Türk Dili nin Beş Bin Yılı , Anadolu da On Bin Yıl 975-96037-2-1

Table of contents :
0-1.jpg......Page 1
0-2.jpg......Page 2
0-3.jpg......Page 3
0-4.jpg......Page 4
0-5.jpg......Page 5
1.jpg......Page 6
2.jpg......Page 7
4.jpg......Page 8
6.jpg......Page 9
8.jpg......Page 10
10.jpg......Page 11
12.jpg......Page 12
14.jpg......Page 13
16.jpg......Page 14
18.jpg......Page 15
20.jpg......Page 16
22.jpg......Page 17
24.jpg......Page 18
26.jpg......Page 19
28.jpg......Page 20
30.jpg......Page 21
32.jpg......Page 22
34.jpg......Page 23
36.jpg......Page 24
38.jpg......Page 25
40.jpg......Page 26
42.jpg......Page 27
44.jpg......Page 28
46.jpg......Page 29
48.jpg......Page 30
50.jpg......Page 31
52.jpg......Page 32
54.jpg......Page 33
56.jpg......Page 34
58.jpg......Page 35
60.jpg......Page 36
62.jpg......Page 37
64.jpg......Page 38
66.jpg......Page 39
68.jpg......Page 40
70.jpg......Page 41
72.jpg......Page 42
74.jpg......Page 43
76.jpg......Page 44
78.jpg......Page 45
80.jpg......Page 46
82.jpg......Page 47
84.jpg......Page 48
86.jpg......Page 49
88.jpg......Page 50
90.jpg......Page 51
92.jpg......Page 52
94.jpg......Page 53
96.jpg......Page 54
98.jpg......Page 55
100.jpg......Page 56
102.jpg......Page 57
104.jpg......Page 58
106.jpg......Page 59
108.jpg......Page 60
110.jpg......Page 61
112.jpg......Page 62
114.jpg......Page 63
116.jpg......Page 64
118.jpg......Page 65
120.jpg......Page 66
122.jpg......Page 67
124.jpg......Page 68
126.jpg......Page 69
128.jpg......Page 70
130.jpg......Page 71
132.jpg......Page 72
134.jpg......Page 73
136.jpg......Page 74
138.jpg......Page 75
140.jpg......Page 76
142.jpg......Page 77
144.jpg......Page 78
146.jpg......Page 79
148.jpg......Page 80
150.jpg......Page 81
152.jpg......Page 82
154.jpg......Page 83
156.jpg......Page 84
158.jpg......Page 85
160.jpg......Page 86
162.jpg......Page 87
164.jpg......Page 88
166.jpg......Page 89
168.jpg......Page 90
170.jpg......Page 91
172.jpg......Page 92
174.jpg......Page 93
176.jpg......Page 94
178.jpg......Page 95
180.jpg......Page 96
182.jpg......Page 97
184.jpg......Page 98
186.jpg......Page 99
188.jpg......Page 100
190.jpg......Page 101
192.jpg......Page 102
194.jpg......Page 103
196.jpg......Page 104
198.jpg......Page 105
200.jpg......Page 106
202.jpg......Page 107
204.jpg......Page 108
206.jpg......Page 109
208.jpg......Page 110
210.jpg......Page 111
212.jpg......Page 112
214.jpg......Page 113
216.jpg......Page 114
218.jpg......Page 115
220.jpg......Page 116
222.jpg......Page 117
224.jpg......Page 118
226.jpg......Page 119
228.jpg......Page 120
230.jpg......Page 121
232.jpg......Page 122
234.jpg......Page 123
236.jpg......Page 124
238.jpg......Page 125
240.jpg......Page 126
242.jpg......Page 127
244.jpg......Page 128
246.jpg......Page 129
248.jpg......Page 130
250.jpg......Page 131
252.jpg......Page 132
254.jpg......Page 133
256.jpg......Page 134
258.jpg......Page 135
260.jpg......Page 136
262.jpg......Page 137
264.jpg......Page 138
266.jpg......Page 139
268.jpg......Page 140
270.jpg......Page 141
272.jpg......Page 142
274.jpg......Page 143
276.jpg......Page 144
278.jpg......Page 145
280.jpg......Page 146
282.jpg......Page 147
284.jpg......Page 148
286.jpg......Page 149
288.jpg......Page 150
290.jpg......Page 151
292.jpg......Page 152
294.jpg......Page 153
296.jpg......Page 154
298.jpg......Page 155
300.jpg......Page 156
302.jpg......Page 157
304.jpg......Page 158
306.jpg......Page 159
308.jpg......Page 160
310.jpg......Page 161
312.jpg......Page 162
314.jpg......Page 163
316.jpg......Page 164
318.jpg......Page 165
320.jpg......Page 166
322.jpg......Page 167
324.jpg......Page 168
326.jpg......Page 169
328.jpg......Page 170
330.jpg......Page 171
332.jpg......Page 172
334.jpg......Page 173
336.jpg......Page 174
338.jpg......Page 175
340.jpg......Page 176
342.jpg......Page 177
344.jpg......Page 178
346.jpg......Page 179
348.jpg......Page 180
350.jpg......Page 181
352.jpg......Page 182
354.jpg......Page 183
356.jpg......Page 184
358.jpg......Page 185
360.jpg......Page 186
362.jpg......Page 187
364.jpg......Page 188
366.jpg......Page 189
368.jpg......Page 190
370.jpg......Page 191
372.jpg......Page 192
374.jpg......Page 193
376.jpg......Page 194
378.jpg......Page 195
380.jpg......Page 196
382.jpg......Page 197
384.jpg......Page 198
386.jpg......Page 199
388.jpg......Page 200
390.jpg......Page 201
392.jpg......Page 202
394.jpg......Page 203
396.jpg......Page 204
398.jpg......Page 205
400.jpg......Page 206
402.jpg......Page 207
404.jpg......Page 208
406.jpg......Page 209
408.jpg......Page 210
410.jpg......Page 211
412.jpg......Page 212
414.jpg......Page 213
416.jpg......Page 214
418.jpg......Page 215
420.jpg......Page 216
422.jpg......Page 217
424.jpg......Page 218
426.jpg......Page 219
428.jpg......Page 220
430.jpg......Page 221
432.jpg......Page 222
434.jpg......Page 223
436.jpg......Page 224
438.jpg......Page 225
440.jpg......Page 226
442.jpg......Page 227
444.jpg......Page 228
446.jpg......Page 229
448.jpg......Page 230
450.jpg......Page 231
452.jpg......Page 232
454.jpg......Page 233
456.jpg......Page 234
458.jpg......Page 235
460.jpg......Page 236
462.jpg......Page 237
464.jpg......Page 238
466.jpg......Page 239
468.jpg......Page 240
470.jpg......Page 241
472.jpg......Page 242
474.jpg......Page 243
476.jpg......Page 244
478.jpg......Page 245
480.jpg......Page 246
482.jpg......Page 247
484.jpg......Page 248
486.jpg......Page 249
488.jpg......Page 250
490.jpg......Page 251
492.jpg......Page 252
494.jpg......Page 253
496.jpg......Page 254
498.jpg......Page 255
500.jpg......Page 256
502.jpg......Page 257
504.jpg......Page 258
506.jpg......Page 259
508.jpg......Page 260
510.jpg......Page 261
512.jpg......Page 262
514.jpg......Page 263
516.jpg......Page 264
518.jpg......Page 265
520.jpg......Page 266
522.jpg......Page 267
524.jpg......Page 268
526.jpg......Page 269
528.jpg......Page 270
530.jpg......Page 271
532.jpg......Page 272
534.jpg......Page 273
536.jpg......Page 274
538.jpg......Page 275
540.jpg......Page 276
542.jpg......Page 277
544.jpg......Page 278
546.jpg......Page 279
548.jpg......Page 280
550.jpg......Page 281
552.jpg......Page 282
554.jpg......Page 283
556.jpg......Page 284
558.jpg......Page 285
560.jpg......Page 286
562.jpg......Page 287

Citation preview

o-1

A N A D O L U' D A O N B İN Y 1 L · · - - - -------------------------

Türk Dili' nin Beş Bin Yılı SELAHİ DİKER

Eski Kayıp Dillerin Çözümü E t r ü s k ç e, İ s k i t ç e, F r i g c e, L i k y a d i 1 i, E t i c e, H u r i c e, U r a r t u c a, S u m e r c e, A k m e n E 1a m c a s ı v e A r a m c a s ı, P a r t ç a, vb.

a

r

İZMİR

O ·-

-

'2. İÇİNDEKİLER

Co_pyright 2000

RESİM LİSTESİ

Yayın Hakları

KISALTMALAR ÖNSÖZ

SELAHİ DİKER

vıı vııı ıx

GiRİŞ Bu kitap, müsaade a/mmadıkça tamamen, kısmen veya değiştirilerek iktibas edilemez

ı-

l

2

TÜRKÇENİN ESASLARI GÖKTÜRK YAZITLARININ YENİDEN TEFSİRİ İPEK YOLU ÜZERİNDE YENt BiR BUDDİST-TORK DEVLETIN1N DC>Guşu

ôn Kapak: İki pars gösteren bir Etrüsk mezar resmi; M.0 . 6. }11Zyıl (Mııssimo Pallottino, La Peinture Etrıısque, Editions d'art Albert Sk.ira, Gene\Te, 1952)

3 4 5

6

HORASANLILAR VE TÜRKLER

7 8 9

iSKiTLER VE DİLLERİ GÜNEY KARADENİZ HALKLARI ETRÜSK DİLİNİN ÇÖZüMÜ

ÇİÇEK AŞISININ İCADI

İlk Baskı, Mart, 2000

10 1 1

11

( 1

ı

İSTEME ADRESİ

52-72 Sokak, No. 37/6, Güzelyalı, İzmir 35350 Tel/Fax: (90) 0.232.2859758; Tel: 0.232.2246956; Tel: 0.532.3828695 Baskı:

•

Oral Matbaası, İzmir

XIII. YÜZYIL MOGOL DİLİ MOGOLLARIN GİZLİ TARtHI MARCO POLONUN TARTAR'LARI

Arka Kapak: Bir Orta Anadolu mezarından çıkarılan boyalı iki pars röliyefi; M.ô. 6000 (Foto: Mrs."Mellaart, Kitap: Jarnes Mellaart, Earliest Civilizatio11s of tlıe Near Eası, Thames & Hudson, London, 1965)

ISBN 975-96037-2-1

TUN-HUANG Y AZffLARI ÇUVAŞ DİLİ MACAR VE FİN DİLLERİ

12 13 14 15 16 17 18

19 20 21

ETRÜSK SAYILARI PERUGIA ClPPUS YAZITI TRUV ALILAR, GİRİTLİLER, VE KARYALILAR ll.JRYALILAR

FRİGY A VE LYDİA DİLLERİNİN ÇöZüMÜ

TARKONDEMOSMÜHÜRÜ LİDYA YAZIT! LE:MNOS YAZIT! LİKYA DİLİNİN ÇÖZÜMÜ

PELASGLAR - OGUR TÜRKLERİ ETİ (HİTİT-HATTİ) DİLİ

HURIULER VE DİLLERİ URARTU DİLİNİN ÇÖZÜMÜ SUMER DİLİNİN ÇÖZÜMÜ SUMER-BABİL DİLLERİ

ARAMILER VE DİLLERİ AKAMEN (AKAMANIŞ) ARAMCASININ ÇÖZüMü AKAMEN (AKAMANIŞ) ELAMCASININ ÇÖZüMü v

7 10 10 19 25 30 35 38 46 64 91 102 115 124 128 135 151 161 167 168 174 175 182 187 195 211 218 224 270 287 303 333

o-3 TÜRK DİLİ'N!N BEŞ BlN YILI

VI

22 23 24 25 26 27 28 29 30

PERSLER VE MEDLER . PONTUS, KAP ADOKYA, VE KOMMAGENE KRALLIKLARI PART DİLİNİN ÇÖZÜMÜ ISIK Y AZITJNIN ÇÖZÜMÜ ÇİNLİ SEYYAHLAR VE SEMAVf TÜRl-ie II. 7 . .Karahanlılar,_ daha.Müslüman olmadJklan zamanda, 'kafır Türkler' olarak dalıa yeni Müslüman olmuş Saınanıler'le muharebelerde bulundular. ,Btınlar arasında Taf.oaç (Taboaç) Kağan yahut diğer ismi ile Ogulçak Kadir Han (893) vardı. Bu hakanlar, herhalde kıs~en Maruheist veya Budist idiler. Göktürklerin bir devamı olan Uygur step imparatorhıı'Su 840 yılında ortadan kaldırılınca, Uygurlar güneye, Turfan, Tarım ve Kansu havzalarına çekildiler ve oradaki eski medeniyeti devam ettirdiler. Karahruılılar ela aynı zamanda Batı Türkistan'da

GÖKTÜRK YJ\ZITLARfNIN YENİDEN TEFSİRİ

TÜRK D!L1'NtN BEŞ BİN YILI

14

Aynı Tabgaç kelimesi 11. yüzyılda yaşayan Mahmut Kaşgarl için de hala "doğulu bir Türk" 'anlamını taşıyordu. 'Kıtay' (Çin) ve · Tawgaf (Maçin), Kaşgarl tarafından Avrasya'nın öz Türk~e konuşan 20 topl~lug~

arasında sırasıyla 19. ve 20. millet olarak gösterılıyordu. ~eza: ~şagıdakı ifadesinden anlaşılacağı üzere, Çin için Tat "yabancı" kelımesını de kul-

15

Bölüm 5'te yapılmı ştır. Diğer bir Tabgaç adı ~eya ünvanı olan Tutuk kelimesi ise Türkçe gramer sentaksını da ıçeren Türkçe bir kelimedir. Ebülgazi'nin O$~ızna~1e'sinde, Tutuk, Yafes' in oğlu 'Türk'ün dört oğlundan birinin adıdır (dıger!erı. Hakal. ~Çigi~?), Barsacar. ve Amlak). Türk ölürken yerine Tutuk un ~c~.mesını. vasıyct etmişti (ÖgTM 377). Mahmut Kaşgari Tutuk k.elımcsını urkçe bır şahı s adı olarak verir (DLT IV, 855). Altaylar bölgesın de, Yynısey yazıtlarında da Külüg Tutuk, Künç Tutuk, Çekül Tutuk gibi adl~ra rastlanır (OrkETY lll). Tutuk kel imesi Türkçede bir kaç anlama gclır: tutugltutuk "rehi.n, tutulan kimse" (DLT) ki tut- "tutmak" fiilinden T~rkç.e .~ıfat/isim yapan -uk eki ile türetilmiştir. 'Keza, tutuk "enenmiş, iğdi~ edılmış anlamına da gelir (DLT I, 280); ve tutug "efsun büvü tutmas ı" (DLT I, 373), "sihir, büyü" (REDH; KT) . ' , Tutu~ adını içeren T abgaç adlan Türkçedir: Bukag Tutuk veya Bukıg Tutuk. kı yazıtlarda Bukg Tutk (BK:S l O) olarak yazılm ıştır. Kelime, Türkçe bukag(u) "kelepçe, köstek, pıranga, zincir" (DLT; REDH) veya bukıglbu!at~?. "bükük" veya bukuk "çiçek tomurcuğu" (DLT; UYG) anlamlarına g~le?ılır. ~oş~ !utuk (Kt:N 1), ki Türkçe koşu veya koşa "çift, çifte, h~rh~.ngı bır şey ı ~ yıftı, eşi, yedeğ i" (f?.LT); Ong Tutuk (BK:E25, Kt:E3 l) 11 ~ı ~urk~~ ong ı yı, bol, b~reket~!" (UlDKT 61), "salim" (ÇaTL 113/4); selamet (ÇaTL 119/43); 1 kolay (DLT) anlamlarını taşır. Ong kelimesi dah~ det~y.lı olar~k Bölüm S'tc (7. Hal) incelenmiştir. Aşağıda 5. Hal'de te~cu ı~esın ı yaptıgımız Tun-huang'da bu l unmuş ve muhakkak ki bir Tabgaç 1 Turk u tarafından kaleme alınmış yazıt'ta bu Tabgaç adlarından birçoğunu

:'f

lan mıştır:

"Tawgaç, Türklerden bir bölüktür.. .. '1:'~t. Tawgaç' denir'. "fYaba~cı , Çinli) ve Uygur'' dernektir; ' Tat'tır, "Çınlı'-d~r. Bu (U.ygu~) Ta"~'~aç tır. (İslam ülkelerinde) ' Tat Tawgaç' sözünde, Tat' kelıınesınden Farslı'/ \ar," 'Tawgaç' kelimesinden de "Türkler" murad edilir" (DLT I, 453454). "'Tat Tawgaç' derler ki ' Çinli ve Uygur' demektir" (DLT II, 280).

Kaşgarl'den iki asır sonra, Cengiz (Çing~z) .Han .zamanın.da bile Tabgaç (Tamghach) ifadesi, Müslüman-Tür)< tanhçı ~ınhac. ~ır~e tarafınd.an Tabaqat-i Nasiri adlı eserinde, bir Türk Devletı olan Ikıncı Kıtay (Kın) Krallığı için kullanılı yordu : "Onun (Çingiz Han'ın) babası, Tatar Tcmuçi~, di~er a~~yı.~_ !uğrul, ... Moğol kavimlerinin reisi idi. O ve dığcr bır Turk8 buyugu, Tabgaç (Tamghach) kralı Altan Han (Altın Kral)'a tabi idiler ... Tabgaçlar'da Türkçe ve Yabancı isimler

Yazıtlarda geçen Tabgaç adları arasında Çinlil~rle olan uzu.~ tcm~slan sonucu alınmış olan bazı şahıs isimleri arasında bılhassa Scngun (Tsıan~­ kün "general") kelimesi mevcuttur: Çaça Sengii~ (Kt:E?~), Çang Sengun (Kt:N 13), ve Lisiin Tay Sengı:in (BK:~ ı. ı) gıbı. Son .~sımde. geç.e~ Tay ("yavru at") saf Türkçe bir kelıme olabılır. Hatta Sengun kelım~~ ının d~, daha önceden Hunlardan veya Tabgaç Türklerınden alınmış, Turkçe bır kelime olması mümkündür: Sengiin veya Sen-kiin > 'sen-kün Mac. ôı(a)lour(a) "saat, vakit" Fin. vuoro "zaman, · zaman dilimi," O. Türkçe ogıır "zaman, vakit" (DLT), < Ana Türkçe *oguf! > E-0 Türkçe ilrf/öd (Mac. idö) "zaman; mevsim, hava" (ErOA; DLT)]. Keza bkz: idö, ôra. kovin (Fince) çok, köp [E-0 Türkçe kopun/köpün "hepsi, bütün" (ErOA: Ty lmnıyordu

l:G9)]. köz (Macarca) arasında [Fin. keski "orta," kesken "arasında" · Türkce keski/kesgü "kesecek şey: bir bıÇak" (kes- fiilinden)] . kutta (Fince) altın [TUrkçe altın/altan (Çuv. ılıtm) < Ana Türkçe *(h)altııı: altın, anlamı muhtemelen " kızıl ruh," ve aftan "kızıl-şafak; altın renkli şafak. " Kelimenin orijininin Almanca goldlgolden olması mümkünse de, gold kelimesinin genellikle Eski lrıgilizce geolu "san" kelimesinden çıldığına iıuınılınaktadır (Webs). Asıl altın kelimesine tekablti eden kelimenin ise, güney Hinl-A vrupa gurubu tarafından kullaıuldığı görülür: Sanskritçe sııvarııa, Lal. auı(um), Fr. or, Farsça zer, ve Gk. lıi·ees(os), ki hepsi fonetik bakundan uyum içindedirler]. kuusi (Fince) altı (kuusi < huuşi < haşşi