Türk Mitolojisi 9786059113410

Table of contents :
3_Page_001
3_Page_002
3_Page_003
3_Page_004
3_Page_005
3_Page_006
3_Page_007
3_Page_008
3_Page_009
3_Page_010
3_Page_011
3_Page_012
3_Page_013
3_Page_014
3_Page_015
3_Page_016
3_Page_017
3_Page_018
3_Page_019
3_Page_020
3_Page_021
3_Page_022
3_Page_023
3_Page_024
3_Page_025
3_Page_026
3_Page_027
3_Page_028
3_Page_029
3_Page_030
3_Page_031
3_Page_032
3_Page_033
3_Page_034
3_Page_035
3_Page_036
3_Page_037
3_Page_038
3_Page_039
3_Page_040
3_Page_041
3_Page_042
3_Page_043
3_Page_044
3_Page_045
3_Page_046
3_Page_047
3_Page_048
3_Page_049
3_Page_050
3_Page_051
3_Page_052
3_Page_053
3_Page_054
3_Page_055
3_Page_056
3_Page_057
3_Page_058
3_Page_059
3_Page_060
3_Page_061
3_Page_062
3_Page_063
3_Page_064
3_Page_065
3_Page_066
3_Page_067
3_Page_068
3_Page_069
3_Page_070
3_Page_071
3_Page_072
3_Page_073
3_Page_074
3_Page_075
3_Page_076
3_Page_077
3_Page_078
3_Page_079
3_Page_080
3_Page_081
3_Page_082
3_Page_083
3_Page_084
3_Page_085
3_Page_086
3_Page_087
3_Page_088
3_Page_089
3_Page_090
3_Page_091
3_Page_092
3_Page_093
3_Page_094
3_Page_095
3_Page_096
3_Page_097
3_Page_098
3_Page_099
3_Page_100
3_Page_101
3_Page_102
3_Page_103
3_Page_104
3_Page_105
3_Page_106
3_Page_107
3_Page_108
3_Page_109
3_Page_110
3_Page_111
3_Page_112
3_Page_113
3_Page_114
3_Page_115
3_Page_116
3_Page_117
3_Page_118
3_Page_119
3_Page_120
3_Page_121
3_Page_122
3_Page_123
3_Page_124
3_Page_125
3_Page_126
3_Page_127
3_Page_128
3_Page_129
3_Page_130
3_Page_131
3_Page_132
3_Page_133
3_Page_134
3_Page_135
3_Page_136
3_Page_137
3_Page_138
3_Page_139
3_Page_140
3_Page_141
3_Page_142
3_Page_143
3_Page_144
3_Page_145
3_Page_146
3_Page_147
3_Page_148
3_Page_149
3_Page_150
3_Page_151
3_Page_152
3_Page_153
3_Page_154
3_Page_155
3_Page_156
3_Page_157
3_Page_158
3_Page_159
3_Page_160
3_Page_161
3_Page_162
3_Page_163
3_Page_164
3_Page_165
3_Page_166
3_Page_167
3_Page_168
3_Page_169
3_Page_170
3_Page_171
3_Page_172
3_Page_173
3_Page_174
3_Page_175
3_Page_176
3_Page_177
3_Page_178
3_Page_179
3_Page_180
3_Page_181
3_Page_182
3_Page_183
3_Page_184
3_Page_185
3_Page_186
3_Page_187
3_Page_188
3_Page_189
3_Page_190
3_Page_191
3_Page_192
3_Page_193
3_Page_194
3_Page_195
3_Page_196
3_Page_197
3_Page_198
3_Page_199
3_Page_200
3_Page_201
3_Page_202
3_Page_203
3_Page_204
3_Page_205
3_Page_206
3_Page_207
3_Page_208
3_Page_209
3_Page_210
3_Page_211
3_Page_212
3_Page_213
3_Page_214
3_Page_215
3_Page_216
3_Page_217
3_Page_218
3_Page_219
3_Page_220
3_Page_221
3_Page_222
3_Page_223
3_Page_224
3_Page_225
3_Page_226
3_Page_227
3_Page_228
3_Page_229
3_Page_230
3_Page_231
3_Page_232
3_Page_233
3_Page_234
3_Page_235
3_Page_236
3_Page_237
3_Page_238
3_Page_239
3_Page_240
3_Page_241
3_Page_242
3_Page_243
3_Page_244
3_Page_245
3_Page_246
3_Page_247
3_Page_248
3_Page_249
3_Page_250
3_Page_251
3_Page_252
3_Page_253
3_Page_254
3_Page_255
3_Page_256
3_Page_257
3_Page_258
3_Page_259
3_Page_260
3_Page_261
3_Page_262
3_Page_263
3_Page_264
3_Page_265
3_Page_266
3_Page_267
3_Page_268
3_Page_269
3_Page_270
3_Page_271
3_Page_272
3_Page_273
3_Page_274
3_Page_275
3_Page_276
3_Page_277
3_Page_278
3_Page_279
3_Page_280
3_Page_281
3_Page_282
3_Page_283
3_Page_284
3_Page_285
3_Page_286
3_Page_287
3_Page_288
3_Page_289
3_Page_290
3_Page_291
3_Page_292
3_Page_293
3_Page_294
3_Page_295
3_Page_296
3_Page_297
3_Page_298
3_Page_299
3_Page_300
3_Page_301
3_Page_302
3_Page_303
3_Page_304
3_Page_305
3_Page_306
3_Page_307
3_Page_308
3_Page_309
3_Page_310
3_Page_311
3_Page_312
3_Page_313
3_Page_314
3_Page_315
3_Page_316
3_Page_317
3_Page_318
3_Page_319
3_Page_320
3_Page_321
3_Page_322
3_Page_323
3_Page_324
3_Page_325
3_Page_326
3_Page_327
3_Page_328
3_Page_329
3_Page_330
3_Page_331
3_Page_332
3_Page_333
3_Page_334
3_Page_335
3_Page_336
3_Page_337
3_Page_338
3_Page_339
3_Page_340
3_Page_341
3_Page_342
3_Page_343
3_Page_344
3_Page_345
3_Page_346
3_Page_347
3_Page_348
3_Page_349
3_Page_350
3_Page_351
3_Page_352
3_Page_353
3_Page_354
3_Page_355
3_Page_356
Blank Page
Blank Page
Boş Sayfa
Boş Sayfa

Citation preview

Mitolojisiz bir halk, mitsiz bir ülke olmaz.

BAHATTiN USLU

• •

TURK •

•

•

MITOLOJISI

BAHATTİN USLU

İÇİNDEKİLER Türk Mitolojisi Tabiat Kültleri Türk Mitolojisi'nde Kuşlar Türk Mitolojisi'nde Anne � Hayvan Ata/Ana Ağaç Ata/Ana Dağ Ata/Ana Babasız Türeme Yakut Tanrıları Ana Maygıl, Akene Umay Albıs, Al Karısı Ateş, Ocak Ruhu Türk Mitolojisi'nde Su Kültü veya Da Taşı Türk Mitolojisi'ne Göre Güneş, Ay Ve Yıldızlar Güneş "Güneşin Oluşu"yla İlgili Efsaneler Ay Aydan Türeyen Türk Soyları Yıldızlar Yıldız Bilgisi, Zaman ve Yönler İçin Önemliydi. Kutup Yıldızı Eski Türklerde Kurban Kanlı Kurbanlar Bazı Küldere Bağlı Olarak Kesilen/Sunulan Kurbanlar

................ . . . ............ ............................. ...................

9

........ ....... .. . . .... .................. ......... ..............................

ıı

............. . ........................ ..................... .

2ı

.. .... .. ...................... ................. .............

27

. ........ .... . . ........ ....... .............. .. ........ ......................

36

................. ... ..... .... . ......... ......... ...... .. ..... ............. .... ...

39

.................. ... ........ ... .................... .......... ....................

41

... ........ ... . ........ ..... .. ..................................... ...........

42

............... . .................................. ..... .... ..... ..... .. ........

43

...... ................... .. ...... .... . .. ........... ........ . .... ........

43

......... ....... ............ ... . ..... ....... . ... .................. ...... ... .......... .. ........

44

............... . .................... ............................. ..............

45

... ................................................. .. ......... ......... ....

49

.......... . ............ .........

50

........... . ......... .. .

64

.............................. . ..... ....... . ..... ............................ .... . ............

64

...... ......... .. .......... .................

66

.....................................................................................................

69

.... ...... ...... ..... ........ .................. .........

70

. ................................ .............................. ........... .................

71

....... . ...............

71

.......... ....... . ................... .......... .... ........... .. .. ................

73

.......... ........................................ .......... .....

74

........ .... . . . .. .................... .. ... .. .... ............. ................

76

...........

79

6

Türk Mitolojisi

Türk Destanları. . . . . . . . .. 8ı İslamiyet'ten Önceki Türk Destanları. . . .. . . . 82 Yaratılış Destanı. . .. . .. . . . .. .. . .. . . . . 82 Alp Er 1\ınga (Tonga) Destanı . . .. . .. .. . .. . 84 Şu Destanı . .. . . ... . . 88 Oğuz Kağan Destanı . .. . . .. . . . . 92 Oğuz Kağan Destanı'nın İçeriği .. .. . . . .... . . . 94 Bozkurt Destanı. .. . . ... ... .... . . . . . . . 98 Ergenekon Destanı .. . . . .. . . . . . . 99 Efsanenin Sadeleşmiş Özet Hali . .. . ı 00 Uygur Destanlan . .. . .. . . . .. . .. . . .. . ıo3 Türeyiş Destanı . . . .. .... .. . . . . . . . . . .... . .. ı 04 Göç Destanı . . . . . .. . . ı OS Çin Kaynaklarına Göre Göç Destanı . . . ı os Han Orba Destanı . . .. . . . . . .. . . . .. . . . ... . .. . .. ı o7 Han Orba Destanı'nın Özeti. . . . .. . . .. . .. . . ı o8 Türklerde Kurt Motifi . .. . . . . . . ıı2 Türk Mitolojisi'nde Ruhlar Doğanın Sahibi Olan Ruhlar . . ı ı S Yeraltı Ruhları . . . . .. .. . . . ... . . . ..... .. .... . . . . . . .. . .. ı ı 7 Doğum v e Ölüm Ruhtan . ... . . . . .. .. . . . . . . . ıı9 Türk Mitolojisi'nde Hayat Ağacı . . . ı 20 Hayat Ağacı ve Kartal . .. . . . . . . . . ı 23 Hayat Ağacı ve Bilgi Ağacı .. . . . . ... .. . . . . . . . . 125 Kayın Ağacı . .. . .. .. . . . .. . .. . . . .. . .. . .. ı26 Şamanizm 127 Şamanın (Kam'ın) Özellikleri... .. . . Bl Mitoloji, Din Ve Ritüel Ilişkisi... .................................................. 133 Türk Mitolojisi'yle Diğer Mitolojiler .. . . . . . 139 Arasındaki Benzerlikler Ve Farklar . .. .. 139 Türk Mitolojisi'nde Yaratılış . . . . . . . . . 139 Yunan Mitolojisi'nde Yaratılış .. . . . .. . . . . . l39 Sümer Mitolojisi'nde Yaratılış . . . . . . . . . . . 140 Çin Mitolojisinde Yaratılış . . . . ı40 Okyanusya-Avustralya Mitolojisi'nde Yaratılış . . l40 Lilith ve Türk Mitolojisi'nde Albastı (Alkarısı) . . . . . . 141 İskandinav Mitolojisi'nin Kökenindeki Türk Mitolojisi... . 143 Tanrı Odin'in Türk Kökeni Hakkında Iddialar . . 148 İskandinav Mitolojisi'nin Yaşam Ağacı: Y ggdrasil... ................. ISO İskandinav Mitolojisi'nin Diğer Ögeleri Ve .

. . ........ .. ..... ........... . . ................. ..

..

... ..... ........ ..

..

.......

. .

. . ... .

..

.

........... .

. .... . ......

.....

. ........ ...... .

...... .. ... ..

... ... ..... .. .

....... .... . .. . ..

.

....

.. . .... . . .. . . .... ... . .. .... .. ....... . . . . . . ..... ....................

......... . .. .

.. .

... . ..

.

. ... ....

.. .

...

. .... .. ... .........

..

.... .... ... ... ...

..... .. . .

. ...

.

......... ....... ... ....

...... ..... ..

. .. . .

... .... .. ................... .

.

... .

...

....

..... . ...... . .

....... . ... . .....

.

..

.

.. .

. ..... . . . .....

... . ........... ...... .... ... .. ..... . . .....

..

.

.... .

.

.... .. .... . .. . .

.......

... ...

.........

.

... ....... . ..

.............. .

.

. ...

........... . .

. ...

..

.

........ .. ...... .. .. ... .. .

.. .... .

.......... ...... .... .... .. ..........

.

.. .

.. .... ..

. .................. ....

..

.. ...... ... ... .. .

.

. . . ......

.. ... ..

.... ....

.

.. ....

.. ..... . ..... .......... ... ...

.

..

..

..

. ...

..

.. ...

...

..

.

. ..

.

.

..... .... .

... ....

.

..

.. ........ ..

. ... . . .. .. ...... .... .......

.

..

.

.... . .

...

..

. .

..

.... .

.. .

.

.

.

. ..

..

.

. ... . .. ...

..

...

. ...........

.

.

...

.

.... ..

.

..

..

...

.

. ..

. ... ..

..

.

..

. .....

.....

.

.

....

..

.

. .....

... ........ . ..... ...... .. .... . . .... .. ..... ....

... . .... ....... . . .... .. .. ..... ..... .. .... .....

. .. . ...... .

. ...... .

. ..

. ..

.. .. ... . ...... .... ... ..... .

. ...

.

.

..

..

..

... ...

.

.

......

.......................................................................................

..... . . . ... .......... ...... .......... ..... .....

....

.....

............. ..

... .

..... ..

....... . .. ............. .. . .........

. ...... .. ..

.

.. ........ . ....... ...

...... . ..

.... .... .

.

... .

...

......

..

..

.....

.... . ...... . . .

.. ... .....

.

......

....

. ........ .. .. .... . . .... ....

.

.

.. ... ........ .... ............... ..... . .......... . .... ..

.. ......... .

.......... ..

. . .... .... ... ....

..

... ... .

... ... .... ......

. .. ....

7

Bahattin Uslu

Olası Türk Mitolojisi Kökenieri . . . .. . .. ... . 152 "Na'vi"ler Türk Mü? ... . . .... . . .. . . .. . . . .. . 155 Yerle Göğü Birleştiren Ağaç Türklerde Göğün Direği Olan Hayat Ağacı 155 Dedem Korkut'un Ağaca Seslenişi... ........................................... 157 Na'viler ve Turkler . .. .. . . . . . . . . . .. . . 158 Na'vi Klanı ve Türk Klanları . . . . . . . .. ... 158 İnsan Merkezli Dünya-Doğa Merkezli Dünya . . . . . . 159 Turk Mitolojisi'nde Geçen Kişiler, Kavramlar, Tanrılar . . 161 Rüzg�rlar 357 Kaynakça . . . . ... . . . . .. . . .. . 359 . ...... . .....

. . ...

. ....

.

....... ... ......

...... ..

..... ..

....

.. .........

... ..... .. ......

........ ......... . . .... ............ ... . ....

...... ......... .... ........ ...

. ....

.

. .

.. ... .

........

......... ..... . . .. ..

... .. ....

........................................................................................

...... . . ......... .

..... . . .................... ............

.. .......

....

9

TÜRK MİTOLOJİSİ Mitolojisiz bir halk, mitsiz bir ülke olmaz. Sözel ve sanatsal, halk kültürü her zaman kendi içinde mitolojinin en derin izlerini taşır. Arkaik mitolojik efsanelerden başlayarak büyülü öyküler, tören folkloru ve bilmeeelere kadar tüm halk kültürü türlerinin kaynağı mitolojidir. Mitoloji, milli kültür ve etnik-kültürel değerlerin doğ­ ru anlaşılması bakımından ilk kaynaktır. Bir semboller bilimi olup mistik anlamlar içeren mitoloji, milli-geleneksel kültürün kaynağı ve tarihsel olarak en eski şeklidir. Onun sembolleri sözleridir. İlk felsefi sistemler bile kaynağını mitolojiden alırlar. İlk inanış sistemleri ça­ ğında yaratılmış sözler yaşadıkça, mitolojinin kuralları çerçevesinde yaşanır, düşünülür ve davranılır. Geleneksel düşünce ve davranış şe­ killerinin temelini de bu kurallar oluşturur. Mitoloji bütün semavi dinlerin de kutsal bilinen yazısının kaynağını oluşturmuştur. Mit­ te, insan uygarlığının ilk bilgileri ve ilk dini inanışları yansımasını bulur. Mitte kavrayış anlayışı, geleneksel anlamıyla anlaşılan bilgi kazanmak değil, bir dünya görüşüdür. Böylece mit konularında, in­ sanın kendi kendini kavrayışının çeşitli şekilleri kendi ifadesini bu­ lur. Milletleri millet yapan bir dizi etmenlerin başında mitolojinin gelmesi, onun gizli bilgi kaynağı, eski insanın düşünce tarzı olmasın­ dan ve kendini yaşadığı dünyada bulmasından dolayıdır. Mitolojik şuurun ürünü olan mitler, her milletin milli kültürünün temeli, mil­ li bilincinin özüdür. Bu bağlamda mitolojik öğeler zamanla değişir, ancak tamamen kaybolup gitmez. Bu bilincin farkında olmayan Batı dünyası uzun zaman mitolojiyi yalnız Yunan ve Roma Mitolojileri bağlamında düşünmüş, kendi kültür çevresini bu mitolojik sistem dahilinde kurmuştur. Medeni dünya ve vahşi dünya ayırımı kültür-

10

Türk Mitolojisi

lerin yüksek ve aşağı diye ikiye ayrılmasına neden olmuş, mitoloji bir dizi kültürel öğeler gibi yalnız medeni dünyaya, yüksek kültür taşıyıcılarına ait olarak görülmüştür. Teoriler de bunu desteklemiş, medeni dünyanın dışındaki kavimlerin mitolojik olguları hiçe sayıl­ mıştır. Türk Mitolojisi de uzun zaman bakir bir alan olarak kalmış, yalnız 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra araştırma konusu olmuş­ tur. Oysa yazılı belgelerin kısıtlı olmasına bakmaksızın Türklerin halen de canlı olan mitolojik olguları vardır; ki Batı dünyası bunu çoktan kaybetmiştir. Folklor düşüncesinde varlığını sürdüren ve Şa­ manist öğelerde mevcut olan Türk Mitolojisi özelliği ve zenginliğiyle diğer halkların mitolojilerinden ayrılmaktadır. Mitoloji eski insanın eğitim sistemi olarak kabul edilebilir. Doğa ve toplumdaki olaylar insanı eğiterek onu hayata hazırlayan birer fel­ sefi kanıtlar rolünde meydana çıkar. Bu manada mitoloji gerçekliğin yansıması gibi anlam belli eden mitolojik bilgilere dönüşmüş du­ rumdadır. Demek ki mitoloji olayları değil, olayların meydana çıkma sebeplerini açıklar, reel dünyanın resmini çizmez ama bu dünyanın simgelerle algılanmasını sağlar. Mitler tarih öncesi dönemlerde oluş­ tuğu için onların izlerini bulmak, aslına ulaşmak, hatta hangi millete ait olduğunu belirlemek araştırıcılar için oldukça wrdur. Mitlerin en belirleyici özelliği inançla ilgili olmasıdır. Belki de bu yönü mitle­ rin yok olmamasını, günümüze kadar taşınmasını sağlamıştır. Mi­ tolojide tabiat külderiyle ilgili inançların araştırılması karmaşık bir konudur. Konunun karmaşıklığı her nesneden önce soruna değişik yönden yaklaşım olanaklarıyla belirlenir. Tabiat mitolojik düşün­ cenin konusunu ve içeriğini oluşturur. Türk Mitolojisi'ndeki tabiat kültleriyle ilgili çok değişik inanç biçimleriyle karşılaşmaktayız. Türk mitolojisi'yle ilgili ilk araştırmalarda bulunanların yaban­ cılar olduğu bilinmektedir. İlk olarak Çin kaynaklarından Türk Mi­ tolojisi ve tarihiyle ilgili önemli bilgileri Rusçaya aktaran papaz İ. Biçurin olmuştur.

i. Biçurin'in üç ciltten ibaret eserinde yaratılış mit­

lerinin daha kapsamlı yer aldığı görülmektedir. Türk Mitolojisi'yle il-

ll

Bahattin Uslu

gili Rusça kaynaklar içerisinde W. Radloff, G. Potanin, Y. Pekarski, N. Dırenkova, V. Jirmunskiy, L. Gumilyov,

Ç, Velihanov,

i. Stebleva, O.

Freydenberg, V. Propp, A. Losev, S. Tokarev, Y. Meletinskiy ve çok sayıda yazarın Türk halklarının eski ve geleneksel dünya görüşle­ riyle ilgili meseleleri bu veya diğer şekilde ortaya çıkaran kıymetli eserleri vardır. Bu açıdan A . Divayev'in etnografık makaleleri, Yakut Şamanizmine dair G. Ksenofontov'un malzemeleri Sibirya'nınTürk halklarının geleneksel dünya görüşleri hakkında bilgi vermektedir. Avrupa