Etnografi në diktaturë : dija, shteti dhe Holokausti ynë [First ed.] 9789928237385, 9928237387

Citation preview

ETNC)GRAFI N Ë DII(TA'fURË

NEBI BARDHOSHI

OLS! ULAJ

E1'NOGRAFI Nl:i. DII(TATURÈt Dija, Shr.ed clhc: Holobnsti Yn�

Titanë PhjctM 201 R

!\bdemi;1

L'. $hb:nç1iVL'.

e

51.H)ip.:!ti�ù

Fol(1wnfin lll' köp!•dnl!'n c lihrlt Tiiul!i: Kfütja 11 grurlt 11111 !dc:k

Auwti: Nllwlii1 fiab:'I Nr. rum:\;)!' 976;\, nr, .i filrnit 1026 \',mdi: K.111·~1.:

l}.:1t1'. kn~flk 1075 IQ ln~ti1111:i i Antrnpolop,jl~c K\i!t'ltt'öfü il!w S1L1öi111it t!i Artii, J\l1ndcmii1 i.: S1·udfr11.:v..: Alb,trwlog/1kc.

Tl11Llli: /':',1w1r,r,1fi nE di~t\J!\iri.i: d'1j:i, shrcti dtw hoh.1k,1usti yflC Auwri: Ndii H:udhmbi, Olsi L1:J~1j fü;i::,·n~tht ~hl,;1;ncor ! Pro/'.Jr, /\. (b·dit:i O@iti

Dr. ll.·hk1.c:Li: ll:linp;.1 lkJ;1k.tor k:tr;tr; /1,füno:,.:1 Sh,·1dryshi±m kulruralisht, nC mCnyl'C qC i;C kt:d! d!Csini: c duh.1.H" per tC q~~nC obj~kt i ancropologjisC, Sidoqoftc, gjcndja e debatit so, mbi antropologjine brcnda apo ja,htc shoqe1·ist:, l}C j pCrkct studiucsir apo rapor~it rnc rjctdn, ndfa srndiuesit shgiprn,·2 si ,hqcri;!sin, nuk ckziswme dcri nö füliin re vitcvc 2000. Madjc, per shumö syrcsh, pikörishr fukri sc studimer kryheshin nga srtidiues tc huaj sillte problcmc ,herndorc ne re kupniarin e kulturcs apo dukurisc kulrurore. Deb,uer pfa tnc.:rodCn c njohur si jNltticipant obset·tJt:1.tirm apo kritika nd;1j ,umopologj.is,' koloniale ose nc tcrbi k.drilrn poststrukturaliscc dhc pos.t-modernlstt=, nuk u bCne asnjChcrC pjesC chetm:lorc e studirnevc emogra6.kc gjacC sodalizmk nC ShtJipEi-i, Ndfas:t, ne anCn cjet:Cr, kritika-c c bCm nda.j cmografisC shqiptarc se a.~aj i ka munguar

46

ETNOGRAl'I Nf. fltKTATURE

ckspc1·icoca c te vi:zh1,>imrit, cshti! c paplorc.''" Sugjcrojme sc kritika ndaj srndimeve etnogmlikc sh,Jipcarc, sa i rnkon ckspcdences ctnogra6ke (11e lrnptimin e te kcrkuarit nc ccrrcn) dulm t(' shikohc.t sipas autoreve. Nje deshtni e fortc qi: ndihmon per bi.'r,ic11 c k0rij dalJimi jane nmcrialct emogr·afike tB depozituam n,! arkiva1: pörkm:es. Ne lidhjc mc pu11en ni! tcn·t~n ne etnogra.finC shqiprarc ~1Jad~ p:tt((disation ofcthnogn:iphfr k11()u1/ed,_'{t, Winsqmsin: ThL: UniVL:l'Sity ofWi.scomin Prt::ss 1 f, 314-324.

98

Wl'NOGI\AFI NE DIKTATURE

jeptc pi:rgjigje. shqctcsimcvc tc nji: pmmdorie sovjetike, c di.1 do ti: islm gjitlrnjc njil gjc nc proccs. Etnogrnfü s, raporti rnc.'i organizin1ü fisnol' dhc kombit do r.2 tr.\jwhct nC ,ni::nym cC ndryshrne dh1;: duh:t i;f jefr njc zgjacim i shqcci::sirncvc t2 $hcru:u·a mC b.n, Per s:humi:: srndities. 1 pCI"shirf ki::tu ~~abejin, Palajn, Valcminlni rnadjc dhc vcfr Durhamin1 ek:dm:~nrn t; fiscvc nuk pi::.t-faqCson n_jC shenjC ~

Harc.1ho~hi, N. 2011. Vt;p, 1.: dt,

{(1f!t1u11

Bi\RDHOSHI & LELAJ ,113

pb·.sc vjcn, ndo~hc;1 lidhl~C mc fahin :,;c Dmham-i t'.;o;htC e dominuar

n.ga shqcci~s.imc1: (; njC anrropologjü:: politikc cC angazhuar1 e cila ka si pyccjc i;hcmdorc: i;:forC cil2sish kulturore kanC .shgipt.:1.r2t Jhe a j11 c bcn disa krnlrnsime mc traditat e shtett:vc: r2 Europts Ped.:ndimön.::) ku artikuloH se forma tC fisir~shccc janC gjcndur cdhc nC Gjcmrnni. i\ift: p;is,, vi.Jon krnh,1~imin dukc ni::11vln1~tr sc, kur n~ Eurnpt: mbizod!rontc padn:jtt.sia e botts

foudalc, n(: malcr t: Sht]ipi::risC k:ishim njC sisr;cm, i cili c pr:ik:cikonrc

s.i fokr bara:dn~L JidnC dhc v~i.!ln.z(;dnö, "Liria ndh" rnak r'ona 1111k !ü,hr. si nji. liri t popujvc tC So\Cn:1, ndt.ir r~f ~;ilCr .l.]:.1.b "l.iri" spt.:kul.ohc1,; nC maki, tH.lfa kuvendc tC burmvc liria i\du c pJm2 dhe c pakufizuc.1ne dhtnologjia shqiptarc nj~

p.1rndigme albanok,gjih\ t cila u kap dhe u riartikulua nf ~1

Po aty, f. 162.

136

ETNOGllAFl NI' JllK'J'AT\JIU!

Fa,mzma e Shglpi!risc si shprd1i gjcogmfikc dhc jo si cnticcc kombetar, thcnic rmibuuar llismarkuc, dulhtcti:.'rm·e n{> ~~r;nogr:dln~: e kohl~s, Tt>rrni. mht'!urine· shkü.1.1 pi..!r shrn.c cdhr 111c qfai,drimin mbrojtCs i:::C e.rnogr:1fise shc.1iptart', i dli nuk mohon ndikim~~( c kulturavc ti~ hu;1j:1. dhi:: ,,s prapambctjcn kulwron:.: dhc, si c tillc, ekzisu:nca t: mb,~tudnavc rnund i::C mente dh~'. kb.:~: i::rajci.:. 11

1

Krahina ctnogr,ifike si topos ctnognifik

Emografia shgipran: 1 disi ni.: he.slnjc, vijoi njC tradicC cmo-·g.Jcogrnfike, e cila llli fakc nuk ishtc i;: hun_j, QS pfr 1,hkoll~r1 gjetmanc t\ as pCr art~ sovjct.ih:. Shkolb antropo-gjcogratikc) mC von~\ e ri,:i.n:ikulu.lr brcnda rdadvb~mit kulturor, pCrdon:c si konct'pte ky\ ccrritoril'l dhe cilbirC gjeografikc ti:: tcrritorit, dukc i dhCn2 pri.ol'ii;cc arij ptrkundrcjt Il

I

Tylor, Il. .E. 1920. PrimititiC Cu!tu.re.· Rl Saltche; /nt() Dellf:lr>pment of k{ytho/11g_y1 />hilä5opl~')', ifr/igion, L1mg1t(l/{I', Ans rmd Custa7wi., \•ul. I, London: John l\forray, AlhL·rm,1.d srndiuesvc:: rC Insticucir. ,i; Kuh:11re.s Popolloi-c, publikes shqipc;iro i shtohcn botimcc c udhCrar~vc, crnografeve tC huaj L slu].i'pror~~ r.C fund shckullit XIX mcsi i shda11lic XX, tC cili::c qenC ccn:,;u1·u+1r pi.~r ,u-sye tt ndryshmc, si dhc bodme 11ga bashkCpunCrnrEr shktncox·t' dhe amatorC i;i:: c:mogr=lflsC shqipca.1·~. Edhe kritika c hi.:rC ndaj er.nogrnflsC slH1,iptHOSHi & LELA) pai-tüif dhe

173

apl ikimic t2 s:-1j bt~'.nd,1 institucioniL Gjirh~1shru, vija i: partisC

ruhcj edhe nga O,gauizattt t' Rini,1·C dhc Orgmu'za.ta f. Gm.,zs, tC cibt: ishin fr11at eparthl pC.r ~Cshcjr.t e rinisC dhc gruas· sl bren.lb Univcrsitccii;: tt'. Timn,Cs, nshtu t.:dhc nC insötudone r;C tjern .n.C ve11d. Nt.! orgtHli7.at'Ün ba-ZC ti:i p~u·dsC tC In:-.cirut.it [C I-lbrorisf d.hc GjuhtsisC p(:r kolfrn nC tja\C anCCart~ te saj) pCr ri:.; pCnncndm distl, ish.in: gj1,lhftari Androkli Kostall.:u·i, hhrndani Sccfonaq ·Pollo, folklorb.ci Zihn.i Sako, ctnogrnt:Cr. Hasan Q:ttipi, Mark T'inja, Fic1iri J-,laxhiu, lhjrnm lvlcdija, Ndaj, mbledhj" e 6 shkunir, "shtu sie; cdhc f)ala e lfoxhes nc küngn:;sin c V~i::2, na lajri1J\a kishc dhe i shec ni' m,',1gjes n,' besimt,wi' printi'?.., Si mund tC j~te ne poiira rcvolucionare org,tni:r.1,c;, b:lzC c !\,rrise llii fsh,1tin nrnlor Zgj:rn ce lokaliteti Hysgjobjc, nc nethin e Luslmjcs, ku g.1ti ,,, gjitha vaJ1.at qii og;i 13-14 vjc~ e poshte jani' ti' feiu:u\\ dhe d.isa r,' marrn,1r,1 c.c vogla nga prindCt, jn:;hrC ligjit ?... Si tmmd ti!. j(,•tC nC pm:inl revc,lndonarc c gjithi:! organ(zata c PanisC e n:cr.hit· tli L,!

Po ;,~y, f. 3, l-loxha. F,_ 1967 / l 9H2. Kamm1i:J.'ll;i ti:. 11dhiht.>qirJ tht s.hi;mbu!lin 11 tyrc, Vcprn j5, Insrirnri i Studim,.-vc i\bi:ksisre„Lcninisrc, Tir:mC; Nairn Frn:.hi!rl. LI 18.

llARI)H\)SHI & LEI.Al 175

Nltka.nii.n"li per ta. .ti"l'irnr k:fa:Cj pra '\pasrrirnin c barCrave fr k.Cqija': do fr ishte ap:1rad shtetcro1· nCpCrmjct instrutntnrcvc rncionale (}C ka nCn

kontroll dukc c ,htetözuar plo,csisht publiken. Mc finalizimin c procesir tC koltktivizimir ti: bujqCsisC dhc shtrirjes sC gjidrnnshmc i::C sistcmit: tC koopertltiv,wc) shteti dhe burokr:1c:ia c tij kontml.lojnl~ gjirhE tcrritorin. NE kerC. ku:ldi±r, rncc.1er1esr: st,u:ud i kooperatives u jcpte mundCsi anetarC.ve rC saj q~ te kJ.shin nC perdorim 3 dynym tokt, obm;i koopcrt1.1ivist per rC plotcsu,11· nevoj:u;: personale, filloi pCrpjckjct ptr kuftz.im in dhc rcdukcimin c tij. NC diskutimin c 24 shkunic cC vitit 1967 t~ mbajc:ur ni.: Komitctin QcnJrnr ,i! PPS!-!, ~ösh,ja c n:dukdmit fr kopshtit koopcrativist do te shcrohej prt~J HoxhCs) i dli do tC "urdhCrontc" (]i=, "Cshte gnbirn qC nC kushtct c koopt.:'.racivavc bujqi::son: t2 porsa ngrirurn nC zonai: malorc, ku toka nC"n kulturc fshtC mjafr e kufizu,tr, r'i lihcr s:do familjcjc koopcr:1tlvisre nga 2-3 dynymC tokC. Pani:.i mcndon sc njt .l di;.;ri nC 1.5 dynym toke

cshtc c mjafrndrn,c per ,;do familjc. Kjo ,;cshtjc ti' shtrohct nc popull, vc,c ai ca korrigjojc prnktikcn c ndjckur dhe ta aprovojC k.Ct:C odcntim.112 57

Kjo ,cshtjc do ti! rinicmj cdhe njchcre nc njc niblcJhjc tc rnbajtur nC Komitetin c Pari:i~C nC KrujC 25 H, ku. Ho.xha theksontc \

rn.bajrnr mt.• 8 nfncor rC vitit 1968 qC organizohej prcj

UnivCl'SiH'.riC ShrctCrnr ti.: ·rintn.~s nC bashk:Cptmln1 mc Bashki.min

?E>c1

2711

Po :1.ty, f. 173. Po ,1(y, f 175,

JlAR0H0SI-II & LELAJ 183

e Gravc tC Shgip2risC, morCn pjrsC cd.hr crnografcc. Nt: k.etC ngjarjc tC rC'ndi:sishn1c> .ktt dij:1 dhc pushted, ideo!ogjia dhe shkenca, partia dhc universiccti qcnC shkdrE nC njC) ernografltl. shl1ipt,u·c do tC pcrfo,1esohcj nga Rrok Zoj1.i. Andromaqi Gjcrgji dhc Abaz Dojakn. Nt sal!En e lcksioncvc tt' Paliacit tC KulturCs, kumti crnog1·afik jehoi rnbi 'rbhtjc gC lidhcshim rn.(: "nclryshimin e pozitCs familjare cC gruas fshar,m:" (A. Gjergji), mbi mbernrinat c fomiljes pauiarkalc dhe lufr(in kundCr ryre" (R.r. Zo,jzi) dlH: per pnsoj,1t c crnigradonic nC pozirCn shoqi:rnl'c dhc familjan: t2 gruas n0 krahinCn c Z,.\gori:;:{t (A. Dojaka). 271 NE kximin e kt1111tesav~: verehcc se emografi nuk kCrkon VetCm tC crcgojC ,uc \:.fore shch ne "rcaliredn" C njC shoqerk tc vt.nC nCn [chun c· ndryshimit radikal prcj shtetii:. Arsycja psc fjab. "rcalitet.:" v(:.ndosec nC kllapa, lidhcr n1c kufij1i ni:: formCn c c,:n:mres sisl:cmatikc apo autoccnsutCS q2 vtti:: auwtCt kishin nC pasqyrimin emografi.k i:C .shot.1t'.ri.si:: ne p) Nusfatt, d-) Zakonc vdt~kjcje. Sii; do cC vCrcjmC, idcJ;:i. c p~irgji1:hshrne t'.~hn'..~ mbkdhja c i.nforl'llacionit ctnografik 1 ku c\.'. rrCfch~:1; i gjh:hC dkli i jerC.~, bashk.i± mc prakt.ikat socialt dhr aspckrcr horCkupr.imorc l]('. i shoi:,1Croj nö a(o, Ne ciklin c py~;i;ji.:vc mc fokus lind.Jen dhc cdukimin c fcmijfve hulurntuc.si1: i k01'kohet qe tC gJnnojt, nCse qdlimi i nurtcsCs qc lind.Ja Jii„ 106 · .;l!i

Pü aty, C 67. Po ,Hy, Po acv. C72

BARDHOSJ-ll & LllLA)

199

c:: J:Ca1 iji:..'s,

ni!s~'. n,jcrCzic e ko11sidtro11i11 vcrcn rli 1nan:u:tr kur nuk kish.in fomiji! si dhc ,fori' pc,ht kishre npi11ioni slwqcror mbi ki'ti' hte qcn.C tradir:C dhc: vijontc tt ishtt· shkak i divordt: pCr 'rifrin mosl.ind_ja c fcrniji!vc, Mblcdhi::si i informacionit' d.uhet i;(~ pycstc, gjithashtu, ~dhe "si dhc sa kanC ndryshuar s-ot k0to rncndimc? J\ kCrkohct ndihma c rnjda1c? Si vcprojni:: wt familjct qC nuk· kane l~mijd .A c pdshin n:iancs2n, dhr nC r:1st se po, inc {prcrckst? A adoptojnC fomiji:ic i:: I:C; tjcri::ve dhe.1 netie po, tC kujr, cC nfomwc apo tc panjohul've?:l(I~ Pyetjet vijonin, m2 p;1.s, ni::: lidhjc me shtatzCninC c gruas, mc :1spckce (lt' lidheshin mc dhCnicn c lajmit, natyti::n dhti mCnyri::n c

kCshill.imit n~ t~ shlrnar~in dhc cC rnshmcn, rnc ti-upin dhc bc:slmct 1-rcc.h shfaqjes s-t: s-hr;1rz~nisC, parashikimi i s.e:ks-it, fornrnc c urimit, mbi n:uyi·Cn dht ripologJinC c kujdcsit familjar pCr gruan shc:1czCnC, ushc1imi dhc nngazhimi i saj ne pun.C. Po a.shn.1, kCrkuc::sit duhet fr pyesnin cdhc nCsc nC te taidunen sodalisu; sht:aczCnia vilu:j nC.n konttoll.in c mJckblsC moderne, t0 kupt:ohcj n.CSc "gjafr kohCs sC ha!'1·ts a mcrr gru,1ja njohuritC e ne:vojshmc nga organet c shfndeti::slSt e organizarnr sh()qi;ron:~? A i zbaton ajo kih:o njohuri?'\109 MC pas pyet(;sori vijonr.c t;i,: mcrrcc informadori rnbi liodjcn, duk.e u ndalur ce pi:=dlogarüj;:i c kohCs si: shtatztnisC nC kozmologjinC tra.dicionalc, bes.imec rrcd1 lindjcs 1 vcndin ku lindtc gnrnj:l, formac c ndih111ts piil' ti:: lindur si dht format c lajmfrimit. Po ashr.u, lnfonnacion kerkohej fr rnt~rrcj nCsc lindjct: vijonin tC:: kryhcsh.in. "nt• sht:Cpi ;1po matcrnitct? Kur tshtC 1rnpur rnilccrnitcti? Gnri:.: qC li11din nC sht;Cpi a vjen c'i ndihmojC mami.a? A k;mC ndryshuar kushcet h1gjicni.kc nC tC dlat lind frmija?n 3 w E njCJta opcikC vijontt dukc pytrnr pfr pcriudhCn c lehönise sC gnrns mbi kohCZgjatjen e saj, besiinci.: qC e rn:::thonin atC, _1n~

Po :i-ry.

.l() 9

Po :i.ty, f 73.

·.l)\I

Po Jhm qi.: tmogp.lh kishin dni:1r ~i bt1rim. qCndri1m.:t dhc oricndml.!r {: dhena nga P.1rtl:1 dh~ Envcr Hm:ha n1bi 9C.:;hrj(: t~ i:aktu:u·a, por end(: nuk shikoht~ si hmimt kt·yt:sor. "Dokmrwmct i;; m;1tcriak:t c: Pani.~{! si dhc mi.!!>imcr (' s!wkut Ei1vt:t' Hoxha 11C lidhjc rnt.: sr\Hlin1i11..: probkmeve ti: ndryshmhin n:w ligj, armi!'..1r.C c jashtbn ishin .shpallur c ri_r;;hpallur) n