Uzbek 05 [5]

Table of contents :
Cover G-5
Contents G-5
Uzbeki G-5

Citation preview

‫معارف وزیرلیگی‬

‫اۉزبېک تیلی‬ ‫بېشینچی صنف درسليک کتابی‬

‫باسیلگن ییلی‪1399 :‬‬

‫سرود ملی‬ ‫دا وطــن افغانستـــــان دى‬

‫دا عـــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫دا وطــن د ټولو کـــور دى‬

‫د بـــــلـوڅــــــو د ازبـکـــــــو‬

‫کور د ســولې کور د تورې‬ ‫د پښتــــون او هــــزاره وو‬

‫ورسره عرب‪ ،‬گوجــــر دي‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬ ‫دا هېـــــواد بــه تل ځليږي‬ ‫په سينــــه کــې د آسيـــــا به‬ ‫نــوم د حق مو دى رهبـــــر‬

‫هر بچی يې قهرمـــــــان دى‬ ‫د تـــرکـمنــــــو د تـــاجـکـــــو‬

‫پــاميــــريان‪ ،‬نـورستانيــــــان‬ ‫هـــــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ېان‬

‫لـکـــه لـمــــر پـر شنـــه آسمـان‬

‫لـکـــه زړه وي جـــاويـــــدان‬ ‫وايــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫معارف وزیرلیگی‬

‫اۉزبېک تیلی‬ ‫بېشینچی صنف درسلیک کتابی‬ ‫(‪ - 5‬صنف)‬

‫باسیلگن ییلی‪ 9311 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫الف‬ ‫أ‬

‫کتاب مشخصاتی‬ ‫‪------------------------------------------------------------‬‬‫مضمون‪ :‬اۉزبېک تیلی درسلیک کتابی‬ ‫مؤلفلر‪ :‬تعلیمی نصاب اۉزبېک بۉلیمی درسلیک کتابلر مؤلفلری‬ ‫تېکشیرووچیلر‪ :‬تعلیمی نصاب اۉزبېک بۉلیمی درسلیک کتابلر مؤلفلری‬ ‫صنف‪ :‬بېشینچی‬ ‫متن تیلی‪ :‬اۉزبېکی‬ ‫یوکسلتیرووچی‪ :‬درسلیک کتابلر تألیفی و تعلیمی نصابی نینگ یوکسلتیریش عمومی ریاستی‬ ‫ترقهتووچی‪ :‬معارف وزیرلیگی عامه آگاهلیگی و روابط ریاستی‬ ‫باسیلگن ییلی‪ :‬هجری شمسی ‪9311‬‬ ‫ایمیل آدرس‪[email protected] :‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫درسلیک کتابلر معارف وزیرلیگیگه تېگیشلی بۉلیب‪ ،‬بازارده آلدی‪ -‬ساتدیگه اجازه‬ ‫بېریلمهیدی‪ .‬متخلفلر بیلن قانونی معامله بۉلهدی‪.‬‬

‫ب‬

‫معارف وزیرینینگ پیامی‬ ‫اقرأ باسم ربک‬ ‫اهلل‪‬‬

‫بیزگه حیات بغیشلهگن و اۉقیش و یازیش بویوک نعمتیگه اېگه قیلگن تینگری تعالیدن منتدارمیز و‬ ‫تمانیدن بیرینچی قتله اۉقیش پیامی نازل بۉلگن اېنگ سۉنگی رسول حضرت محمد مصطفی‪‬گه کۉپ درودلر بۉلسین‪.‬‬

‫‪9311‬نچی ییلی‪ ،‬معارف ییلی نامیگـه مسـمی بـۉلگنلیگـی برچـهلرگـه معلـود دیـر‪ .‬شـوندهی بیزنینـگ عزیـز‬ ‫مملکتیمیزده تعلم و تربیه تیزیمینینگ اَیریم بۉلیملریده اساسی اۉزگریشلر کېلیشی ممکن‪ .‬اۉقیتووچی‪ ،‬اۉقووچی‪ ،‬کتـاب‪،‬‬ ‫مکتب‪ ،‬اداره و آته‪-‬آنهلر کېنگش ادارهلری‪ ،‬افغانستان معارف تیزیمینینگ اساسی و آلتیلیـک عنصـرلریدن حسـابلنهدی و‬ ‫بولر مملکت تعلیم و تربیهسینی رواجلنتیشریشده مهم رول اۉینهیدی‪ .‬بوندهی بیـر مهـم پیتـده‪ ،‬افغانسـتان معـارفینینـگ‬ ‫بویوک عایلهسی و باشچیسی‪ ،‬مملکت تعلیم و تربیهسینینگ زمانوی تیزیمینی رواجلنتیریشده اساسی اۉزگریشلر یـرهتـیش‬ ‫اوچون قرار قبول قیلگن‪.‬‬ ‫شو اوچون‪ ،‬تعلیمی نصابنی اصالح و رواجلنتیریش‪ ،‬معارف وزیرلیگینینگ مهم بیرینچی درجهدهگـی ایشـلریدن‬ ‫سنهلهدی‪ .‬درسلیک کتابلر کیفیتی‪ ،‬محتواسی و اولرنی مکتبلر‪ ،‬مدرسهلـر و باشـ ه دولتـی و شخصـی تعلیمـی ادارهلـرده‬ ‫ترقهتیش جریانی تۉغریسیده اعتبار قرهتیش معارف وزیرلیگینینگ دستورلریده بیرینچی اۉرینده دیـر‪ .‬بیزنینـگ درسـلیک‬ ‫کتابلریمز کیفیتلی بۉلمهگن صورتده‪ ،‬مملکتده تعلیمی پایدار هدفلرگه اېریشهآلمهیمیز‪.‬‬ ‫یوقاریدهگی ذکر بۉلگن هدفلر و بیر مهم تعلیمی تیزیمگه اېریشیش اوچون‪ ،‬مملکت بۉییچه برچه اۉقیتـووچیلردن‪،‬‬ ‫اولرنی کېلهجک نسلنینگ تربیهلووچیلری صفتیده‪ ،‬التماس قیله میز که اولر اوشـبو کتـاب و محتواسـینی عزیـز بالـهلرگـه‬ ‫اۉرگهتیش جریانیده هرقندهی سعی و حرکتلریدن باش تارتمهسینلر و دینی‪ ،‬ملی و انت ـاد فکرلـی بـۉلگن فعـال و آگـاه‬ ‫نسلنی تربیهلش اوچون کوشش قیلسینلر‪ .‬اۉقیتووچیلر‪ ،‬هرکـون ینگـی تعهـد و مسـؤولیت پـییرلیکدن تشـ ری‪ ،‬عزیـز‬ ‫اۉقووچیلرنینگ ی ین کېلهجکده افغانستاننینگ ثمرهلی‪ ،‬متمدن و معمار خل ی صفتیده رواجلهنیشینـی نیـت قیلیـب‪ ،‬درس‬ ‫بېریشنی باشلهسینلر‪.‬‬ ‫عزیز اۉقووچیلردن‪ ،‬اولرنی مملکتنینگ کېلهجک اېنگ ارزشلی سرمایهسی صفتیده‪ ،‬ایستهیمن که اولر فرصتنی‬ ‫قۉلدن بېرمهی‪ ،‬اۉقیتووچیلرنینگ درسیدن ادب و احتراد کمالی بیلن علم اۉرگهنیب‪ ،‬اولرنینگ بیلیمیدن تۉغری شکلده‬ ‫فایدهلنسینلر‪.‬‬ ‫آخرده‪ ،‬مملکت برچه تعلیمی ایش بیلرمانلری‪ ،‬تعلیم و تربیت دانشمندلری و اوشبو درسلیک کتـابنـی تیـارلش و‬ ‫ایدیت قیلیش اوچون جدی سعی و حرکت قیلگن تعلیمی نصاب بۉلیمیدهگـی فنـی همکـارلردن منتـدارچیلیک بیلـدیریب‪،‬‬ ‫اولرگه تینگری تعالیدن بو م دس و انسانساز یۉلده موف یتلیک ایستهیمن‪.‬‬ ‫بیر معیاری و رواجلنگن معارف تیزیمیگه اېریشیش و آزاد خلقلی آباد‪ ،‬آگاه و مرفه افغانستان آرزوسی بیلن‪.‬‬ ‫دکتور محمد میرویس بلخی‬ ‫معارف وزیری‬

‫ج‬

‫فهرست‬ ‫عنوان‬

‫سان‬

‫بېت‬

‫‪9‬‬

‫رحملی ذات‬

‫‪9‬‬

‫‪2‬‬

‫نعت‬

‫‪6‬‬

‫‪3‬‬

‫اۉقووچیلر بیلن سۉزلشوو‬

‫‪91‬‬

‫‪4‬‬

‫اېنگ شیرین و اېنگ اچیق نرسه نیمه؟‬

‫‪93‬‬

‫‪5‬‬

‫پارلمان‬

‫‪91‬‬

‫‪6‬‬

‫کېلینگ موزیم نی کۉره یلیک‬

‫‪22‬‬

‫‪1‬‬

‫حضرت عمر فاروق(رضی اهلل عنه) رعیت پرورلیگی‬

‫‪26‬‬

‫‪8‬‬

‫آمو دریا‬

‫‪39‬‬

‫‪1‬‬

‫تینچلیک اهمیتی‬

‫‪35‬‬

‫‪91‬‬

‫آلتین تربوز‬

‫‪41‬‬ ‫د‬

‫‪99‬‬

‫ساغلیک نی س لش‬

‫‪44‬‬

‫‪92‬‬

‫باغدارلیک‬

‫‪41‬‬

‫‪93‬‬

‫لطفی هروی‬

‫‪52‬‬

‫‪94‬‬

‫واکسین فایدهلری‬

‫‪51‬‬

‫‪95‬‬

‫تیلویزیون‬

‫‪69‬‬

‫‪96‬‬

‫مهمان دۉستیک‬

‫‪66‬‬

‫‪91‬‬

‫بابر باغی‬

‫‪11‬‬

‫‪98‬‬

‫لطیفه‬

‫‪15‬‬

‫‪91‬‬

‫ددیللیک‬

‫‪18‬‬

‫‪21‬‬

‫کورهش‬

‫‪89‬‬

‫‪29‬‬

‫سبزمن (سوزوان)‬

‫‪85‬‬

‫‪22‬‬

‫قیش فصلی‬

‫‪88‬‬

‫‪23‬‬

‫شعر‬

‫‪12‬‬

‫‪24‬‬

‫کشتهچیلیک‬

‫‪15‬‬

‫‪25‬‬

‫نادد قیصاری‬

‫‪18‬‬

‫‪26‬‬

‫بیلیم‬

‫‪912‬‬

‫‪21‬‬

‫قۉشنیلر ح ی‬

‫‪915‬‬

‫‪28‬‬

‫تریاک ضررلری‬

‫‪918‬‬

‫‪21‬‬

‫لغتلر‬

‫‪994‬‬

‫ههـ‬

‫بیرینچی درس‬

‫رحملی ذات‬

‫اويدن چیقیب‪ ،‬استه‪ -‬سېکین درختلر تمان قدم قۉیدیم‪ .‬كۉم‪-‬كۉك درختلرنینگ يپراقلری‬ ‫هيلپيرر اېدی‪.‬‬ ‫درختلردن بیری نينگ يانيده چیرایلی بير گلنی کۉریب‪ ،‬اونگه‪« :‬قندهی گۉزهل و چیرایلی‬ ‫گل سن!» دېديم‪ .‬گل تبسم قیلیب‪« :‬مېن چیرایلی و گۉزهل من‪ ،‬لېکن مېنی یرهتگن ذات نهایت‬ ‫گۉزهل و چیرایلی دیر» دېدی‪.‬‬ ‫تانگ یېلی گللر ایپارینی هر تمانگه سېپیب‪ ،‬گل یپراقلرینی محبت قۉلی بیلن سِ يلب اۉتر‬ ‫اېدی‪« .‬یېل‪ ،‬قنچهلر مهربان سن!» دېديم‪ ،‬اونگه‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫یېل‪ ،‬گللر ایپاری بیلن یوزیمنی سیلب‪« :‬مېن مهربانمن‪ ،‬لېکن مېنی یرهتگن ذات نهایت‬ ‫مهربان و رحملی دیر» دېدی‪.‬‬ ‫بیردنیگه آسمانده بولوت کۉریندی‪ .‬بولوتلر بیر‪ -‬بیریگه قۉشیلیب‪ ،‬یاغمیر یاغه باشله دی‪.‬‬ ‫اگر دان و درختلرگه یاغمیر یاغمسه‪ ،‬اولر سووسب؛ اریقلر‪ ،‬دریالر و بوالقلر سووی قوريب قالر‪.‬‬ ‫شونده انسان‪ ،‬حیوان و اۉسيمليكلر تیریک قاله آلمس‪.‬‬ ‫شوچاغده بولوتلر گولديرهب‪« :‬اﷲ(جلجالله) انسان و برچه یرهتگن نرسهلرینی یخشی کۉرهدی و‬ ‫اولرگه مهربان دیر‪ .‬اگر اﷲ(جلجالله) نینگ لطف و مهربانلیگی بۉلمسه‪ ،‬بیز بولوتلر‪ ،‬یاغمیر و قارنی‬ ‫یاغدیرالمس اېدیک» دېدی‪.‬‬ ‫اویگه قیتیب کېلدیم‪ .‬آته‪-‬آنه م بیر کتابنی اۉقیب‪ ،‬مضمونی حقیده سۉزلشیب اۉلتیرگن‬ ‫اېکنلر‪.‬‬ ‫اولرگه‪« :‬سیزلرگه رحمت! برچه نرسهلرنی بیلهسیزلر» دېب‪ ،‬ايتديم‪.‬‬ ‫شونده‪ ،‬آته م مهربانلیک بیلن‪« :‬باله جانیم! همه نرسه نی بيله دیگن اﷲ(جل جالله) دیر‪ .‬او‪،‬‬ ‫یخشیراق تورموشنی خواهلهيدیگن کیشینی یخشی کۉرهدی» دېديلر‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬ ‫اﷲ(جلجالله) حقیده معلومات تاپماقچی بۉلگن باله‪ ،‬گل‪ ،‬تانگ یېلی و بولوتلر بیلن سۉزلشهدی‪.‬‬ ‫اولر‪ ،‬باله گه اﷲ(جلجالله) نینگ چيرايلیگی‪ ،‬مهربانلیگی و مخلوقلرینی یخشی کۉریشی حقیده معلومات‬ ‫(جلجالله)‬ ‫بېرهدیلر‪ .‬سۉنگره او‪ ،‬آته‪ -‬آنهسیدن اﷲ(جلجالله) حقیده سۉرهیدی‪ .‬آته‪ -‬آنهسی اونگه اﷲ‬ ‫نینگ برچه نرسهلرنی بيليشی و اﷲ(جلجالله) نی قهیېرلردن تاپیب آلیش ممكنلیگی حقیده معلومات‬ ‫بېرهدیلر‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬درس متنينی تاووش چیقرمسدن اۉقیب‪ ،‬سۉنگی پاراگراف نینگ مفهومینی اَیتیب‬ ‫بېرينگ!‬ ‫(جل جالله)‬ ‫یره تگن نرسه لرنینگ اۉنته سی آتینی یازیب‪ ،‬سۉنگره باشقه لرگه ایتیب‬ ‫‪ -2‬اﷲ‬ ‫بېرینگ!‬ ‫‪ -3‬قوییدهگی سۉزلر معناسینی سۉزلیکدن تاپیب‪ ،‬مناسب جملهلرده ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫یپراق‪ ،‬تبسم‪ ،‬ایپار‪ ،‬بیردنیگه‪ ،‬کۉرستگیچ برماق‬ ‫‪ -4‬متندن ایسته گن جمله نگيزنی تنلب یازینگ؛ یازگن جمله نگيزنی باشقه لرگه اۉقیب‬ ‫بېرینگ و تنلشینگیز دلیلی نی هم اَیتینگ!‬

‫‪3‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫‪ -1‬اویدن چیقیب‪ ،‬استه‪ -‬سېکین درختلر تمان قدم قۉیدیم‪.‬‬ ‫قهیېردن چیقیب‪ ،‬استه‪ -‬سېکین درختلرتمان قدم قۉیدیم؟‬ ‫‪ -2‬گل‪ ،‬تبسم قیلیب‪« :‬مېن‪ ،‬چیرایلی و گۉزهل من» دېدی‪.‬‬ ‫گل‪ ،‬تبسم قیلیب‪ ،‬نیمه دېدی؟‬ ‫(جل جالله)‬ ‫نهایت‬ ‫‪ -3‬یېل‪ ،‬گل لر ایپاری بیلن یوزیمنی سِ یلب‪« :‬مېن مهربان من‪ ،‬لېکن اﷲ‬ ‫مهربان دیر» دېدی‪.‬‬ ‫کیم‪ ،‬گللر ایپاری بیلن یوزیمنی سیلب‪ ،‬کیم نهایت مهربان دیر‪ ،‬دېدی؟‬ ‫‪ -4‬آته‪ -‬آنهم بیر کتاب اۉقیب‪ ،‬مضمونی حقیده سۉزلشیب تورگن اېکنلر‪.‬‬ ‫کیملر بیر کتابنی اۉقیب‪ ،‬مضمونی حقیده سۉزلشیب اۉلتیرگن اېکنلر؟‬ ‫یوقاریدهگی جملهلرگه دقت قیلینگ! بیرینچی جمله «قهیېردن؟» ّ‬ ‫ایکینچی جمله «نیمه؟»‪،‬‬ ‫اوچینچی و تۉرتینچی جملهلر «کیم؟» سۉزلری آرقهلی سۉراق گپگه اۉزگرگن دیر‪.‬‬ ‫شونده ی درک گپ لرنی «کیم؟‪ ،‬نیمه؟‪ ،‬قنده ی؟‪ ،‬قه یېرده؟‪ ،‬قیسی؟‪ ،‬قچان؟‪ ،‬قنچه؟‪»...‬‬ ‫كبی سۉزلر بیلن سۉراق گپلرگه اۉزگرتيريش ممکن‪.‬‬ ‫سۉزلشوو‪:‬‬ ‫اۉقووچیلر ّ‬ ‫ایکی گروپ گه بۉلینيب‪ ،‬اهلل(جل جالله) صفتلری حقیده اۉز ارا سۉزلشسین لر‪ .‬هر‬ ‫گروپ اﷲ(جلجالله) صفتلریدن نېچیتهسینی یازسین‪ ،‬سۉنگره هر گروپدن بیر کیشی‪ ،‬یازگنلرینی‬ ‫باشقهلرگه اۉقیب بېرسين‪.‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬درس متنینی اۉقیتووچی استه‪ -‬سېکین اۉقیسین‪ .‬اۉقووچیلر دقت بیلن اېشیتیب‪،‬‬ ‫قوییدهگی سۉراقلرگه جواب بېرسینلر‪:‬‬ ‫* باله‪ ،‬کیم نینگ حقیده همه نرسهنی بیلماقچی اېدی؟‬ ‫* اویدن چیقیب‪ ،‬درختلر تمانگه قندهی قدم قۉیدیم؟‬ ‫* تانگ یېلی نیمهلرنی هرتمانگه سېپیب‪ ،‬نیمهلرنی محبت قۉلی بیلن سیلب اۉتر اېدی؟‬ ‫* کیم گللر ایپاری بیلن یوزیمنی سیلب‪« ،‬مېن مهربان من لېکن اﷲ(جلجالله) نهایت مهربان‬ ‫دیر» دېدی؟‬ ‫* بیردنیگه آسمانده نیمه کۉریندی؟ سۉنگره نیمه بۉلدی؟‬ ‫‪4‬‬

‫* بولوتلر گولديرهب‪ ،‬نیمه دېدی؟‬ ‫* اویده آته‪ -‬آنهسی نیمه حقده سۉزلشیب اۉلتیرگن اېدیلر؟‬ ‫* او‪ ،‬آتهسیدن كيم حقیده سۉرهدی؟‬ ‫* آتهسی اونگه نیمه دېب‪ ،‬جواب بېردی؟‬ ‫‪ -2‬درس متنیدن بيرنېچه جمله نی تنلب یازینگ‪ ،‬سۉنگره یازگن جمله لرینگیزدن سۉراق‬ ‫گپلر توزینگ!‬ ‫‪ -3‬تۉرتته سۉراق جمله یازینگ‪ ،‬سۉنگره اولردن درک جمله توزینگ!‬ ‫‪ -4‬قوییده گی جمله نی (کیم‪ ،‬قچان‪ ،‬قنده ی‪ ،‬قه یېرگه‪ ،‬نیمه قیله دی) سۉراق سۉزلر بیلن‬ ‫جملهلرگه اۉگیرینگ‪:‬‬ ‫آلتونساچ هرکون شوق‪ -‬ذوق بیلن مکتب گه بارهدی‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ای ّکینچی درس‬

‫نعت‬

‫سېن اېرورسن محبوب حق‪ ،‬اې نبی لر سروری‬ ‫اې که نورینگ دیر مقدم‪ ،‬هم مؤخر خلقتینگ‬ ‫یېمريلدی کاخ کسری‪ ،‬اۉچدی گبرنینگ اۉتی‬ ‫گپ گه کيردی میده تاشلر حقنی اظهار ایله دی‬ ‫سېنينگ مدحینگ اۉزکالمیده بیان اېتتی خدا‬ ‫شرک و ظلم و فسق دنیانی باسیب آلگن اېدی‬ ‫اۉتـدی عمريم اې تمنـا‪ ،‬جهل و نـادانـلیک بیلن‬

‫صــاحب مـعــراج «اوادنـی»‪ ،‬خــالیـق رهبــری‬ ‫عظمتینگ گه برچه حیران انس و جن‪ ،‬دیو و پری‬ ‫اول زمان دنیاگه کېلدینگ چرخ و چنبر اختری‬ ‫چین یوره ک بیرله ایشانینگ بیلمه نگیزلر سرسری‬ ‫مېن نېچوک وصفینگ بیان ایلب قیله ی روشنگری؟‬ ‫برچه دن بېردینگ نجات آخرزمان پیغمبری‬ ‫یـا شــفیع الــمــذنبین‪ ،‬قـوتـقز بـاللـردن بـری‬ ‫رضوانقل تمنا‬

‫‪6‬‬

7

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قویېدهگی جملهلرنینگ خط چیزیلگن سۉزلریگه دقت قیلینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬دانا دشمن دین نفع امکانی بار و نادان دۉست دین ضرر امکانی کۉپراق‪.‬‬

‫(نوایی‪ :‬محبوب القلوب)‬

‫‪ -2‬فلکدن‪ ،‬آسماندن‪ ،‬کۉکدن آشگای فخر اېتیب باشیم‪،‬‬ ‫صــداقتلی‪ ،‬قــدردان‪ ،‬آشــــنا و دۉست و یــاریــم بار‪.‬‬ ‫(حبیبی)‬

‫‪ -3‬اې پری وش گل یـوزینگدن پـرده آل!‬ ‫کیم غمینگدین کۉزده یاشیم بۉلدی آل!‬ ‫یـار بـۉلگایلـر سـېنگا محشـــر کـونی‪،‬‬ ‫ ‬ ‫احمــد مختــار ایـــله اصحـــاب و آل‪.‬‬ ‫ ‬ ‫(فضلی)‬

‫* یوقاریده گی بیرینچی جمله ده ايشله تيلگن دانا‪ -‬نادان‪ ،‬دشمن‪ -‬دوست‪ ،‬نفع‪ -‬ضرر‪،‬‬ ‫قرمه‪ -‬قرشی سۉزلر دېیلهدی‪.‬‬ ‫قرمه‪ -‬قرشی سۉزلر‪:‬‬ ‫شکل و معناسی بیر‪ -‬بیریگه اۉخشه مس و ضد بۉلگن سۉزلر قرمه‪ -‬قرشی (متضاد)‬ ‫سۉزلر دیر‪.‬‬ ‫* یوقاریده گی ّ‬ ‫ایکینچی مثالده ایشله تیلگن (فلک‪ ،‬آسمان‪ ،‬کۉک) و (قدردان‪ ،‬آشنا‪،‬‬ ‫دۉست‪ ،‬یار) سۉزلری معناداش سۉزلر دیر‪.‬‬ ‫معناداش سۉزلر‪:‬‬ ‫شکلی هر خېل و معناسی بیر‪ -‬بیریگه یقین و اۉخشش بۉلگن سۉزلر معناداش (مترادف)‬ ‫سۉزلر دیر‪.‬‬ ‫* فضلی قلمی گه منسوب تویوقدهگی‪( ،‬آل= آلماق‪ ،‬آلیب تشلهماق‪ ،‬آل= قیزیل‪ ،‬قیزرگن‪،‬‬ ‫آل= قوم‪ ،‬اېل‪ ،‬خاندان) سۉزلری شکلداش سۉزلر دیر‪.‬‬ ‫شکلداش سۉزلر‪:‬‬ ‫تلفظی و یازیلیشی بیر خېل‪ ،‬اما معناسی هر خېل بۉلگن سۉزلر شکلداش (مشابه)‬ ‫سۉزلر دیر‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬اۉقووچیلر ّ‬ ‫ایكی گروپ گه بۉلینيب‪ ،‬بیرینچی گروپدن بیرکیشی‪ ،‬بیرینچی بیت نی‬ ‫اۉقیسین و ّ‬ ‫ایکینچی گروپدن بیرکیشی اونينگ معناسینی ایتیب بېرسين‪ ،‬سۉنگره بونينگ‬ ‫عكسی تكرار اېتيلسين‪.‬‬ ‫‪ -2‬قوییدهگی بیتلرنینگ بۉش جایلرینی تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫* سېن اېرورسن محبوب حق ‪ ......‬صاحب معراج او ادنی‪...... ،‬‬ ‫* ای که نورینگ دیر مقدم ‪ .......‬عظمتینگ گه برچه حیران ‪.....‬‬ ‫‪ -3‬قوییدهگی سۉزلرنینگ قرمه‪ -‬قرشی (متضاد) سینی یازینگ‪:‬‬ ‫ایسیق‪ ،......... -‬خام‪ّ ،........ -‬اچیق‪،........ -‬‬ ‫* کېچه‪ ،......... -‬آق‪ّ .......... -‬‬ ‫یېنگیل‪......... -‬‬ ‫قوییدهگی سۉزلرنینگ شکلداشی (متشابه) نی تاپیب‪ ،‬معنالرینی یازینگ‪:‬‬ ‫اۉت‪ ،........... -‬آت‪ ،.......... -‬قاش‪ ........... -‬سۉز‪......... -‬‬ ‫قوییدهگی سۉزلرنینگ معناداش (مترادف) سۉزلرینی یازینگ‪:‬‬ ‫ظلم‪ ،.......... -‬تېز‪ ،.......... -‬کاخ‪ ،.......... -‬اېلگری‪......... -‬‬

‫‪9‬‬

‫اوچینچی درس‬

‫اۉقووچیلر بیلن سۉزلشو‬

‫عزیز اۉقووچیلر‪ ،‬ینگی اۉقوو ییلیگه خوش کېلیبسیز! تۉرتینچی صنفنی بیتتیریب‪ ،‬بېشینچی‬ ‫صنف نی باشله گن لرينگيز اوچون سيزلرگه اولكن موفقیتلر تیله یمن‪ .‬بېشینچی صنف ده‬ ‫اۉقيله ديگن درسلر ینه ده قیزیقراق و مهم راق دیر‪ ،‬شونینگ اوچون وقت نینگ هرلحظه سینی‬ ‫غنیمت بیلیب‪ ،‬بیلیم اۉرگنیشگه حرکت قیليشلرينگيز كېرهك دیر‪ .‬بیلیم‪ ،‬توگنمس بایلیک دیر‪.‬‬ ‫وقتدن اونوملی فایدهلنگن اۉقووچی‪ ،‬کتاب اۉقیشگه هم‪ ،‬اوی تاپشیریقلرینی بجریشگه هم‪،‬‬ ‫آته‪ -‬آنهسیگه یاردم بېریشگه هم اولگورهدی‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫* متندن‪ ،‬آستیگه خط چیزیلگن سۉزلرنی کۉچیریب یازینگ!‬ ‫* متننی اۉقینگ؛ آستیگه خط چیزیلگن سۉزلرنینگ قیسی سۉز تورکومیگه کیرگنینی‬ ‫اَیتینگ!‬ ‫گرامر قاعدهسی‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرنی اۉقیب‪ ،‬خط چیزیلگن سۉزلریگه دقت قیلینگ‪:‬‬ ‫یخشی اۉقووچی مکتب گه کېچیکیب کېلمه یدی‪ .‬یخشیلردن اۉرنك آلینگ و‬ ‫بیر‪ -‬بیرینگیز بیلن اۉرتاق بۉلینگ! سېوینچ درسگه تیارلنیب کېلدی‪ .‬او‪ ،‬اوی تاپشیریقلرینی‬ ‫بجرهدی‪ .‬اۉقیتووچی‪ ،‬سېوینچگه یخشی بها بېردی‪.‬‬ ‫یوقاریدهگی جملهلرده چیزیق بیلن کۉرسهتیلگن سۉزلر فعل دیر‪.‬‬ ‫فعل‪:‬‬ ‫ایش‪ ،‬حرکت‪ ،‬حالت و حادثه یوز بېرگنینی معین بیر زمانده بیلدیروچی سۉز‪ ،‬فعل‬ ‫سۉزی دیر‪.‬‬ ‫مثال‪:‬‬ ‫باره من‪ ،‬کېله دی‪ ،‬یازه دی‪ ،‬اۉقیدی‪ ،‬ایشله ماقده‪ ،‬بېرگن اېدیلر‪ ،‬کۉرماقچی سیز‪ ،‬آلیب‬ ‫کېلسه‪ ،‬باشلنگ‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬قوییدهگی جملهلرنی اۉقینگ و تورلی فعللر بیلن شونگه اۉخشش جملهلر توزینگ‪:‬‬ ‫ینگی اۉقوو ییلی باشلندی‪ .‬بېشینچی صنفده قیرق ّ‬ ‫ایکی اۉقووچی درس اۉقییدی‪ .‬اولر‪،‬‬ ‫حاضر امالء یازماقده‪ .‬بېشینچی صنف اۉقووچیلری افادهلی اۉقیش و روان یازیشنی بیلهدیلر‪.‬‬ ‫‪11‬‬

‫ب‪ -‬کۉچیرینگ؛ فعللردن‪ ،‬باشقه جملهلر توزینگ‪:‬‬ ‫بیلیم‪ ،‬توگنمس خزینه دیر‪ .‬مېن اېرته لب ساعت آلتی ده توره من‪ .‬ساعت اۉن ّ‬ ‫ایکی ده‬ ‫درسیمیز توگهیدی‪ .‬هرکونی اویده ّ‬ ‫ایکی ساعت درس تیارلهیمن‪ .‬مېن بدیعی کتابلرنی هم‬ ‫اۉقییمن‪.‬‬ ‫ج‪ -‬سۉراقلرگه رد جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫اۉرنک‪:‬‬ ‫ سیز کابلگه بارگنمیسیز؟‬‫ یۉق‪ ،‬مېن هېچ قچان کابلگه بارمهگنمن‪.‬‬‫ صنف داشینگیز هرکونی مکتبگه کېچیکیب کېلهدیمی؟‬‫ ‪... . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬‫ سیز اۉزبېک تیلیده یازیشنی بیلمهیسیزمی؟‬‫ ‪. . . . . . . . . . . .. . . . . .‬‬‫ بابر درسگه یخشی تیارلنمهیدیمی؟‬‫‪..................‬‬‫قوییدهگی بۉشلیکلرنی تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫اۉرنک‪:‬‬

‫نیمه‬ ‫کیم‪،‬‬ ‫نیمه قیلماقچی؟‬ ‫قیلدی؟ کیم‪ ،‬نیمه قیلماقده؟ کیم‪،‬‬ ‫مکتبگه کېتماقچی‬ ‫یېمک یېماقده‬ ‫کتاب اۉقیدی ‬ ‫____‬ ‫____‬ ‫رسم چیزدی‬ ‫____‬ ‫تېمور سپورت قیلدی باتور ____‬ ‫گۉزهل‬ ‫____‬ ‫____‬ ‫موسیقی اېشیتدی‬ ‫____‬ ‫____‬ ‫خطا یازدی‬

‫اوی‬

‫‪12‬‬

‫تۉرتینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬ ‫***‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫اچیق نرسه‪ ،‬نیمه؟‬ ‫اېنگ شیرین و اېنگ ّ‬

‫کونلردن بیر کون‪ ،‬لقمان حکیمنی خۉجهیینی اۉز آلدیگه چارلب‪:‬‬ ‫ «مېنگه اېنگ شیرین نرسهنی پیشیریب کېلتیر» دېبدی‪.‬‬‫لقمان حكيم باریب‪ ،‬تیل پیشیریب کېلتیریبدی‪.‬‬ ‫باشقه بیر کون خۉجهیین ینه لقمان حکیمنی چارلب‪:‬‬ ‫ «مېنگه اېنگ ّاچیق نرسهنی پیشیریب کېلتیر» دېبدی‪.‬‬‫لقمان حکیم بو قتله هم تیل پیشیریب کېلتیریبدی‪.‬‬ ‫لقمان نینگ بو قيلگن ایشیدن حیرتلنگن خۉجهیین‪ ،‬اوندن‪:‬‬ ‫ «اې لقمان‪ ،‬بو نیمه قيلگه نينگ؟ شیرین نرسه دېسم هم‪ّ ،‬اچیق نرسه دېسم هم‪ ،‬سېن‬‫فقط تیل پیشیریب کېلتیردینگ» دېب سۉرهبدی‪.‬‬ ‫ «اې خۉجهم‪ ،‬تیل دنیادهگی اېنگ شیرین نرسه دیر‪ ،‬چون که او بیلن انسانلر جوده شیرین‬‫و یاقیملی سۉزلر ایتهدیلر‪ .‬شیرین سۉز‪ ،‬کیشیلر کۉنگلیگه محبت و قووانچ تاپتیرهدی و انسانلر‬ ‫ارهسیده دۉستلیک و ایلیق مناسبتلرنی ایجاد قیلهدی‪.‬‬ ‫عکسینچه‪ ،‬تیل اېنگ ّاچیق نرسه هم دیر‪ ،‬چونکه تیلدن چیققن ّاچیق سۉزلر‪ ،‬آدملر‬ ‫یورهگینی آغریتیب‪ ،‬رنجیتهدی و حتی که دۉستلرنی دشمنلرگه ایلنتیرهدی‪.‬‬ ‫هه‪ ،‬عزیز اۉقووچیلر! انسانلرنی بیر‪ -‬بیری بیلن دۉست و ایناق قیله دیگن هم‪ ،‬یاو و یمان‬ ‫قیلهدیگن هم تیل دیر‪.‬‬ ‫امیر علیشېر نوایی هم شو حقده شوندهی دېگن‪:‬‬ ‫هر کۉنگول که تیل سنانیدين جراحت دور‪ ،‬هم یومشاق سۉز و شیرین تیل اونگه مرهم و‬ ‫راحت دور‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬صنفداشینگیز درس متنینی اۉقی یاتگنده دقت بیلن اېشیتینگ!‬ ‫‪ -2‬لقمان حکیم نیمه اوچون هم اچیق و هم شیرین یېمک اَیتیلگنده‪ ،‬فقط تیل پیشیریب‬ ‫آلیب باردی؟‬ ‫‪ -3‬شیرین سۉز طفیلی بیرارکیشی بیلن دۉست لشگن یا که بیرار جنجالدن قوتیلگن‬ ‫بۉلسنگیز‪ ،‬باشقهلرگه حکایه قیلیب بېرینگ!‬ ‫‪ -4‬اچیق سۉز طفیلی بیرار کیشی دن خفه بۉلیب قالگن بۉلسنگيز‪ ،‬صنف داشلرینگيزگه‬ ‫ایتیب بېرينگ!‬ ‫‪ -5‬سۉزلیکدن فایدهلنیب قوییدهگی سۉزلرنی معنی قیلينگ‪:‬‬ ‫حکیم‪ ،‬خۉجهیین‪ ،‬چارلب (چارلماق)‪ ،‬یاقیملی‪ ،‬ایناق‪ ،‬سنان‪ ،‬جراحت‪ ،‬یومشاق‪ ،‬ایلیق‪ ،‬قتله‬ ‫‪ -6‬یوقاریدهگی سۉزلردن اوچتهسینی تنلب‪ ،‬مناسب جمله توزینگ!‬ ‫‪ -7‬هرقطاردن بیرکیشی نوبت بیلن توریب‪ ،‬توزگن جملهسینی اۉقیسین‪.‬‬ ‫‪ -8‬بیرنېچه اۉقووچی‪ ،‬نوبت بیلن اۉقیلگن جملهلرنینگ تۉغری یا كه ناتۉغریلیگی حقیده‬ ‫فکر بیلدیرسین‪.‬‬ ‫‪ -9‬قیزیققن یا ایستهگن ّ‬ ‫ایکی اۉقووچی لقمان و خوجهیین نقشینی اۉینه سین و دیالوگ‬ ‫نی تمثیل شکلیده اَیتسین‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرنی دقت بیلن اۉقینگ‪:‬‬ ‫ لقمان باریب‪ ،‬تیل پیشیریب کېلتیردی‪.‬‬‫ لقمان شوندهی جواب بېردی‪.‬‬‫ امیرعلیشېرنوایی بو حقده شوندهی دېگن‪.‬‬‫ لقمان ایتدی‪.‬‬‫ آتهم توناکون سفردن کېلدیلر‪.‬‬‫ اونی بیر نېچه دقیقه آلدین کۉردیم‪.‬‬‫یوقاریده گی جمله لرده کېلتیردی‪ ،‬بېردی‪ ،‬دېگن‪ ،‬ایتدی‪ ،‬کېلدیلر و کۉردیم سۉزلری‬ ‫اۉتگن زمان فعللری دیر‪ .‬بو فعللرنینگ برچهسی اۉتگن زمانگه تېگیشلی بۉلگنی اوچون اولر‬ ‫اۉتگن زمان فعللری دېیلهدی‪.‬‬ ‫اۉتگن زمان فعلی‪:‬‬ ‫ايش‪ -‬حركتنی سۉزلش پیتیدن آلدین بجریلگن یا که بجریلمهگنینی بیلدیرهدی؛‬ ‫اۉرنک‪:‬‬ ‫آلدیلر‪ ،‬اوردی‪ ،‬قره مه دیک‪ ،‬قازدینگ‪ ،‬کویله دی‪ ،‬ییقیلدیم‪ ،‬کۉرمه دیم‪ ،‬بارمه دی‬ ‫و باشقهلر‪.‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬قویېدهگی جملهلرنینگ قهی بیریده اۉتگن زمان فعلی ایشلهتیلگن‪:‬‬ ‫‪ -1‬مېن بازارگه کېتهمن‪.‬‬ ‫‪ -2‬او‪ ،‬بازاردن کېلدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬آیدین‪ ،‬کون بۉیی جاکت تۉقیدی‪.‬‬ ‫‪ -4‬اوکهم تیلویزیون کۉرهدی‪.‬‬ ‫ب‪ :‬یانمه‪-‬یان اۉلتیرگن اۉقووچیلر‪ ،‬بیرگه لشیب اۉتگن زمان فعلی بیلن ّ‬ ‫ایكیته جمله‬ ‫توزسین لر‪ .‬بو جمله لرنینگ بیری مثبت یعنی بجریلیش و باشقه سی منفی یعنی‬ ‫بجریلمسلیکنی انگلتسین‪.‬‬ ‫ج‪ :‬هرقطاردن بیر کیشی توریب‪ ،‬توزگن جمله سینی اۉقیسین و باشقه لر او حقده فکر‬ ‫بیلدیرسینلر‪.‬‬ ‫د‪ :‬قوییدهگی جملهلرنی مناسب سۉزلر بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫ آتهم سفردن اۉتگن كون ‪. . . .‬‬‫ مېن اوی تاپشیریغینی ‪ ،. . .‬کېین بو یېرگه کېلدیم‪.‬‬‫ قوشلر درختدن ‪. . . .‬‬‫‪15‬‬

‫هـ‪ :‬قوییدهگی ترتیبسیز یازیلگن سۉزلردن‪ ،‬تۉغری بیر جمله توزینگ‪:‬‬ ‫بوگون‪ ،‬کېلدیلر‪ ،‬تانگده‪ّ ،‬‬ ‫ایکی مهمان‪ ،‬کیشی‬ ‫و‪ :‬قوییده گی جمله لرده تینیش بېلگی لری قۉییلمه گن‪ .‬بېلگی لرنی مناسب یېرلرگه‬ ‫قۉیینگ‪:‬‬ ‫ آهای بېکتاش‬‫قۉی ایچکی و هۉکیزلرنی هیدهب کېل‬ ‫نېگه مونچه سېکین یورهسن تېزراق یوریب کېلسنگ بۉلمهیدیمی‬ ‫مېن دوگانهلریم بیلن بیرگه درس اۉقیب اوی تاپشیریغینی بجردیم‪ ،‬کېین چق‪-‬چقلشیب‬ ‫صحبت قوردیک‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪16‬‬

‫بېشینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراق‪:‬‬

‫پارلمان‬ ‫پارلمان سۉزی بیر فرانسوی سۉز بۉليب‪ ،‬گپیریش و سۉزلش معناسینی انگلتهدی‪ .‬اۉتمیشده‬ ‫مذاکره‪ ،‬مباحثه و مناظره قيليش اوچون توزهتیلگن مجلسلر و ييغينلرنی پارلمان دېگنلر‪.‬‬ ‫بوگونگی كونده پارلمان دېگنده‪ ،‬ملی شورا و ســنا مجلسی توشونيله دی‪ .‬افغانســـتانده‬ ‫بو مجلسلرنی اولسی جرگه و مشرانو جرگه دېيديلر‪ ،‬دېمك‪ ،‬پارلمان ّ‬ ‫ايكی مجلس‪ ،‬يعنی ملت‬ ‫وكيللری مجلسی(اولسی جرگه) و سنا مجلسی (مشرانو جرگه) دن عبارت بۉلهدی‪.‬‬ ‫پارلمان بوگونگی دموکراتیک دولتلرنینگ بیر بۉلیمینی تشكيل اېتهدی‪ .‬پارلماننی اولوس‬ ‫اویی هم دېیدیلر‪ ،‬چونكه بو يېرده ملت َسيلهگن وكيللر و اېل آرهسیده حرمتگه سـزاوار بۉلگن‬ ‫‪17‬‬

‫یاش اولوغلر ايش آليب بارهدیلر‪.‬‬ ‫پارلمان نینگ اساسی ایشی قانونلرنی تصویب قیلیش دیر‪ ،‬شونینگ اوچون اونی قانون‬ ‫چيقرووچی كوچ هم دېيديلر‪.‬‬ ‫پارلمان اعضالری اېل (خلق) تمانیدن سیلنه دی‪ .‬اولسی جرگه یا ملی شورا دولت نینگ‬ ‫عملگه آشيره دیگن ایشلرينی كوزه تيب باره دی؛ نظارت اېته دی و دولت بودجه سینی تصویب‬ ‫قیله دی‪ .‬ملت وكيل لری نينگ سانی مملكت اهالیسی سانیگه قره ب بېلگی لنه دی‪ .‬حاضرگی‬ ‫اولسی جرگه اعضالری ‪ 249‬كيشی دير‪.‬‬ ‫مشرانو جرگه یاكه سنامجلسی اېسه‪ ،‬ملی شورا تمانیدن تصویب اېتیلگن ایشلر و قانونلر‬ ‫تۉغريسيده مشوره و مصلحت بېره دی‪ .‬مشرانو جرگه اعضالری نينگ بير قسمی َسيلنه دی و‬ ‫باشقه بير قسمی اېسه‪ ،‬دولت باشليغی تمانیدن تعیين لنه دی‪ .‬افغانستان سنا مجلسی نينگ‬ ‫اعضالری ‪ 102‬كيشی دن عبارت دير‪.‬‬

‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس متنینی دقت بیلن اۉقینگ و قوییدهگی سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬پارلمانده نېچه مجلس بار؟‬ ‫‪ -2‬پارلمان مجلسلری قيسیلر دیر؟‬ ‫‪ -3‬پارلمان نينگ اساسی ایشی نیمهلردن عبارت دیر؟‬ ‫‪ -4‬پارلمان قندهی كوچ دېب اتلهدی؟‬ ‫‪ -5‬پارلماننی نیمه اوچون خلق اویی دېیدیلر؟‬ ‫‪ -6‬پارلمان اعضالری قندهی َسیلنهدی؟‬ ‫‪ -7‬سنامجلسی قندهی ایشلر تۉغريسيده مصلحت بېرهدی؟‬ ‫‪18‬‬

‫ب‪ :‬تۉرت گروپ گه بۉلینیب‪ ،‬پارلمان تۉغريسیده سۉز يوريتينگ؛ هرگروپ دن بیر کیشی‬ ‫صنفداشلرينگيزگه اۉز گروپینگيز فکرینی ايتيب بېرسین‪.‬‬ ‫ج‪ :‬قوییدهگی ینگی سۉزلرنی سۉزليكدن تاپیب‪ ،‬معناسینی کتابچهلرینگیزگه يازينگ‪:‬‬ ‫اۉتمیش‪ ،‬مذاکره‪ ،‬مباحثه‪ ،‬مناظره‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪19‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫الف‪ :‬قوییدهگی جملهلرنی دقت بیلن اۉقینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬نیمه اۉقییاپسیز؟ (نیمه اۉقی یاتّیز؟)‬ ‫‪ -2‬قرآنكريم اۉقییاپمن‪( .‬قرآن کریم اۉقی یاتدیم‪).‬‬ ‫‪ -3‬بالهلر مکتبده توپ اۉینشهیاپدی‪( .‬بالهلر مکتبده توب اۉینهشاتدی‪).‬‬ ‫‪ -4‬قۉیاش چیقماقده‪.‬‬ ‫‪ -5‬بابر مکتب گه کېتماقده‪.‬‬ ‫‪ -6‬باله لر قیشنی اۉز قیشالقلریده اۉتکزه یاپتیلر‪( .‬باله لر قیشنی اۉز قیشالقلریده‬ ‫اۉتکزاتدیلر‪).‬‬ ‫یوقاریده گی جمله لرده گی‪ ،‬اۉقییاپسیز‪ ،‬اۉقییاپمن‪ ،‬اۉينشه ياپدی‪ ،‬چيقماقده‪ ،‬كېتماقده‬ ‫اۉتكزهیاپتیلر سۉزلری حاضرگی زمان فعللرينی انگلتهدی‪.‬‬ ‫حاضرگی زمان فعلی‪:‬‬ ‫حاضرگی زمان (حال) فعلی ایش‪ -‬حركت و حالت نینگ سۉزلش پيتیده بجریلیشی و دوام‬ ‫اېتيشینی بېلديرهدی‪.‬‬ ‫اۉرنک‪:‬‬ ‫ گۉزهل‪ ،‬دوگانهسی بیلن ایشلهیاپدی‪.‬‬‫ توران‪ ،‬بازارگه کېتماقده‪.‬‬‫ ّ‬‫اېکینچی‪ ،‬قۉش هیدهیاپتی‪.‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬قوییدهگی جملهلرنی دقت بیلن اۉقیب‪ ،‬حاضرگی زمان فعللرینی کۉرسهتینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬مرال باققه بارماقده‪.‬‬ ‫‪ -2‬جیران خط یازهدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬ساالر فوتبال اۉینهدی‪.‬‬ ‫‪ -4‬باغبان‪ ،‬باغ نی سوغارهياپدی‪.‬‬ ‫‪ -5‬آی نور شعر اۉقیماقچی‪.‬‬ ‫‪ -6‬نازلی‪ ،‬گل تېرماقده‪.‬‬ ‫‪ -7‬دهقان‪ ،‬خرمن نی ینچهیاپتی‪.‬‬ ‫‪20‬‬

‫ب‪ :‬برچه یانمه‪-‬یان اۉلتیرگن اۉقووچیلر‪ ،‬حاضرگی زمان فعلی بیلن اوچ‪ -‬اوچ جمله‬ ‫توزسینلر‪.‬‬ ‫ج‪ :‬هر چوکیدن فقط بیر کیشی توریب‪ ،‬توزگن جملهلردن بیرینی اۉقیب بېرسین‪.‬‬ ‫د‪ :‬قوییدهگی جملهلرنی حاضرگی زمان مناسب فعللری بیلن تۉلدیرینگ؛‬ ‫بیز مکتب ‪ ، . . . . .‬قیزلر باغچهده ‪ ، . . . . . . .‬دهقانلر قۉش ‪ ، . . . . . . .‬تورسون‬ ‫آت ‪ ، . . . . . . .‬آته م بازار ‪. . . . . . . .‬‬ ‫هـ‪ :‬قوییدهگی ترتیبسیز جملهلرنی ترتيب گه سالينگ‪:‬‬ ‫دكانیده‪ /‬ساتووچی ‪ /‬ماقده ‪ /‬پول ‪ /‬سنه‬ ‫یاپدی ‪ /‬ییالق ‪ /‬قه ‪ /‬باره ‪ /‬تورغون‬ ‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪21‬‬

‫آلتینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫***‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫کېلینگ‪ ،‬موزیمنی کۉرهیلیک!‬

‫بیرکونی آته م‪ ،‬مېن و اوکه م باتورگه‪« :‬سیزلرنی کېله سی جمعه کونی موزیم گه آلیب‬ ‫بارهمن»‪ ،‬دېدیلر‪ .‬بیز جوده قووانیب‪« :‬موزیم قندهی يېر؟» دېب سۉرهدیک‪.‬‬ ‫ «موزيم بیر مخصوص عمارت (بنا) بۉلیب‪ ،‬اونده قدیمی و تاریخی بویوم لر و نرسه لر‬‫سقلنهدی و نمایشگه قۉییلهدی» دېديلر‪ ،‬آتهم‪.‬‬ ‫شونده‪ ،‬اوكه م‪« :‬آته جان! اولکه میزنينگ قیسی شهرلريده موزیم بار؟» دېب سۉره دی‪،‬‬ ‫آتهم دن‪.‬‬ ‫آتهم اونگه‪« :‬کابل‪ ،‬هرات‪ ،‬مزارشریف‪ ،‬قندهار و ینه بیر نېچه ک ّته شهرلرده موزیم بار‪ ،‬لېکن‬ ‫اولکهمیزدهگی اېنگ ک ّته و بای موزیم‪ ،‬کابل موزیمی دیر» دېديلر‪.‬‬ ‫مېن و اوکهم اۉته شوق بیلن جمعه کونینی کوتیب توردیک‪ .‬جمعه کونی اېرتهلب آتهمدن‪:‬‬ ‫«قچان موزیم گه کېتهمیز؟» دېب سۉرهدیم‪.‬‬ ‫آتهم مېنگه‪« :‬قیزیم‪ ،‬ساعت اۉنلرده كېتهمیز» دېدیلر‪.‬‬ ‫بیز‪ ،‬موزیم گه باردیک‪ .‬جوده ک ّته و چیرایلی بنا اېکن‪ .‬آته م بیز بیلن بيرگه یوریب‪ ،‬هر‬ ‫بۉلیمینی بیرمه‪ -‬بیر بيزگه كۉرستديلر‪ .‬او یېرده اېنگ قدیمگی خط لر‪ ،‬کتابلر‪ ،‬ایدیشلر‪ ،‬کییم لر‪،‬‬ ‫قوراللر‪ ،‬اوی اسباب‪ -‬انجاملرینی کۉردیک‪ .‬بو نرسهلر تاش‪ ،‬یاغاچ‪ ،‬تېمیر‪ ،‬آلتین‪ ،‬کوموش‪ ،‬تېری‪،‬‬ ‫قوماش (تکه) و باشقه نرسهلردن یسلگن اېدی‪.‬‬ ‫موزيم نی تماشا قيلر اېكن ميز‪ ،‬آته م بيزگه‪« :‬موزیم لر هر بیر اولکه و اولوس نینگ تاریخی‬ ‫کۉزگوسی و ملتلر بايليگی دیر‪ .‬اونینگ هر بیر بویومی بیزگه اوزاق تاریخدن حکایه قیلهدی‪،‬‬ ‫‪22‬‬

‫شونینگ اوچون‪ ،‬اولر نسلدن‪ -‬نسلگه سقلهنيب کېلهدی»‪ :‬دېب معلومات بېرديلر‪.‬‬ ‫موزیم ده گی نرسه لر اۉلکه میزنینگ تورلی قوم لریگه تېگیشلی اېدی‪ .‬او یېرده گی تورلی‬ ‫مجسمهلر‪ ،‬کشتهچیلیک بویوملری‪ ،‬قدیمگی خطلر نمونهلری و جواهر ایشلنگن تاقینچاقلر مېنگه‬ ‫جوده یاقدی‪.‬‬ ‫اۉشه کونی بیز اوچون خاطرهلی و قووانچلی کون بۉلدی‪ .‬خدا خواهلهسه‪ ،‬مېن موزیم حقیده‬ ‫کۉرگن‪ -‬بیلگن لریم نی اېسده ليك شكلیده يازيب‪ ،‬اونی اۉقیتووچیم و صنفداشلریم گه اۉقیب‬ ‫بېرهمن‪ ،‬دېب نیت قیلدیم‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬قويیدهگی سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اۉلکهمیز نینگ قیسی شهرلریده موزیم بار؟‬ ‫‪ -2‬سيز قيسی موزيملرنی كۉرگنسيز؟‬ ‫‪ -3‬موزیمده سقلنهدیگن قندهی بویوملرنی بيلهسيز؟‬ ‫ب‪ -‬سیزلردن بیرارته نگیز بوندن ایلگری موزیم نی کۉرگن بۉلسنگيز‪ ،‬باشقه لرگه سۉزلب‬ ‫بېرینگ!‬ ‫ج‪ -‬اوچ گروپگه بۉلینیب‪ ،‬موزیم نینگ اهمیتی حقیده بحثلشینگ‪.‬‬ ‫د‪ -‬هرگروپدن بیر کیشی اۉز گروپینینگ فکر‪ -‬مالحظهلرینی باشقهلرگه اَیتیب بېرسین‪.‬‬ ‫ح‪ -‬قوییدهگی سۉزلرنی سۉزلیکدن فایدهلنیب‪ ،‬معنا قیلینگ‪:‬‬ ‫موزیم‪ ،‬کېلهسی‪ ،‬بویوم‪ ،‬قورال‪ ،‬کېلهجک‪ ،‬تاقینچاق‪ ،‬اېسدهلیک‪ ،‬قوماش‪.‬‬ ‫و‪ -‬یوقاریدهگی سۉزلردن اوچتهسیگه مناسب جمله توزینگ!‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪23‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی سۉزلرنی دقت بیلن اۉقینگ‪:‬‬ ‫بارهدی‪ ،‬قۉییلهدی‪ ،‬کېتهمیز‪ ،‬سقلنهدی‪ ،‬یازماقچیمن‪ ،‬اۉقییمن‪.‬‬ ‫یوقاریدهگی فعللرنینگ برچهسی کېلهسی زمانگه تېگیشلی بۉليب‪ ،‬اولرنينگ بیرارتهسی‬ ‫هم اۉتگن زمان یا که حاضرگی زمان فعل لری اېمس‪ .‬بونده ی فعل لرگه «کېله سی زمان‬ ‫فعلی» دېیلهدی‪.‬‬ ‫کېلهسی زمان فعلی‪:‬‬ ‫سۉزلب تورگن پیتدن کېین بجریله دیگن یا بجریلمه یدیگن ایش‪ -‬حرکت و حالتنی‬ ‫بیلدیره دی‪ :‬مثاللر‪ :‬کېله دی‪ ،‬یازه دیلر‪ ،‬بارماقچی‪ ،‬کېته من‪ ،‬کېلمه یدی‪ ،‬یازمه ی سیز‪،‬‬ ‫کېتمهیمیز و باشقهلر‪.‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬قوییدهگی جملهلرده کېلهسی زمان فعلینی بېلگیلنگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بوگون صنفداشیم بیلن اوچرهشهمن‪.‬‬ ‫‪ -2‬آتهم سفردن کېلدیلر‪.‬‬ ‫‪ -3‬هوا بولوت‪ ،‬یاغمیر یاغهدی‪.‬‬ ‫‪ -4‬کېلسنگ‪ ،‬یخشی بۉلهدی‪.‬‬ ‫‪ -5‬مېن آتهمگه خط یازدیم‪.‬‬ ‫ب‪ -‬کېلهسی زمان فعلی بیلن ّ‬ ‫ايكی جمله توزینگ!‬ ‫ج‪ -‬هرقطاردن بیر کیشی‪ ،‬توزگن جملهسینی تختهگه يازسین‪.‬‬ ‫د‪ -‬قوییدهگی جملهلردهگی بۉش اۉرینلرنی مناسب فعللر بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اېرتهگه مهمانلر ‪. . . . . . .‬‬ ‫‪ -2‬اۉتگن كونی بازاردن سودا ‪. . . . . . .‬‬ ‫‪ -3‬وعده قیلیب ‪. . . . . .‬‬ ‫‪ -4‬سېن بوگون سفرگه ‪ . . . . . . .‬می؟‬ ‫ح‪ -‬قوییدهگی جملهلرده قیسی زمان فعللری بارلیگینی اَيتيب بېرينگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬مېن مکتب گه کېتهمن‪ ،‬سېن هم کېتهسنمی؟‬ ‫‪ -2‬کېل‪ ،‬اولوغ بېککه یاردم بېرهیلیک!‬ ‫‪ -3‬کېچه‪ ،‬اوی تاپشیریغینی بجردیم‪ ،‬صنفده سېنگه کۉرستهمن‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫و‪ -‬قوییدهگی متندن اۉتگن زمان و کېلهسی زمان فعللرینی اجرهتيب یازینگ‪:‬‬ ‫«فرصت اۉتدی‪ ،‬ایشلر توگه مه ی قالدی‪ .‬اېندی نیمه قیله میز؟ یخشی سی بابرنینگ‬ ‫قاشیگه بارهيليك‪ .‬او یاردم بېرماقچی اېدی‪ .‬خدا خواهلهسه‪ّ ،‬‬ ‫ایکیمیز همت قیلسک‪ ،‬ایش‬ ‫بجریلهدی»‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪25‬‬

‫یېتّینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫حضرت عمر فاروق(رضیاهللعنه) رعیتپرورليگی‬

‫بیر کېچه حضرت عمرفاروق(رضی اهلل عنه) رعیت نینگ احوالیدن خبر آليش مقصديده اویدن‬ ‫تشقریگه چیقدیلر‪ .‬هوا یاقیملی و آی هر تمانگه ياروغ ليك ساچیب‪ ،‬قرانغوليكنی محو اېتيب‬ ‫تورر اېدی‪ .‬عمرفاروق تېگرهك‪ -‬اطرافگه يورر اېکنلر‪ ،‬كۉزلری اوزاقدهگی بیر چادر (خیمه) گه‬ ‫توشدی‪ .‬اۉشه تمان يوره باشلهديلر‪ .‬چادر آلديده بیر غریب کیشی اۉلتیرگن و چادر ایچیدن بیر‬ ‫عيال كيشینينگ آه و نالهسی اېشيتيلردی‪.‬‬ ‫حضرت عمر(رضیاهللعنه) او کیشیدن‪« :‬سیز کیمسیز؟»‪ -‬دېب‪ ،‬سۉرهديلر‪.‬‬ ‫‪26‬‬

‫غریب‪« :‬مېن بير کۉچمنچی فقيرمن‪ .‬صحرالرده یشه یمن‪ .‬یاردم سۉره گنی امیرالمؤمنین‬ ‫يانلریگه كېلديم» دېدی‪.‬‬ ‫حضرت عمر(رضیاهللعنه) آه و ناله نينگ سببینی سۉرهديلر‪.‬‬ ‫فقير کۉچمنچی‪« :‬مېنینگ عیالیم بۉلهدی‪ .‬اونی توغوروق دردی توته ياپتی»‪ ،‬دېدی‪.‬‬ ‫حضرت عمر(رضیاهللعنه)‪« :‬عیالینگ یانیده‪ ،‬بيرار کیشی بارمی؟» دېب‪ ،‬سۉرهديلر‪.‬‬ ‫ «يۉق» دېدی‪ ،‬كۉچمنچی‪.‬‬‫حضرت عمر فاروق(رضی اهلل عنه) کۉپ شاشیلینچ حالده اویلریگه قیتیب کېلدیلر‪ .‬ام گلثوم آتلی‬ ‫خاتینلریگه‪( :‬اُم گلثوم حضرت علی کرم اهلل وجهه قیزی بۉلگن)‬ ‫ اﷲ(جلجالله) اجر و ثوابینی آليشنی ايستهیسنمی؟» دېب ايتديلر‪.‬‬‫اُم گلثوم (رضیاهللعنها)‪« :‬البته‪ ،‬اما قندهی اجر و ثواب؟» دېب سۉرهديلر‪.‬‬ ‫حضرت عمر فاروق(رضیاهللعنه)‪« :‬بیر غریب خاتین نی توغوروق دردی توتيب توريبدی‪ ،‬لېکن‬ ‫اونینگ آلدیده اونگه ياردم بېرهديگن هېچ کیم یۉق» دېديلر‪.‬‬ ‫ام گلثوم‪« :‬اېستهسنگيز حاضر سیز بیلن بيرگه بارهمن» دېب‪ ،‬ايتديلر‪.‬‬ ‫اولر‪ ،‬بيرآز اون‪ ،‬ياغ و بيرته قزانچه آليب‪ ،‬كۉچمنچی كيشی نينگ چادری تمانگه يۉل آلديلر‪.‬‬ ‫چادرگه بارگچ‪ ،‬ام گلثوم خاتين گه ياردم بېريش و حضرت عمر(رضی اهلل عنه) يېمك پيشيريشگه‬ ‫كيريشديلر‪.‬‬ ‫آره دن كۉپ اۉتمهی‪ ،‬امگلثوم نينگ چادردن «اې امیرالمؤمنین‪ ،‬سويونچی بېرينگ!» دېگن‬ ‫تاووشی اېشيتيلدی‪ .‬اﷲ تعالی بو كۉچمنچی عايلهگه اۉغيل باله بېردی‪.‬‬ ‫كۉچمنچی كيشی حضرتعمر(رضیاهللعنه) نی تانیب‪« :‬اې امیرالمؤمنین! مېنی کېچیرینگ‪ .‬سیزنی‬ ‫تانیمب من‪ .‬سیز امیرالمؤمنین بۉله توریب‪ ،‬یاغ‪ ،‬اون و قزانچه کېلتیریب‪ ،‬يېمك پيشيردینگیز‪.‬‬ ‫حرمتلی عيالينگيز خاتينيمگه ياردم بېردی‪ .‬سيزلرگه قندهی منتدارچیلیک بیلدیریشنی بیلمهیمن‪.‬‬ ‫خدا سیزگه اجر‪ -‬ثوابینی بېرسین» دېدی‪.‬‬ ‫حضرت عمر(رضیاهللعنه)‪« :‬اې اینیم! کیم كه اﷲ(جلجالله) بندهلری نینگ مسؤولیتینی اۉز ذمهسيگه‬ ‫آلگن‪ ،‬اولرنینگ ک ّته‪ -‬کیچیک قيينچيليكلريدن خبردار بۉلیشی کېرهک‪.‬‬ ‫مسلمانلرگه باشلیق بۉلگن كيشی اولرنینگ قیینچیلیکلریدن خبردار بۉلمسه‪ ،‬دنیا و آخرتده‬ ‫ضرر کۉریب‪ ،‬قیامت کونی شرمنده بۉلیب‪ ،‬اویاتگه قالهدی» دېب تأكيدلهديلر‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬متننی دقت بیلن اۉقینگ‪ .‬مسلمانلر باشلیغی قندهی بۉلیشی تۉغريسیده سۉزلنگ!‬ ‫ب‪ :‬حضرت عمر(رضیاهللعنه) نینگ حکایهلریدن بیلسنگیز‪ ،‬ایتیب بېرینگ!‬ ‫ج‪ :‬قوييدهگی سۉراقلرگه اۉتگن زمان فعلینی ايشلهتيب جواب بېرينگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بیر کېچه حضرت عمر فاروق(رضیاهللعنه) نیمه اوچون اویلریدن تشقریگه چیقدیلر؟‬ ‫‪ -2‬حضرت عمر(رضیاهللعنه) قندهی بير كيشیگه ياردم بېرديلر؟‬ ‫‪ -3‬چادرده يشهياتگن عايله نينگ قندهی قيينچيليكلری بار اېدی؟‬ ‫‪ -4‬حضرت عمر(رضیاهللعنه) اویلریگه قيتيب کېلیب‪ ،‬عياللریگه نيمه دېديلر؟‬ ‫‪ -5‬حضرت امگلثوم(رضیاهللعنها)‪ ،‬کیم اېدی؟‬ ‫‪ -6‬حضرت امگلثوم‪ ،‬حضرت عمر(رضیاهللعنه) سۉراقلریگه نیمه دېب جواب بېردیلر؟‬ ‫‪ -7‬حضرت امگلثوم‪ ،‬حضرتعمر(رضیاهللعنه) بیلن بيرگه کۉچمنچیگه نيمهلر آليب بارديلر؟‬ ‫‪ -8‬حضرت عمرفاورق(رضیاهللعنه) کۉچمنچینینگ چادریگه باریب‪ ،‬نیمه ایش قیلدیلر؟‬ ‫‪ -9‬حضرت امگلثوم(رضیاهللعنها) نينگ چادردن نيمه دېگن تاووشلری اېشيتيلدی؟‬ ‫‪ -10‬کۉچمنچی‪ ،‬حضرت عمر(رضیاهللعنه) گه نیمه دېدی؟‬ ‫‪ -11‬حضرت عمر(رضیاهللعنه)‪ ،‬کۉچمنچیگه نیمه دېدیلر؟‬ ‫د‪ :‬قوییدهگی ینگی لغتلرنی معنا قیلیب‪ ،‬کمیده تۉرتتهسینی مناسب جملهلرده ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫رعیت‪ ،‬ياروغليك‪ ،‬محو‪ ،‬کۉچمنچی‪ ،‬غریب‪ ،‬فقیر‪ ،‬عیال‪ ،‬شاشیلینچ‪ ،‬تېگره ك‪ ،‬چادر‪،‬‬ ‫توغروق‪ ،‬اۉغيل‪ ،‬اویات‪.‬‬ ‫هـ‪ :‬اۉقیتووچینگیز یاردمیده اوچته نگیز (کۉچمنچی اېرکک‪ ،‬حضرت عمر فاروق و‬ ‫اُم کلثوم) نقشینی اۉینب‪ ،‬تمثیل قیلینگ‪.‬‬ ‫و‪ :‬بوحکایهنی قیسقرتیریب یازینگ و هرقطاردن بیرکیشی قیسقرتیریلگن شکلینی اۉقیسین‪.‬‬ ‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪28‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫* قوییدهگی جملهلرنینگ آستيگه چیزیلگن سۉزلریگه دقت قیلینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بیر کیچه حضرت عمرفاروق(رضیاهللعنه) رعیتنینگ احوالیدن خبر آليش مقصديده اویدن‬ ‫تشقریگه چیقدیلر‪.‬‬ ‫‪ -2‬عمرفاروق(رضی اهلل عنه) تېگره ك‪ -‬اطرافگه يورر اېکن لر‪ ،‬كۉزلری اوزاقده گی بير چادرگه‬ ‫توشدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬حضرت عمر(رضیاهللعنه) يېمك پيشيريش گه كيريشديلر‪.‬‬ ‫‪ -4‬امگلثوم نينگ چادردن‪« :‬سويونچی بېرينگ» دېگن تاووشی اېشيتيلدی‪.‬‬ ‫* یوقاریده گی جمله لرده ايشله تيلگن‪ :‬چيقديلر‪ ،‬توشدی‪ ،‬كيريشديلر و اېشيتيلدی‬ ‫سۉزلری فعل نینگ انیق لیک میلینی کۉرسته دی‪ .‬فعل نینگ میل لری (وجوه فعل)‬ ‫اوچته‪ :‬انیقلیک میلی (وجه اخباری) بویروق میلی (وجه امری)‪ ،‬شرط ‪ -‬ایستک میلی (وجه‬ ‫التزامی وشرطی)‬ ‫انیقلیک میل‪:‬‬ ‫ایش‪ ،‬حرکت یا حالت نینگ بجرماغینی خبر بېریش یا انیق لیک کیریتیش اوچون بیان‬ ‫قیلینهدی و همه زمانلرده (اۉتگن‪ ،‬حاضرگی و کېلهجک) بیردېک کېلهدی‪ .‬اۉرنک‪ :‬مېن ایش‬ ‫قیلدیم؛ او‪ ،‬ایش قیلهیاپتی؛ سیز ایش قیلهسیز؛ بیز ایش قیلگن اېدیک؛ اولر ایش قیلماقده؛‬ ‫سېن ایش قیلر اېدینگ‪.‬‬ ‫* قوییدهگی سۉراق جملهلرنی انیق میلیگه اۉگیرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بیز اېرتهگه مکتبگه بارهمیزمی؟‬ ‫‪ -2‬مېن سېنگه کتابیمنی بېرگن اېدیممی؟‬ ‫‪ -3‬او‪ ،‬درسلرینی اۉقی یاپتیمی؟‬ ‫‪ -4‬سېن‪ ،‬درسنی اۉرگنماقچیسنمی؟‬ ‫‪ -5‬سیز‪ ،‬کابلنی کۉریب سیزمی؟‬ ‫‪ -6‬اولر‪ ،‬حکایهنی تمثیل قیله آلدیلرمی؟‬ ‫‪29‬‬

‫قوییدهگی انیق میلنی‪ ،‬سۉراق جملهلرنینگ منفی حالتیگه اۉگیرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬مېن درس اۉقیب‪ ،‬اۉخلهدیم‪.‬‬ ‫‪ -2‬سېن یخشی ایشلر قیلماقچی اېدینگ‪.‬‬ ‫‪ -3‬او‪ ،‬سۉنگی وقتلر فوتبال اۉینهیاپتی‪.‬‬ ‫‪ -4‬بیز هرکون وقتراق اویغانهمیز‪.‬‬ ‫‪ -5‬سیز حسن خطنی یخشی اۉرگنه آلدیز‪.‬‬ ‫‪ -6‬اولر بیرگهلیکده مشق قیلگنلر‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪30‬‬

‫س ّکیزینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫آمو دریا‬

‫آمــو دریــا‪ ،‬اې جۉشـقیـن اولــوغ دریــا‬ ‫اې عظـمت دریــا‪ ،‬اې قــوتـلــوغ دریــا‬ ‫عصــرلــردن بېـری تیــنمهی آقهســن‬ ‫چۉللـر تامـان حســرت بیــلن باقهســن‬ ‫قویاش سېنینگ آتهنگ‪ ،‬دېنگیز دور آنهنگ‬ ‫«هـریـرود» و «هلـمند» ّ‬ ‫ایـکی اینـاغهنگ‬ ‫«میکونگ» هر کون سېنگه یوبارر سـالم‬ ‫«نیــل» قلبیــده ســـقلر سېنگه احتـرام‬ ‫ســېنی «سیــر دریــا» بیــلهدی قرینداش‬ ‫«والــگا» حســابلهیدی اۉزیــگه یــۉلداش‬ ‫یورتیـم کۉز بۉلسـه‪ ،‬سېن اوزون کیپریگی‬ ‫تینچلیک چېگره سی‪ ،‬دۉستلیک کۉپریگی‬ ‫سېـن شــرق اولکهسینینگ اۉلمس غـروری‬ ‫اۉرتــه آســــــیاده حیـــــات تامــــوری‬ ‫‪31‬‬

‫ســېن پامیــر‪ ،‬هندوکش مجسـم جانی‬ ‫ســـېنده آقـر ینگی تیــریکلیـک قـانی‬ ‫ســېن اولـوغـوار تاریخچی ســن‪ ،‬اې دریا‬ ‫اۉتمیـشدن بیــزگه اېلچی ســن‪ ،‬اې دریا‬ ‫دکتور شرعی جوزجانی‬

‫توشونچه‪::‬‬ ‫ن‬ ‫اساسی‬ ‫آمو دریا‪ ،‬وطنیمیزنینگ سېر سوو‪ ،‬کېنگ و اېنگ اوزون دریالریدن بیری‪ .‬بو دریا‬ ‫خلقیمیزنینگ اوزاق و پارالق اۉتمیشینی کۉرگن و یورتیمیزنینگ یشنه شی و فراوانلیگی‬ ‫گه خذمت قیلگن‪ .‬بیز بو دریانینگ عظمتیدن اولکه میز و خلقیمیز بویوک لیگینی‬ ‫انگلهی آلهمیز‪.‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬شعرنی هرقطاردن بیر اۉقووچی دکلمه شکلیده اۉقیسین‪.‬‬ ‫ب‪ -‬قوییدهگی سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬آمو دریا نینگ آته‪ -‬آنه و ایناغهلری بارمی؟ اولر نینگ آتینی اَیتینگ!‬ ‫‪ -2‬آمو دریا قیسی دریا نینگ قرینداشی؟‬ ‫‪ -3‬آمو دریا‪ ،‬نېگه تینچلیک چېگرهسی دېب اَیتیلگن؟‬ ‫‪ -4‬نېگه آمو دریا اۉرته آسیا نینگ حیات تامیری دېیلگن؟‬ ‫‪ -5‬یورتنی اگر کۉز تصور قیلسک‪ ،‬آمو دریا بوکوز نینگ نیمهسی دیر؟‬ ‫‪ -6‬بو شعرنینگ قیسی بیتی سیزگه کوپراق یاقتی؟ نیگه؟ دلیلینی اَیتینگ!‬ ‫ایکی گروپ گه بۉلینیب‪ ،‬بیر گروپ آمو دریا نینگ فایدهلری‪ّ ،‬‬ ‫ج‪ّ -‬‬ ‫ایکینچی گروپ سوو‬ ‫نینگ قدری و دریالرنی قنده ی پاک اسره ش باره سیده اۉز ارا کېنگاشیب‪ ،‬هر گروپدن بیر‬ ‫کیشی اۉز گروپی فکرینی ایتیب‪ ،‬بېرسین‪ .‬اوچینچی گروپ‪ ،‬اَیتیلگن فکرلرگه قۉشیمچه‬ ‫قیلسین‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬ ‫‪32‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬قوییده گی فعللر آره سیدن کېله سی زمان مقصد فعلی و گمان فعلینی اجره تیب‪،‬‬ ‫یازینگ‪:‬‬ ‫یاغمیر یاغماقچی؛ ایشلر یخشی بۉلر؛ کۉزگوگه کولسنگ کولر‪ ،‬ییغله سنگ ییغلر؛‬ ‫درسیمنی اۉقیرمن؛ آیدین سېنی کۉرماقچی؛ آتیال بیلن گپیرماقچیمن‪.‬‬ ‫ب‪ -‬قوییدهگی سۉزلرنی معنا قیلیب‪ ،‬کېلهسی زمان فعلی بیلن کمیده اوچتهسیگه جمله‬ ‫توزینگ‪:‬‬ ‫جۉشقین‪ ،‬چۉل‪ ،‬دېنگیز‪ ،‬عظمت‪ ،‬حسرت‪ ،‬یۉلداش‪ ،‬قوتلوغ‪ ،‬اولوغوار‪ ،‬کیپریک‪ ،‬اولوغ‪،‬‬ ‫اۉتمیش‪ ،‬چېگره‪ ،‬عصرلر‪ ،‬اېلچی‪ ،‬تامور (تامیر)‪ ،‬تینمهی آقماق‪ ،‬باقماق‬ ‫‪33‬‬

‫ج‪ -‬شعرنینگ قیسی سطرلریده کېله سی زمان گمان فعلی بار؟ اونی تاپیب علیحده‬ ‫کتابچهنگیزگه یازینگ!‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪34‬‬

‫تۉ ّقیزینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراق‪:‬‬

‫تینچلیک اهمیتی‬ ‫دنیاده برچه نرسه تینچلیک (صلح) طفیلی اۉنیب اۉسه دی و رواجلنه دی‪ .‬تينچليك انسان‬ ‫اوچون سوو کبی ضرور و هوا كبی كېرهكلی دير‪ .‬انسان تينچ بۉلسه‪ ،‬آسوده یشهشی ممكن‪.‬‬ ‫اگر انسان اۉز تیریکچیلیگیده تینچ و آرام بۉلمسه‪ ،‬هېچ قندهی ایشنی یخشی بجره آلمهیدی‪.‬‬ ‫تينچليك بۉلمه گن جامعه ده بخت سيزلیک‪ ،‬تورلی کسل لیکلر‪ ،‬قیین چیلیکلر‪ ،‬بوزغون چیلیکلر‪،‬‬ ‫ترتيبسیزلیکلر‪ ،‬امیدسيزلیکلر‪ ،‬آچلیک‪ ،‬قحطچیلیک‪ ،‬قیمتچیلیک‪ ،‬اتفاقسيزليك كبی تورلی‬ ‫علت لر يوزه گه كېله دی‪ ،‬عکسینچه‪ ،‬تینچلیک بۉلگن يېرده ترقيات بۉله دی؛ خلق آسایشته‬ ‫‪35‬‬

‫یشهیدی؛ تیریکچیلیک سویهسی یوکسهلهدی؛ کسللیکلر آزهیهدی؛ تعليم‪ -‬تربيه رواجلنهدی؛‬ ‫ترتيب‪ -‬انتظام يوزهگه كېلهدی و يشش اوچون قولهی شرایط یرهتیلهدی‪.‬‬ ‫انسان‪ ،‬طبیعتیگه کۉره تینچ سيزليكنی ياقتيرمه يدی‪ ،‬چونكه تينچ سيزليك کۉپ بال و‬ ‫مصيبتلرگه سبب بۉلهدی‪.‬‬ ‫بیر جامعه ده تینچلیک برقرار بۉلیشی اوچون همه دن آلدينراق اۉشه جامعه اعضالری‬ ‫اۉرته سیده ایناقلیک نینگ وجودگه كېليشی ضرور‪ .‬بوندن تشقری‪ ،‬بیر جامعه ده تینچلیکنی‬ ‫اۉرنهتیلیشی حقیقتده اﷲ(جلجالله) دن قۉرقیش و اونینگ بویروغلرینی بجریش‪ ،‬همده ایمان و تقوی‬ ‫نینگ بېلگیسی دیر‪ .‬اﷲ(جلجالله) قرآن کریم ده‪ ،‬تینچلیک‪ ،‬خیر و بركت اﷲ(جلجالله) نینگ رحمتی‬ ‫دیر‪ ،‬دېب بویورهدی‪ .‬مادامی که شوندهی اېكن‪ ،‬بو خیرلی ایشنی حیاتیمیزده مستحكملش اوچون‬ ‫هاریمهی‪ -‬تالیمهی‪ ،‬کېچه‪-‬کوندوز تالشیشیمیز کېرهک‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس متنینی اۉقينگ و قوییدهگی سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اگر بیر جامعهده تينچليك حكم سورسه‪ ،‬نيمهلرگه اېريشيش ممكن؟‬ ‫‪ -2‬اگر بیر جامعه ده تينچسيزليك بۉلسه‪ ،‬نیمهلر یوز بېرهدی؟‬ ‫‪ -3‬تینچلیکنی اۉرنهتيش اوچون نیمهلر قیليش کېرهک؟‬ ‫‪ -4‬قرآن کریمده تینچلیک حقیده نیمه دېيلگن؟‬ ‫ب‪ :‬قوییدهگی ینگی سۉزلرنینگ معنالرینی سۉزليكدن تاپینگ؛ ينگی سۉزلرنی ایشلهتیب‪،‬‬ ‫مناسب جملهلر توزينگ و توزگن جملهلرينگيزنی صنفداشلرينگيزگه اۉقيب بېرينگ‪:‬‬ ‫تينچليك‪ ،‬اۉنیب‪ -‬اۉسیش‪ ،‬تيريكچيليك‪ ،‬یوکسه لیش‪ ،‬تۉغری‪ ،‬تورلی‪ ،‬آلدين‪ ،‬آچليك‪،‬‬ ‫ایناقلیک‪ ،‬هارمهی‪ -‬تالمهی‪ ،‬اۉرنتماق‪ ،‬انتظام‪ ،‬یاقتیرماق‪ ،‬تقوی‬

‫‪36‬‬

‫ج‪ :‬قوییدهگی جملهلرنینگ بۉش يېرلرينی مناسب سۉزلر بیلن تۉلديريب‪ ،‬کتابچهلرینگیزگه‬ ‫يازينگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬دنیاده برچه نرسه ‪ ..............‬طفیلی ‪ ............‬و رواجلنهدی‪.‬‬ ‫‪ -2‬بیر جامعه ده ‪ ............‬بۉليشی اوچون ‪ ............‬اۉشه جامعه اعضاءلری‬ ‫اۉرتهسيده ‪ ..........‬بۉليش ضرور‪.‬‬ ‫‪ -3‬تينچليك بۉلمهگن جامعهده ‪ ............ ،............ ،............‬تورلی‬ ‫‪ ............‬يوزهگه كېلهدی‪.‬‬ ‫‪ -4‬انسانلر طبيعتی گه كۉره ‪ ...............‬ياقتيرمهيدی‪.‬‬ ‫(جل جالله)‬ ‫نينگ‬ ‫‪ -5‬اﷲ(جل جالله) قرآن کریم ده تينچليك ‪ ............‬و ‪ ...........‬و اﷲ‬ ‫‪ ............‬دیر دېب بویورهدی‪.‬‬ ‫د‪ :‬تۉرت گروپ گه بۉلینیب‪ ،‬تینچلیک و تینچسیزلیک حقیده صحبت لشينگ‪.‬‬ ‫صنفداش لرينگيزگه تينچليك فایده لری و تینچسیزلیک ضررلری تۉغريسيده اۉز‬ ‫فكر‪ -‬مالحظهنگيزنی ايتيب بېرينگ‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪37‬‬

‫گرامر‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرگه دقت قیلینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬احمد اوی تاپشیریقلرینی بجرهدی‪.‬‬ ‫‪ -2‬احمد‪ ،‬اوی تاپشیریقلرینگنی بجر!‬ ‫‪ -3‬احمد‪ ،‬اوی تاپشیریقلرینگنی بجرمسدن‪ ،‬اۉینهمه!‬ ‫بیرینچی جملهده ایش بجریشیدن خبر بېریلسه‪ ،‬ایکینچی جملهده بجریش گه و اوچینچی‬ ‫جمله ده اۉینه مس لیککه بویروق بېریله دی‪ .‬دېمک‪-2 ،‬نچی و ‪-3‬نچی جمله لر بویروق‬ ‫فعللر دیر‪.‬‬ ‫بویروق فعل‪:‬‬ ‫بویروق فعل ایش نینگ بجریشی یا بجرمس لیگیگه تاپشیریق بېریش یا امر قیلیش نی‬ ‫بیلدیرهدی‪ .‬بویروق فعل‪ ،‬اوزهک فعلنینگ اۉزیدن یسلگن و بویروق فعلنینگ بجرمسلیک‬ ‫حالتی اوزه ک که (مه) قۉشیمچه سی قۉشیلیشی دن یسه له دی‪ .‬عربچه و فارسچه ده بویروق‬ ‫فعلنینگ بجریش حالتینی (امر) و بجرمسلیک حالتینی (نهی) دېیدیلر‪.‬‬ ‫اۉرنک‪:‬‬ ‫نهی‬ ‫ ‬ ‫امر‬ ‫قیلمه‬ ‫قیل ‬ ‫کۉرمه ‬ ‫ ‬ ‫کۉر‬ ‫ یازمه‬ ‫یاز‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬قوییدهگی جملهلرنی بویروق فعل (امر و نهی) گه اۉزگرتیرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬احمد درسلرینی اۉقیدی‪.‬‬ ‫‪ -2‬گۉزهل انشاء یازهدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬تیمور شعرنی یادلهدی‪.‬‬ ‫‪ -4‬نازلی و آیلین مکتب گه بارماقچیلر‪.‬‬ ‫‪ -5‬اېل بېک و اېلیار فوتبال اۉینه یدیلر‪.‬‬ ‫ب‪ :‬قوییدهگی اۉتگن زمان فعلینی بویروق فعلی (امر و نهی) گه اۉگیرینگ‪:‬‬ ‫کۉردی‪ ،‬کۉردیلر‪ ،‬ایشلهدینگ‪ ،‬ایشلهدینگیز‪ ،‬اوخلهدی‪ ،‬اوخلهدیلر‪ ،‬چاپدینگ‪ ،‬چاپدینگیز‬ ‫‪38‬‬

‫ج‪ :‬قوییدهگی بویروق فعللرنینگ بجرمسلیک حالتی (نهی) نی یازینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬والیبال اۉینه!‬ ‫‪ -2‬شعرنی دکلمه قیل!‬ ‫‪ -3‬اۉزینگدن ک ّتهراقلرگه احترام قیل!‬ ‫‪ -4‬وقتلیراق اویگه قیت!‬ ‫‪ -5‬هرکون سپورتگه وقت اجرهت!‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪39‬‬

‫اۉنینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫آلتین تربوز‬

‫قدیم زمانلرده بیر کمبغل دهقاننینگ آزگینه یېری بار اېکن‪ .‬دهقان شو یېرده کېچه‪-‬کوندوز‬ ‫تینمه ی ایشلب‪ ،‬کون کۉرر اېکن‪ .‬بهار کېلیبدی‪ .‬دهقان یېرنی یخشی هیده ب‪ ،‬کېین سای‬ ‫نینگ بۉییده هاردیق چیقهریب اۉلتیریبدی‪ .‬شونده اوچیب کېتهیاتگن بیر لکلک یېرگه ییقیلیب‬ ‫توشیبدی‪ .‬دهقان قرهسه‪ ،‬لکلک قناتی سینگن اېکن‪.‬‬ ‫دهقان‪ ،‬بېچاره لکلکنی دراو اوییگه آلیب باریبدی‪ .‬او‪ ،‬لکلکنینگ سینیق قناتینی دوالب‬ ‫تختهچه قۉییب باغلبدی و بیر قنچه وقت باقیبدی‪ .‬لکلک ساغهییب‪ ،‬اوچیب کېتیبدی‪.‬‬ ‫کونلر اۉتیب بیر کون دهقان چیگیت اېکیب یورسه‪ ،‬لک لک قویی راق اوچیب اۉتیبدی‪.‬‬ ‫دهقان چیگیت اېکیش نی دوام اېتتیریبدی‪ .‬بیراق‪ ،‬لک لک ینه پستراق اوچیب اۉتیبدی‪ .‬شو‬ ‫اۉتیشده‪ ،‬اوچ دانه تربوز اوروغینی تشلب کېتیبدی‪.‬‬ ‫بیر نېچه کوندن کېین چیگیت بیلن برابر تربوز اوروغی هم اۉنیب چیقیبدی‪ .‬دهقان‪،‬‬ ‫اېکینی گه یخشی قره ب‪ ،‬اونی سوغاریب باریبدی‪ .‬شونده ی قیلیب‪ ،‬حاصل ییغه دیگن پیت‬ ‫هم یېتیب کېلیبدی‪ .‬بیر کونی تربوزدن اوچته سی نی اوزیب‪ ،‬اویی گه آلیب باریبدی‪ .‬دهقان‬ ‫قوم‪ -‬قرینداشلری و اۉرتاق لرینی مهمان قیلیبدی‪ .‬او‪ ،‬مهمانلری اوچون تربوزلردن بیرینی‬ ‫سۉیماقچی بۉلیب‪ ،‬پیچاق سنچیبدی‪ ،‬بیراق پیچاق هېچ باتمبدی‪ .‬اونی قۉییب‪ّ ،‬‬ ‫ایکینچی سینی‬ ‫سۉیماقچی بۉلیبدی‪ ،‬پیچاق باتمبدی‪ .‬اوچینچیسی هم شوندهی بۉلیبدی‪.‬‬ ‫‪40‬‬

‫شونده‪ ،‬برچه مهمانلر‪ ،‬همده دهقان نینگ اۉزی هم حیران بۉلیب‪ ،‬بیرته تربوز نی یېرگه‬ ‫اوریب قره سه لر‪ ،‬ایچی تۉله آلتین اېمیش‪ .‬قالگن ّ‬ ‫ایکیته سینی هم یاریب کۉرسه لر‪ ،‬اولرنینگ‬ ‫ایچی هم طال اېمیش‪ .‬دهقان خرسند بۉلیب‪ ،‬آلتین لرنی مهمانلر بیلن بۉلیب آلیبدی‪ .‬مهمانلر‬ ‫خرسند بۉلیب کېتیبدیلر‪ .‬تربوزنینگ هر بیر پلگی اۉنتهدن تربوز سالگن اېکن‪ .‬شوندهی قیلیب‪،‬‬ ‫دهقان برچه آلتینلرنی آلیب‪ ،‬بای بۉلیب کېتیبدی‪.‬‬ ‫کمبغل دهقاننینگ بیر بای دهقان قۉشنیسی بار اېکن‪ .‬او‪ ،‬بو واقعهدن خبر بۉلیب‪ ،‬آلتین‬ ‫طمع سیده دله گه باریبدی و بیر چېتده پایلب اۉلتیریبدی‪ .‬شونده‪ ،‬بیر لک لک نی کۉریبدی‪ .‬او‪،‬‬ ‫سېکین‪ -‬سېکین باریب‪ ،‬لک لک نی کلتک بیلن اوریب‪ ،‬ایاغینی سیندیریبدی‪ .‬بېچاره لک لک‬ ‫اوچالمهی قالیبدی‪ .‬بای‪ ،‬دراو اونی توتیب‪ ،‬اوییگه آلیب کېلیبدی‪ .‬لکلکنینگ ایاغیگه دارو و‬ ‫تختهچه قۉییب باغلبدی‪ .‬بیر نېچه کوندن کېین‪ ،‬لکلک توزهلیب‪ ،‬اوچیب کېتیبدی‪.‬‬ ‫بای هر کونی دلهگه باریب‪ ،‬لکلکنی کوتیب توریبدی‪ .‬کونلردن بیر کون تانیش لکلک‬ ‫اوچیب کېلیب‪ّ ،‬‬ ‫ایکی دانه اوروغ تشلبدی‪ .‬اوروغ کۉکریب‪ ،‬تربوز سالیبدی‪ .‬تربوز پیشیشی بیلن‪،‬‬ ‫بای دهقان برچه قرینداش‪ -‬دۉستلرینی مهمان قیلیبدی‪ .‬تربوزگه پیچاق اورگن زمانی ایچیدن‬ ‫ک ّته‪-‬ک ّته اری (زنبور) لر چیقیب‪ ،‬اۉلتیرگن لرنی تله ی باشلبدی‪ .‬بای‪ ،‬اری لرنی هیده ماقچی‬ ‫بۉلیبدی‪ ،‬اما اریلر اونینگ باشی‪ ،‬کۉزی و بدنینی چاقیبدی‪ .‬کۉپ اۉتمهی باشی‪ ،‬بورنی و لبلری‬ ‫شیشیب کېتیبدی‪ .‬او‪ ،‬اریلردن قاچیب‪ ،‬اۉزینی ک ّته بیر دریا گه تشلب‪ ،‬چۉکیب کېتیبدی‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬اۉقیتووچینگیز متل (اېرتک) متنینی اۉقی یاتگنده‪ ،‬انیق اېشیتینگ و سۉراقلرگه قیسقه‬ ‫جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اېرتکنینگ باش قهرمانی کیم؟‬ ‫‪ -2‬اېرتک واقعهلریدن َقیسی بیرینی یمان دېب اۉیلهیسیز؟ نېگه؟‬ ‫‪ -3‬اېرتک قهرمانلریدن قهی بیری سیزگه یاقدی؟ نېگه؟‬ ‫‪ -4‬بای دهقان آخرده نیمه بۉلدی؟‬ ‫‪ -5‬غله موسلیک و حرص عاقبتی نیمه اېکن؟‬ ‫‪ -6‬لکلکنی کۉرگنمیسیز؟ قندهی قوش؟ اونینگ حقیده معلومات بېرینگ!‬ ‫‪41‬‬

‫ب‪ :‬متل (اېرتک) متنیده گی یخشی لیککه عاید جمله لرنی بېلگیلب‪ ،‬کتابچه نگیزگه‬ ‫یازینگ!‬ ‫ج‪ :‬هر قطاردن بیرینگیز نوبت بیلن توریب‪ ،‬تنلهگن جملهنگیزنی اۉقینگ!‬ ‫د‪ :‬تۉرت گروپگه بۉلینیب‪ ،‬متلنینگ مضمونی حقیده بحثلشینگ!‬ ‫هـ‪ :‬هر گروپ دن بیر کیشی نوبت بیلن توریب‪ ،‬اۉز گروپینگیز فکرینی اَیتینگ!‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪42‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬قوییدهگی سۉزلرنی سۉزلیک یاردمیده معنا قیلینگ‪:‬‬ ‫سای‪ ،‬هاردیق‪ ،‬اوروغ‪ ،‬اۉنماق (اۉنیب)‪ ،‬چېت‪ ،‬کوتماق (کوتیب)‪.‬‬ ‫‪ -2‬یوقاریدهگی سۉزلرنینگ اوچتهسیگه مناسب جمله توزینگ‪.‬‬ ‫‪ -3‬متل متنیدن بېش ته اۉتگن زمان فعلینی بېلگیلب‪ ،‬کتابچهنگیزگه یازینگ!‬ ‫‪ -4‬هرقطاردن بیر کیشی نوبت بیلن توریب‪ ،‬کتابچه نگیزگه یازگن اۉتگن زمان فعلینی‬ ‫اۉقینگ‪ .‬صنفداشلرینگیز فکر بیلدیرسین لر‪.‬‬ ‫‪ -5‬قوییدهگی ترتیب سیز جملهلرنی ترتیبگه سالینگ‪:‬‬ ‫ یخشی قرهب ‪ /‬دهقان ‪ /‬اېکینی ‪ /‬سوغاردی ‪ /‬گه‪.‬‬‫ پیچاق ‪ /‬بیراق ‪ /‬باتمبدی ‪ /‬هېچ‪.‬‬‫ شونده ‪ /‬لکلک ‪ /‬بیر ‪ /‬نی ‪ /‬کۉریبدی‪.‬‬‫ بای ‪ /‬هیدهماقچی ‪ /‬اری ‪ /‬بۉلیبدی ‪ /‬لرنی‪.‬‬‫ اۉزینی ‪ /‬تشلب ‪ /‬بیر ‪ /‬دریا ‪ /‬گه ‪ /‬کېتیبدی ‪ /‬چۉکیب‪.‬‬‫‪ -6‬قوییدهگی جملهلرنی حاضرگی زمان فعلیگه اۉزگرتیرینگ‪:‬‬ ‫ لکلک نی کوتیب توریبدی‪.‬‬‫ پیچاق تربوز گه باتمبدی‪.‬‬‫ بهار کېلیبدی‪.‬‬‫ اریلر‪ ،‬مهمانلرنی تلهی باشلبدی‪.‬‬‫ تربوزلرنینگ ایچی تۉله آلتین اېکن‪.‬‬‫‪ -7‬هر قطاردن بیر کیشی اویده یازیب کېلگن ینگی اېرتگی نی اۉقیسین!‬ ‫‪ -8‬باشقه لر دقت بیلن تینگلب‪ ،‬بیر قطارده گی لر‪ ،‬اېشیتتیریلگن اېرتکدن سۉراقلر‬ ‫سۉرهسینلر و ّ‬ ‫ایکینچی قطاردهگیلر جواب بېرسینلر‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪43‬‬

‫اۉن بیرینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫ساغلیك نی سقلش‬

‫ساغالم یشش هر بیر انسانگه اېنگ کېره کلی نرسه سنه له دی‪ ،‬شونينگ اوچون برچه میز‬ ‫ساغلیگیمیزنی یخشی اسره شیمیز کېره ک‪ .‬اوییمیزدن باشلب‪ ،‬شهرلریمیز‪ ،‬کۉی‪-‬کۉچه لریمیز‪،‬‬ ‫مکتبیمیز‪ ،‬ایشخانه میز و یان‪ -‬اطرافیمیزنی پاک اسره شیمیز الزم‪ .‬چيقيندیلرنی بیر چېتگه‬ ‫یا اخلت سالینه دیگن ایدیشلرگه تشلش هر خیل مکروبلر‪ ،‬چیبین و پشه لر تاپیلیشی آلدینی‬ ‫آلهدی‪ .‬مېوهلر و کۉکتلر‪ ،‬جملهدن‪ :‬شفتالو‪ ،‬المه‪ ،‬زردآلو‪ ،‬اوزوم‪ ،‬توت‪ ،‬قیزیلچه (آلبالو)‪ ،‬گیـالس‪،‬‬ ‫کۉک سلطان‪ ،‬کاهو‪ ،‬مولیچه‪ ،‬گندنه‪ ،‬گشنیز‪ ،‬کرم‪ ،‬تازه سوغان (نوش پیاز یا بره پیاز)‪،‬‬ ‫تره تېزهک كبیلرنی یوویب یېماق‪ ،‬بیزنی کۉپ یوقیملی کسللیکلردن امان سقلهیدی‪ .‬پاكيزهليك و‬ ‫آزادهليككه يخشی اعتبار بېرمهگن کیشیلر دایم تورلی کسللیکلرگه یۉلیقهدیلر‪ ،‬شونينگ اوچون‬ ‫برچهمیز ساغلیقنی سقلش مسألهسیگه جدی اعتبار بېريشيميز کېرهک‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬قوییدهگی سۉزلرنی معنا قیلیب‪ ،‬جملهلرده ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫سالمتلیک‪ ،‬ساغالم‪ ،‬اسرهماق‪ ،‬یوقیملی‪ ،‬چیقیندی‪ ،‬کۉکت‪ ،‬یۉلیقماق‪ ،‬سوغان‬ ‫‪ -2‬قوییدهگی سۉراقلرگه یازمه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫ چیقیندیلر و اخلتلرنی قهیېرگه تشلش کېرهک؟‬‫ ساغلیکنی سقلش قاعدهلریگه اعتبار بېرمهگن کیشیلر عاقبتی نیمه بۉلهدی؟‬‫ مېوه و كۉكتلرنی يېیشدن آلدين نيمه قيليش كېرهك؟‬‫‪ -3‬درسنی جیم اۉقیب‪ ،‬قوییدهگی جملهلرنی تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫الف‪ -‬مېوهلرنی يېیشدن آلدين يخشیلب ‪. . . . . . . . . . .‬‬ ‫ب‪ -‬انسانلر كسل بۉلمسليكلری اوچون ‪ . . . . . . . .‬پاكيزه سقلشلری كېرهك‪.‬‬ ‫ج‪ -‬كۉكتلرنی ‪ . . . . . . .‬و ‪ . . . . . . .‬بيلن يوويش الزم‪.‬‬ ‫‪ -4‬درس نیمه حقیده حكايه قيليشینی توشونتيريب بېرينگ!‬ ‫‪ -5‬درسدهگیدن تشقری‪ ،‬کمیده بېش‪ -‬بېش مېوهلر و کۉکتلر آتینی اَیتينگ و یازینگ!‬ ‫‪ّ -6‬‬ ‫ایکی گروپگه بۉلینیب‪ ،‬بیر گروپ کسللیک قندهی تاپیلیشی و باشقه گروپ‬ ‫کسللیک آلدینی قندهی آلیش بارهسیده اۉز ارا کېنگاشیب‪ ،‬نتیجهنی بحثگه قۉیسینلر‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪45‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرنی اۉقینگ‪ ،‬تگیگه خط چیزیلگن سۉزلرگه دقت قیلینگ‪:‬‬ ‫او یخشی ایشلماقده‬ ‫سېن مکتب گه بار!‬ ‫مېن کتاب اۉقیدیم‬ ‫بیز اوی تاپشیریغینی بجرهمیز سیز بو مشقنی بجرینگ اولر فوتبال اۉینهدیلر‬ ‫یوقاریدهگی آستیگه خط چیزیلگن سۉزلر ساده فعللر دیر‪.‬‬ ‫ساده فعل‪:‬‬ ‫فقط بیر اوزهک (ریشه) دن یسلگن فعل‪ ،‬ساده فعل دېیلهدی‪.‬‬ ‫اۉرنک‪:‬‬ ‫اۉقیماق‪ ،‬ایشلهماق‪ ،‬کۉرماق‪ ،‬بارماق‪ ،‬کېلماق‪ ،‬یېماق‪ ،‬ایچماق ‪...‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس نینگ قوییده گی سۉزلری نینگ معناداش‪ ،‬شکلداش و قره مه‪ -‬قرشی سینی‬ ‫یازینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ساغ‬ ‫‪ -2‬یان‬ ‫‪ -3‬سنه‬ ‫‪ -4‬کۉک‬ ‫‪ -5‬سوغان‬ ‫ب‪« :‬یاز» فعلینی آلتی کیشی (مېن‪ ،‬سېن‪ ،‬او‪ ،‬بیز‪ ،‬سیز‪ ،‬اولر) گه گردان قیلینگ!‬ ‫ج‪ :‬اۉرنکده بۉلمهگن کمیده آلتیته ساده فعلنی یازینگ!‬ ‫د‪ :‬هرقطاردن بیر‪ -‬بیر کیشی یازگن ّ‬ ‫ایکیته ساده فعلینی اۉقیسین!‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪46‬‬

‫اۉن ای ّکینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫باغدارلیک‬ ‫ساالر نینگ ّ‬ ‫ایکی جریب یېری بار اېدی‪ .‬اونينگ بیر جریبی نی باغ توزه تماقچی بۉلدی‪،‬‬ ‫شونينگ اوچون زراعت مامورلری نینگ آلدیگه باریب‪ ،‬اولر دن یاردم سۉرهدی‪ .‬زراعت مامورلری‬ ‫بیر‪ -‬بیری بیلن مصلحتلشیب‪ ،‬احمدفهیم دېگن مامورنی ساالر گه قۉشیب‪ ،‬اۉشه يېرگه ییباردیلر‪.‬‬ ‫احمد فهیم او يېرگه باریب‪ ،‬باغ اوچون بېلگیلنگن یېرنی کۉردی‪ .‬یېرنینگ توپراغینی هم كۉزدن‬ ‫كېچيردی و بو یېر‪ ،‬باغگه اَيلنتيريش اوچون جوده مناسب اېکنليگینی ايتدی‪.‬‬ ‫‪47‬‬

‫احمد فهیم باغدارلیک حقیده قوییدهگی معلوماتلرنی بېردی‪:‬‬ ‫«حاضر‪ ،‬باغدارلیک فقط یېرگه باغله نیب قالگن اېمس‪ .‬اېندی‪ ،‬تورلی اۉغیتلر‪ ،‬یخشی‬ ‫سوغاریش و یخشی اوروغدن فایدهلنیش یۉلی بیلن هرقندهی یېرنی هم باغ و بۉستان قیلیش‬ ‫یا یخشی حاصل بېرهدیگن اېکین زارگه اَیلنتیریش ممکن‪.‬‬ ‫باغدارلیک‪ ،‬تورلی مېوه لر و کۉکت لر خاصیتی‪ ،‬اېکیش و سوغاریش وقتینی بیلیش‪ ،‬قنده ی‬ ‫اسرهش و حاصلنی قندهی ییغیب‪ ،‬ساتووگه تیارلش مهارتلریدن عبارت دیر‪.‬‬ ‫اولکهمیز مېوهلری‪ ،‬هۉل و قوروق شكلده تشقی اولکهلرگه صادر اېتيلهدی‪ .‬بو اېسه‪ ،‬اولکه‬ ‫نينگ اقتصادی ترقياتیده ک ّته اۉرین توتهدی‪».‬‬ ‫احمدفهیم‪ ،‬گپلرینی دوام اېتتیریب‪ ،‬ساالرنی باغ يرهتيشگه ینه‪ -‬ده قیزیقتیریب ایتدی‪:‬‬ ‫«اگر یېرینگیزنی باغگه ايلنتيريشنی ایستهسنگيز‪ ،‬بیرینچیدن‪ ،‬یېرنی یخشیلب بۉشهتیب‪،‬‬ ‫کېسکلرینی میدهلب‪ ،‬تېكیس قیلینگ‪ .‬تاش‪ ،‬خشت و باشقه کېرهکسیز اۉتلرنی ییغیشتيريب‪،‬‬ ‫سۉنگره بیر پرچه یېرنی قۉریه گه اییریب‪ ،‬اونی جۉیه‪ -‬جۉیه قیلینگ‪ ،‬جۉیه لر كېنگ ليگی‬ ‫‪ 70‬سانتی متر و ُپشته لری ‪ 50‬سانتی متر بۉلیشی کېره ک‪ .‬جۉیه لرنینگ قیرغاغیگه اوروغلرنی‬ ‫‪ 15 – 10‬سانتی متر مسافهده و آلمه درختی تخمینی ‪ 10 – 5‬سانتی متر مسافهده اېكينگ‪.‬‬ ‫جۉیه لرنی سوغاریب‪ ،‬اېكيلگن دان لر اوستیگه بيرآز ُقم سېپينگ‪ .‬بو اېسه‪ ،‬دان لر‬ ‫کۉکه ریشیگه ك ّته ياردم اېته دی‪ .‬قۉریه ده گی نهال یا کۉچتلرنی اساسی یېرگه اېکینگ‪».‬‬ ‫احمدفهيم سۉزلری سۉنگیده ایتدی‪:‬‬ ‫«کۉچت (نهال) لرینی اسرهش یۉللری‪:‬‬ ‫‪ -1‬کۉچتلردن دایم خبردار بۉليب توريش‪.‬‬ ‫‪ -2‬یاوایی اۉتلرنی اولردن اجرهتیش‪.‬‬ ‫‪ DAP -3‬اۉغیت (کود) دن اوروغنی اېکیش وقتیده و یوریا اۉغیت (کود) دن اۉستیریش‬ ‫پیتیده فایدهلنیش‪.‬‬ ‫‪ -4‬کۉچتلرنی آفتلر و کسللیکلردن اسرهش‪».‬‬

‫‪48‬‬

‫ساالر‪ ،‬احمدفهیم ایتگن یۉل‪ -‬يوروقلرنی کۉزگه توتیب‪ ،‬ایشگه باشلهدی‪.‬‬ ‫بيرنېچه کوندن سۉنگ‪ ،‬اوروغلر کۉکردی‪ .‬وقت اۉتيشی بيلن کۉچت لر اۉنیب اۉسدی‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫ایكینچی ییلدن سۉنگ‪ ،‬احمدفهیم رهنمالیگی بیلن کۉچت لرگه پیوند سالدی‪ .‬آره دن تۉرت‬ ‫ییل اۉتگچ‪ ،‬کۉچت لر‪ ،‬درختلرگه ايله نيب‪ ،‬حاصل بېره باشله دی‪ .‬حاضر‪ ،‬ساالر نینگ باغی‬ ‫جوده چیرایلی و سېرحاصل بۉلگن و ساالر‪ ،‬باغی نينگ مېوه لرینی بازارگه ساتیب‪ ،‬اوندن‬ ‫فايده آلماقده‪.‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬درس متنینی دقت بیلن جیم اۉقیب‪ ،‬قوییده گی سۉراقلرگه تېزلیک بیلن جواب‬ ‫بېرینگ‪:‬‬ ‫* ساالرنینگ قنچه یېری بار اېدی؟‬ ‫* ساالر‪ ،‬باغ توزهتیش اوچون کیملردن مصلحت سۉرهدی؟‬ ‫* زراعت مأموری احمدفهیم‪ ،‬نیمه ایش قیلدی؟‬ ‫* احمدفهیم‪ ،‬ساالرگه نیمه دېدی؟‬ ‫* اۉلکهمیزنينگ هۉل و قوروق مېوهلری قهیېرلرگه صادر اېتيلهدی؟‬ ‫* کۉچتلرنی اسرهش یۉللری حقيده نيمهلر دېيهالهسيز؟‬ ‫* ساالر‪ ،‬احمدفهیمنینگ کۉرستمهلرینی کۉزگه توتیب‪ ،‬قندهی ایش قیلدی؟‬ ‫* ساالرنینگ باغی نېچه یېلدن سۉنگ حاصل بېرهباشلهدی؟‬ ‫* ساالر مېوهلرینی نیمه قیلدی؟‬ ‫‪ -2‬درس متنیدن فایدهلنیب‪ ،‬قۉریه بارهسیده قیسقهچه معلومات بېرینگ!‬ ‫‪ -3‬قوییدهگی ینگی لغتلرنینگ معناسینی تاپیب‪ ،‬مناسب جملهلرده ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫کېسک‪ ،‬تېگیس‪ ،‬چېت‪ ،‬قۉریه‪ ،‬جۉیه‪ ،‬بۉشه تیش‪ ،‬قیرغاق‪ ،‬سوغاریش‪ ،‬اۉغیت‪،‬‬ ‫اۉنیب اۉسیش‪ ،‬کۉچت‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪49‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرگه دقت قیلینگ‪:‬‬ ‫* ساالرنینگ ّ‬ ‫ایکی جریب یېری بار اېدی‪ .‬اونينگ بیر جریبینی باغ توزهتماقچی بۉلدی‪،‬‬ ‫شونينگ اوچون ساالر‪ ،‬زراعت مأمورلری آلدیگه باریب‪ ،‬اولردن یاردم سۉرهدی‪.‬‬ ‫* زراعت مأموری یېر توپراغینی کۉزدن کېچیردی‪.‬‬ ‫یوقاریدهگی جملهلرده «بار اېدی‪ ،‬توزه تماقچی بۉلدی‪ ،‬یاردم سۉرهدی؛ کۉزدن کېچیردی»‬ ‫سۉزلر قۉشمه فعل لر دیر‪.‬‬ ‫قۉشمه فعل (مرکب)‪:‬‬ ‫بیر فعل و بیر یا کۉپراق یاردمچی یا قۉشیمچهدن یسلگن فعل‪ ،‬قۉشمه فعل دېیلهدی‪.‬‬ ‫مثاللر‪ :‬قیله آلیش‪ ،‬یاردم بېریش‪ ،‬اوچیب کېتیش‪ ،‬یېتیب باریش‪ ،‬امضاء چېکیش‪،‬‬ ‫آلغه باریش‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬قوییدهگی بۉش جایلرنی مناسب سۉزلر بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫* ساالر نی ّ‬ ‫ایکی جریب ‪ .........‬اونينگ ‪ ........‬باغ توزهتماقچی بۉلدی‪.‬‬ ‫* احمدفهیم ‪ .............‬ايشگه باشلهدی‪.‬‬ ‫* اۉلکهمیز مېوهلری‪ .............. ،‬حالده تشقی اولکهلرگه صادر اېتيلهدی‪.‬‬ ‫بو اېسه ‪ ...............‬اۉرین توتهدی‪.‬‬ ‫ب‪ -‬متندن ساده و قۉشمه فعللرنی بېلگیلب كۉرسهتينگ!‬ ‫ج‪ -‬قوییدهگی فعللردن ساده و قۉشمه فعللرنی اجرهتیب‪ ،‬یازینگ‪:‬‬ ‫یازیش‪ ،‬آلغه باریش‪ ،‬چیقیش‪ ،‬امضاء چېکیش‪ ،‬یېتیب باریش‪ ،‬کۉریش‪ ،‬اۉلتیریش‪ ،‬ساتیب‬ ‫آلیش‪ ،‬بېریش‪ ،‬یوز بېریش‪ ،‬نظرسالماق‪ ،‬کۉز تیکماق‪ ،‬یاد آلماق‪ ،‬اسره ماق‪ ،‬ساتماق‬

‫‪50‬‬

‫د‪ -‬قوییدهگی جدولنی تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬مینیش و یوک تاشیش اوچون ایشلهتیلهدیگن حیوان‪.‬‬ ‫‪ -2‬بیرینچی انسان‪ ،‬ابوالبشر‪.‬‬ ‫‪ -3‬ادب نینگ کۉپلیگی‪.‬‬ ‫‪ -4‬آرزو‪.‬‬ ‫‪ -5‬آق رنگ گه ایلنماق‪.‬‬ ‫‪ -6‬هماهنگ‪ ،‬اویغون‪.‬‬ ‫‪ -7‬یاروغلیک‪ ،‬آی نوری بیلن یاروتیلگنلیک‪.‬‬ ‫‪ -8‬دعا قیلماق‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬

‫آ‬ ‫آ‬ ‫آ‬ ‫آ‬ ‫آ‬ ‫آ‬ ‫آ‬ ‫آ‬ ‫آ‬

‫ا‬ ‫م‬ ‫ر‬

‫ن‬ ‫ق‬

‫ا‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫ش‬

‫‪51‬‬

‫ک‬

‫ق‬

‫اۉن اوچینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫لطفی هروی‬ ‫لطفی هروی‪ ،‬بویوک شاعرلریمیز جمله سیدن دير‪ .‬او‪ ،‬هجری تۉ ّقیزینچی عصرده هرات‬ ‫شهری يقينیده گی «ده کنار» قشالغیده توغیلگن‪ .‬مشهد و هرات مدرسه لریده علم اۉرگنیب‪،‬‬ ‫عمرینی کۉپراق بیلیمدانلر‪ ،‬شاعرلر‪ ،‬هنرمندلر بیلن اۉتکزدی‪.‬‬ ‫لطفی هروی شاهرخ میرزا‪ ،‬اولوغ بېک میرزا و بایسنقر میرزالر خدمتیده بۉلدی‪.‬‬ ‫بو اولوغ انسان کېینچهلیک‪ ،‬سلطان حسین میرزا بایقرا سراییگه يۉل تاپهدی‪ .‬سلطان حسین‬ ‫میرزا کۉپ لطف و مرحمت بیلن اونی اۉز خدمتیگه آلیب‪ ،‬اونگه نهایت مهربانلیک کۉرستهدی‪.‬‬ ‫بو اتاقلی شاعر اۉزبېک و دری تیللریده شعرلر یازگن‪ ،‬شونينگ اوچون اونی ذواللسانین شاعر‬ ‫دېيديلر‪ .‬شعرلری نینگ سويه سی يوقاریليگی اوچون نوایی اونگه ملک الکالم یا سۉز سلطانی‬ ‫لقبینی بېرگن‪.‬‬ ‫لطفی‪ ،‬موالنا عبدالرحمن جامی بيلن کۉپ یقین دۉست بۉلگن‪ .‬اولر ینگی یرهتگن شعرلرینی‬ ‫گاهیده بیر‪ -‬بیرلریگه اۉقیب بېرر اېکنلر‪.‬‬ ‫لطفی نینگ یلغوز ترکچه دېوانی قۉلیمیزده موجود‪ .‬اونينگ بو تورکچه دېوانی اېل ایچیده‬ ‫کۉپ مشهور دیر‪ .‬شاعرنينگ تورکی تیلیدهگی شعرلری مثلسيز و دری تیلیدهگی شعرلریگه هم‬ ‫انچه شاعرلر جواب قیتره آلمهگن‪.‬‬ ‫لطفی نينگ تورکچه شعرلری بوتون تورک لر آره سیده سېویلیب اۉقیله دی‪ .‬یازگن اثرلری‬ ‫نینگ کۉپی اۉز عصریده گی اوروشلرده یۉقالگن‪ .‬دری تیلیده گی دېوانی اېسه‪ ،‬هنوزگچه بیزگه‬ ‫انیق اېمس‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫لطفی هروی تۉقسان تۉ ّقیز یاشده هراتده وفات اېتدی‪.‬‬ ‫منه‪ ،‬اونینگ شعرلریدن ّ‬ ‫ایکی رباعینی اۉرنک صفتیده کېلتیرهمیز‪:‬‬ ‫رباعی‬ ‫سېن مالحت مسندی نینگ خانی سـن‪،‬‬ ‫حسنملکیدېک خوش اېرماس کشورې‪،‬‬

‫ســېن مســـیحا دم‪ ،‬کۉنگوللر جانی سن‬ ‫اېخوش اول کشور که سېن سلطانی سن‬

‫سېن وفا اقلیمی نینگ سلطانی ســـن‪،‬‬ ‫دنیـاده ســـېندېـک تاپیـلماس آدمی‪،‬‬

‫ســــېن معانی و ظرافت کانــی ســــن‬ ‫ســېن مـگر فردوس نینگ رضوانی سـن؟‬

‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬متننی بېش دقیقهده جیم اۉقیب‪ ،‬قوییدهگی سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫ لطفی قهیېرده توغیلدی؟‬‫ لطفی قیسی شهرلر مدرسهلریده علم اۉرگندی؟‬‫ لطفی قیسی تېموری شاهلر و شهزادهلر درباریده یشردی؟‬‫ نوایی‪ ،‬لطفیگه نیمه لقب بېردی؟‬‫ لطفینی نیمه اوچون ذواللسانین شاعر دېیدیلر؟‬‫ لطفینینگ قیسی دېوانی اېل ایچیده مشهور دیر؟‬‫ لطفی نېچه ییل عمر کۉردی و قهیېرده وفات اېتدی؟‬‫‪ -2‬اۉقیتووچینگیز دیکته قیلهدیگن متننی یازینگ و تینیش بېلگیلرینی قۉیینگ‪.‬‬ ‫‪ -3‬هرگروپدن بیر کیشی توریب‪ ،‬لطفی نینگ رباعیلریدن بیرته سینی اۉقيسین‪ .‬باشقه‬ ‫اۉقووچیلر اونینگ تۉغری و ناتۉغری اۉقیگنی حقیده اۉز فکرلرینی بېلدیرسینلر‪.‬‬ ‫‪53‬‬

‫‪ -4‬قوییدهگی سۉزلر معناسینی سۉزلیکدن تاپیب‪ ،‬اۉز کتابچهنگیزگه کۉچیرینگ‪ ،‬سۉنگره‬ ‫اوچ‪ -‬تۉرتهسیدن جمله توزینگ‪:‬‬ ‫مدرسه‪ ،‬بیلیمدان‪ ،‬کمال‪ ،‬سرای‪ ،‬متفکر‪ ،‬ذواللسانین‪ ،‬ملک الکالم‪ ،‬اېل‪ ،‬انیق‪ ،‬مالحت‪،‬‬ ‫مسند‪ ،‬مسیحا‪ ،‬سلطان‪ ،‬اقلیم‪ ،‬معانی‪ ،‬ظرافت‪ ،‬فردوس‪ ،‬رضوان‬ ‫‪ -5‬هرگروپ دن بیرینگیز توریب‪ ،‬یازگن جمله لرینگيزنی باشقه اۉرتاق لرینگيزگه اۉقیب‬ ‫بېرينگ‪ ،‬اولر تۉغری و ناتۉغریلیگی حقیده اۉز فکرلرینی بیلدیرسینلر‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪54‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرنی دقت بیلن اۉقینگ‪:‬‬ ‫توران مکتبگه بارهدی‪.‬‬ ‫ ‬ ‫نور آی کتابنی اۉقیدی‪.‬‬ ‫الپ اېر بوغداینی سېپهدی‪.‬‬ ‫ ‬ ‫آی مېلی یوگورهدی‪.‬‬ ‫آی سره کورسدن قیتدی‪.‬‬ ‫ ‬ ‫تگین نهالنی اېکهدی‪.‬‬ ‫یوقاریده گی جملهلرده نور آی‪ ،‬توران‪ ،‬آی مېلی‪ ،‬الپ اېر‪ ،‬تگین و آی سره گه؛ اۉقیدی‪،‬‬ ‫بارهدی‪ ،‬یوگورهدی‪ ،‬سېپهدی‪ ،‬اېکهدی و قیتدی فعللر دیر‪.‬‬ ‫اما کورگنینگیزدېک‪ ،‬بو فعللرنینگ بعضی بیرلری اېگه (فاعل) بیلن توگه گن و بعضی‬ ‫بیرلریده‪ ،‬فاعلدن تشقری مفعول هم کېرهک بۉلگن‪ .‬بو ّ‬ ‫ایکی تور فعللرنی الزمی و متعدی‬ ‫یا اۉتیمسیز و اۉتیملی فعل دېیدیلر‪.‬‬ ‫اۉتیمسیز فعل (الزمی)‪:‬‬ ‫فقط فاعل یا اېگه بیلن ایش‪ ،‬حرکت یا حالت توگه گن بۉلسه‪ ،‬اۉتیمسیز یا الزمی‬ ‫فعل دېیله دی‪ .‬بو فعللرنینگ نشانه سی‪ ،‬فعلدن آلدین (گه‪ ،‬دن‪ ،‬ده) کېلیشیکلری نینگ‬ ‫کېلیشی دیر‪.‬‬ ‫اۉرنک‪:‬‬ ‫مکتبگه باردی‪ ،‬بازاردن کېلدی‪ ،‬شهرده یشهیدی‪.‬‬ ‫اۉتیملی فعل (متعدی)‪:‬‬ ‫ایش‪ ،‬حرکت و حالت فقط فاعل یا اېگه بیلن توگهمهی‪ ،‬مفعول گه هم ضرورت تاپگن‬ ‫فعل‪ ،‬اۉتیملی یا متعدی فعل دېیله دی‪ .‬اوتیملی فعل نینگ نشانه سی فعلدن آلدین (نی)‬ ‫کېلیشیگی نینگ کېلیشی دیر‪.‬‬ ‫اۉرنک‪:‬‬ ‫کتابنی اۉقیدی‪ ،‬آلمهنی تېرهدی‪ ،‬خطنی یازدی‪ .‬گاهیده (نی) کېلیشیگی قۉللنمهیدی‪ ،‬اما‬ ‫بارلیگی سېزیلهدی‪ ،‬مثال‪:‬‬ ‫نور آی کتاب اۉقیدی= نور آی کتاب نی اۉقیدی‪.‬‬ ‫تگین نهال اېکهدی = تگین نهال نی اېکهدی‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬قوییدهگی جملهلرنی دقت بیلن اۉقیب‪ ،‬اۉتیملی و اۉتیمسیز فعللرنی انیقلنگ‪:‬‬ ‫گۉزهل سیگیرنی ساغهدی‪.‬‬ ‫ ‬ ‫تویغو‪ ،‬کشته نی تیکدی‪.‬‬ ‫توران اوزوم نی تېرهدی‪.‬‬ ‫ ‬ ‫تمنا‪ ،‬اوخلهدی‪.‬‬ ‫اېلتای آتهسیگه یاردملشهدی‪.‬‬ ‫ ‬ ‫تگینه‪ ،‬توت قاقهدی‪.‬‬ ‫‪ -2‬تۉرت گروپگه بۉلینیب‪ ،‬اۉتیملی و اۉتیمسیز فعللرنی ايشله تيب‪ ،‬اوچ‪-‬تۉرت ته جمله‬ ‫توزينگ!‬ ‫‪ -3‬هرگروپدن بیر کیشی توریب‪ ،‬توزهتگن جملهلرنی باشقهلرگه اۉقیب بېرسین‪.‬‬ ‫‪ -4‬قوییدهگی جملهلرنی مناسب اۉتیملی و اۉتیمسیز فعللر بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫آنهم قاوون نی ‪، . . . . . . . . .‬‬ ‫آتهم بازارگه ‪ ، . . . . . . . .‬‬ ‫اولوغ بېک اوی دن ‪،. . . . . . . . .‬‬ ‫ ‬ ‫مرال گل ‪،. . . . . . . . .‬‬ ‫اېرکه درس ‪، . . . . . . . . .‬‬ ‫باغبان باغ نی ‪ ، . . . . . . . .‬‬ ‫‪ -5‬قوییدهگی ترتیبسیز جملهلرنی ترتيبگه سالينگ‪:‬‬ ‫دی ‪ /‬قور ‪ /‬اوی ‪ /‬اېرکین ‪ /‬نی‪.‬‬ ‫ایپک ‪ /‬کېتتی ‪ /‬گه ‪ /‬کابل‪.‬‬ ‫چۉلپان ‪ /‬یازدی ‪ /‬نی ‪ /‬حکایه ‪ /‬شعر‪ /‬و‪.‬‬ ‫تېرهدی ‪ /‬آچیلگن ‪ /‬باغده ‪ /‬میرآی ‪ /‬گل ‪ /‬نی ‪ /‬لر‪.‬‬ ‫مېن ‪ /‬دن ‪ /‬ساعت ‪ /‬هرکون ‪ /‬بېش ‪ /‬اویقو ‪ /‬اویغانه من ‪ /‬ده‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪56‬‬

‫اۉن تۉرتینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫واکسین (اېملش) فایدهلری‬ ‫واکسین (‪ )Vaccine‬فرانسوی سۉز بۉلیب‪ ،‬اېملش‪ ،‬پیچکاری قیلیش و خال قازیش دېگن‬ ‫معنالرنی انگلهتهدی‪ .‬واکسین قیلیش‪ ،‬انسانلر ساغلیگی اوچون کېرهکلی دیر‪ .‬حقیقتده واکسین‬ ‫بۉلگن کیشی یوقوملی کسل لیک لرگه دوچ کېلمه ی‪ ،‬هر دایم ساغالم حیات کېچیره دی‪.‬‬ ‫چقه القلر و کیچیک باله لر کۉپراق کسل لیککه چلینیش امکانیگه اېگه دیرلر‪ ،‬شونینگ اوچون‬ ‫همه دن کۉپراق اولرنی واکسین قیلدیریش کېره کلی دیر‪ .‬قیزه موغ‪ ،‬چېچک‪ ،‬مالریا‪ ،‬فلج‪،‬‬ ‫کۉک یۉتل و شونگه اۉخشش اَیریم یوقوملی کسل لیک لرنینگ آلدینی آلیش اوچون واکسین‬ ‫قیلینهدی‪.‬‬ ‫خیریه جمغرمهلر و دولت کسلخانهلری تمانیـدن تشکیل اېتیلگن گروپلر‪ ،‬بالهلرنی تورلی‬ ‫‪57‬‬

‫کسل لیک لرگه قرشی واکسین اېته دیلر‪ ،‬شو باعث اوشبو ساغلیک نی سقلش گروپلریگه‬ ‫یاردم بېریشیمیز کېره ک‪ .‬اۉز اوکه‪ -‬سینگیل لریمیزنی اۉز وقتیده واکسین قیلدیریش‬ ‫اوچون کلینیک لرگه آلیب باریشیمیز و اولرنینگ ساغلیگی اوچون محیطیمیزنی پاک‬ ‫اسرهشیمیز الزم‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬قوییدهگی ینگی سۉزلرنینگ معنالرینی تاپیب‪ ،‬جملهلرده ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫‪ -3‬اَیریم‪:‬‬ ‫‪ -2‬عملگه آشیریش‪:‬‬ ‫‪ -1‬واکسین‪:‬‬ ‫‪ -6‬اېملش‪:‬‬ ‫‪ -5‬قوتقهزیش‪:‬‬ ‫‪ -4‬ساغالم‪:‬‬ ‫ب‪ :‬قوییدهگی سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بالهلرنی قندهی قیلیب یوقوملی کسللیکلردن اسرهب قالیش ممکن؟‬ ‫‪ -2‬واکسین دېگنده نیمهنی توشونهسیز؟‬ ‫‪ -3‬واکسین اۉزبېک تیلیده نیمه دېیلهدی؟‬ ‫‪ -4‬واکسین بیلن تداوی اۉرتهسیده قندهی فرق بار؟‬ ‫‪ -5‬واکسین قیسی کسللیکلر آلدینی آلهدی؟‬ ‫‪ -6‬ینه قیسی یوقوملی کسللیکلرنی بیلهسیز؟ آتینی اَیتینگ!‬ ‫ج‪ :‬درس حقیده گروپلرگه بۉلینیب‪ ،‬سۉزلشینگ!‬ ‫د‪ :‬هر گروپدن بیرینگیز توریب‪ ،‬درس حقیده سۉزلب بېرینگ!‬ ‫هـ‪ّ :‬‬ ‫ایکیتهنگیز توریب‪ ،‬درس متنینی اۉقینگ!‬

‫‪58‬‬

‫ح‪ :‬قوییدهگی جملهلرنینگ بۉش جایلرینی درس متنیدن یا اۉز مناسب و معنالی عبارتلرینگیز‬ ‫بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬واکسین قیلیش‪ . . . . . . .‬کېرهکلی دیر‪.‬‬ ‫‪ -2‬قیزهموغ‪ . . . . . . . . ،‬آلدینی آلیش اوچون واکسین قیلینهدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬کېچیک بالهلرنی ‪ . . . . . . . .‬کسللیکلردن ایلگری واکسین قیلدیریش کېرهک‪.‬‬ ‫‪ -4‬آته‪ -‬آنه لر ‪ . . . . . . . . .‬یقین کسل خانه لرگه آلیب باریب واکسین قیلدیریش لری‬ ‫کېرهک‪.‬‬ ‫‪ -5‬واکسین ‪ . . . . . . . .‬سۉز بۉلیب ‪ . . . . . . . . .‬دېگن معنالرنی انگلتهدی‪.‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرنی اۉز کتابچهلرینگیزگه کۉچیریب یازینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬واکسین اَیریم کسللیکلرنینگ آلدینی آلیش اوچون کېرهکلی دیر‪.‬‬ ‫‪ -2‬واکسین قیزه موغ‪ ،‬فلج و کۉک یۉتل کبی یوقوملی کسللیکلر آلدینی آلهدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬عایلهلر‪ ،‬بالهلرینی قیزه موغ‪ ،‬کۉک یۉتل و فلج کسللیکلریگه یۉلیقمسلیگی‬ ‫اوچون اولرنی واکسین اېتتیریشلری کېرهک‪.‬‬ ‫‪ -4‬اۉزیمیز و عزیزلریمیز ساغلیگینی سقلش اوچون محیطیمیزنی پاکیزه اسره شیمیز‬ ‫کېرهک‪.‬‬ ‫‪ -5‬واکسین قیلهدیگن کلینیک و مؤسسهلرگه هرقندهی یاردم کۉرسهتیشیمیز کېرهک‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪59‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرگه دقت قیلینگ‪:‬‬ ‫نور آی اوکهسینی اوخلتدی‪ .‬نور آی اوکه سینی اوخلتتیردی‪.‬‬ ‫اېلتای‪ ،‬اونی کۉپ ایشلتدی‪ .‬اېلتای اونی کۉپ ایشلتتیردی‪.‬‬ ‫جیران همهنی کولدیردی‪َ .‬جیران همه نی کولدیرتیردی‪.‬‬ ‫کۉرگنینگیز دېک‪ ،‬اۉنگ قطارده گی جمله لرده ایش و حالت فاعل یا اېگه نینگ اۉزی‬ ‫تمانیدن بۉلگن‪ ،‬اما سۉل (چپ) تماندهگی جملهلرده‪ ،‬فاعل یا اېگه ایشنی باشقه بیر فاعل یا‬ ‫اېگه آرقهلی بجرگن‪ .‬بوندهی فعللرنی آرتتیرمه نسبتلی فعل دېیدیلر‪.‬‬ ‫آرتتیرمه نسبت‪:‬‬ ‫بیر شخص نینگ حرکتی باشقه بیر شخص نینگ تاثیری نتیجه سیده بجریلسه‪ ،‬اۉشه فعل‬ ‫آرتتیرمه نسبتلی فعل دېیلهدی‪.‬‬ ‫آرتتیرمه نسبت‪ ،‬فعل اوزه گی یا نېگیزیگه قوییده گی قۉشیمچه لرنی قۉشیش آرقه لی‬ ‫یسهلهدی‪:‬‬ ‫ «ت»‪ :‬اوشلت‪ ،‬اېسلت‬‫ «تیر» یا (دیر)‪ :‬اېتتیر‪ ،‬بیتتیر‪ ،‬قوردیر‪ ،‬یازدیر‬‫ «غیز»‪« ،‬گیز» «قیز»‪« ،‬کیز»‪ :‬تورغیز‪ ،‬کېتکیز‪ ،‬اۉتقیز‪ ،‬یورگیز‬‫ «ست»‪ :‬کۉرست‬‫ «یز»‪ :‬آقیز‪ ،‬یاتقیز‬‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬قوییدهگی فعللرنی آرتتیرمه نسبتلی فعللرگه اۉگیرینگ‪:‬‬ ‫یاز‪ ،‬اۉقی‪ ،‬یات‪ ،‬تور‪ ،‬یوو‪ ،‬تکرارله‪ ،‬یادله‪ ،‬آل‪ ،‬قاچ‪ ،‬یې‬ ‫ب‪ -‬قوییدهگی فعللرنی آرتتیرمه نسبتنی قۉللـهگن حالده جمله گه ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫سات‪ ،‬باق‪ ،‬ایشلت‪ ،‬کیی‪ ،‬کۉر‬ ‫ج‪ -‬قوییدهگی آرتتیرمه نسبتلی فعللرنی آرتتیرمه نسبت سیز فعلگه اۉگیرینگ‪:‬‬ ‫ تکرارلتدیم‪ ،‬یازدیردی‪ ،‬چاپتیردی‪ ،‬قازدیردیک‪ ،‬اۉلتیر‬‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪60‬‬

‫اۉن بېشینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫تیلویزیون‬

‫تیلویزیون سۉزی یونانچه‪ ،‬تیل (‪ )Tele‬اوزاق و ویزیون (‪ )Vision‬کۉریش سۉزلریدن‬ ‫تشكيل تاپگن بۉليب‪« ،‬اوزاقدن کۉریش» معناسینی انگلهتهدی‪.‬‬ ‫تیلویزیون اۉزیگه خاص بویوملردن بۉليب‪ ،‬او بیلن تصويری كۉرسه توولرنی تماشا قيليش‬ ‫ممكن‪.‬‬ ‫تیلویزیون ّ‬ ‫ایكی دستگاهدن تشكيل تاپگن‪.‬‬ ‫‪ -1‬ترقهتووچی دستگاه ‪ -2‬قبول قيلووچی دستگاه‪.‬‬ ‫‪ -1‬ترقه تووچی دستگاه تصویر و سېسنی هوا تۉلقونلریگه ترقه تيش اوچون خذمت‬ ‫قيلهدی‪.‬‬ ‫قبول قيله دیگن دستگاه اېسه‪ ،‬اختياريميزده بۉلگن تیلویزیونلردن عبارت‪ .‬بو دستگاه هواگه‬ ‫ترقلگن تصوير و تاووشلرنی قبول قيليب‪ ،‬كۉرسهتيش امكانیگه اېگه دير‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫اۉلکه میزده تیلویزیون بیرینچی مرتبه هجری شمسی ‪1353‬نچی ییلده فعالیت كۉرسته‬ ‫باشله دی و اۉشندن بويان تورلی پروگراملرنی ترقهتیب کېلماقده‪ ،‬اینقسه هجریشمسی ‪1381‬نچی‬ ‫ییلدن باشلب دولتگه قرهشلی ملیتیلویزیون دن تشقری بیر قنچه خصوصی تیلویزیون ترماقلری‬ ‫همقوريلدی‪ .‬بو تیلویزیون ترماقلری ینگیليكلر‪ ،‬علمی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬هنری و دینی پروگراملرنی ترقه‬ ‫تیب کېلماقده‪ .‬تیلویزیون ترماقلری اۉزی نينگ ايجابی فعاليتلری آرقهلی اۉلكه ترقياتیگه ك ّته حصه‬ ‫قۉشهدی‪.‬‬ ‫حددن کۉپراق تیلويزيون گه قرهش انسان سالمتليگیگه ضرر يېتكيزهدی‪ .‬ک ّتهلر‪ ،‬اينيقسه‬ ‫آته‪ -‬آنهلر‪ ،‬بالهلریگه یخشی اۉرگتووچی و تربیهالوچی پروگراملر و برنامهلرنی تماشا قيليشلرینی‬ ‫توصيه اېتيشلری ضرور‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬قوییدهگی سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬تیلویزیون سۉزی نېچه سۉزدن تشکیل تاپگن و اولرنينگ معنالری نیمه؟‬ ‫‪ -2‬تیلویزیون دېگنده نيمهنی توشونهسيز؟‬ ‫‪ -3‬تیلویزیون نېچه دستگاهدن تشكيل تاپگن و اولر قندهی وظیفهلرنی بجرهدی؟‬ ‫‪ -4‬اۉلکهمیزده بیرینچی مرته تیلویزیون قچان فعالیتگه باشلهگن؟‬ ‫‪ -5‬خصوصی تیلویزیونلر قیسی ییلدن باشلب فعاليت كۉرسته باشلهگن؟‬ ‫‪ -6‬تیلویزیونلر اۉلکه ترقياتیگه قندهی حصه قۉشيشی ممكن؟‬ ‫‪ -7‬آته‪-‬آنهلر‪ ،‬بالهلریگه قندهی پروگرام و برنامهلرنی کۉریشنی توصيه قيلهدیلر؟‬ ‫‪ -8‬نېچه خصوصی تیلویزیون آتینی بیلهسیز؟ آت توتینگ!‬ ‫‪ -9‬قیسی تیلویزیونلرده اۉزبېک تیلیگه کۉرسهتوولر ترقهلهدی؟ آت توتینگ!‬ ‫‪62‬‬

‫‪ -10‬قیسی اۉزبېکچه کۉرسهتوولرنی کۉرگنسیز یا دایم کۉریب تورهسیز؟ آت توتینگ!‬ ‫ب‪ّ -‬‬ ‫ایکی گروپ گه بۉلینیب‪ ،‬تیلویزیون نینگ فایده و ضررلری حقیده بحثلشینگ!‬ ‫ج‪ -‬قوییده گی لغتلرنینگ معناســـــینی کتاب ســـــۉزلیگیدن تاپیب‪ ،‬مناسب جمله لرده‬ ‫ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫پروگرام‪ ،‬ترقهتیش‪ ،‬تۉلقون‪ ،‬ترماق‪ ،‬خصوصی‪ ،‬قرهشلی‪ ،‬ایجابی‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪63‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرنی دقت بیلن اۉقینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬تیلویزیون نینگ ترقهتهدیگن دستگاهسی تصویر و سېسنی هواگه ترقتهدی‪.‬‬ ‫‪ -2‬تیلویزیون اۉلکهمیزده بیرینچی مرتبه ‪-1353‬نچی ییلده فعالیتگه باشلهدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬مېن فقط خبرلر و بالهلر کۉرسه توولرینی تیلویزیوندن کۉرهمن‪.‬‬ ‫‪ -4‬آته‪ -‬آنهلر‪ ،‬بالهلریگه يخشی برنامهلرنی كۉريشنی توصيه قيلدیلر‪.‬‬ ‫یوقاریدهگی جملهلرده ايشلهتيلگن ترقتهدی‪ ،‬باشلهدی‪ ،‬کۉرهمن و قيلدیلر فعللریگه انیق‬ ‫(معلوم فعل) دېيلهدی‪.‬‬ ‫انیق فعل‪:‬‬ ‫بجریله دی‪ ،‬یعنی‬ ‫انيق یا معلوم فعل ده ایش‪ ،‬حركت و حالت‪ ،‬اېگه (فاعل) تمانیدن َ‬ ‫جملهده ایش‪ ،‬حرکت و حالت نی قیلگن کیشی یا نرسه معلوم و انیق دیر‪.‬‬ ‫مثاللر‪:‬‬ ‫کۉردی‪ ،‬قیلهمن‪ ،‬یازماقچی‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬درس متنینی دقت بيلن اۉقينگ و معلوم یا انیق فعل ايشلهتيلگن تۉرت جملهنی‬ ‫علیحده قیلیب یازینگ!‬ ‫ب‪ -‬قوییدهگی جملهلرنینگ بۉش جایلرینی تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬افغانستان ده بيرينچی بار تیلويزيون ‪ . . . . . .‬ييلده فعاليت كۉرسته ‪. . . . . . .‬‬ ‫‪ -2‬تیلویزیون ّ‬ ‫ایکی دستگاهدن ‪. . . . . . . -II . . . . . . . -I . . . . . .‬‬ ‫‪ -3‬افغانستانده ‪ -1381‬ییلدن سۉنگ ‪ . . . . .‬تیلويزيون ‪ . . . . .‬كۉرسته باشلهدی‪.‬‬ ‫‪ -4‬حددن کۉپراق تیلویزیون ‪ . . . . . .‬ضرر يېتكيزهدی‪.‬‬ ‫‪ -5‬مېن تلویزیوندن کۉره کۉپراق ‪ . . . . . . .‬اۉقیشنی یاقتیرهمن‪.‬‬ ‫ج‪ -‬بير نېچه انیق جمله یازینگ و اولرده انیق فعلنی کۉرسهتینگ!‬ ‫د‪ -‬قوییدهگی جملهلردن انیق فعللرنی علیحده یازینگ‪:‬‬ ‫* درختلر ییقیلدی‬ ‫* اۉرمانچی‪ ،‬قوروق درختلرنی ا ّرهلب ییقیتدی‪.‬‬ ‫‪64‬‬

‫* مېن اۉرمانده َسیر قیلیشنی یاقتیرهمن‪.‬‬ ‫* تیلویزیون استیشنی اۉلکهمیزده قوریلدی‪.‬‬ ‫* اۉرتاغیم تیلویزیون نینگ مسابقه کۉرسهتوولریگه قتنهشهدی‪.‬‬ ‫* بوگون اۉقیتووچیمیز ینگی درس بېردی‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪65‬‬

‫اۉن آلتینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫مهماندۉستلیک‬

‫مهماندۉستلیک‪ ،‬اېل‪ -‬اولوسیمیزگه خاص شرقانه آداب و فضیلت لردن بیری سنه له دی‪.‬‬ ‫مهمان نی آچیق یوز بیلن صمیمی کوتیب آلیش‪ ،‬عزت‪ -‬حرمت قیلیش اېلیمیزنینگ قدیمی‬ ‫عنعنه لریدن بیری دیر‪ .‬اېلیمیزنینگ عادتی گه کۉره‪ ،‬مهمان کېلگن اویده عایله اعضاءلری‬ ‫بیر‪ -‬بیری بیلن جنجاللشـمهیـدی‪ ،‬شـاوقین‪ -‬سـوران کۉترمهیـدی‪ ،‬کېسـهتیب گپیرمهیـدی‬ ‫‪66‬‬

‫و حتی که اوی اېگهسی بالهلریگه هم ق ّتیق گپیرمسليككه حركت قيلهدی‪ .‬مهمان کېلهدیگن‬ ‫اوینی تازه لب ترتیبگه سالیب قۉییش و پاکیزه کییم لرنی کییش‪ ،‬تاتلی یېمک‪ -‬ایچمکلرنی‬ ‫چیرایلی ایدیش‪ -‬تباقلرگه تارتیش‪ ،‬مهمان دۉستلیک آدابیدن حسابلنهدی‪.‬‬ ‫اېليميزده مهمان و مهمان دۉستليك حقيده «مهمان کېلر اېشیکدن‪ ،‬رزقی کېلر تېشیکدن»‬ ‫ياكه «مهمان‪ ،‬آته نگدن اولوغ» یا که «مهمان‪ ،‬خدا نینگ عزیزی دیر» یا که «مهمان آلدیده‬ ‫موشوکنی پیش دېمه» دېگن حکمتلی مقاللر بار‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬درس متنینی جیم اۉقینگ و قوییدهگی سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬مهماندۉستلیک کیمگه خاص فضیلت؟‬ ‫‪ -2‬مهمان کېلگنده‪ ،‬قندهی کوتیب آلهسیز؟‬ ‫‪ -3‬مهمان آلدیده جنجال قیلیش یخشیمی یا یمان؟ دلیلینی اَیتینگ!‬ ‫‪ -4‬بو درسده نېچه مقال کېلتیریلگن؟‬ ‫‪ -5‬مهمان کېلسه قووانهسیزمی؟ نېگه؟‬ ‫ب‪ -‬قوییدهگی بۉش جایلرنی مناسب سۉزلر بیلن تولدیرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬مهماننی ‪ .....‬کوتیب آلیش ‪ .....‬اېلیمیزنینگ ‪ .......‬دیر‪.‬‬ ‫‪ -2‬مهمان کېلگن ‪ .....‬لشمهیدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬حتی که اوی اېگهسی ‪ ......‬حرکت قیلهدی‪.‬‬ ‫ج‪ -‬قوییدهگی مقاللرنینگ قالگن قسمینی چقّان اَیتینگ و کېین کتابچهنگیزگه کۉچیریب‪،‬‬ ‫تۉلدیرینگ‪.‬‬ ‫‪ -1‬مهمان کېلر اېشیکدن ‪.........‬‬ ‫‪ -2‬مهمان آته نگ دن ‪.........‬‬ ‫‪ -3‬مهمان خدا نینگ ‪.......‬‬ ‫‪ -4‬مهمان آلدیده موشوک نی ‪.........‬‬ ‫‪67‬‬

‫د‪ -‬قوییدهگی سۉزلرنی معنا و اوچتهسینی جملهلرگه استعمال قیلینگ‪:‬‬ ‫شرقانه‪ ،‬آچیق یوز‪ ،‬صمیمی‪ ،‬کوتیب آلیش‪ ،‬شاوقین‪ -‬سوران‪ ،‬کېستماق‪ ،‬حکمتلی‪،‬‬ ‫موشوک‪ ،‬رزق‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪68‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرگه دقت قیلینگ‪:‬‬ ‫اېشیک آچیلدی‪ ،‬کیر بۉلگن کییم لر یوویله دی؛ اوی تاپشیریقلری بجریلدی؛ کتاب‬ ‫آلیندی؛ ایش قیلیندی‪.‬‬ ‫یوقاریده گی جمله لرده ایش و حرکت نینگ بجرووچیسی انیق اېمس‪ .‬بونده ی فعللرنی‬ ‫ناانیق یا مجهول فعل دېیدیلر‪.‬‬ ‫ناانیق (مجهول) فعل‪:‬‬ ‫بو فعل ده ایش‪ -‬حرکت نینگ کیم تامانیدن بجریلگنی ناانیق بۉله دی‪ .‬یعنی فاعل‬ ‫معلوم اېمس‪ .‬بو فعللر‪ ،‬اوزه ک فعلگه (یل) و (ین) قۉشیمچه سی قۉشیلیشی بیلن‬ ‫یسهلهدی‪ .‬مثال‪:‬‬ ‫قیل (اوزه ک) ‪ +‬ین (ناانیق فعل قۉشیمچه سی) ‪( +‬دی اۉتگن زمان فعلی‬ ‫قۉشیمچه سی) = قیلیندی؛ آچ ‪ +‬یل ‪ +‬ه ‪ +‬دی = آچیلهدی‪.‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬صنفده اۉز ارا گپلشیب‪ ،‬ناانیق (مجهول) فعلنی ایشلهتینگ‪.‬‬ ‫ب‪ -‬قوییدهگی انیق فعللرنی اۉرنککه قرهب ناانیق (مجهول) فعللرگه اۉگیرینگ‪:‬‬ ‫اۉرنک‪:‬‬ ‫مېن مهمانگه آش آلیب باردیم‪( .‬انیق فعل) مهمانگه آش آلیب باریلدی‪ .‬ناانیق (فعل)‬ ‫‪ -1‬اوکتم درس اۉقیدی‪ -2 .‬آنه م‪ ،‬مهمانگه آش پیشیردی‪ -3 .‬او صنفده‪ ،‬فعالیتلرنی‬ ‫بجره دی‪ -4 .‬یازده تعطیل گه کېته دی‪ -5 .‬باغبان کۉکلم ده باغ لرگه گل لر اېکه دی‪.‬‬ ‫‪ -6‬کتابخانه دن کتابلرنی آلیب اۉقییمز‪ -7 .‬سېوینچ آنه سیگه ساوغه بېره دی‪ -8 .‬اوکه م‬ ‫مشق یازدی‪ -9 .‬اۉرتاغیم یازیش اوچون مېندن قلم سۉرهدی‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪69‬‬

‫اۉن یېتّینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫بابر باغی‬

‫افغانستان‪ ،‬اۉرته آسیا‪ ،‬هند و پاکستان امپراتوری ظهیرالدین محمد بابر‪ ،‬امیرتېمور کۉرگان‬ ‫نینگ نبیره لریدن بیری دیر‪ .‬او‪ ،‬هجری تۉ ّقیزینچی عصرده کابل ده پادشاهلیک قیلگن‪ .‬بابر‬ ‫امپراتورلیک‪ ،‬شاهلیک‪ ،‬شاعرلیک و یازوچیلیكدن تشقری گۉزهللیککه شیدا‪ ،‬کۉنگلی یومشاق‪،‬‬ ‫هنری دید اېگهسی و جوده سینجکاو امپراتور بۉلگن‪.‬‬ ‫بابر اۉز امپراتورلیگی دوريده کۉپ چیرایلی باغلر‪ ،‬سۉليم تفریحگاهلر و حشمتلی قصرلر‬ ‫قورگن‪.‬‬ ‫‪70‬‬

‫مثال اوچون‪ ،‬او یلغوز کابل ده اۉنلب ینگی باغ لر یره تدی‪ .‬آهوخانه باغی‪ ،‬اۉرته باغ‪ ،‬باغ‬ ‫کالن‪ ،‬چهار باغ‪ ،‬دلکشاباغی‪ ،‬صورت خانه باغی‪ ،‬خلوت باغی‪ ،‬مهتاب باغی‪ ،‬بنفشه باغی‪ ،‬جلو‬ ‫خانه باغی‪ ،‬استالف باغینی تیکلش و آبادان قیلیش و باشقهلر انهشولر جملهسیدن دیر‪.‬‬ ‫ننگرهارده «صفا» و «وفا» باغلرینی قوردی‪ .‬پروان والیتیده «خواجه سیاران» بوالغینی‬ ‫قيتهقوردی‪ .‬قندهار والیـتیده تاغ بغریده «چهل زینه» نی توزهتدی‪.‬‬ ‫«بابر باغی» هجری تۉقیزینچی عصرده اونينگ کابل نينگ گذرگاه منطقه سی شرقیده گی‬ ‫شیردروازه تاغی اېته گیده خوش منظره يېرده برپا اېتيلدی‪ .‬باققه تورلی مېوه لی و مېوه سيز‬ ‫درختلر‪ ،‬گللر و گلبوتهلر اېکیلدی‪ .‬باغنينگ اۉرتهسيدن ک ّته بیر اریغ اۉتکزیلدی و قوییراغیده‬ ‫بیر حوض یسلدی‪.‬‬ ‫بابرباغی اۉن یېتی قتلمدن عبارت بۉليب‪ ،‬بابر مقبرهسی اۉن آلتینچی قتلمده جايلشگن‪ .‬اۉن‬ ‫بېشینچی قتلمده اېسه‪ ،‬بیر مرمر مسجد قوريلگن‪.‬‬ ‫بو گۉزه ل باققه کابل خلقی کۉکلم‪ ،‬یاز و کوز فصل لریده هاردیق چیقه ریش و دم آلیش‬ ‫اوچون بارهدیلر‪ .‬بوباغ‪ ،‬کابلنینگ اېنگ چیرایلی باغلریدن حسابلنهدی‪ .‬حاضر بو باغ کابل نینگ‬ ‫اېنگ گۉزهل و حتی که یگانه (بیرهگهی) سیرگاهلریدن دیر‪.‬‬ ‫بابر هندوستانده وفات اېتگن دن سۉنگ‪ ،‬آگره شهریده گی زرافشان باغیگه دفن اېتيلدی‪،‬‬ ‫اما اونينگ وصيتی بۉيیچه‪ ،‬كېينچه ليك جسدینی كابل گه کېلتیریب‪ ،‬بوگونگی بابر باغیگه‬ ‫كۉمديلر‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس متنینی قونت بیلن بېش دقیقهده جیم اۉقینگ و قوییدهگی سۉراقلرگه جواب‬ ‫بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بابر قیسی عصرده یشهگن؟‬ ‫‪ -2‬بابر کیمنینگ نبیرهسی دیر؟‬ ‫‪ -3‬بابر قندهی بیر امپراتور بۉلگن؟‬ ‫‪71‬‬

‫‪ -4‬بابر قیسی مملکتلرده امپراتورلیک قیلگن؟‬ ‫‪ -5‬بابر كابل ده قیسی باغلرنی يرهتگن؟‬ ‫‪ -6‬چهل زینهنی کیم‪ ،‬قهیېرده توزهتگن؟‬ ‫‪ -7‬بابر لغمانده قیسی باغلرنی یرهتگن؟‬ ‫‪ -8‬بابر باغی نېچه قتلمدن عبارت؟‬ ‫‪ -9‬بابر مقبرهسی قهيېرده جايلشگن؟‬ ‫‪ -10‬بابر جسدینی قهيېردن کابلگه کېلتیریب‪ ،‬دفن اېتدیلر؟‬ ‫ب‪ -‬قوییدهگی ینگی سۉزلرنی سۉزلیکدن تاپیب‪ ،‬معنالرینی کتابچهلرینگیزگه يازينگ‪:‬‬ ‫کۉرگان‪ ،‬امپراتور‪ ،‬گۉزهللیک‪ ،‬تفریحگاه‪ ،‬دلکشا‪ ،‬اریغ‪ ،‬قتلم‪ ،‬هاردیق‪.‬‬ ‫ج‪ -‬يوقاريدهگی ينگی سۉزلردن كمیده ّ‬ ‫ايكی جمله توزينگ!‬ ‫د‪ -‬بابر باغینی اۉز کۉزی بیلن یا تیلویزیون و فلم دن کۉرگن لر نوبت بیلن توریب‪،‬‬ ‫صنفداشلریگه معلومات بېرسین‪ .‬باشقهلر سۉراق بېریب‪ ،‬فعال قتنشسینلر‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪72‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫‪ -1‬او‪ ،‬بابر باغینی کۉریب چیقدی‪.‬‬ ‫‪ -2‬بابر‪ ،‬اۉزبېکچه شعرلر یازیب قالدیرگن‪.‬‬ ‫‪ -3‬بابر آسیاده امپراتورلیک قوریب آلدی‪.‬‬ ‫یوقاریده گی جمله لرده گی چیقدی‪ ،‬قالدیرگن و آلدی سۉزلری یاردمچی یا کمکچی‬ ‫فعللر دیر و کۉریب‪ ،‬یازیب‪ ،‬قوریب فعللری معناسینی تۉلدیریش گه یاردم بېرهدیلر‪.‬‬ ‫یاردمچی فعللر‪:‬‬ ‫یېتکچی یا اساسی فعلگه تورلی معنالر بېرهدی و اساسی فعلدن کېین کېلهدی و اونینگ‬ ‫بېلگیسی اساسی فعل بیلن (ب‪ ،‬ه‪ ،‬یب) قۉشیمچهلری نینگ کېلیشی دیر‪.‬‬ ‫مثال‪:‬‬ ‫اۉقیب تورماق‪ ،‬اۉقیب بېرماق‪ ،‬اۉقیب بۉلماق‪ ،‬قرهب توریش‪ ،‬کۉره آلیش‪ ،‬سنب بېریش‪،‬‬ ‫سینب کۉریش‪ ،‬سېویب قالماق‪ ،‬سېوینیب یوریش‬ ‫یوقاریده گی فعل لرده‪ ،‬اۉقیب‪ ،‬قره ب‪ ،‬کۉره‪ ،‬سنب‪ ،‬سینب‪ ،‬سېویب‪ ،‬سېوینیب سۉزلری‬ ‫یېتکچی فعل و تورماق‪ ،‬بېرماق‪ ،‬بۉلماق‪ ،‬توریش‪ ،‬آلیش‪ ،‬بیریش‪ ،‬کۉریش‪ ،‬قالماق‪ ،‬یوریش‬ ‫سۉزلری یاردمچی یا کمکچی فعللر دیر‪.‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬قوییده گی جمله لرنی دقت بیلن اۉقینگ و یاردمچی فعللرنینگ آستیگه خط‬ ‫چیزینگ‪:‬‬ ‫یۉلداش‪ ،‬پاده نی هیده ب کېلدی‪ .‬خدیجه‪ ،‬نان پیشیریب آلدی‪ .‬آنه م کییم لرنی یوویب‬ ‫قۉیدی‪ .‬آتهم نماز اۉقیب بۉلدی‪ .‬اوکهم درسلرینی تکرار اېتهباشلهدی‪ ،‬مېن تلویزیون تماشا‬ ‫قیله باشلهدیم‪ .‬سینگلیم‪ ،‬رادیونی اېشیتیب توریبدی‪.‬‬ ‫ب‪ :‬تۉرت گروپ گه بۉلینیب‪ ،‬کمکچی فعللر بیلن ّ‬ ‫ایکی‪ -‬اوچ جمله توزینگ!‬ ‫ج‪ :‬توزگن جملهلرینگیزنی باشقه صنفداشلرینگیزگه اۉقیب بېرینگ!‬ ‫د‪ :‬قوییدهگی جملهلرنی اۉرینلی سۉزلر بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫دهقان ‪ . . . . .‬نی هیدهیدی‪ .‬آنهم ‪ . . . . .‬نی ساغدی‪ .‬اکهم ‪ . . .. . .‬نی کېلتیردی‪.‬‬ ‫سېنگلیم ‪َ . . . . .‬قیتدی‪.‬‬ ‫‪73‬‬

‫هـ‪ :‬تۉلدیرگن جملهلرینگیزگه یاردمچی فعللر قۉشیب یازینگ و باشقهلرگه نوبت بیلن‬ ‫اۉقیب بېرینگ!‬ ‫و‪ :‬قوییدهگی ترتیب سیز جملهلرنی ترتیبگه سالینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬کتاب ‪ /‬بېک ‪ /‬اولوغ ‪ /‬نی ‪ /‬اۉقیب ‪ /‬کۉردی‪.‬‬ ‫‪ -2‬نی ‪ /‬آی نور ‪ /‬باشلهدی ‪ /‬یازه ‪ /‬اوی تاپشیریغی‪.‬‬ ‫‪ -3‬چراغ ‪ /‬اۉتکیر ‪ /‬نی ‪ /‬یاقیب ‪ /‬قۉییبدی‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪74‬‬

‫اۉن س ّکیزینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراق‪:‬‬

‫لطیفه‬

‫لطیفه دېیلگنده کولگو اوچون اَیتیلگن یا یازیلگن کیچیک ادبی پارچه توشونيله دی‪ .‬لطیفه‬ ‫نی «فکاهی» و «کولگولی سۉز» هم دېیدیلر‪.‬‬ ‫لطیفه نینگ مهم خصوصیتی کولگی دیر‪ .‬شو بيلن بيرگه لطیفه‪ ،‬عبرت آلیش اوچون هم‬ ‫اَیتیلهدی‪ .‬لطیفه اَیتیش‪ ،‬کیشیدن خاص مهارت و استعداد تیلهیدی‪.‬‬ ‫بیرینچی لطیفه‬ ‫بیر کېچه‪ّ ،‬‬ ‫ایکیته اۉغری افندی نینگ اوییگه توشيب‪ ،‬اونينگ اويینی تله ماقچی بۉليبدی‪.‬‬ ‫افندی خاتینی بیلن اویده اوخلب یاتگن اېکن‪ .‬بیر پیت افندی نینگ خاتینی اویغانیب قره سه‪،‬‬ ‫اۉغریلر اوینی تیتکیلب‪ ،‬اخترهیاتگن اېميش‪ .‬شونده افندینی اويغاتيب‪:‬‬ ‫ «آی افندی! تورینگ‪ ،‬اوییمیزگه اۉغری توشيبدی‪ .‬همه نرسه لرنی تيتكيله ياپتی؛‬‫بار‪ -‬يۉقيميزنی آلیب کېتماقچی‪ ،‬چاغی!» دېبدی‪.‬‬ ‫افندی اېسه خاتینی گه‪:‬‬ ‫ «اې خاتین! قندهی ساده سن‪ .‬اوییمیز ده نیمه هم بار اېدی؟ بیز کوندوز کونی هېچ نرسه‬‫تاپالمه گن اويدن‪ ،‬اولر کېچه سی نیمه هم تاپردی؟ بې مالل اوخله ی بېرسنگ‪ -‬چی؟!» دېب‪،‬‬ ‫جواب قيتريبدی‪.‬‬ ‫ای ّکینچی لطیفه‬ ‫سیچقانلر بیر غلهموس موشوک نینگ قۉلیدن جوده قیینهلیبدیلر؛ چونکه موشوک هرکونی‬ ‫بیرته‪ّ -‬‬ ‫ایکیته سیچقاننی توتیب یېیر اېکن‪.‬‬ ‫آخری سیچقانلر بو عذابدن قوتیلیش اوچون کېنگاشیبدیلر‪ .‬کېنگاشده سیچقانلر‪:‬‬ ‫‪75‬‬

‫«موشوک نینگ کېلیشیدن خبردار بۉلیش اوچون اونينگ بۉیینی گه بیر قۉنغیراق تاقيب‬ ‫قۉییشیمیز کېرهک» دېگن قرارنی چیقریبدیلر‪.‬‬ ‫شونده بیر سیچقانچه‪:‬‬ ‫«فیصلهلرینگیز جوده هم یخشی‪ ،‬بیراق قۉنغیراقنی موشوکنینگ بۉیینیگه تاقهدیگن باتیر‬ ‫بارمی‪ ،‬اۉزی؟»‪ -‬دېب‪ ،‬سۉرهبدی‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬درس متنینی بېش دقیقهده دقت بیلن جیمگينه اۉقینگ!‬ ‫‪ -2‬لطیفهنینگ اېنگ مهم بېلگیسینی ایتینگ!‬ ‫‪ -3‬لطیفهنينگ اساسی مضمونی نیمهدن عبارت بۉلهدی؟‬ ‫‪ّ -4‬‬ ‫ایکینچی لطیفهده قندهی مهم مطلب کۉزده توتیلگن؟‬ ‫‪ -5‬بیرینچی لطیفه مضمونینی صنفداشلرینگيزگه ایتیب بېرینگ!‬ ‫‪ -6‬هرقطاردن بیر کیشی توریب‪ ،‬بیر لطیفه ایتيب بېرسین‪ .‬لطيفه مضمونی حقیده نوبت‬ ‫بیلن فکر بیلديرينگ‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪76‬‬

‫مشق‪:‬‬ ‫‪ -1‬درس متنینی اۉقينگ و کېلهسی زمان فعلینی بېلگیلب کۉرسهتینگ!‬ ‫‪ -2‬درس متنیدن اۉتگن زمان فعلینينگ آستیگه چیزیق چيزينگ‪.‬‬ ‫‪ -3‬هرقطاردن بیر‪ -‬بیرکیشی نوبت بیلن تختهگه باریب‪ ،‬بېلگیلنگن زمانلرنی يازينگ!‬ ‫‪ -4‬يازیلگن فعل زمانلرینینگ تۉغری یاكه ناتۉغریلیگی حقیده فکر بیلدیرینگ!‬ ‫‪ -5‬سۉزلیکدن فایدهلنیب‪ ،‬قوییدهگی سۉزلرنینگ معناسینی تاپينگ‪:‬‬ ‫پیت‪ ،‬چاغ‪ ،‬بېمالل‪ ،‬کېنگاش‪ ،‬غله موس‪.‬‬ ‫‪ -6‬یوقاریدهگی سۉزلرنینگ کمیده ّ‬ ‫ایکیتهسیگه جمله توزینگ‪ .‬جملهده كېلهسی و اۉتگن‬ ‫زمان فعللرينی ايشلهتينگ!‬ ‫‪ -7‬قوییدهگی جملهلردهگی بۉشليقلرنی مناسب سۉزلر بيلن تۉلديرينگ‪:‬‬ ‫ سیز‪ ،‬بیزگه بیرار ‪ ....‬ایتینگ‪ ،‬بيز کولهیلیک!‬‫ مېن گه لطیفه ‪ .....‬هم یاقهدی‪.‬‬‫ لطیفه دېگنده ‪ ....‬پرچه توشونيلهدی‪.‬‬‫ لطیفه لردن ‪ ....‬آلیش هم ممکن‪.‬‬‫ لطیفه ایتیشده علیحده ‪ .....‬و ‪ ......‬کېرهک‪.‬‬‫‪ -8‬صنفداشلر ّ‬ ‫ایکی گروهگه بۉلینیب‪ ،‬لطیفه ایتیشده بېللشینلر‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪77‬‬

‫اۉن تۉ ّقیزینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫ددیللیک‬

‫ددیل لیک‪ ،‬اېنگ یخشی فضیلت دیر‪ .‬ددیل کیشی‪ ،‬داو یوره ک‪ ،‬قۉرقوونی بیلمه یدیگن‪،‬‬ ‫جسارتلی و غیرتلی بۉله دی‪ .‬جسمانی و معنوی جهت دن تېتِیک‪ ،‬یوره کلی و بردم کیشیلر‪،‬‬ ‫ددیل انسانلر دیرلر‪ .‬آته‪ -‬بابالریمیز اۉلکه اېرکین لیگی و اولوس تینچ لیگی یۉلیده ددیل‬ ‫کورهشیب‪ ،‬اۉزلریدن اۉچمس ایز قالدیرگنلر‪ .‬بیز هم وطن و تینچ لیک اوچون ددیل بۉلیشیمیز‬ ‫ضرور دیر‪.‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬قوییدهگی مقاللرنی اۉقینگ و معناسینی ایتیب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ددیل دۉست‪ ،‬داو ده قالدیرمس‪.‬‬ ‫‪ -2‬ددیللیک دردگه دوا‪ ،‬دنگسهلیک باشگه بال‪.‬‬ ‫ب‪ -‬قوییدهگی سۉراقلرگه کتاب گه قره مسدن جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ددیللیک قندهی فضیلت؟‬ ‫‪ -2‬وطن و تینچلیک اوچون قندهی بۉلیشمیز ضرور دیر؟‬ ‫‪ -3‬قندهی انسانلرنی ددیل دېیه آلهمیز؟‬ ‫‪ -4‬ددیل کیشی قنده ی کیشی بۉلهدی؟‬ ‫‪ -5‬بابالریمیز قندهی یۉل بیلن اۉزلریدن تاریخده ایز قالدیردیلر؟‬ ‫ج‪ -‬هر ّ‬ ‫ایکی چوکیده آلدین‪-‬کېین اۉلتیرگنلر بیر گروپ بۉلیب‪ ،‬یخشی انسانلر‬ ‫فضیلتلرینی تاپالگنلریچه یازسینلر‪.‬‬ ‫د‪ -‬هرگروپدن بیر اۉقووچی توریب‪ّ ،‬‬ ‫ایکی فضیلتنی اَیتسین‪ .‬باشقه گروپلر ایتیلگن فضیلتلرنی‬ ‫تکرار قیلمسدن‪ ،‬ینگی ّ‬ ‫ایکی فضیلتنی قوشیب‪ ،‬وقتگه قرهب‪ ،‬دوام اېتتیرسینلر‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬ ‫‪78‬‬

‫گرامر‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرگه دقت قیلینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بوگون هوا ایسیق‪.‬‬ ‫‪ -2‬باتور‪ ،‬ینگی کییم کییبدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬یاش ییگیت لر‪ ،‬یم‪ -‬یشیل دله لرگه سیاحتگه چیقدیلر‪.‬‬ ‫‪ -4‬دریا دن تینیق سوو آقیب کېلهدی‪.‬‬ ‫‪ -5‬قرا بولوتلر‪ ،‬پارالق قویاش یوزینی قاپلب آلدی‪.‬‬ ‫یوقاریده گی جمله لرده‪( :‬ایسیق‪ ،‬ینگی‪ ،‬یاش‪ ،‬یم‪ -‬یشیل‪ ،‬تینیق‪ ،‬قرا‪ ،‬پارالق) سۉزلری‬ ‫(هوا‪ ،‬کییم‪ ،‬ییگیت‪ ،‬دله‪ ،‬سوو‪ ،‬بولوت‪ ،‬قویاش) نینگ صفتی یا حالتی یا قنده ی لیگینی‬ ‫کۉرستهدی‪.‬‬ ‫صفت‪:‬‬ ‫کیشی یا نرسهنینگ بېلگیسی‪ ،‬حالتی و قندهیلیگینی بیلدیروچی سۉزگه‪ ،‬صفت دېیلهدی‪.‬‬ ‫صفت‪( ،‬قندهی؟) سۉراغیگه جواب بۉلهدی‪ .‬مث ً‬ ‫ال‪ :‬قندهی آلمه؟ قیزیل آلمه‪ ،‬قندهی سوو؟‬ ‫تینیق سوو‪ ،‬قندهی باله؟ عقللی باله ‪. . .‬‬ ‫آتهلر سۉزی‪ :‬یخشی‪ ،‬یخشیگه یانداشر‪ ،‬یمان‪ ،‬یۉلدن ادهشر‪.‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬قوییدهگی متندن صفتلرنی بېلگیلنگ و اولرگه اۉخشش صفتلرنی یازینگ!‬ ‫اېرگشنینگ باباسی ددیل کیشی‪ .‬او یورت سېور انسان دیر‪ .‬نبیرهسی اېرگشنی اۉزیدېک‬ ‫ددیل و جسارتلی بۉلیشینی ایسته یدی‪ .‬ددیل باله لر یخشی‪ ،‬آدابلی‪ ،‬زیرک و خوش معامله‬ ‫بۉلهدیلر؛ ک ّتهلرنی حرمت قیلیب‪ ،‬کېچیکلرگه یاردم بېرهدیلر‪.‬‬ ‫‪ :2‬بېلگیلنگن آتلرگه‪ ،‬صفت تاپیب یازینگ‪:‬‬ ‫_________‬ ‫_________‬ ‫_________‬

‫کتاب‬

‫__________‬ ‫__________‬ ‫__________‬

‫باغ‬

‫__________‬ ‫__________‬ ‫__________‬

‫قیز‬

‫‪ -3‬آق‪ ،‬قاره‪ ،‬عقللی‪ ،‬اچیق‪ ،‬اوزون و کېنگ سۉزلری قیسی سۉز تورکومیگه کېره دی؟‬ ‫اوشبو سۉزلر اساسیده اوچ جمله یازینگ!‬ ‫‪ :4‬قوییدهگی بۉش جایلرنی تۉغری صفتلر بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫شیبان ________ اۉقووچی‪ .‬او‪ ،‬هر کون اېرته لب _________ هواده سپورت‬ ‫قیله دی‪ .‬صنف ده صنفداش لری بیلن _________ گپیره دی‪ .‬اونی همه ________‬ ‫باله دېیدیلر‪.‬‬ ‫‪79‬‬

‫‪ -5‬قوییدهگی جملهلردن‪ ،‬صفتلرنی اجرهتیب‪ ،‬کتابچهنگیزگه یازینگ!‬ ‫او‪ ،‬بیر کونی اۉقیتووچی سیدن‪ :‬یخشی انسان نینگ بېلگی لری نیمه دن بیلینه دی دېب‪،‬‬ ‫سۉره بدی‪ .‬اۉقیتووچی سی اونگه‪ :‬یخشی انسان خوش خلق‪ ،‬آداب لی‪ ،‬و عقل لی بۉله دی؛‬ ‫همه گه یاردم قیله دی؛ همه بیلن ایلیق مناسبتده بۉله دی؛ همه گه یخشیلیک ایسته یدی و‬ ‫هرقندهی یمان ایشدن اۉزینی آلیب قاچهدی‪ ،‬دېب جواب بېریبدی‪.‬‬ ‫‪ -6‬هر صفت نینگ تۉغریسیده‪ ،‬قرمه‪ -‬قرشی صفتینی یازیب‪ ،‬اۉقیب بېرینگ!‬ ‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪80‬‬

‫ییگیرمهنچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫کورهش‬

‫کوره ش اېنگ قدیمگی سپورت تورلریدن سنه له دی‪.‬‬ ‫اوزاق اۉتمیشلرده انسانلر یاولرگه قرشی کوره شیش اوچون‬ ‫اۉزلرینی ساغالم و کوچلی قیلیش گه اینتیلگن لر و یاولرینی‬ ‫یېنگماق اوچون کېرهکلی مهارتلرنی اېگللهگنلر‪.‬‬ ‫بو اَینیقسه‪ ،‬قبیله و گروهلر آره سیده گی رقابت لر‪ ،‬همده تن مه‪ -‬تن بېلله شوولرده قۉل کېلگن‪.‬‬ ‫انه شو ضرورتگه کۉره‪ ،‬آدملر اۉز ارا بېلله شیب‪ ،‬جسم ًا کوچلی بۉلیش گه اینتیلیب کېلگن لر‪.‬‬ ‫زمان اۉتیشی بیلن بو نرسه حیات نینگ جوده کېره کلی و مهم فعالیتی گه اَیلندی‪ .‬انسان لر‪،‬‬ ‫ساغالم اۉسیش اوچون کوره ش توتیش نی باله لیک و یاشلیک دن مشق اېته باشله دیلر‪.‬‬ ‫جنگچیلر اېسه‪ ،‬کوچلیراق و تېتیکراق بۉلیش اوچون «کورهش» دن فایدهلندیلر‪ .‬استه‪ -‬سېکین‬ ‫«کورهش» عادی انسانلر اوچون هم سېویملی سپورتگه ایلندی‪.‬‬ ‫اۉزبېک داستانلریده «الپامیش»‪« ،‬گۉر اۉغلی» و «عوض خان» کبی مشهور پهلوانلر و‬ ‫قهرمانلر آتلری کېلتیریلگن‪.‬‬ ‫کورهش تورلی اۉلکهلر و خلقلرده تورلی یوسینلر بیلن اجرا اېتیلهدی‪ .‬کورهش اۉزبېکلرنینگ‬ ‫اېنگ سېویملی ملی سپورتلریدن بیری دیر‪.‬‬ ‫بوگون «کورهش» خلقارا اۉیینلر قطاریدن رسم ًا اۉرین آلگن‪ .‬اونینگ خلقارا فدراسیونیگه‬ ‫حاضرگچه دنیانینگ بېش قطعه سیدن (‪ )50‬گه یقین اۉلکه رسم ًا عضو بۉلگن و هر ییل بو‬ ‫اۉلکه لر سانی کۉپه یماقده‪ .‬اونینگ خلق ارا آتی هم اۉزبېکچه «کوره ش» دیر‪ .‬بېلله شوو‬ ‫(مسابقه) لرده اېسه‪« ،‬غراملیک»‪« ،‬چل»‪« ،‬کوره ش چپانی» کبی سۉزلر رسم ًا پهلوانلر و‬ ‫حکملر تمانیدن ایشلهتیلهدی‪.‬‬ ‫‪81‬‬

‫«کورهش» کۉپینچه تۉن و بېلباغ بیلن اجرا اېتیلهدی‪ .‬عزیز اۉلکهمیز افغانستان ده‪« ،‬کورهش»‬ ‫اۉیینی کۉپراق نوروز بیرهمی‪ ،‬ملی و رسمی جشنلر‪ ،‬تۉی و قووانچلی کونلرده اجرا اېتیلهدی‪.‬‬

‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس متنینی بېش دقیقه ده جیم اۉقینگ!‬ ‫ب‪ :‬قوییدهگی سۉراقلرگه قیسقه و چقّان جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬کورهش کیملرنینگ اۉیینی سنهلهدی؟‬ ‫‪ -2‬آدملر قدیمدن نېگه کورهشگه قیزیققنلر؟‬ ‫‪ -3‬کورهشده نېچه کورهشچی قتنهشهدی؟‬ ‫‪ -4‬کورهش خلقارا فدراسیونیگه نېچه مملکت عضو دیر؟‬ ‫‪ -5‬کورهش اۉیینی قچان اجرا اېتیلهدی؟‬ ‫‪ -6‬اۉزبېک داستانلری قهرمانلریدن آت توتینگ!‬ ‫ج‪ :‬هرقطاردن بیر کیشی نوبت بیلن توریب‪ ،‬کورهش فایده لری حقیده گپیرسین!‬ ‫د‪ :‬قوییدهگی سۉزلر معناسینی سۉزلیکدن تاپیب‪ ،‬کتابچهلرینگیزگه یازینگ‪:‬‬ ‫یاو‪ ،‬ساغالم‪ ،‬کوچلی‪ ،‬یېنگماق‪ ،‬بېللهشوو‪ ،‬تېتیک‪ ،‬سېویملی‪ ،‬خلقارا‪ ،‬فدراسیون‪ ،‬غراملیک‪،‬‬ ‫چل و َحکم‪.‬‬ ‫هـ‪ :‬یوقاریدهگی سۉزلردن بېشتهسینی تنلب‪ ،‬جمله توزینگ‪.‬‬ ‫و‪ :‬هرقطاردن ّ‬ ‫ایکی کیشی نوبت بیلن توریب‪ ،‬توزگن جملهلرینی اۉقیسین‪.‬‬ ‫ز‪ :‬کورهشگه خاص سۉزلرنی بیلسنگیز‪ ،‬اۉرنینگیزدن توریب اَیتینگ‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪82‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫درس متنیدن تنلنگن قوییدهگی سۉزلرنی دقت بیلن اۉقینگ‪:‬‬ ‫اېنگ قدیمگی سپورت‪ ،‬جوده کېرهکلی‪ ،‬کوچلیراق کورهشچی‪ ،‬تېتیکراق پهلوان‬ ‫کۉرگنینگیزدېک‪ ،‬قدیمگی‪ ،‬کېره کلی‪ ،‬کوچلی‪ ،‬تېتیک سۉزلری صفت دیر‪ ،‬اما اولرگه‬ ‫(اېنگ‪ ،‬جوده‪ ،‬راق) قۉشیمچهلری قۉشیلیب‪ ،‬اولر نینگ درجهسینی آرتتیرگن‪.‬‬ ‫صفت درجهلری‪ :‬نرسهلر صفتینی کۉپ و آزلیگی جهتیدن فرقلنیشگه یاردم بېرهدېگن‬ ‫سۉزلر‪ ،‬صفت درجهلری دېیلهدی‪.‬‬ ‫صفت نینگ اوچ درجهسی بار‪:‬‬ ‫‪ -1‬مطلق صفت‪ :‬بیر سۉزدن یسه له دی و درجه سی یا آز و کۉپلیگی یۉق؛ مثال‪ :‬آق‪،‬‬ ‫کۉپ‪ ،‬بیلیملی‪ ،‬ک ّته‪ ،‬ساووق‬ ‫‪ -2‬تفضیلی (قیاسی درجهلی) صفت‪ :‬بیر یا نېچه اۉز توریدهگی کیشی یا نرسه یا حالتدن‬ ‫آرتیقراق بۉلگن صفت‪ ،‬تفضیلی صفت دېیله دی و (راق) قۉشیمچه سی بیلن یسه له دی؛‬ ‫مثال‪ :‬آقراق‪ ،‬کۉپراق‪ ،‬بیلیملی راق‪ ،‬ک ّتهراق‪ ،‬ساووقراق‬ ‫‪ -3‬عالی (آرتتیرمه درجهلی) صفت‪ :‬اۉز توریدهگی کیشی‪ ،‬نرسه یا حالتنینگ همهسیدن‬ ‫یوقاری صفت دیر‪ .‬بونده ی صفت‪ ،‬روش نینگ تکراری همده‪ ،‬اېنگ‪ ،‬جوده‪ ،‬اۉته و صفتلر نینگ‬ ‫باش قۉشیمچه لری (قب‪ ،‬آپ‪ ،‬یم‪ ،‬کۉم‪ ،‬سب‪ ،‬یب‪ ،‬دوم‪ ،‬کب گه اۉخشه گن لر) بیلن‬ ‫یسهلهدی؛ مثال‪ :‬کۉپدن‪ -‬کۉپ‪ ،‬اېنگ بیلیملی‪ ،‬جوده ساووق‪ ،‬اۉته گۉزهل‪ ،‬قب‪ -‬قرا‪ ،‬آپ ّاق‪،‬‬ ‫یم‪ -‬یشیل‪ ،‬کۉم‪ -‬کۉک‪ ،‬سب‪ -‬سریغ‪ ،‬یب‪ -‬یسی‪ ،‬دوم‪ -‬دومه الق‪ ،‬کب‪ -‬کلته‪.‬‬ ‫مثال‪:‬‬ ‫‪ -1‬بیز نینگ اوییمیز‪ ،‬سیزنینگ اویینگیزدن اوزاقراق‪.‬‬ ‫‪ -2‬بازارنی ایلهنیب‪ ،‬اېنگ شیرین قاووننی آختهریب تاپدیم‪.‬‬ ‫‪ -3‬ارسالن آدابلی باله دیر‪.‬‬ ‫یوقاریدهگی بیرینچی جمله قیاسی «راق»‪ّ ،‬‬ ‫ایکینچی جمله آرتتیرمه «اېنگ» و اوچینچی‬ ‫جملهده «آدابلی» عادی صفت درجهلری کۉرسهتیلگن‪.‬‬

‫‪83‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬درس متنیدن ینه باشقه صفتلرنی اختهریب تاپینگ و کتابچهلرینگیزگه کۉچیرینگ!‬ ‫‪ -2‬هرقطاردن بیرینگیز توریب‪ ،‬تاپگن صفت لرنی اۉقینگ‪ ،‬باشقه صنف داشلرینگیز اونی‬ ‫تفضیلی و عالی صفت گه اۉزگرتیرسینلر‪.‬‬ ‫‪ -3‬قوییدهگی متننی اۉقینگ و صفتلرنی درجهسیگه کۉره‪ ،‬بېلگیلنگ‪:‬‬ ‫«تینیق آسماننی تیم قرا بولوتلر قاپلهدی‪ .‬کوچلی یاغمیر تینیمسیز یاغه باشلهدی‪ .‬ینگی‬ ‫کییملریم بوتونلهی هۉل بۉلدی‪ .‬کاشکی تېزراق کېلیب قالسه و مېن وقتلیراق اوییمگه یېتیب‬ ‫بارالسم! مېن جوده صبرسیزلیک بیلن سرویسنی کوتیب تورگنمن»‪.‬‬ ‫‪ -4‬قوییدهگی َچله جملهلرنی اۉرینلی ساده‪ ،‬تفضیلی و عالی صفتلر بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫ بیز ‪ . . .‬اۉلکهمیز افغانستاننی سېوهمیز‪.‬‬‫ اونینگ ‪ . . .‬خطی بار‪.‬‬‫ تربوز ‪ . . .‬اېکن‪.‬‬‫ نوایی ‪ . . .‬شاعر و ادیب دیر‪.‬‬‫ ‪ . . .‬پیچاق قۉلنی کېسر‪.‬‬‫ تیز ‪ . . .‬کېل!‬‫‪ -5‬قوییدهگی سۉزلر آرهسیدن صفتلرنی تاپیب‪ ،‬کتابچهلرینگیزگه کۉچیرینگ‪:‬‬ ‫افغانستان‪ ،‬یخشی‪ ،‬برق‪ ،‬درخت‪ ،‬اوزون‪ ،‬ایچکی‪ ،‬اېسکی‪ ،‬خام‪ ،‬شور‪ ،‬قلم‪ ،‬تېز‪ ،‬طیاره‪،‬‬ ‫اۉتمس‪ ،‬قرری‪ ،‬یاش‪ ،‬کلته‪ ،‬آته‪ ،‬چوقور‪ ،‬ایپ‬ ‫الف‪ -‬یوقاریدهگی صفتلر نینگ ّ‬ ‫ایکیتهسیگه جمله توزینگ!‬ ‫ب‪ -‬قوییدهگی صفتلرنی تفضیلی و عالی صفتلرگه اۉگیرینگ!‬ ‫گۉزهل‪ ،‬چوچوک‪ ،‬قرا‪ ،‬آق‪ ،‬هارغین‪ ،‬پارالق‪ ،‬تاتلی‪ ،‬یاختی‪ ،‬قرانغو‪ ،‬چقّان‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪84‬‬

‫ییگیرمه بیرینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫***‬

‫سۉراق‪:‬‬

‫سبزمن یا سوزوان‬

‫آغزه کی ادبیات اولوسیمیزنینگ بای فرهنگی میراثی سنه له دی‪ .‬بو بایلیک خزینه سیده‬ ‫خیلمه‪ -‬خیل اینجولر و گوهرلر بۉلگن‪ .‬هر بیری اۉزیگه خاص چیرای و جاذبه گه اېگه‪ .‬متل‬ ‫(اېرتک)‪ ،‬مقال‪ ،‬جومباق(جوماق)‪ ،‬سبزمن‪ ،‬اَیتیم‪ ،‬داستان‪ ،‬لپر‪ ،‬قۉشیق و باشقهلر آغزهکی ادبیاتیمیز‬ ‫تورلری دیر‪.‬‬ ‫آغزه کی ادبیات تورلریدن بیری «سبزمن» بۉلیب‪ ،‬او اَیریم اۉزبېک لر آره سیده «سوزوان»‬ ‫دېب هم اتهلهدی‪ .‬سبزمنلر کۉپینچه خاتین‪ -‬قیزلر تمانیدن اَیتیلهدی‪ .‬سبزمن شعرلریده سېوگی‪،‬‬ ‫حیات نینگ تورلی واقعه لری‪ ،‬کیشی لرنینگ آرزو‪ -‬ارمان لری‪ ،‬قیغو‪ -‬قووانچ لری اۉز عکسینی‬ ‫تاپهدی‪.‬‬ ‫«سبزمن» قۉشیقلرینی خاتین‪ -‬قیزلر تۉیلر‪ ،‬بیرهملر‪ ،‬سومهلک و نوروز مراسملریده اَیتهدیلر‪.‬‬ ‫بو قۉشیقلر دف و چنگ (قۉبیز) بیلن یا که سازسیز‪ ،‬مخصوص آهنگده اَیتیلهدی‪.‬‬ ‫«سبزمن» لر مضمونیده چرخ اېگیریش‪ ،‬کشته‪ ،‬تۉن‪ ،‬تاقی و عرقچین تیکیش‪ ،‬تورلی‬ ‫یېمکلر پیشیریش‪ ،‬باغدارچیلیک‪ ،‬چارواچیلیک و کتاب اۉقیش کبی ایش و فعالیتلر هم عکس‬ ‫اېتتیریلگن‪.‬‬ ‫«سبزمن» لر ّ‬ ‫ایکی بیت یا تۉرت مصرعلی شعرلردن عبارت بۉلهدی؛‬ ‫اۉرنکلر‪:‬‬ ‫بۉیی تـال‪ ،‬کـۉزی خمارینگگه ســـــــالم‬ ‫ســبزمن سـبز بهـارینگگه ســـــالم‬ ‫بۉیینگگـه کـۉز تېگمهسـین‪ ،‬آلگین طـومـار‬ ‫بـۉییتال‪ ،‬صــاحب جمال‪ ،‬کۉزیخمار‬ ‫آغـه جـانیم اۉن ســکیز ده یاشـینگیز‬ ‫چتر دولت ســــایه ســـیده باشـینگیز‬

‫‪85‬‬

‫ینگی چیـققن آی گـه اۉخـشر قــاشــینگیز‬ ‫آتـهنگیز و آنـهنگـیز‪ ،‬یــــۉلـداشـــــینگیز‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس متنینی دقت بیلن اۉقینگ و قوییدهگی سۉراقلرگه قیسقه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪« -1‬سبزمن» ینه نیمه دېب اتهلهدی؟‬ ‫‪ -2‬آغزهکی ادبیات تورلریدن ّ‬ ‫ایکیتهسینی آت توتینگ!‬ ‫‪« -3‬سبزمن» نېچه بیت یا مصرع دن عبارت بۉلهدی؟‬ ‫‪« -4‬سبزمن» کۉپراق کیم تمانیدن اَیتیلهدی؟‬ ‫‪« -5‬سبزمن» قۉشیقلری قندهی طرزده اَیتیلهدی؟‬ ‫‪« -6‬سبزمن» لر مضمونیده نیمهلر عکس اېتتیریلهدی؟‬ ‫ب‪ :‬تۉرت گروپگه بۉلینیب‪ّ ،‬‬ ‫ایکینچی سبزمن مضمونی حقیده گپیرینگ‪.‬‬ ‫ج‪ :‬هر گروپدن بیرکیشی نوبت بیلن توریب‪ ،‬اۉز گروپی فکرینی اَیتسین‪.‬‬ ‫د‪ :‬هرقطاردن بیرکیشی نوبت بیلن توریب‪ ،‬متنده گی یا که اۉزی بیلگن «سبزمن» نی‬ ‫مخصوص آهنگ بیلن اَیتسین‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪86‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬هرقطاردن ّ‬ ‫ایکی اۉقووچی نوبت بیلن توریب‪ ،‬اوی تاپشیریغی بۉییچه یازیب کېلگن‬ ‫«سبزمن» لرینی صنفداشلریگه اۉقیب بېرسین‪.‬‬ ‫ب‪ :‬قوییدهگی «سبزمن» لرنی دقت بیلن جیم اۉقینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اوزیــگینگنی کـــۉزلــری یېــتر منـگه‬ ‫سـاغ بۉلینگ‪ ،‬امان بۉلینگ‪ ،‬اې دۉستلریم‬

‫دۉســتیمدن دشمن سۉزی اۉتر منگه‬ ‫هـر یېــرده آوازهنـگیــز یېتــر منگه‬

‫‪ -2‬کــوچه دن اۉتیب بـــاره دی اوچ کـــیشی‬ ‫دومبوره چېــرتگن قـۉلی کاهشـــــده دور‬

‫دومبـوره چــېرتیب بــارر اۉرتنچیـسی‬ ‫او قـۉشیق ایتگن تـیلی نالشـــده دور‬

‫ج‪ :‬هرقطاردن بیر کیشی توریب یوقاریدهگی ّ‬ ‫ایکیته «سبزمن» دن بیرتهسینی مناسب‬ ‫آهنگده اۉقیسین‪.‬‬ ‫د‪ :‬درس متنیدن فایدهلنیب‪ ،‬قوییدهگی َچله جملهلرنی توگللنگ‪:‬‬ ‫ آغزه ‪ . . .‬میز خیل مه‪ -‬خیل دیر‪.‬‬‫ آغزهکی ادبیاتیمیزنینگ تورلریدن بیری ‪ . . .‬دیر‪.‬‬‫ ‪ . . .‬اساس ًا عیاللر تمانیدن اَیتیلهدی‪.‬‬‫ سبزمن قۉشیقلری ‪ . . .‬و ‪ . . .‬بیلن اَیتیلهدی‪.‬‬‫ سبزمن شعرلریده حیاتنینگ ‪ . . . . . . . .‬بیان اېتیلگن‪.‬‬‫ سبزمنلر مضمونیده ‪ . . . . ، . . . . ، . . . .‬کبی ایشلر عکس اېتتیریلهدی‪.‬‬‫هـ‪ :‬قوییدهگی سۉزلرنی سۉزلیک یاردمیده معنا قیلینگ و ّ‬ ‫ایکیتهسینی مناسب جمله لرده‬ ‫ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫آغزهکی ادبیات‪ ،‬اینجو‪ ،‬چیرای‪ ،‬مقال‪ ،‬جومباق‪َ ،‬قیغو‪ ،‬کاهش‬ ‫و‪ :‬هر قطاردن بیر اۉقووچی توزگن جمله سینی تخته گه یازسین و باشقه لر تۉغری یا‬ ‫ناتۉغریلیگی حقیده فکر بیلدیرسینلر‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪87‬‬

‫ییگیرمه ای ّکینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫قیش فصلی‬

‫عزیز و جانه جان اۉلکه میزده تۉرت فصل نی کۉریش ممکن‪ .‬بو فصل لر بیر‪ -‬بیریدن‬ ‫اجره لیب توره دیگن کۉکلم‪ ،‬یاز‪ ،‬کوز و قیشدن عبارت‪ .‬کۉکلمده یاغمیر یاغه دی؛ یازده آلتون‬ ‫رنگلی بوغدای و تورلی مېوهلر پیشهدی؛ کوزده یفراغلر سرغهیب‪ ،‬تۉکیلهباشلهیدی؛ قیشده اېسه‪،‬‬ ‫قار یاغهدی و هوا ساووق بۉلهدی‪.‬‬ ‫قیش فصلیده هر قنچه کۉپ قار یاغسه‪ ،‬یازده اېکین چیلیک و باغدارلیک اۉنوملری مۉل‬ ‫بۉلهدی؛ اۉتالقلر اۉتدن تۉلهدی؛ چارواچیلیک ایشلری رواجلنهدی‪.‬‬ ‫قیشده تاغلرگه قلین قار یاغهدی‪ .‬یازده اونینگ سووی دریالر و اریقلرگه آقیب کېلهدی‪ .‬قار‬ ‫کۉپ یاققن ییلی قورت و قۉمورسقهلر یۉقالهدی‪ .‬مېوهلی درختلر و اۉسیملیکلر‪ ،‬اېکین زارلرده‬ ‫تاپیلهدیگن ضررلی حشرهلر و کسللیکلردن قوتیلهدی‪.‬‬ ‫قیش فصلیده ساووق هوادن اۉزنی سقلش اوچون کیشیلر مالیم و یونگلیک و پخته لیک‬ ‫کییملرنی کییهدیلر‪.‬‬ ‫قیشده تورلی اۉیینلر اۉینهلهدی‪ ،‬جملهدن‪ :‬قار اوروشی‪ ،‬قار بـابـا یسش‪ ،‬چنغی اوچیش‪ ،‬موز‬ ‫‪88‬‬

‫سییریلیش (یخمالک)‪ ،‬قیش اۉیینلری جملهسیدن دیر‪ .‬قیشده کېچهلر کوندوزگه قرهگنده انچه اوزاق‬ ‫بۉلهدی‪ ،‬شونینگ اوچون کتاب خوانلیک و شعر و قصه کېچهلری اۉتکهزیلهدی‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس متنی نی بېش دقیقه‪ ،‬آواز چیقرمسدن اۉقینگ‪ .‬قوییده گی سۉراقلرگه جواب‬ ‫بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬کۉکلم‪ ،‬یاز‪ ،‬کوز و قیش نینگ مهم بېلگیلری نیمهلردن عبارت؟‬ ‫‪ -2‬قیش فصلیده قار کۉپ یاغسه‪ ،‬یازده نیمه کۉپهیهدی؟‬ ‫‪ -3‬قیش نینگ باشقه قندهی فایدهلری بار؟‬ ‫‪ -4‬قار کۉپ بۉلگنده‪ ،‬نیمهلر آزهیهدی؟‬ ‫‪ -5‬قیشده قندهی کییملرنی کییش کېرهک؟‬ ‫‪ -6‬قیشده قندهی اۉیینلر اۉینهلهدی؟‬ ‫‪ -7‬قیش حقیده قندهی مقال و یا شعرلرنی بیلهسیز؟‬ ‫ب‪ :‬اوچ گروپگه بۉلینیب‪ ،‬بیرینچی گروپ قیش نینگ یخشی تامانلری‪ّ ،‬‬ ‫ایکینچی گروپ‬ ‫قیش نینگ یامان تامانلری تۉغریسیده سۉزلسین؛ کېین ایکله گروپدن بیر‪ -‬بیر کیشی‬ ‫توریب‪ ،‬گروپ فکرینی بیلدیرسین‪ ،‬اوچینچی گروپ ینگی فکرلرنی قۉشسین یا تۉغری‪-‬‬ ‫ناتۉغریلیگینی بیلدیرسین!‬ ‫د‪ :‬قوییده گی سۉزلرنی سۉزلیکدن فایده لنیب‪ ،‬معنا قیلینگ و اولردن تۉرتته سیگه جمله‬ ‫توزینگ‪:‬‬ ‫کۉکلم‪ ،‬یاز‪ ،‬کوز‪ ،‬قیش‪ ،‬آلتون‪ ،‬یفراغ‪ ،‬اېل‪ ،‬ساووق‪ ،‬کییم‪ ،‬مۉل‪ ،‬اۉنوملی‪ ،‬قورت‪ -‬قوموسقه‪،‬‬ ‫چنغی‪ ،‬سییریلمه‪ ،‬اۉنیب اۉسیش‬ ‫هـ‪ :‬توزهتگن جملهلرینگیزدن بیرینی صنفداشلرینگیزگه اۉقیب بېرینگ‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬ ‫‪89‬‬

‫گرامر قاعدهلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرنی دقت بیلن اۉقینگ‪:‬‬ ‫قویاش‪ ،‬کۉپ عقللی باله‪ .‬او‪ ،‬همیشه یاش‪ -‬اولوغ کیشیلرنی حرمت قیله دی؛ او‬ ‫یاشلیکدن اۉتکیر ذهنلی باله بۉلگن‪.‬‬ ‫یوقاریده گی جمله لرده صفتلرنینگ درجه سینی اېمس‪ ،‬بلکه توزیشده فرقی بارلیگینی‬ ‫کۉرهسیز‪( :‬عقللی‪ ،‬یاش‪ -‬اولوغ‪ ،‬اۉتکیر ذهنلی)‬ ‫صفتلر توزیلیشیگه کۉره اوچ‪ -‬تور گه بۉلینهدی‪:‬‬ ‫‪ -1‬ساده صفتلر‪ :‬بیر اوزه ک دن عبارت بۉله دی‪ ،‬مث ً‬ ‫ال‪ :‬عقللی‪ ،‬توزلی‪ ،‬تاتلی‪ ،‬یخشی‪،‬‬ ‫یامان‪ ،‬آق‪ ،‬گۉزهل‬ ‫‪ -2‬قۉشمه صفتلر‪ّ :‬‬ ‫ایکی و اوندن آرتیق توب سۉزدن یسه له دی و بیر معنانی‬ ‫انگلتهدی؛ مثال‪ :‬هوارنگ‪ ،‬آچیق کۉنگول‪ ،‬سویوق قان‪ ،‬آغیر ایاق‪ ،‬آچ کۉز‪ ،‬صاحب جمال‪،‬‬ ‫کېچ پیشر‬ ‫‪ -3‬جفت صفتلر‪ :‬نرسه نینگ بیر عمومی بېلگیسینی بیلدیره دی و ّ‬ ‫ایکی ساده‬ ‫اوزهکلی صفت نینگ تکراریدن یسهلهدی؛ مثال‪ :‬آچ‪ -‬ناهار‪ ،‬نازک‪ -‬نهال‪ ،‬اېسکی‪ -‬توسکی‪،‬‬ ‫ایکیر‪ -‬چیکیر‪ ،‬ک ّته‪ -‬ک ّته‪ ،‬یخشی‪ -‬یمان‪ ،‬ک ّته‪ -‬کیچیک‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬قوییدهگی صفتلرنی اۉقینگ و توزیلیشیگه کۉره تورلرینی انیقلنگ‪:‬‬ ‫قری چال‪ ،‬یاش باله‪ ،‬کلته بین‪،‬‬ ‫اویاتلی‪ ،‬یخشی‪ -‬یمان‪ ،‬بوزوق‪ ،‬سینیق‪ ،‬کوچلی‪ّ ،‬‬ ‫بغری تاش‪ ،‬کۉزی تۉق‪ ،‬آچ کۉز‪ ،‬سویوق قان‪ ،‬بلند بۉیلی‪ ،‬استه‪ -‬سېکین‪ ،‬چنگ‪ -‬تۉزان‪،‬‬ ‫پله‪ -‬پرتیش‪ ،‬اله‪ -‬چوپار‪.‬‬ ‫‪ -2‬گروپلرگه بۉلینیب‪ ،‬صفتلر تورلری بیلن اوچته جمله یازینگ!‬ ‫‪ -3‬هرگروپدن بیر کیشی توریب‪ ،‬توزگن جمله سینی اۉقیسین و صنفداشلری فکر‬ ‫بېلدیرسینلر‪.‬‬ ‫‪90‬‬

‫‪ -4‬قوییدهگی جملهلرنی ساده‪ ،‬قۉشمه و جفت مناسب صفتلر بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫اوکتم بېک ‪ . . .‬آدم‪ ،‬او کۉپ ‪ . . .‬دیر‪ .‬او‪ ،‬هر کون ‪ . . .‬کیشیلر بیلن صحبت اېتهدی‪.‬‬ ‫او‪ ،‬یورگنده ‪ . . . . . - . . . .‬یورییدی‪ ،‬اما گپیرگنده ‪ . . . . . - . . . .‬گپیرهدی‪.‬‬ ‫‪ -5‬قوییدهگی صفتلرنی توزیلیشیگه کۉره انیقلب یازینگ‪:‬‬ ‫دوم‪ -‬دومه الق‪ ،‬گۉزه ل‪ ،‬چیرایلی‪ ،‬تاش بغیر‪ ،‬داو یوره ک‪ ،‬شور پیشانه‪ ،‬آچیق کۉنگول‪،‬‬ ‫جیم‪ -‬جیریت‬ ‫‪ -6‬اوچ گروپگه بۉلینیب؛ بیرینچی گروپدن بیر کیشی بیر ساده صفتنی‪ّ ،‬‬ ‫ایکینچی گروپ‬ ‫قۉشمه و اوچینچی گروپ جفت صفتنی ایتسین و شو یوسینده‪ ،‬وقت یېتگنیچه بو فعالیت‬ ‫دوام اېتتیریلسین‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪91‬‬

‫ییگیرمه اوچینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫***‬

‫سۉراق‪:‬‬

‫شعر‬

‫کېل‪ ،‬دهرنی امتحان اېتیب کېت‬ ‫سـیر چمـن جهــان اېتیب کېت‬ ‫دنیـــا چمنیـنی بـلـبـلی ســن‬ ‫ ‬ ‫گل شاخیـده آشـیان اېتیب کېت‬ ‫ ‬ ‫اې اشـک‪ ،‬کـۉزیم نی مکتبیدن‬ ‫حیـرت سـبقین روان اېتیب کېت‬ ‫عالــم چـمـنی کـه بېـوفـا دور‬ ‫ ‬ ‫بیـر آه بیـله خــزان اېتیب کېت‬ ‫ ‬ ‫مقصد نه اېدی جهانگه کېلدینگ؟‬ ‫کیـفیـتی نی بیــان اېتیـب کېت‬ ‫«نادره بېگیم»‬ ‫ ‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫‪92‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس متنینی یخشی تینگلنگ‪ ،‬کېین اۉز یانینگیزده (آلدینگیزده) جیم اۉقینگ!‬ ‫ایکی‪ّ -‬‬ ‫ب‪ :‬شعرنی ّ‬ ‫ایکی اۉقووچی اۉرنیدن توریب‪ ،‬تاق مصرعلرنی بیری‪ ،‬جفت مصرعلرنی‬ ‫ّ‬ ‫ایکینچیسی افادهلی اۉقیسین و باشقهلر اونگه قوالق سالسینلر‪.‬‬ ‫ج‪ :‬قوییدهگی سۉزلرنی معنا قیلیب‪ ،‬مناسب جملهلرده ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫دهر‪ ،‬سیر‪ ،‬حیرت‪ ،‬روان‪ ،‬کیفیت‬ ‫د‪ :‬هرقطاردن بیر اۉقووچی بیر لغتنی اۉقیسین؛ ّ‬ ‫ایکینچی قطاردن بیر اۉقووچی اونی معنا‬ ‫قیلیب‪ ،‬اوچینچی قطاردن بیر اۉقووچی اونگه یازگن جمله سینی اۉقیسین و عکسینچه سیگه‬ ‫دوام اېتتیریلسین!‬ ‫هـ‪ :‬هرکیم اۉزیگه یاققن بیر بیتنی چیرایلی خط بیلن کتابچهسیگه یازسین!‬ ‫و‪ :‬گروپلرگه بۉلینیب‪ ،‬یشش اوچون قندهی مقصدینگیز بارلیگی حقیده بحثلشینگ!‬ ‫ز‪ :‬هرگروپدن بیر کیشی کمیده بیر مقصدنی اَیتسین و باشقه گروپلر نماینده لری‪ ،‬اونگه‬ ‫قۉشیمچه قیلیب‪ ،‬دوام اېتتیرسینلر!‬ ‫ح‪ :‬بویروق فعل گه تېگیشلی سۉزلرنی شعردن تاپیب‪ ،‬کتابچه نگیزگه یازینگ! هرقطاردن‬ ‫بیر کیشی تاپگن سۉزینی تخته گه باریب یازسین و سۉزلر توگه گونیچه بو فعالیت دوام‬ ‫اېتتیریلسین!‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪93‬‬

‫گرامر مشقی‪:‬‬ ‫الف‪ :‬قوییدهگی جملهلرنی چیرایلی خط بیلن اۉز کتابچهلرینگیزگه کۉچیریب یازینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بیلیم‪ ،‬انسان جوهری دیر‪.‬‬ ‫‪ -2‬بیلیم‪ ،‬انسان نی کمال ساری یېتکلهیدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬بیلیم بیلن وطنیمیز اۉسگهی و آلغه بارگهی‪.‬‬ ‫‪ -4‬مکتب‪ ،‬بیلیم اۉچاغی دیر‪.‬‬ ‫ب‪ :‬قوییده گی ساده جمله لرنی اۉرنککه قره ب‪ ،‬روشلر‪ ،‬صفتلر‪ ،‬آلماشلر و سانلر بیلن‬ ‫کېنگهیتیرینگ و ایشلتگن سۉز تورکوملرینگیزنی آت آلیب‪ ،‬کۉرسهتینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬درس اۉقییمن‪.‬‬ ‫‪ -2‬کتاب ساتیب آلدیم‪.‬‬ ‫اۉرنک‪ :‬مېن بازارگه باریب‪ ،‬مکتب نرسهلرینی ساتیب آلهمن‪.‬‬ ‫کېنگه یتیریلگن جمله‪ :‬مېن هر پنجشنبه کونی مکتبدن قیتگچ‪ ،‬آتهم بیلن بازارگه باریب‪،‬‬ ‫مکتبگه کېرهکلی نرسهلرنی ساتیب آلهمن‪.‬‬ ‫مېن‪ -‬آلماش‪ ،‬هر پنجشنبه کونی‪ -‬روش‪ ،‬مکتب‪ -‬اسم‪ ،‬دن‪ -‬کېلیشیک‪ ،‬قیتگچ‪ -‬فعل‪،‬‬ ‫آته م‪ -‬اسم‪ ،‬بیلن‪ -‬کېلیشیک‪ ،‬بازار‪ -‬اسم‪ ،‬گه‪ -‬کېلیشیک‪ ،‬باریب‪ -‬فعل‪ ،‬مکتب‪ -‬اسم‪،‬‬ ‫گه‪ -‬کېلیشیک‪ ،‬کېرهکلی‪ -‬صفت‪ ،‬نرسهلر‪ -‬اسم‪ ،‬نی‪ -‬کېلیشیک‪ ،‬ساتیب آلهمن‪ -‬فعل‪.‬‬ ‫ج‪ :‬هرقطاردن بیر کیشی تخته گه باریب‪ ،‬کېنگه یتیرگن بیر جمله سینی یازسین؛ باشقه‬ ‫قطارلردن بیر‪ -‬بیر کیشی گرامر بۉلکلرینی اَیتسین!‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪94‬‬

‫ییگیرمه تۉرتینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫کشتهچیلیک‬

‫اولوسیمیز آره سیده تورلی قۉل صنعتلری بار‪ .‬اولردن بیری «کشته چیلیک» صنعتی‬ ‫دیر‪« .‬کشته چیلیک» خاتین‪ -‬قیزلرگه خاص صنعت بۉلیب‪ .،‬چېور خاتین‪ -‬قیزلر بو هنرنی‬ ‫چیرایلی پرده‪ ،‬یاستیق‪ ،‬دسترخوان‪ ،‬رۉمال‪ ،‬یقه‪ ،‬پاچه‪ ،‬تاقی و عرقچین کبی بویوم و کییم لرده‬ ‫ایشلتهدیلر‪.‬‬ ‫«کشته چیلیک» اولوسیمیزنینگ قدیمگی فرهنگ و صنعت لریدن سنه له دی‪ .‬کشته اساس ًا‬ ‫اطلس‪ ،‬ایپک‪ ،‬سان‪ ،‬کتان و بۉز کبی تورلی قوماشلر اوستیگه تیکیلهدی‪ .‬کشتهچیلیکده ایپک‪،‬‬ ‫پخته و ُسند ایپلری ایشلهتیلهدی‪ .‬بو ایپلر تورلی بۉیاقلرگه بۉیهلهدی‪.‬‬ ‫«کشتهچیلیک» صنعتیده تورلی گللر‪ ،‬یپراقلر‪ ،‬قوشلر‪ ،‬حیوانلر و طبیعت منظرهلری و صورتلری‪،‬‬ ‫همده هندسی چیزیق لر ایشله تیله دی‪ .‬دسترخوان‪ ،‬پرده و دریشی پۉشلرگه شعرلر هم یازیب‪،‬‬ ‫تیکیلهدی‪.‬‬ ‫کشته تیکیلگن بویوملر اۉزینینگ قوماشی‪ ،‬نقشهسی‪ ،‬تیکیشی و قدیمیلیگی نقطۀ نظرلردن‬ ‫بهالنهدی‪ .‬آدملر اۉز سلیقه و ذوقلریگه کۉره کشته تورلرینی بویورهدیلر‪.‬‬ ‫‪95‬‬

‫«کشته» لر‪ ،‬دیزاین و تیکیلیش اصول لریگه کۉره‪ ،‬تورلیچه ناملنه دی‪ .‬اولردن اېنگ‬ ‫مشهورلری‪ :‬کنگره دۉزلیک‪ ،‬قندهاری دۉزلیک‪ ،‬خامک دۉزلیک‪ ،‬صدف دۉزلیک‪ُ ،‬پخته دۉزلیک‪،‬‬ ‫پتیق دۉزلیک‪ ،‬چیغیل دۉزلیک‪ ،‬چپه دۉزلیک‪ ،‬گراف دۉزلیک‪ ،‬زنجیرک دۉزلیک‪ ،‬بادامچه گل‪،‬‬ ‫تراق گلی‪ ،‬تیش‪ -‬تیش گلی‪ ،‬تاووق کۉزی‪ ،‬طومارچهگل کبیلردن عبارت دیر‪.‬‬ ‫«کشته چیلیک» عایلهلر اوچون ک ّته اقتصادی اهمیتگه اېگه دیر‪ .‬قدیمگی کشته تیکوولر‬ ‫انتیک بویوملر صفتیده ایچکی و تشقی بازارلرده کۉپ خریدارلرگه اېگه‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬متننی بېش دقیقهده جیم اۉقیب‪ ،‬قوییدهگی سۉراقلرگه قیسقه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬کشتهچیلیک قیسی صنعت تورلری گه کیرهدی؟‬ ‫‪ -2‬زرگرلیک‪ ،‬خامک دۉزلیک و پاالن دۉزلیکدن قهی بیری «کشتهچیلیک» دیر؟‬ ‫‪ -3‬کشتهچیلیکده قندهی مواددن فایدهلنیلهدی؟‬ ‫‪ -4‬کشتهچیلیک قندهی اهمیت گه اېگه؟‬ ‫‪ -5‬کشتهچیلیک تورلریدن قیسیلرینی بیلهسیز؟‬ ‫ب‪ :‬هر اۉقووچی درس متنیده بۉلمهگن بیرته کشته تورینی ایتسین‪.‬‬ ‫ج‪ :‬قوییدهگی سۉزلرنی سۉزلیکدن فایدهلنیب معنا قیلینگ‪.‬‬ ‫کشته‪ ،‬چېور‪ ،‬بویوم‪ ،‬چیزیق‪ ،‬قهی‪ ،‬دیزاین‪ ،‬انتیک‪ ،‬قوماش (تکه) ایچکی‪ ،‬تشقی‬ ‫د‪ :‬یوقاریدهگی سۉزلردن کمیده اوچته جمله توزیب‪ ،‬صنفداشلرینگیزگه اۉقیب بېرینگ!‬ ‫هـ‪ :‬صنفداشلرینگیز‪ ،‬توزگن جمله لرینگیزنینگ تۉغری یا که ناتۉغریلیگی حقیده فکر‬ ‫بېلدیرسینلر!‬ ‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪96‬‬

‫گرامر مشقی‪:‬‬ ‫درس متنینی دقت بیلن اۉقینگ و قوییدهگی بویروقلرنی بجرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬متندهگی برچه اۉتیملی فعللرنی یازینگ!‬ ‫‪ -2‬متندهگی اۉتیمسیز فعللرنی یازینگ!‬ ‫‪ -3‬متن نینگ حاضرگی زمان فعللرینی یازینگ!‬ ‫‪ -4‬حاضرگی زمان فعللرینی اۉتگن زمانگه اۉگیرینگ!‬ ‫‪ -5‬متندهگی برچه ساده فعللرنی یازینگ!‬ ‫‪ -6‬متندهگی برچه قۉشمه فعللرنی یازینگ!‬ ‫‪ -6‬بیر نېچه انیق فعللرنی ناانیق فعللرگه اۉگیرینگ!‬ ‫‪ -7‬بیر نېچه یېتکچی ‪ +‬یاردمچی فعللرنی یازیب‪ ،‬قیسیسی یېتکچی و قیسیسی‬ ‫یاردمچیلیگینی کۉرسهتینگ!‬ ‫‪ -9‬نوبت بیلن هرقطاردن توریب‪ ،‬هر بیرینگیز اییرگن فعللرینگیزدن اوچته سینی‬ ‫نیمهلیگی بیلن اۉقیب بېرینگ‪ .‬تۉغری یا ناتۉغریلیگی حقیده باشقهلر فکر بیلدیرسینلر‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪97‬‬

‫ییگیرمه بېشینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫نادم قیصاری‬

‫مال سید احمد بېک اۉغلی الحاج میرزا محمد یحیی نادم‬ ‫قیصاری اۉلکه میزنینگ اتاقلی شاعرلریدن دیر‪ .‬او‪ ،‬هجری‬ ‫شمسی ‪1248‬نچی ییلده میمنه شهریده توغیلدی؛ یاشلیگیده‬ ‫اۉز زمانیدهگی بویوک عالملردن سبق آلدی؛ صوفیلر و شاعرلر‬ ‫کتابلرینی کۉپراق مطالعه قیلدی؛ نستعلیق خطینی یخشی‬ ‫اۉرگندی؛ دری تیلیده شعر یازدی و شاعر صفتیده تانیلدی‪.‬‬ ‫نادم‪ ،‬همت لی‪ ،‬اۉتکیر ذهنلی و آچیق کۉنگوللی کیشی اېدی‪ .‬صحبتیگه مایل بۉلگن‬ ‫کیشیلرنی ایلیق کوتیب آلر و اولرگه صمیمیت کۉرسهتر اېدی؛ او‪ ،‬گپدن کۉره عملنی یخشی‬ ‫کۉریب‪ ،‬وقتنی نهایتده قیمتلی بیلر اېدی‪.‬‬ ‫او‪ ،‬فاریاب والیتی قیصار اولوسوال لیگی نینگ چهارشنبه قیشالغیده دهقانچیلیک ایشلری‬ ‫بیلن شغللنر اېدی‪.‬‬ ‫نادم دېوانی تورلی شعرلردن عبارت بۉلیب‪ ،‬بو شعرلرنینگ برچه سی دری تیلیده یازیلگن و‬ ‫فقط بیر اۉزبېکچه شعری بار‪ .‬نادم قیصاری هجری شمسی ‪1327‬نچی ییل نینگ ثور آیی ده‬ ‫یېتمیش تۉقوز یاشده فاریاب والتیده وفات اېتدی‪ .‬نادم قیصاریدن آلتی مینگ بیت گه یقین‬ ‫شعرلر قالگن‪ .‬بو شعرلرنینگ بیر بۉلگی هجری شمسی ‪1330‬نچی ییلده فاریاب ده «دیوان نادم‬ ‫قیصاری» آتی آستیده نشر بۉلگن‪.‬‬ ‫‪98‬‬

‫قوییده اونینگ اۉزبېکچه قصیدهسیدن بیرنېچه بیتی اۉرنک صفتیده کېلتیریلهدی‪:‬‬ ‫مناجات‪:‬‬ ‫یا الهی‪ ،‬سېن کرم بیرله نظر ایله مېنگا‪،‬‬ ‫گر چه مېن اۉز جانیمه قیلدیم حسابی یۉق گناه‪.‬‬ ‫هېچکیم عصیان ایله نومید اېمس بو درگهه‪،‬‬ ‫کۉز توتار احسانینگه گر پادشاه دیر گر گدا‪.‬‬ ‫ایلهمه محتاج درگاه امیر ایله وزیر‪،‬‬ ‫اۉزگهدن بېگانه ایلب‪ ،‬اېت اۉزینگگه آشنا‪.‬‬ ‫ذوق یادینگ کۉنگلومه سال‪ ،‬ایلهمه مشغول غیر‪،‬‬ ‫ایلهمه غافل اۉزینگدن‪ ،‬لحظهیی صبح و مسا‪.‬‬ ‫گرچه یۉقدور اۉز فعالیمدن مېنگه زاد سفر‪،‬‬ ‫لېک چۉقدور نادم محزونه فضلینگ دن رجا‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس متنینی بېش دقیقه قونت بیلن جیم اۉقیب‪ ،‬قوییدهگی سۉراقلرگه قیسقه جواب‬ ‫بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬نادم قیصاری قچان و قهی یېرده توغیلگن؟‬ ‫‪ -2‬یاشلیک پیتلریده قیسی کتابلرنی مطالعه قیلر اېدی؟‬ ‫‪ -3‬نادم قیصاری قیسی تیللرده شعر یازگن و شعرلری نینگ کوپی قیسی تیلده دیر؟‬ ‫‪ -4‬نادم‪ ،‬قندهی بیر انسان اېدی؟‬ ‫ب‪ :‬قوییدهگی ینگی سۉزلر معنالرینی سۉزلیک دن تاپینگ و تۉرتتهسیگه جمله توزینگ‪:‬‬ ‫احسان‪ ،‬اۉتکیر‪ ،‬آچیق کۉنگول‪ ،‬چۉق‪ ،‬مسا‪ ،‬رجا و زادسفر‪.‬‬ ‫‪99‬‬

‫ج‪ :‬ینگی سۉزلردن توزهتگن جملهلرینگیزنی صنفداشلرینگیزگه اۉقیب بېرینگ و اولر سیز‬ ‫توزگن جملهلرنینگ تۉغری و ناتۉغریلیگی بارهسیده اۉز فکرلرینی بیلدیرسینلر‪.‬‬ ‫د‪ :‬تۉرت گروپ گه بۉلینیب‪ ،‬نادم قیصاری نینگ حیاتی حقیده صحبت لشینگ‪ .‬کېین هر‬ ‫گروپدن بیر کیشی اۉز بیلگنلرینی باشقهلرگه اَیتیب بېرسین‪.‬‬ ‫هـ‪ :‬هر قطاردن بیرینگیز توریب‪ ،‬نوبت بیلن نادم قیصاری مناجاتینی افاده لی اۉقیب‬ ‫بېرینگ!‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪100‬‬

‫گرامر مشقی‪:‬‬ ‫‪ -1‬قوییده گی جمله لرنینگ قه ی بیریده اۉتیم سیز یا اۉتیملی (الزمی و متعدی) فعل‬ ‫ایشلهتیلگن؟ اولرنی اجرهتینگ‪:‬‬ ‫گۉزه ل یوگوردی‪ ،‬جیران سوو ایچدی‪ ،‬تویغو یسندی‪ ،‬آیگون دم آلدی‪ ،‬تولون آی‬ ‫درسلرینی اۉقیدی‪ ،‬بېکچین اۉلتیردی‪ ،‬آی بېک کمپیوترنی اۉرگندی‪ ،‬توران توردی‪ ،‬سوییمه‬ ‫نان پیشیردی‪ ،‬بوغدای اۉسدی‪ ،‬ایپک‪ ،‬گللرنی سوغاردی‪ ،‬قاوون پیشدی‪.‬‬ ‫‪ -2‬تۉرت گروپگه بۉلینیب انیق و ناانیق (معلوم و مجهول) فعللرنی کۉرستووچی ّ‬ ‫ایکی‪-‬‬ ‫اوچ جمله توزینگ!‬ ‫‪ -3‬هرگروپدن بیر کیشی توریب‪ ،‬توزگن جمله لرینی اۉقیسین و باشقه لر تۉغری یا‬ ‫ناتۉغریلیگی حقیده فکر بیلدیرسینلر‪.‬‬ ‫‪ -4‬قوییدهگی جملهلرنی مناسب اۉتیمسیز فعللر بیلن تۉلدیرینگ‪:‬‬ ‫تاووق ‪ . . . .‬؛ اېشک ‪ . . . .‬؛ موشوک ‪ . . . .‬؛ هوکیز ‪ . . . .‬؛ خوراز ‪ . . . .‬؛‬ ‫قۉی ‪. . . . .‬‬ ‫‪ -5‬قوییدهگی ترتیبسیز جملهلرنی تۉغریلنگ‪:‬‬ ‫دی ‪ /‬آلتای ‪ /‬کېل ‪ /‬دن ‪ /‬مکتب‪.‬‬ ‫بار ‪ /‬جیران ‪ /‬دی ‪ /‬گه ‪ /‬کتابخانه‪.‬‬ ‫باتمان ‪ /‬دی ‪ /‬سایه ‪ /‬یات ‪ /‬ده‪.‬‬ ‫کېتدی ‪ /‬بالقیز ‪ /‬دن ‪ /‬اوی ‪ /‬گه ‪ /‬مکتب‪.‬‬ ‫‪ -6‬قوییدهگی انیق فعللرنی ناانیق فعللرگه اۉگیرینگ‪:‬‬ ‫آچدی‪ ،‬اۉقیدی‪ ،‬یازدی‪ ،‬کۉردی‪ ،‬قازدی‪ ،‬یاروتدی‬ ‫‪ -7‬هرقطاردن بیر کیشی ّ‬ ‫ایکی انیق فعلنی اۉقیسین و قرشی قطاردن بیر کیشی‬ ‫اۉشه ّ‬ ‫ایکی انیق فعل نینگ ناانیق شکلینی اَیتیب بېرسین و اوچینچی قطار تۉغری یا‬ ‫ناتۉغریلیگینی اَیتسین و شو عمل تکرارلنسین‪.‬‬ ‫‪ -8‬اۉقیتووچی اۉتگن درسلردن امالء ایتسین و اۉقووچیلر چیرایلی خط بیلن یازیب‬ ‫تینیش بېلگیلرینی اۉز اۉرنیگه قۉیسینلر‪.‬‬ ‫‪ -9‬اۉقووچیلردن بیری شو امالنی اۉقیسین‪ ،‬باشقه قطاردن بیر کیشی و تینیش بېلگیلری‬ ‫بیلن اونی تختهگه یازسین‪ .‬اوچینچی قطاردن بیر کیشی ناتۉغری یېرلرینی تۉغریلسین‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬ ‫‪101‬‬

‫ییگیرمه آلتینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫بیلیم‬

‫بـول جهان کــانــونیــده شمـع فــروزان دیــر بیـلیـ م‬ ‫دایــما چـقنب آچیــلــگن بــاغ و بــوســـتان دیـر بیلیم‬ ‫ ‬ ‫عــلــم و عـــرفـان مهدی مکتب دیر همیشه دۉســتلر ‬ ‫تنگه راحت‪ ،‬هم سېنینگ جسمینگگه چون جان دیر بیلیم‬ ‫ ‬ ‫گــر ســعــادت ایسـتهسنــگ‪ ،‬مـکتبـده تعلیم ایلهگیـل ‬ ‫جـانـگه آرامــش‪ ،‬ینــه دردینـگ گـه درمــان دیـر بیلیم‬ ‫ ‬ ‫‪102‬‬

‫کېــچه و کــونــدوز بیــلیم آرتیگه یورسنگ صدق اېل ه‬ ‫اوشـــبو مقصد ده سېنگه هر یــاردم اېتکان دیر بیلیم‬ ‫ ‬ ‫آیـدیـن اۉلـگهی اوشـــبو اولـکه معـرفت نــوری بیـلن‬ ‫یرقیرهب یارقین قویاش دېک یـاغدو بېرگان دیر بیلیم‬ ‫یورتداش‬

‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬اۉقووچیلردن ّ‬ ‫ایكیتهسی اۉرنیدن توریب‪ ،‬شعرنی بلند سېس بیلن اۉقیسین‪.‬‬ ‫‪ -2‬قوییدهگی لغتلر معناسینی تاپيب‪ ،‬جملهلرده ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫کانون‪ ،‬بیلیم‪ ،‬مهد‪ ،‬آرت‪ ،‬آیدین‪ ،‬قویاش‪ ،‬یاغدو‪ ،‬ياروق‬ ‫‪ -3‬شعرنی اۉقیب‪ ،‬قوییدهگی سۉراقلرگه اۉز فکرینگیزچه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫الف‪ -‬بو شعر نیمه حقیده؟‬ ‫ب‪ -‬بیلیمنینگ قندهی فایدهسی بار؟‬ ‫ج‪ -‬بیلیمی بۉلمهگن کیشی قندهی حیات کېچیرهدی؟‬ ‫د‪ -‬بیلیملی و بیلیمسیز کیشیلر اۉرتهسیده قندهی فرق بار؟‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪103‬‬

‫گرامر مشقلری‪:‬‬ ‫قوییدهگی جملهلرده «فعل» نی کۉرسهتینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بیلیم اۉرگنیش هر بیر اېرکک– عیال گه فرض دیر‪.‬‬ ‫‪ -2‬باتور‪ ،‬اویده هم مکتب درسلرینی اۉقییدی‪.‬‬ ‫‪ -3‬چینآی‪ ،‬مکتبگه بارهدی‪.‬‬ ‫‪ -4‬اېرگش‪ ،‬اوی تاپشیریقلرینی بجردی‪.‬‬ ‫‪ -5‬اینجو‪ ،‬کمپیوتر کورسینی اۉقیماقچی‪.‬‬ ‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫الف‪ -‬قوییدهگی فعللر بیلن جملهلر توزینگ‪:‬‬ ‫اۉقیدیم‪ ،‬کېتماقچی اېدی‪ ،‬یازهدی‪ ،‬درس تیارلماقده‪ ،‬ایتماقچیمن‪ ،‬چیزگنمی سن؟‪،‬‬ ‫بجرمهگن‪ ،‬یادله‬ ‫ب‪ -‬هر اۉقووچی نوبت بیلن توزگن بیر جملهسینی اۉقیسین‪ ،‬یانیدهگی اۉقووچی اونینگ‬ ‫جملهسینی سۉراق جملهگه اۉگیرسین‪.‬‬ ‫ج‪ -‬اۉقووچیلر ّ‬ ‫ایکی گروپگه بۉلینیب‪ ،‬بیر گروپ بیلیم اهمیتی و باشقه گروپ بایلیک‬ ‫اهمیتی حقیده سۉزلهسین‪ .‬گروپ گه قۉشیلمهگن بیر‪ّ -‬‬ ‫ایکی اۉقووچی قضاوتینی اَیتسین‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪104‬‬

‫ییگیرمه یېتّینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬قۉشنیلر حقی بارهسیده معلوماتگه اېگه بۉليش‪.‬‬ ‫‪ -2‬گرامر نی چوقورراق اۉرگنیش‪.‬‬ ‫سۉراق‪:‬‬

‫قۉشنیلر حقی‬

‫بیر کونی تاش پـوالد نينگ خاتینی جیران‪ ،‬قۉشنی سی‬ ‫نینگ اوییگه باردی‪ ،‬قۉشنیسینی جوده پریشان و شاشگن حالده‬ ‫کۉردی‪ .‬اوندن سببینی سۉرهدی‪ .‬قۉشنیسی اونگه‪« :‬آی قیز‬ ‫دېگن قیزچهمیز کسل بۉلیب قالدی‪ .‬اونی داکترگه آلیب بارماقچی‬ ‫من؛ اما پولیم یۉق‪ .‬آته سی مزارشریف گه کېتگن لر‪ ،‬اېرته گه‬ ‫کېلهدیلر‪ ،‬لېکن اېرتهگچه قیزگینهمنینگ احوالی نيمه بۉلر؟»‬ ‫دېب نالیدی‪.‬‬ ‫جیران اونينگ بو سۉزلرينی اېشيتيب‪ ،‬جوده قیغوردی‪ .‬اونگه تسلی بېردی‪ ،‬اما يورهگی ناتینچ‬ ‫بۉلیب‪ ،‬اوییگه قيتيب کېلدی‪ .‬اېشيتگن‪ -‬كۉرگنلرينی اېریگه حكايه قيليب بېردی‪.‬‬ ‫تاش پوالد‪ ،‬خاتینیدن بو سۉزلرنی اېشیتگچ‪:‬‬ ‫«قۉشنی‪ ،‬قۉشنی گه حقی بار‪ .‬پیغمبریمیز حضرت محمد(صلی اهلل علیه وسلم) ایتیشلریگه کۉره‪،‬‬ ‫قۉشنیلر اوچ خیل بۉلهدیلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬قرینداش و مسلمان قۉشنی‪ .‬اونینگ اوچ حقی بۉله دی‪ :‬مسلمانلیك‪ ،‬قرینداشلیك و‬ ‫قۉشنیلیك حقی‪.‬‬ ‫‪ -2‬مسلمان قۉشنی نینگ ّ‬ ‫ایکی حقی بۉلهدی‪ :‬مسلمانلیك و قۉشنیلیك حقی‪.‬‬ ‫‪ -3‬مشرک و یا کتاب اهلی (یهود و نصارا) قۉشنی نینگ بیر حقی بۉله دی‪ ،‬او هم بۉلسه‪،‬‬ ‫قۉشنیلیك حقی»‪.‬‬ ‫(علیه السالم)‬ ‫دایم مېنگه قۉشنیلر حقیده وصیت قیلر‬ ‫پیغمبریمیز بشقه بیر حدیثلريده‪« :‬جبرئیل‬ ‫اېدی‪ .‬مېن قۉشنیلر میراث آلهدیلر‪ ،‬دېب اۉیلر اېدیم» دېگنلر‪.‬‬ ‫‪105‬‬

‫«پیغمبریمیز بویروق لریگه کۉره‪ ،‬قۉشنی لریمیزنی حرمت قيليب‪ ،‬کېره کلی چاغلرده اولرگه‬ ‫یاردم بېریشیمیز و دایم اولر بیلن یخشی مناسبتده بۉليشيميز کېرهک‪.‬‬ ‫همسایه‪ ،‬همسایه نینگ بازاری بېزاری اېمس‪ ،‬دېگن مقال بار‪ .‬منه‪ ،‬بو پولنی آليب باريب‪،‬‬ ‫قۉشنیمیزگه بېر» دېب‪ ،‬خاتینیگه پول اوزهتدی‪.‬‬ ‫جیران پولنی قۉشنیسیگه آلیب باريب بېردی‪ .‬قۉشنیسی پولدن کېرهکلیگینی آلدی و آی‬ ‫قیزنی داکترگه آلیب باردی‪ .‬داکتر‪ ،‬آی قیزنی معاینه قیلیب‪ ،‬نسخه بېردی‪ .‬آی قیزنینگ آنهسی‬ ‫نسخه نی دواخانه گه آلیب‪ ،‬باریب دوا آلدی‪ .‬سۉنگره داکترنينگ بويروغی گه كۉره‪ ،‬آی قیزگه‬ ‫دوا بېره باشلهدی‪.‬‬ ‫بیر کوندن سۉنگ‪ ،‬آی قیز ساغهيیب‪ ،‬اۉرنیدن تورهدیگن بۉلدی‪.‬‬ ‫آی قیزنینگ آنهسی قۉشنی سیدن جوده سخوش بۉلیب‪ ،‬اونگه منتدارچيليك بیلديردی‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬درس متنیدهگی حضرت پیغمبریمیز حدیثلریدن بیرتهسینينگ مفهومینی ایتینگ!‬ ‫‪ -2‬قۉشنیلر حقيده نېچه مقال بېلهسيز؟ ایتینگ!‬ ‫‪ -3‬قوییدهگی ينگی سۉزلر معناسینی سۉزليكدن تاپیب‪ ،‬جملهلرده ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫قۉشنی‪ ،‬قرینداش‪ ،‬قيین چيليك‪ ،‬کتاب اهلی (یهود و نصارا)‪ ،‬جبرئیل(علیه السالم)‪ ،‬میراث‪،‬‬ ‫معاینه‪ ،‬نسخه‪ ،‬اېشيتگچ‪ ،‬چاغ‪ ،‬ساغ‪ ،‬ساغليك‪.‬‬ ‫‪ -4‬قۉشنی لرگه یاردم بېریش و اولر بیلن یخشی مناسبت اۉرنه تیش حقیده هرقطاردن‬ ‫بیر‪ّ -‬‬ ‫ایکی اۉقووچی فکر بیلدیرسین و باشقهلر هم فکرلریگه قۉشیمچه فکرلر ایتسینلر‪.‬‬ ‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪106‬‬

‫گرامر مشقی‪:‬‬ ‫الف‪ :‬درس متنینی دقت بیلن اۉقينگ و قوییدهگی سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬بیر کونی تاشپوالدنینگ خاتینی جیران کیم نینگ اويیگه بارگن اېدی؟‬ ‫‪ -2‬تاشپوالد قۉشنیسی نینگ قندهی قیینچیلیگی بار اېدی؟‬ ‫‪ -3‬جیران‪ ،‬قۉشنی سینینگ قیینچیلیگینی آسان قیلیش اوچون نیمه ایش قیلدی؟‬ ‫‪ -4‬پیغمبریمیز اَیتگنلریگه کۉره‪ ،‬قۉشنیلر نېچه تورگه بۉلینهدی و اولر قیسیلر دیر؟‬ ‫‪ -5‬قۉشنیلریمیز بيلن قندهی مناسبتده بۉليشيميز کېرهک؟‬ ‫‪ -6‬بابالریمیز قوشنیلر حقیده نیمه دېگنلر؟‬ ‫‪ -7‬تاشپوالد‪ ،‬خاتینیدن قۉشنیسیگه نيمه بېريب ییباردی؟‬ ‫‪ -8‬تاشپوالدنینگ قۉشنیسی پولنی آلیب‪ ،‬نیمه ایش قیلدی؟‬ ‫ب‪ :‬درس متنیدن بویروق فعلنی‪ ،‬کتابچه نگیز گه کۉچیرینگ!‬ ‫ج‪ :‬اوچته بویروق فعلنی یازیب‪ ،‬اولرنی بیرلیک و کۉپلیک (مفرد و جمع)‪ ،‬همده بجرمسلیک‬ ‫بویروغی (نهی) گه هم اۉگیرینگ!‬ ‫د‪ :‬درس متنیدن مقصد و گمان فعللرینی تاپیب‪ ،‬کتابچه نگیز گه کۉچیرینگ!‬ ‫هـ‪ :‬درس متنیده ایشلهتیلگن فعللردن اوچته مقصد و اوچته گمان فعللرینی یسنگ!‬ ‫و‪ :‬هرقطاردن بیر‪ -‬بیر کیشی تخته گه باریب‪ ،‬ج و هـ فعالیتلریدن بیرینی یازسین و‬ ‫باشقهلر تۉغری یا ناتۉغریلیگی حقیده فکر بیلدیرسینلر!‬ ‫ز‪ :‬اوچته صفت یازیب‪ ،‬اونی قیاسی و آرتتیرمه (تفضیلی و عالی) صفتلر گه اۉگیرینگ!‬ ‫ح‪ :‬هرقطاردن بیر کیشی صفت نی ّ‬ ‫ایکینچی قطاردن اوشه صفت نینگ قیاسی و اوچینچی‬ ‫قطاردن آرتتیرمه صفت شکلینی اَیتسین و عکسینچه سیگه دوام اېتتیریلسین!‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪107‬‬

‫ییگیرمه س ّکیزینچی درس‬ ‫هدفلر‪:‬‬

‫سۉراقلر‪:‬‬

‫تریاک ضررلری‬

‫اېرکین‪ ،‬آتهسی اﷲبېردی بیلن اَیلهنیب یورگن اېدی‪ .‬کۉزی بیر کۉپریک آستیده تۉپلهنیب‬ ‫تورگن نېچه کیشیگه توشدی‪ .‬ساچلری چۉپر‪ ،‬کییملری ز ّقی‪ ،‬بشرهلری خنک بو انسانلر‪ ،‬تیتراق‬ ‫قۉللر بیلن نیمهنی دیر‪ ،‬نوبت بیلن چېکر اېدیلر‪.‬‬ ‫بو حالتنی کۉرگن اېرکین‪ ،‬آتهسیدن‪:‬‬ ‫«آته جان! اولر کیم و نیمه قیلهیاپدیلر؟» دېب‪ ،‬سۉرهدی‪.‬‬ ‫ «بالهم! اولر بنگیلر‪ ،‬تریاک چېکه یاپدیلر» دېب‪ ،‬جواب بېردی‪.‬‬‫ «تریاک نیمه؟» دېب‪ ،‬سۉرهدی اېرکین‪ ،‬آتهسیدن‪.‬‬‫‪108‬‬

‫آته سی اﷲ بېردی‪« :‬تریاک‪ ،‬کۉکنار دېگن اۉسیم لیکدن قۉلگه کېله دی‪ .‬کۉکنار‪ ،‬یېرگه‬ ‫اېکیله دی؛ کۉکه ریب اۉسه دی؛ گلله یدی و غۉزه قیله دی‪ .‬غۉزه سینی نیشتر بیلن تیله دیلر؛‬ ‫تیلینگن غوزهلردن شیره چیقهدی؛ چیققن شیرهلرنی بیر ایدیشده ییغیب آلهدیلر‪ .‬انه شو شیرهنی‬ ‫تریاک دېیدیلر» دېب‪ ،‬توشونتیردی‪.‬‬ ‫اېرکین ینه آتهسیدن‪« :‬بنگی‪ ،‬نیمه دېگنی؟» دېب سۉرهدی‪.‬‬ ‫ بنگی لغت ده‪ ،‬دایم نشه حالتده بۉلگن کیشی‪ ،‬دېگن معنانی انگلته دی‪ .‬نشه چېکیش گه‬‫عادت قیلگن کیشینی بنگی دېیدیلر‪ ».‬دېب‪ ،‬جواب بېردی‪ .‬سۉنگره او‪ ،‬تریاک نینگ ضررلری‬ ‫حقیده معلومات بېرهباشلهدی‪:‬‬ ‫ «تریاک چېکه دیگن کیشی نینگ یوره گی بوزیله دی؛ نفس آلیشی آزه یه دی؛ ایت و‬‫پوستی قورییدی؛ بدنیقیچییدی؛ تیلی توتیلیب‪ ،‬جسمی و روحی قیینچیلیکلرگه دوچ کېلهدی‪.‬‬ ‫تریاکدن هیروئین‪ ،‬کوکائین و شونگه اۉخشش مخدر مادهلر حاصل قیلینهدی‪ .‬بولرنینگ همه‬ ‫سی انسان سالمتلیگی و اقتصادیگه ضرر یېتکیزهدی» دېب تأکیدلهدی‪.‬‬ ‫اگر بنگی کیشیلر تېزلیکده تداوی قیلینمسه لر‪ ،‬یوره ک سکته سی و باشقه یمان‬ ‫کسللیکلرگه دوچ کېلیب‪ ،‬اۉلیب قالیشلری ممکن‪.‬‬ ‫اساسی توشونچه‪:‬‬

‫فعالیتلر‪:‬‬ ‫‪ -1‬درس متنیدن فایده لنیب‪ ،‬تریاک نی ساغلیککه یېتکیزه دیگن ضررلری تۉغریسیده‬ ‫سۉزلنگ!‬ ‫‪ -2‬بنگی کیشیگه قنده ی یاردم بېریشیمیز کېره ک؟ بو تۉغری ده اۉزفکر لرینگیزنی‬ ‫ایتینگ!‬ ‫‪109‬‬

‫‪ -3‬مخدر مادهلرگه یۉلیقمسلیک اوچون نیمه قیلیش کېرهک؟ بو حقده اۉز گروپلرینگیزده‬ ‫بحثلشیب‪ ،‬نتیجهسینی هرگروپدن بیرینگیز اَیتیب بیرینگ!‬ ‫‪ -4‬قوییدهگی ینگی لغتلر معناسینی تاپیب‪ ،‬مناسب جملهلرده ایشلهتینگ‪:‬‬ ‫تداوی‪ ،‬بنگی‪ ،‬بشره‪ ،‬نیشتر‪ ،‬زققی‪ ،‬مخدر مادهلر‪ ،‬تیتراق‪ ،‬هیروئین‪ ،‬کوکائین‪ ،‬چۉپر‪،‬‬ ‫یۉلیققن‬ ‫‪ -5‬هرگروپدن بیر کیشی بیر لغت نی‪ّ ،‬‬ ‫ایکینچی قطاردن معناسینی و اوچینچی قطاردن‬ ‫اۉشه لغتگه توزیلگن جملهنی اۉقیسین و وقتگه کۉره عکسینچهسیگه دوام اېتتیریلیسین‪.‬‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪110‬‬

‫گرامر مشقی‪:‬‬ ‫الف‪ :‬قوییده گی جمله لرنی دقت بیلن اۉقینگ و اولرنی گرامر بۉلکلریگه اۉرنک دېک‬ ‫اجرهتیب‪ ،‬نامینی یازینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اېرکین کتابنی اۉقیدی‪.‬‬ ‫‪ -2‬قوشلر درختلرگه اویه قوره باشلهدیلر‪.‬‬ ‫‪ -3‬قۉزیلر اۉسیملیکلرنی یېیدیلر‪.‬‬ ‫‪ -4‬اېرکین‪ ،‬آتهسی اﷲبېردی بیلن اَیلهنیشگه چیقماقچی‪.‬‬ ‫‪ -5‬بنگیلر‪ ،‬دایم نشه حالتده یاته دیلر‪.‬‬ ‫اۉرنک‪:‬‬ ‫الچین‪ ،‬کۉپ محنت قیلیب‪ ،‬یېریدن یخشی حاصل آلدی‪.‬‬ ‫الچین ‪ -‬آت‪ ،‬کۉپ‪ -‬روش‪ ،‬محنت‪ -‬آت‪ ،‬قیلیب‪ -‬اۉتگن زمان وصفی فعل‪ ،‬یېر‪ -‬آت‪،‬‬ ‫دن‪ -‬چیقیش کېلیشیگی‪ ،‬یخشی‪ -‬صفت و روش‪ ،‬حاصل ‪ -‬آت‪ ،‬آلدی‪ -‬مطلق اۉتگن‬ ‫زمان اۉتیملی انیق فعل‪.‬‬ ‫ب‪ :‬هرقطاردن بیرینگیز نوبت بیلن یازگن جملهلرینگیزدن بیرینی اۉقیب‪ ،‬گرامر بۉلکلریگه‬ ‫اجره تگن لرینگیزنی تخته گه یازینگ‪ .‬باشقه گروپدن بیرکیشی ناتۉغری یېرلرینی‬ ‫تۉغریلهسین‪.‬‬ ‫ج‪ :‬قوییدهگی جملهلرنی اۉرنک دېک قیسقرتیرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اېرکین‪ ،‬استه‪ -‬سېکین کېته باشلهدی‪.‬‬ ‫‪ -2‬اېرکینگه آتهسی‪ ،‬بنگیلر تۉغریسیده معلومات بېردی‪.‬‬ ‫‪ -3‬تریاکدن تورلی مخدر مادهلرنی توزهتهدیلر‪.‬‬ ‫‪ -4‬اېرکین تریاک ضررلری تۉغریسیده یازیلگن مجلهنی اۉقیدی‪.‬‬ ‫اۉرنک‪ :‬اېرکین کۉپریک تگیده بیر نېچه بنگیلرنی کۉردی‪.‬‬ ‫قیسقرتمهلر‪:‬‬ ‫اېرکین کۉپریک تگیده بنگیلرنی کۉردی‪.‬‬ ‫اېرکین بیر نېچه بنگیلرنی کۉردی‪.‬‬ ‫اېرکین بنگیلرنی کۉردی‪.‬‬ ‫اېرکین کۉردی‪.‬‬ ‫‪111‬‬

‫د‪ :‬قوییدهگی جملهلرنی اۉقینگ و سۉراقلرگه جواب بېرینگ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اېرکین‪ ،‬آتهسیدن نیمه تۉغریسیده سۉرهدی؟‬ ‫‪ -2‬اېرکین‪ ،‬کۉپریک تگیده کیملرنی کۉردی؟‬ ‫‪ -3‬اېرکین‪ ،‬آتهسیدن کیملر حقیده سۉرهدی؟‬ ‫‪ -4‬اﷲبېردی‪ ،‬تریاک حقیده نیمه دېب جواب بېردی؟‬ ‫‪ -5‬اﷲبېردی‪ ،‬بنگیلر حقیده نیمهلر دېدی؟‬ ‫‪ -6‬اﷲ بېردی‪ ،‬تریاک ضررلری حقیده قندهی معلومات بېردی؟‬ ‫‪ -7‬بنگیلرنی تیزده تداوی قیلمسهلر‪ ،‬نیمه بۉلیشلری ممکن؟‬

‫اوی تاپشیریغی‪:‬‬

‫‪112‬‬

‫بېشینچی صنف سۉزلیگی‪:‬‬

‫ آرت‪ :‬کېین‪ ،‬ارقه‬‫ آلغه‪ :‬آلدين‪ ،‬ايلگری‬‫ آيدين‪ :‬انيق‪ ،‬روشن‪ ،‬كۉرينيب تورگن‬‫ آغزهكی ادبيات‪ :‬عاميانه ادبيات‪ ،‬فلكلورادبيات‬‫ آچلیک‪ :‬آچ حالت‬‫ اينجو‪ :‬مرواريد‪ُ ،‬در‬‫ احسان‪ :‬خيرلی‪ ،‬ثوابلی ايش‪ ،‬يخشيليك‬‫ اسرهماق‪ .1 :‬پرورش قيلماق‬‫‪ .2‬احتياط قيلماق‪ ،‬سقلهماق‬ ‫ اولغهیيش‪ :‬اۉسيب ك ّته بۉلماق‪ ،‬بالغتگه ييتماق‪ ،‬وايه گه يېتماق‬‫ اقليم‪ :‬آب و هوا‪ ،‬بير جای نينگ اۉزيگه خاص آب و هوا شرايطی‬‫ امپراتور‪ :‬شاهنشاه‪ ،‬بورونگی روم پادشاهلر نينگ لقبی‬‫ انتيك‪ :‬تاريخي اهميتگه اېگه بۉلگن‪ ،‬بورونگی‪ ،‬عتيق‬‫ انيق‪ :‬دقيق‪ ،‬تۉغری‪ ،‬ايشانرلی‪ ،‬شبهه دن خالی‬‫ اۉتميش‪ :‬ايلگريگی دور‪ ،‬كيشی حياتی نينگ يشب اوتگن قسمی‬‫ اۉجاق‪ :‬قازان قيليش جای‪ ،‬چای قينش مكان‬‫ اوروغ‪ .1 :‬تخم‪ ،‬دانه ‪ .2‬قبیله‬‫ اورينماق‪ :‬بيرار ايشنی بجريش‪ ،‬بيرار نرسه گه اېريشيش وشو‬‫كبيلر اوچون حركت قيلماق‪ ،‬اينتيلماق‪ ،‬تيريشماق‬ ‫ اونوم‪ :‬ثمر‪ ،‬حاصل بۉله ديگان‪ ،‬حاصل‬‫ ايناق‪ :‬اۉز ارا دۉستانه مناسبتلی‪ ،‬قلين دوست‬‫ اولوس‪ :‬خلق‪ ،‬مردم‬‫ اولوغلیگی‪ :‬بویوکلیگی‪ ،‬کۉرکلیگی‪ ،‬صولتلیگی‬‫ اولوغ‪ :‬اولکن‪ ،‬جوده ک ّته‪ ،‬بویوک‬‫ اوتمیش‪ :‬اۉتگن‪ ،‬ایلگریگی دور‪ ،‬کېچمیش‪ ،‬ماس‪ ،‬کیشی حیاتی‬‫نینگ یشب اۉتیلگن قسمی‬ ‫ اېلچی‪ :‬سفیر‪ ،‬بیرمملکت نینگ ّ‬‫ایکینچی بیر‬ ‫مملکتدهگی اېنگ یوقاری مرتبهلی سیاسی نماینده سی‬ ‫ اۉغیل‪ :‬اېر جنسیدهگی باله‪ ،‬فرزند‬‫ اویات‪ :‬شرم‪ ،‬اۉته خجالت بۉلیش حسی‬‫ اۉغیت‪ :‬پارو‪ ،‬کود‬‫ ایملش‪ :‬اشاره بیلن چقیریش‬‫ اهل كتاب‪ :‬خداوند(ج) ییبارگن تورتته کتاب (قرآن‪ ،‬انجیل‪ ،‬تورات‬‫و زبور) پیرولری‪.‬‬ ‫ اېركين‪ :‬آزاد‬‫ اېل‪ .1 :‬اهالی‪ ،‬قبيله‪ ،‬طايفه ‪ .2‬كشور‪ ،‬ديار‬‫ اۉنماق‪ :‬اۉسماق‪ ،‬بلند بۉلماق‬‫ اَيريم‪ :‬بعضی‬‫ انتظام‪ :‬بۉیونیلیش الزم بۉلگن قطعه‪ ،‬نظم‪ ،‬قانون‪ ،‬قاعده‬‫ ایلیق‪ :‬بیر آز ایسیق‪ ،‬یخشی مناسب‪ ،‬یاقیملی‬‫ ايچكی و تشقی‪ :‬داخلی و خارجی‬‫ آلتون‪ :‬طال‪ ،‬زر‬‫ اريغ‪ :‬جوی‪ ،‬سوو آقیب کېته دیگن یۉل‪ ،‬نهر‬‫ اېسدهليك‪ :‬خاطره‬‫ ايديش‪ :‬تورلی نرسهلر ساليب قۉييلهديگن اوی‪-‬روزگار بويومی‪ ،‬ظرف‬‫ القيش‪ :‬دعا‪ ،‬يخشیلیكلر‪ ،‬ممنونليك‪ ،‬تحسين معناسيدهگی قرسكلر‬‫ اوياق‪ :‬اوتمان‬‫ اینتيليش‪ :‬كوشش‪ ،‬تالش‬‫ ايپار‪ :‬هيد‪ ،‬عطر‪،‬‬‫ بيردنیگه‪ :‬عاجل‪ ،‬ناگهان‬‫‪ -‬امواج‪ :‬موجلر‪ ،‬تۉلقونلر‬

‫‪113‬‬

‫ آنگ‪ :‬كيشی نينگ فكرلش قابليتی‪ ،‬عقل‪ ،‬ادراك‪ ،‬شعور‬‫ اۉزگه‪ :‬باشقه كيشی‪ ،‬ناتانيش آدم‪ ،‬بیگانه‬‫ اۉنيب‪ -‬اۉسماق‪ :‬اولغه ی ماق‪ ،‬رشد قیلماق‬‫ اوزره‪ :‬اۉستیگه (باالیي)‬‫ اوونچ‪ :‬تسلی‬‫ سېويملی‪ :‬محبوب‪ ،‬يخشی كۉرهديگن‬‫ ايناقليك‪ :‬ايناق سۉزی نينگ بيلگی آتی‬‫ براعظم‪ :‬قاره‬‫ باش‪ -‬باشداقليك‪ :‬خود سرليك‬‫‪ .3‬ایشدن‬ ‫ بۉشهتيش‪ .1 :‬نرم قیليش ‪ .2‬خالی قيلیش‬‫بېکار قیلیش‪ ،‬برطرف قیلیش‬ ‫ بورون‪ :‬آلدين‪ ،‬ایلگری‬‫ بۉليم‪ .1 :‬قسم‪ ،‬بخش ‪ .2‬مؤسسه‪ ،‬كارخانه و شو كبیلر نينگ‬‫معلوم ايش بيلن شغللنهديگن هر بير قسمی‪ ،‬شعبه‪ ،‬ديپارتمنت‬ ‫ بها‪ :‬ارزش‪ ،‬نرخ‬‫ بهرهلنماق‪ :‬فايده لنماق‬‫ بقا‪ :‬قالگن نرسه‪ ،‬پاينده‬‫ باقماق‪ :‬نظر تشلهماق‪ ،‬نظر سالماق‪ ،‬قرهماق‪ ،‬پرورش قیلماق‬‫ بی آاليش‪ :‬صاف دل‪ ،‬صميمی‬‫ بيليك‪ :‬بيلیم‪ ،‬علم‬‫ بيلیمدان‪ :‬عالم‪ ،‬دانشمند‬‫ بيمالل‪ :‬قيینچيليكسیز‪ ،‬تشویشسیز‬‫ بيليم‪ :‬علم‪ ،‬دانش‬‫ بۉياق‪ :‬رنگ‬‫ بویوم‪ :‬تیریکچیلیک‪ ،‬روزگارده کېره ک بۉلهدیگن هر بیر نرسه‬‫ بېللهشوو‪ :‬مسابقه‪ّ ،‬‬‫ایکی یا نیچه آدم ارهسده بیر خاص ورزش یا‬ ‫موضوع حقیده اۉتکزیلهدیگن مسابقه‬ ‫ پيت‪ .1 :‬معلوم بير وقت‪ ،‬ان‪ ،‬لحظه ‪ .2‬معين بير دور‪ ،‬زمان‬‫ پيشالق‪ :‬سوتنی اچيتیب تيارلنهديگن لبنيات توری‪ ،‬پنير‪ ،‬ققهناق‬‫ پيوند‪ :‬یاپیشتیرماق‬‫ تاقينچاق‪ :‬اوزوك‪ ،‬سيرغه و بيلك اوزیک كبی زينت بويوملری‪ ،‬گنه‬‫ تانگ آتگن‪ :‬كون بۉلگن‪ ،‬تون توگب کون بۉلگن‬‫ تیكيس‪ .1 :‬برابر ‪ .2‬هموار‬‫ ترقی‪ :‬یوکسلیش‪ ،‬آلغه باریش‪ ،‬رواجلنیش‬‫ تراغ‪ :‬شانه‬‫ تصويب‪ :‬چين و توغری دېب حسابلش‪ ،‬بيرار ايش نينگ تۉغری و‬‫چين اېكنليگی گه رای بېريش‬ ‫ تقدير‪ :‬انسان نينگ پيشانه سيده يازيب قۉييلگن ا ّولدن بېلگيلنگن‬‫كۉرگيليك‪ ،‬قسمت‪ ،‬سرنوشت‬ ‫ تقوا‪ :‬پرهیزگارلیک‪.‬‬‫ تواضع‪ :‬فروتنليك‪ ،‬اوزی نینگ خم قیلیب باشقه لر نی حرمت‬‫قیلیش‪ ،‬بيراونی احترام قيلیش اوچون اۉرنيدن توريش‬ ‫ توتون‪ :‬بيرار نرسه يانگنده هوا گه اجرهليب چيقه ديگن مادهلر‬‫مجموعی‪ ،‬دود‬ ‫ تېتيك‪ :‬كوچگه تۉله‪ ،‬بردم‪ ،‬کوچلی‪ ،‬چققان‬‫ تبسم‪ :‬كوليمسيرهش‪ ،‬جيلمه يش‬‫ ترقهتيش‪ :‬نشر قيليش يه يرهتيش‬‫ تېگرهک‪ :‬دایره‪ ،‬اطراف‪ ،‬محیط‬‫ تفریحگاه‪َ :‬سیل یېری‬‫ تورلی‪ :‬خیلمه‪ -‬خیل‬‫ تشقی‪ :‬چېت اېللیک‪ ،‬خارجلیک‬‫‪ -‬تامیر‪ :‬آدم و حیوانلر تنهسیده قان آقهدیگن نَی گه آخشهگن عضو‪،‬‬

‫ سای‪ .1 :‬ايكی ادير يا ايكی تاغ اره ليغيده گی پستليك جای‪ ،‬دره‬‫سوو يۉلی‪ .3 ،‬وادی‬ ‫ سلطان‪ :‬شاه‪ ،‬پادشاه‬‫ سوپوريندی‪ :‬سوپورگنده ييغيلگن‪ ،‬كثافات‬‫ سرای‪ :‬خان‪ ،‬امير و پادشاهلرنينگ دايمی اقامت گاهی بۉلگن‬‫حشمتلی كته بنا‪ ،‬قصر‪ ،‬تۉرت یانی احاطه بۉلگن ییر‬ ‫ سوغاريش‪ :‬درخت يا اېكينلرگه سوو بېريش‪ ،‬سوو قويماق‬‫ سمن‪ :‬اچ مله‪ ،‬سمان رنگ (آت توسی حقيده)‬‫ سوران‪ :‬کوچلی شاوقین ‪ ،‬غاوور‪ ،‬غوور‬‫ ساووق‪ :‬پست حرارت ‪ ،‬ایسق اېمس‬‫ سیر‪ :‬تماشا‪ ،‬سیاحت‬‫ سويه‪ :‬شخص نینگ ترقيات درجه سی‬‫ سياحت‪ :‬جهان گردليك‪ ،‬دم آليش يا هاردیق چيقريش مقصدیگه سفر‬‫ سيلش‪ :‬اۉستيدن قۉل نينگ كفينی يورگيزماق‪ ،‬سييپهلش ‪.2‬‬‫انتخاب قيلیش‪ ،‬سره لب آلماق‪ ،‬تنله ماق‬ ‫ سوچوك‪ :‬شيرين‪ ،‬چوچوک‬‫ شاشيلينج‪ :‬تيزده بجريليشی الزم بۉلگن‪ ،‬عاجل‬‫ شورا‪ :‬كېنگاش‪ ،‬مشورت‬‫ شايق‪ :‬آرزومند‪ ،‬ماي‬‫ شاوقین‪ :‬کوچلی سېس و تاووشلر‬‫ شاكر‪ :‬شكر قیلگن‪ ،‬سپاسگزار‬‫ صمیمی‪ :‬بخت گه توله بیربیریگه یقین‪.‬‬‫ صيقل‪ :‬نرسه سيرتيگه‪ ،‬سطحيگه بېريلگن جال‪ ،‬ايشالو‬‫ ظرافت‪ :‬زيركليك‪ ،‬خوش طبعليك گۉزهلليك‪ ،‬ظريفليك‬‫ طبيعت‪ :‬بوتون بارليق‪ ،‬عالمده گي برچه نرسه لر‪ ،‬موجودات‬‫ عنعنه‪ :‬عصرلر آشه اوالددن اوالدگه اۉتيب کېله یاتگن عرف‪،‬‬‫عادتلر‪ ،‬رواجلر‪ ،‬اخالق لوازملری‪ ،‬قره شلر‬ ‫ عيال‪ :‬خاتین‪ ،‬زن‬‫ فردوس‪ :‬جنت نينگ اېنگ بويوك جايی‬‫ عملگه آشیريش‪ :‬بير ايشنی بجریش‬‫ عظمت‪ :‬بویوکلیک‪ ،‬اولوغوارلیک‪ ،‬ک ّته لیک‬‫ غراملیک‪ :‬خطالیک قیلیش‪.‬‬‫ غلهموس‪ :‬حریص‪ ،‬کوزی آچ‪ ،‬فتنه گر‬‫ غریب‪ :‬اوروغی یۉق‪ ،‬کمبغل‪ ،‬بیچاره‪ ،‬مسافر‬‫ فدراسيون‪ :‬بير نيچه مملكت نينگ اتحادی‪ ،‬بيرلشگن ايالتلر‬‫ فطرت‪ :‬انسان نينگ طبعتی‪ ،‬صفتی سرشت‪ ،‬طبيعت‬‫ فقر‪ :‬نادارليك‪ ،‬كمبغلليك‪ ،‬درویشليك‪ ،‬قشاقلیک‬‫ قانون چیقرووچی‪ :‬قانون توزهتهدیگن ارگان‬‫ قتله‪ :‬بوكله ماق‪ ،‬ييغماق‬‫ قرينداش‪ :‬جدی بير بۉلگن كيشيلرنينگ بيری باشقهسيگه‬‫نسبتا قوم‪ ،‬ایناغه‪ ،‬نسبی باغیلق لر‬ ‫ قرهشلی‪ :‬تېگیشلی‪ ،‬قره یدیگن‬‫ قیش‪ :‬ییل نینگ کوزدن کېین کېله دیگن ساووق فصلی‬‫ قيغو‪ :‬كلفت‪ ،‬الم‪ ،‬غم غصه‪ ،‬درد‬‫ قوينيده‪ :‬آغوشی‬‫ قهی‪ :‬سۉراق بېلگیسی‬‫ قوياش‪ :‬آفتاب‪ ،‬کون‬‫ قييش‪ .1 :‬ايشالو بيريلمه گن خام چرم ‪ 2‬اوزون چرم تسمه‪ ،‬باغيچ‬‫ قيناو‪ :‬جسمانی يا روحی عذاب‪ ،‬آزار‬‫ قرهتان‪ :‬ساوق‪ ،‬اېنگ ساوق‬‫ قورال‪ :‬اسلحه‪ ،‬سالح‬‫ قوتقريش‪ :‬نجات بېريش‬‫ قتلم‪ :‬اليه‪ ،‬بخش‪ ،‬قشر‬‫‪ -‬قوماش‪ :‬تکه‬

‫ریشه‬ ‫ تیریکچیلیک‪ :‬یشش‪ ،‬حیات کېچیریش‬‫ تولقون‪ :‬موج‪ ،‬ق ّتیق َچیقهلیب تورگن سوو‬‫ ترماق‪ :‬شاخه‪ ،‬شبکه‬‫ تینچلیک‪ :‬تینچ حالت‪ ،‬صلح‬‫ تۉغری‪ :‬خطاسیز‪ ،‬صحیح‪ ،‬درست‬‫ توغروق‪ :‬توغیش‪ ،‬فرزنده کۉریش‪ ،‬بېشیک تۉیی‪ ،‬مراسم‬‫ تینمهی آقماق‪ :‬دواملی آقیش‬‫ جالل‪ :‬بويوكليك‪ ،‬اولوغوارليك‪ ،‬شكوه عزت‬‫ جراحت‪ :‬زخم ‪ ،‬یرهلنگن جای‬‫ جوشقین‪ :‬جوش اورگن‪ ،‬موج اورگن‪ ،‬ق ّتیق تولقینلنگن‪.‬‬‫ جويه‪ :‬ميده اريغ‬‫ جرگه‪ :‬گروه‪ ،‬دسته‪ ،‬صف و حلقه‪ ،‬آدملر نینگ کته ییغینی‪ ،‬ک ّته مجلس‬‫ جمغرمه‪ .1 :‬ییغیلگن پول‪ .2 ،‬خیریه ایشلر قیلیش اوچون‬‫توزیلگن اویوشمه و ییغیلگن پولی‪.‬‬ ‫ جبرئيل(علیه السالم)‪ :‬پيغمبریميزگه الهی وحی یېتكزگن فرشته‬‫ جوماق‪ :‬تاپیشماق‪ ،‬تاپتی متل‬‫ چارلب (چارلماق)‪ :‬چقيرماق‪ ،‬دعوت قيلماق‪ ،‬مهمان قيلماق‬‫ چيت‪ :‬طرف‬‫ چاغی‪ :‬تخمين ًا‪ ،‬قريب‪ ،‬شكيللی‪ ،‬چمه سی‬‫چادر‪ :‬خیمه‪ ،‬کپه‬‫ چۉل‪ :‬دشت‪ ،‬بیابان‪ ،‬صحرا‬‫ چیقیندی‪ :‬کېرکلی قسمی اېشله تیلگندن نرسه لر چیقت‪ ،‬قالدیق‪ ،‬اعانه‬‫ چنغی‪ :‬قارده یېلیش اوچون آیاقلرگه محکم لنه دیگن بیر جفت‬‫اوزون سیلیق تخته‬ ‫ چيرای‪ :‬حسن جمال گۉزهلليك‪ ،‬كۉرك‬‫ چيت‪ :‬پخته تاله سيدن تۉقيلگن گللی رخت‬‫ چيزيق‪ :‬يازه ديگن يا يوقه ديگن نرسه لر قالديرگن اينگيچكه ايز‪ ،‬خط‬‫ چل‪ .1 :‬طريقه‪ ،‬یۉریق ‪ .2‬نيرنگ‪ ،‬حیله‬‫ چېبر‪ :‬اۉز ایشی گه ماهر خاتین‪ ،‬چېور‬‫ چېور‪ :‬کییم‪ ،‬کیچک تیکیش‪ ،‬اۉزایشی نینگ استاسی‪.‬‬‫ حب‪ :‬محبت‪ ،‬يخشي كۉریش‬‫ َحكم‪ :‬داور‪ ،‬دعوا ایشیده ایکی تمان اره سیده قضاوت قیلووچی‬‫ حیرت‪ :‬حیرانلیک‬‫ حسرت‪ :‬باغینچ‪ ،‬قتیق آرزووقیلینگن‪.‬‬‫ حکمتلی‪ :‬حکمتی بار‪ ،‬سرلی‪ ،‬دانالیک بیلن ایتلگن‪.‬‬‫ حكيم‪ :‬دانا‪ ،‬دانشمند‪ ،‬حكمت اېگه سی‬‫ خلق ارا‪ :‬خلقلر يا ملتلر اۉرته سيده گی مناسبتلرگه عايد‪ ،‬بين المللی‬‫ خۉجهيين‪ .1 :‬مالو ملکی بۉلگن ‪ .2‬نفوذلی و باشلیغ‬‫ در‪ :‬اينجو يا مرواريد نينگ ييريك توری‬‫دهر‪ :‬دنیا‪.‬‬ ‫دیموکراتیک‪ :‬مردم گه تیگیشلی بیر سیاسی نظام‬ ‫ دلكشا‪ :‬دلربا‪ ،‬كۉنگيل آچه دیگن‪ ،‬یاقیملی‬‫ دېنگيز‪ :‬اوقيانوس نينگ قوروقليككه توشگن يا قوروقليکكه‬‫ياریب كيرگن‪ ،‬سووی شور بۉلهديگن بير بۉلگی‪ ،‬بحر‬ ‫ایکی تیل لیک‪ّ ،‬‬ ‫ ذواللسانين‪ّ :‬‬‫ايکی تیلده سۉزالوچی‬ ‫ رعيت‪ :‬خلق عامه سی‪ ،‬رهبر وسر پرستی بۉلگن قوم‪ ،‬جماعت‬‫ اخلت‪ :‬كثافت‪ ،‬چیقیندیلر‬‫ رستگارليك‪ :‬نجات تاپیش‪ ،‬پرهیزگارلیک‬‫ رضوان‪ :‬بهشت‪ ،‬جنت‬‫ روح‪ .1 :‬جان‪ ،‬روان ‪ .2‬کیشی نینگ ایچکی حالتینی‪ ،‬روانی‬‫کېچینمهلرینی‪ ،‬حس تویغولرینی عکس اېتتیرووچی کیفیتی‬ ‫ رونق‪ :‬ترقی‪ ،‬یخشی‪ ،‬رواج‪ ،‬گللب يشنش‬‫‪ -‬ساغالم‪ :‬ساغ و سالمتلیک‬

‫‪114‬‬

‫ مشوره‪ :‬مصلحت‪ ،‬كېنگاش‬‫ مالحت‪ :‬گۉزهللرگه خاص يا قيملی ليك‬‫ مقابل‪ :‬يوزمه‪ -‬يوز‪ ،‬قرشی‪ ،‬روبه رو‬‫ مصلحت‪ :‬مشوره‪ ،‬بيرار ايش و اونی قندهی عملگه آشیريش باره‬‫سيدهگی اۉز ارا فكر و مالحظه‬ ‫ مسا‪ :‬آقشام‬‫ مناظره‪ :‬بيرار مسأله بۉييچه تارتیشوو‪ ،‬بحث‬‫ موزيم‪ :‬تورلی ساحهلرگه علمی طبيعی اهميتگه اېگه بۉلگن نرسه‬‫لرنی تۉپلش‪ ،‬سقلش‪ ،‬اۉرگهنيش و نمايش اېتيش بيلن شغللنه ديگن‬ ‫موسسه‬ ‫ مشرك‪ :‬خدانينگ شريكی بار دېب اۉيلهيديگن آدم‪ ،‬کۉپ خدالرگه‬‫عقیده سی بار کیشی‬ ‫ ميراث‪ .1 :‬مرحوم نينگ وارثلريگه قالگن مال‪ -‬ملكی ‪.2‬‬‫اجدادلردن اوالد لرگه قالگن علمی‪ ،‬ادبی‪ ،‬مدنی بايلیک‬ ‫ نظم‪ :‬قافیهلی و وزنلی یازوو‪ ،‬شعر‬‫ نابسامانليك‪ :‬آشفته حالليك‪ ،‬پريشانليك‬‫ نظارت‪ :‬بيرار كيشی یا نرسه نينگ احوالي‪ ،‬كوزه تيش‪ ،‬تيكشيرش‪،‬‬‫كنترول آليب باريش‬ ‫ نفوذ‪ :‬آبرولی‪ ،‬اعتبارلی‪ ،‬سلماق‪ ،‬اۉرین‬‫ نسخه‪ .1 :‬كتاب يوزيدن يازيلگن مطلب‪ ،‬يازوو‪ ،‬بيرار نرسه نينگ‬‫اصلدن آلينگن كۉچيرمه‪ ،‬كاپی‬ ‫‪ .2‬داكتر كسلگه توصيه قيلگن دوالر نامی يازيلگن كاغذ‬ ‫ نيزه‪ :‬قديمگی زمان گه اوریش قورالی‬‫ نيشتر‪ :‬تامرنی كېسيش اوچون ايشله تيله ديگن اوچی اۉتكير‬‫اسباب‬ ‫ واكسين‪ :‬معلوم بیر کسللیککه قرشی وقایه ماده سی‬‫ وايه‪ :‬كمال‬‫ هاردق‪ .1 :‬هارغين حالت‪ ،‬چرچاق ‪ 2‬دم آليش‪ ،‬آرام آليش‪،‬‬‫استراحت قيليش‬ ‫ همت‪ :‬قصد‪ ،‬اراده‪ ،‬كوچلي عزم‬‫ هيروئين‪ :‬مخدرهلر نینگ بیر توری‬‫ ياز‪ :‬ييل نينگ بهار بيلن كوز ارهسيدهگی اېنگ ايسيق فصل‪.‬‬‫ یاقتیرماق‪ :‬راحت احساس قیلیش‪ ،‬یخشی احساس قیلیش‪.‬‬‫ ياغدو‪ :‬نور‪ ،‬یاروغلیک‬‫ ياقیملی‪ .1 :‬كيشیني اۉزيگه تارته ديگن ستاره سي اېسيق‪.2 ،‬‬‫كيشيگه ياقه ديگن‪ ،‬ذوق بېره ديگن‬ ‫ يوكسلیش‪ .1 :‬بلند كۉترلیب بارماق ‪ .2‬اۉسماق‪ ،‬رواجلنماق‪،‬‬‫كمال گه اېريشماق‪ ،‬بلندبۉلماق‪ ،‬رشد و توسعه‬ ‫ ياو‪ :‬اوروش حالتيدهگی قرشی تمان‪ ،‬دشمن‬‫ يالنغاچ‪ :‬كييم كييمه گن‪ ،‬اوست باشسيز‪ ،‬كييمسيز‬‫ يوليقماق‪ .1 :‬دوچ كېلماق‪ ،‬اوچره ماق ‪ .2‬دچار بۉلماق‬‫ يومشاق‪ :‬نرم‪ ،‬ماليم‬‫ يوپقه‪ :‬نازك‪ ،‬تنک‬‫ يېنگماق‪ :‬غالب چيقماق‪ ،‬غلبه قازانماق‪ ،‬اوستون چيقماق‬‫ يپراغ‪ :‬برگ‬‫ بېللشوو‪ :‬مسابقه و مبارزه‬‫ هيلپیرهماق‪ :‬شمالده اوچیپ‪ ،‬سیلکینیب تورماق‬‫ يۉلدن ازديروچی‪ :‬تۉغری يۉلدن چيقاره ديگن‪ ،‬گمراه قيله دیگن‬‫ بويوم‪ :‬اسباب‪ -‬انجاملر‬‫ یوز‪ :‬رقمی افاده لنگن سان ‪ ،‬مقدار‪.‬‬‫ یۉلداش‪ :‬یولده‪ ،‬سفرده بیربۉلگن کیشی‪ ،‬همراه‬‫ يونغينچه‪ :‬اوتلرنينگ بير توری‪ ،‬يونغيشقه‪،‬رشقه‬‫ ياله‪ :‬شاخه‪ ،‬جاله‪ ،‬درخت شاخچهسی‬‫‪ -‬یوکسهلیش‪ :‬اوسش‪ ،‬کمال گه یتیش‪.‬‬

‫ قتله‪ :‬بار‪ ،‬نوبت‪ ،‬دفعه‪ ،‬مرتبه‬‫ قرهماق‪ :‬کۉریش اوچون کۉزینی بیرارتامانگه‪،‬‬‫نرسه گه یۉنلتیرماق کۉز‬ ‫ قوتلوغ‪ :‬بخت وبرکت کېلتیرووچی بختلی‪ ،‬مبارک‪ ،‬مقدس‪.‬‬‫ قۉشنی‪ :‬یانمه یان تورگن جایلشگن‪ ،‬بیر‪-‬بیریگه یقین‪ ،‬چیېگره داش‪.‬‬‫ قیین چیلیک‪ :‬قیین حالت‪ ،‬آغیرشرایط‬‫ كاهش‪ :‬آزه یش‬‫ كوتماق (كوتيب)‪ :‬استقبال قیلماق‪ ،‬انتظار چېکماق‬‫ كشته‪ :‬تكهده تيكيلگن هر رقم گل رسم و شكللر‬‫ كۉچمنچی‪ :‬كۉچی‬‫ كوچلی‪ .1 :‬جسمانی قوتی كۉپ‪ ،‬باقوت ‪ .2‬اقتصادی‪ ،‬مادی و‬‫باشقه جهتدن قدرتلی‬ ‫ کۉچت‪ :‬اوروغ یاقلمچه دن اۉسیب چققن و باشقه جایگه آلیب‬‫اۉتکزیله دیگن درخت‪ ،‬نهال‬ ‫ كۉكت‪ :‬یېیله دیگن تورلی اۉسیملیکلر‬‫ كوز‪ :‬ياز و قيش اۉرته سيده گی فصل‪ ،‬خزان‬‫ كۉكلم‪ :‬ييل نينگ قيش بيلن ياز اره ليغيدهگی فصل‪ ،‬بهار‬‫ کیفیت‪ :‬نرسه نینگ صفتی‪ ،‬حالتی و قنده یلیگی‬‫ کییم‪ :‬کییله دیگن تورلی متاع لردن‪ ،‬لباس‪.‬‬‫ كېسك‪ :‬الی نينگ قوريب قاتيب قالگن بۉلگی‬‫ كمال‪ .1 :‬كامل بۉلگن ‪ .2‬عيبسیز ‪ .3‬نهايت درجه‬‫ كېلهسی‪ :‬حاضردن كېينگي‪ ،‬بوندن كېين كېلهديگن‬‫ کیپریک‪ :‬کۉزقباقلری نینگ چیتیده قطارجایلشگن اوزون توکلر‪.‬‬‫ گۉزهللیک‪ :‬گۉزهل سۉزی نینگ بېلگی آتی‪ ،‬چیرایلی‪ ،‬حسن‪.‬‬‫ كېنگاش (كېنگش)‪ :‬بيرارمسأله نی حل قيليش اوچون‬‫مصلحت‪ ،‬مشوره‬ ‫ كورگان‪ :‬کییاوخان يا امير كورگان کییاوی کورگان (لقب)‬‫ كانون‪ :‬مركز‬‫ كنترول‪ :‬نظارت‬‫ كۉرستگيچ برماغی‪ :‬باش برماق دن ّ‬‫ايكينچی سی‬ ‫ كوكائين‪ :‬مخدره موادنینگ بير توری‬‫ كېلهجك‪ :‬کېلهسی‬‫ كېلوشوو‪ :‬بيرار نرسه بارهسيده اۉز ارا صحبتله شيب‪ ،‬مصلحت‬‫لشيب بير فيصلهگه كېلش‪ ،‬قرار‪ ،‬شرطنامه‬ ‫ گوهر‪ .1 :‬اصل‪ ،‬نژاد ‪ .2‬الماس‪ ،‬ياقوت فيروزه كبی ارزشلی‬‫تاش‬ ‫ للمی‪ :‬سووغاريلمهیديگن‪ ،‬ياغيندن سوو ايچهديگن‪ ،‬ديمه‬‫ مباحثه‪ :‬اۉز ارا بحثلشيش‪ ،‬بحث‪ ،‬مناظره‬‫ متفكر‪ :‬يوكسك تفكر اېگه سی‬‫ مدرسه‪ :‬دينی تعليم و تربيه بېرووچی اۉقوو مؤسسهسی‪،‬‬‫درس اوقیله دیگن جای‬ ‫ مذاكره‪ :‬بيرار مسأله بۉييچه بيراو بيلن فكر المهشيش‪،‬‬‫بحثلشيش‪ ،‬بحث يوريتيش‬ ‫ مهر‪ :‬انسان نينگ باشقه آدملرگه بۉلگن صميمی محبتی‬‫ مول‪ :‬كۉپ‬‫ موشوک‪ :‬چشقانلرنی آولهیدیگن اوی حیوانی‪ ،‬پشک‬‫ مهد‪ :‬بېشیک‬‫ ملك الكالم‪ :‬بیلیم و ادبیات‪ ،‬اینیقسه شعرگه وارد و استاد کیشی‬‫ مسيحا‪ :‬حضرت عيسی(علیه السالم) پیغمبر‬‫ معانی‪ :‬معنالر‬‫ مبتذل فلم‪ :‬ناپسند فلم‪ ،‬بازاری و بی ارزش فلم‬‫ مسند‪ :‬مقام‪ ،‬اۉلتیرگن جای‪ ،‬اۉرین‬‫ منگو‪ :‬جاويدان‪ ،‬ابدی‬‫‪ -‬دم‪ :‬نفس‬

‫‪115‬‬