Vocabulario elemental kichwa y expresiones frecuentes español - kichwa

2011. — 23p.(место издания неизвестно)Краткий тематический словарь эквадорского кечуа.La familia – ayllu Colores – tullp

151 61 331KB

Spanish Pages [23]

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

Vocabulario elemental kichwa y expresiones frecuentes español - kichwa

  • Commentary
  • 1464341
Citation preview

VOCABULARIO ELEMENTAL y EXPRESIONES FRECUENTES ESPAÑOL - KICHWA

Luis Enrique Cachiguango Cuadernos de formación y capacitación de los(as) voluntarios(as) de Cielo Azul - 2008

Reedición: 2011

LA FAMILIA - AYLLU Abuela. Abuelo. Anciana. Anciano. Vieja. Viejo. Hijo. Hija. Papá, padre. Madre, mamá. Padrastro. Madrastra. Hijastro. Hermanastro Hermanastra Hijastra. Nuera, cuñada. Yerno, cuñado. Tío. Tía. Madrina. Padrino. Ahijado, ahijada. Familia. Hombre. Mujer, esposa. Esposo, marido. Hermano (entre hermanos). Hermana (hermano a hermana). Hermano (harmana a hermano) Hermana (entre hermanas) Ser humano. Sin marido, soltera. Sin esposa. Soltero. Viudo, viuda. Huérfano. Joven, adolescente (varón). Joven, adolescente (mujer). Niño, niña. Amante. Conocido. Amigo.

Hatun mama Hatun yaya / hatun tayta Paya mama Ruku yaya / ruku tayta Paya Ruku Churi Ushi Yaya / tayta Mama Layaya / latayta Lamama Lachuri Lawawki Lapani Laushi Hachun Masha Tiyu yaya / tiyu tayta Tiya mama Achik mama Achik yaya / achik tayta Achik wawa. Ayllu Kari Warmi Kusa Wawki Pani Turi Ñaña Runa Kuytsa Wampra Sapalla Wakcha Wampra Kuytsa Wawa Kuyashka Riksi Mashi

COLORES - TULLPUKUNA Amarillo. Azul. Rojo Verde. Café. Morado, violeta. Lila. Gris. Rosado. Negro. Blanco. Negro intenso

Killu Ankas Puka Waylla Paku Maywa sayni Suku Wamintsi Yana Yurak Yana yana TIEMPO - PACHA

Tiempo Hora Espacio Mundo Naturaleza Universo Reloj Minuto. Segundo. Año. Medio año. Mes Semana. Madrugada Día. Medio día. Tarde. Noche. Media noche. Amanecer. Anochecer. Tiempo pasado. Tiempo presente. Futuro inmediato. Futuro mediato. Ayer Anteayer. Hoy, ahora. Mañana.

Pacha Pacha Pacha Pacha Pacha Pacha Pacha tupuk Tatki Uchilla tatki Wata Chawpi wata Killa Hunkay / kanchisri Tutamanta Puncha Chawpi puncha Chishi Tuta Chawpi tuta Pakarina Tutayana Yallishka pacha Kunan pacha Ñapash shamuna pacha Unaypi shamuna pacha Kayna Sarun / kaynapak kayna Kunan Kaya

PRODUCTOS AGRÍCOLAS - MURUKUNA Maíz. Fréjol. Maní. Choclo. Maíz germinado. Camote. Quinoa. Yuca. Patata. Mashua. Oca. Sambo, calabaza. Sapallo. Chocho. Melloco. Porotón. Zanahoria. Jícama. Chulpi. Morocho. Maíz blanco. Maíz negro. Maíz amarillo. Maíz rojo.

Sara Purutu Inchi Chukllu Khura Kamuti Kinuwa Lumu Papa Mashuwa Uka Zampu Sapallu Tawri Milluku Raku purutu Rakacha Hikama Chullpi Muruchu Yurak sara Yana sara Killu sara Puka sara

FRUTAS - RURUKUNA Naranja. Piña. Ají. Ají menos picante. Ají picante. Aguacate. Papaya. Chirimoya. Huabo. Plátano. Capulí. Mortiños. Motilones. Tacso.

Chilina Chiwila Uchu Mishuma uchu Rukutu uchu Palta Papaya Chirimuya Pakay Pal anta Kapulli Murtiñu Mutilon Takzu

EL CUERPO HUMANO – RUNAPAK AYCHA Pelo, cabello. Cuero cabelludo. Sien. Oreja, oído. Cerebro. Cerebelo. Cara, rostro. Ojo. Pestaña. Bigote. Barba. Diente. Muela. Labio. Mandíbula, quijada. Nariz. Fosa nasal. Glándula pineal. Lengua. Boca. Garganta, cuello. Nuca. Clavícula. Ceja. Esófago. Pecho. Seno. Hombro. Axila. Mano. Dedo. Uña del dedo de la mano. Mano izquierda. Mano derecha. Codo. Dedo pulgar. Dedo índice. Dedo del corazón, dedo del medio. Dedo de la cabeza, anular. Dedo meñique. Esternón. Corazón. Columna vertebral, espinazo. Médula espinal. Pulmón. Riñón. Hígado. Páncreas. Estómago. Intestino grueso.

Akcha Akcha kara Phallkala Rinri Urna ñutuku Washa ñutuku Ñawi Ñawi lulun Ñawi millma Shimi millma Shimi kiru Huchu kiru Shimi kara Kimpu / kashtuna Sinka Sinka utuku Ñawi chakata khallu Shimi Kunka Kunka tullu Chakata tullu Ñawi pata millma Tunkuri kasku Chuchu Rikra Rikra uku Maki Ruka Maki ruka Lluki maki Alli maki Muku Paya ruka Rikuchik ruka Shunku ruka / chawpi ruka Uma ruka Wawa ruka Kasku tullu Shunku Washa tullu Washa tullu ñutuku Yurak shunku Yana shunku Yaku shunku Hantsa Puzun Raku chunchulli

Intestino delgado. Vejiga. Orina. Caca. Ombligo. Hueso púvico. Vello púvico. Pene. Vagina. Testículo. Nalga. Ano. Muslo. Pierna. Rodilla. Pie. Talon. Dedo del pie. Uña del dedo del pie. Sangre. Vena, arteria. Carne, cuerpo. Lágrima. Saliva Lunar. Lagaña. Amargo, hiel, bilis. Sudor. Moco. Regazo. Paño, mancha de la cara. Verruga. Articulación. Tobillo. Espalda. Placenta. Barriga, vientre. Piel. Mejilla. Caracol del oído. Palma de la mano. Dorso de la mano. Planta del pie. Músculo. Hueso. Cráneo. Hueso frontal del cráneo. Nervio. Coxis.

Ñañu chunchulli Ishpa phuru Yaku ishpa Hatun ishpa / isma Pupu Pata tullu Pata millma Ullu Raka Kuruta Siki Siki utuku Mama chanka Chanka Kunkuri Chaki Chaki washa Chaki ruka Chaki sillu Yawar Anku Aycha / ukku Wiki Thuka Ana Kakatsu Hayak Humpi Huña Miklla Mirka Mitsa Muku Pinkullu Washa Wawa mama Wiksa Kara Ñawi chichu Rinri kuru Maki hawa Maki washa Chaki uku Sinchi aycha Tullu Uma tullu Ñawpa uma tullu Phawachik anku Siki tullu / siki chupa tullu

ANIMALES – WIWAKUNA Gavilán. Hormiga. Serpiente. Zorro, mofeta. Lobo. Perro. Pez. Mosca. Lechuza. Buho. Cuy / conejillo de indias Larva de escarabajo. Escarabajo. Gusano. Picaflor. Armadillo. Caracol. Rana comestible. Rana. Mono. Lombríz. Cerdo. Mariposa. Puma. Luciérnaga. Venado. Gallinazo. Tórtola Paloma Araña. Tortuga. Ganado. Llama, oveja. Gallina. Pollo. Rapoza. Pato. Lagartija. Cangrejo. Comadreja. Chivo. Gato. Ratón. Piojo. Pulga. Piojo del cuerpo. Huevo de parásito, liendra. Larva. Huevo.

Waman Añanku Amaru Añas Atuk Allku Challuwa Chuspi Chushik Kuskunku Kuy Khuzu Katsu Kuru Kinti Kirkinchu / kachikampu Churu Walaku Hampatu Kushillu Kuyka Kuchi Pillpintu Puma Nina kuru Taruka Anka Urpi kukulli Uru Yawati Wakra llama Atallpa Chuchi Chucha Kulta Waksa Apankura Chukuri Chita Mi si Ukucha Usa Piki Pillis Tsia Tsini kuru Lulun

Condor. Quilico. Curiquingue. Pájaro, ave.

Kuntur Kiliki Kurikinka Pishku PLANTAS - YURAKUNA

Planta. Árbol. Hierva. Nabo. Floripondio. Ortiga. Chilca. Clavel. Flor Hoja Semilla. Pumamaqui Quishuar Tabaco Totora Liana. Palo, Madera Hierba rastrera Hongo Espina Alga acuática. Payco Penco. Lechero Tronco Raíz

Yura Kiru Khiwa Yuyu / panra Wantu Tsini Chillka Wayta Sisa Phanka Muyu Puma-maki Kishuar Shayri Tutura Anku Kaspi Allpa khiwa Kallampa Kasha Pimill Payku Tsawar Pinllu Kullku Sapi

VESTIMENTA – CHURANAKUNA Falda Blusa Faja. Faja-madre. Faja-delgada. Ropa. Anillo. Collar. Sábana. Manta, trapo. Bufanda. Arete. Zapato. Alpargates Medias. Saco Abrigo Prendedor. Bolso. Pantalón. Camisa. Camiseta. Poncho. Sombrero. Gorra. Manilla, pulsera. Corona.

Anaku Warmi wara Chumpi Mama chumpi Wawa chumpi Churana Shiwi Wallka Phacha Phintu Kunkallina Rinrina Ushuta Ushuta Phintu ushuta Kushma Raku kushma Tupu Shikra Wara Kushma Uku kushma Ruwana Muchiku Muntira Maki-watana Llawtu

ACCIDENTES GEOGRAFICOS – ALLPAPI TIYASHKAKUNA Tierra. Pantano, ciénega. Peña. Ladera. Terrón. Llano, campo. Borde, orilla. Hondonada. Monte, bosque, selva. Lodo. Arena. Montaña, cerro. Quebrada, barranco. Costa. Loma. Pirámide natural, Acequia. Río. Tierra blanca. Tierra negra. Tierra estéril. Tierra fértil. Tierra roja.

Allpa Wampu allpa Haka Shayak allpa Kurpa Pampa Manña Pukru Sacha Turu Thiyu / illul Urku Wayku Kunuk allpa Tula Kutama Wayku Mayu Yurak allpa Yana allpa Tsala allpa Alli allpa Puka allpa

VERBOS – IMACHIKKUNA Masticar Tejer Hartar Bostezar Estrenar Bañar Reír Estornudar Correr Ser / estar Dar Separar Acercar Chamuscar Vender Comprar Torcer Robar Vigilar Partir Poner Llorar Nacer Curar Sudar Mentir Pegar Amar Atrancar Emborrachar Pedir Comer Pastar Encargar Aumentar Mezquinar Besar Querer Soñar Asar

Akuna Awana Saksana Ampana Arina Armana Asina Atsiyana Kallpana Kana Kuna Phatsayana Kimina Kaspana Hatuna Rantina Kawchuna Shuwana Chapana Chawpina / rakina Churana Wakana Wachana / pakarina Hampina Humpina Llullana Makana Khuyana Harkana Machana Mañana Mikuna Michina Minkana Mirachina Mitsana Muchana Munana Muskuna Kusana

Decir Adelantar Esconder Abrir Caminar Dormir Escribir Leer Hablar Descansar Morir Tocar Cantar Medir Odiar Oír Caer Aysana Abrazar Aprender Ayudar Cocinar Pensar Contar Agradecer Yacer Probar Rotar Unir Coser Sembrar Volver Bailar Creer Beber Llevar Traer Cargar Arrastrar Crecer

Nina Ñawpana Pakana Paskana Purina Puñuna Killkana Killka katina Rimana Samana Wañuna Takarina Kawana Tupuna Tsiknina Uyana Urmana Halar Ukllana Yachakuna Yanapana Yanuna Yuyana Yupana Yupaychana Sirina Mallina Muyuna Tinkina Sirana Tarpuna Tikrana Tushuna Iñina Uphiyana Apana Apamuna Aparina aysana Wiñana

COMPLEMENTARIOS Vertical Inclinado arriba Arriba Aquí Sur Este Grande Derecho Bien, bueno Nacimiento Vida Día Masculino Frío Sol Sal Triste Viejo Vieja Usado Fuerte Duro Pesado Hablante Esposo Largo Rico Bonito Guerra Cuerpo Grueso Caminante Espeso Curva Afuera Seguir Vacío Reír Blanco Comezón Fuego Tierra Amar Principio Opaco sembrar

Shayak Wichay Hawa Kay Wichay suyu Inti suyu Hatun Alli Alli Wachariy / pakariy Kawsay Puncha Khari Chari Inti Kachi Llaki Ruku Paya Ruku Sinchi Sinchi Llashak Rimak Kusa Suni Charik Sumak Makanakuy Aycha Raku Purik Sanku kinku Kancha Katina Chushak Asina Yurak Shikshi Nina Allpa Khuyana Kallariy Amsa Tarpuna

Horizontal Inclinado abajo Abajo Otro, otra Norte Oeste Pequeño Izquierdo Mal, malo Muerte Otra vida Noche Femenino Caliente Luna Dulce alegre Joven (hombre) Joven (mujer) Nuevo Débil Suave Liviano Mudo Esposa Corto Pobre Feo Paz Alma Delgado Paralítico Aguado Recto Adentro Abandonar Existe Llorar Negro Dolor Agua Aire Odiar Fin Claro, luz cosechar

Sirik Uray Uku Chayshuk Uray suyu Tuta suyu Uchilla Lluki Mana alli Wañuy Chayshuk kawsay Tuta Warmi Kunuk Killa Mishki Kushi Wampra Kuytsa Mushuk Kalak Amuk Phankalla Upa Warmi Putu Wakcha Millanayay Kasik Sami Ñañu Suchu Chuya Tsiklla Uku Sakina Tiyak Wakana Yana Nanay Yaku Samay Tsiknina Tukuriy Achik Hapina

PRONOMBRES PERSONALES – SHUTIPAK RANTIKUNA Yo Tú Usted Él Ella Nosotros Nosotras Ustedes / vosotros Ellos Ellas

Ñuka Kan Kikin Pay Pay Ñukanchik Ñukanchik Kankuna / kikinkuna Paykuna Paykuna

CONJUGACION DEL VERBO COMER EN TIEMPO PRESENTE – KUNAN PACHAPI RIMARIKUNA Yo como Ñuka mikuni Tú comes. Ud. come Kan mikunki / kikin mikunki El come, ella come Pay mikun Nosotros comemos, nosotras comemos Ñukanchik mikunchik Uds. comen, vosotros / vosotras coméis Kankuna mikunkichik / kikinkuna mikunkichik Ellos, ellas comen Paykuna mikunkuna CONJUGACION DEL VERBO COMER EN TIEMPO PASADO – YALLISHKA PACHAPI RIMARIKUNA Yo comí Ñuka mikurkani Tú comiste Kan mikurkanki El comió, ella comió Pay mikurka Nosotros comimos, nosotras comimos Ñukanchik mikurkanchik Uds. Comieron, vosotros Kankuna mikurkankichik / comisteis, vosotras comisteis kikinkuna mikurkankichik El comió, ella comió. Paykuna mikurkakuna CONJUGACION DEL VERBO COMER EN PARTICIPIO PASADO – -SHKA NISHPA YALLISHKA PACHAPI RIMARIKUNA Yo he comido Ñuka mikushkani Tu haz comido Kan mikushkanki El, ella ha comido Pay mikushka Nosotros, nosotras hemos comido Ñukanchik mikushkanchik Uds. Vosotros, vosotras han comido Kankuna. Kikinkuna mikushkankichik Ellos, ellas han comido Paykuna mikushka CONJUGACION DEL VERBO COMER EN GERUNDIO – -SHPA SHIMIKUWAN YALLISHKA PACHAPI RIMARIKUNA Yo comiendo Ñuka mikushpa Tú comiendo Kan mikushpa El, ella comiendo Pay mikushpa Nosotros, nosotras comiendo Ñukanchik mikushpaq Uds, vosotros, vosotras comiendo Kankuna mikushpa Ellos, ellas comiendo Paykuna mikushpa

CONJUGACION DEL VERBO COMER EN FUTURO INMEDIATO (A CORTO PLAZO) ÑAPASH SHAMUNA PACHAPI RIMARIKUNA Yo voy a comer Tú vas a comer Usted va a comer El va a comer Ella va a comer Nosotros vamos a comer Nosotras vamos a comer Ustedes van a comer Vosotros vais a comer Ellos van a comer Ellas van a comer

Ñuka mikukrini Kan mikukrinki Kikin mikukrinki Pay mikukrin Pay mikukrin Ñukanchik mikukrinchik Ñukanchik mikukrinchik Kikinkuna mikukrinkichik Kikinkuna mikukrinkichik Paykuna mikukrinkuna Paykuna mikukrinkuna

CONJUGACION DEL VERBO COMER EN FUTURO MEDIATO (A LARGO PLAZO) UNAYPI SHAMUNA PACHAPI RIMARIKUNA Yo comeré Tu comerás. Ud. comerá. El, ella comerá Nosotros, nosotras comeremos Uds. Vosotros, vosotras comerán Ellos, ellas comerán

Ñuka mikusha Kan mikunki / kikin mikunki Pay mikunka Ñukanchik mikushun Kankuna mikunkichik kikinkuna mikunkichik Paykuna mikunkakuna

/

EXPRESIONES EN LOS SALUDOS NAPAYKUNAPI RIMAYKUNA Hola ¿Cómo estás? ¿Qué tal? Buenos días. Buenas tardes. Buenas noches. ¿Y tu hermano? ¿Y tu hermana? ¿Y tu papá? ¿Y tu mamá? ¿Estás bien? Si. No. ¿Hay algo de nuevo? ¿Y de novedades? Si hay . No hay. Bien.

Imanalla Imanallatak kanki Imanalla Alli puncha Alli chishi Alli tuta Wawkika Panika Yayaka / taytaka Mamaka Alichu kanki Ari Mana / na Imatak tiyan Imapash uyarinchu Tiyanmi Mana tiyanchu alli

Buenísimo. Más o menos Triste. Alegre, contento. Enfermo. Nos veremos de nuevo. Nos encontraremos de nuevo. Adiós. Nos encontramos otro día. Nos vemos otro día. Hasta mañana. Hasta pronto. Hasta siempre. Hasta otro día. Hasta el próximo año.

13 Allipacha Shina shinalla Lakilla Kushilla Unkushkalla Kutin rikurishun Kutin tupari shun Minchakaman Shuk puncha tuparishun Shuk puncha rikurishun Kayakaman Ashata kashkaman Minchakaman Shuk punchakaman Chayshuk watakaman

EXPRESIONES EN LA COCINA - YANUNA UKUPI RIMARIKUNA Comida. Plato Cuchara. Tenedor Vaso Olla. Fósforo. Cocina. Tengo hambre. Cocinemos comida. Dame de comer. Quiero comer. Tengo poca hambre. No tengo hambre. Quiero café con pan. Vete a comprar pan. Vamos a comprar comida. Yo quiero la entrada (aperitivo) Yo quiero el primer plato (sopa) Yo quiero el segundo plato (plato fuerte). Yo quiero el tercer plato (líquido). Yo quiero un plato a la carta. Yo no quiero plato a la carta. Yo quiero un desayuno. Yo no quiero desayuno. Yo quiero almuerzo. Yo no quiero almuerzo. Yo quiero cena. Yo no quiero cena. Yo quiero el postre. Yo no quiero el postre. Esta comida es mala. Esta comida es sabrosa. A mi me gusta comer carne. A mi no me gusta comer carne. Yo prefiero un plato vegetariano. No quiero comer. Te invito a comer. Gracias por el desayuno. Gracias por el almuerzo. Gracias por la cena. Eres un(a) excelente cocinero(a).

Mikuy Phuku Wawa wishik Charik Yaku uphiak Manka Ninachik Yanuna uku yarkakunmi Mikunata yanushun Mikunata karaway Mikunata munani Ashatalla yarkakun Mana yarkanchu Mishki yakuta tantawan munani Tantata rantikri Mikunata rantikri shun Kallari mikuyta munani Kallari api mikunata munani Hatun mikunata munani Kati yakuta munani Akllashka mikunata munani Ñukaka mana akllashka mikunata munanichu Ñukaka shunkunata munani Ñukaka mana shunkunata munanichu Ñukaka puncha mikunata munani Ñukaka mana puncha mikunata munanichu Ñukaka chishi mikunata munani Ñukaka mana chishi mikunata munanichu Ñukaka mishkita munani Ñukaka mana mishkita munanichu. Kay mikunaka mana alichu Kay mikunaka sumakmi Ñukaka aychata alli mikuni Ñukaka mana aychataka mikunichu Ñukaka aycha illak mikunata munani Mana mikunayanchu Haku mikushun Shunkunamanta yupaychani Mikunamanta yupaychani Chishi mikunamanta yupaychani Allipacha yanuk kanki

EXPRESIONES EN EL MERCADO – HATUNA PAMPAPI RIMARIKUNA ¿Dónde está el mercado de frutas? ¿Cuánto vale? ¿Cuánto es? ¿Como se llama esta fruta? ¿De dónde trae esta fruta? ¿Dónde está la panadería? Quiero un dólar de pan. ¿Dónde está el mercado de comidas? ¿Dónde está el mercado de artesanías? Quiero comprar artesanías Cómprame este saco. A mi me gusta este color de poncho. A mi me gusta salir de compras. ¿Puedes rebajar? (regateo) ¿Cuánto me dejas el último precio? (regateo) Te ofrezco la mitad. Te compro si me dejas a ese precio. ¿Dónde encuentro sombreros? ¿Dónde encuentro tapices? ¿Dónde encuentro camisas? ¿Dónde encuentro ropa de mujer? ¿Dónde encuentro ropa de niños? ¿Donde encuentro música indígena? ¿Dónde encuentro instrumentos musicales? ¿De qué material está hecho? ¿Este producto es artesanal o industrial? ¿Qué significa este diseño? ¿Qué significa este cuadro? Yo quiero comprar zapatos. Yo quiero comprar medias (calcetines)

Rurukunataka maypitak hatun Mashnatak Ima shutitak kay ruruka Kay rurutaka maymantatak apamunki Maypitan tantatak ruran Shuk dólar tantata munani Maypitak mikunata hatun Maypitak awashkakunata hatun Awashkata rantinkapak munani Kay kushmata rantiway Kay tullpu ruwanata munani Rantinata alli kachinimi Ashata pishiyachipay Mashnapakta sakisha niwanki Chawpita kucha Chaypak kashpa apasha Maypitak muchikuta tari sha Maypitak awashka warkunata tari sha Maypitak kushmakunata tari sha Maypitak warmi churanata tari sha Maypitak wawa churanata tari sha Maypita runa takita tarisha Maypita takinakunata tari sha

Imawantak rurashka Kaytaka makiwanrurashkachu Kayka imatatak nikun Kay millkaka imatatak nikun Ñukaka ushutata rantinkapak munani Ñukaka phintu ushutata rantinkapak munani Yo quiero comprar plantas aromáticas. Ñukaka mishki yurakunata rantinkapak munani Yo quiero comprar plantas para sembrar. Ñukaka tarpuna yurakunata rantinkapak munani Yo quiero comprar maíz. Ñukaka sarata rantinkapak munani Véndeme un jabón. Shuk takshana wirata hatuway Véndeme un detergente. Shuk takshana hakuta hatuway Véndeme una pasta de dientes y un cepillo Shuk shimi mayllna apita phichanawampash hatuway Quiero comprar un cuaderno y un esfero. Shuk killkana phankata killkaspitapash rantinkapak munani

EXPRESIONES EN LA ESCUELA – YACHANA WASIPI RIMARIKUNA Centro Infantil Jardín de infantes Escuela Colegio Universidad Profesor. Estudiante Aula de clase Buenos días niños ¿Qué tal niños? ¿Cómo están? ¿Cómo te llamas? ¿Cómo se llama tu comunidad? ¿Cómo se llama tu escuela? ¿Cómo se llama tu país? ¿Cómo se llama tu provincia? ¿Cómo se llama tu cantón? ¿Cómo se llama tu parroquia? ¿Cómo se llama tu papá? ¿Cómo se llama tu mamá? Yo soy un buen estudiante Yo soy un mal estudiante Yo quiero ser alguien en la vida (con el estudio) Yo quiero estudiar Yo quiero ir a la escuela Yo quiero seguir estudiando A mi me gusta estudiar A mi me gusta enseñar Yo enseño inglés Yo trabajo en la escuela Yo soy voluntario(a) en la escuela de Topo Yo soy voluntario(a) en el colegio de Tocagón Yo soy amigo(a) de Pedro Yo soy de Suiza Yo quiero ayudar en esta escuela Yo me siento bien en esta escuela Yo soy amigo(a) de los niños. Yo quiero jugar con los niños Pasa al pizarrón Escribe en el cuaderno Escribe esta palabra

Wawa wasi Uchilla wawa wasi Yachana wasi Hatun yachana wasi May hatun yachana wasi Yachachik yachakuk Yachana uku Alli puncha wawakuna Imanalla wawakuna Imanallatak kankichik Imashutitak kanki Ima shutitak kampak llaktaka Ima shutita kampak yachanawasika Ima shutita kampak mama llaktaka Ima shutita kampak markaka Ima shutita kampak kitika Imashutitak kampak kitillika Ima shutitak kampak taytaka Ima shutitak kampak mamaka Ñukaka alli yachakukmi kani Ñukaka mana alli yachakukchu kani Ñukaka kawsaypi alli runa kankapak munani Ñukaka yachakunkapak munani Ñukaka yachana wasiman rinkapak munani Ñukaka yachakushpa katinkapak munani Ñukaka yachakunata alli kachini Ñukaka yachachinata alli kachini Ñukaka inglés shimita yachachini Ñukaka yachana wasipi rurani Ñukaka Topo yachana wasipi yanapak kani Ñukaka Tocagón hatun yachana wasipi yanapak kani Ñukaka Pedropak mashi kani Ñukaka Suizamanta kani Ñukaka kay yachana wasipi yanapankapak munani Ñukaka kay yachana wasipi alli kani Ñukaka wawakunapak mashi kani Ñukaka wawakunawan pukllankapak munani Killkana pirkaman yalli Phankapi killkay Kay shimita killkay

Muy bien Excelente Felicitaciones Está mal Borra lo que has escrito Así, de esta manera Corrige de esta forma Leamos esta lectura Por favor, pásame el libro Vamos a cantar en voz alta Vamos a leer en vos alta Vamos a leer en silencio Haga silencio Escuche con atención Ponga atención en la clase Deja de jugar Vamos a jugar Comencemos a jugar Haz rápido tu trabajo Piensa rápido Escribe rápido Piensa en ti mismo Piensa en tus padres No molestes Tranquilízate Tú si puedes Tú eres capaz Tu puedes Esfuérzate y podrás Inténtalo de nuevo Hazlo de nuevo Escribamos estas palabras Pronunciamos estas palabras Escuchamos con mucha atención Saquen sus cuadernos Vamos a escribir Escribimos con lápiz Escribimos con esfero de color azul No copies No mires a tu compañero(a) Salgamos al recreo Vamos a clases No comas en clase Por favor, siéntate Por favor, párate Pide disculpas a tu compañero(a) No maltrates los asientos

Allimi Allipachami Sumakmi Mana alichu Killkashkata phichay Shina, kashna Kashna ruray Killkashkata killka katishun Kamuta yallichimupay Sinchi kawashun Sinchi killka katishun Upalla killka katishun Upallay Upalla uyay Yachachishkata alli uyanki Pukllayta skiy Haku pukllashun Pukllay kallarishun Kampa ruranata utka ruray Ñapash yuyay Ñapash killkay Kampillata yuyay Kampak taytakunapi yuyay Ama pukllaychu Kasilla kay Kanka ushankimi Kanka ushankimi Ushankimi Atiriy, ushankimi Kutin shinay Kutin ruray Kay shimikunata killkashun Kay shimikunata alli rimashun Kasilla alli uyashun Killkana phankakunta llukchishun Killkashun Killkaspiwan killkashun Ankas killkaspiwan killkashun Ama katishpa killkaychu Ama kampa mashita rikuychu Samankapak llukshishun Haku yachakunaman Yachana ukupi ama mikuychu Tiyaripay Shayaripay Kishpichiway niy kampak mashita Ama tiyarinata wakllichichu

No rayes en la pared No manches el pupitre ¿Entendiste? ¿Entendieron? Repite por favor Repite de nuevo por favor Guarda los libros Cuida tus cosas Cepíllate los dientes Respeta a tus compañeros(as) Respeta a tus padres Saluda a los mayores

Ama pirkata aspichu Ama tiyarinata mapayachichu Uyarkankichu Uyarkankichikchu Kutin nipay Kutin nipay Kamukunata allichi Kampak kashkata rikuriyay Shimita mayllay Kampak mashikunata khuyay Kampak yayakunata khuyay Yayakunata / rukukunata napay

EXPRESIONES EN LA CIUDAD – LLAKTAPI RIMARIKUNA Hola Disculpa ¿Cómo llego a Otavalo? ¿Dónde queda el Terminal de buses? ¿Cuánto vale el pasaje a Otavalo? ¿Cuánto vale la parada mínima del taxi? ¿Dónde encuentro un restaurante? ¿Dónde está el hospital? ¿Dónde está la tienda? ¿Dónde está la papelería? ¿Dónde está la librería? ¿Dónde encuentro Internet? ¿Dónde hay una cabina telefónica? ¿Este bus va a Otavalo? ¿Donde está el bar? ¿Donde encuentro información turística? ¿Dónde encuentro comida ligera? ¿Dónde encuentro información de las comunidades? ¿Dónde encuentro una farmacia? Quiero una agua mineral con gas Quiero una agua sin gas Quiero comida típica Quiero rentar un auto Quiero ir a Quito Me gusta Otavalo Quiero comprar flores Necesito el baño Quiero cambiar dinero ¿Dónde encuentro el correo normal? Necesito un café Net Quiero alquilar departamento Necesito un hotel Quiero una habitación Necesito una llamada local Necesito una llamada nacional Necesito una llamada internacional Se vende Compro Peligro Prohibido estacionar Se vende gas Caminemos Vamos a nadar Págame Devuélveme Adiós

Imanalla Kishpichiway Ima shinatal Otavaloman chayasha Maypitak hatun antawakunaka shayarin Mashnatak Otavalokamanka Taxika mashnata kan Maypitak mikuna uku tiyan Maypitak hampi wasika kan Maypitak hatuk ukuk Maypital killkana phankata hatuk ukuka Maypital kamukunata hatuk ukuka Maypitak internet tiyan Maypitak uyana antapi kayay ushani Kay antawaka otavalomanchu rin Maypitak machana ukuka tiyan Maypitak willaykunata tariy ushani Maypitak ñapash mikunaka tiyan maypitk llaktakunamanta willaykunata tariy ushani Maypitak hampita ranti ushani Samaywan yakuta munani Samay illak yakuta munani Kaymanta mikunata munani Antawata mañankapak munani Quitoman rinkapak munani Otavalota alli kchini Sisakunata rantinkapak munani Ishpana ukuta munani Kullkita tikrachinkapak munani Maypital correo-chaski tiyan Café net ukuta munani Wasita mañankapak munani Puñuna ukuta munani Puñuna ukuta munani Kaymanlla kayankapak munani Ecuadorman kayankapak munani Karu llaktaman kayankapak munani Hatukunimi Rantikunimi Paktarak Ama shayarinkichu Nina samayta hatunchik Purishun Haku wampushun Kullkita kuway Tikrachiway minchakaman

EXPRESIONES EN LA FAMILIA – AYLLUPI RIMARIKUNA Yo me llamo Carlos Yo soy estudiante Yo soy profesor Yo soy de Italia Yo tengo veinte años Mi papá se llama José Mi mamá se llama Genoveva Mi hermano se llama Luis Mi hermana se llama Carolina Levántate temprano No duermas mucho Come lo que quieras Come sólo lo que puedes Ayúdanos ¿Te ayudo? ¿Estás bien? ¿Quieres comer? ¿Quieres dar un paseo? ¿Quieres bailar? Trae un poco de agua Cocinemos el almuerzo ¿Quieres agua? ¿Quieres escuchar música? ¿Quieres dormir? ¿Tienes sueño? ¿Te ayudo con los deberes de la escuela? ¿Te acompaño? Gracias. Suficiente Para siempre Amigos(as) por siempre Cuenta conmigo Estoy contigo Creo en ti Te aprecio Tú eres mi amigo(a) Quiero ducharme Quiero agua caliente Quiero agua fría Tengo frío Tengo calor Que frío Que calor Qué feo

Ñukaka Carlos kani Ñukaka yachakuk kani Ñukaka yachachik kani Ñukaka Italiamanta kani Ñukaka ishkay chunka watata charini Ñuka taytaka José shutimi Ñuka mamaka Genoveva shutimi Ñuka wawkika Luis shutimi Ñuka panika Carolina shutimi Tutamanta hatiriy Ama yapa puñuychu Munarishkata mikuy Ushakatalla mikuy Yanapay Yanapashachu Alichu kanki Mikunayanchu Purinayanchu Tushunayanchu Asha yakuta apamuy Mikunata yanushun Yakuta munankichu Takita uyanayanchu Puñunayanchu Puñunayakunchu Yachana wasipa ruranawan yanapashachu Kanwan pakta rishachu Yupaychani Chaylla Wiñaypa Wiñaypa mashikuna Ñukapash tiyanimi Kanwan kani Ushaki yuyanimi Kanta llakinimi Kanka ñuka mashimi kanki Armanayanmi Kunuk yakuta munani Chiri yakuta munani Chirikun Rupakun Achachay Araray Alalay

Qué asco Qué hermoso Qué maravilla Qué mala suerte Lo siento Perdóname Vamos Sígueme Continua Esfuérzate Amigos(as) hasta el fin Juntos por siempre Somos iguales Así me gusta que seas Me gusta compartir Me gusta ser solidario Me gusta colaborar Me gusta apoyar Sigamos adelante Somos chéveres Somos grandes amigos Te llamaré Te escribiré Te recordaré Te avisaré Te daré la señal Sinceramente Cordialmente Afectuosamente Atentamente

Atatay Ananay Sumak Chiki washa Imata rurashun Kishpichiway Haku Katiway Kutin kutin Atiriy Wiñaypa mashikuna Wiñaypa paktakuna Shinapura kanchik Shina kachun munani Yachashkata willayta alli kachini Yanapayta alli kachini Churanata alli kachini Alli kachinata yachani Ñawpaman katishun Allikunapacha kanchik Hatun mashikuna kanchik Kayashami Killkashami Yuyarishami Willashami Rikuchita rurashami Tukuy shunkuwan Tukuy khuyaywan Tukuy munaywan Kikimpi shuyashpa