The Cartulary of Countess Blanche of Champagne 9781442697508

The 443 letters contained in the cartulary deal with practical matters of governance such as homages, fiefs, and the rig

184 32 1MB

English Pages 416 [501] Year 2010

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne
 9781442697508

Table of contents :
Contents
Illustrations
Introduction
Editorial Principles
Abbreviations
The Cartulary 1-99
The Cartulary 100-199
The Cartulary 200-299
The Cartulary 300-399
The Cartulary 400-443
Additions to the Cartulary (444–8)
Appendix: Related Letters Not in the Cartulary (449–53)
Chronological Table of the Letters
Bibliography
Index Rerum
Index Nominum

Citation preview

THE CARTULARY OF COUNTESS BLANCHE OF CHAMPAGNE

Medieval Academy Books, No. 112

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Edited by Theodore Evergates

Published for the Medieval Academy of America by University of Toronto Press 2009

© The Medieval Academy of America 2010 University of Toronto Press Incorporated Toronto Buffalo London www.utppublishing.com Printed in Canada ISBN 978-1-4426-3995-9

Printed on acid-free, 100% post-consumer recycled paper with vegetable-based inks.

Library and Archives Canada Cataloguing in Publication The cartulary of Countess Blanche of Champagne / edited by Theodore Evergates. (Medieval Academy Books ; no. 112) Includes bibliographical references and index. ISBN 978-1-4426-3995-9 (bound) 1. Blanche, de Navarre, comtesse de Champagne, d. 1229 – Archives. 2. Champagne-Ardenne (France) – Charters, grants, privileges. 3. Champagne-Ardenne (France) – Politics and government – Sources. 4. Champagne-Ardenne (France) – History – To 1500 – Sources. 5. Nobility – France – Champagne-Ardenne – History – To 1500 – Sources. 6. Countesses – France – Champagne-Ardenne – Biography – Sources. I. Evergates, Theodore II. Medieval Academy of America III. Series: Medieval Academy books no. 112 DC611.C446C37 2009

944'.3023

C2009-904365-3

University of Toronto Press acknowledges the financial assistance to its publishing program of the Canada Council for the Arts and the Ontario Arts Council.

University of Toronto Press acknowledges the financial support for its publishing activities of the Government of Canada through the Book Publishing Industry Development Program (BPIDP).

CONTENTS

List of Illustrations

vii

Introduction 3 Countess Blanche 3 The Cartulary of Countess Blanche History of the Cartulary 19 Notes to the Introduction 20 Editorial Principles Abbreviations

10

27

29

The Cartulary (1–443)

33

Additions to the Cartulary (444–8)

398

Appendix: Related Letters Not in the Cartulary (449–53) Chronological Table of the Letters Bibliography 425 Index Rerum Index Nominum

433 455

413

405

This page intentionally left blank

ILLUSTRATIONS

Genealogy The Counts of Champagne and Their Relatives

2

Map The County of Champagne and Environs in 1222

32

Tables 1 Schema of the Chancery Cartularies 11 2 Organization of the Cartulary’s Quires 12 3 Chronological Distribution of the Letters 12 4 Authors of the Letters 13 5 Types of Letters 14 6 Subjects of the Letters 15 7 Peers at the Royal Court at Melun, July 1216 19

This page intentionally left blank

THE CARTULARY OF COUNTESS BLANCHE OF CHAMPAGNE

The Counts of Champagne and Their Relatives Donzy

France Henry I = Marie ct ctess Champ. Champ. 1152-81 1165-98

Alix ctess Blois 1165-97

= Thibaut V ct Blois 1152-90

Étienne = Alix Hervé III ct Sancerre 1152-91

France Guillaume archbp Sens 1168-75 archbp Reims 1175-1202

Adele = Louis VII queen king 1160-80 1137-80 d.1206

Pierre Marie = Odo II Isabelle = Roger of of duke Apulia Courtenay Burgundy d. 1183 1142-62

Blois

Perche

Elizabeth Guillaume Margaret Louis ctess ctess Blois ct Blois ct 1218-25 1191-1205 Chartres Sancerre 1218-48 1191-1218

Étienne Hervé IV of ct Nevers Châtillon- 1199-1222 Coligny

Thibaut VI ct Blois 1205-18 Henry II = Isabelle ct Champ. queen 1187-90 Jerusalem d. 1197 1190-1205

Philip II king 1180-1223

Pierre II of Courtenay ct Auxerre 1184-1218

Louis (VIII)

Marie = Baldwin IX ct Flanders ctess Flanders 1194-1205 1194-1205

Scolastique = Guillaume V 1193-1221 ct Mâcon and Vienne 1199-1233

Phillipe = Erard of Brienne ld Ramerupt 1203-43

Erard II d. 1191 Gautier III d. 1205

Gautier IV b. 1205 ct Brienne 1221-44

Jean I regent-ct Brienne 1205-21 king Jerusalem 1210, d. 1237

Hugh III duke Burgundy 1165-92

Thibaut IV ct Champ. 1222-53

Geoffrey III Rotrou Guillaume ct Perche bp Châlons bp Châlons 1191-1202 1191-1212 1215-26 ct Perche 1217-26

Odo III = Alix of Vergy duke Burgundy duchess Burgundy 1192-1218 1199-1218 regent, 1218-29

Thibaut III = Blanche of Navarre ct Champ. ctess Champ. 1197-1201 1199-1222 d. 1229

Brienne André d.1189 Alix = Hugh of Lusignan queen king Cyprus Cyprus 1205-18 1210

Mathilda = Rotrou Agnes = Renaud II ct Perche ctess ct Bar-le1144-91 Bar-le- Duc Duc 1149-70 1155-70 d. 1207 Henry I ct Bar-leDuc 1170-90

Henry II ct Bar-le-Duc 1214-39

Thibaut ct Bar-leDuc 1190-1214

Renaud bp Chartres 1182-1217

INTRODUCTION

The Cartulary of Countess Blanche is unique among medieval cartularies in being drawn up as a personal, commemorative volume rather than as an archival finding aid or security copy.1 In essence it memorialized Blanche and her singular achievements during twenty-one years as regent countess of Champagne (1201–22). Not only had she preserved the county from a divisive civil war and secured her son’s inheritance, in the process she expanded the borders of the county and definitively subdued its barons, thereby ending any semblance of shared governance in Champagne. The cartulary charts that decisive transformation of the county and of comital-baronial relations within it. Drawn up in 1224, it was delivered to Blanche in the spring of 1225 at Argensolles, the Cistercian convent she founded shortly before retiring in May 1222.2 Index tabs cut from the margins of the folios suggest that she consulted the volume before she died in May 1229. Remarkably, the cartulary survives intact, just as she received it. Blanche’s cartulary consists primarily of letters patent from the barons and prelates of Champagne dealing with the practical matters of governance: lordship, homages, fiefs, the mouvance and renderability of castles, and of course the succession crisis which dominated Blanche’s regency. It is an exceptionally dense collection: 420 (95%) of the 443 letters fall within her twenty-one-year regency, with fully 317 (71.5%) dating from her troubled second decade. The cartulary thus comprises an incomparable dossier for observing the practices of a major French principality and its aristocracy in the first two decades of the thirteenth century. COUNTESS BLANCHE On 1 July 1199 Blanche of Navarre, youngest sister of King Sancho VII (1194– 1234), married Count Thibaut III of Champagne (1198–1201) in Chartres

4

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

cathedral.3 They were both twenty.4 The wedding party included Blanche’s older sister Berengaria, just widowed as queen of England; Thibaut’s paternal aunt Adele, dowager queen of France since 1180; his cousins the bishops of Chartres (Renaud of Bar-le-Duc) and Châlons (Rotrou of Perche); and his close allies from Champagne: the bishop of Troyes (Garnier of Traînel), his seneschal (Geoffroy V of Joinville), butler (Gaucher III of Châtillon-surMarne), marshal (Geoffroy of Villehardouin), and many unnamed barons. The young count dowered his wife with seven castellanies worth about one-third of his gross revenue, as described in a sealed letter that his chancellor Gautier (of Chappes) presented to Blanche on that occasion.5 The young countess could not have imagined the fate that awaited her just two years later when Thibaut died on 24 May 1201, one week before the birth of their second child. Within days, and while still in confinement in Troyes, Blanche reached an understanding (conventio) with King Philip II, who was staying at Sens.6 She promised to do liege homage – the first ever by a countess of Champagne – for her dower lands and her guardian rights. As security for her good conduct, she surrendered two castles bordering the royal domain, Bray-sur-Seine and Montereau-Fault-Yonne, and promised to have the townsmen and knights of those castles and all her enfeoffed knights in the neighbouring castellanies of Provins, Lagny, and Meaux swear oaths on her behalf. Nine prominent barons of Champagne likewise would swear oaths. Blanche reported to the king that she already had done homage to Guillaume, archbishop of Reims (Thibaut’s paternal uncle), and that Odo III, duke of Burgundy (Thibaut’s cousin), had agreed to receive her homage. The archbishop and the duke ranked with the king as the most important overlords of Champagne. Blanche’s agreement with the king effectively placed her and the county of Champagne under royal protection just days before she delivered a son, Thibaut (IV) ‘the Posthumous’ (30 May 1201). She would rule the county as regent for the next twenty-one years (1201–22), through her twenties and thirties. The First Decade Blanche signalled her intention to exercise the full plenitude of her husband’s comital office by taking as her title ‘countess palatine of Troyes’ in her letters and on her seal. Count Henry the Liberal (1152–81) had added ‘palatine’ to the traditional title ‘count of Troyes’ a half century earlier, and his sons Henry II (1187–90) and Thibaut III continued to carry the palatine title. Since their mother, Countess Marie, remained only ‘countess of Troyes’ on her seal and in her letters during the sixteen years she ruled as regent for them (1181–7, 1190– 8), Blanche’s adoption of the palatine title is notable in representing herself as

Introduction

5

virtual successor to her husband and his office, perhaps ultimately to preserve his title and office for her son. Blanche also was the first to place the Champenois battle cry – Passavant le meillor – on her counterseal, which, like the palatine title, was carried by all successor counts through the thirteenth century.7 Blanche proved a remarkably forceful ruler, given her youth, lack of prior experience, foreign origin, and latent spirituality (earlier she had considered a conventual life).8 Continuing her husband’s policies, she transformed private castles into liege fiefs, made castles and fortified structures renderable, imposed liege homage on the younger sons of castle lords, absorbed castle lordships into the comital domain, and established co-lordships with ecclesiastical communities as a way of extending comital influence along the county’s fluid eastern borders. Although the first decade of her regency (1201–11) was relatively peaceful, one issue lurked in the background – the right of her posthumous son to inherit his father’s county – for Thibaut III had succeeded under unusual circumstances. He was barely twelve in 1190 when his older brother, Count Henry II, summoned his barons and knights to Sézanne to swear oaths accepting Thibaut as count in the event that the unmarried Henry perished on the Third Crusade.9 That conventional precaution did not anticipate that Henry II would remain overseas, marry Queen Isabelle of Jerusalem (1192), and leave two daughters before he died in Acre (10 September 1197). Since the daughters were still very young and living far from Champagne, the issue of succession to the county did not arise at that time. Countess Marie, who had served as regent of Champagne in Henry II’s absence (1190–7), continued in that capacity after his death because Thibaut, at eighteen, was still a minor with respect to the comital office. But after Marie’s death the next spring, Thibaut III did homage to King Philip II for ‘the lands that my father Henry (I) held from his father, King Louis (VII), and my brother held from King Philip,’ a formulation that circumvented the issue of collateral succession (April 1198).10 Only at Thibaut’s death in May 1201 without a male heir was the awkward question posed: did not the daughters of Henry II, who were born while Henry II was still count, have precedence over Thibaut III’s infant daughter Marie and a child yet to be born? The issue was muddled, however, because Thibaut had done homage to the king, and Blanche promised her own homage as guardian for her son, in effect placing herself, her son, and the county under royal protection. The question of succession arose in 1207 when Henry II’s eldest daughter Alix reached the age of marriage. Blanche sent her trusted treasurer, Garnier of Lagny, to Acre to encourage, indeed to subsidize, a marriage between Alix and Hugh of Lusignan, king of Cyprus.11 She then sought the king’s unequivocal recognition of eight-year-old Thibaut as the rightful heir to Champagne, but Philip declined to give it. He promised (July 1209) only to take the boy’s homage at twenty-one

6

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

and not to entertain any legal challenge until that time because, he explained, ‘The custom of France is that no one, before reaching the age of twenty-one, should be forced to defend his right to his father’s lands.’12 That was the earliest explicit statement regarding the age of majority of a son in the absence of his father. The other important overlords of Champagne – the duke of Burgundy, the archbishop of Reims, and the bishop of Langres – endorsed the king’s position.13 In February 1210, as agreed, Thibaut began a four-year residency at the royal court. By that time Blanche already had cast a powerful family narrative supporting young Thibaut’s rights in the guise of a tomb she commissioned for Thibaut III.14 It was a metalwork tomb like Henry the Liberal’s located in the choir of Saint-Étienne, the chapel Henry had founded and lavishly endowed next to the comital residence in Troyes. Thibaut III’s tomb was decorated with bronze, gold, silver, and enamel plaques in the same manner as Henry’s; it was built to the same outer dimensions, and perhaps by the same Mosan craftsmen who had constructed Henry’s tomb. The two tombs served as magnificent reliquaries dominating the central space of Saint-Étienne, but with radically different iconographical programs. Henry’s tomb celebrated himself, his benefactions, and his foundation of Saint-Étienne, and his effigy located within the tomb was visible through four open arches. Thibaut’s tomb, by contrast, was the earliest example of a ‘tomb of kinship.’ His effigy reclined instead on the top of the tomb whose closed arches along each side and at the ends contained statuettes of his closest relatives, each identified by an inscription: his sisters Scolastique (countess of Vienne) and Marie (countess of Flanders); his father Henry the Liberal and his mother Marie of France; his brother Henry II; his wife Blanche and their children Marie and Thibaut (IV); and the kings of Navarre (his brother-in-law Sancho VII), England (probably his uncle Richard I), and France (probably Philip II, Thibaut’s first cousin and Blanche’s protector). The king of France’s inscription reads: ‘I am king of the Franks, a mighty enemy of their enemies.’15 Thibaut’s tomb was a tour de force. Not only did Blanche place Thibaut III within a powerful familial ensemble, she had her own statuette placed opposite the figure of Henry the Liberal, who holds a model of the chapel of SaintÉtienne in his hand; Blanche’s figure holds a model of Thibaut’s tomb with an inscription reading: ‘With this tomb Blanche, descendant of the kings of Navarre, while shrouding the count, reveals the ardour she bears for him.’16 It was an audacious counter: Blanche’s tomb against Henry’s chapel. In a larger sense, of course, the tomb spoke to her son’s inheritance. Coincident with her political and symbolic manoeuvrings, Blanche continued Thibaut III’s practice of collecting and preserving sealed letters from the barons

Introduction

7

as records of their actions and commitments. The second half of the twelfth century had seen the generalized use of personal (pendant) seals by aristocratic men and women to authenticate written records of their private transactions.17 Under Thibaut the barons began to use sealed letters to record their transactions with the count, and after 1200 they routinely put to parchment what had been left to the realm of memory only a generation earlier, like oaths and homages. Thibaut apparently was following the example of the king, who began to collect letters from his great barons in 1190, with the result that both the royal and comital archives soon swelled with incoming letters patent. By the end of Blanche’s first decade as regent, the chancery archive contained hundreds of sealed letters from the barons and prelates of Champagne. In 1211 her new chancellor, her nephew Remi of Navarre (1211–20), had the archived letters classified and copied in quires preparatory to binding as a volume. Completed by October 1212 that volume, the chancery’s first cartulary, served as an archival finding-aid and as a quasi-official record of Blanche’s first decade of rule.18 The Civil War The second decade of Blanche’s regency proved far more perilous than the first. In June 1213, Erard of Brienne, lord of Ramerupt, announced his intention to marry Count Henry II’s younger daughter Philippa, then in her midteens, and to claim Champagne on her behalf.19 The recently widowed Erard, a relatively minor personage in his early thirties, seems to have been inspired by his cousin Jean of Brienne, who became king of Jerusalem through marriage in 1210. Erard played on the resentment of a number of barons in the county’s southern and southeastern borderlands, who objected to Blanche’s intrusion into their quasi-independent lordships and whose animosities were stoked by the brothers Simon of Joinville, seneschal of Champagne (1203–32), and Guillaume of Joinville, bishop of Langres (1208–19). Blanche immediately (July 1213) asked the king to confirm his earlier commitment not to entertain any challenge to Thibaut’s right to Champagne until he attained twenty-one; Philip did so, but would go no further.20 Apparently Blanche then attempted to circumvent the king by having Thibaut do homage to his other overlords, for in November she and Philip reached a new understanding: she would keep Thibaut under her custody and prevent him from doing homage to anyone before he attained his majority, while the king, for his part, reiterated that he would not accept the boy’s homage before that time – ‘unless by our wish’ (nisi per voluntatem nostram) – a proviso that left open that very possibility. Philip required ten leading barons from Champagne to swear oaths affirming that agreement and promising to seal letters patent (litteras patentes) in attestation.21

8

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

In those same months, July to November 1213, Blanche opened a second line of defence to reinforce the ‘custom of the realm’ argument favoured by the king but which had little resonance in Champagne, where the age of majority for the sons of barons in the absence of a father remained fifteen and where only one count, Henry II, ever had observed the twenty-one-year rule for succession. That second avenue of defence was canon law. Relying on her good ties with Innocent III, Blanche sought ecclesiastical inquests to determine three questions of law: whether the county had been legitimately transferred by oath to Thibaut III (and hence to his heir); whether Henry II’s own marriage to Queen Isabelle of Jerusalem had been irregular (and thus his daughters were illegitimate); and whether Erard of Brienne was too closely related to Philippa for a canonically valid marriage (and therefore Erard could not act on her behalf). By December, papal commissioners had found for Blanche on all three counts.22 Shortly thereafter Thibaut completed his four-year residence in Paris (February 1214) and joined the king at the battle of Bouvines (14 July 1214). With that stunning victory, and in appreciation for Thibaut’s loyal service, Philip II decided to force the smouldering issue of succession in Champagne. In August 1214 he acceded to Blanche’s persistent request to accept Thibaut’s homage for ‘the entire county of Champagne and Brie.’23 That phrase, de toto comitatu Campanie et Brie, was carefully crafted to preclude any other overlord of Champagne from accepting Erard of Brienne’s homage for lands not held from the king (specifically, the county of Bar-sur-Aube, which was held from the disaffected bishop of Langres). Thirteen-year-old Thibaut promised in his own letter, the first one he sealed with his own seal, to remain under his mother’s tutelage until twenty-one, notwithstanding his homage to the king.24 Blanche sent a copy of Philip’s letter to Innocent III, who confirmed her compositio with the king.25 She then took Thibaut to do homage to his several overlords – the duke of Burgundy and the prelates of Reims, Châlons, Sens, Auxerre, and Autun (but not Langres). Each sealed a letter attesting to Thibaut’s homage in the same manner as the king’s letter, which Blanche apparently carried with her.26 Thibaut’s underaged liege homages were novel. Although heirs might do homage in the months or even years after succeeding, only married women had been doing anticipatory homages, that is, for fiefs they would hold in dower after the deaths of their husbands.27 Thibaut’s anticipatory homages to the king and his overlords in 1214 must count as a brilliant manipulation of feudal custom in order to ground the rights of a posthumous heir. Two years later, when the king convened his court to hear Erard of Brienne’s petition, the issue of succession was moot: the court refused to consider Erard’s suit on its merits because Thibaut already had done homage. A lord could not accept the homage for a fief, said the court, for which someone already had done homage.28

Introduction

9

Erard of Brienne and Philippa set out for Champagne in the spring of 1215 but did not arrive in the county until January 1216. Armed clashes broke shortly thereafter and Blanche, anticipating a major rebellion, immediately obtained oaths of support from her leading barons (February 1216).29 At that point the king intervened, imposing a truce (April 1216) until his court dealt with Erard’s suit.30 Philip summoned the two parties – Blanche and Thibaut, and Erard and Philippa – to present their cases at Melun in July 1216. After hearing Erard’s petition – that Philip accept his homage for the county of Champagne in Philippa’s name – the court decided that the king could not do so because, as he had stated in 1209, the custom in France was that, whenever a lord accepted the homage for a fief, he could not accept another homage for that same fief as long as the person who had done the homage was willing to appear in his lord’s court. Since Thibaut III, without objection, had done homage for the county – just as Henry II had before him and Blanche and young Thibaut after him – the king could not disseize Blanche and Thibaut as long as they were willing to answer in the king’s court.31 Philip directed the barons and prelates of the court to seal letters affirming that decision, which they did by copying his letter.32 At the same time, the king and the barons and prelates forced Erard to swear a truce.33 Erard and his allies failed to observe the truce, however, and despite renegotiated truces in the spring of 1217, the rebellion continued in the southeastern part of the county, eventually drawing in Thibaut, duke of Lorraine (1213–20), who considerably bolstered the rebel camp.34 The tide finally turned against the rebels in the spring of 1218, when the dukes of Burgundy and Barle-Duc joined Blanche’s forces in burning down Nancy, and Emperor Frederick II joined them in besieging the castle of Amance. With the fall of Amance in late May, the rebellion collapsed, and on 1 June 1218 the rebel barons made peace with Blanche. The duke of Lorraine surrendered a castle as penalty for his meddling.35 Erard and Philippa of Brienne granted a four-year truce (until Thibaut’s succession) in return for a sizable rent and the promise of a substantial payoff.36 Other barons received modest fief-rents for renewing their homages to Blanche and Thibaut.37 Blanche’s lenient terms (only a few castles were permanently confiscated) reflected her astute handling of the affair.38 Tensions quickly dissipated after the troublesome bishop of Langres, Guillaume of Joinville, was transferred to the see of Reims (9 June 1219) and some disaffected barons, including the seneschal Simon of Joinville, departed on the Fifth Crusade. A year later the death of the duke of Lorraine (May 1220) presented Blanche with an extraordinary opportunity to marry her son to the duke’s widow, who brought Nancy and Gondreville with her in dower.39 Finally, on 10 April 1222, at Molesme abbey, Erard of Brienne formally surrendered all

10

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

claim to the county of Champagne.40 Within six weeks Blanche had retired to Argensolles and Thibaut IV succeeded to the county (late May 1222). He inherited both a subdued baronage and a principality larger than his father had left it in 1201. Blanche, then only forty-three, must have been well pleased with her achievement. THE CARTULARY OF COUNTESS BLANCHE With Thibaut IV’s accession in May 1222, a new chancellor, Guillaume (1222– 32), undertook a complete reorganization of the chancery’s record-keeping procedures.41 The archive was closed and the entire collection of letters patent received to date was reclassified. Chancery clerics first separated lay-authored from ecclesiastical-authored letters, as they had for the first chancery cartulary in 1211. But they also devised several new categories to accommodate the letters generated by the succession crisis, specifically of the various homages and oaths of loyalty collected by Blanche, the multiple copies of the judgment of Melun, and the letters of Erard and Philippa of Brienne. By December 1224 chancery scribes had copied the most important and still relevant documents into twentyfour quires, designated here as the Chancery Cartulary (CC), to serve as a finding-aid to the closed archive of letters received before May 1222.42 Shortly after the Chancery Cartulary was completed, two or perhaps three scribes re-copied it, quire by quire, into a duplicate volume as a personal copy for Countess Blanche, then in retirement at Argensolles.43 They generally followed the punctuation, spelling, and even the errors of the Chancery Cartulary, diverging occasionally only to use their own abbreviations. Comparisons with the extant original letters confirm the accuracy of both the Chancery Cartulary and the derivative Cartulary of Blanche (CB), which was completed by December 1224.44 Shortly afterward, the twenty-three quires of Blanche’s cartulary were foliated, bound, and presented to the retired countess, probably in the early spring of 1225.45 Organization The Cartulary of Blanche largely duplicates the material in the Chancery Cartulary.46 Some quires are exact copies, in the same order. 47 In other quires the copyists digressed from the order of the Chancery Cartulary, only to return to it later. 48 Apparently, the unbound quires of the Chancery Cartulary were spread on a table, allowing the scribes to select quires as needed, and in one case to locate a text by its length rather than by its author or subject.49 Thus, while most of Blanche’s cartulary consists of separate lay and ecclesiastical

Introduction

11

Table 1 Schema of the Chancery Cartularies Original Letters in Chancery Archive

Littere Baronum 1211 (CR 1)

CR 2 1218

CR 5 1231

Liber Principum 1271 (CR 7)

Cinq Cents de Colbert 1673

Liber Pontificum 1271 (CR 8)

Lat. n.a. 2454 late 17th century

Chancery Cartulary 1224 (CC)

Cartulary of Blanche 1224 (CB)

CR 6 1232 (Cartulary of De Thou)

quires, there are also several mixed quires, of both ecclesiastical-authored and lay-authored letters, for reasons that are not clear. Whereas the Chancery Cartulary reflected the organization of the archive for which it served as a finding-aid, Blanche’s cartulary, lacking any direct tie to the archive, existed solely as a commemorative volume. Blanche’s cartulary was completed before 25 December 1224, when the count met with his barons to confirm his ordinance on the male succession to castles; thirty-one barons sealed the document to indicate their consent. A scribe added that text to a blank folio of the last quire of Blanche’s cartulary just before the quires were bound and delivered to her.50 Four additional texts were added to the last two blank folios of the cartulary, presumably at Argensolles (1227–47), but otherwise the cartulary remains today as Blanche received it in 1225.51 The cartulary delivered to Blanche contained copies of 443 letters dated between 1160 and December 1222, of which 317 (71.5%) came from the second decade of her regency (1212–22). Most of the original letters survived in the chancery archive to the early 1270s, when many were copied again in two large cartularies, the Liber Principum (Cartulary-Register 7) and the Liber

12

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne Table 2 Organization of the Cartulary’s Quires

Quires of Letters by

Quire Number

Laymen king, counts counts, dukes, barons De Homagiis civil war subtotal of quires Ecclesiastics Mixed subtotal of quires

Sum of Quires

14 1, 5, 7, 16, 19, 22 8, 9, 12, 13 3, 10, 23

1 6 4 3 14 7 2 9

4, 11, 15, 17, 18, 20, 21 2, 6

Total number of quires

23

Table 3 Chronological Distribution of the Letters

Dates 1160–1200 1201–11 1212–22 Total 1224–47

Number of Letters in the Cartulary

Originals Extant (%)

23 103 *317

6 (26%) 32 (31%) 76 (24%)

443 5

114 (25.7%) 1 (20%)

* excludes two duplicates (273, 274).

Pontificum (Cartulary-Register 8). The chancery archive remained largely intact in Saint-Étienne of Troyes until the 1320s, when the entire collection of letters patent, rolls of fiefs, codex registers, and cartularies was transferred to Paris.52 The loose pieces, primarily letters patent and rolls of fiefs, were deposited at the royal Trésor des Chartes, where many items subsequently disappeared: only one-quarter (25.7%) of the original letters copied in Blanche’s cartulary survive today. Contents: The Letters Patent The incoming documents stored in the chancery archive were technically letters patent (littere patentes), instruments authenticated by pendant seals. Most (64%) of the authors of the letters in Blanche’s cartulary were lay persons, reflecting the collection’s primary focus on the barons during the succession crisis. The percentage of lay-authored letters would have been even higher if

Introduction

13

Table 4 Authors of the Letters 1160–1200

1201–11

1212–22

Total

1 3 3 2

2 2 25 21 2 2

13 3 88 101 12 2

16 8 116 124 14 4

subtotal

9

54

219

282 (64%)

Religious Persons pope, legate archbishop, bishop abbot, prior dean of chapter military order

3 6 1 3 1

14 22 12 1

3 44 34 14 3

14 23

49 103

98 317

Laypersons king count(ess) of Champagne duke, duchess, count baron, lady comital official other

subtotal Total

6 64 57 29 5 161 (36%) 443

the cartulary had included the first quire of the Chancery Cartulary devoted to the king’s acts, which is inexplicably missing.53 As it is, most (85%) of the lay letters are from the powerful barons of Champagne (124 letters) or from neighbouring territorial lords (116 letters), notably the dukes of Burgundy and Lorraine and the counts of Auxerre, Bar-le-Duc, Nevers, and Saint-Pol. Although knights possessed personal seals by the early thirteenth century, they did not ordinarily deal directly with the countess on matters requiring their sealed attestations, and thus the cartulary includes only three letters from knights, two of them reporting the results of an inquest seemingly under commission from the countess.54 Of the ecclesiastical authors here, most (75%) were bishops, abbots, or priors, with deans of chapters making up a significant number of the rest (18%). The chancery archive also possessed a large collection of papal and legatine letters related to the succession crisis, but those were copied on separate quires ca 1218 and not deemed relevant to the two cartularies of 1224.55 The variety of transactions represented in the cartulary’s letters testifies to the routine use of letters patent within the aristocracy both for their private affairs and, after 1200, for matters affecting the countess. Property transactions account for 178 (40%) of the letters, in grants (35 letters); sales, mortgages, debts, and exchanges (63 letters); quittances and receipts (20 letters); co-lordship contracts (23 letters); inquests (11 letters); and the resolution of disputes (26 letters).

14

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne Table 5 Types of Letters

Type grant sale, mortgage, debt, exchange quittance, receipt agreement (contract) inquest resolution of dispute recognition (feudal) consent, confirmation oath, promise, warranty notification, directive request, licence, permission Total

1160–1200

1212–22

Total

2 2

7 27 3 11 4 8 7 13 6 7 10

26 32 12 11 7 14 50 41 59 42 23

35 63 20 23 11 26 57 57 65 51 35

23

103

317

443

2 4 5 1 4 3

1201–11

N.B. Categories are not absolute. A notification reporting a transaction, for example, might also contain a request (e.g., 391).

Those were typical of the letters flowing into the chancery archive after 1200 and copied in the chancery’s first cartulary of 1211.56 What distinguishes the Cartulary of Blanche are the remaining 265 letters (60%), which deal primarily with the succession crisis that dominated the regency after 1212: feudal recognitions (57 letters); consents and confirmations (57 letters); oaths, promises, and warranties (65 letters); notifications and directives (51 letters); and miscellaneous requests, licences, and permissions (35 letters). They suggest both the large volume of written materials generated by that crisis and the role those letters played in its ultimate resolution. In terms of their subject matter, the cartulary’s 443 letters comprise a casebook for viewing the activities of a thirteenth-century ruler. They divide into two broad categories. Most of the letters (240 or 54%) deal with comital-baronial relations: homages (57 letters), castles (28 letters), the succession crisis (111 letters), and fiefs (44 letters). In charting the course of the succession crisis, they illustrate how written records were used to enforce the oaths, agreements, truces, and homages incident to war and peace. Blanche was keenly aware of the importance of obtaining sealed letters from her barons, especially after she forced a reluctant count of Sancerre to do homage (1209) and to leave with her two sealed letters in attestation.57 At the conclusion of the civil war, she even insisted on obtaining the incriminating ‘letters of agreement and homage’ that her rebellious barons had given to the count of Lorraine.58 The second broad category of letters (166 or 37.5%) covers various aspects of lordship. Blanche was attentive not only to routine property transactions

Introduction

15

Table 6 Subjects of the Letters Subject homage castle renderable mouvance license to build

1160–1200

lordship co-lordship dependents safe-passage property rights advocacy over religious debts

Total

7

48

57

1

1 9 1

8 3 5

9 12 7

5

6 17 48 35

11 17 48 35

2 9 1 3 1

7 9 3 4 1

10 20 4 8 2

7 1

5 16 4 20 8

6 29 6 59 2

13 46 10 86 11

5

7

18

30

4

3

7

103

317

443

1 2 1

2 1

spiritual matters Total

1212–22

2

succession crisis oaths of support judgment at Melun resolution of crisis fief grant, augmentation sale, mortgage allodial conversion dowry, dower debt, warranty

1201–11

23

(86 letters), but also to her lordly rights over tenants, especially after migration and intermarriage had confounded the spheres of lordship (46 letters). She sponsored a number of entirely new and refounded village communities, often in co-lordship agreements with religious communities (13 letters), where the presence of the count’s provost served to attract immigrants to those privileged lands while projecting comital influence beyond the comital domain. At the same time Blanche negotiated agreements with neighbouring lords for the safe-passage of merchants and tenants to Champagne (10 letters), and continued to exercise her rights as advocate of religious communities (11 letters). The remaining 37 letters (8.5%) involve personal debts (30 letters) and spiritual matters (7 letters).

16

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Multiple Letters It became the practice in Champagne by 1190 to exchange sealed letters patent so that each party to a transaction retained a record of it. In most cases a scribe would make an identical copy, mutatis mutandis, of a letter already drawn up for one of the parties. That was the case in April 1198 when Thibaut III and Philip II exchanged letters patent attesting to the count’s homage, no doubt at the king’s request.59 Letters were exchanged in the same manner in 1201 when Blanche made her agreement with the king, in 1209 when she and Philip formalized Thibaut’s twenty-one-year majority, and again in 1214 when the king accepted Thibaut IV’s homage.60 Thibaut III adopted that practice with his own barons and prelates, as when he exchanged castle lordships with Hugh II of Rethel (September 1200) and formed co-lordships with monasteries in order to found new villages (October 1200).61 Countess Blanche continued that practice in her co-lordship contracts with monasteries, in each case sealing a document for the monks describing the conditions of their agreement in return for a reciprocal letter from them.62 Although monastic houses had long used the half-part chirograph to furnish identical documents for the two parties to a transaction, the sealed letter was a more convenient instrument in that its authenticity rested on the strength of its seal alone, independent of a chirographic counterpart. In a number of cases a scribe drafted two identical or almost identical letters, as in 1209 when letters of homage were drawn up for Guillaume, count of Sancerre, who had resisted doing homage to Blanche. A chancery scribe drafted two identical letters for him to seal and a third, virtually identical letter, to be sealed by the counts of Brienne and Joigny, who witnessed the homage.63 All three sealed letters were deposited in the chancery archive as a secure record of that event. A scribe also might draw up identical letters, mutatis mutandis, to be sealed by each party to a contract.64 Or, he might draft similar letters on the same matter, one letter being more explicit than the other. The bishop of Langres, for example, sealed two letters, a brief one and a longer one, accepting the king’s decision to postpone any legal challenge to Thibaut IV’s inheritance until he attained his majority at twenty-one.65 Arnaud of Cirey did the same in ceding Andelot to the countess: he sealed a brief letter and then a much more detailed letter of the same date that apparently was elicited by the local abbess, who sought assurances regarding her convent’s adjacent property after learning about Arnaud’s quitclaim to the countess.66 It was a fairly standard procedure to present a preliminary draft for approval before new clauses were added to the final document.67 The ordinance on the female succession of castles followed that convention: a small commission of barons drew up a draft

Introduction

17

of the ordinance, which was presented to a larger assembly of barons for vetting before they affixed their seals to the final document.68 The Cartulary of Blanche is most unusual in containing complete copies of multiple confirmations of the same event. According to the king’s November 1213 treaty with Blanche, ten named barons of Champagne were to swear to abide by its terms – that young Thibaut would remain under Blanche’s custody until his majority at twenty-one – and to confirm their oaths by sealed letters patent (litteras suas patentes).69 Six of those letters copied from the king’s model letter survive: two were drafted by a scribe in Provins, while four were produced independently in Compiègne, Chartres, Meaux, and Troyes.70 When Thibaut reached his majority, the king added, those barons had to renew their oaths and seal new letters patent. Although the barons had been confirming the acts of their knights for religious communities since the 1160s, this was the first time they sealed letters in pledge for a count or countess, in effect, their own lord. A year later, after the king received Thibaut’s homage (November 1214), Blanche took Thibaut to do homage to the other overlords of Champagne: the duke of Burgundy and the prelates of Reims, Sens, Auxerre, and Châlons. Each sealed a letter attesting to Thibaut’s homage using the king’s letter, which Blanche had taken with her, as a model.71 Thirteen months later, in February 1216, Blanche solicited letters of support from the barons against Erard of Brienne by circulating a model letter for them to copy or, more probably, by sending pre-written letters for them to seal. Fourteen barons sealed identical letters.72 In July at Melun, after the royal court dismissed Erard’s suit, the king directed sixteen attendant barons and prelates to confirm the court’s decision by drawing up their own letters patent ‘according to the wording of my letter’ (juxta tenorem litterarum nostrarum), which they did.73 One scribe drafted three of seven identical letters, for the counts of Joigny and Saint-Pol and for Guillaume des Roches, the seneschal of Anjou.74 The peers then sealed a second set of identical letters, also based on the king’s model letter, attesting to Erard of Brienne’s promise to observe a truce.75 The following year in March 1217, once again at Melun, they sealed identical letters citing Erard for violating his truce.76 The multiple letters open a window into the world of document production as it related to rulership and lordship in the early thirteenth century. The king, the count, and the countess insisted on personally sealed letters patent to reinforce oaths, agreements, and homages, in effect, preferring the tangible evidence of a personal seal to named witnesses as guarantors of commitments and conduct.77 The conflict over the comital succession is a case study in how multiple letters were elicited at each stage of the conflict. We can only imagine the volume of documents produced at the time but subsequently lost or destroyed

18

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

as outdated, like the fourteen letters cited above attesting to Erard of Brienne’s sworn truce in July 1216. The cartulary is invaluable in illustrating how the king with his great lords, and the countess with her own barons, resolved conflicts – not through decrees but rather through deliberation and the forging of mutually reinforcing relationships attested by personally sealed letters patent. The Peers at Melun The full-text copies of the judgment and truce of Melun provide a dossier on the much discussed claim that the Council of Melun (July 1216) was the first instance of a royal ‘court of peers.’78 The king’s letter states that a judicial determination (judicium) reached in his court (in curiam nostram) was decided ‘by the peers of my kingdom’ (a paribus regni nostri), whom he identified as nine prelates (episcopi) and nine great barons (barones), essentially dukes and counts from northern France together with Guillaume des Roches, the seneschal of Anjou.79 Neither the king’s announcement nor the confirming letters from the barons and prelates speak of a ‘court of peers’ or ‘twelve peers’ of the realm. The pares were simply those of the same social standing as Erard and Philippa of Brienne and Blanche and Thibaut, and thus qualified to render judgment in the suit between them; it was as much a judgment among peers as by peers. That was the same principle encoded in the Norman Très ancien coutumier (ca 1199),80 accepted by the count of Ponthieu in resolving a dispute (1209),81 and cited by Philip II in reference to the count of Flanders (1197).82 It was proclaimed even more dramatically by Magna Carta in 1215, only a year before Melun.83 The language of peerage, in fact, had circulated broadly since the early twelfth century, long before it acquired a more specific connotation in the late thirteenth century.84 Except for the single reference at Melun to the peers of the realm, the king spoke of his ‘court’ and his ‘barons’ who determined whether the homages done by earlier counts of Champagne, and by young Thibaut himself, were legitimate. The letters confirming Erard of Brienne’s oath to observe a truce likewise spoke not of peers but of ‘the barons of the kingdom of France.’85 That the barons were peers qualified them as judges and determined the composition of the court; but it was the judgment of the king’s curia, made in his presence, that gave the decision its force.86 Moreover, the nine barons and nine prelates named in the king’s letters as being present at Melun did not thereby constitute a royal peerage. In fact, as their own letters explain, ‘many other [unnamed] bishops and barons’ also attended that court. The bishop of Orléans, for example, had attended but was not named because he had opposed the court’s decision, for which he was reprimanded and forced to make amends.87 As the cartulary’s letters make clear, the peers at Melun attended the king’s court as

Introduction

19

Table 7 Peers at the Royal Court at Melun, July 1216 Present at Meluna

Directed to Confirm King’s Judgmentb

Confirmed King’s Judgment

Confirmed Truce

Barons Duke of Burgundy Count of Alençon Count of Beaumont Count of Brittany Count of Dreux Count of Joigny Count of Ponthieu Count of St-Pol Guillaume des Roches [Count of Blois]c

286 285 285 285 285 286 — 286 285 —

39 42 40 — 47 43 45 44 46 41

195 201 198 — — 199 202 200 196 197

Prelates Archbishop of Reims Bishop of Auxerre Bishop of Beauvais Bishop of Châlons Bishop of Chartres Bishop of Langres Bishop of Lisieux Bishop of Noyon Bishop of Senlisd

286 285 285 286 285 286 285 285 —

396 — 399 397 400 — 24 401 398

203 — — 208 206 — 205 207 204

Numbers are from the cartulary edition; bold numbers indicate extant letters. a b

c d

Named in the king’s letter as being present at Melun (see 285, 286). Named in the king’s letters (285, 286) directing the barons and prelates at Melun to confirm his decision in their separate letters. Not named as being in attendance at Melun. Named as being present at Melun, but not directed by the king to confirm the court’s decision.

representatives of all the peers of the realm, much like the barons of England who selected twenty-five among them, representing the entire baronage, to monitor King John’s adherence to Magna Carta. HISTORY OF THE CARTULARY The Cartulary of Blanche was drawn up most likely in 1224.88 It was completed by December 1224, when a scribe added Thibaut’s ordinance on male successions to fortifications (25 December 1224) at the end of its last quire.89 The bound and foliated volume was delivered to Blanche at Argensolles probably early in

20

Notes to Introduction

1225. It was at Argensolles that the right-hand margins of the folios were trimmed to leave protruding tabs of 0.5 cm. to facilitate consultation: the tab of folio 1 is labelled litere comitis Autisiodorum et Tonodor., while the two tabs of folio 2 are labelled litere comitis marche and litere comitis Sancerre.90 It is not certain that the volume stayed at Argensolles after Blanche’s death (1229), for the four letters dated 1227, 1244, and 1247 that were added to its last folios have no apparent connection to either Blanche or Argensolles. By 1489 the cartulary was in the Chambre des Comptes in Paris, where it was labelled volume ‘K’ and stored with the other chancery cartularies and registers from Champagne ‘in a new chest next to the chimney.’91 It was described as it still is: written on 192 folios and lacking a title. It was still in the Chambre des Comptes in 1665, when the royal historiographer Laboureau copied several letters from it.92 Apparently Jacques-Auguste de Thou, grand master of the royal library (1594–1617), did not know about the cartulary when he appropriated a number of volumes from the library, including CartularyRegister 6 (the ‘Cartulary of de Thou’), for his personal collection; nor did Louis Chantereau-Lefebvre know about it when he consulted de Thou’s collection of manuscripts for his treatise on fiefs (1662).93 The cartulary entered the library of Jean-Baptiste Colbert after Colbert’s death in 1683, when it joined the cardinal’s sizable collection of manuscripts recently augmented by the oldest volumes from de Thou’s library (Colbert’s brother-in-law, Jacques Charron, marquis of Menars, had purchased them at auction in 1680). The Cartulary of Blanche was catalogued as ‘Cod. Colb. 3115’ and its front cover was stamped with Colbert’s device of the snake.94 Nicolas Brussel (1727) published many extracts from this cartulary and from Cartulary-Register 6, which he examined in Colbert’s library; he noted that these two volumes were among the oldest manuscripts in the Colbertine library.95 After Colbert’s library was sold to the king in 1732, both the Cartulary of Blanche and the ‘Cartulary of de Thou’ joined Cartulary-Register 8 in the royal library. The Cartulary of Blanche was stamped Biblioteca regis and renumbered as volume ‘5993,’ the designation it retains today in the Bibliothèque Nationale de France (BNF, Latin 5993).

NOTES 1 BNF, Lat. 5993. Stein, Bibliographie générale des cartulaires français, 119, no. 857, identifies it as ‘Cartulaire des comtes de Champagne, ou de la comtesse Blanche; ms. du XIIIe siècle [vers 1220], sur parchemin, in-4° de 181 ff.’ Nicolas Brussel, Léopold Delisle, and Arbois de Jubainville regarded this volume as the earliest cartulary of the

Notes to Introduction

2 3

4

5 6 7

8 9

10 11 12

13 14 15 16

21

counts, but see Evergates, ‘The Chancery Archives of the Counts of Champagne,’ 172 (table 3), and below, table 1 (Schema of the Chancery Cartularies). The foundation years of Argensolles are traced in Kwanten, ‘L’abbaye Notre-Dame d’Argensolles.’ Blanche was the fifth child and third daughter of Sancha of Castile, who died on 5 August 1179 shortly after Blanche’s birth (Trindade, Berengaria, 34–5, 47–9). Since her father, Sancho VI (1150–94), did not remarry, Blanche must have been close to her sister Berengaria, who was about nine years older. Blanche was twelve when Berengaria married Richard Lionheart (1191); she remained in the royal household under her brother Sancho VII until her marriage in 1199. They were born within weeks of each other. Gislebert of Mons, La chronique, 126, par. 89, reports that Thibaut’s birth (13 May 1179) occurred during the visit of Count Baldwin V of Hainaut to Troyes to contract the marriage of his daughter Elizabeth to Count Henry the Liberal’s eldest son, Henry (II). Layettes, 1:204, no. 497, 1 July 1199. 449. Sceaux 44–5, fig. 35, of September 1210: ‘[S]igillum Blanche Comitisse Trecensium Palatin[ne].’ It is unclear when Blanche first used a counterseal with the Champenois cri de guerre. Blanche’s rule is described in Arbois de Jubainville, Histoire, 4:101–97, and summarily in Evergates, ‘Aristocratic Women,’ 81–5, and Aristocracy, 36–42. Eight barons testified about that swearing during a papal inquest in 1213 (PL, 216:980–1, no. 11). Pope Innocent III later wrote that he had heard that Henry II’s ‘barons and knights’ swore to accept Thibaut, and that after Henry II’s death they swore loyalty and homage (fidelitatem et homagium) to Thibaut (PL, 216:940–1, December 1213). LB, 159–60, App. no. 1 [= Longnon, Documents, 1:468, no. 4], and Layettes, 1:195–6, no. 473 [= Longnon, Documents, 1:467–8, no. 3]. 361. Recueil des actes de Philippe Auguste, 3:171–2, no. 1088, July 1209 [= LB, 161–2, App. no. 2]. Blanche sealed a reciprocal letter (Layettes, 1:332–3, no. 878, July 1209 [= LB, 163–4, App. no. 3]). Prince Louis sealed two letters of confirmation (292). For the age of majority in Champagne, see Evergates, Aristocracy, 156–7. 13, 14, 15. Morganstern, Gothic Tombs of Kinship, 10–17. Rex ego Francorum gravis hostibus hostis eorum (Dectot, ‘Les tombeaux des comtes,’ 54). Hoc tumulo Blancha Navarre regibus orta, dum comitem velat quo fervea igne revelat (Dectot, ‘Les tombeaux des comtes,’ 53). That plays on Countess Marie’s

22

17 18 19 20 21 22 23

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42

43

Notes to Introduction inscription on Henry’s tomb: ‘Marie reveals (revelat) the acts of the distinguished prince, while she shrouds (velat) the ashes of her husband with this veil’ (Principis egregios actus Maria revelat, dum sponsi cineres tali velamine velat) (Morganstern, 202 n. 11). Chassel, ‘L’usage du sceau au XIIe siècle,’ and Evergates, Littere Baronum, 4–6. Evergates, Littere Baronum, 8–12. Evergates, Aristocracy, 39–43, 241. 281. LB, 100–2, no. 62, 21 November 1213 [= Layettes, 5:71–2, no. 199 = Recueil des actes de Philippe Auguste, 3:455–8, no. 1314]. PL, 216:979–81, nos. 9–12. Layettes, 1:404, no. 1080, August 1214 [= Longnon, Documents, 1:471, no. 11 = Recueil des actes de Philippe Auguste, 3:463–4, no. 132, with the incorrect month ‘March’]. See also Blanche’s reciprocal letter (452). 453. Layettes, 1:359, no. 945, 23 November 1210. See n. 71. Evergates, Aristocracy, 111–12. 24. See n. 72. 288. 24. 39–47, 396–401. See also table 7. 282, 195–208. See 437. 76, 431–4. 111, 116. 237–46. See 160. 435. 339, 340. For the chancellor Guillaume, see Arbois de Jubainville, Histoire, 4:528. AN, KK 1064, fols. 1–191. The twenty-four quires were completed before Thibaut IV’s stabilimentum on the male succession to castles (Christmas 1224), which was copied into a completed quire (fols. 36v–37v) perhaps in late December 1224 or early 1225. BNF, Latin 5993. The folios of the two cartularies were prepared from the same batch of parchment, with identical overall size (21.5 cm x 29.5 cm) and ruled text areas (12.5 cm. x 17.8/18 cm.).

Notes to Introduction

23

44 Thibaut IV’s ordinance on the male succession to castles (December 1224) was added, by different hands, to both cartularies: CB, fol. 180r–v (444), and CC, fols. 36v–37v (see n. 43). The Chancery Cartulary was rubricated; Blanche’s cartulary has space left for rubrication. 45 That experience of producing a duplicate cartulary may well have inspired the chancery to recopy its four in-house cartularies in 1231–2, after an invasion by northern French princes threatened the very existence of the comital archive. See Evergates, ‘The Chancery Archives,’ 168–70. 46 A long tradition has identified the Cartulary of Countess Blanche as the earliest comital cartulary from Champagne (see n. 1). In fact, the chancery produced two earlier sets of quires, CR 1 (the Littere Baronum of 1211) and CR 2 (of 1218), although it is not certain whether either was bound as a separate volume. Thus my original classification placed the Cartulary of Blanche as the third cartulary (Cartulary-Register 3) produced by the comital chancery. Although it is now clear that Blanche’s cartulary is in fact a copy of the Chancery Cartulary (CartularyRegister 4) and strictly should be classified as the fourth cartulary produced by the chancery, I have retained my original numbering in order to prevent confusion at this point (see the list of abbreviations). 47 Quires 3, 6, and 12, for example, are exact copies of Chancery Cartulary’s quires 9, 4, and 13. 48 See 95n1. 49 See 254n1. 50 444. 51 443–8. 52 Evergates, ‘The Chancery Archive,’ 172–4. 53 It is not clear why the cartulary lacks the Chancery Cartulary’s quire 1 (royal acts) and quire 5 and the first half of quire 6 (letters of Erard of Brienne). The Chancery Cartulary begins with Blanche’s homage of May 1201 (449) and continues with the royal letters, whereas Blanche’s cartulary begins with the letters of the counts of Auxerre and Tonnerre (1) taken from quire 18 of the Chancery Cartulary. 54 28, 133–4. 55 It is not certain that the quires of papal letters ever were bound as a volume (designated here as Cartulary-Register 2). 56 Evergates, Littere Baronum, 17–19, especially table 6. 57 8. 58 437. 59 Two identical letters, mutatis mutandis, from the king (23) and the count (LB, 159–60, App. no. 1). 60 1201: 449. 1209: LB, 161–4, App. nos. 2–3. 1214: 451, 452.

24

Notes to Introduction

61 Thibaut III’s letter to Hugh II of Rethel (Saige, Trésor des chartes du comté de Rethel, 1:40, no. 20) and Hugh’s letter to Thibaut III stating the same facts (AN, J 193, no. 2). The abbot of Châtrices (LB, 135–6, no. 100), and Thibaut III (LB, 150–1, no. 115) exchanged reciprocal letters on the same date. Henry II may have been the first count to exchange letters with monasteries: in 1187, when SaintOyand associated him in lordship over Sermaize, where he founded a new village, the two parties sealed similar documents (413). 62 305 (1206), 412 (1207), 370 (1210), 49 (1213). See also LB, 96–7, no. 57 (1205). 63 8, 386. 64 This appears to have been the case (the original letters do not survive) with the identical letters regarding Blanche’s exchange with four monastic communities (306, 408, 409, 414). 65 13, 62. 66 271, 272. See also 49, 349, 55, and 311. 67 See also the two letters of Nicolas, lord of Bazoches (Guyotjeannin, Saint-Yved de Braine, 254–6, nos. 115–16, 1189). 68 450. 69 LB, 100–2, no. 62, 21 November 1213. 70 A scribe in Provins drafted letters for Guillaume, count of Joigny (AN, J 199, no. 9), and Ida, lady of Traînel (AN, J 199, no. 10). The other four letters were drawn up in Compiègne (for Guy II of Dampierre, AN, J 199, no. 7, November 1213 [Layettes, 1:395, no. 1055]), Chartres (for Thibaut IV of Blois, AN, J 199, no. 6, November 1213 [Layettes, 1:394–5, no. 1054]), Meaux (for Henri IV of Grandpré, AN, J 199, no. 8, December 1213), and Troyes (for Hugh II of Rethel, AN, J 199, no. 11, December 1213). 71 The king’s letter (451), Blanche’s letter (452), and letters from the duke and prelates (75, 210, 212, 217, 320). 72 168, 170–2, 174–80. 73 The king’s directive names those who should seal confirmations (285, 286). The sealed confirmations (39–47, 396–401) were based on the king’s own letter (24). See table 7. 74 43, 44, 46. The duke of Burgundy (39), the count of Blois (41), and the prelates of Reims and Châlons (396, 397) had their own clerics draw up their letters. 75 The king’s letter (282) served as a model for their letters (195–208), none of which survives in the original. See table 7. 76 17, 19–22. 77 Clanchy, From Memory to Written Record, discusses the role of political authority in the proliferation of written records. 78 Sautel-Boulet, ‘Le rôle juridictionnel de la cour des pairs,’ reviews the historiography.

Notes to Introduction

25

79 See 24. 80 Tardif, Coutumiers de Normandie, 1:24, art. 26: par per parem judicari debet. 81 Guillaume of Saint-Valery obtained the count of Ponthieu’s agreement that he not be imprisoned quamdiu michi jus faciet et juditium parium meorum, and that testimony be testimonium parium meorum (Layettes, 1:335, no. 888, September 1209). 82 Philip II, in a letter to Notre-Dame of Reims, cited the count of Flanders’s refusal to submit per pares suos justiciam, and his neglecto fidelitatis et hominiis (Recueil des actes de Philip Auguste, 2:115–16, no. 566, August 1197). 83 Magna Carta, art. 21 prohibits the imprisonment of free men nisi per legale judicium parium suorum; art. 39 prohibits the amercement of a count or baron nisi per pares suas (see Holt, Magna Carta, 75–7, 456, 460, and Keeney, Judgment by Peers, 49–83). 84 Keeney, Judgment by Peers, 12–31; Barthélemy, Coucy, 153–7 (reference to the pares of the lord of Coucy in 1138); and Desportes, ‘Les pairs de France,’ 308–9, who disproves the assertion that Louis VII created the ‘peers of France’ in 1179 (an argument based on a reading of an ordo dating to ca 1270). Nieus, ‘Du donjon au tribunal,’ reviews forty-nine references to peers, including eighteen in the twelfth century (ca 1080–ca 1200); he concludes that the earliest usage of pares related to castleguard by a prince’s most distinguished barons, but that from the mid-twelfth century the peers came to be seen rather in terms of their judicial role. 85 Erard swore in the hands of the bishop of Senlis, in presentia ipsius domini regis et baronum regni Francie, to observe a truce (195). 86 As the king informed the pope one year earlier, the twenty-one-year age of majority custom had been approved by the counsel of his barons: per consilium baronum nostrorum et per consuetudinem in regno Francie hactenus approbatam (Recueil des actes de Philippe Auguste, 3:508–9, no. 1361, March 1215). 87 See 290. 88 The Chancery Cartulary was completed by December 1222, when scribes added a royal mandate of that date to the last folio of its second quire (CC, fol. 16v): the king ordered bailiffs, provosts, and sergeants of the count of Champagne to protect the goods of the deceased bishop (Amaury) of Meaux (Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:492–3, no. 1806). The Cartulary of Blanche was drawn up in the course of 1223 or 1224, for the latest item integral to the cartulary is dated 3 December 1222 (298). 89 444. 90 Not all of the tabs are labelled; it appears that the scheme of index-tabs proved unwieldy and was abandoned. 91 Longnon, Documents, 2:573–4: ‘Item ung autre livre de parchemin, couvert d’une peau de parchemin, au commencement duquel n’a point d’intitullation, lequel

26

92 93

94

95

Notes to Introduction contient plusiers accordz et appoinctementz faictz entre les princes et arceveques et evesques, contenant ixxxii fueilletz escriptz, lequel livre est cotté par K.’ See 92. Delisle, Le cabinet des manuscrits de la Bibliothèque Imperiale, 1 (1868): 480, and Evergates, ‘The Chancery Archives,’ 174–5. Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs (1662), cites two volumes: the ‘Cart. de Champ.’ in the royal Chambre des Comptes (Cartulary-Register 7 = Liber Principum) and the ‘Cart. de la Bibliothèque de Monsieur de Thou’ (Cartulary-Register 6). The volume had been catalogued as ‘Regius 8408, 2.2’ in the royal library, but after it entered Colbert’s library, it was reclassified as ‘Cod. Colb. 3115’ (CB, fol. 1r). For Colbert’s device, see Franklin, Précis de l’histoire de la Bibliothèque du roi, 235. In 1739 Montfaucon, Biblioteca bibliothecarum manuscriptorum, 2:975–80, described the volume as ‘Cartularium Comitum Campanie, ab anno 1210 usque ad annum 1246’ and listed all of its 441 documents by author, date, and subject matter. Brussel, Nouvel examen, 1:xxxii–xxxiii.

EDITORIAL PRINCIPLES

This edition follows the order and original foliation of the cartulary. The texts are virtually identical to those of the Chancery Cartulary from which they were copied. In fact, the scribes of both cartularies made exceptionally accurate transcriptions; discrepancies between the surviving originals and the cartulary copies are few and inconsequential. The accuracy of the cartulary texts is further confirmed by transcriptions made in 1271 directly from the original documents in the Liber Principum (Cartulary-Register 7) and Liber Pontificum (Cartulary-Register 8).1 If an original document exists, it is edited here in preference to the copy in Blanche’s cartulary, with only significant variants noted. Variant readings in later derivative copies and editions are generally ignored. Abbreviations are expanded according to current editing conventions in France, including the rendering of i and u, when they have the force of consonants, as j and v. In regard to punctuation, however, I depart from the current (and my own earlier) practice of inserting punctuation to aid the modern reader; instead, I have retained as far as possible the punctuation of the original document or cartulary copy in an attempt to recapture the scribe’s mise en page. Whether the original document was drawn up from dictation, expanded from minutes (perhaps written on wax tablets), or copied from a written document, the scribe punctuated to facilitate comprehension of the text by someone listening to its being read aloud. Scribes tended to punctuate lightly in routine documents whose meaning was evident, and more heavily where long and

1 For the Liber Principum (Cartulary-Register 7), which disappeared in the fire of 1737 at the Chambre des Comptes, I have relied on two modern copies: a complete copy made in 1673 for Colbert (BNF, Cinq Cents de Colbert, vols. 56–8 = here CR 7.1, 7.2, 7.3), and selected copies taken by Brussel directly from the Liber Principum in the early years of the eighteenth century.

28

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

complicated clauses describing properties and rights required absolute clarity (as in 370). The scribes of both the Chancery Cartulary and Countess Blanche’s cartulary invariably respected the punctuation of the original documents.2 I hope that the reader of this edition will come to appreciate – and even delight in – the cadences of these texts, especially in the places that seem at first counter-intuitive, as when a comma precedes quod or is absent before a relative clause, appositive, or prepositional phrase.3 Readers of this edition will be struck by the number of multiple copies that appear in their entirety: similar letters (including possible drafts) by the same author; confirmations and reciprocal letters exchanged by the principals (so that each party could retain a valid document); and multiple versions of model letters (as with the judgment of Melun in 1216). Unlike earlier editors, notably those of the Layettes, who regarded multiple texts as essentially redundant and therefore published only a single text, with summaries of the others, I have included all of the similar and multiple texts here, just as they appear in the cartulary. The scribes of Blanche’s cartulary could have omitted those repetitive letters by noting ‘there are similar letters from X,’ but instead they made full and exact copies of the Chancery Cartulary so that Blanche, in retirement, could consult them as an official record of her regency.4 This edition thus replicates the volume that Blanche held in her own hands as a personal memoir of her deeds, and as a tangible monument to herself.

2 See 132 for an instance in which the scribes of CC and CB added breathing stops to their copies. 3 See Parisse, ‘Remarques sur la ponctuation des chartes lorraines au XIIe siècle,’ 264–8. 4 With one exception: the primary scribe, who perhaps was fatigued after copying nine quires, omitted a long repetitive passage from two texts (432, 434) in quire 23, the last quire of the cartulary.

ABBREVIATIONS

> n.s.

.. AD AJ AN BNF CB CC CR

A text transcribed from a cartulary to CR 6 (a duplicate cartulary, later called the ‘Cartulary of de Thou’). new style. A date is converted from Easter style, which was commonly used in Champagne (the year begins on Easter), to new style (the year begins on 1 January). the scribe indicates an officeholder without furnishing the person’s name. Archives Départementales Arbois de Jubainville, Histoire, vols. 3–4, catalogue of acts. Archives Nationales de France (Paris) Bibliothèque Nationale de France (Paris) Cartulary of Countess Blanche = BNF, Latin 5993 (1224) Chancery Cartulary = AN, KK 1064, fols. 1–207 (1224) Cartulary-Register of the counts: CR 1 (1211) = AN, KK 1064, fols. 238–45, 254–66 (= Littere Baronum [LB]). CR 2 (1218) = AN, KK 1064, fols. 208–37, 246–53, 372–9. CR 3 (1224) = Cartulary of Countess Blanche (CB), previously designated CR 3. See above 23n46. CR 4 (1224) = Chancery Cartulary (CC), previously designated CR 4. See above 23n46. CR 5 (1231) = AN, KK 1064, fols. 267–371. CR 6 (1232) = BNF, Latin 5992 (‘Cartulary of De Thou’). Duplicate copy of CR 1, 2, 4, 5 as bound in KK 1064. CR 7 (1271) = Liber Principum (destroyed in 1737). CR 7.1, 7.2, 7.3 = BNF, Cinq Cents de Colbert, vols. 56 (7.1), 57 (7.2, paginated), 58 (7.3), seventeenth-century copy of the Liber

30

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Principum (CR 7). A slightly later, and less careful, copy is BNF, nouv. acq. Latine 2454. CR 8 (1271) = BNF, Latin 5993A (Liber Pontificum). d. denarius GC Gallia Christiana Layettes Layettes du Trésor des Chartes. LB ‘Littere Baronum’: The Earliest Cartulary of the Counts of Champagne. l. livre l.t. libratus terre. Annual revenue expressed in terms of livres. PL Patrologia Latina RHF Recueil des historiens des Gaules et de la France s. solidus

THE CARTULARY OF COUNTESS BLANCHE OF CHAMPAGNE

Chaumont-Porcien Noyon er Oise Riv

Laon

Coucy Thourotte Aisne River

Château-Porcien Rethel

Buzancy

Nanteuil-la-Fosse

Soissons

ver Aisne Ri

Nancy R

Vaucouleurs

Wassy Beaufort Joinville Aulnay

Gondrecourt

River Yonne

Sailly Vaudémont Payns Rosnay Paraclete Bray-sur- Traînel Neufchâteau Donjeux Brienne Lafauche Villeneuve-aux-Riches-Hommes Villehardouin Seine Lavilleneuve Vauluisant Reynel Châtenois TROYES Larrivour La Pommeraye Bar-sur-Aube Villemaur Sexfontaines Vignory Andelot La Crête Isle-Aumont Morin Esnouveaux Vendeuvre Sens Gillancourt Montiéramey Clairvaux Cirey Ageville Chappes Villy Clefmont Chaumont Bar-sur-Seine Laferté-sur-Aube Jully-sur-Sarce Chacenay Darney Choiseul Ville-sur- Arce Ervy Passavant Nogent Châteauvillain Augustines Pargues Montigny Joigny Saint-Florentin Pontigny Molesme Aubepierre Seignelay Maligny Ar man Riel-les-Eaux ç Langres Tonnerre Auxerre Chablis r Ou

rce

Rive

ne Sei

r

er Riv

on

ve Ri

Noyers

Bazarnes 0 0

15 15

River

Nogent-sur-Seine

Marne

Arcis-sur-Aube Dampierre Aub Méry- e River Ramerupt sur-Seine Braux

e Mosell

Montereau

Arzillières

Chantemerle Baudemont

Commercy Gondreville

Trois-Fontaines

r

Montigny

Vitry

ive

Villegruis Provins Chalautre Pont-sur-Seine

Mousson

r

v Ri

Jouy Melun

Bar-le-Duc

Sermaize Broyes Sézanne

Rozay-en-Brie

Metz

iver

A

e rn

Coulommiers Faremoutiers

Crèvecoeur

Verdun eR us Me

Grandpré Roucy Ventelay Braine Cornay Apremont Fismes Vesl Reims e River Cernay-en-Dornois Senlis Igny Oulchy Maffrécourt Fère-en-Tardenois Neuilly La Neuville-aux- St-Jean-sur-Tourbe Grisolles Nanteuil-leLarris Châtillon-sur-Marne Haudoin Suippes Hautvillers Torcy La Neuville-au-Pont Sainte-Menehould Château-Thierry Mareuil-sur-Ay Villiers-en-Argonne Lizy-sur-Ourcq Bussy Condé-en-Brie Épernay Dampierre-le-Château Ma Meaux Argensolles ire Herpont Riv e Vertus Courtisols Montiers-en-Argonne er Crécy Montmirail Mont-Aimé Possesse Lagny Pommeuse Châlons

30 Miles 30 Kilometers

Fontenay

Grancey Champlitte

Mailly Chatel-Censoir

Montréal

The County of Champagne and Environs in 1222

THE CARTULARY

[Quire 1: folios 1–8] 1 1210 July Pierre, count of Auxerre and Tonnerre, informs Pope Innocent III that he holds the castle of Mailly and Bazarnes from his lady Blanche, countess of Champagne, as he had held it from her predecessors, but that the bishop (Guillaume) of Auxerre produced a letter in which Pierre is purported to state that he holds the castle from the bishop. Pierre wishes the pope to know that the letter in question is neither his authentic letter nor sealed by his seal, and that the countess has his authentic sealed letter by which he recognizes that he holds Mailly from her.1 copies: CB, fol. 1r. CC, fol. 137v (>CR 6, fol. 174r–v). CR 7.2, pp. 13–14. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:41 (from CR 7). Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:820–1. Layettes, 1:354, no. 933 (from AN, J 193, no. 58, vidimus copy of 26 April 1415). Quantin, Recueil, 43, no. 96.

1 A reference to 4. Pierre sealed two other letters in July 1210 (425, 426) that may have been drafts of this, the most detailed of the three letters. In his analysis of this ambiguous event, Sassier, Recherches, 198–202, notes that the new bishop of Auxerre was trying to reclaim rights lost by his predecessor, specifically the homage of the count of Auxerre. There is no evidence, however, even in the bishop’s own cartulary, of any homage by a count of Auxerre to a bishop of Auxerre before Pierre’s homage in February 1211 (GC, 12: preuves, 150, no. 71: publice et solemnitea homagium manuale feci), although it is possible that his earlier homages were not recorded.

34

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne calendared: AJ, no. 746.2

Sanctissimo patri et domino Innocentio divina providentia summo pontifici, P(etrus) comes Autissiodorensis et Tornodorensis, devota pedum oscula.a Sanctitati vestre notum facio quod ego teneo et recognosco me tenere de karissima domina mea Blancha illustri comitissa Campanie, et tenui de antecessoribus suis dominis Campanie Mailliacum castrum et Bitriacum quod est de castellaria Mailliaci, etb omnia feoda que sunt de castellaria Mailliaci,b videlicet Baizernamc cum pertinentiis,d et domum comitis Jovigniacum de Collengiis Vineosis, et alia feoda si qua sunt alia de castellaria Mailliaci. Quamvis episcopus Autissiodorensis quasdam litteras ostendat continentes quod ego teneo predictum castrum Mailliaci de illo. Sed dico et plane recognosco quod ille littere non sunt vere nec meo sigillo sigillatas. Litteras autem quas predicta domina mea inde habet super hoc quod Mailliacum castrum et omnia feoda que sunt de castellaria Mailliaci ab ipsa domina comitissae teneo,3 veras esse confiteor et meof sigillo sigillatas presentibus litteris testificantibus sigilli mei munimine roboratis. Actum anno gratie M CC X, mense julio. pedum oscula tam debita quam devota Layettes. b et through Mailliaci omitted CB, CC. c Vuzernam Layettes. d suis added in Layettes. e domina comitissa omitted CB, CC. f nostro Layettes. g decimo CC. a

2 1214 November Robert, cardinal priest and papal legate, attests that in his presence Pierre, count of Auxerre, swore that he held the castles of Mailly and Bitry from Blanche, countess of Champagne, as he earlier had held them from Countess Marie and Counts Henry (II) and Thibaut (III), but that under threat of excommunication, he did homage to the bishop (Guillaume) of Auxerre for them.1 copies: CB, fol. 1r–v. CC, fol. 137v–138r (>CR 6, fol. 174r). CR 8, fol. 86r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:54 (from CR 6). Longnon, Documents, 1:475, no. 22 (from CR 8). calendared: AJ, no. 882.

2 AJ conflates 1, 425, and 426. 3 4. 1 See also 426.

Edition

35

Ego R(obertus) servus crucis Christi, tituli Sancti Stephani in Celio Monte presbiter cardinalis, apostolice sedis legatus, omnibus presentes litteras inspecturis, notum facimus quod dilectus filius noster nobilis vir P(etrus) comes Altissiodorensis in nostra presentia constitutus corporali fide prestita recognovit, quod cum Mailliacum et Betriacum castella de dilecta filia Blancha comitissa Campanie teneret, et tenuisset eadem de comitissa Maria, de comite Henrico filio suo, et de comite T(heobaldo) viro memorate comitisse Blanche. Tandem venerabilis pater Altissiodorensis episcopus ipsum per districtionem excommunicationis compulit ut de ipso episcopo caperet supradicta castella, ita quod per censuram ecclesiasticam compulsus ab eodem episcopo, homagium ei fecit. Hoc ab eodem comite audivimus, et idem per presentes litteras attestamur. Quod ut ratum haberetur et firmum, presens scriptum duximus sigillandum. Actum anno gratie, M CC XIIII, mense novembri.

3 1214 Pierre, count of Auxerre, makes known that he holds the fief of Saint-Valérien from Thibaut, count of Champagne, and that he will hold it just as his predecessors, the lords of Courtenay, held it from the counts of Champagne. copies: CB, fol. 1v. CC, fol. 136r (>CR 6, fol. 173r). CR 7.2, p. 14. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:50 (from CR 7). Quantin, Recueil, 65, no. 142 (from Chantereau-Lefebvre). calendared: AJ, no. 911.

Ego Petrus comes Autissiodorensis, et marchio Namurcensis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod ego feodum de Sancto Valeriano cum appendiciis suis teneo de karissimo domino meo comite Campanie Theobaldo, et tam ego quam predecessores mei domini de Cortenaio, de predecessoribus comitis supradicti comitibus Campanie feodum tenuimus supradictum. Quod ut notum permaneat, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC XIIII.

4 1207 Pierre, count of Auxerre and Tonnerre, states that shortly after he arrived in Nevers (1184) he purchased the fief of Mailly from his mother-in-law Mathilda,

36

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

countess of Tonnerre, who held it in dower, and that on the advice of the men of that fief, he took it (in homage) from Marie, countess of Champagne. Later he took Mailly from Counts Henry (II) and Thibaut (III), and most recently from Blanche, now countess of Champagne, without any objection from Hugh, who was at that time bishop of Auxerre.1 original: AN, J 1035, no. 3 (heavily damaged, missing seal). copies: CB, fol. 1v–2r. CC, fol. 136r (>CR 6, fol. 173r). CR 7.2, pp. 11–12. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:32 (from CR 7). Quantin, Recueil, 28, no. 59 (from Chantereau-Lefebvre). calendared: AJ, no. 680. Layettes, 5, no. 169.

Ego Petrus comes Autissiodorensis et Tornodorensis. Notum facio universis ad quorum notitiam presentes littere pervenerint, quod quando veni noviter in comitatum Nivernensis, et emi Mailliacum de domina mea M(athilda), tunc comitissa Tornodorensis, que Mailliacum tenebat pro dotalicio, quesivi ab hominibus meis de cujus feodo Mailliacum esset, et ad suggestionem eorum tunc Mailliacum cepi de Maria comitissa tunc Campanie, postmodum de comite Henrico, postmodum de comite Theobaldo, postremo vero de domina mea Blancha nunc comitissa Campanie, Hugone tunc episcopo Autissiodorensis non reclamante, litteris presentibus testificantibus. Actum anno Domini M CC VII.

5 1205 Pierre, count of Auxerre and Tonnerre, declares that he and his lady Blanche, countess of Troyes, disagreed as to whether their men had the right to travel between his town of Tonnerre and her towns of Ervy and Saint-Florentin. An inquest among local residents has verified that they do have that right.1 copies: CR 1, fol. 242r–v (>CR 6, fol. 194r). CB, fol. 2r. CC, fol. 136v (>CR 6, fol. 173r). CR 7.2, pp. 10–11. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:27 (from CR 7). Brussel, Nouvel examen,1009 note b (from CR 7, fol. 202, in the Chambre des Comptes, and

1 See 1. 1 In essence, the inquest recognized an existing right of free movement between Champagne and Tonnerre (Lemarignier, Recherches sur l’hommage en marche, 145–6). See also 10.

Edition

37

from CR 6). Quantin, Recueil, 23, no. 46 (from Chantereau-Lefebvre). Evergates, Littere Baronum, 72, no. 30. calendared: AJ, no. 643.

Ego Petrus comes Autissiodorensis et Tornodorensis. Notum facio tam presentibus quam futuris quod cum discordia esset inter me, et dominam meam B(lancham) illustrem comitissam Trecensem, super percursu inter Tornodorum ex parte mea, et Herviacum et Sanctum Florentinum ex parte ipsius comitisse; tandem rei veritate de assensu et voluntate dicte comitisse et mea diligenter ab indigenis super hoc inquisita, didicimus percursum esse inter dictas villas et ita percursus ille fuit cognitus et probatus. Preterea quitavi contenciones et querelas quas adversus Hernulphum Grossum super deia judicio quod mihi arramiaverat, et adversus Columbum Borgnum super caduco matris sue, habebam. Actum anno gratie M CC quinto. super dei CR 1, CB, CC; superdicti CR 6, fol. 194r; super de CR 6, fol. 173v; super dicto Chantereau-Lefebvre. a

6 [1201–16]1 Pierre, count of Auxerre, notifies Blanche, countess palatine of Troyes, that he consents to her purchase of a 30 l. fief in Troyes from his faithful Pierre of Touquin, who has placed his house at La Tour de Vèvre in fief to replace that alienated fief. Pierre asks Blanche for her letters patent consenting to the sale and exchange of the property. copies: CB, fols. 2v–3r. CC, fol. 136v (>CR 6, fol. 173v). CR 7.2, p. 15. calendared: AJ, no. 1055.

Karissime domine et amice sue Blanche comitisse Trecensis palatine, P(etrus), comes Autisiodorensis salutem, et paratum in omnibus obsequium et honorem. Sciatis quod ego laudo vobis venditionem illam quam dilectus meus P(etrus) Tosquins fecit vobis de triginta libratis terre quas habet Trecis, que posuit mihi in excambium feodi herbergagium suum de Weve, et emptionem. Unde rogo vos quatinus excambium illud laudetis et per litteras vestras michi mandetis, quas michi patentes mittatis. 1 Pierre left for the East in 1216.

38

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

7 1217 (n.s.) January Philippe, count of Namur, makes known that he has become a liegeman of Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, for the fief of Saint-Valérien, except for his liegence to the king of France and the count of Hainaut. copies: CB, fol. 2v. CC, fol. 136v–137r (>CR 6, fol. 173v). CR 7.2, p. 234. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:60 (from CR 7), 2:64 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1038.

Ego Philippus comes et marchio Namurcensis. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod ego deveni homo ligius karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis et Theobaldi filii ejus comitis Campanie de feodo Sancti Valeriani salva ligeitate domini regis Francie, et salva etiam legeitate comitis Haynocensis. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC sextodecimo, mense januario

8 1209, Nogent-sur-Seine Guillaume, count of Sancerre, makes known that in the presence of Blanche, countess of Troyes, he declared himself to be her liegeman for Sancerre and the fiefs that move from Sancerre, namely four ‘great fiefs’ (held by the lords of Montfaucon, Sully, La Tour de Vèvre, and Léré) and certain unnamed ‘small fiefs,’ as well as Saint-Brisson and Châtillon-Coligny.1 For all these, Guillaume states, his father Étienne had been liegeman of the count of Champagne. originals: AN, J 198, nos. 15 and 17 (two identical letters by the same scribe; both pendant seals are missing). copy of an, j 198, no. 15: CR 7.2, pp. 34–5. copies of an, j 198, no. 17: CR 1, fol. 245r (>CR 6, fols. 199v–200r). CB, fol. 2v–3r. CC, fol. 138v (>CR 6, fol. 175r). CR 7. 2, pp. 33–4.

1 The counts of Joigny and Brienne attested to having witnessed Guillaume’s homage in a jointly sealed letter written by the same scribe (386).

Edition

39

editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:35 (from CR 7). Layettes, 1:343, no. 904. Evergates, Littere Baronum, 87–8, no. 47. calendared: AJ, no. 733.

Ego W(illelmus) comes Sacri Cesaris. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod in presentia karissime domine mee Blanche illustris comitisse Trecensis recognovi et adhuc bene recognosco me tenere de ipsa Sacrum Cesaris cum omnibus pertinentiis suis tam in feodo quam in dominio. Hec autem sunt magna feoda que movent de Sacro Cesaris, videlicet feodum domini Montis Falconis, feodum domini Soilliaci,a feodum domini de Woevre,b Lereium cum omnibus pertinentiis suis tam in feodo quam in dominio. Hec predicta cum aliis minutis feodis que inde movent, et de Sacro Cesaris, teneo de prefata comitissa. Similiter teneo de ipsa Sanctum Britium cum omnibus pertinentiis suis tam in feodo quam in dominio, Castellionem super Loain, cum omnibus pertinentiis suis tam in feodo quam in dominio. De hiis omnibus fuit pater meus inclite recordationis comes Stephanus homo ligius comitis Campanie. Et ego similiter de hiisc omnibus predictis homo ligius sum prefate comitisse ante omnes homines. Ut autem hec nota permaneant et rata teneantur litteris annotata, sigilli mei munimine roboravi. Actum Nogenti anno gratie millesimo ducentesimo nono.d Selliaci in AN, J 198, no. 15 and CB, CC. b Waevre in AN, J 198, no. 15 and CB, CC. c hiis omitted CB. d MCC nono CB, MCCIX CC.

a

9 1218 August Étienne of Sancerre stands pledge to his lady Blanche, countess of Troyes, and her son Count Thibaut for 5000 l., money of Paris, owed by Elisabeth, lady of Amboise, as relief for the lands (the county of Chartres) that she inherited collaterally from the count of Blois (Thibaut VI, her nephew). original: AN, J 198, no. 46 (traces of a pendant seal). copies: CB, fol. 3r. CC, fols. 138v–139r (>CR 6, fol. 175v). CR 7.2, pp. 38–9. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:100–1 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1154. Layettes, 1, no. 1310.

Ego Stephanus de Sacro Cesare. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum nobilis mulier Elisabetha domina Ambazieb pro rachato

40

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

terre que ei excidit de morte comitis Blesensis teneatur reddere karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis et Th(eobaldi) comiti nato ejus quinque milia libras parisiensis monete talibus terminis persolvenda: tercium in festo Omnium Sanctorum, aliud tercium in proximo sequenti Purificatione beate Marie, et ultimum tercium in instantibus nundinis maii. Ego pro ipsa domina Ambazieb me plegium constitui erga predictos comitissam et comitem, super quingentas libras parisiensis monete, ita quidem quod si domina Ambazieb deficeret in prefatis solutionibus faciendis vel in aliqua earumdem solutionum ad terminos constitutos, ego infra quindecim dies postquam inde essem inde requisitus, tenerer predictis comitisse et comiti creantum facere de parte que me contingeret in defectu solutionis que deberet fieri, secundum quantitatem pecunie de qua sum plegius constitutus. Quod si non facerem, prefati comitissa et comes super hoc me possent nantare. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri, et sigilli mei appensione muniri. Actum anno Domini M CC octavodecimo,c mense augusto. a

Elisabeth omitted CC, Elysabeth CB.

b

Ambazye CB.

c

MCCXVIII CB, CC.

10 1204 (n.s.) March Pierre, count of Auxerre and Tonnerre, announces that, through the mediation of Philip (II), king of France, he reached a compromise with Clarembaud (IV) of Chappes over safe passage at Ervy.1 copies: CR 1, fol. 242r (>CR 6, fol. 241r–v). CB, fol. 3v. CC, fol. 137r (>CR 6, fol. 174r). editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:24 (from CR 7). Brussel, Nouvel examen, 2:1010. Evergates, Littere Baronum, 70, no. 28. calendared: AJ, no. 598.

Ego Petrus comes Autissiodorensis et Tornodorensis. Notum facio presentibus et futuris, quod per manum domini mei Ph(ilippi) regis Francie, compromisi in Clarembaudum de Capis, super percursu Herviaci et captione Hugonis Salvagii. Quicquid super hiis per sacramentum suum dixerit, ratum habiturus. Actum anno gratie M CC III, mense martio.

1 See 5.

Edition

41

11 [1201–16]1 Pierre, count of Auxerre, notifies Blanche, countess palatine of Troyes, that he has done what he promised to do, as Pierre of Saint-Phal can testify, and therefore asks that she pay his faithful servant Adam the 100 marks that she owes him. copies: CB, fol. 3v. CC, fol. 137r (>CR 6, fol. 174r). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:63 (from CR 6). calendared: AJ, no. 971.

Karissime domine sue Blanche comitisse Trecensis palatine, Petrus comes Autissiodorensis salutem, et dilectionem. Noveretis quod omnia feci que vobis promiseram, et hoc idem Petrus de Sancto Fidolo et gentes vestre testificabuntur. Mitto igitur ad vos Adam fidelem servientem meum latorem presentium, ut per eum mihi mittatis centum marchas, et ego vos inde quito.

12 1215 March (n.s.), Compiègne Prince Louis of France notifies Jean (of Brienne), king of Jerusalem, that the ancient custom in France is that no one may be challenged as to his paternal inheritance before he is twenty-one. For that reason, Louis and his father have stated that they will not hear any case against the countess of Champagne and her son Thibaut until he is twenty-one, especially because they have heard from many noblemen that Count Henry (II), when he left for Jerusalem, transferred all his land to his brother Thibaut (III) in the event that he did not return from overseas.1 And further, Louis and the king do not wish that Erard (of Brienne) of Ramerupt marry Count Henry’s daughter because the couple is related within the prohibited degree of consanguinity. original: J 198, no. 24 (fragment of a pendant seal). copies: CB, fol. 3v–4r. CC, fol. 20v (>CR 6, fol. 6v–7r). CR 6, fols. 125v–126r. CR 7.1, fols. 18v–19r.

1 Pierre left for the East in 1216. 1 See 281.

42

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs,, 2:52 (from CR 6). PL, 216:975– 6, no. 4. Layettes, 1:411, no. 1100. Bongert, Les cours laïques, 315–16 (from CB). calendared: AJ, no. 907.

Excellentissimo et karissimo consanguineo suo J(ohanni) Dei gratia illustri regi Jherosolimitano. Ludovicus domini regis Francie primogenitus, salutem et sinceri amoris constantiam. Scire vos volumus, quod consuetudo antiqua et per jus approbata talis est in regno Francie, quod nullus ante viginti et unum annos potest vel debet trahi in causam de re quam pater ejus teneret sine placito cum decessit. Hujus igitur ratione consuetudinis, karissimus dominus et genitor noster et nos statuimus et concessimus karissime amice nostre comitisse Trecensi et Theob(aldo) filio ejus presentibus et audientibus vobis ipsis, quod si filie comitis Henrici vel aliquis pro ipsis velent predictum Theo(baldum) vel matrem ejus, in causam trahere, de terra quam pater ejus tenuit, nos non audiremus inde verbum, donec idem Theob(aldus) haberet viginti et unum annos, nec ipsum vel matrem ejus antea in causam trahi permitteremus, precipue cum de testimonio multorum nobilium virorum quibus fidem bene adhibere debemus, bene constet quod karissimus quondam consanguineus noster comes Henricus cum vellet Jherosolimam proficisci, totam terram suam dimisit et dedit fratri suo Theob(aldo), quondam comiti Trecensi, si ipsum comitem Henricum de transmarinis partibus contingeret non redire. Ad hoc nullo modo volumus quod Erardus de Rameruco filiam comitis Henrici habeat in uxorem, sed id fieri modis omnibus prohibemus; quia si fieret, contra nos fieret. Et preterea dictum est nobis quod eo gradu consanguineitatis sese attingunt, quod non possunt nec debent legitime copulari. Actum apud Compendium, anno Domini M CC XIIII, mense martio.

13 1210 (n.s.) January Odo (III), duke of Burgundy, approves and confirms the decision contained in King Philip (II)’s letter (of July 1209) not to hear any challenge to Thibaut’s right to succeed his father until he is twenty-one, for according to the custom in France, which the king promised to enforce, no one should have to answer for his inheritance before attaining that age.1 Odo promises not to hear any

1 Philip’s letter of July 1209 (Recueil des actes de Philippe Auguste, 3:171–2, no. 1088 = LB, 161–2, App. no. 2). Countess Blanche sealed a reciprocal letter (Layettes, 1:332–3, no. 878, July 1209 = LB, 163–4, App. no. 3). See also the letter of prince Louis (292).

Edition

43

challenge regarding any fief held from him until Thibaut completes his twenty-first year; at that time he will receive Thibaut’s homage for all that Count Henry (I) held from Odo’s father, and that Thibaut (III) later held from Odo.2 original: AN, J 198, no. 10 (fragments of a pendent seal). copies: CB, fol. 4r–v. CC, fol. 139r–v (>CR 6, fols. 175v–176r). CR 6, fols. 48v– 49r (without date). CR 7.1, fols. 173v–174r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:36 (from CR 7). Layettes, 1:344–5, no. 910. calendared: AJ, no. 722. Petit, Histoire, 3, no. 1220.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facio presentibus et futuris quod ego laudo approbo et concedo illud quod dominus Philippus rex Francie fecit erga Theobaldum filium dilecti fidelis et consanguinei mei Theobaldi quondam comitis Campanie et dilecte et fidelis mee Blanche comitisse Campanie, et erga ipsam Blancham comitissam Campanie, sicut in carta ipsius regis inde habita plenius continetur, videlicet quod dictus Theob(aldus) et Blancha mater ejus comitissa nec debent, nec possunt trahi in causam de aliquo quod pater ipsius Theob(aldus) teneret quando decessit, quoadusque dictus Th(eobaldus) vicesimum primum compleverit annum, quia usus et consuetudo talis est in regno Francie et justum est, quod nullus respondere debet infra vicessimum primum etatis sue annum, de aliquo quod pater ejus teneret sine placito quando decessit. Quoniam igitur illud laudo et approbo, concedo prefatis Theob(aldo) et Blanche comitisse matri ejus, quod si aliquis velit eos trahere in causam de aliquo quod ad feodum meum pertineat, ego non audirem inde causam nec aliquis ex parte mea donec sepedictus Theob(aldus) vicessimum primum compleverit annum; immoa ipsos inde in omnibus adjuvarem. Postquam vero dictus Th(eobaldus) vicessimum primum compleverit annuma vel etiam ante si dicte Blanche comitisse matri ejus placuerit, ego recipiam eum in hominem de omnibus que comes Henricus pater tenuit de patre meo, et que comes Theob(aldus), filius dicti comitis Henrici de me tenuit. Quod ut ratum habeatur presentem cartam sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC nono, mense januario. a

immo through annum omitted CB, CC (the scribe’s eye dropped one line).

2 Guillaume of Joinville, bishop of Langres, sealed a similar letter at the same time (62).

44

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

14 1210 April [18–30] Aubry, archbishop of Reims, approves the treaty between Philip (II), king of the French, and Blanche, countess of Champagne, a copy of which he has received from the king.1 The archbishop restates the main provision of the treaty, that Philip will not hear any challenge to Thibaut’s inheritance before Thibaut attains the age of twenty-one, at which time Philip will receive his homage. But the king will hear any case brought by an ecclesiastical person. original: AN, J 198, no. 18 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 243v (>CR 6, fols. 196v–197r). CB, fol. 4v. CC, fol. 139v (>CR 6, fol 176r). CR 8, fol. 111r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:40 (from CR 6). Layettes, 1:349, no. 918. Evergates, Littere Baronum, 79–80, no. 38. calendared: AJ, no. 735.

A(lbericus) Dei gratia Remensis archiepiscopus omnibus ad quos littere iste pervenerint in Domino salutem. Noverint universi quod nos laudamus et approbamus consuetudinem a domino Ph(ilippo) rege Francorum per suas litteras approbatam sicut eam vidimus in suo auctentico contineri, secundum quam Theob(aldus), filius dilecte et fidelis nostre Blanche, illustris comitisse Campanie et eadem Bl(ancha) mater ipsius non possunt trahi in causam de aliquo quod pater ejusdem Th(eobaldi) sine placito tenebat quando decessit, donec idem Th(eobaldus) vicessimum primum compleverit annum. Si tamen aliqua ecclesia vel ecclesiastica persona conquereretur de eis, non obstante hac consuetudine plenam eis justiciam faceremus. Postquam autem idem Th(eobaldus) vicesimum primum annum compleverit, ipsum in hominem recipiemus, de omnibus que predecessores sui a nostris predecessoribus tenuerunt, sub ea forma sub qua solent homagia recipi. Actum anno gratie M CC decimo,a mense aprili. a

X CB, CC.

15 1210 Guillaume, bishop of Langres, approves and confirms the decision contained in King Philip (II)’s letter regarding Thibaut, son of Blanche, countess of

1 See 13.

Edition

45

Troyes. The king will not hear any challenge to Thibaut’s paternal inheritance until he is twenty-one, for the custom in France is that no one should have to answer for his inheritance before attaining that age. The bishop promises that he will not hear any challenge regarding the fief that Thibaut’s father held from the bishop of Langres until Thibaut completes his twenty-first year, unless his mother wishes it; only at that time will the bishop receive Thibaut’s homage.1 original: AN, J 198, no. 19 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 5r. CC, fol. 140r (>CR 6, fol. 176v). CR 6, fol. 48v. CR 8, fol. 201r. calendared: AJ, no. 736. Layettes, 1, no. 911.

Willermus Dei gratia Lingonensis episcopus. Noverint universi presentes pariter et futuri, quod nos laudamus approbamus et concedimus, illud quod karissimus dominus noster Ph(ilippus) Francorum rex fecit erga Theob(aldum) filium dilecte et fidelis nostre Blanche comitisse Trecensis, et erga ipsam Blancham, sicut in carta domini regis inde habita plenius continetur, videlicet quod dictus Theob(aldus) et Blancha comitissa mater ejus, non debent nec possunt trahi in causam, de aliquo quod pater ipsius Theob(aldi) teneret quando decessit, quoadusque dictus Theob(aldus) vicesimum primum compleverit annum; quia usus et consuetudo talis est in regno Francie, et justum est quod nullus infra vicesimum primum annum etatis suea respondere debet de aliquo quod pater ejus teneret sine placito cum decessit. Quoniam igitur illud laudamus et approbamus, concedimus prefatis Theob(aldo) et Blanche comitisse matri ejus, quod si aliquis velit eos trahere in causam, de aliquo quod ad feodum nostrum pertineat, nos non audiremus inde verbum, nec aliquis ex parte nostra, donec sepedictus Theob(aldus) vicessimum primum compleverit annum. Immo ipsos inde in omnibus juvaremus. Postquam vero dictus Theob(aldus) vicesimum primum compleverit annum, vel etiam ante si dicte matri ejus placuerit, nos recipiemus eum in hominem de omnibus que pater ejus comes Th(eobaldus) tenuit de predecessore nostro episcopo Lingonensis, et que Blancha comitissa mater ejus tenet de nobis. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli nostri munimune fecimus roborari. Actum anno incarnati Verbi M CC decimo. a

etatis sue annum CB, CC.

1 The chancery had another, almost identical letter dated January 1210, n.s. (AN, J 198, no. 9 [LB, 155–6, no. 120]).

46

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

16 1216 May Guillaume, bishop-elect of Châlons, approves the agreement that King Philip (II) made regarding his relatives Thibaut, count of Troyes, and his mother Blanche, as contained in the king’s letter.1 The bishop-elect promises that he will not hear any challenge to Thibaut’s paternal inheritance until he attains the age of twenty-one, according to the custom in the kingdom of France. copies: CB, fol. 5r–v. CC, fol. 140v (>CR 6, fol. 48v–[missing folio], incomplete). calendared: AJ, no. 969.

Willermus Dei gratia Cathalanensis electus, universis presentes litteras inspecturis salutem, et sinceram in Domino caritatem. Noverit universitas vestra quod nos laudamus approbamus et concedimus illud quod karissimus dominus noster Ph(ilippus) rex Francie fecit erga karissimum consanguineum et fidelem nostrum Th(eoboldum) comitem Trecensem, et erga karissimam consanguineam et fidelem nostram B(lancham) matrem ejus, sicut in carta domini regis continetur, videlicet quod dictus Th(eobaldus) et mater ejus non debent nec possunt trahi in causam de aliquo quod pater ipsius Th(eobaldus) teneret quando decessit, quoadusque dictus Th(eobaldus) vicesimum primum etatis sue compleverit annum. Quia usus et consuetudo talis est in regno Francie et justum est quod nullus respondere debet infra vicesimum primum etatis sue annum de aliquo quod pater ejus teneret sine placito cum decessit. Quam igitur illud laudamus et approbamus, concedimus prefatis Th(eobaldi) et Blanche matri ejus quod si aliquis velit eos trahere in causam de aliquo quod ad feodum nostrum pertineat, nos non audiremus inde verbum nec aliquis ex parte nostra donec sepedictus Th(eobaldus) vicesimum primum compleverit annum, immo ipsos inde in omnibus juvaremus. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli nostri fecimus munimine roborari. Actum anno Domini M CC sextodecimo, mense maio.

17 1217 (n.s.) March [1–25], Melun1 Aubry, archbishop of Reims, makes known that Erard of Brienne and his 1 281. 1 This and the following letters (18–22) are based on the king’s letter given at Melun in March 1217 (n.s.), stating that Erard of Brienne and his so-called wife had violated their truce, devastated Blanche’s lands, and seized merchants; therefore he and his barons decided not to hear Erard’s suit regarding the county of Champagne until Erard makes amends (Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:81–2, no. 1467).

Edition

47

so-called wife Philippa gave a formal truce to Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut in the presence of the king and the archbishop but then violated it by devastating the lands of the countess and by seizing and despoiling merchants; therefore the king and the peers of the kingdom declared that they would not hear Erard’s case against the countess and her son regarding succession to the county of Champagne and Brie until Erard makes full reparation to the countess, the merchants, and the king. copies: CB, fols. 5v–6r. CC, fols. 140v–141r. CR 8, fol. 112r. edition: Bréquigny, Table chronologique, 5:63 (incomplete). calendared: AJ, no. 1046

A(lbericus) Dei gratia Remensis archiepiscopus, universis ad quos presentes littere pervenerint, in Domini salutem. Noveritis quod cum Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus presente et consentiente, coram domino rege Francie et coram nobis rectas treugas dedissent dilectis et fidelibus nostris, B(lanche) comitisse Trecensis et Th(eobaldo) filio ejus et hominibus eorum et terris suis, et infra treugas dictus E(rardus) et sui terram dicte comitisse, et aliam terram que erat in tutela et custodia ipsius incendio devastassent, et mercatores cepissent et spoliassent, treugas taliter infringendo, nos et alii pares regni Francie cum domino rege decrevimus et judicavimus quod de cetero neque Erardo neque Philippe que dicitur uxor ejus nec alteri eorum respondeatur ab eadem comitissa vel ab ejus filio Th(eobaldo) super querela quam predicti E(rardus) et Ph(ilippa) proponebant et movebant contra ipsos, super comitatu Campanie et Brie, donec emendaverint et satisfecerint ad plenum de dampnis comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus et terre sue quea est in custodia ipsiusa et mercatoribus illatis, et domino regi. Actum Meledunum, anno Domini M CC sextodecimo, mense martio. a

que est in custodia ipsius omitted CB, CC.

18 [1217 (n.s.), March 1–25]1 Guillaume, bishop of Langres, makes known that Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut complained to the king that Erard of Brienne and his allies had violated his truce by devasting her lands and despoiling merchants coming to and from the Fairs of Champagne. The bishop together

1 CB gives a date of 1219 whereas CC gives 1218. Neither is satisfactory. See 17nl.

48

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

with the other peers of the realm and the king decided that Erard’s case against Blanche and Thibaut would not be considered until Erard pays full compensation for the damages he caused to the countess’s lands, to the merchants, and even to the king. copies: CB, fol. 6r. CC, fol. 141r–v. calendared: AJ, no. 1049.

Willermus Dei gratia Lingonensis episcopus universis presentes litteras inspecturis, in Domino salutem. Noveritis quod cum B(lanche) comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus conquerentur coram domino rege de Erardo de Brena et coadjutoribus suis, quod post treugas eidem comitisse, et Th(eobaldo) filio suo et terre sue et suis ab eodem Erardo, Philippa que dicitur uxor ejus presente et consentiente coram domino rege datas, predictus Erardus et sui terram dicte comitisse, et aliam terram que erat in tutela sua et custodia incendio devastassent, et mercatores ad nundinas Campanie euntes et redeuntes cepissent et spoliassent, nos et alii pares regni Francie cum domino rege decrevimus et judicavimus quod de cetero nec Erardo necque Philippe que dicitur uxor ejus nec alteri eorum respondeatur, a prefata comitissa vel a Th(eobaldo) filio ejus, super querela quam sepedictus Erardus et Philippa proponebant et movebant contra ipsos super comitatu Campanie et Brie, donec satisfecerent ad plenum de dampnis post dictas treugas illatis comitisse Campanie, et Th(eobaldo) filio ejus et terre sue, et terre que est in advocatia ipsius et tutela, et mercatoribus, et etiam domino regi de emenda. Actum anno gratie, M CC XVIII.a a

XVIIII CB.

19 1217 (n.s.) March [1–25], Melun1 Guillaume, bishop of Châlons, makes known (in the same manner as 17) that since Erard of Brienne and his so-called wife Philippa violated their truce, the king and the peers of the realm decided not to hear Erard’s case regarding succession to the county of Champagne and Brie until he makes full reparation to the countess, to the merchants, and to the king.

1 See 17 and 20–2.

Edition

49

copies: CB, fol. 6v. CC, fol. 141v. calendared: AJ, no. 1047.

Willermus Dei gratia Cathalanensis episcopus universis presentes litteras inspecturis, salutem in Domino. Noveritis quod cum Erardus de Brena, Philippa que dictur uxor ejus presente et consentiente coram domino rege et coram nobis rectas treugas dedisset dilectis et fidelibus nostris Blanche comitisse Trecensis, et Th(eobaldo) filio ejus et hominibus eorum et terris suis et infra treugas dictus Erardus et sui terram dicte comitisse et aliam terram que erat in tutela et custodia ipsius incendio vastavissent, et mercatores cepissent et spoliassent, treugas taliter infringendo, nos et alii pares regni Francie cum domino rege decrevimus et judicavimus quod decetero neque Erardo neque Philippe que dicitur uxor ejus nec alteri eorum respondeatur ab eadem comitissa vel ab ejus filio Th(eobaldo) super querela quam predicti Erardus et Ph(ilippa) proponebant et movebant contra ipsos, super comitatu Campanie et Brie, donec emendaverint et satisfecerint ad plenum de dampnis comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et terre sue et mercatoribus et domino regi similiter illatis. Actum apud Meledunum, anno Dominice incarnationis M CC XVI, mense martio.

20 1217 (n.s.) March [1–25, Melun]1 Philippe, bishop of Beauvais, makes known (in the same manner as 17) that since Erard of Brienne and his so-called wife Philippa violated their truce, the king and the peers of the realm decided not to hear Erard’s case regarding succession to the county of Champagne and Brie until he makes full reparation to the countess, to the merchants, and even to the king. copies: CB, fols. 6v–7r. CC, fols. 141v–142r. calendared: AJ, no. 1051.

Ph(ilippus) Dei gratia Belvacensis episcopus universis ad quos presentes littere pervenerint, in Domino salutem. Noveritis quod cum Erardus de Brena, Philippa que dicitur uxor ejus presente et consentiente coram domino rege Francie et coram nobis rectas treugas dedisset dilectis nostris B(lanche) comitisse Trecensis, et Th(eobaldo) filio ejus et hominibus eorum et terre suis, et infra treugas dictus

1 See 17 and 18–19, 21–2.

50

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

E(rardus) et sui terram dicte comitisse, et aliam terram que erat in tutela et custodia ipsius incendio vastavissent, et mercatores cepissent et spoliassent, treugas taliter infringendo, nos et alii pares regni Francie cum domino rege decrevimus et judicavimus quod decetero neque Erardo neque Philippe que dicitur uxor ejus nec alteri eorum respondeatur ab eadem comitissa vel ab ejus filio Th(eobaldo) super querela quam dicti E(rardus) et Ph(ilippa) proponebant et movebant contra ipsos, super comitatu Campanie et Brie, donec emendaverint et satisfecerint ad plenum de dampnis, comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et terre sue, et terre que est in custodia ipsius et mercatoribus illatis et etiam domino regi. Actum anno domini M CC XVI, mense martio.

21 1217 (n.s.) March [1–25], Melun1 Étienne, bishop of Noyon, makes known (in the same manner as 17) that since Erard of Brienne and his so-called wife Philippa violated their truce, the king and the peers of the realm decided not to hear Erard’s case regarding succession to the county of Champagne and Brie until he makes full reparation to the countess, to the merchants, and to the king. copies: CB, fol. 7r. CC, fol. 142r–v. calendared: AJ, no. 1048.

Stephanus Dei gratia Noviomensis episcopus universis presentes litteras inspecturis salutem in Domino. Noveritis quod cum Erardus de Brena, Philippa que dicitur uxor ejus presente et consentiente coram domino rege et coram nobis rectas treugas dedisset dilectis nostris B(lanche) comitisse Trecensis, et Th(eobaldo) filio ejus et hominibus eorum et terre suis, et infra treugas dictus E(rardus) et sui terram dicte comitisse et aliam terram que erat in tutela et custodia sua incendio devastassent, et mercatores cepissent et spoliassent, treugas taliter infringendo, nos et alii pares regni Francie cum domino rege decrevimus et judicavimus, quod decetero neque Erardo neque Philippe que dicitur uxor ejus nec alteri eorum respondetur prefata comitissa vel a Th(eobaldo) filio ejus, super querela cum predicti E(rardus) et Ph(ilippa) proponebant et movebant contra ipsos super comitatu Campanie et Brie, donec emendaverint et satisfecerint ad plenum de dampnis domino regi, comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et terre sue et mercatoribus illatis. Actum Meledunum, anno domini M CC sextodecimo, mense martio.

1 See 17 and 18–20, 22.

Edition

51

22 1217 (n.s.) March [1–25], Melun1 Odo (III), duke of Burgundy, makes known (in the same manner as 17) that since Erard of Brienne and his so-called wife Philippa violated their truce, the king and the peers of the realm decided not to hear Erard’s case regarding succession to the county of Champagne and Brie until he makes full reparation to the countess, to the merchants, and to the king. copies: CB, fol. 7r–v. CC, fol. 142v. CR 7.1, fol. 181, r–v. calendared: AJ, no. 1050.

Odo dux Burgundie universis presentes litteras inspecturis, salutem. Noveritis quod cum Erardus de Brena, Philippa que dicitur uxor ejus presente et consentiente coram domino rege et coram nobis et pluribus aliis baronibus regni Francie rectas treugas dedisset dilectis et fidelibus nostris B(lanche) comitisse Trecensis et Th(eobaldo) filio ejus et hominibus eorum et terris suis. Et infra treugas dictus E(rardus) et sui, terram dicte comitisse, et aliam terram que erat in tutela et custodia ipsius incendio vastavissent, et mercatores cepissent et spoliassent treugas taliter infringendo, dominus rex, nos et alii barones decrevimus et judicavimus, quod decetero neque Erardo neque Philippe que dicitur uxor ejus nec eorum alteri respondeatur a predicta comitissa vel ab ejus filio Th(eobaldo) super querela cum predicti E(rardus) et Ph(ilippa) proponebant et movebant contra ipsos super comitatu Campanie et Brie, donec emendaverint et satisfecerint ad plenum de dampnis, dicte comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus et terre sue, et terre que est in tutela et custodia eorum et mercatoribus, et domino regi similiter illatis. Actum apud Meledunum, anno Domini M CC sextodecimo, mense martio.

23 1198 April, Melun King Philip (II) announces that he received the liege homage of Thibaut (III), count of Troyes, for all the lands that his father, Count Henry (I), had held from the king’s ancestors.1 Eleven named barons of Champagne swore to Thibaut’s good faith and promised to put themselves in captivity in Paris, if the count 1 See 17 and 18–21. 1 Count Thibaut sealed a reciprocal letter following the format of the king’s letter (AN, J 199, no. 2, April 1198 [Longnon, Documents, 1:468, no. 4 = LB, App. no. 1]).

52

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

ever was deficient in this regard.2 The king swore by his own hand to accept the count as his liegeman and had eleven of his barons swear that they wished the king to keep his good faith in this matter; they promised to place themselves in captivity in Troyes if he ever was deficient in that regard. If the captives of either the count or the king remain in captivity for more than one month, the archbishop of Reims and bishops of Châlons and Meaux will interdict the lands of the party that fails to redeem its captives. original: AN, J 198, no. 4 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 7v–8r (incomplete, with marginal notation receptione).3 CR 7.3, fols. 256r–258v (with date of April 1218). editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:2–3 (from CR 7, with the date of April 1218). Brussel, Nouvel examen, 1:116–19 (from CR 7). Layettes, 1:195–6, no. 473. Longnon, Documents, 1:467–8, no. 3. Recueil des actes de Philippe Auguste, 2:129–30, no. 581. calendared: AJ, no. 454. Delisle, Catalogue, no. 533. Longnon, Recherches, no. 43.

Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri quod nos karissimum nepotem nostrum Theobaldum, comitem Trecensema recepimus in hominem nostrum ligium contra omnem creaturam que vivere possit aut mori, de tota terra quam avunculus noster comes Henricus pater ejus tenuit a nostro genitore, et quam comes Henricus frater ejusdem Theobaldi tenuit a nobis. Juravit autem nobis comes Theobaldus super sanctissimum corpus Domini et super sanctum Evangelium quod nos juvabit bona fide sicut dominum suum ligium contra omnem creaturam que possit vivere et mori. Suo autem mandato juraverunt nobis Guido de Donna Petra, Galcherus de Castellione, Gaufridus marescallus Campanie, Galterus cancellarius comitis, Robertus de Miliaco, Guillelmus de Brana, Guido de Chapis, Hugo de Sancto Mauricio, Milo de Provins, Petrus de Tosquinob et Aubertus de Latiniaco quod de bona fide id vellent et laudarent comiti quod id teneret. Si autem de hoc deficeret comes Th(eobaldus), et emendatum non esset infra mensem postquam id scirent aut prius si bona fide id scire possent, in captionem nostram se mitterent Parisius et ibi essent usquedum esset emendatum. Et quotienscumque comes Th(eobaldus) exinde deficeret, predicti similiter facerent. Nos quoque

2 See Starostine, ‘Hostage by Agreement,’ for the custom of ‘honourable captivity.’ See also 433 for an example of a conventio ostagiorum. 3 This letter was added to the end of the first quire of CB; it does not appear in the extant folios of CC.

Edition

53

propria manu eidem comiti Th(eobaldo) juravimus quod nos ipsum contra omnem creaturam que possit vivere et mori tanquam hominem nostram ligium juvabimus. De mandato autem nostro juraverunt Petrus comes Nivernensis, Droco de Melloto,Guillelmus de Gallanda,Galterus camerarius, Barth(olomeus) de Roia, Ph(ilippus) de Luviis, Ursio camerarius, Galterus junior,c Galcherus de Joeniaco, Guillelmus de Alneto et Ph(ilippus) de Nantolio quod de bona fide hoc volent et laudabunt nobis ut id teneamus. Et si de hoc deficeremus, si non esset emendatum infra mensem postquam id scirent aut prius, bona fide mitterent se in captionem comitis Th(eobaldi) apud Trecasd usque dum esset emendatum, et ita facerent quociens de hoc deficeremus. Ostagii autem qui captionem tenebunt hinc inde, tota die poterunt exire de villa in qua captionem tenebunt, dum tamen per suum sacramentum ipsa nocte in villa jaceant ubi captio eis est statuta. Faciemus autem bona fide comitem Robertum,e Gaufridum comitem Pertici, et Guillelmum de Barris in eundem modum jurare quo predicti juraverunt. Comes autem Th(eobaldus) bona fide faciet nobis Johannem de Monte Mirabili et Garnerum et Ansellum de Triangulo in eundem modum quo predicti juraverunt, ex parte sua jurare. Concessimus autem karissimo avunculo nostro, Guillelmo Remensis archiepiscopo et Cathalaunensis et Meldensis episcopis quod si ab hiis deficeremus, quociens deficeremus, terram nostram que sub eis est interdicto supponerent, nisi infra mensem postquam ostagii in captionem se dedissent, emendatum esset. Si vero comes Th(eobaldus) de hoc deficeret, quociens deficeret, predicti archiepiscopus et episcopi terram ejus interdicto supponerent, si non fuerit emendatum sicut predictum est. Quod ut firmum sit et stabile, sigilli nostri auctoritate presentem paginam roboramus. Actum Meledunum, anno Domini M C XC octavo, mense aprili. a e

Campanie CB. b Tusquino CB. c minor CB. d Treucas in the original. Text of CB ends here in mid-sentence at the bottom of fol. 8r; fol. 8v is blank.

[Quire 2: folios 9–15] 24 1216 July, Melun Jordan, bishop of Lisieux, makes known the judgment reached by the peers of the realm in the king’s court regarding Erard of Brienne and his so-called wife Philippa, who asked the king to accept their homage for the county of Champagne. The duke (Otto III) of Burgundy, Mathieu of Montmorency, and

54

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Guillaume des Barres had summoned Blanche, countess of Champagne, to appear at the king’s court to hear the suit at Melun.1 The court decided that the king could not accept Erard’s homage because the custom in France is that whenever the lord of a fief receives homage for it, he may not receive someone else’s homage for that fief as long as the possessor of the fief is prepared to answer in the lord’s court. Since the king accepted the homage of Count Thibaut (III) for the county of Champagne and Brie that his father Henry (I) had held, and then the countess did homage for the county under her custody, and later Thibaut did homage for it excepting his mother’s right of wardship,2 and since both Blanche and Thibaut were prepared to do right in the king’s court, they should not be dispossessed. The court decided not to entertain any further challenge to Blanche and Thibaut and adjurned sine die.3 copies: CB, fol. 9r–v. CC, fol. 70bisr–v (>CR 6, fol. 68r–v). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:82. calendared: AJ, no. 986.

J(ordanus) Dei gratia Lexoviensis episcopus, universis ad quos presens scriptum pervenerit in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum Blancha karissima consanguinea nostra comitssa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Montmaurenci, Willelmum de Barris ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Ph(ilippa) que dicitur uxor ejus contra eadem comitissam, et Theob(aldum) filium ejus proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege, ut ipse rex reciperet hominagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quandam comes Henricus quem ipsa Ph(ilippa) patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Philippa ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est a paribus regni Francie, videlicet a venerabile A(lberico) Remensis archiepiscopo, a venerabilibus viris W(illelmo) Lingonensis, W(illelmo) Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, Stephano Noviomensis episcopis, et ab Odone duce Burgundie et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis 1 288. 2 452. 3 The king’s letter announcing the decision of Melun (AN, J 198, no. 35, July 1216 [Layettes, 1:431–2, no. 1182 = Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:44–7, no. 1435]) was copied into the Liber Principum (CR 7.1, fols. 42v-43r), but it does not appear in any extant folio of CB or CC. The attending barons and prelates sealed exact copies, mutatis mutandis, of the the king’s letter (39–47, 396–401), as he directed (285, 286).

Edition

55

episcopis, coram nobis et W(illelmo) comite Pontis, et R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite sancti Pauli, W(illelmo) de Ruppibus senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, R(oberto) comite Alencon, audiente domino rege et judicium approbante, quod hominagium Erardi de Brena vel Philippe supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat quamdiu B(lancha) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo, quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi et prosequi. Et quia comitem Theobaldum patrem istius Th(eobaldi) per assensum baronum regni Francie nullo contradicente, recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejusdem comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Theobaldum recepit Blancham comitissam de eodem comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filium ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire Bl(ancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie, quamdiu parati essent jus facere in ipsius curia regis et prosequi. Et ipsa comitissa coram domino rege et coram baronibus regni Francie id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus et Philippa, et ea die qua istud judicium factum fuit nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC sextodecimo, mense julio.

25 [1220 or 1221 June]1 Mathieu (II),2 duke of Lorraine, promises a safe-conduct to Agnes of Neufchâteau (his mother) and her heirs and their possessions, and he gives as pledges the countess of Champagne and her heir who will be count of Champagne. 1 See 442, 443. 2 The scribe of CC seems to have misread the abbreviated name of this undated letter. If the author was indeed Simon II, duke of Lorraine (1176–1206), the letter would fall between 1201 and 1206, and thus would be the only letter from a duke of Lorraine in the comital archive at that time. The existence of two related letters from Mathieu II, duke of Lorraine (1220–51), in 1220 and 1221 (442, 443) point to him as the author of this letter.

56

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne copies: CB, fol. 10r. CC, fol. 86v (>CR 6, fol. 82v). calendared: AJ, no. 563.

Matheusa dux Lothoringie et marchio, omnibus ad quos presentes littere pervenerint, salutem. Notum facio posteris et modernis, quod ego sinceram securitatem collaudaverim Agneti de Novo Castro et heredibus suis omnibusque rebus eorum de me et de omni posse meo, et quod sincera fide hanc securitatem firmiter compromiserim et collaudaverim me tenere. Comitissam quoque Campanie et illum de heredibus comitisse quem continget fore comitem Campanie inde obsides feci, qui si forte super hoc errare velim inde, legitime ut debent obsides me tenebunt. a

Sy(mon) CB, CC, Symon CR 6.

26 1218 September Thibaut, duke of Lorraine and count of Metz and Dagsburg, declares that Blanche, countess of Troyes, has returned to his townsman, Bernefrid of Neufchâteau, the latter’s possessions at Bar-sur-Aube. copies: CB, fol. 10r. CC, fol. 87r (>CR 6, fol. 83r). calendared: AJ, no. 1160. Duvernoy, Catalogue, no. 300.

Ego Th(eobaldus) dux Lothoringie et marchio, comes Metensis et Dasburgensis. Notum facio omnibus presens scriptum intuentibus, quod Blancha comitissa Trecensis palatina sola gratia sua non de jure Bernefrido burgensi mee de Novo Castro possessiones suas quas apud Barrum ipsius habebat reddidit et concessit possidendas. Actum est anno gratie M CC XVIII,a mense septembri. a

octodecimo CC.

27 [1201–22] Aubert of Plessis notifies Blanche, countess of Troyes, that at her request he conducted an inquest in the presence of Morel Campion (bailiff) of Vitry as to whether the wife of Pierre Brajant was her dependent. He certifies here that she does belong to Blanche. Since Aubert does not possess a seal, he asked the

Edition

57

dean of Vitry to seal this instrument.1 copies: CB, fol. 10r–v. CC, fol. 86v (>CR 6, fol. 82v). calendared: AJ, no. 1414.

Nobilissime domine sue Bl(anche) comitisse palatine Trecensis, A(ubertus) vir nobilis de Plaisseio se totum cum salute. Cum vestrum reciperem mandatum karissima domina quod diligenter ac bona fide inquirerem, utrum uxor Petri Brajant de domibus esset femina vestra. Ego super hoc inquisitione facta, Morelo Campione de Vitriaco presente, nos reddere certiorem cupiens vobis notifico quod ipsa est vestra femina libera et antecessores sui etiam vestri fuerunt, et secundum usum Vitriaci debet vestra remanere, et super hoc quid sit agendum videatis. Et quam ego proprium sigillum non habeo, presens scriptum sigillo A., decani Vitriaci, roborare dignum duxi.

28 [1201–22] The knight Adam, lord of Beaumont, notifies the countess of Champagne that Robert Mauvoisin, who holds the fief of Collemiers from him, gave it to his brother, Ebrard of Villeperrot. Adam hereby requests that the countess receive Ebrard’s homage for the fief because Adam and his wife Isabelle already have consented to that transfer.1 copies: CB, fol. 10v. CC, fol. 138r (>CR 6, fol. 175r). calendared: AJ, no. 1415.

Karissime domine sue et quamplurimum dilecte nobili comitisse Campanie palatine. A(dam) dominus Bellimontis miles ad omnia suus salutem reverentiam et honorem. Presentibus litteris nobis notifico, quod dominus R(obertus) Malus Vicinus donavit et concessit Ebrardo de Villaperor fratri suo et heredibus suis feodum suum de Colermariis quod de nobis tenebat. Ego enim vobis

1 Aubert of Plessis (ca 1178–1218) and Morel of Vitry seem to have been acting here as Blanche’s de facto bailiffs. Morel was first identified as a bailiff in 1212 (Arbois de Jubainville, Histoire, 4:473–4). Aubert appears in that capacity in 1210 (113); see also Ravaux, ‘Généalogie de la famille du Plessis.’ 1 In 1229 Adam did liege homage to the count for two fiefs: his wife’s dowry and a 30 l. revenue in bursa (Longnon, Documents, 1:161–2, no. 4075).

58

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

mando, quatinus predictus E(brardus) de Villaperor de jam dicto feodo in hominem recipiatis, quia ego et Ysabella uxor mea donationem istam volumus et concedimus, et illam gratam habemus et acceptamus.

29 [ca 1202] Robert, abbot of Montiers-en-Argonne, makes known that the sealed instrument of the countess of Troyes dated 1202, by which the monks may sell the woods of Renard (II), lord of Dampierre [-le-Château], during the next six years, must be returned to her at the end of the six years (at the expiration of the lease). copies: CB, fol. 10v–11r. CC, fol. 159r (>CR 6, fol. 187r). CR 8, fol. 367v. calendared: AJ, no. 582.

Ego frater Robertus dictus abbas monasterii in Argona. Notum volo fieri presentibus et futuris, quod cartam illam sigillatam que data est fratribus nostris per manum Trecensis comitisse ab anno Domini M CC secundo usque ad annos sex incipiente numero annorum in Pascha ejusdem anni mediante aprili per vendendis nemoribus, Renardi domini de Dampno Petro ad solvendum debita ipsius post circulum sex annorum eidem comitisse reddere faciemus. Et hoc ut ratum habeatur presentem cartulam sigilli nostri impressione signavimus.

30 1222 (n.s.) January The dean Philippe and the chapter of Saint-Nicolas of Sézanne exchange women with Blanche, countess of Troyes. copies: CB, fol. 11r. CC, fol.159r (>CR 6, fols. 187r). CR 8, fol. 440v. calendared: AJ, no. 1363.

Ego Ph(ilippus) decanus totumque capitulum Beati Nicholai de Sezannia. Notum facimus presentibus et futuris, quod nos de communi assensu nostro donavimus et concessimus illustri domine nostre Blanche, comitisse Trecensis palatine, Heloidem filiam defuncti Ogeri de Calceia cum omni familia sua in excambium pro Emelina filia Johannis de Vingiaco. Quod ut ratum permaneat et firmum, sigilli nostri testimonio curavimus roborare. Actum anno gratie M CC vicesimo primo, mense januario.

Edition

59

31 1220 December The abbot of La Crête declares that if any heir of lady Andrudis, wife of lord Gérard of Écot, challenges her gift of a vineyard to La Crête, the case will be heard only in the court of the count of Champagne, not elsewhere. copies: CB, fol. 11r–v. CC, fol. 159r–v (>CR 6, fol. 187r). CR 8, fol. 364r. calendared: AJ, no. 1302.

Frater S., dictus abbas de Crista, universis presentes litteras inspecturis, salutem in Domino. Notum facimus nos concessisse et promisisse quod si quis heredum domine Andrudis uxoris domini Gerardi de Escoz forte nos vel ecclesiam nostram impetere voluerit in aliquo super elemosina quam eadem Andrudis fecit nobis de vinea sua de Syrofonte, nos inde stare juri tenebimus in curia comitis Campanie, nec super hoc ad aliam curiam recurremus. In cujus rei testimonium presentes litteras sigilli nostri fecimus munimine roborari. Actum anno gratie M C XX, mense decembri.

32 1214 June G(irold), abbot of Molesme, states that at his request Blanche, countess of Troyes, allowed the monks of Molesme to sell some woods at Nogent [-surSeine] in the Othe Forest, and that she did this of her free will. In gratitude, he seals this letter in testimony of her gift. original: AN, J 195, no. 61 (white pendant seal). copies: CB, fol. 11v. CC, fol. 159v (>CR 6, fol. 187v). CR 8, fol. 321r. calendared: AJ, no. 863. Layettes, no. 1078.

Ego frater G(iroldus) humilis Molismensis abbas. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis, quod karissima domina nostra B(lanche) illustris comitissa Trecensis ad preces ac instantiam nostram permisit nobis vendere tres monstratas nemoris quod est in grueria sua factas preposito de Maraia apud Nogentum in Otta, et partem suam quam inde debebat habere nobis dedit et quitante pro necessitatibus ecclesie Molismensis. Nolentes igitur ne quod dicta domina nostra nobis fecit ex gratia, sibi vel comitibus Campanie providicium faciat in futurum, presentes litteras fieri voluimus in testimonium quod hoc nobis fecit ex gratia et quod partem suam de prefato nemore gratis et miscercorditer nobis dedit. Actum anno gratie M CC quatrodecimo, mense junio.

60

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

33 [ca 1222]1 Guillaume, lord of Apremont, asks Blanche, countess of Champagne, to give his brother Guy the 30 l.t. that she had granted to Guillaume in custody for Guy. copies: CB, fol. 11v. CC, fol. 87r (>CR 6, fol. 83r). CR 7.3, fol. 73r. calendared: AJ, no. 1394.

Karissime domine sue B(lanche) comitisse Campanie, G(uillelmus) dominus de Aspro monte, salutem et dilectionem. Vobis notum facio, quod ille XXX librate terre quas de vobis tenebam, fratris mei sunt Guidonis, et sibi in partem suam venerunt, et de terra illa non eram homo vester nisi per manborniam G(uidonis), fratris mei. Quapropter vos diligentissime deprecor, quatinus predicto fratri meo terram istam sicut suam reddatis et conferatis.

34 1177, Troyes A notice states that Geoffroy of Mousson gave the Templars property located in the market of Ramerupt that he had mortgaged to Count Henry (I) for 100 l. They may keep the property during Geoffroy’s lifetime, but after his death the count may redeem it by paying the Templars 100 l. This agreement was reached in the count’s chamber in Troyes. copies: CR 1, fol. 258r (>CR 6, fol. 164r). CB, fol. 12r. CC, fol. 151r (>CR 6, fols 179v–180r). editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:6 (from CR 6). Evergates, Littere Baronum, 117–18, no. 82. calendared: AJ, no. 278.

Notum sit universis tam presentibus quam futuris quod Gaufridus de Monchon concessit Deo et Beate Marie et domui Templi Salomonis, in elemosinam vadium illud quod pignoraverat a comite Henrico pro centum libris, tali videlicet conditione, quod quamdiu prelibatus G(aufridus) vixerit, fratres militie Templi Salomonis, elemosinam libere et quiete possidebunt. Galfrido autem defuncto, si comes H(enricus) voluerit ad se pignus revocare vel heres ejus, fratribus 1 See 236.

Edition

61

Templi centum libras exsolvet. Et sciendum quod ista elemosina est sita in foro de Rameru. Actum in thalamo comitis H(enrici) apud Trecas, anno M C septuagesimo septimoa ab incarnatione Domini. a

LXXVII CR 1.

35 1214 April André of Coulours, preceptor of the Templars in France, makes notice that Blanche, countess of Champagne, authorized the Templars to sell, without paying tax, half of the woods they had acquired from the heirs of Ermengard of Villiers-le-Bourg. But they are not allowed to sell any more without Blanche’s licence. copies: CB, fol. 12r. CB, fol. 151r (>CR 6, fol. 180r). calendared: AJ, no. 857.

Ego frater Andreas de Colors, domorum Templi in Francie preceptor. Notum facimus presentibus pariter et futuris ad quos presentes littere pervenerint, quod vernerabilis domina Blancha Campanie et palatina illustris comitissa emit quadam nemora de heredibus domine Hermengardis de Vileros,1 qua nemora nobis postea vendidit retenta sibi grueria in eisdem. Et quam dicta domina comitissa tempore contractus in eisdem nemoribus sibi retinuit grueriam, et ipsa nobis licentiam dedit dictarum nemorum absque grueria medietatem vendendi. Nolimus propter hoc eidem providicium aliquid generare, presentes de cetero nos non posse vendere nemora memorata absque consensu ipsius. In cujus rei memoriam presentem paginam fecimus annotari et sigilli nostri munimine roborari. Actum anno dominice incarnatione M CC XIIII, mense aprili.

36 1214 December André of Coulours, preceptor of the Templars in France, announces that Blanche, countess of Troyes, has granted the Templar houses at Barbonne, 1 Ermengard took the fief of her deceased husband, Arnaud of Villiers-le-Bourg, ca 1190 (Longnon, Documents, 1:70, no. 1941).

62

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Quedes, and La Forestière the right to use her forest of Saint-Médard. He gives the countess this sealed letter describing the terms of their agreement. original: AN, J 203, no. 10 (seal of brown wax). copies: CB, fol. 12v. CC, fols. 151v–152r (>CR 6, fol. 180r–v). calendared: AJ, no. 893. Layettes, 1, no. 1094.

Ego frater Andreas de Colors domorum Templi in Francia preceptor, omnibus presentes litteras inspecturis salutem in Domino. Noverint universi quod cum nos usuarium habuissemus per tribus domibus nostris, videlicet Barbonia, Coudes, et La Foletiere, in nemore Blanchie palatine Trecensis comitisse, quod dicitur nemus Sancti Medardi sito inter Barboniam et La Foletiere, inter etiam Cantumerulam et Castellionem, taliter inter nos et predictam B(lancham) convenimus: quod pro usuario illo assignavit nobis de eodem nemore trecenta arpenta ad mensuram pruvini, habenda in perpetuum, tali modo, quod totum usuarium quod habebamus in predicto nemore quitavimus, nec in residuo illius nemoris aliquid pro usuario poterimus reclamare. Statutum autem fuit inter nos quod quamdiu animalia communitatis illius patrie ibunt in nemus illud ad pascua, tamdiu etiam ibunt et animalia nostra de predictis domibus nostris, et tunc etiam ibunt animalia communitatis in predicta trecenta arpenta nemoris nostri. Sed sciendum est quod si inhibuerit toti communitati illius patrie usuarium pascuorum in nemore supradicto, tunc similiter et nobis poterit inhibere, et nos tenebimus inhibitionem suam firmiter observare sicut communitas illius patrie observabit. Et si nos et communitas abstinemus ab usuario pascuorum in nemore supradicto, communitas abstinebat ab usuario pascorum in nemore nostro. Excipiuntur autem ab usuariis pascuorum ab utriusque parte nemora de novo incisa, que custodientur ab ingressu pecudum et animalium juxta consuetudinem in campania observatam. Hoc idem quod superius notatum est obserabitur si alicui assignaverit partem aliquam illius nemoris seu pro parte quam habet in illo, seu pro usuario quod clamet in eo. Predicta trecenta arpenta tenetur predicta B(lancha) comitissa et ejus successores nobis contra omnes pro jus bona fide garantire. Quod totum ut ratum et firmum permanere predicta B(lancha) comitisse presentes litteras sigillo nostro sigillatas tradidimus. Actum anno gratie millesimo ducentesimo quartodecimo, mense decembri.

37 1179, Provins Count Henry (I) announces that he consented to Raoul of Combault’s sale of a fief to Robert of Cuiry-Housse for 50 l., but that Raoul must replace that fief by

Edition

63

converting 50 l. worth of his own property to a fief.1 Raoul’s brother Gaucher likewise must invest 50 l. in property to be held from the count as a fief, that is, the 25 l. he already has received from the count and the 25 l. he will receive at the count’s direction from Anselm II of Traînel (the count’s butler) after placing the first 25 l. in the count’s fief. copies: CR 1, fols. 244v–245r (>CR 6, fol. 199r). CB, fol. 13r–14r. CC, fols. 12v– 13r. CR 7.1, fols. 121r–122v (dated 1178). edition: Evergates, Littere Baronum, 85–6, no. 45. calendared: AJ, nos. 286 (CR 7.1, dated 1178), 298 (CB, dated 1179).

Ego Henricus Trecensium comes palatinus. Notum facio presentibus et futuris, quod cum Radulfus de Combellis Robertum de Curia hominem suum de me teneret in feodo, ipse illum me assentiente vendidit precio L librarum tali conditione, quod ipse Radulfus has L libras ponet in feodo meo que quidem L libre jam posite sunt in commendatione in ecclesia Beate Marie de Chagia. Cum etiam idem Radulphus de eodem Roberto prius habuisset XXX libras, ipse illas positurus est in feodo meo, et exinde fidejussorem habeo Galcherum de Combellis, ita etiam quod licet michi redditus suos quos habet apud Latiniacum capere et detinere, quousque hee XXX libre in feodo meo posite sint. Preterea notum facio quod Galcherus de Combellis L libras positurus est in feodo meo, quarum XXV libras jam a me recepit; alias autem XXV libras traditurus est ei ex precepto meo dominus Ansellus de Triangulo, si prius illas XXV libras quas jam recepit in feodo meo posuerit. Prefatum itaque pecuniam dicti Radulphus et Galcherus ponent in feodo meo, sive in vadio sive in emptione, ad laudamentum vel testimonium et dispositionem Odonis de Poenci et Johannes prepositi Meldensis, Hugonis de Montguillon, Johannis de Pommura, et Bartholomei de Porta Sancti Meloti. Illud autem sciri volo, quoniam si vel ipse Radulfus vel Galcherus istam pecuniam in vadio ponerent, cum vadium redimerent, ponerent pecuniam in custodia in ecclesie de Chagia, nec ad ipsam pecuniam manum apponerent quousque illam in vadio vel emptione possuissent in feodo meo. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum, sigilli mei impressione firmavi, testibus domino Ansello de Triangulo, Garnero fratre ejus, Willermo marescallo, Deimberto de Ternantis, Girardo Eventato, Willermo de Gloisa, Artaudo camerario, et Milone de Pruvino. Actum Pruvini, anno incarnati Verbi, M C LXX nono.a Data per manum Stephani, cancellarii. Nota Guillermi. a

VIII CR 7.1.

1 Robert of Cuiry-Housse purchased at least one other comital fief in the 1180s (Longnon, Documents, 1:33, no. 888; 1:35, no. 918; 1:123, no. 3324).

64

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

38 1222 May 8, Acre Jean (of Brienne), king of Jerusalem, asks Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut to accept the homage of his fraternal nephew Gautier (IV), count of Brienne, for Onjon and Luyères and all the land that Jean had held from Count Thibaut (III).1 copies: CB, fol. 14r. CC, fol. 87r–v (>CR 6, fol. 83 r–v). calendared: AJ, no. 1407.

Nobili domine Blanche comitisse Campanie Trecensis palatine, et Theob(aldo) ipsius filio. Johannes Die gratia Jerusolim rex salutem, et omne bonum. Notum vobis facimus, quod nos de bona et spontanea voluntate nostra dedimus et concessimus Galtero nepoti nostro, dilectissimi fratris nostri bone memorie Galteri comitis Brene filio et heredibus ipsius dominis Brene, Ongon et Lujeres cum omnibus pertinentiis suis, et totam terram quam de Theobaldo nobili quondam comite Campanie tenebamus, tali tamen conditione, quod si in antea de supradicta terra aliud disposuerimus, dispositioni quam faciemus nichil possit obesse domum istud quod de dicta terra dicto G(altero) fecimus. Hinc est quod a vobis petimus et petendo deprecamur, quatinus sepedictum Galterum nepotem nostrum de terra sepedicta sub dictis pactionibus investiri et saisiri faciatis, et etiam de ipsa terra sub eisdem pactionibus homagium ab ipso recipiatis. Datum Accorum, anno Domini M CC XXII, octavo idus maii.

[Quire 3: fols. 15r–22v]1 39 1216 July, Melun Odo (III), duke of Burgundy, confirms the judgment of the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir may not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. 1 Gautier did homage to Thibaut for these two properties in November 1222 (Longnon, Documents, 1:139, no. 3733). 1 Quire 3 is an exact copy of CC, quire 9.

Edition

65

original: AN, J 198, no. 38 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 15r–v. CC, fols. 70bisv–71r (>CR 6, fols. 68v–69v). CR 7.1, fols. 179r–180r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:83 (from CR 6). calendared: AJ, no. 983. Layettes, 1, no. 1185.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris quod cum dilecta et fidelis nostra Blancha comitissa Campanie citata esset per me, per dominum M(atheum) de Monte Maurenci, et per dominum Willelmum de Barris ut in curiam domini regis iret juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Theob(aldum) ejus filium proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege quod ipse reciperet hommagiuma ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Philippa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie, et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Philippa ex altera, requirentes super hoc fieri sibi judicium. Judicatum est ibidem a paribus regni Francie, videlicet A(lberico) Remensis archiepiscopo, W(illelmo) Lingonensis, W(illelmo) Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, St(ephano) Noviomensis episcopis et a me duce Burgundie, a multis etiam aliis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, and J(ordano) Lexoviensis episcopis, et Willelmo comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, W(illelmo) de Ruppibus, senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, Roberto comite de Alencon, audiente domino rege et judicium approbante, quod hominagium Erardi de Brena vel dicte Philippe de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo, quamdiu ille qui saisitus est de feodo, per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi et prosequi. Et quia comitem Theob(aldum) patrem istius Theob(aldi) per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente dominus rex recepit in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejus comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti Theob(aldi) recepit idem dominus rex B(lancham) comitissam de eodem comitatu sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filium ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat

66

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam Campanie, vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia domini regis et prosequi. Et ipsa comitissa coram domino rege, coram nobis, et baronibus regni Francie, id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus et Philippa, et ea die qua istud judicium factum fuit, nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno gratie M CC sextodecimo,b mense julio. a

homagium, CB, CC.

b

XVI CB, CC.

40 1216 July, Melun Jean, count of Beaumont, confirms the judgment of the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir may not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. copies: CB, fols. 15v–16v. CC, fols. 70bisv–71v (>CR 6, fols. 69v–70v). CR 7.2, pp. 221–4. AN, J 768, no. 5 (copy made from CR 7 on 4 July 1564). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:84–5 (from CR 6). calendared: AJ, no. 992.

J(ohannus) comes Bellimontis, universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum karissima domina nostra Blancha comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte Maurenci, et W(illelmum) de Barris ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Ph(ilippa) que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam, et Th(eobaldum) filium ejus proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege ut ipse rex reciperet homagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Ph(ilippa) patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Ph(ilippa) ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est a paribus regni Francie, videlicet a venerabile pater nostro A(lberico) Remensis archiepiscopo, et venerabilibus viris Willelmo Lingonensis, Willelmo Cathalaunensis, Philippo Belvacensis, St(ephano) Noviomensis episcopis et ab

Edition

67

Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, and J(ordano) Lexoviensis episcopis, coram nobis, et W(illelmo) comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, W(illelmo) de Rupibus senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, et R(oberto) comite de Alenchon, audiente domino rege et judicium approbante, quod homagium Erardi vel dicta Ph(ilippe) supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo quamdiu ille qui saisitus est de feodi per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodo et prosequi. Et quia comitem Theobaldum patrem istius Th(eobaldi) per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejusdem comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi), recepit Blancham comitissam de eodem comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia ipsius regis et prosequi. Et ipsa comitissa coram domino rege et coram baronibus regni Francie, id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus et Philippa, et ea die qua istud judicium factum fuit, nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC XVI, mense julio.

41 1216 July, Melun Thibaut (VI), count of Blois and Clermont, confirms the judgment of the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir may not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. original: AN, J 198, no. 37 (damaged; missing pendant seal). copies: CB, fols. 16v–17r. CC, fol. 71v–72r (>CR 6, fols. 70v–71r). CR 7.1, fols. 292v–293r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:65–6 (from CR 7), 85 (from CR 6). calendared: AJ, no. 994. Layettes, 1, no. 1188.

68

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Th(eobaldus) Blesensis et Clarimontis comes, omnibus notum facio quod cum domina nostra Blancha comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte Maurenci, et W(illelmum) de Barris, ut in curia domini regis veniret juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et dominum meum et cognatum Th(eobaldum) ejus filium proponebant, et super eo quod idem E(rardus) et eadem Ph(ilippa) petebant a domino rege quod ipse reciperet homagium ejusdem E(rardi) de comitatu Campanie, sicut inde tenens fuerat comes Henricus quem ipsa Philippa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Ph(ilippa) ex altera, requirentes super hoc fieri sibi judicium. Judicatum fuit ibidem a paribus regni Francie, videlicet A(lberico) Remensis archiepiscopo, W(illelmo) Lingonensis, W(illelmo) Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, St(ephano) Noviomensis episcopis, et Odone duce Burgundie et a multis aliis episcopis et baronibus videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, J(ordanne) Lexoviensis episcopis, et W(illelmo) comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, W(illelmo) de Ruppibus senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, et R(oberto) comite de Alenchon, domino rege audiente et judicium approbante, quod homagium E(rardi) de Brena vel dicta Philippe de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat dominus rex, quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo, quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi et prosequi. Et quia dominus rex Th(eobaldum) quondam comitem patrem istius Th(eobaldi) per assenssum baronum suorum nullo contradicente recepit in hominem de comitatu Campanie et Brie, sicut pater ejus quondam comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit Blancham comitissam in feminam suam de eodem comitatu sicut de ballio et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dissaisire B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia domini regis et prosequi, et ipsa comitissa coram domino rege et baronibus suis id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus et Ph(ilippa), et ea die qua istud judicium factum fuit, nihil amplius quesierunt a predita comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri sigilli mei munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno gratie M CC XVI, mense julio.

Edition

69

42 1216 July, Melun Robert, count of Alençon, confirms the judgment of the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir may not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. copies: CB, fols. 17r–18v. CC, fol. 72v–73r (>CR 6, fols. 71r–72v.). CR 7.2, pp. 235–7. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:75–6. calendared: AJ, no. 993.

Robertus comes de Alenchon universis ad quos presens scriptum pervenerit in Domino salutem. Noverit universitas vestra, quod cum dilecta nostra Blancha comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci, et W(illelmum) de Barris, ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) filium ejus proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege, ut ipse reciperet homagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Philippa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie, et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Ph(ilippa) ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est a paribus regni Francie, videlicet A(lberico) venerabili patre nostre Remensis archiepiscopo, a venerabilis viris W(illelmo) Lingonensis, W(illelmo) Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, Stephano Noviomensis episcopis, et ab Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, and J(ordano) Lexoviensis episcopis, coram nobis et W(illelmo) comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sanct Pauli, W(illelmo) de Rupibus senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, et J(ohanne) comite Bellimontis, audiente domino rege et judicium approbante, quod homagium Erardi de Brene vel Ph(ilippe) supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu B(lanche) comitissa, et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo, quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi et prosequi. Et quia comitem Th(eobaldum) patrem istius Th(eobaldi)

70

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejusdem comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit Blancham comitissam de eodem comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia ipsius regis et prosequi. Et ipsa comitissa coram domino rege et coram baronibus regni Francie id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus et Ph(ilippa) et ea die qua istud judicium factum fuit, nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie vel Th(eobaldo) filio ejus, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli mei munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC sexdecimo, mense julio.

43 1216 July, Melun Guillaume, count of Joigny, confirms the judgment of the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir may not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. original: AN, J 209, no. 21 (missing pendant seal).1 copies: CB, fols. 18r–19r. CC, fols. 73r–74r (>CR 6, fols. 72r–73r). CR 7.2, pp. 18–20. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:76–7. calendared: AJ, no. 991. Layettes, 1, no. 1186.

W(illermus) comes Jovigniaci universis ad quos presens scriptum pervenerit in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum karissima domina nostra Blancha comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci et Willelmum de Barris ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) ejus filium proponebant et super eo quod idem Erardus et eadem Ph(ilippa) petebant a domino rege ut ipse reciperet homagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Ph(ilippa) patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et 1 The scribe of 43 also drafted 44 and 46.

Edition

71

Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Ph(ilippa) ex altera requirentes super hoc fieri sibi judicium. Judicatum est a paribus regni Francie videlicet a venerabilis patre nostro A(lberico) Remensis archiepiscopo, W(illelmo) Lingonensis, Willelmo Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, Stephano Noviomensis episcopis, et ab Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, et J(ohanne) Lexoviensis episcopis et W(illelmo) comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, W(illelmo) de Rupibus senescallo Andegavensis, J(ohannis) comite Bellimontis et R(oberto) comite de Alenchon, audiente domino rege audiente et judicium approbante quod hominagium Erardi de Brena vel Ph(ilippe) supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi et prosequi. Et quia comitem Th(eobaldum) patrem istius Th(eobaldum) per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejusdem comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit Blancham comitissam Campanie de eodem comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filium ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia ipsius regis et prosequi, et ipsa comitissa coram domino rege coram nobis et coram baronibus regni id semper obtulit. Hoc autem judicium prefatum concesserunt predicti Erardus et Ph(ilippa) et ea die qua istud judicium factum fuit, nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli mei munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno domini millesimo CC sextodecimo, mense julio.

44 1216 July, Melun Gaucher (III of Châtillon), count of Saint-Pol, confirms the judgment of the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir may not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one.

72

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne original: AN, J 198, no. 36 (missing pendant seal).1 copies: CB, fols. 19r–20r. CC, fols. 73bisr–74r (>CR 6, fols. 73r–74r.) CR 7.1, fols. 283v–284v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:77. Duchesne, Chastillon, preuves, 36–7. Nieus, Les chartes des comtes de Saint-Pol, 247–8, no. 174. calendared: AJ, no. 989. Layettes, 1, no. 1187.

G(alcherus) comes Santi Pauli, universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum karissima domina nostra Blancha, comitissa Campanie, citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci, et Willelmum de Barris ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) filium ejus proponebant et super eo quod idem Erardus et eadem Ph(ilippa) petebant a domino rege ut ipse rex reciperet hominagiuma ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Ph(ilippa) patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Ph(ilippa) ex altera requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est a paribus regni Francie, videlicet a venerabile patre nostro A(lberico) Remensis archiepiscopo, a venerabile viris Willelmo Lingonensis, Willelmo Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, Stephano Noviomensis episcopis, et Odone duce Burgundie et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, and J(ordane) Lexoviensis episcopis, et Willelmo comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, Willelmo de Rupibus senescallo Andegavensis, Willelmo comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis et R(oberto) comite de Alenchon, audiente domino rege et judicium approbante, quod hominagiuma Erardi de Brenevel Ph(ilippe) supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est: quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi et prosequi. Et quia comitem Th(eobaldum) patrem istius Th(eobaldi), per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejus dem comes Henricus 1 The scribe of 44 also drafted 43 and 46.

Edition

73

inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit Blancham comitissam Campanie de eodem comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente de jure non debebat dominus rex dissaireb B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia ipsius regis et prosequi. Et ipsa comitissa coram domino rege et coram baronibus regni Francie, id semper obtulit. Hoc autem judicum prefactum concesserunt predicti Erardus et Ph(ilippa) et ea die qua istud judicium factum fuit nihil amplius quesierunt a predita comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium, presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno domini M CC sextodecimo,c mense julio. a

homagium CB, CC.

b

dissaisire CB, CC. c XVI CB.

45 1216 July, Melun Guillaume (II), count of Ponthieu, confirms the judgment of the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir may not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. copies: CB, fol. 20r–v. CC, fols. 74r–75r (>CR 6, fols. 74r–75r). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:70. calendared: AJ, no. 987.

Willermus comes Pontis, universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum dilecta nostra Blancha comitissa Campanie, citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci, et Willelmum de Barris, ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) filium ejus proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege, ut ipse rex reciperet homagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Philippa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Philippa ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est a paribus regni Francie, videlicet venerabilis patre nostro A(lberico)

74

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Remensis archiepiscopo, a venerabilis viris W(illelmo) Lingonensis, W(illelmo) Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, Stephano Noviomensis episcopis, et ab Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Guillelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, et J(ordano) Lexoviensis episcopis, coram nobis, et R(oberto) comite Drocarum, (Petro) comite Britannie, G(aulchero) comite Sancti Pauli, W(illelmo) de Ruppibus senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, et R(oberto) comite de Alenchon, audiente domino rege et judicium approbante, quod homagium Erardi de Brena vel Ph(ilipp)e supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu B(lanche) comitissa, et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo, quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi et prosequi. Et quia comitem Th(eobaldum) patrem istius Th(eobaldi) per assenssum baronum regni Francie, nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie, sicut pater ejusdem comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit Blancham comitissam de eodem comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie, quamdiu parati essent jus facere in curia domini regis et prosequi. Et ipsa comitissa coram domino rege et coram baronibus regni Francie, id semper obtulit. Hoc autem judicum predictum concesserunt predicti Erardus et Philippa, et ea die qua istud judicium factum fuit, nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli mei munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno domini M CC XVI mense julio.

46 1216 July, Melun Guillaume des Roches, seneschal of Anjou, confirms the judgment of the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir may not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one.

Edition

75

original: AN, J 198, no. 39 (damaged; missing seal).1 copies: CB, fols. 20v–21r. CC, fol. 75r–v (>CR 6, fol. 75r–v). CR 7.3, fols. 216r–217v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:66–7 (from CR 7), 71 (from CR 6). calendared: AJ, no. 990. Layettes, 1, no. 1189.

Willermus de Ruppibus senescallus Andegavensis. Universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum domina nostra Blancha comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci, et Willelmum de Barris ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) filium ejus proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Ph(ilippa) petebant a domino rege, ut ipse reciperet hominagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie, sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Philippa ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est a paribus regni Francie, videlicet a venerabile patre nostro A(lberico) Remensis archiepiscopo, a venerabili viris Willelmo Lingonensis, W(illelmo) Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, St(ephano) Noviomensis episcopis, et Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, and J(ordano) Lexoviensis episcopis, coram nobis, et W(illelmo) comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, W(illelmo) comite Jovigniaci, et J(ohanne) comite Bellimontis, audiente domino rege et judicium approbante, quod homagium Erardi de Brena vel Ph(ilipp)e supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu Blancha comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi et prosequi. Et quia comitem Th(eobaldum) patrem istius Th(eobaldi) per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejus comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit B(lancham) comitissam Campanie 1 The scribe of 46 also drafted 43 and 44.

76

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente de jure non debebat dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia ipsius regis et prosequi, et ipsa comitissa coram domino rege et coram baronibus regni Francie id semper obtulit. Hoc autem judicum prefactum concesserunt predicti Erardus et Philippa, et ea die qua istud judicium factum fuit, nihil amplius quesierunt a predita comitissa Campanie vel Th(eobaldo) filio ejus, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli mei munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno Domini M CC XVI, mense julio.

47 1216 July, Melun Robert, count of Dreux and Braine, confirms the judgment of the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir may not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. copies: CB, fols. 21v–22v. CC, fol. 80r–v (>CR 6, fol. 76r–v). CR 7.1, fols. 279r–280r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:67–8 (from CR 7), 72–3. calendared: AJ, no. 988.

Robertus comes Drocarum et Brensis.a Universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum karissima domina nostra Bl(ancha) comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci, et Guillelmum de Barris ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam, et Th(eobaldum) filium ejus proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege, ut ipse reciperet homagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Philippa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie, et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Philippa ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est a paribus regni Francie, videlicet a venerabilis patre nostro A(lberico) Remensis archiepiscopo, a venerabilis viris W(illelmo) Lingonensis, W(illelmo) Cathalaunensis,

Edition

77

P(hilippo) Belvacensis, St(ephano) Noviomensis episcopis, et ab Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, et J(ordano) Lexoviensis episcopis, coram nobis, et W(illelmo) comite Pontis, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, W(illelmo) de Ruppibus senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, et R(oberto) comite de Alenchon, audiente domino rege et judicium approbante, quod homagium Erardi de Brena vel Ph(ilipp)e supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu Blanche comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo, quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi prosequi. Et quia comitem Th(eobaldum) patrem istius Th(eobaldi) per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie, sicut pater ejusdem comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit Blancham comitissam de eodem comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie, quamdiu parati essent jus facere in curia domini regis et prosequi. Et ipsa comitissa coram domino rege et coram baronibus regni Francie, id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus et Ph(ilippa) et ea die qua istud judicium factum fuit, nihil amplius quesierunt a predita comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC XVI, mense julio. a

Brane CC.

[Quire 4: fols. 23–30] 48 1212 (n.s.) February Abbot Henri and the chapter of Saint-Denis make known that they have exchanged with noble Blanche, countess of Champagne, their blacksmith André

78

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

for her man Hermand of Saint-Pierre. The abbot quits André and his heirs of all obligations to Saint-Denis.1 copies: CR 1, fol. 264v (>CR 6, fol. 280v). CB, fol. 23r. CC, fol. 175r (>CR 6, fol. 256v). CR 8, fol. 237v. edition: Evergates, Littere Baronum, 146, no. 112. calendared: AJ, no. 787.

Henricus Dei gratia Beati Dyonisii abbas et capitulum, omnibusa presentes litteras inspecturis salutem.a Universitati vestre notum facimus, quod nos de communi excambivimus cum nobili Blancha comitissa Campanie Andream fabrum hominem Beati Dyonisii pro Hermando de Sancto Petro homine ejusdem domine comitisse Campanie. Et eundem Andream ipsi domine comitisse etb suis heredibus omninob quitamus et in perpetum habendum concedimus. Quodc ut ratum sit et in posterum obtineat firmitatem, paginam hanc sigillis nostris munivimus.c Actum anno Dominid M ducentesimo undecimo mense februario. a c

omnibus through salutem omitted CR 1. Quod through munivimus omitted CR 1.

b d

et through omnino omitted CB, CC. Domini omitted CR 1.

49 1213 (n.s.) January Pierre, abbot of Saint-Remi of Reims, announces an agreement he made with his lady Blanche, countess of Champagne, to share equally the marriage and death taxes of the residents of Lavilleneuve-aux-Fresnes, which will be collected jointly by their provosts.1 original: AN, J 197, no. 9 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 266r (>CR 6, fol. 45v). CB, fol. 23r–v. CC, fol. 175r–v (>CR 6, fols. 256v–257r). edition: Evergates, Littere Baronum, 154, no. 119. calendared: AJ, no. 805. Layettes, 1, no. 1034.

1 The abbot confirmed another exchange of men in that same month (355). 1 There exists a variant (349), perhaps a preliminary draft, of this letter. Saint-Remi had Blanche’s letter on the same subject (AD Marne, 56 H 1031, fols. 637v–638r). See also Higounet, Défrichements et villeneuves, 132, 143.

Edition

79

P(etrus)a Dei permissione Sancti Remigii Remensis abbas, omnibus litteras istas visuris, salutem in Domino. Noverit universitas vestra quod inter nos et karissimam dominam nostram Blancham comitissam Trecensis talis compositio facta fuit, quod homines Beati Remigii Remensis manentes apud villam novam que Fraxinus dicitur, si decesserint, vel se forimaritaverint, prepositus comitisse mortuam manum vel forismaritagium finare vel levare non poterit sine preposito Sancti Remigii de Cortisor.b Similiter nec prepositus de Cortisorb sine preposito comitisse mortuam manum aut forismaritagium finare poterit aut levare; et tunc ex eo quod inde pervenerit, nos unam medietatem habebimus et comitissam aliam medietatem habebit. In cujus rei testimoniumc presentes litteras sigilli nostri appensione roboravimus. Actum anno dominice incarnationisd M CC XII, mense januario. a

Ego Petrus CR 1.

b

Cortisol CR 1.

c

etc CR 1.

d

Actum anno Domini CR 1.

50 1215 (n.s.) February The dean Hugh and chapter of Notre-Dame of Paris state that the noble lady Blanche, countess of Champagne, was fined by the papal legates Manasses (II), bishop of Orléans, and Fulk, dean of Orléans, because of violence in their village of Rozay-en-Brie and because of the amputation inflicted on the chapter’s sergeant there. It was decided that the perpetrators of those deeds had to appear before the chapter in Paris to expiate themselves and be fined ten marks of silver, but that lord Milo would not be penalized, and that conditions should return to what they were before Milo had a man’s foot amputated for having committed rape.1 copies: CB, fols. 23v–24r. CC, fol. 177r–v (>CR 6, fol. 257r–v). CR 8, fols. 429r–430r. calendared: AJ, no. 903.

Hugo decanus totumque capitulum Parisiensis, omnibus presentibus litteras inspecturis, salutem in Domino. Ad universitatis vestre notitiam volumus pervenire, quod cum inter nobilem dominam Blancham comitissam Campanie ex una parte et nos ex alia super infractione ville nostre et domus nostre et mercati nostri de Roseto, et super amputatione pedis servientis ecclesie nostre coram 1 The chapter retained Blanche’s reciprocal letter of the same date (Guérard, Cartulaire de l’église de Notre-Dame de Paris, 1:452–3, no. 18). See also 99.

80

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

venerabilibus patribus M(anasero) episcopo, et F(ulco) decano Aurelianensis, auctoritate apostolica judicibus delegatis contentio verteretur, eandem mediante industria judicum predictorum hujusmodi compositionis forma inter nos intercessit, quod predicta comitissa omnes illos qui dictas infractiones et amputationem pedis fecerunt, sine opem tulerunt, ob reverentiam ecclesie noster bona fide fecit venire a Sancto Leofredo usque ad ecclesias Parisiensis, et deinde in capitulum Parisiensis discalciatos et in pura tunica, qui ibidem dictas infractiones et pedis amputationem nostro capitulo emendarunt, et decem marchas argenti pro emenda parisius persolverunt. Apud Rosetum vero discalciati et in pura tunica ab introitu ville die dominica hora tercia usque ad ecclesiam profecti sunt per mercatum. Domino quidem Miloni vel nobis pro ipso Milone nichil fuit penitus emendatum. Ceterum per predictam emendam nullum nobis fiet prejudicium nec domine comitisse sive comiti Campanie quoad proprietatem vel possessionem juris. Sed omnia erunt in eodem statu in quo erant antequam dominus Milo hominem capi fecisset cui fecit amputari pedem propter raptum, ac si nunquam predicta forisfactam infractionum et amputationis pedis facta fuissent, nec emende pro eis facte fuissent. Ne igitur super hiis aliquis dubietatis scrupulus emergeret tempore procedente, has litteras sicut condictum fuerat prefate comitisse concessimus sigilli nostri testimonio communitas. Actum anno incarnationis Domini, M CC quartodecimo, mense februarii.

51 1212 November The dean Nicolas and chapter of Saint-Pierre of Troyes recognize that they infringed on the rights of their lady Blanche, countess of Champagne, when their agents seized some men and a woman in the suburb of Saint-Denis of Troyes and hanged the men and buried the woman. In order to make peace with the countess, the chapter will punish one of its agents and will dismantle the gallows used to hang the men. copies: CB, fol. 24r–v. CC, fol. 176v (>CR 6, fol. 248v). CR 6, fols. 11v–12r. CR 8, fol. 421v. calendared: AJ, no. 802.

Ego Nicholaus decanus totusque capitulum Trecensis. Notum facimus presentibus et futuris, quod cum inter nos ex una parte, and karissimam dominam nostram Blancham Campanie comitissam illustrem ex altera discordia esset de quibusdam hominibus suspensis, et de quadam femina interata qui capti fuerant

Edition

81

in burgo nostro Sancti Dyonisii quos videlicet servientes nostri suspenderant apud Vacheriam in nostra justicia extra civitatem Trecensem et feminam interraverant. Tandem ad invicem venimus ad hanc pacem, quod nos pro bono pacis et gratia domine comitisse nobis et nostre ecclesie retinenda immo et ira ejus placanda, per unum servientium nostrorum videlicet Bernardum de Burgo Sancti Dyonysii, emendam ei fieri fecimus ita quod de hac emenda fuit super dominum Giroldum Molismensem abbatem, et ita quod furce ina quibus dicti homines suspensi fuerant per nostros dirute sunt servientes. Hoc autem hinc et inde factum fuit salvo jure domine comitisse et nostro, et salvis etiam utriusque partis libertatibus tam in privilegiis quam in cartis, et ita insuper quod libertates utriusque partis et jura per consensum utriusque partis remanserunt in eo puncto in quo erant una die antequam homines suspenderentur. Actum anno Domini M CC duodecimo, mense novembri. a

quod furce in repeated CB.

52 1199 December, Dijon Pierre, cardinal deacon of Santa Marie in via Lata and papal legate, makes known that Pierre Stephanus,1 Arnaud Capdemall, Bernard Scriptor,2 and Raimund Braimondus quit Count Thibaut (III) of the debt contracted by the late Marie, countess of Champagne, on behalf of Count Henry (II).3 copies: CB, fol. 24v. CC, fols. 124v–125r (>CR 6, fol. 63v). calendared: AJ, no. 495.

P(etrus) Die patientia Sancte Marie in via Lata diaconus cardinalis apostolice sedis legatus. Omnibus presentes litteras inspecturis salutem in Domino. Universis volumus esse notum, quod de omni debito quod felicis recordationis Maria quondam venerabile comitissa Campanie debebat pro filio suo comite Henrico defuncto, Petro Stephano, et Arnaldo Capdemall, et Bernardo Scriptori et Raimundo Braimundi, ipsi in nostra presentia constituti quitaverunt illustrem principem Theobaldum comitem Campanie et omnes ejus heredes et terram et homines suos et animam comitisse predicte et animam memorati comitis 1 The archbishop of Sens sealed a quittance by Pierre Stephanus in November (LB, 110–11, no. 73). 2 See also 64. 3 The cardinal sealed a similar quittance by four other men at the same time (LB, 115, no. 78). See also 317, 318, 321.

82

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Henrici. Quod ut firmum et stabile perseveret, fideliter hic inscribi et sigilli nostri appensione fecimus communiri. Actum Divione anno gratie M C XC nono, mense decembri.

53 1202 [Troyes] The dean Jean and chapter of Saint-Pierre of Troyes attest that they have given two of their women to Countess Blanche in exchange for one of hers.1 copies: CB, fol. 24v–25r. CC, fol. 176r–v (>CR 6, fols. 248v–249r). CR 6, fol. 12r–v. CR 8, fol. 420r. edition: Lalore, Cartulaire de Saint-Pierre de Troyes, 106, no. 102 (from Troyes, Bibliothèque Municipale, ms 22, p. 26, copy of CR 6). catalogued: AJ, no. 578bis.

Johannes decanus et universum Beati Petri Trecensis capitulum. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noverit universitas vestra, quod nos pari assensu et unanimi voluntate, dedimus in excambium duas feminas ecclesie nostre Odihernam scilicet filam Evrardi, quondam majoris nostri, et Mariam filiam Clare de burgo Sancti Dyonisii, pro Sybilla filia defuncti Johannis Briderie, illustri comitisse Campanie Blanche et successoribus ipsius. Actum anno incarnati Verbi M CC secundo.

54 1207 December The dean Iter and chapter of Saint-Étienne of Troyes make known that their lady and advocate Blanche, countess of Champagne, lent the chapter’s hospital a certain Herbert, exempt from all taxes, military obligations, and justice except in cases of bloodshed, larceny, rape, murder, and false measure. copies: CR 1, fol. 258v (>CR 6, fol. 165v). CB, fol. 25r. CC, fol. 176v (>CR 6, fol. 249r). CR 8, fol. 430v. edition: Evergates, Littere Baronum, 120, no. 85. calendared: AJ, no. 673.

1 Countess Blanche sealed a reciprocal letter for Saint-Pierre (AD Aube, G 2621, no. 6, 1202), done in Troyes and presented to Saint-Pierre by her chancellor Guillaume.

Edition

83

Iterus decanus et universuma Beati Stephani Trecensis capitulum, omnibus ad quos littere iste pervenerint in Domino salutem. Notum vobis facimus quod karissima domina et advocata nostra B(lanche) illustris Campanie comitissa domui Dei Beati Stephani, Herbertum de Horrido Monte accomodavit quamdiu ipsa voluerit, liberum et quietum ab omni tallia et exactione, ab omni expeditione et exercitu, et ab omni justicia, preterquam a sanguinis effusione, a latrocinio, et raptu, et multro, et falsa mensura. Nos vero veritati testimonium perhibentes, litteras presentes nostro sigillo munitas fecimus. Anno incarnati Verbi, M CC septimo,b mense decembri. a

universumque CR 1.

b

VII CR 1.

55 1211 September Abbot Philippe and the chapter of Saint-Loup of Troyes transfer to their lady and advocate Blanche, countess of Champagne, the fief of Riel-les-Eaux that Odo (II), lord of Grancey, holds from them. They direct Odo to take and hold that fief from her, and they absolve him of the fidelity that he owed them.1 original: AN, J 196, no. 3 (missing pendant seals of the abbot and the chapter). copies: CB, fol. 25r–v. CC, fols. 176v–177r (>CR 6, fol. 249r–v). CR 8, fol. 307r. calendared: AJ, no. 776. Layettes, 1, no. 971.

Ego Ph(ilippus) Dei miseratione ecclesie Sancti Lupi Trecensis dictus abbas et ejusdem ecclesie conventus humilis notum facimus tam presentibus quam futuris quod nos de communi nostrorum assensu et mera omnium voluntate dedimus karissime domine et advocate nostre Blanche illustri comitisse Campanie et omnibus heredibus suis dominis Campanie totum feodum de Rihe ville quod dominus Odo dominus Granciaci tenebat et debebat tenere de nobis. Et eidem Odoni precepimus et licentiam concessimus quod idem feodum caperet et teneret decetero de predicta domina nostra et de succesoribus suis dominis Campanie. Illumque ab omni fide et fidelitate qua nobis et ecclesie nostre ratione ejusdem feodi tenebatur absolvimus et totum jus feodi sepedicti quitavimus suprascripte domine et dominis Campanie perpetuo pacifice possidendum. In cujus rei memoriam et robur perpetuum presentem cartam sigillis nostris voluimus roborari. Actum anno gratie, M CC undecimo,a mense septembri. a

XI CR 3.

1 The scribe of this letter drew up an almost identical letter on the same occasion (311); see also 335.

84

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

56 1213 October 22 Robert, cardinal-priest and papal legate, seals a verbatim copy of Pope Innocent III’s bull dated 9 August responding to Countess Blanche’s complaint that some clerics and laymen who took the cross were bringing legal action in ecclesiastical courts against her men who held fiefs from her. The pope regards that as an affront to himself and prohibits it.1 The legate affirms that any case involving a fiefholder of the countess is to be heard in her court, and that anyone challenging her right in this regard is subject to excommunication. copies: CB, fol. 25v–26r. CC, fol. 125r–v (>CR 6, fols. 63v–64r). CR 8, fol. 87v. edition: PL, 216:967, no. 185. calendared: AJ, no. 831.

Reverendis in Christo patribus et amicis, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, decanis, canonicis ac clericis universis ad quos littere iste pervenerint, R(obertus), servus crucis Christi, divina miseratione Sancte Romane ecclesie, tituli Sancti Stephani in monte celio presbyter cardinalis, et apostolice sedis legatus in Domino salutem. Mandatum domini pape recepimus in hunc modum: Innocentius episcopus, dilecto filio R(oberto) et cetera, salutem et apostolicam benedictionem. Dilecta in Christo filia nobilis mulier B(lancha) comitissa Campanie, nobis conquerendo monstravit, quod quidam clerici et laici cruce signati, homines suos super feodis que inmediate ab ipsa tenere noscuntur, auctoritate nostrarum conveniunt litterarum in ipsius non modicum prejudicium et gravamen, quod res de quibus agitur ad eamdem pertineant nullam facientes in commissionis litteris mentionem. Quocirca discretioni tue per apostolica scripta mandamus, quatinus super hoc indempnitati ejusdem comitisse pro ut expedire videris sublato appellationis obstaculo studeas providere. Datum Sagni,a V idus augusti, pontificatus nostri anno XVI. Hujus igitur auctoritate mandati deliberatione pensata, et prudentum virorum usi consilio, prefate comitisse taliter duximus providendum, ut homines sui super feodis que ab ipsa inmediate tenere noscuntur, auctoritate litterarum domini pape non cogantur aut valeant conveniri, vel alicui respondere, quamdiu ipsa comitissa parata fuerit in sua curia justiciam conquerentibus exhibere de possessoribus feodorum. Si qui vero postquam admoniti fuerint, contra hujus nostre provisionis tenorem scienter venire presumpserint, auctoritate domini

1 See also 101.

Edition

85

pape et nostra excommunicationis sententia se noverint innodandos. Datum CC undecimo kalendas novembri. a

Signi CR 8.

57 [1200 October, Nogent-sur-Seine]1 The dean Hugh and the chapter of Notre-Dame of Paris describe the decision of Thibaut (III), count of Troyes, regarding their dispute with Freeric of Montereau. During the count’s inquest to deterimine the facts, Freeric admitted that he had no right, either in lordship or in fief, to clear woods or to found a new village in the canons’ lordship of Vernou. The count prohibited him from clearing any more land, building a new village, and attracting settlers without a licence. copies: CB, fol. 26r–v. CC, fol. 177r (>CR 6, fol. 249v). calendared: AJ, no. 521bis.

H(ugo) decanus universumque ecclesie Parisiensis capitulum. Notum facimus tam presentibus quam futuris, quod cum inter nos et Freericum de Musteriolio super quadam villa quam idem Freericus in nemoribus ecclesie Parisiensis in potestate de Verno juxta forgias de novo edificaverat, controversia verteretur, tam nos quam dictus Freericus in dominum Th(eobaldum) comitem Trecensis palatinum compromisimus spontanee. Prefatus vero comes tam ab ipso Freerio quam ab aliis veritate diligentius inquisita, certissime cognovit quod pretaxatus Freericus in terra illa non habebat jus aliquod, et quicquid juris tam in feodo quam in dominio ibidem habere dicebatur, in presentia prefati comitis ecclesie Parisiensis quitavit. Prenominatus vero comes Dei amore et gloriosissime virginis Marie nobis concessit, quod terras quas tunc erant extirpate propriis sumptibus excoleremus, ita tamen, quod de illis nemoribus super quibus sepedictes Freericus nos molestaverat, nihil amplius extirpare nec ibidem villam edificare vel hospites collocare, nisi de ipsius comitis successorum ve[l] suorum licentia et assensu possemus. Poterimus tamen ibidem granchiam ad proprios usus construere. Quod ut ratum in posterum habeatur, sigilli nostri auctoritate fecimus communiri. 1 Thibaut III sealed his own letter describing his decision (Guérard, Cartulaire de l’église de Notre-Dame de Paris, 2:223–4, no. 18, October 1200, presented at Nogent-sur-Seine by his chancellor, Gautier). See also the related letters by Thibaut III and the abbot of Châtrices (LB, 83–4, no. 43; 135–6, no. 100; 149–50, no. 114; 150–1, no. 115).

86

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

58 1208 (n.s.) January Étienne, master of the Hospitallers in the diocese of Langres, grants to lady Blanche, countess of Champagne, half of all their rights and revenues in Esnouveaux except for their own house there, the village church, the lands they cultivate themselves, and their tithes, oven, and mill.1 The two parties will jointly select the mayor of the village, who will swear to act for both parties. The countess may not alienate her half of the village. original: AN, J 201, no. 2 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 262v. CB, fols. 26v–27r. CC, fol. 177v (>CR 6, fol. 144r–v). editions: Delaville le Roulx, Cartulaire général de l’ordre des Hospitaliers, 2:82–3, no. 1286. Evergates, Littere Baronum, 136–7, no. 101. calendared: AJ, no. 676. Layettes, 1, no. 837.

Stephanus humilis magister Hospitalis in diocesi Lingonensi. Omnibus presentem cartam inspecturis salutem in Domino. Noverit universitas vestra quod nos carissime domine nostre B(lanche) illustri comitisse Campanie et heredibus suis dominis Campanie dedimus in perpetuum et concessimus medietatem omnium que Hospitale habebat apud Novax et in finagio in redditibus et exitibus et in omnibus proficuis tam in nemoribus quam in terra plana, in aquis et in pratis, in omni justitia et in banno et in omnibus aliis rebus, exceptis domo nostra quam habemus apud Novax cum omni porprisio et ecclesia ejusdem ville, et decimis et furnis et molendinis, et exceptis illis pratis et terris arabilibus que tenueramus et colueramus usque modo. Nullus apud Novax vel in finagio nisi per nos furnum facere poterit vel molendinum. Major in predicta villa assensu nostro et comitis Campanie communiter eligetur, et tam nobis quam ipsis faciet fidelitatem quod jus utriusque servabit integrum et illesum. Et si major nobis vel comiti Campanie fecerit forisfactum, emenda communiter erit nostra. Comes Campanie in predicta villa non poterit aliquam vim facere sine nobis, nec nos sine ipso. Hanc autem villam comes Campanie nullo modo a manu sua poterit alienare, et si forte faceret, omnia supradicta ad Novax et finagium pertinentia ad nos absque diminutione aliqua redirent. Domina siquidem comitissa hoc donum recepit salvo jure omnium eorum qui aliquod jus habent ibidem. Quod ut ratum sit et firmum in posternum perseveret, presentem cartam fieri voluimus et sigilli nostri munimine roborari. Actum anno ab incarnatione Domini M ducentesimoa septimo, mense januario. a

CC in CB, CC.

1 Simon III of Clefmont gave the village of Esnouveaux to the Hospitallers in 1187 (Jolibois, La Haute-Marne, 207, and Higounet, Défrichement et villeneuves, 133).

Edition

87

59 1215 November, Troyes Guiard, archdeacon of Troyes in the county of Brienne, makes known that his dearest lady Blanche, countess of Troyes, lent him a cutler and his wife to serve him for life, and that after his death they will return to the countess. Blanche exempted the children of this couple from taille, tolls, and all taxes in return for a 2 s. annual payment to her or her agent at the feast of Saint Remi. copies: CB, fol. 27r. CC, fol. 178r (>CR 6, fol. 144v). CR 8, fol. 467r. calendared: AJ, no. 936.

Guiardus archidiaconus ecclesie Trecensis in partibus Brenensis. Universis presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod karissima domina nostra Blancha illustris comitissa Trecensis ad multas preces quas ei fecimus nobis accommodavit, Stephanum cutellarium, et Mariam uxorem ejus homines suos ad servendum nobis quamdiu vixerimus ad expensas eorum tali modo, quod nec heredes nostri nec ecclesie Trecensis nec alius alter pro nobis vel occasione nostri, in prefatis Stephano et Maria aliquid poterunt reclamare. Sed post decessum nostrum ad dominam comitissam et ad heredes suos tanquam homines eorum de corpore sine contradictione aliqua revertentur. Concessit autem dicta domina comitissa pro servitio quod nobis exhibebunt predicti Stephanus et Maria, ipsos fore liberos ab omni talia, tolta, demanda et exactione per duo solidos singulis annis ipsi comitisse vel mandato ejus in festo sancti Remigii persolvendos. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli nostri fecimus munimine roborati. Actum Trecensis, anno gratie M CC quintodecimo, mense novembri.

60 [1214 Decmber]1 Hugh, prior of La Charité, notifies Blanche, countess of Troyes, of the agreement he reached with the abbot of Saint-Jacques of Provins, the prior of SaintAyoul of Provins, and the abbesses of Le Paraclet and La Pommeraye who will supply his priory with 10 modii of grain annually from the new mills (in Provins). Hugh will give the countess a sealed letter ratifying this agreement as soon as his community acquires a seal.

1 Four related letters (306, 408, 409, 414) are dated December 1214.

88

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne copies: CB, fol. 27v. CC, fol. 178r–v (>CR 6, fols. 144v–145r). calendared: AJ, no. 892.

Nobilissime domine B(lanche) Trecensis palatina et Campanie comitisse prudenti, frater Hugo prior humilis de karitate, salutem et devotas orationes ad Dominum. Compositionem factam inter nos ex una parte de molendinis novis, et abbatem Sancti Jacobi et priorem Sancti Aygulphi Pruvini, et de Paraclyto et de Pomerio abbatissas, et domum nostram de Meso ex alia, de solvendis nobis annuatim a dictis ecclesiis decem modiis frumenti, et ad proprietatem ecclesiarum predictis molendinis remanendis, nos ratam habemus. Nobis mandates, quatinus quam citius sigillum nostri conventus factum fuerit, de rata habitione ejusdem conventus nobis litteras transmittemus.

61 1209 April, Château-Thierry Abbot Raoul and the community of Saint-Jean-des-Vignes of Soissons announce the resolution of their dispute with Blanche, lady of Champagne, over the stalls that they built without her licence in their house in the market of Oulchy, where merchants sell goods.1 Blanche here allows them to keep the rents from the stalls, but she retains her justice and lordship over the market as well as her right to build stalls at will in the hall and in the town. original: AN, J 197, no. 105 (heavily damaged; missing two pendant seals). copies: CB, fol. 27v–28r. CC, fol. 178v (>CR 6, fol. 145r). CR 8, fol. 252v. calendared: AJ, no. 701. Layettes, 1, no. 869.

Ego R(adulphus) dictus abbas Sancti Johannis in vineis Suessionis, et totus ecclesie ejusdem conventus omnibus presentes litteras inspecturis, salutem in salutis Actore. Noverit universitas vestra quod cum quedam dissensio esset inter ecclesiam nostram de Ulcheio ex una parte, et nobilem mulierem B(lancham) dominam Campanie super stallis que nos feceramus in domo nostra que fuit in foro de Ulcheio ut in eis venderent mercatores, cum ipsa diceret quod sine licentia principis Campanie non possemus stalla construere. Tandem ad pacem convenimus in huis modum, quod illa locationis precium quod exiret de stallis illis, nobis ecclesie nostre de Ulcheio concesssit in perpetuum, salva 1 In her reciprocal letter to the canons, Blanche claims that they had constructed stalla ad vendendum in their house at Oulchy sine licentia mea; she allowed them to keep the stalls but reclaimed her justice and all dominium there, including her own right to build stalls and halls (BNF, Lat. 11004, Cartulary of Saint-Jean-des-Vignes, fol. 119r–v).

Edition

89

sibi omne justicia et dominio quod dominus habet in foro suo, preter locationem. Si autem aliquo modo processu temporis in domo illa stalla non esse contigerit, domus nostra nobis et ecclesie nostre in statu in quo erat ante constructionem stallorum remanebit. Prefata vero domina et successores sui domini Campanie quando voluerint poterunt domum stallorum facere in villa et hallam ad vendendum, ita quod nos non poterimus contraire. In cujus rei memoriam presentem cartam fecimus sigillis nostris muniri. Actum apud Castrum Theodorici, anno gratie M CC IX, mense aprili.

62 1210 (n.s.) January Guillaume, bishop of Langres, approves the lord king’s decision regarding Thibaut, son of Blanche, countess of Champagne, specifically that no challenge may be made to his paternal inheritance until he completes his twenty-first year.1 copies: CR 1, fol. 256r (>CR 6, fol. 160r). CB, fol. 28r. CC, fol. 125v (>CR 6, fol. 64r–v). CR 8, fol. 201r. edition: Evergates, Littere Baronum, 104–5, no. 65. calendared: AJ, no. 723.

Willelmus miseratione divina Lingonensis episcopus, omnibus ad quos presentes littere pervenerint, salutem in Domino. Notum volumus fieri, quod nos laudamus et approbamus judicium a domino rege factum de Theobaldo filio dilecte nostre illustris domine Blanche comitisse Campanie, videlicet quod ipse Theobaldus et dicta Blancha comitissa mater ejus non debent nec possunta trahi in causam de aliquo quod pater dicti Theobaldi teneret quando decessit, quoadusque dictus Theobaldus vicesimum primum compleverit annum. Actum anno Domini M CC IX, mense januario. a

non possunt nec debent CR 1.

63 1213 December The subprior Thibaut and brothers of Saint-Remi of Reims notify Blanche, countess of Troyes, that they have approved of her arrangement with their 1 See the king’s letter of July 1209 (13). The bishop sealed another, more detailed letter on the same subject in the same month (LB, 155, no. 120).

90

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

abbot regarding the village of Courcelles, as described in a two-part chirograph. copies: CB, fol. 28r–v. CC, fols. 178v–179r (>CR 6, fol. 145v). CR 8, fol. 410v. calendared: AJ, no. 847.

Illustri domine et in Christo karissime B(lanche) Trecensis comitisse palatine, Th(eobaldus) subprior, P. cantor ceterique fratres monasterii Sancti Remigii Remensis, salutem et orationes devotas. Sublimitati vestre significamus, quod pactionem illam quam habetis cum venerabili patre nostro P(etro) abbate sub villa de Corcelles sicut continetur in scedula cujus medietatem retinuistis, ratam habemus et approbamus. In cujus rei testimonium presentem paginam sigilli nostri munimine roboratam vobis transmittimus. Actum anno gratie M CC terciodecimo, mense decembri.

64 1199 November Michel, archbishop of Sens, makes known that Bernard Scriptor quit Count Thibaut (III) of all the debts incurred by Countess Marie on behalf of Count Henry (II).1 copies: CB, fol. 28v. CC, fols. 125v–126r (>CR 6, fol. 64v). CR 8, fol. 123r. calendared: AJ, no. 491.

Mychael Dei gratia Senonensis archiepiscopus. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Notum facimus quod constitutus in presentia nostra Bernardus Scriptor, quitavit omnino dilectum in Christo filium comitem Theobaldum et omnes heredes ejus et terram suam et homines suos et animam pie memorie M(aria) quondam Trecensis comitisse et animam comitis Henrici ejus filii super omni debito quod dicta M(aria) comitissa debebat prenominato Bernardo, pro memorato comite Henrico. In cujus quitationis memoriam presentem cartam fecimus sigilli nostri munimine roborari. Actum anno Domini M C nonagesimo nono, mense novembri.

1 The archbishop sealed similar letters at the same time (317, 318); see also 52 and LB, 110–11, no. 73).

Edition

91

65 1208 October, Nogent-sur-Seine Geoffroy, bishop-elect of Meaux, makes a contract with lady Blanche, countess of Troyes, over the minting of coins of Troyes, Provins, and Meaux: the countess will collect two-thirds and the bishop one-third of the fees paid by the minters.1 copies: CR 1, fol. 264r (>CR 6, fol. 280r). CB, fols. 28v–29r. CC, fol. 126r (>CR 6, fol. 64v). CR 8, fols. 184r–185v. editions: Brussel, Nouvel examen: 1:195 note a (from CB). Gallia Christiana, 8: instrumenta, 558, no. 10. Evergates, Littere Baronum, 145, no. 110. calendared: AJ, no. 695.

Ego Gau(fridus)a Dei permissione Meldensis electus. Noverint universi presentes litteras inspecturi, quod nos cum domina B(lancha) comitissa Trecensis super moneta, Trecis, Pruvini, et Meldis cum locus fuerit fabricanda societatem inivimus ab instanti festo beati Martini usque ad tres annos completos, tali modo scilicet, quod ubicumque fuerit fabricatum, sive Trecis sive Pruvini, sive Meldis, dicta comitissa de omni monetagio, et de servicio quod fiet pro moneta, et de omnibus proventibus que inde provenient quocumque modo proveniant, duas partes habebit, et nos tertiam habebimus. In cujus rei testimonium presentes litteras fecimus sigilli nostri appensione munitas. Actum Nogenti anno incarnati Verbi M CC VIII mense octobri. a

Gaufridus CR 1, Galterus CB, CC.

66 1211 (n.s.), February Milo of Nanteuil [-la-Forêt], provost of the chapter of Reims and of Rozay-enBrie, makes known this agreement with his lady Blanche, countess of Champagne, for clearing the forest of Rozay-en-Brie.1

1 See also 69. Bisson, Conservation of Coinage, 126–35, discusses this and other documents relating to coinage in Champagne. 1 The chapter retained Blanche’s reciprocal letter (Guérard, Cartulaire de l’église de NotreDame de Paris, 2:270, no. 10). See also 50, 99.

92

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne copies: CB, fol. 29r–v. CC, fol. 179r–v (>CR 6, fols. 145v–146r). CR 8, fol. 447r. calendared: AJ, no. 763.

Ego Milo de Nantolio Remensis prepositus et Roseti. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod inter me et karissimam dominam meam B(lancham) illustrem comitissam Campanie talis societas intercessit, quod terre que de nemore de Roseto quod est in grueria ipsius reducentur ad culturam ponentur ad consuetudinem, videlicet ad rectam decimam, et arpentum ad quatuor denarios censuales, nec carior ibi consuetudo poterit assignari. De omni autem precio, servitio et profectu quod pro habendis terris conferetur, habebit domina comitissa medietatem et ego aliam; et ad hoc recipiendum servientem meum constituam, et ipsa suum, qui michi et ipsi facient fidelitatem. Ab hac pactione excipitur haia prope predictum nemus sita, continens circiter centum arpenta, et carrucata ejusdem terre quam dicta comitissa michi concessit habendam, et tam de haia illa quam de carrucata, meam potero facere voluntatem, ita tamen quod remaneant custodia domine comitisse. Similiter et pretaxate terre erunt in custodia comitisse sicut terre veteris culture de Roseto. Si autem in terris illis domus vel villa construatur, in custodia domine comitisse erit, quemadmodum et villa de Roseto, et idem jus ei remanebit tam in terris quam in villa vel domibus que in terris illis fieri contigerit, quod habet et in terris et in villa de Roseto. Quod ut notum permaneat, et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC decimo, mense februario.

67 1214 May Engenulph, chanter of Notre-Dame of Bray-sur-Seine, gives his house located in front of the church to his lady Blanche, countess of Champagne. He will retain life use of it, as will his caretaker Jean, canon of Bray, but the countess and her heirs may use the house whenever they wish. copies: CB, fol. 29v. CC, fol. 179v (>CR 6, fol. 146r). CR 8, fol. 437r. calendared: AJ, no. 861.

Ego Engenulphus cantor ecclesie Brajensis. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod ego domum meam cum toto porprisio quam habebam ante ecclesiam Beate Marie, donavi karissime domine mee Blanche illustri comitisse Campanie ipsi et heredibus suis dominis Campanie perpetuo possidendam, ita tamen quod domum illam tenebo quamdiu vixero. Johannes etiam canonicus Braii, nutritus meus, si me supervixerit, eam cum toto porprisio quamdiu vixerit

Edition

93

possidebit, verumptamen predicta comitissa et heredes ejus quandocumque eis placuerit, in eadem domo poterit hospitari. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei feci munimine roborari. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense maio.

68 1216 April 1 Abbot Girold and the monks of Cluny promise to repay 1,000 marks to Haimard, treasurer of the Temple of Paris, within two months of notification. They have transferred all their possessions in the county of Champagne to the countess, who is pledge for their repayment. copies: CB, fols. 29v–30r. CC, fols. 179v–180r (>CR 6, fol. 146v). CR 8, fol. 233r. calendared: AJ, no. 958.

Ego frater Giroldus humilis Clunensis abbas et ejusdem loci conventus. Omnibus notum facimus presentes litteras inspecturis, quod nos dominam comitissam Campanie dedimus plegiam et responsorem pro nobis karissimo nostro fratri Haymardi, thesauris militie Templi Parisiensis, de mille marchas argenti quas infra duos menses postquam ab ipso vel ab eo qui loco ejus erit, fuerimus requisiti persolvemus ei, vel illi qui loco ejus erit. Si autem quod absit deficeremus in paga, domina comitissa creantum ejus faceret, vel illius qui loco ejus esset de mille marchas argenti infra duos menses postquam requisita esset. Quod nos ipsi domine comitisse tenemur ad omnia costamenta et dampna que pro defectu nostro de memorato debito sustiret, assignavimus autem ei propter hoc omnes possessiones quas habemus in comitatu Campanie, ad quas se verteret donec ei esset plenarie satisfactum. Quod ut ratum et firmum sit, presentes litteras sigillis nostris fecimus roborari. Actum anno gratie, M CC XVI, prima die aprili.

69 1214 June 25 Gullaume, bishop-elect of Meaux, notifies lady Blanche, countess of Troyes, that after speaking with brother Haimard (treasurer of the Temple of Paris), he will continue the association his predecessor made with her regarding the minting of coins.12

1 See 65.

94

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne copies: CB, fol. 30r. CC, fol. 126r (>CR 6, fol. 64v–65r). edition: Brussel, Nouvel examen, 1:195–6 note a (from CB). calendared: AJ, no. 862.

Venerabili domine ac illustri Blanche comitisse Trecensis palatine. Willelmus divina permissione Meldensis electus, salutem in Domino. Notum vobis facimus vos, cum fratre Aymardo loquutos fuisse super societate que facta fuit super monetam inter vos et venerabilem patrem predecessorem nostrum G(aufridum) quondam Meldensis episcopum, gratum autem habemus et ratum, ut eadem societas usque ad statutum terminum stabilis ac firma inter nos conservetur. Actum anno Domini M CC quartodecimo in crastino beati Johannis.

70 1219 Abbot Hugh and the monks of Longpont make known that lady Blanche, countess of Troyes, allowed them to have a house at Oulchy over which she retains her justice, except over the abbey’s monks, conversi, and servants. original: AN, J 197, no. 16 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 30v. CC, fol. 180r (>CR 6, fol. 146v). CR 8, fols. 381v–382r. calendared: AJ, no. 1261. Layettes, 1, no. 1379.

Frater H(ugo) dictus abbas et conventus Longipons. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noveritis quod illustris domina Blancha, comitissa Trecensis palatina concessit nobis habere domum unam apud Ulcheium, in qua sibi justiciam suam retinuit, preter quam de monachis, conversis, et servientibus nostris, quiete et pacifice perpetuo possidendam. In cujus rei testimonium presentem paginam sigilli nostri appensione roboramus. Actum anno gratie M CC nonodecimo.

71 [1201–22] The abbot of Lure and his monks thank Blanche, countess of Champagne, and her son for their benefactions, and associate them in the spiritual benefits of their community.

Edition

95

copies: CB, fol. 30v. CC, fol. 180r–v (>CR 6, fol. 147r). CR 8, fol. 386v. calendared: AJ, no. 1416.

W. Dei gratia dictus abbas domus Lure et ejusdem domus humilis conventus, B(lanche) Dei gratia comitisse Campanie et filio ejus salutem in Eo qui salvat sperantes in se. Gratiarum actiones Deo et vobis referimus multi modas, de beneficiis que pietatis intuitu nostra domui nostre, largiri dignata est benignitas. Verum quia bona intentione et maxima devotione beneficiis domus nostre postulatis associari, preces nostras exaudibiles quas ex parte nostra nobis attulit Bertrandus prior noster, letamente hylarique pietate suscepimus. Vestre igitur condigne petitione satisfacere cupientes et concedimus vobis tam in elemosinis quam in orationibus quam in vigiliis, et in omnibus ceteris beneficiis quam in domo nostra fiunt, fient et facta sunt, eandem partem quam nobis habere desideramus, ut Deus per ista et alia bona que feceritis, salutem mentis et corporis vobis et filio vestro conferre dignetur, amen.

[Quire 5: folios 31–8]1 72 1200 [Provins]1 Odo (III), duke of Burgundy, announces that he has received the homage of Thibaut (III), count of Troyes, just as his father Hugh (III) received the homage of Thibaut’s father, Count Henry (I). original: AN, J 198, no. 7 (missing pendant seal). copies: CR 1, fols. 239r (>CR 6, fol. 143v). CB, fol. 31r. CC, fol. 53r (>CR 6, fol. 28r). CR 7.1, fol. 171v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:14 (from CR 7). Longnon, Documents, 1:468–9, no. 5. Layettes, 1:224, no. 605. Evergates, Littere Baronum, 50–1, no. 6. calendared: AJ, no. 539. Petit, Histoire, 3, no. 1019.

1 Quire 5 is an exact copy of CC, quire 8, except that two letters of the duke of Burgundy (94, 95) were copied out of order. 1 Odo sealed a related letter at Provins, perhaps at the same time, when he received Thibaut’s homage and promised not to hear any challenge to Thibaut’s right to his inheritance (Layettes, 1:224, no. 606, 1200 = LB, 50 n. 2).

96

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Odo, dux Burgundie. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris quod nos de tota terra quam comes Henricus pater tenuit de patre nostro Ugonea duce Burgundie, karissimumb consanguineum et fidelem nostrum Theob(aldum) comitem Trecensem, dicti comitis filium, in hominem nostrum recepimus, sicut pater ejus comes Henricus homo fuit patris nostri. Concessimus etiam eidem Theob(aldo), quod tam nos quam heredes nostri in perpetuum ipsi et heredibus suis garantiemus terram illam contra omnem creaturam que possit vivere, et mori. Eosque ad terram illam pacifice ac quiete tenendam toto posse nostro juvabimus bona fide. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, presentemc cartam fieri voluimus in testimonium, et sigilli nostri munimine roborari.c Actum anno incarnati Verbi, millesimod ducentesimo. Hugone CB, CC. b carissimum CR 1. presentem through roborari. d M CR 1.

a

c

litteris annotatum CB and CC, in lieu of

73 1209 Odo (III), duke of Burgundy, states that when his faithful Blanche, countess of Troyes, dispossessed Milo of Montréal of the oaths owed by the men of Chablis,1 Milo objected, claiming that he had been in possession of that right since the time of her husband, Count Thibaut (III). At Odo’s request, Blanche restored Milo’s right but preserved the privileges granted by Count Henry (I) to SaintMartin of Tours, as described in a document that the monks possess.2 original: AN, J 195, no. 57 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 241v (>CR 6, fols. 239v–240r). CR 3, fol. 31r–v. CR 4, fol. 53r–v (>CR 6, fol. 28r–v). CR 7.1, fol. 174r–v. editions: Layettes, 1:344, no. 908. Evergates, Littere Baronum, 66, no. 23. calendared: AJ, no. 731. Petit, Histoire, 3, no. 1195.

Ego Odo dux Burgundie. Omnibus presentibus et futuris. Notum fieri volumus, quod cum dilecta et fidelis nostra Blancha, illustris comitissa Trecensis palatina, Milonem de Monte Regali dissaisivisset de sacramento hominum Chableiarum, Milo vero super hoc injuriam sibi fieri quereretur, asserens se sacramentum illud habuisse, tempore karissimi consanguinei nostri comitis

1 See the text of the undated oath, which was required of all knights and sons of knights who attained their majority (LB, 66 n. 3). 2 See 220.

Edition

97

Theob(aldi) ejusdem comitisse mariti. Tandem dicta comitissa ad instantiam precum nostrarum dictum Milonem de sacramento illo resaisivit, salva tamen dicte comitisse, et heredibus suis custodia dicte ville, et salvo gistio, et salvo omni jure quod ipsis in eadem villa competit vel competere poterit in futurum, salvis etiam cartis et privilegiis que ecclesia Beati Martini Turonensis habet de comite Henrico, et salvo similiter jure predicti Milonis. In hujus autem rei testimonium presentem cartam fieri volumus sigilli nostri munimine roboratam. Actum anno gratie M CC nono.

74 1214 September, Fontenay Odo (III), duke of Burgundy, gravely ill at Fontenay, states that he received the homage of Thibaut, count of Champagne, without prejudice because the counts of Champagne owe him homage at Augustines or another designated place en marche.1 original: AN, J 198, no. 27 (missing pendant seal).2 copies: CB, fol. 31v. CC, fol. 53v (>CR 6, fol 28v). CR 7.1, fol. 177r. editions: Brussel, Nouvel examen, 1:344 note a (from CR 7, fol. 111). Petit, Histoire, 3:447, no. 1299. Longnon, Documents, 1:473, no. 16. calendared: AJ, no. 872. Layettes, 1, no. 1085.

Odo dux Burgundie. Noverint universi tam presentes quam futuri quod licet apud Fontenetum abbatiam Cisterciensis ordinis ubi nos gravi detinebamur infirmitate recepissemus hominagium karissimi consanguinei nostri Theobaldi comitis Campanie filii dilecte et fidelis nostre Blanche comitisse Campanie, nolumus tamen quod hoc ipsi comiti faciat prejudicium vel successoribus ejus. Profitemur enim et presentibus litteris testificamur, quod comites Campanie nobis vel successoribus nostris non tenentur facere hominagium nisi apud Augustines vel in locis in marchiam deputatis. In cujus rei testimonium presentem cartam emisimus sigilli nostri munimine roboratam. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense septembri.

1 This letter follows the king’s letter of August 1214 (451). See 75, and Lemarignier, Recherches sur l’homage en marche. 2 The scribe of this letter also wrote 75.

98

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

75 1214 September [Fontenay] Odo (III), duke of Burgundy, at the request of his faithful Blanche, countess of Troyes, received the homage of her son Thibaud, count of Champagne, for the entire fief that his predecessors held from the duke’s predecessors. However, Thibaut will remain under his mother’s custody until he is twenty-one.1 original: AN, J 198, no. 26 (missing pendant seal).2 copies: CB, fols. 31v–32r. CC, fols. 53v–54r (>CR 6, fos. 28v–29r). CR 7.1, fol. 178r–v. editions: Layettes, 1:406–7, no. 1084. Longnon, Documents, 1:473, no. 15. calendared: AJ, no. 871.

Odo dux Burgundie. Noverint universi presentes litteras inspecturi, quod nos ad preces dilecte et fidelis nostre Blanche comitisse Trecensis, recepimus in hominem nostrum karissimum consanguineum nostrum Theobaldum comitem Campanie, filium ejusdem comitisse, et ipsum investivimus de toto feodo quod de nobis tenere debet sicut predecessores sui de nobis et de nostris antecessoribus tenuerunt, salvo tamen ballio ejusdem comitisse matris sue, quod quidem ballium ipsa comitissa tenere debet usque dum dictus comes filius ejus compleverit vicessimum primum annum. Ipse autem comes Theob(aldus) in ea fidelitate qua nobis tenetur, creantavit, quod de ballivo matris sue non exiret nisi de voluntate et assensu dicte comitisse matris sue usque dum compleverit vicessimum primum annum. Nos itaque ad preces dicti comitis concessimus matri sue quod si ante statutum terminum exire vellet de ballio matris sue sine consensu et licentia ipsius comitisse, nos ipsam inde juvaremus bona fide. In cujus rei testimonium presentes litteras emisimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum anno gratie M CC quartodecimo mense septembri.

76 1218 June [1], Amance Odo (III), duke of Burgundy, makes known that Thibaut, duke of Lorraine, delivered the castle of Châtenois to him in accordance with the peace made between Blanche, countess of Troyes, and her son, Count Thibaut, in the presence

1 This letter follows the king’s letter of August 1214 (451). 2 The scribe of this letter also wrote 74.

Edition

99

of the king of Germany. If the duke of Lorraine does not fulfil the promises contained in his letter, which Blanche and Thibaut have, Odo will surrender the castle to them.1 copies: CB, fol. 32r–v. CC, fol. 54r (>CR 6, fol. 29r). CR 6, fol. 122r. CR 7.1, fol. 189r–v. AN, J 681, no. 6.2 (copy made from CR 7 on 7 March 1561). editions: Duchesne, Histoire généalogique des ducs de Bourgogne, preuves, 69. Layettes, 1:465, no. 1296 (from AN, J 681, no. 6.2) calendared: AJ, no. 1121bis. Petit, Histoire, 3, no. 1421. Duvernoy, Catalogue, no. 291bis.

Odo dux Burgundie. Universis presentes litteras inspecturis, salutem. Noverit universitas vestra quod cum karissimus consanguineus nostre Th(eobaldus) dux Lothoringie, pro tenendis conventionibus quas habet erga dilectos et fideles nostros B(lancham) comitissam Trecensem, et Th(eobaldum) comitem natum ejus, super pace facta inter ipsos in presentia domini regis Alemannie, in manu nostra posuisset castrum suum de Chasteneio ad reddendum dictis comitisse et comiti filio suo, si ipse dux deficeret in observandis conventionibus, sicut continetur in carta ipsius ducis exinde confecta, quam habent penes se dicti comitissa et comes. Nos sub testimonio presentium litterarum dictis comitisse et comiti concessimus et creantavimus, quod si prefatus dux non observaret conventiones illas sicut continentur in carta ejus, nos redderemus supradictis comitisse et comite castrum de Chasteneio tenendum, usque dum ipse dux plenius emendasset quicquid esset interceptum contra conventiones ad laudem et arbitrarium illorum, ad quorum arbitrium debet emendari, sicut in carta ducis Lothoringie continetur. Actum apud Esmance anno domini M CC octavo decimo, mense junio.

77 1210 October Odo (III), duke of Burgundy, makes known his agreement with lady Blanche, countess of Troyes: he will not allow her Jews to reside in his lands, and she in turn will not allow his Jews to reside in her lands. copies: CR 1, fol. 240v (>CR 6, fol. 238r). CB, fol. 32v. CC, fol. 54v (>CR 6, fol. 29v). CR 7.1, fols. 174v–175r.

1 See 433.

100

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

editions: Brussel, Nouvel examen, 1:580 note a (from CR 6). Grayzel, The Church and the Jews, 352, no. 4 (from CB and CR 7.1). Evergates, Littere Baronum, 61, no. 17. calendared: AJ, no. 750. Petit, Histoire, 3, no. 1233.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facio presentibus et futuris, quod inter me et dominam Blancham, comitissam Trecensem palatinam,a talis facta est de judeis nostris conventio, quod nec ego judeos ipsius sub me mansuros retinere possum, nec ipsa meos sub se mansuros retinere potest. Quod ut ratum habeatur, presens scriptum sigillo meo confirmavi. Actum est hoc anno incarnati Verbi M CCb decimo, in octobri. a

palatinam Trcensem CR 1.

b

ducentessimo CR 1.

78 1213 May Odo (III), duke of Burgundy, makes known that in his presence his faithful Blanche, countess of Troyes, invested Simon of Châteauvillain with the fief that lady Gila of Vergy and her son Hugh held from the countess. This was done at the request of Gila’s son, Guillaume of Vergy. The duke pledges that he will have Gila and Hugh give their consent. copies: CB, fol. 32v. CC, fol. 54v (>CR 6, fol. 29v). CR 7.1, fol. 177r. edition: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 178. calendared: AJ, no. 821. Petit, Histoire, 3, no. 1281.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod cum dilecta et fidelis mea Blancha comitissa Trecensis, in mea presentia ad preces et petitione Willermi de Vergiaco investiret Symonem de Castro villani in augmentum feodi sui de feodo illo ligio quod Gila domina Vergiaci mater ejusdem Willermi, et Hugo filius ejusdem domine de prefata comitissa tenebant. Ego erga ipsam comitissam me plegium consituti, quod a predicta domina Vergiaci et ab Hugone filio ejus laudari faciam, id quod pro predictam Willermum de Vergiaco factum est, erga Symonem de Castro villani de feodo supradicto. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri volui sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC tercio decimo, mense maio.

Edition

101

79 1211 (n.s.) January Odo (III), duke of Burgundy, warrants that the brother and sister of Jocelin (II) of Avallon, on reaching the age of consent,1 will agree to Jocelin’s sale to Blanche, countess of Troyes, of the fief that her husband Thibaut (III) had given to Jocelin’s father.2 original: AN, J 205, no 1 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 240v (>CR 6, fol. 237v). CB, fol. 33r. CC, fols. 54v–55r (>CR 6, fol. 30r). CR 7.1, fol. 175r. edition: Evergates, Littere Baronum, 60, no. 16. calendared: AJ, no. 760. Layettes, 1:362–3, no. 957. Petit, Histoire, 3, no. 1251.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facio presentibus et futuris, quod cum dilectus et fidelis meus Jocelinus miles de Avalone vendidisset Blanche, comitisse palatine Trecensis,a feodum quod Theobaudus maritus ejusdem comitisse dederat patri dicti Jocelini apud Gilencort, quia frater et soror ejusdem Jocelini ad annos laudandi et etatem nondum pervenerant, sepedictus Jocelinus predicte comitisse et ejus heredibus me constituit responsorem, quod quando dicti frater et soror ejus ad etatem laudandi pervenirent, ab eisdem predictam venditionem laudari faceret et concedi, et post laudationem, per annum et diem secundum jus, garantiam dicte comitisse et heredibus ipsius portaret. Quod ut ratum habeatur presens scriptum sigillo meo confirmavi. Actum anno gratie M CC decimo, in januario. a

Trecensis palatine CB, CC.

80 1217 July Odo (III), duke of Burgundy, declares that, in the dispute between his faithful Blanche, countess of Troyes, and Hervé (IV of Donzy), count of Nevers, over Oulchy and Neuilly, he and the count of Saint-Pol (Gaucher III of Châtillon) and Robert (II) of Courtenay reached a compromise that was confirmed by the king. Then the count of Nevers swore to aid the countess and her son, Count 1 See 145. 2 See 165.

102

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Thibaut, in their war against Erard of Brienne and the daughters of Count Henry (II) of Champagne. But the count of Nevers has not yet delivered his letters patent confirming his promise.1 copies: CB, fol. 33r–v. CC, fol. 55r–v (>CR 6, fol. 30r–v). CR 6, fol. 122r–v. CR 7.1, fol. 183r–v. calendared: AJ, no. 1080. Petit, Histoire, 3, no. 1390.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis, quod cum controversia verteretur inter dilectam et fidelem nostram Blancham comitissam Trecensis ex una parte, et H(erevum) comitem Nivernensis ex altera, super eo quod idem comes exigebat a comitissa, Ulcheias et Nuilliacum, affirmans quod jus hereditarium habebat in illis, quod comitissa instantissime negabat. Tandem de consilio proborum virorum utraque pars compromiset in nos, et in comite Sancti Pauli et in Robertum de Cortenaio. Postmodum compromissio illa firmata fuit coram domino rege, qui de pace facta inter comitissam et comitem, multum gavisus fuit. Ibique coram domino rege nobis presentibus juravit idem comes super sanctos quod comitissam et Th(eobaldum) comitem filium ejus juvaret bona fide contra Erardum de Brena et adjutores ejus, et contra filias comitis Henrici, quamdiu guerra durabit, et creantavit coram nobis idem comes Nivernensis quod litteras suas patentes inde daret comitisse et comiti filio suo. Et quia idem comes nundum tradidit litteras illas sicut promiserat, nos creantavimus comitisse et filio suo quod de compromissione in nos facta non proferemus dictum nostrum quoadusque ipse comes Nivernensis tradiderit litteras suas patentes comitisse et comiti filio suo de ipsis juvandis, sicut fuit in domini regis presentia creantatum. Datum anno gratie M CC septimo decimo, mense julio.

81 1215 September Odo (III), duke of Burgundy, announces that he and his faithful Blanche, countess of Troyes, have suspended the free transit between their towns for four years commencing at the next Feast of Saint-Remi [1 October]. copies: CB, fol. 33v. CC, fol. 55v (>CR 6, fol. 30v). CR 7.1, fol. 178v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:59 (from CR 7). Brussel, Nouvel examen, 2:1010–11 note c. calendared: AJ, no. 928. Petit, Histoire, 3, no. 1331. 1 See also 84, 415, 416, and Lespinasse, Hervé de Donzy.

Edition

103

Ego Odo dux Burgundie. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod nos et karissima et fidelis nostra Blancha comitissa Trecensis palatina mutuo concessimus alter alteri quod percursus qui est inter quasdam villas nostras et suas suspendatur usque ab instanti festo sancti Remigii in quatuor annos completos. Ita quod interim nec homines nostri in terra sua nec homines sui in nostra valeant retineri. Actum anno gratie M CC XV, mense septembri.

82 1204 November Odo (III), duke of Burgundy, reports that his faithful Blanche, countess of Champagne, seized the revenues that Guillaume of Champlitte and his brother Odo collected from the Fairs of Champagne after Guillaume absconded with 300 l. from Pierre Capitulus. In respect for the countess, the duke paid off Guillaume’s debt. She, in return, allowed the duke to have that 300 l. revenue, which he then assigned to Valin, a Jew of Troyes, in order to pay off his own debt. copies: CR 1, fol. 242r (>CR 6, fol. 241r). CB, fols. 33v–34r. CC, fol. 55v (>CR 6, fol. 30v). CR 7.1, fol. 173r. edition: Evergates, Littere Baronum, 69–70, no. 27. calendared: AJ, no. 610. Petit, Histoire, 3, no. 1097.

Ego Odo dux Burgundie. Omnibus ad quos littere iste pervenerint, notum facio quod cum dilecta et fidelis nostra Blancha comitissa Campanie pro trecentis libris quas Guillermus de Chanllita abstulerat Petro Capituli, saisisset redditus quos Odo fratera Willermi et Willermus habebant in nundinis. Nos easdem trecentas libras, pro honore dicte comitisse fecimus Petro Capituli reddi, et ipsa comitissa ad predictos redditus quos saisierat, nos assignavit pro illis trecentis libris quas voluit nos rehabere. Nos autem ad eosdem redditus assignavimus pro debito nostro Vallinum judeum Trecensem, usque dum habuerit totas illas trecentas libras, et comitissa hanc assignationem debet Vallino garantire pro nobis. Actum anno Domini M CC IIII, mense novembri. a

frater omitted CB, CC.

83 1213 (n.s.) February Odo (III), duke of Burgundy, announces that his faithful Blanche, countess of Champagne, and Guillaume, bishop of Langres, submitted their dispute to him

104

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

over what Blanche acquired from lady Chamunda (of Chaumont), which the bishop claimed as his fief. Duke Odo will decide the case after receiving the results of an inquest by the marshal of Champagne (Odard of Aulnay) and Ponce of Frôlois (seneschal of Burgundy). If it is found that the bishop has rights within the town of Chaumont, he will have them instead outside, rather than within, the town.1 original: AN, J 198, no. 21 (brown seal). copies: CB, fol. 34r. CC, fol. 56r (>CR 6, fol. 31r). edition: Longnon, Documents, 1:471, no. 9. calendared: AJ, no. 808. Layettes, 1, no. 1038. Petit, Histoire, 3, no. 1275.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facimus omnibus presentes litteras inspecturis quod cum querela verteretur inter dilectam et fidelem meam Blancham comitissam Campanie et venerabilem patrem et dominum nostrum Willermum episcopum Lingonensem, tam super hoc quod ipse petebat ab ipsa comitissa, quicquid acquisierat tempore suo a domina Chamunda, quia dicebat esse de feodo suo, quama super hoc quod ipsa petebat ab ipso episcopo alodium quod ipse acquisierat a domino Aubrico de Fisca apud Choine, compromiserunt in marescallum Campanie, et dominum Pontium de Frolois, ita quod ipsi jurameto prestito inquirent bona fide jus utriusque et referent ad nos. Et nos secundum quod viderimus inde faciendum, judicabimus, et si viderimus quod dominus episcopus habeat jus infra castrum Calvi Montis, illud jus non daremus ei in castro, sed daremus ei extra castrum, nisi faceremus de assensu comitisse. Et pro hoc tenendo et firmiter observando hinc inde, utraque pars nos constituit fidejussorem. Actum anno gratie M CC duodecimob mense februario. a

tam CB, CC.

b

XII CB.

84 1217 [July 9] Odo (III), duke of Burgundy, and Gaucher (III of Châtillon), count of Saint-Pol, announce the testimony of Guy Gasteblé (of Traînel) regarding the respective rights of the counts of Champagne and Nevers over Oulchy and Neuilly.1 Geoffroy

1 See 96, 215. 1 The parties had agreed to the inquest in April 1216 (415). The arbiters sealed another, virtually identical, copy of the testimony of Guy Gasteblé (416). See also 80.

Edition

105

of Donzy gave his daughter (Alix) in marriage to Anselm (II) of Traînel, said Guy, with half of the town of Oulchy as dowry. In return, Anselm gave Geoffroy 500 l. But since Anselm returned to his own land rather than sleep with his wife that night after the marriage, she was soon married to Count Étienne of Sancerre, who took her to Saint-Aignan, which he received as her dowry. Anselm complained to Count Henry (I), who had proposed the marriage, and Henry in turn complained to King Louis (VII). Together Henry and Louis beseiged the castle of Saint-Aignan, forcing Geoffroy to make peace with Anselm by giving him Neuilly and half the town of Oulchy. About fifteen years later, said Guy, Anselm exchanged those properties with Count Henry in return for an annual rent of 30 l. from the tolls paid at Pont-sur-Seine and at the gate of Provins. copies: CB, fols. 34r–35r. CC, fols. 56r–57v (>CR 6, fols. 31r–32r). CR 7.1, fols. 182r–183r. editions: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 101–2. RHF, 12:128 note. calendared: AJ, no. 1079.2 Lalore, ‘Documents,’ no. 60. Petit, Histoire, 3, no. 1389.

Nos Odo dux Burgundie et Galcherus comes Sancti Pauli. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis, quod Guido Gasteble juratus coram nobis testificatus est ita, et hec subscripta asservit vera esse, quod scilicet: Gaufridus de Donzyaci dedit filiam suam Ansello de Triangulo in uxorem, et sponsalia facta fuerunt apud Donzyacum quadam die veneris. Gaufridus de Donzyaco dedit Ansello de Triangulo in maritagium Nuelliacum, et quicquid habebat ibidem, et id quod habebat in burgo de Ulcheyo, videlicet medietatem quia nichil habebat in castello. Ansellus vero dedit propter hoc predicto Galfrido quingentas libras et amplius, sicut credit Guido. Ansellus de Triangulo non jacuit cum uxore sua ea nocte qua eam desponsavit, sed statim rediit in terram suam. Postea contigit quod comes Stephanus cepit eamdem dominam in uxorem et adduxit eam apud Sanctum Anianum, et fuit saisitus de Sancto Aniano pro uxore sua. Ansellus de Triangulo hoc audito conquestus est comiti Henrico per quem fecerat matrimonium istud, et qui debebat ei garantire quod inde factum fuerat. Comes vero Henricus statim ivit ad regem Ludovicum et ostendit ei quod tantam injuriam et tantum dedecus fecerat frater ejus comes Stephanus domino Ansello, militi suo quem tantum diligebat, immo ipsi comiti Henrico, quia dedecus illud sibi factum esse reputabat. Tantum autem fecit comes Henricus erga regem, quod rex et ipse obsederunt Sanctum Anianum, et

2 AJ catalogues 84 and 416 as a single document.

106

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

ipse Guido interfuit obsidioni. Tandem castellum illud redditum fuit eis, et tamdiu detentum ab eis, quod Galfridus de Donzyaco et uxor ejus et comes Stephanus fecerunt pacem cum Ansello de Triangulo tali modo, videlicet quod propter injuriam et dedecus eidem Ansello facta et pro denariis quos dictus Galfridus de ipso habuerat, quitaverunt dicto Ansello Nuelliacum et medietatem burgi Ulcheii, et laudari fecerunt ab illis quos laudatio pertinebat. Ansellus autem et Hermensendis uxor ejus tenuerunt Nuelliacum et medietatem burgi Ulcheii per quindecim annos et amplius. Postea vero excambivit Ansellus comiti Henrico Nuelliacum, et id quod habebat apud Ulcheium, et inde habuit medietatem pedagii Pontium et portam Pruvini. Postea Ansellus de Triangulo assignavit Garnero de Triangulo fratri suo triginta libratas terre in pedagio Pontium pro parte quam idem Garnerus habebat in denariis quos Ansellus dederat supradicto Galfrido. In hujus autem rei testimonium presentes litteras fieri volumus sigillorum nostrorum appensione munitas. Actum anno gratie M CC XVII.

85 1220 April Alix, duchess of Burgundy, promises that, having obtained from her faithful friend Blanche, countess of Champagne, the release of Evrard, the knight of her marshal who was captured at Bar-sur-Aube for despoiling the countess’s townsmen, she will make restitution for any future injury inflicted by that knight on Blanche’s men and merchants. copies: CB, fol. 35r. CC, fols. 57v–58r (>CR 6, fols. 32v–33r). calendared: AJ, no. 1268. Petit, Histoire, 3, no. 1612.

Ego Alaydis ducissa Burgundie. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum karissima amica et fidelis mea Blancha comitissa Campanie ad preces meas mihi reddidisset Evrardum militem marescalli mei quem diu captum tenuerat apud Barrum pro eo quod dicebatur interfuisse spoliationi burgensium ejusdem comitisse, et Petri de Petraria de Caors, ego dicte comitisse et Th(eobaldi) nato ejus comiti Campanie concessi et concedo, quod si occasione captionis dicti militis predictis comitsse et comiti vel eorum hominibus aut mercatoribus in futurum dampnum fieret vel gravamen, ego dampnum illud et gravamen in integrum restaurare tenerer. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC XX, mense aprili.

Edition

107

86 1222 April Alix, duchess of Burgundy, states that her faithful Thibaut (IV), count of Champagne and Brie, is pledge for the 500 marks of silver that she owes to a company of Sienese merchants. She promises to repay that debt and compensate him for any expenses he might incur by it. If she fails to repay and compensate him, he may seize her possessions wherever they are until she does so. copies: CB, fol. 35v. CC, fol. 58r. (>CR 6, fol. 33r). CR 7.1, fol. 208r–v. calendared: AJ, no. 1405. Petit, Histoire, 4, no. 1714.

Ego Alaydis ducissa Burgundie. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum ego dilectam et fidelem meum Theobaldum comitem Campanie et Brie constituerem pro me plegium de quingentis marchis argenti erga Cortabraca Jordanis, Guidonem Jacobi, Ospinellum Cavalque, Bonancontre Rogeri, Palmerium Bienasme, Uguelinum Gentili, Bonconpaigne Incontri, et socios eorum cives et mercatores Senensis. Ego eidem comiti creantavi bona fide quod ipsum de predictis quingentis marchis argenti erga prenominatos mercatores Senensis et de dampnis et gravaminibus et costamentis et expensis exinde factis et habitis, deliberarem penitus et quitarem et ei redderem simplici verbo suo, sine probatione aliqua facienda. Si vero istud non facerem quod absit, ad me et ad res meas, ubicumque fuerint, se teneret sine se mesfacere, donec ipsum penitus quitavissem et deliberavissem, tam de predictis quingentis marchis quam de dampnis et gravaminibus et costamentis et expensis proinde factis. Et in hujus rei testimonium presentes litteras sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC XXII, mense aprilis.

87 1219 June Alix, duchess of Burgundy, notifies her faithful Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut that she has resolved her dispute with Ponce of Chaponnay by receiving him in fidelity and homage for a revenue from the toll at Beaune that her husband, the duke, had given to Ponce. The duchess also promised to protect Ponce, his family, and his goods in her lands, and she asks Countess Blanche to give Ponce a safe conduct.1

1 See 88–90.

108

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CB, fols. 35v–36r. CC, fol. 58r–v (>CR 6, fol. 33r–v). CR 7.1, fol. 200r–v. edition: Menestrier, Histoire civile ou consulaire de la ville de Lyon, preuves, xliv–xlv (partial edition from CB). calendared: AJ, no. 1210. Petit, Histoire, 4, no. 1559.

Alaydis ducissa Burgundie karissimis et fidelibus suis Blanche comitisse Trecensis palatine et Th(eobaldo) ejus filio, salutem, et amoris plenitudinem. Noveritis quod discordia que vertebatur inter me ex una parte, et Pontium de Chaponai ex altera pacificata est in hunc modum, scilicet quod ego dictum P(ontium) recepi in hominem et fidelem meum de manibus suis de uno denario in uno quoque trossello in pedagio Belne ab eodem et heredibus suis in perpetuum possidendo, quem dux Burgundie dominus et maritus meus dederat eidem P(ontio) et heredibus suis. Insuper juravi sepedicto Pontio quod personam suam nec uxorem suam nec filios suos vel filias nec res suas capiam nec alius de mandato meo, dum ipse Pontius voluerit se justiciare coram me tanquam fidelis meus de hoc quod debebit. Et si quod absit alius aliquem eorum caperet, ego laborarem bona fide et pro posse meo ad liberationem ipsius. Preterea quicquid acquisivit in terra mea et quicquid acquiret concessi ei quod inde voluntatem suam faciat secundum consuetudinem uniuscujusque loci vel ipse aliquid acquisivit vel aliquid acquiret, et unicumque voluerit potest se transferre et manere libere et absolute sicut unus de fidelibus suis meis. In cujus rei testimonium litteras meas sibi concessi, sigillo meo signatas, et rogo vos quod litteras vestras de conductu nostro juxta formam litterarum istarum in testimonium sibi tradatis. Promitto enim vobis quod si aliquid dampnum inde vobis evenerit, servabo vos indampnes, quod nisi facere, volo et concedo quod vos vadiaretis me sine mesfacere, donec vos servarem indampnes. Actum anno Domini M CC nonodecimo, mense junii.

88 1219 December 2 Alix, duchess of Burgundy, notifies her faithful Blanche, countess of Troyes, that she has granted a safe conduct to Ponce (of Chaponnay) of Lyon and asks that Blanche also grant him a letter of safe-conduct.1 copies: CB, fol. 36r–v. CC, fols. 58v–59r (>CR 6, fols. 33v–34r). edition: Menestrier, Histoire civile ou consulaire de la ville de Lyon, preuves, xliv (from CB). calendared: AJ, no. 1242. Petit, Histoire, 4, no. 1582.

1 See 87, 89–90.

Edition

109

Alaydis ducissa Burgundie karissime et fideli sue Blanche comitisse Trecensis palatine, salutem, et amoris plenitudinem. Mandamus vobis rogamus et requirimus, quatinus Pontio de Lugduno litteras vestras de conductu faciatis secundum formam litterarum quas a nobis habet dictus Pontius de conductu. Rogamus vos etiam quod sitis erga dictum Pontium plegia de conductu secundum formam litterarum nostrarum firmiter observando. Et si in hoc aliquid dampnum incurreretis, nos vobis omnia dampna tenemur penitus restaurare. Actum anno Domini M CC nonodecimo, die lune post festum sancti Andree.

89 1219 May 31 Alix, duchess of Burgundy, makes known that, at her request, her faithful Blanche, countess of Troyes, granted a safe conduct to Ponce of Chaponnay, townsman of Lyons.1 copies: CB, fol. 36v. CC, fol. 59r (>CR 6, fol. 34r). edition: Menestrier, Histoire civile ou consulaire de la ville de Lyon, preuves, xliv (from CB). calendared: AJ, no. 1200. Petit, Histoire, 4, no. 1556.

Ego Alaydis ducissa Burgundie. Omnibus notum facimus quod karissima et fidelis nostra Blancha comitissa Trecensis palatina, ad preces et instantiam nostram, recepit Pontium de Chaponai civem Lugdunenis in conductu suo bona fide de nobis et de posse nostro usque ad proximo sequens festum beate Marie Magdalene. Si vero propter hoc dicte comitisse aliquod dampnum vel gravamen perveniret, totum ei restituere teneremur, vel ipsa posset nos vadiare sine mesfacere. Actum anno gratie M CC nonodecimo, ultima die maii.

90 1219 December 2 Alix, duchess of Burgundy, makes known that she has granted Ponce of Chaponnay, townsman of Lyon, a safe conduct to go to Chalon-sur-Saône, where her men will take him to the land of the countess of Champagne, who has promised to protect Ponce on his return trip.1 1 See 87–8, 90. 1 See 87–9.

110

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CB, fol. 36v. CC, fol. 59r (>CR 6, fol. 34r). edition: Menestrier, Histoire civile ou consulaire de la ville de Lyon, preuves, xliv (from CB). calendared: AJ, no. 1241. Petit, Histoire, 4, no. 1582.

Ego Alaydis ducissa Burgundie. Omnibus presentes litteras inspecturis. Notum facio quod ego bona fide recepi in conductu meo Pontium de Chaponay, civem Lugdunensis, usque ad Cabilonsem, et quando erit apud Cabilonsem, ego teneor ad eum gentes mittere que eum possint conducere de omnibus sine aliquid amittere usque in terram comitisse Campanie dilecte et fidelis mee, et in reditu ipsius Pontii a terra dicte comitisse teneor eumdem Pontium conducere sicut predictum est, et bona fide. Durent littere iste usque ad mediam quadragesimam. Actum anno Domini M CC nonodecimo, die lune post festum Sancti Andree.

91 1219 June Alix, duchess of Burgundy, asks her faithful Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut to be pledge for her debt of 500 l., money of Provins, to Ponce of Chaponnay, which is due at the next Fair of Saint-Jean at Troyes.1 copies: CB, fol. 37r. CC, fol. 59r (>CR 6, fol. 34v). edition: Menestrier, Histoire civile ou consulaire de la ville de Lyon, preuves, xliv–xlv (from CB). calendared: AJ, no. 1212. Petit, Histoire, 4, no. 1560.

Alaydis ducissa Burgundie. Blanche comitisse Trecensis palatine, et Theobaldo filio suo karissimus et fidelibus suis salutem, et amorem. De vobis plenam fiduciam habentes vos rogamus et in amore requirimus, quatinus sitis plegii et debitores in manu Pontii de Chaponay de quingentis libris pruvinensis et de costis, reddendis in instantibus nundinis Trecarum Sancti Johannis. Et nos inde servabimus vos indampnes, alioquin volumus et concedimus quod possitis nos vadiare sine mesfacere. Actum anno gratie M CC nonodecimo, in junio.

1 See 92.

Edition

111

92 1219 June Alix, duchess of Burgundy, notifies her faithful Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut that Ponce of Chaponnay has lent her 1,000 marks of silver, to be repaid in four terms at the next four Fairs of Bar-sur-Aube. She states that she made Blanche and Thibaut her pledges in the confidence that they will accept that responsibility, and she asks them to give Ponce their letters patent to that effect.1 copies: CB, fol. 37r. CC, fol. 59v (>CR 6, fol. 34v). edition: Menestrier, Histoire civile ou consulaire de la ville de Lyon, preuves, xlv (‘Ex cartulario Campanie extracto ex camera computorum Parisiis à Jeanne le Laboureau Franciae historiographe, 1665’).2 calendared: AJ, no. 1211. Petit, Histoire, 4, no. 1561.

Alaydis ducissa Burgundie. Blanche comitisse Trecensis palatine, et Th(eobaldo) filio suo karissimis et fidelibus suis salutem, et amorem. Sciatis quod Pontius de Chaponay mutuavit nobis mille marchas argenti reddendas sub hiis terminis: quartam partem in nundinis Barri proximo venturis, et quartam partem in nundinis Barri proximo sequentibus, et aliam quartam partem in nundinis Barri postea sequentibus, eta aliam quartam partem in nundinis postea sequentibus.a Super quo vos ambos principales debitores et plegios in manu dicti Pontii, de vobis confidentes constituimus pro nobis. Vos igitur rogamus et rogando requirimus quatinus super hoc litteras vestras patentes dicto Pontio tradatis, quia si inde aliquid dampnum vel gravamen vobis evenerit, servabimus vos indampnes, quod si non faceremus, volumus et concedimus quod possitis nos vadiare sine mesfacere, donec indampnes vos servaverimus. Actum anno gratie M CC nono X, in junio. a

et through sequentibus omitted in Menestrier.

1 See 91. 2 Laboureau appears to have copied 87–92 from the Cartulary of Blanche in the Chambre des Comptes in Paris (Evergates, ‘The Chancery Archives,’ 174–5).

112

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

93 1212 June Gila, former lady of Vergy, and her son Guillaume declare that they mortgaged to the monks of Longuay for 90 l. the fief they held from the countess of Champagne at Laferté-sur-Aube. At their request, the countess sealed letters patent consenting to the mortgage. The debt will be repaid from the fief’s revenue at the rate of 20 l. per annum. original: AN, J 193, no. 6 (two missing seals). copies: CB, fol. 37v. CC, fol. 60v (>CR 6, fol. 35r). CR 7.3, fols. 117v–118r. edition: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 178. calendared: AJ, no. 795. Layettes, 1, no. 1015.

Ego Gilaa quondam domina Vergiaci, et ego W(illelmus) filius ejus. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis, quod abbas et fratres Longi vadi, commodaverunt nobis nonaginta libras pruviniensium super feodum nostrum quod de domina comitissa Campanie apud Firmitatem tenemus, reddendas talibus terminus videlicet in festo sancti Remigii, decem libras et in Pascha decem libras singulis annis donec totum debitum sit solutum, et in predicto feodo capiendas. Dicta autem comitissa ad preces nostras prefatis fratribus id concessit per suas patentes litteras et laudavit. Nos vero concessimus eidem comitisse, quod si ipsa in hoc aliquod dampnum incurrerit aut gravamen, nos ei dampnum illud aut gravamen restituere tenebimur, et concedimus quod nisi restituerimus infra mensem postquam ab ipsa fuerimus requisiti, vel a ballivis suis, ipsa sine contradictione aliqua et sine mesfacere manum mittat ad omnia que de ipsa tenemus. Concessimus etiam quod Hugonem, filium mei memorate Gille fratrem mei memorati Guillermi, faciemus istud laudare prefate comitisse infra instans natale. Actum anno gratie M CC XII, mense junio. a

Gilla CB, CC.

94 1204 November Odo (III), duke of Burgundy, announces an agreement with his faithful Blanche, countess of Champagne, to establish safe passage between their lands for five years, renewable if they both agree. copies: CB, fols. 37v–38r. CC, fol. 57r (>CR 6, fol. 32r). CR 7.1, fol. 172v. edition: Brussel, Nouvel examen, 2:1010 note b (from CB and CR 6). calendared: AJ, no. 609. Petit, Histoire, 3, no. 1096.

Edition

113

Ego Odo dux Burgundie. Notum facio tam presentibus quam futuris, nos creantasse dilecte et fideli nostre Blanche comitisse Campanie, et ipsa similiter nobis, quod percursus terre nostre ad suam remanet quitus et absolutus ex parte nostra et sua, a proximo festo nativitatis Domini in quinque annos completos, et ita quod percursus remanet ad nichilim usque tunc et sine calumpnia omnium rerum et querelarum que possent exinde provenire, antequam creantum istud fuisset hinc inde concessum. Si vero post quinque annos utrique nostrum placuerit, quod sic fiat, ulterius sic erit. Sin autem res ipsa in eo puncto redibit in quo erat ad diem festi sancti Martini quando carta hec facta fuit. Actum anno Domini M CC IIII, mense novembri.

95 1213 (n.s.) February Odo (III), duke of Burgundy, promises his faithful Blanche, countess of Champagne, that he will prevent the count (Hervé) of Nevers from fortifying Grisolles. Neither the duke nor the countess will make a separate peace with the count of Nevers, unless the king wishes otherwise.1 copies: CB, fol. 38r. CC, fol. 57r (>CR 6, fol. 32r). CR 7.1, fol. 176r. edition: Brussel, Nouvel examen, 1:5 note a (from CR 7, fol. 109). Martène, Thesaurus novus anecdotorum, 1:843 (from CR 6). calendared: AJ, no. 810. Petit, Histoire, 3, no. 1273.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facimus universis, quod si comes Nivernensis apud Grisolias voluerit facere firmitatem, nos dilecte et fideli nostre Blanche comitisse Campanie promisimus, quod ipsam comitissa pro nos et pro nostros fideliter juvabimus tanquam fidelem nostram, ad id impediendum. Ipsa autem comitissa sine nobis pacem facere non poterit cum comite Nivernensis super Grisoliis, nec nos sine ipsa. Hec precedentia, nos servaturos juravimus nisi dominus rex Francie aliquid in contrarium voluerit ordinare. In cujus rei testimonium presentem cartam fecimus sigilli nostri munimine roboratam. Actum anno gratie M CC IIa mense februrario. XU CB, XV CC (AJ, no. 954, takes this date to indicate the existence of another letter dated 1215), duodecimo CR 7.1. a

1 See also 213.

114

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

96 1213 (n.s.) February Odo (III), duke of Burgundy, announces that his faithful Blanche, countess of Champagne, has agreed to submit her dispute with Guillaume (of Joinville), bishop of Langres, to an inquest. The duke promises that if the inquest determines that her acquisitions in the castellany of Chaumont move from the bishop, whether inside or outside the castle, she will hold them from the bishop in augmentation of the fief she already holds from him.1 original: AN, J 193, no. 5 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 38r–v. CC, fol. 57v (>CR 6, fol. 32v). CR 7.1, fol. 175r. edition: Longnon, Documents, 1:471, no. 10. calendared: AJ, no. 809. Layettes, 1, no. 1037. Petit, Histoire, 3, no. 1272.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facimus universis quod cum dilecta et fidelis mei Blancha comitissa Campanie in nos compromisisset super quadam querela que vertebatur inter ipsam et venerabilem dominum nostrum Willelmum episcopum Lingonensem, de quibusdam acquerimentis que ipsa fecit in castellaria Calvi montis, que quidem ipse episcopus dicebat esse de feodo suo, nos promisimus comitisse tanquam fideli nostre quod si per inquisitionem que inde debet fieri inveniremus quod etiam essent de feodo ipsius episcopi, nos pronuntiaremus in dicto nostro quod comitissa teneret illa acquerementa de episcopo Lingonensi, sive acquerementa essent infra castrum Calvimontis, sive extra, in accrescentia feodi quod jam tenet de ipso episcopo, nec aliud inde possemus facere vel pronuntiare. In cujus rei testimonium presentes litteras sigillo nostro fecimus consignari. Actum anno gratie M ducentesimo duodecimo, mense februario.

[Quire 6: Folios 39–46]1 97 1219 June Abbot Richer and the monks of Saint-Valery-sur-Somme associate lady Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut, count of Champagne, in what 1 See also 83, 215. 1 Quire 6 is an exact copy of CC, quire 4.

Edition

115

they possess in the diocese of Châlons in the expectation that new villages will be founded on those lands and the revenues will be shared equally, except for the churches, tithes, and certain rights and revenues reserved for the monks. Neither party may alienate its rights here, except to the other party. The countess and her successors are designated advocates of the monks’ possessions here. original: AN, J 197, no. 15 (missing seals of the abbot and the monastery). copies: CB, fol. 39r–v. CC, fols. 159v–160v (>CR 6, fols. 187v–188r). CR 8, fol. 381v. calendared: AJ, no. 1205. Layettes, 1, no. 1350.

Nos Richerus Die gratia abbas, totusque conventus Sancti Walarici. Notum facimus tam presentibus quam futuris, quod nos unanimi voluntate nostram omnium et assensu, ad omnia que habemus vel habere debemus in Cathalaunensis dyocesi, de quibus nonnullo tam clerici quam laici multiplices injurias nobis irrogabant, ubicumque et quomodocumque illa habeamus vel habere debeamus tam in terris quam in nemoribus, hominibus, aquis, pratis, justiciis, et omnibus modis et commodis, venerabilem dominam nostram Blancham illustrem comitissam Campanie, et Th(eobaldum) comitem Campanie natum ejus, eorumque successores in perpetuum qui erunt comites Campanie, de consilio prudentum virorum associamus, tali modo, quod de omnium predictorum proventibus quocumque modo proveniant, et de incrementis et melior rationibus quas tam ex constructione villarum novarum quam alio modo, dominio concedente fieri contigerit in predictis, habebunt dicti comitissa et comes natus ejus eorumque successores comites Campanie, medietatem et ecclesia nostra aliam medietatem, exceptis ecclesiis, decimis, et aliis spiritualibus bonis, et excepto molendino de Herpine, et exceptis sex jugeribus terre, in finagio de Braus et de Brajecel, ad faciendum ibidem habitaculum fratribus nostris, et exceptis sex falcatis prati, ubi illas commmodius poterimus invenire, que omnia sine parte alterius volumus nobis quita et libera remanere, exceptis et sexaginta sextariis bladi quos habemus apud Herpont, quos nobis volumus retinere, nisi in finagio de Herpont contigerit fieri novam villam, que si ibi facta fuerit, illi sexaginta sextarii erunt in societate predicta et sicut alii proventus per medium dividentur. Preterea sciendum est quod hanc societate fecimus tali modo, quod nec comitissa nec comes nec successores eorum de predictis omnibus quicumque poterunt alienare de manu sua nec ad alterius dominium transferri permittent. Ut autem sepedicti comitissa et comes eorumque successores quos in predictis possessionibus nostris advocatos et defensores nostros statuimus. Ex hac societe quam ipsis facimus et concessimus tam liberaliter quam libenter, non solum temporale commodum percipiant set eternam, et ut benignius et diligentiusa bona

116

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

nostra nobis garantiant, que per jus debebunt et poterunt garantiri, omnium orationum et beneficiorum que in eccleisa nostra tam in capite quam in menbris facta sunt et fient in perpetuum, tam ipsos quam animas predecessorum suorum inclite recordationis Campanie comitum, participes fore concedimus et consortes. Et ut hec omnia nota permaneant et rata teneantur, litteris annotata sigillorum nostrorum appensione fecimus roborari. Actum anno incarnati Verbi millesimo ducentesimob nonodecimo, mense junio. a

diligentius et benignius CB, CC.

b

MCC, CB, CC.

98 1203 (n.s.) February Ebles, abbot of Saint-Jean of Laon, makes known that he has been granted life use of Marmoutier’s priory of Ventelay, free from all except the countess’s advocacy, unless he abuses his right. copies: CR 1, fols. 260v–261r (>CR 6, fol. 275v). CB, fol. 39v. CC, fol. 160v (>CR 6, fol. 188r–v). CR 8, fol. 381r. edition: Evergates, Littere Baronum, 129–30, no. 95. calendared: AJ, no. 576.

Ego Ebalus Dei patientia Sancti Johannis Laudunensis dictus abbas, omnibus ad quos presentes litterea pervenerint, notum fieri volo me libenti animo et voluntate spontanea concessisse, quod de prioratu de Ventelaio, quem abbas et conventus Majoris Monasterii mihi quamdiu viverem concesserunt habendum, et de pertinentiis ejusdem prioratus nullum advocatum vel defensorem secularem requiram nisi dominam comitissam Campanie vel ejus heredes ad quos advocatiab dicti prioratus dignoscitur pertinere. Et si hoc aliquo malo consilio facere presumerem, concessi quod eadem comitissa vel ejus heredes ad dictum prioratum et ad ejus pertinentias, libere et sine contradictione aliqua inde se vertent, nulla injuria super hoc michi facta. In cujus rei testimonium presentem paginam fieri volui sigilli mei appensione munitam. Actum anno incarnationi Verbi M CC secundo, mense februario. a

littere presentes CR 1.

b

advocatio CR 1.

Edition

117

99 1211 (n.s.) March The dean Hugh and chapter of Notre-Dame of Paris make notice that the noble lady Blanche, countess of Troyes, authorized them to clear woods near Rozayen-Brie and to construct houses and a village or villages there.1 original: AN, J 203, no. 8 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 40r. CC, fols. 160v–161r (>CR 6, fol. 188v). CR 8, fol. 429v. calendared: AJ, no. 766. Layettes, 1, no. 963.

H(ugo) decanus et capitulum Parisensis, omnibus ad quos littere ipse pervenerint, salutem in Domino. Noverint universi quod nobilis domina Blancha comitissa Trecensis palatina nobis concessit ut nobis liceat extirpare et ad terram arabilem reducere omnia nemora pertinentia ad prepositum Roseti, et ibidem si placuerit nobis villam seu villas vel domos construere, salvo tam in villa seu villis vel domibus quam in terris sui et heredibus Campanie, jure et custodia sicut ipsa et antecessores sui domini Campanie, hactenus in villis et terris antiquis adjacentibus Roseto habuisse noscuntur. Cum autem villa Roseti domini Campanie procurationem faciet haberi eo modo quo hactenus consuevit: villa seu ville vel domus in predictis nemoribus constructe si quas ibidem construi contingerit, cum aliis villis antiquis ad Rosetum pertinentibus ville de Roseto subvenient. In hujus autem rei testimonium litteras istas sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno gratie M ducentesimo decimo,a mense martio. a

CC X, CB.

100 1215 (n.s.) January Bartholomew, dean of Saint-Étienne of Troyes, makes notice that the brothers of the Hôtel-Dieu of Troyes have exchanged men with Blanche, countess of Troyes.1 copies: CB, fol. 40r. CC, fol. 161r (>CR 6, fol. 188v). CR 8, fol. 485r. calendared: AJ, no. 899. 1 The monks kept Blanche’s reciprocal letter (Guérard, Cartulaire de l’église de Notre-Dame de Paris, 2:269–70). See also 50, 66. 1 The Hôtel-Dieu was administered by the canons of Saint-Étienne.

118

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Bartholomeus Beati Stephani Trecensis decanus. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod fratres Domus Dei Beati Stephani Trecensis, quitaverunt Blanche Trecensis comitisse palatine, et ejus heredi, Jacquinum de Cathalauno hominem suum pro excasura uxoris Anselmi de Mez hominis sui, et pro Maria predicte Domus Dei Alumpna, uxore Emaurici Discharjatoris hominis dicte Domus Dei. In cujus rei testimonium presentes scriptum sigillo meo confirmavi. Actum anno Domini M CC quartodecimo, mense januario.

101 1213 October Robert, cardinal-priest and papal legate, notifies all prelates that Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut are under special papal protection and that no one may trouble them, under pain of excommunication.1 copies: CB, fol. 40r–v. CC, fol. 161r (>CR 6, fols. 188v–189r). CR 8, fol. 85r. calendared: AJ, no. 833.

Venerabilibus fratribus archiepiscopis, episcopis, et dilectis in Christo filiis, abbatibus, decanis et aliis ecclesiarum prelatis, presentes litteras inspecturis. R(obertus) servus crucis Christi divina miseratione, tituli Sancto Stephani in celio monte presbyter cardinalis appostolice sedis legatus, salutem in Domino. Cum ad nostrum spectet officium pupillos et viduas defensare, quia sedes apostolica tales in sua specialiter protectione suscepit, dilecte in Christo filie B(lanche) comitisse Trecensis quam videmus in devotione et reverentia sedis apostolice predecessorum suorum vestigia non solum subsequi sed preire, necnon et filii sui Th(eobaldus) paci et tranquilitati paterna sollicitudine providere volentes, auctoritate legationis qua fungimus in virtute spirito sancti, et sub pena excommunicationis districtius inhibemus, ne quis turbare presumat eidem comitisse vel filio ejus possessionem terre quam tenent, quamdiu parati erunt secundum usus et consuetudines terre juri stare. Eadem igitur auctoritate vobis in virtute obedientie precipiendo mandamus, quatinus si qui turbatores apparverint, ipsos monitione premissa auctoritate nostra publice excommunicatos denuntietis, cum exinde fueritas requisiti. Actum anno gratie M CC XIII mense octobri.

1 See also 56.

Edition

119

102 [1201–22]1 The provost Simon, the dean Guy, and the chapter of Soissons thank lady Blanche, countess of Troyes, for her generous benefactions and will remember her in their prayers. They also will celebrate an anniversary Mass for her and her husband, Count Thibaut (III), and will inscribe his name in the chapter’s martyrology. copies: CB, fols. 40v–41r. CC, fols. 161v–162r (>CR 6, fol. 189r). CR 8, fol. 431v. edition: Gallia Christiana, 10: instrumenta, 131, no. 50. calendared: AJ, no. 1397.

Illustrissime domine Blanche venerabili comitisse Trecensis palatine. S(imon) prepositus, G(uiotus) decanus, totumque capitulum Suessionensis matris ecclesie, salutem in omnium Salvatore. De beneficiorum vestrorum largitione pro redditibus emendis ad opus distributionis nummorum pauperibus clericis chori nostri in obsequiis mortuorum, grates nobis non modicas referentes, elemosine vestre retributionem summum vobis constituimus largitorem. Quia vero misericorditer est agendum cum eo qui facit misericordiam, benefactorum, orationum, et tocius divini obsequii, in ecclesia nostra nocte et die celebrandi, tam in vita quam post mortem vestram pro Dei gratiam nobiscum consortem vos facimus et sororem. Obitum autem vestrum cum tempus Deo volente advenerit, et ad presens obitum comitis Th(eobaldi) bone memorie quondam mariti vestri, in martyrologio nostro scribi et animarum vestrarum singulis annis in perpetuum memoriam et anniversarium faciemus. Quod ut firmum et stabile permaneat, sigilli nostri munimine fecimus confirmari.

103 1218 July 8 Erard of Brienne and his wife Philippa announce a four-year truce with Blanche, called countess of Troyes, and her son Thibaut. It is understood that the countess will intercede with the pope to lift the ecclesiastical sanctions imposed on Erard and his followers, and that if they fail in that effort, Erard is held to observe the truce for only one year. Castles and fortifications destroyed in the course of the war will not be rebuilt unless by consent of the countess. 1 AJ dates this letter to ca 1221.

120

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Erard’s men, servants, and Jews will be exempt from any retaliation or financial obligations during the truce. The countess will pay Erard 3,000 l. each year of the truce, delivered to Clairvaux.1 Twelve barons are pledge for her payments. Erard names seven barons who stand surety for his observance of this treaty. A separate clause prohibits any physical harm to the countess and Thibaut during this truce. Erard swore to observe the truce and to have his wife, Philippa, swear to ambassadors of the count and countess within fifteen days that she will faithfully abide by this agreement.2 copies: CB, fols. 41v–42v. CC, fols. 25r–26v (>CR 6, fols. 108v–110r). CR 7.2, pp. 353–8. calendared: AJ, no. 1136.

Ego Erardus de Brena et Ph(ilippa) uxor mea. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis, quod cum inter nos ex una parte, et Blancham dictam comitissam Trecensem, et Th(eobaldum) natum ejus ex altera guerra esset, tandem treuge date sunt in hunc modum, recte treuge date sunt a nobis bona fide pro nobis et coadjutoribus nostris ipsis pro eis et coadjutoribus suis, durature a quindena nativitatis beati Johannis baptiste nuper preterite usque in quartuor annos completos. Ita quod si aliquid interim hinc vel inde fuerit interceptum, propter hoc non erunt rupte treuge, sed ad arbitrium Milonis domini Noeriorum et Roberti de Milliaco ad hoc electorum, vel aliorum qui loco ipsorum a partibus fuerint substituti; si predicti ex aliqua causa ad hoc intendere non poterunt, emendabuntur omnes interpresure. Predicti autem comitissa et filius ejus laborabunt erga dominum papam bona fide sine suo ponendo preter nuntiorum expensas, ut si dominus papa viderit quod eis nullum dampnum vel gravamen vel terre sue inde debeat provenire, quod nos cum adjutoribus nostris usque ad predictum terminum treugarum absolvamur. Ita tamen quod statim finitis treugas erimus in eodem statu nos et coadjutores nostri in quo eramus uno die ante treugas datas, et in eandem sententiam recrudemus nos et terre nostre, et tam nos quam ipsi erimus in eodem statu in omnibus et per omnia, in quo eramus uno die ante treugas datas. Hoc excepto quod dictus Th(eobaldus) de eo quod pertinet ad etatem erit in eo puncto in quo erit quando treuge finientur, salvis omnibus aliis ut predictum est. Quod si dicti comitissa et filius ejus istud a domino papa non potuerint impetrare, debent hoc nobis significare infra instans festum purificationis beate Marie, et licet nos forsitan non absolvamur; nichilominus treuge durabunt a predicta quindena usque in unum annum completum, sed extunc si voluerimus treuge amplius non durabunt. Si vero 1 See 104–5, 107. 2 See 115, 116.

Edition

121

voluerimus treuge usque ad quatuor annos durabunt, nobis et coadjutoribus nostris et terris nostris et suis remanentibus in excomunicationibus et interdictis sicut erant prius, et si tenere noluerimus treugas usque ad quatuor annos, tenemur hoc renuntiare ipsis ante quintum decimum dies precedentum instans festum nativitatis beati Johannis baptiste. Statutum est autem quod castra et fortericie que dirupte sunt propter guerram istam, non reficientur neque firmabuntur infra terminum treugarum, nisi illi qui firmare voluerint, sufficientem securitatem fecerint dictis comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus, quod ex eisdem castris vel per eadem castra ipsis vel terre sue nullum dampnum proveniet aut gravamen, quamdiu guerra durabit. Si autem sufficientem securitatem fecerint ipsis, illi qui firmare voluerint, firmare poterunt, et ipsi assecurabunt castra illa taliter firmata quamdiu guerra durabit. Et si qui de hominibus nostris se voluerint tenere ad ipsos, propter hoc treuge non erunt rupte, set nos illos qui hoc fecerint, poterimus quocumque modo voluerimus vel potuerimus gravare sine ruptione treugarum. Terra nostra ubicumque est in manu dictorum Bl(anche) comitisse et Th(eobaldi) filii ejus, sine servientium vel burgensium vel judeorum suorum nobis tradetur, salvo capitali et usuris ascendentibus sicut prius, ita quod nec ipsi nec servientes nec burgenses eorum nec judei eorum poterunt quamdiu treuge durabunt nos nantare vel homines vel terram vel homines vel plegios nostros propter aliquid debitum quod nos debuerimus usque in hodiernum diem, ipsis vel servientibus vel burgensibus vel judeis eorum, finitis autem treugis reddemus eandem terram ipsis qualis tunc erit. Preterea terras hominum et coadjutorum nostrorum quas occasione hujus guerre in manu sua tenent, ipsi homines vel servientes vel burgenses sui dictis hominibus et coadjutoribus nostris tradent. Ita quod ipsis terris uti poterunt prout noluerint sine fortericia facienda, sine ipsarum venditione vel obligatione, finitis autem treugis reddent eas dictis comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus quales erunt. Ad petitionem autem bone memorie Odonis ducis Burgundie dabunt nobis propter treugas singulis annis quamdiu treuge durabunt, tria milia libri pruvinensis monete, talibus locis et terminis persolvendarum, scilicet quod dicte pecunie medietas in nundinis Sancti Remigii Trecensis reddetur apud Trecas et alia medietas in nundinis Barri apud Barrum, et de predicta pecunia fuit plegii interposito juramento W(illelmus) comes Jovigniaci de quingentis libris, G(aucherus) de Jovigniaco de trecentis libris, et H(enricus) comes Barriducis de trecentis libris, Johannes de Arceiis de ducentis libris, Odo marescallus Campanie de ducentis libris, Galcherus de Barro super Secanam de trecentis libris, Galcherus de Nantolio de ducentis libris, Hugo de Sancto Mauricio de ducentis libris, Ogerus de Sancto Karanno de ducentis libris, Ansellus Bridaine de ducentis libris, Matheus de Tuquin de ducentis libris, et Radulfus de Pontibus de ducentibus libris, singulis annis quamdiu treuge

122

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

durabunt persolvendis. Si autem aliquis predictorum plegiorum moreretur, alius sufficiens loco ejus substitueretur infra tempus solutionis. Predictam autem pecuniam conducent dicti comitissa, et Th(eobaldus) quolibet termino usque in Clarevallem infra tres dies post illum terminum. De omnibus autem aliis bona fide servandis sicut superius est expressum dedimus obsides Milonem dominum Noeriorum, Hugonem de Registis, Guidonem de Corguilleroi, Milonem de Sancto Florentino, Stephanum de Seilloniaco, qui juraverunt quod nec consilium nec adjutorium debunt nobis ad hoc quod veniamus contra tenorem predictorum, et si contra veniamus et infra quadraginta dies per mandatum electorum jamdictorum de interpresuris non fuerit emendatum, subtrahent nobis consilium suum et auxilium et parti adverse adherebunt eidem consilium et auxilium impendendo de corporibus, fortericiis, et hominibus suis, donec fuerit emendatum. Dedimus etiam alios obsides de eodem, videlicet Galterum de Aspero Monte, et Garnerum de Mocon, qui juraverunt quod nec consilium nec adjutorium dabunt nobis ad hoc quod veniamus contra tenorem predictorum, et si contra veniamus et infra quadraginta dies ad mandatum dictorum electorum de interpresuris non fuerit emendatum, subtrahent nobis consilium suum et auxilium donec fuerit emendatum. Adjectum est etiam specialiter et expressum, quod propter nullam interpresuram que interim interveniat, nulla personis videlicet dictis comitisse et Th(eobaldus) filio ejus, durantibus treugas fiet lesio vel injuria corporalis. Hec autem omnia supradicta juravi me bona fide servaturum ego Erardus et daturum operam quod serventur. Hoc etiam est additum in juramento meo quod infra quindecim dies faciam ita quod predicta Ph(ilippa) uxor mea predicta omnia jurabit bona fide servare, et quod nuntios dictorum comitisse et filii ejus quos mittent pro predicto juramento recipiendo, et litteris ipsius Ph(ilippa) super eodem recipiendis bona fide eundo, stando, et redeundo conducam. Quod ut ratum permaneat et firmum, presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri appensione munitas. Actum anno Domini M CC octavo decimo, mense junio, die dominica post octabas sanctorum apostolorum Petri et Pauli.

104 1217 September Erard of Brienne grants Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut a truce through 15 October.1 copies: CB, fol. 43r. CC, fols. 26v–27r. calendared: AJ, no. 1089.

1 The truce was extended (see 106). See also 103.

Edition

123

Sciant omnes presentes litteras inspecturi quod ego Erardus de Brena dedi treugas domine Blanche comitisse Campanie et Th(eobaldo) filio ejus et coadjutoribus eorum cum bona fide, usque ad quindenam festi beati Remigii, eosque de me et coadjutoribus meis assecuravi. Si quis vero coadjutorum meorum de rebus dicte comitisse vel adjutorum suorum infra treugas istas acceperit aliquid vel violaverit, illud ad conspectum Odonis ducis Burgundie restituam, infra quindenam scilicet in qua dictus dux me super hoc submoneret, et sciendum quod extrema dies de quindena prefati festi sancti Remigii, tota erit de treugis. In cujus rei testimonium presentes litteras sigilli mei appensione munivi. Actum anno ab incarnatione Domini M CC XVII mense septembri.

105 1220 April Erard of Brienne and his wife Philippa acknowledge receipt of 1,500 l. paid at the Fairs of Bar-sur-Aube on 4 April, as provided by their truces with Blanche, so-called countess of Champagne, and her son Thibaut.1 copies: CB fol. 43r. CC, fol. 27r. CR 7.2, pp. 359–60. calendared: AJ, no. 1263.

Ego Erardus de Brena et Ph(ilippa) uxor mea, H(enrici) clare memorie quondam comitis Trecensis filia. Notum facimus universis presentibus et futuris, quod nos recepimus a Blancha dicta comitissa Campanie et Th(eobaldo) filio ejus in nundinis Barri proxima die sabbati post resurrectionem Domini mille et quingentas libras pruviniensis monete, pro paga quam tunc nobis debebant pro treugis inter nos et ipsos firmatis. Et hoc idem significamus et testificamus fidejussoribus qui de predicta pecunia nobis plegii existebant. In cujus rei testimonium presentes litteras sigillorum nostrorum munimine precepimus roborari. Actum anno Domini M CC XX mense aprili.

106 1217 October 16 Erard of Brienne declares that he and his allies have given Blanche, called countess of Troyes, and her allies a truce through 5 November.1 If Erard’s allies 1 See also 103–4, 107. 1 This extends his truce of September (see 104); see also 109.

124

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

break the truce, they will be fined by Jean of Luxémont and Hugh of Frontville or, if they cannot agree, by Simon of Joinville and Robert of Milly, who promised to impose a just penalty. copies: CB, fol. 43v. CC, fol. 27r–v. calendared: AJ, no. 1090.

Ego Erardus de Brena. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod ego et coadjutores mei donamus Blanche dicte comitisse Trecensis et Th(eobaldo) filio ejus et coadjutoribus suis rectas treugas bona fide usque ad proximam dominicam post instans festum Omnium Sanctorum et ipsa die dominica tota die. Si autem remoti coadjutores mei forefacerent proxima die lune ante festum sancti Luce Evangeliste, ad arbitrium et estimationem dilectorum meorum Johannis de Lucido Monte et Hugonis de Fronvilla forefactum illud emendaretur. Et si isti duo concordare non possent, ad arbitrium dilecti consanguinei mei Symonis de Jonivilla senescalli Campanie et Roberti de Milliaco prestita fide promiserunt id facere legitime et bona fide emendaretur. Si vero durantibus treugis istis sive ex parte mea, sive ex parte dicte Blanche et Th(eobaldo) filii ejus esset aliquid interceptum propter hoc non essent rupte treuge, sed ad arbitrium dictorum Johannis et Hugonis aut ad arbitrium dictorum Symonis et Roberti, si predicti Johannes et Hugo non concordarent, infra quindecim dies postquam essent inde submoniti emendaretur. Et sciendum quod transactis treugis istis hii quatuor et hii qui cum ipsis erunt pro interpresuris si emerserint emendandis, securi erunt ab utraque parte quamdiu pro emendandis interpresuris laborabunt. Predictam autem treugam et omnia supradicta, ego fiduciavi tenenda bona fide. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, sigilli mei munimine presens scriptum roboravi. Actum anno gratie M CC septimo decimo, dominica ante festum beati Luce evangeliste.

107 1219 December Erard of Brenne and Philippa acknowledge receipt of 1,500 l. from the Fairs of Saint-Remi of Troyes, in return for their truce with Blanche, countess of Champagne.1 copies: CB, fols. 43v–44r. CC, fol. 27v. calendared: AJ, no. 1246.

1 The count’s financial accounts recorded a 1,500 l. payment made to Erard at the Fairs of Saint-Remi in 1218 (Longnon, Documents, 3:2). See also 103, 105.

Edition

125

Ego Erardus de Brena et uxor mea Philippa, H(enrici) quondam comitis Trecensis filia. Notum facimus presentes litteras inspecturis quod nos recepimus a Blancha comitissa Campanie et a Th(eobaldo) nato ejus mille et quingentas libras pruvinensis in nundinis Sancti Remigii Trecensis quas nobis tenebantur reddere pro treugis inter nos et ipsos firmatis. Et hoc significamus plegiis super hoc constitutis. Actum anno Domini M CC XIX mense decembri.

108 [1218 June 7]1 Simon of Joinville, seneschal of Champagne, notifies his lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut that he received a promise from Erard of Brienne and Renard of Choiseul that they and their allies would observe a truce until 1 July and would notify Milo of Noyers about the truce. copies: CB, fol. 44r. CC, fol. 28r. calendared: AJ, no. 1130.

Predilecte domine sue Blanche comitisse Trecensis palatine et Th(eobaldo) filio ejus, Symon Joniville dominus Campanie senescallus, salutem et paratum obsequium. Noveritis quod nos accepimus fidem Erardi de Brena et Renardi domini Casseoli quod ipsi de eis et de coadjutoribus suis usque ad octavasa nativitatis sancti Johanis Baptiste et ipsa die octavarum rectas treugas bona fide vobis tenebunt, et usque ad instantem diem sabbati videlicet post Penthecostem Miloni domino Noeriorum significabunt dictas treugas, et ab eis teneri facient. a

usque ad octavos repeated, then deleted CB.

109 1217 December 5 Erard of Brienne and Simon of Joinville make known that they, in concert with Renard of Choiseul, have granted Blanche, called countess of Troyes, a truce lasting through 31 December. copies: CB, fol. 44r–v. CC, fol. 28r. calendared: AJ. no. 1095.

Nos Erardus de Brena et Symon de Jonivilla. Notum facimus universis presentes 1 See 111, 114.

126

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

litteras inspecturis, quod nos donavimus rectas treugas Blanche dicte comitisse Trecensis, et Th(eobaldo) filio ejus et coadjutoribus eorum, de nobis et coadjutoribus nostris duraturas bona fide usque ad proximam dominicam post instantem diem natali Domini et ipsa die dominica tota die. Has itaque treugas nos et Renardus de Casseolo fiduciavimus tenendas bona fide usque ad terminum nominatum. Si vero quod absit aliquid interceptum esset infra predictum terminum hinc vel inde propter hoc non essent rupte treuge, set ad arbitrium et estimationem H(enrici) comitis Barriducis et Erardi de Chacenaio corrigeretur, qui interpresuras infra quindecim dies postquam inde essent submoniti, facerent emendari. In cujus rei testimonium presentes litteras fecimus fieri sigillorum nostrorum munimine roboratas. Actum anno gratie M CC septimo decimo, in vigilia Sancti Nicholai.

110 1218 (n.s.) February 24 Erard of Brienne and Simon of Châteauvillain grant Blanche, called countess of Troyes, a truce lasting through 22 April. Erard’s allies who agreed to this truce are Thibaut, duke of Lorraine, Simon of Joinville, Erard of Chacenay, Renard of Choiseul,1 Simon (IV) of Clefmont, Simon of Sexfontaines, André of Nogent, among others. They also promised to convince Guillaume of Champlitte within fifteen days to join them in this truce. Milo (IV) of Bar-sur-Seine and Simon of Châteauvillain will arbitrate any violation of the truce. copies: CB, fol. 44v. CC, fol. 28v. calendared: AJ, no. 1105.

Nos Erardus de Brena et Symon dominus Castrivillani. Notum facimus universis quod nos donavimus rectas treugas Blanche dicte comitisse Trecensis, et Th(eobaldo) filio ejus et omnibus coadjutoribus eorum usque ad octavas instantis Pasche per totam diem, et fiduciavimus eis tenendas bona fide pro nobis, et pro Th(eobaldo) duce Lothoringie, Symone domino Joniville senescallo Campanie, Erardo de Chacenaio, Renardo de Casseolo, Symone domino Clarimontis, Symone de Saxifonte, Andrea de Nogento, et omnibus coadjutoribus nostris preterquam pro W(illemus) de Chan[litta]2 de quo fiduciavimus, quod ipsum bona fide in istas treugas inducemus, et si ipsum inducere non possemus, infra quindecim dies comitisse renuntiaremus. Si vero quod absit aliquid interceptum esset 1 See 114. 2 Arbois de Jubainville’s plausible reading.

Edition

127

infra dictum terminum hinc vel inde, propter hoc non essent rupte treuge, sed ad arbitrium et estimationem Milonis comitis Barri super Secanam et mei Symonis de Castrovillano, corrigeretur infra quindecim dies postquam essemus ab alterutra partum requisiti. Quod ut ratum permaneat, presens scriptum sigillorum nostrorum fecimus appositione muniri. Actum anno Domini M CC septimo decimo, mense februario, die sabbati post cathedram sancti Petri.

111 1218 June 7 Erard of Brienne grants countess Blanche, countess of Troyes, a truce lasting through 1 July.1 copies: CB, fols. 44v–45r. CC, fols. 28v–29r. calendared: AJ, no. 1128.

Ego Erardus de Brena. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod ego rectas donavi treugas de me et de meis Blanche dicte comitisse Trecensis, et Th(eobaldo) filio ejus et coadjutoribus suis usque ad octavis nativitatis beati Johannis Baptiste et ipsa die octavarum tota die duraturas. Et si aliquid interceptum fuerit hinc vel inde infra quindecim dies ad arbitrium domini ducis Burgundie et consanguinei mei dilecti Symonis domini Jonivilla senescalli Campanie emendaretur, nec propter talem interceptionem essent rupte treuge set ad arbitrium predictorum ducis et Symonis infra quindecim dies postquam inde essent requisiti emendaretur. Has treugas sicut predictum est fiduciavi tenendas bona fide, teste me ipso. Datum anno gratie M CC decimo octavo die Jovis post diem Penthecostes.

112 1218 July Étienne of Seignelay is pledge for Erard of Brienne’s truce with Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut. copies: CB, fol. 45r. CC, fol. 29r. CR 7.3, fols. 152v–153r. calendared: AJ, no. 1138.

Ego Stephanus dominus Silliniaci notum facio universis presentes litteras 1 See also 114.

128

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

inspecturis, quod ego juramento interposito de precepto domini mei Erardi de Brena constitui me obsidem de treugis bona fide servandis inter Blancham comitissam Campanie, et Th(eobaldum) natum ejus ex una parte, et dictum Erardum et Ph(ilippam) uxorem ejus ex altera, sicut in litteris eorum exinde confectis continetur.1 Actum anno Domini M CC octavo decimo, mense julio.

113 1210 July Simon of Joinville makes known his agreement with Blanche, countess of Champagne, regarding his peasants who have settled in her lands. Aubert of Plessis (Blanche’s bailiff) and Hugh of Landricourt (Simon’s fiefholder), acting as arbiters, decided that the peasants should be under the customs of Vitry. This agreement will last until one of the parties gives a forty-day notice of termination.1 copies: CB, fol. 45r–v. CC, fol. 29r. CR 7.2, p. 461. calendared: AJ, no. 745. Delaborde, Jean de Joinville, no. 155.

Ego Symon dominus Joniville. Notum facio universis presentes litteris inspecturis, quod ego et karissima domina mea B(lancha) illustris comitissa Campanie de omnibus interpresuris quas emergere contingerit inter rusticos nostros, et de rusticis etiam meis qui sub predicta domina mea venerunt tempore suo, compromisimus in Aubertum de Plasseto et Hugonem de Landricuria ratum habituri, id quod ipsi de interpresuris illis et de rusticis supradictis statuerunt ad usus et consuetudines Vitriaci. Durabit autem ista compromissio quamdiu voluerimus, et quando noluerimus alter nostrum quod plus duret, faciet id scire alterum quadraginta diebus ante. Completis autem XL diebus illis, compromissio ista ulterius non durabit. Actum anno gratie M CC decimo, mense julio.

114 1218 June [7] Renard of Choiseul makes known that he promises to observe the truce that

1 Perhaps a reference to 111. 1 See also 153.

Edition

129

Erard of Brienne granted to Blanche, called countess of Troyes, lasting through 1 July.1 copies: CB, fol. 45v. CC, fol. 30v (>CR 6, fol. 13r). calendared: AJ, no. 1129. Poissonnier, Catalogue, no. 89.

Ego Renardus dominus Casseoli. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod ego fiduciavi treugas firmiter tenendas bona fide quas dilectus consanguineus meus vir nobilis Erardus de Brena donavit Blanche dicte comitisse Trecensis, et Th(eobaldo) filio ejus et coadjutoribus suis, sicut in litteris ejusdem Erardi continetur,2 videlicet usque ad octabas beati Johannis Baptiste, et ipsa die octabarum tota die, et si aliquid ex parte dicti Erardi esset interceptum, in ipsis treugis, pro posse meo per fidem meam infra quindecim dies postquam fuerim requisitus, facerem emendari. In cujus rei testimonium presens scriptum sigilli mei appositione muniri feci. Actum anno Domini M CC octavodecimo, mense junio.

115 1218 July, Faucogney [castle] Philippa, daughter of Henry (II), former count of Troyes, and wife of Erard of Brienne, makes known that she swore to observe the truce in the war between Erard and Blanche, called countess of Troyes.1 copies: CB, fols. 45v–46r. CC, fol. 30v (>CR 6, fols. 13r–v). CR 6, fol. 110r–v. calendared: AJ, no. 1140.

Ego Philippa H(enrici) clare memorie quondam comitis Trecensis filia uxor domini Erardi de Brena. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod ego laudo et ratam habeo treugas et conventiones habitas super eisdem treugis factis inter maritum meum Erardum de Brena et me ex una parte, et Blancham dictam comitissam Trecensem palatinam et Th(eobaldum) natum ejus ex altera, de guerra que inter nos et ipsos mota erat, prout in litteris sigillo dicti domini mei sigillatis super promissis continetur.2 De mandato etiam ipsius domini mei et voluntate mea propria juravi me, servaturam bona fide omnia illa

1 See also 111. 2 See 103. 1 See also 116. 2 103.

130

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

que in preteritis litteris domini mei continentur, et dare operam quod omnia supradicta firmiter observentur. Actum apud Faucoignies anno Domini M CC octavodecimo, mense julio.

116 1218 July, Faucogney castle The Cistercian abbots Herman of Larrivour, S. of La Crête, and Bartholomew of Clairfontaine declare that in their presence Philippa, wife of Erard of Brienne, swore to observe the truce that she and Erard made with Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut. Also, Renard of Choiseul swore to give neither counsel nor aid to Erard, if the latter violated the truce.1 copies: CB, fol. 46r–v. CC, fol. 31r (>CR 6, fols. 13v–14r). CR 6, fol. 129r. calendared: AJ, no. 1141.

Frater Hermannus de Ripatorio, et frater S. de Crista, et frater Barth(olomeus) de Clarofonte abbates Cisterciensis ordinis, universis presentes litteras inspecturis, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod domina Philippa uxor domini Erardi de Brena in nostra presentia constituta promisit, et ad mandatum mariti sui et etiam propria sua voluntate corporaliter juravit se servaturam bona fide treugas datas et conventiones factas inter Blancham comitissam Campanie et Th(eobaldum) natum ejus ex una parte, et Erardum maritum ejus et ipsam Philippam ex alia, secundum quod in litteris hinc et inde confectis continetur. Juravit etiam predicta Philippa quod daret operam, ut omnia supradicta firmiter et inviolabiliter servarentur. Insuper rogavit nos ipsa Philippa quod ea que superius sunt expressa litteris nostris testificaremus. Preterea dominus Renardus de Choisel, in nostra presentia constitutus corporaliter juravit quod non daret consilium vel auxilium predictus Erardo et Philippe ad hoc ut veniant contra treugas et conventiones factas. Se etiam obsidem constituit erga comitissam et Th(eobaldum) natum ejus de treugis observandis. Et si ex parte Erardi vel uxoris ejus non servarentur treuge predicte, nec emendaretur ad arbitrium eorum qui super hoc sunt electi juravit corporaliter se jurare bona fide dictam comitissam et Th(eobaldum) natum ejus, tam de proprio corpore quam de fortericiis suis et hominibus propriis. Et ut omnia supradicta rata et inconcussa permaneant ad preces predictorum Philippe et domini Renardi de Choisel presentem paginam sigillorum nostrorum munimine roboravimus. Actum est hoc apud castrum de Faucoigniees, anno gratie M CC octavo decimo, mense julio. 1 See 114–15.

Edition

131

[Quire 7: folios 47–54] 117 1222 August 1 Simon of Joinville, seneschal of Champagne, makes known that his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, stands pledge for 500 l. that he owes Guillaume, bishop of Châlons and count of Perche. copies: CB, fol. 47r. CC, fol. 112r (>CR 6, fol. 52r). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:141 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1441. Delaborde, Jean de Joinville, no. 227.

Ego Symon dominus Jonville senescallus Campanie. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimum dominum meum Th(eobaldum) comitem Campanie et Brie palatinum pro me plegium constitui erga venerabilem patrem et dominum Willelmum episcopum Cathalaunensem et comitem Perticensem super quingentis libris pruvinensis monete, promittens et creantans ipsi comiti Th(eobaldo) quod si occasione hujus plegerie sive fidejussionis dampnum aliquod incurreret, ego ipsum penitus redderem indempnem, et propter hoc capere posset de rebus meis sine mesfacere, usque dum de totali plegeria esset penitus acquitatus. In cujus rei testimonium presentes litteras ipsi comiti Th(eobaldi) tradidi sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC vicesimo secundo ad vincula sancti Petri.

118 1222 September Simon of Joinville, seneschal of Champagne, makes known that he has mortaged his revenues at Colombey [-les-Deux-Églises] and Charmes to the monks of Clairvaux for 400 l. They are to receive the produce and revenues there until the sum is repaid, and if they are molested in any way in collecting those revenues, his lord Thibaut (IV), count of Champagne, may seize his lands until Simon makes amends.1 copies: CB, fol. 47r–v. CC, fol. 112r–v (>CR 6, fol. 52r–v). CR 7.2, pp. 469–70. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:141–2 (from CR 6).

1 This debt appears to have been paid and the letter returned to Simon, since there is no evidence of a letter of debt in Clairvaux’s archive or cartularies.

132

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

calendared: AJ, no. 1445. Delaborde, Jean de Joinville, no. 229.

Ego Symon dominus Jonville Campanie senescallus. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum fratribus Clarevallis pignori obligassem pro quadringentis libris pruvinensis monete omnes exitus et proventus quos habebam apud Columbe et apud Charme percipiendos et habendos pacifice usque dum de ipsis proventibus ad dictum eorum et super hoc eis crederetur solo verbo suo sortem suam fuerint assecuti, ego rogavi karissimum dominum meum Th(eobaldum) comitem Campanie ut si quod absit predictos fratres ego vel aliquis ex parte mea impediremus, quin predictos proventus et exitus perciperent pacifice usque ad plenum suam solutionem sicut dictum est, ipse comes sine mesfacere, et sine fidem mentiri de rebus meis posset capere et tenere, usque dum id esset plenarie emendatum. In cujus rei testimonium presentes litteras ipsi comiti tradidi sigilli mei munimine roboratas. Datum anno gratie M CC vicesimo secundo, mense septembri.

119 1219 May Erard, lord of Villehardouin, makes known that, with the consent of his wife Mabile and his son Guillaume, he gave what he has at Villemaur to his lady Blanche, countess of Troyes, and to her son Count Thibaut in exchange for property at Souleaux, Villy [-le-Maréchal], Villery, and a 35 l. rent from the Fairs of Saint-Remi of Troyes. original: AN, J 195, no. 5 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 47v–48r. CC, fol. 95r–v (>CR 6, fols. 216v–217r). CR 7.3, fols. 49v–51r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:107–8 (from CR 6, dated July). Buchon, Chronique de la conquêt de Constantinople, 425–6, no. 7, with a date of 1218, from CR 6). Bouchin, Recherches et matériaux, 2:27–2, no. 7 (from the original). calendared: AJ, no. 1198. Layettes, 1, no. 1346. Longnon, Recherches, no. 132.

Ego Erardus dominus de Villa Hardoini. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod ego laude et assensu Mabille, uxoris mee, et Guillelmi filii mei, tale feci excambium sive commutationem cum karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis palatina, et Theobaldo comite filio ejus, quitavi siquidem in perpetuum eisdem, quicquid habebam apud Villam mauri, in hominibus, in

Edition

133

justicia, in furno, et in quadam sede molendini et quinquaginta septem solidos et tres denarios, quos habebam in censibus et consuetudinibus Ville Mauri, et quadraginta septem sextarios et sex bichetos avene ad mensuam Ville mauri, et viginti novem gallinas, et homines remanentes, et quicquid habebam in supradicta villa, in omnibus modis et commodis, preter quam hereditagium defuncti Theobaldi de Williaco quod remanet pueris suis. Dicta vero domina mea Blancha comitissa Trecesis palatina, laude et assensu domini mei Theobaldi comitis filii ejus, donavit me et heredibus meis in prepetuum, in excambium predictorum omnibus, pro hominibus quos habebam apud Villam Mauri, homines quos habebat apud Suilliaus, et id quod habebat in justicia, et homines quos habebat apud Williacum, et duos homines quos habebat apud Runcenaium. Pro eo autem quod habebam in justicia Ville Mauri, donavit mihi in excambium justiciam de Velleri: pro furno vero quem habebam apud Villam Mauri et pro quodam prato, et pro sede unius molendini, donavit mihi in excambium, triginta quinque libris pruviniensium percipiendas singulis annis in nundinis Trecensibus sancti Remigii, in pedagiis et portis Trecarum; pro viginti novem gallinis et hominibus remanentibus, dedit mihi in excambium viginti quatuor solidos annuatim percipiendos apud Suilliaus in gistiis; pro quinquaginta septem solidos et tribus denariis, quos habebam apud Villam Mauri in censibus et consuetudinibus, donavit mihi in excambium quinquaginta septem solidos et tres denarios censuales apud Insulas, in festo beati Remigii; pro quadraginta septem sextariis et sex bichetis avene, ad mensuram Villam Mauri quos habebam in eadem villa, donavit mihi in excambium triginta et unum sextarios avene ad mensuram Trecensem percipiendos in villis sequentibus, videlicet apud Vallem tres minas, apud Villam Lupi quatuor sextarios et tres quarterios, apud Villam Meruli quindecim sextarios et unum quarterium, apud Acenaium duos sextarios et unam minam, apud Runcenaium septem sextarios. Ut autem hec omnia que premissa sunt plenum firmitatis robur obtineant, presentem cartam sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Incarnationis dominice M CC nono decimo,a mense majo. a

XVIII CR 7.3.

120 1215 June Simon of Joinville, seneschal of Champagne, permits his brother Guy, lord of Sailly, to hold Donjeux in liege homage from his lord Thibaut (IV), count of Champagne.

134

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

original: AN, J 1035, no. 8 (damaged; missing pendant seal). copies: CB, fol. 48v. CC, fol. 112v (>CR 6, fols. 52v). CR 6, fol. 265r. CR 7.2, pp. 463–4. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:57 (from CR 6). Layettes, 5:75, no. 215. calendared: AJ, no. 919. Delaborde, Jean de Joinville, no. 173.

Ego Symon dominus Jonville,a senescallus Campanie. Notum facio universis tam presentibus quam futuris quod karissimus frater meus Guido dominus Salliaci deb assensu et voluntate mea cepit in feodo et hommagio ligioc de karissimo domino meo Theobaldo comite Campanie villam suam que dicitur Donjues cum omnibus pertinentiis ejusdem ville, que omnia de me tenebat.1 Et concessi quod de omnibus supradictis sit idem Guido homo ligius prefati comitis et ante me et ante omnes homines et feminas qui possunt vivere et mori. In cujus rei testimonium presentes litteras feci sigilli mei munimine roboratas. Actumd anno gratie M CC quintodecimo, mense junio. Jonville omitted CB. in Layettes. a

b

de omitted CB.

c

hominagio ligie CB.

d

Actum omitted

121 1218 June [7] Guillaume, bishop of Langres, makes known that according to the agreement reached between his faithful Blanche, countess of Champagne, and his brother Simon, lord of Joinville, Simon will transfer possession of his castle of Joinville to Guillaume.1 Thereafter, if Simon does not heed Blanche’s summons within forty days, Guilllaume will transfer the castle to Blanche, who will hold it until Simon makes amends. If Guillaume should die, Simon of Châteauvillain will assume responsibility for fulfilling the terms of this agreement.2 copies: CB, fols. 48v–49r. CC, fol. 181v (>CR 6, fol. 148r). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:90–1 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1126.

1 See Guy of Sailly’s letter (249). 1 See 155. 2 See 377.

Edition

135

Ego Willelmus Dei gratia Lingonensis episcopus universis presentes litteras inspecturis. Notum facio quod per conventiones que sunt inter dilectos et fideles meos Blancham comitissam Campanie et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et S(ymonem) dominum Jonville fratrem meum ex altera super pace reformata inter ipsos, tenet idem S(ymon) frater meus mihi tradere castrum suum de Joinvilla, et ego postquam essem ex eo saisitus non redderem ei nec alicui ex parte sua, donec conventiones inter eos habite essent in integrum adimplere. Et si dictus S(imon) conventiones sicut in litteris ejusdem continentur infra XL dies submonitus non observaret, ego teneret castrum Joniville reddere B(lanche) comitisse et Th(eobaldo) filio ejus supradictis tenendum donec plenius esset emendatum, et cum emendatum esset, dictum castrum in manum meam rediret. Si autem me decedere contingeret, Symon dominus Castrivillani teneret castrum predictum loco mei, et teneretur observare omnes conventiones sicut superius sunt expresse. In cujus rei testimonium presentes litteras sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC XVIII, mense junio.

122 1222 (n.s.) February Hugh, bishop of Langres, makes known that Blanche, countess of Champagne, is his pledge for 765 l., money of Provins, that he owes the brothers Pierre, Ponce, and Duran of Lyon, payable at the next Fair of Bar-sur-Aube, eight days before the settlement of accounts at the Fairs.1 copies: CB, fol. 49r. CC, fols. 181v–182r (>CR 6, fol. 148v). CR 8, fols. 202r–203v. calendared: AJ, no. 1364.

Hugo Dei gratia Lingonensis episcopus omnibus presentes litteras inspecturis, salutem in Domino. Noveritis quod nos nobilem mulierem Blancham, illustrem comitissam Campanie constituimus plegiam et responsalem pro nobis in manu Petri de Lugduno, Pontii et Duranni fratrem ejus, super septingentis et sexaginta quinque libris pruvinensis reddendis in proximis nundinis Barri apud Barrum, octo diebus ante pagamentum. Quam pecuniam si prefatis creditoribus statutis loco et termino non persolveremus, nos predicte comitisse bona fide promittimus, quod de omnibus dampnis, gravaminibus et constamentis que propter hoc incurreret, ipsam conservaremus indempnem. Actum anno Domini M CC vicesimo primo, mense februario.

1 See also 123.

136

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

123 1222 (n.s.) March Hugh, bishop of Langres, makes known that Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne and Brie, are pledge for the 1,000 l. debt that he owes Pierre and Duran of Lyon and their brothers.1 copies: CB, fol. 49v–50r. CC, fol. 182r (>CR 6, fol. 148v). calendared: AJ, no. 1395.

Ego Hugo Dei gratia Lingonensis episcopus omnibus presentes litteras inspecturis notum facimus, quod nos nobilem mulierem Blancham comitissam Trecensem palatinam, et Th(eobaldum) natum ejus comitem Campanie et Brie palatinum constituimus fidejussores in manu Petri et Duranni de Lugduno et aliorum fratrum suorum super mille libris pruviniensis reddendis in primo venturis nundinis Barri apud Barrum, promittentes eisdem, quod nos et ecclesia nostra super hoc conservabimus indempnes predictos B(lancham) comitissam et Th(eobaldum) comitem natum ejus de omnibus dampnis et depertis. In cujus rei testimonium presentes litteras sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno gratie M CC vicesimo primo, mense martio.

124 1222 (n.s.) March 7 Erard of Chacenay makes known that he has returned to the fidelity he owes to his liege lady Blanche, countess of Troyes, and to his liege lord Thibaut, count of Champagne and Brie, and that he did liege homage to them and swore on holy objects to do whatever Odo (II) of Grancey, Erard of Villy [-le-Maréchal], and Lambert Bochut [of Bar-sur-Aube] order him to do.1 copies: CB, fol. 49v. CC, fols. 114v–115r (>CR 6, fol. 54v). CR 7.3, fol. 14r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:113–14 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1389.

Ego Erardus de Chacenaio. Notum facio universis quod ego veni ad fidelitatem domine mee ligie Blanche comitisse Trecensis palatine et domini mei ligii 1 See also 122. 1 See also 158, 259, 336.

Edition

137

Theobaldi nati ejus comitis Campanie et Brye palatini, et eisdem feci hominagium ligium contra omnem creaturam que possit vivere et mori. Promisi etiam et teneor facere et adimplere eisdem comitisse et comiti, quicquid michi dicent vel injungent dominus Odo de Granci, dominus Erardus de Villiaco, et dominus Lambertus Bochutus, vel duo ipsorum. Et hoc super sacrosancta juravi me facturum et adimpleturum sicut michi dicent vel injungent predicti tres milites vel duo ipsorum. In cujus rei testimonium presentes litteras sigilli mei munimine roboravi. Actum anno domini M CC XX primo, nonas martii.

125 1222 (n.s.) February 26 Pierre, abbot of Saint-Denis, makes known that he received the homage of the noble lady Blanche, countess of Troyes, in Paris where she had come on business. He did this without prejudice to her claim that the homage was owed in the county of Troyes, or to his claim that her homage was owed at SaintDenis.1 original: AN, J 196, no. 8 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 50r. CC, fol. 162r (>CR 6, fol. 189v). CR 8, fol. 237r. editions: Longnon, Documents, 1:476, no. 27. Layettes, 1:537–8, no. 1501. calendared: AJ. no. 1366.

Petrus Dei gratia abbas Beati Dyonisii universis presentes litteras inspecturis, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod nos a nobili domina Blancha illustri comitissa Trecensis recepimus Parisius ubi venerat pro negociis suis hominagium quod nobis facere tenebatur, eo salvo quod nobis nec ecclesie Beati Dyonisii, nec etiam ipsi comitisse aut ejus heredibus prejudicium faciat, quod illud recepimus Parisius. Dicimus etiam quod illud tenetur facere apud Sanctum Dyonisium. Ipsa vero dicebat quod non tenebatur facere nisi in comitatu Trecensis. Et sic salvo jure utriusque partis recepimus Parisius hominagium suum. In cujus rei memoriam presentes litteras emisimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum Parisius anno gratie M CC vicesimo primo, mense februario, sabbato post festum Sancti Mathie apostoli.

1 Countess Blanche’s reciprocal letter was copied into the abbey’s cartulary (Longnon, Documents, 1:475–6, no. 26).

138

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

126 1216 (n.s.) January Gaucher (III) of Châtillon, count of Saint-Pol, makes known that his lady Blanche, countess of Troyes, has allowed him to gather wood and firewood from her forest at Mant for burning in his house at Crécy, that is, two or three wagons each day while he and his wife Elizabeth are there. He acknowledges that this privilege is revocable at her will.1 copies: CB, fol. 50r–v. CC, fol. 45r (>CR 6, fol. 226r). CR 7.1, fols. 282v–283r. edition: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Chastillon, preuves, 36. calendared: AJ, no. 937.

Ego Galcherus de Castellione comes Sancti Pauli. Notum facio tam presentibus quam futuris et presenti scripto testificor, quod nullus jus nec usuarium, nec aliud habeo in nemore vel in foresta de Mahant. Cum autem karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis mihi concesserit quod in nemore de Mahant liceat mihi capere mortuum nemus et vivum ad duas vel tres bigas singulis diebus ad comburendum in domo mea de Creciaco quamdiu ego vel El(izabet) comitissa uxor mea ibidem erimus. Concedo dicte domine mee quod quando ei placuerit quod amplius non habeam nemus illud. Ego quamcito ipsa mandaverit abstinebo, nec ulterius ad nemus illud mittam bigas meas, nisi hec postea facerem de assensu et voluntate ipsius. Actum anno dominice Incarnationis, M CC quintodecimo mense januario.

127 1219 September 26 Hugh (V) of Châtillon, son of the former count of Saint-Pol, acknowledges that, at his father’s request, he received from his lady Blanche, countess of Troyes, the office of butler that his father used to have. Hugh recognizes that he has only life use of this office, not a hereditary right to it. original: AN, J 198, no. 45 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 50v. CC, fol. 45r–v (>CR 6, fol. 226v). CR 7.3, fol. 52r–v.

1 See 132 and Bur, ‘Le défrichement.’

Edition

139

editions: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Chastillon, preuves, 52. Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:873–74. Layettes, 1:490, no. 1363. calendared: AJ, no. 1123.

Ego Hugo de Castellione filius quondam comitis Sancti Pauli. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis ad preces patris mei michi donavit buticulariam Campanie quam de dono comitis habuerat pater meus. Ego autem protestor et recognosco quod nullum jus hereditarium habeo in illa, nec ego vel heredes mei in ipsa habenda jus aliquod hereditarium possumus reclamare. In cujus rei testimonium presentes litteras sigilli mei munimine roboravi. Datum anno gratie M CC nonodecimo mense septembri, die jovis ante festum sancti Michaelis.

128 1219 September Hugh (V) of Châtillon makes known that his fortesses of Crécy, Crèvecœur, Mortcerf, and Villeneuve [-le-Comte] located in the castellany of Crécy are renderable to his lady Blanche, countess of Champagne, and his lord Count Thibaut. copies: CB, fols. 50v–51r. CC, fol. 45v (>CR 6, fol. 226r–v). CR 7.3, fols. 4v–5r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:103 (from CR 7). Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Chastillon, preuves, 52. calendared: AJ, no. 1224.

Ego Hugo de Castellione filius quondam comitis Sancti Pauli. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, me jurasse super scriptos karissime domine mee Blanche illustri comitisse Trecensis, et karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti nato ejus, quod fortericias meas Creciacum, Crievecuer, Moresart, et Villam Novam sitam in castellaria Creciaci reddam eis vel eorum alteri ad certam mandato eorum ad magnam vim et ad parvam, quandocumque et quotienscumque inde fuero requisitus. Ipsi autem mihi fecerunt jurare in animas suas, quod infra quadraginta dies postquam fuerint extra exonium suum, mihi reddent eas ita munitas, sicut eis tradite fuerint bona fide. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense septembri.

140

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

129 1220 (n.s.) February. The brothers Guy (IV) and Hugh (V) of Châtillon-sur-Marne recognize the right of their lady Blanche, countess of Troyes, to tax in the forest of Œuilly. original: AN, J 197, no. 14 (missing two pendant seals). copies: CB, fol. 51r. CC, fols. 45v–46r (>CR 6, fols. 226v–227r). CR 7.3, fol. 9r–v. edition: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Chastillon, preuves, 39. calendared: AJ, no. 1254. Layettes, 1, no. 1383.

Nos Guido et Hugh de Castellione fratres, filii quondam comitis Sancti Pauli. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris, quod in nemore nostro et participum nostrorum de Willi, karissima domina nostra Blanche comitissa Trecensis habet totam grueriam; nec nos nec participes nostri in illo nemore de Willi grueriam aliquam habemus. Unde accidit quod bone memorie pater noster petiit licentiam vendendi de illo nemore usque ad ducenta arpenta, quod quidem concedere noluit ipsa domina comitissa, nisi partem haberet ratione gruerie in pretio venditionis. Ad instantiam tamen patris nostri laudavit venditionem illorum ducentorum arpentorum, et ipsa in recognitionem gruerie sue inde habuit unam marcam auri. Hec itaque protestamur et recognoscimus, et in hujus rei testimonium presentem cartam conscribi fecimus et sigillorum nostrorum munimine roborari. Actum anno gratie M CC XIX, mense februario.

130 1216 August Gaucher (III) of Châtillon, count of Saint-Pol, declares that his son Hugh, in marrying the sister (Agnes) of the count (Henri II) of Bar-le-Duc, will not claim from her family a dowry of more than 500 l. in annual revenue. Gaucher and Hugh made their lady Blanche, countess of Troyes, their pledge in this matter. copies: CB, fol 51v. CC, fol. 46r (>CR 6, fol. 227r). editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:86 (from CR 6). Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:853. Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Chastillon, preuves, 52. Nieus, Les chartes des comtes de Saint-Pol, 248–9, no. 175. calendared: AJ, no. 1017. Grosdidier de Matons, Catalogue, no. 260.

Edition

141

Ego Galcherus de Castellione comes Sancti Pauli. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod ego et Hugo filius meus karissimam dominam nostram Blancham illustrem comitissam Trecensem plegiam constituimus erga nobilem virum H(enricum) comitem Barriducis super eo quod dictus Hugo filius meus ab ipso comite vel herede qui de corpore suo procrearetur plus non exiget pro matrimonio quod contraxit ipse Hugo cum sorore memorati comitis Barriducis quam quingentas libratas terre. Si autem occasione hujus plegerie domina comitissa aliquid dampnum incurreret, ego et filius meus Hugo ei creantavimus, quod ipsam redderemus indempnem, et inde se posset capere ad feodum quod de ipsa tenemus sine mesfacere et sine fidem mentiri. In cujus rei testimonium presentes litteras ego comes Sancti Pauli feci fieri, et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC sextodecimo, mense augusto.

131 1218 July Gaucher (III) of Châtillon, count of Saint-Pol, declares that if his lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut do not observe the truce with Erard of Brienne, Gaucher will not help them in their war against Erard. copies: CB, fol. 51v. CC, fol. 46r (>CR 6, fol. 227r). calendared: AJ, no. 1137.

Ego Galcherus de Castellione comes Sancti Pauli. Notum facio omnibus presentes litteras inspecturis, quod si domina mea Blancha comitissa Trecensis palatina et Theob(aldus) filius ejus non tenerent treugas datas inter ipsos et Erardum de Brena quas juravi tenendas, ego et homines mei eos non juvaremus de guerra sua, usque dum istud bona fide emendaretur. Actum anno Domini M CC octavodecimo, mense julio.

132 1222 (n.s.) March Hugh (V) of Châtillon makes known that his lady Blanche, countess of Troyes, has allowed him and his brother Guy (IV) to take two cartloads of deadwood daily from her forest at Mant for heating their houses at Crécy.1 They may

1 See 126.

142

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

collect this wood for as long as it pleases the countess, and they give her this letter disclaiming any right in that forest. original: AN, J 205, no. 12 (extant pendant seal). copies:2 CB, fol. 52r. CC, fol. 46v (>CR 6, fol. 227v). CR 7.3, fols. 5v–6r. edition: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Chastillon, preuves, 52. calendared: AJ, no. 1323. Layettes, 1, no. 1518.

Ego Hugo de Castellione. Notum facio universis presentes litteras inspecturisa quod karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis volens domino Guido fratri meo et michi facere gratiam et amorema concessit nobis ut in foresta sua de Maant quam diu sibi placuerit capiamus singulis diebus de mortuo bosco duas bigatas ad comburendumb in nostris domibus de Creci. Et ne in posternum nos vel heredes nostri occasione hujus concessionis sive gratie possimus in predicta foresta jus aliquod sive usuarium reclamare, presentes litteras ei tradidi in testimoniuma quod nullum jus ego vel frater meus dictus Guido habemus sive usuarium in foresta predicta. Datum anno gratie M CC vicesimoc primo mense martio. CC adds, and CB retains, a breathing stop not in the original. b CB adds a breathing stop not in the original or in CC. c XX CB, CC, CR 7.3.

a

133 [1221 (n.s.) January],1 done at Coulommiers The knights Hugh of Mareuil [-lès-Meaux] and Garnier of Lagny report the results of an inquest regarding rights in Countess Blanche’s forest of Mant.2 Fifteen named men, including four knights, gave testimony as to who had rights in that forest. original: AN, J 203, no. 101 (missing brown pendant seal of Hugh of Mareuil). copies: CB, fols. 52r–53r. CC, fols. 66v–68v (>CR 6, fols. 40v–41v).

2 The copyist of CC wrote in a uniform hand as if he were listening to someone read the document, hence his addition of three breathing marks not in the original. The copyist of CB, on the other hand, was copying silently from text written on the quire, but he too added a breathing stop for clarity. 1 See 134. 2 See 130 and Bur, ‘Le défrichement.’

Edition

143

edition: Longnon, Documents, 2:491–2. calendared: AJ, no. 1311. Layettes, 1, no. 1422.

Noscant omnes quod Hugo de Marolio et Garnerus de Latiniaco milites, per mandatum illustris domine Trecensis comitisse Blanche fecerunt apud Columbarium inquisitionem, que ville et que religiosorum virorum mansiones, quando et qui homines haberent usuarium in foresta de Maant, et ut plena super hiis noticia fieret, receperunt attestationes: Hugonis de Sancto Johanne, et Gilberti de Cingni, et Droconis de Sanci, et Manasseri Logorde, militum, et Lamberti et Roberti de Francha villa, et Reneri fratris sui, et Johannis de Fossa Rongnon, et Hudulci de Vanna, et Galonis Rufi, et Arnulfi Janitoris, et Nicholai Tirelli, et Ansoudi de Sancto Fiacrio, et Martini de Triangulo, et Roberti de Mesuncellis, et omnes isti testes supradicti jurati dixerunt, quod omnes ville que sunt apud forestam de Maant infra caminum de Pomeure qui ducit Meldis circa forestam usque ad Pontem Radum, habent usuarium in bosco de Maant; et villa de Pomeure et villa de Marolio et de Chantepie et de Segi, que sunt extra predictum caminum habent usuarium in bosco de Maant. Postea dixerunt quod episcopus Meldensis habet usuarium cum una quadriga ad mortuum nemus, et archidiaconus Brajensis similiter cum una quadriga ad mortuum nemus, et domus de Fontibus cum una quadriga ad mortuum nemus. Postea dixerunt, quod domus Beate Marie de Chagia, et Sanctus Pharonis, et Sanctus Lazari, et domus Dei Meldenses, habent usuarium in bosco predicto, vivum ad edificandum et mortuum ad ardendum. Item dixerunt, quod decanus Meldensis habet lignarium in bosco illo quantumcumque ducere poterit Meldis per unam diem cum quadrigis quas habere poterit in Bria de terra Sancti Stephani. Item dixerunt quod omnes ville que sunt ex altera parte foreste scilicet a cruce Sancti Agyli usque ad villam de Cropet circa forestam et de Cropet usque ad Roognon, et ex inde usque ad alveum Moreti, ubi cum eo dictus rivus conjungitur, habent usuarium in bosco predicto. Dixerunt etiam quod villa de Boissiaco et Fulco de Alnetis qui sunt extra predictas metas, habent usuarium per donationem comitis Henrici. Item dixerunt quod feodum Hernaudi de la Chese et Huldeerus de Alnetis et eorum heredes habent usuarium. Item dixerunt quod ipsi viderant, ex antiqua consuetudine quadrigam Radulfi militis Lo Wandre de Alnetis et predecessorum ejus euntem et trahentem in bosco predicto. Dixerunt siquidem, quod ipsi viderant ab antiquo quod homines et justiciatores domine comitisse qui manent apud Triangulum capiebant et adhuc capiunt usuarium. Postea dixerunt quod ecclesia de Rebaco habet usuarium ad mortuum nemus, et elemosina de Rebaco similiter cum una quadriga ad mortuum nemus. Dixerunt etiam quod ville que sunt a cruce Sancti Agyli ex altera parte foresta infra caminum circa forestam

144

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

usque ad Triam Portum, et villa Beati Johannis exceptis hominibus de Vingnos habent usuarium in bosco predicto. Item dixerunt quod ecclesia Jotrensis et villa habent usuarium in bosco ecclesie Jotrensis. Ad ultimum dixerunt, quod nullus militum vel aliorum debet aliquid capere ad edificandum in bosco illo sine assensu prepositi Columbarii vel forestarii domine comitisse, et si forsitan aliquis de illis qui habent usuarium in bosco predicto ceperit vivum ramum ad ardendum forifacto tenebitur.a a

tenebitur forifacto CB, CC.

134 1221 (n.s.) January [done at Coulommiers]1 The knights Hugh of Mareuil [-lès-Meaux] and Garnier of Lagny declare that no one who lives beyond the road between Meaux and Pommeuse has rights in the forest of Mant, except the residents of Pommeuse, Sigy, and Mareuil [-lèsMeaux]. copies: CB, fol. 53r. CC, fol. 68v–69r (>CR 6, fol. 41v). CR 7.3, fol. 189r. calendared: AJ, no. 1312.

Ego Hugo de Marolio et ego Garnerus de Latiniaco milites. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris, quod nos fecimus inquisitionem super foresta de Mahant, quod nullus manens ultra cheminum calciatum per quem tenditur Meldas de Pomoria debet habere usuarium in foresta predicta preter homines de Pomoria, et de Segi, et de Marolio. Quod ut ratum permaneat hoc presens scriptum,a sigilli nostri munimine dignum duximus roborari. Actum anno Domini M CC vicesimo, mense januario. a

hoc presens scriptum omitted CB, CC.

135 1209 July In a chirograph, Simon of Passavant and his brother Guichard make peace with Blanche, countess of Champagne, by quitclaiming all their rights in the village of Montigny. Simon did homage to Blanche for Montreuil, just as his

1 See 133.

Edition

145

father had done homage to Count Henry (I), and in return she gave Simon 200 l. to fortify Montreuil. Odo (II) of Grancey will hold the money until the work has been completed. Simon promised to render the fortress whenever ordered to do so, and Blanche promised to return it within forty days in its former condition. This chirograph is sealed by Guillaume of Joinville, bishopelect of Langres, by Countess Blanche, and by Simon. copies: CR 1, fol. 262v–263r. CB, fol. 53v–54r. CC, fol. 103 r–v (>CR 6, fol. 224r–v). CR 8, fol. 201r–v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:38–9 (from CR 6). Evergates, Littere Baronum, 137–8, no. 102. calendared: AJ, no. 706.

Noverint omnes presentes cyrographi inspectores, quod cum inter mulierem nobilema Blancham, comitissam Campanie ex una parte, et Symonem dominum de Passavant ex altera super villa que dicitur Montigniacum discordia verteretur, tandem pax et concordia inter eos facta est in hunc modum, videlicet quod predictus Symon et Wischardus frater ejus quitaverunt dicte comitisse et heredibus suis dominis Campanie in perpetuum quicquid juris habebant in prefata villa. De Musteriolo vero et de omni finagio Musterolii fecit idem Symon hominium comitisse, eo modo quo Wichardus pater ejus fecit comiti Henrico patri. Comitissa autem dedit ei ducentas libras pro Musteriolo firmando, quos Odo de Granciaco debet tenere in manu sua, donec Symon illas expendat ad firmitatem Musterolii faciendam. Juravit siquidem dictus Symon, quod Musterolium bona fide pro posse suo firmabitb et quod illud reddet comitisse et successoribus suis vel eorum mandato, ad magnam vim et ad parvam quandocumque opus fuerit. Comitisse vero jurari fecit super animam suam quod ipsa et sucessores sui domini Campanie infra quadraginta dies postquam ab exonio suo fuerint expediti, reddent Symoni vel heredibus suis Musterolium in eo statu, in quo eos illud constiterit accepisse. Si quis vero contradixerit ne Musterolium firmetur et per vim operarios amoverit; si Symon ad vim illam repellendam indiguerit auxilio comitisse, requiret auxilium illius. Et si comitissa non fuerit aaisita de eo juvando, eumque non juvaverit infra quadraginta dies postquam ab ipso fuerit requisita, ex tunc Symon habebit predictus ducentas libras sine aliqua contradictione. Ut autem hec omnia nota permaneant et rata teneantur, ego Willelmus Dei gratia Lingonensis electus, ego Blancha comitissa Trecensis palatina, et ego Symon de Passavant utramque partem presentis cyrographi sigillorum nostrorum munimine voluimus roborari. Actum anno gratie M CC IX,c mense julio. a

nobilem mulieram CB, CC.

b

firmabit pro posse suo CB.

c

nono CB, CC.

146

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

136 1203 (n.s.) March, Paris Bishops Philippe of Beauvais and Anselm of Meaux and Jean, abbot of SainteGeneviève of Paris, confirm the resolution of a dispute between Blanche, countess of Troyes, and the chapter of Bray-sur-Seine over the selection of the chapter’s treasurer and chanter. They seal a verbatim copy of the letter of Nicolas, dean of Bray, describing the settlement. original: AN, J 203, no. 5 (three missing pendant seals). copies: CR 1, fol. 264r (>CR 6, fols. 279v–280r). CB, fol. 54r–v. CC, fol. 182r–v (>CR 6, fol. 149r). edition: Evergates, Littere Baronum, 144–5, no. 109. calendared: AJ, no. 577. Layettes, 1, no. 665.

Ph(ilippus) Dei gratia Belvacensis et A(nselmus) Meldensis episcopi et J(ohannis) Sancte Genovese Parisiensis abbas omnibus ad quos littere presentes pervenerint in Domino salutem. Noveritis quod cum dudum suscepissemus causam terminandam auctoritate Romane sedis que inter nobilem mulierem Blancham illustrem comitissam Trecensem ex una parte, et canonicos Braii ex altera versabatur, tandem in hanc formam pacis convenerunt, sicut per litteras eorum patentes huic rescripto insertas inspeximus: [text of 346a] Quam quidem compositionem ratam habemus et gratam et sigillis nostris munitam approbamus. Actum Parisius, anno Domini M CC secundo, mense marcio.b the vidimus copy abbreviates the closing of 346 to: Quod ut ratum et ceterea. Actum et cetera. Anno Domini M CC secundo, mense januario. b martio CR 1, CB, CC. a

137 1202 December, Épernay Abbot Hugh and the community of Saint-Martin of Épernay make known that they have given a woman with her children and future progeny to their lady Blanche, countess of Troyes, in exchange for a 20 s. rent from the toll at Épernay that will be paid on the anniversary of Count Thibaut (III).1 1 The monks retained Blanche’s reciprocal letter (Nicaise, Épernay et l’abbaye Saint-Martin, 2:147, no. 20 = LB, 81 n. 1).

Edition

147

original: AN, J 197, no. 3 (damaged; missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 244r (>CR 6, fol. 197r–v). CB, fol. 54v. CC, fol. 162r–v (>CR 6, fol. 189v). CR 8, fol. 276v. editions: Evergates, Littere Baronum, 81, no. 40. calendared: AJ, no. 570. Layettes, 1, no. 654.

Noverint tam presentes quam futuri, quod ego Hugo, Sparnacensis ecclesie dictus abbas totusque ecclesie nostre conventus commutavimus domine nostre Blanche nobili Trecensis comitisse palatine, Helvidem uxorem Hugonis Coranth et filios et filias ejus, omnemque eorum generationem que ex ipsis in posterum egredietur tam predicte comitisse quam successoribus ejus perpetuo possidendam pro viginti solidos in theloneo Sparnacensis. Et in parte ejus nobis assignatis singulis annis in die anniversarii comitis Theobaldi viri et domini sui ecclesie Sparnacensi persolvendis. Quod ut ratum esset et notum presentem cartam inde fieri voluimus, et sigilli nostri testimonio roboravimus. Actum apud Sparnacum, annum Domini M CC secundo, mense decembri.

[Quire 8: folios 55–62] De homagiis nobis factis1 138 1218 July Jean of Vallery announces that he became a liegeman of his lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, for his wife’s land at Marolles, but he reserves his liegeance to the king of France and the archbishop of Sens. When his heir comes of age to do homage, he will be liege for this entire fief. Jean names Odo des Barres, Guy of Chappes, and Baldwin of Reims as pledges to his good faith. copies: CB, fol. 55r. CC, fol 108r–v (>CR 6, fol. 206r–v). CR 7.2, pp. 484–5. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:100 (from CR 6). Quantin, Recueil, 93, no. 209 (from Chantereau-Lefebvre). calendared: AJ, no. 1147.

Ego Johannes de Valeriaco. Notum facio universis presentibus et futuris, quod de terra mea quam habeo ex parte uxoris mee apud Marrolias deveni homo 1 Title is lacking in CC.

148

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

ligius karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis, et karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie filio ejus, salva ligeitate domini regis Francie et domini archiepiscopi Senonensis. Cum autem heredem habuero qui posset facere homagium, ipse erit totus ligius de feodo supradicto. Ego itaque predictis domine comitisse et comiti fiduciavi quod ipsos juvabo bona fide, tam de me quam de feodo prefato contra omnem creaturam que possit vivere et mori, preterquam contra predictos dominos meos dominum regem scilicet et archiepiscopum Senonensem. Et super hoc plegios constitui dominum Odonem de Barris, dominum Guidonem de Capis, et dominum Balduinum de Remis, qui si quod absit interciperem contra predicta, per fidem suam tenerent captionem apud Trecas usque dum quod interciperem esset emendatum, et ego de omnibus dampnis que propter hoc incurrerent, ipsos redderem indampnes. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC octavo decimo, mense julio.

139 1220 August Simon, lord of Sexfontaines, makes known that he has sworn to render his fortress of Sexfontaines to his lady Blanche, countess of Troyes, and to her son Thibaut, count of Champagne, whenever he is required to do so, either to them personally or to their representative, and he promises his good faith in this matter. It was sworn for the count and countess that they would return the fortress in the same condition they received it, forty days after finishing with it. original: AN, J 193, no. 12 (damaged; missing seal). copies: CB, fol. 55r–v. CC, fol. 108v (>CR 6, fol. 206v). CR 7.3, fol. 131r–v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:121–2 (from CR 6). Layettes, 1:501–2, no. 1404. calendared: AJ, no. 1287.

Ego Symon dominus Sessifontis. Universis presentes litteras inspecturis. Notum facio me jurasse super sanctos quod quandocumque et quotienscumque fuero requisitus a karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis vel a karissimo domino meo Theob(aldo) comite Campanie nato ejus vel ab alterius ipsorum mandato, tradam ipsis vel ipsorum mandato sine aliquo arresto fortericiam Sessifontis que est jurabilis et reddibilis ad magnam vim et ad parvam ipsis comitisse et comiti et heredibus ipsorum qui erunt comites Campanie, et hoc per juramentum meum promisi me bona fide et sine malo ingenio servaturum. Ipsi autem comitissa et comes mihi fecerunt jurare in animas suas, quod

Edition

149

infra quadraginta dies postquam de negocio suo liberati essent, redderent mihi bona fide fortericiam meam in eo puncto et statu in quo tradita fuisset eis vel ipsorum mandato. Quod ut notum sit et firmum teneatur litteris annotatum sigilli munimine roboravi. Actum anno gratie M CC vicesimo mense augusto.

140 1220 July 29, Isle-Aumont Guy, lord of Sennecey, makes known that his son Colin and the latter’s wife Agnes (of Bar-sur-Seine) gave to his lady Blanche, countess of Troyes, and her son Count Thibaut the fiefs of Guy of Chappes and his nephew Clarembaud (V of Chappes), which came to Colin and his wife through collateral inheritance of the county of Bar-sur-Seine.1 If Guy’s daughter Margaret succeeds to that collateral inheritance, she is bound by this agreement. original: AN, J 196, no. 10 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 55v. CC, fols. 108v–109r (>CR 6, fols. 206v–207r). CR 7.3, fols. 181v–182r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:120 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1281. Layettes, 1, no. 1400.

Ego Guido dominus de Senecy. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod Colinus filiis meus et Agnes uxor sua dederunt karissime domine mee Blanche comitisse Trecesis et karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti nato ejus, feodum domini Guidonis de Capis et feodum domini Clarembaudi nepotis ejus, que ipsi Colinus et uxor sua debent habere sicut dicunt de escheeta comitis Barri super Secanam, et concesserunt quod de omnibus aliis rebus quas habebunt de escheeta illa, nichil omnino ponere poterunt extra manus suas, neque per venditionem neque per gageriam, neque per excambium neque per alium quemcumque modum, sine assensu et voluntate comitisse et comitis predictorum. Et sciendum est quod si forte contingeret quod illa portio quam predicti Colinus et uxore sua debent habere de escheeta predicta excideret quoquo modo Margarete filie mee, ipsa Margareta teneretur concedere et assecurare concessiones et conventiones predictas. Que ut nota sint et firma teneantur, ego Guido manucapio et promitto firmiter quod omnia predicta faciam inviolabiliter observari, et in hujus rei testimonium presentes litteras sigilli mei appensione confirmo. Datum apud Insulas anno gratie millesimo ducentesimo vicesimo, mense julio, quarto kalendas augusti.

1 See 142.

150

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

141 1215 (n.s.) January 30 Pierre of Cornillon makes known that he has mortgaged his tithe at Quincy, worth 100 modii of wine, for three years to the nuns of Parc-aux-Dames for 300 l. If he does not redeem the debt within five years, his lady Blanche, countess of Champagne, may take an equivalent amount from his other fiefs and domain lands until he restores the wine to his fief, and she herself may redeem that fief after five years. copies: CB, fol. 56r. CC, fol. 109r (>CR 6, fol. 207r). CR 7.3, fol. 232r–v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:50–1. calendared: AJ, no. 896.

Ego Petrus de Cornillon. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum in decima mea de Quinciaco quam teneo de karissima domina mea Blancha illustri comitissa Campanie pignori obligassem monialibus de Parcho usque ad tres annos pro trecentis libris centum modios vini, duas partes scilicet albi vini et terciam rubei. Ego eidem, domine comitisse creantavi quod vinum illud redimerem ad tardius, ab instanti Purificatione beate Marie, usque in quinque annos, et reponerem in feodo ejusdem comitisse sicut erat priusquam invadiaretur. Quod si non fecerem, ego et uxor mea .. et mater mea similiter laudavimus et concessimus quod ipsa domina comitissa et filius ejus karissimus dominus noster comes Th(eobaudus) sine mesfacere et sine fidem mentiri, saisirent quicquid tenemus de ipsis tam in feodis quam in domainio, et tenerent in manu sua, donec vinum illud repositum esset in feodo eorum. Licebit etiam domine comitisse et domino comiti vinum illud redimere si voluerint, transactis quinque annis, nisi illud redimero statim post quinque annos. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC quartodecimo, die jovis ante Purificatione beate Marie.

142 1220 July 29 Simon of Rochefort makes known that he has become a liegeman of his lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, for his share of the county of Bar-sur-Seine through collateral inheritance. He reserves a prior liegeance to the duchess of Burgundy and to Gautier, lord of

Edition

151

Vignory. If Simon has two heirs, one will hold this share of the county of Barsur-Seine in liege homage from Countess Blanche.1 original: AN, J 196, no. 7 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 56r–v. CC, fol. 109v (>CR 6, fol. 207v). CR 7.3, fol. 174v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:18–19 (from CR 6), 119–20 (from CR 7). Brussel, Nouvel examen, 1:108 (from CR 7, fol. 432). calendared: AJ, no. 1282. Layettes, 1, no. 1399.

Ego, Symon de Ruppeforti. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod de portione que me contingit de escheeta, comitis Barris super Secanam, deveni homo ligius, illustris domine mee Blanche, comitisse Trecensis, et Th(eobaldo) comitis Campanie, nati ejus, salva ligeitate domine ducisse Burgundie et salva ligeitate domini Galteri de Wangionis Rivo. Et eis juravi super sanctos, quod eos juvabo bona fide et sine malo ingenio, contra omnem creaturam que possit vivere et mori, preterquam duos predictos, ducissam videlicet et Galterum, quos etiam non juvarem contra comitissam et comitem supradictos, nisi ipsi guerriarent in capite, et pro guerra sua propria. Sed si ipsi pro guerra sua propria guerriarent, ego ipsos jurarem comitisse tamen et comiti memoratis dimitterem totam terram meam de predicta escheeta, ut de militibus et hominibus meis, de illa terra, tanquam de suis gentibus, se juvarent. Preterea sciendum est quod si duos heredes habuero, ego alteri eorum dabo portionem predictam, et ipse inde faciet, homagium ligium, predictis comtisse et comiti contra omnes, et jurare tenebitur, quod ipsos juvabit bona fide, contra omnem creaturam que possit vivere et mori. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie, millesimo ducentesimo vicessimo,a mense julio, quarto kalendas mensis augusti. a

vicessimo omitted CB, CC.

143 1215 Gaucher (II), lord of Nanteuil [-la-Forêt], makes known that he has placed his residence of Nanteuil with all its appurtenances and his fortified residence of Suippes in liegeance to his lady Blanche, countess of Champagne, and his lord 1 See also 140.

152

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Count Thibaut, her son. He promises that, whenever he is required, he will accept their men in those two fortifications. original: AN, J 205, no. 5 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 56v–57r. CC, fols. 46v–47r (>CR 6, fols. 227v–228r). CR 7.2, pp. 434–5. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:56 (from CR 6). calendared: AJ, no. 955. Layettes, 1, no. 1151.

Noverint universi tam presentes quam futuri quod ego Galcherus dominus de Nantholio, domum meam de Nantholio et quicquid habeo apud Nantholium tam in nemoribus quam in rebus aliis, et domum meam fortem de Suippe, et quicquid habeo apud Suippe, accepi ligie de domina mea Blancha illustri comitissa Campanie, et de karissimo domino meo comite Theobaldo filio ejus, prestito sacramento quod de domibus illis ipsos juvabo bona fide contra omnes homines et feminas qui possunt vivere et mori. Preterea sub religione sacramenti creantavi, quod eis licebit infra predictas domos ponere in munitionem cum meis gentibus de gentibus suis quantumcumque voluerint, quociens opus fuerit eis, quandocunque ab ipsis vel ex parte eorum fuero requisitus. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie, M CC quintodecimo.

144 1218 December Gaucher (II), lord of Nanteuil [-la-Forêt], makes known that his lady Blanche, countess of Champagne, licensed him to repair and crenelate the fortress of Saint-Jean-sur-Tourbe. He swore to render it at her need to her, to her son, or through their letters. He also states that, if she ever makes peace with the heirs of Giles of Saint-Jean (and thus returns the fortress to them), he will not claim more than 500 l. in expenses for repairing the fortress.1 copies: CB, fol. 57r. CC, fol. 47r (>CR 6, fol. 228r). CR 7.2, pp. 435–6. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:101–2 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1175.

Ego Galcherus dominus de Nantolio. Notum facio universis presentes litteris inspecturis quod karissima domina mea Blancha comitissa Campanie concessit mihi 1 See also 146, 160.

Edition

153

quod muros reficere possim qui sunt super motam apud Sanctum Johannem et facere crenellos et cooperire et intus facere domum et reparare fossata. Concessit etiam mihi quod in circuitu ballii faciam sepem, sed ibidem videlicet in circuitu ballii, non licebat mihi operari de petra nisi de licentia domine comitisse vel filii sui. Teneor siquidem juramento interposito domine comitisse vel filio ejus, aut eorum mandato litteras alterius eorum deferenti, reddere fortericiam illam ad magnam vim et ad parvam. Si vero contigerit predictam dominam meam vel filium ejus pacem facere cum heredibus defuncti Gilonis de Sancto Johanne, de omnibus expensis in predicta fortericia factis, non potero reclamare ultra quinquaginta libras pruviniensis monete, nisi de voluntate domine comitisse vel filius sui. Quod ut notum permaneat et ratum, presentes litteras fieri volui sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC octavodecimo, mense decembri.

145 1210 Guillaume of Nanteuil [-la-Forêt] states that he received the consent of Jocelin (II) of Avallon and his wife, brother, and unmarried sister for the sale of Gillancourt to the countess of Champagne.1 copies: CR 1, fol. 242v (>CR 6, fol. 194r). CB, fol. 57r. CC, fol. 47r (>CR 6, fol. 228r). CR 7.2, p. 433. edition: Evergates, Littere Baronum, 72–3, no. 31. calendared: AJ, no. 761.

Ego Willelmus de Nantholio.a Notum facio presentibus et futuris quod accepi laudationem et concessum a domino Jocelino de Avalone, et uxore ejus, et fratre ejus, et sorore ejus nondum maritata, super hiis que vendidit domine comitisse Campanie, apud Gillencort. Actum anno incarnationi Verbi M CC decimo.b a

Nantolio CB, CC.

b

X CB.

146 1219 October Gaucher (II) of Nanteuil [-la-Forêt] informs his lady Blanche, countess of Champagne, and her son, Count Thibaut, that he renders to them without 1 See 79, 165.

154

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

reservation the fortified residence of Saint-Jean-sur-Tourbe and the fief there that they had given him.1 copies: CB, fol. 57v. CC, fol. 47v (>CR 6, fol. 228v). CR 7.2, pp. 439–40. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:110 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1233

Karissime domine sue B(lanche) illustri comitisse Campanie palatine, ac karissimo domino suo Th(eobaldo) comite, nato ejus, Galcherus de Nantolio salutem, et paratum servicium cum honore. Sciatis et sciant omnes qui presentes litteras viderint, quod domum fortem de Sancto Johanne, que est vestra jurabilis cum omnibus appendiciis suis, que mihi ibidem dedistis, et cum feodo quod ibidem de vobis teneo, vobis reddo sine omni pacto et sine omne contradictione. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri sigillo meo munitas. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense octobri.

147 1204 July, Sézanne Gautier (I), lord of Vignory, declares that he has become a liegeman of his lady Blanche, countess of Troyes, for the town of Vignory. He reserves his fidelity to the count of Burgundy, to whom he is liege for another fief. Gautier also will accept the men of the countess in his castle and tower against all living creatures except the count of Burgundy. He swore to observe this agreement in perpetuity. copies: CB, fol. 57v. CC, fol. 118r (>CR 6, fol. 57v). CR 7.2, pp. 527–8. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:25. D’Arbaumont, Vignory, 205–6, no. 73. calendared: AJ, no. 605.

Ego Galterus dominus Wangionis Rivi. Omnibus presentibus et futuris notum facio, quod ego de karissima domina mea Blancha illustri comitissa Trecensis, in feodum cepi burgum Wangionis Rivi, ita quod de burgo illo sum homo ligius comitisse et heredum suorum salva fidelitate comitis Burgundie, cujus ego sum

1 See 144.

Edition

155

homo ligius de alio feodo; et in burgo illo comitissam et heredes suos et suas gentes contra omnem hominem receptarem. Creantavi etiam quod de castello et turre Wangionis Rivi juvarem et in utroque receptarem comitisse et heredes suos et suas gentes contra omnem hominem qui potest vivere aut mori, preterquam contra comitem Burgundie. Et juravi quod conventiones istas in perpetuum firmiter tenebo comitisse et heredibus suis et inviolabiliter observabo. In cujus rei testimonium presentem cartam sigilli mei munimine roboravi. Actum apud Sezannam, anno Domini M CC quarto, mense julio.

148 1216 May Gautier (I), lord of Vignory, makes known that he swore to his lady Blanche, countess of Troyes, and to her son Thibaut, count of Champagne, that he will render to them or their agent the fortresses that he built at Blaise-sousArzillières and at Isle-sur-Marne. Blanche and Thibaut swore in good faith to return the fortresses in the same condition in which they were received within forty days after finishing with them. original: AN, J 198, no. 32 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 58r. CC, fol. 118v (>CR 6, fol. 58r). CR 7.2, p. 529. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:62 (from CR 6). Layettes, 1:431, no. 1181. calendared: AJ, no. 968.

Ego Galterus dominus Wangionis rivi. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod karissime domine mee B(lanche) illustri comitisse Trecensis et karissimo domino meo Theob(aldo) filio ejus comiti Campanie bona fide juravi, quod fortericias illas quas feci apud Bloisam et apud Insulam reddam dicto comiti et heredibus ejus vel eorum mandato ad magnam vim et ad parvam quandocumque inde fuero requisitus. Hoc idem facere tenebuntur heredes mei, quotienscumque inde fuerint requisiti. Predicti vero comitissa et comes in animas suas bona fide nobis jurari fecerunt, quod infra quadraginta dies postquam ab exonioa eorum fuerint liberati, reddent nobis forterecias predictas in eo statu et puncto, in quo eas recepunt a nobis. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M ducentesimob sextodecimo, mense maio. a

essonio CB, CC.

b

CC, CB.

156

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

149 1214 September Gautier (I), lord of Vignory, makes known that he is pledge for Simon of Joinville, who promised to aid Countess Blanche against the daughters of Count Henry (II).1 copies: CB, fol. 58r–v. CC, fol. 119v (>CR 6, fol. 58r). calendared: AJ, no. 876. Delaborde, Jean de Joinville, no. 168.

Ego Galterus dominus Wangionis rivi. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod dominus Symon de Jonivilla Campanie senescallus juravit karissime domine mee B(lanche) comitisse Trecensis, quod filium ejusdem comitisse Th(eobaldum) comitem Campanie bona fide juvabit contra filias comitis Henrici et contra omnem creaturam que possit vivere et mori, usque dum idem comes compleverit vicesimum primum annum. Ego siquidem ad preces dicti Symonis me erga prefatam dominam meam, et erga dictum comitem filium ejus plegium constitui pro predicto Symone, de hoc bona fide tenendo. Et si forte quod absit ipse Symon inde deficeret, ego prefatum comitem inde juvarem contra predictum Symonem. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri volui sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense septembri.

150 1219 June Gautier (I), lord of Vignory, promises not to oppress the Jews who settle in his lands, and if they wish to leave his lands, he will provide them and their goods safe passage to the place of their choice in the lands of the countess of Troyes. copies: CB, fol. 58v. CC, fols. 118v–119r (>CR 6, fol. 58v). CR 7.2, p. 530. edition: Grayzel, The Church and the Jews, 353, no. 8 (from CB). calendared: AJ, no. 1209.

Ego Galterus dominus Wangionis rivi. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod ego bona fide juravi quod judeos illos qui sub me debent venire custodiam bona fide et jura eorum manutenebo quamdiu sub me manebunt, nec ab eis aliquid extorquebo vel exigam contra voluntatem ipsorum. Et 1 See 154.

Edition

157

si forte de sub me voluerint recedere, ego tam ipsos quam ipsorum res conducam bona fide ad quemcumque locum voluerint in terra domine comitisse Trecensis. Ut autem hec nota permaneant et rata teneantur, litteris annotata sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC nonodecimo, mense junio.

151 1219 October Renier (II) of Nogent makes known that he gave the hill of Andelot and other property, as well as custody over the abbey of Septfontaines, to his lady Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut. In exchange, he received what they have at Ageville and Condes.1 If Renier has two heirs, one of them will have these properties; if he leaves only one heir, that heir will be liege for both these properties and Nogent. original: AN, J 201, no. 8 (damaged; missing pendant seal). copies: CB, fols. 58v–59r. CC, fol. 119r–v (>CR 6, fols. 58v–59r). CR 7.3, fols. 89r–90v. calendared: AJ, no. 1232. Layettes, 1, no. 1366.

Ego Renernus de Nogento. Notum facio universis presentibus et futuris, quod ego ex una parte, et karissima domina mea Blancha comitissa Campanie, et filius ejus Th(eobaldus) comes dominus meus ex alia, tale fecimus excambium sive commutationem, quod ego dedi eis et heredibus ipsorum in perpetuum collem qui vocatur Chasteliers de Andelou, totam scilicet rotunditatem ipsius collis preterquam unum jornale terre quod in eodem colle habent moniales de Benedicta Valle; totum etiam pendens ipsius collis preterquam id quod in ipso pendente habent abbas et monachi Sancti Benigni de Divione. Dedi etiam eis et heredibus ipsorum quicquid habebam in domanio apud Andelou et in finagio, et quicquid habebam apud Mortuam Aquam et in finagio, et feodum quod dominus Hugh de la Fauche tenebat de me apud Mortuam Aquam et in finagio, et etiam quicquid clamabam in custodia abbatie Septem Fontium. Hec omnia tenemur eis et heredibus suis garantire per jus, ego et heredes mei, si quis in his predictis vellet aliquid reclamare. Ipsi autem pro hiis omnibus donaverunt mihi et heredibus meis quicquid habebant apud Aigeville et in finagio, et quicquid in eadem villa habent heredes Haicii de porta de Barro; et quicquid in ipsa villa habent heredes Girardi

1 See 152, 271, 272.

158

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Burgundionis. Dederunt etiam mihi quicquid habebant apud Conz, videlicet quod ibi acquisierat memorata domina mea a Girardo Malregart et ab heredibus ejus, et quicquid ibidem expectabant quod eis excidere debebat sive de dotalicio sive ex alia causa. Hec omnia tenentur mihi et heredibus meis garantire per jus ipsi et heredes sui, si quis ex hiis vellet aliquid reclamare. Concesserunt quoque mihi et creantaverunt quod me bona fide juvabunt ad hoc ut rehabeam id quod Bartholomeus frater meus acquisivit in ipsa villa de Conz et in finagio a Guidone de Salliaco, reddendo precium quod inde dedit ipse Bartholomeus. Ille autem heredum meorum qui Conz et finagium tenebit, erit inde homo ligius comitis Campanie, et istud feodum non tenebit, ille qui tenebit Nogentum, quam illud est feodum ligium per se. Si tamen contingeret quod non haberem nisi unum tantum heredem, ille utrumque feodum teneret. Sed quamcito duo essent heredes, alter esset ligium de Conz, et alter ligius de Nogento. Ut autem hec omnia nota permaneant et rata teneantur, litteras annotata sigilli mei munimine roboravi. Actum anno incarnationis Dominice M ducentessimoa nonodecimo, mense octobri. a

CC, CB, CC.

152 1205 December Renier (II) of Nogent announces a marriage contract by which his daughter’s husband, the son of Josbert of Chaumont, will be liege to the countess of Champagne for Ageville and will owe one month’s castleguard annually at Chaumont.1 The countess gave that property to Josbert and his heirs in exchange for their quitclaim to Chaumont and to their collateral inheritance from lady Chamunda.2 If either spouse dies without heir, that property will revert to Josbert and his heirs. original: AN, J 193, no. 14 (damaged; missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 239v (>CR 6, fol. 235v). CB, fol 59r–v. CC, fol. 119v (>CR 6, fol. 59r). CR 7.3, fols. 87v–88r. editions: Layettes, 1:298, no. 789. Evergates, Littere Baronum, 54–5, no. 10. translation: Evergates, Documents, pp. 39–40, no. 26. calendared: AJ, no. 637.

1 See 151. 2 See 351, 352.

Edition

159

Ego Renerus de Nogento. Notum facioa omnibus tam presentibus quam futuris, quod cum filius domini Joiberti de Calvomonte ceperitb filiam meam .. in uxorem, ipse erit ligius homoc domine comitisse et dominorum Campanie,d et debebit unum mensem custodie apud Calvummontem in anno, de terra Agiville et de furno et molendino Albe Petre, et ex hoc quod habet apud Albam Petram que domina mea comitissa Campanie dedit eidem Joiberto et heredibus suis pro quitatione caduci domine Chaumonde et Calvimontis. Sed sciendum quod si filius domini Joiberti moriatur sine herede de filia mea, terra illa veniet ad dominum Joibertum et ad suos heredes; et similiter si filia mea sine herede de filio domini Joiberti moriatur, terra illa veniet ad dominum Joibertum vele ad suos heredes. Quod ut ratum permaneat in futurum, presentem cartam sigillo meo roboravi. Actum anno Domini M CC V, mense decembri.f fiero volo in Layettes. b recipiet in Layettes. c homo ligius CB, CC. et dominorum Campanie repeated in the original. e et CR 1. f decembris in Layettes.

a

d

153 1199 July, Provins Geoffroy (V) of Joinville, seneschal of Champagne, makes an agreement with his lord Thibaut (III), count of Troyes, by which Geoffroy’s men are prohibited from buying and mortgaging land under the count’s custody, except by the count’s licence.1 original: AN, J 1035, no. 2 (damaged; missing pendant seal).2 copies: CR 1, fol. 240r–v (>CR 6, fols. 236v–237r). CB, fol. 59v. CC, fols. 112v– 113r (>CR 6, fols. 52v–53r). CR 7.2, pp. 458–9. editions: Layettes, 5:44, no. 127 (based on the original and copies). Evergates, Littere Baronum, 58–9, no. 14. calendared: AJ, no. 486. Delaborde, Jean de Joinville, no. 111.

Ego Galfridus de Junivillaa Campanie senescallus. Notum facio presentibus et futuris quod cum domino meo Th(eobaldo) comite Trecensium, hanc habeo pactionem quod de terris hominum in custodia et advocatia sua existentium homines mei nichil emere vel in vadium sumere de cetero poterunt nisi prius ab ipso comite licentia fuerit impetrata. Et si absque ipsius licentia de predictis 1 See also 113. 2 This is the oldest extant baronial letter from the chancery archive.

160

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

terris emerint amodo,b vel in vadium sumerint,c emptionem suam et gageriam amittent juxta ejusdem domini voluntatem. De terris autem illis quas homines mei a prefatis hominibus jam emerunt vel in vadium ceperunt, idem homines mei secundum quantitatem et valorem emptionis vel gagerie sue eidem domino reddent consuetudinem que proinde antea solvebatur. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum Pruvini, anno incarnati Verbi M C nonagesimo nono, mense julio.d Joinvilla in Layettes. Layettes.

a

b

amodo emerint CB, CC.

c

ceperint CR 1.

d

julii in

154 1214 August, Troyes Simon of Joinville, seneschal of Champagne, makes known that he did liege homage to his lady Blanche, countess of Champagne, for the seneschalcy of Champagne but that the question of his hereditary right to that office will be decided when her son, Count Thibaut, reaches the age of twenty-one. Simon also promises to aid Blanche and Thibaut against the daughters of Count Henry (II), and states that he did homage for the fief of Joinville.1 original: AN, J 1035, no. 7 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 60r. CC, fol. 113r (>CR 6, fols. 53r). CR 6, fol 263v. CR 7.2, pp. 462–3. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:24–5 (from CR 7). Brussel, Nouvel examen, 1:638–9, note a (from CR 7, fol. 332). Didot, Études, 186–7, ‘K’ (defective copy of CR 6). calendared: AJ, no. 867. Delaborde, Jean de Joinville, no. 165. Layettes, 5, no. 203.

Ego Symon de Jonivilla Campanie senescallus. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod de senescalcia Campanie homagium ligium feci karissime domine mee B(lanche) comitisse Campanie sicut de ballio, usque dum karissimus dominus meus comes Th(eobaldus) filius ejus compleverit vicesimum primum annum, tali modo quod quando compleverit vicesimum primum annum, si ipse voluerit, investiet me de senescalcia illa. Sin autem, remanebo in illo puncto de eadem senescalcia, in quo eram antequam domina mea de illa me investiret, salvo jure dicti comitis et meo. Clamabam enim in 1 See also 155, 347.

Edition

161

illa senescalcia jus hereditarium, quod domina comitissa mihi negabat et contradicebat. Juravi siquidem dicte domine mee quod filium suum comite Th(eobaldo) bona fide juvabo contra filias comitis Henrici, et contra omnem creaturam que possit vivere et mori usque dum compleverit vicesimum primum annum. Preterea feci predicto domino meo comiti Th(eobaldo) homagium ligium de feodo meo de Jonivilla, et de alia terra, quam teneo de ipso, et sum homo suus ligius, contra omnem creaturam, que possit vivere et mori. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri sigilli mei munimine roboratas. Actum Trecis anno gratie M CC quartodecimo, mense augusto.

155 1218 June 7 Simon of Joinville, seneschal of Champagne, makes known that he has resolved his dispute with lady Blanche, countess of Champagne, and her son, Count Thibaut, who have granted him and his heirs hereditary right to the seneschalcy of Champagne. Simon returned to the fidelity and homage he owed them, that is, against all living creatures, especially against Erard of Brienne and his wife Philippa. As security, he will place his fief of Lafauche in their hands as soon as he acquires it. He further gives them his son Geoffroy as a hostage and places his castle of Joinville in the hands of his brother (Guillaume), the bishop of Langres.1 On his return from overseas, Simon will surrender his castle of Vaucouleurs as security and will recover his son and Joinville castle.2 copies: CB, fols. 60r–61r. CC, fols. 113v–114r (>CR 6, fols. 53r–54r). CR 7.2, pp. 464–7. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:32–3 (from CR 6). Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:865–6. Didot, Études, 188–9, ‘M’ (copy of CR 6). calendared: AJ, no. 1124. Delaborde, Jean de Joinville, no. 189.

Ego Symon dominus Jonivilla, Campanie senescallus. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod cum discordia esset inter me ex una parte, et dominam B(lancham) comitissam Trecensem et Th(eobaldum) comitem natus ejus ex altera, super eo quod petebam ab eis, senescalciam Campanie, ad me et 1 See 121. 2 Blanche and Thibaut jointly sealed a letter confirming Simon’s hereditary right to the seneschalcy, and Thibaut promised to renew that appointment with letters patent on attaining his majority (Didot, Études, 187–8, ‘L,’ June 1218).

162

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

ad heredes meos jure hereditario pertinere, quod ipsi non recognoscebant, tandem inter nos talis concordia intervenit, videlicet quod pro bono pacis dicti comitissa et comes qualicumque modo fuisset inter nos litigatum, senescalciam Campanie mihi et heredibus meis concesserunt jure hereditario possidendam. Ego autem redii ad fidelitatem eorum et ad homagium eorum quod est ligium contra omnem creaturam que possit vivere et mori. Et creantavi eis bona fide ac juravi quod malum non eveniet eis aut terre eorum per me vel per homines meos. Sed ipsos juvabo bona fide contra omnem creaturam que possit vivere et mori, et precipue contra Erardum de Brena et Ph(ilippa) uxorem ejus, et contra omnes heredes Henrici quondam comitis Campanie, et eorum coadjutores occasione guerre quam movet Erardus de Brena contra comitissam et filium ejus, nec per me nec per meos consilium eis vel auxilium impendetur. Pro his itaque conventionibus firmiter observandis, ego posui in manu comtisse et comitis feodum meum de La Fauche, quamcito feodum illud veniet in manum meam, tenendum tali modo quod si non observarem predictas conventiones et submonitus infra quadraginta dies non emendarem, feodum de La Fauche veniret in manum comitisse et comitis, aut feoda illa que ipsi comitissa et comes posuerunt in manu mea pro feodo de La Fauche, videlicet feodum Petri de Borlainmont, feodum Hugonis de Landricort, feodum Gaufridi de Ceris, et feodum Arnulphi de Risnello, et ea tenerent comitissa et comes, usque dum esset emendatum, et postquam esset emendatum, feodum de La Fauche aut illa quatuor feoda ad me reverteretur. Adjunctum est etiam quod si non emendarem infra duas quarentenas postquam esse super hoc requisitus, ego predictam senescalciam, ita quod nec ego, nec heredes mei in ipsa possemus aliquid de cetero reclamare. Tradidi etiam eis propter hoc in ostagium Gaufridum filium meum, et posui in manu domini episcopi Lingonensis fratris mei castrum meum de Jonivilla, concedens et volens quod si deficerem in predictis conventionibus adimplendis, et requisitus infra quadraginta dies non emendarem, ipse frater meus episcopus comitissa et comiti traderet dictum castrum, tenendum usque dum plenius emendassem. Et cum emendatum fuerit, castrum illud reveniet in manu domini episcopi sicut erat ante. Cum autem rediero de partibus transmarinis, ego securitatem faciam comitissa et comiti quandocumque voluerint de predictis conventionibus observandis, vel eis tradam castrum meum de Valliscolore in eo statu in quo modo est, vel in meliori, et sic rehabebo castrum meum de Jonivilla et Gaufridum filium meum. Si autem interim me decedere contingeret, Gaufridus filius meus esset erga predictos comitissam et filum ejus in tali puncto, in quo sum erga ipsos. Durabit autem conventio ostagiorum et castri depositio quamdiu guerra durabit inter predictos comitissam et comitem filium ejus ex una parte, et inter Erardum de Brena, et Ph(ilippa) uxorem ejus et eorum

Edition

163

coadjutores ex altera, vel inter heredes Henrici quondam comitis Campanie, si eorum aliqui transfretarent. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteras annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC octavo decimo, mense junio, die jovis post Penthecosten.

156 1208 May Simon, lord of Châteauvillain, makes known his dispute with Count Thibaut (III) over his castle at Châteauvillain, which he preferred to hold from his older (half-) brother Simon (II of Broyes), lord of Commercy.1 However, Simon relented and became liegeman to the count in return for a 30 l. rent. But the count died before assigning the rent, and what his lady Blanche, countess of Champagne, later assigned Simon as rent infringed on the rights of the priory of Silvarouvres. So the countess and Simon agreed that, in lieu of the rent, she will not allow any of Simon’s men at Châteauvillain who owe him service to settle in her lands. original: AN, J 193, no. 3 (missing pendant seal). copies: CR 1, fols. 238v–239r (>CR 6, fols 142v–143r). CB, fols. 61r–62r. CC, fol. 107r–v (>CR 6, fol. 205r–v). CR 7.3, fols. 93v–94v. editions: Layettes, 1:320, no. 848. Evergates, Littere Baronum, 48–9, no. 5. translation: Evergates, Documents, pp. 4–5, no. 4. calendared: AJ, no. 683.

Ego Symon dominus Castrivillani. Notum facio presentibus et futuris, quod discordia quedam fuit inter me et comitem Theobaldum, super eo quod dictus comes volebat quod Castrumvillanum quod de feodo domini Campanie cognoscebam, caperem de ipso ligie et tenerem. Ego autem castrum illud de Symone domino Commarceii fratre meo primogenito volebam capere et tenere. Tandem castrum illud cepi ligie de predicto comite Theobaldo. In cujus rei compensationem, jam dictus comes mihi triginta libratas terre annuatim debuit assignare. Sed cum morte preventus, illud quod promiserat adimplere non posset, dedit in mandatis karissime domine mee B(lanche) comitisse Campanie uxori sue et voluit, quod illam terram mihi assignaret. Illa vero mandatum viri sui comitis Theobaldi exequi cupiens et tenere, mihi pro illis triginta libratis terre assignavit quicquid dominus Campanie habebat apud Silvam rouram, Sanctum Leodegarium, et Dintevillam. Sed cum prior Silveroure cartam comitis Campanie

1 See 393.

164

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

haberet,2 quod custodia hominum et rerum prioris Silveroure a manu domini comiti Campanie non posset alienari, ego et dicta comitissa Campanie composuimus in hunc modum: quod ego ei et domino Campanie quitavi in perpetuum custodiam illam et quicquid ad prioratum Silveroure pertinebat, et ita habebo sicut dictum est, quicquid dominus Campanie habebat apud Sanctum Leodegarium, et Dintevillam, et Silvam rouram, excepta predicta custodia, et exceptis rebus ad prioratum Silveroure pertinentibus, que remanent in manu domini Campanie. Ipsa vero propter hoc mihi concessit quod in tota terra sua nullum hominum manencium apud Castrumvillanum, vel in castellaria de quo servicium habuerim, poterit retinere. Et si quis hominum illorum in terram suam veniret, si probare possem per legitimos testes, sine vadio duelli quod servicium habuissem de illo, sine contradictione aliqua illum hominem rehaberem. Hec autem omnia concessa sunt et statuta inter me et predictam comitissam Campanie, salva carta comitis Campanie, quam habet prior Silveroure. Et ut hoc ratum permaneret et firmum presentem cartam fieri volui sigilli mei appensione munitam. Actum anno Domini M CC octavo, mense maio.

157 1211 (n.s.) February Elizabeth, lady of Châteauvillain, and her son, Simon of Châteauvillain, make known that they gave their castle of Baudement and all their possessions in its castellany, including fiefs and adjacent villages, to their lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut. original: AN, J 195, no. 59 (two missing pendant seals). copies: CR 1, fol. 241r (>CR 6, fols. 238–239r). CB, fol. 62r. CC, fol. 107v (>CR 6, fol. 205v). CR 7.3, fols. 94v–95r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:42 (from CR 7). Evergates, Littere Baronum, 63–4, no. 21. calendared: AJ, no. 764. Layettes, 1, no. 962.

Ego Elyzabetha domina Castrovillani, et ego Symon de Castrovillani filius ejus notum facimus universis tam presentibus quam futuris, quod nos motam et fortericiam Baudemanti, et quicquid in tota castellaria habebamus in hominibus, in terris, in aquis, in consuetudinibus, in justicia, in feodis, et in omnibus modis et commodis, et quicquid habebamus in villis adjacentibus, videlicet Corbeson,

2 A reference to Count Henry I’s letter of 1149 (Blampignon, Bar-sur-Aube, 399–402, no. 21).

Edition

165

Soisi,b, Thommes, Estrechi, et Waisiamc similiter in omnibus modis et commodis, proprio motu et spontanea voluntate, dedimus et concessimus karissime domine nostre Blanche, illustri comitisse Trecensis, et Theobaldo filio suo et eorum heredibus quiete ac pacifice perpetuo possidendum. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigillorum nostrorum fecimus munimine roborari. Actum anno Verbi incarnatid millesimo ducentessimo decimo, mense februario. Helizabeth CB, CC. CB, CC.

a

b

Soysi CB, CC.

c

Waissiam CB, CC.

d

incarnati Verbi

158 1219 April Simon (IV), lord of Clefmont, notifies Haimard, bishop of Soissons, the abbot (Raoul) of Saint-Jean-des-Vignes, and Guy, dean of Soissons, that he returned to the homage he owed to the noble lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, and asks those prelates to lift his excommunication.1 copies: CB, fol. 62r–v. CC, fols. 107v–108r (>CR 6, fols. 205v–206r). editions: Martène and Durand, Veterum Scriptorum ... amplissima Collectio, 1:1139–40. calendared: AJ, no. 1195.

Venerabili patri in Christo karissimo H(aimardo) divina providentia Suessionensi episcopo, et dilectis suis .. abbati Sancti Johanes in vineis, et G(uido) decano Suessionensis. Symon dominus Clarimontis salutem, et sinceram in Domino dilectionem. Noverit prudentia vestra quod cum iniquo malignorum consilio ab hominagio nobilis domine Blanche comitisse Trecensis, et Th(eodaldo) comitis Campanie nati ejus temere recessissem, postmodum reversus ad cor et ductus penitentia ad eorum hominagium spontaneus sum reversus petens humiliter et requirens ut sententiam excommunicationis quam in me auctoritate apostolica et interdicta in terram meam propter hoc promulgastis, velitis misericorditer relaxare. Ego enim coram domino Lingonensis episcopo juravi super sanctos quod mandato stabo ecclesie, et promitto sub testimonio presentium litterarum quod id observabo firmiter quod mihi secundum formam ecclesie duxeritis injungendum. Concedo etiam quod si illud non observarem, eamdem in me et in terram meam habeatis potestatem quam ante pacem istam habebatis. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense aprili. 1 See 124, 244, 259.

166

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

[Quire 9: folios 63–70] De homagiis nobis factis1 159 1217 (n.s.) March Simon, lord of Passavant, makes known that he has received 200 l. and a 30 l. rent at the Fairs of Bar-sur-Aube in return for becoming a liegeman of his lady Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut, count of Champagne, and for helping them against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 63r. CC, fols. 109v–110r (>CR 6, fols. 207v–208r). CR 6, fol. 124v. CR 7.3, fols. 92v–93r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:61 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1052.

Ego Symon dominus de Passavant. Notum facio universis tam presentes quam futuris, quod karissima domina mea Blancha comitissa Campanie mihi assignavit triginta libratas annui redditus habendas singulis annis in nundinis Barri, et donavit ducentas libras in denariis computatis. Ego itaque propter hoc deveni homo suus ligius et filii sui Th(eobaldi) comitis Campanie. Juravique sibi quod ipsos juvabo bona fide contra omnem creaturam que possit vivere et mori, et guerriabo pro posse meo Erardum de Brena et coadjutores suos et de me et de meis gentibus et de castello meo, et etiam uxorem ipsius Erardi et coadjutores ejus quamdiu guerram habuerint contra predictos comitem et comitissam. Quod ut notum permaneat et firmam teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC sexto decimo, mense martio.

160 1219 (n.s.) February Odard of Aulnay, marshal of Champagne, makes known that he has received from his lady Blanche, countess of Champagne, the village of Maffrécourt that

1 Title is lacking in CC.

Edition

167

belonged to Giles of Saint-Jean, on the understanding that Blanche later may return it to Jean’s children.1 original: AN, J 198, no. 42 (damaged; missing pendant seal). copies: CB, fol. 63r–v. CC, fol. 110r (>CR 6, fol. 208v). CR 7.3, fol. 73v. edition: Robert, ‘La maison d’Aulnay,’ 189, no. 5. calendared: AJ, no. 1184. Layettes, 1, no. 1334.

Ego Odardus de Alneto Campanie marescallus. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod cum karissima domina mea, Blancha comitissa Campanie donasset mihi villam de Mafroicort et homines ejusdem ville, qui fuerunt Gilonis de Sancto Johanne, ego creantavi ei et concessi quod si forte pacem faceret cum pueris ejusdem Gilonis, in eadem villa vel hominibus nihil penitus reclamarem. Sed predicta domina mea de villa et hominibus suam libere faceret voluntatem. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri sigilli mei appensione munitas. Actum anno gratie M ducentesimo octavodecimo,a mense februario. a

MCC octavo decimo CB, MCCXVIII CC.

161 1218 May Margaret, countess of Burgundy and lady of Oisy, makes known that when she inherited the fief of her nephew Thibaut (VI), count of Blois, and did liege homage for it to her lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, she did not have enough pledges to guarantee her payment of relief (for a collateral succession), and so she placed that fief in their hands until she obtained the requisite pledges.1 original: AN, J 198, no. 43 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 63v. CC, fol. 110r–v (>CR 6, fol. 208r–v). CR 7.1, fol. 276r. calendared: AJ, no. 1116. Layettes, 1, no. 1292.

Ego Margareta comitissa Burgundie domina Oysiaci. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod de toto feodo illo quod de comitatibus Campanie tenuerunt predecessores mei, quod michi accidit de morte karissime

1 See also 144, 146. 1 Her sister Isabelle, lady of Amboise, sealed a similar letter (162). See also 294.

168

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

nepotis mei Theob(aldi) comitis Blesensis homagium ligium feci, karissime domine mee B(lancha) comitissa Trecensis, et karissimo domino, consanguineo meo Theob(aldo) filio ejus, salvo jure karissime sororis mee, Isabelle domine Ambaziensis. Quia vero quando hominagium istud feci, non habebam mecum sufficientes plegios, quos dictis comitisse et comiti dare possem de rachato suo, totum feodum predictum posui in manu eorumdem, donec eis dederim bonos et sufficientes plegios de recto rachato suo habendo. Actum anno gratie M CC octavodecimo, mense mayo.

162 [1218 May] The cartulary scribe notes that Isabelle, lady of Amboise, sealed a letter similar to her sister Margaret’s.1 copies: CB, fol. 63v. CC, fol. 110v (>CR 6, fol. 161v). calendared: AJ, no. 1116.

Eodem modo loquitur Ysabella domina Ambaziensis. [text not copied in the cartulary]

163 1215 April [19–30]1 Odard of Aulnay, marshal of Champagne, makes known that his lady Blanche, countess of Troyes, purchased what Manasses of Favresse had at Goncourt, then granted it in liege homage to one of Odard’s sons.2 Odard promises to invest 100 l. in that fief and to increase its value by another 300 l. His other son will hold what Odard already has in fief from Blanche, save for liegeance to Guy (II) of Dampierre.

1 161. 1 Chantereau-Lefebvre and Arbois de Jubainville opt for 1215 rather than 1216 before 10 April. 2 Odard’s third son, Villain II, marshal of the Latin Empire of Constantinople, held Goncourt with its fortified house in 1249/50 (Longnon, Rôles des fiefs, no. 1279). See also Robert, ‘La maison d’Aulnay,’ 182–4.

Edition

169

original: AN, J 193, no. 13 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 63v–64r. CC, fols. 110v–111r (>CR 6, fols. 208v–209r). CR 7.3, fol. 74r–v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:57–8 (from CR 7). Layettes, 1:430–1, no. 1178. calendared: AJ, no. 913.

Ego Odardus de Alneto Campanie marescallus. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod domina mea Blancha illustris comitissa Trecensis palatina emit a Manassero de Faverees quicquid habebat ex parte sua et ex parte uxoris sue apud Gooncourt. Quare omnia illa que ab ipso emit, donavit uni filiorum meorum, tali videlicet conditione quod ipse filius meus debet esse homo suus ligius et filii sui comitis Campanie et heredum suorum. Similiter et alter filius de quodam alio feodo quod ego teneoa de dominis Campanie debet esse homo ligius domine mee et filii sui comitis Campanie, et heredum suorum salva tamen ligeitate domini Guidonis de Dampetra et heredum suorum. Super istas insuper pactiones, ego teneor erga dominam meam comitissam et dominum meum comitem filium ejus ponere centum libras in emendatione dicti feodi de Gooncort, et trecentas libras in crescencia ejusdem feodi vel triginta libratas terre. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Verbi incarnati millesimo CC quintodecimo, mense aprili. a

[pariter] tene[bit] in Layettes in lieu of ego teneo.

164 1221 (n.s.) January 15, Épernay Roger, lord of Rozoy-sur-Serre, makes known that he did liege homage to his lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, for Chaumont-Porcien and its castellany, which he had held as an allod. For that, he received 500 l. and an annual rent of 60 l. from the gates at Provins during the Fairs of Saint-Ayoul, payable at the settlement of payments. He reserves a prior liegeance to three other lords.1 And he reserves the right to inherit his brother’s fief.

1 Thibaut IV sealed a similar letter on the same date (CR 8, fol. 445v, vidimus copy by the episcopal official of Reims, 1246).

170

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

originals: AN, J 196, no. 6; J 202, no. 6 (identical letters, by different scribes, each missing a pendant seal). copies of j 196, no. 6: CB, fols. 64r–65r. CC, fol. 111r–v (>CR 6, fol. 209r–v). CR 7.3, fols. 122r–123v. copy of j 202, no. 6: CR 7.3, fols. 123v–124v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:115–16 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1307. Layettes, 1, no. 1424.

Ego Rogerus dominus Roseti in Tereschia. Notum facio universis tam presentibus quam futuris,a quod castrum meum de Chaumont et totum castellaniam ejusdem castri excepto Tygnob cum appendiciis suis, que omnia de allodio meo erant, et intra terminos et puncta comitatus Campanie constituta sunt, recepi in feodo et hominagioc ligio de karissima domina Blancha illustri comitissa Trecensis et de karissimo domino Theobaldo comite Campanie nato ejus, et inde deveni ligius homo ipsorum, salva ligeitate domini regis Francie, salva ligeitate domini episcopi Laudunensis, et salva ligeitate domini abbatis Sancti Dionysii in Francia. Teneorque juvare bona fide de predicto castro de Chaumont et de tota castellania ejusdem castri excepto Tygnoa cum appendiciis suis, predictis comitissam et comitem natum ejus et heredes ipsorum, contra omnem creaturam que possit vivere et mori. De corpore autem meo teneor juvare bona fide eosdem comitissam et comitem natum ejus, et eorum heredes contra omnem creaturam que possit vivere et mori, preterquam contra tres predictos, videlicet dominum regem Francorum, dominum episcopum Laudunensem, et abbatem Sancti Dionysii. Hoc idem hominagium tenebuntur facere predictis comitisse et comiti nato ejus et heredibus suis in perpetuum, heredes mei qui tenebunt dictum castrum de Chaumont. Ipsi siquidem comitissa et comes natus ejus dederunt mihi propter hoc quingentas libras in denariis numeratis, et assignaverunt sexaginta libratas terre percipiendas singulis annis tam a me quam ab heredibus meis in perpetuum, in redditibus suis quas habent annuatim de portis Pruvini in nundinis sancti Aygulfi. Et istas sexaginta libras debent mihi et heredibus meis post me solvere annuatim in nundinis sancti Aygulfi illi qui recipient redditus supradictos portarum; quod si non facerent, supradictus Th(eobaldus) comes et heredes sui post ipsum, tenerentur facere solvi mihi et heredibus meis infra pagamentum earumdem nundinarum sancti Aygulfi dictas sexaginta libras in denariis numeratis. Expressum est quoque specialiter quod nec ego nec heredes mei predictas sexaginta libratas terre ponere poterimus ullo modo extra manum illius qui tenebit dictum castrum de Chaumont, et si forte contigeret quod aliquis heredum meorum teneat dictum castrum de Chaumont sine feodo domini regis Francorum, tenebitur facere hominagium ligium predictis comitisse et comiti nato ejus vel heredibus suis, contra omnem creaturam que possit vivere et mori.

Edition

171

Si vero contingeret feodum quod frater meus Nicholas tenet de domino Malle, ad me vel ad heredes meos devolvui, ego vel heredes mei possemus feodum illud recipere de domino Malle, ad usus et consuetudines Francie, et comitissa ac comes predicti vel heredes ipsorum, istud mihi vel heredibus mei inhibere non possent. Que omnia ut nota permaneant et firma teneantur, litteris annotata, sigilli mei munimine roboravi. Actum Sparnaci,d anno incarnationis Dominice, millesimo ducentessimo vicesimo, mense januario.e a facio presentibus et futuris J 202, no. 6. b Tigno throughout J 202, no. 6, CB, CC. c homagio J 202, no. 6, CB, CC. d Sparnaci omitted J 196, no. 6, CB, CC. e AN, J 202, no. 6 adds: Die veneris proxima post octavas Epyphanie, videlicet XVIII kalendas februarii.

165 1201 (n.s.) January, Chaudun Count Thibaut (III) gives the village of Gillancourt in fief to Jocelin of Avallon.1 For that, Jocelin becomes the count’s liegeman after a prior liegeance to Gérard of Arcy, Odo (III), duke of Burgundy, and Pierre, count of Auxerre. copies: CR 1, fol. 240r (>CR 6, fol. 236r–v). CB, fol. 65r. CC, fol. 9v (>CR 6, fol. 4v). editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:14 (from CR 6). Quantin, Recueil, 1–2, no. 2 (from Chantereau-Lefebvre). Evergates, Littere Baronum, 56–7, no. 12. translation: Evergates, Documents, 4, no. 3. calendared: AJ, no. 530.

Ego Theobaldus comes Trecensis palatinus. Notum facio tam presentibus quam futuris quod Jocelino de Avalone et heredibus suis in feodo dedi villam que dicitur Gillencurt que est de castellaria Firmitatis super Albam, et quicquid idem Jocelinus acquirere poterit in eadem villa, ipsi et heredibus suis concessi in augmento feodi illius. Concessi etiam ei quod in nulla villa mea libera retinebo homines qui sint de hoc dono. Idem autem Jocelinus propter hoc devenit homo meus ligius, salva tamen ligeitate Girardi de Arseio, et domini ducis Burgundie, et Petri comitis de Autissiodoro. Actum apud Choaudon. Teste me ipso. Anno incarnationis Dominice M CC, mense januario. Datum per manum Galteri cancellarii mei. Nota Milonis.

1 See 145.

172

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

166 1211 August, Vertus Simon, lord of Joinville, makes known that his lady Blanche, countess of Champagne, seized his man Hugh of Apremont and held him as prisoner. However, she has agreed to place Hugh in Simon’s custody, on condition that Simon will deliver him to Blanche at Provins within fifteen days of her request. copies: CB, fol. 65r–v. CC, fol. 114v (>CR 6, fol. 54r–v). CR 6, fol. 263v. calendared: AJ, no. 774. Delaborde, Jean de Joinville, no. 160.

Ego Symon dominus Jonisville. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod cum karissima domina mea Blancha illustris comitissa Campanie cepisset, et captum teneret dilectum et fidelem meum Hugonem de Aspero monte ipsa per preces et requisitionem meam illum mihi recredidit tali pacto quod ego cepi super me, et eidem domine mee concessi bona fide sicut suus homo ligius, quod infra quindenam postquam ab ipsa vel mandato suo inde fuero requisitus predictem Hugonem illi reddam in sua captione apud Pruvinum, nisi forte idem Hugo aut mortuus esset aut in captione alicujus sine dolo et fraude. Si autem in captione esset, infra quindenam postquam esset extra captionem, illum redderem iamdicte domine mee in captione sua apud Pruvinum sicut dixi in tali statu captionis et placiti in quo erat quando predicta domina mea recredidit illum michi. Hoc siquidem ita concessi prefate domine mee faciendum bona fide et illi inde feci presentes litteras sigilli mei munimune roboratas. Actum apud Virtutum anno gratie M CC XI, mense augusto.

167 1216 May Hugh of Beaumont makes known that he did homage to his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, save his liegance to the duke (Otto III) of Burgundy and to Étienne, count of Burgundy. Hugh promised to support Thibaut against Erard of Brienne and the daughters of Count Henry (II). copies: CB, fol. 65v. CC, fol. 128r (>CR 6, fol. 66r). editions: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 397. Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:63 (from CR 6). calendared: AJ, no. 967. Petit, Histoire, 3, no. 1358.

Ego Hugo de Bellomonte. Notum facio universis tam presentibus quam futuris me esse hominem ligium karissimi domini mei Th(eobaldi) comitis Campanie et Brie,

Edition

173

salva ligeitate domini ducis Borgundie, salva etiam ligeitate comitis Stephani de ultra Seonnam. Juravique ipsi comiti super sanctos quod ipsum juvabo bona fide pro posse meo contra dominum Erardum de Brena, et contra filias quondam comitis Henrici et coadjutores suos. Hoc retento quod non intrarem terram domini Milonis de Noeriis ad malefaciendum, neque terram domini de Vergiaco similiter ad malefaciendum. Actum anno gratie M CC sexto decimo, mense maio.

168 1216 (n.s.) February Odo (III), duke of Burgundy, promises that he will aid his faithful Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne.1 copies: CB, fols. 65v–66r. CC, fol. 128r (>CR 6, fol. 66r–v). CR 6, fol. 125r–v. calendared: AJ, no. 951. Petit, Histoire, 3, no. 1352.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo consanguineo et fideli meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi, quod ipsum pro viribus bona fide juvabo, contra filias comitis Henrici, et contra Erardum de Brena. Et ne suspectus super hoc haberer ab aliquo, presentes litteras eidem comiti tradidi in testimonium hujus res, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC quinto decimo, mense februario.

169 1218 July Alix, duchess of Burgundy, on the advice of Robert, bishop of Clermont, promises with her hand on the gospels that she will aid lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, against Erard of Brienne and his wife Philippa and the queen (Alix) of Cyprus.1 copies: CB, fol. 66r. CC, fol. 128r–v (>CR 6, fol. 66v). CR 6, fol. 125v.

1 See also the following identical (170–2, 174–80) and similar (169, 173) letters, all of which appear to have been discarded before the compilation of CR 7 in 1271. 1 Alix’s brother, Guillaume of Vergy, sealed an identical letter (173). See also 168.

174

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

edition: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 155. calendared: AJ, no. 1144.

Ego A(lix) ducissa Burgundie. Notum facio tam presentibus quam futuris quod ego promisi et tactis sacrosanctis Evangeliis propria manu firmavi me fore in pace cum domina Blancha comitissa Trecensis palatina, et cum Th(eobaldo) filio ejusdem comitisse Campanie, et me eosdem adjuturam bona fide et bono animo contra Erardum de Brena, et uxorem ejus Philippam et contra reginam Cypri filiam Henrici quondam comitis Campanie et eorum heredes et coadjutores ipsorum, ad laudem et consilium venerabilis patris Roberti episcopi Claremontensis. In cujus rei testimonium presentem cartam feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno Domini M CC octavo decimo, mense julio.

170 1216 (n.s.) February Gaucher (II) of Nanteuil [-la-Forêt] promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 66r–v. CC, fol. 128v (>CR 6, fol. 66v). calendared: AJ, no. 944.

Ego Galcherus de Nantolio. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno ab incarnatione Domini M CC quintodecimo, mense februario.

171 1216 (n.s.) March Renier (II) of Nogent promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne.

Edition

175

copies: CB, fol. 66v. CC, fol. 128v–129r (>CR 6, fol. 67r). calendared: AJ, no. 950.

Ego Renerus de Nogento. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo, contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC quintodecimo, mense marcio.

172 1216 (n.s). Februrary Jean of Arcis-sur-Aube promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 66v. CC, fol. 129r (>CR 6, fol. 67r). calendared: AJ, no. 945.

Ego Johannes de Arceiis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi, quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno M CC quintodecimo, mense februario.

173 1218 July Guillaume of Vergy makes known that, following the advice of Robert, bishop of Clermont, he has sworn on the gospels to aid lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, against Erard of Brienne, his wife, and the heirs of Count Henry (II).1

1 Guillaume’s sister Alix, duchess of Vergy, sealed an identical letter (169).

176

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CB, fols. 66v–67r. CC, fol. 129r (>CR 6, fol. 67r). CR 6, fol. 125r. edition: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 180. calendared: AJ, no. 1143.

Ego Guillermus de Vergeio. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod ego promisi et tactis sacrosanctis Evangeliis propria manu firmavi me esse in pace cum domina Blancha comitissa Trecensis palatina, et cum Th(eobaldo) filio ejusdem, comite Campanie, et me eosdem adjutoram bona fide et bono animo contra Erardum de Brena et uxorem ipsius et heredes comitis Henrici et eorum coadjutores ad laudem et consilium venerabilis patris R(oberto) episcopi Claremontensis. In cujus rei testimonium presentem cartulam sigillo meo premunivi. Actum anno Domini M CC octavo decimo, mense julii.

174 1216 (n.s.) February Ponce of Grancey promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 67r. CC, fol. 129r–v (>CR 6, fol. 67r). calendared: AJ, no. 942.

Ego Pontius de Granci. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comes Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC quintodecimo, mense februario.

175 1216 (n.s.) February Gaucher (III) of Châtillon promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 67r. CC, fol. 129v (>CR 6, fol. 67v). CR 6, fol.125v.

Edition

177

calendared: AJ, no. 946.

Ego Galcherus de Castellione et comes Sancti Pauli. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comes Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC XV, mense februario.

176 1216 (n.s.) February Archambaud (VII), lord of Bourbon, promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 67v. CC, fol. 129v (>CR 6, fol. 67v). edition: Monicat and Fournoux, Chartes du Bourbonnais, 69, no. 45 (from CC). calendared: AJ, no. 947.

Ego Archembaudus dominus Borbonensis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno ab incarnatione Domini M CC quintodecimo,a mense februario. a

XV CC.

177 1216 (n.s.) February Anseric (IV) of Montréal promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne.

178

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CB, fol. 67v. CC, fol. 130r (>CR 6, fol. 168r). calendared: AJ, no. 943.

Ego Ansericus de Monte Regali. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici, et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie MCC quintodecimo, mense februario.

178 1216 (n.s.) February Pierre, count of Auxerre, promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fols. 67v–68r. CC, fol. 130r (>CR 6, fol. 168r). CR 6, fol 174r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:63–4. calendared: AJ, no. 970.

Ego Petrus comes Autissiodorensis marchio Namurensis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi, creantavi firmiter et juravi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo, de me, et meis gentibus, de omnibus castellis et fortericiis meis contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem comiti tradidi in testimonium hujus rei. Et tam concessionem quam sacramentum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC quintodecimo, mense februario.a a

sextodecimo, mense junio CB, the scribe’s error.

179 1216 (n.s.) February Milo (IV), count of Bar-sur-Seine, promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne.

Edition

179

copies: CB, fol. 68r. CC, fol. 130r–v (>CR 6, fol. 168r–v). calendared: AJ, no. 943bis.

Ego Milo comes Barri super Secanam. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi, et firmiter creantavi, quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici, et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC quintodecimo, mense februario.

180 1216 (n.s.) February Gautier (I) of Vignory promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 68r. CC, fol. 130v (>CR 6, fol. 168v). calendared: AJ, no. 948.

Ego Galterus de Gangionis rivo. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi, quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici, et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC quintodecimo, mense februario.

181 1218 April 6 Hugh (II), count of Rethel, promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne.1 copies: CB, fol. 68v. CC, fol. 130v (>CR 6, fol. 168v). calendared: AJ, no. 1115. Grosdidier du Matons, Catalogue, no. 829. 1 Hugh had sworn an oath one week earlier (186).

180

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Hugo comes Registestis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi, creantavi firmiter, et super sanctos juravi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC octavo decimo, mense aprili, die veneris ante ramos palmarum.

182 1216 (n.s.) February Robert of Coucy promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 68v. CC, fol. 130v (>CR 6, fols.168v–169r). edition: Duchesne, Histoire généalogique des maisons de Guines, preuves, 371. calendared: AJ, no. 949.

Ego Robertus de Cociaco. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici, et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Dominice incarnationis M CC quindecimo, mense februario.

183 1216 (n.s.) February Thomas of Coucy promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fols. 68v–70r. CC, fol. 131r–v (>CR 6, fols.169r). calendared: AJ, no. 952.

Edition

181

Ego Thomas de Cociaco. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi, quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberet ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC quintodecimo, mense februario.

184 1216 (n.s.) February Henri (IV), count of Grandpré, promises (in the same manner as 168) to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 70r. CC, fol. 131r–v (>CR 6, fol.169r). calendared: AJ, no. 949bis.

Ego Henricus comes Grandis Prati. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo contuli in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC quintodecimo, mense februario.

185 1220 March 30 Odo, lord of Montaigu, has sworn on holy objects to aid his lady Blanche, countess of Troyes, and noble lord Thibaut, count of Champagne, against Erard of Brienne and Philippa, queen of Cyprus. For that, he received 300 l. copies: CB, fol. 69r. CC, fol. 131v (>CR 6, fol. 169r–v). edition: Duchesne, Histoire généalogique des ducs de Bourgogne, pt 2.1, preuves, 134. calendared: AJ, no. 1262.

182

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Odo dominus Montis Acuti. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, me juravisse super sanctos karissime domine Blanche illustri comitisse Trecensis, et nobili domino Th(eobaldo) comiti Campanie nato ejus quod ipsos et eorum heredes juvabo bona fide contra Erardum de Brena et uxorem ejus et eorum heredes. Et etiam contra Ph(ilippa)a reginam Cypri, et contra ipsius heredes et predictorum omnium coadjutores. Ipsi autem comitissa et comes propter hoc mihi donaverunt trecentas libras pruviniensis monete. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC XX, in crastino Pasche. a

Ph in error for A(lidis) CB, CC.

186 1219 (n.s.) March 29 Hugh (II), count of Rethel, makes known that he has sworn good faith to his lady Blanche, countess of Troyes, and to his lord Thibaut, count of Champagne, that his men will not swear to aid Erard of Brienne as along as war exists between Erard and Countess Blanche. Hugh will confiscate the fief and destroy the fortress of any of his men who aid Erard, after that fact has been proved by inquest and confirmed by Odo (of Aulnay), marshal of Champagne, and André of Nanteuil [-la-Forêt]. The counts of Saint-Pol and Bar-le-Duc are pledge for 250 l. each to Hugh’s good faith.1 copies: CB, fols. 69v–70r. CC, fols. 131v–132r (>CR 6, fols. 169v–170r). CR 6, fol. 121r–v. calendared: AJ, no. 1187. Jolibois, Histoire de la ville de Rethel, 207, no. 13.

Ego Hugo comes Registestis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod ego karissimam dominam meam Blancham comitissam Trecensem et karissimum dominum meum Th(eobaldum) comitem Campanie filius ejus et terram eorum assecuro bona fide de feodis meis, et de meis hominibus, ita quod ipsi non juvabunt dominum Erardum de Brena nec coadjutores ejus, neque ibunt in auxilium eorum contra predictos comitissam et filium ejus quamdiu guerra durabit inter Erardum et coadjutores suos ex una parte, et comitissam et filium ejus ex altera. Si quis autem hominum meorum juvaret Erardum vel coadjutores suos, et hoc constaret Odoni marescallo Campanie, et Andree de Nantolio per legitimam inquisitionem quam inde facerent, ipsi statim nuntiarent 1 See also Hugh’s letter of one week later (181).

Edition

183

H(enrici) comiti Barriducis, et ego ad dictum et arbitrium ipsius comitis saisirem feodum hominis mei qui exciterat in auxilium Erardi vel coadjutorum suorum et tenerem bona fide, ita quod nichil amplius inde redderem ei; et si aliquam haberet fortericiam, ego diruerem eam, et ille homo meus esset in fuga mea, ita quod si possem bona fide ego eum caperem et tenerem, nec ipsum liberarem nisi per voluntatem comtiisse et comitis Barriducis. Ego etiam assecuro quod malum non veniet comitisse nec filio ejus aut terre eorum de castro de Sancto Hylerio, et similter comitissa et filius ejus assercuravit quod malum per ipsos non veniet eidem castro de Sancto Hylario nec terre pertinenti ad idem castrum, quamdiu guerra durabit inter comitissam et hostes suos. Super assecuratione ista faciam eis habere litteras Huardi filii meo qui castrum illud tenebat. Castrumque ipsum tenebo in manu mea, sed per me vel per alium firmari non poterit vel fieri fortius, quamdiu guerra durabit. Si vero castrum illud mihi ab aliquibus furto vel per violentiam ablatum esset, comitissa et filius ejus me juvarent ad illud recuperandum, et tunc inde suam facerent voluntatem. Hoc omnia juravi me observaturum bona fide. Et super hoc dedi ostagios comitem Sancti Pauli de ducentis et quinquaginta libris, et de totidem libris comitem Barriducis. Ceterum querelas quas habebam contra dictam comitissam de valle de Erbice super septingentis libris quas ab ipsa exigebam, et similter querelam de fossatis de Rameruco, ego quito et remitto ei, salvo hereditagio meo. In cujus rei testimonium presentem cartam feci fieri sigilli mei munimine roboratam. Actum anno gratie M CC octavo decimo, die veneris ante dominicam in ramis palmarum.

[quire 10: folios 71–8]1 187 1210 June Guy (II) of Dampierre states that because his debt for 829 l., which he incurred with the consent of his lady Blanche, countess of Champagne, he will not claim anything from the castle and castellany of Beaufort twenty days after next Christmas.1

1 A late hand added a title to this quire in CB (‘Littere Guidonis de Dampetra’). 1 See LB, 92 n. 2, for the fate of the castle.

184

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CR 1, fol. 245v (>CR 6, fol. 201v). CB, fol. 71r. CC, fol. 104r (>CR 6, fol. 202r). edition: Evergates, Littere Baronum, 92, no. 53. translation: Evergates, Documents, 83–4, no. 65B. calendared: AJ, no. 744.

Ego Guido de Dampetra. Notum facio universis, quod ego habeo in vadio pro octogintis et viginti novem libris Belfort castrum et totam castellaniam, laude karissime domine mee Blanche comitisse Campanie, ita quod a viginti diebus post nativitatem Domini in antea, nichil potero clamare in illa terra. Quod ut ratum sit, sigillo meo feci confirmari. Actum anno Domini M CC X, mense junio.

188 1205 November Guy (II) of Dampierre quits to his lady Blanche, countess of Champagne, the jurisdiction over certain named men and women at Wassy and Flornoy in exchange for what Blanche possesses at Troisfontaines. copies: CR 1, 238r–v (>CR 6, fol. 141r–v). CB, fol. 71r–v. CC, fol. 104r–v (>CR 6, fol. 202r–v). CR 7.2, pp. 248–9. edition: Evergates, Littere Baronum, 45–46, no. 3. calendared: AJ, no. 635.

Ego Guido de Damnpetra. Notum facio presentibus et futuris, quod ego quitavi karissime domine mee Blanche illustri comitisse Campanie, quicquid juris clamabam in hominibus de Wasseio et de Florneio qui sunt isti: Fraillez, Hatez, Hugo, et soror eorum, Girardus filius Huelin, Lorencez filius Lorei, Henricus de Hubertcort, Vaslinus filius suus, Johannes filius Renardi de Sancta Leueria, Galterus Vasliers, Robertus furnerius, Adam serviens et soror sua, Johannes de Florneio, Girardus frater ejus, Symonez, Liedewid, et familia ejus, Helena filia ejus. Ipsa vero comitissa in excambium hujus quitationis donavit mihi quicquid juris habebat apud Tresfontes modis omnibus et commodis, in banno et justitia, in feodo et custodia et dominio, ita quod nec ipsa aliquem de hominibus meis nec ego aliquem de suis, nisi fuerit homo Petri Dervensis, a nuper preterito festo Omnium Sanctorum in posterum, poterit retinere, preter illos homines qui sunt in hoc excambio, quorum nomina sunt hec: Guionez de Vilers, Emelina, Johannes, Beleveue, Liedewid, Hugo li Mannais, Maria soror presbiteri, filia Lietoudi, Perrinus filius Liebaldi, et mater sua, filius Tiebaldi, Girardez,

Edition

185

Johannes filius Ficenne, gener Alardi, Huguet Foliers, Guenez, Gauterius frater Viviani, Dominicus Pottarius, Garinus major, Ingerus, Ernolez, Hodiardis filia Raimbaldi, Androeta uxor Masserii. Quod ut ratum permaneat in futurum, presentes litteras fieri volui, et sigilli mei munimine roborari. Actum anno Domini M CC quinto, mense novembri.

189 1210 June, Troyes Guy (II) of Dampierre makes known the agreement by which the Jew Bandin will pay his father Valin’s debts to Blanche, countess of Champagne. Seven of Guy’s own Jews, who are named, heard the terms for repayment and stood surety for Bandin and his wife, who will be imprisoned again by the countess if the debts are not repaid. copies: CR 1, fol. 239r–v (>CR 6, fols. 234v–235r). CB, fols. 71v–72r. CC, fols 104v–105r (>CR 6, fols. 202v–203r). CR 7.2, pp. 250–1. editions: Monicat and Fournoux, Chartes du Bourbonnais, 56–7, no. 34 (from CB). Grayzel, The Church and the Jews, 351–2, no. 3 (from CR 7.2). Evergates, Littere Baronum, 51–2, no. 7. calendared: AJ, no. 743.

Ego Guido de Dampetra. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum Bandinus judeus cum karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis finem fecisset hoc modo, quod de omnibus debitis Vaalini patris sui, exceptis illis que domina comitissa jam finaverat, medietatem redderet domine comitisse terminis subscriptis sicut compotus afferret, videlicet tertiam partem ad proximum festum Omnium Sanctorum, aliama tertiam partem ad Pascha subsequens, ultimam tertiam partem ad aliud festum Omnium Sanctorum.a Alteram vero medietatem quam ei commodabat domina comitissa eidem redderet ad submonitionem suam. Audivi judeos meos subscriptos, videlicet Sansonem Rufum de Dampetra, Helyam de Sancto Justo, Sachinum de Dampetra, Soninum et Samuelem fratres, Cochinum de Sancto Desiderio, et Salaminum fratrem Sansonis Rufi, in presentia domine comitisse et mea recognoscentes se esse debitores et redditores de fine illo, tali videlicet modo, quod si Bandinus in aliqua dictarum solutionum deficeret, ipsi solutionem illam facerent, vel corpus Bandini vel corpus Belle uxoris sue ponerent in captionem domine comitisse, sicut erant antequam finis iste factus fuisset; ita quod Bandinus et uxor ejus recognoscerent se esse judeos domine

186

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

comitisse, et quod aliam medietatem quam domina comitissa commodavit Bandino, si Bandinus illam non redderet ad submonitionem domine comitisse, tenerentur predicti judei mei reddere similiter domine comitisse, vel corpus Bandini et corpus Belle uxoris sue ponere in captionem ejusdem domine mee, ita quod ipsi recognoscerent se esse judeos domine comitisse sicut predictum est. Sed sciendum quod eo die quo littere iste facte fuerunt, erant omnia debita judeorum meorum in manu mea, pro redemptione sua. Ut autem hec omnia nota permaneant, ego ad preces et requisitionem predictorum judeorum meorum presentes litteras feci sigillare sigillo meo. Actum Trecas, anno gratie M CC X, mense junio. a

aliam through Sanctorum omitted CB, CC.

190 1211 November Guy (II) of Dampierre makes known that at the request of his nephew, Jean (II) of Montmirail, his lady Blanche, countess of Troyes, is pledge to Hellin of Varennes [-sur-Seine] and his mother for 2000 l., money of Paris, as his wife’s dowry, and for the annual revenue of 100 l., money of Provins, that should come to Hellin by collateral inheritance. copies: CB, fol. 72r. CC, fol. 105r (>CR 6, fol. 203r). CR 7.2, pp. 251–2. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:43 (from CR 7), 44 (from CR 6). calendared: AJ. no. 783.

Ego Guido de Dampetra. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum venerabilis domina mea B(lancha) illustris comitissa Trecensis, ad preces meas et Johannis nepotis mei de Monte mirelli se plegiam constituisset erga Hellinum de Warino et matrem ejus de duobus milibus libris parisiensis statutis terminis persolvendis eidem Hellino pro maritagio uxoris sue, et de centum libratis terre ad pruviniensis post decessum nobilis mulieris Margarete uxoris Galteri de Avesnis de escheeta ipsius Margarete prefacto Hellino assignandis. Ego et predictus Johannes nepos meus concessimus prefate domine nostre, quod si ipsa pro plegeriam supradictam dampnum aliquid incurreret in futurum, nos ei dampnum illud omnimo restituere teneremur, et concessimus quod ipsa inde se capiat sine mesfacere et sine fidem mentire, ad feoda que de ipsa tenemus. Actum anno gratie M CC undecimo, mense novembri.

Edition

187

191 1221 (n.s.) February 28, Troyes Guillaume (II), lord of Dampierre, acknowledges that his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Count Thibaut gave him, in pure liberality, the constableship of Champagne for his lifetime. He does not, however, have any hereditary right to that office, which will revert to them after his death.1 original: AN, J 198, no. 49 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 72v.2 CC, fol. 105v (>CR 6, fol. 203v). CR 7.2, pp. 256–7. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:116–17 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1315. Layettes, 1, no. 1434.

Ego Willermus dominus Dompetre. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod in constabularia Campanie, quam karissima domina mea B(lancha) illustris comitissa Trecensis, et karissimus dominus meus Theob(aldus) comes natus ejus de mera liberalitate mihi donaverunt ad vitam meam, nichil habeo ratione hereditatis. Et sub testimonio presentium litterarum confiteor et protestor quod nec ego nec heredes mei possumus aliquid jure hereditario reclamare, in ipsa constabularia. Sed ad ipsos vel ad heredes eorum post decessum meum sine contraditione revertetur. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum Trecis anno gratie M CC vicesimo, mense februario die veneris post Cineres.

192 1218 November 1 Guillaume (II) of Dampierre makes known that he and his brother, Archambaud (VII) of Bourbon, promised their lady Blanche, countess of Champagne, not to accept her Jews in their lands for one year following the Feast of All Saints, and she promised not to accept their Jews in her lands during that term. copies: CB, fol. 72v. CC, fol. 105v (>CR 6, fol. 203v). CR 7.2, p. 253. editions: Monicat and Fournoux, Chartes du Bourbonnais, 81–2, no. 56 (from BN, Collection Duchesne, v. 76, fol. 223r). Grayzel, The Church and the Jews, 353, no. 7 (incomplete copy of CB). calendared: AJ, 1163.

1 See also 193. 2 273 is an identical copy.

188

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Willermus de Dampetra. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod ego et karissimus dominus et frater meus Archembaudus de Borbon concessimus et creantavimus karissime domine nostre B(lancha) illustri comitisse Trecensis quod nullum de judeis suis retinebimus nec poterimus retinere a presenti festo Omnium Sanctorum in unum annum. Et ipsa similiter nobis concessit et creantavit quod nullum de judeis nostris de Campania et Bria retinebit nec poterit retinere, infra terminum supradictum. Ceterum ego Willermus manucepi super feodum quod de ipsa comitissa teneo, quod prefatus Archembaudus frater meus has conventiones firmiter observabit. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC octavo decimo, in ipso festo Omnium Sanctorum.

193 1217 April Archambaud (VII) of Bourbon makes known that his lady Blanche, countess of Troyes, gave him, by her pure good will, the constableship of Champagne, but that he does not have any hereditary right to that office, which will revert to her after his death.1 original: AN, J 198, no. 41 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 73r.2 CC, fol. 106r (>CR 6, fol. 204r). editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:862. Layettes, 1:463, no. 1289. calendared: AJ, no. 1060.

Ego Archembaudus dominus Borbonii. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissima domina mea Blancha illustris Trecensis comitissaa palatina dedit et concessit mihi, de pura et bona voluntate sua, constabulariam Campanie. Ego autem recognosco me nullum jus hereditarium habuisse vel habere in illa, necb heredem meum aliquod jus hereditarium posse habere in illa.b Sed quandocumque eam de manu mea alienavero, vel postquam in fata concessero, predicta constabularia ad dominam comitissam vel ad heredem

1 See also 191. 2 An identical copy is 274.

Edition

189

suum libere revertetur et dabebit reverti. Quod ut ratum sit, in hujus rei testimonium, presentem paginam sigillo meo feci communiri. Actum anno Domini M CC septimo decimo, mense aprilis. comitissa Trecensis CB. included in 274.

a

b

nec through illa omitted CB, CC; the missing phrase is

194 1219 May Guillaume (II) of Dampierre notifies his lady Blanche, countess of Champagne, that he gave the viscounty of Troyes to his mother to settle his debt to her. copies: CB, fol. 73r–v. CC, fol. 106r–v (>CR 6, fol. 204r–v). CR 7.2, pp. 255–6. edition: Martène, Veterum scriptorum ... amplissima collectio, 1:1140–1. calendared: AJ, no. 1197.

Reverende ac karissime domine sue Blanche illustri comitisse Campanie palatine, Guillermus de Dampetra fidelis suus salutem, et paratum in omnibus cum honore et reverentia famulatum. Noveritis quod ego reddo et concedo karissme domine et matri mee vicecomitatum Trecensem, et eamdem de eo investio et me deinvestio pro denariis quos eidem assignaveram et debebam singulis annis secundum formam compositionis que fuit tractata et diffinita coram nobis, tali siquidem conditione quod dicta domina et mater mea possidebit dictum vicecomitatum quamdiu tenebit terram. Postquam vero terram non teneret, dictus vicecomitatus revertetura ad me vel ad heredes meos integer, immunis et absolutus. Inde est quod vobis mando et vos rogo quatinus eandem super dicto vicecomitatu investiatis et faciatis illum ab eadem domina et matre mea vel a mandato suo quiete et pacifice possideri. Actum anno Domini M CC XIX, mense mayo. a

reverteretur CC.

195 1216 July, Melun Odo (III), duke of Burgundy, makes known that when Erard of Brienne appeared before the king and the barons of France, seeking the county of Champagne, ambassabors of the countess of Champagne asked that he grant a

190

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

truce for as long as she and her son promised to do right in the king’s court. And so, on the day of the court’s judgment, Erard swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court.1 copies: CB, fol. 73v. CC, fol. 61r (>CR 6, fol. 36r). CR 7.1, fols. 179r–180r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:83. calendared: AJ, no. 999. Petit, Histoire, 3, no. 1363.

Ego Odo dux Burgundie. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis quod Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii dilecte et fidelis nostre B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto E(rardo) et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et suis, et terre sue, quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius domini regis et baronum regni Francie et nostra, in manu venerabili patris Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis, inter B(lancham) comitissam, et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Ph(ilippam) que dicitur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas, quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri precipimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno Domini M CC sextodecimo, mense julio.

196 1216 July, Melun Guillaume des Roches, seneschal of Anjou, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fols. 73v–74. CC, fol. 61r–v (>CR 6, fol. 36r–v). calendared: AJ, no. 1005.

1 This and the following letters from the barons and prelates present at the royal court (195– 208) are modelled on Philip II’s letter (282). In 1271 the scribes of CR 7 copied this letter but none of the other identical letters, all of which subsequently disappeared. See table 7.

Edition

191

Willermus de Rupibus senescallus Andegensis, universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii autem B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue, quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia ipsius domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius domini regis et baronum regni Francie in manu venerabili patris nostri G(arini), Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Philippam que dictur uxor ejus ex altera promisit idem Erardus se servaturum dictas treugas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno Domini M CC XVI, mense julio.

197 1216 July, Melun Thibaut (VI), count of Blois and Clermont, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fols. 74r–v. CC, fol. 61v (>CR 6, fol. 36v). calendared: AJ, no. 1009.

Ego Th(eobaldus) Blesensis et Clarimontis comes omnibus notum facio, quod Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab eo de comitatu Campanie, nuncii domine mee Blanche comitisse Campanie, petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia domini regis. Predictus vero Erardus in presentia domini regis et baronum suorum in manu G(arini) Dei gratia Silvanectensis episcopi, treugas illas de se et suis fuduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis, inter B(lancham) comitissam predictam et Th(eobaldum)

192

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

filium ejus ex una parte, et ipsum E(rardum) et Ph(ilippam) que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem E(rardus) se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. Actum apud Meledunum anno Domini M CC XVI, mense julio.

198 1216 July, Melun Jean, count of Beaumont, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fol. 74r. CC, fol. 62r (>CR 6, fol. 37r). calendared: AJ, no. 1007.

J(ohannus) comes Bellimontis, universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii autem B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia ipsius domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius regis et baronum regni Francie in manu venerabilis patris nostri G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam, et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Ph(ilippam) que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum Meledunum anno Domini M CC XVI, mense julio.

199 1216 July, [Melun] Guillaume, count of Joigny, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce

Edition

193

with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fols. 74v–75r. CC, fol. 62r–v (>CR 6, fol. 37r–v). calendared: AJ, no. 1006.

Willermus comes Jovigniaco universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii autem B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue, quamdiu ipsa comitissa vellet jus facere et prosequi in curia ipsius domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius regis et nostra et baronum regni Francie, in manu venerabilis patris nostri G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam, et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Ph(ilippam) que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum anno Domini M CC XVI, mense julio.

200 1216 July, Melun Gaucher (III of Châtillon), count of Saint-Pol, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fol. 75r–v. CC, fol. 62v (>CR 6, fol. 37v). calendared: AJ, no. 1004.

G(alcherus) comes Sancti Pauli, universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Ph(ilippa) que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii autem B(lanche) comitisse petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue, quamdiu eadem

194

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

comitissa vellet jus facere et prosequi in curia domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius regis et baronum regni Francie in manu venerabilis patris nostri G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam, et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Ph(ilippam) que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC XVI, mense julio.

201 1216 July, Melun Robert, count of Alençon, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fol. 75v. CC, fol. fol. 63r (>CR 6, fol. 38r). calendared: AJ, no. 1008.

Robertus comes Alenchon universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuncii autem B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia ipsius domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius regis et baronum regni Francie, in manu venerabilis patris nostris G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam, et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Ph(ilippam) que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC sextodecimo, mense julio.

Edition

195

202 1216 July, Melun Guillaume, count of Ponthieu, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fol. 76r. CC, fol. 63r–v (>CR 6, fol. 38r–v). calendared: AJ, no. 1003.

Willermus comes Pontis, universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Ph(ilippa) que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii autem B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia ipsius domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius regis et baronum regni Francie in manu venerabilis patris nostri G(arini) Silvanectensis episcopi, treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Ph(ilippam) que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC sextodecimo, mense julio.

203 1216 July, Melun Aubry, archbishop of Reims, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fol. 76r–v. CC, fols. 63v–64r (>CR 6, fol. 38v–39r). calendared: AJ, no. 996.

196

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

A(lbericus) Dei gratia Remensis archiepiscopus universis presentes litteras inspecturis salutem in Eo qui est vera salus. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Philippa que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii dilecta et fidelis nostre B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue, quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia ipsius domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius domini regis et nostra et baronum regni Francie in manu venerabilis fratris nostri G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Philippam que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum Meledunum, anno Domini M CC XVI, mense julio.

204 1216 July, Melun Garin, bishop of Senlis, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in his hand to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fol. 76v. CC, fol. 64r (>CR 6, fol. 39r). calendared: AJ, no. 1001.

G(arinus) Dei gratia Silvanectensis episcopus universis presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noveritis quod Erardus de Brena et Ph(ilippa) que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii autem comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et coadjutoribus suis rectas treugas dicte comitisse, et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue, quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius regis et baronum regni Francie in manu nostra de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Ph(ilippam) que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas, quamdiu sepedicta comtissa parata

Edition

197

esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC sextodecimo, mense julio.

205 1216 July, Melun Jordan, bishop of Lisieux, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fol. 77r. CC, fol. 64r–v (>CR 6, fol. 39r–v). calendared: AJ, no. 1002.

J(ordanus) Dei gratia Lexoviensis episcopus universis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis, salutem in Eo qui est vera salus. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Ph(ilippa) que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii karissimi consanguinee nostre B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue, quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia ipsius domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius regis et baronum regni Francie, in manu venerabilis fratris nostri G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Ph(ilippam) que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno Domini M CC XVI, mense julio.

206 1216 July, Melun Renaud, bishop of Chartres, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court.

198

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CB, fol. 77r–v. CC, fols. 64v–66r (>CR 6, fols. 39v–40r). calendared: AJ, no. 1000.

Rag[naudus] Dei gratia Carnotensis episcopus universis presentes litteras inspecturis, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Ph(ilippa) que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii karissime domine nostre B(lanche) illustris comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte domine comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia ejusdem domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius domini regis et nostra et baronum regni Francie in manu venerabilis fratris nostri G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter predictam dominam B(lancham) comitissam, et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Philippam que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno Domini M CC sextodecimo, mense julio.

207 1216 July, Melum Étienne, bishop of Noyon, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fols. 77v–78r. CC, fol. 66r (>CR 6, fol. 40r). calendared: AJ, no. 998.

Stephanus Dei gratia Noviomensis episcopus universis presentes litteras inspecturis salutem in Domino. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Ph(ilippa) que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii autem B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue, quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia ipsius

Edition

199

domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius domini regis et nostra et baronum regni Francie, in manu venerabilis fratris nostris G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem que judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Philippam que dictur uxor ejus ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC XVI, mense julio.

208 1216 July, Melum Guillaume, bishop of Châlons, makes known (in the same manner as 195) that Erard of Brienne swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe a truce with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she was willing to answer in the king’s court. copies: CB, fol. 78r. CC, fol. 67v (>CR 6, fol. 40r–v). calendared: AJ, no. 997.

Willermus Dei gratia Cathalanensis episcopus universis presentes litteras inspecturis, salutem in Domino. Noverit universitas vestra quod Erardus de Brena et Ph(ilippa) que dicitur uxor ejus cum essent in presentia domini regis Francie constituti, petentes sibi jus fieri ab ipso de comitatu Campanie, nuntii dilecte et fidelis nostre B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto Erardo et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse et Th(eobaldo) filio ejus et suis et terre sue quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia domini regis. Predictus vero Erardus in presentia ipsius regis et nostra et baronum regni Francie in manu venerabilis fratris nostris G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia domini regis inter B(lancham) comitissam predictam et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Ph(ilippa) que dictur uxor ejus, ex altera, promisit idem Erardus se servaturum treugas predictas, quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram domino rege. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno Domini M CC XVI, mense julio.

200

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

[Quire 11: fols. 79–86] 209 1219 June, Reims Guillaume (of Joinville), archbishop of Reims, makes known that he received the homage of his faithful Blanche, countess of Champagne, as guardian of all that she and her predecessor counts of Champagne held from the archbishops of Reims. He also received Blanche’s homage for her dower and the homage of her son Thibaut, count of Champagne, for all that his grandfather, Count Henry (I), held from the archbishop’s predecessors. original: AN, J 194, no. 5. copies: CB, fol. 79r. CC, fol. 132v (>CR 6, fol. 170r). CR 8, fol. 113v. editions: Varin, Archives administrative de la ville de Reims, 1:512 (from CR 6). Layettes, 1:482, no. 1349. Longnon, Documents, 1:475, no. 25. calendared: AJ, no. 1204.

Willelmus Dei gratia Remensis ecclesie minister humilis. Omnibus presentes litteras inspecturis, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod nos dilectam et fidelem nostram Blancham comitissam Campanie palatinam recepimus in feminam nostram tanquam de ballio de hiis omnibus que tam ipsa quam predecessores sui comites Campanie a predecessoribus nostris archiepiscopis Remensibus tenuerunt. Et etiam recepimus eam in feminam nostram de eo quod tenet in feodo nostro de dotalicio sibi assignato. Filium autem ejus Th(eobaldem) comitem Campanie recepimus in hominem nostrum de hiis omnibus que clare memorie comes Henricus avus ejus, de nostris predecessoribus dignoscitur tenuisse. Actum Remsis, anno gratie M CC nonodecimo, mense junio.

210 1214 September, Reims Aubry, archbishop of Reims, makes known that, at the request of his faithful Blanche, countess of Champagne, he received the homage of her son Thibaut for the lands his ancestors held from the archbishop of Reims, except for her dower and custody, which she will retain until he is twenty-one. Thibaut promised not to leave his mother’s custody, unless by her wish, until he is twenty-one.1 1 This follows the king’s act of August 1214 (451).

Edition

201

original: AN, J no. 198, no. 29 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 79r–v. CC, fols. 132v–133r (>CR 6, fol. 170r–v). CR 8, fol. 111r. editions: Varin, Archives administrative de la ville de Reims, 1:494 (from CR 6). Longnon, Documents, 1:473–4, no. 18. calendared: AJ, no. 873. Layettes, 1, no. 1087.

Ego A(lbericus) Dei gratia Remensis archiepiscopus. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis, quod nos ad preces dilecte et fidelis nostre B(lanche) illustris comitisse Campanie recepimus in hominem nostrum comitem Theob(aldum) filium ejus, et ipsum investivimus de feodo quod de nobis tenere debet, sicut mater ejus de nobis tenebat et sicut predecessores sui de nobis et de nostris predecessoribus tenerunt, salvo dotalicio matris sue, et salvo ballio ejusdem, quod ipsa tenere debet donec dictus comes compleverit vicesimum primum annum. Ipse autem comes in ea fidelitate quam nobis fecit creantavit quod non exibit de ballio matris sue nisia per ipsam et de voluntate ipsius matris sue,a donec ipse compleverit vicesimum primum annum. Et nos ad preces ipsius comitis concessimus comitisse matri sue, quod id ita ei teneri faciemus, et ipsam inde juvabimus bona fide. Actum Remis in palatio nostro, anno gratie millesimo ducentesimo quartodecimo, mense septembri. Datum per manum Hugonis cancellarii nostri. a

nisi through sue omitted in Longnon.

211 1199 July, Provins Guillaume, archbishop of Reims, announces that his sister Adele, dowager queen of France, relinquished her wardship over the lands of her nephews Guillaume, count of Sancerre, and his brother Étienne. In return, the archbishop gives her some of his rents and toll revenues in Provins for as long as Thibaut (III), count of Troyes, retains wardship over the brothers of Sancerre.1 copies: CR 1, fol. 256v (>CR 6, fol. 160v). CB, fol. 79v. CC, fol. 133r (>CR 6, fol. 170v). CR 8, fol. 83r–v. edition: Evergates, Littere Baronum, 107, no. 68. calendared: AJ, no. 487.

1 See also 304.

202

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Guillelmus Dei gratia Remensis archiepiscopus, sancte Romanum ecclesie tituli Sancte Sabina cardinalis, omnibus ad quos littere iste pervenerint, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod soror nostra A(dela) Francorum regina, id quod clamabat in advocatia terre nepotum suorum et nostrorum W(illelmi) comitis Sacricesaris,a et Stephani fratris ejusdem totum quitavit et dimisit. Nos autem dedimus ei et assignavimus quicquid habebamus apud Pruvinum in theloneo et redditibus percipiendum ab ipsa quamdiu nepos noster Th(eobaldus) comes Trecensis palatinus terram predictorum Willelmi et Stephani tenebit per advocatiam, et eundem comitem Trecensem cujus assensu factum est hoc, constituimus fidejussorem portande garandie, salvo jure quod ecclesie Sancti Quiriaci et Sancti Aygulfi habent in domibus nostris apud Sanctum Aygulfum, que ad predictas ecclesias post decessum nostrum libere debent reverti. In cujus rei testimonium presentes litteras scribi et sigillo nostro fecimus communiri. Actum anno Verbi incarnati, M C nonagesimo nono mense julio. Datum apud Pruvinum per manum Mathei cancellarii nostri.b a CR 6 ends here with et cetera, ista autem carta superius est notata; the copyist apparently refers to a copy of the letter in a now-missing folio. b Datum per manum Mathei, cancellarii nostri, apud Pruvinum, mense julio, CR 1.

212 1214 October Pierre, archbishop of Sens, makes known that, at the request of his faithful Blanche, countess of Champagne, he has received the homage of her son Thibaut for the lands his ancestors held from his predecessors, except for his mother’s dower and custody until he is twenty-one.1 original: AN, J 198, no. 30 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 79v–80r. CC, fol. 133r–v (>CR 6, fols. 170v–171r). CR 8, fol. 123v. edition: Longnon, Documents, 1:474, no. 20. calendared: AJ, no. 878. Layettes, 1, no. 1089.

P(etrus) Dei gratia Senonensis archiepiscopus. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noverint universi quod nos ad preces dilecte et

1 This letter is modelled on 210.

Edition

203

fidelis nostre B(lanche) illustris comitisse Campanie recepimus in hominem nostrum comitem Theob(aldum) filium ejus, et ipsum investivimus de feodo quem de nobis tenere debet sicut mater ejus de nobis tenebat, et sicut predecessores sui de nobis et de nostris antecessoribus tenuerunt, salvo dotalicio matris sue et salvo ballio ejusdem quod dictus comes concessit eam tenere, usque dum ipse compleverit vicesimum primum annum. Ipse autem comes in ea fidelitate quam nobis fecit, creantavit quod non exibit de ballio matris sue nisi per ipsam et de voluntate ipsius matris sue, donec ipse compleverit vicesimum primum annum. Et nos ad preces ipsius comitis concessimus matri sue comitisse quod id ei ita teneri faciemus et ipsam salva fidelitate quam nobis debet dictus comes et nos ei, inde juvabimus bona fide. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense octobri.

213 1213 (n.s.) February Guillaume (of Joinville), bishop of Langres, makes known that he has promised his faithful Blanche, countess of Champagne, that he will prevent the count (Hervé) of Nevers from fortifying Grisolles.1 He and the countess promised that neither would deal separately with the count of Nevers over this fortress. copies: CB, fol. 80r. CC, fol. 133v (>CR 6, fol. 171r). CR 7.1, fol. 176r. calendared: AJ, no. 811. Petit, Histoire, 3, no. 1273.

Ego Willermus Dei gratia Lingonensis episcopus. Notum facimus universis quod si comes Nivernensis apud Grisolias voluerit facere firmitatem, nos dilecte et fideli nostre Blanche comitisse Campanie, presente Evangelio promisimus quod nos ad id impediendum laborabimus bona fide et quod ipsa de Grisoliis pacem non faciemus cum comite Nivernensis, et ipsa similter nobis promisit, quod super Grisoliis cum dicto comite pacem non faciet sine nobis. Hec omnia domina comitissa concessit nobis et nos ei nisi dominus rex Francie aliquid in contrarium voluerit ordinare. In cujus rei testimonium presentes litteras donavimus sigillandas. Actum anno gratie M CC duodecimo, mense februarii.

1 See also 95.

204

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

214 1217 August Guillaume (of Joinville), bishop of Langres, announces that he has resolved his dispute with his faithful Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, by an exchange of property: he gives them what he has at Choignes in return for what they have at Aubepierre. They make Odo (III), duke of Burgundy, their guarantor.1 original: AN, J 201, no. 6 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 80r–v. CC, fols. 133v–134r (>CR 6, fol. 171r–v). CR 8, fol. 202v. calendared: AJ, no. 1084. Layettes, 1, no. 1239.

Ego Willermus, Dei gratia Lingonensis episcopus universis presentes litteras inspecturis. Notum facio quod cum discordia verteretur inter me ex una parte et dilectos et fideles meos B(lancham) comitissam Trecensem, et Th(eobaldum) comitem Campanie, filium ejus ex altera, super hoc quod habebam apud Choigne et super hoc quod habebant apud Albam petram, pro bono pacis et discordia vitanda inter nos, donaverunt mihi et successoribus meis in perpetuum quicquid habebant apud Albam petram, et in finagio ejus tam in feodis quam domanis et rebus aliis, et ego donavi eis quicquid habebam apud Choigne, et in finagio ejus, tam in feodis quam in domanis et rebus aliis. Et de hoc tenendo mihi constituerunt porprisorem O(donem) ducem Burgundie. Actum anno gratie M CC septimo decimo, mense augusto.

215 1213 (n.s) February Guillaume (of Joinville), bishop of Langres, announces that he agreed to accept arbitration in his dispute with Countess Blanche regarding the fief of lady Chamunda of Chaumont, which the countess claimed was an allod. Lambert Bochut (treasurer of Champagne) and Ponce of Frôlois (sensechal of Burgundy) will conduct an inquest and report it to the duke of Burgundy.1 original: AN, J 198, no. 22 (damaged; missing pendant seal).

1 The duke sealed a letter agreeing to be porprisor of this conventio, … sicut in karta inde facta plenius continetur (Petit, Histoire, 3:467, no. 1391, August 1217, original). 1 See 83, 96.

Edition

205

copies: CB, fol. 80v. CC, fol. 134r (>CR 6, fol. 171v). CR 8, fols. 201r–202v. calendared: AJ, no. 807. Layettes, 1, no. 1036. Petit, Histoire, 3, no. 1274.

Ego Willermus miseratione divina Lingonensis episcopus, omnibus presentes litteras inspecturis. Notum facio quod cum querela verteretur inter me et dilectam et fidelem meam B(lancham) comitissam Campanie, tam super hoc quod petebam ab ipsa quicquid acquisierat tempore suo a domina Chamunda quia dicebam esse de feodo meo, quam super hoc quod ipsa petebat a me alodium quod acquisieram a domino Aubrico de Fisca apud Choygne. Compromisit in Lambertum le Bochu et dominum Pontium de Frolois ita quod ipsi juramento prestito inquirent bona fide jus utriusque, et referent ad dominum ducem Burgundie et dominus dux, secundum quod viderit inde faciendum judicabit, et si videat quod ego habeam aliquid jus infra castrum Calvimontis, illud jus non daret mihi in castro, sed daret mihi extra, nisi faceret de assensu comitisse. Et pro hoc tenendo, litteras meas patentes dicte comitisse tradidi, et dominum ducem Burgundie fidejussorem constitui. Actum anno Domini M CC XII, mense februario.

216 1202 Odo (of Sully), bishop of Paris, quits to lady Blanche, countess of Troyes, the 120 l. rent that Thibaut (IV), former count of Blois, had granted in fief to Odo’s father, Archambaud (I) of Sully, who later (in 1158) mortgaged it to Count Henry (I) for 550 l., money of Provins and Meaux.1 copies: CR 1, fol. 258v (>CR 6, fol. 165v). CB, fol. 81r. CC, fol. 134v (>CR 6, fol. 171v). CR 8, fol. 194r. edition: Evergates, Littere Baronum, 121, no. 86. calendared: AJ, no. 579.

Odo Dei gratia Parisiensis episcopus. Omnibus presens scriptum inspecturis, in Domino salutem.a Notum facimus quod nos quitavimus in perpetuum et concedimus illustri domine (Blanche) comitisse Trecensis et heredibus suis VIxx libras pruviniensis monete, quas bone memorie Th(eobaldus) quondam comes Blesensis dedit in feodum, Erchambaldo quondam domino Soliacib patri meo et nepoti suo quas etiam dictus Erchamb(aldus) postmodum comiti Henrico consanguineo suo proc quingentis quinquaginta libris pruviniensis et

1 See LB, 86–7, no. 46, 1158; LB, 75, no. 34, 1202.

206

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

meldensis monete pignori obligavit. In hujus autem quitationis testimonium presentes litteras fieri fecimus et sigilli nostri impressione muniri. Actum anno incarnati Verbi M CC secundo. a

in Domino salutem omitted CR 1, CB.

b

Solliaci CC, CR 8.

c

pro omitted CR 1.

217 1214 October Guillaume, bishop of Auxerre, makes known that, at the request of his faithful Blanche, countess of Champagne, he received the homage of her son Thibaut for the lands his ancestors held from the bishops of Auxerre, except for her dower and custody until he is twenty-one.1 copies: CB, fol. 81r. CC, fol. 134v (>CR 6, fol. 172r). CR 8, fol. 197r. edition: Longnon, Documents, 1:424, no. 21 (from CR 8). calendared: AJ, no. 877.

Willermus Dei gratia Autissiodorensis episcopus. Omnibus presentes litteras inspecturis, in Domino salutem. Noverint universi quod nos ad preces dilecte et fidelis nostre Blanche comitisse Campanie recepimus in hominem nostram comitem Th(eobaldum) filium ejus, et ipsum investivimus de feodo quoda de nobis tenere debet, sicut predecessores sui de nobis et de nostris antecessoribus tenuerunt, salvo dotalicio matris sue, et salvo ballio ejusdem,b quod dictus comes concessit eam tenere usque dum ipse compleverit vicesimum primum annum. Ipse autem comes in ea fidelitate quam nobis fecit creantavit, quod non exibit de ballio matris sue, nisi per ipsam et de voluntate ipsius matris sue, donec ipse compleverit vicesimum primum annum. Et nos ad preces ipsius comitis concessimus matri sue comitisse, quod id ei ita teneri faciemus et ipsam salva fidelitate quam nobis debet dictus comes ut nos ei, inde juvabimus bona fide. Actum anno gratie M CC quarto decimo, mense octobri. a

quem CB.

b

et salvo ballio ejusdem omitted in Longnon.

218 1215 (n.s.) January 26, Balnot-la-Grange Gautier, bishop of Autun, makes known that he received the homage of Thibaut,

1 This letter is modelled on 210.

Edition

207

count of Champagne, for the lands his ancestors held from the bishop of Autun. copies: CB, fol. 81v. CC, fol. 135r (>CR 6, fol. 172r). CR 8, fol. 222r. edition: Longnon, Documents, 1:475, no. 24 (from CR 8). calendared: AJ, no. 895.

Ego Gauterus Dei gratia Eduensis episcopus. Omnibus presentes litteras inspecturis. Notum fieri volumus, quod Th(eobaldus) comes Campanie recepit feodum sive casamentum suum a nobis, sicut antecessores ipsius comitis a predecessoribus nostris tenebant, et sicuti ipsum feodum debet, et nos sub eodem modo eidem comiti concessimus. In cujus rei testimonium presenti scripto sigillum nostrum apposuimus. Actum apud Baleno grangiam Quinciacum, in crastinum conversionis beati Pauli. Anno gratie M CC XIIII, mense januario.

219 1215 (n.s.), March 22 Étienne, bishop of Noyon, reports that he placed a village under interdict because the provost of the countess had seized certain mortgaged property of the church of Meaux. While the countess was visiting the village, Étienne advised her to free the church of Meaux from its debt, and at her request, he sealed this letter in testimony that she did so. copies: CB, fol. 81v. CC, fol. 135r (>CR 6, fol. 172r–v). CR 8, fols. 158r–159v. editions: Brussel, Nouvel examen, 1:311. Duplessis, Histoire de l’église de Meaux, 2:105–6 (from CB). calendared: AJ, no. 905.

Stephanus Dei gratia Noviomensisa episcopus. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noveritis quod cum pro quibusdam negociis fratris nostri Meldensis episcopi Meldis accessissemus, nos pro quibusdam vadiis Meldensis ecclesie, que prepositus comitisse detinebat, villam invenimus suppositam interdicto. Cum vero comitissa presens esset in villa, nos ad ipsam venientes eam rogavimus et bona fide consilium ut dicta vadia redderet. Que precibus et consilio nostro acquiescens, ecclesie Meldensis ea libere reddidit et absolute, salvo tamen quantum ad hoc in omnibus jure suo. Et nos ad peticionem ipsius comitisse litteras nostras super hoc exhibuimus testimoniales. Datum dominica qua cantatur Oculi Mei, anno gratie M CC quartodecimo, mense martio. a

Novomensis CB.

208

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

220 [1209–10]1 Stephen Langton, archbishop of Canterbury, and Jean, archbishop of Tours, seal a verbatim copy of Count Henry (I)’s letter of 1152 regarding his custody over Chablis.2 The provost of Chablis and master Absolon of Saint-Martin of Tours vehemently protested when the count gave the revenues from his custodial right there to Anseric (I) of Montréal. But in his letter, the count maintained that he had granted only the revenues, not the right of custody itself, which he said he would never alienate. copies: CR 1, fol. 263r (>CR 6, fols. 278v–279r). CB, fols. 81v–82r. CC, fol. 135r–v (>CR 6, fols. 172v–173r). CR 8, fol. 83v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:3–4 (from CR 6). Brussel, Nouvel examen, 1:771 note a (from CR 8, fol. 83v). RHF, 16:101 note (from Brussel). Quantin, Cartulaire général, 1:481–2, no. 329 (from ChantereauLefebvre). Layettes, 1:68, no. 118 (from AN, J 254, no. 44, part 4, copy made 13 June 1299 ex Registris chartarum Campaniae [= CR 8] and sealed by the chapter of Saint-Étienne of Troyes). Evergates, Littere Baronum, 139–41, no. 104. calendared: AJ, no. 1. Major, Acta Stephani Langton, 153, no. 139.

Stephanus Dei gratia Cantuariensis archiepiscopus, tocius Anglie primas, Sancte Romane ecclesie cardinalis, et Johannes eadem gratia archiepiscopus Turonensis, omnibus Christi fidelibus, salutem in vero salutari. Noverit universitas vestra nos vidisse litteras sigillatas sigillo Henrici bone memorie quondam comitis Trecensis palatini, in quibus hec continebantur: Quoniam preteritarum rerum memoria facile labitur et transit, ego Henricus comes Trecensis palatinus ad presentium et futurorum noticiam volo pervenire, quod cum redditus meos quos in villa Chableie pro custodia ab ecclesia Beati Martini Turonensis habeo, Anserico de Monte regali nobili viro contulissem, Mauricius tunc prepositus Chableie, et magister Absalon,a et Robertus de Vernevelis, ex parte capituli Beati Martini Turonensis, meam presentiam adierunt. Audierant enim quod quicquid habebam apud Chableiam predicto contuleram Anserico, et ut factum meam revocarem, vehementer institerunt. Ego autem 1 This vidimus was probably drawn up in the episcopal chancery of Tours (Major, Acta Stephani Langton, 153) and most likely in the fall of 1209, perhaps in October, while the archbishop was travelling to or from Dover (ibid., 164). The vidimus may have been requested because in that year Countess Blanche potentially jeopardized the rights of the monks at Chablis (see 73). 2 Henry’s original letter (AD Yonne, G 2311) was retained at Chablis.

Edition

209

respondi eis quod custodiam predicte ville et procurationem semel in anno michi persolvendam, et hominum fidelitatem3 Anserico de Monte regali non contuli, nec alicui conferam, cum eandem custodiam extra manum meam ponere non possim nec debeam. Et ut hoc ratum permaneat et firmum presentem paginam sigilli mei impressione munitam omnium memorie commendare curavi. Hujus rei testes sunt: Th(eobaldus) comes Blesensis, Guillermusb comes Nivernensis, Odo constabularius, Guillermusb de Dono petro, Anselmus de Triaginello.c Ex parte ecclesie: Guillermusb Senonensis archidiaconus, Landricus de Traci, Mauricius prepositus Chableie, Absalona Sancti Martini canonicus, Robertus de Vernevelis canonicus Beati Martini, Johannes major de Chableia, Raembaudus, Milo, servientes Sancti Martini de Chableia. Actum est hoc anno dominice Incarnationis M C L I,4 Eugenio papa, Lodovico rege Francorum. Nos vero ad petitionem capituli Beati Martini presens rescriptum nostris sigillis fecimus sigillari. Asalon in the original. the original.

a

b

Willermus in the original.

c

Aserinus de Triagnello in

221 1218 September Guillaume, chanter of Saint-Martin of Tours and provost of Chablis, and Pierre of Blois, provost of Chalautre, announce that they have agreed with the countess of Troyes to give one-third of the forest of Saint-Martin of Chalautre to the residents there for their use, and to sell the remaining two-thirds, with the proceeds divided equally among the three parties. copies: CB, fol. 82v. CC, fols. 162v–163r (>CR 6, fols. 189v–190r). CR 8, fol. 450r. calendared: AJ, no. 1161.

Guillermus cantor Beati Martini Turonensis, et prepositus Chableiarum, et magister Petrus de Blesis prepositus Chalestrie, universis presentes litteras inspecturis, salutem. Noverit universitas vestra quod nos ex parte capituli Turonensis et nostra supplicavimus domine comitisse Trecensis, ut eidem capitulo et nobis consilium et auxilium suum efficacitur impenderet ad hoc quod possemus vendere forestam 3 The oath of fidelity taken by the men of Chablis, whether knights or sons of knights in their majority, was preserved separately (LB, 66, no. 23 n. 3). 4 The date falls between 10 January 1152, n.s. (death of count Thibaut II) and 30 March 1152 (Easter).

210

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Beate Martini de Chalestria non obstante contradictione aliquorum, si forte maliciose se vellent opponere. Super hoc autem tam domina comitissa quam nos concordavimus, tali modo videlicet quod tertia pars dicte foreste dimittatur hominibus de Chalestria pro usuario suo, et aliis hominibus qui habent usuarium in eadem foresta. Due vero partes vendantur tali modo quod domina comitissa de venditione illa habebit tertiam partem, capitulum Beati Martino tertiam partem, et ego P(etrus) prepositus Chalestrie tertiam partem. Hoc autem inter dictam comtissam et nos ita statutum fuit et concessum quod propter statum istud nullum fiat prejudicium in futurum ecclesie Beati Martini Turonensis vel comiti Campanie, sed tam ecclesie quam comiti jus suum salvum remaneat in predicta foresta. Concessum est etiam quod servienti meo quem ego prepositus Chalestrie statuam, fient solutiones venditionis predicte pro domina comitissa, et pro capitulo, et pro me preposito Chalestrie. Ita quidem quod idem servientes de eo quod inde recipiet in continenti tenebitur reddere dicte comitisse terciam partem, alias vero duas partes ad opus capituli et mei prepositi Chalestrie libere retinebit. Actum anno Domini M CC octavodecimo, mense septembri.

222 1211 Guillaume, provost of Chablis, thanks his lady Blanche, countess of Troyes, for permitting him to transfer the provostship of Chablis to Guillaume of La Chapelle for seven years.1 He gives her this letter affirming that her rights and custody at Chablis are not infringed, and that the provostship will revert to him after the prescribed term of the contract. copies: CR 1, fol. 257r (>CR 6, fol. 161r–v). CB, fols. 82v–83r. CC, fol. 163r (>CR 6, fol. 190r–v). edition: Evergates, Littere Baronum, 109, no. 71. calendared: AJ, no. 771bis.

Karissime domine sue B(lanche) illustri comitisse Trecensis, suus in omnibus, Willelmus prepositus Chableiarum salutem in salutis Auctore. Grates vobis referimus uberrimas super eo quod ad preces nostras concessistis, ut ea que habemus in villa Chableiarum que est in custodia nostra, ponantur in manu domini W(illelmi) de Capella usque ad terminum constitutum. Nolentes igitur quod vobis vel successoribus vestris dominis Campanie dampnum aut gravamen veniat 1 The king’s letter describes Guillaume of La Chapelle as a royal sergeant who received the provostship of Chablis for seven years, with Blanche’s approval (Layettes, 1:366, no. 964, April 1211 = Recueil des actes de Philippe Auguste, 3:303–4, no. 1196).

Edition

211

in futurum ex eo quod pro amore nostro et precibus tam benigne fecistis, presentibus litteris testificamus universis, quod id fecistis salva predicta custodia vestra et salvo gistio et omni jure vestro. Et firmiter concedimus quod post terminum illum nec dictus Willermus, nec alius predicta tenere possit nisi de assensu et voluntate vestra, set omnia tunc redeant in manu nostra et in vestra sicut prius erant cum omni jure vestro, et custodia vestra de qua predicta subtrahere non volumus nec possumus nec debemus. Actum anno gratie M CC XI.

223 1216 August The dean Odo and chapter of Saint-Martin of Tours make known that since Chablis and its men are under the protection of the count of Champagne, the men of Chablis are ready to swear to serve the count or countess of Champagne whenever required to, saving their fidelity to Saint-Martin of Tours. copies: CB, fol. 83r. CC, fol. 163r–v (>CR 6, fol. 190v). CR 8, fol. 450r. calendared: AJ, no. 1013.

Universis Christi fidelibus ad quos presentes littere pervenerint, Odo clementis decanus, totumque capitulum ecclesie Beati Martini Turonensis, salutem in Domino. Noveritis quod cum homines et res nostre de Chableia et res prepositi de Chableie, in protectione et custodia comitis Campanie sunt, dicti homines de Chableia tenentur jurare servare vitam, membra et honorem comitis vel comitisse Campanie, cum ab eis fuerint requisiti, salva per omnia fidelitate ecclesie Beati Martini Turonensis et prepositi Chableiarum, sicut etiam continentur in carta quam nos habemus a comite Henrico.1 Actum Turonum in capitulo nostro, anno gratie M CC sextodecimo, mense augusto, thesauraria nostra vacante.

224 1219 March 29 Guillaume, former abbot of Cluny and currently prior of Gaye, authorizes lady Blanche, countess of Troyes, to have one or two chaplains in her chapel in the castle at Mont-Aimé, which is located in Gaye’s parish of Bergères. copies: CB, fol. 83r–v. CC, fol. 163v (>CR 6, fols. 190v–191r). CR 8, fol. 233r. calendared: AJ, no. 1257. 1 See 220.

212

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego frater Willermus quondam Cluniacensis abbas, humilis prior Gaye, et ejusdem loci conventus. Notum facimus universis presentibus et futuris, quod nos concessimus illustri domine nostre Blanche comitisse Trecensis palatine, ut in capella sua de Monte ymeri que sita est in parrochia nostra de Bergeriis, ponat unum aut duos ad plus si ei placuerit capellanos. Ipsa vero in recompensatione dampnorum que predicte ecclesie de Bergeriis pervenire possent occasione illius capellanie, dedit nobis xxti solidos annui redditus, quos singulis annis percipiemus apud Bergerias in placito generali ejusdem ville. In hujus autem rei testimonium, presentes litteras sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno dominice Incarnationis M CC nonodecimo, quarto kalendas aprilis.

225 1209 July 30, Paris, at Saint-Thomas-du-Louvre The prior Fulk and convent of Saint-Martin-des-Champs promise never to accept any advocate for their priory at Choissy, if they ever wish to have one, except the count of Champagne. copies: CB, fol. 83v. CC, fol. 163v (>CR 6, fol. 191r). CR 8, fol. 409r. calendared: AJ, no. 705.

Ego Fulco prior et conventus Sancti Martini Parisiensis de campis. Notum facimus tam presentibus quam futuris, quod nos de communi consilio et assensu karissime domine B(lanche) comitisse Campanie illustri quod in prioratu nostro de Choisiaco nullum unquam alium faciemus advocatum, quam dominum Campanie, si quandoque opus fuerit, vel voluerimus facere advocatum. Quod ut ratum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigillorum nostrorum munimine roboravimus. Actum Parisius apud Sanctum Thomam de Lovre, anno gratie M CC IX, mense julio, iii kalendas augusti.

226 1205 Renaud, dean of the chapter of Villemaur, grants his lady Blanche, countess of Champagne, half of the revenues from the taille and justice of his inherited villages of Dierrey and Moirey.1

1 See Roserot, Dictionnaire historique, 1:498–9 (Dierrey-Saint-Julien), 2:914 (Moirey).

Edition

213

copies: CR 1, fol. 258v (>CR 6, fol. 165r). CB, fol. 83v–84r. CC, fol. 164r (>CR 6, fol. 191r). CR 8, fol. 485r. edition: Evergates, Littere Baronum, 120, no. 84. calendared: AJ, no. 644.

Ego Renaudus decanus Villemauri. Notum esse volo presentes litteras inspecturis quod in illa terra quam habeo de heredibus Villemauri apud Moiriacum et Derriacum associavi karissimam dominam meam Blancham illustrem comitissam Campanie ad medietatem tallie hominum et justicie predictarum villarum, tali modo quod ipsa id in quo eam associavi de manu sua alienare non poterit ullo modo. Ego vero omne quod est residuum exceptis supradictis in predicta terra michi retinui. Actum anno Domini M CC V.

227 1214 September Gérard, bishop of Châlons, makes known that, since he was ill, his faithful Thibaut, count of Champagne, did homage to him at Saint-Memmie (in Châlons) without prejudice, since it should have been done at Cherville or at the border.1 copies: CB, fol. 84r. CC, fol. 164r (>CR 6, fol. 191r–v). CR 6, fol. 262v. CR 8, fol. 139r. edition: Longnon, Documents, 1:474, no. 19 (from CR 8). calendared: AJ, no. 875.

G(irardus) Dei gratia Cathalanensis episcopus universis presentes litteras inspecturis, salutem, et sinceram in Domino caritatem. Noverit universitas vestra quod cum dilectus et fidelis noster Th(eobaldus) comes Campanie ad nos veniret pro faciendo nobis homagio nostro apud Chevrillas, quia nos aliquantulum infirmabamur, illud homagium nobis fecit apud Sanctum Memmium. Et ne propter hoc fiat in posterum prejudicium comitis Campanie, bene recognoscimus et testificamur quod homagium illud debuit fieri apud Chevrilles, vel in marchia alibi, ubi videlicet episcopi Cathalanensis et comites Campanie convenire solent pro interpresuris huic inde factis. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense septembri.

1 See also 320.

214

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

228 1201 (n.s.) Feburary Abbot Lambert and the chapter of Saint-Martin of Troyes acknowledge that lord Thibaut (III), count of Champagne, gave them the hospital of SaintAbraham in Troyes but that he may grant it to someone else whenever he wishes.1 copies: CR 1, fol. 256v (>CR 6, fol. 161r). CB, fol. 84r. CC, fol. 164r–v (>CR 6, fol. 191r). CR 8, fol. 311r. edition: Evergates, Littere Baronum, 108, no. 69. calendared: AJ, no. 534.

Ego Lambertus abbas, totusque capitulum Beati Martini Trecensis. Notum facimus omnibus presentes litteras inspecturis, quod dominus Th(eobaldus) illustris comitis Campanie domum de Sancto Abraam Trecensis, nobis commisit quamdiu volueruit conservandam. Cum autem ipse vel heredes sui voluerint, eandem domum cum appendiciis et pertinentiis suis dare aut conferre aliis poterunt, et inde suam per omnia facere voluntatem, ita quod nos in domo illa aut in pertinentiis, nichil poterimus reclamare. Actum anno Domini M CC, mense februario.

229 1205 Abbot Aubry and the community of Saint-Médard of Soissons announce the resolution of a dispute between their monastery and the knights of Villegruis over lands and taxes there. In the court of lady Blanche, countess of Troyes, it was decided that the knights, who initially denied the obligation, must pay the monks 40 s. and 1 d. of gold annually. original: AN, J 197, no. 5 (two missing pendant seals). copies: CR 1, fol. 262r (>CR 6, fols. 277v–278r). CB, fol. 84v. CC, fols. 164v– 165r (>CR 6, fols. 191v–192r). CR 8, fol. 251r. edition: Evergates, Littere Baronum, 134–5, no. 99. calendared: AJ. no. 645. Layettes, 1:300, no. 794.

1 Count Henry I established the hospital with an endowment producing 60 l. in revenue (Arbois de Jubainville, ‘Études sur les documents,’ 109–10, no. 19, 1179, done in Jerusalem).

Edition

215

Ego A(lbricus) Sancti Medardi Suessionensis minister, ejusdemque loci conventus. Omnibus in perpetuum. Noverint presentes pariter et futuri, quod cum inter nos ex parte una, et Henricum de Crochet,1 et Johannem Pigace, et Hugonem de Bosco, et alios milites de Vilegruis ex alia, discordia esset, de terris, bosco, plano, et cavagiis hominum de Vilegruis, tandem sopita est in hunc modum: dicti milites et eorum heredes in perpetuum ecclesie nostre singulis annis in festo sancte Remigii apud Sanctum Medardum XL solidos pruviniensem monete et unum denarium auri reddent; de quibus coram domina Blancha comitissa Trecensium, recognitum fuit quod XXti solidi et denarius auri reddunt ecclesie nostre debebantur de consuetudine, et alii XXti solidi dati fuerunt a militibus et concessi pro pace facienda super cavagiis hominum de Vilegruis que ecclesia nostra requirebat, sed milites ea nobis deberi non cognoscebant. Si vero isti XL solidi et denarius auri die Sancti Remigii apud Sanctum Medardum non redderentur, memorata domina B(lancha) comitissa ex inde requisita, eos facere reddi teneretur cum emenda, sicut in litteris suis patentibus ex eo nobis indultis continetur. Nos autem in supradictis nichil possumus reclamare, preter id quod nobis concessum est pro pace ista. Residuum enim totum quod milites tenent est de feodo domine comitisse, eo excepto quod VI arpennos terre liberos et quitos in nemore ville de Villegruis, proximo habere debemus pro grangia si volumus facienda. Illud vero preterundum non est quod supradicti milites coram domina comitissa se ubique ad expensas tamen nostras testificaturos promiserunt, quod omnes decime esse debent ecclesie nostre undecumque veniant tam de veteribus quam de novis essartis ad territorium sepedicte ville, et adjacentium villarum appendentibus. Quod ut futuris temporibus stabile esset et inconcussum presentem paginam exinde conscriptam sigillorum nostrorum appensione roboravimus. Actum anno dominice Incarnationis M CC quinto.a a

V CB.

230 1220 (n.s.) January Abbot Roland and the community of Montiéramey announce the resolution of their dispute with Blanche, countess of Troyes, over the mainmorte of men living in Méry-sur-Seine; each party will have one-half of the revenues. 1 Henri Crochet later gave a rent at Villegruis to Le Paraclet for the reception of his daughter as a nun; Jean Pigace appeared among the consenters (Lalore, Cartulaire de l’abbaye du Paraclet, 142, no. 129, September 1215).

216

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

original: AN, J 201, no. 7 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 85r. CC, fol. 165r (>CR 6, fol. 192r). CR 8, fol. 319r. calendared: AJ, no. 1250.

Ego Rollandus monasterii Arremanensis abbas, totusque conventus. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris, quod cum controversia verteretur inter nos ex una parte, et Blancham illustrem comitissam Trecensem palatinam ex altera, super escheetis et mortuis manibus hominium et feminarum nostrorum commorantium in prepositura Meriaci, quas escheetas et mortuas manus requirebamus et asserebamus nos debere habere, quod quidem domina comitissa non recognoscebat; tandem nos et ipsa talem fecimus compositionem et associationem quod in illis escheetis et mortuis manibus nos habebimus medietatem, et domina comitissa et ejus heredes, aliam medietatem. Et ita inter nos illa discordia amicabiliter est sopita. Quod ut ratum et permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno gratie millesimo ducentesimo nonodecimo, mense januario.

231 1215 May, Troyes Abbot Pierre and the chapter of Saint-Martin-ès-Aires of Troyes declare that, at their request, their lady Blanche, countess of Champagne, allowed them to acquire a man and his wife from the abbey of Chantemerle without prejudice to the future rights of the counts over Chantemerle’s men who settle on this side of the Seine River. copies: CB, fol. 85r–v. CC, fol. 165r–v (>CR 6, fol. 192r–v). CR 8, fol. 311r. calendared: AJ, no. 917.

Petrus Dei miseratione Sancti Martini de Areis Trecensis dictus abbas, et ejusdem loci capitulum, universis ad quos presentes littere pervenerint, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum viri venerabiles Th(eobaldus) abbas et capitulum Cantumerulensis ecclesie nostre donassent Terricum de Cantumerula et Floriam uxorem ejus, et heredes eorum homines dicti capituli, nos requirentes karissimam dominam nostram B(lancham) illustrem comitissam Campanie ut donum illud ecclesie nostre concederet et laudaret, per multas preces obtinivimus ab ipsa, quod donum illud voluit et laudavit, salva sibi in aliis hominibus capituli Cantumerulenesis illa consuetudine, que in comitatu Campanie hactenus esse observata, videlicet quod si homines Sancti Serem de Cantumerula venerunt moraturi citra fluminum Secane, homines sunt comitis Campanie, nec ipsius potest abbas vel capitulum Cantumerulensem aliquid

Edition

217

reclamare, quamdiu cita Secanam morabuntur. Ne igitur donum illud quod nobis concessit liberaliter et pro Deo dicta comitissa ipsi et heredibus ejus providicium faciat in futurum, presentes litteras in testimonium consuetudinis prescripte concessimus comitisse sigilli nostri munimine roboratas. Actum Trecis, anno gratie M CC XV, mense maio.

232 1216 December Abbot Hugh and the chapter of Saint-Germain-des-Près resolve their dispute with Blanche, countess of Champagne, by selling her the marriage and death taxes owed by their men and women living in her castellanies of Provins and Bray and in several other villages. For the chapter’s quitclaim to those revenues, Blanche gave the chapter a 12 l. revenue to be collected from the wine tax at Provins during the Feast of Saint-Remi. copies: CB, fols. 85v–86r. CC, fols. 165v–166r (>CR 6, fols. 192v–193r). CR 6, fols. 265r–266r. CR 8, fol. 282v. calendared: AJ, no. 1035.

Nos Hugo abbas et conventus Sancti Germani de Pratis Parisiensis. Notum facimus tam presentibus quam futuris, quod cum discordia esset inter nos ex una parte, et Blancham comitissam Campanie ex altera, super eo videlicet quod nos petebamus manummortuam, forismaritagium, et escheetam in nostris hominibus et nostris feminis manentibus in castellaria Pruvini et Braii, et in villa Mosterolii et apud Montigniacum, et apud Villam novam, et apud Costencon, et apud Dannammariam. In illis videlicet hominibus et feminis nostris, qui hominibus vel feminis comitisse matrimonio jungebantur, que omnia predicta comitissa nobis negabat. Tandem inter nos et ipsam comitissam super predictis compositum est in hunc modum, videlicet quod nos communi voluntate et assensu, quicquid juris habebamus et habituri eramus in perpetuum, in predictis manu mortua, forismaritagio, et escheeta predictorum hominum et feminarum nostrorum qui hominibus vel feminis prefate comitisse matrimonio sunt conjuncti, vel conjungi contingent in futurum, cum heredibus eorum jam natis et nascituris eidem comitisse et heredibus suis dominis Campanie quitavimus et quitamus, quiete et pacifice perpetuo possidendum. Comitisse vero pro hac quitatione et in excambium predictorum dedit nobis et ecclesie nostre duodecum libratas annui et perpetui redditus in intragio vinorum apud Pruvinum assignatas singulis annis in festo sancti Remigii persolvendas. Sane si discordia orta fuerit inter nos et comitissam de aliquo homine nostro vel de aliqua femina nostra qui cognoscant comitissa, aut de aliquo homine vel femina comitisse qui

218

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

nos cognoscant, discordia illa terminabitur per quatuor probos viros, de quibus nos duos eligemus, et comitissa duos. Qui quatuor antequam inquirant de jure nostro vel de jure comitisse, per sacramentum suum quintum eligent bona fide, cujus arbitrio stabitur. Si forte quod absit predicti quatuor nequierint concordare, et ipsi IIIIor per sacramentum suum facta inquisitione diligendi utrique parti jus suum conservabunt suum arbitrium proferendo. Sciendum est etiam quod nec nos hominibus nostri vel feminis, nec comitissa hominibus vel feminis suis in predictis locis manentibus poterimus prohibere quin huic inde quincumque voluerint matrimonialiter conjungantur, neque etiam occasione hujus matrimonii tam nos quam ipsa eis malum poterimus facere vel nocere. In illis autem hominibus et feminis nostris qui hominibus et feminis comitisse matrimonio se conjungent, habebimus quicquid in illis ante matrimonium habebamus, exceptis manumortua, forismaritagio, et escheeta, et heredibus eorum natis et nascituris. Que omnia sepedicte comitisse et heredibus ejus sicut predictum est quitavimus et quitamus. Si vero hominem vel feminam comitisse homini vel femine nostre matrimonio copulatam sine herede decedere contingerit, homo noster vel femina nostra in nostro dominio remanebit. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigillorum nostrorum munimine roboravimus. Actum anno gratie M CC sexto decimo, mense decembri.

233 1203 November The dean Jean and chapter of Saint-Pierre of Troyes make known that lady Blanche, countess of Troyes, gave them her dependent woman Margaret, who is married to the chapter’s man, Robert of Poilly. In the future the chapter will give the countess a woman of equal value who marries one of her men. copies: CR 1, fol. 264r–v (>CR 6, fol. 280r). CB, fol. 86r–v. CC, fol. 166v (>CR 6, fol. 193v). CR 8, fol. 420r. edition: Evergates, Littere Baronum, 146, no. 111. calendared: AJ, no. 594.

Ego Johannes decanus Beati Petri Trecensis, totumque capitulum ejusdem ecclesie notum facimus tam presentibus quam futuris, quod nos venerabili domine Blanche illustri comitisse Trecensis concessimus, ut pro Margareta femina sua uxore Roberti de Poilli hominis nostri quam ipsa nobis dedit reddatur eidem comitisse rationabile excambium ad valentiam dicte Margarete quandocumque aliquem de hominibus comitisse alicui feminarum nostrarum contigerit per matrimonium copulari. Actum anno Domini M CCa tercio, mense novembri. a

ducentesimo CR 1.

Edition

219

234 1222 (n.s.) March The provost Simon, dean Guy, and entire chapter of Soissons notify lady Blanche, countess of Troyes, that they associate her in their prayers and promise to celebrate an anniversary Mass for her in perpetuity after her death. copies: CB, fol. 86v. CC, fol. 166v (>CR 6, fol. 193v). calendared: AJ, no. 1396.

Illustri domine B(lanche) comitisse Trecensis palatine. S(imon) prepositus, G(uido) decanus, totumque Suessionensis ecclesie capitulum salutem et honorem. Pro certo sciatis, quod nos volumus vos esse participem omnium beneficorum et orationum ecclesie nostre, et etiam omnium bonorum que in ecclesie nostra fiunt. Concedimus etiam vobis quod quando vos de hac luce migrare contingerit, anniversarium vestrum sollempniter ad novem lectiones, et etiam quolibet anno in perpetuum pro anima vestra faciemus. In cujus rei memoriam vobis litteras nostras sub sigilli nostri attestatione duximus transmittendas. Actum anno Domini M CC vicesimo primo, mense martio.

[Quire 12: fols. 87–94]1 De homagiis nobis factis1 235 1219 April Hugh (II), count of Vaudémont, makes known that he has become a liegeman of his lady Blanche, countess of Troyes, and of his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, except for his liegeance to the count (Henri II) of Bar-leDuc. He also will swear good faith to the countess and count against Erard of Brienne and the daughters of Count Henry (II). For this, he will collect a 60 l. rent at the Fairs of Bar-sur-Aube, which his heir also will have after swearing the same oath.

1 This quire is a direct copy of CC, quire 13. 1 Title is also in CC.

220

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CB, fol. 87r. CC, fol. 96r (>CR 6, fol. 217r–v). CR 7.2, pp. 216–17. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:17–18 (from CR 6), 105 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1192.

Ego Hugo comes Wadani montis. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod ego deveni homo ligius karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis, et karissimi domini mei Th(eobaldi) comitis Campanie et Brie nati ejus, salva ligeitate comitis Barriducis. Pro homagio autem isto dederunt comitissa et comes michi et illi heredum meorum qui comitatum Wadani montis tenebit, sexaginta libras in feodo in nundinis Barri assignatas, et ibidem annuatim percipiendas. Juravi siquidem dictis comitisse et comiti quod ad me et de castellis meis et de gentibus meis bona fide eos juvabo, contra dominum Erardum de Brena, et contra filias comitis Henrici qui decessit in partibus transmarinis, et contra heredes earum, et contra omnem creaturam que possit vivere et mori, preterquam contra comitem Barriducum. Simili modo tenebitur eos juvare contra omnes predictos, preterquam contra comitem Barriducum, heres meus qui comitatum Wadanimontis tenebit, et qui feodum dictorum sexaginta librarum habebit. Comitissa autem et comes tam me quam heredem meum qui comitatum Wadanimontis tenebit, similter tenentur juvare sicut homines suos ligios, quamdiu parati erimus in eorum curia juri stare. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense aprili.

236 1222 (n.s.) March 28, Rosnay Guillaume of Apremont makes known that he became a liegeman of his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, save for his liegeance to the count (Étienne II) of Burgundy, in return for a 10 l. rent at the Fairs of Bar-sur-Aube, which will be added to the 20 l. he already collects there.1 original: AN, J 193, no. 17 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 87r–v. CC, fol. 96r–v (>CR 6, fol. 217r). CR 7.3, fol. 70r–v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:125 (from CR 6). Layettes, 1:541, no. 1516. calendared: AJ, no. 1393.

1 See 33.

Edition

221

Ego Willermusa de Aspero monte. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod ego deveni homo ligius karissime domine mee, Blanche illustri comitisse Trecensis, et karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie nato ejus, salva ligeitate comitis Burgundie. Ipsisque juravi super sanctos et creantavi quod ipsos juvabo contra omnem creaturam que possit vivere et mori preterquam contra comitem Burgundie, et tunc ipsum comitem Burgundie juvarem, si contra predictos comitissam et comitem pro propria causa sua in suo capite guerram moveret. Ipsi autem comitissa et comes Campanie dederunt mihi et heredibus meis in perpetuum, cum illis viginti libris quas jam tenebam de ipsis in feodo et hominagiob habendas singulis annis in proventibus nundinarum Barri, decem libras annui redditus singulis annis in eisdem proventibus percipiendas. Ego vero dictis comitisse et comite et eorum heredibus teneor portare guarantiam erga fratrem meum et prefatis viginti libris, quas habebam antea in predictis proventibus nundinarum. In cujus rei testimonium presentem cartam feci fieri et sigilli mei munimie roborari. Actum anno gratie M CC vicesimo primo, mense aprili, in crastino Pasche Floridi, apud Rosnacum. a

Guillermus CB.

b

homagio CB, CC.

237 1219 July Guy of Montréal and his brother André make known that they received 300 l. and a 30 l. revenue at the Fairs of Bar-sur-Aube from their lady Blanche, countess of Troyes, and their lord Thibaut, count of Champagne, to whom they did liege homage, saving their liegeance to the duke of Burgundy, Count Guillaume (V of Mâcon and Vienne), and the lord (Bartholomew) of Saulx.1 And they promised aid against the queen (Alix) of Cyprus and against Erard of Brienne, except in Erard’s own lands, since they are his men. And they will wage war against Milo of Noyers, if the countess orders them to do so, and will hand over their fortresses to her for such a war.2 original: AN, J 205, no. 69 (white pendant seal). copies: CB, fols. 87v–88r. CC, fols. 96v–97r (>CR 6, fol. 218r). editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:110 (from CR 6). Layettes, 1:486, no. 1355. calendared: AJ, no. 1217.

1 Either Guy IV or his son Bartholomew (as in 240). 2 See 245.

222

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Nos Guido de Monte Regali et Andreas frater ejus notum facimus universis tam presentibus quam futuris, quod nos devenimus homines karissime domine nostre Blanche comitisse Trecensis et karissimi domini nostri Theobaldi comitis nati ejus salva ligeitate fratrum nostrorum, ducis Burgundie, comitis Willelmi, et domini de Sauz. Propter hoc autem dedit nobis dicta comitissa trecentas libras pruviniensium et triginta libras in feodum, in nundinis Barri assignatas. Fiduciavimus si quidem et juravimus quod ipsos et ipsorum heredes bona fide juvabimus de nobis et de nostris gentibus et de fortericiis nostris contra reginam Cypri et heredes ejus, contra adjutores eorum, et contra adjutores Erardi de Brena et Philippe uxoris ejus et heredum suorum, ita tamen quod nec nos nec gentes nostre iremus ad faciendum malum Erardi de Brena cujus homines sumus, in terre sua propria. Et si domina comitissa vel comes nobis preceperit, nos guerriabimus Milonem de Noeriis, et trademus eis fortericias nostras ad dictam Milonem guerriandum, quos nobis restituere tenebuntur in eo puncto in quo eis illas tradiderimus. Actum anno Domini M CC nondecimo, mense julio.

238 1219 April 12 Guy (II), lord of Til-Châtel, makes known that he has done liege homage to his lady Blanche, countess of Troyes, and to his lord Thibaut, count of Champagne, save for his liegeance to the duchess of Burgundy, the bishop of Langres, and Count Étienne (II) of Burgundy. For this, he will receive 100 marks of silver and the 30 l. revenue that his father collected at the Fairs of Bar-sur-Aube. He also converted his allodial property, which produces 50 l. in revenue, to a fief. original: AN, J 200, no. 2 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 88r–v. CC, fol. 97r–v (>CR 6, fol. 218r–v). CR 6, fol. 155r–v. CR 7.3, fol. 133r–v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:106 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1190. Layettes, 1, no. 1341.

Ego Guido dominus Tyle Castri. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod ego deveni homo ligius domine Blanche illustri comitisse Trecensis, et karissimi domini Th(eodaldi) comitis Campanie nati ejus, salva ligeitate domine ducisse Burgundie, salva ligeitate domini episcopi Lingonensis, salva etiam ligeitate comitis Stephani de Ultra Saonam. Ipsi autem comitissa et comes predicti, propter hoc mihi et heredibus meis in perpetuum reddiderunt

Edition

223

triginta libratas annui redditus quas pater meus de comitibus Campanie tenuerat habendas singulis annis in nundinis Barri. Dederunt etiam mihi centum marcas argenti. Ego autem in feodo eorum posui quinquaginta libratas de allodio meo sitas apud Chasut, que si ibi non essent, ad laudem Lamberti Buchuti tenerer adimplere. De hiis quinquaginta libratas allodii mei me devestivi in manu dictorum comitisse et comitis, et postmodum eas de ipsis recepi in feodo et hominagio ligio, cum predictis triginta libratis, salva fidelitate predictorum. Has itaque quinquaginta libratas allodii mei ipsis teneor guarantire quod eas possum et debeo libere et licite ponere in feodo eorum. Ego autem teneor eos juvare bona fide tanquam homo eorum ligius contra omnes homines preterquam contra dominos meos supradictos, et maxime teneor eos juvare bona fide contra Erardum de Brena et contra filias Henrici quondam comitis Campanie, et contra heredes eorum. Hec omnia fiduciavi me bona fide firmiter servaturum. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno ab incarnatione Domini, M CC nonodecimo mense aprili die veneris post resurrectionem Domini.

239 1219 June Ponce of Mont-Saint-Jean makes known that his lady Blanche, countess of Champagne, assigned him a 20 l. revenue at the Fairs of Bar-sur-Aube to enhance the 20 l. fief-rent he already collects there; in addition, she gave him 300 l. in cash. For this, he promised to aid her against Erard of Brienne, except that he will not fight against his brother-in-law, Milo of Noyers, unless Milo attacks Blanche, in which case Ponce will defend her and her lands. copies: CB, fol. 88v. CC, fol. 97v (>CR 6, fols. 218v–219r). CR 7.3, fols. 112v–113r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:108 (from CR 6). Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 173. Quantin, Recueil, 100, no. 230 (from Chantereau-Lefebvre). calendared: AJ, no. 1206.

Ego Pontius de Monte Sancti Johannis. Notum facio universis presentibus et futuris quod cum dudum homo essem karissime domine mee Blanche comitisse Campanie de viginti libris in nundinis Barri assignatis, et postmodum tam ipsa comitissa quam karissimus dominus meus alias viginti libras mihi crevissent in eisdem nundinis assignatas, et preterea dedissent mihi trecentas libras

224

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

in denariis, ego juravi eis super sanctos quod ipsos et heredes eorum bona fide juvabo de me et de gentibus meis et de fortericiis meis et si opus fuerit in capite guerriabo contra Erardum de Brena et Philippam uxorem ejus, et contra Aalidem reginam Cypri et heredes eorum, et contra adjutores eorumdem. Hoc excepto quod si predicta comitissa vel comes aut gentes eorum irent super Milonem de Noeriis sororium meum in castello suo de Noeriis vel in alia terra sua propria, ego vel gentes mee non teneremur illuc re. Sed si idem Milo vel gentes sue irent super comitissam vel comitem aut super gentes eorum, teneremur eos et terram eorumdem pro viribus defensare. Sciendum est autem quod heres meus qui Charniacum tenebit, feodum predictarum quadraginta librarum habebit. Ut autem hec omnia rata teneantur, litteris annotata sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense junio.

240 1219 October Bartholomew of Saulx makes known that his lady Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut, count of Champagne, gave him a 20 l. revenue at the Fairs of Bar-sur-Aube in fief and liege homage, save for his liegeance to the bishop of Langres, the duke of Burgundy, Gautier (I) of Vignory, and Renaud (II) of Choiseul. Bartholomew also promised to aid them against the daughters of Count Henry (II).1 copies: CB, fol. 89r. CC, fols. 97v–98r (>CR 6, fol. 219r–v). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:113 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1231.

Ego Bartholomeus de Sauz. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum karissima domina mea B(lancha) comitissa Campanie et Th(eobaldus) comes Campanie filius ejus mihi dedissent in feodum et homagium ligium viginti libras annuatim in nundinis Barri percipiendas, ego propter hoc deveni homo ligius ipsorum, salva ligeitate domini episcopi Lingonensis, domini ducis Burgundie, domini Galteri de Gangionis rivo, et domini Renardi de Chosolio. Ita quod tam dominam comitissam quam Th(eobaldum) comitem natum ejus teneor juvare bona fide de me et de meis sicut dominos meos ligios contra filias comitis Henrici et contra heredes ipsarum, et contra omnes homines et feminas 1 Countess Blanche’s letter on the same subject, which Bartholomew must have returned later to the comital chancery, was copied into the Liber Principum in 1271 (CR 7.1, fols. 159v160r, October 1219 [Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:111–12 = Brussel, Nouvel examen, 1:106–7]).

Edition

225

preter quam contra quatuor predictos, quorum quemlibet etiam contra comitissam et comitem predictos teneret juvare pro guerra sua propria et si corporaliter presens esset, ita quidem quod in juvamine illo contra comitissam et comitem non haberem mecum nisi tantum unum militem. Quamcito autem recessissem ab illo, venirem ad comitissam et comitem si me inde requirerent ad ipsos juvandos sicut dominos meos ligios de me et de meis gentibus bona fide. Si vero illi quatuor quos sic juvare teneor contra comitissam et comitem, vel aliquis illorum non esset presens in propria persona, vel si contra comitissam et comite guerram propriam non haberet, ego non juvarem eum contra comitissam vel contra comitem. Preterea sciendum est quod post decessum patris mei habebo feodum quod de comitissa et comite tenebat, et ero inde homo ligius eorum, sicut pater meus erat, sed ex tunc in antea non habebo illas viginti libras predictas quas mihi dederunt comitissa et comes, nisi illas de novo mihi concesserint habendas. Actum anno Domini M CC nonodecimo mense octobri.

241 1219 July Hugh, lord of Antigny, makes known that he has become a liegeman of his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Count Thibaut, saving his liegeance to the duke of Burgundy, Counts Guillaume and Étienne (of Sancerre), and, when he inherits, the lords from whom his father holds land. For that, he received 150 l. and a 20 l. rent at the Fairs of Bar-sur-Aube. He also promised that he, his men, and his fortresses will aid Blanche and Thibaut against Erard of Brienne and Philippa and the queen of Cyrpus. original: AN, J 193, no. 11 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 89v. CC, fol. 98r–v (>CR 6, fol. 219v). CR 7.3, fol. 199r–v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:109 (from CR 7). Plancher, Histoire générale et particulière de Bourgogne, 2, preuves, iv, no. 9 (from CR 7, fol. 445). Layettes, 1:486–7, no. 1356. calendared: AJ, no. 1218.

Ego Ugo dominus Antigniaci. Notum facio tam presentibus quam futuris quod ego deveni homo ligius karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis et karissimi domini mei Th(eobaldi) comitis nati ejus, salva ligeitate .. ducis Burgundie et comitis Willelmi, et comitis Stephani, et salva ligeitate dominorum illorum quorum pater meus homo est, quando terram patris mei tenebo. Dicta vero comitissa propter hoc dedit mihi centum quinquaginta libras pruviniensium et viginti libras in feodum quas mihi et heredi meo in nundinis Barri assignavit. Fiduciavi siquidem et juravi dictis comitisse et comiti, quod ipsos

226

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

et heredes ipsorum bona fide juvabo de me et de gentibus meis et de meis forteritiis contra Erardum de Brena et Ph(ilippam) uxorem ejus et contra .. reginam Cypri et heredes eorum et contra adjutores eorumdem. Actum anno Domini M CC nonodecimo, mense julio.

242 1219 June Hervé, lord of Sombernon, makes known that he became a liegeman of his lady Blanche, countess of Champagne, and his lord Thibaut, count of Champagne, in return for the 20 l. rent that his father used to collect at the Fairs of Bar-surAube, and he swears that he, his men, and his fortresses will aid them against Erard of Brienne and Philippa and Alix, queen of Cyprus. copies: CB, fols. 89v–90r. CC, fol. 98v (>CR 6, fol. 220r). CR 6, fols. 153v–154r. CR 7.3, fols. 226v–227r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:109 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1207.

Ego Herveus dominus de Sobernion. Notum facio presentibus et futuris quod cum karissima domina mea Blancha, comitissa Campanie, et karissimus dominus meus Th(eobaldus) comes Campanie natus ejus mihi reddidissent viginti libras quas pater meus tenere solebat in feodum in nundinis Barri assignatas, feci eis inde homagium tale quale debuit pater meus, et eis juvare super sanctos quod ipsos et heredes eorum bona fide juvabo de me et de gentibus meis et de fortericiis meis. Et si opus fuerit in capite guerriabo contra Erardum de Brena et Philippam uxorem ejus et contra Aalam reginam Cypri et heredes eorum et contra adjutores eorumdem. Sciendum est autem quod heres meus qui Maalam tenebit, habebit feodum predictorum viginti librarum. Que ut nota permaneant et rata teneantur, litteris annotata sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense junio.

243 1217 (n.s.) March Aubert, lord of Darney, makes known that he has received 15 l. revenue in fief and homage from his lady Blanche, countess, and his lord Thibaut, count of Champagne, in augmentation of the 30 l. revenue he already collects at the

Edition

227

Fairs of Bar-sur-Aube. For that, he promised to aid them against Erard of Brienne and Philippa and to open his castle of Darney to Blanche’s men if war breaks out with Erard of Brienne.1 original: AN, J 202, no. 3 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 90r. CC, fol. 99r (>CR 6, fol. 220r–v). CR 6, fol. 121r. CR 7.3, fols. 80v–81r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:61 (from CR 7). Layettes, 1:441, no. 1208. calendared: AJ, no. 1053.

Ego Aubertus dominus Darniaci. Notum fieri volo presentibus et futuris, quod cum tenerem in feodum et homagium, triginta libras annui redditus in nundinis Barri de domina mea Blancha illustri comitissa et Theobaldo nato ejus, comite Campanie propter quod eram et adhuc sum homo ipsorum, ipsa comitissa in augmentum predicti feodi meo, assignavit mihi quindecim libras in eisdem nundinis Barri, annis singulis percipiendas, ita quod ibidem habeo quadraginta quinque libras annui redditas. Propter quod promisi firmiter et juravi quod ipsam comitissam et Theobaldum filium suum contra Erardum de Brena et contra Philipam uxorem ejus, et contra coadjutores eorum, pro posse meo fideliter adjuvabo et ipsos Erardum et Philipam et coadjutores eorum si opus fuerit, pro dictis comitissa et comite guerriabo. Et etiam gentes ipsorum comitisse et comitis in castro meo Darniaco recipientur et ibi moram facient si opus fuerit ad guerriandum Erardum de Brena et coadjutores ipsius Erardi et Philippe uxoris sue pro dictis comitissa et comite Theobaldo. Datum anno Domini M CC sextodecimo, mense marcio.

244 1220 June Simon of Sexfontaines makes known that papal legates excommunicated him and placed his lands under interdict after he took up arms against the noble lady Blanche, countess of Champagne, and her son, Count Thibaut, but that those ecclesiastical sanctions were lifted after he renewed his fidelity to the countess and count and he swore not to wage war against them again. copies: CB, fol. 90r–v. CC, fol. 99r–v (>CR 6, fol. 220v). CR 7.3, fol. 130r–v. calendared: AJ, no. 1278. 1 See 252.

228

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Omnibus presentes litteras inspecturis. Symon Sexifontis, salutem in Domino. Noverit universitas vestra quod cum dominum Erardum de Brena et Philippam ejus uxorem juvissem in guerra, quam ipsem moverant contra nobilem dominam B(lancham) comitissam Campanie, et Th(eobaldum) comitem natum ejus, et propter hoc a reverendo patre Dei gratia episcopo Haymardo, et abbate Sancti Johannis in vineis, et decano Suessionensis auctoritate apostolica fuissem excommunicatus,1 et terra mea supposita interdicto; tandem ad cor rediens dictis comitisse et comiti satisfeci, postmodum juramentum corporaliter prestiti, de parendo mandato ecclesie, et judicium predictorum et quod decetero terram Campanie sive Brie per me vel per alium non molestabo, nec consilium, auxilium, vel favorem ad hoc impendam, nec guerram contra prefatos comitissam et comitem seu heredes eorum movebo propter eadem Erardi de Brena vel uxoris sue Philippe seu sororis ejusdem Philippe vel heredum ipsorum. Excomunicatione igitur et interdicto per predictes judices taliter relaxatis, statim ego et terra mea in pristinas sententias sumus retrusi, si aliquan contra predicta venirem, retenta nichilominus predictis judicibus potestate ac jurisdictione quam in me et terram meam auctoritate apostolica ante habebant. In cujus probationem et testimonium presentes litteras sigillo meo signatas tradidi comitisse et comiti supradictis. Actum anno Domini M CC XX, mense junio.

245 1219 [July]1 Guy and André of Montréal make known that, having been excommunicated for making war against lady Blanche, countess of Champagne, and her son, Count Thibaut, they have had that excommunication lifted. They swear not to aid Erard and Philippa of Brienne or the queen of Cyprus, and to remain under the orders of the church. Guy seals this letter because André lacks a seal. copies: CB, fols. 90v–91r. CC, fols. 99v–100r (>CR 6, fol. 221r). calendared: AJ, no. 1217bis.

Nos Guido et Andreas fratres de Monte regali. Notum facimus presentibus et futuris, quod cum dominum Erardum de Brena et Ph(ilippam) uxorem ejus

1 See 158. 1 See 237.

Edition

229

juvissemus in guerra quam ipsi moverunt, contra nobilem dominam B(lancham) comitissam Campanie, et Th(eobaldum) comitem natum ejus, et propter hoc a reverendo patre Haymardo Dei gratia episcopo, et R(adulpho) abbate Sancti Johannis in vineis, et G(uido) decano Suessionensis auctoritate apostolica fuissemus excommunicati et terre nostre supposite interdicto, tandem ad cor redeuntes juramentum corporaliter prestitimus de parendo mandatis ecclesie et judicum predictorum, et quod decetero terram Campanie seu Brie non molestabimus, nec guerram movebimus contra predictos comitissam et comitem seu heredes eorum propter causam Erardi de Brena seu uxoris sue Philippe, vel sororius ejusdem Ph(ilippe) regine Cypri, vel ipsorum heredum. Excomunicationem igitur et interdicto taliter per predictos judices relaxatis, statim nos et terre nostre in pristinas sententias sumus retrusi, si aliquan contra predicta veniremus, retenta nichilominus predictis judicibus potestate ac jurisdictione, quam in nos et terras nostras auctoritate apostolica antea habebant. In cujus rei probationem et testimonium presentes litteras sigillo meo Guidonis scilicet Andrea sigillum non habente, signatas, tradidimus comitisse et comiti supradictis. Actum anno Domini M CC nonodecimo.

246 1219 Milo of Saint-Florentin makes known that papal judges absolved him of the excommunication that he incurred for having made war against Blanche, countess of Champagne, and her son, Count Thibaut, and that within a month of returning from overseas, he will present himself to Blanche to abide by whatever the pope or his legate has ordered. copies: CB, fol. 91r. CC, fol. 100r (>CR 6, fol. 221r–v). calendared: AJ, no. 1260

Ego Milo de Sancto Florentino. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum essem excommunicatus auctoritate apostolica per judices delegatos, videlicet .. episcopum Suessionensis, et conjudices suos, pro eo quod juveram dominum Erardum de Brena, et Ph(ilippam) uxorem suam in guerra quam moverant, contra B(lancham) comitissa Campanie, et Th(eobaldum) filium ejus, B(artholomeus) decanus Sancti Stephani Trecensis de mandato predictorum judicium me absolvit. Et ego juravi corporaliter super sancta quod infra mensem postquam rediero de partibus transmarinis bona fide me presentabo dicte comitisse vel comiti Th(eobaldo) nato ejus paratus suscipere ac adimplere pro posse mandatum domini pape, vel judicum delegatorum ab ipso. Interita autem neque per me neque per alium malum dicte comitisse

230

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

vel filio suo aut terre ipsorum percutabo seu faciam neque citra mare neque ultra mare. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri volui et sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Domini M CC nonodecimo.

247 1210 November Renard of Choiseul makes known that he holds 20 l. revenue in fief from lady Blanche, countess of Troyes, at the Fairs of Bar-sur-Aube, and that with her consent he gave 100 s. from that revenue to the canons of Langres. He also recognizes that he holds property from her ‘in fief and domain’ at Verseilles, Boudreville, and Chauffourt. original: AN, J 193, no. 4 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 91v. CC, fol. 100v (>CR 6, fol. 221v). calendared: AJ, no. 755. Layettes, 1, no. 946. Poissonnier, Catalogue, no. 74.

Ego Renaldus de Choisello notum facio tam presentibus quam futuris me tenere de illustri domina Blancha comitissa Trecensis palatina, viginti libras pruviniensis singulis annis in nundinis Barri mihi persolvendas, de quibus de voluntate et assensu ejusdem domine comitisse dedi canonicis Lingonensis centum solidos in eisdem nundinis annuatim percipiendos. Preterea testificor me tenere de eadem domina comitissa quicquid habeo apud Veusaule, in feodo et demenio, quicquid etiam habeo apud Boudriville, in feodo et demenio, quicquid quoque habeo apud Chaufor in feodo et demenio. In cujus rei testimonium presens scriptum fieri volui et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie, millesimo ducentesimo decimo, mense novembri.

248 1215 April [19–30]1 Odo of Cornay makes known that he holds his villages of Châtel-Chéhéry and Bayonville in fief and homage from his lady Blanche, countess of Champagne, and her son, Count Thibaut. He estimates the villages to be worth at least 30 l. in annual revenue; if they produce less than that amount, he will add revenues from his other properties in order to make the fief worth that amount. He is Blanche’s liegeman, saving his liegeance to the counts of Bar-le-Duc, Rethel, and Grandpré. 1 Or 1216 (n.s.) April [1–9].

Edition

231

original: AN, J 193, no. 8 (fragment of a brown pendant seal). copies: CB, fol. 91v. CC, fol. 100v (>CR 6, fols. 221v–222r). CR 7.3, fol. 169r–v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:58 (from CR 6). Layettes, 1:430, no. 1177. calendared: AJ, no. 914.

Ego Odo de Quarnaio. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod de karissima domina mea Blancha illustri comitissa Campanie et de comite Theob(aldo) filio ejus teneo in feodo et hommagioa villam meam que dicitur Chastel prope Quarnaium, et etiam Bajonville, que valere debent ad minus tringinta libratas redditus quolibet anno. Et si tantum non valerent, ego tenerer perficere de alia terra mea. De predictis siquidem villis homo sum ligius domine comitisse Campanie et comitis Theob(aldi) filii sui, salva ligeitate comitis Barri Ducis, comitis Registestis, et comitis Grandis Prati. Predictum itaque feodum ipsi domine comitisse et filio ejus in curia eorum teneor guarantire per jus contra omnes qui ibidem vellent juri stare. In cujus rei testimonium presentem cartam feci fieri sigilli mei munimine roboratam. Datum anno gratie M CC XV, mense aprili. a

homagio CB, CC.

249 1215 June Guy (of Joinville), lord of Sailly, makes known that he did liege homage to his lord Thibaut, count of Champagne, for Donjeux.1 copies: CB, fol. 92r. CC, fol. 101r (>CR 6, fol. 222r). CR 7.3, fol. 142v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:59 (from CR 7). calendared: AJ, no. 918.

Ego Guido dominus Salliaci. Notum facio universis presentibus et futuris, quod de karissimo domino meo Theobaldo comite Campanie cepi in feodo et homagio ligie villam meam que dicitur Donjues cum omnibus pertinentibus ejusdem ville. Et de hiis omnibus sum homo ligius predicti comitis ante omnes homines et feminas qui possunt vivere et mori. In cujus rei testimonium presentem cartam feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC XV mense junio.

1

His brother Simon sealed a letter of consent (120).

232

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

250 1215 November Hugh of Villersexel makes known that he approved of the liege homage that Thibaut of Neuchâtel did to Thibaut, count of Champagne, for the castle of Silley, as described in Thibaut of Neuchâtel’s letter, but Hugh reserves the fidelity owed to him.1 copies: CB, fol. 92r. CC, fol. 101r (>CR 6, fol. 222r). CR 7.3, fol. 190r–v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:58 (from CR 6). calendared: AJ, no. 934.

Ego Hugo de Villario Sesses. Notum facio tam presentibus quam futuris quod ligeitatem illam quam fecit karissimus consanguineus meus Theobaldus de Novo castro, Theobaldo comiti Campanie, et hoc quod ab eodem comite cepit castrum Sylleii laudo et concedo sicut in litteris ipsius Theobaldi continetur, salva fidelitate mea qua dictus Theobaldus mihi tenetur. Notum est enim et certum quod idem Theobaldus tenet a me castrum predictum Silleii. In hujus rei testimonium presentes litteras feci fieri sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC XV, mense novembri.

251 1220 (n.s.) February Guy, lord of Maligny, makes known that he holds from the count of Champagne the castle and village of Maligny, which are renderable, as well as the knights’ fiefs that move from Maligny. Guy states that he also holds La ChapelleVaupelteigne, Beine, and his wife’s inheritance at Fontaine-Chaalis. original: AN, J 196, no. 5 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 92r–v. CC, fol. 101r–v (>CR 6, fol. 222v). CR 7.3, fol. 224r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:117 (from CR 7). Quantin, Recueil, 116, no. 264 (from Chantereau-Lefebvre). calendared: AJ, no. 1253. Layettes, 1, no. 1384.

Ego Guido dominus Melligniaci. Notum facio omnibus presentes litteras inspecturis, quod ego teneo de comite Campanie castrum Melligniaci et villam, que sunt jurabilia et reddibilia ipsius comitis ad parvam vim et ad magnam, et 1 See 267.

Edition

233

feoda militum que movent de Melligniaco, et quicquid habeo apud Capellam juxta Melligniacum et quicquid habeo apud Bennam, excepto Henrico et familia ejus quos emi a domino Guidone de Monte Regali, et quicquid habeo apud Chaaly quod est de capite uxoris mee. Quod ut notum sit in futurum, presentes litteras sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense februario.

252 1215 October Aubert, lord of Darney, makes known that he is a liegeman of Thibaut, count of Champagne, save for his liegeance to the duke of Lorraine and the count of Burgundy.1 copies: CB, fol. 92v. CC, fol. 101v (>CR 6, fol. 222v). CR 7.3, fol. 80r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:60 (from CR 6). calendared: AJ, no. 931.

Ego Aubertus dominus de Darny. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod ego sum homo ligius Th(eobaldi) comitis Campanie post ducem Lothoringie, et post comitem Burgundie, ita quod prefatum comitem Campanie teneor juvare contra omnem creaturam que possit vivere et mori preterquam contra duos predictos; et pro servicio predictorum duorum non retraherem me de servicio dicti comitis Campanie, nisi querela esset eorum propria. In cujus autem rei testimonium presentes litteras fieri volui sigillo meo munitas. Actum anno Domini M CC quinto decimo, mense octobri.

253 1215 (n.s.) March Odo of Cornay makes known that he surrendered custody of Toges, which Iter of Challerange holds from him in fief, to his lady Blanche, countess of Troyes. copies: CB, fol. 92v. CC, fol. 101v (>CR 6, fol. 222v). CR 7.3, fol. 168v. calendared: AJ, no. 910.

1 See 243.

234

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Odo de Quernaio. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod karissime domine mee Blanche illustri comitisse Trecensis et successoribus ejus comitibus Campanie custodiam et advocationem ville que dicitur Toyge, quam Iterus de Chalerainges de feodo meo tenet, laudavi, et perpetuo habendam concessi. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum, sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense martio.

254 1215 August Thomas of Coucy, lord of Vervins, makes known that he has taken in fief and liege homage from his lord Thibaut, count of Champagne, what he has at Trilbardou and Charmentray in return for 30 l. revenue at the Fairs of SaintAyoul of Provins.1 For this, Thomas is a liegeman of the count, saving liegeance to his brother Enguerran and to the king of France. original: AN, J 205, no. 4 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 93r. CC, fol. 94v (>CR 6, fol. 216r–v). CR 7.2, pp. 301–2. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:57 (from CR 7). calendared: AJ, no. 927. Layettes, 1, no. 1129.

Ego Thomas de Cociaco dominus Vervini. Notum facio universis tam presentibus quam futuris quod de karissimo domino meo Theob(aldo) comite Campanie cepi in feodo et hominagioa ligie quicquid habeo apud Triam le Bardol et apud Charmentre, et in partibus illis cum pertinentiis earundem villarum, et ipsi comiti Th(eobaldi) totum illud teneor per jus guarantire. Propter hoc itaque domina comitissa et ipse Th(eobaldus) comes filius ejus, mihi et heredibus meis assignaverunt triginta libratas annui redditus percipiendas singulis annis in nundinis Sancti Aygulphi de Pruvino, de proventibus nundinarum. Ego autem de omnibus hiis supradictis, sum homo ligius supradicti comitis Theob(aldi) salva ligeitate domini Ingelranni fratris mei, salva etiam ligeitate domini regis Francie. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei feci munimine roborari. Actum anno gratie M CC quintodecimo mense augusto. a

homagio CB, CC.

1 See 276, 277.

Edition

235

255 1220 (n.s.) March Nicolas of Rumigny makes known that, with the consent of his lady Agnes, lady of Château-Porcien, he has sworn in good faith to render to his lady Blanche, countess of Champagne, and her son Count Thibaut the fortified residence at Givron that Agnes has as a liege fief from the count of Champagne. The countess and the count, for their part, swore to return the fortress and other property there in the same condition they received it, forty days after their need for it ended. copies: CB, fol. 93r–v. CC, fols. 101v–102r (>CR 6, fol. 223r). CR 7.3, fols. 242v–243r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:104–5 (from CR 7) calendared: AJ, no. 1257bis.

Ego Nicholaus de Rumigniaco. Notum facio universis presentibus et futuris quod de assensu et voluntate domine mee Agnetis, domine Castriportuensis juravi bona fide quod ego et heredes mei fortem domum nostram de Givron que est de feodo comitis Campanie, et quam dicta domina Castriportuensis ligie tenet de comite Campanie, reddemus bona fide ad magnam vim et ad parvam karissime domine mee B(lanche) comitisse Trecensis, et karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti nato ejus et heredibus eorum comitibus Campanie, ante omnis alios dominos et dominas, et contra omnes, quicumque et quotienscumque ex parte dictorum comitisse et comitis vel heredum suorum, fuerimus requisiti, ipsi vero comitissa et comes. Ipsi vero comitissa et comes jurari fecerunt in animas suas, ad quadraginta diebus elapsis postquam finitum erit negocium ipsorum, reddent mihi vel heredibus meis domum illum in eo statu tam in fortericia et mobilibus quam ceteris aliis, in quo erat quando tradita fuit eis. In hujus autem rei testimonium presentes litteras fieri volui sigilli mei appensione munitas. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense martio.

256 1216 April 10 Raoul of Château-Porcien makes known that he has promised to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 93v. CC, fol. 102r (>CR 6, fol. 223r). calendared: AJ, no. 959.

236

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Radulfus de Castro Portuensis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Theobaldo comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi, quod ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici, et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc haberer suspectus ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC sexto decimo, in die magni Pasche.

257 1205 July, Troyes Hermesend (of Bar-sur-Seine), lady of Traînel, affirms that she holds her (dower) residence of Villeneuve-aux-Riches-Hommes as a liege fief from her lady Blanche, countess of Champagne. She promises that if ever she is unable to warrant that structure, she will dismantle it at the will of the countess.1 original: AN, J 196, no. 2 (missing pendant seal).2 copies: CR 1, fol. 259bis. CB, fols. 93v–94r. CC, fol. 102v (>CR 6, fol. 223v). editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:29 (from CR 6). Evergates, Littere Baronum, 124–5, no. 91. calendared: AJ, no. 626. Layettes, 1:567, no. 777ter.

Ego Herm(esendis) domina Trianguli. Notum esse volo presentibus et futuris, et animo bono cognosco, domum meam de Villa Nova Parva Divitum Hominum esse de feodo ligio karissime domine mee ligie B(lanche) illustris Campanie, comitisse et heredum suorum tali modo, quod de quacumque hora verbum inde veniret per quod domus illa esse posset de alterius feodo quam de feodo domine comitisse, et ego domum hanc, quam recognosco esse de feodo ligio comitisse et heredum suorum, non possem garantire, creanto ei tamquam domine mee et promitto, supra omne quod de illa teneo, quod domum ipsam diruam ad voluntatem comitisse vel illius quem ad id faciendum mitteret. Quod si non facerem, ex tunc volo quod domina comitissa licenter se capiat ad me et ad feodum quod de illa teneo usque dum id fiat et hoc poterit facere salva fide sua erga me. Actum Trecis, anno gratie M CC quinto, mense julio.

1 The scribe of this letter drafted a similar one for her son, Anselm III of Traînel (278). 2 This is the earliest extant letter from a woman in the chancery archive.

Edition

237

258 1217 November 28 Jean of Le Thoult makes known that he is a liegeman of lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, saving his liegeance to Enguerran of Coucy, Jean of Arcis, and the count (Henri IV) of Grandpré. In the event of war between the count of Grandpré and the countess on their own account, Jean will serve the count of Grandpré in person but will furnish knights to the countess as service for his fief. But if the count of Grandpré and the countess go to war in support of their allies, Jean will serve the countess in person and send one knight to the count of Grandpré. Jean also received his residence of Herbigny in fief and liege homage from the countess and count, ‘sworn and renderable’ to them whenever they wish. For this, Jean received 20 l. revenue at the Fairs of Saint-Ayoul of Provins and 200 l. in cash to fortify his house of Herbigny. copies: CB, fol. 94r–v. CC, fol. 102v–103r (>CR 6, fols. 223v–224r). CR 7.3, fol. 208r–v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:88–9 (from CR 7). Benton, ‘Written Records,’ 288–89. translation: Benton, ‘Written Records,’ 289–90. calendared: AJ, no. 1093.

Ego Johannes de Tullo. Universis presentibus et futuris, notum facio quod ego ligius homo sum domine B(lanche) comitisse Trecensis, et karissimi domini mei Th(eodaldo) comitis Campanie, nati ejus contra omnem creaturam que possit vivere et mori, salva ligeitate domini Ingelrandi de Cociaco, domini Johannis de Arceiis, et .. comitis Grandis Prati. Si autem contingeret comitem Grandis Prati guerram habere in capite, et pro querela propria contra comitissam et comitem Campanie, ego in propria persona juvarem comitem Grandis Pratis, et mitterem comitisse et comiti Campanie si me submonerent, milites ad deservendum feodum quod teneo de ipsis. Si vero comes Grandis Prati comitissam et comitem Campanie guerriaret pro amicis suis et non pro querela propria, ego juvarem in persona propria comitissam et comitem Campanie, et comiti Grandis Prati mitterem unum militum pro meo feudo deservendo, sed non irem in terram comitis Grandis Prati, ad forefaciendum. Ceterum de comitissa et comite Campanie cepi in feodo et homagio ligio domum meam de Harbignies, jurabilem et reddibilem eis quandocumque voluerunt et ab ipsis vel ab altero eorum, aut a mandato eorum fuero requisitus. Et quando erunt extra essonium suum, ipsi tenentur eam mihi reddere ita munitam sicut eam invenerint. Propter hoc autem ipsi comitissa et comes Campanie mihi et heredibus

238

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

meis dederunt viginti libratas annui redditus, reddendas michi et heredibus meis in perpetuum singulis annis in nundinis SanctiAygulfi de Pruvino. Dederunt quoque michi ducentas libras de auxilio ad firmandam predictam domum meam. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie, M CC septimo decimo, die martis ante festum sancti Andree.

[Quire 13: folios 95–102]1 De homagiis nobis factis 259 1219 April [7–30] Simon (IV) of Clefmont affirms that, having abandoned his homage to the countess, lady Blanche, and her son Thibaut, count of Champagne, because of bad advice, he has on the advice of his friends returned to that homage for his property at Montigny and Ageville.1 He swore before the bishop of Langres that he would aid them against all persons except the count of Burgundy, to whom he is liege before all others. He also holds three other fiefs from them: his paternal castle at Is-en-Bassigny, his maternal inheritance at Lafertésur-Aube and revenues at the Fairs of Champagne, and his wife’s inheritance at Vendeuvre. original: AN, J 193, no. 10 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 95r–v. CC, fol. 88r–v (>CR 6, fol. 210r–v). CR 7.3, fols. 37r–38r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:37 (from CR 6), 105–6 (from CR 7). Layettes, 1:480, no. 1343. translation: Evergates, Documents, 75–6, no. 55B. calendared: AJ, no. 1194.

Ego Symon de Claro monte. Notum tam presentibus quam futuris, quod cum iniquo malignorum consilio, a fidelitate et hominagio nobilis domine Blanche

1 Quire 13 is a direct copy of CC, quire 12, with the same title, except that the scribe of CB interrupted the sequence of letters in CC by inserting two letters located elsewhere (273, 274) and omitting the last two letters of CC (254, 119). 1 See 124 and 158 for other examples of renounced homages.

Edition

239

comtisse et Th(eobaldo) comitis Campanie nati ejus, temere recessissem, tandem habito prudentium virorum et amicorum meorum consilio, penitencia ductus redii ad fidelitatem et hominagium eorundem, et hominagium ligium eis feci, per quod sum homo ligius eorum, salva ligeitate comitis Burgundie. Juravi siquidem in presentia domini Lingonensis episcopi, quod predictam dominam meam et Th(eobaldum) natum ejus dominum meum, bona fide juvabo contra omnem creaturam que possit vivere et mori, preterquam contra comitem Burgondie, cujus sum homo ligius ante eos. Juravi etiam quod de Claromonte castelo meo juvabo eos contra omnem creaturam que possit vivere et mori, preterquam contra predictum comitem de quo castellum illud teneo. Vicecomitatem autem de Montigniaco, et quicquid habebam vel clamabam in eadem villa et in appendiciis ejus, eisdem comitisse et filio ejus quitavi. Quicquid etiam in domainio habebam apud Aigevillam et quicquid clamabam in hiis que predicti comitissa et Th(eobaldus) comes natus ejus, dominus Renerus de Nogento, dominus Haymo de Escoz, filii Girardi Joute, et filii Haycii habent in eadem villa et in appendiciis ejus, comitisse et comiti totum quitavi. Sciendum est etiam quod de tribus feodis sum homo ligius eorum, videlicet: de Hyz castello meo quod teneo ex parte patris mei; de eo quod habeo apud Firmitatem super Albam et in nundinis Campanie, quod est ex parte matris mee; et de hoc quod habeo apud Vendoperam quod est ex parte uxoris mee; et quodlibet istorum feodorum est ligium. Ut autem hec omnia nota permaneant et rata teneantur, litteris annotata sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC nonodecimo mense aprili.

260 1215 (n.s.) January Guillaume des Barres makes known that he holds in fief and homage from his lord Thibaut, count of Troyes, whatever he has at Saint-Pathus, Marchémoret, and Silly except its fortress.1 copies: CB, fol. 95v. CC, fol. 88v (>CR 6, fol. 210v). CR 7.3, fols. 106v–107r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:52 (from CR 6), 2:54 (from CR 7). Brussel, Nouvel examen, 1:388 note a (from CR 7, fol. 407). calendared: AJ, no. 897. Layettes, 5:74, no. 209 (copy of 2 July 1564).

1 See also 419.

240

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Willermus de Barris. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod de karissimo domino meo Theobaldo comite Trecensis teneo in feodo et homagio quicquid habeo in domainio apud Saint Pathuz, preter pedagium, et quicquid habeo apud Marchiemoret cum pertinentibus. Quicquid etiam habeo in domainio apud Silliacum excepta fortericia. De hiis omnibus sum homo ligius dicti comitis Th(eobaldi) salva ligeitate domini regis Francie, salva etiam ligeitate comitis de Dammartin. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC quarto decimo, mense januario.

261 1216 November 1 Pierre des Barres makes known that he has done liege homage to his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, save liegeance to the duke (Odo III) of Burgundy and to Archambaud (VII) of Bourbon. copies: CB, fols. 95v–96r. CC, fol. 88v (>CR 6, fol. 210v). CR 7.3, fol. 102v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:88 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1024.

Ego Petrus de Barris. Notum facio universis presentes litteris inspecturis, quod karissime domine mee Blanche illustri comitisse Trecensis, et dilecto domino meo Th(eobaldo) filio ejus feci homagium ligium, et homo sum ligius eorum salva ligeitate domini ducis Burgundie, et domini Archembaudi de Borboni. Juravique predicto comiti super sanctos, quod ipsum juvabo bona fide contra omnem creaturam que possit vivere et mori, preterque contra predictos, videlicet dominum ducem Burgundie et dominum Archembaudum de Borbonum. In cujus rei testimonium presentem cartam feci fieri sigilli mei munimine roboratam. Actum anno gratie M CC sextodecimo, mense novembri, in festivitate Omnium Sanctorum.

262 1200 May Jean (I) of Montmirail makes known that he has assigned his wife Helvide (of Dampierre) a new dower to replace the one they alienated. He warrants that dower against the fief he holds from the count of Champagne, and he promises

Edition

241

to obtain sealed letters from the prelates of Reims and Soissons confirming the new dower. The dower lands are described, and the dower house is identified as being at Condé-en-Brie. copies: CR 1, fol. 240r (>CR 6, fol. 236r). CB, fol. 96r. CC, fol. 89r (>CR 6, fols. 210v–211r). CR 7.2, pp. 491–2. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:16 (from CR 6). Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:765 (from CR 6). Evergates, Littere Baronum, 55–6, no. 11. calendared: AJ, no. 515.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Johannes Montis Mirabilis dominus. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod ego pono comitem Campanie et ejus successores opsides super feodum quod ab eo teneo de dote quam reddo Helvydi uxori mee pro excambio de Sonsois, quam ego et ipsa quitamus. Hujus rei pono omnes homines meos legios plegios, ita quod si ego vel filii mei super hoc vellemus ei nocere, ad eam absque fidei lesione liceret reverti. Indeque debet fieri secura per litteras pendentes Remensis archiepiscopi et Suessionensis episcopi. Divisio autem ista extenditur a Mollenum usque ad crucem super Sparni, et inde ad crucem de Champcharuum, inde ad Vardum. Item extenditur a Mollenum ad vivarium, inde ad Corboin, inde ad Antrenne, inde ad Cressanti, inde ad Molins, inde ad Barrum, inde ad Capellam, inde ad Euri. Quicquid infra predictas metas habeo in omnibus proficuis, et etiam predicte metea continentur infra dotem quitto et laudo, domusque de Conde continetur in dote. Quod ut ratum remaneat, sigilli mei testimonio feci confirmari. Actum istud anno ab incarnatione Domini M CC, mense mayo. a

mete omitted CB, CC.

263 1216 April Jean (II) of Montmirail, lord of Oisy, makes known that he owes his lady Blanche, countess of Champagne, a woman equal in value to Richoude. copies: CB, fol. 96r–v. CC, fol. 89r–v (>CR 6, fol. 211r). calendared: AJ, no. 961.

Ego Johannes de Monte mirelli, dominus Oysiaci. Notum facio universis presentibus et futuris, quod ego debeo karissime domine mee B(lanche) illustri

242

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

comitisse Campanie unam feminam pro Richoude filia Ade de Bono Oculo ejusdem valentie cujus est eadem Rychoudis quandocumque inde requisitus fuero reddendam. In cujus rei testimonium presentes litteras eidem domine comitisse tradidi sigilli mei munimine roboratas. Datum anno gratie M CC sextodecimo, mense aprili.

264 1218 June [1, Amance]1 Hugh (III), lord of Lafauche, makes known that he swore in good faith to his lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, against all creatures except the person from whom he holds the castle of Lafauche. He also promised that he will not return to the homage of Simon of Joinville except by licence of the countess, and he names five pledges. For all this, the countess assigned him 20 l. revenue at the Fairs of Bar-sur-Aube.2 copies: CB, fols. 96v–97r. CC, fols. 89v–90r (>CR 6, fol. 211r–v). CR 7.3, fols. 96v–97r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:92–3 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1123.

Ego Hugo dominus de la Fauche. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, me jurasse et creantasse karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis, et predilecto domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie nato ejus, quod ipsos juvabo bona fide tam de me quam de castello meo de la Fauche contra omnem creaturam que possit vivere et mori, preterquam contra illum de quo tenerem la Fauche, si castrum de la Fauche exiret forsitam de manu comtiisse et comitis. Juravi etiam et creantavi quod ad homagium Symonis de Joniville vel heredum suorum non revertar, nisi de assensu et voluntate predictorum comitisse et comitis. Super his conventionibus autem firmiter tenendis et observandis plegios constitui Henricum comitem Barriducis, Renerum de Nogento, Balduinum et Mauricium de Remis fratres, et Petrum de Bormont. Propter has vero conventiones tenendas firmiter dicti comitissa et comes mihi et heredibus meis assignaverunt viginti libratas annui redditus percipiendas singulis annis in nundinis Barri, de quibus ego sum homo ligius eorum, cum eo quod de ipsis teneo in pedagio de Prehes, salva ligeitate illius de quo tenerem la Fauche, si exiret la Fauche forsitan de manu comitis predicti et comitisse, et 1 Probably on the same occasion as 265. 2 See 266.

Edition

243

salva ligeitate .. ducis Lothoringie. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC octavodecimo, mense junio.

265 1218 June 1 [Amance] Hugh (III), lord of Lafauche, makes known that the dispute his lady Blanche, countess of Troyes, and her son had with the duke of Lorraine was settled in the presence of the emperor. Hugh stands surety for the duke of Lorraine’s observance of the agreement contained in the document.1 copies: CB, fol. 97r. CC, fol. 90r (>CR 6, fols. 211v–212r). CR 7.3, fol. 96r–v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:97–98 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1122. Duvernoy, Catalogue, no. 293.

Ego Hugh dominus de la Fauche. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum super discordia que erat inter dominum Th(eobaldum) ducem Lothoringie ex una parte, et karissimam dominam meam Blancham comitissam Trecensem, et filium ejus ex altera, in presentia domini regis Romani pax fuisset et concordia reformata. Ego de mandato domini ducis Lothoringie et ad requisitionem ejus me constitui ostagium erga predictos comitissam et filium ejus, ita quidem quod si dominus dux Lothoringie non observaret conventiones sicut continentur in carta ipsius ducis exinde confecta quam penes se habuit dicta comitissa, ego post duas quarentenas postquam inde essem requisitus, venirem ad dominam comitissam et a filium ejus cum feodo quod teneo de ipso duce Lothoringie, et predictos comitissam et comitem filium ejus juvarem et de me et de feodo illo contra prefactum ducem Lothoringie, usque dum predictus dux Lothoringie istud emendasset ad arbitrium illorum qui ad hoc super constituti sicut in carta ipsius ducis continetur. Actum anno Domini M CC octavodecimo, mense junio, kalendas ipsius mensis.

266 1218 July 23 Hugh (III), lord of Lafauche, makes known that he did liege homage to his lady Blanche, countess of Troyes, and to her son Thibaut, count of Champagne, for 1 See 433.

244

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

his castle of Lafauche and all that he held from Simon of Joinville. For that, he received 200 l. and 20 l. revenue at the Fairs of Bar-sur-Aube.1 copies: CB, fol. 97v. CC, fol. 90r–v (>CR 6, fol. 212r). CR 7.3, fols. 97v–98r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:33–34 (from CR 7), 2:96 (from CR 7), 2:98 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1142.

Ego Hugo dominus de Fischa. Notum facio tam presentibus quam futuris quod de domina mea Blancha comitissa Trecensis, et de karissimo domino meo Th(eobaldo) comite Campanie nato ejus cepi in feodo et homagio ligio de comitissa tanquam de ballio, de comite autem tanquam de hereditate castrum meum et burgum de Fischa, et ea omnia que de Symone domino Joniville tenere solebam. De omnibus predictis homo sum ligius prefatorum comitisse et comitis contra omnem creaturam que possit vivere et mori. Ipsa vero propter hoc donavit mihi ad presens ducentas libras pruviniensis monete, cum preterea viginti libras annui redditus mihi et heredibus meis singulis annis percipiendas in nundinis Barri. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC octavodecimo, mense julio, in crastino sancte Marie Madgalene.

267 1215 September, Isle1 Thibaut of Neuchâtel makes known that he did liege homage to his lord Thibaut, count of Troyes, saving his liegeance to the count of Burgundy and to his uncle, Guillaume of Châtillon, for the castle of Silley.2 original: AN, J 193, no. 7 (with a brown pendant seal: Sigillum Theobaldi de Novo Castro). copies: CB, fols. 97v–98r. CC, fols. 90v–91r (>CR 6, fol. 212r–v). CR 7.3, fol. 171r–v. editions: Duchesne, Histoire de la maison de Chastillon, preuves, 3. ChantereauLefebvre, Traité des fiefs, 2:46 (from CR 6), 2:59–60 (from CR 7). Layettes, 1:419, no. 1130. calendared: AJ, no. 929. 1 See 264. 1 Arbois de Jubainville did not attempt to identify Insulas; the editors of Layettes identify it as Lille. It might well be Isle-Aumont or Isle-sur-Marne. 2 See 250.

Edition

245

Ego Theobaldus de Castello novo. Omnibus presentes litteras inspecturis notum facio quod ego feci ligeitatem karissimo domino meo, Theobaldo comiti Trecensium palatino salva ligeitate karissimi domini mei comitis Burgundie et salva ligeitate Guillelmi de Castellione avunculi mei. Accepi etiam a dicto domino meo, comite Theobaldo ligie castellum meum de Selli, cum omnibus pertinentis suis; de quo castello juvabo predictum dominum meum Theobaldum comitem contra omnes homines preter quam contra dominum Ugonem de Rubeo monte. Juravi etiam quod bona fide juvarem predictum Theobaldum comitiem dominum meum contra omnes homines qui possint vivere aut mori exceptis predictis, comite Burgundie, et Guillelmo de Castellione. Et si predicti comes Burgundie, et Guillelmus de Castellione mihi inhiberent ne eum adjuvarem, ego eidem Theob(aldo) propter hoc preterquam contra ipsos auxilium meum non denegarem. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri feci et sigilli mei munimine roboravi. Actum apud Insulas, anno Domini M ducentesimo quintodecimoa mense septembri. a CCXV CB, duodecimo CC. In this exceptional case, the scribe of CB silently corrected the reading of CC, either because he knew the correct date or because he consulted the original document.

268 1215 October, Isle1 Thibaut of Neuchâtel makes known that he promised to aid his lord Thibaut, count of Troyes, if he goes to war against the count of Montbéliard. copies: CB, fol. 98r. CC, fol. 91r (>CR 6, fol. 212v). calendared: AJ, no. 930.

Ego Theobaldus de Castello novo. Omnibus presentes litteras inspecturis, notum facio me juravisse karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Trecensis palatino, quod quociens habuerit guerram contra comite Montis Beliardi, ego tociens eum bona fide sicut dominum meum ligium juvarem, et non potero facere pacem nisi assensu et voluntate karissimum dominum mei Th(eobaldi) comitis Trecensis. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri sigilli mei munimine roboratas. Actum apud Insulas, anno Domini M CC XV, mense octobri.

1 See 267.

246

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

269 1219 April Hugh, eldest son of the count of Rethel, makes known that he became a liegeman of his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, in the manner that his father is, for the lands that he expects to inherit. original: AN, J 202, no. 5 (missing pendant seal). copies: CB fol. 98r–v. CC, fol. 91r (>CR 6, fols. 212v–213r). CR 7.2, pp. 171–2. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:107 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1193. Layettes, 1, no. 1344.

Ego Hugo primogenitus comitis Regitestis. Notum facio universis presentibus et futuris quod de escheeta terre quam expecto, deveni homo ligius karissime domine mee B(lanche) comitisse Trecensis et karissimi domini mei Th(eobaldi) comitis Campanie nati ejus, eo modo quo karissimus pater meus Hugo comes Regitestis, homo est eorumdem, salvo jure ejusdem patris mei et fratrem meorum. Concessi siquidem eisdem comitisse et comiti quod contra omnem creaturam que possit vivere et mori, ipsos sicut dominos meos ligios bona fide juvabo, eo modo quo pater meus eos juvare tenetur. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense aprili.

270 1221 July 13, Payns Hugh, eldest son of the count of Rethel, makes known that he and his lady Blanche, countess of Troyes, accept Simon of Joinville as arbiter of Hugh’s dispute with the knight Garnier of Souain. copies: CB, fols. 98v–99r. CC, fols. 91r–92r (>CR 6, fol. 213r–v). calendared: AJ, no. 1333. Delaborde, Jean de Joinville, no. 218.

Ego Hugo primogenitus comitis Regitestis. Notum facio presentibus et futuris quod ego et illustris domina mea Blancha comitissa Trecensis palatina, super omnibus interpresuris factis inter me et ipsam occasione discordie quam habuebam et habebam contra dominum Garnerum de Soayn militem, compromissionem fecimus in virum nobilem dominum Symonem de Joniville senescallum Campanie, tali modo quod si idem Symon inquisita super hoc veritate invenerit

Edition

247

me vel gentes meas occasione discordie predicte contra dictam dominam intercepisse, ego ad dictum ejusdem Symonis reddam et emendabo quod fuerit interceptum. Si vero invenerit quod ex parte predicte domine mee sit aliquid interceptum occasione dicte discordie contra me vel gentes meas secundum erramenta mea, ipsa ad dictum ipsius Symonis reddi faciet quod fuerit interceptum. Preterea ego et eadem domina mea super discordia que erat inter nos propter bladum Colerii de Soayn quod saisivi eo quod ivit apud Sanctam Maneholdym mansurus, compromisimus in predictum Symonem, tali modo quod ego statim retroponam bladum illud in loco ubi captum fuit apud Soayn, et si per inquestam senescalli inventum fuerit quod Colerius debet bladum illud habere, ego reddam eidem Colerio bladum illud, vel id quod valebat quando illud saisivi, si decreverit senescallus. Ipsa vero reddi faciet per juramentum prepositi Sancte Maneholdis animalia mea que propter hoc capta fuerunt, videlicet illa que adhuc apparent, sicut sunt. De illis autem que vendita sunt reddi faciet precium venditionis, tali etiam modo quod si male vendita fuerint, ultra precium venditionis reddi faciet, id quod decreverit senescallus. Ego quoque antequam senescallus proferat super predictis dictum suum dabo bonam securitatem tenendi dictum ejus, quod proferre debet infra instans festum nativitatis beate Marie, alioquin; extunc non haberet super hoc potestatem, nisi per assensum predicte domine mee et meum, prolongaretur terminus compromissio jus predicte. Actum Peancii anno Domini, M CC vicesimo primo, mense julio, tercio idus ejusdem mensis.

271 1219 November Arnulph (of Reynel) of Cirey1 quits to his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, what he had claimed on the hill of Andelot.2 copies: CB, fol. 99r. CC, fol. 92r (>CR 6, fol. 213v). CR 7.3, fol. 165v. calendared: AJ, no. 1239.

Ego Arnulphus de Cerys. Notum facio universis tam presentibus quam futuris quod cum ad suggestionem quorumdam qui mihi intimaverant jus reclamarem me habere in colle de Andelou, postmodum cognita rei veritate pro vero didici,

1 Anulph was the son of Hugh of Reynel (the younger brother of Guy, count of Reynel). 2 The hilltop of Andelot was renamed Montéclair after Blanche constructed a fortress there. See 151, 272.

248

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

quod in ipso colle de Andelou jus nullum habebam, et si quod jus in illo colle habebam, illi juri spontaneus renuntiavi, et donavi atque quitavi in perpetuum illustri domine mee Blanche, comitisse Trecensis, et karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie nato ejus. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense novembri.

272 1219 November Arnulph (of Reynel) of Cirey makes known that he quit to his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, what he and his men had on the hill of Andelot, which he held from the nuns of Benoîtevaux, so that a village may be founded there.1 In return, the countess gave him land for building a house, a grange, and houses for villagers, as well as the banal oven there, all of which he will hold in augmentation of his fief. original: AN, J 201, no. 9 (seal of white wax with legend: Sigillum Arnulphi Domini de Risnellis). copies: CB, fols. 99v–100r. CC, fol. 92r–v (>CR 6, fol. 213v–214r). CR 7.3, fols. 166v–167r. calendared: AJ, no. 1238. Layettes, 1, no. 1369.

Ego Arnulphis de Cerys. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod terram illam arabilem et etiam incultam quam ego et Gerardus de Andelou homo meus habebamus in colle de Andelou, et tenebamus sub annuo censu trium denariorum ab abbatissa et ecclesia Benedicte vallis, donavimus domine nostre, Blanche comitisse Trecensis, et karissimo domino nostro Th(eobaldo) comiti nato ejus et heredibus ejus perpetuo possidendam, et erga predictum Gerardum terram illam eis teneor guarantire. Mandavimus etiam predicte abbatisse et monialibus Benedicte vallis, ut a comitissa et comite supradictis censum illum capiant sicut a nobis capere solebant. Preterea ego Arnulphus donavi predictis comitisse et comiti et eorum heredibus totam terram illam quam homines mei habebant in illa planicie ejusdem montis que est versus vallem Rodionis in qua debet fieri burgus, quam quidem terram tenebant ad terragium et ad costumas, ab abbate et ecclesia Sancti Benigni Divionensis, et ipsis comitisse et comiti terra illam erga homines meos teneor guarantire. Quam etiam terram tenebant ab abbatissa et ecclesia Benedicte Valle, et hanc quoque terram erga homines meos comitisse et comiti teneor guarantire. 1 See 151, 271.

Edition

249

De eadem autem terra, mihi assignabunt comitissa et comes pro domo mea, et pro mea grangia facienda; assignabunt etiam mihi viginti masuras ibidem pro domibus meis hominibus faciendis, in ea quantitate quam aliis burgensibus masure assignabuntur. Et justicia illorum meorum hominum mea erit. Insuper donaverunt mihi et heredibus meis comitissa et comes furnum banalem ejusdem burgi. Hec omnia mihi donaverunt in augmentum feodi quod teneo de ipsis. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno ab incarnatione Domini, M CC nonodecimo, mense novembri.

273 [duplication of 191] copy: CB, fol. 100r.

274 [duplication of 193] copy: CB, fol. 100r–v.

275 1217 August Jean li Brabanz (of Provins) announces the resolution of his dispute with his lady Blanche, countess of Troyes, over her dependent Clement of Cucharmoy and his family. Clement acknowledges that he belongs to the countess, but his daughter Elizabeth claims to belong to Jean. Jean quitclaimed his right over her for 180 l., money of Provins, to be paid by Clement’s brother, the dean Étienne, and his other relatives. copies: CB, fols. 100v–101r. CC, fols. 92v–93r (>CR 6, fol. 214r–v). CR 7.3, fols. 217v–218r. calendared: AJ, no. 1087.

Ego Johannes li Brabanz. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod cum controversia verteretur inter me et karissimam dominam meam Blancham illustrem comitissam Trecensis, super eo quod petebam Clementem de Cucharmoi et familiam ejus tanquam homines meos de corpore, domina comitissa econtra asserente quod erant homines sui de corpore, quod quidem dictus

250

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Clemens et ejus familia recognoscebant; tandem pacem fecimus in hunc modum, quod ego laude et assensu Helewidis uxoris mee quitavi domine comitisse et heredibus ejus in perpetuum quicquid juris habebam vel habere poteram in predictos Clementem et familiam ejus, quitavi et hereditatem ipsorum. Ab hac quitatione excepta est Margareta filia dicti Clementis uxor Colini Autru, que mihi et heredibus meis remansit cum tota hereditate sua. Insuper donavi dicte comitisse et suis heredibus Elyzabeth uxorem dicti Clementis, que se recognoscebat esse feminam meam de corpore cum tota hereditate ad ipsam pertinente. Pro hac itaque quitatione et pro dono isto, recepi a domino Stephano decano fratre predicte Clementis et ab aliis amicis suis centum et sexaginta libras pruviniensis monete. Ceterum si contingeret dominum patrem meum Milonem lo Braiban vel aliquem heredum suorum qui succedere deberet in hereditatem ejusdem Milonis patris mei, esse in partibus istis, qui dominam comitissam vel heredes suos impeteret super predictis Clemente et uxore ejus et eorum familia, si obtinere non possem ab impetitoribus quod laudarent et apparent donum et quitationem quam feci, ego concedo domine comitisse et ejus heredibus quod retineant de meo feodo quod de ipsis teneo, tantum, quantum estimabunt probi viri prefatos Clementem et ejus uxorem et eorum familiam valuisse tempore hujus quitationis. Hec omnia juravi me observaturum in perpetuum bona fide. In cujus rei testimonium feci presentes litteras fieri, et sigilli mei munimine roborari. Actum anno incarnationis Dominici, M CC septimo decimo, mense augusto.

276 1215 April [19–30]1 Thomas of Coucy, lord of Vervins, makes known that he did liege homage to his lady Blanche, countess of Champagne, saving his liegeance to his brother Enguerran of Coucy and to the king of France. For this, he received 20 l. revenue at the Fairs of Saint-Ayoul of Provins. original: AN, J 205, no. 3 (missing pendant seal).2 copies: CB, fol. 101r. CC, fol. 93r–v (>CR 6, fol. 215r). CR 7.2, p. 300. edition: Duchesne, Histoire généalogique des maisons de Guines, preuves, 367. calendared: AJ, no. 915. Layettes, 1, no. 1175.

Ego, Thomas de Cociaco dominus Vervini. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod karissima domina mea Blancha comitissa Campanie michi et heredibus mei dedit in feodo et hommagioa viginti libratas annui 1 Or 1216 (n.s.) April [1–9]. 2 The same scribe drafted 254.

Edition

251

redditus in nundinis Pruvini Sancti Aygulphib assignatas. De hiis autem viginti libratis redditus sum homo ligius ipsius domine comitisse et filii ejus comitis Theobaldi, salva ligeitate domini Ingelrandic de Cociaco fratris mei, salva etiam ligeitate domini regis Francie. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC quintodecimo mense aprili. a

homagio ligio CB, CC.

b

Aygulfi CB.

c

Ingelranni CB, CC.

277 1220 May Thomas of Coucy makes known that, with the consent of his lady Blanche, countess of Troyes, and her son, Count Thibaut, he has mortaged his revenues from Trilbardou and Charmentray to the mayor and sworn men of Meaux for three years. He permits the countess to seize the fief he holds from her, if he does not redeem the revenue, and to hold it until he does redeem the mortgage. His wife Mathilda (of Rethel) consents to this arrangement and affixes her seal, with his, to this letter.1 original: AN, J 205, no. 11 (missing two pendant seals). copies: CB, fol. 101, r–v. CC, fol. 93v (>CR 6, fol. 215r). CR 6, fols. 154v–155r. CR 7.2, pp. 302–3. calendared: AJ, no. 1271. Layettes, 1, no. 1396.

Ego Thomas de Cociaco omnibus ad quos presentes littere pervenerint, salutem. Noverit universitas vestra quod super venditionem quam feci majori et juratis Meldensis de proventibus terre mee de Tria et de Charmentrei scilicet ab hoc instanti festo sancti Martini in tribus annis, domina mea Blancha comitissa Trecensis et Theobaldus comes filius suus ad preces meas laudes et concessiones suas apposuerunt. Ego vero super hoc dictam comitissam et filium suam deliberate teneor, comitissa autem et filius suus eis debent inferre garandiam. Ita tamen quod si de hac pactione aliquo modo vellem retinere ipsa domina et filius suus feodum meum sine transgressione fidei possent saisire et tenere quousque ipsos deliberassem. Ad hoc vero tenendum Mathildis uxor mea assensum suum prebuit et bona fide laudavit et huic scripto sigillum suum cum sigillo meo in testimonium apponi fecit. Actum anno Domini M CC vicesimo mense maio.

1 Thomas converted the two properties to fiefs in 1215 (254). Mathilda held Trilbardou and Charmentray as dower; the mortgage was renewed in 1223 (Barthélemy, Coucy, 437–8).

252

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

278 1205 July Anselm III of Traînel recognizes that he holds the fortified residence at Villeneuve-aux-Riches-Hommes as a liege fief from his lady Blanche, countess of Champagne.1 He promises that if he ever is unable to warrant it, he will dismantle it at her will.2 original: AN, J 196, no. 1 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 240v (>CR 6, fol. 237r–v). CB, fols. 101v–102r. CC, fols. 93v– 94r (>CR 6, fol. 214r). CR 7.2, pp. 516–17. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:27 (from CR 7). Layettes, 1:566, no. 777bis. Evergates, Littere Baronum, 59–60, no. 15. calendared: AJ, no. 625.

Ego Ansellus de Triangulo notum esse voloa presentibus et futuris et animo bono cognosco domum nostramb de Villa Nova Parva Divitum Hominum esse de feodo ligio karissime domine mee ligie B(lanche) illustris Campanie comitisse, et heredum suorum tali modo, quod de quacumque hora verbum inde veniret per quod domus illa esse posset de alterius feodo, quam de feodo domine comitisse, et ego domum hanc quam recognosco esse de feodo ligio comitisse et heredum suorum, non possem garantire, creanto ei tamquam domine mee et promitto supra omne quod de illa teneo, quod domum ipsam ex tunc diruam ad voluntatem ejus vel illius quem ad id faciendum mitteret. Quod si non facerem, ex tunc volo quod domina comitissa licenter se capiat ad me et ad feodum meum, salva fide sua erga me, usquedum hoc, sicut dictum est, fiat. Actum anno gratie M CC V, c mense julio. a

facio in lieu of esse volo, 257.

b

meam CR 1, 257.

c

quinto CR 1.

279 1221 April 11, Easter Clarembaud (V) of Chappes warrants that for the next five years the castle of Plancy, which Philippe of Plancy holds from him, will not be used against his

1 The fortified residence seems to have been a recent construction; see Roserot, Dictionnaire historique, 3:1818–20, and Higounet, Défrichement et villeneuves, 108. 2 The scribe of this letter drafted a similar letter for Anselm’s mother Hermesend (257).

Edition

253

lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, under penalty of seizure of his own fief. original: AN, J 196, no. 9 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 102r. CC, fol. 94r–v (>CR 6, fols. 215v–216r). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:122–3 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1327. Layettes, 1, no. 1442.

Ego Clarembaudus de Capis. Notum fieri volo omnibus presentes litteras inspecturis quod ego concessi karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis et karissimo domino meo Th(eobaldo) nato ejus comiti Campanie, ut si forsan quod absit de castello Planciaci quod dilectus et fidelis meus Philippus de Planciaco immediate de me tenet in feodo, malum aut gravamen infra instans quinquennium, ipsis comitisse et comiti vel alteri eorum aut terre sue seu gentibus eveniret, ipsi comtissa et comes vel alter eorum statim, sine mesfacere et sine fidem mentiri, posset capere et saisire totum feodum quod de ipsis teneo et tamdiu tenere in manu sua donec ipsius vel alteri ipsorum emendatum sit et adreciatum plenere quicquid mali aut gravaminis sibi aut terre vel gentibus suis eveneret per predictum castellum Planciaci, videlicet per fortericiam vel per burgum. Hec autem concessio mea durabit tantum modo usque ad quinque annos completos, et post completionem quinque annorum ero in eodem puncto et statu erga eidem comitissam et comitem vel alterum ipsorum in quo eram uno die antequam eis hoc concessissem, salvo semper sibi jure et servicio feodorum quo teneo de ipsis. In hujus itaque rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munime roborari. Actum est hoc ipso die Dominice resurectionis, anno incarnationis verbi M CC XXI, iii idus aprilis.

280 1216 April [10–30] Jean (II) of Montmirail, lord of Oisy, makes known that he swore to aid his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, against the daughters of Count Henry (II) and against Erard of Brienne. copies: CB, fol. 102v. CC, fol. 94v (>CR 6, fol. 216r). calendared: AJ, no. 960.

Ego Johannes de Monte mirelli, dominus Oysiaci. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie et Brie spontanea voluntate concessi et firmiter creantavi quod

254

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

ipsum pro viribus bona fide juvabo contra filias comitis Henrici et contra Erardum de Brena. Et ne super hoc suspectus haberer ab aliquo, presentes litteras eidem domino meo tradidi in testimonium hujus rei, et tam concessionem quam creantum meum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC sextodecimo, mense aprili.

[Quire 14: folios 103–10]1 281 1213 July, Paris King Philip (II) makes known the custom of the kingdom that prohibits any legal challenge to the rights of an heir before he attains the age of twenty-one, and thus the king guarantees the inheritance of his nephew Thibaut, count of Champagne and Brie, until he is twenty-one.1 original: AN, J 198, no. 23 (missing pendant seal). copies: CR 2, fol. 373r. CB, fol. 103r. CC, fol. 17r (>CR 6, fol. 48r–v). CR 7.1, fol. 6r–v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:48 (from CR 6). Layettes, 1:393, no. 1050. Recueil des actes de Philippe Auguste, 3:444–5, no. 1306. calendared: AJ, no. 823. Delisle, Catalogue, no. 1456.

Ph(ilippus) Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes litteras inspecturi, quod nos inspecta consuetudine regni Francie, que talis est, videlicet quod nullus ante quam habeat viginti unum annos potest vel debet in causam trahi de re quam pater ejus teneret in pace et sine placito quando decessit, habito baronum nostrorum consilio. Ita statuendo decrevimus videlicet quod dilecti et fideles nostri B(lancha) comitissa Campanie, et karissimus nepos noster Th(eobaldus) comes Campanie filius ejus, comitatum Campanie et Brie et omnia alia que bone memorie comes Theobaldus, quondam maritus dicte comitisse et

1 This quire begins as an exact copy of CC, quire 3, which contains King Philip II’s letters. But the scribe of CB, after copying 281–9, skipped ahead to another letter of Philip II (290) and one of Countess Blanche (291) before returning to a letter of prince Louis (292); he then copied the entire quire 7 of CC (293–301) except for the last item (326), which was too long to fit in the remaining space on the last folio of CB, quire 7 (fol. 111v); in order to make efficient use of the remaining space, he inserted the last item from CC, quire 6 (302). 1 See also 12.

Edition

255

pater jam dicti comitis, habuit et tenuit seu possedit in pace et sine placito tempore mortis, ita habeant et teneant, sicuti nunc habent tenent et possident, usque ad vicessimum primum annum completum, supradicti comitis Theobaldi. Ita quod nulli prosus usque ad predictum tempus adimpletum, aliquo modo teneantur in causa super predictis respondere. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli nostri voluimus munimine roborari. Actum Parisius, anno ab incarnatione Domini M CC tercio decimo, mense julio.

282 1216 July, Melun King Philip (II) announces that on the day of the judgment rendered by his barons, Erard of Brienne promised to observe the truce that he had made with his faithful Blanche, countess of Champagne, so long as she is prepared to submit to the king’s court.1 Erard swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe this truce. copies: CR 2, fol. 375r. CB, fol. 103v. CC, fol. 17v (>CR 6, fol. 50r–v). CR 7.1, fol. 11r–v, 46r–v. edition: Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:50–1, no. 1439.2 calendared: AJ, no. 995. Delisle, Catalogue, no. 1675.

Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes litteras inspecturi, quod Erardus de Brene et Philippa, que dicitur uxor ejus cum essent in presentia nostra constituti petentes sibi jus fieri a nobis de comitatu Campanie, nuntii dilecte et fidelis nostre B(lanche) comitisse Campanie petierunt dari a predicto E(rardo) et ejusdem coadjutoribus rectas treugas dicte comitisse, et Theobaldo filio ejus et suis, et terre sue, quamdiu eadem comitissa vellet jus facere et prosequi in curia nostra. Predictus vero Erardus in presentia nostra et baronum nostrorum in manu dilecti et fidelis nostri G(arini) Silvanectensis episcopi treugas illas de se et suis fiduciavit et dedit. Die autem qua judicium factum fuit in curia nostra inter Bl(ancham) comitissam predictam et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et ipsum Erardum et Philippam que dicitur uxor ejus ex altera, promisit idem E(rardus) se servaturum treugas predictas, quamdiu sepedicta comitissa parata esset jus facere et prosequi coram nobis. Actum Meldunum, anno Domini M CC sexto decimo, mense julio.

1 The attending barons and prelates sealed identical letters, mutatis mutandis (195–208). 2 A purported ‘second’ version of this letter (Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:51–2, no. 1439) is in fact a defective transcription (in BNF, n.a. Lat. 2454, fol. 39r) of the ‘first’ version.

256

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

283 1221 May, Melun King Philip (II) gives his faithful Blanche, countess of Troyes, a letter stating that her promise to give him a twentieth of her revenues as aid in the war against the Albigensians does not constitute a customary obligation. copies: CB, fol. 103v. CC, fol. 17v. CR 7.1, fol. 16r–v. editions: Brussel, Nouvel examen, 1:418 note a (from CR 7, fol. 16). Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:374–5, no. 1708. calendared: AJ, no. 1332. Delisle, Catalogue, no. 2051.

Philippus Dei gratia Francorum rex, dilecte et fideli sue Blanche, comitisse Trecensis salutem, et dilectionem. Noveritis quod auxilium illud quod amore Dei et nostro promisistis faciendum ad subsidium terre Albigensis de vicesima parte reddituum vestrorum, deductis rationabilibus expensis, ad nullam vobis vel heredibus vestris trahemus consequentiam, vel consuetudinem. Actum Meleduni, anno Domini M CC XXI,a mense maio. a

XXprimo CC.

284 1203 (n.s.) February, Anet King Philip (II) directs his faithful Blanche, countess of Troyes, to pay 250 l., money of Provins, to Brother Haimard, treasurer of the Temple in Paris, for Chalautre. copies: CB, fol. 104r. CC, fol. 18r. CR 7.1, fol. 1v. editions: Delisle, Mémoire sur les opérations financières des Templiers, 95–6, no. 2 (from CB). Recueil des actes de Philippe Auguste, 2:317, no. 743. calendared: AJ, no. 573. Delisle, Catalogue, no. 748.

Ph(ilippus) Dei gratia Francorum rex, dilecte et fideli sue B(lanche) Trecensis comitisse salutem, et dilectionem. Mandamus vobis quatinus infra octabas instantis Purificationis beate Marie tradatis fratri Aimardo vel ejus certo nuncio ducentas et quinquaginta libras pruviniensium pro Chalastra coram Johanne Gelinel ostiario nostro latore presentium. Actum apud Anetum anno Domini M CC secundo, mense februario.

Edition

257

285 1216 July, Melun King Philip (II) directs the bishops of Beauvais, Noyon, Chartres, Auxerre, and Lisieux, and the counts of Dreux, Brittany, Alençon, and Beaumont, and the seneschal of Anjou to seal letters patent, in the manner of his own letter, confirming their judgment at Melun.1 copies: CB, fol. 104r. CC, fol. 18r. CR 7.1, fol. 15r–v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:69 (from CR 7). Langlois, Textes relatifs à l’histoire du Parlement, 33, no. 19bis. Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:48–50, no. 1438. calendared: AJ, no. 978. Delisle, Catalogue, no. 1674.

Ph(ilippus) Dei gratia Francorum rex, dilectis et fidelibus suis Ph(ilippo) Belvacensis, St(ephano) Noviomensis, R(enaldo) Carnotensis, Guillelmo Altissiodorensis et J(ordano) Lexoviensis episcopis; Roberto Drocarum, P(etro) Britannie comitibus; et Guillelmo de Rupibus sensecallo Andegavensis, et Roberto comiti Alanciensis, et comiti Bellimontis, salutem et dilectionem. Mandamus vobis et vos requirimus, quatinus juxta tenorem litterarum nostrarum patentes litteras vestras faciatis, de judicio et erramentis habitis, et apud Meledunum recitatis super causa que vertitur inter dilectam et fidelem nostram Blancham comitissam Campanie, et Erardum de Brena. Nos autem hoc idem aliis episcopis et baronibus qui interfuerunt mandavimus. Actum Meledunum, anno Domini M CC XVI, mense julio.

286 1216 July, Melun King Philip (II) directs the archbishop of Reims, the duke of Burgundy, the bishops of Châlons and Langres, and the counts of Saint-Pol and Joigny to seal letters patent, in the manner of his own letter, confirming their judgment at Melun.1 copies: CR 2, fol. 379r. CB, fol. 104r–v. CC, fols. 18r–v (>CR 6, fol. 7r). CR 6, fol. 123v. CR 7.1, fol. 12r.

1 See 24 and table 7. See also 286. 1 See 24 and table 7. See also 285.

258

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:70. Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:47–8, no. 1437. calendared: AJ, no. 977. Delisle, Catalogue, no. 1673.

Ph(ilippus) Dei gratia Francorum rex, dilectis et fidelibus suis A(lberico) Remensis archiepiscopo, Odoni duci Burgundie, Guillelmo Cathalaunensis, Guillelmo Lingonensis episcopis, et Sancti Pauli et Jovigniaci comitibus, salutem et dilectionem. Mandamus vobis et vos requirimus, quatinus patentes litteras vestras faciatis secundum tenorum litterarum nostrarum de judicio facto apud Meledunum super causa que vertitur inter dilectam et fidelem nostram Blancham comitissam Campanie et Erardum de Brena, et de aliis erramentis jam habitis in causa supradicta. Et hoc idem aliis baronibus qui interfuerunt mandavimus. Actum Meledunum, anno Domini M CC XVI, mense julio.

287 1216 April [10–30], Melun King Philip (II) authorizes his faithful Blanche, countess of Troyes, to complete fortifying the walls of her castle at Provins, but without towers, so that she not fear being captured by Erard of Brienne. copies: CB, fol. 104v. CC, fol. 18v. CR 7.1, fol. 11r. edition: Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:29–30, no. 1422. calendared: AJ, no. 962. Delisle, Catalogue, no. 1657.

Philippus Dei gratia Francorum rex, dilecte et fideli sue B(lanche) comitisse Trecensis palatine salutem et dilectionem. Super eo quod nobis mandavistis de muro faciendo in castello Pruvinensi, vobis mandamus, quod nobis bene placet et bene volumus, ut murum ubi deest in dicto castello faciatis ad ordinem et mensuram illius muri qui superest, et hoc sine tornellis fieri faciatis quia non oportet vos timere quod Erardus vos obsideat. Actum Meledunum, anno Domini M CC XVI, mense aprili.

288 1216 April [10–30], Melun King Philip (II) notifies his faithful Blanche, countess of Troyes, that he has sent Guillaume des Barres and Mathieu of Montmorency to receive her promise, in their hands, to observe a truce with Erard of Brienne until their case is settled, just as Erard already has agreed.

Edition

259

copies: CB, fols. 104v–105r. CC, fol. 18v (>CR 6, fols. 50r). editions: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Montmorency, 81–2. Recueil des acts de Philippe Auguste, 4:30–1. calendared: AJ, no. 963. Delisle, Catalogue, no. 1658.

Ph(ilippus) Dei gratia Francorum rex, dilecte et fideli sue B(lanche) comitisse Trecensis salutem et dilectionem. Mittimus ad vos dilectos et fideles nostros Guillelmum de Barris et Matheum de Monte Morenciaci, ut in manu eorum detis rectas treugas Erardo de Brena et suis de vobis et vestris, sciens pro certo quod ipse Erardus coram nobis rectas dedit et fiduciavit treugas vobis et vestris de se et suis. Et sciatis quod treuge iste durare debent, quamdiu durabit placitum coram nobis inter vos et filium vestrum Th(eobaldum) nepotem nostrum karissimum ex una parte, et dictum Erardum et uxorem ejus ex alia. Actum Meledunum, anno Domini M CC sextodecimo, mense aprili.

289 1216 October, Paris King Philip (II) asks his cousins, the duke (Thibaut I) of Lorraine and count (Henri II) of Bar-le-Duc, and all his friends and faithful men, to observe the truce that Erard of Brienne already swore in the hand of Bishop Garin of Senlis to observe toward the countess of Champagne and her son Thibaut. copies: CB, fol. 105r. CC, fol. 19r (>CR 6, fols. 5r–v, fols. 123v–124r). editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:87. Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:66–7, no. 1454. calendared: AJ, no. 1022. Delisle, Catalogue, no. 1689.

Ph(ilippus) Dei gratia Francorum rex, dilectis consanguineis suis duci Lothoringie, comiti Barri, et universis aliis amiciis et fidelibus suis ad quos presentes littere pervenerint, salutem et dilectionem. Noveritis quod E(rardus) de Brena, et Philippa que dicitur uxor ejus in presentia nostra constituti, cum sibi jus peterent a nobis fieri de comitatu Campanie, nuncii comitisse Campanie petierunt sibi dari a predicto E(rardo) et ejusdem coadjutoribus rectas treugas comitisse Campanie et Theobaldo filio ejus et terre sue, quamdiu vellet jus facere et prosequi in curia nostra. Et idem E(rardus) in presentia nostra et baronum nostrorum in manu dilecti et fidelis nostri G(arini) Silvanectensis episcopi rectas treugas de se et suis fiduciavit, et die quo judicium factum fuit inter ipsum et comitissam Campanie et Th(eobaldum) filium ejus, promisit idem E(rardus) se observaturum rectas treugas datas inter ipsum et comitissam Campanie quamdiu supradicta comitissa parata esset jus facere coram nobis et

260

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

prosequi. Proinde vobis mandamus et vos rogantes requirimus, quatinus predictam treugam pro posse vestro teneri faciatis, nec permittatis aliquo modo quod predicta treuga a predicto E(rardo) vel suis infringatur. Actum Parisius anno Domini M CC sexto decimo, mense octobri.

290 1217 April, Paris King Philip (II) informs Pope Honorius (III) that Manasses (II), bishop of Orléans, had spoken against the decision reached by the peers of the realm regarding the petition of Erard of Brienne but later made amends for his presumption. copies: CB, fol. 105v. CC, fol. 21r (>CR 6, fol. 7r.) CR 7.1, fols. 15v–16r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:62 (from CR 6). Recueil des actes de Philippe Auguste, 4:108–9, no. 1488. calendared: AJ, no. 1058. Delisle, Catalogue, no. 1739.

Reverendo in Christo patri et domino Honorio, Dei gratia sancte Romane ecclesie summo pontifici. Philippus eadem gratia Francorum rex salutem et debitam in Christo reverentiam. Noverit paternitas vestra, quod M(anasses) Aurelianensis episcopus in colloquio nostro apud Meledunum convocato, videlicet archiepiscopus Remensis, dux Burgundie, et Belvacensis, Noviomensis, Cathalaunensis et Lingonensis episcopi, et alii multi barones regni nostri de mandato nostro convenerant ad judicandum de querelis que vertebantur inter comitissam Campanie et .. filium ejus ex una parte et Erardum de Brena ex alia contra judicium baronum Francie, ad quos pertinet hujusmodi judicia facere locutus est. Super qua temeritate in presentia nostra, et parium predictorum per recordationem eorumdem publice convictus, idipsum nobis et paribus emendavit. Actum Parisius, anno Domini M CC XVII, mense aprili.

291 1215 July, Melun Blanche, countess of Troyes, makes known that, at the king’s direction, she has promised Hervé, count of Nevers, that if King Philip (II) and his son Louis do not execute the marriage contract between Louis’ son (Philip) and Hervé’s

Edition

261

daughter (Agnes), she will abandon her obligations to the king forty days after being notified by Hervé.1 copies: CB, fols. 105v–106r. CC, fol. 21r (>CR 6, fol. 7v). CR 7.1, fol. 157r. editions: Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 100. Brussel, Nouvel examen, 1:162, note b (from CR 7, fol. 7v). Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:849 (from CR 6). calendared: AJ, no. 920.

Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris, quod ego Blancha comitissa Trecensis palatina de mandato karissimi domini mei Ph(ilippi) illustris regis Francie, et domini Lud(ovici) filii ejus juravi H(ervei) comiti Nivernensis, quod si idem Lud(ovicus) vel filii ejus in aliquo resilirent a pactionibus quas habent cum eodem comite de matrimonio filie ejus, et filii ejusdem domini Lud(ovici) et de aliis ad idem matrimonium pertinentibus secundum quod in litteris eorum super hoc confectis plenius continetur, ego post quadraginta dies postquam submoniti id emendare nollent, nullum servitium nec auxilium nec consilium eisdem prestarem, nisi de hoc emendando donec id esset plenius emendatum. Quod ut firmum et stabile perserveret, presentem paginam sigilli mei munimine confirmavi. Actum Meleduni, anno Domini M CC quintodecimo, mense julio.

292 1209 August, Paris Louis, eldest son of the king of France, makes known the agreement reached between his father and Blanche, countess of Champagne: her son Thibaut will remain with the king for four years from next February, and the king will retain the castles of Bray-sur-Seine and Montereau [-Faut-Yonne] until Thibaut attains twenty-one, at which time Thibaut will do homage. In return, the king will not consider any challenge by Count Henry (II)’s daughter to Thibaut’s succession

1 The marriage contract required Louis’ eldest son Philip to marry in September 1217; it listed the properties that Hervé would give Philip, and it named the two castles that Louis would assign as dower for Agnes. In the event that Philip died before the marriage (he died in 1218), his younger brother Louis was to marry Agnes in his stead. Witnesses included Countess Blanche, Odo III, duke of Burgundy, Pierre, count of Brittany, Robert II, count of Dreux, Guy of Dampierre, and Gaucher III of Châtillon (Duchesne, Histoire de la maison de Chastillon, preuves, 40–1, July 1215).

262

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

to his father’s lands.1 For this agreement, Blanche will pay the king 15,000 l., money of Paris. If Thibaut dies within these four years, the money will be returned to Blanche. originals: AN, J 198, nos. 12, 13 (identical letters by different scribes; fragments of pendant seals). copies: CB, fols. 106r–107r. CC, fols. 19r–20r (>CR 6, fols. 5v–6v). CR 7.1, fols. 17r–18v, 46v–48r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:39–40 (from CR 6). Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:816–17 (from CR 6). calendared: AJ, no. 709. Layettes, 1, no. 879.

Ludovicus domini regis francorum primogenitus. Noverint universi ad quos littere presentes pervenerint, quod hee sunt conventiones inter karissimum genitorem et dominum nostrum, et dilectam nostram Blancham comitissam Campanie, scilicet quod predictus genitor noster, Theob(aldum) filium predicte comitissa tenebit ad instanti Purificatione beate Marie usque ad quatuor annos, et ex tunc in antea predicta comitissa habebit dictum Th(eobaldum) filium suum quandocumque voluerit; dictus autem genitor noster tenebit Braium et Monterolium sicut modo tenet, et per eas conventiones quibus nunc tenet, usque dum dictus Th(eobaldus) habeat viginti et unum annos; et juramenta baronum et civitatum castrorum et terre dicte comitisse dicto genitori nostro facta, vult sibi teneri quousque dictus Th(eobaldus) filius comitisse habeat viginti unum annos. Quando vero dicta comitissa ad terminum predictum voluerit habere filum suum, si genitor noster voluerit habere amplius de juramentis terre illius quod tam ipsa quam Th(eobaldus) filius ejus erunt fideliter ad servitium suum, ipsi eum amplius juramenta facient habere. Cum autem dictus Th(eobaldus) impleverit viginti unum annos, genitor noster recipiet eum in hominem ligium de terra de qua pater ejus tenens erat quando decessit, salvo alterius jure, nec antea ipsum in hominem recipiet exinde genitor noster, sicut predictum est, quamdiu eadem comitisse vixerit, nisi per ipsam comitissam. Et si filie Henrici quondam comitis consanguinei nostri vel aliquis alius eundem Th(eobaldum) vel comitissam traherent in causam de comitatu Campanie priusquam viginti unum annos implesset, dictus Th(eobaldus) vel comitissa non tenerentur respondere exinde infra predictum terminum. Quamdiu idem Th(eobaldus) viveret, scilicet circa viginti unum annos, nec genitor noster 1 This letter is identical, mutatis mutandis, to the August 1209 letters of Philip II (Recueil des actes de Philippe Auguste, 3:171–2, no. 1088 [= LB, 161–2, App. no. 2]) and Blanche (Layettes, 1:332–3, no. 878 [= LB, 163–4, App. no. 3]).

Edition

263

audiret inde causam, quia usus et consuetudo Francie talis est, quod nullus infra vicesimum primum annum respondere debet super hereditate de qua pater ejus tenens esset sine placito cum decederet. Propter conventiones supradictas tenendas comitissa debet dare genitori nostro quindecim milia librarum Parisiensis hiis terminis: in instanti festo sancti Andree, duo milia et quingentas libras; ad Purificationem beate Marie proxime subsequentem, duo milia et quingentas libras; ad octabas Pasche subsequentis, duo milia et quingentas libras; in octabas sancte Marie Magdalene, duo milia et quingentas libras; in octabas sancti Remigii subsequentis, duo milia et quingentas libras; in festivitate sancti Andree subsequentis, duo milia et quingentas libras. Si vero, quod absit dictus Th(eobaldus) moreretur infra terminum qui est a Purificatione beate Marie in quatuor annos, si genitor noster teneret comitatum Campanie in manu sua, dicte comitisse gratum suum faceret infra unum annum de predictis quindecim milibus libris. Et si comitatum Campanie alii tradere vellet, nullum de eo saisiret quousque dictam comitissam ad gratum suum securam fecisset de predictis quindecim milibus libris infra annum reddendis, et de predicto termino qui est a Purificatione beate Marie in quatuor annos in antea, nec genitor noster nec alii qui tenerent comitatum Campanie tenentur reddere dictas quindecim mille libras. Omnes istas conventiones assecuravit geniter noster, et in animam suam jurari fecit dicte comitisse et Th(eobaldo) filio ejus bona fide tenendas, et ipsa genitori nostro. Nos autem de mandato domini genitoris nostri easdem conventiones assecuravimus et juravimus predicte comitisse et Th(eobaldo) ejus filio bona fide tenendas. Actum Parisius anno Domini M CC nono, mense augusto.

293 1206 April Thibaut (I), count of Bar-le-Duc and Luxembourg, announces that he and Blanche, countess of Champagne, have exchanged jurisdiction over their women who married men of the other lord. Thibaut agreed that the children from future intermarriages will belong to Blanche, but he retains jurisdiction over the children of his men and women who live in Champagne and married among themselves. copies: CR 1, fol. 238r (>CR 6, fol. 141r). CB, fol. 107r–v. CC, fol. 49r (>CR 6, fol. 230r). CR 7.2, pp. 97–98. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:30 (from CR 7). Laplace, Actes des comtes de Bar, 2.2: no. 50. Evergates, Littere Baronum, 44–5, no. 2.

264

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

calendared: AJ, no. 650. Layettes, 5:57, no. 160 (reference to AN, J 911, no. 1, a notarized copy made from CR 7 on 7 March 1561). Grosdidier de Matons, Catalogue, no. 186.

Ego Th(eobaldus) comes Barri et Luceburgensis omnibus ad quos presentes littere pervenerint. Notum facio, quod ego dedi B(lanche) comitisse Campanie et heredibus Campanie duas filias Girardi la Poire, unam videlicet quam Grancherius habet in uxorem, et aliam quam Guillelmus Monachus habet in uxorem, cum heredibus earum. Et comitissa concessit et dedit mihi et heredibus meis in excambium filiam Garneri prepositi quam Adam la Poire habet in uxorem, et filiam Petri Lorni quam Tierricus la Poire habet in uxorem, cum heredibus earum. Fuit autem excambium istud factum inter me et comitissam tali modo quod si homo meus vel femina mea se maritaverint in homines vel feminas comitisse, liberi inde nati erunt comitisse sine parte mea. Et si ego adduxero homines meos vel feminas meas de castro meo de Bormont apud Trecas, vel de alio loco qui sit de feodo domini Campanie, et ego maritavero eos in homines meos vel in feminas meas, liberi inde nati erunt mei et heredum meorum sine parte comitisse. Et hoc factum fuit salva libertate maritagiorum predictorum comitisse, et salvo jure vicecomitatus. Hoc autem actum est sub testimonio sigilli mei, anno ab incarnatione Domini M CC sexto, mense aprili.

294 1218 August Henri (II), count of Bar-le-Duc, makes known that he stands surety for 1,000 l. of the 5,000 l., money of Provins, that Gautier of Avesnes and Margaret of Burgundy owe to Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, as relief for their collateral succession to the lands of the count (Thibaut VI) of Blois.1 copies: CB, fols. 107v–108r. CC, fol. 49r–v (>CR 6, fol. 230r–v). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:101 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1157. Grosdidier de Matons, Catalogue, no. 277.

Ego Henricus comes Barriducis, notum facio universis presentes litteras inspecturis quod, cum nobilis vir Galterus de Asvenniis et Margareta uxor ejus pro rachato terre que eis excidit de morte comitis Blesensis teneantur reddere karissime mee Blanche comitisse Trecensis et Th(eobaldo) nato ejus quinque milia libras parisiensis monete talibus terminis persolvenda: tertium in festo

1 See also 161.

Edition

265

Omnium Sanctorum, aliud tertium in proxima sequenti Purificatione beate Marie, et ultimum tertium in instantibus nundinis maii. Ego pro predictis Galtero et Margareta me plegium constitui erga prefatos comitissam et comitem super mille libris parisiensis monete, ita quidem quod si predicti Galterus et Margareta deficerent in prefatis solutionibus faciendis, vel in aliqua earumdem solutionem ad terminos constitutos, ego infra quindecim dies postquam inde essem requisitus, tenerer predictis comitisse et comiti creantum facere de parte que me contingeret in defectu solutionis que deberet fieri secundum quantitatem pecunie de qua sum plegius constitutus. Quod si non facerem, prefati comitissa et comes super hoc me possent nantare. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri volui sigilli mei appensione munitas. Actum anno Domini M CC octavodecimo, mense augusto.

295 1220 December Henri (II), count of Bar-le-Duc, makes known that he has granted to Agnes, mother of Countess Blanche’s sergeant Gilbert of Chaumont, and her son Pierre the franchises enjoyed within Henri’s town of Saint-Thiébault. If Henri violates this promise, the countess may seize the fief he holds from her until he makes amends to Agnes and Pierre. copies: CB, fol. 108r. CC, fols. 49v–50r (>CR 6, fols. 230v–231r). CR 7.2, pp. 99–100. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:122 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1304. Grosdidier de Matons, Catalogue, no. 317.

Ego Henricus comes Barriducis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum sub me retinuissem Agnetem matrem dilecti mei Gilleberti de Calvomonte, serviens karissime domine mee Blanche illustris comitisse Campanie et Petrum filium ejusdem Agnetis ad usus et consuetudines ville mee de Sancto Theobaldo, et eis concessissem quod ultra franchisiam dicte ville nichil ab eis extorquerem vel exigerem; ad majorem ipsorum securitatem dedi ipsis plegiam super hoc predictam dominam comitissam, que si ego quod absit a predictis Agnete et Petro filio ejus aliquid extorquere, ultra id quod exigeret franchisia dicte ville, totum eis restituere teneretur. Et ego sub testimonio presentium litterarum eidem domine comitisse concessi, ut in feodo quod de ipsa teneo possit capere et nantare sine mesfacere et sine fidem mentiri, quousque rehabuisset in integrum, quicquid reddidisset propter hoc predictis Agneti et filio ejus Petro, et quod ipsam inde per omnia servarem indempnem. Datum anno Domini M CC XX, mense decembri.

266

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

296 1220 June Henri (II), count of Bar-le-Duc, agrees with his lady Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut, that neither will accept custody of the other’s men until those men have left their former lord for one year. Henri and Blanche also agree not to allow each other’s Jews to settle in their respective lands. copies: CB, fols. 108v–109r. CC, fol. 50r (>CR 6, fol. 231r). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:118 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1277. Grosdidier de Matons, Catalogue, no. 308.

Ego Henricus comes Barriducis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissima domina mea Blancha illustris comitissa Campanie, et karissimus dominus meus Theob(aldus) comes natus ejus michi concesserit, quod nullum hominem vel feminam qui sunt de domaniis vel de custodia mea, quamdiu custodia illa in manu mea erit sub se poterunt retinere, sed neque ipsam custodiam poterunt assumere, donec per unum annum fuerit extra manum meam. Ego vero similiter eis concessi, quod sub me non potero retinere hominem vel feminam qui sunt de domaniis vel de custodia ipsorum, quamdiu custodia in manu sua erit, sed neque ipsam custodiam assumere potero, donec per unum annum fuerit erat extra manum ipsorum. Preterea concesserunt mihi quod nullum de judeis meis sub se poterunt retinere, et ego similiter eis concessi, quod nullum de judeis suis sub me potero retinere. Actum anno Domini M CC vicesimo, mense junio.

297 1222 (n.s.) January 24 Henri (II), count of Bar-le-Duc, declares that Hugh (IV) of Broyes affirmed in his presence that he allowed Blanche, countess of Troyes, and her son Count Thibaut, to seize his entire fief if he fails to observe the agreement regarding the forest of Allemant. copies: CB, fols. 108v–109r. CC, fol. 50r–v (>CR 6, fol. 231v). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:127, 2:130 (from CR 6). calendared: AJ, no. 1361. Grosdidier de Matons, Catalogue, no. 343.

Ego Henricus comes Barriducis. Notum facio et testificor omnibus presentes litteras inspecturis, quod nobilis vir Hugo de Brecis recognovit coram me, voluit et concessit karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis, et

Edition

267

karissimo domino meo Th(eobaldo) comitis nato ejus, ut si dictus Hugo deficeret de observandis conventionibus quas habet erga emptores foreste sue de Alemant, ipsi comitissa et comes sine mesfacere et sine fidem mentiri se possent capere ad totum feodum quod ipse Hugo tenet de ipsis, et saisire ac tenere donec ad plenum essent observare. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Datum anno gratie M CC XX primo, mense januario, die lune post festum sancti Vincentii.

298 1222 December 3, Payns Henri (II), count of Bar-le-Duc, makes known that his lord Thibaut, count of Champagne, is surety for Henri’s debt of 560 l. owed to the merchants of Siena at the next Fair of May in Provins. copies: CB, fol. 109r–v. CC, fols. 50v–51r (>CR 6, fols. 231v–232r). CR 7.2, p. 101. calendared: AJ, no. 1349. Grosdidier de Matons, Catalogue, no. 338.

Ego Henricus comes Barriducis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum a Bartholomeo Ugonis castellano tabernaria, Ugone Clarmonteis et Jacobo Maconchini civibus et mercatoribus Senensis mutuo acceperim in nundinis Sancti Remigii Trecensis tantam pecunie quantitatem, quod eis vel uni eorum aut certo ipsorum mandato reddere tenear in proximis nundinis maii de Pruvino apud Pruvinum quingentas et sexaginta libras bonorum pruvinensium Francie in denariis numeratis, secundum quod in litteris karissimi consanguinei et domini mei Th(eobaldo) illustris comitis Campanie, qui ad preces meas et requisitionem tam super dicta summa pecunie quam super costamantis exinde provenientibus secundum quod in litteris predicti consanguinei mei continetur. Si forte solutio non fieret loco et termino assignatis quod absit, se constituit plegium et redditorem. Concedo et creanto quod eundum consanguineum meum tam super dicta summa pecunie et costamentis quam super aliis gravaminibus si qua forte sibi propter hoc evenirent quod absit, conservabo indempnem bona fide. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno Domini M CC vicesimo primo, mense novembri, die veneris prima post festum sancti Andree apostoli apud Peantium.

299 1217 October, Troyes Odo (III), duke of Burgundy, Blanche, countess of Troyes, her son Thibaut,

268

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

count of Champagne, and Hervé, count of Nevers, agree that if any of their men commits a crime, he and his lands will be harried by the lord to whom he owes primary liegeance until he renders satisfaction. copies: CB, fol. 109v. CC, fol. 51r (>CR 6, fol. 232r). CR 7.1, fols. 185v–186r. calendared: AJ, no. 1092.

Nos Odo dux Burgundie, Blancha comitissa Trecensis palatina, Theob(aldus) filius meus comes Campanie, et Herveius comes Nivernensis. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis, quod nos juramentum tale juravimus inter nos vicissim firmiter observandum, videlicet quod si aliquis hominum nostrorum aliquam injuriam vel aliquid forisfactum fecerit, de quo nobis jus facere et capere, in curia illius nostrum cujus homo esset ante alios, ille nostrum cujus homo erit ante alios tenetur per predictum juramentum ipsum destruere et fugare de terra, donec ad merceiam illius venerit. Nos vero ad illum destruendum et fugandum de terra sicut predictum est tenemur per idem juramentum bona fide et sine malo ingenio consilium et auxilium apponere de nostris gentibus de nostris averiis de corporibus et de terris, donec sicut predictum est venerit ad merceiam et satisfactionem. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum, sigillorum nostrorum fecimus munimine roborari. Actum Trecis anno Domini M CC septimodecimoa, mense octobri. a

XVIII, CR 7.1.

300 1218 July [Saint-Florentin]1 Hervé, count of Nevers, makes known that he has acquired the custody of SaintGermain of Auxerre from his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, and that Iter of Toucy, who had held it as a fief from them, henceforth will owe homage to him. But, so that Iter not abandon his homage to the countess and count, Hervé will assign half of the revenues collected for that custody to other lands, while the countess and her son will assign Iter just as much elsewhere so that Iter will continue to owe them homage for just as much as he used to hold from them. original: AN, J 198, no. 44 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 110r. CC, fol. 51v (>CR 6, fol. 232v). CR 7.1, fols. 299v–300r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:99 (from CR 7). 1 See 324.

Edition

269

calendared: AJ, no. 1146. Layettes, 1, no. 1303.

Ego Herveius comes Nivernensis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod cum ex donatione dilecte domine mee Blancha comitisse Trecensis, et karissimi domini mei Th(eobaldi) filii ejus comitis Campanie, custodia Sancti Germani Autissiodorensis, a riparia de Ermencon in antea versus comitatum Nivernensis, in manu mea devenisset, in qua custodia dilectus et fidelis meus Iterus de Tociaco feodum tenebat de quo erat homo predictorum comitisse et comitis, et nunc de eodem feodo mihi teneatur facere hominagium. Ne idem Iterus exeat ab hominagio dictorum comitisse et comitis, ego teneor dicto Itero assignare tantum terre citra ripariam de Ermencon versus comitatum Nivernensem, quantum valet medietas proventuum illius feodi quod in predicta custodia possidebat; et domina comitissa et filius ejus ipsi Itero tantum assignabunt quantum valet alia medietas proventuum feodi memorati. Ipse autem Iterus tam de terra quam ei propter hoc assignabo, quam de terra quam ei assignabunt prefati comitissa et comes, in hominagio comitisse et comitis remanebit. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri, sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC octodecimo, mense julio.

301 1220 August, Auxerre Hervé, count of Nevers, makes known that in a dispute between two of his Jews of Tonnerre with two Jews of his lady Blanche, countess of Champagne, it was decided that each party would have half of the disputed movables. copies: CB, fol. 110r–v. CC, fols. 51v–52r (>CR 6, fols. 232v–233r). editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:121 (cites CR 7). Quantin, Recueil, 112, no. 254 (from Chantereau-Lefebvre). calendared: AJ, 1288.

Omnibus presentes litteras inspecturis. Herveius comes Nivernensis salutem. Noverint universi quod cum causa verteretur inter Sonin et Aquin fratrem suum judeos meos de Tornodoro ex una parte, et Bandim et Jacob fratres eorundem judeos nobilium domine Blanche comitisse Campanie ex altera super mobilibus suis, ad ultimum inter se pacificatum fuit in hunc modum, quod prenominati Sonins et Aquins haberent medietatem mobilis tocius, dicti autem Bandins et Jacob medietatem aliam rehaberent. Hanc autem confederationem pacis ac vinculum, ego dictus comes et nobilis comitissa Campanie voluimus et laudavimus salvis tamen

270

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

costumiis et juriditionibus comitatus Nivernensis, Autissiodorensis, Tornodorensis et Campanie, que antecessores nostri suis temporibus tenuerunt. Nec pro pace ista in iam dictis comitatibus costumia aliquid detrimentum recipiet vel augmentum. Quod ut ratum habeatur, presentes litteras sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum Autissiodorum, anno gratie M CC XX, mense augusto.

302 [1208 August]1 Gaucher (III) of Châtillon, count of Saint-Pol, reports to lady Blanche, countess of Troyes, the results of the inquest that he and Guillaume des Barres conducted regarding her rights at Brégy. copies: CB, fol. 110v. CC, fol. 48v (>CR 6, fol. 229v). CR 7.1, fol. 283v. edition: Brussel, Nouvel examen, 1:100–1 (from CB and CR 7, fol. 191). calendared: AJ, no. 691.

Nobili domine sue Blanche comitisse Trecensis palatine. Galcherus de Castellione comes Sancti Pauli salutem et servitium. Noverit sublimitas vestra quod secundum inquisitionem quam feci, domus de Brigiaco in vestra remanere tutela.2

[Quire 15: folios 111–18] 303 1198 The dean Jean and chapter of Saint-Pierre of Troyes acknowledge the arbitration by Michel, archbishop of Sens, and Geoffroy of Villehardouin, marshal of Champagne, in resolving the question of the chapter’s jurisdiction within its cloister. The chapter’s cloister will be absolutely immune from the count’s provost, and three of the chapter’s officials will be exempt from the count’s justice, except if caught in flagrante delicto. Cases involving the chapter’s men will be

1 See 325. 2 Perhaps this text, which appears to be complete, served as cover letter for the inquest report itself (325).

Edition

271

heard in the chapter’s court, and the men are liable for military service only when the count summons them in person or sends a letter or credible representative.1 original: AN, J 195, no. 2 (missing pendant seal) copies: CR 1, fol. 260r (>CR 6, fol. 274r–v). CB, fol. 111r–v. CC, fol. 152r–v (>CR 6, fols. 180v–181r). CR 8, fol. 420v. editions: Lalore, Cartulaire de Saint-Pierre de Troyes, pp. 93–5, no. 87. Layettes, 1:198–9, no. 484. Evergates, Littere Baronum, 125–6, no. 92. calendared: AJ, no. 470.

Johannes ecclesie Beati Petri Trecensis decanus totumque ejusdem ecclesie capitulum. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noverit universitas vestra, quod discordia que inter nos et nobilem Campanie comitem Theobaldum vertebatur super justicia hominum nostrorum, compromissione facta a nobis et ab ipso comite in dominum Senonensem Mychaelem archiepiscopum, et in Gaufridum marescallum Campanie receptis ex utraque parte testibus terminata est in hunc modum: Si aliquis conqueritur de aliquo hominum nostrorum qui non sit de liberis servientibus nostris, ipse homo debet ire ad citationem prepositi comitis. Sed si de aliqua querela agatur contra eum non respondebit ibi nec remanebit, sed in curia nostra querela audietur et terminabitur; et de omnibus querelis et admissionibus homines nostri non nisi coram nobis respondebunt. Si comes iturus est in exercitum vel in expeditionem in propria persona pro negotio proprio, per litteras suas vel per credibilem nuntium nobis mandabit, ut homines nostros submoneamus, et hoc faciemus.a Et ad nostram submonitionem ibunt homines nostri, et aliter non, et eunte ipso comite. Diffinitum est etiam quod hec est libertas claustri nostri et domorum in quibuscumque manemus, sive in claustro, sive extra claustrum, quod nec furem, nec falsam mensuram nec aliquam rem aliam poterit prepositus comitis vel aliquis alius capere in eis, nec aliquid justicie habebit in eis, nec aliquis ex parte comitis. Omnes etiam servientes nostri qui de bonis nostris vivunt in domibus nostris, liberi sunt ab omnibus consuetundinibus et clamoribus et ab omnibus servitiis; et hanc libertatem habent tres servientes nostri, scilicet granetarius, cellerarius, et major noster. Si quis autem omnium istorum in justicia comitis captus fuerit vel deprehensus, ad presens et cognitum delictum, justicia erit comitis. Si vero delictum negetur, comes vel sui recredent hominem captum, et delictum probabunt in curia nostra; et probata veritate, comes justiciam obtinebit. Quod ut ratum et inconcussum permaneat litteris annotatum, sigilli

1 The canons had Count Thibaut III’s reciprocal letter (AD Aube, G 2608, 1198 [GC, 12: instr., 282, no. 53]).

272

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

nostri testimonio roboravimus. Actum anno incarnati Verbi, millesimo centesimo nonagesimob octavo. a

facimus CR 1.

b

MCXC CB.

304 1199 December, Provins Guillaume, archbishop of Reims and cardinal, announces that he has granted his nephew Thibaut (III), count of Troyes, the next three years’ revenue from the tolls in Provins that Guillaume had received from his father Thibaut (IV of Blois) and his brother Henry (I). Guillaume also gave his nephew three years’ worth of revenue from certain houses in Provins and from some allods in Troyes.1 After the archbishop’s death, the entire revenue will revert to SaintAyoul and Saint-Quiriace of Provins. copies: CR 1, fol. 260r. CB, fols. 111v–112r. CC, fols. 182v–183r (>CR 6, fol. 149r–v). CR 8, fol. 83r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:10 (from CB). Evergates, Littere Baronum, 127, no. 93. calendared: AJ, no. 497.

Willelmus, Dei gratia Remensis archiepiscopus, Sancte Roma ecclesie tituli Sancte Sabina cardinalis. Omnibus ad quos littere iste pervenerint, in Domine salutem. Noverint presentes pariter et futuris, quod nos karissimo nepoti nostro Th(eobaldo) comiti Trecensi palatino, quitum clamavimus et dimisimus in perpetuum quicquid ex dono patris nostri Th(eobaldi) et ex dono fratris nostri Henrici patris predicti Th(eobaldi) habebamus in theloneo Pruvini, et insuper dimisimus ei a proximo sabbato ante natale Domini usque ad instans festum Omnium Sanctorum, et ab eodem festo Omnium Sanctorum usque ad tres annos completos percipiendum, id quod habebamus in quibusdam domibus apud Sanctum Aygulphum. Elapsis vero illis tribus annis, ad nos revertetur. Sia vero decesserimus, ad Sancti Quiriaci et Sancti Aygulphi ecclesias revertetur.a Ad illas enim post decessum nostrum debet reverti. Similiter dimisimus eidem nepoti nostro ab eodem festo Omnium Sanctorum in tres annis completos Trecensium allodii quem ab ecclesia Sancti Aygulphi tenebamus. Elapsis vero hiis tribus annis ad nos revertetur. Si vero decesserimus, ad ecclesiam Sancti Aygulfi revertetur, ad quam post decessum nostrum debet reverti. Nos igitur in 1 See also 211.

Edition

273

hujus rei testimonium presentes litteras scribi, et sigillo nostro fecimus roborari. Actum Pruvinum anno incarnationis Domini M C nonagesimo nono,b mense decembri. Datum per manum Mathei cancellarii nostri. a

entire sentence omitted CB, CC.

b

nono omitted CB, CC.

305 1206 Abbot Milo and the chapter of Saint-Remi of Reims announce their association with their friend and lady Blanche, countess of Champagne, to found a new village, Villiers-en-Argonne, where they will share the lordship and revenues.1 The monks will retain their banal mills, tithes, and churches. The mayor and village officials will be selected by the two provosts representing the countess and the monks. original: AN, J 197, no. 7 (missing pendant seals of the abbot and the chapter). copies: CR 1, fol. 260v (>CR 6, fols. 274v–275r). CB, fols. 112r–113r. CC, fols. 152v–153v (>CR 6, fols. 181v–182r). CR 8, fol. 245r. editions: Layettes, 1:307–8, no. 817. Evergates, Littere Baronum, 128–9, no. 94. calendared: AJ, no. 664.

Milo Dei permissione Sancti Remigii Remensis abbas, totumque loci ipsius capitulum. Omnibus ad quos littere iste pervenerint in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod nos pari voluntate associamus karissimam in Christo dominam et amicam nostram B(lancham) illustrem Campanie comitissam, et venturos Campanie heredes ad faciendam novam villam, in nemoribus nostris Sancti Remigii, juxta Villare, tali modo, quod ipsa comitissa et omnes Campanie heredes nobiscum partientur in eadem villa in omnibus modis et commodis, videlicet in omni banno, et justicia, et bosco et plano, et assisia. Retinemus tamen nobis furnos bannales, molendinos, et piscarias, et decimas, et altaria, et cetera spiritualia sine parte comitisse. Nemus etiam nostrum de Moissones remanet nobis quitum, ad faciendam volutatem nostram in omnibus modis et commodis. Et notandum quod prepositus monachus noster qui in eadem villa manebit pro nobis, et prepositus comitisse, majorem et scabinos eligent per commune; et major et scabini fidelitatem facient monacho nostro pro nobis, et

1 The monks copied Countess Blanche’s letter on the same subject in their cartulary (AD Marne, 56 H 1031, fol. 606r–v). See Bur, ‘Défrichement,’ 97, and Higounet, Défrichement et villeneuves, 168.

274

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

preposito comitisse pro comitissa. Ceterum omnia carrucagia, et veteres census, et prata, et terre, et alia domania, que apud Braux et apud Villare, antequam carta hec fieret habebamus2 nobis remanent omnino libera et quita in custodia comitisse. Due partes nemoris nostri, quod est inter Altam ripam, et Villare, ille exartabuntur, pro nova villa facienda; tercia autem pars ejusdem nemoris erit monachi, et in advocatione solummodo comitisse. Sed de forisfactis ejusdem nemoris, medietas erit nostra, medietas comitisse, si ballivi ejus ad forisfactum sint vocati. Domus nostre de Curtesor, et de Braux, et villa de Braux, usuarium suum in illa tercia parte nemoris habeberunt, et ad habendum usuarium dabit comitissa, si necesse est salvum eundo et redeundo conductum. Omnes servientes monachi manentes in villa, liberi erunt. Nullus poterit tenere terram in villa, nisi mansionarius sit in illa. Homines Sancti Remigii qui sint apud Curtesor, in illa villa mansuri venire non poterunt. Comitissa guarantizabit et defendet per rectum, domum nostram de Braux, et jura ad eam pertinentia. Sciendum etiam quod in eadem villa nova, comitissa vel ejus ballivi nullam talliam nullum gistum, nullam procurationem habebunt. Nos autem associationem hanc concedimus, comitisse et heredibus Campanie, ea conditione quod illa que ipsis in hac associatione concedimus de manu sua aliquo modo tollere non poterunt vel in feodum vel in elemosinam dare. Quod ut ratum permaneat, paginam nostram sigillorum nostrum appensione munitam, ipsi comitisse, et heredibus Campanie dedimus in testimonium hujus associationis. Actum anno Dominice incarnationis millesimo ducentesimoa sexto, regnante glorioso et victorioso Francorum rege Philippo.3 a

MCC CR 1, CB, CC.

306 1214 December Abbess Emeline and the convent of La Pommeraye make known that they have received from Blanche, the noble countess of Champagne, a rent of 10 modii of wheat from her newly constructed three-wheel mill at Provins, where four other religious communities also collect a rent.1 2 Perhaps a reference to Count Henry I’s grant in 1153 by which he renewed his father’s custody over Saint-Remi’s lands and men (AD Marne, 56 H 1029, fol. 65r; extract in Varin, Archives administratives, 1:328). 3 A reference to the king’s conquest of Normandy. 1 See their identical letters, mutatis mutandis (408, 409, 414) and 60.

Edition

275

copies: CB, fol. 113r–114r. CC, fols. 153v–154r (>CR 6, fols. 182r–183r). calendared: AJ, no. 891.

Emelina humilis abbatissa de Pomeria et ejusdem loci conventus. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod Blancha nobilis comitissa Trecensis excambivit et admodiavit molendinum suum cum tribus rotis quod acquisivit et de novo construxit apud Pruvinum cum toto edificio, ecclesie nostre de Pomeria, ecclesie Sancti Jacobi de Pruvino, prioratui Sancti Aygulfi, ecclesie Paraclyti, et prioratui de Meso, pro decem modiis frumenti ad duos terminos persolvendis, medietatem ad festum sancti Remigii et aliam medietatem ad Pascha, cujus frumentum sextarius, sex denarios minus, valebit quam melius frumentum quod tunc vendatur in villa. Licebit autem predictis ecclesiis et prioratibus molendinum illud dimittere in eodem loco ubi modo situm est et tunc predictos decem modios accipiet singulis annis in proventibus ejusdem molendini si tantum valuerint, et si aliquid inde deficeret, dicta comitissa se teneret ad proventus molendinorum que habent prefate ecclesie et prioratus in ripariis de Vosee et de Durtin, videlicet ad molendinum quod dicitur Crivecuer quod est ecclesie Paraclyti, ad molendinum quod dicitur molendinum comitisse quod est ecclesie nostre de Pomeria, ad molendinum quod dicitur molendinum Gauberti quod est prioratus Sancti Aygulfi, ad molendinum de Becherel, quod est prioratus de Meso, et ad molendinum de Lovet quod est ecclesie Sancti Jacobi. Si vero amoverint prescriptum molendinum de Pruvino a loco ubi nunc situm est, ipsa comitissa de habendis predictis decem modiis ad terminos constitutos annuatim se tenebit ad prenominata quinque molendina, ita quod quodlibet molendinorum illorum sibi et heredibus suis reddet annuatim inperpetuum duos modios frumenti ad mensuram Pruvini, tale scilicet quale superius est notatum. Et sciendum est quod si amotum fuerit a loco suo molendinum supradictum, novum fossatum pro quod aqua decurrit implebitur tali modo, quod si super crescentia aque venerit aqua liberum habeat transitum pro fossatum illud, sed in illo loco de cetero non poterit molendinum construi. Quilibet autem rehabebit terram suam quam occupaverat fossatum illud, sicut habebat priusquam ibi molendinum construeretur, nisi dicta comitissa eam comparverit. Sciendum est preterea, quod si molendinum illud amotum fuerit a loco suo, molendinum marescalli rehaberet suum pedem aque ubi illum habebat antiquitus, videlicet inter molendinum de Crievecuer et molendinum comitisse sicut eum solebat habere. Hanc commutationem sive admodiationem voluit et laudavit karissimus filius ejus comes Theobaldus, et concessit inpepertuum permanere. Ipsa et comitissa et dictus filius ejus tenentur nobis per omnia garantire. Quod ut ratum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli nostri fecimus

276

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

munimine roborari. Nos siquidem conventus commutationem istam sivi admodiationem volumus et laudamus. Et quam sigillum non habemus, eam sigillo domine abbatisse cum ipsa videlicet abbatissa sigillavimus, quia eodem sigillo utimur et communi. Actum anno gratie M CC XIIII, mense decembri.

307 [ca 1194]1 Simon, bishop of Meaux, makes known that his lord Henry (II) gave him life use of the justice over Étrépilly. original: AN, J 203, no. 98 (missing pendant seal). copies: CR 1, fols. 263v–264r (> CR 6, fol. 279v–280r). CB, fol. 114r. CC, fol. 193r (>CR 6, fol. 149v). edition: Evergates, Littere Baronum, 143, no. 107. calendared: Layettes, 1, no. 422.

Ego Simon Dei gratia Meldensis ecclesie minister humilis, presentibus et futuris notum fieri volo quod dominus noster comes Henricus, partem quam habebat in viariaa de Strepilliaco mihi concessit, sic tamen, quod cum Deo volente decessero, vel quacumque ex causa, episcopatum resignavero, in manum ejus et heredum suorum revertetur. a

maria CB, CC (corrected by a later hand to vivaria).

308 1203 Guillaume of Perche, provost of Chalautre and Sandoye, makes known that he exchanged women and their families with Blanche, countess of Champagne. copies: CB, fol. 114r. CC, fols. 156v–157r (>CR 6, fol. 185r). CR 8, fol. 485v. calendared: AJ, no. 600.

Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus quod ego Guillemus de Pertico prepositus Calestrie et Sandoie, ad preces B(lanche) comitisse Campanie palatine dedi in excambium Elizabeth uxorem Galteri de Hesterniaco cum

1 The editors of the Layettes, following the Gallia Christiana, date this letter to the end of Simon’s episcopacy.

Edition

277

familia sua, pro Hersende uxore Rainaudi de Montgardin et pro Radulfo filio suo, et pro Odelina et Maria filiabus suis, eo pacto, quod ego et ecclesia Sancti Martini Turonensis idem habeamus in Hersende et prenominata familia sua quod habebat B(lancha) illustris comitissa. Et comitissa habeat idem in prenominata Elizabeth et familia sua quod ego et ecclesia Beati Martini Turonensis habebamus. Quod ut firmum permaneat, sigilli mei munimine coroboravi, factum est autem hoc anno incarnationis domini nostri Jhesu Christi, M CC tercio.

309 1208 Guy, abbot of Clairvaux, acknowledges that Blanche, countess of Troyes, retains the revenues from the house of Morin that she gave to Clairvaux.1 copies: CB, fol. 114v. CC fol. 157r (>CR 6, fol. 185r–v). calendared: AJ, no. 700.

Ego frater Wido Clarevallis dictus abbas totusque conventus noster. Notum facimus omnibus hec visuris, quod illustri comitisse Trecensi Blanche domum de Morains cum omnibus appenditiis suis quam ipsa intuitu Dei in elemosinam nobis dedit, concessimus, ut eam quoad vixerit retineat in manu sua. Actum anno ab incarnatione Domini M ducentesimo octavo.

310 1208 August, Pont-sur-Seine Abbot Manasses and the monks of Saint-Loup of Troyes make known that they have exchanged dependent men and women with Blanche, countess of Troyes. copies: CR 1, fol. 254v (>CR 6, fol. 271v). CB, fol. 114v–115r. CC, fol. 157r–v (>CR 6, fol. 185v). CR 8, fol. 307r. edition: Evergates, Littere Baronum, 97, no. 58. calendared: AJ, no. 687bis.

Ego frater Manasserus dictus abbas totusque conventus Beati Lupi Trecensis. Notum facimus tam presentibus quam futuris, quod karissime domine nostre Blanche illustri comitisse Trecensis Giboinum Audefredum et uxorem suam et

1 For Morin, see Veyssière, Recueil, 181–2, no. 155, 1173; 190–1, no. 164 (1177). See also 406.

278

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Elizabeth de Faiel, et familias eorum in excambium dedimus pro Savina filia Dominici Divitis de Trecis, ita quod Savina de cetero erit femina ecclesie nostre, et predicti homines cum familiis suis erunt domine comitisse. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur litteris annotatum sigillorum nostrorum munimine fecimus roborari. Actum apud Pontes anno incarnati Verbia M CC octavo,b mense augusto. a

anno Domini CR 1.

b

VIII CR 1.

311 1211 September Abbot Philippe and the chapter of Saint-Loup of Troyes make known that they transferred to their lady Blanche, countess of Troyes, the fief of Riel-les-Eaux that Odo (II), lord of Grancey, holds from them. Henceforth, Odo will hold the fief from her.1 original: AN, J 196, no. 4 (missing pendant seal).2 copies: CB, fol. 115v. CC, fol. 157v (>CR 6, fol. 185v). CR 6, fol. 249r–v. calendared: AJ, no. 776. Lalore, Cartulaire de l’abbaye de Saint-Loup de Troyes, no. 165. Layettes, 1, 971.

Ego Ph(ilippus) abbas totusque conventus Sancti Lupi Trecensis notum facimus universis presentes litteras inspecturis quod communi assensu omnium nostrum et libera voluntate donavimus et quitavimus in perpetuum karissime domine et advocate nostre Blanche comitisse Trecensis et successoribus suis dominis Campanie feodum de Rihe villa quod dilectus noster Odo, dominus Granciaci, de nobis tenuerat et tenere debebat. Eidemque Odonis concessimus quod de predicta domina nostra caperet et teneret et de dominis Campanie post illam feodum supradictam. Illumque absolvimus a fide et fidelitate qua nobis tenebatur ratione feodi supradicti. Actum anno gratie M CC undecimo, mense septembri.

312 1219 September Abbess Eustacia and the chapter of Faremoutiers make known that, at the 1 The same scribe drafted an almost identical letter on the same occasion (55). See also 335. 2 A similar letter of the same date lacks a sealing clause (AN, J 198, no. 3).

Edition

279

request of lady Blanche, countess of Troyes, they surrendered their claims to the wife of Atho of Broyes and her sister, Elizabeth of Escardes. copies: CB, fol. 115r–v. CC, fols. 157v–158r (>CR 6, fols. 185v–186r). CR 8, fol. 390r. calendared: AJ, no. 1226

Universis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis, Eustachia humilis Pharemonasterii ministra totusque ejusdem loci conventus salutem, in vero salutari. Noverit universitas vestra, quod cum querela verteretur inter nos ex una parte, et uxorem Athonis de Brecis et Elizabeth de Escaardes sorore sua ex altera coram judicibus a domino papa delegatis, videlicet abbate Sancte Columbe, Sancti Johannis, et Sancte Columbe prioribus Senonesis super hac quod nos dicebamus ipsas esse feminas nostras, feminas inquam de corpore. Tandem consilio bonorum virorum in hanc compositionis formam convenimus, quod nos de assensu totius capituli nostri, ipsas ab omni jure quod nos in eis dicebamus habere et credebamus, absolvimus et quitavimus ad preces venerabilis domine Blanche Trecensis comitisse, mediante magistro Johanne de Farem(onasteri), Suessionis canonico, bona fide promittentes, quod ipsas non presumeremur super hoc de cetero molestare. In cujus rei testimonium et confirmationem presentibus litteris sigillorum nostrorum apposuimus impressiones. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense septembri.

313 1219 August Guillaume, archbishop of Reims, makes known the agreement that his faithful Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, have reached with the ambassadors of Alexander (II), king of Scotland, regarding Thibaut’s marriage with the king’s sister, Margaret.1 Margaret and half of her dowry (6,000 marks of silver) will be brought to Flanders before the wedding, scheduled for 30 November. The balance of the dowry will be paid though the

1 Alexander II had two sisters named Margaret. The eldest was betrothed to Otto of Saxony in 1195 but they never married; in 1195 she was sent to King John of England, who was to find her a husband, but only after his death did she marry Hugh de Burgh, earl of Kent and justiciar of England, in 1221. The marriage contract here involved her younger sister, who never left Scotland. This proposed marriage did not occur; instead, Thibaut married Gertrude of Dagsburg in May 1220.

280

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Templars or Hospitalers within one year. copies: CB, fols. 115v–116r. CC, fol. 183r–v (>CR 6, fols. 149v–150v). editions: Camuzat, Mélanges historiques, 4. Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:872–3. Marshall, ‘A Proposed Marriage Alliance,’ 207–9. calendared: AJ, no. 1221.

Willelmus Dei gratia Remensis archiepiscopus universis presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noverit universitas vestra, quod dilecta et fidelis nostra Blancha comitissa Trecensis palatina, et Theobaldus natus ejus comes et Brie palatinus in presentia nostra constituti recognoverunt se tales habere conventiones inter ipsos et nuntios illustris regis Scotie super matrimonio contrahendo inter ipsum Th(eobaldum) comitem et nobilem domicellam Margaretam sororem dicti regis, videlicet quod ipse rex Scotie et regina mater ejusdem domicelle infra proximum festum beati Andree apostoli debent eis mittere ipsam domicellam et sex milia marcharum argenti ad pondus Trecensem, cum ipsa domicella, ita quod tam domicellam quam predicta sex milia marcharum tenentur eis tradere infra predictum terminum citra mare in Flandria in loco qui sit de feodo regni Francie. Debent etiam dicti rex et regina Scotie prenuntiare prefatis comitisse et comiti adventum illius domicelle et quo loco debeant occurrere ei. Debent ergo ipsis dicti rex et regina infra prefatum terminum facere securitatem per magnum magistrum Templi vel per magnum magistrum Hospitalis regni Anglie de aliis sex milibus marchis argenti ad idem pondas reddendis eis ab instanti festo sancti Mychaelis in unum annum, ita videlicet quod magnus magister Templi Francie vel thesaurarius Templi Francie vel magnus magister Hospitalis Francie predicta sex milia marcharum creantabunt infra dictum festum sancti Andree se reddituras comitisse et comiti ad terminum supradictum scilicet ab instanti festo sancti Mychaelis in unum annum. Ipsi autem comitissa et comes servientibus suis Jacobo scilicet de Hungaria Gaufrido de Parisius et Guillelmo latoribus presentium expresse dederunt in mandatis, ut quilibet eorum juret in animas comitisse et comitis, quod quando omnia predicta fuerint adimpleta, ipse Th(eobaldus) comes Campanie prefactum domicellam ducet in uxorem. Si ita tempestive venerit quod ante dictum festum sancti Andree, possit eam desponsare, quoniam secundum consuetudinem ecclesie Gallicane in Adventu Domini nuptie non celebrantur. Adjecerunt autem hec specialiter et expresse dicti comitissa et comes, quod si prefati rex et regina mater ejus supradictas conventiones infra predictum terminum non adimplerint, videlicet infra proximum festum sancti Andree apostoli, ipsi ex tunc non tenerentur eis vel predicte domicelle, nec matrimonium contrahere, nec alias pactiones observare. Si vero predicti comitissa et comes deficerent in predictis conventionibus observandis,

Edition

281

ipsi voluerunt et concesserunt nobis, quod nos ad observationem earundem conventionem per censuram ecclesiasticam compelleremus. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, presentes litteras sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense augusto.

314 1205 Abbot Simon and the chapter of Saint-Paul of Cormery approve the sale of woods at Courtioux by the prior of Notre-Dame of Pont-sur-Seine to Blanche, countess of Troyes, for 300 l.1 copies: CR 1, fol. 244r (>CR 6, fol. 197v). CB, fol. 116v. CC, fol. 158r (>CR 6, fol. 186r). CR 8, fol. 261r. edition: Evergates, Littere Baronum, 82, no. 41. calendared: AJ, no. 646.

Ego Symon abbas et universum capitulum Beati Pauli Cormeracensis. Notum facimus presentibus et futuris, quod frater Renaudus prior Beati Marie de Pontibus karissime nostre Blanche illustri comitisse Trecensium palatina, pro trecentisa libris vendidit centum arpentum nemoris de Cortol juxta nemus Templariorum. Nos autem venditionem volentes et laudantes, presentem cartam in hujus rei testimonium sigillorum nostrorum appensionibus roboravimus. Actum anno Domini Mb ducentesimo quinto. a

III C, CR 1.

b

millesimo CR 1.

315 [ca 1201] Abbot Gautier and the chapter of Hautvillers make known that they have assigned 20 s. for the celebration of an annual anniversary Mass for Thibaut (III), count of Champagne. copies: CB, fols. 116v–117r. CC, fol. 158r–v (>CR 6, fol. 186r–v). CR 8, fol. 257r. calendared: AJ, no. 561.

1 Notre-Dame of Pont-sur-Seine was a priory of Cormery (Roserot, Dictionnaire historique, 2:1170). Courtioux is identified by Roserot, Dictionnaire historique, 1:448–9.

282

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Galterus Dei permissione abbas et totus ecclesie Altivillaris conventus. Omnibus ad quos littere iste pervenerint in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod ex communi assensu omnium fratrum viginti solidos censuales assignavimus ad generalem pitantiam totius conventus pro anniversario Theobaldi pie memori comitis Campanie faciendo. Statuimus etiam in communi capitulo, quod singulis annis pro anima predicti comitis die anniversaria officium sollempniter celebrabitur in conventu. Quod ut ratum et inviolatum permaneat, presens scriptum sigilli nostri testimonio roboramus.

316 1215 (n.s.) March Ferrand Pierre, provider of the Knights of Saint-Jacques, recognizes that his order may not acquire anything in the county of Champagne and Brie without the consent of the lords from whom the fiefs or domains move. copies: CB, fol. 117r. CC, fol. 158v (>CR 6, fol. 186r). calendared: AJ, no. 909.

Ferrandus Petri provisor ordinis militie Sancti Jacobi citra portis Hyspanie, universis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis, salutem in omnium Salvatore. Ne sinceritatem nostri ordinis radix malorum omnium cupiditas in posterum valeat obfuscare, universis tam presentibus quam futuris notum facimus et concedimus, quod in comitatu Campanie et Brye, nichil prorsus acquirere poterimus dono, elemosina, emptione vel excambio, seu aliquo modo in feodo vel domainio alicujus, sine illius consensu et licentia de cujus feodo vel domainio movet id quod acquirere vellemus. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli nostri fecimus munimine roborari. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense martio.

317 1199 November Michel, archbishop of Sens, makes known that the merchants Bertran of Lambeis, Bernard of Conches, Bernard Aufredus, and Guillaume Girardus have quit Count Thibaut (III) of the debts that Countess Marie had incurred on behalf of Count Henry (II).1

1 See also 64, 318.

Edition

283

copies: CB, fol. 117v. CC, fol. 120v (>CR 6, fol. 59v). CR 8, fol. 123r. cadendared: AJ, no. 493.

M(ichel) Dei gratie Senonensis archiepiscopus. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Notum facimus quod constituti in presentia nostra Bertrannus de Lambeis et Bernardus de Conchis, et Bernardus Aufredi et Guillemus Giraudi mercatores, quitaverunt dilectem in Christo filium comitem Theobaldum et omnes heredes ejus et terram et homines suos, et animam pie memorie M(ariam) quondam comitisse Trecensis et animam comitis Henrici ejus filii super omni debito quod eadem M(aria) comitissa debebat prefatis mercatoribus pro memorato comite Henrico. In hujus quitationis memoriam presentem cartam fecimus sigilli nostri impressione muniri. Actum anno Domini M CX C nono,a mense novembri. a

nono omitted CB, CC.

318 [1199–1201] Octavian, cardinal-bishop of Ostia and papal legate, states that in his presence lord Thibaut (III), count of Champagne, paid Pierre Estrovat 160 marks after being presented with Count Henry (II)’s letter of debt.1 copies: CR 1, fol. 257v (>CR 6, fol. 163v). CB, fol. 117v. CC, fol. 120r (>CR 6, fol. 59v). edition: Evergates, Littere Baronum, 116, no. 80. calendared: AJ, no. 541.

Oct(avianus) Dei gratia Hostiensis et Velletrensis episcopus apostolice sedis legatus. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noveritis quod super centum sexagintaa marcis quas bone memorie comes Henricus Petro Esprovet debebat, dominus Theobaldus illustris comes Campanie mandato dicti Petri in nostra presentia satisfecit, adeo quod littere dicti comitis Henrici super eodem debito facte memorato comiti Theob(aldi) in nostra fuerit presentia resignare. In cujus rei testimoniumb presentes fecimus litteras sigilli nostri munimine roborari. a

CLX CR 1.

1 See 52.

b

CR 1 ends here; etc. CR 6.

284

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

319 1205 June Anselm, bishop of Meaux, makes known that Raoul of Montguichet sold his rights in the forest of Mant to his friend Blanche, countess of Champagne, for 400 l. The countess allows his settlers at Montguichet to continue to collect firewood and wood for building houses, and she permits Raoul to clear eighty arpents of the forest.1 original: AN, J 203, no. 6 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 259r. CB, fol. 118r. CC, fol. 120v (>CR 6, fols. 59v–60r). CR 6, fol. 262r. CR 8, fol. 184r. edition: Evergates, Littere Baronum, 121–2, no. 87. calendared: AJ, no. 619. Layettes, 1, no. 769.

An(selmus) Dei gratia Meldensis episcopus. Omnibus presentibus et futuris in Domino salutem. Notum vobis facimus et testamur dilectem in Christo Radulphum de Moncuichet, karissime in Christo amice nobili mulieri Blanche illustri comitisse Campanie, laude et assensu liberorum suorum et omnium ad quos pertinebat vendidisse grueriam quam habebat in foresta de Mant pro quadringentis libris et cum grueria quicquid habebat juris in eadem foresta. Ipsa vero comitissa concessit eidem Rad(ulpho) quod hospites sui de Moncuichet, et ipse et heredes ejus qui manebunt apud Moncuichet in eadem foresta habeant usuarium suum scilicet nemus mortuum ad ardendum et vivum ad herbergandum. Concessit etiam comitissa eidem Rad(ulpho) quod in eadem foresta possit octoginta arpenta nemoris extirpare. Nos vero ad petitionem ipsius Rad(ulphus) et comitisse simul, presentem cartam fieri precepimus in testimonium veritatis. Actum anno Domini M CC V, mense junio.

320 1214 September, Saint-Memmie Gérard, bishop of Châlons, makes known that, at the request of Countess Blanche, he received the homage of Thibaut, count of Champagne, saving his mother’s dower and custody until he is twenty-one, unless his mother allows him to leave earlier.1

1 See Bur, ‘Le défrichement,’ 97. 1 See 227.

Edition

285

original: AN, J 198, no. 28 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 118r–v. CC, fols. 120v–121r (>CR 6, fol. 60r). CR 8, fol. 139r. edition: Longnon, Documents, 1:473, no. 17. calendared: AJ, no. 874. Layettes, 1, no. 1086.

Girardus Dei gratia Cathalunensis episcopus universis presentes litteras inspecturis salutem in omnium Salvatore. Noverit universitas vestra quod nos ad preces dilecte et fidelis nostre B(lanche) comitisse Campanie, recepimus in hominem nostrum Theob(aldum) filium ejus comitem Campanie, de feodo quod debet tenere de episcopo Cathalunensi, sicut predecessores ipsius comitis feodum illud de nobis et de nostris predecessoribus tenuerunt, salvo quidem dotalicio predicte comitisse, et salvo ballio ipsius, de quo dictus comes non debet exire nisi de voluntate matris sue hoc faceret antequam ipse habeat viginti unum annos. Et nos ad preces dicti comitis concessimus comitisse, quod ipsum comitem per censuram ecclesiaticam cogeremus in predicto ballio remanere, si de illo vellet exirea antequam habeat viginti unuma annos, nisi hoc faceret sicut predictum est de voluntate comitisse. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense septembri. a

exire through unum omitted in Longnon.

321 1199 December, Dijon The papal legate Pierre, cardinal-deacon of Santa Maria in Via Lata, announces that four men quit prince Thibaut (III), count of Champagne, of the debts that Countess Marie had incurred on behalf of Count Henry (II).1 copies: CR 1, fol. 257v (>CR 6, fol. 163r). CB, fol. 118v. CC, fol. 121r (>CR 6, fol. 60r–v). edition: Evergates, Littere Baronum, 115, no. 78. calendared: AJ, no. 496.

P(etrus) Dei patientia Sancte Marie in via lata diaconus cardinalis apostolice sedis legatus, omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Notum esse volumus universis, quod de omni debito quod dilecta filia pie memorie Maria comitissa Campanie debebat pro filio suo comite Henrico defuncto Bertrannoa de Lambes et Bernardo de Conchis et Bernardo Anfredi et Willelmo

1 See 52, 318.

286

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Giraudi, ipsi in presentia nostra constituti, quitaverunt illustrem principem Theobaldum comitem Campanie et omnes ejus heredes, et terram et homines suos, et animam comitisse predicte et animam memorati comitis Henrici. Quod ut firmum et stabile perseveret, fideliter hic inscribi et sigilli nostri appensione fecimus communiri. Actum Divione anno gratie M C XCb nono, mense decembri. a

Bertrando CR 1.

b

MCXX CB, MXC CC.

[Quire 16: folios 119–26] 322 1220 (n.s.) February, Provins Gérard of Vienne grants Guillaume of Antigny a rent of 190 l. at the Fairs of Bar-sur-Aube until his debt of 1,500 l. is paid. Gérard states that his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord, Count Thibaut, consented on condition that Gérard continue to render his feudal service.1 copies: CB, fol. 119r. CC, fols. 14v–15r. CR 7.3, fol. 83r–v. edition: Plancher, Histoire générale et particulière de Bourgogne, 2, preuves, iv, no. 9 (form CR 7, fol. 383). calendared: AJ, no. 1183 (with date of 1219).

Ego Girardus de Vienna. Notum facio universis presentibus et futuris, quod de assensu et voluntate karissime domine mee B(lanche) illustris comitisse Trecensis et karissimi domini et cognati mei Th(eobaldi) comitis nati ejus assignavi nobili viro Willelmo de Antigniaco illas centum nonaginta libras quas habeo singulis annis in nundinis Barri super Albam, et concessi ut idem Willelmus pecuniam illam percipiat annuatim, quousque exinde receperit ipse vel mandatum ipsius mille et quingentas libras quas debebam eidem. Quasa quidem centum nonaginta libras pruvinum percipiet dictus Willelmus vel ejus mandatum in nundinis Barri que erunt anno sequenti non in proximo venturis nundinis Barri. Quia vero illas centum nonaginta libras teneo in feodo de comitissa et comite supradictis, concessi eis et creantavi, ut si forte quod absit illud feodum sicut teneor non deservirem, ipsi postquam predictus Willelmus vel ejus mandatum dictas mille et quingentas libras in integrum exinde percepisset, possent saisire et tenere sine

1 See also 372.

Edition

287

mesfacere et sine fidem mentiri, predictas centum nonaginta libras, usque dum super defectu servitii eis vel eorum alteri satisfactum fuisset. In cujus rei testimonium presentes litteras feci, fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum Pruvini, anno gratie M CC nonodecimo,b mense februario. a

quis CB.

b

CCXVIII CR 7 and Plancher.

323 1217 (n.s.) January Robert of Courtenay makes known that, since Guillaume, count of Sancerre, is going to Jerusalem, Robert assumed custody of the castle of Sancerre for four years, with the consent of his lady Blanche, countess of Troyes. Robert recogized that the count of Sancerre is Blanche’s liegeman, and he swore to render the castle to her at her need. If the count of Sancerre dies within those four years, Robert will continue his custody until Louis, the heir, attains his majority.1 copies: CB, fol. 119v. CC, fol. 15r–v. calendared: AJ, no. 1039 (identifies the author as Robert of Coucy).

Ego Robertus de Cortenaio. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum Willelmus comes Sacricesaris Jherosolimam profecturus, de voluntate et assensu venerabilis domine Blanche comitisse Trecensis mihi commisisset usque ab instanti Pascha in quatuor annos completos curam et custodiam Sacricesaris castri sui cum omnibus appenditiis ejusdem castri, de quo idem comes se cognoscebat esse hominem ligium prefate comitisse ante omnes homines. Ego eidem domine comitisse manu propria super sanctos juravi, quod de Sacrocesaris et de appenditiis ejusdem quamdiu ipsum tenebo tam ipsam comitissam quam Theob(aldum) filium ejus comitem Campanie bona fide juvabo contra omnem creaturam que possit vivere et mori, quotienscumque eis opus fuerit, et ab ipsis vel ab eorum altero aut per nuntios suos credibiles, sive per suas litteras fuero requisitus. Et si guerram habuerint contra aliquem dominorum meorum juvare tenear, prefatos comitissam et comitem Campanie de predicto castro et de appenditiis juvari facerem bona fide. Lapsis autem quatuor annis si prefatum comitem Sacricesaris decedere contigerit, ego tenerem supradictum castrum cum appenditiis tanquam de ballio, usque dum Ludovicus filius predicti comitis veneret ad etatem tenendi terram suam, salvo 1 This letter is an expanded version of 387.

288

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

jure alterius. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Verbi incarnati M CC sextodecimo, mense januario.

324 1218 July, Saint-Florentin Hervé, count of Nevers, makes known that he quit to his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, his claims to Oulchy, Neuilly-Saint-Front, and Cys, and he promised to aid Blanche and Thibaut against Erard of Brienne. Blanche and Thibaut gave him the advocacy of SaintGermain of Auxerre and 500 marks of silver.1 copies: CB, fol. 120r–v. CC, fol. 52r–v (>CR 6, fol. 233r–v). CR 7.1, fols. 300v–301r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:98–9 (from CR 7). Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 102. Quantin, Recueil, 93, no. 208 (from Chantereau-Lefebvre). calendared: AJ, no. 1145.2

Ego Herveus comes Nivernensis. Notum facio presentibus et futuris, quod controversia que vertebatur inter nos ex una parte et karissimam dominam nostram Blancham comitissam Trecensem et karissimum dominum nostrum Th(eobaldum) comitem Campanie ex altera super hoc quoda reclamabamus apud Ulcheias apud Nuilliacum et apud Cis, et in appenditiis eorum, sopita est in hunc modum, videlicet quod nos quitavimus predictis comitisse et comiti quicquid in illis reclamabamus, et eis et eorum heredibus in perpetuum concessimus possidendum. Ipsi autem nobis et heredibus nostris donaverunt quicquid habebant in custodia Beati Germani Autissiodorensis et in tota terra ejusdem ecclesie, a riparia de Ermencon in antea versus comitatum Nivernensis. Nos vero supradictis comitisse et comiti Campanie super sanctos juravimus, quod nos ipsos juvabimus bona fide contra Erardum de Brena et Ph(ilippam) uxorem ejus, et contra aliam filiam Henrici quondam comitis Campanie, et contra liberos eorumdem. Preterea dicta comitissa nobis quingentas marcas argenti et filius ejus donaverunt et se bona fide observaturos que superius exprimuntur juramento prestito firmaverunt ceterumb predictis Th(eobaldi) in suo juramento expressit, quod quando veniret ad etatem tenendi terram, nobis patentes litteras 1 See 300. 2 AJ erroneously cites an original letter (AN, J 198, no. 44), which in fact is 300.

Edition

289

de pace traderet confirmanda. Si vero quod absit dictus Th(eobaldus) contra hujusmodi juramentum venire presumeret, nos non teneremus istud juramentum quod fecimus observare, salva tamen fidelitate karissimi domini nostri Ph(ilippi) regis Francie et precepto ipsi, et etiam precepto karissimi domini nostri Ludovici domini regis primogeniti post preceptum ipsius.b Datum apud Sanctum Florentinum, anno gratie M CC octavodecimo, mense julio. a

his que for hoc quod CB.

b

etc for ceterum through ipsius Duchesne.

325 1208 August Renaud (of Dammartin), count of Boulogne, announces that Gaucher (III of Châtillon-sur-Marne), count of Saint-Pol, and Guillaume des Barres will conduct an inquest in order to resolve a dispute with his lady Blanche, countess of Troyes, over the residence and village of Brégy. Count Henry (I), Countess Marie, Count Henry (II), and Renaud’s father Aubry had held those properties. The inquest will also determine who may collect the head tax at Brégy.1 copies: CR 1, fol. 242v (>CR 6, fols. 194v–195r). CB, fol. 120v. CC, fol. 15v. CR 7.1, fols. 265v–266r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:34 (from CR 6). Brussel, Nouvel examen, 1:100 (from CR 7, fol. 176 and CB, fol. 120v). Evergates, Littere Baronum, 74–5, no. 33. calendared: AJ, no. 690.

Ego Reginaldus comes Bolonie. Omnibus presentes litteras inspecturis notum facio, quod super discordia que erat inter me et dominam meam Blancham comitissam Trecensam palatinam de domo et villa Bergiaci et appenditiis, in Galcherum comitem Sancti Pauli et Guillermum de Barris compromisimus in hunc modum, quod ipsi bona fide inquirent jus meum, et jus predicte comitisse super predictis, sicut Henricus comes pater et comitissa Maria uxor ejus, et Henricus comes filius eorum, et Albericus comes Damni martini pater meus tenuerunt, et quod inde jus meus michi dabunt et comitissa suum. Similiter de capitalibus que apud Bregiacum dicebam comitissam levasse, et que ipsa inde me levasse dicebat, de quibus inter nos erat discordia inquirent predicti duo veritatem. Et illi jus meum mihi dabunt et comitissa suum. Si autem ipsi duo non potuerint concordare, dominus rex Francie erit desuper, et quod inde nobis 1 See 302.

290

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

dederit tama ego quam comitissa,a ratum habebimus et inconcussum. Actum anno Domini M CC octavo,b mense augusto. a

tam through comitissa omitted CR 1.

b

VIII CR 1.

326 1214, Bulcy Hervé, count of Nevers, informs the dean of Chartres and the archdeacon of Paris that he holds the castles of Châtel-Censoir, Pierre-Perthuis, and Uchon from his lady Blanche, countess of Champagne, but that the bishop of Autun, claiming that they belonged to him, imposed an interdict.1 Hervé asks the dean and archdeacon to lift that interdict. original: AN, J 198, no. 31 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 121r. CC, fol. 52v (>CR 6, fol. 233v). CR 7.1, fol. 298r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:49–50. Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 98. Longnon, Documents, 1:475, no. 23. Layettes, 1:409, no. 1095. calendared: AJ, no. 912.

H(erveus) comes Nivernensis dilectis in Christo amicis .. decano Carnotensi, et .. archidiacono Parisiensis, salutem in Domino. Sciatis quod tenemus in feodo et homagio de karissima domina mea Blancha illustri comitissa Campanie castrum Censorii, Petram Pertusii, Huchionum et terram Huchionensem, et predecessores nostri de suis predecessoribus tenuerunt. Verum cum dominus noster Eduensi episcopus castra illa cum pertinentiis ad Eduensem ecclesiam asserat pertinenta supposuit interdicto pro eo quod eadem domina comitissa licet pluries requisita nolebat de ipso capere castra illa. Cum igitur nos nunquam recusaverimus nec adhuc recusemus super hiis stare juri ubi debebimus, ipsam sententiam petimus relaxari. Datum at Buluciacuma anno gratie M CC quartodecimo. a

Baluziacum CB, CC.

327 1215 (n.s.) January Jean, count of Beaumont [-sur-Oise], makes known that he has received from 1 See also 4.

Edition

291

his lady Blanche, countess of Champagne, and her son, Count Thibaut, a fief of 60 l. revenue in exchange for the 25 l. revenue from the toll at Rebais that Count Henry (I) had given to (his father) Mathieu (II), count of Beaumont.1 copies: CB, fol. 121r–v. CC, fol. 24v (>CR 6, fols. 11v). CR 7.2, pp. 220–1. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:51 (from CR 7). calendared: AJ, no. 898.

Ego Johannes comes Bellimontis. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod karissimam dominam meam B(lancham) comitissam Campanie et venerabilem dominum meum filium ejus comitem Th(eobaldum) conveni super quodam feodo viginti quinque librarum quas inclite recordationis pater meus Mattheus comes Bellimontis tenuit apud Rethbacum de comite Henrico patre in pedagio Rethbaci assignatas. Pro illo autem feodo dederunt michi dicti comitssa et filius ejus sexaginta libratas terre de quibus ego sum homo ligius predicti comitis Theob(aldo) salva ligeitate domini regis Francie et salvo ballio dicte comitisse. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense januario.

328 1200 (n.s.) February Gautier (III), count of Brienne, makes known that he gave his lord Thibaut (III), count of Champagne, four villages that are held from him in fief (Trannes, Jessains, Onjon, and Pel-et-Der) in exchange for the village of Villeloup.1 copies: CR 1, fol. 240v (>CR 6, fol. 238r). CB, fol. 121v. CC, fol. 16r. CR 7.2, p. 68. edition: Evergates, Littere Baronum, 61–2, no. 18. calendared: AJ, no. 498. Arbois de Jubainville, ‘Catalogue d’actes des comtes de Brienne,’ no. 111.

Ego Galterus comes Brene. Notum facio presentibus et futuris, quod karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie concessi per excambio Ville lupi quam mihi vendere concessit, ut Traine, et Gesseing, et Onjons, et Peix, et

1 See 330. 1 In 1199 Thibaut III allowed the monks of Molesme to redeem Villeloup, which they had mortgaged to Count Henry I for 1,000 l. (Socard, ‘Chartes inédites,’ 291).

292

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Derf, quo de feodo meo erant, sint in perpetuum de feodo dicti comitis Campanie. In cujus rei testimonium, presentem cartam sigilli mei robore confirmavi. Actum anno incarnati Verbi M C nonagesimo nono, mense februario.

329 1201 April, Sézanne Gautier (III), count of Brienne, makes known that he mortgaged his county to his lord and dearest friend Thibaut (III), count of Troyes, for 700 l. The land will be returned to him upon repayment of the debt.1 copies: CB, fol. 121v. CC, fol. 16r. CR 7.2, pp. 68–9. calendared: AJ, no. 542.

Ego Galterus comes Brene. Notum facio presentibus et futuris, quod domino et karissimo amico meo Th(eobaldus) Trecensis comiti palatini, totam terram meam videlicet Brenam et appenditia salvis feodis et elemosinis pro septingentis libris pignori obligavi. Cum autem de proventibus ejusdem terre septingente libre ei vel mandato ejus reddite fuerint, eadem terra ad me vel ad heredes meos integre revertetur. Actum apud Sezannam, anno Domini M CC primo, mense aprili.

330 1174, Pontoise Count Henry (I) grants Mathieu (II), count of Beaumont-sur-Oise, a fief of 25 l. rent, to be collected from the toll at Rebais during the Fairs of May.1 copies: CB, fol. 122r. CC, fol. 9r (>CR 6, fols. 3v–4r). calendared: AJ, no. 218.

Ego Henricus Trecensis comes palatinus. Universis tam presentibus quam futuris. Notum facio, quod Matheo comiti Bellimontis viginti quinque libras

1 Gautier apparently was raising cash in preparation for the Fourth Crusade. See also LB, 71, no. 29. 1 Matthew was listed in Henry I’s roll of fiefs for Meaux ca 1178 (Longnon, Documents, 1:40, no. 1041: comes Belli Montis). This letter of 1174 must have been returned to the chancery in 1215, when Jean of Beaumont exchanged the assigned rent for another fief-rent (327).

Edition

293

annui redditus, quas illi de feodo debebam assignavi in pedagio meo de Resbaco, annuatim in nundinis mai in perpetuum reddendas ipsi et heredi suo quicumque dominus Bellimontis fuerit. Hoc autem ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotari, et sigilli mei impressione firmari precepi. Testibus: Ansello de Triagnello, Guillelmo marescallo, et Ertaudo camerario. Actum apud Pontysaram, anno incarnati Verbi M C LXXIIII. Data per manum Guillermi cancellarii. Nota Willermi.

331 1212 September, Château-Thierry Jean, count of Roucy, affirms that he holds the county of Roucy and the viscounty of Mareuil from his lady Blanche, countess of Troyes, as two liege fiefs. His brother-in-law, Robert of Coucy, holds the viscounty of Mareuil from him, but Jean allows him do homage for it directly to Blanche. If Jean’s sister dies without an heir, the viscounty will revert to Jean, who will do homage for it to the count of Champagne. copies: CB, fol. 122r–v. CC, fol. 16r–v. CR 7.2, pp. 201–2. calendared: AJ, no. 796.

Ego Johannes comes Rociaci. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod ego teneo de karissima domina mea B(lancha) illustri comitissa Trecensis comitatum Rociaci, et vicecomitatum de Marolio, et hec sunt duo feoda ligia. Robertus vero de Cociaco sororius meus de me tenet predictum vicecomitatum, et si predicta domina mea potest facere erga ipsum Robertum, quod ipse spontanea voluntate faciat eidem domine, mee hominium de predicto vicecomitatum, ego istud bene concedo, nec aliquo modo potero contraire, et tunc non ero homo domine comitisse, nisi de comitatu Rociaci. Preterea si soror mea uxor dicti Roberti habuerit heredem qui vicecomitatum illum teneat, oportebit eum facere hominium ligium domine comitisse vel heredibus suis dominis Campanie de vicecomitatu illo, nec ego vel heredes mei poterimus contraire. Et sciendum quod de illo vicecomitatu non poterit heres ille facere hominium alii quam domine Campanie, et si forte quod absit soror mea decesserit sine herede de corpore suo, predictus vicecomitatus ad me vel ad heredes meos sine contradictione aliqua revertetur, et heres meus qui vicecomitatum illum teneret, similiter teneretur facere hominium de illo comiti Campanie. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum Castri Theodorici, anno gratie M CC XII, mense septembri.

294

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

332 1217 July Jean, count of Roucy and lord of Pierrepont, makes known that, with the consent of his lady Blanche, countess of Champagne, he constructed a moat thirty feet wide around his house of Marcilly and that he may enclose it only with a simple fence, except by Blanche’s licence.1 copies: CB, fol. 122v. CC, fol. 16v. CR 7.2, pp. 202–3. calendared: AJ, no. 1081.

Ego Johannes comes Rosciaci dominus Petre pontis. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod circa domum meam quam constituo proper Marcelliacum in terra mea de licencia karissime domine mee Blanche illustris comitisse Campanie fossata facio in latitudine triginta pedum, tali conditione, quod nec ego nec heredes mei aliquid ibi poterimus facere quod pertineat ad fortericiam, preterquam sepem tenuem et simplicem pro clausura, nisi de licentia dicte comitisse vel heredum suorum. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC septimodecimo, mense julio.

333 [ca 1209]1 Geoffroy of Villehardouin and Milo Breban (II), marshal and butler respectively of the Latin Empire of Constantinople, inform their lady Blanche, countess of Troyes, about the existence of the registers of fiefs in which Étienne, count of Sancerre, and Thibaut (VI), count of Blois, are listed as her liegemen whose inheritances move from the county of Champagne as fiefs. They also inform Blanche that the rolls of fiefs stored in the church of Saint-Étienne of Troyes list 2,200 knights, of whom 1,800 owed castleguard, not counting those who were enfeoffed by Count Henry (II), Countess Marie, and Count Thibaut 1 It appears that a copy of this letter was sent to the bailiff of Sainte-Menehould, who sent it to the commissioners of the inquest on fiefs in 1249–51; chancery scribes abstracted the letter in a roll of fiefs entitled Feodi Baillivie Sancte Manehouldis Per Litteras: Comes Rociaci non potest facere fortericiam circa domum suam prope Marcilliacum nisi sepem tenuem et simplicem pro clausura (Longnon, Rôles des fiefs, 305, no. 1137). 1 Arbois de Jubainville dated this undated letter to 1209, which Jean Longnon (Recherches, 206, n. 2) accepted on the grounds that it prompted Guillaume, count of Sancerre, to do homage in 1209 (see 8).

Edition

295

(III). Milo Breban adds that he witnessed Count Henry (II) deposit the rolls at Saint-Étienne (in his treasury) and that the count took a copy (exemplarium) of the rolls with him overseas.2 copies: CB, fol. 123r. CC, fol. 68v–69r (>CR 6, fol. 42r). editions: Ducange, Histoire de l’empire de Constantinople, 1:254. Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:809–10. Longnon, Documents, 1:xiii, n. 2. calendared: AJ, no. 732bis. Petit, Les sires de Villehardouin, 31. J. Longnon, Recherches, no. 92.

Excellentissime domine sue B(lanche) Campanie comitisse. G(aufridus) de Villa hardoini Romanorum marescaulus, et M(ilo) Brebanus, Romanorum buticularius, homines et fideles sui in omnibus, salutem et promptum servitium quam debitum tam devotum. Nobis per vestras mandavistis litteras quod nos feodos quos ad comitatum Campanie pertinere dinoscimus, vobis enuclearemus. Sciatis siquidem quod si aliqua de feodis vestris oritur discordia, nobis per vestras scribatis litteras, et nos adsistente divina gratia, vobis enucleabimus incessanter. De illis vero de quibus nobis mandavistis specialiter, sciatis quod comes T(heobaldus) Blesensis, et comes S(tephanus) Sacricesaris sunt vestri homines ligii, et quidquid jure hereditario possident est de vestro feodo, et Sacrumcesar vestrum est predium, sed eum comes tenet in feodum de Campanie comitatu. Intimamus vobis preterea, quod scripta feodorum vestrorum sunt in ecclesia Sancti Stephani Trecarum, et in scriptis continentur duo millia et ducenti milites, quorum mille et octingenti sunt tam ligii quam munitionis observatores, exceptis illis quos comes H(enricus) et domina nostra comitissa et comes T(heobaldus) feodavit.3 Ad tradendum vero scripta feodorum in ecclesiam Beati Stephani, ego Milo Brebanus interfui, et comes Henricus secum tulit exemplarium ultra mare.

334 1221 April [11–30], Acre Jean of Brienne, king of Jerusalem, asks lady Blanche, countess of Champagne, and her son, lord Thibaut, to allow his nephew Gautier (IV), son of Gautier

2 That fact that Blanche had to ask about the liegeance of the counts of Blois and Sancerre suggests that the chancery clerics were not familiar with the rolls of fiefs in the absence of the marshal Geoffroy of Villehardouin, who surely knew them well. 3 The meaning seems to be that the original rolls of Henry I (ca 1178) contained the names of 2,200 knights (of whom 1,800 were liegemen and owed castleguard), and that Henry II, Marie, and Thibaut III later granted new fiefs not listed in those rolls.

296

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

(III), count of Brienne, to take possession of his inheritance even though he is under age. Jean reminds the countess that both she and he know that the inheritance rightfully belongs to young (sixteen-year-old) Gautier. original: AN, J 193, no. 16 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 123v. CC, fol. 69r–v (>CR 6, fol. 42r). CR 7.1, fols. 55v–56r. editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:882–3. Layettes, 1:516, no. 1446. calendared: AJ, no. 1330.

Domine Blanche comitisse Campanie Trecensis palatine, et domino Theobaldo ejusdem filio, Johannes Dei gratia Jerusalem rex, salutem. Noveritis quod Galterus nepos noster filius comitis Galteri Brene, accedit per bonam voluntatem nostram ad partes vestras ut in possessionem hereditatis sue intret, videlicet comitatus Brene, cum pertinentiis suis. Quare vos exoramus, et a vobis et filio vestro domino Theobaldo requirimus, quantinus comitatum Brene cum pertinentiis suis eidem Galtero reddatis, et in possessionem pacificam ponatis. Nec propter hanc causam videlicet quod nos inde fuimus homo vester et filii vestri, et quod dictus Galterus nondum esset ad etatem, eundem impediatis. Voluntas enim nostra est et preceptum, quod vos terram suam et hereditatem suam videlicet comitatum Brene cum pertinentiis suis reddaris eidem, et in possessionem pacifiam ponatis. Nam vos bene scitis, et nosmet ipsi bene scimus, hoc suum jus esse, et ad ipsum jure hereditario pertinere. Actum in Accorum, anno Domino M CC XXI, mense aprili.

335 1211 September Erard of Chacenay quits to his lady Blanche, countess of Troyes, the fief of Rielles-Eaux that his brother-in-law, Odo (II) of Grancey, how holds from her.1 copies: CB, fols. 123v–124r. CC, fol. 115r. CR 7.3, fol. 12r–v. calendared: AJ, no. 777.

Ego Erardus de Chasceio. Notum facio tam presentibus quam futuris quod karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis palatine quitavi feodum de Ries quod de ipsa cepit dilectis sororius meus Odo de Granci siquidem juris in eodem

1 Two other letters were drawn up on the same occasion (55, 311).

Edition

297

feodo habebam. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno Domini M CC undecimo, mense septembri.

336 1222 (n.s.) March 28, Isle-Aumont Erard of Chacenay makes known that he swore to aid his liege lady Blanche, countess of Troyes, and his liege lord Thibaut against all creatures, especially against the queen of Cyprus.1 copies: CB, fol. 124r–v. CC, fol. 115r–v (>CR 6, fols. 54v–55r). CR 7.3, fols. 15v–16r. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:124–5 (from CR 6). calendared: AJ, 1392.

Ego Erardus de Chacenaio notum facio universis quod ego juravi karissime domine mee ligie Blanche, comitisse Trecensis palatine et a domino meo ligio Theobaldo, nato ejus, Campanie et Brie comiti palatino,a quod ego juvabo eos contra omnem creaturam que possit vivere et mori, sicut homo ligius ipsorum, et juravi etiam specialiter quod eos jurabo contra reginam Cypri et heredes ipsius et contra maritum ejusdem, si forte ipsa nuberet alicui, et contra omnes creaturas que, occasione ejusdem regine vel heredum suorum vel mariti sui, si forte haberet maritum, vel occasione juris quod dicit se habere dicta regina, vel quod maritus suus, si forte haberet maritum aut heredes ipsius regine, dicerent se habere in comitatu Campanie vel Brie seu pertinentiis, vellent supradictis B(lanche) comitisse et Th(eobaldi) comiti vel heredibus ejusdem comitis Th(eobaldi) aut terre ipsorum nocere, movendo placitum sive guerram vel alio quocumque modo. Juravi etiam quod nec dicte regina nec marito suo, si forte haberet maritum, ne heredibus ejusdem, ero auxiliator vel consiliator vel consentiens, quod ipsa regina vel maritus suus vel aliquis heredum ejusdem regina vel alius occasione ipsorum possint venire per placitum, vel per guerram, vel per alium quemcumque modum contra predictos comitem et comitissam vel heredes ejusdem comitis, ad jus quod dicta regina dicit se habere in comitatu Campanie et Brie et pertinentiis, vel ad jus quod maritus suus seu heredes ejusdem regine dicerent se 1 By this letter Erard complies with the arbitration he agreed to accept on 7 March 1222 (124). The arbiters – Odo of Grancey, Erard of Villy, and Lambert Bochut – had this entire letter copied verbatim in their own letter announcing their decision (AN, J 193, no. 15, IsleAumont, 28 March 1222, n.s.[Layettes, 1:540–1, no. 1515], copied in CR 7.3, fols. 115r– 117r).

298

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

habere super premissis. Et hec omnia supradicta creantavi sicut homo ligius predictorum comitisse et comitis, et juravi me in perpetuum firmiter observatorum eisdem et heredibus comitis sepedicti. Actum apud Insulas, anno Domini M CC XX primo, in crastino Pasche Floridi. a

et through palatino omitted CB, CC.

337 1222 [April 10, Molesme]1 Hugh, bishop of Langres, states that his friend and faithful Erard of Chacenay did liege homage to his faithful Blanche, countess of Troyes, and her noble son Thibaut, and that Erard swore to aid them against all living creatures, especially against the queen of Cyprus. Hugh will excommunicate Erard and interdict his lands if he fails in what he has sworn.2 copies: CB, fols. 124v–125r. CC, fols. 115v–116r (>CR 6, fols. 55v–56r). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:131–2. calendared: AJ, no. 1411.

Hugo Dei gratia Lingonensis episcopus universis ad quos littere pervenerint, salutem in Domino Jhesu Christo. Notum facimus quod vir nobilis amicus et fidelis noster Erardus de Chacenaio super sacrosancta juravit karissimis et fidelibus nostris nobili domine B(lanche) illustri comitisse Trecensis palatine, et nobili viro Theob(aldo) nato ejus Campanie et Brie comiti palatino, quod ipse juvabit eos contra omnem creaturam que posit vivere et mori, sicut ille qui est homo ligius ipsorum contra omnem creaturam que possit viveret et mori, et juravit etiam specialiter, quod eosdem comitissam et comitem jurabit contra reginam Cypri et heredes ipsius, et contra maritum ipsius si forte ipsa nuberet alicui, et contra omnes creaturas que occasione ejusdem regina vel heredum suorum vel mariti sui si forte haberet maritum, vel occasione juris quod dicit se habere dicta regina, vel quod maritus suus si forte haberet maritum aut heredes ipsius regine dicerent se habere in comitatu Campanie et Brie seu pertinentiis, vellent supradictis B(lanche) comitisse et Th(eobaldo) comiti, vel heredibus ejusdem Th(eobaldi) comitis aut terre ipsorum nocere, movendo placitum sive guerram, vel alio quocumque modo.

1 This letter is similar to 338 and probably was drawn up on the same occasion. 2 See 338–40.

Edition

299

Juravit etiam idem Er(ardus) quod nec dicte regine nec marito suo si forte haberet maritum, nec heredibus ejusdem regine erit auxiliator, vel consiliator vel consentiens, quod ipsa regina vel maritus suus vel aliquis heredes ipsius regine vel alius occasione ipsorum possint venire per placitum, vel per guerram vel per alium quemcumque modum, contra predictos comitissam et comitem, vel heredes ejusdem comitis, ad jus quod dicta regina dicit se habere in comitatu Campanie et Brie et pertinentiis, vel ad jus quod maritus suus seu heredes ejusdem regine dicent se habere super premissis. Et hec omnia supradicta creantavit idem Erardus sicut homo ligius predictorum comitisse et comitis, ac juravit se in perpetuum firmiter observaturum eisdem et heredibus comitis sepedicti. Nos etiam ad petitionem ejusdem Erardi in ipsum excommunicationis et in terram suam interdicti sententias protulimus et proferimus, si unquam contra premissa venerit, vel ea firmiter non observaverit. Et ut hec omnia supradicta a dicto Erardo firmitis observentur, et sigilli nostri auctoritate roborata perpetue memorie commendentur, ad petitionem sepedicti Erardi presentem paginam conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Actum anno gratie M CC XX secundo.

338 1222 April 10 [Molesme] Alix, duchess of Burgundy, attests that her friend and faithful Erard of Chacenay swore to her faithful Blanche, countess of Troyes, and to Thibaut, count of Champagne and Brie, especially against the queen of Cyprus.1 copies: CB, fols. 125v–126r. CC, fol. 116r–v (>CR 6, fols. 35r). CC, fol. 60r–v (>CR 6, fol. 35v). CR 7.1, fols. 206v–207r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:140–1 (from CR 6). Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 156. calendared: AJ, no. 1402. Petit, Histoire, 4, no. 1711.

Alaidis ducissa Burgundie. Universis ad quos littere presentes pervenerint, salutem. Notum facimus quod vir nobilis amicus et fidelis noster Erardus de Chacenaio super sacrosancta juravit karissimis et fidelibus nostris nobili domine B(lanche) illustri comitisse Trecensis palatine, et nobili viro nato ejus Th(eobaldo) Campanie et Brie comiti palatini quod ipse juvabit eos contra omnem creaturam que posit vivere et mori, et juravit etiam specialiter, quod eosdem comitissam et comitem jurabit contra reginam Cypri et heredes ipsius, et

1 See 337, which was probably drawn up on the same occasion, and 339–40.

300

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

contra maritum ipsius si forte ipsa nuberet alicui, et contra omnes creaturas que occasione ejusdem regina vel heredum suorum vel mariti sui, si forte haberet maritum, vel occasione juris quod dicit se habere dicta regina, vel quod maritus suus si forte haberet maritum aut heredes ipsius regine dicerent se habere in comitatu Campanie et Brie seu pertinentiis, vellent supradictis B(lanche) comitisse et Th(eobaldo) comiti vel heredibus ejusdem comitis Theob(aldi) aut terre ipsorum nocere movendo placitum sive guerram vel alio quocumque modo. Juravit etiam idem Erardus quod nec dicte regine nec marito suo si forte haberet maritum, nec heredibus ejusdem regine erit auxiliator vel consiliator vel consentiens, quod ipsa regina vel maritus suus, vel aliquis heredum ejusdem regine vel alius occasione ipsorum possint venire per placitum vel per guerram vel per alium quemcumque modum contra predictos comitissam et comitem vel heredes ejusdem comitis, ad jus quod dicta regina se dicit habere in comitatu Campanie et Brie et pertinentiis, vel ad jus quod maritus suus seu heredes ejusdem regine dicerent se habere super premissis. Et hec omnia supradicta creantavit idem Erardus sicut homo ligius predictorum comitisse et comitis, ac juravit se imperpetuum firmiter observaturum eisdem, et heredibus comitis sepedicti. Ut autem hec suprascripta a dicto Er(ardo) firmiter observerentur, et sigillo nostro roborata perpetue memorie commendentur, ad peticionem dicti Erardi presentem paginam conscribi fecimus, et sigilli nostri munimine roborari. Actum anno gratie M CC XX secundo, in octavis Pasche.

339 1222 April 10, Molesme1 Henri, bishop of Auxerre, makes known that on 10 April 1222, at Molesme, Erard of Brienne and Philippa quit to their faithful Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut all claim to the county of Champagne and Brie. The bishop, at their request, seals this letter in testimony to all that he saw in their letters of quittance.2 original: AN, J 209, no. 25 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 126r–v. CC, fol. 117r (>CR 6, fol. 56v). CR 8, fol. 197r. calendared: AJ, no. 1401. Layettes, 1, no. 1529.

1 Drawn up at the same time as 340. 2 On 2 November 1221 Erard and Philippa sealed separate letters renouncing all claim to the county. Erard’s letter (AN, J 209, no. 22) was copied in CC, fols. 39r–40v but not recopied in CB. Philippa’s letter (AN, J 209, no. 1) was noted in CC, fol. 40v as being in the chancery archive but it, too, was not copied in CB. See also 337–8, 349.

Edition

301

Nos H(enricus) Dei gratia Autisiodorensis episcopus. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis, quod vir nobilis Erardus de Brena et nobilis mulier Philippa uxor ejusdem in nostra presentia constituti apud Molismum anno Domini M CC vicesimo secundo in octabis Pasche, propria et spontanea voluntate sua recognoverint se quitavisse et remisisse et insuper quitaverunt et remiserunt ibidem, dilectis et fidelibus nostris, Blanche comitisse Trecensis palatine et Th(eobaldi) comiti nato ejus, quicquid clamabant in comitatu Campanie et Brie sicut in cartis dictorum Erardi et Philippe uxoris ejus plenius continetur. Preterea petierunt a nobis iidem Erardus et Philippa et nos attente rogaverunt ut ea omnia que viderimus contineri in litteris utriusque ipsorum super dicta quitatione confectis, quandocumque a comitissa et comite supradictis vel a mandato ipsorum nobis exhibebuntur, per nostras patentes litteras testificemur et confirmemus, et nos istud facere promittimus comitisse et comiti supradictis. Actum anno mense et die predictis apud Molismum.

340 1222 April 10, Molesme1 Alix, duchess of Burgundy, makes known that on 10 April 1222, at Molesme, Erard of Brienne and Philippa quit to their faithful Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut all claim to the county of Champagne and Brie. The duchess, at their request, seals this letter in testimony to all that she saw in their letters of quittance.2 copies: CB, fol. 126v. CC, fol. 117r–v (>CR 6, fols. 56v–57r). CR 7.1, fols. 207v–208r. calendared: AJ, no. 1400.

Alaidis ducissa Burgundie. Universis ad quos presentes littere pervenerint, salutem. Notum facimus quod vir nobilis Erardus de Brena, et nobilis mulier Philippa uxor ejusdem in nostra presentia constituti apud Molismum anno incarnationis Domini M CC XX secundo, mense aprili in octabis Pasche, propria voluntate sua recognoverunt se quitavisse et remisisse, et insuper quitaverunt et remiserunt ibidem dilectis et fidelibus nostris Blanche comitisse Trecensis palatine, et Th(eobaldi) comiti nato ejus quicquid clamabant comitatu Campanie et Brie sicut in cartis dictorum Erardi et Philippe, uxoris ejus plenius continetur. Preterea petierunt a nobis iidem Erardus et Philippa, et nos attente rogaverunt, ut ea omnia 1 Drawn up at the same time as 339. 2 See also 337–9.

302

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

que viderimus contineri in litteris utriusque ipsorum super dicta quitatione confectis, quandocumque a comitissa et comite supradictis vel a mandato ipsorum nobis exhibebuntur per nostras patentes litteras testificemur et confirmemus, et nos istud facere promittimus comitisse et comiti supradictis. Actum anno mense et die predictis apud Molismum.

[Quire 17: folios 127–34] 341 1216 April Abbot Jean of Cormery and the entire chapter declare that they sold to lady Blanche, countess of Champagne, a house at the stone bridge, with land for planting a vineyard, in Pont-sur-Seine for 120 l., the amount that their prior at Pont-sur-Seine owes her. original: AN, J 195, no. 62 (two missing seals on red and green cords). copies: CB, fol. 127r. CC, fol. 158v (>CR 6, fol. 186v). CR 8, fol. 264r. calendared: AJ, no. 964. Layettes, 1, no. 1179.

Frater Johannes dictus abbas Cormeriaci, totusque ejusdem monasterii conventus universis presentes litteras inspecturis, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod nos pro centum viginti libris quas prioratus noster de Pontibus debebat karissime domine nostre Blanche, illustri comitisse Campanie, vendidimus ei et heredibus ejus habendam in perpetuum domum nostram sitam prope pontem lapideum de Pontibus, et terram illam eidem comitisse quitavimus in qua ipsa fecerat vineas plantari. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigillorum nostrorum fecimus munimine roborari. Actum anno gratie M CC sextodecimo, mense aprili.

342 1215 Countess Blanche of Troyes and the abbots Olivier of Quincy and Guillaume of Fontaine-Jean announce the results of their arbitration regarding the use of certain woods. With the counsel of seven ‘noble and prudent men,’ they decide

Edition

303

in favour of Vauluisant and against Geoffroy Eventat of Plessis, his uncle Nicolas, and the men of Plessis[-Saint-Jean], Pailly, and Courmont. original: AN, J 195, no. 4 (two missing seals on green cords). copies: CB, fol. 127r–v. CC, fol. 184r–v (>CR 6, fol. 242r). CR 8, fol. 356r. calendared: AJ, no. 956. Layettes, 1, no. 1150.

Universis presentes litteras inspecturis, Blancha comitissa Trecensis palatina, frater O(liverus) Quinciaci, frater G(uillelmus) Fontis Johannis, dicti abbates, salutem in Domino. Noveritis quod cum querela verteretur inter venerabiles viros abbatem Galterum, et fratres Vallislucentis ex una parte, et dominum Gaufridum Eventatum de Pleisseto, Nich(olam) avunculum suum, et homines de Pleisseto, de Palliaco, de Courmont ex altera, super usuagio nemorum de Ceruins, de Bosreant, tandem in nos compromiserunt ita, quod si ego comitissa nollem hoc in me recipere, loco mei esset dominus Petrus de Boy. Nos vero abbates et idem Petrus, instrumentis utriusque partis diligenter inspectis, attestationibus receptis, et sollicite discussis, de consilio nobilium et prudentum virorum, quos ego comitissa adhoc ad vocari precepi, videlicet comitis Sancti Pauli, domini Garneri de Triangulo, domini Roberti de Milliaci, domini Guidoni de Capis, domini Ogerii de Saint Chirum, domini Radulfi de Pontibus, domini Balduini de Remis, dictos abbatem et fratres Vallislucentis, ab impetitione dictorum Gaufridi, Nich(oli) et hominum, supradicto usagio nemorum de Ceruins, et de Bosreant, penitus absolvimus. Perpetuum super hoc eidem silentium imponentes, et eosdem in dampnis et gravaminibus sepedictis abbati et fratribus in illis nemoribus ab ipsis illatis, condempnantes, ut ad nostrum consilium satisfaciant abbati et fratribus memoratis, hoc excepto quod dominus Gaufridus usum venandi ibidem exercere poterit, et facere ad hoc ipsum hayam, quotienscumque voluerit, quam tamen dicti fratres post venationem poterit extirpare, et tam ipse quam dictus Nich(olas) et homines, animalia sua ad pascendum ibidem mittere poterunt, preter in copetiis continue fratris, a quibus per triennium abstinebunt. Actum anno Domini, millesimoa CC XV. a

M CB, CC.

343 1216 June Abbot Leteric and the chapter of Sellières make known their exchange of women with their lady Blanche, countess of Troyes.

304

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CB, fols., 127v–128r. CC, fol. 184v (>CR 6, fol. 242r–v). CR 8, fol. 357r. calendared: AJ, no. 972.

Frater Letericus dictus abbas Seleriarum et ejusdem loci conventus humilis universis ad quos presens carta pervenerit in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod nos communi assensu et voluntate donavimus karissime domine nostre Blanche illustri comitisse Trecensis Elizabeth de Vinzeio uxorem Auberti, feminam nostram, in excambium pro Adelina filia Martini de Vaucheurel de Barbonia, femina dicte comitisse, volentes et concedentes, ut de cetero prefata Elizabeth et pueri sui et eorum successio serviant ipsi comitisse et ejus heredibus tamquam homines sui et femine de corpore suo. Adelina vero et ejus successio tanquam homines nostri et femine de corpore servient nobis. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli nostri fecimus munimine roborari. Actum anno gratie M CC sextodecimo, mense junio.

344 1220 November Abbot Jean (II) and the chapter of Valsecret give to their lady Blanche, countess of Champagne, what they have at Baizil near Montmort – except the tithes and altar – in return for a dependent man and revenues at Jaulgonne, Chartèvres, and Corribert. original: AN, J 197, no. 21 (missing seal on red and green silk cords). copies: CB, fol. 128r–v. CC 4, fols. 184v–185r (>CR 6, fol. 242v). CR 8, fol. 371v. calendared: AJ, no. 1300. Layettes, 1, no. 1409.

Frater Johannes dictus abbas totumque capitulum Vallis secrete, omnibus in perpetuum. Notum facimus nos cum karissima domina nostra Blancha illustri comitissa Campanie, tale fecisse excambium sive commutationem, quod ipsa de nobis habuit quicquid habebamus apud Baysil prope Montem mauri in hominibus, in domibus, in census, in justicia et in omnibus modis et commodis, exceptis decimis et altare. Ipsa vero de assensu et voluntate karissimi domini nostri Theob(aldi) comitis Campanie nati sui dedit nobis in excambium predictorum, unum hominem Naurricum nomine, et quadraginta sextarios avene percipiendos annuatim apud Jaugonnam et apud Carthouorum, et etiam tres solidos et octo denarios et quatuordecim gallinas apud Jaugonnam. Illos quoque denarios de haya quos servientes sui percipiebant annuatim in villa nostra de Corriberto, concedens et volens ut si nos de predictis avena, denariis et gallinis ad submonitionem nostram solutionem nostram non haberemus libere

Edition

305

nobis liceret nanta capere debitorum qui deficerent in solutione. Illud quoque sciendum est quod nichil eorum que sibi excambivimus, ipsa vel successores sui a manu sua alienare poterunt, nec ad aliud dominium transfere aut aliquem ad ea secum associare. Sciendum est etiam predictum dominum nostrum Theob(aldum), comitem creantasse quod quamcito comitatum Campanie tenebit, prefatum excambium suis patentibus litteris confirmabit. In quorum testimonium presentium cartam fieri fecimus et sigillo nostro muniri. Actum anno dominice Incarnationis M CC vicesimo, mense novembri.

345 1203, Troyes Gaucher, abbot of Molesme, makes known an exchange of women with his lady Blanche, countess of Troyes. copies: CB, fol. 128v. CC, fol. 185r (>CR 6, fol. 243r). CR 8, fol. 321r. calendared: AJ, no. 599.

Ego Galcherus abbas Molismensis. Omnibus tam presentibus quam futuris notum facio, quod karissime domine mee B(lanche) illustri Trecensis comitisse palatine dedi per excambium et quitavi Helowildim filiam defuncti Frodonis de Vilelox, que femina erat ecclesie Molismensis, ita quod de cetero sit femina domine comitisse, nec in ea possit ecclesia Molismensis aliquid reclamare. Quod ut ratum habeatur, presentem cartam fieri volui sigilli mei munimine roboratam. Actum apud Trecas anno Domini, M ducentesimo tercio.

346 1203 (n.s.) January The dean Nicolas and chapter of Bray-sur-Seine make known that they concede to Blanche, countess of Troyes, the right to name the treasurer and chanter of their chapter.1 original: AN, J 203, no. 4 (missing pendant seal).2 copies: CR 1, fol. 257v. CB, fol. 129r. CC, fol. 185v (>CR 6, fol. 243r). CR 8, fol. 437r. 1 See the vidimus of March 1203 (136). 2 The same scribe wrote an almost identical letter (AN, J 202, no. 3, 1202 [LB, 142–3, no. 106]).

306

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

edition: Evergates, Littere Baronum, 114, no. 77. calendared: AJ, no. 572. Layettes, 1, no. 661.

Ego Nicholaus decanus et universum capitulum ecclesie Brajacensis. Notum facimus omnibus tam presentibus quam futuris quod cum inter nos et venerabilem comitissam Trecensem palatinam Blancham de donacionea personatuum ecclesie nostre videlicet thesaurarie et cantorie verteretur querela, tandem pacificata est in hunc modum, quod nos honori et amorib ejus cupientes deferrec volumus et tam pacienter quam unanimiter sustinemus, quod ipsa comitissa et heredes sui in perpetuum habeant donacionemd personatuum predictorum. Quod ut ratum site et firmum sigilli nostri munimine roboramus.e Actum anno ab incarnacione Domini M CC secundo, mense januario. donatione CR 1, CB, CC. b amori et honori CR 1. comma after deferre. d donationem CR 1, CB, CC. roboramus CR 1. a

c e

the vidimus (136) adds a etc in lieu of sit though

347 1214 August Guillaume, bishop of Langres, promises that if his brother Simon of Joinville, seneschal of Champagne, does not abide by his promise to help his faithful Blanche, countess of Troyes, and her son, Count Thibaut, against the daughters of Count Henry (II) until Thibaut is twenty-one, Guillaume will excommunicate Simon and interdict his land.1 copies: CB, fol. 129r–v. CC, fol. 117v (>CR 6, fol. 57r). calendared: AJ, no. 868. Delaborde, Jean de Joinville, no. 166.

Willelmus Dei gratia Lingonensis episcopus, universis presentes litteras inspecturis, salutem et sinceram in Domino caritatem. Universitati nostre notum facimus, quod karissimus frater noster Symon dominus Jovisville Campanie senescallus, juravit dilecte et fideli nostre B(lanche) comitisse Trecensis, quod filium suum comitem Theobaldum bona fide juvabit contra filias comitis Henrici, et contra omnem creaturam que possit vivere et mori, usque dum idem comes complevit vicesimum primum annum. Ad preces autem dicti fratres nostri, concessimus prefate comitisse, quod si forte in hoc quod absit frater noster deficeret, ipsum ad hoc per sentencias interdicti in terram suam, et 1 See 154.

Edition

307

excommunicationis in personam cogeremus. In cujus rei testimonium, presentes litteras fieri voluimus sigillo nostro munitas. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense augusto.

348 1214 November Guillaume, abbot of Cluny, makes known that the subvention authorized by the pope, which the countess of Champagne will collect from the abbey’s men living in her lands in order to pay the abbey’s debt, does not constitute a precedent. copies: CB, fol. 129v. CC, fol. 185v (>CR 6, fol. 243r). CR 8, fol. 233r. calendared: AJ, no. 883.

Ego frater W(illelmus) humilis Clunensis abbas et ejusdem loci conventus, omnibus ad quos presens scriptum pervenerit. Notum fieri volumus quod subventio illa quam dominus papa nobis concessit pro debitis ecclesie nostre pagandis colligendam hominibus per comitatum Campanie manentibus ad ecclesiam Clunensis spectantibus tam in capite quam in membris, super quod et domina comitissa Campanie mandatum domini pape recepit, et nobis concessit, ad consequentiam, usum vel consuetudinem in posterum non trahatur.a Quod ut verum sit et firmum, presentes litteras sigillorum nostrorum munimine fecimus roborari. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense novembri. a

trahetur CR 8.

349 1213 (n.s.) January Pierre, abbot of Saint-Remi of Reims, announces the agreement he made with his lady Blanche, countess of Troyes, to share equally the marriage and death taxes at Lavilleneuve-aux-Fresnes.1 The abbot’s provost there and the countess’s provost of Vitry must act together in collecting the taxes. copies: CB, fols. 129v–130r. CC, fol. 186r (>CR 6, fol. 243v). CR 8, fol. 246v. calendared: AJ, no. 806. 1 Another version of this letter (49) may have been a preliminary draft (it does not identify Blanche’s provost as being the provost of Vitry). Saint-Remi had Blanche’s reciprocal letter (LB, 154, no. 119, n. 1).

308

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Petrus Sancti Remigii Remensis dictus abbas. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod inter me et karissimam dominam meam Blancham illustrem comitissam Trecensis palatinam tales fecimus conventiones, quod si aliqui de hominibus Sancti Remigii in Nova Villa ad Fraxinum decesserint vel se ipsis maritaverint in eadem, prepositus de Cortisor non poterit finare mortuam manum nec forismaritagium, nec aliquid inde levare sine de consilio et assensu prepositi de Vitriaco. Similiter prepositus de Vitricao nichil poterit levare vel finare de illis mortuis manibus vel forismaritagiis sine assensu et consilio prepositi de Cortisor, et tunc ego inde habebo mediatatem, et comitissa aliam medietatem. In cujus rei testimonium presentem cartam feci fieri, et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie, M ducentesimo duodecimo, mense januario.a a

mense januario omitted CB, CC.

350 1207 (n.s.) March The dean Hugh and the chapter of Châlons ask lady Blanche, countess of Troyes, to protect their men at Saint-Julien-de-Courtisols from oppressors. They inform her that each household there customarily pays 12 d. and one mine of oats annually, and they ask her to seal a letter promising not to increase that obligation. copies: CR 1, fol. 254r (>CR 6, fols. 270v–271r). CB, fol. 130r–v. CC, fol. 186r–v (>CR 6, fols. 243v–244r). CR 8, fol. 428v. edition: Evergates, Littere Baronum, 95–6, no. 56. calendared: AJ, no. 662.

Venerabili et karissime domine Blanche, comitisse Trecensis palatine. Hugo decanus totumque Cathalaunensis ecclesie capitulum salutem et sinceram in Domino caritatem. Vestre benignitati gratias referentes multimodis super hoc quod precibus nostris sepius acquievistis, et peticiones nostras effectui mancipastis, rogamus quantum possimus affectuose sublimitatem vestram, quatinus homines qui manent in terra nostra apud Sanctum Julianum de Cortisor contra omnes oppressores suos auxilium et defensionema fideliter exhibeatis. Sciatis enim quod nos salvo jure nostro ratam habemus costumiam quam idem homines promiserunt se nobis a singulis domibus in villa eadem annuatim reddituros, videlicet unam minam avene ad mensuram Cathalaunum, et XII denarios in festo sancti Remigii percipiendos, sub hac tamen conditione quod

Edition

309

costumiam illam a predictis hominibus pro se tuendis constitutam. Alii dare, vendere, commutare, pignori obligare, vel aliquo modo a vestra et heredum vestrorum manu nobis et eisdem heredibus non licebit alienare. Volentes itaque ut hoc perpetue tradatur memorie, supplicamus nobis, quatinus litteras vestras nobis mittatis, et has litteras nostras illamque costumiam nequid in futuro superaddatur in litteris vestris contineri faciatis. Actum anno Domini M CC sexto, mense martio. a

deffensionem CR 1, CR 8.

351 1205 December Robert, bishop of Langres, announces the resolution of a dispute between Blanche, countess of Champagne, and Josbert of Chaumont over the property that Josbert claimed by collateral inheritance from lady Chamunda (of Chaumont). Josbert and his heirs quitclaimed that property and all they might have in Chaumont, in fief and domain, in return for 200 l. and property at Ageville, for which he will be her liegeman and owe one month castleguard annually at Chaumont. In return for that castleguard, Blanche allows him to redeem his mortgaged house in Chaumont. The countess will not allow any men living in Aubepierre or Ageville to establish residence in her towns of Barsur-Aube, Laferté-sur-Aube, and Chaumont or within their castellanies.1 copies: CR 1, fol. 261r (>CR 6, fols. 275v–276r). CB, fols. 120v–121r. CC, fol. 121r–v (>CR 6, fols. 60v–61r). CR 8, fol. 200r. edition: Evergates, Littere Baronum, 130–1, no. 96. calendared: AJ, no. 636.

Robertus Dei gratia Lingonensis episcopus. Omnibus ad quos littere iste pervenerint in Domino salutem. Notum facimus vobis et testamus, quod cum inter dilectam nostram Blancham illustrem comitissam Campanie et dominum Joibertum de Calvo monte discordia esset de caduco domine Chaumonde quam ipse Joibertus ad se debere venire dicebat, et comitissa id ei non cognoscebat, tandem in hunc modo pacem composuerunt: quod tam ipse dominus Joibertus quam heredes sui comitisse et filio ejus Theobaldo et omnibus heredibus Campanie quitaverunt omne illud jus quod habere poterant in hoc caduco, si quod jus in illo habebant. Quitaverunt etiam quicquid clamare poterant in 1

See the related letters (152, 352).

310

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Calvo monte et in pertinentiis ejus tam in feodis quam in dominiis, et preterea quitaverunt quicquid habebant apud alteram villam de qua comitissa dicebat quod dominus vir ejus illustris comes quondam Theobaldus eam comparaverat, et ipse dominus Joibertus hoc negabat. Et propter has quitationes dedit comitissa eidem domino Joiberto ducentas libras pruvinienses et preterea dedit comitissa dicto domino Joiberto et heredibus suis quicquid habebat apud Agivillam salvo jure hominium comitisse militum et partem comitisse de furno et de molendino Albe petre. Voluit etiam Joibertus, quod feoda de Nuilliaco et de Marsoil remanerent Renero de Nogento, exceptis centum viginti libris que sunt de vadio apud Nuilliacum. Et quicumque teneat ea que eis donavit inde comitisse et dominorum Campanie ligius homo erit, et debebit custodiam uno mense in anno apud Calvum montem. Et comitissa pro custodia hac facienda, concessit domino Joiberto et heredibus suis, quod domum suam de Calvo monte possent redimere, domum videlicet illam quam Girardus Borgennon habebat in vadio. Et sciendum quod comitissa apud Barrum vel apud Firmitatem vel apud Calvum montem vel in castellaria eorum nullum hominem poterit retinere qui sit de Alba petra vel de Agivilla vel de excambio isto. Ex his autem omnibus que fecit Joibertus debet comitisse et heredibus Campanie garantiam firmam portare, et hec omnia fide et juramento dato firmavit. Quod ut ratum et firmum permaneat in futurum, presentem cartam sigilli nostri fecimus appensione muniri. Actum anno gratie M ducentesimo quinto,a mense decembri. a

MCCV CR 1.

352 1205 December Robert, bishop of Langres, confirms that in his presence the abbot and monks of La Crête quitclaimed their dispute with his friend and faithful Blanche, countess of Champagne, over lady Chamunda’s gift.1 The countess assigned the monks a 10 l. revenue, to be paid by the provost of Chaumont.2 copies: CR 1, fol. 254r (>CR 6, fol. 270v). CB, fol. 121r–v. CC, fols. 121v–122r (>CR 6, fol. 61r). CR 8, fol. 200r–201v.

1 See the related letters (152, 351). 2 In her own letter, which the monks of La Crête retained (AD Haute-Marne, 6 H 13, no. 54, December 1205), Blanche said that the quitclaim was done at her court in the presence of the bishop of Langres and all her barons (me et omnes dominos Campanie).

Edition

311

edition: Evergates, Littere Baronum, 94–5, no. 55. calendared: AJ, no. 638.

Robertus Dei gratia Lingonensis episcopus. Omnibus Christi fidelibus in domino Jhesu Christo salutem. Notum vobis facimus et testamur quod abbas et fratres de Crista in mea presentia constituti, cognoverunt se nobili in Christo domine amice et fideli nostre Blanche illustri Campanie comitisse et heredibus Campanie quitavisse omne jus et omnem querelam quam clamabant in quadam elemosina domine quondam Chaumonde. Et ipsa comitissa predictis fratribus decem libras annui redditus assignavit, quas in octabis Resurrectionis dominice reddet eis quicumque sit prepositus Calvimontis. Actum anno Domini M CC quinto, mense decembri.

353 1213 May Hervé, bishop of Troyes, makes known the resolution of a dispute between Ermangeris, widow of Philippe of Assenay, and three men of Saint-Oulph. The dean of Arcis-sur-Aube and Pierre of Bouy, acting as arbiters, decided that Ermangeris will collect a taille from each man but that the bishop will retain their 4 d. payment for chevage. copies: CB, fols. 131v. CC, fol. 122r (>CR 6, fol. 61r–v). CR 6, fol. 264r. calendared: not in AJ.

Herveus Dei gratia Trecensis episcopus, omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noverit universitas quod cum controversia verteretur inter Ermangeris de Reigneio relictam defuncti Phylippi de Acenaio ex una parte et hominibus de Sancto Ulpho, scilicet Johanne, Droino et Radulfo, qui nobis quatuor denarios debent de chevagio; tandem ab utraque parte compromissum fuit in H. decanum de Arceii et nobilem virum dominum Petrum de Boy, qui super hoc arbitrati sunt in hunc modo. Predicta Ermangeris pro tallia sua de Johanne XII solidi, de Droino nonem solidi, de Radulfo sex solidi, et de liberis eorum annis singulis percipiet et non amplius ad festum sancti Remigii persolvendos, quamdiu filii cum patribus morabuntur, salvo alio jure ipsius Ermangeris quod ei debent de terris suis. Si vero liberos ipsorum a patribus et eorum familia seperari contigerit, predicta Ermangeris et heres ipsius in eis talliam suam habebunt, salvo tamen jure nostro de quatuor denariis quos in singulis eorum habere debemus. In cujus rei testimonium presentem cartulam annotari et sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno Domini M CC XIII, mense maio.

312

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

354 1215 October, Vertus Abbot Philippe and the chapter of Notre-Dame of Vertus make known that their lady Blanche, countess of Champagne, allowed them to create, at their own expense, a pond on her property next to their mill, and therefore they quit to her any claim to the pond. copies: CB, fol. 132r. CC, fol. 186v (>CR 6, fol. 244r). CR 8, fol. 273r. calendared: AJ, no. 932.

Ego Philippus divina miseratione abbas Beate Marie de Virtuto et ejusdem loci capitulum. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris, quod licet ad expensas nostras stagnum fecerimus in aqua de Hellen prope molendinum nostrum, quia illud fecimus in fundo karissime domine nostre B(lanche) comitisse Campanie. Nos ipsi comitisse et heredibus ejus stagnum illud in perpetuum quitavimus, nec in eo poterimus de cetero aliquid reclamare. In cujus rei testimonium presentem cartam emisimus sigillorum nostrorum munimine roboratam. Actum Virtutum, anno gratie M C XV, mense octobri.

355 1212 (n.s.) February Abbot Henri and the chapter of Saint-Denis make known their exchange of men with Blanche, countess of Champagne.1 copies: CB, fol. 172r. CC, fols. 186v–187r (>CR 6, fol. 244r). CR 8, fol. 237v. calendared: AJ, no. 788.

Henricus Dei gratia Beati Dyonisis abbas et capitulum. Omnibus presentes litteras inspecturis salutem. Universitati vestre notum facimus, quod nos de communi assensu excambivimus cum nobili Blanche, comitisse Campanie, Johannem Comitem hominem Beati Dyonisis, pro Odino Challot de Marogilo et Ogero Lecuir hominibus ejusdem domine comitisse Campanie, et ejusdem Johannem ipsi domine comitisse omnino quitamus, et in perpetuum habendum concedimus. Quod ut ratum sit et in posternum firmitatem observare, paginam hanc sigillis nostris munivimus. Actum anno Domini M CC undecimo, mense februario.

1 Saint-Denis and the countess made another exchange of men that same month (48).

Edition

313

356 1216 May 30 Jean, abbot of Rebais, permits his lady and advocate Blanche, countess of Troyes, to keep their man Hughes Poilvilain captive for as long as she wishes. copies: CB, fol. 132v. CC, fol. 187r (>CR 6, fol. 244r–v). CR 8, fol. 266r. calendared: AJ, no. 966.

Frater Johannes dictus abbas Rebaci universis presentes litteras inspecturis salutem et sinceram in Domino caritatem. Noverit universitas vestra, nos karissime domine et advocate nostre Blanche illustri comitisse Trecensis spontanea voluntate et libenti animo concessisse, ut Hugonem Poilevilain hominem nostram quem ipsa comitissa captum tenet, tam diu teneat et de illo suam faciat voluntatem, donec idem Hugo voluntatem fecerit dicte comitisse. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum anno gratie M CC XVI, mense maio, in crastino Penthecoste.

357 1218 (n.s.) March12 Robert, bishop of Clermont, promises to compensate Blanche, countess of Troyes, who stood pledge for 1,000 l. to King Philip (II) on Robert’s behalf, as security for his fidelity to the king. copies: CB, fols. 132v–133r. CC, fol. 122v (>CR 6, fol. 61v). edition: Brussel, Nouvel examen, 1:21 (from CR 3). calendared: AJ, no. 1106. Delisle, Catalogue, no. 1802.

Robertus divina patientia Claremontensis episcopus. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum ad peticionem nostram karissima nostra nobilis mulier Blancha comitissa Trecensis pro nobis teneatur reddere Philippo illustri regi Francie, mille marchas, si quod absit venire presumeremus contra sacramentum et fidelitatem quam fecimus prefato regi Francie, vel si proquireremus malum ipsius regis aut si sciremus malum ejusdem regis et non ipsum inde certificaremus per nos vel per nuntium nostrum. Si super hoc convicti essemus in curia ipsius domini regis, nos concessimus et creantavimus dicte comitisse, quod si occasione hujus plegerie vel sponsionis quam fecit pro nobis dampnum aliquod incurreret vel 1 Or 1217 March 26–31.

314

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

rerum suarum detrimentum, nos ipsam indempnem penitus conservaremus. In cujus rei testimonium presentem cartam ei tradidimus sigilli nostri munimine roboratam. Datum anno gratie M ducentesimo septimodecimo, mense martio.

358 1203 July, Soissons Abbot Raoul and the community of Saint-Jean-des-Vignes of Soissons make known that they exchanged the revenues that Count Henry (I) granted them (in 1177) for celebrating an anniversary Mass for Levulf (an eleventh-century count of Oulchy) and his wife.1 They did this with consent of their lady Blanche, countess of Troyes. Henceforth their canons at Oulchy will collect 60 s. from the tolls at Oulchy in lieu of the pasture rights they formerly had for this purpose. If the payment is not made, the monks will resume their pasture rights according to the terms of Count Henry’s charter.2 original: AN, J 197, no. 4 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 256r (>CR 6, fols. 272v–273r). CB, fol. 133r–v. CC, fol. 187r–v (>CR 6, fol. 244v). CR 8, fol. 251r. edition: Evergates, Littere Baronum, 102–3, no. 63. calendared: AJ, no. 590. Layettes, 1, no. 679.

Ego Rad(ulphus) dictus abbas Sancti Johannis in vineis Suessionensis, totusque ejusdem ecclesie conventus, omnibus in perpetuum. Noverint universi quod de duobus pastibus qui continentur in quadam carta illustris comitis Henrici quondam patris comitis Theob(aldi) qui pro anniversario comitis Levulfi, et uxoris sue Hyldeardis annuatim reddi debent canonicis nostris de Ulcheio, de voluntate nostra istud cum domina nostra in Christo karissima Blancha comitissa Trecensis palatina ordinavimus, quod singulis annis octo diebus ante diem anniversarii reddent prepositi et baillivi sui de Ulcheio, canonicis nostris predictis per singulis pastuum, triginta solidos pruviniensis monete qui capientur in thelonio Ulcheii. Quos similiter triginta solidos pro singulis pastuum reddent similiter in futurum heredes ipsius comitisse ad terminum nominatum. Quod si non faceret, licebit nobis ad cartam comitis Henrici reverti, et secundum cartam jus nostrum requirere. Quod ut firmum sit, presentem paginam sigillo nostro fecimus confirmari. Actum apud Suessionem anno Verbi incarnati, M CC tercio, mense julio. Datum per manum Petri notarii mei. 1 Arbois de Jubainville, Histoire, 3:467–8, no. 148, 1177. The anniversary was established in 1042 (Ibid., 1:481–3, no. 44). 2 Blanche sealed a reciprocal letter for Saint-Jean-des-Vignes (BNF, Lat. 11004, fol. 119r, July 1203).

Edition

315

359 1206 April The dean Milo and chapter of Saint-Pierre of Troyes promise to give their lady Blanche, countess of Troyes, a woman in exchange for the one she gave them. copies: CB, fol. 133v. CC, fol. 187v–188r (>CR 6, fols. 244v–245r). CR 8, fol. 467v. calendared: AJ, no. 651.

M(ilo) decanus totumque Beati Petri Trecensis capitulum. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum karissima domina Blancha illustris comitissa Trecensis palatina, nobis et ecclesie nostre dederit et concesserit Ysabellam filiam Margerie de sub muro, tunc feminam suam perpetuo possidendam, nos in excambium ipsius Ysabelle, domine comitisse concessimus similiter unam de feminis nostris habendam ad valentiam Ysabelle predicte, eandem scilicet valentiam in qua erat tempore excambii facti, quandocumque tempus se obtulerit oportunum. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno Domini M ducentesimo sexto, mense aprili.

360 1200 October Abbot Milo and the chapter of Châtrices make known that they gave in perpetuity to lord Thibaut (III), count of Champagne, the land and forest whose perimeter is described here for the establishment of a village (La Neuville-auPont). The monks reserve certain rights there, as well as tithes.1 copies: CR 1, fol. 244r–v (>CR 6, fol. 198 r–v). CB, fols. 133v–134r. CC, fol. 188r (>CR 6, fol. 245r). CR 8, fol. 341r. edition: Evergates, Littere Baronum, 83–4, no. 43. calendared: AJ, no. 525.

Ego Milo dictus abbas totumque capitulum de Castriciis. Notum facimus presentibus et futuris, quod domino Theob(aldo) illustri comiti Campanie communi assensu dedimus et habenda perpetuo concessimus totam terram et nemus nostrum a loco qui dicitur la Concye Clarel usque ad rivum de Noyer et usque

1 The count sealed related letters (LB, 149–51, nos. 114–15).

316

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

ad costam de Myroaut per chalediam Galteri ultra usque ad marcherz de Antre juxta rivum de deserte meys sursum directe ad lineam usque ad caput terre Sancti Dyonisii et usque ad la Concye Clarel, et quicquid infra terminos illos habebamus in omnibus modis et commodis preter grossam decimam et minutam que nobis retinuimus, et preter presbiterium si forte illic villaa fuerit constituta. Dominus autem comes nobis concessit usuarium nostram ad usus proprios in omnibus predictis, et ad edificandum et ad comburendum. Si autem in predictis dampnum faceremus, dampnum sine forisfacto aut emenda restitueremus. Concessit etiam nobis, quod predicta nullo modo alienari poterunt de manu heredis sui qui Vitriacum tenebit, et quod res nostre per Sanctam Menehyldym sine consuetudine que ad ipsum pertineat libere transient et quiete. In cujus rei testimonium et confirmationem presentem cartam sigilli nostri munimine duximus roborare. Actum anno domini M CC, mense octobri. a

villa illic CR 1, CC.

361 1207 December 5, Acre Clarembaud, archbishop of Tyre,1 states that Jean of Ibelin, bailiff of Jerusalem, and his brother Philippe and Guillaume of Petra, made an agreement with Garnier of Lagny, knight of the countess (Blanche) of Champagne, for a marriage within the next two years between Alix, eldest daughter of Count Henry (II), and Hugh (I), king of Cyprus. In the event that Alix dies before the marriage, her younger sister Philippa will substitute for her. Countess Blanche promises to pay Hugh 150 marks of gold, at the rate of 56 l. per mark, after the celebration of the marriage.2 copies: CB, fol. 134r–v. CC, fols. 122v–123r (>CR 6, fols. 61r–62v). editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:806–7. Bréquigny, Table chronologique, 4:408. calendared: AJ, no. 672.

Ego C(larembaudus) Dei gratia Tyrensis archiepiscopus. Notum facio tam presentibus quam futuris presentem cartam inspecturis, quod dominus Johannes de Ibilino bajulus regni Jherusolimi et dominus Philippus de Ibilino suus frater

1 Former canon of the cathedral in Meaux (Obituaires de la province de Sens, 4:77). 2 In 1210 the Ibelin brothers escorted Alix to Cyprus to marry Hugh (Edbury, The Kingdom of Cyprus, 43).

Edition

317

et dominus Willelmus de Petra habuerunt tales pactiones cum domino Garnero de Legniaco comitisse Campanie milite, quod ipsi facient matrimonium bona fide et sine malo inganno ad posse suum inter Ugonem regem Cypri filium regis Aimerrici et inter Aelis, majorem filiam domini Henrici comitis Campanie, quod scilicet matrimonium barones ac milites regni Jerusalem tenendum et faciendum juraverunt. Si autem predicta Aelis moreretur antequam predictus rex Cypri eam sibi in matrimonio jungeret, eisdem pactionibus prefatus J(ohannus) de Ibelino et alii predicti suo juramento tenerentur quod aliam filiam minorem nomine Phylippam sepedicto regi Cypri matrimonio copularent. Super istas pactiones omnes sepenominati domino G(arnero) de Legniaco graantaverunt, quod tenebunt in terra Syrie pronominatam Phylippam a proxima Pascha ad minus usque ad duos annos. Sepedictus autem Johannes de Ibilino, et dominus Ph(ilippus) frater ejus et dominus Willelmus de Petra juraverunt domino G(arnero) de Legniaco, quod bona fide et sine malo ingerano istas pactiones predictas tenebunt. Regina vero mater sepenominati Johannis de Ibilino, et domini Ph(ilippus) fratris ejus graantaverunt tenendum et faciendum istas pactiones, sicut hic sunt scripte bona fide et sine malo inganno, ad posse suum, quas filii sui juraverunt. Cum autem prefatus Ugo rex Cypri sibi majorem vel minorem filiam comitis Henrici matrimonio copulaverit, predicta comitissa Campanie prefato Johanni de Ibilino et aliis sepenominatis debet donare CL marchas auri, LVI libris pro marca. Si vero eis prefatam pecuniam non donaret, de predictis pactionibus comitisse sepedicte respondere non teneretur. Hujus vero pactionis et istorum sacramentorum ego C. Tirensis archiepiscopus testis sum, et frater G. Turonenis Templi thesaurus, et Johannes suus clericus et dominus G(arnerus) de Legniaco. Et ut hoc sit firmum et stabile, ego C. Tirensis archiepiscopus sigillo meo confirmavi. Actum Accone nonas decembris, anno ab incarnatione Domine M CC septimo.

[Quire 18: folios 135–42] 362 1205 July, [Sézanne]1 The dean Geoffroy and chapter of Saint-Quiriace of Provins announce the resolution of their dispute with the taverners of Provins that was settled in the 1 Countess Blanche’s reciprocal letter states that the resolution occurred at Sézanne (Veissière, Une communauté canoniale, 293, no. 64, 1205).

318

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

presence of their lady and advocate Blanche, countess of Troyes. The chapter agrees not to tax wine imported from this side of the Seine river, that is, from the lands and fiefs of the countess, but it will collect a tax of 12 d. per cart from wine produced beyond the Seine and Yonne rivers, and 5 s. per cart from wine produced in Auvergne. This settlement modifies Count Henry I’s grant (of 1176) to the chapter, which it still possesses.2 original: AN, J 203, no. 7 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol. 257v (>CR 6, fols. 162v–163r). CB, fol. 135r. CC, fol. 188r–v (>CR 6, fol. 245v). CR 8, fol. 435r. edition: Evergates, Littere Baronum, 113–14, no. 76. calendared: AJ, no. 623. Layettes, 1:294, no. 777.

Ego G(aufridus) ecclesie Beati Quiriacia decanus totumque ejusdem ecclesie capitulum. Notum esse volumus presentibus ac futuris quod cum inter nos ex una parte, et tabernarios de Pruvino ex altera contemtiob esset de rotagio vinorum. Tandemc in presentia domine, et advocate nostre Blanche illustris comitissimed Trecensium palatine concordatae est in hunc modum, quod nos firmiter concessimus nichil omnino de tabernariis accipere pro rotagio citra aquam Senneam in locis que sunt de feodo et propria terra ipsius, preterquam apud territorium Cableiarum, et apud territorium Joviniaci. In locis autem que sunt de ultra Senneam, et Yonam rotagium habebimus ex omnibus locis ex quibus vina veniant apud Pruvinum, videlicet de unaquaque quadriga duodecim denarios; et de quadrigis de Averna venientibus quinque solidos; et tali modo quod pro puncto quod sit in majori carta nostra non capiemus vel exigemus de rotagio aliquo modo nisi quod divisum est in presenti carta. Et id factum est ad voluntatem nostram et tabernariorum. Quod ut ratum habeatur sigilli nostri fecimus munimine roborari. Actum anno Domini M CC quinto, mense julio.f a e

Kiriaci CR 1. b contentio CR 1, CB. c talem CR 1. concordita CR 1. f mense julio omitted CR 1.

d

comitisse CR 1, CB.

363 1216 August The dean Geoffroy and chapter of Saint-Quiriace of Provins make known that Henri Cambelan and his wife Heloise recognized that since Blanche, countess 2 Count Henry I’s ‘great charter’ granted the chapter one-half of the entire wine tax (Veissière, Une communauté canoniale, 264–5, no. 33, 1176, and LB, 113, no. 76 n. 1).

Edition

319

of Troyes, had quit them of their debts, they granted her half of the revenues they collected from their houses during the Fairs of May. If the houses burn down or require repairs, Henri and his wife are obligated to rebuild or repair them within one year at their own expense, or the countess will do it and withhold the entire revenue there until she recoups her expenses.1 copies: CB, fols. 135v–136r. CC, fols. 188v–189r (>CR 6, fols. 245v–246r). calendared: AJ, no. 1015. Veissière, Une communauté canoniale, no. 82.

G(aufridus) decanus et capitulum ecclesie Beati Quiriaci Pruvinum omnibus ad quos presentes littere pervenerint, salutem in Domino. Noverit universitas vestra quod Henricus Cambelanus et Hel(vis) uxor ejus in presentia nostra constituti cognoverunt, quod cum B(lancha) illustris comitissa Campanie quitasset eos et omnes plegios suos de omni debito quod illi debuerant, se dedisse et in perpetuum concessisse eidem comitisse et suis heredibus comitibus Campanie medietatem thelonei, locationis et omnium proventuum qui in nundinis maii proveniunt de domibus suis liberis quas habent in nundinus maii; et in proventibus illis qui provenient de domibus illi extra nundinas, prefata comitissa vel sui heredes nichil habebunt, quocumque modo proveniant. Si vero domus ille incendio vel vetustate aut alio modo corruerent, prefati H(enricus) et uxor ejus Hel(vis) vel heredes eorum illos infra annum de suo proprio reparare vel reficere, tenerentur. Quod si non facerent, dicta comitissa vel sui heredes illos repararent vel reficerent et dicti H(enricus) et uxor ejus vel sui heredes nichil caperent in proventibus nundinarum maii, donec prefate comitisse vel suis heredibus reddidissent in integrum costamenta facta pro reperatione vel refectione domorum prenominatarum, ita quod id quod interim dicta comitissa vel sui heredes, de medietate dicti H(enrici) recipient, non computabitur eis in solutionem. Et sciendum quod dictus H(enricus) vel heredes ejus, servientibus domine comitisse vel heredum ejus servientibus fidelitatem facient singulis nundinis maii, quod jus eorum fideliter et bona fide eis servabunt, et servientes domine comitisse similter fidelitatem dicto Henrici et heredibus ejus facient, quod jus suum fideliter et bona fide servabunt. Preterea memorata comitissa concessit dicto Henrico, quod nec ipsa nec heredes sui illam predictam medietatem extra manum suam ponere vel alienare illo modo poterunt. In cujus rei testimonium ad instantiam predicti H(enrici) et uxoris ejus, presentibus litteris sigilli nostri impressionem fecimus apponi. Actum anno gratie M CC sextodecimo, mense augusto.

1 The abbot of Saint-Jacques of Provins sealed a similar letter (371).

320

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

364 1214 November The prioress and chapter of Andecy inform lady Blanche, countess of Troyes, that they accepted her as arbiter in their dispute with the chapter of NotreDame of Vertus.1 copies: CB, fol. 136r. CC, fol. 189r–v (>CR 6, fol. 246r–v). CR 8, fol. 413r. calendared: AJ, no. 1166.

Illustri domine Blanche Trecensis comitisse palatine, in Christo karissime, Th. priorissa et conventus monialium de Andeceiis, salutem in Domino et orationum munus. Noveritis quod nos super causa que verteretur inter nos ex una parte et abbatem et capitulum Beate Marie de Virtuto ex altera super decem libris, ipsis ab Eustachio quondam domino de Covelans in terra domine Aelidis in perpetuam elemosinam assignatis, et super LX solidis in stallis de Virtuto nobis legatis ab eidem E(ustachio) in vos compromisimus, quicquid ordinamentis habita ratione munimentorum et rationum utriusque partis ratum habituri, ita tamen quod si forte discordia quod absit super compromisso oriretur, per Motellum2 baillivum vestrum ad concordiam super hoc reduceremur. Actum anno Domino M CC octavodecimo, mense novembri.

365 1220 (n.s.) March 16 The dean Philippe and the chapter of Saint-Nicolas of Sézanne make known their exchange of women with their lady Blanche, countess of Champagne. copies: CB, fol. 136v. CC, fol. 189v (>CR 6, fol. 246v). CR 8, fol. 439r. calendared: AJ, no. 1255.

Ph(ilippus) decanus totumque capitulum Beati Nicholai de Sezannie omnibus tam presentibus quam futuris in Domino salutem. Noveritis nos et karissimam dominam nostram Blancham comitissam Campanie tale fecisse excambium sive commutationem, quod nos Hodeardim filiam Baldoini Bolengarii et Mathildim uxorem Odini de Maisnilio feminas nostras donavimus domine

1 Philippe, abbot of Notre-Dame of Vertus, likewise accepted Blanche’s arbitration (CR 8, fol. 273r, November 1214). 2 Morel, bailiff of Vitry.

Edition

321

Campanie. Ipsa vero in excambium predicarum feminarum nostram dedit nobis Mariam filiam Petri de Esternaio et Ysabellam filiam de Henaut feminas suas. Nos autem predictum excambium ratum et gratum habentes, presentes litteras fieri fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Actum anno gratie M CC XIX, mense martio, XVIII kalendas aprili.

366 1221 Abbot Nicolas and the chapter of Igny anounce that, in return for permission to clear 180 arpents of their forest, they quitclaimed use of the forest of Wassy, except for firewood and lumber for their house in Épernay, and they also paid 40 l. to Blanche, countess of Troyes, and her noble son Thibaut, count of Champagne.1 original: AN, J 197, no. 17 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 136v–137r. CC, fols. 189v–190r (>CR 6, fols. 246v–247r). CR 8, fol. 387v. calendared: AJ, no. 1399. Layettes, 1, no. 1491.

Universis presentes litteras inspecturis frater Nicholaus Igniacensis abbas, at ejusdem loci conventus, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod nos cum illustri femina Blancha comitissa Trecensis palatina et nobili filio ejus Th(eobaldo) comite Campanie, de assensu et voluntate venerabilis patris nostri domini Roberti abbatis Clarevallensis, tales ad invicem fecimus conventiones, quod comitissa et filius ejus, nobis donaverunt licentiam essartandi in nemore nostro quod dicitur Baticium de Coremont, et in nemore de Milliaco, et de Montbeton, in quibus prefata comitissa et filius ejus habebant grueriam, ut essartemus usque ad centum octoginta arpenta; et si in predictis locis tot arpenta non possent mensurari, in locis vicinis essartaretur residuum illorum arpentorum. Nos autem propter hoc domine comitisse et filio ejus, quitavimus in perpetuum, usuarium quod habebamus in foresta Waisseii, hoc excepto, quod nobis retinerimus in eadem foresta usuarium pro domo nostra quam habemus apud Sparacum, pro qua domo capiemus in ipsa foresta quicquid necesse fuerit illi domui, ad ardendum et edificandum, et ad omnes proprios usus ejusdem domus, sed nichil inde dare poterimus neque vendere nec ad loca alia transportare. Retinuimus etiam nobis usuarium pasturarum in ipsa foresta ad omne genus animalium nostrorum, sicut primitus habebamus. Insuper propter hoc donavimus domine comitisse de bonis ecclesie nostre quadraginta libras. In

1 See 367.

322

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

cujus rei testimonium, presentem cartam sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno gratie M CC XX primo.

367 1221 Robert, abbot of Clairvaux, makes known that Blanche, countess of Troyes, with the consent of her son Thibaut, count of Champagne, licensed the monks of Igny to clear 180 arpents in their forests, for which they quitclaimed use of the forest of Wassy, except for firewood and lumber for their house in Épernay, and they paid 40 l. to Countess Blanche and Count Thibaut.1 original: AN, J 201, no. 12 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 137r. CC, fol. 190r–v (>CR 6, fol. 247r–v). CR 8, fol. 349. calendared: AJ, no. 1399bis. Layettes, 1, no. 1492.

Universis presentes litteras inspecturis. Frater Robertus Clarevallensis abbas, in Domino salutem. Noverit universitas vestra, quod illustris femina Blancha comitissa Trecensis palatina, de assensu et voluntate karissimi filii sui Th(eobaldo) comitis Campanie, et abbas et conventus Igniaci, tales ad invicem fecerunt conventiones quod comitissa et filius ejus, fratribus Igniacensibus donaverunt licentiam essartandi in nemore eorum fratrem, quod dicitur Baticium de Coremont, et in nemore de Milliaco et de Montbeton, in quibus prefata comitissa et filius ejus habebant grueriam, ut essartent usque ad centum octoginta arpenta; et si in predictis locis tot arpenta non possent mensurari, in locis vicinis essartarentur residuum arpentorum illorum. Ipsi autem fratres, propter hoc domine comitisse et filio ejus, de assensu nostro quitaverunt in perpetuum usuarium quod habebant in foresta Waisseii, hoc excepto, quod sibi retinuerunt usuarium in eadem foresta pro domo sua quam habent apud Sparnacum pro qua domo capient in ipsa foresta quicquid necesse fuerit illi domui, ad ardendum et edificandum, et ad omnes proprios usus ejusdem domus, sed nichil inde dare poterunt, neque vendere, nec ad alia loca transportare. Retinuerunt etiam sibi predicti fratres usuarium pasturarum in ipsa foresta ad omne genus animalium suorum sicut primitus habebant. Insuper ipsi fratres, domine comitisse propter hoc donaverunt de bonis ecclesie sue quadraginta libras. In cujus rei testimonium, presentem cartam sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno gratie, millesimo ducentesimo vicesimo primo.

1 See 366.

Edition

323

368 1219 (n.s.) March Bartholomew, dean of Saint-Étienne of Troyes, and P., archdeacon of Meaux, announce that they arbitrated a dispute between Blanche, countess of Champagne, and Guillaume, bishop of Meaux, regarding her rights over the bishop’s men who were merchants at Meaux. It was decided that the provost of the countess could summon those merchants, specifically regarding the Sunday market and guard duty, and on three occasions annually. original: AN, J 203, no. 13 (missing two pendant seals). copies: CB, fols. 138v–139r. CC, fol. 190v–191v (>CR 6, fols. 247v–248v). CR 8, fol. 486v. edition: Layettes, 1:476, no. 1336. calendared: AJ, no. 1189.

B(artolomeus) Beati Stephani Trecensis decanus, P. archidiaconus Meldensis. Omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Noveritis quod cum inter Blancham comitissa Campanie ex una parte et Willelmum Meldensem episcopum ex alia, super certis querelis in eorum litteris contentis coram nobis ex compromisso questio verteretur, tandem super querela mercatorum hominum episcopi Meldensis manentium apud Meldas, de consensu partium compromisimus in hunc modum: videlicet quod homines episcopi mercatores Meldis manentes poterunt submoneri per prepositum comitisse, quotiens voluerit prepositus de hiis que pertinent ad mercaturam factam in mercato in die sabbati, et de hiis que pertinent ad custodiam ville secundum formam infrascriptam. Et si ad submonitionem predictam non venerint, escondient quod non audierunt submonitionem, vel emendabunt quod non venerint. Si autem venerint ad submonitionem, escondient vel emendabunt illud quod eis obicietur, a preposito de hiis que pertinent ad mercaturam factam in mercato in die sabbati, vel de hiis que pertinent ad custodiam ville secundum formam infrascriptam. Forma autem secundum quam prepositus comitisse submonebit homines episcopi mercatores Meldis manentes pro custodia ville hec est: si factum fuerit generale edictum ut omnes homines custodiant villam, omnes dicti homines episcopi tenebuntur ire. Si autem homines unius officii vel duorum tantum puta pellipariorum vel pistorum vel hujusmodi, submoniti fuerint ad custodiam ville, omnes dicti homines episcopi mercatores illius officii vel illorum officiorum Meldis manentes tenebuntur ire. Preterea prepositus Meldensis poterit submonere omnes homines episcopi mercatores Meldis manentes generaliter ter in anno quando submonebit

324

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

homines aliarum ecclesiarum, et si non venient escondient vel emendabunt sicut superius dictum est de aliis submonitionibus. Et si venerint hoc quod eis obicietur a proposito de pertinentibus ad mercaturam vel ad custodiam ville, escondient vel emendabunt secundum quod supradictum est de aliis submonitionibus. Preterea si prepositus eis obiciat aliquam injuriam persone sue vel servientibus suis quandocumque vel ubicumque factam escondient vel emendabunt. Si autem dicti homines episcopi mercatores noluerint se justiciare per prepositum modo supradicto, prepositus eis inhibebit mercatum. Et si post inhibitionem taliter factam res eorum invenerit in mercato, licite capiet eas, et hec quantum ad possessionem predictorum de consensu partium ordinavimus bona fide, salvo jure proprietatis et etiam possessionis utriusque partis, si Meldensis episcopus cum heres Campanie ad etatem venerit, vel heres Campanie cum ad etatem venerit, voluerit reclamare. De querela vero clausi Sancte Celinie ita pronuntiavimus dictum nostrum: quod comitissa Campanie habet justiciam in predicto clauso salva vinatione episcopi, et eo salvo quod nullus audet removere vindemiam donec episcopus habuerit vinationem suam. Item de querela equorum captorum apud Congyacum et de justicia loci ubi capti fuerint predicti equi, pronuntiavimus: magnam justiciam illius loci esse comitisse et tam de ista querela quam de querela clausi pronuntiavimus quantum ad possessionem tantum, salvo jure proprietatis et etiam possessionis utriusque partis si Meldensis episcopus cum heres Campanie ad etatem venerit, vel heres Campanie cum ad etatem venerit, voluerit reclamare. In cujus rei memoriam presentes litteras sigillorum nostrorum appensione fecimus communiri. Actum anno Domini millesimo ducentesimo octavodecimo,a mense martio. a

MCCXVIII CB, MCC octodecimo CC.

369 1205 November, Troyes Countess Blanche commutes the taille of the men of Poivres and La Rivière-deCorps to an annual payment of 50 l. and 1,200 setiers of rye, which must be delivered in their carts to Troyes or Bar-sur-Aube. The mayor may collect up to 20 s. for major infractions, and the provost of Rosnay will intervene in any dispute between the mayor and residents. copies: CB, fol. 139r–v. CC, fol. 12r–v. CR 7.1, fol. 152r–v. calendared: AJ, no. 634.

Edition

325

Ego Blancha comitissa Trecensis palatina. Notum facio et testificor tam presentibus quam futuris, quod omnibus hominibus de Piparo et de majoria Pipari et de Riparia concessi, quod ab omni tallia liberi sint et immunes. Ipsi vero propter hoc annuatim in festo sancti Remigii michi reddent quinquaginta libras in denariis, et usque ad natale Domini sequens mille et ducento sextarios laudabilis avene et bone, quam ipsi adducent ad suas vecturas apud Barrum vel Trecas. In hac autem censiva sunt omnes illi homines qui in ea possunt esse et debent. Sed sciendum quod major ville de illis forefactis que sunt, sicut forismaritagiis et manumortua, de falsa mensura, de rapta, de homicidio, de latrone, de multro non proterit levare plus quam viginti solidos, residuum autem meum proprium erit. Si vero inter majorem et homines aliquid accidat, quod per ipsos concordari aut diffiniri non possit, per prepositum meum de Rosnaco se concordabunt. Quod ut ratum et firmum permaneat, in huis rei testimonium presentem cartam fieri volui sigilli mei munimine roboratam. Actum Trecas anno Incarnationis dominice M CC quinto, mense novembri. Data per manum Galteri cancellari. Nota Johannis.

370 1210 (n.s.) March Abbot Roland and the monks of Montiéramey associate Blanche, countess of Troyes, in lordship over the village of Pargues. They will share all the revenues equally, except the tithes and terrage, which belong entirely to the monks. Each party will have a provost, who will take oaths to each party and will act together in collecting revenues. The countess may not alienate her half of these privileges; if she does, all the privileges revert to the monks. Dependent men of the castellanies of Troyes, Isle-Aumont, Ervy, Saint-Florentin, Chappes, and Villemaur may not settle in the village; if one does, his lord may prove his dependency status on his own oath and the oaths of three knights and three worthy men. Anyone so proved to belong to another man will have a fifteen-day safe conduct to leave, but anyone who lives in the village for one year and one day may remain with the same rights as the other burgesses. A notary public (scriba) will be established, and merchants will have a safe conduct to come to market there. Any count in the future who wishes to continue this association must deliver a sealed letter to the monks so stating.1

1 The monks retained Blanche’s reciprocal letter (Lalore, Cartulaire de Montiéramey, 262–8, no. 260, March 1210, n.s.). Thibaut IV renewed the association in April 1223 (Lalore, Cartulaire de Montiéramey, 305, no. 316).

326

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

original: AN, J 195, no. 58 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 139v–142r. CC, fols. 167r–170r (>CR 6, fols. 250r–252r). CR 8, fols. 317r–318r. edition: Layettes, 1:346–8, no. 915. calendared: AJ, no. 728.

Ego Rolandus abbas totusque Arremarensis ecclesie conventus. Notum facimus tam presentibus quam futuris, quod cum villa de Pargis nostra esset absque participatione alicujus, sperantes et fiduciam habentes quod si comes Campanie aliquam partem haberet in eadem villa, hac occasione posset plurimum emendari, et magis solito meliorari, villam francam ibidem fieri concessimus, et in portionibus ejusdem ville que subscribuntur, Blancham excellentissimam comitissam Trecensem palatinam et successores suos comitis Campanie benigne et amicabiliter associavimus. Statutum est igitur inter nos et ipsam comitissam, quod in costumis nummorum et avene que in festo sancti Remigii solventur annuatim ab hominibus de Pargis, in omnibus justiciis ejusdem ville, laudationibus et venditionibus, in theloneo, in minagio, et in roua hominum si aliquando facta fuerit, habebit ipsa medietatem et nos alteram medietatem. Nec ipsa vel comitis Campanie ullo modo aliquid habere poterunt de hominibus vel feminabus de Pargis, quin habeamus medietatem et recipiamus. Nec in his omnibus habebit ipsa potestatem vel dominium plus quam nos, nec nos plus quam ipsa. Omnia vero terragia ejusdem ville et totius finagii, ecclesiam et decimas tam grossas quam minutas, et omnes furnos extra partem suam integre habebimus, et possidebimus. Gastellos etiam in eadem villa nullus facere poterit nisi per nos. Decime et terragia nobis in hunc modum solventur: omnes de Parguis vel de aliis villis qui terras de Parguis coluerint, omnes jarbas suas ad villam de Parguis adducent, nec eas de vehiculis suis deponent, priusquam servientes nostri presentes fuerint, qui de duodecum jarbis duas jarbas accipient, unam pro terragio, et alteram pro decima. Firmatum est preterea et concessum, quod ipsa et successores sui comites Campanie et nos, ponemus prepositos nostros in villa de Parguis, et prepositus noster de Parguis quotiensqumque statuetur et mutabitur, prestito sacramento fidelitatem faciet preposito comitisse et succesororum suorum comitum Campanie, et similiter prepositus eorum preposito nostro faciet fidelitatem. Et si contigerit quod prepositus noster non possit interesse ad negocia ville diffinienda, ille quem in loco suo constituet fidelitatem faciet preposito comitisse vel successorum suorum comitum Campanie vel illi qui locum suum tenebit, et similter faciet ille preposito nostro qui in loco prepositi eorum remanebit. Nullus etiam prepositorum de Parguis poterit sine altero placitum tenere vel diffinere, vel emendam levare, nec precedet alter alterium in submonitionibus et in justiciis faciendis, sed communi consilio

Edition

327

ambo simul terras tradent et justicias, et emendationes diffinient, et recipient pecuniam pro emendis, nec alter eorum sine altero id facere poterit nisi de consensu alterius et voluntate. Et si illi duo prepositi ad hec facienda convenientes non fuerint, nos et ipsa vel dominus Campanie de consilio nostro quoscumque voluerimus ponemus. Quando autem preco de Parguis bannum clamabit, ex parte domini Campanie et ex parte abbatis Arremarensis et prepositorum de Parguis clamabit, et edictum nunciabit. Prior vero de Parguis domum suam et grangiam cum curia et cum porprisiis tam ad domum quam ad grangiam pertinentibus extra partem comitisse et domini Campanie libere possidebit. Et si aliquis de familia prioris qui maneat in domo vel in grangia vel in porprisio domus vel grangie sue infra porprisia predicta fecerit aliquid forefactum, per nullum se justiciabit nisi per nos. Et eadem porprisia libera erunt ab omnia justicia et violentia prepositorum de Parguis seu quorumlibet aliorum, et infra clausuras predictorum porprisiorum non poterit aliquis violentiam inferre vel aliquid accipere vel extrahere, quin ad clamorem nostrum vel prioris de Parguis ipsa vel dominus Campanie pro posse suo faciat nobis emendari. Qui vero extra porprisia prioris fecerit aliquod forefactum et intra eadem porprisia confugerit, per prepositos de Parguis sicut ceteri homines ejusdem ville se justiciabit. Si vero animalia et pecora nostra et prioris de Parguis in aliquo forefacto inventa fuerint, et forefactum probatum fuerit, sine emenda ad estimationem proborum viroum restituetur ei cui dampnum illatum fuerit. Forestella illa que Garanna vocatur, nobis et prior de Parguis extra partem comitisse et domini Campanie libera remanebit. Preterea licet supradictum sit, quod comitissa in justicia de Parguis medietatem habeat ex collatione nostra, tamen cum constet grangiam de Barresel esse in finagio de Parguis, que prope nostra est, ipsa grangia cum toto porprisio et cum omnibus possessionibus suis nobis libera remanebit, et grangiam illam cum appenditiis suis et possessionibus ipsa et dominus Campanie tamquam res suas proprias tenebuntur fideliter custodire et a malefactorribus defendere et liberare. In fortericiis quoque de Paguis faciendis, et in aliis que necessaria erunt per villa, pro hominibus et aliis rebus ejusdem ville custodiendis et defendendis, ipsa vel dominus Campanie de suis propriis expensis tenebitur ministrare, et nos nichil omnino ministrabimus vel ministrari faciemus occasione illius partis, quam ipsis in eadem villa contulimus. Tamen fortericia illa poterunt fieri cum auxilio hominum de Parguis. Sane statutum est firmiter et concessum, quod nec ipsa nec comitis Campanie villam de Parguis ullo modo poterunt extra manum suum mittere vel a manu sua removere, nec partem illam vel aliquid de parte illa quam eis in predicta villa contulimus, aliqui persone vel ecclesie conferre. Sed si quod absit id

328

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

facere presumerent, partem illam vel quod de parte illa de manu eorum exiret, statim ad nos reverteretur sine contradictione aliqua, et illa possideremus sub custodia comitis Campanie. Nec etiam aliqui viri religiosi in eadem villa vel in finagio ejusdem ville habere poterunt domus vel grangiam nec aliquam mansionem nisi nos. Sane homines de Parguis usuarium suum habebunt in omnibus nemoribus in quibus homines de Chaorsa usuarium habent. Concessit siquidem nobis domina comitissa et creantavit, quod omnes conventiones et pactiones presenti carte insertas et notatas, quamdiu vixerit fideliter tenebit, et inviolabiter observabit. Si vero ipsa vel aliquis comitum Campanie has conventiones et pactiones non tenuerit, tam villa quam fundus ad nos libere revertetur sub custodia comitis Campanie. Et si comes Campanie partem illam quam ipsa comitissa habet in villa de Parguis post decessum suum habere voluerit et possidere, antequam eam habeat et possideat totum tenorem hujus carte sigillo suo tenebitur sigillare, et sine aliqua difficultare et occasione nobis cartam tradere sigillatam. Si enim aliqua temeritate vel aliquo pravo consilio comes Campanie id facere recusaverit, pars illa memorata integre et libere ad nos reverteretur, sub ipsius comitis custodia, et comes Campanie in parte illa et in villa de Parguis nichil deinceps habebit nisi custodiam. Si vero contigerit quod absit ut villa destruatur, vel aliquo modo deficiat, totus fundus ejusdem ville et finagii de Parguis nobis integre remanebit. Sciendum est preterea quod nullus hominum suorum vel aliqui homines quos domini eorum de ipsa tenent in capite in feodo nullo alio mediante, nec etiam homines nostri recipientur in eadem villa pro remanantia facienda. Item statutum est quod si quis de hominibus militum de castellariis Trecarum, Insularum, Erviaci, Sancti Florentini, Caparum, et Villemauri, vel de dominio Juliaci, vel aliquis qui sit de feodo comitum Campanie in capite nullo alio mediante venerit in eamdem villam, qui sit homo de capite et de corpore alicujus nobilis viri vel ecclesie vel alterius cujuslibet persone, et dominus hominis illius septima manu, scilicet propria manu et manu trium militum et trium proborum hominum probaverit interposito sacramento, quod ille sit homo suus de capite et de corpore, et quod ipse ad voluntatem suam talliabat eum sicut hominem suum de capite et de corpore, homo ille hoc probato in eadem villa non poterit remanere, et ipsa vel dominus Campanie per quindecim dies ei salvum probebit conductum. Ita etiam quod quicumque in eadem villa per annum et diem permanserit, nisi dominus suus infra annum et diem coram prepositis de Parguis reclamaverit, si facultatem habuerit reclamandi, in eadem villa sicut alius quilibet burgensis sine contradictione remanebit. Prepositi etiam de Parguis aliquem forensem in commendisia retinere non poterunt, nisi in eadem villa fecerit mansionem. Sciendum est preterea quod scriba in eadem villa de consilio comitisse vel domini Campanie et nostro constituetur, qui domino Campanie et nobis faciet fidelitatem, quotienscumque etiam mutabitur.

Edition

329

Mercatum vero in eadem villa ab ipsa comitissa in die lune statutum est, et ipsa ad mercatum venientibus et dominus Campanie eundo et redeundo prebebunt mercati conductum. Ut ergo hoc ratum sit et firmum, presentem cartam notari fecimus et sigillo nostro roborari. Actum est hoc anno ab incarnatione Domini, millesimo ducentesimo nono, mense martio.

371 1216 August The abbot (Geoffroy) of Saint-Jacques of Provins makes known that Henri Cambelan and his wife Helvise recognized that since Blanche, countess of Troyes, had quit them of their debts, they granted her half of the revenues they collected from their houses during the Fairs of May.1 If those houses burn down or require repairs, Henri and his wife are obligated to rebuild or repair them within one year at their own expense, or the countess will do it and withhold the entire revenue there until she recoups her expenses. copies: CB, fol. 142v. CC, fols. 170v–171r (>CR 6, fol. 252r–v). CR 8, fol. 290v. calendared: AJ, no. 1014.

F.a ecclesie Beati Jacobi Pruvinensis dictus abbas. Omnibus ad quos presentes littere pervenerint, salutem in Domino. Noverit universitas vestra, quod H(enricus) Cambelanus et Hel(vis), uxor ejus in presentia nostra constituti, cognoverunt quod cum B(lancha) illustris comitissa Campanie quitasset eos et omnes plegios suos de omni debito quod illi debuerant, se dedisse et in perpetuum concessisse eidem comitisse et suis heredibus comitibus Campanie medietatem thelonei, locationis et omnium proventuum qui in nundinis maii proveniunt de domibus suis liberis quas habent in nundinus maii, et in proventibus illis qui provenient de domibus illi extra nundinis, prefata comitissa vel sui heredes nichil habebunt quocumque modo proveniant. Si vero domus ille incendio vel vetustate aut alio modo corruerent, prefati H(enricus) et uxor ejus Hel(vis) vel heredes eorum illas infra annum de suo proprio reperare vel reficere tenentur. Quod si non facerent, dicta comitissa vel sui heredes illas repararent vel reficerent et dicti H(enricus) et uxor ejus vel sui heredes nichil caperent in proventibus nundinarum maii, donec prefate comitisse vel suis heredibus reddidissent in integrum costamenta facta pro reperatione vel refectione domorum prenominatarum, ita quod id quod interim dicta comitissa vel sui heredes de medietate dicti H(enrici) recipient, non computabitur eis in

1 The dean of Saint-Quiriace of Provins sealed a similar letter (363).

330

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

solutionem. Et sciendum quod dictus H(enricus) vel heredes ejus servientibus domine comitisse vel heredum ejus servientibus fidelitatem facient singulis nundinis maii, quod jus eorum fideliter et bona fide eis servabunt et servientes domine comitisse similter fidelitatem dicto Henrici et heredibus ejus facient, quod jus suum fideliter et bona fide servabunt. Preterea memorata comitissa concessit dicto Henrico, quod nec ipsa nec heredes sui illam predictam medietatem extra manum suam ponere vel alienare illo modo poterunt. In cujus rei testimonium ad instantiam predicti H(enrici) et uxoris ejus presentibus litteris sigilli nostri impressionem fecimus apponi. Actum anno gratie M CC sextodecimo, mense augusto. a

The initial is imprecise in all three copies.

[Quire 19: folios 143–50] 372 1219 (n.s.) February 3 Henri of Vienne, son of the count of Mâcon, makes known that when he received from his lady Blanche, countess of Troyes, and Thibaut, count of Champagne, a 250 l. fief-rent at the Fairs of Champagne, he mortgaged that revenue to a townsman of Cluny. He promises to obtain letters from his father and mother certifying that he has not made a perpetual gift of that rent and that he will redeem it within four years.1 copies: CB, fol. 143r. CC, fol. 14r–v. CR 7.3, fols. 82v–83r. edition: Plancher, Histoire générale et particulière de Bourgogne, 2: preuves, iii-iv, no. 9 (from CR 7, fol. 383). calendared: AJ, no. 1182.

Ego Henricus de Vienna filius comitis Matisconensis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod cum karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis, et Th(eobaldus) comes Campanie filius ejus consanguineus meus mihi concesserint ut ducentas et quinguaginta libras quas credo me habere de dono patris mei et concessione matris mee singulis annis a nundinis Campanie, assignarem cuidam burgensi Cluniacensis, habentas usque ad quatuor annos. Ego

1 See also 322, 390, 391.

Edition

331

predictis comitisse et comiti creantavi, quod usque ad Penthecosten asserrem eis litteras patris mei et matris mee patentes, quod istud non esset donum perpetuum. Sed bene volebant quod illas ducentas et quinquaginta libras assignarem usque ad quatuor annos, assignatio stabilis esset usque ad quatuor annos. Et si tales eis litteras non afferrem usque ad terminum Penthecostes, ego ipsis de predicto redditu facerem hominagium, si curia eorum judicaret, quod facere deberem. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC octavodecimo, mense februario, in crastino Purificationis beate Marie.

373 1221 November, Lachy Henri of Vienne, son of the count of Mâcon, makes known that he did homage to his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, for the revenues that his deceased mother Scolastique (of Champagne) had at the Fairs of Champagne.1 copy: CB, fol. 143r–v. CC, fol. 14v. calendared: AJ, no. 1348.

Ego Henricus de Vienna filius comitis Willelmi Masticonensis. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod de karissimo domino et consanguineo meo Th(eobaldo) comite Campanie et Brye id quod me contingere debet de redditibus quos bone memorie Scolastica mater mea habebat in nundinis Campanie, recepi ligie, et inde feci eidem comiti hominagium ligium, salva ligeitate domini et patris mei predicti comitis Guillelmi. Quod ut notum permaneat, et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei feci munimine roborari. Actum apud Lachiacum, anno gratie M CC vicesimo primo, mense novembri.

374 1160, Orléans Robert (I), count of Dreux, announces the resolution of his dispute with Count Henry (I) over his residence at Savignies,1 where he has constructed a fortification 1 See 389. 1 AJ, no. 77, and Guyotjeannin, Episcopus et comes, 25, 159, identify the place as Savignies; Bur, Le château, 90, prefers Savigny-sur-Ardres.

332

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

with a moat. Henry allows it to remain but prohibits the building of a parapet. In the event of war between them, Robert will render the structure immediately to Henry, who will return it at the end of hostilities in the same condition he received it. Several of Henry’s officials witnessed the agreement, and Robert’s chaplain presented Henry with this sealed letter at Orléans.2 copies: CR 1, fol. 238r (>CR 6, fol. 140v). CB, fols. 143v–144r. CC, fol. 21v (>CR 6, fols. 7v–8r). CR 7.1, fols. 269r–270r. editions: Duchesne, Histoire généalogique de la maison royale de Dreux, 236. Brussel, Nouvel examen, 1:382 note b (from CR 7, fol. 180). Evergates, Littere Baronum, 43–4, no. 1. calendared: AJ, no. 77.

Ego Robertus comes frater regis Francie. Notum fieri volo tam presentibus quam futuris, quod quedam controversia erat inter comitem Henricum et me de domo quadam que nominatur Savignicum, partem cujus jam firmaveram cum fossato duorum jactuum. Hujus vero rei compositio tali pacto terminata est ita videlicet, quatinus illud quod jam firmatum fuerat cum fossato duorum jactuum remaneret, reliquum vero cum uno jactu fossati tantum et sepe sine britheschia firmetur. Si vero guerram erga eum vel erga quemlibet alium haberem, domum jam predictam statim ei redderem. Hoc fide et per obsides ei firmavi. Ipse vero michi concessit, quod domum sepedictam et stagnum et molendinos bona fide et absque malo ingenio michi servaret, et ita munita, ut ei ea committerem, finita guerra statim michi redderet. Et ut hoc firmius et memoriter teneatur, sigilli mei impressione confirmari precepi. Hujus autem rei testes interfuerunt: Odo comitis Henrici constabularius, Hugo de Planceio, Matheus Lothoringus, Petrus Britaudus, Petrus Bursaudus, Goffridus Brulardus, Girardus Eventatus, Hugo Stunulus, Milo Balena, Reinerus de Brena, Ado de Curia Landonis, Ohelardus de Brena. Actum est hoc anno ab incarnatione Domini M C LX, Lodovico rege Francorum regnante, Sansone Remensium archiepiscopo existente. Tradita fuit carta apud Aurelianum per manum Thome capellani.

2 In 1167 Henry transferred Savignies to Bartholomew, bishop of Beauvais, who had one of his knights promise to render service for it (Layettes, 1:94, no. 208, letter of Louis VII). The roll of fiefs for Meaux lists the bishop as holding it from the count: Episcopus Belvaci, de feodo de Savignies (Longnon, Documents, 1:40, no. 1042, ca 1178).

Edition

333

375 1210 May Henri of Sorcy gives this sealed letter to his lady Blanche, countess of Troyes, affirming that he sold his village of Dormans and all its appurtenances to her.1 copies: CR 1, fols. 256v–257r (>CR 6, fol. 161r). CB, fol. 144r. CC, fol. 23r (>CR 6, fol. 9v). CR 7.3, fol. 229v. edition: Evergates, Littere Baronum, 108–9, no. 70. calendared: AJ, no. 741.

Ego Henricus de Sorciaco. Notum facio universis presentibus pariter et futuris, quod quidquid habebam in villa de Dormans et in ponte et in aliis et in omnibus commodis que in illa villa aliquo modo ad me pertinere, ego vendidi karissime domine mee Blanche illustri Trecensis comitisse, et totum ei et heredibus illius quito in perpetuum pacifice possidendum. In cujus rei memoriam presentes litteras eidem tradidia sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC decimo, mense maio. a

eidem tradidi omitted CR 1.

376 1209 November Hugh, viscount of Châlons, announces that he, his wife, his daughter, and his son-in-law, Alain of Roucy, had a dispute with his lady Blanche, countess of Troyes, over the advocacy of Belval and rights in the forest of Châtillon that had passed to his daughter in marriage. Blanche gave Hugh’s daughter and son-in-law 640 l., for which the entire family quit their claim. copies: CB, fol. 144v. CC, fols. 69v–70r (>CR 6, fols. 42v–43r). CR 6, fol. 160r. CR 7.3, fol. 154r–v. calendared: AJ, no. 717.

Ego Hugo vicedominus Cathalaunensis. Notum facio omnibus presentibus et futuris, quod cum ex una parte esset discordia inter me et Haoyldim uxorem meam et Eustachiam filiam meam, et Alanum de Rociaco juvenem maritum 1 Henri of Sorcy owed three months castleguard for his inherited fief at Dormans (Longnon, Documents, 1:23, no. 699, ca 1190). A later entry states: Domina [Countess Blanche] emit de ipso pontem Domarcii de quo erat ligius (ibid., 1:122, no. 3302).

334

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

dicte Eustachie, ex alteri vero inter karissimam dominam meam Blancham, illustrem comitissam Trecensem super grueria nemorum de Castellione et custodia Bellevallis et appenditiorum suorum omnium, que predictus Alanus cum filia mea Eustachia prefata uxore sua in matrimonio cepit. Tandem inter nos pax tali conditione facta fuit, videlicet quod prefata comitissa donavit predicto Alano et uxori sue filie mee sexcentas quadraginta libras, et ego et uxor mea H(aoylda) prenonimata, prefatus Alanus et uxoris ejus filia mea, quitavimus predicte comitisse in perpetuum et heredibus Campanie predictam grueriam et custodiam Bellevallis, et omnium appenditiorum suorum, et quicquid habituri eramus in omnibus predictis. Quod ut notum permaneat et firmum, presentem cartam in testimonium fieri volui sigilli mei appensione munitam. Actum anno Domini M CC nono, mense novembri.

377 1218 June [7] Simon of Châteauvillain makes known that, in the event of the death of the bishop of Langres, he will take possession of the castle of Joinville and surrender it to Countess Blanche, if the lord of Joinville fails in his promises.1 copies: CB, fol. 145r. CC, fols. 117v–118r (>CR 6, fol. 57v). calendared: AJ, no. 1127. Delaborde, Jean de Joinville, no. 192.

Ego Symon dominus Castrivillanis, universis presentes litteras inspecturis. Notum facio, quod si contingeret venerabilem patrem Will(elmum) Lingonensem episcopum decedere ante quam guerri fineretur inter Blancham comitissam Campanie et Th(eobaldum) filius ejus ex una parte et Erardum de Brena et Ph(ilippam) uxorem ejus et heredes H(enrici) quondam comitis Campanie et eorum adjutores ex altera, Symon de Jonivilla senescallus Campanie mihi tenetur tradere castrum suum de Jonivilla ad reddendum illud comitisse Campanie et Theob(aldo) filio ejus, si idem Symon deficeret in conventionibus observandis quas habet erga dictos comitissam et filium ejus, sicut in carta ejusdem Symonis continetur. Et ego sub testimonio presentes litterarum teneor ad ea omnia ad que de ipso castro domini episcopi Lingonensis tenebatur, sicut in sigillis litteris continetur. Actum anno gratie M CC XVIII, mense junio.

1 See 121, 155.

Edition

335

378 1203 September, Sézanne Henri (III), count of Grandpré, makes known the resolution of his dispute with his lady Blanche, countess of Troyes, over the castle of Saint-Jean-sur-Tourbe. Giles of Saint-Jean-sur-Tourbe will hold the fortress there as a liege fief directly from the countess, but he will hold the town from Henri, who in turn will hold it from the countess.1 original: AN, J 202, no. 1 (missing pendant seal). copies: CR 1, fol 240r. CB, fol. 145r–v (>CR 6, fol. 236v). CC, fol. 23r–v (>CR 6, fol. 10v). CR 7.2, pp. 136–7. editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:784. Bur, Vestiges d’habitat seigneurial fortifié du Bas-Pays Argonnais, 91. Evergates, Littere Baronum, 57–8, no. 13. calendared: AJ, no. 593. Layettes, 1, no. 694.

Ego Henricus comes Grandis prati. Notum facio et testificor omnibus presentibus et futuris, quod cum inter me et karissimam dominam meam Blancham comitissam Trecensem palatinam discordia esset de castro Sancti Johannis, tandem pacificata et declarata est in hunc modum, quod fortericia primi fossati quod est circa motam, et preterea homines Sancti Remigii Remensis et Sancti Petri de Advenaio et Sancti Martini de Sparnaco sunt et remanent in feodo ligio domine mee comitisse, et hec omnia teneta de ea Gilo de Sancto Johanne. Preterea Gilo de Sancto Johanne tenet de me burgum in quo ecclesia sedet una cum justitia et banno tam intus quam extra, et ego teneo de domina mea comitissa. Quod ut permaneat firmum presentem paginam fieri volui et sigilli mei testimonio roborari. Actum apud Sezannie, anno Domini M CC tercio, mense septembri. a

tenent CR 1.

379 1216 September Henri (IV), count of Grandpré, affirms that he holds the castles and castellanies of Grandpré and Buzancy in fief from his lady Blanche, countess of Champagne, as well as Cernay-en-Dormois and Autry, and what is held from him by Guy of Cernay, Baldwin of Autry, the lord of Cornay, and Giles of SaintJean-sur-Tourbe. 1 See LB, 57 n. 3.

336

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

original: AN, J 202, no. 4 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 145v–146r. CC, fols. 23v–24r (>CR 6, fol. 10r–v). CR 7.2, pp. 137–8. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:86–7 (from CR 7). Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:854. Layettes, 1:433–4, no. 1192. calendared: AJ, no. 379.

Ego Henricus comes Grandis prati. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod ego de dilecta mea domina Blancha comitissa Campanie, et de Theob(aldo) filio ejusdem comite, teneo castellum Grandis prati et totam castellaniam ejusdem castelli, et castellum de Busenciaco cum tota castellania ejusdem castelli, et Sarnaium et ea que tenet de me dilectus et fidelis Guido de Sarnaio in eadem castellania, et Autreium, et ea que tenet de me dilectus et fidelis meus Balduinus de Autreio, et feodum quod de me tenet dominus de Cornaio, et feodum quod Gillo de Sancto Johanne de me tenebat. Et si preter ista que in presenti carta nominatur, aliqua sunt in comitatu meo que deberent recognosci et teneri de domino Campanie, ego ad diem mihi assignatam a domino Campanie bona fide debeo ei ea recognoscere. De supradictis autem feodis et de hominibus ipsorum feodorum faciam juvari bona fide contra omnes homines predictam comitissam et Theob(aldum) filium ejusdem comitem Campanie. Et ut hoc ratum sit et firmum teneatur, presentem cartam sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Dominice incarnationis M ducentesimo sextodecimo,a mense septembri. a

CCXVI CB.

380 1222 July Henri (IV), count of Grandpré, makes known that his lord Thibaut (IV), count of Champagne, has given him the castle of Château-Porcien to hold for as long as Thibaut wishes. original: AN, J 193, no. 18 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 146r. CC, fol. 24r (>CR 6, fol. 10r). CR 7.2, pp. 138–9. editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:880. Layettes, 1:548, no. 1542. calendared: AJ, no. 1439.1

1 AJ, no. 1286, lists the same letter with a date of 1220 (see variant a), thus making two letters from one.

Edition

337

Ego Henricus comes Grandis prati. Notum facio omnibus presentes litteras inspecturis, quod karissimus dominus meus Th(eobaldus) comes Campanie, tradidit mihi castrum Portuensem, forteresciam scilicet et proventus cum omnibus pertinenciis ejusdem castri, sicut eadem tenebat ad tenendum et tuendum ea quamdiu ipsi placebit. Ego siquidem teneor ipsi reddere, et castrum et forteresciam cum omnibus supradictis in integrum, ad magnum vim et ad parvum, quocienscumque inde ex parte sua fuero requisitus. Debeo etiam eidem supradicta reddere, omni eodem puncto quo michi illa tradidit ad servandum. Actum anno gratie M CC vicesimo secundo,a mense julio. a

secundo omitted CB, CC.

381 1214 December Milo of Ervy makes known that he, with the consent of his wife Alienor, sold his house and all his possessions in Ervy to his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord, Count Thibaut.1 copies: CB, fol. 146r–v. CC, fol. 24r–v (>CR 6, fol. 11r). CR 7.3, fol. 188v. calendared: AJ, no. 885.

Ego Milo de Herviaco. Notum facio, universis tam presentibus quam futuris quod domum meam de Herviaco que in corpore ville Herviaci sita est cum toto porprisio suo et quicquid habebam in plassetis de Herviaco circa aquam et ultra aquam in omnibus modis et commodis, vendidi, laude et assensu Alienordis uxoris mea et in perpetuum concessi habenda karissima domina mea Blancha illustri comitissa Trecensis, et karissimo domino meo Theobaldo comiti nato ejus, ita quod tam de domo quam de plassetis suam prorsus faciant voluntatem. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense decembri.

382 1214 December Milo of Ervy makes known that he, with the consent of his wife Alienor, gave

1 See also 382.

338

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

his rights over the Jews living in Ervy to his lady Blanche, countess of Troyes, and to her son Count Thibaut.1 copies: CB, fol. 146v. CC, fol. 24v (>CR 6, fol. 11r). calendared: AJ, no. 886.

Ego Milo de Herviaco. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod karissima domine mee Blanche illustri comitisse Trecensis et karissimo domino meo comiti Theob(aldo) nato ejus dedi in perpetuum et concessi laude et assensu Alienordis uxoris mee, quicquid habebam vel habere poteram in omnibus modis et commodis in judeis qui nunc manent apud Herviacum, et qui illuc amodo mansuri advenient in futurum. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC XIIII, mense decembri.

383 1206 April, Provins Robert (II), count of Dreux and Braine, makes known the agreement he made at Provins with his lady Blanche, countess of Champagne, regarding his fortified residence at Torcy. He promised not to enlarge Torcy before her son Thibaut attains his majority; in return, Blanche allowed Robert to construct a fortification on his allodial property at Fère-en-Tardenois, which he converted to a liege fief. Robert will render that fortification to her seneschal, constable, butler, or marshal, and she will return it in the same condition forty days after finishing with it. Robert promised further not to construct any other fortification between Fère and Champagne without her licence. One of Blanche’s knights swore an oath on her behalf that she will observe this agreement. copies: CR 1, fol. 238v (>CR 6, fols. 141v–142v). CB, fols. 146v–147v. CC, fols. 21v–22v (>CR 6, fols. 8r–9r). CR 7.1, fols. 277r–278r. editions: Duchesne, Histoire généalogique de la maison royale de Dreux, pt. 1, preuves, 252–3 (from CR 7). Brussel, Nouvel examen, 1:386–7, note a (from CR 7, fol. 186). Evergates, Littere Baronum, 46–8, no. 4. translation: Evergates, Documents, pp. 5–7, no. 5. calendared: AJ, no. 647.

1 See also 381.

Edition

339

Ego Robertus comes dominus Drocarum et Brane. Notum facio presentibus et futuris inter me et karissimam dominam meam Blancham comitissam Campanie tales conventiones esse super domo mea de Torciaco. Conventiones enim tales sunt, quod domus mea de Torciaco remansit in illo puncto in quo erat, die qua conventiones apud Pruvinum facte fuerunt. In conventionibus est et ego id cognosco, quod domus mea de Torciaco non poterit altius levari, et quod in illa vel circa illam nichil aliud fieri poterit, donec Theob(aldus) filius comitisse sit ad etatem tenendi terram. Et si quod absit Theob(aldus) interim decederet, ita remaneret donec heres Campanie esset ad etatem terram tenendi. Comitissa vero michi concessit per istas conventiones quod ego possim facere unam fortericiam in allodio meo de Fara, videlicet vel in parco meo de Fara, vel in loco ita propinquiori domui Fare sicut parcus est qui est de allodio. Ego vero parcum de Fara et vivarium meum et forestam meam de Daula cum alio feodo meo de Brana posui in feodo ligio comitisse et filii sui Theobaldi, vel si quod absit decederet, in feodo domini Campanie. Et similiter posui in eorum feodo ligio, totum allodium meum quod est in dominio Brane et Fere, quod videlicet allodium a domino non tenebam. Et sciendum quoda de hoc allodio quod posui in feodo ligio comitisse et filii sui Theob(aldi) et dominorum Campanie, totus ligius sum comitisse et filii sui et dominorum Campanie, et exinde totus eorum ligius erit unus heredum meorum qui erit dominus Brane et Ferre. In hiis enim que posui in feodo comitisse et filii sui Th(eobaldi) et dominorum Campanie sicut dictum est faciam unam fortericiam, et ipsa fortericia erit jurabilis et reddibilis ad magnam vim et ad parvam tam ipsi comitisse quam filio suo Th(eobaldo) vel domino Campanie; ita quod quotienscumque voluerint et petierint pro negocio suo fortericiam illam, ego tradam eam eis sine aresto, vel senescallo suo vel constabulario vel buticulario vel marescallo suo, tali modo quod quadraginta diebus postquam essent de suo negotio liberati, fortericiam meam michi reddent in eodem puncto et integritate, in qua eam eis tradidissem. Sciendum est preterea, et ita est in conventionibus nostris, quod inter Branam et Faram et terram domini Campanie, ego vel heres meus non possum facere nisi per comitissam Campanie et filium suum Th(eobaldum) vel dominum Campanie aliam fortericiam quam illam que per supradictas conventiones concessa est michi ad faciendam in supradicto allodio meo, quod sicut dictum est posui in feodo ligio comitisse et filii sui Theob(aldi) et dominorum Campanie. Omnes autem conventiones que sunt in presenti carta, juravi ego me bona fide et sine malo ingenio perpetuo servaturum, tam ipsi comitisse quam filio suo Theob(aldo) et dominis Campanie. Ipsa autem comitissa de observandis conventionibus istis michi et heredibus meis fecit sacramentum suum mihi jurari per unum militum suorum. Quod ut ratum permaneat et firmum presentem cartam fieri volui et sigilli mei testimonio roborari. Actum Pruvinum anno incarnati Verbi M CC sexto, mense aprili. a

quod omitted CB, CC.

340

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

384 1209 March, Lagny Robert (II), count and lord of Dreux and Braine, makes known that when he acquired Lizy-sur-Ourcq with the intention of building a residence there, it was reported to his lady Blanche, countess of Troyes, that he planned to construct a fortress. Therefore Robert appeared at her court at Lagny and promised never, ever to fortify that place without her licence, and that if he or his heirs did so, she could dismantle it without reprisal. copies: CR 1, fol. 241v (>CR 6, fol. 240v). CB, fol. 147v–148r. CC, fols. 22v–23r (>CR 6, fol. 9r–v). CR 7.1, fols. 278v–279r. editions: Duchesne, Histoire généalogique de la maison royale de Dreux, pt. 1 (Dreux), preuves, 253 (from CR 7). Evergates, Littere Baronum, 67–8, no. 25. calendared: AJ, no. 730.

Ego Robertus comes dominus Drocarum et Brane. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod cum ego plateam quandam acquisivissem prope Lisiacum super aquam, et in ea domum edificarem, insinuatum fuit karissime domine mee Bl(anche) comitisse Trecensis quod ibidem forteritiam faciebam. Propter quod apud Latiniacum comparvi coram ipsa, et ipsi bona fide, et firmiter creantavi, quod nec ego nec heredes mei ullo unquam tempore ibidem fortericiam faciemus, nisi de assensu et voluntate dicte comitisse et successorum ejus dominorum Campanie, quod si ego vel heredes mei ibidem forteritiam faceremus sine assensu et voluntate dicte comitisse vel dominorum Campanie, ipsi possent eam diruere sine interpresura. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur litteris annotatum sigilli mei munimine roborari. Actum Latiniaci, anno incarnationi Verbi M ducentesimoa nono, mense martio. a

CC CB, CC.

385 [ca 1218]1 The four sons of Robert (II), lord of Dreux and Braine – Robert (III), Pierre, Henri, and Jean – notify their lady Blanche, countess of Troyes, that they have given their mother Yolande (of Coucy) life use of her dower at Braine, Arcy, and Fère-en-Tardenois, just as their grandmother Agnes (of Baudement) had held it, 1 Arbois de Jubainville dates this letter to ca 1218, the year that Robert II died.

Edition

341

and as they stated in their letters patent, which Yoland possesses. They ask Blanche to confirm this arrangement, as she had in her letter to their mother. copies: CB, fol. 148r. CC, fol. 23r (>CR 6, fol. 9v). editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:933–4. calendared: AJ, no. 1189bis.

Reverende domine sue B(lanche) comitisse Trecensis palatine, R(obertus) primogenitus comitis Rob(erti), domini Drocarum et Braine, et fratres ejus P(etrus), H(enricus), and J(ohannus), salutem et dilectionem. Noveretis quod nos et Yol(andis) comitissa karissima mater nostra ita composuimus super dote ejus, quod de assensu et voluntate nostra quoad vixerit in integro tenebit terram Brane et Arstei et Tardeneti, sicut eam tenuit bone memorie Agnes comitissa temporibus suis, exceptis villa de Geni, et foresta de Rec, quas nobis quitavit, super quo litteras nostra habet patentes. Unde vobis mandamus et rogamus, quatinus dicte comitisse mater nostre dictam dotem suam confirmare velitis, sicut continetur in karta quam super hoc habet de vobis.

386 1209 Jean, (regent) count of Brienne, and Guillaume (I), count of Joigny, jointly attest to having witnessed the recognition by Guillaume, count of Sancerre, that he held Sancerre ‘in fief and domain’ from their lady Blanche, countess of Champagne, as well as four ‘great fiefs’ that moved from Sancerre (Montfaucon, Sully, La Tour de Vèvre, Léré), several unnamed ‘small fiefs,’ and Saint-Brisson and Châtillon-Coligny.1 original: AN, J 198, no. 16 (two missing pendant seals). copies: CB, fol. 148v. CC, fol. 70r (>CR 6, fol. 43v). CR 7.2, pp. 69–70. editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:814. Evergates, Littere Baronum, 87, no. 3. calendared: AJ, no. 734. Layettes, 1, no. 905.

Ego Joh(annes) comes Brene, et ego W(illermus) comes Jovigniaci. Notum facimus tam presentibus quam futuris quod dilectus et fidelis noster W(illelmus) comes Sacrii Cesaris in presentia karissime domine nostre Blanche illustris comitisse Campanie, nobis presentibus, recognovit se tenere Sacrum Cesaris 1 The same scribe drafted two letters for the count of Sancerre attesting to his homage (8).

342

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

de dicta comitissa cum omnibus pertinentiis suis tam in feodo quam in dominio. Hec autem sunt magna feoda que movent de Sacro Cesaris, videlicet feodum domini Montis falconis, feodum domini Soilliaci, feodum domini de Woevre, Lereium cum omnibus pertinentiis suis tam in feodo quam in dominio. Hec predicta cum aliis minutis feodis que inde movent et de Sacro Cesaris tenet dictus comes de predicta comitissa. Similiter tenet de ipsa Sanctum Britium cum omnibus pertinentiis suis tam in feodo quam in dominio, Castellionem super Loain cum omnibus pertinentiis suis tam in feodo quam in dominio. De hiis omnibus fuit pater ejus inclite recordationis comes Stephanus homo ligius comitis Campanie, et ipse similiter de omnibus predictis homo ligius est prefate comitisse ante omnes homines. Ut autem hec nota permaneant et rata teneantur litteris annotata, sigillorum nostrorum munimine fecimus roborari. Actum anno gratie M CC nono.

387 1216 December Guillaume, count of Sancerre, makes known that he has obtained permission from his lady Blanche, countess of Champagne, for Robert (II) of Courtenay to hold his fief during his voyage to Jerusalem and, if he should die within the next four years, to act as guardian of his son Louis.1 copies: CB, fol. 149r. CC, fol. 70v (>CR 6, fol. 43v). CR 7.2, pp. 37–8. calendared: AJ, no. 1036.

Ego Willelmus comes Sacri cesaris. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod ego Jherosolimam profecturus rogavi karissimam dominam meam Blancham comitissam Campanie, ut dilecto meo domino Roberto de Courtenaio custodiam Sacri cesaris castri mei cum omnibus appenditiis suis de quo castro et de pluribus aliis sum homo ligius dicte comitisse ante omnes homines, habendam concedere usque ab instanti Pascha in quatuor annos completos, tali modo quod si me interim decedere contigerit, idem Robertus teneat postea predictum castrum cum appenditiis suis tanquam de ballio salvo jure alterius, donec Ludovicus filius meus pervenerit ad etatem tenendia terram. Hec autem omnia predicta domina mea ad preces meas voluit et laudavit salvo jure et servitio suo. Actum anno incarnationi Verbi M CC sextodecimo, mense decembri. a

tenendi repeated CB.

1 This appears to be a preliminary version of 323.

Edition

343

388 1218 December 16 Guillaume, count of Mâcon and Vienne, asks his lady Blanche, countess of Troyes, and his friend Thibaut, count of Champagne, to consent to his wife Scolastique’s gift to the monastery of Miroir, where she wishes to be buried, that is, 20 l. from the 150 l. revenue that she collects annually at the Fairs of Champagne.1 The balance will revert to Guillaume or his heirs at her death.2 He asks Blanche to seal a letter on his behalf for the monastery. copies: CB, fol. 149r–v. CC, fols. 12v–13r. CR 7.2, pp. 49–50. calendared: AJ, no. 1170.

Excellenti domine sue B(lanche) comitisse Trecensis palatine et amico suo karissimo Theob(aldo) comiti Campanie nato ejus, W(illelmus) comes Masticonensis et Vihennisa salutem, et promptam ad obsequia voluntatem. Noverit vestra discretio, quod karissima uxor mea Scol(astica) comitissa de assensu et voluntate mea et filiorum meorum in abbatia Miratori sibi sepulturam elegit, et eidem abbatie tam de mea quam liberorum meorum voluntate et assensu, redditus quos habet in nundinis vestris, videlicet centum quinquaginta libras quamdiu vixerit assignavit. De illis autem redditibus, XX libras annui et perpetui redditus, nobis volentibus et laudantibus in perpetuum elemosinam contulit ecclesie supradicte. Post decessum autem ipsius prefati redditus ad me vel ad heredes meos sine contradictione revertentur, exceptis predicti viginti libris que predicte ecclesie in perpetuum remanebunt. Preterea concessimus quod ecclesia predicta in primis duobus annis pro remedio anime sue et antecessorum ejus prefatos redditus percipiat in integrum quicquid contigerit de comtissa. Et ut in perpetuum ratum habeatur, rogamus nos ut hoc ipsum mandari scripto faciatis et sigillo vestro munitum dominum abbatem de Miratorio ex parte nostra investiatis. Actum anno Domini M CC octavodecimo, septimodecimo kalendas januarii. a

Vienna CR 7.2.

389 1218 December 16 Scolastique, countess of Vienne and Mâcon, asks lady Blanche, countess of Troyes, and her nephew Thibaut, count of Champagne, to consent to her gift to 1 See 389. 2 See 373.

344

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

the monastery of Miroir, where she wishes to be buried, that is, 20 l. from the 150 l. revenue that she collects at the Fairs of Champagne.1 The balance reverts at her death to her husband or sons.2 She asks Blanche to seal a letter on her behalf for the monastery. copies: CB, fols. 149v–150r. CC, fol. 13r–v. CR 7.2, pp. 61–2. editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:870–1. Plancher, Histoire générale et particulière de Bourgogne, 2: preuves, iii, no. 9 (from CR 7, fol. 213, with the date of 1208). calendared: AJ, no. 1169.

Excellenti domine sue B(lanche) comitisse Trecensis palatine, et karissimo nepoti suo Th(eobaldo) comiti Campanie, Scolastica comitissa Vihennisa et Masticonensis, salutem et promptam ad obsequia voluntatem. Noverit discretio vestra, quod ego de assensu et voluntate comitis Will(elmi) et filiorum meorum Gir(ardi) et Henrici, in abbatia Miratorii mihi sepulturam elegi, et eidem abbati tam de mea quam mariti mei comitis W(illelmi) et filiorum meorum G(irardi) et H(enrici) voluntate et assensu, redditus quos in nundinis vestris habeo, videlicet centum quinquaginta libras quamdiu vixero assignavi. De illis autem redditibus viginti libras annui et perpetui redditus volentibus et laudantibus comite W(illelmi) et filiis meis supradictis G(irardi) et H(enrici) in perpetuam elemosinam contuli ecclesie supradicte. Post decessum autem meum prefati redditus ad comitem vel ad filios meos sine contradictione revertentur, exceptis predicti viginti libris que predicte ecclesie in perpetuum remanebunt. Pretera concessimus ego videlicet, Sco(lastica) et comes W(illelmus) et filii mei G(irardus) et H(enricus) quod ecclesia predicta in primis duobus annis pro remedio anime mee et antecessorum meorum, prefatos redditus percipiat in integrum quicquid de me contigerit. Et ut in perpetuum ratum habeatur, rogamus vos ut hoc ipsum mandari scripto faciatis, et sigillo vestro munitum dominum abbatem de Miratorio ex parte nostra investiatis. Actum anno Domini M CC XVIII, XVII kalendas januarii. a

Viennensis CR 7.2.

390 1219 (n.s.) January 11, Mâcon Guillaume (V), count of Vienne and Mâcon, notifies his lady Blanche, countess 1 See 388. In 1244 the monks sold that 20 l. revenue to the count (CR 8, fol. 368r). 2 See 373.

Edition

345

of Troyes, and his lord Thibaut that he has given his son, Henri of Vienne, 5000 s. (250 l.) revenue from the Fairs of Champagne, on condition that he not mortgage that revenue for more than four years. Guillaume asks Blanche and Thibaut to pay that rent as in the past.1 copies: CB, fol. 150r–v. CC, fol. 13v. calendared: AJ, no. 1178.

Karissime domine sue Blanche, comitisse Trecensis palatine, et illustrissimo domino Th(eobaldo) filio suo, W(illemus) Vienne et Masticonensis comes, salutem et reverentiam et honorem. Vobis intimari cupimus quod de consensu et voluntate Scol(astica) uxoris nostre dedimus et concessimus Henrico de Vienna filio nostro quinque milia solidorum quos habebamus in nundinis vestris Campanie tali interposita conditione, quod ipse Henricus non possit eos dare alicui ullo modo, nec obligare alicui ultra quatuor annos continuos. Unde rogamus nos attentius, quatinus illos de cetero sibi vel nuntio suo persolvi faciatis, sicut usque modo nobis persolvi fecistis. Actum anno Domini M CC decimo octavo, tertio idus januarii, Matiscone. In cujus rei testimonium presentem paginam sigilli nostri munimine fecimus roborari.

391 1219 (n.s.) January 11, Mâcon Scolastique, countess of Vienne and Mâcon, notifies her lady and sister-in-law Blanche, countess of Troyes, and her nephew Thibaut that her husband Guillaume, count of Vienne and Mâcon, gave their son, Henri of Vienne, 5000 s. (250 l.) revenue from the Fairs of Champagne, on condition that he not mortgage it for more than four years. She asks Blanche and Thibaut to pay that rent as in the past.1 copies: CB, fol. 150v. CC, fols. 13v–14r. calendared: AJ, no. 1179.

Karissime domine et sorori sue Blanche comitisse Trecensis palatine et karissimo domino et nepoti suo Th(eobaldo) filio ejus, Scol(astica) comitissa Vienne et Masticonensis, salutem et reverentiam et amorem. Sciatis quod W(illemus) 1 See 391, 372, 373. 1 See 390, 372, 373.

346

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

comes Vienne et Masticonensis maritus meus donavit et concessit Henrico de Vienna filio nostro de consensu et voluntate nostra quinque milia solidorum quos habebat in nundinis vestris Campanie de cetero pacifice et quiete, tali conditione interposita, quod idem H(enricus) non possit illos dare alicui ullo modo nec obligare alicui ultra quatuor continuos annos. Unde rogamus vos quatinus dictos nummos prefato H(enrico) persolvi faciatis amodo annuatim vel nuntio, sicut predicto comiti reddere solebatis. Actum anno Domini M CC decimo octavo, tertio idus januarii, Masticone. In cujus rei testimonium presentem litteras ad preces dicti comitis feci sigilli mei munimine roboari.

[Quire 20: folios 151–8] 392 1215 April [19–30]12 Abbot Olivier and the chapter of Quincy state that they have received a married couple with their inheritance at Bar-sur-Aube from lady Blanche, countess of Champagne, and promise not to acquire anything further within the castellany of Bar-sur-Aube without the countess’s licence. original: AN, J 201, no. 4 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 151r. CC, fol. 171r (>CR 6, fols. 252v–253r). edition: Layettes, 1:430, no. 1176. calendared: AJ, no. 916.

Ego frater Oliverus dictus abbas Quinciaci et conventus ejusdem ecclesie. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris, quod cum illustris domina, Blancha comitissa Campanie nobis donasset in perpetuum elemosinam Bernardum Borgundum et [ejus] uxorem cum tota hereditate eorum quam habebant apud Barum super Albam cum nobis donati fuerunt, nos ipsi comitisse concessimus et heredibus suis quod in tota castellaria Barri, nichil decetero acquiremus aliquo modo, sine licentia ipsius et heredum suorum. In cujus rei testimonium presentem cartam fecimus sigilli nostri munimine roboratam. Actum anno gratie millesimo ducentesimo, quinto decimo,a mense aprili. a

MCCXV CB, CC.

1 Or 1216 (n.s.) April [1–9].

Edition

347

393 [ca 1208]1 The prior and subprior of Clairvaux send to their lady Blanche, countess of Champagne, a vidimus of the dower letter that Hugh (III), lord of Broyes, gave to his wife Elizabeth of Châteauvillain (in 1197). Hugh designates the dower lands, excluding the castle of Broyes, which his eldest son Simon of Commercy has. Knights who hold fiefs within the dower lands will hold from Elizabeth, and she is to enjoy her dower for as long as she remains in the secular world. Hugh’s second son, Simon of Châteauvillain, does homage for his mother Elizabeth’s dower, which he will inherit. Witnesses to Hugh’s granting of the dower were Henri, bishop of Orléans, Robert II of Dreux, Odo of Champlitte, Simon of Broyes, and Reric of Latrecey. copies: CB, fol. 151r–v. CC, fol. 171r–v (>CR 6, fol. 253r–v). editions: Duchesne, Histoire généalogique de la maison royale de Dreux, 5 (Broyes), preuves, 18. Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:667. calendared: not in AJ.

Karissime in Christo domine sue Blanche illustri comitisse Trecensis palatine, frater S[tephanus] prior et frater W. subprior Clarevallis eternam in Domino salutem. Noverit excellentia vestra, quod nos cartam de dotalicio Helysabet domine Castrivillani oculo ad oculum perspeximus, et verbo ad verbum inscribi fecimus, cujus tenor talis est: In nomine sancte et individue trinitatis. Ego H(ugo) Brecensis dominus. Notum facio presentibus et futuris, quod Elysabet uxor mee dedi in doaire quicquid habebam in honorem vallis Baie, et quicquid ad me pertinet in honorem de Nigella et de Vilenessa et de Champanni super Albam, et omnem terram que ad me pertinet que sita est a Ramerru et inferius excepto castro Brecarum, quod est Symonis de Commarceio, et alia terra que divisa est eidem Symoni, et excepto hoc quod dedi Emeline filie mee. In Burgundia vero dedi eisdem Elysabet castrum de Art et Curtesvesque que est inferius, et quicquid habeo ab Arc superius in riveria de Anjon usque ad Chamegoys cum ipsa villa de Chamegoys et vineam de Varanceio. Milites autem quorum feoda sita sunt

1 Blanche may have requested a vidimus copy of Hugh’s letter in order to settle the question of Simon of Châteauvillain’s liege homage for his inheritance in May 1208 (156).

348

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

infra hanc divisionem que facta est eidem Helysabet, ab eadem prescripta feoda recipient, et inde homines sui erunt. Hec autem omnia tenebit Helysabet en duaire quamdiu in habitu vixerit seculari. Ea autem moriente, hec omnia ad heredem suum redibunt. Hec laudaverunt filii mei Symon de Commarceio et ejus heredes, et Symon junior que semper hoc matri sue tenetur garantire, et idem Symon dominis hominium faciet. Hujus rei testes sunt: Henricus Aurelianensis episcopus, comes Robertus, Odo Campan(iensis), Symon de Brecons, Rericus de Latreceio. Ut hoc autem ratum habeatur, sigilli mei munimine roboravi. Actum est hoc anno dominice Incarnationis MCLXXXXVII. Ego S[tephanus] dictus prior Clarevallis talem cartam me vidisse fateor, et sigilli mei appensione protestor.

394 1220 (n.s.) February Remi (of Navarre), chancellor of Champagne, makes known that his dear lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, have given him a 100 l. fief-rent at the Fairs of Saint-Ayoul of Provins. The church of Pamplona, to which he has been elected bishop, will not have any right to this revenue after his death. Blanche and Thibaut promised to try to have Remi appointed prior of Saint-Sépulcre of Villecerf, and if they are successful, the revenue assigned here will be reduced to 20 l. copies: CB, fols. 151v–152r. CC, fols. 171v–172r (>CR 6, fol. 253v). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:102–3. calendared: AJ, no. 1252.

Ego Remigius cancellarius Campanie. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissima domina amica mea Blancha comitissa Trecensis palatina et karissimus dominus consanguineus meus Th(eobaldus) comes Campanie et Brie palatinus natus ejus mihi in feodo et hominagio ligio assignaverunt centum libratas annui redditus percipiendas toto tempore vite mee singulis annis in nundinis Sancti Aygulphi de Pruvino, et exinde me in hominem ligium receperunt. Post decessum vero meum ecclesia Pampilonensis ad qua electus sum in episcopum sive aliquis ex parte mea in illo redditu nichil poteri reclamare, sed ad comitissam et comitem supradictos, vel ad eorum heredes libere revertetur. Promiserunt autem michi, quod bona fide perquirent, et ad hoc laborabunt sollicite, ut habeam ad vitam meam prioratum de Sancto Sepulchro, et procurabunt bona fide si possunt, ut inde habeam litteras prioris et conventus de karitate, litteras etiam abbatis et conventus Cluniacensis. Si vero

Edition

349

prefatum prioratum habuero ad vitam meam, predicti comitissa et comes non tenebuntur michi reddere annuatim in nundinis supradictis nisi solummodo viginti libras annui redditus, quas de ipsis ad vitam meam in feodo et homagio ligio tenebo. Tenebo etiam de ipsis in homagio ligio omnes proventus quos percipiam in prioratu supradicto. Et si postquam prioratum habuero abbas Cluniacensis seu prior de karitate aut monachi seu quilibet alii me exinde molestarent vel gravarent, comes et comitissa predicti michi non tenerentur prioratum illud guarantire, verumptamen inde me juvarent tanquam suum hominem bona fide. Quod ut notum permaneat et firmum teaneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno gratie M CC nonodecimo, mense februario.

395 1220 November1 Jacques, bishop of Soissons, makes known the arbritration reached by B., viscount of Reims, regarding Countess Blanche’s Jew, Pinon, who struck a cleric. Pinon is to swear publicly at Château-Thierry that he will not strike a cleric again, unless to defend the honour of his wife or daughter, and that he will leave the diocese. copies: CB, fol. 152v. CC, fols. 144v–145r. CR 8, fol. 154r. edition: Grayzel, The Church and the Jews, 162–4 (from CB). translation: Grayzel, The Church and the Jews, 163–4. calendared: AJ, no. 1299.

J(acobus) Dei gratia Suessionensis episcopus. Omnibus ad quos presentes littere pervenerint in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum terram domine comitisse Campanie supposuissemus interdicto pro forisfacto cujusdam judei sui Pinonis nomine, tandem in virum venerabilem B. vicedominum Remensis non tanquam judicem vel arbitrium, sed tanquam amicabilem compositionem compromisimus, sub pena centum marcarum promittentes, quod ejus ordinationem super forisfacto dicti judei et interdicto teneremus. Ipse autem pro bono pacis non per sententiam sed per sua voluntate procedens ordinavit ut voluit ut dictis judeis publice apud castrum Theoderici super legem suam promitteret et juraret quod satisfacere ad arbitrium nostrum injuriam 1 CC and CR 8, both of which were copied directly from the original document, give 1220. Grayzel argues that the letter should be dated 1221, following pope Honorius III’s letter of 15 January 1221 that describes the incident in detail (the pope’s letter is edited and translated in Grayzel, The Church and the Jews, 160–3).

350

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

passo, et quod de cetero manum in clericum non mitteret nisi se defendendo, vel nisi eum cum uxore aut filia turpitur inveniret, et quod diocesim nostram egrederetur et non rediret nisi de nostra voluntate. Profitemus autem quod ex ea ordinatione nolumus domine comitisse aut ejus filio aliquod in posterum providicium fieri, aut aliquem consuetudinem vel possessionem consuetudinis propter hoc induci. In quorum testimonium litteris presentibus sigillum nostrum dignum duximus apponendum. Actum anno gratie M CC vicesimo,a mense novembri. a

XX CR 8.

396 1216 July, Melun Aubry, archbishop of Reims, confirms the judgment by the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir could not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. original: AN, J 198, no. 34 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 153r–v. CC, fols. 80v–81v (>CR 6, fols. 76v–77r). CR 8, fols. 112r–113v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:73–4. calendared: AJ, no. 979. Layettes, 1, no. 1183.

A(lbericus) Dei gratia Remensis archiepiscopus universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum dilecta et fidelis nostra Blancha comitissa Campanie citata esset, per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte morenci et Willemum de Barris ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena, et Philippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) ejus filium proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege ut ipse reciperet hominagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Philippa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus, ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Phil(ippa) ex altera requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est ibi a paribus regni Francie videlicet a venerabilibus fratribus Willelmo Lingonensis, Willelmo Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis,

Edition

351

Stephano Noviomensis episcopis, a nobis etiam, et ab Odone duce Burgundie et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet ... (Willelmo) Altisiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, et J(ordanne) Lexoviensis episcopis, et Willelmo comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, Willelmo de Rupibus senescallo Andegavensis, Willelmo comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, Rob(erto) comite de Alenchon, audiente domino rege et judicium approbante, quod hominagium Erardi de Brena vel Ph(ilippe) supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu Blanche comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi prosequi. Et quia comitem Theob(aldum) per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejusdem comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit idem dominus rexa Blancham comitissam de eodem comitatu in femina sua sicut de ballio et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia domini regis et prosequi. Et ipsa comitissa coram domino rege coram nobis et baronibus regni, id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus, et Philippa, et ea die qua istud judicium factum fuit, nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio et sic sine die recesserunt. In cujus testimonium, presentes litteras fieri precepimus, sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum anno Domini M CC sextodecimo mense julio. a

idem dominus rex omitted CB.

397 1216 July, Melun Guillaume, bishop of Châlons, confirms the judgment by the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir could not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one.

352

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

original: AN, J 198, no. 40 (damaged; missing pendant seal). copies: CB, fol. 154r–v. CC, fols. 81v–82v (>CR 6, fols. 77v–78v). CR 8, fols. 139r–140v. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:78. calendared: AJ, no. 980. Layettes, 1, no. 1184.

Willelmus Dei gratia Cathalaunensis episcopus universis ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum dilecta et fidelis nostra Blancha comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci, et Willelmum de Barris ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Phylippa que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Theobaldum filium ejus proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege ut ipse reciperet hommagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Phylippa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti, predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Ph(ilippa) ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est ibidem a paribus regni Francie, videlicet a venerabile patre nostro A(lberico) Remensis archiepiscopo, et dilectis fratribus Willelmo Lingonensis, Ph(ilippo) Belvacensis, St(ephano) Noviomensis episcopis, a nobis etiam et ab Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altissiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, et J(ordanne) Lexoviensis episcopis, et Willelmo comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, Willelmo de Rupibus, senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, et R(oberto) comite de Alencon, audiente domino rege et judicium approbante, quod hominagium Erardi de Brena vel Ph(ilippe) supradicta de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi prosequi. Et quia comitem Theob(aldum) patrem istius Theob(aldi) per assenssum baronum regni nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejus comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi), recepit Blancham comitissam de eodem comitatu sicut de ballio, et postea Theob(aldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem

Edition

353

comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia ipsius regis et prosequi, et ipsa comitissa coram domino rege coram nobis et baronibus regni Francie, id semper obtulit. Hoc autem judicium prefatum concesserint predicti Erardus et Philippa, et ea die qua istud judicium factum fuit nihil amplius quesierint a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus testimonium presentes litteras fieri precepimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum Meledunum, anno Domini M CC XVI, mense julio.

398 1216 July, Melun Garin, bishop of Senlis, confirms the judgment by the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir could not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. copies: CB, fol. 155r–v. CC, fols. 82v–83v (>CR 6, fols. 78v–79v). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:79. calendared: AJ, no. 985.

G(arinus) Dei gratia Silvanectensis episcopus. Universis ad quos presens scriptum pervenerit salutem in Domino. Noverit universitas vestra, quod cum karissima nostra Blancha Campanie comitissa citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte morenci et Guillemum de Barris ut iret in curiam domini regis Francie juri paritura super querela quam Erardus de Brena, et Ph(ilipp)a que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) filium ejus proponebant et super eo quod idem Erardus et eadem Ph(ilipp)a petebant a domino rege, ut ipse reciperet hominagium ejusdem Erardi de comitatum Campanie, sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Ph(ilipp)a patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Ph(ilipp)a ex altera requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est ibi a paribus regni Francie, videlicet a venerabili patre A(lberico) Remensis archiepiscopo et venerabilis viris Guillelmo Lingonensis, Guillelmo Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, Stephano Noviomensis episcopis, et ab Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altisiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, et J(ordanne) Lexoviensis episcopis, coram nobis, et Guillelmo comite Pontis, P(etro) comite Britannie, G(alchero)

354

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

comite Sancti Pauli, W(illelmo) de Rupibus senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, R(oberto) comite de Alencon, audiente domino rege et judicium approbante, quod hominagium Erardi de Brena vel Ph(ilipp)e supradicta de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo quamdiu ille qui saisitus est de feodo, per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi prosequi. Et quia comitem Th(eobaldum) patrem istius Theobaldi per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejus comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Theob(aldi) recepit Blanche comitissam de eodem comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filium ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia ipsius regis et prosequi, et ipsa comitissa coram domino rege coram nobis et baronibus regni Francie, id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus et Ph(ilipp)a, et ea die qua judicium istud factum fuit nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno Domini M CC sextodecimon, mense julio.

399 1216 July, Melun Philippe, bishop of Beauvais, confirms the judgment by the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir could not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. copies: CB, fol. 156r–v. CC, fols. 83v–84r (>CR 6, fols. 79v–80r). calendared: AJ, no. 981.

P(hilippus) Dei gratia Belvacensis episcopus. Universis ad quos presens scriptum pervenerit in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum dilecta nostra Blancha comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci, et Willemum de Barris, ut iret in curiam

Edition

355

domini regis juri paritura super querela qua Erardus de Brena et Philippa qui dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) ejus filium proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege, ut ipse rex acciperet hominagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie, sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Philippa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Ph(ilipp)a ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est ibidem a paribus regni Francie, videlicet a venerabile patre nostro A(lberico) Remensis archiepiscopo, et dilectis fratribus nostris Willelmo Cathalaunensis, Willelmo Lingonensis, Stephano Noviomensis episcopis, a nobis et ab Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altisiodorensis, R(enaldo) Carnotenesis, G(arino) Silvanectensis, et J(ordanne) Lexoviensis episcopis, Willelmo comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, Willelmo de Rupibus senescallo Andegavensis, Willelmo comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, et R(oberto) comite de Alencon, audiente domino rege et judicium approbante, quod hominagium Erardi de Brena vel Ph(ilipp)e supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi prosequi. Et quia comitem Th(eobaldum) patrem istius Theobaldi per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejus comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit Blancha comitissam de eodem comitatu in feminam suam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie, quamdiu parati essent jus facere in curia ipsius regis et prosequi, et ipsa comitissa coram domino rege coram nobis et baronibus regni Francie id semper obtulit. Hoc autem judicium prefatum concesserunt predicti Erardus et Ph(ilipp)a, et ea die qua judicium istud factum fuit nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri precepimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum Meledunum, anno Domini M CC sextodecimo, mense julio.

356

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

400 1216 July, Melun Renaud, bishop of Chartres, confirms the judgment by the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir could not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. copies: CB, fol. 157r–v. CC, fols. 84v–85r (>CR 6, fols. 80v–81r). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:81. calendared: AJ, no. 984.

R(enaldus) Dei gratia Carnotensis episcopus universis ad quos presens scriptum pervenerit in Domino salutem. Noverit universitas vestra, quod cum karissima domina nostra B(lancha) comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci et Willemum de Barris ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Philippa qui dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) ejus filium proponebant et super eo quod idem Erardus et eadem Ph(ilipp)a petebant a domino rege, ut ipse reciperet hominagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Ph(ilippa) patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti E(rardus) de Brena et Ph(ilippa) ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est ibidem a paribus regni Francie, videlicet a venerabile patre nostro A(lberico) Remensis archiepiscopo, et dilectis fratribus nostris Willelmo Lingonensis, Willelmo Cathalaunensis, Ph(ilippo) Belvacensis, Stephano Noviomensis episcopis, et ab Odone duce Burgundie et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altisiodorensis, G(arino) Silvanectensis, et J(ordanne) Lexoviensis episcopis, et Willelmo comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, Willelmo de Rupibus senescallo Andegavensis, W(illelmo) comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, et R(oberto) comite de Alencon, audiente domino rege et judicium approbante, quod hominagium Erardi de Brena vel Philippe supradicta de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat, quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo, quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi, velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi prosequi. Et quia comitem Theob(aldum) patrem istius

Edition

357

Theob(aldi) per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie, sicut pater ejusdem comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti Th(eobaldi) recepit Blancham comitissam de eodem comitatu in feminam sicut de ballio et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie quamdiu parati essent jus facere in curia domini regis et prosequi. Et ipsa coram domino rege coram nobis et baronibus regni id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus et Philippa, et ea die qua istud judicium factum fuit nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum Meledunum anno Domini M CC XVI, mense julio.

401 1216 July, Melun Étienne, bishop of Noyon, confirms the judgment by the peers of the realm (in the same manner as 24) regarding Thibaut’s homage to the king and the custom in France by which an heir could not be challenged as to his father’s possessions before attaining the age of twenty-one. copies: CB, fol. 158r–v. CC, fols. 85r–86r (>CR 6, fols. 81r–82v). edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:74–5. calendared: AJ, no. 982.

Stephanus Dei gratia Noviomensis episcopus universis ad quos presens scriptum pervenerit in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod cum dilecta et fidelis nostra Blancha comitissa Campanie citata esset per ducem Burgundie, M(atheum) de Monte maurenci, et Willemum de Barris, ut iret in curiam domini regis juri paritura super querela quam Erardus de Brena et Ph(ilipp)a que dicitur uxor ejus contra eandem comitissam et Th(eobaldum) ejus filium proponebant, et super eo quod idem Erardus et eadem Philippa petebant a domino rege ut ipse reciperet hominagium ejusdem Erardi de comitatu Campanie sicut inde tenens fuerat quondam comes Henricus quem ipsa Philippa patrem suum esse dicebat. Tandem apud Meledunum in presentia domini regis constituti predicta comitissa Campanie et Th(eobaldus) filius ejus ex una parte, et predicti Erardus de Brena et Ph(ilippa) ex altera, requirentes super hoc sibi fieri judicium. Judicatum est ibidem a paribus regni Francie, videlicet a venerabile patre nostro A(lberico)

358

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Remensis archiepiscopo, et dilectis fratribus nostris, Willelmo Cathalaunensis, Willelmo Lingonensis, Ph(ilippo) Belvacensis episcopis, a nobis et ab Odone duce Burgundie, et a multis episcopis et baronibus regni Francie, videlicet .. (Willelmo) Altisiodorensis, R(enaldo) Carnotensis, G(arino) Silvanectensis, et J(ordanne) Lexoviensis episcopis, et Willelmo comite Pontis, R(oberto) comite Drocarum, P(etro) comite Britannie, G(alchero) comite Sancti Pauli, Willelmo de Rupibus senescallo Andegavensis, Willelmo comite Jovigniaci, J(ohanne) comite Bellimontis, R(oberto) comite de Alenchon, audiente domino rege et judicium approbante, quod hominagium Erardi de Brena vel Philippe supradicte de comitatu Campanie nullatenus recipere debebat quamdiu B(lanche) comitissa et Th(eobaldus) filius ejus vellent jus facere in curia domini regis et prosequi. Quia usus et consuetudo Francie talis est, quod ex quo aliquis saisitus est de aliquo feodo per dominum feodi, dominus feodi non debet alium recipere in hominem de eodem feodo, quamdiu ille qui saisitus est de feodo per dominum feodi, velit et paratus sit jus facere in curia domini feodi prosequi. Et quia comitem Th(eobaldum) patrem istius Th(eobaldi) per assenssum baronum regni Francie nullo contradicente recepit dominus rex in hominem de comitatu Campanie et Brie sicut pater ejusdem comes Henricus inde tenens fuerat, et post decessum dicti comitis Th(eobaldi) recepit Blancham comitissam de eodem comitatu in feminam sicut de ballio, et postea Th(eobaldum) filius ejus salvo ballio matris sue de eodem comitatu in hominem recepit nullo contradicente, de jure non debebat dominus rex dissaisire B(lancham) comitissam Campanie vel Th(eobaldum) filium ejus de comitatu Campanie et Brie, quamdiu parati essent jus facere in curia ipsius regis et prosequi. Et ipsa comitissa coram domino rege coram nobis et baronibus regni Francie id semper obtulit. Hoc autem judicium predictum concesserunt predicti Erardus et Philippa, et ea die qua judicium istud factum fuit, nihil amplius quesierunt a predicta comitissa Campanie et ejus filio, et sic sine die recesserunt. In cujus testimonium rei presentes litteras fieri precepimus sigilli nostri munimine roboratas. Actum apud Meledunum, anno Domini M CC sextodecimo, mense julio.

[Quire 21: folios 159–66] 402 1211 September Geoffroy, bishop of Meaux, announces the settlement of a dispute between the monks of Saint-Denis and lady Blanche, countess of Troyes, over her actions at

Edition

359

Nogent-sur-Seine.1 She had created a protected forest there, complained the abbot, built a mill to the prejudice of the abbey, prohibited the monks from collecting wood while licensing someone else to clear the forest, and did not allow the monks to fish there. The countess, for her part, complained that since the oven at Nogent was inadequate for the town, she wanted the monks to enlarge it or build another one. The bishop found for the monks on all counts and decided that one oven was sufficient for Nogent.2 copies: CB, fols. 159r–160r. CC, fols. 123r–124v (>CR 6, fols. 62r–63r). CR 8, fols. 185r–v. calendared: AJ, no. 778.

Gaufridus Dei gratia patientia Meldensis ecclesie minister humilis. Omnibus in prepetuum. Notum facimus quod H(enricus) venerabilis abbas Beati Dyonisii et conventus ex una parte, et excellentissima domina Blancha comitissa Trecensis palatine ex alia in nos compromiserunt sub pena centum librarum pruviniensium de querelis que inter ipsos vertebantur, motis super rebus quas comitissa ipse suo cepit facere, vel monachi ipse comitisse facere inceperunt, promittentes quod dictum nostrum sive per pacem sive per judicium observarent. Querele autem tales erant: Monachi conquerebantur quod comitissa volebat facere forestam in aqua de Nongento, et quod ipsa construxerat molendina in aqua et fundo Beati Dyonisii, et inde dampna Beato Dyonisio evenerant; et quod non permittebat eos capere de nemore Nongenti, ad omnia necessaria sua sicut facere solebant. In quo ipsa contulerat aliquibus licentiam extirpandi, et eis abstulerat potestatem conferendi licentiam extirpandi. Et quod ipsa redegerat ad pratum pascua que solebant hominibus esse communia, unde ipsi homines eis corveias persolvebant. Et quod ipse non permittebat monachos piscari in stagno quod est apud Nogenti quando abbas ad partes illas accedebat. Et quod stagnum ampliaverat per quam ampliationem censum suum amittebat. Et quod ipse amittere censum de veteri mercato, in quo illum habebant antequam mercatum ibi esset. Conquerebatur vero comitissa de furno Nongenti dicens quod erat insufficiens ville, et petebat pro hominibus quod monachos facerent eum sufficientem aut alium cum illo facerent. Nos autem diximus quod dominus Nongenti non potest facere forestam in aqua de Nongento. De nemore, diximus quod Beatus Dyonisius habet usuarium per totum nemus in quo solet habere, scilicet in nemore quod vocatur nemus 1 Elizabeth, heiress of the castle lordship of Nogent-sur-Seine, which was held in fief from the abbot of Saint-Denis, sold her inheritance to Count Thibaut III in 1198 (Evergates, Aristocracy, 34, 239). 2 The abbot of Saint-Denis sealed a similar letter at the same time (LB, 147–9, no. 113).

360

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Sancti Dyonisii, et in foresta et extra forestam, tam in vivo quam in mortuo, ad ardendum et edificandum et alia necessaria sua ad domum suam que est apud Nongentum, que dicitur domus de Alno. In nemoribus que sunt propria domini Nongenti, scilicet Illeren et Braese et Finete Beatus Dyonisius nihil habebit, et domina comitissa et dominus de Nongento post ipsam in perpetuum habebit potestatem dandi licentiam extirpandi salvo censu quem solvent habere monachi quando nemus reducitur ad terram, scilicet quatuor denarius de arpento extirpando. De pascuis diximus quod dominus Nongenti non potest redigere ad pratum, et si aliqua redacta sunt tempore comitisse, fient inde pascua et erunt hominibus communia, et monachi habent corveias sicut solent. De stagno diximus scilicet de piscatione stagni, quod abbas potest facere piscari, ibi quando venerit Nongentum ad domum suam de Alno, ad opus suum et eorum quos secum tunc habebit, et dominus Nongenti non potest admensurare piscationem ejus. De ampliationem stagni diximus, quod non debet ampliari in censiva Beati Dyonisii sine consensu monarchorum. De veteri mercato ubi due domus facte sunt scilicet Galterii et Thome in tempore comitisse, diximus quod Beatus Dyonisius non debet habere censum. De furno diximus quod fiat unus furnus sufficiens ad totam villam, et in loco competendi. De Ficha aque diximus, quod debet requiri licentia a domino Nongenti et a monacho Beati Dyonisii, qui tenebit domum de Alno, prius ab illo qui prius invenietur, sive domino Nongenti sive monacho, et postea ab alio. De molendinis que fecit comitissa diximus, quod remaneant quieta domino Nongenti, et propter dampnum quod inde patiuntur monachi in molendino de Nooilli, et in molendino de stagno, et in levatis de tribus gordis avulsis per comitissam, et pro dampno si quod habent pro ampliatione stagni que nunc facta est. Diximus comitissam et dominum Nongenti post ipsam, debere eis reddere singulis annis tres modios mouturengie in perpetuum in festo sancti Martini hyemalis ad mensuram de Nongento, et monachi nichil habebunt deinceps in illis duobus molendinis, scilicet de stagno et de Noolli, sed quod in illis habebant monachi, domina comitissa et dominus Nongenti habebunt in perpetuum. Quod ut ratum et firmum permaneat presentes litteras sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum Meldis, anno gratie M CC undecimo, mense septembri.

403 1214 (n.s.) January The dean Nicholas and chapter of Saint-Pierre of Troyes promise to give lady Blanche, countess of Champagne, a woman of the same value as the one that she gave them. copies: CB, fol. 160r–v. CC, fol. 172r–v (>CR 6, fol. 254r). CR 8, fol. 421r. calendared: AJ, no. 849.

Edition

361

Ego Nicholaus decanus totumque capitulum Trecensis. Notum facimus omnibus ad quos littere iste pervenerint, quod cum karissima domina Blancha illustris Campanie comitissa, Heelinam feminam suam filiam Savine de Posterna Sancti Quintini de Trecis nobis concessisset ad uxorem Bernardi Vallenti domini Manasseri cantoris nostri, nos eidem concessimus comitisse, ut quando locus advenerit oportunus, unam de feminabus nostris habet ad valentiam istius quam dictus Bernardus homo noster in uxorem accepit. Actum anno gratie M CC XIII, mense januario.

404 1211 October The dean Nicholas and chapter of Saint-Pierre of Troyes announce an exchange of dependent women with lady Blanche, countess of Champagne. copies: CR 1, fol. 257v (>CR 6, fols. 162v). CB, fol. 160v. CC, fol. 172v (>CR 6, fol. 254r). CR 8, fol. 421v. edition: Evergates, Littere Baronum, 112, no. 75. calendared: AJ, no. 781.

Nicholaus decanus et capitulum Beati Petri Trecensis. Omnibus ad quos littere iste pervenerint, in Domino salutem. Notum vobis facimus et testificamus quod cum karissime domine nostre B(lanche) illustri Campanie comitisse in excambium Badon uxoris Guioti Alemanni et Resennete de Barro1 duas feminas deberemus, reddidimus ei pro illis duabus filiam Cortois de Pontallia, et filiam Nicholai de Lustria. Actum anno Domini M CC undecimo, mense octobri.

405 1212 December Abbot Pierre and the chapter of Saint-Remi of Reims declare that lady Blanche, countess of Troyes, has licensed them to cut certain woods, without prejudice to her or to the monastery’s future rights. original: AN, J 197, no. 11 (two missing pendant seals). copies: CB fols. 160v–161r. CC, fol. 172v (>CR 6, fol. 254r–v). calendared: AJ, no. 803.

1 Perhaps Ressana, widow of Giles Pennelarius of Bar-sur-Aube, who in May 1205 gave her dower lands to Saint-Maclou of Bar-sur-Aube (BNF, nouv, acq. Lat. 110, Cartulary of SaintMaclou, fol. 13r).

362

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

P(etrus) Dei permissione abbas totusque conventus Sancti Remigii Remensis. Omnibus presentibus et futuris ad quos littere iste pervenerint, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod karissima domina nostra B(lancha) illustris comitissa Trecensis ad peticionem et preces nostras permisit nobis vendere nemus illud quod dicitur Mortuus mons et nemus quod dicitur Li Biarz, ita quod permissio dicte comitisse vel venditio nostra, nullum providicium faciat comitisse vel filio suo et nobis similiter nullum inde fiat providicium. In cujus rei testimonium litteras istas sigillorum nostrorum appensione roboravimus. Actum anno Incarnationis dominice, M CC XII mense decembri.

406 1208 (n.s.) February, Dijon Robert, bishop of Langres, and Arnaud, abbot of Cîteaux, grant papal authorization for Saint-Bénigne of Dijon to sell the residence of Morin to lady Blanche, countess of Troyes, for 1,700 l.1 The monks owe that amount to the Jew Valin but are unable to repay either the debt or the interest, calculated at 3d. per pound per week for the past eleven years.2 copies: CR 1, fol. 244r (>CR 6, fols. 197v–198r). CB, fol. 161r. CC, fol. 124v (>CR 6, fol. 63r–v). AD Aube, 3 H 10, Cartulary of Clairvaux, p. 281, no. 2. edition: Evergates, Littere Baronum, 82–3, no. 42. calendared: AJ, no. 677.

Ego Robertus Dei gratia episcopus Lingonensis, et ego frater Arnaudus abbas Cistercii. Notum facimus universis presentibus et futuris, quod abbas Adam et totus conventus ecclesie Sancti Benigni Divionensis dederunt et concesserunt de assensu nostro qui plenam habebamus auctoritate apostolica potestatem, tam in capite quam in membris ecclesie Sancti Benigni super venditione possessionum suorum ad solutionem debitorum ejusdem ecclesie faciendam nobili domine Blanche illustri comitisse Trecensis palatine domum de Morans cum omnibus tenementis et appenditiis suis pro mille et septingentis libris pruvinensis et usuris earum, que cucurrerant per undecim annos et unaquaque libra tres denarios per ebdomadam lucrabatur in manu Vaallini judei. Nos autem attendentes tantam esse paupertatem ecclesie quod alio competentiori modo nunc minus dampnoso non posset memoratum debitum vel lucrum solvi. Hanc donationem ratam

1 See LB, 82, no. 42, n. 2. 2 See 309.

Edition

363

habemus, et auctoritate apostolica quam fungimur confirmamus. Actum mense februario apud Divionem anno incarnatione Domini, M CC septimo.

407 [1201–6]1 Abbot Bartholomew and the chapter of Mores permit lady Blanche, countess of Champagne, and her son to fish in their pond of Montchevreuil, which Blanche had given to the monastery. copies: CB, fol. 161v. CC, fol. 173r (>CR 6, fol. 254v). edition: Lalore, ‘Chartes de l’abbaye de Mores,’ 75, no. 57. calendared: AJ, no. 816.

Ego Bartholomeus dictus abbas et humilis conventus de Moris. Notum fieri volumus presentibus et futuris, quod nos benigne concessimus domine nostre B(lanche) comitisse Campanie et filio ejus, ut faciant piscari pro se quotiens voluerint in nostro stagno de Montchevrel quod dicta comitissa nobis dedit ita quod illud non rumpant.

408 1214 December Abbot Guillaume and the chapter of Montier-le-Celle make known that they have received from Blanche, the noble countess of Champagne, a rent of 10 modii of wheat from her newly constructed three-wheel mill at Provins, where five other monasteries also collect a rent.2 copies: CB, fols. 161v–162r. CC, fols. 154r–155r (>CR 6, fol. 183r–v). calendared: AJ, no. 889.

Ego frater Guillelmus Cellensis ecclesie dictus abbas totusque ejusdem ecclesie conventus omnibus presentes litteras inspecturis, salutem in Domino. Noverit universitas vestra quod Blancha nobilis comitissa Trecensis excambivit et admodiavit molendinum suum cum tribus rotis quod acquisivit et de novo construxit apud Pruvinum cum toto edificio, ecclesie Sancti Jacobi de Pruvino, prioratui 1 Bartholomew was abbot to 1206. 2 See their identical letters, mutatis mutandis (306, 409, 414) and 60.

364

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Sancti Aygulphi, ecclesie Paraclyti, et ecclesie de Pomeria, et prioratui de Meso, pro decem modiis frumenti, ad duos terminos persolvendis, mediatatem ad festum sancti Remigii, et aliam medietatem ad Pascha, cujus frumentum sextarius sex denarios minus valebit quam melius frumentum quod tunc vendatur in villa. Licebit autem predictis ecclesiis et prioratibus molendinum illud dimittere in eodem loco ubi modo situm est, et tunc predictos decem modios accipiet dicta comitissa singulis annis in proventibus ejusdem molendini si tantum valuerint, et si aliquid inde deficeret, ipsa comitissa inde se teneret ad proventus molendinorum que habent prefate ecclesie et prioratus in ripariis de Vosice et de Durtain, videlicet ad molendinum quod dicitur molendinum Crievecuer quod est eccleise Paraclyti, ad molendinum quod dicitur molendinum comitisse, quod est ecclesie de Pomeria, ad molendinum quod dicitur molendinum Gauberti, quod est prioratus Sancti Aygulfi, ad molendinum de Becherel, quod est prioratus de Meso, et ad molendinum de Lovet quod est ecclesie Sancti Jacobi. Si vero amoverint prescriptum molendinum de Pruvino a loco ubi nunc situm est, ipsa [comitissa] de habendis predictis decem modiis ad terminos constitutos annuatim se tenebit ad prenominata quinque molendina, ita quod quodlibet illorum molendinorum, sibi et heredibus suis reddet annuatim inperpetuum duos modios frumenti, ad mensuram Pruvini, tale scilicet quale superius est notatum. Et sciendum est quod si amotum fuerit a loco suo molendinum supradictum, novum fossatum pro quod aqua decurrit implebitur, tali modo quod si super crescentia aque venerit, aqua liberum habeat transitum per fossatum illud; sed in illo loco de cetero non poterit construi molendinum. Quilibet autem rehabebit terram suam quam occupaverat fossatum illud sicut habebat priusquam ibi molendinum construeretur, nisi iam dicta comitissa eam comparavit. Sciendum est preterea, quod si molendinum illud amotum fuerit a loco suo, molendinum marescalli rehaberet suum pedem aque ubi illum habebat antiquitus, videlibet inter molendinum de Crievecuer et molendinum comitisse sicut solebat habere. Hanc commutationem sive admodiationem voluit et laudavit karissimus filius ejus comes Theobaldus, et concessit in perpertuum permanere. Ipsa etiam et dictus filius ejus tenentur nobis per omnia guarantire. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigillorum nostri fecimus munimine roborari. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense decembri.

409 1214 December Abbot Geoffroy and the chapter of Saint-Jacques of Provins make known that they have received from Blanche, the noble countess of Champagne, a rent of

Edition

365

10 modii of wheat from her newly constructed three-wheel mill at Provins, where five other monasteries also will collect a rent.1 original: AN, J 203, no. 9 (missing pendant seals of the abbot and the abbey). copies: CB, fol. 162v. CC, fols. 155v–156r (>CR 6, fols. 183–184r). CR 8, fol. 289r. calendared: AJ, no. 890. Layettes, 1, no. 1093.

Ego Gaufridus ecclesie Beati Jacobi Pruvinensis, dictus abbas, totusque ejusdem ecclesie conventus. Omnibus ad quos presentes litteras pervenerint, salutem in Domino. Noverit universitas vestra quod Blancha nobilis comitissa Trecensis, excambivit et admodiavit molendinum suum cum tribus rotis quod acquisivit et de novo construxit apud Pruvinum, cum toto edificio ecclesie Sancti Jacobi de Pruvino, prioratui Sancti Aygulfi, ecclesie Paracliti, ecclesie de Pomeria et prioratui de Meso, pro decem modiis frumenti ad duos terminos persolvendis, mediatatem ad festum sancti Remigii, et aliam medietatem ad Pascha, cujus frumenti sextarius, sex denarios minus valebit quam melius frumentum quod tunc vendatur in villa. Licebit autem predictis ecclesiis et prioratibus molendinum illud dimittere in eodem loco ubi modo situm est, et tunc predictos decem modios accipiet dicta comitissa singulis annis in proventibus ejusdem molendini si tantum valuerint. Et si aliquid inde deficeret, ipsa comitissa inde se teneret ad proventus molendinorum que habent prefate ecclesie et prioratus in ripariis de Voisee et de Durtain, videlicet ad molendinum quod dicitur Crievecuer quod est ecclesie Paraclyti, ad molendinum quod dicitur molendinum comitisse, quod est ecclesie de Pomeria, ad molendinum quod dicitur molendinum Gauberti, quod est prioratus de Sancti Aygulfi, et ad molendinum de Becherel, quod est prioratus de Meso, et ad molendinum de Lovet quod est ecclesie Sancti Jacobi. Si vero amoverint prescriptum molendinum de Pruvino a loco ubi nunc situm est, ipsa comitissa de habendis predictis decem modiis ad terminos constitutos annuatim se tenebit ad prenominata quinque molendina, ita quod quodlibet illorum molendinorum sibi et heredibus suis reddet annuatim inperpetuum duos modios frumenti ad mensuram Pruvini, tale scilicet quale superius est notatum. Et sciendum est quod si amotum fuerit a loco suo molendinum supradictum, novum fossatum pro quod aqua decurrit implebitur tali modo, quod si super crescentia aque venerit aqua liberum habeat, transitum per fossatum illud; set in illo loco de cetero non poterit construi molendinum. Quilibet autem rehabebit terram suam quam occupaverat fossatum illud sicut habebat priusque ibi molendinum construeretur, nisi iam dicta comitissa eam comparaverit. Sciendum

1 See their identical letters mutatis mutandis (306, 408, 414) and 60.

366

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

est preterea quod si molendinum illud amotum fuerit a loco suo, molendinum marescalli rehaberet suum pedem aque ubi illum habebat antiquitus, videlibet inter molendinum de Crievecuer et molendinum comitisse sicut eum solebat habere. Hanc commutationem sive admodiationem voluit et laudavit karissimus filius ejus, comes Theobaldus, et concessit imperpetuum permanere. Ipsa etiam et dictus filius ejus tenentur nobis per omnia garantire. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum sigillorum nostrum fecimus munimine roborari. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense decembri.

410 1210 (n.s.) January The abbess of Fontevraud makes known that lady Blanche, countess of Champagne, lent 500 l. to the (Fontevrist) priory of Foissy for the payment of its debts and therefore she will enjoy that priory’s revenues at Bar-sur-Aube until the debt has been repaid. copies: CR 1, fol. 263r (>CR 6, fols. 278r–v). CB, fols. 163v–164r. CC, fol. 193r (>CR 6, fols. 254v–255r). CR 8, fol. 390r. edition: Evergates, Littere Baronum, 138–9, no. 103. calendared: AJ, no. 724.1

Ego .. humilis abbatissa and conventus Fontis Ebris. Notum facimus universis ad quos littere iste pervenerint et testamur, quod cum karissima domina Blancha illustris Campanie comitissa ad sublevandas sarcinas debitorum domus de Fossiaco quingentas libras pruvinensis monete ipsius domus nostris sororibus mutuasset, dicte sorores de mandato et conscientia nostra, manu domine comitisse obligate, miserunt omnia que apud Barrum super Albam habebant, tam in domibus quam in vineis et rebus aliis quibuscumque, que videlicet ipsa comitissa vel ejus mandatum percipiet, usque dum ei sit de mutuo prefate pecunie satisfactum. Dicte vero sorores de Fossiaco in propriis sumptibus et expensis vineas excolent, et aliis rebus necessaria ministrabunt, et comitissa percipiet fructus et omnes redditus et proventus, ita tamen quod cum ei fuerit de quingentis libris plenarie satisfactum scilicet de proventibus, ad sorores prefatas omnia que comitisse obligata sunt libere revertentur. Quod ut ratum habeatur et firmum, presentem paginam sigilli nostri munimine fecimus roboravi. Actum anno incarnati Verbi, M CC nono, mense januario.

1 AJ cites AN, J 196, no. 64 as the original document.

Edition

367

411 1217 June Abbot Philippe and the chapter of Saint-Loup of Troyes make known that lady Blanche, countess of Troyes, gave them a woman in exchange for a woman of equal value in the future.1 copies: CB, fol. 164r. CC, fol. 173v (>CR 6, fol. 255r). CR 8, fol. 308v. calendared: AJ, no. 1077.

Ego frater Philippus Beati Lupi Trecensis dictus abbas et ejusdem loci conventus. Notum facimus universis presentibus et futuris, presentes litteras inspecturis, quod illustris domina nostra Blancha comitissa Trecensis palatina dedit nobis Mariam filiam Maunorri feminam suam in excambium tali modi quod quandocumque oportunitas se dederit, et nos ipsa vel a suis inde fuerimus requsiti, dabimus ei pro predicto excambio unam de feminis nostris ad valentiam istius, vel duas si una non sufficeret, ad equivalentiam predicte Marie. Quod ut ratum et in concussum habeatur in posterum presentes litteras eidem comitisse tradidimus sigilli nostri munimine roborata. Actum anno ab incarnatione Domini, M ducentesimo septimodecimo, mense junio.

412 1207 September Abbot Amalvin and the chapter of La Sauve Majeure associate Blanche, countess of Troyes, in lordship over a new village (La Neuville-aux-Larris) that they wish to found in the forest of Belval. The prior of Belval will appoint the mayor, but the countess retains jurisdiction over murder, rape, and theft, and the men of the village will owe her military service. Current tenants of Belval and of fiefs held from the countess may not settle here; any dependent of a knight or religious institution who does so may be expelled after a judicial finding on the oaths of three knights and three other worthy men and will have a fifteen-day safe-conduct to leave the village.1 1 Countess Blanche gave the canons her reciprocal letter (Lalore, Cartulaire de l’abbaye de Saint Loup, 236, no. 190, June 1217). 1 The priory retained a virtually identical letter sealed jointly by the countess and abbot (AD Marne, 27 H 8, no. 1, 1207 [Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:828–31]). See also Higounet, Défrichements et villeneuves, 192–93, with a topographical photograph of the village.

368

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CR 1, fol. 261v (>CR 6, fols. 276v–277v). CB, fols. 164r–165v. CC, fols. 173v–174v (CR 6, fols. 255r–256r). CR 8, fol. 363r–v. edition: Evergates, Littere Baronum, 132–3, no. 98. calendared: AJ, no. 670.

Ego Amalvinus, Dei permissione Silve Majoris dictus abbas totusque eisdem ecclesie conventus. Notum facimus presentibus et futuris, quod ad nemus nostrum juxta Bellam vallem situm quod dicitur de Larriz, nobilem mulierem Blancham comitissam Trecensem palatinam tali conditione associavimus, quod nos insimul faciemus ibi villam novam, in qua nos et ecclesia Belle vallis habebit altare et decimam liberam et quietam. Omnes alios redditus et proventus ejusdem ville inter nos equaliter partiemus. Comitissa tamen in manu sua habebit multrum, raptum, et latronem, ita quod de corpore sua erit justicia; sed res deprehensi in aliquo predictorum erunt sue communiter et prioris Belle vallis. Preterea nec prior Belle vallis nec comitissa aliquid poterint adquirere vel capere aliquo modo in jamdicta villa, quod non sit inter eos commune, excepto quod si aliquis de villa sub testimonio capellam et duorum hominun ejusdem ville aliquod mobile priori ecclesie Belle vallis in elemosinam legaverit, prior illud per se habebit. Si vero domus vel alia hereditas priori legaretur, ultra annum et unum diem non teneret nisi de voluntate domini Campanie. Concessum est etiam quod prior Belle vallis habebit duo arpenta terre in eadem villa nova ab omni exactione et tallia libera et quieta, pro suo herbergagio faciendo, et comitissa similter habebit unum arpentum terre pro sua grangia facienda. Prior autem Belle vallis in eadem villa majorem ponet et deponet ad suam voluntatem, et major jurabit quod bona fide tam comitis quam prioris Belle vallis redditus recipiet et servabit. Et si major domino Campanie displicuerit, prior Belle vallis completo anno illum amovebit et alium substituet. Et si major aliquod servitium fecit pro majoria, dominus Campanie inde habebit medietatem. Si forte contigerit quod villa destruatur vel alio modo deficiat, fundus ecclesie Belle vallis in integrum remanebit. Dominus Campanie villam extra manum suam mittere non poterit nec aliquo modo a manu sua alienare. Si quis vero comitus Campanie has conventiones non tenuerit, tam villa quam fundus ecclesie Belle vallis remanebit. Homines siquidem ville ibunt in expeditionem et exercitum pro proprio negotio domini Campanie si ipse presens fuerit vel aliquis de domo sua. Si autem homines ejusdem ville extra metas ipsius ville aliquid acquisierint in territorio priori Belle vallis, prior per se habebit terragium et consuetudinem inde sibi debitam. Similiter si aliquid acquisierint in territorio comitis Campanie, comes per se habebit terragium et consuetudinem inde sibi debitam.

Edition

369

Ceterum in predicta villa nullus hominum comitis Campanie nec alius de feodis suis nec de custodia suo, nec etiam aliquis hominum priori Belle vallis, nec aliquis eorum qui manent in ejus potestate recipietur pro remanentia facienda. Et si quis de feodo comitis Campanie vel de custodia sua venit in villam illam qui sit homo de corpore alicujus militis vel aliqui ecclesie aut cujuslibet alterius persone, et dominus hominis illius juramento trium militum et trium aliorum proborum hominum probaverit, quod ille sit homo suus de corpore, et quod eum pro voluntate sua sicut hominem de corpore talliabat, dominus ille hoc probato hominem suum rehabebit sine vadio duelli dando, et sine omni alio impedimento, salvo tamen conductu quindecim dierum debito hominibus dicte ville. Quod ut ratum permaneat et firmum, presentem cartam fieri volumus sigilli nostri munimine roboratam. Actum anno incarnati Verbi M CC VII, mense septembri.

413 1187, Sézanne Abbot Bernard and the community of Saint-Oyand (Saint-Claude of Lyon) grant their community’s rights of justice and ban at Sermaize to Henry (II), count of Troyes, who will found a new village there.1 The monks will have half of the market taxes and will retain their banal ovens and mills as well as their land and crop rents, and only they may build mills and ovens there. The count may not alienate his rights there. original: AN, J 197, no. 1 (two missing pendant seals). copies: CR 1, fol. 257r (>CR 6, fol. 162v–163r). CB, fols. 165v–166r. CC, fol. 174v–175r (>CR 6, fol. 256r–v). edition: Evergates, Littere Baronum, 111–12, no. 74. calendared: AJ, no. 357. Layettes, 1:148, no. 347.

Ego Bernardus Dei gratia Sancto Eugendi abbas totusque eidem ecclesie conventus. Notum facimus presentibus et futuris, nos Henrico illustri Trecensis comiti palatino, bannum et justiciama de Sarmaise concessisse. Ipse vero novum villam ibidem faciet, et medietas fori quod ibidem erit ad nos pertinebit. Altera vero domini comitis erit. Furnos autem et molendina nostra et census et terragia cum decimis nostris et pratis in manu nostra absque predicti comitis participatione retinuimus. Nullique molendina et furnos nisi nobis ibidem facere licebit. Hoc autem conditione factum est ita, quod predictus comes vel

1 The count described the transaction in his own letter (LB, 111–12, no. 74 n. 2).

370

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

heres ejus hoc quod ei ibi concessimus absque consensu nostro a manu sua alienare non poterit. Concessum est etiam quod quicumque apud predictam villam mansurus venerit domui de Sarmaise, sex denarios, domino vero comiti [et] unam minam avene annuatim persolvet. Quod ut ratum inviolatumque permaneat, litteris annotatum sigillo nostro confirmavimus. Actum Sezannie, anno Verbi incarnatio M C L XXX septimo. a totum dominium et justicium in lieu of bannum et justiciam in the count’s letter (see n. 1).

414 1214 December Abbess Ermengard and the convent of Le Paraclet make known that they have received from Blanche, the noble countess of Champagne, a rent of 10 modii of wheat from her newly constructed three-wheel mill at Provins, where five other monasteries also collect a rent.1 copies: CB, fol. 166r. CC, fol. 156r–v (>CR 6, fols. 184v–185r). calendared: AJ, no. 888.

Ego Ermangardis Parclytum humilis ministra totusque ejusdem ecclesie conventus. Omnibus presentes litteras inspecturis salutem in Domino. Noverit universitas nostra quod Blancha nobilis comitissa Trecensis excambivit et admodiavit molendinum suum cum tribus rotis quod acquisivit et de novo construxit apud Pruvinum cum toto edificio ecclesie Paraclyti, ecclesie Sancti Jacobi de Pruvino, prioratui Sancti Aygulfi, ecclesie de Pomeria, et prioratui de Meso pro decem modiis frumenti ad duos terminos persolvendis, medietatem ad festum Sancti Remigii, et aliam medietatem ad Pascha, cujus frumentum sextarius sex denarios minus valebit quam melius frumentum quod tunc vendatur in villa. Licebit autem predictis ecclesiis et prioratibus molendinum illud dimittere in eodem loco ubi modo situm est, et tunc predictos decem modios accipiet dicta comitissa singulis annis in proventibus ejusdem molendini si tantum valuerint et si aliquid inde deficeret, ipsa [comitissa] inde se teneret ad proventus molendinorum que habent prefate ecclesie et prioratus in ripariis de Voisiee et de Durcam, videlicet ad molendinum quod dicitur molendinum de Crievecuer quod est ecclesie Paraclyti

1 The nuns preserved Countess Blanche’s letter granting the rent (Lalore, Cartulaire de l’abbaye du Paraclet, 154–5, no. 150). See the three other identical letters, mutatis mutandis (306, 408, 409, and 60).

Edition

371

et Stephani militis de Lours, ad molendinum quod dicitur molendinum comitisse quod est de Pomeria, ad molendinum quod dicitur molendinum Gauberti, quod est prioratus Sancti Aygulfi, ad molendinum de Becherel quod est prioratus de Meso, et ad molendinum de Lovet quod est ecclesie Sancti Jacobi. Si vero amoverint prescriptum molendinum de Pruvino a loco ubi nunc situm est, ipsa [comitissa] de habendis predictis decem modiis ad terminos constitutos annuatim se tenebit ad prenominata quinque molendina, ita quod quodlibet illorum molendinorum sibi et heredibus suis reddet annuatim inperpetuum duos modios frumenti ad mensuram Pruvini tale scilicet quale superius est notatum. Et sciendum est quod si amotum fuerit a loco suo molendinum supradictum, novum fossatum pro quod aqua decurrit implebitur, tali modo, quod si super crescentia aque venerit, aqua liberum habeat transitum per fossatum illud; sed in illo loco de cetero non poterit construi molendinum. Quilibet autem rehabebit terram suam quam occupaverat fossatum illud, sicut habebat priusque ibi molendinum construeretur, nisi iam dicta comitissa eam comparavit. Sciendum est preterea quod si molendinum illud amotum fuerit a loco suo, molendinum marescalli rehaberet suum pedem aque ubi illum habebat antiquitus, videlibet inter molendinum de Crievecuer et molendinum comitisse sicut eum solebat habere. Hanc commutationem sive admodiationem voluit et laudavit karissimus filius ejus comes Theobaldus, et concessit inperpertuum permanere. Ipsa etiam et dictus filius ejus tenentur nobis per omnia guarantire. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, litteris annotatum, sigillorum nostri fecemus munimine roborari. Actum anno gratie M ducentesimo quartodecimo, mense decembri.

[Quire 22: folios 167–74] 415 1217 April, Paris Hervé, count of Nevers, makes known his agreement with his lady Blanche, countess of Champagne, and her son Thibaut, that Odo (III), duke of Burgundy, the count (Gaucher III of Châtillon) of Saint-Pol, and Robert of Courtenay should conduct an inquest regarding their respective rights over the castles of Oulchy, Neuilly-Saint-Front, and Fismes.1 It is understood that if Hervé’s rights are confirmed, he will receive instead other lands to hold in fief from the countess; but if it is found that he does not have a right to those castles, the countess will pay him what they were worth at the time Hervé’s grandfather 1 See 84, 416.

372

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

alienated them (ca 1153). If Hervé is unable to attend the reading of the inquest findings, he may send a representative with letters patent authorized to act in his stead. copies: CB, fol. 167r–v. CC, fol. 150 (incomplete). CR 7.1, fols. 298v–299r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:89 (from CR 7). Duchesne, Histoire généalogique de la maison de Vergy, preuves, 100–1. calendared: AJ, no. 1059.

H(erveus) comes Nivernensis omnibus ad quos littere presentes pervenerint, salutem. Noverit universitas vestra, quod de conventionibus que vertebantur inter dominam meam B(lancham) comitissam Campanie et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et me ex altera super eo quod ego petebam Hochias, Nucliacum et Phimas, que castra ego dicebam ad me de jure pertinere, ita compromissum fuit ex utraque parte, quod O(do) dux Burgundie dominus meus et comes Sancti Pauli et Robertus de Cortenaio debent diligenter inquirere infra proximum festum Omnium Sanctorum utrum ego jus habeam in castris predictis; et si per suam legitimam inquisitionem invenerint quod ego jus habeam in castris predictis, predicta comitissa et filius ejus ad dictum eorum facient michi propter hoc competens excambium, et excambium quod inde haberem erit de feodo predicte comitisse et filius ejus cum alio feodo quod de ipsis teneo. Si autem per inquisitionem eorum invenire non potuerint, quod ego jus habeam in castris predictis, dicta comitissa et filius ejus dabunt michi ad laudem et consilium ducis Burgundie et comitis Sancti Pauli et Roberti de Cortenaio tantum valens quantum valebant castra predicta quando Gaufridus de Donziaco avus meus illa castra et terram illam dimisit. Sia vero haberem, impedimentum vel essonium legitimum, quod non possem venire ad dictum eorum super hac inquisitione audiendum,b aliquem loco mei cum litteris meis patentibus mitterem ad dictum illud audiendum, qui potestatem haberet tantum super hoc faciendi quantum ego facerem si presens essem.a Actum Parisius anno Domini M CC XVII, mense aprili. Si through essem omiited in Duchesne. b CC, fol. 150v ends here with audiendum; the rest of the text continued on a now-lost folio, which probably also included 416.

a

416 1217 July 9 Odo (III), duke of Burgundy, and Gaucher (III) of Châtillon, count of Saint-Pol, announce the testimony of Guy Gasteblé (of Traînel) regarding the respective

Edition

373

rights of the counts of Champagne and Nevers over Oulchy and Neuilly-SaintFront. Guy said that Geoffroy of Donzy betrothed his daughter (Alix) to Anselm (II) of Traînel (ca 1153) and gave Neuilly and his share (half) of the town of Oulchy as her dowry; in return, Anselm gave Geoffroy 500 l. But Anselm left right after the marriage without sleeping with his bride, and Geoffroy later gave her in marriage to Count Henry (I)’s brother Étienne, count of Sancerre, who took her to Saint-Aignan, which he received as her dowry. Anselm complained to Henry, who in turn complained to King Louis (VII) that his own brother had dishonoured Amselm, whose marriage Henry had sponsored. Louis and Henry then besieged and captured the castle of Saint-Aignan, forcing Geoffroy to give Anselm the promised dowry. Later, Anselm gave those properties to Henry in exchange for some revenues. The commissioners explain that because Guy was so aged and feared his death (he was a monk at Preuilly), they sealed this redaction of his testimony.1 copies: CB, fols. 167v–169r. CC, missing folio.2 CR 7.1, fols. 184r–185r. edition: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:863–4. translation: Evergates, Documents, 38–39, no. 25. calendared: AJ, no. 1079.3 Petit, Histoire, 3, no. 1390.

Ego Odo dux Burgundie, et ego Galcherus de Castellione comes Sancti Pauli. Notum facimus universis presentes scriptum inspecturis, quod cum in nos et Robertum de Cortenaio fuisset compromissum de querela que vertebatur inter comitissa Campanie et comitem Nivernensem, super eo quod comes Nivernensis petebat a comitissa Ulcheias et Nuilliacum, nos inquisitionem nostram facientes, fecimus jurare Guidonem Gasteble militem qui in hunc modum testificatus est: Gaufridus de Danziaci dedit filiam suam Ansello de Triangulo in uxorem et sponsalia facta fuerunt apud Danziacum quadam die veneris. Gaufridus de Danziaco dedit Ansello de Triangulo in maritagio Nuilliacum et quicquid habebat ibidem, et id quod habebat in burgo de Ulcheis videlicet medietatem, quia nichil habebat in castello. Ansellus vero dedit propter hoc predicto Gaufrido circiter quingentas libras et amplius sicut credit Guido. Ansellus de Triangulo non jacet cum uxore sua ea nocte qua eam desponsavit, sed statim rediit in terram suam. Postea contigit quod comes Stephanus cepit eandem dominam in uxorem, et adduxit eam apud Sanctam Anianum, et fuit saisitus de Sancto Aniano pro uxore sua. Ansellus de Triangulo hoc audito, conquestus 1 Duke Odo and Gaucher of Châtillon sealed another copy of Guy Gasteblé’s testimony (84). See also 415. 2 See 415, variant b. 3 AJ conflates 84 and 416 as a single document.

374

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

comiti Henrico per quem fecerat matrimonium istud, et qui debebat ei garantire quod inde factum fuerat. Comes vero Henricus statim ivit ad regem Ludovicum, et ostendit ei quod tantam injuriam et tantum dedecus fecerat frater ejus domino Ansello militi suo quem tantum diligebat, immo ipsi comiti Henrico, quia dedecus illud sibi factum esse reputavit. Tantum autem fecit comes Henricus erga regem, quod rex et ipse obsederunt Sanctum Anianum, quod tandem redditum fuit eis, et tamdiu detentum ab eis quod Gaufridus de Danziaco et uxor ejus et comes Stephanus fecerunt pacem cum Ansello de Triangulo, tali modo, quod propter injuriam et dedecus ei facta, et pro denariis quos dictus Gaufridus habuerat de predicto Ansello, quitaverunt ei Nuilliacum et medietatem burgi Ulcheiarum, et laudari fecerunt ab illis quos laudatio pertinebat. Ansellus autem et Ermensendis uxor ejus tenuerunt Nuilliacum et medietatem burgi Ulcheiarum per quindecim annos et amplius. Postea vero excambivit Ansellus comiti Henrico Nuilliacum, et id quod habebat apud Ulcheias, et inde habuit medietatem pedagii Pontium, et portam Pruvinini. Postea Ansellus de Triangulo assignavit G(arnero) de Triangulo fratri suo triginta libratas terre in pedagio Pontium pro parte quam idem G(arnerus) habebat in denariis quos Ansellus dederat dicto Gaufrido. Istud testificatus est dictus Guido Gasteble per sacramentum suum. Quia igitur idem Guido longevus est et magne etatis, timentes ne decederet, recepimus super hoc ejus testimonium, et redactum in scripto presenti, sigillorum nostrorum fecimus munimine consignari. Actum anno Domini M C XVII, mense julio, dominica post octavam apostolorum Petri et Pauli.

417 1165, Provins Count Henry (I) notifies his sergeants and all who see this letter that no one may touch the trees in his forest of Jouy, except those who live there, on pain of fine and loss of limb.1 copies: CR 1, fol. 242v (>CR 6, fol. 194v). CB, fol. 168v. CC, fol. 9r (>CR 6, fol. 3v). CR 7.1, fol. 119r–v. editions: Arbois de Jubainville, Histoire 3:453, no. 129 (from CB). Evergates, Littere Baronum, 73, no. 32. calendared: AJ, no. 132.

1 Henry sealed an identical letter for the forest of Sourdun (LB, 80–1, no. 39).

Edition

375

Ego Henricus Trecensium palatinus comes. Omnibus servientibus meis et universis qui presens scriptum viderint notum facio, quod in foresta mea de Joyaco, quercum, fagum, pomum, pirum, esculum, alierium, et corberium proprie defensionis mee et proprii juris mei ita habeo, quod nemo nisi illi soli quorum nemora fuerint ad predictas arbores manum apponat. Illi vero ad solum herbergagium suum eas poterunt accipere. Si quis vero alius eas attentare presumpserit, non solum pecunie sed et membrorum reus erit. Quod ut notum permaneat et illibatum, litteris annotari, et sigilli mei impressione firmari precepi. Datum Pruvini anno incarnati Verbi M C LX quinto, per manum Guillelmi cancellarii.

418 1162, Dammartin The dean Ibert and the chapter of Notre-Dame of Senlis notify their lord Henry (I), count of Troyes, that they have approved the resolution of a dispute with their bishop, Amalric, over the men of Saint-Gervais. The bishop will select the mayor and will collect the head tax from residents, but he will share equally the other personal taxes. The dean and twenty-two members of the chapter place crosses on this document to mark their approval of the settlement. copies: CR 1, fol. 256r (>CR 6, fol. 273r–v). CB, fol. 168v–169v. CC, fols. 180v– 181r (>CR 6, fol. 147r–v). editions: Martène and Durand, Veterum scriptorum … amplissima collectio, 1:863–4. Gallia Christiana, 10: instrumenta, 214–15, no. 22 (omits several witnesses). Evergates, Littere Baronum, 103–4, no. 64. calendared: AJ, no. 107.

Domino suo Henrico Dei gratia Trecensi comiti egregio. Ibertus eadem gratia Silvanectensis decanus, Stephanus precentor, Petrus archidiaconus totumque ejusdem ecclesie capitulum, salutem. Querelam que inter nos et dominum nostrum Silvanectensem episcopum Amalaricum nomine pro quibusdam hominibus Sancti Gervasii versabatur, compositione quadam terminatam audivimus, et gravisi sumus, indeque vestri pietati grates referimus. Porro modum compositionis presentibus litteris inferere, nostrique sigilli impressione atque capituli subscriptione munire curavimus. Statutum est inter nos, ut annis singulis idem episcopus noster et successores ejus episcopi, predictorum hominum capitalia libere et integre habeant; cetera vero, id est mortuam manum, licentiam matrimoniorum, et alegia inter nos equaliter dividatis, ita scilicet ut ipse episcopus et succesores ejus medietatem habeant, nos autem et heredes nostri aliam medietatem habeatis. Statutum est etiam, ut super predictos homines episcopus et successores ejus

376

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

unum de ipsis quem voluerint, majorem constituant qui eis singulis annis capitalia et cetera que concessistis Silvanectum deferat; qui quandiu majoriam tenuerit liber ab omni consuetudine erit. Ipsi quoque qui post ipsum jubentibus episcopis successerint, similiter liberi erunt. Pactus est enim nobis idem episcopus assensu nostro et voluntate, quod nequaquam a nobis et heredibus nostris amplius aliquid exigeret, quam id per quod inter nos et ipsum pax et concordia facta est. Nos igitur hujusmodi compositionem seu conventionem a nobis et ecclesie nostra perpetuo ratam illibatamque conservari decernimus. Signum Iberti decani. Signum Stephani cantoris. Signum Petri archidiaconi. Signum Ebroini. Signum Johannis. Signum Remeis. Signum Giraudi presbyterorum. Signum Giraudi. Signum Azanis. Signum Guidonis. Signum Nevelonis. Signum Balduinis diaconorum. Signum Petri. Signum Guidonis. Signum Renaldi. Signum Johannis. Signum Stephani. Signum Bernardi. Signum Petri. Signum Odonis. Signum Willelmi. Signum Fulberti. Signum Mathei. Signuma Petri. Signum Petri de Vallibus. Signum alterius Odoni de Ponte.a Actum apud Dammartin, anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo sexagesimo secundo. a

Signum through Ponte here replaces the erroneous reading in LB, 80–1, no. 39.

419 1215 (n.s.) March, Meaux Philippe of Nanteuil-le-Haudouin makes known that he holds what he has at Silly in fief and homage from his lord Thibaut, count of Champagne and Brie, including the fief that Drogo Bordaus holds from him.1 original: AN, J 205, no. 2 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 169v. CC, fol. 47v (>CR 6, fol. 228v). CR 7.2, pp. 433–4. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:53 (from CR 7). calendared: AJ, no. 906. Layettes, 1, no. 1101.

Ego Philippus de Nantholio. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod tensamentum de Silliaco et homines de corpore quos ibi habeo quicquid etiam habeo apud Silliacum, totum teneo in feodo et hommagio de karissimo domino meo Theobaldo illustri comite Campanie et Brie, cum feodo quod de me tenet Drogo Bordaus. Et de his omnibus sum ligius homo suus, salve ligeitate domini regis Francie. In cujus rei testimonium presentem cartem

1 See also 260.

Edition

377

fieri volui sigilli mei munimine roboratam. Actum Meldis anno gratie M CC quartodecimo, mense martio.

420 1219 (n.s.) March 24 Philippe of Nanteuil-le-Haudouin makes known an agreement with his lady Blanche, countess of Champagne, over the custody of the monastery of Jouarre’s men living at Acy-en-Multien. original: AN, J 203, no. 12 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 169v–170r. CC, fols. 47v–48r (>CR 6, fols. 228v–229r). CR 7.2, pp. 438–9. edition: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:94. calendared: AJ, no. 1186. Layettes, 1, no. 1335.

Ego Philippus de Nantholio. Universis presentes litteras inspecturis. Notum facio quod cum controversia verteretur inter me et karissimam dominam meam, Blancham comitissam Campanie, super eo quod dicebam me habere custodiam hominum Jotrenis ecclesie commorantium apud Escalone et apud Acyacum ultra aquam versus Valesium, quod ipsa non recognoscebat sed fortissime contradicebat. Tandem ego et predicta domina mea composimus in hunc modum, quod videlicet custodia hominum dicte ecclesie manentium apud Escalone remanet domine comitisse et heredibus suis, et custodia hominum ejusdem ecclesie manentium apud Acyacum ultra aquam versus Velesium, mihi remanet et heredibus meis. Quod ut notum permaneat presentes litteras feci fieri sigilli mei munimine roboratas. Actum anno gratie M CC octavodecimo, nono kalendas aprilis.

421 1221 July Robert (II) of Milly recognizes that he holds the office of treasurer for his life only, and that he does not have a hereditary right to it.1 copies: CB, fol. 170r. CC, fol. 48v (>CR 6, fol. 229r). CR 7.3, fol. 65r–v. calendared: AJ, no. 1334. 1 See 422.

378

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Robertus de Milliaco. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cambellaniam Campanie jure hereditario non possideo, nec in ea ego vel heredes mei aliquid possimus pro hereditatem reclamare. De mera enim liberalitate post mortem patris mei eam mihi donavit comes Campanie ad vitam meam tantummodo possidendam. In cujus rei testimonium presentem cartam feci fieri, et sigilli mei munimine roborari. Datum anno gratie M CC vicesimo primo, mense julio.

422 1222 (n.s.) January Guy, son of Robert of Milly, makes known that his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Count Thibaut have given him life use of the office of treasurer after his father’s death, but that he does not have a hereditary right to it.1 original: AN, J 198, no. 51 (missing pendant seal). copies: CB, fol. 170r–v. CC, fol. 48r–v (>CR 6. fol. 229r–v). CR 7.3, fol. 33r. edition: Layettes, 1:537, no. 1499. calendared: AJ, no. 1362.

Ego Guido filius domini Roberti de Milliaco. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod in cambellania Campanie quam mihi liberaliter et spontanea voluntate donaverunt ad vitam meam karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis, et karissimus dominus meus Th(eobaldus) comes natus ejus nichil possum ego vel heredes mei, hereditarie reclamare, nec in ea jus aliquod hereditarium habemus. Donaverunt autem mihi prefati comitissa et comes dictam cambellaniam salva vita domini patris mei, nisi eam ante voluerit dimittere mihi. In cujus rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Datum anno gratie M CC vicesimo primo, mense januario.

423 1215 August, Troyes Guillaume (I), count of Joigny, makes known that he gave the village of Coulanges-la-Vineuse to his son Guillaume, who has come of age.

1 Count Thibaut received Guy’s homage for that office, perhaps at the same time (AJ, no. 2013, not dated). See also 421.

Edition

379

copies: CB, fol. 170v. CC, fol. 145r. CR 7.2, p. 17. calendared: AJ, no. 925.

Ego Willelmus comes Jovigniaci. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod ego karissimo filio meo Willelmo quem extra manum meam posui per emancipationem, dedi pro parte terre et assignavi in perpetuum villam que dicitur Colanges les Vineuses cum omnibus pertinentiis suis, tam in forterecia quam in plano, et quicquid ibi habebam tam in hominibus quam in terris, in nemoribus, in vineis, et in omnibus modis et commodis, ita quod de omnibus predictis sicut de re sua propria suam prorsus faciat voluntatem. Sciendum est autem quod de predicta villa et de pertinentiis, et de omnibus qui ibidem habebam sicut predictum est, nomine predicti filii mei pupilli me constitui possessorem. Quod ut notum permaneat et ratum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum Trecis anno dominice Incarnationis M ducentissimo quintodecimo, mense augusto.

424 1211 October Hervé, bishop of Troyes, and Clarembaud (V) of Chappes make known that Fromond of Le Corrois partly sold and partly exchanged all he had from his wife’s inheritance at Villemaur and in its castellany, except three fiefs that move from his sister. Blanche, countess of Troyes, paid him 450 l. and gave him several properties elsewhere.1 original: AN, J 195, no. 60 (seriously damaged; two missing pendant seals). copies: CB, fol. 171r–v. CC, fols. 126v–127r (>CR 6, fol. 65r–v). CR 8, fol. 170r–v. calendared: AJ, no. 780. Layettes, 1, no. 975.

Ego Herveus divina permissione Trecensis episcopus, et ego Clarembaudus de Capis. Notum facimus et testificamur tam presentibus quam futuris, quod Fromondus de Corroi in nostra presentia constitutus recognovit, quod quicquid habebat apud Villam Mauri et in tota castellania tam in domannio quam in feodis, et in omnibus aliis modis et commodis, et quicquid habebat in grueria de Otha tam in domannio quam in feodis laude et assensu Heliete uxoris ejus de cujus capite hec 1 After this sale, the abbot of Pontigny requested an inquest to determine just what Fromond had possessed in the grueria of Villemaur (CR 6, fols. 269v-270r, undated); several local knights testified at that inquest.

380

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

omnia movebant, karissime domine Blanche illustri comitisse Trecensis palatine partim vendidit, partim excambivit. Venditi siquidem eidem comitisse pro quadringentis et quinquaginta libris quicquid habebat in predicta grueria tam in domannio quam in feodis, et omnia feoda ad Villam Mauri pertinentia, exceptis tribus feodis videlicet feodo Roberti de Sancto Medardo, feodo Dudonis de Eraeni, et feodo Engobrandi, que tria feoda erant Marie sorore sue. Alia vero omnia que habebat apud Villam Mauri et in omnibus pertinentiis Ville Mauri, tam in hominibus quam in pedagio, in justicia et in omnibus modis et commodis et quicquid tam ipse quam uxor sua predicta ibidem acquisiant per excambium de predicta Maria, eidem comitisse excambivit. Pro excambio autem omnium istorum dedit comitissa eidem Fromondo quicquid habebat apud Chasveium montibus, modis et commodis, et quicquid habebat apud Wacheriam; dedit etiam ei octo libras census quem habebat in vico qui dicitur Truchepot in vico novo et in albis vineis cum laudibus et venditionibus et cum justicia pertinente ad censum. Preterea dedit eidem septemdecim libri annui redditus in intragio vinorum Trecensis in Pascha Domini annuatim reddendas ab illis qui intragium illud recipient, et nisi in Pascha reddiderint, dicte comitisse et eidem Fromondo emendent. Rogat siquidem dicta comitissa dictum filium suum Th(eodaldum) ut cum ad terram venerit, prefatum excambium ratum habeat et confirmet si sibi viderit expedire. Sin autem ea que dictus Fromondus ei excambierat, ad ipsum et ad Helietam uxorem suam de cujus capite movent vel ad heredes ipsorum qui de Helieta nascentur sine contradictione aliqua revertentur, filius vero predicte comitisse rehabeat predicta omina que comitissa sepedicto Fromondo dederat, et prefatum emptionem jure perpetuo teneat, videlicet grueriam de Otha, et feoda Ville Mauri, exceptis tribus feodis supradictis. Et sciendum quod predicto Fromondo concessit ipsa comitissa quod nullum de hominibus predictarum villarum quas ei dedit, sub ipsa poterit retinere. In cujus rei testimonium presentes litteras sigillorum nostrorum munimine fecimus roborari. Actum anno Domini M CC undecime, mense octobri.

425 [1210 July]1 Pierre, count of Auxerre, informs Pope Innocent III that he holds the castle and castellany of Mailly, including Bitry and Bazarnes, from his lady Blanche, countess of Champagne, and that he held it from the previous lords of Champagne. copies: CB, fols. 171v–172r. CC, fol. 143v. CR 7.2, p. 12. calendared: AJ, no. 746.2 1 425 and 426 may have been preliminary drafts of 1. 2 AJ conflates 1, 425, and 426.

Edition

381

Sanctissimo patri et domino Innocentio, Dei gratia summo pontifici. P(etrus) comes Autissiodorensis devota pedum oscula. Sanctitati vestre notum facio, quod ego teneo et recognosco me tenere de karissima domina mea Blancha illustri comitissa Campanie et tenui de antecessoribus suis dominis Campanie Mailiacum castrum et Vitriacum quod est de castellaria Mailiaci, et omnia que teneo in domanio de feodo Malliaci, et omnia feoda de castellania Malliaci, scilicet Bazernama cum pertinentiis et domum comitis Jovigniaci de Colengiis Vineosis, et alia feoda si qua tradidi oblivioni que sint de feoda Malliaci, que quando sciam dicte comitisse Campanie nominabo, et hoc presentibus litteris testificor sigilli mei munimine robaratis. a

Baizernum CC.

426 1210 July Pierre, count of Auxerre and Tonnerre, informs Pope Innocent III that he holds the castle and castellany of Mailly, including Bitry, from lady Blanche, countess of Champagne, as he held it from her predecessors. Since the bishop of Auxerre produced a letter in which Peter stated that he held the castle from the bishop, Pierre wishes the pope to know that the letter in question is neither his nor sealed by him, and that Countess Blanche has his authentic letter by which he recognizes that he holds Mailly from her (4).1 copy: CB, fol. 172r.2 editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:41. Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:820–1. Layettes, 1:354, no. 933 (= AN, J 193, no. 58, vidimus of 26 April 1415). calendared: AJ, no. 746.3

Sanctissimo patri et domino Innocentio Dei providentia summo pontifici. P(etrus) comes Autissiodorensis et Tornodorensis pedum oscula tam debita quam devota. Sanctitati vestre notum facio, quod ego teneo et recognosco me tenere de karissima domina mea Blancha, illustri comitissa Campanie, et tenui de antecessoribus suis dominis Campanie Mailliacum castrum et Vitriacum quod est de castellaria Malliaci, et omnia feoda que sunt de castellaria Mailliaci, quamvis episcopus Autissiodorensis, quasdam litteras ostendat

1 426 and 425 may have been preliminary drafts of 1. 2 The scribes of CB seem to have copied a document not included in CC. 3 AJ conflates 1, 425, and 426.

382

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

continentes, quod ego teneo predictum castrum Mailliaci de illo. Sed dico et plane recognosco quod ille littere non sunt vere nec meo sigillo sigillate. Litteras autem quas predicta domina mea inde habet super hoc quod Mailliacum castrum et omnia feoda que sunt de castellaria Mailliaci ab ipsa domina comitissa teneo veras esse confiteor et meo sigillo sigillatas, presentibus litteris testificantibus sigilli mei munimine roboratis. Actum anno gratie M CC decimo, mense julio.

427 1208 August Pierre of Joigny states that at his request, lady Blanche, countess of Troyes, warranted the 300 l. rent that his father Guillaume (I), count of Joigny, had given him, as described in her letter and in the king’s letter.1 copies: CR 1, fol. 242r (>CR 6, fols. 240v–241r). CB, fol. 172v. CC, fol. 143v. CR 7.3, fols. 198v–199r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:34 (from CR 7), 2:35 (from CR 6). Quantin, Recueil, 33, no. 72 (from Chantereau-Lefebvre). Evergates, Littere Baronum, 68–9, no. 26. calendared: AJ, no. 689.

Ego Petrus de Jovigniaco. Notum facio tam presentibus quam futuris, quod cum domina mea karissima Blancha comitissa Trecensis illustris se ad preces meas plegiam constituisset pro me erga dominum et patrem meum Willelmum comitem Jovigniaci quod ratas tenerem et firmas conventiones illas quas habeo erga dictum patrem meum de trecentis libratis terre quas mihi assignavit, sicut in litteris domini regis et in litteris ipsius comitisse plenius continentur. Ego dicte comitisse concessi, quod si pro plegeria ista dampnum aliquod incurrerit, inde se capiata ad feodum quod de ipsa teneo, et ad aliam terram meam sine fidem suam mentiri. In hujus autem rei testimonium presentes litteras fieri volui sigilli mei appensione munitas.2 Actum anno gratie M CC octavo, mense augusto. a

capiat omitted CB, CC.

1 The king confirmed Blanche’s pledge (Recueil des actes des Philippe Auguste, 3:107, no. 1040). 2 This is his personal seal, not the seal of the comital office, which his father kept until his death in 1221.

Edition

383

428 1211 November Oger of Saint-Chéron and Odard (of Aulnay), marshal of Champagne, make known that they have arbitrated the dispute between their lady Blanche, countess of Troyes, and Gaucher (III of Châtillon), count of Saint-Pol, after conducting an inquest regarding their tenants living near the Beuvronne River near Meaux.1 copy: CB, fols. 172v–173r. CC, fol. 143r–v. calendared: AJ, no. 784.

Ego Ogerus de Sancto Karauno et ego Odardus Campanie marescallus. Notum facimus et testificamur universis presentes litteras inspecturis, quod cum inter venerabilem dominam nostram B(lancham) illustrem comitissam Trecensem ex una parte et nobilem virum G(alcherum) comitem Sancti Pauli ex alia discordia verteretur super hominibus sanctuariis manentibus citra La Beurowe versus Meldis, et tandem a dicta comitissa quam a prefato comite in nos super eadem discordia compromissum fuisset, per inquisitionem legitimam a nobis super hoc faciendam. Nos inquisitione tam diligenter quam fideliter inde facta, diximus juxta inquisitionem illam, et hoc ab utraque parte ratum haberi statuimus et teneri, quod omnes homines sanctuarii manentes citra La Berrowe versus Meldis, exceptis hominibus Beate Marie de Farense monasterio sunt in custodia prefate comtisse. Diximus etiam juxta inquisitionem prefatam, et ratum haberi statuimus, quod Fulco de Pressiaco et progenies sua, Nicholaus frater ejus et Theobaldus sunt de communia Meldensis, et familia Auderi Rusi est comitisse Campanie. Willelmus Normannus qui venit de Normania et progenies sua sunt de communia Meldensis. Radulphus de Cofflans et mater sua sunt de communia Meldensis. Henfridus de Pressiaco et mater sua et progenies eorum sunt homines comitisse Campanie de corpore, et sunt de communia Meldensis. Ut autem hec nota permaneant et rata teneantur, litteris annotata sigillorum nostrorum munimine fecimus roborari. Actum anno gratie M CC XI, mense novembri.

1 Chancery scribes added a brief summary of the the count’s rights there to the roll of fiefs for Meaux (Longnon, Documents, 1:127, no. 3478).

384

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

429 1217 August Guillaume (of Joinville), bishop of Langres, associates his faithful Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, over the village of Montigny. The two parties jointly will appoint the provost, who will swear fidelity to both, and they will share expenses in the construction of a fortress where each may have an unfortified house. Neither party may alienate its right there.1 original: AN, J 193, no. 9 (missing pendant seal). copies: CB, fols. 173r–174r. CC, fol. 127r–v (>CR 6, fol. 65v–66r). CR 8, fol. 202v. AN, J 201, no. 5. edition: Layettes, 1:448, no. 1238. calendared: AJ, no. 1082.

Ego Willelmus Dei gratia Lingonensis episcopus. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, quod ad contractum illum de Montigniaco quem feci cum abbate et capitulo Sancti Benigni Dyvionensis, associavi dilectos et fideles meos Blancham comitissam Trecensem, et Th(eobaldum) comitem Campanie filium ejus et heredes eorum in perpetuum. Et ipsi similter me et successores meos episcopos Lingonenses associaverunt ad id quod habebant in dicta villa de Montigniaco. Convenimus autem in hoc ego et ipsi, quod in eadem villa de communi assensu prepositum apponemus qui tam michi quam ipsis fidelitatem faciet, de jure nostro hinc et inde fideliter conservando. Et postquam appositus fuerit, ultra annum non poterit amoveri, nisi de rationabili causa et assensu utriusque partis. Condictum quoque est inter me et ipsos quod quicquid tam ego quam ipsi in eadem ville et in ejus finagio acquiremus, commune erit inter nos per medietatem precii persolvendum, excepta decima quam ego et successores mei acquirere poterimus extra partem. Statuimus etiam inter nos quod nullus de terra mea vel de terra comitisse et comitis in eadem villa sine assensu utriusque partis poterit retineri. Homines tamen illi qui in eadem villa aliquo tempore manserunt, ubicumque sint, in eadem villam poterunt reverti. Ceterum in hoc concordavimus quod ibidem fiet fortericia, in qua facienda ego medietatem sumptuum apponam, et ipsi aliam medietatem; et ad hoc faciendum, ita tenemur unus erga alium, quod post duos menses postquam unus alium submoneret, facere teneretur. Infra vero fortericiam unusquisque nostrum domum poterit facere qualem voluerit sine propugnaculis et fossatis, nec unus ab alio partem sibi fieri poterit requirere, nec partem suam ponere

1 See 430.

Edition

385

extra manum suam. Quod ut notum ratumque ac inconcussum permaneat, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum anno ab incarnatione Domini M CC septimodecimo, mense augusto.

430 1220 July Hugh, bishop of Langres, confirms the association contracted between his predecessor Guillaume and the noble lady Blanche, countess of Troyes, and her son, Count Thibaut, over the village of Montigny.1 original: AN, J 201, no. 5 (damaged; missing pendant seal). copies: CB, fol. 174r–v. CC, fol. 144r–v. CR 8, fol. 202r. calendared: AJ, no. 1285.

Hugh Dei gratia Lingonensis episcopus, universis presentes litteras inspecturis, salutem et sincera in Domino caritatem. Noverit universitas vestra quod nos litteras reverendi patris et domini Willelmi Remensis archiepiscopi quondam episcopi Lingonensis inspeximus diligenter et legimus in hac forma:

[text of 429] Nos autem contractum illum quem fecit dictus archiepiscopus cum abbate et capitulo Sancti Benigni Divionensis et associationem etiam quam fecit cum nobili domina Blancha comitissa Trecensis et Theob(aldo) comite nato ejus et heredibus eorum, et conventiones que superius continentur, gratas et ratas habentes, laudavimus et approbamus, et nos bona fide promittimus servaturos. Actum anno gratie M ducentesimo vicesimo, mense julio.

[Quire 23: folios 175–82] 431 1218 June 1, Amance

1 See 429.

386

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Emperor Frederic (II) announces the agreement that Thibaut, duke of Lorraine, reached with his faithful Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut to mark the end of the war over the succession to Champagne.1 The duke renewed the fidelity he owes to the countess and swore that neither he nor his liegemen would harm her, her son Thibaut, or their lands. The duke placed in the countess’s hand the mouvance of the fiefs he holds from the count (Henri II) of Bar-leDuc and the lord (Hugh III) of Lafauche, and surrendered his castle of Châtenois to the duke of Burgundy as security for his conduct. Odo (III), duke of Burgundy, and Jean (II) of Arcis-sur-Aube will arbitrate any breaches of this settlement. copies: CB, fol. 175r–v. CC, fols. 145v–146r. CR 7.1, fol. 1r–v, continued in CR 7.3, fol. 255r. AN, J 681, nos. 3–5 (copy of CR 7). editions: Noël, Règne de Thiébaut Ier, 59–60. Huillard-Bréholles, Historia Diplomatica Friderici Secundi, 1.2:545–7 (from CB). calendared: AJ, no. 1118. Layettes, 1, no. 1294. Duvernoy, Catalogue, no. 289.

Fred(ericus) Dei gratia Romanorum rex semper augustus, et rex Sicilie, universis presentem paginam inspecturis salutem, et omne bonum. Noverit universitas vestra quod super discordia que erat inter dilectos et fideles nostros B(lancham) comitissam Trecensem et Th(eobaldum) filium ejus ex una parte, et Th(eobaldum) ducem Lothoringie ex altera, in nostra presentia talis pax et concordia intervenit, videlicet quod dux Lothoringie rediit ad fidelitatem quam debebat dictis comitisse et filio ejus, de servicio scilicet et justicia que predecessores ducis Lothoringie comitibus Campanie debuerunt. Concessit etiam et juravit quod nec per ipsum nec per homines suos qui sint homines sui ligii ante alios dominos, malum veniet comitisse vel filio ejus aut terre eorum, nec Erardum de Brena vel Philippam uxorem ejus aut adjutores eorum juvabunt contra predictos comitissam et filium ejus, vel adjutores eorum. Quod si forte fieret, dux Lothoringie teneretur emendare, et ab hominibus suis facere emendari, ad laudem et arbitrium Odonis ducis Burgundie, et Johannis de Arceiis infra quadraginta dies postquam esset super hoc requisitus. Si vero dux Burgundie decederet vel interesse non posset, Andreas de Espoissa, loco ejus interesset. Similiter si Johannes de Arceiis decederet vel interesse non posset, comitissa vel filius ejus alium poneret loco quemcumque vellet. Et si forte illi duo concordare non possent, episcopus Claremontensis constitutus est medius, cujus arbitrio staretur sine contradictione de predicta emenda facienda. Idem etiam episcopus alium poneret loco dicti Andree quemcumque vellet, si Andreas decederet, vel interesse non posset. Pro hiis autem conventionibus sic

1 See 433.

Edition

387

tenendis, posuit dux Lothoringie in manu comitisse et filii sui feodum quod tenet de ipso comes Barriducis et feodum quod tenet de ipso dominus de la Fauche. Et insuper posuit in manu ducis Burgundie castrum de Chastenaio,2 tali modo quod si dux Lothoringie aliquo modo deficeret de emenda sicut dictum est facienda, comes Barriducis et dominus de la Fauche post XL dies in quibus monerent ducem de emenda facienda, venirent ad comitissam et filium ejus illis XL diebus completis, cum feodis que tenent de duce Lothoringie, et eos de feodis illis juvarent contra ducem Lothoringie, donec dux sicut dictum est emendasset. Dux vero Burgundie redderet comitisse et filio suo predictum castrum de Chastenaio, infra quadraginta dies postquam super hoc requisitus fuisset, et comitissa vel filius ejus illud teneret donec dux Lothoringie de emenda plenius satisfecisset.a Que ut nota permaneant et firma teneantur, presentem cartam conscribi jussimus, et sigilli nostri munimine confirmari. Actum apud Esmanciam anno gratie M CC octavo decimo, kalendas junii, indictione sexta. a

A statement of conditions follows in the duke of Lorraine’s letter (433).

432 1218 June 1, Amance Conrad, bishop of Metz and Speyer, announces the agreement that Thibaut, duke of Lorraine, reached with Countess Blanche and Count Thibaut, which he has copied verbatim.1 copies: CB, fol. 175v (partial text). CC, fol. 146r (partial text). CR 8, fol. 217r (complete text). calendared: AJ, no. 1120. Petit, Histoire, 3, no. 1420. Duvernoy, Catalogue, no. 290.

C(onradus) Dei gratia Metensis et Spirensis episcopus imperialis aule cancellarius universis presentes litteras inspecturis, in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod super discordia que erat inter dilectos nostros B(lancham) comitissam Trecensem et Th(eobaldum) filius ejus ex una parte, et dilectum ac fidelem nostram Th(eobaldum) ducem Lothoringie ex altera, in presentia domini regis Romanorum et nostra, talis pax et concordia intervenit, videlicet quod dux Lothoringie rediit ad fidelitatem quam debebat dictis comitisse et 2 See 76. 1 See 433.

388

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

filio ejus, de servicio scilicet et justicia que predecessores ducis Lothoringie, comitibus Campanie debuerunt. [CB and CC end here with a note by the scribes:] Et ita de verbo ad verbum sicut continetur in carta regis Romanorum.2

433 1218 June 1, Amance. Thibaut, duke of Lorraine, count of Metz and of Dagsburg, makes known that he has returned to the fidelity, service, and justice that he and his predecessors owed to lady Blanche, countess of Troyes, and her son. He and his liegemen will aid them against Erard of Brienne, and if this agreement is violated, within forty days of being notified, he will do whatever his uncle Odo (III), duke of Burgundy, and Jean (III) of Arcis-sur-Aube decide. He surrendered the fiefs that Count (Henri II) of Bar-le-Duc and the lord (Hugh III) of Lafauche held from him, as well as his own castle of Châtenois for five years as security for his good conduct.1 copies: CB, fols. 175v–176r. CC, fols. 146r–147r (>CR 6, fols. 267r–268r). CR 7.1, fols. 212v–213r. AN, J 681, no. 1 (copied from CR 7 on 28 March 1538). AN, J 681, no. 1 (copy of CR 7 made on 28 March 1538). editions: Godefroy, Généalogie des ducs de Lorraine, 33–5. Layettes, 1:464–5, no. 1293 (edition of AN, J 681, no. 1). Duchesne, Histoire généalogique des ducs de Bourgogne, 2: preuves, 68–9. Calmet, Histoire de Lorraine, 3: preuves, 126–7. Noël, Règne de Thiébaut Ier, 57–8 (from CR 7). Huillard-Bréholles, Historia Diplomatica Friderici Secundi, 1.2:547–8. calendared: AJ, no. 1117. Petit, Histoire, 3, no. 1417. Duvernoy, Catalogue, no. 288.

Ego Th(eobaldus) dux Lothoringie marchio, comes Metensis et Dauburgensis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod super discordia que erat inter me ex una parte, et dominam B(lancham) comitissam Trecensem et filium ejus ex altera, in presentia domini regis Romanorum, et domini Treverensis archiepiscopi, et plurium aliorum talis pax et concordia intervenit, videlicet quod ego redii ad fidelitatem quam debebam dictis comitisse et filio ejus, de servicio scilicet et justicia que predecessores mei comitibus Campanie debuerunt. Concessi etiam bona fide et juravi quod nec per me nec per homines meos qui 2 The verbatim copy announced here appears in the duke of Lorraine’s letter (433), which follows directly in CC and CB. CR 8 gives the full text of Conrad’s letter. See also 76. 1 See 265, 431, 434.

Edition

389

sunt homines mei ligii ante alios dominos suos malum veniet comitisse vel filio ejus aut terre eorum, occasione guerre quam movet Erardus de Brena contra predictos comitissam, et Th(eobalum) filium ejus, sed ipsos juvabimus contra predictum Erardum et Philippam uxorem ejus, et contra heredes Henrici quondam comitis Campanie et coadjutores eorum. Si vero quod absit malum eis eveniret per me vel per homines meos sicut dictum est, ego tenerer emendare et ab hominibus meis facere emendari ad laudem et arbitrium karissimi avunculi mei Odonis ducis Burgundie, et Johannis de Arceiis infra XL dies postquam essem super hoc requisitus. Si autem dux decederet vel interesse non se posset, Andreas de Espoissa loco ipsius interesset. Similiter si Johannes de Arceiis decederet vel interesse non posset, comitissa vel filius ejus alium poneret loco ejus quemcunque vellet. Et si forte ille duo concordare non possent, episcopus Claremontensis statutus est medius cujus arbitrio staretur sine contradictione de predicta emenda facienda. Idem etiam episcopus alium poneret loco dicti Andree quemcumque vellet, si Andreas decederet vel interesse non posset. Pro his autem conventionibus sic tenendis, posui in manu comitisse et filii sui feodum quod de me tenet karissimus avunculus meus Henricus comes Barriducis, et feodum quod de me tenet Hugo dominus de la Fauche. Et insuper posui in manu ducis Burgundie castrum meum de Chastenaio, tali modo quod si aliquomodo deficerem de emenda sicut dictum est facienda, comes Barriducis et dominus de la Fauche post quadraginta dies in quibus me monerent de emenda facienda, venirent ad comitissam et filium ejus illis quadraginta diebus completis, cum feodis que de me tenent, et eos de feodis illis juvarent contra me, donec sicut dictum est, emendassem. Dux vero Burgundie redderet comitisse et filio suo predictum castrum de Chastenaio, infra XL dies postquam super hoc requisitus fuisset.2 Et comitissa vel filius ejus illud teneret donec ego sicut predictum est, de emenda satisfecissem. Durabita itaque conventio ostagiorum et castri depositio in manu ducis Burgundie sicut superius est expressum, usque ab hoc festo Penthecostes, in quinque annos completos. Sed ad fidelitatem ipsi comitisse et filio ejus observantum et ad ipso juvandos bona fide contra Erardum et heredes H(enrici) quondam comitis Campanie tenebor in perpetuum obligatus. Ut autem hec omnia nota permaneant et rata teneantur, liiteris annotata sigilli mei munimine roboravi. Et karissimos dominos meos Fredericum regem Romanorum illustrem, Th(eodorum) Treverensem archiepiscopum, C(onradum) Metensem et Spyrensem episcopum rogavi, ut eadem per suas litteras confirmarent.a Actum apud Esmanciam, anno Domino M CC octavo decimo, mense junio, in kalendas ejusdem mensis. a This statement of conditions (Durabit through confirmarent) is absent in the emperor’s letter announcing the settlement (431).

2 See 76.

390

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

434 1218 June 1, Amance Odo (III), duke of Burgundy, announces the agreement that Thibaut, duke of Lorraine, reached with Countess Blanche and Count Thibaut, which he has copied verbatim. copies: CB, fols. 176v–177r. CC, fol. 147r–v (>CR 6, fol. 268r–v). CR 7.1, fols. 186r–187v. AN, J 681, nos. 3, 6 (copies of 7 March 1561). edition: Noël, Règne de Thiébaut Ier, 60–2 (from CR 7). calendared: AJ, no. 1119. Petit, Histoire, 3, no. 1418. Layettes, 1, no. 1295. Duvernoy, Catalogue, no. 291.

Odo dux Burgundie universis presentes litteras inspecturis, salutem. Noverit universitas vestra quod super discordia que erat inter karissimam consanguineum et fidelem nostrum Th(eobaldum) ducem Lothoringie ex una parte, et dilectos et fideles nostros B(lancham) comitissam Trecensis, et Th(eobaldum) comitem natum ejus ex altera, in presentia domini regis Romanorum et domini archiepiscopi Treverensis, et nostra, atque plurium aliorum, talis pax et concordia intervenit, videlicet quod ipse dux Lothoringie rediit ad fidelitatem quam ipse debebat dictos comitisse et comite filio ejus, de servicio scilicet et justicia que predecessores sui comitibus Campanie debuerunt. [CB and CC end here with a note by the scribes:] Et ita de verbo ad vebrum sicut continetur in carta ducis Lothoringie.1

435 1220 May Mathieu (II), duke of Lorraine, describes the agreement he reached with his lady Blanche, countess of Troyes, and lord Thibaut, count of Champagne: he promises to aid them against the daughters of Count Henry (II); Gertrude of Dagsburg, his sister-in-law, may have life use of Nancy and Gondreville as her dower;1 and he transfers mouvance of fiefs in the castellany of Gondricourt to

1 The copyist omits the verbatim copy of the duke of Lorraine’s letter (433) contained in Odo’s letter (CR 7.1 includes the full text of Odo’s letter). 1 See 441.

Edition

391

Blanche and Thibaut. He also promises to surrender all sealed letters of Emperor Frederic (II) and the bishop of Metz that pertain to the counties of Metz and Dagsburg and the rest of Gertrude’s inheritance; but if Gertrude dies without an heir, these letters must be returned to Mathieu. copies: CB, fol. 177r–v. CC, fols. 147v–148r (>CR 6, fols. 176v–177r). CR 7.1, fols. 213v–214r. editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:878. Calmet, Histoire de Lorraine, 2: preuves, 430–1. calendared: AJ, no. 1273. Le Mercier de Morière, Catalogue, no. 1.

Ego Matheus dux Lothoringie et marchio. Notum facio presentibus et futuris quod karissime domine mee Blanche comitisse Trecensis et karissimo domino meo Th(eobaldo) comiti Campanie nato ejus, propria manu mea juravi has conventiones subscriptas bona fide tenendas, videlicet quod eos juvabo contra filias comitis Henrici et heredes earum et contra omnem creaturam que possit vivere et mori, preterquam contra dominum regem Romanorum. Nullum hominum vel feminarum de domanio eorum in domanio meo potero retinere. Nanciacum et Gundrivillam que eis assignavi pro dotalitio karissime sororis mea Gertrudis comitisse Metensis et Dauburgensis quondam ducisse Lothoringie, et quicquid in duobus castellis illis et in castellaniis eorum habebam, tam in domanioa quam in feodis in dominio in justicia et in omnibus modis et commodis, faciam eis quitari a karissima matre mea ducissa Lothoringie. Post mortem vero dicte Gertrudis, predicta duo castella cum omnibus appenditiis suis ad me vel ad heredes meos sine contradictione qualibet revertentur. Preterea omnia feoda ad castellaniam Gundricurie pertinentia que Guido de Planciaco de me tenebat et de fratre meo tenuit, supradictis B(lanche) comitisse, et Th(eobaldi) comiti nato ejus, dedi in perpetuum et quitavi jure hereditario possidenda. Omnes etiam litteras regis Ottonis, regis Frederici, et episcopi Metensis, et omnes alias litteras cujuscumque sigillo fuerint sigillate, quas penes me habeo vel habere potero, pertinentes ad Metensem et Dauburgensem comitatus, et ad aliam hereditate comitisse Gertrudis, reddam bona fide comitisse et comiti supradictis. Et si forte comitissa Gertrudis decesserit sine herede de corpore suo quod absit, comitissa et comes predicti de illis litteris mihi reddent illas que utiles et necessaria mihi erunt. Ut autem hac omnia nota permaneant et rata teneantur, litteris annotata sigilli mei munimine roboravi. Actum anno Verbi incarnati M CC XX, mense mayo. a

domainnio CB.

392

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

436 1220 July 30 Mathieu (II), duke of Lorraine, makes known that he will hold his allodial castle and castellany of Neufchâteau in fief and homage as an augmentation of fief from his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne. Mathieu promises to render the castle and town to them at their need, and he will have all the knights and the men of the castle swear that if he does not deliver the castle, they will do so and will accept the count and countess as their lords. copies: CB, fols. 177v–178r. CC, fol. 148r–v (>CR 6, fol. 177r–v). CR 7.1, fols. 214v–215v. editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:880–1. Brussel, Nouvel examen, 389–90, note a. Marot, Neufchâteau en Lorraine au moyen âge, 250–1, no. 2. Noël, Règne de Thiébaut Ier, 78–9. calendared: AJ, no. 1283.

Ego Matheus dux Lothoringie et marchio. Notum facio universis presentibus et futuris, quod Novum Castrum in Lothoringia quod de allodio meo erat, et totam castellaniam ejusdem castri cum omnibus appendiciis que de allodio meo erant recepi in feodum et homagium de karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis, et de karissimo domino meo Th(eobaldo) comite Campanie nato ejus in augmentum feodi quod de ipsis tenebam. Et eis juravi bona fide et sine malo ingenio quod quandocumque et quotienscumque fuero requisitus ab ipsis vel ex parte ipsorum, tradam eis vel eorum mandato dictum castrum, fortericiam videlicet et burgum, ut ibi ponant de suis gentibus ad voluntatem suam. Ipsi autem infra quadraginta dies postquam de essonio vel de guerra sua liberati erunt, tenentur mihi reddere per juramentum suum castrum illud, ita munitum et in eo puncto in quo eis traditum fuerit bona fide. Preterea faciam milites et homines universos de dicto castro et de tota castellania jurare super sanctos, quod si ego quod absit castrum illud nollem tradere comitisse et comiti vel ipsorum mandato, ipsi milites et homines castrum illud eis vel eorum mandato traderent et ipsos bona fide juvarent tanquam dominos suos. Hec eadem juramenta et easdem conventiones tenentur facere et observare ad invicem heredes predictorum comitisse et comitis qui erunt comites Campanie, et heredes mei qui Novum Castrum tenebunt. Que ut nota permaneant et firma teneantur, litteris annotata sigilli mei munimine roboravi. Actum anno ab incarnatione Domini M CC XX, mense julio, tertio kalendas augusti.

Edition

393

437 1218 June 1, Amance Thibaut, duke of Lorraine, count of Metz and Dagsburg, in the presence of the emperor, absolves the men of lady Blanche, countess of Troyes, and her son Thibaut, count of Champagne, of the homage they did to him during the war with Erard of Brienne, and he promises to return their letters of homage within fifteen days of being asked to do so. copies: CB, fol. 178r. CC, fol. 148v (>CR 6, fol. 177v). CR 6, fol. 268r. editions: Huillard-Bréholles, Historia Diplomatica Friderici Secundi, 1.2:549–50 (from CR 6). Calmet, Histoire de Lorraine, 2: preuves, 427–8. calendared: AJ, no. 1121. Duvernoy, Catalogue, no. 292.

Ego Th(eobaldus) dux Lothoringie, marchio, comes Metensis et Dauburgensis. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod omnes conventiones quas habebant erga me homines domine Blanche comitisse Trecensis palatine et Theobaldi comitis Campanie filii sui occasione guerre quam movebat Erardus de Brena et coadjutores sui contra predictos comitissam et filium ejus et eorum coadjutores, in presentia domini regis Alemanie quitavi, et homagia que propter hoc mihi fecerunt,a reddam eis infra quindecim dies postquam inde fuero requisitus. In cujus rei testimonium presentes litteras fieri volui sigilli mei appensione munitas. Datum apud Esmance, anno Domini M CC octavo decimo, mense junio, die veneris ante Penthecosten. CB and CC lack a phrase after fecerunt: si voluerunt quitabo, et si de predictis conventionibus vel homagiis aliquas litteras mihi fecerunt. a

438 1220 August Mathieu (II), duke of Lorraine, makes known the agreement he reached with his brother Thibaut’s widow Gertrude, countess of Dagsburg, who is now married to his lord Thibaut, count of Champagne, regarding the community property of her first marriage. Mathieu and Gertrude will each pay half of her former husband’s debt to the townsmen of Metz and whatever he owed within the county of Dagsburg, but Mathieu alone will repay the rest of his brother’s debts and will be responsible for any future claim.

394

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

copies: CB, fol. 178r–v. CC, fols. 148v–149r (>CR 6, fols. 177v–178r). CR 7.1, fols. 215v–216r. editions: Godefroy, Généalogie des ducs de Lorraine, 40. Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:879 calendared: AJ, no. 1290.

Ego Matheus dux Lothoringie et marchio. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod cum karissimus dominus meus Theob(aldus) comes Campanie nobilem mulierem G(ertrudam) comitissam Dauburgensem et Metensem relictam clare memorie Theobaldi, quondam ducis Lothoringie fratris mei acciperet in uxorem, karissima domina mea Blancha comitissa Trecensis, et predictus dominus meus Theobaldus comes natus ejus ex una parte, et ego qui predicto duci fratro meo in eodem ducatu successeram, statuimus et concessimus alter alteri bona fide servandum, quod debita omnia que idem dux Theobaldus debebat burgensibus Metensis, communiter per medium redderemus. Ipsi vero comitissa et comes redderent omnia debita que predictus dux Th(eobaldus) debebat in comitatu Dauburgensis. Ego vero redderem omnia alia debita que dux Th(eobaldus) debebat. Et si aliquis de creditoribus ducis Th(eobaldi) quibus ego satisfacere teneor per conventionem predictam, dominam comitissam vel filius ejus super aliquo debito ducis Th(eobaldo) impeteret vel vexaret, ego ab impetitione et vexatione illius eos liberare tenerer. Si vero aliquis de creditoribus ducis Th(eobaldi) quibus ipsi comitissa et comes tenentur satisfacere, me super aliquo debito ducis Th(eobaldi) impeteret vel vexaret, ipsi tenerentur me liberare ab impetitione et vexatione illius. In hujus itaque rei testimonium presentes litteras fieri volui sigilli mei appensione munitas. Actum anno ab incarnatione Domini, M CC XX, mense augusto.

439 1220 September 1, Vitry Mathieu (II), duke of Lorraine, declares that, at his request, his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, are pledge for 3,000 l., money of Metz, that Mathieu will fulfil his obligation to Henri (II), count of Bar-le-Duc.1 copies: CB, fols. 178v–179r. CC, fol. 149r–v (>CR 6, fol. 178v). CR 7.1, fol. 216v. edition: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:881. calendared: AJ, no. 1293.

1 See 440.

Edition

395

Ego Matheus dux Lothoringie et marchio. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod si karissima domina mea Blancha illustris comitissa Trecensis et Theobaldus comes Campanie natus ejus dominus meus dampnum aliquod incurrerent pro ostagiatione quam ad preces et instantiam meam facerunt pro me, erga dilectum et fidelem meum Henricum comitem Barriducis, videlicet de tribus milibus libris metensis, de quibus tenentur facere creantum ipsius comitis Barriducis, si ego infra instans natale Domini non darem ei ostagios quos teneor ei dare de tenenda pace que facta est inter me et ipsum comitem Barriducis, ego tam catalla quam dampna que propter hoc ipsi comitissa et comes filius ejus haberent, tenerer ipsis restaurare ad plenum. In cujus rei testimonium presentes litteras meas eisdem tradidi sigilli mei appensione munitas. Actum Vitriaci anno gratie M CC XX, prima die septembris.

440 1220 September 1, Vitry Mathieu (II), duke of Lorraine, makes known that if he does not discharge the obligations he contracted with the count (Henri II) of Bar-le-Duc, he will allow his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, to take action against him until he does so, as provided in his letter.1 copies: CB, fol. 179r. CC, fol. 149v (>CR 6, fol. 178r–v). edition: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:882. calendared: AJ, no. 1292.

Ego Matheus dux Lothoringie et marchio. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod karissima domina mea Blancha illustris comitissa Trecensis et karissimus dominus meus Th(eobaldus) comes Campanie natus ejus ad preces et instantiam meam concesserunt dilecto et fideli meo Henrico comiti Barriducis, quod si forsan quod absit deficerem de tenenda pace que inter me et dictum comitem Barriducis facta fuit apud Vitriacum coram dicta domina comitissa, sicut littere mee exinde confecte plenius protestantur, ipsi comitissa et comes filius ejus juvarent comitiem Barriducis contra me sine mesfacere, et sine fidem mentiri, et sine sacramentum transgredi, quoadusque defectum meum emendassem, et adreciassem, secundum conventiones que in predictis litteris meis super pace illa confectis, continentur. Quod ut notum sit et firmum teneatur, litteris annotatum sigilli mei munimine roboravi. Actum Vitriaci, anno Domini M CC XX, mense septembris, prima die ejusdem mensis

1 See 439.

396

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

441 1220 June Agnes, duchess of Lorraine, states that she divested herself of Nancy, which she had as dower, in the hand of her son Mathieu (II), duke of Lorraine. She did this in the presence of lady Blanche, countess of Troyes, and her son, Count Thibaut. Mathieu then invested Thibaut and his wife Gertrude with Nancy and its appurtenances.1 copies: CB, fol. 179r–v. CC, fols. 149v–150r (>CR 6, fol. 178v). editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:879–80. Calmet, Histoire de Lorraine, 2: preuves, 429. calendared: AJ, no. 1274. Le Mercier de Morière, Catalogue, no. 3.

Ego Agnes ducissa Lothoringie. Notum facio unversis presentes litteras inspecturis, quod Nanciacum cum omnibus pertinentiis suis, quod nomine dotalicii possidebam, et quicquid habebam ibi in omnibus modis et commodis, totum reddidi et quitavi Matheo duci Lothoringie filio meo, et inde me devestivi in manu ipsius coram domina comitissa Trecensis, et Th(eobaldo) comite nato ejus. Ipse vero filius meus prefatum comitem et Gertrudem uxorem ejus de Nanciaco et de omnibus pertinentiis in mea presentia investivit. Datum anno gratie M CC XX, mense junio.

442 1220 June Mathieu (II), duke of Lorraine, makes known that, at his request, his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord, Count Thibaut, are pledge for the safety of his mother Agnes, duchess of Lorraine. Matthew promises to make restitution if any harm comes to her, and he permits Blanche to seize him.1 copies: CB, fol. 179v. CC, fol. 150r (>CR 6, fol. 179v). editions: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:880. Calmet, Histoire de Lorraine, 2: preuves, 430. catalogued: AJ, no. 1276.

1 See 435. 1 See 25, 443.

Edition

397

Ego Matheus dux Lothoringie et marchio. Notum facio universis presentes litteras inspecturis, quod cum karissima domina mea B(lancha) comitissa Trecensis et karissimus dominus meus Th(eobaldus) comes natus ejus ad preces et instantiam meam se pro me erga dominam et matrem meam Agnetem ducissam Lothoringie obsides et ostagios constituissent, de hoc videlicet quod dicte matri nullam violentiam in aliquo vel injuriam irrogarem, nec ab aliquo de meis permitterem irrogari. Ego eis concessi bona fide, quod si propter hoc dampnum aliquod incurrerent vel gravamen, ego eis tenerer in integrum restaurare; quod si non facerem, concessi eis et concedo ut de meo capere possint sine mesfacere et sine fidem mentiri. Datum anno incarnati Verbi M CC vicesimo,a mense junio. a

XX CB.

443 1221 April [11–30] Mathieu (II), duke of Lorraine, promises not to harm Agnes of Neufchâteau and her son Pierre, and he makes his lady Blanche, countess of Troyes, and his lord Thibaut, count of Champagne, pledges to his promise.1 copies: CB, fols. 179v–180r. CC, fol. 150r–v (>CR 6, fol. 179r). edition: Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1:882. calendared: AJ, no. 1331. Le Mercier de Morière, Catalogue, no. 15.

Ego Matheus dux Lothoringie et marchio. Notum facio universis presens scriptum inspecturis, quod ego Agnetem de Novo castro et Petrum filium ejus assecuravi, numquam in personas eorum manus violentes missurus, sed eos eadem libertate qua antea fruebantur, gaudere permittam. Super quo obsides eis constitui, dominam meam B(lancham) comitissam Trecensem palatinam et dominum meum Th(eobaldum) comitem Campanie filium ipsius comitisse, qui ad res meas se tenerent fide inviolata permamente, si dictam conventionem minime observarem. In cujus rei testimonium presentem paginam sigilli mei munimine roboravi. Datum mense aprili, anno incarnationis Dominice M CC XXI.

1 See also 25, 442. Brussel, Nouvel examen, 2: book 12, cites a number of cases before the High Court in the 1280s involving promises (bona fide et legitime assecuratione; secundum usus et consuetudines provinciae, assecuravit) not to commit personal harm against named persons.

398

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

[Additions to the Cartulary]

444 1224 December 25 Count Thibaut (IV) announces his ordinance on the succession to castles and fortified residences by the sons of his castellans and barons. He enacted this ordinance with the advice and consent of his barons, of whom thirty-one named here affixed their seals to the document. The eldest son is privileged and takes the family’s castle, if there is only one, or the best castle if there are several. His brothers will choose among the remaining structures by age rank. Revenues will be apportioned equally among all the brothers, provided that the integrity of each castle or fortified residence is preserved. This ordinance will apply to all castles that move from the count, but previous inheritance divisions (in which castles were divided) will be secure.1 copies: CB, fol. 180r–v. CC, fols. 31v–32v, 206v–207r (>CR 6, fols. 14r–15v, 285v–286v). CR 7.1, fols. 126v–128r. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2: 55–6 (from CR 7), 163–4. Martène and Durand, Thesaurus novus anecdotorum, 1: 919–20. Brussel, Nouvel examen, 879–81. Portejoie, L’ancien coutumier de Champagne,142–5 note (which cites older editions). translation: Evergates, The Aristocracy in the County of Champagne, 197–8, Appendix A. calendared: AJ, no. 1652.

Ego Th(eobaldus) Campanie et Brie comes palatinus. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod cum esset contentio de faciendo judicium qualiter liberi masculi castellanorum et baronum meorum deberent partiri inter se, videlicet quantum primogenitus debeat capere contra post genitum, ego de assensu et consilio baronum et castellanorum meorum scilicet reverendi patris M(ilonis) episcopi Belvacensis, et karissimi consanguinei mei et fidelis Henrici comitis Barriducis, et dilectorum et fidelium meorum G(uidonis) comitis Sancti Pauli, Johannis comitis Carnotensis, comitis Rociaci, comitis Waudemontis, Simonis de Jonvilla, Erardi de Brena, Symonis de Castro Villani, Hugonis de Sancto Pauli, Galteri de Gangionis rivo, Garneri de Triangulo, Reneri de Nogento, Anselli de Possessa, Guidonis de Arceiis, Thome de Cociaco, Nicholai de 1 Thibaut’s ordinance is modelled on Blanche’s ordinance of 1212 for the daughters of her barons (see 450).

Edition

399

Rumilliaco, Galteri de Ardilleriis, Eustachii de Coflant, castellani Vitriaci, Renardi de Dampetra, Symonis de Saxofonte, Guidonis de Saili, Jacobi de Chacenaio, Philippi de Planceio, Manasseri de Pogiaco, Guidonis de Planceio, Clarembaudi de Capis, Galteri de Risnello, Roberti de Milliaco, Erardi de Alneto, vicedomini Cathalaunensis et aliorum baronum meorum quorum sigilla sunt apposita presenti carte. Stabilivi quod: [1] primogenitus filius capiet contra omnes fratres suos postgenitos. Licet non haberent inter se nisi solum castellum primogenitus haberet illud castellum et feoda illius castelli, et carrucagia, prata et vineas, aquas et stagna que sunt infra parrochiatus illius castelli. Redditus et exitus illius castelli erunt appreciati cum alia terra, et in omnibus istis habebit unus quantum habebit alius, tali modo quod pars primogeniti assedebitur ei in redditibus et exitibus qui erunt in castello. Et si aliquis fratrem haberet aliquid in castello illud esset de justicia fratris sui primogeniti. [2] Et si haberent inter se domum fortem secundo natus haberet eam, cum omni evantagio de feodis, carrucagiis, pratis, vineis, aquas, stagnis que essent infra parrochiatus ville in qua esset domus illa. [3] Et si haberent plures fortericias, dividerentur secundum factum castellorum, sicut inferius est notatum. [4] Si vero contingeret quod haberent inter se duo castella vel tria, et non essent nisi duo fratres, primogenitus caperet quod mallet castellum, et postgenitus caperet postea castellum quod melius amaret. Et quisque eorum haberet feoda illius castelli quod sibi retineret, et haberet carrucagia, et vineas, prata, aquas et stagna que essent infra parrochiatus illius castelli. Et postea primogenitus caperet tertium castellum et feoda illius castelli, et carrucagia, prata et vineas, aquas et stagna que sunt infra parrochiatus illius castelli. [5] Redditus, exitus et proventus illorum castellorum et castellaniarum erunt appreciati et de hoc quod valebunt, quisque eorum habebit medietatem, tali modo, quod quisque capiet partem suam in castello quod sibi capiet, et in castellaria illius castelli si pars sua valeat tantam. Et si ille qui habebit pejus castellum et pejoram castellariam non haberet valentiam partis sue secundum precium terre quod predictum est, ille qui haberet majorem partem perficeret ei in terra plana. Et sinon poterat perficere ei in terra plana, perficeret ei in castellis suis, salva justicia domini castelli sicut superius est notatum. [6] Et si haberent inter se quatuor castella, post genitus haberet quartum castellum. [7] Et si haberet plura castella, simili modo dividerentur. [8] Si vero essent plures heredes quam superius sunt dicti et plura essent castella, primogenitus caperet unum castellum ad suam voluntatem, et postgenitus aliud castellum quod melius amaret, et alius minor natu aliud castellum quod melius amaret, et taliter semper dividerentur, videlicet quod primogenitus primo caperet ad suum voluntatem, et ita quisque eorum haberet in suo castello eventagium castelli sicut superius est expressum et redditus et proventus essent appreciati sicut est prenotatum. [9] Si vero tot essent heredes

400

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

quod quisque eorum non posset habere castellum, ille qui non posset habere castellum, haberet partem suam in terra plana, sicut predictum est. Si quidem sciendum est quod stabilimentum istud factum est de omnibus castellis que movent de me, et ab hac die qua factum est in antea firmiter permanebit. Et particiones que facte fuerunt usque ad diem qua presentes confecte fuerunt littere, stabiles erunt et durabunt. Quod ut notum permaneat et firmum teneatur, ego et barones presentes litteras sigillorum nostrorum munimine fecimus roborari. Actum anno gratie millesimo CC vicesimo quarto, in festo natalis Domini, mense decembri.

445 1227 Abbot Raoul and the chapter of Clairvaux make known that Thibaut [IV], count of Champagne and Brie, gave them Simon of Champgirard, townsman of Troyes, free of taille, service, and other exactions, but without any right to his children or property. copies: CB, fol. 181r. CR 5, fols. 350r–351v. calendared: AJ, no. 1822.

Ego frater Radulfus dictus abbas Clarevallis et totus ejusdem loci conventus. Notum facimus universis presentes litteras inspecturis quod nobilis vir Th(eobaldus) Campanie et Brie comes palatinus donavit nobis in elemosinam Symonem de Campo Gillardi burgensis suum de Trecis quittum et liberum, concedens quod nec ad corpus ejus nec ad res ipsius quoadvixerit manum mittet per se vel per alium occasione tallie vel cujuscumque alterius servicii sive exactionis, sed tamen nos occasione hujus elemosine nichil poterimus reclamare post decessum dicti Symonis in liberis vel rebus ipsius. Quod ut notum sit et firmum teneatur presentem cartam fecimus sigilli nostri munimine roborari. Actum anno gratie M CC vicesimo septimo.a a

XXVII CR 8.

446 1244 December The abbot of Saint-Loup and Nicolas, the episcopal official of Troyes, make known that several merchants quit Thibaut, king of Navarre and count of

Edition

401

Champagne and Brie, of what Lambert Bochut of Bar-sur-Aube owed them, even if a letter of debt appears in the future. copies: CB, fol. 181r–v. CR 8, fol. 308r–v. calendared: AJ, no. 2686.

Universis presentes litteras inspecturis. .. abbas Sancti Lupi et magister N. officialis Trecensis, salutem in Domino. Noveritis quod in nostra presentia constituti Johannes Johannis pro se et sociis suis, Gregorius de Roma, Renerus Bandinez pro se et sociis suis, Morellus castellani pro se et sociis suis, Robertus Guidi pro se et pro Palmero Donati et pro Capenoire Donatia et Rollandus Rolanaz pro se et sociis suis quitaverunt sponte provide, sine vi et dolo, illustrem virum Th(eobaldum) regem Navarre, Campanie et Brie comes palatinus, et heredes suos in perpetuum de omnibus debitis fidejussionibus, conventionibus, per quos defunctus Lambertus Bochutus de Barro umquam ipsius fuerat obligatus, volentes et concedentes unanimi consensu quod si alique littere apparerent forsitan in futurum, que facte fuissent ante confectionem presentium litterarum quod ille littere non haberent aliquam efficatiam vel valorem. Nichilominus est faciendum quod predicti mercatores quorum nomina superius sunt notata firmaverunt sacramento prestito corporali, quod contra predictam confessionem et concessionem de cetero non venient nec per se nec per alios sed ea que in presentibus litteris continentur firmiter tenebunt et inviolabiliter observabunt. In cujus rei testimoniumb ad preces et ad requisitionem predictorum mercatorum presentes litteras sigillorum nostrorum munimine fecimus roborari. b Actum anno Domini M CC XL quarto, mense Decembri. a

Donati omitted CB.

b

et cetera in lieu of testimonium through roborari CB.

447 1244 December Henri (V), count of Grandpré, makes known that he has permitted his lord Thibaut, king of Navarre and count of Champagne and Brie, to collect 200 l. from his rents at Grandpré each year until his 1,000 l. debt is repaid. Since Jean (II), castellan of Noyon and of Thourotte (and the count’s vice-regent), relieved Henri of payment this year, Henri promises to pay it next year in addition to the 200 l. that he will owe at that time. copy: CB, fol. 181v. calendared: AJ, no. 2685.

402

The Cartulary of Countess Blanche of Champagne

Ego Henricus Grandisprati comes. Notum facio universis presentes litteras inspecturis me debere illustri domini meo Th(eobaldo) Deo gratia regi Navarre, Campanie et Brie comitis palatinus, mille libri pruvinensis monete percipiendos ab eodem domino rege, in censa mea de Grandiprato, videlicet annuatim ducentas libras in festo sancti Remigii, donec dicte mille libri eidem plenarie fuerint persolute, de quibus mille libri cum predictus dominus rex secundum terminos per ipsum et per me in hoc appositos: in festo beati Remigii nuper preterito ducentas libras habuisse et percepisse deberet, et ego easdem de voluntate et grato viri nobilis Johannis castellani Noviomensis et Thorote pro negocio meo perceperim, et ad opus mei penes me retineri ipsas ducentas libras teneor et promitto me solvere et reddere predicto domino regi vel ejus mandato in instanti festo beati Remigii, mense octobri, anno Domini M CC XL quinto, cum aliis ducentis libris que in predicta censa mea de Grandi prato a predicto domino rege, ad eundem terminum percipi debent et haberi in acquitatione mille libras antedictarum. Sciendum est etiam quod a predicto festo beati Remigii annui M CC quadragintas quinti in antea, de voluntate et assensu meo debet percipere sepe dictis dominus rex in predicta censa mea annuatim ad eumdem terminum duocentas libras pruvinensis donec eidem fuerit de predictis mille libras plenarie satisfactum. Et si forte contingerit censam sepedictam de perceptionem predictarum ducentarum liberarum annuatim in predicto termino non sufficere, promitto et teneor eidem domino regi annuatim satisfacere plenarie de defectu. Sciendum est etiam quod licet alias litteras ab istis sepedicto domino regi pro mille libras sibi a me debitis contulerim tamen unum et idem est quod in presentibus litteris et aliis super hoc continetur. Nec debent suo paria litterarum videlicet presentium et aliarum quam pro mille libras tantum reputari. In quorum testimonium et cetera. Actum anno Domini M CC XL quartio, mense decembri.

448 1247 (n.s.) March Garnier, bishop of Laon, states that his predecessor purchased 38 arpents of arable land near Brosse from Geoffroy, knight and lord of La Brosse-Montceaux, now deceased. Since that fief is held from the count of Champagne, Garnier promises to place it outside his hand at the count’s first request.1 original: AN, J 205, no. 21 (missing pendant seal). copy: CB, fol. 182v. calendared: AJ, no. 2785. Layettes, 4, no. 3587. 1 Perhaps he is the Geoffroy named in the rolls of fiefs of 1250 as having sold a fief to the knight Étienne of Chanoy-l’Abbé (Longnon, Documents, 1:177, no. 817).

Edition

403

Garnerius Dei gratia Laudunensis episcopus. Universis presentas litteras visuris, salutem in Domino. Noverit universitas vestra, quod cum nos intelleximus quod illa triginta et octo arpenta terre arabilis que bone memorie Anselmus predecessor noster episcopus Laudunenesis, adquisierat, et emeret a Gaufrido milite nunc defuncto quondam domino de Brocia juxta Provinum que terra sita est ad locum qui dicitur Fontana de Champegni, juxta dictam Brociam, sit de feodo illustris regis Navarre, et comitis Campagne. Nos promittimus quod illa triginta et octo arpenta predicta que ad episcopatum nostrum donerunt, ex adquisito et legato dicti Anselmi extra manum nostram ponemus quandocumque dicto regi Navarre placuerit, et super hoc ex parte ipsius fuerimus requisiti. Actum anno Domini millesimo CC XLimo sexto, mense marcio.a a Note by the cartulary scribe: Dictus res habet litteras istas sigillatis sigillo domine episcopi Laudugnensis.

This page intentionally left blank

APPENDIX: RELATED LETTERS NOT IN THE CARTULARY

449 1201 May [24–30], Sens1 Countess Blanche promised the king that she will not marry without his consent; she will hand over her infant daughter and her child yet to be born; she will surrender her castles of Bray-sur-Seine and Montereaux-Fault-Yonne and will have the residents of those castles and the fiefholders attached to them swear to support the king if she ever breaks this agreement; and she will have all the enfeoffed knights of Provins, Lagny, and Meaux take that oath, as well as nine named barons of Champagne. Blanche further promises to pay the king each year 500 l., money of Provins, for the maintenance of Bray and Montereau.2 She will receive the homage of Louis, count of Blois, who likewise will swear to transfer his fiefs to the king if she fails to observe this agreement. She already has done homage to the archbishop (Guillaume of Champagne) of Reims, and she will do homage to the duke (Odo III) of Burgundy. She promises to do liege homage to the king whenever he asks it.3 Finally, she will observe all prior arrangements made by her husband regarding the Jews. 1 The comital chancery retained the king’s reciprocal letter, which was copied as the first item in CC, fol. 1r–v (Longnon, Documents, 1:470, no. 7 = Recueil des actes de Philippe Auguste, 2:235–8, no. 678, 1201 [May 24–30]). The king confirmed Blanche’s dower at the same time (LP 1, fol. 41r [Recueil des actes de Philippe Auguste, 2:238–9, no. 679]) 2 Historians of Champagne, including Longnon and Arbois de Jubainville, identify Mosterolium as Montereau-Fault-Yonne, against the editors of the Les registres de Philippe Auguste, who prefer Montreuil-aux-Lions (Aisne, Château-Thierry). Montereau and Bray were a pair of strategically located castles at the border between Champagne and the royal domain. 3 Blanche seems to have remained at Troyes in the final days of her second pregnancy, while her agents reached this arrangement with the king, who was staying at Sens. According to this document, she already had done homage to the archbishop of Reims; and the duke of Burgundy, who may have been in Troyes for the funeral of Thibaut III, had agreed to accept her homage. Blanche’s homage to the king was postponed to a more convenient time.

406

Appendix

copy: Register A of Philip II, fol. 28v (photographic reproduction of the entire manuscript in Delisle, Le premier registre de Philippe Auguste). editions: Martène and Durand, Veterum scriptorum … amplissima collectio, 1:1028–30. Longnon, Documents, 1:469, no. 6 (from register A). Les Registres de Philippe Auguste, 487–8, no. 41 (from the royal registers A, C, and E). calendared: AJ, no. 550. Delisle, Catalogue, no. 670. Layettes, 5, no. 138.

Ego Blancha comitisse Trecensis palatina. Notum facio tam presentibus quam futuris quod ego mea propria voluntate jurav[i] domino meo Philippo, illustri regi Francorum, ut melius mihi crederet et ut de me securus esset has conventiones que in hac carta continentur bona fide tenere et sine malo ingenio observare, nec impetrabo per me vel per alium vel impetrari sustinebo, quod ab his conventionibus sim liberata, neque per apostolicum, neque per clericum, neque per laicum, neque per aliquem alium; et si exinde mihi fieret aliqua absolutio, juravi quod illam non reciperem, ne me propter hoc absolutam haberem a subsequentibus conventionibus. Iste autem sunt conventiones: Ego mea propria voluntate juravi quod sine consilio et assensu et propria voluntate domini mei Philippi regis Francorum, non accipiam maritum, et quod ei tradam filiam meam et alium infantem meum si ego remansi gravida de marito meo comite Theobaldo. Et preterea fortelicias de Braio et de Mosterolo eidem tradam, et securitatem omnium hominum qui sunt mansionarii in eisdem castell(is), et omnium militum qui sunt exinde feodati, ita quod si ego resilirem ab his conventionibus, omnes supradicti homines tenerent se cum domino meo Philipo rege Francorum, et juvarent eum contra me ipsam et contra omnem hominem sive feminam. Eandem vero securitatem faciet dominus Merroliarum domini regi de se et de suo castello Merroliarum, et omnes milites feodati de Pruvino, et omnes homines de Pruvino et eodem modo omnes homines de Latiniaco et Meldis, et omnes milites exinde feodati. Comes vero Ludovicus14mihi faciet homagium sicut de baillio, salvis conventionibus quas ego habeo cum domino meo Philippe rege Francorum, et faciam eidem comiti Ludovico jurare quod si ego a predictis conventionibus resilirem, ipse teneret se cum domino meo Philippo rege Francorum de se et de omnibus feodis que de comite Th(eobaldo) Campanie tenuit. Eodem modo faciam jurare Willelmum comitem Joviniaci, et Guillelmum comitem Sacricesaris, et Guidonem de Donna Petra, et Galcherum de Castellione, at Galfridum de Jovis Villa, et H(ugonem) comitem de Retest, et comitem Grandis Prati, et dominum Trianguli, et dominum Marigniaci, vel successores istorum predictorum, si aliquos ex eis infra complemenum istarum conventionum more contigerit. Guillelmus vero Remensis archiepiscopus me recepit in feminam tanquam de 1 Louis, count of Blois.

Appendix

407

baillio, salvis conventionis quas ego habe cum domino meo Philippo rege Francorum, et dux Burgundie eodem modo me recipiet in feminam. Has siquidem conventiones bona fide et sine malo ingenio domino meo regi Francorum prosequar infra dies competentes quos mihi nominabit, quamcitus potero, et ego faciam domino meo Philippo regi Francorum hominagium ligium sicut de baillio et sicut feoda apportant, quod ego portabo ei bonam fidem sicut domino meo ligio contra omnes qui possunt vivere et mori, et ego singulis annis domino meo Philippo regi Francorum reddam quingentas libras pruvinensium pro custodia Braii et Mosterolii, videlicet medietatem in Navitate Domini et aliam medietatem in festo sancti Johannis Baptiste. De judeis sic erit quod, illos de quibus terra domini regis saisita erat de corporibus eorum post mortem mariti mei comitis Theobaldi, tenebo ad censam et pactiones quas idem comes eisdem judeis statuerat, nec ab eis aliquid amplius per vim extorquebo. Quod ut ratum, etc. Actum Senonis, anno Domini M CC [I], mense maio. Datum per manum Galteri cancellarii. Nota Alermi.

450 1212 In 1212 Countess Blanche convened a committee of fourteen barons to draft two ordinances: one on the female succession to castles and fortified residences in the absence of a male heir; the other on judicial duels. The principles enumerated in the draft document formed the basis of the final texts that were presented for approval to a larger assembly of barons. According to the first ordinance, the eldest daughter of a baron or vassal inherited his castle in the absence of a son, but the rest of the inheritance was to be divided equally among all the daughters. If there were more than one castle or fortified residence, the remaining daughters were to select them according to age rank; but in all cases the revenue from the entire inheritance was to be apportioned equally among all the daughters. The second ordinance allowed the heir or representative of someone who had initiated a judicial duel, but died before it occurred, to continue the legal process. In the final document, the countess states that she enacted these provisions with the advice and consent of her barons, of whom thirty-four affixed their seals to the document.

A. Draft of the Ordinances original: KK 1064, fol. 394r.1 1 AJ identified this loose document as being bound in KK 1064 between fol. 255 and fol. 256.

408

Appendix

calendared: AJ, no. 815.

Blanche comitissa Trecensis palatina, Guido de Dampetra, comes Jovigniaci, Milo comes Barris super Senanam, Gautero de Gaginionis Rivo, Garnerus de Triangulo, Erardus de Brena, Guido de Cappis, Oger de Sancto Kagnuno, Johannes de Arciis, filius de Planciaci,2 Odardus marescallus, Ugo de Sancto Mauricio, Galcherus de Castellione, B. de Joiaco, Johannes de Ville Hardouin. Universis tam presentibus quam futuris salutem. Noverit universitas vestra, quod nos de communi voluntate et assensu statuimus: [1] quod si aliquis baronum Campanie vel Brie sine herede masculo decesserit, et plures habuerit filias, primogenita habeat castellum; alie vero haberant planam terram. [2] Si plana terra tamen non valuerit quod unicuique illarum posset portio rationabilis assignari juxta valentiam redditium castelli, non estimare valorem aliquo de dominio vel de forterecie castelli; et si plana terra non valuerit tantum quod quelibet filiarum possit inde habere rationabilem portionem, juxta valentiam reddituum castelli, sicut predictum est, de castelli redditibus suppleatur. [3] Si duo vel plura fuerint castella, prima filiarum melius habeat, secunda melius post illud, tercia terciam; alie vero filie planam terram, ita quod si de plana terra non possint habere rationabilem portionem juxta valentiam castellorum, non estimata valentia dominium vel forterecie illorum sicut predictum est, uniquique illarum sua portio de castellorum redditibus augeantur. Hoc idem stabilimentum fecimus de castellanis et vavassoribus3 qui haberent castella vel domus fortes. Statuimus etiam quod si aliquis firmaverit duellum et decesserit infra dies qui ei jure possent assignari, non idcirco perdat querelam suam set heres ejus erit loco ipsius pro jure suo requirendo vel defendendo. Et si aliquis firmato duello ad hoc devenerit, quod coram justicia dederit advocatiam suam alicui, qui facere debeat duellum pro ipso, si ille qui receperit advocatiam illam, decesserit infra dies qui ipsi de jure possent assignari, non ideo perdat querelam suam ille qui [duellum firmavit, qui ei]a dederat advocatiam suam, set liceat ei alium substituere loco illius qui decessit. a

reading of the final text (see below).

2 Probably Philippe of Plancy. 3 Vavassor was not a term used by chancery scribes in the counts’ letters or in their inquests on fiefs, either before or after 1212. Thibaut IV’s ordinance (440), which is modelled on this one, referrs to his ‘barons and castellans,’ as did his letter announcing his inquest on fiefs in 1250.

Appendix

409

B. The Ordinances original: AN, J 198, no. 20. copies: KK 1064, fol. 252v, continued on 394r. CC, fols. 9v–10r (>CR 6, fol. 4r– v). CR 7.1, fols. 155v–156v. editions: Chantereau-Lefebvre, Traité des fiefs, 2:44–5. Brussel, Nouvel examen, 1:876. Layettes, 1:385–6, no. 1031. Portejoie, L’ancien coutumier de Champagne, 145–6 note 1 (with citations to earlier editions). translation: Evergates, Documents, 51–2, no. 35. calendared: AJ, no. 814. Delaborde, Jean de Joinville, no. 163.

Ego Blancha comitssa Trecensis palatina. Notum facio universis tam presentibus quam futuris, me de communi consilio et assensu baronum meoum et vavassorum statuisse: [1] quod si aliquis baronum vel vavassorum Campanie vel Brie sine herede masculo decesserit, et plures habuerit filias, primogenita filiarum habeat castellum. Alie vero habeant planum terram, ita quod de illa terra plana unicuique illarum portio sua rationabilis assignetur, juxta valentiam reddituum castelli non estimata vel computata valentia dominii vel forterecie castelli, neque valentia justicie infra castellum, neque valentia feodorum que pertinent ad castellum. [2] Et si post rationabilem cujuslibet portionem sicut predictum est factam, de terra illa plana aliquid residuum fuerit, in residuo illo primogenita filiarum domina castelli, cum aliis sororibus suam habeat portionem. Si vero plana terra non valuerit tantum quod quelibet filiarum possit inde habere rationabilem portionem juxta valentiam reddituum castelli sicut predictum est, de castelli redditibus suppleatur. [3] Si autem duo vel plura fuerint castella, prima filiarum melius habeat castellum, secunda melius post illud, trecia terciam, quarta quartum, et sic de aliis. Alie vero filie habeant planam terram, ita quod si plana terra non possint habere rationabilem portionem juxta valentiam castellorum, non estimata vel computata valentia dominii vel forterecie illorum sicut predictum est, neque valentia justicie infra castella, neque valentia feodorum que pertinent ad castella, uniquique illarum porcio sua fiat rationabilis, et augeatur de redditibus castellorum. Hoc idem stabilimentum feci de castellanis et vavassoribus qui habeat castella vel domos fortes. Statutum est etiam quod si aliquis firmaverit duellum, et decesserit infra dies qui ei jure possent assignari, non idcirco perdat querelama suam, sed heres ejus sit loco ipsius pro jure suo requirendo vel defendendo. Et si aliquis firmato duello ad hoc devenerit, quod coram justicia dederit advocatiam suam alicui qui facere debeat duellum per ipso, si ille qui receperit advocatiam illam decesserit infra dies qui ipsi de jure possent assignari, non ideo perdat querelam suam ille qui duellum firmavit, qui ei dederat advocatiam suam, sed liceat ei alium substituere loco illius qui decessit.

410

Appendix

Ut autem hec omnia nota permaneant et rata teneantur, litteris annotata sigilli mei munimine roborarvi. Quidam etiam de baronibus et vavassoribus meis huic stabilimento suorum apposuerunt testimonium sigillorum.1 Actum anno ab incarnatione Domini millesimo ducentesimo duodesimo. a

KK1064, fol. 252v ends here; text continues on fol. 394r.

451 August 1214,1 Melun King Philip II makes known that at the request of Countess Blanche he has received the homage of her son Thibaut for ‘the entire county of Champagne and Brie,’ but that Blanche will retain her dower and her custody over Thibaut until he is twenty-one.2 original: AN, J 198, no. 25 (heavily damaged; missing pendant seal). copy: CR 7.1, fol. 8v. editions: Layettes, 1:404, no. 1080. Longnon, Documents, 1:471–2, no. 9. Recueil des actes de Philippe Auguste, 3:463–4, no. 1321 (with date of March). calendared: AJ, no. 869. Delisle, Catalogue, no. 1504.

1 Thirty-four pendant seals were attached along the bottom and two sides of the document. The seals are now missing but a scribe, in what appears to be a thirteenth-century hand, wrote the names of the sealers above the still-attached silk cords of the seals (* indicates those who also formulated the draft proposal). Seals along the left edge: 1. unreadable [? *Jean of Villehardouin]. 2. unreadable [? *B. of Jouy]. 3. Hugh II, count of Rethel. 4. Guillaume, count of Sancerre. 5. Jean II, count of Roucy. Seals along the bottom edge: 6. Thibaut I, count of Bar-le-Duc. 7. unreadable [? *son of Odo of Plancy]. 8. *Gaucher of Joigny. 9. Henri IV, count of Grandpré. 10. the viscount of Châlons. 11. *Gaucher (III) of Châtillon, count of Saint-Pol. 12. *Odard of Aulnay, marshal of Champagne. 13. Pierre of Touquin. 14. *Milo IV, count of Bar-sur-Seine. 15. Jean des Barres 16. Robert (II) of Milly. 17. *Garnier (III) of Traînel. 18. *Blanche, countess of Champagne. 19. Guy II of Dampierre. 20. *Oger of Saint-Chéron. 21. *Hugh of Saint-Maurice-auxRiches-Hommes. 22. Guillaume of Garlande. 23. *Erard of Brienne, lord of Ramerupt. 24. Odo des Barres. 25. Guy of Sarnay [?Sailly]. 26. Henri II, count of Bar-le-Duc. 27. Simon of Joinville, seneschal of Champagne. 28. Clarembaud V of Chappes. 29. *Gautier I of Vignory. 30. the viscount of Saint-Florentin. Seals along the right edge: 31. Odard (? Erard) of Chacenay. 32. *Jean of Arcis-sur-Aube. 33. Simon [of Châteauvillain]. 34. Guy of Pougy. 1 Nortier, Recueil des actes de Philippe Auguste, 5:518, no. 1321, confirms the date of augusto given by Longnon and the Layettes rather than martio given in the Recueil des actes de Philippe Auguste, vol. 3. 2 See Blanche’s reciprocal letter (452) and Thibaut’s own letter (453).

Appendix

411

Philippus, Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri quod nos ad preces dilecte et fidelis nostre B(lanche) comitisse Campanie recepimus Theob(aldum) filium ejus karissimum, nepotem nostram, in hominem nostrum ligium de toto comitatu Campanie et Brie sicut predecessores sui illum tenuerunt de nobis et predecessoribus nostris salvis tamen conventionibus que sunt inter nos et ipsam comitissam sicut continetur in cartis hinc inde confectis, salvo etiam dotalitio ipsius comitisse et salvo ballio predicta filii sui de comitatu Campanie quod ipsa debet tenere donec idem filius suus comes Campanie habebat viginti unum annos. Dictus vero comes in ea fidelitate quam nobis fecit creantavit, quod sicut predictum est de ballio matris sue non exibit nisi per ipsam et de voluntate ipsius matris sue donec ipse habeat viginti unum annos. Et nos ad preces ipsius comitis, concessimus dicte comitisse matri sue quod id ita ei teneri faciemus. Actum Meleduni, anno Domini M CC quartodecimo, mense augusto.a a

[mense] martis in Recueil des actes de Philippe Auguste.

452 1214 August [Melun] Countess Blanche makes known that at her request King Philip II received the homage of her son Thibaut for ‘the entire county of Champagne and Brie,’ but that she will retain her dower and her custody of Thibaut until he is twenty-one.1 original: AN, J 199, no. 13 (brown pendant seal of countess Blanche).2 edition: Layettes, 1:404, no. 1081. calendared: AJ, no. 870. Delisle, Catalogue, no.1505.

Ego Blancha comitissa Trecensis palatina. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod karissimus dominus meus Philippus Francie rex ad preces meas, karissimum filium meum Theob(aldum) comitem Campanie recepit in hominem suum ligium de tota comitatu Campanie et Brie, sicut predecessores filii mei illum tenuerunt de domino rege et de predecessoribus suis, salvis quidem conventionibus que sunt inter dominum regem et me sicut continetur in cartis hinc inde confectis, salvo etiam dotalicio meo, et salvo ballio filii mei de comitatu Campanie et Brie quod debeo tenere donec filius meus habeat viginti unum annos. Dictus vero comes filius meus, in ea fidelitate quam fecit domino regi creantavit quod de ballio meo non exibit nisi per me et de voluntate mea donec habeat viginti unum annos, et dominus rex ad preces filii mei concessit, 1 See the king’s letter (451) and Thibaut’s letter (453). 2 The scribe of this letter also wrote Thibaut’s letter (453).

412

Appendix

quod id ita mihi teneri faciet. Actum anno gratie millesimo ducentesimo quartodecimo, mense augusto.

453 1214 November Thibaut, count palatine of Champagne, makes known that at his mother’s request he did homage to his uncle Philip [II], king of France, for his land. He promises not to leave his mother’s custody until he is twenty-one, unless she wishes it.1 original: AN, J 199, no. 12 (white seal).2 edition: Layettes, 1:408, no. 1092. calendared: AJ, no. 881.

Ego, Theobaldus comes Campanie palatinus. Notum facio universis presentes litteras inspecturis quod quando dominus karissimus et avunculus meus, Ph(ilippus) rex Francie illustris, ad preces karissime domine et matris mee comitisse Campanie michi reddidit terram meam et hommagium meum inde recepit, ego eidem domino regi, et domine matri mee concessi, quod ante quam habeam viginti unum annos, non exibo de ballio matris mee nisi hoc fecero per ipsam et de voluntate et assensu ipsius. Rogavi etiam dominum regem ut hoc teneri faciat matri mee, et firmiter observari, et ad hoc si opus fuerit me compellat. In hujus autem rei testimonium presentes litteras feci fieri et sigilli mei munimine roborari. Actum anno gratie M CC quartodecimo, mense novembri.

1 The scribe of this letter also wrote Blanche’s related letter (452). See also the king’s letter (451). 2 This is the first letter that Thibaut sealed alone as ‘count palatine of Champagne.’

CHRONOLOGICAL TABLE OF THE LETTERS

A bold number indicates an extant original letter. An asterisk indicates a letter not in the cartulary. DATE

AUTHOR

SUBJECT

1160 1162 1165 1174 1177 1179 1187 [1194] 1198 Apr 1198 [1199-1201] 1199 Jul 1199 Jul 1199 Nov 1199 Nov 1199 Dec 1199 Dec 1199 Dec 1200 1200 Feb 1200 May 1200 Oct [1200 Oct] 1201 Jan 1201 Feb 1201 Apr

Robert I of Dreux Ibert, dean of N-D of Senlis Henry I Henry I Geoffroy of Mousson Henry I Bernard, abbot of St-Oyand Simon, bishop of Meaux King Philip II St-Pierre of Troyes Octavian, papal legate Geoffroy IV of Joinville Guillaume, archbp of Reims Michel, archbishop of Sens Michel, archbishop of Sens Pierre, papal legate Pierre, papal legate Guillaume, archbp of Reims Odo III, duke of Burgundy Gautier III, count of Brienne Jean I of Montmirail Milo, abbot of Châtrices Hugh, dean of N-D of Paris Thibaut III abbot of St-Martin of Troyes Gautier III, count of Brienne

his fortification at Savignies dispute with bishop of Senlis regulations for forest of Jouy the count of Beaumont’s fief-rent mortgaged his fief to Templars Raoul of Combault sold his fief Henry II is co-lord of Sermaise justice at Étrépilly received Thibaut III’s homage jurisdiction over its cloister Thibaut III paid Henry II’s debts his men living in the count’s lands the count of Sancerre’s sons Thibaut III paid Henry II’s debts Thibaut III paid Henry II’s debts Thibaut III paid Henry II’s debts Thibaut III paid Henry II’s debts grants toll revenues to Thibaut III received Thibaut III’s homage exchanged villages with Thibaut III replaces his wife’s dower land for Thibaut III’s new village resolves a dispute with Thibaut III gives Gillancourt in fief hospital of St-Abraham of Troyes mortaged his county for 700 l.

NUMBER 374 418 417 330 34 37 413 307 23 303 318 153 211 317 64 52 321 304 72 328 262 360 57 165 228 329

414

Chronological Table of the Letters

DATE

AUTHOR

SUBJECT

1201 May [1201] [1201-6] [1201-16] [1201-16] [1201-22] [1201-22] [1201-22] [1201-22] [1202] 1202 1202 1202 Dec 1203 1203 1203 Jan 1203 Feb 1203 Feb 1203 Mar 1203 Jul 1203 Sep 1203 Nov 1204 Mar 1204 Jul 1204 Nov 1204 Nov 1205 1205 1205 1205 1205 Jun 1205 Jul 1205 Jul 1205 Jul 1205 Nov 1205 Nov 1205 Dec 1205 Dec 1205 Dec 1206 1206 Apr 1206 Apr 1206 Apr 1207 1207 Mar 1207 Sep

Blanche Gautier, abbot of Hautvillers abbot of Mores Pierre, count of Auxerre Pierre, count of Auxerre Aubert of Le Plessis Adam of Beaumont abbot of Lure chapter of Soissons Montiers-en-Argonne dean of St-Pierre of Troyes Odo of Sully, bishop of Paris St-Martin of Épernay Guillaume of Perche Gaucher, abbot of Molesme Nicholas, dean of Bray abbot of St-Jean of Laon King Philip II bps of Beauvais and Meaux abbot of St-Jean-des-Vignes Henri III, count of Grandpré St-Pierre of Troyes Pierre, count of Auxerre Gaucher of Vignory Odo III, duke of Burgundy Odo III, duke of Burgundy Pierre, count of Auxerre Renaud, dean of Villemaur St-Médard of Soissons St-Paul of Cormery Anselm, bishop of Meaux Hermesend of Bar-sur-Seine Anselm III of Traînel St-Quiriace of Provins Guy II of Dampierre Blanche Robert, bishop of Langres Robert, bishop of Langres Renier of Nogent abbot of St-Remi of Reims count of Bar-le-Duc St-Pierre of Troyes Robert II of Dreux Pierre, count of Auxerre Hugh, dean of Châlons abbot of La Sauve Majeure

treaty with Philip II anniversary Mass for Thibaut III Blanche may fish in abbey’s pond Pierre of Touquin sold a fief-rent Blanche owes him 100 marks reports an inquest to Blanche asks Blanche to accept a homage thanks Blanche for benefactions thank Blanche for her generosity Renaud of Dampierre’s debt exchanged a woman with Blanche quitclaimed his father’s fief-rent exchanged a family with Blanche exchanged men with St-Martin exchanged women with Blanche Blanche names chapter’s treasurer life use of Ventelay priory Blanche to pay for Chalautre chapter of Bray vs Blanche exchanged revenues with count St-Jean-sur-Tourbe castle is fief exchanged women with Blanche mediation over travel to Tonnerre makes town of Vignory a fief Guillaume of Champlitte’s debts five-year safe passage to Champagne safe passage to Champagne Blanche is co-lord of two villages the knights of Villegruis sale of woods to Blanche Blanche purchased Mant forest Villeneuve-aux-Riches-Hommes Villeneuve-aux-Riches-Hommes taverners of Provins exchanged women with Blanche commutes taille in two villages Blanche obtains Chaumont Blanche pays La Crête for quitclaim his daughter’s marriage contract co-lordship of Villiers-en-Argonne exchanged men with Blanche exchanged a woman with Blanche Torcy and Fère-en-Tardenois castle of Mailly exactions owed by chapter’s men La Neuville-aux-Larris

NUMBER *449 315 407 6 11 27 28 71 102 29 53 216 137 308 345 346 98 284 136 358 378 233 10 147 82 94 5 226 229 314 319 257 278 362 188 369 351 352 152 305 293 359 383 4 350 412

Chronological Table of the Letters DATE

AUTHOR

SUBJECT

1207 Dec 1207 Dec [1208] 1208 1208 Jan 1208 Feb 1208 May 1208 Aug 1208 Aug [1208 Aug] 1208 Aug 1208 Oct [1209-10] [1209] 1209 1209 1209 1209 Mar 1209 Apr 1209 Jul 1209 Jul 30 1209 Aug 1209 Nov 1210 1210 1210 Jan 1210 Jan 1210 Jan 1210 Mar 1210 Apr 1210 May 1210 Jun 1210 Jun 1210 Jul 1210 Jul [1210 Jul] 1210 Jul 1210 Oct 1210 Nov 1211 1211 Jan 1211 Feb 1211 Feb 1211 Mar 1211 Aug 1211 Sep

dean of St-Étienne of Troyes archbishop of Tyre prior of Clairvaux Guy, abbot of Clairvaux master of Hospitallers Robert, bishop of Langres Simon of Châteauvillain St-Loup of Troyes Renaud of Dammartin Gaucher of Châtillon Pierre of Joigny bishop-elect of Meaux Stephen Langton Geoffroy of Villehardouin Guillaume, count of Sancerre counts of Brienne and Joigny Odo III, duke of Burgundy Robert II of Dreux abbot of St-Jean-des-Vignes Simon of Passavant St-Martin-des-Champs prince Louis of France Hugh, viscount of Châlons Guillaume of Nanteuil Guillaume, bishop of Langres Odo III, duke of Burgundy Guillaume, bishop of Langres abbess of Fontevraud abbot of Montiéramey Aubry, archbishop of Reims Henri of Sorcy Guy II of Dampierre Guy II of Dampierre Pierre, count of Auxerre Simon of Joinville Pierre, count of Auxerre Pierre, count of Auxerre Odo III, duke of Burgundy Renard of Choiseul provost of Chablis Odo III, duke of Burgundy Elizabeth of Châteauvillain provost of chapter of Reims dean of N-D of Paris Simon of Joinville abbot of St-Loup of Troyes

a man exempted from comital taxes Alix of Champagne’s marriage Hugh IV of Broyes’ dower letter Blanche’s gift of revenues Blanche is co-lord of Esnouveaux St-Bénigne of Dijon sells Morin liege homage for his castle exchanged women with Blanche inquest over Brégy inquest on Blanche’s rights at Brégy Blanche will warrant his rent minting of coins Henry I’s custody over Chablis Blois and Sancerre are fiefs did liege homage for Sancerre the count of Sancerre’s homage oaths of men of Chablis Lizy-sur-Ourcq may not be fortified a stall in Oulchy’s market receives 200 l. to fortify Montreuil advocate for priory of Choissy king’s treaty with Blanche quitclaimed custody of Belval sale of Gillancourt king’s letter on Thibaut’s succession king’s letter on Thibaut’s succession king’s treaty with Blanche priory of Foissy’s debt Blanche is co-lord of Pargues king’s letter on Thibaut’s succession sold Dormans to Blanche Beaufort castle is security for a debt debts of the Jew Bandin bishop of Auxerre forged his seal his tenants living on Blanche’s lands holds Mailly castle from Blanche holds Mailly castle from Blanche agreement with Blanche over Jews gave canons of Langres 5 l. leases provostship of Chablis Jocelin of Avallon’s siblings gave Baudement castle to Blanche clearing the forest of Rozoy may clear woods in Rosnay custody of Hugh of Apremont Odo of Grancey’s fief

415 NUMBER 54 361 393 309 58 406 156 310 325 302 427 65 220 333 8 386 73 384 61 135 225 292 376 145 15 13 62 410 370 14 375 187 189 1 113 425 426 77 247 222 79 157 66 99 166 55

416

Chronological Table of the Letters

DATE

AUTHOR

SUBJECT

1211 Sep 1211 Sep 1211 Sep 1211 Oct 1211 Oct 1211 Nov 1211 Nov 1212 1212 Feb 1212 Feb 1212 Jun 1212 Sep 1212 Nov 1212 Dec 1213 Jan 1213 Jan 1213 Feb 1213 Feb 1213 Feb 1213 Feb 1213 Feb 1213 May 1213 May 1213 Jul 1213 Oct 1213 Oct 1213 Dec 1214 1214 1214 Jan 1214 Apr 1214 May 1214 Jun 1214 Jun 25 1214 Aug 1214 Aug 1214 Aug 1214 Aug 1214 Sep 1214 Sep 1214 Sep 1214 Sep 1214 Sep 1214 Sep 1214 Oct 1214 Oct

abbot of St-Loup of Troyes Erard of Chacenay Geoffroy, bishop of Meaux dean of St-Pierre of Troyes Hervé, bishop of Troyes Guy II of Dampierre Oger of St-Chéron Blanche Henri, abbot of St-Denis Henri, abbot of St-Denis Gila of Vergy Jean, count of Roucy dean of N-D of Troyes St-Remi of Reims St-Remi of Reims St-Remi of Reims Odo III, duke of Burgundy Odo III, duke of Burgundy Odo III, duke of Burgundy Guillaume, bishop of Langres Guillaume, bishop of Langres Odo III, duke of Burgundy Hervé, bishop of Troyes King Philip II Robert, papal legate Robert, papal legate chapter of St-Remi of Reims Pierre, count of Auxerre Hervé, count of Nevers dean of N-D of Troyes preceptor of Templars chanter of N-D of Bray Gérard, abbot of Molesme Guillaume, bp of Meaux King Philip II Blanche Simon of Joinville Guillaume, bishop of Langres Gaucher of Vignory Odo III, duke of Burgundy Odo III, duke of Burgundy Aubry, archbishop of Reims Gérard, bishop of Châlons Gérard, bishop of Châlons Pierre, archbishop of Sens Guillaume, bp of Auxerre

Odo of Grancey’s fief Odo of Grancey’s fief Blanche’s rights at Nogent-sur-Seine exchanged women with Blanche rights at Villemaur pledge for a marriage contract Blanche vs count of St-Pol ordinance on castle succession exchanged men with Blanche exchanged men with Blanche mortgage of fief Roucy and Mareuil are fiefs capital punishment Blanche licensed cutting of woods Lavilleneuve-aux-Fresnes Lavilleneuve-aux-Fresnes status of Chaumont inquest on status of Chaumont Grisolles may not be fortified Grisolles may not be fortified Blanche’s rights at Chaumont Simon of Châteauvillain’s fief compromise over St-Oulph the custom of age at succession protection for Blanche and son protection for Blanche and son village of Courcelles holds Saint-Valérian in fief requests lifting of interdict promises Blanche a woman in future Templars may sell woods gave Blanche a house at Bray Blanche’s license to sell woods agreement on minting coins received Thibaut’s homage Thibaut’s homage to the king does homage for seneschalcy warrants Simon of Joinville pledge for Simon of Joinville received Thibaut’s homage received Thibaut’s homage received Thibaut’s homage received Thibaut’s homage received Thibaut’s homage received Thibaut’s homage received Thibaut’s homage

NUMBER 311 335 402 404 424 190 428 *450 48 355 93 331 51 405 349 49 83 96 95 213 215 78 353 281 101 56 63 3 326 403 35 67 32 69 *451 *452 154 347 149 74 75 210 227 320 212 217

Chronological Table of the Letters DATE

AUTHOR

SUBJECT

1214 Nov 1214 Nov 1214 Nov 1214 Nov 1214 Dec 1214 Dec [1214 Dec] 1214 Dec 1214 Dec 1214 Dec 1214 Dec 1214 Dec 1215 1215 1215 Jan 1215 Jan 1215 Jan 1215 Jan 26 1215 Jan 30 1215 Feb 1215 Mar 1215 Mar 1215 Mar 1215 Mar 1215 Mar 22 1215 Apr 1215 Apr 1215 Apr 1215 Apr 1215 May 1215 Jun 1215 Jun 1215 Jul 1215 Aug 1215 Aug 1215 Sep 1215 Sep 1215 Oct 1215 Oct 1215 Oct 1215 Nov 1215 Nov 1216 Jan 1216 Feb 1216 Feb 1216 Feb

Robert, papal legate Guillaume, abbot of Cluny prioress of Andecy Count Thibaut preceptor of Templars abbess of La Pommeraye prior of La Charité abbot of Montier-la-Celle St-Jacques of Provins abbess of Le Paraclete Milo of Ervy Milo of Ervy Gaucher of Nanteuil Blanche, abbot of Quincy St-Étienne of Troyes Guillaume des Barres Jean, count of Beaumont Gautier, bishop of Autun Pierre of Cornillon dean of N-D of Paris Prince Louis (VIII) Odo of Cornay Knights of St-Jacques Philippe of Nanteuil Étienne, bishop of Noyon Odard of Aulnay Odo of Cornay Thomas of Coucy Olivier, abbot of Quincy abbot of St-Martin-ès-Aires Simon of Joinville Guy of Sailly Blanche Thomas of Coucy Guillaume, count of Joingy Odo III, duke of Burgundy Thibaut of Neufchâtel Aubert of Darney Thibaut of Neuchâtel abbot of N-D of Vertus archdeacon of Troyes Hugh of Villersexel Gaucher of Châtillon Odo III, duke of Burgundy Gaucher of Nanteuil Jean of Arcis

count of Auxerre’s oath on Mailly pope authorized collection of aid accepts Blanche as arbiter did homage to the king use of woods by Templar houses rent from a new mill at Provins new mills at Provins rent from a new mill at Provins rent from a new mill at Provins rent from a new mill at Provins sold house at Ervy to Blanche sold rights over Jews to Blanche converts Nanteuil to a fief arbitration in favor of Vauluisant exchange of men declares his fief exchanged fief-rents received Thibaut’s homage mortgaged lands to convent amputation for rape affirms age of male majority gave Blanche custody of Toges will acquire property only by license holds Silly in fief from Thibaut intercedes for bishop of Meaux purchases a fief for his son holds villages in fief from Blanche did liege homage to Blanche acquisitions in Bar-sur-Aube men of Chantemerle his brother’s homage to Thibaut did liege homage to Thibaut pledge for Prince Louis’s marriage makes his property a fief gives his son Coulanges village suspension of transit to Champagne did liege homage for Silley castle did contingent liege homage promised aid vs count of Montbéliard may create a pond exemption from comital taxes Thibaut of Neuchâtel’s homage firewood from Blanche’s forest promised aid vs. Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne

417 NUMBER 2 348 364 *453 36 306 60 408 409 414 381 382 143 342 100 260 327 218 141 50 12 253 316 419 219 163 248 276 392 231 120 249 291 254 423 81 267 252 268 354 59 250 126 168 170 172

418

Chronological Table of the Letters

DATE

AUTHOR

SUBJECT

1216 Feb 1216 Feb 1216 Feb 1216 Feb 1216 Feb 1216 Feb 1216 Feb 1216 Feb 1216 Feb 1216 Feb 1216 Mar 1216 Apr 1 1216 Apr 1216 Apr 1216 Apr 1216 Apr 1216 Apr 1216 Apr 10 1216 May 1216 May 1216 May 1216 May 30 1216 Jun 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul

Ponce of Grancey Gaucher of Châtillon Archambaud VII of Bourbon Anseric III of Montréal Pierre, count of Auxerre Milo, count of Bar-sur-Seine Gaucher of Vignory Robert of Coucy Thomas of Coucy Henri IV, count of Grandpré Renier of Nogent Girold, abbot of Cluny Jean II of Montmirail Jean II of Montimirail King Philip II King Philip II Jean, abbot of Cormery Raoul of Château-Porcien Guillaume, bp of Châlons Gaucher of Vignory Hugh of Beaumont Jean, abbot of Rebais Leteric, abbot of Sellières King Philip II King Philip II Jordan, bishop of Lisieux Odo III, duke of Burgundy Jean, count of Beaumont Thibaut VI, count of Blois Robert, count of Alençon Guillaume, count of Joigny Gaucher of Châtillon Guillaume, count of Ponthieu Guillaume des Roches Robert, count of Dreux Aubry, archbishop of Reims Guillaume, bishop of Châlons Garin, bishop of Senlis Philippe, bishop of Beauvais Renaud, bishop of Chartres Étienne, bishop of Noyen King Philip II Odo II, duke of Burgundy Guillaume des Roches Thibaut VI, count of Blois Jean, count of Beaumont

promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne promised aid vs Erard of Brienne Blanche is pledge for a debt owes a woman to Blanche swore his aid vs Henry II’s daughters allows Blanche to fortify Provins directs Blanche to observe a truce sold a house at Pont-sur-Seine promised aid vs Erard of Brienne affirms king’s decision at Melun will render two new fortresses did homage to Thibaut allows imprisonment of abbey’s man exchanged women with Blanche directs peers to confirm judgment directs peers to confirm judgment confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers confirms judgment of peers Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce

NUMBER 174 175 176 177 178 179 180 182 183 184 171 68 263 280 287 288 341 256 16 148 167 356 343 285 286 24 39 40 41 42 43 44 45 46 47 396 397 398 399 400 401 282 195 196 197 198

Chronological Table of the Letters DATE

AUTHOR

SUBJECT

1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Jul 1216 Aug 1216 Aug 1216 Aug 1216 Aug 1216 Oct 1216 Sep 1216 Nov 1 1216 Nov 1216 Dec 1217 Jan 1217 Jan 1217 Mar 1217 Mar 1217 Mar 1217 Mar 1217 Mar 1217 Mar 1217 Mar 1217 Apr 1217 Apr 1217 Apr 1217 Jun 1217 Jul 9 1217 Jul 9 1217 Jul 1217 Jul 1217 Aug 1217 Aug 1217 Aug 1217 Sep 1217 Oct 16 1217 Oct 1217 Nov 28 1217 Dec 5 [1218] 1218

Guillume, count of Joigny Gaucher III of Châtillon Robert, count of Alençon Guillaume, count of Ponthieu Aubry, archbishop of Reims Garin, bishop of Senlis Jordan, bishop of Lisieux Renaud, bishop of Chartres Étienne, bishop of Noyon Guillaume, bp of Châlons Gaucher of Châtillon dean of St-Martin of Tours St-Quiriace of Provins St-Jacques of Provins King Philip II Henri IV, count of Grandpré Pierre of Barres St-Germain-des-Près Guillaume, count of Sancerre Robert of Courtenay Philippe, count of Namur Aubry, archbishop of Reims Guillaume, bp of Langres Guillaume, bp of Chartres Philippe, bp of Beauvais Étienne, bishop of Noyon Odo III, duke of Burgundy Aubert of Darney Archambaud of Bourbon Hervé, count of Nevers King Philip II abbot of St-Loup of Troyes Odo III, duke of Burgundy Odo III, duke of Burgundy Odo III, duke of Burgundy Jean, count of Roucy Guillaume, bp of Langres Jean li Breban (of Provins) Guillaume, bp of Langres Erard of Brienne Erard of Brienne duke of Burgundy, Blanche Jean of Le Thoult Erard of Brienne sons of Robert II of Dreux Guillaume, bp of Langres

Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce Erard of Brienne swore a truce his daughter-in-law’s dowry oaths of men of Chablis Henri Cambelan’ s debt to Blanche Henri Cambelan’s debt to Blanche asks duke of Lorraine to keep truce Grandpré and Buzancy castles did liege homage to Blanche sold marriage and death taxes Robert of Courtenay is his custodian assumes custody of Sancerre castle did liege homage for St-Valérian Erard of Brienne violated his truce Erard of Brienne violated his truce Erard of Brienne violated his truce Erard of Brienne violated his truce Erard of Brienne violated his truce Erard of Brienne violated his truce Blanche augmented his fief-rent has constableship for life only inquest regarding Oulchy and Neuilly bishop of Orléans spoke against peers exchanged a woman with Blanche inquest regarding Oulchy and Neuilly inquest regarding Oulchy and Neuilly inquest regarding Oulchy and Neuilly a moat constructed around Marcilly dispute with Blanche over Choignes dispute with Blanche over families Blanche is co-lord of Montigny gives a truce to 15 Oct gives a truce through 5 Nov crimes committed by their men did contingent liege homage gives a truce through 31Dec warrant their mother’s dower Erard of Brienne violated his truce

419 NUMBER 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 130 223 363 371 289 379 261 232 387 323 7 17 18 19 20 21 22 243 193 415 290 411 84 416 80 332 214 275 429 104 106 299 258 109 385 18

420

Chronological Table of the Letters

DATE

AUTHOR

SUBJECT

1218 Feb 24 1218 Mar 1218 Apr 6 1218 May [1218 May] 1218 Jun 1 1218 Jun 1 1218 Jun 1 1218 Jun 1 1218 Jun 1 1218 Jun 1 1218 Jun1 1218 Jun 1 [1218 Jun 7] 1218 Jun 7 1218 Jun 7 1218 Jun 7 1218 Jun 7 1218 Jun 7 1218 Jul 8 1218 Jul 23 1218 Jul 1218 Jul 1218 Jul 1218 Jul 1218 Jul 1218 Jul 1218 Jul 1218 Jul 1218 Jul 1218 Aug 1218 Aug 1218 Sep 1218 Sep 1218 Nov 1 1218 Dec 16 1218 Dec 16 1218 Dec 1219 1219 1219 Jan 11 1219 Jan 11 1219 Feb 1219 Feb 3 1219 Mar 1219 Mar

Erard of Brienne Robert, bishop of Clermont Hugh III, count of Rethel countess of Burgundy Isabelle of Amboise Odo III, duke of Burgundy Hugh of Lafauche Hugh of Lafauche Frederick II of Germany Conrad, bishop of Metz Thibaut, duke of Lorraine Odo III, duke of Burgundy Thibaut, duke of Lorraine Simon of Joinville Simon of Joinville Erard of Brienne Renard of Choiseul Guillaume, bp of Langres Simon of Châteauvillain Erard of Brienne and wife Hugh of Lafauche Étienne of Seignelay Philippa of Brienne Cistercian abbots Gaucher of Châtillon Jean of Vallery Alix, duchess of Burgundy Guillaume of Vergy Hervé, count of Nevers Hervé, count of Nevers Étienne, count of Sancerre Henri I, count of Bar-le-Duc Thibaut, duke of Lorraine St-Martin of Tours Guillaume of Dampierre Guillaume, count of Mâcon Scolastique of Mâcon Gaucher of Nanteuil Hugh, abbot of Longpont Milo of St-Florentin Guillaume, count of Vienne Scolastique of Mâcon Odard of Aulnay Henri of Vienne Simon of Passavant dean of St-Étienne

gives a truce through 22 Apr Blanche warrants him to king promises aid vs Erard of Brienne did homage to Blanche did homage to Blanche Châtenois castle did homage to Blanche warrants duke of Lorraine duke of Lorraine’s peace duke of Lorraine’s peace makes peace with Blanche duke of Lorraine makes peace will surrender barons’ letters patent Erard of Brienne will observe a truce has hereditary right to seneschalcy gives a truce through 1 July will observe Erard of Brienne’s truce takes custody of Joinville castle custody of Joinville castle give a four-year truce did liege homage to Blanche pledge for Erard of Brienne’s truce consents to Erard’s truce Philippa swore to Erard’s truce Blanche must observe Erard’s truce is liegeman for wife’s property will aid Blanche vs Erard of Brienne will aid Blanche vs Erard of Brienne custody of St-Germain of Auxerre quitclaims Oulchy, Neuilly, Cys pledge for 5,000 l. debt pledge for a relief owed to Blanche Blanche returned confiscations sale of forest of Chalautre will not accept Blanche’s Jews wife Scolastique’s burial gift gift to Miroir for her burial may crenelate fortress of St-Jean Blanche gave a house in Oulchy papal judges absolved him for war his son’s fief-rent at Champagne fairs her son’s fief-rent at Champagne fairs received Maffrécourt in fief mortaged his 250 l. fief-rent becomes liegeman of Blanche Blanche vs bishop of Meaux

NUMBER 110 357 181 161 162 76 264 265 431 432 433 434 437 108 155 111 114 121 377 103 266 112 115 116 131 138 169 173 300 324 9 294 26 221 192 388 389 144 70 246 390 391 160 372 159 368

Chronological Table of the Letters DATE

AUTHOR

SUBJECT

1219 Mar 21 1219 Mar 29 1219 Mar 29 1219 Apr 1219 Apr 1219 Apr 1219 Apr 12 1219 Apr 1219 May 31 1219 May 1219 May 1219 Jun 1219 Jun 1219 Jun 1219 Jun 1219 Jun 1219 Jun 1219 Jun 1219 Jun 1219 Jul 1219 Jul 1219 [Jul] 1219 Aug 1219 Sep 26 1219 Sep 1219 Sep 1219 Oct 1219 Oct 1219 Oct 1219 Nov 1219 Nov 1219 Dec 2 1219 Dec 2 1219 Dec 1220 Jan 1220 Feb 1220 Feb 1220 Feb 1220 Feb 1220 Mar 16 1220 Mar 20 1220 Mar 1220 Apr 4 1220 Apr 1220 May 1220 May

Philippe of Nanteuil Guillaume, prior of Gaye Hugh III, count of Rethel Simon of Clefmont Simon of Clefmont Hugh, count of Vaudmont Guy of Til-Châtel Hugh of Rethel Alix, duchess of Burgundy Erard of Villehardouin Guillaume of Dampierre Alix, duchess of Burgundy Alix, duchess of Burgundy Alix, duchess of Burgundy St-Valery-sur-Somme Gaucher of Vignory Guillaume, archbp of Reims Ponce of Mont-St-Jean Hervé of Sombernon Guy of Montréal Hugh of Antigny Guy and André of Montréal Guillaume, archbp of Reims Hugh of Châtillon Hugh of Châtillon abbess of Faremoutiers Gaucher of Nanteuil Renier of Nogent Bartholomew of Saulx Arnoul of Cirey Arnoul of Cirey Alix, duchess of Burgundy Alix, duchess of Burgudy Erard of Brienne and wife abbot of Montiéramey Guy of Maligny Guy and Hugh of Châtillon Gérard of Vienne Chancellor Remi chapter of N-D of Sézanne Odo of Montaigu Nicolas of Rumigny Erard of Brienne and wife Alix, duchess of Burgundy Thomas of Coucy Mathieu II, duke of Lorraine

custody over Jouarre’s men Blanche’s chaplains at Mont-Aimé will not aid Erard of Brienne renews his homage to Blanche renews his liege homage is liegeman for 60 l. rent did liege homage to Blanche is liegeman to Blanche Ponce of Chaponnay’s safe passage exchanged property with Blanche viscounty of Troyes Ponce of Chaponnay owes Ponce of Chaponnay 550 l. in debt to Ponce of Chaponnay associate Blanche in possessions safe transit for his Jews received Blanche’s homage Blanche augmented his fief did homage to Blanche and Thibaut did homage to Blanche and Thibaut did homage to Blanche and Thibaut their excommunication is lifted Thibaut’s marriage contract has life use of butlership his fortresses are renderable Blanche has rights over two women renders St-Jean-sur-Tourbe exchanged Andelot for Ageville receives fief-rent quitclaims Andelot to Blanche foundation of a village at Andelot safe passage for Ponce of Lyon safe passage for Ponce of Chaponnay receipt of 1,500 l. for truce mainmorte of men in Méry Maligny castle is renderable Blanche’s tax in OEuilly forest incurred a 1,500 l. debt receipt for 100 l. fief-rent at fairs exchanged women with Blanche promises aid vs Erard of Brienne his fortified residence is renderable receipt of 1,500 l. for their truce vouches for a knight mortgaged his revenues Gertrude of Dagsburg’s dower

421 NUMBER 420 224 186 158 259 235 238 269 89 119 194 87 91 92 97 150 209 239 242 237 241 245 313 127 128 312 146 151 240 271 272 88 90 107 230 251 129 322 394 365 185 255 105 85 277 435

422

Chronological Table of the Letters

DATE

AUTHOR

SUBJECT

1220 Jun 1220 Jun 1220 Jun [1220 Jun] 1220 Jun 1220 Jul 1220 Jul 29 1220 Jul 29 1220 Jul 30 1220 Aug 1220 Aug 1220 Aug 1220 Sep 1 1220 Sep 1 1220 Nov 1220 Nov 1220 Dec 1220 Dec 1221 1221 [1221 Jan] 1221 Jan 1221 Jan 15 1221 Feb 28 1221 Apr 11 1221 Apr 1221 Apr 1221 May 1221 Jul 1221 July 13 1221 Nov 1222 Jan 1222 Jan 1222 Jan 24 1222 Feb 26 1222 Feb 1222 Mar 1222 Mar 1222 Mar 1222 Mar 7 [ca. 1222] 1222 Mar 28 1222 Mar 28 1222 Apr 1222 Apr 10 1222 Apr 10

Simon of Sexfontaines Agnes, duchess of Lorraine Mathieu II, duke of Lorraine Mathieu II, duke of Lorraine Henri, count of Bar-le-Duc Hugh, bishop of Langres Guy of Sennecey Simon of Rochefort Mathieu, duke of Lorraine Simon of Sexfontaines Hervé, count of Nevers Mathieu, duke of Lorraine Mathieu, duke of Lorraine Mathieu, duke of Lorraine Jean, abbot of Valsecret Jacques, bp of Soissons Robert, abbot La Crête Henri I, count of Bar-le-Duc Nicholas, abbot of Igny Robert, abbot of Clairvaux Hugh of Mareuil Hugh of Mareuil Roger of Rozoy-sur-Serre Guillaume of Dampierre Clarembaud of Chappes Jean, king of Jerusalem Mathieu II, duke of Lorraine King Philip II Robert of Milly Hugh II of Rethel Henri of Vienne St-Nicolas of Sézanne Guy of Milly Henri I, count of Bar-le-Duc Pierre, abbot St-Denis Hugh, bishop of Langres Hugh, bishop of Lyons Hugh V of Châtillon chapter of Soissons Erard of Chacenay Guillaume of Apremonte Guillaume of Apremont Erard of Chacenay Alix, duchess of Burgundy Hugh, bishop of Langres Alix, duchess of Burgundy

his excommunication is lifted releases her dower to her son will not harm his mother Agnes of Neufchâteau’s safe-conduct migration of men and Jews co-lordship of Montigny received fiefs from Blanche became liegeman of Blanche Neufchâteau castle is a fief his castle is renderable his and Blanche’s Jews in dispute Gertrude of Dagsburg’s property Blanche is pledge for his debt Blanche may seize lands for debt exchanged property with Blanche case of a Jew who struck a cleric dispute will be heard in count’s court franchise of a woman and her son may clear land in a forest Blanche’s agreement with Igny inquest on rights in Mant forest declares rights in Mant forest castle of Château-Porcien is a fief has constableship for life only warrants Guy of Plancy’s castle nephew’s homage for Brienne guarantees mother’s safety Blanche’s aid against Albigensians is treasurer for life only accepts Simon of Joinville as arbiter did homage for fief-rent at fairs exchanged women with Blanche is treasurer for life only forest of Allemant received Blanche’s homage in Paris owes four men of Lyon 765 l. owes men of Lyon 1,000 l. may collect firewood for Crécy prayers and anniversary for Blanche did homage to Blanche and Thibaut his brother’s fief-rent is contingent liegeman of Blanche aids Blanche vs queen of Cyprus owes Sienese merchants 500 marks Erard of Chacenay’s homage Erard of Chacenay’s fidelity

NUMBER 244 441 442 25 296 430 140 142 436 139 301 438 439 440 344 395 31 295 366 367 133 134 164 191 279 334 443 283 421 270 373 30 422 297 125 122 123 132 234 124 33 236 336 86 337 338

Chronological Table of the Letters DATE

AUTHOR

SUBJECT

1222 Apr 10 1222 Apr 11 1222 May 8 1222 Jul 1222 Aug 1 1222 Sep 1222 Dec 3

Henri, bishop of Auxerre Alix, duchess of Burgundy Jean, king of Jerusalem Henri IV, count of Grandpré Simon of Joinville Simon of Joinville Henri I, count of Bar-le-Duc

Erard of Brienne’s quitclaim to county Erard of Brienne’s quitclaim to county his nephew’s homage for Brienne received Château-Porcien castle owes bishop of Langres 500 l. owes Clairvaux 400 l. owes merchants of Siena 560 l.

423 NUMBER 339 340 38 380 117 118 298

ADITIONS TO THE CARTULARY 1224 Dec 25 1227 1244 Dec 1244 Dec 1247 Mar

Thibaut IV Raoul, abbot of Clairvaux St-Loup of Troyes Henri IV, count of Grandpré Garnier, bishop of Laon

ordinance on castles Simon of Champgirard merchants quit count’s debts repayment of his 1,000 l. debt will regrant 38 arpents of land

444 445 446 447 448

This page intentionally left blank

BIBLIOGRAPHY

SOURCES Manuscript Archives Départementales de l’Aube (Troyes) G 2621, no. 6 (Saint-Pierre of Troyes) 3 H 10 (cartulary of Clairvaux), thirteenth-century Archives Départementales de la Marne (Châlons-en-Champagne) 56 H 1029 (cartulary of Saint-Remi of Reims), fourteenth century 56 H 1031 (cartulary of Saint-Remi of Reims), early thirteenth century Archives Départementales de la Haute-Marne (Chaumont) 6 H 13, no. 54 (La Crête) Archives Nationales de France (Paris) J 193–209, 1035 KK 1064, copy of chancery cartularies, 1232 fols. 1–207 (CR 4, 1224, Chancery Cartulary) fols. 208–37, 246–53, 372–9 (CR 2, ca 1218) fols. 238–45, 254–66 (CR 1, 1211 = Littere Baronum) Bibliothèque Nationale de France (Paris) Lat. 5992 (Cartulary of De Thou), seventeenth-century copy of KK 1064 Lat. 5993 (Cartulary of Countess Blanche), 1224 Lat. 5993A (Liber Pontificum), 1271 Lat. 11004 (Cartulary of Saint-Jean-des-Vignes), thirteenth century Lat. nouv. acq. 110 (Cartulary of Saint-Maclou of Bar-sur-Aube), thirteenth century Cinq Cents de Colbert, vols. 56–58, seventeenth-century copy of the Liber Principum (1271; destroyed in 1737)

426

Bibliography

Printed Arbois de Jubainville, Henry d’. ‘Catalogue d’actes des comtes de Brienne, 950– 1356.’ Bibliothèque de l’École des Chartes 33 (1872): 141–86. – ‘Études sur les documents antérieurs à l’année 1285 conservés dans les archives des quatre petits hôpitaux de la ville de Troyes.’ Mémoires de la Société d’agriculture, des sciences, arts et belles-lettres du département de l’Aube 21 (1857): 47–116. – Histoire des ducs et des comtes de Champagne. 7 vols. Paris, 1859–69. Aubaumont, Jules d’. Cartulaire du prieuré de Saint-Étienne de Vignory. Langres, 1882. Benton, John F. ‘Written Records and the Development of Systematic Feudal Relations.’ In his Culture, Power and Personality in Medieval France. Ed. Thomas N. Bisson. London, 1991. 275–90. Blampignon, Émile-Antoine. Bar-sur-Aube. Paris, 1900. Bongert, Yvonne. Recherches sur les cours laïques du Xe au XIIIe siècle. Paris, 1949. Bréquigny, Louis George Oudard Feudrix. Table chronologique des diplomes, chartes, titres et actes imprimés, concernant l’histoire de France. 8 vols. Paris, 1769–1876. Brussel, Nicolas. Nouvel examen de l’usage général des fiefs en France pendant le XI, le XII, le XIII, et le XIVe siècle. 2 vols. Paris, 1727. 2nd ed. 1750. Buchon, J.A. Chronique de la conquête de Constantinople et de l’établissement des français en Morée. Paris, 1825. – Recherches et matériaux pour servir à une histoire de la domination français aux XIIIe, XIVe and XVe siècles dans les provinces démembrées de l’empire grec á la suite de la quatrième croisade. Paris, 1840. Bur, Michel, et al. Vestiges d’habitat seigneurial fortifié du Bas-Pays Argonnais. Inventaire des sites archéologiques non monumentaux de Champagne, 1. Reims, 1972. Calmet, A. Histoire de Lorraine. 2 vols. Nancy, 1756. Camusat, Nicolas. Mélanges historique. Troyes, 1619. Chantereau-Lefebvre, Louis. Traité des fiefs et de leur origine, avec les preuves tirées de diverse auteurs anciens et modernes. Paris, 1662. Part 2 (Autres preuves) contains texts from CB and CR 6. Delaborde, Henri-François. Jean de Joinville et le seigneurs de Joinville, suivi d’un catalogue de leurs actes. Paris, 1894. Delaville le Roulx, J. Cartulaire général de l’ordre des Hospitaliers de S. Jean de Jérusalem (1100–1310). 4 vols. Paris, 1894–1906. Delisle, Léopold. Catalogue des actes de Philippe-Auguste. Paris, 1856 – Mémoire sur les opérations financières des Templiers. Paris, 1889.

Bibliography

427

– Le premier registre de Philippe Auguste: reproduction hélotypique du manuscrit du Vatican. Paris, 1883. Didot, Ambroise Firmin. Études sur la vie et les travaux de Jean, sire de Joinville. Paris, 1870. Ducange, Charles du Fresne. Histoire de l’empire de Constantinople sous les empereurs français. Paris, 1826. Duchesne, André. Histoire de la maison de Chastillon-sur-Marne. Paris, 1621. – Histoire généalogique de la maison de Montmorency et de Laval. Paris, 1624. – Histoire généalogique de la maison de Vergy. Paris, 1625. – Histoire généalogique de la maison royale de Dreux, des maisons de Bar-le-Duc, de Luxembourg et de Limbourg, du Plessi de Richelieu, de Broyes et de Chateauvillain. Paris, 1631. – Histoire généalogique des ducs de Bourgogne de la maison de France. Paris, 1628. – Histoire généalogique des maisons de Guines, d’Ardres, de Gand, et de Coucy et de quelques autres familles illustres. Paris, 1631. Duvernoy, Émile. Catalogue des actes des ducs de Lorraine, de 1048 à 1139 et de 1176 à 1220. Nancy, 1915. Evergates, Theodore. Feudal Society in Medieval France: Documents from the County of Champagne. Philadelphia, 1993. – Littere Baronum: The Earliest Cartulary of the Counts of Champagne. Medieval Academy Books, 197. Toronto, 2003. Gallia Christiana in provincias ecclesiasticas distributa. Paris, 1715–1865. Gislebert of Mons. La chronique de Gislebert de Mons. Ed. Léon Vanderkindere. Brussels, 1904. Godefroy, Théodore. Généalogie des ducs de Lorraine. n.p., 1624. Grayzel, Solomon. The Church and the Jews in the XIIIth Century. 2nd ed. New York, 1966. Grosdidier de Matons, Marcel. Catalogue des actes des comtes de Bar de 1022 à 1239. Bar-le-Duc, 1922. Guérard, B. Cartulaire de l’église de Notre-Dame de Paris. 4 vols. Paris, 1850. Guyotjeannin, Olivier. Le chartrier de l’abbaye prémontrée de Saint-Yved de Braine. Paris, 2000. Huillard-Bréholles, J.L.A. Historia Diplomatica Friderici Secundi. 6 vols. Paris, 1852–61. Lalore, Charles. Cartulaire de l’abbaye de Saint-Loup de Troyes. Paris, 1875. – Cartulaire de l’abbaye du Paraclet. Paris, 1878. – Cartulaire de Montiéramey. Paris, 1890. – Cartulaire de Saint-Pierre de Troyes. Paris, 1880. – ‘Chartes de l’abbaye de Mores.’ Mémoires de la Société d’agriculture, des sciences, arts et belles-lettres du département de l’Aube 37 (1873): 5–107.

428

Bibliography

– ‘Documents pour servir à la généalogie des anciens seigneurs de Traînel.’ Mémoires de la Société d’agriculture, des sciences, arts et belles-lettres du département de l’Aube 34 (1870): 177–271. Langlois, Charles Victor. Textes relatifs à l’histoire du Parlement. Paris, 1880. Laplace, Jaqueline. Actes des comtes de Bar. v. 2. Thiébaut Ier (1190–1214). Actes des princes lorrains: princes laïques, 2. Les comtes. Nancy, 1974. Layettes du Trésor des Chartes. Ed. A.Teulet et al. 5 vols. Paris, 1863–1909. Le Mercier de Morrière, L. Catalogue des actes de Mathieu II, duc de Lorraine. Nancy, 1893. Les registres de Philippe Auguste. Vol. 1. Ed. John W. Baldwin et al. Paris, 1992. Longnon, Auguste. Documents relatifs au comté de Champagne et de Brie (1172– 1361). 3 vols. Paris, 1901–14. – Rôles des fiefs du comté de Champagne sous le régne de Thibaut le Chansonnier (1249– 52). Paris, 1872. Longnon, Jean. Recherches sur la vie de Geoffroy de Villehardouin. Paris, 1939. Major, Kathleen. Acta Stephani Langton Cantuariensis Archiepiscopi, A.D. 1207– 1228. Oxford, 1950. Marot, Pierre. Neufchâteau en Lorraine au moyen âge. Nancy, 1932. Marshall, D.W. Hunter. ‘A Proposed Marriage Alliance between Scotland and Champagne.’ Scottish Notes and Queries, 3rd series, 7 (1929): 207–9. Martène, Edmund, and Ursin Durand. Veterum scriptorum et monumentorum historicorum, dogmaticorum, moralium amplissima collectio. 9 vols. Paris, 1724–33. – Thesaurus novus anecdotorum. 5 vols. Paris, 1717. Menestrier, Claude-François. Histoire civile ou consulaire de la ville de Lyon: justifiée par chartes, titres, chroniques, manuscrits, autheurs anciens & modernes, & autres preuves. Lyon, 1696. Monicat, Jacques and Bernard de Fournoux. Chartes du Bourbonnais, 918–1522. Moulins, 1952. Nicaise, Auguste. Épernay et l’abbaye Saint-Martin de cette ville. 2 vols. Châlons-surMarne, 1869. Nieus, Jean-François. Les chartes des comtes de Saint-Pol (XIe-XIIIe siècles). Turnhout, 2008. Noël, François-Jean B. Règne de Thiébaut Ier, 1213 à 1220. Mémoires pour servir à l’histoire de Lorraine, 6. Nancy, 1845. Obituaires de la province de Sens, 4. Diocèse de Meaux et de Troyes. Ed. Boutellier du Retail and P. Piétresson de Saint-Aubin. Paris, 1923. Patrologia cursus completus ... series ... ecclesiae latinae. Ed. J.P. Migne. 222 vols. Paris, 1844–64. Petit, Ernest. Histoire des ducs de Bourgogne de la race capétienne. 9 vols. Paris, 1885–1905.

Bibliography

429

– ‘Les sires de Villehardouin.’ Mémoires de la Société d’agriculture, des sciences, arts et belles-lettres du département de l’Aube 49 (1912): 11–79. Plancher, Urbain. Histoire générale et particulière de Bourgogne, avec des notes, des dissertations et les preuves justificatives. 4 vols. Dijon, 1739. Reprint, Paris, 1974. Poissonnier, Gilles. Catalogue des actes de la maison de Choiseul, 1125–1425 Chaumont, 1990. Portejoie, Paulette. L’ancien coutumier de Champagne (XIIIe). Poitiers, 1956. Quantin, Maximilien. Cartulaire général de l’Yonne. 2 vols. Auxerre, 1854–60. – Recueil des pièces pour faire suite au Cartulaire Général de l’Yonne. AuxerreParis, 1873. Ravaux, Jean-Pierre. ‘Généalogie de la famille du Plessis aux XIIe et XIIIe siècles.’ Mémoires de la Société des sciences et arts de Vitry-le-François 35 (1971–77): 19–29. Recueil des actes de Philippe Auguste. Ed. H.F. Delaborde, Charles Petit-Dutaillis, Jacques Boussard, and Michel Nortier. 4 vols. Paris, 1916–79. Recueil des actes de Philippe Auguste. Vol. 5. Supplément d’actes, actes perdus, additions et corrections aux précédents volumes. Ed. Michel Nortier. Paris, 2004. Recueil des historiens des Gaules et de la France. Ed. Dom Martin Bouquet et al. 24 vols. Paris, 1734–1904. Robert, Gaston. ‘La maison d’Aulnay.’ Nouvelle revue de Campagne et de Brie 11 (1933): 168–93. Saige, Gustave, Henri Lecaille, and L.H. Labande. Trésor des chartes du comté de Rethel. 5 vols. Monaco, 1902–16. Socard, Émile. ‘Chartes inédites extraits des cartulaires de Molême, interessant un grand nombre de localités du département de l’Aube.’ Mémoires de la Société d’agriculture, des sciences, arts et belles-lettres du département de l’Aube 28 (1864): 163–364. Stein, Henri. Bibliographie générale des cartulaires français. Paris, 1907. Tardif, Ernest-Joseph. Coutumiers de Normandie. Vol. 1. Le très ancien coutumier. Rouen, 1903. Varin, Pierre. Archives administratives de la ville de Reims. 5 vols. Paris, 1839–48. Veissière, Michel. Une communauté canoniale au Moyen Age: Saint-Quiriace de Provins (XIe-XIIIe siècles). Provins, 1961. Veyssière, Laurent. Recueil des chartes de l’abbaye de Clairvaux au XIIe siècle. Paris, 2004.

Studies Barthélemy, Dominique. Les deux âges de la seigneurie banale: pouvoir et société dans la terre des sires de Coucy (milieu XIe–milieu XIIIe siècle). Paris, 1984. Bisson, Thomas. Conservation of Coinage: Monetary Exploitation and Its Restraint in France, Catalonia, and Aragon (c. A.D. 1000–c. 1225). Oxford, 1979.

430

Bibliography

Bouchard, Constance Brittain. Sword, Miter, and Cloister: Nobility and the Church in Burgundy, 980–1198. Ithaca, 1987. Bur, Michel. ‘Le défrichement et le partage de la forêt du Mans près de Meaux (1150–1250).’ Bulletin philologique et historique (jusqu’ à 1610) du Comité des Trauvaux historiques et scientifiques (1963): 93–127. – Le château. Typologie des sources du moyen âge occidental, 79. Turnhout, 1999. Chassel, Jean-Luc. ‘L’usage du sceau au XIIe siècle.’ In Le XIIe siècle: mutations et renouveau en France dans la première moitié du XIIe siècle. Ed. Françoise Gasparri. Paris, 1993. 61–101. Clanchy, M.T. From Memory to Written Record: England 1066–1307. 2nd ed. London, 1993. Dectot, Xavier. ‘Les tombeaux des comtes de Champagne (1151–1284).’ Bulletin Monumental 162 (2004): 1–62. Delisle, Léopold. Le cabinet des manuscrits de la Bibliothèque Imperiale. Vol. 1. Paris, 1868. Desportes, Pierre. ‘Les pairs de France et la couronne.’ Revue historique 282 (1989): 299–340. Edbury, P.W. The Kingdom of Cyprus and the Crusades, 1191–1374. Cambridge, 1991. Evergates, Theodore. ‘Aristocratic Women in the County of Champagne.’ In Aristocratic Women in Medieval France. Ed. T. Evergates. Philadelphia, 1999. 74–110. – The Aristocracy in the County of Champagne, 1100–1300. Philadelphia, 2007. – ‘The Chancery Archives of the Counts of Champagne: Codicology and History of the Cartulary-Registers,’ Viator 16 (1985): 159–79. Franklin, Alfred. Précis de l’histoire de la Bibliothèque du Roi. 2nd ed. Paris, 1875. Guyotjeannin, Olivier. Episcopus et comes: affirmation et déclin de la seigneurie épiscopale au nord du royaume de France (Beauvais-Noyon, Xe–début XIIIe siècle). Geneva, 1987. Higounet, Charles. Défrichements et villeneuves du bassin parisien (XIe–XIVe siècles). Paris, 1990. Holt, J.C. Magna Carta. 2nd ed. Cambridge, 1992. Jolibois, Émile. Histoire de la ville de Rethel depuis son origine jusqu’à la Révolution. Paris, 1847. – La Haute-Marne ancienne et moderne: dictionnaire géographique, statistique, historique et biographique. Avallon, 1861. Keeney, Barnaby C. Judgment by Peers. Cambridge, MA, 1949. Kwanten, A. ‘L’abbaye Notre-Dame d’Argensolles.’ Mémoires de la Société d’agriculture, commerce, sciences et arts du département de la Marne 84 (1969): 75–85. Lemarignier, Jean-François. Recherches sur l’hommage en marche et les frontières féodales. Lille, 1945.

Bibliography

431

Lespinasse, René de. Hervé de Donzy, comte de Nevers. Nevers, 1868. Monfaucon, Bernard de. Bibliotheca bibliothecarum manuscriptorum nova. 2 vols. Paris, 1739. Morganstern, Anne McGee. Gothic Tombs of Kindship in France, the Low Countries, and England. University Park, PA, 2000. Nieus, Jean-François. ‘Du donjon au tribunal: les deux âges de la pairie châtelain en France du Nord, Flandre et Lotharingie (fin XIIe-XIIIe s.).’ Le Moyen Age 112 (2006): 9–41, 307-36. Parisse, Michel. Noblesse et chevalerie en Lorraine médiévale. Nancy, 1982. – ‘Remarques sur la ponctuation des chartes Lorraines au XIIe siècle.’ Archiv für Diplomatik 23 (1977): 257–68. Roserot, Alphonse. Dictionnaire historique de la Champagne méridionale (Aube) des origines à 1790. 3 vols. Langres, 1942–8. Reprint, Marseille, 1983. Sassier, Yves. Recherches sur le pouvoir comtal en auxerrois du Xe au début du XIIIe siècle. Auxerre, 1980. Sautel-Boulet, Marguerite. ‘Le rôle juridictionnel de la cour des pairs aux XIIIe et XIVe siècles.’ In Recueil de travaux offerts à M. Clovis Brunel. 2 vols. Paris, 1955. Vol. 2: 507– 20. Sceaux et usages de sceaux: Images de la Champagne médiévale. Ed. Jean-Luc Chassel. Paris, 2003. Starostine, Dmitri. ‘Hostage by Agreement and the Language of Dependence in the Eleventh Century: Mutation or Corruption?’ In Latin Culture in the Eleventh Century. Ed. Michael W. Herren, C.J. McDonough, and Ross G. Arthur. Turnhout, 2002. 385–97. Trindade, Ann. Berengaria: In Search of Richard the Lionheart’s Queen. Dublin, 1999.

This page intentionally left blank

INDEX RERUM

Numbers refer to documents in this edition. Frequently used terms (marked by an asterisk) are not indexed. aaisita, 135 abbatia, 74 abbatissa, 60, 272, 306, 408, 409, 410, 416 absolvere, 55, 103, 246, 312, 342; a fide et fidelitate, 311 abstulere, 82 accomodare, 54, 59 acquerementa, 96 acquirere, 83, 87, 151, 165, 215, 316, 350, 384, 392, 412, 424 adjutor, 80, 103, 237, 239, 241–2, 377, 431. See also auxiliator, coadjutor adjutorium, 103 adjuvare, 13, 243, 267. See also juvare admodiare, admodiatio, 306, 408, 409, 414 adreciare, 440 advocata, advocatus, 54, 55, 225, 311, 356, 362; et defensor, 97, 98 advocatia, advocatio, 55, 450A–B; homines, 153; monasterii, 98, 305, 311; terra, 18, 211; villa, 253, 305 alienare, 58, 97, 156, 193, 226, 344, 350, 360, 363, 371, 412, 413

alierium, 417 alodium, 83, 164, 215, 238, 304, 383, 436. See also feodum (ponere in, recipere in) altare, 305, 344, 412 amica, amicus 6, 56, 85, 230, 258, 259, 275, 289, 305, 319, 326, 329, 352, 388, 394; et fidelis, 337–8, amicabile, amicabiliter, 230, 370, 395 amor, 12, 87, 88, 91, 92, 132, 222, 346, 391; amor Dei, 283 amovere, 306, 408, 409, 412, 414, 429 amputatio, 50 anima, 52, 64, 97, 128, 135, 140, 234, 255, 317, 321, 388 (pro remedio), 389 animalia, 36, 270, 342, 366–7, 370 anniversarium, 102, 137, 234, 315, 358 antecessores, 389 appendicium, 3, 146, 228, 309, 323, 329, 376, 406, 436 approbare, 12, 24, 39–47, 63, 136, 396–401, 430. See also laudare

434

Index Rerum

aqua, 58, 97, 157, 306, 354, 381, 384, 402, 408, 409, 414, 420, 444; Mortua Aqua, 151 arbitrare, 353 arbitrarium, 76, 111, 186 arbitrium, 76, 103, 106, 111, 116, 186, 232, 265, 395, 431, 433; et estimatium, 109, 110 arbor, 417 archideaconus, 59, 133, 326, 368, 418 archiepiscopus, 56, 101; Cantuariensis, 220; Remensis, 14, 17, 23, 24, 39–47, 203, 209–11, 262, 286, 290, 304, 313, 374, 430, 396–401; Senonensis, 64, 138, 212, 303, 317; Treverensis, 433, 434; Turonensis, 220; Tyrensis, 361 ardere, 133, 319, 366–7, 402 argentum. See marca arpen(t)um, 36, 66, 129, 229, 314, 319, 366–7, 402, 412, 448 arrabile. See terra arramire (adchramire), 5 arrestum, 139, 383 assecurare, 103, 104, 140, 186, 292, 443 assensus* assignare, 379; censuales, 66, 315; denarii, 194; dotalitio (in, pro), 209, 435; libras in feodo, 235, 237, 241, 242; libras/redditus in nundinis, 159, 239, 242, 243, 322, 372, 373, 388–9, 394; libratus (terre), 84, 156, 164, 190, 254, 264, 276, 427; nemus, 36; possessiones, 68; proventum, 300; redditus, 82, 159, 211, 232, 276, 352; terra, 272, 300, 450A; villa, 423 assisia, 305 associare, 71, 97, 226, 305, 344, 370, 412, 429 associatio, 230, 305, 430 attestatio, 133, 342

auctenticus, 14. See also carta A(u)ctor, 61, 222 auctoritas (apostolica), 56, 136, 158, 244, 245, 246, 406 audire, 2, 12, 292, 396–401, 418, 415 (inquisitio). See also causa augere, 450B. See also feodum (in augmentum) augmentum, 301. See also feodum (in augmentum) aula, 432 auri (denarium), 229. See also marcas (auri) auxiliator, 336–8. See also adjutor auxilium, 103, 116, 135, 155, 186, 221, 244, 258, 283, 291, 299, 370; et defensio, 350; denegare, 267. See also consilium avena, 119, 344, 350, 369, 370, 413 avunculus, 23, 267, 342, 433, 453 avus, 209, 415 bajulus (Jerusolimi), 361 ballium, 24, 39–47, 75, 144, 154, 209, 210, 212, 217, 266, 320, 323, 327, 387, 395–406, 449, 451–2, 453 balli(v)us, 24, 39–47, 75, 93, 305, 358, 364, 396–401 bannum, 58, 188, 305, 370, 378, 413 barones: Campanie, 444, 450A–B; castrorum, 292; regni Francie, 22, 24, 39–47, 195–208, 281, 282, 285, 286, 289, 290, 396–401; regni Jerusalemi, 361 beneficium, 71, 97, 102, 234 bichetus, 119 biga, 126, 132 bladum, 97, 270 boscum, 132, 133, 229, 305. See also nemus britheschia, 374

Index Rerum burgensis, 26, 85, 103, 370, 372, 438, 445 burgus, 51, 53, 84, 147, 266, 279, 378, 416, 436; facere, 272 bursa (in), 28n1 buticularia (Campanie), 127 buticularius: Campanie, 383; Romanorum, 333 caducum, 5, 152, 351 calumpnia, 94 cambellania (Campanie), 421, 422 camerarius: Campanie, 37, 330; Francie, 23 caminum, 133. See also cheminum cancellarius: Campanie, 23, 37, 165, 330, 369, 394, 417, 449; archiepiscopi Remensis, 210, 211, 304; episcopi Metensis, 432 canonicus, 56, 67, 136, 220, 247, 312, 358 cantor, 63, 67, 221, 403, 418 cantoria, 346 capella, 224, 412 capellanus, 224, 374 capere, 87, 362, 402, 412, 427, 442; census, 272; homines, 303; mercatores, 17–22. See also feodum (capere) capitalis, 325, 418 capite (de, in), 97, 236, 348, 406, 424. See also gueriare, guerra, homo, uxor capitulum* captio, 10, 23, 138, 166, 189. See also ostagium captum, 50, 85, 166, 270, 303, 356 caput (terre), 360 cardinalis, 211, 220, 304, 321. See also legatus caritas, 347, 350, 356 carrucagium, 305, 444

435

carrucata, 66 carta*: antiqua, 305; comitis, 156, 223, 358, 362; confecta, 76, 265, 451, 452; ducis, 265, 434; de dotalicio, 393; in carta continetur, 15, 76, 339–40, 377, 434 (verbum ad verbum), 494, 451; karta, 385; majora, 362; sigillata, 29, 370, 444; conscribere,129, 431; emittere, 74, 354; facere, 61, 94–5, 169, 186, 187, 237, 344, 370 (notari), 392; signare, 87; tradere, 357, 370, 374; videre, 393. See also cartula, instrumentum, littere, scriptum cartula, 29 (signare), 173, 353 casamentum, 218. See also feudum castellania, 164, 187, 379, 424, 425, 435, 436. See also castellaria castellanus, 298, 444, 446–7, 450A castellaria, 1, 96, 128, 156, 157, 165, 232, 351, 370, 392, 424, 425–6, 444. See also castellania castellum, 147, 159, 178, 235, 239, 259, 264, 267, 279, 287, 379, 416, 435, 444, 449, 450A–B; pejus, 444; dividere, 444; reddere, 84; tenere, 2. See also castrum, fortericia castrum, 1, 83, 96, 116, 156, 164, 187, 215, 264, 292, 293, 323, 378, 387, 393, 395, 415, 425–6, 431, 433, 436; capere, 250, 266, 326; dirupte, 103; firmare, 186; recipere in, 243, 436; reddere, 76, 121, 380; tenere, 1, 251, 326; tradere, 121, 155, 377, 380, 436; vadiare, 188. See also castellum, fortericia, jurabilis et reddibilis cattalum, 439 causa, 136, 236 (propria), 245, 285, 286, 301, 334, 364, 429; audire, 13–16; trahere in 12–15, 16, 62, 281, 292 cavagium, 229. See also chevagium

436

Index Rerum

celebrare, 102, 313 (nuptie), 315 (officium) cellarius, 303 censiva, 369 censuales, 66, 315 censura (ecclesiastica), 2, 313, 320 census, 119, 272, 344, 402, 413, 424, 447, 449; vetus, 305 certificare, 357 chaledia, 360 cheminum (calciatum), 134. See also caminum chevagium, 353. See also cavagium circuitus, 144 citare, 24, 39–47, 396–40; citatio, 303 cives: Brajenses, 292; Lugdunensis, 89, 90; Senensis, 86, 298 civitas, 51, 292 (castrorum) clamare, 36, 151, 154, 187, 188, 211, 259, 304, 339–40, 351, 352, 370. See also reclamare clamor, 303 claus(tr)um, 303, 368 clausura, 332, 370 clericus, 56, 97, 102, 361, 395 (manus mittere in), 449 coadjutor, 18–22, 103, 104, 106, 108–10, 114, 155, 159, 167, 169, 185–6, 195–208, 243, 282, 289, 433, 437. See also adjutor cognatus, 322 cognoscere, 5, 57, 156, 229, 232, 257, 271, 278, 303, 323, 351, 352, 363, 371, 383. See also recognoscere collaudare, 25 colle, 151, 271–2 collocare, 57 colloquium, 290 coluere, 58, 370 comburare, 126, 132, 360

comes: Alencon, 24, 39–47, 201, 285, 396–401; Autissiodorensis (et Tornodorensis), 1–6, 10, 24, 39–47, 165, 178, 396–401, 425–6; Barri (ducis), 103, 109, 130, 186, 235, 248, 264, 289, 293–8, 431, 433, 439, 440, 444; Barris super Secana, 110, 140, 142; Bellimontis, 24, 39–47, 198, 285, 327, 330, 396–401; Blesensis, 9, 161, 197, 216, 220, 294, 333; Bolonie, 325; Brene, 38, 328, 329, 386; Britannie, 24, 39–47, 285, 396–401; Burgundie, 147, 236, 237, 252, 259, 267; Campanie (et Brie)*; Carnotensis, 444; Dammartini, 260, 325; Drocarum (et Brane), 24, 39–47, 285, 383, 384, 385, 396–401; Grandis Pratis, 158, 248, 258, 378, 379, 380, 447; Haynocensis, 7; Joviniaco, 1, 24, 39–47, 103, 199, 286, 386, 396–401, 423, 425, 427; Lucemburgensis, 293; Matisonensis et Vienne (Vihennis), 372, 373, 388, 390; Metensis et Dasburgensis, 26, 433, 437; Montis Acuti, 185; Mons Belidari, 268; Namurensis, 7; Nivernensis, 4, 23, 80, 95, 213, 220, 291, 299, 300, 301, 324, 326, 416; Perticum, 23, 117; Pontis, 24, 39–47, 202, 396–401; Registestis, 186, 248, 269, 270; Rociaci, 331, 332, 444; Sacri Cesaris, 8, 211, 241, 323, 333, 386; Sancti Pauli, 24, 39–47, 84, 126, 127–8, 129, 130, 131, 175, 186, 200, 286, 302, 325, 342, 396–401, 415, 416, 428, 444; Trecensis (palatinus), 16, 23, 52, 57, 105, 107, 115, 153, 220–1, 268, 417, 418; Ultra Saona, 167, 238; Wadanimontis, Waudemontis, 235, 444

Index Rerum comitatus: Autissiodorensis, 301; Brene, 334; Campanie (et Brie), 3, 17–22, 24, 39–47, 25, 68, 161, 164, 195–208, 231, 238, 286, 292, 301, 316, 333, 336–9, 348, 396–401, 451, 452; Dauburgensis, 435, 438; Grandisprati, 379; Nivernensis, 4, 300, 301, 324; Rociaci, 331; Tornodensis, 301; Trecensis, 125; Wadanimontis, 235 comitissa*: Braine, 385: Burgundie, 161; Campanie (palatina)*; Dauburgensis et Metensis, 435, 438; Drocarum et Braine, 495; Grandis prati, 379; Sancti Pauli, 126; Tornodorensis, 4; Trecensis (palatina)*; Vienne (Vihennis) et Masticonensis, 389, 391 commendatio, 37 commendisia, 370 commodare, 93, 189 commorare, 230 communia, 428 communitas, 36 commutare, 137, 306, 350, 365, 408, 409, 414; commutatio, 119, 344 commutatio, 119, 151, 306, 344, 365, 408, 409, 414. See also excambium comparare, 384 compensatio, 156, 224 componere, 156, 351, 385, 420. See also compromittere compositio, 49, 50, 60, 136, 194, 230, 232, 312, 374, 395, 418 compotus, 189 compromittere, 10, 25, 57, 80, 83, 96, 113, 156, 215, 270, 303, 325, 342, 353, 364, 368, 395, 402, 415, 416, 429, 428. See also componere computare, 159, 363, 371, 450B concedere*

437

concordare, 106, 221, 232, 325, 362, 369, 429, 431, 433 concordia, 135, 155, 265, 364, 418, 431–4 condictum, 50, 429 conducere, 90, 103, 150 conductum, 87–9, 103, 150, 170, 305, 412; mercati, 370; recipere in, 90; salvum, 370 confederatio pacis, 301 confessio, 446 confirmare, 100, 102, 339–40, 344, 385, 406, 413, 422 confugere, 370 conjungere (se), 232 conquere, 84, 402, 416 consanguinea, consanguineus, 12, 13, 16, 24, 72, 73, 74, 75, 76, 111, 114, 161, 168, 216, 250, 289, 292, 298, 373, 372, 394, 434, 444 consanguinitas, 12 conscribere. See carta consensus, 51, 75, 370 consentire, 17–22, 338; consentiens, 336–8 conservare, 69, 122–3, 228, 232, 298, 357, 418, 429 consignare, 96, 416 consiliator, 336–8 consilium, 165, 160, 169, 219, 281, 291, 349, 370, 415, 438; baronum, 281, 444, 450B; bonum virorum, 312; et adjutorium, 103; et assensum, 225, 349, 449, 450B; et auxilium, 103, 116, 155, 221, 244, 292, 299; malum, 98, 158, 259, 299; nobilium et prudentum virorum, 56, 80, 97, 342. See also auxilium consors, 97, 102 constabularia (Campanie), 191, 193, 220

438

Index Rerum

constabularius (Campanie), 374, 383 constituere, 9, 86, 92, 107, 130, 138, 149, 189, 427 constructio, 61, 97 construere, 306, 408, 409, 414. See also domus, stallum, villa consuetudo, 13, 14, 66, 153, 157, 229, 231, 283, 303, 348, 360, 395, 412, 418; antiqua, 12, 133; ecclesie Gallicana, 313; in campania, 36; loci, 87; nemorum, 66; regni Francie, 16, 281, 292; ville, 119. See also usus contentio, 5, 50, 362, 444 contradicere, 24, 39–47, 59, 93, 98, 135, 146, 154, 156, 191, 221, 388–9, 396–401, 420 contraire, 61, 331 contrarium, 95, 213 controversia, 57, 80, 230, 275, 324, 353, 374, 420 convenientio, 370 convenire, 36, 61, 290 conventio, 76–7, 115, 116, 121, 140, 147, 192, 264, 265, 292, 297, 313, 349, 366–7, 370, 377, 383, 412, 415, 418, 427, 430, 431, 433, 435, 436, 437, 438, 440, 446, 449, 451–2; ostiagium, 23, 155, 433 conventus*: monialium, 364 conversus, 70 copulare, 12 (legitime), 232, 233, 361 corbeium, 417 corporaliter, 240, 446. See also juramentum corpus, 71, 103, 130, 189, 299, 412, 445, 449; Domini, 23; proprius, 116; villa, 381. See also homo/femina (de corpore) corveia, 402 costamentum, 68, 86, 122, 298, 360 (costa), 363, 371

costum(i)a, 272, 301, 350, 370 creantare* creantum* creditor, 122, 438, 449 crenellum, 144 crescentia, 306, 408, 409, 414. See also feodum cruce signatus, 56 crux, 133, 262 cultura, 66 curia, 299, 303, 370; comitis, 31, 56, 235, 248, 372, 373; regis, 24, 31, 39–47, 80, 195–208, 282, 289, 357, 396–401 custodia: castrum, 152, 323, 351, 387, 449; et advocatia, 253; et curia, 323; debere, 351; homines, 153, 156, 188, 296, 420, 428; judei, 150; monasterii, 15, 151, 300, 324; nemus, 66, 376; pecunia, 37; terra, 17–22, 152, 153, 305, 412; ville, 3, 73, 99, 220, 222–3, 253, 305, 368, 370. See also advocatia, tutela custodiare, 368, 370 cutellarius, 59 cyrographum, 135, 136. See also scedula dampnum* (see also gravamen) debitor, 91–2, 189 debitum, 52, 68, 82, 103, 317, 321, 333, 344, 348, 363, 371, 410 (sarcina), 438; debere, 194, 263, 318, 322, 341, 447; finare, 189; quitare, 64, 446–7; solvere, 29, 93, 189, 406 decanus* decima, 5, 58, 66, 97, 141, 229, 305, 344, 412, 413, 429; grossa et minuta, 360, 370 dedecus, 84, 416 decurrer, 306, 408, 409, 414

Index Rerum defectum, 68, 294, 322, 440, 447 defendere, 370, 395, 450A–B defensare, 239 defensor, 97, 98 deficere, 23, 76, 149, 155, 189, 294, 297, 306, 344, 347, 408, 409, 412, 414, 433, 440; in paga, 68; in solutio, 9 de(in)vestire, 194, 238, 441. See also investire deliberare, 86, 277 delictum (probare), 303 demanda, 59 demenium. See dominium denarius* auri, 229 deprehendere, 303, 412 deservire. See feodum desponsare, 84, 313, 416 destruere, 299, 370, 412 (villa) detentus, 84 detrimentum, 301, 357 devastare, 17–22. See also vastare devestire, 238, 441. See also deinvestire die: judicium, 5, 195–208, 379, 449; per diem, 133; sine die, 24, 39–47, 396–401 dilectus (et fidelis)*. See also fidelis diligere, 84, 416 dimittere, 12, 142, 221, 304, 415, 422 diocesus, dyocesus, 58, 97, 395 diru(p)ere, 51, 103 (castrum), 186, 257, 278, 384 discaliare, 50 discordia, 5, 51, 87, 135, 155, 156, 214, 229, 230, 232, 265, 270, 303, 325, 333, 351, 364, 376, 378, 428, 431–4. See also querela discretium, 388–9 displicere, 412 dispositio, 37

439

dissaisire, 73. See also feodum (dissaisire) dissentio, 61 districtio, 2 doaire, duaire, 393. See also dotalicium domicella, 313 domina, 31, 84; comitissa*; de homines, 296; et advocata, 54, 55, 311; ligia, 124, 278, 336; mea/nostra*; Ambazie, 9, 161–2; Campanie*; Castriportuensis, 255; Castrivillani, 157, 393; Cha(u) munda, 83, 352; Oysiaci, 161; Trianguli, 257; Vergiaci, 78, 93; Vileros, 35 dom(a)inium, 8, 57, 61, 97, 151, 232, 259, 296, 305, 316, 344, 351, 370, 383, 425, 450A–B; in dominio, 8, 57, 141, 188, 214, 247 (demenio), 260, 344, 351, 383, 386, 424, 435, 450A–B; ligium, 23. See also feodum (et dominium) dominus*: castelli, 444; et maritus meus, 87; feodi, 24, 39–47, 396–401; hominis, 370, 412; ligius, 23, 124, 240, 268, 269, 336; meus, noster* domus, 1, 27, 38, 50, 60, 61, 67, 70, 71, 126, 132, 143–4, 211, 228, 258, 262, 302–3, 304, 305, 306, 309, 325, 344, 350, 351, 366, 367, 370, 381, 382, 402, 406, 412, 413, 425; constituere, 332; construere, 66, 99; diruere, 257, 278, 384; edificare, 384; facere, 272, 429; firmare, 258, 374; fortus, 143, 146, 255, 444, 450A–B; (altius) levare, 383; reddere, 255, 374; reficere/reparare, 363, 371; vendere, 341; Dei, 54, 100, 133; Fossiaco, 410; Hospitallis, 58; de Lure, 71; Templi, 35, 36 donare*: domus, 67; treugas, 106, 109, 111, 114. See also femina, feudum (donare in), homines

440

Index Rerum

donatio, 28, 133, 300, 346, 406 donum, 231, 304, 372 dos, 262, 385. See also doaire, dotalicium dotalicium, 4, 151, 209–10, 212, 217, 320, 393, 434, 441, 451, 452. See also dos, doaire ducatum, 438 ducissa: Burgundie, 85–92, 142, 169, 238, 338, 340; Lothoringie, 435, 441, 442 duellum, 450A–B. See also vadium (duelli) dux: Burgundie, 13, 22, 24, 39–47, 72–84, 94–6, 103, 111, 165, 167, 168, 195, 214–15, 237, 240, 241, 261, 286, 290, 299, 396–401, 415, 416, 431, 432, 433, 435; Lothoringie (et marchio), 25, 26, 76, 110, 252, 264, 265, 289, 431–3, 449 edictum (generale), 368, 370 edificare, 57, 133, 360, 366–7, 384, 402 edificium, 306, 408, 409, 414 elemosina, 31, 34, 71, 102, 133, 305, 309, 316, 329, 352, 364, 388–9, 392, 412, 445 eligere, 58, 305, 388–9 emancipatio, 423 emendare, 17–22, 23, 50, 51, 58, 76, 103, 106, 109, 111, 114, 116, 118, 121, 131, 138, 155, 163, 265, 270, 279, 290, 291, 368, 370, 431, 433, 440 emendum, 50, 58, 229, 279, 360, 370 emere, 35, 153, 163, 251, 448; castrum, 4 emptio, 6, 37, 153, 316, 424 emptor, 297 enucleare, 333

episcopatum, 307 (resignare), 394, 448 episcopus, 56, 83, 101, 396–401; Aurelianensis, 50, 290, 293; Autissiodorensis (et Tornodorensis, et marchio Namurcensis), 1–3, 24, 39–47, 217, 285, 339, 396–401, 426; Belvacensis, 20, 24, 39–47, 136, 285, 290, 396–401, 444; Carnotensis, 24, 39–47, 206, 285, 396–401; Cathalanensis, 16, 19, 23, 24, 39–47, 117, 208, 227, 286, 290, 320, 396–401; Claremontensis, 169, 173, 357, 431, 433; Eduensis, 218, 326; Laudunensis, 164, 448; Lexoviensis, 24, 39–47, 205, 285, 396–401; Lingonensis, 15, 18, 24, 39–47, 62, 83, 96, 121, 122, 123, 155, 158, 213–15, 238, 240, 247, 259, 286, 290, 337, 347, 351, 352, 377, 406, 429–30, 396–401, 429, 430; Meldensis, 23, 65, 69,133, 136, 219, 307, 319, 368; Metensis et Spirensis, 432–3, 435; Noviomensis, 21, 24, 39–47, 207, 219 (Nuvomensis), 285, 290, 396–401; Pampilonensis, 394; Parisiensis, 216; Silvanectensis, 24, 39–47, 195–208, 282, 289, 396–401, 418; Suessionensis, 158, 244, 246, 262, 395; Trecensis, 353, 424 equus, 368 erramentum, 270, 285–286 errare, 25 escheeta, 140, 142, 190, 230, 232, 269. See also rachatum escondire, 368 esculum, 417 essartare, exartare, 305, 366–7 essartum, 229 essonium, 258, 415 (legitimum), 436, 458. See also exonium

Index Rerum estimare, 275, 450A–B estimatio, 106, 109–10, 370 etas, 13, 15, 16, 50, 79, 103, 323, 334, 368, 383, 387, 416 (magne) Evangelium, 23, 169, 173, 213 evantagium, 444 exactio, 54, 59, 412, 445 excambire, 84, 306, 354, 408, 409, 414, 416, 424 excambium, 6, 84, 119, 140, 151, 306, 308, 310, 316, 328, 359, 404, 408, 409, 414, 415, 416, 424; dos, 262; familia/femina/homo, 30, 48, 53, 140, 188, 232, 233, 293, 343, 344, 345, 351, 355, 360, 365, 403, 404, 411. See also commutatio excasura, 100 excolere, 57, 410 excommunicare, 244, 245, 246 excommunicatio, 2, 56, 101, 103, 158, 337–8, 347 exemplarium (scripta feodorum), 333 exercitum, 54, 303, 412 exigere, 80, 150, 186, 295, 362 exitus, 58, 118, 444 exonium, 128, 135, 148. See also essonium expeditio, 54, 303, 412 expensa, 59, 86, 103, 144, 229, 283, 354, 370, 410 extirpare, 57, 342, 402. See also nemus extorquere, 150, 295, 449 faber, 48 fabricare (moneta), 65 fagum, 417 falcatum, 97 familia, 30, 188, 251, 275, 308, 310, 353, 370, 428 famulatus, 194 favor, 244, 294

441

femina, 51, 120, 230, 370; de corpore, 275, 312, 343; donare, 30; equivalentia (valentia), 411; excambire, 53, 263, 293, 310, 345, 359, 365, 403, 404, 411 (see also excambium); libera, 27; recipere in feminam (homagium), 24, 39–47, 209, 396–401, 449; retinere, 296 feodare, 333; feodati (milites), 449 feodum, 1, 4, 7, 8, 38, 55, 57, 75, 79, 96, 133, 138, 141, 146, 154, 155, 157, 186, 188, 214, 215, 235, 237, 239, 247, 253, 259, 293, 313, 328, 329, 351, 362, 393, 412, 424, 425–6, 435, 448, 450B; ligium, 78, 138, 151, 156, 255, 257, 278, 331, 378, 383. See also casamentum, servitium feodum: castelli, 444; comitis, 255; de custodia, 412; dominus feodi, 24, 39–47, 293, 396–401; et dom(a) inium, 8, 247, 424, 425–6, 435; jus, 55; magna feoda, 8, 386; militum, 251, 449; minuta feoda, 8, 386; ratio, 311; regni Francie, 313; scripta feodorum, 383; in (ac)crescentia, 96, 163; in augmentum, 78, 165, 243, 272, 436; in feodo et hom(in)agio, 120, 164, 236, 238, 240, 243, 248, 249, 254, 258, 260, 266, 276, 326, 370, 394, 419, 436; valentia, 450B feodum: accedere, 161; acquirere, 83, 316; assignare, 159, 164, 235, 237, 241, 242, 243, 330, 394; capere (in), 4, 55, 120, 130, 147, 156, 192, 249, 254, 257, 266, 278, 279, 295, 297, 311, 335, 427; crescere, 239; commodare, 93; dare, 79, 165, 216, 240, 276, 305 (redare); desirvire, 258, 322; devolvere, 164; dissaisire, 24, 39–47, 396–401; donare (in), 28, 140,

442

Index Rerum

165, 237, 240–1, 276, 327; emere, 37; exambire, 6, 140, 316; excidere, 140; investire de, 75, 78, 210, 212, 217; movere de, 8, 251, 386; pertinere, 13, 15, 16, 333, 450A–B (ad castellum); ponere in, 37, 38, 141 (reponere), 156, 161, 163, 238, 383, 431, 433; recipere (allodium) in, 37, 164, 218, 238, 393, 436; saisire (de), 24, 39–47, 186, 277, 279, 297, 322, 396–401; tenere, 3, 8, 28, 37, 56 (immediate), 93, 146, 151, 161,190, 192, 209, 229, 242, 243, 247, 248, 253, 255, 260, 262, 265, 275, 279 (immediate) 295, 300, 311, 320, 322, 326, 327, 328, 370 (in capite), 379, 386, 415, 419, 427, 431, 433, 435; (in)vadiare, 37, 141; vendere, 37, 79. festum: adventu Domini, 313; Andree, 88, 90, 258, 292, 298, 313; conversione Pauli, 218; Johannis, 69; Luce, 106; Marie Magdalena, 89, 266, 292; Martini, 65, 94, 277, 402; Mathie, 125; Michaelis, 127, 313; Nicholai, 109; natali Domini, 109, 304, 369, 439, 444; nativitas Johannis baptiste, 103, 108, 111, 114, 449; nativitas Domini, 94, 187, 449; nativitas Marie, 270; Petri et Pauli, 103, 416; ramis palmarum, 186; Omnium Sanctorum, 9, 106, 188–9, 192, 261, 294, 304, 415; Pasche, 29, 93, 110, 189, 256, 292, 306, 323, 339–40, 361, 387, 408–9, 414, 424; Pasche Floridi, 236, 336; Penthecoste, 108, 111, 155, 372, 433, 437; purificatio beate Marie, 9, 103, 141, 284, 292, 294, 372; Quadragesima, 90; Remigii, 59, 81, 93, 104, 119, 229, 232, 292, 306, 350, 353, 369, 370,

408, 409, 414, 447; resurrectio Domini, 105, 238, 279, 352; Vincentii, 297 fidejussor, 37, 83, 105, 117, 123, 211, 215, 446. See also porprisor fidelis* fidelitas, 66, 75, 124, 147, 220, 223, 238, 250, 305, 311, 324, 357, 363, 370, 429, 451, 452; absolvere, 55, 259, 311; facere, 58, 66, 210, 212, 217, 371; recedere, 259; redire, 155, 431–4 fideliter, 52, 95, 243, 292, 321, 350, 363, 370, 371, 428 fides, 2, 12, 25, 55, 108, 114, 138, 262, 374; bona fide*; et fidelitate, 311; garantire, 36; prestita, 106; mentiri, 118, 130, 141, 190, 279, 295, 297, 322, 427, 440, 442. fiducia, 91, 370 fiduciare, 106, 109, 110, 111, 114, 138, 195–208, 237, 238, 241, 282, 288, 289 filia (majora, minora), 361 finagium, 58, 97, 135–6, 151, 214, 370, 429 finare, 49, 189, 349 firmare, 103, 135, 173 (propria manu), 186, 258, 374, 446, 450A–B firmitas (facere), 95, 213 forensis, 370 foresta, 126, 132–4, 297, 319, 366–7, 383, 385, 417; facere, 402; vendere, 221 forestella, 370 forestarius, 133 forgia, 57 forisfacere, 106, 258, 360, 369 forisfactum, 50, 58, 133, 299, 305, 360, 369, 370, 395

Index Rerum forismaritagium, 49, 232, 349, 369 forismaritare, 49 fortelicia, 449 fortericia, fortericie, 116, 139, 157, 178, 237, 239, 241, 242, 255, 260, 279, 378, 380 (forterescia), 383, 423, 444, 450A–B; diruere, 103, 186; facere, 103, 148, 332, 370, 383, 384, 429; reddere, 128, 144, 148, 380; reficere, 103; tradere, 139, 237, 383, 436. See also castellum, castrum, domus (fortus) forum, 34, 61, 413 fossatum, 186, 306, 332, 374, 378, 408, 409, 414, 429; reparare, 144 franchisa, 295 fraude, 166 fructus, 410 frumentum, 60, 306, 408, 409, 414 fuga, 186 fugare, 299 fundus, 354, 370, 402, 412 furca, 51 furnerius, 188 furnum, 119, 152, 351, 370; banalum, 272, 305; facere, 58, 402, 413 furo, 303 furtum, 186, 303 gageria, 140, 153 gallina, 119, 344 garandie, 211, 277 garantia. See guarantia garantire. See guarantire gastellum, 370 generatio, 137 genitor, 12, 23, 292 gentes, 11, 90, 143, 143, 147, 159, 178, 235, 237, 239–43, 270, 279, 299, 436 gist(i)um, 73, 119, 222, 305

443

gradum (consanguinitatis), 12 granetarius, 303 grangia, granchia, 370; construere, 57; facere, 229, 272, 412 gravamen* (see also dampnum) gravare, 394 gravida, 449 grueria, 32, 35, 66, 129, 319, 366–7, 376, 424 g(u)arantia, 351; portare, 79, 236 g(u)arantire, 36, 72, 79, 82, 83, 84, 97, 211, 238, 248, 254, 257, 272, 277, 278, 305 (guarantizare), 306, 361, 393, 394, 395, 408, 409, 414, 416; per jus, 151, 248, 254 gueriare, 159, 237, 243; in capite, 142, 239, 242, 258; pro amicis, 258 guerra, 80, 103, 115, 155, 159, 186, 244, 245, 246, 268, 323, 336–8, 374, 376, 377, 433, 437; in capite, 236, 258; pro propria causa, 142, 236, 240; sua, 131, 436 habitaculum, 97 haia, haya, 66, 342, 344 halla, 61 herbergagium, 6, 319, 417; facere, 412 hereditagium, 119, 186 hereditarium, 127, 154, 420, 421 hereditas, 191 (ratione), 266, 275, 292, 334, 334, 392, 412 heres*: de corpore, 130, 139, 331, 435; masculinus, 450A–B homicidium, 369 hom(in)agium, 235, 436; ligium, 120, 142, 254, 258, 259, 261, 373, 394, 449; exire, 300; facere, 2, 74, 124, 125, 135–6, 138, 142, 154–5, 161, 164, 227, 235, 242, 259, 261, 300, 372, 373, 393, 437, 438, 449;

444

Index Rerum

recedere, 158, 259; recipere (in), 14, 24, 38, 39–47, 72, 74, 87, 38, 125, 164, 292, 396–401, 452, 453 (see also femina, recipere in); redire, 155; revertere, 158, 264. See also feudum (in feodo et homagio) hominem: ligium, 23, 167, 292, 323, 331, 394, 451, 452; et fidelem, 87; recipere in, 13–15, 23, 24, 28, 39–47, 72, 75, 87, 209, 210, 212, 217, 292, 320, 331, 394, 396–401, 451, 452. See also femina (recipere in) hominium, 13, 135, 331, 393; jus, 351; militum, 351 hominum fidelitatem, 220 homo, homines: [1] meaning homines manentes: 48–54, 85, 97, 100, 103, 119 (remanentes), 120, 133, 134, 142, 154, 156, 157, 220, 221, 229, 230, 231, 233, 233, 272, 296, 299, 303, 310, 321, 342, 344, 348, 349, 350, 353, 355, 356, 368, 378, 402, 403, 418, 424, 429, 449; de corpore, 59, 275, 343, 370 (de capite et de corpore), 402, 403, 412, 419, 428, 436 (see also excambire, excambium); de custodia, 297; de domaniis, 296, 435; de villa, 160, 223; libera, 165; mansionari, 449; probus, 370, 412; sanctuarius, 428; adducere, 293; donare, 119; recipere, 370; retinere, 81, 165, 188, 296, 351, 424, 429, 435. See also femina [2] meaning homines de feodo: 4, 17, 19–22, 33, 37, 52, 56, 64, 72, 73, 103, 116, 131, 155, 186, 240, 243, 262, 272, 300, 333 (et fidelis), 334, 379, 393, 437; ligius, 8, 23, 120, 147, 152, 154, 166, 235, 238, 239, 240,

243, 248, 249, 252, 254, 258–61, 262, 264, 266, 269, 276, 292, 299, 300, 327, 333, 334, 336, 337–8, 351, 383, 386, 387, 393, 419, 431, 433; miles, 351; devenire (ligius), 7, 138, 142, 147, 152, 159, 163, 164, 165, 235–41, 248, 269, 333 honor, 82, 146, 194, 223, 346, 393 hospitare, 67 hospites, 57, 319 hostagium. See ostagium hostes, 186 immunis, 369 incendium, 17–22, 363, 371 indampnis, indempnis, 56, 82, 87, 91, 92, 117, 122, 123, 130, 138, 295, 298, 357 infantia, 449 infirmare, 227 infirmitas, 74 infractio, 50 infringere, 17–22, 289 ingenium, 142; malum, 139, 142, 299, 361 (inganum), 374, 383, 436, 449 injungere, 124, 158 injuria, 73, 84, 97, 98, 103 (corporalis), 299, 368, 395, 416, 442 inquirere, 27, 57, 83, 215, 232, 325, 415 inquisitio, 5, 27, 96, 133, 134, 232, 270, 302, 416 (audire); legitime, 186, 415, 428 inscribere, 52, 321, 393 (verbo ad verbum) inspeximus (litteras), 136, 430 instrumentum, 342. See also carta interdictum, 23, 103, 158, 219, 244, 245, 326, 337–8, 347, 395 interrare, 51 intragium (vinorum), 232, 424

Index Rerum invadiare. See vadiare investire, 38, 154, 194, 210, 388–9, 441. See also deinvestire, feodum (investire) ira (placare), 51 jacere, 23; cum uxore, 84, 416 jactus, 374 jarba, 370 jornalis, 151 judeus, 82, 103, 189, 296, 301, 382, 395, 406, 449; recedere, 150; retinere, 77, 192, 296 judex (delegatus), 50, 244, 245, 246, 312 judicare, 17–22, 83, 215, 290, 372 judicium, 5, 24, 39–47, 50, 62, 195–208, 282, 285, 286, 289, 395, 402, 444; baronum Francie, 290, 396–401 jugerium, 97 jurabilis (et reddibilis), 139, 146, 251, 258, 383 juramentum, 83, 103, 112, 144, 215, 324, 351, 412; baronum, 292; corporaliter, 244, 245; de corpore, 164; per, 139, 270, 299, 436 jurare*: corporaliter, 116, 246; de corpore, 164; in/super anima, 128, 135, 139, 148, 313; in propria persona, 258; manu propria, 323; sacramento, 143, 383; super corpus Domini, 23; super sacrosancte, 124, 169, 337, 338; super sanctos, 80, 139, 142, 150, 167, 185, 236, 239, 242, 246, 261, 323, 324, 337, 436; super scriptos, 128 juratus, 84, 133, 277 jurisdictio, 244, 245, 301 jus*: hereditarium, 80, 127, 154–5, 191, 193, 333, 334, 421; hominium

445

militum, 351; feodi, 55, 57, 279, 333; in foresta, 132, 319; per jus, 97, 151; salvo jure, 58, 125, 154, 269, 293, 323, 269, 293, 323, 350, 351, 535, 387; approbare, 12; facere, 24, 39–47, 195–208, 282, 289, 299, 396–401; habere, 83; renuntiare, 27; tenere, 31; servare, 58, 363, 371. See also guarantire justicia, 14, 51, 54, 56, 58, 61, 70, 75, 97, 119, 157, 188, 226, 272, 303, 305, 344, 368 (magne), 370, 378, 412, 413, 424, 431–5, 444, 450A–B justiciare (se), 87, 368, 370 justiciator, 133 juvare*: in propria persona, 258. laborare, 87, 103, 106 laicus, 56, 97, 449 largitio, 102 latitudo, 332 lator, 11, 284, 313 latro, 369, 412 latrocinium, 54 laudare, 6, 23, 37, 78, 84, 93, 115, 129, 141, 231, 250, 253, 262, 275, 277, 301, 306, 314, 319, 381, 382, 387, 388, 389, 393, 408, 409, 414, 416, 430; ad annos laudandi, 79; ad laudem (et consilium), 71, 169, 173, 238, 415, 431, 433; et approbare, 13–16, 62 laudatio, 79, 84, 119, 145, 275, 277, 370, 389, 416 laus, 76, 119, 277, 415, 424, 431 legatus, 448; apostolice, 2, 52, 56, 101, 318, 321, lesio, 103, 262 levare, 49, 325, 349, 369, 370, 383 lex, 395 liberalitas, 191, 231, 421, 422

446

Index Rerum

liberalitate, 191, 231, 421, 422 liber(e), 27, 54, 59, 97, 98, 160, 211, 219, 221, 229, 303, 305, 412, 418, 445 liberi, 59, 353, 388. See also masculum (liberi) libertas, 51, 293, 303, 443 libras, 34, 37, 84, 135, 141, 163, 187, 235, 314, 355–67; annui redditus, 330, 352, 424; annuatim, 240, 245; in denariis numerates, 164, 269; in nundinae, 82, 235, 243, 266, 320, 388–9, 394; in pedagium, 327; meldensis, 216; metensis, 439; parisiensis, 9, 190, 292, 294, 322; pruvinensis, pruvinum, 91, 93, 103, 105, 107, 117, 118, 119, 122, 123, 144, 185, 216, 237, 241, 247, 266, 275, 284, 292, 298, 322, 351, 402, 406, 410, 447, 449 libratas annui redditus, 159, 232, 238, 254, 258, 264, 394 libratus terre, 6, 33, 84, 130, 156, 159, 163, 164, 190, 238, 248, 258, 276, 327, 416, 427 licencia, licentia, 35, 55, 57, 61, 75, 144, 153, 316, 332, 392; matrimonium, 418; essartare, 366–7; extirpare, 402; vendere, 129 ligeitas (facere), 250, 267; ligeitate (salva), 7, 138, 142, 163, 164, 165, 167, 235, 236, 237, 238, 240, 241, 248, 254, 258–61, 264, 267, 276, 327, 373, 419 ligius, 133, 138, 143, 383, 451; ligie, 143, 156, 249, 254, 255, 373. See also dominus (ligius), feudum (ligium), homo (ligius) lignarium, 133 linea, 360 litigatum, 155 littere (litteras)*: annotata*; attestione*; comitis, 318; comitisse, 427;

confectas, 112, 116, 291, 339–40, 440, 446; de conductu, 87, 88; debito, 318; efficatia habere, 446; episcopi, 435; homagiis, 437(variant a); paria, 448; patentes, 6, 80, 92, 93, 136, 215, 229, 285, 286, 324, 339–40, 344, 372, 385, 415; pendentes, 262; per, 303, 323; regis, 435; sigillate, 1, 36, 115, 213, 220, 377, 426, 435, 448 (see also sigillum); testimoniales, 219; vere (non sunt), 1, 426; affere, 372; approbare per, 14; attestare, 2; conferre, 184, 191; confirmare, 433; consignare, 96; (e)mittere, 6, 75, 125, 350; facere*; scribere, 211, 231, 304, 333; signare, 87, 244–5; testificare, 74, 220; tradere*; transmittere, 60, 234; videre, 14, 50, 146, 339, 393 (perspicere). See also pagina, scriptum, sigillum locatio, 61, 363, 371 locus: in, 74, 313, 362, 366, 367; pro se, 68, 103, 121, 306, 342, 370, 408, 409, 414, 415, 431, 433; esse, 450A–B lucrari, 406 lucrum, 406 magister, 220, 221, 312, 446; Hospitalis, 58, 313 (Anglie, Francie); Templi (Anglie, Francie), 313 major, 53, 58, 188, 220, 277, 303, 305, 369, 412, 418 majoria, 369 malefacere, malefactio, 167, 370 maliciose, 221 malum, 155, 186, 232, 237, 246, 270, 279, 357, 431, 433. See also ingenium manbornia, 33 mandare, 28, 56, 60, 88, 101, 126, 144, 156, 158, 194, 272, 284, 287, 289,

Index Rerum 303, 313, 333, 385; littere/scriptum facere, 6, 285–6, 388–9 mandatum* manere, 77, 87 (libere), 133, 150, 382, 412, 420 mansio(narius), 133, 305, 370, 449 mansurus, 77, 270, 382, 413 manucapere, 140, 192 manusmortua, 232, 369. See also mortuamanus manus (de, extra, in, per)*: propria, 23, 323, 370; apponere, 417; firmare, 169; mittere, 93, 370, 395, 443, 445 manutenere, 150 marc(h)a, 11, 318, 357, 395; argenti, 50, 68, 86, 92, 238, 313, 324, 395; auri, 129, 361; ad pondus Trecensem, 313 marchia, 74, 227 marchio (Namucensis), 3, 7, 178 mare (ultra), 246 marescallus: 306, 408, 409, 414; Burgundie, 85; Campanie, 23, 37, 83, 103, 160, 163, 186, 303, 330, 383, 428, 450A; Romanorum, 333 maritagium, 84, 190, 416 maritare, 293, 349; nondum, 145 maritus, 79, 87, 102, 115–16, 281, 336–8, 376, 391, 449 martyrologium, 102 masculum (liberi), 444, 450A–B masura, 272 mater (ex parte), 259. See also uxor matrimonialiter (conjungere), 232 matrimonium, 84, 130, 232, 233, 291, 313, 361, 376, 418 (licentia) mediante, 312 medius, 431, 433. See also arbitrius membrum, 348, 406, 417 memoria, 102, 103, 234, 315, 317, 318 mensura, 287, 414; falsa, 54, 303, 369; Cathalauni, 350; Nogenti, 402;

447

Pruvini, 36, 306, 408, 409, 414; Trecensi, 119; Villemauri, 119 mensurare, 366–7 mentire. See fides mercator, 17–22, 61, 85, 86, 298, 317, 386, 446 mercatum, 50, 368, 370, 402 mercatura, 368 merceia, 299 mesfacere, 86, 87, 89, 91, 92, 93, 117, 118, 130, 141, 190, 279, 295, 297, 322, 440, 442 meta, 133, 262, 412 miles, 28, 79, 84, 85, 124, 133–4, 142, 229, 240, 258, 260, 270, 333, 351, 383, 393, 412, 416, 448; de castellaria, 370, 436; de castro, 436; feodati, 449; ligius, 333; regni Jerusalem, 361; Templi, 34 militie Temple, 68 mina, 119, 350, 413 minagium, 370 minister, 229, 307, 312, 402 minor (natum), 444 mobilia, 255, 301 modium, 60, 141, 306, 408–9, 414 molendinum, 60 (novum), 97, 119 (sedes), 152, 305, 351, 354, 374, 413; cum tribus rotis, 306, 408, 409, 414; de novo construere, 306, 402, 408, 409, 414; facere, 58, 402, 413 molestare, 57, 244, 245, 312, 394 monachus, 70, 394, 402 monasterium, 63, 230, 341, 428 moneta, 65, 69; parisiensis, 9, 294; pruviniensis, 105, 118, 144, 216, 229, 266, 358. See also libras (pruvinensis) monetagium, 65 moniales, 141, 151, 272, 364, 410 (sorores)

448

Index Rerum

mortua manus, 49, 230, 349, 418. See also manusmortua mota, 144, 157, 378 multragium: mouturengie, 402 multrum, 54, 369, 412 munimentum, 364 munitio, 143, 333 munitum, 128, 258, 374, 436 murus, 144 (reficere), 287 (facere), 359 mutuare, 92, 410 mutuum, 298, 410 nantare, 9, 103, 294, 295, 344 necessaria, 370, 402, 410, 435 necessitas, 32 negocium, negotium, 125, 139, 219, 255, 303, 370, 383, 412, 447 nemus, 57, 58, 97, 143, 229, 305, 314, 342, 360, 376; incisa, 36; mortuus, 126, 133, 319, 412, 417, 423; Templarium, 314; usuarium, 126, 342; vivum, 126, 133, 319, 402; emere, 35; essartare/extirpare, 99, 319, 366–7; reducere, 66, 99; vendere, 29, 32, 35, 129, 319, 366, 405 nepos, 23, 38, 140, 161, 190, 211, 216, 288, 304, 334, 451 nobilis, 38, 342; comes, 38, 303, 366, 428, 445; comitisse, 28, 48, 60 (nobilissima), 137, 244–5, 301, 306, 319, 337, 355, 406, 408–9, 412, 414; domicella, 313; domina, 27, 38, 50, 99, 125, 158, 259, 301–2, 406; mulier, 9, 56, 61, 122–3, 135–6, 190, 319, 339, 340, 357, 412, 438; vir, 2, 12, 27, 114,130, 220, 270, 294, 297, 322, 337, 339, 340, 342, 352, 353, 370, 428, 445, 447 nocere, 233, 262, 336–7 notare, 37, 165, 330, 369

notarius, 358, 449. See also scriba notitia, 50, 133 nubere, 336–8 nummus, 102, 198, 370, 391 nundinae, 82, 389; Barri, 92, 103, 105, 122–3, 159, 235–43, 247, 264, 266, 322; Campanie, 18–22, 259, 372–3, 388–389, 390–1; maii (de Pruvino), 9, 294, 298, 330, 363, 371; sancti Aygulfi, 164, 254, 258, 276, 394; sancti Remigii Trecensis, 103, 107, 119, 298; Trecarum Sancti Johannis, 91 nuntiare, 186, 370; prenuntiare, 313; pronuntiare, 96, 386 nuntius, 103, 195–208, 284, 289, 303, 313, 323 (credibile), 357, 391 nuptie, 313 nutritus, 67 obligare, 141, 390–1, 410, 446. See pignorare, pignus obsedere, 84, 387 (obsidere), 416 obsequium, 102 obsides, 25, 103, 112, 116, 262 (opsides), 374, 442, 443. See also ostagium officialis, 446 officium, 315, 368 operari (de petra), 135, 144 oppresor, 350 opus, 50, 102, 103, 115, 116, 135, 143, 221 (capitali), 225, 242, 243, 323, 402, 447, 453; in capite, 239, 242 oratio, 63, 71, 97, 102, 234 ordinare, 358, 395 ordinatio, 396 ordo (Cisterciensis), 74, 116, 316 ostagiatio, 439 ostagium, 186, 265, 439, 442; conventio, 23, 155, 433. See also captio, obsides ostiarius, 284

Index Rerum pactio, 38, 63, 66, 153, 163, 277, 291 (resilere a), 313, 361, 370, 449 pactum, 146, 166, 308, 418 pagamentum (nundinarum), 122, 164 pagare, 68, 105, 348 pagina, 23, 48, 70, 116, 193, 220, 291, 305, 356, 378, 390, 410, 443; annotare, 24; confirmare, 358; conscribere, 229, 337–8; facere, 35, 98; transmittere, 63. See also carta palatium, 210 papa, 56, 103, 220, 246, 348 parcum, 383 pares (regni Francie), 17–21, 24, 39–47, 290, 396–401 parrochia, 224 parrochiatus, 444 particeps, 97, 129, 234 particio, 444 participatio, 370, 413 pascua, 36, 402 pascuare, 342 pastura, 366–7 pater (ex parte), 259 pauper, 102; pauperitas, 406 pax* pecorum, 370 pecudum, 36 pecunia, 9, 37, 103, 105, 122, 294, 298, 332, 361, 370, 410, 417 pedagium, 84, 87, 119, 260, 264, 327, 330, 416, 424 pelliparius, 368 penitencia, 158, 259 percursus, 5, 10, 81, 94 persolvere* persona, 87, 103, 370, 412, 443: ecclesiastica, 14; propria, 240, 258, 303 personatus, 346 perspicere (oculo ad oculum), 393

449

petitio, 71, 78, 103, 219, 220, 319, 337–8, 350, 357, 405 pignorare, 34, 141 pign(or)us, 118, 216, 329, 350; revocare, 34, 220; redimere, 141 pirum, 417 piscare, 402, 407 piscarium, 305 pistora, 368 pitantia (generale), 315 placere, 13, 67, 94, 99, 126, 132, 224, 380, 448 placitum, 12, 13, 14, 15, 16, 166, 224 (generale), 281, 288, 292, 336–8, 370 planicie, 272 plantare, 341 planus, 229, 305, 423; terra plana, 58, 444 plassetum, 381 platea, 384 pleg(er)ia, 68, 190, 427; plegerie, 117, 130, 357 plegius, plegium, 9, 68, 78, 86, 88, 91–2, 103, 105, 107, 117, 122, 130, 138, 149, 161, 190, 262, 264, 294, 295, 298, 363, 371, 427. See also fidejussor, fides pomum, 417 pondus (Trecensis), 313 pons, 341 (lapidus), 375 porprisium, 58, 67, 370, 381 porprisor, 214. See also fidejussor porta, 84, 119, 151, 164, 416 portio, 140, 142, 450A–B (redditum) postgenitus, 444 potestas, 57, 158, 244, 245, 270, 370, 402, 406, 412, 415 pratum, 58, 305, 402, 413, 444 precentor (Silvanectensis), 418 preceptor (Templi), 35, 36 precium, pretium, 61, 66, 151, 270, 429, 444 (terre)

450

Index Rerum

predium, 333. See also allodium prejudicium, 56, 74, 125, 221, 227 prepositura, 230 prepositus, 32, 37, 49, 66, 99, 102, 133, 219, 221, 222, 223, 224, 230, 234, 270, 293, 303, 305, 308, 349, 352, 358, 368, 369, 370, 429 presbiter, 188, 418 presbiterium, 360 prex*: ad preces et instanciam, 32, 90, 439, 442, 440 primas Anglie, 220 primogenita, 450A–B primogenitus, 12, 156, 269, 270, 292, 324, 385, 444 (et postgenitus) princeps, 52, 61, 321 prioratum, 98, 156, 225, 306, 394, 408, 409, 414 prior(atus), 56, 60, 156, 224–5, 314, 341, 370, 394, 412 priorissa, 364 privilegium, 51, 73 probare, 5, 156, 303, 370, 412 probatio, 86, 244, 245 probus. See homo (probus), vir (probus) procuratio, 99, 220, 305; procurare, 394 progenies, 428 promittere, 11, 31, 80, 87, 95–6, 106, 116–7, 122, 139–40, 156, 169, 195–208, 213, 229, 243, 256, 278, 282, 283, 289, 339–40, 350, 394, 402, 430, 447 proponere, 17–22, 39–47, 396–401 proprietas, 60, 368 propugnaculum, 429 protectio, 101, 223 proventus, 65, 97, 118, 277, 298, 306, 329, 363, 371, 380, 394, 408, 409, 410, 412, 414, 444; feodi, 300; nundinarum, 236, 254

providicium, 32, 35, 231, 395, 405 provisor, 316 puer, 119, 160, 342 punctus (et status), 51, 139, 148, 156, 164, 237, 279, 362, 380, 383, 436 pupillus, 101 quadriga, 133, 362 quarterium, 119 quercum, 417 querela, 5, 17–22, 24, 39–47, 83, 94, 96, 186, 215, 290, 303, 312, 342, 346, 352, 368, 396–401, 402, 416; propria, 252, 258, 312, 450A–B. See also discordia querere, 4, 24, 39–47, 73, 396–401 quitare* quitatio, 64, 152, 188, 217, 232, 275, 351, 447 (acquitatio) rachatum, 9, 161, 294. See also escheeta ramus, 133 raptus, 50, 54, 369, 412 recedere, 24, 39–47, 150, 240, 259, 396–401 recipere*. See feodum, homagium, hominem, homo reclamare, 4, 59, 145, 151, 155, 160, 187, 228, 231, 324, 339–40, 345, 354, 368, 394, 421, 422, 445; hereditas, 127, 191; usuarium, 35, 132; jus, 271. See also clamare recognitio, 129 recognoscere, 1, 8, 127, 129, 155, 189, 193, 227, 230, 257, 275, 278, 297, 313, 339–40, 379, 386, 420, 424, 425–6. See also cognoscere recompensatio, 224 recordatio, 327 redactus (in scripto), 416

Index Rerum reddere, 26, 29, 33, 130, 186, 221, 391; castellum, 84; castrum, 76, 128, 135, 138–9, 377, 380, 416, 431; in captio, 166; comitatus, 334; debitum, 438; domus, 374; domus fortus, 146, 255; fortericia, 128, 144,148, 258, 380; indampnes, 138; munitas,128; terram, 453; reddibilis. See jurabilis redditor, 189, 289 redditus*: appreciari, 444; castelli, 450A–B; in nundinis, 82, 373, 388. See also libras (annui redditus), libratus terre redemptio, 189 redimere, 37, 141, 351 regina Cypri*: Francorum, 211; Scotie, 313 regnum: Francie, 12, 13, 15, 22, 24, 39–47, 281, 313, 396–401; Jerusolimum, 361. See also barones, usus relicta, 353 reputare, 84, 416, 447 requisitio, 166, 298, 446 rescripere. See scribere resignare, 307, 318 responsalis, 122 responsor, 68, 79 revertere* rex: Alemanie, 76, 437; Cypri, 361; Francie, 7, 10, 12–13, 16–21, 62, 80, 95, 138, 164, 195–218, 213, 254, 260, 276, 291, 324, 325, 327, 357, 374, 419, 452–3; Francorum, 14–15, 23, 164, 220, 281–90, 292, 305, 374, 449, 451; Jerosolimita, 12, 38, 334, 361; Navarre, 448; Romani, Romanorum, 265, 431–5; Scotie, 313; Sicilie, 431 riparia, 300, 306, 324, 408–9, 414 rogare*

451

rota, 306, 408, 409, 414 rotagium (vinorum), 362 roua (hominum), 370 rusticus, 113 sacramentum, 10 (dicere per), 23, 73, 143, 178, 232, 357, 361, 370, 383, 416, 440, 446. See also jurare sacrosancta. See jurare saisire, 38, 73 (resaisire), 141, 270, 292; redditus, 82. See also feodum (saisire) sanctus. See jurare sanguine (effusio), 54 sarcina, 410 scabinus, 305 scedula, 63. See also cyrographum scriba, 370. See also notarius, scriptor scribere, 102, 333; conscribere, 229; rescripere, 136, 220; subscribere, 84. See also littere (scribere) scriptor. See Bernard Scriptor scriptum, 2, 26, 27, 56, 106, 110, 114, 126, 134, 196, 198–202, 216, 218, 247, 277, 315, 348, 361, 417, 396–401; redactum in, 416; scripta feodorum, 333; confirmare, 77, 79, 100; facere, 388–9; jurare (super scriptos), 128; roborare*; sigillare, 2; testificare, 126. See also carta securitas, 25, 103, 155, 270, 295, 313, 449 sedes (molendini), 119 senescalcia, 154–5 senescallus: Andevagensis, 24, 39–47, 196, 285, 396–401; Campanie, 106, 108, 110, 111, 117, 118, 120, 149, 153–5, 270, 347, 377, 383 sententia, 244, 245, 326, 337–8, 347, 395; excommunicationis, 56, 103, 158 sepultura, 388–9 servare*

452

Index Rerum

servicium, servitium, 59, 65, 66, 146, 156, 252, 291, 292, 303, 322, 333, 387, 412, 431, 445; feodi, 279; retrahere, 252 serviens, 11, 50, 51, 66, 70, 103, 188, 221, 295, 303, 305, 313, 344, 363, 368, 370, 371, 417 sextarium, 97, 119, 306, 369, 408–9, 414 sigillare, 1, 2, 29, 36, 306 sigillum*: appendio, 405; appensione*; appositio, 110, 114, 444; attestatio, 234; communi, 306; meum, 361, 426; proprium, 27; non vere, 425; apponere, 218, 277, 312, 363, 371, 395, 450A–B; facere, 60; facere (impressio), 363, 371, 374, 414, 418; munire*; non habere, 27, 60, 245, 306; sigillare, 1, 7, 36, 115, 189, 213, 220, 277, 306, 370, 377, 426; (con) signare, 87, 96, 244, 245, 416 signare. See carta, cartula, littere, scriptum, sigillum significare, 63, 105, 108 silentium (imponere), 342 societas, 65–6, 69, 97 socius, 86, 446 solidus, 59, 119, 137, 224, 229, 247, 353, 391 solutio, 103, 118, 221, 294, 344, 363, 371; debitum, 9, 93, 118, 189, 298, 406 solvere, 60, 153, 164; debita, 29, 93, 447 soror, 130, 211, 331, 400, 410, 450B; sororia, 435 sororius, 239, 245, 331, 335 spiritualia, 97, 305 spoliare (mercarores), 17–22, 85 sponsalia, 84, 416 sponsio, 357 stabilimentum, 444, 450A–B stabilire, 444 stagnum, 354, 374, 402, 407, 444 stallum, 61 (construere), 364

statuere, 12, 36, 75, 97, 103, 113, 156, 221, 281, 315, 370, 429, 449, 450A–B status, 135, 154, 166, 255. See also punctus submonere, 104, 106, 109, 121, 155, 258, 291, 303, 344, 368, 429 submonitio, 189, 344, 368, 370 subscriptio (signa), 418 subsidium, 283 subventio, 348 sumptio, 57, 410, 429 supervivere, 67 supplicare, 221, 350 suspectus, 170–2, 174–84, 256, 280 suspendere, 51, 81 tabernaria, 298 tabernarius, 362 tallia, 54, 59, 226, 305, 353, 369, 412, 445 (tallie) talliare, 370, 412 tenementum, 406, 419 (tensamentum) terminus* terra*: arabile, 58, 99, 272, 448; inculta, 272; plana, 58, 229, 444, 450A–B; Albigensis, 283; Campanie, 244–5; Syrie, 361; Trecensis, 150; dimittere, 12; dividere, 393; extirpare, 58; tenere, 23, 72, 38 terragium, 272, 370, 412, 413 territorium, 229, 362 testari, 351, 352 testes, 37, 111, 133, 156 (legitimi), 220, 303, 330, 361, 374, 393 testificare* testimonium* thalamus (comitis), 34 thelonium, 137, 211, 304, 358, 363, 370, 371 thesaurarium, 223, 346 thesaurus (Templi): Francie, 313; Parisiensis, 68; Turonensis, 361

Index Rerum tolta, 59 tornella, 287 trahere, 348. See also causa transfretare, 155 transmarinis, 12, 155, 235, 246 treuga, 17–22, 103–12, 114–16, 131, 195–208, 282, 288, 289 triennium, 342 trosselus, 87 tunica, 50 turbare, turbator, 101 turris, 137, 147 tutela (et custodia), 17–22, 302 usuagium (nemorum), 342 usuarium, 36, 126, 132–4, 221, 305, 360, 366, 370, 402; foresta, 319, 366–7. See also nemus usuria, 103, 406 usus et consuetudines, 57, 348; Francie, 24, 39–47, 164, 292, 396–401; in regno Francie, 13, 15, 16; proprius, 57, 360; Saint-Thiébault, 295; terre, 101; Vitriaci, 27, 113 uxor*: ad uxorem, 403; cum familia, 308, 310; de capite, 251, 424; ex parte uxoris, 138, 163, 259; in uxorem, 12, 84, 152, 293, 313, 403, 416, 438; pro uxore, 416; que dicitur, 17–22, 24, 39–47, 195–208, 282, 289; turpiter invenire, 395. See also femina vadiare, 89, 91–2, 141 vadium, 34, 37, 153, 187, 219, 351; duelli, 156, 412 valentia: femina, 233, 263, 359, 403, 411; feodum, 450B; redditus castelli, 444, 450A–B valere, 300, 306, 408, 409, 414, 415, 444, 450A; familia, 275; feudum, 248

453

valoris, 153, 446 vastare, 19–20, 22. See also devastare. vavassor, 450A–B vectura, 369 vehiculum, 370 venatio, 342 vendere*. See feodum, nemus venditio, 6, 79, 103, 129, 140, 221, 270, 277, 314, 370, 406, 424 verbum, 257; de verbo ad verbum, 432, 434; solum, 118; suum, 86 veritas, 303, 319, 325 vetustas, 363, 371 vi(c)aria, 272, 307 vicecomitatum, 194, 259, 293, 331 vicedominus, 376, 395, 444 vicessima, 283 vicus (novus), 424 vidua, 101 vigilia, 71 villa*: antiqua, 99; in corpore, 381; franca, 370; franchisa, 295; libera, 165; nova, 49, 97, 98, 232, 305, 412, 413; constituere, 360; construere, 66, 97, 99; custodire, 370; destruere, 370, 412; edificare, 57; facere, 97, 305, 412, 413; vendere, 375 vim, 58; magna et parva, 128, 135, 139, 144, 148, 251, 255, 380, 383 vinatio, 368 vindemia, 368 vinea, 31, 410, 423, 424, 444; plantare, 341 vinum, 141 (albi et rubei), 362 violentia, 186, 370, 442–3 vir: bonus, 312; probus, 80, 232, 275, 370, 412 (homines); prudentus, 56, 97, 259, 342; religiosus, 370; pro viribus, 280. See also nobilis (vir) vivarium, 383

This page intentionally left blank

INDEX NOMINUM

Placenames (communes) are identified by département, arrondissement, canton and, for a locality smaller than a commune, the closest commune (comm.). Countess Blanche is not indexed; Count Thibaut IV is indexed only for his own acts. A., dean of Vitry, 27 Absolon, canon of Saint-Martin of Tours, 220 Acenaium. See Assenay Acre, Accorum, 38, 334, 361 Acy [-en-Multien] (Oise, Senlis, Betz), Acyacum, 420 Adam, abbot of Saint-Bénigne of Dijon, 406 Adam, knight of Beaumont, 28 Adam, serviens of Pierre, count of Auxerre, 11 Adam la Poire, 293 Ade of Bonum Oculum, 263 Adele (of Champagne), queen of France (1160–1179; dowager, 1180–1206), 211 Ado of Courlandon, 374 Adventarum. See Avenay Ageville (Haute-Marne, Chaumont, Nogent), Aigeville, 151, 152, 259, 351 Agnes, lady of Château-Porcien, 255 Agnes (of Bar-le-Duc), lady of Neufchâteau and duchess of Lorraine (1206–13, d. 1226), 25, 441–2, 443

Agnes, mother of Gilbert of Chaumont (comital serviens), 295 Agnes of Bar-le-Duc, wife of Hugh of Châtillon, 130 Agnes (heiress) of Bar-sur-Seine, wife of Colin of Sennecey, 140 Agnes (heiress) of Baudement, wife of Robert I of Dreux, 385 Agnes of Donzy (daughter of Hervé IV of Donzy), countess of Nevers, 291 Aigeville. See Ageville Aimard. See Haimard Aimery (of Lusignan), king of Cyprus (1196–1205), 361 Alain (junior) of Roucy, 376 Albapetra. See Aubepierre Alberic. See Aubry Albigensians, 283 Alençon (Orne), Alencon. See Robert, count of Alençon Alermus, chancery notary, 449 Alexander II, king of Scotland (1214– 49), 313 Alienor, wife of Milo of Ervy, 381–2

456

Index Nominum

Alix (of Vergy), duchess (1199–1218) then regent of Burgundy (1218–29), 85–92, 169, 237, 338, 340 Alix (eldest daughter of Count Henry II), queen of Cyprus (1210–46), 169–82, 184, 237, 239, 241, 242, 245, 336–8, 361 Alix/Adelaide (of Donzy), countess of Sancerre (d. 1169), 84, 416 Allemant (Marne, Épernay, Sézanne), Alemant, forest, 297 Alnetum. See Aulnay Altaripa. See Aubérive Altissiodorensis. See Auxerre. Altivillaris. See Hautvillers Amalaric, bishop of Senlis (1156–67), 418 Amalvin, abbot of La Sauve Majeur (1206–22), 412 Amance (Meurthe-et-Moselle, Nancy, Malzéville), Esmance, Esmancia, 76, 264–5, 431–4, 437 Amboise, Ambazie(nsis) (Indre-et-Loire, Tours). See Elizabeth, countess of Chartres; Isabelle, lady of Amboise Andecy (Marne, Épernay, MontmortLucy, comm. Baye), Andeceium, priory of nuns, 364; prioress (see Th.) Andelot [-Blancheville] (Haute-Marne, Chaumont), Andelou, 151, 271, 272. See also Gérard of Andelot André, blacksmith of Saint-Denis, 48 André of Coulours, preceptor of the Templars, 35, 36 André of Époisses, 431, 433 André of Montréal, 237, 245 André of Nanteuil (-la-Forêt), 186 André of Nogent, lord of Chapelaine (1205–52), 110 Andrudis, wife of Gérard of Écot, 31

Anet (Eure-et-Loire, Dreux), Anet, 284 Anjou. See Guillaume des Roches, seneschal of Anjou Ansellus. See Anselm Anselm, bishop of Laon (1215–38), 448 Anselm, bishop of Meaux (1197–1207), 136, 319 Anselm Bridaine, 103 Anselm of Metz, 100 Anselm (IV) of Possesse (and Tournan) (1200–49), 444 Anselm of Saint-Fiacre, 133 Anselm II of Traînel, butler of Champagne (1152–84), 37, 84, 220, 330, 416 Anselm III of Traînel (1185–1210), 23, 278 Anseric I of Montréal, 220 Anseric IV of Montréal, 177 Antigny [-la-Ville] (Côte-d’Or, Beaune, Arnay-le-Duc), Antignicum. See Guillaume of Antigny; Hugh of Antigny Apremont (Ardennes, Vouziers, Grandpré), Asp(e)rum mons. See Gautier of Apremont; Guillaume of Apremont; Guy of Apremont; Hugh of Apremont Aquin, Jew of Tonnerre, 301 Arc-en-Barrois (Haute-Marne, Chaumont), Art, castle, 393 Archambaud I of Sully, 216 Archambaud VII of Bourbon, constable of Champagne (1216–42), 176, 192–193, 261 Arcis-sur-Aube (Aube), Arceium. See H., dean; Guy of Arcis-sur-Aube; Jean II of Arcis-sur-Aube Arcy [-sur-Cure] (Yonne, Auxerre, Vermenton), Arseium, 385. See also Gérard of Arcy

Index Nominum Arcy-Sainte-Restitue (Aisne, Soissons, Oulchy-le-Château), Arsteum, 385 Ardilleris. See Arzillières. Armançon River, Ermencon, 300, 324 Arnaud, abbot of Cîteaux, 406 Arnaud Cap de Mall, 52 Arnulph (of Reynel) of Cirey, 155, 271, 272 Arnulph of Villiers-le-Bourg, 35 Arrem(an)ensem. See Montiéramey Arsteum. See Arcy-Sainte-Restitue Artaud of Nogent-l’Artaud, treasurer of Champagne (1158–95), lord of Nogent-l’Artaud (1170–95), 37, 330 Arzillières [-Neuville] (Marne, Vitry-le-François, Saint-Remy-enBouzemont-Saint-Genest-et-Isson), Ardilleris. See Gautier of Arzillières Asperomons. See Apremont Assenay (Aube, Troyes, Bouilly), Acenaium, 119. See also Philippe of Assenay Athone of Broyes, femina de corpore, 312 Aubepierre [-sur-Aube] (Haute-Marne, Chaumont, Arc-en-Barrois), Albapetra, 152, 214, 351 Aubérive (Marne, Reims, BeineNauroy), Alta ripa, 305 Aubert, lord of Darney, 243, 252 Aubert of Lagny, 23 Aubert of Plessis (ca 1178–1218), comital bailiff, 27, 113 Aubry, abbot of Saint-Médard of Soissons, 229 Aubry (of Humbert), archbishop of Reims (1207–18), 14, 17, 24, 39–47, 203, 210, 286, 396–401 Aubry of Dammartin, 325 Aubry of Lafauche, 83, 215 Auderus Rusi, 428

457

Augustines (Aube, Troyes, Mussy-surSeine, destroyed site in comm. Courteron), Augustines, 74 Aujon river, 393 Aulnay [-l’Aître] (Marne, Vitry-leFrançois, Vitry-le-François-Est), Alnetum. See Erard II of Aulnay; Guillaume of Aulnay, marshal of Champagne; Odard of Aulnay, marshal of Champagne; Vilain II of Aulnay, marshal of Constantinople Aulnoy (Seine-et-Marne, Meaux, Coulommiers), Alnetum. See Fulk of Aulnoy; Hulder of Aulnoy; Raoul Lo Wandre, knight of Alnoy Autrèches (Oise, Compiègne, Attichy). See Guillaume of Nanteuil-la-Forêt Autry (Ardennes, Vouziers, Monthois), Autreium. See Baldwin of Autry Autun (Saône-et-Loire), Eduens, bishop, 326 (see also Gautier) Auvergne, Averna, wine of, 362 Auxerre (Yonne), Altissiodorum, Autissiodorum, bishops: 217, 285, 301, 426 (see also Guillaume of Seignelay; Henri of Villeneuve; Hugh of Noyers); count (see Pierre II of Courtenay). See also Saint-Germain of Auxerre Avallon (Yonne), Avalone. See Jocelin of Avallon; Jocelin II of Avallon Avenay [-Val-d’Or] (Marne, Reims, Ay], Adventaium. See Saint-Pierre of Avenay Avesnes [-sur-Helpe] (Nord), Asvennium, Avene, Avesnis. See Gautier of Avesnes B., viscount of Reims, 395. Probably same as Baldwin of Reims B. of Jouy-le-Châtel, 450A–B Baizil, Le (Marne, Épernay, MontmortLucy), Baysil, 344

458

Index Nominum

Bajonville. See Bayonville Baldwin of Autry, 379 Baldwin Bolengarius, dependent of Saint-Nicolas of Sézanne, 365 Baldwin of Reims, 138, 264, 342. Probably same as B., viscount of Reims Balnot-la-Grange (Aube, Troyes, Chaource), Balenum grangiam, 218 Bandin, Jew of Champagne, 189, 301 Barbonne [-Fayel] (Marne, Épernay, Sézanne), Barbonia, 343; Templar house, 36 Bar-le-Duc (Meuse), Barrum ducis, 264; counts, 186, 248, 264, 289 (see also Henri II). See also Agnes of Bar-le-Duc Bar-sur-Aube (Aube), Barrum, 26, 85, 351, 369, 410; castellany, 351, 392; Fairs, 92, 103, 105, 122, 159, 235–243, 247, 264–5, 322. See also Lambert Bochut of Bar-sur-Seine; Reseneta of Bar-sur-Aube Bar-sur-Seine (Aube), Barrum super Secanam, county, 140, 142, 410; count (see Milo IV). See also Agnes of Bar-sur-Seine, wife of Colin of Sennecey; Gaucher of Bar-sur-Seine; Hermesend of Bar-sur-Seine, lady of Traînel Bartholomew, abbot of Clairfontaine, 116 Bartholomew, abbot of Mores (1198– 1206), 407 Bartholomew, dean of Saint-Étienne of Troyes, 100, 246, 368 Bartholomew of La Porte Saint-Malor, 37 Bartholomew (brother of Renier) of Nogent, 151

Bartholomew of Roye, royal counsellor, 23 Bartholomew of Saulx-le-Duc, 237, 240 Bartholomew Ugonis, innkeeper, 298 Barticium de Coremont, 366 Baudement (Marne, Épernay, Anglure), Baudemantum, 157. See also Agnes of Baudement Bayonville (Ardennes, Vouziers, Buzancy), Bajonville, 248 Bazarnes (Yonne, Auxerre, Vermenton), Bazernum, Baizernacum, 1, 425 Bazoches [-sur-Vesle] (Aisne, Soissons, Braine). See Hugh II of Bazoches, viscount of Châlons Beaufort [today Montmorency-Beaufort] (Aube, Bar-sur-Aube, Chavanges), Belfort, 187. See also Mathieu of Montmorency Beaumont (Yonne, Auxerre, Seignelay), Bellimons. See Hugh of Beaumont Beaumont [-sur-Oise] (Val-d’Oise), Bellimons. See counts: Jean of Beaumont, Mathieu II of Beaumont; knight: Adam of Beaumont Beaune (Côte-d’Or), Belne, toll, 87 Beauvais (Oise), Belvacum, bishops, 290 (see also Milo of Nanteuil-laForêt; Philippe of Dreux) Beine (Yonne, Auxerre, Chablis), Benna, 251 Belfort. See Beaufort Belle, wife of the Jew Bandin, 189 Bellimons. See Beaumont Belne. See Beaune Belvacensis. See Beauvais Belval [-sous-Châtillon] (Marne, Reims, Châtillon-sur-Marne), Bellevallis, forest, 376; new village, 412; prior, 412

Index Nominum Benoîtevaux (Haute-Marne, Chaumont, Saint-Blin-Semilly, comm. Busson), Benedicte vallis, Cistercian convent, 151, 272 Bergères [-lès-Vertus] (Marne, Châlonsen-Champagne, Vertus), Bergarium, 224 Bergiacum. See Brégy Bernard, abbot of Saint-Oyand, 413 Bernard Aufredus, merchant, 317, 321 Bernard Borgundus, 392 Bernard of Conches, merchant, 317, 321 Bernard of Saint-Denis (of Troyes), serviens of Saint-Pierre of Troyes, 51 Bernard Scriptor, 52, 64 Bernard Vallentus, 403 Bernifred, townsman of Neufchâteau, 26 Bertran of Lambeis, merchant, 317, 321 Bertrand, prior of Lure, 71 Beuvronne, La, effluent of the Marne River, near Meaux, 428 Bitry (Nièvre, Cosne-Cours-sur-Loire, Saint-Amand-en-Puisaye), Bitriacum, Vitriacum, 1, 2, 425, 426 Blaise-sous-Arzillières (Marne, Vitry-le-François, Saint-Remy-enBouzemont-Saint-Genest-et-Isson), Bloisa, 148 Blois (Loire-et-Cher), Blesensis, county, 294; counts, 9 (see also Thibaut IV, Thibaut V, Thibaut VI) Bloise. See Blaise-sous-Arzillières Bois-la-Ville (Seine-et-Marne, Meaux, Coulommiers, comm. Mouroux), Boissiacum villa, 134 Bologne. See Renaud of Dammartin Bonancontre Rogeri, merchant of Siena, 86 Bonconpaigne Incontri, merchant of Siena, 86

459

Bormont. See Bourmont Bosreant, 342 Boudreville (Côte-d’Or, Montbard, Montigny-sur-Aube), Boudriville, 247 Boulogne [-sur-Mer] (Pas-de-Calais). See Renard of Dammartin, count of Boulogne Bourbon [-l’Archambault] (Allier, Moulins), Borbonum. See Archambaud VII of Bourbon Bourlemont (Vosges, Neufchâteau, Coussey, comm. Frebécourt), Bourlainmont. See Pierre of Bourlemont Bourmont (Haute-Marne, Chaumont), Bo(u)rmont, 293. See also Pierre of Bourmont Bouy-sur-Orvin (Aube, Nogent-surSeine), Boy. See Pierre of Bouy-surOrvin Braine (Aisne, Soissons), Brane, 383, 385; castle, 385; counts of Dreux and Braine (see Robert I, Robert II, Robert III); countess (see Yoland of Coucy). See also Guillaume of Braine; Henri (of Braine), archbishop of Reims; Jean (of Braine), count of Mâcon; Pierre of Dreux, count of Brittany Brajecel, 97 Braux [-Saint-Remy] (Marne, SainteMenehould), Braus, Braux, 97, 305 Bray-sur-Seine (Seine-et-Marne, Provins), Braium, Brajensis, 292, 449; archdeacon, 133; castellany, 232; chapter, 67, 136; dean (see Nicolas) Breban. See Jean li Brabanz of Provins; Milo II lo Breban of Provins

460

Index Nominum

Brecis. See Broyes Brégy (Oise, Senlis, Betz), Brigiacum, Bergiacum, 302, 325 Brienne [-le-Château] (Aube, Bar-surAube), Brene, Brenensum, 59, 329; counts (see Gautier III, Gautier IV, Jean of Brienne, king of Jerusalem). See also Erard of Brienne, lord of Ramerupt; Ohelard of Brienne; Renier of Brienne Brigiacum. See Brégy Brittany. See Pierre of Dreux, count of Brittany Brocia. See Brosse-Montceaux, La Brosse [-Montceaux, La] (Seine-etMarne, Provins, Montereau-FaultYonne), Brocia, 448. See Geoffroy of La Brosse-Montceaux Broyes (Marne, Épernay, Sézanne), Brecis, castle, 393; lords (see Hugh III, Hugh IV, Simon II of Commercy). See also Athone of Broyes Bulcy (Nièvre, Cosne-Cours-sur-Loire, Pouilly-sur-Loire), Buluciacum, 326 Burgundy, Burgundie, duchy, 393; dukes, 237, 241, 261, 290 (see also Hugh III, Odo III); duchess, 142, 238 (see also Alix of Vergy) Burgundy, ultra Seonum, county, 147, 252, 262, 393; counts, 236, 252, 267 (see also Étienne); countess (see Margaret); Jews, 77 Buzancy (Ardennes, Vouziers), Busenciacum, 379 Cahors (Lot). See Pierre of Petraria Calceia, at Sézanne, 30 Calestria. See Chalautre Canterbury. See Stephan Langton, archbishop of Canterbury

Cantumerulam. See Chantemerle Caorsa. See Chaource Capella juxta Melligniacum. See La Chapelle-Vaupelteigne Capenoire Donati, merchant, 446 Capis. See Chappes Carnotum. See Chartres Casseolum. See Choiseul Castellionem. See Châtillon-sur-Marne Castellionem super Loain. See Châtillon-Coligny Castricum. See Châtrices Cathalaunum. See Châlons-enChampagne Cernay-en-Dormois (Marne, SainteMenehould, Ville-sur-Tourbe), Sarnaium, 379; lord (see Baldwin of Autry). See also Guy of Cernay Ceruins, 342 Chablis (Yonne, Auxerre), C(h)ablei, 73, 220–223, 362; mayor (see Jean); provosts (see Guillaume, chanter of Saint-Martin of Tours; Guillaume of La Chapelle; Maurice) Chaaly. See Fontaine-Chaalis Chacenay (Aube, Troyes, Essoyes), Chacenaium. See Erard of Chacenay; Jacques (of Chacenay) of Durnay; Odard of Chacenay Châge, parish in Meaux, Chagia, 37 Chalautre [-la-Grande] (Seine-et-Marne, Provins, Villiers-Saint-Georges), C(h)alestria, 221, 284, 308; provosts (see Guillaume of Perche, bishop of Châlons; Pierre of Blois) Challerange (Ardennes, Vouziers, Monthois), Chaleraignes. See Iter of Challerange Chalon-sur-Saône (Saône-et-Loire), Cabilonsem, 90

Index Nominum Châlons [-en-Champagne], formerly Châlons-sur-Marne (Marne), Cathalaunun, 97; bishops, 23, 290, 321 (see also Gérard of Douai, Guillaume of Perche); chapter, 351; diocese, 97; measure of, 350; viscount, 375, 444, 450B (see also Hugh II of Bazoches). See also Jacques of Châlons; Notre-Dame of Châlons Chameroy (Haute-Marne, Langres, Auberive, comm. Rochetaillée), Chanegoys, 393 Champagne: butlers (see Anselme II of Traînel, Gaucher III of Châtilllon, Hugh IV of Châtillon); chancellors (see Étienne of Provins, Gautier of Chappes, Guillaume); constable (see Odo of Pougy); counts (see Henry I, Henry II, Thibaut II, Thibaut III, Thibaut IV); countess (see Marie of France); fairs, 259, 372, 373, 388–1 (see also under Bar-sur-Seine, Provins, Troyes); Jews, 77, 301; marshals (see Guillaume of Provins, Geoffroy of Villehardouin, Guillaume of Villy, Odard of Aulnay); seneschals (see Geoffroy V of Joinville, Simon of Joinville); servientes (see Gilbert of Chaumont, Jacques of Hungary, Geoffroy of Paris); treasurers (see Garnier of Lagny, Guy of Milly, Lambert Bochut of Bar-sur-Aube, Milo I of Provins, Milo I of Milly, Milo II of Milly) Champgirard (Seine-et-Marne, Provins, Donnemarie-Dontilly, destroyed locality in comm. Montigny-Lencoup), Champus Gillardus. See Simon of Champgirard

461

Champigny-sur-Aube (Aube, Troyes, Arcis-sur-Aube), Champanni super Albam, 393 Champlitte (Haute-Saône, Vesoul), Chanllita. See Guillaume of Champlitte; Odo (Campaniensis) of Champlitte Chamunda, lady of Chaumont, 83, 152, 215, 351–2 Chanllita. See Champlitte Chantemerle (Marne, Épernay, Esternay), Cantumerulam, 36; monastery, 231. See also Terric of Chantemerle Chantepie (Seine-et-Marne, Melun, Brie-Comte-Robert), Chantepie, 133 Chaource (Aube, Troyes), Chaorsa, 370. Chapelle-Vaupelteigne, La (Yonne, Auxerre, Ligny-le-Châtel), Capella juxta Melligniacum, 251. See also Guillaume of La Chapelle, provost of Chablis Chaponnay (Rhône, Lyon, SaintSymphorien-d’Ozon), Chaponaium. See Ponce of Chaponnay Chappes (Aube, Troyes, Bar-sur-Seine), Capis, Chapis, castellany, 370; lords (see Clarembaud IV, Clarembaud V). See also Guy (of Chappes), lord of Jully Charité [-sur-Loire], La (Nièvre, CosneCours-sur-Loire). See Hugh, prior Charmentray (Seine-et-Marne, Meaux, Mitry-Mory), Charmentre, 254, 277 Charmes [-la-Grande] (Haute-Marne, Saint-Dizier, Doulevant-le-Château), Charme, 118 Charny (Côte-d’Or, Montbard, Vitteaux) or Charny-sur-Meuse (Meuse, Verdun), Charniacum, 239

462

Index Nominum

Chartèvres (Aisne, Château-Thierry, Condé-en-Brie), Chartouorum, 344 Chartres (Eure-et-Loire), Carnotum, bishop (see Renaud of Bar-le-Duc); count (see Jean II of Montmirail); countess (see Elizabeth of Amboise); dean, 326 Chasteliers de Andelou. See Andelot Chastenaium. See Châtenois Chasut, 238 Château-Porcien (Ardennes, Rethel), Castrum portuensem, 380. See also Agnes of Château-Porcien; Raoul of Château-Porcien Château-Thierry (Aisne), Castrum Theodoricum, 61, 331, 395 Châteauvillain (Haute-Marne, Chaumont), Castrumvillarum, 156; lords (see Elizabeth of Châteauvillain, Simon of Châteauvillain) Châtel-Censoir (Yonne, Avallon, Vézelay), Castrum Censorium, 326 Châtel-Chéhéry (Ardennes, Vouziers, Grandpré), Chastel prope Quernaium, 248 Châtenois (Vosges, Neufchâteau), Chastenaium, 76, 431, 433 Châtillon-Coligny [formerly Châtillonsur-Loing] (Loiret, Montargis), Castellionem super Loain, 8, 386 Châtillon-sur-Marne (Marne), Castellionem, 36; lords of Châtillon and counts of Saint-Pol (see Gaucher III, Guy IV, Hugh V); forest, 376. See also Guillaume of Châtillon Châtrices (Marne, Sainte-Menehould), Castricium (Augustinian chapter), abbot, 57n1, 360 Chaudun (Aisne, Soissons, Oulchyle-Château), Choaudun, 165

Chauffourt (Haute-Marne, Langres, Montigny-le-Roi), Chaufor, 247 Chaumont (Haute-Marne), Calvimons, Calvomons, 83, 96, 152, 215, 351–2; provost, 352; serviens (see Gilbert). See also Chamunda of Chaumont; Josbert of Chaumont; Renier II of Nogent Chaumont-Porcien (Ardennes, Rethel), Chaumont, 164. See also Raoul of Château-Porcien Cherville (Marne, Châlons-enChampagne, Ecury-sur-Coule), Chevrille, 227 Choignes (Haute-Marne, Chaumont), Choigne, Choine, Choygne, 83, 214–15 Choiseul (Haute-Marne, Chaumont, Cléfmont), Casseolum, Choiselle. See Renard of Choiseul Choissy [-en-Brie] (Seine-et Marne, Provins, La Ferté-Gaucher), Choisiacum, priory of Saint–Martindes-Champs, 225 Cingni. See Signy Cirey [-sur-Blaise] (Haute-Marne, Saint-Dizier, Doulevant-le-Château), Ceris, Cerys. See Arnaud of Cirey; Geoffroy of Cirey Cirfontaines [-en-Azois] (Haute-Marne, Chaumont, Châteauvillain), Syrofonte, 31 Cîteaux (Côte-d’Or, Beaune, NuitsSaint-Georges), Cistercium, monastery, 74; abbot (see Arnaud) Clairefontaine (Haute-Saône, Vesoul, Amance, comm. Polaincourt-etClairfontaine), Clarus fons, Cistercian monastery. See Bartholomew, abbot Clairvaux (Aube, Bar-sur-Aube, Ville-sous-la-Ferté), Claravallis,

Index Nominum Cistercian monastery, 103, 118, 309, 366, 393, 445; abbot (see Robert) Clare of (the burg of) Saint-Denis of Troyes, 53 Clarembaud, archbishop of Tyr (1202–15), 361 Clarembaud IV of Chappes (ca 1170–1204), 10 Clarembaud V of Chappes (1205–46), 140, 279, 424, 444, 450B Clarus fons. See Clairefontaine Clarus mons. See Clefmont Clefmont (Haute-Marne, Chaumont), Clarus mons. See Simon III of Clefmont; Simon IV of Clefmont Clement of Cucharmoy, homo de corpore, 275 Clermont-Ferrand (Puy-de-Dôme), Claremontis. See Robert, bishop Cluny (Sâone-et-Loire, Mâcon), Cluniacensis: abbots, 349, 394 (see also Girold, Guillaume); priory (see Gaye); townsman, 372 Cochin of Saint-Dizier, Jew of Dampierre, 189 Cociacum. See Coucy Cohons (Haute-Marne, Langres, Longeau-Percey), Conz, 151 Colanges les Vineuses. See Coulangesla-Vineuse Colerius of Souain, 270 Colermarium. See Collemiers Colin, son of Guy of Sennecey, 140 Colin Autrum, 275 Collemiers (Yonne, Sens, Sens-Ouest), Colermarium, 28 Colombey [-les-Deux-Églises] (HauteMarne, Chaumont, Juzennecourt), Columbe, 118 Colors. See Coulors

463

Columbarium. See Coulommiers Columbus Borgnus, 5 Combault [today Pontault-Combault] (Seine-et-Marne, Torcy), Combellis. See Gaucher of Combault; Raoul of Combault Commercy (Meuse), Comerciacum. See Simon (II of Broyes) of Commercy Compendium. See Compiègne Compiègne (Oise), Compendium, 12 Concye Clarel, la, forest, 360 Condé-en-Brie (Aisne, ChâteauThierry), Conde, Condes, Conz, 262 Condes (Haute-Marne, Chaumont, Chaumont-Nord), Conz, 151 Conflans (Marne, Châlons-enChampagne, Vertus, comm. Villeseneux), Cofflans, Covelans. See Eustace of Conflans; Raoul of Conflans Congyacum, 368 Conrad, bishop of Metz and Speyer, 432, 435 Constantinople. See Milo Beban II of Provins, butler; Geoffroy of Villehardouin, marshal Conz. See Condes Corberon (Seine-et-Marne, Provins, Nangis, comm. Vieux-Champagne), Corbeson, in castellany of Baudement, 157 Corgilleroi. See Milo of Corgilleroi Cormery (Indre-et-Loire, Tours, Chambray-lès-Tours), Cormeriacensis, monastery. See Jean, abbot Cornay (Ardennes, Vouziers, Grandpré), Quarnaium, 379. See also Odo of Cornay Cornillon, parish in Meaux, Cornillon. See Pierre of Cornillon

464

Index Nominum

Corribert (Marne, Épernay, MontmortLucy), Corribertum, 344 Corrois, Le (Aube, Troyes, Estissac, disppeared wooded site in comm. Bucey-en–Othe), Corrois. See Fromond of Le Corrois; Marie of Le Corrois Cortabraca Jordanus, merchant of Siena, 86 Cortal. See Courtioux Cortesor. See Courtisols Cortois of Pontailler, 404 Costencon. See Coutençon Coucy [-le-Château-Auffrique] (Aisne, Laon), Cociacum. See Enguerran of Coucy; Robert of Coucy; Thomas of Coucy, lord of Vervins Coudes. See Quedes Coulanges [-la-Vineuse] (Yonne, Auxerre), Colanges les Vineuses, Collengiis Vineosis, 1, 423, 425 Coulommiers (Seine-et-Marne, Meaux), Columbarium, 134; provost, 133 Coulours (Yonne, Sens, Cerisiers), Colors. See André of Coulors Courcelles [-sur-Vesle] (Aisne, Soissons, Braine), Corcelles, 63 Courlandon (Marne, Reims, Fismes), Curia Landonis. See Ado of Courlandon Cour-l’Évêque (Haute-Marne, Chaumont, Arc-en-Barrois), Curt Esvesque, 393 Courmont (Yonne, Sens, Sergines), Courmont, 342 Courtenay (Loiret, Montargis), Cortenaium, lords, 3 (see also Philippe of Courtenay, count of Namur; Pierre II of Courtenay, count of Auxerre and Tonnerre; Robert II of Courtenay)

Courtioux (Aube, Nogent-sur-Seine, Villenauxe-la-Grande, hamlet in comm. Saulsotte), Cortol, 314 Courtisols (Marne, Châlons-enChampagne, Marson), Cortisor, Curtesor, priory of Saint-Remy, 305; provost, 49, 349. See also Saint-Julien Coutençon (Seine-et-Marne, Provins, Donnemarie-Dontilly), Costencon, 232 Covelans. See Conflans Crécy [-la-Chapelle], formerly Crécyen-Brie (Seine-et-Marne, Meaux), Creciacum, 126, 128, 132 Crête, La [today Lacrete] (Haute-Marne, Chaumont, Andelot-Blancheville, comm. Bourdons-sur-Rognon), Crista, 352; abbot (see S.) Crèvecœur [-en-Brie] (Seine-et-Marne, Melun, Rozay-en-Brie), Crievecuer, 128, 306, 408, 409, 414 Croupet (Seine-et-Marne, Meaux, Rebais, comm. Doue), Cropet, village, 133 Cucharmoy (Seine-et-Marne, Provins), Cucharmoi. See Clement of Cucharmoy; Elizabeth of Cucharmoy; Étienne of Cucharmoy, dean of Christianity Cuiry-Housse (Aisne, Soissons, Oulchy-le-Château), Curia. See Robert of Cuiry-Housse; Gaucher of Cuiry-Housse Curia Landonis. See Courlandon Curtesor. See Courtisols Cyprus, king (see Aimery of Lusignan); queen (see Alix of Lusignan, daughter of Count Henry II) Cys [-la-Commune] (Aisne, Soissons, Braine), Cis, 324

Index Nominum Dabo. See Dagsburg. Dagsburg [today Dabo] (Moselle, Sarrebourg, Phalsbourg), Dasburgensis, Dauburgensis. See Gertrude of Dagsburg; Thibaut, duke of Lorraine Dammartin [-en-Goële] (Seine-etMarne, Meaux), Dammartin, Damnus Martinus, 418; count, 260 (see also Aubry). See also Renaud (of Dammartin), count of Boulogne Dampierre (Aube, Troyes, Ramerupt), Dampetre, Donna Petra, Jews, 189, 301. See also constables of Champagne: Guillaume II of Dampierre, Guy II of Dampierre; Helvide of Dampierre Dampierre-le-Château (Marne, Sainte-Menehould, Givry-enArgonne), Dampetra, Donna Petra. See lords: Renaud II, Renaud III Dannemaria. See Donnemarie Danziacum. See Donzy Darney (Vosges, Epinal), Darniacum, Darny. See Aubert of Darney Dasburgensis, Daubergensis. See Dagsburg Daula forest, 383 Deimbert of Ternantes, 37 Der (Haute-Marne, Wassy), Dervensis, forest. See Pierre of Der Des Barres (family of royal knights with property near Paris), de Barris. See Guillaume des Barres; Jean des Barres; Pierre des Barres Des Roches, de Ruppibus. See Guilaume des Roches, seneschal of Anjou Dierrey [-Saint-Julien] (Aube, Nogentsur-Seine, Marcilly-le-Hayer), Derriacum, 226

465

Dijon (Côte-d’Or), Divione, 52, 321, 406. See also Saint-Bénigne Dinteville (Haute-Marne, Chaumont, Châteauvillain), Dintevilla, 156 Dominic Divitis of Troyes, comital dependent, 310 Donjeux (Haute-Marne, Saint-Dizier, Doulaincourt-Saucourt), Donjues, 120, 249 Donna Petra. See Dampierre; Dampierre-le-Château Donnemarie [-Dontilly] (Seine-etMarne, Provins), Dannamaria, 232 Donzy (Nièvre, Cosne-Cours-sur-Loire), Danziacum, Donzyacum, 84, 416. See also Geoffroy of Donzy Dormans (Marne, Épernay), Dormans, 375 Dreux (Eure-et-Loire), Drocarum, counts (see Robert I, Robert II). See also Henri of Dreux (archbishop of Reims); Philippe of Dreux, bishop of Beauvais; Pierre of Dreux, count of Brittany Drocarum. See Dreux Drogo Bordaus, 419 Drogo of Mello, 23 Drogo of Sancy, knight, 133 Dudo of Eraenum, 424 Duran (of Chaponnay), merchant of Lyon, 122–3 Durnay (Aube, Bar-sur-Aube, disappeared site in canton Vendeuvresur-Barse). See Jacques (of Chacenay) of Durnay Durtin, 306 Ebles, abbot of Saint-Jean of Laon, 98 Ebrard of Villeperrot, 28 Écot [-la-Combe] (Haute-Marne, Chaumont, Andelot-Blancheville),

466

Index Nominum

Escoz. See Gérard of Écot; Haimo of Écot Eduens. See Autun Elizabeth. See also Isabelle Elizabeth (of Amboise), countess of Chartres (1218–56), 9 Elizabeth, countess (heiress) of Saint-Pol (1205–33), wife of Gaucher III of Châtillon, 126 Elizabeth of Châteauvillain, 157, 393 Elizabeth of Cucharmoy, femina de corpore, 275 Elizabeth of Esacardes, femina de corpore, 312 Elizabeth of Fayel, dependent of Saint-Loup of Troyes, 310 Elizabeth of Vinzeium, femina de corpore, 343 Emeline, abbess of La Pommeraye, 306 Emeline, daughter of Hugh III of Broyes, 393 Emeline, daughter of Jean of Vingiacum, 393 Engenulph, chanter of Notre-Dame of Bray-sur-Seine, 67 Engobrand, fiefholder, 424 Enguerran of Coucy (brother of Thomas), 254, 258, 276 Épernay (Marne), Sparacum, 137, 164, 262; house of Igny, 365–6; tolls, 137. See also Saint-Martin of Épernay Époisses (Côte d’Or, Montbard, Semur-en-Auxois), Espoissa. See André of Époisses Erard, mayor of Saint-Pierre of Troyes, 53 Erard II of Aulnay, 444 Erard of Brienne, lord of Ramerupt (ca 1190–1243), 12, 17–21, 24, 39–47, 80, 103–16, 131, 155, 159, 167–86,

195–208, 235, 237–43, 245, 256, 280, 282, 287–8, 324, 339–40, 377, 396–401, 431, 433, 437, 444, 450A–B Erard of Chacenay (ca 1204–26), 109–110, 124, 335–8 Erard of Villehardouin, 119. See also Erard of Villy Erard of Villy [-le-Maréchal], Villiacum, marshal (1222–46), son of Geoffroy of Villehardouin, 124, 336n1. See also Erard of Villehardouin Erchambald. See Archambaud Ermangeris of Rigny-le-Ferron, widow of Philipppe of Assenay, 353 Ermencon. See Armançon River Ermengard, abbess of Le Paraclet, 414 Ermengard of Villiers-le-Bourg, 35 Ermensendis. See Hermesend Ertaud. See Artaud Ervy [-le-Châtel] (Aube), Erviacum, Herviacum, 5, 10, 381, castellany, 370; Jews, 382. See also Milo of Ervy Escalone, in castellany of Meaux, 420 Escardes (Marne, Épernay, Esternay), Escardes. See Elizabeth of Escardes Esmance, Esmancia. See Amance Esnouveaux (Haute-Marne, Chaumont, Nogent), Novax, 58 Esternay (Marne, Épernay), Esternaium, 365 Estrechi, in castellany of Baudement, 157 Étienne. See also Stephan Étienne, bishop of Noyon (1188–1221), 21, 24, 39–47, 207, 218, 285, 396–401 Étienne (of Provins), chancellor of Champagne (1176–79), 37 Étienne, chantor of Notre-Dame of Senlis, 418

Index Nominum Étienne II, count of Burgundy (1173– 1241), 167, 236, 238, 252 Étienne, count of Sancerre (1152–91), 8, 84, 211, 241, 333, 386, 416 Étienne, cutler, 59 Étienne, master of the Hospitallers in Langres, 58 Étienne, precentor of Notre-Dame of Senlis, 418 Étienne, prior of Clairvaux, 393 Étienne of Cucharmoy, dean of Christianity, 275 Étienne (of Sancerre) of Saint-Brisson and Châtillon-Coligny, 9, 211, 241 Étienne of Seignelay (1218–50), 103, 112 Étrépilly (Seine-et-Marne, Meaux, Lizy-sur-Ourcq), Strepilliacum, 307 Eugenius III, pope (1145–53), 220 Eustace, lord of Conflans, 364, 444 Eustace of Roucy, 376 Eustacia, abbess of Faremoutiers, 312 Eustacia, daughter of Hugh, viscount of Châlons, and wife of Alain of Roucy, 376 Evrard, Burgundian knight, 85 F., abbot of Saint-Jacques of Provins, 371 Faremoutiers (Seine-et-Marne, Coulommiers), Faremonasterium, Pharemonasterium, convent, 312, 428; abbess (see Eustacia). See also Jean of Faremoutiers, master and canon of Soissons Faucogny [-et-la-Mer] (Haute-Saône, Lure), Faucoignies, 115, 116 Favresse (Marne, Vitry-le-François, Thiéblemont-Farémont), Faverees. See Manasses of Favresse

467

Fayel (Marne, Épernay, Sézanne, comm. Barbonne-Fayel), Faiel. See Elizabeth of Fayel Fère-en-Tardenois (Aisne, ChâteauThierry), Fare, Tardeneti, 383, 385 Fermitatis super Alba. See Laferté-surAube Ferrard Petrus, provider of the Knights of Saint-Jacques, 316 Fisc(h)a. See Lafauche Fismes (Marne, Reims), Phimas, 415. Flanders, 313 Flornoy (Haute-Marne, Saint-Dizier, Wassy), Florneium, 188 Foissy (Aube, Troyes-1er canton), priory of Fontevraud, 410 Fontaine-Chaalis (Oise, Senlis, Nanteuil-le-Haudouin), Chaaly, 251 Fontaine-Jean (Loiret, Montargis, Châtillon-Coligny, Saint-Mauricesur-Aveyron), Fontans Johannis, monastery. See Guillaume, abbot Fontaine-la-Champigny (Seine-etMarne, Provins, near La BrosseMontceaux), Fontaina de Champegni, 448 Fontenay (Côte-d’Or, Montbard, Marmagne), Fontenetum, Cistercian monastery, 74, 75 Fontevraud [-l’Abbaye] (Maine-etLoire, Saumur, Saumur-Sud), Fons Ebris, convent, 410 Forestière, La (Marne, Épernay, Esternay), La Foletiere, Templar house, 36 France, customs, 13, 15, 16, 24, 39–47, 164, 292, 396–401; kings, 138, 164, 276 (see also Louis VII, Louis VIII, Philip II); queen (see Adele of Champagne)

468

Index Nominum

Francheville (Seine-et-Marne, Meaux, Coulommiers), Francha villa, 133 Frederic II, emperor of Germany (1220–50), 431, 435 Freeric of Montereau, 57 Frodo of Vilelox, homo de corpore, 345 Frôlois (Côte-d’Or, Montbard, Venareyles-Laumes), Frolois. See Ponce of Frôlois, seneschal of Burgundy Fromond of Le Corrois, 424 Frontville (Haute-Marne, Saint-Dizier, Joinville), Fronville. See Hugh of Frontville Fulk, dean of Orléans and papal legate, 50 Fulk, prior of Saint-Martin-des-Champs, 225 Fulk of Aulnoy, 133 Fulk of Précy-sur-Marne, 428 G., treasurer of the Templars at Tours, 361 Galcher. See Gaucher Galter. See Gautier Garin, bishop of Senlis (1213–27), 24, 39–47, 195–208, 282, 289, 396–401 Gallanda. See Guillaume of Garlande; Guy of Garlande Garner. See Garnier Garnier, bishop of Laon (1238–49), 448 Garnier, provost, 293 Garnier of Lagny, knight and treasurer of Champagne, 133, 134, 361 Garnier (of Traînel) II of Marigny (1150–95), 37, 84, 416 Garnier (of Traînel) III of Marigny (1195–1218), 23, 342, 449, 450A–B Garnier (of Traînel) IV of Marigny (1220–55), 444 Garnier of Mousson, 103

Garnier of Souain, knight, 270 Gaucher, abbot of Molesme, 345 Gaucher, count of Joigny (1223/4–31), 450A–B Gaucher of Bar-sur-Seine (d. 1219), 103 Gaucher (III) of Châtillon (1191–1219), count of Saint-Pol (1205–19), butler of Champagne (1204–19), 23–4, 39–47, 80, 84, 126, 130, 131, 175, 186, 200, 286, 291n1, 302, 325, 396–401, 415, 416, 428, 449, 450A–B Gaucher of Combault, 37 Gaucher of Cuiry-Housse, 37 Gaucher of Joigny, lord of ChâteauRenaud and brother of Guillaume, count of Joigny, 23, 103 Gaucher II of Nanteuil-la-Forêt (1204–24), 103, 143–6, 170 Gaufrid. See Geoffroy Gautier, abbot of Hautvillers, 315 Gautier, abbot of Vauluisant, 342 Gautier, bishop of Autun (1189–1223), 218, 326 Gautier, chamberlain of the king, 23 Gautier (of Chappes), chancellor of Champagne (1192–1206), canon of Saint-Étienne of Troyes, 23, 57n1, 165, 369, 449 Gautier III, count of Brienne (1191– 1205), 328, 329, 334 Gautier IV, count of Brienne (1221–44), 38, 334 Gautier of Apremont, 103 Gautier of Arzillières, 444 Gautier of Avesnes, 190, 294 Gautier of Reynel, 444 Gautier I of Vignory (1191–1229), 142, 147–50, 180, 240, 444, 450A–B Gautier the Young, treasurer of the king, 23

Index Nominum Gaye (Marne, Épernay, Sézanne), Gaye, priory of Cluny, 224 Geni, village, 385 Geoffroy, abbot of Saint-Jacques of Provins, 371, 409 Geoffroy, bishop of Meaux (1208–14), 65, 69, 402 Geoffroy III, count of Perche (1191– 1202), 23 Geoffroy, dean of Saint-Quiriace of Provins, 362, 363, 371 Geoffroy Brulardus, comital familiar, 374 Geoffroy Eventat of Plessis [-SaintJean], 342 Geoffroy of Cirey, 155 Geoffroy of Donzy, 84, 415, 416 Geoffroy V of Joinville, seneschal of Champagne (1190–1203), 153, 303, 449 Geoffroy of Joinville, son of the marshal Simon, 155 Geoffroy of La Brosse-Montceaux, knight, 448 Geoffroy of Mousson, 34 Geoffroy of Paris, comital serviens, 313 Geoffroy of Villehardouin, marshal of Champagne (1185–1204), 23, 303, marshal of Constantinople, 333 Gérard (of Douai), bishop of Châlons (1203–15), 227, 320 Gérard (of Vienne), son of Count Guillaume and Countess Scolastique of Mâcon, 322, 389 Gérard of Andelot, 272 Gérard of Arcy, 165 Gérard Borgennon, 351 Gérard Burgundionis, 151 Gérard of Écot, 31 Gérard Eventat, 37, 374

469

Gérard Joute, 259 Gérard la Poire, 293 Gérard Malregart, 151 Gertrude, countess of Dagsburg, 435, 438, 441 Giboin Audefredus, dependent of Saint-Loup of Troyes, 310 Gila (daughter of Garnier of Traînel) of Vergy (d. ca 1213), 78, 93 Gilbert of Chaumont, serviens of Countess Blanche, 295 Gilbert of Signy, knight, 133 Gillardus. See Champgirard Gillele of Vergy, 93 Giles of Saint-Jean-sur-Tourbe, 144, 160, 378, 379 Giles of Signy, knight, 133 Gillancourt (Haute-Marne, Chaumont, Juzennecourt), Gillencort, 165. See also Jocelin of Avallon; Jocelin II of Avallon Girard. See Gérard Girold, abbot of Cluny, 68 Girold, abbot of Molesme, 32, 51 Givron (Ardennes, Rethel, ChaumontPorcien), Guiron, 255 Gloise (Seine-et-Marne, Melun, Rozay-en-Brie, comm. Vaudoy-enBrie), Gloise. See Guillaume of Gloise Goncourt (Haute-Marne, Chaumont, Bourmont), Gooncourt, 163 Gondrecourt [-le-Château] (Meuse, Commercy), Gundricurie, castellany, 435 Gondreville (Meurthe-et-Moselle, Toul, Toul-Nord), Gundrivillam, 435 Grancey [-sur-Ource] (Côte-d’Or, Montbard, Montigny-sur-Aube), Granciacum. See Odo II of Grancey; Ponce of Grancey

470

Index Nominum

Grandpré (Ardennes, Vouziers), Grandis prati, 379, 447; counts: 248, 449 (see also Henri III, Henri IV, Henri V) Gregorius of Rome, merchant, 446 Grisolles (Aisne, Château-Thierry, Neuilly-Saint-Front), Grisolias, 95, 213 Guiard, archdeacon of Troyes, 59 Guichard of Passavant, 135 Guillaume, abbot of Cluny, then prior of Gaye, 224, 348 Guillaume, abbot of Fontaine-Jean, 342 Guillaume, abbot of Montier-la-Celle, 408 Guillaume (of Champagne), archbishop of Reims (1175–1207), 23, 211, 304, 449 Guillaume (of Joinville), archbishop of Reims (1219–26), 209–11, 313, 430, 449. See also Guillaume (of Joinville), bishop of Langres Guillaume, archdeacon of Sens, 220 Guillaume (of Seignelay), bishop of Auxerre (1207–20), 1, 2, 24, 39–47, 217, 285, 396–401, 426 Guillaume (of Perche), bishop of Châlons (1215–26), 16, 19, 24, 39–47, 117, 208, 218, 286, 396–401, canon and provost of Chalautre and Sandoye, 308 Guillaume (of Joinville), bishop of Langres (1208–19), 15, 18, 24, 39–47, 62, 83, 96, 121, 135, 155, 213–15, 238, 286, 347, 377, 396–401, 429, 430. See also Guillaume (of Joinville), archbishop of Reims Guillaume, bishop of Meaux (1214–21), 69, 368 Guillaume, chancellor of Champagne (1149–75), 37, 330, 417 Guillaume, chancery notary, 37, 330

Guillaume, chanter of Saint-Martin of Tours and provost of Chablis, 221–222 Guillaume I, count of Joigny (1177– 1221), 24, 39–47, 103, 199, 286, 386, 396–401, 423, 427, 449, 450A–B Guillaume II, count of Joigny (1222– 48), 423 Guillaume V, count of Mâcon and Vienne (1199–1233), 237, 241, 373, 388–9, 390, 391 Guillaume, count of Nevers (1149–61), 220 Guillaume II, count of Ponthieu (1191– 1221), 24, 39–47, 202, 396–401 Guillaume, count of Sancerre (1191– 1219), 8, 211, 323, 386, 387, 390, 449, 450B Guillaume (of Provins), marshal of Champagne, 37, 330 Guillaume, messenger of Countess Blanche, 313 Guillaume, notary of the count, 37 Guillaume, provost of Chablis, 222 Guillaume of Antigny, 322 Guillaume of Apremont, 33, 236 Guillaume of Aulnay, 23 Guillaume des Barres, royal knight (d. 1233), father of Odo des Barres, 23, 24, 39–47, 260, 288, 302, 325, 396–401 Guillaume of Brienne, familiar of Count Thibaut IV, 23 Guillaume of Champlitte, 82, 110 Guillaume of Châtillon-sur-Marne, 267 Guillaume of Dampierre, constable of Champagne (1152–74), 220 Guillaume II of Dampierre, constable of Champagne (1218–33), 191–2, 194 Guillaume IV of Garlande, 23

Index Nominum Guillaume Girardus, merchant, 317, 321 Guillaume of Gloise, 37 Guillaume of La Chapelle, provost of Chablis, 222 Guillaume Monachus, 293 Guillaume of Nanteuil-la-Forêt, lord of Autrèches (d. 1214), 145 Guillaume Normannus, 428 Guillaume of Petra, 361 Guillaume des Roches, seneschal of Anjou, 24, 39–47, 196, 285, 396–401 Guillaume of Vergy, 78, 93, 173 Guillaume of Villy, son of Erard of Villehardouin and marshal of Champagne (1231–46), 119 Guiot Alemannus, 404 Guiron. See Givron Guy, abbot of Clairvaux, 309 Guy, dean of Soissons, 102, 158, 234, 244–5 Guy (brother of Guillaume) of Apremont, 33 Guy of Arcis-sur-Aube, 444 Guy of Cernay-en-Dormois, 379, 450B Guy of Chappes, lord of Jully-sur-Sarce (1192–1221), 23, 138, 140, 342, 450A–B Guy IV of Châtillon-sur-Marne, count of Saint-Pol (1219–26), 129, 132, 444 Guy of Corguilleroi, 103 Guy II of Dampierre, constable of Champagne (1179–1216), 23, 163, 187–92, 291n1, 449, 450A–B Guy of Garlande, 450B Guy Gasteblé (of Traînel), knight, then monk, 84, 416 Guy Jacobi, merchant of Siena, 86 Guy of Maligny, 251 Guy (son of Robert) of Milly, treasurer of Champagne (ca 1225–47), 422

471

Guy of Montréal, 237, 245, 251 Guy of Plancy, 435, 444 Guy of Pougy, 450B Guy (of Joinville) of Sailly, 120, 151, 249, 444, 450B Guy of Sennecey, 140 Guy II of Til-Châtel, 238 H., dean of Acy, 353 Haice of porta of Bar-sur-Aube, 151 Haimard, bishop of Soissons (1208–19), 158, 244, 245 Haimard, treasurer of the Templars at Paris, 68, 69, 284 Haimo of Écot, 259 Hainaut, Haynocensis, county of, 7 Haolyda, wife of Hugh, viscount of Châlons, 376 Harbignies. See Herbigny Hato. See Atho Hautvillers (Marne, Reims, Ay), Altivillaris, monastery, 315; abbot (see Gautier) Heliet, wife of Fromond of Le Corrois, 424 Hellin of Varennes, 190 Heloide, daughter of Odger of Calceia, 30 Helvide, wife of Jean li Brabanz of Provins, 275 Helvide (of Dampierre) of Montmirail, 262 Helvise, wife of Henri Cambellan, 363, 371 Hely of Saint-Just, Jew of Dampierre, 189 Henfrid of Précy-sur-Marne, dependent of Countess Blanche, 428 Henri, abbot of Saint-Denis, 48, 355 Henri (of Dreux), archbishop of Reims (1227–40), 385

472

Index Nominum

Henri (of Villeneuve), bishop of Auxerre (1220–35), 339, 394 Henri, bishop of Orléans (1186–98), 393 Henri II, count of Bar-le-Duc (1214–39), 103, 109, 130, 186, 235, 248, 264, 289, 294–8, 431, 439–40, 444, 450B Henri III, count of Grandpré (1188/90– 1212), 378, 449 Henri IV, count of Grandpré (1212–29), 184, 248, 258, 379, 380, 444, 450B Henri V, count of Grandpré (1229–87), 447 Henri Cambelan, 363, 371 Henri of Crochet, knight of Villegruis, 229 Henri (son of Robert II) of Dreux, 385 Henri of Précy, 428 Henri of Sorcy, 375 Henri of Vienne (son of the count of Mâcon), 372, 373, 389–91 Henry I, count of Champagne (1152– 81), 13, 23, 24, 34, 37, 39–47, 72, 73, 84, 135, 209, 216, 220, 223, 304, 325, 327, 330, 358, 362, 374, 416, 417, 418 Henry II, count of Champagne (1187– 90), 2, 4, 12, 23–4, 52, 64, 80, 105, 107, 115, 149, 154, 156, 167–84, 235, 238, 240, 256, 280, 292, 307, 317, 318, 321, 325, 333, 347, 361, 377, 396–401, 413, 435; debts, 52, 318–19 Herbert of Horridus Mons, 54 Herbigny [today Justine-Herbigny] (Rethel, Charleville-Mézières, Nouvion-Porcien), Harbignies, fortified residence, 258 Herman, abbot of Larrivour, 116 Hermand of Saint-Pierre, comital dependent, 48 Hermengard. See Ermengard

Hermesend (of Bar-sur-Seine), lady of Traînel, 84, 257, 416 Hernaud de la Chese, 133 Hernuphus Grossus, 5 Herpont (Marne, Sainte-Menehould, Givry-en-Argonne), Herpont, new village, 97 Hervé, bishop of Troyes (1207–23), 353, 424 Hervé (IV of Donzy), count of Nevers (1198–1222), 80, 84, 95, 213, 291, 299–301, 324, 326, 415, 416 Hervé of Sombernon (1219–39), 242 Herviacum. See Ervy Honorius III, pope (1216–27), 290 Horridus mons, 54 Hospitallers, 313. See also Étienne, master of Hospitallers in Langres Hôtel-Dieu (of Saint-Étienne) of Troyes, 100 Huard of Rethel, son of Count Hugh II of Rethel, 186 Hugh, abbot of Longpont, 70 Hugh, abbot of Saint-Germain-des-Près, 232 Hugh, abbot of Saint-Martin of Épernay, 137 Hugh IV (of Noyers), bishop of Auxerre (1184–1206), 4 Hugh (of Montréal), bishop of Langres (1219–32), 122, 123, 337, 430 Hugh (of Dampierre), castellan of Vitry, 444 Hugh (of Épernay), chancellor of archbishop of Reims (1214–28), 210 Hugh II, count of Rethel (1198–1228), 103, 181, 186, 269, 449, 450B Hugh III, count of Rethel (1228–43), eldest son of Hugh II, count of Rethel, 186 (Huard), 269–270

Index Nominum Hugh II, count of Vaudémont, 235, 444 Hugh, dean of Notre-Dame of Paris, 50, 57, 99 Hugh, dean of Saint-Étienne of Châlons, 350 Hugh III, duke of Burgundy (1165–92), 72 Hugh, prior of La Charité, 60 Hugh (II of Bazoches), viscount of Châlons, 376 Hugh of Antigny, 241 Hugh of Apremont, 166 Hugh of Beaumont, 167 Hugh of Bosco, knight of Villegruis, 229 Hugh III of Broyes (ca 1125–1200), 393 Hugh IV of Broyes (1201–25), 297 Hugh V of Châtillon, butler of Champagne (1219–48), count of Saint-Pol, 127–30, 132, 444 Hugh Clarmontis, merchant of Siena, 298 Hugh Coranth, dependent, 137 Hugh of Frontville, 106 Hugh (III) of Lafauche (1210–37), 151, 264–5, 266, 431, 433 Hugh of Landricourt, 113, 155 Hugh I of Lusignan, king of Cyprus (1205–18), 361 Hugh of Mareuil, knight, 133, 134 Hugh of Montguillon, 37 Hugh of Plancy, 374 Hugh Poilvilain, 356, 357 Hugh of Rougemont, 267 Hugh of Saint-Jean, knight, 133 Hugh of Saint-Maurice-aux-RichesHommes, knight and familiar of the counts, 23, 103, 450A–B Hugh Salvagius, 10 Hugh Stunulus, 374 Hugh of Vergy, 78, 93

473

Hugh of Villersexel, 250 Hulder of Aulnay, 133 Hyldiardis, wife of Levulf, count of Oulchy, 358 Hyz. See Is-en-Bassigny Ibelin. See Jean I of Ibelin (bailiff of Jerusalem); Philippe of Ibelin Ibert, dean of Notre-Dame of Senlis, 418 Igny (Marne, Reims, Fismes, comm. Arcis-le-Ponsart), Igniacensis, Cistercian monastery, 366, 367 Ingelran. See Enguerran Innocent III, pope (1198–1216), 1, 56, 425, 426 Insulas. See Isle-Aumont Is-en-Bassigny (Haute-Marne, Chaumont, Nogent), Hyz, 259 Isabelle. See also Elizabeth. Isabelle, wife of Adam of Beaumont, 28 Isabelle, lady of Amboise, 161–2 Isle [-Aumont] (Aube, Troyes, Bouilly), Insulas, 119, 140, 267n1, 268, 336; castellany, 370 Isle-sur-Marne (Marne, Vitry-leFrançois, Thiéblemont-Farémont), Insula, 148 Iter, dean of Saint- Étienne of Troyes (1205–10), 54, 224 Iter of Challerange, 253 Iter of Toucy, 300 Jacques Maconchini, merchant of Siena, 298 Jacques, bishop of Soissons (1219–42), 395 Jacques (of Chacenay) of Durnay, 444 Jacques, Jew of Champagne, 301 Jacques of Hungary, serviens of the count, 313, 444

474

Index Nominum

Jacquin of Châlons, comital dependent, 100 Jacob. See Jacques Jaulgonne (Aisne, Château-Thierry, Condé-en-Brie), Jaugonne, 344 Jean, abbot of Cormery, 341 Jean, abbot of Rebais, 356 Jean (of Torcy), abbot of SainteGeneviève of Paris, 136 Jean II, abbot of Valsecret, 344 Jean, archbishop of Tours (1208–28), 220 Jean, bishop of Lisieux, 24 Jean, canon of Notre-Dame of Bray-surSeine, 67 Jean, chancery notary, 369 Jean, cleric of the Templars at Tours, 361 Jean, count of Beaumont-sur-Oise (1208–22), 24, 39–47, 198, 285, 327, 396–401 Jean, (regent) count of Brienne (1205–21), king of Jerusalem (1210–25), 12, 38, 334, 386 Jean, count of Chartres. See Jean II of Montmirail Jean II, count of Roucy and lord of Pierrepont, 331, 332, 444, 450B Jean, dean of Saint-Pierre of Troyes, 53, 233, 303 Jean, mayor of Chablis, 220 Jean, provost of Meaux, 37 Jean II of Arcis-sur-Aube (1190–1219), 103, 172, 258, 431, 433, 450A–B Jean Briderie, 53 Jean des Barres, 450B Jean (son of Robert II) of Dreux, 385 Jean of Faremoutiers, canon and master of Soissons, 312 Jean Gelinel, royal porter, 284 Jean of Ibelin, bailiff of Jerusalem, 361

Jean Johannes, merchant, 446 Jean of Le Thoult, 258 Jean li Brabanz (of Provins), 275 Jean of Luxémont, 106 Jean I of Montmirail (1179–1210), 23, 262 Jean II of Montmirail (1218–40), lord of Oisy and count (by marriage) of Chartres (1221–40), 190, 263, 280, 444 Jean of Pierrepont. See Jean II, count of Roucy Jean Pigace, knight of Villegruis, 229 Jean of Pommeuse, 37 Jean (II) of Thourotte, castellan of Noyon, 447 Jean of Vallery, 138 Jean of Villehardouin (1177–1216), 450A–B Jerusalem, 12, 323, 387; bailiff (see Jean of Ibelin); barons, 361; king (see Jean of Brienne) Jessains (Aube, Bar-sur-Aube, Vendeuvre-sur-Barse), Gesseing, 328 Jocelin I of Avallon, 79, 165 Jocelin II of Avallon, 79, 145, 165 Joeniacum. See Joigny Johannes. See Jean Joigny (Yonne, Auxerre), Jovi(g)niacum, Joeniacus, 1, 362; counts, 286, 450A (see also Gaucher, Guillaume I, Guillaume II, Pierre). See also Gaucher of Joigny, lord of ChâteauRenaud Joinville (Haute-Marne, Saint-Dizier), Jonivilla, Jovis villa, 121, 154–5, 377; lords of Joinville and seneschals of Champagne (see Geoffroy V, Simon). See also Geoffroy of Joinville; Guillaume (of Joinville), bishop of Langres and archbishop of Reims

Index Nominum Jordan, bishop of Lisieux (1201–18), 24, 39–47, 205, 285, 396–401 Josbert of Chaumont, 152, 351 Jouarre (Seine-et-Marne, Meaux, La Ferté-sous-Jouarre), Jotrensis, monastery, 133, 420 Jouy [-le-Châtel] (Seine-et-Marne, Provins, Nangis), Joiacum, Joyacum forest, 417. See also B. of Jouy Jovigniacum. See Joigny Jully [-sur-Sarce] (Aube, Troyes, Bar-sur-Seine), Juliacum, 370. See also Guy of Chappes Keritate. See Charité, La Lachy (Marne, Épernay, Sézanne), Lachiacum, 373 Lafauche (Haute-Marne, Chaumont, Saint-Blin), Fisca, Fischa, La Fauche, 155, 264, 431. See also Aubry of La Fauche; Hugh of La Fauche Laferté-sur-Aube (Haute-Marne, Chaumont, Châteauvillain), Firmitatem (super Albam), 92, 165, 259, 351 Lagny [-sur-Marne] (Seine-et-Marne, Torcy), Lati(g)niacum, Legniacum, 37, 384; knights, 449. See also Aubert of Lagny; Garnier of Lagny, treasurer of Champagne Lambert, abbot of Saint-Martin of Troyes, 228 Lambert Bochut (of Bar-sur-Aube), treasurer of the count (1200–?32, d. 1243), 124, 215, 238, 336n1, 446 Lambert of Francheville, 133 Landric of Trocy, 220 Landricourt (Marne, Vitry-le-François, Saint-Remy-en-Bouzemont-SaintFenest-en-Isson), Landricuria. See Hugh of Landricourt

475

Langres (Haute-Marne), Lingonensis, bishops, 155, 158, 238, 240, 259, 286, 290 (see also Guillaume of Joinville, Hugh of Montréal, Robert); canons, 247; chapter, 247; diocese, 58; Hospitallers, 58 Laon (Aisne), Laudunensis, bishop, 164 (see also Anselm, Garnier) Larrivour (Aube, Troyes, Lusigny-surBarse, comm. Courteranges), Ripatorium, Cistercian monastery. See Herman, abbot Latiniacum. See Lagny Latrecey [-Ormoy-sur-Aube] (HauteMarne, Chaumont, Châteauvillain), Latrecium. See Reric of Latrecey Lavilleneuve-aux-Fresnes (HauteMarne, Chaumont, Juzennecourt, comm. Colombey-les-Deux–Églises), Villa nova ad Fraxinum, 49, 349 Léré (Cher, Bourges), Lereium, 8, 386 Leteric, abbot of Notre-Dame of Sellières, 343 Lévis (Yonne, Auxerre, Toucy), Luvis. See Philippe of Lévis Levulf, count of Oulchy, 358 Lille?, Insulas, 267, 268 Lingonum. See Langres Lisieux (Calvados), Lexoviensis, 285; bishops (see Jean, Jordan) Lizy-sur-Ourcq (Seine-et-Marne, Meaux), Lisiacum, 384 Longpont (Aisne, Soissons, VillersCotterêts), Longipons, Cistercian monastery. See Hugh, abbot Longuay (Haute-Marne, Chaumont, Arc-en-Barrois, comm. Aubepierresur-Aube), Longiwadi, Cistercian monastery, 93 Lorraine, Lothoringie, dukes: 252, 264–265, 289 (see also Mathieu II,

476

Index Nominum

Simon II, Thibaut); duchess, 483 (see also Agnes) Louis, count of Blois (1197–1205), 449 Louis VII, king of France (1137–80), 84, 220, 416 Louis VIII, king of France (1223–26), 12, 291, 292, 324 Louis (son of Guillaume, count) of Sancerre, 323, 387 Lucidis mons. See Luxémont Lujeres. See Luyères Lure (Haute-Saone), Lure, monastery. See G., abbot; Bertran, prior Lusignan. See Hugh of Lusignan, king of Cyprus Lustria. See Nicolas of Lustria Luviis. See Lévis Luxembourg, Luceburgensis, 293 Luxémont [-et-Villotte] (Marne, Vitry-le-François, Vitry-le-FrançoisEst), Lucidus Mons. See Jean of Luxémont Luyères (Aube, Troyes, Piney), Lujeres, 38 Lyons (Rhone), merchants, 122, 123. See also Ponce of Chaponnay Mabile, wife of Erard of Villehardouin, 119 Mâcon (Saône-et-Loire), Matiscone, 390–1; count (see Guillaume V); countess (see Scolastique of Champagne) Maffrécourt (Marne, SainteMenehould), Mafroicort, 160 Mailly [-le-Château] (Yonne, Auxerre, Coulanges-sur-Yonne), Mailliacum, castle, 1, 2, 4, 425, 426 Maisoncelles [-en-Brie] (Seine-etMarne, Meaux, Coulommiers),

Mesuncellis. See Robert of Maisoncelles Maligny (Yonne, Auxerre, Ligny-leChâtel), Melligniacum. See Guy of Maligny Manasses, abbot of Saint-Loup of Troyes, 310 Manasses (of Seignelay), bishop of Orléans (1207–21) and papal legate, 50, 290 Manasses, chanter of Saint-Pierre of Troyes, 403 Manasses of Favresse, 163 Manasses Logorde, knight, 133 Manasses of Pougy, 444 Mant, forest southeast of Meaux, Mahant, Mant, 126, 132, 133–4, 319 Maraye [-en-Othe] (Aube, Troyes, Aix-en-Othe), provost, 32 Marchémoret (Seine-et-Marne, Meaux, Dammartin-en-Goële), Marchiemoret, 260 Marcilly, Marcelliacum, in the county of Roucy, 332 Mareuil [-lès-Meaux] (Seine-et-Marne, Meaux, Meaux-Sud), Marolium, 133. See Hugh of Mareuil Mareuil [-sur-Ay] (Marne, Reims, Ay), Marolium, viscounty, 331 Margaret, heiress of Bar-sur-Seine and daughter of Colin of Sennecey, 140 Margaret, countess of Blois (1218–30), lady of Oisy and countess of Burgundy, wife of Gautier II of Avesnes, 161, 190, 294 Margaret of Scotland, sister of King Alexander II of Scotland, 313 Marie (of France), countess (1165–81) then regent (1181–7, 1190–8) of

Index Nominum Champagne, 2, 4, 52, 64, 317, 321, 325, 333 Marie (sister of Fromond) of Le Corrois, 424 Marigny [-le-Châtel] (Aube, Nogentsur-Seine, Marcilly-le-Hayer), lords, 449 (see also Garnier II, Garnier III, Garnier IV) Marmoutier (Indre-et-Loire, Tours), Majoris Monasterium, monastery. See Ventelay priory Marolles (Marne, Vitry-le-François, Vitry-le-François-Est), Marrolias, 138 Marolles-sous-Lignières (Aube, Troyes, Ervy-le-Châtel), Merollium, 449 Martin of Traînel, 133 Martin Vaucherel, homo de corpore, 343 Mathieu, chancellor of archbishop of Reims (1194–1202), 211, 304 Mathieu II, count of Beaumont-sur-Oise (1151–77), 327, 330 Mathieu II, duke of Lorraine (1220–51), 25, 435, 436, 438, 439, 440, 441, 442–3 Mathieu Lothoringus, 374 Mathieu II of Montmorency (1189– 1235), 24, 39–47, 288, 396–401 Mathieu of Touquin, 103 Mathilda (of Burgundy), regent countess of Tonnerre (1175–92), 4 Mathilda (of Rethel), wife of Thomas of Coucy, 277 Matiscon. See Mâcon Maurice, provost of Chablis, 220 Maurice (brother of Baldwin) of Reims, 264 Meaux (Seine-et-Marne), Meledunum, Meldun, 133–4, 277, 282, 368, 402, 419, 428; archdeacon (see P.);

477

bishops, 23, 133, 219, 369 (see also Anselm, Geoffroy, Guillaume, Simon); coin, 65, 216; commune, 428; Domus Dei, 133; knights, 449; mayor, 277; merchants, 368; provosts (see Jean, Odo of Poincy) Melligniacum. See Maligny Mello (Oise, Senlis, Montataire), Melum, Mellotum. See Drogo of Mello Melun (Seine-et-Marne), Meldunum, 17, 19–22, 23, 24, 39, 47, 195–208, 282–3, 285–6, 288, 290, 291, 396–401, 451, 452 Méry-sur-Seine (Aube, Nogent-surSeine), Meriacum, 230 Mesum. See Mets-la-Madeleine Mets-la-Madeleine, priory near Provins, Meso, 60, 306, 408, 409, 414 Metz (Moselle), Metensem: money of, 439; townsmen, 438. See also Anselm of Metz; Thibaut, duke of Lorraine Michel, archbishop of Sens (1194–9), 64, 303, 317 Milliacum, 366 Milly [-sur-Thérain] (Oise, Beauvais, Marseille-en-Beauvaisis), Miliacum. See treasurers of the count: Guy of Milly, Robert I of Milly, Robert II of Milly Milo, abbot of Châtrices, 360 Milo, abbot of Saint-Remi of Reims, 305 Milo, bishop of Beauvais (1218–34), 444 Milo I (of Provins), treasurer of Champagne, 23, 37 Milo II lo Breban (of Provins), father of Jean le Brabanz, butler of the Latin empire of Constaninople, 275, 333

478

Index Nominum

Milo IV, count of Bar-sur-Seine (1189–1219), 110, 179, 450A–B Milo, dean of Saint-Pierre of Troyes, 359 Milo, chancery notrary, 165 Milo, serviens of Saint-Martin of Tours at Chablis, 220 Milo, viscount of Saint-Florentin, 103, 246, 450B Milo Balena, 374 Milo of Ervy, 381–2 Milo (‘of Chablis’) of Montréal, 73 Milo of Nanteuil [-la-Forêt], provost of chapter of Reims (1207–17), then bishop of Beauvais (1218–34), 66 Milo of Noyers, 103, 108, 167, 237, 239 Miroir, Le (Saône-et-Loire, Louhans, Cuiseaux), Miratorum, monastery, 388–9 Moc(h)on. See Mousson Moirey (Aube, Nogent-sur-Seine, Marcilly-le-Hayer, disappeared village in comm. Dierry-SaintJulien), Moriacum, 226 Molesme (Côte-d’Or, Montbard, Laines), Molismum, monastery, 32, 337–40; abbots (see Gaucher, Girold) Mollenum, 262 Mons Acutum. See Montaigu Mons Mirabili. See Montmirail Mons Ymer. See Mont-Aimé Montaigu (Saône-et-Loire, Chalons-surSaône, Givry), Mons Acuti. See Odo of Montaigu Mont-Aimé (Marne, Châlons-enChampagne, Vertus, comm. Bergèreslès-Vertus), Mons ymer, 224 Montbéliard (Doubs), Mons Beliardum, count, 268 Montbeton, woods in castellany of Château-Thierry, 366, 367

Mon(t)chevreuil (Aube, Troyes, Chaource, comm. Les LogesMargueron), Montchevrel, 407 Montéclair (Haute-Marne, Chaumont, comm. Andelot-Blancheville). See Andelot Montereau [-Fault-Yonne] (Seine-etMarne, Provins), Monterolium, Mosterolum, Musteriolum, 232, 292, 449. See also Freeric of Montereau Montfaucon [today Villequiers] (Cher, Bourges, Baugy), Mons Falconis, 8, 386 Montguichet (Seine-et-Marne, Meaux, La Ferté-sous-Jouarre, comm. Signy-Signets), Moncuichet. See Roaul of Montguichet Montguillon (Seine-et-Marne, Meaux, Crécy-la-Chapelle, comm. SaintGermain-sur-Morin), Montguillon. See Hugh of Montguillon; Raoul of Montguillon Montiéramey (Aube, Lusigny-surBarse), Arremensem, monastery. See Roland, abbot Montier-la-Celle (Aube, Troyes), Cellensis, monastery, 408; abbot (see Guillaume) Montiers-en-Argonne (Marne, Vitry-leFrançois, Heilz-le-Maurupt, comm. Possesse), monasterium in Argona, monastery. See Robert, abbot Montigny [-Lencoup] (Seine-et-Marne, Provins, Donnemarie-Dontilly), Montignicum, 232 Montigny [-le-Roi; formely Montignyen-Bassigny] (Haute-Marne, Langres, Val-de-Meuse), Montigniacum, 135, 429, 430; viscounty, 259

Index Nominum Montmirail (Marne, Épernay), Mons Mirabilium, Mons Mirellum, lords (see Jean I, Jean II) Montmorency [-Beaufort] (Aube, Bar-sur-Aube, Chavanges), Montmaurencium. See Mathieu of Montmorency Montmort [-Lucy] (Marne, Épernay), Mons maurium, 344 Montréal (Yonne, Avallon, Guillon), Mons Regalum, lords (see Anseric I, Anseric IV). See also André of Montréal; Guy of Montréal; Milo (‘of Chablis’) of Montréal Montreuil [-sur-Blaise] (Haute-Marne, Saint-Dizier, Wassy), Musterolium, 135 Mont-Saint-Jean (Côte-d’Or, Beaune, Pouilly-en-Auxois), Mons Sancti Johannis. See Ponce of MontSaint-Jean Morel Campion, bailiff of Vitry (1212–23), 27, 364 Morel Castellani, merchant, 446 Mores (Aube, Bar-sur-Seine, Musssysur Seine, comm. Celles-sur-Ource), Cistercian monastery, 407; abbot (see Bartholomew) Morin (Haute-Marne, Chaumont, Juzennecourt, farm in comm. Montheries), Morans, grange of Saint-Bénigne of Dijon, then of Clairvaux, 309, 406 Morsoil, 351 Mosteriolum. See Montereau-FaultYonne Mortcerf (Seine-et-Marne, Meulun, Rozay-en-Brie), Moresart, 128 Motel. See Morel Campion, bailiff

479

Mousson (Meurthe-et-Moselle, Nancy, Pont-à-Mouson), Mocon, Monchon. See Garnier of Mousson; Geoffroy of Mousson Musteriolum. See Montereau; Montreuil Namur. See counts: Philippe, Pierre II of Courtenay Nancy (Meurthe-et-Moselle), Nanciacum, 435, 441 Nanteuil [-la-Forêt], formerly Nanteuilla-Fosse (Marne, Reims, Châtillonsur-Marne), Natholium, Nantolium, 143. See also André of Nanteuil; Gaucher II, lord of Nanteuil; Guillaume of Nanteuil, lord of Autrèches; Milo of Nanteuil, provost of Notre-Dame of Reims, then bishop of Beauvais Nanteuil [-le-Haudouin] (Oise, Senlis), Nantolium. See Philippe of Nanteuil Neufchâteau (Vosges), Novum Castrum (in Lotharingia), 436. See also Agnes, lady of Neufchâteau; Bernefred, townsman; Pierre of Neufchâteau (son of Agnes) Neuchâtel [-Urtière] (Doubs, Montbéliard, Pont-de-Roide), Castellum novum. See Thibaut of Neuchâtel Neuilly [-Saint-Frond] (Aisne, ChâteauThierry), Nuilliacum, Nucliacum, 80, 84, 324, 415, 416 Neuilly-l’Évêque (Haute-Marne, Langres), Nulliacum, 351 Neuville-au-Pont, La (Marne, SainteMenehould), 360 Neuville-aux-Larris, La (Marne, Reims, Châtillon-sur-Marne), villa nova, 412

480

Index Nominum

Nevers (Nièvre), Nivernensis, counts: 84, 213 (see also Guillaume, Hervé IV of Donzy, Pierre II of Courtenay) Nicolas, abbot of Igny, 366 Nicolas, dean of Bray-sur-Seine, 136, 346 Nicolas, dean of Saint-Pierre of Troyes, 51, 403, 404 Nicolas, episcopal official of Troyes, 446 Nicolas of Lustria, 404 Nicolas (uncle of Geoffroy Eventat) of Plessis, 342 Nicolas of Précy-surMarne, 428 Nicolas (brother of Roger) of Rozoy, 164 Nicolas of Rumigny, 255, 444 Nivernensis. See Nevers Noerium. See Noyers Nogent [formerly Nogent-en-Bassigny] (Haute-Marne, Chaumont), Nogentum, 151, 156. See also André of Nogent; Bartholomew of Nogent; Renier II of Nogent Nogent-sur-Seine (Aube), Nogentum, 8, 32, 57, 65; forest, 402; measure of, 402 Nooilli, 402 Normandy, Normania, 428. See also Guillaume Normannus Notre-Dame of Bray-sur-Seine, comital chapter. See Engenulph, chanter Notre-Dame of Châge, Chagia, chapter in Meaux, 37, 133 Notre-Dame of Fère, Farensis, monastery, 428 Notre-Dame of Paris, cathedral chapter: archdeacon, 326; dean (see Hugh) Notre-Dame of Pont-sur-Seine, priory, 314

Notre-Dame of Reims, cathedral chapter. See Mathieu, chancellor; Milo, provost Notre-Dame of Senlis, archdeadon (see Pierre); chapter, 418; dean (see Ibert); precentor (see Étienne) Notre-Dame of Sellières. See Sellières Notre-Dame of Sézanne, comital chapter, 366 Notre-Dame of Vertus, comital chapter, 364; abbot (see Philippe) Novax. See Esnouveaux Noyers (Yonne, Avallon), Noerium. See Milo of Noyers Noyon (Oise, Compiègne), Noviomensis, bishops, 285, 290 (see also Étienne); castellan (see Jean II of Thourotte). See also Milo of Noyers Nulliacum. See Neuilly Octavian, cardinal bishop of Ostia (1189–1206) and papal legate, 318 Odard of Aulnay, marshal of Champagne (1206–27), 83, 103 (Odo), 160, 163, 186, 428, 450A–B Odard of Chacenay, 450B Odo (of Sully), bishop of Paris (1197– 1208), 216 Odo (of Pougy), constable of Champagne (1152–68), 220, 374 Odo, dean of Saint-Martin of Tours, 223 Odo des Barres, son of Guillaume des Barres, 138, 450B Odo III, duke of Burgundy (1192– 1218), 13, 22, 24, 39–47, 72–84, 94–6, 103, 104, 111, 165, 167–8, 195, 214, 216, 237, 241, 261, 286, 291n1, 299–300, 396–401, 415, 416, 431, 433, 434, 449 Odo of Cornay, 248, 253, 379

Index Nominum Odo (Campaniensis) of Champlitte, 82, 393 Odo II of Grancey (1191–1229), 55, 124, 135, 311, 335, 336n Odo of Montaigu, 185 Odo of Plancy, 450B Odo of Poincy, provost at Meaux, 37, 418 Œuilly (Marne, Épernay, Dormans), Willi, forest, 129 Oger of Saint-Chéron, 103, 342, 428, 450A–B Ohelard of Brienne, 374 Oignon. See Onjon Oisy (Nord, Valenciennes, ValenciennesSud), Oysiacum. See lords: Jean I of Montmirail, Jean II of Montmirail; Margaret (of Oisy), countess of Burgundy Olivier, abbot of Quincy, 342, 392 Onjon (Aube, Troyes, Piney), Ongon, Onjons, 38, 328 Orléans (Loiret), Aurelianensis, 374; bishop, 290 (see also Henri, Manasses) Ospinellus Cavalque, merchant of Siena, 86 Othe (Aube), Otha, Otta, large forest between Sens and Troyes, 32, 424 Otto IV, emperor of Germany (1208– 18), 435 Oulchy [-le-Château] (Aisne, Soissons), Ulcheiam, Hochias, 70, 80, 84, 324, 415, 416; bailiff, 358; count (see Levulf); market, 61; priory of Saint-Jean-des-Vignes, 61, 358; provost, 358; tolls, 358 Oysiacum. See Oisy P., archdeacon of Meaux, 368 P., chanter of Saint-Remi of Reims, 63

481

Pailly (Yonne, Sens, Sergines), Palliacum, 342 Palmerius Bienasme, merchant of Siena, 86 Palmerus Donati, merchant, 446 Pamplona (Navarre). See Remi of Navarre, bishop-elect of Pamplona Paraclet, Le (Aube, Nogent-sur-Seine), convent, 60, 306, 408, 409, 414; abbess (see Ermengard) Paraclyti. See Le Paraclet Parc-aux-Dames, Le (Oise, Senlis, Crépy-en-Valois, comm. Auger-SaintVincent), Parchum, convent, 141 Pargues (Aube, Troyes, Chaource), Pargis, franchised village, 370; notary public, 370; provost, 370 Paris, Parisium, 23, 125, 136, 225, 281, 289, 290, 292, 415; archdeacon, 326; bishop (see Odo of Sully); dean (see Hugh). See also Notre-Dame of Paris; Haimard, treasurer of the Temple of Paris Passavant [-la-Rochère] (Haute-Sâone, Vesoul, Joussey), Passavant. See Guichard of Passavant; Simon of Passavant Payns (Aube, Troyes, Troyes-4e canton), Peancium, Peantium, 270, 298 Pel-et-Der (Aube, Bar-sur-Aube, Brienne-le-Château), Peix et Derf, 328 Perche, Perticensis, Perticum. See counts: Geoffroy; Guillaume (bishop of Châlons) Philip II, king of France (1180–1223), 10, 13, 14–16, 23, 24, 61, 281–91, 324, 357, 305, 324, 396–401, 427, 449, 451, 452, 453 Philip, son of Louis VIII, king of France, 291

482

Index Nominum

Philippa (of Brienne, younger daughter of County Henry II of Champagne), lady of Ramerupt, 17–22, 24, 39–47, 103, 105, 107, 115–16, 155, 167–86, 195–208, 237, 239, 241, 242, 244, 245, 282, 324, 339–40, 361, 377, 396–401, 431, 433 Philippe, abbot of Notre-Dame of Vertus, 354 Philippe, abbot of Saint-Loup of Troyes, 55, 311, 411 Philippe (of Dreux), bishop of Beauvais (1175–1217), 20, 24, 39–47, 136, 285, 396–401 Philippe (of Courtenay), count of Namur, 7 Philippe, dean of Saint-Loup of Troyes, 54 Philippe, dean of Saint-Nicolas of Sézanne, 30, 365 Philippe of Assenay, 353 Philippe of Ibelin, 361 Philippe of Lévis, royal official, 23 Philippe of Nanteuil [-le-Haudouin] (1195–1228), 23, 419, 420 Philippe of Plancy (1209–35), 279, 444, 450A–B Phimas. See Fismes Pierre, abbot of Saint-Denis, 125 Pierre, abbot of Saint-Martin-ès-Aires of Troyes, 231 Pierre, abbot of Saint-Remi of Reims, 49, 63, 349, 405 Pierre (of Corbeil), archbishop of Sens (1200–22), 212 Pierre, archdeacon of Senlis, 418 Pierre, cardinal-deacon of Santa Maria in via Lata, papal legate, 52, 321

Pierre (II of Courtenay), count of Auxerre, Nevers, and Tonnerre (1184–1218), 1–6, 10–11, 23, 165, 178, 425, 426 Pierre (of Dreux), count of Brittany (1213–50), 24, 39–47, 285, 291n1, 385, 396–401 Pierre, count of Joigny (1222), 427 Pierre, notary of Saint-Jean-des-Vignes, 358 Pierre des Barres, 261 Pierre of Blois, provost of Chalautre, 221 Pierre of Bourlemont, 155 Pierre of Bourmont, 264 Pierre of Bouy-sur-Orvin, 342, 353 Pierre Brajant, 27 Pierre Britaudus, 374 Pierre Bursaudus, comital treasurer, 374 Pierre Capitulus, 82 Pierre (son of Agnes) of Chaumont, 295 Pierre of Cornillon, 141 Pierre of Der, 188 Pierre of Esternay, dependent of Countess Blanche, 365 Pierre Estrovat, 318 Pierre of Joigny, son of Count Guillaume of Joigny, 424 Pierre Lorni, 293 Pierre of Lyon, merchant, 122–3 Pierre (son of Agnes) of Neufchâteau, 443 Pierre of Petraria of Cahors, 85 Pierre of Saint-Phal, 11 Pierre Stephanus, 52 Pierre of Touquin, knight and familiar of the counts, 6, 23, 450B Pierre of Vallibus, 418 Pierre-Perthuis (Yonne, Avallon, Vézelay), Petra Pertusium, 326

Index Nominum Pierrepont (Aisne, Laon, Marle), Petrepons. See Jean, count of Roucy and lord of Pierrepont Pinon, Jew of Countess Blanche, 395 Plancy [-l’Abbaye] (Aube, Nogent-surSeine, Méry-sur-Seine), Planciacum, 279; lord, 450A. See also Guy of Plancy; Hugh of Plancy; Philippe of Plancy Plessis [-Saint-Jean] (Yonne, Sens, Sergines), Plaissetum, 342; See also Aubert of Plessis (bailiff), Geoffroy Eventat of Plessis Poenci. See Poincy Poilly (Marne, Reims, Ville-enTardenois), Poilli. See Robert of Poilly Poilvilain. See Hugh Poilvilain Poincy (Seine-et-Marne, Meaux, Meaux-Nord), Poenci, Ponte. See Odo of Poincy, provost at Meaux Poire, la. See Adam la Poire Poivres (Aube, Troyes, Arcis-sur-Aube), Piparum, 369 Pomeria. See Pommeraye, La Pommeraye, La (Yonne, Sens, Sergines, comm. La Chapelle-sur-Oreuse), Pomeria, convent, 60, 306, 408, 409, 414; abbess (see Emeline) Pommeuse (Seine-et-Marne, Meaux, Coulommiers), Pomeure, Pommura, 133, 134. See also Jean of Pommeuse Ponce of Chaponnay, merchant of Lyon, 87–92, 122 Ponce of Frôlois, seneschal of Burgundy, 83, 215 Ponce of Grancey, 174 Ponce of Mont-Saint-Jean, 239 Pontailler [-sur-Saône] (Côte-d’Or, Dijon), Pontallia. See Cortois of Pontailler

483

Pontault-Combault. See Combault Ponthieu, Pontis. See Guillaume, count of Ponthieu Pontoise (Val-d’Oise), Pontysaram, 330 Pont-Roide (Meaux), Pons radum, on the Marne river, 133 Pont-sur-Seine (Aube, Nogent-surSeine), Pontium, 310; priory (of Cormery), 310, 314, 341; Templars, 314; tolls, 84, 416. See also Raoul of Pont-sur-Seine Popes: Innocent III, Honorius III; papal legates, 319, 322. See also papal legates (Pierre, Robert of Curson) Porte Saint-Melor, La (Seine-et-Marne, in Meaux), Porta Sancti Meloti. See Bartholomew of La Porte SaintMelor Possesse (Marne, Vitry-le-François, Heiltz-le-Maurupt). See Anselm IV of Possesse and Tournon Pougy (Aube, Troyes, Ramerupt), Pogiacum. See Guy of Pougy; Manasses of Pougy; Odo of Pougy, constable of Champagne Précy [-sur-Marne] (Seine-et-Marne, Meaux, Mitry-Mory), Pressicum, 428. See also Fulk of Précy; Henfrid of Précy Prehes, 264 Provins (Seine-et-Marne), Pruvinum, 37, 72, 153, 166, 211, 287, 304, 322, 383, 417, 448; castellany, 232; coin, 65, 216, 284, 298; Fairs, 232, 251, 276, 330, 364; Fairs of Saint Ayoul, 164, 254, 258, 276, 394; Fairs of May, 292, 298, 330, 363, 371; gates, 84, 164, 232, 416; knights, 449; measure of, 36, 306; mills, 60, 306,

484

Index Nominum

408, 409, 414; taverners, 362; tolls, 211, 304; walls, 287; wine tax, 232. See also Milo (of Provins), treasurer of Champagne; Jean li Brabanz of Provins; Milo lo Breban of Provins Quarnaium, Quernaium. See Cornay Queudes (Marne, Épernay, Sézanne), Coudes, Templar house, 36 Quincy (Yonne, Avallon, Cruzy-le-Châtel, comm. Baon), Quinciacum, monastery. See Olivier, abbot Quincy [-Voisins] (Seine-et-Marne, Meaux, Crécy-la Chapelle), Quinciacum, 141; abbot (see Olivier) R. Malus Vicinus, 28 Radulph. See Raoul Raimbaud, serviens of Saint-Martin of Tours at Chablis, 220 Raimund Braimundus, 52 Ramerupt (Aube, Troyes), Rameru, Ramerucum, 186, 393, market, 34. See also Erard (of Brienne) Raoul, abbot of Clairvaux, 445 Raoul (of Chézy), abbot of Saint-Jeandes-Vignes (1201–34), 61, 158, 244, 245, 358 Raoul lo Wandre of Alnoy, knight, 133 Raoul of Château-Porcien, 256 Raoul of Combault, 37 Raoul of Conflans, 428 Raoul of Montguichet, 319 Raoul of Pont-sur-Seine, 103, 342 Rebais (Seine-et-Marne, Meaux), Resbacum, Rethbacum, monastery, 133, 357; abbot (see Jean); tolls, 327, 330 Reigneum. See Rigny-le-Ferron

Reims (Marne), Remensis, 209, 210; archbishops, 23, 262, 286, 290 (see also Aubry, Guillaume of Champagne, Guillaume of Joinville, Henri of Dreux, Sanson); chancellors (see Hugh, Mathieu); viscount, 395. See also Baldwin of Reims; Maurice of Reims; Notre-Dame of Reims Remi (of Navarre), chancellor of Champagne (1211–20) and bishopelect of Pampelona, 394 Renard II of Choiseul (1200–39), 108–10, 114, 116, 240, 247 Renard II of Dampierre [-le-Château] (1191–1202, d. 1234), 29 Renard III of Dampierre [-le-Château] (1202–30), 444 Renaud (of Bar-le-Duc), bishop of Chartres (1182–1217), 24, 39–47, 206, 285, 396–401 Renaud (of Dammartin), count of Boulogne (1191–1214), 325 Renaud, dean of Villemaur, 226 Renaud, prior of Notre-Dame of Pont-sur-Seine, 314 Rener. See Renier Renier Bandinez, merchant, 446 Renier of Brienne, 374 Renier of Francheville, 133 Renier II of Nogent, 151–2, 171, 259, 262, 351, 444 Reric of Latrecey, 393 Resenneta of Bar-sur-Aube, 404 Rethel (Ardennes), Registis, Retest, count, 248 (see also Hugh II, Hugh III) Reynel (Haute-Marne, Chaumont, Andelot-Blancheville), Risnellum. See Arnaud of Cirey

Index Nominum Richer, abbot of Saint-Valery-surSomme, 97 Riel-les-Eaux (Côte-d’Or, Montbard, Montigny-sur-Aube), Rihe villa, 55, 311, 335 Rigny-le-Ferron (Aube, Troyes, Aix-en-Othe), Reigneium. See Ermangeris of Rigny-le-Ferron Ripatorium. See Larrivour Rivière-de-Corps, La (Aube, Troyes, Sainte-Savin), Riparia, 369 Robert, abbot of Clairvaux, 366–7 Robert, abbot of Montiers-en-Argonne, 29 Robert, bishop of Clermont (1195– 1227), 169, 173, 357, 431, 433 Robert, bishop of Langres (1204–9), 351–2, 406 Robert (of Curson), cardinal-priest and papal legate (1212–19), 2, 56, 101 Robert, count of Alençon, 24, 39–47, 201, 285, 396–401 Robert I, count of Dreux (1153–88), brother of king Louis VII, 374 Robert II, count of Dreux (1184) and Braine (1188–1218), 23, 24, 39–47, 285, 291n1, 383, 384, 385, 393, 394, 396–401 Robert III, count of Dreux (1218–33), 385 Robert of Coucy, 182, 331 Robert II of Courtenay, 80, 323, 387, 415, 416 Robert of Cuiry-Housse, 37 Robert of Francheville, 133 Robert Guidus, merchant, 446 Robert of Maisoncelles, 133 Robert Malus Vicinus, 28 Robert I of Milly, treasurer of the count (1161–?1218), 23, 103, 106, 342, 450B

485

Robert II of Milly, treasurer of the count (?1218–ca 1225), 421, 422, 444 Robert of Poilly, dependent of SaintPierre of Troyes, 233 Robert of Saint-Médard, 424 Robert of Vernevelis, canon of SaintMartin of Tours, 220 Rochefort (Côte-d’Or, Montbart, Aignay-le-Duc), Ruppefortum. See Simon of Rochefort Roger of Rozoy-sur-Serre, 164 Rognon (Haute-Marne), river, 272 Roland, abbot of Montiéramey, 230, 370 Roland Rolanaz, merchant, 446 Roncenay (Aube, Troyes, Bouilly), Runcenaium, 119 Rosetum in Tereschia. See Rozoy-surSerre Rosnay [-l’Hôpital] (Aube, Bar-surAube, Brienne-le-Château), Rosnacum, 236; provost, 369 Rotrou (of Perche), bishop of Châlons (1191–1212), 23 Roucy (Aisne, Laon, Neufchâtel-surAisne), Rociacum, county, 331; counts, 144 (see also Alain, Jean II) Rougemont (Côte-d’Or, Montbard), Rubeus mons. See Hugh of Rougemont Roye (Somme, Montdidier), Roia. See Bartholomew of Roye Rozay-en-Brie (Seine-et-Marne, Melun), Rosetum, new village, 50, 99; forest, 66 Rozoy-sur-Serre (Aisne, Laon), Rosetum in Tereschia. See Roger of Rozoy Rumigny (Ardennes, CharlevilleMézières), Rumigniacum. See Nicolas of Rumigny

486

Index Nominum

Runcenaium. See Roncenay Ruppefortum. See Rochefort S., abbot of La Crête, 31, 116 Sachin, Jew of Dampierre, 189 Sacrum Caesariis. See Sancerre Sailly (Haute-Marne, Saint-Dizier, Poissons), Salliacum. See Guy (of Joinville) Saint-Abraham of Troyes, Sanctam Abraam, hospital, 228 Saint-Aignan (Loir-et-Cher, Blois), Sanctus Anianus, 84, 416 Saint-Ayoul, boundary cross, 133 Saint-Ayoul of Provins, priory, 60, 211, 304, 306, 393, 408–9, 414; Fairs, 164, 304 Saint-Bénigne of Dijon, Benignum, monastery, 151, 272, 406, 429, 430; abbot (see Adam) Saint-Brisson [-sur-Loire] (Loiret, Montargis, Gien), Sanctum Britium, 8, 386 Saint-Chéron (Marne, Vitry-le-François, Saint-Remy-en-Bouzemont-SaintGenest-et-Isson), Saint Chirum, Sanctus Karanus, Kagnunum. See Oger of Saint-Cheron Saint-Denis (Seine-Saint-Denis), monastery, 125, 355; abbots, 164, 402 (see also Henri, Pierre) Saint-Denis, suburb of Troyes, 51, 53 Saint-Étienne of Châlons-enChampagne, cathedral chapter. See Hugh, dean Saint-Étienne of Meaux, cathedral chapter, 133 Saint-Étienne of Troyes, comital chapter, 333, 383; deans (see Bartholomew, Iter); hospital, 54

Saint-Faron-lès-Meaux (Seine-et-Marne, Meaux, Sanctus Pharonis, monastery, 133 Saint-Fiacre (Seine-et-Marne, Meaux, Crécy-la-Chapelle), Sanctus Fiacrus, 133. See also Anselm of Saint-Fiacre Saint-Florentin (Yonne), Sanctus Florentinus, 5, 300, 324; viscount, 450B (see also Milo) Saint-Germain of Auxerre, monastery, 300, 324 Saint-Germain-des-Près of Paris, monastery, 324; abbot (see Hugh) Saint-Gervais (?Val-d’Oise, Pontoise, Magny-en-Vexin), Sanctus Gervasius, 418 Saint-Hilaire [-le-Grand] (Marne, Châlons-en-Champagne, Suippes), Sanctus Hylerium, 186 Saint-Jacques, knights of, 317 Saint-Jacques of Provins, chapter, 60, 306, 408–9, 414; abbots (see F., Geoffroy) Saint-Jean of Laon, 98 Saint-Jean-aux-Bois of Sens, convent; prior, 312 Saint-Jean-des-Vignes of Soissons, monastery, 61, 158, 359; abbot, 244, 312 (see also Raoul); dean (see Guy); forest, 34. Saint-Jean [-les-Deux-Jumeaux] (Seine-et-Marne, Meaux, La Fertésous-Jouarre), Sanctus Johannes. See Hugh of Saint-Jean, knight Saint-Jean-sur-Tourbe (Marne, SainteMenehould), Sanctus Johannes, 144, 146, 378. See also Giles of SaintJean-sur-Tourbe Saint-Julien (Marne, Châlons-enChampagne, Marson, comm.

Index Nominum Courtisols), Sanctum Julianus de Cortisor, 350 Saint-Lazare (Seine-et-Marne, Meaux, Dammartin-en-Goële, comm. Saint-Souplets), hospital, 133 Saint-Léger [-sur-Aube] (Haute-Marne, Chaumont, Châteauvillain, comm. Dinteville), Sanctus Leodegardius, 156 Saint-Loup of Troyes, chapter, 310, 311, 446; abbots, 55, 446 (see also Manasses, Philippe) Saint-Martin-des-Champs of Paris, de campis, monastery. See Fulk, prior Saint-Martin-ès-Aires of Troyes, Sanctus Martinus de Areis, monastery. See Pierre, abbot Saint-Martin of Épernay, monastery, 378; abbot (see Hugh) Saint-Martin of Tours, monastery, 73, 220–1, 223, 308; abbot (see Lambert); dean (see Odo) Saint-Maurice-aux-Riche-Hommes (Yonne, Sens, Villeneuvel’Archevêque), Sanctus Mauricius. See Hugh of Saint-Maurice Saint-Médard of Soissons, monastery; abbot (see Aubry); forest, 36. See also Robert of Saint-Maurice Saint-Memmie of Châlons, Sanctus Memmius, monastery, 227, 320 Saint-Nicolas of Sézanne, comital chapter, 30, 365; dean (see Philippe) Saint-Oulph (Aube, Nogent-sur-Marne, Méry-sur-Seine), 353 Saint-Oyand [= Saint-Claude] of Lyon, Sanctus Eugendus, monastery, 413 Saint-Pathus (Seine-et-Marne, Meaux, Dammartin-en-Goële), Saint Pathuz, 260 Saint-Paul of Cormery, 314

487

Saint-Phal (Aube, Troyes, Ervy-leChâtel), Sanctus Fidolus. See Pierre of Saint-Phal Saint-Pierre of Avenay, convent, 378 Saint-Pierre of Troyes, cathedral chapter, 51, 403; archdean (see Guiard); deans (see Jean, Milo, Nicolas); serviens (see Bernard of Saint-Denis) Saint-Pol [-sur-Ternois] (Pas-de-Calais, Arras), Sanctus Paulus: counts, 80, 186, 286, 342 (see also lords of Châtillon); countess (see Elizabeth, heiress of Saint-Pol) Saint-Quiriace of Provins, comital chapter, 211, 304, 363 Saint-Remi of Courtisols, priory. See Courtisols Saint-Remi of Reims, monastery, 64, 305, 378, 402; abbots (see Milo, Pierre); subprior (see Thibaut) Saint-Remi of Troyes, Fairs. See Troyes Saint-Sépulchre (today Villacerf; Aube, Troyes, Troyes-2e canton), Sanctum Sepulchrum, Cluniac priory, 394 Saint-Thiébault (Haute-Marne, Chaumont, Bourmont), Sanctus Theobaldus, franchised town, 295 Saint-Thomas du Louvre, in Paris, 225 Saint-Valérien (Yonne, Sens, Chéroy), Sanctus Valerianus, 3, 7 Saint-Valery-sur-Somme (Somme, Abbeville), Sanctus Walaricus, monastery. See Richer, abbot Sainte-Colombe of Sens, monastery, 312. Sainte-Geneviève of Paris, monastery, 136; abbot (see Jean of Torcy) Sainte-Menehould (Marne), Sanctam Maneholdym, provost, 270, 360

488

Index Nominum

Salamin, Jew of Dampierre, 189 Samuel, Jew of Dampierre, 189 Sancerre (Cher, Bourges), Sacrum Cesaris, 8, 323, 386; counts (see Étienne, Guillaume) Sanctus Karanus. See Saint-Chéron Sanctus Leogardius. See Saint- Léger Sanctus Walericus, See Saint-Valery-surSomme Sancy (Seine-et-Marne, Meaux, Crécy-la-Chapelle), Sanci. See Drogo of Sancy Sandoy (Seine-et-Marne, Provins, Villiers-Saint-Georges, comm. Chalautre-la-Grande), Sandoie, 308 Sanson Rufus, Jew of Dampierre, 189 Sanson, archbishop of Reims (1140–61), 374 Sarnaium. See Cernay-en-Dormois Saulx-le-Duc (Côte-d’Or, Dijon, Is-sur-Tille), Sauz. See Bartholomew of Saulx-le-Duc Sauve Majeure, La (Gironde, Bordeaux, Créon), monastery, 412 Savignies (Oise, Beauvais, BeauvaisNord-Ouest), Saviniacum, 374 Savigny-sur-Ardres (Marne, Reims, Ville-en-Tardenois), 374n1 Scolastique (of Champagne), countess of Vienne and Mâcon, 373, 388–91 Scotland, Scotie. See Alexander II, king; Margaret, sister of Alexander II Ségy (Seine-et-Marne, Meaux, Crécy-laChapelle, comm. Quincy-Voisines), Segi, 133, 134 Seignelay (Yonne, Auxerre), Seilloniacum, Silliniacum. See Étienne of Seignelay Seine River, Secane, Senneam, 231, 362

Sellières (Aube, Nogent-sur-Seine, Romilly-sur-Seine), Seleriarum, Cistercian monastery of Notre-Dame. See Leteric, abbot Senlis (Oise), Silvanectensis, bishops (see Amalric, Garin); chapter (see Notre-Dame. See also Saint-Jeandes-Vignes Sennecey [-le-Grand] (Saône-et-Loire, Chalons-sur-Saône), Senecy. See Colin of Sennecey, Guy of Sennecey Sens (Yonne), Senonum, 449; archdeacon (see Guillaume); archbishop, 138, 262 (see also Michel, Pierre of Corbeil) Septfontaines (Haute-Marne, Chaumont, Andelot-Blancheville), Septem Fontem, Premonstratensian monastery, 151 Sermaize [-les-Bains] (Marne, Vitry-leFrançois, Thiéblemont-Farémont), Sarmaise, new village, 413 Sexfontaines (Haute-Marne, Chaumont, Juzennecourt), Sessifons, Saxifons, Sexifons, 31, 139. See also Simon of Sexfontaines Sézanne (Marne, Épernay), Sezannia, 147, 329, 362, 378, 413. See also Saint-Nicolas of Sézanne Siena, Senensis, merchants, 86, 298 Signy [-Signets] (Seine-et-Marne, Meaux, La Ferté-sous-Jouarre), Cingni. See Gilbert of Signy, knight Silley [-Bléfond] (Doubs, Besançon, Baume-les-Dames), Selli, Silleium, Sylleium, 250, 267 Silliacum. See Seignelay Silly [-le-Long] (Oise, Senlis, Nanteuille-Haudouin), Silliacum, 260, 419 Silvanectensis. See Senlis

Index Nominum Silvarouvres (Haute-Marne, Chaumont, Châteauvillain), Silvaroura, priory, 156 Simon, abbot of Saint-Paul of Cormery, 314 Simon I, bishop of Meaux (1176–95), 307 Simon II, duke of Lorraine (1176– 1206), 25n2 Simon, provost of Soissons, 102, 234 Simon of Champgirard, townsman of Troyes, 445 Simon of Châteauvillain (1200–59), 78, 110, 121, 156, 157, 377, 393, 444, 450B Simon III of Clefmont (1155–90), 58n Simon IV of Clefmont (1200–38), 110, 158, 259 Simon (II of Broyes) of Commercy, 156, 393 Simon of Joinville, seneschal of Champagne (1204–33), 106, 108–9, 110–11, 113, 117, 118, 120, 121, 149, 154–6, 166, 264, 266, 270, 347, 377, 444, 450B Simon of Passavant, 135, 159 Simon of Rochefort, 142 Simon of Sexfontaines, 110, 139, 244, 444 Sobernion. See Sombernon Soisi, near Baudement, 157 Soissons (Aisne), Suessionensis, bishops, 246, 262 (see also Haimard, Jacques); chapter, 98, 234, 358; dean, 244 (see also Guy); master (see Jean of Faremoutiers); provost (see Simon) Solliacum. See Sully-sur-Loire Sombernon (Côte-d’Or, Dijon), Sobernion. See Hervé of Sombernon

489

Somsois (Marne, Vitry-le-François, Sompuis), Sonsois, 262 Sonin, Jew of Dampierre, 189 Sonin, Jew of Tonnerre, 301 Sorcy [-Bauthémont] (Ardennes, Rethel, Novion-Porcien), Sorciacum. See Henri of Sorcy Souain [-Perthes-lès-Hurlus] (Marne, Châlons-en-Champagne, Suippes), Souain, Soayn, 270. See also Colerius of Souain; Garnier of Souain Souleaux (Aube, Troyes, Bouilly, comm. Saint-Pouange), Suilliaus, 119 Sparnacum. See Épernay Speyer, bishop, 432 Stephen. See Étienne; Saint-Étienne Stephan Langton, archbishop of Canterbury (1207–28), 220 Strepilliacum. See Étrépilly Suilliaus. See Souleaux Suippes (Marne, Châlons-enChampagne), Suippe, 143 Sully [-sur-Loire] (Loiret, Orléans), Solliacum, Selliacum, 8, 386. See also Archambaud I of Sully; Odo (of Sully), bishop of Paris Syrofonts. See Cirfontaines Templars, 34; at Barbonne, 36; at Courtioux, 314; at La Forestière, 36; at Paris, 35–6, 68, 69, 284, 313 (master and treasurer); at Pont-surSeine, 314; at Quedes, 36; at Tours, 361. See also André of Coulours, preceptor Ternantes (Yonne, Sens, Pont-surYonne, disappeared site in comm. Michery), Ternantis. See Daimbert of Ternantes

490

Index Nominum

Terric of Chantemerle, 231 Th., prioress of Andecy, 364 Theodore, archbishop of Trier, 433, 434 Thibaut I, count of Bar-le-Duc (1191– 1214) and Luxembourg (1197–1214), 293, 450B Thibaut IV, count of Blois (1107–52), II, count of Champagne (1126–52), 216, 304 Thibaut V, count of Blois and royal seneschal (1152–91), 220 Thibaut VI, count of Blois and Clermont (1205–18), 9, 41, 161, 197, 294, 333 Thibaut III, count of Champagne (1198–1201), 2, 4, 12, 13, 23, 24, 38, 39–47, 52, 57, 64, 72, 73, 79, 102, 137, 153, 156, 165, 211, 228, 304, 315, 317, 318, 321, 328, 329, 333, 358, 360, 396–401, 449 Thibaut IV, count of Champagne (1222–53), 4, 74, 75, 86, 118, 120, 167, 209–12, 217–18, 249, 252, 255, 260, 268, 298, 373, 380, 419, 444, 445, 446, 447, 448, 451, 452, 453 Thibaut, duke of Lorriane (1213–20), 26, 76, 110, 252, 265, 289, 431–40, 442–3, 453 Thibaut, subprior of Saint-Remi of Reims, 63 Thibaut of Neuchâtel, 250, 267, 268 Thibaut of Villy, 119 Thomas, chaplain of Robert of Dreux, 374 Thomas of Coucy, lord of Vervins, 183, 254, 276, 277, 444 Thommes, village near Baudememt, 157 Thoult [-Trosnay, Le] (Marne, Épernay, Montmirail), Tullum, 258. See Jean of Le Thoult

Thourotte (Oise, Compiègne, RibécourtDreslincourt), Thorotum. See Jean II of Thoruotte, castellan of Noyen Tierric la Poire, 293 Tigny [today Parcy-et-Tigny] (Aisne, Soissons, Oulchy-le-Château), Tigni, Tygni, 164 Til-Châtel (Côte-d’Or, Dijon, Is-surTille), Tyle castri. See Guy II of Til-Châtel Tociacum. See Toucy Toges (Ardennes, Vouziers), Toyge, 253 Tonnerre (Yonne, Avalon), Tornodorum, Torodorensis, 5, 301; counts (see Hervé, Pierre II of Courtenay); Jews, 301. See also Mathilda of Burgundy Torcy [-en-Valois] (Aisne, ChâteauThierry, Neuilly-Saint-Front), Torciacum, 383 Tornodorensis. See Tonnerre Tosquinum. See Touquin Toucy (Yonne, Auxerre), Tociacum. See Iter of Toucy Touquin (Seine-et-Marne, Melun, Rozay-en-Brie), Tosquins, Tuquin. See Mathieu of Touquin; Pierre of Touquin Tour de Vèvre, La [today Neuvy-DeuxClochers] (Cher, Bourges, Henrichemont), Weve, Woevre, 6, 8, 386 Tournan [-en-Brie] (Seine-et-Marne, Melun). See Anselm IV of Possesse Tours (Indre-et-Loire), Turonum, 223; archbishop (see Jean); treasurer of Templars, 361. See also Saint-Martin of Tours Toyge. See Toges Traci. See Trocy

Index Nominum Traînel (Aube, Nogent-sur-Seine), Triangulum, 133; lords, 449 (see also Anselm II, butler of Champagne; Anselm III). See also Garnier I, Garnier II, Garnier III of Marigny; Martin of Traînel Trannes (Aube, Bar-sur-Aube, Vendeuvre-sur-Barse), Traine, 328 Tresfons. See Troisfontaines Tria le Bardol. See Trilbardou Triangulum. See Traînel Trichepot (Aube), Truchepot, quarter of Troyes in suburb of Croncels, 424 Trier. See Theodore, archbishop Trilbardou (Seine-et-Marne, Meaux, Meaux-Sud), Tria le Bardol, 254, 277 Trocy [-en-Multien] (Seine-et-Marne, Meaux, Lizy-sur-Ourcq), Traci. See Landric of Trocy Troisfontaines [-la-Ville] (Haute-Marne, Saint-Dizier, Wassy), Tresfontes, 188 Troyes (Aube), Trecas, 6, 23, 34, 51, 59, 138, 154, 189, 191, 231, 257, 293, 299, 304, 345, 369, 423; bishop (see Hervé); castellany, 370; chapters (see Notre-Dame, Saint-Étienne, Saint– Loup, Saint-Pierre); coin, 65; county, 125; Fairs of Saint-Jean, 91, 104, 107, 108, 372, 388–90; Fairs of SaintRemi, 103, 107, 119, 298; gates, 119; hospitals, 100 (see also SaintAbraham, Hôtel-Dieu of SaintÉtienne); Jews, 82; measure of, 119; officialis, 446; suburbs, 424; tolls, 119; townsmen (see Dominic Divitus, Simon of Champgirard); viscounty, 194; walls, 359; wine tax, 370, 424 Tullum. See Thoult, Le Tyle castrum. See Til-Châtel

491

Tyre, Tyrensis. See Clarembaud, archbishop Uchon (Saône-et-Loire, Autun, Mesvres), Huchionam, 326 Ugone Claremontis, merchant of Siena, 398 Uguelinus Gentili, merchant of Siena, 86 Ulcheium. See Oulchy Ursius, royal treasurer, 23 Vacherie, La (Aube, Troyes, Lusignysur-Barse), comm. Clérey, Wacheria, 424 Vacherie, La (Aube, suburb of Troyes), Vacheria, 51 Val-de-Rognon, Le (Haute-Marne), Val Rodionis, 272 Valesium, 420 Valin, Jew of Troyes, 82, 189, 406 Vallery (Yonne, Sens, Chéroy), Valeriacum. See Jean of Vallery Valliscolore. See Vaucouleurs Val Rodionis. See Le Val-de-Rognon Valsecret (Ainse, Château-Thierry, comm. Brasles), Vallis secretum, monastery. See Jean II, abbot Varennes [-sur-Seine] (Seine-et-Marne, Provins, Montereau-Fault-Yonne), Warinum. See Hellin of Varennes Vaucouleurs (Meuse, Commercy), Valliscolore, 155 Vaudémont (Meurthe-et-Moselle, Nancy, Vézelise), Wadani mons, Waude mons, count, 444 (see also Hugh II) Vauluisant (Yonne, Sergines, comm. Courgenay), Cistercian monastery, Vallis lucens, 342; abbot (see Gautier)

492

Index Nominum

Vellericum. See Villery Vendeuvre [-sur-Barse] (Aube, Bar-sur-Aube), Vendopera, 259 Ventelay (Marne, Reims, Fismes), Ventelaium, priory of Marmoutier, 98 Vergy (Côte-d’Or, Dijon, GevreyChambertin, comm. Reulle-Vergy), Vergiacum, 167. See also Gila of Traînel; Gillel of Vergy; Guillaume of Vergy; Hugh of Vergy Vernevelis, 220 Vernou [-la-Celle-sur-Seine] (Seine-etMarne, Fontainebleau, Moret-surLoing), Vernou, 57 Verseilles [-le-Haut] (Haute-Marne, Langres, Longeau-Percey), Veusaule, 247 Vertus (Marne, Châlons-enChampagne), Virtutum, 166, 354; stalls, 364. See also Notre-Dame of Vertus Vervins (Aisne), Vervinum. See Thomas of Coucy Vesle (Aisne), Valesium, river, 420 Veusaule. See Verseilles Vienne (Isère), Viena, Vihennis. See Gérard of Vienne; Guillaume, count of Mâcon Vignory (Haute-Marne, Chaumont), Wangonis Rivi, 147. See also Gautier I of Vignory Vileras. See Villiers-le-Bourg Villacerf (Aube, Troyes, Troyes-2e canton), 394 Villain II of Aulnay, marshal of the Latin empire of Constantinople, 163n2 Villameruli. See Villemereuil Villarium Sesses. See Vilersexel Villegruis (Seine-et-Marne, Provins, Villiers-Saint-Georges), Vilegruis,

229. See also knights: Henri of Crochet, Jean Pigace, Hugh of Bosco Villehardouin (Aube, Piney, comm. Val-d’Auzon), Villa Hardouini. See Erard of Villehardouin; Geoffroy of Villehardouin, marshal of Champagne; Guillaume of Villehardouin; Jean of Villehardouin Villeloup (Aube, Troyes, Troyes-4e canton), Villelupum, 119, 328 Villemaur [-sur-Vanne] (Aube, Troyes, Estissac), Villemaurum, 119; castellany, 370, 424; chapter, 226; customs, 119; dean, 226; measure, 119 Villemereuil (Aube, Troyes, Bouilly), Villameruli, 119 Villenauxe [-le-Petite] (Seine-et-Marne, Provins, Bray-sur-Seine), Vilenessa, 393 Villeneuve [-le-Comte] (Seine-et-Marne, Melun, Rozay-en-Brie), Villa nova, 128 Villeneuve [-les-Bordes] (Seine-etMarne, Provins, DonnemarieDontilly), Villa nova, 232 Villeneuve-aux-Riches-Hommes, La (Aube, Nogent-sur-Seine, Marcillyle-Hayer, Trancault), Villanova parva divitum hominum, 257, 278 Villeperrot (Yonne, Sens, Pont-surYonne), Villaperor. See Ebrard of Villeperrot Villers-en-Argonne (Marne, SainteMenehould), Villare, new village, 305 Villersexel (Haute-Saône, Lure), Villarium Sesses. See Hugh of Villersexel Villery (Aube, Troyes, Bouilly), Vellerium, 119 Villiers-le-Bourg (Aube, Troyes, Essoyes, destroyed hamlet in comm.

Index Nominum Magnant), Villeros. See Arnaud of Villiers-le-Bourg; Ermengard of Villiers-le-Bourg Villy [-le-Maréchal] (Aube, Troyes, Bouilly), Williacum, 119. See Erard of Villy; Thibaud of Villy Vingiacum, 30 Virtutum. See Vertus Vitriacum. See Bitry; Vitry Vitry [-en-Perthois] (Marne, Vitry-leFrançois), Vitriacum, 360, 439, 440; bailiff (see Morel); castellan (see Hugh of Dampierre); customs, 27, 113; dean, 27; provost, 349 Vosee, 306, 408, 409, 414 W(illelmus). See Guillelmus

493

W., abbot of Lure W., subprior of Clairvaux, 393 Wadani mons. See Vaudémont Waisia, in castellany of Baudement, 157 Wangonis Rivo. See Vignory Wascheria. See La Vacherie Wassy (Haute-Marne, Saint-Dizier), Wasseium, 188; forest, 366–7 Wevre, Woevre. See La Tour de Vèvre Willi. See Œuilly Williacum. See Villy Wischard. See Guichard Yoland (of Coucy) of Dreux and Braine, 385 Yonne River, Yonam, 362 Ysabel. See Isabelle