkiyozute Ra’dizazkiyote FU TU RO

Ikusi al

(»)

Ba'mzazkiyo Ba'zinizazklyo B a ’lizazkiyo B a ’ginizazkiyo B á ’zinizazkíyote B a ’lizazkiyote

D iu s k iy o k ÍB l

(M skiyokek

D ls u k iy i> k e n « t Iiu J u y o k e n

Distihiyokett CifìiMkiyokek Cmist^ivokcn

D iM ik iy o k e k

D Íza?k)yr>kptcV

D is a s k ijo k c t c n

Se Se Se Se Se Se

los los los los los los

puedo ver puedes ver puede ver podemos ver podéis vcf pueden ver

P R Ó X IM O

Yo podia vérselos T ú podías vérselos E l podía vérselos Nosotros podíamos vérselo» Vosotros podtaís vérselos Ellos podían vérselos d « l p e b o n o l* ! Si Si Si Si Si Si

yo puedo vérselos til puedes vérselos él puede vérselos nosotros podemos vérselos vosotros podéis vérselos ellos pueden vérselos

C O N JB T U H A L

Si Si Si Si Si Si

y o pudiese vérselos tfi pudieses vérselos él pudiese vérselos nosotros pudiésemos vérselr)^ vosotros pudieseis vérselos ellos pudiesen vérselos fs)

K ia a s k iy o k c k lu s k iy o k e k L ) i« » k iy o k e k

N ÍS ü Z kiyo ke n f u s k iy o k e n L Í» n ¿ k iy o k e a

GiQimxkiyokefc OuiIsMkiyoken L iz t2 k i7 0 k « t « k

(.izaslfiycik«ten

u

C o r * iO ie io r « A I

FU TU RO

Ikusiko

Nizkiyoke ( I ) Zinizkiyckc Llzkiyokc Giñizkiyoke Zíñizkiyokere Lizkiyokete

PRÓ XIM O

Y o se los ve m T il se los verías E l se los vería Nosotros se los veríamos Vosotros se los veríais Ellos se los verían

PRBSU^'I':

Ikusten

Ba'nizkiyo (2) Ba'ziñirkiyo Ba'lizkiyo B a ’giñizkiyo Ba';riftì7 kìyole B a ’li/kiyote

Se las Ico De vez en cuando Qué llevas á tu madre^ Rédito; céntimo Le han dado dinero al cinco por cicnto Le llevamos los réditos Le leeremos las noticias Dame el periòdico para que se las lea yo Quo se las lea Juan Que se las lean Concha y Pedro ti)

N iz k iy o k e k Itk iy u k e k

H itkiyo K en

(.lik iy o k e n LitJ(tyok«iL OinUkiyoRek (liPií^cc^oken

l.is k ty n k e te k L iz k ly o k e u n

Si Si Si Si Si Sí

yo se los viera tú se los vieras él se los viera nosoWos se los viéramos vosotros se los vierais ellos se los vieran

Irakufizen dizklyot Noiz edo noír Zer eramater diyozu zure amari? Eunekua; eunen tiuneko bostian eman diyote ditua Eunckuak ernmfllen dizkíyogu Irakufiko di/kiyogu beriyak Eman zada¿u iiigiya irakufi dlzazkiyodan Irakufi dizazkiyola Jnn’ek Soíue ta Peru'k irakun dizazkiyotela (í\

B a 'n iík iv o k B a ’)>J(ÍyAk 6 a*( i «k jy n k

Qa’n is k iy o n Da’iz k t jo n Dft’Ii s k iy o n

Ba’pinixkiyok n * 'lít ííiy o le k

B a '1n ktyo te si

Que las des al pastor Manifestádselo Si no son suyos, devuélvalos al dueño S i jio »on de ellos, devuélvanlos al dueño Quién se los ha robado? Kl sepulturero Golpe Puedes dar fuertes golpea al ehunchun? Puedo dárselos después de echar un trago Le han golpeado á palos Las c» 8 t * i

F U T U R O P R Ó X IM O

Ziñiglikc (1) Liguke Ikusiko \ Ziñigukete Ligukete

Nos lo B l nos Nos lo Nos lo

verjas lo vería veríais verían

d o l co«~>dleÍor>«il

lu p o

PR ESEN TK

Ikusten

(i)

B a ’^ii^igu ( 2 ) B a ’ligu B a ’ziñigute Ba'ligute

Ig u k c k L i^ k e k

I| ;u k ?n L ig u k e n

L ig u k e ie k

L ig u V n e n

Si Si Si Si

nos nos nrts nos

(s )

io lo lo lo

vieras viera vierais vieran

B a ’ig u k

K a 'ig u n

K a ’ it g u i c k

D a ’liR U ten

ünesten digu Nu» lo aprueba üncsfen diguzu Nos lo apruebas . O nesten diguzule N u» lo aprobáis Nork onetsiko dígu? Quién nos lo aprobará? Aiiutzayak onesten digunian, edoCuando nos lo aprueba cl cabrcro, zeñek onetsiko digu nos lo aprobará cualquiera Onesten ba'digute auntzayak S i nos lo apru«hín lo» cabrero» Ardua etnancti dizugu onetsl dizaPara que nos lo apruebes, te dare­ guzun mos vino ' Atamcn Mención Onetsi dezadan etzadaztUe arduaNo me hagáis mención del vino ren aíamenik egin para que lo-apruebe Idatziko diyot igofi dízagula pedar Le escribiré qae nos envíe un cán­ bat ardo taro de vino Etzadazutc ofelakorik atatu ere NI me mencionen Vd». tal cosa Oncisi dizaguten Para que nos lo aprueben E z ezazute alpefik Jaungoikuaren No menciuriéis en vano el nombre t?ena atatu de Dios Ktzaguzu ataui No nos lo menciones Etzaguzutc aiatu No nos lo menciunéís Onetsi begígu Joseba'k Apruébenoslo José Joseba’k onet»i dizagula Que nos I ü apruebe josó Eman dízaguke¿utc pedaf hat ardo? Podéis darnos un cántaro de vino? Qrdaindu /aguzuie íenik Pagádnoslo antes Orain emadgo dlzut Ahora le io daré Miren’ek eman dízaguke ozpin pix­ Puede darnos María un poco de vi­ ka bal? nagre? Eman al ba'dijaguzu eman zaguzu S i puedes dárnoslo, dánoslo Onetsi al ba’dizaguzute Si podéis aprobárnosiu Atatu al ha’dizagute _ S i nos lo pueden mencionar Rn el discurso del año pasado no» Igazko ilzaldiyan atatzcn ziñigun bere ospia hacía V. mención de su fama Bere izketan atatzen zigun bere En sus conversaciones nos menta­ ?imon deuna ba á su santa abuela Donetsibedi zure Izena Santilicado sea el tu nombre Donetsiya zu emakumien artian Bendita tú entre las mujeres T a donelsiya ?ure sabelak sorlua, Y bendito el fruto de tu vientre, Josu Jesús Sabel Vientre Sabel-miña Cólico Saheldura Diarrea Sabcldario Disentería Cure sabelak, gure jabiak Nuestros vientres, nuestros due­ lo s (frase)

Nos lo predijeron los profetas santos Nos lo enseñó San Pedro Apóstol Antes nos lo aprobabas» y ahora nos lo has reprobado Nos lo reprobaron para que lo cofíigiésemcs Nos ha mandado Dins este castigo para que le bendigamos Le dieron paca que nos ío remitiera para que nos lo remitieran Para qoe nos io curaras Para que nos lo curarais Eale novillo, nos lo podría curar V ? No icngo medicinas No tengo ganas E l novillo s Io s S i p u d i e s e n v é r n o s lo s

B a ’ l lz a z k i g u t e

O o n d I c i e n e I

FUTURO

(k u s ik o

í ')

PRÓXIM O

Z iñ iz K ig u k e ( 2 > I .i z k í g u k e

N o s l o s v e r ía s

Z ii*i» z k lg u k c lc

N o s lo s v e ría is

L iz k i g u k e t e

N o s l o s v e r ía n

|n ts a z k t};u k e k

I.isasKijsukek

Iiit&nskig:iikeii Lizaskal

PRESEM E

Ikusten

Ba'ziñizkigu ( I ) Ba'lizkigu Ba'zíftizkigule B a ’Mzkigute

Prohibir, inhibir Nos los prohíbe Nos prohibcn tos periódicos De vez eti cuando Cuando eí rral lieinpo nos impide los trabajos de selva y campo Nos vendéis los lienzys N o» ios venderéi* Como eí aflo antenor Permítenoslos Permítelo Denos los dineros, y le salvaremos Que nos los dé, y los salvaremos No nos prohíba V. los periódicos No nos quite V. los fueros Devolvednos nuestros fueros Devuélvannos nuestros Fueros y Cortes Quién nos los puede devolver? Tú nos los puede» devolver Agradecer Cómo nos podréis (podéis) agrade­ cer las cosas que hemos hecho en vuestro favor? S I tu nos los puedes devolver ( 1)

Ha'ishiguk

lia’izkÍKun Ba'iiz k ig u n

B « 'lis k ig u te k BA'hzktgotrn

Si Si Si Si

nos los vieras é\ nos los viern nos los vierais nos lü í vieran

tragotzi Eragozten dizkigu Inglyak eragozten di?.kigute (2) NoÍ7ian bein Eguraldl t:iarak eragozten dizkigunian baso ta soro blaruk Eim ak saltzen dizkiguzute Salduko dizkiguzute Igaz hezcla Zilegi zazkiguzu ZiTegi ezazu Eman begizkigu diruak ta guk gaiz* katuko degu Eman dizazkigula, ta galzkatuko diiugii E z zazkiguxu inglyak eragoizt Ez zazkiguziiteLege-z^ak kendu Itfuli 7a2kigu2utegureLcge-zarak Itzuü bcgizkigute gure Lege-Zat ta Batzafak Nork itzuli ditzazkiguke? Zuk itzuli ditzazkigukezu Eskafhj Ñola eskaftu liizazklguke^ute zuen aldez egjn ditugan gauzak? Zuk U¿uli al b a'd im kig u zu (¿ )

T in t o en CAfteUano como en

es o»curA ]n

S i nos los pueden devolver, devuél­ vannoslos necesaria la restitución porque nu» los rubaron Nos los quitaron N os quitaban Nos prohibían nuestros bailes Porqué nos prohibías los aufezkos? No nos los prohíbas P a ra que nos lo* prohibiese el al­ calde le p ad ró n 500 pesetas Para que no nos lo prohibiese, hici­ mos mención de la ley Nuestros eternos erremigosle acon­ sejaron que nos lus prohibiese No nos los pndia prohibir No nos los podían prohibir No nos los podían quitar Nos pudieron quitarlos Aguja Nos pudo quitar las agujás de coser S i el ladrón nos las pudie^^e devol­ ver, no ríos las devolvería S i los reyes nos pudiesen devolver los Fueros, mis los devolverían E l Rey nos habría devuelto nuestros derecho» Somos egofaizay S o y cgolatza S í nos los devolviera S í nos los devolvieran S I no» Ins quitaras ' S i nos los quitarais Obstinación, carácter Quedaron endurecidos en su obsti­ nación E s de buen carácter E s de mala índole

(t)

Txiuial'U^t&t

Itzült al ba’dizazkigute, itzuli begízkigute Biafe^kua da ítzulpena lapuftuzizkiguten ta Kendu zizkigutcn Kentzen zizkigutcn Debe kntren z í zkíguten g ure dantzak Zergatik aurezkiiak eragozten ziñizkigun? Etzazkiguzu cragotzi Alkute jaunak cragotzi zizazkigun, jafi ?ízkíyoten laurleko Rtzizazkigun eragoízi, legta atatu genduban Gure betiko ctzayak uaflu ziyoten eragotzi zlzazkigutcla ^Iit7:a^kiguke eragotzi Ehtza¿kigukete ertigutzi Etziflilzazkigukete kendu Kendu zltzazkiguketian Ofatz (1) jost'ofatzjik kendu zizazkigukian Lapurak itzuli al balizazkigu, eli?kigukc itzuliko Hakaldunak Lcgc-Zafak itzuli al ba'litzHzkigute, itzuliko lizkigute Bakaldtinak Itziilízizkigukian gure zuzenak Gurekoyak gera Nerekoya naiz li / u l t 7e n ba'lizkigu lt¿ult/en bali^kigüte Kcntzcn ba'ziñizkigu Kentzen baziilizkigute Seta F.ren »etan gogofturik geldfru ziran Seta ona da Seta gaixtua da

—veictk;

biújMlA.

L V IT g a re n

d u zko lg aya

Ven de vez en cuando á nuestra casa á ver nuestras campos y selvas, - Permíleme eso — No se lo perinitas porque es evidente que le hará daño.— Véndenos tus novillos como nos los vendiste el año pasado,— ¿Nos compras los novillos ó no? Y o creía que nos los comprarías ogaBo. — Estamos algo alcanzados y no podemos comprárlelcs.— No nos ven­ dan Vdcs. gatos por liebres, porque eso no es lícito,— Ha de pedirse á las autoridades que nos devuelvan los Fueros y el idioma, pyrque tndo eso es nuestro, y sí las autoridades se llaman católlcds, han de saher que en el séptímu de los preceptos divinos se manda á todos los cristianos no apoderarse de lo ajeno y restituir lo robado.*—¿Quién nos puede devol­ ver los Hueros?— E l rey y las autoridades pueden devolvérnoslos inme­ diatamente,— S i nos pudiesen devolver ya nos los habrían devuelto, * No, señor, no hay tal; pueden devolvérnoslos y deben devolvérnoslos.— Hagamos lo posible en pro de los Fueros antiguos, de la lengua y cos­ tumbres baakas, y sobre todo pidamos á Dios que nos los devuelva, por­ que si E l lo quisiera, la restitución de lo robado serla un hecho.

Berogei ta emezortzígaren ik a s k a y a

ll.‘

p o rm a:

Os lo

In d ic a tiv o

PR ESEN TK

Diíutet Ikusten

D iZ U E C

Dizutegu Dlzute P R E T É IÍIT O

ikusten

Nizuten Zí zuten Oiclizutcn Zizuten

Os Os Os Os

lo lo lü lo

veo ve vemos ven

IM P E R F E C T O

Y o os lo veía E l os lo veía Os lo veíamos Os lo vefan

£1 OS lo vea

f ìim u t e Bi2¿zuien

E llo s o s lo vean

PRESEN TK

Ikusi

Dizazutedan D izaiuten DizagüZüIcn D izaguien

Y o OS lo vea E l 08 lo vea 0 $ lo veamos O s lo vean PA SA D U

Ikusi

NIzazuten Zlzazuten G l Ai ¿azulen Zizazulcn

Yo OS lo viese E l OS lo viese O s lo Viésemos O s lo viesen

PRESEN TE

Ikusi

Dizazuteket Diza?uteke D i2azulekcgu Dizazutcke

Y o OS io puedo ver E l OS lo puede ver O s lo pociemos ver O s lo pueden ver

Nizazuteke Lizazuteke Qjmzaxuteke Lizazutekc

Yo o s lo podía ver Bl o s lo podía ver O s lo podíam os ver O s lo podian ver

d w p o s iliv o

doi

p o le r t« iA l

PRESEN TE

Si Si Sì Sì

Ba'dizazutet Ba'dizazute B a ’dixaxutegu Ba'duazulc FU TU RO

Ikusi al

C O N JE T U R A L

Sí Si Si SI

B a ’nì7azute B a ’lizazute B á ’gillizazute Ba'llzazuteke C

o

n d

yo pudiese véroslo él pudiese véroslo pudiésemos véroslo pudiesen véroslo

i o i e n *

F U T U R O

Ikusiko

puedo véroslo pu^da véroslo podemos V&O 8 Ì 0 pueden véroslo

I

P R Ó X I M O

Y o os lo verla E l os lo vería Os lo veríamos Os lo verían

Ni7uteke l.izixleke Giflizuteke Lizuteke

d « l o p n d ie ie n A l

PK H SPN TE

Ikusten

BA’nizute Ba'lizüle B a ’gíñizute B a ’lizuté

Os lo perdono Os lo perdonamos Pecado original £1 baulismo os perdoni el pecado original

Si Si Si Si

y o o s I d viera él o s lo viera o s lo viéramos o s lo vieran

Askesten dizutel Azkesicn dizirt«*gu Jatofizko obena *ogena Batayuak jatofizko obena azkesten dizute

Hn la confesión Manifiesta tu pecado al sacerdote E l te lo perdonará Qué pecados has cometido este año? Los mismísimos üel pasado Para qiic y o os lo perdone Para que él os lo perdone Decidle que os lo perdone ’ Escrihidle que os lu remita A\ menos Al menos y o os lo perdono Dios os ioperiDite Dios 08 derrame su santa grada Los santos os consigan lu que ne­ cesitáis Añadir, aumentar Puedt? añadiros un poco de leche? La Iglesia puede aumentar ó dismi­ nuir el número de fiestas del tras­ curso del año Quesu Y o os puedo dar queso No os lo podemos perdonar Kl os lo podrá perdonar S i el sacerdote os lo puede perdo­ nar (que) os lo perdone S i os lo puedo remitir os lo remi­ tiré S i os lo puede interpretar el intér­ prete Os lu advertía yo No os lo daba él? No ^ lo predecíamos? No * lo anunciaban? Le remití para que us lo enseñasen Se lo envié para que os lo diese Para que os lo viésemos Para que uS lo viese yo No sumns aptos por nosotros mis­ mos. para tomar esas medidas, ni tam­ poco para ilecir un Jesús N i tampoco....

Atorpcnan Jaupariyar! zure ubena agef ezazu Berak azketsiko dizu Zer obenak egin dituzu auften? Iga/ko befbcrak A^ketsi dizazutedan AzkelS! drzazuten Esan zayuíute a/ketsi dizazutela Idatzi zayoxute biyall dizazutela Beint/at Nik beintzat azketsit?en dizutet Jaungolku'ak azketsi bizazute Jaungoiku’ak Ixun bizazute bere esk v deuna Deunak biaf dczutena hits) bizazute Oetu=geigotu Getu dizazuteke esne xofta bat? Doibat^a ama Deunak geigotu edo gutxilu dilzake urte bafuko jayak Gaz la Nik gazta eman dizazuteket Ezin azketsi dizazutekegu Benik azkeisi dizazuteke Jaupariyak azketsi albadizazutc, azketsi bizazute Igofi aiba'diza/utet, igofiko dizutet Adirat/aiiak adirazi alba'dizazute Uaftzen nizuten Etzizuten ematen? EzgiñizDten igcfitzen? Etzizuten gaztigatzen? Erakutsi zizazuten igofi nryon Biyali niyon eman zizazuten Ikusi ginizuvtuten Ikusi ni/a/uten Ezkera ganza edo gai gcrenez Neufi oyek aftzeko ezeta Josu bat esateko ere Ezeta....

Pudría curaros esa vaca eí alb6itar M e parece que no Que »ñacepíación Que no; negativa Apuesto á que no lo hace Apuesto á que no lo cura Quédate con la afirmativa, yo me quedo con la negativa Referir, relatar Y o os podría referir lo que sucedió Nosotru» os lo podíamos referir anoche De sobre mesa Kl pecado cometido después del bautismo Ellos 0!% lo podían perdonar Os lo pudícroii referir Os lo pudimos aumentur No os lo puedo perdonar Os io pude salvar P o r mí, si ofi lo pudiera referir os lo referiría P o r él, si o slo pudiese aprobar os lo aprobaría P o r nosotros, si os !o pudlCscinos dar os lo daríamos P o r ellos, si os lo pudiesen permi­ tir 05 lo permitirían S i 05 lo ofreciera S i os lo tifreciera yo S i os lo pcrtniíjéramos Os lo habrían comido Os lo habríamos relatado O s lo habría yo aumentado Zabala os relatará la Historia de Euzkadi •

I— V M rg aren

Abere sendatzaliak sendatu lizazuteke het ori E'/. noski Bayotz; bayetza Ezetz; ezetza Egin ezet/ (frase) Send.itu ezetz Geldi zailc bayetzakin; ni geratuko naiz ezetzakin Edesfu (edcs narración) Nik edestu nizazulcke gcftatu zana Guk ha^ edestu giñlzazutekian Bazkal, apal-ondoan, etc Balayo onduan egin dako obcna Bcrrok azkclsi Uzazuteke Kdcstu zizazutekiun Oeiu giñizHzutekian EzIn azketsi xizazutekian Oaizkatu nizazutekian Nerez edestu alha'nizazute ede$ti^ ko nizutekc Bercz onetsi alba'lizazute, onetsiko lizuteke ü e r e n e / , eman alba'giñizazute, emango giñizuteke Bercz, laketu alba’!ixa:¿ute, lakcluko lizuteke Eskeintzen ha'lizute Eskeintzen ba'nizute Uaketzen ba'giíilzute Jan zizutekian Edestu gifli7utekian üetu nÍ7utekian Z&balatafak cdestuko dtzute L u ^ka­ di Rdestiya

e u z k e lg a y a

E l pecado original se perdona en cl bautismo, y todos los pecados mortales y veniales se perdonan por medio de la confesión, —Quién os perdonará tamaña ingratitud?— Y o os lo perdono porque espero que os

corregiréis.— O s lo perdonamos porque se lo perdonasleís.— Los reyes os lo dén.— Dios os lo aumente — S i yo os pudiese ofrecer un poco de queso, os lo ofrecería zhoT» mismo, pero no jo tengo,— L y sopa no es dulce y el queso tampoco. Podría el maestro enseñaros la doctrina en basko. (1 )— Puedes interpretarnos lo que dice este libro en este capítulo? — Puedo interpretároslo y os lo interpretaré si queréis.— Dice que los enemigos os quisieron quitar ó prohibir d bascuence, pero que vüsotrus no os dejasteis vencer ni convencer, y al fin ganasteis vosotros. -Que Dios os aumente la gracia para perseverar en esta resistencia á los ene­ migos de vuestra lengua.- La lengua es la sangre que vivifica, es cl aima que da vida y &i os quitan el alma, si os quitan la sangre, moriréis.

B e r o g e i

ta

e m e r e tz ig a r e n

ik a a k a y a 12/ A)

fo rm a :

Os los

[ntercálese zk i á las flexiones de la forma anterior. In d ie A C Iv e

(2,

1‘ R E S E N T E

Ikusten

Dizkizutet Dízkizute Dizkizutegu Dizklzute

Os Os Os Os

los veo los ve los vemos los ven

P R E T É R IT O IM P E R F E C T O

Ikusten

Nizkizuten Zízkizuten Oiiíizki zuten Zizkizuten

Y o os los veía 61 os los veia O s los veíamos O s los veían

(i)

El fUesíro putdc enM^trnoB la doctrina en b«s«o.

|x )

Carece d< conjugación fam ihar.

Ikusi I Bizazkizulc

E l 09 los vea; d io s os los vean #

S u b j u n 'fci

o

PRESEN TE

Ikusi

Dizazkizuiedan Dizazkizuien Dízazkjzulpgufi Dizazklzulen

Os los vea yo Os los vea él Os los veamos Os los vean

PA SA D O

Ikusi

Nizazkizutcn Zi/a/,kizulcii Giñizazkizuten Gizazkizuten

Os Ü9 Os Os

los los los los

viese yo viese él viésemos nosotros viesen ellos

P K E S K N l 'K

Ikusi

Di¿azkizuteket Dirazkizuteke Dizazkizulekegu Dizazkixutekcte

Os Os üs Os

los puedo ver los puede ver lus podemos vet los pueden vet

PASADO PRÓXIMO

ikubi

Nizazkizuleke Liza>;kizutcke Oiñizazkizuteke Llzazkizuteke

Y o podía véroslos Rl podía véroslos Podíamos véroslos Podían véroslos

dei

PRESEN TE

Ikusi al

B a ’dizazkizulci Ba'dizazkizute BaMi/azkizutegu Bá'dizázkízute

FUTU RO

(kusi dt

Si Si Si Si

puedo véroslos puede véroslos podemos véroslos pueden véroslos

C O N JE T U R A L

Ba'ilizaz klzute B a ’llz^zkizute B a ’gii^izd/:ki/ute Ba'lizázkizute

51 yo pudiese véroslos S i él pudiese véroslos S i pudiésemos véroslos S i pudiesen véroslo»

O o n d ^olon a I

FUTURO

Ikusi ku

PRÓXIMO

Nizkizuteke Lizkizuieke Gliiizkizuteke Lizkizuteke

d u p o A lC iv o

Yr> 09 los verfa E l os los verla Os los veríamos Os los verían

dal

o o r% d lclo n a l

PRESEN TE

B a ’ni