Vitruvii de architectura libri decem

Citation preview

VITRUVII DE ARCHITECTURA LIBRI DECEM EDIDIT

F. KROHN

LIPSIAE IN AEDIBUS B.G.TEUBNERI MCMXII

LIPSIAE: ΤΪ?Ι3 Β. G, TEUBNEHI.

PRAEFATIO Dubitari adhuc, quo tempore conscripti sint Vitruvii de architectura libri X, cum id ante pugnam Actiacam factum esse W. Dietrich (Quaestionum VUruvianarum specimen. Misniae 1906) et L. Sontheimer (Vitruvius und seine Zeit. Tübingen 1908) luculenter ostenderint, vehementer miror: non dico sententiam illorum, qui sub imperatore Tito aut etiam posteriore aetate vixisse auctorem horum voluminum decent, cum us mihi res est, qui Vitruvium 27 demum a. C. n. anno hoc opus componere coepisse contendunt scilicet ea potissimum causa adducti, quod cap. I libri V (pag. 107, 3 pr. ed. Ros.) commemoratur coniuncta quaedam cum basilica Fani aedes A u g u s t i , cuius tituli ante mensem lanuarium a. 27 mentionem fieri nequisse iure obtinent. attamen eorum in sententiam quominus pedibus, ut aiunt, eamus, certae quaedam res iinpedire videntur. namque ut omittam leviora ilia (ne ex silentio argumentum efficere videar), quod templa, quae, ut singulorum aedium generum exempla essent, enumerata videmus, liberae rei publicae sunt omnia, cum imperatoris Augusti, licet ei dedicata sint Vitruvii yolumina, magnificorum operum marmoreorum mentio omnino non fiat— quid quod ut araeostyli exemplar aedes Cereris, quae deflagravit anno 31, citatur? quod memoratur porticus Metelli, cuius in locum paulo post Dalmaticum bellum (a. 33) substituta est porticus Octaviae? lam vero si quis quaerat, quomodo Augusti nominis ab eodem auctore, qui etiamtum Cereris templum superfuisse praedicet, commemorati difficultas atquerepugnantiatollenda sit, dubitatio non datur, quin illud capitulum, quod est de basilica Fanestri, spurium esse iudicemus. „quid? num Vitruvium basilicam istam cum aede Augusti coniunctam

IV

PRAEFATIO

architectatum esse negabis?" critici dicent. sane, ut qui maxime auctorem horum de architectura librorum illam basilicam et aedificasse et descripsisse nego, cuius rei, cur faciam, sic reddam ratioues. Vitruvius ostendendae suae artis architectonicae negatam sibi facultatem ob eamque causam scriptis, quoniam operibus non liceat, virtutem suam se probare cogi saepicule queritur. quae quomodo ei opinion!, qua basilicam, baud contemnendae auctoritatis aedificium, struxisse putatur, conveniunt? quodsi re vera illius operis cura a Fanestribus ei delata fuisset, certe non habuisset, cur se parum notifies adsecutum esse quereretur (cf. 133,9). Nee vero argumentum solum eius de quo agimus capituli sum eis, quae Vitruvius de se ipse memoriae prodidit, pugnat, sed etiam scripturae genus a solito Vitruvii stilo ininane quantum discrepat, quod sic mecum recenseas velim. pag. 106,14. quod hoc loco iesiwcfoappellatur, id Vitruvius medium spatium dicit; quae ab eo testudo vocatur, machina est ilia ad oppugnandae urbea utilis. 17. columnae altitudinibus perpetuis cum capitulis, ubi altitudinibus perpetuis abest a Vitruvio, qui simpliciter columnae cum capitulis. 22. cantherium collective numero aingulari uaurpatuin Vitr. ignorat; is semper (decies!) plurali numero utitur (cf. etiam pag. 88,14). 23. summittere (si modo Integra est lectio) semel occurrit in Vitruvio prorsus alia significatione. Vitruvianum esset: quae sunt subiectae. pag. 107,2. ne impediant aspectus pronai, voce quae est aapectus Vitruvius vicies quater (i. e. omnibus locis) singular! numero utitur; hoc uno loco numerue pluralis invenitur. 3. in medio latere parietis. similem elocutionem in 11. X de architectura fruatra requires. 5. tribunal, mirandum, quod Vitruvius in describenda aummatim basilicae forma tribunalis mentionem omnino non facit. 7. curvatura. hanc vocem plane alia significatione hie uaurpari atque apud Vitruvium iam pridem intellexit et exposuit W. Schmidt (Bursians Jahresberichte 108 (1901), 122), unde, sitne eius auctoris haec explicatio, ipse quoque dubitat.

PRAEFATIO

V

8. negotiantes απαέ· λΐγόμννον (negotiatores Vitr.) 18. fulmentis απ. λεγ. 16. everganeae (?) κ,π. Xsy. quod uiinis sapit inferiorem, latinitatem. 17. quibus insuper. insuper, nisi eat adverbium, Vifcr. cum accusativo coniungit. (quo insuper 278,17). 18. culmen an. iey. (columen Vitr.) 23. operosam απ. λεγ.

Quod duabus rebus, cum argumento turn elocutione, comprobatur, Vitruvio cum basilica Fanestri eiusque descriptione nihil rei esse, idem ne architectum quidem fuisse eum, qui inseruit illud capitulum, demonstrando manifesting etiam fiet. an architectum se collocavisse curavissequc aedificium faciendum dicturam fuisse credis? aliud enim est opus curandum recipere, quod architecto Vitruvius tribuit (242, 7), aliud opus faciendum curare, quod est eius, qui sumptus inipendit seu aedificium struendum locat. eum autem, qui Coloniae luliae Fanestri basilicam curavit faciendam, ne vocabula quidem architectis usitata satis novisse ex ea re apparet, quod dicit (107, 9): supra columnas ex tribus tignis bipedalibus compactis trabes sunt circa conlocatae itemque v. 15: ex duobus tignis bipedalibus trabes. rideret, ea si legeret, Vitruvius. nescit enim vir bonus, id quod expresse lucideque Vitruvius exponit (pag. 88, 11), duas res plane diversas esse trabes atque tigna, nee posse ex tignis, etiamsi compingantur, trabes fieri; nescit idem eas trabes ab architectis trabes compactiles appellari (cf. 100, 6. 7). rideret, inquam, Vitruvius! Denique, ut absolvam earn quaestionem, Vitruvius Fani basilicam propterea aedificare non potuit, quod omnino nunquam in eo municipio fuit. qui sciam, quaeris? eius rei rationes sic collige mecum. libro altero (pag. 59, 4 sqq.) incredibiles et inauditas res narrat de larice: earn ab carie aut tinea non noceri neque flammam ex igni recipere nee ipsam per se posse ardere propterque pondus ab aqua non sustineri et resinam eius ptbisicis mederi. mirabiliorem deinde narratiunculam de inventione eius materiae subdit, quam narratiunculam si perleges, architectum optimum a

VT

PRAEFATIO

milite nescio quo gloriose mendaciis probe oneratura esse facile perspicies. Romae (nee mirum!) eius materiae facultatem non esse ait nee notam esse nisi iis municipalibus, qui sint circa ripam fluminis Padi et Htora maris Adriani; deportari autem per Padum Ravennam et praeberi in colonia F a n e s t r i , Pisauri, Anconae reliquisque quae sunt in ea regione municipiis! — posthac si quis eundem Vitruvium rettulisse eas quas supra commemoravimus ineptias de larice eundemque aedificavisse basilicam coniunctam cum aede Augusti Coloniae Fanestri, quod emporium esse dicebatur admirandae istius materiae, obtinebit, non ego vetabo. aedificavit nempe earn basilicam trabibus ex tignis larignis compactis, quibus quod neque ignis nee caries neque tinea potest nocere, earn non exstare ad hodiernum diem vehementer mirandum est. Haec habui quae afferrem ad confirmandam sententiam virorum supra laudatorum Dietrich et Sontheimer, de ratione aiitem, quae intercedit inter Vitruvium et Athenaeum mechanicum, scilicet sub Athenaei nomine latere ipsum Vitruvium alio loco uberius disseram, qua disputatione me comprobaturum esse spero illum libellum ηερί μηχανημάτων dedicatum esse Marcello, cui nupserat Octavia, cuius per commendationem Caesar Octavianus architecto nostro ea quae acceperat pro refectione ballistarum commoda, cum ei tributa esset recognitio tormentorum, servavit (cf. 2, 6). nunc vero paucis tangendum est, quod E. Oder (Philologus Suppl. VII (1898) 231 sqq.) nisus Plinii (5,5l) et Ammiani Marcellini (22, 15, 8) testimoniis et sibi et aliis persuasit eas res, quas Vitruvius de origine Nili profert, redire ad regis lubae Λιβνχά, quem librum ante annum 26 scribi coeptum esse negat Oder, cum Sontheimer lubam admodum adulescentulum iam anno 34 scriptoris munere functum esse haud abnuendum arbitretur. equidem utra sententia vera sit, diiudicare nolim, quod de lubae commentario in exquirendo istorum verborum f nte cogitare non necesse es^e reor; nam cum Ammianus regem lubam in libris Punicis earn doctrinam invenisse haud ambigue testetur, quid impedit, quo-

PRAEFATIO

VII

minus C. lulium Masinissae filium, eundem qui, cum uteretur Vitruvii hospitio, cum eo de philologia et praecipue de aquae virtutibus disputavit (cf. 203,11), hausisse ipsum quoque ex istis libris Punicis et ea quae invenerat de Nili origine cum Vitruvio communicavisse suspicemur? quod autem et Plinius et Ammianus Marcellinus regi lubae repertorum primum Nili fontium tribuunt laudem, id miuime mirandum videtur; quis enim, ut de Nili origin e quaerat, de arcbitectura libros adibit? Denique quod commemoratur pag. 71,12 aedes Apollinis et Dianae, quam esse celeberrimam aedem Palatinam dedicatam ab An gusto anno 28 plurimi voluerunt, id tan turn abest, ut labefactet nostram de Vitruvii aetate sententiam, ut earn maxime confirmare videatur. Vitruvius enim, ubicunque exempli causa aedem alicuius divinitatis complures Eomae habentis sedes sacras afifert, tarn accurate earn designare solet, ut ne minima quidem dubitatio, quod templum intellegendum sit, in legentium auimis haerere possit. ergo ex ea ipsa re, quod simpliciter dicit aedem Apollinis et Dianae, luce clarius apparet turn, cum scribebat auctor noster de architectura librum tertium, nondum perfectum fuisse templum Palatinum et significari aedem illam vetustissimam ad portam Carmentalem, quae usque ad Augusti tempora teste Asconio (ad Cic. in tog. cand. or. 91) sola Romae Apollinis aedis erat. eique rei optime convenit quod iudicium Vitruvius improbans diastyli speciem de eo fano facit, cum dicit earn disposifionem hanc habere difficultatem, quod epistylia prapter mtcrvallorum magnitudinem frangantur, hoc est eiusmodi opus brevi tempore vitiosum atque ruinosum fieri necesse esse, hasne voces virum urbanum, cui cum ipsa imperatoris familia necessitudo erat, ei ingesturum fuisse suspicabimur, cui dedicaturus erat opus suum, de eo praesertim operae arcbitectonicae monumento, quo potissimum ille et delectabatur et gloriabatur? adeo absurda res videtur, ut, ne possit ex ipsa significatione, de quo templo agatur, intellegi, plena et industriae vigilantiaeque effectus propositi cum voluptate. inventio autem est quaestionum obscurarum explicatio ratioque novae rei vigore mobili reperta. hae 5 sunt terminationes dispositionum. Eurythmia est venusta species commodusque in compositionibus membrorum aspectus. haec efficitur, cum mem- (io> bra operis convenientis sunt altitudinis ad latitudinem, latitudinis ad longitudinem, et ad summam omnia respondent 10 suae symmetriae. Item symmetria est ex ipsius operis membris conveniens consensus ex partibusque separatis ad universae figuraeus) speciem ratae partis responsus. uti in hominis corpore e cubito, pede, palmo, digito ceterisque particulis symmetros is est eurythmiae qualitas, sic est in operum perfectionibus. et primum in aedibus sacris aut e columnarum crassitudinibus aut triglypho aut etiam embatere, ballista e fora-(so) mine , quod Graeci περιτρητον vocitant, navibus interscalmio, quaebmnxuamdicitur, item ceterorum operum 20 e membris invenitur symmetriarum ratiocinatio. Decor autem est emendatus operis aspectus probatis rebus compositi cum auctoritate. is perficitur statione, quod graece θεματκμυυι dicitur, seu consuetudine aut (26) natura. statione, cum lovi Fulguri et Caelo et Soli et 25 Lunae aedificia sub divo hypaethraque constituentur; ho-18 rum enim deorum et species et effectus in aperto mundo atque lucenti praesentes videmus. Minervae et Marti et Herculi aedes doricae fient; his enim diis propter virtutem sine deliciis aedificia constitui decet. Veneri, Florae, Pro- 30 9 conTcnieatis Ho: convenientia χ lOrespondent G: -deant US 14 ratae GS: latae H 18 ballista e: ballistae H, balist£ S, baliste G l» capituli add. Kr (cf. 13, 19) peritreton x. 20 διπηχυαία Sch: dipheciaca χ 84 thematismo χ 2β conatituunt T G 28 videmus G 8°: vidimus H S 80 diliciis (-as H) H^G a. c.

DE ARCHITECT RA LIB. I, 2

H

(5) serpinae, fontium nyraphis corinthio genere constitutae aptas videbuntur habere proprietates, quod his diis propter teneritatem graciliora et florida foliisque et volutis ornata opera facta augere videbuntur iustum decorera. lunoni, (io) s Dianae, Libero Patri ceterisque diis, qui eadem sunt similitudine, si aedes ionicae construentur, habita erit ratio mediocritatis, quod et ab severo more doricorum et ab teneritate corinthiorum temperabitur earum institutio proprietatis. ad consuetudinem autem decor sic exprimitur, 6 (H) 10 cum aedificiis interioribus magnificis item vestibula convenientia et elegantia erunt facta. si enim interiora prospectus habuerint elegantes, aditus autem humiles et inhonestos, non erunt cum decore. item si doricis epistyliis in coronis denticuli sculpentur aut in pulvinatis columnis ex (io) 16 ionicis epistyliis [capitulis] exprimentur triglyphi, translatis ex alia ratione proprietatibus in aliud genus operis offendetur aspectus aliis ante ordinis consuetudinibus institutus. naturalis autem decor sic erit, si primum omnibus templis 7 saluberrimae regiones aquarumque fontes in is locis idonei so eligentur, in quibus fana constituantur, deinde maxime (25) Aesculapio, Saluti, ut eorum deorum, quorum plurimi me14 dicinis aegri curari videntur. cum enim ex pestilenti in salubrem locum corpora aegra translata fuerint et e fontibus salubribus aquarum usus subministrabuntur, celerius 8& convalescent, ita efficietur, uti ex natura loci maiores (6) auctasque cum dignitate divinitas excipiat opiniones. item naturae decor erit, si cubiculis et bybliothecis ab Oriente lumina capiuntur, balneis et hibernaculis ab occidente hiberno, pinacothecis et quibus certis luminibus opus est so partibus, a septentrione, quod ea caeli regio neque ex1 fontium nymphis: fontycumphys HS, fonticym phis G (phys Gc) l ab (severo) om. G8 earum Joc: eorum χ 11 prospectus rec: perfectus χ 14 ex Kr: et χ 16 capitulis del. Ro (videtur esse illud capituli, quod desideratur 12, 31) triglyphi Joc: triglyphis