Tafsir (interpretations) Anwarul Quran

Citation preview

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻧﻮار اﻟﻘﺮآن‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮؤوف ﻣﺨﻠﺺ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺳﻮرهﻫﺎ‬

‫‪1‬‬

‫ ‬

‫
‬

‫‬

‫ ‬

‫‬

‫‬

‫‬

‫ ‬

‫‪2‬‬

‫‪7‬‬

‫‪5‬‬

‫‪286‬‬

‫‪87‬‬ ‫‪89‬‬

‫ 
‬

‫ ‬

‫ﻓﺎﺗﺤﻪ‬

‫! ‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻘﺮه‬

‫"‬

‫‪2‬‬

‫‪11‬‬

‫آل ﻋﻤﺮان‬

‫"‬

‫‪3‬‬

‫‪288‬‬

‫‪200‬‬

‫ﻧﺴﺎء‬

‫"‬

‫‪4‬‬

‫‪427‬‬

‫‪176‬‬

‫‪92‬‬

‫ﻣﺎﺋﺪه‬

‫"‬

‫‪5‬‬

‫‪582‬‬

‫‪120‬‬

‫‪112‬‬

‫اﻧﻌﺎم‬

‫!"‬

‫‪6‬‬

‫‪694‬‬

‫‪165‬‬

‫‪55‬‬

‫أﻋﺮاف‬

‫!"‬

‫‪7‬‬

‫‪805‬‬

‫‪206‬‬

‫‪39‬‬

‫اﻧﻔﺎل‬

‫"‬

‫‪8‬‬

‫‪927‬‬

‫‪75‬‬

‫‪88‬‬

‫ﺗﻮﺑﻪ‬

‫"‬

‫‪9‬‬

‫‪977‬‬

‫‪129‬‬

‫‪113‬‬

‫ﻳﻮﻧﺲ‬

‫!"‬

‫‪10‬‬

‫‪1072‬‬

‫‪109‬‬

‫‪51‬‬

‫ﻫﻮد‬

‫!"‬

‫‪11‬‬

‫‪1139‬‬

‫‪123‬‬

‫‪52‬‬

‫ﻳﻮﺳﻒ‬

‫!"‬

‫‪12‬‬

‫‪1208‬‬

‫‪111‬‬

‫‪53‬‬

‫رﻋﺪ‬

‫"‬

‫‪13‬‬

‫‪1271‬‬

‫‪43‬‬

‫‪96‬‬

‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬

‫!"‬

‫‪14‬‬

‫‪1308‬‬

‫‪52‬‬

‫‪72‬‬

‫ﺣﺠﺮ‬

‫!"‬

‫‪15‬‬

‫‪1338‬‬

‫‪99‬‬

‫‪54‬‬

‫ﻧﺤﻞ‬

‫!"‬

‫‪16‬‬

‫‪1370‬‬

‫‪128‬‬

‫‪70‬‬

‫اﺳﺮاء‬

‫!"‬

‫‪17‬‬

‫‪1441‬‬

‫‪111‬‬

‫‪50‬‬

‫ﻛﻬﻒ‬

‫!"‬

‫‪18‬‬

‫‪1508‬‬

‫‪110‬‬

‫‪69‬‬

‫ﻣﺮﻳﻢ‬

‫!"‬

‫‪19‬‬

‫‪1567‬‬

‫‪98‬‬

‫‪44‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻮره ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮ روي ﻧﺎم ﺳﻮره ﻛﻠﻴﻚ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ ‬

‫
‬

‫‬

‫ ‬

‫‬

‫‬

‫‬

‫ ‬

‫‪1606‬‬

‫‪135‬‬

‫‪45‬‬

‫‪112‬‬

‫‪73‬‬ ‫‪103‬‬

‫ 
‬

‫ ‬

‫ﻃﻪ‬

‫!"‬

‫‪20‬‬

‫أﻧﺒﻴﺎء‬

‫!"‬

‫‪21‬‬

‫‪1664‬‬

‫ﺣﺞ‬

‫"‬

‫‪22‬‬

‫‪1716‬‬

‫‪78‬‬

‫ﻣﻮﻣﻨﻮن‬

‫!"‬

‫‪23‬‬

‫‪1764‬‬

‫‪118‬‬

‫‪74‬‬

‫ﻧﻮر‬

‫"‬

‫‪24‬‬

‫‪1808‬‬

‫‪64‬‬

‫‪102‬‬

‫ﻓﺮﻗﺎن‬

‫!"‬

‫‪25‬‬

‫‪1863‬‬

‫‪77‬‬

‫‪42‬‬

‫ﺷﻌﺮاء‬

‫!"‬

‫‪26‬‬

‫‪1901‬‬

‫‪227‬‬

‫‪47‬‬

‫ﻧﻤﻞ‬

‫!"‬

‫‪27‬‬

‫‪1960‬‬

‫‪93‬‬

‫‪48‬‬

‫ﻗﺼﺺ‬

‫!"‬

‫‪28‬‬

‫‪2005‬‬

‫‪88‬‬

‫‪49‬‬

‫ﻋﻨﻜﺒﻮت‬

‫!"‬

‫‪29‬‬

‫‪2054‬‬

‫‪69‬‬

‫‪85‬‬

‫روم‬

‫!"‬

‫‪30‬‬

‫‪2092‬‬

‫‪60‬‬

‫‪84‬‬

‫ﻟﻘﻤﺎن‬

‫!"‬

‫‪31‬‬

‫‪2124‬‬

‫‪34‬‬

‫‪57‬‬

‫ﺳﺠﺪه‬

‫!"‬

‫‪32‬‬

‫‪2147‬‬

‫‪30‬‬

‫‪75‬‬

‫اﺣﺰاب‬

‫"‬

‫‪33‬‬

‫‪2163‬‬

‫‪73‬‬

‫‪90‬‬

‫ﺳﺒﺎء‬

‫!"‬

‫‪34‬‬

‫‪2229‬‬

‫‪54‬‬

‫‪58‬‬

‫ﻓﺎﻃﺮ‬

‫!"‬

‫‪35‬‬

‫‪2263‬‬

‫‪45‬‬

‫‪43‬‬

‫ﻳﺲ‬

‫!"‬

‫‪36‬‬

‫‪2292‬‬

‫‪83‬‬

‫‪41‬‬

‫ﺻﺎﻓﺎت‬

‫!"‬

‫‪37‬‬

‫‪2325‬‬

‫‪182‬‬

‫‪56‬‬

‫ص‬

‫!"‬

‫‪38‬‬

‫‪2371‬‬

‫‪88‬‬

‫‪38‬‬

‫زﻣﺮ‬

‫!"‬

‫‪39‬‬

‫‪2404‬‬

‫‪75‬‬

‫‪59‬‬

‫ﻏﺎﻓﺮ‬

‫!"‬

‫‪40‬‬

‫‪2452‬‬

‫‪85‬‬

‫‪60‬‬

‫ﻓﺼﻠﺖ‬

‫!"‬

‫‪41‬‬

‫‪2495‬‬

‫‪54‬‬

‫‪61‬‬

‫ﺷﻮري‬

‫!"‬

‫‪42‬‬

‫‪2531‬‬

‫‪53‬‬

‫‪62‬‬

‫زﺧﺮف‬

‫!"‬

‫‪43‬‬

‫‪2571‬‬

‫‪89‬‬

‫‪63‬‬

‫ ‬

‫
‬

‫‬

‫ ‬

‫‬

‫‬

‫‬

‫ ‬

‫‪2609‬‬

‫‪59‬‬

‫‪64‬‬

‫‪37‬‬

‫‪65‬‬ ‫‪66‬‬

‫ 
‬

‫ ‬

‫دﺧﺎن‬

‫!"‬

‫‪44‬‬

‫ﺟﺎﺛﻴﻪ‬

‫!"‬

‫‪45‬‬

‫‪2628‬‬

‫اﺣﻘﺎف‬

‫!"‬

‫‪46‬‬

‫‪2648‬‬

‫‪35‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ‬

‫"‬

‫‪47‬‬

‫‪2675‬‬

‫‪38‬‬

‫‪95‬‬

‫ﻓﺘﺢ‬

‫"‬

‫‪48‬‬

‫‪2699‬‬

‫‪29‬‬

‫‪111‬‬

‫ﺣﺠﺮات‬

‫"‬

‫‪49‬‬

‫‪2726‬‬

‫‪18‬‬

‫‪106‬‬

‫ق‬

‫!"‬

‫‪50‬‬

‫‪2752‬‬

‫‪45‬‬

‫‪34‬‬

‫ذارﻳﺎت‬

‫!"‬

‫‪51‬‬

‫‪2772‬‬

‫‪60‬‬

‫‪67‬‬

‫ﻃﻮر‬

‫!"‬

‫‪52‬‬

‫‪2793‬‬

‫‪49‬‬

‫‪76‬‬

‫ﻧﺠﻢ‬

‫!"‬

‫‪53‬‬

‫‪2810‬‬

‫‪62‬‬

‫‪23‬‬

‫ﻗﻤﺮ‬

‫!"‬

‫‪54‬‬

‫‪2837‬‬

‫‪55‬‬

‫‪37‬‬

‫رﺣﻤﻦ‬

‫"‬

‫‪55‬‬

‫‪2857‬‬

‫‪78‬‬

‫‪97‬‬

‫واﻗﻌﻪ‬

‫!"‬

‫‪56‬‬

‫‪2883‬‬

‫‪96‬‬

‫‪46‬‬

‫ﺣﺪﻳﺪ‬

‫"‬

‫‪57‬‬

‫‪2908‬‬

‫‪29‬‬

‫‪94‬‬

‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ‬

‫"‬

‫‪58‬‬

‫‪2934‬‬

‫‪22‬‬

‫‪105‬‬

‫ﺣﺸﺮ‬

‫"‬

‫‪59‬‬

‫‪2957‬‬

‫‪24‬‬

‫‪101‬‬

‫ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ‬

‫"‬

‫‪60‬‬

‫‪2981‬‬

‫‪13‬‬

‫‪91‬‬

‫ﺻﻒ‬

‫"‬

‫‪61‬‬

‫‪2998‬‬

‫‪14‬‬

‫‪109‬‬

‫ﺟﻤﻌﻪ‬

‫"‬

‫‪62‬‬

‫‪3007‬‬

‫‪11‬‬

‫‪110‬‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن‬

‫"‬

‫‪63‬‬

‫‪3021‬‬

‫‪11‬‬

‫‪104‬‬

‫ﺗﻐﺎﺑﻦ‬

‫"‬

‫‪64‬‬

‫‪3029‬‬

‫‪18‬‬

‫‪108‬‬

‫ﻃﻼق‬

‫"‬

‫‪65‬‬

‫‪3040‬‬

‫‪12‬‬

‫‪99‬‬

‫ﺗﺤﺮﻳﻢ‬

‫"‬

‫‪66‬‬

‫‪3052‬‬

‫‪12‬‬

‫‪107‬‬

‫ﻣﻠﻚ‬

‫!"‬

‫‪67‬‬

‫‪3063‬‬

‫‪30‬‬

‫‪77‬‬

‫ ‬

‫
‬

‫‬

‫ ‬

‫‬

‫‬

‫‬

‫ ‬

‫‪3081‬‬

‫‪52‬‬

‫‪2‬‬

‫‪52‬‬

‫‪78‬‬ ‫‪79‬‬

‫ 
‬

‫ ‬

‫ﻗﻠﻢ‬

‫!"‬

‫‪68‬‬

‫اﻟﺤﺎﻗﻪ‬

‫!"‬

‫‪69‬‬

‫‪3100‬‬

‫ﻣﻌﺎرج‬

‫!"‬

‫‪70‬‬

‫‪3116‬‬

‫‪44‬‬

‫ﻧﻮح‬

‫!"‬

‫‪71‬‬

‫‪3128‬‬

‫‪22‬‬

‫‪71‬‬

‫ﺟﻦ‬

‫!"‬

‫‪72‬‬

‫‪3140‬‬

‫‪28‬‬

‫‪40‬‬

‫ﻣﺰﻣﻞ‬

‫!"‬

‫‪73‬‬

‫‪3155‬‬

‫‪20‬‬

‫‪3‬‬

‫ﻣﺪﺛﺮ‬

‫!"‬

‫‪74‬‬

‫‪3167‬‬

‫‪56‬‬

‫‪4‬‬

‫ﻗﻴﺎﻣﺖ‬

‫!"‬

‫‪75‬‬

‫‪3184‬‬

‫‪40‬‬

‫‪31‬‬

‫اﻧﺴﺎن‬

‫"‬

‫‪76‬‬

‫‪3198‬‬

‫‪31‬‬

‫‪98‬‬

‫ﻣﺮﺳﻼت‬

‫!"‬

‫‪77‬‬

‫‪3212‬‬

‫‪50‬‬

‫‪33‬‬

‫ﻧﺒﺄ‬

‫!"‬

‫‪78‬‬

‫‪3224‬‬

‫‪40‬‬

‫‪80‬‬

‫ﻧﺎزﻋﺎت‬

‫!"‬

‫‪79‬‬

‫‪3236‬‬

‫‪46‬‬

‫‪81‬‬

‫ﻋﺒﺲ‬

‫!"‬

‫‪80‬‬

‫‪3248‬‬

‫‪42‬‬

‫‪24‬‬

‫ﺗﻜﻮﻳﺮ‬

‫!"‬

‫‪81‬‬

‫‪3259‬‬

‫‪29‬‬

‫‪7‬‬

‫اﻧﻔﻄﺎر‬

‫!"‬

‫‪82‬‬

‫‪3268‬‬

‫‪19‬‬

‫‪82‬‬

‫ﻣﻄﻔﻔﻴﻦ‬

‫!"‬

‫‪83‬‬

‫‪3275‬‬

‫‪36‬‬

‫‪86‬‬

‫اﻧﺸﻘﺎق‬

‫!"‬

‫‪84‬‬

‫‪3287‬‬

‫‪25‬‬

‫‪83‬‬

‫ﺑﺮوج‬

‫!"‬

‫‪85‬‬

‫‪3294‬‬

‫‪22‬‬

‫‪27‬‬

‫ﻃﺎرق‬

‫!"‬

‫‪86‬‬

‫‪3302‬‬

‫‪17‬‬

‫‪36‬‬

‫اﻋﻠﻲ‬

‫!"‬

‫‪87‬‬

‫‪3308‬‬

‫‪19‬‬

‫‪8‬‬

‫ﻏﺎﺷﻴﻪ‬

‫!"‬

‫‪88‬‬

‫‪3315‬‬

‫‪26‬‬

‫‪68‬‬

‫ﻓﺠﺮ‬

‫!"‬

‫‪89‬‬

‫‪3322‬‬

‫‪30‬‬

‫‪10‬‬

‫ﺑﻠﺪ‬

‫!"‬

‫‪90‬‬

‫‪3332‬‬

‫‪20‬‬

‫‪35‬‬

‫ﺷﻤﺲ‬

‫!"‬

‫‪91‬‬

‫‪3338‬‬

‫‪15‬‬

‫‪26‬‬

‫ ‬

‫
‬

‫‬

‫ ‬

‫‬

‫‬

‫‬

‫ ‬

‫‪3343‬‬

‫‪21‬‬

‫‪9‬‬

‫‪11‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫ 
‬

‫ ‬

‫ﻟﻴﻞ‬

‫!"‬

‫‪92‬‬

‫ﺿﺤﻲ‬

‫!"‬

‫‪93‬‬

‫‪3349‬‬

‫ﺷﺮح ﻳﺎ اﻧﺸﺮاح‬

‫!"‬

‫‪94‬‬

‫‪3355‬‬

‫‪8‬‬

‫ﺗﻴﻦ‬

‫!"‬

‫‪95‬‬

‫‪3359‬‬

‫‪8‬‬

‫‪28‬‬

‫ﻋﻠﻖ‬

‫!"‬

‫‪96‬‬

‫‪3365‬‬

‫‪19‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻗﺪر‬

‫!"‬

‫‪97‬‬

‫‪3374‬‬

‫‪5‬‬

‫‪25‬‬

‫ﺑﻴﻨﻪ‬

‫"‬

‫‪98‬‬

‫‪3377‬‬

‫‪8‬‬

‫‪100‬‬

‫زﻟﺰﻟﻪ‬

‫"‬

‫‪99‬‬

‫‪3382‬‬

‫‪8‬‬

‫‪93‬‬

‫ﻋﺎدﻳﺎت‬

‫!"‬

‫‪100‬‬

‫‪3387‬‬

‫‪11‬‬

‫‪14‬‬

‫ﻗﺎرﻋﻪ‬

‫!"‬

‫‪101‬‬

‫‪3391‬‬

‫‪11‬‬

‫‪30‬‬

‫ﺗﻜﺎﺛﺮ‬

‫!"‬

‫‪102‬‬

‫‪3394‬‬

‫‪8‬‬

‫‪16‬‬

‫ﻋﺼﺮ‬

‫!"‬

‫‪103‬‬

‫‪3400‬‬

‫‪3‬‬

‫‪13‬‬

‫ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺰه‬

‫!"‬

‫‪104‬‬

‫‪3403‬‬

‫‪9‬‬

‫‪32‬‬

‫ﻓﻴﻞ‬

‫!"‬

‫‪105‬‬

‫‪3406‬‬

‫‪5‬‬

‫‪19‬‬

‫ﻗﺮﻳﺶ‬

‫!"‬

‫‪106‬‬

‫‪3411‬‬

‫‪4‬‬

‫‪29‬‬

‫ﻣﺎﻋﻮن‬

‫!"‬

‫‪107‬‬

‫‪3414‬‬

‫‪7‬‬

‫‪17‬‬

‫ﻛﻮﺛﺮ‬

‫!"‬

‫‪108‬‬

‫‪3418‬‬

‫‪3‬‬

‫‪15‬‬

‫ﻛﺎﻓﺮون‬

‫!"‬

‫‪109‬‬

‫‪3421‬‬

‫‪6‬‬

‫‪18‬‬

‫ﻧﺼﺮ‬

‫"‬

‫‪110‬‬

‫‪3424‬‬

‫‪3‬‬

‫‪114‬‬

‫ﻣﺴﺪ‬

‫!"‬

‫‪111‬‬

‫‪3428‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫اﺧﻼص‬

‫!"‬

‫‪112‬‬

‫‪3432‬‬

‫‪4‬‬

‫‪22‬‬

‫ﻓﻠﻖ‬

‫!"‬

‫‪113‬‬

‫‪3436‬‬

‫‪5‬‬

‫‪20‬‬

‫ﻧﺎس‬

‫!"‬

‫‪114‬‬

‫‪3441‬‬

‫‪6‬‬

‫‪21‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪهي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ وﺟﻤﺎﻋﺖ درﺑﺎرة اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻻزﻣﻪ ﻫﺎي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎت ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻮي‪ ،‬ﻋﺰﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬وﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘـﺬﻛﺮ ﺷـﺪ ﻛـﻪ اﺳـﻤﺎء‬ ‫وﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﻗﻴﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ اﺳﻢ و وﺻﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ذات ﺑـﺎري ﺗﻌـﺎﻟﻲ در‬ ‫ﻗﺮآن وﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺒﻴﻪ وﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻟﻴﺲ ﻛﻤﺜﻠﻪ ﺷﻲء وﻫﻮ اﻟﺴﻤﻴﻊ اﻟﺒﺼﻴﺮ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﺛﺒـﺎت ﺻـﻔﺖ ﺷـﻨﻴﺪن ودﻳـﺪن‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺒﻴﻪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي را از ﺧﻮد ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﺎﻳﺮ اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎت وارده ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن داﺷﺖ و از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺄوﻳﻞ‬ ‫و ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧــﺪ در ﻗــﺮآن ﻛــﺮﻳﻢ ﻣــﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳــﺪ‪
j
i
hg
f
e
d
c
{
:‬‬ ‫‪ z
s
r


q
p
o
nm
l
k‬األعراف‪) .١٨٠ :‬ﻳﻌﻨـــﻲ ﺧﺪاوﻧـــﺪ‬ ‫اﺳﻤﻬﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ دارد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ذﻛـﺮ آن اﺳـﻤﻬﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ را در دﻋﺎﻫﺎﻳﺘـﺎن ﻓـﺮا ﺧﻮاﻧﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در اﺳﻤﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ دﭼﺎر اﻟﺤﺎد ﺷﺪﻧﺪ رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زودي ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬـﺎ را‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺰاي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ(‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ زﻳﺎد در ﻗﺮآن وﺳﻨﺖ آﻣﺪه ﺻﻔﺖ دﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪
H
G
{
:‬‬ ‫‪ z
KJ
I‬الفتح‪ z
º¹
¸
¶
µ
´
{ ،١٠ :‬المائدة‪
°
¯
®
¬
{ ،٦٤ :‬‬ ‫‪ z
¶µ
´
³
²
±‬ص‪ ،٧٥:‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎور داﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ داراي‬ ‫دﺳﺖ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻳﻦ دﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺣﺘـﻲ ﻧﺒﺎﻳـﺪ در‬ ‫ذﻫﻦ ﺗﺼﻮر ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺮد‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ ﻗـﺪرت‬ ‫ﻳﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺗﺄوﻳﻞ ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻠﻤﻪ اي را ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﺑﺒﺮد ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻻي ﻫﻤﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑـﺮاي ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﻧﺶ ﺑﻪ دور اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫﴿ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ﴾‬

‫
‬

‫
‬

‫ﻣﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و داراي ) ‪ ( 7‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﻏﺎز ﻫﺮﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻮرهرا ﻧﻴﺰ‬ ‫»ﻓﺎﺗﺤﺔ اﻟﻜﺘﺎب« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ زﻳﺮا ﻗﺮآن ﺑﺎ آن اﻓﺘﺘﺎح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ اﻳﻦ اوﻟﻴﻦﺳﻮره از‬ ‫ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﺗﺒﺎن ﻗﺮآن آن را ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و اوﻟﻴﻦ ﺳﻮره ازﻛﺘﺎب ﻣﺠﻴﺪ‬ ‫اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه آن را ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐﻧﺰول آﻳﺎت‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻮره اوﻟﻴﻦ آﻳﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻗﺮآن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ دوازده ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﻪ ﻧﺎم زﻳﺮ اﺳﺖ‪» :‬ﻓﺎﺗﺤﺔاﻟﻜﺘﺎب«‪،‬‬ ‫»أماﻟﻜﺘﺎب« و »ﺳﺒﻊ اﻟﻤﺜﺎﻧﻲ«‪ .1‬از دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﺸﻬﻮر آن »ﺣﻤﺪ«‪» ،‬ﺻﻼة« و »واﻗﻴﺔ«‬

‫‪2‬‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ آن‪ :‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره اﺣﺎدﻳﺜﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ذﻳﻞ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و اﺣﻤﺪ از اﺑﻲﺳﻌﻴﺪﺑﻦاﻟﻤﻌﻠﻲ
اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺪان‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﺷﻮي‪ ،‬ﺗﻮ را از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺳﻮره ﻗﺮآن آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺳﺘﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻫﻤﻴﻦﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪاص! ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮ را از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮره‬ ‫ﻗﺮآن ‪ lI  H  G  F
m :‬اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﺒﻊاﻟﻤﺜﺎﻧﻲ )ﻫﻔﺖ آﻳﺖ‬ ‫ﺗﻜﺮارﺷﻮﻧﺪه( و ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺤﺶ و ﻧﺴﺎﺋﻲ در ﺳﻨﻨﺶ از اﺑﻦﻋﺒﺎس
‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﺎﮔﺎه آن ﺣﻀﺮتص از ﺑﺎﻻي‬ ‫ﺳﺮﺧﻮﻳﺶ ﺻﺪاﻳﻲ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﮕﺎﻫﺶ را ﺑﻪﺳﻮي آﺳﻤﺎن دوﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ دري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن در آﺳﻤﺎن ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﺸﻮده ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻔﺖ آﻳﻪ اي ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ آﻧﻬﺎ در ﻧﻤﺎزﻫﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﮕﺎه دارﻧﺪه‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫راوي اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬از آن درﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮود آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫»&‪&8 "5 ,
8,5 7  6 4*!5 23 :/0,'+, -. ( )*  & ' "#$ %$‬‬ ‫‪.«*  & » :‬‬ ‫&‪ :C$‬ﻫﺮﻛﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺎم ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻏﺎز ﻧﺸﻮد‪ ،‬آن ﻛﺎر اﺑﺘﺮ ]ﺑﻲﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ[‬ ‫اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﻼوت ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را ﺑﺎ‪) :‬ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ( آﻏﺎز‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﻼوت آن در آﻏﺎز ﻫﺮﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻞﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن آن در‬ ‫آﻏﺎز وﺿﻮء ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮ وﺿﻮء ﻧﺒﺮد‪ ،‬وﺿﻮﺋﻲﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪن آن در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ ـ ﻧﺰد‬ ‫اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ ـ ﻣﺴﺘﺤﺐاﺳﺖ ‪ ،‬وﻟﻲ اﺋﻤﻪ دﻳﮕﺮ آﻧﺮا واﺟﺐ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺬا‬ ‫ﺧﻮردن ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪن آن ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪B A$ ='» :‬‬ ‫ >= ‪ :/ 0 E => /# D $‬وﻗﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﻏﺬا ﺑﺨﻮري‪ ،‬در آﻏﺎز آن ﺑﺴﻢ اﷲ ﺑﮕﻮ‪،‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺖ ﺑﺨﻮر و از آﻧﭽﻪ در ﺟﻠﻮي ﺗﻮ اﺳﺖ ﺑﺨﻮر«‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آن‬ ‫در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫»‪ FL J5 #K FL J5 #,#K )05 ,B A$ :' 0I& GH F& & @; >:& F& 5‬‬ ‫‪.«$& FL J5
O ( 5 )# $ 8 F; N3 ,#*'M‬‬ ‫»اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻫﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪﻧﺎم ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎر‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را از ﺷﻴﻄﺎن دور ﺑﺪار وﺷﻴﻄﺎن را از آﻧﭽﻪ روزي ﻣﺎن ﻧﻤﻮدهاي )از ﻓﺮزﻧﺪ( ﺑﺮ‬ ‫ﻛﻨﺎر ﺑﺪار؛ در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن آن دو ﻓﺮزﻧﺪي ﻣﻘﺪر ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ او آﺳﻴﺒﻲﺑﺮﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬ ‫»ﺑﻪﻧﺎم اﷲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﺎﻳﻨﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن« اﷲ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻖ؛ ﻧﺎم ﻣﻘﺪسذات‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي اﻃﻼق ﻧﮕﺮدﻳﺪه‪ .‬اﺻﻞ آن «اﻟﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮﻣﻌﺒﻮدي ـ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ـ اﻃﻼق ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻃﻼق آن ﺑﺮ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻖ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪» :‬اﷲ« اﺳﻢ اﻋﻈﻢ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت ﻗﺪﺳﻲ ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪l{z y xw v u ts  r q p o n m
m‬‬ ‫»اﷲ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ اوﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬داﻧﺎي ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ‪ ،‬رﺣﻤﺎن و رﺣﻴﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪] « ...‬ﺣﺸﺮ‪ 22 /‬ــ ‪.[24‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ دو آﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﺳﻤﺎء دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺻﻔﺎت «اﷲ« ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم «اﷲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺮاي «اﷲ« در ﺳﺨﻦ ﻋﺮب اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺳﻢ اﷲ »ﺟﺎﻣﺪ« اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻪ «ﻣﺸﺘﻖ« و اﻳﻦ رأي اﻛﺜﺮ اﺻﻮﻟﻴﺎن و ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫»رﺣﻤﻦ« و »رﺣﻴﻢ«‪ ،‬دو اﺳﻢ ﻣﺸﺘﻖ از رﺣﻤﺖ ـ ﺑﺮ وﺟﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ـ اﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‬ ‫»رﺣﻤﺎن« از »رﺣﻴﻢ« در ﻣﻌﻨﺎي رﺣﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ رﺣﻤﺎن و ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن رﺣﻴﻢاﺳﺖ«‪ .‬اﺳﻢ‬ ‫»رﺣﻤﻦ« ﻧﻴﺰ وﻳﮋه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺪان ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي اﺟﻤﺎﻟﻲ «ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺎم‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و ﺑﻪ ﻳﺎد و ﺗﺴﺒﻴﺢ او آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻢ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از او در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻳﺎري ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ زﻳﺮا او ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺣﻤﺘﺶ ﺑﺮ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﮔﺴﺘﺮده‬ ‫‪4‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ دﻫﻨﺪه ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ ﺗﻨﻬﺎ اوﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﺶ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و‬ ‫اﺣﺴﺎن اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاوان‪ ،‬ﻣﺪام و ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻢ آن‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ و ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﺑﺴﻢاﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦاﻟﺮﺣﻴﻢ« آﻳﻪاي از ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ‬ ‫و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻮرهﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﻏﺎزﮔﺮ ﺳﻮرهﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﻗﺮاردادن ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺳﻮرهﻫﺎ در اﺑﺘﺪاي آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ و ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﺑﺴﻢ‬ ‫اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« آﻳﻪاي از ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﻮاﻧﺪن آن در ﻧﻤﺎز واﺟﺐ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﺧﺘﻼف ﻓﻘﻬﻲ ﻳﺎدﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﮕﺬرﻳﻢ‪ ،‬أﻣﺖ اﺳﻼم اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫»ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ آﻳﻪ در ﺳﻮره «ﻧﻤﻞ« اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪l} | {  z y x w vm‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺳﻠﻴﻤﺎناﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﺎﻳﺸﮕﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ »‪.‬‬ ‫] ﻧﻤﻞ ‪.[30/‬‬ ‫‪ JI H G F‬‬ ‫»ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶﻫﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ» ﺣﻤﺪ‪ :‬ﺛﻨﺎ و ﺳﭙﺎس زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ‬ ‫ﺗﻔﻀﻴﻞ و ﺑﺮﺗﺮي دادن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮق در ﻣﻴﺎن «ﺣﻤﺪ« و »ﺷﻜﺮ« ﻳﻜﻲ در اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﻤﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻜﺮ ﻫﻢ ﺑﻪزﺑﺎن‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫اﻋﻀﺎﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻜﺮ ﻓﻘﻂ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺣﻤﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻛﻤﺎلﻣﺤﻤﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدي‬ ‫درذات‪ ،‬ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ذات ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ در ﺣﻘﻴﻘﺖﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫ﺣﻤﺪﻫﺎ و ﺷﻜﺮﻫﺎ ﺳﺰاوار اوﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ او ﻣﺎﻟﻚ ﻫﺮ ﺣﻤﺪ و ﺷﻜﺮي اﺳﺖ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :B DR ST5 =P3& ,B Q5 =P3&» :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ذﻛﺮﻫﺎ ﻻ‬ ‫اﻟﻪ اﻻ اﷲ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻋﺎﻫﺎ اﻟﺤﻤﺪ ﷲ اﺳﺖ«‪ .‬آري ﻫﻤﻪ ﺳﺘﺎﻳﺸﻬﺎ از آن ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻛﻪ رب ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺳﺖ« رب‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺳﺮور‪ ،‬ﺳﺎﻻر‪ ،‬ﻣﺼﻠﺢ‪ ،‬ﻣﺪﺑﺮ و‬ ‫ﻣﻌﺒﻮد؛ اﺳﻤﻲ از اﺳﻤﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﺑﺮﻏﻴﺮوي ـ ﺟﺰ ﺑﺎ ﻗﻴﺪ و اﺿﺎﻓﺖ ـ اﻃﻼق‬ ‫‪5‬‬

‫ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻲ‪» :‬ﻫﺬا اﻟﺮﺟﻞ رب اﻟﻤﻨﺰل‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد رب )ﺻﺎﺣﺐ( ﻣﻨﺰل‬ ‫اﺳﺖ«‪ » .‬ﻋﺎﻟﻤﻴﻦ« ﺟﻤﻊ ﻋﺎﻟﻢ؛ ﻋﺒﺎرت از ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻗﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع اﻧﺲ‪ ،‬ﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ؛ ﺑﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ M L K‬‬ ‫»ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻌﻨﺎي‪» :‬ﺑﺴﻢاﷲ‬ ‫اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ .‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﺗﺼﺎف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ‪lIHm‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺨﻮﻳﻒ و ﻫﻴﺒﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬آن آﻳﻪ را ﺑﻪ‪lL Km :‬‬

‫ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﺸﻮﻳﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬در ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس را ﺑﺎ رﻏﺒﺖ و اﻣﻴﺪ ﻫﻤﺮاه و ﻳﻚﺟﺎ ﮔﺮداﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ دو‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ در ﻛﻨﺎر ﻳﻚدﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن در اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از او ﭘﺪﻳﺪ‬ ‫ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ Q P O N‬‬ ‫»ﻣﺎﻟﻚ روز ﺟﺰاﺳﺖ« در ﻗﺮاﺋﺖ دﻳﮕﺮي‪» ،‬ﻣﻠﻚ« ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه و ﻫﺮ دوﻗﺮاﺋﺖ‪» :‬ﻣﻠﻚ‬ ‫و ﻣﺎﻟﻚ« ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺘﻮاﺗﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﻣﻠﻚ« ﻋﺎﻣﺘﺮ و ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ از »ﻣﺎﻟﻚ« اﺳﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻠﻚ ﺑﺮ ﻣﺎﻟﻚ در ﻣﻠﻚ وي ﻧﺎﻓﺬ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و او ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ و رأي‬ ‫ﻣﻠﻚ در ﻣﻠﻚ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺼﺮف ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲدﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﻣﺎﻟﻚ« ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺮدم و ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲﺻﺤﻴﺢﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت‬ ‫در ﻣﻴﺎن دو ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻠﻚ وﺻﻔﻲ ﺑﺮاي ذات او‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ وﺻﻔﻲ ﺑﺮاي ﻓﻌﻞ او ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻮماﻟﺪﻳﻦ‪ :‬روز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺟﺰاﺳﺖ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‪ .‬ﻗﺘﺎده‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻮماﻟﺪﻳﻦ‪ :‬روزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درآن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ را در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪6‬‬

‫اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻛﻴﻔﺮ ﻳﺎ ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ«‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻮماﻟﺪﻳﻦ‪ :‬روز ﺣﺴﺎب‬ ‫ﺧﻼﻳﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ؛ اﮔﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن‬ ‫ﺧﻴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎداش ﺧﻴﺮ و اﮔﺮ ﺷﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻴﻔﺮ ﺷﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬زﻳﺮك و ﻫﻮﺷﻴﺎر ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﺮاي ﺑﻌﺪ ازﻣﺮﮔﺶ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ«‪.‬‬ ‫‪ V U T S R‬‬ ‫»ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ و ﺗﻨﻬﺎ از ﺗﻮ ﻳﺎري ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ» ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت‬ ‫واﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﻴﺮ از ﺗﻮ را ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ و ﻧﻪ از ﻏﻴﺮ ﺗﻮ ﻳﺎري‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬ﻋﺒﺎدت‪ :‬در ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﺗﺬﻟﻞ اﺳﺖ‪ .‬و دراﺻﻄﻼح‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺤﺒﺖ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮف و ﺑﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮدن دو ﻓﻌﻞ «ﻧﻌﺒﺪ« و »ﻧﺴﺘﻌﻴﻦ« ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻮاﺿﻊ و‬ ‫ﻓﺮوﺗﻨﻲ از ﺳﻮي ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﻮد را ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻛﺮده وﺑﺰرگ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﻗﺼﻮر و ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ از اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ درﭘﻴﺸﮕﺎه‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در آﺳﺘﺎن‬ ‫ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺗﻮ ﺳﺰاوار ﺷﺄن ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ وﻗﻄﺮهاي از‬ ‫اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮم‪ ،‬ﭘﺲ دﻋﺎﻳﻢ را ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﭙﺬﻳﺮ و ﻣﻘﺪم ﺳﺎﺧﺘﻦﻋﺒﺎدت ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻲ وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي درﺧﻮاﺳﺖ دوﻣﻲﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
در ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ lS  Rm :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻓﻘﻂ ﺗﻮ را ﺑﻪﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ و ﻓﻘﻂ از ﺗﻮ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻪ از ﻏﻴﺮ ﺗﻮ و ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺘﺖ و ﺑﺮ ﻛﻠﻴﻪ اﻣﻮرﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬ ‫از ﺗﻮ ﻳﺎري ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ«‪ .‬ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ دﺳﺘﻮر‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻋﺒﺎدت را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و در اﻣﻮرﺧﻮﻳﺶ ﻓﻘﻂ از او ﻳﺎري‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫‪ Z Y X W‬‬ ‫»ﻣﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎ« راﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮﻣﻨﺰل اﻧﺲ و ﻗﺮب ﺗﻮﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ارﺷﺎد‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ‪ ،‬ﻳﺎ دﻻﻟﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺨﺺ راﻫﻴﺎﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪهاي ﻛﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻃﻠﺐ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺘﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﻃﻠﺐ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ وي اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪lÆÅ Ä Ã
m‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن اﻓﺰود« ] ‪.[17/47‬‬ ‫ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ :‬راه روﺷﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺠﻲاي در آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن راﻫﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺪان ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رﺳﺎﻟﺖﺧﺎﺗﻢص را‬ ‫ﭘﺎﻳﺎنﺑﺨﺶ رﺳﺎﻟﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﻤﻪ اﻣﻮري‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﻧﺎﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؛ اﻋﻢ از ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬اﺣﻜﺎم‪ ،‬آداب‬ ‫و ﻏﻴﺮه‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻧﻮاس ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺜﻠﻲ را آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ دو ﭘﻬﻠﻮي‬ ‫ﺻﺮاط دو دﻳﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ دروازهﻫﺎﻳﻲ ﮔﺸﻮده ﺷﺪه و ﺑﺮآن درﻫﺎ ﭘﺮدهﻫﺎﻳﻲ‬ ‫آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﺳﺮ در ﺻﺮاط‪ ،‬دﻋﻮﺗﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎن اي ﻣﺮدم! ﻫﻤﮕﻲ در‬ ‫ﺻﺮاط داﺧﻞ ﺷﻮﻳﺪ و ﻛﺞ ﻧﺮوﻳﺪ‪ .‬و دﻋﻮﺗﮕﺮ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻠﻨﺪاي ﺻﺮاط‬ ‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ درﻫﺎ را ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬واي‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻮ! آن را ﺑﺎزﻧﻜﻦ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎز ﻛﻨﻲ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ آن وارد ﻣﻲﺷﻮي‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺻﺮاط اﺳﻼم‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬دو دﻳﻮار‪ ،‬ﺣﺪود اﻟﻬﻲ و درﻫﺎي ﺑﺎزﺷﺪه ﻣﺤﺮﻣﺎت وياﻧﺪ‪ ،‬دﻋﻮﺗﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫ﺻﺮاط اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪا اﺳﺖ و دﻋﻮﺗﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪاي ﺻﺮاط اﺳﺖ‪ ،‬واﻋﻆ‬ ‫واﻧﺪرزﮔﻮي اﻟﻬﻲ در ﻗﻠﺐ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﭘﻨﺞ ﻣﺤﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ او‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﺳﻌﺎدت ﺟﺎوداﻧﻲ ﻧﺎﻳﻞ آﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻬﺎم ﻓﻄﺮي‪ :‬ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از اﺑﺘﺪاي ﺗﻮﻟﺪ از آن ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪ 2‬ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﺣﻮاس‪ :‬ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﻜﻤﻞ ﻫﺪاﻳﺖ اول اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن وﺣﻴﻮان‬ ‫ﻫﺮ دو در اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﻋﻘﻞ‪ :‬ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ از دو ﻫﺪاﻳﺖ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﻫﺪاﻳﺖ دﻳﻦ‪ :‬ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺧﻄﺎ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎري و ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻟﻬﻲ‪ :‬ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺗﺮ از ﻫﺪاﻳﺖ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻮع اﺧﻴﺮ از ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻦداﺋﻤﻲ‬ ‫آن ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫[ \ ] ^ _ ` ‪ d c b a‬‬ ‫»راه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻌﻤﺖ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪاي« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﻮره « ﻧﺴﺎء« از آﻧﺎن ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬ ‫‪
v

u

t

s


r

q

p

o

n

m

l

k

j

i
m‬‬ ‫‪l{

z
y
xw‬‬

‫»و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در زﻣﺮه ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪاﻳﺸﺎن‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ داده اﺳﺖ؛ اﻋﻢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺻﺪﻳﻘﺎن‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪان و ﺻﺎﻟﺤﺎن وه! آﻧﻬﺎﭼﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن و‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻀﻠﻲ اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و ﺧﺪا داﻧﺎﻳﻲﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ«‬ ‫]‪.[69/4‬‬ ‫»ﻧﻪ )راه( ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ را ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻗﺮار ﻧﺪه ﻛﻪ از‬ ‫راه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ از رﺣﻤﺖ ﺗﻮ دورﻧﺪ و ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ از آن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻋﺬاب و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﺒﺘﻼﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻐﻀﻮﺑﺎن ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ و ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪا ص‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫»و ﻧﻪ« راه »ﮔﻤﺮاﻫﺎن«‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص ـ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ ـ ﻧﺼﺎري )ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن( ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از آﻧﺠﺎﻳﻲﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﻖ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ وﻟﻲ‬ ‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آن را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ و از آن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺰاوار ﺧﺸﻢ وﻏﻀﺐ اﻟﻬﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ و‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﺼﺎري )ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن( ﻧﻴﺰ از روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎآﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬از راه ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه و‬ ‫‪9‬‬

‫
‬

‫در ﻣﻮرد ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﻏﻠﻮ و زﻳﺎدهروي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﮔﻤﺮاﻫﻲ آﺷﻜﺎري ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫»آﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا! دﻋﺎﻳﻤﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻦ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬ ‫رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫» ‪.«YH*5 WXA5 UT !A:  SV UT ) 5 !A:‬‬ ‫»ﻳﻬﻮد ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪاﻧﺪازه ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ و آﻣﻴﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺴﺪ ﻧﻮرزﻳﺪه اﻧﺪ «‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ «آﻣﻴﻦ« دﻋﺎ ﺑﻮده و از ﻛﻠﻤﺎت و آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ آﻣﻴﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ اﻣﺎم آﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ آﻣﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ آﻣﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺶ ﺑﺎ آﻣﻴﻦﮔﻔﺘﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪاش آﻣﺮزﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮ اﺣﻨﺎف و ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬آﻫﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آﻣﻴﻦ از ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ و ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬آﻣﻴﻦ در ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺳﺮي آﻫﺴﺘﻪ و در ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺟﻬﺮي‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد و ﻣﻘﺘﺪي ﻧﻴﺰ در ﮔﻔﺘﻦ آﻣﻴﻦ ﺑﺎ اﻣﺎﻣﺶ ﻫﻤﺮاﻫﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم در ﺑﺎره ﺣﻜﻢ ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ در ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺑﺮ دو ﻧﻈﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ اﺣﻨﺎف اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن در ﻧﻤﺎز ـ ﭼﻪ ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ و ﭼﻪ ﻏﻴﺮ آن ـ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺳﻪ آﻳﻪ‬ ‫ﻛﻮﺗﺎه ﻳﺎ ﻳﻚ آﻳﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮض اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﻧﺒﻮده‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ واﺟﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رأي دوم‪ :‬رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ )ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ( اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ را در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫﴿ﺳﻮره ﺑﻘﺮه﴾‬

‫ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و داراي )‪ (286‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ آن‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﺳﺒﺐ در ﺑﺮداﺷﺘﻦ داﺳﺘﺎن «ﺑﻘﺮ
ه«‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺎويﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺑﻪ ذﺑﺢ آن ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪» ،‬ﺑﻘﺮه« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮره‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺳﻮرهاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ آن‪ :‬در ﺑﺎره ﻓﻀﻴﻠﺖ آن اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آنﺟﻤﻠﻪ؛ ﻣﺴﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﻣﺬي و اﺣﻤﺪ از ﻧﻮاس ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن
رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﻳﺆﺗﻲ ﺑﺎﻟﻘﺮآن وأﻫﻠﻪ اﻟﺬﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﻌﻤﻠﻮن ﺑﻪ ﻓﻲ اﻟﺪﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺗﻘﺪﻣﻬﻢ ﺳﻮره اﻟﺒﻘﺮة وآل ﻋﻤﺮان‪ :‬در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن و اﻫﻞ آن ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪآن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آورده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫در ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه وآل ﻋﻤﺮان ﻗﺮار دارﻧﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲاﻣﺎﻣﻪ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪Z3 N3 F85  &'» :‬‬ ‫[‪ & ,F*$ ] & F*] \H>  85 W F H \N3 " I 5  &' ,  85 W 0I‬‬ ‫>‪FN3 ,78,5  S' :' b ,  85 W )0I& "T FKa ^ _` " F'3 \H‬‬ ‫&‪ : 0L,5 ) L*A < ,7c: )> >$ IQ6‬ﻗﺮآن را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﻗﺮآن ﺷﻔﺎﻋﺖﻛﻨﻨﺪه‬ ‫اﻫﻞﺧﻮﻳﺶ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻫﺮاوﻳﻦ )ﺑﻘﺮه و آل ﻋﻤﺮان( را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ زﻳﺮا آندو‬ ‫در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ؛ ﮔﻮﻳﻲ دو ﭘﺎره اﺑﺮ ﺳﻔﻴﺪ و ﻧﻮراﻧﻲ‪ ،‬ﻳﺎ دو ﭼﺘﺮ‪ ،‬ﻳﺎ دودﺳﺘﻪ از‬ ‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎلﮔﺸﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه از اﻫﻞ ﺧﻮد در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺤﺎﺟﻪ )ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲو دﻓﺎع(‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﻳﻪ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻘﺮه را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ زﻳﺮاﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﺮﻛﺖ‬ ‫و ﺗﺮك آن ﺣﺴﺮت اﺳﺖ و ﺳﺎﺣﺮان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه آنﺗﺴﻠﻂ و ﺳﻴﻄﺮه و ﻧﻔﻮذ‬ ‫ﻳﺎﺑﻨﺪ ‪ -‬ﻳﺎ ﺳﺎﺣﺮان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫اﺑﻲﻫﺮﻳﺮه
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻﺗﺠﻌﻠﻮا ﺑﻴﻮﺗﻜﻢ ﻗﺒﻮرا ﻓﺎن اﻟﺒﻴﺖ‬ ‫اﻟﺬي ﺗﻘﺮأ ﻓﻴﻪ ﺳﻮره اﻟﺒﻘﺮه ﻻﻳﺪﺧﻠﻪ اﻟﺸﻴﻄﺎن‪ :‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن را ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ در آن ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬وارد ﻧﻤﻲﺷﻮد«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي از ﺳﻬﻞﺑﻦ ﺳﻌﺪ
رواﻳﺖﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ان‬ ‫ﻟﻜﻞ ﺷﻲء ﺳﻨﺎﻣﺎ‪ ،‬و ان ﺳﻨﺎم اﻟﻘﺮآن اﻟﺒﻘﺮه‪ ،‬و ان ﻣﻦ ﻗﺮأﻫﺎ ﻓﻲ ﺑﻴﺘﻪ ﻟﻴﻠﻪ ﻟﻢ ﻳﺪﺧﻠﻬﺎ اﻟﺸﻴﻄﺎن‬ ‫‪11‬‬

‫ﺛﻼث ﻟﻴﺎل‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮﭼﻴﺰ اوﺟﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ و ﻗﻄﻌﺎ اوﺟﮕﺎه و ﻗﻠﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه آن را در ﺧﺎﻧﻪاش ﺗﻼوت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺳﻪ ﺷﺐ ﺑﻪ آن‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ وارد ﻧﻤﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺎي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻨﻈﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺑﻌﺎد آن ﺗﻮﺟﻪ وﻋﻨﺎﻳﺖ دارد‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ در آن دﻳﻦ و دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻮده و از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺟﺪاﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ دو در‬ ‫ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺴﻢ و روح ﻻزم و ﻣﻠﺰوم ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻨﻴﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻦ ﻛﺎخ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﺎن اﻳﻦ اﻳﻤﺎن و ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ اﺳﺘﻮار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪C
B
A‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه وﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن‬

‫‪BA‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬اﻟﻒ‪ ،‬ﻻم‪ ،‬ﻣﻴﻢ»‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪاي ﻛﻪدر اواﻳﻞ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﻮرهﻫﺎي ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮ اﻟﻬﻲ در ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﺟﺰﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﺴﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺳﺮ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﻴﺎري ازﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ دوﺳﺖ‬ ‫دارﻳﻢ ﺗﺎ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻓﻮاﻳﺪي را ﻛﻪ درﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ ﻧﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮﻳﺎ‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ و از ﻣﻌﺎﻧﻲاي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آﻧﻬﺎ درﻳﺎﻓﺖﻛﺮد‪ ،‬آﮔﺎه ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﺸﺎن دراﻳﻦﺑﺎره‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻼﺗﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ آن ﺑﺴﻨﺪه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و آن اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺮﺑﻬﺎ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺮآن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺮوف ﺑﻪ ﺣﺮوف ﻫﺠﺎي زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ اﺷﺎره دارد ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻪ اﻋﺮاب اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ﻛﻪﻗﺮآن ﻣﺮﻛﺐ از ﻫﻤﺎن ﺣﺮوﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ آن ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮﻣﺪﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ آن را ﺑﻴﺎورﻧﺪ! و‬ ‫ﭼﻮن ﻋﺠﺰ وﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آﻧﺎن در اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزه و ﻫﻤﺎوردﻃﻠﺒﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺠﺖ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ و رﺳﺎﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮدد زﻳﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﻗﺮآن از ﺣﺮوف ﻣﻮرد ﺗﻜﻠﻤﺸﺎن‬ ‫‪12‬‬

‫ﺧﺎرجﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺲ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن‬ ‫ﺑﻪﻣﻴﺪان آورﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ روﺷﻦ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و اﻟﻬﻲ ﺑﻮدن آنﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‬ ‫زﻣﺨﺸﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻌﺎ در اول ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ واردﻧﮕﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﻃﻠﺒﻲ و ﻫﻤﺎوردﺧﻮاﻫﻲ ﻗﺮآن ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ و ﺟﺪيﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪﻛﻪ ﻫﺪف از ﺗﻜﺮار‬ ‫داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺗﻜﺮار اﻧﺪرزﻫﺎ و ﻫﺸﺪارﻫﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻮرهاي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮوف آﻏﺎز ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ذﻛﺮ ﺑﺮﺗﺮي‬ ‫ﻗﺮآن و ﺑﻴﺎن اﻋﺠﺎز و ﻋﻈﻤﺖ آن ﻧﻴﺰ در آن ﺳﻮره وﺟﻮددارد«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺶاﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ در ﺑﻴﺴﺖوﻧﻪ ﺳﻮره ﻗﺮآن روﺷﻦ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن اﻳﻦ ﺳﻮره وﺳﻮرهﻫﺎي‪
K
J
I

H
G

F
E

D
C
B
A
﴿ :‬‬ ‫‪] ﴾N

M
L‬آل ﻋﻤﺮان‪] ﴾
E
D
C
B
A
﴿ ،[3 – 1 :‬اﻷﻋﺮاف‪،[2 -1 :‬‬ ‫﴿‪] ﴾V U T SR‬إﺑﺮاﻫﻴﻢ‪﴾G F E D C B A
﴿ ، [ 1 :‬‬ ‫]اﻟﺴﺠﺪة‪] ﴾
F
E
D
C
B
A
﴿ [2 - 1 :‬ﻓﺼﻠﺖ‪ ،[2 - 1 :‬و‬ ‫دﻳﮕﺮﺳﻮرهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ آﻏﺎز ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪LK JIHGF EDC‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻢ »ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي در آن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزل ﺷﺪهاﺳﺖ‬ ‫»ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺘﻘﻴﻦ اﺳﺖ« ﻫﺪاﻳﺖ‪ :‬راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب‪ .‬ﻣﺘﻘﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻳﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﺑﻪ اواﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﮔﺸﺘﻪ و از ﻧﻮاﻫﻲ و ﻣﺤﺮﻣﺎت او ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
در‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ‪) :‬ﻫﺪي ﻟﻠﻤﺘﻘﻴﻦ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺘﻘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ازﻣﺠﺎزات ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ‬ ‫ﻛﺮده و ﻫﺪاﻳﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬و درﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺳﻮي وي‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ رﺣﻤﺘﺶ اﻣﻴﺪ دارﻧﺪ«‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪F! F& ,5 d0, *‪ :
m
_6 85$ ". ,6lW 5 0 ,‬اﻳﻤﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪،‬‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز آﺧﺮت را ﺑﺎور ﻛﻨﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺪر را در ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ آن‬ ‫ﺗﺼﺪﻳﻖﻧﻤﺎﻳﻲ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺟﺮاح
ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ! آﻳﺎ ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ اﺻﺤﺎب ﺑﻬﺘﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ؛ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎاﻳﻤﺎن‬

‫‪14‬‬

‫آورده و ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدهاﻳﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آري! ﺑﻌﺪ از ﺷﻤﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺮا ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ از ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ«‬ ‫دوﻣﻴﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﺘﻘﻴﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ« ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز‪ :‬ادايآن‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ارﻛﺎن‪ ،‬ﺳﻨﻦ و آداب آن در اوﻗﺎت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
در ﺗﻔﺴﻴﺮ ‪ lQ Pm‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ را ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫ﻣﻲدارﻧﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺠﺎ آوردن ﻛﺎﻣﻞرﻛﻮع‪ ،‬ﺳﺠﺪه‪،‬‬ ‫ﺗﻼوت و ﺧﺸﻮع در آن«‪ .‬ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز؛ ﻳﻌﻨﻲﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ وﻗﺖ‪،‬‬ ‫وﺿﻮء‪ ،‬رﻛﻮع و ﺳﺠﺪه آن«‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ :‬ﺗﻘﻮاﭘﻴﺸﻪﮔﺎن ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ وﺟﻪ ﻛﺎﻣﻞ ـ ﺑﺎ‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺮوط‪ ،‬ارﻛﺎن‪ ،‬آداب و ﺧﺸﻮع آن ـ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﻲ ﺣﻀﻮر‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻲ روح اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﺘﻘﻴﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن روزي دادهاﻳﻢ‪ ،‬اﻧﻔﺎقﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻌﻨﻲ زﻛﺎت اﻣﻮاﻟﺸﺎن راﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ«‪ .‬اﻣﺎاﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ زﻛﺎت ﻓﺮض و ﺻﺪﻗﺎت ﻧﻔﻞ ‪ -‬ﻫﻤﻪ ‪ -‬ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻲ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﺻﺪﻗﻪ ﻓﺮض و ﺻﺪﻗﻪ ﻧﻔﻞ و ﻣﻴﺎن اﻧﻔﺎق ﺑﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن«‪ .‬رأي‬ ‫ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ رأي اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﺎز و اﻧﻔﺎق ﻣﺎل را در‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از آﻳﺎت ﺑﺎﻫﻢ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪزﻳﺮا ﻧﻤﺎز؛ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و اﻧﻔﺎق ﻣﺎل؛ ﻧﻴﻜﻲ و‬ ‫اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وي اﺳﺖ«‬

‫‪ ba`_^]\[Z Y XWV‬‬ ‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﺘﻘﻴﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺑﻪآﻧﭽﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ را در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﻫﻤﺮاه آوردهاي و ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﺑﻪﻫﻤﺮاه‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺸﺪه وآﻧﭽﻪ را‬ ‫ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از ﺑﺎرﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺳﻪ ﺗﻦاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎداﺷﺸﺎن را دوﺑﺎر درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪ -1‬ﺷﺨﺼﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﻤﺎنآورده‪ - 2 .‬ﺑﺮدهاي‬ ‫ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﺪا و ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺶ را ادا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ - 3 .‬ﺷﺨﺼﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﻴﺰك ﺧﻮﻳﺶ آداﺑﻲ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺳﭙﺲ آزادش ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎوي ازدواجﻛﺮده اﺳﺖ«‪» .‬و آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت‬ ‫ﻳﻘﻴﻦ دارﻧﺪ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪﺷﻜﻲ ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪،‬‬ ‫ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و دﻳﮕﺮ اﻣﻮر آﺧﺮت ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ آن ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهاي‪ ،‬ﻛﻔﺮ‬ ‫ﻣﻲورزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در اول ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﭼﻬﺎر آﻳﻪ در وﺻﻒ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬دو آﻳﻪ در ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان و ﺳﻴﺰده آﻳﻪ در ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ«‬

‫‪lkj ihgfedc‬‬ ‫»آﻧﺎن از ﻫﺪاﻳﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺎل اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫ﻛﻪﺗﻘﻮي‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻏﻴﺐ و آﺧﺮت و اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﻳﺾ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ و ﻫﻤﺮاه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬از ﻧﻮر‪ ،‬ﺑﺮﻫﺎن‪ ،‬ﺻﻼح‪ ،‬اﺳﺘﻮاري و ﭘﺎﻳﺪارﻳﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﻓﻴﻘﻲارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫»و ﺗﻨﻬﺎ آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﮕﺎر و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت زﻳﺮا آﻧﭽﻪ را از‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ او و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪ و از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از آنﮔﺮﻳﺰان ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺎت‬ ‫و رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪LK J I HGFED CB A‬‬ ‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ؛ ﭼﻪ ﺑﻴﻤﺸﺎن ﺑﺪﻫﻲ‪ ،‬ﭼﻪ‬ ‫ﺑﻴﻤﺸﺎن ﻧﺪﻫﻲ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪص! آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﻜﺎر رﺳﺎﻟﺘﺖ و‬ ‫اﻧﻜﺎر آﻳﺎت ﺑﻴﻨﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻫﻤﺮاه آوردهاي‪ ،‬اﺻﺮار ورزﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن واﺿﺢ‬ ‫و روﺷﻦ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﺎﻣﻼ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻳﻘﻴﻨﺸﺎن ﺑﻪراﺳﺘﮕﻮﻳﻲات ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫‪16‬‬

‫آﻣﺪه؛ آﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ از ﻫﺸﺪارﻫﺎﻳﺖ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻓﻘﻂ از ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎي ﻧﻔﺲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻔﺮ‪ :‬ﭘﻮﺷﻴﺪن و ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮ از آن رو‬ ‫ﻛﺎﻓﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او در واﻗﻊ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺬار‪ :‬آﮔﺎﻫﻲ دادن‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻴﻢدﻫﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ رﺳﻮل اﻛﺮمص اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻪ از اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردن ﻗﻮم ﺧﻮد‬ ‫درﻳﻎ و اﻓﺴﻮس ﺧﻮرﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﻃﻤﻊ ﻛﺮده و اﻣﻴﺪوار ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺒﺐ ﻧﺰول دو آﻳﻪ‬ ‫)‪ (7 - 6‬در ﺻﺤﻴﺢﺗﺮﻳﻦ رواﻳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﺎت درﺑﺎره رؤﺳﺎي ﻳﻬﻮد و از آن‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ؛ ﺣﻴﻲ ﺑﻦ أﺧﻄﺐ و ﻛﻌﺐ ﺑﻦ أﺷﺮف ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪[ZYXWV U TSRQPONM‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎ و ﺑﺮ ﺷﻨﻮاﻳﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﻗﻔﻞ ﻧﻬﺎده؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻤﺎن و ﻧﻮري ﺑﻪ آﻧﻬﺎ راه ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ »و ﺑﺮﺑﻴﻨﺎﻳﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮدهاي‬ ‫اﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺖ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﭘﻴﺎم ﻫﺪاﻳﺖ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮنﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺮ دﻟﻬﺎ ﭘﻴﺎﭘﻲ در آﻳﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻬﺎ‬ ‫را ﻗﻔﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻪﺳﻮي دﻟﻬﺎﻳﻲ اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ راه ﻧﻔﻮذي ﻧﺪارد و‬ ‫ﻛﻔﺮ ﻗﻄﻌﺎ داﻣﻨﮕﻴﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ«‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻳﺎ ﻣﻘﻠﺐ اﻟﻘﻠﻮب ﺛﺒﺖ ﻗﻠﻮﺑﻨﺎ‬ ‫ﻋﻠﻲ دﻳﻨﻚ‪ :‬اي ﮔﺮداﻧﻨﺪه دﻟﻬﺎ! دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن را ﺑﺮ دﻳﻨﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺪار«‪» .‬و ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻋﺬاﺑﻲ‬ ‫ﺑﺰرگ و ﻫﻮﻟﻨﺎك اﺳﺖ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻬﺮ‬ ‫ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ دﻟﻬﺎ و دﻳﺪهﻫﺎو ﺷﻨﻮاﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬دال ﺑﺮ ﺟﺎيﮔﺮﻓﺘﻦ و رﻳﺸﻪدار ﺷﺪن ﻛﻔﺮ در‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎﻛﻪ آﻧﺎن اﺳﺒﺎب و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز رﻫﻨﻤﻮﻧﻲﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ در دﻻﻳﻞ اﻳﻤﺎن و ارزﺷﻬﺎي آن اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﻣﻬﺮ‬ ‫ﻧﻬﺎدن« اﻳﻦﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻬﺮا ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ در ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻤﺎرﺳﺖ و ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻛﻔﺮ و اﻋﻤﺎل آن ﺑﺮ‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭼﻴﺮه ﺷﺪه و ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻌﺪاد و ﭘﺬﻳﺮﺷﻲ ﺑﺮاي‬

‫‪17‬‬

‫ﻏﻴﺮ آندر ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ )‪ (88‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ را‬ ‫ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪» : l
ȼ
¹
¸
m :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن ﻏﻠﻒ اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‪» :‬ان اﻟﻤﺆﻣﻦ اذا أذﻧﺐ ذﻧﺒﺎ ﻛﺎﻧﺖ ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻮداء ﻓﻲ ﻗﻠﺒﻪ‪ ،‬ﻓﺎن ﺗﺎب و ﻧﺰع‬ ‫و اﺳﺘﻌﺘﺐ ﺻﻘﻞ ﻗﻠﺒﻪ‪ ،‬و ان زاد زادت ﺣﺘﻲ ﺗﻌﻠﻮ ﻗﻠﺒﻪ‪ ،‬ﻓﺬﻟﻚ اﻟﺮان اﻟﺬي ﻗﺎل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﻼ ﺑﻞ ران ﻋﻠﻲ ﻗﻠﻮﺑﻬﻢ ﻣﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﻜﺴﺒﻮن‪ :‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺆﻣﻦ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﻜﺘﻪاي‬ ‫ﺳﻴﺎه در ﻗﻠﺒﺶ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ و از آن ﮔﻨﺎه دﺳﺖ ﺑﻜﺸﺪ و از ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﻃﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻠﺒﺶ ﺻﻴﻘﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻗﻠﺒﺶ‬ ‫ﻧﻴﺰ اﻓﺰون ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻗﻠﺒﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲﮔﺮدد و اﻳﻦﻫﻤﺎن زﻧﮕﺎري‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺑﺎره آن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ‪ -‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ‪ -‬زﻧﮕﺎر اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪.1‬‬ ‫\] ^_`‪ gfed cba‬‬ ‫»و از ﻣﺮدم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﻢ‬ ‫وﻟﻲآﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در اﻳﻦ ﺳﻮره اﺑﺘﺪا از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﻴﻘﻲ و‬ ‫ﺑﻌﺪاز آن از ﻛﻔﺎر ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻳﺎد ﻛﺮد و اﻳﻨﻚ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻛﻪ از ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه ﻳﺎد ﺷﺪه‬ ‫ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺳﻮﻣﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآورد‪ .‬آري! آﻧﺎن درﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ‬ ‫ﺑﺎ ﮔﺮوه اول و در ﺑﺎﻃﻦ ﺑﺎ ﮔﺮوه دوم ﻫﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻃﺒﻘﻪ زﻳﺮﻳﻦ ﺟﻬﻨﻢ اﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔﺎق‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖاز آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻴﺮ‬ ‫و ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻦ ﺷﺮ‪ ،‬و ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻔﺎق اﻋﺘﻘﺎدي ﻛﻪﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮﻳﺶ را در دوزخ‬ ‫ﺟﺎودان ﻣﻲﺳﺎزد و ﻧﻔﺎق ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎنﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ اوﺻﺎف ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺿﻌﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻔﺎﻗﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ در ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺷﺄن و‬ ‫ﺷﻮﻛﺘﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ و ﻫﻢﺳﻮﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻫﺪاف‬ ‫و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﭘﻮﺷﻴﺪه و ﻣﺒﻬﻢ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي‬ ‫‪ 1‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ]‪[83/14‬‬

‫‪18‬‬

‫روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺣﻮال آﻧﺎن ﺻﻔﺎت ﻣﺘﻌﺪدي را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ‬ ‫از ﻧﻔﺎق اﺳﺖ و ﻣﺸﺨﺼﻪ و ﻣﻈﻬﺮ اﺻﻠﻲ ﻧﻔﺎق‪ ،‬ﻃﻤﻊ ﺑﺴﺘﻦﺑﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺮس و ﮔﺮﻳﺰ از‬ ‫آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪rqp o nmlkjih‬‬ ‫»آﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ‬ ‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺧﻮدﺷﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮرد ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮد را ﻓﺮﻳﺐ دادهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري ﻓﻘﻂ ﺑﺎ آن‬ ‫ﻛﺴﻲﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺎﻃﻦ اﻣﻮر آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »وﻟﻲ« آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را »درك‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺧﺪاع‪ :‬ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪن دﻳﮕﺮان از ﻣﻘﺼﺪ و ﻫﺪﻓﺸﺎن ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﻓﺮﻳﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮاد از آن در اﻳﻨﺠﺎ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﻼم و ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻦ ﻛﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪`_  ~}|{z yxwvuts‬‬ ‫»در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﻤﺎرﻳﻲ اﺳﺖ« ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري؛ ﻓﺴﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻚ وﻧﻔﺎق‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎ اﻧﻜﺎر و ﺗﻜﺬﻳﺐ در ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن رﺧﻨﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﺑﻴﻤﺎرﻳﺸﺎن را اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪ« ﺑﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ و ﺗﺪاوم ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ و اﺣﺴﺎﻧﻬﺎي دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻴﺶ‪،‬‬ ‫ﻟﺬا آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻚ و دودﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺣﺴﺮت و اﻧﺪوه ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺷﺪت ﻧﻔﺎق ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪﻧﺪ »و‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ دروﻏﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ادﻋﺎي دروﻏﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻤﺎن »ﻋﺬاﺑﻲ‬ ‫دردﻧﺎك و ﺟﺎﻧﻜﺎه در ﭘﻴﺶ دارﻧﺪ«‬ ‫اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﻜﻤﺖ در ﺧﻮدداري رﺳﻮل اﻛﺮمص از ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ‪ -‬ﺑﺎوﺟﻮد‬ ‫ﻋﻠﻢ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ‪ -‬در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ
‬ ‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬دوﺳﺖ ﻧﺪارم اﻋﺮاب در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ اﺻﺤﺎب‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻲﻛﺸﺪ« زﻳﺮا اﻋﺮاب ﻓﻘﻂ ﻇﺎﻫﺮ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻼك ﻗﻀﺎوت ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ و از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎﺟﺮا ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ«‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪:‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬دﻟﻴﻞ ﺧﻮدداري رﺳﻮل اﻛﺮمص از ﻛﺸﺘﻦﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻛﺮدن‬ ‫‪19‬‬

‫اﺳﻼم از ﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﻮد«‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ آن اﺟﻤﺎع‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪DT I5' @N3 ,B & F>& F& KH3 ,z‬ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از اﻧﺒﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ ‪y B
: & i :‬‬ ‫ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﺑﻪ وي داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادهﺷﺪه‪ ،‬وﺣﻴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن را ﺑﺮ ﻣﻦﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﭘﻴﺮوان راداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎء‡ ﻓﻘﻂ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺨﺼﻮصﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﺸﺎن ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺐ اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ‪ -‬ﻧﺰد ﺑﺴﻴﺎري ازﻋﻠﻤﺎ ‪ -‬ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﻣﻌﺠﺰه اﻳﺸﺎن ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﺸﺎن ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻤﺮار دارد‪ ،‬ﻟﺬا اﻣﻴﺪوار آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن از‬ ‫ﭘﻴﺮوان دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﻲﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪه اﻫﻞ ﺣﻖ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬دوزخ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن وﺟﻮد دارد و آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﻫﻞ ﺑﺪﻋﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬دوزخ ﺗﺎﻛﻨﻮن آﻓﺮﻳﺪهﻧﺸﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫
‬

‫
‬

‫‪
P
O
N
ML
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
e
dc
b
a
`
_^
]
\
[Z
Y
X
W
V
U
TS
R
Q‬‬ ‫‪h
g
f‬‬ ‫»و ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه ﻛﺴﺎﻧﻲ را« ﺗﺒﺸﻴﺮ‪ :‬ﺧﺒﺮدادن از ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺮ ﻣﮋده ﺑﺨﺶ وﺳﺮور‬ ‫اﻧﮕﻴﺰ آن ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﭼﻬﺮه اﻧﺴﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ .‬آري! ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه ﻛﺴﺎﻧﻲ را‪» :‬ﻛﻪ اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردهاﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺎرﻫﺎي درﺳﺖ وﺻﻮاﺑﻲ را ﻛﻪ‬ ‫از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻓﺮض ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ را‬

‫‪30‬‬

‫اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺠﺎم داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﻜﻮﺷﻤﺮده اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻗﺎﺑﻞدﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت‪) :‬آﻣﻨﻮا وﻋﻤﻠﻮا اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت( ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﺼﺖﺑﺎر در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻪﻛﺎررﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛‬ ‫و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻻزم و ﻣﻠﺰوم ﻳﻚدﻳﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫آري! ﻣﮋده ﺑﺪه ﺑﻪ اﻳﺸﺎن »ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﻨﺎﺗﻲ اﺳﺖ« ﺟﻨﺖ‪ :‬ﻧﺎم ﺑﻬﺸﺖ داراﻟﺨﻠﺪ وﺳﺮاي‬ ‫ﺛﻮاب و ﭘﺎداش اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺖ و آن را ﺟﻨﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا‬ ‫ﺟﻨﺖ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪن اﺳﺖ و ﺑﻬﺸﺖ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺧﻮد را در زﻳﺮ درﺧﺘﻬﺎي اﻧﺒﻮه‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬آري! ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﻨﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪» :‬ﻛﻪ ازﻓﺮودﺳﺖ آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از زﻳﺮ‬ ‫درﺧﺘﺎن و ﻗﺼﺮﻫﺎي آﻧﻬﺎ »ﺟﻮﻳﻬﺎ روان اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎهﻣﻴﻮهاي از آن روزي آﻧﺎن ﺷﻮد« از‬ ‫ﻫﺮ ﻧﻮﻋﻲ از اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫روزي ﻣﺎ ﺑﻮده« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻴﻮه‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ و ﻧﻈﻴﺮ و از ﺟﻨﺲﻫﻤﺎن ﻣﻴﻮه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را‬ ‫ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ رﻧﮓ ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺷﺒﻴﻪﻫﻢاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﻢ و ﻃﻌﻢ و‬ ‫ﺑﻮي آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ و ﭼﻮن از آنﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻌﻢ آن را ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻃﻌﻢ ﻣﻴﻮه اول‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ »و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن« ﻣﻴﻮه ﻗﺒﻠﻲ در ﺧﻮﺑﻲ و ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ »داده ﺷﻮد« زﻳﺮا ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﭘﺴﺖ و ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع ﻧﻴﺴﺖ و در ﺷﻜﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ »و در آﻧﺠﺎ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰه دارﻧﺪ« ﻛﻪ ﺣﻮرانﺑﻬﺸﺘﻲ و ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ »و ﻫﻢ در آﻧﺠﺎ ﺟﺎوﻳﺪاﻧﻨﺪ« ﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و ﻧﻪ از آن ﺑﻴﺮون ﺑﺮدهﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاد از ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﻮدن ﺟﻔﺘﻬﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن دﻧﻴﺎ ازﭘﻠﻴﺪي ﺣﻴﺾ و ﻧﻔﺎس و ﺑﺰاق و ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮان ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﺮد ﺑﻬﺸﺘﻲ دو ﻫﻤﺴﺮ دارد‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﻳﻜﻲ از‬ ‫آن دو‪ ،‬از زﻧﺎن دﻧﻴﺎﺳﺖ و دﻳﮕﺮي از زﻧﺎن ﺑﻬﺸﺖ«‪ .‬ﺧﻠﻮد‪ :‬ﺑﻘﺎي داﻳﻢ وﻫﻤﻴﺸﮕﻲاي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﺴﺴﺖ و اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ‪=I& F;» :‬‬ ‫{‪:5' ,FL}D* < F`|* < ,F5, < ,F0* < ,F$% ) 3 F0>H #‬‬ ‫‪FD)0 >  D*5 ~ ,A*5 FD)0 ,/Ae ~> ~ SJK :' ?WL5 $ 3‬‬ ‫‪ :#5‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ در ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ وﻣﻲآﺷﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ آب دﻫﺎن ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫‪31‬‬

‫ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ آب ﺑﻴﻨﻲﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻲﺷﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪآروﻏﻲ و ﺗﺮﺷﺢ ﻋﺮﻗﻲ ﭼﻮن ﺗﺮﺷﺢ ﻣﺸﻚ‪ ،‬دﻓﻊ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﺧﻮاﻧﺪن «ﺳﺒﺤﺎن اﷲ«‪ ،‬و »اﻟﺤﻤﺪﷲ« ﺑﺮآﻧﺎن ﭼﻨﺎن اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻔﺲ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ«‪.‬‬ ‫‪
y
x
w
v
ut
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i‬‬ ‫‪
j
i
hg
f

e
d
c
b
a
`
_
~}

|
{
z‬‬ ‫‪
u
t
s
r
q
p
on
m
l
k‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﺷﺮم ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺜﻠﻲ را ﺑﺰﻧﺪ« ﻣﻌﻨﺎي‪» :‬ﻻﻳﺴﺘﺤﻴﻲ‪ :‬ﺷﺮم ﻧﺪارد« در‬ ‫ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺮم و ﺣﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖﻛﻪ او ﻣﺜﻞ زدن‬ ‫را ﻓﺮو ﻧﻤﻲﮔﺬارد زﻳﺮا ﺣﻴﺎ؛ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲاي اﺳﺖﻛﻪ از ﺑﻴﻢ ﻋﻴﺐ و‬ ‫ﻧﻜﻮﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﺴﺎن روي ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦ در ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺤﺎلاﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از ﻣﻌﻨﺎي «ﺗﺮك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪ )ﺷﺮم ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ( ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ از ﭼﻴﺰي ﺷﺮم ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن را ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارد وﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ آن ﭼﻴﺰ از آﺛﺎر و ﺛﻤﺮات ﺣﻴﺎء‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺠﺎز اﺳﺖ و از ﺑﺎب اﻃﻼق ﻣﻠﺰوم و اراده ﻻزم‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه در ﻣﻮردﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﺣﻴﺎ« ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮاد از آن ﺑﻴﻤﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ و ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺣﻴﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺮاد ﻣﻌﻨﺎي ﻻزم آن‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻛﺎراﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ‪ :‬در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺒﻴﻪ و ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ زدن در‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺣﺎل ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﺣﺎل ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ذﻛﺮ‬ ‫آن ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﺣﺴﻦ وﻗﺒﺢ ﭘﻨﻬﺎن آن ﺣﺎل‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ از ﮔﺮوﻫﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﻳﺖﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ آﻳﻪ‪ ، l
...E
D
C
B
A
m :‬و‬ ‫آﻳﻪ‪ l
...]
\

[
Zm :‬درﺑﺎره ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺜﻞ زد‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ‬ ‫و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺜﻠﻬﺎﻳﻲ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺗﺎ‪
ª
©m :‬‬

‫‪32‬‬

‫«‪ l‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﻔﺎر ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﻗﺮآن ذﻛﺮ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ و ﻋﻨﻜﺒﻮت و‬ ‫ﻣﻮرﭼﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ و ذﻛﺮ اﻳﻦ اﺷﻴﺎء ﺑﺎ ﻛﻼم ﻓﺼﻴﺤﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ! ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﻧﻴﺰ رد ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺮ ﻣﺜﻠﻲﻣﻲزﻧﻢ؛ »ﭘﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﻓﺮوﺗﺮ از آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و ﻓﺮوﺗﺮ از ﭘﺸﻪ؛ ﭼﻮن ﺑﺎل آن ‪-‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬ ‫اﺳﺖ ‪ -‬ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻓﺮاﺗﺮ از آن »ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎنآوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ آن ﻣﺜﻞ‬ ‫از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ« و ﺛﺎﺑﺖ‪ .‬ﺣﻖ‪ :‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪» .‬وﻟﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﮔﺮاﻳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا از اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﭼﻪ ﻗﺼﺪيداﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫را ﺑﺎ آن ﮔﻤﺮاه و ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﺎ آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺼﺪ و اراده ﺧﺪا اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري ‪ -‬ﭼﻮن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ‪ -‬را ﮔﻤﺮاهﺳﺎزد و ﺑﺴﻴﺎري ‪ -‬ﭼﻮن ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه‪ ،‬اﻳﻦ راه را ﺑﺎ‬‫اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺴﺒﺐ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‬ ‫»وﻟﻲ ﺟﺰ ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﺑﺎ آن ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ازآن روي ﻛﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﺷﺪه و ﺳﺨﻦ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺳﺒﻚ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻓﺴﻖ ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺴﻖ‪ :‬در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪن اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻓﺴﻘﺖ اﻟﺮﻃﺒﻪ ﻋﻦ ﻗﺸﺮﻫﺎ‪:‬‬ ‫ﺧﺮﻣﺎي رﻃﺐ از ﭘﻮﺳﺖﺧﻮد ﺧﺎرج ﺷﺪ«‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺴﻖ در ﻋﺮف ﺷﺮع‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺮوج از‬ ‫ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪايﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎه از داﻳﺮه‬ ‫ﻃﺎﻋﺖﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻴﺮون ﻣﻲروﻧﺪ ‪ -‬ﻫﺮدو ‪ -‬اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬اﺻﻄﻼح »ﻓﺎﺳﻖ«‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﺆﻣﻦ ﮔﻨﻬﻜﺎر ﻫﺮ دو ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻓﺴﻖ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ آن‬ ‫ﻛﻪ ﺻﻔﺖ ﻓﺴﻖ ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﺆﻣﻦ ﮔﻨﻪﻛﺎر ﻫﺮدو اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮاد اﻳﻦآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ از‬ ‫»ﻓﺎﺳﻘﻮن«‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮاﻧﻨﺪ ﻧﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺑﻴﺎن اوﺻﺎﻓﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪33‬‬

‫‪
¦
¥


¤
£
¢
¡



~
}
|
{
z
y

x
w
v‬‬ ‫§¨
©
‪¬
«
ª‬‬ ‫»ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا را ﭘﺲ از ﺑﺴﺘﻦ آن ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ آﻧﺎن اوﻻ ﺑﻪﻋﻬﺪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻗﺮار ﻛﺮده و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ آن را ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪا ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه وﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﺾ‪ :‬درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ و از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺘﻦ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ؛ اﻋﻢ از ﺑﻨﺎ ﻳﺎ رﻳﺴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ‪ .‬ﻋﻬﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ :‬اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲاي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ آن در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﻃﺎﻋﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و‬ ‫ﺧﻮدداري از ﻧﻮاﻫﻲ وي‪ .‬ﻣﻴﺜﺎق‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺘﻦ آن دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺜﺎقﻋﻬﺪ‪ :‬ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮاد از ﻋﻬﺪ ﺧﺪا در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ از‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد در ﻣﻮرد اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص در ﻋﺼﺮ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸﺎنﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻬﻢ ﺳﻨﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﻔﻜﺮ و ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻘﻞ و ﺣﻮاس در اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦﻓﻬﻢ راﻫﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻜﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﻫﺒﺖﻫﺎ در ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪» .‬و« اﻳﻦ ﻓﺎﺳﻘﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺶ اﻣﺮ‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻲﮔﺴﻠﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻗﺮاﺑﺖ وﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ و اﻧﺠﺎم دادن آن ﻓﺮﻣﺎنداده اﺳﺖ ‪ -‬از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻦ‬ ‫اﺣﻜﺎم و رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺪودش ‪ -‬ﻣﻲﮔﺴﻠﻨﺪ و رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ در اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫داراي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻋﺎم و ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ رﺣﻢ ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎن و اﻗﻮام و ﻫﻢ ﺻﻠﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻴﺎن اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ :‬و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ اﻟﻬﻲ و رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻠﻴﻪ‬ ‫اواﻣﺮ وي را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و اﻳﻦﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ اﺳﺖ‪» .‬و« اﻳﻦ ﻓﺎﺳﻘﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫اﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺴﺎدﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮده‪ ،‬در‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮﻳﺶﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺟﻮر و ﺟﻔﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬از ﺷﻬﻮات ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻌﺼﻴﺘﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮﻣﻲاﻓﺮوزﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻓﺴﺎد اﻧﮕﻴﺰي‬ ‫اﺳﺖ »آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ زﻳﺎﻧﻜﺎراﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن اﻫﻞ دوزﺧﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛‬ ‫‪34‬‬

‫ﺑﺎﺷﻜﺴﺘﻦ ﻋﻬﺪاﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲرﺳﻨﺪ زﻳﺮا وﻓﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻬﺪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﻔﻌﺘﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺮﺗﺮ را از دﺳﺖ‬ ‫دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺴﻖ ﻣﻮﺟﺐ زﻳﺎن و ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻃﺎﻋﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻮد و‬ ‫راﺣﺖ؛ ﭼﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎن! و ﭼﻪ ﺳﻮدي ﺑﺮﺗﺮ از‬ ‫رﺿﺎ و ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ وي!‪.‬‬ ‫®
¯
‪
»
º
¹
¸
¶
µ

´³
²
±
°‬‬ ‫¼
½‬ ‫»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪ؟« اﺳﺘﻔﻬﺎم ﺑﺮاي اﻧﻜﺎر و ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ واداﺷﺘﻦ ازﺣﺎل‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺻﻒ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎن ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻛﻔﺮ واﻧﻜﺎر‬ ‫ﻣﻲورزﻧﺪ‪ .‬آري! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ازداﺳﺘﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ‬ ‫آﮔﺎﻫﻴﺪ و ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺑﻴﺠﺎن ﺑﻮدﻳﺪ« ﻗﺒﻞ ازآﻓﺮﻳﻨﺶ »او ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺎن‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﻤﺎ را از ﻋﺪم آﻓﺮﻳﺪ و درﺷﻤﺎ روح دﻣﻴﺪ »ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ« در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪﺳﺮ رﺳﻴﺪن اﺟﻠﻬﺎﻳﺘﺎن »و ﺑﺎززﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺷﻤﺎ را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫»آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« درﻣﻴﺪان ﻣﺤﺸﺮ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن‬ ‫ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺎك‬ ‫ﺑﻮدهاﻳﺪ؛ و اﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ و زﻧﺪهﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ و اﻳﻦ ﺣﻴﺎت‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮرﻫﺎﻳﺘﺎن ﻣﻲروﻳﺪ؛ و اﻳﻦﻣﺮگ دوم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﺷﻤﺎ را‬ ‫در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؛ ﭘﺲ اﻳﻦ ﺣﻴﺎتدﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ دو ﻣﺮگ‬ ‫و دو زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ«‪ .‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ )‪ (40‬از ﺳﻮره «ﻏﺎﻓﺮ« ﻧﻴﺰ ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪
r
m :‬‬ ‫‪» lw
v
u
t
s‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را دوﺑﺎر ﻣﻴﺮاﻧﺪه و دوﺑﺎر زﻧﺪه‬ ‫ﻛﺮدهاي‪.«...‬‬

‫‪35‬‬

‫¾

¿
‪
Î
ÍÌ
Ë
Ê
É

È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫‪
Ò
Ñ
Ð
Ï‬‬ ‫»اوﺳﺖ آن ذاﺗﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در آن اﺳﺖ »ﻫﻤﻪ‬ ‫را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ و ﺗﻜﺮﻳﻢ و ﻧﻌﻤﺖ و ﺗﻮﺷﻪ و ﻣﻨﻔﻌﺘﻲﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ از ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ »ﺳﭙﺲ« ﺑﻌﺪ از آﻓﺮﻳﻨﺶ زﻣﻴﻦ »ﺑﻪ ﺳﻮيآﺳﻤﺎن‬ ‫ﻗﺼﺪ ﻛﺮد« ﺑﺎ اراده ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪي درﺳﺖ و اﺳﺘﻮار ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪﺧﻮد اوﺳﺖ »و‬ ‫ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن را اﺳﺘﻮار ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻓﺮﻳﻨﺶ آﻧﻬﺎ را اﺳﺘﻮار ﻛﺮد وﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻠﻞ و ﺑﻲﻧﻈﻤﻲاي در آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ »و او ﺑﻪﻫﺮﭼﻴﺰي داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﺤﻴﻂ و ﻓﺮاﮔﻴﺮاﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ‪» l
Ç
Æ
m :‬ﺑﻘﺮه‪ «29/‬و آﻳﻪ‪» l| { z   y
m :‬ﻃﻪ‪ «5/‬از‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎره آن ﺑﺮ ﺳﻪ رأي اﻧﺪ‪:‬‬ ‫رأي اول‪ :‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﺋﻤﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ وﺑﻪ آن‬ ‫اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ آن را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺳﺨﻦ ﻣﺸﻬﻮري دارد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺳﺘﻮا ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻗﺎﺑﻞ دركﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن‬ ‫واﺟﺐ و ﺳﺆال ﻛﺮدن از آن ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫رأي دوم‪ :‬رأي ﻓﺮﻗﻪ «ﻣﺸﺒﻬﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اﺳﺘﻮاء؛ ارﺗﻔﺎع و ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮﻳﻚ‬ ‫ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) lGFEDCBA
m :‬و‬ ‫ﭼﻮن ﺗﻮ )اي ﻧﻮح( و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺖ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻛﺸﺘﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ ( ]‪ .«[28/23‬ﻛﻪ اﻳﻦ رأي‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻮاﺋﻲ از ﺻﻔﺎت اﺟﺴﺎم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از آن ﻣﻨﺰه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رأي ﺳﻮم‪ :‬رأي ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎء اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮاد از »اﺳﺘﻮي« ارﺗﻔﺎع و ﺑﺮﺗﺮي اﻣﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫اﻣﺎ اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬اﺳﺘﻮي‪ :‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺼﺪ ﻛﺮدن واراده‬ ‫ﻧﻤﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺳﻮي آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻣﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ و اراده وي‬ ‫را ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ«‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ و دﻳﮕﺮ آﻳﺎت ﻗﺮآن در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬دال ﺑﺮ وﺟﻮد ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن وﻫﻔﺖ‬ ‫زﻣﻴﻦ اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﻛﺮم ص ﭼﻨﺎن ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ وزﻣﻴﻦ را‬ ‫روﺷﻦ ﺳﺎزد ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻳﺪهاي در ﺑﺤﺚ از ﻃﺒﻴﻌﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎره اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن‪ ،‬ﺑﺮﻋﻈﻤﺖ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺑﺰرگ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم رازي در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻠﻤﺎي ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮمﻋﺼﺮ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ در ﺑﺎره آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺑﺎاﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﻲ‬ ‫ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﭼﻨﺪان ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ و ﻛﺎوﺷﻬﺎيﻧﺠﻮﻣﻲ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻲ را در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻴﺮون داده اﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺳﺨﺖدر ﺗﻜﺎﭘﻮي اﻳﻦ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ؛ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎوش و ﭘﮋوﻫﺶﺑﺸﺮي در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ در راﺳﺘﺎي ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻴﻨﻲ آﻳﺎت ﻛﻮﻧﻲ‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K

JI
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪_

^
]
\
[
Z
Y
XW
V
U
T
S
R
Q‬‬ ‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ« اي ﻣﺤﻤﺪص! »ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺖ« ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫اﺟﺴﺎم ﻧﻮراﻧﻲ و ﻣﻮﺟﻮدات ﺻﺮﻓﺎ روﺣﺎﻧﻲاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺧﻮرﻧﺪ و ﻧﻤﻲآﺷﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و اﻃﺎﻋﺖ اواﻣﺮ او ‪ -‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﭘﺎرهاي از اﻣﻮر ﻋﺎﻟﻢ ‪ -‬اﺷﺘﻐﺎل‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬از ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ﻣﻌﺼﻮم و ﻓﺎﻗﺪ ﺷﻬﻮت ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آري! ﺧﺪاوﻧﺪﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ در زﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪاي ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻤﺎﺷﺖ« اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻮﻣﻲ را در‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻣﻘﻴﻢ ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻲ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺮﻧﻲﭘﺲ از ﻗﺮﻧﻲ و ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﻧﺴﻠﻲ‪ ،‬در آن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻧﻪ از روي‬

‫‪37‬‬

‫ﻣﺸﺎوره‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﺎﻓﻲاﻟﻀﻤﻴﺮﺷﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ‪ :‬در ﭘﻲ آﻳﻨﺪه ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از وي وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ آدم اﺳﺖ »ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﻛﺴﻲ را ﻣﻲﮔﻤﺎري ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻓﺴﺎد اﻧﮕﻴﺰد و ﺧﻮﻧﻬﺎ ﺑﺮﻳﺰد« ﺑﺎ ﺷﺮك و ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺎﺻﻲ و ﻛﺸﺘﺎر و آزار دﻳﮕﺮان؟‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﻏﻴﺐ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ازﻛﺠﺎ‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﻴﻦ ﻛﺴﻲ را ﻣﻲﮔﻤﺎرد ﻛﻪ در آن ﻓﺴﺎد اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ وﺧﻮﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮﻳﺰد؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه‪ ،‬ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﻗﺒﻠﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻳﺎ ﻗﺒﻼ ﺧﻮد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮﻇﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺟﻨﺲ ﺧﻮد آﻧﺎن )ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن( از ﮔﻨﺎه ﻣﻌﺼﻮﻣﻨﺪ و ﺑﺲ‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﺴﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﻨﻴﺎن ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺳﺎﻛﻦ زﻣﻴﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ وﻳﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎده‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺮاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺣﻀﺮت آدمﻧﺒﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮادﺷﺎن ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫آري! ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻧﻪ ﺑﺮ وﺟﻪ اﻋﺘﺮاض‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻛﺴﺐ آﮔﺎﻫﻲ ازﺣﻜﻤﺖ‬ ‫ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ در زﻣﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺣﻜﻤﺖ در‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺟﺪﻳﺪ ‪ -‬ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﻓﺴﺎداﻧﮕﻴﺰﻧﺪ ‪ -‬ﭼﻴﺴﺖ؟ »و ﺣﺎل آن ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ ﺗﻮ و ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﺗﻮ اﻗﺮارﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺸﺖ‪ ،‬ﺗﻮ را از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺼﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﺰﻳﻪ ﻳﺎد ﻛﺮده وﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎناﷲ وﺑﺤﻤﺪه«‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻮ را ﺗﻤﺠﻴﺪ و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬ﻳﺎرﺳﻮل اﷲ! ﻛﺪام ﺳﺨﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﺑﺮاي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ و ﺑﺤﻤﺪه«‪» .‬و ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺴﺖ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ« ﺗﻘﺪﻳﺲ‪ :‬ﺗﻄﻬﻴﺮ و ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﻳﺎدﻧﻤﻮدن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﻮ را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺰاوار ﺷﺄن و ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻠﺤﺪان ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻨﻜﺮان ﺑﺮ‬ ‫ﺗﻮ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﺗﻨﺰﻳﻪ ﻳﺎد ﻛﺮده وﺗﻘﺪﻳﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺎ )ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن(‬ ‫‪38‬‬

‫اﻛﺘﻔﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟ »ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« از ﻣﺼﻠﺤﺖ در‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آدم ‪.‬‬ ‫ﻗﺘﺎده در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ازﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ؛‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻧﻴﻜﺎن و ﺻﺪﻳﻘﺎن و ﻋﺎﺑﺪان و زاﻫﺪان و اوﻟﻴﺎ و اﺗﻘﻴﺎ و ﺟﻤﻠﻪﺳﺎﻛﻨﺎن ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو آﻧﺎن را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﺎﺧﺖ«‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﻲ وﻏﻴﺮآن‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺮ‬ ‫وﺟﻮب ﻧﺼﺐ ﺧﻠﻴﻔﻪ و اﻣﺎم )رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ( در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲاﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ آن‬ ‫اﻣﺎم‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم را ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬داد ﻣﻈﻠﻮﻣﺎﻧﺸﺎن را از ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﺸﺎن‬ ‫ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪود را ﺑﺮﭘﺎ دارد و ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺌﻮن ﻣﻬﻤﻲ را ﻛﻪﺟﺰ ﺑﺎ ﻧﺼﺐ ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن آورد زﻳﺮا آﻧﭽﻪ ﻛﻪ واﺟﺐ ﺟﺰ ﺑﺎ آنﺗﻤﺎم ﻧﺸﻮد؛ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ واﺟﺐ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم‪ :‬ﻣﺮد‪ ،‬آزاد‪ ،‬ﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻋﺎدل‪،‬‬ ‫ﻣﺠﺘﻬﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎ ﺑﻪ اﻣﻮر‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ اﻷﻋﻀﺎ‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﻪآراء و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و اﻣﻮر ﺟﻨﮕﻲ و ﻗﺮﻳﺸﻲ‬ ‫ﻧﺴﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﻮدن و ﻣﻌﺼﻮمﺑﻮدن وي ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬در وﺟﻮب اﻣﺎﻣﺖ ﻫﻴﭻ ﺧﻼﻓﻲﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫`
‪
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
o‬‬ ‫»و ﺧﺪا ﻫﻤﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎ را ﺑﻪ آدم آﻣﻮﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎ و ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﺎﻣﻌﺎﻧﻲ و‬ ‫او ﺻﺎف و اﻓﻌﺎل آﻧﻬﺎ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮاد ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻧﺎﻣﻬﺎيﻳﻜﺎﻳﻚ ﻧﺴﻞ‬ ‫آدم اﺳﺖ »ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻮد« و از اﺳﻤﺎيﻣﺴﻤﻴﺎت؛ ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫اﻋﻴﺎن و اﺷﺨﺎص ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻪ آدم آﻧﻬﺎ را آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از اﻳﺸﺎنﺳﺆال ﻛﺮد »و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬از اﺳﺎﻣﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮدر اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ زﻣﻴﻦ از ﻏﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﺪ‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﻣﻲﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﻳﻦ اﺷﻴﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫‪}

|
{
z
y
xw
v
u
t
s
r
q
p‬‬ ‫اﻣﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن درﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻨﺰﻫﻲ ﺗﻮ! ﻣﺎ را ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫آﻣﻮﺧﺘﻪاي‪،‬ﻫﻴﭻ داﻧﺸﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﻳﻲ داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ« ﻟﺬا ﺑﻪ ﻗﺼﻮر و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫اﻋﺘﺮافﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي آدم و رﻣﺰ ﮔﺰﻳﻨﺶ وي ﺑﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ‪-‬‬ ‫ﻛﻪآﻣﻮﺧﺘﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ وي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ‪ -‬اﺷﺎره دارد‪ ،‬ﭘﺲﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ آدم اﻓﺘﺨﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫~
_
`
‪
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
ba‬‬ ‫‪u
t

s
r
q
p
o‬‬ ‫»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ آدم‪» :‬اي آدم! اﻳﺸﺎن را از اﺳﺎﻣﻲ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ده« آدم‬ ‫در اﺟﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛﻪ‪ :‬اﺳﻢ آن ﭼﻴﺰ‪ ،‬اﻳﻦاﺳﺖ‪ ...‬و اﺳﻢ‬ ‫آن ﭼﻴﺰ‪ ،‬اﻳﻦ‪ ...‬و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ‪» ...‬و ﭼﻮن آدم آﻧﺎن را ازاﺳﻤﺎءﺷﺎن ﺧﺒﺮ داد« در‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن »ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻬﻔﺘﻪ‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﻣﻲداﻧﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻣﻴﺪان درك و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻬﺎن‬ ‫اﺳﺖ ‪ -‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮﺗﺮي آدم و ﻧﺴﻞ و ﺗﺒﺎروي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﻳﺸﺎن‬ ‫ داﻧﺎﻳﻢ؛ »و ﻣﻲداﻧﻢ آﻧﭽﻪ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮاد از آن‪ ،‬اﻳﻦ‬‫ﺳﺨﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﻛﺴﻲ را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻲ ﻛﻪ در‬ ‫آن ﻓﺴﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ وﺧﻮﻧﻬﺎ ﻣﻲرﻳﺰد؟« »آﻳﻪ‪» .«30/‬و« ﻧﻴﺰ ﻣﻲداﻧﻢ »آﻧﭽﻪ را ﭘﻨﻬﺎن‬ ‫ﻣﻲداﺷﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ در درون ﺧﻮد از ﻛﺒﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺄوﻳﻞ‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ك اﺳﺖ ‪ -‬وااﷲ اﻋﻠﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻲداﻧﻢ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻲدر ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮﺟﻮدي ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﺮ از ﻣﺎ‬ ‫در ﻧﺰد ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ در زﻣﻴﻦ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻢ«‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي‬ ‫ﻗﻮل اول را ‪ -‬ﻛﻪ آن ﻫﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ‪ -‬ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫اﻣﺎم رازي‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬آﻳﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﺷﻴﺎ و ﺧﻮاص و ﺻﻔﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﻪآدم‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﻛﻤﺎل ﺣﻜﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ درآﻓﺮﻳﻨﺶ آدم را ﺟﺰ‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻠﻢ آﺷﻜﺎر ﻧﺴﺎﺧﺖ و اﮔﺮ در ﻋﺎﻟﻢ اﻣﻜﺎن ﭼﻴﺰي ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﺮاز ﻋﻠﻢ وﺟﻮد ﻣﻲداﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻀﻴﻠﺖ آدم را ﺑﺎ آن ﭼﻴﺰ آﺷﻜﺎرﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ«‪.‬‬ ‫‪
¤
£
¢
¡

~
}
|
{
z
y
x
w
v‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻓﺮﻣﻮدﻳﻢ‪ :‬ﺑﺮاي آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﺠﺪهدراﻓﺘﺎدﻧﺪ«‬ ‫ﺳﺠﻮد‪ :‬در ﺳﺨﻦ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﺗﺬﻟﻞ و ﺧﺮدي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺴﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫وي ﺳﺠﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و در اﺻﻄﻼح ﺷﺮع‪ :‬ﻧﻬﺎدن ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﺑﺮ زﻣﻴﻦاﺳﺖ‪ .‬آري! ﻧﻬﺎدن ﭼﻬﺮه‬ ‫ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﺧﺎﻛﺴﺎرياﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ از‬ ‫ﺗﻜﺮﻳﻢ و ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺖ اﻟﻬﻲ از آدم وﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻓﻀﻴﻠﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬از آن روي ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ را ﺑﺮاي او ﺑﻪﺳﺠﻮد واداﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﻴﺎن اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪه ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻋﺒﺎدت‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ وي ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ و ﺗﺤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺠﺪهﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮاي‬ ‫آدم و ﺳﺠﺪه ﺑﺮادران ﻳﻮﺳﻒ ﺑﺮاي وي‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪﻛﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮدن ﺑﺮاي‬ ‫ﻏﻴﺮ ﺧﺪا در ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪه و اﻳﻦ ﻛﺎر ‪ -‬ﺑﻪﻗﻮلاﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ‪ -‬ﺗﺎ ﻋﺼﺮ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺒﺎح ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﺸﺎن از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻮن درﺧﺖ و ﺷﺘﺮ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ! ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از درﺧﺖ وﺷﺘﺮرﻣﻨﺪه ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻢ! آن ﺣﻀﺮت ص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :Ye5 4 B $ =D < _w h#5 0…  ?Q5 (5 =x‬‬ ‫ﻋﺎﻟﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﻴﺮ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲآﻣﻮزد اﻣﺎ ﺧﻮد ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺮاﻏﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺮدم روﺷﻨﺎﻳﻲﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺧﻮدش را ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬درﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﮔﺬر ﻛﺮدم ﻛﻪ زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﻴﭽﻲﻫﺎﻳﻲ از آﺗﺶ ﺑﺮﻳﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻄﻴﺒﺎن و ﺳﺨﻨﺮاﻧﺎن اﻣﺘﺖ از اﻫﻞ دﻧﻴﺎ؛ از آﻧﺎن‬ ‫ﻛﻪﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ اﻣﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺧﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎبرا‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟«‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل راه درﻣﺎن و ﻋﻼج اﻳﻦ آﻓﺖ را ﺑﺮ ﻳﻬﻮد ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪه وﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫¡‪ª© ¨ §¦¥¤£¢‬‬ ‫»و ﻳﺎري ﺟﻮﻳﻴﺪ« ﺑﺮ اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ »از ﺻﺒﺮ« ﺑﺎ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺘﺎن از ﺷﻬﻮات‬ ‫وﺑﺴﻨﺪهﻛﺮدن ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺎت‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﺻﺒﺮ؛ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﻲﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از‬

‫‪49‬‬

‫اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻣﻀﺎن ﻣﺎه ﺻﺒﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد«‪» .‬و از« ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﻛﻪ »ﻧﻤﺎز« در ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ واداﺷﺘﻦ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﻪاﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص ﻳﺎري‬ ‫ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺘﺎن اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﺮﻧﺘﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻃﺒﻲ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬از ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﻋﺒﺎدات ﻓﻘﻂ ﻧﻤﺎز ﺑﻪﻳﺎدآوري‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫»رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭼﻮن از ﻛﺎري در ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮيﻧﻤﺎز ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻧﻤﺎز دﺷﻮار اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻤﺎنﻧﻴﺎورده و از ﻃﺎﻋﺖ وي‬ ‫ﺗﻜﺒﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ »ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﻓﺮوﺗﻨﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﻛﻪ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺸﺎن در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻓﺮوﺗﻦ و رام اﺳﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻪ آراﻣﺶ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫«¬®¯‪´³²±°‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮوﺗﻨﺎن‪» :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻘﻴﻦ و ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ .‬اﻋﺮاب‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻳﻘﻴﻦ را ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﻇﻨﻲ در ﻗﺮآن ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﻳﻘﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ«‪ .‬آري! ﻳﻘﻴﻦ دارﻧﺪ »ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد« درروز ﻗﻴﺎﻣﺖ »و‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ« و او ﭘﺎداﺷﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ و از‬ ‫ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺰود‪.‬‬ ‫‪ÁÀ ¿ ¾½¼» º¹¸ ¶µ‬‬ ‫»اي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ! ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻢ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﺎ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاريدر‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ‪ .‬ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ در آﻳﻪ )‪ ( 11‬ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ راﺑﻪﻳﺎد آوردﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﻖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻦ اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ »واﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮﺗﺮي دادم« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن؛ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎنزﻣﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪:‬‬ ‫ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮﺗﺮي داده ﺷﺪهاﻧﺪ ودﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮي اﻳﺸﺎن‪ ،‬وﺟﻮد اﻧﺒﻴﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﻴﻠﺖ در زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮده‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺮﺳﻞ ﺧﺪاﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫‪50‬‬

‫ص ﺳﺮ ﺑﺎز زدهاﻧﺪ؛ دﻳﮕﺮ ﺑﻪﻃﻮرﻗﻄﻊ از اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﺮﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫در وﺻﻒ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) l
R
Q
P
O
N
m :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫اﻣﺘﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدمﺑﻴﺮون آورده ﺷﺪهاﻳﺪ ( »‪ .«110/3‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﻴﻠﺖ‬ ‫ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن زﻣﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي آﻧﺎن ﺑﻪ اواﻣﺮ اﻟﻬﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ÕÔÓÒÑÐÏÎÍÌË ÊÉÈÇ ÆÅ ÄÃÂ‬‬ ‫»و از روزي ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻋﺬاب روزي ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺮاد روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﻛﻪﻫﻴﭻ‬ ‫ﻛﺲ ﭼﻴﺰي را از ﻛﺴﻲ دﻓﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن روز ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺣﻘﻲ را ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎيدﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﭘﺮدازد »و از ﻛﺴﻲ ﺷﻔﺎﻋﺘﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد« اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻛﺴﻲ را ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺮاي وي ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ »و ﻧﻪ ﺑﺠﺎي وي ﻋﻮﺿﻲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪﻣﻲﺷﻮد« از ﻣﺎل ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻓﺮزﻧﺪان »و ﻳﺎري ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲ را‬ ‫ﺗﻮان و اﻣﻜﺎن آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ و از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺠﺎﺗﺸﺎندﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ :‬ﻋﺪم ﺳﻮدﺑﺨﺸﻲ ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﺣﻖ ﻛﻔﺎراﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻔﻊ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻔﺎﻋﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدود اﺳﺖ؛ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺣﻖ ﻛﺎﻓﺮان‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
N
ML
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪T
S
R
Q
P
O‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﻳﺎد آرﻳﺪ« اي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ! اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ازﭼﻨﮓ‬ ‫ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪» :‬ﻓﺮﻋﻮن« ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎه زﻣﺎن ﻣﻮﺳﻲﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻓﺮﻋﻮن ﻟﻘﺐ ﻫﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻮد از ﻣﺼﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از»ﺑﻄﺎﻟﺴﻪ« ﺑﺮ ﻣﺼﺮ ﻗﺪﻳﻢ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ «ﻗﻴﺼﺮ« ﻟﻘﺐ ﺷﺎﻫﺎن روم و »ﻛﺴﺮي« ﻟﻘﺐ ﺷﺎﻫﺎن ﻓﺎرس‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﻧﺎم ﻓﺮﻋﻮن زﻣﺎنﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ رﻳﺎن ﺑﻮد‬ ‫‪51‬‬

‫و او اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺎرﺳﻲ داﺷﺖ و از ﺳﺮزﻣﻴﻦاﺻﻄﺨﺮ ﺑﻮد«‪» .‬ﻛﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن »ﻋﺬاﺑﻲ‬ ‫ﺳﺨﺖ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﭼﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﭘﺴﺮان ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﺪﻧﺪ؛ و زﻧﻬﺎﻳﺘﺎن رازﻧﺪه ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ« ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﻨﻴﺰي ﮔﺮﻓﺘﻪ و ذﻟﻴﻠﺸﺎن‬ ‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﭘﺴﺮان ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ و زﻧﺪه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ دﺧﺘﺮان‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن داد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎﻫﻨﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﺮدي ﺑﻪدﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮدي و زوال ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲات ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﺮﻋﻮن ﻟﻌﻨﻪ‬ ‫اﷲ ‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ او را ﺳﺨﺖ ﺗﻜﺎن داد؛ در ﺧﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ آﺗﺸﻲ از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺒﻄﻴﺎن در آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ .‬ﻟﺬا از‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاب اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺘﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲ‬ ‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺑﻪ اﻋﻤﺎل اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻓﺠﻴﻊ ﺑﺮ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻓﺮﻣﺎن داد«‪.‬‬ ‫»و در اﻳﻦﻛﺎر« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻋﺬاب و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪﻧﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮﻋﻮن و در ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫رﻫﺎﻳﻲﺗﺎن از ﭼﻨﮓ او »آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺰرگ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻮد« ﺗﺎ ﻣﻴﺰان و ﻣﻘﺪار‬ ‫اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲﺗﺎن در ﻣﻴﺪان ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري از ﺧﺪا ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﺷﻜﺮﮔﺰارﻳﺘﺎن از او‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬در ﻋﻴﻨﻴﺖ اﻣﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪_
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U‬‬ ‫»و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ درﻳﺎ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﻜﺎﻓﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ رااز‬ ‫ﭼﻨﮓ ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪﻳﻢ و ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ از ﻣﺼﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻋﻮن ﺑﺮايدﻧﺒﺎل‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺘﺎن ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ ،‬در آن ﻫﻨﮕﺎم درﻳﺎ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺷﻜﺎﻓﺘﻴﻢ و ﺑﺴﺘﺮ آن راﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺧﺸﻚ‬ ‫و آﻣﺎده ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ آن روان ﺷﺪﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ درﻳﺎ؛ درﻳﺎي ﻗﻠﺰم)درﻳﺎي ﺳﺮخ( ﺑﻮد »و ﺷﻤﺎ را‬ ‫رﻫﺎﻧﻴﺪﻳﻢ« از ﻏﺮق ﺷﺪن »و آل ﻓﺮﻋﻮن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﻋﻮن و ﭘﻴﺮواﻧﺶ »را ﻏﺮق ﻛﺮدﻳﻢ‪،‬‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮدﺗﺎنﻛﻪ ﭼﻪ ﺳﺎن ﻧﺠﺎت ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﻛﻪ درﺣﺎل ﻏﺮقﺷﺪن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ روز‪ ،‬روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪52‬‬

‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن روز ﻋﺎﺷﻮرا را روزه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪» :‬اﻳﻦ روزي ﻛﻪﺷﻤﺎ آن را‬ ‫روزه ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ ﭼﻪروزي اﺳﺖ؟«‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ روز؛ روزياﺳﺖ ﻧﻴﻚ‪ ،‬اﻳﻦ روزي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در آن ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ را از ﭼﻨﮓ دﺷﻤﻨﺸﺎن ﻧﺠﺎت داد و‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ آن را روزه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ )ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ(‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺰاوارﺗﺮم«‪،‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن آن را روزهﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»روز ﻧﻬﻢ و دﻫﻢ ﻋﺎﺷﻮرا ‪ -‬ﻫﺮ دو ‪ -‬را روزه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬ ‫`
‪
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»و« ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮﺧﻮد »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﭼﻬﻞ ﺷﺐ وﻋﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ« واﻋﺪﻧﺎ‪:‬‬ ‫از ﺑﺎب «ﻣﻔﺎﻋﻠﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺎﻧﺒﻴﻨﻲ دارد‪ ،‬ﻟﺬا از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن وﻋﺪهﮔﺬاﺷﺘﻦ‬ ‫و از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮﺳﻲ ﻗﺒﻮل ﺣﻀﻮر در ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﺑﻮد‪ .‬آري! ﺧﺪايﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻌﺪ از ﻧﺠﺎت‬ ‫دادن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ از ﭼﻨﮓ ﻓﺮﻋﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ وﻋﺪهﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ «ﻃﻮر« ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﻣﺪت ﭼﻬﻞ ﺷﺐ ﺑﺎ وي ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﻞ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻗﻮل اﻛﺜﺮ‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان؛ ﺗﻤﺎم ﻣﺎه ذواﻟﻘﻌﺪه و ده روز از ﻣﺎهذي اﻟﺤﺠﻪ ﺑﻮد‪» .‬آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ در ﻏﻴﺎب او‬ ‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ« و آن را ﻣﻌﺒﻮدﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻳﺪ »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎر‬ ‫ﺑﻮدﻳﺪ« ﺑﺮ ﻧﻔﺴﻬﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮك آوردن ﺑﻪﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪.‬‬ ‫‪
u
t
s
r
q
p
o
n
m‬‬ ‫»ﭘﺲ از آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻮدﻳﻢ« و از اﻳﻦ ﮔﻨﺎهﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﻣﻨﺖ ﺧﻮﻳﺶ درﮔﺬﺷﺘﻴﻢ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺮﮔﺰاريﻛﻨﻴﺪ« ﺷﻜﺮ‬ ‫ﮔﺰاري ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ‪ -‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ -‬ﺗﻼشو ﻛﻮﺷﺶ در‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻃﺎﻋﺖ وي و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﻌﺼﻴﺘﺶ در آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
}
|
{
z
y
x
w
v‬‬ ‫»و« ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮﺧﻮد »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ« ﺗﻮرات »وﻓﺮﻗﺎن‬ ‫دادﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻓﺮﻗﺎن‪ :‬ﺣﺠﺖ و ﺑﻴﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﭼﻮن ﻋﺼﺎ وﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ ﻛﻪ‬ ‫‪53‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ داد؛ و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻓﺮق ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ راه آﻳﻴﺪ«‪.‬‬ ‫دادن ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ از درﻳﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﺳﻮره «اﻋﺮاف« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬ ‫~
_
`
‪
k
j

i
h
g
f

e
d
c
b
a‬‬ ‫‪y

x
w
v
u
ts
r
q
p
o
n
m
l‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ« ﺧﻄﺎب وي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ازﻣﺮدان و‬ ‫زﻧﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮدﻧﺪ »ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻴﺘﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ درﮔﺎه آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﺗﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ درﮔﺎه ذاﺗﻲ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ او‪ ،‬دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ »وﺧﻮدﺗﺎن را‬ ‫ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺰد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از ﻋﻠﻲ
رواﻳﺖﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮﺑﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻲﻣﺎنﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺑﺮي ﺳﻴﺎه را ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ را در ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺘﻦﻧﺒﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻬﺮﺷﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﺠﻨﺒﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻛﺎردﻫﺎ و ﺧﻨﺠﺮﻫﺎ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪﻫﻢدرآوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺑﺮادر و ﭘﺪر‬ ‫و ﻓﺮزﻧﺪش را ﻣﻲﻛﺸﺖ و ﭘﺮوا ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﭼﻪﻛﺴﻲ را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار‬ ‫ﺗﻦ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺸﺎن ده ﺗﺎ دﺳﺖﻧﮕﻪدارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺸﺘﮕﺎن آﻣﺮزﻳﺪه ﺷﺪ و ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ آﻣﺪ«‪» .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻛﺸﺘﻴﺪ و ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﮔﺎﻧﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﺨﺸﻮد »ﻛﻪ او ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮﺑﻪﻛﺎرش‪.‬‬ ‫‪
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
¡

~
}
|
{
z‬‬ ‫»و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﺪارا‬ ‫آﺷﻜﺎراﻧﺒﻴﻨﻴﻢ« ﻣﺮاد از ﺟﻬﺮه‪ :‬دﻳﺪن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎدﺗﻦ‬ ‫‪54‬‬

‫ﻧﺨﺒﮕﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻌﺪ از ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬آﻧﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد و‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ ﺻﺎﻋﻘﻪﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﺗﺸﻲ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زد و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻳﺪ »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻴﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ رﺧﺪاد را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﻣﻲدﻳﺪﻳﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻋﺬاب ﻛﺮدﻧﺸﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻣﺮي ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن در دﻧﻴﺎ اﺟﺎزهﻧﺪادهاﺳﺖ‪ ،‬و آن درﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫رؤﻳﺖ وي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ رؤﻳﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ درآﺧﺮت ﺣﻖ اﺳﺖ و اﺣﺎدﻳﺚ‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎنرا در آﺧﺮت ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﺣﺎدﻳﺚ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻗﻄﻌﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
²
±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﺘﺎن ﺷﻤﺎ را دﻳﮕﺮﺑﺎر زﻧﺪه ﻛﺮدﻳﻢ؛ ﺗﺎ ﺷﻜﺮﮔﺰار ﺑﺎﺷﻴﺪ« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫ودﻳﮕﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻣﺎ را‪.‬‬ ‫‪
Ã
Â
ÁÀ

¿
¾
½


¼
ȼ
¹
¸
¶
µ

´
³‬‬ ‫‪
È
Ç
Æ

Å
Ä‬‬ ‫»و اﺑﺮ را ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺷﻤﺎ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺑﺮي ﺳﭙﻴﺪ و رﻗﻴﻖ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﺘﺮي‬ ‫ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮﺟﺎ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎآﻧﺎن را از‬ ‫ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ در دﺷﺖ «ﺗﻴﻪ« ﻛﻪ ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم اﺳﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از ورود ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان »ﻋﻤﺎﻟﻘﻪ« و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ آﻧﺎن‬ ‫اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮدﻧﺪ »و ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻣﻦ وﺳﻠﻮي ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻣﻦ‪ :‬ﺷﺒﻨﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻃﻠﻮع ﺑﺎﻣﺪاد‬ ‫ﺗﺎ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭼﻮن ﻣﻪ ﺑﺮآﻧﺎن از آﺳﻤﺎن ﻓﺮودﻣﻲآﻣﺪ و ﺷﻴﺮﻳﻦ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺴﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﻤﻎ )اﻧﮕﻢ( ﺧﺸﻚ ﻣﻲﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻳﻜﺮوزهاش از‬ ‫آن ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ آن «ﮔﺰاﻧﮕﺒﻴﻦ« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻗﺎرچ از ﻣﻨﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮد و آب آن‬ ‫ﺷﻔﺎي ﭼﺸﻢ اﺳﺖ«‪ .‬ﺳﻠﻮي‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﭘﺮﻧﺪه «ﺑﻠﺪرﭼﻴﻦ«‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﺴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬از ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ روزي دادهاﻳﻢ ﺑﺨﻮرﻳﺪ« وﺷﻜﺮ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺠﺎ آرﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺣﻖ را ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ »وآﻧﺎن« ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ »ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ« و زﻳﺎن ﻧﺰدﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺎ ﻗﻮﻳﺘﺮ از آن ﻫﺴﺘﻴﻢﻛﻪ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﻴﺮﻳﻢ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﭼﺮاﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻗﻄﻊاﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن دادﻳﻢ ﻛﻪ از روزي ﺑﻲزﺣﻤﺖ ﻣﺎ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺑﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎدت و اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و راﺳﺘﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺷﻜﺮﮔﺰار ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده‬ ‫و ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﺮود آوردن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ آﻳﺎت روﺷﻦ و ﻣﻌﺠﺰات ﻗﺎﻃﻌﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺻﺤﺎبﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫اﺻﺤﺎب اﻧﺒﻴﺎ‡ در ﺻﺒﺮ و ﺛﺒﺎت اﻳﺸﺎن‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪.‬آري! اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ ص در‬ ‫ﺳﻔﺮﻫﺎ و ﻏﺰوات‪ ،‬رﻧﺞﻫﺎ و ﺑﻼﻫﺎ را در راه ﺧﺪا ﺑﻪﺟﺎن ﻣﻲﺧﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬از آن ﺟﻤﻠﻪ در‬ ‫ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك‪ ،‬در آن ﮔﺮﻣﺎي ﺳﺨﺖ و ﺟﺎن ﻓﺮﺳﺎ‪ ،‬ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي‬ ‫ﺟﺎﻧﻜﺎه دادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﻧﻖ ﻣﻲزدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎرﺧﺮق ﻋﺎدت و ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫آن ﻛﻪ آوردن ﻣﻌﺠﺰه و ﺧﺮق ﻋﺎدت ﺑﺮرﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫‪ Q PONMLK JIHGFEDCBA‬‬ ‫‪VUT SR‬‬ ‫»و ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻳﺎد آرﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻬﺮ درآﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس‬ ‫»و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻲ و ﻓﺮاواﻧﻲ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي آن ﺑﺨﻮرﻳﺪ وﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن از‬ ‫در درآﻳﻴﺪ« دري ﻛﻪ ﺑﻪ وارد ﺷﺪن در آن ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دروازه ﺷﻬﺮﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺠﻮد‪ :‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺧﻢ ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﺧﻢ ﺷﺪن در ﭘﻴﺸﮕﺎهﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﺑﻮد‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬اﻋﺘﺮاﻓﻲ از ﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺮ ﻓﻀﻞ اﻟﻬﻲ درآﻣﺎدهﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻓﺘﺢ و ﻧﺼﺮت ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫»و ﺣﻄﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﻄﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا! ﮔﻨﺎﻫﺎن‬

‫‪56‬‬

‫ﻣﺎن را دور ﺑﺮﻳﺰ‪» .‬ﺗﺎ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺷﻤﺎ راﺑﺒﺨﺸﺎﻳﻴﻢ و ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران« از ﺷﻤﺎ را‬ ‫»ﺧﻮاﻫﻴﻢ اﻓﺰود« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﻠﻲ از ﺳﻮيﺧﻮﻳﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري اﻳﺸﺎن‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر‬ ‫و ﻛﺮدار ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻀﻮع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده و از آﻧﻬﺎ‬ ‫آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ زﻳﺮا در ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺷﻜﻮر و در ﻧﻜﺒﺘﻬﺎ ﺻﺒﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آﺛﺎر‬ ‫ﺧﻀﻮع و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺮوزي آﺷﻜﺎرﻣﻲﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص در روز ﻓﺘﺢﻣﻜﻪ ‪ -‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از )ﺛﻨﻴﻪ ﻋﻠﻴﺎ‬ ‫( وارد آن ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻜﺮﮔﺰاري‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻢ ﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺧﻀﻮع ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮي زﻳﺮ ﭼﺎﻧﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪﺟﻠﻮي ﭘﺎﻻن ﻣﺮﻛﺐ ﺷﺎن رﺳﻴﺪ«‪.‬‬ ‫‪ gfe dcb a`_^]\[ ZYXW‬‬ ‫‪ih‬‬ ‫»اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آن ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪهﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ« در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ص آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن ﺑﻪ در درآﻳﻴﺪ و ﺣﻄﻪ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﺨﻦ را ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن از در وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎهﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺧﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺒﻪ ﻓﻲﺷﻌﺮه‪ :‬ﮔﻨﺪم درﺟﻮ« ﻛﻪ اﻳﻦﺟﻤﻠﻪاي‬ ‫ﺗﻤﺴﺨﺮآﻣﻴﺰ و ﺑﻲﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‪» :‬ﺣﻨﻄﻪ‪ :‬ﮔﻨﺪم«ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻴﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« رﺟﺰ‪ :‬ﻋﺬاب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎسك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﺮ رﺟﺰي در ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ  ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﻋﺬاب اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺬاب‪ ،‬در رأي ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﻋﺬابﻃﺎﻋﻮن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺎﻋﻮن ﻫﻔﺘﺎدﻫﺰار ﺗﻦ از ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﻳﻚ روز ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫‪zyxwv utsrqpon m lkj‬‬ ‫{|}~_` ‪ jihgfedcba‬‬ ‫»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺧﻮد در ﻃﻠﺐ آب ﺑﺮآﻣﺪ« اﺳﺘﺴﻘﺎء‪ :‬ﻃﻠﺐ ﺑﺎران‬ ‫درﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﺎران ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬آري! درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن در دﺷﺖ ﺗﻴﻪﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻃﻠﺐ آب ﻛﺮد »ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺖ ﺑﺮ آن ﺳﻨﮓ ﺑﺰن« و‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮد »آنﮔﺎه از آن‪ ،‬دوازده ﭼﺸﻤﻪ ﺟﺎري ﺷﺪ« ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫وﻣﻌﺠﺰهاي از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ آري! در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ آﺑﻲ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﻴﺪنﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻌﻤﺘﻲ ﺑﺰرگ‪ ،‬آﺑﻲ ﺣﻴﺎتﺑﺨﺶ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ازﺳﻨﮕﻲ ﺟﺎري‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ و اﻳﻦ ﺳﻨﮓ؛ ﺳﻨﮓ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻃﺮف آن ﺳﻪ ﭼﺸﻤﻪﻣﻲﺟﻮﺷﻴﺪ و ﻫﺮ‬ ‫وﻗﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آب ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺶ ﺑﺮ آن ﻣﻲزد وﭼﺸﻤﻪﻫﺎ از آن روان‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن از آب ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺧﺸﻚ ﻣﻲﺷﺪ »ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﻣﺸﺮب ﺧﻮد را ﻣﻲداﻧﺴﺖ« ﻣﺸﺮب‪ :‬آﺑﺸﺨﻮر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎي ﻧﻮﺷﻴﺪن آب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﺳﺒﻄﻲ از اﺳﺒﺎط دوازدهﮔﺎﻧﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪاي ﻣﻌﻴﻦ از اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮآن رﺟﻮع ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﺒﺎط‪ :‬ﻧﺴﻠﻬﺎي‬ ‫دوازدهﮔﺎﻧﻪ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﻌﻘﻮب اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آن ﺳﻨﮓ؛ ﺳﻨﮓ‬ ‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﺒﻮد و ﻫﺮ ﺳﻨﮕﻲ را ﻛﻪﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺼﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲزد‪ ،‬آب از آن ﻣﻲﺟﻮﺷﻴﺪ‬ ‫و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺮآنﻣﻲزد‪ ،‬آن ﺳﻨﮓ ﺧﺸﻚ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ در اراﺋﻪ ﺣﺠﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺘﺮ و در‬ ‫ﻧﺸﺎن دادنﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل روﺷﻨﮕﺮﺗﺮ اﺳﺖ«‪ .‬آري! ﻓﻮران و ﺟﺎري ﺷﺪن آب ﺑﺎ‬ ‫ﻋﺼﺎيﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰه آﺷﻜﺎري ﺑﺮاي وي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻌﺠﺰات ﻫﻤﻪ از آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ وﺳﻨﺖ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺎدات روزﻣﺮه ﻣﺎ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺠﺰه واﺧﺘﺮاﻋﺎت ﻋﻠﻤﻲ‬ ‫ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺨﻴﺖ و ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد زﻳﺮا ﻣﺒﻨﺎي اﺧﺘﺮاﻋﺎتﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻓﻦ‬ ‫آوري ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ‪ -‬ﭼﻮناﻣﻮاج ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬اﻧﺮژي‪،‬‬ ‫ﺑﺮق و ﻏﻴﺮه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻌﺠﺰه‪ ،‬ﺻﻨﻊ اﻟﻬﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﺘﻬﺎ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﺎري‬ ‫و ﺟﺎري ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ را درﻫﻢ ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ«‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن‬ ‫‪58‬‬

‫زدن ﻋﺼﺎ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ و اﻧﻔﺠﺎر آب از آن‪ ،‬ﻫﻴﭻ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻲ و اﻳﺠﺎدي وﺟﻮد ﻧﺪارد زﻳﺮا‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﺑﻪ اﻧﻔﺠﺎر آب از ﺳﻨﮓ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎ ﻋﺼﺎ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻲ واﺳﻄﻪ‬ ‫ﻋﺼﺎ ﻧﻴﺰ ﻗﺎدر اﺳﺖ وﻟﻲ ﭘﺎي ﻋﺼﺎي ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺗﺎ از ﻳﻚﺳﻮ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬ ‫اﺻﻞ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن اﺳﺒﺎب ﺑﺎ ﻣﺴﺒﺒﺎت را ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫اﺳﺒﺎب ﺑﺴﺎزد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﻮان در ﺑﺪﺳﺖ آوردن آن ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ«‪.‬‬ ‫»از روزي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮرﻳﺪ و ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎنﮔﻔﺘﻴﻢ؛ از ﻣﻦ و ﺳﻠﻮيﺑﺨﻮرﻳﺪ و‬ ‫از آب ﺑﺮﺟﻮﺷﻴﺪه از ﺳﻨﮓ ﺧﺎرا ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻴﺪ »و در زﻣﻴﻦ ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد ﺑﺮﭘﺎﻧﻜﻨﻴﺪ« در ﻓﺴﺎد‬ ‫اﻓﺮوزي ﭘﻴﺸﻮاي دﻳﮕﺮان ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺑﺎ ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ﭘﺎﺳﺦﻧﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در آن‬ ‫ﺻﻮرت ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪» .‬ﻋﺜﻮ«‪ :‬ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦﻧﻮع ﻓﺴﺎد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬در ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻨﺖ اﺳﺘﺴﻘﺎء )ﻃﻠﺐ ﺑﺎران( ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﻋﺒﻮدﻳﺖ و ذﻟﺖ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺼﻮح‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺼﻠﻲ و‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ و ﻧﻤﺎز ﺟﺰء ﺳﻨﺖ اﺳﺘﺴﻘﺎء اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ آن را از ﺳﻨﺖاﺳﺘﺴﻘﺎء ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‬ ‫زﻳﺮا اﺳﺘﺴﻘﺎء از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ دﻋﺎء اﺳﺖ ﻧﻪ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪ | { z y x w v  u t s r q p o n m l k‬‬ ‫} ~   ¡‪¬ «ª © ¨  § ¦ ¥ ¤£ ¢‬‬ ‫®¯‪¿¾½¼ » º¹¸¶µ´ ³²±°‬‬ ‫‪ ÎÍÌË ÊÉÈÇ ÆÅ ÄÃÂÁ À‬‬ ‫»و« اي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ! ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮ ﺧﻮد در ﻓﺮود آوردن ﻣﻦ و ﺳﻠﻮي ﺑﻪ ﻳﺎدآورﻳﺪ؛ »آنﮔﺎه‬ ‫ﻛﻪ« از آن دﻟﺘﻨﮓ ﺷﺪﻳﺪ و »ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺧﻮراك را‬ ‫ﻧﺪارﻳﻢ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺗﻜﺮار ﻫﻤﻪ روزه و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮدن آن و ﻧﺒﻮد ﻏﺬاي دﻳﮕﺮي ﺑﺎ آن‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن از ﻧﻌﻤﺖ روزي ﭘﺎﻛﻴﺰه و زﻧﺪﮔﻲ ﮔﻮاراﻳﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻮل و دﻟﺘﻨﮓ ﺷﺪﻳﺪ و‬ ‫ﻣﺸﺘﺎق و آرزوﻣﻨﺪ ﻫﻤﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺨﺖ و ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎﻳﻲﮔﺸﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺪان ﺧﻮ ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻳﺪ »ﭘﺲ از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ زﻣﻴﻦ ازﺳﺒﺰي و ﺧﻴﺎر و ﺳﻴﺮ و ﻋﺪس‬ ‫و ﭘﻴﺎز ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺮآورد« ﻣﺮاد آﻧﻬﺎ ﺳﺒﺰيﻫﺎيﺧﻮردﻧﻲ؛ ﭼﻮن ﻧﻌﻨﺎع و ﻛﺮﻓﺲ‬ ‫‪59‬‬

‫و ﺗﺮه و اﻣﺜﺎل آن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻘﻞ‪ :‬ﻫﺮﮔﻴﺎه ﺑﻲﺳﺎﻗﻪ‪ ،‬و ﺷﺠﺮ‪ :‬رﺳﺘﻨﻲﻫﺎي داراي ﺳﺎﻗﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻮم‪:‬‬ ‫ﺳﻴﺮ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﮔﻨﺪم اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪس و ﭘﻴﺎز ﻫﻢ ﻛﻪﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ‪» .‬ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪﺟﺎي‬ ‫ﭼﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺎن ﭼﻴﺰ ﭘﺴﺖﺗﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از ﺟﻬﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ‪-‬‬ ‫ﭼﻮن ﺗﻐﺬي‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻟﺬت‪ ،‬رﺳﻴﺪن آﻧﻬﺎ ازﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻲواﺳﻄﻪ اﺣﺪي از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ‪،‬‬ ‫ﺣﻼل ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻲوﺟﻮد ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي و ﻋﺪم رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ در ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﻧﻬﺎ ‪-‬‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ ﺑﺮﺗﺮيو ﻓﻀﻴﻠﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزات را ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﻧﺪارﻧﺪ؟ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺷﻬﺮي ﻓﺮود آﻳﻴﺪ« از ﺷﻬﺮﻫﺎي زراﻋﺘﻲ‪ .‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪآﻧﺎن اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ ﺷﻬﺮي را داد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻣﺮ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻌﺠﻴﺰ اﺳﺖ‪» .‬ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻳﺪ« از ﺳﺒﺰي و ﺳﻴﺮ و ﭘﻴﺎز و ﻏﻴﺮه »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻣﻬﻴﺎ اﺳﺖ« وﻟﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻴﻢ و ﺧﻮاري و ﺣﻘﺎرت و ﻗﺘﻞ و ﻗﺘﺎل »و« اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ وﺿﻊ‬ ‫ﺑﺮايﻳﻬﻮدﻳﺎن دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ آﻧﺎن داغ ﺧﻮاري و‬ ‫ﻧﺎداري زده ﺷﺪ« و آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در روي زﻣﻴﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و آﺷﻔﺘﻪ ﺣﺎﻟﻨﺪ و اﮔﺮ در‬ ‫ﻗﻠﻤﺮودوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪ ذﻟﺖ و‬ ‫ﺧﻮاريآﻧﻬﺎﺳﺖ »و ﺑﻪ ﺧﺸﻤﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺰاوار ﺧﺸﻢ وي ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﺮ و ذﻟﺖ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ اﺑﺪيﻳﻬﻮد‪،‬‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﻲ درون ﺟﻮش و رﻳﺸﻪدار در اﻋﻤﺎق روان آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﻬﺎﻫﻤﻴﺸﻪ اﺣﺴﺎس‬ ‫ﻓﻘﺮ و ذﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي روي زﻣﻴﻦﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺣﺴﻲ‬ ‫رﻳﺸﻪدار از داﺷﺘﻦ ﻛﻢ و ﻛﺴﺮ و ﻓﻘﺪان وزن ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺎدي‪ ،‬ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺎل دﻧﻴﺎ را ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ ﭘﺮﺳﺘﺶ دوﺳﺖ دارﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺟﺰ اﺣﺴﺎس‬ ‫دروﻧﻲ ﻓﻘﺮ در ﻧﻬﺎد آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻲ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮاي ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم دوﻟﺖ‬ ‫»اﺳﺮاﺋﻴﻞ« ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻀﺎدي ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺪارد زﻳﺮا ارﻛﺎن اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻚ دوﻟﺖ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺣﺴﺎس ﺛﺒﺎت و اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬ﺑﺮاي ﻳﻬﻮد اﺻﻼ ﻓﺮاﻫﻢﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫داﺋﻤﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺑﻮدي اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ« داﺳﺘﺎن ﻧﻨﮕﻴﻦ ذﻟﺖ در ﺣﻴﺎت ﻣﻠﺖ ﻳﻬﻮد »ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ‬ ‫ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪﻧﺎﺣﻖ ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ از آن روي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﻛﺸﻲ‬ ‫‪60‬‬

‫ﻧﻤﻮده و از ﺣﺪ درﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ از داﺳﺘﺎن ﻧﻨﮕﻴﻦ و ذﻟﺖﺑﺎر در ﺣﻴﺎت ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻳﻬﻮد ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﻫﻢ از روﻧﺪ ﺑﻲﭘﺎﻳﺎن ذﻟﺖ و در ﺑﺪري ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮﺷﺎنﻣﻲآﻳﺪ؛ ﻓﻘﻂ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻛﺸﺘﻦ اﻧﺒﻴﺎي اﻟﻬﻲ ﭼﻮن ﺷﻌﻴﺐ و‬ ‫زﻛﺮﻳﺎ و ﻳﺤﻴﻲ‪ :‬اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻦ اﻳﺸﺎن ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻫﻮﻟﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﻴﺴﻲ را ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫او را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد ﺑﺮد و از ﻧﻴﺮﻧﮓ آﻧﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪرواﻳﺖ‬ ‫اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ 85W i $QT h#5 &p :‬‬ ‫‪ :Y0xDe " =xE , 5X„ W; ,i , =*' & ,+, 0*' =K‬ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦﻣﺮدم از روي‬ ‫ﻋﺬاب در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ :‬ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي او را ﻛﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ اوﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﭘﻴﺸﻮاي ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮي از ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
N
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪Y
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
O‬‬ ‫»درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﺳﺎﻟﺖ رﺳﻮل ﺧﺎﺗﻢ ص را ﺗﺼﺪﻳﻖﻛﺮده‬ ‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻴﺮوان اﻳﺸﺎن ﺷﺪﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدي ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫)ﻫﺎدوا(‪» ،‬ﺗﺎﺑﻮا« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ »وﻧﺼﺎري« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن‪ .‬ﻧﺼﺎري ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي «ﻧﺎﺻﺮه« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﻪاي در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﻣﺴﻴﺢ از آن ﻗﺮﻳﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺎ از آن رو ﻧﺼﺎري ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪﻣﺴﻴﺢ را ﻧﺼﺮت و‬ ‫ﻳﺎري دادﻧﺪ »و ﺻﺎﺋﺒﺎن« ﻗﻮﻣﻲاﻧﺪ ﻛﻪ از دﻳﻦ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎريﺧﺎرج ﺷﺪه و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻘﺎﻳﺎﻳﻲ از آﻧﺎن ﻫﻨﻮز در ﻋﺮاق وﺟﻮددارﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از‬ ‫دﻳﻨﻲ ﺑﻪ دﻳﻦ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺻﺎﺋﺒﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪهﻣﻲﺷﻮد؛ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺗﺪان از اﺳﻼم«‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻦ‬ ‫ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﻗﻮل دراﻳﻦﺑﺎره ‪ -‬واﷲ اﻋﻠﻢ ‪ -‬ﻗﻮل ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﻣﻮاﻓﻘﺎن وي و‬ ‫وﻫﺐ ﺑﻦ ﻣﻨﺒﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺻﺎﺋﺒﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺮدﻳﻦ ﻳﻬﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮدﻳﻦ ﻧﺼﺎري و ﻣﺠﻮس و ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﮔﺮوﻫﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻮده و‬ ‫دﻳﻦ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪارﻧﺪ«‪» .‬ﻫﺮ ﻛﺲ« از ﮔﺮوهﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎد ﺷﺪه »ﻛﻪ« در زﻣﺎن‬ ‫‪61‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ص »ﺑﻪ ﺧﺪا وروز ﺑﺎزﭘﺴﻴﻦ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺎداﺷﺸﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖو ﻧﻪ ﺑﻴﻤﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻧﻪ اﻧﺪوﻫﻨﺎك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ك رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) lk jihg fe dc ba ` _m :‬و ﻫﺮﻛﻪ‬ ‫ﺟﺰ اﺳﻼم دﻳﻨﻲ )دﻳﮕﺮ( ﺑﺠﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و در آﺧﺮت از زﻳﺎﻧﻜﺎران‬ ‫اﺳﺖ( »‪.«3/85‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ
ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪ زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ او داﺳﺘﺎن ﻳﺎران ﻓﺎرﺳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻴﺎنﻛﺮد و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﺎن اﻫﻞ ﻧﻤﺎز و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻌﺜﺖ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻧﺎن در دوزﺧﻨﺪ«‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن
از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺨﺖاﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﮔﺸﺖ‪ .‬و ﭼﻮن اﻳﻦ‬ ‫آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻮﻫﻲ را از ﺳﺮمﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ«‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ‬ ‫رواﻳﺖ ﺑﺎﻻ ﻛﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد زﻳﺮا رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس
‬ ‫ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖرﺳﻮل ﺧﺪا ص از ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻫﻴﭻ راه و روش و‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖﻣﺤﻤﺪي ص ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺣﻜﻢ اﻳﻦ اﺳﺖﻛﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ در زﻣﺎن ﺧﻮد از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ زﻣﺎﻧﺶ‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او از اﻫﻞ ﻫﺪاﻳﺖ وﻧﺠﺎت اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
i
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
^
]
\
[
Z‬‬ ‫»و ﺑﻪﻳﺎد آرﻳﺪ« اي ﻳﻬﻮد »آنﮔﺎه ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻣﺤﻜﻢ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫در ﺗﻮرات ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮوع ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ »و ﻃﻮر را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺷﻤﺎ اﻓﺮاﺷﺘﻴﻢ« ﻃﻮر‪ :‬ﻧﺎم ﻛﻮﻫﻲاﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻔﺴﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﭼﻮن‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ از ﻣﻴﻘﺎت )وﻋﺪهﮔﺎه( اﻟﻬﻲ در ﻃﻮر ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﻟﻮاح ﺗﻮرات راﺑﺎ ﺧﻮد آورد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﻮاح را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﺎنﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫‪62‬‬

‫ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ ﻛﻮﻫﻲ از ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻓﻠﺴﻄﻴﻦرا ﻛﻪ ﻃﻮل آن ﻳﻚ ﻓﺮﺳﻨﮓ و‬ ‫ﺑﻪاﻧﺪازه اردوﮔﺎه ﻳﻬﻮد ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪه و ﭼﻮن ﺳﺎﻳﺒﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪،‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎدادهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺪ و ﺟﻬﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﺰﻣﻲ اﺳﺘﻮار‬ ‫و ﻣﺤﻜﻢ »ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ« و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪﻛﻪ آن را ﺑﻪﻛﻨﺎري ﻧﻴﻔﮕﻨﻴﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت؛ ﻛﻮه‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از ﺳﺮ ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺠﺪه‬ ‫در اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪاﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻮرات را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺠﺪه آﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﻴﻤﻪ ﺑﺪﻧﺸﺎن ﺑﻮد زﻳﺮا از ﺑﻴﻢ آن ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻛﻮه ﺑﺮﺳﺮﺷﺎن‬ ‫ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﻃﻮري ﺑﻪ ﺳﺠﺪه در اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻲ از ﺑﺪﻧﺸﺎن در ﺳﺠﺪه و ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮآن در ﺣﺎل‬ ‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻛﻮه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﺎن را از آن ﻋﺬابرﻫﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺠﺪهاي ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﺳﺠﺪه ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ آن راﭘﺬﻳﺮﻓﺖ! و ﺑﻌﺪ از آن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺪن ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و آﻧﭽﻪ را در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮرات را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ‬ ‫آن را ﺑﺪاﻧﻴﺪ و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮا ﮔﺮاﻳﻴﺪ« و ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻮرات‪ ،‬ازآﺗﺶ‬ ‫دوزخ ﻳﺎ از ﮔﻨﺎﻫﺎن وارﻫﻴﺪ‪ .‬آري! ﻫﺪف از ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي اﻟﻬﻲ ﻋﻤﻞﺑﺪاﻧﻬﺎﺳﺖ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺻﺮف ﺗﺮﺗﻴﻞ و ﺗﺮﻧﻢ ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن ﺑﺪون اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن در اﻧﺪرزﻫﺎ وﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم‬ ‫آن‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖاﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري
آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪i K h#5 m " F;p :‬‬ ‫‪?T< ,F85 &8 i 83 X‬‬ ‫;ˆ ‪ :# SV‬ﺑﻲﮔﻤﺎن از ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻓﺎﺳﻘﻲ اﺳﺖﻛﻪ ﻗﺮآن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰي از آن ﺑﺎز ﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﺪ«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن در او ﻫﻴﭻ ﺗﻜﺎن و ﺗﺄﺛﻴﺮي اﻳﺠﺎد‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
x
w
v
u
t
s
r
q
p
on
m
l
k
j‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ« اي ﻳﻬﻮدﻳﺎن! »ﺑﻌﺪ از آن« دادن ﭘﻴﻤﺎن »اﻋﺮاض ﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬روي ﮔﺮداﻧﺪﻳﺪ »و اﮔﺮ ﻓﻀﻞ ﺧﺪا و رﺣﻤﺖ او ﺑﺮ ﺷﻤﺎﻧﺒﻮد« ﺑﻪ اﻳﻦ‬

‫‪63‬‬

‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داد و ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻳﺪ »ﻣﺴﻠﻤﺎ از زﻳﺎﻧﻜﺎران«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺑﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت »ﺑﻮدﻳﺪ«‪.‬‬ ‫‪
e
d
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z
y‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ را ﻛﻪ در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻴﺪ« آﻧﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫ﻗﺮﻳﻪ «أﻳﻠﻪ« ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺮﻣﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ را ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻳﻬﻮدﻳﺎن در روزﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻧﻤﻮدن ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ از اﻳﻦ ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﺣﻴﻠﻪاي ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮده و‬ ‫در آن ﺑﻪ ﺷﻜﺎر ﻣﺎﻫﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ داﺳﺘﺎﻧﺸﺎن در ﺳﻮره اﻋﺮاف )آﻳﺎت ‪ ( 162 - 166‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻲآﻳﺪ‪» .‬ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﻮزﻳﻨﮕﺎﻧﻲ ﻃﺮدﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻮزﻳﻨﻪ ﻣﺴﺦ‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻘﻴﺮ و ذﻟﻴﻞ و ﺑﻲارزش ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺰاي آﻧﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻣﺤﺾ ﺗﻨﺰل ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺪون ﻋﻘﻞ واﻧﺪﻳﺸﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻮزﻳﻨﮕﺎن‬ ‫در ﺷﻬﻮات ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮو روﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺻﻮرﺗﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﺴﺦ ﺷﺪ و در ﺷﻜﻞ و ﺻﻮرت ﺑﻮزﻳﻨﻪﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﺪ و‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺻﺤﻴﺢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺦ آﻧﺎن ﻫﻢﺻﻮري و ﻫﻢ ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫ﺑﻮد ‪ -‬واﷲ اﻋﻠﻢ«‪.‬‬ ‫‪o
n
m
l
k
j
i
h
g
f‬‬ ‫»و ﻣﺎ آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮﻳﻪ »أﻳﻠﻪ« را ﻛﻪ ﻣﺮدم آن از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا  ﺗﺠﺎوز ﻛﺮدﻧﺪ »ﻧﻜﺎﻟﻲ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻧﻜﺎل‪ :‬ﻫﺸﺪار و ﻋﺒﺮت اﺳﺖ »ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آن ﻗﺮﻳﻪﺑﻮدﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ »و آن ﻗﻮم ﻛﻪ ﭘﺲ از آﻧﺎنآﻳﻨﺪ« در‬ ‫زﻣﺎﻧﻬﺎي آﻳﻨﺪه »و آن را ﭘﻨﺪي« و ﻫﺸﺪاري »ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران« ﻛﻪ ﭘﺲ ازآﻧﺎن ﺗﺎ روز‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ »ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:= R fH$ B W‰ 0*A*3 ) 5 ƒ,!  ,! ;» :‬ﻫﺎن! از‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎن اﻧﺪك و ﻛﻮﭼﻚ ﺷﻤﺮده ﺷﺪه ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را ﻧﺎﺑﻮدﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪
¦
¥
¤
£
¢¡

~
}
|
{
z‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻤﺎنآوردهاﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ آن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻳﺪ و ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪﺷﻤﺎ آن را ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻳﺪ از دﺳﺘﻮرات دﻳﻦ ﺧﺪا؛ »آﻧﺎن اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ و در‬ ‫آنﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ« ﻧﻪ ﻓﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻪ از ﺑﻬﺸﺖ ﺧﺎرج ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫§

¨
©
‪
µ
´
³
²

±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫¶
¸

‪
Â
Á
À

¿
¾
½
¼
»
º
¹‬‬ ‫‪
Æ
Å
Ä
Ã‬‬ ‫»و ﺑﻪﻳﺎد آر« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص! »ﻛﻪ ﭼﻮن از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﻴﺜﺎق ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻣﺮاد ازﻣﻴﺜﺎق؛‬ ‫ﻫﻤﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﻴﺎﺗﺸﺎن ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ ازآﻧﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻬﺪ ﺧﻠﻘﺖ و ﻓﻄﺮت ﻛﻪﻣﻌﺮوف ﺑﻪ «ﻋﻬﺪ اﻟﺴﺖ«‬ ‫اﺳﺖ و ﻋﻬﺪ ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮاد ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻬﺪدوم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن آن ﻋﻬﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد‪» :‬ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ« و ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ وي درﻋﺒﺎدت‬ ‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦﺣﻘﻮق‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺆﻛﺪﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺣﻖ؛ ﺣﻖ واﻟﺪﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺣﺴﺎن ﻛﻨﻴﺪ« اﺣﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬رﻓﺘﺎر و‬ ‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‪ ،‬ﻓﺮوﺗﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن و ﺑﺠﺎ آورد ناﻣﺮﺷﺎن در ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﺪا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در‬ ‫وﻗﺖ آن«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻋﻤﻞ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪»:‬ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا« »و« ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺰدﻳﻜﺎن و‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﺎن‪ .‬ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن؛ ﻧﮕﻪداﺷﺖ ﺻﻠﻪ و ﭘﻴﻮﻧﺪ رﺣﻢ ﺑﺎ آﻧﺎن و رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازه ﺗﻮان اﺳﺖ »و« ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﻪ ﻳﺘﻴﻤﺎن« ﻳﺘﻴﻢ در ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ :‬ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪرش‬ ‫را ازدﺳﺖ داده ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﻴﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ :‬ﺣﻴﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎدرش را ازدﺳﺖدادهﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫»و« ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ« ﻣﺴﻜﻴﻦ‪ :‬ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﺮ و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي او را ﺧﻮار و‬ ‫زﻣﻴﻦﮔﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻫﻞ ﻟﻐﺖ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻜﻴﻦ از ﻓﻘﻴﺮ‬ ‫ﺑﻲﭼﻴﺰﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ :‬رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻓﻘﻴﺮ از ﻣﺴﻜﻴﻦ‬ ‫ﺑﻲﭼﻴﺰﺗﺮ و ﭘﺮﻳﺸﺎنﺣﺎﻟﺘﺮ اﺳﺖ »و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮش ﺳﺨﻦﺑﮕﻮﻳﻴﺪ« و ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺮﻋﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﻚ ﺷﻤﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف‬ ‫و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ‪.‬‬ ‫‪75‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮذر
از رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ h85 ‘ $ FA: & )05p‬ﺧﺪاﻳﺎ! ﺣﺴﺎن را ﺑﻪروحاﻟﻘﺪس ﺗﺄﻳﻴﺪ و‬ ‫ﻳﺎري ﻛﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮري ﻛﻪ او از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮت دﻓﺎع ﻛﺮد«‪ .‬وﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪ )‪ ( 195‬از ﺳﻮره‬ ‫»ﺷﻌﺮاء« آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ »روحاﻻﻣﻴﻦ« ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮاد‬ ‫از »روحاﻟﻘﺪس«‪ ،‬روح دﻣﻴﺪه ﺷﺪه در ﻋﻴﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ  او را ﺑﺎ آن‬ ‫روح ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد »ﭘﺲ ﭼﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺣﻜﺎﻣﻲ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﺷﻤﺎ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﺧﻼف ﻫﻮاﻫﺎيﻧﻔﺴﻲ ﺷﻤﺎ »ﺑﺮاﻳﺘﺎن آورد‪ ،‬اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻛﺮدﻳﺪ؟« و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻘﻴﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ :‬و دورﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸﺎن‪ ،‬از ﭘﺬﻳﺮش آن ﺳﺮﺑﺎز زدﻳﺪ »ﭘﺲ ﮔﺮوﻫﻲ را‬ ‫دروﻏﮕﻮ ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ« ﭼﻮن ﻋﻴﺴﻲ و ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم را »و ﮔﺮوﻫﻲ را ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ؟«‬ ‫ﻣﺮاد‪ ،‬ﺑﻴﺎنﺣﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ را ﻛﺸﺘﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻳﺤﻴﻲ و زﻛﺮﻳﺎ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم‬ ‫را‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻛﺸﺘﻦ اﻧﺒﻴﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻣﺎﺿﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ‬ ‫ﻧﻜﺮد زﻳﺮا ﻣﺮاد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻋﺼﺮ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﻴﺰ در ﺻﺪد ﻛﺸﺘﻦﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﻫﺮ و ﺟﺎدو در ﭘﻲ ﻗﺘﻞ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺮ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺑﻴﻤﺎري وﻓﺎﺗﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ‬ ‫‪79‬‬

‫زاﻟﺖ اﻛﻠﻪ ﺧﻴﺒﺮ ﺗﻌﺎدﻧﻲ ﻓﻬﺬا اوان اﻧﻘﻄﺎع اﺑﻬﺮي‪ :‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ‪ ،‬آنﺧﻮردن ﺧﻴﺒﺮ )از‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ آﻟﻮده ﺑﻪ زﻫﺮ( ﻣﺮا آزار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ زﻣﺎن؛ زﻣﺎنﻗﻄﻊﺷﺪن ورﻳﺪ ﮔﺮدن ﻣﻦ‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫¸
‪Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
ȼ
¹‬‬ ‫»و« ﻳﻬﻮدﻳﺎن »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دﻟﻬﺎي ﻣﺎ ﻏﻠﻒ اﺳﺖ« ﻏﻠﻒ‪ :‬ﺟﻤﻊ اﻏﻠﻒ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ازﭼﻴﺰي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ روي آن ﭘﻮﺷﺸﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻼم ﺗﻮ ﺑﻪ دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ و ﻟﺬا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را از اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردن ﺧﻮد ﻣﺄﻳﻮس ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮ دﺳﺖ از دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﺮدارد »ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺰاي ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ از ﭘﻨﺪار ﻋﺪم ﻓﻬﻢ ﭘﻴﺎم‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﺳﺒﺐﻋﺪم ﮔﺮوﻳﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫اﻳﻤﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ دور ﻧﻤﻮده و درﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﻌﻦ‪ :‬ﻃﺮد و دورﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻞ‪ :‬ﺑﺮاياﺿﺮاب ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺘﻘﺎل از ﻳﻚ ﻛﻼم ﺑﻪ ﻛﻼم دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﻔﻲ آن اﺳﺖ‪» .‬از اﻳﻦ رو‪،‬اﻧﺪﻛﻲ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« آري! اﻳﻤﺎن ﻳﻬﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﻋﻨﺎد و ﻧﺎﻛﺴﻲ وﺳﺮﺳﺨﺘﻲ و ﺷﺪت ﻟﺠﺒﺎزي و دورﻳﺸﺎن از اﺟﺎﺑﺖ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪ ﻣﺎ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده‪ ،‬ﺟﺪا اﻧﺪك اﺳﺖ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺗﻮرات اﻳﻤﺎنآورده و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ را ﺗﺮك ﻛﺮده ﻳﺎ آن را ﺗﺤﺮﻳﻒ‬ ‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﻘﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺄن آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﺎي‪(F#.  X 083) :‬‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻧﺎن اﺻﻼ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻗﻠﻤﺎ راﻳﺖ ﻣﺜﻞ ﻫﺬا‬ ‫ﻗﻂ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﺪﻳﺪم‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
Ã‬‬ ‫‪\
[
Z
Y
X
WV
U
T
S
R
Q‬‬ ‫»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن »ﻛﺘﺎﺑﻲ« ﭼﻮن ﻗﺮآن »از ﺟﺎﻧﺐﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺆﻳﺪ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﺷﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن ﻣﺆﻳﺪ ﺗﻮرات واﻧﺠﻴﻞ‬ ‫‪80‬‬

‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺮآن از آﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻧﻪ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎآﻧﻬﺎ‪» ،‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﭘﻴﺮوزي ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ« ﺑﺎ ﺑﻌﺜﺖ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﺒﻲ ﻣﺒﻌﻮث درآﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن‪،‬‬ ‫ﻃﻠﺐ ﻧﺼﺮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﻧﺒﻴﻲ ﻛﻪ اوﺻﺎﻓﺶ را در ﺗﻮرات ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪» ،‬وﻟﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ ص »ﺑﻪ ﻧﺰدﺷﺎن آﻣﺪ‪ ،‬اﻧﻜﺎرشﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦاﺳﺤﺎق از ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺑﺰرﮔﺎن اﻧﺼﺎر در ﺑﺎره ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﻃﺎﻳﻔﻪاي از اﻋﺮاب در ﻣﻮرد ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭼﻮنﻃﺎﻳﻔﻪ ﻣﺎ آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﺟﻮار ﻣﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻮن از ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪي و آزاريﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ‬ ‫روزﮔﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد وزﻣﺎن ﺑﻌﺜﺘﺶ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺎ‬ ‫از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ او‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﭼﻮن ﻛﺸﺘﺎر ﻋﺎد و ارم‪ ،‬ﻳﻚﺳﺮه ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ و از‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺑﺮﻣﻲدارﻳﻢ! اﻣﺎ ﭼﻮنرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ )اﻧﺼﺎر( از اﻳﺸﺎن‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲآﻧﺎن )ﻳﻬﻮد( ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ص ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ«‪» .‬ﭘﺲ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن »ﺑﺎد«‪.‬‬ ‫\
]
^
_
`
‪
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
z
y
x
w
vu
t
s
r
qp
o
n‬‬ ‫»وه ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺑﺪ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد را ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﺎﻓﺮ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺧﻮدﻓﺮوﺷﺎن‪ ،‬در ﻗﺒﺎل ﻓﺮوش ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻋﻮﺿﻲ ﺟﺰ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻣﻨﺰلﺧﺪا ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮد را ﻣﻔﺖ و ﻣﺠﺎﻧﻲ در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬وه! اﻳﻦ ﭼﻪ‬ ‫ﺑﺪﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺮدﻧﺪ »از ﺳﺮ ﺑﻐﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻧﮕﻴﺰهﺷﺎن در اﻳﻦ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻐﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻐﻲ‪:‬‬ ‫ﺣﺴﺪ و رﻗﺎﺑﺖ و ﺑﺨﻞ و ﺗﺠﺎوز اﺳﺖ »ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬ ‫ﻛﻪﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮوﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ اﻋﺮاب ﺣﺴﺪ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا‬ ‫ﺧﺎﺗﻢاﻟﻨﺒﻴﻴﻦص از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻮت‬ ‫ﻓﻀﻠﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و‬ ‫‪81‬‬

‫اﻳﻦﻓﻀﻞ در اﻧﺤﺼﺎر آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺸﻤﻲ ﺑﺮ ﺧﺸﻢ دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪﻧﺪ« ﺧﺸﻢ اول ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﻲ و‬ ‫ﺧﺸﻢ دوم ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﺧﺸﻢ اول‪ ،‬ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻀﺮتﻣﺤﻤﺪص و ﺧﺸﻢ دوم ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﺗﺠﺎوزﺷﺎن ﻋﻠﻴﻪ آن ﺣﻀﺮت ص اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ‬ ‫ﺧﺸﻢ اول‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ از ﺳﻮي آﻧﺎن و ﺧﺸﻢ دوم ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻀﺮتﻣﺤﻤﺪ ص اﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺬاﺑﻲ ﺧﻔﺖ آور اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫{
|
}
~
_
`
‪
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪z
y


x
w
v
u
t
s
r
q
p
on
m
l‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و اﻣﺜﺎل آﻧﺎن از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب »ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﺑﻪآﻧﭽﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﻧﺎزل ﻛﺮده اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻳﺎ ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻛﺘﺐآﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﺎزل‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ« و آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺎﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ »و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺟﺰ آن اﺳﺖ ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن ﻛﺎﻓﺮﻳﻢ »و ﺣﺎل آن ﻛﻪ آن«‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص »ﺣﻖ و ﻣﺆﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪﻧﺰد آﻧﺎن اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮق ﻧﻬﺎدن در ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻴﺎن دو ﭼﻴﺰ ﻣﺘﺴﺎوي در ﺣﻘﺎﻧﻴﺖﺧﻮد ‪ -‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ‬ ‫از آن دو ﻣﺼﺪق دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ‪ -‬ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧﺪارد »ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدﻳﺪ ﭘﺲ ﭼﺮا‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا را ﻣﻲﻛﺸﺘﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮدر اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ راﻛﺸﺘﻴﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮدﺗﺎن ﺷﻤﺎ را از‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬ ‫اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ زﻣﺎن ﺧﺎﺗﻢاﻟﻨﺒﻴﻴﻦص اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮاد از آن‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن راﺿﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ودر‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ اﻧﺒﻴﺎ‪ :‬از ﻧﻘﺶ ﻗﺪم ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ روي‪ ،‬ﻓﻌﻞ «ﻗﺘﻞ« ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫{
|
}
~

¡
‪
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻨﺎت را آورد« ﻣﺮاد از ﺑﻴﻨﺎت‪ :‬ﺗﻮرات‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻌﺠﺰات‬ ‫وﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻪﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ  در آﻳﻪ )‪ ( 101‬از ﺳﻮره «اﺳﺮاء« ﺑﻪ ﺑﻴﺎنآﻧﻬﺎ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻋﺼﺎ‪ ،‬ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ‪ ،‬ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ درﻳﺎ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺒﺎنﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺮ‪ ،‬ﻣﻦ‪،‬‬ ‫ﺳﻠﻮي‪ ،‬ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ از آن ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي دوازدهﮔﺎﻧﻪ ﺟﻮﺷﻴﺪ وﻓﺮود آوردن ﻃﻮﻓﺎن‪ ،‬ﻣﻠﺦ‪،‬‬ ‫ﺷﭙﺶ‪ ،‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ و ﺧﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺬاب ﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐﭘﻴﺸﻪﮔﺎن »ﺳﭙﺲ در ﻏﻴﺎب او ﺷﻤﺎ‬ ‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را« ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ »ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ و ﺷﻤﺎ« ﺑﺎ اﻳﻦﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻲﺗﺎن »ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻳﺪ« ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪.‬‬ ‫©
‪
¸
¶
µ´
³
²
±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫‪
Å
Ä
Ã
Â
Á

À
¿¾
½
¼
»
º

¹‬‬ ‫‪» È
Ç






Æ‬و آنﮔﺎه ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﺘﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺗﻮرات‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ »و ﻃﻮر را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻴﻢ« داﺳﺘﺎن ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن درآﻳﻪ )‪ ( 63‬ﮔﺬﺷﺖ »و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮت ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬ ‫و ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن اواﻣﺮي را ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ آﻧﻬﺎ در‬ ‫ﺟﻮابﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺨﻦ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺣﺲ ﺷﻨﻮاﻳﻲﻣﺎن ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫»ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻛﺮدﻳﻢ« اﻣﺮ ﺗﻮ را‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ »و ﻣﻬﺮ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ در‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎنﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻬﺮ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭼﻨﺎن ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن آن را ﻣﻲآﺷﺎﻣﻴﺪ و ﺑﺎ آن در ﻣﻲآﻣﻴﺨﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ آب ﺑﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪن‪ ،‬در‬ ‫اﻋﻀﺎيوﺟﻮد درﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ درون ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي وﺟﻮد ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺣﺒﻚاﻟﺸﻲء ﻳﻌﻤﻲ وﻳﺼﻢ‪ :‬ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ ﺗﻮ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﻛﻮر و‬ ‫ﻛﺮتﻣﻲﺳﺎزد«‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻬﺮورزﻳﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ »ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ آﻧﺎن« ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺠﺎزات‬ ‫وﻓﺮود آوردن ﺧﻔﺖ و ﺧﻮاري ﺑﺮ آﻧﺎن »ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ از اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ« ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫»اﻳﻤﺎﻧﺘﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﺪﭼﻴﺰي ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دروﻏﻴﻦ ﺑﻮدن اﻳﻤﺎن ادﻋﺎﻳﻲﺗﺎن در‬

‫‪83‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﺪ؛ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺆﻣﻦ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻛﺎﻓﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻨﺘﺎن ﻛﻪ‪) :‬ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻳﻢ!( ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﻛﺬب‬ ‫ﺷﻤﺎ در ادﻋﺎي اﻳﻤﺎﻧﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮرات و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K

J
I
H
G
F

E
D



C
B
A‬‬ ‫‪R
Q‬‬ ‫اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﻛﺴﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺟﺰ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮕﻮ« اي‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ص! ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن »اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ اﻟﻬﻲ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﻣﺨﺘﺺ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻧﻪ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺮدم« و ﻓﻘﻂ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و دﻳﮕﺮان ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪارﻧﺪ؛ »ﭘﺲ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ آرزوي ﻣﺮگ ﻛﻨﻴﺪ« زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن ﺧﻮد ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺮگ ﺑﺮاﻳﺶ از زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺮ رﻧﺞ و ﮔﺪاز دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ دﻧﻴﺎ زﻧﺪان ﻣﺆﻣﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮاد آﻳﻪ از اﺑﻦﻋﺒﺎسك رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮاد اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺎ ﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ادﻋﺎي ﺧﻮد دروﻏﮕﻮﺳﺖ‪ ،‬دﻋﺎي ﻣﺮگ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎﻳﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدن ﺧﻮدﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦﻋﺒﺎسك از آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ دﻋﺎﺑﺮ وﺟﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ‪-‬‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮي اﺳﺖ ﺻﺤﻴﺢ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن وﺟﻮد ﺻﻼح و آرزوﻛﺮدن ﻣﺮگ ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﻄﻘﻲاي‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻛﻪ ﻣﺮگ را آرزو ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻤﺮي ﻃﻮﻻﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮﺷﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﻨﺪ و ﻣﺮﺗﺒﻪﺷﺎن در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﺗﺮ‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺧﻴﺮﻛﻢ ﻣﻦ ﻃﺎل ﻋﻤﺮه‪ ،‬و ﺣﺴﻦ ﻋﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮشدراز و ﻋﻤﻠﺶ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻏﻴﺮ وي از اﺑﻦﻋﺒﺎسك آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬

‫‪84‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺮگ را آرزوﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻲﻣﺮدﻧﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﻮد را در‬ ‫دوزخ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
]
\
[
Z
YX
W
V
U
T
S‬‬ ‫»وﻟﻲ ﻫﺮﮔﺰ آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮگ را »ﻫﻴﭻﮔﺎه آرزو ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻛﻪدﺳﺘﻬﺎي‬ ‫آﻧﺎن ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از ﻋﺬاب اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺻﻼ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺪي ﻧﺪارد‪،‬‬ ‫ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ آن را ﺧﺎص و ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮﻳﺶﺑﭙﻨﺪارد »و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳﺘﻤﮕﺮان‬ ‫داﻧﺎﺳﺖ« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬اﻋﻼم ﺛﺒﺖﻧﺎﻣﺸﺎن در ﭘﺮوﻧﺪه ودﻳﻮان ﺳﺘﻤﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫^
_
`
‪
n
m
l
k

j
i
h
g
fe

d
c
b
a‬‬ ‫‪y
x
w
v
u
ts
r
q
p
o‬‬ ‫»و ﻫﺮ آﻳﻨﻪ آﻧﺎن را ﺣﺮﻳﺺﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺣﻘﻴﺮﺗﺮﻳﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ درﻧﮕﻲ‬ ‫در دﻧﻴﺎ »ﻣﻲﻳﺎﺑﻲ« ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاي ﺑﺴﻴﺎر و درﻧﮕﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ وﻣﺎﻧﺪﮔﺎر »و‬ ‫ﺣﺮﻳﺺﺗﺮ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﻨﺪ« و ﺑﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ و ﺳﺮاي آﺧﺮتاﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ از ﺣﺮﻳﺺﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﺣﺮص‬ ‫ﻳﻬﻮد ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ؛ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ازﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ در آﺧﺮت در‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ آﮔﺎﻫﻨﺪ »ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن دوﺳﺖﻣﻲدارد؛ ﻛﺎش ﻋﻤﺮ داده ﺷﻮد«‬ ‫و زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ »ﻫﺰار ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮي ﻫﻢ ﺑﻪ او دادهﺷﻮد‪ ،‬دور دارﻧﺪه‬ ‫وي از ﻋﺬاب ﻧﻴﺴﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ازﺧﻴﺮ و ﺷﺮ »ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« و‬ ‫آﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪاش ﺟﺰاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬اﻣﺘﺤﺎﻧﻲ ﺑﺮاي آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦﺣﻘﻴﻘﺖ ادﻋﺎي‬ ‫ﻳﻬﻮد در ﻣﻴﺪانداري اﻳﻤﺎن اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻣﺘﺤﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻄﻌﻲ و ﺧﻔﺖﺑﺎر‬ ‫آﻧﺎن ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫‪
i
h
g
f
e

d
c
b
a
`
_
~
}

|
{

z‬‬ ‫‪l

k
j‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬داﻧﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ‪ ،‬ﺟﻤﻠﮕﻲ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮدارﻧﺪ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞدﺷﻤﻦ آﻧﻬﺎ و‬ ‫ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ دوﺳﺘﺸﺎن اﺳﺖ«‪ .‬در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺒﺒﻲ ﻛﻪﻳﻬﻮدﻳﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺎز اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ در ردﺷﺎن ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎاﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻣﺠﻤﻮع‬ ‫رواﻳﺎت رﺳﻴﺪه در اﻳﻦ ﺑﺎب ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐاﻳﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﺷﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺎﻇﺮهاي ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺑﺎره ﻧﺒﻮت آنﺣﻀﺮت ص ﺑﻪوﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮدوﺳﺖ ﺗﻮ ﻓﺮﺷﺘﻪ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮاز ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺣﺘﻤﺎ ﻣﺎ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و ﺗﺄﻳﻴﺪت ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را از ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎزﻣﻲدارد؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ دﺷﻤﻦ ﻣﺎﺳﺖ! »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ دﺷﻤﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲﻫﻤﺎﻧﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﻗﻠﺒﺖ ﻧﺎزل‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ« و اﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺷﺮفو ﺣﺮﻣﺖ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻨﺰﻟﺖ وي ﻧﺰد‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻدﻟﻴﻞ ﻣﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﻲ ﻳﻬﻮد ﺑﺎ او وﺟﻮد ﻧﺪارد زﻳﺮا‬ ‫از او ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐدوﺳﺘﻲ و ﻣﺤﺒﺖ اﺳﺖ ﺻﺪور ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪،‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﺘﺎب ﺑﺮﺣﻖﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ را ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻓﺮودآورده‪ ،‬ﺟﺮم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﺟﻬﺖدﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺮآن‪» :‬ﻣﺆﻳﺪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﺳﺖ آﻧﺎن اﺳﺖ و راﻫﻨﻤﺎ و‬ ‫ﻣﮋدهدﻫﻨﺪه ﺑﻪﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﻮرات ﻫﻤﺨﻮان اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا اﻳﻦ‬ ‫اﻧﺪازه ﺑﻐﺾ وﻧﻔﺮت در آﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد؟ ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮرات ﻛﺘﺎب آﻧﻬﺎﺳﺖ؟‬ ‫‪
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m‬‬ ‫»ﻫﺮﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان او و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮآﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﺷﻤﻦ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ اوﻟﻴﺎي ﺧﺪا و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﺶ دﺷﻤﻨﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن دﺷﻤﻨﻲ ﻛﺮده و ﺑﻪ او ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪﻣﺘﻌﺎل ﻫﻢ‬ ‫دﺷﻤﻦ اوﺳﺖ و او را ﻣﻮرد ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ و ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲدﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن‬ ‫‪86‬‬

‫ﺧﺪا ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ وﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻳﺎدآوري‬ ‫ﺑﻌﺪ از ذﻛﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم؛ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ وﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ آن دو و اﺷﺎرهاي‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ آن دو ﻫﺮﭼﻨﺪ ازﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻣﺘﻴﺎز ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺟﻨﺲ دﻳﮕﺮي ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻒﺗﺮ و ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ از ﺟﻨﺲ ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻗﺪﺳﻲ آﻣﺪهاﺳﺖ‪“M$ 83 i 5 z ’T "p :‬‬ ‫‪ :4R$‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ دوﺳﺘﻲ از دوﺳﺘﺎن ﻣﻦدﺷﻤﻨﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ اﻋﻼم ﺟﻨﮓ داده‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
¦
¥
¤
£
¢
¡
~
}
|
{
z‬‬ ‫»و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ آﻳﺎﺗﻲ روﺷﻦ« و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ واﺿﺢ »ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻛﻪ دﻟﻴﻞﻧﺒﻮت ﺗﻮ‬ ‫اﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي را ﺑﺎ ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي آﻧﻬﺎ و اﺣﻜﺎم ﻋﻤﻠﻲ را ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪﻳﻬﺎ‬ ‫و ﻣﺼﺎﻟﺢ آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﻮد ﺑﺴﺎن ﻧﻮري روﺷﻦ در درﺧﺸﺶ ﺑﻮده و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ روﺷﻨﮕﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارﻧﺪ »و ﺟﺰ ﻓﺎﺳﻘﺎن ﻛﺴﻲآﻧﻬﺎ را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪﻗﺪري روﺷﻦاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ازﭘﺬﻳﺮش ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺳﺮﺑﺎز‬ ‫زده و از ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪآﻧﻬﺎ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﺪف ﭘﻴﺮوي از ﺣﻖ‪ ،‬ﺟﻮﻳﺎي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦآﻳﻪ ﺑﻪ ﻓﺴﻖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﺷﺎره‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﻦ ﺻﻮرﻳﺎي ﻳﻬﻮدي ﺑﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻴﺎوردهاي ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ! و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪاي روﺷﻦ ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده ﺗﺎ ﻣﺎ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻧﺎزل‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪
l
...~
}
|
{
z
m :‬‬ ‫§
¨
©
‪³
²
±
°
¯
®¬
«
ª‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ راﻛﻪ‬ ‫در ﺗﻮرات در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪﻳﺎد آﻧﺎن‬ ‫‪87‬‬

‫آوردﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺻﻴﻒ ﻳﻬﻮدي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﻣﺤﻤﺪص از‬ ‫ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ! ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در رد اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫»ﭼﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن‪ ،‬آن را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﭘﻴﻤﺎن را دور‬ ‫اﻓﮕﻨﺪه و زﻳﺮﭘﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ؟ »آري‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﺣﺴﻦﺑﺼﺮي‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻴﭻ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪآن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﺪا آن‬ ‫را ﻧﺸﻜﺴﺘﻪ و ﭘﺸﺖﺳﺮ ﻧﻴﻨﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻋﻬﺪي ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻓﺮدا آن را ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ«‪.1‬‬ ‫´
‪
Ä
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
¶
µ‬‬ ‫‪Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص »از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺎنآﻣﺪ‬ ‫ﻛﻪﺗﺼﺪﻳﻖﻛﻨﻨﺪه ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻛﺘﺎﺑﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﺘﺎب داد و ﺑﺎ آن ﮔﺮاﻣﻴﺸﺎن داﺷﺖ؛ »ﻛﺘﺎب اﻟﻬﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮرات‬ ‫»را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ« زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻛﻔﺮ‬ ‫ورزﻳﺪﻧﺪ ‪ -‬ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن در ﺗﻮرات ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ آن‬ ‫ﺣﻀﺮتص را ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺣﺘﻲ اوﺻﺎﻓﺸﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎنداﺷﺖ ‪-‬‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻔﺮ و اﻧﻜﺎرﺷﺎن‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺸﺖ ﺳﺮاﻓﮕﻨﺪن ﺗﻮرات و رد و اﻧﻜﺎر آن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ »ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ« ﺣﻘﻴﻘﺖ را »ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﭼﻮن رﻓﺘﺎر ﻛﺴﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ و ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
N

M
L
K

J
I
HG
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
^
]
\
[
Z

YX
W
V
U
T
S
R
Q

P
O‬‬ ‫_
`
‪
p
o

nm
l
k
j
i
h
g
f

ed
c
b
a‬‬ ‫‪
a
`
_
~}
|
{
z

y
xw
v
u
t
s
r
q‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻌﺎﻫﺪات ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻳﻬﻮد ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﺰ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺑﺎرز اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪88‬‬

‫‪
r
q
p
on
m
l
k
j
ih
g
f
e
d
c
b‬‬ ‫‪
s‬‬ ‫»و از آﻧﭽﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ« اﻧﺲ و ﺟﻦ »در روزﮔﺎر ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻲﺑﺎﻓﺘﻨﺪ از ﺳﺤﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن »ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ داﻧﺶ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺤﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و او ﺳﺤﺮ وﺟﺎدو‬ ‫را اﺟﺎزه داده و ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺳﺤﺎق در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‬ ‫آﻳﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ از ﻣﺤﻤﺪص درﺷﮕﻔﺖ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮده؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ او ﺟﺎدوﮔﺮي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ! ﭘﺲ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﺷﺎن را رد ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و ﺳﻠﻴﻤﺎن« ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﻧﭙﺮداﺧﺖ و »ﻛﻔﺮ‬ ‫ﻧﻮرزﻳﺪ«‪ .‬اﻳﻦ اﻋﻼم ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻴﺰاري و ﺗﺒﺮﺋﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻫﻢ از ﺳﺤﺮ و ﻫﻢ از اﻳﻦ اﺗﻬﺎم‬ ‫ﻳﻬﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ او ‪ -‬اﻟﻌﻴﺎذ ﺑﺎاﷲ ‪ -‬ﺑﺮاي ﺑﺘﻬﺎ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدهاﺳﺖ »وﻟﻲ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻛﻔﺮ‬ ‫ورزﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺤﺮ ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺳﺤﺮي را ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻣﻴﺎنﻣﺮدم‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮدآورده و آﻧﻬﺎ را در ﺻﻨﺪوﻗﻲ ﻧﻬﺎد و در زﻳﺮ ﺗﺨﺘﺶ دﻓﻦ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺮدم ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ از اﺣﺪي ﺑﺸﻨﻮم ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻏﻴﺐ را‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﻲزﻧﻢ! و ﻛﺴﻲ از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ وي ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ دردم ﻣﻲﺳﻮﺧﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺳﻠﻴﻤﺎن درﮔﺬﺷﺖ و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪاز ﺟﺮﻳﺎن اﻣﺮ آﮔﺎه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ درآوردهو ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺮدم! ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪﺳﺎﺣﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﺳﺤﺮ وي راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬آنﮔﺎه ﻣﺤﻞ دﻓﻦ آن‬ ‫ﺻﻨﺪوق را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن داد‪ ...‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺰ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه‬ ‫ﺳﻠﻴﻤﺎن را ﺳﺎﺣﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮزﻧﺶ وي ﺑﺮ ﺳﺮ زﺑﺎﻧﻬﺎ اﻓﺘﺎد و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص را ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و‬ ‫ﺑﺮاﺋﺖ ﺳﻠﻴﻤﺎن از اﻳﻦ ﺗﻬﻤﺖ را ﺑﺮزﺑﺎن اﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪89‬‬

‫»ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﺎروت و ﻣﺎروت در ﺑﺎﺑﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﺎﻃﻴﻦآﻧﭽﻪ‬ ‫را ﺑﺮ اﻳﻦ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎﺑﻞﻗﻮﻣﻲ ﺻﺎﺑﺌﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ را »ﺧﺪاﻳﺎن« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻮادث ﺟﻬﺎن ﺟﻤﻠﮕﻲ از اﻓﻌﺎلآﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻫﻢآﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻠﻴﻞ را ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺎروت و ﻣﺎروت ‪ -‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻠﻒ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ‪ -‬در اﺻﻞ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود آورده ﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪﺷﺎنﺑﺮآورده ﺷﺪ و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ آدﻣﻲ و ﺷﻬﻮاﻧﻲ داد‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﺎن ﮔﻨﺎه ﺳﺮ زد و ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻨﺎه‪ ،‬در ﭼﺎﻫﻲ در ﺑﺎﺑﻞ ﻋﺮاق ﻓﺮوآوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﭽﻪ اﻧﺒﻮه ﻣﻔﺴﺮان‬ ‫از ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن و ﻣﺘﺄﺧﺮان‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ داﺳﺘﺎن ﻫﺎروتو ﻣﺎروت ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻤﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺧﺒﺎر ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﺎ درﺑﺎره داﺳﺘﺎن ﻫﺎروت و ﻣﺎروت‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻛﻪ اﺳﻨﺎدي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺪارﻳﻢ و ﻇﺎﻫﺮ ﺳﻴﺎق ﻗﺮآن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﺟﻤﺎﻟﻲ‬ ‫داﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻟﺬاﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه‪ ،‬اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺪ اﻛﺘﻔﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎﻟﺸﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫»ﺑﺎ آن ﻛﻪ آندو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎوﺳﻴﻠﻪ آزﻣﺎﻳﺸﻲ« از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ زﻧﻬﺎر ﻛﺎﻓﺮ ﻧﺸﻮي«‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻴﻮه آﻣﻮزش آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺸﺪار و ﺑﻴﻢدﻫﻲ از ﺳﺤﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺳﺤﺮ »اﻣﺎ« ﻣﺮدم »از آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن دو‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬ ‫از ﺳﺤﺮ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدادﻧﺪ و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ آن را ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ »ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﺮد و ﻫﻤﺴﺮش ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﮕﻨﻨﺪ« زﻳﺮا ﺳﺤﺮ‪ ،‬در اﻓﮕﻨﺪن ﺣﺐ و ﺑﻐﺾ در دﻟﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﻳﻚﺟﺎﻛﺮدن و ﭘﺮاﻛﻨﺪهﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻧﺰدﻳﻚﺳﺎﺧﺘﻦ و دورﮔﺮداﻧﻴﺪن‪ ،‬دارايﺗﺄﺛﻴﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﺒﺐ ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﻴﺎن زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪﺳﺤﺮ؛ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺨﻴﻠﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﺤﺮ در ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ وﺟﻮدﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن زﺷﺖ‬ ‫ﺟﻠﻮهدادن ﺳﻴﻤﺎ و ﻗﺪ و اﻧﺪام او‪ ،‬ﻳﺎ زﺷﺖ ﻧﺸﺎندادن رﻓﺘﺎراو‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ از اﺳﺒﺎب‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه ﻓﺮﻗﺖ و ﺟﺪاﻳﻲ«‪.‬‬ ‫‪90‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺷﻴﻄﺎن ﺗﺨﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آب ﻧﻬﺎده ﺳﭙﺲﻟﺸﻜﺮﻳﺎن‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖﻧﺰد وي‪،‬‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن در ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰي اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻓﻼن‬ ‫ﻛﺲ درآوﻳﺨﺘﻢ ﺗﺎ او را در ﺣﺎﻟﻲ ﺗﺮك ﻛﺮدم ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎنﻣﻲﮔﻔﺖ‪ !...‬اﺑﻠﻴﺲ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﻮ ﻛﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻧﻜﺮدهاي! آنﮔﺎه ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻓﻼن ﺷﺨﺺ را ﺗﺮك ﻧﻜﺮدم ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﻣﻴﺎن او و ﻫﻤﺴﺮشﺟﺪاﻳﻲ اﻓﮕﻨﺪم! ﭘﺲ اﺑﻠﻴﺲ او‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪ و در آﻏﻮﺷﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد وﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آري! اﻳﻦ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫واﻗﻌﺎ ﻛﺎري ﻛﺮدهاي«‪.‬‬ ‫»ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺪون ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ اﺣﺪي زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﺤﺮ در ﺣﺪ ﺧﻮد داراي ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ زﻳﺎنﺑﺨﺶ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن در وي ﻓﺮﻣﺎن دادهﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ذاﺗﺎ‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و داراي ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ذاﺗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و ﺟﺰﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ رازي از‬ ‫ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ و اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﺳﻔﺮاﻳﻨﻲ از ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎاﻳﻦ اﺟﻤﺎع ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ‪» .‬و ﭼﻴﺰي ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ وﺳﻮدي ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ« اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از آﻳﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮد‬ ‫ﺳﻮدي در ﺑﺮ ﻧﺪارد و ﻧﻔﻌﻲ ﺑﻪ وي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در واﻗﻊ ﺑﺮايوي زﻳﺎن ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‬ ‫»و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﺮﻳﺪار آن ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﻛﺲ اﻳﻦ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را ﺑﺎ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻋﻮض ﻛﻨﺪ »در آﺧﺮت ﺑﻬﺮهاي ﻧﺪارد‪ ،‬وه! ﭼﻪ ﺑﺪ ﺑﻮد‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ« ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢﺧﻮﻳﺶ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬از‬ ‫اﻳﻦ رو ﻧﺎدان ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﻣﺎم رازي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﺤﺮ ﺑﺮ ﻫﺸﺖ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﺤﺮ دروغﭘﺮدازاﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺳﻴﺎر ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﮔﺮداﻧﻨﺪه ﻛﺎر ﻋﺎﻟﻢ و آورﻧﺪه ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﺑﻄﺎل ﻋﻘﻴﺪه ﻓﺎﺳﺪﺷﺎن‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫‪91‬‬

‫‪ -2‬ﺳﺤﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻗﺪرت ﺗﻠﻘﻴﻦ و اﻟﻘﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي دارﻧﺪ زﻳﺮا ﻧﻔﺴﻬﺎ ﺑﻪ اوﻫﺎم ﮔﺮدن‬ ‫ﻧﻬﺎده و از ﺗﻠﻘﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺳﺤﺮ؛ ﻳﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ارواح زﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻨﻴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﻴﺎن ﺑﺮ دو‬ ‫ﻗﺴﻢاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟﻦ‪ ،‬و ﻛﻔﺎر آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻨﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻗﺮارﻛﺮدن ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ارواح‬ ‫زﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺑﺮ ﻗﺮارﻛﺮدن ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارواح آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ و‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺳﺤﺮ؛ ﺗﺨﻴﻼت و ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزي و ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ازﻣﻔﺴﺮان‬ ‫ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﺳﺎﺣﺮان ﻓﺮﻋﻮن از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺳﺤﺮ؛ ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻻت واﺑﺰار ﺑﺮ‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﻬﺎي ﻫﻨﺪﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺳﻮاري ﻛﻪ در دﺳﺖ آن ﺑﻮﻗﻲاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺎﻋﺘﻲ از روز ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﺑﺮ آن ﺑﻮق ﻣﻲدﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻲآن ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آندﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﺼﺎوﻳﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن و ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺻﻮرتﻧﮕﺎريﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻨﺪه ﻣﻴﺎن‬ ‫آﻧﻬﺎ و ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮاز ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﺳﺎﺣﺮان‬ ‫ﻓﺮﻋﻮن از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮ از ﺳﺤﺮ؛ ﻳﺎري ﺟﺴﺘﻦ از ﺧﻮاص ادوﻳﻪ در ﻏﺬاﻫﺎ و رﻧﮕﻬﺎﺳﺖ‪.‬آري! ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﺧﺎﺻﻴﺘﻬﺎي اﺷﻴﺎ اﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوي ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ وآﻫﻦرﺑﺎ ﻣﻠﻤﻮس و‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮ از ﺳﺤﺮ؛ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاري رواﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ‪ -‬ﻣﺜﻼ ‪ -‬ﺳﺎﺣﺮادﻋﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ را ﻣﻲداﻧﺪ و ﺟﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن وي اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻨﻮﻧﺪهﻛﻢﺧﺮد‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺎور ﻛﺮده و ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺪان ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا در روان وي ﻧﻮﻋﻲ از‬ ‫رﻋﺐ و ﺗﺮس ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﮔﺮدد و ﭼﻮن ﺧﻮف آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﺣﻮاسﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وي اﻧﺠﺎمدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -8‬ﻧﻮع ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺳﺤﺮ ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﭼﻴﻨﻲ و دو ﺑﻪﻫﻢزﻧﻲ از راهﻫﺎي ﻇﺮﻳﻒ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎزاﻧﻪاﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺷﺎﻳﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﻧﻮاع در ﻓﻦ ﺳﺤﺮ ﺑﺮﺷﻤﺮدهﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬درك و درﻳﺎﻓﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﺤﺮ از ﻧﻈﺮﻟﻐﻮي ﻋﺒﺎرت از‬ ‫‪92‬‬

‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ آن ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ان ﻣﻦ‬ ‫اﻟﺒﻴﺎن ﻟﺴﺤﺮ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻴﺎﻧﻬﺎ ﺳﺤﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﺎره ﺣﻜﻢ آﻣﻮﺧﺘﻦ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﻘﻬﺎ درﺑﺎرهﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺤﺮ را آﻣﻮﺧﺘﻪ و آن را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ وﻣﺎﻟﻚ و اﺣﻤﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻳﺎراناﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫آﻣﻮﺧﺘﻦ ﺳﺤﺮ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از آن ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺳﺤﺮ آن را ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦاﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮاي او اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ آﻣﻮزش ﻋﻠﻢ‬ ‫ﺳﺤﺮ ﻣﻤﻨﻮع ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ ﻋﻤﻞﺑﻪ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎره ﻣﺠﺎزات ﺳﺎﺣﺮ ﺑﺮ دو رأي اﻧﺪ‪ :‬ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ )اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ واﺣﻤﺪ ( ﺑﺮ‬ ‫آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺣﺪاﻟﺴﺎﺣﺮ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺎ‬ ‫اﻟﺴﻴﻒ‪ :‬ﺣﺪ ﺳﺎﺣﺮ‪ ،‬زدن وي ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻋﻤﻞ ﺳﺤﺮ را‬ ‫اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ رأي ﺷﺎﻓﻌﻲاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ از‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺳﺎﺣﺮ ﺑﺎ ﺳﺤﺮ ﺧﻮد ﺳﺒﺐ ﻛﺸﺘﻦﻛﺴﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﺸﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻣﻮﺟﺐ زﻳﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻣﻮردﺗﺄدﻳﺐ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ رأي اول‬ ‫ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ و ﻣﺰﻧﻲ ﺟﺎﻳﺰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬از ﺳﺎﺣﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺤﺮ را ازﺷﺨﺺ‬ ‫ﺟﺎدو ﺷﺪه دور ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺸﻢزﺧﻢ ﺣﻖ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻧﻴﺰ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
¢
¡

~
}|
{
z
y
x
w
v
u
t‬‬ ‫»و اﮔﺮ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ« ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص و ﻗﺮآن »و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ازﺳﺤﺮ‬ ‫و ﻛﻔﺮي ﻛﻪ در آن ﻓﺮو رﻓﺘﻪاﻧﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ از ﻧﺰد اﷲ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﺑﻮد«‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺤﺮ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ »اﮔﺮ‬

‫‪93‬‬

‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ« ﺑﻪ ﻋﻠﻤﻲ درﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎورﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮﭘﻨﺪار و ﺗﻘﻠﻴﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
¯
®
¬«
ª

©
¨
§
¦
¥
¤
£‬‬ ‫‪±
°‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻠﻤﻪ )راﻋﻨﺎ ( ﻣﻌﻤﻮﻻدر ﻣﻴﺎن‬ ‫اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي «رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺎل ﻣﺎرا ﺑﻜﻦ!« ﻛﺎرﺑﺮد داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ درزﺑﺎن ﻳﻬﻮد‪،‬‬ ‫دﺷﻨﺎﻣﻲ زﺷﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﺳﺨﻦ اﻋﺮابﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪه ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ! ﻣﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﺤﻤﺪ را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدادﻳﻢ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را‬ ‫ﻋﻠﻨﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻟﺬا ﻓﺮﺻﺖ را ﻣﻐﺘﻨﻢ ﺷﻤﺮده ﻧﺰدرﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و اﻳﺸﺎن را‬ ‫را ﺑﺎ آن ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داده ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬راﻋﻨﺎ!« و ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺮﺑﻲ آن را ﻣﺪﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ
ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻳﻬﻮدآﺷﻨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﻲﺑﺮد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻬﺪﻳﺪﻛﻨﺎن‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﻠﻌﻮﻧﺎن! اﮔﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﺎر اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺸﻨﻮم‪ ،‬ﮔﺮدﻧﺘﺎن را ﻣﻲزﻧﻢ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد آن را ﺑﻪ ﻛﺎرﻧﻤﻲﺑﺮﻳﺪ؟ ﭘﺲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ راﻋﻨﺎ« راﻋﻨﺎ‪ :‬درﻋﺮﺑﻲ ﻓﻌﻞ اﻣﺮ از ﻣﺎده رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻛﺎر ﻣﺎ ﺑﻨﮕﺮ و‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺎل ﻣﺎراﺑﻜﻦ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ؛ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در زﺑﺎن ﻳﻬﻮد ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﻫﺎﻧﺖ آﻣﻴﺰ‬ ‫دارد وﻫﻤﺮﻳﺸﻪ ﺑﺎ »رﻋﻮﻧﺖ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻬﻞ و ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﺑﻜﺎرﺑﺮدن آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ راه را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺒﻨﺪد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻧﻬﻲ از ﺗﺸﺒﻪ ﺑﻪ ﻛﻔﺎر در ﻗﻮل و ﻓﻌﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :)# )3 W8$ ,J "p :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻲ ﺷﺒﻴﻪﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ او از‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻗﻮل درﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﺰد ﻣﺎ اﻳﻦاﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن را از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص »راﻋﻨﺎ« ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻧﻬﻲ ﻛﺮدزﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮔﻔﺘﻦ آن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻛﺮاﻫﺖ دارد«‪.‬‬

‫‪94‬‬

‫»و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ اﻧﻈﺮﻧﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻨﮕﺮ و ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﻦ‪ .‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪاﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫ﻓﺎﻗﺪ آن اﻳﻬﺎم زﺷﺖ ﺑﻮد »و ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ« اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ را و از ﺧﺪاوﻧﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻃﻠﺐ ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮشﻓﺮادﻫﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻳﻬﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻲﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺬاﺑﻲدردﻧﺎك اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
Á
À
¿
¾
½
¼

»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²

±‬‬ ‫‪Î
Í
Ì
Ë
Ê
ÉÈ
Ç
Æ
Å
Ä
ÃÂ‬‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ازﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺧﻴﺮي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدد« ﻫﺮ ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻋﻢ از وﺣﻲ‬ ‫ﻳﺎﻏﻴﺮآن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪت دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ »ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﻤﻮلرﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻣﺮاد از رﺣﻤﺖ دراﻳﻨﺠﺎ؛ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮاد؛ ﺟﻨﺲ رﺣﻤﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم »و ﺧﺪاوﻧﺪ داراي ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻴﻜﺮان‬ ‫اﺳﺖ« ﭘﺲﭼﺮا دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫رﺣﻤﺖﺧﻮﻳﺶ اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ‪ ،‬آﻧﺎن در ﭘﺎﺳﺦﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ دﻳﻨﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از دﻳﻦ ﻣﺎﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ايﻛﺎش ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در آن‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﺎ دﻋﻮت ﺷﻤﺎرا اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ! ﭘﺲ ﺧﺪايﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ آﻳﻪ را در ﺗﻜﺬﻳﺒﺸﺎن‬ ‫ﻧﺎزل ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪
V
U
T
S
R
Q
P
O
N
ML
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﻫﺮ آﻳﻪاي را ﻛﻪ ﻧﺴﺦ ﻛﻨﻴﻢ« ﻧﺴﺦ در ﻟﻐﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺑﻄﺎل و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﺳﺖ‬ ‫وﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را ﻧﺴﺦ ﻛﺮدهاﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪاﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺳﺎﻳﻪ را ﻧﺴﺦ ﻛﺮد‪ ...‬ﭘﻴﺮي ﺟﻮاﻧﻲ را ﻧﺴﺦ ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫‪95‬‬

‫ﻧﺴﺦدر اﺻﻄﻼح ﺷﺮع؛ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﭘﺎﻳﺎنﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻌﺒﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻳﻚ آﻳﻪ‪،‬‬ ‫ﻳﺎﺣﻜﻢ ﻣﺴﺘﻔﺎد از آن‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮدو‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻼل را ﺣﺮام‪ ،‬ﺣﺮام راﺣﻼل‪،‬‬ ‫ﻣﺒﺎح را ﻣﻤﻨﻮع و ﻣﻤﻨﻮع را ﻣﺒﺎح ﮔﺮداﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ در ﺑﺎب ﺣﻼل و ﺣﺮام و‬ ‫ﻣﻨﻊ و اﺑﺎﺣﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در اﺧﺒﺎر ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮﺧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﻧﺴﺦ؛ از ﻧﺴﺦﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻘﻞ‬ ‫آن از ﻧﺴﺨﻪاي ﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺴﺦ ﺣﻜﻤﻲﺑﻪ ﺣﻜﻢ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ‬ ‫درواﻗﻊ ﻣﺘﺤﻮل ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم از ﺳﻠﻒ و ﺧﻠﻒ ﺑﺮ ﺛﺒﻮت ﻧﺴﺦ در ﻛﺘﺎب اﻟﻬﻲاﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ‬ ‫دارﻧﺪ و ﺟﺰ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮش ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺛﺒﻮت ﻧﺴﺦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻧﻜﺎر‬ ‫ﻧﺴﺦ از ﺳﻮي ﻳﻬﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ اﻧﻜﺎر ﻧﺒﻮتﻣﺤﻤﺪص دﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﺧﻲ ازاﺣﻜﺎﻣﻲ را ﻛﻪ در ﺗﻮرات‬ ‫اﺳﺖ ﻧﺴﺦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻟﺬا او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺣﺠﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮدﺷﺎن ‪ -‬ﺗﻮرات ‪ -‬از ﻧﺴﺦ وﺟﻮددارد‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮم و ﻣﻐﻠﻮﺑﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﻧﺴﺦ‬ ‫ﻧﻜﺎح ﺑﺮادر ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮش‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ در ﺷﺮﻳﻌﺖآدم ﺣﻼل ﺑﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ و ﻗﻮﻣﺶ ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬آري! ﻫﺮ آﻳﻪاي را ﻛﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﻛﻨﻴﻢ »ﻳﺎ آن« آﻳﻪ »را‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﺴﭙﺎرﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را ﻓﺮاﻣﻮﺷﺘﺎن ﮔﺮداﻧﻴﻢ ﺗﺎ آن را ﻧﺨﻮاﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎد ﻧﻴﺎورﻳﺪ‬ ‫»ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪش را درﻣﻴﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻜﻤﻲ را در ﻣﻴﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم در دراز ﻣﺪت ﻳﺎﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻣﻨﻔﻌﺖ و آﺳﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺣﻜﻢ ﺳﺎﺑﻖ اﺳﺖ زﻳﺮاﮔﺎﻫﻲ ﺣﻜﻢ ﻧﺎﺳﺦ ﺳﺒﻚﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫ﻧﺎﻓﻊﺗﺮ اﺳﺖ وﮔﺎﻫﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ و ﺛﻮاب آن ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻟﺬا در درازﻣﺪت ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن‬ ‫ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮاﺳﺖ‪ .‬ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬از ﻳﺎد‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشﻣﻲﺑﺮد و ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ«‪ .‬ﻗﺮاﺋﺖ دﻳﮕﺮ )او ﻧﻨﺴﺌﻬﺎ(‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﺎ آن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﻢ‪» .‬آﻳﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻲ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ‬ ‫ﻫﺮﻛﺎري ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« و ﻧﺴﺦ ﻫﻢ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي اوﺳﺖ؟‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ آﻳﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪص ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﻪ ﻛﺎري دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺎز ﺧﻼف آن راﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪،‬‬ ‫‪96‬‬

‫اﻣﺮوز ﺳﺨﻨﻲ اﻧﺸﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻓﺮدا آن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؟! ﭘﺲ اﻳﻦ ﻗﺮآنﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ در رد ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
i
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_^
]
\
[
Z
Y
X
W‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺼﺮف در آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد واﺧﺘﺮاع‬ ‫و اﺟﺮاي ﻓﺮاﻣﻴﻦ »از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« زﻳﺮا او ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶداﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻟﺬا ﻧﺴﺦ اﺣﻜﺎم ﻫﻢ ﺗﺎﺑﻊ اﻳﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﺎاﺧﺘﻼف زﻣﺎﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ »و ﺷﻤﺎ را ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻟﻲ و ﻧﺼﻴﺮي ﻧﻴﺴﺖ« وﻟﻲ‪ :‬دوﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ و ﻧﺼﻴﺮ‪:‬‬ ‫ﻳﺎور و ﻣﺪدﻛﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
y
x
w
v
u
ts
r
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬ ‫‪
}
|
{
z‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﺳﺆال ﻛﺮدن ﺑﺴﻴﺎر از رﺳﻮلﺧﻮﻳﺶص‬ ‫درﺑﺎره اﻣﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ -‬ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ آن اﻣﻮر واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ ‪ -‬ﻧﻬﻲﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬آﻳﺎ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﻮد ﻫﻤﺎن را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ از ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ« آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از او‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺸﺎن دﻫﺪ! ﻫﻤﭽﻨﻴﻦﻣﺸﺮﻛﺎن از رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ آﻧﺎن روﻳﺎرو ﮔﺮداﻧﺪ! »ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ‬ ‫ﻛﻔﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻳﻤﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ از راه راﺳﺖ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻣﻴﺎﻧﻪ راه‬ ‫ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و از راﺳﺘﺎي آن ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ...» :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻴﺎن آن را ﻓﺮو ﮔﺬاﺷﺘﻪام‪ ،‬از ﻣﻦ ﺳﺆال ﻧﻜﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﺟﺰ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻛﺜﺮت ﺳﺆاﻟﻬﺎﻳﺸﺎن و اﺧﺘﻼف ﺑﺎاﻧﺒﻴﺎﻳﺸﺎن ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻣﺮي ﻓﺮﻣﺎن دادم‪ ،‬آن را ﺗﺎ آﻧﺠﺎﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ و ﭼﻮن‬ ‫ﺷﻤﺎ را از ﭼﻴﺰي ﻧﻬﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬از آن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ«‪.‬‬

‫‪97‬‬

‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راﻓﻊﺑﻦ ﺣﺮﻣﻠﻪ و وﻫﺐﺑﻦزﻳﺪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود آور ﺗﺎ آن راﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ و ﺟﻮﻳﺒﺎران را ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺎ روان ﺳﺎز ﺗﺎ ازﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ! ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزلﺷﺪ‪.‬‬ ‫~
_
`
‪
k
j

i

h
g
f
e
d
c
b

a‬‬ ‫‪
~
}
|
{
zy
x
w
v
u

t
sr
q
p
o
n
m
l‬‬ ‫
¡
‪
¢‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺶ را از ﻫﻢﺳﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻧﻬﻲ ﻛﺮده‬ ‫و اﻳﺸﺎن را از دﺷﻤﻨﻲ ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر آﻧﻬﺎ و ﺣﺴﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن دارﻧﺪ آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد و‬ ‫اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺖ و ﻋﻔﻮ و ﺗﺤﻤﻞ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﻣﻴﻌﺎد ﺟﻬﺎد ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ وﺑﻪ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎز و‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب از رويﺣﺴﺪي ﻛﻪ در دل‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎﻧﺘﺎن ﻛﺎﻓﺮ ﮔﺮداﻧﻨﺪ« از ﻃﺮﻳﻖﺷﺒﻬﻪاﻓﮕﻨﻲ‬ ‫در دﻳﻨﺘﺎن‪ .‬اﻧﮕﻴﺰه آﻧﺎن از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺣﺴﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﺴﻴﺮ ﺣﻖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﺎن‬ ‫»ﭘﺲ از اﻳﻦ« اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ »ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ و اوﺻﺎف آن ﺣﻀﺮتص را درﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺴﺪ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺴﺪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﺣﺴﺪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‪ .‬ﺣﺴﺪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫آرزوي زوال ﻧﻌﻤﺖ از ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺖ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن‪ ،‬اﻳﻦ آرزو را ﻛﻪآن ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫از آن ﺗﻮ ﮔﺮدد‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺴﺪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم «ﻏﺒﻄﻪ«ﻳﺎ »ﻣﻨﺎﻓﺴﻪ«‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪=K :Y*#b € "» :‬ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﺶ ﻻاﻟﻪ اﻻاﷲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
c
b
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U
T
S
R
Q‬‬ ‫‪
l
k
j
i
h
g
f
e
d‬‬ ‫ﻋﻄﺎء در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﺎت ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ آﻳﻪ‪) :‬و ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪاﺳﺖ‪( ...‬‬ ‫]‪ [163‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻜﻪﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را ﻳﻚ ﺧﺪا ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ؟ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و درﭘﻲ ﻫﻢ آﻣﺪن ﺷﺐ و روز« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﻫﻢ آﻣﺪن آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻼف‬ ‫‪137‬‬

‫آﻧﻬﺎ در روﺷﻨﻲ اﻓﺸﺎﻧﺪن و ﺗﺎرﻳﻜﻲ اﻓﮕﻨﺪن‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ وﺳﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻛﻤﻲ و ﻓﺰوﻧﻲ و در اﺳﺒﺎب و‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺸﺤﻮن و آﻛﻨﺪه از ﺣﻜﻤﺘﻬﺎي ﺑﺎﻟﻐﻪ و رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ‬ ‫»و« در »ﻛﺸﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در درﻳﺎ رواﻧﻨﺪ ﺑﺎآﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ« ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢﻛﺮدن‬ ‫اﻣﻜﺎن ﺳﻴﺮ و ﺳﻔﺮ درﻳﺎﻳﻲ ﻣﺮدم و اﻧﺘﻘﺎلﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ و ﺑﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻨﺸﺎن در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻗﺎرهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﻴﻦ »و« در »آﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﺎ آن زﻣﻴﻦ‬ ‫را ﭘﺲ از ﻣﺮدﻧﺶ زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﻴﺪه ودر آن ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮده« از ﻛﻠﻴﻪ‬ ‫ﺟﻨﺒﻨﺪهﻫﺎ و ﺧﺰﻧﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺧﺰﻧﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ «داﺑﻪ« ﺑﺮ آن ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ اﻃﻼق ﺷﺪه‬ ‫ﻛﻪ در ﺳﻮاري و ﺑﺎرﺑﺮي ﻣﻮرداﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪» .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺑﺎدﻫﺎ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎدﻫﺎي ﻋﻘﻴﻢ و ﺑﺎرورﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎدﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮد و‬ ‫ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎد ﮔﺮم وﺗﻒ آﻟﻮد‪ ،‬ﺑﺎد ﺧﻮﺷﮕﻮار و ﭘﻴﺮوزيآورﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺎد ﻧﺮم و ﻣﻼﻳﻢ و ﺑﺎد‬ ‫ﺗﻮﻓﺎﻧﻲ ودرﻫﻢﻛﻮﺑﻨﺪه‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺑﺎد؛ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮﺳﺘﺎدن آن ﺑﻪ ﺟﻬﺘﻬﺎي ﺟﻨﻮب‬ ‫وﺷﻤﺎل و ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺮق ﻣﻲوزد‪ ،‬ﺑﺎد »ﺻﺒﺎ«‪ ،‬ﺑﺎديﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻣﻐﺮب ﻣﻲوزد‪ ،‬ﺑﺎد »دﺑﻮر« و ﺑﺎد ﻛﺞ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو ﺑﺎد از ﺑﺎدﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﻲوزد‪،‬‬ ‫ﺑﺎد »ﻧﻜﺒﺎء« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد »و در اﺑﺮي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻣﺴﺨﺮ ﺷﺪهاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رام ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ او ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺴﺨﻴﺮ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺛﺒﻮت و آرﻣﻴﺪن آن ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﺳﺘﻮن و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه‬ ‫آﺷﻜﺎري اﺳﺖ‪ .‬آري! در اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎيﺷﮕﻔﺖآور و ﻋﻈﻴﻢ‪» :‬واﻗﻌﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد‬ ‫دارد« ﺑﺮ وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ »ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ« زﻳﺮا ﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ‬ ‫و ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ ازﺧﺪاﻳﺎن ادﻋﺎﻳﻲ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ آوردن ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﻪ اﻣﻌﺎنﻧﻈﺮ و ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻴﻖ‬ ‫و دﻗﻴﻖ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ و ازاﺑﺰارﻫﺎي ﻋﻠﻢ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد ﻋﻈﻤﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﺣﺘﻢ و ﻗﻄﻊ ﺑﺎور ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺻﺎﻧﻊ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫‪
`
_
~}
|
{
z
y
xw

v
u
t
s
r
q
p
o
n
m‬‬ ‫‪
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ دﻻﻳﻞ روﺷﻦ و ﻣﻔﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺳﻠﻄﻪ و ﭼﻴﺮﮔﻲ ﺑﻲاﻧﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺪﻳﺮ‬ ‫و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ‪» :‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﻳﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺑﺘﻬﺎ و دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬ ‫و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »و آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪا دوﺳﺖﻣﻲدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ را‬ ‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ؛ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ »وﻟﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را دوﺳﺖﺗﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻧﭽﻪ ﻛﻪﻛﻔﺎر ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ روي ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و اﻧﻘﻄﺎعاﺳﺒﺎب ﻣﺎدي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن روي ﻣﻲآورﻧﺪ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ« ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﺑﺘﻬﺎ ودوﺳﺖداﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻮد »ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮو از آن ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖﻛﻴﻔﺮاﺳﺖ« آري! اﮔﺮ ﻧﻴﺮوي ﻻﻳﺰال اﻟﻬﻲ و‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ او در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﻋﺠﺰ و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن را از دﻓﻊﻧﻤﻮدن ﻋﺬاب‬ ‫از ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ؛ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! اﮔﺮ ﺗﻮﺳﺘﻤﮕﺮان را در ﻋﺬاب ﺑﺒﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﻲ را دﻳﺪهاي‪ .‬ﻛﻪ در‬ ‫ﻫﺮدو ﺻﻮرت‪ ،‬ﺟﻮاب ﺷﺮط ﻣﻀﻤﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫
‪
{
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن از ﭘﻴﺮوان ﺑﻴﺰاري ﺟﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻛﻔﺮ و رؤﺳﺎ‬ ‫وﺳﺮدﻣﺪاران ﺑﺎﻃﻞ از ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ آﻧﺎن را در ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬در روزﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫ﺗﺒﺮي و ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ »و ﻋﺬاب را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻢ ﭘﻴﺮوان و ﻫﻢﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن‪،‬‬ ‫ﻋﺬاب را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎمﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب‬ ‫دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن ﻋﺬاب وﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روز آﺧﺮت‬ ‫‪139‬‬

‫اﺳﺖ »و ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﺮﻳﺪه ﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رواﺑﻂ و ﻋﻼﻳﻘﻲﻛﻪ در دﻧﻴﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲداد؛ ﭼﻮن راﺑﻄﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و‪ ،...‬از ﻫﻢﮔﺴﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫|
}
~

¡
‪
¯
®
¬
«
ª
©¨
§

¦
¥
¤

£
¢‬‬ ‫‪
¸
¶
µ
´
³
²
±°‬‬ ‫»و ﭘﻴﺮوان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻛﺎش ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﺑﻮد« ﺑﻪ ﺳﻮي دﻧﻴﺎ »ﺗﺎ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪآﻧﺎن‬ ‫از ﻣﺎ ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از آﻧﺎن ﺗﺒﺮي ﻣﻲﺟﺴﺘﻴﻢ« و ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎمﻣﻲدادﻳﻢ‬ ‫»اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن را ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﺣﺴﺮﺗﻬﺎﺳﺖ ‪ -‬ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻋﻤﻠﻬﺎي ﻓﺎﺳﺪﺷﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦﺧﻮد‬ ‫ﻣﺎﻳﻪ ﺣﺴﺮﺗﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي را ﻛﻪ ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪاﻧﺠﺎم آن‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ وﻟﻲ آن را ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻳﻪ ﺣﺴﺮت و اﻓﺴﻮﺳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آري! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ اﺛﺮ را ﺑﺮ زﻳﺎن آﻧﻬﺎ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺟﺰ ﺣﺴﺮت و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ »و از آﺗﺶ ﺑﻴﺮونآﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪن ﻛﻔﺎر‬ ‫در دوزخ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ê
É
È
Ç
Æ
ÅÄ
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد؛ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺑﻴﺎناﻳﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻓﻘﻂ او روزيدﻫﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪» :‬ايﻣﺮدم! از آﻧﭽﻪ‬ ‫در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه را ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺣﻼل وﮔﻮاراﺳﺖ و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪ .‬ﺣﻼل‪ :‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ آن را‬ ‫ﻣﺒﺎح ﻛﺮده‪ ،‬ﺣﺮام‪ :‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﻤﻨﻮعﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﺣﻼل ﻃﻴﺐ‪ :‬آن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪ و ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﺒﻮده و ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻲ ازدﻳﮕﺮان ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪» .‬و از ﮔﺎﻣﻬﺎي ﺷﻴﻄﺎن« در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﺮع ﺧﺪا آن را ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﻜﺮده و او ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و از ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي وي »ﭘﻴﺮويﻧﻜﻨﻴﺪ ﭼﺮاﻛﻪ او دﺷﻤﻦ آﺷﻜﺎر‬ ‫‪140‬‬

‫ﺷﻤﺎﺳﺖ« اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺬري ﻛﻪدر ﺣﺎل ﺧﺸﻢ از اﻧﺴﺎن ﺻﺎدر‬ ‫ﺷﻮد؛ از ﺧﻄﻮات ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻧﻘﺾﻛﺮد و ﻛﻔﺎره آن‪ ،‬ﻛﻔﺎره ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫)ﻳﻤﻴﻦ( اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد
ﺷﻴﺮ و ﻧﻤﻜﻲ‬ ‫آوردﻧﺪ و او ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮردن آنﻛﺮد‪ ،‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻣﺮدي از آن ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺎره‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد
ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ رﻓﻴﻘﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﺪﻫﻴﺪ! اﻣﺎ آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد
ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻳﺎروزهداري؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ! ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻧﻤﻲﺧﻮري؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮد ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪامﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻴﺮ ﻧﺨﻮرم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ از ﺧﻄﻮات ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻮر و‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﻮﮔﻨﺪت ﻛﻔﺎره ﺑﺪه‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﻳﻦ‬ ‫آﻳﻪ ﻧﺰدرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﻼوت ﺷﺪ‪ ،‬دراﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻌﺪﺑﻦاﺑﻲوﻗﺎص
ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻣﺴﺘﺠﺎباﻟﺪﻋﻮه ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫اي ﺳﻌﺪ! ﺧﻮراﻛﺖ را ﭘﺎك ﮔﺮدان‪ ،‬ﻣﺴﺘﺠﺎباﻟﺪﻋﻮه ﻣﻲﺷﻮي‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ در ﻳﺪ اوﺳﺖ‪ ،‬دﻋﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻟﻘﻤﻪ ﺣﺮاﻣﻲ را درﺷﻜﻤﺶ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻬﻞ روز ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬و آن ﺑﻨﺪهاي ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪﻧﺶ ازﺣﺮام و رﺑﺎ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﺗﺶ دوزخ ﺑﻪ وي ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻗﺒﺎﻳﻞ «ﺛﻘﻴﻒ«‪» ،‬ﺧﺰاﻋﻪ« و‬ ‫»ﺑﻨﻲﻣﺪﻟﺞ« ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ اﻧﻮاع ﺧﺎﺻﻲ از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮدﺣﺮام ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë‬‬ ‫»او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن »ﺷﻤﺎ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﺪي و ﻓﺤﺸﺎء ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ« ﻓﺤﺸﺎء‪ :‬ازﺣﺪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻦ در زﺷﺘﻲ و ﻗﺒﺎﺣﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻓﺤﺸﺎء‪ ،‬زﻧﺎ اﺳﺖ »و« ﺷﻴﻄﺎن »ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺑﺮ آن ﻣﻲدارد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﺪ« ﭼﻮن ﺗﺤﺮﻳﻢﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫»ﺑﺤﻴﺮه‪ ،‬ﺳﺎﺋﺒﻪ و و ﺻﻴﻠﻪ« ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ در آﻳﻪ )‪ (103‬ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه« ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﻨﻬﺎ‬ ‫از اﻣﻮري ﻛﻪ اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻞ آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻗﺮاردادهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬ ‫‪ -‬از اﻋﻴﺎن و اﻣﻮال ﻣﻮﺟﻮد در روي زﻣﻴﻦ ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺤﺮﻳﻢ آﻧﻬﺎ ﻧﺼﻲ ﺷﺮﻋﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪141‬‬

‫اﺻﻞ و اﺳﺎس در آﻧﻬﺎ ﺣﻼل ﺑﻮدن اﺳﺖ ﺗﺎآنﮔﺎه ﻛﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺷﺮﻋﻲ ﺑﺮ ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ اﻗﺎﻣﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪
S
R

Q
P
ON

M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C

B
A‬‬ ‫‪X
W
V
U
T‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﻔﺎر »ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻛﺮدهاﺳﺖ« از‬ ‫ﻓﺮﻣﺎندادن ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺣﻼل ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ »ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ازﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﭘﺪران ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آﻳﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﺸﺎن‬ ‫ﭼﻴﺰي رادرك ﻧﻤﻲﻛﺮده و ﺑﻪ راه ﺻﻮاب ﻧﻤﻲرﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﺑﺎز ﻫﻢ درﺧﻮر ﭘﻴﺮوي ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬ ‫آﺧﺮ ﭘﺪراﻧﺸﺎن در ﮔﻤﺮاﻫﻲ آﺷﻜﺎري ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺣﺮام ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ آﻳﺎ اﮔﺮ راه و رﺳﻢ ﭘﺪران ازﻋﻘﻠﻲ‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ و ﻧﻘﻠﻲ ﺻﺮﻳﺢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺧﺮد و ﻫﺪاﻳﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻲﺑﻬﺮهﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از آﻧﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد؟‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻳﻪ و اﻣﺜﺎل آن از آﻳﺎت‪ ،‬اﻣﺖ اﺳﻼم اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ درﻋﻘﺎﻳﺪ ﺟﺎﻳﺰ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﻜﻠﻒ )ﺑﺎﻟﻎ ﻋﺎﻗﻞ(‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪآن ﻓﺮض اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻘﻠﻴﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻗﺒﻮل ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺪون ﺣﺠﺖ‪ .‬اﻣﺎ »اﺗﺒﺎع«‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺳﺨﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻟﻴﻞ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺗﻘﻠﻴﺪ در اﺣﻜﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ ﻫﺮ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻋﺎﻣﻲاي ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺣﻜﺎم را از اﺻﻮل آﻧﻬﺎاﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ از‬ ‫اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﭙﺮﺳﺪ و از ﻓﺘﻮاﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
l
k
j
i
h
g
f
ed
c
b
a
`
_
^
]

\
[
Z
Y‬‬ ‫»و ﻣﺜﻞ ﻛﺎﻓﺮان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﻔﺖ آﻧﺎن »ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻴﻮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﺟﺰ ﺻﺪا‬ ‫وﻧﺪاﻳﻲ ﻧﻤﻲﺷﻨﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲزﻧﺪ« در اﻳﻦ آﻳﻪ دﻋﻮﺗﮕﺮ و اﻧﺪرزدﻫﻨﺪه ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺘﺮان ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺧﻮد را ﺑﺎﻧﮓﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آن‬ ‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﻲﻋﻘﻞ و ﺧﺮد‪ ،‬ﺟﺰ ﺻﺪا و ﻧﺪاﻳﻲ ﻣﺒﻬﻢ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞﻓﻬﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي را ﻧﺸﻨﻴﺪه‬

‫‪142‬‬

‫و ﻧﺪاي دﻋﻮﺗﮕﺮ را درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪»:‬داﺳﺘﺎن اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن‬ ‫ﮔﺎو و اﻻغ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻨﻲﺑﮕﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺖ را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﺻﺪاﻳﺖ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ او را ﺑﻪ ﺧﻴﺮي اﻣﺮ ﻳﺎ از ﺷﺮي ﻧﻬﻲ ﻛﻨﻲ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪ وي اﻧﺪرزي ﺑﺪﻫﻲ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪﻣﻲﮔﻮﻳﻲ درك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺻﺪاﻳﺖ را ﻣﻲﺷﻨﻮد«‪.‬‬ ‫»ﻛﺮ و ﮔﻨﮓ و ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﭘﺲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪن و دﻳﺪن و ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻖ را‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ »و از اﻳﻦ روﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
{
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﺧﻴﺮات و ﺑﺮﻛﺎت زﻣﻴﻦ‬ ‫ارﺷﺎد ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬اﻳﻨﻚ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺧﻄﺎب زﻳﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪزﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻛﻼم اﻟﻬﻲ ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ‪» :‬اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎيﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ‬ ‫روزي ﺷﻤﺎ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺨﻮرﻳﺪ« و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﺣﺮام ﻧﻜﺮده اﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺮام ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ و از‬ ‫ﺧﻮردن ﻏﺬاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ‬ ‫ﻧﻜﻨﻴﺪ »و ﺧﺪا را ﺷﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ او را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ او را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪،‬‬ ‫از ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ ﺑﺨﻮرﻳﺪ و از ﺗﺤﺮﻳﻤﻬﺎي ﻏﻴﺮﺧﺪاﻳﻲ ﭘﺮوا ﻧﻜﻨﻴﺪ وﺷﻜﺮﮔﺰار اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﺪ زﻳﺮا ﺧﻮردن ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ؛ ﻏﺬاي ﺟﺴﻢ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺷﻜﺮﻧﻌﻤﺖ؛ ﻏﺬاي روح ﺷﻤﺎ‪.‬‬ ‫|
}
~
_
`
‪
n
m
l

k

j
i
hg
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪w
v
u
t
s
rq
p
o‬‬ ‫ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎحﮔﺮداﻧﻴﺪ و‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺣﻼل ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺣﺮاﻣﻬﺎ را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮاﺣﺮاﻣﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻼلﻫﺎ اﻧﺪك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺮاﻣﻬﺎ را ﺑﺮ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻴﺘﻪ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻣﻴﺘﻪ‪ :‬ﺧﻮدﻣﺮده )ﻣﺮدار(‪،‬‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روح از ﺑﺪن آن ﺑﺪون ذﺑﺢ ﺷﺮﻋﻲ ﺟﺪاﺷﺪهﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮاد از »ﻣﻴﺘﻪ« در‬

‫‪143‬‬

‫اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺣﻴﻮان ﻣﺮدار ﺧﺸﻜﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ درﻳﺎ زﻳﺮاﺧﻮردن ﺗﻤﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺤﺮي )آﺑﺰﻳﺎن( ‪-‬‬ ‫اﻋﻢ از زﻧﺪه و ﻣﺮده آﻧﻬﺎ ‪ -‬در ﻧﺰدﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ ﺑﺠﺰ ﻣﺎﻫﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت آﺑﺰي را اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮده و ﺧﻮردن آﻧﻬﺎ را ﺣﺮام ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪» .1‬و« ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ »ﺧﻮن را« ﺧﻮن ﺣﺮام‪ :‬ﺧﻮن رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮن ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه در ﻋﺮوق ﺣﻴﻮان ﺑﻌﺪ‬ ‫از ذﺑﺢآن‪ .‬رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﻲﭘﺨﺖ‪ ،‬زردي‬ ‫ﺧﻮنﻣﻮﺟﻮد در داﺧﻞ ﻋﺮوق آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻄﺢ دﻳﮓ ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻠﻤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص آن را ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ و در ﺧﻮردن آن ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي ﺑﻪ ﺧﻮد راهﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪» .‬و«‬ ‫ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ »ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك را« و ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﺧﻮكﺣﺮام اﺳﺖ »و« ﺣﺮام‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﺎم ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﺪه« ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﻧﺎم ﻻت و ﻋﺰي و ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ‪ .‬اﻫﻼل‪ :‬ﺑﻠﻨﺪﻛﺮدن ﺻﺪاﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭼﻮن ﺑﺮاي ﺑﺘﺎن‬ ‫ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺪاي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻻت! ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺰي! از اﻳﻦ رو ﻫﺮ ذﺑﺢﻛﻨﻨﺪهاي را »ﻣﻬﻞ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬ ‫ﺻﺪاي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺑﺮدن ﻧﺎﻣﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﻨﺪ »اﻣﺎاﮔﺮ ﻛﺴﻲ« ﺑﻪ ﺧﻮردن ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺧﻮد »ﻧﺎﭼﺎرﺷﻮد« ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﻓﻘﺪان ﺧﻮراﻛﻲ‬ ‫ﺣﻼﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺟﺒﺎر و اﻛﺮاه از ﺳﻮي دﻳﮕﺮان «در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎﻏﻲ و ﻋﺎدي ﻧﺒﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ازﺣﺪ ﻧﻴﺎز ﻧﺨﻮرده و از ﺧﻮردن آن ﮔﺮﻳﺰ و ﭼﺎرهاي‬ ‫ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﺑﺮ او ﮔﻨﺎﻫﻲﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﺎل اﺿﻄﺮار و ﻧﺎﭼﺎري ﺑﻪ او‬ ‫اﺟﺎزه ﺧﻮردن ازﻣﺤﺮﻣﺎت را ﻣﻲدﻫﺪ و او را ﺑﺪان ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮاد از »ﺑﺎﻏﻲ« ﻛﺴﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺎز از ﻣﺤﺮﻣﺎت ﻣﻲﺧﻮرد و ﻣﺮاد از »ﻋﺎدي« ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﺮﻣﺎت را در ﺣﺎﻟﻲ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻳﺰ و ﭼﺎرهاي دارد »در ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﺧﺪاآﻣﺮزﻧﺪه« اﺳﺖ ﮔﻨﺎه ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ درﺣﺎل ﻧﺎﭼﺎري از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺣﺮام ﻣﻲﺧﻮرد‬ ‫»وﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﻪ او زﻳﺮا ﺣﺮام را ﺑﺮ وي در ﻫﻨﮕﺎم ﺿﺮورت‪ ،‬ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲ از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ در ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم را در ﻛﺘﺐ ﻓﻘﻪ ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪144‬‬

‫‪ -1‬ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮد ﻣﺮده )ﻣﺮدار(‬ ‫‪ -2‬ﺧﻮن رﻳﺨﺘﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺣﻴﻮان ذﺑﺢ ﺷﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن ﻧﺎم ﻏﻴﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ آن ﺑﺮدهﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺼﺮ ﺗﺤﺮﻳﻢ در اﻧﻮاع ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق؛ ﺣﺮﻣﺖ ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ در ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﻴﺎنﺷﺪه‬ ‫ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در آﻳﻪ )‪ (3‬از ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه« وﻣﺤﺮﻣﺎت دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰدر اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ‪ -‬ﺑﻪ ﺣﺮاﻣﻬﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
©

¨
§
¦
¥¤
£
¢
¡


~
}
|
{
z
y
x‬‬ ‫‪
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﻛﺮده‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑﺪان ﺑﻬﺎي‬ ‫ﻧﺎﭼﻴﺰيﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ« زﻳﺮا ﻣﺘﺎع و ﺑﻬﺮه ﻓﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻛﻪ درﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻨﻬﺎنﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫دادن ﺷﺮع ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﻧﺎﭼﻴﺰ و اﻧﺪك‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻋﻮض ﺣﻘﻴﻘﻲ آن‪ ،‬ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ »آﻧﺎن‬ ‫ﺟﺰ آﺗﺶ در درون ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮو ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﺑﻬﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل ﭘﻨﻬﺎن‬ ‫ﻛﺮدن آﻳﺎت اﻟﻬﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب آﺧﺮت را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﺳﺒﺐ‬ ‫ورودﺷﺎن ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲﺷﻮد »و ﺧﺪاوﻧﺪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺑﻪدﻟﻴﻞ‬ ‫ﻓﺮود آﻣﺪن ﺧﺸﻢ وي ﺑﺮ آﻧﺎن و ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي از آﻧﺎن‪ .‬ﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ‬ ‫آﻧﺎن در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ درآﻧﭽﻪ ﻛﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ«‪» .‬و ﭘﺎﻛﺸﺎن ﻧﻤﻲدارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﻤﺎل ﭘﻠﻴﺪﺷﺎن را اﺻﻼح ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﮔﻨﺎه ﭘﺎك ﺷﻮﻧﺪ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖدردﻧﺎك« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ آﺗﺶ دوزخ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﻪ ﴿¿

‪
Á
À‬‬ ‫‪ ﴾...
Ã
Â‬ﺳﻮره «آل ﻋﻤﺮان«‪ ،‬ﻫﺮ دو درﺑﺎره ﻳﻬﻮد ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا رؤﺳﺎ وﻋﻠﻤﺎي آﻧﺎن از‬ ‫ﺳﻔﻠﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮآﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن‬ ‫‪145‬‬

‫ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻏﻴﺮ آﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ از‬ ‫زوال رﻳﺎﺳﺖ و أﺧﺎذيﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪه و ﻟﺬا ﺻﻔﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎنص در ﺗﻮرات را ﻛﺘﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و اوﺻﺎف دﻳﮕﺮي را ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﻮام‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﻚ اوﺻﺎف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻫﻤﻴﻦﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اوﺻﺎف ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ ﻧﺪارد! اﻣﺎ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺷﺮع ﺧﺪا را‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ و درﺑﺮاﺑﺮ آن رﺷﻮه ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺮﻛﺴﻲ را ﻛﻪ در ازاي ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻋﺎﺟﻞ‬ ‫و ﻳﺎ ﻣﺼﻠﺤﺖ زاﻳﻞ و زودﮔﺬري‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮدادن ﭼﻴﺰي از دﻳﻦ ﺧﺪا و ﻛﺘﻤﺎن ﺣﻖ‬ ‫راﺿﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪
Æ
Å
Ä
Ã
Â
ÁÀ
¿
¾
½
¼
»
º‬‬ ‫»آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻫﺪاﻳﺖ و ﻋﺬاب را ﺑﻪ ازاي‬ ‫آﻣﺮزشﺧﺮﻳﺪﻧﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ در آﻳﻪ )‪ (16‬ﮔﺬﺷﺖ »ﭘﺲ ﭼﻪ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻨﺪ ﺑﺮ‬ ‫آﺗﺶ دوزخ!« ﻣﺎ‪ :‬ﻣﻔﻴﺪ ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ و ﻣﺮاد از آن ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻦ‬ ‫ازﺣﺎل آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﺎ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺑﻲﭘﺮواﻳﻲ‪ ،‬اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻋﺬابآﺗﺶ را‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺠﺎزات آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
ÍÌ
Ë
Ê
É
È
Ç‬‬ ‫»اﻳﻦ« ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ از ﻣﺠﺎزات آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي آﻧﺎن »از آن‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ ﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺻﺪقو راﺳﺘﻲ‬ ‫و ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻖ »ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺑﻴﺎن آن ﺑﺮ ﻋﻠﻤﺎ واﺟﺐ وﭘﺮﻫﻴﺰ از‬ ‫ﻛﺘﻤﺎن آن ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮﮔﺎه از آن ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آن‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻣﻼﺣﻈﻪاي آن را اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در آن اﺧﺘﻼف‬ ‫ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آن و ﻛﺘﻤﺎن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ آن ‪ -‬ﻛﻪﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻨﺪ ‪ -‬ﻳﺎ ﻣﺮاد‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﺤﺮ اﺳﺖ وﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي‬

‫‪146‬‬

‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﮕﻲ «در ﺷﻘﺎق« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺳﺘﻴﺰه و ﻛﺸﻤﻜﺶ »دور و‬ ‫درازي« از ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ »ﻗﺮاردارﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K

J
I
H
G
F
E
D

C
B
A‬‬ ‫‪
\
[

Z
Y
X
W
V
U
T
S

R
Q‬‬ ‫]
^
_
`
‪
ih
g
f
e
d
c
b


a‬‬ ‫‪
x
w
v
u
ts
r
q
po
n
m
l
k
j‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در رد ﺑﺮ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪدرﺑﺎره‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺒﻠﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻃﻌﻦ و اﻳﺮاد ﺑﺴﻴﺎري را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪايﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ‪ :‬روي ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ذاﺗﺎ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ‬ ‫ﺷﻤﺮده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮﺟﻤﻼﺗﻲ ﺑﺰرگ و داراي‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪي ژرف و ﻋﻤﻴﻖ و ﻋﻘﻴﺪهاي ﺧﺎﻟﺺ و اﺳﺘﻮاراﺳﺖ«‪.‬‬ ‫»ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ روي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب )ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺟﻬﺎتﻣﺨﺘﻠﻒ( ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد‪ِ .‬ﺑﺮّ‪ :‬ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺮ ﺧﻴﺮ؛‬ ‫اﻋﻢ از اﻳﻤﺎن‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و اﺧﻼق ﻧﻴﻚ اﺳﺖ و اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آن را ﺑﻪ اﺻﻮل اﻳﻤﺎن‬ ‫و اﺻﻮل اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»و« ﻧﻴﺰ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد ﺑﻪ »روز ﺑﺎزﭘﺴﻴﻦ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن« ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻧﻮراﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﻬﺎ و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺖ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اورا ﻋﺼﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪدﺳﺘﻮر ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد ﺑﻪ »ﻛﺘﺎب« ﻣﺮاد از ﻛﺘﺎب‪ :‬ﺟﻨﺲﻛﺘﺎب‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪147‬‬

‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد ﺑﻪ »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫دوﺳﺖداﺷﺘﻦ آن ﺑﻪ ذوياﻟﻘﺮﺑﻲ« ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد »ﺑﺪﻫﺪ« دادن ﻣﺎل‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ -‬ﻫﻢ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺻﻠﻪرﺣﻢ‪.‬‬ ‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ »ﻳﺘﻴﻤﺎن« ﻓﻘﻴﺮ ﺑﺪﻫﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن از ﻓﻘﺮاي‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻳﺘﻴﻢ ﺑﻪ دادن ﺻﺪﻗﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺗﻮان ﻛﺴﺐ وﻛﺎر را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ »ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ« ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﻬﺎي ﻣﺮدم ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ »در راه ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﺎﻓﺮان ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ از ﻣﺎل‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺪا ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻣﻜﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮدن آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫»و« ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ »ﺳﺎﺋﻼن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺘﻜﺪﻳﺎﻧﻲ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ودرﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﻛﺮدن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺿﺮورﺗﻲ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺳﺎﺋﻞ‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ از ﺣﺪ ﺿﺮورت ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ادب درﺧﻮاﺳﺖﻛﺮدن ﻣﻠﺘﺰم ﺑﺎﺷﺪ و آن‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﭘﺎﻓﺸﺎري و اﺻﺮار درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻪ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ زن و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎري ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد را »در« راه آزادﻛﺮدن »ﺑﺮدﮔﺎن« ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮاد‬ ‫ﺧﺮﻳﺪن ﺑﺮدﮔﺎن و آزادﻛﺮدن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد آزادﻛﺮدناﺳﻴﺮان اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺻﺪﻗﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺣﺮص ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ آرزوي ﺗﻮاﻧﮕﺮي را داري و از ﻓﻘﺮ ﻣﻲﺗﺮﺳﻲ؛ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪﻫﻲ«‪.‬‬ ‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارد« ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎم ارﻛﺎن و ﺷﺮاﻳﻂ آن‪.‬‬ ‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ »زﻛﺎت را ﺑﺪﻫﺪ«‪ .‬ﺑﻴﺎن ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ زﻛﺎت‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮآن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮاد از اﻧﻔﺎق ﻳﺎد ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺎﻓﻠﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ زﻛﺎت ﻓﺮض‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :7> 5 • i 8: e € F;p :‬ﻗﻄﻌﺎ در ﻣﺎل ﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﺑﺠﺰ زﻛﺎت«‪.‬‬

‫‪148‬‬

‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﺎن »آﻧﺎن« اﻧﺪ »ﻛﻪ ﭼﻮن« ﺑﺎ ﺧﺪا ﻳﺎ ﻣﺮدم »ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻬﺪ ﺧﻮد‬ ‫وﻓﺎدارﻧﺪ« ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻬﺪﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺧﻼف اواﻣﺮ دﻳﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻬﺪ در ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬وﻓﺎ ﺑﻪ آن واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪﺧﻴﺎﻧﺖ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ و‬ ‫ﺧﻠﻒ وﻋﺪه از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻔﺎق اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ‬ ‫ﺳﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﺳﺨﻦ ﭘﺮدازد‪ ،‬دروغﮔﻮﻳﺪ و ﭼﻮن وﻋﺪه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻼف ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﻮن‬ ‫اﻣﺎﻧﺖ ﺑﻪ وي ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﺎن »آﻧﺎن« اﻧﺪ »ﻛﻪ در ﺳﺨﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﺪت ﻓﻘﺮ »و زﻳﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺰﻣﻦ ﻳﺎ ﻓﻘﺪان ﻋﺰﻳﺰان »و ﺑﻪﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺻﺎﺑﺮﻧﺪ« ﺻﺒﺮ‪ :‬ﻧﺼﻒاﻳﻤﺎن اﺳﺖ؛‬ ‫زﻳﺮا ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮ رﺿﺎي اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮار از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎهﻛﺒﻴﺮه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫»اﻳﻨﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ« در ادﻋﺎي اﻳﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ »و ﻫﻢاﻳﻨﺎن ﻣﺘﻘﻴﺎﻧﻨﺪ«‬ ‫ﺗﻘﻮي‪ :‬ﺧﻮد ﻧﮕﻪداري از ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ﺑﺰرﮔﻲ از اﻣﻬﺎت اﺣﻜﺎم اﺳﺖ زﻳﺮا در ﻛﻞ ﻣﺘﻀﻤﻦ‬ ‫ﺷﺎﻧﺰده ﻗﺎﻋﺪه ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
k
j
i
hg
f
e
d
c
b
a`
_
~
}
|
{
z
y‬‬ ‫‪
}

|
{
zy
x
w
v
u
ts
r

q
p
o
n
m
l‬‬ ‫~

¡
‪
£
¢‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬دو رواﻳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ در رد و‬ ‫ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺮدم در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﺘﻤﮕﺮي ﻋﻤﻞ ﻛﺮده‪،‬‬ ‫از ﺣﺪ ﻣﺘﺠﺎوز و ﭘﻴﺮو ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﺑﺮدهاي از ﻳﻚﻗﻮم ﻗﻮي و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮدهاي ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻲ ﻓﺮودﺳﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬آن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻐﺮوراﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ آزادي را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪ ﻗﺘﻞﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ! و اﮔﺮ زﻧﻲ از آﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدي را در ﺑﺮاﺑﺮ آنﺑﻜﺸﻴﻢ! ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﻧﺎن ﻓﺮادﺳﺖ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫‪149‬‬

‫ﻓﺮودﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮﻗﺘﻞ ﻳﻚ ﻓﺮد اﺷﺮاﻓﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻓﺮودﺳﺘﺎن را‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺑﺎره دو ﻃﺎﻳﻔﻪ از اﻋﺮاب ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن و‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬آن دو ﻃﺎﻳﻔﻪ‪ ،‬زﻧﺎن و ﺑﺮدﮔﺎن واﺷﺨﺎص آزادي را از‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص درﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺣﻜﻤﻲ را ﺻﺎدر ﻧﻤﻮدﻧﺪ‬ ‫و آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﻜﻢ اﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﺮ ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﻛﺸﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻗﺼﺎص ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﻛﺴﻲﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻤﺪ و از روي ﺗﺠﺎوز ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ‪ -‬در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎمﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ‪ -‬ﻓﺮض اﺳﺖ و ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ‪ ،‬اوﻟﻴﺎي ﻣﻘﺘﻮلاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺼﺎص‪:‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲﻋﻤﻠﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻗﺎﺗﻞ زﻳﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻴﺰان اﺳﻼم ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪﺑﻌﻀﻲ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ وﺿﻴﻊ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ زﻳﺒﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ زﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻓﻘﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ زن »آزاد درﺑﺮاﺑﺮ آزاد و‬ ‫ﺑﺮدهدرﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮده« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آزاد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﺷﺨﺺ آزاد و ﺑﺮده در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﺑﺮدهﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﻗﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آزاد ﺑﺎ ﻗﺘﻞ ﺑﺮده ﻗﺼﺎص ﻧﻤﻲﺷﻮد ‪-‬‬ ‫ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻧﺪ ‪ -‬اﻣﺎ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ آزاد درﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮده‬ ‫ﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺎمﺑﻮدن آﻳﻪ )‪ (45‬ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه« ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﺧﻮاﻫﺪآﻣﺪ‪ .‬از‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
و اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ رأي ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎمﺑﺨﺎري ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻲ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﺑﺮده ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮدهاش‬ ‫را ﻛﺸﺖ‪ ،‬او را ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻴﻨﻲاش را ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﻲاش را ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ و ﻫﺮ ﻛﺲ او را‬ ‫ﻋﻘﻴﻢ )ﺟﻨﺴﻲ( ﻛﺮد‪ ،‬او را ﻋﻘﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ«‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﻗﺼﺎص ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬دﻟﻴﻞ آﻧﻬﺎ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ درﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮي ﻛﺸﺘﻪﻧﻤﻲﺷﻮد«‪» .‬و‬ ‫زن در ﺑﺮاﺑﺮ زن« ﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ او را ﻛﺸﺖ‪ .‬اﮔﺮ زﻧﻲ ﻣﺮديرا ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﺮﻳﻖ‬ ‫اوﻟﻲ ﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻣﺮدي زﻧﻲ را ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻗﺼﺎصﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺮد درﺑﺮاﺑﺮزن ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪150‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺬﻫﺐ اﺋﻤﻪ ارﺑﻌﻪ ‪ -‬ﺟﺰ در ﻳﻚ رواﻳﺖ از اﺣﻤﺪﺑﻦﺣﻨﺒﻞ ‪ -‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻳﻚ ﺗﻦ ﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪» .‬ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪﮔﺬﺷﺖ ﺷﺪ ﺑﻪ او ﭼﻴﺰي از‬ ‫ﺧﻮن ﺑﺮادرش« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺎﺗﻞ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺎﻧﻲ از ﺳﻮي ﻣﺠﻨﻲﻋﻠﻴﻪ )ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ وي‬ ‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ(‪ ،‬ﻳﺎ از ﺳﻮي وﻟﻲ ﻣﻘﺘﻮل‪ ،‬درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﻳﺎ ﺟﺮﺣﻲ ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬از اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻗﺼﺎص ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ )ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ او اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ(‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫وﻟﻲ وي‪ ،‬دﻳﻪ ﻗﺘﻞ ﻳﺎ دﻳﻪ ﺟﺮاﺣﺖ )ارش( ﺗﻌﻠﻖﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻗﻴﺪ )اﺧﻴﻪ‪ :‬ﺑﺮادرش( ﻋﺎﻃﻔﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻗﺘﻞ‪ ،‬اﺧﻮت اﻳﻤﺎﻧﻲ را ﻧﻤﻲﮔﺴﻼﻧﺪ‪ .‬آري!‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺘﻲ در ﻛﺎرﺑﻮد »ﭘﺲ ﺣﻜﻢ آن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ از ﻗﺎﺗﻞ ﻳﺎ ﺟﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ رﻓﺘﺎري ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺗﻮأم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺤﻮ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺎﺗﻞ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﺑﻪ او ﻣﻬﻠﺖ دﻫﺪ »و« ﺑﺮ ﻗﺎﺗﻞ‬ ‫»رﺳﺎﻧﻴﺪن ﺧﻮنﺑﻬﺎﺳﺖ ﺑﻪ وي ﺑﻪ ﺧﻮش ﺧﻮﻳﻲ« ﺑﺪون ﺗﻌﻠﻞ و اﻣﺮوز و ﻓﺮداﻛﺮدن‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫اﻧﻜﺎر‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮدن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲزﺷﺖ »اﻳﻦ ﺣﻜﻢ« ﺣﻜﻢ ﻋﻔﻮ و دﻳﻪ »ﺗﺨﻔﻴﻒ و رﺣﻤﺘﻲ از‬ ‫ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺖ‪ ،‬ﻗﺼﺎص و ﻋﻔﻮ ﺑﺎ ﻋﻮض ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺪون ﻋﻮض ‪ -‬ﻫﺮ دو ‪ -‬را ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﺗﻨﮓ ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻨﮓ ﻧﮕﺮﻓﺖ زﻳﺮا ﺑﺮ ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻗﺼﺎص ﻳﺎ ﻋﻔﻮ ﺑﺪون دﻳﻪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻧﺼﺎري‪ ،‬ﻋﻔﻮ ﺑﺪون‬ ‫دﻳﻪ را ﻓﺮضﮔﺮداﻧﻴﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻌﺪ از آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻋﻔﻮ »از اﻧﺪازه درﮔﺬرد«‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦﺻﻮرت ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ دﻳﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﺎﺗﻞ را ﻋﻔﻮ ﻧﻤﻮده و ﺑﻌﺪ از‬ ‫آنﻗﺼﺎﺻﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ »ﺑﺮاي او ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ« در آﺧﺮت ﺑﺎ آﺗﺶ دوزخ‪ ،‬ﻳﺎ دردﻧﻴﺎ‬ ‫ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻗﺘﻞ‪.‬‬ ‫‪
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤‬‬ ‫»و اي ﺧﺮدﻣﻨﺪان! ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در ﻗﺼﺎص زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاي اﺳﺖ« ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺼﺎص‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮدداري ﻣﺮدم از ﻗﺘﻞ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮا روي آورﻳﺪ« و از ﺑﻴﻢ‬ ‫ﻗﺼﺎص‪ ،‬از ﺧﻮنرﻳﺰي ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪ .‬آري! اﻳﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮن »ﻗﺼﺎص« در اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي در ﻫﻴﭻ ﻋﺼﺮي از آن ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺠﺰ آن‪ ،‬ﻫﻴﭻﻣﺠﺎزات دﻳﮕﺮي ‪ -‬از‬ ‫‪151‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺪان ‪ -‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد ﺧﻮﻧﺮﻳﺰ را از ارﺗﻜﺎب ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺎز دارد‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺼﺎص اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻴﺎﺗﻲ آرام و ﭘﺎﻳﺪار را ﺑﺮايﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده و از ﻣﻴﺰان ﺟﻨﺎﻳﺖ‬ ‫ﻗﺘﻞ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﻘﻴﻨﺎ از ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﻗﺘﻞ دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲدارد و در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺣﻴﺎت‬ ‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺣﻴﺎت ﻣﻘﺘﻮل ودﻳﮕﺮي ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﻗﺎﺗﻞ‪.1‬‬ ‫®
¯
‪
½
¼»
º

¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫¾
¿
‪À‬‬ ‫»ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮض ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻣﺮگ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﻓﺮا رﺳﺪ« ﻓﺮارﺳﻴﺪن ﻣﺮگ؛‬ ‫ﻓﺮارﺳﻴﺪن اﺳﺒﺎب و ﻋﻼﺋﻢ آن اﺳﺖ‪ .‬آري! در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ؛ »اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﺧﻴﺮي ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ »وﺻﻴﺖ ﻛﻨﺪ« ﭼﺮا ﻛﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ وي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺴﺮان‪» ،‬ﺧﻴﺮ« را ﺑﻪ ﻣﺎل‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻇﺎﻫﺮا ‪ -‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻋﺒﺎس
و ﮔﺮوﻫﻲ ازﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ‪-‬‬ ‫ﻣﺮاد از »ﺧﻴﺮ«‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺮا اﺳﻢ «ﺧﻴﺮ« ﺑﺮ ﻣﺎل اﻧﺪك‬ ‫و ﺑﺴﻴﺎر ﻫﺮ دو اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آري! ﺑﺎﻳﺪ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎﺑﺮاي ﭼﻪﻛﺴﻲ؟ »ﺑﺮاي ﭘﺪر و‬ ‫ﻣﺎدر و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد« و ﺑﻌﺪ از اﺟﺮاي وﺻﻴﺖ وي‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺎﻟﺶ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ در اول اﺳﻼم ﻣﺸﺮوع ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ وﺻﻴﺖ ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺑﺎ آﻳﺎت ﻣﻴﺮاث‬ ‫)در ﺳﻮره ﻧﺴﺎء و ﻏﻴﺮآن( ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‪» :‬ﻻوﺻﻴﻪ‬ ‫ﻟﻮارث‪ :‬ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ وارﺛﻲ وﺻﻴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬ﻧﺴﺦ وﺻﻴﺖ ﺑﺮاي وارث‪ ،‬رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ و‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻤﻲ اﺟﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻜﻢ وﺻﻴﺖ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ‬ ‫وارث‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ ارﺷﺎد ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ و ﻧﻴﺰاﺣﺎدﻳﺚ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‪،‬‬ ‫وﺻﻴﺖ ﻧﻤﻮدن از ﺛﻠﺚ ﻣﺎل ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ وارث‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ وﻧﺎﻓﺬ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‪$*! *  6‬‬ ‫‪ :5‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را از ﺑﺰ ﻧﺮ ﻋﺎرﻳﺖ ﺷﺪه ﺧﺒﺮ ﻧﺪﻫﻢ؟ اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬ﺧﺒﺮ‬ ‫‪212‬‬

‫دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬او ﻓﺮد ﺣﻼلﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻓﺮد ﺣﻼلﻛﻨﻨﺪه را و‬ ‫ﻧﻴﺰ آن ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ زن ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﻼل ﻛﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻜﺎح ﻣﺤﻠﻞ‪ ،‬زن ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻮﻫﺮ اول ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻼل ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ و ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﻋﻘﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﻼلﻛﺮدن را ﺷﺮط ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬آن ﻧﻜﺎح ﺑﺎ ﻛﺮاﻫﻴﺖ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪» .‬ﭘﺲ اﮔﺮ« ﺷﻮﻫﺮ‬ ‫دوم »وي را ﻃﻼق داد« و ﺑﺎ ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح از زن ﺟﺪاﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت »اﮔﺮ آن‬ ‫دو« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬زن و ﺷﻮﻫﺮ اول »ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪﺣﺪود ﺧﺪا را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬ ‫زﻧﺎﺷﻮﻳﻲاي را ﻛﻪ ﺑﺮ ذﻣﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ دارﻧﺪ »ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ آن دو« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻮﻫﺮ اول و زن ﺳﺎﺑﻘﺶ »ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ« و ﻋﻘﺪ ازدواج ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﺪ ازدواج ﺟﺪﻳﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮده و ﻣﺮد را ﻳﻚﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ ﺳﻪ ﻃﻼق ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺪود اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ« ﺣﻘﺎﻳﻖ را »ﺑﻴﺎنﻣﻲﻛﻨﺪ« زﻳﺮا ﺟﺎﻫﻞ‪ ،‬اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﻧﮕﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲدارد و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦﺑﻦﻋﺘﻴﻚ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ زن رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦوﻫﺐ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎﺟﺮا اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ رﻓﺎﻋﻪ او را ﺳﻪ ﻃﻼﻗﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن او ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦﺑﻦزﺑﻴﺮﻗﺮﻇﻲ ازدواج ﻧﻤﻮد‬ ‫و اﻳﻦ ﺷﻮﻫﺮ دوﻣﻲ ﻧﻴﺰ او را ﻃﻼق داد‪ ،‬آنﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح ﺷﻮﻫﺮ اوﻟﺶ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ)ﺷﻮﻫﺮ دوﻣﻢ( ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻼﻗﻢ داد‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻧﺰد ﺷﻮﻫﺮ اوﻟﻢ ﺑﺎز ﮔﺮدم؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﻴﺮ! ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪﺷﻮﻫﺮ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از وي ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻛﻨﺪ«‪ .‬در‬ ‫رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ آن زن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي رﻓﺎﻋﻪ ﺑﺮﮔﺮدي؟ﻧﻪ! اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ از ﻋﺴﻴﻠﻪ او )ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ(‬ ‫ﻧﭽﺸﻲ و او ازﻋﺴﻴﻠﻪ ﺗﻮ«‪ .‬ﻣﺮاد از ﭼﺸﻴﺪن ﻋﺴﻴﻠﻪ‪ :‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺪ دﺧﻮل آﻟﺖ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻓﺮج‬ ‫زن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪213‬‬

‫‪
N
M
L
KJ
I

H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
b
a
`
_

^
]\
[
Z
Y
X
WV
U
T
S

R
Q
PO‬‬ ‫‪s
r
q
p
o
n
m
l
k
ji
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫»و ﭼﻮن زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﻳﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺪه‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ »آنﮔﺎه‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻧﮕﺎهدارﻳﺪ« ﺑﺪون ﻗﺼﺪ رﺳﺎﻧﺪن آزار‬ ‫و زﻳﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ »ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬارﻳﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻋﺪهﺷﺎن ﺳﭙﺮي ﺷﻮد و آنﮔﺎه ﺑﺎ آزادي از ﺣﻴﻄﻪ ﻧﻜﺎح ﺷﻤﺎ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲﺟﺪﻳﺪي را از ﺳﺮ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ »وﻟﻲ آﻧﺎن را ﺑﺮاي آزار و زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﻧﮕﺎه ﻧﺪارﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎنﺳﺘﻢ ﻛﻨﻴﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺎزي دارﻳﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﺤﺒﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻃﻮﻻﻧﻲ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺪه و ﻣﺪت اﻧﺘﻈﺎر آﻧﺎن ‪ -‬ﻛﻪ ﻫﺪف از آن آزار وزﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ ‪ -‬ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ رﺳﻢ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدان ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬ ‫آزار رﺳﺎﻧﺪن و ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻒ ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻦ زﻧﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را ﻃﻼق داده و در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺪه ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫رﺟﻮع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺪهﺷﺎن ﺑﻪﺳﺮآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﺠﺪدا ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﺗﻜﺮار‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪي را از ﺳﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﻧﻬﻲ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺎزلﺷﺪ‪» .‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ« زﻳﺮا ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﻋﺬاب وﺟﺪان و ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ‪ -‬ﻫﺮدو ‪ -‬ﻗﺮار‬ ‫داده اﺳﺖ »و آﻳﺎت ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« زﻳﺮا ﻫﻤﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ﺟﺪي اﺳﺖ و ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻮﺧﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ آﻧﻬﺎ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ وي ﻻزم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا از اﻋﻤﺎل‬ ‫راﻳﺞ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﺧﻴﺮ از آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ رﺳﻢ ﺑﺮ آن‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮد زﻧﺶ را ﻃﻼق ﻣﻲداد‪ ،‬ﻳﺎ زﻧﻲ را ﺑﻪ ﻧﻜﺎح ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮدهاش را آزاد‬ ‫ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺷﻮﺧﻲ ﻛﺮدم! ﭘﺲ اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﻮﺧﻲ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ را‬ ‫ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮدي زﻧﺶ را ﻃﻼق داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻮﺧﻲﻛﺮدم؛ ﻣﺴﻠﻤﺎ‬ ‫‪214‬‬

‫ﻃﻼق واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻪ ﭼﻴﺰاﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺪي‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺟﺪي و ﺷﻮﺧﻲﻛﺮدن در آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺟﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻜﺎح‪ ،‬ﻃﻼق و رﺟﻌﺖ«‪» .‬و‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از‪ :‬اﺳﻼم وﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺘﻲ ﻛﻮر و ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي اﻧﺒﻮه ﺗﻮ در ﺗﻮ ﻗﺮار داﺷﺘﻴﺪ »و«‬ ‫ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »از ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن »و ﺣﻜﻤﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﻨﺖ‬ ‫ﻧﺒﻮي »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﻛﺮده و ﺑﺪان ﭘﻨﺪﺗﺎن ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ داده و‬ ‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺪار و ﻫﻮﺷﻴﺎرﺗﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻋﻈﻤﺎي ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ را ‪-‬‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ‪ -‬ﺷﻜﺮ ﮔﺰارﻳﺪ »و از ﺧﺪا ﭘﺮواداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮﭼﻴﺰي داﻧﺎﺳﺖ« و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻤﺎ در ﻗﺒﺎل اواﻣﺮ و ﺣﺪود ﻣﻘﺮر‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﭘﺲ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰاﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
c
ba
`
_
~
}

|
{
z
y
x
w
v
u
t‬‬ ‫‪
x
w
v
u
t
s
rq
p
o
n
ml
k
j
i
h
g
f
e
d‬‬ ‫ﺑﺨﺎري و ﻏﻴﺮ آن در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﻘﻞﺑﻦ ﻳﺴﺎر
‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮش را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻣﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آورده ﺑﻮد‪ ،‬آن ﻣﺮد ﻣﺪﺗﻲ ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮش ﺑﻪ ﺳﺮ‬ ‫ﺑﺮد‪ ،‬آن ﮔﺎه وي را ﻳﻚ ﻃﻼق داد و ﺑﻪ او رﺟﻮع ﻧﻜﺮد ﺗﺎﻋﺪهاش ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻫﻢ‬ ‫آن ﻣﺮد دوﺳﺘﺪار زن ﺑﻮد و ﻫﻢ آن زن ﻫﻮادار ﻣﺮد‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﺮد ﻋﺰﻣﺶ را ﺟﺰم ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺟﻤﻌﻲ ﻧﺰد ﻣﻌﻘﻞ ﺑﺮادرش ﺑﻪﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري او آﻣﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬ ‫ﻧﺎﻛﺲ! ﺗﻮ را ﺑﺎ ازدواج ﺧﻮاﻫﺮم ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮ ﻃﻼﻗﺶ دادي؟! ﻧﻪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ زﻧﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻪﺳﻮﻳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ‪ -‬ﻛﻪ ﻧﻴﺎز آن‬ ‫دو را ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮﻣﻲداﻧﺴﺖ ‪ -‬ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و ﭼﻮن زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﻳﺪ و ﻋﺪه ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را از ازدواج ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺷﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﺪارﻳﺪ«‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻌﻘﻞ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎن و دل ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮم! آنﮔﺎه ﺷﻮﻫﺮﺧﻮاﻫﺮ ﺳﺎﺑﻘﺶ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ؛‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺧﻮاﻫﺮم را ﻣﺠﺪدا ﺑﺮاﻳﺖ ﺗﺰوﻳﺞ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﮔﺮاﻣﻴﺖ ﻣﻲدارم! و ﻫﻤﻴﻦﻛﺎر را ﻫﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪215‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺎب در آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ اوﻟﻴﺎي زﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ دﺧﺘﺮان ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺮان‬ ‫ﻣﻄﻠﻘﻪﺷﺎن را از رﺟﻮع ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮان ﺳﺎﺑﻘﺸﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺪه‪ ،‬ﻳﺎ از ازدواج ﻣﺠﺪد ﺑﺎ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪه ‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺮط رﺿﺎﻳﺖ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺎﻣﻞ ﺟﺎﻧﺒﻴﻦ ‪ -‬ﻣﻨﻊﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻫﺮان ﺳﺎﺑﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺷﻮﻫﺮان ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻨﮓ و ﻏﻴﺮت‬ ‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬زﻧﺎن ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻋﺪهﺷﺎن را ﮔﺬراﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از ازدواج ﺑﺎ ﻓﺮد دﻟﺨﻮاﻫﺸﺎن‬ ‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮان و ﺳﻼﻃﻴﻦ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻛﻪزﻧﺎن ﺳﺎﺑﻘﺸﺎن ﻫﻤﺴﺮ‬ ‫ﻣﺮداﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬واﻟﺒﺘﻪ »ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا و روز ﺑﺎزﭘﺴﻴﻦ اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ« دﺳﺘﻮرﻫﺎ ﻋﻤﻞﻛﺮده و از آﻧﻬﺎ »ﭘﻨﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد« ﭘﺲ رﻋﺎﻳﺖ »اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﺮ ﺑﺮﻛﺖﺗﺮ و ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮ اﺳﺖ« از آﻟﻮده ﺷﺪن‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي و ﻓﺴﺎد ﺿﻤﻴﺮ »و ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺳﻮد و‬ ‫ﺻﻼح در اﺟﺮاي اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ را‪ ،‬ﻟﺬا از ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫وي ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪
«
ª
©
¨
§
¦¥
¤
£
¢
¡
~
}
|
{
zy‬‬ ‫¬®
¯
‪
Á
À
¿
¾½
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´³
²
±
°‬‬ ‫‪
Õ
Ô
Ó
ÒÑ
Ð
Ï
ÎÍ
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
Ä
ÃÂ‬‬ ‫‪
åä
ã
â
á
à
ß
Þ
Ý
ÜÛ
Ú
Ù
Ø
×
Ö‬‬ ‫ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺣﻜﺎم ﻧﻜﺎح و ﻃﻼق را ذﻛﺮﻛﺮد‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ زن و ﺷﻮﻫﺮ در ﺣﺎﻟﻲ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ‬ ‫دارﻧﺪ‪» :‬و ﻣﺎدران‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را دو ﺳﺎل ﻛﺎﻣﻞ« ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻧﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ »ﺷﻴﺮ‬ ‫دﻫﻨﺪ«‪ .‬ﻣﺮاد از )واﻟﺪات( در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬زﻧﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﻼق ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و‬ ‫)ﻳﺮﺿﻌﻦ( ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎدران ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺷﻴﺮدادن‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺪف از آوردن ﻗﻴﺪ »دوﺳﺎل ﻛﺎﻣﻞ« در اﻳﻨﺠﺎ؛‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺪت ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲاي ﻛﻪ ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎﻋﻲ در آن ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻣﺪت‬ ‫ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲاي ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬درﻧﺰد آﻧﺎن‪ ،‬ﺳﻲﻣﺎه اﺳﺖ‪» .‬اﻳﻦ ﺑﺮاي‬ ‫‪216‬‬

‫ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ دوران ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲ راﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ« ﭘﺲ ﺷﻴﺮدادن دو ﺳﺎل‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﺣﺘﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف از ﺗﻌﻴﻴﻦ آن‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻮدن ﻣﺎدر اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻟﺬا ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﭘﺪر وﻣﺎدر ﻃﻔﻞ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎدر‬ ‫ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ازدواج ﻣﺠﺪد ﻧﻜﻨﺪ ‪ -‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻓﻘﻬﺎ ‪ -‬ﺑﻪ ﺣﻀﺎﻧﺖ )ﻧﮕﻪداري( ﻃﻔﻞ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ذيﺣﻖﺗﺮ اﺳﺖ »وﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك آﻧﺎن ﺑﺮ وﺟﻪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﺪر‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرجﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺎدري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺮدادن ﻃﻔﻞ ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﺪر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آنﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﺳﺖ و اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺎدران‬ ‫ﻣﻄﻠﻘﻪ اﺳﺖﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺰد ﺷﻴﺮدﻫﻲﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺎدران‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻔﻘﻪ و ﭘﻮﺷﺎك آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﺪر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ‬ ‫ﻫﻢﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺷﻴﺮ ﻧﺪﻫﻨﺪ »ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺟﺰ ﺑﻪاﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺶ ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﻧﻪ زن‪،‬‬ ‫ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﺰد اﻧﺪك و ﻣﺨﺎرج ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭘﺪر ﻃﻔﻞ‪ ،‬ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻔﻘﻪ ﻣﺴﺮﻓﺎﻧﻪ ﺧﺎرج از ﺣﻴﻄﻪ ﺗﻮاﻧﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪاوﺳﻂ‬ ‫ﻧﻔﻘﻪ در ﺣﺪ ﻋﺮف اﺳﺖ‪» .‬ﻫﻴﭻ ﻣﺎدري ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺮزﻧﺪش زﻳﺎن ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﻫﻴﭻﭘﺪري‬ ‫ﻫﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮزﻧﺪش زﻳﺎن ﺑﺒﻴﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎدر ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺪر را ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺮزﻧﺪش زﻳﺎن‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از وي ﻣﺨﺎرج ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻛﻪ از ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ وي ﺧﺎرج اﺳﺖ ‪-‬‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﺧﻮﻳﺶ ‪ -‬ﻃﻠﺐ ﻛﻨﺪ و ﺷﻮﻫﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻃﻔﻞ زﻳﺎن‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻛﻪ در ﭼﻴﺰي از ﺗﻌﻬﺪات و وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﻋﻬﺪهاوﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﺳﺒﺒﻲ از آﻏﻮش ﻣﺎدرش ﺟﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﻫﺮ دو ﺟﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻋﻄﻮﻓﺖ آن دو‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻴﻐﻪ )ﻣﻀﺎره(‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر در وارد ﻧﻤﻮدن ﺿﺮر‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮي‪ ،‬در واﻗﻊ‬ ‫زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻫﺮدو اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﺒﻊ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﻲ ﭘﺪر وﻣﺎدر ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ؛ ﻃﻔﻞ‬ ‫ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻀﺮر ﻣﻲﺷﻮد‪» .‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﺣﻜﺎم ﺑﺮﻋﻬﺪه وارث ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﭘﺪر ﻣﺮد؛ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺨﺎرج ﺷﻴﺮدﻫﻲ ﻃﻔﻞ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻬﺪه وارث ﭘﺪر‪ ،‬ﻳﺎ وارث ﻃﻔﻞ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫وﺻﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﻴﻢ اوﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺨﺎرج در ﺣﻴﺎت ﭘﺪر ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺧﻮد وي ﺑﻮد‪ .‬و اﮔﺮ‬ ‫‪217‬‬

‫ﭘﺪر ارﺛﻲ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺼﺒﻪ وي )ﻳﻌﻨﻲ اﻗﺮﺑﺎي ﺻﻠﺒﻲ درﺟﻪ ﻳﻚ وي(‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺨﺎرج را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮاد از »وارث«؛ ﻳﺎ وارﺛﺎن ﭘﺪر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‬ ‫ﻧﻔﻘﻪ و ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺎدر ﺷﻴﺮده ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺮﻓﻲ و ﺑﺮ وﺟﻪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‪ ،‬ﺑﺮﻋﻬﺪه اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫وارﺛﺎن ﻃﻔﻞاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻣﺮگ ﻃﻔﻞ از وي ﻣﻴﺮاث ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻟﻔﻆ‬ ‫)وارث(‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل؛ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺎدر از ﺳﻮي اﻳﻦ‬ ‫وارث‪ ،‬ﭼﻪ وارث ﻃﻔﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ وارث ﭘﺪر؛ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﭘﺪر‬ ‫ﺣﺮامﺑﻮد‪.‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ و ﻣﺸﺎوره ﻳﻚدﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﻮدك را« ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﭘﻴﺶﻫﻨﮕﺎم ﻗﺒﻞ از دو ﺳﺎل »از ﺷﻴﺮ ﺑﺎزﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ آن دو ﻧﻴﺴﺖ« اﻣﺎ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ‬ ‫ازﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻃﻔﻞ را از ﺷﻴﺮ ﺟﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺸﻮرتﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ او را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎن آن دو ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ‪» .‬و‬ ‫اﮔﺮﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد داﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﺮدﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮاز ﻣﺎدراﻧﺸﺎن‬ ‫»ﺑﺮﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آن ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ آن را ﺑﻪﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪدرﺳﺘﻲﺑﭙﺮدازﻳﺪ« ﺑﻪ ﻣﺎدران‪ ،‬ﺑﻪﺣﺴﺎب آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﺪت ﺷﻴﺮدﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺷﻴﺮدادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ زﻧﺎن داﻳﻪ و ﺷﻴﺮده دﻳﮕﺮ و در ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺰد آﻧﻬﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻳﺎﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري‬ ‫ﻧﻜﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﭼﻪ ﺑﺴﺎ واﻛﻨﺶ ﻣﻨﻔﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻔﻞ ﺑﺮﮔﺮدد و اﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهاي ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎرﻳﺸﺎن در ﺣﻖ ﻃﻔﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺰد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎدر در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻴﺮدادن ﺑﻪ ﻃﻔﻠﺶ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ در ﻗﻴﺪ ﻧﻜﺎح ﻳﺎ‬ ‫ﻋﺪهﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻧﺰد اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ :‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺟﺎﻳﺰاﺳﺖ‪ .‬ﺟﻮاز‬ ‫اﺟﻴﺮﻛﺮدن زن ﺷﻴﺮده دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از ﻣﺎدر ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻋﺪم زﻳﺎنرﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺎدر‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺎدر در اﻣﺮ ﻧﮕﻪداري ﻓﺮزﻧﺪش ﺣﻖ اوﻟﻮﻳﺖدارد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻏﺎز آﻳﻪ‬ ‫ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪» .‬و از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪآﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن‬ ‫را ادا ﻧﻤﻮدﻳﺪ و ﭘﺪر و ﻣﺎدر از زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪﻳﻚدﻳﮕﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﭘﺮوا داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن اوﻻد ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي در دﻧﻴﺎ و ﺳﺒﺐ ﭘﺎداش اﺧﺮويﺷﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫‪218‬‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ آﻧﺎن ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ را ﻣﺪار ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ؛ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن در دﻧﻴﺎ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻼ و ﻓﺘﻨﻪ و در آﺧﺮتﻫﻢ ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
KJ
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
\
[
Z
Y
X
WV
U
T
S
R
Q‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻴﺎن اﺣﻜﺎم ﻃﻼق و رﺟﻌﺖ و ﻣﺴﺆوﻟﻴﺘﻬﺎي ﭘﺪران در ﻗﺒﺎل ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻴﺮﺧﻮاره و‬ ‫ﻫﻤﺴﺮان ﻣﻄﻠﻘﻪﺷﺎن؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻜﻢ ﻋﺪه وﻓﺎت را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺪه وﻓﺎت ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪه ﻃﻼق اﺳﺖ‪» :‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و‬ ‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬زﻧﺎﻧﻲ را »ﭘﺲ از ﺧﻮد ﺑﺠﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ« ﭘﺲ زﻧﺎﻧﺸﺎن »ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه‬ ‫و ده روز« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده ﺷﺒﺎﻧﻪ روز »اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻨﺪ« و ﭘﺲ ازآن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ازدواج ﻣﺠﺪد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺣﻜﻤﺖ در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺮاي ﻋﺪه وﻓﺎت دو ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ زن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺟﻨﻴﻦ ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﮕﻲ زﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫و ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ده ﺷﺒﺎﻧﻪروز دﻳﮕﺮ را اﺣﺘﻴﺎﻃﺎ ﺑﺮ آن اﻓﺰوده زﻳﺮا‬ ‫ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ ﺟﻨﻴﻦ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮده در ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﮕﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ودر ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﺤﺮزﺷﺪن ﺣﻤﻞ؛ ﻋﺪه زن ﺣﺎﻣﻠﻪ‪ ،‬وﺿﻊ ﺣﻤﻞ اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﻧﻜﺎح اول ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮاﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺪه وﻓﺎت ﺑﺮاي زن؛ ﭼﻪ زن ﺻﻐﻴﺮهﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻛﺒﻴﺮه‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﺎﻳﻀﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪﻳﺎﺋﺴﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده روز اﺳﺖ و ﻋﺪه زن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﭼﻪ از وﻓﺎت و ﭼﻪ ازﻃﻼق ‪ -‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ‪ -‬وﺿﻊ ﺣﻤﻞ اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺪه ﺧﻮد را ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه درﺑﺎره‬ ‫ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ« از آراﻳﺶﻛﺮدن‪ ،‬رويآوردن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎران و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ازدواج‬ ‫ﻣﺠﺪد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ وﺟﻪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺮع ﻧﺒﺎﺷﺪ »ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬آﮔﺎه اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ زﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎروا‬ ‫از ازدواج ﻣﺠﺪد ﺑﺎز ﻣﻲدارد و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺣﺪود و ﺣﻘﻮق ﻣﻘﺮر را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻠﺶ ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪219‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮ وﺟﻮب «اﺣﺪاد« ﺑﺮاي زن ﻣﻌﺘﺪه در ﻋﺪه وﻓﺎت اﺳﺘﺪﻻل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺣﺪاد‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺮك زﻳﻨﺖ و آراﻳﺶ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮدن ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺷﻴﺪن‬ ‫ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ و زﻳﻮرآﻻت و ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﻨﺰل ‪ -‬ﺟﺰ ﺑﻪﺟﻬﺖ ﺿﺮورت ﻳﺎ ﻋﺬري ‪-‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻤﻮل آن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در رأيﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻔﻘﻪ زﻧﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﻋﺪه وﻓﺎت ﺷﻮﻫﺮش ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا راﺑﻄﻪ ﻫﻤﺴﺮي )زوﺟﻴﺖ( ﻣﻴﺎن آن‬ ‫دو ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ اﻫﻞﻋﻠﻢ ﺑﺮ وﺟﻮب ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻔﻘﻪ زن ﺣﺎﻣﻠﻪاي ﻛﻪ ﻃﻼق‬ ‫ﺛﻼﺛﻪ ﻳﺎ ﻃﻼق رﺟﻌﻲ داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﻠﻤﺎ اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ زﻧﺶ را ﻃﻼق رﺟﻌﻲ داد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻋﺪه وي‪ ،‬وﻓﺎت ﻛﺮد؛‬ ‫ﺑﺮ آن زن‪ ،‬ﻋﺪه وﻓﺎت ﻻزم اﺳﺖ و ﻫﻢ او از آن ﺷﻮﻫﺮ ارث ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻋﺪه وﻓﺎت؛ ﺑﺮ زن‬ ‫آزاد‪ ،‬ﻛﻨﻴﺰ‪ ،‬ﺻﻐﻴﺮه و ﻛﺒﻴﺮه ‪ -‬ﭼﻪ ﺑﺎ او آﻣﻴﺰش اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬ﻫﻤﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻻزم ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮ ﻣﺮگ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻓﻘﻂ ﺳﻪ روز اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺷﻮﻫﺮ ‪ -‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ‪ -‬ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮاي زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن دارد؛ رواﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻣﺮدهاي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻪ روز ﺳﻮﮔﻮاري ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮش‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮاي او ﭼﻬﺎر‬ ‫ﻣﺎه و ده روز اﺳﺖ‪ .«...‬اﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎﺳﺦ ﺣﻜﻢ آﻳﻪ‪
[﴿ :‬‬ ‫\
]
^
_
`

‪
﴾f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»ﺑﻘﺮه‪ «240/‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آن ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫]
^
_
`
‪
m
l
k
ji
h
g
f


e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
|
{
z
y
xw
v
u
t
s
r
q
p
o
n‬‬ ‫}
~
_
`‪
o
n
m
l
k
ji
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪p‬‬ ‫»و درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ از زﻧﺎن« ﻋﺪهدار ﻛﻪ در ﻋﺪه وﻓﺎت‪ ،‬ﻳﺎ ﻃﻼق ﺛﻼﺛﻪ‬ ‫ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﺎ« ﻧﻴﺖ و ﻋﺰم ازدواج ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪه را‬ ‫»در دل ﻧﮕﻪدارﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ« ﺗﻌﺮﻳﺾ )ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ(‪ :‬ﺿﺪ ﺗﺼﺮﻳﺢ اﺳﺖ و ﺑﻪ‬ ‫‪220‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎ ﻟﻔﻈﻲ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ آن ﻟﻔﻆ‬ ‫ﺻﺮاﺣﺘﺎ ﺑﺮاي ﻣﻘﺼﻮد او ﻧﻬﺎده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎ و اﺷﺎرﺗﺎ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻬﻢ آن ﺑﻪ ﻗﺮﻳﻨﻪاي ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ از ذﻫﻦ ﺷﻨﻮﻧﺪه دور اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ و ﻛﻨﺎﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﭼﻴﺰي را ذﻛﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ذﻛﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ زن ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬آﻣﺪهام ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﻼم‬ ‫ﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﭼﻬﺮهات ﺑﻨﮕﺮم‪ !...‬اي ﻛﺎش زﻧﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاﻳﻢ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﺪ!‪ ...‬و از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻨﺎﻳﻪ آﻣﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺧﻄﺒﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻟﻄﻒآﻣﻴﺰ در‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر و ﻋﻤﻞ‪ ،‬از زن ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪» .‬ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زودي آﻧﺎن را ﻳﺎد ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﺑﻴﺎن رﻏﺒﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آن زﻧﺎن ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲورزﻳﺪ و ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻣﻲﮔﺬارﻳﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫رﺧﺼﺖ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺗﻠﻮﻳﺤﻲ ﻧﻪ ﺗﺼﺮﻳﺤﻲ از آﻧﺎن را داد »وﻟﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻗﻮل و ﻗﺮار‬ ‫ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻧﮕﺬارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮد ﻣﺜﻼ ﺑﻪ زن ﻋﺪهدار ﻧﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﻦ ازدواج ﻛﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ﻛﻪ‬ ‫دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ ﺗﻮام و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻗﻮل ﺑﺪﻫﻲ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﻦ ﺑﺎ دﻳﮕﺮي ازدواج ﻧﻜﻨﻲ‪ ...‬و از اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺨﻨﺎن دﻳﮕﺮ »ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري‬ ‫ﺗﻠﻮﻳﺤﻲاي ﻛﻪ ﻣﺒﺎح ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﻲ‪ !...‬ﻣﻦ ﺑﻪ زﻧﺎن ﻧﻴﺎز دارم‪ !...‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ از ﺧﻮدش در ﺑﺮاﺑﺮ زن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ و ﻣﺜﻼ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺮدي ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﻜﻮ دارم‪ ،‬دﺳﺖ و دل ﺑﺎز ﻫﺴﺘﻢ و‪ ...‬از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن »و ﺑﻪ ﻋﻘﺪ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ »ﺗﺎ‬ ‫زﻣﺎن ﻣﻘﺮر ﺑﻪﺳﺮ آﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﻋﺪه زن ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﺪ‪ .‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح در ﻋﺪه‪،‬‬ ‫ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻫﻤﻪ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﻜﺎح در ﺣﺎل ﻋﺪه‪ ،‬زن ﺑﺮ ﻣﺮد ﺣﻼل ﻧﻤﻲﺷﻮد‪» .‬و‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را در دل دارﻳﺪ« از ﻋﺰم ﺑﺮ ﻧﻜﺎح‪ ،‬ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن »ﻣﻲداﻧﺪ ﭘﺲ‪ ،‬از‬ ‫او ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ« از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﺻﻮرت ﻋﺰم ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺎﺣﻲ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﻳﺪ »و‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از او ﭘﺮوا ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺑﺮدﺑﺎر اﺳﺖ« ﺑﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﮕﻨﺪن ﻣﺠﺎزات ﺧﻄﺎﻛﺎران‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬از آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ اﺣﻜﺎم ذﻳﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪221‬‬

‫‪ -1‬ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺻﺮﻳﺢ وﺑﻲﭘﺮده از زن در ﺣﺎل ﻋﺪه‪ ،‬اﺟﻤﺎﻋﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﻨﺎﻳﻲ و ﺗﻠﻮﻳﺤﻲ از زﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻋﺪه وﻓﺎت ﻳﺎ ﻃﻼق ﺑﺎﻳﻦ ﺑﻪﺳﺮﻣﻲﺑﺮد‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺻﺮﻳﺢ ﻳﺎ ﻛﻨﺎﻳﻲ از زﻧﻲ ﻛﻪ در ﻋﺪه ﻃﻼق رﺟﻌﻲ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد ﺑﻪ اﺟﻤﺎع‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا زﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻋﺪه ﻃﻼق رﺟﻌﻲ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺣﻜﻢ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮي او ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮش ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﻧﻌﻘﺎد و اﺟﺮاي ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح ﺑﺮ زﻧﺎن در ﺣﺎل ﻋﺪه‪ ،‬ﺷﺮﻋﺎ ﺣﺮام ﺑﻮده و اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﻀﻤﻮن‪ ﴾`
_
~
}﴿ :‬در آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻧﻘﻀﺎي‬ ‫ﻋﺪه زن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ زن در ﺣﺎل ﻋﺪهاي ﻋﻘﺪ ﻧﻤﻮد و ﻋﺮوﺳﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻜﺎح آن‬ ‫دو را ﻓﺴﺦ ﻛﻨﺪ و آن ﻧﻜﺎح ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
¤
£



¢
¡

~}
|
{
z
y
x
w
v
u

t
s
r
q‬‬ ‫‪®


¬
«
ª
©¨
§
¦
¥‬‬ ‫»ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ‪ -‬اﻋﻢ از ﮔﻨﺎه ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻬﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ‪ -‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﻳﺪ؛ »در آن وﻗﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز‬ ‫ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺴﺎس ﻧﻜﺮده و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻬﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ« ﻣﺮاد از ﻣﺴﺎس‪ :‬ﺟﻤﺎع‬ ‫)ﻣﻘﺎرﺑﺖ( اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺟﻤﺎع ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻬﺮي ﻫﻢ از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زن‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﻬﺮ ﻣﺜﻞ ﺧﻮد ﻣﻲﺷﻮد »و آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬زﻧﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻬﺮ و ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻃﻼق ﻣﻲدﻫﻴﺪ »ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎزﻳﺪ« ﺑﻪ ﻣﺘﻌﻪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪآﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي ‪ -‬از ﭘﻮﺷﺎك ﻳﺎ‬ ‫ﻃﻼ ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﺶ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺑﺨﺸﺶ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻣﻬﺮ از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ »ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان ﺧﻮد و ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬ ‫ﺗﻮان ﺧﻮد« ﭘﺲ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺘﻌﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺘﻌﻪاي ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻮﻫﺮ ﻏﻨﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺘﻌﻪاي ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻓﻘﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي دارد »ﺑﻬﺮه دادن ﺑﺮ وﺟﻪ‬ ‫ﻣﻌﺮوف« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ وﺟﻬﻲ ﻣﺘﻌﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮع و ﻋﺮف ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ آن‪ ،‬ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪222‬‬

‫»ﻻزم ﺷﺪه« اﻳﻦ ﻣﺘﻌﻪ دادن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻘﻲ واﺟﺐ »ﺑﺮ« ذﻣﻪ »ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎزﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪ‪ ،‬روﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫¯
‪
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫‪
Ó
Ò

Ñ
ÐÏ
Î
Í
Ì

ËÊ
É
È
Ç
Å
Ä
Ã
Â

Á‬‬ ‫‪
Ö
Õ
Ô‬‬ ‫در آﻳﻪ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺣﻜﻢ زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮﻟﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻬﺮي ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻜﻢ ﻧﻮع دوم را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺒﻞ از‬ ‫دﺧﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻬﺮي ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬و اﮔﺮ ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻃﻼﻗﺸﺎن دادﻳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮي ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ« واﺟﺐ ذﻣﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﻧﺼﻒ آﻧﭽﻪ را« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن »ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدهاﻳﺪ« ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺪﻫﻴﺪ »ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ زﻧﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻳﺎدﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ ﻣﻬﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪهاي را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺷﻮﻫﺮان ﻃﻼقدﻫﻨﺪهﺷﺎن‬ ‫واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦﺻﻮرت ﻣﺎﻧﻌﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻮﻫﺮان اﻳﻦ ﻧﻴﻤﻪ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﭙﺮدازﻧﺪ »ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺮرﺷﺘﻪ ﻧﻜﺎح در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺒﺨﺸﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺮ رﺷﺘﻪدار ‪ -‬ﺑﻨﺎﺑﺮ دو ﻧﻈﺮي ﻛﻪ دراﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻴﺎن ﻓﻘﻬﺎ و ﺟﻮد دارد ‪ -‬ﻳﺎ‬ ‫ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﻳﺎ وﻟﻲ زن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺬﻫﺐ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ وﺷﺎﻓﻌﻲ )در رأي ﺟﺪﻳﺪ وي( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮاد از‪)
﴾Å
Ä
Ã
Â
Á
À﴿ :‬ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﺒﺨﺸﺪ ﻛﻪ ﮔﺮهﺑﻨﺪ و ﺳﺮ رﺷﺘﻪ ﻧﻜﺎح‬ ‫در دﺳﺖ وي اﺳﺖ(‪ ،‬ﺷﻮﻫﺮﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻮل‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻮﻫﺮ ﻧﻴﻤﻪ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻬﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه را ﻧﻴﺰ ﺑﻪزن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺧﻮد ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﻣﻬﺮآن را ﻛﺎﻣﻞ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻬﺮ‬ ‫ﻣﺴﻤﻲ را ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ زﻧﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻃﻼق‪ ،‬ﻧﺼﻒ آن را از وي‬ ‫ﺑﺎز ﭘﺲﻧﺴﺘﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي اﻳﻦ ﻗﻮل را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده‪ .‬ﻗﻮل دوم در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮاد‬ ‫آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از‪) :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺮ رﺷﺘﻪ ﻧﻜﺎح در دﺳﺖ اوﺳﺖ(‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫زنﻣﻄﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻟﻲ زن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﻃﻼق داده ﺷﺪه‬ ‫وﻣﻬﺮي ﻫﻢ ﻗﺒﻼ ﺑﺮاي آن ﻣﺴﻤﻲ )ﻣﻌﻴﻦ( ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺧﻮد آن زن ﻣﻄﻠﻘﻪ‬ ‫‪223‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬آن ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮي را ﻛﻪ زن ﺑﺎ ﻃﻼق ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮش‬ ‫ﺑﺒﺨﺸﺪ و آن را از وي ﻧﮕﻴﺮد‪» .‬وﻟﻲ«‪ :‬ﻳﺎ ﭘﺪر زن اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮادرش‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي از‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﻲ ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح وي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎمﻣﺎﻟﻚ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺨﺸﺮي‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺻﺤﺖ ﻗﻮل اول آﺷﻜﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫»و ﺑﺨﺸﺶ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﺧﻄﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺮدان و‬ ‫ﻧﻴﺰ زﻧﺎن ‪ -‬ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻐﻠﻴﺒﻲ ‪ -‬ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺨﺸﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ و‬ ‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ »و ﺑﺰرﮔﻮاري را‬ ‫در ﺑﻴﻦ ﺧﻮدﺗﺎن ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻃﻼق رواﺑﻂ ﺷﻤﺎ را ﺗﻴﺮه و ﻣﻜﺪرﺳﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬ ‫وﻟﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﺴﻴﻤﻲ از ﻓﻀﻞ و‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﻣﻜﺪر ﺑﻮزد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺰرﮔﻮاري و ﻓﻀﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« و از‬ ‫اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﺣﻜﺎم اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ دادن ﻣﺘﻌﻪ ﺑﻪ زﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮل )آﻣﻴﺰش( و‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻬﺮ ﻃﻼق داده ﺷﺪه؛ ﻣﻄﻠﻘﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ دادن ﻣﺘﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﻘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از دﺧﻮل ﻃﻼق داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ زﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮل اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻬﺮ ﻃﻼق داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ در ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬دادن ﻣﺘﻌﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ زن ﻣﻄﻠﻘﻪاي واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي آن زن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﺑﺎ او آﻣﻴﺰش‬ ‫)ﻣﻘﺎرﺑﺖ( ﻧﻜﺮده و ﻣﻬﺮي ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪهاﺳﺖ زﻳﺮا او ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺬﻫﺐ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و اﺣﻤﺪﺑﻦﺣﻨﺒﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺮ ﺑﺎ ﺧﻠﻮت ﺻﺤﻴﺤﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻻزم‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺸﻬﻮر از ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲ و ﻣﺎﻟﻚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺮ ﺑﺎ ﺧﻠﻮت ﺻﺤﻴﺤﻪ‬ ‫ﻻزم ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آن ﺧﻠﻮت‪ ،‬ﺑﺎ دﺧﻮل )ﻣﻘﺎرﺑﺖ( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺑﺮاي ﻣﺘﻌﻪ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺣﺪي ﻣﻌﻴﻦ ﻧﮕﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﻟﺬا ﻓﻘﻬﺎ در ﻣﻘﺪار اﻗﻞ و اﻛﺜﺮ آن‬ ‫اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪ ادﻧﺎي آن در ﻧﺰد اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬ﭘﻴﺮاﻫﻦ و ﭼﺎدر و ﻟﺤﺎﻓﻲاﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫‪224‬‬

‫ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ اﻋﻄﺎي ﺣﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻣﺘﻌﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺳﻢ ﻣﺘﻌﻪ ﺑﺮ آن اﻃﻼق ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺑﻪ زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮل ﻛﻪ ﻣﻬﺮ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﺟﻤﺎﻋﺎ دادن ﻧﺼﻒ‬ ‫ﻣﻬﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﺷﻮﻫﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺼﻒ دﻳﮕﺮ ﻣﻬﺮ ﻣﺴﻤﻲ )ﻣﻌﻴﻦ( را ﺑﺮاي زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺒﻞ ازدﺧﻮل‬ ‫ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻳﺎ زن‪ ،‬ﻳﺎ وﻟﻲ او ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮ در ﮔﺬرﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﺑﺮ ﻧﻤﺎزﻫﺎ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ اداي ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ در اوﻗﺎت آﻧﻬﺎ و ﺑﺎرﻋﺎﻳﺖ‬ ‫ارﻛﺎن و ﺷﺮوط آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺸﻮع ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻣﺪاوﻣﺖ و اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪ »ﺑﻮﻳﮋه ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺎﻧﻪ«‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل اﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺟﻤﻬﻮر ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮاﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬دو‬ ‫ﻧﻤﺎز و ﺑﻌﺪ از آن ﻧﻴﺰ دو ﻧﻤﺎز وﺟﻮد دارد و ﻟﺬا اﻳﻦ ﻧﻤﺎز در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ﻗﺮار‬ ‫دارد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص درروز ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﺮﻫﺎ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن )ﻣﺸﺮﻛﺎن( را ﭘﺮ ازآﺗﺶ ﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﻧﻤﺎز وﺳﻄﻲ‬ ‫ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ‪ -‬ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻏﺮوبﻛﺮد«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬‫اﺳﺖ‪ :)*'  [ 7X5 = t B ˆ; T[ :& F;p :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ اﻋﻤﺎل‬ ‫ﻧﺰد ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﻌﺠﻴﻞ ﻧﻤﺎز در اول وﻗﺖآن اﺳﺖ«‪» .‬و ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫در ﻧﻤﺎز ﺑﻪ وﻗﺎر و ﻃﻤﺄﻧﻴﻨﻪ و ﺧﺸﻮع ﺑﺮﭘﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدن در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض‪ ،‬ﻓﺮض‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻳﺎ اداﻛﺮدن آن ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻣﺮﻛﺐ )ﻣﺎﺷﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻄﺎر‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ‪،‬‬ ‫اﻻغ‪ (...‬ﺟﻮازدارد‪» .‬ﻗﻨﻮت« در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺳﻜﻮت‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﺎﻋﺖ و ﺧﺸﻮع‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ذﻛﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺣﺎل ﻗﻴﺎم ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺸﻮع اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‪ :‬اﺋﻤﻪ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ﺣﺪﻳﺚ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از زﻳﺪﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ
رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﻋﻬﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺎ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ در اﺛﻨﺎي ﻧﻤﺎز ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﻣﺎ ﺑﺎ رﻓﻴﻖ ﭘﻬﻠﻮﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪) ﴾H

G
F﴿ :‬و‬

‫‪225‬‬

‫ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ ﺑﭙﺎ اﻳﺴﺘﻴﺪ(‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﻜﻮت ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه و ازﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﻧﻤﺎز ﻧﻬﻲ‬ ‫ﺷﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪
Y
X
W
V
U


T
S
R

Q
P
ON

M
L
K
J‬‬ ‫‪
Z‬‬ ‫»وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻳﺪ« از دﺷﻤﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺳﻴﻞ‪ ،‬ﻳﺎ از درﻧﺪهاي؛ ﭘﺲ در ﺣﺎل ﺧﻮف‬ ‫»ﭘﻴﺎده ﻳﺎ ﺳﻮاره ﻧﻤﺎز ﮔﺰارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺷﺪت ﺧﻮف و‬ ‫ﻫﺮاس‪ ،‬ﺳﻮاره ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﺎ در ﺣﺎل ﭘﻴﺎدهروي‪ ،‬رو ﺑﻪﺳﻮي ﻗﺒﻠﻪ ﻳﺎ ﺑﺪون آن‪ ،‬ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ و اﻧﺘﻘﺎل و ﺟﻮﻻن و ﺣﻤﻠﻪ و ﮔﺮﻳﺰ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺑﻪﺟﺎ آورﻳﺪ »و ﭼﻮن اﻳﻤﻦ ﺷﺪﻳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﻮف و ﻫﺮاس ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ؛ »ﭘﺲ ﺧﺪا را ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ« از ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺳﻼم »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ« ﻗﺒﻞازآن »ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻦ ﺧﻮف‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺮوط و ارﻛﺎن آن ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻛﺎﻣﻞ و اﺻﻠﻲ‬ ‫و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ادا ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺣﻜﻢ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻣﺎم‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰاران در آن ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺣﻜﻢ در ﺳﻮره «ﻧﺴﺎء«‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﺣﻜﺎم دو آﻳﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از ﺷﺨﺺ ﻣﻜﻠﻒ ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺗﺮك آن ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﺬري‬ ‫ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ در ﺻﻒ ﻛﺎرزار‪ ،‬ﻳﺎ درﺣﺎل ﺷﺪت‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ روي اﺳﻼم آن را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺣﻮال‪،‬‬ ‫ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻤﺮانﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ
ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻳﺴﺘﺎده ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰار‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺸﺴﺘﻪ و اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺎزﻫﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ«‪ .‬ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت وﺟﻮدﻋﺬر‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردن ﺑﻪ اﺷﺎره ﭘﻠﻚﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎ اﺟﺮاي ارﻛﺎن آن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﺟﻤﻬﻮر )ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺷﺎﻓﻌﻲ و‬ ‫اﺣﻤﺪ ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردن در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺟﻮﻻن و ﺟﺴﺖ و ﮔﺮﻳﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن‬ ‫‪226‬‬

‫درﻧﮓ ﻛﺮدن ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬در ﻧﺰد ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ و ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ؛ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﺎز ازروي‬ ‫ﺳﻬﻮ ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﺣﻨﺎف ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻬﻮ‪ ،‬ﻳﺎ از روي ﺟﻬﻞ و ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﻳﺎ اﺟﺒﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺣﺪاﻗﻞ دوﺣﺮف‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﺪي ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﺴﺘﺎدن ﻗﺎدر ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻓﺮض ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ اﻧﺪازه‬ ‫ﺗﻮان ﺧﻮﻳﺶ ادا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺸﻬﻮر از ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎزي ‪ -‬ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺮاي اﻣﺎم و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺄﻣﻮم ‪ -‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪور دﺳﺘﻮر ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﺑﺮﻧﻤﺎز در ﻣﻴﺎن ﻃﺮح اﺣﻜﺎم ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺑﻪاﻳﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ‪ :‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﺤﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و آﺷﻔﺘﮕﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎ در‬ ‫آن ﺑﻪﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺎ را از ﻧﻤﺎز ﻛﻪ ﻳﺎدآور ﻋﻤﻠﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫[
\
]
^
_
`

‪
h
gf
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
x
w
v
u
ts
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﺮﮔﺸﺎن ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ و ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎزﻧﺪ« از ﻧﻔﻘﻪ و ﭘﻮﺷﺎك‬ ‫وﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺿﺮوري آﻧﺎن »و« آﻧﺎن را از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮان »ﺑﻴﺮون ﻧﻜﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﻣﺴﺘﺤﻖ‬ ‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از ﺧﻮراك و ﻟﺒﺎس و اﻗﺎﻣﺖ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻮﻫﺮان ﻣﺘﻮﻓﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺧﺎﻧﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺮون راﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﺑﺘﺪاي اﺳﻼم ‪ -‬ﭘﻴﺶ از ﻧﺰول آﻳﺎت ﻣﻴﺮاث ‪ -‬زﻧﺎن از ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن ارث ﻧﻤﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫زن ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚﺳﺎل ﻋﺪه ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ و ﺑﺎﻳﺪ درآن ﻳﻚ ﺳﺎل‪ ،‬ﻧﻔﻘﻪ‬ ‫و ﻣﺴﻜﻨﺶ از ﺗﺮﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻜﻢ اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ‪ -‬در رأي ﺟﻤﻬﻮر‬ ‫‪ -‬ﺑﺎ آﻳﻪ ﻣﻴﺮاث در ﺳﻮره «ﻧﺴﺎء« ﻛﻪ ﺳﻬﻢ زن را از ارث ﺷﻮﻫﺮش ﻣﻌﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ و آﻳﻪ‬

‫‪227‬‬

‫)‪ (234‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺪه وﻓﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ و ﺑﻪﺟﺎي ﻳﻚ ﺳﺎل‬ ‫ﻋﺪه‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده روز ﻣﻘﺮر ﮔﺸﺖ‪» .‬ﭘﺲاﮔﺮ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻧﺪ« ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﺗﻤﺎمﺷﺪن ﻳﻚ ﺳﺎل »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ وﻟﻲ ﻣﺘﻮﻓﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع‪ ،‬ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ »ﮔﻨﺎﻫﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن درﺑﺎره ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ« از آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎران و آراﻳﺶ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮاي آﻧﺎن «ﺑﻪﻃﻮر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﺷﺮع‬ ‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ و ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲرود زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺸﺎن از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ‬ ‫ﻣﺘﻮﻓﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن وﻻﻳﺘﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬زﻧﺎن در رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫ﻳﺎ ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺨﻴﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺘﻤﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ؛ ﺣﻜﻢ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ‪ -‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان و ﻓﻘﻬﺎ‬ ‫ ﻣﻨﺴﻮخاﺳﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰﻳﺰ« و ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ در ﻣﻠﻜﺶ »ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« در ﺻﻨﻌﺶ‪.‬‬‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از اﻫﺎﻟﻲ ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫آﻣﺪ و در آﻧﺠﺎ درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮاي ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ از ارث او ﺳﻬﻢ ﻗﺮار‬ ‫دادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ زﻧﺶ ﭼﻴﺰي ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ورﺛﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ اﻣﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻔﻘﻪ وي را از‬ ‫ﺗﺮﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻜﺴﺎل ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
`
_
~
}
|{
z
y‬‬ ‫»و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻧﺎن ﻃﻼق داده ﺷﺪه ﻻزم اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻣﺘﻌﻪ »ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﺮوف« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ و ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه »ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﻣﻘﺮر اﺳﺖ«‪ .‬آراي ﻓﻘﻬﺎ در‬ ‫ﺧﺼﻮص «ﻣﺘﻌﻪ« را ﻗﺒﻼ در آﻳﻪ )‪ (237‬ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن آﻳﻪ ‪l...£

¢
¡

m‬‬ ‫ﺗﺎ ‪» l
¬
«
ª
m‬ﺑﻘﺮه‪ «236 /‬ﻧﺎزل ﺷﺪ؛ ﻣﺮدي ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﺼﺪ اﺣﺴﺎن و‬ ‫ﻧﻴﻜﻲ را داﺷﺘﻢ ﺑﻪ زن ﻣﻄﻠﻘﻪام ﻣﺘﻌﻪ ﻣﻲدﻫﻢ و در ﻏﻴﺮ آن ﺧﻴﺮ!«‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪228‬‬

‫‪
h
g
f
e
d
c

b
a‬‬ ‫»ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ« در‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ از ﺣﻜﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت‬ ‫رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي اﺟﻤﺎﻟﻲ از آﻳﺎت ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ داراي‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺣﺎﻟﺖ ذﻳﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن آﻣﻴﺰش داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻗﺒﻼ ﻣﻬﺮي ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻘﺮر‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻛﻞ ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﺪه آﻧﺎن ﻫﻢ ﺳﻪ‬ ‫ﺣﻴﺾ ﻳﺎ ﺳﻪ ﻃﻬﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻮرد آﻣﻴﺰش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮي ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ؛ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻮان ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن ﻣﺘﻌﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﻬﺮي ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻮرد آﻣﻴﺰش ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫دﺳﺘﻪ از زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﻣﻮرد آﻣﻴﺰش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻬﺮي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻘﺮرﻧﮕﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺧﻼﻓﻲ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﻬﺮ ﻣﺜﻞ ﺧﻮدﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫دﻳﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﺮ اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن از زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﺧﺎﻧﻮاده و اﻗﺮﺑﺎ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺸﺎن ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
{z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i‬‬ ‫|
}
~

¡
‪
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»آﻳﺎ از« ﺣﺎل »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺰارانﻫﺰار ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺑﻴﻢ ﻣﺮگ از ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ‬ ‫ﺧﻮدﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻧﻴﺎﻓﺘﻲ؟« اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﺎن ﭼﻬﺎرﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از‬ ‫ﻃﺎﻋﻮن ﻓﺮار ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰﻳﻢ ﻛﻪ در آن از ﻣﺮگ ﺧﺒﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«...‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ« ﺑﻪ اﻣﺮ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﺧﻮد »ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻤﻴﺮﻳﺪ« و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻧﺪ »ﺳﭙﺲ آﻧﺎن‬ ‫‪229‬‬

‫را زﻧﺪه ﻛﺮد« ﺑﻌﺪ از ﻫﺸﺖ روز ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ؛ ﺑﻪ دﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ؛ ﻧﺎم او »ﺣﺰﻗﻴﻞ«‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ روزﮔﺎري زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﺮگ ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻮدار ﺑﻮد و آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻣﻪاي را ﻧﻤﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞﻛﻔﻦ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻴﺶ از ﻳﻚﺗﻦ از ﺳﻠﻒ ﻧﻘﻞﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺮوه‪ ،‬اﻫﺎﻟﻲ ﺷﻬﺮي در زﻣﺎن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻃﺎﻋﻮﻧﻲﺳﺨﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﮔﺮﻳﺰان از ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن زدﻧﺪ و در وادي ﻓﺮاﺧﻲ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺮان ﺗﺎﻛﺮان وادي را ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آنﮔﺎه ﻳﻜﻲ از آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ از ﻓﺮودﺳﺖ وادي و دﻳﮕﺮي از ﻓﺮاز آن ﺑﺎﻧﮕﻲ‬ ‫ﻣﺮﮔﺒﺎر در دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻫﻤﻪ ﺑﻪﻳﻜﺒﺎره ﭼﻮن ﻣﺮگ ﻳﻚﺗﻦ ﻣﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺸﺎن‬ ‫ﻣﺮدم دورادورﺷﺎن را دﻳﻮارﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن اﺟﺴﺎدﺷﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﭘﻮﺳﻴﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن روزﮔﺎري دراز ﺑﺮاﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪﻧﺎم «ﺣﺰﻗﻴﻞ«‬ ‫ﺑﺮ ﮔﻮرﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ وي زﻧﺪهﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ وي را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر‬ ‫داد ﺗﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎن اي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﭘﻮﺳﻴﺪه! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢآﻳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي اﺟﺴﺎد ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦﻧﺪا دردﻫﺪ‪ :‬اي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﮔﻮﺷﺖ و ﻋﺼﺐ‬ ‫وﭘﻮﺳﺖ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ‪ -‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻮد ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ وي دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻧﺪا ﻛﻨﺪ‪ :‬ﻫﺎن اي ارواح! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ روﺣﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺴﺪ ﻣﻘﺮر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ او را زﻧﺪه و ﺷﺎداب ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﻪ آﻧﺎن زﻧﺪه ﺑﺮﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .«ƒ& Y$ 7,#5 ƒK& 83 F85 ¤: "» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻗﺮآن را‬ ‫ﺣﻔﻆ ﻛﺮد‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺒﻮت در ﻣﻴﺎن دو ﺷﺎﻧﻪاش ﺟﺎﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ او وﺣﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد«‪» .‬و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺣﻜﻤﺖ دادهﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺧﻴﺮي ﻓﺮاوان ﺑﻪ او داده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻛﺴﻲ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﻛﺴﻲ ﺧﻄﺎب ﺷﺮع و ﻣﻀﻤﻮن‬ ‫ﻛﻼم اﻟﻬﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪد و از آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
Q
P
O
N
M
LK
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»و ﻫﺮ ﻧﻔﻘﻪاي را ﻛﻪ اﻧﻔﺎق ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﻧﺬري ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﻲداﻧﺪ« و ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن ﭘﺎداش و ﺑﺮ ﺗﺮك آن ﺳﺰاﻳﺘﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﮋده و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻫﺮ دو اﺳﺖ‪» .‬ﻧﺬر« در ﻟﻐﺖ؛ ﻋﺰم ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰيﺧﺎص و ﻻزم ﮔﺮداﻧﻴﺪن آن ﺑﺮ ﺧﻮد اﺳﺖ و در اﺻﻄﻼح ﺷﺮﻳﻌﺖ؛ ﺗﻌﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮ وي ﻻزم ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن‬ ‫ﺧﻮد اﻧﺴﺎن آن را ﺑﺮﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ وي واﺟﺐ و ﻻزم ﻣﻲﺷﻮد »و ﺑﺮاي‬

‫‪262‬‬

‫ﺳﺘﻤﻜﺎران« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻧﻔﺎق و ﻋﺪم وﻓﺎ ﺑﻪﻧﺬر‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه‬ ‫ﻣﻲآﻻﻳﻨﺪ »ﻫﻴﭻ ﻳﺎوري ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ وﺟﻮب وﻓﺎ ﺑﻪ ﻧﺬر ﻃﺎﻋﺖ و ﺣﺮام ﺑﻮدن ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺼﻴﺘﻲﻛﻪ ﻧﺬر‬ ‫ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‪» :‬ﻧﺬر ﺑﺮ دوﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ - 1‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﺬر ﺷﺪهﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪآن وﻓﺎ ﻛﺮد‪- 2 .‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﺬر ﺷﺪهﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺬر ﺑﺮاي ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ و در‬ ‫آن وﻓﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﻔﺎره آن؛ ﻛﻔﺎره ﻗﺴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ؛ اﻧﺴﺎن در‬ ‫وﻓﺎﻛﺮدن ﺑﻪ ﻧﺬر در ﻳﻚ ﻛﺎر ﻣﺒﺎح و در ﻋﺪم وﻓﺎ ﺑﻪ آن ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺬر ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮردن‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‪» :‬ﻧﺬري ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ در‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ رﺿﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ آن ﻣﺪﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫‪
a
`
_^
]
\

[
Z
Y
X
WV
U
T
S
R‬‬ ‫‪
i
h
g
f
e
dc
b‬‬ ‫»اﮔﺮ ﺻﺪﻗﺎت ﺧﻮﻳﺶ را آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ« و ﻫﻴﭻ اﻳﺮاد و اﺷﻜﺎﻟﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارد »و اﮔﺮ آن را ﭘﻨﻬﺎن دارﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺑﺪﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ آن را از‬ ‫ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ﺑﺪﻫﻴﺪ »اﻳﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮدن‬ ‫ﭘﻨﻬﺎنﻛﺎري در ﭘﺮداﺧﺖ ﺻﺪﻗﺎت‪ ،‬در ﺧﺼﻮص ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺎﻓﻠﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ از رﻳﺎ دورﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫در زﻛﺎت ﻓﺮض زﻳﺮا در ﭘﻨﻬﺎنﻛﺮدن زﻛﺎت ﻓﺮض ﻫﻴﭻ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ اﻛﺜﺮ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﺑﻪ زﻛﺎت دﻫﻨﺪه اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫»و« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﭘﻨﻬﺎن و ﺻﺪﻗﻪ آﺷﻜﺎرﺗﺎن »ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را ﻣﻲزداﻳﺪ«‬ ‫ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را زﻳﺮا ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن راﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬آﮔﺎه اﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬از رﻳﺎﻛﺎري و‬ ‫اﻧﻔﺎق ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺣﺬر ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻲﻫﺮﻳﺮه
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪€ HJ 4 ,T W; :0¢ @ =K , 5; ZK f*: #‬‬ ‫ ‪ 5 0 < f*: I6H3 '$ ‡ =K Ye5 4 B ^6& “; :83 ¥‬‬ ‫‪ :# D ‚#‬ﻫﻔﺖ ﻛﺲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را در ﺳﺎﻳﻪ ﻋﺮش ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺎي‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬در روزي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﺎﻳﻪاي ﺟﺰ ﺳﺎﻳﻪ اوﻧﻴﺴﺖ‪ :‬زﻣﺎﻣﺪار ﻋﺎدل‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬دو ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﻫﻢ دوﺳﺘﻲ ﻧﻤﻮده ﺑﺮاي او‬ ‫ﺑﺎﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در راه او از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدي ﻛﻪ دل وي آوﻳﺨﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ؛ از ﻫﻤﺎنﮔﺎه ﻛﻪاز آن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﻣﺠﺪدا ﺑﻪﺳﻮي آن ﺑﺮﮔﺮدد‪،‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺧﻠﻮتﺧﻮﻳﺶ ﺧﺪا را ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﭘﺮ از اﺷﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺮدي ﻛﻪ زﻧﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﺎه و ﺟﻤﺎل او را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ‬ ‫ازﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ و ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺻﺪﻗﻪاي را اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن راﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ اﻧﻔﺎقﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺻﺪﻗﻪ اﻟﺴﺮ ﺗﻄﻔﻲء ﻏﻀﺐ اﻟﺮب ﻋﺰوﺟﻞ‪:‬‬ ‫ﺻﺪﻗﻪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺧﺸﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ را ﻓﺮو ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦاﺑﻲ ﺣﺎﺗﻢ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‬ ‫رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا ﻋﻤﺮ
ﻧﺼﻒ ﻣﺎﻟﺶ را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آورد و آن را‬ ‫ﺗﻘﺪﻳﻢ اﻳﺸﺎن ﻛﺮد و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي ﻋﻤﺮ! ﭘﺸﺖ ﺳﺮت ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهات ﭼﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي؟« ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺼﻒ ﻣﺎﻟﻢ را‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﺗﻤﺎم ﻣﺎل‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻘﺪﻳﻢ آن ﺣﻀﺮتص ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻧﻬﺎن داﺷﺘﻦ آن ﺳﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ آن را ﺣﺘﻲ از ﺧﻮدش ﻧﻴﺰ ﭘﻨﻬﺎن دارد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ‬ ‫او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادهات ﭼﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي اي اﺑﻮﺑﻜﺮ؟«ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻋﺪه ﺧﺪا و وﻋﺪه‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را‪ .‬ﻋﻤﺮ
ﭼﻮن اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻳﺴﺖ وﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد‬ ‫اي اﺑﻮﺑﻜﺮ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺑﺎﻫﻢ در ﻛﺎر ﺧﻴﺮي ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‬ ‫ﻧﺪادﻳﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮ در آن ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻲ‪.‬‬

‫‪264‬‬

‫‪
z
yx
w

v
u
t
sr
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬ ‫{
|
}
~
_`
‪j

i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻔﺎر »ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »ﺑﻠﻜﻪﺧﺪا ﻫﺮﻛﻪ‬ ‫را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم درآوري و‬ ‫ﭘﺬﻳﺮاي اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﺷﺮع ﮔﺮداﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع از ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ راه ﺧﻴﺮ و ﺳﻌﺎدتاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﺗﺒﻠﻴﻎ‪ ،‬ارﺷﺎد وراﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻴﺮ‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺲ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص دﺳﺘﻮر ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﺮ اﻫﻞ اﺳﻼم ﺻﺪﻗﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰولآن‪ ،‬اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺻﺪﻗﻪ دادن ﺑﻪ ﻫﺮﻓﺮد ﺳﺎﺋﻠﻲ را ‪ -‬از ﻫﺮدﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬اﺟﺎزه دادﻧﺪ«‪ .‬ازاﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻘﻮﻟﻪ در ﻣﻴﺎن ﻋﺮﻓﺎ راﻳﺞ ﺷﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﻧﺎﻧﺶ دﻫﻴﺪ و از اﻳﻤﺎﻧﺶ ﻧﭙﺮﺳﻴﺪ«‪.‬‬ ‫»و ﻫﺮ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻢ »ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ« و ﺧﺪا را از‬ ‫آن ﺳﻮدي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ او از ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ »و ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﻔﺎقﻛﻨﻴﺪ ﻣﮕﺮ‬ ‫ﺑﺮاي ﻃﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻧﻔﺎق ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻘﺒﻮل‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫رﺿﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ »و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﻧﻔﺎق ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش آن ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺳﺘﻤﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ« ﭘﺲ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺻﺪﻗﻪ دﻫﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش وي ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ او ﻣﻲرﺳﺪ و دﻳﮕﺮ او ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪﻗﻪ وي ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺨﺺ ﺧﻮﺑﻲ رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺨﺺ ﺑﺪي‬ ‫زﻳﺮا او ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ‪ -‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮﻧﻴﺖ ﺧﻮد ‪ -‬ﺻﺎﺣﺐ ﺛﻮاب اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪265‬‬

‫‪
u
t
s
r

q

p
o
n
m
l
k‬‬ ‫‪
£
¢¡

~
}
|
{
z
y
x
w
v‬‬ ‫‪
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤‬‬ ‫»ﺻﺪﻗﺎت ﺑﺮاي ﻓﻘﺮاﻳﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﺪﻗﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي آن ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺪﻫﻴﺪ »ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮد را وﻗﻒ در راه ﺧﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﺑﺎ ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه »و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در زﻣﻴﻦ ﺳﻔﺮ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرت ﻳﺎ زراﻋﺖ و اﻣﺜﺎل آن از ﻣﺸﺎﻏﻞ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرج‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺮاي آن وﻗﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ در ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و رﺳﻮل وي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻮن اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ‪ 1‬ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﺷﺐ و روز در ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪﻋﺒﺎدت و ﺗﻼوت‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮده ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ در ﺗﻤﺎم ﻏﺰوات و ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ داوﻃﻠﺐ ﺟﻬﺎد ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در‬ ‫ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن اﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﻴﺎن اﺣﻜﺎم ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺗﻜﺪي در اﺳﻼم ﺣﺮام اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺿﺮورﺗﻲ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﺗﻜﺪي ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دارد‪ ،‬ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ‪ :? 7 ?Q5 < +#|5 '5 =2 " )* LT&» :‬اﻳﻦدو را از‬ ‫ﮔﻨﺠﻲ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﻋﺮش رﺣﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬داده ﺷﺪهام«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ‬ ‫رواﻳﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ‪78,5 7 6 " Y*l$ &' "p :‬‬ ‫€ ‪ :
*> 0 5‬ﻫﺮ ﻛﺲ دو آﻳﻪ آﺧﺮ ﺳﻮرهﺑﻘﺮه را در ﺷﺒﻲ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ او را‬ ‫ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬داﻓﻊ ﻫﺮ ﺷﺮ وﺑﻼﻳﻲ از اوﺳﺖ‪ .‬اﺣﺎدﻳﺚ وارده در ﻓﻀﻞ اﻳﻦ دو آﻳﻪ‬ ‫ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭼﻮن آﻳﻪ ﴿‪ ﴾
...j
i
h
g‬ﺑﺮ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮ و‬ ‫اﻣﺘﺖ را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا از او ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪات اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲرﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪
﴾
...ª
©
¨
§﴿ :‬ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ آﻳﻪ«‪...‬‬

‫‪286‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ اﺣﻜﺎم ﺳﻪ آﻳﻪ ﻓﻮق اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻳﻤﺎن ﺗﺠﺰﻳﻪﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ وﺣﻲ و اﺑﻼغ‬ ‫ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺑﺮﺣﻖ ﺑﻮدن ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﺘﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻤﺎن ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻃﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﺳﻼم دﻳﻦ ﺳﻬﻮﻟﺖ و آﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ را در ﺣﺪ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ ﻣﻜﻠﻒ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﺶ از آن‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﻓﺮدي اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﺎر ﮔﻨﺎه دﻳﮕﺮي را ﺑﺮ ﻧﻤﻲدارد‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﮔﻨﺎه و ﻣﺆاﺧﺬه‪ ،‬از دو ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻄﺎ و ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪287‬‬

‫﴿ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان﴾‬ ‫ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (200‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﺪان ﺳﺒﺐ «آل ﻋﻤﺮان« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ داﺳﺘﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﻤﺮان‬ ‫ﭘﺪر ﻣﺮﻳﻢ و ﺷﺮح رﺧﺪاد ﺗﻮﻟﺪ ﻋﻴﺴﻲ‪ :‬در آن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه و آل ﻋﻤﺮان‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻛﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم «زﻫﺮاوﻳﻦ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ دوﺳﻮره‪ ،‬ﺑﺴﺎن دو ﻧﻮر روﺷﻨﮕﺮ؛‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻓﺮوغ ﻫﺪاﻳﺘﺒﺨﺶ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ رﻫﻨﻤﻮن‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻳﻦ دو ﺳﻮره‪ ،‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻧﻮري ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺳﻮره‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤﻦ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮره اﺟﻤﺎﻋﺎ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦاﺑﻲ ﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻦاﺳﺤﺎق و اﺑﻦﻣﻨﺬر در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻏﺎز اﻳﻦﺳﻮره‬ ‫ﺗﺎ آﻳﻪ ﻫﺸﺘﺎد و ﺳﻮم آن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﺎت درﺑﺎره وﻓﺪ )ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ( ﻧﺼﺎراي ﻧﺠﺮان‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺼﺖ ﺳﻮار ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪآﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻬﺎرده ﺗﻦ از‬ ‫اﺷﺮاف آﻧﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ رﺋﻴﺲ‪ ،‬وزﻳﺮ و اﺳﻘﻒﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ درﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص درﺑﺎره ﻋﻴﺴﻲ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶﻣﻨﺎﻇﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫آﻳﺎت ﻧﺎزلﺷﺪ و ﺳﻴﻤﺎي ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ را از ﻣﻴﺎنﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ آن‪ :‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره و ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ـ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺘﺮك ـ اﺣﺎدﻳﺜﻲرواﻳﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﻬﺎ در آﻏﺎز ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه« ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬از آن ﺟﻤﻠﻪاﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ‬ ‫رواﻳﺖ ﻣﺴﻠﻢ از ﻧﻮاسﺑﻦﺳﻤﻌﺎن
اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪،‬‬ ‫ﻗﺮآن و اﻫﻞ آن ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪،‬آورده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﻮرهﻫﺎي‬ ‫ﺑﻘﺮه و آلﻋﻤﺮان‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻗﺮاردارﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪288‬‬

‫‪C
B
A‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه وﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن‬ ‫‪B

A‬‬ ‫»اﻟﻒ‪ .‬ﻻم‪ .‬ﻣﻴﻢ« ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻣﺮاد ﺧﻮﻳﺶ از آوردن اﻳﻦ ﺣﺮوف در آﻏﺎزﺳﻮرهﻫﺎ‪،‬‬ ‫داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ‪ ،‬در آﻏﺎز ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه« ﻧﻴﺰﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪
J
I


H
G

F

E

D
C‬‬ ‫»اﷲ؛ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻲ ﻗﻴﻮم اﺳﺖ« ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﺣﻲ« و »ﻗﻴﻮم«‪ ،‬در ﺳﻮره»ﺑﻘﺮه‪/‬آﻳﻪ‬ ‫‪ «255‬ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آﻧﺠﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و آﻳﻪاﻟﻜﺮﺳﻲ ﺣﺎﻣﻞ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪V

U
T
S
R
Q
P
O
N

M
L
K‬‬ ‫اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺧﺪاوﻧﺪ »اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را »ﺑﻪ ﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪراﺳﺘﻲ و ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺠﺖ ﻏﺎﻟﺐ »ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻮاﻓﻖاﺳﺖ ﺑﺎ »آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« از ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ »و ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ را ﻓﺮودآورد« ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫و ﻋﻴﺴﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم‪ .‬ﺗﻮرات‪ :‬ﻛﻠﻤﻪ ﻋﺒﺮي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﺖ وﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﺳﻔﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﺳﻔﺮ ﺗﻜﻮﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﺧﺮوج‪ ،‬ﺳﻔﺮﻻوﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﻋﺪد و ﺳﻔﺮ ﺗﺸﻨﻴﻪ‬ ‫اﺷﺘﺮاع‪ .‬و ﺑﻪ آن «ﻋﻬﺪ ﻗﺪﻳﻢ« ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻧﺠﻴﻞ‪:‬ﻛﻠﻤﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ «ﺗﻌﻠﻴﻢ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ«‪ ،‬ﻳﺎ »ﺑﺸﺎرت« اﺳﺖ و آن را »ﻋﻬﺪﺟﺪﻳﺪ« ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﻴﺮت‬ ‫ﻣﺴﻴﺢ و ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ وي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪289‬‬

‫‪
k
j
i
h
g
fe
d

c
b
a

`
_

^
]\
[
Z
Y
X
W‬‬ ‫»ﭘﻴﺶ از آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ را ﭘﻴﺶ از ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻗﺮآن ﻓﺮود آورد‬ ‫»ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮﻳﺖ در زﻣﺎن رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد آن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از آن ﺑﺨﺶ ازﺷﺮاﻳﻊ آﺳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻜﻠﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﺷﺮط آن ﻛﻪ درﻗﺮآن ﻳﺎ ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ‪،‬‬ ‫از آن اﻣﻮر ﺑﺮ وﺟﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ و اﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎ ذﻛﺮي رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »وﻓﺮﻗﺎن را ﻧﺎزل ﻛﺮد« ﻓﺮﻗﺎن‪:‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮﻋﻴﺴﻲ و ﻏﻴﺮ آن از اﻣﻮر‪،‬‬ ‫ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪاﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‬ ‫ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ در ﭘﻴﺶ دارﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﺎﻟﺐ« و »ﺻﺎﺣﺐاﻧﺘﻘﺎم« ﺳﺨﺖ و ﺑﺰرﮔﻲ‬ ‫»اﺳﺖ« ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻛﻪ آﻳﺎت او را ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﻤﺖ‪ :‬ﻣﺠﺎزات‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻓﻼﻧﻲ از ﻓﻼﻧﻲ اﻧﺘﻘﺎمﮔﺮﻓﺖ«؛ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺟﺮم ﺳﺎﺑﻘﺶ‪ ،‬او‬ ‫را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
w
v
u
t
s
r
q
p

o
n
m
l‬‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﺧﺪا ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در زﻣﻴﻦ و ﻧﻪ در آﺳﻤﺎن« و از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ وي ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﻔﺮ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ‪ .‬آﺳﻤﺎن وزﻣﻴﻦ‬ ‫را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻳﺎد ﻛﺮد زﻳﺮا ﺣﺲ ﺑﺸﺮي از ﻣﺤﺪوده آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻮاﻟﻢ دﻳﮕﺮ ﻓﺮاﺗﺮﻧﻤﻲرود‪.‬‬ ‫‪f

e


d
c


b

a

`
_~



}

|
{
z
y
x‬‬ ‫»اوﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ در رﺣﻤﻬﺎ ﺻﻮرﺗﮕﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ« از‬ ‫ﭘﺴﺮ ودﺧﺘﺮ‪ ،‬زﻳﺒﺎ و زﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎه و ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ و ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺷﻜﻞدادن ﺑﻪ اﻋﻀﺎ؛ اﻋﻢ‬ ‫ازﭼﺸﻢ و ﮔﻮش و ﺑﻴﻨﻲ و ﻏﻴﺮ آن از اﻧﺪاﻣﻬﺎ و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻃﺒﺎﻳﻊ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻴﺎت‪،‬‬ ‫ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي وراﺛﺘﻲ و ﻏﻴﺮه »ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ آن ﺗﻮاﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﻠﻜﺶﻏﺎﻟﺐ و در آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺻﻨﻌﺶ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪290‬‬

‫‪
x
w
v
u
ts
r

q
p
o
n
m
l
k
j
i

h

g‬‬ ‫‪

¬
«
ª

©¨
§
¦
¥
¤
£¢
¡

~
}

|
{
z
y‬‬ ‫®
¯
‪¼

»
º
¹

¸
¶
µ´
³
²


±
°‬‬ ‫»اوﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب« ﻗﺮآن »را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن آﻳﺎت‬ ‫ﻣﺤﻜﻢاﺳﺖ« ﻣﺤﻜﻢ‪ :‬آﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ وﺿﻮح و روﺷﻨﻲاش اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ‬ ‫وﺟﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي را ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﺬا ﺻﺮف ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ از آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ در آن اﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﺮﻳﻒ از ﻣﻌﻨﻲ و وﺟﻪ ﺣﻘﻴﻘﻲ آن وﺟﻮد ﻧﺪارد»آﻧﻬﺎ‬ ‫اماﻟﻜﺘﺎب اﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢ‪ ،‬اﺻﻞ و اﺳﺎس ﻗﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎهآن ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ آﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮيآﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ وﺟﻪ و ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ آن داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪»:‬آﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢ؛ ﺣﺠﺖ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺑﻨﺪﮔﺎن و دﻓﻊﻛﻨﻨﺪه دﺷﻤﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰاز آن ﻣﻌﺎﻧﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬ ‫وﺿﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ«‪» .‬وﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت اﺳﺖ«‬ ‫ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‪ :‬آﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺄوﻳﻞ در ﻣﻌﻨﻲ آن وﺟﻮد‬ ‫دارد و اﻳﻦ ﺗﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺧﻔﺎ و ﻋﺪم واﺿﺢﺑﻮدن ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮاد‪ ،‬ﻳﺎ وﺟﻮد اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪد در‬ ‫آن و ﻳﺎ ﺗﺮدد در ﻣﻴﺎن ﭼﻨﺪ وﺟﻪﺗﻔﺴﻴﺮي ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ اواﻳﻞ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻮرهﻫﺎ‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﻲﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻢ آن را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮدش ﻣﻨﺤﺼﺮﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﻛﺴﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﺑﺮ آن آﮔﺎه ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫وﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲﻗﻴﺎﻣﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از اﻣﻮر ﻏﻴﺐ«‪.‬‬ ‫ﻋﻠﺖ وﺟﻮد آﻳﺎت ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ـ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮانﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ ﻣﺮدم‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪه ـ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن راﺳﺘﻴﻦ از اﻓﺮاد ﺳﺴﺖ اﻳﻤﺎنو روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲاﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﺎت اﻟﻬﻲاﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺪﻗﻴﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از ﻛﮋروي در ﻗﺮآن ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫»اﻣﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن زﻳﻎ اﺳﺖ« زﻳﻎ‪ :‬ﻣﻴﻞ و اﻧﺤﺮاف از ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬آري! آﻧﺎن‬ ‫»ﺑﺮاي ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﻳﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰي و ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدن ﻣﺮدم در دﻳﻨﺸﺎن و ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪن‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن »و در ﻃﻠﺐ ﺗﺄوﻳﻞ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻃﻠﺐ ﺗﺄوﻳﻞ آﻳﺎت ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪291‬‬

‫دﻟﺨﻮاﻫﺸﺎن و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻣﺬاﻫﺐ ﻓﺎﺳﺪﺷﺎن اﺳﺖ »از ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﻗﺮآن ﭼﻨﮓ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﻚو ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و‬ ‫آن ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت را در ﺑﺪﻋﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮآن ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ وﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ »ﺣﺎل‬ ‫آن ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ آن« آﻳﺎت ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ »را ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ و راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫راﺳﺨﺎن و رﻳﺸﻪداران در ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺗﺄوﻳﻞﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت را ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‪» :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪﻗﺮآن ـ اﻋﻢ از ﻣﺤﻜﻢ و ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ آن ـ اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ‬ ‫»ﻫﻤﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﺮآن از ﺑﺎرﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﺧﺘﻼﻓﻲدر آن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آن اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ آن را‬ ‫ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪدي دارد‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﻜﻢ آن ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺟﺰ ﺣﻖ را ﻧﺪارد‪،‬‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ وارﺟﺎع ﻣﻲدﻫﻴﻢ و ﺑﺪﻳﻦوﺳﻴﻠﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮاد از ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺎ‬ ‫روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت را‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ«‪ .‬ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
ﻋﻴﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا »در ﺣﻖ وي ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ := H*5 D0T "5 € )83 )05p :‬ﺧﺪاﻳﺎ! او‬ ‫را در دﻳﻦ ﻓﻘﻴﻪ و داﻧﺎ ﻛﻦ و ﺗﺄوﻳﻞ را ﺑﻪ او ﺑﻴﺎﻣﻮز«‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي‪ ﴾...®


¬
«
ª

©¨
§
¦
¥
¤﴿ :‬اﻳﻦاﺳﺖ‪ :‬ﺗﺄوﻳﻞ‬ ‫ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ را ﺟﺰ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺘﻲ راﺳﺨﺎن و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪﻣﺎن درﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻮل‪ ،‬در ﻗﺮاﺋﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﻠﻤﻪ «اﷲ« وﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد و در اﻳﻦﺻﻮرت‪ ،‬ﻋﺒﺎرت‪:‬‬ ‫﴿‪ ﴾...¬

«

ª‬ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﺄﻧﻔﻪ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ آنﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬راﺳﺨﺎن‬ ‫در ﻋﻠﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ازﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻣﻌﻨﻲ و‬ ‫ﺗﺄوﻳﻞ آن را ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ«‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﻮل؛ ﻣﺮاد از ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﭼﻮن وﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ روح و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ »و ﺟﺰ‬ ‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻛﺴﻲ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد«‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ ﻣﻮرد ﺳﺆالﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪y " ,0' W8* A5 ‡ ,# D $ "§ p :‬‬ ‫‪ #L$ T‬‬

‫‪292‬‬

‫‪ :05 € Y}5" /5Q3 ,K3‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮرد‪ ،‬زﺑﺎن او‬ ‫راﺳﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻠﺐ او ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﻔﺖ را در ﺷﻜﻢ وﻓﺮج ﺧﻮد ﻧﮕﺎه دارد‪،‬‬ ‫او از راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﻮنﻛﺴﺎﻧﻲ را دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ در ﻗﺮآن‬ ‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ]ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺘﻨﻪﮔﺮﻧﺪ[ ﭘﺲ از آﻧﺎن ﺣﺬرﻛﻨﻴﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪرﺳﻮلﺧﺪا »در ﺗﻔﺴﻴﺮ‪
y

x

w

v

u
﴿ :‬‬

‫‪ ﴾}


|

{

z‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪»:‬ﻫﻢ اﻟﺨﻮارج‪ :‬آن )ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن ﻛﺞ رو( ﺧﻮارج اﻧﺪ«‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﻗﻮف ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺨﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻣﻌﻨﻲ آن‬ ‫ﺻﺤﻴﺢاﺳﺖ زﻳﺮا اوﻟﻴﻦ ﺑﺪﻋﺘﻲ ﻛﻪ در اﺳﻼم ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ ﺧﻮارج ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﻪ دﻳﮕﺮي ﻗﺮآن را ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪﴾hg     f
﴿ :‬‬

‫»اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎت آن ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﺤﻜﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ« ]ﻫﻮد‪ .[1 /‬ﻣﺮاد از آن‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺣﻖ‪ ،‬داراي اﻟﻔﺎﻇﻲ ﻓﺼﻴﺢ وﻣﻌﺎﻧﻲاي ﺻﺤﻴﺢ ﻛﻪ در‬ ‫آن ﻫﻴﭻ ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در آﻳﻪ دﻳﮕﺮي ﺗﻤﺎمﻗﺮآن ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه‪
X
﴿ :‬‬

‫‪» ﴾
]



\
[
Z
Y‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦﻛﻼم را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‬ ‫اﺳﺖ« ]زﻣﺮ‪ ،[23/‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ در زﻳﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬راﺳﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖﮔﺮي و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن از ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‬ ‫ﺑﺎ آﻳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ درﺗﻀﺎد ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻴﺎن آﻳﺎت ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺎرﺿﻲ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻧﺼﺎراي ﻧﺠﺮان ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ وﻗﺘﻲ ازﺧﻮدش در‬ ‫ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ‪» :‬ﻧﺤﻦ‪ :‬ﻣﺎ«‪ ،‬و »اﻧﺎ‪ :‬ﻣﺎ« را ﺑﻪﻛﺎرﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻤﻊاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮم ﺳﻪ ﺧﺪاﺳﺖ«‪ .‬ﭘﺎك و ﺑﺮﺗﺮاﺳﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪن اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻪﺳﻮي آﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢ‬

‫‪293‬‬

‫ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺘﻮر داد‪ ،‬ﭼﻮن آﻳﻪ‪) ﴾
D
C
B
A﴿ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﷲ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ(‪ ،‬و آﻳﻪ‪
i
h
﴿ :‬‬

‫‪) ﴾ k


j‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫½
¾
¿
‪Í

Ì
Ë
Ê
ÉÈ
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﭼﻮن ﭘﻴﺮوان ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ و‬ ‫ﻛﮋروان از راه راﺳﺖ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﻣﺎ را‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدي« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ »دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن را دﺳﺘﺨﻮش اﻧﺤﺮاف ﻧﮕﺮدان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن‬ ‫را ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮدن از ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﻣﻨﺤﺮف ﻧﮕﺮدان‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ دﻟﻬﺎيﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺿﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺴﻴﺎرﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ƒ,b 4085 08 p :‬‬ ‫'‪ :/# UT +,0‬اي ﮔﺮداﻧﻨﺪه دﻟﻬﺎ! دﻟﻢ را ﺑﺮدﻳﻨﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺪار«‪» .‬و رﺣﻤﺘﻲ« ﺑﺰرگ و‬ ‫وﺳﻴﻊ ﻓﻘﻂ »از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺎ ارزاﻧﻲ دار‪ ،‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﺨﺸﻨﺪهاي« و ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺸﻲ ﻓﺮاوان ﻋﻨﺎﻳﺖﻣﻲﻛﻨﻲ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ
از ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻮن ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه‬ ‫از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ؛ اﻳﻦ دﻋﺎ راﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪|*& ,/, ƒ& p :‬‬ ‫ ‪ :76l € o% ( , * ( )# I‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﺴﺘﻲآوري ﺷﺮاب اﺳﺖ وﻫﺮ‬ ‫ﻣﺴﺘﻲآوري ﺣﺮام اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺷﺮاب ﻧﻮﺷﻴﺪ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻣﺮد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﺎد‬ ‫ﺑﻮد و از آن ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬آن را در آﺧﺮت ﻧﻤﻲﻧﻮﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪668‬‬

‫‪
ba
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U
T
S

R
Q‬‬ ‫‪f

e
d
c‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﻪ ﺳﺎﺑﻖ ﺣﻜﻢ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر را اﻋﻼم ﻛﺮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺣﻜﻤﺖ ﺗﺤﺮﻳﻢ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﺷﺮاب و‬ ‫ﻗﻤﺎر‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﻴﻨﻪ ﺑﻴﻨﺪازد« اﻳﻦ از ﻣﻔﺎﺳﺪ دﻧﻴﻮي ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎراﺳﺖ »و«‬ ‫از ﻣﻔﺎﺳﺪ دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ در آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ را از‬ ‫ﻳﺎد اﷲ و از ﻧﻤﺎز ﺑﺎزدارد ﭘﺲ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲدارﻳﺪ؟« و ازآﻧﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲاﻳﺴﺘﻴﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻳﮕﺮ ﺑﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزاﻳﺴﺘﻴﺪ! ﻋﻤﺮ
ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺎزاﻳﺴﺘﺎدﻳﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرا!‬ ‫اﺣﻨﺎف ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻧﺮد‪ ،‬ﺷﻄﺮﻧﺞ‪ ،‬ﻗﺎب ﻗﻤﺎر‪ ،‬ﻣﻨﻘﻞ ﭼﻴﻨﻲ‪ ،‬ورق و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻜﺮوه‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻤﺎر ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ اﻣﺎ اﻣﺎم اﺑﻮﻳﻮﺳﻒ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﺷﻄﺮﻧﺞ را‬ ‫ﻣﺒﺎح داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺑﺎزي ﺷﻄﺮﻧﺞ ﺑﺎ ﻗﻤﺎر ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺷﺨﺺ ﺑﻪﻃﻮر داﻳﻢ ﺑﻪ آن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﺑﻪ واﺟﺒﻲ از واﺟﺒﺎت وي ﺧﻠﻞ وارد ﻧﺴﺎزد‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﺑﺮ آن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻧﺨﻮرد‪.‬‬ ‫‪
u
t
s
r
q
p

o
n
m
lk
j
i
h
g‬‬ ‫»و از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ« از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺮس و ﺣﺬر از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ را ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻳﻜﺠﺎ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »ﭘﺲ اﮔﺮ‬ ‫رو ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﺪ« از ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري و ﺗﺮس از ﺧﺪا و اﻃﺎﻋﺖ رﺳﻮﻟﺶص »ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺟﺰ ﭘﻴﺎم رﺳﺎﻧﺪن آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻴﭻ‬ ‫زﻳﺎﻧﻲ وارد ﻧﺴﺎﺧﺘﻪاﻳﺪ زﻳﺮا ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ وي ﻓﻘﻂ اﺑﻼغ آﻳﺎت اﺳﺖ و ﺑﺲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﺧﻮد زﻳﺎن‬ ‫رﺳﺎﻧﺪهاﻳﺪ؛ ﭼﺮاﻛﻪ از ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮﻳﺶ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ‪.‬‬

‫‪669‬‬

‫‪
e
d
c
b
a
`
_
~
}

|
{

z
y
x

w
v‬‬ ‫‪o


n

m
l
kj
i
h
g
f‬‬ ‫»ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﭽﻪ ﺧﻮردﻧﺪ« ﻗﺒﻞ‬ ‫ازﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب‪ ،‬از ﻫﺮ ﻧﻮع ﺧﻮراﻛﻲ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲاي ﻛﻪ ﻣﻴﻞ داﺷﺘﻨﺪ »ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﺮا ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﭼﻮن ﺷﺮك وﻏﻴﺮه‪،‬‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدﻧﺪ »و اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎز ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ«‬ ‫وﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺒﺎح‬ ‫ﺑﻮد »و اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻢ آن »و ﺑﺎز ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ« و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎريﻛﺮدﻧﺪ از‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﺗﺤﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﺷﺪ و ﻗﺒﻼ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺒﺎح ﺑﻮد »و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮا و اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اول ذﻛﺮ ﺷﺪ؛ ﺗﺤﻘﻖ اﺻﻞ ﺗﻘﻮا و اﺻﻞ اﻳﻤﺎن در آﻧﺎن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮا و اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎر دوم ذﻛﺮ ﺷﺪ؛ ﺛﺒﺎت و دوام اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺗﻘﻮا و اﻳﻤﺎن اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮاي ﺳﻮم؛ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻇﻠﻢ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن و اﺣﺴﺎن و ﻣﻮاﺳﺎت ﺑﺎ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد‬ ‫از ﺗﻘﻮاي اول؛ ﺧﻮدداري از ﺷﺮك‪ ،‬ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮاي دوم؛ ﺧﻮدداري از ﻣﺤﺮﻣﺎت و ﻣﺮاد از‬ ‫ﺗﻘﻮاي ﺳﻮم؛ ﺧﻮدداري از ﺷﺒﻬﺎت اﺳﺖ »و اﷲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد«‪.‬‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‪ :‬ﭼﻮن آﻳﻪ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺎ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﺮﻳﻢ درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ دم‬ ‫ﻣﺮگ ﺷﺮاب ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﺗﺎ دم ﻣﺮگ اﻣﻮال ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻗﻤﺎر را ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ و‬ ‫درﺣﺎﻟﻲ ﻣﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﺬاﻫﺎي ﺣﺮام در ﺷﻜﻢﺷﺎن ﺑﻮد؟ ﭘﺲآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و‬ ‫روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر درﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﻨﺎﻫﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر ﻫﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪ ﺷﺮاب‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺷﻼق )دره( اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪670‬‬

‫‪
¢
¡
~
}
|

{
z
y


x
w
v
u
t
s
r
q
p‬‬ ‫‪©

¨
§
¦
¥
¤
£‬‬ ‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﺷﻜﺎر ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس ﺷﻤﺎ و‬ ‫ﻧﻴﺰهﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻫﺪ آزﻣﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺷﻜﺎر آﻣﺎدهاي ﻣﻲآزﻣﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫در آن ﺑﻪﺗﻴﺮاﻧﺪازي‪ ،‬راﻧﺪن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺷﻜﺎري و ﺗﻌﻘﻴﺐ و دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﺒﺎﺷﺪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ آن ﺷﻜﺎرﻫﺎ ـ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آزﻣﺎﻳﺸﺘﺎن ـ ﻫﻤﻪ در دﺳﺘﺮس و در ﺑﺮد ﻧﻴﺰهﻫﺎﻳﺘﺎن‬ ‫ﻗﺮارداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آري! ﺷﻜﺎر ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد ﺗﺄﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎدي اﻋﺮاب ﺑﻮد و ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻢ آن در ﺣﺎل اﺣﺮام و در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺮم‪ ،‬ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶﻗﺮار داد‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺑﺎ ﻋﺪم ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود ﻣﻘﺮره در روز ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻣﻮردآزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار‬ ‫داد »ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺪارد ﻛﻪ ﭼﻪﻛﺴﻲ ﻏﺎﻳﺒﺎﻧﻪ از وي ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ‬ ‫آزﻣﺎﻳﺶ را ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻮاﻫﺪ داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻇﻬﻮر ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺪارد ﻛﻪ ﭼﻪﻛﺴﻲ از ﺷﻤﺎ ﭘﻨﻬﺎن از‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم‪ ،‬از او ﭘﺮوا ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از او در ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﻣﺮدم ﭘﺮوا‬ ‫ﻣﻲدارد زﻳﺮا ﭘﺮوا داﺷﺘﻦ ازﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻏﺎﻳﺒﺎﻧﻪ و ﻧﻬﺎن ازﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﻣﺮدم‪ ،‬ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮﻫﺎن اﻳﻤﺎن اﺳﺖ »ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻌﺪ از آن ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اوﺳﺖ ﻋﺬاب دردﻧﺎك«‬ ‫ﺑﻪﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وي ﺑﺎ اﻣﺮ و ﺷﺮع اﻟﻬﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺎﺗﻞ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ در ﻋﻤﺮه ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻛﻪ اﻧﺒﻮﻫﻲ‬ ‫از ﺟﺎﻧﻮران و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺤﻞ اردوﻳﺸﺎن درآﻣﺪه و آن ﻣﺤﻞ را ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اﻳﺸﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻊ اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺷﻜﺎري را‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را ازﻛﺸﺘﻦ ﺷﻜﺎر در ﺣﺎل اﺣﺮام‬ ‫ﻧﻬﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺘﻤﺮار دارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪671‬‬

‫‪
À

¿
¾

½
¼
»

º
¹
¸
¶
µ´

³²
±

°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫‪ÄÃÂÁ‬‬

‫
‪Å‬‬

‫
‬

‫
‪ÈÇÆ‬‬

‫
‪ÍÌËÊÉ‬‬

‫
‬

‫
‪
Î‬‬

‫‪â
áàßÞÝÜÛÚÙØ
×ÖÕÔÓÒÑÐÏ‬‬ ‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺤﺮﻣﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﺣﺞ ﻳﺎ ﻋﻤﺮه ﻳﺎ ﻫﺮ دو‪،‬‬ ‫اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻪاﻳﺪ »ﺷﻜﺎر را ﻧﻜﺸﻴﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻋﻤﺪا آن را ﺑﻜﺸﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺣﺎﻟﻲ‬ ‫آن را ﺑﻜﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻳﺎدآورﻧﺪه اﺣﺮام ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺣﺮﻣﺖ ﻛﺸﺘﻦ آن آﮔﺎه اﺳﺖ »ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻔﺎرهاي ﺑﺪﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ وي ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻴﻔﺮ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻔﺎرهاي‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﺸﺘﻪ؛ واﺟﺐ اﺳﺖ »از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﺎو‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬ ‫»ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آن ﺟﺰا و ﻛﻴﻔﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮدن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫»دو ﺗﻦ ﻋﺎدل از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دو ﻣﺮد ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ از ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آن‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن آن دو ﺑﻪ آن ﺣﻜﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن ﻛﻔﺎره ﺑﺮ وي ﻻزم ﻣﻲﺷﻮد »و ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻫﺪي ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ دو ﺗﻦ ﺣﻜﻢ ﻋﺎدل ﺑﻪ ﻛﻔﺎره ﺣﻜﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن‬ ‫ﺣﻴﻮان ﻛﻔﺎره‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﺎري اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد؛ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن آن‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻜﻪ و ذﺑﺢ ﻧﻤﻮدن آن در آﻧﺠﺎ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮاد آﻳﻪ ﻋﻴﻦ ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ در‬ ‫ﺧﻮد ﻛﻌﺒﻪ ذﺑﺢ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮاد ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺮم اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺧﻼﻓﻲ در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ »ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻔﺎرهاي ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻃﻌﺎم دادن ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاﺑﺮ آن روزه ﺑﮕﻴﺮد«‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻋﻤﺪ ﺷﻜﺎر را ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬ﻛﻔﺎرهاي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮ وي ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻛﻔﺎره اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎد آوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻘﺪار ﻛﻔﺎره در ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻴﺪي را ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه‬ ‫وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺟﺰاي ﺻﻴﺪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﻴﺪ را در ﺣﺮم ذﺑﺢ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي در ﻧﺰد ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ و ﻫﻴﺄت و‬ ‫در ﻧﺰد اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻤﺎﺛﻠﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ و ﻫﻴﺄت ﻣﺘﻌﺬر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻣﺮاد‬ ‫ﻣﻤﺎﺛﻠﺖ ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ و داوران ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻴﻤﺖ آن را ﺑﺴﻨﺠﻨﺪ ﻧﻪ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را‪.‬‬

‫‪672‬‬

‫‪ 2‬ـ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺻﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮراﻛﻲاي ﺧﺮﻳﺪه و آن را ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻴﻨﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬در ﻧﺰد ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻣﺪي از ﻃﻌﺎم و در ﻧﺰد اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻧﻴﻢ ﺻﺎع از ﮔﻨﺪم ﻳﺎﻳﻚ ﺻﺎع‬ ‫از ﺟﻮ ﺑﺪﻫﺪ‪.١‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﺑﺠﺎي اﻃﻌﺎم ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﺴﻜﻴﻨﺎن ﻳﻚ روز روزه ﺑﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺎﻧﻲ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﻧﻮع ﻛﻔﺎره ﻳﺎدﺷﺪه ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ »ﺗﺎ وﺑﺎل ﻛﺮدار ﺧﻮد را ﺑﭽﺸﺪ« وﺑﺎل‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪ و ﺟﺰاي ﻛﺸﺘﻦ ﺷﻜﺎر را »اﷲ از آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ« از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻤﺎ‪ ،‬درﻣﻮرد‬ ‫ﺷﻜﺎرﻛﺮدن ﺻﻴﺪ ﺣﺮم ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول ﺣﻜﻢ ﻛﻔﺎره »ﻋﻔﻮ ﻛﺮده اﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﺮ ﻛﺲﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮدد« ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺸﺘﻦ ﺷﻜﺎر‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻗﺎﻃﻊ »ﭘﺲ ﺧﺪا از او اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد«‬ ‫در آﺧﺮت و او را ﺑﻪﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﺎﻟﺐ و ﺻﺎﺣﺐ اﻧﺘﻘﺎم‬ ‫اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺣﺪود اﺳﻼم ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از او ﺑﺎ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدن ﻛﻔﺎره اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺎم‬ ‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻔﺎره را ﺑﺮ ﺗﻜﺮارﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ‪ ،‬واﺟﺐﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻧﺰد‬ ‫آﻧﺎن ﺟﺰا ﺑﺎ ﺗﻜﺮار ﺷﻜﺎر ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﺟﺰايآﺧﺮت ﻣﺎﻧﻊ وﺟﻮب ﺟﺰاي دﻧﻴﺎ ﺑﺮ وي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺮﻳﺢ و ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬او در اوﻟﻴﻦﺑﺎري ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﻋﻤﻞﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻔﺎره ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎر دوم ﺑﺮ وي ﺑﻪ ﻛﻔﺎره ﺣﻜﻢ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺑﺮو ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﺗﻮ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد! ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﮔﻨﺎه ﺗﻮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻔﺎره ﺟﺒﺮان ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﺣﺸﺮات ﻣﻮذي ذﻳﻞ از‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻗﺘﻞ ﺻﻴﺪ در ﺣﺎﻟﺖ اﺣﺮام ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 1 :‬ـ ﻛﻼغ‪ 2 .‬ـ زﻏﻦ )ﻏﻠﻴﻮاج(‪ 3 .‬ـ‬ ‫ﻋﻘﺮب‪ 4 .‬ـ ﻣﻮش‪ 5 .‬ـ ﺳﮓ درﻧﺪه‪ .‬و ﮔﺮگ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﮓ ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ در ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﮔﻨﺎه و ﻛﻔﺎرهاي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ ١‬ﻳﻚ ﺻﺎع )‪ (2751‬ﮔﺮم اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺪ ﻳﻚﭼﻬﺎرم ﺻﺎع اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪673‬‬

‫‪
S
R
QP
O
N
M
L
K

J
IH
G
F
E

D
C
B
A‬‬ ‫‪W

V


U
T‬‬ ‫»ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ« ﺣﺘﻲ در ﺣﺎل اﺣﺮام ﻧﻴﺰ »ﺷﻜﺎر درﻳﺎ ﺣﻼل ﺷﺪه اﺳﺖ« ﺷﻜﺎر درﻳﺎ‪ :‬ﺷﻜﺎر‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت آﺑﻲ )آﺑﺰﻳﺎن( اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاد از درﻳﺎ در اﻳﻨﺠﺎ‪ :‬ﻫﺮ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ﺷﻜﺎر درﻳﺎﻳﻲ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ آن آب‪ ،‬آب ﻧﻬﺮ ﻳﺎ ﭼﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﻼل‬ ‫ﺷﺪه »ﻃﻌﺎم درﻳﺎ« ﻃﻌﺎم درﻳﺎ‪ :‬ﺧﻮردﻧﻲاي از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ درﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون‬ ‫اﻓﮕﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ روي آب آﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﺰد اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ ﻣﺮدهاي ﻛﻪ ﺑﺮ روي آب درﻳﺎ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮرده ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﺠﺰ ﻣﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺧﻮردن ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت درﻳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ در ﻧﺰد اﺣﻨﺎف‬ ‫روا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻏﻴﺮ اﺣﻨﺎف‪) ،‬ﺻﻴﺪ( را در آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﺎري ﻛﻪ از درﻳﺎ زﻧﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و )ﻃﻌﺎم( را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮدن آن را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آري! ﺷﻜﺎر و ﻃﻌﺎم درﻳﺎ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ« و ﻣﻘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺎزه ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از آن ﻧﻴﺮو ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪ »و ﺑﺮاي‬ ‫ﻗﺎﻓﻠﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺷﻤﺎ ﻛﻪ از آن ﺗﻮﺷﻪ ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﮔﻮﺷﺖ‬ ‫ﺣﻴﻮان ﺷﻜﺎرﺷﺪه را ﺧﺸﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آن را در ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﭼﻮن‬ ‫ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ـ »وﻟﻲ ﺷﻜﺎر ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻣﺤﺮم ﺑﺎﺷﻴﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻟﺒﺎس اﺣﺮام ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﻜﺎر ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺮم ﺑﺮ ﻣﺤﺮم‬ ‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺮم آن را ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺤﺮم ﺷﻜﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در رأي‬ ‫اﺣﻨﺎف ﻛﻪ ﺧﻮردن ﺷﻜﺎر ﺧﺸﻜﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻏﻴﺮﻣﺤﺮم ﺻﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ در ﻫﺮﺣﺎل‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺮم ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده وي ﺷﻜﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در ﻏﻴﺮ آن‪.‬‬ ‫ﺷﻜﺎر ﺧﺸﻜﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺧﺸﻜﻲ ﺗﺨﻢﮔﺬاري و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﺎرهاي از اوﻗﺎت در درﻳﺎ زﻧﺪﮔﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺮﻏﺎﺑﻲ »و از ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد او‬ ‫ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ ﭘﺮوا دارﻳﺪ« زﻳﺮا او ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪674‬‬

‫‪
g


f
e
dc
b
a

`

_
^

]
\
[
Z
Y
X‬‬ ‫‪u

t
s

r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻌﺒﻪ را ﻛﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﺤﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻗﻮام اﻣﻮر ﻣﺮدﻣﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎﻳﻪ و ﻣﺪار‬ ‫ﺳﺎﻣﺎنﻳﺎﺑﻲ و اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﻣﻌﺎش و ﻣﻌﺎد و دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن »ﮔﺮداﻧﻴﺪ« زﻳﺮا در ﺣﺞ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫و ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ روﻧﻖ دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد؛ آري! در ﺣﺞ‬ ‫ﻧﻴﺎﻳﺸﮕﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻪ اوج ﻋﺒﻮدﻳﺖ واﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺋﻒ و ﻫﺮاﺳﻨﺎﻛﺸﺎن اﻳﻤﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺿﻌﻴﻔﺸﺎن ﻧﺼﺮت داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺠﺎرﺷﺎن در آن ﺳﻮد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﺮاﻳﺸﺎن در آن اﻃﻌﺎم‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﺧﻴﺮا اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را ﺳﺒﺐ آﺑﺎداﻧﻲ وادياي ﻏﻴﺮﻣﺰروع‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ اﻗﺎﻣﺖ ﻧﻤﻲﮔﺰﻳﺪ »و« ﺧﺪاوﻧﺪ »ﻣﺎه ﺣﺮام را« ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺳﺒﺐ اﻧﺘﻈﺎم و ﺳﺎﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻣﻮر ﻣﺮدم ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻃﻮريﻛﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ـ‬ ‫ذواﻟﻘﻌﺪه‪ ،‬ذواﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺮم و رﺟﺐ ـ ﻧﻪ ﺧﻮﻧﻲ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﻘﺪس و ارزش ﻣﻮرداﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ـ از اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻴﺚ ـ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻳﻪ ﻗﻮام واﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺘﻞ و ﻗﺘﺎل‬ ‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام‪ ،‬در ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺎ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﺳﺖ »و« ﺧﺪاوﻧﺪ »ﻫﺪي را«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ اﻫﺪا ﻣﻲﺷﻮد »و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎي ﻗﻼدهدار را« ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﻈﺎم‬ ‫اﻣﻮر ﻣﺮدم ﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﺠﺰ ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﺣﻴﻮان داراي‬ ‫ﮔﺮدنﺑﻨﺪ )ﻗﻼده( را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او ﻋﺰم ﺣﺞ ﻳﺎ ﻋﻤﺮه را دارد‬ ‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻣﺘﻌﺮض وي ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻗﻼده دار را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻳﺎد ﻛﺮد‬ ‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از )ﻫﺪي( اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻛﻪ ﺛﻮاب آن ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺷﻜﻮه‬ ‫ﺣﺞ ﺑﺎ آن ﺟﻠﻮهﮔﺮﺗﺮ اﺳﺖ »اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﺮاي آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﷲ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎﺳﺖ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﷲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‬ ‫داﻧﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻜﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬اﺣﻜﺎم را ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪675‬‬

‫‪_

~
}
|
{
z
y
x
w
v‬‬ ‫»ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ اﷲ ﺳﺨﺖ اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺣﻜﺎم وي‪ ،‬ﺣﺮم ﻗﺪﺳﻲ وي و ﺣﺮﻣﺖ‬ ‫اﺣﺮام را ﺳﺒﻚ اﻧﮕﺎرد و ﺑﻪ ﻣﻘﺪﺳﺎت و ارزﺷﻬﺎي وي ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲ ﻛﻨﺪ »وﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا‬ ‫آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﺮ ﺗﺎﺋﺒﺎن و ﺑﺎزﮔﺸﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺳﺘﺎن ﻋﻔﻮ و رﺣﻤﺖ وي‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫`
‪l

k
j
i
h
g
f
ed
c
b
a‬‬ ‫»ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﺰ رﺳﺎﻧﺪن ﭘﻴﻐﺎم« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ »ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ اﮔﺮ اﻣﺘﺜﺎل و اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﻧﻜﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺟﺰ ﺑﻪﺧﻮدﺗﺎن زﻳﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه و ﺟﺰ در ﺣﻖ ﺧﻮدﺗﺎن ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ اﻣﺎ‬ ‫ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ؛ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﺮده‪ ،‬دﺳﺘﻮر‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را اﻧﺠﺎم داده و ﺑﻪ واﺟﺐ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در‬ ‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲﻫﺎ و ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎﻳﺘﺎن ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ﻧﻴﺴﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﺪ« ﻟﺬا ﻧﻔﺎق ﻳﺎ وﻓﺎق ﺷﻤﺎ ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
{

z

y

x

w

vu
t

s

r

q

p

o

n

m‬‬ ‫|

}‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺧﺒﻴﺚ و ﻃﻴﺐ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻠﻴﺪ و ﭘﺎك »ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﺮاد از ﺧﺒﻴﺚ‪:‬‬ ‫ﺣﺮام و ﻣﺮاد از ﻃﻴﺐ‪ :‬ﺣﻼل اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد؛ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺪ و ﺷﺮور و ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﻮب و‬ ‫ﭘﺎﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد؛ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ و اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻟﻔﻆ‪ ،‬ﻋﺎم اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد«‪ .‬آري! اﻳﻦ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺜﺮت ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ‬ ‫ﺷﮕﻔﺖ آورد« زﻳﺮا ﭘﻠﻴﺪي ﻳﻚ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺳﻮد و ﺛﻤﺮ آن را از ﺑﻴﻦﺑﺮده و ﺑﺮﻛﺖ آن را ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ اي ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﺮد! از اﷲ ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ« و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﻪ را ﺑﺮ ﻛﺮدارﻫﺎي‬ ‫ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﺪ و از ﭘﺎﻛﺎن و ﻧﻴﻜﺎن ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از ﺗﺒﻬﻜﺎران و ﭘﻠﻴﺪان آﻧﻬﺎ »ﺗﺎ‬ ‫رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ«‪.‬‬ ‫‪676‬‬

‫~

¡
‪
°

¯
®
¬
«
ª
©
¨
§

¦
¥
¤

£
¢‬‬ ‫‪
»
º
¹
¸
¶µ
´
³
²
±‬‬ ‫ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻜﻢ ﺷﻜﺎر در ﺣﺎل اﺣﺮام را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن را از‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺷﻴﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻛﺮده‬ ‫و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ادب ﻣﻲآﻣﻮزد‪» :‬اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! از آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲﻧﭙﺮﺳﻴﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪن از‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارﻳﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در اﻣﺮ دﻳﻨﺘﺎن ﻣﺪد ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬آري! از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا در‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي ﺳﺆال ﻧﻜﻨﻴﺪ »زﻳﺮا اﮔﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﺧﻮش ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬از ﺟﻬﺘﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺆالﻛﺮدن از اﻣﻮر ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه‬ ‫و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ وﺟﻮب آن اﻣﺮ ﺑﺮ ﺳﺆالﻛﻨﻨﺪه و ﺑﺮ‬ ‫دﻳﮕﺮان ﺷﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻳﻜﻲ ازرواﻳﺎت وارده در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬دال ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻣﺪهاﺳﺖ؛ ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺣﺞ در‬ ‫ﻫﺮ ﺳﺎل ﻓﺮض اﺳﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬آري!‬ ‫ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» .‬و اﮔﺮ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد رﺳﻮل ﺧﺪاص در‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺘﺎن و ﻧﺰول وﺣﻲﺑﺮ وي؛ »اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد« ﺟﻮاب آن‬ ‫ﺳﺆاﻟﺘﺎن؛ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ رﺳﻮلاﻛﺮمص ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺰول وﺣﻲ در ﺑﺎره آن ﻣﻮﺿﻮع »ﺧﺪا از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺆال ﻛﺮدﻳﺪ درﮔﺬﺷﺖ ﭘﺲ دﻳﮕﺮﺑﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻴﻮه ﺑﺎزﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺧﺪا از ﻣﻜﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺘﺎن ﺑﻪ آن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ درﮔﺬﺷﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫آﻣﺮزﻧﺪه ﺑﺮدﺑﺎر اﺳﺖ« و از ﺑﺮدﺑﺎري وي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ـ ﺟﺰ ﺑﻌﺪ از ﻫﺸﺪاردادﻧﺘﺎن ـ‬ ‫ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬در ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺘﺎن اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن از آﻧﻬﺎ ﺳﻜﻮت ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ‬ ‫را در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ‪ ،‬از آن ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺳﺆال ﻧﻜﻨﻴﺪ وﻟﻲ اﮔﺮ‬ ‫ﺑﻪرﻏﻢ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﻈﺮ ﺟﺮم‪،‬‬

‫‪677‬‬

‫ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭼﻴﺰي ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺮام ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺳﺆال وي ﺣﺮام‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ اﻳﻦ ادب ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ از‬ ‫ﻃﺮح ﺳﺆاﻻت ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺑﻼغ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ رﺳﻮل اﻛﺮمص‪ ،‬ﻃﺮح ﺳﺆاﻻت در ﻣﻮرد اﻣﻮر‬ ‫ﺷﺮﻋﻲ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻣﺮوزه دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻢ آن ﻧﻤﻲرود ﻛﻪ ﺣﻼل ﻳﺎ ﺣﺮاﻣﻲ ﻧﺎزل ﺷﻮد‪.‬‬ ‫¼
½
¾
¿
‪
Å

Ä
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ‪ ،‬از ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻪ آن ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺆالﻫﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻃﺮح آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮد و‬ ‫ﺿﺮورﺗﻲ دﻳﻨﻲ ﻃﺮح آﻧﻬﺎ را اﻳﺠﺎب ﻧﻤﻲﻛﺮد اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻣﻜﻠﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ اﻣﻮري در‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻗﺎﻋﺪهاي ﻛﻪ از اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺑﺘﺪاﺋﺎ ﭼﻴﺰ ﻧﻮي را‬ ‫ﻧﭙﺮﺳﻴﺪ اﻣﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪن و ﻋﻤﻞﻛﺮدن ﺑﻪ آن‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ú
ÙØ
×
Ö
Õ


Ô
Ó
Ò
ÑÐ
Ï
Î
Í
Ì
Ë

Ê
É
È
Ç
Æ‬‬ ‫‪
Ý
Ü

Û‬‬ ‫»اﷲ ﻫﻴﭻ ﺑﺤﻴﺮه و ﺳﺎﺋﺒﻪ و وﺻﻴﻠﻪ و ﺣﺎﻣﻲاي را ﻣﺸﺮوع ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ« ﺑﺤﻴﺮه‪:‬‬ ‫ﻣﺎدهﺷﺘﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﮔﻮش آن را ﻣﻲﺷﮕﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺷﻴﺮ آن را ﺑﻪ ﺑﺘﺎن اﺧﺘﺼﺎص‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﺣﻖ دوﺷﻴﺪن آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﺷﮕﺎﻓﺘﻦ ﮔﻮش آن ﻧﺸﺎﻧﻪاي‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﺋﺒﻪ‪ :‬ﻣﺎدهﺷﺘﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺬر ﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ورﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﺘﺮ‬ ‫ﻧﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺖ ﻣﺸﺮوط ﻧﺬر ﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺜﻼ ﺧﺪاوﻧﺪ او را از‬ ‫ﺑﻴﻤﺎرياي ﺑﻪﺳﻼﻣﺖ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ او را از ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل و ﻣﺄواﻳﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ‬ ‫‪678‬‬

‫ﺻﻮرت آن ﺷﺘﺮ را آزاد ﺑﮕﺬارد ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﭼﺮا و آب ﺑﺮود و ﻛﺴﻲ ﺑﺮ‬ ‫آن ﺳﻮار ﻧﺸﻮد‪ .‬وﺻﻴﻠﻪ‪ :‬ﻣﺎده ﺷﺘﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ دوﺷﻜﻢ ﻣﺎدﻳﻨﻪ ﻣﻲزاﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﺮﻳﻨﻪاي ﻣﻲزاﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺘﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺣﺎﻣﻲ‪ :‬ﺷﺘﺮ ﻧﺮي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن از ﭘﺸﺖ وي ده ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ﭘﺸﺘﺶ داغ‬ ‫ﺷﺪه ﭘﺲ رﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ودﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ او را از آب و ﻋﻠﻔﻲ‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ اﻣﻮري ﭼﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ آﻧﻬﺎ را اﺧﺘﺮاع ﻛﺮده و در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫روش ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﺗﻤﺴﻚ ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ‪» .‬وﻟﻲ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺮ اﷲ دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻳﻦﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺗﺪﻳﻦ و ﺗﻌﺒﺪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻛﺮده و اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ را ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﻬﺎ را ﺣﺮام ﻧﻜﺮده ﺑﻮد »و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن‬ ‫ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« زﻳﺮا اﻓﻌﺎل و دﻳﺪﮔﺎه آﻧﺎن از ﻋﻘﻞ و ﻓﻬﻢ ﻧﺸﺄت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي از ﺟﻬﻞ و ﺑﻲﺧﺮدي آﻧﺎن را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪S R QP O N M L  K J I H G F E  D C B A‬‬ ‫‪ Z Y X W V U T‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻛﺮده و ﺑﻪﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ؛‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﭘﺪران ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻗﺮآن و‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ زﻳﺮا دﻳﻦ ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ »آﻳﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻢ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﺟﺎﻫﻼﻧﻲ ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮ دﻳﻦ آﻧﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ؟ ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺴﻲ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺶ در راﻫﻲ روان ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻴﺶ و آﻳﻴﻦ آﻧﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻮﻳﮋه آن ﮔﺎه ﻛﻪ ﻓﺴﺎد ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﺷﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ راه و روشآﻧﺎن ﺑﺎ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ؛ آنﻛﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎﻟﻤﻲ راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﻧﻪ ﻋﻠﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ‬ ‫از ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪679‬‬

‫[\]^_`‪ kjihgfedcba‬‬ ‫‪po n m l‬‬ ‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﭙﺮدازﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ در ﻗﺒﺎل ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺴﺆول ﻫﺴﺘﻴﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﭙﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮدﺗﺎن را ﻧﮕﺎه دارﻳﺪ »ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻤﺎ راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زﻳﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد در ﺣﺪود ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻧﻔﺲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ راﻫﻴﺎب و ﻫﺪاﻳﺖﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺮدم ﻛﻪ ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻔﻲ وﺟﻮب اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬ ‫آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ و اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺒﻮي ﺑﺴﻴﺎري‪ ،‬ﺑﺮ وﺟﻮب ﺣﺘﻤﻲ و ﻗﻄﻌﻲ اﻣﺮﺑﻪﻣﻌﺮوف و‬ ‫ﻧﻬﻲازﻣﻨﻜﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎم ﺑﻪ واﺟﺐ «اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ ازﻣﻨﻜﺮ« را‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺮﺑﻪﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲازﻣﻨﻜﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال در ﻣﺨﺎﻃﺒﺸﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺠﺎ ﮔﺬارد‪ ،‬ﻳﺎ از آن ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ از اﻣﺮﺑﻪﻣﻌﺮوف‬ ‫و ﻧﻬﻲازﻣﻨﻜﺮ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن زﻳﺎﻧﻲ روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﺮف ﺗﺼﻮر وﻗﻮع آن‪ ،‬ﺗﺮك آن را ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮﺻﺪﻳﻖ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ و آن را در ﻏﻴﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه آن ﻣﻲﻧﻬﻴﺪ‪) ...‬ﻳﻌﻨﻲ آن را ﺑﺮ ﺗﺮك اﻣﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﺣﻤﻞﻣﻲﻛﻨﻴﺪ( درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻨﻜﺮ را دﻳﺪﻧﺪ و آن را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن راﺑﻪ ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ«‪ .‬از اﺑﻮﺛﻌﻠﺒﻪ ﺧﺸﻨﻲ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬درﺑﺎره اﻳﻦ آﻳﻪ از ﺷﺨﺺ ﺑﺴﻴﺎر آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺆال ﻛﺮدم‪ ،‬آري! درﺑﺎره آن‬ ‫ازرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﺆال ﻛﺮدم ﭘﺲ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف‬ ‫اﻣﺮ و از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻬﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭼﻮن ]در زﻣﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ[ از ﺑﺨﻞ‬ ‫وﺣﺮص اﻃﺎﻋﺖ و از ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﺷﺪ و ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ و دﻧﻴﺎﻣﺤﻮري ﻣﺪار اﻋﺘﺒﺎر‬ ‫ﺑﻮد و ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ رأي و ﻧﻈﺮي ﻓﻘﻂ ﺑﻪ رأي ﺧﻮﻳﺶ دﻟﺨﻮش و ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﭘﺲ‬ ‫در آن وﻗﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ‪» .«...‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ‬ ‫‪680‬‬

‫ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻳﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن و ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و او ﺑﻪزودي ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ را از‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺧﺒﺮ داده و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻠﺸﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﺷﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﻤﮕﻲ را در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺟﺰا ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫‪ ` _ ~  } | { z y x w  v u  t s r q‬‬ ‫‪ p o n m lk j i h g f e d c b a‬‬ ‫‪ ¥   ¤    £ ¢ ¡   ~  }| { z y x  w v u  t   s r q‬‬ ‫¦§‬ ‫آﻳﺎت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ زﻳﺮ از ﻧﻈﺮ اﻋﺮاب‪ ،‬ﻟﻔﻆ و ﺣﻜﻢ‪ ،‬از دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﻧﺼﺎب ﺷﻬﺎدت در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ« ﺷﻬﺎدت در اﻳﻨﺠﺎ‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮاﻫﻲاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺷﻬﻮد اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آري! ﻧﺼﺎب ﺷﻬﺎدت در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮگ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮ آﻳﺪ« ﺣﻀﻮر ﻣﺮگ‪ :‬ﺣﻀﻮر ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن اﺳﺖ »اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻊ وﺻﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد دو ﺗﻦ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دو ﺗﻦ از ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫را »ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﻨﺪ »ﻳﺎ دو ﺗﻦ از ﻏﻴﺮﺗﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻛﻔﺎر را »ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ در زﻣﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﺪ« و ﮔﻮاه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد »وﻣﺼﻴﺒﺖ‬ ‫ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮارﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮﮔﺘﺎن در رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﭼﻨﻴﻦﺷﺮاﻳﻄﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ دو ﺗﻦ ﻛﺎﻓﺮ را ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺘﺎن ﺣﺎﻣﻞ وﺻﻴﺖﺗﺎن ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ورﺛﻪﺗﺎن ﮔﺮدﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻣﻞ ﻣﺎل ﺑﺠﺎﻣﺎﻧﺪه از ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻮدن ﮔﻮاﻫﻲ اﻫﻞ ذﻣﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺳﻔﺮ و در ﻣﻮرد وﺻﺎﻳﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﻮاز ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ دو ﺷﺮط ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬واﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﺎن‬ ‫ﻛﺎﻓﺮ ﻣﺸﻜﻮك ﺷﺪه و ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ ادﻋﺎي ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻳﺪ‪» :‬آﻧﺎن را« ﺑﺮاي اداي ﺳﻮﮔﻨﺪ »ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﻧﻤﺎز« ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﻏﻴﺮآن از ﻧﻤﺎزﻫﺎ »ﺑﺎزدارﻳﺪ«‪ .‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اداي ﺳﻮﮔﻨﺪ و‬ ‫‪681‬‬

‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد‪ .‬و ﺣﻜﻤﺖ در ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫دادن ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺗﻐﻠﻴﻆ و ﺑﻪ ﺗﻜﺎن واداﺷﺘﻦ وﺟﺪان و ﺿﻤﻴﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮرﻧﺪه اﺳﺖ »ﭘﺲ‬ ‫اﮔﺮ در ﺻﺪاﻗﺖ آﻧﺎن ﺷﻚ ﻛﺮدﻳﺪ« و ﻣﺮدد ﺑﻮدﻳﺪ »ﺑﻪ اﷲ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرﻧﺪ« آن دو ﺗﻦ‬ ‫ﺷﺎﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن »ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻧﻤﻲﻓﺮوﺷﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻬﺮهﻣﺎن از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﺎع ﻧﺎﭼﻴﺰ دﻧﻴﺎ ﻧﻤﻲﻓﺮوﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎل دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺎم ﻣﻘﺪس او ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﻳﺎدﻛﻨﻴﻢ! »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻔﻊ او ﮔﻮاﻫﻲ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﭼﻨﺪﻓﺮد )ﻣﺸﻬﻮدﻟﻪ( از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ ﺣﻖ و راﺳﺘﻲ را ﺑﺮ رﺿﺎي وي ﺗﺮﺟﻴﺢﻣﻲدﻫﻴﻢ »و ﮔﻮاﻫﻲ اﷲ را ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻮاﻫﻲاي را ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ آن اﻣﺮ ﻛﺮده‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ »ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬از ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﺰ در ﺣﻜﻢ‬ ‫ﻗﺴﻢ داﺧﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫¨©‪¶µ´  ³²±°¯® ¬«ª‬‬ ‫¸ ‪ Äà  Á À¿ ¾ ½ ¼»º ¹‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ آندو دﺳﺘﺨﻮش ﮔﻨﺎه ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳﻢ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻒ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ آن دو ﺷﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آن دو وﺻﻲ‪ ،‬ﺑﺎ دروغ ﮔﻔﺘﻦ درﺷﻬﺎدت‬ ‫ﻳﺎ در ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﺧﻴﺎﻧﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ؛ »ﭘﺲ دوﻛﺲ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺠﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮاﺑﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮي ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دوﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ‬ ‫از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺎي آن دو‪ ،‬ﺟﻬﺖ اداي ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺎ اﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ؛ ﺷﻬﺎدت ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ »از ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫از دو ﮔﻮاه دروغ ﺑﻪ زﺑﺮدﺳﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺎل را ﺣﻖ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ دو ﺗﻦ‬ ‫ﺷﺎﻫﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ‪ ،‬از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي آن دو ﺷﺎﻫﺪ اول‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺟﻔﺎ‬ ‫رﻓﺘﻪ و ﺳﺘﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ اﷲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﺎ درﺳﺖﺗﺮ ازﮔﻮاﻫﻲ‬ ‫آن دو اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﻠﻴﻪ دو ﺷﺎﻫﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﺎ ازﺷﻬﺎدت آﻧﻬﺎ‬

‫‪682‬‬

‫درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ دروﻏﮕﻮ و ﺧﺎﺋﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎ اﻣﺎﻧﺖدار وراﺳﺘﮕﻮ »و ﻣﺎ از ﺣﺪ‬ ‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ را ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دروغ و ﺑﻬﺘﺎن ﻧﺨﻮردهاﻳﻢ »و در‬ ‫ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت از ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺑﺎﺷﻴﻢ« اﮔﺮ در ﻛﺎرﻣﺎن دروغ و دﻏﻠﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪  Ù Ø ×Ö Õ Ô ÓÒ Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å‬‬ ‫‪ÝÜ Û Ú‬‬ ‫»اﻳﻦ« روش »ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت را ﺑﺮ وﺟﻪ آن ادا ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫روش ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﺎن ﺑﺮدارﻧﺪه ﮔﻮاﻫﻲ وﺻﻴﺖ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲ را ﺑﺮ وﺟﻪ‬ ‫درﺳﺖ و ﺑﻪﻃﻮر ﺷﺎﻳﺪ و ﺑﺎﻳﺪ آن ادا ﻛﻨﻨﺪ و آن را ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻜﺮده و در آن‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻮرزﻧﺪ »ﻳﺎ از آن ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه‬ ‫ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ روش ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﺎن وﺻﻴﺖ اﻳﻤﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ از اﻳﻦ ﺗﺮس‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ ﺑﻪ ورﺛﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﮔﻮاﻫﻲ آﻧﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ زﻳﺮا‬ ‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻮﮔﻨﺪ وي‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ دﻳﮕﺮي از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺪﻋﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﻣﻲﺧﻮرد ﻟﺬا ﺳﻮﮔﻨﺪ ورﺛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺷﻬﻮد وﺻﻴﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ‬ ‫ﺷﻬﻮد وﺻﻴﺖ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪدروغ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ و اﺣﺘﻴﺎط ﻛﻨﻨﺪ »و از ﺧﺪا ﭘﺮوا دارﻳﺪ«‬ ‫در اﻣﺮ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ »و ﺣﻜﻢ او را ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ« ﺑﻪ ﺷﻨﻴﺪن ﭘﺬﻳﺮش و اﺟﺎﺑﺖ »و‬ ‫اﷲ ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎن را راه ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻴﺮونروﻧﺪﮔﺎن از داﻳﺮه اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻖ راﻫﻴﺎب ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﺎي دو آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻓﻮق اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮگ دررﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫وﺻﻴﺖ ﻛﻨﺪ و دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﻋﺎدل ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺮ وﺻﻴﺖ ﺧﻮد ﮔﻮاه ﺑﮕﻴﺮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در‬ ‫ﺳﻔﺮ ﺑﻮد و ﺟﺰ ﻛﺎﻓﺮان ﻛﺲ دﻳﮕﺮي در ﺣﻮلوﺣﻮش وي ﻧﺒﻮد و دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﺗﺎ دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﻛﺎﻓﺮ را ﺑﺮ وﺻﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮاه ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ اﮔﺮ‬ ‫ورﺛﻪ ﺷﺨﺺ وﺻﻴﺖﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬در ﮔﻮاﻫﻲ آن دو ﺗﻦ ﺷﻚ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آن دو ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪﺣﻖ ﺷﻬﺎدت داده و ﭼﻴﺰي از ﺷﻬﺎدت را ﻛﺘﻤﺎن‬ ‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و در ﻣﺎل ﻣﺘﺮوﻛﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﭙﺮده‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬آنﮔﺎه اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از‬ ‫‪683‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ ﺧﻼف ﺳﻮﮔﻨﺪﺷﺎن ﺑﻪﻇﻬﻮر رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از‬ ‫ﺗﺮﻛﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﻪ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه در ﻣﻠﻜﻴﺖ آن دو ﺗﻦ درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬دو‬ ‫ﺗﻦ از ﻣﺮدان ورﺛﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ آن دو ﮔﻮاه ﻛﺎﻓﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻋﻤﻞﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻤﻴﻢ‬ ‫داري و ﻋﺪيﺑﻦ ﺑﺪاء دو ﺗﻦ از ﻧﺼﺮاﻧﻴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺗﺠﺎرت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ...‬و ﭼﻮن‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮمص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺠﺎري ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫دادﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪﻧﺎم ﺑﺪﻳﻞ ﺳﻬﻤﻲﻳﻜﺠﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪﻗﺼﺪ ﺗﺠﺎرت‬ ‫ﻋﺎزم ﺷﺎم ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻞ در راه ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ و اﺣﺴﺎس ﻛﺮد ﻛﻪ از آن ﺑﻴﻤﺎري ﺟﺎن ﺑﻪﺳﻼﻣﺖ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮد ﭘﺲ ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ وﺻﻴﺘﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ و آن را در درون ﻛﺎﻻي ﺗﺠﺎرﺗﻲاش‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬آنﮔﺎه وﺻﻴﺖ ﻛﺮد و آﻧﻬﺎرا ﺑﺮ وﺻﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و ﭼﻮن‬ ‫درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ از ﻣﻴﺎن ﻛﺎﻻي ﺗﺠﺎرﺗﻲاش ﻇﺮﻓﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﻼ ﻧﻘﺶوﻧﮕﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﻴﻤﺎري و ﻣﺮگ ﺑﺪﻳﻞ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش‬ ‫ﺑﺎزﮔﻔﺘﻪ و اﻣﻮاﻟﺶ راﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺪﻳﻞ ﻛﺎﻻﻳﺶ را ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ او را ﻛﻪﺻﻮرت اﻣﻮال ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ درآن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ از آن ﻇﺮف‬ ‫ﺧﺒﺮي ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺰد رﺳﻮلاﻛﺮمص ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺒﺎرﻛﻪ ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪ‪.«...‬‬ ‫اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﺮﺟﻴﺢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ آﻳﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﻜﻢ‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪SR Q P  O NM LKJ IH GFE D C B A‬‬ ‫»روزي ﻛﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﮔﺮد ﻣﻲآورد« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺎﻃﺐ آﻳﻪ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ روز را ﺑﻪﻳﺎد آورﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از آن ﺣﺬر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آري! روزي ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﮔﺮد ﻣﻲآورد »ﭘﺲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﺷﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﻣﺖﻫﺎﻳﺘﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ‬ ‫‪684‬‬

‫دادﻧﺪ؟ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮﻳﻲ ﻛﻪ داﻧﺎي رازﻫﺎي ﻧﻬﺎﻧﻲ« ﺑﺎآن ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن دادهاﻧﺪ داﻧﺎ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ‬ ‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر اﻇﻬﺎر ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺧﻮد در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاي ﻋﻼماﻟﻐﻴﻮب‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺆال ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد وي ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪:‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ از ﻫﻮل‬ ‫و وﺣﺸﺖ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺤﺸﺮ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن را از ﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬واﻳﻦ ﻗﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﺠﺎ ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺨﻦﺷﺎن ﺑﺎ ﮔﻮاﻫﻲاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪا درﺑﺎره اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ اﻳﻦﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﺧﻼص‬ ‫اﻣﺖﻫﺎﻳﻤﺎن ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارﻳﻢ زﻳﺮا ﻓﻘﻂ ﺗﻮﻳﻲ ﻛﻪ داﻧﺎي آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪.‬‬ ‫‪ c b  a `  _ ^ ] \ [ Z  Y X W V U T‬‬ ‫‪ r q p on m l k j i hg f e d‬‬ ‫‪ a` _ ~ } |{  z y x w v u  t s‬‬ ‫‪ p o n m    l k j i h g fe d  c b‬‬ ‫‪xw v u t s r q‬‬ ‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻴﺴﻲ ﭘﺴﺮم ﻣﺮﻳﻢ! ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺮا ﺑﺮ ﺧﻮد و ﺑﺮ ﻣﺎدرت‬ ‫ﺑﻪﻳﺎد آور« اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻌﺪ از ﺑﺎﻻﺑﺮدن وي‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﺎدآوري ﺑﻪ وي در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ و ﺗﻌﺒﻴﺮ از آن ﺑﻪﺻﻴﻐﻪ‬ ‫ﻣﺎﺿﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ وﻗﻮع ﺣﺘﻤﻲ آن دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ«‪ .‬ﻫﺪف از ﻳﺎدآوري ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺮاو‬ ‫و ﺑﺮ ﻣﺎدرش‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ آﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻣﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻮ ﻣﻘﺎم و رﻓﻌﺖ ﺷﺄﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آندو را ﺑﺪان ﻣﻔﺘﺨﺮ‪ ،‬ﻣﻌﺰز و ﻣﻤﺘﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺎدآوري‪،‬‬ ‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ آن دو را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن در واﻗﻊ از‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﻌﺎمﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﻴﺴﻲ و ﻣﺎدرش ﻫﻤﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻮده و آندو‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ از زﻣﺮه ﺑﻨﺪﮔﺎن وياﻧﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ ﻋﻴﺴﻲ و ﻣﺮﻳﻢ ﻫﻴﭻ ﺻﻼﺣﻴﺖ وﻗﺪرﺗﻲ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آري! ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺮا ﺑﺮ ﺧﻮد و ﺑﺮ ﻣﺎدرت ﺑﻪﻳﺎد آور »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫‪685‬‬

‫را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻴﺮو دادم »ﺑﻪ روحاﻟﻘﺪس« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬روح ﭘﺎﻛﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ را ﺑﻪ آن ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬روحاﻟﻘﺪس‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺗﻮ را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮدم »ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﺎن در ﮔﻬﻮاره« ﺑﻪ اﻋﺠﺎز‬ ‫»ﺳﺨﻦﻣﻲﮔﻔﺘﻲ« در ﺣﺎل ﻛﻮدﻛﻲ »و در ﻣﻴﺎﻧﺴﺎﻟﻲ« ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻲ‪ ،‬و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺖ‬ ‫در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺖ »و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﺘﺎب را آﻣﻮﺧﺘﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻂ و ﺳﻮاد‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﻛﺘﺎب ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻨﺲ آن را »و ﺣﻜﻤﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺨﻦ ﻣﺤﻜﻢ‬ ‫و اﺳﺘﻮار را »و ﺗﻮرات« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺘﺎب ﻣﻮﺳﻲ را »و اﻧﺠﻴﻞ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮدت وﺣﻲ ﻛﺮدم »و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ اذن ﻣﻦ از ﮔﻞ ﺑﻪﺷﻜﻞ ﭘﺮﻧﺪه ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬آنﮔﺎه‬ ‫در آن ﻣﻲدﻣﻴﺪي ﭘﺲ ﺑﻪاذن ﻣﻦ ﭘﺮﻧﺪهاي ﻣﻲﺷﺪ« ﻣﺘﺤﺮك و زﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫»و ﻛﻮر ﻣﺎدرزاد و ﭘﻴﺲ را ﺑﻪاذن ﻣﻦ ﺷﻔﺎ ﻣﻲدادي و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻣﻲآوردي« زﻧﺪه از ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن و اﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺰرگ ﺑﻮد؛ »ﺑﻪ اذن ﻣﻦ« ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ و ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﺑﻮد و ﻋﻴﺴﻲ در ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺸﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﻘﻂ از اﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ »و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻓﻊﻛﺮدم و ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪم‬ ‫»از ﺗﻮ ﺷﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را« وﻗﺘﻲ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ ﺗﻮ را ﻛﺮدﻧﺪ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫ﺣﺠﺘﻬﺎي آﺷﻜﺎر« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎي روﺷﻦ »آوردي ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از آﻧﺎنﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ‬ ‫ﺷﺪهﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﺟﺰ ﺳﺤﺮ آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ« ﭼﻮن در ﺑﺮاﺑﺮ درﺧﺸﺶ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات‬ ‫ﺑﺰرگ ﺧﻴﺮه ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺗﺠﻠﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﺸﻢ و رواﻧﺸﺎن را ﭘﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪاﻧﻜﺎر ﻛﻠﻲ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﺸﺪه ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ §¦¥¤£¢¡~}|{zy‬‬ ‫»و ﭼﻮن وﺣﻲ ﻛﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻟﻬﺎم ﻛﺮدم »ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻮارﻳﻮن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮم اﻳﻤﺎن‬ ‫آورﻳﺪ« ﭘﺲ ﻧﻮر ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺧﻼص را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻓﮕﻨﺪم‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲاﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﻮارﻳﻮن ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮم ﻋﻴﺴﻲ دﺳﺘﻮر دادم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ و رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮم‬ ‫اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ‪ .‬ﺣﻮارﻳﻮن‪ :‬ﺷﺎﮔﺮدان و ﭘﻴﺮوان راﺳﺘﻴﻦ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻮدﻧﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻤﺎن‬

‫‪686‬‬

‫آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ دﻋﻮت ﻋﻴﺴﻲ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ »و« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﮔﻮاه ﺑﺎش ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﮔﻮاه ﺑﺎش ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻳﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶﻛﺎﻣﻼ ﻣﺨﻠﺺ و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮ ﻛﺎﻣﻼ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫¨ © ‪ º ¹¸ ¶ µ ´ ³  ² ± ° ¯ ® ¬ « ª‬‬ ‫» ¼ ½ ¾ ¿ ‪ À‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ داﺳﺘﺎن «ﻣﺎﺋﺪه« اﺳﺖ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻮره ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮد را ازآن ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬ ‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﻮارﻳﻮن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻋﻴﺴﻲ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﻳﻢ! آﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺎ ﻣﺎﺋﺪهاي از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺪ؟« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻮارﻳﻮن ازآنرو ﻧﺒﻮد ﻛﻪ‬ ‫در ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﻚ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎور راﺳﺦ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﻴﺎز آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮراﻛﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎﺋﺪه‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻃﻤﺄﻧﻴﻨﻪ و آراﻣﺶ ﻗﻠﺒﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻨﻤﺎﻳﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﻲ‪»(...‬ﺑﻘﺮه‪ .«260/‬و آﻳﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﮔﻮاه ﻫﺮ دو ﻗﻮل‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﻮراك و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﻠﺒﻲﻫﺮدو در آن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺋﺪه‪ :‬ﺳﻔﺮهاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻏﺬا ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻴﺴﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻮارﻳﻮن »ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﻳﻤﺎن ﺧﻮد راﺳﺘﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ و از اﻳﻦ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ و اﻣﺜﺎل آن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ زﻳﺮا از ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪدور اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ÐÏ Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á‬‬ ‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ از آن ﺑﺨﻮرﻳﻢ« زﻳﺮا ﺟﻤﻊ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺎ ﻋﻴﺴﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻏﺬاي ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ »و دﻟﻬﺎي ﻣﺎ آرام ﮔﻴﺮد« ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ را ﻣﻮرد اﺟﺎﺑﺖ ﻗﺮار داده‬ ‫اﺳﺖ »و ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻴﻦ اﻟﻴﻘﻴﻦ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ در ادﻋﺎي‬ ‫ﻧﺒﻮﺗﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪاي »و در ﻧﺰول آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻓﺮود آﻣﺪن ﻣﺎﺋﺪه از آﺳﻤﺎن »از‬ ‫‪687‬‬

‫ﮔﻮاﻫﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ« در ﻧﺰد ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻳﺎ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺮودآﻣﺪن آن‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
Q
P
O
N
M
L
K

J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪X

W
V
U
T
SR‬‬ ‫ﭼﻮن »ﻋﻴﺴﻲﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ« اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻫﺪﻓﺸﺎن از ﻓﺮود آوردن ﻣﺎﺋﺪه ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺷﻨﻴﺪ »ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎراﻟﻬﺎ! ﭘﺮوردﮔﺎرا! از آﺳﻤﺎن ﺧﻮاﻧﻲ« ﭘﺮ از ﻏﺬا »ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﺎ ﺗﺎ‬ ‫ﻋﻴﺪي ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ روز ﻓﺮودآﻣﺪن آن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻋﻴﺪي ﺑﺎﺷﺪ »ﺑﺮاي اول و‬ ‫آﺧﺮ« اﻣﺖ »ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻢ ﺑﺮاي آﻧﺎنﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻧﺰول ﻣﺎﺋﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن در روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﺑﻮد و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻧﺼﺎري آن روز را ﻋﻴﺪ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ »و« ﺗﺎ »ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮ« ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫دﻻﻟﺖ و ﺣﺠﺖ روﺷﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﻛﻤﺎل ﻗﺪرﺗﺖ و درﺳﺘﻲ ادﻋﺎي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺘﺶ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي »و ﻣﺎ را روزي ده« ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺮ ﻋﺒﺎدﺗﺖ ﻧﻴﺮوﮔﻴﺮﻳﻢ »و ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫روزيدﻫﻨﺪﮔﺎﻧﻲ« ﺑﻠﻜﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﺗﻮ روزيدﻫﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
k
j
i
h
g

f
e
d
c
b

a
`
_
^]
\

[
Z
Y‬‬ ‫»ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن« ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻋﻴﺴﻲ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد و »ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه آن ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ« و وﻋﺪه ﻣﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺧﻠﻒ وﻋﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ »وﻟﻲ ﭘﺲ از آن« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻓﺮودآوردن ﻣﺎﺋﺪه »اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮد« و اﻧﻜﺎر ورزد »ﭘﺲ او را ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺬاﺑﻲ ﺗﻌﺬﻳﺐ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن »ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻫﻞ ﻋﺎﻟﻢ را ﻋﺬاب‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻢ« ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰهاي را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺴﻮس‬ ‫اﺳﺖ و آن را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ دﻳﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺑﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪688‬‬

‫ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﺋﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻗﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺰول ﻣﺎﺋﺪه ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬از اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻴﺴﻲ و ﺣﻮارﻳﻮن ﻧﺎزل ﺷﺪ و آن ﺧﻮاﻧﻲ آﻣﺎده از‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ و ﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ از آن در ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ«‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس رواﻳﺖ ﻋﻤﺎرﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ...» :‬آﻧﻬﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﺮده و ﻏﺬاي اﻣﺮوز را ﺑﺮاي ﻓﺮداذﺧﻴﺮه ﻧﻜﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻤﻮده و ذﺧﻴﺮه‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮك و ﺑﻮزﻳﻨﻪ ﻣﺴﺨﺸﺎن ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رﺳﻮلاﻛﺮمص ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﭘﺮوردﮔﺎرت‬ ‫ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻃﻼ ﮔﺮداﻧﺪ و آن وﻗﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ‪!...‬‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮمص دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﻼم‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﻢ اﻣﺎ‬ ‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪ‪ ،‬او را ﭼﻨﺎن ﻋﺬاب ﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﺣﺪي از ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن را ﻋﺬاب‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬و اﮔﺮﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬در ﺗﻮﺑﻪ و رﺣﻤﺖ را ﺑﻪروي آﻧﺎن ﮔﺸﺎده ﺑﺪارم ]و ﻛﻮه‬ ‫ﺻﻔﺎ را ﺑﻪ ﻃﻼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻜﻨﻢ[‪.‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻮﺑﻪ و رﺣﻤﺖ را ]ﺑﺮﻛﻮه‬ ‫ﻃﻼ[ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ«‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﻲﻇﻼل اﻟﻘﺮآن« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻴﺎن ﻋﻴﺴﻲ و ﺣﻮارﻳﻮن‪،‬‬ ‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﻮم ﻋﻴﺴﻲ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهﺗﺮﻳﻦﻫﺎﻳﺸﺎن آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ..‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ زﻳﺮا ﺣﻮارﻳﻮن ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات ﺣﺴﻲ آﺷﻜﺎري ﻛﻪ از ﻋﻴﺴﻲ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻌﺠﺰهاي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﻌﺠﺰه ﻫﻢ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ...‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﻔﺎوت ﻋﻈﻴﻢ ﺣﻮارﻳﻮن ﻋﻴﺴﻲ ﺑﺎ ﺣﻮارﻳﻮن‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص«‪.‬‬

‫‪689‬‬

‫‪
}
|
{z
y
x
w
v
u

t
s
r
q
p
o
n
m
l‬‬ ‫~
_
`
‪
u
t
s

r
q


p
o
n
ml
k
j



i
h
gf
e
d
c
b

a‬‬ ‫‪|

{
z
y

x
wv‬‬ ‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اي ﻋﻴﺴﻲﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ! آﻳﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻦ و ﻣﺎدرم را ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﻴﺮﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪص! روز ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﺑﻪ‬ ‫ﻳﺎدآور ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آن روز اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ رأي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮرﻣﻔﺴﺮان در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‬ ‫را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺟﻬﺖ رد ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﻧﺼﺎري در ﺑﺎره وي ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﺑﺎﻻﺑﺮدﻧﺶ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ .‬و ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﺼﺎري ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻧﺼﺎري و ﻗﻄﻊ ﺣﺠﺖﺷﺎن‪ ،‬از‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺳﺆال ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻴﺎﮔﺎﻫﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻌﺪ از او ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ او‬ ‫ﭘﻨﺪارﻫﺎﻳﻲ دروﻏﻴﻦ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ؛ ﭼﻮن ﮔﺮﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ وي و ﻣﺎدرش درﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل او را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﭘﺮﺳﺘﻲ دﻋﻮت‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» .‬ﻋﻴﺴﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪﭘﺎﻛﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ﻣﻨﺰﻫﻲ و ﻣﻦ ﺗﻮ را‬ ‫از اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺎنﻫﺎ ﺗﻨﺰﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ »ﻣﺮا ﻧﺴﺰد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را از ﺣﻖ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﮕﻮﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺳﺰاوار ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ از ﺣﻖ و ﺣﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ادﻋﺎ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ارﺟﺎع داد وﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﭘﺲ‬ ‫ﺑﻲﺷﻚ ﺗﻮ آن را داﻧﺴﺘﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﭼﻪ ﻋﺬري ﭘﻴﺶ آورم درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ داﻧﺎﻳﻲ »ﻣﻲداﻧﻲ آﻧﭽﻪ را در ﺿﻤﻴﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ« و آن را از ﻣﺮدم‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارم »و ﻧﻤﻲداﻧﻢ آﻧﭽﻪ را در ﺿﻤﻴﺮ ﺗﻮﺳﺖ« ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﻬﺎن ﺗﻮ و آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ آﮔﺎﻫﻴﻲ ﻧﺪارم »اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ داﻧﺎي رازﻫﺎي‬ ‫ﻧﻬﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ ﻓﻘﻂ داﻧﺎي ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ از دﺳﺘﺮس ﺣﻮاس و ادراك ﺑﻨﻲآدم‬ ‫دور اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪690‬‬

‫}

~

¡
‪
´
³
²±
°
¯
®
¬

«
ª©
¨
§
¦
¥

¤
£
¢‬‬ ‫‪
À
¿
¾



½
¼
»
º¹

¸
¶

µ‬‬ ‫»ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﻣﺮا ﺑﻪ آن ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻮدي‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﮕﻔﺘﻪام« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺟﺰ آﻧﭽﻪ‬ ‫را ﻛﻪ ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻮدي‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪادهام ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪام‪» :‬ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ و ﻣﺎدام ﻛﻪ در ﻣﻴﺎنآﻧﺎن‬ ‫ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮدم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻮدم و اﺣﻮاﻟﺸﺎن را ﺗﺤﺖ‬ ‫اﺷﺮاف و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺧﻮد داﺷﺘﻢ و آﻧﺎن را از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺖ ﺑﺎزﻣﻲداﺷﺘﻢ »ﭘﺲ آنﮔﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮا ﻣﺘﻮﻓﻲ ﻛﺮدي‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﻮدهاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺮا ﺑﻪآﺳﻤﺎن ﺑﺮدي‪ ،‬ﺗﻮ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﺑﻪ آﻧﺎن داﻧﺎ و ﮔﻮاه ﺑﻮدهاي‪ .‬ﭘﺲ )وﻓﺎت( در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮگ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻋﻴﺴﻲ در آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ آن ﻛﻪ‬ ‫در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود آﻳﺪ »و ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ« ﻫﻢ ﺑﺮ ﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻞ ﻣﻦ و‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺮ ﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻞ آﻧﺎن‪.‬‬ ‫‪Í

Ì
Ë
Ê
É
È

Ç
Æ
ÅÄ
Ã
Â
Á‬‬ ‫»اﮔﺮ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻛﻨﻲ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮاﻧﺪ« ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﻣﻲﻛﻨﻲ »و‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻴﺎﻣﺮزي ﭘﺲ ﺗﻮﻳﻲ ﻋﺰﻳﺰ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺎدر و ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر »ﺣﻜﻴﻢ« و ﻓﺮزاﻧﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ در اﻓﻌﺎل ﺧﻮﻳﺶ‪.‬‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺮ وﺟﻪ اﺳﺘﻌﻄﺎف‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻮﻟﻲ در ﺣﻖ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮرد اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﻲ در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﺣﻜﻢ ﻛﺮدن در ﻣﻮرد‬ ‫اﻣﺘﺶ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻜﻢﻛﺮدن در ﺑﺎره آﻧﺎن را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ‬ ‫رواﻳﺖ اﺑﻮذر
آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﺒﻲ ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺪاد اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮده و‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻚ آﻳﻪ‪ ،‬رﻛﻮع و ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲﭼﻮن ﺻﺒﺢ دﻣﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺷﺐ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺪاد اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ و ﺑﺎ آن رﻛﻮع و ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬راز‬ ‫‪691‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎر در ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ ]در اﻳﻦ ﺷﺐ[ ﺑﺮاي اﻣﺖ ﺧﻮد از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدم و او اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ـ انﺷﺎءاﷲ ـ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﭼﻴﺰي را ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺎورد«‪.‬‬ ‫‪
â
á
à
ßÞ

Ý
Ü


Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
ÕÔ
Ó
Ò

Ñ
Ð
Ï
Î‬‬ ‫‪
é
è

ç
æ
åä
ã‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ روزي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن را راﺳﺘﻲﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫راﺳﺘﮕﻮﻳﻲﺷﺎن در دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻳﺎ‪ :‬راﺳﺘﮕﻮﻳﻲﺷﺎن در آﺧﺮت »ﻧﻔﻊ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ‬ ‫دو ﻗﻮل را ﺟﻤﻊ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪﺷﺎن در دﻧﻴﺎ وآﺧﺮت ﺑﻪ آﻧﺎن در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻔﻊ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪» .‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺑﻬﺸﺖ »ﻛﻪ از ﻓﺮودﺳﺖ‬ ‫آن ﺟﻮﻳﺒﺎران ﺟﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎوداﻧﻪ درآﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا از آﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ« ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺎت‬ ‫ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي وي اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ »و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از او ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﺎ ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﻲ ﻓﺮاوان ﻛﻪ اﺻﻼ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻟﺸﺎن ﺧﻄﻮرﻧﻤﻲﻛﺮد و ﻋﻘﻠﻬﺎﻳﺸﺎن از‬ ‫ﺗﺼﻮر آن ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮد »اﻳﻦ اﺳﺖ ﻓﻮز ﻋﻈﻴﻢ« زﻳﺮا اﻳﻦ رﺳﺘﮕﺎري‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﺳﺖ‬ ‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ رﺳﺘﮕﺎري دﻧﻴﺎ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻮز‪ :‬دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ و‬ ‫ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
ö
õ
ô


ó
ò
ñ
ðï
î
í
ì
ë
ê‬‬ ‫»ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي اﷲ اﺳﺖ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻧﻪ ازآن ﻋﻴﺴﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ از آن ﻣﺎدرش‪ ،‬ﻧﻪ از آن ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎري ﻧﺴﺒﺖ داده‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ از دﻳﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »و« ﺑﺮاي اﷲ اﺳﺖ »ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﻧﭽﻪ‬ ‫در آﻧﻬﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ از ﺗﻤﺎم ﺧﻼﻳﻖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ‬

‫‪692‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﻠﻚ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎلاﻧﺪ‪ ،‬از آن رو ﻛﻪ او از داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ و ﭘﺪر ﻣﻨﺰه اﺳﺖ »و او ﺑﺮ‬ ‫ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻳﺎري دادن ﻳﺎرﻳﮕﺮي از آﻧﺎن ﻣﺤﺘﺎج ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪693‬‬

‫﴿ ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ﴾‬ ‫ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (165‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ در آﻳﺎت )‪ (138 ،139‬اﻳﻦ ﺳﻮره‪ ،‬از )اﻧﻌﺎم‪ :‬ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن(‬ ‫ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آن را »اﻧﻌﺎم« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ آن‪ :‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﻤﺮك از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻳﻜﺒﺎره ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎدﻫﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻧﮓ‬ ‫ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﺤﻤﻴﺪ آن را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ«‪ .‬ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦﺳﻮره ﺻﻒ آراي‬ ‫ﻣﺤﺎﺟﻪ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺎد اﺳﺖ و ﺑﻪﭘﺎﻳﺪارﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪه‬ ‫و اﻳﻤﺎن در ﺑﻨﻴﺎد اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺧﺮد و ﺿﻤﻴﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺟﻪ دارد‪.‬‬ ‫ﺷﺶ آﻳﻪ از اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪O N   M L K JI    H G FE D C B A‬‬ ‫‪P‬‬ ‫در آﻏﺎز اﻳﻦ ﺳﻮره‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﻮد‪ ،‬از ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻠﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺒﺮ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲاش ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎﻳﺶﻫﺎ را اﺛﺒﺎتﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺳﺘﺎﻳﺶ آن ﺧﺪاﻳﻲ راﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ وﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ و‬ ‫ﻧﻮر« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺷﺐ و روﺷﻨﻲ روز و ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻛﻔﺮ و ﻧﻮر اﻳﻤﺎن »را ﭘﺪﻳﺪ آورد«‬ ‫)ﻇﻠﻤﺎت( را ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ اﻣﺎ )ﻧﻮر( را ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻣﻔﺮد ذﻛﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ازآنرو ﻛﻪ ﻇﻠﻤﺎت ﻛﻔﺮ‬ ‫و ﻧﻔﺎق ﺑﺴﻴﺎر و ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ »آنﮔﺎه ﻛﺎﻓﺮان« ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻦ ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‬ ‫»ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ« ﻏﻴﺮ وي را »ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺠﺎي آن ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ را ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﺑﺎ او ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺪان ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﻨﺘﻬﺎي ﺣﻤﺎﻗﺖ و ﻧﺎداﻧﻲ و‬ ‫ﺑﻲﺷﺮﻣﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪694‬‬

‫‪ a ` _ ^ ]\ [ Z YX W V U T S  R Q‬‬ ‫»اوﺳﺖ آن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﮔﻞ آﻓﺮﻳﺪ« ﻣﺮاد‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﺶ آدم اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻞ و ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻮع‬ ‫ﺑﺸﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »آنﮔﺎه اﺟﻠﻲ را ﻣﻘﺮر داﺷﺖ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻗﺖ ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ را »و ﻧﺰد‬ ‫او ﻣﻴﻌﺎدي ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ« ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﺟﻞ اول؛ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﻣﺮگ او و اﺟﻞ دوم؛ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮگ ﺗﺎ زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﺠﺪد اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬اﺟﻞ اول؛ ﻣﺪت ﻋﻤﺮ دﻧﻴﺎﺳﺖ و اﺟﻞ دوم؛ ﻣﺪت ﻋﻤﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ‬ ‫وي اﺳﺖ »ﺑﺎ اﻳﻦﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺗﺎ‬ ‫اﻧﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻲرود‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ در اﻣﺮ ﺑﻌﺜﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ!! آﻳﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ؛ آن‬ ‫ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﮔﻞ آﻓﺮﻳﺪ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ داﻧﺎ و ﺑﺎ ﺧﺮدﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺣﻮاس و‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺪاﻣﻬﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ازﺷﻤﺎ ﺳﻠﺐ ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ را ﺑﻌﺪ از آن‪،‬‬ ‫ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ ﺑﻲﺟﺎن و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﻳﻲ ﭘﻮﺳﻴﺪه وﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ‬ ‫ﺟﻤﺎدي ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ؛ ﻫﻤﺎن ذات ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬از ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺠﺪد ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺗﻮان‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﻘﻴﻨﺎ اﺟﺴﺎم ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺷﻜﻞ اوﻟﻴﻪ آن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ارواح را ﺑﺪان‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؟!‬ ‫‪on m l k j i hg f e d c b‬‬ ‫»و اوﺳﺖ اﷲ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و در زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اوﺳﺖ ﻣﻌﺒﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺘﺼﺮف‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ »ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﺷﻤﺎ را ﻣﻲداﻧﺪ و ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ« و ﻫﻴﭻ ﭘﻮﺷﻴﺪهاي ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫آﻳﺎت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق‪ ،‬در واﻗﻊ ﭼﻮن ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮاي ﺳﻮره «اﻧﻌﺎم« اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن اﺻﻠﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮره ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺤﺎﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﻨﻜﺮان ﻣﻌﺎد و ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪه‬ ‫در ﻧﻬﺎد ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺎره دارد‪.‬‬

‫‪695‬‬

‫‪ { z y x w v u t s r q p‬‬ ‫»و ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲآﻳﺪ« ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺠﺰات اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﺳﺎﻳﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻗﺪرت ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد »ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ از آن روي ﺑﺮ ﻣﻲﺗﺎﻓﺘﻨﺪ« ﺑﻲآن ﻛﻪ ﺑﺪان ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ و اﻟﺘﻔﺎﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آري! آﻧﻬﺎ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ روي ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ذرهاي‬ ‫ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﺛﺮ ﻓﻌﻞ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎناﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل راه‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ اﺳﻔﺎ! ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ از آن روي‬ ‫ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ دﻋﺎﻛﻦ ﺗﺎ ﻣﺎه دو‬ ‫ﻧﻴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬آنﮔﺎه ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ! اﻳﺸﺎن دﻋﺎﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺎه دوﻧﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻲ از آن ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﻛﻮه ﺣﺮاء رﻓﺖ و ﻧﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻛﻮه‬ ‫ﺣﺮاء را در ﻣﻴﺎن دو ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎه دﻳﺪم«‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‬ ‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺤﺮي اﺳﺖ آﺷﻜﺎر!‬ ‫| }   ~  _ `‪ i h g   f e d c b a‬‬ ‫»ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻧﺎن ﺣﻖ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا ﻗﺮآن ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه و‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻮن آﻧﻬﺎ در ﻣﻮرد ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻌﺎرﺿﻪ )ﺗﺤﺪي(‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از آوردن ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ آﻧﺎن از‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻟﻬﻲ رو ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎي اﺳﺘﺒﻌﺎد ﻧﻴﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن‬ ‫را »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن آﻣﺪ« ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آن ﮔﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن آﻣﺪ‪ ،‬او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪزودي اﺧﺒﺎر آﻧﭽﻪ ﺑﺪان اﺳﺘﻬﺰا‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ زودي ﺑﺮاي آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺑﺪان اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﺘﻬﺰا ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و آﺷﻨﺎﻳﻲﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ :‬در ﻫﻨﮕﺎم ارﺳﺎل ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺮوزي و ﻏﻠﺒﻪ اﺳﻼم در‬ ‫دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻳﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪696‬‬

‫‪ { z y  x w   v u t s r q p o n m  l k  j‬‬ ‫| } ~   ¡ ‪ ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺮنﻫﺎ را ﻫﻼك ﻛﺮدﻳﻢ« ﻗﺮن‪ :‬ﺑﺮ ﻣﺪت‬ ‫اﻧﻘﻀﺎي ﻋﻤﺮ اﻫﻞ ﻫﺮ ﻋﺼﺮي اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻨﻴﺪن اﺧﺒﺎر و ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ‬ ‫آﺛﺎر‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﺷﻜﺎر ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻣﺖﻫﺎ را در ﻋﺼﺮي ﭘﺲ از ﻋﺼﺮ‬ ‫دﻳﮕﺮ ـ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎي ﺧﻮد را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ـ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻳﻢ »اﻣﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫را در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺪري ﺗﻤﻜﻴﻦ داده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺗﻤﻜﻴﻦ ﻧﺪادهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ آن‬ ‫اﻣﺖﻫﺎي ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺎل دﻧﻴﺎ و ﻃﻮل ﻋﻤﺮ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺪﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺪازهاي اﻗﺘﺪار و اﻣﻜﺎﻧﺎت داده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺪادهاﻳﻢ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ‬ ‫آﻧﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻳﻢ ﭘﺲ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺿﻌﻒ و ﺑﻲاﻗﺘﺪارﻳﺘﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ آﺳﺎﻧﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻗﺮآن در اﻳﻦ ﻣﻮردﻧﺪ‪» .‬و ﺑﺎراﻧﻬﺎي‬ ‫آﺳﻤﺎن را ﭘﻲدرﭘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدهﺑﻮدﻳﻢ و رودﺑﺎرﻫﺎ را از زﻳﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از زﻳﺮ‬ ‫درﺧﺘﺎن و ﻣﻨﺎزل آﻧﺎن »روان ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻫﻼك ﻛﺮدﻳﻢ«‬ ‫ﭘﺲ اﻗﺘﺪار و اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﻜﺮد »و ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن اﻣﺘﻲ دﻳﮕﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﺴﻠﻲ دﻳﮕﺮ »ﭘﺪﻳﺪ آوردﻳﻢ« ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﻢ اﻣﺎ آن ﻧﺴﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫وﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺷﻤﺎ اي اﻫﻞ ﻣﻜﻪ! و اي ﻣﻨﻜﺮان در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ و ﻫﺮ‬ ‫زﻣﺎن! ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ در ﻋﺬابﻛﺮدن و ﻧﺎﺑﻮدﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻮاﻣﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮق ﮔﻨﺎه و‬ ‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ‪ :‬از اﻣﻮري ﻛﻪ ﻣﺮدم در آن ﺑﺴﻴﺎرزود ﻓﺮﻳﺐ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪﻛﺎران ﺳﺮﻛﺶ و ﻣﻔﺴﺪان ﻋﺎﺻﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻠﺤﺪانﻛﺎﻓﺮ را در زﻣﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﻘﺘﺪر و ﻣﺘﻤﻜﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ...‬وﻟﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم درﻗﻀﺎوت ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺘﺎب‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ آﻏﺎز ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﻪ راه را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن راهﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺎﻳﺎن راه ﻓﻘﻂ‬ ‫آنﮔﺎه دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ! ﭘﺎﻳﺎن راه دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و ﺧﺮاﺑﻪﻫﺎي ﺳﺘﻤﮕﺮان‪ .‬ﻛﻪ ﻗﺮآن در ﺑﺴﻴﺎري از داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ وادﻫﺎي وﻳﺮان ﻣﻲﺑﺮد ﺗﺎ درس ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪697‬‬

‫« ¬ ®¯‪½¼»º¹¸¶µ´³²±°‬‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث و دو ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻧﻴﺎوري ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﻤﺮاه آن ﺑﺮ ﺻﺤﺖ آن و درﺳﺘﻲ رﺳﺎﻟﺘﺖ ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﻛﺎﻏﺬ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه آﻧﺎن ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ آن‬ ‫را ﻟﻤﺲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺲ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و ﺑﺴﺎواﻳﻲﺷﺎن ﻫﺮ دو‪ ،‬آن را‬ ‫درﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺎﻓﺮان« آﻧﺎن »ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺰ ﺳﺤﺮي آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻟﻤﺲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از روي ﻋﻨﺎد و ﺳﺮﻛﺸﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ ﭘﺲ‬ ‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر آﻧﺎن ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻳﺪﻧﻲ و ﻣﺤﺴﻮس اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺎ وﺣﻲ ﻣﺠﺮد ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻮﻛﻠﻲ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻪ آن را‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻧﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬ ‫¾ ¿ ‪ Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Á À‬‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺣﻜﻢ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻪ آﻧﺎن اﺑﻼغ ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺟﻤﻌﻲ از ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻛﺎش ﺑﺎ ﺗﻮ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻫﻤﺮاه ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﺗﺎ درﺑﺎره رﺳﺎﻟﺘﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ !...‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬و ﻛﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻓﺮودآورده ﻧﺸﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﺎ آن را‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ و او ﺑﺎ ﻣﺎ دراﻳﻦﺑﺎره ﻛﻪ ﺗﻮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن آورده و از ﺗﻮ‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ؟ »و اﮔﺮ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اوﺻﺎﻓﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ او را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده و ﺑﺎ اوﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و از او ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ؛ »ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺎر ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ آﻧﺎن را ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮود آﻣﺪن ﻓﺮﺷﺘﻪ و دﻳﺪن وي‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ »ﺑﺎز دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎل و‬ ‫ﻣﻬﻠﺘﻲ داده ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ« ﺑﻌﺪ از ﻓﺮود آﻣﺪن وﻣﺸﺎﻫﺪه آن ﻓﺮﺷﺘﻪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫‪698‬‬

‫ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻫﻮل و ﻫﺮاس دﻳﺪن او ﺟﺎن ﻣﻲﺑﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺒﻴﺎ‡ ﻫﻢ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺻﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣﻮرد‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮمص رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ـ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﺑﺸﺮﻧﺪ‬ ‫وﻟﻲ اﺳﺘﻌﺪاد و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي رواﻧﻲ و روﺣﻲ و ﻗﻠﺒﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺸﺮ ﻋﺎدي ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»و اﮔﺮ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده را ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن او را ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺮدي‬ ‫درﻣﻲآوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻫﻢ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻪﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص را ﻓﺮﺷﺘﻪاي‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ او را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻮرد ﺧﻄﺎﺑﺶ ﻗﺮاردﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن او را ﻣﺮدﻣﻲ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ زﻳﺮا اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻘﻴﻘﻲاي ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲاﻳﺸﺎن‬ ‫را ﺑﺮ آن آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺑﻪﺷﻜﻞ اﺟﺴﺎم ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ اﺟﺴﺎم ﺑﻨﻲآدم ـ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺗﺮاﻛﻢ و ﺟﺴﺎﻣﺖ و ﭼﮕﺎﻟﻲ آن ـ ﻣﺠﺴﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺻﻠﻲ آن ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻲﻣﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺗﺎب و ﺗﻮان دﻳﺪن‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ«‪ .‬ﺣﺘﻲ در ﻣﻘﻴﺎس ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻴﺪان درك ﺣﻮاس‬ ‫ﺑﺸﺮ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و ﭼﺸﻢ ﺑﺸﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎده را در ﺻﻮرت ﺗﻠﻄﻴﻒ ﺷﺪه آن‪ ،‬ﻳﺎ در‬ ‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ داراي ﭼﮕﺎﻟﻲ و ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ «اﻧﺸﺘﻴﻦ« اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دادهاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺸﺮ را ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﺷﺪه ﻣﻮرد ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻗﺮارﻣﻲداد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از او ﻣﻲﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﺎ او اﻧﺲ ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬ ‫رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ از او ﺳﺮاﭘﺎي وﺟﻮدﺷﺎن را ﻓﺮا ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آن وﻗﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺮس ﺣﺎﺻﻠﻪ ازاﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬آﻧﺎن را از ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ آن ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه وي ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺖ‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻛﺎر را ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ اﻟﺘﺒﺎس و ﺧﻠﻄﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن درآﻧﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻢ ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺎد زﻳﺮا وﻗﺘﻲ آﻧﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﻲ وي‬

‫‪699‬‬

‫ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻢ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﻛﺎر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﺸﺘﺒﻪ و آﺷﻔﺘﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
X
W
V
U

T
S
R
Q
P
O
N
M
L
K‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص را از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ دروغ اﻧﮕﺎران ﻗﻮﻣﺶ روﺑﺮو‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻧﻤﻮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺘﻬﺰا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﺎ اﺳﺘﻬﺰاي آﻧﺎن روﺑﺮو ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬اﻧﺒﻴﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ در‬ ‫ﻣﻌﺮض ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻬﺰاﻳﻲ ﻗﺮارداﺷﺘﻪاﻧﺪ »اﻣﺎ آﻧﭽﻪ را رﻳﺸﺨﻨﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ‬ ‫رﻳﺸﺨﻨﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آﻧﺎن ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﺪان رﻳﺸﺨﻨﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ‬ ‫و اﺳﺘﻬﺰاﻳﺸﺎن ﺑﻪ »ﺣﻖ«‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮدﻳﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
c
b
a


`
_
^
]
\
[
Z
Y‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »در زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺮوﺳﻔﺮ ﻛﺮده و آﺛﺎر و وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺑﺠﺎﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ازﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن را ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻋﻘﻮﺑﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ازآن‬ ‫ﻛﻪ در ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺴﺘﻐﺮق ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﻴﻮه ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻧﻘﺶ‬ ‫ﭘﺎي آﻧﺎن را در ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺣﻖ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺑﺴﺎن آﻧﺎن ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
w


v

u
t
s
rq
p
o
n
ml
k
ji
h
g
f
e
d‬‬ ‫‪
a

`
_
~
}
|
{
zy
x‬‬ ‫»از آﻧﺎن ﺑﭙﺮس« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻛﻪ »آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﻛﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺑﮕﻮ‪ :‬از آن ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آﻧﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﭙﺮس ﭘﺲ اﮔﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬از آن‬ ‫ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺧﻮدﺗﺎن ـ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن در اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﻜﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ـ ﻳﺎ ﺑﺮاي آﻧﺎن در اﻳﻦﺑﺎره ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺠﺖ و‬

‫‪700‬‬

‫دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺎور و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺎﻟﻚ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ‬ ‫و زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاﺑﻲ ﻋﺎﺟﻞ ﻗﺎدر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ دﺷﻮار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد وﻟﻲ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ »رﺣﻤﺖ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻘﺮر ﻛﺮدهاﺳﺖ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﺎ وﻋﺪهاي ﻣﺆﻛﺪ‪،‬‬ ‫رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ وﻋﺪه دادهاﺳﺖ و وﻋﺪه او ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ از آﻧﺎن ﺗﻮﺑﻪ و اﻧﺎﺑﺖ را‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡‪ ،‬ﻓﺮودآوردن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ادﻟﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺣﻖ ﻧﻴﺰ از رﺣﻤﺖ وي ﺑﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻠﻖ را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺖ‬ ‫و آن را در ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻋﺮش ﻧﻬﺎد‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﺸﻤﻢ ﭘﻴﺸﻲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ«‪» .‬ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺷﻤﺎ را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﺮد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ در آنﻧﻴﺴﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻳﺎ در ﮔﺮد آوردﻧﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻬﻠﺘﺘﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﮔﺮدآوردﻧﺘﺎن را از ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺘﺎن ﺗﺎ روزي ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ آن ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد زﻳﺎن زدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زودي در روز ﮔﺮدآوري‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺎن زده و ﺧﻮد را ﻏﺮق ﺧﺴﺮان ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
m

l
k
j
ih
g
f
e
d
c
b‬‬ ‫»و ﺑﺮاي اوﺳﺖ آﻧﭽﻪ در ﺷﺐ و روز ﺳﺎﻛﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺷﺐ و‬ ‫روز آرام و ﺳﺎﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از آن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آري! ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎيﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ اﺷﻴﺎ ﻫﻤﻪوﻗﺖ درﺣﺎل ﺳﻜﻮن و آراﻣﺶ ﺑﻪﺳﺮﻣﻲﺑﺮﻧﺪ؛ ﭼﻮن ﺟﻤﺎدات‬ ‫و ﺑﻌﻀﻲ اﺷﻴﺎ در ﺷﺐ آراماﻧﺪ؛ ﭼﻮن اﻏﻠﺐ ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ در روز آراماﻧﺪ؛‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و درﻧﺪﮔﺎن و ﺣﺸﺮات‪.‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ در‬ ‫ﺷﺐ و روز آرام اﺳﺖ و ﻫﺮﭼﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﺤﺮكو ﺗﻜﺎﭘﻮ دارد‪ ،‬ﺟﻤﻠﮕﻲ از آن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪701‬‬

‫ﻋﻨﻮان ﻛﺮدن ﺣﺮﻛﺖ و ﺳﻜﻮن در اﻳﻦ ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﺣﺮﻛﺖ و ﺳﻜﻮن‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺣﺪوث ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﺣﺪوث ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺑﺮوﺟﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪهاي‬ ‫ﺑﺮاي آن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آن ﻣﺎﻟﻚ آن اﺳﺖ و ﭼﻴﺰياز وي ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮد‪» :‬و اوﺳﺖﺷﻨﻮاي داﻧﺎ« ﻟﺬا ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ او‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻜﻠﻔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ازروز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﺬر ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ذاﺗﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﺣﻮال و اوﺿﺎﻋﺸﺎن را ﻧﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮرآﮔﺎه و ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ و ﺣﺴﺎب ﻫﻢ ﺳﺨﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺧﻮد آن را ﺑﺮوي آﺳﺎن ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫‪
¢
¡

~
}


|
{
zy
x

w
v
u
t
s
r
q
p

o
n‬‬ ‫‪
©
¨
§
¦

¥
¤£‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »آﻳﺎ ﻏﻴﺮاز ﺧﺪا ـ ﻓﺎﻃﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ـ را وﻟﻲ ﺧﻮد ﮔﻴﺮم؟«‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اوﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻛﺘﻢ ﻋﺪم اﺧﺘﺮاع ﻛﺮده و آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ؟ ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ آنﺣﻀﺮتص ﻣﺄﻣﻮر‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ »و اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﮕﺎنروزي ﻣﻲﺧﻮراﻧﺪ و‬ ‫ﺧﻮد روزي ﻧﻤﻲﺧﻮرد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم رزق و ﺧﻮراك ﻣﻲدﻫﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮد از ﺧﻮردوﺧﻮراك و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻃﻌﺎﻣﺶ ﻛﻨﺪ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﭘﺲ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ و روزي ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻟﺬا ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ را ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻧﺪارد‪ .‬آري! اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﻌﺪ ازآن ﻛﻪ وﻻﻳﺖ و ﺳﺮوري‬ ‫ﻏﻴﺮﺧﺪا را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺄﻣﻮرم ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺒﺎش« ﻣﺄﻣﻮرم ﺗﺎ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ از ﻗﻮم ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﺮدن ﻣﻲﻧﻬﺪ و اوﻟﻴﻦ ﻛﺲ از اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ‬ ‫درﺑﺴﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد زﻳﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫از ﻫﻤﻪ اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ در اﺳﻼم ﺟﻠﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪702‬‬

‫‪´

³
²
±
°
¯
®
¬

«
ª‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﻢ« ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮ وي‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻣﺮ ﻳﺎ ﻧﻬﻲ وي »ﻫﺮآﻳﻨﻪ از ﻋﺬاب روز ﺑﺰرگ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻋﺬاب ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ـ ﺟﺰ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ  او را ﺷﺎﻣﻞ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪À

¿
¾
½
¼»
º
¹
¸
¶
µ‬‬ ‫»آن روز‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب از وي ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب از وي در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﻮد »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا ﺑﺮ او رﺣﻤﺖ آورده« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻘﻴﻨﺎ او از اﻫﻞ‬ ‫رﺣﻤﺖ ﻋﻈﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از اﻫﻞ ﻧﺠﺎت اﺳﺖ و ﺑﻪزودي ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ »و اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻓﻮز آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻓﻮز‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺳﻮد و ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺷﺪن زﻳﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﻟﺬا ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺠﺎت در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻓﻮز و رﺳﺘﮕﺎري ﻛﺎﻣﻞ و آﺷﻜﺎري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ó
Ò

Ñ


Ð
Ï
Î

Í
Ì
Ë
ÊÉ


È
Ç
Æ
Å

Ä
Ã
Â
Á‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« و ﺳﺨﺘﻲ و ﺑﻼ و ﺿﺮري ﭼﻮن ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻼي دﻳﮕﺮي را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﻨﺪ »ﻛﺴﻲ ﺟﺰ او ﺑﺮﻃﺮفﻛﻨﻨﺪه آن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﺟﺰ‬ ‫او ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻦ آن زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ »و اﮔﺮ ﺧﻴﺮي ﺑﻪ ﺗﻮﺑﺮﺳﺎﻧﺪ«‬ ‫ﭼﻮن ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻧﻌﻤﺖ و رﻓﺎه‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺎﻓﻴﺖ و ﺳﻼﻣﺘﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ »ﭘﺲ او ﺑﺮ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« و از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ وي‪ ،‬رﺳﺎﻧﺪن ﺷﺮ و ﺧﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪< ƒ LT& e Z < )05» :‬‬ ‫‪ :{ /# { @ Z# < ƒ# e +L‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻋﻄﺎي ﺗﻮ را ﻫﻴﭻ ﺑﺎزدارﻧﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺎزش داري‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺑﺨﺸﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ وﺟﺎﻳﮕﺎه و ﺛﺮوت ﻫﻴﭻ ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﺟﻼل و ﺛﺮوﺗﻲ در دﻧﻴﺎ‪ ،‬در آﺧﺮت ﺑﻪ وي از ﺟﺎﻧﺒﺖ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ« ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫وي ﺳﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪.‬‬ ‫‪703‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺎﻓﺮان را در ﻣﻮرد ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﻓﺮود آوردن‬ ‫ﻧﺎﻣﻪاي از آﺳﻤﺎن ﻛﻪ دال ﺑﺮ ﺗﺼﺪﻳﻖ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﺮد و روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻨﺎد و اﺳﺘﻬﺰاي آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ از ﺳﺮ اﺷﺘﻴﺎق ﺑﻪ ﻛﺸﻒ و درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ در اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭼﻬﺎر ﺳﺨﻦ را‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻮر‪ ،‬داروي درد ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ از اﻫﻞ‬ ‫ﻛﻔﺮ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻳﻤﺎن آورد‪ ،‬راه ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮود‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺳﻴﺮوﺳﻔﺮ در زﻣﻴﻦ و ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و دﻳﺪن آﺛﺎر رﺣﻤﺖ وي ﺑﺮ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻧﮕﺮش در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ اﻋﻼن ﺗﺮس و ﻧﮕﺮاﻧﻲ از ﻋﺬاب ﺧﺪا‪.‬‬ ‫‪
Ü
Û
Ú
Ù
Ø×
Ö

Õ
Ô‬‬ ‫»و اوﺳﺖ ﻗﺎﻫﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻏﺎﻟﺐ و ﭼﻴﺮه و ﺑﺮﺗﺮ »ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد« ﻛﻪ ﮔﺮدﻧﻬﺎي ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن‬ ‫درﺑﺮاﺑﺮ وي ﻓﺮو اﻓﺘﺎده و ﺳﺮﻫﺎي ﺟﺒﺎران در ﭘﻴﺸﮕﺎه وي ﺑﻪ ذﻟﺖ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد؛ در »ﻗﻬﺮ« ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺰﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در »ﻗﺪرت« ﻧﻴﺴﺖ و آن‬ ‫ﺑﺎزداﺷﺘﻦ دﻳﮕﺮان از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮاد و ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ »و اوﺳﺖ ﺣﻜﻴﻢ« در‬ ‫اﺟﺮاي ﻣﺮاد ﺧﻮد »آﮔﺎه» ﺑﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﻗﻬﺮ اﺳﺖ از ﺑﻨﺪﮔﺎن وي‪.‬‬ ‫‪
W

VU

T

S

R

Q

P


O

N

ML

K

J

IH

G

FE

D

C

B

A‬‬ ‫‪l

k

j
i
h
g

f
e
d
c
ba
`
_
^]
\
[
Z
Y
X‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ در ﺑﺎب ﺷﻬﺎدت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﮔﻮاه در‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه اﺳﺖ«‬ ‫ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮدص و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ او در‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺟﻮاب ﺳﺆال در ﴿‪ ﴾H

G‬ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫‪704‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ در ﮔﻮاﻫﻲ دادن‪ .‬دراﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪ ازآن‪﴾L

K
J﴿ :‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه اﺳﺖ »و اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻦ وﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ آن ﺑﻴﻢ دﻫﻢ و ﻛﺴﻲ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ او ﻣﻲرﺳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﻢ دﻫﻢ« آوردن اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن ﮔﻮاﻫﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮود آوردن ﻗﺮآن ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ ازﮔﻮاﻫﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ وﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ـ اﻋﻢ از اﻧﺲ و ﺟﻦ‬ ‫ـ را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻠﻞ و اﻗﺸﺎر و اﺻﻨﺎف ﻣﺨﺘﻠﻔﺸﺎن‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﭼﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ در زﻣﺎﻧﻬﺎي آﻳﻨﺪه ـ ﺗﺎروز ﻗﻴﺎﻣﺖ ـ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪار‬ ‫دﻫﻢ زﻳﺮا اﺣﻜﺎم ﻗﺮآن‪ ،‬ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮ و ﻫﻤﻪ ﺟﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﺎنﻛﻪ در ﻋﺼﺮ رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﭼﻪ آﻧﺎنﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﻳﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺷﺮط آن ﻛﻪ دﻋﻮت اﺳﻼم‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ و اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎﺳﺖ زﻳﺮا‬ ‫آﻧﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻟﻘﺎي اﻟﻬﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻋﻮت اﷲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﺑﻼغ ﺷﺪه و از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺳﺆال و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ازﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫)ﭘﻴﺎم وي را( ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و اﺑﻼغ ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ آﻳﻪاي از ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫»آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن دﻳﮕﺮي ﺑﺎ اﷲ وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ ﺑﮕﻮ« اي‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺷﻬﺎدت دﻫﻴﺪ »ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻬﺎدﺗﻲ ﻧﻤﻲدﻫﻢ« زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﻬﺎدت از‬ ‫ﺑﺎﻃﻞﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞﻫﺎﺳﺖ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻦاز آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﺮﻳﻚ او ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺰارم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺑﺘﺎﻧﻲﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺧﺪاﻳﺎن‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺷﺮكآوردﻧﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﺑﻴﺰار و ﺑﺮﻛﻨﺎرم زﻳﺮا ﻣﻦ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻢ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪705‬‬

‫‪
{z

yxwvu
ts
r
q

ponm‬‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ دادهاﻳﻢ« ﭼﻮن ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ »او را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺑﺎ ﺷﻤﺎﻳﻞ و اوﺻﺎﻓﺶ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﻤﺎﻳﻞ و اوﺻﺎف در‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ »ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن راﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ« و ﻛﺴﻲ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﻧﺴﺎن‪ ،‬او را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﭘﺲ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻫﺠﺮت رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ
ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ آﻳﻪ را ـ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ وي را ﻫﻤﭽﻮن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ ـ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻤﺎ از اﻳﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫او را در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ دﻳﺪم‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻤﺶ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪم را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﻦ ـ ﺑﺪون‬ ‫ﺗﺮدﻳﺪ ـ ﻣﺤﻤﺪص را ازﻓﺮزﻧﺪم ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ زﻳﺮا ﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﻛﻪ زﻧﺎن ﭼﻪ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪» .«!...‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد زﻳﺎن زدهاﻧﺪ« از ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﻠﺤﺪان و ﻣﻨﻜﺮان رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫ـ اﻋﻢ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب وﺗﻤﺎم ﻛﻔﺎر »آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻧﻜﺎرﺷﺎن از رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻧﺎﺷﻲ ازﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻨﺎد و ﺗﻤﺮدﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻨﺎد و‬ ‫ﺗﻤﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺎن وارد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫|
}

~
_
`
‪k


j
i
h

g
fe


d
c

b
a‬‬ ‫»و ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آنﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﺴﺘﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از‬ ‫آنﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮدن ﭼﻴﺰي در ﺗﻮرات ﻳﺎ اﻧﺠﻴﻞ ﻳﺎ‬ ‫ﻗﺮآن ﺷﺪه ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ »ﻳﺎ آﻳﺎت او را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰات روﺷﻦ و آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻳﺎ آﻳﺎت‬ ‫ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻢ او را »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده« و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻜﺬﻳﺐ‪ ،‬دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﺎ‬ ‫دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎن وي در ﻣﻮرد ﻟﺰوم و وﺟﻮب اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص‪ ،‬ﻳﻜﺠﺎ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻫﻢ ﻛﺎذب ﺷﺪه و ﻫﻢ ﻣﻜﺬب »ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺳﺘﻤﻜﺎران رﺳﺘﮕﺎر‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« و ﭼﮕﻮﻧﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دو ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻃﻞ ـ ﻳﻌﻨﻲ دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ‬ ‫دﻳﻦ ﺣﻖ و دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ـ را ﺑﺎﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ؟‪.‬‬ ‫‪706‬‬

‫‪x

w


v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l‬‬ ‫»و« اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻳﺎدآوري ﻛﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن از »روزي ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را ﺣﺸﺮﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎن و ﭘﺮﺳﺘﺶﺷﺪﮔﺎن ﺑﺎﻃﻞ را ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ در آن‬ ‫ﮔﺮد ﻣﻲآورد »آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮك آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ« از روي ﺗﻮﺑﻴﺦ‬ ‫»ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪا ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ ﺧﺪاﻳﺎن‬ ‫ﭘﻨﺪاري ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ؟ ﻳﺎ ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن اﺣﻀﺎر‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲاز آﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻋﺪم وﺟﻮدﺷﺎن اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب آﻧﺎن را ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آري!‬ ‫درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎروا‬ ‫ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ او ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺎي وي ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
¦
¥


¤
£
¢
¡

~

}
|
{
z
y‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﻓﺘﻨﻪ آﻧﺎن ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ اﷲ ـ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ـ ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺸﺮك ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ ﺟﺰ اﻧﻜﺎر و ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻦ از ﺷﺮك‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﻣﻌﻨﺎي «ﻓﺘﻨﻪ« در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ وﺟﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ‬ ‫آن «ﻋﺎﻗﺒﺖ« اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺎﻗﺒﺖ و ﻓﺮﺟﺎم ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻓﺘﺨﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ آن‬ ‫ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ اﻧﻜﺎر و ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻦ از ﺷﺮك ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از دﻳﮕﺮ وﺟﻮه در ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫»ﻓﺘﻨﻪ«‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺑﻦﻋﺒﺎس
اﺳﺖ‪» :‬ﻓﺘﻨﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲﺣﺠﺖ آﻧﺎن«‪ .‬ﻋﻄﺎء ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﺘﻨﻪ‬ ‫آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ آﻧﺎن«‪.‬‬ ‫§
¨


©


‪
³
²


±
°
¯
®
¬«
ª‬‬ ‫»ﺑﻨﮕﺮ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد دروغ ﺑﺴﺘﻨﺪ« ﺑﺎ اﻧﻜﺎر ﺷﺮﻛﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن در دﻧﻴﺎ روي داد »و‬ ‫آﻧﭽﻪ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﺎن ﮔﻢ ﮔﺸﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻓﺘﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺖ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ و اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻨﺪار ﻳﺎوهﺷﺎن ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻜﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻼﺷﻲ و ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺸﺖ و‬ ‫‪707‬‬

‫ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ اﷲ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﺘﺎد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎزي را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺮآورده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫´
‪
É

È

Ç
Æ
Å
Ä
ÃÂ
Á
À
¿
¾
½
¼

»
º
¹¸
¶
µ‬‬ ‫‪Ø

×
Ö

Õ
Ô

Ó
Ò

Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
ËÊ‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
و دﻳﮕﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه دور از دﻳﺪه ﻣﺮدم و ﺑﻲآن ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ از ﺣﺎل دﻳﮕﺮي آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮآن‬ ‫ﮔﻮش ﻣﻲﺳﭙﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬و از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﮔﻮش ﻣﻲدﻫﻨﺪ« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ »وﻟﻲ ﻣﺎ ﺑﺮدﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮدهﻫﺎ اﻓﮕﻨﺪهاﻳﻢ ﺗﺎ آن‬ ‫را ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮدهﻫﺎﻳﻲ ﻛﺸﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻮن دوﺳﺖ‬ ‫ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺮآن را درك ﻛﻨﻨﺪ »و در ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﻨﮕﻴﻨﻲاي ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از‬ ‫ﺷﻨﻴﺪن ﻗﺮآن ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ »ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﭼﻮن ﻧﺰد ﺗﻮ آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ‬ ‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ در ﻛﻔﺮ وﻋﻨﺎدﺷﺎن ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺮف اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎوردن اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺪالﻛﻨﺎن ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﺰ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺟﺰ از ﺟﻨﺲ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻲﭘﺎﻳﻪاي ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آن را در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آري! آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص ﻗﺮآن را از اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و اﺧﺒﺎر ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺟﺰ‬ ‫ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاي ﻋﺰﻳﺰ و ﺣﻤﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
å
ä
ã
â


á
à
ß
ÞÝ
Ü
Û
Ú
Ù‬‬ ‫»و آﻧﺎن ﻣﺮدم را از او ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از او دور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﻫﻢﻣﺮدم را از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﺎزﻣﻲدارﻧﺪ و ﻫﻢ ﺧﻮد از آن ﺣﻀﺮتص‬ ‫دور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ‪ :‬ﻣﺮدم را از آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ اﻣﺎ درﻋﻴﻦ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از رﺳﻮل ﺧﺪاص دوري ﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺘﻲ درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫آﻳﻪ درﺑﺎره اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا او در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻛﻔﺎر را از‬ ‫‪708‬‬

‫آزاردادن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺎزﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش‬ ‫اﺳﻼم دوري ﻣﻲﻛﺮد‪» .‬و ﻫﻼك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺧﻮد را وﻟﻲ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ از‬ ‫ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻣﺮدم و دور ﺷﺪن از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻖ از آﻧﺎن ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮدي ﺧﻮد‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ و ﺧﺸﻢ وي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬ ‫اﻣﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﻼﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
ö
õ
ô
ó
ò
ñ
ð
ï
î
í
ì
ë

ê
é

è
ç
æ‬‬ ‫»و اﮔﺮ آﻧﺎن را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﺗﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻲ« ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻨﻈﺮه ﻫﻮﻟﻨﺎك و‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ دﻫﺸﺘﻨﺎﻛﻲ را ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ زﻳﺮا در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻞ )ﺻﺮاط( ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺟﻬﻨﻢ ﻧﮕﺎه‬ ‫داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و آﺗﺶ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اي ﻛﺎش ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮﻳﻢ!«‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ »آنﮔﺎه آﻳﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دروغ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻴﻢ و از ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ« و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮد را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬آري! ﭼﻨﻴﻦ آرزوﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ‬ ‫ﻫﻴﻬﺎت ﻛﻪ اﻳﻦ آرزوﻳﺸﺎن ﺑﺮآورده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪
R
Q
P

O
N
M
L
K
J
IH
G
F



E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﻧﻪ؛ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن‬ ‫ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻋﻤﺎل ﻧﺎﺑﻜﺎرﺷﺎن ﺑﺮآﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ و داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺮﻛﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از روي اﺳﺘﻴﺼﺎل و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ آرزوﻫﺎ و وﻋﺪهﻫﺎي دروﻏﻴﻦ روي آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﺎ‪ :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎوري ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﻣﺤﻤﺪص داﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ آن را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮده و در‬ ‫ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن در آﺧﺮت آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎ‪ :‬ﻛﻔﺮ‬ ‫و ﺷﺮكﺷﺎن ﻛﻪ آن را درآﺧﺮت ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪) :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ـ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ـ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺸﺮك ﻧﺒﻮدﻳﻢ( »اﻧﻌﺎم‪ ،«23/‬در آﺧﺮت ﺑﺎ ﮔﻮاﻫﻲ دادن اﻋﻀﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎﻳﺸﺎن‪،‬‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺳﻪ وﺟﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي دارد‪» .‬و اﮔﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺸﻮﻧﺪ« ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ‪ ،‬آن ﻃﻮر ﻛﻪ آرزو ﻛﺮدﻧﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻪ« اﻧﺠﺎم دادن »آﻧﭽﻪ‬ ‫از آن ﻧﻬﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ« از اﻣﻮر ﻧﺎرواﻳﻲ ﻛﻪ در رأس آﻧﻬﺎ ﺷﺮك اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫‪709‬‬

‫اﺑﻠﻴﺲ دﻳﺪ آﻧﭽﻪ را از آﻳﺎت اﻟﻬﻲ دﻳﺪ وﻟﻲ ﺑﺎزﻫﻢ ﻋﻨﺎد ورزﻳﺪ و ﺳﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﺮد ﺑﺮداﺷﺖ »و‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ« در اﻳﻦ وﻋﺪهﺷﺎن ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ از ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﺠﺎت از ﻣﻬﻠﻜﻪاي ﻛﻪ در آن دراﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫آري! وﻗﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎر و اﻳﻦ ﻣﻨﺶ ﻧﺎﺑﻜﺎرﺷﺎن آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﺮا ﺳﺰاوار ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در دوزخ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪\

[
Z
Y
X
W

V
U

T
S‬‬ ‫»و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺟﺰ ﻫﻤﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ« ﻟﺬا ﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻮاﻧﻤﺎن را ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻳﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺷﻬﻮاﻧﻲ در آن‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي‬ ‫آﺧﺮت ﻛﺎري ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ زﻳﺮا آﺧﺮت وﺟﻮد ﻧﺪارد »و ﻣﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ« ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ‪.‬‬ ‫وه! اﻳﻦ ﭼﻪ ﺟﻬﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ!!‬ ‫]
^

_

`
‪

r




q
p
o
n
m
lk
j
i
hg

f
e
d
cb
a‬‬ ‫‪
s‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻲ آنﮔﺎه ﻛﻪ درﺣﻀﻮر ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﺮاي‬ ‫ﺣﺴﺎبوﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻛﺎري ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﻨﻈﺮهاي ﻫﻮﻟﻨﺎك و دﻫﺸﺖ اﻧﮕﻴﺰ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاي‪،‬‬ ‫در آن ﺣﺎل ﻛﻪ »ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻦ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰي‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﻜﺮ آن ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺪارد؟ و آﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻴﻔﺮي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آن را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ و آﻣﺎده ﻧﻴﺴﺖ؟ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن« ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آري! آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻨﻜﺮ آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ اﻋﺘﺮاﻓﺸﺎن را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻛﺪ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺬاب را‬ ‫ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺗﺎن ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻛﻴﻔﺮﺗﺎن را درﻳﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬

‫‪710‬‬

‫‪
g
f
e
d
c
b
a
`
_


~
}

|
{
zy
x
w

v

u
t‬‬ ‫‪p

o
n
m
l
kj
i

h‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻟﻘﺎي اﻟﻬﻲ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ زﻳﺎﻧﻜﺎر ﺷﺪﻧﺪ« ﻣﺮاد‪ ،‬ﺗﻜﺬﻳﺒﺸﺎن‬ ‫ﺑﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﻛﻴﻔﺮ آﺧﺮت اﺳﺖ »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﺮ آﻧﺎن دررﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫اي درﻳﻎ ﺑﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره آن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي درﻳﻎﻫﺎ! ﻣﺎ را ﻓﺮاﮔﻴﺮﻳﺪ‪،‬‬ ‫واي و ﺻﺪ اﻓﺴﻮس و ﺣﺴﺮت ﺑﺮﻣﺎ و ﺑﺮ ﻏﻔﻠﺖ و ﻗﺼﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎن در ﺑﺎب ﻗﻴﺎﻣﺖ! ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺪان ﺑﻬﺎ ﻧﺪادﻳﻢ و اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﺪﻳﻢ و آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﺮدﻳﻢ! »و آﻧﺎن ﺑﺎرﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ را »ﺑﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻮنﮔﻨﺎﻫﺎن‬ ‫ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮﺷﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺑﺮ دوش ﻛﺸﻴﺪن آن ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺸﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ »آﮔﺎه ﺷﻮﻳﺪ؛ ﭼﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ« و ﭼﻪ زﺷﺖ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ‬ ‫دوش ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ! ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ در ﺣﺎﻟﻲ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﭘﺸﺖﺷﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻋﺬاب ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪¡


~
}|
{
z

y
x
wv
u


t
s
r
q‬‬ ‫»و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺟﺰ ﺑﺎزي و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﺮاد آﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻜﺬﻳﺐ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺎر اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ‪ :‬ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺸﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺮاي آن ﻛﺎر ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﻴﺎت آﺧﺮت اﺳﺖ زﻳﺮا ﺣﻴﺎت آﺧﺮت‪ ،‬داﺋﻤﻲ و ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ »و ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺷﺮك وﻣﻌﺎﺻﻲ‬ ‫»ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ اﻋﻤﺎل ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻫﺮﭼﻪ ﻫﺴﺖ؛ ﺑﺎزي و‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ اﺳﺖ »آﻳﺎ درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ؟« و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ؟ و آﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻲارزش ﺑﻮدن زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ آﺧﺮت ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي آﺧﺮت‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ؟ آﺧﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت؛ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ ﻛﻮﺗﺎه ﻋﻤﺮ دﻧﻴﻮي ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻴﺎت از ﻧﻈﺮ ﻃﻮﻟﻲ در ﻋﻤﻖ زﻣﺎن‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻋﺮﺿﻲ در ﻋﻤﻖ آﻓﺎق و از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻘﻲ‬ ‫در ژرﻓﺎي ﻋﻮاﻟﻢ ﺑﻲﻛﺮان ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻣﺘﺪاد ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮد ﻫﻢ ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪711‬‬

‫‪
²
±°¯®¬«ª©¨§¦¥¤£¢‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺗﻮ را اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ‬ ‫ﻧﺒﺎش ﻛﻪ »در واﻗﻊ آﻧﺎن ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و ﺻﺪاﻗﺖ ﺷﺨﺺ ﺗﻮ ﻣﻌﺘﺮﻓﻨﺪ وﻟﻲ ﺗﻜﺬﻳﺐ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎم اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهاي‪ ،‬ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻟﻲ‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎران آﻳﺎت اﷲ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ درﺣﻘﻴﻘﺖ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ و ﻛﺘﺎب وي را‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻪرﺳﻮل اﻛﺮمص‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪان ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﺨﺺ ﺗﻮ را دروﻏﮕﻮ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ وﻟﻲ آﻧﭽﻪ راﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاي‪،‬‬ ‫دروغ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ .‬در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ ...:‬ﺑﻪﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ‬ ‫او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺎ ﭼﻪ وﻗﺖ ﭘﻴﺮو ﻃﺎﻳﻔﻪ »ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف« ﺑﻮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﺎﻻ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟!‬ ‫‪
Ç
ÆÅ
Ä
Ã
Â

ÁÀ
¿
¾
½
¼

»
º
¹
¸
¶
µ
´

³‬‬ ‫‪
Ì

Ë
Ê
É
È‬‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺷﺪﻧﺪ« ﭘﺲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻔﺲ ﺑﺸﺮياي ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻔﺮ آﻟﻮده ﺷﺪه‪ ،‬در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ »وﻟﻲ« آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان »ﺑﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ آزاري ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﺎري ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ و ﺑﺮاي‬ ‫وﻋﺪهﻫﺎي اﷲ« در ﻳﺎري دادن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ »ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ« اﻳﻦ آﻳﻪ‪،‬‬ ‫دﻟﺠﻮﻳﻲ از رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﺎ! ﺑﺮ‬ ‫آزارﻫﺎ و اﻧﻜﺎرﻫﺎ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﺎش و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد اﻗﺘﺪاﻛﻦ و اﻧﺪوه ﻧﺨﻮر ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺮ آزارﻫﺎ و اﻧﻜﺎرﻫﺎ ﺻﺒﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺮوزي و ﻧﺼﺮت ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺳﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ و ﺗﻮ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺑﺮ دروغ اﻧﮕﺎران ﭘﻴﺮوز و ﻏﺎﻟﺐ ﻫﺴﺘﻲ ـ و ﺳﭙﺎس‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻢ ﺷﺪ »و ﻫﻤﺎﻧﺎ از اﺧﺒﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از اﺧﺒﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﺠﺎت دادن اﻳﺸﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻣﺆﻣﻦﺷﺎن و اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ‬ ‫اﻳﻦ اﺧﺒﺎر‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﻴﻞ روﺷﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺎ ﺗﻮ را ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪712‬‬

‫‪
ßÞ
Ý
Ü
Û
Ú

Ù
Ø
×
Ö


Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï


Î
Í‬‬ ‫‪
ë
ê
é
è
ç
æå
ä
ã
â

á
à‬‬ ‫»و اﮔﺮ روﻳﮕﺮداﻧﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ ﮔﺮان ﻣﻲآﻳﺪ« آري! روﻳﮕﺮداﻧﻲ ﻗﻮم رﺳﻮل ﺧﺪاص از‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻖ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﺖ ﮔﺮان ﻣﻲآﻣﺪ و آن را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺑﺮ آن‬ ‫ﺳﺨﺖ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص روﺷﻦﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ از روﻳﮕﺮداﻧﻲ ﻛﻔﺎر از دﻋﻮت ﺣﻖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه روي دادﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪان‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻋﻠﻢ او ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا اﺻﻼح ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ او‬ ‫ﺑﺪان اذن دﻫﺪ‪ ،‬از ﺗﻮان آن ﺣﻀﺮتص ﺧﺎرج اﺳﺖ‪.‬آري! اﮔﺮ روﻳﮕﺮداﻧﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ‬ ‫ﮔﺮان ﻣﻲآﻳﺪ؛ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺒﻲ در زﻣﻴﻦ ﺑﺠﻮﻳﻲ« ﺗﺎ از آن ﻧﻘﺐ ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻴﺎوري »ﻳﺎ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ درآﺳﻤﺎن« ﺑﺠﻮﻳﻲ »ﺗﺎ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻌﺠﺰهاي‬ ‫ﺑﻴﺎوري« ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻦ! وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻮاﻧﻲ ﻛﺮد ﭘﺲ ﺣﺰن و اﻧﺪوه را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬار‪ .‬آري! ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺑﻪﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص ﻣﻌﺠﺰه ﺣﺴﻲ داﺋﻤﻲ ﻧﺪاد‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ روﺷﻨﻲ ﻗﺮار‬ ‫داده اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ اوﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﻌﺠﺰهاي ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻛﻔﺎر را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردن ﻧﺎﭼﺎر ﺳﺎزد‪ ،‬در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﺮاي «ﺗﻜﻠﻴﻒ« ﻛﻪ ﻣﺪار آن ﺑﺮ اﺑﺘﻼ و اﻣﺘﺤﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﮔﺮد ﻣﻲآورد« ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اﺟﺒﺎر و اﻛﺮاه وﻟﻲ او‬ ‫اﻳﻦﻛﺎر را ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد آﻧﺎن وا ﮔﺬاﺷﺖ ـ و از آن ﺧﺪاﺳﺖ‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ »ﭘﺲ از ﺟﺎﻫﻼن ﻧﺒﺎش« زﻳﺮا ﺷﺪت اﺷﺘﻴﺎﻗﺖ ﺑﻪ اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻔﺎر و ﺳﺨﺘﻲ‬ ‫اﻧﺪوﻫﺖ ﺑﺮ اﻋﺮاض آﻧﺎن ـ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن اذن دﻫﺪ ـ از ﻛﺎرﻛﺮد‬ ‫اﻫﻞ ﺟﻬﻞ اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻗﻄﻌﺎ از آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ‪ .‬ﻳﺎ‪ :‬از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﺎش ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را در اﻳﻦ ﻛﺎر درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫‪713‬‬

‫‪
M
L


K
J
I
H
G
FE
D
C
B
A‬‬ ‫»ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« دﻋﻮت ﺣﻖ را »ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« ﺑﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻓﻬﻢ و ﻗﺒﻮل‪،‬‬ ‫ﺑﺪانﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻓﻬﻢ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻳﺎد ﺷﺪه از آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻧﻪ درك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻣﺮدﮔﺎن را‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﭘﺲ ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺮدﮔﺎن را ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫دﻟﻬﺎي ﻣﺮده اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻔﺎر را ﺑﻪﺳﻮي ﻓﻬﻢ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻪﻫﻤﺮاهآوردهاي‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ و‬ ‫راﻫﻴﺎب ﮔﺮداﻧﻴﺪه و اﻳﻦ دﻟﻤﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه دل ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﻛﻔﺎر را ﻛﻪ ﻣﺮدهدل اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﺮدﮔﺎن ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد و اﻳﻦ از ﺑﺎب ﺗﻬﻜﻢ و اﺳﺘﻬﺰاي‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
b
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W

V
UT
S
R
Q
P
O
N‬‬ ‫»و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا آﻳﻪاي از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﻧﺸﺪهاﺳﺖ؟« ﻣﺮادﺷﺎن از )آﻳﻪ(‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺠﺰهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﻧﺎﭼﺎرﺷﺎن ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻓﺮودآوردن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻢ آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪن ﻛﻮه و ﺑﺎﻻﺑﺮدن آن ﺑﺮﻓﺮاز ﺳﺮﺷﺎن‪...‬‬ ‫ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر داد‪» :‬ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص درﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن »ﺑﻲﮔﻤﺎن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺮآن ﻛﻪ آﻳﻪاي ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺪ« ﺑﺮ ﻣﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﻣﺠﺒﻮر‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ وﻟﻲ او اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﻓﺎﻳﺪه «ﺗﻜﻠﻴﻒ« ﻛﻪ اﺑﺘﻼ واﻣﺘﺤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از آن دﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻃﻠﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول آن ﻧﺸﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﻠﺖ ﻧﻤﻲداد ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ‬ ‫ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﻲﻛﺮد »وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻓﺮودآوردن ﻣﻌﺠﺰه‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي آﻧﺎن ﻗﺎدر اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻓﺮودآوردن اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﺟﺎم آن‪ ،‬ﭼﻪﻗﺪر ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻓﺎﺟﻌﻪﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪714‬‬

‫‪
y
x
w
vu
t
s
r
q
p

on
m


l
k
j

i
h
g
f
e
d

c‬‬ ‫‪
{
z‬‬ ‫»و ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي در زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﺮﻧﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﺑﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﺮد‬ ‫ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ آﻧﻬﺎ« ﻧﻴﺰ »اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎ و دﺳﺘﻪﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺠﻤﻊ‪ ،‬ﺗﻐﺬﻳﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﺎرﭘﺮداز و ﻣﺪﺑﺮ‪ ...‬و ﻏﻴﺮ اﻳﻦ از ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬داراي ﻧﻈﺎم وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪه و روزي‬ ‫داده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﺣﻴﻄﻪ ﻋﻠﻢ و‬ ‫ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺳﻠﻄﻪ و اﺣﺎﻃﻪ وي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪) :‬أﻣﺜﺎﻟﻜﻢ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﻣﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ذﻛﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و راﻫﻴﺎﺑﻲ ﻓﻄﺮي ﺑﻪﺳﻮي وي و‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻴﺪ ﭘﺮواز ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ )دو ﺑﺎل(‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻔﻲ ﻣﺠﺎز و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اراده ﻣﻌﻨﺎيﺣﻘﻴﻘﻲ ﭘﺮواز اﺳﺖ‪» .‬در ﻛﺘﺎب ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي را‬ ‫ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ« از اﻣﻮر ﺷﻤﺎ و اﻣﻮر اﻳﻦ اﻣﺖﻫﺎ‪ .‬ﻣﺮاد از »ﻛﺘﺎب«‪ ،‬ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻤﺎم ﺣﻮادث را در آن ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد؛ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آن ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺮآن را ﻓﺮاﮔﻴﺮ آنﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ و ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﺳﻴﺎق ذﻛﺮ اﻧﻮاع ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﻋﺠﺎز ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺷﺎره دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻠﻢ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ اﻋﺠﺎز را‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻪ اﻣﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬در‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ اﻣﺖﻫﺎي ﺟﻨﺒﻨﺪه و ﭘﺮﻧﺪه‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻨﻲآدم ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺟﻨﺒﻨﺪه و ﭘﺮﻧﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺤﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ از ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ ازﺣﻴﻮان ﺷﺎخدار ﺑﺮاي ﺣﻴﻮان‬ ‫ﺑﻲﺷﺎخ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آن ﺣﻴﻮان ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎكﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮ! و در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪715‬‬

‫ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﻳﺎ ﻟﻴﺘﻨﻲ ﻛﻨﺖ ﺗﺮاﺑﺎ‪ :‬اي ﻛﺎشﻣﻦ ﻫﻢ ﺧﺎك ﺑﻮدم!(‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از‬ ‫»ﺣﺸﺮ« در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻣﺮگ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮران اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از »ﺣﺸﺮ«‪ ،‬ﺣﺸﺮ ﻛﻔﺎر‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫|

}
~

_

`

‪
l

k

j

i

h

g


f

e

d

cb

a‬‬ ‫‪
n
m‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﮔﻮشﻫﺎﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﺣﻖ را‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ »و ﮔﻨﮓاﻧﺪ« ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﺣﻖ را ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »و در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎﻳﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻛﻔﺮ و ﺟﻬﻞ و ﺣﻴﺮت ﺳﺮﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺻﻼﺣﺸﺎن در‬ ‫آن اﺳﺖ‪ ،‬راﻫﻴﺎب ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا از ﺑﻴﻨﺎﻳﻲﻫﺎ و ﺷﻨﻮاﻳﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻬﺮه ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﺣﻮاسﺑﺎﺧﺘﮕﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎل ازﺣﻮاس ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺨﺺ ﻛﺮ و ﻛﻮر و ﻻﻟﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺳﺨﺘﻲ دﺳﺖوﭘﺎ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫راﻫﺶ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪﻳﺎري ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ او را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ ﻛﺴﻲ او را‬ ‫از دور ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﺗﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲاش ﻛﻨﺪ ﭘﺲﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻪﺳﻮي راه ﻧﺠﺎت رﻫﻨﻤﻮن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲرﺳﺪ؟ »اﷲ ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮﻛﻪ را‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮ راه راﺳﺖ ﻗﺮارش ﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﺎﻟﻖ اﻓﻌﺎل اﺳﺖ و ﻣﻌﺎﺻﻲ ﺷﺎﻣﻞ اراده وي اﻧﺪ‬ ‫و وﺿﻊ «اﺻﻠﺢ« ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
~}
|
{

z
y
x
w

v
u

t
sr
qpo‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دررﺳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ دررﺳﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ـ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫رﺳﻴﺪن ﻋﺬاب ﻳﺎ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ ـ ﻛﺴﻲ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را ـ از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬

‫‪716‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ـ ﺑﻪ زاري ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ؟ »اﮔﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻴﺪ« در‬ ‫اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎﻧﻨﺪ؟‬ ‫
¡


‪¬

«
ª
©
¨
§

¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»ﻧﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ او را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ« ﻧﻪ دﻳﮕﺮان را‪ .‬آري! در آن اﺣﻮال ﺳﺨﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه و دﺳﺘﺘﺎن از اﺳﺒﺎب ﻣﺎدي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻓﻘﻂ او را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺧﻼص و ﺗﻀﺮع »ﭘﺲ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻓﻊ آن‬ ‫دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و آن ﻋﺬاب و وﺣﺸﺖ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻣﻲدارد »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي او ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار دادهاﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« از ﺑﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪآﻧﻬﺎ ﭘﺲ در آن ﺣﺎل ﻧﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ و ﻧﻪ دﻓﻊ ﺑﻠﻴﻪاي را ﻛﻪ در آن اﻓﺘﺎدهاﻳﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روﮔﺮداﻧﻲ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻜﺎر‪ ،‬رو ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻣﺘﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آري! ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﻧﺴﺎن در ﻣﻮاﻗﻊ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻃﻌﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي‪ ،‬در‬ ‫ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫®
¯

‪
º


¹
¸
¶
µ
´
³
²
±

°‬‬ ‫»و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺄﺳﺎء دﭼﺎر ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﺑﺄﺳﺎء‪ :‬ﻓﻘﺮ و ﻣﺼﺎﻳﺐ در اﻣﻮال اﺳﺖ »و ﺑﻪ ﺿﺮاء« ﺿﺮاء‪ :‬ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫و ﻣﺼﺎﻳﺐ در اﺑﺪان اﺳﺖ »ﺗﺎ زاري ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺗﻀﺮع ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ و‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺎري اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﻗﺎﻋﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻬﺎ در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮود آﻣﺪن ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎﺷﻊ و ﻓﺮوﺗﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫»
¼
½
¾
¿
‪
É
È
Ç
Æ
Å

Ä
Ã

Â
Á
À‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﺮا وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺸﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﻀﺮع ﻧﻜﺮدﻧﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪت ﺗﻤﺮد‬ ‫و اﻓﺮاط در ﻛﻔﺮ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬وﻟﻲ« ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻗﺴﻲﺷﺪ«‬ ‫‪717‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺨﺖ و درﺷﺖ ﺷﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻋﺬاب درس ﻋﺒﺮت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺸﻲﺷﺎن‬ ‫اﻓﺰودﻧﺪ »و ﺷﻴﻄﺎن‪ ،‬ﻛﺎر و ﻛﺮدارﺷﺎن را در ﻧﻈﺮﺷﺎن آراﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺼﻤﻢ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻏﻮاﻳﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ú
Ù
Ø
×
Ö


Õ
Ô

Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë

Ê‬‬ ‫‪
Þ
Ý
Ü
Û‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺪان ﭘﻨﺪ داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن‬ ‫ﻫﺸﺪارﻫﺎ و ﺗﺬﻛﺮﻫﺎي ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﻣﺎ در ﻳﺎدآوري ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺟﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺛﺮي از‬ ‫ﭘﻨﺪﭘﺬﻳﺮي و دردوﺳﻮز در آﻧﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﻜﺮد و از اﻳﻦ ﭘﻨﺪﻫﺎ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ؛ »درﻫﺎي ﻫﻤﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺸﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺑﺎب «اﺳﺘﺪراج«‪ ،‬درﻫﺎي ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع آن ﺑﻪ‬ ‫روي آﻧﺎن ﺑﺎز ﻛﺮدﻳﻢ »ﺗﺎ ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ« ازﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن »ﺷﺎد‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﻪ ﺷﺎد ﺷﺪن ﺳﺮﻣﺴﺘﻲ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ و ﺗﻜﺒﺮ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻤﻪ رﻓﺎه و ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ و اﻧﻜﺎرﺷﺎن درﺳﺖ و ﺑﺮﺣﻖ‬ ‫اﺳﺖ؛ »ﻧﺎﮔﻬﺎن آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﺑﻪﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺘﺮﻗﺒﻪ و ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اﺻﻼ اﻧﺘﻈﺎر آن را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﻳﻜﺒﺎره ﻧﻮﻣﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻣﺒﻠﺲ‪ :‬ﻛﺴﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪت ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و‬ ‫ﺑﺪروزياي ﻛﻪ ﺑﺮ وي ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺮق ﺣﺰن و اﻧﺪوه ﮔﺮدﻳﺪه و از ﻫﺮﺧﻴﺮي‬ ‫ﻣﺄﻳﻮس ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﮔﺬرا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻓﺮاوان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﻣﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن آﻧﻬﺎ را در اوج ﻣﺪﻧﻴﺖ و رﻓﺎه و ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮاﺷﻴﺐ اﺿﻤﺤﻼل و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ‬ ‫دراﻓﮕﻨﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ و ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ را ﻫﻴﭻ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲاي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﻘﺒﻪﺑﻦ‬ ‫ﻋﺎﻣﺮ
از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﻮن‬ ‫دﻳﺪي ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻋﻴﻦ ﻓﺮوروي ﺑﻨﺪه در ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎي وي‪ ،‬ﺑﻪ او‬ ‫دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲﻫﺎي دﻧﻴﺎ را ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﺲ ﺑﺪان ﻛﻪ آن اﺳﺘﺪراج اﺳﺖ«‪ ،‬آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‬ ‫را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻋﺒﺎدهﺑﻦﺻﺎﻣﺖ
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫‪718‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻘﺎ ﻳﺎ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ را اراده‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن وارﺳﺘﮕﻲ و ﻣﻴﺎﻧﻪروي در ﺗﻨﻌﻤﺎت را ارزاﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫اراده ﻧﺎﺑﻮدي و رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺷﺪن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺧﻴﺎﻧﺘﻲ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ«‪ .‬آنﮔﺎه‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪي را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
K
J
I
H
G
FE
D
C
B
A‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺑﻨﻴﺎن و رﻳﺸﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺑﺮﻛﻨﺪه ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از اول ﺗﺎ آﺧﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ رﻳﺸﻪﻛﻦ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ وﺟﻮد دﻧﻴﻮي و دوران‬ ‫رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮدﻧﺪ »و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪ راﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﺮ ﻧﺎﺑﻮدي آﻧﺎن‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮودآﻣﺪن ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎ ـ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻇﺎﻟﻤﺎن‬ ‫از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ ـ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮔﻮﻳﻨﺪ زﻳﺮا ﻇﺎﻟﻤﺎن ـ ﻳﻌﻨﻲ آﻧﺎن ﻛﻪ در‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ﻛﺮده و در ﺻﻼح ﻧﻤﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ـ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﻫﺮ ﺳﺨﺘﻲ و‬ ‫ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﺳﺨﺖﺗﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺖ را از ﻇﻠﻢ ﻇﺎﻟﻤﺎن ﺑﺮﻫﺎن‬ ‫و ﺷﺮ آﻧﻬﺎ را از ﺳﺮﺷﺎن ﻛﻢ ﻛﻦ و رﻳﺸﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻛﻦ و ﺑﺮ وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺳﺘﻢ آﻧﺎن ﻛﺎخ‬ ‫ﻋﺪل ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻪﺟﺎﻳﻲ را ﺑﺮاﻓﺮاز‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻳﻦ آﻳﺎت درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ‪ :‬رﻓﺎه و ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن اﺑﺘﻼي ﺷﺪت‪ ،‬اﺑﺘﻼي‬ ‫دﻳﮕﺮي اﺳﺖ و اﺑﺘﻼ در ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﺳﺨﺖﺗﺮ از اﺑﺘﻼ در ﻣﺼﻴﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
^

]
\[
Z
Y
X
W
V

U
T
S
R
Q
P
O
N
M
L‬‬ ‫_
`

‪
d
c
b
a‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ‪» :‬اﮔﺮ اﷲ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺷﻤﺎ را و‬ ‫ﭼﺸﻤﻬﺎي ﺷﻤﺎ را ﺑﺎزﮔﻴﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ دو ﺣﺎﺳﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬از ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﺎزﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮدو ﺣﺎﺳﻪ ﻳﺎدﺷﺪه را ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧﺪ »و ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺪ« ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻓﻬﻢ ﭼﻴﺰي در اﻣﻜﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ »ﻛﻴﺴﺖ ﻣﻌﺒﻮدي ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪719‬‬

‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ؟« ﭘﺲ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻮب ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ‪» .‬ﺑﻨﮕﺮ« ايﻣﺤﻤﺪص! »ﻛﻪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ!« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﻴﺪ »ﺗﻌﺠﻴﺐ‪ :‬ﺑﻪﺷﮕﻔﺘﻲ‬ ‫واداﺷﺘﻦ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﻠﻴﻎ و ﺑﺪﻳﻊ در ﺷﮕﻔﺖ ﺷﻮ‪ .‬ﺗﺼﺮﻳﻒ آﻳﺎت‪ :‬آوردن‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮ وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ؛ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻫﺸﺪار و اﻧﺬار‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﻋﺬرﻫﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﺨﻮﻳﻒ و ارﻋﺎب و ﺗﻬﺪﻳﺪ اﺳﺖ »آنﮔﺎه آﻧﺎن روي ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﺑﻨﺪ« از‬ ‫اﻳﻦ آﻳﺎت؟!‪.‬‬ ‫‪sr

q
p
o
n
m
l
k
ji

h
g
f
e‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﻋﺬاب اﷲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﺬاب ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺪ؛ »ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ« ﺑﻐﺘﻪ‪ :‬ﺑﻪﻃﻮر ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ و ﺑﺪون ﺑﺮوز‬ ‫ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮ رﺳﻴﺪن ﻋﺬاب دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ »ﻳﺎآﺷﻜﺎرا« ﺟﻬﺮه‪ :‬ﻋﺬاب‬ ‫آﺷﻜﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﺮوز ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ وﻗﻮع آن دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬روي دﻫﺪ و ﺑﺎ آن‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ درﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻻﺑﺪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ آﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬آري! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد؛ »آﻳﺎ ﺟﺰ ﻗﻮم‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺰ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺬاب وﺧﺸﻢ اﻟﻬﻲ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
d
c
b

a
`
_
~

}
|
{
zy
x
w
v
u
t‬‬ ‫»و ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ ﺟﺰ ﺑﺸﺎرتدﻫﻨﺪه« ﺑﻪ وﻋﺪه ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫از اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ »و ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه« از ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورد« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺎ ﺧﻮدآوردهاﻧﺪ »و اﺻﻼح ﻛﺮد«‬ ‫ﺣﺎل ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪﺳﻮي آن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺑﻴﻤﻲ« ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه »ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻳﻨﺪهاي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ رو دارﻧﺪ »و‬ ‫ﻧﻪ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪720‬‬

‫‪
m
l
k

j
i
h

g
f

e‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺴﻘﺸﺎن ﻋﺬاب ﻣﻲرﺳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﻛﻔﺮ از داﻳﺮه ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺬاب‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
¥¤
£
¢
¡

~

}|
{
z
y

x
w
v

u
t
s
r

q
p
o
n‬‬ ‫¦
§

¨
©
‪
¯
®
¬
«ª‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي« ﻗﺪرت »ﺧﺪا ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ«‬ ‫ﺗﺎ ﻫﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي را ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎورم «و ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ را ﻣﻲداﻧﻢ« ﺗﺎ از اﻣﻮر‬ ‫ﻧﺎﭘﻴﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ داده و ﺷﻤﺎ را از روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در روزﮔﺎران آﻳﻨﺪه واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻢ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﺮ ﭘﺎرهاي از ﻋﻠﻮم ﻏﻴﺐ آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻲ اﻣﺮ ﺣﻘﻲ را اﻟﻬﺎم ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﭼﻪﺑﺴﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ اﻣﺮ‬ ‫ﻏﻴﺒﻲاي ﭘﻴﻮﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺎس و زﻳﺮ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻢ« ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺎرق اﻟﻌﺎدهاي ﻣﻜﻠﻒ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺗﺎبوﺗﻮان آن را ﻧﺪارد »ﻣﻦ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮﻳﻢ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد« و‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ آن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﻳﺪهام »ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« و ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺳﺮ ﺳﻮزن ﻫﻢ از‬ ‫آن ﺗﺨﻄﻲ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻢ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »آﻳﺎ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ و ﺑﻴﻨﺎ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻤﺮاﻫﺎن و‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »آﻳﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« در اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﺗﺎ ﻋﺪم ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ را درﻳﺎﺑﻴﺪ و آنﮔﺎه از روش ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ را‬ ‫دﻳﺪه و راه را ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؟‬

‫‪721‬‬

‫‪
Ã

Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹¸
¶

µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫»و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از ﻣﺤﺸﻮرﺷﺪن در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﻧﺪﻳﺸﻨﺎﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﺸﺪار ﺑﺪه« زﻳﺮا ﻫﺸﺪار دادن در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاﺗﺮساﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻔﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﻜﺎر رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ‪ ،‬از ﺣﺸﺮوﻧﺸﺮ ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻨﺪ‬ ‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺸﺪار دادن در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪﺷﺪن ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ؛‬ ‫اﻋﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﻫﻞ ذﻣﻪ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ـ در اﺻﻞ ـ روز ﺣﺸﺮ را‬ ‫ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ از آن ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ دادن رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺻﺤﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎد اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ و از ﻓﺮا رﺳﻴﺪن آن ﺑﻴﻤﻨﺎك اﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻨﺪدادﻧﺸﺎن ﻣﻔﻴﺪﺗﺮ و ﻫﺸﺪار دادﻧﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻬﻢ در دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ؛ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﺑﻦﻋﻤﺮك ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ داده ﻣﻲﺷﺪ«‪.‬‬ ‫»ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺠﺰ اﷲ ﻫﻴﭻ دوﺳﺖ و ﺷﻔﻴﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن ﻛﺴﺎﻧﻲ را‬ ‫ﻫﺸﺪار ﺑﺪه ﻛﻪ از آن ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ دوﺳﺖ و ﻳﺎور و ﺷﻔﺎﻋﺖﮔﺮي‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﻳﺎري وﻧﺼﺮت دﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ و‬ ‫ﺳﻔﺎرش آﻧﺎن را ﺑﻜﻨﺪ ﺗﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﻋﺬاب وي ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﻨﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻫﺸﺪار‪ ،‬در زﻣﺮه اﻫﻞ ﺗﻘﻮي درآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺪار ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻛﻔﺎر ﻣﻌﺘﺮف ﺑﻪ ﺣﺸﺮ را رد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﭘﺪران ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛ ﺑﺘﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
ÍÌ


Ë
Ê
É

È
Ç
Æ

Å
Ä‬‬ ‫‪Þ

Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ‬‬ ‫از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺼﻌﺐ‪،‬‬ ‫ﺑﻼل‪ ،‬ﻋﻤﺎر‪ ،‬ﺧﺒﺎب و ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ از ﺿﻌﻔﺎ و ﻓﻘﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫‪722‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮتص آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! آﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﺑﻲﻫﻤﻪﭼﻴﺰ دل ﺧﻮش ﻛﺮده و از ﻗﻮﻣﺖ ﺑﺮﻳﺪهاي؟ آﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﺑﻴﻨﻮا‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻲﭘﻨﺪاري ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺮو ﻫﻤﻴﻦﻫﺎ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؟! آﻧﺎن را از ﺧﻮد ﺑﺮان! ﺷﺎﻳﺪ اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎﻣﺪادان و ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻧﻴﺎﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺸﻨﻮدي او را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻣﺮان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰارﻧﺪ و ذﻛﺮ او را ﺑﺮ دل و ﺑﺮ زﺑﺎن دارﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد اﺧﻼص داﺷﺘﻪ و ﺟﺰ رﺿﺎي او ﻫﻴﭻ ﻫﺪف و ﻣﺮام دﻳﮕﺮي را دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻣﺮان‪ .‬ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮاد‪ ،‬ادا ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻓﺮض‬ ‫اﻧﺪ«‪ .‬آري! اﻳﻨﺎن را از ﺧﻮد ﻣﺮان ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن و رازداران ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﺪه »ﭼﻴﺰي از‬ ‫ﺣﺴﺎب آﻧﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ و ﭼﻴﺰي از ﺣﺴﺎب ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻧﻪ ﺗﻮ ﻋﻬﺪهدار ﭼﻴﺰي از‬ ‫ﺣﺴﺎب آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﻧﻪ آﻧﺎن ﻋﻬﺪهدار ﭼﻴﺰي از ﺣﺴﺎب ﺗﻮ ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﭼﺮا آﻧﺎن را از‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲراﻧﻲ؟ ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن روي آور‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻨﺸﻴﻦ و ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻖ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ در دﻳﻦ و ﻓﻀﻞ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﻘﺎم آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را از ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﻲ »ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﻴﺸﺎن و از‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎران ﮔﺮدي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﻲ‪ ،‬از ﺳﺘﻤﻜﺎران ﻣﻲﮔﺮدي‪.‬‬ ‫‪ O  N  M  LK  J  I   H  G  F  E  D  C  B A‬‬ ‫‪ QP‬‬ ‫»و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ آزﻣﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان را ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن آزﻣﻮدﻳﻢ و اﻣﺘﺤﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »ﺗﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ« ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان و ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن »آﻳﺎ اﻳﻨﺎﻧﻨﺪ«‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ »ﻛﻪ ﺧﺪا از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ« و آﻧﺎن را ﺑﺎ واﺻﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺣﻖ‪،‬‬ ‫ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺎ رؤﺳﺎ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻗﻮم ﻫﺴﺘﻴﻢ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫»آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ اﺣﻮال ﺷﻜﺮﮔﺰاران آﮔﺎهﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ؟« ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻨﻜﺮ ﻓﻀﻞ ﻓﻀﻼ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ؟‪.‬‬

‫‪723‬‬

‫ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﭘﻴﺮوان رﺳﻮل ﺧﺪاص در آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و‬ ‫ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن ـ از ﻣﺮدان و زﻧﺎن و ﺑﺮدﮔﺎن ـ ﺑﻮدﻧﺪ و از اﺷﺮاف ـ ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ ـ از آن‬ ‫ﺣﻀﺮتصﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﭘﻴﺸﮕﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ و ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮓ ﻗﺎﻓﻠﻪ آن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪b a `_ ^ ] \  [ZY X W V U T S R‬‬ ‫‪ o n m l k j   ih g  f e d c‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺗﻮ آﻳﻨﺪ« آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را از راﻧﺪن اﻳﺸﺎن ﻧﻬﻲ ﻛﺮد »ﭘﺲ ﺑﮕﻮ« اي‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮاي ﺧﻮش ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻃﺮ و ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺖ ﻣﻘﺪمﺷﺎن‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ«‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎن‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻫﺮ وﻗﺖ آن ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺳﺒﻘﺖ ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ »ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد رﺣﻤﺖ را ﻻزم ﮔﺮداﻧﻴﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آن‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن از روي ﻓﻀﻞ و اﺣﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬اﻳﻦ رﺣﻤﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‬ ‫را ﺑﺮ ﺧﻮد واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﭘﺲ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ رﺣﻤﺖ وﺳﻴﻊ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﮋده ﺑﺪه‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺮﺧﻮد رﺣﻤﺖ را ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪» .‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ از روي ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻛﺎر ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻲ ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎر‬ ‫ﺟﺎﻫﻼن را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﺎر اﻫﻞ ﺣﻜﻤﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ را‪» ١‬آنﮔﺎه ﺑﻌﺪ از آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از‬ ‫ارﺗﻜﺎب آن ﻋﻤﻞ زﺷﺖ »ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ و اﺻﻼح ﻧﻤﺎﻳﺪ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﮔﻨﺎه ﻓﺎﺳﺪ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد ﭘﺲ‪ ،‬از روي اﺧﻼص ﺑﻪ راه ﺻﻮاب و ﻋﻤﻞ ﻃﺎﻋﺖ ﺑﺎزآﻳﺪ »ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﺮ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآﻣﺮزد و رﺣﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ١‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ از روي ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻧﺴﺎء‪.«17 /‬‬

‫‪724‬‬

‫‪ v u t s r q p‬‬ ‫»و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻳﻢ« در اﻣﺮ دﻳﻦ و ﺣﻜﻢ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫را ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﻤﺎم روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ »ﺗﺎ راه و رﺳﻢ‬ ‫ﻣﺠﺮﻣﺎن آﺷﻜﺎر ﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! راه و روش ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻌﺎﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را‬ ‫ﺑﻪ راﻧﺪن ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از راه و روش ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ k j i h g fe  d  c b a` _ ~ } | { z y x w‬‬ ‫‪nm l‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﻣﻦ ﻧﻬﻲ ﺷﺪم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ادﻟﻪ ﺳﻤﻌﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪم از‬ ‫اﻳﻦ »ﻛﻪ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﺰ اﷲ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ از ﻫﻮا و‬ ‫ﻫﻮﺳﻬﺎي ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از راه و رﺳﻢﻫﺎ و ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻓﺎﺳﺪﺗﺎن ﻛﻪ ﻣﺴﺒﺐ اﻓﺘﺎدن در ﮔﻤﺮاﻫﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد »ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﺘﺎن راﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻢ و‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﻣﺆﻣﻦ را از ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﻢ! »آنﮔﺎه« اﮔﺮ از ﻫﻮا و ﻫﻮسﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻢ‬ ‫»ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻢ و از راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻧﺒﺎﺷﻢ«‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻫﻮا و ﻫﻮس‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻓﺮواﻓﺘﺎدن در ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ‬ ‫و آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬از راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪¤ £¢ ¡  ~ }| { z y x wv ut s r q p o‬‬ ‫‪ ª ©  ¨ § ¦¥‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﺮ ﺣﺠﺖ آﺷﻜﺎري ﻫﺴﺘﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺑﺮﻫﺎن و ﻳﻘﻴﻦ روﺷﻨﻲ اﺳﺘﻮار ﻫﺴﺘﻢ و‬ ‫ﺷﻚ و ﻫﻮا و ﻫﻮس‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﭘﻴﺮوي از ﺷﺒﻬﺎت ﺑﺎﻃﻞ و‬ ‫ﺷﻚورزﻳﻬﺎي ﺑﻲاﺳﺎس‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﻲ ﺟﺰ ﻫﻮسﻫﺎي ﻧﺎروا ﻧﺪارﻳﺪ »و ﺷﻤﺎ آن را‬ ‫دروغ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر را‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺠﺖ آﺷﻜﺎر را‪» .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪﺷﺘﺎب از ﻣﻦ‬ ‫‪725‬‬

‫ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ« از ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ »در ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﻓﺮط ﺗﻜﺬﻳﺐ و از روي اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻤﺴﺨﺮ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻧﺰول ﻋﺬاب ﻋﺎﺟﻞ و‬ ‫ﺷﺘﺎﺑﺎن اﻟﻬﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ در ﻣﻌﻨﺎي آن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲﻛﻪ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب‬ ‫ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ در ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ »ﺣﻜﻢ ﺟﺰ ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ« در ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫در اﺟﺎﺑﺖ ﻳﺎ ﻋﺪم اﺟﺎﺑﺖ درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ ﻋﺬاب‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮودآوردن ﻣﻌﺠﺰات »او‬ ‫ﮔﻮﻳﺎي ﺣﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎنﻛﻨﻨﺪه ﺣﻖ‬ ‫و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺣﻜﻤﻲ از اﺣﻜﺎم وي ﺧﺎﻟﻲ ازﺣﻜﻤﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﺎ او ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺣﻖ اﺳﺖ »و او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﻴﺼﻠﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ« ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞ‪ :‬ﻗﻀﺎوت و داوري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫«¬®¯ ‪ ¼ »º ¹ ¸¶ µ´ ³²±°‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب از ﻣﻦ ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاب درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺪه ﺷﻤﺎ در ﺗﻮان ﻣﻦ ﺑﻮد »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺎر ﺑﻴﻦ ﻣﻦ وﺷﻤﺎ‬ ‫ﻳﻜﺴﺮه ﻣﻲﺷﺪ« زﻳﺮا آن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآوردم‪ ،‬آنﮔﺎه دﻳﮕﺮ ﻛﺎر ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﻴﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران آﮔﺎهﺗﺮ اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻋﺬاب را‬ ‫ـ ﺑﻪﻣﻘﺘﻀﺎي ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺘﺶ ـ در وﻗﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﻓﺮود ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫½ ¾ ¿ ‪ ÐÏÎÍÌ ËÊ ÉÈÇ Æ ÅÄ Ã Â Á À‬‬ ‫‪ßÞÝÜ Û Ú Ù Ø ×ÖÕÔÓÒ Ñ‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﮔﻔﺖ وﮔﻮي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﻣﻌﺎﻧﺪان دﻳﻦ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ داد‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪» :‬و ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻏﻴﺐ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺐ‪ .‬ﻳﺎ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺐ »ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد اوﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺟﺰ او آن‬ ‫را ﻧﻤﻲداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺣﺪي از ﺧﻠﻘﺶ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از اﻣﻮر ﻏﻴﺒﻲاي ﻛﻪ او ﻋﻠﻢ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮدش ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪726‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬اﺑﺎﻃﻴﻞ و ﻳﺎوهﮔﻮﻳﻲﻫﺎي ﻛﺎﻫﻨﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﺎن‪ ،‬رﻣﺎﻻن و دﻳﮕﺮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ‬ ‫داﻧﺴﺘﻦ اﻣﻮري ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﺪ و ﺷﺄن ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﺰد ﻋﺮاف )ﻛﺎﻫﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺠﻢ‪ ،‬رﻣﺎل( ﺑﺮود و از او ﭼﻴﺰي را ﺳﺆال ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻬﻞ‬ ‫ﺷﺐ از وي ﻧﻤﺎزي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ راﺟﻊ ﺑﻪ «ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ«‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻏﻴﺐ ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻧﺪارد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدا ﭼﻪﻛﺎري اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ در رﺣﻢﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ «از اوﺻﺎف اﺧﻼﻗﻲ و‬ ‫اﻳﻤﺎﻧﻲﺟﻨﻴﻦ«‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎران ﭼﻪوﻗﺖ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭼﻪوﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ و ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﺪام ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﻴﺮد«‪.١‬‬ ‫»و آﻧﭽﻪ را در ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎﺳﺖ« از ﻧﺒﺎت و ﺣﻴﻮان و ﺟﻤﺎد و ﺟﻮاﻫﺮ و ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫وﻏﻴﺮه »ﻣﻲداﻧﺪ« ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ »و ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﻲ ﻓﺮو ﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آن را‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﻲ از ﻫﻴﭻ درﺧﺘﻲ ﻓﺮوﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آن‬ ‫آﮔﺎه اﺳﺖ و ﺷﻤﺎر‪ ،‬زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﺳﻘﻮط آن را ﻣﻲداﻧﺪ »و ﻫﻴﭻ داﻧﻪاي« ﻧﻴﺴﺖ »در‬ ‫ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در اﻣﺎﻛﻦ ﺗﺎرﻳﻚ آن‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻄﻦ زﻣﻴﻦ »و ﻫﻴﭻ ﺗﺮ وﺧﺸﻜﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ« اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻲﺷﻮد »ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻲ روﺷﻦ ﺛﺒﺖ‬ ‫اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫«‬

‫‪Ÿ©34 · F85p
 _A $  #>
¬ , " ‚  M CJ $ +I¶ ?$‬‬

‫‪727‬‬

‫‪ P ON M L KJ I HG FED C B A‬‬ ‫‪ X W   V U T S RQ‬‬ ‫»و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ در ﺷﺐ ﺷﻤﺎ را ﻗﺒﺾ روح ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺷﺐ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮاب‬ ‫ﻓﺮو ﻣﻲﺑﺮد و ارواح ﺷﻤﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻤﻴﻴﺰ و ﺗﺼﺮف ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬در آن‬ ‫ﻗﺒﺾ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦرو ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﻮاب ﻣﺮگ ﺻﻐﺮي اﺳﺖ‪» .‬و آﻧﭽﻪ را در روز‬ ‫ﻛﺴﺐ ﻛﺮدهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ را از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ﺑﺎ اﻧﺪاﻣﻬﺎ و اﻋﻀﺎي وﺟﻮد ﺧﻮد در روز‬ ‫اﻧﺠﺎم دادهاﻳﺪ »ﻣﻲداﻧﺪ« اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻓﻌﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﻣﺎ در‬ ‫ﺷﺐ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎ را در روز ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺧﻮاب ﻗﺒﺾ روح ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﺎدآوري‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻧﻔﻲ ﻣﺎﻋﺪاي آن ﻧﻴﺴﺖ »ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ را‬ ‫در آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در روز »ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد« ﻣﺮاد ﺑﻴﺪار ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﺧﻮاب در روز اﺳﺖ »ﺗﺎ‬ ‫ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﻴﻌﺎدي ﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ و رزق و روزي ﻫﺮ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» ،‬ﺑﻪاﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﻮي اوﺳﺖ‪ ،‬آنﮔﺎه‬ ‫ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ« اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮ اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﺑﻪﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ در ﻫﻤﻪ اﺣﻮال و اﻃﻮار ﻫﺴﺘﻲ و ﻣﺮﮔﺸﺎن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺧﻮاب را »وﻓﺎت«‪ ،‬و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي آن را »ﻣﺮگ« ﻧﺎﻣﻴﺪه؛‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ﻓﻮق ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﻮاب‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را در‬ ‫ﻣﻮرد ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺮگ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ‪ ،‬ﻋﺬاب‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻗﺒﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ زﻳﺮا در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻪ را ﺳﺎﻛﻦ و آرام و ﺑﻲﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ او درﺣﺎل‬ ‫ﻋﺬاب ﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮاﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺎﻻت را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺎل ﺷﺨﺺ ﻣﺮده و ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺧﻮابرﻓﺘﻪ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاب ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻲ ﻛﻮﭼﻚﺷﺪه از ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﻟﻨﻮم اﺧﻮ اﻟﻤﻮت‪ :‬ﺧﻮاب ﺑﺮادر ﻣﺮگ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪728‬‬

‫‪ i h g  f e d c b a ` _ ^ ]\ [  Z Y‬‬ ‫‪ k j‬‬ ‫»و اوﺳﺖ ﻗﺎﻫﺮ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻛﺎر ﺧﻮد درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ‬ ‫»و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﻲ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺷﻤﺎ از اﻓﺘﺎدن در‬ ‫آﻓﺎت ﻗﺮار دادهاﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ در ﺷﺐ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ در روز ﭘﻲدرﭘﻲ‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﮔﺮوه در ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻣﺪاد و ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻧﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺐ را در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﮔﺬراﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮوجﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر اﻳﺸﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ـ ازاﻳﺸﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪ :‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را در ﭼﻪ ﺣﺎﻟﻲ ﺑﺠﺎ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻧﺎن را درﺣﺎﻟﻲﺗﺮك ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و درﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن آﻣﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ ،‬اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن را ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ـ ﺑﺎ آن ﻛﻪﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ از ﻫﻤﻪﻛﺲ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ـ ﻫﻤﺎﻧﺎ آوردن دﻟﻴﻞ ﻣﺎدي ﻣﺤﺴﻮﺳﻲ‬ ‫ﺑﺮاي اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺶ‬ ‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دﻗﻴﻖ‪ ،‬ﺿﺒﻂ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮد را از ﻣﻨﻬﻴﺎت ﺑﺎزداﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺎت و‬ ‫ﻋﺒﺎدات روي ﻣﻲآورد‪» .‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ را ﻣﺮگ ﻓﺮا رﺳﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺎ او را‬ ‫ﻗﺒﺾ روح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻣﻠﻚاﻟﻤﻮت )ﻋﺰراﺋﻴﻞ( وﻳﺎوران او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﻓﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻃﻠﺐ ﻛﺮد درﻳﺎﻓﺖ روح او را‪» .‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ـ از اﻛﺮام ﻳﺎ اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ارواح ـ ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬ ‫و ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺨﺸﻲ ازﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻃﻮﻻﻧﻲاي را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ارﺗﺒﺎط در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ آﻣﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻞﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
از رﺳﻮلاﻛﺮمص رواﻳﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن درﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر ﺷﺨﺺ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ وي ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﭘﺲ اﮔﺮ آن ﺷﺨﺺ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﺮونآي اي روح ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ در ﺟﺴﻢ‬ ‫ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﺑﻮدهاي‪ ،‬ﺑﻴﺮون آي ﺧﻮﺷﺤﺎل و ﺳﺘﻮده‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﺸﻢآﻟﻮد و ﻧﺎﺳﺘﻮده‪ ...‬و اﮔﺮ ﺷﺨﺺ‬

‫‪729‬‬

‫ﺑﺪﻛﺮداري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﺮونآي اي روح ﭘﻠﻴﺪي ﻛﻪ در ﺟﺴﻢ ﭘﻠﻴﺪي ﺑﻮدهاي‪ ،‬ﺑﻴﺮون‬ ‫آي ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه و ﻣﮋده ﺑﺎد ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺟﻮﺷﺎب و ﭼﺮﻛﺎب‪.«...‬‬ ‫‪ y xw v u t s rq p o n m l‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﻣﻮﻻي ﺑﺮﺣﻘﺸﺎن ـ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫ﻣﻮﻛﻞ ﻣﺮگ‪ ،‬ارواح ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻌﺪ از ﻗﺒﺾ ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ‬ ‫ﻋﺎدل آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ »آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ از آن اوﺳﺖ« در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت‬ ‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻇﺎﻫﺮا در دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺸﻤﻜﺶﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ در آﺧﺮت‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ در آﻧﺠﺎ ﺣﻜﻢ در ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ از آن اوﺳﺖ »و او ﺳﺮﻳﻊﺗﺮﻳﻦ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﺎن‬ ‫اﺳﺖ« ﻟﺬا در ﻛﺎر ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ و ﺣﺴﺎﺑﮕﺮي ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن در‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺪﺑﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ j i h g f e d c b a ` _ ~ } | { z‬‬ ‫‪k‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎن و درﻳﺎ ﻧﺠﺎت‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ؟« آنﮔﺎه ﻛﻪ »او را ﺑﻪ زاري و ﻣﻨﺎﺟﺎت ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ را ﻧﺠﺎت‬ ‫دﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ را ﻧﺠﺎت دﻫﻲ »از اﻳﻦ ﻣﺤﻨﺖ« و ﺷﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن از ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ« ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻪ اﺧﻼص ﺗﻤﺎم‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﻧﺠﺎت‬ ‫دادنﻣﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪ v u t s     r  q p o n m l‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اﷲ ﺷﻤﺎ را از آن« ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ »ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ و از ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺮﺑﻲ« ﻛﺮب‪ :‬ﻏﻢ و اﻧﺪوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روح اﻧﺴﺎن را ﻣﻲآزارد »و ﺑﺎز ﺷﻤﺎ ﺷﺮك‬ ‫ﻣﻲورزﻳﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺣﺴﺎن ﻛﺮد؛ ﺑﺎ رﻫﺎﺳﺎﺧﺘﻨﺘﺎن ازﭼﻨﮕﺎل‬ ‫‪730‬‬

‫ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﻣﺤﻨﺖﻫﺎ و ﻏﻤﻬﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻜﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﮔﺮﻓﺘﺎرياي را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺷﺮكﮔﺰاري‬ ‫را ﺑﻪﺟﺎي آن ﺷﻜﺮﮔﺰارياي ﻛﻪ ﺧﻮد وﻋﺪه داده ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟ ﭼﻪﻗﺪر ﻏﺎﻓﻞ و‬ ‫ﻧﺎﺳﭙﺎس ﻫﺴﺘﻴﺪ؟!‬ ‫‪ ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡  ~ } | { z y x w‬‬ ‫« ¬® ¯ ‪ µ ´ ³ ²±  °‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اوﺳﺖ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻋﺬاﺑﻲ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« از ﻫﻤﻪ اﻃﺮاف‬ ‫و ﺟﻮاﻧﺒﺘﺎن‪» :‬از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺷﻤﺎ« و آن ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﭼﻮن‬ ‫ﺑﺎراﻧﻬﺎي وﻳﺮاﻧﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎرﻳﺪن ﺳﻨﮓ و ﺻﺎﻋﻘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻠﻚ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻗﻮم‬ ‫ﻟﻮط و اﺻﺤﺎب ﻓﻴﻞ را ﺳﻨﮓﺑﺎران ﻛﺮد »ﻳﺎ از زﻳﺮ ﭘﺎﻫﺎي ﺷﻤﺎ« ﺑﺎ ﻓﺮوﺑﺮدﻧﺘﺎن در زﻣﻴﻦ‬ ‫)ﺧﺴﻒ( و ﺑﺎ زﻟﺰﻟﻪ و ﻏﺮق ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن را ﻏﺮق وﻗﺎرون را در زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﺑﺮد‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ «ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﻴﺎﻣﺖ« آﻣﺪهاﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ‪ ،‬ﻗﺬف‪،‬‬ ‫ﺧﺴﻒ و ﻣﺴﺦ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ«‪» .‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﮔﺮوهﮔﺮوه ﺑﻪﻫﻢ اﻧﺪازد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻫﻮاﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬ﻧﺤﻠﻪﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬آرا و‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﻔﺮﻗﻪﺑﺎر و اﺧﺘﻼف ﻛﻠﻤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺳﺮﺗﺎﭘﺎ ﻏﺮق ﻛﺸﻤﻜﺶ و ﻣﻌﺎرﺿﻪ‬ ‫دروﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ »و ﺷﺮ و ﺑﻼي ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﭽﺸﺎﻧﺪ« ﭼﻮن ﻛﺸﺘﻦ و ﻏﺎرت و ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در‬ ‫ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬اﻣﺖ اﺳﻼم در ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻘﺎط زﻣﻴﻦ ﻣﺒﺘﻼي اﻳﻦ ﻋﺬاب اﺳﺖ »ﺑﻨﮕﺮ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺠﺖﻫﺎ و دﻻﻳﻞ آﺷﻜﺎر را از‬ ‫وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻪﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ« ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫را ﭘﺲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﻴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮع و روﺷﻬﺎي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻘﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫روﺷﻦﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻌﺪﺑﻦاﺑﻲوﻗﺎص
آﻣﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬روزي رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد در ﺑﺎﻻي ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫ﺳﻔﻼي آن آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن در راﻫﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﻲﻣﻌﺎوﻳﻪ )ﻗﺮﻳﻪاي از ﻗﺮاي اﻧﺼﺎر(‬ ‫‪731‬‬

‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻣﺴﺠﺪ وارد ﺷﺪه و در آن دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎز‬ ‫ﮔﺰاردﻳﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻃﻮﻻﻧﻲاي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‬ ‫و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺳﻪ ﭼﻴﺰ را درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدم؛ اﻣﺎ او دو ﺗﺎ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ داد‬ ‫و ﻳﻜﻲ را از ﻣﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ‪ :‬از او ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ اﻣﺘﻢ را ﺑﺎ ﻏﺮقﻧﻤﻮدن و ﺑﺎ ﻗﺤﻄﻲ ﻫﻼك‬ ‫ﻧﻜﻨﺪ؛ و او اﻳﻦ دو را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد و از او ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﺮ وﺑﻼي آﻧﺎن را در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻴﻔﮕﻨﺪ )آﻧﺎن را دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﻛﻠﻤﻪ ﻧﮕﺮداﻧﺪ( اﻣﺎ او آن را از ﻣﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ«‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ اﻣﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻗﺤﻄﻲ‬ ‫و ﻏﺮق ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻠﻴﺎت رﻳﺸﻪﻛﻦ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻛﺎﻣﻼ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلاﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺮ اﻣﺘﻢ ﺟﺰ از اﺋﻤﻪ )ﺣﻜﺎم( ﮔﻤﺮاهﮔﺮ ﺑﻴﻢ ﻧﺪارم زﻳﺮا ﭼﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﻣﺘﻢ ﻧﻬﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫¶ ¸ ‪ Á À ¿ ¾ ½ ¼» º ¹‬‬ ‫»و آن را ﻗﻮم ﺗﻮ دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﺣﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻮﻣﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻗﺮآن‬ ‫ﻳﺎ ﻋﺬاب را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﻖ و راﺳﺖ اﻧﺪ »ﺑﮕﻮ« ايﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺒﺘﺎن‬ ‫ﻛﻴﻔﺮ دﻫﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ رﺳﻮل ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﺮ رﺳﻮﻻن ﺑﻼغ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺲ‪.‬‬ ‫‪ È Ç Æ ÅÄ Ã Â‬‬ ‫»ﻫﺮ ﺧﺒﺮي را ﻣﺴﺘﻘﺮي اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﻗﺮآن از آن ﺧﺒﺮﻣﻲدﻫﺪ ـ اﻋﻢ از اﻣﻮر‬ ‫دﻧﻴﺎ ﻳﺎ آﺧﺮت ـ وﻗﺖ وﻗﻮﻋﻲ دارد ﻛﻪ ﻻﺑﺪ در آن وﻗﺖ ﺑﻪوﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫ﺧﺒﺮ در آﻳﻨﺪه ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ آن ﺧﺒﺮ ﺣﻖ ﻳﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در آن‬ ‫آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد »و ﺑﻪزودي ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ« ﻧﻬﺎﻳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻦ از وﻗﻮع‬ ‫و ﻧﺰول آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ دادهام‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري ﻣﺤﻜﻢ و ﻣﺆﻛﺪ ﺑﺮ وﻗﻮع و ﺗﺤﻘﻖ اﺧﺒﺎر‬ ‫ﻗﺮآن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪732‬‬

‫‪Ú Ù Ø × ÖÕ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î  Í Ì Ë Ê É‬‬ ‫‪áà ß Þ Ý Ü Û‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در آﻳﺎت ﻣﺎ ﻓﺮو ﻣﻲروﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺨﻄﺌﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ و رد و‬ ‫اﺳﺘﻬﺰا »ﺑﺒﻴﻨﻲ‪ ،‬از آﻧﺎن روي ﮔﺮدان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬار و ﺑﺎ آﻧﺎن درﮔﻮش‬ ‫ﺳﭙﺮدن ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻨﻜﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﻤﺮاه ﻣﺸﻮ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺸﺴﺘﻲ و در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ‪ ،‬آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻨﺪوﻛﺎو ﺗﺨﻄﺌﻪﮔﺮاﻧﻪ و ﻓﺮوروي ﺟﺪال ﭘﺮدازاﻧﻪ در آﻳﺎت ﻣﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ از‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ آﻧﺎن ﺑﺮﺧﻴﺰ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﻏﻴﺮاز آن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫آن ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻪﺗﺒﻊ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن را‪ ،‬ﺑﻪ روﻳﮕﺮداﻧﻲ و اﻋﺮاض از ﻣﺠﺎﻟﺴﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا ﺗﻮﻫﻴﻦ روا‬ ‫داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و از ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﻲ و اﻧﺲﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺖﮔﺬاران ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا‬ ‫در ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ و ﻣﺆاﻧﺴﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ آﻓﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران‬ ‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در آﻳﺎت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺟﺪال و ﺑﮕﻮﻣﮕﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪» .‬و اﮔﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﺗﻮ را ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ اﻧﺪاﺧﺖ« ﻛﻪ از ﻣﺠﻠﺲ آﻧﺎن ﺑﺮﺧﻴﺰي و ﺗﺮﻛﺸﺎن ﻛﻨﻲ »ﭘﺲ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪﻳﺎد آوردي« ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ را »ﺑﺎ ﻗﻮم ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻣﻨﺸﻴﻦ« ﺑﻠﻜﻪ دردم ﺑﺮﺧﻴﺰ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎ‡ در ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺣﻜﺎم ﺷﺮع ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻼ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ روي ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن‪ ،‬در اﻣﻮر ﻋﺎدي ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﺳﻬﻮ در اﺛﻨﺎي ﻧﻤﺎز و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ در آﻳﺎت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ و در ﻏﻴﺮﺻﻮاب ﻓﺮوروي ﻛﺮد ـ‬ ‫ﭼﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺎﻓﺮ ـ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ وي ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد وآﻣﻴﺰش و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺎﺳﻖ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻣﻜﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺘﻴﺎن وﻓﺴﺎدﭘﻴﺸﮕﺎن‪ ،‬ﺑﻪﻗﺼﺪ‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﻪ و اﻧﺪرزدﻫﻲ و اﺻﻼح ﻣﻔﺎﺳﺪﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪733‬‬

‫‪ MLK J IHGFE D C BA‬‬ ‫»و ﭼﻴﺰي از ﺣﺴﺎب ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺟﺪال‬ ‫و ﻓﺮوروي ﺗﺨﻄﺌﻪﮔﺮاﻧﻪ در آﻳﺎت ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻓﺮوروﻧﺪﮔﺎن در اﻳﻦ‬ ‫آﻳﺎت ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﮔﻨﺎه ﻓﺮوروﻧﺪه در‬ ‫آﻳﺎت اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧﻮد وي اﺳﺖ »وﻟﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻨﺪدادن ﻻزم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺠﻠﺲ آﻧﺎن ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن را‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻳﺎدآور ﺷﻮﻧﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﻨﺪ« آن ﮔﻤﺮاﻫﺎن واﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺧﻮد را ﺗﺮك‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دو وﺟﻪ دارد‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ وﺟﻪ اول؛ ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﺑﺮاي ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ـ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻓﺮورويﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻮرزﻧﺪ ـ رﺧﺼﺖ داده ﺷﺪه زﻳﺮا رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ در ﻫﺮ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﺠﺎﻟﺴﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﻢ و ﻧﻪ ﻃﻮاف ﻛﻨﻴﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ رﺧﺼﺖ دادهﺷﺪ‪ .‬وﺟﻪ دوم اﻳﻦاﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ از ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰ‬ ‫ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎه ﻓﺮوروي آﻧﺎن در آﻳﺎت ﺧﺪا ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ ] \ [ Z  Y X WV U T S R Q  P O N‬‬ ‫^   _ ` ‪ p o nm l k j i h g f e  d c b a‬‬ ‫‪ ~}    | { z y x w v u tsr q‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را« ﻫﻤﺎن دﻳﻦ ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫واﺟﺐ اﺳﺖ »ﺑﻪ ﺑﺎزي و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬رﻫﺎ ﻛﻦ« و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺄﻣﻮر رﺳﺎﻧﺪن ﺣﺠﺖ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻲ اﻣﺎ دﻟﺖ را آوﻳﺨﺘﻪ آﻧﺎن ﻧﻜﻦ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ اﻫﻞ ﺗﻌﺼﺐ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ »و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ آﻧﺎن را ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ اﺳﺖ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ آن را ﺑﺮ ﺣﻴﺎت ﺟﺎوداﻧﻲ‬ ‫آﺧﺮت ﺗﺮﺟﻴﺢ داده و ﻣﻨﻜﺮ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ »و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻗﺮآن اﻧﺪرز ده‪ ،‬ﻣﺒﺎدا‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﺎر و ﻛﺮدارش ﺑﻪ ﻣﻬﻠﻜﻪ اﻓﺘﺪ« اﺑﺴﺎل‪ :‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺷﺨﺺﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ‬

‫‪734‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را از ﻋﺬاب‬ ‫اﻟﻬﻲ ـ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﺑﺪان ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻳﺪ ـ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ زﻳﺮا آنﮔﺎه ﻛﻪﻋﺬاب ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬او را‬ ‫درﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻪ ﻳﺎوري اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺷﻔﻴﻌﻲ و اﮔﺮ ﻫﺮ ﻓﺪﻳﻪاي ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬از او ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ وا ﻧﻬﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﺪﻳﻪ و ﻋﻮﺿﻲ را‬ ‫ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﻓﺪﻳﻪ از وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬او ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫در ﻣﻬﻠﻜﻪ ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖوﭘﺎ ﻣﻲزﻧﺪ »آن ﮔﺮوه« ﻛﻪ دﻳﻦﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻢآﻧﺎن »اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺑﺎل آﻧﭽﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻬﻠﻜﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺎر و ﻛﺮدار ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖﺳﭙﺮده ﺷﺪﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲاي از آب ﺟﻮﺷﺎن اﺳﺖ« ﻛﻪ ﭼﻮن آن را ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬رودهﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻗﻄﻊ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ ﻋﺬاب دردﻧﺎك« و ﺳﺨﺖ »ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫_ ` ‪qp o n m l k j i h g f e d c b a‬‬ ‫‪ ¥ ¤£ ¢ ¡  ~ } |{ z y x w v uts r‬‬ ‫¦ § ¨ © ‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻔﺎر »آﻳﺎ ﺑﻪﺟﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻪ‬ ‫ﺳﻮدي ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﺎﻧﻲ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮ از آﻧﺎن ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ از زﻳﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارﻳﻢ؟ ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮان و‬ ‫ﺳﻠﻄﻪاي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻴﺴﺖ »و آﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﺷﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮﻳﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺮك و‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲاي ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺪايﺳﺒﺤﺎن ﻣﺎ را از آن ﺑﻴﺮون آورده و ﺑﻪ اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ؟ »ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎﻧﻬﺎ در زﻣﻴﻦ او را از راه ﺑﻪ در ﺑﺮدهاﻧﺪ« آﻧﺎن ﻏﻮﻟﻬﺎي‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﺮﻛﺸﺎن از ﺟﻨﻴﺎناﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﺎﺑﺎن راه را ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ و او را ﺑﻪ ﻧﺎم و ﻧﺎم‬ ‫ﭘﺪر و ﺟﺪش ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و او ﻫﻢ ـ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻛﻪ او را ﺑﻪ راه ﺳﻼﻣﺖ رﻫﻨﻤﻮن‬ ‫‪735‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ از آﻧﺎن دﻧﺒﺎﻟﻪروي ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋﻘﻞ ﻣﻲآﻳﺪ و ﭼﺸﻢ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﺮﻫﻮت ﺑﻲ آب و ﻋﻠﻒ و ﻧﺎﭘﻴﺪاﻳﻲ دراﻓﮕﻨﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﺳﺮﺑﻪﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲﺷﻮد و از ﺗﺸﻨﮕﻲ ﻣﻲﻣﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﺑﺮﺣﻖ‬ ‫ﻻﺷﺮﻳﻚ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎن دروﻏﻴﻦ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻴﺮد‪ .‬آري! اﻳﻦ اﻧﺴﺎن دراﻓﺘﺎده دردام ﻏﻮﻻن‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﺎن‪» :‬ﺣﻴﺮان اﺳﺖ« و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻪ راه ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﺮد و ﻧﻪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪﭼﻪﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻣﻬﻠﻜﻪ ﺑﻪ درآﻳﺪ »ﺑﺮاي وي ﻳﺎراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮي راه راﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻴﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﺷﺨﺺ ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬در راه رﻓﻴﻘﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﻲ‬ ‫دارد ﻛﻪ وي را ﺑﻪ ﺳﻮي راه راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻦ و ﻣﺄواﻳﺶ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫او ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻴﺎ! اﻣﺎ او ﺑﻪ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﮔﻮش ﻓﺮاﻧﻤﻲدﻫﺪ و از راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ آﻧﺎن ﺑﻬﺮه‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد زﻳﺮا او ﺣﻴﺮان اﺳﺖ و ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ او را ﺑﻪ راه درﺳﺖ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ دﻳﻦ راﺳﺖ و درﺳﺖ‪ ،‬دﻳﻦ وي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻏﻴﺮ از‬ ‫آن ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ و ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ »و« ﺑﮕﻮ‪» :‬دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ او را ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻴﻢ و ﻛﺴﻲ را ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪ ´ ³ ² ± ° ¯®  ¬ « ª‬‬ ‫»و اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ و از او ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻪ و ﺧﺪاﺗﺮس ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن راه ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ »وﻫﻢاوﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺶ ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي او ﮔﺮد آورده ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و ﺣﻜﻢ‬ ‫در ﻣﺤﺸﺮ و ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ و در آن روز‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﭽﻪ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﻮ‬ ‫ـ ﻛﻪ در رأس آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻮا و ﻧﻤﺎز اﺳﺖ ـ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﻮدي‬ ‫ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪736‬‬

‫‪ Å  ÄÃ  Â  ÁÀ   ¿  ¾  ½  ¼» º  ¹  ¸   ¶  µ‬‬ ‫‪ Ó Ò Ñ Ð ÏÎ Í Ì ËÊ É È Ç Æ‬‬ ‫»و او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ« آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ »ﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮي‬ ‫ﻣﺤﻜﻢ و ﺑﻪ ﻋﺪل ﭘﺲ اوﺳﺖ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﻣﺎﻟﻚ و ﻣﺪﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻫﺮﭼﻪ در‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ »و روزي ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮد؛ ﺳﺨﻦ او‬ ‫ﺣﻖاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﻼﻳﻖ را ﺑﻪ ﺣﺸﺮ و رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻠﮕﻲ از وي‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻴﺰي ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﻪدﺳﺘﻮر او ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻨﺎن و‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎي او ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻖ و ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻦ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺰي را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ و از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ آن‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ؟ »و روزي ﻛﻪ در ﺻﻮر دﻣﻴﺪه ﺷﻮد؛ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ از آن اوﺳﺖ«‬ ‫ﺻﻮر‪ :‬ﺷﺎﺧﻲ )ﺷﻴﭙﻮري( اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺮاﻓﻴﻞ در آن ﻣﻲدﻣﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دﻣﻴﺪن اول ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﻴﺮاﻧﺪن زﻧﺪﮔﺎن و دﻣﻴﺪن دوم ﺑﺮاي اﺣﻴﺎي ﻣﺠﺪد آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاد در اﻳﻨﺠﺎ دﻣﻴﺪن دوم‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺳﻪ ﻧﻔﺨﻪ )دﻣﻴﺪن( اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺨﻪاول؛ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻫﻮل‬ ‫و ﻫﺮاس از ﻗﻴﺎم ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺨﻪ دوم؛ ﺑﺮاي ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻠﻖ و ﻧﻔﺨﻪ ﺳﻮم؛ ﻧﻔﺨﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر در ﭘﻴﺸﮕﺎه رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ اﺳﺖ« »داﻧﺎي ﻏﻴﺐ و ﺷﻬﻮد اﺳﺖ«‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎن اﺳﺖ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ »و اوﺳﺖ‬ ‫ﺣﻜﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺘﻮارﻛﺎر در ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از وي ﺳﺮﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در زﻧﺪه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻣﻴﺮاﻧﺪن »آﮔﺎه« اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب و ﺟﺰا‪.‬‬ ‫‪ QPONMLKJIHGFEDCBA‬‬ ‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﺪر ﺧﻮد آزر ﮔﻔﺖ« اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺑﻮاﻻﻧﺒﻴﺎ‪ ،‬دﻫﻤﻴﻦﻓﺮد‬ ‫از اوﻻد »ﺳﺎم« ﺟﺪ ﺑﺰرگ اﻋﺮاب اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ »اور« )ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮر( از ﺳﺮزﻣﻴﻦ «ﻛﻠﺪان«‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﻪﻧﺎم «اورﻓﻪ« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و در ﺟﻨﻮب ﺗﺮﻛﻴﻪ درﻣﺠﺎورت ﻣﺮز ﺳﻮرﻳﻪ‬ ‫واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻧﺎم ﭘﺪر اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪» ،‬ﺗﺎرح« ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬ﭘﺪرش دو‬ ‫ﻧﺎم داﺷﺖ‪ :‬آزر و ﺗﺎرح‪ .‬آري! اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﺘﺎن را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ‬ ‫‪737‬‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮي؟« و آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻲ؟ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ اﻳﻦ اﺳﺘﻔﻬﺎم‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺑﻴﺨﻲ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺗﻮ و ﻗﻮﻣﺖ را« ﻛﻪ ﺑﺎﺗﻮ در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ »در‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲاي آﺷﻜﺎري ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ« از راه ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ‪.‬آري! ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﮔﻤﺮاﻫﻲ آﺷﻜﺎرﺗﺮ و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ اﺳﺖ؟‪.‬‬ ‫‪ [ Z Y X WV U   T S R‬‬ ‫»و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮت آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ از آﻓﺮﻳﻨﺶ وﻋﻈﻤﺖ‬ ‫و ﻗﺪرت و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﺳﺖ »ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪﻳﻢ« ﻧﺮي‪ :‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪﻳﻢ و ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ‪ .‬آري!‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آزر و ﻗﻮﻣﺶ؛ ﺑﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻬﺘﺎب را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﺸﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮔﺮداﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﮔﺴﺘﺮه‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ اﺣﺘﺠﺎج وي را ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻠﻚ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﺧﻮد در ﭘﻬﻨﺎي آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﺴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎن و ﻣﻜﺸﻮف ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ او از ﺑﺎﻻ ﺑﻪﺳﻮي ﻋﺮش و از ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻓﺮوﺗﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت زﻣﻴﻦ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺠﺎﺑﻬﺎ را از ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺣﺴﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ دور ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬او‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ دﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﺑﺼﻴﺮت ﻗﻠﺒﻲ و‬ ‫ﺑﻴﻨﺶ دروﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ را دﻳﺪه و درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻓﻘﻂ‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ از ﻣﻠﻜﻮت آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد »ﺗﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻘﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺠﺎﻳﺐ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﻏﺮاﻳﺐ ﻣﻠﻜﻮت‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ ﺗﺎ او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮﺧﻮردار از ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻮده و ﻋﻠﻢ‬ ‫وي از روي ﻳﻘﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪،‬‬ ‫ذره ﺷﻜﻲ در ﻧﻬﺎد ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪738‬‬

‫\ ] ^ _ ` ‪ ml k j i h g fe d c ba‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﺷﺐ ﺑﺮ او ﭘﺮده اﻓﮕﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او را ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ »او ﺳﺘﺎرهاي‬ ‫را دﻳﺪ« ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺳﺘﺎره ﻣﺸﺘﺮي‪ ،‬ﻳﺎ زﻫﺮه را دﻳﺪ »ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﻣﻦ اﺳﺖ« درﺑﺎره اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺨﻨﺎن وي در اﻳﻦﺑﺎب ـ ﻛﻪ در دو آﻳﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪي ﻣﻲآﻳﺪ ـ ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺴﺮان دو ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد؛ ﻳﻚ ﻧﻈﺮ اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در دوره ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد و داراي ﺑﻴﻨﺶ آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫ﻋﻤﻴﻘﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮ دوم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬او اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ‬ ‫از ﺣﺎل و اﻋﺘﻘﺎدات آن ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن را در ﺣﺠﺖ ﻣﻠﺰم ﮔﺮداﻧﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﻫﺪﻓﺶ از ﻃﺮح اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﻳﻦ ﻗﻮل را ﻛﻪﺳﺨﻨﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎب‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ از‬ ‫روي ﺗﺄﻣﻞ و ﻗﻨﺎﻋﺖدروﻧﻲ وي؛ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ »ﭘﺲ ﭼﻮن اﻓﻮل ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن‬ ‫آن ﺳﺘﺎره ﻏﺮوب ﻛﺮد »ﮔﻔﺖ« اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن آﻧﭽﻪ ﻏﺮوب ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬ ‫ﺧﺪا؛ زﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺎﻳﻨﺪه و ﺗﺪﺑﻴﺮﻛﻨﻨﺪه اﻣﻮر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ »ﻣﻦ اﻓﻮلﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »دوﺳﺖ ﻧﺪارم«‪.‬‬ ‫‪ `   _ ~ } | { z y x w v ut s r q p o n‬‬ ‫‪a‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﺎه را ﺗﺎﺑﺎن دﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻃﻠﻮعﻛﻨﺎن دﻳﺪ »ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ!‬ ‫آنﮔﺎه ﭼﻮن اﻓﻮل ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي راه و‬ ‫روشﺣﻖ »ﻗﻄﻌﺎ از ﮔﺮوه ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ راه‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را از ﺑﻬﺮه ﺧﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﺎه را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮد؛ ﮔﻤﺮاه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﺮا اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ اﻓﻮل اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻠﻮع؟ زﻳﺮا اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﻓﻮل‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻄﻼن اﻟﻮﻫﻴﺖ آن ﭼﻴﺰ اﻓﻮل ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬دﻻﻟﺖﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪739‬‬

‫‪ s r  q p o n m l kj  i h g f e d c b‬‬ ‫‪t‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻃﻠﻮعﻛﺮده دﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ« زﻳﺮا »اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ« از ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻣﻬﺘﺎب ﻟﺬا اﻳﻦ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ »وﭼﻮن‬ ‫اﻓﻮل ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﺑﻴﺰارم« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫از اﺟﺮام ﻓﻠﻜﻲاي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪا ﻗﺮار داده و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺰار و‬ ‫ﺑﺮﻛﻨﺎرم‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻔﻊ و دﻓﻊ زﻳﺎﻧﻲ ﻗﺎدر ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﺧﺪاي ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻓﻮل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ از ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻇﺮه‪ ،‬ﻗﻮم‬ ‫ﺧﻮد را ﻗﺪمﺑﻪﻗﺪم ﺑﺎ ﺷﻴﻮه ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﺑﺎور رﻫﻨﻤﻮﻧﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎداﺗﺸﺎن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪاي از دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ £ ¢¡  ~ }|{zyx w v u‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ روي ﺧﻮد را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻤﺎم و ﻛﻠﻴﺖ وﺟﻮد و ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد را‬ ‫»ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪم ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ« و آﻧﻬﺎ را از ﻛﺘﻢ ﻋﺪم‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ آورده اﺳﺖ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻨﻴﻒ ﻫﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﺮاﻳﻨﺪه ﻫﺴﺘﻢ از ﻫﻤﻪ ادﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰي از ﺧﻠﻖ ﺧﺪا را ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲ آورﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺪﻳﻦ و ﭘﺎﻛﺪل‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ »و از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ« ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از ﺧﻠﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻢ‪.‬‬ ‫‪ º¹ ¸ ¶ µ ´  ³ ² ± ° ¯ ®¬ « ª © ¨ § ¦¥ ¤‬‬ ‫» ¼ ½ ¾ ¿‪ à   Á À‬‬ ‫از دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﻪ از ﺳﺮ ﺗﺄﻣﻞ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ؛ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪» :‬و‬ ‫ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺎ او ﻣﺤﺎﺟﻪ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ او در اﻣﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺳﺘﻴﺰه و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬ ‫‪740‬‬

‫ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪاي ﻛﻪ او ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و درﺳﺘﻲ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﻮده و او را از زﻳﺎن و ﺧﺸﻢ آن ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻨﺪ »ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫آﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ درﺑﺎره اﷲ ﻣﺤﺎﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺑﺎره اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ روﺷﻦ ﻛﻪ او از ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫و ﻫﻤﺘﺎ ﻣﻨﺰه اﺳﺖ »ﺣﺎل آن ﻛﻪ او ﻣﺮا ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ« ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ در ﺷﺮك و ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﻋﺪم‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻢ؟ »و ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﻳﻚ او ﻣﻲﺳﺎزﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارم« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺨﻠﻮﻗﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاﺳﺖ ـ ﭼﻮن ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﻧﻔﻌﻲ ـ ﻫﻴﭻ ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارم »ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﻴﺰي« از زﻳﺎن ﺑﺮاﻳﻢ‬ ‫»اراده ﻛﻨﺪ« درﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﻣﺎن از آن‬ ‫اوﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬اﻳﻦ زﻳﺎن از ﺳﻮي اوﺳﺖ ﻧﻪ از ﺳﻮي ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻤﺎ »و‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺣﺎﻃﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ« و ﺑﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ‬ ‫ﻓﺮود آوردن ﺷﺮي را ﺑﺮ ﻣﻦ اراده ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﺷﺮ‪ ،‬ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ »ﭘﺲ آﻳﺎ ﭘﻨﺪ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ« و ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺗﻮاﻧﺎ و ﻧﺎﺗﻮان ﺗﻤﻴﻴﺰ دﻫﻴﺪ؟‪.‬‬ ‫‪ Ñ  Ð  Ï  Î  Í  Ì  Ë  Ê  É    È  Ç  Æ  Å  Ä‬‬ ‫‪ ÜÛ    Ú Ù Ø× Ö Õ Ô ÓÒ‬‬ ‫»و ﭼﮕﻮﻧﻪ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪا ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻢ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ از آن ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮوﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﻫﺮاﺳﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻪ زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﺳﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ و ﻧﻪ‬ ‫روزي ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻢ ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﺷﺮﻳﻚ آوردن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻻﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ آن ﻛﻪ او زﻳﺎنرﺳﺎن و ﻧﻔﻊرﺳﺎن و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و روزيدﻫﻨﺪه اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬او‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻠﻲ ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺮك ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺘﺪﻻل و اﺣﺘﺠﺎج‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ »ﭘﺲ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﺎ دو ﮔﺮوه ﺑﻪ اﻣﻦ« و اﻣﺎن از ﻋﺬاب »ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ؟« ﮔﺮوه‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻗﻮي ﻗﺎدر و ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﺑﺖ ﻧﺎﺗﻮان‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﺖ ﻧﺎﺗﻮان و‬

‫‪741‬‬

‫ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻗﻮي ﻗﺎدر؟ آري! ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﮔﺮوه‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻦ‬ ‫و اﻣﺎن و ﻋﺪم ﺗﺮس و ﺑﻴﻢ ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ »اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﻴﺪ« و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي راﺳﺘﻴﻦ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫و آﻧﻬﺎ را از ﺷﺒﻬﻪﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﺎﻃﻞ ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬ ‫‪ L K J  I H G FED C B A‬‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و اﻳﻤﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻇﻠﻢ ﻧﻴﺎﻟﻮدﻧﺪ‪ ،‬آن ﮔﺮوه اﻳﺸﺎن راﺳﺖ‬ ‫اﻳﻤﻨﻲو اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﺸﺎن از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮك آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻤﻦ ﺑﻮدن‬ ‫ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي‪ ﴾F E  D C﴿ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﺸﺎن اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪﺷﺮك‬ ‫ﻧﻴﺎﻟﻮدﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺮاد از ﻇﻠﻢ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺮ‬ ‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺷﻮار آﻣﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻇﻠﻢ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ اﮔﺮ ﻛﺎر ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ از اﻳﻤﻨﻲ ﺑﻲﺑﻬﺮه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺑﻴﭽﺎره ﮔﺸﺘﻪاﻳﻢ؟ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻘﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪم! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺎور زﻳﺮا ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺷﺮك ﻇﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻋﻈﻴﻢ«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻇﻠﻢ‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ] \ [ Z Y XW V U T SR QPO N M‬‬ ‫»و آن ﺣﺠﺖ ﻣﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮد و ﺑﻴﺎن آن‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺠﺖ ﻣﺎ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او را ﺑﺎ آﻣﻮﺧﺘﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺠﺘﻬﺎ ﻧﺼﺮت دادﻳﻢ و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد »درﺟﺎت ﻫﺮﻛﺲ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ« ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ وي ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و ﺗﻠﻘﻴﻦ ﺣﺠﺖ و‬ ‫ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﻪ وي ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺟﺎت و ﻣﺮاﺗﺐ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮدﻳﻢ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ‬

‫‪742‬‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« در ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮدن ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ »داﻧﺎﺳﺖ«‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ رﻓﻌﺖ و ﺑﺮﺗﺮي را دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫^_`‪ mlkjihgfedcba‬‬ ‫‪ w v u t sr q p o n‬‬ ‫»و ﺑﻪ او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ »اﺳﺤﺎق و ﻳﻌﻘﻮب را ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ« ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﺸﻲ از‬ ‫ﺳﻮي ﺧﻮد‪ .‬ﻳﻌﻘﻮب ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﺤﺎق اﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن را‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« زﻳﺮا ﻫﻤﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻳﻢ »و ﻧﻮح را« ﻛﻪ ﺟﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ ‫اﺳﺖ »ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« اﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻓﻀﻞ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ در‬ ‫اﺟﺪاد و اﺣﻔﺎدش ﻧﻴﺰ رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و از ﻧﺴﻞ او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻧﺴﻞ ﻧﻮح »داوود و‬ ‫ﺳﻠﻴﻤﺎن» ﻓﺮزﻧﺪ وي را »و اﻳﻮب و ﻳﻮﺳﻒ« ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﻌﻘﻮب »و ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون را‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻧﺴﻞ ﻧﻮح را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﺎم ﺑﺮد زﻳﺮا ﻳﻮﻧﺲ و ﻟﻮط ﻛﻪ در آﻳﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از ﻧﺴﻞ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻟﻮط ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﺎران ﻓﺮزﻧﺪ آزر‪،‬‬ ‫ﺑﺮادرزاده اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺪاﻳﺖ اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺒﻴﺎ‡ را از‬ ‫زﻣﺮه ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ارزاﻧﻲ داﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻓﻀﻞ و‬ ‫ﺷﺮف ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺪران ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد »و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺒﻴﺎ را ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺟﻬﺎد و دﻋﻮت و ﭘﺎﻳﺪاري ﻧﻴﻜﻮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش دادﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر دﻳﮕﺮي را ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪ ` _~    } |{ z y x‬‬ ‫»و زﻛﺮﻳﺎ و ﻳﺤﻴﻲ و ﻋﻴﺴﻲ و اﻟﻴﺎس را ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ از ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ«‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻟﻴﺎس‪ ،‬ﻫﻤﺎن ادرﻳﺲ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻗﻮل درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ادرﻳﺲ ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﻧﻮح ﻣﻲزﻳﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻟﻴﺎس از ﻧﺴﻞ ﻧﻮح اﺳﺖ زﻳﺮا او ﺑﺮادرزاده ﻫﺎرون ﺑﺮادر‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ـ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ـ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪743‬‬

‫ذﻛﺮ ﻋﻴﺴﻲ در زﻣﺮه ﻧﺴﻞ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻮح‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان دﺧﺘﺮي از ﻧﺴﻞ‬ ‫ﻣﺮد ﺑﻪﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ زﻳﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ از راه ﻣﺎدرش ﻣﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪ .‬داﺧﻞﺑﻮدن‬ ‫ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦرﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ در ﻧﺴﻞ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢاﻟﺒﺨﺎري آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﻠﻲ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪم ﺳﻴﺪ اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ او ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوه ﻋﻈﻴﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪ j i h g f edc b a‬‬ ‫»و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و ﻳﺴﻊ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻳﺴﻊ‪ ،‬ﺧﻀﺮ اﺳﺖ‪.‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪:‬‬ ‫او از اﺻﺤﺎب اﻟﻴﺎس اﺳﺖ و آن دو‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻳﺤﻴﻲ و ﻋﻴﺴﻲ ـ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ـ‬ ‫ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ »و« ﻧﻴﺰ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ »ﻟﻮط را« ﻟﻮط ﺑﺮادرزاده اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد »وﻫﺮﻳﻚ را‬ ‫ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﺑﺮﺗﺮي دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺎ ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي از‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺮﺗﺮي دادﻳﻢ ﭘﺲ اﻧﺒﻴﺎ‡ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺸﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ u t s r q p on m l k‬‬ ‫»و ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺪراﻧﺸﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن و ﺑﺮادراﻧﺸﺎن را« ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮﺗﺮي دادﻳﻢ »و آﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻳﻢ« اﺟﺘﺒﺎء‪ :‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮﺗﺮي دادن‬ ‫اﺳﺖ »و آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻤﻪ ﻋﺼﺮﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﺎت ﻓﻮق‪ ،‬اوﻻ ﭼﻬﺎرﺗﻦ از اﻧﺒﻴﺎ‡ را ﻧﺎمﺑﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻧﻮح‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺤﺎق و ﻳﻌﻘﻮب‡‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ذرﻳﻪ )ﻧﺴﻞ( آﻧﺎن ﭼﻬﺎرده ﺗﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮ از اﻧﺒﻴﺎ‡ را ـ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺠﺪه ﺗﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ذﻛﺮ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ در‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺣﺮف «و« در اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ دراﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎ‪ :‬دراﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرتاﺳﺖ از اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ‪:‬‬ ‫‪744‬‬

‫‪ 1‬ـ داوود‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬اﻳﻮب‪ ،‬ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون‡ در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮت و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا داوود و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻮب اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﻳﻮﺳﻒ وزﻳﺮ و ﻣﻮﺳﻲ و‬ ‫ﻫﺎرون‡ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺑﺎره اﻳﺸﺎن‪ u  t﴿ :‬‬ ‫‪ ﴾v‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را ﺑﺎ ﻳﻜﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻴﺎن رﻳﺎﺳﺖ دﻧﻴﺎ و‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي آن و ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺪاﻳﺖ دﻳﻨﻲ و ارﺷﺎد ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎداشﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ زﻛﺮﻳﺎ‪ ،‬ﻳﺤﻴﻲ‪ ،‬ﻋﻴﺴﻲ و اﻟﻴﺎس‡ ﺑﻪ زﻫﺪ در دﻧﻴﺎ ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ وﺻﻒ )ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ( ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﻳﺴﻊ‪ ،‬ﻳﻮﻧﺲ و ﻟﻮط‪ ،‬ﻧﻪ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه اول و ﻧﻪ از دﻧﻴﺎ‬ ‫روﻳﮕﺮدان ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه دوم ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ازاﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪¨§¦ ¥¤£¢¡ ~ } |{zyx w v‬‬ ‫»اﻳﻦ اﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﺮﺗﺮي و ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﻛﻪ از آﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻮرد‬ ‫اﻧﺒﻴﺎ‡ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻫﺮﻛﻪ را از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« از روي ﻓﻀﻠﺶ و ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؛‬ ‫از روي ﻋﺪﻟﺶ و ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺧﻴﺮ‬ ‫و ﭘﻴﺮوي از ﺣﻖ ﺗﻮﻓﻴﻖ دادهاﺳﺖ »و اﮔﺮ اﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﮔﺮوه اﻧﺒﻴﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه و‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﺎن و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن »ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺣﺒﻄﻪ ﺷﺪي از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ازﺣﺴﻨﺎﺗﺸﺎن »آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ« ﺣﺒﻮط‪ :‬ﺑﻲاﺛﺮ ﮔﺮدﻳﺪن و ﺗﺒﺎهﺷﺪن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫© ‪  ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± °¯ ® ¬ « ª‬‬ ‫½‬ ‫»اﻳﻦ ﮔﺮوه« اﻧﺒﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮﺷﺎن رﻓﺖ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻢ دادﻳﻢ«‬ ‫ﺣﻜﻢ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺖ »و ﻧﺒﻮت« دادﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺸﺮي و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ‬ ‫‪745‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲاﺳﺖ »ﭘﺲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻔﺎرﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﺪان رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از ﺳﺎﻳﺮ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ »ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﺎﻓﺮ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن »ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ‬ ‫را ﮔﻤﺎردﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از ﻗﺮآن را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺣﺮف از آن را رد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻳﺸﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ اﻣﺎﻧﺖ‬ ‫ﺗﻮﻓﻴﻖ دادهﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﮔﻤﺎرده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﻣﻮﻛﻼن و‬ ‫ﮔﻤﺎﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﻣﺖ ﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ آﺷﻜﺎر ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﻪ اﻳﺸﺎن زﻳﺎﻧﻲ رﺳﺎﻧﺪه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎ آن ﻛﻪ اﻣﺮﺧﺪا )ﻗﻴﺎﻣﺖ( در رﺳﺪ«‪.‬‬ ‫¾¿‪ ÏÎÍÌËÊÉÈÇÆÅÄÃÂÁÀ‬‬ ‫‪ Ñ Ð‬‬ ‫»اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ« اﻧﺒﻴﺎي ذﻛﺮ ﺷﺪه »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﷲ آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد ﭘﺲ‬ ‫ﺑﻪﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن اﻗﺘﺪا ﻛﻦ« ﻟﺬا رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن درﺑﺎره آن ﻧﺼﻲ‬ ‫ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺘﺪاي اﻧﺒﻴﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »از ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻣﺰدي ﺑﺮآن درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻗﺮآن از‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺰدي ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻢ »اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺟﺰ ﺗﺬﻛﺮي ﺑﺮاي ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن‪:‬‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﻪ‪ ،‬ﻳﺎدآور و ﺑﻴﺪارﮔﺮي ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺟﻦ واﻧﺲ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول آن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪746‬‬

‫‪
W

V
U

T
S
R
Q
P

ON
M

L
K
J
I
H
G

F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
m
lk
j
ih
g

f
e

d
c
b
a`
_
^
]
\
[Z
Y
X‬‬ ‫‪r

q
p
o
n‬‬ ‫»و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺳﺰاوار اوﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪر ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺪر و ﺣﺮﻣﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ او را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﻈﻤﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرگ‬ ‫ﻧﺸﻤﺮدﻧﺪ؛ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻨﻜﺮ ارﺳﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻧﺰول ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ از ﺳﻮي ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲﺷﺪﻧﺪ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ آن را آورده اﺳﺖ‬ ‫ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد؟« ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻓﺮودآوردن ﺗﻮرات ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ اذﻋﺎن و اﻋﺘﺮاف دارﻳﺪ واز‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ اﺧﺒﺎري ﻛﻪ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬از اﻳﻦﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن را در ﻓﺮودآﻣﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ »ﻫﻤﺎنﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮراﺗﻲ ﻛﻪ »روﺷﻨﻲ و ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ ،‬و آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻮﻣﺎرﻫﺎ در‬ ‫ﻣﻲآورﻳﺪ« ﺧﻄﺎب از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻳﻬﻮد ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺗﻮرات را‬ ‫ورقﭘﺎرهﻫﺎي ﺟﺪا ﺷﺪه و از ﻫﻢ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪاي ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻫﺪﻓﺘﺎن از‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﻮرات ﺑﺮﺣﺴﺐ دﻟﺨﻮاﻫﺘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اوﺻﺎف ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص ﻛﻪ در آن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮآورده ﺷﻮد »آﻧﭽﻪ را از آن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ آﺷﻜﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« از ﻛﺎﻏﺬﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺗﻮرات ﺟﺪا ﻛﺮدهاﻳﺪ »و ﺑﺴﻴﺎري را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﺗﻮرات را »ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﭘﺲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﺗﻮرات را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻃﻮﻣﺎرﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﮔﺮدﻧﺪ‬ ‫»در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ« ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﻗﺮآن »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ و ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ‬ ‫آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪ« آﻣﻮزهﻫﺎي ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﻗﺮآن‪ ،‬اﺧﺒﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص از وﺣﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن دادﻧﺪ زﻳﺮا وﺣﻲ اﻟﻬﻲ در ﻗﺮآن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﺒﺮﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻧﻪ از ﻛﺘﺐ ﺧﻮﻳﺶ آﻧﻬﺎ را آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از زﺑﺎن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن آﻧﻬﺎ را آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ‬

‫‪747‬‬

‫اﻳﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦﺻﻮرت ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﭼﻪﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﺮآﻧﻲ را ﻛﻪ در‬ ‫آن اﺧﺒﺎر ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و آﻳﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎزل ﻛﺮد؟ اﺧﺒﺎري ﻛﻪ ﻧﻪ ﺷﻤﺎ آن را ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ و‬ ‫ﻧﻪ ﭘﺪراﻧﺘﺎن؟ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪا آن را ﻧﺎزل ﻛﺮد »آنﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﮕﺬار ﺗﺎ در‬ ‫ﻛﻨﺪوﻛﺎوﺷﺎن ﺑﺎزي ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آنﮔﺎه رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻦ ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎزيﮔﻮش‪ ،‬در‬ ‫ژرﻓﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد ﺑﺎزي ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﭘﺮواﻳﺸﺎن را ﻧﺪاﺷﺘﻪﺑﺎش‪.‬‬ ‫ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدي از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪﻧﺎم‬ ‫ﻣﺎﻟﻚﺑﻦ ﺻﻴﻒ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻛﺮد‪ ،‬آنﮔﺎه از ﺳﺮﺧﺸﻢ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻣﺎ أﻧﺰل اﷲ ﻋﻠﻲ ﺑﺸﺮ ﻣﻦ ﺷﻲء‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده‬ ‫اﺳﺖ(! ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در رد ﭘﻨﺪار وي ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ رواﻳﺖ راﺟﺢ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻧﺰول‪ ،‬رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس
اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫
‪
b

a

`_

~

}

|



{

z

y

x

w

v

u


t

s‬‬ ‫‪k

j
i
h
g
fe
d
c‬‬ ‫»و اﻳﻦ« ﻗﺮآن »ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻣﺒﺎرك« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺑﺮﻛﺖ و داراي ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻓﻮاﻳﺪ ﻋﻈﻴﻢ؛‬ ‫ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت و ﻋﻠﻮم اوﻟﻴﻦ و آﺧﺮﻳﻦ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻣﺎ آن‬ ‫را ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻴﭻﺑﺸﺮي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ(؟ »ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪه آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬ ‫آن آﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن ﻣﻮاﻓﻖ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ اﺳﺖﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﺗﺎ ﻣﺮدم اماﻟﻘﺮي و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آﻧﻨﺪ« از‬ ‫ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب و ﺳﺎﻳﺮ ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻨﻲآدم؛ از ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ »ﺑﻴﻢ دﻫﻲ« اماﻟﻘﺮي )ﻣﺎدرﺷﻬﺮ(‪:‬‬ ‫ﻣﻜﻪ ﻣﻜﺮﻣﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ازﻫﻤﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدت ﻣﺮدم ﺑﻨﺎ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬درآن واﻗﻊ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ‬ ‫آن ﻛﻪ ﻣﻜﻪ ﻗﺒﻠﻪﮔﺎه اﻳﻦ اﻣﺖ و ﻣﺤﻞ ﺣﺞ آﻧﺎن اﺳﺖ و در ﻧﺎف زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارد ﻟﺬا اﺑﻼغ‬ ‫ﭘﻴﺎم ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ و ﻫﺸﺪاردادن آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ اﻧﺬار و ﺑﻴﻢدﻫﻲ ﺳﺎﻳﺮ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ را ﻧﻴﺰ درﺑﺮ‬ ‫دارد‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ ﺗﺎﺑﻊ اﻳﻦ ﻣﺎدرﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ اﻣﺖ اﺳﻼماﻧﺪ »و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪748‬‬

‫آﺧﺮت‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ وآﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺰاوار‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ زﻳﺮا ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﺑﻪ آﺧﺮت و ﺑﻴﻢ ازﻋﺎﻗﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﻋﻮت ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻛﻪ ﺧﻴﺮ آﺧﺮت ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن در دﺳﺘﺮس و دﻓﻊ زﻳﺎن آﺧﺮت ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻘﺪورﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آﺧﺮت و ﺧﻮف از ﻋﺎﻗﺒﺖ‪ ،‬اﺻﻞ دﻳﻦ و ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻫﻢ ﺳﺘﻮن دﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ از اﻳﻦ دو اﻣﺮ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻳﺎد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫
‪
£¢
¡

~

}
|
{
z
y
x
w

v
u
t


s
r

q

p

o
n
m
l‬‬ ‫‪


²

±°

¯

®

¬

«
ª

©

¨

§

¦

¥

¤‬‬ ‫‪
Â
Á
À
¿
¾

½
¼
»
º
¹



¸
¶
µ
´
³‬‬ ‫»و ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﺮ ﻣﻲﺑﻨﺪد ﻛﻴﺴﺖ؟« ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﺎزل ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﭼﻴﺰي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪاﻳﻦ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻜﺬﻳﺐ اﻧﺒﻴﺎ‡ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ از آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﺪا دروغ ﺑﺮﺑﻨﺪد و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﭙﻨﺪارد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در واﻗﻊ اﻣﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ ـ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫اﺧﺘﺼﺎصﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺘﺎن ـ دروغ ﺑﺮﺑﻨﺪد »ﻳﺎ« ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲﻛﻪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻦ وﺣﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺎل آن ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ وي وﺣﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ« ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ ﻣﺪﻋﻲ ﻧﺒﻮت ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدماﻧﺪ‪ .‬آري!‬ ‫ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻧﺒﻴﺎﻳﺶ را از ﮔﻔﺘﻦ دروغ‪ ،‬ﻣﺼﻮن و ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻣﻮرد اﻳﺸﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ زﻳﺮا ادﻋﺎي دروغ‪ ،‬ﺷﺄن و ﺷﻴﻮه‬ ‫رﻫﺒﺮان ﻛﺬاب ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﺿﻼﻟﺖ ـ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﻠﻴﻤﻪ ﻛﺬاب‪ ،‬اﺳﻮد ﻋﻨﺴﻲ و ﺳﺠﺎح اﺳﺖ‬ ‫ـ ﻛﻪ ﺑﻪدروغ ﻣﺪﻋﻲﻧﺒﻮت ﺷﺪﻧﺪ »و« ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از »آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪزودي‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﭼﺮاﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻗﺮآن ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻢ و‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻗﺮآﻧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﻧﺸﺎ ﻛﻨﻢ‪» .‬اﻧﺸﺎء« را از ﺑﺎب ﻣﺸﺎﻛﻠﺖ‪» ،‬اﻧﺰال« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪749‬‬

‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪
{
z
﴿ :‬‬

‫|

}

~ ﴾
)اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ( »اﻧﻔﺎل‪.«31/‬ﻳﻚ‬ ‫رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺑﺎرهﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫ﺑﻦاﺑﻲﺳﺮح ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه وﺣﻲ ﺑﻮد و ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻳﻪ‪
¤
£
¢﴿ :‬‬

‫‪
﴾¥‬را ﺑﺮ او اﻣﻼ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ .﴾ª

©

¨

§﴿ :‬آن‬ ‫ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻨﻮﻳﺲ؛ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺧﻮاﻧﺪي«‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﭼﻮن ﺳﺨﻨﺶ ﺑﺎ وﺣﻲ ﻣﻮاﻓﻖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬در ﺷﻚ اﻓﺘﺎد و ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ در ادﻋﺎي‬ ‫ﻧﺒﻮت راﺳﺘﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ؛ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ او وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و اﮔﺮ دروﻏﮕﻮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺳﺨﻨﻲ ﻫﻤﺴﺎن ﺳﺨﻦ وي ﮔﻔﺘﻪام! ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ازاﺳﻼم ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻣﺠﺪدا اﺳﻼمآورد ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ داﺳﺘﺎن وي ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺮي آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻇﺎﻟﻤﺎن در ﻏﻤﺮات ﻣﺮگ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻏﻤﺮات‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻏﻤﺮه‪ ،‬ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﺷﺪت اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺮي آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻇﺎﻟﻤﺎن ـ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﻜﺮان وﺣﻲﺧﺪا‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺪﻋﻴﺎن‬ ‫دروﻏﻴﻦ ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺮﭼﻤﺪاران ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ ﻗﺮآن ـ در ﺳﻜﺮات ﻣﺮگ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي‬ ‫ﺟﺎنﻛﻨﺪن ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﻲ را دﻳﺪهاي »وﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﮔﺸﻮدهاﻧﺪ« ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ارواﺣﺸﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﺘﻜﻬﺎي آﻫﻨﻴﻦ‬ ‫در دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻬﻴﺐ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪» :‬روحﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون آرﻳﺪ« از‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺪاﻳﺪ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺟﺎنﻛﻨﺪن ﻛﻪ در آن در اﻓﺘﺎدهاﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻴﺮون آرﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﻋﺬاب ﻧﺠﺎت دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ارواح ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون آرﻳﺪ ﺗﺎ آن را از‬ ‫اﺟﺴﺎد ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﻢ وﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ »اﻣﺮوز ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﺑﻪﻧﺎﺣﻖ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻳﺪ« از اﻧﻜﺎر ﻓﺮودآوردن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ‬ ‫و ادﻋﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ دارد »و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ از آﻳﺎت او ﺳﺮﻛﺸﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺗﺼﺪﻳﻖ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻜﺒﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻳﺪ؛ »ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ‬ ‫ﻋﺬاب ﺧﻮارﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲرﺳﻴﺪ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺧﻮارﻛﻨﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺪان ﻛﻴﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻴﻔﺮي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺟﺮم ﺷﻤﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪750‬‬

‫‪
Ò

Ñ

Ð


ÏÎ

Í

Ì

Ë

Ê

É

È

Ç


Æ
Å

Ä

Ã‬‬ ‫‪
â
á




à
ß
Þ
Ý
Ü
Û
Ú
ÙØ
×
Ö
Õ
Ô
Ó‬‬ ‫»و« ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﺑﻪ آﻧﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ آﻣﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻜﻲﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺟﺪا‬ ‫از ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺎل و ﻳﺎران و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن ﺧﻮد و ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺠﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﺎ آﻣﺪهاﻳﺪ و اﻣﺮوز ﭼﻴﺰي از آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻛﺎرﺗﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ »ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦﺑﺎر آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻫﻤﺎن وﺻﻔﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﻴﺪ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺎرجﺷﺪن از‬ ‫ﺷﻜﻤﻬﺎي ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﺑﺮ آن ﻗﺮار داﺷﺘﻴﺪ؛ ﻋﺮﻳﺎن وﺧﺘﻨﻪ ﻧﺸﺪه »و آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻳﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﻧﻬﺎدهاﻳﺪ« ﺧﻮل‪ :‬ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﺧﺪم و ﺣﺸﻤﻲ را ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده و ﭼﻴﺰي از آﻧﻬﺎ را ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﻧﻴﺎوردهاﻳﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه‪ ،‬ازآﻧﻬﺎ ﺑﻪﻧﻔﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﺮزﻧﺪ آدم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎل ﻣﻦ! ﻣﺎل ﻣﻦ!‬ ‫و ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮ از ﻣﺎﻟﺖ ﺟﺰ آنﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮردهاي و ﻓﻨﺎﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪاي‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪهاي و ﻛﻬﻨﻪاش ﻛﺮدهاي‪ ،‬ﻳﺎ ﺻﺪﻗﻪ دادهاي و ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي؟ ﺑﺪان ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺟﺰ‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي‪ ،‬ﻫﻤﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ و در واﻗﻊ آن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﮔﺬاﺷﺘﻪاي«‪» .‬و‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺎﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ« ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎن ﻛﺮدﻳﺪ و ﮔﻔﺘﻴﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺟﺰ ﺑﺮايآن ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ( »‪.«3/39‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؛ در ﻋﺒﺎدت ﺷﻤﺎ ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ« ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و از ﺳﻮي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ »ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻨﻚ در آﺧﺮت ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﺘﺎن ﺑﺮﻳﺪه‬ ‫ﺷﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ« از ﺷﺮك و ﺷﺮﻛﺎ »از دﺳﺖ ﺷﻤﺎ رﻓﺖ« و ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و‬ ‫ﻣﻴﺎن آﻧﺎن‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺻﻞ ﻧﺸﺪﻧﻲ اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻻت و‬ ‫ﻋﺰي ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪751‬‬

‫‪
T

SR

Q

PO

N

M


L

K

J

I

H

GF

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
VU‬‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﷲ ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه داﻧﻪﻫﺎ و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎﺳﺖ« ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه داﻧﻪﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن و‬ ‫ﻧﺒﺎﺗﺎت را ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد و ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه ﻫﺴﺘﻪﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ درﺧﺘﺎن را ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫ﻧﻮي‪ :‬ﺟﻤﻊ «ﻧﻮاه«‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﻴﻮه و ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ داراي ﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺧﺮﻣﺎ و زردآﻟﻮ و ﻫﻠﻮ‪» .‬زﻧﺪه را از ﻣﺮده ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻮﺟﻮد داراي ﺣﻴﺎت‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﻧﺒﺎﺗﻲ را از ﻣﻮﺟﻮد ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻄﻔﻪ و ﺑﻴﻀﻪ و زﻣﻴﻦ ﻣﺮده‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﺣﻴﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﺮاد از ﺑﻴﺮون آوردن زﻧﺪه از ﻣﺮده؛ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي‬ ‫وﻗﻮامﭘﺬﻳﺮي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه از ﻏﺬاﻫﺎﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﺎ ﺧﻮردن‬ ‫اﺷﻴﺎي ﻣﺮده رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻏﺬا ﻣﺮده اﺳﺖ و رﺷﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫»و ﺑﻴﺮونآورﻧﺪه ﻣﺮده از زﻧﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻴﺮونآورﻧﺪه ﻧﻄﻔﻪ و ﺑﻴﻀﻪ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت زﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﺎي دو ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻮق اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻴﺮونآورﻧﺪه ﻣﺆﻣﻦ از ﻛﺎﻓﺮ وﺑﻴﺮونآورﻧﺪه ﻛﺎﻓﺮ‬ ‫از ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ ـ ﺑﺎ وﻻدت‪.‬‬ ‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﺮاد از ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﺮده از زﻧﺪه؛ ﺧﺎرجﺷﺪن‬ ‫ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﺮ از ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺷﻴﺮ ﻣﺎﻳﻊ ﺳﻴﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﭼﻴﺰ زﻧﺪهاي وﺟﻮد ﻧﺪارد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻄﻔﻪ داراي ﺣﻴﻮاﻧﺎت )ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي( زﻧﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از ﺑﺪن ﺣﻴﻮان زﻧﺪه ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﺎﻧﻊ اﻳﻦ ﺻﻨﻊ ﻋﺠﻴﺐ و ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪه اﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﺪﻳﻊ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫»اﷲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ‬ ‫و اﻳﻦ ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺣﻖ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و از آن روي ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﺎﺑﻴﺪ؟‪.‬‬

‫‪752‬‬

‫‪
dc
b
a
`
_^]\[ZY
X
W‬‬ ‫»ﻫﻢ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه ﺻﺒﺢ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه ﺳﺘﻮن ﺻﺒﺢ از ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻧﻮر و روﺷﻨﻲ روز اﺳﺖ »و ﺷﺐ را آراﻣﮕﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻛﻪ ﻣﺮدم درآن‬ ‫از ﺟﻨﺐوﺟﻮش و ﺗﻜﺎﭘﻮ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﺷﺸﺎن آرام ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﺧﺴﺘﮕﻲ روز ﻣﻲآﺳﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮاب ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه از وﺣﺸﺖ ﺧﻠﻖ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫اﻧﺲ ﺑﺎ ﺣﻖ‪ ،‬آرام ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را ﻣﻌﻴﺎر ﺣﺴﺎب ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻗﺮارداد ﻛﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪآن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا‬ ‫ﺳﻴﺮوﺳﻔﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺘﻮار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻢ و زﻳﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد و‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﺎزﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و زﻣﺴﺘﺎن ودﻳﮕﺮ ﻓﺼﻠﻬﺎي ﺳﺎل‪ ،‬آن را‬ ‫ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻨﺪ ﭘﺲ اﺧﺘﻼف ﺷﺐ و روز از ﻧﻈﺮ درازي وﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺘﺮﺗﺐ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آري! ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را وﺳﻴﻠﻪ و ﻣﻌﻴﺎر ﺣﺴﺎب ﻗﺮار داد‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ و ﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ ﺧﻮﻳﺶ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدد »اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي آن ﺗﻮاﻧﺎي داﻧﺎ« و ذات ذواﻟﺠﻼﻟﻲ ﻛﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎ و داﻧﺎﻳﻲﻫﺎي او‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬ ‫ﻫﻢ راﻫﺒﺮي ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ اﺳﺘﻮار و ﻣﺤﻜﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪

u
t
s
r
q
po
n
m
l
k


j
i
h
g
f
e‬‬ ‫‪
v‬‬ ‫»و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي«‬ ‫ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻲﺗﺎن در‪» :‬ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ راه ﻳﺎﺑﻴﺪ« آري! ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ راﻫﻬﺎي‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺘﺒﻪ و ﻧﺎﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺪاﻛﺮدن راه‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ و اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﺮاي ﺑﺮآوردن‬ ‫آن آﻓﺮﻳﺪهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ «ﻋﻠﻤﻲ ـ ﺗﺠﺮﺑﻲ« اﺷﺎره ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﻄﻮط ﻃﻮل و‬ ‫ﻋﺮض‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ از اﺷﻜﺎل ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺘﺎره ﻗﻄﺐ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻄﻮط‪ ،‬اﺳﺎس‬ ‫راﻫﻴﺎﺑﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﻓﻀﺎ‪ ،‬درﻳﺎ و ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺎ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي‬ ‫‪753‬‬

‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﭘﺲ ﺗﺪﺑﺮ و ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻖ‬ ‫روﺷﻨﻲ را ﺑﻪﺳﻮي آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻟﻬﻲ ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
e
d
c
b
a
`
_~
}
|
{
z
y
x
w‬‬ ‫»و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻳﻚ ﺗﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آدم »ﭘﺪﻳﺪ آورد« ﻛﻪ اﻳﻦ در ﻋﻴﻦ‬ ‫دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺮ وﺣﺪت اﺻﻞ و ﻧﻮع اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻟﺰوم ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﻌﺎون ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﻪ از ﻳﻚﭘﺪرﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺮادران ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮادر ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻳﺎر و ﻏﻤﺨﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﻜﺎر »ﭘﺲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻗﺮارﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ و ودﻳﻌﺘﮕﺎﻫﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻗﺮارﮔﺎﻫﻲ و‬ ‫در اﻧﺪرون آن ودﻳﻌﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻗﺮارﮔﺎﻫﻲ‬ ‫اﺳﺖ در رﺣﻢ زﻧﺎن و ودﻳﻌﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ در ﺻﻠﺐ )ﭘﺸﺖ( ﻣﺮدان‪» .‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ آﻳﺎت را ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﻬﻤﻨﺪ« و اﻫﻞ درك و ﺧﺮدﻧﺪ »ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ«‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ذﻛﺮ ﻧﺠﻮم‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴﺮ‪
﴾u

t﴿
:‬و در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ‪:‬‬ ‫﴿‪ ﴾d

c‬را ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮد زﻳﺮا ﭘﻲﺑﺮدن ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺸﺮ از ﻳﻚﺗﻦ واﺣﺪ و‬ ‫ﺗﻄﻮر آن ﺑﻪ اﺣﻮال ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ دﻗﺖ ﻧﻈﺮ و ﻋﻤﻖ ﻓﻬﻢ و ﻓﻜﺮ ﻧﻴﺎز دارد‪،‬ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي «ﻓﻘﻪ«‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي ﺳﺘﺎرﮔﺎن و راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ در ﺧﺸﻜﻲ و‬ ‫درﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري از داﻧﺶ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻇﺎﻫﺮي ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و ﺑﻪدﻗﺖﻧﻈﺮ و ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻤﻴﻖ‬ ‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﻋﻠﻢ« ﺑﺮاي آن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ از دو‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪754‬‬

‫‪
v
u
t

s

r
q
p
o

n
m

l
k
j
i

h
g
f‬‬ ‫{

|
}

~


¡

‪
¥


¤

£
¢‬‬ ‫‪
{
z
y

x
w‬‬ ‫¦§
¨
©
‪
¶
µ
´
³

²
±
°
¯®
¬
«

ª‬‬ ‫»و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻓﺮودآورد« ﻛﻪ آب ﺑﺎران اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آنآب‪،‬‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻴﺎﻫﻲ »را ﺑﺮآوردﻳﻢ« ﺗﻌﺒﻴﺮ‪: ﴾m

l﴿ :‬‬ ‫)ﭘﺲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺮ آوردﻳﻢ(؛ اﻟﺘﻔﺎﺗﻲ اﺳﺖ از ﺣﺎﻟﺖ ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻜﻠﻢ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫»اﻟﺘﻔﺎت«‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺷﺄن اﻧﺴﺎن و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ او ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫»و از آن ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻪ ﺳﺒﺰي ﺑﻴﺮون آوردﻳﻢ« ﺧﻀﺮ‪ :‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﺗﺮوﺗﺎزه اﺳﺖ »ﻛﻪ از آن‬ ‫ﺟﻮاﻧﻪ ﺳﺒﺰ‪ ،‬داﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﺮاﻛﻤﻲ ﺑﺮﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬داﻧﻪﻫﺎي درﻫﻢرﺳﺘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ »و از ﺷﻜﻮﻓﻪ درﺧﺘﺎن‬ ‫ﺧﺮﻣﺎ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎي درﺧﺘﺎن‬ ‫ﺧﺮﻣﺎ از ﺷﻜﻮﻓﻪﻫﺎي آن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ »داﻧﻴﻪ« اﺳﺖ‪ .‬داﻧﻴﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ﻫﺮ دو ﺣﺎل اﻳﺴﺘﺎده و ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻲ دارد‪ .‬زﺟﺎج‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ ﻧﺰدﻳﻚ و در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ دور‪ .‬و ﺟﻤﻠﻪ )ﺑﻌﻀﻲاز آﻧﻬﺎ دور اﺳﺖ( ﺣﺬف ﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﺎﻗﺒﻞ آن ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد«‪» .‬و ﻧﻴﺰﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ از درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر و زﻳﺘﻮن و اﻧﺎر ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻏﻴﺮﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ـ‬ ‫ﺑﻴﺮون آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﺠﻢ و رﻧﮓ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و در ﻃﻌﻢ و ﻣﺰه ﻏﻴﺮﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﻣﻴﻮهﻫﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﺷﻜﻮﻓﻪدﻫﻲ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺨﺘﮕﻲ و ﻧﻀﺞ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺪﻧﺸﺎن در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎزﮔﺎر و ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪه ﻋﺒﺮت ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﻚ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺧﺎك ﺗﻴﺮهﻣﻴﻮهﻫﺎي اﻟﻮان ﭘﺪﻳﺪ‬ ‫ﻣﻲآورد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻳﻚ ﺧﺎك و ﻳﻚ آب‪ ،‬ﻫﺰاران ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎه و ﺛﻤﺮ ﺑﺎ ﻫﺰاران ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺧﻮاص و ﻃﻌﻢ و رﻧﮓ ﺗﻘﺪﻳﻢ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻴﻮه آن ﭼﻮن ﺛﻤﺮ دﻫﺪ‬ ‫‪755‬‬

‫ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ« ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻜﻮﻓﻪ آن ﺿﻌﻴﻒ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي اﺳﺖ »و« ﻧﻴﺰ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي »ﭘﺨﺘﮕﻲ آن‪ ،‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺟﻤﺎل و ﺗﻔﺼﻴﻞ ذﻛﺮ ﺷﺪ؛ ﺑﺮاي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ راهﮔﺸﺎ ﺑﻪﺳﻮي وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاي ﺗﻮاﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ زﻳﺮا ﭘﺪﻳﺪ آوردن‬ ‫اﺟﻨﺎس ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻳﻚ اﺻﻞ؛ ﻓﻘﻂ ﺑﻪﻗﺪرت آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ راز و رﻣﺰﻫﺎي ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ آﮔﺎه اﺳﺖ ﭘﺲ ﺗﺄﻣﻞ در ﻫﺮ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺘﺢ‬ ‫ﺑﺎﺑﻲ ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫آري! آﻳﻪ )‪ (99‬ﺗﺎ )‪ ،(95‬ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع از ادﻟﻪ ﺑﺮ وﺟﻮد ﺧﺪاي آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﺑﺮ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﺣﻜﻤﺖ وي اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﻮع اول‪ :‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از دﻻﻟﺖ اﺣﻮال ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮع دوم‪ :‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﺣﻮال ﻧﺠﻮم و اﻓﻼك اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮع ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﺣﻮال اﻧﺴﺎن و ﺧﻠﻘﺖ وي از ﻳﻚ اﺻﻞ و ﻳﻚ رﻳﺸﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﻧﻮع ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از روش روﻳﺎﻧﻴﺪن و ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﺷﺠﺎر و ﻧﺒﺎﺗﺎت و اﺧﺘﻼف‬ ‫اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﻣﺤﺼﻮﻻت اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ در ﻫﺮ ﺑﺎﺑﻲ از اﻳﻦ اﺑﻮاب‪ ،‬ﻣﻴﺎدﻳﻦ‬ ‫ﻋﻈﻴﻤﻲ را ﭘﻴﻤﻮده و اﻓﻘﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي را در ﺟﻬﺖ اﻳﻤﺎن و ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪ روي ﻋﻘﻞ و ﻗﻠﺐ‬ ‫اﻧﺴﺎن رﻫﭙﻮي ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در واﻗﻊ ﻣﺎ در اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬درﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺑﺎز‬ ‫ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺮار دارﻳﻢ‪ .‬اﺳﻔﺎ! ﻛﻪ ﻏﺎﻓﻼن ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ از ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ اﻣﺎ ﻟﺨﺘﻲ ﻫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ درﻧﮓ ﻧﻜﺮده و دﻣﻲ دﻳﺪه ﺟﺎن و دﻟﺸﺎن را ﺑﺮ‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎ و اﺑﺪاﻋﺎت آن ﺑﺎز ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫¸
‪
Ç

Æ

Å

ÄÃ


Â

Á

À

¿

¾


½¼

»

º

¹‬‬ ‫‪
É
È‬‬ ‫»و ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ از ﺟﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎنﻫﺎي ﺟﻨﻲ را ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﺗﻌﻈﻴﻢ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ و‬ ‫ﺗﻌﻈﻴﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ »ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ» ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در‬ ‫‪756‬‬

‫ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻨﻴﺎن را آﻓﺮﻳﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ‪ :‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮان را ﺑﺎ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؟ »و ﺑﺮاي او‪ ،‬ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺧﻴﺎل ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻨﺪ زﻳﺮا ادﻋﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﺼﺎري ﻧﻴﺰ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﻬﻮد ﻫﻢ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ »ﺑﺪون ﻋﻠﻢ« ﺑﻠﻜﻪ از روي ﺟﻬﻞ ﺧﺎﻟﺺ و‬ ‫ﻧﺎداﻧﻲ ﻣﺤﺾ »او ﭘﺎك اﺳﺖ« و ﻣﻘﺪس »و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ« و ﻓﺮاﺗﺮ »از آﻧﭽﻪ وﺻﻒ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺮاﻳﺶ از ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲاﺳﺎس‪.‬‬ ‫‪
ß
Þ
Ý
Ü
Û
ÚÙ
Ø

×
ÖÕ
Ô
Ó
Ò


Ñ
Ð
Ï
Î
ÍÌ
Ë
Ê‬‬ ‫»ﻧﻮﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪه آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺒﺪع و ﻧﻮآورﻧﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫وﺿﻊ ﻣﺤﻜﻢ و ﻣﺘﻴﻦ و ﻣﻨﻈﻢ و اﺳﺘﻮار‪ ،‬ﺑﺪون ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي‬ ‫او ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺻﻒ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ‬ ‫در آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ داراي ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ؟ آﺧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ او آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﻮد‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﻣﻲﮔﻴﺮد؟ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﻻدت از ﺻﻔﺎت اﺟﺴﺎم اﺳﺖ و ﻣﺨﺘﺮع‬ ‫اﺟﺴﺎم‪ ،‬ﺧﻮد ﺟﺴﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺶ ﻓﺮزﻧﺪﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪي ﺑﺎﺷﺪ »در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي او‬ ‫ﻫﻤﺴﺮي ﻧﺒﻮده« ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاﻳﺶ ﻫﻤﺴﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺮاي‬ ‫وي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ از دو ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ‬ ‫ﮔﺮدد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ازﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ او ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ‬ ‫ﻧﺪارد؛ زﻳﺮا »او ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ« و از آنﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻣﺴﻴﺢ و ﻋﺰﻳﺮ را »و‬ ‫او ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻴﺰي داﻧﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ‬ ‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪757‬‬

‫‪
T
S
R



Q
P
O
NM

L
K
J
IH

G
F
E
DC
B
A‬‬ ‫»اﻳﻦ اﺳﺖ اﷲ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ذات ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ اوﺻﺎف ﺑﺮﺗﺮ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ »ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﻳﻲ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﭘﺲ او‬ ‫راﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺟﺎﻣﻊ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ او ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻏﻴﺮاو را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ »و او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﺳﺖ« و ﻧﺎﻇﺮ ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
_
^
]
\
[Z
Y
X
W
V
U‬‬ ‫»ﭼﺸﻤﻬﺎ او را درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﺸﻤﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ او ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا آﻧﭽﻪ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻦ و اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﺻﻞ رؤﻳﺖ وي؛‬ ‫زﻳﺮا ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را در آﺧﺮت ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪

J

I﴿ :‬‬

‫‪) : ﴾





O

N



M


L



K‬در آن روز‪ ،‬ﺻﻮرﺗﻬﺎﻳﻲ ﺷﺎداب و ﻣﺴﺮورﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ( »اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ‪ 22/‬ـ ‪ .«23‬ﻫﻤﭽﻨﺎن دﻳﺪن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﺧﺮت ﺑﺎ اﺣﺎدﻳﺚ‬ ‫ﻣﺘﻮاﺗﺮ ـ ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺗﻮاﺗﺮي ﻛﻪ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪاي را در آن راﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ـ ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ »و او دﻳﺪﮔﺎن را درﻣﻲﻳﺎﺑﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﻨﻪ و‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻮﺷﻴﺪهاي از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻋﻜﺮﻣﻪ درﺑﺎره آﻳﻪ‪) :

﴾W

V
U﴿ :‬ﭼﺸﻤﻬﺎ او را درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ(‪ ،‬ﺳﺆال ﺷﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ آﺳﻤﺎن را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻫﻤﻪ آن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ و‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﺘﺎن ﻫﻤﻪ آن را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻴﺮ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ دﻳﺪن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در‬ ‫آﺧﺮت ﻧﻴﺰ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬او ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎن او را‬ ‫درﻳﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﻲﻇﻼل اﻟﻘﺮآن« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺑﺸﺮ و ﺣﻮاس و ادراﻛﺎت ذﻫﻨﻲ او‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي آن آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ او ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ در زﻣﻴﻦ ﻗﻴﺎم ﻧﻤﺎﻳﺪ و آﺛﺎر وﺟﻮد اﻟﻬﻲ را در ﺻﻔﺤﺎت اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه‬ ‫‪758‬‬

‫درك ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ در ﺑﺎره ذات ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻗﺪرت درﻳﺎﻓﺖ وي ﺑﻪ ﺑﺸﺮ‬ ‫داده ﻧﺸﺪه زﻳﺮا ﺣﺎدث ﺗﻮان آن را ﻧﺪارد ﻛﻪ وﺟﻮد ازﻟﻲ و اﺑﺪي را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ...‬ﺑﮕﺬرﻳﻢ از اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﻗﻴﺎم ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ در زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم دﻳﺪن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ...‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل؛‬ ‫اﮔﺮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺎدهاﻧﺪﻳﺶ و ﻛﻮﺗﻪﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ وﻟﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺎﺻﺮان در اﻳﻦ ﻣﻮرد را ﺑﺮ اﻣﺮي ﺟﺰ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺣﻤﻞ‬ ‫ﻛﺮد زﻳﺮا اﻳﻨﺎن از »اﺗﻢ« و »اﻟﻜﺘﺮون« و »ﭘﺮوﺗﻮن« و »ﻧﻴﻮﺗﺮون« ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻢ واﻟﻜﺘﺮون و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ را ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن آﺛﺎر اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ؛ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن از وﺟﻮد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲرود‪ ،‬آن ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ آﺛﺎر ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻣﻄﻠﻖ وي دارد؛ ﺑﻲﻫﻴﭻ داﻧﺶ و‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﺮﻫﺎن روﺷﻨﻲ‪ ،‬دراﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪال ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﺎن دﻟﻴﻞ ﻣﺎدي ﻣﺤﺴﻮس‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻮد و اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻋﺠﻮﺑﻪﻫﺎﻳﺶ ﻛﺎﻓﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد«‪» .‬و اوﺳﺖ ﻟﻄﻴﻒ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻄﻒ از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ :‬ﺗﻮﻓﻴﻖ و ﻋﺼﻤﺖ اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻟﻄﻴﻒ‬ ‫ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رازﻫﺎ را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ درك ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و اوﺳﺖ »آﮔﺎه« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎء‪ ،‬اﻋﻢ از‬ ‫آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن آﻧﻬﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ دارد‪.‬‬ ‫`
‪
r
q
p
o
n
ml
k
j
ih
g
f
ed
c
b
a‬‬ ‫»ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﺑﺼﺎﺋﺮي از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ« ﺑﺼﺎﺋﺮ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺑﺼﻴﺮت؛‬ ‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻧﻮر و ﺑﺎور ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺮت و‬ ‫ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﻠﻤﻲ درك و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و درﻣﻘﺎﺑﻞ آن «ﺑﺼﺮ«‬ ‫ﻗﺮار دارد ﻛﻪ اﺷﻴﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن درك ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﻣﺮاد از ﺑﺼﺎﺋﺮ‪ :‬ﺣﺠﺘﻬﺎ و‬ ‫ﺑﺮﻫﺎنﻫﺎي روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﺧﺮد ﺑﻨﮕﺮد‪ ،‬ﺣﻖ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺠﺘﻬﺎ در آﻳﺎت اﻳﻦ ﺳﻮره و ﻏﻴﺮ آن از ﺳﻮرهﻫﺎ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﺣﺎدﻳﺚ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﻛﻪ وﺣﻲ ﺧﻔﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺠﻠﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪه ﺑﺼﻴﺮت ﺑﻨﮕﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮد‬ ‫ﺧﻮد اوﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺣﺠﺖ را ﺧﺮدورزاﻧﻪ درك و ﺑﺎور ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﻔﺎد آن ﻋﻤﻞ‬ ‫‪759‬‬

‫ﻛﻨﺪ؛ اﻳﻦﻛﺎر ﺑﻪﻧﻔﻊ ﺧﻮد اوﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻣﺎﻧﺪ« از دﻳﺪن ﺣﺠﺖ و آن را درك‬ ‫ﻧﻜﺮده و ﺑﻪ آن ﺑﺎور ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد اوﺳﺖ« و ﺧﻮد او از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﻛﻮر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﮕﻮ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ!ص »و ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ« ﺗﺎ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺷﻤﺮده و ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺎرت و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ و اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
{
z
y
x
w
v
u
t
s‬‬ ‫»و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬آﻳﺎت ﺧﻮد را ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي وﻋﺪ و وﻋﻴﺪ‪ ،‬اﻟﻘﺎي‬ ‫ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ و ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﺗﻨﺒﻴﻪ در ﺑﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮﺣﻴﺪ »ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ درسﺧﻮاﻧﺪهاي«‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﻴﺪن آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را‬ ‫از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻴﺎوردهاي ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ آن را‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و از آﻧﺎن آﻣﻮﺧﺘﻪاي‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي دﻓﻊ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ؛ ﻗﺮآن را ﺑﻪﻃﻮري‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﺠﺎل اﻳﻦ اﻟﻘﺎﺋﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﻮد زﻳﺮا ﺑﻴﺎﻧﻲ‬ ‫اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪﺻﺮف ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﺑﺪون وﺣﻲ اﻟﻬﻲ‪ ،‬از ﻛﺴﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ »و ﺗﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را »ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ« ﺣﻖ را؛ ﭘﺲ از آن ﭘﻴﺮوي‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ را؛ ﭘﺲ از آن اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ«‪.‬‬ ‫|
}
~
_
`
‪
k
j
i
h
gf
e
d
c
ba‬‬ ‫»ﭘﻴﺮوي ﻛﻦ« اي ﻣﺤﻤﺪ! »از آﻧﭽﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪﺗﻮ وﺣﻲ ﺷﺪه« در اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ذﻫﻦ و ﻓﻜﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫ﻧﻜﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﺪ »ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ« از اﻳﻦرو ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﺣﻲ و اﻣﺮ وي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد »و از‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن روي ﺑﮕﺮدان« ﺑﺎ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ و ﺗﺤﻤﻞ آزارﻫﺎ و ﺗﺮكﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﺮﻣﻲ و‬ ‫ﻣﻼﻳﻤﺖ؛ ﺗﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﺗﻮ و دﻋﻮﺗﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﺠﺮت و ﺟﻬﺎد و ﻏﻴﺮ آن‬ ‫‪760‬‬

‫ﮔﺸﺎﻳﺸﻲ ﭘﺪﻳﺪ آورد و آنﮔﺎه ﺑﺘﻮاﻧﻲ اﺣﻜﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ را در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﭘﺎداري‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول آﻳﻪ «ﻗﺘﺎل« ﺑﻮد و ﺑﻪ آﻳﻪ ﻗﺘﺎل ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
{
z
y
x
w
vu
t
s
r
qp
o
n
m
l‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن ﺷﺮك ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻗﺎدر اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را ﻣﺆﻣﻦ ﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﺮك ﻧﻴﺎورﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻤﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮد وﻟﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺷﺮك را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ از اﻳﻦرو ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫ﺷﺮك را اراده ﻛﺮد؛ ﭘﺲ ﻓﺮﻣﺎن در دﺳﺖ اوﺳﺖ ﻟﺬا اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺗﻮ اﻳﻦﻗﺪر ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺣﺮﻳﺺ ﻧﺒﺎش‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖﻛﻪ‪ :‬ﺷﺮك ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﺗﻌﻠﻖ دارد‪» .‬و ﺗﻮ را ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ را ﻣﺮاﻗﺐ و ﻧﺎﻇﺮ اﻋﻤﺎل آﻧﺎن‬ ‫و ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺟﺮاﻳﻢ آﻧﺎن ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »و ﺗﻮ وﻛﻴﻞ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ ﻗﻴﻢ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻔﻌﺸﺎن در آن اﺳﺖ ﻧﻴﺴﺘﻲ ﺗﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻲ ﻟﺬا ﺗﻮ ﺟﺰ اﺑﻼغ‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ و ﺗﻌﻬﺪ دﻳﮕﺮي در ﻗﺒﺎل آﻧﺎن ﻧﺪاري‪.‬‬ ‫|
}
~


¡
‪
°
¯
®
¬

«
ª

©¨


§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫‪
¹
¸
¶

µ
´
³
²
±‬‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﻣﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻳﺎ از دﺷﻨﺎمدادن ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﺮدار‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻪﭘﺮوردﮔﺎرت را ﻫﺠﻮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و او را ﺑﻪﺑﺎد دﺷﻨﺎم و ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬و« اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن!‬ ‫»آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﻴﺪ ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﺳﺮ دﺷﻤﻨﻲ‬ ‫و ﻧﺎداﻧﻲ ﺧﺪا را دﺷﻨﺎم ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎن را دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﻴﺪ زﻳﺮا‬ ‫در آن ﺻﻮرت‪ ،‬آﻧﻬﺎ از روي ﻇﻠﻢ و ﺗﺠﺎوز از ﺣﻖ و از روي ﻧﺎداﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در‬ ‫ﺣﻖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از ﺗﻘﺪﻳﺲ و ﺗﻌﻈﻴﻢ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬او را دﺷﻨﺎم ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﻛﺮدارﺷﺎن را آراﺳﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آراﻳﺶ دادن اﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ آﺷﻜﺎر در‬ ‫‪761‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ و دل ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ از اﻣﺖﻫﺎي ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﻛﺮدار آﻧﺎن را آراﺳﺘﻴﻢ »آنﮔﺎه‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ و او آﻧﺎن را از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺎر و ﻛﺮدارﺷﺎن‬ ‫آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد« و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰاﻳﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻪﻗﺪر زﺷﺖ و ﻧﻔﺮتﺑﺎر اﺳﺖ ﺣﺎل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﺷﻨﺎم دادن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﻴﺶ‬ ‫ﭼﺸﻢ و دﻟﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺑﺖ ﻳﺎ ﻃﺎﻏﻮﺗﻲ آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻌﻮن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺨﺺ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬او ﭘﺪر ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و آن ﺷﺨﺺ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﺑﻠﺘﺎ ﭘﺪرش را‬ ‫دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن او ﻣﺎدر ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و آن ﺷﺨﺺ ﻫﻢ‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻠﺘﺎ ﻣﺎدرش را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ«‪ .‬ﭘﺲ در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻣﻴﻨﻪ دﺷﻨﺎم دادن‬ ‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻮﺑﻴﺦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﺣﺎل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ دﺷﻨﺎم‬ ‫دادن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﻘﺪس ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ!‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪﺣﻮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ را از ﻋﻼﻣﻪ اﻟﻮﺳﻲ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬آنﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪» :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻓﺮض ﻳﺎ واﺟﺐ ﻳﺎ ﺳﻨﺖ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آن را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﺪون ﭘﺮوا داﺷﺘﻦ از ﭘﻴﺎﻣﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ اﮔﺮ‬ ‫اﻣﺮي از اﻣﻮر‪ ،‬ﻣﺒﺎح ﺑﻮد و ﺑﺮ اﻧﺠﺎم دادن آن ﻣﻔﺴﺪه و ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﻲﮔﺸﺖ؛ در اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻘﺪمﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪ دﻓﻊ ﻣﻔﺴﺪه‪ ،‬آنﮔﺎه ﺑﺎ‬ ‫در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ آن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و در ﻫﺮ دو ﺻﻮرت ﻫﻢ ﻣﺄﺟﻮر اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪



Í
Ì
Ë

Ê
ÉÈ
Ç
Æ
Å
Ä
ÃÂ
Á

À
¿
¾
½
¼
»
º‬‬ ‫‪
Ñ
Ð
Ï
Î‬‬ ‫»و« ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﺑﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﺑﻮد »ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻌﺠﺰهاي از ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ را ﻛﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دادهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎورد؛ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬ ‫‪762‬‬

‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي اﻋﻈﻢ اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦرو ﺑﻪﻧﺎم اوﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮردﻧﺪ‪» .‬ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﺗﻨﻬﺎ در اﺧﺘﻴﺎر اﷲ اﺳﺖ«‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺷﻤﺎ و ﻏﻴﺮ آن از ﻣﻌﺠﺰات‪ ،‬ﻫﻤﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰ از اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬آنرا ﻓﺮود ﻣﻲآورد‬ ‫و اﮔﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻓﺮود ﻧﻤﻲآورد »و ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي ﻫﻢ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎز‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ؟ ﻧﻪ! ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ و‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از آن آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻢ ﭘﺲ اﻳﻦﻗﺪر ﺑﺮ اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردﻧﺸﺎن ﺣﺮﻳﺺ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﻛﻌﺐ ﻗﺮﻇﻲ درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻛﺮده و از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ اﻣﺎآﻧﻬﺎ در‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﺼﺎﻳﻲ ﺑﻮد‪ ...‬ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺮدﮔﺎن را‬ ‫زﻧﺪه ﻣﻲﻛﺮد‪ ...‬ﺛﻤﻮد ﻣﺎدهﺷﺘﺮي داﺷﺖ و‪ ...‬ﭘﺲ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﺑﻴﺎور‬ ‫ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬دوﺳﺖ دارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را‬ ‫ﺑﻴﺎورم؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻃﻼﮔﺮدان‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﺮا ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟«‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري! واﷲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﻪ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آنﮔﺎه‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ دﻋﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ دررﺳﻴﺪ و‬ ‫ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﻪ ﻃﻼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ‬ ‫اﮔﺮ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺰ ﺗﻮرا ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬار ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪﻛﺎرﺷﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ«‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪﻛﺎرﺷﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ«‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻳﻪ‪:‬‬ ‫﴿‪ ﴾...½

¼
»
º‬را ﻧﺎزل ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪763‬‬

‫‪
ßÞ
ÝÜÛ
ÚÙØ

×
ÖÕ

ÔÓ

Ò‬‬ ‫»و دﻟﻬﺎ و دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي ﺳﻮزان و اﺧﮕﺮﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮوزان ﺟﻬﻨﻢ »ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺮآن »اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ درﺑﺎره ﻗﺮآن آرا و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﺑﻪﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎن درﻫﻢ و ﺑﺮﻫﻢ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ دﻟﻬﺎ و‬ ‫دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را درﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺣﻖ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫اﮔﺮ ﺣﺘﻲ ﻣﻌﺠﺰهاي ﻣﺤﺴﻮس ﻫﻢ ﻧﺎزل ﺷﻮد اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اوﻟﻴﻦﺑﺎر در ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻧﺰول آﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ »و آﻧﺎن را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در دﻧﻴﺎ ﻣﻬﻠﺖﺷﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ‬ ‫و ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ »ﺗﺎ در ﻃﻐﻴﺎﻧﺸﺎن ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ« و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺣﻴﺮان در‬ ‫ﻃﻐﻴﺎن و ﺗﺠﺎوزﺷﺎن دﺳﺖوﭘﺎ زﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ R QP    O N M L K J IHG FE D C B A‬‬ ‫‪ X WV U T S‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﻣﺎ« درﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺸﺮك را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮده و »ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﺗﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ را دﻳﺪه و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ و از زﺑﺎن اﻳﺸﺎن از‬ ‫ﺻﺪق و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲات ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ »و اﮔﺮ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﻃﺒﻖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻳﮕﺮي ﻛﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ‬ ‫زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ادﻋﺎي رﺳﺎﻟﺘﺶ از‬ ‫ﺳﻮي ﺧﺪا راﺳﺘﮕﻮﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ؛ »و« اﮔﺮ »ﺑﺮ آﻧﺎن ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را« از‬ ‫ﺟﻨﺲ ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ »دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﮔﺮدﻣﻲآوردﻳﻢ« ﻗﺒﻼ‪ :‬دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ و ﮔﺮوهﮔﺮوه‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر روﻳﺎروي و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه »ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ« ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر و اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد‬ ‫»ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ ﺗﻮ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! دلﻧﮕﺮان اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردﻧﺸﺎن ﻧﺒﺎش ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪهاي‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﭘﻴﺎﻣﺖ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺑﻼغ ﻛﻦ‪» .‬وﻟﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺗﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻠﺘﻤﺴﺎﻧﻪ درﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫‪764‬‬

‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اﻳﻨﺎن ﺑﺮآورده ﻫﻢ ﺑﺸﻮد؛ ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ و‬ ‫زﻋﻤﺎي آن ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪه ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ رﺳﺎﻟﺖ ﺗﻮ ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدﮔﺎﻧﻤﺎن را زﻧﺪه ﻛﻦ ﺗﺎ از آﻧﺎن ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ‬ ‫ﺗﻮ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ﻳﺎ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ ﻣﺎ روﻳﺎروي ﮔﺮدان‪ !...‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪hg f  e d c ba ` _ ^ ] \ [ Z Y‬‬ ‫‪ r  q p o nm l k j i‬‬ ‫»و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﻲ را ﭘﺪﻳﺪ آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻛﻔﺮ و‬ ‫ﻋﻨﺎد اﻳﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻌﺎﻧﺪ ﻣﺒﺘﻼ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎ ﻣﺒﺘﻼ‬ ‫ﻛﺮده و ﺑﺮ ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﺎن دﺷﻤﻨﺎﻧﻲ از ﻛﻔﺎر زﻣﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﮔﻤﺎردﻳﻢ زﻳﺮا اﺑﺘﻼ ﺳﺒﺐ ﺛﺒﺎت و‬ ‫ﭘﺎﻳﺪاري و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪن اﺟﺮ و ﺛﻮاب اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ورﻗﻪﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﺑﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﻴﺎم ﺗﻮ ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮرد‬ ‫دﺷﻤﻨﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ«‪ .‬آري! اﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن »از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ اﻧﺲ« اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻛﺎﻫﻨﺎن و ﺳﺎﺣﺮان و‬ ‫رؤﺳﺎي ﻛﻔﺮ ـ ﻛﻪ از ﺧﺪاي ذواﻟﺠﻼل ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻨﺪ »و« از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ »ﺟﻦ« اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ‬ ‫ﺟﻦ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﻠﻴﺲ ﻟﻌﻨﻪاﷲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻨﻴﺎن وﻫﻤﭽﻨﺎن آدﻣﻴﺎن را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮذر
ﻧﻤﺎزﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»اي اﺑﻮذر! آﻳﺎ از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ اﻧﺲ و ﺟﻦﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻲ؟«‪ .‬اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ از آدﻣﻴﺎن ﻫﻢ‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻨﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ؟رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آري!« آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲدﻳﮕﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ آراﺳﺘﻪ اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻌﻀﻲدﻳﮕﺮ را ﺑﻪﻃﺮﻳﻖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد را ﺑﺎ روﻛﺸﻲ‬ ‫دروﻏﻴﻦ ﻣﻲآراﻳﻨﺪ »ﺗﺎ ﻓﺮﻳﺐ دﻫﻨﺪ« ﺑﺎ آن ﺳﺨﻨﺎن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را »و اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را از وﺳﻮﺳﻪاﻓﮕﻨﻲ‬ ‫‪765‬‬

‫ﺑﺎزﻣﻲداﺷﺖ وﻟﻲ او اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﺪ و ﺑﺮ ﺛﻮاﺑﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ »ﭘﺲ‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دروغ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ« ﺑﺮ ﺗﻮ و ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ »واﮔﺬار« زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫آﻧﺎن را ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻮده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ _ ~} | { zyx w v u t s‬‬ ‫»و« ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ آراﺳﺘﻪ را اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺗﺎ دﻟﻬﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪﺑﻪ‬ ‫آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﻞ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ دﻟﻬﺎي ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻋﺎﺷﻘﺎن دﻧﻴﺎ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻪﺳﻮي ﻇﺎﻫﺮآراﻳﻲﻫﺎي ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ اﻧﺲ و ﺟﻦ‪ ،‬ﻣﻴﻞ ﻛﻨﺪ »و ﺗﺎ« اﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن‬ ‫»آن« ﻓﺮﻳﺐ و ﺳﺨﻦ ﺑﺎﻃﻞ »را ﺑﭙﺴﻨﺪﻧﺪ« ﺑﺮاي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﮔﻮشﺳﭙﺮدن وﮔﺮوﻳﺪن ﺑﻪ آن‬ ‫»و ﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻜﻨﻨﺪ« از ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻣﻌﺎﺻﻲاي ﻛﻪ ﻻﻳﻖ ﺷﺄﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫` ‪ n m lk ji h g f ed c b a‬‬ ‫‪ y x w v u ts r q p o‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »آﻳﺎ داوري ﺟﺰ ﺧﺪا ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻢ؟« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن را در ﺗﻌﻴﻴﻦ داور ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و آﻧﺎن در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ آن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬رد ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻴﺎن او و آﻧﺎن داوري ﻋﺎدل اﺳﺖ و‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ داوري ﺟﺰ او ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ‬ ‫واﺿﺢ ﺷﺪه ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺷﻴﻮا و روﺷﻦ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪه‬ ‫و ﻓﺮاﮔﻴﺮ‪ ،‬ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻫﻤﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﺳﺖ‬ ‫»وﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻛﺘﺎب دادهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻫﻞ ﻛﺘﺎب »ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﺳﺖ« و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻢ راﺳﺦ دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻇﻬﺎر اﻧﻜﺎر و ﻣﻜﺎﺑﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن در ﻛﺘﺐ ﻣﻨﺰﻟﻪاﻟﻬﻲ ـ ﭼﻮن‬ ‫ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ـ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻻﻳﻞ روﺷﻨﻲ وﺟﻮد دارد »ﭘﺲ‪ ،‬ازﺗﺮدﻳﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﺒﺎش« ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻧﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬ ‫‪766‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻪ ﺳﺆال ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ«‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻘﺘﻀﻲ وﻗﻮع ﺷﻚ از ﺳﻮي آن‬ ‫ﺣﻀﺮتص ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﺷﻨﻮﻧﺪه! در اﻳﻦ ﻛﻪ اﻫﻞ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ داﻧﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺗﺮدﻳﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺒﺎش‪.‬‬ ‫‪ ¨ § ¦ ¥ ¤£ ¢ ¡ ~ } |   { z‬‬ ‫»و ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺻﺪق و ﻋﺪل ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﺪه و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺎزل ﻛﺮده و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن‬ ‫ﺣﻖ را آﺷﻜﺎر و ﺑﺎﻃﻞ را رﺳﻮا ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻋﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺸﺪارﻫﺎ و ﺧﺒﺮﻫﺎي او آراﺳﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ و اواﻣﺮ و اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻨﺶ ﺑﺮﺧﻮردار از ﻋﺪل و داد اﺳﺖ »ﻛﻠﻤﺎت او‬ ‫را دﮔﺮﮔﻮنﻛﻨﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ« ﻧﻪ در آﻧﻬﺎ ﺧﻼﻓﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او ﺑﻪ آن ﺣﻜﻢ‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮدﻫﻨﺪهاي اﺳﺖ »و او ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﺷﻨﻮاﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬داﻧﺎﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻧﺪرون ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫© ‪½ ¼ » º ¹ ¸ ¶   µ ´³ ² ± ° ¯®¬ « ª‬‬ ‫¾‬ ‫»و اﮔﺮ از ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻛﻔﺎر »ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻛﻨﻲ« زﻳﺮا آﻧﺎن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫»ﺗﻮ را از راه ﺧﺪا ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و از دﻳﻦ وي ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫آري! ﺳﻨﺖ ﺧﺪايﺳﺒﺤﺎن در ﺧﻠﻘﺶ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺑﻪدﺳﺖ اﻗﻠﻴﺘﻬﺎ ﭘﺎي‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد اﻣﺎ اﻛﺜﺮ ﻣﺮدم‪ ،‬ﭘﻴﺮو ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎ و ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ در اﻣﻮر دﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫»ﺟﺰ از وﻫﻢ و ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« وﻫﻢ و ﮔﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﺻﻞ و اﺳﺎﺳﻲاز ﻋﻠﻢ و‬ ‫ﻋﻘﻞ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺜﻼ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶاﻧﺪ و آﻧﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ! ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎس در اﻧﺪﻳﺸﻪ دﻳﻨﻲ ﺑﺸﺮ‬ ‫»و ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دروغ ﻣﻲﺑﺎﻓﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن در ادﻋﺎﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺪس و‬ ‫ﺗﺨﻤﻴﻦ و دروغ ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪767‬‬

‫¿ ‪ Ë ÊÉ È ÇÆ Å Ä Ã Â Á À‬‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از راه وي دور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ و او ﺑﻪ‬ ‫راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﭘﺲ ادﻋﺎﻫﺎي آﻧﭽﻨﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﻧﺰد وي ﻫﻴﭻ ﻗﺪر و ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ Ö Õ ÔÓÒ Ñ Ð Ï Î Í Ì‬‬ ‫»ﭘﺲ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻮرﻳﺪ« و ﭼﻴﺰي از آن‬ ‫را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه و ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺗﺪﻳﻦ‪ ،‬از ﺧﻮردن آن اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻜﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﺣﻴﻮان‬ ‫ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺘﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻼل اﺳﺖ »اﮔﺮ ﺑﻪ‬ ‫آﻳﺎت او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم او از اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ »اﻳﻤﺎن دارﻳﺪ« ﻓﻘﻂ ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ‬ ‫را ﺑﺨﻮرﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاﻳﺎن ﭘﻨﺪاري آﻧﺎن و ﻧﻪ ﮔﻮﺷﺖ‬ ‫ﺣﻴﻮان ﺧﻮد ﻣﺮده )ﻣﺮدار( را‪.‬‬ ‫‪ TS R QP O N M L K JI H G F E D C B A‬‬ ‫‪ a`_ ^ ] \ [Z Y X  WVU‬‬ ‫»و ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻤﻲﺧﻮرﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮان ﺣﻼﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا را در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن‬ ‫ﺑﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﻲدارد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از آن اذن ﺧﻮردن‬ ‫دادهاﺳﺖ »ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻛﺮدهاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎي ﺣﺮام را ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻣﻔﺼﻞ و روﺷﻦ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻚوﺷﺒﻬﻪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﻮد‪
...p o n m l k j i﴿ :‬‬

‫﴾ »اﻧﻌﺎم‪ «145 /‬ـ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﺑﻌﺪا ﻣﻲآﻳﺪ ـ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﺤﺮﻣﺎت در‬ ‫آﻳﺎت )‪ 5‬ـ ‪ (1‬ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه« ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ »ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﺪان ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺰ‬ ‫ﻣﺤﺮﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮردن آن ﻧﺎﭼﺎر و ﻣﻀﻄﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ زﻳﺮا ﺿﺮورت‪ ،‬ﺣﺮام را ﻣﺒﺎح ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‬ ‫»و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺴﻴﺎري‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺶ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ از روي ﻧﺎداﻧﻲ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‬ ‫‪768‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت «ﺑﺤﻴﺮه« و »ﺳﺎﺋﺒﻪ« و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎرا ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ١‬و‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻢ و ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ازﻫﻮي و ﻫﻮس ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم را‬ ‫ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و ﻏﺎﻓﻞ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ راه و رﺳﻢ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺮوي از ﺟﻬﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻠﺘﻬﺎ ﻣﺤﺮﻣﺎﺗﻲ رواج دارد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﺗﺤﺮﻳﻢ آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻫﻮي و ﻫﻮس و ﻧﺎداﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺠﺎوزﻛﺎران« از ﺣﻖ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎﻃﻞ »داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪ onml kjih g fe d c b‬‬ ‫»و ﮔﻨﺎه آﺷﻜﺎر و ﭘﻨﻬﺎن را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ« ﮔﻨﺎه آﺷﻜﺎر‪ :‬ﮔﻨﺎه اﻋﻀﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ وﮔﻨﺎه‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن‪ :‬اﻓﻌﺎل ﻗﻠﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻢ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‬ ‫و ﻫﻢ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﻧﻬﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد زﻧﺎي‬ ‫ﻋﻠﻨﻲ و زﻧﺎي ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ زﻧﺎ ﺑﺎ زﻧﺎﻛﺎران ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﺸﻮﻗﻪﻫﺎي‬ ‫ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻧﻮاسﺑﻦﺳﻤﻌﺎن
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص راﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪F& ƒI>  € :  bj» :‬‬ ‫‪ : 0T h#5 Z0L‬ﮔﻨﺎه ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻟﺖ رﺳﻮخ ﻛﻨﺪ و دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺮآن آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ«‪» .‬ﺑﻲﺷﻚ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰا داده ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺷﺪ« در ﻗﻴﺎﻣﺖ »در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ‪.‬‬ ‫‪ _~}|{zyxwvu tsrqp‬‬ ‫`‪ f e dc b a‬‬ ‫»و از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﻧﺸﺪه ﻧﺨﻮرﻳﺪ« ﭼﻮن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺮدار )ﺧﻮدﻣﺮده( و‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﻴﺮﺧﺪا ذﺑﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن آن را ذﺑﺢﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺮك ﻋﻤﺪي ﻧﺎم ﺑﺮدن از اﷲ در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن ـ در ﻧﺰد ﺟﻤﻬﻮرﻓﻘﻬﺎ ـ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ‬ ‫«‬

‫¬
>‪Ÿ©«ÀÁ·
kp _A $  #‬‬

‫‪769‬‬

‫ﺗﻨﺎول آن ﻣﻲﮔﺮدد وﻟﻲ ﺗﺮك آن ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ و دﻳﮕﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺮدن ﻧﺎم ﺧﺪا )ﺑﺴﻢ اﷲ‪ (...‬در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﻧﻪ واﺟﺐ ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن آن‬ ‫را ـ وﻟﻮ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ـ ﺗﺮك ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارد و ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻤﻲﮔﺮدد زﻳﺮا ﻧﺎم‬ ‫ﺧﺪا در ﻗﻠﺐ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻢ‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺮدار )ﺧﻮدﻣﺮدهاي( ﻛﻪ اﺻﻼ ذﺑﺢ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ و ﺣﻜﻢ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪﻧﺎم ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ذﺑﺢ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪» .‬وآن ﻗﻄﻌﺎ ﻓﺴﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﻴﺮﺧﺪا ذﺑﺢ ﺷﺪه و ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮدﻣﺮده و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﺑﻴﺮون‬ ‫رﻓﺘﻦ از داﻳﺮه ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ وﺣﻜﻢ وي اﺳﺖ »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ وﺳﻮﺳﻪ اﻟﻘﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪﺳﻮي دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ در ذﻫﻦ و‬ ‫ﺿﻤﻴﺮ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد اﻟﻘﺎﺋﺎت و ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﺟﺪال آﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن در ﻣﻮرد ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮان ﺧﻮدﻣﺮده ﺑﻪ‬ ‫دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن‪» :‬ﺷﮕﻔﺘﺎ! از آﻧﭽﻪﻛﻪ ﺧﺪا آن را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺧﻮرﻳﺪ اﻣﺎ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺧﻮد آن را ﻛﺸﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ؟«‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ اﻟﻘﺎي ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮردن ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫ﺧﻮدﻣﺮده و ﺟﺪال ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد »و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻛﻨﻴﺪ«‬ ‫در اﻣﺮ و ﻧﻬﻲﺷﺎن و در ﻣﻮرد ﺣﻼل ﺷﻤﺮدن ﺣﻼﻟﻬﺎي ﺧﺪا »ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺮك‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ« ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺣﻼل ﻛﺮدن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺣﺮام ﻛﺮده‪،‬‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﻳﻘﻴﻨﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن آﻳﻪ‪ q p﴿ :‬‬ ‫‪ ﴾...w v  ut s r‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ از دوﺳﺘﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﺮاوده و ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﻐﺎم دادﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺪال ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ؛ آﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎرد ذﺑﺢ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻲ ﺣﻼل اﺳﺖ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﺎردي از ﻃﻼ آن را ذﺑﺢ ﻧﻤﻮده )ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺣﻴﻮان ﺧﻮدﻣﺮده(‪ ،‬ﺣﺮام ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪770‬‬

‫‪ w v u t s rq p o n m l k j i hg‬‬ ‫‪ ¡    ~ } | { zyx‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺮده ﺑﻮد ﭘﺲ زﻧﺪهاش ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم‬ ‫ﻫﺪاﻳﺘﺶ ﻧﻤﻮدﻳﻢ زﻳﺮا اﻳﻤﺎن ﺣﻴﺎﺗﺒﺨﺶ دﻟﻬﺎﺳﺖ »و ﻧﻮري ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﺮدم راه ﻣﻲرود« ﻣﺮاد از ﻧﻮر در اﻳﻨﺠﺎ‪ :‬ﻫﺪاﻳﺖ و اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻧﻮر‪،‬‬ ‫ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬ﻧﻮر‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻤﺎن و ﻗﺮآن و ﺣﻜﻤﺖ؛ در‬ ‫اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺑﺼﻴﺮت و ﺑﻴﻨﺸﻲ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آري! آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫وﺻﻔﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ« ي ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ »اﺳﺖ و از آن‬ ‫ﺑﻴﺮونآﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ« و زﻣﻴﻨﻪ و ﻓﻀﺎي اﻳﻦ را ﻛﻪ از ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ دﺳﺖ ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬از‬ ‫دﺳﺖ داده اﺳﺖ؟ »ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻛﺎر و ﻛﺮدارﺷﺎن آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫از زﻳﺪﺑﻦ اﺳﻠﻢ درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺷﺄن‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦاﻟﺨﻄﺎب
و اﺑﻮﺟﻬﻞﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ زﻳﺮا آن دو در ﺣﺎل ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﻤﺮ
را ﺑﻪ اﺳﻼم زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪ و اﺑﻮﺟﻬﻞ را‬ ‫در ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲاش اﺑﻘﺎ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! اﺳﻼم را ﺑﻪ اﺑﻲﺟﻬﻞﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻳﺎ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻈﺎب ﻋﺰت ﺑﺨﺶ« و دﻋﺎﻳﺸﺎن در‬ ‫ﺣﻖ ﻋﻤﺮ
ﻣﺴﺘﺠﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺻﺤﻴﺢآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺎد آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻋﺎم‬ ‫اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻦ و ﻛﺎﻓﺮي ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪°   ¯ ®  ¬ «ª © ¨ § ¦¥¤  £ ¢‬‬ ‫‪ ³ ² ±‬‬ ‫»و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ« ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﻪ را ﻓﺎﺳﻘﺎن آن ﻗﺮار دادﻳﻢ »در ﻫﺮ ﺷﻬﺮي ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران‬ ‫ﺑﺰرﮔﺶ را ﭘﺪﻳﺪ آوردﻳﻢ ﺗﺎ در آن ﻣﻜﺮ ورزﻧﺪ« ﻣﻜﺮ‪ :‬ﺗﺪﺑﻴﺮ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪن‬ ‫دﻳﮕﺮي از ﺑﺮآوردن ﺧﻮاﺳﺘﻪاش ﺑﺎ ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻳﺎ ﭼﺮبزﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎي آن در‬

‫‪771‬‬

‫اﻳﻨﺠﺎ‪ :‬ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ و ﺳﺘﻢ و ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدن ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎراه اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ﺑﺰرگ ﺑﻪﻳﺎدآوري از آنروﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ رؤﺳﺎ و ﺳﺮدﻣﺪاران ﺑﺮ ارﺗﻜﺎب ﻓﺴﺎد ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ و ﺟﺴﻮرﺗﺮﻧﺪ »و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﻜﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲورزﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﺣﻖ ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﺑﺎل و ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪ ﻣﻜﺮ ورزﻳﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد »و درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را از ﻓﺮط ﺟﻬﻞ و ﻓﺮورويﺷﺎن در‬ ‫ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎ و ﻫﻮﺳﻬﺎي ﭘﻠﻴﺪ‪.‬‬ ‫آري! ﺳﻨﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ را‬ ‫ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﺻﻒﺑﻨﺪي ﻣﻴﺎن اﻳﻤﺎن و ﻛﻔﺮ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و در آﻏﺎز؛ ﻧﻔﻮذ و ﺗﺴﻠﻂ از‬ ‫آن ﺳﺮدﻣﺪاران ﺟﺮم و رﻫﺒﺮان ﻓﺴﻖ و ﻋﺼﻴﺎن و اﻫﻞ اﻧﺤﺮاف اﺳﺖ وﻟﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر؛‬ ‫ﻓﻮز و ﻓﻼح ﻧﻬﺎﻳﻲ از آن اﻫﻞ ﺣﻖ و اﻳﻤﺎن و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫´ ‪ ÈÇ Æ Å Ä Ã ÂÁ À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ‬‬ ‫‪ Ô Ó    Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É‬‬ ‫»و ﭼﻮن آﻳﺘﻲ ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن آﻳﺘﻲ از آﻳﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و رؤﺳﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﺧﺒﺮ دﻫﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻴﺎوري؛‬ ‫»ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ داده‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ داده ﺷﻮد« ﻣﺮادﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺑﻪ وﺣﻲ‬ ‫و رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﻮﻧﺪ »ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ رﺳﺎﻟﺘﺶ را در ﻛﺠﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ« زﻳﺮا‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﺻﺐ دﻧﻴﻮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﺑﻪ ﺳﻌﻲ وﻛﻮﺷﺶ و ﻣﺎل و ﺟﺎه‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻀﻠﻲ از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ و ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﻲ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﻮاﺑﻂ و‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد را دارد ﻟﺬا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب اﻟﻬﻲ ﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ رﺳﺎﻟﺖ را درﺷﺨﺺ ﻣﺤﻤﺪص‪ ،‬رﺳﻮل‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻟﺬا آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﺷﺄن ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻟﻴﺎﻗﺖ آن را‬ ‫ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬از واﺋﻠﻪﺑﻦاﺳﻘﻊ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اوﻻد اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و از ﻗﺮﻳﺶ‪،‬‬ ‫‪772‬‬

‫ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ را و از ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﻣﺮا«‪» .‬ﺑﻪزودي اﻳﻦ ﻣﺠﺮﻣﺎن را از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ ﺻﻐﺎري‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ« ﺻﻐﺎر‪ :‬ﺧﻮاري و ذﻟﺖ و رﺳﻮاﻳﻲاﺳﺖ »و ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا اﻳﻦ ﺳﺮدﻣﺪاران ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ آﻧﭽﻪ راﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﺒﺮي ﻛﻪ در‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ؛ درﺑﺎره وﻟﻴﺪﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻧﺒﻮت ﺣﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﻦ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ آن ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻮدم زﻳﺮا ﻣﻦ ﻫﻢ‬ ‫ﺳﻨﺎ از او ﺑﺰرﮔﺘﺮم و ﻫﻢ در ﻣﺎل و اوﻻد از او ﺑﻴﺶ و اﻓﺰوﻧﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻢ!‪.‬‬ ‫‪
Q

P

O

N

M

L

K

J

IH

G

F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
_
^
]


\
[

Z
Y
X
W
VU
T
S
R‬‬ ‫»ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﻨﻪ وي را ﺑﺮاي اﺳﻼم ﮔﺸﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻟﺶ را ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﺳﻼم را ﺑﺎ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﺎز و ﻣﻨﺸﺮح ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ ،‬اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي و ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﺻﺤﺎب از رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ؛ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﻴﻨﻪ اﻧﺴﺎن راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﮔﺸﺎده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :~A# 5 ‘%# 3 , 3 ^Q8 » :‬ﻧﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در او اﻓﮕﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﺳﻴﻨﻪاش از آن ﻧﻮر‪ ،‬ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده ﻣﻲﺷﻮد«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺸﺎدﮔﻲ و اﻧﺸﺮاح‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ˆ; $jp :‬‬ ‫‪ :e S85 =,' D05 *‪Ÿ©
kp
 M W  _A $  #‬‬

‫­‬

‫‪ŸƒQ¶ ±173°  ©
8$p
  ©L„p ƒ5: ©LPp _A‬‬

‫‪789‬‬

‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ داراي ﺳﭙﻞ )ﺳﻢ( ﺑﻮده و اﻧﮕﺸﺘﺎن از ﻫﻢ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪﺷﺪهاي ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام‬ ‫ﺑﻮد«‪» .‬و از ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻪ آن دو را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮامﻛﺮدﻳﻢ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از‪ :‬ﭘﻴﻪ‬ ‫ﻛﻠﻴﻪﻫﺎ و ﭘﻴﻪ رﻗﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﺷﻜﻤﺒﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺮاردارد‪ .‬آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻴﻪ ﭘﺸﺖ و‬ ‫رودهﻫﺎ و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮده ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ آن دو‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺮ رودهﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﭼﺴﭙﻴﺪه اﺳﺖ« در ﺗﻤﺎم ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﺪن ﺣﻴﻮان و از‬ ‫آن ﺟﻤﻠﻪ دﻧﺒﻪ وي زﻳﺮا دﻧﺒﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان دم ﺣﻴﻮان ﭼﺴﭙﻴﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع ﭘﻴﻪ و‬ ‫ﭼﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﺮام ﻧﻴﺴﺖ »اﻳﻦ« ﺗﺤﺮﻳﻢ »را ﺑﻪ ﺳﺰاي ﺳﺘﻢﻛﺮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻴﻔﺮ‬ ‫دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪ و در ﻗﺮآن ﺣﺮام اﻋﻼم ﻧﺸﺪه‪،‬‬ ‫اﺳﺎﺳﺎ از ﭘﺎﻛﻴﺰهﻫﺎﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮي ﺑﺮ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و ﺗﺠﺎوز ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪ »و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﻴﻢ« در ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺷﻴﺎي ﻓﻮق ﺑﺮ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ دادﻳﻢ ﭘﺲ اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﺷﺎن ﻛﻪ ﻳﻌﻘﻮب )اﺳﺮاﺋﻴﻞ( آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬اﺻﻼ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ در ﻛﻴﻔﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن دادﻳﻢ‪ ،‬ﻋﺎدل‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪ N MLKJIHGFEDCBA‬‬ ‫»ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮ را دروﻏﮕﻮ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺗﻮ را در اﻳﻦ اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫وﺣﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬دروﻏﮕﻮ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﻪ اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ذﻛﺮ ﺷﺪه در آﻳﺎت )‪ 139‬ـ ‪ (138‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺣﻼل و ﺑﻌﻀﻲ را‬ ‫ﺣﺮام ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ را دروﻏﮕﻮ ﺷﻤﺮدﻧﺪ؛ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺻﺎﺣﺐ رﺣﻤﺘﻲ ﮔﺴﺘﺮده‬ ‫اﺳﺖ« و از رﺣﻤﺖ اوﺳﺖ ﺣﻠﻢ و ﺑﺮدﺑﺎري او ﺑﻪ ﺷﻤﺎ و ﻋﺪم ﺷﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮدادﻧﺘﺎن‬ ‫»وﻟﻲ ﻋﻘﻮﺑﺖ او از ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد« زﻳﺮا اﮔﺮ ﺳﺰاوار ﻋﺬاب ﺷﺘﺎﺑﺎن‬ ‫و ﻋﺎﺟﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآورد ﭘﺲ دروغاﻧﮕﺎران ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ واﺳﻌﻪ‬ ‫ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪه و از ﺑﻴﻢ ﻋﺬاﺑﺶ آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﺮﻫﻴﺐ )ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ( ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه و اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻗﺮآن‬ ‫ﻛﺮﻳﻢ در ﺑﺴﻴﺎري از آﻳﺎت آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪790‬‬

‫‪_  ^  ]\ [ Z Y X W V U T S  R Q  P O‬‬ ‫` ‪ r   q p  o nm l k j ihg fe d c  b a‬‬ ‫‪ w v u t s‬‬ ‫»زود ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن« ﻗﺮﻳﺶ و ﻏﻴﺮآﻧﺎن »ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ« ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﺷﺒﻬﻪ ﭘﺮاﻛﻨﻲ‪:‬‬ ‫»اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎ و ﻧﻪ ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﺷﺮك ﻧﻤﻲآوردﻳﻢ و ﭼﻴﺰي را« ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ‬ ‫»ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ« ﻫﺪف ﻣﺸﺮﻛﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ‬ ‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺣﻖ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺷﺮك و ﺗﺮك ﺗﺤﺮﻳﻢ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او ﺣﺮام ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه و ﺣﻼل ﻧﺸﻤﺮدن‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬دﺳﺘﻮر دﻫﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮده‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺪان‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او از اﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن راﺿﻲ ﺑﻮدهاﺳﺖ »ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﻫﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮ ﺣﺠﺖﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ »ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﺎ را ﭼﺸﻴﺪﻧﺪ« و ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آوردﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺣﺠﺖ آﻧﺎن درﺳﺖ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﭼﺸﺎﻧﻴﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺴﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﺮاي ﻣﺎ آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ در دﺳﺖ دارﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﺷﺮك ﺷﻤﺎ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻼلﺳﺎزﻳﻬﺎ و ﺣﺮامﺳﺎزﻳﻬﺎي ﺷﻤﺎ راﺿﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺮف وﻗﻮع ﻓﺴﺎد از ﺳﻮي ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺑﺮ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺷﻤﺎ دﻻﻟﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺸﻴﺖ ﺑﺎريﺗﻌﺎﻟﻲ در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﻴﻦ رﺿﺎي او ﻧﻴﺴﺖ »ﺷﻤﺎ ﺟﺰ از‬ ‫ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺰ از ﭘﻨﺪار و ﺧﻴﺎل و‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدات ﻓﺎﺳﺪ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺪارﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺟﺰ ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ‬ ‫و اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺪارﻧﺪ »و ﺷﻤﺎ ﺟﺰ دروﻏﮕﻮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ دروغ و ﺧﻴﺎل ﺑﻪﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻓﻴﺪ‪.‬‬

‫‪791‬‬

‫‪a` _ ~ } |{ z y x‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺣﺠﺖ رﺳﺎ و روﺷﻦ« ﻛﻪ ﻋﺬرﻫﺎﻳﺸﺎن در ﭘﻴﺸﮕﺎه آن ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﺪه‬ ‫و ﺷﺒﻬﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻨﺪارﻫﺎ و ﺗﻮﻫﻤﺎﺗﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻫﻴﭻ ﻣﻲﺷﻮد »از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« و‬ ‫ﻣﺨﺘﺺ و وﻳﮋه اوﺳﺖ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎرا ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺪون ﺗﻌﻠﻴﻢ‬ ‫و ارﺷﺎد و اﻧﺪﻳﺸﻪ و اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪» ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد« و ﭼﻮن‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺷﻤﺎ را ﺧﻠﻘﺘﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﻄﺎع ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ در ﺣﻮزه اﻧﺘﺨﺎب و اراده و‬ ‫ﺗﻤﻴﻴﺰ دادن ﻣﻴﺎن ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ و ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺸﻲﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ وﻟﻲ از ﺣﻜﻤﺖ‬ ‫اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ـ ﻫﺮ دو ـ را ﺑﺮ اﺳﺒﺎب آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻟﺬا در ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻫﺪاﻳﺖ را دارﻧﺪ ـ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﻮﻳﺶ ـ ﻫﺪاﻳﺖ را آﻓﺮﻳﺪ و در ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺰاوار ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ـ ﺑﻪ ﻋﺪل ﺧﻮﻳﺶ ـ ﮔﻤﺮاﻫﻲ را آﻓﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ s r qp o n m l kj i h g f  e d c b‬‬ ‫‪  ~} | { z y x w vu t‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﮔﻮاﻫﺎن ﺧﻮد را ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪا اﻳﻨﻬﺎ را«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ اﺷﻴﺎي ﭘﻨﺪاري ﺷﻤﺎ را »ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺷﻬﺎدت‬ ‫دادﻧﺪ« ﺑﺪون ﻋﻠﻢ و اﻃﻼع و ﻓﻘﻂ از روي ﮔﺰاﻓﻪﮔﻮﻳﻲ و ﺗﻌﺼﺐ »ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺷﻬﺎدت‬ ‫ﻧﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ آﻧﺎن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﻦ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮاﻫﻲ دروغ آﻧﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﻮ »و از‬ ‫ﻫﻮﺳﻬﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻦ« زﻳﺮا آﻧﺎن ﺳﺮدﻣﺪار دروغ اﻧﮕﺎران آﻳﺎت ﻣﺎ ﺑﻮده و ﺑﻪ آﺧﺮت‬ ‫ﻧﺎﺑﺎوراﻧﺪ »و آﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻫﻤﺘﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي او از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ـ‬ ‫ﭼﻮن ﺑﺘﺎن ـ ﻫﻤﺘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺮدﻫﺎﻳﻲ‬ ‫اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺳﺴﺖ و ﺑﻲﺑﻨﻴﺎد داﺷﺘﻪ و ﻓﻘﻂ از ﻫﻮا و ﻫﻮﺳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آﻳﺎت اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺮو ﻫﻮا و ﻫﻮس ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ از دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪792‬‬

‫¡ ‪ ³ ²± ° ¯®   ¬  « ª ©¨ § ¦ ¥ ¤ £  ¢‬‬ ‫´‪ Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½¼ » º ¹¸ ¶ µ‬‬ ‫‪ Õ Ô Ó Ò Ñ Ð ÏÎ  Í Ì Ë  ÊÉ È Ç ÆÅ‬‬ ‫اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ وﺻﻴﺖ ﻣﻬﺮ ﺷﺪه رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻨﮕﺮد‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ آﻳﺎت «‪153‬ـ‪ «151‬از ﺳﻮره «اﻧﻌﺎم« را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻛﺮدهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻢ« اﻳﻦ ﻣﺤﺮﻣﺎت اﻟﻬﻲ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫ﻗﺮارﻧﺪﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭼﻴﺰ از ﻣﺤﺮﻣﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻻزمﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاي آن آﻓﺮﻳﺪه ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ‪» .‬و ﺑﻪ ﭘﺪر‬ ‫و ﻣﺎدر اﺣﺴﺎن ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﺎ اﻣﺘﺜﺎل اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ آﻧﻬﺎ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻬﻲ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪» .‬و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را از ﺑﻴﻢ اﻣﻼق ﻧﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن را روزي‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ« زﻳﺮا رزق ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻮﻻﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺣﺮام؛ ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻼق‪ :‬ﻓﻘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ـ‬ ‫اﻋﻢ از ذﻛﻮر و اﻧﺎث ـ از ﺑﻴﻢ ﻓﻘﺮ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪﻋﻼوه درﺧﺼﻮص دﺧﺘﺮان‪،‬‬ ‫اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ را از ﺑﻴﻢ ﻋﺎر و ﻧﻨﮓ ﻧﻴﺰ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪» .‬وﺑﻪ ﻓﻮاﺣﺶ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻨﺎﻫﺎن‬ ‫»ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ« و از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ زﻧﺎ و ﻟﻮاط »آﻧﭽﻪ آﺷﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ از آن و آﻧﭽﻪ‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻪ آن ﻛﺎرﻫﺎي زﺷﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﻋﻠﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭘﻨﻬﺎن‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ‪» .‬و ﻫﻴﭻ ﻧﻔﺴﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺸﺘﻨﺶ را ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﺰ ﺑﻪﺣﻖ ﻧﻜﺸﻴﺪ« ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ آن ﺑﻪﺳﺒﺐ ار ﺗﻜﺎب زﻧﺎ در ﺣﺎل‬ ‫اﺣﺼﺎن و ﻛﺸﺘﻦ آن ﺑﻪﺳﺒﺐ ارﺗﺪاد‪ ،‬از ﺣﻖ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﺒﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮع‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ در ﺑﺎب ﻗﺘﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ‬ ‫آن ﻧﺎﻃﻖ اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﺟﻤﻠﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
از رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻦ‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﺳﺒﺐ‪ :‬زﻧﺎي ﻣﺮد زن دار ﻳﺎ زن‬

‫‪793‬‬

‫ﺷﻮﻫﺮدار‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻗﺼﺎصﻧﻔﺲ و ﻛﺸﺘﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻛﺮده و از‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮﻳﺪه اﺳﺖ«‪.‬ﭘﺲ ﺣﺮام ﭘﻨﺠﻢ ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ اﺳﺖ‪» .‬اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن ﺳﻔﺎرشﻛﺮدهاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺮ ﻛﺮده و رﻋﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮض ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ« اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را‪.‬‬ ‫‪
R
QP
O
N
M

LK
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
d
cb
a

`
_^
]
\
[
Z
Y
X
WV




U
T
S‬‬ ‫‪
i
h
g
f
e‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﻣﺘﻌﺮض ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ﻧﺸﻮﻳﺪ »ﻣﮕﺮﺑﻪ«‬ ‫ﺷﻴﻮه و »ﻧﺤﻮهاي ﻛﻪ« آن ﺷﻴﻮه »ﻫﺮﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن از ﺷﻴﻮهﻫﺎ و آن‬ ‫ﺷﻴﻮهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼح و ﻧﻔﻊ ﻳﺘﻴﻢ و رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﻣﺎل وي‪ ،‬در آن ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ رﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻤﺎل ﺑﻠﻮغ و ﺳﻦ ﺟﻮاﻧﻲ »ﺧﻮدﺑﺮﺳﺪ« و آن زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺘﻴﻢ‬ ‫در ﺗﺼﺮﻓﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺷﻴﻮهاي اﺳﺘﻮار و ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر و راه و روش رﺷﺪﻳﺎﻓﺘﮕﺎن را‬ ‫دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ روش ﺑﻲﺧﺮدان و اﺳﺮافﻛﺎران را‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺸﻤﻴﻦ ﺣﺮام؛ ﺧﻮردن ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪» .‬و ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو را ﺑﻪ ﻗﺴﻂ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻤﺎم در دادوﺳﺘﺪ »ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﻴﺪ« در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺣﺮام؛ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و وزن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﻮاﻧﺶ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« در ﺗﻤﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺮﻋﻲ و از آن‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﭘﻴﻤﻮدن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪاي ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻛﺎﺳﺘﻦ و اﻓﺰودن در‬ ‫آن ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ »و ﭼﻮن ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﻴﺪ« در داوري‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﻳﺎﺟﺮح‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ‪» ١‬ﭘﺲ‬ ‫اﻧﺼﺎف را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ« و در ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻮﻳﺎي ﺻﻮاب ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﺴﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه دوري ﻛﺴﻲ؛ روش ﻣﺘﻌﺼﺒﺎﻧﻪ و ﻃﺮﻓﺪاراﻧﻪاي را در ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺣﻖ و ﻋﺪل‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي دوﺳﺘﻲ ـ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ دوﺳﺘﻲاش ـ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ‬ ‫«‬

‫‪ ‘K,?  +Tm  T K `6$  ¼> ) ?  ,ƒ  ƒ FXL$ $ !:‬‬

‫‪Ÿ#¶ =  µ} ƒ5T $ !:‬‬

‫‪794‬‬

‫ﻧﺸﻮﻳﺪ و ﺑﺮ دﺷﻤﻨﻲ ـ ﺑﻪ ﺻﺮف دﺧﺎﻟﺖدادن اﻧﮕﻴﺰه دﺷﻤﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ وي ـ اﺟﺤﺎف و ﺳﺘﻢ‬ ‫روا ﻧﺪارﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﺪل و داد رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ »ﻫﺮﭼﻨﺪ« آن ﺻﺎﺣﺐ دﻋﻮي‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻪ اوﺳﺖ »ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ« ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﺮام ﻫﺸﺘﻢ؛‬ ‫دروغﮔﻔﺘﻦ و ﺷﻬﺎدت دادن ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ و ﻧﺎرواﺳﺖ‪.‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﻋﻬﺪ اﷲ وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه در ﻧﺬر‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ اﻣﺮ ﺣﻖ دﻳﮕﺮي ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺪا ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورده اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ وي ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴﺮ وﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻬﺪ وي در اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ رﺑﻮﺑﻴﺘﺶ و ﻋﻬﺪ وي ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺘﺶ در اﻣﺮ و ﻧﻬﻴﺶ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻬﻤﻴﻦ ﺣﺮام ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ اﺳﺖ‪» .‬اﻳﻨﻬﺎ« ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ »ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن‬ ‫ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدهاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ اﻣﺮي ﻣﺆﻛﺪ و ﻣﺤﻜﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ‬ ‫»ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮﻳﺪ« و از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺎز دارﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
y
x
wv
u
t
s

r
q
p
on
m
l
k
j‬‬ ‫‪
}
|
{
z‬‬ ‫»و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ راه راﺳﺖ و درﺳﺖ ﻣﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬راه رﺳﺎﻧﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﺮﻣﻨﺰل رﺿﺎي‬ ‫ﻣﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ راه اﺳﺖ »ﭘﺲ« ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »از‬ ‫آن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ و از راﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ادﻳﺎن واﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫راﻫﻬﺎي ﻣﺘﻀﺎد و ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﻛﻪ اﻳﻦ راﻫﻬﺎ ﺷﻤﺎ را ﺟﺪا‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دور ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ و ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »از راه اﷲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از راه راﺳﺖ اﷲ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺒﻴﺮ )راﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮ( در آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻋﺎم ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻬﻮدﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻮﺳﻴﺖ و ﺳﺎﻳﺮﻣﻠﻞ و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎم ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﺪﻋﺖ و‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﻫﻮاﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي اﻧﺤﺮاف اﻧﮕﻴﺰ و ﻓﺴﺎد آﻣﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ دﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﺣﺮام؛ ﭘﻴﺮوي از راه و روﺷﻬﺎي ﻏﻴﺮاﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮد در زﻣﻴﻦ ﺧﻄﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ راه راﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫‪795‬‬

‫ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺧﻄﻮﻃﻲ از راﺳﺖ و ﭼﭗ آن ﺧﻂ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ وﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ راﻫﻬﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ راﻫﻲ از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫آن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬آنﮔﺎه آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ﴾...

m

l

k

j﴿ :‬را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫»اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن ﺳﻔﺎرشﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ« و از‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻫﻮي و ﻫﻮﺳﻬﺎ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺎدهﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ
رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلاﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬ ‫اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺗﻼوت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ﴾... ¤  £  ¢﴿ :‬ﺗﺎ از ﺗﻼوت ﻫﺮ ﺳﻪ آﻳﻪ ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ...‬آنﮔﺎه‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻓﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش وي ﺑﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻛﻢ ﻛﻨﺪ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را در دﻧﻴﺎ )ﺑﻪﻣﺠﺎزات( درﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻛﻴﻔﺮ اوﺳﺖ و ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت ﺑﻴﻨﺪازد ﭘﺲ ﺳﺮوﻛﺎرش ﺑﺎ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬وي را ﺑﺪان ﻣﻮرد‬ ‫ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و اﮔﺮﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬از وي درﻣﻲﮔﺬرد«‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻨﻬﺎ در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ده وﺻﻴﺖ‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻳﻪ اول از اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ را ﺑﺎ ﴿‪ ، ﴾ÔÓ‬آﻳﻪدوم را ﺑﺎ ﴿
‬ ‫‪ ﴾h

g‬و آﻳﻪ ﺳﻮم را ﺑﺎ ﴿
{

|﴾

ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن آورد‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺮﻳﻚ از‬ ‫ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ در ﻫﺮﻳﻚ از آﻳﺎت روﺷﻦ اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻌﻘﻞ و ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻮش‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﭘﻨﺪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و اﮔﺮ ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ از ﻣﺤﺮﻣﺎت ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﻣﻲﮔﺮاﻳﻨﺪ‬ ‫ﭘﺲ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫~
_
`
‪

l
k
j
i
h
g
f
e

d
c
b
a‬‬ ‫‪o

n
m‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ دادﻳﻢ« ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺳﺨﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﮕﻮ؛ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص ﻧﺎزل ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻛﺘﺎبآﺳﻤﺎﻧﻲ دادﻳﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮﺷﺪ‪ ،‬درﺷﺮﻳﻌﺖﻫﺎي اﻟﻬﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰآﻣﺪه‬ ‫‪796‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ روي ﺳﺨﻦ در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ‪ ﴾e



d

c

b
﴿







.‬ﻣﻔﺴﺮان‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﻪ دو وﺟﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺗﻮرات را ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ و ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮهﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻤﺎمرﺳﺎﻧﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ دادﻳﻢ ﺗﺎ ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺮدهاﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺳﻲ اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﺗﻤﺎم‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪» .‬و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺣﻜﺎم ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را‬ ‫»و« ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮرات »ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »ﺑﻪﻣﻼﻗﺎت‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺣﺴﺎب و دﻳﺪار ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫در ﻣﺤﺸﺮ را ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪x

w
v
u

t
s
r

q
p‬‬ ‫»و اﻳﻦ« ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ »ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻣﺒﺎرك اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺑﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ‬ ‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺧﻴﺮ و ﻣﻨﻔﻌﺖ دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮي اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﻧﺎزل ﻛﺮدهاﻳﻢ ﭘﺲاز آن‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ« و ﭘﻴﺮوي از آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ »و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﻴﺪ« از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺮآن و ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ« اﮔﺮ آن راﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ و ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﻧﻮرزﻳﺪ »ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﺪ«‪.‬‬ ‫‪
¨
§¦¥
¤£¢

¡

~

}
|{z

y‬‬ ‫»ﺗﺎ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ« اي اﻋﺮاب »ﻛﻪ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ »ﻓﻘﻂ ﺑﺮ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪهاﺳﺖ« ﻛﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه »و‬ ‫ﺑﻪﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺗﻼوت آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺗﻼوت ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﻧﺎن ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن »ﺑﻲﺧﺒﺮ‬ ‫ﺑﻮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ زﺑﺎﻧﺸﺎن را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪهاﻳﻢ‬ ‫و ﻣﺨﺎﻃﺐ آن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ‪.‬‬

‫‪797‬‬

‫ﻣﺮاد؛ اﺛﺒﺎت ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ ﻓﺮودآوردن ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﺑﺮ دو اﻣﺖ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد و ﻣﺎ از‬ ‫ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫©
‪
»
º
¹


¸
¶

µ

´³
²
±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫¼½
¾

¿
‪
Ì
Ë
Ê
É



È
Ç
ÆÅ
Ä
Ã
Â

Á

À‬‬ ‫‪
Ñ
Ð




Ï
Î
Í‬‬ ‫»ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﻣﺎﻧﺎزل ﺷﺪ »ﻗﻄﻌﺎ از آﻧﺎن راهﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮدﻳﻢ« زﻳﺮا ﻣﺎ اﻋﺮاب؛ اذﻫﺎﻧﻲ ﺑﻴﺪارﺗﺮ‪ ،‬ﻓﻬﻤﻲ‬ ‫راﺳﺨﺘﺮ و ﺣﺎﻓﻈﻪاي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺬرﺗﻲ ازﺳﻮي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﺤﻤﺪص و ﻓﺮودآوردن ﻗﺮآن ﺑﺮ وي‪ ،‬ﺑﻪﻛﻠﻲ ﻧﺎوارد و ﻣﺮدود اﺳﺖ‬ ‫»ﭘﺲ ﺑﻪﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﺠﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي‬ ‫ﮔﺮوه ﻋﺮب! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺗﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ روﺷﻦ ﻧﺎزل ﻛﺮده و اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد‬ ‫ﺷﻤﺎﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﺬرﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮدود و ﻧﺎوارد ﺗﻮﺳﻞ ﻧﺠﻮﻳﻴﺪ »و ﻫﺪاﻳﺖ و‬ ‫رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو آﻧﻨﺪ »ﭘﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آنﻛﺲ‬ ‫ﻛﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا را« ﻛﻪ رﺣﻤﺖ و ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدماﻧﺪ »دروغ ﭘﻨﺪارد و از آﻧﻬﺎ اﻋﺮاض‬ ‫ﻛﻨﺪ« و ﺑﺎ روﻳﮕﺮداﻧﻲ از آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺮاه ﺷﻮد »ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺑﻪزودي ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از آﻳﺎت ﻣﺎ‬ ‫روي ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻋﺮاﺿﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫‪
T
S
R
Q
P
ON
M
L

K
J
I
H
G
F
E
D

C
B
A‬‬ ‫‪
h
g
f


e
d
cb

a
`


_
^
]
\
[
Z
Y


X
W
V
U‬‬ ‫»آﻳﺎ ﺟﺰ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺣﺠﺖ را ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ و ﺛﺒﻮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻪ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖﺷﺎن را اﺑﻄﺎل ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻟﺬا ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ‬ ‫اﻧﺘﻈﺎري ﻧﺪارﻧﺪ؛ »ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺮگ ﺑﺮاي ﻗﺒﺾ‬ ‫‪798‬‬

‫ارواﺣﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ »ﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﺪ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي داوري ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن »ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻋﻼﺋﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﺮارﺳﻴﺪن‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »روزي ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻋﺒﺎرت از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردن ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﻣﻐﺮب و ﺧﺮوج »داﺑﻪ اﻻرض« ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ در آن روز‪» :‬ﻧﻔﻌﻲ ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ را اﻳﻤﺎنآوردن آن« ﺑﻪﺳﺒﺐ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ در آن روز ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا آنروز‪ ،‬روزي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﮕﺎن ﺣﻖ را ﺑﻪ رأياﻟﻌﻴﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎاﻻﺟﺒﺎر ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫اﻳﻤﺎن آوردن در آن ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا »ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ازاﻳﻦ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺶ از آﻣﺪن ﺑﻌﻀﻲ از آن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ »ﻳﺎ در اﻳﻤﺎن آوردن ﺧﻮد ﺧﻴﺮي ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد« ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن روز ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬از ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺒﻼ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﺪﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ از آﻣﺪن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻳﻤﺎن آورده اﻣﺎ در اﻳﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻧﻜﺮدهﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻛﺮده وﻟﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﻦ اﻳﻤﺎن ﻳﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎل‬ ‫وي ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻧﺪارد »ﺑﮕﻮ‪ :‬اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ« ﻳﻜﻲ از ﺳﻪﭼﻴﺰ ﻳﺎد ﺷﺪه در اول آﻳﻪ را‪» ،‬ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﻈﺮﻳﻢ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ را‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﻏﺮوﺑﮕﺎه ﺧﻮد‬ ‫ﻃﻠﻮع ﻧﻜﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﻏﺮوﺑﮕﺎه ﺧﻮد ﻃﻠﻮع ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم آن را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫آن ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﮕﻲ آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺸﺎن در وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ اﻳﻤﺎن آوردن آن ﺳﻮدي ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ‪.«...‬‬

‫‪799‬‬

‫‪
|



{
z
y
x
w
v
u
t
sr
q
p

o
n
m
l
k
j
i‬‬ ‫}
‬ ‫»ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از آن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ را واﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاد‪ :‬ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻧﺼﺎري و ﻣﺸﺮﻛﺎناﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺘﺎن را ﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺮاد ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺧﺪا ﺑﺪﻋﺖ ﻧﻬﺎده و اﻣﻮري را ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺪاﻧﻬﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ »و ﻓﺮﻗﻪﻓﺮﻗﻪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﺮوهﮔﺮوه وﺣﺰبﺣﺰب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺎس ﻛﺎرﺷﺎن در اﻣﺮ دﻳﻦ ﺑﺮ وﺣﺪت و اﺟﺘﻤﺎع و‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﻮده‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن‪ ،‬رأي ﻧﺎدرﺳﺖ ﺷﺨﺼﻲ از ﺳﺮﻛﺮدﮔﺎن‬ ‫ﺧﻮد را ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ وﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪهاﺳﺖ »ﺗﻮ‬ ‫ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺆول آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ از ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ و ﺗﻔﺮﻗﻪﺳﺎزيﻫﺎي آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺰار و ﭘﺎك‬ ‫و ﻣﺒﺮا ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﻫﺸﺪار دادن وﺑﻴﻢ دادن اﺳﺖ و ﺑﺲ‪ .‬ﻋﻤﺮ
رواﻳﺖ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺻﺪﻳﻘﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻓﺮﻗﻪﻓﺮﻗﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ اﺻﺤﺎب ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ و‬ ‫اﺻﺤﺎب ﻫﻮاﻫﺎ و اﺻﺤﺎب ﮔﻤﺮاﻫﻲ از اﻳﻦاﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اي ﻋﺎﺋﺸﻪ! ﺑﺪانﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺗﻮﺑﻪاي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ و ﻫﻮاﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻮﺑﻪاي ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻦ از آﻧﺎن ﺑﻴﺰارم و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از ﻣﺎ ﺑﻴﺰارﻧﺪ«‪» .‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪﻛﺎرﺷﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫اﺳﺖ« ﭘﺲ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻣﺸﻴﺖ وي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ »آنﮔﺎه« در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ »آﻧﺎن را از ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ و‬ ‫ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و واﺟﺒﺎت ﻣﻌﻴﻨﻪ وي ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮد »آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد« و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫~
_
`
‪
o
n
m
l
k
j
i
h

g
f
e
dc
b
a‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻴﺎورد‪ ،‬دهﭼﻨﺪان آن ﭘﺎداش دارد« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭘﺎداﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن آن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ .‬و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ دهﭼﻨﺪان ﻧﻴﺰ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫‪800‬‬

‫داﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﺧﻮﺷﻪ ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ و در ﻫﺮ ﺧﻮﺷﻪ ﺻﺪ داﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ رواﻳﺎﺗﻲ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻔﺎد آن‪ ،‬اﻧﺠﺎمدﻫﻨﺪه ﺑﻌﻀﻲ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﻲﺣﺴﺎب‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﺣﺪوﻣﺮزي ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺤﺪود ﻛﺮد »و ﻫﺮ ﻛﺲ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﺪي ﺑﻴﺎورد« از ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ »ﭘﺲ ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺟﺰا داده ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﺑﻲآن ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻛﻴﻔﺮ ﻛﺎر ﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺪياي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ در ﺳﺒﻜﻲ و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺧﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺜﻼ ﻛﻴﻔﺮ ﺷﺮك‪ ،‬ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در آﺗﺶ اﺳﺖ و ﻛﻴﻔﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﺰاﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ درﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﻨﺪ اﻣﺎ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺛﻮاﺑﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن او را ﺑﻪ رﺣﻤﺖ‬ ‫ﺧﻮد درﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ و ﺑﺎ آﻣﺮزشﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ او ﺑﺨﺸﻴﺪ ﭘﺲ در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮ وي‬ ‫ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖﻛﻪ ﺣﺪ و ﻛﻴﻔﺮ ﻋﻘﻮﺑﺎت در دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس
از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن رﺣﻴﻢ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻗﺼﺪ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ آن را اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ ﻳﻚ ﺣﺴﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ اﮔﺮ آن را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬از ده ﺗﺎ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺣﺴﻨﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن‪ ،‬ﺑﺮاي او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺑﺪي را‬ ‫ﺑﻜﻨﺪ اﻣﺎ آن را ﺑﻪﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎورد‪ ،‬ﺑﺮاي او ﻳﻚ ﺑﺪي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻢ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن‬ ‫ﺑﺪي را از ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ وي ﻣﺤﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» «...‬و ﺑﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﻳﺎ ﺑﺪي‬ ‫در آﺧﺮت ﻣﻲآورﻧﺪ »ﺳﺘﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪﺷﺪ« ﺑﺎ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﺛﻮاب ﺣﺴﻨﺎت ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران‪ ،‬ﻳﺎ اﻓﺰودن‬ ‫ﺑﺮ ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺪﻛﺎران‪.‬‬ ‫‪
¢

¡

~
}
|{
z
y
x
w
v
u
t

s

r

q

p‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا ﺑﻪﺳﻮي راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ«‬ ‫اﻳﻦ راه راﺳﺖ؛ »دﻳﻨﻲ اﺳﺖ اﺳﺘﻮار« و ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﻛﺠﻲاي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ راه و‬ ‫روش اﺳﺘﻮار؛ »آﻳﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺣﻨﻴﻒ اﺳﺖ« ﺣﻨﻴﻒ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖﮔﺮا »و او از ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﻧﺒﻮد«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن رﺳﻮلاﻛﺮمص ﺷﺐ راﺑﻪ ﺻﺒﺢ ﻣﻲآوردﻧﺪ‪،‬‬ ‫‪801‬‬

‫ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﺻﺒﺤﻨﺎ ﻋﻠﻲ ﻣﻠﻪ اﻻﺳﻼم و ﻛﻠﻤﻪ اﻻﺧﻼص و دﻳﻦ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﻠﻪ‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺣﻨﻴﻔﺎ و ﻣﺎ ﻛﺎن ﻣﻦ اﻟﻤﺸﺮﻛﻴﻦ‪ :‬ﺑﺮ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم و ﻛﻠﻤﻪ اﺧﻼصو دﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻣﺎن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص و ﻣﻠﺖ ﺣﻖﮔﺮاي اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺻﺒﺢ ﻛﺮدﻳﻢ«‪.‬‬ ‫‪
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻦ« ﻣﺮاد از ﻧﻤﺎز‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﻧﻤﺎزﻫﺎﺳﺖ »و ﻧﺴﻚ‬ ‫ﻣﻦ« ﻧﺴﻚ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻧﺴﻴﻜﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ذﺑﻴﺤﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻦ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻧﺴﻚ‬ ‫ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺒﺎدات ﻣﻦ »و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﻣﺮگ ﻣﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از‬ ‫اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲام اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻢ‪ ،‬ﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﺛﻮاب آﻧﻬﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ؛ ﭼﻮن وﺻﻴﺖﻛﺮدن ﺑﻪ ﺻﺪﻗﺎت و اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ از اﻣﻮري ﻛﻪ ﺧﻴﺮ ﺟﺎري اﺳﺖ‬ ‫و ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻘﺮب ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮاد؛ ﺧﻮد زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﻣﺮگ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آري! اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ »ﺑﺮاي ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺎص و ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاي‬ ‫اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫®
¯
‪
¸

¶
µ
´
³
²
±°‬‬ ‫»او را ﻫﻴﭻ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺎ او در ﻧﻤﺎز و ﻧﻴﺎﻳﺶ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و‬ ‫ﻣﺮﮔﻢ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲآورم »و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ راه و روش ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪام« از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرم »و‬ ‫ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻢ زﻳﺮا اﺳﻼم ﻫﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮ اﺳﻼم اﻣﺘﺶ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻠﻲ
آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻮن ﻧﻤﺎز را ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﺟﻬﺖ وﺟﻬﻲ ﻟﻠﺬي‬ ‫ﻓﻄﺮ اﻟﺴﻤﺎوات و اﻻرض ﺗﺎ ـ و اﻧﺎ اول اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ«‪ .‬ﻛﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫رواﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻜﺒﻴﺮ اﻓﺘﺘﺎح اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ‪ (...)05/,° :‬را‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ وﻟﻲ ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻧﺨﻮاﻧﺪه و رأﺳﺎ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ‬ ‫آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪802‬‬

‫
‪
Ð
ÏÎ
Í
Ì
Ë
Ê
ÉÈ

Ç
Æ

Å
Ä
Ã
ÂÁ





À
¿
¾
½
¼
»

º
¹‬‬ ‫‪
Ù
Ø
×


Ö
Õ
Ô

Ó
Ò
Ñ‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »آﻳﺎ ﻏﻴﺮ از اﷲ ﭘﺮوردﮔﺎري ﺑﺠﻮﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺰ اﷲ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎري دﻳﮕﺮ ﺟﺴﺘﻪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ اﷲ را رﻫﺎ ﻛﻨﻢ؟ ﻳﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي اﷲ ﺷﺮﻳﻜﻲ‬ ‫ﻗﺮارداده و آن دو را ﺑﺎﻫﻢ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻢ؟ »و« ﺣﺎل آن ﻛﻪ »اوﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ«‬ ‫ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺮورده او و ﻣﺨﻠﻮﻗﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺑﺮ‬ ‫رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻔﻊ ﻳﺎ ﺿﺮري ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﺮوردﮔﺎري دﻳﮕﺮ ﺑﺠﻮﻳﻢ؟‬ ‫»و ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺟﺰ ﺑﺮ زﻳﺎن ﺧﻮد ﮔﻨﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﻪ زﻳﺎن ﻏﻴﺮ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎمدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد‬ ‫اوﺳﺖ »و ﻫﻴﭻ ﺑﺎرﺑﺮداري‪ ،‬ﺑﺎر ﮔﻨﺎه دﻳﮕﺮي را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﭘﺎك و‬ ‫ﺑﻲﮔﻨﺎﻫﻲ‪ ،‬ﮔﻨﺎه ﺷﺨﺺ ﻧﺎﭘﺎك و ﮔﻨﻬﻜﺎري را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد و ﺑﻪ ﮔﻨﺎه او ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﺷﻮد‬ ‫»ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺘﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را از ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ در آن‬ ‫اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻴﺪ« در اﻣﺮ ادﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺮق ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ »آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد« و‬ ‫ﺗﻔﺮﻗﻪﺳﺎزان را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬روش اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﻳﻚ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻛﺴﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ را‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه‬ ‫ﻋﻀﻮي از ﻳﻚ ﻗﺒﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻀﻮ دﻳﮕﺮي از آن ﻗﺒﻴﻠﻪ را ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدود‬ ‫اﻋﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎدآورﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﻪ )‪ (25‬از ﺳﻮره «ﻧﺤﻞ«‪:‬‬ ‫﴿«  ¬‪) :﴾...‬ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻲ از‬ ‫ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ آﻧﺎن را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ ﭼﻪ ﺑﺪﺑﺎري را‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ!(‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺷﺨﺺ ﮔﻤﺮاهﮔﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺎر ﮔﻨﺎه ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺮواﻧﺶ‬ ‫را ﻧﻴﺰ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ دوش ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻲآن ﻛﻪ از ﮔﻨﺎه آن ﺷﺨﺺ ﮔﻤﺮاه ﭼﻴﺰي ﻛﻢ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪803‬‬

‫‪
é
èç
æ
å



ä
ã
â
á
à
ß
Þ
Ý

Ü
Û
Ú‬‬ ‫‪
ð
ï
î
í
ì
ë
ê‬‬ ‫»و اوﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻗﺮار داد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را در‬ ‫ﻋﻤﺮان و آﺑﺎداﻧﻲ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮاد اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن در زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ »و ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺑﺮﺑﺮﺧﻲدﻳﮕﺮ ﺑﻪ درﺟﺎﺗﻲ ﺑﺮﺗﺮي داد« در ﺧﻠﻘﺖ و رزق و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و ﻓﻀﻞ و ﻋﻠﻢ و‬ ‫او در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺣﻜﻤﺘﻬﺎﻳﻲ دارد »ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ« از اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ‬ ‫»ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﺪ« ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﺰارﻳﺪ و ﻏﻨﻲ ﺑﺎ ﻓﻘﻴﺮ‪ ،‬ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺎ وﺿﻴﻊ و‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎ ﻣﺤﻜﻮم ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ؟! »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ زودﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ« و ﻫﺮﭼﻨﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻴﻔﺮ در آﺧﺮت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻫﺮ اﻣﺮ آﻣﺪﻧﻲاي ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ »و ﻫﻢاو آﻣﺮزﻧﺪه‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ و‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﺎزل ﻛﺮده‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﻜﺮﮔﺰارش ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر آﻣﺮزﻧﺪه و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻣﺮزﮔﺎري و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫در ﻛﻴﻔﺮش‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﮔﺬارد و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از‬ ‫ﺧﺸﻤﺶ وﺳﻴﻊﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻘﺶ را آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد وي ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻋﺮش ﻗﺮار داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﺸﻤﻢ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫رﺣﻤﺖ را ﺻﺪ ﺑﺨﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻮدوﻧﻪ ﺑﺨﺶ از آن را در ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻪداﺷﺖ و ﻓﻘﻂ‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺨﺶ از آن را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود آورد ﭘﺲ از ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻼﻳﻖ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ و ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺣﻴﻮان ‪‬ﺳﻢ ﺧﻮد را از ﺑﭽﻪاش‬ ‫دور ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد‪ ،‬از ﺑﻴﻢ آن ﻛﻪ ‪‬ﺳﻤﺶ ﺑﻪ وي اﺻﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ او آﺳﻴﺒﻲ ﺑﺮﺳﺪ«‪.‬‬

‫‪804‬‬

‫﴿ﺳﻮره أﻋﺮاف﴾‬ ‫ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (206‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻣﺪن اﺳﻢ اﻋﺮاف در آن ـ ﻛﻪ داﺳﺘﺎﻧﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ـ‬ ‫»اﻋﺮاف« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮره اﻋﺮاف ـ ﺑﺠﺰ ﻫﺸﺖ آﻳﻪ از آن ـ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﻜﻲ از اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل‪ ﴾...}| {﴿ :‬ﺷﺮوع و ﺗﺎ آﻳﻪ‪ ﴾...G    F E D C B﴿ :‬اداﻣﻪ‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪه و ﺗﻔﺼﻴﻞ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻧﺒﻴﺎ‡ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
B
A‬‬

‫»اﻟﻒ‪ .‬ﻻم‪ .‬ﻣﻴﻢ‪ .‬ص« از ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮادش از آوردن اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺮوف داﻧﺎﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ در آﻏﺎز ﺳﻮره‬ ‫»ﺑﻘﺮه« ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪P

O
N
M
L
K
J
I
H
G
F

E
D
C‬‬

‫»ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫در ﺳﻴﻨﻪات از ﻧﺎﺣﻴﻪ آن ﻫﻴﭻ ﺗﻨﮕﻲاي ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪص! از ﺑﻴﻢ آن ﻛﻪ ﻣﺮدم‬ ‫ﺗﻮ را در اﺑﻼغ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺗﻮ آزار و اذﻳﺘﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻨﮕﺪل ﻣﺒﺎش‬ ‫زﻳﺮا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﻳﺎور ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮﺗﻨﮕﺪل ﻣﺒﺎش ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده و ﺑﻪ دﻋﻮت ﺗﻮ ﻟﺒﻴﻚ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ زﻳﺮا وﻇﻴﻔﻪﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﺑﻼغ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ؛ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎب ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و آن را‬ ‫ﺑﺮاي دﻋﻮت ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮده‪ ،‬در ﺳﻴﻨﻪات ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪ‬ ‫و اﺑﻬﺎﻣﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪» .‬ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻫﺸﺪار دﻫﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن ﺑﺮﺗﻮ ﻓﺮود آورده‬ ‫ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺮدم را ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪار دﻫﻲ »و ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﻨﺪآﻣﻮزي ﺑﺎﺷﺪ« زﻳﺮا‬ ‫‪805‬‬

‫ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻣﺮدم را ﮔﺎهﺑﻪﮔﺎه ﺑﻪﻳﺎد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﻓﮕﻨﺪه و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻃﺎﻋﺖ وي اﺳﺖ‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬در واﻗﻊ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮمص ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
`
_
^
]
\[
Z
Y

X
W
V
U

T
S
R
Q‬‬

‫»آﻧﭽﻪ را از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻓﺮود آورده ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ« ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻢ و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻲ ﻛﺮﻳﻢص اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻣﺒﻴﻦ و ﻣﻔﺴﺮ ﻗﺮآن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :﴾ w  v  u  t s r q p
﴿ :‬و‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪﺷﻤﺎ داده‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎزداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎزاﻳﺴﺘﻴﺪ( »ﺣﺸﺮ‪.«7/‬‬ ‫»و ﺑﺠﺰ او از دوﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ دو وﺟﻪ دارد‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺑﺠﺎي ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ از دوﺳﺘﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را از آﻧﺎن ﺗﻘﻠﻴﺪ‬ ‫ﻛﺮدهاﻳﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺎ اﻃﺎﻋﺖ از رؤﺳﺎي ﺧﻮد در ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﭼﻪ اﻧﺪك ﭘﻨﺪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ!« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺸﺮ از آن رو ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ اﻳﻤﺎن ﻛﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده و‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺪﻳﻬﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪ ﻧﺎداﻧﻲ ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ و از ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﻌﺒﻮدان دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
k
j
i

h
g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫»و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻛﻪ ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎي‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪه ﺣﻖ را ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﺷﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻳﻢ »ﭘﺲ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه‬ ‫ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن آﻣﺪ« درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب آرﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ »ﻳﺎ ﺑﻪﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﻗﻴﻠﻮﻟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻗﻴﻠﻮﻟﻪ‪ :‬ﺧﻮاب ﻧﻴﻤﺮوز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻗﻴﻠﻮﻟﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺣﺖ در ﻧﻴﻤﺮوز‬ ‫ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاب ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ دو‬ ‫وﻗﺖ را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاب ﻣﻘﺮر ﻛﺮد زﻳﺮا اﻳﻦ دو وﻗﺖ‪ ،‬اوﻗﺎت آراﻣﺶ‬ ‫‪806‬‬

‫و اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب در آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮ و وﺣﺸﺘﻨﺎكﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺴﻔﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻗﻮم ﻟﻮط ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ وﻗﺖﺳﺤﺮ و ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻗﻴﻠﻮﻟﻪ ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪x

w
v

u
t
s
r


q
p
o
n


m
l‬‬

‫»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻋﺎي آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮودآﻣﺪن ﻋﺬاب‪،‬‬ ‫ﺟﺰ اﻋﺘﺮاﻓﺸﺎن ﺑﻪ ﻇﻠﻢ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﺒﻮد اﻣﺎ اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف ﺑﻌﺪ از وﻗﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺳﻮدي ﺑﻪﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪_

~
}
|

{
z
y‬‬

‫»ﭘﺲ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻣﺘﻬﺎي‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ »ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ« از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ دادهاﻧﺪ »وﻗﻄﻌﺎ از‬ ‫ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪاﻳﻢ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻋﻮﺗﺸﺎن ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪﻛﺴﻲ از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﻛﺮده و ﭼﻪﻛﺴﻲ ﻋﺼﻴﺎن ورزﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺑﻼغ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪ و اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن ﻫﻮﻳﺪا ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ راﻋﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﻫﻤﻪ از رﻋﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ ﭘﺲ اﻣﺎم‬ ‫)زﻣﺎﻣﺪار( از رﻋﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺮد ازﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬زن از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺮده از‬ ‫ﻣﺎل ﻣﻮﻻي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪807‬‬

‫`
‪g

f
e

d
cb
a‬‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ از روي ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ روي دادهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﺰارش ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫آن رﺧﺪادﻫﺎ و ﺑﻪ اﺣﻮال آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎﻧﺸﺎن در ﻧﺤﻮه ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن داﻧﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‬ ‫»و ﻣﺎ ﻏﺎﻳﺐ ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ« از آﻧﺎن و اﺣﻮاﻟﺸﺎن ﺗﺎ ﭼﻴﺰي از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن روي داده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻛﺴﺐ آﮔﺎﻫﻲ از اﺧﺒﺎر‬ ‫ﻣﺠﻬﻮﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺸﺎن از روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن واﻗﻊ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪r

q
p
o
n
m
l
kj
i
h‬‬

‫»و در آن روز وزن ﺣﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﻴﺰان‬ ‫)ﺗﺮازو(‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﺑﻲ ذرهاي ﺳﺘﻢ و اﺟﺤﺎف‪ ،‬ﺑﻪ وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل اﻋﺮاضاﻧﺪ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ‪ ،‬ﺟﺮم و ﺟﺴﺎﻣﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ـ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺟﺴﺎم ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻛﻔﻪ اﻋﻤﺎل او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻔﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ وزنﺷﺪه او »ﺳﻨﮕﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺧﻮد رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻋﻤﺎل در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﺗﺮازوﻳﻲ ﻛﻪ داراي زﺑﺎﻧﻪ و دو‬ ‫ﭘﻠﻪ اﺳﺖ و زن ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺧﻼﻳﻖ ﺑﻪﺳﻮي آن ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻋﺪل اﻟﻬﻲآﺷﻜﺎر و راه‬ ‫ﻋﺬر ﺑﺮ ﻣﻌﺬرتﺧﻮاﻫﺎن ﻣﺴﺪود ﺷﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ وزن اﻋﻤﺎل ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ و اﻋﻤﺎل‬ ‫ﻛﻔﺎر؛ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪808‬‬

‫‪
~
}
|


{
z
y
x
w
v
u
t
s‬‬

‫»و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻔﻪ اﻋﻤﺎل« ﻧﻴﻚ »او ﺳﺒﻚ ﺑﺎﺷﺪ« و ﻛﻔﻪ ﺑﺪﻳﻬﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﺑﺮﺗﺮي و‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻳﺎﺑﺪ »ﭘﺲ آن ﮔﺮوه‪ ،‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺎن زدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت‬ ‫ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آﻳﺎت ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺳﺰاوار آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺳﺰاوار آﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻌﻈﻴﻢ و اﺣﺘﺮام ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﻧﻜﺎر روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻇﻠﻢ‪ :‬ﻧﻬﺎدن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ در ﻏﻴﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫
¡
‪¬

«
ª
©
¨§
¦
¥
¤
£
¢‬‬

‫»و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ اﺳﺘﻘﺮار دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آن‪ ،‬ﺟﺎي ﺑﻮدوﺑﺎش ﻗﺮار‬ ‫دادﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺗﺼﺮف در زﻣﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آن وﺳﺎﻳﻞ‬ ‫ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻧﻬﺎدﻳﻢ« از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه »اﻣﺎ ﭼﻪ ﻛﻢ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ«‬ ‫ﺷﻜﺮﮔﺰارﻳﺘﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﭼﻪ اﻧﺪك اﺳﺖ!‪.‬‬ ‫®

¯

‪
½

¼


»


º
¹

¸

¶




µ

´

³

²

±

°‬‬ ‫¾
¿
‬

‫»و ﺑﻪﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آدم را از ﺧﺎك آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ »ﺑﺎز ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﮕﺮي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آدم و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ اوﻻ ارواح را آﻓﺮﻳﺪه و ﺳﭙﺲ ﻛﺎﻟﺒﺪﻫﺎ را در آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت و ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ را در ﭘﺸﺘﻬﺎي ﻣﺮدان آﻓﺮﻳﺪه و در رﺣﻤﻬﺎي زﻧﺎن ﺻﻮرتﻧﮕﺎري‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ »آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﺮاي آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺗﺤﻴﺖ و ﺷﺎدﺑﺎش‬ ‫»ﭘﺲ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ« ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻲدرﻧﮓ ﺳﺠﺪه ﻧﻤﻮدﻧﺪ »ﻣﮕﺮ اﺑﻠﻴﺲ‬ ‫ﻛﻪ از ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺒﻮد« و ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻜﺒﺮ ازﺳﺠﺪهﻛﺮدن ﺑﺮاي آدم اﺑﺎ ورزﻳﺪ‪.‬‬

‫‪809‬‬

‫‪SR Q P O N M L K J I HG F E D C B A‬‬

‫»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »ﭼﻮن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﺠﺪه اﻣﺮ ﻛﺮدم‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را از‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻲ ﺑﺎزداﺷﺖ؟« ﻃﺮح اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪ اﺑﻠﻴﺲ‬ ‫و ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﻛﻔﺮ و ﻛﺒﺮ و ﻋﻨﺎد و اﻓﺘﺨﺎر او ﺑﻪ اﺻﻞ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺮاي ﻛﻮﺑﻴﺪن وﺗﻮﺑﻴﺦ وي‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ اﺑﻠﻴﺲ از اﻃﺎﻋﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ داﻧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮح اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد »ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ‬ ‫از او ﺑﻬﺘﺮم« ﻟﺬا ﺑﻪ ﭘﻨﺪار اﺑﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪهاش از ﺳﺠﺪه ﺑﺮاي آدم؛ ﺑﺎورش ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮ آدم و ﻋﻴﺐ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ويﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﺑﻪﭘﺎﻳﻪ‬ ‫آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﺪ »ﻣﺮا از آﺗﺸﻲ آﻓﺮﻳﺪهاي و او را از ﮔﻞ« اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ آﺗﺶ از ﻋﻨﺼﺮ ﮔﻞ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ آﺗﺶ ﻧﻮراﻧﻲ و ﻋﻨﺼﺮ ﮔﻞ‬ ‫ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻴﺎس اﺑﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻗﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻃﻞ واﺷﺘﺒﺎﻫﻲ آﺷﻜﺎر از ﺳﻮي آن‬ ‫ﻣﻠﻌﻮن ﺑﻮد زﻳﺮا از ﺷﺄن ﺧﺎك و ﮔﻞ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ و وﻗﺎر وﺑﺮدﺑﺎري و ﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﮔﻞ ﻣﺤﻞ روﻳﺶ ﺳﺒﺰه و رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ و اﺻﻼح ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﺷﺄن آﺗﺶ‪،‬‬ ‫ﺳﻮزﻧﺪان و ﺷﺘﺎب و ﺳﺒﻜﻲ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﺗﺶ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﺬاب ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺎك ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺎزﻧﺪه اﺑﻠﻴﺲ او را ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺎزﻧﺪه آدم‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﺗﻮﺑﻪ و اﻧﺎﺑﺖ و اﻧﻘﻴﺎد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻣﻐﻔﺮت و‬ ‫ﻧﺠﺎت ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T‬‬

‫»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »ﭘﺲ از آن ﻓﺮوﺷﻮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪهاي‪ ،‬از‬ ‫آﺳﻤﺎن ﻓﺮودآي زﻳﺮا آﺳﻤﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداراﻧﻲ ﭼﻮن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ را در ﻓﺮﻣﺎن وي ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺑﻪﺳﻮي زﻣﻴﻨﻲ ﻓﺮو ﺷﻮ ﻛﻪ ﻣﻘﺮ‬ ‫ﻋﺎﺻﻴﺎن و ﻣﻄﻴﻌﺎن ﻫﺮدوﺳﺖ »ﭘﺲ ﺗﻮ را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ در آن ﺗﻜﺒﺮ ﻧﻤﺎﻳﻲ« زﻳﺮا آﺳﻤﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺘﻜﺒﺮاﻧﻲ ﭼﻮن ﺗﻮ ﻛﻪ از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺮﺑﺮﻣﻲﺗﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫و آﻣﺎده ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺲ ﺑﻴﺮون ﺷﻮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺑﻬﺸﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺗﻮ از ﺧﻮارﺷﺪﮔﺎﻧﻲ« ﺗﻮ ﺑﻪ‬ ‫‪810‬‬

‫ﻛﻴﻔﺮ اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﮔﺮدنﻛﺸﻲات‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرش‪ ،‬از اﻫﻞ ﺧﻮاري‬ ‫و ذﻟﺖ و ﺣﻘﺎرت ﻫﺴﺘﻲ و ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ رداي اﺳﺘﻜﺒﺎر را ﺑﺮ دوش اﻓﮕﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﺧﻮاري و ﺧﺮدي و ﺑﻲﻣﻘﺪاري ﻋﺬاب ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮﻛﺴﻲﻛﻪ رداي ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ را‬ ‫درﭘﻮﺷﺪ؛ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺪر و ﻣﺮﺗﺒﺘﺶ را ﮔﺮاﻣﻲ و ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ g f e d c b‬‬

‫»ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ »ﺑﺎراﻟﻬﺎ! ﻣﺮا ﺗﺎ روزي ﻛﻪ آدﻣﻴﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻬﻠﺖ ده« ﮔﻮﻳﻲ او‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻴﺮد زﻳﺮا ﭘﺲ از روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺮﮔﻲ درﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫او ﺗﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪﺷﺪن آدم و ذرﻳﻪاش ﺑﺮاي ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ دﻣﻴﺪن در‬ ‫ﺻﻮر ﻣﻬﻠﺖ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪.‬‬ ‫‪ l k j i h‬‬

‫»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ از ﻣﻬﻠﺖ دادهﺷﺪﮔﺎﻧﻲ« ﻧﻪ ﺗﺎ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎ روز دﻣﻴﺪن در ﺻﻮر‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺣﻜﻤﺖ در ﻣﻬﻠﺖ دادن ﺑﻪ وي‪ :‬ﻗﺮاردادن ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫در ﻣﻌﺮض آزﻣﺎﻳﺶ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻄﻴﻌﺎن از ﻋﺎﺻﻴﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲاش‪ ،‬ﺟﺴﺎرت اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد داد زﻳﺮا ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻠﻢ ذات ذواﻟﺠﻼل داﻧﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ts r q p o n m‬‬

‫»ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ »ﭘﺲ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻣﺮا ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدي‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ آﻧﺎن ﺣﺘﻤﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ راه راﺳﺖ ﺗﻮ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ اﻓﮕﻨﺪي ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎﻛﻪ‬ ‫ﺳﺠﺪه ﺑﺮاي آدم را ﺗﺮك ﻛﺮدم و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﻣﻬﻠﻚ روﺑﺮو ﺳﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻣﻦ‬ ‫ﻫﻢ در ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ آدﻣﻴﺎن از ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻦ ﺗﺒﺎهﮔﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺳﺠﺪه ﺑﺮاي ﭘﺪرﺷﺎن آدم‪ ،‬ﺗﺒﺎه ﮔﺮدﻳﺪم ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ‬

‫‪811‬‬

‫ﺳﺮ راه اﺳﻼم در ﻛﻤﻴﻦ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻢ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ دام ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ دراﻓﮕﻨﻢ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ راه دﺷﻤﻦ ﻛﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ed c b a `_ ~ } | { z y x w v u‬‬

‫»آنﮔﺎه ﺑﺮ آﻧﻬﺎ از ﭘﻴﺶروي آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺎزم« ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را در اﻣﺮ آﺧﺮت ﺑﻪ ﺷﻚ دراﻓﮕﻨﻢ‬ ‫»و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن« ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺎزم ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪدﻧﻴﺎ راﻏﺐ ﮔﺮداﻧﻢ »و از ﻃﺮف‬ ‫راﺳﺖﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻃﺮف ﻧﻴﻜﻲﻫﺎ و ﺣﺴﻨﺎﺗﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺎزم ﺗﺎ اﻳﺸﺎنرا از آن‬ ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻢ »و از ﻃﺮف ﭼﭙﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻃﺮف ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﺑﺪﻛﺎرﻳﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲﺗﺎزم ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آن دراﻓﮕﻨﻢ؛ ﭘﺲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ از‬ ‫راه راﺳﺘﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﺑﺮم‪ ،‬از ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺟﻬﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺎزم زﻳﺮا دﺷﻤﻦ از ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻬﺎر‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺶ ﻣﻲﺗﺎزد‪ .‬ذﻛﺮ دو ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ را ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﺣﻤﺖ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪﺳﻮي آدﻣﻴﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻫﻢ ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ
رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻫﻴﭻﮔﺎه اﻳﻦ دﻋﺎﻫﺎ را‬ ‫در ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺗﺮك ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪“; )05 ,76l  5€ 35 /5H& “; )05p :‬‬ ‫&‪)05 ,GT  " GT C )05 ,z žI& ?  +# € 35 5 /5H‬‬ ‫‪F& /*DŠ$ @T& +'3 " z "T +# D "T +06 " ? Y$ " +#Š:‬‬ ‫&]* " ‪.١©+*2‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺷﻴﻄﺎن اﻓﺰود‪» :‬و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن را ﺷﻜﺮﮔﺰار ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻲ« ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ وﺳﻮﺳﻪ و‬ ‫اﻏﻮاي ﻣﻦ در آﻧﺎن‪.‬‬

‫«‬

‫‪ƒ 3T (
6    "   M " !6$ Ÿ,0`+ ƒ 3T 6     M !6$‬‬

‫‪ƒJ´ M  Ä ´ M  !6 Ÿ"> , Ä $  I“¬ FÃ$  ), T !6 Ÿ,0`+‬‬ ‫‪^` M > "M W$+
#´ +¶ $ $ "> ¤: WÅM3 M ó K M * K M WÅ‬‬ ‫´‪ŸW¶ *3¶ Y‬‬

‫‪812‬‬

‫آري! ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ در ﺑﻨﻲآدم ﮔﻤﺎﻧﻲ زد و ﺗﻴﺮ ﮔﻤﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﺸﺴﺖ و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﻨﻲآدم از ﺷﺎﻛﺮان؛ ﻳﻌﻨﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺸﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) : ﴾¦¥¤  £¢¡~}|
﴿ :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫ﮔﻤﺎن ﺧﻮد را در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺟﺰ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ از او ﭘﻴﺮوي‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ( »ﺳﺒﺎء ‪.«20 /‬‬ ‫‪sr q p o n m l kj i h g f‬‬

‫»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »از آن ﺑﻴﺮون رو« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻳﺎ از‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ »ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه و راﻧﺪهﺷﺪه« از رﺣﻤﺖ ﻣﻦ »ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺮﻛﻪ از آدﻣﻴﺎن از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ دوزخ را از ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺠﺎ ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ« اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ و ﻫﺸﺪاري از ﺳﻮيﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺎﻋﺖ او را واﻧﻬﺎده و از راه ﺷﻴﻄﺎن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪¥¤ £ ¢ ¡  ~} | { z y x w v u t‬‬ ‫»و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬اي آدم! ﺗﻮ و ﻫﻤﺴﺮت در ﺑﻬﺸﺖ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮﻳﺪ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻌﺪ از اﺧﺮاج‬ ‫اﺑﻠﻴﺲ از آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻳﺎ از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ »ﭘﺲ از ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫ﺑﺨﻮرﻳﺪ« از ﻫﺮ ﻧﻮﻋﻲ از اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‪» .‬وﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ درﺧﺖ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ ﻛﻪ از ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ« ﺑﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻦ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻣﺮ ﻣﻦ‪.‬‬ ‫ﭘﺲﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﺗﻤﺎم درﺧﺘﺎن ﺑﻬﺸﺖ را ـ ﺑﺠﺰ اﻳﻦ ﻳﻚ درﺧﺖ ـ ﺑﺮاي آدم و‬ ‫ﺣﻮا ﻣﺒﺎح ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان در ﻧﻮﻋﻴﺖ اﻳﻦ درﺧﺖ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و در ﺗﻌﻴﻴﻦ آن رواﻳﺖ‬ ‫ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻫﻢ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا از ﺑﺤﺚ درﺑﺎره آن ﻓﺎﻳﺪهاي ﻣﺘﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ وارد‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫‪813‬‬

‫¦ § ¨ © ‪  ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª‬‬ ‫‪ Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º‬‬

‫»ﭘﺲ ﺷﻴﻄﺎن آندو را وﺳﻮﺳﻪ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪﻃﻮر آﻫﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‬ ‫»ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻧﭽﻪ را از ﺷﺮﻣﮕﺎﻫﻬﺎﻳﺸﺎن ﻛﻪ از دﻳﺪﺷﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد آﺷﻜﺎر ﮔﺮداﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﻮرﺗﻬﺎي آدم و ﺣﻮا ﻛﻪ از دﻳﺪﺷﺎن ﻣﺴﺘﻮر‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪي ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬آدم و ﺣﻮا ﻧﻪ ﺧﻮد ﻋﻮرﺗﻬﺎيﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ و‬ ‫ﻧﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻋﻮرت دﻳﮕﺮي را ﻣﻲدﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ )ﻛﺸﻒ ﻋﻮرت(‪ ،‬از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎﺳﺖ و‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻮرت از اﻳﺠﺎﺑﺎت ﻃﺒﻊ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻓﻄﺮﺗﻲ ﺣﻴﻮاﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻪ آن ﮔﺮاﻳﺶ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻋﻮرت آدم و ﺣﻮا ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ ﻧﻪ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان »و ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ ﺑﻪ آدم و ﺣﻮا »ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﻧﻬﻲ ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ« از ﺧﻮردن »اﻳﻦ درﺧﺖ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا دو ﻓﺮﺷﺘﻪ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮدﻳﺪ »ﻳﺎ از ﺟﺎوداﻧﮕﺎن ﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ از ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﮕﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ Ç ÆÅ Ä  Ã Â‬‬

‫»و ﺑﺮاي آن دو‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻗﻄﻌﺎ از ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ« زﻳﺮا ﻣﻦ‬ ‫ﭘﻴﺶاز ﺷﻤﺎ ﺳﺎﻛﻦ اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﻮدهام و ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ راز ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺮ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد‪ ،‬آندو ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺒﻮل‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺮام او ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آدم و ﺣﻮا او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ در‬ ‫ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﺧﻄﻮر ﻧﻜﺮد ﻛﻪ او دروﻏﮕﻮي ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪهاي اﺳﺖ و ﺗﻌﺒﻴﺮ )ﻗﺎﺳﻤﻬﻤﺎ( ﻛﻪ از‬ ‫ﺑﺎب ﻣﻔﺎﻋﻠﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﻧﺠﺎم دو ﻃﺮﻓﻪ ﻓﻌﻞ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﺆﻳﺪاﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪814‬‬

‫‪ Ù Ø ×Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï ÎÍÌ Ë ÊÉ È‬‬ ‫‪æå  ä ã â  á  à ß Þ Ý Ü Û Ú‬‬

‫»ﭘﺲ آن دو را ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ« ﺗﺪﻟﻴﻪ و ادﻻء‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ از ﺑﺎﻻﻳﻲ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه و‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺳﻮﺳﻪ ﺧﻮد‪ ،‬آدم و ﺣﻮا را از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻠﻨﺪي و ﺑﺮﺗﺮي ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻃﺎﻋﺖ و‬ ‫ﻛﺮاﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺴﺘﻲ و ﻫﺒﻮط ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن آن دو از آن درﺧﺖ ﭼﺸﻴﺪﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن از آن درﺧﺖ ﺧﻮردﻧﺪ »ﻋﻮرﺗﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« زﻳﺮا ﻟﺒﺎس از‬ ‫ﺗﻦﺷﺎن ﻓﺮورﻳﺨﺖ »و ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﺴﺒﺎﻧﻴﺪن ﺑﺮﮔﻬﺎي درﺧﺘﺎن ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮ ﺧﻮد« ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آن ﺑﺮﮔﻬﺎ؛ ﺑﺮگ درﺧﺖ اﻧﺠﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ آن را ﺑﺮ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﻘﻪاي‬ ‫از ﺑﺮﮔﻬﺎ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻃﺒﻘﻪاي دﻳﮕﺮ ﻣﻲﭼﺴﺒﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ »و‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺪا درداد« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺮزﻧﺶﻛﻨﺎن ﺑﻪآﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻪ ﻣﮕﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ را از اﻳﻦ درﺧﺖ ﻧﻬﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم« آري! اﻳﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺸﻲ از ﺳﻮي‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ آدم و ﺣﻮاﺳﺖ‪ ،‬از آن رو ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎدﺳﺘﻮر ﺧﺪا ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده و از‬ ‫آن درﺧﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﺧﻮردﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺬر و اﺣﺘﻴﺎط ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ـ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﻛﻴﺪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮد ـ ﺣﺬر ﻧﻜﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺒﻼ آﻧﺎن را از ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺷﻴﻄﺎن دﺷﻤﻦ‬ ‫آﺷﻜﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﺷﻤﻨﻲ وي ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ او اﻳﻦ دﺷﻤﻨﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻨﻬﺎن ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪M

L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ« آدم و ﺣﻮا »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻳﻢ« اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﮔﺮدﻳﺪهاﻳﻢ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف آدم و ﺣﻮا‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﺷﻴﻮه اﺑﻠﻴﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻧﻜﺮد و از ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺮزش ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر ورزﻳﺪ »و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻣﺮزي و ﺑﻪﻣﺎ رﺣﻢ‬

‫‪815‬‬

‫ﻧﻜﻨﻲ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد«‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ دﻋﺎ و زاري ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮﺑﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪[

Z
Y
X
W
V
U
T
SR

Q
P
O
N‬‬

‫»ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻓﺮود آﻳﻴﺪ« اﻳﻦ ﺧﻄﺎب اﻟﻬﻲ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ آدم و ﺣﻮا و ذرﻳﻪ آن دو و ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫اﺑﻠﻴﺲ اﺳﺖ »ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲدﻳﮕﺮ دﺷﻤﻨﻴﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل دﺷﻤﻨﻲ آﻧﻬﺎ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻳﻚدﻳﮕﺮ را‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ از ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻗﺮار داد »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ ﻣﺴﺘﻘﺮي‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﺘﻘﺮاري اﺳﺖ »و« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آن »ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪياي اﺳﺖ« ﻛﻪ در‬ ‫آن از ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ و آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮردار و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻣﻌﻴﻦ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ وﻗﺖ ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻳﺎ وﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫\
]
^
_
`
‪c

b
a‬‬

‫»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪» :‬در آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در زﻣﻴﻦ »زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و در آن ﻣﻲﻣﻴﺮﻳﺪ و‬ ‫از آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮاي آﺧﺮت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎداش و ﺟﺰاي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺧﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻌﺮﻓﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در ﻃﺎﻋﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮاردارد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در‬ ‫ﻋﺼﻴﺎن ﻣﻄﻠﻖ و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻨﻔﻮر ﻏﻮﻃﻪور اﺳﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺳﻮم ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺧﻴﺮ وﺷﺮ را‬ ‫ﺑﺎﻫﻢ دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
v
u

t
s
rq
p
o
n
ml
k
j

i
h
g
f
e
d‬‬ ‫‪y

x
w‬‬

‫»اي ﻓﺮزﻧﺪان آدم! ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻟﺒﺎﺳﻲ را ﻓﺮود آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« اﻳﻦ ﻟﺒﺎس از ﭘﺸﻢ و ﭘﻨﺒﻪ و از ﺳﺎﻳﺮ اﺟﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺻﻨﻌﺖ‬

‫‪816‬‬

‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آدم آﻣﻮﺧﺖ و ﺑﺎ ﻓﺮودآوردن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﻋﻮرﺗﻬﺎي‬ ‫ﺧﻮد را ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و از آن ﺑﻪ »اﻧﺰال‪ :‬ﻓﺮودآوردن« ﺗﻌﺒﻴﺮ‬ ‫ﺷﺪ؛ زﻳﺮا آب ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺒﺎس‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ‪» .‬و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ رﻳﺸﻲ اﺳﺖ« ﻣﺮاد از رﻳﺶ در اﻳﻨﺠﺎ‪ :‬ﻟﺒﺎس‬ ‫زﻳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دو ﻟﺒﺎس ﻓﺮود آوردﻳﻢ‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻮرﺗﻬﺎﻳﺘﺎن و‬ ‫ﻟﺒﺎس دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي آراﻳﺸﺘﺎن ﭘﺲ ﺣﻜﻤﺖ از اﻧﻮاع ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ و ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﻨﻲآدم اﻟﻬﺎم ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﻮﺷﺶ و ﻫﻢ زﻳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻠﻲ
آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻮﺷﻴﺪن‬ ‫ﻟﺒﺎس ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:GT $ ? & h#5 € $ =D&  ¦5 " +#'M ?Q5 B DRp :‬‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺶﺧﺪاﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ از ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﻓﺎﺧﺮ‪ ،‬آن ﻣﻘﺪار ارزاﻧﻲ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ آن در‬ ‫ﻣﻴﺎنﻣﺮدم ﺧﻮد را ﺑﻴﺎراﻳﻢ و ﻋﻮرﺗﻢ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آن ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻢ«‪» .‬وﻟﻲ ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮا؛ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻟﺒﺎس اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻟﺒﺎس زﻫﺪ و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري از ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻟﺒﺎس‬ ‫ﺗﺮس از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ؛ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻟﺒﺎسﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮا‪،‬‬ ‫زره و ﻛﻼﻫﺨﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻓﻲﺳﺒﻴﻞاﷲ آن را در ﺟﻬﺎد ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ »اﻳﻦ«‬ ‫ﻓﺮودآوردن اﻧﻮاع ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ و ﺑﻴﺎن ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮا »از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﷲ اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻀﻞ و‬ ‫رﺣﻤﺖ وي ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﻮﻧﺪ« و اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻴﻢ را‬ ‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ دادن‬ ‫دو ﻟﺒﺎس؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻟﺒﺎس ﺣﺴﻲ و ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮي ﻳﺎدآور ﮔﺮدﻳﺪ زﻳﺮا درواﻗﻊ ﻣﻴﺎن ﻫﺮدو ﻧﻮع‬ ‫ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺗﻼزم وﺟﻮد دارد ﭼﻪ ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮي؛ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺿﻤﻴﺮ و ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و‬ ‫ﻧﻬﺎد وي را ﺑﻪ ﻧﻮر ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻣﻲآراﻳﺪ و ﻟﺒﺎس ﺣﺴﻲ؛ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺟﺴﻢ وي را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و‬ ‫ﺗﻦ وي را ﻣﻲآراﻳﺪ ﭘﺲ ﭘﻮﺷﺶ ﺟﺴﻢ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻘﻮاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪817‬‬

‫‪
ih

g



f
e
d
c
b
a
`
_

~

}
|
{
z‬‬ ‫‪z

y
x
w
v
u
t
s
rq

p
o
n
m
l
k
j‬‬

‫»اي ﻓﺮزﻧﺪان آدم! زﻧﻬﺎر ﺗﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻧﺴﺎزد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺷﻤﺎ را‬ ‫از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻴﺮون راﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻔﺮﻳﺒﺪ و از ﻃﺎﻋﺖ‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﺑﺮد؛ آنﮔﺎه از ﺗﻨﺘﺎن ﻟﺒﺎس ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﻳﺎ از روح و ﻗﻠﺒﺘﺎن ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮا را ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻛﺸﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را از ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺤﺮوم ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻛﺮدن ﺑﻪ ﻋﻮرﺗﺘﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﭼﺸﻢ و دﻟﺘﺎن ﺑﻴﺎراﻳﺪ؛ زﻳﺮا‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن را در اﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﻳﺪ ﻃﻮﻻﻳﻲ اﺳﺖ ـ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺗﺎن را ﻓﺮﻳﻔﺖ »و‬ ‫ﻟﺒﺎﺳﺸﺎن را از آﻧﺎن ﺑﺮﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻮرﺗﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻛﻨﺪ« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن اﻳﺸﺎن را‬ ‫در ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ دراﻓﮕﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺎزات آن ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺸﺘﻦ ﻋﻮرتﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ازدﻳﺪﺷﺎن ﭘﻨﻬﺎن‬ ‫ﺑﻮد »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺷﻴﻄﺎن و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺷﻤﺎ را از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ« ﻟﺬا ﺧﻮد‬ ‫را از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﻋﺮﻳﺎن ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪارﻳﺪ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را از ﻧﻤﺎﻳﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﻮرﺗﻬﺎﻳﺘﺎن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻄﺎن ـ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن او‬ ‫را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ داراي ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺑﺲ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻗﺒﺎل ﭼﻨﻴﻦ دﺷﻤﻦ ﺑﺰرﮔﻲ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﻮدداري وﭘﺎﺳﺪاري را از ﺣﺮﻳﻢ‬ ‫ارزﺷﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ وارده در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺆﻛﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ذواﻟﻨﻮن ﻣﺼﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﺗﻮ را از ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ او را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ؛ ﭘﺲ‬ ‫ﺗﻮ ﻫﻢ از ﻛﺴﻲ ﻳﺎري ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن را از ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ او وي را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬آن‬ ‫ﻛﺲ؛ ﻫﻤﺎن ﻛﺮﻳﻢ ﭘﺮدهﭘﻮش و رﺣﻴﻢ آﻣﺮزﮔﺎر اﺳﺖ«‪) .‬ﻗﺒﻴﻠﻪ(‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺷﻴﻄﺎن‪ .‬ﻣﺮاد از‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺷﻴﻄﺎن‪ ،‬ﻳﺎران و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن و ﻧﺴﻞوﺗﺒﺎر وي از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦاﻧﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را‬ ‫اوﻟﻴﺎي ﻧﺎﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﺮداﻧﺪهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﻳﺎور و ﺗﻮﺟﻴﻪﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺮﺑﻲ‬ ‫و ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ «اﻟﻮﺳﻲ« در ﺗﻔﺴﻴﺮ »روح اﻟﻤﻌﺎﻧﻲ«‪ ،‬در ذﻳﻞ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻣﻜﺎن‬ ‫دﻳﺪن ﺟﻦ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و از آن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻄﻠﻖ وﻫﻤﻴﺸﮕﻲاي‬ ‫‪818‬‬

‫را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻔﻲ دﻳﺪن ﺟﻦ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﺎدت اﺳﺖ و دﻳﺪنآن ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ‬ ‫اﻣﻜﺎن دارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ و اﺧﺒﺎر و آﺛﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫{
|

}
~

¡
‪
±
°
¯
®¬
«
ª

©
¨
§
¦¥
¤
£
¢‬‬ ‫‪µ

´
³
²‬‬

‫»و ﭼﻮن ﻛﺎر زﺷﺘﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺪران ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ و ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺪان‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻮدن ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﺑﺮ راهورﺳﻤﻲ زﺷﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫اﻧﺠﺎمدادن آن ﻛﺎر زﺷﺖ را از ﺳﻮي آﻧﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺮﮔﺰآﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎي زﺷﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺷﻴﻮه و راه اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻧﺎزلﺷﺪه ﻓﺮﻣﺎن داده و از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎيﺧﻮﻳﺶ و از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ارﺗﻜﺎب ﻓﺤﺸﺎ و دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻼف ﻋﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻬﻴﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪهاﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻃﻮاف ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ ﭘﺪران ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺄوﻳﻠﺸﺎن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻪاي ﻃﻮاف ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا را در آن ﺟﺎﻣﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪» .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﻪ ﻛﺎر زﺷﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ« ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺘﺮاﻳﻲ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ؟ »آﻳﺎ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ از روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ‪ ،‬در ﻫﺮ اﻣﺮي زﺷﺖ وﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻛﺎر ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ از ﺟﻬﻞ و آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ دروغ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫داده ﺷﻮد؟‬ ‫¶

¸
‪
Ç



Æ
ÅÄ
Ã
Â
Á

À
¿
¾
½
¼
ȼ
¹‬‬ ‫‪É

È‬‬

‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻗﺴﻂ ﻓﺮﻣﺎن دادهاﺳﺖ« و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﻫﺮ‬ ‫ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻧﻴﻜﻮ و زﻳﺒﺎﺳﺖ ﭘﺲ او ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ زﺷﺘﻲﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ؟ آري! اواﻣﺮ وﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي‬ ‫‪819‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻗﺴﻂ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ و دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل زﺷﺖ‬ ‫ﺷﻤﺎ درﻛﺠﺎي اﻳﻦ ﻗﺎﻣﻮس ﺟﺎي دارد و اﻳﻨﻬﺎ را از ﻛﺠﺎ آوردهاﻳﺪ ؟‪ .‬ﻗﺴﻂ‪ :‬ﻋﺪل اﺳﺖ و‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻂ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺪل ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺤﺸﺎ؛‬ ‫آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ »و« ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ﺑﻪ »اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪي روي ﺧﻮد‬ ‫را ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪي ﻛﻪ ﺑﻮدﻳﺪ‪،‬ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻳﺪ درﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ روي دل ﺑﻪﺳﻮي او ﻛﺮده و روي ﺗﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ »و او را‬ ‫ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﺎﻟﺺﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻋﺎ ﻳﺎ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاي او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﭼﻴﺰي را‬ ‫ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲآورﻳﺪ »ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در آﻏﺎز آﻓﺮﻳﻨﺸﺘﺎن ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ ،‬ﺑﺎز آﻓﺮﻳﻨﺸﺘﺎن را اﻋﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ از ﻧﻮآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺑﺮ او ﻣﺸﻜﻞﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﺷﻜﻤﻬﺎي‬ ‫ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﻋﺮﻳﺎن و ﺑﻲﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺑﻴﺮون آورد‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻪﺳﻮي او درﺣﺎﻟﻲ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎسك آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮﻋﻈﻪاي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي ﻣﺮدم! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺷﻤﺎ ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﻳﺎن و‬ ‫ﺧﺘﻨﻪﻧﺸﺪه ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪ .‬آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫﴿_

`
‪
﴾
j




i
h
gf
e
dc
b
a‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪.« 104 :‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺶ و ﻧﺤﻮه آراﻳﺶ؛‬ ‫ﺟﺪا از ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪا و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ وي ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺳﻴﺎق آﻳﺎت‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺿﻮع ﻟﺒﺎس‪ ،‬و ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻤﺎن و ﺷﺮك‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﻳﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ø
×
Ö
Õ
Ô

Ó
Ò
Ñ
ÐÏ
Î
Í
Ì
Ë

Ê‬‬ ‫‪Û

Ú
Ù‬‬

‫آري! ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ درﺣﺎﻟﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪهاﻳﺪ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫را راه ﻧﻤﻮد« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮔﺮوه ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻨﺪ »و ﮔﺮوﻫﻲ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺮآﻧﺎن‬ ‫‪820‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻛﻪ ﮔﺮوه ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻛﻔﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »زﻳﺮا آﻧﺎن ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را ﺑﻪﺟﺎيﺧﺪا‬ ‫ﺳﺮور و ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺑﻪﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را در ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪا اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ »و ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ راهﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ« واﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎل و وﺿﻊ ﻫﺮﻛﺎﻓﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻗﺮار داﺷﺘﻦ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﮔﻤﺮاﻫﻲ؛ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﻛﻪ‬ ‫درﻧﻬﺎﻳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺻﻮاب ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫‪
RQ
PO
N
ML
K
J
I
H
G

F
E
DCB
A‬‬

‫»اي ﻓﺮزﻧﺪان آدم! زﻳﻨﺖ ﺧﻮد را در ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪي ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ آراﺳﺘﻪﺷﺪن ﺑﻪ زﻳﻨﺖ و ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻋﻮرت در ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻀﻮر در‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﺎز و ﻃﻮاف‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس
آﻣﺪهاﺳﺖ ـ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ‬ ‫را ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ و‬ ‫اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﻲ آن رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﻤﺎزﮔﺰار درﺣﺎل ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞوﺷﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد زﻳﺮا ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ زﻳﻨﺖ و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻲ در ﻫﻨﮕﺎم اداي ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬ ‫و ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﺳﻔﻴﺪ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻋﻮرت‪ ،‬ﻓﺮﺿﻲ از ﻓﺮاﻳﺾ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪» .‬و ﺑﺨﻮرﻳﺪ و ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻴﺪ وﻟﻲ‬ ‫اﺳﺮاف ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺳﺮاف و زﻳﺎدهروي در ﺧﻮردوﻧﻮش و در ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﷲ اﺳﺮافﻛﺎران را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺘﺠﺎوزان از ﺣﻼل ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺮام را »دوﺳﺖ‬ ‫ﻧﺪارد« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪروي از ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻛﺮد ﭘﺲ ﺗﺮك ﻏﺬا و‬ ‫ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ‪ ،‬از زﻫﺪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﻼ ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ را ﺗﺮك ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻨﺪه ﻧﻔﺲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ و از اﻫﻞ دوزخ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻢ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ دراﺛﺮ آن ﺑﺪن وي ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﮔﺮاﻳﺪ و از اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺧﻮﻳﺶ ـ اﻋﻢ از‬ ‫ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎدات‪ ،‬ﻳﺎ اداي ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد و ﻛﺴﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﻜﻔﻠﺶ ـ‬ ‫ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺮدد؛ ﺑﺎ اواﻣﺮ و ارﺷﺎدات اﻟﻬﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺳﺮاف در‬ ‫‪821‬‬

‫اﻧﻔﺎق ﻣﺎل و ﺧﻮرد و ﻧﻮش و آراﻳﺸﻬﺎ و آﺳﺎﻳﺸﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﻲﺧﺮدان و‬ ‫اﺳﺮافورزان ﺑﺪان روي ﻧﻤﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻓﺮاﻣﻴﻦ و اﺣﻜﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﻧﻬﻲ ﻗﺮآﻧﻲ داﺧﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻠﻒ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ را در ﻧﺼﻒ آﻳﻪ ﮔﺮدآورده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫﴿‪.﴾L
K
J
I‬‬ ‫‪
f

e
d
c

b
a
`
_
^]
\
[
Z
Y
X

W
V
U
T
S‬‬ ‫‪o

n

m

l
k

j
ih
g‬‬

‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﭼﻪﻛﺴﻲ زﻳﻨﺖ اﻟﻬﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻴﺮون آورده‪ ،‬ﺣﺮام‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ؟« زﻳﻨﺖ‪ :‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻣﻲآراﻳﺪ‪ ،‬اﻋﻢ از ﻟﺒﺎس ﻳﺎ‬ ‫ﻏﻴﺮآن از اﺷﻴﺎي ﻣﺒﺎح؛ ﻫﻤﭽﻮن زﻳﻮرآﻻت‪ ،‬ﺟﻮاﻫﺮ و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي‪) :‬ﺑﺮايﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻴﺮون‬ ‫آورده( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ زﻳﻨﺖﻫﺎ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن رام وﻣﺴﺨﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪه؛ ﺑﺎ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪن اﺻﻞ آﻧﻬﺎ ـ ﻫﻤﭽﻮن آﻓﺮﻳﻨﺶ ﭘﻨﺒﻪ از زﻣﻴﻦ و اﺑﺮﻳﺸﻢ از ﻛﺮم ـ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﻓﺎﺧﺮ و ﮔﺮانﻗﻴﻤﺖ ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻊ و ﺣﺮﺟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺣﺪ‬ ‫اﺳﺮاف داﺧﻞ ﻧﺸﻮد و آن ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲ از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻧﻬﺎ را ﺣﺮام ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻲآراﻳﺪ ﻛﻪ آن را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻛﻠﻲ‬ ‫»زﻳﻨﺖ« ﻣﻲﺗﻮان ﺟﺎي داد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺣﺮﺟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺮﻋﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آن‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از زﻳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺼﺎدﻳﻘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ زﻫﺪ وﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ در اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»و« ﻧﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﺮام ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ »ﭘﺎﻛﻴﺰهﻫﺎ را از رزق« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ و‬ ‫ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎي ﭘﺎك را ﭘﺲ ﺑﺪانﻛﻪ ﺗﺮك اﻳﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ ﻧﻴﺰ از زﻫﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺮك ﺧﻮردن‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﻟﺬﻳﺬ دﻳﮕﺮ ـ ﭼﻮن ﻣﻴﻮهﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻨﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ـ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻧﻬﻲ اﻟﻬﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آري! آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ و زﻳﻨﺘﻬﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻳﺎ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻳﻦ روش‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖﺷﺎن را ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ .‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫‪822‬‬

‫ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬دور از ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪي و ﺗﻜﺒﺮ و اﺳﺮاف ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﻛﻨﻴﺪ و‬ ‫ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دوﺳﺖ دارد ﺗﺎ اﺛﺮ ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪهاش ﺑﺒﻴﻨﺪ«‪.‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ـ اﻋﻢ از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ ـ اﺻﺎﻟﺘﺎ در‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻔﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺒﻌﻲ و ﻃﻔﻴﻠﻲ در اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردارﻳﻬﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارﻧﺪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﺧﺎص و ﻣﺨﺘﺺ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻛﻔﺎر در آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪارﻧﺪ »ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﺗﺎ ﺣﻼل از ﺣﺮام ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﮔﺮدد »ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫
‪


d
c

b
a
`
_
~
}



|
{
z
y

x
w

v

u

t
s
r

q
p‬‬ ‫‪
m
l


k
j
i
h
g
f
e‬‬

‫»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺟﺰاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻓﻮاﺣﺶ را ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ«‬ ‫ﻓﻮاﺣﺶ‪ :‬ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ اﺳﺖ »آﻧﭽﻪ آﺷﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ از آن و آﻧﭽﻪ‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻪ اﻳﻦ ﻓﻮاﺣﺶ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻨﻲ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﻴﺮد و ﭼﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ »و‬ ‫ﮔﻨﺎه را ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ« و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب‬ ‫اﻟﻬﻲ ﮔﺮدد »و« ﺣﺮام ﻛﺮدهاﺳﺖ »ﺗﻌﺪي ﻧﺎﺣﻖ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺘﻢ و ﻛﺒﺮ و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲاي ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺮدم را ﻛﻪ از ﺣﺪ و ﺣﻖ ﻣﺘﺠﺎوز اﺳﺖ »و اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ او ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ آن ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده اﺳﺖ« اﻟﺒﺘﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮد؛ ﻫﺮﮔﺰ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﻧﺎزل‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رد ﭘﻨﺪار ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺷﺮك آوردهاﻧﺪ »و« ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ »اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ »ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﺪ«‬

‫‪823‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻼﻟﻬﺎ و ﺣﺮاﻣﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪{

z
y
xw
v
u
t
s
r
qp
o
n‬‬

‫»و ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ اﺟﻠﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ وﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺤﺪودي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن اﻣﺖ را در آن ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﻫﻼك ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن‬ ‫اﺟﻠﺸﺎن ﻓﺮارﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﻴﻌﺎد اﻣﺘﻲ از اﻣﺘﻬﺎ ﻓﺮارﺳﺪ »ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﺲ اﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﻴﺶ اﻓﺘﻨﺪ« و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻘﺪر ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ در آن ﺳﺎﻋﺖ واﻗﻊﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﺣﻴﺎت و ﻋﺰت و ﺳﻌﺎدت ﻳﻚ اﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺷﺮع ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي و ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ دﻳﻦ و اﺧﻼق و ﻓﻀﻴﻠﺖ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺮگ و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ‬ ‫آن اﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ روﮔﺮداﻧﻲ از دﻳﻦ و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻔﺎﺳﺪ و ﻣﻨﻜﺮات و ﻣﻈﺎﻟﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮگ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻨﻲ دارد‪.‬‬ ‫|

}
~

¡
‪
°
¯

®
¬
«

ª
©
¨

§
¦¥
¤
£
¢‬‬ ‫‪±‬‬

‫»اي ﻓﺮزﻧﺪان آدم! اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﺰد‬ ‫ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ »آﻳﺎت ﻣﺮا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺣﻜﺎم‬ ‫ﻣﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و آن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﮔﺮوه‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و اﻳﺸﺎن را ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري‬ ‫ﻛﻨﺪ« از ﻣﻌﺎﺻﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »و اﺻﻼح ﻛﻨﺪ« ﺣﺎل ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ را؛ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي‬ ‫ازﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ :‬و ﻟﺒﻴﻚﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺪاي دﻋﻮت آﻧﺎن »ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﺗﺮﺳﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ« از ﺳﺘﻢ ﻳﺎ‬ ‫ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮﺷﺎن ﺷﻮد »و ﻧﻪ اﻳﺸﺎن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ اﺻﻼ در ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارﻧﺪ؛ زﻳﺮا در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و در ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻫﻢ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا در ﻫﻤﻪ اﻣﻮرﺷﺎن ﺑﻪﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪824‬‬

‫‪¿

¾

½
¼
ȼ
¹
¸
¶
µ
´
³
²‬‬

‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را« ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ »دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﺟﺎﺑﺖ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ »ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺪم دوزﺧﻨﺪ و‬ ‫در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ« ﻟﺬا ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺑﻴﺮون ﺑﺮده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ó
Ò

Ñ
ÐÏ
Î
Í
Ì
Ë
ÊÉ


È

Ç



Æ
Å
Ä

Ã
Â

Á
À‬‬ ‫‪


æ
å
ä
ã
â
á
à
ß

ÞÝ
Ü
Û
Ú
Ù

Ø
×
Ö
Õ

Ô‬‬ ‫‪
è
ç‬‬

‫»ﭘﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﻨﺪد‪ ،‬ﻳﺎ آﻳﺎت او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻴﺴﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن دروغ ﺑﺴﺘﻪ و‬ ‫از ﻛﺎر دﻳﻦ ﭼﻴﺰي را ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ او ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ »آن ﮔﺮوه« دروﻏﮕﻮ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و‬ ‫دروغاﻧﮕﺎر آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ؛ »ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮه آﻧﺎن از‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ »ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه« از ﺧﻴﺮ و زﻳﻨﺖ دﻧﻴﺎ و‬ ‫ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎي آن ـ اﻋﻢ از ﺧﻮردﻧﻲ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ و ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲ »ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﺎ آنﮔﺎهﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﻧﺰد آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻠﻚاﻟﻤﻮت و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ »ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﺎن را‬ ‫ﺑﺴﺘﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻛﺠﺎﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺠﺎﺳﺖ ﺧﺪاﻳﺎن‬ ‫ﺑﺎﻃﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ و ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ؟ اﻳﻨﻚ آﻧﻬﺎ را ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ‬ ‫اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﻧﻔﻌﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻧﺎن از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ«‬ ‫و ﻣﺎ را ﮔﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻛﺠﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻳﺎ از ﻧﺰد ﻣﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ »و ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﮔﻮاﻫﻲ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﻔﺮ‬ ‫ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف و اﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪825‬‬

‫‪ V U TS R Q P O  NM L  K J I H G F E  D C B A‬‬ ‫‪  g f  ed  c b  a   ` _ ^  ]  \  [ Z  Y  X  W‬‬ ‫‪lk  j i h‬‬

‫»ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »ﻛﻪ داﺧﻞ آﺗﺶ ﺷﻮﻳﺪ در ﻣﻴﺎن اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ »از ﺟﻦ و اﻧﺲ« و آﻧﺎن‬ ‫ﻛﻔﺎر دو ﻧﻮع ﺟﻦ و اﻧﺲ از ﻫﻤﻪ اﻣﺘﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ »ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ اﻣﺘﻲ در آﺗﺶ درآﻳﺪ« از‬ ‫اﻣﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ »اﻣﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻣﺖ دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﻗﺒﻞ‬ ‫از او ﺑﻪ دوزخ درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺖ اﺧﻴﺮ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ اﻣﺖ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﻮم ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ در دوزخ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ رﺳﻨﺪ« اﻋﻢ از اﻣﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﭘﺴﻴﻦ و رﻫﺒﺮان و ﭘﻴﺮوان‪ .‬ﺗﺪارك‪ :‬ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ و ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪن‪ ،‬ﭘﻲدرﭘﻲآﻣﺪن و ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪن اﺳﺖ »ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﮔﺮوه ﻣﺘﺄﺧﺮ از‬ ‫آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ورود ﺑﻪ دوزخ آﺧﺮﻳﻦﻫﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕﺎن و ﭘﻴﺮوان ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺘﺄﺧﺮان در زﻣﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »در ﺣﻖ ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺪم از آﻧﺎن« ك هدر ورود ﺑﻪ دوزخ ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎم ﺑﻮدهاﻧﺪ و آﻧﺎن رؤﺳﺎ و ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن در زﻣﺎناﻧﺪ‪ .‬آري! ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! آﻧﺎن ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ« ﺟﺎﻳﺰاﺳﺖ ﻣﺮادﺷﺎن اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺪم ﻣﺎ‬ ‫را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺎ ﻣﺘﺄﺧﺮان از آﻧﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮده و ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن ﺑﻪ دﻳﻦﺷﺎن اﻗﺘﺪا‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ و آﻧﺎن را اﻟﮕﻮ و ﭘﻴﺸﻮاي ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻣﺮاد اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ‪ :‬رؤﺳﺎ و رﻫﺒﺮان ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ از ﻋﺬاب آﺗﺶ‪ ،‬ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪه«‬ ‫ﺿﻌﻒ‪ :‬اﻓﺰون ﺷﺪن ﺑﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﻚﺑﺎر ﻳﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺬاﺑﻲ دوﭼﻨﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﭼﻨﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪه »اﷲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺪام ﻋﺬاب ﻣﻀﺎﻋﻒ اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﮔﺮوه از ﺷﻤﺎ؛ ﭼﻪﮔﺮوه اول و ﭼﻪ آﺧﺮ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن و ﭼﻪ ﻣﺘﺄﺧﺮان‪ ،‬ﭼﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮان و ﭼﻪ ﭘﻴﺮوان‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻋﺬاﺑﻲ دوﭼﻨﺪان ﻳﺎ ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ دارﻳﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ‬ ‫ﭘﻴﺮوان ﻧﻤﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﻫﺒﺮان از ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﺳﻠﻄﻪاي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﺘﺄﺧﺮان از ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن‬

‫‪826‬‬

‫ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ »وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫ﮔﺮوه ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻣﻘﺪار ﻋﺬاب ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪{ z     y x w v u t s r qp o n m‬‬

‫»و ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺪم از آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺶدرآﻣﺪﮔﺎن در دوزخ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺮوان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺑﺮﺗﺮﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺨﻔﻴﻔﻲ در ﻋﺬاب ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا آﻧﭽﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﺎورد و ﻋﻤﻞ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﭘﻴﺮو ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶرو در آن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻋﺬري از او ﭘﺬﻳﺮﻓﻨﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻟﺬا ﻣﺎ ﻫﺮ دو ﮔﺮوه؛ اﻋﻢ از ﭘﻴﺸﻮا و‬ ‫ﭘﻴﺮو‪ ،‬در ﻛﻔﺮ و اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻋﺬاب‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮﻳﻢ »ﭘﺲ ﻋﺬاب آﺗﺶ را ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﭼﺸﻴﺪهاﻳﻢ »ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻛﻔﺮ ﺑﻪ وي‪.‬‬ ‫| } ~ _ ` ‪ n m l k j  i  h g f e d c b a‬‬ ‫‪ts r qpo‬‬

‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ارواﺣﺸﺎن‪ ،‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ »دروازهﻫﺎي آﺳﻤﺎن ﮔﺸﻮده‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪:‬‬ ‫درﻫﺎي آﺳﻤﺎن ﺑﻪروي دﻋﺎﻫﺎﻳﺸﺎن؛ ﭼﻮن دﻋﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪروي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺸﻮده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﭘﺲ دﻋﺎ و ﻋﻤﻠﺸﺎن ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آنﮔﺎه‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آن را ﺑﺮ روﻳﺸﺎن ﻣﻲﻛﻮﺑﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦﺟﺮﻳﺞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻧﻪ درﻫﺎي آﺳﻤﺎن ﺑﻪروي‬ ‫ارواﺣﺸﺎن ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﺑﻪروي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن«‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺮ دو ﻗﻮل‬ ‫اﺳﺖ‪» .‬و ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ در ﺳﻮراخ ﺳﻮزن درآﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ درآﻣﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎل‬ ‫ﻣﻌﻠﻖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ در ﺳﻮراخ ﺳﻮزن درآﻳﺪ(‪ .‬ﺳﻮراخ ﺳﻮزن را‬ ‫‪827‬‬

‫ﺑﻮﻳﮋه از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻏﺎﻳﺖ ﺗﻨﮕﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺟﻤﻞ‪ :‬ﺷﺘﺮ ﻧﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺟﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﻨﺎب ﻛﻠﻔﺖ اﺳﺖ »و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺟﺰاي‬ ‫وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ ﻛﻪﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »ﻣﺠﺮﻣﺎن را ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻲدﻫﻴﻢ«‪.‬‬ ‫‪¡ ~ } |{ z y x w v u‬‬

‫»آﻧﺎن را از دوزخ ﻓﺮﺷﻬﺎﺳﺖ« ﻣﻬﺎد‪ :‬ﻓﺮش اﺳﺖ »و از ﺑﺎﻻﻳﺸﺎنﭘﻮﺷﺸﻬﺎﺳﺖ« ﻏﻮاﺷﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﺤﺎﻓﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺑﺎﻻﻳﺸﺎن آﺗﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻟﺤﺎف ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﺴﺘﺮﻫﺎ و ﺑﺎﻻﭘﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن از آﺗﺶﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ »و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺪادﮔﺮان« ﺑﺮ ﻧﻔﺴﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ »را ﺳﺰا ﻣﻲدﻫﻴﻢ«‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﻚ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪ ² ± ° ¯® ¬ « ª  © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬ ‫‪³‬‬

‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﻗﺪر‬ ‫ﺗﻮاﻧﺶ ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻧﺸﻮد ﻛﻪ ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ؛ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم دادن اﻋﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻴﻄﻪ ﺗﻮان و اﻣﻜﺎن اﻧﺴﺎن ﻗﺮار ﻧﺪارد »آن ﮔﺮوه« ﻣﺆﻣﻦ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺮدار »ﻫﻤﺪم ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن در آﻧﺠﺎ ﺟﺎودان ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬ ‫´ ‪ È  Ç Æ   Å Ä Ã Â Á À ¿¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ‬‬ ‫‪ÜÛ ÚÙ Ø× Ö Õ Ô ÓÒ Ñ Ð Ï Î ÍÌ Ë Ê É‬‬

‫»و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻴﻨﻪاي را از ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲزداﻳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﺮ ﻳﻚدﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺎك ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺳﺘﺮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ‬ ‫ﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺻﺎف و ﺷﻔﺎف ﻣﻲﺷﻮد و ﻳﻚدﻳﮕﺮ را از ﺗﻪ دل دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﮔﺮ‬ ‫در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻧﻴﺎ ﻏﻞوﻏﺶ و ﻛﻴﻨﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ در اﻟﺘﺬاذ و‬

‫‪828‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮردارﻳﺸﺎن از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﻛﺎﺳﺘﻲ و ﻛﻤﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻛﻴﻨﻪ ﻣﻲورزﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺧﻮش ﻧﻤﻲﮔﺬرد‪ .‬ﻏﻞ‪ :‬ﻛﻴﻨﻪ ﭘﻨﻬﺎن‬ ‫در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬زدودن ﻛﻴﻨﻪ در ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن‬ ‫در ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻘﺎﻣﻬﺎ و درﺟﺎت و ﻣﻨﺰﻟﺘﻬﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺣﺴﺪ ﻧﻤﻲورزﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري
آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آنﮔﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن از آﺗﺶ دوزخ ﻧﺠﺎت ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ اﺳﺖ ﻣﺘﻮﻗﻒ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻣﻈﺎﻟﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ از ﻳﻚدﻳﮕﺮﺷﺎن‬ ‫ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﺎك و ﻣﺼﻔﺎ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ درﻳﺪ اوﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﻨﺰل و ﻣﺄواي ﺧﻮﻳﺶ در‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺴﻜﻨﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲ
درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪﺧﺪا ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﺎ اﻫﻞ ﺑﺪر‬ ‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ«‪» .‬از زﻳﺮ ﻗﺼﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﺘﺎﻳﺶ‬ ‫ﺧﺪاﻳﻲراﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در ﺑﻬﺸﺖ و زدودن ﻛﻴﻨﻪ از دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬راه ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﺎ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ رﺳﺘﮕﺎري ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺘﻤﺎن ﻧﻤﻮد »و ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴﺘﻌﺪ‬ ‫راهﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﺒﻮدﻳﻢ« و ﺗﻮان راهﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦﻫﻤﻪ ﻓﻴﺾ و ﻣﻨﺰﻟﺖ را ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ »اﮔﺮ اﷲ ﻣﺎ را‬ ‫رﻫﺒﺮي ﻧﻨﻤﻮدي« ﭘﺲ او راﻫﺒﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ راه ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ »ﺑﻲﺷﻚ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ آﻣﺪﻧﺪ« ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن از ﺳﺮ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ از ﻋﺎﻗﺒﺖﺧﻮﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان‬ ‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »و ﻧﺪا داده ﺷﻮﻧﺪ« ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﭘﻴﺎمﺗﺒﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻤﺎي اﻟﻬﻲ‪» :‬اﻳﻨﻚ اﻳﻦ ﺑﻬﺸﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻲدادﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ از ﻓﻀﻞ اﻟﻬﻲ ﺑﺮﺷﻤﺎ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ آوردهاﻳﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬راﺳﺘﻲ ودرﺳﺘﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ اﻋﻤﺎل‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻘﺮب ﺟﻮﻳﻴﺪ وﻟﻲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﺶ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺘﻲ ﺷﻤﺎ ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ؟ آنﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺘﻲ ﻣﻦ؛ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺮا ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ درﭘﻮﺷﺎﻧﺪ«‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻓﻀﻞ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ‬ ‫‪829‬‬

‫ﺷﺨﺺ ﻋﻤﻞﻛﻨﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ و او را ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬او ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮارﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ و ﺗﻨﺪرﺳﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ و ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎن و ﻧﻴﻜﻮﺣﺎل و در ﻧﺎزوﻧﻌﻤﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ و ﻫﺮﮔﺰ در رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ و‬ ‫آزار ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺟﻮان ﺷﻮﻳﺪ؛ و ﻫﺮﮔﺰ ﭘﻴﺮ و ﻓﺮﺗﻮت ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺎودان ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ و ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻧﻤﻴﺮﻳﺪ«‪.‬‬ ‫‪
W
VU
T
SR
Q
P
O
N
M

L
K
J
I
H
G
F

E
D
C
B
A‬‬ ‫‪


i
h
g
f

e
d


c
b
a
`
_
^
]
\
[

Z
Y
X‬‬ ‫‪j‬‬

‫»و اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﻫﻞ دوزخ را ﻧﺪا دﻫﻨﺪ« ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از دو ﮔﺮوه در ﻣﻨﺰل و‬ ‫ﻣﻘﺎم ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪» :‬ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﭽﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ« از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ »وﻋﺪه‬ ‫داده ﺑﻮد‪ ،‬راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪﻳﻢ »ﭘﺲ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ آﻧﭽﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ« از ﻋﺬاب دردﻧﺎك »وﻋﺪه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪﻳﺪ؟‬ ‫ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را در ﻣﻘﺎم اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ«‬ ‫دوزﺧﻴﺎن »آري« ﻣﺎ ﻧﻴﺰ وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن را راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺪر را ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺎﻫﻲ اﻓﮕﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺪاي ﻛﻮﺑﻨﺪه‬ ‫ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮاردادﻧﺪ‪ :‬اي اﺑﺎﺟﻬﻞﺑﻦ ﻫﺸﺎم! اي ﻋﺘﺒﻪﺑﻦرﺑﻴﻌﻪ! اي ﺷﻴﺒﻪﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ‪ !...‬آﻳﺎ‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻪﺷﻤﺎ وﻋﺪه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ؟ زﻳﺮا ﻣﻦ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻣﻦ وﻋﺪه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬راﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻢ«‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻋﻤﺮ
ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ!‬ ‫ﺷﻤﺎ ﮔﺮوﻫﻲ را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮارﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﮔﻨﺪﻳﺪهاﻧﺪ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪﺟﺎﻧﻢ در ﻳﺪ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺷﻨﻮاﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ وﻟﻲ آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ«‪.‬‬ ‫»آنﮔﺎه آوازدﻫﻨﺪهاي در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوه »آواز درﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ آوازدﻫﻨﺪه از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﺮ دوزخ اﺳﺖ »ﻛﻪ‪ :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﺎد!‬ ‫‪830‬‬

‫ﻫﻢآﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدم را از راه اﷲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﭘﻴﻤﻮدن راه ﺣﻖ »ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي آن راه‬ ‫ﻛﺠﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم را از آن راه ﻣﻲرﻣﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و در راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ آن‬ ‫راه‪ ،‬ﻋﻴﺐ و اﺷﻜﺎل وارد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦﺷﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ راه‪ ،‬راه ﻧﺎﺣﻖ و ﻧﺎﺻﻮاﺑﻲ‬ ‫اﺳﺖ و ﺣﻖ ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮد در آﻧﻴﻢ »و آﻧﺎن آﺧﺮت را ﻣﻨﻜﺮﻧﺪ« از‬ ‫اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻛﻲ از ﺳﺨﻨﺎن و اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻜﺮﺷﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ از ﻋﻘﺎب و ﺣﺴﺎﺑﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
~
}

|

{z
y
x
w
v
u
ts
r

q
p

o
n
ml
k‬‬ ‫_
`
‬

‫»و در ﻣﻴﺎن آن دو‪ ،‬ﺣﺠﺎﺑﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻣﻴﺎن آن دو ﮔﺮوه‪ ،‬ﻳﺎ در ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺖ و‬ ‫دوزخ‪ ،‬دﻳﻮاري اﺳﺖ »و ﺑﺮ اﻋﺮاف ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ« اﻋﺮاف‪ :‬ﺑﻠﻨﺪﻳﻬﺎي دﻳﻮاري اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن و دوزﺧﻴﺎن زده ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻟﻐﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻜﺎن ﺑﻠﻨﺪ و ﻣﺮﺗﻔﻊ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎره اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﺑﺮ ﭼﻨﺪ وﺟﻪ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب‬ ‫اﻋﺮاف‪ ،‬ﺷﻬﺪاﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﻓﻀﻼ و ﺻﻠﺤﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎناﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺎرغ از ﻣﺸﻐﻠﻪ‬ ‫واﻧﻔﺴﺎي ﺧﻮد در اﻋﺮاف ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺣﻮال ﻣﺮدم ﻣﺼﺮوف ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل ﻣﺠﺎﻫﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن دﻳﻮار ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﺎﻓﺮان را ﻗﺒﻞ از ورودﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺛﻮابﻫﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﺸﺎن ﻛﻤﺘﺮ از‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن وارد ﺑﻬﺸﺖ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ اﻟﻬﻲ وارد‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎناﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس و اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ و ﻋﺪه دﻳﮕﺮي از ﺳﻠﻒ اﺳﺖ و اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻮل را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده و از دﻳﮕﺮ اﻗﻮال ﻗﻮيﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل؛ ﺑﺮ اﻋﺮاف ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ را ﺑﻪ ﺳﻴﻤﺎي آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آﻧﺎن؛ ﭼﻮن ﺳﭙﻴﺪي ﻳﺎ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن »و اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﻧﺪا ﻣﻲدﻫﻨﺪ«‬ ‫‪831‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻋﺮاﻓﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﺤﻴﺖ‬ ‫و ﺷﺎدﺑﺎش و اﻛﺮاﻣﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺪا ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪» :‬ﻛﻪ ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻫﻨﻮز وارد‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻃﻤﻊ آن را دارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﻫﻨﻮز وارد ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﻧﺸﺪهاﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ورود درآن ﻃﻤﻊ داﺷﺘﻪ و ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻴﺪي را در ﺳﺮ ﻣﻲﭘﺮوراﻧﻨﺪ زﻳﺮا ﻓﻀﻞ‬ ‫و رﺣﻤﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﺧﺸﻢ‬ ‫وي ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آنﮔﺎه ﻛﻪ‬ ‫رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ از داوري ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ‬ ‫آزادﻛﺮدﮔﺎن ﻣﻨﻴﺪ ﭘﺲ در ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ از ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﺑﺨﺮاﻣﻴﺪ«‪.‬‬ ‫‪o

n

m
l
k
j
i
h


g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫»و ﭼﻮن ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﺸﻤﺎن اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف »ﺑﻪﺳﻮي دوزﺧﻴﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪه‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را در زﻣﺮه ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﻜﺎران« ﻛﻪ ﺑﻪ دوزخ دراﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‬ ‫»ﻗﺮار ﻧﺪه«‪.‬‬ ‫‪~

}
|{zyxwvutsrqp‬‬

‫»و اﻫﻞ اﻋﺮاف ﻣﺮداﻧﻲ« از ﺳﺮان ﻛﻔﺎر »را ﻧﺪا ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﻴﺎﻓﻪﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن و »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻤﺎ« ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺘﻦ‬ ‫از راه ﺧﺪا ﮔﺮد ﻣﻲآوردﻳﺪ‪ .‬ﻳﺎ آن ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮد ﻣﻲآوردﻳﺪ »و‬ ‫آنﻫﻤﻪ ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲﺗﺎن »ﻛﻔﺎﻳﺖﺗﺎن ﻧﻜﺮد« و ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎرﺗﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ اﻳﻦ روزﮔﺎر ﺑﺪ و اﻳﻦ ﻋﺬاب اﺑﺪ دراﻓﺘﺎدﻳﺪ‪.‬‬ ‫
¡
‪
±
°
¯
®
¬
«
ª
©
¨
§¦
¥
¤
£
¢‬‬

‫»آﻳﺎ ﻫﻢاﻳﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪا ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﭻ رﺣﻤﺘﻲ‬ ‫ﻗﺮارﺷﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن‬ ‫‪832‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻫﻢاﻳﻨﺎن‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآوردﻳﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪﺧﺪا ﻫﻴﭻ‬ ‫رﺣﻤﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ »اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﻤﻲ ﺑﺮﺷﻤﺎﺳﺖ و ﻧﻪ‬ ‫اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« اﻳﻦ از اداﻣﻪ ﺳﺨﻦ اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻳﻴﺪ‪ ...‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﻮد اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ رﺣﻤﺖﺧﻮد وارد ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﺪي ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﻣﺮدم را از ﺳﻴﻤﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ؛‬ ‫اﻫﻞ دوزخ را ﺑﺎ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن و اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪي ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺲ ﭼﻮن‬ ‫از ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﻼم‬ ‫ﻋﻠﻴﻜﻢ! و ﭼﻮن از ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي دوزخ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻗﻮم ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻫﻤﺮاه ﻣﮕﺮدان«‪.‬‬ ‫‪
Ä

Ã

Â

ÁÀ

¿

¾

½

¼

»

º

¹

¸

¶

µ

´

³
²‬‬ ‫‪
È
Ç
Æ
Å‬‬

‫»و دوزﺧﻴﺎن ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن را ﻧﺪا ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﭼﻴﺰي از آب‪ ،‬ﻳﺎ از ﺳﺎﻳﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﷲ‬ ‫ﺑﻪﺷﻤﺎ روزي دادهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ« ﭼﺮا آﻧﺎن ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از اﺟﺎﺑﺖ ﻃﻠﺐ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻣﺄﻳﻮساﻧﺪ ـ از ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺷﺨﺺ درﻣﺎﻧﺪه و‬ ‫ﻣﺘﺤﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻓﺎﻳﺪه و ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه ﻫﺮدو را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬و ﺗﻌﺒﻴﺮ )اﻓﻴﻀﻮا‪ :‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ(‪ ،‬دﻟﻴﻞ‬ ‫ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮ ﻓﺮاز دوزخ ﻗﺮار دارد »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﷲ اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺮدو را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آب و دﻳﮕﺮ ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎي ﮔﻮارا را »ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﺣﺮام‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺪد و ﻣﻌﺎوﻧﺘﻲ ﺑﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪833‬‬

‫‪
Ö

Õ
Ô
Ó
Ò
ÑÐ
Ï
Î

Í
Ì
Ë
Ê
É‬‬ ‫×
‪
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø‬‬

‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫دﻧﻴﺎ ﻓﺮﻳﺒﺸﺎن داد« ﻟﺬا آﺧﺮت را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺑﻘﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ در دﻧﻴﺎ ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫»ﭘﺲ اﻣﺮوز آﻧﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در دوزخ رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ »ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت اﻳﻦ روز ﺧﻮﻳﺶ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻼﻗﺎت روز آﺧﺮت را »ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫آﻳﺎت ﻣﺎ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺼﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﻼﻛﺖﺷﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﺣﺐ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدن آﺧﺮت و دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ‪.‬‬ ‫‪K J I H G F E D C B A‬‬

‫آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي اﻋﻼم اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺸﺮﻛﺎن‪،‬‬ ‫ﺣﺠﺖ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺮده و ﺟﺎي ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻋﺬري را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ آوردﻳﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗﺮآن اﺳﺖ »ﻛﻪ روﺷﻦ و‬ ‫ﺷﻴﻮاﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻼل و ﺣﺮام و اﻧﺪرزﻫﺎ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي آنرا روﺷﻦ و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ »از روي ﻋﻠﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ روﺷﻦﺳﺎﺧﺘﻦ اﺣﻜﺎم آن داﻧﺎ و‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدهاﻳﻢ »و ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺮاي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻗﺮآن در ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن‪.‬‬ ‫‪ ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q PO N M L‬‬ ‫‪ r  qpon  mlkj ihgfe dcba‬‬ ‫‪ t s‬‬

‫»آﻳﺎ آﻧﺎن ﺟﺰ در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺄوﻳﻞ آﻧﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻔﺎر ﺟﺰ ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫وﻋﺪه داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺪان ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬رﺑﻴﻊ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﺗﺄوﻳﻞ ﻗﺮآن ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻧﻮ ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺎ آن‬ ‫‪834‬‬

‫ﻛﻪ روز ﺣﺴﺎب ﻓﺮارﺳﺪ و در آن روز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ آن ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻣﻲرﺳﺪ«‪» .‬روزي ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺄوﻳﻞ آن ﻓﺮارﺳﺪ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آنرا ﭘﻴﺶ از آن ﻓﺮاﻣﻮش‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﻣﺼﺪاق وﻋﺪهﻫﺎي آن ﻓﺮارﺳﺪ و‬ ‫ﻓﺮﺟﺎم ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ در آن‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ؛ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻲﺷﻚ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ را آورده ﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻗﺮار‬ ‫و اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف در آﻧﺠﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪارد »ﭘﺲ آﻳﺎ اﻣﺮوز‬ ‫ﻣﺎ را ﺷﻔﺎﻋﺘﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺖ؟« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻤﻨﺎﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻛﺎش ﺑﺮاي ﻣﺎ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺘﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻲﺑﻮد »ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖﻛﻨﻨﺪ« در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺗﺎ ﻣﺎ را از ﻋﺬاب‬ ‫دوزخ ﻣﻌﺎف ﮔﺮداﻧﺪ »ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮﻳﻢ« ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﻣﺎ را ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ »آنﮔﺎه ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ« اﮔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داده ﺷﻮﻳﻢ »ﻏﻴﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ« از ﻣﻌﺎﺻﻲ واﻋﻤﺎل ﺷﺮكآﻟﻮد »ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺎن زدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن‬ ‫از زﻧﺪﮔﻲ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﻳﻬﺎي ﺧﻮد در ﺟﻬﺖ ﺻﻼح و ﻓﻼح ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺮهاي ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﭘﺲ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻼ و ﻣﺤﻨﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎﺟﺮي ﻛﻪ رأساﻟﻤﺎل ﺧﻮد را ﻣﻲﺑﺎزد »و ﮔﻢ ﺷﺪ از آﻧﺎن آﻧﭽﻪ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫دروغﺑﺎﻓﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﺮﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎه و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ‬ ‫ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﺰدﺷﺎن ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪ و ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪  e  d c b a ` _ ~ } | { z y x w v  u‬‬ ‫‪ v u t s rq  p o n ml k j i h  g f‬‬ ‫‪w‬‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ آن اﻟﻠﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﻳﺪ« ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ روزﻫﺎ از روزﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬اﻳﻦ روزﻫﺎ از روزﻫﺎي آﺧﺮت ﺑﻮد‬

‫‪835‬‬

‫ﻛﻪ ﻫﺮ روز آن ﺑﻪاﻧﺪازه ﻫﺰار ﺳﺎل دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اوﻟﻴﻦ روز از اﻳﻦ روزﻫﺎي‬ ‫ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻚﺷﻨﺒﻪ و آﺧﺮﻳﻦ آن‪ ،‬روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻠﻘﺖ در ﻳﻚ آن واﺣﺪ ﻫﻢ ﻗﺎدر اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﻛﻦ‪ :‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎش«‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲﺑﺮاي ﻫﺮﭼﻴﺰ ﻧﺰد او‬ ‫ﻣﻴﻌﺎدي اﺳﺖ و ﺳﻨﺘﺶ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ روﻧﺪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ داﺷﺘﻪ و ﻣﺮﺣﻠﻪﺑﻪﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﺪرﻳﺠﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺄﻧﻲ در اﻣﻮر را‬ ‫ﺑﻴﺎﻣﻮزاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻣﺪﺑﺮ ﻣﺮﻳﺪ ﻣﺨﺘﺎر و ﻓﻌﺎل ﻣﺎ‬ ‫ﻳﺸﺎء دﻻﻟﺖﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻣﺴﺘﻮي ﺷﺪ« اﺳﺘﻮاء‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﺑﺮﺗﺮي و اﺳﺘﻘﺮار اﺳﺖ و ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آن داﻧﺎﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻼل و ﻋﻈﻤﺖ‬ ‫وي ﺳﺰاوار اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ‪ .‬از امﺳﻠﻤﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ‪   ﴾b  a  `  _﴿ :‬رواﻳﺖ‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬درك ﻛﻴﻔﻴﺖ اﺳﺘﻮا در ﺣﻴﻄﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ اﺳﺘﻮا ﻣﺠﻬﻮل ﻫﻢ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و اﻗﺮار ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن و اﻧﻜﺎر آن ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﺎﻟﻚﺑﻦاﻧﺲ
ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ از وي ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﻋﺮش اﺳﺘﻮا ﻳﺎﻓﺖ؟ ﻣﺎﻟﻚ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﺘﻮا ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ در ﻟﻐﺖ( و ﻛﻴﻒ )ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺘﻮا( ﻣﺠﻬﻮل‬ ‫اﺳﺖ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن واﺟﺐ و ﺳﺆال ﻛﺮدن از آن ﺑﺪﻋﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺬﻫﺐ‬ ‫ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ در اﻳﻦ ﺑﺎب‪ .‬ﻋﺮش‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﺗﺨﺖ ﺟﻬﺎﻧﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪» .‬ﺷﺐ را ﺑﻪ روز ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺐ‬ ‫را ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺮدهاي ﺑﺮاي روز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻇﻠﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬روﺷﻨﻲ آن را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‬ ‫»ﺷﺐ‪ ،‬روز را ﺑﻪﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺣﺎﻟﻲ ﺷﺐ را ﺑﻪ روز ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺐ‬ ‫ﺷﺘﺎﺑﺎن در ﻃﻠﺐ روز اﺳﺖ و در ﻫﻴﭻ ﺣﺎل و ﻟﺤﻈﻪاي از ﻃﻠﺐ آن ﺳﺴﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺰرگ ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ و‬ ‫‪836‬‬

‫دوران ﻣﺤﻮري زﻣﻴﻦ را اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» .‬و آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن را« آﻓﺮﻳﺪ »ﻛﻪ‬ ‫رامﺷﺪه ﻓﺮﻣﺎن اوﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﻃﺒﻖ اراده و اﻣﺮ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ او ﺑﻲﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﺨﻠﻔﻲ ﺳﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آﮔﺎه ﺷﻮ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ و اﻣﺮ او راﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻫﻤﻪ آﻓﺮﻳﺪه او و ﻓﺮﻣﺎن در‬ ‫آن‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن اوﺳﺖ‪» .‬اﻣﺮ« ﻋﺒﺎرت از‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و اﺣﻜﺎم ﺗﺸﺮﻳﻌﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‬ ‫»اﷲ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﻛﺖ و ﺧﻴﺮ او ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و‬ ‫ﭘﺮﮔﺴﺘﺮه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮدرداء
از رﺳﻮلاﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﻳﻦ دﻋﺎي ﻣﺄﺛﻮر را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪@T& 0> _w " /5& ,0> [ ZK / 5; 0> DR /5 0> /0e /5 )05p‬‬ ‫‪ :0> %5 " /$‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻚ ازآن ﺗﻮﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﺣﻤﺪ از آن ﺗﻮﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اﻣﺮ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﭘﺲ‪ ،‬از ﺗﻮ ﺗﻤﺎم ﺧﻴﺮ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ و از ﺗﻤﺎم ﺷﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم«‪.‬‬ ‫‪ ¢ ¡ ~   } |{ z y x‬‬

‫»ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ زاري ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻀﺮع و ﺗﺬﻟﻞ و ﺗﻤﻠﻖ و اﺧﻼص و‬ ‫رﻏﺒﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي او دﻋﺎ ﻛﻨﻴﺪ »و« ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ »ﺧﻔﻴﻪ« ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ .‬ﺧﻔﻴﻪ‪ :‬ﺧﻮاﻧﺪن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎن از ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﻣﺮدم اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﺪن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﺷﻴﻮه‪ ،‬رگورﻳﺸﻪ رﻳﺎ را ﺑﻪﻛﻠﻲ ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺣﻨﺎف ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻔﻴﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آﻣﻴﻦ در‬ ‫ﻧﻤﺎز اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا در ﻧﺰد آﻧﺎن‪ ،‬آﻣﻴﻦ دﻋﺎء اﺳﺖ‪» .‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ او از ﺣﺪﮔﺬرﻧﺪﮔﺎن‬ ‫را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺠﺎوزﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻣﺮز اواﻣﺮ ﺧﻮد را ـ ﭼﻪ در دﻋﺎ و ﭼﻪ در اﻣﻮر دﻳﮕﺮ ـ‬ ‫»دوﺳﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؛ ﺗﺠﺎوز در دﻋﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬دﻋﺎﻛﻨﻨﺪه در دﻋﺎ ﺻﺪاﻳﺶ را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورد‪ ،‬ﻳﺎ در دﻋﺎﻳﺶ ﭼﻴﺰي را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ وي ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻮن‬ ‫ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ذاﺗﺎ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل و‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻧﺒﻴﺎ‡ در آﺧﺮت‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ از اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدم ﺻﺪاﻫﺎﻳﺸﺎن را در دﻋﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي ﻣﺮدم! ﺑﺮ ﺧﻮد آﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ زﻳﺮا ﺷﻤﺎ ذات ﻧﺎﺷﻨﻮا ﻳﺎ ﻏﺎﻳﺒﻲ را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‬ ‫‪837‬‬

‫ﺑﻠﻜﻪ ذاﺗﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﻮا و ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪.«...‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻐﻔﻞ
از ﻓﺮزﻧﺪش ﺷﻨﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﻦ از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻗﺼﺮي ﺳﭙﻴﺪ ﺑﺒﺨﺸﻲ! ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪم! از ﺧﺪا ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺨﻮاه و ﺑﻪ او از دوزخ‬ ‫ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ و ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻦ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در دﻋﺎ و وﺿﻮ‪ ،‬از ﺣﺪ در ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ آداب دﻋﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ دﻋﺎﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎوﺿﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻗﻠﺒﺶ را از ﺧﻄﺮات و ﻣﺸﻐﻮﻟﻴﺖﻫﺎ ﺧﺎﻟﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ دﻋﺎ را ﺑﺎ درود آﻏﺎز و ﺑﺎ درود ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ دﺳﺘﻬﺎ را ﺑﻪﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﺮدارد‪.‬‬ ‫‪ 6‬ـ ﻣﺆﻣﻨﺎن را در آن ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫‪ 7‬ـ ﺟﻮﻳﺎي ﺳﺎﻋﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻋﺎت اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻮن ﺛﻠﺚ اﺧﻴﺮ ﺷﺐ‪ ،‬وﻗﺖ‬ ‫اﻓﻄﺎر‪ ،‬روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻔﺮ و دﻳﮕﺮ ﻣﻮاردي ﻛﻪ در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ³ ² ± ° ¯ ® ¬« ª ©  ¨ § ¦ ¥ ¤ £‬‬ ‫´‬

‫»و در زﻣﻴﻦ ﺑﻌﺪ از اﺻﻼح آن ﻓﺴﺎد ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻛﺘﺐ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺣﻜﺎم‪ ،‬زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺻﻼح آورد و ﺑﻌﺪ‬ ‫از آن ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮي آن را آﺑﺎدان ﻛﺮد‪ ،‬درآن ﻓﺴﺎد ﻧﻜﻨﻴﺪ؛ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺮدم و وﻳﺮان‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻨﺎزﻟﺸﺎن و ﻗﻄﻊ درﺧﺘﺎﻧﺸﺎن و ﻣﺴﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻧﻬﺎرﺷﺎن‪ .‬و ازﺟﻤﻠﻪ ﻓﺴﺎد در‬ ‫زﻣﻴﻦ‪ :‬ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬اﻓﺘﺎدن در ﻣﻌﺎﺻﻲ وي و ﻟﻐﻮ ﻛﺮدن ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺷﺮاﻳﻊ وي‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪن آﻧﻬﺎﺳﺖ »و او را ﺑﺎ ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﺑﻴﻢ ازاﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ دﻋﺎﻳﺘﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﻨﺪ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ دﻋﺎﻳﺘﺎن را ﻣﻮرد اﺟﺎﺑﺖ ﻗﺮاردﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻴﻢ از ﻓﺮﺟﺎم ﻓﻼﻛﺖﺑﺎر ﻋﺬاب ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ‬ ‫‪838‬‬

‫ﺛﻮاب ﺧﺠﺴﺘﻪ و ﻓﺮﺧﻨﺪه وي«‪» .‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ« اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻴﺮ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﺸﺎط و ﺷﺎداﺑﻲ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻏﻴﺐ‬ ‫ﻳﻜﺠﺎ ﻛﺮده‪ ،‬ﻓﺮاﻳﺾ ﺧﺪا را ﺑﺠﺎآورده و از ﻣﺤﺮﻣﺎت وي ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ و ﺗﺮس و‬ ‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﷲ را در دل دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﻧﻴﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ Æ   Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ‬‬ ‫‪ÕÔÓ Ò Ñ ÐÏÎ  Í Ì Ë Ê É È Ç‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤﻦ ذﻛﺮ ﻧﻌﻤﺘﻲ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬ ‫ارزاﻧﻲ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻋﻴﻦﺣﺎل ﻛﻪ دﻟﻴﻠﻲ از دﻻﻳﻞ وﺣﺪاﻧﻴﺖ و ﺛﺒﻮت اﻟﻮﻫﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪» :‬و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ ﺑﺎدﻫﺎ را ﻣﮋدهرﺳﺎن ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد« ﻛﻪ ﺑﺎران اﺳﺖ‬ ‫»ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎدﻫﺎ ﻣﮋدهرﺳﺎن ﺑﺎراﻧﻨﺪ »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ اﺑﺮﻫﺎي ﮔﺮاﻧﺒﺎر را ﺑﺮدارﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺎدﻫﺎ اﺑﺮﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ آب ﺧﻮد ﮔﺮاﻧﺒﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫دراﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪» :‬آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺑﺮ را »ﺑﻪﺳﻮي زﻣﻴﻦ ﻣﺮدهاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺮ و‬ ‫ﺑﻲﮔﻴﺎﻫﻲ »ﻣﻲراﻧﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬از آن« اﺑﺮ ﮔﺮاﻧﺒﺎر »آب ﻓﺮود ﻣﻲآورﻳﻢ« ﺑﻪ آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺮ و‬ ‫ﻣﺮده »آنﮔﺎه از آن ﻫﺮ ﻣﻴﻮهاي ﺑﺮآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آن آب ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﻴﻮه و ﺳﺒﺰه‬ ‫ﻣﻲروﻳﺎﻧﻴﻢ و ﺑﺮﻣﻲآورﻳﻢ »ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻣﺮدﮔﺎن را ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدﮔﺎن را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﻴﻮهﻫﺎ و رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ‪ ،‬در روز ﻣﺤﺸﺮ از ﻗﺒﺮﻫﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻳﻢ زﻳﺮا‬ ‫وﻗﺘﻲ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﺠﻴﺐ و ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي‪ ،‬آن ﻗﺎدر ﻻﻳﺰال را از ﺑﻴﺮونآوردن‬ ‫ﻣﺮدﮔﺎن از ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﺎﺗﻮان ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؟ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮﻳﺪ« و ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و ﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ وي و اﻳﻦ ﻛﻪ او ﺑﺮ زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺠﺪد و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ دوﺑﺎره‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻳﺪ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن دو ﺑﻴﺮون آوردن ﻓﻮق‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪839‬‬

‫‪ R Q P O NM L   K  JI H GF E D C BA‬‬ ‫‪ T S‬‬

‫»و ﺷﻬﺮ ﭘﺎك‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺶ ﺑﻪ اذن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ« در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮاد از ﺑﻠﺪ‪ :‬زﻣﻴﻦ‬ ‫وﺧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺎك ﭘﺎك‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺶ ﺑﻪ اذن ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻓﺮاﻫﻢﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺿﺮوري ﺑﺮاي روﻳﻴﺪن آن؛ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﺘﺮﻳﻦ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫»و آن زﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﭘﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺶ ﺟﺰ اﻧﺪك و ﺑﻲ ﻓﺎﻳﺪه ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺎك‬ ‫ﭘﻠﻴﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻠﻴﺪ و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲآورد‪ .‬ﻧﻜﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻲﺧﻴﺮ و ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ‬ ‫ﺑﺮاي دﻟﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﻠﺐ ﭘﻨﺪﭘﺬﻳﺮ ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﻗﻠﺐ ﻓﺎﺳﻖ ﭘﻨﺪﮔﺮﻳﺰ را ﺑﻪ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﭘﻠﻴﺪ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺮﮔﺰاري‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي وي اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ﴾...BA﴿ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻦ زده اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﺆﻣﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ و ﻋﻤﻠﺶ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻣﻴﻮه ﭘﺎﻛﻴﺰه دارد‪ ،‬و‪ ﴾...I  H﴿ :‬ﻣﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮ زده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﺷﻮرهزاري اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﺮﻛﺖ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ ﭘﺲ ﻛﺎﻓﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﭘﻠﻴﺪ اﺳﺖ و ﻋﻤﻞ وي ﻧﻴﺰ ﭘﻠﻴﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫از اﺑﻲﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي
رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺜﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺮا ﺑﺮ آن از ﻫﺪاﻳﺖ و ﻋﻠﻢ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻨﻲ ﻓﺮود آﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﺨﺸﻲ از آن زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺎك و ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آب را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻋﻠﻒ و ﺳﺒﺰه ﻓﺮاوان ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺧﺸﻚ و‬ ‫ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آب را ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم را از آﺑﺶ ﻧﻔﻊ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﻧﻮﺷﻴﺪه و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﻮد را ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﻛﺸﺖ و زرع‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از آن زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ آﺑﻲ را ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد و ﻧﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺴﺐ ﻧﻤﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺮا ﺑﺮ آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫وي ﻧﻔﻊ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﻢ ﺧﻮد آن را درﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻢ آن را ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺗﻌﻠﻴﻢ‬ ‫‪840‬‬

‫دادهاﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺑﻼغ آن‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪهام‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪه اﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺳﺮي ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﺮده و آن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪ g f e d  c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y  X W V U‬‬ ‫‪ih‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل داﺳﺘﺎن آدم را در آﻏﺎز ﺳﻮره ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻧﺒﻴﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ‡ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و اﺑﺘﺪا از ﻧﻮح آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا او اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺸﺮ ﺑﻌﺪ از آدم اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻧﻮح را ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮﻣﺶﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻧﻮح‬ ‫در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮاق ﻣﻲزﻳﺴﺖ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را در ﺳﻦ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻴﺎن آدم و ﻧﻮح ـ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ـ ده ﻗﺮن ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در ﻃﻮل اﻳﻦ ده ﻗﺮن‪ ،‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﺑﺮ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻋﺼﺮ‬ ‫ﻧﻮح ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺮك و اﻧﺤﺮاف ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ«‪ .‬ﻧﺎم ﻧﻮح‪ (43) ،‬ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ذﻛﺮ ﺷﺪه و‬ ‫داﺳﺘﺎن وي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ در ﺳﻮرهﻫﺎي اﻋﺮاف‪ ،‬ﻫﻮد‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﻮن‪ ،‬ﺷﻌﺮا‪ ،‬ﻗﻤﺮ و ﻧﻮح آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ و ﺷﻐﻞ وي ﻧﺠﺎري ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي و دﻳﮕﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ﻫﻢاﻛﻨﻮن از ﻧﺴﻞ‬ ‫ﻧﻮح ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ادرﻳﺲ ﻗﺒﻞ از ﻧﻮح ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬ﮔﻔﺖ«‬ ‫ﻧﻮح »اي ﻗﻮم ﻣﻦ« ﻓﻘﻂ »ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺠﺰ او ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ«‬ ‫ﺗﺎ ﺳﺰاوار اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن‪ ،‬ﻧﻮح ﭘﺮﭼﻢ دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و از ﻗﻮﻣﺶ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﻮي آﻳﻴﻦ‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻪ آدم و ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪ از وي ﺑﺮ آن ﺑﻮدهاﻧﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﻋﻘﻮﺑﺖ روزي ﺑﺰرگ ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ از ﻋﺬاب روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺬاب روز ﻃﻮﻓﺎن ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ‪ .‬ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﺘﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺳﻮره «ﻧﻮح« ﺑﻪ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و‬ ‫ﻧﺎﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎ‪ :‬ود‪ ،‬ﺳﻮاع‪ ،‬ﻳﻐﻮث‪ ،‬ﻳﻌﻮق و ﻧﺴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن اوﻟﻴﻦ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ در ﻣﻴﺎن ﻓﺮزﻧﺪان آدم اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ :‬در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ‬ ‫اﺷﺨﺎص ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺻﺎﻟﺤﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن آﻧﻬﺎ ﻣﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫‪841‬‬

‫ﮔﻮرﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺴﺎﺟﺪي ﺑﻨﺎ ﻛﺮده و ﺗﻤﺜﺎل آﻧﻬﺎ را در آن ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫اﺣﻮال ﻧﻴﻚ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪﻳﺎد آورده و ﺧﻮد را ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺷﻴﻮه اﻳﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﭼﻮن‬ ‫زﻣﺎن درازي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ و ﻧﻤﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم آن ﮔﺮوه ﺻﺎﻟﺢ ﻧﺎمﮔﺬاري ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪﻧﺎﻣﻬﺎي ود‪،‬‬ ‫ﺳﻮاع‪ ،‬ﻳﻐﻮث‪ ،‬ﻳﻌﻮق و ﻧﺴﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ازﺻﺎﻟﺤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪sr q p o n m l k j‬‬

‫»ﻣﻸ از ﻗﻮم ﻧﻮح ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻣﻸ‪ :‬اﺷﺮاف و رؤﺳﺎي ﻗﻮماﻧﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺗﻮ را در ﮔﻤﺮاﻫﻲ‬ ‫آﺷﻜﺎري ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ« در دﻋﻮﺗﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ ~ } | { z y x w v u t‬‬

‫»ﮔﻔﺖ« ﻧﻮح »اي ﻗﻮم ﻣﻦ! در ﻣﻦ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲاي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮياز‬ ‫ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﻫﺴﺘﻢ« ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﻴﺮ و ﻓﻀﻴﻠﺖ را‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﺳﻮق داده و ﺷﺮ و رذﻳﻠﺖ را از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﻮد ﻛﻪﻧﻮح‬ ‫ﺿﻼﻟﺖ را از ﺧﻮد ﻧﻔﻲ و رﺳﺎﻟﺖ را ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫_ ` ‪ j i h g f e d c b a‬‬

‫»ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ« ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن ﭘﻴﺎﻣﻬﺎ را ﺑﺮاي اﺑﻼغ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻴﺖ ﺧﻮد را در‬ ‫ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‪ ،‬از ﺷﺎﺋﺒﻪﻫﺎي ﻓﺴﺎد ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪهام و ﻓﻘﻂ ﺻﻼح اﻣﻮرﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ »و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« از اوﺻﺎف‬ ‫ﺑﻲﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ و ﺷﺪت ﺧﺸﻢ وي ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺮا از اﻳﻦ اﻣﻮر‬ ‫آﮔﺎه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪842‬‬

‫‪ x w v u t s r q   p o  n m l k‬‬

‫»او ﻋﺠﺒﺘﻢ« آﻳﺎ ﺑﻌﻴﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‪ :‬ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‪ :‬اﻧﻜﺎر ورزﻳﺪﻳﺪ و ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدﻳﺪ »از‬ ‫آن ﻛﻪ ﺑﻪﺷﻤﺎ ذﻛﺮي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﺣﻲ و ﻣﻮﻋﻈﻪاي »از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﻣﺮدي از‬ ‫ﺧﻮدﺗﺎن آﻣﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺮدي از ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺗﺎن ﻛﻪ او را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ واو از ﺟﻨﺲ‬ ‫دﻳﮕﺮي ـ ﻣﺜﻼ از ﺟﻨﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺟﻦ ـ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ از او ﺑﺮﻣﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺸﺮي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻧﺲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن او ﻣﺮدي از ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ او را از اوان‬ ‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و اﻣﺎﻧﺘﺪاري ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ و ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﮔﻤﺮاه ﺑﻮدهاﺳﺖ و ﻧﻪ‬ ‫دروﻏﮕﻮ و آﻣﺪهاﺳﺖ »ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﻢ دﻫﺪ« از ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﻔﺮ »وﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﻴﺪ و‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﻮاﻳﺪي ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻢدادن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎرﻳﺘﺎن‬ ‫»ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ« و رﺿﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﺪ«‪.‬‬ ‫‪ ¨ § ¦  ¥ ¤£  ¢ ¡  ~ } | { z  y‬‬ ‫©‬

‫»اﻣﺎ او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ او و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻤﺎن آورده و‬ ‫ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻮدﻧﺪ »ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ در ﻛﺸﺘﻲ« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻛﺸﺘﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻧﻮح را ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ او و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن از ﺧﻄﺮ‬ ‫ﻃﻮﻓﺎن ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﻨﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ« و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻧﺎروا‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪه ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺸﺘﻨﺪ »ﻏﺮق ﻛﺮدﻳﻢ« در ﻫﻤﺎن دار ودﻳﺎرﺷﺎن »زﻳﺮا‬ ‫آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻮردل ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪاي ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﻮد‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻧﻪ ﭘﻨﺪي در آﻧﺎن ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦداﺳﺘﺎن در )آﻳﺎت ‪ 48‬ـ ‪ (35‬ﺳﻮره‬ ‫»ﻫﻮد« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪843‬‬

‫‪ ¾ ½ ¼ »º  ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± °¯ ® ¬ « ª‬‬

‫»و ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﻋﺎد ﺑﺮادرﺷﺎن ﻫﻮد را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻧﺎم‬ ‫»ﻫﻮد« را زﻳﺮا »ﺑﺮادر« در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮادر ﻧﺴﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﺎد‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺮب از ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ اﻣﺘﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در روي زﻣﻴﻦ و ﻇﺎﻫﺮا ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ از‬ ‫ﻗﻮم اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻟﺬا ذﻛﺮ داﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﺑﻌﺪ از داﺳﺘﺎن ﻧﻮح ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺮاد‬ ‫از ﻗﻮم ﻋﺎد در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺎد اول اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻦ اﺣﻘﺎف ـ رﻳﮕﺰار ﻣﻴﺎن ﻋﻤﺎن و‬ ‫ﺣﻀﺮﻣﻮت در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻳﻤﻦ ـ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻧﺎﺑﻮدي آﻧﺎن‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﺎد دﻳﮕﺮي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻳﻤﻦ ـ اﻣﺎ ﻧﻪ در اﺣﻘﺎف ﺑﻠﻜﻪ در ﺣﺪود ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﺤﻄﺎن و ﺳﺒﺎ ـ‬ ‫ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻋﺎد دوم ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻋﺎد ﺑﺠﺰ ﻗﺮآن‪ ،‬در ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪» .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺧﺪا راﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺒﻮدي‬ ‫ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ آﻳﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻮد آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﻋﺒﺎدت و ﺗﻮﺣﻴﺪ اﻟﻬﻲ دﻋﻮت ﻛﺮد‪ ،‬دﻋﻮﺗﻲ ﻛﻪ درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺗﻘﻮي و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري‬ ‫ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫¿ ‪ Í ÌË Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À‬‬

‫»اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ از ﻗﻮﻣﺶ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺎ ﺗﻮ را در ﺳﻔﺎﻫﺖ‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ« ﺳﻔﺎﻫﺖ‪ :‬ﺳﺒﻚﺧﺮدي و ﺣﻤﺎﻗﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎروا آنﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر را ﺑﻪ ﺳﺒﻚﻣﻐﺰي و ﻛﻢﺧﺮدي ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و وﻗﻴﺢﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﺗﻮ را از دروﻏﮕﻮﻳﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﻢ« در ادﻋﺎي رﺳﺎﻟﺖ‪.‬‬ ‫‪ E D C B A  Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð  Ï Î‬‬ ‫‪HG F‬‬

‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! در ﻣﻦ ﺳﻔﺎﻫﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي از ﺑﺎرﮔﺎه‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬

‫‪844‬‬

‫ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ اﻣﻴﻨﻢ« اﻣﻴﻦ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖداري و ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺿﺪ ﺧﻴﺎﻧﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﻣﻦ در ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي اﻟﻬﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي وارد ﻧﻜﺮدهام‪.‬‬ ‫‪YXWVUT SR Q P O N M L K J I‬‬ ‫‪ fedcba`_^]\[Z‬‬

‫»آﻳﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدي از ﺧﻮدﺗﺎن ﭘﻨﺪي از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮاﻳﺘﺎن آﻣﺪه‬ ‫ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﻢ دﻫﺪ؟ و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ زﻣﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺲ از ﻗﻮم ﻧﻮح‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن آﻧﺎن ﻗﺮار داد« ﻫﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻌﻤﺘﻲ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﻗﻮم‬ ‫ﺧﻮد ﻳﺎدآوري ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ؛ ﻗﺮاردادن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎﻛﻨﺎن زﻣﻴﻦ ﺑﻌﺪ از ﻫﻼﻛﺖ ﻗﻮم‬ ‫ﻧﻮح‪،‬ﻳﺎ ﻗﺮاردادن آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن روي زﻣﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬آنﮔﺎه ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﻌﻤﺖ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ‪» :‬و در ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻗﻮت ﺷﻤﺎ اﻓﺰود« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﺪوﻗﺎﻣﺘﻲ‬ ‫ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ و ﺑﻠﻨﺪ ـ اﻓﺰون ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان از ﻧﻈﺮ ﺑﺪﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ ـ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻘﻞاﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪي ﻗﺎﻣﺖ ﺷﺨﺺ ﺑﻠﻨﺪﻗﺪﺷﺎن ﺻﺪ ﮔﺰ و از ﻛﻮﺗﺎهﻗﺪﺷﺎن ﺷﺼﺖ ﮔﺰ ﺑﻮد »ﭘﺲ‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا را ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ« ﺑﺮ ﺧﻮد ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺘﺎن در‬ ‫زﻣﻴﻦ و اﻓﺰودن در ﺧﻠﻘﺖ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﻳﺘﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ« زﻳﺮا ﻳﺎدآوري ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهﺑﺨﺶ ﺷﻜﺮ آن اﺳﺖ و‬ ‫ﻫﺮﻛﻪ ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﺠﺎ آورد‪ ،‬ﺑﻲﺷﻚ رﺳﺘﮕﺎر ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ w      v  u  t  s  r  qp  o  n  m  l  k  j  i h  g‬‬ ‫‪ y  x‬‬

‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪهاي ﺗﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﷲ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﻢ« ﺣﺎل آن ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ در ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺎ ﭘﺪراﻧﻤﺎن را ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ـ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﺎ را ﺑﻪﺳﻮي آن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ ـ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬و« آﻳﺎ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ« و دﻳﮕﺮ دﻧﺒﺎل راه و رﺳﻢ ﭘﺪران ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺮدﻳﻢ؟ ﻧﻪ!‬

‫‪845‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي از ﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺲ اﮔﺮ از راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه‬ ‫ﻣﻲدﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎور« آﻧﻬﺎ از ﺑﺲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺘﻤﺮد و ﻣﺘﻜﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﻫﻮد ﺑﺪان ﻫﺸﺪارﺷﺎن ﻣﻲداد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ gfedc ba`_~} |{z‬‬ ‫‪ u t s r q p on m l k j i h‬‬

‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﻋﻘﻮﺑﺖ و ﺧﺸﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﮔﺸﺘﻴﺪ و ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه اﻳﻦ ﻋﺬاب و ﺧﺸﻢ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻓﺮودآﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻮد ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر وﻗﻮع آن ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮ واﻗﻊ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر دادن اﻳﻦ ﻫﺸﺪار ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺮآﻧﺎن واﻗﻊ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫رﺟﺲ‪ :‬ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ اﺳﺖ »آﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ در ﺑﺎب ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺑﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ؟ ﻫﻮد ﺑﺘﺎن را ﻣﺠﺮد ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺑﻲﻣﺴﻤﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد زﻳﺮا ﻧﻪ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻣﺴﻤﻴﺎت آﻧﻬﺎ داراي ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ اﻃﻼق ﻧﺎم «ﺧﺪاﻳﺎن« ﺑﺮآﻧﻬﺎ در‬ ‫اﺻﻞ ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺪوماﻧﺪ و ﻫﻴﭻ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎﺳﺖ؛ »ﻛﻪ ﺷﻤﺎ وﭘﺪراﻧﺘﺎن ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻛﺮدهاﻳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ و ﭘﺪراﻧﺘﺎن از ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﺘﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻳﺪ و در واﻗﻊ‬ ‫اﻣﺮ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺖ وﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن ﻧﺎزل‬ ‫ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ« ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺮ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ راهورﺳﻢ ﺑﺎﻃﻠﺘﺎن ﺣﺠﺖ آورﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻫﺸﺪار ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮاﻧﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ آن را درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدهاﻳﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮان ﻧﺰول اﻳﻦ ﻋﺬاب ﻫﺴﺘﻢ و اﻳﻦ ﻋﺬاب ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ آﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ¥ ¤  £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v‬‬

‫»ﭘﺲ او و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ دﻋﻮﺗﺶ اﻳﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﻪ رﺣﻤﺘﻲ‬ ‫از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ« از ﻋﺬاب ﻓﺮودآﻣﺪه ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان »و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻳﺎت‬ ‫‪846‬‬

‫ﻣﺎ را دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦﺷﺎن ﮔﺮدد »و از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺳﺮﻛﺸﻲ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺑﻪ آﻳﺎت و ﻋﺪم اﻳﻤﺎن ﺑﻪﺣﻖ ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺪﻳﻢ ﭘﺲ اﻳﻦ رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﺮدن‬ ‫در ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؛ ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ ﻗﻮم ﻫﻮد ﻧﺎزل ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻨﺪﺑﺎد ﺳﺮﻛﺶ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮدي ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﺎر و اﺷﺠﺎرﺷﺎن را ﭘﺎك وﻳﺮان ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻨﺪﺑﺎدي ﻛﻪ ﺻﺨﺮهﻫﺎي ﺑﺰرگ‬ ‫را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻛﻮﺑﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﺟﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪه ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﻓﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﺳﻮره «اﻟﺤﺎﻗﻪ« ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬اﻣﺎ ﻋﺎد؛ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻨﺪﺑﺎدي‬ ‫ﺗﻮﻓﻨﺪه و ﺳﺮﻛﺶ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا آن را ﻫﻔﺖ ﺷﺐ و ﻫﺸﺖ روز ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﮔﻤﺎﺷﺖ ﭘﺲ آن ﻗﻮم را در آن ﻣﺪت ﻓﺮواﻓﺘﺎده ﻣﻲدﻳﺪي‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻪ ﻧﺨﻠﻬﺎي ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺗﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ( »آﻳﺎت ‪ 8‬ـ ‪.«6‬‬ ‫¦ § ¨ ©‪ ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª‬‬ ‫‪ Ì  Ë Ê  É ÈÇ Æ Å  Ä Ã ÂÁ À ¿ ¾ ½ ¼»  º‬‬ ‫‪ Ï Î Í‬‬

‫»و« ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ »ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺛﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮادرﺷﺎن ﺻﺎﻟﺢ را« ﺛﻤﻮد‪ :‬ﻗﺒﻴﻠﻪاي از اﻋﺮاب اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ »ﺣﺠﺮ« واﻗﻊ در ﺷﻤﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره در ﻣﻴﺎن ﺣﺠﺎز و ﺷﺎم ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫وادياﻟﻘﺮي ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺛﻤﻮد ﺑﻌﺪ از ﻗﻮم ﻋﺎد وارث دﻳﺎر وﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ )‪ (74‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻫﻤﻪ از اﻋﺮاب اوﻟﻴﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦﻋﻤﺮرﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺒﻮك روان ﺑﻮدﻧﺪ ـ از ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺎر و‬ ‫ﻣﻨﺎزل ﻗﻮم ﺛﻤﻮد ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻟﺸﻜﺮ را در ﺗﺒﻮك ﻓﺮود‬ ‫آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ازﭼﺎﻫﻬﺎي آﺑﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺛﻤﻮد آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺧﻮد را از آﻧﻬﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫آب ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و از آن آب ﺧﻤﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ دﻳﮕﻬﺎ را ﻧﺼﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻏﺬا ﺑﭙﺰﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﺬاي دﻳﮕﻬﺎ را ﺑﻴﺮون رﻳﺨﺘﻪ و ﺧﻤﻴﺮﻫﺎ را ﻋﻠﻮﻓﻪ ﺷﺘﺮان‬ ‫‪847‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه اﻳﺸﺎن را از آن ﻣﺤﻞ ﻛﻮﭼﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭼﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ از‬ ‫آن ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ ﭘﺲ در آن ﻣﺤﻞ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آنﺣﻀﺮتص اﺻﺤﺎبﺷﺎن را از‬ ‫ورود ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺪ ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﻨﺎزﻟﺸﺎن‬ ‫وارد ﻧﺸﻮﻳﺪ«‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻣﺪاﺋﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪﻧﺎم‬ ‫»ﻓﺘﺢاﻟﻨﺎﻗﻪ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﺻﺎﻟﺢ »اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ«‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ ﻗﻮﻣﺶ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪايﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻠﻖ را‬ ‫ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آن آﻓﺮﻳﺪهاﺳﺖ‪ ،‬او ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺳﺰاوار‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ﺟﺰ وي ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي اﻳﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ را ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬آري!‬ ‫دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻧﻔﻲ ﺷﺮك‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ و ﻋﺼﺎره دﻋﻮت ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و ﻫﻤﺎﻧﺎ درﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎم ﻛﻪ‪ :‬ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﻴﺪ( »ﻧﺤﻞ ‪ .«36 /‬ﺻﺎﻟﺢ‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ اﻓﺰود‪» :‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻴﻨﻪاي آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ« ﺑﻴﻨﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺠﺰه روﺷﻦ و آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﺑﻴﺮونآوردن ﻣﺎدهﺷﺘﺮي از‬ ‫ﺳﻨﮓ ﺳﺨﺖ و ﺧﺎرا »اﻳﻦ ﻣﺎده ﺷﺘﺮﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ ﭘﺲ آن را‬ ‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺗﺎ در زﻣﻴﻦ ﺧﺪا ﺑﺨﻮرد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ و آزاد ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﭽﺮد و ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺖ از آن ﺑﺨﻮرد زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﺘﺮ؛ ﺷﺘﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ و زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻫﻢ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ وي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ او را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎل و ﻣﻠﻚ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﺪارﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ آن را ﺷﺘﺮ ﺧﺪا ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا آن ﺷﺘﺮ ﺑﺎ اﻣﺮ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪون داﺷﺘﻦ‬ ‫ﭘﺪر و ﻣﺎدري آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد »و ﺑﻪ او« ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ »آﺳﻴﺒﻲ ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﮔﺰﻧﺪ و آزار ﻣﺘﻌﺮض او ﻧﺸﻮﻳﺪ »ﻛﻪ آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﻓﺮوﻣﻲﮔﻴﺮد«‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮم ﺻﺎﻟﺢ ﺧﻮد از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن از ﺻﺨﺮه ﺳﻨﮕﻲ ﺧﺎرا‪،‬‬ ‫ﻣﺎدهﺷﺘﺮي ﺑﻴﺮون آورد ﻛﻪ ﺧﺮوج آن را ﺑﻪ رأياﻟﻌﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﺻﺎﻟﺢ از آﻧﻬﺎ ﻋﻬﺪﻫﺎ‬ ‫و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪﺷﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد و‬ ‫‪848‬‬

‫ﭼﻮن آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻋﻬﺪﻫﺎ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ را ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ دﻋﺎ ﻛﺮد و آن ﺻﺨﺮه ﺳﻨﮓ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ در آﻣﺪ و ـ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﻣﺎدهﺷﺘﺮي ﭘﺎك‪ ،‬ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ و ﺑﻲﻋﻴﺐ از‬ ‫آن ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺰرگ و ﻗﻮي و ﭘﺮﻫﻴﺒﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن از ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ از او ﻣﻲرﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬رﺋﻴﺲ آن ﻗﻮم و ﭘﻴﺮواﻧﺶ اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردﻧﺪ‪ .‬ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭼﻨﻴﻦﻣﻘﺮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ روز آن ﻣﺎدهﺷﺘﺮ آب‬ ‫ﭼﺎﻫﺸﺎن را ﺑﻨﻮﺷﺪ و روز دﻳﮕﺮ آﻧﺎن از آب آن ﭼﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و در آن روز ﻛﻪ او آب‬ ‫ﭼﺎه را ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ از ﺷﻴﺮ وي ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ زﻳﺮا ﭼﻨﺎن ﺷﻴﺮآور ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن او را‬ ‫ﻣﻲدوﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻘﺪار از ﻇﺮوﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺷﻴﺮ آن ﭘﺮ ﻣﻲﺷﺪ و ﻗﻮم ﻫﻤﻪ از‬ ‫ﺷﻴﺮش ﺳﻴﺮ و ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
N
M


L
K
J
I

H
G
F
E
D

C

B
A‬‬ ‫‪
[
Z

Y
X
W
V
U
T
S
RQ
P
O‬‬

‫»و ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺲ از ﻗﻮم ﻋﺎد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن آﻧﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻗﻮم ﻋﺎد ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را در آن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﮔﺮداﻧﻴﺪ‬ ‫»و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ داد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را در آن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري‬ ‫»ﻛﻪ از ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻫﻤﻮار و ﻧﺮم آن ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻗﺼﺮﻫﺎ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ازﺧﺎﻛﻬﺎي آن‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺸﺖ و آﺟﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎ آن‪ ،‬ﻛﺎﺧﻬﺎ و‬ ‫ﻗﺼﺮﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ‪) .‬ﺑﻮأ(‪ :‬از ﻣﺼﺪر »ﻣﺒﺎءه«‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖاز‪ :‬ﻣﻨﺰﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در آن‬ ‫ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻲﺷﻮد »و از ﻛﻮهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻳﺪ« ﻗﻮم ﺛﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي‬ ‫از ﻧﻴﺮو و ﺻﻼﺑﺖ ﺑﺪﻧﻲ و ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ ﺑﻮدن ﻫﻴﻜﻞﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻛﻮﻫﻬﺎ را ﺗﺮاﺷﻴﺪه و در دل ﻛﻮﻫﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻐﺎرهﻫﺎ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب درون ﺻﺨﺮهﻫﺎي‬ ‫ﺳﺨﺖ و ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺑﺮاي ﺳﻜﻮﻧﺖ از ﺳﻮي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ‬ ‫و ﺳﻘﻔﻬﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎنآﻣﺪن ﻋﻤﺮﺷﺎن وﻳﺮان ﻣﻲﺷﺪ ـ از ﺑﺲ ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲاي‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در داﺳﺘﺎن ﻗﺒﻞ‬

‫‪849‬‬

‫ﮔﺬﺷﺖ »و در زﻣﻴﻦ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺑﺮ ﻧﺪارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﺑﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ‪،‬‬ ‫ﻓﺘﻨﻪ وﻓﺴﺎد ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫\

]

^

_

`


‪
h



g

f

e

d

c

b

a‬‬ ‫‪
t
s

r
q
p
o
n
ml
k
j
i‬‬

‫»ﺳﺮان ﻗﻮم او ﻛﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ«‬ ‫وﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ و اﺳﺘﻀﻌﺎف آﻧﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺎﻟﺢ از ﺳﻮي‬ ‫ﭘﺮورﮔﺎرش ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ؟« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از ﺑﺎب اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» .‬اﻫﻞ‬ ‫اﻳﻤﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺮوان ﺻﺎﻟﺢ »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ وي ﺑﺪان رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ او در اﻳﻦ ادﻋﺎ داﻧﺎﻳﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ او‬ ‫و رﺳﺎﻟﺘﺶ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮده و از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﻄﻴﻊ اﻣﺮش ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪
}

|
{
z

y
x
w
v
u‬‬

‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺻﺎﻟﺢ »ﻛﺎﻓﺮﻳﻢ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را درﺣﺎﻟﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰه آﺷﻜﺎر و ﺣﺠﺖ‬ ‫ﭘﺎﻳﺪار ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ درﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻮد ـ ﭘﺲ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺎد‪.‬‬ ‫~
_
`
‪
m
l

k



j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫»ﭘﺲ آن ﻣﺎدهﺷﺘﺮ را ﭘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻲﻫﺎي آن را ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آن را ذﺑﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎ‬ ‫آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ درﻛﺸﺘﻦ ﻣﺎدهﺷﺘﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ ﺗﻦ از آﻧﺎن او را‬ ‫ﻛﺸﺖ وﻟﻲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ رﺿﺎ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﻟﺬا اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪ »و از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺳﺮﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻗﺒﻮل‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺎدهﺷﺘﺮ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ازﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ دﻳﻦ وي اﺳﺘﻜﺒﺎر و‬ ‫ﻋﻨﺎد ورزﻳﺪﻧﺪ »و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺻﺎﻟﺢ! اﮔﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﻴﺪ‬

‫‪850‬‬

‫ﻣﻲدﻫﻲ« از ﻋﺬاب »ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎور« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از روي ﺗﺤﺪي )ﻣﺒﺎرزهﻃﻠﺒﻲ( و‬ ‫اﺳﺘﺨﻔﺎف ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
t
s
r
q
p
o
n‬‬

‫»ﭘﺲ آﻧﺎن را رﺟﻔﻪ ﻓﺮو ﮔﺮﻓﺖ« رﺟﻔﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺨﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬رﺟﻔﻪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻳﺎدي ﺳﺨﺖ و ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻜﺎن ﺳﺨﺖ‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را از ﺟﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪ »و در‬ ‫ﺳﺮاي ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺷﻬﺮ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ »از ﭘﺎ در آﻣﺪﻧﺪ« ﺟﺎﺛﻤﻴﻦ‪ :‬ﺑﺮ زاﻧﻮﻫﺎ و‬ ‫ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﭼﺴﺒﻴﺪه و ﺑﻲﺟﺎن و ﺑﻲﺣﺮﻛﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮﻧﺪهاي ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ روي دراﻓﺘﺪ و از ﭘﺎ درآﻳﺪ‪ .‬رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﭘﻲﻛﺮدن ﻣﺎدهﺷﺘﺮ از ﺳﻮي آﻧﺎن در‬ ‫روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ و ﻧﺰول ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ـ ﺟﺰ ﺻﺎﻟﺢ و‬ ‫ﭘﻴﺮواﻧﺶ از اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ـ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
¤
£
¢

¡

~
}
|
{
z
y
x
w
v
u‬‬

‫»ﭘﺲ ﺻﺎﻟﺢ از آﻧﺎن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺖ« آنﮔﺎه ﻛﻪ از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻖ از ﺳﻮي آﻧﺎن‬ ‫ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪ و درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺸﺖ ﻛﺮده و از آﻧﺎن روﻳﮕﺮدان ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ازﺳﺮزﻣﻴﻦﺷﺎن رﻓﺖ »و ﮔﻔﺖ« ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬در ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن‪» :‬ايﻗﻮم‬ ‫ﻣﻦ! ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﺪم و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻲﻛﺮدم وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﻧﺼﻴﺤﺘﮕﺮان را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارﻳﺪ« ﻣﻦ از ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺷﺸﻲ در‬ ‫اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ دﻋﻮت را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ و از آن ﺳﺮ‬ ‫ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻴﺪ ﭘﺲ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻻزم ﮔﺸﺖ و اﻳﻨﻚ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﻟﺢ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‬ ‫را ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺸﺎن ـ از روي ﺣﺴﺮت ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از اﻳﻤﺎن و ﺳﻼﻣﺘﻲ از ﻋﺬاب از دﺳﺖ‬ ‫دادﻧﺪ ـ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪851‬‬

‫‪
³
²
±

°
¯
®
¬
«
ª
©

¨
§
¦
¥‬‬

‫»و« ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ »ﻟﻮط را« ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ‪ .‬ﻟﻮط ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﺎران ﻓﺮزﻧﺪ آزر‪ ،‬ﺑﺮادزاده‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻮﻳﺶ اﺑﺮاﻫﻴﻢ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس‬ ‫ﻫﺠﺮت ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را ﺑﻪﺳﻮي اﻫﺎﻟﻲ ﺷﻬﺮي ﺑﻪﻧﺎم «ﺳﺪوم« در ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬ ‫ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ آن ﻓﺎﺣﺸﻪ را‬ ‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﺧﺼﻠﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ و ﺳﺨﺖ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ را ﻛﻪ ﻓﻌﻞ ﻟﻮاط‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن در آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺣﺪي‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ آن را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ؟ زﻳﺮا ﻓﻌﻞ ﻟﻮاط‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ‬ ‫از اﻣﺖﻫﺎ ﺷﺎﻳﻊ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫´
‪
Á
À
¿
¾
½
¼»
º
¹
¸

¶
µ‬‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ از روي ﺷﻬﻮت‪ ،‬ﺑﻪﺟﺎي زﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدان در ﻣﻲآﻣﻴﺰﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاﻳﺘﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪﺣﺴﺐ ﻓﻄﺮت ﺑﺮاي آﻣﻴﺰش‬ ‫آﻣﺎده ﺑﻮده و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﻘﺎرﺑﺖ را دارﻧﺪ و ﻓﻘﻂ آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺮآوردن ﺷﻬﻮت و‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﻟﺬتﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻟﻮاط ﺑﺎ ﻣﺮدان رو ﻣﻲآورﻳﺪ‪ ،‬ﻓﻌﻞ‬ ‫ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﻲ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و ﻓﻄﺮت ﺳﺎﻟﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺟﺰ ﺷﻬﻮتراﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫دﻳﮕﺮي از آن ﻧﺪارﻳﺪ ﭘﺲ ﺷﻤﺎ در ارﺗﻜﺎب اﻳﻦ ﻋﻤﻞ زﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺷﻬﻮتراﻧﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻓﺮوﻣﻲﺟﻬﻨﺪ »ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺴﺮف و‬ ‫ﺗﺠﺎوز ﻛﺎرﻳﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻟﻌﻨﺖ و ﺧﺸﻢﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ‬ ‫ﻓﻌﻠﻲ اﺳﺖ اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ و ﻓﻄﺮت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد و ﻋﻠﺖ‬ ‫ﺧﺎرج ﺑﻮدن آن از ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻓﻄﺮت‪ ،‬اﺳﺮاف و ﺧﺎرج ﺷﺪن ﻟﻮاﻃﻜﺎر از ﺣﺪ اﻋﺘﺪال ﺑﺸﺮي‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﮔﻮاﻫﻲ دوﺗﻦ در اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ ﻟﻮاط ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻣﺠﺎزات‬ ‫ﻟﻮاﻃﻜﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﻪﭘﺎﻳﻴﻦ اﻓﮕﻨﺪه ﺷﺪه ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﮔﺮدد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﻟﻮط ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺟﺰا ﺗﻌﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ‬ ‫‪852‬‬

‫)ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺷﺎﻓﻌﻲ و اﺣﻤﺪﺑﻦﺣﻨﺒﻞ( ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺠﺎزات ﻟﻮاط‪ ،‬ﺣﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻌﺰﻳﺮ و ﺣﺪ‬ ‫ﻟﻮاط‪ ،‬رﺟﻢ )ﺳﻨﮕﺴﺎر( ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻔﻌﻮل ﺗﺎ ﻣﺮگ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺷﺨﺺ ﻟﻮاﻃﻜﺎر ﻣﺤﺼﻦ‬ ‫)زندار( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺼﻦ‪ .‬در ﻳﻚ رواﻳﺖدﻳﮕﺮ از ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ :‬ﺣﺪ ﻟﻮاط ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪ‬ ‫زﻧﺎ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻟﻮاﻃﻜﺎر ﻣﺤﺼﻦ ﺑﻮد‪ ،‬رﺟﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻏﻴﺮآن‪ ،‬ﺻﺪ ﺷﻼق زده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺑﺎ زﻧﺎن از راه ﭘﺸﺖ )دﺑﺮ( ﻧﻴﺰ ﻛﻪ «ﻟﻮاط ﺻﻐﺮي« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ONM L KJ I HG F E D C B A‬‬

‫»وﻟﻲ ﺟﻮاب ﻗﻮم او« درﺑﺮاﺑﺮ اﻧﻜﺎر و ﻣﺤﻜﻮمﻛﺮدن اﻳﻦ ﻋﻤﻞ از ﺳﻮي ﻟﻮط »ﺟﺰ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻟﻮط و ﭘﻴﺮواﻧﺶ را »از ﺷﻬﺮﺗﺎن ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻴﺪ« و از‬ ‫روي اﺳﺘﻬﺰا اﻓﺰودﻧﺪ‪» :‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﻨﺰه ﻃﻠﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻛﻪ از اﻓﺘﺎدن در ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻟﻮاط ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻪ و ﭘﺎﻛﻲ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ در ﺷﻬﺮ ﻣﺎ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﻬﺰا آﻟﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻟﻮط ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺒﻮت وي را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮده و از ﻓﺮﻣﺎن وي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ وي ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻲدادﻧﺪ وﻟﻲ آﻧﺎن اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ زﺷﺖ را ﻛﻪ از ﻧﻔﺲﻫﺎي ﭘﻠﻴﺪ و‬ ‫ﻓﻄﺮﺗﻬﺎي واژﮔﻮﻧﻪﺷﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وي ﺗﺤﻮﻳﻞدادﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺠﺒﺎ از اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ واژﮔﻮﻧﻪ!‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎك و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎرﻧﺪ‪ ،‬از ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻠﻴﺪان و‬ ‫ﻧﺎﭘﺎﻛﺎن در آن ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ؟! اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ؛ ﻣﻨﻄﻖ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ در ﻫﺮ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﭘﺎﻛﺎن و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران‪ ،‬در ﻃﺮد و‬ ‫ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ W V U T S R Q P‬‬ ‫»ﭘﺲ او و اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ او راﻧﺠﺎت دادﻳﻢ« آنﮔﺎه ﻛﻪ در ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺷﺒﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ »ﺳﺪوم« ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻟﻮط و ﺧﺎﻧﻮادهاش را از آن ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮونآوردﻳﻢ‪» ١‬ﻣﮕﺮ‬ ‫«‬

‫ = " *‪ƒ
 ± ®® ¯¯ ÆÁ  ° I
  F‬‬

‫‪853‬‬

‫زﻧﺶ را« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ زن ﻟﻮط را از اﻫﻠﺶ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮد زﻳﺮا او ﺑﻪ ﻟﻮط اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد »ﻛﻪ« ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ زن ﻟﻮط »از ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﻮد« در ﻋﺬاب‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪي و ﺣﻜﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ در زﻣﺮه ﻧﺎﺑﻮدﺷﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ a `_    ^ ] \ [Z Y X‬‬

‫»و ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﺑﺎرﺷﻲ ﺑﺎراﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻏﻴﺮاز آن ﺑﺎرﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﺎدي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎرش‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺎرش ﮔﻞ ﭘﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓﺷﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪ‪
X

W

V

U﴿ :‬‬

‫‪» ﴾

Y‬ﻫﻮد ‪ «82 /‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪» .‬ﭘﺲ ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ آﺧﺮ ﻛﺎر ﻣﺠﺮﻣﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮان‬ ‫»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد!«‪.‬‬ ‫‪ r q po n m l k  j i h g fe d c b‬‬ ‫‪ ~}|{zyxwvuts‬‬ ‫_ ` ‪ k j i h g f e dc b a‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ داﺳﺘﺎن از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻧﺒﻴﺎ‡ در اﻳﻦ ﺳﻮره‪ ،‬ﺑﻌﺪ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻧﻮح‪ ،‬ﻫﻮد‪،‬‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ و ﻟﻮط‡ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»و ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﻣﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮادرﺷﺎن ﺷﻌﻴﺐ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﺧﻮدﺷﺎن را ﻛﻪ ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﺷﻌﻴﺐ ـ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﻣﺪﻳﻦ ـ‬ ‫از اﻧﺒﻴﺎي ﻋﺮب اﺳﺖ و از وي در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ـ در ﺳﻮرهﻫﺎي اﻋﺮاف‪ ،‬ﻫﻮد‪ ،‬ﺷﻌﺮاء و‬ ‫ﻋﻨﻜﺒﻮت ـ ﻳﺎزده ﺑﺎر ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻌﺜﺖ وي ﺑﻪﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ او را ﺧﻄﻴﺐ اﻧﺒﻴﺎ‡ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ آنﻛﻪ او دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺣﺠﺘﻲ‬ ‫رﺳﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ اﺑﻼغ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ »ﻣﺪﻳﻦ«‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ «ﻣﻌﺎن« واﻗﻊ در‬ ‫ﺟﻨﻮبﺷﺮق اردن ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺣﺠﺎز ﻗﺮار دارد و ﻣﺪﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺪﻳﻦ و ﻫﻢ ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻬﺮﺷﺎن اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد »ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺧﺪا راﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي‬ ‫ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ« ﺷﻌﻴﺐ ﺑﺎ ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻮم او ﻫﺴﺘﻨﺪ و او‬ ‫‪854‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺧﻮد آﻧﻬﺎﺳﺖ ﭘﺲ ﻃﺒﻌﺎ دوﺳﺖدار ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﺸﺎن در آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﻮت ﻛﺮد ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻪ در رأس دﻋﻮت ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن داد و اﻳﻦ ﭘﻨﺪار را‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭼﻴﺰي از ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رد ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ را ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه ﺧﻮاﻧﺪ »در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮورﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ روﺷﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰهاي آﺷﻜﺎر‬ ‫»آﻣﺪه اﺳﺖ« وﻟﻲ ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮده ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﺷﻌﻴﺐ ﭼﻪ ﺑﻮد ﭘﺲ اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻣﻌﺠﺰهاي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻌﺠﺰه وي ﺑﻴﺎن ﺷﻮد و ﭼﻪ ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫آري! اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ از ﺟﻨﺒﻪ اﻋﺘﻘﺎدي آن‪ ،‬اﻣﺎ او از ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫روي ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ اﻧﺤﺮاف ﻋﻤﻠﻲﺷﺎن اﻧﮕﺸﺖ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو را‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻧﻬﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪار ﻳﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻋﻴﺎري ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬ﻛﻢ‬ ‫ﻧﺪﻫﻴﺪ و ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن از ﺷﻴﻮهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺎﺳﺘﻦ و اﻓﺰودن در اﺷﻴﺎي ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻖﺧﻮري از دﻳﮕﺮان ﻧﭙﺮدازﻳﺪ‪ .‬آري! ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ وﻟﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو را ﺗﻤﺎم ﻧﻨﻬﺎده و از ﺣﻖ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﻲﻛﺎﺳﺘﻨﺪ »و ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮدم اﺷﻴﺎي آﻧﺎن را ﻧﺎﻗﺺ ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﺑﺨﺲ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻧﻘﺺ وآن ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﻮب‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﺎﻻ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻛﻢﻛﺮدن از آن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﺮدﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري و ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎزي اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد و‬ ‫ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮردن اﻣﻮال ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﺎرواﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ‬ ‫از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﺑﺎزارﻫﺎﻳﺸﺎن وارد ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻮارض و ﺣﻘﻮق ﮔﻤﺮﻛﻲ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻧﻬﻲ اﻟﻬﻲ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ »ودر زﻣﻴﻦ ﭘﺲ از اﺻﻼح آن ﻓﺴﺎد ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬در آﻳﻪ )‪ (56‬ﮔﺬﺷﺖ »اﻳﻦ« رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎ »ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« در دﻧﻴﺎ و‬ ‫آﺧﺮت »اﮔﺮ ﺑﺎور دارﻳﺪ« ﺳﺨﻨﻢ را‪.‬‬

‫‪855‬‬

‫‪ x w v u t s r  q p o n m l‬‬ ‫‪ ¦ ¥        ¤ £ ¢ ¡ ~ } |{ zy‬‬ ‫§‬

‫»و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻫﺮ راﻫﻲ ﻧﻨﺸﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪ« ﻣﺮدم را از ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزارﺗﺎن‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ ﺑﺮ ﺳﺮ راهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ وي ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺼﺪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪﻧﺰد وي را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻋﺬاب و ﻋﻘﺎب ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻢ داده وﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﺬاب ﻟﺬا ﻧﺰد او ﻧﺮوﻳﺪ »و« ﺗﺎ »ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آورده اﺳﺖ‪ ،‬از‬ ‫راه اﷲ ﺑﺎزدارﻳﺪ« ﻣﺮاد از ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از راه اﷲ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻣﺮدم از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻌﻴﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮاد؛ ﻧﻬﻲ آﻧﺎن از ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ راه دﻳﻦ و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آن را دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺮ ﺳﺮراهﻫﺎ ﭘﺲ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﻟﻔﻆ‪ ،‬ﻣﺮاد ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﺮاي آن راه‪ ،‬ﻛﺠﻲ ﻧﺠﻮﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي راهﺧﺪا ﻛﺠﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﻮاري و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري ﻧﺠﻮﻳﻴﺪ و آن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ »و‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﺑﻪ ﻳﺎدآورﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺪك ﺑﻮدﻳﺪ« از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد »ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ« از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮاﻟﺪ و ﺗﻨﺎﺳﻞ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ در ﻣﻌﻨﻲ آن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﻓﺴﺎدﻛﺎران« از اﻣﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ؛‬ ‫ﭼﻮن ﻗﻮم ﻧﻮح و ﻫﻮد و ﺻﺎﻟﺢ و ﻟﻮط‡ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟« ﻣﮕﺮ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻛﺮد و آﺛﺎر وﺟﻮدﺷﺎن را از ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺤﻮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ؟!‬ ‫¨ ©  ‪ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª‬‬ ‫‪ ¾ ½  ¼ » º¹‬‬

‫»و اﮔﺮ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﺑﺪان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهام اﻳﻤﺎن آورده و ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ﭘﺲ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ »ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﻜﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺣﻜﻢ و داوري او‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻖ و ﻋﺪل ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﻴﻢ آن ﻧﻤﻲرود ﻛﻪ او در ﺣﻜﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬آري! ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ درﻣﻴﺎن دو‬ ‫‪856‬‬

‫ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن ﻣﻴﺎن دو ﺧﺼﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺤﻘﺎن را ﺑﺮ ﻣﺒﻄﻼن ﭘﻴﺮوز‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﺒﺮ ﺑﺮ آزار ﻛﻔﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﭘﻴﺮوزﺷﺎن ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Q
P

O
N
M
L
K
J

I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
X
W

V
U
T
SR‬‬

‫»ﺳﺮان ﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر ورزﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﺮﻛﺶ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ و‬ ‫ﻛﺎﻓﺮﺷﺎن »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺷﻌﻴﺐ! ﻳﺎ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ اﻳﻤﺎنآوردهاﻧﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﻴﺶ ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬آن ﺳﺮان ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺮك اﻳﻤﺎن و اﻧﻜﺎر دﻋﻮت ﺣﻖ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ از روي ﺳﺮﻛﺸﻲ‪ ،‬ﺳﺒﻜﺴﺮي‪،‬‬ ‫ﻏﺮور‪ ،‬ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ و ﺗﺠﺎوز‪ ،‬ﭘﺎ را از اﻳﻦ ﺣﺪ ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ وﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﺮونﻛﺮدن از ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻌﻴﺐ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬ ‫دو راه ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﭘﻴﺶ رو ﻧﺪارﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﺑﻴﺮون ﺷﺪن از ﺷﻬﺮ و ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﻴﺶ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﻛﻔﺮي آﻧﺎن »ﮔﻔﺖ« ﺷﻌﻴﺐ »ﺣﺘﻲ اﮔﺮ دﻟﻤﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﻴﺶ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ آن ﻛﺮاﻫﺖ و ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ از ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮوﻧﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﺷﺪن از آن‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻲ ﻧﺪارﻳﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ روا ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺠﺒﻮرﻣﺎن ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ دﻟﻤﺎن آن را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر و اﺟﺒﺎر ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و از ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎري‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺘﺶ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺶ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ دﻳﮕﺮي‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪857‬‬

‫‪


p
o


n
m
l
k
j
i
h
gf
e
d

c
b

a
`
_

^


]
\
[
Z
Y‬‬ ‫‪
f
e
d
c
b
a
`


_
~
}|
{
z
yx
w
v

u
t
sr
q‬‬ ‫‪
g‬‬

‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ را از آن ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ« ﻛﻪ ﺷﺮك‬ ‫اﺳﺖ »ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا دروغ ﺑﺴﺘﻪاﻳﻢ« زﻳﺮا ﺷﺮك‪ ،‬دروغﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ازآنرو ﻛﻪ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺟﺰ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‪ ،‬ﻣﺪﺑﺮ و ﻣﻌﺒﻮدي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ اﺳﺖ‪ ،‬آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﻪ او دروغ‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺪﻋﻲ ﻧﻘﺺ اﻟﻮﻫﻴﺖ و رﺑﻮﺑﻴﺖ وي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ‪) :‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ را از‬ ‫آن ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﺪ( ﻣﻔﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺟﺮم‬ ‫ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺮاي وي روﺷﻦ ﻧﺸﺪه و در اﺻﻞ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫از اﻳﻤﺎن ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻛﻔﺮي ﺑﺰرﮔﺘﺮ و اﻟﺤﺎدي ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﻛﻔﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻓﺮورﻓﺘﻪ ﻛﻪ‬ ‫در اﺻﻞ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ »و ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎ را ﻧﺴﺰد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫اﺻﻮﻟﻲ و ﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺑﻪآن ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ« ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را از آن ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﺪ »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ اﷲ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﮕﺮ‬ ‫آنﻛﻪ در ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ زﻳﺮا اﻣﻮر ﻛﺎﺋﻨﺎت‬ ‫ﻫﻤﻪ ـ اﻋﻢ از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ـ ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ او واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ »ﭘﺮورﮔﺎر ﻣﺎ از روي داﻧﺶ ﺑﺮ ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺣﺎﻃﻪ دارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﻠﻢ وي ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات اﺣﺎﻃﻪ دارد ﭘﺲ او ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ اﺣﻮال ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ روي ﻣﻲدﻫﺪ »ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻓﻘﻂ ﺑﺮ او‬ ‫ﺗﻜﻴﻪ و اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮدهاﻳﻢ در اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﭘﺎﻳﺪار و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﺪارد‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻛﻔﺮ و‬ ‫اﻫﻞ آن ﻣﺎﻧﻊ و ﺣﺎﺋﻞ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﺎ را از ﻋﺬاب‬ ‫ﺧﻮد در ﭘﻨﺎه ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻪدارد »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻣﺎ ﺑﻪراﺳﺘﻲ‬ ‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻛﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﻴﺼﻠﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻣﺎ ﺑﻪﺣﻖ و‬ ‫راﺳﺘﻲ ﺣﻜﻢ و داوري ﻛﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻫﻞ ﺣﻖ ﺑﺮ اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻞ‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪858‬‬

‫‪
t
s
r

q
p
o
n
m
l


k
j


i
h‬‬

‫»و آن اﺷﺮاﻓﻲ از ﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ از ﺷﻌﻴﺐ ﭘﻴﺮوي‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ دﻳﻦ وي در آﻳﻴﺪ و دﻳﻦ ﺧﻮدﺗﺎن را ﻓﺮوﮔﺬارﻳﺪ »در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ زﻳﺎﻧﻜﺎرﻳﺪ« ﻣﺮادﺷﺎن از زﻳﺎﻧﻜﺎر ﺷﺪن؛ ﻫﻼﻛﺖﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد‪ :‬زﻳﺎن ﻛﺮدن‬ ‫ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺗﻤﺎم دادن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و وزن و ﺗﺮك ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺑﺎ ﻣﺮدم‬ ‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
{
z
y

x
w
v
u‬‬

‫»ﭘﺲ رﺟﻔﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬زﻟﺰﻟﻪ »آﻧﺎن را ﻓﺮو ﮔﺮﻓﺖ« ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬رﺟﻔﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺮﮔﺒﺎر‬ ‫ﻋﺬاب ﺑﻮد »ﭘﺲ در ﺳﺮاي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺮده ﺑﻪ زاﻧﻮ دراﻓﺘﺎده ﺻﺒﺢ ﻛﺮدﻧﺪ« و ﻛﺎﻣﻼ از ﭘﺎ‬ ‫درآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬در داﺳﺘﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫|
}

~


¡
‪
«
ª
©

¨
§



¦
¥
¤£
¢‬‬

‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻌﻴﺐ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮد ﻫﺮﮔﺰ در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﺎﻛﻦ‬ ‫ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﻗﻮم ﭼﻨﺎن رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ و آن دﻳﺎر ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول ﻋﺬاب‪ ،‬ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺧﺮاب و ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻛﺴﻲ ﻗﺒﻼ در آن ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻏﻨﻴﺖ ﺑﺎاﻟﻤﻜﺎن« آنﮔﺎه ﻛﻪ در ﻣﻜﺎﻧﻲ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷﻌﻴﺐ‪ ،‬ﺧﻮد‬ ‫ﻫﻤﺎن زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺑﻮدﻧﺪ« ﻛﻪ ﺧﻮد و ﻣﺎﻳﻤﻠﻚ ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﻤﻪ ﭘﺎك ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﺷﺮاف ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﭘﻨﺪارﺷﺎن‪ ،‬آن زﻳﺎن‪ ،‬ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻌﻴﺐ ﻧﮕﺮدﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ آن زﻳﺎن در ﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﺎن وﻣﻮاﻓﻘﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬

‫‪859‬‬

‫¬

®

¯

‪
¼

»


º

¹

¸¶

µ

´

³

²


±

°‬‬ ‫½


¾
‬

‫»ﭘﺲ‪ ،‬از آﻧﺎن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻌﻴﺐ ﭼﻮن ﻧﺰول ﻋﺬاب را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬از آﻧﺎن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺖ »و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرم را‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﺪم و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﻗﻮم ﻛﺎﻓﺮ« ﺑﻪﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﭘﺎيﻓﺸﺎرﻧﺪه ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﻣﺘﻤﺮد از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻖ »اﻧﺪوه ﺑﺨﻮرم؟« ﻧﻪ! ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن درﻳﻎ و اﻧﺪوه ﻧﻤﻲﺧﻮرم‪.‬‬ ‫¿
‪
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ


Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬

‫»و در ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي« از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان »را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ و‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﻣﺮدم آن را ﺑﻪ ﺑﺄﺳﺎء« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺨﺘﻲ و ﻓﻘﺮ‬ ‫»و ﺿﺮاء« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﻧﺞ و ﻣﺮض »ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زاري درآﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ زاري و ﺧﺎﻛﺴﺎري در آﻳﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را‬ ‫ﻓﺮوﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ü
Û
Ú
Ù

Ø
×

Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î

Í‬‬ ‫‪
ß
Þ

Ý‬‬

‫»ﺳﭙﺲ« ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﺎرﻛﺮدن ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ اﺣﻮال ﺑﺪ‪ ،‬ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲو ﻣﺮض و‬ ‫ﻋﺪم ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺑﻴﺪارﺷﺪن آﻧﻬﺎ از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ و ﺳﻜﺮات ﻏﺮور و اﺳﺘﻜﺒﺎر‪ ،‬وﺿﻊ‬ ‫را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ و »ﺑﻪﺟﺎي ﺑﺪي« اي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن از ﺑﻼﻫﺎ و ﻣﺤﻨﺖﻫﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ؛‬ ‫»ﻧﻴﻜﻲ را ﻗﺮار دادﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﻣﺘﺤﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن در ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و ﮔﺸﺎﻳﺶ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ »ﺗﺎ آنﻛﻪ اﻧﺒﻮه ﺷﺪﻧﺪ« در ﺟﻤﻌﻴﺖ و درﻣﺎل و ﻣﻜﻨﺖ ﺧﻮﻳﺶ »و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺪران ﻣﺎ را ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ رﻧﺞ و راﺣﺖ ﻣﻲرﺳﻴﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬

‫‪860‬‬

‫از رﻧﺞ‪ ،‬ﻓﻘﺮ و ﺑﻴﻤﺎري و ﺑﻌﺪا از ﻓﺮاواﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻧﻌﻤﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن رﺧﺪادي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ ﺑﺮ ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮادﺷﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ :‬رﺧﺪادﻫﺎ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﺨﺘﻲ وآﺳﺎﻧﻲ‬ ‫و رﻧﺞ و راﺣﺖ‪ ،‬ﮔﺮدش روزﮔﺎر و ﻋﺎدت زﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن و آﻳﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن ﺟﺎري و ﺳﺎري ﺑﻮده و ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎن و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻮده‪ ،‬اﻳﻦﺗﺤﻮﻻت ﻫﻢ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ از ﺑﺎب ﻣﺆاﺧﺬه و ﻣﺠﺎزات در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ورﻓﺘﺎر ﻣﺎ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺘﻼ‬ ‫و اﻣﺘﺤﺎن ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺤﻮه ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎ ﻫﺪف اﺑﺘﻼي آﻧﻬﺎ و ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢﺷﺎن ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺎل‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻜﺬﺑﺎن ﺑﺮﺧﻼف ﺣﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در راﺣﺘﻲ و ﻧﻌﻤﺖ ﺷﻜﺮ ﻛﺮده و ﺑﺮ رﻧﺞ و‬ ‫ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪهاﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺷﮕﻔﺘﺎ ﺑﺮ ﻛﺎر ﻣﺆﻣﻦ؛ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻴﭻ ﺣﻜﻤﻲ را ﺑﺮاو اﺟﺮا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آن‬ ‫ﺣﻜﻢ ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﻴﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﻪ او رﻧﺞ وﺳﺨﺘﻲاي ﺑﺮﺳﺪ؛ ﺻﺒﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻴﺮ اوﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻪ او ﺧﻮﺷﻲ و راﺣﺘﻲاي ﺑﺮﺳﺪ؛ ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﺰارد و اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ‬ ‫اوﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒدﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺆﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺒﺘﻼي رﻧﺞ و‬ ‫ﺑﻼﺳﺖ ﺗﺎ آنﻛﻪ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﭘﺎك و ﺻﻔﺎ ﺑﻴﺮون آﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺜﻞ ﺧﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﺻﺎﺣﺒﺶ او را در ﻛﺠﺎ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﻛﺮده و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ رﻫﺎ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﺑﻨﺎﮔﺎه ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪدﻧﺒﺎل آنﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﮔﺎهآﻧﺎن را‬ ‫ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺧﻴﺮ و ﻣﻬﻠﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺬاب ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻮت‬ ‫اﻟﻔﺠﺄه رﺣﻤﻪ ﻟﻠﻤﺆﻣﻦ و أﺧﺬه أﺳﻒ ﻟﻠﻜﺎﻓﺮ‪ :‬ﻣﺮگ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻦ و‬ ‫ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺄﺳﻒﺑﺎري ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ«‪ .‬آري! آﻧﺎن را ﺑﻨﺎﮔﺎه ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻴﻢ »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ« از اﻳﻦ ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و اﺻﻼ اﻧﺘﻈﺎر وﻗﻮع آن راﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺤﻮه‬ ‫ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦﺷﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺮاي اﻓﺰودن ﺑﺮﻋﺬابﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻧﺎن را درﺣﺎﻟﻲ ﻓﺮو ﻧﮕﺮﻓﺖ ﻛﻪ در رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ درﺣﺎﻟﻲ آﻧﺎن را‬ ‫‪861‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ در ﻧﻌﻤﺖ و راﺣﺘﻲ و ﮔﺸﺎﻳﺶ و رﻓﺎه ﻗﺮار‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ؛ ﻋﺬابﺷﺎن را ﺳﺨﺖﺗﺮ و ﻫﻮﻟﻨﺎكﺗﺮ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
P
O




N
M
L
K
J

I
H
G
F
E

D
C
B
A‬‬ ‫‪
S
R
Q‬‬

‫»و اﮔﺮ اﻫﻞ آن ﺷﻬﺮﻫﺎ« ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ »اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردهﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﻪ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪» :‬و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« از ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و اﺻﺮار‬ ‫ﺑﺮ زﺷﺘﻲﻫﺎ و ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮﻛﺎﺗﻲ از آﺳﻤﺎن و‬ ‫زﻣﻴﻦﻣﻲﮔﺸﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺧﻴﺮات و ﺑﺮﻛﺎت آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ و ﻣﻴﺴﺮ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﺎزﻛﺮدن ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮاد از ﺧﻴﺮ آﺳﻤﺎن‪ :‬ﺑﺎران و‬ ‫ﻣﺮاد از ﺧﻴﺮ زﻣﻴﻦ‪ :‬رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺮﻛﺎت آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آناﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺎه‬ ‫ﺳﺎﻟﻢ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻤﺎن و ﺗﻘﻮي و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﷲ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‬ ‫»وﻟﻴﻜﻦ« اﻫﺎﻟﻲ آن ﺷﻬﺮﻫﺎ »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« آﻳﺎت و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎ را‪ ،‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﻘﻮي ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ آﻧﺎن را ﺑﻪ« ﺳﺒﺐ »آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از ﮔﻨﺎه و ﻛﻔﺮ‬ ‫»ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﺑﻪ ﻋﺬاب و ﺑﻼ‪.‬‬ ‫‪
]
\
[
Z

Y
X
W
V
U
T‬‬

‫»آﻳﺎ اﻫﻞ ﺷﻬﺮﻫﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮان آﻧﻬﺎ »اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ـ‬ ‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻓﺮو رﻓﺘﻪاﻧﺪ ـ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ؟« ﻣﺮاد؛ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻋﺎد‬ ‫و ﺛﻤﻮد و ﻣﺪﻳﻦاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮﺷﺎن رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از »ﻗﺮي«‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ و‬ ‫ﻣﺎﺣﻮل آن اﺳﺖ‪ ،‬از آن رو ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪862‬‬

‫^
_
`
‪g
f
e
d


c
b
a‬‬

‫»ﻳﺎ اﻫﻞ ﺷﻬﺮﻫﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﻧﻴﻤﺮوز ﺑﻪ آﻧﺎن در رﺳﺪ« آنﮔﺎه ﻛﻪ‬ ‫آﻓﺘﺎب ﻣﻲدرﺧﺸﺪ و ﺑﺎﻻ ﻣﻲآﻳﺪ »درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺑﺎزي ﺳﺮﮔﺮﻣﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﺑﺮ ﻧﺪارد ﻟﺬا ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟‬ ‫‪
s
r
q

p
o

n

m
l
kj
i
h‬‬

‫»آﻳﺎ از ﻣﻜﺮاﷲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه اﺳﺖ ـ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از آن ﺑﻲﺧﺒﺮﻧﺪ‬ ‫»اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ؟« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﻜﺮ ﺧﺪا در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺪراج او ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪن‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ و ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦﺷﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل؛ ﺳﭙﺲ ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲﺷﺎن اﺳﺖ‬ ‫»ﺑﺎ آنﻛﻪ ﺟﺰ ﮔﺮوه زﻳﺎﻧﻜﺎر« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻨﺪ »ﻛﺴﻲ ﺧﻮد را از ﻣﻜﺮ ﺧﺪا اﻳﻤﻦ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
d
c
b
a`

_
~


}
|

{
z
y
x
w


v
u
t‬‬ ‫‪
h
g

f
e‬‬

‫»آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﭘﺲ از ﻫﻼك ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﺑﻪ ارث ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬روﺷﻦ ﻧﺸﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻳﻢ« و ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﺒﻠﻲ آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻳﻢ؟ »و ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻃﺒﻊ‬ ‫ﻣﻲﻧﻬﻴﻢ ﺗﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ« ﻃﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎدن و ﻗﻔﻞ ﻛﺮدن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﺑﻪ اﻧﺪرون آن ﻧﻔﻮذ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪارﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ ﻟﺬا ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻋﺬاب ـ ﺑﺎ وﺻﻒ روﺷﻨﻲ و وﺿﻮح ﺧﻮد ـ ﺑﺮآﻧﻬﺎ روﺷﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد‬ ‫و از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﻗﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪863‬‬

‫‪
x
w


v
u
t
s

r
q
p
on
m
l

k
j
i‬‬ ‫‪
£
¢
¡

~

}

|
{z
y‬‬

‫»اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ را« ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از‪ :‬ﺷﻬﺮﻫﺎي‬ ‫اﻗﻮام ﻧﻮح‪ ،‬ﻫﻮد‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻟﻮط و ﺷﻌﻴﺐ‡ ﺑﻮدﻧﺪ‪» ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺧﺒﺮﻫﺎي آنرا ﺑﺮ ﺗﻮ« اي‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص »ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« وﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺮ ﺗﻮ‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﻣﻌﺠﺰات روﺷﻦ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮ آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ« در ﻫﻨﮕﺎم آﻣﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺣﺎﻣﻞ ﻣﻌﺠﺰات‪» ،‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼ‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ آنﻣﻌﺠﺰات را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻗﺒﻞ از‬ ‫دﻳﺪن آن ﻣﻌﺠﺰات ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺣﺎﻟﺸﺎن در ﻫﻨﮕﺎم آﻣﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻗﺒﻞ از آن اﺳﺖ »اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺮ دﻟﻬﺎي ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻬﺮ‬ ‫ﻣﻲﻧﻬﺪ« زﻳﺮا داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ ﻛﻔﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭘﻨﺪ و ﺗﺬﻛﺮ‪ ،‬ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﺸﻮﻳﻖ وﺑﻴﻢ و ﺗﻬﺪﻳﺪي در آﻧﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪¯

®
¬
«
ª
©¨
§
¦

¥
¤‬‬

‫»و در ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم »وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﻢ« ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ ﺧﻮي‬ ‫و ﺷﻴﻮه آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاد از )ﻋﻬﺪ(‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻋﻬﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺸﺮ در»ﻋﺎﻟﻢ ذر«‪ ١‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﺎن‪ ،‬ﻛﻔﺎرﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎم ﻛﻪ اﻛﺜﺮﺷﺎن ﻋﻬﺪ و وﻓﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و‬ ‫ﻓﻘﻂ اﻧﺪﻛﻲ از آﻧﺎن ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ آن ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ »و‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن را ﺟﺪا ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ« ﻟﺬا ﻋﻠﺖ ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎ را ﭘﺸﺖ ﭘﺎ اﻓﮕﻨﺪه و آن راﭘﺎس ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫«‬

‫¬
>‪Ÿ ±«®­·^T ° _A $  #‬‬

‫‪864‬‬

‫‪
Á
À





¿


¾

½
¼»
º
¹
¸
¶

µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫‪
Â‬‬

‫»آنﮔﺎه ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻳﺎد ﺷﺪه »ﻣﻮﺳﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻤﺮان ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻧﺒﻴﺎي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را »ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ آن ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﭼﻮن اژدﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪوﺳﻲ ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ذﻛﺮ ﺷﺪه و زﻧﺪﮔﻲ او ـ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدرش او را در درون ﺻﻨﺪوﻗﻲ ﻧﻬﺎد و ﺑﻪ ﻧﻴﻞ اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺮﺑﻴﺘﺶ ﻛﻪ در‬ ‫ﻛﺎخ ﻓﺮﻋﻮن ﺳﭙﺮي ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﺠﺮﺗﺶ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻌﺜﺘﺶو داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺑﻌﺪ از آن ـ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﻲ دارد‪ .‬آري! او را ﺑﺎ ﻣﻌﺠﺰات ﺧﻮﻳﺶ »ﺑﻪﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن« ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺼﺮ »و ﻣﻼء‬ ‫وي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮصﺳﺎﺧﺘﻦ اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﻳﺎدآوري‪،‬‬ ‫ازآنروﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ؛ در آن دوران ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻋﻮن ﻟﻘﺐ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻟﺬا ﻧﺎم ﻓﺮﻋﻮن زﻣﺎن ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﻨﺘﺎح ﻓﺮزﻧﺪ رﻣﺴﻴﺲ «‪ 1225‬ق‪.‬م« ﺑﻮد‪» .‬وﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از راﺳﺖﺗﺮﻳﻦ راﺳﺘﻬﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺪونﺷﻚ ﺳﺘﻤﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦآﻳﺎت‬ ‫ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ را از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬در ﺣﻖ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از آنرو ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﺒﻴﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻣﻔﺴﺪان ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر دروغاﻧﮕﺎران وﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت‪،‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺲ ﻧﻨﮕﻴﻦ ﺑﻮد زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ درﻳﺎ ﻏﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ë
Ê
É
È
Ç

Æ
Å
Ä

Ã‬‬

‫آنﮔﺎه ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻋﻮن و ﻟﮕﺎمزدن او ﺑﺮ وي ﺑﺎ ﺣﺠﺖ و‬ ‫آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﺠﺰات روﺷﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ او در ﺣﻀﻮر ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶﺧﺒﺮ داده‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻓﺮﻋﻮن! ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫‪865‬‬

‫ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻫﺴﺘﻢ« ﭘﺲ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ و ﺳﺰاوار ﺗﺼﺪﻳﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
S
R
Q
P
O
N

M

L
K
JI
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
T‬‬

‫»ﺳﺰاوارم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺳﺨﻦ ﺣﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ ﺳﺨﺖ ﻣﺸﺘﺎق و‬ ‫ﺳﺰوار آن ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺎم ﺧﻮﻳﺶ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻲ ﻫﻴﭻ دﺧﻞوﺗﺼﺮﻓﻲ‬ ‫در آن ـ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ و آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻢ »ﻣﻦ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺳﻮيﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻴﻨﻪاي‬ ‫آوردهام« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﻫﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهام ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎراﺳﺘﮕﻮﻳﻲام در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي از ﺳﻮي رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد »ﭘﺲ‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺖ« ﻣﻮﺳﻲ از ﻓﺮﻋﻮن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را آزاد‬ ‫ﺑﮕﺬارد ﺗﺎ ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در آن زﻣﺎن ﻧﺰد‬ ‫ﻓﺮﻋﻮن در ﺗﺒﻌﻴﺪ و اﺳﺎرت ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
`
_
^


]
\

[
Z

Y
X




W
V
U‬‬

‫»ﮔﻔﺖ« ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻮ را در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻲ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻪ ﺗﻮ را در‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻲ اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ وﻟﻲ »اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي آوردهاي« از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ »آن را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻦ« ﺗﺎ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ و در آن ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ »اﮔﺮ از‬ ‫راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻲ« در ادﻋﺎي ﺧﻮد‪.‬‬ ‫‪
g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫»ﭘﺲ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﺼﺎﻳﺶ را اﻓﮕﻨﺪ و ﺑﻨﺎﮔﺎه« در واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﺎﻳﺎن وﺑﻲ‬ ‫ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﻟﺘﺒﺎﺳﻲ »اژدﻫﺎﻳﻲ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« و ﭼﻮن ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻦ اژدﻫﺎي واﻗﻌﻲ را دﻳﺪ‪،‬‬

‫‪866‬‬

‫ﻣﺘﻮﺣﺶ ﮔﺸﺘﻪ از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﻓﺮﻳﺎد زد؛ اي ﻣﻮﺳﻲ! آن را ﺑﮕﻴﺮ! ﻛﻪﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻣﻲآورم‪ !...‬و ﻣﻮﺳﻲ آن را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺛﻌﺒﺎن‪ :‬اژدﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﺮﻳﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
n
m

l
k
j
i
h‬‬

‫»و دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ دﺳﺖ ﺧﻮد را از ﮔﺮﻳﺒﺎن‬ ‫ﺧﻮﻳﺶﺧﺎرج ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﺎ آن را از زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮانﺳﭙﻴﺪ و درﺧﺸﻨﺪه ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﺳﺖ وي ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺳﭙﻴﺪ و درﺧﺸﺎن‬ ‫ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ و از آن ﭼﻨﺎن ﻧﻮري ﺳﺎﻃﻊ ﻣﻲﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﻴﻨﻨﺪهاي آﺷﻜﺎر ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻲآنﻛﻪ آن ﺳﭙﻴﺪي ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺴﻲ و ﻋﻴﺐ دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪x

w
v
u
t
s
r
q
p
o‬‬

‫»ﻣﻼء« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺷﺮاف »از ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن ﻋﺼﺎ‬ ‫را ﺑﻪ اژدﻫﺎ و درﺧﺸﺎن ﺷﺪن دﺳﺖ ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺴﻲ ﻳﺎ ﻋﻴﺐ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ؛ »ﺑﻲﺷﻚ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ »ﺳﺎﺣﺮي داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او‬ ‫در ﻋﻠﻢ ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر داﻧﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻦ در ﺳﻮره «ﺷﻌﺮاء«‪ ،‬در ﺣﻜﺎﻳﺖ از زﺑﺎن ﻓﺮﻋﻮن ﻧﻪ اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﭘﺲ ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن در ﻣﻴﺎن دو آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻳﺎ ﻓﺮﻋﻮن و اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺶ‬ ‫ﻫﺮ دو اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در آﻏﺎز‪ ،‬ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﺷﺮاف ﻗﻮم‪،‬‬ ‫ﺳﺨﻨﺶ را ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
a
`
_
~}
|
{
z
y‬‬

‫آنﮔﺎه ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را از‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﺘﺎن« ﻛﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد »ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺑﺎره ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﭼﻪ رأي و ﻧﻈﺮي دارﻳﺪ و ﭼﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟ ﮔﻮﻳﻲ ﻓﺮﻋﻮن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد‬

‫‪867‬‬

‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او اﺟﺮاﻛﻨﻨﺪه اواﻣﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﻗﺒﻞ )اﻧﺎ رﺑﻜﻢ اﻻﻋﻠﻲ(‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫

‪i

h
g
f
e
d
c
b‬‬

‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ« اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن در ﭘﺎﺳﺦ وي‪» :‬اي ﻓﺮﻋﻮن! او و ﺑﺮادرش را ﺑﺎزدار« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ و ﺑﺮادرش را ﺑﺎز دار و ﻣﺠﺎزات آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاز »و‬ ‫ﮔﺮدآورﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻔﺮﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ را در ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮان در آن‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻔﺮﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
n
m
l
k
j‬‬

‫»ﺗﺎ« آن ﮔﺮوه ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ »ﻫﺮ ﺳﺎﺣﺮ داﻧﺎﻳﻲ را« ﻛﻪ در ﻓﻦ ﺳﺤﺮ ﻣﻬﺎرت داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻦ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر داﻧﺎ و آﺷﻨﺎﺳﺖ »ﻧﺰد ﺗﻮ آورﻧﺪ« ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ در آن زﻣﺎن‪ ،‬رواج و‬ ‫روﻧﻖ ﺑﺴﻴﺎري داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪
z
y
x
w
v
u
t


s
r
q
p
o‬‬

‫»و ﺳﺎﺣﺮان ﻧﺰد ﻓﺮﻋﻮن آﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﻋﻮن ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺳﺎﺣﺮان را ﺟﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺰد ﻓﺮﻋﻮن آوردﻧﺪ »و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ را ﻣﺰدي ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﮔﺮ‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮﻳﻢ« ﺳﺎﺣﺮان از ﻓﺮﻋﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺳﺤﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﭘﺎداﺷﻲ درﺧﻮر و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻘﺮر دارد‪.‬‬ ‫{
|
}
~

¡
‬

‫ﻓﺮﻋﻮن در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن »ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻘﺮﺑﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫اﮔﺮ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﻼوه آن‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦﻣﻘﺎم و ﻗﺮﺑﻲ‬ ‫وﻳﮋه ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﻨﺼﺐ و ﻣﻘﺎم را داد‪.‬‬

‫‪868‬‬

‫‪
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬

‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﻮﺳﻲ! اول ﺗﻮ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻲ« ﻋﺼﺎﻳﺖ را »ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻋﺘﻤﺎدﺑﻪﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ را در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوز ﻣﻴﺪان ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ آﺧﺮ‬ ‫از آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫®
¯‪»º
¹
¸
¶
µ

´
³
²
±

°‬‬

‫ﻣﻮﺳﻲ در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن »ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻔﮕﻨﻴﺪ« ﻣﻮﺳﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ داد ﺗﺎ آﻧﺎن ﺷﺮوع‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ و از آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮس و واﻫﻤﻪاي ﻧﺪارد زﻳﺮا ﻣﻮﺳﻲ ﻳﻘﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻌﺠﺰه ﻏﺎﻟﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺣﻜﻤﺖ درﻣﻘﺪم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺎﺣﺮان اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و در آن ﺧﻮب ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺰكﻛﺮده‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻓﺎرغ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺣﻖ آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ در ﻣﻴﺎن آﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬اﺛﺮ آن‬ ‫در ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد »ﭘﺲ ﭼﻮن اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ« ﺳﺎﺣﺮان رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد را »دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺰكﻛﺮده و آراﻳﺶداده‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﺧﻴﺎﻟﻲاي ﻛﻪ ﺟﺎدوﮔﺮان‪ ،‬ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزان و ﻓﻦآوران ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺮدﺳﺘﻲ و‬ ‫ﺣﻘﻪﺑﺎزي در دﻳﮕﺮان ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺮدم را از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ادراﻛﻲ درﺳﺖ و‬ ‫واﻗﻌﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﺑﺴﺘﻨﺪ »و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻫﻮل و ﻫﺮاس اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ« ﺗﺮس و ﻫﺮاس‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ در دﻟﻬﺎي ﻣﺮدم اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ »و ﺳﺤﺮي ﺑﺰرگ در ﻣﻴﺎن آوردﻧﺪ« در ﭼﺸﻤﻬﺎي‬ ‫ﺑﻴﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺤﺮﺷﺎن در واﻗﻊ اﻣﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫از ﺳﺤﺮﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻴﺎلاﻓﮕﻨﻲ و ﺗﺮدﺳﺘﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ١.‬در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮان‬ ‫ﻓﺮﻋﻮن در زﻳﺮ ﻃﻨﺎﺑﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺎده «زﺋﺒﻖ« را ﺟﺎﺳﺎزي ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن آن ﻣﺎده ﺑﺮاﺛﺮ‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﺣﺮارت ﺑﻪ ﺗﻤﺪد آﻏﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﻃﻨﺎﺑﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ وﺟﻨﺐوﺟﻮش در‬ ‫آﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬وﻟﻲ ﻧﻮﻋﻲ از ﺳﺤﺮ ‪ ،‬داراي ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ) ﺑﻘﺮه‪. ( 102/‬‬

‫‪869‬‬

‫
¼
½
¾
¿
‪

É
È
Ç
Æ
Å
Ä
ÃÂ
Á
À‬‬

‫»و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺼﺎي ﺧﻮد را ﺑﻴﻔﮕﻦ! ﭘﺲ« ﻋﺼﺎﻳﺶ را اﻧﺪاﺧﺖ و‬ ‫اژدﻫﺎ ﺷﺪ و »آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ دروغ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« از رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎ »ﻓﺮوﺑﻠﻌﻴﺪ« ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را دروغ ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا آن ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ در واﻗﻊ داراي ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺒﻮد‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزي و ﺧﻴﺎلاﻓﻜﻨﻲاي ﺑﻲاﺳﺎس و دروﻏﻴﻦ ﺑﻮد و ﺑﺲ‪.‬‬ ‫‪
Ð
Ï



Î
Í
Ì
Ë
Ê‬‬

‫»ﭘﺲ ﺣﻖ واﻗﻊ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﻮد‪ ،‬آﺷﻜﺎر و‬ ‫روﺷﻦ ﮔﺸﺖ »و آﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از ﺳﺤﺮ »ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻄﻼن ﺳﺤﺮﺷﺎن‬ ‫آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ‬‬

‫»ﭘﺲ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪﻧﺪ« ﻓﺮﻋﻮن و ﭘﻴﺮواﻧﺶ و ﺳﺎﺣﺮان »در آﻧﺠﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﺻﺤﻨﻪاي ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺤﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و »ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ« از آن ﺻﺤﻨﻪ و ﻣﻴﺪان »ﺧﻮار ﺷﺪه« و‬ ‫ﺧﺮد و ذﻟﻴﻞ و ﺷﻜﺴﺖﺧﻮرده‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎرﻫﺎ و ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺘﻪ‪.‬‬ ‫‪
Ù
Ø
×
Ö‬‬

‫»و ﺳﺎﺣﺮان« ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر »ﺑﻪ ﺳﺠﺪه در اﻓﺘﺎدﻧﺪ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ از آﻧﭽﻪ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺗﻜﺎن‬ ‫ﺧﻮرده و ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎﺟﺮا ﭘﻲ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه دراﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﺳﺎﺣﺮان »ﺑﻪ ﭘﺮودﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون« آﻧﻬﺎ‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺤﺮ ﻧﻴﺴﺖ و اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰه وي ﺳﺎﺧﺖ دﺳﺖ ﺑﺸﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺟﻬﺎﻧﻴﺎن؛ ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫‪870‬‬

‫ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﺎﻧﻲ از ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن در اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻧﻴﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺠﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
]

\[


Z
Y
X
W

V
U
T
S
RQ
P
O
N
M
L

K

J‬‬ ‫^
_
`
‪
h
gfedc
b

a‬‬

‫»ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه دﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آوردﻳﺪ؟« اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻮء اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺳﺒﻜﻲ ﺧﺮد ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻮد زﻳﺮا او از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻏﻔﻠﺖ ﻳﺎ‬ ‫ﺗﻐﺎﻓﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺎزه ﻛﺴﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺠﺎت اﻧﺴﺎن‪،‬‬ ‫در ﮔﺮو اﻳﻦ اﻳﻤﺎن و ﻧﺎﺑﻮدي وي در ﺗﺮك آن اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﻧﺠﺎت و‬ ‫ﻓﺮار از ورﻃﻪ ﻫﻼك‪ ،‬ﺑﻪ اذن ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ؟ اﻣﺎ ﻓﺮﻋﻮن ﻛﻪ ﻏﺮق ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ اداﻣﻪ داد‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ ﻣﻜﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺎﺣﺮان ﺑﻪ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﻣﻮﺳﻲ ـ ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﻗﺮار و ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪاﻳﺪ ـ درﺷﻬﺮ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻳﺪ »ﺗﺎ از آن«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺷﻬﺮ ﻣﺼﺮ »اﻫﻞ آن را« از ﻗﺒﻄﻴﺎن »ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻴﺪ« و ﺧﻮد ﺑﺮ آن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮﻳﺪ و‬ ‫ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در آن ﺣﺎﻛﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي‪) :‬ﻓﻲاﻟﻤﺪﻳﻨﻪ( اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ و‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺗﺪارك دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ ﺟﻬﺖ ﻣﺒﺎرزه ﺑﻴﺮون آﻳﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ زودي ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ« ﻛﻪ‪:‬‬ ‫»اﻟﺒﺘﻪ دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺧﻼف ﻳﻚدﻳﮕﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺎي راﺳﺖ و دﺳﺖ ﭼﭗ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺎي‬ ‫ﭼﭗ و دﺳﺖ راﺳﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ را »ﻣﻲﺑﺮم‪ ،‬آنﮔﺎه ﻫﻤﮕﻲﺗﺎن را« ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ »ﺑﻪ‬ ‫دار ﻣﻲآوﻳﺰم« ﺑﺮ ﺗﻨﻪﻫﺎي درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ‪.‬‬ ‫‪
n
m
l
k


j
i‬‬

‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﺳﺎﺣﺮان؛ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻜﻦ‪ ،‬ﻣﺎ از ﻣﺮگ ﻫﻴﭻ ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﺪارﻳﻢ زﻳﺮا »ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﭘﺮورﮔﺎرﻣﺎن ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺸﺖ« و ﺑﻪ او روي ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد و ﻳﻘﻴﻦ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪزودي‬

‫‪871‬‬

‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮ را در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﻋﻤﻠﺖ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻣﺎ ـ ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ در راه وي ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﺮﻳﺪهاﻳﻢ ـ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ رﻓﺘﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﺳﺎﺣﺮان را ﺑﻪ ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ ﻫﺸﺪار داد‪ ،‬اﻳﺸﺎن او را ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ‬ ‫در آﺧﺮت ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
`_~}|{z

yxwvu

tsr

q
p
o‬‬

‫»و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻋﻴﺐ و اﻳﺮاد ﻧﻤﻲﮔﻴﺮي« و ﻣﺎ را ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزاﻧﻪ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ »ﺟﺰ ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﺑﺮاﻳﻤﺎن آﻣﺪ ـ اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ« ﺑﺎ‬ ‫آنﻛﻪ اﻳﻦ اﻳﻤﺎن آوردن‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺷﺮﻓﻲ ﺑﺰرگ و ﺧﻴﺮي ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ و آراﺳﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺮف ﺑﺰرگ و اﻳﻦ ﺧﻴﺮ و ﻛﻤﺎل‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ درود و ﺷﺎدﺑﺎش و ﺗﺤﺴﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﻴﺐ و‬ ‫اﻧﻜﺎر و اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮي‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺳﺎﺣﺮان‪ ،‬ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﻓﺮﻋﻮن را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ روي ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﺎب ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻔﻪ ﻧﻴﺎز ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﭙﺮدن ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﭘﺮوﮔﺎرا! ﺑﺮ ﻣﺎ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻓﺮو رﻳﺰ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎرﺷﻲ از ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮورﻳﺰ‬ ‫ﻛﻪ رﻳﺰش ﻗﻄﺮات ﻧﻮراﻧﻲ و اﻃﻤﻴﻨﺎنﺑﺨﺶ آن‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ ﻏﺮﻗﻤﺎن ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻴﻎﺗﺮﻳﻦ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﺻﺒﺮ را درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا اوﻻ ﺑﺮ ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي‬ ‫ﻓﺮﻋﻮن در ﺷﺮف ﻓﺮودآﻣﺪن ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﺎدﮔﻲ ﻋﺎم و ﺗﺎم داﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮد اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫روﺷﻦ اﻳﻦ آﻣﺎدﮔﻲ اﺳﺖ و ﺛﺎﻧﻴﺎ ﻫﺪفﺷﺎن از اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺪاري در راه ﺣﻖ و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪﻣﻲ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻣﺼﻤﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺘﻮار‬ ‫ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ »و ارواﺣﻤﺎن را در ﺣﺎﻟﻲ ﻗﺒﺾ‬ ‫ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ« ﻧﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒﮔﺮ وﺗﻘﻠﺐﮔﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﻧﻪ‬ ‫ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ﻣﺮدم از راه راﺳﺘﻲ‪.‬‬ ‫از ﺳﺪي رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮﻋﻮن ﻫﻤﻪ آن ﺳﺎﺣﺮان را ﻛﺸﺖ و ﻗﻄﻌﻪﻗﻄﻌﻪﺷﺎن‬ ‫ﻛﺮد«‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ در آﻏﺎز روز ﺳﺎﺣﺮاﻧﻲ ﻓﺮﻳﺒﮕﺮ و در آﺧﺮ آن‪ ،‬ﺷﻬﺪاﻳﻲ‬ ‫ﭘﺎﻛﻴﺰه روح ﭘﺎكﭘﻴﻜﺮ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪872‬‬

‫‪
p
o
nm
l
k
j

i


h
g

f
e
d
c


b
a‬‬ ‫‪
w
v
u
t
s
r
q‬‬

‫»و اﺷﺮاف از ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻮﺳﻲ و ﻗﻮﻣﺶ را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﺗﺎ در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ؟« ﺑﺎ اﻓﮕﻨﺪن ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻫﻢزدن وﺣﺪت و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن دﻳﻨﻲ ﻛﻪﻣﺮدم‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮ آن ﻗﺮار دارﻧﺪ؟ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺮاﻧﺪازي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻃﺎﻏﻮت‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻃﺎﻏﻮﺗﻴﺎن‪ ،‬ﻓﺴﺎداﻓﮕﻨﻲ در زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد »و«‬ ‫آﻳﺎ ﻣﻮﺳﻲ را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﺗﺎ »ﺗﻮ را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ازﻋﺒﺎدﺗﺖ ﺑﺮاﺋﺖ ﺟﺴﺘﻪ و ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺸﺖ ﮔﺮدن ﻧﻨﻬﺪ »و« ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺎدت »ﻣﻌﺒﻮداﻧﺖ را« رﻫﺎﻛﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻓﺮﻋﻮن‬ ‫ﺑﺘﺎﻧﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻗﺮﺑﺖ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬ﻓﺮﻋﻮن ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ »ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ زودي ﭘﺴﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ و دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن‬ ‫را زﻧﺪه ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪان ذﻛﻮر ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ و ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺎﺛﺸﺎن‬ ‫را ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺘﻜﺎري و ﻛﻨﻴﺰي‪ ،‬زﻧﺪه ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دوﻣﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎن از ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﻮد؛ زﻳﺮا او ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ـ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻣﻨﺠﻤﺎن ـ ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺧﻼف‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي وي ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ در درون ﻛﺎﺧﺶ ﭘﺮورش‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ »و ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻄﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺮﺗﺮﻳﻢ و ﺑﺎ ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒﻪ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن دﺳﺖ ﺑﺎﻻ را دارﻳﻢ ﭘﺲ آﻧﺎن ﻣﻘﻬﻮر و ﻣﺤﻜﻮم ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﻓﺮﻋﻮن از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮاي وي وﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮد و ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺷﻮﻣﻲ در اﻧﺘﻈﺎر وي اﺳﺖ!‪.‬‬ ‫‪
¨§

¦

¥


¤

£

¢

¡



~}

|

{


z

y

x‬‬ ‫©
‪
«
ª‬‬

‫»ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ« آن ﮔﺎه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‬ ‫»از ﺧﺪا ﻣﺪد ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻴﺪ و ﺻﺒﺮ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺤﻨﺖ »ﭼﺮاﻛﻪ زﻣﻴﻦ از آن‬

‫‪873‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪاﺳﺖ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث ﻣﻲدﻫﺪ« اﻳﻦ‬ ‫وﻋﺪهاي ازﺳﻮي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮم وي اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﺸﺎرت داد ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ‪» :‬و ﻋﺎﻗﺒﺖ از آن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻧﻴﻚ‬ ‫وﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﺘﻮده و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت‪ ،‬از آن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﻦ و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ :‬آﺧﺮ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫¬

®

¯

‪
¾

½

¼

»

º

¹

¸¶

µ

´

³

²

±

°‬‬ ‫¿
‪
Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬

‫ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻏﺮوﻟﻨﺪﻛﻨﺎن از روي ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ« ايﻣﻮﺳﻲ! »ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﻲ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ »ﻣﻮرد آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﺗﻮﻟﺪت‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ذﻛﻮر ﻣﺎ را ﻣﻲﻛﺸﺖ »و ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪي« ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ زﻳﺮا ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻓﺮزﻧﺪان ذﻛﻮرﻣﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ؛ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻨﻤﺎن از ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن در اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻗﻪ ﺑﺪون ﻣﺰد و ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻧﺰد‬ ‫ﻣﺎ آﻣﺪي‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ؛ ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در ﻣﻮرد ﺧﻮد و‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻤﺎن دارﻳﻢ‪» .‬ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‬ ‫دﺷﻤﻨﺘﺎن را ﻫﻼك ﻛﻨﺪ و ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﺮﻳﺤﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻗﺒﻼ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر رﻣﺰﮔﻮﻧﻪ و ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪) :‬زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪،‬‬ ‫آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث ﻣﻲدﻫﺪ‪» .«128» (...‬آنﮔﺎه ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻲورزﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻴﻮهاي ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪874‬‬

‫‪
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ‬‬

‫»و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎ آل ﻓﺮﻋﻮن را« ﻣﺮاد از آل ﻓﺮﻋﻮن در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻗﻮم وي اﺳﺖ »ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺤﻄﻲﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲﻫﺎ و ﻗﺤﻄﻲﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ و ﻣﺼﻴﺒﺖﺑﺎر »و ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻘﺼﺎن ﻣﻴﻮهﻫﺎ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﻓﺮود آﻣﺪن ﺑﺎران و ﺑﺴﻴﺎري آﻓﺎت و ﺑﻠﻴﺎت »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺒﺮت ﮔﻴﺮﻧﺪ« و ﭘﻨﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﺮدم در ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻧﺮﻣﺪلﺗﺮ و ﻓﺮوﺗﻦﺗﺮ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
R
Q
P
ON
M
L
K

J
I
H
GF
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
Y
X
W
V
U
T
S‬‬

‫»ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﺴﻨﻪاي ﺑﻪ آﻧﺎن روي ﻣﻲآورد« ﻣﺮاد از ﺣﺴﻨﻪ ؛ ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻓﺮاواﻧﻲ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ و ارزاﻧﻲ ﻧﺮخﻫﺎﺳﺖ »ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺰاوار اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس ﻟﻴﺎﻗﺖ و اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻳﻢ و اﻳﻦ از ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ »و اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺎﺧﻮﺷﻲاي ﻣﻲرﺳﻴﺪ« ﭼﻮن ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ و ﻗﺤﻄﻲ و ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫اﻣﺮاض و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﺑﻠﻴﺎت »ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎن او ﺷﮕﻮن ﺑﺪ ﻣﻲزدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ از ﺷﻮﻣﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ! »آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﮕﻮن ﺑﺪ آﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد‬ ‫ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺒﺐ و ﻣﻨﺸﺄ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ و ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻗﺤﻄﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻪ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ از ﻧﺰد ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮه اﻋﺘﻘﺎد و ﻓﻬﻢ ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ؛ از ﺧﻴﺮ وﺷﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و ﺣﻜﻤﺖ و ﻣﺸﻴﺖ وي ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ «ﻃﺎﺋﺮ« ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎل و ﺷﮕﻮن‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪ و اﻳﻦ از ﺑﺎب «ﻣﺸﺎﻛﻠﻪ«‪ ١‬اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﺮاد از آن‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻓﺎل و ﺷﮕﻮن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪» .‬وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ از روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ را ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﻣﺸﺎﻛﻠﻪ ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﻢﺷﻜﻞ ﮔﻮﻳﻲ؛ ﻋﺒﺎرت از ‪ :‬اﺗﺤﺎد در ﻟﻔﻆ و اﺧﺘﻼف در ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪875‬‬

‫‪
f
e
d
c
b
a
`
_
^
]
\
[
Z‬‬

‫»و ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن‪ ،‬اي ﻣﻮﺳﻲ! »ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﮕﺮﻓﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎوري ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺎ را ﺳﺤﺮ ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ« ﻋﻨﺎد و اﺻﺮار ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و‬ ‫ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﺟﺎن و رواﻧﺸﺎن درﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺠﺰه و ﺳﺤﺮ‬ ‫ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺴﺎن ﺳﺎﺣﺮان‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺤﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺷﮕﺮﻓﻲ ﻣﻲآورﻧﺪ؛ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺎوري ﺗﺎ ﻣﺎ را از‬ ‫اﻳﻦ راه و روشﻣﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫را ﻛﺎﻣﻼ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺧﻮد ﻣﺄﻳﻮس ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮ دﻋﻮت ﺣﻖ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g‬‬ ‫‪
t‬‬

‫»ﭘﺲ ﺑﺮآﻧﺎن ﻃﻮﻓﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻃﻮﻓﺎن‪ :‬ﺳﻴﻠﻲ ﺳﺨﺖ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﻏﺮق‬ ‫و ﻣﻨﺎزل و درﺧﺘﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻃﻮﻓﺎن؛ ﻣﺮگ اﺳﺖ »و ﻣﻠﺦ«‬ ‫را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺨﻮرد و ﻓﻮج ﻣﻠﺦ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد »و ﻗﻤﻞ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﭙﺶ و‬ ‫ﻛﻨﻪرﻳﺰ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪» :‬ﻗﻤﻞ«‪ ،‬ﻣﻠﺦ ﻛﻮﭼﻚ )ﻣﻠﺦﭘﻴﺎده( اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﭙﺮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻛﻚ اﺳﺖ »و ﻏﻮﻛﻬﺎ« راﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﻏﻮك )ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ(‪ :‬ﺣﻴﻮان ﻣﻌﺮوﻓﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در آب زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺧﻮن را« ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رود ﻧﻴﻞ ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﺧﻮن ﺳﻴﻼن ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از آن‪ ،‬ﺧﻮنﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬آري! اﻳﻨﻬﺎ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ »ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻔﺼﻞ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬روﺷﻦ و آﺷﻜﺎر »و ﺑﺎز ﻫﻢ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻓﺮود آوردن اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ »و‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺠﺮم ﺑﻮدﻧﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و از ﺑﺎﻃﻞ دﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪876‬‬

‫‪
f
e
d
c

b
a`
_
~
}
|
{
z
y
x

w
v
u‬‬ ‫‪
l
k
j
i
h
g‬‬

‫»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ« ﺑﺎ آﻓﺎت و ﺑﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد‬ ‫از ﻋﺬاب در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻃﺎﻋﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﻳﻚ روز ﻫﺰاران ﺗﻦ از ﻗﺒﻄﻴﺎن را ﺑﻪﻛﺎم ﺧﻮد‬ ‫ﻛﺸﻴﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﻮﺳﻲ! ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﻪ آن ﻋﻬﺪي ﻛﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ دارد‪ ،‬ﺑﺮايﻣﺎ‬ ‫ﺑﺨﻮان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او را ﺑﻪ آن اﺳﻤﺎء و ادﻋﻴﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺨﻮان‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ درﺣﺎﻟﻲ‬ ‫دﻋﺎ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺰد ﺧﻮد داري‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﮔﺮدي »اﮔﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺬاب را از ﻣﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺒﻮﺗﺖ را ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ »و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ« ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس ﺑﺮوﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m‬‬

‫»و ﭼﻮن ﻋﺬاب را ـ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺪان رﺳﻨﺪهاﻧﺪ ـ از آﻧﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺗﺎﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻼكﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻏﺮق ﻣﻘﺮر ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ »ﺑﻨﺎﮔﺎه ﻋﻬﺪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻜﺴﺘﻨﺪ« و آن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﻣﺤﺎﺑﺎ ﭘﺸﺖﭘﺎ ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺪان ﻣﺘﻌﻬﺪ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
¥
¤
£
¢
¡




~
}
|
{
z
y‬‬

‫»ﺳﺮاﻧﺠﺎم از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ »و در درﻳﺎ ﻏﺮﻗﺸﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ آنﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ ﻣﻲاﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﮕﺮف ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪877‬‬

‫¦
§
¨
©



‪
³
²±
°
¯
®
¬

«
ª‬‬ ‫´
‪
Ä
Ã
Â
Á




À
¿
¾
½¼
»

º
¹
¸
¶

µ‬‬ ‫‪
Ç
Æ
Å‬‬

‫»و ﺑﻪ آن ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻀﻌﺎف ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪﺷﺪن و ﺧﺪﻣﺘﻜﺎري ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاري و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‬ ‫»ﻣﺸﺎرق و ﻣﻐﺎرب ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ را ﻛﻪ در آن ﺑﺮﻛﺖ ﻧﻬﺎدﻳﻢ« و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻮد »ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺮاث دادﻳﻢ« ﺑﺮﻛﺖ ﻧﻬﺎدن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ؛ ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﻴﻮهﻫﺎ وﻣﺤﺼﻮﻻت‬ ‫زراﻋﺘﻲ در آن ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺳﻮدﺑﺎرﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰﺗﺮﻳﻦ و آﻣﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ »و وﻋﺪهﻧﻴﻚ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن وﻋﺪه ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮدﺗﺤﻘﻖ و‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪¾½ ¼  »º ¹ ¸ ¶ µ﴿ :‬‬

‫¿ ‪) : ﴾Á  À‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﺳﺘﻀﻌﺎف ﻛﺸﻴﺪه‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده و اﻳﺸﺎن را ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻣﺮدم ﮔﺮداﻧﻴﻢ و اﻳﺸﺎن را وارث زﻣﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ(‬ ‫»اﻟﻘﺼﺺ‪» «5/‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن از ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺻﺒﺮ وﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮدﻧﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« از آﺑﺎدﻳﻬﺎ و ﻗﺼﺮﻫﺎ و ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ »و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲاﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ« از ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ »وﻳﺮان ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪) :‬ﻳﻌﺮﺷﻮن( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي «ﻳﺒﻨﻮن« اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﺧﻬﺎي اﺳﺘﻮاري را ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ وﻳﺮان ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬آري! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ را ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ داد ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ـ و اﻛﻨﻮن آن را ﺑﻪ ﻣﺎ داده‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ و آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻓﺮ ﭘﺲ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ اﻣﺮوز و ﻓﺮدا از آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آن را از ﭼﻨﮓ دﺷﻤﻦ ﺑﺎزﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪878‬‬

‫‪   R Q  P O N M LK J I H G FE  D C B A‬‬ ‫‪ Z YX W V UT S‬‬

‫»و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را از درﻳﺎ ﮔﺬراﻧﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻗﺪرت و ﺗﻮان ﻋﺒﻮر از »درﻳﺎي‬ ‫ﺳﺮخ« را دادﻳﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺶ ﺑﻪ آن درﻳﺎ زد و آب درﻳﺎ از ﻫﻢ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ‬ ‫و اﻳﺸﺎن از آن ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ »ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺠﺎورت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺘﺎن ﺧﻮد را ﻋﺒﺎدت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آﻧﺎن از ﻗﺒﻴﻠﻪ »ﻟﺨﻢ« ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﺗﻤﺜﺎﻟﻬﺎي ﮔﺎو‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬آن ﻗﻮم از ﻛﻨﻌﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ«‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺒﻮدي‬ ‫ﻗﺮار ده« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺑﺘﻲ ﻗﺮار ده ﻛﻪ آن را ﭘﺮﺳﺘﺶﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺘﺎﻧﻲ‬ ‫را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ »ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﺷﻤﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪﻛﻪ ﻧﺎداﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« زﻳﺮا ﺷﻤﺎ ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي روﺷﻨﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﻢ و داﻧﺎﻳﻲاي‬ ‫ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻧﻬﺎ‪ ،‬از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ وﺣﺸﺖ ﻣﻲﻛﺮد و ﺳﺨﺖ ﺗﻜﺎن‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ در ﺟﻬﻞ و ﻋﻨﺎد و رﻧﮓﺑﻪرﻧﮓﺷﺪن‪ ،‬ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻴﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه آن ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺠﺰات‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺖ وﻗﻴﺤﺎﻧﻪاي را ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻳﺎران رﺳﻮلﺧﺪاص دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن درﺧﺘﻲ ﺑﻪﻧﺎم‬ ‫»ذاتاﻧﻮاط« را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﻼح ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آن ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ذاتاﻧﻮاﻃﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﻬﺎ ذاتاﻧﻮاﻃﻲ دارﻧﺪ«!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻲ را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻗﺮار ده ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ دارﻧﺪ!«‪.‬‬ ‫[ \ ]  ^ _ ` ‪ e d     c b a‬‬

‫آنﮔﺎه ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﻞ آﻧﺎن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻬﺎده ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ اﻳﻦﮔﺮوه« ﺑﺖ‬ ‫ﭘﺮﺳﺖ »در آﻧﻨﺪ« از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن »ﺑﺮ ﺑﺎد و ﻧﺎﺑﻮد اﺳﺖ« ﺗﺒﺎر‪ :‬ﻧﺎﺑﻮدي و ﺗﺒﺎﻫﻲ اﺳﺖ »و‬ ‫آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ ـ و از ﺟﻤﻠﻪ‬

‫‪879‬‬

‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن ـ ﺑﺮ ﺑﺎد و ﺑﻲﺑﻨﻴﺎد اﺳﺖ ﭘﺲ اي ﻗﻮم ﺟﺎﻫﻞ ﻣﻦ! ﭼﺮا از ﺣﻖ دﻟﺘﻨﮓ ﺷﺪه و‬ ‫دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﺰﺧﺮﻓﺎت ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ؟‪.‬‬ ‫‪ o nm lk j ih g f‬‬

‫»ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »آﻳﺎ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻮﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ از‬ ‫ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻮﻳﻢ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺰرﮔﻲ را از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﮔﺮاﻳﺸﺘﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد‪ ،‬آﺧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ‪» :‬ﺑﺎ آنﻛﻪ او ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن« زﻣﺎﻧﺘﺎن‬ ‫»ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ؟« ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﻧﺎﺑﻮدﻛﺮدن‬ ‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦﺳﺎﺧﺘﻨﺘﺎن در زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺘﺎن از زﻳﺮ ﺑﺎر ﺧﻮاري و ﭘﺴﺘﻲ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺮﺗﺮي و ﻋﺰت و ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺘﺎن ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ ﻣﻌﺒﻮد ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮ وي ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟!‬ ‫ﻧﺴﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ‪» :‬ﻳﻬﻮدياي ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺗﺎن ـ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺣﺘﻲ آب وي‪ ١‬ﺧﺸﻚ ﺷﻮد ـ ﺑﺎﻫﻢ‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻳﺪ! ﻋﻠﻲ
در ﭘﺎﺳﺦ وي ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻫﻨﻮز آبﭘﺎﻫﺎﻳﺘﺎن‪ ٢‬ﺧﺸﻚ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬ﺑﺘﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺪا ﻗﺮارده!!«‪.‬‬ ‫‪ {zyxwvutsrqp‬‬ ‫|} ~_ `  ‪ d c b a‬‬

‫»و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از دﺳﺖ ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺳﺨﺖ‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭘﺴﺮاﻧﺘﺎن را ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ و دﺧﺘﺮاﻧﺘﺎن را زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ« و ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﻲ ﺗﻌﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻋﺬاب ﻋﺎدت ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺘﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺎدت ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﺠﺎت از ﭼﻨﺎن‬ ‫‪ 1‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ :‬آب ﻏﺴﻞ وي ‪ ،‬ﻳﺎ آﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﺒﺮش ﭘﺎﺷﻴﺪﻳﺪ ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﺑﻌﺪ از ﺧﺮوج از درﻳﺎي ﺳﺮخ ‪.‬‬

‫‪880‬‬

‫ﻋﺬاﺑﻲ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ دﻳﮕﺮان را ﺑﺎ ﻣﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ؟ »و در اﻳﻦ« ﻧﺠﺎت دادﻧﺘﺎن اززﻳﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫ﻋﺬاﺑﻬﺎي ﺑﺰرگ »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ آن ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺶ و اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪآﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ‬ ‫ﺷﻜﺮﮔﺰاري وي ﻗﻴﺎم ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬ ‫‪ t s r qp o n m l  k j i h g f e‬‬ ‫‪ ~ } | { z y x w v u‬‬

‫»و ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺳﻲ ﺷﺐ وﻋﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ« از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ و ﺗﺠﻠﻴﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ از‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻮﻋﺪي ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﺟﺎت و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ وي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮدن او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﺑﺮاي آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن و ﻳﻘﻴﻨﺶ ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪص در ﺷﺐ «اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج« ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد وﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ وي‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺒﻨﺪد و ﺗﻮرات را ﺑﻪ وي ﺑﺴﭙﺎرد ﭘﺲ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه رﻓﺖ و آن ﻣﺪت را‬ ‫روزه ﮔﺮﻓﺖ »و آن ﻣﻴﻌﺎد را ﺑﺎ ده ﺷﺐ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﻣﻴﻌﺎد‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرش در ﭼﻬﻞ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ وﻋﺪهﮔﺎه‬ ‫رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻣﻴﻌﺎد‪ ،‬ده ﺷﺐ دﻳﮕﺮ اﻓﺰودﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻬﻞﺷﺐ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﺗﻤﺎم ﻣﺎه ذياﻟﻘﻌﺪه و ده روز از ﻣﺎه‬ ‫ذياﻟﺤﺠﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻴﻘﺎت را در روز ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺑﺎ وي در اﻳﻦ روز ﺳﺨﻦﮔﻔﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻫﻤﻴﻦ روز ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬دﻳﻦ‬ ‫اﺳﻼم را ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻪ اﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ lk﴿ :‬‬

‫‪»

﴾u  t  s  r  q  p   o  n  m‬ﻣﺎﺋﺪه ‪» .«3 /‬و ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮادرش ﻫﺎرون ﮔﻔﺖ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺎزم ﻛﻮه ﻃﻮر ـ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺑﺎ ﭘﺮورﮔﺎرش ـ‬ ‫ﺑﻮد »در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ ﺑﺎش و در اﺻﻼح« ﺣﺎل ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »ﺑﻜﻮش« ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬اداره اﻣﻮر آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و رﺳﻴﺪﮔﻲ دﻟﺴﻮزاﻧﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال آﻧﺎن‬ ‫»و از راه و روش ﻓﺴﺎدﮔﺮان ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬راه ﻋﺎﺻﻴﺎن را ﻧﺮو و ﻳﺎور ﺳﺘﻤﮕﺮان‬

‫‪881‬‬

‫ﻧﺒﺎش ﺑﻠﻜﻪ راه اﻫﻞ ﺻﻼح و اﺻﻼح را ﺑﭙﻴﻤﺎي‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ؛ ﻧﺼﻴﺤﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺪارﺑﺎش و ﺗﺬﻛﺮي‬ ‫از ﺳﻮي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻫﺎرون ﺑﻮد و اﻻ ﻫﺎرون ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‬ ‫ﺑﺰرگ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ¡ ‪ ³  ²  ± ° ¯ ® ¬ «ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬ ‫´ ‪ Æ Å Äà  Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶  µ‬‬ ‫‪ Î ÍÌ Ë  Ê É ÈÇ‬‬

‫»و ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ وﻋﺪهﮔﺎه ﻣﺎ آﻣﺪ« ﺑﺮاي ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺎ »و ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺎ او‬ ‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻼم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻲواﺳﻄﻪ و ﺑﺪون ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﻪ او ﺷﻨﻮاﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را از ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﺷﻨﻴﺪ و آن ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﺎ‬ ‫وي ﺑﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻛﻼم ﺣﻖ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ »ﻋﺮضﻛﺮد‪ :‬ﭘﺮورﮔﺎرا! ﻣﺮا‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻨﺎ ﻛﻦ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﻨﮕﺮم«‪ .‬ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﻛﻼم اﻟﻬﻲ را‬ ‫ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪن وي ﻧﻴﺰ ﻃﻤﻊ ﺑﺴﺖ و ﻣﺸﺘﺎق دﻳﺪارش ﮔﺮدﻳﺪ«‪» .‬ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫»ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮا ﻧﺨﻮاﻫﻲ دﻳﺪ« ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﺸﻢ ﻓﺎﻧﻲ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎي ﻓﺎﻧﻲ ﺑﻠﻜﻪ رؤﻳﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ‬ ‫ﭼﺸﻤﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺳﺮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ و ﺟﺎوﻳﺪان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﴿®¯﴾ ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را در وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺐ دﻳﺪن وي‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﻳﺪن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﺧﺮت ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺗﻮاﺗﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻣﻄﻬﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻔﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟﻦ أري‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮم« ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻟﻦ ﺗﺮاﻧﻲ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﺮا‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ(‪» .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﻮه ﺑﻨﮕﺮ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻪ ﺗﻮ ﺗﻮان دﻳﺪن ﻣﺮا داري و ﻧﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺟﺮم‪ ،‬ﺻﻼﺑﺖ و ﻗﻮت از ﺗﻮ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻛﻮه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ـ ﻟﺬا اﮔﺮ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻮه‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻛﻮه ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻧﺸﺪ »ﻣﺮا ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ« وﻟﻲ اﮔﺮ ﻛﻮه‬ ‫از ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺠﻠﻲ رؤﻳﺖ ﻣﻦ ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺪانﻛﻪ ﺗﻮ از ﻛﻮه ﻧﺎﺗﻮانﺗﺮي‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ‬

‫‪882‬‬

‫ﻣﻨﺰﻟﻪ اراﺋﻪ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻛﻮه اﺳﺖ‪» .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﻪ ﻛﻮه‬ ‫ﺗﺠﻠﻲ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﻮه ﻇﻬﻮر ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺠﻠﻲ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪن آن اﺳﺖ »آن ﻛﻮه را‬ ‫رﻳﺰرﻳﺰ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺠﻠﻲ ذات ﺣﻖ‪ ،‬آن ﻛﻮه را ﭘﺨﺶ و ﻣﺘﻼﺷﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻛﻮه در‬ ‫ﻫﻢ ﻓﺮورﻳﺨﺖ و ﺑﻪزﻣﻴﻦ ﻫﻤﻮاري ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آن ﻛﻮه؛ ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺮﻓﻮع اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻛﻮه در زﻣﻴﻦ ﻓﺮو رﻓﺖ«‪» .‬و ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻴﻬﻮش ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‬ ‫اﻓﺘﺎد« ﺻﻌﻘﺎ‪ :‬ﻣﺄﺧﻮذ از ﺻﺎﻋﻘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻫﻮش رﻓﺖ و ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻓﺮواﻓﺘﺎد‪» .‬وﭼﻮن‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪ« از آن ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ »ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﻨﺰﻫﻲ« ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ‪ :‬اي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن! ﺗﻮرا ﺗﻨﺰﻳﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﺰﻳﻬﻲ ﺗﻤﺎم »ﺑﻪ درﮔﺎﻫﺖ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدم« از ﺗﻜﺮار ﭼﻨﺎن‬ ‫درﺧﻮاﺳﺘﻲ در دﻧﻴﺎ »و ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻢ« ﺑﻪ ﺗﻮ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻗﻮم ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و‬ ‫ﺟﻼﻟﺖ ﻣﻌﺘﺮﻓﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺣﺠﺎب‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻮر اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ آن را ﺑﺮدارد‪ ،‬اﻧﻮار روي وي‪ ،‬ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻨﻈﺮش از‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
O
N
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫»ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎ و ﺑﻪ ﻛﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪم«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ را از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم روزﮔﺎرت ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ و ﺷﻨﻮاﻧﻴﺪن ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ـ ﺑﻲ ﻫﻴﭻ‬ ‫واﺳﻄﻪاي ـ ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪم »ﭘﺲ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدهام‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺮف ﺑﺰرگ و اﻳﻦ ﻓﺨﺮ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﺒﻮت و ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻼم وﻣﻨﺎﺟﺎت را ﺑﮕﻴﺮ »و از‬ ‫ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺑﺎش« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻄﺎي ﺑﺰرگ و اﻳﻦ اﻛﺮام ﺳﺘﺮگ‪.‬‬ ‫‪
^
]
\
[
Z

Y
X
W
V
U
T
S
R
Q

P‬‬ ‫_
`‪
e
d
c
b
a‬‬

‫»و ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ در اﻟﻮاح از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در دﻳﻦ و‬ ‫دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ »ﻣﻮﻋﻈﻪاي« ﻗﺮاردادﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از آن ﭘﻨﺪ‬

‫‪883‬‬

‫و اﻧﺪرز ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ »و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻴﻢ« از اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﮕﺮي و‬ ‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻧﻴﺎز دارد »ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻳﻢ‪ :‬آن را ﺑﻪ ﻗﻮت ﺑﮕﻴﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ايﻣﻮﺳﻲ! اﻟﻮاح را‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎ و روﺷﻨﮕﺮيﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ را‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ وﻧﺸﺎط ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻛﻦ‪ .‬اﻟﻮاح‪ :‬ﺑﻪﻗﻮل راﺟﺢ‪ ،‬اﻟﻮاح ﺗﻮرات ﺑﻮد »و ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺖ دﺳﺘﻮر ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺗﻮرات اﺳﺖ ـ از‬ ‫ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﭘﺎداش آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ـ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺒﺮ و ﭘﺎﻳﺪاري در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﺠﺎوز دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻋﻔﻮ وﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﻪ رﺧﺼﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دادن‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ آن و ﺗﺮك اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻬﻴﻪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎ و‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺗﻮرات ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﻮدش اﺣﻜﺎم ﺗﻮرات را ﺑﺎ ﻗﻮت‬ ‫و ﺷﺪﺗﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ را ﺑﺪان اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ »ﺑﻪزودي‬ ‫ﺳﺮاي ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻢ داد« ﺗﺎ از دﻳﺪن آن ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺮاد ازﺳﺮاي ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺎزل ﻛﻔﺎر از ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻓﺮﻋﻮﻧﻲ و ﻋﻤﺎﻟﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
v
u

t
s
r
q
p
o
n

m
l
k

j
i
h
g
f‬‬ ‫‪


f

e

d

cb

a

`

_


~

}

|

{

z

y

x

w‬‬ ‫‪
k
j
i
h
g‬‬

‫»ﺑﻪ زودي ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﺑﻪﻧﺎﺣﻖ ﺗﻜﺒﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ‪ ،‬از آﻳﺎت ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﺎ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ آن »ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ« زﻳﺮا ﺗﻜﺒﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ذات ﻣﻦ اﺳﺖ »ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪاي را ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ« ﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎ و دﻻﻟﺖ روﺷﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ »و اﮔﺮ راه راﺳﺘﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫آن را در ﭘﻴﺶ ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ و اﮔﺮ راه ﮔﻤﺮاﻫﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬آن را راه ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ«‬ ‫ﺑﺎزداﺷﺘﻦ و روﻳﮕﺮدان ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺣﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﺷﺎن ﺑﺎ ﺣﻖ »ﺑﺪان ﺳﺒﺐ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ و از آن ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ« ﺑﻪ ﻏﻔﻠﺖ ﻋﻨﺎد و‬ ‫اﻋﺮاض‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﻔﻠﺖ ﺳﻬﻮ و ﺟﻬﻞ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ از اﻳﻤﺎن و‬

‫‪884‬‬

‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ و‬ ‫روﻳﮕﺮداﻧﻲ از ﺣﻖ اﺻﺮار ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ آنﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺴﻴﺎري را ﻫﻢ دﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
y




x
w
v
u
t
sr
q
p
o
n




m
l‬‬ ‫‪
z‬‬

‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ و دﺑﺪار آﺧﺮت را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬روﺑﺮوﺷﺪن ﺑﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در آﺧﺮت‬ ‫ﺑﺪان وﻋﺪه داده ﺷﺪهاﻧﺪ »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺣﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﺑﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﻋﻤﺎل در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ از آن اﻣﻴﺪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺮده ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺣﺒﻂ ﺷﺪن‪ :‬ﺑﻲاﺛﺮ‬ ‫ﺷﺪن اﻋﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻃﺎﻋﺖ اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﺻﺪﻗﻪ و ﺻﻠﻪ‬ ‫رﺣﻢ »آﻳﺎ ﺟﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎر و ﻛﺮدارﺷﺎن ﺟﺰا ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‬ ‫ﺑﺮآﻧﻬﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮده و ﺑﺮ ﻛﻴﻔﺮي ﻛﻪ ﺳﺰاوار آن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻔﺰوده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫{
|
}
~

¡
‪
¯

®
¬
«

ª
©

¨
§¦
¥
¤

£

¢‬‬ ‫‪
µ
´
³
²
±°‬‬

‫»و ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ ﭘﺲ از او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ از رﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر »از زﻳﻮرﻫﺎي ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫از زﻳﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺷﺐ ﮔﺮﻳﺰ ﺧﻮد‪ ،‬از ﻣﺼﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ »ﻣﺠﺴﻤﻪ‬ ‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪاي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻤﺜﺎﻟﻲ از ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻲ روﺣﻲ »ﻛﻪ ﺻﺪاي‬ ‫ﮔﺎو داﺷﺖ« آنﮔﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎوﭘﺮﺳﺘﻲ‬ ‫ﻋﺎدﺗﻲ از ﻋﺎدات ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮار‪ :‬ﺻﺪاي ﮔﺎو اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮﻛﺸﺪ‪.‬‬ ‫رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد وﻋﺪه ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻲ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﺑﺮود و ﭘﺲ از آن‪ ،‬از ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﻛﻪ ده ﺷﺐ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮ آن‬ ‫ﻣﺪت ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺮ ﻗﺮار ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ .‬دراﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم »ﺳﺎﻣﺮي« ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ از وي ﺣﺮفﺷﻨﻮي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ زﻳﻮراﺗﻲ از ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻋﻮن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻴﺪ ﺑﻴﺎراﻳﻴﺪ و اﻛﻨﻮن ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎن او را ﻏﺮق ﻛﺮده‪ ،‬آن زﻳﻮرات را ﻧﺰد ﻣﻦ آورﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ از وي اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫‪885‬‬

‫ﻛﺮده زﻳﻮرات را ﺑﻪ وي ﺳﭙﺮدﻧﺪ و او از آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺜﺎل ﮔﻮﺳﺎﻟﻪاي ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺸﺘﻲ از‬ ‫ﺧﺎﻛﻲ را ﻛﻪ از ﻧﻘﺶ ﺳﻢ اﺳﺐ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در آن اﻓﮕﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬آن‬ ‫ﺗﻤﺜﺎل آواز ﮔﺎو ﺑﺮداﺷﺖ‪» .‬آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪﻧﺪﻛﻪ آن ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ« ﭼﻪ‬ ‫رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﻣﻀﺮﺗﻲ از آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ »و ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﺑﺪاﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪآﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ راه ﺧﻴﺮ ﺣﺴﻲ ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮياي دﻻﻟﺖ و‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ او را ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم درﻳﺎﻫﺎ‬ ‫ﻣﺮﻛﺐ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻠﻤﺎﺗﺶ را ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎت وي ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن آﻳﺪ‪ ،‬آب درﻳﺎﻫﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻢاوﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ؟ »آن« ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ »را‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ «در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر‪.‬ﻳﺎ‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪ .‬و ﭼﻪ ﺳﺘﻤﻲ از ﺷﺮك ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ؟‬ ‫¶
¸

‪
Æ
Å
Ä
Ã


Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹‬‬ ‫‪
É
È
Ç‬‬

‫»و ﭼﻮن ﺳﺨﺖ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ« از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺪاﻣﺖﺷﺎن ﭘﺲ از‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻮﺳﻲ از ﻣﻴﻘﺎت ﺑﻮد »و دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﺎ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮﭘﺮودﮔﺎر ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻢ ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺒﺨﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد« در دﻧﻴﺎ وآﺧﺮت‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺎد و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ و ﺗﻀﺮع ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻠﻮص دل ﺑﻪ وي اﻟﺘﺠﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪886‬‬

‫‪
S
R
QP
O
N
ML
K

J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
d

c

b

a


`

_

^

]

\

[

Z

YX

W

V



U

T‬‬ ‫‪
k
j
i
h
g
f
e‬‬

‫»و ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﺧﺸﻤﻨﺎك و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ« از ﻛﻮه‬ ‫ﻃﻮر‪.‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺗﺄﺳﻒ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻓﺮاﺗﺮ و ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﺧﺸﻢ اﺳﺖ »ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ از ﻣﻦ‪،‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻮدﻳﺪ!« و در ﻏﻴﺎﺑﻢ ﭼﻪ ﺑﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻳﺪ! »آﻳﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺷﺘﺎب ﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﻴﻌﺎد ﭼﻬﻞ روزهاي ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫وﻋﺪه داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻛﺮدﻳﺪ؟ ﭼﺮا ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪادﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﻌﺎد ﺑﻪﺳﺮ آﻳﺪ؟ و درﻏﻴﺎﺑﻢ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻤﻞ زﺷﺖ و ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻳﺪ؟ ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶﮔﻮﺳﺎﻟﻪ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻋﺬاب ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺷﺘﺎب ﻛﺮدﻳﺪ؟ »و اﻟﻮاح را اﻓﮕﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ ﭼﻮن‬ ‫ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ وارد ﺷﺪ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ زاﻧﻮ زده و ﻣﻌﺘﻜﻒ ﻋﺒﺎدت آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫از ﺷﺪت ﺧﺸﻢ و ﺗﺄﺳﻒ‪ ،‬اﻟﻮاح را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﮕﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮلﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ـ از ﺳﻠﻒ و‬ ‫ﺧﻠﻒ ـ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﻮاح ﺗﻮرات از زﻣﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ازﻳﺎﻗﻮت ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ؛ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻨﺪه ﭼﻮن ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻌﺪ از او ﮔﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ‬ ‫ﺧﺒﺮ اﻟﻮاح را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﻴﻔﮕﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ دﻳﺪ‪،‬‬ ‫اﻟﻮاح را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﮕﻨﺪ«‪» .‬و ﺳﺮ ﺑﺮادرش را ﮔﺮﻓﺖ و او را ﺑﻪﻃﺮف ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ«‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺮادرش ﻫﺎرون‪ ،‬ﺟﻠﻮ اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪ ﺳﺎﻣﺮي را‬ ‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و رﺳﻢ ﺑﺎﻃﻞ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪاده‪ ،‬ﺳﺮ وي را ﮔﺮﻓﺖ و او را ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‬ ‫»ﻫﺎرون ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎدرم! اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺮا ﺿﻌﻴﻒ ﺷﻤﺮدﻧﺪ و ﭼﻴﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮا ﺑﻜﺸﻨﺪ« ﭘﺲ ﺗﻮان آن را ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺤﺮاف و ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻢ‪ .‬دﻟﻴﻞ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﻫﺎرون ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎدرم! و ﻧﮕﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮادرم! اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﺟﻤﻠﻪ‪،‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪاي ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ و ﻋﺎﻃﻔﻪﺑﺎري ﺑﻮد وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون دو ﺑﺮادر اﻋﻴﺎﻧﻲ )ﭘﺪري و‬ ‫ﻣﺎدري( ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﻛﻪ ﻣﺎدرﺷﺎن ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ـ زﻧﻲ ﻣﺆﻣﻨﻪ‬ ‫ﺑﻮد »ﭘﺲ ﻣﺮا دﺷﻤﻦ ﺷﺎد ﻧﻜﻦ« ﺑﺎ ﻣﺆاﺧﺬه و اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن آرزوي ﻗﻠﺒﻲ‬ ‫‪887‬‬

‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ »و ﻣﺮا در ﺷﻤﺎر ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻗﺮار ﻧﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ‬ ‫ﺷﺪﻧﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺮا در ﺷﻤﺎر ﻗﻮمﺳﺘﻤﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺖ ﻗﺮار ﻧﺪه‪ ،‬آﺧﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﺎن‬ ‫آﻧﺎن ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ زﺷﺖ ﻧﮕﺮدﻳﺪهام‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻧﺒﺎش ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ‬ ‫از آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫‪
x
w
v
u
ts
r
q
p
o
n
m
l‬‬

‫ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاﺋﺖ ﻫﺎرون ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪ »ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮودﮔﺎرا! ﻣﻦ و ﺑﺮادرم را‬ ‫ﺑﻴﺎﻣﺮز« ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ دﻋﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻢ ﺷﻤﺎﺗﺖ و دﺷﻤﻦﻛﺎﻣﻲ را از ﺳﺎﺣﺖ‬ ‫ﺑﺮادرش ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ او ﻧﺤﻮه رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﺮادرش را ﺑﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫وﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ رﻓﺘﺎري اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ وي‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻋﻮض‬ ‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﻗﺼﻮري ﻛﻪ از او در ﺣﻖ ﺑﺮادرش ﺳﺮزد‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ از ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲﻃﻠﺐ‬ ‫ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻼوه آن‪ ،‬از ﭘﺮوردﮔﺎرش ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻤﻨﺎ ﻛﺮد‪» :‬و ﻣﺎ را در ﭘﻨﺎه رﺣﻤﺖ‬ ‫ﺧﻮد درآور‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻬﺮﺑﺎنﺗﺮﻳﻦ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺎﻧﻲ« ﭘﺲ ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ در دﻧﻴﺎ وﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ در آﺧﺮت را از ﻣﺎ درﻳﻎ ﻧﻜﻦ‪.‬‬ ‫‪
h
g
f

ed
c
b


a
`
_
~
}
|

{
z
y‬‬ ‫‪
i‬‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ »ﺑﻪ زودي ﺧﺸﻤﻲ ازﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ« و ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﻴﻔﺮ ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ١‬زﻳﺮا ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻳﻚدﻳﮕﺮ؛ از‬ ‫ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد »و« ﺑﻪ زودي ﺑﻪ آﻧﺎن »ذﻟﺘﻲ در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ« ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ذﻟﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪ از‬ ‫آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد »و ﻣﺎ اﻓﺘﺮاﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺟﺰاﻣﻲدﻫﻴﻢ« و از آن ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫‪ 1‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮره ) ﺑﻘﺮه‪. ( 54/‬‬

‫‪888‬‬

‫را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺗﻤﺜﺎل ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ روآوردﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدﺷﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻓﺘﺮا و دروغ ﺑﻨﺪد‪ ،‬ﺑﻪزودي در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﺮ او ﺧﺸﻢ و ﺧﻮارياي از‬ ‫ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻮاﻫﺪرﺳﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻪ آن ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﺎن رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺪﻋﺘﻲ ذﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬

‫»وﻟﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻴﺌﺎت ﺷﺪﻧﺪ« ﻫﺮ ﺳﻴﺌﻪاي؛ اﻋﻢ از ﻛﻔﺮ و ﻣﻌﺎﺻﻲ »ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ‬ ‫از آن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﻧﻴﺖ و از ﺻﺪق دل »ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ارﺗﻜﺎب آن ﺳﻴﺌﻪ »آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‬ ‫ﻟﺬا ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎﻫﺸﺎن را ﻣﺤﻮ ﻛﺮده و ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻋﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺎه‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻔﻮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از آن ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
¡
~
}
|
{
z
y‬‬

‫»و ﭼﻮن ﺧﺸﻢ ﻣﻮﺳﻲ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻮاح را« ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ آﻧﻬﺎ را‬ ‫اﻓﮕﻨﺪه ﺑﻮد »ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ« از »ﺳﻜﻮن« ﺧﺸﻢ ﺑﻪ «ﺳﻜﻮت« آن ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﺧﺸﻢ اﻧﺴﺎن‬ ‫در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻮران و ﺟﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬زﻣﺨﺸﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪﺧﺸﻢ را‬ ‫ﺑﻪﺻﻮرت ﺷﺨﺺ ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪاي ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺎي‬ ‫ﺧﺸﻢآﻟﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺖ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﺑﮕﻮ‪ ،‬اﻟﻮاح را ﺑﻴﻨﺪاز‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺮادرت را ﺑﻜﺶ!‬ ‫و اﻳﻦ از ﻟﻄﺎﻳﻒ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻗﺮآﻧﻲ اﺳﺖ«‪» .‬و در ﻧﺴﺨﻪ آن ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬ ‫ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از اﻟﻮاح ﺷﻜﺴﺘﻪ اﺳﺘﻨﺴﺎخ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ اﻟﻮاح ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻘﻞ داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ راه ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و رﺣﻤﺘﻲ ﻛﻪ از ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن‬ ‫اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﻴﻀﺎن ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫‪889‬‬

‫ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺮوردﮔﺎرم! ﻣﻦ در اﻟﻮاح ﺗﻮرات اوﺻﺎف اﻣﺘﻲ را‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺖ ﭘﺪﻳﺪ آورده ﺷﺪه در روي زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ و از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ..‬ﭘﺲ آﻧﺎن را اﻣﺖ ﻣﻦ ﮔﺮدان! ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫آن اﻣﺖ؛ اﻣﺖ اﺣﻤﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺮوردﮔﺎرم! ﻣﻦ در اﻟﻮاح اوﺻﺎف اﻣﺘﻲ را‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻮﻳﺶ آﺧﺮﻳﻦ‪ ،‬اﻣﺎ در ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶآﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻳﺸﺎن را اﻣﺖ ﻣﻦ ﮔﺮدان! ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آن اﻣﺖ؛ اﻣﺖ اﺣﻤﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺮوردﮔﺎرم! ﻣﻦ در اﻟﻮاح اوﺻﺎف اﻣﺘﻲ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ ﻣﺼﺎﺣﻔﺸﺎن در‬ ‫ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ و آن را ازﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻳﺸﺎن را از اﻣﺖ‬ ‫ﻣﻦ ﮔﺮدان‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آن اﻣﺖ؛ اﻣﺖ اﺣﻤﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮﺳﻲ اﻟﻮاح را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ!‬ ‫ﭘﺲ ﻣﺮا ﻧﻴﺰ از اﻣﺖ اﺣﻤﺪ ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫«

¬
®
¯
‪
½
¼
»
º
¹
¸
¶

µ
´
³
²±
°‬‬ ‫¾¿
‪
Ô
Ó
Ò
ÑÐ
Ï

Î
Í
Ì
Ë
Ê
É

È
Ç

Æ
ÅÄ
Ã

Â

Á
À‬‬ ‫‪
Û
Ú
Ù
Ø
×Ö
Õ‬‬

‫»و ﻣﻮﺳﻲ از ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮد ﻫﻔﺘﺎد ﻣﺮد را ﺑﺮاي ﻣﻴﻘﺎت ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي آوردن اﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫وﻋﺪهﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻘﺮر ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ »ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ« زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ‬ ‫ﺑﻪﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻲ روي آوردﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ وي دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻲ از‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬در آن ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﻮﻣﺶ از ﭘﺮﺳﺘﺶﮔﻮﺳﺎﻟﻪ‬ ‫ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ »و ﭼﻮن رﺟﻔﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺨﺖ »آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎن زﻟﺰﻟﻪاي ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻧﺪ »ﻣﻮﺳﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ! اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻲ آﻧﺎن را و ﻣﺮا ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻫﻼك ﻣﻲﻛﺮدي« ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از‬ ‫ﺳﺮ اﻓﺴﻮس و اﻧﺪوه ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ اراده ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎ را داﺷﺘﻲ‪ ،‬اي ﻛﺎش ﻣﺎ را‬ ‫ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺖ ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻤﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﺮدي زﻳﺮا اﻛﻨﻮن از آن ﺑﻴﻢ‬ ‫‪ 1‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﻳﻦ رواﻳﺖ را در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و آن را ﺿﻌﻴﻒ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‬

‫‪890‬‬

‫دارم ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ؛ ﻣﻦآﻧﺎن را ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﻪاي از ﺳﻮي ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه ﻛﺸﺎﻧﻴﺪهام! آنﮔﺎه اداﻣﻪ داد‪» :‬آﻳﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺰاي آﻧﭽﻪ ﻛﻢﺧﺮدان ﻣﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻼك ﻣﻲﻛﻨﻲ؟« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد ﻣﻮﺳﻲ از »ﻛﻢ ﺧﺮدان«‪ ،‬ﺳﺎﻣﺮي و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫»اﻳﻦﺣﺎدﺛﻪ ﺟﺰ اﻣﺘﺤﺎن ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻀﻴﻪ ﺳﺎﻣﺮي و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬ ‫آزﻣﺎﻳﺸﻲ از ﺳﻮي ﺗﻮﺳﺖ »ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﮔﻤﺮاه و ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪،‬‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻲ« ﭘﺲ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮ؛ اﻣﺮ ﺗﻮ و‬ ‫ﺣﻜﻢ؛ ﺣﻜﻢ ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻲ و ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻚ؛ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﻠﻚ ﺗﻮ و ﺧﻠﻖ و اﻣﺮ ﻫﻤﻪ از آن ﺗﻮﺳﺖ ﻟﺬا اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻲﺧﺮدان را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪﺳﻮي دﻋﺎ و ﺟﻠﺐ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ وﻟﻲ‬ ‫ﻣﺎﻳﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺘﻮﻟﻲ و ﻛﺎرﺳﺎز اﻣﻮر ﻣﺎﻳﻲ »ﭘﺲ ﻣﺎ را ﺑﻴﺎﻣﺮز« در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﻐﺰﺷﻬﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاﻳﻢ »و ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻢ ﻛﻦ« ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‬ ‫اﺳﺖ »و ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻣﺮزﻧﺪﮔﺎﻧﻲ«‪.‬‬ ‫‪
TS
R
Q
P
O
N
ML
K

J
I
H
G
F
E
D
C
BA‬‬ ‫‪
b
a
`
_
^

]
\

[
Z
YX
W

V

U‬‬ ‫‪
c‬‬

‫»و ﺑﻨﻮﻳﺲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻘﺪر ﻛﻦ »ﺑﺮاي ﻣﺎ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﻜﻲاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ دادن ﻣﺎ ﺑﺮ‬ ‫اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺳﺮازﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﻀﻞ و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫در رأس آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﻋﺎﻓﻴﺖ و ﮔﺸﺎﻳﺶ در رزق اﺳﺖ »و در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در‬ ‫آﺧﺮت ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻨﻮﻳﺲ »زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪاﻳﻢ« و از ﮔﻤﺮاﻫﻲ‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ازآنرو‪،‬‬ ‫ﻳﻬﻮد ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻧﺎﻫﺪﻧﺎ اﻟﻴﻚ«‪» .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺬاب ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ« از ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺮآن ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﻢ‪ .‬ﻣﺮاد از ﻋﺬاب‪ :‬زﻟﺰﻟﻪ‬

‫‪891‬‬

‫ﺳﺨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ـ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺬاب اﻳﻦ ﮔﺮوه ـ در‬ ‫ﺗﺤﺖ آن داﺧﻞ اﺳﺖ »و رﺣﻤﺘﻢ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ« اﻋﻢ از ﻣﻜﻠﻔﺎن و ﻏﻴﺮآﻧﻬﺎ‬ ‫و ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻛﺎﻓﺮ را‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ او ﺑﻪزودي اﻳﻦ رﺣﻤﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ را ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎي زﻳﺮ‬ ‫ﻣﻘﺮر ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫»و ﺑﻪ زودي رﺣﻤﺖ ﻛﺎﻣﻠﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺷﺮك‬ ‫وﮔﻨﺎﻫﺎن »و زﻛﺎت« ﻓﺮض »را ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﺗﻤﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ و اذﻋﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪» ،‬ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارم« ﻛﻪ اﻳﻨﺎن اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
o

n

m


l

k

j

i

h

g

f


e

d‬‬ ‫‪
z


y

x

w

v

u

t

s


r

q

p‬‬ ‫{
|
}
~
_

`
‪
h
g

f
e

d
c
ba‬‬ ‫‪q

p
o
n

ml
k
j
i‬‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻣﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻲ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از‬ ‫اﻣﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻣﻲ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ و‬ ‫در اﺻﻞ از »ام« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎدر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺎدرش او را از ﺧﻮد ﺟﺪا ﻧﻜﺮده ﺗﺎ‬ ‫ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ «اﻣﻲ« ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺻﻒ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻘﻂ دو ﺑﺎر در‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ در اﻳﻦ آﻳﻪ و دﻳﮕﺮي در آﻳﻪﺑﻌﺪي »ﻫﻤﺎن ﻛﻪ او را‬ ‫ﻧﺰد ﺧﻮد در ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻬﻮد وﻧﺼﺎري‪ ،‬ﻧﺎم و اوﺻﺎف آن‬ ‫ﺣﻀﺮتص را در دو ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺟﻊ دﻳﻨﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﻋﻄﺎءﺑﻦﻳﺴﺎر رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻋﻤﺮوﺑﻦﻋﺎص ـ رﺿﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﻬﻤﺎ ـ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدم و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺮا از اوﺻﺎف رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻴﺎﮔﺎﻫﺎن! ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫»آري واﷲ! آن ﺣﻀﺮتص در ﺗﻮرات ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲاز اوﺻﺎﻓﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ذﻛﺮ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦﻛﻪ درﺗﻮرات آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن!‬ ‫‪892‬‬

‫ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺷﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻣﮋدهدﻫﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﻣﻲﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮ‬ ‫ﺑﻨﺪه ﻣﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﻮ را ﻣﺘﻮﻛﻞ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻪ درﺷﺘﺨﻮ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻪ ﺳﻨﮕﺪل‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﺟﻴﻎ و دادﻛﻨﻨﺪه در ﺑﺎزارﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺪي را ﺑﺎ ﺑﺪي ﭘﺎداش ﻧﻤﻲدﻫﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻔﻮ ﻣﻲﻛﻨﻲ و‬ ‫درﻣﻲﮔﺬري و ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﻗﺒﺾ روح ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﻣﻠﺖ ﻛﺞ‬ ‫و ﻣﻨﺤﺮف را راﺳﺖ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﭼﺸﻤﻬﺎي ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ و‬ ‫ﮔﻮﺷﻬﺎي ﻧﺎﺷﻨﻮا و دﻟﻬﺎي ﻏﻠﻒﺷﺪه را ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ«‪» .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف‬ ‫اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻣﻌﺮوف‪ :‬ﺗﻤﺎم ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻟﻬﺎ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ زﺷﺖ‬ ‫و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ »و آﻧﺎن را از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻣﻨﻜﺮ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎ آن را زﺷﺖ و‬ ‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ؛ ﭼﻮن ﺑﺪيﻫﺎ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎريﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﻛﺮدارﻫﺎ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي زﺷﺖ‬ ‫و ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﻮنﺣﺪﻳﺜﻲ را‬ ‫از ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎي ﺷﻤﺎ آن را ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪ و ﻣﻮﻫﺎ و ﭘﻮﺳﺘﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي آن ﻧﺮم و‬ ‫ﻣﻼﻳﻢ ﻣﻲﺷﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﺎن و دل ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮ ﺗﻦ و روان ﺷﻤﺎﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ(‬ ‫و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﻛﻪ آن ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ )ﻗﻠﺐ( ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﻦ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﻪ )ﮔﻔﺘﻦ( آن ﺣﺪﻳﺚ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ را از ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن آن را ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪ‬ ‫و ﻣﻮﻫﺎ و ﭘﻮﺳﺘﻬﺎﻳﺘﺎن از آن ﻧﻔﺮت ورزﻳﺪ )ﻳﻌﻨﻲاز ﺷﻨﻴﺪن آن ﻣﻨﺰﺟﺮ ﺷﺪﻳﺪ( و ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﻛﻪ آن ﺣﺪﻳﺚ از ﺷﻤﺎ دور اﺳﺖ؛ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ دورﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ از آن ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ«‪» .‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭘﺎﻛﻴﺰهﻫﺎ را ﺣﻼل ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺷﻴﺎي ﻟﺬﻳﺬ را‬ ‫و ﺑﻪﺧﺼﻮص آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد »و‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻧﺎﭘﺎك را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺠﺎﺳﺘﻬﺎ و ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ ـ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺸﺮات و ﮔﻮﺷﺖﺧﻮك ـ را‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﺒﺢ و زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺧﺒﺎﺋﺚ‪ :‬ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻊ ﺳﻠﻴﻢ آن را ﭘﻠﻴﺪ و ﻧﻔﺲ آن را ﻧﺎﭘﺎك ﺑﺸﻤﺎرد و ﺗﻨﺎول آن ﺳﺒﺐ درد‬ ‫و آﻓﺖ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﺧﻮراﻛﻲاي را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻼل‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬آن ﺧﻮراﻛﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ و ﻫﻢ در ﺟﺴﻢ و ﻫﻢ در دﻳﻦ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬آن ﭼﻴﺰ ـ ﻫﻢ در ﺟﺴﻢ و ﻫﻢ در دﻳﻦ ـ ﭘﻠﻴﺪ‬

‫‪893‬‬

‫و زﻳﺎﻧﺒﺎراﺳﺖ‪» .‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ از دوش آﻧﺎن ﺑﺎر ﮔﺮان آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺎﻗﻪ‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ را »و ﻗﻴﺪوﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻲدارد«‪.‬‬ ‫ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺎﻗﻪاي ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ آن ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ در آن ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ‬ ‫ذاﺗﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ آن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺷﺎن ﺑﺮآﻧﺎن وﺿﻊ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد؛ ﭼﻮن ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ زن ﺣﺎﺋﺾ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺪن ﻣﻮﺿﻊ ﻧﺠﺎﺳﺖ‬ ‫از ﻟﺒﺎس و ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪاﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻣﻲ؛ ﭘﻴﺎمآور‬ ‫آﺳﺎﻧﻲ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ‪: DA5  #R$ ƒx$p :‬‬ ‫ﺑﻪ دﻳﻦ ﺣﻖﮔﺮاي آﺳﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪهام«‪.‬‬ ‫»ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« از ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و از دﻳﮕﺮان »ﺑﻪ او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص »و ﺑﺰرﮔﺶ داﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺮﻣﺖ او را ﻧﮕﻪداﺷﺘﻨﺪ »و ﻳﺎرﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻳﺎري وي ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ »و« ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺮوي از ﺧﻮدش »ﻧﻮري را« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻗﺮآﻧﻲ را »ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ وي ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ اﺳﺖ »آﻧﺎن ﻫﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ وﻓﻼح ﻓﺎﺋﺰ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﻴﺮ‬ ‫آﻧﺎن از اﻣﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اوﺻﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻻ و ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﭘﺎكﻛﺮدار و‬ ‫ﻣﻨﻘﺒﺖ آﺛﺎر رﺳﻮل ﺧﺪاص اﻧﻄﺒﺎق دارد‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺪي‬ ‫اﻳﻤﺎن آورده و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺟﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﺰرگ و ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد را در راه ﻧﺸﺮ دﻋﻮت اﻳﺸﺎن ﻓﺪا ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪاز آن اﻳﻦ‬ ‫اوﺻﺎف‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪﻧﻴﻜﻲ ﺗﺒﻌﻴﺖﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﻄﺒﺎق دارد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ روش و ﺳﻴﺮت اﻳﺸﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎص اﻳﻤﺎن آورده و اﻳﺸﺎن را ﻳﺎري ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ در روز ﻣﻴﻌﺎد ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺒﺎﻟﻪ رﺣﻤﺖ را‬ ‫ﺑﻪﻧﺎم اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬از اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻮﺳﻲ از‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرش درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﭽﻪ را او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص‬ ‫‪894‬‬

‫و اﻣﺖﺷﺎن داد و ﻓﺮﻣﻮد‪ ﴾...\



[

Z﴿ :‬ﻟﺬا ﻫﺮﭼﻪ راﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ از‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرش در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫‪


£

¢

¡
~
}
|

{

z
y
x
w
v
u
t
s

r‬‬ ‫‪
²

±


°

¯

®

¬

«

ª

©

¨


§¦

¥

¤‬‬ ‫‪
µ
´
³‬‬

‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اي ﻣﺮدم!« اﻳﻦ ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻋﺎم ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺳﺮخ و ﺳﻴﺎه و ﻋﺮب و‬ ‫ﻋﺠﻢﺷﺎن »ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ« ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ و ﻓﺮاﺗﺮ از آن ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺎﻓﻪ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻪ ﭼﻮن ﻏﻴﺮﺷﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ آﺷﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖ رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ؛ ﻋﺎم‪ ،‬ﻓﺮاﮔﻴﺮ و اﺑﺪي‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﺒﻮيص ﺗﺄﻛﻴﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ وارده ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ
از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻨﺞ‬ ‫ﺧﺼﻠﺖ داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻧﺒﻴﺎي ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺑﺎ رﻋﺐ و وﺣﺸﺘﻲ ﻛﻪ از ﻣﻦ در ﻗﻠﺐ دﺷﻤﻨﻢ اﻓﮕﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺎه راه‪ ،‬ﻧﺼﺮت داده ﺷﺪهام‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻦ ﺑﺮاﻳﻢ ﺳﺠﺪهﮔﺎه و ﭘﺎك ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ از اﻣﺘﻢ در ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ از‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﻛﻪ وﻗﺖ ﻧﻤﺎزش ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ ﺑﺮاﻳﻢ ﺣﻼل ﺷﺪه‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﺣﻼل ﻧﺸﺪهﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﺑﻪ ﻣﻦ )ﺣﻖ( ﺷﻔﺎﻋﺖ داده ﺷﺪه‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪهام«‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫‪ 1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﺘﺸﻬﺎد ‪ ،‬در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺎ از اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪895‬‬

‫آري! اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻤﻮم ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ »ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن اوﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮاﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ و ﻣﺎﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ او ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮ‪:‬‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ« ﻟﺬا ﻓﻘﻂ او ﺳﺰاوار ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ در‬ ‫رﺑﻮﺑﻴﺖ اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻛﻪ ﻧﺒﻴﻲ اﻣﻲ اﺳﺖ اﻳﻤﺎنآرﻳﺪ« اﻣﻲﺑﻮدن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص‪ ،‬از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ادﻟﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد اﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮآﻧﻲ‬ ‫را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻌﺠﺰه ﻧﺒﻮت ﺧﻮد آورده ﻛﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آن ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺳﻨﺘﻲ را ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آورده ﻛﻪ ﻛﻤﺎﻻت آن ﺣﺪوﻣﺮزي ﻧﺪارد »ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﷲ و ﻛﻠﻤﺎت او را‬ ‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﺧﻮدش و ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎي ﻗﺒﻞ از وي‬ ‫ﻧﺎزل ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و او را ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻪﺳﻮي راه‬ ‫راﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن راهﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از آن ﺣﻀﺮتص ﻣﻤﻜﻦ و ﻣﻴﺴﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ از ﺳﻮي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﭼﻪ ﻏﻴﺮﺷﺎن از اﻣﺖﻫﺎ و ﻣﻠﺖﻫﺎ‪.‬‬ ‫¶
¸
‪¿

¾
½
¼
»
º
¹‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﺳﺎﻣﺮي و ﻳﺎراﻧﺶ و ﺗﺰﻟﺰل ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را در‬ ‫دﻳﻦﺷﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﺎل ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫آن ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‪» :‬و از ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺖ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻟﺒﺎس ﺣﻖ‬ ‫ﻣﻠﺒﺲ و ﺑﻪ زﻳﻮر ﻫﺪاﻳﺖ آراﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ آن‬ ‫آراﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم را راﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »و ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﻖ »داوري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ« ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻴﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﺣﻜﻢ و ﻗﻀﺎوت ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم و اﻣﺜﺎل وي از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪.‬‬

‫‪896‬‬

‫‪ O N M L K J I H G FE D C B A‬‬ ‫‪ ` _ ^ ]\  [ Z Y X  WV  U T S  R  QP‬‬ ‫‪ n m  l kji hg  f ed  c b a‬‬ ‫‪ r qp o‬‬

‫»و آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ را »ﺑﻪ دوازده ﺳﺒﻂ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از‬ ‫آﻧﺎن را از ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎي‬ ‫»اﺳﺒﺎط« اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺒﻂ ﻣﻨﻔﺮدا ﻣﻌﺮوف و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ازﺧﻮد ﻧﻘﻴﺐ‬ ‫)ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهاي( داﺷﺖ‪ .‬اﺳﺒﺎط ﺟﻤﻊ ﺳﺒﻂ‪ :‬ﻧﺎم واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻗﺪﻳﻢ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ اﻣﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﺳﺒﻂ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪاي از ﻧﺴﻞ ﻳﻚ ﭘﺪر ـ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﻌﻘﻮب ـ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ »و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ از او آب ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫در دﺷﺖ )ﺗﻴﻪ( دﭼﺎر ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺷﺪﻧﺪ »ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﺑﺰن ﭘﺲ‪ ،‬از آن ﺟﻮﺷﻴﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ زد‪ ،‬آنﮔﺎه ازآن ﺳﻨﮓ ﺟﻮﺷﻴﺪ و روان ﺷﺪ‬ ‫»دوازده ﭼﺸﻤﻪ« ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﺳﺒﺎط و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﺒﻄﻲﭼﺸﻤﻪاي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ از آن‬ ‫ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ »ﻫﺮﮔﺮوﻫﻲ آﺑﺸﺨﻮر ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﺳﺒﻄﻲ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد را ﻛﻪ از آن ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ »و اﺑﺮ را ﺑﺮ ﻓﺮاز آﻧﺎن ﺳﺎﻳﺒﺎن ﻛﺮدﻳﻢ« ﺗﺎ در آن‬ ‫دﺷﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را از ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آن اﺑﺮ ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺑﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲرﻓﺖ و ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻲﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎد و ﻣﻘﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ »و ﺑﺮ آﻧﺎنﻣﻦ و ﺳﻠﻮي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺮﻧﺠﺒﻴﻦ و ﺑﻠﺪرﭼﻴﻦ »را ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ« ﺗﻮﺿﻴﺢ‬ ‫ﻣﻦ و ﺳﻠﻮي‪ ،‬درﺳﻮره «ﺑﻘﺮه‪ «57/‬ﮔﺬﺷﺖ »از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ روزيﺗﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ‬ ‫ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪآﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻟﺬﻳﺬ و ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ روزﻳﺘﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺨﻮرﻳﺪ‬ ‫»و ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ« ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺪم ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳﻲ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎس‬ ‫آنرا ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا ﻓﺮﺟﺎم ﺷﻮم اﻳﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲﺷﺎن‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﻣﻲﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫‪897‬‬

‫ﭘﺲ ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ‬ ‫و دﻋﻮت ﺟﺪﻳﺪ را ﻫﻢ رد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻟﺬا اي اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص! ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻳﻬﻮد در ﻗﺒﺎل‬ ‫دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻌﻴﺪ ﻧﭙﻨﺪارﻳﺪ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨﺠﻼب ﻧﻴﻔﺘﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ ` _ ~ } | { z y x w v u t s‬‬ ‫‪ h gf edc b a‬‬

‫»و ﻳﺎدﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫درﺷﻬﺮ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس »و از آن ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻮرﻳﺪ »ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ از ﻣﻜﺎﻧﻬﺎي آن‬ ‫ﻛﻪﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ »و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﺣﻄﻪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﺣﻄﻪ« در ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه‪ «58/‬ﮔﺬﺷﺖ »و ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن‬ ‫از دروازه ﺷﻬﺮ در آﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ «ﺣﻄﻪ«‪ ،‬از دروازه ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن‬ ‫درآﻳﻴﺪ »ﺗﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ وارد ﺷﻬﺮ‬ ‫ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺷﺪﻳﺪ و ﻏﺮور و ﺑﺪﻣﺴﺘﻲ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺮه ﻧﺸﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ‬ ‫ﺧﺎﺷﻊ و زﺑﻮن و ﻓﺮوﺗﻦ ﮔﺸﺘﻪ ﮔﻮﺷﻲ ﺷﻨﻮا و ﺟﺎﻧﻲ ﻣﻄﻴﻊ و ﺑﻪﻓﺮﻣﺎن داﺷﺘﻴﺪ؛ اﻳﻦ ﺧﻮد‬ ‫آﻣﺮزﺷﻲ ﺑﺮاي ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ »و ﺑﻪ زودي ﺑﺮ ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ اﻓﺰود« ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪاﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن دو وﻋﺪه داده ﺷﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ وﻋﺪه آﻣﺮزش ﻋﺎم ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﺮط‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ و دﻳﮕﺮي وﻋﺪهاي ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران در ﻣﻮرد اﻓﺰودن ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺸﺎن‪ .‬از‬ ‫رواﻳﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ‪ :‬دﺳﺘﻮر ورود ﺑﻪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬در زﻣﺎن ﻳﻮﺷﻊ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻮﺳﻲ داده ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪898‬‬

‫‪ w v u t s r q p o n m l k j i‬‬ ‫‪ z y x‬‬

‫»ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺟﺎي )ﺣﻄﻪ(‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻲﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮي ﭼﻮن «ﺣﻨﻄﻪ« ﻳﺎ‬ ‫»ﺣﺒﻪ ﻓﻲ ﺷﻌﺮه« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آن در ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه« ﮔﺬﺷﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﺰاي آنﻛﻪ ﺳﺘﻢ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺳﺘﻢﺷﺎن »ﻋﺬاﺑﻲ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻛﻪاﻳﻦ‬ ‫ﻋﺬاب ﺑﻪ ﻗﻮل ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﻋﺬاب ﻃﺎﻋﻮن ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﻃﺎﻋﻮن‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎدﻫﺰارﺗﻦ‬ ‫از ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﻳﻚ روز ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه‪ «59/‬ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫{ | } ~     ¡ ‪ ¨  §  ¦ ¥  ¤  £  ¢‬‬ ‫©‪     ¹¸¶µ´³²±°¯®¬ «ª‬‬ ‫‪ » º‬‬

‫»و ﺳﺆال ﻛﻦ« اي ﻣﺤﻤﺪص! »از ﻳﻬﻮد« ﺑﺮاي ﺗﻮﺑﻴﺦ‪ ،‬ﻳﺎدآوري وﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻧﺸﺎن روي داد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﭼﻮن دﻳﻦ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎزي ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ وي ﻧﻴﺮﻧﮓﺑﺎزي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺨﺸﺎن ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»از اﻫﺎﻟﻲ آن ﺷﻬﺮي ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر درﻳﺎ ﺑﻮد« ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺮاد از آن‪ ،‬ﺷﻬﺮ‬ ‫»اﻳﻠﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻮار ﺧﻠﻴﺞ ﻋﻘﺒﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه‪ .‬اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ ﺧﻠﻴﺞ «اﻳﻼت« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‬ ‫و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﺎم ﻗﺪﻳﻤﻲ آن را اﺣﻴﺎ ﻛﺮده وﺷﻬﺮ ﻣﺠﺎورش را »اﻳﻼت« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬آن ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺷﻬﺮ »ﻃﺒﺮﻳﻪ« ﺑﻮد‪ .‬اﻋﺮاب‪ ،‬ﺷﻬﺮ را ﻗﺮﻳﻪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ‪  ﴾}  |  {﴿ :‬ﮔﻮﻳﺎي ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪» .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از‬ ‫ﺣﺪود اﻟﻬﻲ ﺑﺎ ﺷﻜﺎر ﻣﺎﻫﻲ »در روز ﺷﻨﺒﻪ« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در آن روز از ﺷﻜﺎر ﻣﺎﻫﻲ ﻣﻨﻊ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ »آنﮔﺎه ﻛﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬روزي ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻈﻴﻢ روز ﺷﻨﺒﻪ ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ »ﻣﺎﻫﻴﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪﻃﻮر آﺷﻜﺎري ﺑﺮ روي آب ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ« ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در‬ ‫‪899‬‬

‫دﺳﺘﺮس و آﻣﺎده ﺷﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ »و روزي ﻛﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬روزﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻏﻴﺮ‬ ‫از روز ﺷﻨﺒﻪ »ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن« ﻣﺎﻫﻲاي ﺑﺮروي آب »ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ ،‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﺒﺐ‬ ‫آنﻛﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲآزﻣﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻇﻬﻮر ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‬ ‫در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را ﻣﻮرد اﺑﺘﻼ و آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار داد و ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ‪،‬‬ ‫ازﺷﻜﺎرﻛﺮدن در آن روز ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﻲ آن ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻬﻲﺷﺎن ﻛﺮد وﻟﻲ درﻋﻴﻦ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺪر ﻛﺮد ﻛﻪ در آن روز‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮﺳﻄﺢ آب‬ ‫ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺷﻜﺎرﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻬﻞ و ﺳﺎده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در روزﻫﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ اﺻﻼ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و ﺑﺮ روي آب ﻧﻤﻲآﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻗﺎدر‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻜﺎرﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫آري! اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ‪ ،‬اﻣﺘﺤﺎﻧﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﺷﺎن را ﺑﺮ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﺮﻣﺎت اﻟﻬﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﭘﺲ ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﺷﻜﺎر در اﻳﻦ روز‬ ‫ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺷﻜﺎر در آن‪ ،‬ﺣﻴﻠﻪاي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ ـ ﻛﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ آن در ﺳﻮرهﻫﺎي‬ ‫»ﺑﻘﺮه« و »ﻧﺴﺎء« ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪
T
S

R
Q
P
ON
M

L

K
J
I
HG
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
V
U‬‬

‫»و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﮔﺮوﻫﻲ از ﺻﺎﻟﺤﺎن آن ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ از‬ ‫ﺻﺎﻟﺤﺎن ﻛﻪ در ﻧﺼﻴﺤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺗﺠﺎوزﮔﺮان و ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﺎن روز ﺷﻨﺒﻪ ﺟﺪوﺟﻬﺪي‬ ‫ﺑﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻗﻮﻣﻲ را ﭘﻨﺪ ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﺬاب؟ »ﻳﺎ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﻲ و ﮔﻨﺎه و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﺷﺎن؟ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻗﺒﻮل ﻣﻮﻋﻈﻪ از ﺳﻮي ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻜﻨﺎن و دﺳﺖﻛﺸﻴﺪﻧﺸﺎن از ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه‪،‬‬ ‫ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪﻧﺪ‪» .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ« اﻧﺪرز دﻫﻨﺪﮔﺎن‪» :‬ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻋﺬري ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻧﺪرز ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن در ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻛﺮدن ﻣﻌﺬرﺗﻲ ﺑﻪ درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﺮك اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﻛﻪ از واﺟﺒﺎت ﻣﻬﻢ دﻳﻨﻲ ﺑﺮ ذﻣﻪ‬ ‫‪900‬‬

‫ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه و ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ »و ﺷﺎﻳﺪ آﻧﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﻨﺪ« و ﺑﺮ اﺛﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺪرزﻫﺎي ﭘﻲ ﻫﻢ ﻣﺎ‪ ،‬از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲاي ﻛﻪ در آن ﻏﻮﻃﻪورﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺷﻜﺎر در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮده و ﺷﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ و ﮔﻮﺷﻪﮔﻴﺮي‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده ﻧﻪ از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﮔﺮوه ﺳﻮم در ﻋﻴﻦ اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﺎن را ﻧﻴﺰ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪


g
f
e
d
c
b
a


`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W‬‬ ‫‪
i
h‬‬

‫»ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺑﺪان ﭘﻨﺪ داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن آن ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﭘﻨﺪ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺻﺎﻟﺤﺎن ﻧﻬﻲﻛﻨﻨﺪه از ﻣﻨﻜﺮ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﻳﺎد‬ ‫ﺑﺮدﻧﺪ »ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از ﻛﺎر ﺑﺪ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ و ﺳﺘﻤﻜﺎران را« ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن ﺗﺠﺎوزﮔﺮ در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﺌﻴﺲ‪:‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﺪﻳﺪ و ﺳﺨﺖ »ﺑﻪﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺎ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از داﻳﺮه ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫و اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺎ‪.‬‬ ‫
‪
u
t
s



r
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬

‫»و ﭼﻮن از ﺗﺮك آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از آن ﻧﻬﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن‬ ‫ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﺎن روز ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬در ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻤﺮد و ﺗﻜﺒﺮ‪ ،‬از ﺣﺪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ »ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﻮزﻳﻨﮕﺎﻧﻲ ﺧﻮار ﺷﺪه ﺷﻮﻳﺪ« و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫دادﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻮزﻳﻨﮕﺎﻧﻲ زﺑﻮن و ﻣﻄﺮود ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪاﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ؛ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻣﺴﺦ‪ ،‬ﻋﺬاب‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﻬﻲﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻣﺮﺗﻜﺒﺎن ﻣﻨﻜﺮ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻲﻃﺮﻓﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﺪ؟‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ آن ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﻗﻮم را ﭘﻨﺪ ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ...‬ﺑﺎ‬ ‫‪901‬‬

‫ﻧﻬﻲﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاﻳﻢ از ﺷﺘﺮان ﺳﺮخﻓﺎم دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲﺗﺮ ﺑﻮد وﻟﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﮔﺮوه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺗﻜﺒﺎن ﺣﺮام و ﺑﻲﻃﺮﻓﺎن ﺧﺎﻣﻮش ـ ﺑﺎﻫﻢ ـ‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻋﻜﺮﻣﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
دﻟﻴﻞ ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ ﻛﻪ آن ﺑﻲﻃﺮﻓﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﺰه ﺣﻠﻪاي‪ ١‬ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ«‪.‬‬ ‫‪
gf
e
d
c
ba
`
_

~
}
|
{
z
y
x
w
v‬‬ ‫‪
k
j
i
h‬‬

‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت اﻋﻼم داﺷﺖ« ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ روز‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎزد و ﺑﺮﮔﻤﺎرد »ﺑﺮآﻧﺎن‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻋﺬاب‬ ‫ﺳﺨﺖ ﺑﭽﺸﺎﻧﻨﺪ« اﻳﻦ وﻋﺪه اﻟﻬﻲ اﺳﺖ و وﻋﺪه اﻟﻬﻲ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ؛ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺧﻮار و زﺑﻮن و زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻋﺬاب ﺑﻮدهاﻧﺪ‬ ‫و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺰ درﮔﻴﺮ ﻋﺬاب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﻠﻴﻤﺎن را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﺬاب ﺑﭽﺸﺎﻧﺪ ﭘﺲ از وي‬ ‫ﺑﺎﺑﻠﻲﻫﺎي ﻣﺠﻮس را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ »ﺑﺨﺖاﻟﻨﺼﺮ« ﺑﺮ آﻧﺎن ﻳﻮرش‬ ‫ﺑﺮده ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺼﺎري را ﺑﺮآﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را »آري! ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ زود ﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ و ﻫﻤﻮ‬ ‫آﻣﺮزﻧﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪ ،‬اﻣﺮي ﻋﺎرﺿﻲ و ﻣﻮﻗﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ اذن ﭘﺮورﮔﺎر از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ وﻋﺪه و ﻛﻼم اﻟﻬﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ راﺳﺦ دارﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺣﻠﻪ‪ :‬ﺟﺎﻣﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻦ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪902‬‬

‫‪
x

w

vu

t

s

r


q

po

n

m

l‬‬ ‫‪
|
{
z
y‬‬

‫ﻣﺠﺎزات ﻳﺎدﺷﺪه در آﻳﻪ ﻗﺒﻞ ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن اﺳﺖ و دوﻣﻴﻦ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را در زﻣﻴﻦ ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﭘﺲ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻄﻘﻪاي از ﻧﻮاﺣﻲ روي زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ازآﻧﺎن در آن وﺟﻮد‬ ‫دارﻧﺪ »ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺻﺎﻟﺤﺎﻧﻨﺪ« اﻳﺸﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮتﻣﺤﻤﺪص اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در آﻳﻨﺪه اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪيص ﺑﺮ ﺣﻖ ﻣﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ در اﻋﺘﻘﺎد و ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ‬ ‫آوردهﺑﺎﺷﻨﺪ »و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺟﺰ اﻳﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺻﻼح و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻏﻴﺮ‬ ‫از آن ﮔﺮوهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ‪ :‬ﻓﺎﺳﻖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﺴﻨﺎت و‬ ‫ﺳﻴﺌﺎت آزﻣﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻮﺷﻲﻫﺎ و ﻧﺎﺧﻮﺷﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ و ﻧﺎاﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﻲ‬ ‫و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﻧﻌﻤﺖ و ﻣﺸﻘﺖ اﻣﺘﺤﺎﻧﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻨﺖ ﻣﺎ در ﻫﺮ اﻣﺘﻲ »ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ« از ﻛﻔﺮ و ﻣﻌﺎﺻﻲاي ﻛﻪ درآن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫}
~

¡

‪
¯
®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫‪
Å

Ä
Ã
ÂÁ
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸

¶
µ
´
³
²
±°‬‬ ‫‪
Ë
Ê
É
ÈÇ
Æ‬‬

‫»آنﮔﺎه ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎﻧﻲ ﺑﺪ از ﭘﻲ آﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺴﻠﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﮔﺮوه‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻠﻒ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻜﻮن ﻻم‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺻﺎﻟﺢ و ﺑﺪ ﻫﺮدو اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ »ﺧﻠﻒ« ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﻻم‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد »و« اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺪ »وارث ﻛﺘﺎب ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺗﻮرات را از اﺳﻼفﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث ﺑﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻨﺪ آن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺪان ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻣﺘﺎع اﻳﻦ دﻧﻴﺎي ﭘﺴﺖ را اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻨﺎﻓﻊ آن ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﻨﺪ؛ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ رﺷﻮت و ﻣﺎل ﺣﺮام در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﻠﻤﺎت‬

‫‪903‬‬

‫ﺧﺪا‪ ،‬رﺳﻤﻲﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺎور ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎراﻧﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺗﻮرات و ﻛﺘﻤﺎن آﻳﺎت آن »و‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻣﺮزﻳﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﻲﻟﻮﻟﻨﺪ و ﺑﺎ آنﻛﻪ در ﮔﻤﺮاﻫﻲدرازدﺳﺖ و ﺟﺴﻮرﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﺮ ﻏﻔﻠﺖ و‬ ‫ﺳﻤﺎﺟﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ وﺻﻔﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺎن را ﺑﺮ آن ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮده‪،‬‬ ‫ﻫﻢاﻛﻨﻮن در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬آنﮔﺎه رواﻳﺘﻲ از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ
را ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ زودي ﻗﺮآن در ﺳﻴﻨﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ از ﻣﺮدم ﭼﻨﺎن ﻛﻬﻨﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻪ ﻛﻬﻨﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ وﻟﻲ از آن ﻟﺬت و ﺑﻬﺮهاي ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻴﺸﺎن‬ ‫را ﺑﺮ دل ﮔﺮﮔﺎن ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻫﻤﻪ از روي ﻃﻤﻊ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺧﻮف اﻟﻬﻲ آﻣﻴﺨﺘﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ در ﻋﻤﻞ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ورزﻧﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎز ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ! و اﮔﺮ ﺑﺪي ﻛﻨﻨﺪ؛‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ زودي ﺑﺮ ﻣﺎ آﻣﺮزﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫ﻧﻤﻲآورﻳﻢ!«‪» .‬و اﮔﺮ ﻣﺘﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺪﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎز آن را ﻣﻲﺳﺘﺎﻧﻨﺪ« و ﺑﺎز ﻫﻢ‬ ‫ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﻲ را ﺑﻬﺎﻧﻪ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎري ﺑﻌﺪ از ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﻲ اﺳﺘﻨﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺪي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻨﻲاﺳﺮﺋﻴﻞ ﻫﻴﭻ ﻗﺎﺿﻲاي را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻗﻀﺎوت ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫رﺷﻮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ از او ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا رﺷﻮه ﻣﻲﺧﻮري؟ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﻦ‬ ‫آﻣﺮزﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد! ﭘﺲ ﺑﺮ او اﻳﺮاد ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻃﻌﻦ ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ او ﻣﻲﻣﺮد ﻳﺎ ﺑﺮﻛﻨﺎر‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ و ﺷﺨﺼﻲ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻃﻌﻦ زدهﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﺧﻮد‬ ‫او ﻫﻢ رﺷﻮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﭘﺲ ﻣﺮاد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ازﻋﺒﺎرت‪) :‬و اﮔﺮ ﻣﺘﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺪﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎز آن را ﻣﻲﺳﺘﺎﻧﻨﺪ(‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦاﺳﺖ«‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﺮار ﺑﺮ ﮔﻨﺎه و ﺑﻪ ازاء‬ ‫آن‪ ،‬اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد ﭼﺮاﻛﻪ‪» :‬آﻳﺎ از آﻧﺎن در ﻛﺘﺎب« آﺳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻮرات »ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻨﺪ« ﺑﺪون‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻼم وي ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻴﻢ ﻳﺎ ﻃﻤﻊ از ﻛﺴﻲ؟ »ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در‬ ‫ﺗﻮرات اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن را درﺣﺎﻟﻲ ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫‪904‬‬

‫را درﺗﻮرات اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪه و داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن را از روي ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ و اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ و ﺟﺮﻣﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ »و‬ ‫ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از اﻳﻦ ﻣﺘﺎع ﭘﺴﺖ و ﻧﺎﻗﺎﺑﻞ دﻧﻴﻮي »ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮوا‬ ‫ﭘﻴﺸﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺧﺪا ﻟﺬا از ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺎﺻﻲ وي اﺟﺘﻨﺎب و از ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﻼم وي و‬ ‫ﻧﻴﺮﻧﮓﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮ وي‪ ،‬ﺣﺬر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آﻳﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮه دﺳﺖ ﺑﺮﻧﻤﻲدارﻧﺪ‪ ،‬از ﭼﻨﺎن ﻋﻘﻞ و ﺧﺮدي ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ‬ ‫راه و رﺳﻢ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎز دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﺗﻌﻘﻞ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ö
Õ

Ô
Ó

Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì‬‬

‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺗﻤﺴﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺗﻮرات ﺗﻤﺴﻚ ﺟﺴﺘﻪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در اﻣﺮ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫آن رﺟﻮع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ« ﻧﻤﺎز؛ ﺑﻪﺟﻬﺖ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎدآوري‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎراﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎداش آﻧﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد‬ ‫زﻳﺮا ﭼﻨﮓ زدن ﺑﻪ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻤﺎد و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ »ﻣﺎ‬ ‫ﭘﺎداش ﻣﺼﻠﺤﺎن را ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ«‪.‬‬ ‫‪ S R Q P O N  M L K J I H G FE D C B A‬‬ ‫‪ U T‬‬

‫»و ﻳﺎدﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﻛﻮه را ﺑﺮ ﻓﺮازﺷﺎن ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻮه ﻃﻮر را از رﻳﺸﻪ‬ ‫ﺑﺮﻛﻨﺪه ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺳﺮﺷﺎن ﻗﺮاردادﻳﻢ »ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺒﺎﻧﻲ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻮﻳﻲ آن ﻛﻮه‪ ،‬اﺑﺮي‬ ‫ﺳﺎﻳﺒﺎنآﺳﺎ ﺑﻮد »ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮه ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد« و ﺑﻪآﻧﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادهاﻳﻢ ﺑﻪ ﻗﻮت ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را ﺑﺎ ﺟﺪوﺟﻬﺪ و‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در آن اﺳﺖ« از اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮوع‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﻢ »ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ« و ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﮔﺮاﻳﻴﺪ«‪.‬‬

‫‪905‬‬

‫ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻮه را از رﻳﺸﻪ ﺑﺮﻛﻨﺪ و آن را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺳﺮﺷﺎن ﻗﺮارداد‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳﺎ دﺳﺘﻮر ﻣﺮا ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻮه ﺗﻴﺮﺑﺎران ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ‬ ‫آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ روي آوردﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻗﺘﻀﺎي‬ ‫ﻓﻄﺮت ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪ ih gf e dc b a `  _ ^ ] \ [ Z Y X W V‬‬ ‫‪sr q p o  n m l k j‬‬

‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ« ﻋﻬﺪ ﻓﻄﺮت را »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮورﮔﺎرت از ﭘﺸﺖ ﻓﺮزﻧﺪان آدم‪ ،‬ذرﻳﻪ‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﭼﻮن آدم را آﻓﺮﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺸﺘﺶ را ﻣﺴﺢ ﻛﺮد و ذرﻳﻪ وي را از آن ﺑﻴﺮون آورد‪ ،‬آنﮔﺎه از آﻧﺎن ﺑﺮ رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻋﻬﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻬﺪ را »ﻋﻬﺪ اﻟﺴﺖ« و آن ﻋﺎﻟﻢ را؛ »ﻋﺎﻟﻢ ذر« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮ را ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ »وآﻧﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻮاه‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﺧﻮدش ﮔﻮاه ﺳﺎﺧﺖ »ﻛﻪ آﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﮔﻮاه ﺷﺪﻳﻢ« ﺑﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻮﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻲ »ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺒﺎدا روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ اﷲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﻻﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ؛ ﻫﻴﭻ ﻋﻠﻢ‬ ‫و آﮔﺎﻫﻲ ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ dc b a ` _~ } | {zyx w v u t‬‬

‫»ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﭘﺪران ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺸﺮك ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﺴﻠﻲ ﭘﺲ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻳﻢ« ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و راه ﺻﻮاب را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ ﻟﺬا ﻛﺎر در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮهاي‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺮآن ﺑﻮدﻧﺪ »آﻳﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻃﻞاﻧﺪﻳﺸﺎن« از‬ ‫ﭘﺪران ﻣﺎ »اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻼك ﻣﻲﻛﻨﻲ؟« در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﻬﻞ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و از اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدهاﻳﻢ و ﻓﻘﻂ از ردﭘﺎي ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﭘﻴﺮوي‬

‫‪906‬‬

‫ﻛﺮدهاﻳﻢ؟ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺣﺠﺖ ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﻲﺷﺪ و از آﻧﺎن ﻋﻬﺪ ﻗﺒﻠﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬از‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺬر و ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ «ﻋﻬﺪ اﻟﺴﺖ« ﺑﺮ دو رأياﻧﺪ‪ :‬رأي اول؛ رأي ﺳﻠﻒ و رأي دوم؛ رأي‬ ‫ﺧﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬رأي ﺳﻠﻒ ﺑﺮ آن وﺟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲاﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ذرﻳﻪ آدم را از ﭘﺸﺖ وي ﺑﻴﺮون آورد و از آﻧﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫رأي ﺧﻠﻒ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ از ﺑﺎب ﻣﺠﺎز و ﺗﻤﺜﻴﻞ اﺳﺖ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ذرﻳﻪ آدم‬ ‫را از ﭘﺸﺖ وي ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎورد ﺑﻠﻜﻪ ادﻟﻪ ﻛﻮﻧﻲ را ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮد و‬ ‫ﻋﻘﻞﻫﺎي ﺑﻨﻲآدم ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﻮاﻫﻲ داد ﭘﺲ اﻗﺎﻣﻪ ادﻟﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺶ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ؟ آﻧﺎن‬ ‫ﻫﻢ ﭘﺎﺳﺦ دادهاﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎﻳﻲ و ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮔﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺮاد از اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺖ ﻓﻄﺮي آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻋﻠﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻔﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎ ذرﻳﻪ را از ﭘﺸﺖ آدم ﺑﻴﺮون‬ ‫آوردﻳﻢ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ذرﻳﻪ را از ﭘﺸﺖ ﺑﻨﻲآدم ﺑﻴﺮون آوردﻳﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﻨﻲآدم را‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﭘﻲ دﻳﮕﺮي آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﺴﻞ ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮانص و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﺸﺎﻫﺪ و ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻮﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ ـ ﻛﻪ ﻛﺎﺋﻨﺎت اﺳﺖ ـ دﻻﻳﻞ‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪي اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮدﻳﻢ و آن ﻧﺴﻠﻬﺎ در ﻃﻮل ﻋﺼﺮﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎل و ﺣﺎل ﻫﺮ دو‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ‬ ‫ﻣﺎ ﮔﻮاﻫﻲ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي ـ از ﺣﻴﺚ ﻗﺎﻋﺪه و ﻣﺒﺪأ ـ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺎرﺿﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ و ﻫﺮ دو را ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺎب ﺑﻴﺮون آوردن ﻧﺴﻞ آدم ازﭘﺸﺖ وي در‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ «ذر«‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻼن ﺑﻪ رأي دوم )رأيﺧﻠﻒ(‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ j i h g f e‬‬

‫»و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ« ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺣﻖ‪ ،‬و ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪907‬‬

‫از اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‪ ،‬در ﻓﺮار از ﻋﺒﻮدﻳﺖ‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﺬر و ﺣﺠﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ x wv u t s r q p o n m l k‬‬

‫»و ﺧﺒﺮ آن ﻛﺲ را ﻛﻪ ﺑﻪ او آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮان« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫واﻗﻌﻪ دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از اﺳﻼف ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ روي داد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻳﺎدآوري ﻛﻦ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻋﻠﻢ آﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻮاي ﻧﻔﺴﺶ ﺗﺮك ﻛﺮد و ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ آن در ﻛﻔﺮ‬ ‫ﻧﮕﻮﻧﺴﺎرش ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬از اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اوﻣﺮدي ﺑﻪﻧﺎم‬ ‫ﺑﻠﻌﻢﺑﻦﺑﺎﻋﻮرا از اﻫﺎﻟﻲ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺒﺎران )ﻋﻤﺎﻟﻘﻪ( ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﻠﻌﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺶ ﻧﺰد وي آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ ﻣﺮدي ﺗﻨﺪﻣﺰاج و ﺧﺸﻢآﻟﻮد‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺎ او ﻟﺸﻜﺮي اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲﻣﺎن را‬ ‫ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻟﺬا ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎ ﻛﻦ ﺗﺎ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را از ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻠﻌﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﷲ ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎﻳﻲ ﺑﻜﻨﻢ‪ ،‬دﻧﻴﺎ و آﺧﺮﺗﻢ ﻫﻤﻪ از دﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖﺷﺎن را رد ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ از وي دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻧﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻬﻲ دﻋﺎ ﻛﺮد‪ .‬در‬ ‫رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮ دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫زﺑﺎﻧﺶ را ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺧﻮدش ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻫﺮ دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻗﻮم ﺧﻮدش‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ زﺑﺎﻧﺶ را ﺑﻪﺳﻮي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺑﻠﻌﻢ! آﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻲﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ آﺧﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آﻧﻬﺎ و ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫ﻣﺎ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآن ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬راوي ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ‪ ،‬زﺑﺎﻧﺶ از ﻛﺎﻣﺶ‬ ‫ﺑﺮروي ﺳﻴﻨﻪاش ﺑﻴﺮون اﻓﺘﺎد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت از دﺳﺖ ﻣﻦ رﻓﺖ‬ ‫و ﺟﺰ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺣﻴﻠﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ را آﻣﻮﺧﺖ‬

‫‪908‬‬

‫ﻛﻪ زﻧﺎن را آراﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدي از‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن زﻧﺎ ﻛﺮد‪ ،‬آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻃﺎﻋﻮﻧﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮد‬ ‫ﻛﻪ در ﻳﻚ روز ﻫﺰاران ﺗﻦ از آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎم ﻣﺮگ ﻛﺸﻴﺪ‪.«...‬‬ ‫»ﭘﺲ‪ ،‬از آن آﻳﺎت ﻋﺎري ﮔﺸﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻠﻌﻢ ﺑﺎﻋﻮرا از ﻋﻠﻢ آن آﻳﺎت ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻬﻲ ﮔﺸﺖ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ از ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻣﻲﮔﺮدد »و آنﮔﺎه ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫در ﭘﻲ او اﻓﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن او را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪ و ﻗﺮﻳﻦ و ﻫﻤﺪم وي ﺷﺪ‬ ‫»ﭘﺲ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﮔﺸﺖ« ﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺟﺎ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻓﺠﺎراﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ª © ¨ § ¦ ¥ ¤£ ¢ ¡   ~ } | { z y‬‬ ‫«¬®¯‪ »º¹¸¶ µ´³²±°‬‬ ‫¼ ½ ‬

‫»و اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺪر او را ﺑﻪﺳﺒﺐ آن آﻳﺎت ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻠﻢ آن آﻳﺎت‪ ،‬ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺘﺶ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و او را ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ‬ ‫و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻠﻤﺎي اﺑﺮار‪ ،‬ارﺗﻘﺎﻳﺶ ﻣﻲدادﻳﻢ »اﻣﺎ او ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﮔﺮاﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻴﺪ و آن را ﺑﺮ آﺧﺮت ﺗﺮﺟﻴﺢ داد »و از ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد« در ﺗﺮﺟﻴﺢ‬ ‫دادن دﻧﻴﺎ و ﻟﺬﺗﻬﺎي آن ﺑﺮ آﺧﺮت و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺟﺎوداﻧﻪاش‪ .‬آري! او ﺑﻪ ﺟﻴﻔﻪ دﻧﻴﺎي دون‬ ‫ﻛﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﻪ وي دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻫﻞﺣﻖ دﻋﺎ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ زﻧﺪ‪ ،‬دل ﺑﺴﺖ »از‬ ‫اﻳﻦرو وﺻﻒ او« در ﭘﺴﺘﻲ و ﺧﺴﺖ »ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺻﻒ ﺳﮓ اﺳﺖ« در ﭘﺴﺖﺗﺮﻳﻦ اﺣﻮال‬ ‫آنﻛﻪ ﺑﻴﺮون آوردن زﺑﺎن از ﻛﺎم ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ »ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ آن ﺣﻤﻠﻪور ﺷﻮي‪ ،‬زﺑﺎن از‬ ‫ﻛﺎم ﺑﺮآورد و اﮔﺮ ﻫﻢ آن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬاري‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ زﺑﺎن از ﻛﺎم ﺑﺮآورد«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻠﻌﻢ ﺑﺎﻋﻮرا ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻓﻬﻢ وﺣﻜﻤﺖ را ﺑﺮ او ﺑﺎر ﻛﻨﻲ‪ ،‬آن را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد و‬ ‫اﮔﺮ ﻫﻢ او را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدش واﮔﺬاري‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻴﺮي راه ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﻨﺪش دﻫﻲ‪،‬ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ او را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدش واﮔﺬاري‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ او در ﮔﻤﺮاﻫﻲاي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮش‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ از آﻳﺎت ﭘﺮورﮔﺎرش ﺗﻬﻲ و ﻋﺎري ﺷﺪه ﻟﺬا او ﻫﻤﭽﻮن ﺳﮕﻲ‬ ‫‪909‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﺑﺎن از دﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد و اﮔﺮ ﺑﺮ وي ﺣﻤﻠﻪور‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ زﺑﺎن از دﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪور ﺷﻮي‪ ،‬زﺑﺎن از دﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻧﺪ و در ﻏﻴﺮ آن ﺧﻴﺮ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﮓ در ﻫﺮ‬ ‫دو ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬زﺑﺎن از دﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻣﺜﻞ آن ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﭘﺴﺖ و‬ ‫ﺧﻔﺖﺑﺎر‪ ،‬ﻣﺜﻞ و وﺻﻒ ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻋﻢ از ﻳﻬﻮد و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن »ﭘﺲ اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ راﺑﺮآﻧﺎن‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬داﺳﺘﺎن ﻣﺮد ﺗﻬﻲ ﺷﺪه از آﻳﺎت ﻣﺎ و ﻏﻴﺮ آن از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﭘﻨﺪآﻣﻮز را‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﻦ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺜﻞ و وﺻﻔﺸﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻳﻬﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺷﺎﻳﺪ آﻧﺎن ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ« و از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎز آﻣﺪه ﺑﻪﺳﻮي راه ﺻﻮاب‬ ‫روي آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫¾ ¿ ‪ Ç Æ    Å Ä Ã Â Á À‬‬

‫»ﭼﻪ زﺷﺖ اﺳﺖ از روي ﻣﺜﻞ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻪ زﺷﺖ اﺳﺖ داﺳﺘﺎن و وﺻﻒ »ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﭼﺮا ﻛﻪ اﻓﻌﺎﻟﺸﺎن زﺷﺖ اﺳﺖ »و ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻳﺎت ﺑﺮ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺟﺰ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ Ó Ò Ñ Ð Ï Î ÍÌ Ë Ê É È‬‬

‫»ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﺪا ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ او راهﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ« ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺮع و اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭘﺲ ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و آﻓﺮﻳﻨﺶ وي ﻧﻴﺴﺖ »وﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آن ﮔﺮوه اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ زﻳﺎﻧﻜﺎران« ﻛﻪ در زﻳﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻓﺮو اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪910‬‬

‫‪
S
R
Q

P
O
N
M
L
K

J
I
HG
F
E
D

C
B
A‬‬ ‫‪b
a

`
_
^]
\
[
Z

Y
XW
V
U
T‬‬

‫»و در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﻦ و اﻧﺲ را« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﻛﻔﺎر ﻫﺮ دو ﮔﺮوه »ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﻬﻨﻢ آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺣﺎل آﻓﺮﻳﻨﺶﺷﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎرﺷﺎن‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎرا ﺑﻪ ﻋﻤﻞ اﻫﻞ دوزخ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آري! او‬ ‫ـ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻗﺪم ﮔﺬارﻧﺪ ـ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬آنﮔﺎه در ﻋﻠﺖ ﺟﻬﻨﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﺎن دﻟﻬﺎﻳﻲ‬ ‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﺣﻘﺎﻳﻖرا ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﻫﻴﺎﻓﺘﮕﺎن درﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ »و ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ‬ ‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ« راه رﺷﺪ و راﺳﺘﻲ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻟﻬﻲ را »و ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« ﭘﻨﺪﻫﺎ و اﻧﺪرزﻫﺎرا ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن دﻳﺪن راه ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﻣﻴﺎدﻳﻦ‪ ،‬از دﻳﺪ و ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫اﺳﺖ و از ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺷﻨﻴﺪن ﭘﻨﺪﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﻨﺰل و‬ ‫ﺳﻨﻦ ﭘﻴﺎمآوران ﺧﺪا درﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﻟﺬا اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﻧﻴﺮوي ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﻼ ﺑﻲﺑﻬﺮه ﻧﺒﻮده و ﻏﻴﺮ آن از ﺳﺨﻨﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ »آﻧﺎن«‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ اﻳﻦ اوﺻﺎﻓﻨﺪ »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻨﺪ« در ﺳﻮد ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ از ﺣﻮاس و ﻣﺸﺎﻋﺮ‬ ‫ﺧﻮد »ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻤﺮاهﺗﺮﻧﺪ« از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن زﻳﺮا ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﺸﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬درﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ و از آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﮔﺮوه؛ در ﻣﻴﺎن ﺳﻮد و زﻳﺎن ﺧﻮد ـ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺪان ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻤﻮده ـ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻤﻴﻴﺰي‬ ‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ »آن ﮔﺮوه‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻏﺎﻓﻼﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﺧﺪا و آﻳﺎت و‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ وي و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﻴﺖ آﻣﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﻗﺮاردارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪911‬‬

‫‪s

r


q
p
o
nm
l
k
j
i
hg
f
e
d
c‬‬

‫»و ﺑﺮاي اﷲ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ وي‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص دارد زﻳﺮا ﻧﺎﻣﻬﺎي وي ﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﻤﻲ ﻛﻪ ذات ذواﻟﺠﻼل اوﺳﺖ و ﺑﺮ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ؛ ﭼﻮن رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻋﺰت و ﻏﻴﺮه دﻻﻟﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ او را ﺑﻪ آن ﻧﺎﻣﻬﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﻣﺜﻼ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻳﺎ اﷲ! ﻳﺎرﺣﻤﻦ! ﻳﺎ رﺣﻴﻢ! ﻳﺎ‬ ‫ﻋﻠﻴﻢ!‪ ...‬زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﺪن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮي وي‪ ،‬از اﺳﺒﺎب اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎء اﺳﺖ‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻧﺎﻣﻬﺎي اﷲ ﻛﮋروي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ واﮔﺬارﻳﺪ« ﻳﻠﺤﺪون‪ :‬اﻟﻔﺎظ ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﻟﻬﻲ را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺑﻪ زودي ﺑﻪﺳﺰاي آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻴﻔﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ«‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺤﺎد )ﻛﺠﺮوي( در اﺳﻤﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﺳﻪ وﺟﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺗﻐﻴﻴﺮدادن اﺳﻤﺎء اﻟﻬﻲ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ـ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ اﺳﻢ «ﻻت« را ازاﷲ‪ ،‬اﺳﻢ‬ ‫»ﻋﺰي« را از ﻋﺰﻳﺰ و اﺳﻢ «ﻣﻨﺎه« را از ﻣﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﷲ‪ ،‬ﭼﻮن اﺧﺘﺮاع ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي وي ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ اذن ﻧﺪادهاﺳﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺗﻮﻗﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺎل دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻛﻢ ﻛﺮدن از اﺳﻤﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل؛ ﺑﺎ اﻧﻜﺎر ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ درﻧﻤﺎز‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺣﻤﻦ! ﻳﺎ رﺣﻴﻢ! در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﺴﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮﻣﺤﻤﺪ و‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻤﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻳﮕﺎﻧﻪاي را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﺮد دو ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ؟ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﻮدوﻧﻪ ﻧﺎم دارد ـ ﺻﺪ ﺗﺎ ﺑﺠﺰ ﻳﻜﻲ ـ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﺸﻤﺎرد )ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ( ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮد اﺳﺖ و ﻋﺪد ﻓﺮد‬ ‫را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬

‫‪912‬‬

‫‪
{
z
y
x
w
v
u
t‬‬

‫»و از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ« آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺑﻬﺸﺖ »ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ‬ ‫دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از آﻧﺎن ﻓﺮﻗﻪاي از اﻳﻦ اﻣﺖ‬ ‫ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﺟﺎده آﺷﻜﺎر ﺣﻖ رواﻧﻨﺪ و اﺻﻄﻼﺣﺎ »ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺎﺟﻴﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫|
}


~

_
`
‪
d
c
b
a‬‬

‫اﻣﺎ ﻓﺮﻗﻪ دوم‪» :‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ از ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻓﺮو ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ« اﺳﺘﺪراج‪ :‬ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺪرﻳﺠﻲ و ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮورﻳﺨﺘﻦ‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺴﺘﺪرﺟﺎن و اﻓﮕﻨﺪن ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺷﻜﺮ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮ دل و ﺟﺎن و زﺑﺎﻧﺸﺎن‬ ‫اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻨﺪار ﻣﺴﺘﺪرﺟﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻲدرﭘﻲ آﻣﺪن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻛﺮام و ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ او از آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻏﺎﻓﻞ ازآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﻮاري و دوري و ﻣﻬﺠﻮري آﻧﻬﺎ از اﻟﻄﺎف ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ در ﻏﻔﻠﺖ ﻓﺮورﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺠﻦ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻏﻮﻃﻪور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ راﻫﻬﺎي‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
k
j
i
h
gf
e‬‬

‫»و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺪت اﻳﻦ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از‬ ‫آﻧﺎن ﻣﺠﺎزات را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازم »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﻴﺪ ﻣﻦ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ« ﻛﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺪﺑﻴﺮ‬ ‫اوﺳﺖ و او ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را »ﻛﻴﺪ« ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا ﻓﺮورﻳﺨﺘﻦ ﻧﻌﻤﺖ در ﻋﻴﻦ ﻣﻬﻠﺖ دادن ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻇﺎﻫﺮا ﻛﻴﺪ اﺳﺖ؛ ﭼﺮاﻛﻪ در ﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ اﺣﺴﺎن وﻟﻲ درﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ﺧﻮاري و ﺧﺴﺮان‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪913‬‬

‫‪
y
x
w
v
u

t
sr
q
p
o
nm
l‬‬

‫»آﻳﺎ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻨﺸﻴﻦ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺟﻨﻮﻧﻲ ﻧﺪارد؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﻫﻤﻨﺸﻴﻦﺷﺎن اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﺟﻨﻮﻧﻲ ﻧﺪارد و او ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻوﺟﻪ دﻳﻮاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ »او ﺟﺰ ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪهاي آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ آﻧﺎن را از ﺳﻮي‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺮ ﻧﺒﻮت ﺧﻮﻳﺶ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن آﺷﻜﺎر ﻫﻢ دارد‪.‬‬ ‫ﻗﺘﺎده در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ‪،‬‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ را ﻳﻜﺎﻳﻚ ﺑﻪﻧﺎم ﺗﻴﺮهﻫﺎ و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي آن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اي ﺑﻨﻲﻓﻼن! اي ﺑﻨﻲﻓﻼن!‪ ..‬و آﻧﺎن را از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺧﺪادﻫﺎي‬ ‫ﻋﺒﺮتﺑﺎر وي ﺑﺮﺣﺬر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺳﺨﻨﮕﻮﻳﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﻫﻤﻨﺸﻴﻦ‬ ‫ﺷﻤﺎ دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ! و ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺪاد ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﺮﺑﺪه ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
®¬

«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
¡


~
}
|
{
z‬‬ ‫¯
‪
³
²
±
°‬‬

‫»آﻳﺎ در ﻣﻠﻜﻮت آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوه در‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪه ﺗﺄﻣﻞ و اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻪ و ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻧﮕﺮش و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪه و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪآن ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد و وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل راهﻳﺎﺑﻨﺪ »و« ﻧﻴﺰ آﻳﺎ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ »در آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ« اﻋﻢ از ﺣﻴﻮان و ﻧﺒﺎت و اﻓﻼك‪....‬؟ ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎﺑﮕﺮ ﺗﺠﻠﻴﺎت‬ ‫وﺟﻮد و ﻋﻈﻤﺖ اوﺳﺖ و ﻗﻄﻌﺎ ﻧﻈﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ درآن‪ ،‬راﻫﮕﺸﺎﺳﺖ »و« آﻳﺎ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ‬ ‫در »اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﺟﻠﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ« و ﺑﻪزودي ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ؟ ﭘﺲ ﭼﺮا ﻗﺒﻞ از‬ ‫آنﻛﻪ ﻣﺪت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻪ و اﻳﻤﺎن و ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪﺳﺮرﺳﻴﺪن اﺟﻠﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن آﻳﺪ‪ ،‬در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖﺷﺎن اﺳﺖ ﺗﺄﻣﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟ »ﭘﺲ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺪام ﺳﺨﻦ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ آن‬ ‫‪914‬‬

‫ﺑﻪ ﻛﺪام ﺳﺨﻦ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از ﻗﺮآن ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻬﺘﺮ و اﻧﮕﻴﺰهﺑﺨﺶﺗﺮ ﺑﺮ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﺄﻣﻞ و ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ و اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ؟‪.‬‬ ‫´
‪
À
¿
¾
½
¼
ȼ
¹
¸
¶
µ‬‬

‫»ﻫﺮﻛﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي او ﻫﻴﭻ ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ و« ﺧﺪاوﻧﺪ »آﻧﺎن را‬ ‫در ﻃﻐﻴﺎﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻛﻔﺮﺷﺎن »ﺳﺮﮔﺮدان وا ﻣﻲﮔﺬارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﻨﺖ وي اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺎن را واﮔﺬارد ﺗﺎ در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﮔﻤﺮاهﺳﺎزي ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬از ﺑﺎب ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫دادن آن ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او وﺿﻊ ﻛﺮده و ﺑﻪﺳﻮي ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻓﺮﻳﻨﺶ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد ﮔﻤﺮاﻫﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را راﻫﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﺳﻨﺖ وي‪ ،‬واﮔﺬاﺷﺘﻦ ﮔﻤﺮاﻫﺎن در‬ ‫ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ اﺟﺒﺎري ﺑﺮ ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪
Ø
×Ö
Õ
Ô

Ó
ÒÑ

Ð

Ï
Î
Í
ÌË
Ê
É
È
Ç
ÆÅ
Ä

Ã
Â
Á‬‬ ‫‪
ì
ë

ê
é

è
ç
æ
å
ä
ã
â
áà
ß
Þ

Ý
ÜÛ
Ú
Ù‬‬

‫»از ﺗﻮ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺳﺆالﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻗﺮﻳﺶاﻧﺪ »درﺑﺎره‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺑﺎره ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ .‬ﻗﻴﺎﻣﺖ را )ﺳﺎﻋﺖ( ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ روي‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬در ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﺳﺎﻋﺘﻲ از ﺳﺎﻋﺎت در ﻧﺰد ﺧﻠﻖ وي اﺳﺖ‪ .‬آري! از ﺗﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪» :‬ﻛﻪ اﺳﺘﻘﺮار آن ﭼﻪ‬ ‫وﻗﺖ اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻪ وﻗﺖ ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﻣﺮﺳﺎﻫﺎ‪ :‬ﻟﻨﮕﺮﮔﺎه آن‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﺸﺘﻲاي ﻛﻪ از آن ﺳﻮي درﻳﺎ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﺣﻞ ﻟﻨﮕﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻋﻠﻢ‬ ‫آن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ« و ﺟﺰ او ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ آنرا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﻧﻪ وﻗﺖ آن را ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻘﺮﺑﻲ ﺧﺒﺮ داده و ﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‪ .‬ﺣﻜﻤﺖ در ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ‬ ‫وﻗﺖ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ وﻗﺖ آن‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫‪915‬‬

‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪهﺗﺮ و ﺑﺮ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از ﮔﻨﺎه‪ ،‬ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ وﻗﺖ‬ ‫ﻣﺮگ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ »ﺟﺰ اوﻫﻴﭻ ﻛﺲ آن را ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮد‬ ‫آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ آن را ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎورده و ﭘﺮده‬ ‫ﻏﻴﺐ را از ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻛﻨﺎر ﻧﻤﻲزﻧﺪ »ﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﮔﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺰرﮔﻲ ﺣﺎدﺛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺗﺎب و ﺗﻮان ﺗﺤﻤﻞآن را ﻧﺪارﻧﺪ زﻳﺮا در ﻫﻨﮕﺎم اﻳﻦ‬ ‫رﺧﺪاد‪ ،‬آﺳﻤﺎن ﺷﮕﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﺎر و ﻣﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و درﻳﺎﻫﺎ ﻣﻲﺧﺸﻜﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺟﻦ و اﻧﺲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ در آرزوي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺖ آن را ﺑﺪاﻧﻨﺪ و‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮدن اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺮان وﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ »ﺟﺰ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫درﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎرا ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﻤﺎ از ﺑﻴﻢ وﻗﻮع آن اﻳﻤﻦاﻳﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺮدم را ﻫﻴﺠﺎن زده و ﺳﺮاﺳﻴﻤﻪ ﻣﻲﺳﺎزد‬ ‫زﻳﺮا درﺣﺎﻟﻲ ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺣﻮﺿﺶ را ﻣﺮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮي ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﺶ را‬ ‫آب ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬آن دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻻﻳﺶ را در ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارد و ﺗﺮازوﻳﺶ را ﺑﺎﻻ و‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪.«...‬‬ ‫»از ﺗﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺗﻮ از آن آﮔﺎﻫﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺗﻮ از زﻣﺎن وﻗﻮع‬ ‫آن آﮔﺎﻫﻲ‪ .‬ﻳﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺗﻮ از آن ﻛﺎوش ﻛﺮده و درﺑﺎره آن ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮسوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﻲ؛‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ آن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻏﻴﺐ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ‬ ‫اﺳﺖ و ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ وﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫‪
T
S
R
Q
P
O
N
M
LK
J
I
H
G
F
E
D
C

B
A‬‬ ‫‪
_
^
]


\
[

Z
Y

X
WV
U‬‬

‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮدم اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارم« اﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪي ﺑﺮ آﻳﻪ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از ﻋﺪم ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺑﺎره ﻣﻮﻋﺪ ﻓﺮارﺳﻴﺪن ﻗﻴﺎﻣﺖ و‬ ‫‪ 1‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ) اﻧﻌﺎم‪. (59/‬‬

‫‪916‬‬

‫ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن آن ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاي ﺧﻮدم اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ را ﻧﺪارم‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺮ داﻧﺴﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻢ آن را وﻳﮋه ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻢ »و اﮔﺮ ﻏﻴﺐ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﻨﺪه را »ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺧﻴﺮﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲاﻧﺪوﺧﺘﻢ« ﭘﺲ ـ‬ ‫ﻣﺜﻼ ـ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮدم؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺧﺮﻳﺪم ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﻣﻲﺑﻮد و ﻣﻲﻓﺮوﺧﺘﻢ؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺘﻢ در ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﻣﻲﺑﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي زﻳﺎن ﻧﻤﻲﻛﺮدم زﻳﺮا ﻓﻘﻂ ﺑﻪﺳﻮي آن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي ﻣﻲﺷﺘﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺳﻮد آور اﺳﺖ‪...‬‬ ‫و ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر؛ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ـ ﻣﺜﻼ ـ در ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺑﻮدم »و‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﻮارياي ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ« زﻳﺮا ﺑﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺧﻮد را از‬ ‫ﻫﺮ زﻳﺎن و ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ و آﺳﻴﺒﻲﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﺮدم »ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه و ﻣﮋدهآور ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺒﻠﻐﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﺣﻜﺎﻣﺶ ﻫﺴﺘﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻴﻢ و ﺑﺸﺎرت ﻣﻲدﻫﻢ و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻦ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن را ﺑﺪاﻧﺪ ﻟﺬا ﻧﻪ ﺧﺒﺮ دادن از ﻏﻴﺐ در ﺣﻮزه ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻋﻠﻢ و‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪآن‪ ،‬از اوﺻﺎف و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻦ‪.‬‬ ‫`

‪
o

n

m

lk

j

i

h

g

f

e

d

c

b

a‬‬ ‫‪
`
_
~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
ts
r
q
p‬‬

‫»اوﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻧﻔﺲ واﺣﺪي آﻓﺮﻳﺪ« ﻛﻪ آدم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از‬ ‫ﻧﻔﺲ واﺣﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺲ و ﺷﻜﻞ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را از ﻳﻚ ﺟﻨﺲ و ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫آﻓﺮﻳﺪ »و ﻫﻤﺴﺮش« ﺣﻮا »را از وي ﭘﺪﻳﺪ آورد« و او را از ﻳﻜﻲ از دﻧﺪهﻫﺎي آدم آﻓﺮﻳﺪ‬ ‫»ﺗﺎ« آدم »ﺑﺪان آرام ﮔﻴﺮد« و اﻧﺲ ﻳﺎﺑﺪ زﻳﺮا ﺟﻨﺲ ﺑﺎ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬اﻧﺲ و آراﻣﺶ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ رﺧﺪاد در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻮد »ﭘﺲ ﭼﻮن آدم ﺑﺎ او آﻣﻴﺰشﻛﺮد« ﺗﻐﺸﺎﻫﺎ‪ :‬ﻛﻨﺎﻳﻪ‬ ‫از ﺟﻤﺎع )ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﻲ( اﺳﺖ »ﺑﺎردار ﺷﺪ« ﺣﻮا »ﺑﻪ ﺑﺎري ﺳﺒﻚ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺟﻤﺎع‪،‬‬ ‫ﻧﻄﻔﻪ ﺟﻨﻴﻦ در رﺣﻢ ﺣﻮا ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ و اﻳﻦ دوره اول ﺑﺎرداري )ﻋﻠﻘﻪ( اﺳﺖ ﻛﻪ زن از آن‬ ‫درد و ﻣﺸﻘﺘﻲ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﭼﻨﺪي ﺑﺎ آن ﺑﺎر ﺳﺒﻚ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺣﻮا ﭼﻨﺪي ﺑﺎ آن ﺣﻤﻞ ﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻣﻲﺧﺎﺳﺖ وﻣﻲﻧﺸﺴﺖ و ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ‬ ‫‪917‬‬

‫رﺗﻖوﻓﺘﻖ اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ و از آن ﺣﻤﻞ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮد »و ﭼﻮن‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦﺑﺎر ﺷﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺰرگﺷﺪن ﺑﭽﻪ درﺷﻜﻤﺶ »ﻫﺮ دو« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آدم و ﺣﻮا »ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻨﺎب ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪي ﺻﺎﻟﺢ ﻛﻪ داراي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر و اﻧﺪاﻣﻬﺎﻳﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ »ﻗﻄﻌﺎ از‬ ‫ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد« ﺑﺮاي ﺗﻮ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﺮآﻣﺪه از ﻣﺎ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﺎﻟﻢ و ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺎﻗﺺاﻟﺨﻠﻘﻪاي ﻛﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن از ﺗﻮﻟﺪش ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪n

m
l
k
j
ih

g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ« دﻋﺎﻳﺸﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد و »ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮزﻧﺪي ﺻﺎﻟﺢ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي او در ﻋﻄﺎﻳﺶ ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ« ﺳﺨﻦ در اﻳﻨﺠﺎ از آدم و ﺣﻮا ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه از اﻳﺸﺎن ـ از ﻣﺮد وزن ـ‬ ‫ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻚ آورﻧﺪﮔﺎن در ﻋﻄﺎي اﻟﻬﻲ از‬ ‫ﺟﻨﺲ ﺑﻨﻲآدﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد آدم و ﺣﻮا‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﻳﻬﻮد‬ ‫و ﻧﺼﺎرياﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻳﻬﻮدي و ﻧﺼﺮاﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ را از ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﻛﻪ آدم و ﺣﻮا ﺷﺮك ﻧﻮرزﻳﺪﻧﺪ و ﻣﺮاد آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺴﻞ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺴﺮان ـ ﭼﻮن ﺳﻴﻮﻃﻲ و ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي ـ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺮاد‬ ‫ﺧﻮد آدم و ﺣﻮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻜﻴﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫ﺳﻤﺮه
از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺣﻮا زاﻳﻤﺎن ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻠﻴﺲ ﻧﺰد وي آﻣﺪ و‬ ‫ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪت را ﻋﺒﺪاﻟﺤﺎرث ﻧﺎم ﻛﻦ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻲ‪ ،‬زﻧﺪه ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ـ و ﻗﺒﻼ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان وي ﻣﻲﻣﺮدﻧﺪ ـ ﭘﺲ اﻳﻦ از اﻟﻘﺎآت ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮد«‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ‬ ‫رواﻳﺖ‪ ،‬رواﻳﺎت اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎﺳﻲﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪918‬‬

‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮآﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮد‪ .‬آري! ﺷﺮك و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬از اﻋﻤﺎل ﻻﻳﻖ ﺷﺄن اﻧﺒﻴﺎ‡ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ از آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪~}|{zyx

wvu

t
srq

p
o‬‬

‫»آﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه از ﻧﺴﻞ آدم و ﺣﻮا‪ ،‬ﺑﺘﺎن را در اﻣﺮ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آنﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺰاوار آن ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮارﮔﻴﺮﻧﺪ »و ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺘﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﺧﻮد ﻣﺨﻠﻮق و‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻻﺷﺮﻳﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ »و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﺎرياي ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ« اﮔﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫از آﻧﻬﺎ ﻳﺎري ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ »و ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﻳﺎري دﻫﻨﺪ« اﮔﺮ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را درﻫﻢ‬ ‫ﺑﺸﻜﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻳﺎري دادن ﺑﻪﺧﻮد ﻋﺎﺟﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ از ﻳﺎري دادن‬ ‫دﻳﮕﺮان ﻋﺎﺟﺰﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫


¡
‪
®
¬
«
ª
©
¨
§
¦¥
¤
£
¢‬‬

‫»و اﮔﺮ ﺑﺘﺎن را ﺑﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬از ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﺷﻤﺎ را در اﻳﻦ‬ ‫دﻋﻮت اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ »ﭼﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺴﺎن‬ ‫اﺳﺖ« ﺣﺎل آﻧﻬﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن و ﻋﺪم ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺗﺮاﺷﻴﺪه و ﺟﺎﻣﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫¯

‪

½






¼

»

º

¹

¸¶

µ


´

³

²

±

°‬‬ ‫¾
¿
‬

‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺟﺎي اﷲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ اﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‬ ‫ﺣﺘﻲﺷﻤﺎ از آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﺪ زﻳﺮا ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬راه ﻣﻲروﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ و ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺘﺎن اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ دراﻳﻦ‬ ‫‪919‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﻤﻠﻮك ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ و رام ﺷﺪه ﻓﺮﻣﺎن وي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »ﭘﺲ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ زﻳﺎﻧﻲ »اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ« دراﻳﻦ‬ ‫ادﻋﺎﻳﺘﺎن ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﻗﺎدراﻧﺪ »ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ« اﮔﺮ ﻛﻪ‬ ‫زﻧﺪهاﻧﺪ؟ ﺧﻄﺎب از ﺑﺎب ﺗﻌﺠﻴﺰ و ﺑﻴﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ó

Ò

Ñ

ÐÏ

Î

Í

Ì

Ë

ÊÉ

È


Ç

Æ

Å

ÄÃ

Â

Á

À‬‬ ‫‪
Þ
Ý
Ü


Û
Ú
Ù
Ø
×
ÖÕ
Ô‬‬

‫آنﮔﺎه‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺘﺎن ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﺘﺎن ﭘﺎﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ آن راه ﺑﺮوﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﻬﺎ را در ﭘﺮﺳﺘﺶ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﻗﺮار داهاﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي از وﺳﺎﻳﻞ و اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ دارﻳﺪ‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬اﺑﺰار راه رﻓﺘﻦ را در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻧﺪ »ﻳﺎ دﺳﺘﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻛﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؟« ﻳﺒﻄﺸﻮن ﺑﻬﺎ‪ :‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫آن ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺰﻧﻨﺪ »ﻳﺎ ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ« ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﺎﺗﻮان و ﺑﻲآﻟﺖ و اﺑﺰار و ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﻋﺎﺟﺰ و ﺑﻴﭽﺎره ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ؟ ﺑﻄﺶ‪ :‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﻮت اﺳﺖ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« اي‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن! »ﺳﭙﺲ در ﺑﺎره ﻣﻦ ﺣﻴﻠﻪ ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﺑﺮ ﭼﻴﺰي از ﻧﻴﺮﻧﮓ‬ ‫و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻢ؛ ﻫﺮ ﻛﻴﺪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺑﺪاﻧﺪﻳﺸﻲاي ﻛﻪ دارﻳﺪ‪،‬‬ ‫در ﺑﺎره ﻣﻦ روا دارﻳﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ »و ﻣﺮا ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻓﺮود آوردن‬ ‫آﺳﻴﺐ و زﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺧﻴﺮي روا ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺒﺎرزهﻃﻠﺒﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﺮد ﺗﺎ ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻞﺷﺎن را در اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺮآﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﻣﻌﺎذﺑﻦﻋﻤﺮوﺑﻦﺟﻤﻮح و ﻣﻌﺎذﺑﻦﺟﺒﻞ دو ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﺠﺮت رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آن دو ﻧﻮﺟﻮان ﻏﻴﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه‬ ‫ﺑﺮ ﺑﺘﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺠﻮم ﺑﺮده آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺮد و رﻳﺰ ﻧﻤﻮده و از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﻴﻮهزﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻴﺰم درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﻮﻣﺸﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﻲﺟﺎن‬ ‫‪920‬‬

‫و ﺑﻲارزش ﺑﺘﺎن ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬از ﻗﻀﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﺮوﺑﻦﺟﻤﻮح ﭘﺪرﻣﻌﺎذﺑﻦﺟﺒﻞ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﻗﻮﻣﺶ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺘﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ آن را ﻣﻲآراﺳﺖ و ﻣﻌﻄﺮ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ ﭘﺲ آن دو ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺖ وي را ﺑﺮ ﺳﺮش واژﮔﻮن ﻛﺮده آن را ﺑﻪ ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ ﻣﻲآﻏﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮوﺑﻦﺣﺠﻮح ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲآﻣﺪ و ﺑﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ اﻳﻦ وﺿﻊ ﻣﻲدﻳﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ وﺿﻊ‬ ‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪه آن را ﻣﻲﺷﺴﺖ و ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ و ﻧﺰد آن ﺷﻤﺸﻴﺮي ﻧﻬﺎده ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬ ‫آن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺧﻮدت دﻓﺎع ﻛﻦ! اﻣﺎ آن دو ﻧﻮﺟﻮان‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺎ آن ﺑﺖ ﺗﻜﺮار‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و او ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺪدا آن ﺑﺖ را ﻣﻲﺷﺴﺖ و ﻣﻲآراﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺘﺶ‬ ‫را ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺑﺎ ﺳﮓ ﻣﺮدهاي ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻨﺪ و آن دو را ﺑﺮ رﻳﺴﻤﺎن ﭼﺎﻫﻲ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻮد‪ ،‬آوﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻋﻤﺮو آﻣﺪ و اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮه را دﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻠﻲ ﻛﺮد‪ ،‬آنﮔﺎه ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮدآﻣﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ وي‪ ،‬دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲﺑﻨﻴﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ ﭘﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺗﺎﷲ ﻟﻮ ﻛﻨﺖ إﻟﻬﺎ ﻣﺴﺘﺪن ﻟﻢ ﺗﻚ واﻟﻜﻠﺐ ﺟﻤﻴﻌﺎ ﻓﻲﻗﺮن‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﺗﻮ ﺧﺪاﻳﻲ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﻮدي؛‬ ‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﺳﮓ ﻣﺮده ﻫﻢ آﻏﻮش ﻧﻤﻲﺷﺪي‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ اﺳﻼم آورد و ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﺷﺪ و در روز اﺣﺪ ﺑﻪ ﻓﻴﺾ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺸﺖ ـ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از او راﺿﻲ ﺑﺎد!‬ ‫‪
K
J
I
H
GF
E
D
C
B
A‬‬

‫»ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺳﺎز ﻣﻦ اﷲ اﺳﺖ‪ ،‬آنﻛﻪ ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺑﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ داراي اوﺻﺎف ﻛﺬاﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮاﺳﻲ در دل راه دﻫﻢ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺮور و ﻛﺎرﺳﺎزي‬ ‫ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دارم ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي او ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم‪ ،‬از او ﻳﺎري ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ و او ﻣﺮا ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و ﻫﻤﻮ ﻣﺘﻮﻟﻲ ﺻﺎﻟﺤﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن را‬ ‫ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻧﺼﺮت ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﻣﻴﺎن دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫اﻳﻦ از ﺳﻨﺖ وي اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﻟﺢ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪهاش از ﺧﺮاﻓﺎت و اوﻫﺎم ﺳﺎﻟﻢ و‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﺶ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪921‬‬

‫‪

Z
Y
X
W
V
U
T

S
R
Q
P
O
N
M
L‬‬ ‫[
\]
^
_
`
‪
d
c
b
a‬‬

‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺟﺎي او ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ را ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮد را‬ ‫ﻳﺎري دﻫﻨﺪ و اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﻋﻘﻠﻲ‬ ‫دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﺣﻴﺎﺗﻲ »و آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ« ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺑﺘﺎن را ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻤﺜﺎﻟﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ آدﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت داراي‬ ‫دﺳﺖ و ﭘﺎ و ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭼﺸﻤﺎن آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎن ﺑﺎز ﺑﻪ ﻧﻘﺶ و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻴﺮه ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ آن ﭘﻴﻜﺮﻫﺎي ﺑﻲﺟﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺜﺎﻟﻬﺎي ﺟﺎﻣﺪي ﺑﻴﺶ‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ راه ﺑﺮوﻧﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰي را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
l
k
j
i
h
g

f
e‬‬

‫»ﻋﻔﻮ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻦ« ﺧﺬاﻟﻌﻔﻮ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن اﺳﺖ از اﺧﻼق و اﻋﻤﺎل و‬ ‫ﺻﺪﻗﺎت ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﭙﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺮي ﻣﻜﻠﻔﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺣﺪود و ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت ﻣﻜﻠﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻣﺮاد از »ﻋﻔﻮ« در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬در ﭘﻴﺶﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ و آﺳﺎنﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﺳﺨﺖﮔﻴﺮي و ﻓﺸﺎر در رﻓﺘﺎر و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آري! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از اﻳﻦ دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه در ﻣﻴﺎن دو ﻛﺎر ﻣﺨﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آﺳﺎنﺗﺮﻳﻦ آن را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ آن ﻛﺎر آﺳﺎنﺗﺮ‪،‬‬ ‫ﮔﻨﺎه ﻧﻤﻲﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ وﺳﺨﺖ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و‬ ‫ﺑﺸﺎرت دﻫﻴﺪ و ﻧﻔﺮت ﺑﺮﻧﻴﻨﮕﻴﺰﻳﺪ«‪» .‬و ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻛﻦ« ﻣﻌﺮوف‪ :‬ﻫﺮ ﺧﺼﻠﺖ‬ ‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻠﻬﺎ آن را ﺑﭙﺴﻨﺪد و رواﻧﻬﺎ ﺑﺪان اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﺑﺪ »و از ﻧﺎداﻧﺎن روي‬ ‫ﺑﮕﺮدان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن در دﺳﺘﻮر دادﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫آن ﻛﺎر ﻣﻌﺮوف را اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت از آﻧﺎن روي ﺑﺮ ﺗﺎب و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﻣﮕﻮ و ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻧﻜﻦ‪.‬‬ ‫‪922‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و اﺻﻮل ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﺻﻮل‬ ‫ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ در اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺗﻌﻠﻖ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ! ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻗﻄﻊ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﭙﻴﻮﻧﺪي و ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫را ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻫﻲ و از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬درﮔﺬري«‪ .‬ﺟﻌﻔﺮﺻﺎدق
‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﻪ ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ و در‬ ‫ﻗﺮآن‪ ،‬آﻳﻪاي ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ از اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬ ‫‪
x
w
v
u
ts
r
q
p

o
n
m‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر روﮔﺮداﻧﺪن از ﺟﺎﻫﻼن‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن از ﺷﺮ‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ـ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﻔﺎﺳﺪ و ﺷﺮارﺗﻬﺎﻳﺸﺎن ـ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ داﺷﺖ ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و اﮔﺮ از‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن وﺳﻮﺳﻪاي ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﺑﺮ زﻳﺮا ﻛﻪ او ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ او‬ ‫اﻟﺘﺠﺎ ﻛﻦ زﻳﺮا او اﻳﻦ اﻟﺘﺠﺎي ﺗﻮ را ﻣﻲﺷﻨﻮد و ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮ ﺷﻴﻄﺎن را از ﺗﻮ دﻓﻊ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺰغ‪ :‬وﺳﻮﺳﻪ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻓﺴﺎد اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻧﺰغ ﺑﻴﻨﻨﺎ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ‬ ‫ﻓﺴﺎد اﻓﮕﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻄﺎب در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﻞ ﻣﻜﻠﻔﺎن و در رأس آﻧﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮمص اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
e
d
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z
y‬‬

‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻘﻴﺎن ﭼﻮن وﺳﻮﺳﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺪﻳﺸﺎن رﺳﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد‬ ‫آورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﻈﻤﺖ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪﻳﺎد ﻣﻲآورﻧﺪ »و ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﻴﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻴﺎل و ﺧﻄﺮه ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺧﻮد را از‬ ‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺷﻮرﻧﺪ و او را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﺳﻮﺳﻪ‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن‪ :‬آراﺳﺘﻦ ﮔﻨﺎه و دﺳﺘﻮر دادن او ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪي در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺎﺋﻒ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‬

‫‪923‬‬

‫وﺳﻮﺳﻪ ﻃﻮاﻓﮕﺮ زﻳﺮا وﺳﻮﺳﻪ اﻟﻘﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻮﺳﻪ ﺧﻴﺎل ﺷﺒﺎﻫﺖ‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺳﺮك ﻣﻲﻛﺸﺪ و ﭼﻮن ﻃﻮاﻓﮕﺮي ﺑﺮ ﮔﺮد او ﻣﻲﺗﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
m
l
k
j
i
h
g
f‬‬

‫»و ﺑﺮادراﻧﺸﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮادران و ﻳﺎران ﺑﺪﻛﺎر و ﻓﺎﺳﻖ ﺧﻮﻳﺶ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن اﻧﺴﻲ را‪ ،‬در راه ﮔﻤﺮاﻫﻲ‬ ‫ﺟﻠﻮ داده و رﻳﺴﻤﺎن ﻓﺴﺎد را ﺑﺮاﻳﺸﺎن رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ در ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎي ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﭽﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﺎن اﻧﺴﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺟﻠﻮداري را از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻗﺘﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺴﺎن‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ رام‪ ،‬ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎي ﻓﺴﺎد و اﻧﺤﺮاف و ﻇﻠﻤﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺖ و ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻮرزﻳﺪه و ﻫﺮﮔﺰ از رﻫﺎ ﻛﺮدن‬ ‫رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﮔﻤﺮاﻫﺎن اﻧﺴﻲ و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﮔﻨﺎهآﻟﻮدﺷﺎن ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻣﺎﻧﻌﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺮ وﺳﻮﺳﻪ و ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺸﺎن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در‬ ‫ﺑﺎﺗﻼق ﻓﺴﺎد و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ در اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺗﺸﺒﻴﻪﮔﻮﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺣﻴﻮان‪ ،‬رﺳﻨﺶ را در دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ آن را وا ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﺑﭽﺮد و ﭼﻮن ﺣﻴﻮان‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺧﻮد را از ﻋﻠﻒ ﭘﺎك‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﺎﻟﻜﺶ‪ ،‬ﭼﻨﺪي دﻳﮕﺮ از آن رﻳﺴﻤﺎن را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آن ﺣﻴﻮان در ﻣﻴﺪاﻧﻲ‬ ‫وﺳﻴﻊﺗﺮ از آن ﺑﭽﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﻴﻮان ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮود ﻛﻪ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺮاﻳﺶ‬ ‫زﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﺼﻮر ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺎﺣﺒﺶ‪ ،‬رﻳﺴﻤﺎن را ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و ﺣﻴﻮان را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد واﭘﺲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﻴﻄﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺎن را در ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﺿﻼﻟﺖ و ﻇﻠﻤﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻼك ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
£
¢

¡

~}
|
{

z
y
x

w
v

ut
s
r


q
p
o
n‬‬ ‫‪
¨
§
¦
¥
¤‬‬

‫»و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاي آﻧﺎن آﻳﻪاي ﻧﻴﺎوري‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا از ﺧﻮد ﺑﺮﻧﮕﺰﻳﺪي؟« ﭼﻮن ﻧﺰول‬ ‫وﺣﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻛﻔﺎر ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا آﻳﺎت را از ﻧﺰد ﺧﻮد اﻧﺸﺎ‬ ‫‪924‬‬

‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ؟ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺮوي‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ« و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ »اﻳﻦ« ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ »روﺷﻨﮕﺮﻳﻬﺎﻳﻲ از‬ ‫ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن راﻫﻴﺎب ﺷﺪه و ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﺑﻴﻨﺶ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺠﻬﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮا در آن دﺧﻞ و ﺗﺼﺮﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﺮاي‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ رﺿﺎ و ﺧﺸﻨﻮدي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫©
‪²

±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬

‫»و ﭼﻮن ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﮔﻮش ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ و ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﻴﺪ« ﺗﺎ ﺑﺪان ﻧﻔﻊ‬ ‫ﮔﻴﺮﻳﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن از ﺣﻜﻤﺘﻬﺎ و ﻣﺼﻠﺤﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﻮش‬ ‫ﻓﺮا دادن و ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪن در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﻗﺮآن ـ در ﻧﻤﺎز و ﻏﻴﺮ آن ـ ﻳﻚ واﺟﺐ ﻋﺎم‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺮآن را ﭼﻮن ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬از آن روي‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »ﺗﺎ ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ ﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﺑﺎ اﻣﺘﺜﺎل اﻣﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﺷﻨﻴﺪن‬ ‫آﻳﺎت ﻛﺘﺎﺑﺶ‪ ،‬ﺑﻪ رﺣﻤﺖ و رﺳﺘﮕﺎري ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳﻞ اﺣﻨﺎف ﺑﺮ ﻛﺮاﻫﻴﺖ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻘﺘﺪي ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ã
Â
Á

À
¿

¾
½
¼

»
º
¹
¸
¶
µ

´
³‬‬ ‫‪
Ä‬‬

‫»و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را در دل ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎد ﻛﻦ« ﺑﻪﻃﻮر آﻫﺴﺘﻪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺪﺑﺮ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻜﻤﻲ ﻋﺎم در ﻫﻤﻪ اذﻛﺎر اﺳﺖ؛ اﻋﻢ از ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬دﻋﺎ‪ ،‬ﺗﺴﺒﻴﺢ‪ ،‬ﺗﻬﻠﻴﻞ وﻏﻴﺮه‪.‬‬ ‫آري! ﻳﺎدﻛﻦ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ را »ﺑﻪ زاري و ﺗﺮس و ﺑﺪون ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺘﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻃﻮري او‬ ‫را ﺑﺎ ﺗﺮس و زاري ﻳﺎدﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدت ﺑﺸﻨﻮاﻧﻲ ﭘﺲ ﺻﺪاﻳﺖ را در ذﻛﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﻦ زﻳﺮا‬ ‫ﻳﺎد ﻛﺮدن ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﺧﻼص ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ و ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻣﻤﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬آري! او را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳﺎدﻛﻦ »در ﺑﺎﻣﺪادان« ﻏﺪو‪ :‬اوﻗﺎت ﺑﺎﻣﺪاد و ﻏﺪوه‪ :‬ﺑﺎﻣﺪاد اﺳﺖ »و ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در‬

‫‪925‬‬

‫اوﻗﺎت ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه‪ .‬اﺻﻴﻞ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ ﺗﺎ ﻣﻐﺮب اﺳﺖ »و از ﻏﺎﻓﻼن ﻧﺒﺎش« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻏﺎﻓﻼن‬ ‫ذﻛﺮ و ﻳﺎد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و از ﻏﺎﻓﻼن ﻗﺮاﺋﺖ در ﻧﻤﺎز ﻧﺒﺎش‪.‬‬ ‫‪
Ñ
Ð


Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê

É
È
Ç
Æ
Å‬‬

‫»ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻣﺮاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻨﺪ »از ﻋﺒﺎدت او‬ ‫ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و او را ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﻨﺪ و او را از ﻫﺮ ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي او ﺳﺠﺪه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺳﺠﺪه ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻒﺗﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎدات اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺳﺠﺪه ﺗﻼوﺗﻲ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﺷﻨﻮﻧﺪه آن ـ اﺟﻤﺎﻋﺎ ـ‬ ‫ﺳﺠﺪه واﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪926‬‬

‫﴿ﺳﻮره اﻧﻔﺎل
﴾‬ ‫ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (75‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﮕﺬاري اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ »اﻧﻔﺎل«‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕﻲ در آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮره در ﻏﺰوه »ﺑﺪرﻛﺒﺮي« ﻧﺎزل ﺷﺪ و از اﺣﻜﺎم ﺟﻬﺎد ﻓﻲﺳﺒﻴﻞاﷲ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻨﮓ و‬ ‫ﺻﻠﺢ و ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪن ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼمص ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
R
Q
P
ON
M
L
K
J
IH
G
F
E
DC
B
A‬‬ ‫‪
V
U




T
S‬‬

‫»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! از ﺗﻮ درﺑﺎره اﻧﻔﺎل »ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ »ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﻧﻔﺎل ﺑﻪ ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮل او اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﺪور ﺣﻜﻢ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل اواﺧﺘﺼﺎص‬ ‫دارد‪ ،‬ﻛﻪ رﺳﻮل او آن را ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﻤﺎ در‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎره ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻴﺎري ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬اﻧﻔﺎل‪ :‬در ﻛﻼم ﻋﺮب ﺑﻪ ﻫﺮ اﺣﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرياي اﻃﻼق‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر آن را از روي ﻓﻀﻞ و ﻟﻄﻒ‪ ،‬در ﺣﻖﻛﺴﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻲ آنﻛﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮ وي واﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ »اﻧﻔﺎل«‪ ،‬از رﻳﺸﻪ «ﻧﻔﻞ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻏﻨﺎﻳﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آن را ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎن‬ ‫و ﻓﻀﻞ وﻳﮋه او ﺑﺮ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﻨﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮ اﻣﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻗﺒﻞ از اﻣﺖ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪيص ﺣﺮام ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﺎ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‬ ‫دﻳﮕﺮي داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ«‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﻨﺎﻳﻢ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺮاﻳﻢ ﺣﻼل ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‬ ‫ﺣﻼل ﻧﺒﻮده اﺳﺖ«‪.١‬‬ ‫از ﻋﺒﺎدهﺑﻦﺻﺎﻣﺖ
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺪر ﺑﺎ ﻫﻢ روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺷﻜﺴﺖ داد‬

‫"‬

‫‪0 (/ .,-+
  () * ' & $% #‬‬

‫‪927‬‬

‫و ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ دﺷﻤﻦ‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ؛ ﮔﺮوﻫﻲ دﺷﻤﻦ را ﺗﻌﻘﻴﺐ‬ ‫و ﺗﺎر و ﻣﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ اردوﮔﺎه درﻫﻢ ﻓﺮورﻳﺨﺘﻪ دﺷﻤﻦ رﻳﺨﺘﻪ اﻣﻮال و اﺷﻴﺎي‬ ‫ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از آﻧﺎن را ﺟﻤﻊآوري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﺮوه ﺳﻮم ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺣﻠﻘﻪ‬ ‫زده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮتص ﺣﻤﻠﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺎورد‪ .‬ﭼﻮن ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ و ﻫﺮ‬ ‫ﺳﻪ ﮔﺮوه ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮن ﻣﺎ آن را ﺟﻤﻊ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻟﺬا ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﻣﺎ در آن ﺳﻬﻤﻲ ﻧﺪارد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮي دﺷﻤﻦ وﺗﻌﻘﻴﺐ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ از ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻏﻨﺎﻳﻢ ذيﺣﻖﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ را از اﻳﻦ اﻣﻮال دور ﻛﺮده و او را ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ روﺑﺮو ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﮔﺮوه ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ دو ﮔﺮوه از ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻏﻨﺎﻳﻢ ذيﺣﻖﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺣﻠﻘﻪ زده و از ﺑﻴﻢ آنﻛﻪ ﻣﺒﺎدا دﺷﻤﻦ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﺰﻧﺪي‬ ‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ‪
E
DC
B
A
﴿ :‬‬

‫‪ ﴾...

IH

G







F‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب ﺗﻘﺴﻴﻢ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﻣﻠﻚ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﺮداﻧﻴﺪ و‬ ‫ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺎ »آﻳﻪ‪ «41/‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره‪ ﴾...FE DC B
﴿ :‬ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻔﺴﻴﺮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
»اﻧﻔﺎل« را ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺸﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺮده ﻛﻪ اﻣﺎم )ﺣﺎﻛﻢ( آن را‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ـ اﻓﺰون ﺑﺮ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺸﺎن ـ ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﭼﻮن ﭘﻮل‬ ‫و ﻛﺎﻻ و ﺳﻼح ﺷﺨﺺ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪه )ﺳﻠﺐ( ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻓﻘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و ﻣﺎﻟﻚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻔﺎل‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد از ﺣﺴﺎب ﺧﻤﺲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﺎص از‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و ﺑﻪ آن ﺑﺮﺧﻲاز ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺠﺎﻋﺖﺷﺎن‪ ،‬ﻳﺎ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻧﻔﺎل از )ﺧﻤﺲ( ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ از ﭼﻬﺎر‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻏﻨﻴﻤﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪928‬‬

‫»ﭘﺲ از ﺧﺪا ﭘﺮوا دارﻳﺪ« در اﺟﺮاي اواﻣﺮ و اﺟﺘﻨﺎب از ﻧﻮاﻫﻲ وي »و« از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ‪» :‬ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺳﺎزش ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ« زﻳﺮا اﺻﺤﺎب ﺑﺪر در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ اﺧﺘﻼف ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻜﺤﻮل ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﺠﺎد ﺳﺎزش و اﺻﻼح ذاتاﻟﺒﻴﻦ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻴﺴﺮ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻫﻤﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد و در ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺸﺎن ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه و در ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد«‪» .‬و اﮔﺮ ﺑﻪ‬ ‫راﺳﺘﻲ ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ارﺷﺎد ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻴﺞ و‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺗﻘﻮي و اﺻﻼح ذاتاﻟﺒﻴﻦ و اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل وي اﺳﺖ زﻳﺮا‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺑﻪﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﺻﺪق اﻳﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
f
e

d
c

b
a
`
_
^

]
\
[
Z
Y
X
W‬‬ ‫‪
h
g‬‬

‫»ﺟﺰاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﻛﺎﻣﻞ »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻳﺎد ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻳﺪ‪،‬‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺘﺮﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪن ﺗﺮس و ﺑﻴﻢ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻫﻨﮕﺎم ﻳﺎدﻛﺮد وي‪،‬‬ ‫از ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺪي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ از اوﺻﺎف ﻛﺴﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺘﻤﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻮن ﻗﺼﺪ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﻲ را ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪوي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬از‬ ‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮس! در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻠﺒﺶ ﻣﻲﻟﺮزد و اﺣﺴﺎس ﻋﻈﻤﺖ و ﻋﺰت و ﺟﻼل ﺑﺎري‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬وﺟﺪان و ﻧﻬﺎدش را ﺗﻜﺎن داده از آن ﺳﺘﻢ و ﮔﻨﺎه ﺑﺎزﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ«‪» .‬و« ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ »ﭼﻮن آﻳﺎت ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ«‬ ‫زﻳﺮا ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ آﻣﺪن ادﻟﻪ‪ ،‬درك و ﻳﻘﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ را ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و«‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ »ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻪ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ ﺧﺪا‪ :‬ﺗﻔﻮﻳﺾ و ﺳﭙﺮدن ﻛﺎر ﺑﻪ اوﺳﺖ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪﺑﻦﺟﺒﻴﺮ
ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪929‬‬

‫‪
o
n
m
l
k
j
i‬‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن روزي دادهاﻳﻢ‪ ،‬اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻋﻤﺎل ﻗﻠﺐ؛ ﭼﻮن ﺑﻴﻢ از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪،‬‬ ‫اﺧﻼص و ﺗﻮﻛﻞ و ﻣﻴﺎن اﻋﻤﺎل اﻋﻀﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎ؛ ﭼﻮن ﻧﻤﺎز و زﻛﺎت ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دو آﻳﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﮔﺮدآورﻧﺪه ﭘﻨﺞ وﺻﻒ )ﺗﻘﻮي‪ ،‬اﺻﻼح ذاتاﻟﺒﻴﻦ‪،‬‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ اواﻣﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮل‪ ،‬ﺧﺸﻴﺖ اﻟﻬﻲ و ﺗﻮﻛﻞ( اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻨﺞ وﺻﻒ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع‬ ‫ﺧﻴﺮ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
|
{
z
y
x
w
v
u
ts
r
q
p‬‬

‫»آن ﮔﺮوه« ﻛﻪ ﺑﻪ اوﺻﺎف ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﻮﺻﻮفاﻧﺪ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ و راﺳﺘﻴﻦ ﻛﻪ در اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ درﺟﺎت وﻧﻬﺎﻳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ آن‬ ‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪) .‬ﺣﻘﺎ(‪ :‬ﻣﻔﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪﻛﻠﻲ از ﻛﻔﺮ ﺑﺮي و ﺑﺮﻛﻨﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم‬ ‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ازﺷﻤﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺆﻣﻨﻴﺪ؟ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬آري! ﻣﻦ ﺣﻘﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ! و ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺆﻣﻨﻢ ان ﺷﺎءاﷲ«‪» .‬ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫درﺟﺎﺗﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﻨﺎزل و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺧﻴﺮ و ﻛﺮاﻣﺖ و ﺷﺮﻓﻲ اﺳﺖ در‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟﻬﺎ ـ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ اﻳﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﻮد ـ از‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ )درﺑﻬﺸﺖ( در ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از اﻫﻞ ﻋﻠﻴﻴﻦ ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﺎره ﻓﺮورﻓﺘﻪ در اﻓﻘﻲ از اﻓﻖﻫﺎي آﺳﻤﺎن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ«‪ .‬آري! اﻳﻦ درﺟﺎت‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن »ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن« اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎن اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ درﺟﺎت ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ و ﺗﺸﺮﻳﻒ و ﺗﻔﺨﻴﻢ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و« ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن‬ ‫»آﻣﺮزﺷﻲ اﺳﺖ« ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را »و روزياي ﻧﻴﻚ اﺳﺖ« ﻛﻪ از ﻓﻀﻞ ﺑﻴﻜﺮان ﭘﺮوردﮔﺎر و‬ ‫درﻳﺎي ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺟﻮد او‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ روزي ﺣﺎرثﺑﻦﻣﺎﻟﻚ اﻧﺼﺎري
ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻣﺸﺮف ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪231 :5 ?4%  231  )+ :‬‬ ‫‪930‬‬

‫‪F 2= - :/= ?CD E /% = ,A/ /% B@ (!? >D G\? ,]9-  ]9 G\?+ :‬‬ ‫‪ :dc a 3 b XZ` (T1 #‬ﺑﺎر اﻟﻬﺎ! آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻦ وﻋﺪه دادهاي‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ‬ ‫ﮔﺮدان! ﺑﺎر اﻟﻬﺎ! اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه از اﻫﻞ اﺳﻼم را ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮي«‪» .‬ﭘﺲ دﻋﺎي ﺷﻤﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻦ ﻳﺎري دﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن« ﻛﻪ دوﺷﺎدوﺷﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن وارد ﻛﺎرزار ﺷﻮﻧﺪ »ﻛﻪ«‬ ‫آن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن »از ﭘﻲ ﺧﻮد ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ آورﻧﺪ« ﺑﻪﻃﻮر ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در‬ ‫آﻏﺎز‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺪد رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن ﺗﻌﺪاد را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻫﺰار‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ داد و ﺑﻌﺪا آﻧﺎن را ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪934‬‬

‫‪ ` _ ^ ] \[ Z Y X W V UT S R Q  P O N M‬‬ ‫‪a‬‬

‫»و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺪد رﺳﺎﻧﺪﻧﺘﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را »ﺟﺰ ﺑﺸﺎرﺗﻲ ﻗﺮارﻧﺪاد«‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﭘﻴﺮوزيﺗﺎن »و ﺗﺎ آنﻛﻪ دﻟﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺪان« اﻣﺪاد »آرام ﮔﻴﺮد و ﭘﻴﺮوزي ﺟﺰ‬ ‫از ﻧﺰد ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎ از ﻧﺰد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬ ‫ﻧﺼﺮتدﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﺮ دو‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﻋﺰﻳﺰ« و ﻏﺎﻟﺒﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد »و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« در ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮد و از آنﺟﻤﻠﻪ در‬ ‫ﻣﺸﺮوع ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎد ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪.‬‬ ‫از ﻋﻤﺮ
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در روز ﺑﺪر‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ ﻧﺪارﻳﻢ اﻣﺎ در ﻏﺰوات دﻳﮕﺮ ﺑﻌﺪ از ﺑﺪر؛ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻪ آن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺎت‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﻴﻨﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﻏﺰوه ﺑﺪر ـ‬ ‫از ﺳﻮي ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺮ دو ـ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ p o n  m  l  kj  ih  gf  e  d   c  b‬‬ ‫‪ x w v u ts r q‬‬

‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﭘﺮده ﺧﻮاﺑﻲ ﺳﺒﻚ ﻛﻪ آراﻣﺶ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻮي او ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺪر ﭼﻨﺎن ﺳﻜﻮن و آراﻣﺸﻲ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺪون اﺣﺴﺎس ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاﺳﻲ‪ ،‬آرام ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻴﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮاب در ﻫﻤﺎن ﺷﺒﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮداي آن ﺟﻨﮓ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺣﺎل روﻳﺎروﻳﻲ دو ﺻﻒ‬ ‫ﻧﺒﺮد‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺧﻮاب ﺳﺒﻚ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺒﺐ آراﻣﺶﺷﺎن در ﺟﻨﮓ ﺷﺪ »و از آﺳﻤﺎن‬ ‫آﺑﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮو رﻳﺨﺖ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻞ ازﺷﺮوع ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎراﻧﻲ‬ ‫ﻓﺮود آورد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ از وادي ﺑﺪر ﺳﻴﻞ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ »ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ آن ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺰداﻳﺪ ﻟﺬا ﺑﻪآن آب ﻏﺴﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ‬ ‫وﺟﻪ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ آن وﻗﺖ‪ ،‬ﺗﻴﻤﻢ در اﺳﻼم ﻣﺸﺮوع ﻧﮕﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎسك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﻪ آب ﺑﺪر ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا آب از‬ ‫‪935‬‬

‫دﺳﺘﺮس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺎرج ﺑﻮد ﭘﺲ ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬در ﺣﺎل ﺟﻨﺎﺑﺖ‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻲوﺿﻮﻳﻲ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻪﻓﻘﻂ از آن آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻇﺮوف ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﺮ از آب ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد‬ ‫را ﺳﻴﺮاب و از ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻧﻴﺰ ﻏﺴﻞ ﻛﺮدﻧﺪ«‪» .‬و از ﺷﻤﺎ ﭘﻠﻴﺪي ﺷﻴﻄﺎن را ﺑﺰداﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﺮاس و وﺳﻮﺳﻪ ﺗﺸﻨﮕﻲ و وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ »و ﺗﺎ‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن را ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺎزد« و در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪار و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﺪ »و ﮔﺎﻣﻬﺎﻳﺘﺎن‬ ‫را ﺑﺪان اﺳﺘﻮار دارد« زﻳﺮا در ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﻣﺎﺳﻪزاري‬ ‫ﻗﺮار داﺷﺖ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎران را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺳﺴﺘﻲ و ﺷﻜﻨﻨﺪﮔﻲ وﮔﺮدوﻏﺒﺎر‬ ‫آزاردﻫﻨﺪه آن زﻣﻴﻦ ﻣﺎﺳﻪزار را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪.‬‬ ‫‪ i  h g f e d cb a ` _ ~ } | { z y‬‬ ‫‪ q p o n m l k j‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﻀﻞ و ﻧﻌﻤﺖ دﻳﮕﺮي از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻳﺎدآوري‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن وﺣﻲ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ« ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﻳﺎري ﺧﻮﻳﺶ »ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﺪارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﮋده ﭘﻴﺮوزي‬ ‫ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺟﻨﮓ ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﺪارﻳﺪ؛ ﺑﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪن در ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻤﺎرﺷﺎن »ﺑﻪ زودي در دل ﻛﺎﻓﺮان رﻋﺐ ﺧﻮاﻫﻢ اﻓﮕﻨﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎرت‪ ،‬در ﺳﻮره »آل ﻋﻤﺮان‪ «151/‬ﮔﺬﺷﺖ »ﭘﺲ ﻓﺮاز ﮔﺮدﻧﻬﺎ را ﺑﺰﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮاز‬ ‫ﮔﺮدﻧﻬﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻓﺮاز ﮔﺮدﻧﻬﺎ ﺟﺎي ﻣﻔﺎﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زدن در آﻧﻬﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﻊﺷﺪن ﮔﺮدن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻮل اول رﺟﺤﺎن دارد »و از آﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺸﺎن را‬ ‫ﺑﺰﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﭼﻮن ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن ﻗﻄﻊ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻓﺮد ﻣﻀﺮوب از ﺟﻨﮓ ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎ‪ .‬رﺑﻴﻊﺑﻦاﻧﺲ
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮدم‬ ‫در روز ﺑﺪر‪ ،‬ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪدﺳﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﺪن ﻓﺮاز ﮔﺮدﻧﻬﺎ و‬

‫‪936‬‬

‫ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن ﻛﺸﺘﮕﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ در آﺗﺶ ﺳﻮﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪ ¡  ~ }|{zyxwv u tsr‬‬

‫»اﻳﻦ« ﻛﺸﺘﺎر ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﺑﻪﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ« و دﺷﻤﻨﻲ و ﻋﻨﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ »و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﺑﺮﺧﻴﺰد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا ﺳﺨﺖﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺠﺎزات ﻣﺸﺮﻛﺎن در روز ﺑﺪر‪ ،‬از ﻧﻮع ﻣﺠﺎزات ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫‪ ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬

‫»اﻳﻨﻬﺎ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﺬاب ﻋﺎﺟﻠﻲ را ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﺪ »ﺑﭽﺸﻴﺪ« درد آن‬ ‫را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻴﺪ و ﻏﺼﻪ آن را ﺟﺮﻋﻪﺟﺮﻋﻪ ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺬاب‬ ‫آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻬﻴﺎﺳﺖ« اﺷﺎره ﺑﻪ ﻋﺬاب ﭘﺎﻳﺪار و درازﻣﺪت آﻳﻨﺪه آﻧﺎن در آﺧﺮت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫© ‪ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª‬‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﭼﻮن ﺑﺎ اﻧﺒﻮه ﻛﺎﻓﺮان رودر رو ﺷﺪﻳﺪ« زﺣﻔﺎ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﻼوﻳﺰ ﺷﺪه و ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ روي آوردﻳﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺸﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ« و ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ و اﻧﻬﺰام ﺗﻦ در ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫¶  ¸  ‪ Æ  Å  Ä  Ã  Â  Á  À  ¿  ¾  ½  ¼  »  º  ¹‬‬ ‫‪ Ì Ë Ê ÉÈ Ç‬‬

‫»و ﻫﺮ ﻛﺲ در آن روز ﭘﺸﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﮕﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ در روز‬ ‫روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺪر ﺑﺎ ﻗﺒﻮل اﻧﻬﺰام و ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﭘﺸﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺒﺮدي« ﻣﺠﺪد »ﻛﻨﺎرهﺟﻮ ﺑﺎﺷﺪ« و از روي ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدن‬

‫‪937‬‬

‫ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺟﻨﮕﻲ و ﻓﺮﻳﺐ دادن دﺷﻤﻦ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺟﻨﺎح ﺑﻪﺟﻨﺎح دﻳﮕﺮ ﺟﻨﮓ و از‬ ‫ﻳﻚ ﺳﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﺴﺎن رزﻣﻨﺪهاي ﻛﻪ از روي ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﭘﺸﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن را در وي ﺑﻴﻔﮕﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ ﺗﺎ دﺷﻤﻦ او را‬ ‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ‪ ،‬او ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺠﺪدا دﺷﻤﻦ را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬ ‫وي ﻗﺎدر ﺷﻮد زﻳﺮا ﺟﻨﮓ ﻓﺮﻳﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ و »ﻳﺎ ﭘﻨﺎهﺟﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻲ«‬ ‫دﻳﮕﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢرزﻣﺶ ـ ﺟﺰ آن ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ ﻗﺮار دارد ـ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪي ﻋﻀﻮ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻮد و ازﺧﻂ اول روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ و ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ آن دوﻟﺖ )رﺋﻴﺲ ﺣﻜﻮﻣﺖ( ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ ،‬در ﺗﺤﺖ اﻳﻦ‬ ‫رﺧﺼﺖ داﺧﻞ اﺳﺖ وﻟﻲ اﮔﺮ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ و ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﺧﻮد ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﮕﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻳﺰ از ﺻﺤﻨﻪ ﻧﺒﺮد ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧﺪارد و ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺗﺎ ﻣﺮز ﺷﻬﺎدت ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻓﺮار از ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دو ﻣﻮرد‬ ‫ﻳﺎد ﺷﺪه ﻧﻤﻲﺷﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺎ« ﺷﺨﺺ ﻓﺮارﻛﻨﻨﺪه از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ »ﺑﻪ ﺧﺸﻤﻲ از ﺳﻮي اﷲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺠﺰ رزﻣﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺟﻨﮓ ﻣﺠﺪد ﺑﺎ دﺷﻤﻦ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮرﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ از ﻣﻴﺪان ﻛﻨﺎره ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻳﺎ رزﻣﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ دﻳﮕﺮي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻫﻢرزﻣﺶ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﺮارﻛﻨﻨﺪه دﻳﮕﺮي از ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺸﻤﻲ ﻣﺴﻠﻢ از ﺳﻮي‬ ‫ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺶ دوزخ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻓﺮارش او را در ﺑﻼﻳﻲ‬ ‫ﺳﺨﺖﺗﺮ و ﻋﻘﻮﺑﺘﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آﻧﭽﻪ از آن ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ‪ ،‬دراﻓﮕﻨﺪه اﺳﺖ »و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ‬ ‫اﺳﺖ« دوزخ‪ ،‬ﻛﻪ او ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدن ﺑﻪ دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺪان ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎد آوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدن در ﻧﺒﺮد‪ ،‬از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه و از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎه‬ ‫ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪» :‬ازﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎه‬ ‫ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎه ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﻚ آوردن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻔﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻗﺘﻞ او را ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ـ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ـ ﺧﻮردن رﺑﺎ‪ ،‬ﺧﻮردن ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﻛﺮدن ﺑﻪ‬ ‫دﺷﻤﻦ در روز ﺟﻨﮓ و ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻧﺎن ﭘﺎﻛﺪاﻣﻦ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻪ زﻧﺎ«‪.‬‬

‫‪938‬‬

‫اﺣﻨﺎف ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ و ﭘﻨﺎه ﮔﺰﻳﺪن ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﺧﻂ اول‬ ‫ﻧﺒﺮد ـ اﻋﻢ از ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ـ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﭙﺎه اﺳﻼم در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ از دوازده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم دوازده‬ ‫ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﻓﺮار و ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮد‪،‬‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺪاد دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺶ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺣﻨﺎف در اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﭼﻬﺎرﺗﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ )ﮔﺮوﻫﻬﺎي‬ ‫ﺟﻨﮕﻲ ﭘﺎرﺗﻴﺰاﻧﻲ( ﭼﻬﺎرﺻﺪﺗﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮﻫﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰارﺗﻦاﻧﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻛﻪ‬ ‫دوازدهﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻛﻤﻲ ﺗﻌﺪاد ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻤﻲﺧﻮرد و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻣﻐﻠﻮب‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪
Q
P
O
NM
L
K

J
I
H
G
FE
D
C
B
A‬‬ ‫‪
Y
X
W
V
U
TS
R‬‬

‫»ﭘﺲ ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را ﻧﻜﺸﺘﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪا آﻧﺎن را ﻛﺸﺖ« ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺒﺎب و‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﭘﻴﺮوزي ﺷﻤﺎ »و اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ ﻧﻴﻔﮕﻨﺪي وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻓﮕﻨﺪي« آن ﻣﺸﺖ ﺧﺎك را‬ ‫»ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪا ﺑﻮد ﻛﻪ اﻓﮕﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺗﻮ ﻧﺒﻮدي ﻛﻪ اﻓﮕﻨﺪي ﺑﻠﻜﻪ ﺻﻮرت‬ ‫اﻓﮕﻨﺪن از ﺗﻮ و ﺣﻘﻴﻘﺖ آن از ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮد زﻳﺮا اﮔﺮ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ اﻓﮕﻨﻨﺪه ﺗﻮ ﻣﻲﺑﻮدي‪ ،‬اﺛﺮ‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺸﺖ ﺷﻦ و ﺧﺎك ﺟﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎ از اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺸﺮ ﻣﺘﺼﻮر‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد و آﻧﭽﻨﺎن اﺛﺮي ﮔﺴﺘﺮده و ﺷﻜﻨﻨﺪه از آن اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻛﻪ ذرات ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺸﺖ ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺸﻢ و ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎي ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮﺳﺪ و ﻫﻤﻪ را ﺗﺎروﻣﺎر‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ ﭘﺲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺛﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ آن‬ ‫ﻣﺘﺮﺗﺐ ﮔﺸﺖ‪ ،‬اﺛﺮي ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺗﺎب و ﺗﻮان ﺗﺤﻤﻞ آن را ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻛﺮمص در روز‬ ‫ﺑﺪر‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻬﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﻟﺘﺠﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﮔﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻊ را ﻫﻼك ﻛﻨﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ در زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻗﺮارﻧﻤﻲﮔﻴﺮي«‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ در رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺸﺘﻲ‬ ‫‪939‬‬

‫ﺧﺎك ﺑﺮﮔﻴﺮ و آن را ﺑﺮ روي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻴﻔﮕﻦ! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎك را ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن‬ ‫را ﺑﺮروي ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺷﺎﻫﺖ اﻟﻮﺟﻮه‪ :‬ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻨﻔﻮر ﺑﺎد«‬ ‫ﭘﺲ ﻛﺴﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﻬﺎ و ﺳﻮراخﻫﺎي ﺑﻴﻨﻲ و دﻫﺎن وي‬ ‫ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ ﻣﺸﺖ ﺧﺎك رﺳﻴﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺎر و ﻣﺎر‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪» .‬و ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺨﺸﺸﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي آن ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮ و زﻳﺒﺎي ﺧﻮد را ارزاﻧﻲ‬ ‫ﺑﺪارد‪ .‬ﻣﺮاد از ﴿‪ ﴾S

R‬ﺑﺨﺸﺸﻲ ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ‪» .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﺷﻨﻮاﺳﺖ« دﻋﺎي آﻧﺎن را‬ ‫»داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ اﺣﻮاﻟﺸﺎن‪.‬‬ ‫‪
`
_
^

]
\
[
Z‬‬

‫»ﺣﺎل اﻳﻦ ﺑﻮد« ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ؛ از ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﻛﺮدن ﻛﻔﺎر »و‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻛﺎﻓﺮان را ﺳﺴﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻋﻨﺎﻳﺎت‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﻌﺎم ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻧﻘﺶ ﺑﺮآب ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
r

q

p

o

n

m

lk

j

i

h

g


fe

d

c

b

a‬‬ ‫‪
{
z
y
x
w


v
u
t
s‬‬

‫»اﮔﺮ ﻃﻠﺐ ﻓﺘﺢ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﭘﺲ ﻓﺘﺢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آﻣﺪ« ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﻔﺎر اﺳﺖ و ﻫﺪف از‬ ‫آن اﺳﺘﻬﺰاﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫از ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داوري ﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﺟﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ رواﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮوه ﺑﺮ ﺣﻖ را ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ ﻟﺤﻨﻲ ﺗﻤﺴﺨﺮآﻟﻮد ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ داوري ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ داوري ﺑﺮاﻳﺘﺎنآﻣﺪ! »و اﮔﺮ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻴﺪ« از ﻛﻔﺮ و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫»آن« ﺑﺎزاﻳﺴﺘﺎدن از ﻛﻔﺮ و دﺷﻤﻨﻲ »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؛ و اﮔﺮ ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﻛﻔﺮ‬

‫‪940‬‬

‫و دﺷﻤﻨﻲ و ﻧﺒﺮد ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ« ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را در ﺑﺪر ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮدﻳﻢ »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي را دﻓﻊ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺮد« ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻗﻮم‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻜﻪ اﺳﺖ »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﺪا ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ ﭘﻴﺮوزاﺳﺖ‪.‬‬ ‫|
}
~
_
`
‪
g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده او را ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﻳﺪ« در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و از آن ﺟﻤﻠﻪ در ﺟﻨﮓ‬ ‫»و از او روي ﺑﺮﻧﺘﺎﺑﻴﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ« ﻧﺪاي او را‪.‬‬ ‫‪
p

o
n
m
l
k

j
i
h‬‬

‫»و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ« ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدﻳﻢ »و ﺣﺎل آن‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« و در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻳﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ‬ ‫ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ آن را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ آﻧﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻼ ﻧﺸﻨﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻧﺎن ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‬ ‫وﻟﻲ آن را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻳﻢ!‬ ‫‪
|
{
z
y

x
w
v
u
t
s
r
q‬‬

‫»ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن« ﻛﻪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺟﻨﺒﻨﺪ و ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺣﻜﻢ و داوري وي »ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺎن ﻻﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ« در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻔﻌﺸﺎن در آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﻮي آن ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ و در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ زﻳﺎﻧﺸﺎن در آن اﺳﺖ ﺗﺎ از آن‬ ‫اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ آﻧﺎن در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي‬ ‫ﺟﺰ آﻧﺎن در روي زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ـ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ـ ﻓﺮق ﻧﻬﺎده و ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﺧﻮد را‬ ‫از ﻫﻢ ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪941‬‬

‫وﺻﻒ ﻛﺮدن ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺎن ﮔﻨﮓ ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻫﻢ ﻧﻄﻖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮيﺷﺎن از ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ و ﻧﻄﻖ در ﺟﻬﺖ ﺻﻼح و‬ ‫ﻓﻼح ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫}
~

¡
‪
ª
©
¨
§
¦
¥
¤£
¢‬‬

‫»و اﮔﺮ ﺧﺪا در آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﮔﺮوه ﻛﺮوﻻل »ﺧﻴﺮي ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﻮاﻧﻴﺪ« ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺷﻨﻮاﻳﻲاي ﻛﻪ از آن ﺳﻮد ﺑﺮده و در اﺛﺮ آن‪ ،‬ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ را‬ ‫درﻳﺎﺑﻨﺪ »و اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺷﻨﻮا ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺣﺎل اﻋﺮاض‪ ،‬روي ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﻓﺘﻨﺪ« زﻳﺮا‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ‪ ،‬در ﻋﻠﻢ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫«
¬

®
¯
‪
¼
»
º
¹
¸

¶µ

´
³

²
±
°‬‬ ‫½
¾
¿
‪
Â
Á


À‬‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﻪ ﻧﺪاي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺣﻴﺎتﺑﺨﺶ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻟﺒﻴﻚ اﺟﺎﺑﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺎ و اﻃﺎﻋﺖ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎص و اﺟﺮاي‬ ‫اواﻣﺮ وي ﺑﺸﺘﺎﺑﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺎل ﺣﻘﻴﻘﻲ و زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﺑﺎ ﻋﺰت ﺷﻤﺎ‪ ،‬در‬ ‫ﮔﺮو اﻳﻦ اﻃﺎﻋﺖ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ اواﻣﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﻮي اﻣﻮري‬ ‫ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲﺗﺎن در آن اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﻋﻠﻢ ﺷﺮﻳﻌﺖ زﻳﺮا ﻋﻠﻢ؛ ﺣﻴﺎت‬ ‫اﺳﺖ و ﺟﻬﻞ؛ ﻣﺮگ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮش اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﻗﺮآن؛ زﻳﺮا ﺣﻴﺎت اﺑﺪي و ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫ﺳﺮﻣﺪي در ﮔﺮو اﻣﺘﺜﺎل ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﻬﺎد؛ زﻳﺮا ﺟﻬﺎد ﺳﺒﺐ ﺑﻘﺎي‬ ‫ﺣﻴﺎت ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ دﺷﻤﻦ ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺠﻮم ﺑﺮده و‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدﺗﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ از ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺪاي ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﺟﺎﺑﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺟﻬﺎد اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻋﺮوهﺑﻦ‬ ‫زﺑﻴﺮ
ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪942‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﻌﻠﻲ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ در ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل اداي ﻧﻤﺎز ﺑﻮدم ﻛﻪ در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮا ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ )ﺑﻪﺗﺼﻮر‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻤﺎز اوﻟﻲ اﺳﺖ( اﺟﺎﺑﺖﺷﺎن ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻟﺬا ﭼﻮن ﻧﻤﺎز را ﺗﻤﺎم ﻛﺮدم‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﻳﺸﺎن ﺷﺘﺎﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺷﻤﺎ ﻣﺮا در ﺣﺎﻟﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫اداي ﻧﻤﺎز ﺑﻮدم! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻔﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺪاي ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ـ‬ ‫ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ـ ﻟﺒﻴﻚ اﺟﺎﺑﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ؟«‪» .‬و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن آدﻣﻲ و‬ ‫دﻟﺶ ﺣﺎﺋﻞ ﻣﻲﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﻧﺮم و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي اﺟﺎﺑﺖ‬ ‫اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺸﺘﺎﺑﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ اﺣﻮال ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﻮد و دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن از ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﻧﺒﺮد‪ .‬ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺒﺮدن دل از اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻣﺮگ وي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﻞ اوﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻨﺎه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ از ﻣﻌﺎﻧﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ دور ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﺎﻳﻞ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ امﺳﻠﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪاص اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ :C9 f- ]3\5 23Y e\/? \/ G\?+ :‬ﺑﺎراﻟﻬﺎ! اي ﮔﺮداﻧﻨﺪه دﻟﻬﺎ! دﻟﻢ را‬ ‫ﺑﺮ دﻳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ دار«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲص! ﻣﮕﺮ دﻟﻬﺎ را دﮔﺮﮔﻮﻧﻲاي اﺳﺖ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آري! ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﺑﻨﻲآدم را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ در‬ ‫ﻣﻴﺎن دو اﻧﮕﺸﺖ از اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﻼﻛﻴﻒ اوﺳﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬آن را راﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و‬ ‫اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺞ و ﻣﻨﺤﺮﻓﺶ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻟﺬا از اﷲ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن را ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺘﻤﺎن ﻧﻤﻮده ـ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﮕﺮداﻧﺪ و از او ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﻢ ﺗﺎ‬ ‫رﺣﻤﺘﻲ از ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ او ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﺎﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪» .«...‬و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي او ﺣﺸﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ« درروز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﻼﻣﺖ دﻟﻬﺎ و‬ ‫اﺧﻼص در ﻃﺎﻋﺎﺗﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ñ
ÐÏÎÍÌ

ËÊÉ
ÈÇÆÅÄÃ‬‬

‫»و از ﻓﺘﻨﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آزﻣﻮن و ﻣﺤﻨﺘﻲ »ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲرﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ ﻛﻪ از ﻇﺎﻟﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬داﻣﻦﮔﻴﺮ ﺧﻮﺑﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫‪943‬‬

‫ﺻﺎﻟﺢ و ﻃﺎﻟﺢ ﻫﻤﻪ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد زﻳﺮا آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ اواﻣﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻟﺒﻴﻚ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ‬ ‫و در ﻣﻘﺎم ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﻖ و اﻧﻜﺎر ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮ ﻧﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻓﺘﻨﻪاي در رﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران را‬ ‫ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮده از آﻧﺎن ﺑﮕﺬرد و داﻣﻦ اﻫﻞ ﺻﻼح را ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫ﻋﺪيﺑﻦﻋﻤﻴﺮه
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم را‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ ﻋﺪه ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻲ از آﻧﺎن ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ را در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﻜﺎر آن ﻗﺎدرﻧﺪ‪ ،‬آن را اﻧﻜﺎر ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎص و ﻋﺎم ﻫﻤﻪ راﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪» .‬و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﻛﻴﻔﺮ‬ ‫اﺳﺖ« و ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺷﺮﺗﺎ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺳﺒﺎب ﻋﺬاب ﻧﺸﺪه ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺴﺒﺐ آن ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﺷﺪت ﻋﻘﺎب وي اﺳﺖ‪ .‬آري! آﻧﺎن‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ را ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺴﺎد‬ ‫ﺷﻴﻮع ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ اﻫﻞ ﻣﻨﻜﺮ ـ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ـ ﻓﺮود‬ ‫ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﺻﺤﺎب ﻣﻨﻜﺮ و ﻣﻌﺮوف ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا و اﻣﺮﺑﻪﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲازﻣﻨﻜﺮ‪ ،‬دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺣﻴﺎﺗﺒﺨﺶ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
M

L

K

J

I


H

G

F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
T
S
R
Q
P
O
N‬‬

‫»و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ« اي ﻣﻬﺎﺟﺮان! و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اي اﻣﺖ ﻋﺮب! »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ‪،‬‬ ‫اﻧﺪك و ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺑﻮدﻳﺪ« ﻣﺮاد‪ :‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻜﻪ اﺳﺖ »ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺑﺮﺑﺎﻳﻨﺪ« ﻣﺮاد از ﻣﺮدم‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻓﺎرﺳﻴﺎن و روﻣﻴﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﻒ‪ :‬ﮔﺮﻓﺘﻦ و‬ ‫رﺑﻮدن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﺳﺖ‪» .‬ﭘﺲ او ﺷﻤﺎ را ﺟﺎي داد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺟﺎي و ﻣﺄوي داد »و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺧﻮد ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ« در‬ ‫روز ﺑﺪر »و ﺷﻤﺎ را از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه روزي داد« ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ ﻫﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ‬ ‫ﺟﻨﮓ اﺳﺖ »ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎس ﺑﮕﺰارﻳﺪ« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ را و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪا و رﺳﻮل وي‬ ‫را در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺟﺎﺑﺖ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪944‬‬

‫‪
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U‬‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﺑﺎ ﺗﺮك آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪان ﻣﻜﻠﻒ‬ ‫ﻧﻤﻮدهاﻳﻢ و ﺑﺎ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻣﺎص ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺳﻔﺎرش ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ‬ ‫را ﺑﺮ آن اﻣﻴﻦ ﻗﺮار داده اﺳﺖ »و در اﻣﺎﻧﺖﻫﺎي ﻳﻚدﻳﮕﺮ« ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮ آن‬ ‫اﻣﻴﻦ ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ »ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻓﺸﺎﻛﺮدن اﺳﺮار ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻴﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻴﺎﻧﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻋﻤﺪا ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﺧﻴﺎﻧﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﺷﺎن ﻧﻬﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره اﺑﻲﻟﺒﺎﺑﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺬر ﻧﺎزل ﺷﺪ‬ ‫زﻳﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص او را ﻧﺰد ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﻐﺎم را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫داوري رﺳﻮلﺧﺪاص درﺑﺎره ﺧﻮد ﺗﻦ در دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﭘﻴﻐﺎم‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﻮرت داد ﻛﻪ‪ :‬ﺣﻜﻢ رﺳﻮل ﺧﺪاص را درﺑﺎره ﺧﻮد ـ ﻫﺮﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ‬ ‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ دﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻮم ﺧﻮﻳﺶ اﺷﺎره ﻛﺮد! ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﭘﺬﻳﺮش ﺣﻜﻢ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮدن زدن ﺷﻤﺎﺳﺖ! وﻟﻲ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻟﺬا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﻛﻪ ﻟﺐ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻮردﻧﻲ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲاي‬ ‫ﻧﻤﻲزﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﺮ وي ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد‪ .‬آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﻲ رﻓﺖ و‬ ‫ﺧﻮد را ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺖ و ﺑﻪ ﻣﺪت ﻧﻪ روز در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺎرش ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺑﻲﻫﻮش و ﺑﻲرﻣﻖ ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ .‬ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ او ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺧﺒﺮ داده اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮدم آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ وي ﻣﮋده دادﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را از ﺳﺘﻮن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎز‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد رﺳﻮلﺧﺪاص ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن او را ﺑﺎز‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪﻧﺪ و وي را ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.«...‬‬

‫‪945‬‬

‫‪k

j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫»و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﻮال و اوﻻد ﺷﻤﺎ ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺳﺒﺐ اﻓﺘﺎدﻧﺘﺎن در ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﻫﻤﻴﻦ اﻣﻮال و اوﻻدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻘﻮط ﺷﻤﺎ در داﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻨﺎﻫﺎن و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﻋﺬاب ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻣﻮال و اوﻻد ﺷﻤﺎ آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﻋﻴﻨﻴﺖ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﺪود و اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ را در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ »و ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد او ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫را ﺑﺮ اﻣﻮال و اوﻻدﺗﺎن ﻣﻘﺪم ﺑﺪارﻳﺪ و ﻣﺒﺎدا اﻣﻮال و اوﻻدﺗﺎن ﺳﺒﺐ آن ﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺖ را‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪
|
{
zy

x
w
v
u
t
s
r
q

p

o
n
m
l‬‬ ‫}
~
_
‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! اﮔﺮ از ﺧﺪا ﭘﺮوا دارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻗﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﻮي‪ ،‬از ﺛﺒﺎت دل و ﻗﺪرت ﺑﺼﻴﺮت و ﺣﺴﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ آن‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺒﻬﺎت را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ و در‬ ‫روﺷﻨﻲ آن‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس ﺷﻤﺎﺳﺖ ﺣﺬر ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎ »ﻓﺮﻗﺎن« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوزي‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ را از ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و« اﮔﺮ از‬ ‫ﺧﺪا ﭘﺮوا ﺑﺪارﻳﺪ »ﺳﻴﺌﺎت را از ﺷﻤﺎ ﻣﻲزداﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻣﻲآﻣﺮزد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻨﺎﻫﺎن‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﻣﺤﻮ ﻣﻲﺳﺎزد و از آﻧﻬﺎ در ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬در رواﻳﺘﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮاد از »ﺳﻴﺌﺎت«‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﻴﺮه و ﻣﺮاد از »ذﻧﻮب«‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻞ ﺑﺰرگ‬ ‫اﺳﺖ« ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﻮي ﻛﻠﻴﺪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﻫﺒﺖﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪946‬‬

‫`

‪
p

o

nm


l

k

ji




h

g




f


e

d


c

b


a‬‬ ‫‪
r
q‬‬

‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان درﺑﺎره ﺗﻮ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﺸﻨﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻜﺸﻨﺪ ﻳﺎ اﺧﺮاج ﻛﻨﻨﺪ«‪.‬‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﺒﻲ ﺳﺮان‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر رﺳﻮل ﺧﺪاص را‬ ‫ﻳﻜﺴﺮه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺑﺮ او دﻣﻴﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻣﻜﻪ اﺧﺮاﺟﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺟﻮاﻧﻲ‬ ‫را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪﻃﻮر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮ او ﻳﻮرش ﺑﺮﻧﺪ و او را ﺑﺎﺿﺮﺑﻪاي ﭼﻮن‬ ‫ﺿﺮﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﺧﻮن او ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ و ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﻗﺪرت ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﺗﻴﺮهﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ رأي اﺟﻤﺎع ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را از ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﻧﻘﺸﻪ‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن آﮔﺎه ﻛﺮد‪ .‬آنﮔﺎه ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺨﻮاﺑﺪ‬ ‫ﺗﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﮔﺮدﻧﺪ و آنﺣﻀﺮتص ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ
راه ﻫﺠﺮت‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﺎر ﺛﻮر رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و آﻧﺎن ﻣﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻢ ﻣﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺧﻔﺎ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪاص ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎﻳﺸﺎن‬ ‫را ﺑﻲاﺛﺮ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎزات اﻟﻬﻲ از ﺑﺎب «ﻣﺸﺎﻛﻠﻪ»‪ ١‬ﻣﻜﺮﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫"‬

‫‪02 ]9  ,ZAi j?  k : ]h(!T  \)g‬‬

‫‪947‬‬

‫‪
¥
¤


£
¢

¡
~
}
|
{
z
y
x
w

v
u
t
s‬‬ ‫¦
‬

‫»و ﭼﻮن آﻳﺎت ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« از روي ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ‪ ،‬ﺗﻤﺮد و‬ ‫دوري از ﺣﻖ »ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ »اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ را« ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺧﻮاﻧﺪهاي »ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ« اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﺎت ﻗﺮآن را‬ ‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺎﺗﻮان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از روي ﻋﻨﺎد و ﺗﻤﺮدﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺰ‬ ‫اﺳﺎﻃﻴﺮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و‬ ‫اﺳﻄﻮرهﭘﺮدازان‪ ،‬از اﺧﺒﺎر و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث ـ ﻟﻌﻨﻪاﷲ ـ ﺑﻮد‪ ،‬او‬ ‫ﺳﭙﺲ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر اﺳﻴﺮ ﺷﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫§
¨
©
‪
¹
¸

¶
µ
´
³
²
±
°
¯
®

¬
«

ª‬‬ ‫‪
¼
»
º‬‬

‫»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ! اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻫﻤﺎن ﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ از‬ ‫آﺳﻤﺎن ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎران‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﺑﻴﺎور« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از ﺳﺮ ﺟﻬﻞ و‬ ‫ﺗﻨﺪروي و اﻓﺮاﻃﮕﺮي در اﻧﻜﺎر و ﺗﻜﺬﻳﺐﺷﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎ! اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪﺳﻮي آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻦ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺪه ﺗﺎ از آن‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ!‬ ‫½
¾
¿
‪
Ê
É
È
Ç
Æ

Å

Ä
ÃÂ
Á

À‬‬

‫»و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺗﻮ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص! ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺗﻮ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬آﻧﺎن از ﻋﺬاب اﺳﺘﻴﺼﺎل و ﺑﺮاﻧﺪازي ﻛﺎﻣﻞ در‬ ‫ﻣﻬﻠﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ زﻳﺮا ﺳﻨﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ را درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬

‫‪948‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺬاب اﺳﺘﻴﺼﺎل ﻋﺬاب ﻧﻜﻨﺪ »و ﺧﺪا ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬاب ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ آﻣﺮزش ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻮاف‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻏﻔﺮاﻧﻚ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! از ﺗﻮ آﻣﺮزش ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ«‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ دو اﻣﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ وﺟﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاص و دﻳﮕﺮي اﺳﺘﻐﻔﺎر‬ ‫ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاص از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺑﻦﻋﺒﺎس
‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﻗﻮﻣﻲ را ـ ﻣﺎداﻣﻲﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎﻳﺸﺎن در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﺑﻪ ﻋﺬاب‬ ‫رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎ را از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺮون ﺑﺮد«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دو اﻣﺎن ﺑﺮاي اﻣﺘﻢ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪
Á




À

¿

¾

½﴿ :‬‬

‫‪»
﴾É

È
Ç
Æ

Å

Ä
ÃÂ‬ﻳﻚ اﻣﺎن‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﻦ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ و اﻣﺎن‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻐﻔﺎر« ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﻦ درﮔﺬرم‪ ،‬اﺳﺘﻐﻔﺎر را ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارم«‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و از او آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬او ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪهﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪهﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در‬ ‫روز ﺑﺪر و ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻋﺬابﺷﺎن ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪
Q
P
O
NM
L
K
J

I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
W
V
U
T
S
R‬‬

‫»و ﭼﻴﺴﺖ آﻧﺎن را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬابﺷﺎن ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آنﻛﻪ« آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ اﻳﻤﺎن آورده و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺎزﻣﻲدارﻧﺪ«‬ ‫و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻣﻜﺎن اداي ﻣﻨﺎﺳﻚ را ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺠﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ اﻗﺎﻣﺖ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪاص در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻧﮕﺸﺖ‪» .‬و« آﻧﺎن ﻣﺮدم را از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ »ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« اﻳﻦ رد ﺳﺨﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ‬ ‫‪949‬‬

‫ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﻛﻌﺒﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ »اوﻟﻴﺎي آن ﺟﺰ ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن آن ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﺷﺮك و ﻣﻌﺎﺻﻲ ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ زﻳﺮا ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ از آن ﺧﺪا اﺳﺖ ﭘﺲ دوﺳﺘﺎن و اوﻟﻴﺎي‬ ‫ﺑﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬اوﻟﻴﺎ و دوﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻪﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﺗﻘﻮاﻳﻲ«‪ .‬آنﮔﺎه‬ ‫ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪» .﴾R

Q

P

O﴿ :‬وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﺰاوار دوﺳﺘﻲﺧﺪا‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﻮﻟﻴﺖ ﺣﺮم وي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
e







d
c

b
a
`_
^
]
\
[

Z

Y

X‬‬ ‫‪
f‬‬

‫»و ﻧﻤﺎز آﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺟﺰ ﺳﻮت ﻛﺸﻴﺪن و ﻛﻒزدن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در دوره‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﺑﺮ وﺟﻪ ﻣﺸﺮوع ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪ ،‬آﺑﺎدان ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت ﺳﺒﻚ و ﺑﻲﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺳﻮت ﻛﺸﻴﺪن‬ ‫و ﻛﻒ زدن ـ آن ﻫﻢ ﺑﻪﻧﺎم ﻧﻤﺎز ـ ﻋﺮﺻﻪﮔﺎه ﺣﺮﻛﺎت وﻗﻴﺤﺎﻧﻪ آﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻮت ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و دﺳﺖ ﻣﻲاﻓﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺮﻛﺎت را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻤﺎز ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﻣﺴﻠﻤﺎن را از‬ ‫ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ و اﻳﺸﺎن را در ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﻓﮕﻨﻨﺪ »ﭘﺲ اي ﻛﺎﻓﺮان! ﺑﻪ ﺳﺰاي‬ ‫آن ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب را ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﭘﺎداش ﺷﻤﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮاد ﺳﺰاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪
v
u
t
s
r
q
po
n
m
l
k

j
i

h
g‬‬ ‫‪
~
}
|


{



z
y
xw‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦاﺳﺤﻖ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن در‬ ‫ﺑﺪر‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺪر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻓﻠﻪ‬ ‫ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻗﺮﻳﺶ اﻣﻮاﻟﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن اﻣﻮال‪ ،‬ﺻﺮف اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺷﻮد و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺎﻓﺮان اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺧﺮج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫‪950‬‬

‫ﻣﺮدﻣﺎن را از راه اﷲ ﺑﺎزدارﻧﺪ« ﺑﺎ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﺒﺮد ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻛﺮدن ﻟﺸﻜﺮي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف »ﭘﺲ زود ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن را ﺧﺮجﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز« ﻓﺮﺟﺎم »آن‬ ‫اﻧﻔﺎﻗﺸﺎن‪ ،‬ﺣﺴﺮﺗﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ« و ﻏﺮق ﺣﺴﺮت و ﻧﺪاﻣﺖ ﮔﺮدﻧﺪ زﻳﺮا آن اﻣﻮال را ـ‬ ‫ﺑﻲآنﻛﻪ ﺣﺎﺻﻠﻲ از آن ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ ـ ﻣﻲﺑﺎزﻧﺪ وﺗﻼﺷﻬﺎي ﻣﺬﺑﻮﺣﺎﻧﻪﺷﺎن ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺼﻴﺒﺖﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد »ﺳﭙﺲ ﻣﻐﻠﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« و اﻳﻦ وﻋﺪه ﻣﺎ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻳﻢ‪) : zîí ì  ë êé è ç æ å
{ :‬ﺧﺪا ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﻣﻦ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﻢ ﻏﺎﻟﺐ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ( »ﻣﺠﺎدﻟﻪ‪ .«21/‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﻧﻴﺰ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﻮد و وﻋﺪه ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﺧﺒﺎر اﻳﻦ آﻳﻪ از ﻣﻌﺠﺰات اﺳﺖ و در‬ ‫ﺻﻮرت ﺗﻜﺮار ﺷﺮاﻳﻂ؛ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ »و ﻛﺎﻓﺮان‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي دوزخ راﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﭘﺲ ﻫﻢ اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺗﺒﺎه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻢ در دﻧﻴﺎ ﻣﻐﻠﻮب‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﻢ در آﺧﺮت ﻣﻮرد ﻋﺬاب ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و اﻳﻦﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫
_

`

‪
l

k

j


i

h

g


f

e

d

c

b

a‬‬ ‫‪
r
q
p
o
nm‬‬

‫»ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ« ﮔﺮوه »ﭘﻠﻴﺪ را« ﻛﻪ ﻛﻔﺎرﻧﺪ »از« ﮔﺮوه »ﭘﺎك« ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ »ﺟﺪا‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﻧﺎﭘﺎﻛﻲ را روي ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﻬﺪ ﭘﺲ آن ﻫﻤﻪ را ﻳﻜﺠﺎ ﺗﻮده ﺳﺎزد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻔﺎر را ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﻧﻬﺪ و ﻳﻜﺠﺎﺷﺎن ﺳﺎزد ﺗﺎ از ﻓﺮط ازدﺣﺎم و اﻧﺒﻮﻫﻲﺷﺎن‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺸﺘﻪ ﻫﻴﺰﻣﻲ ﺑﺮﻫﻢ ﻧﻬﺎده و ﺑﻬﻢ ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﮔﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ« آنﮔﺎه »آن را«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﮔﺮوه ﭘﻠﻴﺪ را »در ﺟﻬﻨﻢ اﻧﺪازد‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺎن زﻳﺎﻧﻜﺎراﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﻮد و اﻣﻮال‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪951‬‬

‫‪
£
¢
¡


~
}
|
{
z
y

x
w

v
u

t
s‬‬ ‫‪
¤‬‬

‫»ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻨﺪ« از دﺷﻤﻨﻲ رﺳﻮلﺧﺪاص و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ وي‪ ،‬ﺑﺎ ورود‬ ‫در اﺳﻼم »آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ« از ﻛﻔﺮ و اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺷﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ دﺷﻤﻨﻲ و ﺟﻨﮕﺸﺎن‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »ﺑﺮآﻧﺎن آﻣﺮزﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد« زﻳﺮا ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ـ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺎ ﻗﺒﻠﺶ را ﻣﺤﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﺮﺗﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻀﺎ آوردن‬ ‫ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﺗﺮك ﺷﺪه ﺑﺮ وي ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﻔﺮ ﺧﻮد اﺳﺘﻤﺮار دﻫﻨﺪ »ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺧﺪا در ﻣﻮرد ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮ اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮدﺷﺎن داﺷﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ ﭘﺲ اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺟﺎم آﻧﺎن را‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
´

³

²

±


°

¯®

¬

«

ª
©

¨

§


¦

¥‬‬ ‫‪
¸
¶
µ‬‬

‫»و ﺑﺎ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﻛﻔﺎر »ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪ و دﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي اﷲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮرد آزار ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ‬ ‫آرﻣﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮآورده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻤﻪ از آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدد وﺑﺴﺎط‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ﻛﻔﺮ ﺑﺮﭼﻴﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺟﻬﺎد ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ در اﺳﻼم‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻛﻠﻤﻪ ﺧﺪاﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ و ﺳﻠﻄﻪ از آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﺳﻠﻄﻪاي ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ دﺧﻮل اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه‪ «193/‬ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ‪» .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻨﺪ« از‬ ‫‪952‬‬

‫ﻛﻔﺮ »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺮ اﺳﻼﻣﺸﺎن ﭘﺎداش‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ä
Ã
Â
Á
À
¿¾
½
¼
»
º
¹‬‬

‫»و اﮔﺮ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ« از اﻳﻤﺎن و از ﻛﻔﺮ ﺑﺎز ﻧﺎﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ« اي ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﻛﻪ اﷲ‬ ‫ﻣﻮﻻي ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺼﺮتدﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﻪ وﻻﻳﺖ و ﻧﺼﺮت وي اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫»ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻮﻻﻳﻲ و ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﻳﺎريدﻫﻨﺪهاي اﺳﺖ« ﻟﺬا ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺷﺮف وﻻﻳﺖ و‬ ‫دوﺳﺘﻲ اﷲ ﻧﺎﻳﻞ ﺷﺪ؛ رﺳﺘﮕﺎر و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ از ﻧﺼﺮت وي ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺸﺖ؛ ﭘﻴﺮوز‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ O N M L K J I H G F E D C B A‬‬ ‫‪ a ` _ ^] \ [ Z Y X W V U T S R  Q P‬‬ ‫‪ d c b‬‬

‫»و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را« اﻧﺪك ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر »از ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ« ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ آن ﺑﺮاي ﺧﺪا و ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان او و‬ ‫ﻳﺘﻴﻤﺎن و ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن و در راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ« ﻏﻨﻴﻤﺖ‪ :‬آن ﺑﺨﺶ از اﻣﻮال ﻛﻔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ـ اﻋﻢ از زﻣﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻛﺎﻻ‪ ،‬ﭘﻮل و‪ ...‬اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺎم )زﻣﺎﻣﺪار(‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻬﺎم ﻣﻘﺮر در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ اﺣﻨﺎف در ﻣﻮرد زﻣﻴﻦ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫اﻣﺎم در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻳﺎ اﺑﻘﺎي آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻜﺎن اﺻﻠﻲ آن و درﻋﻮض‪ ،‬ﻣﻘﺮرﻛﺮدن ﺧﺮاج ﺑﺮ‬ ‫آن‪ ،‬ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ و در ﺻﻮرت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﺮاج؛ زﻣﻴﻦﻛﻤﺎ ﻓﻲ اﻟﺴﺎﺑﻖ ﻣﻠﻚ ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻤﺲ )ﻳﻚﭘﻨﺠﻢ( ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل ويص ﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫و ﭼﻬﺎر ﺳﻬﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺻﻨﻔﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در آﻳﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫‪953‬‬

‫اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺳﻪ ﺻﻨﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻳﺘﻴﻤﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ و در راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن )ﻣﺴﺎﻓﺮان(‪ .‬زﻳﺮا ﺣﻜﻢ ﺳﻬﻢ رﺳﻮل ﺧﺪاص و اﻗﺮﺑﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ‬ ‫وﻓﺎت اﻳﺸﺎن از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺳﻬﻤﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻗﺮﺑﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از ﺑﺎب‬ ‫ﻓﻘﺮ و ﻣﺴﻜﻨﺖﺷﺎن اﺳﺖ ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﻘﻴﺮﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﻧﻪ از ﺑﺎب ﻗﺮاﺑﺖﺷﺎن‪ .‬ﻣﺮاد از‬ ‫)ﻟﺬياﻟﻘﺮﺑﻲ(‪ :‬اﻗﺎرب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص؛ ﻳﻌﻨﻲﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﺑﻨﻲ ﻣﻄﻠﺐ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ در ﻣﺠﻤﻮع ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻫﻤﺎن ﻳﻚ ﺳﻬﻢ »ﺧﻤﺲ« اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻬﺎرﺳﻬﻢ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺮ ﻏﻨﻴﻤﺖﮔﻴﺮاﻧﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺣﻀﻮرداﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎم‬ ‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺎره اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮار دو ﺳﻬﻢ و ﺑﻪﭘﻴﺎده ﻳﻚ ﺳﻬﻢ داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫وﻟﻲ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ و اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ رﺣﻤﻬﻤﺎاﷲ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺳﻮار ﺳﻪ ﺳﻬﻢ دارد و ﭘﻴﺎده ﻳﻚ‬ ‫ﺳﻬﻢ‪.‬‬ ‫»اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆﻣﻦ و ﺑﺎورﻣﻨﺪﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ‬ ‫و ﻓﺮﻣﺎن وي در ﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻋﻼم ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﺪ و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در آن ﺳﻬﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﻃﻤﻊ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﭘﻨﺠﻢ ﺳﻬﻢ‬ ‫ﺧﻮد ﻗﻨﺎﻋﺖ ورزﻳﺪ »و« اﮔﺮ »ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺑﺮ ﺑﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ« ﻣﺤﻤﺪص؛ از‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻴﺮوزي و ﻣﻌﺠﺰات و آﻳﺎت »در روزﻓﺮﻗﺎن« اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ‪ ،‬در ﺣﻜﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن دادهاﻳﻢ‪» .‬روز ﻓﺮﻗﺎن«‪ :‬روز ﺑﺪر اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ روز ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﺣﻖ و اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﮕﻨﺪ »روزي ﻛﻪ آن دو ﮔﺮوه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫و ﻛﺎﻓﺮان »ﺑﺎ ﻫﻢ رو در روﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ« از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﺼﺮت دادن ﺟﻤﻌﻲ اﻧﺪك ﺑﺮ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﺪر ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ در ﺑﻴﺎن ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﻌﻀﻲ از رﺧﺪادﻫﺎي ﺑﺪر ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪ r q p on m l k j i h g f e‬‬ ‫‪ c b a ` _ ~ } | { z y x  w v ut s‬‬ ‫‪ k j i h g fe d‬‬

‫‪954‬‬

‫»آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﻛﻨﺎره ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ در داﻣﻨﻪاي از وادي ﺑﺪر اردو زده‬ ‫ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺑﻮد »و آﻧﺎن در ﻛﻨﺎره دورﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﺷﻤﻦ در داﻣﻨﻪ‬ ‫دورﺗﺮ از ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻜﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد »و ﻛﺎروان ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﻮد« ﻣﺮاد؛ ﻛﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻲ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از دو ﮔﺮوه‪ ،‬در‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ راه ﻣﻲﭘﻴﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﺎري دادن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻣﻨﺖ ﮔﺬاﺷﺖ »و اﮔﺮ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ وﻋﺪه ﺟﻨﮓ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ در وﻋﺪهﮔﺎه ﺧﻮد اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ و ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ رو در رو ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬وﻋﺪه ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ وﻋﺪه ﺧﻼﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ زﻳﺮا ﺷﻤﺎ را ﻗﻠﺖ ﺗﻌﺪادﺗﺎن و ﻛﺜﺮت دﺷﻤﻨﺘﺎن از وﻓﺎ‬ ‫ﺑﻪ وﻋﺪه ﺳﺴﺖ ﻣﻲﻛﺮد و آﻧﺎن را ﺗﺮس و ﻫﻴﺒﺘﻲ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص در دل داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫آﻧﺎن را ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪن ﻗﺎﻓﻠﻪﺷﺎن‪ ،‬از آﻣﺪن ﺑﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺖ »و ﻟﻴﻜﻦ« ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن را در اﻳﻦ آوردﮔﺎه ﮔﺮدآورد »ﺗﺎ اﷲ ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻛﺮدﻧﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬ ‫رﺳﺎﻧﺪ« از ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﺳﺘﺎن و ﺧﻮار ﺳﺎﺧﺘﻦ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ و ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ دﻳﻨﺶ‬ ‫و ﺑﻪ ذﻟﺖ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن ﻛﻔﺮ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دو ﮔﺮوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﺗﻔﺎق ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت روي ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »ﺗﺎ ﻫﻼك ﮔﺮدد ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﻗﻴﺎم ﺣﺠﺖ و‬ ‫زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﻗﻴﺎم ﺣﺠﺖ« و ﺑﻌﺪ از آن؛ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﺬر و ﺣﺠﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﻛﻔﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﻬﻪاي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ؛ اﺳﻼم‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﻬﻪاي ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن در‬ ‫ﺑﺪر و ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﺷﺒﻬﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺳﺘﻤﺮارش ﺑﺮ ﻛﻔﺮ‪ ،‬در وادي ﻫﻼﻛﺖ اﻓﺘﺎد و ﺳﺰاوار ﻋﺬاب ﮔﺮدﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻼﻛﺖ وي ﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﻬﻪاي اﺳﺖ و در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺠﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ در ﺷﺒﻬﻪ ﺑﻮدم و ﻛﺎر ﺑﺮ ﻣﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪه و آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي‬ ‫اﻫﻞ اﻳﻤﺎن در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺒﻬﻪاي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ زﻳﺮا دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫‪955‬‬

‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ و آﻓﺘﺎﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻓﺎﺗﺢ و‬ ‫ﻣﺴﻠﻄﺎﻧﺪ »و ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﺗﻤﺎم ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻮد و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ آﻧﺎن‬ ‫را ﻣﻲداﻧﺪ ـ اﻋﻢ از ﻛﻔﺮ ﻛﺎﻓﺮ و اﻳﻤﺎن ﻣﺆﻣﻦ را‪.‬‬ ‫‪ z  y x  w v u t  s rq p o n m l‬‬ ‫{ |} ~   ¡ ‪£ ¢‬‬

‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن را »در ﺧﻮاﺑﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻧﺪك ﻧﺸﺎن‬ ‫داد« رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺧﻮاب‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن را اﻧﺪك دﻳﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮاب را ﺑﻪ ﻳﺎران‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻘﻞ آن‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ »و اﮔﺮآﻧﺎن را‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺴﺖ ﻣﻲﺷﺪﻳﺪ و ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ در ﻛﺎر ﻧﺰاع‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن را در ﺧﻮاب ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻲﮔﻤﺎن اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن از ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻛﻔﺎر اﺣﺴﺎس ﺟﺒﻦ و اﻧﻔﻌﺎل و ﺳﺴﺘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در‬ ‫ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﺰاع و ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر رودر رو ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬ ‫»وﻟﻲ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ داﺷﺖ« ﺷﻤﺎ را و از ﺳﺴﺘﻲ و ﺑﺰدﻟﻲ در ﭘﻨﺎه ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ در‬ ‫آورد ﻟﺬا آﻧﺎن را در ﭼﺸﻢ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻢ ﻧﺸﺎن داد »ﭼﺮاﻛﻪ او ﺑﻪ راز دﻟﻬﺎ‬ ‫داﻧﺎﺳﺖ« و ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻗﻮت ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ² ±  °   ¯  ®  ¬  «  ª  ©  ¨  §  ¦  ¥  ¤‬‬ ‫‪ º ¹ ¸ ¶ µ ´³‬‬

‫»و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ روﺑﺮو ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را در دﻳﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎ اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ‬ ‫در دﻳﺪﮔﺎن آﻧﺎن اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ« ﺗﺎ ﻫﺮﻳﻚ از دو ﮔﺮوه را ﻋﻠﻴﻪ دﻳﮕﺮي ـ ﺑﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﻧﺸﺎن‬ ‫دادن آن ـ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﻲ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن را در ﺣﺪ ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲزﻧﻲ؟ او در ﭘﺎﺳﺨﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ در‬ ‫ﺣﺪود ﺻﺪ ﺗﻦاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل آنﻛﻪ ﺷﻤﺎر واﻗﻌﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ‬

‫‪956‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﭼﺸﻢ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻢ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪﮔﻮﻳﻨﺪهاي از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ‬ ‫در ﺣﺪ ﺧﻮرﻧﺪﮔﺎن ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ در ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ ﻏﺬا ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﭼﺸﻢ ﻛﻔﺎر ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﭼﺸﻢ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺸﺎن داد‪» ١‬ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎري را ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﻃﺮﻓﻴﻦ در دﻳﺪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﺑﻮد‬ ‫ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺟﻨﮓ را ﺑﺮاﻓﺮوزد؛ ﺑﺮاي ﺗﻌﺬﻳﺐ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اراده اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از‬ ‫آﻧﺎن را دارد و اﻧﻌﺎم ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﻌﻤﺖ دادن ﺑﻪ آﻧﺎن را دارد »و ﻛﺎرﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد« ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ و ﺳﭙﺎس او را‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﺣﻜﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫»¼½¾¿‪ Ç ÆÅÄÃÂÁÀ‬‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﭼﻮن ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ رو در رو ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﺎﺷﻴﺪ« و در ﻧﺒﺮد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن‬ ‫دﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺴﺖ و ﺟﺒﻮن ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري ﺟﺰ ﺑﺎ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر‬ ‫آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻧﺒﺮدي ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ از ﻫﻢرزﻣﺎن‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﺎت آﻣﻮزﻧﺪه آداب ﺟﻨﮓ و ﺷﻴﻮه ﺷﺠﺎﻋﺖ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺶ در ﻫﻨﮕﺎم روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﺖ و در ﻣﺠﻤﻮع ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫اوﻟﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼمص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي ﻣﺮدم! آرزوي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ را ﻧﻜﻨﻴﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﺑﺮو ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﺷﻴﺪ و‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺖ در زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه دوم از ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﻨﮓ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺮوزي اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و ﺧﺪا را ﺑﺴﻴﺎر ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ« در‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه در ﻫﻨﮕﺎم اﺿﻄﺮاب و ﻣﺸﻮش ﺑﻮدن دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﭼﺮاﻛﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﻠﺒﻲ ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ و او را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﺘﺎن ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ و‬ ‫در ﻣﻴﺎدﻳﻦ و ﺳﻨﮕﺮﻫﺎي ﻧﺒﺮد ﺑﻪ او اﻟﺘﺠﺎ ﺑﺮﻳﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻳﺎران ﻃﺎﻟﻮت در ﻋﺮﺻﻪﮔﺎه ﻧﺒﺮد‬ ‫"‬

‫‪."nm>J- + '  9)
l‬‬

‫‪957‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪z p   o n m l k j i  h g
{ :‬‬

‫»ﺑﻘﺮه‪» .«250/‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺮاد ﺧﻮﻳﺶ درﻛﺴﺐ ﭘﻴﺮوزي و‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎداش اﻟﻬﻲ ﺑﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪
P
ON

ML

KJ
IHGFEDCBA‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪه ﺳﻮم از ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﻨﮓ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺮوزي اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ« در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و از ﺟﻤﻠﻪ؛ در اﻣﺮ ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﻧﻪ از ﻫﻮاﻫﺎ و آراء وﺗﻤﺎﻳﻼت‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه ﭼﻬﺎرم از ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﻨﮓ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺮوزي اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﺰاع ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺰدل ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﺗﻨﺎزع؛ ﻋﺒﺎرت از‪ :‬اﺧﺘﻼف در رأي اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺟﺒﻦ و ﺳﺴﺘﻲ در ﺟﻨﮓ ﻣﻲﺷﻮد »و« در ﺻﻮرت اﺧﺘﻼف و ﺗﻨﺎزع »ﺷﺎن و‬ ‫ﺷﻮﻛﺘﺘﺎن ﺑﺮ ﺑﺎد ﻣﻲرود« ﻣﺮاد از رﻳﺢ‪ :‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و ﭘﻴﺮوزي و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬دوﻟﺖ و ﺷﻮﻛﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺎﻓﺬ ﺑﻮدن اﻣﺮ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺑﺎد در وزش آن‪ ،‬ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ »و ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﺑﺎ ﺻﺎﺑﺮان اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﭘﻨﺠﻢ از ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﻨﮓ و‬ ‫آداب آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
`

_

^]

\

[

Z

Y

X

W

V

U

T



S

R

Q‬‬ ‫‪
c
b
a‬‬

‫»و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻲ و ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮي در ﭼﺸﻢ‬ ‫ﻣﺮدم ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ« آﻧﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر‪ ،‬ﻣﻐﺮوراﻧﻪ و ﺧﺮاﻣﺎن ﺑﺎ زﻧﺎن‬ ‫آوازﺧﻮان و ﻃﺒﻞ و دﻫﻞ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ در ﻣﻴﺎن راه ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻓﻠﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ رﺳﺘﻪ و ﺧﻄﺮ از آن دﻓﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺑﺎز ﻧﮕﺸﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺪر ﺑﺮوﻳﻢ و در آﻧﺠﺎ ﺧﻴﻤﻪ و ﺧﺮﮔﺎه ﺑﺮﭘﺎﺳﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬ ‫ﺷﺮاب ﺑﻨﻮﺷﻴﻢ و ﺑﻪ ﻋﻴﺶ و ﻋﺸﺮت و ﭘﺎﻳﻜﻮﺑﻲ و دﺳﺖاﻓﺸﺎﻧﻲ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ و زﻧﺎن‬

‫‪958‬‬

‫آوازﺧﻮان ﺑﺮاي ﻣﺎ آواز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎ اﻋﺮاب آوازه ﻗﻮت و ﺷﻮﻛﺘﻤﺎن راﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺳﺮﻣﺴﺘﻲ و ﺗﻜﺒﺮ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ در ﭼﺸﻢﻣﺮدم و ﺟﻠﺐ‬ ‫ﺳﭙﺎس و ﺛﻨﺎي آﻧﺎن و ﻓﺨﺮ ﻓﺮوﺷﻲ و رﻳﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ رو درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻗﺮﻳﺶ را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻐﺮور و ﺳﺮﻣﺴﺖ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻬﻲ‬ ‫ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎراﻟﻬﺎ! اﻳﻦ ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺨﺮ و ﻛﺒﻜﺒﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان‬ ‫روي آورده ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ زورآزﻣﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮت را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎراﻟﻬﺎ! آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﺑﺎﻣﺪاد ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ ﻛﻦ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻜﻮت را در ﺳﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ دوﺳﺖ دارد‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻤﻞ ﺟﻨﺎزه«‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﻨﻮن ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺮوﺻﺪا و ﻫﻤﻬﻤﻪ در ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﻌﻒ‬ ‫روﺣﻴﻪ اﺳﺖ‪» .‬و« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ »از راه اﷲ ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ« ﺻﺪ‪ :‬ﺣﺎﺋﻞﺷﺪن ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﺮدم و ﻣﻴﺎن راﻫﻬﺎي ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاهﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺧﺎرج ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻴﺪان‬ ‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﮔﺮوه رﻳﺎﻛﺎر ﺑﺎزدارﻧﺪه از راه ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ »و ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ دارد« اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
t
sr
q
p
o

n
m
l
k
j
i
h
g

f
e
d‬‬ ‫‪
g
fe
d


c

b
a
`
_

~
}
|

{
z
y
x

w
v
u‬‬ ‫‪
j
i
h‬‬

‫»و« ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎراﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آﻧﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻨﺪار را اﻓﮕﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻛﺎري ﻧﻴﻚ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬آري!‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن در رأس ﻟﺸﻜﺮي از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﻪﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻤﺜﻞ ﺷﺪ »و ﮔﻔﺖ« ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫»اﻣﺮوز ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻏﻠﺒﻪﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺟﺎر ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻨﺎهدﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ از ﻫﺮ دﺷﻤﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ اﻣﺎندﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ وﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻗﺒﻴﻠﻪ‬ ‫‪959‬‬

‫ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬اﺑﻠﻴﺲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت «ﺳﺮاﻗﻪﺑﻦﻣﺎﻟﻚﺑﻦﺟﻌﺸﻢ« ﻛﻪ از ﺳﺮان ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﺎد‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺑﺪر آﻣﺪ و ﻗﺮﻳﺶ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﻫﺮاس داﺷﺖ ﻛﻪ از ﭘﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وي‬ ‫ﺿﺮﺑﻪ ﻧﺰﻧﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن ﻫﺮ دو ﮔﺮوه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﮔﺮوه ﻣﺸﺮﻛﺎن »روﺑﺮو‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﺷﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ »و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺰارم« زﻳﺮا او ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ اﻣﺪاد ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮاﺋﺖ ﺟﺴﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﺑﻴﺎن ﻋﻠﺖ‬ ‫ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﺪ« ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ را درﺣﺎﻟﻲدﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻮدﻧﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ از اﷲ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ«‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن از آن ﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وي ﺑﻼﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﭼﻮن دﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ او را ﻳﺎراي روﻳﺎروﻳﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻟﺬا‬ ‫ﺑﻴﻢ و ﺗﺮس از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗﺮار داد و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﻠﻞ ورزﻳﺪ‪ .‬آنﮔﺎه اداﻣﻪ‬ ‫داد‪» :‬و ﺧﺪا ﺳﺨﺖ ﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
{
z
y
x


w
v

ut
s

r
q
p
o
n
m

l
k‬‬ ‫|
}
~
‬

‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن« در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻇﻬﺎر اﻳﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ در ﺑﺎﻃﻦ ﻛﺎﻓﺮ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻜﺎﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺎﻗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه ﺣﻖ در آﻧﺎن ﻛﺎﻣﻼ رﺳﻮخ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ؛ »ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوه را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را »دﻳﻨﺸﺎن ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ اﺳﺖ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﻠﻒ و‬ ‫دﺷﻮاري‪ ،‬ﺗﻦ ﺑﻪ ﻛﺎري ﺳﺨﺖ ﭼﻮن ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺎب و‬ ‫ﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺰﻳﺰ ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ وي ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﺷﻮد و از ﻏﻠﺒﻪ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪك را ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎر و ﺿﻌﻴﻒ را ﺑﺮ ﻗﻮي ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ اوﺳﺖ ﻛﻪ دوﺳﺘﺎن و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻲﺳﺎزد و ﺗﻮﻛﻞﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد‬ ‫را ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪960‬‬

‫

¡
‪
®
¬
«
ª
©

¨
§
¦¥

¤
£


¢‬‬ ‫¯
‬

‫»و اﮔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻲ« اي ﺑﻴﻨﻨﺪه! »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺟﺎن ﻛﺎﻓﺮان را ﻣﻲﺳﺘﺎﻧﻨﺪ« ﻣﺮاد؛‬ ‫ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در روز ﺑﺪر آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻮﻛﻞ ﻣﺮگ اﻧﺪ ﻛﻪ ارواح ﻛﺎﻓﺮان را ﻗﺒﺾ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آري! اﮔﺮ ﺻﺤﻨﻪ ﻗﺒﺾ‬ ‫ارواﺣﺸﺎن را ﺑﺒﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺎري ﺑﺰرگ را دﻳﺪهاي »ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎ و ﺑﺮ ﭘﺸﺘﻬﺎي آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲزﻧﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬زدن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎ و ﺑﺮ ﭘﺸﺘﻬﺎي ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﺑﻪﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ و‬ ‫ﺟﺎنﺳﺘﺎﻧﺪن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪،‬‬ ‫ﻛﻔﺎر را ﺑﻪﺳﻮي دوزخ ﻣﻲراﻧﻨﺪ »و ﻋﺬاب ﺳﻮزان را ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻛﻔﺎر‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻋﺬاب ﺳﻮزان را ﺑﭽﺸﻴﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﭼﻮن ﻣﻠﻚاﻟﻤﻮت ﺑﺎ‬ ‫ﭼﻬﺮهاي ﻋﺒﻮس و ﻫﻮﻟﻨﺎك در ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺘﻀﺎر ﻛﺎﻓﺮ ﻧﺰد وي ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫اي روح ﭘﻠﻴﺪ! ﺑﻴﺮون آي ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎد ﺳﻮزان و آب ﺟﻮﺷﺎن و ﺳﺎﻳﻪاي از دود ﺗﺎر‪ .‬آنﮔﺎه‬ ‫روح وي در اﺟﺰاي ﺑﺪﻧﺶ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲﺷﻮد و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻮﻛﻞ آن را از ﺗﻨﺶ ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﻓﺸﺎر‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺦ ﻛﺒﺎب از ﮔﻮﺷﺖ ﺳﺨﺖ و ﻣﺮﻃﻮب ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺮون آورده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻋﺮوق و اﻋﺼﺎب وي ﻫﻤﻪ ﺑﺎ آن زار و اﻓﮕﺎر ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬

‫»اﻳﻦ« ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ »ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﺮداري اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻌﺎﺻﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاﻳﺪ »و« ﺑﻪﺳﺒﺐ »آن اﺳﺖﻛﻪ اﷲ ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آورده و راه را ﺑﺮآﻧﺎن روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ وﻟﻲ آﻧﺎن اﻳﻦ ارزﺷﻬﺎ را‬ ‫ﭘﺎس ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻟﺬا ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻳﻦ ﻛﻴﻔﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪961‬‬

‫»
¼
½¾
¿
‪
Í
Ì
Ë
Ê
ÉÈ
Ç
Æ

Å


Ä




Ã
ÂÁ
À‬‬ ‫‪
Ï
Î‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬از ﻧﺰول ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺪر ﺧﺒﺮ داد‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ را ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ از ﺳﻨﺖ وي در ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻛﻔﺎر ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎدت ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ﻛﻔﺮورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﷲ ﺗﻮاﻧﺎي ﺳﺨﺖﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ در ﻋﺬاب ﻛﺮدن ﮔﺮوه ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ وي در ﺗﻌﺬﻳﺐ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻛﻔﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎدت و ﺷﻴﻮه آﻧﻬﺎ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪن ﺑﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲﺑﻮده اﺳﺖ ﻟﺬا‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻔﺮﺷﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻋﺎدت و ﺷﻴﻮه ﺧﻮﻳﺶ در ﺗﻜﺬﻳﺐ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ ﻋﺎدت و‬ ‫ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﻫﻢ ﺑﺮ ﺗﻌﺬﻳﺐﺷﺎن ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دأب‪ :‬ﻋﺎدت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ T S R Q P ON M L KJ I H G F E D C B A‬‬

‫»اﻳﻦ« ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآﻧﺎن ﻓﺮود آورد »ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮنﻛﻨﻨﺪه ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻲ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺎدت اﻟﻬﻲ در‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻋﺪم دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮآﻧﺎن اﺳﺖ؛ »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ آﻧﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در‬ ‫دل دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ« از اﺣﻮال و اﺧﻼق ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي اﷲ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ‬ ‫اﺣﺴﺎن و اﻫﻤﺎل اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ وي‪ .‬ﭘﺲ دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺮ آل ﻓﺮﻋﻮن و ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد و اﺣﻮال ﺧﻮد آﻧﺎن اﺳﺖ و ﻗﺎﻧﻮن اﻟﻬﻲ در ﻫﻤﻪ ﻋﺼﺮﻫﺎ و‬ ‫ﻧﺴﻞﻫﺎ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاﺳﺖ« ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را‬ ‫»داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪962‬‬

‫‪ cba`_ ^ ]\[ZYXWVU‬‬ ‫‪ i h   g f ed‬‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎدت ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ« ﺗﻜﺮار اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮاي ﺗﺄﻛﻴﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻮع ﻋﺬاب در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻮﺿﻮع اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫»آﻳﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ را دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺰاي ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎنﻫﻼك‬ ‫و ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن را ﻏﺮق ﻛﺮدﻳﻢ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻋﻮن و‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﻛﻪ در ﺑﺪر ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﭼﻮن ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن و آﻳﺎت و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و ﻧﻴﺰ ﻇﻠﻢ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان در ﺑﺮﺧﻮرد و رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‬ ‫ﭘﺲ ﺳﻨﺖ اﷲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻓﺮو ﮔﻴﺮد و ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن را ﺑﺎ ﻏﺮق و‬ ‫دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻴﺮت آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﺒﺮ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺑﻮﺟﻬﻞ در ﺑﺪر ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﻴﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮتص ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻌﺶ وي رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻦ اﻣﺖ‬ ‫ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫‪ z y x w v u t s r q    p o n m l k j‬‬ ‫{ | } ~ _ ` ‪ a‬‬

‫»ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ از اﻧﻮاع ﺟﺎﻧﺪاران‬ ‫ﻣﻲﺟﻨﺒﺪ »در ﻧﺰد ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺣﻜﻢ وي »ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﺻﺮار ورزﻳﺪه و در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻏﻮﻃﻪور ﺷﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻔﺎر ﻛﻮدن‪ ،‬ﻋﻘﻞ و ﺧﺮدﺷﺎن را در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻛﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﺸﺎن‬ ‫در آن اﺳﺖ‪ ،‬راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ »ﭘﺲ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« اﺻﻼ و اﺑﺪا از ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺑﺎز‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲرود ﻛﻪ از آن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ »ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻲ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد را« ﻛﻪ از آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدي »در ﻫﺮ‬ ‫ﺑﺎر ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ »و ﭘﺮواﻳﻲ« از ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ »ﻧﺪارﻧﺪ« و از ﻋﺎﻗﺒﺖ آن‬ ‫‪963‬‬

‫ﻧﺘﺮﺳﻴﺪه و از اﺳﺒﺎب آن ﻧﻤﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪ .‬و از اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻨﺪ ﻃﺎﺋﻔﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر را ﻳﺎري ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻬﺪ‬ ‫ﺧﻮد وﻓﺎ ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻔﺎر را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫وﻋﺪه ﻳﺎري و ﻛﻤﻚ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺸﺮك دﻳﮕﺮ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﺰوه‬ ‫ﺧﻨﺪق ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻜﺴﺖ و ﻓﺮار ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻏﺰوه ﺧﻨﺪق‪ ،‬ﺣﺴﺎبﻛﺎر را ﺑﺎ آﻧﺎن‬ ‫ﻳﻜﺴﺮهﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن در ﺳﻴﺮت ﻧﺒﻮي ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻛﻔﺎر را ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن روي زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪ ،‬آنﮔﺎه از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ l kj i h g f e d c b‬‬

‫»ﭘﺲ اﮔﺮ در ﺟﻨﮓ آﻧﺎن را ﻳﺎﻓﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻗﺪرت ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻐﻠﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن ﺗﻮاﻧﺎ ﺷﺪي »ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ و ﺗﻴﺮهروز ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺎن‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ« از ﻣﺤﺎرﺑﺎن اﻫﻞ ﺷﺮك »ﻣﺘﻔﺮق ﺳﺎز« و ﺗﺎر و ﻣﺎر‬ ‫ﻛﻦ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺮت ﮔﻴﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎن درﺳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪه ﻛﻪ ﻋﺒﺮت ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎﻧﺸﺎن‬ ‫ﮔﺮدد ﺗﺎ از ﺗﻮ ﻫﺮاﺳﻲ ﻋﻤﻴﻖ در دل ﺑﺪارﻧﺪ و از ﺑﻴﻢ آنﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻓﺮود آﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﺎﻧﺸﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻮ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ | { z y x w vu t  s r q p  o n m‬‬

‫»و اﮔﺮ از ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻴﻢ ﺧﻴﺎﻧﺖ داري« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ از ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪاي‪ ،‬ﺑﻴﻢ‬ ‫ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ داري و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﻴﻨﺪاز‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن« ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و آﻧﺎن اﺳﺖ »ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺮاﺑﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫و آﻧﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ آن ﭘﻴﻤﺎن‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻟﺬا‬ ‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ آﺷﻜﺎر و اﻋﻼمﺷﺪه‪ ،‬ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را از ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮدن ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ و آﮔﺎه ﮔﺮدان‬ ‫و ﺟﻨﮓ را ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ و ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ آﻏﺎز ﻧﻜﻦ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن‬ ‫‪964‬‬

‫ﻳﻬﻮد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه وﻟﻲ ﺣﻜﻢ آن ﻋﺎم اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻴﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻋﻬﺪ از‬ ‫او ﻣﺘﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد »زﻳﺮا ﺧﺪا ﺧﺎﺋﻨﺎن را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارد« اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري‬ ‫ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪاص اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻗﺒﻞ از اﻋﻼم ﺻﺮﻳﺢ و ﺑﻲﭘﺮده ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮدن ﻋﻬﺪ‬ ‫ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﻴﻬﻘﻲ از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺳﻪ ﭼﻴﺰ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻛﺎﻓﺮ در آن ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﻋﻬﺪي ﺑﺴﺘﻪاي‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺑﺎ وي وﻓﺎ ﻛﻦ؛ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮ زﻳﺮا‬ ‫ﻋﻬﺪ ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و او راﺑﻄﻪ رﺣﻢ )ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و ﻗﺮاﺑﺘﻲ( اﺳﺖ‪ ،‬آن راﺑﻄﻪ را ﺑﭙﻴﻮﻧﺪ؛‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺮ اﻣﺎﻧﺘﻲ اﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﺶ را ﺑﻪ وي ﺑﺮﮔﺮدان؛ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﻛﺎﻓﺮ«‪.‬‬ ‫} ~ ¡ ‪ § ¦ ¥ ¤ £¢‬‬

‫»و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﭙﻨﺪارﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮان« درﺑﺎره ﺧﻮد »ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻲ ﺟﺴﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﭙﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﻧﺰد ﻣﺎ ﺟﺎن ﺑﻪ در ﺑﺮده و ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﭙﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﻢ »زﻳﺮا آﻧﺎن ﻋﺎﺟﺰ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫آﻧﺎن از ﻣﻌﺮﻛﻪ »ﺑﺪر« ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ و ﺟﺎن ﺑﻪدر ﺑﺮدهاﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه آﻧﺎن را ﺑﺎ‬ ‫ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ در ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ و ﮔﺮﻳﺰي از ﻋﺬاب ﻣﺎ ﻧﺪارﻧﺪ ﭘﺲ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص!‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎش ﻛﻪ ﺟﺎن ﺑﻪدر ﺑﺮدﮔﺎن از ﺑﺪر‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻔﺎر آﻣﺎدﮔﻲ ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا ﻋﺬاب‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬

‫‪965‬‬

‫¨ © ‪ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª‬‬ ‫‪ ÊÉÈÇÆÅÄÃÂÁÀ¿¾½¼»º¹‬‬ ‫‪ Ì Ë‬‬

‫»و« اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! »ﻫﺮ ﭼﻪ در ﺗﻮان دارﻳﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن از ﻗﻮه ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎزﻳﺪ« ﻗﻮه‪ :‬ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ آن در ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪ و ﺗﻮان رزﻣﻲ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد‪ ،‬از آنﺟﻤﻠﻪ؛‬ ‫ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻧﻔﺮات‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻼح‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎت‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ دژﻫﺎ و ﺳﻨﮕﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ‪ ،‬آﻣﻮزش ﻓﻨﻮن‬ ‫ﺟﻨﮓ و ﺳﺎﻳﺮ ﺗﺪﺑﻴﺮات ﺟﻨﮕﻲاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮان و ﺗﻼش ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﺮف آن ﺑﺸﻮد‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻌﻨﺎي ﻗﻮه وﺳﻴﻊ اﺳﺖ«‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ )ﻗﻮه( را ﺑﻪ »رﻣﻲ‪ :‬اﻓﮕﻨﺪن ﺗﻴﺮ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ :]? o/? >D b1+ :‬آﮔﺎه‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻮه‪ ،‬ﺗﻴﺮ اﻧﺪازي اﺳﺖ«‪ .‬ﻟﺬا آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻴﺮ اﻧﺪازي و ﺷﻠﻴﻚ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع آن ـ از ﺗﻮپﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻲ و ﻏﻴﺮه ـ در ﻣﻔﻬﻮم »رﻣﻲ«‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ »و« اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﻫﺮ ﭼﻪ در ﺗﻮان دارﻳﺪ »از اﺳﺒﺎن آﻣﺎده« در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎزﻳﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ‪» :‬در ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ اﺳﺐ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه؛ ]ﻳﻌﻨﻲ[ ﭘﺎداش و ﻏﻨﻴﻤﺖ«‪» .‬ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ« ﺗﺪارﻛﺎت و آﻣﺎدﮔﻲﻫﺎ »دﺷﻤﻦ ﺧﺪا و‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ »و« ﻧﻴﺰﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪ »ﻗﻮم دﻳﮕﺮي را ﺟﺰ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ‬ ‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪﺷﺎن« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻳﻬﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻓﺎرس و روم و‬ ‫دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ »و آﻧﭽﻪ در راه‬ ‫اﷲ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺟﻬﺎد »ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ« اﻧﺪك و ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﺒﻮه و ﺑﺴﻴﺎر »ﭘﺎداﺷﺶ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم داده ﻣﻲﺷﻮد« در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ ﭼﻨﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ »و ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ‬ ‫ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ« در ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎداﺷﺘﺎن ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎداش ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺑﺎ دﺳﺘﻮر آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻧﻴﺮوﻫﺎ آﻏﺎز و ﺑﺎ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻧﻔﺎق‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮد زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺞ و آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﺑﺪون اﻧﻔﺎق ﻣﺎل ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪966‬‬

‫‪ Û Ú Ù Ø × ÖÕ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í‬‬

‫»و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺮاﻳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﻣﻴﻞ ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و دادن‬ ‫ﺟﺰﻳﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﺑﭙﺬﻳﺮ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻳﻪ »ﺳﻴﻒ« در ﺳﻮره »ﺑﺮاﺋﻪ«‪z

~
}
|
{ :‬‬

‫»آﻳﻪ‪ «5/‬ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ـ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ـ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻨﺴﻮخ اﺳﺖ‬ ‫و ﻧﻪ در آن ﺗﺨﺼﻴﺼﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﺎل‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ و ﭘﺬﻳﺮش ﺻﻠﺢ‬ ‫ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺠﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي دﺷﻤﻦ و ﻋﺪم ﺗﻮازن ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوي آﻧﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﻋﻘﺪ ﺻﻠﺢ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ وﻟﻲ‬ ‫ﺑﻪﺳﺮ رﺳﺎﻧﺪن آن اﻟﺰاﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻴﺎﻧﺖ دﻳﺪه ﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻐﺎي‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﻪﻃﻮر اﻋﻼمﺷﺪه آن ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ »و ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻦ« درﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺻﻠﺢ و از ﻧﻴﺮﻧﮓ آﻧﺎن اﻧﺪﻳﺸﻨﺎك ﻧﺒﺎش زﻳﺮا »ﻛﻪ او ﺷﻨﻮاي« آنﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‬ ‫»داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
N
M
L
K
J
I
HG
F
E
D
C
B
A‬‬

‫»و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻓﺮﻳﺐ دﻫﻨﺪ« ﺑﺎ ﺻﻠﺢ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن را‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ »ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺲ اﺳﺖ« و ﺷﺮارﺗﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻏﺪر و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ را از‬ ‫ﺗﻮ ﺑﺎز ﻣﻲدارد »ﻫﻤﻮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﻳﺎري ﺧﻮد و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻴﺮو داد« ﭘﺲ ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ )روز ﺑﺪر( ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻳﺎري ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮ در آﻳﻨﺪه‬ ‫ﻧﻴﺰ ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﻳﺐ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ روي دﻫﺪ ـ ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺼﺮت‬ ‫داده و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪967‬‬

‫‪
a`
_
^

]
\
[
Z
Y
X
W
V
U

T

S
RQ


P
O‬‬ ‫‪
e
d
c
b‬‬

‫»و ﻫﻢ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻟﻬﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫»اﻟﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺖ« ﻣﺮاد؛ اﻟﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎي اوس و ﺧﺰرج اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‬ ‫ﻋﺼﺒﻴﺖ ﺷﺪﻳﺪ و ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻲ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﺸﺘﻌﻞ ﺑﻮد ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ‬ ‫دادﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﻤﺎن‪ ،‬در ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻟﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد؛ اﻟﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﻴﺎن‬ ‫دﻟﻬﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر اﺳﺖ »اﮔﺮ آﻧﭽﻪ در روي زﻣﻴﻦاﺳﺖ ﻫﻤﻪ را ﺧﺮج ﻣﻲﻛﺮدي‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻟﻔﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻲ« از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﺼﺒﻴﺖ و ﻋﺪاوت در‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﺪي رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ دﻓﻊ آن ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺎدي ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد »وﻟﻲ‬ ‫اﷲ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن اﻟﻔﺖ اﻓﮕﻨﺪ« ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ و ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ و ﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ ﺧﻮﻳﺶ و‬ ‫ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ و ﺑﻴﻨﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﻦ اﺳﺘﻮار و ﻗﻮﻳﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺼﺎر درﺑﺎره ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺣﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي ﮔﺮوه‬ ‫اﻧﺼﺎر! آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ وﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد؟ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻓﻘﻴﺮ ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ وﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻦ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻛﺮد؟ و آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻔﺮق ﻧﺒﻮدﻳﺪ‬ ‫ﭘﺲﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﻟﻔﺖ اﻓﮕﻨﺪ؟«‪» .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ او ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ« و ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻛﻮب و ﻣﻘﻬﻮر ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و ﺑﺎﺣﻜﻤﺖ«‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪.‬‬ ‫‪
n
m
l
k
j
i
h
g
f‬‬

‫»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺧﺪا و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻮ را ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻮ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻛﺎﻓﻲاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪968‬‬

‫‪
_
~
}|
{

z
y
x
w

v
ut
s
r

q
p
o‬‬ ‫`
‪
k
j
i
h

g

f
e

d
c
b
a‬‬

‫»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ« و رﻏﺒﺖ ده‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻣﺖﺷﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص در روز ﺑﺪر ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﭙﺎﺧﻴﺰﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻬﻨﺎي آن ﺑﻪ وﺳﻌﺖ ﻫﻤﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ« »آلﻋﻤﺮان‪ .«133/‬در‬ ‫اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻤﻴﺮﺑﻦﺣﻤﺎم
ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻬﻨﺎي آن ﺑﻪ وﺳﻌﺖ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫زﻣﻴﻦ اﺳﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ! ﺑﻪ! آنﮔﺎه ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ را ﻛﻪ در‬ ‫دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺧﺮﻣﺎﻫﺎ را ﺑﺨﻮرم‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ! ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺶ ﺗﺎﺧﺖ و ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ«‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻟﻬﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن و آرامﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﺸﺎرﺗﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ ﺻﺎﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ـ ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ده ﺗﻦ ازﻛﻔﺎر ـ‬ ‫در ﻫﺮ ﺷﻤﺎري ﺟﺎري اﺳﺖ »و اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺻﺪ ﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﺰار ﺗﻦ از ﻛﺎﻓﺮان‬ ‫ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ« و ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﻐﻠﻮب ﮔﺸﺖ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ از ﺿﻌﻒ اﻳﻤﺎن ﻳﺎ ﻋﺪم ﺻﺒﺮ و ﭘﺎﻳﺪاري‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺪم آﻣﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد ﻧﺰاع و‬ ‫اﺧﺘﻼف در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﻳﻦ از ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ‬ ‫اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺧﺒﺮي آﻣﺪه‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺄﻣﻮرﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺟﻨﮕﻲ از‬ ‫آﻧﺎن‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻪ ده ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن اﺳﺖ ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻨﺪ »ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻮﻣﻲاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ« ﺣﻜﻤﺖ ﺟﻨﮓ را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ‬ ‫و ﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺒﻲ ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي اﻋﻼي ﻛﻠﻤﻪاﷲ ﺟﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﺪون‬ ‫داﺷﺘﻦ ﺑﻴﻨﺶ و درﻛﻲ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ از ﺟﻨﮓ و اﻫﺪاف آن ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫او اﻛﺜﺮا ﻣﻐﻠﻮب اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪969‬‬

‫‪
~
}
|{
z
y


x
w
v
u
ts
r
q
p
o
n

m
l‬‬ ‫
¡
‪
ª
©
¨
§
¦¥
¤
£
¢‬‬

‫و ﭼﻮن ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب و ﻣﻌﻴﺎر‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺷﻮار آﻣﺪ و آن را ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺳﺨﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺿﻌﻔﺸﺎن در ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﺮآﻧﺎن ﺗﺨﻔﻴﻒ و‬ ‫رﺧﺼﺖ داد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻛﻨﻮن ﺧﺪا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺨﻔﻴﻒ داده و ﻣﻌﻠﻮم داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺿﻌﻔﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺻﺪ ﺗﻦ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮدﻧﺪ و‬ ‫اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ دو ﻫﺰار ﺗﻦ ﻏﺎﻟﺐ آﻳﻨﺪ ـ ﺑﻪ اذن اﷲ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ ﺗﺨﻔﻴﻒ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻜﻠﻒ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﻦ از اﻳﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ دو ﺗﻦ‬ ‫از ﻛﻔﺎر ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮده و ﺑﺮ آن دو ﺗﻦ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺻﺎﺑﺮان اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ‬ ‫و رﺣﻤﺖ و ﻧﺼﺮت ﺧﻮد‪.‬‬ ‫«

¬
®

¯
‪
¿¾
½
¼

»
º
¹
¸¶
µ
´
³
²
±

°‬‬ ‫‪
Ã
Â
Á
À‬‬

‫»ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺳﻴﺮاﻧﻲ ﺑﮕﻴﺮد ﺗﺎ در زﻣﻴﻦ از آﻧﺎن ﺳﺨﺖ‬ ‫ﻛﺸﺘﺎر ﻛﻨﺪ« زﻳﺮا ﺑﺎ ﻛﺸﺘﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻔﺎر ﻛﺎﻣﻼ ﺳﻠﺐ ﺷﺪه و ﻗﺪرت و ﺗﻮان آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻓﻌﺎل ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود ﻟﺬا از ﻛﻔﺎر ﻛﺸﺘﺎر ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪﭘﺎ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن واﺟﺐ ذﻣﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﻧﻪ اﺳﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺪﻳﻪ )ﺳﺮﺑﻬﺎ( از آﻧﺎن‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫آن روز ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ »ﺷﻤﺎ ﻣﺘﺎع دﻧﻴﺎ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ« ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻓﺪﻳﻪ )ﺳﺮﺑﻬﺎ(‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ آﺧﺮت را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎرﻛﺸﺘﻦ‬ ‫ﻛﻔﺎر ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد »و اﷲ ﻏﺎﻟﺐ« اﺳﺖ ﭘﺲ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ را ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻲﻛﻨﺪ و »ﺑﺎ‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ« در ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻮدن دوﺳﺘﺎﻧﺶ‪.‬‬

‫‪970‬‬

‫‪
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç

Æ




Å
Ä‬‬

‫»اﮔﺮ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﻧﺒﻮد« در اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﻋﻤﻞ اﺟﺘﻬﺎدي آﻧﺎن ﻋﺬاب ﻧﻜﻨﺪ‬ ‫»ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در آﻧﭽﻪ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ« از ﻣﺎل‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺪﻳﻪ اﺳﻴﺮان ﺑﺪر »ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ« آري! ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺪﻳﻪ از اﺳﻴﺮان ﺑﺪر‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ اﺟﺘﻬﺎدي ﺑﻮد‬ ‫زﻳﺮا اﺟﺘﻬﺎدﺷﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺪه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﭼﻪﺑﺴﺎ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺷﺪن آﻧﺎن ﮔﺮدد و از ﺳﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﻮال ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از درك ﻓﺪﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻨﻴﻪ ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫ﺟﻬﺎد را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻢ وي ﺑﻪ آﻣﺮزش‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه اﻫﻞ ﺑﺪر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﻜﻢ اﺳﻴﺮان در ﻧﺰد ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ و‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬اﻣﺎم )زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( درﺑﺎره اﺳﻴﺮان ﻛﺎﻓﺮ ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ؛‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺪﻳﻪ )ﺳﺮﺑﻬﺎ( ﺑﮕﻴﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ اﺳﻴﺮان ﺑﺪر ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×Ö
Õ
ÔÓ
Ò
Ñ

Ð
Ï‬‬

‫»ﭘﺲ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻓﺪﻳﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻮارا ﺑﺨﻮرﻳﺪ زﻳﺮا ﻓﺪﻳﻪ اﺳﻴﺮان از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﻨﺎﻳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ آن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ در‬ ‫آﻳﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮ اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻮد ـ دراﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻓﺪﻳﻪ اﺳﻴﺮان را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺠﺎز اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﻔﺎد اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ و ﻋﺘﺎب‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﻮال ﻓﺪﻳﻪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ »و از‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا دارﻳﺪ« در روﻳﺪادﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﻟﺬا دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎري ﻧﺰﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪان‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ« آن ﺗﻘﺼﻴﺮي را ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺳﺮزد »ﻣﻬﺮﺑﺎن‬ ‫اﺳﺖ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺧﺼﺖ داد ﺗﺎ از ﻓﺪﻳﻪ اﺳﻴﺮان ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و‬ ‫آن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪971‬‬

‫از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﻏﺰوه‬ ‫ﺑﺪر ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺳﻴﺮان را آوردﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫رو ﺑﻪ اﺻﺤﺎبﺷﺎن ﻛﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬رأي ﺷﻤﺎ درﺑﺎره اﻳﻦ اﺳﻴﺮان ﭼﻴﺴﺖ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻳﻨﺎن ﻗﻮم و ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟﺬا آﻧﻬﺎ را ﻧﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ
ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻳﻨﺎن ﺷﻤﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و‬ ‫ﺷﻤﺎ را از دﻳﺎرﺗﺎن ﺑﻴﺮون راﻧﺪه و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ ﻟﺬا آﻧﺎن را ﭘﻴﺶ اﻓﮕﻨﻴﺪ و‬ ‫ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦرواﺣﻪ
ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ در ﻛﺠﺎ وادﻳﻲ‬ ‫ﭘﺮ از ﻫﻴﺰﻣﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﺎن را در آن وادي اﻓﮕﻨﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن آﺗﺶ اﻓﺮوزﻳﺪ ﺗﺎ در ﻛﺎم‬ ‫ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي آن ﻓﺮو روﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻛﺮمص ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﻴﺪن آراي ﻳﺎدﺷﺪه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ و ﻓﻘﻴﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﭘﺲ اﺣﺪي از آﻧﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻧﺰد ﺷﻤﺎ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﺑﺪ؛ ﺟﺰ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺪﻳﻪ ﻳﺎ ﺑﺎ ﮔﺮدن زدن«‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻳﻪ‪
²
±

°
¯

®
¬

«﴿ :‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد و رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫‪
R


Q

P

O

N

M

L


K

J

I

H

G

F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
Z
Y
X
W
VU
T
S‬‬

‫»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﻪ اﺳﻴﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ« ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺎرﺗﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ و از آﻧﺎن ﻓﺪﻳﻪ )ﺳﺮﺑﻬﺎ( ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ »اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻟﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺮي‬ ‫ﺳﺮاغ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺴﻦ اﻳﻤﺎن و ﺻﻼح ﻧﻴﺘﻲ »اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﭽﻪ از ﺷﻤﺎ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪه« از ﻓﺪﻳﻪ »ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻳﺎ در آﺧﺮت‪،‬‬ ‫رزﻗﻲ ﺑﻬﺘﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ از آن را ﻋﻮض ﻣﻲدﻫﺪ »و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲآﻣﺮزد« ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را »و‬ ‫اﷲ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﺒﺎس
ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص را از اﺳﻼم آوردن ﺧﻮﻳﺶ آﮔﺎه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ اوﻗﻴﻪاي را ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﺑﻬﺎ )ﻓﺪﻳﻪ( در ﺑﺪر‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﺸﺎن اﺑﺎ ورزﻳﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻋﻮض‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫‪972‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﻴﺴﺖ ﻏﻼم ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺟﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻤﺎم آن‬ ‫ﻣﺎﻟﻢ ﺛﺮوت داﺷﺘﻨﺪ«‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎسك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺳﻴﺮان ﺑﺪر ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاي‪ ،‬اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ و ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﺮاﻳﺖ ﻧﺰد ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫[
\
]
^
_
`
‪
i
h
g
f
ed
c
b
a‬‬

‫»و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﺨﻦﺷﺎن در ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم و‬ ‫ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دروغ ﺑﺎﺷﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻴﺎﻧﺖ‬ ‫ﻛﺮدهﺑﻮدﻧﺪ« زﻳﺮا ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮد« ﺗﻮ را‬ ‫»ﺑﺮآﻧﺎن« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺠﺪدا ﺗﻮ را ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد »و ﺧﺪا داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﭘﺲ او ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎ و ﺣﻜﻤﺘﻲ را ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
w
v
u
t
s

r
q
p
o
n
m
l

k
j‬‬ ‫‪
j
i

hg
f
e
d
c
b
a
`
_
~
}

|
{z
y
x‬‬ ‫‪
z
y
x
w
v
ut
s
r
q
p
o
n
m
l
k‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﻛﻪ را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻢ »ﻣﻮاﻻت« ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮده و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از آﻧﺎن را در ﻗﺒﺎل اﻳﻦﺣﻜﻢ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﮔﺮوه‪ ،‬دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻳﺎري ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ؛‬ ‫ﻛﻔﺎر را ﻧﻴﺰ دوﺳﺘﺎن )اوﻟﻴﺎء( ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و‬ ‫ﻫﺠﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻨﺎهﮔﺰﻳﻨﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ را »ﻣﻬﺎﺟﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻠﺐ رﺿﺎ و ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺪاي او‪ ،‬وﻃﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻬﺎﺟﺮان در‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻣﻮاﻻت‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﮔﺮوهاﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺟﺎي دادﻧﺪ و ﻧﺼﺮت ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻧﺼﺎر‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ »اﻳﻨﺎن ﺑﻌﻀﻲ دوﺳﺘﺎن ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮﻧﺪ« و در ﻧﺼﺮت و ﻳﺎريﮔﺮي ﻛﺎرﺳﺎز‬

‫‪973‬‬

‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﺸﺎن در ﺣﻜﻢ ﻣﻮاﻻت دﺳﺘﻪ دوم اﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﺮ اﻧﺼﺎر اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر در ﻣﻴﺮاث ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻪ و از‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻴﺮاث ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺻﺪر اﺳﻼم ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد و ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻫﺠﺮت و ﻧﺼﺮت از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻴﺮاث ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻜﻢ ﻣﻴﺮاث ﻣﻴﺎن‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ آﻳﻪ )‪ (75‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره‪ z
...Ï

Î
Í
Ì
Ë
{ :‬ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﺠﺮت ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را از وﻻﻳﺖ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري آﻧﺎن ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻴﺮاث آﻧﺎن‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺳﻬﻤﻲ ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻧﺴﺒﻲ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻳﻀﻪ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﻗﻴﺎم ﻧﻜﺮده و ﻫﻨﻮز در »دارﺣﺮب« ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﻨﻨﺪ« و‬ ‫اﻟﺰاﻣﺎت ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي دﻳﻨﻲ را ﺑﻪﺟﺎ آورﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن دﺳﺘﻪ ﺳﻮم از ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﺣﻜﻢ ﻣﻮاﻻت‬ ‫اﻧﺪ‪» .‬و اﮔﺮ در ﻛﺎر دﻳﻦ از ﺷﻤﺎ ﻣﺪد ﻃﻠﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن‬ ‫آورده اﻣﺎ ﻫﺠﺮت ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻳﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ؛ »ﭘﺲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎريﻛﺮدن آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﺎري ﻛﺮدن آﻧﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮض اﺳﺖ »ﻣﮕﺮ« اﻳﻦﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﻳﺎري‬ ‫ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ »ﻋﻠﻴﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ« ﻛﻪ در اﻳﻦﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﻋﻠﻴﻪ ﮔﺮوه ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻳﺎري ﻛﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻮﺻﻮف ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن اﺳﺖ‬ ‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﺋﻨﺎن و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﭘﺲﻋﻬﺪي را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﻣﻴﺎن‬ ‫آن ﮔﺮوه ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺘﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻣﺪت آن ﻧﺸﻜﻨﻴﺪ »و ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﻟﺬا ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ از ﺣﺪود ﻣﺸﺮوع اﻟﻬﻲ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫{
|
}
~
¡
‪
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬

‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن دوﺳﺘﺎن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮﻧﺪ« اﻳﻦ ﺑﻴﺎن‪ ،‬در‬ ‫ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻛﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر دوﺳﺘﻲ و ﻫﻤﻴﺎري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‬ ‫و ﻫﺮ ﻧﻮع وﻻﻳﺘﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ »اﮔﺮ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر را ﺑﻪﻛﺎر ﻧﺒﻨﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي‬ ‫‪974‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! اﮔﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﻮاﻻت ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻫﻤﻴﺎري ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ دﺳﺘﻮر ﺗﺮك ﻣﻮاﻻت ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان را ﺑﻪﻛﺎر ﻧﺒﻨﺪﻳﺪ »در زﻣﻴﻦ ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎدي‬ ‫ﺑﺰرگ ﭘﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ« ﻫﻢ در دﻳﻦ و ﻫﻢ در دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﭼﻪ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻔﺎر ﻳﺪ‬ ‫واﺣﺪه ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﻛﻔﺮ را ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﻳﺪ واﺣﺪه ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦﺻﻮرت‪ ،‬ﻻﺑﺪ ﻛﻔﺮ ﻏﻠﺒﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﻓﺴﺎد ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺟﺎﻣﻊ‬ ‫اﻟﻤﺸﺮك و ﺳﻜﻦ ﻣﻌﻪ ﻓﺎﻧﻪ ﻣﺜﻠﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ ﻣﺸﺮك درآﻣﻴﺨﺖ و ﻫﻤﺮاه او در ﻳﻚ ﻣﻜﺎن‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﺪ ﭘﺲ او ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ وي اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫«
¬
®

¯
‪
¼
ȼ
¹

¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫½
¾
¿


‪
À‬‬

‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻫﺠﺮت ﻛﺮده و در راه اﷲ ﺟﻬﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻨﺎه داده و ﻧﺼﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن واﻗﻌﻲاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن در اﻳﻤﺎن ﺧﻮد‬ ‫ﻛﺎﻣﻠﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﺠﺎﺑﺎت و ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت اﻳﻤﺎن ـ ﭼﻮن ﻫﺠﺮت از وﻃﻦ و ﺟﺪاﻳﻲ از ﺧﺎﻧﻮاده و‬ ‫ﻣﺎل و ﻣﺴﻜﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻘﻴﺪه و در راه آن ـ را ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ« از ﻧﺰد‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »آﻣﺮزﺷﻲ« ﺑﺮاي ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن در آﺧﺮت »و« ﺑﺮاي آﻧﺎن در دﻧﻴﺎ »رزق‬ ‫ﻛﺮﻳﻤﻲ اﺳﺖ« رزق ﻛﺮﻳﻢ‪ :‬روزي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺎك‬ ‫ﺑﻮده و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﮔﻮارا و ﻟﺬﻳﺬ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ روزياي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪



Ñ
Ð



Ï
Î
Í

Ì
Ë
ÊÉ
È
Ç
Æ
Å
Ä

Ã
Â
Á‬‬ ‫‪
Ù
Ø
×
Ö
Õ

Ô
ÓÒ‬‬

‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﺎت »و ﻫﺠﺮت‬ ‫ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﻛﺎروان ﺟﻬﺎد و ﻫﺠﺮت ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫»اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ از زﻣﺮه ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﺸﺎن در اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻣﻮاﻻت و ﻳﺎريﮔﺮي‪ ،‬ﻛﻤﺎل‬ ‫اﻳﻤﺎن و ﻣﻐﻔﺮت و ﺑﺮﺧﻮرداري از روزياي ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان و‬ ‫‪975‬‬

‫اﻧﺼﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن در ﺣﻜﻢ ﻣﻮاﻻت دﺳﺘﻪ ﭼﻬﺎرم از ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ »و‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺮاﺑﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺳﺒﺒﻲ »ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ در‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺣﻜﻢ وي »ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ« ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺮاثﺑﺮدن آﻧﻬﺎ‬ ‫از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻮدن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬ ‫و ﻗﺮاﺑﺖ اﺳﺖ »آري‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻋﻘﺪ ﺑﺮادري ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ از ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻣﻴﺮاث‬ ‫ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ، z
...Ì

Ë
{ :‬آنﮔﺎه ﻣﻴﺮاث ﺑﺮدن ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﻴﺮاث ﺑﻪ ﻧﺴﺐ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫ﻧﺎﺳﺦ آن ﺣﻜﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ »وﻻﻳﺖﻋﺎﻣﻪ« ﻳﻌﻨﻲ راﺑﻄﻪ ﻧﺼﺮت و ﺗﻌﺎون ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬اﻣﺮي اﺳﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﻛﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪976‬‬

‫﴿ ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ
﴾‬ ‫ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (129‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮره را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ «ﺗﻮﺑﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﻴﺎن ﺗﻮﺑﻪﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎ و‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ ﺗﺨﻠﻒ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك‪ ،‬در اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺣﺞ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ ﻳﺎد آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﺎدت‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻛﺮاﻫﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦرو در آن ﺳﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ
را اﻣﻴﺮ ﺣﺞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻗﺎﻣﻪ ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻋﺎزم ﺷﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮتص‬ ‫ﺑﻪدﻧﺒﺎل وي‪ ،‬ده آﻳﻪ اول از اﻳﻦ ﺳﻮره را ﺑﺎ ﻋﻠﻲ
ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ‬ ‫و ﺑﻪ ﻛﺎﻓﻪ ﻣﺮدم در ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ اﺑﻼغ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ از ﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد ـ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن اﻓﮕﻨﺪه و ﻣﻠﻐﻲ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ؛‬ ‫ﻋﻠﻲ
ﻣﺮدم را در ﻣﻨﺎﺳﻚ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺪا ﻣﻲﻛﺮد‪:‬‬ ‫»اي ﻣﺮدم! ﺟﺰ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ داﺧﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻃﻮاف ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻛﺎﻓﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ در ﺑﻴﺖاﻟﺤﺮام ﮔﺮد آﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن او و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﺶ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻣﺪﺗﺶ‬ ‫داراي اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻠﺖ وي ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر‬ ‫ﻣﺎه اﺳﺖ و ﺑﺲ«‪.‬‬ ‫از ﻋﺜﻤﺎن
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ص ﺳﻮره «اﻧﻔﺎل« از اواﻳﻞ ﺳﻮرهﻫﺎي ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪه در ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺳﻮره «ﺑﺮاﺋﻪ« از آﺧﺮﻳﻦ ﺳﻮرهﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه در آن اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬ ‫داﺳﺘﺎن «ﺑﺮاﺋﻪ« ﺷﺒﻴﻪ داﺳﺘﺎن «اﻧﻔﺎل« ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ «ﺑﺮاﺋﻪ« ﺟﺰء »اﻧﻔﺎل« اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪977‬‬

‫از ﻃﺮﻓﻲ رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺣﻠﺖ ﻛﺮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ «ﺑﺮاﺋﻪ«‬ ‫ﺟﺰء »اﻧﻔﺎل« اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﻦ اﻳﻦ دو ﺳﻮره را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ )آﻳﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ دﻫﻨﺪه( ‪DC B  A‬را ﻧﻨﻮﺷﺘﻢ«‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﺑﻌﺪ از اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن
ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وي اﻗﺘﺪا ﻛﺮده و در‬ ‫آﻏﺎز آن )‪ (DC B  A‬را ﻧﻨﻮﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎسك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از ﻋﻠﻲ
ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﭼﺮا در آﻏﺎز ﺳﻮره ﺑﺮاﺋﻪ)‪ C B  A‬‬

‫‪ (D‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻳﺮا )‪ (DCBA‬اﻣﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮاﺋﻪ ﺣﻜﻢ ﺷﻤﺸﻴﺮ و‬ ‫ﻣﻠﻐﻲ ﻛﺮدن ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ را ﻓﺮود آورد ﻟﺬا در آن‪ ،‬اﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺟﻬﺖ‪» ،‬ﺑﺮاﺋﻪ« و‬ ‫»ﻋﺬاب« از ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﺸﻬﻮر اﻳﻦ ﺳﻮره اﺳﺖ و ﺑﺮاي آن ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺎم دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻧﺴﻔﻲ ﻧﺎﻣﻬﺎي آن را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮاﺋﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺸﻘﺸﻪ )ﺑﻴﺰاري‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه از ﻧﻔﺎق(‪ ،‬ﻣﺒﻌﺜﺮه )اﻓﺸﺎﻛﻨﻨﺪه رازﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن(‪ ،‬ﻣﺸﺮده )ﺑﺮﻫﻢ زﻧﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن(‪ ،‬ﻣﺨﺰﻳﻪ )ﺧﻮارﻛﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن(‪ ،‬ﻓﺎﺿﺤﻪ )رﺳﻮاﮔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن(‪،‬‬ ‫ﻣﺜﻴﺮه‪ ،‬ﺣﺎﻓﺮه‪ ،‬ﻣﻨﻜﻠﻪ و ﻣﺪﻣﺪﻣﻪ ـ ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻢاﻧﺪ ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎروﻣﺎر ﻛﻨﻨﺪه ﻛﻔﺎر و‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن«‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ در روﺷﻨﻲ آﻳﺎت اﻳﻦ ﺳﻮره ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺳﻪ اﻧﺘﺨﺎب زﻳﺮﻗﺮار دارﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺗﻦ دادن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻗﺒﻮل ﺟﺰﻳﻪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب ـ ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ـ دو اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺶ رو ﻧﺪارﻧﺪ‪ :‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‪ .‬وﻟﻲ ﻓﻘﻬﺎ در ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ وﻟﻲ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻏﻴﺮ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب ـ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﻮس ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب رﻓﺘﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از آﻧﺎن‬ ‫ﺟﺰﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ‪ ،‬رﻣﺰ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪ اﺳﻼم و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ آﻳﺎت ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره‪ ،‬از اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ و ﺟﻨﮓ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن و اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪978‬‬

‫‪
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫»اﻳﻦ« آﻳﺎت »اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺘﻲ اﺳﺖ از ﻃﺮف ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ« ﻋﻬﺪ‪ :‬ﻋﻘﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ او و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫از ﺳﻮي ﻛﻔﺎر روي داده اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪات اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ و ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻬﺪﻫﺎ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي آﻧﺎن را ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﻛﻠﻲ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻗﺒﺎل‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺎرج از ﺣﺎﻻت زﻳﺮ ﻧﺒﻮد‪:‬‬ ‫ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻳﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﻲ داﺷﺖ ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﺪت‬ ‫ﻣﻌﻴﻨﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺪت ﻛﻤﺘﺮ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن وﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻬﺎرﻣﺎه وﻗﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن آن ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد وﻓﺎدار ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻋﻼم ﺷﺪ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺖ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﻟﻐﻮ و ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﻋﻼم ﺷﻮد )اﻳﻦ ﺣﻜﻢ در ﺳﻮره اﻧﻔﺎل ﮔﺬﺷﺖ(‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد وﻓﺎدارﻧﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎه وﻗﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن وﻓﺎ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻣﻄﻠﻖ از ﻗﻴﺪ زﻣﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎه وﻗﺖدارد‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﻓﺮﺻﺖ داد ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ ـ و ﺑﻌﺪاز آن‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺪار اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ آﻧﺎن در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
Z

Y
X
W
V
UT
S
R
Q
P
O
N
M
L
K‬‬

‫‪979‬‬

‫»ﭘﺲ اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! ﭼﻬﺎرﻣﺎه دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﻋﻼم ﻛﺮدن ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﺠﺎل داد ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﺑﻪﻃﻮر آزاداﻧﻪ و‬ ‫ﺑﺎ اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ در زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮوﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ آﻣﺎده‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺟﻨﮕﻲ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و در‬ ‫ﻫﺮﺟﺎﻳﻲﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻏﺎز اﻳﻦ ﻣﺪت‪،‬‬ ‫روز ﺣﺞ اﻛﺒﺮ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي و ﭘﺎﻳﺎن آن‪ ،‬دﻫﻢ رﺑﻴﻊاﻻﺧﺮ ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻮد‪» .‬و‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺧﺪا را ﻋﺎﺟﺰ ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻬﻠﺖ‬ ‫ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از روي ﻋﺠﺰ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ از روي ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪﻛﺎر ﺷﻮد و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮﻳﺰي ﻧﺪارﻳﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ‬ ‫او را ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آورﻳﺪ »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا رﺳﻮاﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻮار و‬ ‫ﺧﺮدﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬در دﻧﻴﺎ؛ ﺑﺎﻛﺸﺘﻦ و ﺑﻪ اﺳﺎرت درآوردن و در آﺧﺮت؛ ﺑﺎ ﻋﺬاب‬ ‫ﻧﻤﻮدن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺎرﻧﺪ‪.‬‬ ‫[
\
]
^

_
`
‪
m
l
kj

ih
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
_
~
}



|
{
z
yx
w
v
u
t
s

r
qp
o
n‬‬

‫»و اذاﻧﻲ اﺳﺖ« أذان‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﻼم و اﻋﻼن ﻋﺎﻣﻲ اﺳﺖ »از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ و رﺳﻮل او ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺪون اﺧﺘﺼﺎص ﻗﻮم و ﮔﺮوﻫﻲ »در روز ﺣﺞ اﻛﺒﺮ« ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ روز‪ ،‬در ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎﻟﻚ روز ﻋﻴﺪ اﺿﺤﻲ و در ﻣﺬﻫﺐ اﺣﻨﺎف و ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬روز ﻋﺮﻓﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻒ آن ﺑﻪ «اﻛﺒﺮ« ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ در اﻳﻦ روز‪ ،‬ﮔﺮد ﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﻌﻈﻢ اﻓﻌﺎل ﺣﺞ در آن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﻛﻪ ﻋﻤﺮه «ﺣﺞ‬ ‫اﺻﻐﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﻚ‪» ،‬ﺣﺞ اﻛﺒﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻟﻴﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ وﻗﺖ ﺧﺎص‬ ‫ﺑﺮاي اﺑﻼغ اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻼم آن در اﻳﻦ روز؛ ﭼﻨﺎن ﻋﺎم‪ ،‬آﺷﻜﺎر و ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﺗﻬﻤﺖ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﻲﭼﺴﺒﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬رﺳﻴﺪن آن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم در اﻳﻦ روز‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪980‬‬

‫ﻣﺘﻦ اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﻛﻪ ﺧﺪا از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻴﺰار اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن او از‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻦ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ »و رﺳﻮل او ﻧﻴﺰ« ﻗﻄﻌﺎ از آﻧﺎن ﺑﻴﺰار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﻪ اول‪ ،‬از ﺛﺒﻮت «ﺑﺮاﺋﺖ« و ﺑﻴﺰاري از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﺒﺮ داد و در‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬آن را اﻋﻼم ﻣﻲدارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺛﺒﻮت «ﺑﺮاﺋﺖ« در آﻳﻪ اول‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻋﺎم اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺮﻛﺎن‪.‬‬ ‫»ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻳﺪ« از ﻛﻔﺮ‪» ،‬آن« ﺗﻮﺑﻪ »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از اﺳﺘﻤﺮارﺗﺎن در آن‬ ‫»و اﮔﺮ روي ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ« و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ درﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از وي ﮔﺮﻳﺰﻧﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ او درﻳﺎﺑﻨﺪه ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻟﺬا ﺷﻤﺎ‬ ‫را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﻣﺠﺎزات ﻣﻲﻛﻨﺪ »وﻛﺎﻓﺮان را از ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﺧﺒﺮ ده« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺟﺰاﻳﻲ ﺑﺮ ﻛﻔﺮﺷﺎن‪.‬‬ ‫`

‪
n

m

l

k

j

i

h


g

f

e

d

c

b

a‬‬ ‫‪
w
v
u
t
s
rq

p
o‬‬

‫»ﻣﮕﺮ آن ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻳﺪ و ﭼﻴﺰي از ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪﺷﻤﺎ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ« و از ﺟﺎﻧﺒﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻲ در ﺗﻌﻬﺪاﺗﺸﺎن ـ وﻟﻮ ﻧﺎﭼﻴﺰ ـ‬ ‫روي ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﺷﻤﺎ را ﻧﻘﺾ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ »و ﻫﻴﭻﻛﺲ« از‬ ‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن »را ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﭘﺲ ﭘﻴﻤﺎن آﻧﺎن را ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺎم و ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ »ﺗﺎ ﻣﺪﺗﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺑﺎﺷﺪ »ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﺪا ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران را‬ ‫دوﺳﺖ ﻣﻲدارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از او در ﻣﺤﺮﻣﺎﺗﺶ ﭘﺮوا ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬از اﻫﻞ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ‬ ‫ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﺟﺎزه داد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻛﻨﺪ و دﺳﺘﻮر داد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮرﺳﻴﺪن ﻣﺪت آن وﻓﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪981‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﮔﺮدش در ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻣﺎه را ﻛﻪ در آﻳﻪ )‪ (2‬آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮد و در ﻣﻮردﺷﺎن ﻣﺠﺎل را از آن ﻓﺮاﺗﺮ ﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪
¥
¤
£

¢
¡

~

}
|

{

z
y
x‬‬ ‫¦§
¨
©
‪
¶
µ
´
³
²
±°
¯
®
¬

«
ª‬‬

‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﺳﭙﺮي ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن آن‬ ‫ﻣﻬﻠﺖ دادهاﻳﻢ؛ »ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲﻛﻪ آﻧﺎن را‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺸﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ »و آﻧﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺳﻴﺮ اﺳﺖ »و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﺼﺮ درآورﻳﺪ« ﺣﺼﺮ‪:‬‬ ‫ﺑﺎزداﺷﺘﻦﺷﺎن از ﺗﺼﺮف در ﺑﻼد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ اﺟﺎزه ﺧﻮد آﻧﻬﺎﺳﺖ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن در‬ ‫ﻫﺮ ﻣﺮﺻﺪي ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ« ﻣﺮﺻﺪ‪ :‬ﻛﻤﻴﻦﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ از آن ﻣﻮرد ﺗﺮﺻﺪ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﻣﻮاﺿﻌﻲ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ از آن ﻣﻮاﺿﻊ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺗﺮﺻﺪ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ دﺳﺘﻮر ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻌﺪ از ﺑﻪﺳﺮ رﺳﻴﺪن ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺣﺮام‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻫﻤﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺎم ﺑﻮده و ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺮﻛﻲ از ﺣﻜﻢ آن ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺟﺰ‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬زﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬اﻓﺮاد‬ ‫ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﺗﻮان ﺟﻨﮕﻴﺪن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻏﻴﺮﻣﺤﺎرب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫و اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻪ دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ در آن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ رويﮔﺮداﻧﺪن از ﻣﺸﺮﻛﺎن و‬ ‫ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ آزارﺷﺎن دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ آﻳﻪ اﻋﻼم ﻣﻲدارد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ‬ ‫دوره ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫ﻛﺮﻳﻤﻪ را »آﻳﻪ ﺳﻴﻒ« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬از اﺑﻦﻋﻤﺮك درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺘﻮاﺗﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪهام ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم‪ ١‬ﺑﺠﻨﮕﻢ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫"‬

‫ ‪0e- >)r \- pq ' , & $% #  X R‬‬

‫‪982‬‬

‫ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ و زﻛﺎت‬ ‫را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﭼﻮن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬ﺧﻮﻧﻬﺎ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ در ﭘﻨﺎه اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻖ اﺳﻼم و ﺣﺴﺎب ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺎﺧﺪاﺳﺖ«‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ وزﻛﺎت دادﻧﺪ‪ ،‬راه را ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺸﺎده ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﻪ اﺳﻴﺮﺷﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮهﺷﺎن درآورﻳﺪ و ﻧﻪ آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﻴﺪ‬ ‫»زﻳﺮا ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ـ از ﻛﻔﺮ‬ ‫وﺧﻴﺎﻧﺖ ـ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺣﻜﻢ ﻗﺘﻞ را از آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﺮﻣﻲدارد‪.‬‬ ‫¸
‪
É
È
Ç
Æ
ÅÄ
Ã
Â
Á
À

¿
¾
½
¼
»
º

¹‬‬ ‫‪
Ë
Ê‬‬

‫»و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن« ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺎﻫﺪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪ و »از ﺗﻮ ﭘﻨﺎه‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺗﻮ اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ »ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﺑﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻨﺎه او ﺑﺎش و از او ﺣﻤﺎﻳﺖ‬ ‫ﻛﻦ »ﺗﺎ ﻛﻼم ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﻮد« از ﺗﻮ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬در آن ﺗﺪﺑﺮ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮﺣﻘﻴﻘﺖ دﻋﻮﺗﺖ‬ ‫واﻗﻒ ﺷﻮد »ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ ﺟﺎي اﻣﻨﺶ ﺑﺮﺳﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﻴﺪن ﻛﻼم ﺧﺪا‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ در آن اﻳﻤﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺳﺎن و ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ او را ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺄﻣﻨﺶ رﺳﺎﻧﺪي‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺖ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ وي ﺑﺠﻨﮕﻲ زﻳﺮا در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬او دﻳﮕﺮ از ﺟﻮار‬ ‫)ﭘﻨﺎه( ﺗﻮ ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻦ ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﺴﺘﺄﻣﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮرد آزار ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ او اﻣﻜﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرش داده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ« ﻓﺮﻣﺎن ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ آﻧﺎن »از آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻮﻣﻲ ﻧﺎداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن از ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻧﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻤﻴﻴﺰ ﺧﻴﺮ از ﺷﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲﺑﻬﺮهاﻧﺪ ﻟﺬا اﻣﺎن دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﻢ ﺗﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ و دﻋﻮت ﻣﺎ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻤﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﻋﺎم ﺑﻮدن ﺣﻜﻢ اﻣﺎن ﺑﺮاي اﻫﺪاف دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺠﺎري اﺳﺖ ـ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ اﻣﺎن از اﻣﺎم )زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎن( ﻳﺎ ﻧﺎﻳﺐ وي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺣﻨﺎف ﺑﺮ‬ ‫‪983‬‬

‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺴﺘﺄﻣﻦ ﺣﻖ اﻗﺎﻣﺖ داﺋﻤﻲ در دار اﺳﻼم را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ـ ﺑﺮاي ﺿﺮورﺗﻲ ـ در دار اﺳﻼم اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ‬ ‫اﻣﺎم )زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎن( واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺴﺘﺄﻣﻦ را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮآﻣﺪن ﻧﻴﺎز وي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺮوج‬ ‫از ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ دﺳﺘﻮر دﻫﺪ و ﺑﻪ او اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از دﺳﺘﻮر ﺧﺮوج‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻪ اﻗﺎﻣﺖ در ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ اداﻣﻪ داد‪ ،‬او ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪ ذﻣﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺮ وي ﻣﻘﺮر اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫‪
M
L
K
J
I
H

G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
Z

Y
X
W
V
UT
S
R
Q

P
ON‬‬

‫»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺰد ﺧﺪا و ﻧﺰد ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﻋﻬﺪي ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﺰد رﺳﻮﻟﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آنﻛﻪ‬ ‫اﺿﺪاد ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻏﺪر و ﺧﻴﺎﻧﺖ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻪ و در ﭘﻲ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻋﻬﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻃﻤﻊ ﻧﺪوزﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ و ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻔﺲ ﻫﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﻣﮕﺮ در ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﻨﺎر‬ ‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ« و آن ﻋﻬﺪ را ﻧﺸﻜﺴﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫ﻋﻬﺪ ﭘﺎﻳﺪارﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺠﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﻣﺮاد؛ ﭘﻴﻤﺎنﺻﻠﺢ‬ ‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول اﻳﻦ ﺳﻮره‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮمص وﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از آن ﻗﻮم ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺮ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد‪ :‬ﻗﻮم »ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ« ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ‪ ،‬در ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ و ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬از ذياﻟﻘﻌﺪهﺳﺎل‬ ‫ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي ﺗﺎ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﻣﺘﺎرﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺶ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺘﻤﺮار داﺷﺖ ﺗﺎ‬ ‫آنﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ را ﻛﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ‬ ‫ﺧﺰاﻋﻪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎري دادﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪه و در رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﻣﻜﻪ را ﻓﺘﺢ‬

‫‪984‬‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻘﻴﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد« اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ وﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و‬ ‫ﭘﺎﻳﺪاري و اﺳﺘﻮاري ﺑﺮ آن‪ ،‬از اﻋﻤﺎل ﻣﺘﻘﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫[

\

]
^

_



`

‪
i

h

g
f

ed

c



b

a‬‬ ‫‪
l
k
j‬‬

‫»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻋﻬﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎﺑﻨﺪ« و ﻏﻠﺒﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ »در ﺑﺎب ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺎه ﻧﻤﻲدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻣﺮاﻋﺎت‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ »اﻟﻲ را« ال‪ :‬ﻗﺮاﺑﺖ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﺳﺖ »و ﻧﻪ ذﻣﻪاي را« ذﻣﻪ‪ :‬ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن‬ ‫اﺳﺖ »ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ زﺑﺎﻧﺸﺎن راﺿﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺎ ﻣﺠﺎﻣﻠﻪ و ﺧﻮﺷﮕﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن‬ ‫را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را راﺿﻲ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ »ﺣﺎل آنﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن از آن اﺑﺎ دارد« و‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف آن ﻣﻲﺗﭙﺪ زﻳﺮا دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮ از ﻛﻴﻨﻪ و ﺑﻐﺾ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن دوﺳﺖدار‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺎن و ﻧﻘﺺ ﺷﻤﺎ در آن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ آﻧﺎن ﻓﺎﺳﻘﻨﺪ« ﻓﺴﻘﺸﺎن‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺗﻤﺮد و ﺑﻲﺑﺎﻛﻲ در ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﺟﺴﺎرت ﺑﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺮون ﺷﺪن از داﻳﺮه‬ ‫ﺣﻖ ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ و ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻌﺎﻫﺪات‪.‬‬ ‫‪
{
z
y
x
w

v
ut
s
r
q
p
o

n
m‬‬

‫»آﻳﺎت ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎت ﻗﺮآن را ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آن‪ ،‬آﻳﺎت‬ ‫ﻣﺘﻀﻤﻦ دﺳﺘﻮر وﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎي اﻧﺪك و ﭘﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻓﺎﻧﻲ ﻣﻮرد‬ ‫ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ »و از راه اﷲ ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ« ﺧﻮد از ﺣﻖروي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻏﻴﺮ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ از ﻣﺮدم را ﻧﻴﺰ از راه ﺣﻖ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ »ﺑﻪ راﺳﺘﻲ آﻧﺎن ﭼﻪ ﺑﺪاﻋﻤﺎﻟﻲ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮدﺷﺎن ﭼﻪ ﺑﺪ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫|
}

~
_
`
‪
g
f
e
d
cb
a‬‬

‫‪985‬‬

‫»درﺑﺎره ﻫﻴﭻ ﻣﺆﻣﻨﻲ« اﻋﻢ از ﻳﺎران رﺳﻮل ﺧﺪاص‪ ،‬ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن »ﻫﻴﭻ ال« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﻮﻧﺪ‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي »و ذﻣﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ »را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﺎ و ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﻋﺎت ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻲ از ﺣﻘﻮق ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در آﻳﻪ )‪(8‬‬ ‫ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻖ از ﺳﻮي آﻧﺎن را در ﺧﺼﻮص اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪاص ذﻛﺮ ﻛﺮد و در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ در ﻣﻮرد ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎم ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮد »و آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﺗﺠﺎوزﻛﺎراﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ‪ ،‬از ﺣﺪ ﺣﻼل ﺑﻪﺳﻮي ﺣﺮام ﺗﺠﺎوز ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ در ﺷﺮ و ﺗﻤﺮد ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﺘﻬﺎي آن رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي وﺿﻊ و ﺣﺎﻟﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮرداري از اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ؟‬ ‫‪
v
u

t
s
r
qp
o
n
m
l
k
j
i
h‬‬

‫»ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ« از ﺷﺮك و ﺑﻪ اﺣﻜﺎم اﺳﻼم ﮔﺮدن ﻧﻬﺎده ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻻت و ﻣﻨﺎت و‬ ‫ﻋﺰي را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪا و رﺳﺎﻟﺖ رﺳﻮل ﺑﺮ ﺣﻖ ويص ﮔﻮاﻫﻲ‬ ‫دادﻧﺪ »و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ و زﻛﺎت را دادﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ‬ ‫در دﻳﻦ« و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ »ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ اﻫﻞ‬ ‫ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻳﺎ رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن آﻧﻬﺎ را ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ«‪» .‬و ﻣﺎ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻳﻢ« ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ در آﻳﺎت ﻣﺎ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ
در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﺎن زﻛﺎت ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و اﻣﺜﺎل آن از آﻳﺎت‬ ‫ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮد‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬زﻛﺎت ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ اﮔﺮ اﻣﺮوز ﻫﻢ‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮي در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻮد؛ اﻳﻨﺎن آﺳﻮده ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؟!‬ ‫‪
§
¦
¥
¤£
¢

¡

~
}
|
{
z
y

x
w‬‬ ‫¨
©
‪
«
ª‬‬

‫»وﻟﻲ اﮔﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد را ﭘﺲ از ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و آن ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺳﺘﻮار ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪﻋﻼوه آن‬ ‫‪986‬‬

‫»ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در دﻳﻨﺘﺎن ﻃﻌﻨﻪ زدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ را ﺑﺎ ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم و‬ ‫دﺷﻨﺎمﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ آن ﻫﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﺎ اﺋﻤﻪ ﻛﻔﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﺮان وﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن آن‬ ‫»ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ« ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺳﺮان ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﻳﺎدآوري از آن رو اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺘﻞ آﻧﺎن ﻣﻬﻢﺗﺮ اﺳﺖ ﻟﺬا‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ »ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﻛﺎﻓﺮان ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺻﻮرت ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آن ﺳﺰاوار ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪن ﺧﻮن وﻣﺎﻟﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آري! ﺑﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزاﻳﺴﺘﻨﺪ« از ﻛﻔﺮ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ و ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ اﺳﻼم ﻟﺬا ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎز داﺷﺘﻦﺷﺎن از ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﺟﺰ ﺟﻨﮓ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫¬
®
¯
‪
¸
¶
µ
´
³

²
±
°‬‬ ‫‪
Ä
Ã
Â

Á
À
¿
¾
½
¼»
º¹‬‬

‫»آﻳﺎ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا را‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺟﻨﮓ را ﺑﺎ ﺷﻤﺎ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺟﻨﮕﻴﺪ؟«‬ ‫اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺟﻨﮓ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﺤﻘﻖ آن اﺳﺖ زﻳﺮا‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن را ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را از ﻣﻜﻪ اﺧﺮاج ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد آﻏﺎزﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺳﺰاوار آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﻴﻜﺎر ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬ ‫ورزد‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﻮﺑﻴﺦ اﺳﺖ »آﻳﺎ از آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ازﺳﻮي‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﺎدﺛﻪاي ﻧﺎﺧﻮشآﻳﻨﺪ ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن را ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارﻳﺪ؟‬ ‫»ﺧﺪا ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از وي ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻨﻴﺪ« زﻳﺮا زﻳﺎنرﺳﺎن و ﻧﻔﻊرﺳﺎن‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ از او ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺪاﺗﺮﺳﻲ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﺪﻋﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺟﺰ از ﭘﺮوردﮔﺎرش از ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوي دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻧﺘﺮﺳﺪ و از دﻳﮕﺮان ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻧﺘﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪987‬‬

‫‪
J

I

H

G


F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
Z
Y
X
W
VU
T
S
R
Q
PO
N
M
L
K‬‬ ‫»ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪدﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ و رﺳﻮاﻳﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎزد‬ ‫و ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺷﻔﺎ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ«‬ ‫ﻟﺬا ﺑﺮﺟﻨﮓ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﻓﻮاﻳﺪ و آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدن ﻛﻔﺎر ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن؛ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ و اﺳﻴﺮ ﻛﺮدن آﻧﺎن‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺎرت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎ ذﻟﺖ و ﭘﺴﺘﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪن و ﺧﻨﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪن دﻟﻬﺎ و ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﻗﻮم ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺷﺎﻫﺪ وﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺎت؛ اﻳﻦ ﻗﻮم‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ «ﺧﺰاﻋﻪ« ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را از ﺳﺮﻛﻮب ﻗﺒﻴﻠﻪ «ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ« ﺗﺸﻔﻲ داد و‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖﺷﺎن دﻟﺸﺎد ﻛﺮد‪» .‬و ﺧﺸﻢ و ﺧﺮوش دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن راﺑﺒﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺧﺸﻢ و ﻏﻴﻆ دﻟﻬﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻛﻔﺎر ﺳﺨﺖ‬ ‫ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ وﻋﺪهﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ و‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ را ﻛﻪ در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و اﺳﻼم آوردﻧﺪ و اﺳﻼﻣﺸﺎن‬ ‫ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﺧﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻗﺮﻳﺐ‬ ‫اﻟﻮﻗﻮع ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﻮﺳﺖ »و ﺧﺪا داﻧﺎي‬ ‫ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﺑﻪ روﻳﺪادﻫﺎي آﻳﻨﺪه داﻧﺎ و در ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪ از ﺗﻮﺑﻪﻛﺎران ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫[
\
]
^
_
`
‪
k
j
i
h
g
f
e
d

c
b
a‬‬ ‫‪
t
s
r
q
p
on
m
l‬‬

‫‪988‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﻋﻼم ﺑﻴﺰاري از ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬اﻋﻼم ﻓﺮﺿﻴﺖ ﺟﻨﮓ و ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻤﺖ و ﺿﺮورت آن‪،‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺳﻴﺎق ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ دﻳﺪﮔﺎه و ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد‪» :‬آﻳﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻲ آنﻛﻪ در اﻣﻮري ﻣﻮرد اﺑﺘﻼ و آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﺎ آن اﻣﻮر از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ را ﻛﻪ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻧﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻨﻮز ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﻬﺎدﺷﺎن ﻣﺨﻠﺺاﻧﺪ از ﻏﻴﺮ ﻣﺨﻠﺼﺎن ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ »و« ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ »ﺟﺰ‬ ‫ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻴﭻ دوﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ« از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ؟ وﻟﻴﺠﻪ‪ :‬ﻣﺤﺮم اﺳﺮار و دوﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺣﺘﻤﺎ ﮔﺮوه ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﺎﺻﻼﺑﺖ و ﺳﺎزش ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ را از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا‪ ،‬رﺳﻮﻟﺶ و‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮد از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﻢراز و دوﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﺳﺮار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺰد‬ ‫آﻧﺎن ﻓﺎش ﻛﺮده و از اﻣﻮر و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﮔﺎﻫﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر و ﻛﺮدار ﺷﻤﺎ« اﻋﻢ از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ »آﮔﺎه اﺳﺖ« و ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آن‬ ‫ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
b

a


`_

~

}

|

{

z

y

x


w



v

u‬‬ ‫‪
h
g
f
e
d
c‬‬

‫»ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺧﺪا را آﺑﺎد ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺻﺤﻴﺢ و روا ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ را در ﻋﺒﺎدات ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار داده و ﺑﻪ اﻣﺮ آﺑﺎداﻧﻲ و ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام اﺳﺖ »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻔﺮ؛ ﭼﻮن ﻧﺼﺐ ﺑﺘﺎن‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ و ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻋﺒﺎدت و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﺑﺎ‬ ‫آﺑﺎد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ از ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻛﺮد؟ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﮔﻮاﻫﻲ‬ ‫دادن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻮل آﻧﺎن اﺳﺖ در ﻃﻮاف ﺧﻮﻳﺶ‪» :‬ﻟﺒﻴﻚ ﻻﺷﺮﻳﻚ ﻟﻚ إﻻ ﺷﺮﻳﻜﺎ‬ ‫ﻫﻮ ﻟﻚ ﺗﻤﻠﻜﻪ و ﻣﺎ ﻣﻠﻚ ـ ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺟﺰ‬ ‫‪989‬‬

‫ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮد ﺗﻮﺳﺖ و ﺗﻮ ﻣﺎﻟﻚ آن ﺷﺮﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ و ﻣﺎﻟﻚ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او دارد!!«‬ ‫»آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن« ﻛﻪ ﺑﺪان اﻓﺘﺨﺎرﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮي اﺳﺖ‬ ‫»ﺗﺒﺎه ﺷﺪه« و از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬آﺑﺎدﺳﺎزي ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪه و ﻫﻴﭻ اﺛﺮي‬ ‫ﺑﺮاي آن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه »و ﺧﻮد در آﺗﺶ ﺟﺎوداﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪
w
v
u
t
s
r
q

p
o
n
m
l
k
j
i‬‬ ‫‪
¢
¡

~
}
|
{
zy
x‬‬

‫»ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺧﺪا را ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ آﺑﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻪ آﺑﺎد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﻨﻮي و ﺣﺴﻲ »ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬ ‫و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن آورده و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻪ و زﻛﺎت داده و ﺟﺰ از ﺧﺪا ﻧﺘﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ«‬ ‫و ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ را ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن داده ـ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺆﻣﻦ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺖ ﺳﺰاوار آﺑﺎد ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ اوﺻﺎف ﺗﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮاد از اﻳﻦﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺟﺰ ﺧﺪا از‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻧﺘﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﺸﺎن از ﺑﺘﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺪاي ﭘﻨﺪارياي ﻳﺎ‬ ‫از ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ در ﺑﺎب دﻳﻦ ﻧﺘﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮده ﺗﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺗﺮس از آن‬ ‫اﻣﺮ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاﻳﻲ‪ ،‬رﺿﺎي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را ﺑﺮ رﺿﺎي وي ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ آن؛ ﺗﺮس از‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺗﺮﺳﻨﺎك ﻳﻚ اﻣﺮ ﻃﺒﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﺧﻮد از آن ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‬ ‫»ﭘﺲ اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻫﺮﮔﺎه راهﻳﺎﺑﻲ و ﻫﺪاﻳﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﺣﺪ اﻣﻴﺪ و ﺗﻮﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺣﺎل ﻛﻔﺎري ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻣﻮﺻﻮف ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ! اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ »ﻋﺴﻲ‪ :‬اﻣﻴﺪ اﺳﺖ« در‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ و ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻣﻴﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدن ﺧﻮد‬ ‫اﻣﻴﺪوار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
µ
´³
²
±
°
¯
®
¬
«
ª

©
¨
§
¦

¥
¤
£‬‬ ‫¶
¸
‪
À
¿
¾
½
¼
»
º¹‬‬ ‫‪990‬‬

‫»آﻳﺎ آب دادن ﺑﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن و آﺑﺎدﻛﺮدن ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﺴﻲ ﻗﺮار‬ ‫دادهاﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن آورده و در راه او ﺟﻬﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ؟ ﻧﻪ!‬ ‫اﻳﻦ دو ﻧﺰد ﺧﺪا ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮ آبدﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺣﺠﺎج و آﺑﺎدﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام‪ ،‬ﺑﺎ آن ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت و ﺟﻬﺎدﮔﺮ در راه وي‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻞ و ﺟﺎﻳﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻬﺘﺮي و ﺑﺮﺗﺮي‬ ‫دارﻧﺪ؟ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮕﺮ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« آﻧﺎن را ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬ ‫آﺑﺎدﻛﺮدن ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﮔﺮوه ﺑﺮﺗﺮ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
Ñ
Ð
Ï
ÎÍ
Ì
Ë
Ê
É

È

Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á‬‬ ‫‪
Ò‬‬

‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻫﺠﺮت ﻛﺮده و در راه ﺧﺪا ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺟﻬﺎد‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﻤﻊﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻴﺎن اﻳﻤﺎن و ﻫﺠﺮت و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن »ﻧﺰد ﺧﺪا‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﻲ واﻻﺗﺮ دارﻧﺪ« و ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوه‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺗﺒﺎهﺷﺪه ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ »و آن ﮔﺮوه«‬ ‫ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ اوﺻﺎف ﻳﺎد ﺷﺪه »اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ اﺧﺘﺼﺎص‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﺑﻪ رﺳﺘﮕﺎري در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از اﻫﻞ ﺷﺮك‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ آن ﮔﺮوه‬ ‫ﻣﺸﺮك ﺑﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن آب ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻛﻌﺒﻪ و ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام را آﺑﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
P
ON


M
L
K
J
I

H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
U
T
S
R
Q‬‬

‫»ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪ را »ﺑﻪ رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد و‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺸﻨﻮدي و ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي داﺋﻢ و ﭘﺎﻳﺪار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮋده ﻣﻲدﻫﺪ«‬ ‫و اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺗﻮﺻﻴﻒﮔﺮان و ﺗﺼﻮر ﺗﺼﻮرﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎرج‬

‫‪991‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻌﻴﻢ ﻣﻘﻴﻢ‪ :‬ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي داﺋﻢ و ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه از ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮد ﺟﺪا ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫»ﺟﺎوداﻧﻨﺪ در آن ﺑﻪﻃﻮر اﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد او ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« و‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺎداش ﻫﺮﮔﺰ اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻋﻈﻤﺖ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻮن ﭘﺪرم‬ ‫ﻋﺒﺎس
در روز ﺑﺪر اﺳﻴﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪﺳﺮزﻧﺶ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در اﺳﻼم و‬ ‫ﻫﺠﺮت و ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻢ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام را آﺑﺎد‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬ﺣﺠﺎج را آب داده و اﺳﻴﺮان را از ﺑﻨﺪ رﻫﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪.‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزل‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ .﴾...¦


¥

¤
﴿ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﻤﺎل ﻛﺬاﻳﻲ ﺷﻤﺎ‪ ،‬در دوران ﺷﺮك ﺑﻮده اﺳﺖ و‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﻲ را ﻛﻪ در دوران ﺷﺮك اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد«‪ .‬در رواﻳﺘﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻋﻠﻲﺑﻦاﺑﻲﻃﺎﻟﺐ
ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺗﻮﺑﻴﺦ‬ ‫ﻛﺮد و او را از ﺣﻀﻮر در ﺟﻨﮓ ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﻗﻄﻊ رﺣﻢ ﺑﻪ درﺷﺘﻲ ﺳﺮزﻧﺶ‬ ‫ﻧﻤﻮد«‪.‬‬ ‫‪
cb
a


`
_
^
]
\

[
Z
Y
X
W
V‬‬ ‫‪
j
i
h
g
f

e
d‬‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! اﮔﺮ ﭘﺪراﻧﺘﺎن و ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﻛﻔﺮ را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫دوﺳﺘﻲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻗﻄﻊ ﭘﻴﻮﻧﺪ وﻻﻳﺖ و دوﺳﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﻔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﻨﺪ« ﺑﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺑﺮ دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ .‬ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎر‬ ‫ﺑﻮدن آﻧﺎن دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر‪ ،‬از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬درﺑﺎره ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن‬ ‫از ﻫﺠﺮت و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺗﺮك ﺑﻼد ﻛﻔﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﺪران و‬ ‫ﺑﺮادراﻧﺸﺎن در ﻛﻔﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻮاﻻت ﺑﺎ آﻧﺎن ـ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ از آﻧﺎن ﺗﻠﻘﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ـ ﻧﻬﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪992‬‬

‫‪
v
u

t
s

r

q
p
o
n
m
l

k‬‬ ‫‪
c
b

a

`


_

~
}
|
{
zy
x
w‬‬ ‫‪m

l
k

j
i
h
gf
e
d‬‬

‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺪران و ﭘﺴﺮان و ﺑﺮادران و زﻧﺎن و ﻋﺸﻴﺮه ﺷﻤﺎ« ﻋﺸﻴﺮه ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺎن‬ ‫ﻧﺴﺒﻲ او ﻫﺴﺘﻨﺪ »و اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺐ ﻛﺮدهاﻳﺪ و ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻛﻪ از ﻛﺴﺎدش ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻴﺪ«‬ ‫ﻣﺮاد از ﻛﺴﺎد اﻣﻮال در اﻳﻨﺠﺎ‪ :‬ﻋﺪم ﻓﺮوش آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﻮت وﻗﺖ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻫﺠﺮت و‬ ‫ﻣﻔﺎرﻗﺖ از وﻃﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻘﺎﻃﻌﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ »و ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﺧﻮش داﺷﺘﻪ و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎر رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫و ﺗﺠﻬﻴﺰ اﺳﺒﺎب و اﺛﺎﺛﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دلﭘﺴﻨﺪ و زﻳﺒﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آري! اﮔﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎ »ﻧﺰد ﺷﻤﺎ از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﺟﻬﺎد در راه وي دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲﺗﺮ اﺳﺖ«‬ ‫ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ واﺟﺮاي اواﻣﺮ وي و ﻫﺠﺮت و‬ ‫ﺟﻬﺎد در راه وي ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪهاﻳﺪ »ﭘﺲ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد«‬ ‫و ﻋﺬاب و ﻣﺠﺎزاﺗﻲ را ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻣﺸﻴﺖ وي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮداﻧﺪ »و ﺧﺪا ﮔﺮوه‬ ‫ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا و رﺳﻮل‬ ‫ويص دوﺳﺖﺗﺮ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در راه وي ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻖاﻧﺪ و ﺳﺰاوار‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬اﻧﺬار و ﻫﺸﺪار ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪن ﻋﺬرﻫﺎ و‬ ‫ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎي واﻫﻲ‪ ،‬از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻓﺮاواﻧﻨﺪ! ﭼﻪﻗﺪر‬ ‫ﻏﺎﻓﻞ و از ﺧﻮد راﺿﻲاﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻤﻊﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرات دورودرازي‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮد ﺳﺰاوار ﻋﺬاب وي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؟! ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا از ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب‬ ‫وي‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺎل را ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ‬ ‫‪993‬‬

‫آن ﺑﻪ ﻧﺴﻴﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﺮدﻳﺪ ]ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻋﻴﻨﻪ[ و آنﮔﺎه ﻛﻪ دمﻫﺎي ﮔﺎو را ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ )ﻛﻨﺎﻳﻪ از‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺘﻢ و ﺟﻮر اﺳﺖ( و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي راﺿﻲ ﺷﺪه و ﺟﻬﺎد در راه‬ ‫ﺧﺪا را ﺗﺮك ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ذﻟﺘﻲ را ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آن را از ﺷﻤﺎ دور ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪
|

{


z
y
x
wv
u
ts

r
q
p
o
n‬‬ ‫}
~

¡
‪
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را در ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﺴﻴﺎري ﻳﺎري ﻛﺮد و ﻧﻴﺰ در روز ﺣﻨﻴﻦ« ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻳﺎري ﻛﺮد‪» .‬ﺣﻨﻴﻦ« وادياي در ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ و ﻃﺎﺋﻒ اﺳﺖ »آنﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آورده ﺑﻮد« اﻣﺎ در ﻏﺰوات ﻗﺒﻞ از ﺣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻛﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا در آن ﻏﺰوات‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺎد و ﺷﮕﻔﺖزده‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ »وﻟﻲ آن ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﭼﻴﺰي را از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ ﻧﻜﺮد و زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮاﺧﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﮓ ﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺮس و ﺑﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه ﺑﻮد‬ ‫»ﺳﭙﺲ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻳﺪ‪.‬‬ ‫در ﺷﻮال ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ـ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ـ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ‬ ‫»ﻫﻮازن« و »ﺛﻘﻴﻒ« ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﺎﻟﻚﺑﻦﻋﻮف ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ اﻳﺸﺎن آﻣﺎده‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ و ﻫﻢاﻳﻨﻚ ﺑﺎ زﻧﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺪان روي‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ )‪ (12000‬ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ ﺑﺎﻟﻎ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻮﻳﻨﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز از‬ ‫ﻛﻤﻲ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮمص ﺑﺎ ﮔﺮوه اﻧﺪﻛﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺪود ﺻﺪ ﺗﻦ ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲﺷﺪ‬ ‫ـ و اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص واﺑﻮﺳﻔﻴﺎن  از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﭘﺎﻳﺪاري‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاري ﺑﻪ ﻧﺪاي رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪﻧﺪ و از‬ ‫ﻋﻘﺒﻪﻫﺎي ﻓﺮار‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻛﺎرزار ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﭘﻴﺮوزي و ﻇﻔﺮ ﻧﺼﻴﺐ اﻳﺸﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﻨﻴﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ در آن‬

‫‪994‬‬

‫ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻣﺮد‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﻲ ﺑﻪﻧﺎم ﺻﻔﻮانﺑﻦاﻣﻴﻪ‪ ،‬زرهﻫﺎ و ﺳﻼحﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬و اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻏﺎﻟﺐ‪،‬‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻳﺎري ﺟﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺷﺮك ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎري ﺟﺴﺘﻦ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫©
‪
º¹
¸
¶

µ
´
³
²
±
°
¯
®

¬
«

ª‬‬ ‫»
¼
½
¾
‬

‫»آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ آراﻣﺶ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮود آورد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ از‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮﻗﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آراﻣﺸﻲ را ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺴﻜﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺷﺪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻓﺮودآورد و ﺗﺮس و ﻫﺮاس را از اﻳﺸﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺮأت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺪاراﻧﻪ در ﻣﻴﺪان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آراﻣﺶ‬ ‫ﺧﻮد را ﻫﻢ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﻮردﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻓﺮار‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺠﺪدا ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ـ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ از اﻧﺼﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﻫﺮ دو ﻧﺎزل‬ ‫ﻧﻤﻮد »و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﻲ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲدﻳﺪﻳﺪ« ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮدﻧﺪ »و ﻛﺎﻓﺮان را‬ ‫ﻋﺬاب ﻛﺮد« ﺑﺎ ﻗﺘﻞ و اﺳﺎرت و از دﺳﺖ دادن اﻣﻮال وﻓﺮزﻧﺪان »و اﻳﻦ اﺳﺖ ﺳﺰاي‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان«‪.‬‬ ‫‪
N
M
L
K
JI
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫»ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان در ﺣﻨﻴﻦ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم رو آورﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺒﻮل اﺳﻼم را ﺑﺮ ﺑﻘﻴﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫﻮازن اﻟﻬﺎم ﻛﺮد و از آﻧﺎن‬ ‫ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﮔﺸﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻴﺴﺖ روز از واﻗﻌﻪ ﺣﻨﻴﻦ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻠﻌﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ »و ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪995‬‬

‫‪
\[

Z
Y
X
W
V
U

T
S
R
Q
P
O‬‬ ‫]
^
_
`
‪
l
k
j
i
h
gf


e
d
c
b
a‬‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺠﺲاﻧﺪ« ﻣﺮاد ﻧﺠﺎﺳﺖ ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺷﺮك و ﻇﻠﻢ و اﺧﻼق و ﻋﺎدات زﺷﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻟﺬا ﻛﺎﻓﺮ ذاﺗﺎ ﻧﺠﺲاﻟﻌﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﺧﻮردن ﻏﺬاي ﻛﻔﺎر اﻫﻞ ﻛﺘﺎب را ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻇﺮوف ﻛﻔﺎر ﺧﻮردﻧﺪ وآﺷﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻇﺮوف‬ ‫آﻧﻬﺎ وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻛﻔﺎر را در ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮود آوردﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎء‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻛﻔﺎر ذاﺗﺎ ﻧﺠﺲاﻧﺪ‪ ،‬از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬آﻧﺎن ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺴﻤﺎ ﻫﻢ ﻧﺠﺲاﻧﺪ »ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻔﺎر‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﻜﻲ ـ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ـ وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم‬ ‫دادن ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه زﻳﺮا ﺑﻪ آﻧﺎناﺟﺎزه داده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺷﺮﻛﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺞ‬ ‫ﻳﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﮕﺰارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺟﺪ دﻳﮕﺮ ـ ﺑﺠﺰ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ـ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻣﺸﺮﻛﻲ را از ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪي ﻣﻨﻊ ﻛﺮد زﻳﺮا آﻧﺎن ﻧﺠﺲاﻧﺪ و ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬ﭘﺎك و‬ ‫ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪه و ﻧﻬﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﻧﺰدﻳﻚﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻬﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دادن ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‪ :‬اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫اﺣﻨﺎف‪ ،‬ورود ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ را ـ اﻋﻢ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن ـ ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر ﻣﺒﺎح ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﻫﺪف آﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻬﻲ از ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ :‬ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎﻳﺪ ـ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ـ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪» .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﺎل« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻃﺒﻖ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص‪ ،‬اﻣﺎرت ﺣﺠﺎج را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ورود‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﻜﻲ از آﻏﺎز ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪ »و اﮔﺮ از ﻓﻘﺮ ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻴﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﺑﻪزودي ﺧﺪا ـ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ـ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ« ﻋﻜﺮﻣﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﻓﺮود آوردن ﭘﻴﺎﭘﻲ و ﻓﺮاوان ﺑﺎران‪ ،‬روﻳﺎﻧﺪن‬ ‫ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﻛﺮدن زﻣﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬اﺳﻼم آوردن اﻋﺮاب ـ ﻛﻪ اﺳﺒﺎب ﺗﻮاﻧﮕﺮي و‬ ‫وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ـ و ﺑﺎ اﻣﻮال ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﻓﻲء و ﺟﺰﻳﻪ‪،‬‬ ‫‪996‬‬

‫ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎﺧﺖ«‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ )اﮔﺮﺑﺨﻮاﻫﺪ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر را ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻌﻠﻖ ﺳﺎزﻧﺪ و ﻫﻤﻪ اﻣﻴﺪﻫﺎ را ﺑﻪ او ﺑﺮﺑﻨﺪﻧﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻣﻮر‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ »ﺣﻜﻴﻢ« اﺳﺖ در ﺑﺮآوردن آرزوﻫﺎ و در ﻫﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ و اراده ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن را از ورود ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﻜﻲو ﻣﺤﻞ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻣﻨﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ واﻣﻮال ﺗﺠﺎرﺗﻲ را‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺣﺮم ﻣﻜﻲ ﻣﻲآوردﻧﺪ؛ ﺷﻴﻄﺎن ﺗﺮس از ﻓﻘﺮ را در دﻟﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن زﻧﺪﮔﻲﺧﻮد را از ﻛﺪام ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ؟ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن وﻋﺪه داد ﻛﻪ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﮕﺮﺷﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ـ و ﺳﭙﺎس او را ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪
|
{
z
y

x
w
v
u
t
s
r
q
p
o

n
m‬‬ ‫}
~
_
`
‪
j
i
h
g
f
e
d
c
b

a‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺘﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ زﻳﺮا اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﻜﺎر و‬ ‫ﻫﻮﻳﺪا در ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻟﺬا ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺳﺨﺖ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺳﺮزﻧﺶ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﺎرزار ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫راﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﻌﺮﻓﺘﺶ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ »و ﺑﻪ روز آﺧﺮت ﻧﻴﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« اﻳﻦ دو ﺟﻤﻠﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺟﺮﻣﺸﺎن از ﺟﻨﺒﻪ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻲﭘﺮدازد »و آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش« در ﻛﺘﺎب‬ ‫وﺳﻨﺖ »ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﻧﻤﻲدارﻧﺪ« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻓﺰون ﺑﻮدن ﺟﺮﻣﺸﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺣﻜﻢ ﺷﺮع در اﻋﻤﺎل اﺳﺖ »و ﺑﻪ دﻳﻦ ﺣﻖ ﮔﺮدن ﻧﻤﻲﻧﻬﻨﺪ« ﻛﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪي ﺑﺮ ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف و ﻋﻨﺎد و ﺗﻜﺒﺮ ازﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬آري! ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ »ﺗﺎ آنﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺧﻮاري ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ« ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻧﻜﻮل و اﻣﺘﻨﺎﻋﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ؛ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﺧﻮد ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ آنﻛﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ را در ﭘﺮداﺧﺖ آن وﻛﻴﻞ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻗﻴﺪ‪) :‬ﻛﻤﺎل ﺧﻮاري(‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ را درﺣﺎﻟﻲ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪997‬‬

‫ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺧﻮدش ﺷﺨﺼﺎ ـ و ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهاي ـ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل‬ ‫ذﻟﺖ آن را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻨﺪ و درﺣﺎل ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﻳﻪ‪ ،‬ﺧﻮدش اﻳﺴﺘﺎده و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن را از‬ ‫وي ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺰﻳﻪ‪ :‬ﻣﺒﻠﻐﻲ از ﻣﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ آن ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮي‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ وي اﺟﺎزه اﻗﺎﻣﺖ در دار اﺳﻼم داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰاﻳﻲ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ وي‪ ،‬ﻣﻘﺮر‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲ و اﺣﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﺟﺰ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻳﺎ اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن ـ ﭼﻮن‬ ‫ﻣﺠﻮس ـ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻤﺎم ﻋﺠﻢﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ـ‬ ‫ﭼﻪ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ـ ﺟﺰﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ از اﻋﺮاب ﺟﺰﻳﻪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ـ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﻟﺬا اﻋﺮاب دو راه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﺟﺰﻳﻪ از ﺗﻤﺎم ﻛﻔﺎر ـ اﻋﻢ از ﻛﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻮﺳﻲ و ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ ـ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﻀﻴﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺻﺪور ﻳﺎﻓﺖ زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺟﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮب ﻛﺎﻣﻼ در ﺣﻮزه ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﺳﻼم در آﻣﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻓﺮﻣﺎن داد و اﻳﻦ در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺟﻨﮓ روم آﻣﺎده ﺷﺪه و ﻏﺰوهﺗﺒﻮك را ﺗﺪارك‬ ‫ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﻳﻬﻮد و‬ ‫ﻧﺼﺎري در ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻠﻮ ﻧﻴﻔﺘﻴﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ در راﻫﻲ روﺑﺮو ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬او را‬ ‫ﺑﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻨﮓﺗﺮﻳﻦ آن راه ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﻴﺪ«‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﻋﻤﺮ
ﺷﺮوﻃﻲ را ﺑﺮ ذﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب وﺿﻊ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺮف ﺧﻮاري و‬ ‫ﻧﮕﻮﻧﺴﺎري آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺮوط ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺑﺨﺸﻲ از آن را در اﻳﻨﺠﺎ از ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫»‪ ...‬در ﺷﻬﺮ ﺧﻮﻳﺶ دﻳﺮ و ﻛﻠﻴﺴﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪...‬‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻣﻌﺎﺑﺪﻣﺎن وﻳﺮان ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺪدا آﺑﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪...‬‬ ‫دروازه ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺑﻪ روي اﺣﺪي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺷﺐ و روز ﻧﻤﻲﺑﻨﺪﻳﻢ و ﻫﻤﻴﺸﻪ‬ ‫در آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ روي رﻫﮕﺬران و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ‪.‬‬

‫‪998‬‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻛﻪ از ﺷﻬﺮ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ روز ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻧﻤﻮده و اﻳﺸﺎن را اﻃﻌﺎم‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﻣﻨﺎزل‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ را ﺟﺎي ﻧﻤﻲدﻫﻴﻢ‪...‬‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن ﻗﺮآن ﻧﻤﻲآﻣﻮزﻳﻢ‪...‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﻤﺎن را از ورود ﺑﻪ اﺳﻼم ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ آن درآﻳﻨﺪ ـ ﺑﺎز‬ ‫ﻧﻤﻲدارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ و اﮔﺮ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﻧﺸﺴﺘﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮ روي‬ ‫آﻧﺎن ﺑﭙﺎ ﻣﻲﺧﻴﺰﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﭼﻴﺰي از ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﻳﺸﺎن ـ اﻋﻢ از ﻛﻼه و ﻋﻤﺎﻣﻪ و ﻧﻌﻠﻴﻦ و ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ ﻓﺮق ﺳﺮ‬ ‫ـ ﺧﻮد را ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻴﻢ و اﻟﻘﺎب و ﻛﻨﻴﻪﻫﺎي آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺮﻫﻨﻪ ـ ﺑﺪون زﻳﻦ ـ ﺳﻮار ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﮔﺮدنﻫﺎﻳﻤﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻤﻲآوﻳﺰﻳﻢ و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﺳﻼﺣﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪...‬‬ ‫ﻣﻮﻫﺎي ﺟﻠﻮ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﻣﻲﭼﻴﻨﻴﻢ ﺗﺎ از دور ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ و در ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻴﻮه و ﺳﻨﺖ ﺧﻮدﻣﺎن در ﻟﺒﺎس و ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﻳﻞ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻛﻤﺮﻫﺎﻳﻤﺎن زﻧﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﻳﻤﺎن ﺻﻠﻴﺐ ﻧﺼﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ...‬ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ«‪.‬‬ ‫ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻛﻤﺎل ذﻟﺖ و ﺧﻮاري ﻛﻔﺎر و اوج اﻋﺘﻼ و ﻋﺰت‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آن ﻋﺼﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ؛ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاصﺟﺰﻳﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻫﺎﻟﻲ ﺷﺎم ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎ دارد ﺗﺎ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﻣﺮوزه اﻧﺪﻛﻲ در ﺣﺎل و روز ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﺮده و ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎل و روز ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺷﺒﻴﻪ ﺣﺎل دﻳﺮوز آﻧﺎن ﺷﺪهاﺳﺖ؟ و اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دورﻳﻤﺎن از اﺻﻮل اﺳﻼم‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺟﻬﺎد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻈﺎﻫﺮ آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪999‬‬

‫‪
w

v

ut

s

r


q

p

o

n


m

l

k‬‬ ‫‪
§
¦
¥
¤£
¢
¡
~
}
|
{
z
yx‬‬

‫»و ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺰﻳﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺮ ﺗﻮرات‬ ‫را ﺑﺮاي آﻧﺎن ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ـ از ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺧﻮد اﻣﻼ ﻛﺮد »و‬ ‫ﻧﺼﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺪ؛ او ﻣﺮدﮔﺎن‬ ‫را زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺧﻮد ﻫﻢ ﺑﺪون ﭘﺪر ﺑﻪدﻧﻴﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ »اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫دﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪاي از ﺑﻴﺎن دارد و ﻧﻪ از ﻣﻨﻄﻖ و‬ ‫ﺑﺮﻫﺎن ﭘﺲ ﺻﺮﻓﺎ ﻳﻚ ادﻋﺎي ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ ﻧﺪارد و ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ از دﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪه در ﺧﻮر اﻋﺘﺒﺎري ﻧﻴﺴﺖ »ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻗﻮﻣﻲ ﺗﺸﺒﻪ ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮﺷﺪﻧﺪ« زﻳﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺪر دادن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻔﺮﻳﻦﺷﺪه ﻗﺪﻳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را در ﺑﺴﻴﺎري از ادﻳﺎن اﻧﺤﺮاﻓﻲ‬ ‫ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ و از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﺑﺘﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻻت‪ ،‬ﻣﻨﺎت‪ ،‬ﻋﺰي و‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ! »ﺧﺪا آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﺪ« اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻨﻲ از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺧﺪا او را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﻫﻼك ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪا آﻧﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺳﺰاوار آﻧﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آري! ﺧﺪا آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﺪ؛ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ‪ ،‬از ﺣﻖ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲروﻧﺪ؟!‬ ‫¨

©

‪
´
³
²

±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫‪
Ã
Â
Á
À
¿¾

½
¼
»
º¹
¸
¶
µ‬‬

‫»اﻳﻨﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎن ﺧﻮد را ﺑﺠﺰ اﷲ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« زﻳﺮا آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﻼل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻼل ﻣﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮآﻧﺎن‬ ‫ﺣﺮام ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﻣﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ و در اﻣﺮ و ﻧﻬﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫‪1000‬‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ ،‬از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺦ ﻛﺮده و از اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ زﻳﺮا از ﻋﻠﻤﺎ و راﻫﺒﺎﻧﺸﺎن ﭼﻨﺎن اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺧﺪاﻳﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﺷﻮد »و« ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬ﻧﺼﺎري »ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﻳﻢ را« ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و او را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺷﺎره ﺑﻪ آن دارد ﻛﻪ ﻳﻬﻮد ﻧﻴﺰ‬ ‫»ﻋﺰﻳﺮ« را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎري از اﺣﺰاب‬ ‫و ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﺑﺴﻴﺎري از رﻫﺒﺮان و ﺣﺎﻛﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻌﺒﻮد را در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺑﺖ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ـ ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا »ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺟﺰ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎن و ﻋﻴﺴﻲ و ﻋﺰﻳﺮ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ و‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺮوان آﻧﻬﺎ ﺣﻖ دارﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ؟ »ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺰه‬ ‫اﺳﺖ او از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ وي در ﻃﺎﻋﺖ‬ ‫وﻋﺒﺎدﺗﺶ ﺷﺮﻳﻚ آورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
O
N


M
L



K
J





I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
P‬‬

‫»ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ« اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ »ﻧﻮر اﷲ را ﺑﺎ دﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻮع‬ ‫دﻳﮕﺮي از ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻼﺷﻬﺎي ﺑﻲﺛﻤﺮﺷﺎن در ﺟﻬﺖ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺣﻖ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ و ﻣﺠﺎدﻻت ﻣﺮدود و ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﻬﺎ در ﻣﺜﻞ ﺑﻪﻛﺴﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻮري را ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ اﻓﻘﻬﺎ ﭘﺮﺗﻮ ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﻢ ﺑﺎ ﻓﻮت ﻛﺮدﻧﻲ‬ ‫ﻟﺬا او ﭼﻪ ﻗﺪر ﺑﺎﻳﺪ دﻳﻮاﻧﻪ و اﺣﻤﻖ ﺑﺎﺷﺪ؟! »و اﷲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﻧﻮر ﺧﻮد را«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻳﻦ اﺳﺘﻮار و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻧﻮراﻧﻲ ﺧﻮد را »ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﺎﺧﻮش‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ« زﻳﺮا آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪاي دارﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪاي و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻓﺬ و ﺟﺎري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1001‬‬

‫آري! ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺒﺎرزات اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮده و ﻓﻘﻂ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺆﺳﺴﺎت «ﺗﺒﺸﻴﺮي« واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺴﻴﺤﻲ‪ ،‬ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ را ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ؛ آنﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻘﺎ و ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫اﺳﻼم را ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻞ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺷﻚ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ را ﺑﻬﺘﺮ درك ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
]

\

[


Z

Y

X

W

V

U

T

S


R

Q‬‬ ‫^
_
‬

‫»ﻫﻢ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد« ﻣﺤﻤﺪص »را ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ‬ ‫وﻣﻌﺠﺰات و اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﺸﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻣﺮدم را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و« ﻫﻢاوﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ »دﻳﻦ ﺣﻖ« ﻛﻪ اﺳﻼم اﺳﺖ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﺜﻞ ﻋﻘﻴﺪه ﺣﻖ و ﻣﻌﺮف ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ و از ﺻﺮف ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﻲ‪ ،‬ﻋﺎري و ﻣﻨﺰه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺗﺎ آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎﭘﻴﺎﻣﺒﺮش‪ ،‬ﻳﺎ دﻳﻦ ﺣﻖ‬ ‫را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه آن اﺳﺖ »ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ادﻳﺎن ﭘﻴﺮوز‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ« و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﻛﻪ اﻳﻦ وﻋﺪه ﻫﻢ روي داد »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ« اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي و ﻏﻠﺒﻪ را وﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﻮري ﭼﺸﻢ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺳﻼم‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻏﺎﻟﺐ و ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬إن اﷲ زوي ﻟﻲ اﻷرض‬ ‫ﻣﺸﺎرﻗﻬﺎ و ﻣﻐﺎرﺑﻬﺎ و ﺳﻴﺒﻠﻎ ﻣﻠﻚ أﻣﺘﻲ ﻣﺎ زوي ﻟﻲ ﻣﻨﻬﺎ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ زﻣﻴﻦ را ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎرق و ﻣﻐﺎرب آن ﺑﺮاي ﻣﻦ در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪ )ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻤﻪاﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه را دﻳﺪم( و ﺑﻪ‬ ‫زودي ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﺘﻢ ﺑﻪ آن ﻣﺤﺪودهاي از زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﻢ در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫رﺳﻴﺪ«‪.‬‬ ‫`

‪
l

k

j

i

h

g

f

e


d

c


b

a‬‬ ‫‪
z
y
x


w
v
u
t
s
r

qp
o
n
m‬‬ ‫{
|
}
~
‬

‫‪1002‬‬

‫»اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬اﻣﻮال ﻣﺮدم‬ ‫را ﺑﻪ ﻧﺎروا ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮدﻣﺪاراﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎل ﺣﺮام ـ ﻫﻤﭽﻮن رﺷﻮه ـ را ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬اﺣﺒﺎر‪ :‬ﻋﻠﻤﺎي ﻳﻬﻮد و‬ ‫رﻫﺒﺎن‪ :‬زاﻫﺪان ﻧﺼﺎري اﻧﺪ‪ .‬ﺳﻔﻴﺎنﺑﻦ ﻋﻴﻴﻨﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﺪ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬در او ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻬﻮد اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻋﺒﺎد و زﻫﺎد ﻣﺎ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﺪ ﺷﻮد‪ ،‬در او‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺼﺎري اﺳﺖ«‪» .‬و« ﻫﻤﭽﻨﺎن آن اﺣﺒﺎر و رﻫﺒﺎن »آﻧﻬﺎ را از راه ﺧﺪا ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻲدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ راﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺿﺎ و ﻗﺮب ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ ـ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ـ ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه را ﻛﻨﺰ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻛﺎت اﻣﻮال ﺧﻮد را ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ زﻛﺎت آن ادا ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻨﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻛﻪ ﻗﻮل راﺟﺢ در ﺗﻔﺴﻴﺮ )ﻛﻨﺰ ( ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﺰ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﺟﻤﻊآوري و ذﺧﻴﺮه و ﮔﻨﺞ ﺷﻮد‪» .‬و آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﮔﻨﺠﻬﺎ و‬ ‫اﻣﻮال را »در راه اﷲ ﺧﺮج ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه«‬ ‫ﻣﺮاد از آﻧﺎن‪ :‬ﻳﺎ ﻫﻤﺎن اﺣﺒﺎر و راﻫﺒﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داراي اﻳﻦ ﺻﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدآورﻧﺪه اﻣﻮال و اﻧﻔﺎق ﻧﻜﻨﻨﺪه‬ ‫آﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﺑﺎب ﺗﻐﻠﻴﻆ و ﺗﻮﺑﻴﺦ‪ ،‬ﺑﺎ اﺣﺒﺎر ﺣﺮامﺧﻮار اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻳﻜﺠﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺸﺎرت دادن آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺬاب‪ ،‬از ﺑﺎب اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫_
`

‪
m
l
k
ji

h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
s
r





q
p
o
n‬‬

‫»روزي ﻛﻪ آن ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎ را در آﺗﺶ دوزخ ﺑﮕﺪازﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬روزي ﻛﻪ آﺗﺶ دوزخ را ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺮارت و دﻣﺎي ﺷﺪﻳﺪي ﻛﻪ دارد‪ ،‬ﺑﺎ آن اﻣﻮال و ﮔﻨﺠﻬﺎ ﺑﺮاﻓﺮوزﻧﺪ »و ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ و ﭘﻬﻠﻮ و‬ ‫ﭘﺸﺖ آﻧﺎن را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ داغ ﻛﻨﻨﺪ« اﻳﻦ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﻳﺎدآوري ﻣﺨﺼﻮصﺷﺪ ﻛﻪ آن‬ ‫ﻣﻤﺴﻜﺎن ﭼﻮن ﻓﻘﻴﺮي را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬روﺗﺮش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن در ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺑﺎ ﻓﻘﻴﺮي‬ ‫روﺑﺮو ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از او رو ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدن و ﭘﻬﻠﻮ ﮔﺮداﻧﺪن ﺑﻪ او‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﺮش‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺳﻮي ﺑﺪﻧﺸﺎن ﺷﻌﻠﻪور اﺳﺖ »اﻳﻦ‬ ‫‪1003‬‬

‫اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ذﺧﻴﺮه ﻧﻬﺎدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺑﺎب اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻮﺑﻴﺦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﻣﻮاﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را اﻧﺪوﺧﺘﻪاﻳﺪ ﺗﺎ از آن ﺳﻮد ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺳﻮد آن؛ »ﭘﺲ آﻧﭽﻪ را ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻴﻔﺮ و ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪ آن را‬ ‫ﺑﭽﺸﻴﺪ‪ .‬اﺑﻦﻋﻤﺮ
در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻔﺎد اﻳﻦآﻳﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻣﺎلاﻧﺪوزي ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﺖ زﻛﺎت اﺳﺖ و ﭼﻮن زﻛﺎت ﻓﺮض ﺷﺪ‪،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن را ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪه اﻣﻮال‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻮه اﺣﺪ ﻃﻼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر آن را ﺑﺪاﻧﻢ و زﻛﺎت آن را ﺑﺪﻫﻢ و در آن ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺑﺎﻛﻲ‬ ‫ﻧﺪارم«‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه را ﮔﻨﺞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺮوه از ﻛﻠﻤﺎت را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﮔﻨﺞ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪EJ ? c a 3s? C?H1 ND G\?» :‬‬ ‫‪C?H1 ,8 \ 8 3\5 C?H1 ,C3- #t% C?H1 ,CAJ ! C?H1 ,? f‬‬‫?‪,\ y wxA1 ,\  & # C' v-1 ,\  ui # C?H1 ,8 5 8 t‬‬ ‫‪z - CD‬‬ ‫‪ :e x? XZ‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﻦ از ﺗﻮ در ﻛﺎر )ﺧﻴﺮ( ﭘﺎﻳﺪاري و ﺑﺮ راه رﺷﺪ؛ ﺗﺼﻤﻴﻢ و‬ ‫ﻋﺰم ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ و از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﻧﻌﻤﺘﺖ را ارزاﻧﻲ‬ ‫ﺑﺪاري و از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ دﻫﻲ ﺗﺎ ﻋﺒﺎدﺗﺖ را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ و‬ ‫ازﺗﻮ دﻟﻲ ﺳﺎﻟﻢ و زﺑﺎﻧﻲ ﺻﺎدق ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ و از ﺗﻮ از ﺧﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮ از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم و از ﺗﻮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻲ‪ ،‬آﻣﺮزش ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ داﻧﺎي ﻏﻴﺐﻫﺎﻳﻲ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻤﺮ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﺗﻮ را از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﮔﻨﺞ ﻣﻲﻛﻨﺪ آﮔﺎه‬ ‫ﻧﻜﻨﻢ؟ آن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‪ ،‬زن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﺨﺺ ﺑﻪﺳﻮي وي ﺑﻨﮕﺮد‪ ،‬او را ﺷﺎدﻣﺎن‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ و ﭼﻮن وي را ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺘﺶ ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن از وي ﻏﺎﻳﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪار‬ ‫)آﺑﺮو و ﻣﺎل( وي اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪1004‬‬

‫‪
¤

£
¢
¡

~
}
|
{

z
y
x
w

v
u
t‬‬ ‫‪


´

³
²
±°


¯

®

¬

ǻ
©
¨

§¦
¥‬‬ ‫‪
¿
¾
½
¼
»
º
¹¸
¶

µ‬‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎر ﻣﺎﻫﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺣﻜﻢ و ﻗﻀﺎ و ﺣﻜﻤﺖ وي »در ﻛﺘﺎﺑﺶ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻨﻦ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮد در ﻧﻈﺎم و ﻛﺘﺎب ﺑﺰرگ ﻛﺎﺋﻨﺎﺗﺶ ﺑﻪ‬ ‫ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﺪه و ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ »از روزي ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬دوازده ﻣﺎه‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ دوازده ﻣﺎه‪ ،‬از آﻏﺎز آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬در ﻋﻠﻢ و ﻗﻀﺎي وي ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ »از‬ ‫اﻳﻦ دوازده ﻣﺎه‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺣﺮام اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﺎﻫﻬﺎي‪ :‬ذواﻟﻘﻌﺪه‪ ،‬ذواﻟﺤﺠﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺮم و رﺟﺐ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻪ ﻣﺎه اول ﭘﻴﺎﭘﻲ و ﻣﺎه اﺧﻴﺮ ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺮار داده ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰاري‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪ .‬آري! ﻣﺎه ذواﻟﻘﻌﺪه ﻗﺒﻞ ازﺷﺮوع ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺞ‬ ‫ﺣﺮام ﻗﺮاداده ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم در آن از ﺟﻨﮓ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻨﺪ و زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺳﻔﺮ ﺣﺞ ﻣﺴﺎﻋﺪ و‬ ‫آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎه ذياﻟﺤﺠﻪ ﺣﺮام ﻗﺮارداده ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎاﻣﻨﻴﺖ و آراﻣﻲ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﻚ‬ ‫ﺣﺞ را در آن اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺎه ﻣﺤﺮمﺣﺮام ﻗﺮارداده ﺷﺪ ﺗﺎ در آن ﺑﺎ اﻳﻤﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻘﺸﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﺎه رﺟﺐ در وﺳﻂ ﺳﺎل ﺣﺮام ﻗﺮارداده ﺷﺪ ﺗﺎ در‬ ‫آن ﺑﺎ اﻳﻤﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮه اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ »اﻳﻦ اﺳﺖ دﻳﻦ اﺳﺘﻮار« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮار دادن اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه و ﺣﺮﻣﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺣﺮام؛ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ درﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺣﺴﺎب ﺻﺤﻴﺢ و اﺳﺘﻮار و ﻋﺪدي ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل اﺳﺖ »ﭘﺲ در آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ‬ ‫ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام‪ ،‬ﻳﺎ در ﺗﻤﺎم ﻣﺎﻫﻬﺎ ـ ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓ‬ ‫و ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ آن ﻣﺎﻫﻬﺎ ـ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺟﻨﮓ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺤﻜﻢ اﺳﺖ و ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﮕﺮدﻳﺪه‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ؛ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻣﻨﺴﻮخ اﺳﺖ و ﺟﻨﮓ در راه ﺧﺪا در ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻫﻬﺎ ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻓﺮض اﺳﺖ »و ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ« ﺑﺎ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ و ﺗﻌﺎون ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ »ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ« ﺑﻪ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ و ﺗﻌﺎون ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ »ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران اﺳﺖ« ﻟﺬا آﻧﺎن را ﻧﺼﺮت ﻣﻲدﻫﺪ و ﭘﺎﻳﺪارﺷﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻫﺮ‬ ‫‪1005‬‬

‫ﻛﺲﺧﺪا ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر‪ ،‬از آن اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﺑﺮ ﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد و در ﺻﻮرت داﺷﺘﻦ ﺗﻘﻮي‪ ،‬ﭘﻴﺮوزي را‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪
O
N
M
L
K








J
I
H
G
FE
D
C
B
A‬‬ ‫‪
a

`

_


^

]\

[

Z

Y

XW

V

U

T


S

R

Q

P‬‬ ‫‪
c
b‬‬

‫»ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﻲء ﻓﺰوﻧﻲاي در ﻛﻔﺮ اﺳﺖ« ﻧﺴﻲء‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺄﺧﻴﺮاﻓﮕﻨﺪن ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام و ﺟﺎﺑﺠﺎﻛﺮدن آﻧﻬﺎ از ﻣﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬اﻋﺮاب ﺑﻪ دو ﻫﺪف در زﻣﺎن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ اول‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﺗﺮك ﺟﻨﮓ و ﻏﺎرت در ﺳﻪ ﻣﺎه ﻣﺘﻮاﻟﻲ )ذياﻟﻘﻌﺪه‪ ،‬ذياﻟﺤﺠﻪ و ﻣﺤﺮم( ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫دﺷﻮار ﺑﻮد‪ .‬دوم اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﻋﺒﺎدت و ﺗﺠﺎرت در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ـ در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻓﺼﻞ‬ ‫ﮔﺮﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻮه دﺳﺖ ﺑﺮدن آﻧﺎن در زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد؛ اول‪ :‬ﻛﺒﻴﺴﻪ ﻛﺮدن ﺳﺎل ﻗﻤﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدن ﻧﻘﺺ آن ﺗﺎ ﺑﺎ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد زﻳﺮا دوران ﻣﺎﻫﺎﻧﻪﻗﻤﺮ )‪ 8/2‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ‪44 +‬‬ ‫دﻗﻴﻘﻪ ‪ 12 +‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 29 +‬روز اﺳﺖ( ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب؛ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي از ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻳﺎزده روز ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد و از ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻗﻤﺮي ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻳﻚ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ‬ ‫دﻳﮕﺮ در ﺣﺎل ﮔﺮدش اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﻲاﻓﺰودﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫آن ﻧﻘﺺ را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮده و ﺳﺎل ﻗﻤﺮي را ﺑﺎ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ ﻣﺴﺎوي ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ وﻗﺖ ﺣﺞ را ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺎدي ﺧﻮﻳﺶ در زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻗﺮار داده و‬ ‫ﺗﺠﺎرت ﺧﻮﻳﺶ را در آن زﻣﺎن ﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬روش دوم‪ :‬ﻧﺴﻲ ﺑﻮد؛ ﻧﺴﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ‬ ‫اﻓﮕﻨﺪن ﺣﺮﻣﺖ ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻪﻣﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﻫﺪاﻓﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺎه ﻣﺤﺮم را ﺣﻼل و ﺑﺠﺎي آن ﻣﺎه ﺻﻔﺮ را ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﻟﺬا ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﺼﺮفﺷﺎن در ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﺮدن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻗﻤﺮي را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ‬

‫‪1006‬‬

‫)ﻓﺰوﻧﻲاي در ﻛﻔﺮ اﺳﺖ(‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل وي و روز‬ ‫آﺧﺮت ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ زﻳﺮا ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ و ﻫﺮ ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ از‬ ‫ﺳﻮي ﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻓﺰوﻧﻲ در ﻛﻔﺮ وي اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲﻛﻪ اﻳﻦ روش ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬آﻧﺎنرا ﺑﺎ اﻳﻦ روش‬ ‫و ﺳﻨﺖ ﻏﻠﻂ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﻣﺎه ﺣﺮام را »ﻳﻚ ﺳﺎل ﺣﻼل‬ ‫ﻣﻲﺷﻤﺮﻧﺪ« ﺑﺎ ﺑﺪل ﻛﺮدن آن ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﻼل »و ﻳﻚ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ آن را‬ ‫ﺣﺮام ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺮﻣﺖ آن را ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ را در آن ﺣﻼل‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ »ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎره ﻣﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﺎزﻧﺪ و در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺮام ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻨﺪ« آري! ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻫﻲ‬ ‫از ﻣﺎهﻫﺎي ﺣﺮام را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻼل ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪﺟﺎي آن ﺣﺮام‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﻫﻤﭽﻨﺎن ـ ﻋﻠﻲاﻟﻈﺎﻫﺮ وﻓﻘﻂ در ﺷﻤﺎر ـ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ دﺳﺖ ﺑﺮدﻧﺸﺎن را ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه آن ﻓﻘﻂ ﻫﻮاي ﻧﻔﺴﺸﺎن در‬ ‫ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓ در ﻣﺎه ﺣﺮام ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻛﺮدارﻫﺎي ﺑﺪ آﻧﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺪﻛﺮدارﻳﻬﺎﻳﺸﺎن و از ﺟﻤﻠﻪ «ﻧﺴﻲء« را ﺑﺮاﻳﺸﺎن آراﺳﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮان را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪه‬ ‫و ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ »ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪
t
sr
q

p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f

e
d‬‬ ‫‪
b
a
`
_
~
}
|
{
z
yx
w
v
u‬‬

‫»اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬در راه ﺧﺪا ﺑﻴﺮون آﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻪﺳﻮي زﻣﻴﻦ ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﺗﺎ در ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫و دﻳﺎرﺗﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ و ﺷﻬﻮات آن ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و رﻧﺠﻬﺎ و دﺷﻮارﻳﻬﺎي‬ ‫ﺳﻔﺮ را ﻧﺎﺧﻮش ﻣﻲدارﻳﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1007‬‬

‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‬ ‫واﻗﻊ ﺷﺪ‪ .‬و ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ در ﻣﻴﺎن وادياﻟﻘﺮي و ﺷﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﻴﺮ‪ :‬ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦﺑﺮاي ﺟﻨﮓ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﴿‪» ،﴾r

q

p‬ﺗﺜﺎﻗﻠﺘﻢ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺴﺖ وﮔﺮاﻧﺠﺎن ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﻴﻞ ﻛﺮدﻳﺪ »آﻳﺎ ﺑﻪﺟﺎي آﺧﺮت ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي آن »دل ﺧﻮش ﻛﺮدهاﻳﺪ؟« ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي آﺧﺮت ﺑﺎ ﺟﻬﺎد در راه‬ ‫ﻣﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﺑﻬﺮهور ﺑﻮدن ازﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻣﺎدي؟ »ﻣﺘﺎع زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺧﺮت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﭘﻬﻠﻮي آﺧﺮت و در ﺑﺮاﺑﺮ آن »ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ‬ ‫اﺻﻼ ارزش و اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪارد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺧﺮت ﺟﺰ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﻧﮕﺸﺘﺶ را ـ و ﺑﻪﺳﻮياﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ ـ‬ ‫در درﻳﺎ داﺧﻞ ﻛﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ آن را ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار از آب ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد!«‪.‬‬ ‫‪
p

o

nm

l

k

j

i

h

g

f

e

d

c‬‬ ‫‪
t
s
r
q‬‬

‫»اﮔﺮ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﻴﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﺎد »ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺮﻛﻮب ﻧﻤﻮدن و ﺑﻪ ذﻟﺖﻛﺸﻴﺪﻧﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻛﻮﻧﻲ و ﺑﻼﻳﺎي‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ »و ﺑﺠﺎي ﺷﻤﺎ ﻗﻮم دﻳﮕﺮي را ﻣﻲآورد« ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا را ﻳﺎري دﻫﻨﺪ و در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ؛ دوﻟﺖ و ﻋﺰت در آﻧﻬﺎ ﻗﺮارﮔﻴﺮد »و ﺑﻪ او ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ« ﺑﺎﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن وي در رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﺟﻬﺎد‪ .‬ﻳﺎ ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ؛ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺮك ﻳﺎري وي و رﻫﺴﭙﺎر ﻧﺸﺪن ﺑﺎ وي ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﺎد »و ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« و‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي وي‪ ،‬ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدﻧﺘﺎن و ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺘﺎن ﺑﺎ ﻗﻮم دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻫﺸﺪار ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﮔﺮاﻧﺠﺎﻧﺎن و ﺳﻨﮕﻴﻦ دﻻن از‬ ‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد‪.‬‬

‫‪1008‬‬

‫‪
¤
£
¢
¡

~
}
|

{
z
y
x
w
v
u‬‬ ‫‪
³

²

±

°


¯

®¬

«

ª

©

¨


§

¦





¥‬‬ ‫´
‪
À
¿
¾

½¼
»
º
¹
¸

¶
µ‬‬ ‫‪
Æ
Å
Ä
Ã
ÂÁ‬‬

‫»اﮔﺮ او را ﻳﺎري ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﺎري رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﻓﺮوﮔﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻜﻔﻞ و ﻋﻬﺪهدار ﻛﺎر وي اﺳﺖ و »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻧﺼﺮت داد«‬ ‫دردوران ﻛﻤﻲﻫﺎ و ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ و او را ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺼﺮﺗﺶ دادهاﻧﺪ ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺟﺰ ﻳﻚ ﺗﻦ‪ ،‬ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﻧﺒﻮد ـ ﺑﺎز ﻫﻢ او را ﻧﺼﺮت ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان او را ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ« ازﻣﻜﻪ‬ ‫»و او ﻧﻔﺮ دوم از دو ﺗﻦ ﺑﻮد« ﻛﻪ آن دو ﺗﻦ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺧﻮد رﺳﻮل ﺧﺪاص ودﻳﮕﺮي اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﺻﺪﻳﻖ
ﺑﻮد »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻛﺲ در ﻏﺎر ﺑﻮدﻧﺪ« اﻳﻦ ﻏﺎر در ﻛﻮه »ﺛﻮر« در ﺳﻤﺖ‬ ‫راﺳﺖ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ راه از آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﻳﺎرﺷﺎن‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ
‪ ،‬ﺳﻪ روز را در آن ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ« ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻪ ﻳﺎر ﺧﻮد«‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ
»اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻧﺒﺎش ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺎﺳﺖ« ﺑﺎ ﻳﺎري و ﻧﮕﻬﺪارياش و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﺸﻮد؛ ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺪوه و ﻧﮕﺮاﻧﻲ را ﺑﺮ او رﻧﮕﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻜﻴﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ او ﻓﺮو‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد« ﺳﻜﻴﻨﻪ‪ :‬آراﻣﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺸﻮﻳﺶ وﺗﻼﻃﻢ و اﺿﻄﺮاب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫ﺗﺴﻜﻴﻦ داد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﺮس و ﻧﮕﺮاﻧﻲ از دل آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و ﻛﺎﻣﻼ‬ ‫آراﻣﺶ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺿﻄﺮاب اﺑﻮﺑﻜﺮ
را ﺗﺴﻜﻴﻦ داد‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻗﻮل اول راﺟﺢ اﺳﺖ »و او را ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲدﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻮت داد« ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮدﻧﺪ وﭼﻬﺮهﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎن ﻛﻔﺎر را از ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺨﻔﻲﮔﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص‬ ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را در ﻏﺰوات ﺑﻪ ﻳﺎري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﺪر ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد »وﻛﻠﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ ﺷﺮك را‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ؛ دوﻟﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورد »و ﻛﻠﻤﻪ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ‬

‫‪1009‬‬

‫اﺳﺖ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ؛ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪاي ﻛﻪ وﺻﻒ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ آن‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻮﻗﻴﺖ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﻠﻤﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬آري! اﺳﻼم ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﻴﭻﮔﺎه ﭘﺴﺘﻲ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ آن ﺑﺮﺗﺮي ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰﻳﺰ ﺣﻜﻴﻢ‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻏﺎﻟﺐ و ﻗﺎﻫﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﺎ ﻧﺼﺮت دادن اﻫﻞ ﻛﻠﻤﻪ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ؛ و ﺟﺰ‬ ‫آﻧﭽﻪ راﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ و ﺻﻮاب ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ذﻟﻴﻞ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻫﻞ ﺷﺮك‪.‬‬ ‫‪




O

N

M

L

K

JI

H

G



F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
Q
P‬‬

‫»ﺑﻴﺮون آﻳﻴﺪ« ﺑﻪ ﺟﻬﺎد »ﺳﺒﻜﺒﺎر و ﮔﺮاﻧﺒﺎر« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﺎد و ﺑﺎﻧﺸﺎط‪ ،‬ﻳﺎ اﻓﺴﺮده و ﺑﻲﻧﺸﺎط‪،‬‬ ‫ﻓﻘﻴﺮ و ﻏﻨﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺮ و ﺟﻮان‪ ،‬ﭘﻴﺎده و ﺳﻮاره‪ ،‬ﻣﺠﺮد و ﻣﺘﺄﻫﻞ و ﺧﻼﺻﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ؛ ﺟﺰ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ داراي ﻋﺬري اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون آﻳﻴﺪ »و ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻬﺎ و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد در راه‬ ‫ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ« ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا ﻓﺮض ﻛﻔﺎﻳﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ اﮔﺮ ﺟﺰ ﺑﺴﻴﺞ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ از زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻠﻮ دﺷﻤﻦ را ﺳﺪ‬ ‫ﻛﻨﺪ و دﺷﻤﻦ ﺑﻪ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن ﻣﻨﻄﻘﻪ؛‬ ‫و در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﻛﻔﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﻤﺠﻮار آن ﻓﺮض ﻋﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺑﻪ داراﺳﻼم ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺸﺘﻪ اﻣﺎ ﺑﻪ آن وارد ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻫﻤﮕﻲ ﻓﺮض‬ ‫ﻋﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ اﻣﺎم )ﺣﺎﻛﻢﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( ﻓﺮض اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻫﺮﺳﺎل ﻳﻚﺑﺎر ﺑﺮ‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﻳﻮرش ﺑﺮد ﺗﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ اﺳﻼم در آﻳﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﺎرت ﺟﺰﻳﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‬ ‫»اﻳﻦ« اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻴﺮ ﻋﺎم و اﻣﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ﺧﻴﺮي‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ از اﺳﺘﺮاﺣﺖ و ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ »اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﺪ« و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮدن ﺟﻬﺎد آﮔﺎه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎدان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬روزي اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﺳﻮره )ﺑﺮاﺋﻪ( را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ـ اﻋﻢ از ﭘﻴﺮ و‬ ‫ﺟﻮان ـ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ اي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ! ﻣﺮا ﻣﺠﻬﺰ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺎزم ﺟﻬﺎد‬ ‫‪1010‬‬

‫ﺷﻮم‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺪر ﺟﺎن! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ رﺣﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﺧﺮ ﺗﻮ ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺟﻬﺎد ﻛﺮدي ﺗﺎ رﺣﻠﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻫﻤﺮاه اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﺟﻬﺎد ﻛﺮدي ﺗﺎ‬ ‫رﺣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮ
ﺟﻬﺎد ﻛﺮدي ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺪرﺟﺎن! اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪات ﺗﻮ را ﺑﺲ اﺳﺖ و ﻣﺎ از ﺟﺎي ﺗﻮ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﻲروﻳﻢ! وﻟﻲ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي درﻳﺎﻳﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻲ ﻧﺸﺴﺖ و ﻋﺎزم ﺟﻬﺎد ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻴﺎن راه‬ ‫درﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺟﺰﻳﺮهاي را ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را در آن دﻓﻦ ﻛﻨﻨﺪ ـ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از ﻧﻪ روز‬ ‫از درﮔﺬﺷﺘﺶ ـ وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﮔﺮﻣﻲ ﻫﻮا‪ ،‬ﺟﺴﺪ ﻣﺒﺎرﻛﺶ در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮي‬ ‫ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را در آن ﺟﺰﻳﺮه دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
`

_

^

]\

[


Z

Y

X

W

V

U

T
S

R‬‬ ‫‪
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﺟﺎم ﺗﺮك ﺟﻬﺎد را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻧﻔﻴﺮ ﻋﺎم ﻓﺮﻣﺎن داد؛ اﻳﻨﻚ‬ ‫ﺑﻪ درﻣﺎن آﻓﺖ ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﻣﻲﭘﺮدازد‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ زودﻳﺎب در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! اﮔﺮ آﻧﭽﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻏﻨﻴﻤﺘﻲ ﻧﺰدﻳﻚ و در دﺳﺘﺮس ﻣﻲﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻧﻪ ﺳﻔﺮي دور و ﺗﻮانﻓﺮﺳﺎ »و اﮔﺮ ﺳﻔﺮي آﺳﺎن« و ﻣﺘﻮﺳﻂ ـ ﻧﻪ ﺧﻴﻠﻲ دور و ﻧﻪ ﺧﻴﻠﻲ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ـ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﻮد »ﻗﻄﻌﺎ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺘﺨﻠﻒ از‬ ‫ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ »وﻟﻲ راه ﭘﺮﻣﺸﻘﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك »ﺑﺮآﻧﺎن ﮔﺮان‬ ‫آﻣﺪ« زﻳﺮا از ﻳﻜﺴﻮ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺳﻔﺮي دور و ﭘﺮﻣﺸﻘﺖ ﺑﻮد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺎل؛ ﺳﺎل‬ ‫ﻗﺤﻄﻲ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﻓﺼﻞ؛ ﻓﺼﻞ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻮد »و ﺑﻪزودي« ﺗﺨﻠﻒﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك‬ ‫»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﺗﺎب و ﺗﻮان ﻣﺎﻟﻲ و ﺑﺪﻧﻲ ﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ »ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪﻳﻢ« و از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ وﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ »ﺧﻮد را ﻫﻼك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻪ دروغ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد؛ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﻮدش را ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ« در اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد؛ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮان ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﺑﻪ‬

‫‪1011‬‬

‫ﺟﻬﺎد را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ و ﺳﺴﺘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪﺳﺒﺐ زﺣﻤﺖ و ﻣﺸﻘﺖ ﺟﻬﺎد‪ ،‬از آن‬ ‫روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k‬‬ ‫»ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ« اﻳﻦ ﻋﺘﺎﺑﻲ ﻟﻄﻒآﻣﻴﺰ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺎ ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ او‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻏﺎز ﺷﺪ »ﭼﺮا ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺣﺎل راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد و دروﻏﮕﻮﻳﺎن‬ ‫را ﺑﺸﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه دادي؟« ﭼﺮا ﺑﺎ ﻋﺬرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در دادن‬ ‫اﺟﺎزه ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﺑﻪ آﻧﺎن ﺷﺘﺎب ﻛﺮدي؟ و ﻗﺪري ﺗﺄﻧﻲ و درﻧﮓ ﻧﻨﻤﻮدي ﺗﺎ ﺻﺪق و‬ ‫راﺳﺘﻲ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن در ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪن ﻋﺬرﻫﺎ و دروغ دروﻏﮕﻮﻳﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ روﺷﻦ‬ ‫ﺷﻮد؟‬ ‫‪
f
e
dc


b
a
`
_
~
}
|

{
z
y‬‬ ‫‪
h
g‬‬

‫»ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ اﷲ و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻬﺎ و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬در ﺑﺎب ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد از ﺗﻮ اﺟﺎزه‬ ‫ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺎدت و ﺷﻴﻮه آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﺗﻮﻗﻔﻲ و ﺑﻲ آنﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺻﺪور‬ ‫اﺟﺎزه از ﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﺎد ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﺎل را ﺑﺮ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﻣﻘﺪم ﺳﺎﺧﺖ؛ زﻳﺮا ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﺑﺪون ﻣﻘﺪم‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﺎل‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻘﻮاﭘﻴﺸﮕﺎن داﻧﺎﺳﺖ« ﻫﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻛﻪ از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
u

t


s

r

q

p

o

n

m

l


k

j

i‬‬ ‫‪
w
v‬‬ ‫‪1012‬‬

‫»ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺗﻮ اﺟﺎزه« ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ از ﺟﻬﺎد و ﺗﺨﻠﻒ از آن را‬ ‫»ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﷲ و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ« و آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ذﻛﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و‬ ‫روز آﺧﺮت از آنروﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا اﺳﺖ »و‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺷﻚ آورده اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﺎن در ﺷﻚ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺮدان« و ﻣﺘﺤﻴﺮ »اﻧﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ در‬ ‫دﻳﻦ ﺧﻮد ﺷﻜﺎك و ﻣﺘﺤﻴﺮ و ﻣﻀﻄﺮﺑﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي راه ﺻﻮاب ره ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﭘﺎداش‬ ‫اﻟﻬﻲ اﻣﻴﺪي ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
¦
¥

¤
£
¢
¡

~
}
|

{
z
y
x‬‬ ‫§
¨
©
‬

‫»و اﮔﺮ اﻳﻨﺎن ﺑﻪراﺳﺘﻲ اراده ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ« ﺑﻪ ﺟﻬﺎد را »داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاي آن‬ ‫ﺳﺎزوﺑﺮﮔﻲ ﺗﺪارك ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ« و از ﺗﺪارك ﻗﺒﻠﻲ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺗﻐﺎﻓﻞ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ آﻣﺎدهﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻟﺬا آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺸﺎن دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ و در‬ ‫اﺻﻞ‪ ،‬ﻗﺼﺪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮاي آن ﺗﻮﺷﻪراه و ﺳﻼﺣﻲ آﻣﺎده‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ »وﻟﻲ اﷲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ آﻧﺎن را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ ﭘﺲ آﻧﺎنرا از ﺣﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را از ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎز داﺷﺖ و ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﭼﺮا‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻣﺎﻧﺪن داده ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ ﻋﺎزم ﺷﺪن ﻣﺠﺒﻮرﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺴﺎد ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده‬ ‫و دﺷﻤﻦ را ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ از ﺣﺮﻛﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻮد »و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻦ را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻓﮕﻨﺪ؛ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ آﻧﺎن را ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ ﻓﺮوﮔﺬارد و ﺑﺎ ذﻟﺖ در‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد واﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آﻓﺖزدﮔﺎن ﻣﻌﺬور؛ از ﻛﻮران و ﺑﻴﻤﺎران و‬ ‫زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ؛ ﭼﻨﺎن ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﻛﻮﭼﻚﺷﻤﺎرياي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻣﺨﻔﻲ ﻧﺘﻮان ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1013‬‬

‫‪
º¹
¸
¶
µ

´
³
²
±
°
¯
®

¬
«
ª‬‬ ‫»
¼
½
¾
‬

‫»اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺧﺒﺎل ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲاﻓﺰودﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺰ ﻓﺴﺎد وﺷﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲاﻓﺰودﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﺰدﻻﻧﻲ ﺧﻮار و ﺣﻘﻴﺮ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲاي ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺒﺎل‪ :‬ﻓﺴﺎد‪ ،‬دو ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻢزﻧﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼف اﻓﮕﻨﻲ و ﺷﺎﻳﻌﻪﭘﺮاﻛﻨﻲ اﺳﺖ »و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮد را ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺘﺎب در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻓﺴﺎداﻧﮕﻴﺰي و ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ دروﻏﻬﺎ و اﻛﺎذﻳﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺮﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬دروﻏﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﺎد‬ ‫ذاتاﻟﺒﻴﻦ اﺳﺖ »و در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺎﺑﺮﻫﻢاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ و دوﺑﻬﻢزدن و‬ ‫ﺗﻴﺮهﻛﺮدن رواﺑﻂ ﻧﻴﻚ ﺷﻤﺎ »و در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦﺷﻨﻮاﻳﺎﻧﻲ دارﻧﺪ« ﻛﻪ دروغﭘﺮدازﻳﻬﺎي‬ ‫آﻧﺎن را ﺷﻨﻴﺪه و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و‬ ‫ﺑﺮادران دﻳﻨﻲﺗﺎن اﺧﺘﻼف و ﻓﺴﺎد ذاتاﻟﺒﻴﻦ ﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺘﺎن راﺷﻨﻴﺪه و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ »و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان‬ ‫داﻧﺎﺳﺖ« و ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آﻓﺎﺗﻲ از ﺳﻮي آﻧﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﺘﺼﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد! از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ وي ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺘﻀﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺘﺨﻠﻒ‪ ،‬از رؤﺳﺎي اوس و ﺧﺰرج ﺑﻮدﻧﺪ وﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲ‬ ‫رﺋﻴﺲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬آري! در ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺮونرﻓﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد از اﻧﺼﺎر ﻣﺪﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ رؤﺳﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﺷﻨﻮي داﺷﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي آن‬ ‫رؤﺳﺎ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺷﺄن و ﻫﻴﺒﺘﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
O

N

M


L

K

J


I



H

G

F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
Q
P‬‬

‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﺘﻨﻪ را ﻃﻠﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﭘﻴﺶ از ﻏﺰوه »ﺗﺒﻮك«‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺟﻮﻳﺎي ﻓﺴﺎداﻧﮕﻴﺰي‪ ،‬دو ﺑﻬﻢ زﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﻌﻪﭘﺮاﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺟﻮﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﺘﻔﺮق ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺣﺪت‬ ‫‪1014‬‬

‫ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻤﻌﺸﺎن ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ در آﻏﺎز ﺗﺸﺮﻳﻒﻓﺮﻣﺎﻳﻲ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻋﺮاب ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﺗﻴﺮﻛﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﺠﻮم‬ ‫آورده و ﻳﻬﻮد ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﺷﺪﻧﺪ و در ﻏﺰوه اﺣﺪ ﻛﺮدﻧﺪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ »و ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﺮ ﺗﻮ واروﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آرا و ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺳﺎزﻣﺎن دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ‬ ‫واروﻧﻪﺳﺎزيﻫﺎ در ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و در ﺗﻮ اﺛﺮ ﻛﺮده و ﻋﺰﻣﺘﺎن را ﺑﺮ ﺟﻬﺎد ﺳﺴﺖ ﻛﻨﺪ »ﺗﺎ آنﻛﻪ‬ ‫ﺣﻖ آﻣﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺼﺮت و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲآﻣﺪ »و اﻣﺮ ﺧﺪا آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« ﺑﺎ ﻋﺰت دادن‬ ‫دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﺳﺮﻛﻮب دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮدﻧﺪ« از‬ ‫ﭘﻴﺮوزي ﺣﻖ و اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﻴﻞ آﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
a

`

_

^]




\

[

Z

YX

W

V

U

T

S

R‬‬ ‫‪
c
b‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ؛ اﻳﻨﻚ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﺎل‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺮف وﻣﺼﺪاق ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺼﻲ از‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﻔﺎق اﻧﺪ‪» :‬و از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺑﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص »ﻣﺮا اﺟﺎزه ده« در ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد و ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺪﻳﻨﻪ »و ﻣﺮا در ﻓﺘﻨﻪ‬ ‫ﻧﻴﻨﺪاز«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻗﺼﺪ‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺪﺑﻦﻗﻴﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اي ﺟﺪ! رأي ﺗﻮ درﺟﻬﺎد ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻨﻲاﻻﺻﻔﺮ )روم( ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺟﺪﺑﻦﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﻣﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﺷﻴﻔﺘﻪ‬ ‫زﻧﺎن و ﭼﻮن زﻧﺎن ﺑﻨﻲاﻻﺻﻔﺮ )روﻣﻴﺎن( را ﺑﺒﻴﻨﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮم ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺪه و ﻣﺮا در ﻓﺘﻨﻪ ﻧﻴﻨﺪاز! ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ؛ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺪه و‬ ‫ﻣﺮا در ﻓﺘﻨﻪ ـ ﻳﻌﻨﻲ در ﮔﻨﺎه ـ ﻧﻴﻨﺪاز زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻣﺎﻧﺪن ﻫﻢ ﻧﺪﻫﻲ‪ ،‬اذن ﺗﻮ ﻫﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲﻛﻨﻢ و در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﮔﻨﺎه درﻣﻲاﻓﺘﻢ‪» .‬آﮔﺎه ﺑﺎش ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻢاﻛﻨﻮن در ﻓﺘﻨﻪ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﻓﺘﻨﻪاي ﻛﻪ از آن ﻧﺎم ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻓﺘﻨﻪ‬ ‫‪1015‬‬

‫ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد و ﺑﻬﺎﻧﻪﺗﺮاﺷﻲﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎس و ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ و ﭼﻪ ﻓﺘﻨﻪاي‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد اﺳﺖ! »و ﻫﻤﺎﻧﺎ دوزخ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« و آﻧﺎن را از‬ ‫آن ﮔﺮﻳﺰ و ﮔﺰﻳﺮي ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ اﺣﺎﻃﻪ دوزخ در آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
q

p

o

n

m

l

k


j

i

hg

f

e

d‬‬ ‫‪
u
t
s
r‬‬

‫»اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺣﺴﻨﻪاي ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻧﺎﺧﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ﻗﺒﻞ ﺣﺴﺎب ﻛﺎر ﺧﻮد را داﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ از ﻗﺒﻞ اﺣﺘﻴﺎﻃﻤﺎن را ﻧﻤﻮده‬ ‫وﺟﺎﻧﺐ ﺣﺰم و دوراﻧﺪﻳﺸﻲ را از دﺳﺖ ﻧﺪادهاﻳﻢ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻣﺪﻳﻢ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ دراﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﻨﻪ‪ :‬ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﻓﺘﺢ وﭘﻴﺮوزي‬ ‫و ﻣﺼﻴﺒﺖ‪ :‬زﺧﻢ و ﺟﺮاﺣﺖ اﺳﺖ‪» .‬و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ« در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫از ﺳﻼﻣﺖ ﺧﻮد و ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﻪ اﺻﻞ زﻳﺮ‬ ‫را ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪
e

d
c
b
a
`_
~
}
|
{
z

y
x
w
v‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﷲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ« در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ از ﺧﻴﺮ وﺷﺮ‬ ‫»ﻧﻤﻲرﺳﺪ« و ﭼﻮن او ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﻤﻮده ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﻪﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﻣﺮ او را اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ »اوﺳﺖ ﻣﻮﻻي ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اوﺳﺖ ﻧﺼﺮتدﻫﻨﺪه و ﻛﺎرﺳﺎز ﻣﺎ‪ ،‬اوﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺎ رﻗﻢ زده و ﻗﻄﻌﺎ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ادﻳﺎن ﭘﻴﺮوز‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻫﺮ رﺧﺪادي ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ ﺷﺮ ﺑﺎﺷﺪ ـ‬ ‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﻣﺎﺳﺖ »و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ« ﺗﻮﻛﻞ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﭙﺮدن اﻣﻮر ﺑﻪ وي اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻮﻛﻞ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﻴﻊ و ﻣﺘﻮﻛﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1016‬‬

‫‪
u
t
s
r
q
p
o

n
ml

k



j



i
h
g
f‬‬ ‫‪
~
}
|

{
z
yx

w
v‬‬

‫اﺻﻞ دوم ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺟﺰ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ‬ ‫دو ﻧﻴﻜﻲ را اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ؟« آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺟﺰ ﭘﻴﺮوزي ﻳﺎ ﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي را اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دوي اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺲ ﺧﻮش آﻳﻨﺪ و ﮔﻮاراﺳﺖ؟ »در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ« در ﺑﺎره ﺷﻤﺎ ﻳﻜﻲ از دو ﺑﺪي و ﺑﺪﻓﺮﺟﺎﻣﻲ را؛ ﻳﺎ »ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از ﻧﺰد ﺧﻮد ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺬاب ﻛﻮﺑﻨﺪهاي ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻳﺎ« ﺑﭽﺸﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﺬاﺑﻲ »ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ و ﻛﺸﺘﻦ و اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻏﺎرتﻛﺮدن و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﻛﺸﻴﺪن ﺷﻤﺎ‬ ‫»ﭘﺲ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ« ﺑﺮاي ﻣﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ از ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﻤﻮن و ﺧﺠﺴﺘﻪ »ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در اﻧﺘﻈﺎرﻳﻢ« آن ﻓﺮﺟﺎم ﻧﺎﻣﻴﻤﻮﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﺪان ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫
¡
‪
®
¬
«
ª
©
¨§
¦
¥
¤
£
¢‬‬

‫اﺻﻞ ﺳﻮم ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺎ رﻏﺒﺖ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺎ ﺑﻲﻣﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد« اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ ﺧﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪون‬ ‫دﺳﺘﻮري از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﻲﻣﻴﻠﻲ ﺑﻪ اﻣﺮﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ‪،‬‬ ‫اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻧﻔﺎق ﺷﻤﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ »ﭼﺮاﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻮﻣﻲ‬ ‫ﻓﺎﺳﻖ ﺑﻮدهاﻳﺪ« در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ از ﺗﻘﻮاﭘﻴﺸﮕﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﻓﺴﻖ‪ :‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و‬ ‫ﺗﻤﺮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1017‬‬

‫¯
‪

¾


½
¼
»
º
¹
¸

¶

µ

´
³
²
±
°‬‬ ‫¿
‪
Æ



Å
Ä

Ã
Â
Á
À‬‬

‫»و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﺎﻧﻊ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن اﻧﻔﺎﻗﻬﺎي آﻧﺎن ﻧﺸﺪ ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻛﻔﺮ‬ ‫ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺟﺰ ﺑﺎ ﺣﺎل ﻛﺴﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﭼﻴﺰ‬ ‫را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدن اﻧﻔﺎق آﻧﺎن ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬اول ﻛﻔﺮ‪ .‬دوم اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﺟﺰ در ﺣﺎل ﻛﺴﺎﻟﺖ و ﻛﺎﻫﻠﻲ و ﮔﺮاﻧﺠﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﮔﺰارﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻧﻪ از ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن‬ ‫اﻣﻴﺪ ﺛﻮاﺑﻲ دارﻧﺪ و ﻧﻪ از ﻋﺬاﺑﻲ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ ﭘﺲ ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ رﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﻮم‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ‪» :‬اﻧﻔﺎق ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« اﻣﻮاﻟﺸﺎن را »ﺟﺰ ﺑﺎ ﻛﺮاﻫﺖ« ﻧﻪ ﺑﺎ رﻏﺒﺖ و دﻟﺨﻮﺷﻲ‪ ،‬از آن رو‬ ‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛ اﻧﻔﺎق ﻣﺎل در راه ﺧﺪا‪ ،‬ﻗﺮاردادن آن در ﻣﻌﺮض اﺗﻼف و ﻧﺎﺑﻮدي‬ ‫اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ وﻋﺪهﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل ويص در ﭘﺎداش اﻧﻔﺎق ﻣﺎل‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺑﺎور‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Q
P
O
N
M
L
K


J
I
H
G
FE
D
C
B
A‬‬ ‫‪
S
R‬‬

‫»ﭘﺲ اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﻧﻴﺎورد« و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻚ ﻣﭙﻨﺪار زﻳﺮا »ﺟﺰاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻨﻬﺎ در زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫دﻧﻴﺎ ﻋﺬابﺷﺎن ﻛﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮوردﮔﺎري را ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺷﻜﺮ ﮔﺰار ﻧﺒﻮده و ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت آن اﻣﻮال و دادن ﺻﺪﻗﺎت دﻳﮕﺮ را در ﻣﻮارد ﻟﺰوم‪،‬‬ ‫ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ »و ﺟﺎﻧﺸﺎن درﺣﺎﻟﻲ ﺑﻴﺮون آﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ارواﺣﺸﺎن در ﺣﺎل ﻛﻔﺮ از ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﺮون آﻳﺪ ﺑﺪانﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻣﺼﻤﻢاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﺳﻤﺎﺟﺖ‪ ،‬در ﮔﻤﺮاﻫﻲ‬ ‫ﻓﺮورﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U
T‬‬

‫‪1018‬‬

‫»و ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن از ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« زﻳﺮا ﻧﻬﺎد و ﻋﻮاﻃﻔﺸﺎن ﺑﺎ ﻛﻔﺎر اﺳﺖ‬ ‫»ﻟﻴﻜﻦ آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« از روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﺒﻦ‪ .‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬از آن ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﻛﺸﺘﺎر و اﺳﺎرت و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲاي ﻓﺮود‬ ‫آﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺰد ﺷﻤﺎ از روي ﺗﻘﻴﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻊ اﻣﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫_
`
‪
j
i
h
g
f
e

d
c
b
a‬‬

‫»اﮔﺮ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﻮد را در آن از آﺳﻴﺐ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ »ﻳﺎ ﻏﺎرﻫﺎﻳﻲ را«‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را در آن از دﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﭘﻨﻬﺎن دارﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﻫﻤﺮاﻫﺘﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﺟﻨﮓ ﻣﻠﺰم ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ »ﻳﺎ ﺳﻮراﺧﻲ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺗﻮﻧﻞ ﻳﺎ ﻛﺎﻧﺎﻟﻲ را‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ در آن از دﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﻔﻲ ﺷﻮﻧﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﺷﺘﺎﺑﺰده ﺑﻪﺳﻮي آن روي ﻣﻲآورﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪﺳﻮي آن ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه رويآورده و از ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺳﺐ ـ اﮔﺮ ﺑﺮ آن ﻣﻬﺎر ﻧﺰﻧﻨﺪ ـ ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﻣﻲﮔﺮﻳﺰد‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫اﻳﻨﺎن ﻣﺨﻔﻴﮕﺎﻫﻲ را ﺑﺮاي ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻏﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ راه و ﭼﺎرهاي ﻓﺮاروﻳﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪
{
z
y

x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m

l
k‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اوﺻﺎف ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دوم از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد‪:‬‬ ‫»و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن در ﺻﺪﻗﺎت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺗﻮزﻳﻊ و ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﺮده‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن از آن داده ﺷﻮد« ﺑﻪاﻧﺪازهاي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ »ﺧﺸﻨﻮد‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ« از ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻠﺖ ﻟﺬا ﺑﺮ ﺗﻮ ﻋﻴﺐ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬از آنرو ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﻬﺮه ﻧﺎﭼﻴﺰ وﻓﺎﻧﻲ‬ ‫دﻧﻴﺎي دون‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺮام و ﻣﻘﺼﺪي ﻧﺪارﻧﺪ و از دﻳﻦ و ﺗﺪﻳﻦ ﺑﻪدورﻧﺪ »و اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن از‬ ‫آن داده ﻧﺸﻮد« در ﺣﺪي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺟﻮﻳﺎي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ »ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﻲآﻳﻨﺪ«‬ ‫و اﻇﻬﺎر ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻲﻏﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻴﭽﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1019‬‬

‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻣﻮال زﻛﺎﺗﻲ را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آوردﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﺸﺎن آن اﻣﻮال را در ﻣﻮارد ﻣﻌﻴﻦ آن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﺒﻮد! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫|
}
~
_


`
‪
j

i
h
g
f
e
d
c
b

a‬‬ ‫‪
o
n
m
l

k‬‬

‫»و اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ آﻧﺎن دادهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ و رﺳﻮل ويص ﺑﻪ آﻧﺎن داده اﺳﺖ »راﺿﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ« ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻬﺮهﺷﺎن اﻧﺪك ﻫﻢ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬آري! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد »و« اﮔﺮ‬ ‫»ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪزودي ﺧﺪا از ﻓﻀﻠﺶ و رﺳﻮل او ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲدﻫﻨﺪ«‬ ‫و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻮﻗﻊ و اﻧﺘﻈﺎر آن را دارﻳﻢ؛ »ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي اﷲ راﻏﺒﻴﻢ« در‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮد آﻧﭽﻪ را اﻣﻴﺪوار آن ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬آري! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ رﻓﺘﺎري اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﺸﻢ و اﻋﺘﺮاﺿﺸﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آداب ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد‪.‬‬ ‫‪
{
z
y

x
w
v
u
t
s

r
q
p‬‬ ‫|
}
~

¡‪
ª
©

¨
§
¦¥
¤
£
¢‬‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺻﺪﻗﺎت )اﻣﻮال زﻛﺎت( ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل وﺟﻮه ﻣﺼﺮف ﺻﺪﻗﺎت را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻃﻌﻦ و اﻋﺘﺮاﺿﺸﺎن را دﻓﻊ و ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰﻳﺸﺎن ﭘﺎﻳﺎن دﻫﺪ‪» :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪﻗﺎت ﺑﻪ ﻓﻘﻴﺮان اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻓﻘﻴﺮ‪:‬‬ ‫ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺎدﺑﻦﺣﺮث
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮدي ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ‬ ‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﻣﻮال زﻛﺎت ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺪانﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﺎ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي در ﺑﺎب ﺻﺪﻗﺎت )اﻣﻮال زﻛﺎت( راﺿﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺧﻮدش در ﺑﺎره آن ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻤﻮده و آن را ﺑﻪ ﻫﺸﺖ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮ ﻫﻢ‬ ‫از آن اﺻﻨﺎف ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ از آن ﻣﻲدﻫﻢ«‪.‬‬ ‫‪1020‬‬

‫»و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ اﺧﺘﺼﺎص دارد« در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻛﻴﺴﺖ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻛﺴﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮي را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺣﻮاﻟﺶ ﭘﻲﻧﻤﻲﺑﺮد و‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻓﻘﺮ وي ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ وي ﺻﺪﻗﻪ ﻛﻨﺪ و او ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از ﻣﺮدم ﭼﻴﺰي درﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪ .‬در ﻧﺰد اﺣﻨﺎف ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدﻳﺶ از ﻓﻘﻴﺮ ﺑﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻧﺰد اﺣﻨﺎف‪ ،‬ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻴﺴﺖ دﻳﻨﺎر ﻳﺎ دوﻳﺴﺖ درﻫﻢ ﺷﺮﻋﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻧﺼﺎب زﻛﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ زﻛﺎت ﺑﮕﻴﺮد و ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻣﻨﺰل و ﺧﺎدﻣﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ از‬ ‫زﻛﺎت ﺑﻲﻧﻴﺎز ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫»و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺰاران ﺟﻤﻊآوري آن اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ آوري اﻣﻮال زﻛﺎت ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ ازاﺻﻨﺎف‬ ‫ﻫﺸﺖﮔﺎﻧﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻣﻮال زﻛﺎت ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪاﻟﻘﻠﻮب اﺧﺘﺼﺎص دارد« آﻧﺎن زﻋﻤﺎي ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآوردﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﻼم ﭘﺎﻳﺪاري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﻔﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺆﻟﻔﻪاﻟﻘﻠﻮب ﺳﻪ دﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬دﺳﺘﻪاي ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ دادودﻫﺶ‪،‬‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻪ دوم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺿﻌﻒ و دﺳﺘﻪ ﺳﻮم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﺷﺎن از ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎل دﻓﻊ ﻣﻲﺷﺪ«‪ .‬اﺣﻨﺎف وﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻼم و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪن‬ ‫آن‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻣﺆﻟﻔﻪاﻟﻘﻠﻮب ﺳﺎﻗﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا اﻛﻨﻮن ﻣﺴﺘﺤﻘﺎن زﻛﺎت ﻓﻘﻂ ﻫﻔﺖ دﺳﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي درﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ‬ ‫ﻏﺮﺑﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻬﻢ ﻣﺆﻟﻔﻪ‬ ‫اﻟﻘﻠﻮب را اﺣﻴﺎ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫»و« اﻣﻮال زﻛﺎت »در راه آزادي ﺑﺮدﮔﺎن اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻜﺎﺗﺐ ﺷﺪه‪ 1‬را ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮده و آزادﺷﺎن ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ وﺣﻨﻔﻲﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫"‬

‫! ‪ 9)iR' ]{ ''   i LR )# ' 9'] /- i Lb ' ) 2 L
' :‬‬ ‫|> > ‪0h] R ,  ~b '  }\3‬‬

‫‪1021‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ و ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺮﻳﺪن ﺑﺮده و ﺳﭙﺲ آزاد ﻛﺮدن ﺑﺎﻻﺳﺘﻘﻼل آن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ وامداران اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻣﺮاد از آﻧﻬﺎ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﺮ ﺑﺎر ﻗﺮض‬ ‫ﺑﻮده و ﺗﻮان ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ آن را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺼﺮﻓﺎت ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ و اﺳﺮاف‬ ‫آﻣﻴﺰ ﺧﻮد ﻣﻘﺮوض ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﻣﺶ از وﺟﻮه زﻛﺎت ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آنﻛﻪ از ﺗﻜﺮار اﻳﻦ ﺷﻴﻮه در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺎﻟﻲاش ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلاﻛﺮمص‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ زﻳﺮ ﺑﺎر ﻗﺮض ﺑﻮدﻧﺪ از وﺟﻮه زﻛﺎت ﻳﺎري ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﻪ‬ ‫ﻳﺎريﻛﺮدﻧﺸﺎن از ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ وﺟﻮه‪ ،‬ارﺷﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺣﻨﺎف ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻏﺎرم« ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ واﻣﻲ ﺑﺮ ﮔﺮدن وي اﺳﺖ و ﻣﺎﻟﻚ ﻧﺼﺎﺑﻲ ﻛﻪ از واﻣﺶ اﻓﺰون ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫»و« اﻣﻮال زﻛﺎت »در راه ﺧﺪا اﺧﺘﺼﺎص دارد« اﻳﻦ ﺻﻨﻒ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺠﺎﻫﺪان و‬ ‫ﻣﺮزداراﻧﻲ‪ ١‬ﻛﻪ در ﺳﻨﮕﺮﻫﺎ و ﻣﺮزﻫﺎي ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ آﻣﺎده روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺧﻄﺮ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎد و ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت دﻓﺎﻋﻲ‪ ،‬از‬ ‫وﺟﻮه زﻛﺎت ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﺣﻨﺎف ﻓﻘﻴﺮ‬ ‫ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ زﻛﺎت‪ ،‬ﺷﺮط ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺠﺎﺟﻲﻛﻪ از ﻣﺎل و ﺛﺮوت‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺪا اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫»و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ اﺑﻦ اﻟﺴﺒﻴﻞ اﺧﺘﺼﺎص دارد« اﺑﻦاﻟﺴﺒﻴﻞ‪ :‬ﻣﺴﺎﻓﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺷﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪن وي ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و دﻳﺎرش در ﺳﻔﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ از دﺳﺘﺮس وي ﺧﺎرج‬ ‫اﺳﺖ و در راه ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﭘﺲ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ‪ ،‬از اﻣﻮال زﻛﺎت ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺑﻮدوﺑﺎش و زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد‪ ،‬از اﻏﻨﻴﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ »اﻳﻦ ﻓﺮﻳﻀﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺻﺮف اﻣﻮال زﻛﺎت در اﺻﻨﺎف ﻳﺎدﺷﺪه؛ ﺣﻜﻤﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﻻزم اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻓﺮض ﻧﻤﻮده و اﻳﺸﺎن را از ﺗﺠﺎوز از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‬ ‫»و ﺧﺪا داﻧﺎ« اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺗﻮان آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﺮ اﻳﺸﺎن‬

‫"‬

‫)‪.€'+ %Z , 9AtT 2% xg >=
 , ]: LGTh   , TR  ) Nt‬‬ ‫ 
] ‪0‬‬

‫‪1022‬‬

‫دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ »ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻳﻀﻪ زﻛﺎت‪ ،‬در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳﻊ آن و در ﻫﻤﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ زﻛﺎت ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻫﺸﺖ ﺻﻨﻒ ﻳﺎد‬ ‫ﺷﺪه ﺻﺮف ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آن اﺻﻨﺎف ﻫﻢ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ؟ ﻓﻘﻬﺎ در اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎره ﺑﺮ دو ﻗﻮلاﻧﺪ‪ :‬ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ و ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ ﺻﺮف آن را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺻﻨﺎف ﻳﺎدﺷﺪه ﺟﺎﻳﺰ و‬ ‫ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ آن را ﻧﺎﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫«


¬

®

¯

‪
»

º

¹

¸


¶

µ

´

³²

±

°‬‬ ‫¼
½

¾

¿
‪
É
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
ÁÀ‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﺎل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻮم از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫»و از آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را آزار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ او زودﺑﺎور‬ ‫اﺳﺖ« اذن‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮد‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺳﺨﻦ درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮمص ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻠﻢ آن ﺣﻀﺮتص و ﮔﺬﺷﺖﺷﺎن از ﺟﻨﺎﻳﺎت‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ـ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺰرﮔﻮاري و ﺑﺮدﺑﺎري و ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ـ ﻏﺮه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ از رﺳﻮاﻳﻲﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ »ﺑﮕﻮ‪ :‬أذﻧﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺷﻨﻮد وﻟﻲ او ﻧﻴﻜﻮﺷﻨﻮﻧﺪهاي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ زﻳﺮا او ﺳﺨﻦ ﺧﻴﺮ را‬ ‫ﺑﺎور ﻣﻲدارد ﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﺷﺮ را و ﺧﻴﺮ را از ﺷﺮ ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ )أذن ﺧﻴﺮ(‬ ‫را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن دارد و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎور دارد و ﺳﺨﻦ او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬از آن رو ﻛﻪ ﻋﻈﻤﺖ و‬ ‫ﺟﻼل و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﻤﺎل ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻲ او را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺳﺨﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫را ﻣﻲﺷﻨﻮد‪ ،‬ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‬ ‫رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا را ﻣﻲآزارﻧﺪ ﻋﺬاب دردﻧﺎﻛﻲ در ﭘﻴﺶ دارﻧﺪ«‬ ‫در ﻫﺮ دو ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت‪.‬‬

‫‪1023‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﮔﻮشﺳﭙﺮدن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮان‪ ،‬از‬ ‫ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ اوﺻﺎف رﻫﺒﺮان ﺑﺰرگ اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﻮشﺳﭙﺮدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬در ﺑﻪدﺳﺖ آوردن‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﺛﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬارد وﻟﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻳﻦ ﺧﺼﻠﺖ ﻣﻤﺘﺎز را ﻧﻘﻴﺼﻪاي ﺑﺮاي‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪﮔﻮش دادن رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط و دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻣﻴﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻖ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻓﺮق ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫»ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺧﻠﻮت‬ ‫و ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺧﺼﻮﺻﻲﺷﺎن ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻃﻌﻨﻪ ﻣﻲزدﻧﺪ و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺧﺒﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺆﻣﻨﺎن آﻣﺪه و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهآﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮش‬ ‫اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪه‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺪارد و آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ »در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده او را ﺧﺸﻨﻮد ﺳﺎزﻧﺪ« ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺖ و‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﺧﻮد وﻟﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻮري ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﻘﺎم ﻣﻨﻴﻊ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي دروﻏﻴﻦ ﺧﻮد‬ ‫ارﺿﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺖ؛ اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺧﺮ ﻫﻢ ﺑﺪﺗﺮﻧﺪ! ﻓﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺶ را ﺷﻨﻴﺪ‬ ‫و آن را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده و او را ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او ﭘﺸﺖﺳﺮﻫﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ!‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
]

\


[Z

Y

X


W

V

U

T

S

R

Q



P

O

N‬‬ ‫^
_
‬

‫‪1024‬‬

‫»آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزد« و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن دراﻓﺘﺪ و‬ ‫دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻨﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﺮاي او آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ«‬ ‫ﻋﺬاب‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ »ﺧﻔﺖ و ﺧﻮارﻳﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« و ﭼﻪ ﺧﻮارﻳﻲ از اﻓﺘﺎدن ﺑﻪ دوزخ و‬ ‫ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در آن ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟!‬ ‫`
‪
p
o
n
m

l
k
ji
h
g
f
e
d
c
b

a‬‬ ‫‪
r
q‬‬

‫»ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن از آن ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ رﺳﻮل اﻛﺮمص »ﺳﻮرهاي ﻓﺮود‬ ‫آورده ﺷﻮد« در ﺑﺎرهﺷﺎن »ﻛﻪ آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را »از آﻧﭽﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ« از‬ ‫ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص »ﺧﺒﺮ دﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را از‬ ‫ﻧﻔﺎق ﻧﻬﺎﻧﻲاي ﻛﻪ اﻓﺰون ﺑﺮ ﻧﻔﺎق آﺷﻜﺎر ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮاد؛ آﮔﺎهﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن از آﻧﭽﻪ آﻧﻬﺎ در دﻟﻬﺎي ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻨﺪ‬ ‫»ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻣﺴﺨﺮه ﻛﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آﺷﻜﺎر‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻴﺪ« ﻳﺎ ﺑﺎ ﻓﺮودآوردن ﺳﻮرهاي و ﻳﺎ ﺑﺎ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش از رازﻫﺎي ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪﺗﺎن‪.‬‬ ‫‪




_

~


}

|

{

zy

x

w

v

u


t

s‬‬ ‫`
‪
a‬‬

‫»و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﺑﭙﺮﺳﻲ« درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ دﻳﻦ و ﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮ آن آﮔﺎه ﻛﺮده اﺳﺖ؛ »ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﺷﻮﺧﻲ و ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﻛﺎر ﺗﻮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﻧﺒﻮده‪،‬‬ ‫ﻓﻘﻂ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﺎزي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدهاﻳﻢ »ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و آﻳﺎت او و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺗﻤﺴﺨﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؟« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﻜﺎر دروﻏﻴﻦﺷﺎن را رد ﻛﺮد و آﻧﺎن را در ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﻣﻌﺘﺮﻓﺎن ﺑﻪ وﻗﻮع اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪1025‬‬

‫‪
q

p


o

n

m

l

k

j

i

hg

f



e

d

c

b‬‬ ‫‪
s
r‬‬

‫»ﻋﺬر ﻧﻴﺎورﻳﺪ« زﻳﺮا اﻳﻦ ﻋﺬرآوري و اﻟﺘﻤﺎس دروﻏﻴﻦ از ﺷﻤﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و دﻳﮕﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺑﺮ ﻣﻼﺳﺎﺧﺘﻦ رازﻫﺎي ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪﺗﺎن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﺎن ﻧﺪارد »ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎﻧﺘﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ اﻇﻬﺎر اﻳﻤﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ »ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﻔﺮﺗﺎن را ﺑﺎ اﺳﺘﻬﺰاﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮﻳﺘﺎن روي داد‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﺪ »اﮔﺮ از ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻤﺎ‬ ‫درﮔﺬرﻳﻢ« ﻣﺮاد از آﻧﺎن‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن را از ﻛﺪورت ﻧﻔﺎق ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫از ﻧﻔﺎق ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪﻧﺎم ﻣﺨﺸﻲﺑﻦﺣﻤﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص‬ ‫درآوﻳﺨﺖ و ﺑﻪ زاري ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪاص! ﻧﺎم ﺧﻮدم و ﻧﺎم ﭘﺪرم ﺑﺮ ﻣﻦ اﺛﺮ‬ ‫ﻛﺮد‪ ١‬و اﻳﻦ ﺧﺮﻳﺖ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪم! در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻮﺑﻪ ﻣﺨﺸﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و‬ ‫ﻧﺎﻣﺶ را ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و او از ﺧﺪاوﻧﺪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در روز ﺟﻨﮓ «ﻳﻤﺎﻣﻪ« ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ و ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻲ از‬ ‫او ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آري! اﮔﺮ ﮔﺮوﻫﻲ را ﻛﻪ از ﻧﻔﺎق ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ ﻗﺮاردﻫﻴﻢ «اﻟﺒﺘﻪﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺠﺮم ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻧﻔﺎق ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺼﺮﺑﻮدﻧﺪ و از‬ ‫آن ﺗﻮﺑﻪﻛﺎر ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻋﻤﺮك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﺨﺼﻲ در ﻏﺰوه‬ ‫ﺗﺒﻮك در ﻣﺠﻠﺴﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﺎرﻳﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﻜﻢ راﻏﺐﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن‬ ‫دروﻏﮕﻮﺗﺮ و در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺒﺮد ﺟﺒﻮنﺗﺮ ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ! ﻣﺮدي از اﻫﻞ آن ﻣﺠﻠﺲ در ﭘﺎﺳﺦ وي‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻫﺴﺘﻲ و اﻳﻦ ﻳﺎوهﻫﺎ را از ﺳﺮ ﻧﻔﺎق ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻦ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص را از ﺳﺨﻨﺎﻧﺖ آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص رﺳﻴﺪ و در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬راوي اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ آن ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻖ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪ ﺷﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص درآوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫"‬

‫‚ ‪!i R=
9h ]9 , uƒ#'‚ „… 0 i ]9 : uƒ 0
9h #A ]9 :‬‬

‫‪1026‬‬

‫ﺳﻨﮕﻬﺎ ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ را ﻣﻲﺧﺮاﺷﻴﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ! ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺎزي و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ! و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪﴾`







_
~

}
|
﴿ :‬‬ ‫‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و آﻳﺎت او و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺗﻤﺴﺨﺮﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؟«‪.‬‬ ‫‪
~

}


|

{

z

yx

w

v


u

t‬‬ ‫
¡‪
«
ª
©
¨
§

¦¥
¤
£
¢‬‬

‫»ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻫﻤﻪ از ﻳﻚدﻳﮕﺮﻧﺪ« ﻣﺮدان ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬در ﻧﻔﺎق ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫و اﺣﻮاﻟﺸﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ »اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻜﺮ و ﻧﻬﻲ از ﻣﻌﺮوف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻔﺎق و دوري از اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻧﺤﻄﺎط را ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻨﺪ »و‬ ‫دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﻓﺮو ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻧﻔﺎق ﻣﺎل در ﺻﺪﻗﻪ و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﺟﻬﺎد ﻛﻪ‬ ‫اﻣﻮري ﻻزﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻞ ﻣﻲورزﻧﺪ »ﺧﺪا را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ و ﭘﺮواي‬ ‫وي در ذﻫﻦ و ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﺧﻄﻮر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪا ﻫﻢ ﻓﺮاﻣﻮﺷﺸﺎن ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را‬ ‫از رﺣﻤﺖ و ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪدور داﺷﺖ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﻘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﻓﺴﻘﺸﺎن ﻛﺎﻣﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺴﻘﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻤﺮد و ﺑﺮﻳﺪن از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻴﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫¬

®

¯

‪
½¼

»

º¹

¸

¶µ

´

³
²

±

°‬‬ ‫¾
¿
‪
Á
À‬‬

‫»ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬آﺗﺶ دوزخ را وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪ ،‬در آن‬ ‫ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ‪ ،‬آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﺗﺶ دوزخ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺲ اﺳﺖ و ﺑﻪﻋﺬاﺑﻲ‬ ‫ﺑﺮﺗﺮ از آن ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺨﺘﻲ ﻋﺬابﺷﺎن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺧﺪا‬ ‫آﻧﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻃﺮد ﻛﺮد و دور ﺳﺎﺧﺖ »و ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﺎن ﻋﺬاب ﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺖ« ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪1027‬‬

‫‪
L

K

J

I


H

G

F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
XW

V


U

T

S

R

Q

P

O


N

M‬‬ ‫‪
c
b
a
`
_^
]
\
[
Z
Y‬‬

‫آنﮔﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن از ﻛﻔﺎر ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬ ‫»از ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ و داراي اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ از ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ«‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن از ﻟﺬتﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﻣﻘﺪر ﻛﺮده ﺑﻮد »ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ«‬ ‫اي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن! »از ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻳﺪ« ﻫﻤﺎن ﻧﺼﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺪر ﻛﺮده ﺑﻮد »ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻏﺮق ﺷﺪن درﺑﻬﺮهﻫﺎي دﻧﻴﺎ را ـ‬ ‫ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻔﻠﺖ از ﺣﻖ ﻣﻨﻌﻢ ذواﻟﻤﻨﻦ ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ ـ ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ﻋﻴﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺷﻤﺎ ﻓﺮورﻓﺘﻴﺪ« در ﻟﺬﺗﻬﺎي دﻧﻴﺎ و ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ آن و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬در‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻳﺎت ﺧﺪا »ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻓﺮو رﻓﺘﻨﺪ« در اﻳﻦ اﻋﻤﺎل و در اﻳﻦ اﻣﻮر »آن‬ ‫ﮔﺮوه« ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ اﻳﻦ اوﺻﺎف »ﺣﺒﻂ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺒﺎه و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ »اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن« ﻣﺮاد‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻠﻲ و ﺻﻮري‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬آري! اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ آﻧﺎن ﺗﺒﺎه‬ ‫ﺷﺪ »در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت« ﺗﺒﺎﻫﻲ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻏﻨﺎ و‬ ‫ﺑﻲﻧﻴﺎزياي ﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﻴﺪوارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻘﺮ وﻣﺴﻜﻨﺖ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﻋﺰت و ﺷﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان‬ ‫ﭼﺸﻢ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ذﻟﺖ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد و ﻗﻮﺗﻲﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﻴﺪوارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﻣﻲﮔﺮاﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺒﺎﻫﻲ‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن در آﺧﺮت ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دوزخ رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن را ﻃﺎﻋﺖ وﻗﺮﺑﺖ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ »و آن ﮔﺮوه ﻫﻤﺎن‬ ‫زﻳﺎﻧﻜﺎراﻧﻨﺪ« زﻳﺮا در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺛﻮاب و ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ‬ ‫وﺟﺐ ﺑﻪ وﺟﺐ و ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم از ﺳﻨﺖﻫﺎي ﭘﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؛ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮراخ ﺳﻮﺳﻤﺎري درآﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ آن وارد ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ«‪ .‬اﺻﺤﺎب‬

‫‪1028‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﻣﺮاد ﺷﻤﺎ از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ؟ آﻳﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»آري! ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺟﺰ آﻧﺎﻧﻨﺪ؟«‪.‬‬

‫‪
q
p
o

n
m
l
k
j
i
h
g
f

e
d‬‬ ‫‪
~

}


|

{

z

y

x

wv

u


t

sr‬‬ ‫_
`
‬

‫»آﻳﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﺧﺒﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ« ﺧﺒﺮ‬ ‫و ﮔﺰارﺷﻲ ﻛﻪ داراي اﻫﻤﻴﺖ و در ﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ؟ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫ﮔﺰارش ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن و ﺟﺰاﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل آن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از آن ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺷﺶ ﮔﺮوه را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﺮاب ﻓﻲاﻟﺠﻤﻠﻪ‬ ‫اﺧﺒﺎرﺷﺎن را ﺷﻨﻴﺪه و از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن آﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اول ﺧﺒﺮ‪» :‬ﻗﻮم ﻧﻮح« ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و« دوم‪ :‬ﺧﺒﺮ ﻗﻮم »ﻋﺎد« ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎدي ﻣﻬﻠﻚ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و« ﺳﻮم‪ :‬ﺧﺒﺮ ﻗﻮم »ﺛﻤﻮد« ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺮﮔﺒﺎر ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و« ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺧﺒﺮ »ﻗﻮم اﺑﺮاﻫﻴﻢ« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺸﻪ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮد و ﻧﻤﺮود‬ ‫ﻣﻠﻌﻮن را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﺸﻪ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و« ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺧﺒﺮ »اﺻﺤﺎب ﻣﺪﻳﻦ« ﻛﻪ ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻮدﻧﺪ و زﻟﺰﻟﻪ آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫»و« ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺧﺒﺮ »اﻫﻞ ﻣﺆﺗﻜﻔﺎت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎي زﻳﺮ و زﺑﺮﺷﺪه ﻗﻮم ﻟﻮط ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﮕﺒﺎران ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖﺷﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬و آن ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ از رﻳﺸﻪ‬ ‫و ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﻨﻘﻠﺐ و واژﮔﻮن ﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻓﺮاز آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮود آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫»ﻣﺆﺗﻜﻔﺎت« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان آن ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻃﻮاﻳﻒ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ »ﻣﻌﺠﺰات روﺷﻨﻲ ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﺎن آوردﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻛﻨﺪ« زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ آﻧﺎن را‬

‫‪1029‬‬

‫ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ »وﻟﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ روا ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫و ﻋﺪم اﻧﻘﻴﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ‪.‬‬ ‫‪
l


k
j
i
h
g
fe
d

c
b
a‬‬ ‫‪
|
{
z
y
x
wv
u
t
sr
q
p
o
n
m‬‬

‫ﭼﻮن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺻﻔﺎت ذﻣﻴﻤﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ذﻛﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪدﻧﺒﺎل آن ﺻﻔﺎت ﺳﺘﻮده ﻣﺆﻣﻨﺎن را‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﻣﺮدان ﻣﺆﻣﻦ و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ دوﺳﺘﺎن ﻳﻚدﻳﮕﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن در ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻄﻮﻓﺖ دوﺟﺎﻧﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ اﺳﺖ و ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ و ﻫﻢآوا ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺎر دﻳﻦ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آن ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ را ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺸﺎن را در‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ داﺧﻞ ﻛﺮدﻧﺪ«‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﺑﻪﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺷﺮع‬ ‫ﻣﻌﺮوف و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻨﻜﺮ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺗﺮك ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻏﻴﺮ وي از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ »و از ﻣﻨﻜﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ »ﻧﻬﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ و زﻛﺎت را ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺧﺪا را ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‬ ‫در اﻧﺠﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﺪان دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ »و رﺳﻮل او را« ﻧﻴﺰ در اواﻣﺮ و‬ ‫ﻧﻮاﻫﻲ وي ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آن ﮔﺮوه« ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ اوﺻﺎف؛ »ﺧﺪا ﺑﻪزودي آﻧﺎن را ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد« در دﻧﻴﺎ و‬ ‫آﺧﺮت‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮآوردن وﻋﺪهﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ »ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﻏﺎﻟﺐ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﭘﺎداش دادن و ﻣﺠﺎزات آﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ؛ ﻛﻪ ﻫﻢ ﭘﺎداش و ﻫﻢ‬ ‫ﻋﻘﺎب را درﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻞ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺤﻄﺎط اوﺿﺎع و‬ ‫اﺣﻮاﻟﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1030‬‬

‫}

~


¡
‪
ª

©

¨
§¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫«¬
®¯
‪
º
¹

¸¶

µ
´³
²
±
°‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ وﻋﺪه دادهاﺳﺖ ﻛﻪ از ﻓﺮودﺳﺖ آن«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻓﺮودﺳﺖ درﺧﺘﺎن و ﻏﺮﻓﻪﻫﺎي آن »ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ‪ ،‬در آن ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ و‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺎك« و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهاي وﻋﺪه داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻠﻴﺪي وﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲاي در آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در آﻧﻬﺎ ﺧﻮش ﻣﻲزﻳﻨﺪ و در اوج ﺑﺮﺧﻮرداري و رﻓﺎه ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »در ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي‬ ‫ﻋﺪن« ﻋﺪن‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺎوﻳﺪان ﻛﻪ اﻗﺎﻣﺖ در آﻧﻬﺎ ﻫﺮﮔﺰ اﻧﻘﻄﺎع و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارد‪» .‬ﻋﺪن«‬ ‫ﺑﻪﻗﻮل راﺟﺢ‪ :‬ﻧﺎم ﺷﻬﺮي در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮔﻔﺘﻴﻢ؛ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺑﻪﻣﺎ از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آن ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺸﺘﻲ از ﻃﻼ وﺧﺸﺘﻲ از ﻧﻘﺮه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻼط آن ﻣﺸﻚ اﺳﺖ‪ ،‬رﻳﮕﻬﺎي آن‬ ‫ﻣﺮوارﻳﺪ و ﻳﺎﻗﻮت و ﺧﺎك آن زﻋﻔﺮان‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن درآﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮشﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه و‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ آزاري ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﻲزﻳﺪ و ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ ﻛﻬﻨﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ‬ ‫ﺟﻮاﻧﻲاش از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود«‪» .‬و ﺧﺸﻨﻮدياي« ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺪك »از« ﺳﻮي »اﷲ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‬ ‫از ﻫﻤﻪ« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲاي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻳﺸﺎن داده اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﺧﺸﻢ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻤﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از ﻟﺬات ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ـ‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺸﻨﻮدياي از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫زﻳﺮا رﺿﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺳﺒﺐ ﻫﺮ رﺳﺘﮕﺎري و ﺳﻌﺎدﺗﻲ اﺳﺖ »اﻳﻦ« ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ و‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« و ﻫﺮ رﺳﺘﮕﺎري و ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدم آن را ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ و رﺳﺘﮕﺎري ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬دون آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺳﻌﻴﺪ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اي اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ! ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻟﺒﻴﻚ ايﭘﺮودﮔﺎر ﻣﺎ!‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ و ﺧﻴﺮ ﻫﻤﻪ در دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ راﺿﻲ ﺷﺪﻳﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﮕﺮ ﻣﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ راﺿﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬ ‫‪1031‬‬

‫ﺑﺨﺸﻴﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺖ ﻋﻄﺎ ﻧﻜﺮدهاي؟ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ از‬ ‫اﻳﻦ را ﻋﻄﺎ ﻧﻜﻨﻢ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﮕﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ؟ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﺸﻨﻮديام را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ روا داﺷﺘﻪ و ﺑﻌﺪ از آن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻢ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮم«‪.‬‬ ‫‪
N
M
L
KJ
I
HG
F
E
D
C
B
A‬‬

‫»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺟﻬﺎد ﻛﻦ« ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻛﻔﺎر؛ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺪود‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺪود را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﭼﺮاﻛﻪ از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻨﺪ »و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻏﻠﻈﺖ ﻛﻦ« ﻏﻠﻈﺖ‪ :‬ﺷﺪت دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖ اﺳﺖ‪ .‬آري! رﻓﺘﺎر ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ دو ﮔﺮوه در دﻧﻴﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ »و« اﻣﺎ در‬ ‫آﺧﺮت؛ »ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن دوزخ اﺳﺖ و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ اﺳﺖ!« ﻋﻠﻲاﺑﻦاﺑﻲﻃﺎﻟﺐ
‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل رﺳﻮل ﺧﻮدص را ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ :‬ﺷﻤﺸﻴﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮي ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮي ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺷﻤﺸﻴﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺎﻏﻴﺎن«‪ .‬آنﮔﺎه آﻳﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه را ﺗﻼوت ﻛﺮد‪ .‬از اﻳﻦ رواﻳﺖ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﮔﺮ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن را اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎد ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻗﻮل؛ اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
_
^]
\
[
Z



Y
X
W
V
U
T
S
R
Q

P
O‬‬ ‫`
‪
s
r

q
p
o
nm
l
k
j
i
hg
f

e
d
c
b


a‬‬ ‫‪
a
`
_
~
}

|
{
z
y
xw
v
u
t‬‬

‫»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ« ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ را‪ .‬در ﻳﻜﻲ از رواﻳﺎت‪ ،‬در ﺑﻴﺎن‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺳﺨﻦ ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ در ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادران ﻣﺎ ـ ﻛﻪ ﺳﺮوران وﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ـ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺪﺗﺮ از درازﮔﻮﺷﻴﻢ! رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ وي آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫وﻟﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪه آن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ را ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬در‬ ‫‪1032‬‬

‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ« و آن ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »و ﭘﺲ‬ ‫از اﺳﻼم آوردﻧﺸﺎن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻓﺮض ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮدن اﺳﻼﻣﺸﺎن‪ ،‬آﻧﭽﻪ را‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از اﻇﻬﺎر اﺳﻼم‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻛﻔﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ »و ﻗﺼﺪ‬ ‫ﻛﺎري را ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻧﺸﺪﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺼﺪﺷﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‬ ‫ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﻛﻪ دوازده ﺗﻦ از‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻨﺪه آن ﺑﻮدﻧﺪ »و ﺑﻪ ﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮ آنﻛﻪ ﺧﺪا از‬ ‫ﻓﻀﻞ ﺧﻮد آﻧﺎن را ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺳﺎﺧﺖ و رﺳﻮل وي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﻜﺎر و اﻋﺘﺮاض و‬ ‫ﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺧﻮر ﺛﻨﺎ و ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺳﺰاوار اﻋﺘﺮاض و‬ ‫اﻧﻜﺎر و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ آﻧﺎن را از ﻓﻀﻞ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﺮﻳﻒ آوري رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬آﻧﺎن در ﺗﻨﮕﻲ ﻣﻌﻴﺸﺖ‬ ‫ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﺿﻊ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن رو ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮدي و ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻧﻬﺎد و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ« از‬ ‫ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن »ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از اﻳﻦ ﻧﻔﺎﻗﻲ ﻛﻪ در آن دﺳﺖوﭘﺎ ﻣﻲزﻧﻨﺪ »و اﮔﺮ روي‬ ‫ﺑﺮﺗﺎﺑﻨﺪ« از ﺗﻮﺑﻪ و اﻳﻤﺎن »ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك در دﻧﻴﺎ« ﺑﺎ‬ ‫ﻛﺸﺘﻦ و ﺑﻪ اﺳﺎرت درآوردﻧﺸﺎن ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن »و« در »آﺧﺮت« ﺑﺎ ﻋﺬاب دوزخ »و‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن در زﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻ وﻟﻲ و ﻧﺼﻴﺮي ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ از ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﻧﺠﺎﺗﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪o

n
m
lkj

i
h
g
f
e
d
c
b‬‬

‫»و از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﻓﻀﻞ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻣﺎل و ﺛﺮوت »ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲدﻫﻴﻢ و از ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ« ﺑﺎ ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻳﻜﻲ از اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪﻧﺎم ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪ و او از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار را ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر‬ ‫داﺳﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ را ﺑﺎ اﺳﺎﻧﻴﺪ آن از اﺑﻦﻋﺒﺎس و ﺣﺴﻦ و ﻗﺘﺎده رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده و‬ ‫ﺳﭙﺲ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﻴﻔﻲ از اﺑﻲاﻣﺎﻣﻪ ﺑﺎﻫﻠﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‬ ‫‪1033‬‬

‫اﺳﺖ‪ :‬ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ! از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻲ ارزاﻧﻲ دارد زﻳﺮا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ او‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺣﻖ ﻫﺮ ذيﺣﻘﻲ را از آن ﺧﻮاﻫﻢ داد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬واي ﺑﺮﺗﻮ اي ﺛﻌﻠﺒﻪ! ﻣﺎل اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺮ آن را ﺑﺘﻮاﻧﻲ ﮔﺰارد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺎل‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎب ﺷﻜﺮ آن را ﻧﺘﻮاﻧﻲآورد«‪ .‬وﻟﻲ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻟﺘﻤﺎس‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ از ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻣﻦ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎراﻟﻬﺎ! ﺑﻪ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻣﺎﻟﻲ ارزاﻧﻲ دار«‪ .‬راوي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺛﻌﻠﺒﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﻲ‬ ‫را ﭘﺮوراﻧﺪ و آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﺮﻣﻬﺎ و ﺣﺸﺮات ﺑﻪزودي و ﺑﻪ اﻧﺒﻮﻫﻲ رﺷﺪ و ﺗﻜﺜﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺜﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﻧﺪك ﻣﺪﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﮓ آﻣﺪ و ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻨﺎﭼﺎر‬ ‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان او ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ‬ ‫روﻧﺪ ﭼﻨﺎن روﺑﻪ ﻓﺰوﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﺑﺎز ﻫﻢ از ﺣﻮلوﺣﻮش ﻣﺪﻳﻨﻪ دورﺗﺮ رﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬ ‫ﻛﺎر او ﺑﺪاﻧﺠﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪاي ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺎزهاي‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي واي ﺑﺮ ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ! اي واي ﺑﺮ ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦ‬ ‫ﺣﺎﻃﺐ!«‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ آن ﺣﻀﺮتص دو ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب را ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري زﻛﺎت اﻣﻮال و اﺣﺸﺎم‬ ‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﺮاف و ﻧﻮاﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬آن دو ﺗﻦ ﻧﺰد ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻧﻴﺰ آﻣﺪﻧﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫زﻛﺎﺗﺶ را ﺑﭙﺮدازد وﻟﻲ او ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ زﻛﺎت ﻧﺎﻣﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺟﺰﻳﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ! ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬از دادن زﻛﺎت ﺳﺮﺑﺎز زد‪ .‬آن دو ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﭼﻮن رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص اﻳﺸﺎن را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي واي ﺑﺮ‬ ‫ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ!«‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ را درﺑﺎره وي ﻧﺎزل ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت را ﺷﻨﻴﺪ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻧﺰد وي آﻣﺪ و ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ‬ ‫اي ﺛﻌﻠﺒﻪ! درﺑﺎره ﺗﻮ اﻳﻦ‪ ...‬واﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬راوي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺛﻌﻠﺒﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ و زﻛﺎت ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ‬ ‫رﺳﻮلاﷲ! اﻳﻦ زﻛﺎت ﻣﺎل ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺮا از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ زﻛﺎت ﺗﻮ ﻣﻨﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺛﻌﻠﺒﻪ‬ ‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ ﻛﺮد و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮد ﺧﺎك ﻣﻲاﻓﺸﺎﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﺮﭼﻪ اﻟﺘﻤﺎس ﻛﺮد‪ ،‬رﺳﻮل‬ ‫‪1034‬‬

‫ﺧﺪاص از وي ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ
ﻧﻴﺰ در ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ از‬ ‫وي ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از او‪ ،‬ﻋﻤﺮ
و ﻋﺜﻤﺎن
ﻧﻴﺰ از وي ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬درﺧﻼﻓﺖ‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن
ﻣﺮد‪.‬‬ ‫‪
y

x
w
v
u
t
s
r
q
p‬‬

‫»ﭘﺲ ﭼﻮن از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﺑﺨﻞ ورزﻳﺪﻧﺪ« و ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪي ﻛﻪ ﺧﻮرده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي از آن را ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺪادﻧﺪ »و اﻋﺮاضﻛﻨﺎن ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ« از‬ ‫ﻃﺎﻋﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﺮاض ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺼﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£

¢
¡

~
}
|
{
z‬‬

‫»در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺰاي آنﻛﻪ وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻼف ﻛﺮدﻧﺪ و از آن روي‬ ‫ﻛﻪدروغ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ـ ﺗﺎ روزي ﻛﻪ او را دﻳﺪار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺎق‬ ‫را ﺑﺎﻗﻲﮔﺬارد« ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﺰا ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺧﻠﻒ وﻋﺪه و دﻳﮕﺮي دروغ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦﺟﻬﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻠﻒ وﻋﺪه و دروغ را دو ﻧﺸﺎﻧﻪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻔﺎق‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آري! ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺳﺰاي ﺑﺨﻠﺸﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺎق را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﺴﺘﻤﺮا ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬روزي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺨﻞ‪ ،‬ﻧﻔﺎﻗﻲ ﭘﺎﻳﺪار در دﻟﻬﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬارد زﻳﺮا ﺳﺒﺐ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺑﺨﻞ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫
«
¬
®
¯
‪
¸
¶
µ
´
³

²
±
°‬‬

‫»آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ« ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ راز و ﻧﺠﻮاﻳﺸﺎن را ﻣﻲداﻧﺪ« در ﻣﻮرد ﻃﻌﻨﻪزدن‬ ‫ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص‪ ،‬ﺑﺮ ﻳﺎراﻧﺸﺎن و ﺑﺮ دﻳﻦ اﺳﻼم »و ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎي ﻏﻴﺒﻬﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰ ـ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ ـ ﺑﺮ وي ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1035‬‬

‫‪



Ã

Â

Á

À

¿

¾

½



¼

»

º

¹‬‬ ‫‪
Î
Í
Ì

Ë
Ê
É
È
ÇÆ
Å
Ä‬‬

‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داوﻃﻠﺒﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ ﺧﻮد ـ‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ زﻛﺎت ﻓﺮض ـ ﺑﻪﻃﻮر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺎﻓﻠﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ و ﺗﻤﺴﺨﺮ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و ﭼﻮن ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭼﻴﺰ اﻧﺪﻛﻲ از ﻣﺎل ﺧﻮد را داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺻﺪﻗﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا از اﻳﻦ ﺻﺪﻗﻪ وي ﺑﺲ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ! و اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﺎل ﺑﺴﻴﺎري را ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻃﻌﻨﻪزﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻓﻘﻂ از روي رﻳﺎ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده و ﺻﺪﻗﻪ وي ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻧﺒﻮده اﺳﺖ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺮ داوﻃﻠﺒﺎن ﻣﺆﻣﻦ در ﺻﺪﻗﺎت ﻋﻴﺐ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻋﻴﺐ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺸﺎن« ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاي ﺻﺪﻗﻪ ﻛﺮدن »ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« و آن ﻣﺎل اﻧﺪك ﻫﻢ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ دﺳﺖرﻧﺞ و زﺣﻤﺖﺷﺎن اﺳﺖ »و آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﻫﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﺳﺰاي آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﺧﺪا ﺗﻤﺴﺨﺮﺷﺎن ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ و رﺳﻮاﻳﺸﺎن ﻛﺮده و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺟﺰاﻳﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ »و ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ« در آﺧﺮت‪.‬‬ ‫‪
S
R
Q
PO
N

M
L

K
J
I
H

G
F
E
D

C
B

A‬‬ ‫‪
\
[
Z
Y
X
W
VU
T‬‬

‫»ﭼﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﭼﻪ آﻣﺮزش ﻧﺨﻮاﻫﻲ« ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲآﻣﺮزد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻣﺮزشﺧﻮاﺳﺘﻦ و ﻋﺪم آن از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻳﻜﺴﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ را ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻣﺮزش‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار دﻫﺪ »اﮔﺮ ﻫﻔﺘﺎدﺑﺎر ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫آﻣﺮزش ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ آﻧﺎن را ﻧﻤﻲآﻣﺮزد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻲآﻣﺮزد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺎ ﭘﺎﻓﺸﺎري و اﺻﺮار زﻳﺎد‪ ،‬آﻣﺮزش‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺮاد‪ ،‬ﻋﺪد ﻫﻔﺘﺎد ﻧﻴﺴﺖ و ذﻛﺮ ﻋﺪد ﻫﻔﺘﺎد ازآنروﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺮاب‪ ،‬ﻋﺪد‬ ‫‪1036‬‬

‫ﻫﻔﺘﺎد را در ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻛﺜﺮت ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »اﻳﻦ« ﻧﻴﺎﻣﺮزﻳﺪن ﺑﺮ آﻧﺎن »ﺑﻪﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﻋﺪم آﻣﺮزش آﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا و رﺳﻮل وي اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان آﻣﺮزﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺧﺪا ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺘﻤﺮدان ﺧﺎرج از اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎن را »ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺴﻖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ راﻫﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫]
^
_
`
‪
k
j
i
h
g

f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
z
y


x
w
vu

t
s
r
q
po
n
m
l‬‬

‫»ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﭘﺲ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ« آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﺒﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻦﭘﺮوري‪ ،‬ﻧﻔﺎق و ﺷﻴﻄﺎن ﻟﻌﻴﻦ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎرﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﺎزداﺷﺖ ﻟﺬا از رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎروان ﺟﻬﺎد ﻧﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه داده و در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﺑﺮﺟﺎﺷﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و آﻧﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد‪،‬‬ ‫ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ »و از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺧﻮد در راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺮاﻫﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ« ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻧﻔﺮﺗﺸﺎن از ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﺣﺮص و ﺑﺨﻠﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺎل و ﺟﺎن‪ ،‬ﻋﺪم اﻳﻤﺎن‬ ‫واﺧﻼص و ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ﺑﻮد »و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻴﺮون ﻧﺮوﻳﺪ« ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﺑﺮادران‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ در ﻧﻔﺎق ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را از رﻫﺴﭙﺮدن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺳﺴﺖ ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺳﻔﺎرش ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻋﺰم اﻳﺸﺎن را در ﺟﻬﺎد ﺳﺴﺖ ﻛﻨﻨﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﮔﺮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ درﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن! ﭼﮕﻮﻧﻪ از اﻳﻦ ﮔﺮﻣﺎي اﻧﺪك ﻣﻲﮔﺮﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آن‬ ‫وارد ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ و ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن از آن ﻓﺮار‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺘﺮ و ﺳﻮزانﺗﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا آﺗﺶ دوزخ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ و ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ ‫ﭘﺲ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪن از ﻣﺸﻘﺘﻲ اﻧﺪك‪ ،‬ﺧﻮد را در ﻣﺸﻘﺘﻲ اﺑﺪي‬ ‫ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ ﺟﺎﻫﻠﻲ ﺟﺎﻫﻞﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1037‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻳﻪ‪
³

²...﴿ :‬‬

‫´


‪ ﴾µ‬را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺰار ﺳﺎل ﺑﺮ آﺗﺶ دوزخ‬ ‫ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺖ ﺗﺎ ﺳﭙﻴﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﺮ آن ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺖ ﺗﺎﺳﺮخ ﺷﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه‬ ‫ﻫﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﺮ آن اﻓﺮوﺧﺖ ﺗﺎ ﺳﻴﺎه ﺷﺪ ﻟﺬا آﺗﺶ دوزخ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺐ ﺳﻴﺎه اﺳﺖ و‬ ‫ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي آن روﺷﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺎﻧﺪ«‪.‬‬ ‫{
|
}
~


_
`
‪
c
b


a‬‬

‫»ﭘﺲ ﺑﻪﺳﺰاي آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از ﻣﻌﺎﺻﻲ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎ »اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺨﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﮕﺮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در آﺧﺮت ﻛﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻨﺪﻳﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺎزي و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮي اﺳﺖ ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﺤﺘﻮم‪.‬‬ ‫‪
ut
s
r

q
p
o
n
m
l
k
j
i

h


g
f
e
d‬‬ ‫‪
~
}
|
{
z
y
x
w

v‬‬

‫»ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺗﻮرا« از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك »ﺑﻪﺳﻮي ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ﺑﺎز آورد« دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺑﻪﺳﻮي ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن(‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻤﻪ آﻧﺎن زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﻧﻔﺎق ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮده و از ﺗﺨﻠﻒ و واﭘﺲﻣﺎﻧﻲ از ﺟﻬﺎد ﻧﺎدم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آري! اﮔﺮ از‬ ‫ﺗﺒﻮك ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ »و« ﺑﻌﺪ ازآن‪ ،‬آن ﮔﺮوه ﻣﻨﺎﻓﻖ »از ﺗﻮ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون آﻣﺪن« ﻫﻤﺮاﻫﺖ در‬ ‫ﻏﺰوه دﻳﮕﺮي »اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ آﻧﺎن‪» :‬ﺷﻤﺎﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺧﺎرج ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ و‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ دﺷﻤﻨﻲ ﻧﺒﺮد ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد« ﭘﺲﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از ﺷﺮف ﺟﻬﺎد‪،‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﻣﻌﻨﻮي آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﻔﺴﺪه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ و ﻓﺘﻨﻪﺧﻴﺰ اﺳﺖ »زﻳﺮا ﺷﻤﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻦ راﺿﻲ ﺷﺪﻳﺪ« در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك »ﭘﺲ اﻛﻨﻮن ﻫﻢ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎران‪،‬‬ ‫زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺬر‪ ،‬از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ »ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ«‪.‬‬

‫‪1038‬‬

‫
¡
‪
³
²
±
°
¯



®
¬
ǻ
©

¨

§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫´
‬

‫دوﻣﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ازﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺬار و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮش ﻧﺎﻳﺴﺖ« ﻗﺒﻼ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻛﺴﻲ دﻓﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪،‬‬ ‫آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ وي ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ در اﻳﻦ آﻳﻪ از‬ ‫اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ ﻫﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﻋﺎ ﻛﺮدن ﺑﺮ وي ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻨﺎزهاي ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از او‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ آن ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﺄﻧﻜﻢ ﺑﻬﺎ‪:‬‬ ‫ﺷﻤﺎ داﻧﻴﺪ و ﺟﻨﺎزهﺗﺎن« و ﺑﺮ آن ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮ
ﺑﺮ ﺟﻨﺎزه ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻣﺠﻬﻮل اﻟﺤﺎل ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﮔﺰارد ﺗﺎ ﺣﺬﻳﻔﻪﺑﻦﻳﻤﺎن
ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺰارد زﻳﺮا ﺣﺬﻳﻔﻪ‪ ،‬اﻣﻴﻦ‬ ‫راز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻮد و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎم و ﻫﻮﻳﺖﺷﺎن دﻗﻴﻘﺎ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ »ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و در ﺣﺎل ﻓﺴﻖ ﻣﺮدﻧﺪ« ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻋﻠﺖ ﻣﻨﻊ آن‬ ‫ﺣﻀﺮتص از ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﺑﺮ ﻣﺮده ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ آﻧﺎن‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﺑﻌﺪ از وﺻﻒ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺴﻖ ﻧﻴﺰ وﺻﻒ ﻧﻤﻮد زﻳﺮا ﻛﺎﻓﺮ ﮔﺎﻫﻲ‬ ‫در دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ دروغ‪ ،‬ﻧﻔﺎق‪ ،‬ﻧﻴﺮﻧﮓ‪ ،‬ﺟﺒﻦ و ﺧﺒﺎﺛﺖ ﻛﻪ از اوﺻﺎف‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻖ را از ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻴﺰ زﺷﺖﺗﺮ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖﺗﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از ﻋﻤﺮﺑﻦاﻟﺨﻄﺎب
ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲ ﺳﺮﻛﺮده ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺟﻨﺎزه ﺑﺮ وي دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺟﻨﺎزه وي ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ وي‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰارﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه‬ ‫اﻳﻦ‪ ...‬و اﻳﻦ‪ ...‬ﺳﺨﻦ ﺑﻮد؟ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻳﺎم و ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻧﻨﮕﻴﻦ او را ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺮدم و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﺒﺴﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اي ﻋﻤﺮ! دﺳﺖ از ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺪار‪ ،‬آﺧﺮ ﻣﻦ از ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺨﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهام‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪
C
B

A
﴿ :‬‬

‫‪» : ﴾...
F
E
D‬ﭼﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻲ و ﭼﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر‬ ‫آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻲآﻣﺮزد« ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر‬ ‫‪1039‬‬

‫آﻣﺮزش ﺧﻮاﻫﻲام ﺳﺒﺐ آﻣﺮزش وي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻢ! آنﮔﺎه ﺑﺮ وي‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺟﻨﺎزه وي را ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮش اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺗﺪﻓﻴﻦ وي‬ ‫ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﺟﺮأت ﺧﻮد ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاصدر ﺷﮕﻔﺖ ﺷﺪم ـ و‬ ‫ﺧﺪا ورﺳﻮﻟﺶ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ داﻧﺎﺗﺮﻧﺪ ـ وﻟﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ‬ ‫ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .﴾ ...
ǻ
©

¨

§
¦
¥
¤
£
¢
¡
﴿ :‬ﺑﻌﺪ‬ ‫از آن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺎﻓﻘﻲ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﻧﮕﺰاردﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﻧﻬﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﺘﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻗﺮﺑﺘﻬﺎ در ﺣﻖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺟﻨﺎزه ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردن ﺑﺮ ﻣﻴﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ ﻳﻚ ﻗﻴﺮاط‬ ‫)ﭘﺎداش( اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم دﻓﻦ وي ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ دو ﻗﻴﺮاط اﺳﺖ«‪ .‬از‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ آن دو ﻗﻴﺮاط ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻛﻮه اﺣﺪ اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺜﻤﺎن
راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ‬ ‫اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ ﻣﺆﻣﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻮن از دﻓﻦ ﻣﺮده ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮش ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﺑﺮادرﺗﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ‬ ‫ﭘﺎﻳﺪاري ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا او ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد«‪.‬‬ ‫‪
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º¹
¸
¶
µ‬‬

‫»و اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﺎن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﻧﻴﻨﺪازد‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن در دﻧﻴﺎ ﻋﺬاب ﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻧﺸﺎن در ﺣﺎل ﻛﻔﺮ ﺑﻴﺮون رود« ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در آﻳﻪ )‪ (55‬ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻧﺴﻔﻲ در ﺣﻜﻤﺖ ﺗﻜﺮار آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﻜﺮار‬ ‫آن ﺑﺮاي ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻋﻴﻦﺣﺎل ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮ آﻳﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﭘﻴﺎم ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺳﻮﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﺠﺎزات ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪1040‬‬

‫‪
Ø
×
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò

Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È‬‬ ‫‪
Ú
Ù‬‬

‫»و ﭼﻮن ﺳﻮرهاي« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻮره «ﺑﺮاﺋﻪ« اﺳﺖ »ﻧﺎزلﺷﻮد«‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن »ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ« ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ ﺧﺪا »ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪاﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺎل و ﺛﺮوت و ﻣﻜﻨﺖ‪ ،‬ﻳﺎ رؤﺳﺎ و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم ﺑﻪﺳﻮي آﻧﻬﺎﺳﺖ »از ﺗﻮ ﻋﺬر و اﺟﺎزه ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﮕﺬار ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺟﺎزه ﺑﺪه ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﻌﺬور از ﺟﻨﮓ؛ ﻫﻤﭽﻮن ﺿﻌﻔﺎ و ﺑﻴﻤﺎران زﻣﻴﻦﮔﻴﺮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﻢ و از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﻮ در ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻣﻌﺎف ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪
L
K
J

I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫»ﺑﻪ اﻳﻦ راﺿﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﻔﺎق و ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﺑﺎﻃﻨﻲ و ﺷﻚ و ﺟﺒﻨﻲ ﻛﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺎ ﻧﻮرزﻳﺪﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﺎ زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ از ﻣﺮدان ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﺮدﻟﻬﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻬﺮ زده ﺷﺪه اﺳﺖ« از آن رو ﻛﻪ ﺧﻮد ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاﻧﺪ »در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﻗﺪرت درك ﻧﺪارﻧﺪ« ﻛﻪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ؛ در ﺟﻬﺎد ﭼﻪ رﺳﺘﮕﺎري و ﺳﻌﺎدﺗﻲ و در ﺗﺨﻠﻒ از‬ ‫ﺟﻬﺎد؛ ﭼﻪ ﻧﺎﺑﻮدي و ﺷﻘﺎوﺗﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Z

YX
W
V
UT
S
R
Q

P
O
N
M‬‬ ‫[
\
]
‬

‫»وﻟﻲ« اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻨﺎﻓﻖ از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎد‬ ‫ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺘﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺎ او اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﺟﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺧﻴﺮات ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ« ﺧﻴﺮات‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ‬ ‫وﻧﻴﻜﻲﻫﺎﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ ﻫﻤﻪ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ؛ ﺧﻴﺮات‪ :‬زﻧﺎن‬

‫‪1041‬‬

‫ﺧﻮﺑﺮوي ﺗﻦآرا در ﺑﻬﺸﺖاﻧﺪ »و اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻧﺎﻳﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﻓﻮز ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺤﺮوم ﻧﮕﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫^
_
`
‪
l
k

j
i
hg
f

e
d
c
b
a‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ آﻣﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ از زﻳﺮ« درﺧﺘﺎن و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي آن‬ ‫»ﻧﻬﺮﻫﺎ روان اﺳﺖ و در آن ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
{
z
y
xw
v


u
t
s
r
q
p
o
n

m‬‬ ‫|
}
~

_
‬

‫ﺳﭙﺲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻳﮕﺮي از آﻳﺎت ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻋﺬر ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ وﻗﺖ اﻳﻦ ﻋﺬر ﺻﺤﻴﺢ و ﭼﻪ وﻗﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ؟ و از ﺧﻼل ﺑﻴﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻔﺎق و اوﺻﺎف ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪» :‬و ﻣﻌﺬران اﻋﺮاﺑﻲ ﻧﺰد ﺗﻮ‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه« ﺗﺮك ﺟﻬﺎد »داده ﺷﻮد« ﻣﻌﺬر‪ :‬ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺬر ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در واﻗﻊ ﻋﺬري ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺮب‪ ،‬ﻋﺬر و‬ ‫ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد را‬ ‫ﺑﺪﻫﻨﺪ وﻟﻲ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ﻣﻄﺮح ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺪون ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻋﺮاب ﺑﻮدﻧﺪ »وﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬ ‫و رﺳﻮل او دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ« و ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮ‬ ‫ﺣﺮفﺷﻨﻮي و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺨﻠﻔﺸﺎن از ﺟﻬﺎد ﺑﺪون ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن ﻫﻴﭻ ﻋﺬري‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ در ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن از ﺟﻬﺎد ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ داﺷﺘﻦ ﻋﺬري واﻗﻌﻲ‪ ،‬از ﺟﻬﺎد ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻣﺎ در ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﻋﺬرﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶاﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و اﺟﺎزه ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1042‬‬

‫‪ 3‬ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻋﺬري داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ اﺟﺎزه ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺳﻪ ﮔﺮوه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻣﺘﺨﻠﻒ ﻋﺬرﺗﺮاش‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﻌﺬور و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻲﭘﺮوا »ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦاﺳﺤﺎق در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﮔﺮوﻫﻲ از ﻗﺒﻴﻠﻪ‬ ‫ﺑﻨﻲﻏﻔﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫`
‪
p
o
n
m
l
k
j

i


h
g

f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
|
{
z
y
xw
v
u
t
s
rq‬‬

‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ داﺷﺘﻦ ﻋﺬري واﻗﻌﻲ‪،‬‬ ‫از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎران ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﺮاد از آﻧﺎن‪ :‬ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺰﻣﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺮان ﻓﺮﺗﻮت‪ ،‬ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻟﻨﮕﺎن و‬ ‫اﻣﺜﺎل آﻧﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ اﻳﺮاد و ﮔﻨﺎﻫﻲ درﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺬرﺷﺎن واﻗﻌﻲ و ﻣﻮﺟﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﺬرﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺪن و ﺟﺴﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻋﺬرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎل ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺪن و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ« در راه ﺟﻬﺎد »ﺧﺮج ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ ﺑﺎوﺟﻮد داﺷﺘﻦ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻣﻌﺎذﻳﺮ ﺑﺪﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻲاي‪ ،‬ﺟﻬﺎد از آﻧﺎن ﺳﺎﻗﻂ ﺑﻮده و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮض ﻧﻴﺴﺖ »ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺮط آنﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﺼﻴﺤﺖ و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﺪا ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬اﻳﻤﺎنآوردن ﺑﻪ وي‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ وي و ﺗﺮك اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺘﺶ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ وﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪان راه وي‪ ،‬ﺧﻴﺮاﻧﺪﻳﺸﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در اﻣﺮ ﺟﻬﺎد و ﻳﺎري ﻧﻜﺮدن دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه‪ ،‬درﻗﺪم اول ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺼﻴﺤﺖ و‬ ‫ﺧﻴﺮاﻧﺪﻳﺸﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﺒﻮت اﻳﺸﺎن‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖﺷﺎن در‬ ‫ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻳﺎ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن آن ﺣﻀﺮتص‪،‬‬

‫‪1043‬‬

‫دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻌﻈﻴﻢ آن ﺣﻀﺮتص و اﺣﻴﺎي ﺳﻨﺖﺷﺎن ﺑﻌﺪ از‬ ‫رﺣﻠﺖﺷﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮان و ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﻌﻲ و اﻣﻜﺎن‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺼﻴﺤﺖ اﺳﺖ‬ ‫و ﺳﻪ ﺑﺎر اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎرﺳﻮل اﷲ! ﻧﺼﻴﺤﺖ وﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﻲ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺘﺎب و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن‬ ‫)زﻣﺎﻣﺪاران( ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻋﺎﻣﻪ آﻧﺎن«‪» .‬ﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻌﺬوران ﺧﻴﺮاﻧﺪﻳﺶ و ﺧﻴﺮﺧﻮاه‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻳﺮاد و ﻋﺘﺎب و ﻋﻘﺎﺑﻲ در ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻧﻴﺴﺖ و‬ ‫ﺛﻮاب ﺟﻬﺎد ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﺮك ﺟﻬﺎد از ﺳﻮي آﻧﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه‬ ‫ﺑﻲرﻏﺒﺘﻲ ﺑﻪ آن ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺟﻮد ﻋﺬر ﻣﻮﺟﻬﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ »و ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‬ ‫اﺳﺖ« ﻟﺬا ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺬر از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻣﻲآﻣﺮزد و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﻖ رﺣﻤﺖ وي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﺮاي آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دو ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺨﺶ اول آﻳﻪ‪ ،‬درﺑﺎره‬ ‫ﻣﻌﺬوران ﺟﺴﻤﻲ ـ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎﺋﺬﺑﻦﻋﻤﺮو ﻣﺰﻧﻲ ـ و ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬درﺑﺎره ﺑﻨﻲﻣﻘﺮنﺑﻦ ﻣﺰﻳﻨﻪ‬ ‫و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از اﻧﺼﺎر ﻛﻪ «ﺑﻜﺎءون ‪ :‬ﮔﺮﻳﻨﺪﮔﺎن« ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫}
~

¡
‪
®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫¯
‪
¶
µ
´
³
²
±

°‬‬

‫»و ﻧﻴﺰ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻮارﺷﺎن ﻛﻨﻲ« ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺒﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد رﻫﺴﭙﺎر ﺷﻮﻧﺪ »ﮔﻔﺘﻲ‪ :‬ﭼﻴﺰي ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﺮآن ﺳﻮارﺗﺎن ﻛﻨﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﺮﻛﺒﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺳﻮارﺷﺎن ﻛﻨﻲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ »ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﺳﺮﺷﺎر از اﺷﻚ ﺑﻮد« ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻲ‪ :‬وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي ﺳﻮار ﻛﺮدﻧﺘﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻢ! از ﻧﺰد ﺗﻮ درﺣﺎﻟﻲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺎن و ﻧﺎﻻن ﺑﻮدﻧﺪ »از اﻧﺪوه اﻳﻦﻛﻪ ﭼﺮا‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺮج راه ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻪ در ﻧﺰد ﺧﻮد و ﻧﻪ در ﻧﺰد ﺗﻮ‪.‬‬ ‫اﻳﺸﺎن ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺼﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص ﺑﺮاي ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد اﻳﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮاري در اﺧﺘﻴﺎرﺷﺎن ﻗﺮار داده ﺷﻮد‬ ‫‪1044‬‬

‫ﻛﻪ ﻋﺎزم آن ﻏﺰوه ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﺸﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺗﻮﺷﻪ راه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ :‬اﻳﺸﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص‪ ،‬ﺟﺰ ﻛﻔﺶ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻬﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﻣﺮداﻧﻲ را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ وادياي را ﻧﻤﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻴﺪ و ﻫﻴﭻ راﻫﻲ را‬ ‫ﻧﻤﻲروﻳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در ﭘﺎداش ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻋﺬر ـ و ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ﺑﻴﻤﺎري ـ‬ ‫از ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺟﻬﺎد ﺑﺎزداﺷﺖ«‪.‬‬ ‫ﭘﺲ آﻧﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوﻫﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﻣﻌﺎذﻳﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن در‬ ‫ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫¸
‪
Æ
Å
Ä

Ã
Â
Á
À¿
¾
½
¼

»
º
¹‬‬ ‫‪
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç‬‬

‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﺎل ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻌﺬور ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪» :‬ﺟﺰ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ راه« ﻋﺘﺎب و اﻳﺮاد و ﻣﺆاﺧﺬه‪ ،‬ﻓﻘﻂ »ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮاﻧﮕﺮﻧﺪ« و وﺳﻴﻠﻪاي را ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺪان ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﺠﻬﺰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آنﻫﻢ »از ﺗﻮ‬ ‫اﺟﺎزه ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ« در ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد »ﺑﻪ اﻳﻦ راﺿﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﺧﻮاﻟﻒ‪ :‬زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ »و ﺧﺪا ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫آﻧﺎن« ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎدن »ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺳﻮدﺷﺎن درآن اﺳﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺧﺴﺮان و زﻳﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
RQ
P
O
N
M
L
K
J
I
H
G
FE
D
C
B
A‬‬ ‫‪





_

^

]

\





[

Z

Y

X

W

V

U

T



S‬‬ ‫`
‪
a‬‬

‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻋﺬر ﻣﻲآورﻧﺪ« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬از ﺣﺎل‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺘﺨﻠﻔﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪزودي در ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك‪ ،‬از ﻋﺪم ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺧﻮد در ﺟﻬﺎد ﻧﺰد آﻧﺎن ﻋﺬر ﭘﻴﺶ‬ ‫‪1045‬‬

‫ﻣﻲآورﻧﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻋﺬر ﻧﻴﺎورﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎور ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را در‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺬآورﻳﺘﺎن ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺳﺒﺐ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﺮدن آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را از ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫از ﺧﺒﺮﻫﺎي ﺷﻤﺎ آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺬرﺗﺎن را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ دروغ ﺑﻮدن ﻣﻌﺎذﻳﺮﺗﺎن آﮔﺎه ﻛﺮده و ﻫﻢاﻳﻨﻚ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ واﻗﻔﻴﻢ »و ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ« در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫آﻳﺎ از ﺷﺮ و ﻓﺴﺎدي ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲدارﻳﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ »آنﮔﺎه ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫داﻧﺎي ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر« ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲاﺳﺖ »ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را‬ ‫از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ« زﻳﺮا او ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ و ﻧﻴﺘﻲ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺻﺪور‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ـ اﻋﻢ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ـ داﻧﺎﺳﺖ و در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را در ﻗﺒﺎل آن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
r
q
po
n
ml

k
ji
h
g
f
e
d
c

b‬‬ ‫‪
w
v
u
t
s‬‬

‫»ﭼﻮن ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪزودي ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪزودي ﻋﺬرﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ را ﻛﻪ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي دروغ ﻣﺆﻛﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ »ﺗﺎ از آﻧﺎن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺪفﺷﺎن از آن ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي دروﻏﻴﻦ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن از آﻧﺎن درﮔﺬرﻳﺪ و ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺨﻠﻔﺸﺎن از ﺟﻬﺎد‪،‬‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ و ﻣﺆاﺧﺬهﺷﺎن ﻧﻜﺮده و ﻫﻴﭻ ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ از آﻧﺎن ﻧﻨﻤﺎﻳﻴﺪ و در ﻋﻮض‪ ،‬از آﻧﺎن اﻇﻬﺎر‬ ‫رﺿﺎﻳﺖ و ﺧﺸﻨﻮدي ﻛﻨﻴﺪ »ﭘﺲ از آﻧﺎن رو ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺮك و ﻃﺮدﺷﺎن ﻛﺮده‪ ،‬از‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن در ﻧﮕﺬرﻳﺪ و از آﻧﺎن اﻋﻼم رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻠﻴﺪﻧﺪ« و ﺗﻤﺎم‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﭘﻠﻴﺪ و زﺷﺖ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻫﻠﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮش ﭘﻨﺪ و ارﺷﺎد‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻴﺮ و درﻳﺎﻓﺖ ﻫﺸﺪار در ﻣﻮرد ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺷﺮ را ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮردي‬ ‫ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺷﺄن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬واﮔﺬاﺷﺘﻦﺷﺎن ﺑﻪﺣﺎﻟﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و ﺑﻪ ﺳﺰاي آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن دوزخ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪1046‬‬

‫‪
g

f
e
d
c
b
a
`
_
~

}
|{
z
y
x‬‬

‫»ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ از آﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺪف ﺣﻘﻴﻘﻲ آﻧﻬﺎ از‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺷﻤﺎ را راﺿﻲ ﺳﺎزد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دﺷﻤﻨﻲﺗﺎن ﺑﻪ‬ ‫دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن زﻳﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از آﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮﻳﺪ« ﺑﺮايﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺣﺎل و‬ ‫وﺿﻌﺸﺎن ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا از ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎن‬ ‫ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻤﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫ﻫﺪف ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺧﺸﻨﻮدي و راﺿﻲ ﺑﻮدن از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا راﺿﻲ‬ ‫ﺑﻮدن از ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻣﺆﻣﻨﻲ آن‬ ‫را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮد ﻛﻪ‬ ‫رﺿﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀﻲ رﺿﺎي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
y
x
w
v
ut
s
r
q
p
o

n
m
l
k
j
i
h‬‬

‫»ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺮب‪ ،‬در ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﺳﺨﺖﺗﺮﻧﺪ« از دﻳﮕﺮان زﻳﺮا آﻧﺎن دﻟﻬﺎﻳﻲ ﺳﺨﺖﺗﺮ‪،‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖﻫﺎﻳﻲ درﺷﺖﺗﺮ و زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﺸﻦﺗﺮ دارﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎاﻟﻄﺒﻊ از ﭘﺬﻳﺮش ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي‬ ‫اﻟﻬﻲ و ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان وي دورﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺜﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ وارده ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺎﺋﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺮب ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ از ﻳﺎران‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﻮدﻛﺎﻧﺘﺎن را ﻣﻲﺑﻮﺳﻴﺪ؟ ﻳﺎران ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫وﻟﻲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﻣﺎ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻤﺎن را ﻧﻤﻲﺑﻮﺳﻴﻢ! در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»وﻗﺘﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ رﺣﻤﺖ و ﻣﻬﺮ را از دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ‬ ‫ﺑﻜﻨﻢ!«‪ .‬اﻋﺮاب‪ :‬ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺑﺎدﻳﻪ ازﻗﻮم ﻋﺮﺑﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻗﻮم ﻋﺮب ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫»ﻋﺮﺑﻲ« و ﻛﺴﺎﻧﻲ از آﻧﺎنﻛﻪ در ﺑﺎدﻳﻪ و ﺻﺤﺮا ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ‪» ،‬اﻋﺮاﺑﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و« ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺮب »ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﺪود ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش‬ ‫ﻧﺎزل ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﺪاﻧﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دورﻳﺸﺎن از اﻣﺎﻛﻦ اﻧﺒﻴﺎ و از دﻳﺎر ﻧﺰول وﺣﻲ »و ﺧﺪا‬

‫‪1047‬‬

‫داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ اﺣﻮاﻟﺸﺎن‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ در اﻣﻬﺎل و ﻓﺮﺻﺖ‬ ‫دادن ﺑﻪ آﻧﺎن‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪﺳﺒﺐ درﺷﺖﺧﻮﻳﻲ و ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از‬ ‫آﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮﻧﻴﻨﮕﻴﺨﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را از ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ«‪.‬‬ ‫‪
¬
«
ª
©¨
§
¦

¥¤
£
¢
¡

~
}
|
{

z‬‬ ‫®
‬

‫»و از اﻋﺮاب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در راه‬ ‫ﺧﺪا »ﺗﺎوان ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ« ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﭘﺲ ﻓﻘﻂ از روي رﻳﺎ و ﺗﻘﻴﻪ اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ دواﺋﺮ را اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ« داﺋﺮه‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺶآﻣﺪ ﻣﺼﻴﺒﺖﺑﺎر و ﺗﻘﻠﺐ روزﮔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺑﻼ دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آري! اﻳﻨﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻨﻴﻦ روزي را ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ ﺗﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﺷﻤﺎ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮود و آن‬ ‫وﻗﺖ‪ ،‬زﻛﺎت اﻣﻮال ﺧﻮد را ﻧﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰهاي از ﻣﻌﺠﺰات ﻏﻴﺒﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ ﺑﺪ« و ﺣﺎدﺛﻪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮار؛ ﭼﻮن ﺷﺮ و ﺷﻜﺴﺖ و ﻋﺬاب و ﺑﻼ و ﻫﺮ ﭘﻴﺶآﻣﺪ‬ ‫ﻧﺎﮔﻮار دﻳﮕﺮي »ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎد« ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎ آن رﺧﺪادي ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ در ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و ﺧﺪا ﺷﻨﻮاﺳﺖ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺿﻤﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫¯

‪
½
¼
»
º
¹
¸

¶
µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫¾¿
‪
Î
ÍÌ

Ë
Ê
ÉÈ
Ç
Æ
Å
ÄÃ
Â
Á
À‬‬

‫»و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از اﻋﺮاب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن »ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت‬ ‫اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ« اﻳﻨﺎن ﮔﺮوه دوم از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ »و آﻧﭽﻪ را اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در راه‬

‫‪1048‬‬

‫ﺧﺪا »ﺳﺒﺐ ﺗﻘﺮب ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ« ﻗﺮﺑﺎت‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن‬ ‫ﺑﻪﺧﺪا ﺗﻘﺮب و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺟﻮﻳﺪ »و ﺻﻠﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻋﺎﻫﺎي ﻧﻴﻚ‬ ‫وآﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻘﺮب ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬از آن رو ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺎوري راﺳﺦ دارﻧﺪ »آﮔﺎه ﺑﺎش ﻛﻪ ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﻦ«‬ ‫اﻧﻔﺎق و ﺻﺪﻗﺎﺗﺸﺎن و ﻧﻴﺰ دﻋﺎﻫﺎ و آﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﻗﺮﺑﺘﻲ اﺳﺖ« ﻣﻘﺒﻮل و‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه »ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل »ﺑﻪزودي ﺧﺪا اﻳﺸﺎن را در ﺟﻮار رﺣﻤﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻲآورد« رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ وي اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از‬ ‫ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و ﺑﻬﺸﺖ آﺧﺮت ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ« و‬ ‫ﻋﻴﺐ ﻣﻘﺼﺮان را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ »ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« و ﺗﻼش وﻛﻮﺷﺶ اﻧﺪكﻣﺎﻳﻪﮔﺎن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬ ‫‪
M
L
K
J
I
H
G

F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
[
Z
Y
X
WV
U
T



S
R
Q
P
O

N‬‬

‫»و ﺳﺎﺑﻘﻮن اﻻوﻟﻮن از ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر« ﺳﺎﺑﻘﻮن اﻻوﻟﻮن از ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ :‬ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن و‬ ‫ﺳﺒﻘﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از اﺻﺤﺎﺑﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫در اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻬﺪي ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻗﺒﻠﻪ را درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪﺷﺎﻫﺪ‬ ‫»ﺑﻴﻌﺖاﻟﺮﺿﻮان« ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻫﻞ «ﺑﺪر« اﻧﺪ؛ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦﺷﺎن ﺧﻠﻔﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺷﺶ ﺗﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از »ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه«‪ ،‬آنﮔﺎه اﻫﻞ »ﺑﺪر«‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺠﺎﻫﺪان «اﺣﺪ«‪،‬‬ ‫آنﮔﺎه اﻫﻞ «ﺑﻴﻌﺖاﻟﺮﺿﻮان« در »ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ«‪ .‬وﺳﺎﺑﻘﻮن اﻻوﻟﻮن از اﻧﺼﺎر‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎﻧﻲ‬ ‫از اﻧﺼﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص در »ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ اول و دوم«‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪادﺷﺎن در ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ اول ﻫﻔﺖﺗﻦ و در ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ دوم‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ ﺑﻮد »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري از آﻧﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮوان ﭘﻴﺸﮕﺎم‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن دﻧﺒﺎﻟﻪ روان و از ﭘﻲآﻳﻨﺪﮔﺎن آﻧﺎﻧﻨﺪ؛ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫و ﺗﺎﺑﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن دﻳﻦ و دﻋﻮت‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري در ﻛﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آري! ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر و ﭘﻴﺮوان راﺳﺘﻴﻦ آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﺧﺪا از اﻳﺸﺎن‬ ‫‪1049‬‬

‫ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ« و ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎداﺗﺸﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و از ﺗﻘﺼﻴﺮاﺗﺸﺎن در ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮآﻧﺎن‬ ‫ﺧﺸﻢ ﻧﮕﺮﻓﺖ »و اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ از او ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻋﻄﺎ ﻛﺮد و از ﻧﻌﻤﺖ دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﻛﺮد »و ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫رﺿﺎي ﺧﻮﻳﺶ »ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ آﻣﺎده ﻛﺮده ﻛﻪ از زﻳﺮ آن ﻧﻬﺮﻫﺎ روان اﺳﺖ‪،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ در آن‬ ‫ﺟﺎوداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ«‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲ و ﻣﮋده و ﺑﺸﺎرﺗﻲ اﺳﺖ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و رﺳﺘﮕﺎري‬ ‫در آﺧﺮت ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮوان و ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن از اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﮋده ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ رﻫﺮو راه اﻳﺸﺎن ﺑﻮده و اﻳﺸﺎن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻘﺘﺪا و اﻟﮕﻮ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺳﺎﺑﻘﻪداران را ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﻴﻠﺖ داد‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻳﻤﺎن و اﻧﻔﺎﻗﺸﺎن در دوران ﺿﻌﻒ اﺳﻼم و ﻗﺒﻞ از ﻏﻠﺒﻪ و اﻧﺘﺸﺎر آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫\
]
^
_


`‪
nm
l

kj

i
h
g
f
ed
c
b
a‬‬ ‫‪
v
u
t


s
r
q
p
o‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻳﮕﺮي از آﻳﺎت روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ زواﻳﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي از‬ ‫اوﺻﺎف و روﺷﻬﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اوﺻﺎف ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﻴﺰ روﺷﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬و ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻖاﻧﺪ« اﻳﻦﮔﺮوه‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ »و ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻀﻲ از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ« ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻖاﻧﺪ ﻛﻪ »ﺑﺮ ﻧﻔﺎق ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻧﻔﺎق ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮده‪ ،‬در آن ﻣﻬﺎرت ﻛﺴﺐ‬ ‫ﻧﻤﻮده و ﺷﺪﻳﺪا ﺑﺮ آن ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و از آن ﻣﻨﺼﺮف ﻧﮕﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺎرﺗﺸﺎن در ﻧﻔﺎق ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ﺣﺘﻲ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﻴﺰ ﻣﺨﻔﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﺗﻮ آﻧﺎن راﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺎ آﻧﺎن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص! ﺗﻮ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺷﺨﺎص و اﻋﻴﺎﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻲ؛ زﻳﺮا آﻧﺎن در ﻧﻔﺎق ﻣﺎﻫﺮﻧﺪ و‬ ‫از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ در اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﮔﺮدد‪ ،‬دوري ﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﻣﺎﻧﺪه و ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ دﻳﮕﺮان آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ »ﻣﺎ‬ ‫‪1050‬‬

‫ﺑﻪزودي آﻧﺎن را دو ﺑﺎر ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻣﺮاد از دوﺑﺎر ﻋﺬاب‪ ،‬ﻳﻜﻲ رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺘﻦ و‬ ‫ﺑﺮﻣﻼ ﻛﺮدن ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن و دﻳﮕﺮي ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن در آﺧﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از دو‬ ‫ﺑﺎر ﻋﺬاب؛ ﻳﻜﻲ ﻧﺰول ﻣﺼﺎﻳﺐ ﺑﺮ اﻣﻮال و اوﻻد و ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن و دﻳﮕﺮي ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ اﺳﺖ‬ ‫»آنﮔﺎه ﺑﻪﺳﻮي ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي درك اﺳﻔﻞ در‬ ‫دوزخ‪.‬‬ ‫‪
i
h
g
f
e
dc
b
a
`
_
~

}
|
{
z
y
x
w‬‬

‫در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﺎل ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺗﺨﻠﻔﺸﺎن از‬ ‫ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻔﺎق ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪» :‬و دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮده اﻣﺎ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻋﺬر ﻣﻮﺟﻬﻲ ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪا از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮد‬ ‫ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺨﻠﻒ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶﻛﺸﻴﺪن‬ ‫ﻋﺬرﻫﺎي دروﻏﻴﻦ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﮕﺸﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ در ﻋﻮض اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآﻧﺎن‬ ‫ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد »ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﻚ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﻤﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﻗﺒﻼ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ؛ از ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ‬ ‫اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺳﻼم و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در ﺳﺎﻳﺮ ﻏﺰوات »ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ‬ ‫درآﻣﻴﺨﺘﻪاﻧﺪ« ﻣﺮاد‪ :‬ﺗﺨﻠﻔﺸﺎن از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﺸﺎن ﻳﻚﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺪ‬ ‫را ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻜﻲ دﻧﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از‪ :‬اﻋﺘﺮاﻓﺸﺎن ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﺑﺪ و ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن از آن‬ ‫اﺳﺖ »ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮد« زﻳﺮا اﻋﺘﺮاﻓﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﻨﺎه‪ ،‬ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪ‬ ‫اﺳﺖ »ﻛﻪﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻣﻲآﻣﺮزد و ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ و ﮔﺮوﻫﻲ از‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن‬ ‫آن ﺣﻀﺮتص از ﺗﺒﻮك ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ رﺳﻮلﺧﺪاص ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎزﺷﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول‬

‫‪1051‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﺨﺼﺎ آﻧﻬﺎ را از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺣﻜﻢ آﻳﻪ‬ ‫ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﻄﺎﻛﺎر‪ ،‬ﻋﺎم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
|
{
z
y
xw
v
u

t
sr
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬

‫»از اﻣﻮال آﻧﺎن ﺻﺪﻗﻪاي ﺑﮕﻴﺮ« ﻛﻪ ﻛﻔﺎره ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از آن‪ ،‬اداي‬ ‫زﻛﺎت ﻓﺮض اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد؛ دادن ﺻﺪﻗﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از ﺳﻮي اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫را ﺗﻘﺪﻳﻢ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و آن ﺣﻀﺮتص را‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﻮاﻟﺸﺎن ـ ﻧﻪ ﻛﻞ آن ـ دﺳﺘﻮر داد »ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ آن« زﻛﺎت‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺻﺪﻗﻪاي ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻴﺮي »ﭘﺎك و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺳﺎزي« ﺗﻄﻬﻴﺮ‪ :‬از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﺛﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ داﻣﻨﮕﻴﺮ آﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺰﻛﻴﻪ‪ :‬اﻓﺰودن ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ در اﻳﻦ ﭘﺎﻛﺴﺎزي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﻨﺎه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺤﻮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫»و ﺑﺮاي آﻧﺎن دﻋﺎﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺻﺪﻗﻪ از اﻣﻮاﻟﺸﺎن‪ ،‬در ﺣﻖ آﻧﺎن دﻋﺎي‬ ‫ﺧﻴﺮ ﻛﻦ‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ آن‪ ،‬درﺣﻖ دﻫﻨﺪه‬ ‫ﺻﺪﻗﻪ دﻋﺎ ﻛﻨﺪ »زﻳﺮا دﻋﺎي ﺗﻮ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﻜﻨﻲ اﺳﺖ« ﺳﻜﻦ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ روان ﺑﺪان آرام‬ ‫و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﮔﻴﺮد »و ﺧﺪا ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﺷﻨﻮاي دﻋﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻨﻮاي اﻋﺘﺮاف ﺑﻪﮔﻨﺎه و‬ ‫دﻋﺎي آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎدﺷﺎن از اﻧﺪوه و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﮔﻨﺎه وﺟﻮد‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲاوﻓﻲ
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭼﻮن زﻛﺎت ﻗﻮﻣﻲ را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪص ﻣﻲآوردﻧﺪ‪،‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮاﻳﺸﺎن دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.«...‬‬ ‫}
~


¡
‪
¯
®
¬
«
ª

©
¨
§
¦
¥

¤
£
¢‬‬

‫آنﮔﺎه اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ رو آوردن ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺑﻪ و دادن ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬آﻳﺎ‬ ‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺗﻮﺑﻪ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد« زﻳﺮا او از اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫‪1052‬‬

‫ﻣﻄﻴﻌﺎن ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ و از ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻋﺎﺻﻴﺎن‪ ،‬ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﺪارد »و ﺻﺪﻗﺎت را ﻣﻲﮔﻴﺮد«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد »و« آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ »ﻛﻪ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﺪق و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲﺷﺎن را در ﺗﻮﺑﻪ و اﻧﺎﺑﺖ ﺑﺪاﻧﺪ؟‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ و ﺗﺸﺮﻳﻔﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﺻﺪﻗﻪ و اﻧﺠﺎمدﻫﻨﺪﮔﺎن آن اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﻔﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮﺑﻪ و ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬در ﺣﻮزه اﺧﺘﻴﺎرات رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻳﺎ‬ ‫دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺻﺪﻗﻪدﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘﻂ‬ ‫رﺿﺎي او را ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺪﻗﻪ را‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺑﺎ دﺳﺖ )ﺑﻼﻛﻴﻒ( راﺳﺘﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬آنﮔﺎه ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آن را ﭼﻨﺎن‬ ‫ﭘﺮورش ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﺮه اﺳﺒﺶ را ﭘﺮورش ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻟﻘﻤﻪ از‬ ‫ﺻﺪﻗﻪ او‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮه اﺣﺪ ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪



À
¿
¾


½
¼
»



º
¹
¸¶
µ

´
³
²
±
°‬‬ ‫‪
Â
Á‬‬

‫»و ﺑﮕﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺗﻮﺑﻪﻛﺎر و ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن‪» :‬ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪزودي‬ ‫ﺧﺪا و رﺳﻮل وي و ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ« ﭘﺲ ﺑﻪﺳﻮي اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ‬ ‫و ﺑﻲرﻳﺎ ﺑﺸﺘﺎﺑﻴﺪ و اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن را ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻲآﻻﻳﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬و ﻋﻤﻞ اﮔﺮ ﻧﻴﻜﻮ‬ ‫و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن آن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ »و ﺑﻪزودي« ﭘﺲ از ﻣﺮگ »ﺑﻪﺳﻮي داﻧﺎي‬ ‫ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ وي‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻤﺎم داﻧﺴﺘﻨﻲﻫﺎ ﻧﺰد وي ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ آن را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭘﻨﻬﺎن‬ ‫دارﻳﺪ »آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻳﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد« و در ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ ،‬ﺷﻤﺎ‬ ‫را ﺟﺰا ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ در درون‬ ‫ﺻﺨﺮه ﺑﻲﻣﻨﻔﺬي ﻛﻪ ﻧﻪ دري دارد و ﻧﻪ روزﻧﻪاي‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻋﻤﻠﺶ را ـ ﻫﺮﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﮕﻨﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦدر ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺑﺮ اﻗﺎرب و ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻣﺘﻮﻓﺎﻳﺘﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ اﮔﺮ‬ ‫‪1053‬‬

‫اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺧﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺪان ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! آﻧﺎن را ﻧﻤﻴﺮان ﺗﺎ ﻫﺪاﻳﺖﺷﺎن ﻛﻨﻲ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدي«‪.‬‬ ‫‪
Ð
Ï
Î
Í
ÌË
Ê
É
È
Ç
Æ

Å
Ä
Ã‬‬

‫آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ از ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﮔﺮوه اول‪ ،‬در ﺗﻮﺑﻪ ﺳﻌﻲ و ﻣﺠﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎنرا ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ‬ ‫اﻓﮕﻨﺪ وﻟﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪» :‬و دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ اﻟﻬﻲ واﮔﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ« اﮔﺮ ﺑﺮ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در آن ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ »و ﻳﺎ ﺗﻮﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد« اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ راﺳﺘﻴﻨﻲ ﻛﺮده و در ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن ﺑﻪ اﺧﻼﺻﻲ‬ ‫ﺗﻤﺎم آراﺳﺘﻪ ﮔﺮدﻧﺪ »و ﺧﺪا داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪراﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن ﻳﺎ دروﻏﻴﻦ‬ ‫ﺑﻮدن ﺗﻮﺑﻪ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ در ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮاﻓﮕﻨﺪن ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ از اﻳﺸﺎن‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﺸﺎن ﺳﻪ ﺗﻦ از اﻧﺼﺎر ﺑﻪﻧﺎﻣﻬﺎي؛ ﻛﻌﺐ ﺑﻦﻣﺎﻟﻚ‪،‬‬ ‫ﻫﻼلﺑﻦاﻣﻴﻪ و ﻣﺮارهﺑﻦرﺑﻴﻊ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﮔﺮوه اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﺴﺘﻪ و در ﺗﻮﺑﻪ‬ ‫ﺟﺪﻳﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﭘﺲ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﻣﻮﻗﻮف ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬درآﺧﺮ ﺳﻮره‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪
M
L
K

J
I
H

G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
[
Z
Y
X
W
VU
T
S
R
Q
PO
N‬‬

‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻔﻮذي و ﺑﻪ‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻣﻌﺎﺻﺮ‪» ،‬ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ« دﺷﻤﻦاﻧﺪ‪» :‬و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪي ﺑﺮاي زﻳﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ« ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫ﺑﻪﻧﺎم اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ راﻫﺐ‪ ،‬در ﺟﻮار ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ ﻣﺴﺠﺪي ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺎم «ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار«‬ ‫ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺿﺮارا‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و آزاراﻓﮕﻨﻲ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن‪» .‬و«‬ ‫آن ﻣﺴﺠﺪ را »ﺑﺮاي ﻛﻔﺮ« ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ زﻳﺮا از ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺪي ﺟﺰ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻫﻞ‬ ‫‪1054‬‬

‫ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ »و ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﮕﻨﺪن ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن« ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ آن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ «ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار«‪ ،‬درﻣﺴﺠﺪ »ﻗﺒﺎء« ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪،‬‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﺎن‪ ،‬زاﻳﻨﺪه اﺧﺘﻼف‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺑﺮﻧﺪه اﻟﻔﺖ و‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ و داراي ﭼﻨﺎن اﺑﻌﺎد ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ »و« آن‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﺟﻬﺖ »ﻛﻤﻴﻨﮕﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺶ‬ ‫از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار »ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او ﺑﻪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻛﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﺎن‬ ‫ﮔﺮوه ﻧﻔﺎق‪ ،‬ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ راﻫﺐ ﺑﻮدﻧﺪ »و اﻟﺒﺘﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ« از ﺑﻨﺎي اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ »ﻫﺪﻓﻲ ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻲ و ﺧﻴﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ذﻛﺮ ﺧﺪا و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺧﺪا ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻄﻌﺎ دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ« در اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ راﻫﺐ‪ ،‬ﻣﺮدي از اﺷﺮاف ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺧﺰرج ﺑﻮد ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻇﻬﻮر اﺳﻼم‪ ،‬رؤﻳﺎﻫﺎي‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻦ او را در رﻳﺎﺳﺖ و رﻫﺒﺮي ﻗﻮﻣﺶ ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻧﻔﺎق ﭘﻴﻮﺳﺖ‬ ‫و ﮔﺮوﻫﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ داد و ﺑﻪ آن ﮔﺮوه ﻣﻨﺎﻓﻖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺴﺠﺪﺗﺎن را ﺑﺴﺎزﻳﺪ و آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ‬ ‫از ﻧﻴﺮو و ﺳﻼح آﻣﺎده ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ آﻫﻨﮓ ﻗﻴﺼﺮ ـ ﺷﺎه روم ـ را دارم و از روم ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ را ﺧﻮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﺎ آن از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻢ‪ .‬و ﭼﻮن‬ ‫از ﺑﻨﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻮد ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻤﻴﺖ دادن ﺑﻪآن‪ ،‬ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص آﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﻣﺎ ﻣﺴﺠﺪي را ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻮﻻن و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان و ﺑﺮاي ﺷﺒﻬﺎي ﺳﺮد و‬ ‫ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ و دوﺳﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﻴﺎورﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ در آن ﻧﻤﺎز اﻗﺎﻣﻪ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ! آن ﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ اﻛﻨﻮن ﻋﺎزم ﺳﻔﺮ ﻫﺴﺘﻢ و اﮔﺮ انﺷﺎءاﷲ از ﺳﻔﺮ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ آﻣﺪ و در آن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺰارد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﺣﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ و آن ﺣﻀﺮتص را از راز ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن آﮔﺎه ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﭼﻮن از ﺳﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬دو ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪي ﻛﻪ اﻫﻞ آن ﺳﺘﻤﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮوﻳﺪ و آن را وﻳﺮان ﻛﻨﻴﺪ و آﺗﺶ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬آن‬ ‫دو‪ ،‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ آن ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻃﺮاح آن ﺗﻮﻃﺌﻪ در ﻣﻴﺎن آن ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ را آﺗﺶ زدﻧﺪ و وﻳﺮان ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ از آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1055‬‬

‫\
]
^
_`
‪
p
o
n
m
lk
j
i
h
g

f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
v
u
t
s
rq‬‬

‫»ﻫﺮﮔﺰ در آن ﻧﺎﻳﺴﺖ« ﻣﺮاد‪ :‬ﻧﻬﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص از ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار اﺳﺖ‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺴﺠﺪي ﻛﻪ از روز ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻨﻴﺎدش ﺑﺮ ﺗﻘﻮي ﻧﻬﺎده ﺷﺪه« ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪ »ﻗﺒﺎء«‬ ‫وﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﻲص اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاد از ﴿
‪ ﴾g


f
e‬روز ﺗﺄﺳﻴﺲ آن اﺳﺖ »ﺳﺰاوارﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻘﻮي »اﻳﺴﺘﺎده ﺷﻮي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﺎزﮔﺰاردﻧﺖ‬ ‫در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﺴﺘﺎدﻧﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و ذﻛﺮ ﺧﺪا در ﻣﺴﺠﺪي‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎد ﺗﻘﻮي ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻮد »در آن‪ ،‬ﻣﺮداﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺧﻮد‬ ‫را ﭘﺎك ﺳﺎزﻧﺪ« از ﻫﻤﻪ ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ ـ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ وﺿﻮ وﻏﺴﻞ ـ و ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺧﻮد در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺎرض ﺷﺪن ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﺣﺮﻳﺼﻨﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﺎن« از ﻧﺠﺎﺳﺎت و ﮔﻨﺎﻫﺎن‬ ‫»را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد« و از آﻧﺎن راﺿﻲ اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎره ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺴﺠﺪ »ﻗﺒﺎء« اﺣﺎدﻳﺜﻲ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از آنﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪» :‬ﮔﺰاردن ﻧﻤﺎزي در ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎء‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫اﻧﺠﺎم دادن ﻳﻚ ﻋﻤﺮه اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎء ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﻳﺸﺎن ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮد را ﭘﺎك ﻣﻲﺳﺎزﻳﺪ؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻛﻠﻮخ‪ ،‬ﺑﻪ آب ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻨﺠﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﺳﺘﺤﺒﺎب ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎد ﺗﻮﺣﻴﺪ و‬ ‫ﺗﻘﻮي و ﺑﺮ اﺳﺘﺤﺒﺎب ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺻﺎﻟﺤﺎن و ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬روزي رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮاي ﻳﺎران ﺧﻮد ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻣﺪاد را اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫در آن ﺳﻮره «روم« را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ در ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﭼﻮن از ﻧﻤﺎز ﻓﺎرغ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪] ،‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﺳﺖﻛﻪ[ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﻣﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ وﺿﻮي ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ در‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ وﺿﻮي ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﻜﻮ ﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪1056‬‬

‫‪
f
e
d

c
b
a
`
_
~
}

|
{
z

y
x
w‬‬ ‫‪s

r
q
p
o
n
ml

k
j
i
h
g‬‬

‫»آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺧﺪاﺗﺮﺳﻲ و ﺧﺸﻨﻮدي اﻟﻬﻲ ﻧﻬﺎده ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻨﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻟﺐ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﭘﻲرﻳﺰي ﻛﺮده و ﺑﺎ آن در آﺗﺶ‬ ‫دوزخ ﻓﺮوﻣﻲاﻓﺘﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻳﺮﺑﻨﺎي ﻗﻮي و ﻣﺤﻜﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﺗﻘﻮاي اﻟﻬﻲ و ﺧﺸﻨﻮدي اوﺳﺖ ﭘﻲرﻳﺰي ﻛﺮده ـ ﭼﻮن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎء ـ ﺑﻬﺘﺮ از آن‬ ‫ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻼف اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺎﻳﺶ را ﺑﺮ ﻟﺐ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ ﻣﺸﺮف ﺑﻪﺳﻘﻮط ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ آن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎ ﺑﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻳﻜﺠﺎ در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻓﺮو ﻣﻲاﻓﺘﺪ؟ ﭘﺲ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﺑﺎدي‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻘﻮي؛ ﻛﻨﺎﻳﻪ از اﺧﻼص در اﻋﻤﺎل اﺳﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻛﻨﺎره رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺸﺮف‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻘﻮط؛ ﻛﻨﺎﻳﻪ از رﻳﺎ و ﻋﺠﺐ و داﺷﺘﻦ ﻧﻴﺖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ در اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮف‪ :‬ﻛﻨﺎره و‬ ‫ﻟﺒﻪ وادياي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﻫﺠﻮم آب و ﺳﻴﻞﺑﺮدﮔﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﺎر‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺸﺮف‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻘﻮط »و ﺧﺪا ﮔﺮوه ﺑﻴﺪادﮔﺮان را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺑﺮ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ـ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
¥
¤
£
¢
¡
~
}

|
{
z
y
x
w
v
u
t‬‬

‫»ﻫﻤﻮاره آن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﺒﺐ ﺷﻚ« و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه ﺷﺒﻬﻪ‬ ‫و ﻧﻔﺎق »اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺑﺎﻧﻴﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﺷﻜﺎك ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از وﻳﺮان ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫آن ﻣﺴﺠﺪ و ﺧﻨﺜﻲ ﺷﺪن ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﻮﻃﺌﻪﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﻴﻨﻪ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم‪ ،‬اﻓﺰودﻧﺪ »ﺗﺎ آنﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺎرهﭘﺎره ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺷﻚ و ﻧﻔﺎق‬ ‫ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن؛ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺮگ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭘﺎرهﭘﺎره ﺷﻮد و ﻓﻘﻂ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ از دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن رﺧﺖ ﺑﺮﻣﻲﺑﻨﺪد‪ .‬ﻳﺎﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺷﻚ و‬ ‫ﻧﻔﺎق ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪ و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ از ﻧﻔﺎق‪ ،‬ﭘﺎره و ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺷﻮد »و‬ ‫ﺧﺪا داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪﻧﻴﺖﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ در ﺟﺰا دادن‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﺮاﻳﻢﺷﺎن‪.‬‬

‫‪1057‬‬

‫¦
§
¨
©
‪
¶
µ
´
³
²±

°
¯

®
¬
«
ª‬‬ ‫¸


‪
Å

Ä

Ã

ÂÁ


À

¿

¾

½

¼

»

º¹‬‬ ‫‪
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
ÎÍ
Ì
Ë

Ê
É
ÈÇ
Æ‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رﺳﻮاﻳﻲﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﺷﺮح داد‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺟﻬﺎد را‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﺮوه ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﺒﺎل‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ زﻳﺮا ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻧﺪ و ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻢ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ ﻛﻔﺎر ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﻲﺗﺎزﻧﺪ و در اﻳﻦ راه‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺗﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺳﺰاوار ﺑﻬﺸﺖ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﺮض و اﻗﺪام ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻔﺎر و ﻗﺮار دادن‬ ‫ﺧﻮد در ﻣﻌﺮض ﻛﺸﺘﻪﺷﺪن‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﻫﻢ ﻧﺸﺪﻧﺪ »اﻳﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان وﻋﺪه ﺣﻘﻲ در ﺗﻮرات و‬ ‫اﻧﺠﻴﻞ و ﻗﺮآن ﺑﺮﻋﻬﺪه اوﺳﺖ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪان‪ ،‬وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦ و ﺛﺎﺑﺘﻲ از ﺳﻮي او در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ وﻋﺪه در ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ »و ﭼﻪﻛﺴﻲ از ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎدارﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ؟« ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻫﻴﭻﻛﺲ! زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺻﺎدقاﻟﻮﻋﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﺧﻼف ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ« و اﻇﻬﺎر‬ ‫ﻣﺴﺮت و ﺑﻬﺠﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ زﻳﺮا در آن ﭼﻨﺎن ﺳﻮدي ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺮدم در ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي آﻧﭽﻨﺎن ﺳﻮدي ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ـ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ »و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲاي ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻔﻌﺖﺑﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؟‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از اﻧﺼﺎري ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫آن ﺣﻀﺮتص در »ﻋﻘﺒﻪ ﻛﺒﺮي« ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦرواﺣﻪ
در ﺑﻴﺎن اﻳﻦ رﺧﺪاد‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در آﻧﺠﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﺮط ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ«‪ .‬آن ﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺷﺮط ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‬ ‫‪1058‬‬

‫ﻛﻪ او را ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺎورﻳﺪ و ﺑﺮاي ﺧﻮدم ﺷﺮط ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ را از ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﺎز ﻣﻲدارﻳﺪ‪ ،‬از ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎز دارﻳﺪ«‪ .‬ﺑﻴﻌﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﻤﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭘﺎداش ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺳﻮد ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺴﺦ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻧﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﻓﺴﺦ آن ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.﴾...
«
ª
©
¨
§
﴿ :‬‬ ‫‪
G

F

E


D

C

B

A‬‬ ‫‪
R
Q
P
ON
M
L
K
J
I

H‬‬

‫اﻣﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟‪» :‬آﻧﺎن ﺗﻮﺑﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ از ﺷﺮك و ﻧﻔﺎق و ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا‬ ‫»ﻋﺒﺎدتﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻴﺎمﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺧﻼﺻﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺪان ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ »ﺣﻤﺪﮔﻮﻳﺎﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل را در رﻧﺞ و راﺣﺖ و در ﺳﺨﺘﻲ و‬ ‫آﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﭙﺎس و ﺛﻨﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »ﺳﺎﺋﺤﺎﻧﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺳﺎﺋﺤﺎن؛ روزهداران و ﺑﻪ اﻗﻮاﻟﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺠﺎﻫﺪان‪ ،‬ﻳﺎ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻴﺮ و ﺳﻔﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻨﺪ و ﻋﺒﺮت‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ از اﺣﻮال ﻣﺮدماﻧﺪ »رﻛﻮع و ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮاﻇﺐ و‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻨﺪ »اﻣﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ »و‬ ‫ﻧﻬﻲ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ از ﻣﻨﻜﺮ« ﻣﻨﻜﺮ‪ :‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮع ﺷﺮﻳﻒ آن را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ »و ﻧﮕﺎهدارﻧﺪﮔﺎن ﺣﺪود ﺧﺪاﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ و‬ ‫اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ وي ﻛﻪ آن را در ﻛﺘﺐ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﻧﺎزل ﻛﺮده‪ ،‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫»و ﻣﺆﻣﻨﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ اوﺻﺎف ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﻮﺻﻮﻓﻨﺪ و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬ ‫وﺻﻒ اﻳﻤﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ »ﺑﺸﺎرت ده«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺮگ او در راه ﺧﺪا اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻨﻬﺎ در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ده وﺻﻒ اﺳﺖ و دﻋﻮﺗﮕﺮان و ﻣﺮﺑﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺴﻠﻲ را ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻤﺎن و ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اوﺻﺎف دهﮔﺎﻧﻪ را ﻧﺼﺐاﻟﻌﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1059‬‬

‫
‪
b
a

`
_
^
]
\


[
Z
Y

X
W
V
U



T
S‬‬ ‫‪
g
f
e
d
c‬‬

‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر در آﻣﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ـ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺰد وي ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ وي ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اي ﻋﻢ ﻣﻦ! ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﺖ ﺣﺠﺖ آورم‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﻣﻴﻪ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ! آﻳﺎ از آﻳﻴﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ رو ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ؟! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ؛ اﺑﻮﺟﻬﻞ و اﺑﻦاﻣﻴﻪ او را ﺑﻪ ﻋﻨﺎد وﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮ آﻳﻴﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻢ! و از اﻳﻦﻛﻪ «ﻻاﻟﻪ‬ ‫اﻻاﷲ« ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬اﺑﺎ ورزﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﻳﻤﺎن آوردن وي ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺣﺎﻻ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ از آﻣﺮزشﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﺮاﻳﺖ ﻧﻬﻲ‬ ‫ﻧﺸﻮم‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺖ آﻣﺮزش ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ«‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن روا ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﺲ از آنﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن اﻫﻞ دوزخاﻧﺪ« ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﺮك ﻣﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻗﻄﻊ ﻣﻮاﻻت ﺑﺎ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻢ آﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن و ﺗﺤﺮﻳﻢ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ آن درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ ﺟﻨﺎزه ﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬آﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي وي اﺳﺖ و از آن ﻧﻬﻲ ﺑﻪﻋﻤﻞ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮي‪ ،‬ﻫﻴﭻﺳﻮدي ـ در اﻣﺜﺎل اﻳﻦ‬ ‫اﻣﻮر ـ ﺑﻪﺣﺎل وي ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص روزي ﺑﻪ ﮔﻮرﺳﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮي از ﻣﻘﺎﺑﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ زﻣﺎن درازي را ﺑﺎ‬ ‫رازوﻧﻴﺎز ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ و ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺮ ﮔﺮﻳﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻧﺸﺴﺘﻪام‪ ،‬ﻗﺒﺮ ﻣﺎدرم ﻫﺴﺖ و ﻣﻦ از ﭘﺮوردﮔﺎرم اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ در‬ ‫ﺣﻖ وي دﻋﺎ ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻧﺪاد«‪.‬‬

‫‪1060‬‬

‫‪
x
w
v
u
t
s
r




q
p
o
n


m
l

k
j

i

h‬‬ ‫‪
_

~
}



|
{
zy‬‬

‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻋﺬر اﺑﺮاﻫﻴﻢ را در آﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ وي ﺑﺮاي ﭘﺪرش ذﻛﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬و ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺮاي ﭘﺪرش‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺮاي وﻋﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ او داده ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻧﺒﻮد« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪ .١
﴾»

º
﴿ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﻋﺪه اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪﭘﺪرش ﻗﺒﻞ‬ ‫از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ او از اﻫﻞ دوزخ و ازدﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا‬ ‫اﺳﺖ »وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺑﺮاﻫﻴﻢ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ او دﺷﻤﻦ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬از او ﺑﻴﺰاري‬ ‫ﺟﺴﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اواﻫﻲ ﺣﻠﻴﻢ ﺑﻮد« اواه‪ :‬زاريﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮوﺗﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﻳﺎد آورد‪ ،‬از آن در آه و درد و ﻧﺎﻟﻪ ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آه! از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻢ‪،‬‬ ‫آه! از ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮم! ﺣﻠﻴﻢ‪ :‬ﺷﺨﺺ ﺑﺮدﺑﺎري‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت درﻣﻲﮔﺬرد و ﺑﺮ آزارﻫﺎ ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫`
‪
r
q
p
o

n
ml
k

j
i

h
g
f
e
d

c
b
a‬‬ ‫‪
s‬‬

‫»و ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ را ﭘﺲ از آنﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖﺷﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫آنﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آن ﭘﺮواﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم و ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻫﻲ را‬ ‫ﺑﺮآﻧﺎن روا ﻧﻤﻲدارد ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي از ﻣﺤﺮﻣﺎت وي ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰ ﺣﺮام اﺳﺖ ـ ﻗﺼﺪ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺐ آن ﻛﺎر ﺣﺮام ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦﺻﻮرت ﮔﻨﺎﻫﻲ‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺪان ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا اﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن اواﻣﺮ و‬ ‫ﻧﻮاﻫﻲ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ داﻧﺎﺳﺖ« و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از ﺣﻴﻄﻪ ﺑﻴﻜﺮان ﻋﻠﻢ‬ ‫وي ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫"‬

‫‪.‡m9A†+
 '  9)
l‬‬

‫‪1061‬‬

‫‪
¨
§
¦
¥
¤
£
¢

¡

~
}|
{
zy
x
w
v
u
t‬‬

‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻳﺎر و ﻳﺎوري ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺼﺮت ﺧﺪا ﻣﻄﻤﺌﻦ و‬ ‫دﻟﮕﺮم ﺑﺎﺷﻴﺪ و از دﺷﻤﻨﺎن وي ﻧﻬﺮاﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺣﻜﻴﻢﺑﻦﺣﺰام
آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬روزي رﺳﻮل ﺧﺪص در‬ ‫ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻣﻦ ﻣﻲﺷﻨﻮم‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ؟« اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻳﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»اﻣﺎ ﻣﻦ ﺻﺪاي ﻧﺎﻟﻪ آﺳﻤﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻮم و ﻧﺒﺎﻳﺪ آﺳﻤﺎن را ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻧﺎﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮزﻧﺶ‬ ‫ﻛﺮد؛ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺟﺎي وﺟﺒﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻳﺎ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺗﻘﻮي و ﺟﻬﺎد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫©
‪
¸
¶
µ
´

³
²
±

°
¯
®

¬
«
ª‬‬ ‫‪
Ç
Æ
Å
Ä

Ã
ÂÁ
À
¿

¾
½
¼
»
º
¹‬‬

‫»ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺒﺨﺸﻮد« در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ واﭘﺲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﺘﺨﻠﻒ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك‬ ‫اﺟﺎزه ﺗﺨﻠﻒ داد‪ ،‬ﻳﺎ در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻣﺮزشﺧﻮاﺳﺖ »و« ﻧﻴﺰ ﺑﺒﺨﺸﻮد ﺑﺮ‬ ‫»ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر« ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ »ﻛﻪ در آن ﺳﺎﻋﺖ دﺷﻮار« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﻮد »از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ« و از ﭘﻴﺮوي او ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻮرزﻳﺪﻧﺪ »ﺑﻌﺪ از‬ ‫آنﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ دﻟﻬﺎي دﺳﺘﻪاي از آﻧﺎن از ﺟﺎي ﺑﺮود« و ازﻗﻴﺪ ﻃﺎﻋﺖ و‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﺑﮕﺮدد و ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﺷﻮاري ﺟﻬﺎد و ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ در آن اﻓﺘﺎدهﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ از ﺟﺒﻬﻪ ﺟﻬﺎد ﻓﺮورﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫»ﺑﺎز ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺗﺨﻠﻒ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮﻫﻤﮕﻲ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﭼﺮا ﻛﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺋﻮف و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪1062‬‬

‫ﻋﻤﺮ
در وﺻﻒ دﺷﻮاري و ﺳﺨﺘﻲ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺎرﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﺑﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﻋﺎزم ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻠﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻮد و ﻫﻮا ﺳﺨﺖ ﮔﺮم‪ ،‬روزي در ﻣﻨﺰﻟﻲ ﻓﺮود‬ ‫آﻣﺪﻳﻢ و در آن ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺳﺨﺘﻲ دﺳﺖ داد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﮔﺮدﻧﻬﺎي ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺮﻳﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ...‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ! ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬ ‫دادن ﺧﻴﺮ در دﻋﺎﻳﺘﺎن ﻋﺎدت داده اﺳﺖ ﻟﺬا ﺗﻤﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ دﻋﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻳﺎ دوﺳﺖ داري ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦﻛﻨﻢ؟« اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! ﭘﺲ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻨﻮز آﻧﻬﺎ را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﻴﺎورده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫آﺳﻤﺎن ﺑﺎرﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آرام ﮔﺮﻓﺖ و اﺻﺤﺎب ﻇﺮوﻓﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از آب ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮه و ﻣﻴﺪان‬ ‫ﺑﺎرش ﺑﺎران ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺷﮕﻔﺘﻲ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎران از ﻣﺤﻴﻂ ﻗﺮارﮔﺎه ﻣﺎ‬ ‫ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫آري! ﭘﻴﺮوي اﺻﺤﺎب از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﻫﻤﭽﻮ ﺳﺎﻋﺎت دﺷﻮارياي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ زﻳﺮا ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﺎﻃﻊ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و‬ ‫ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي دﺷﻤﻨﻲ ﭼﻮن اﻣﭙﺮاﻃﻮري روم‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ‬ ‫و ﺗﻮانﻓﺮﺳﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﺷﻮاري آن را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ وﺟﻮد ﺧﻮد ﻟﻤﺲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آن‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺳﺨﺘﻲ را در راه ﺧﺪا و ﻧﺸﺮ اﺳﻼم و ﺗﻘﻮﻳﺖ دوﻟﺖ و ﺻﻮﻟﺖ آن‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻢ ازﻳﻦرو‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮﺗﺮي درﺟﺎت ﺷﺪه و ازﺗﻮﺑﻪ و ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺸﺘﻨﺪ و در‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻢ از اﻳﺸﺎن راﺿﻲ ﺷﺪ و ﻫﻢ راﺿﻲﺷﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K
J


I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
a
`

_
^
]

\
[Z
Y
X
W

V

U
T
S

R
Q‬‬

‫»و ﺑﺮآن ﺳﻪ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎزﭘﺲ داﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آن ﺳﻪﺗﻨﻲ ﻛﻪ‬ ‫از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در ﺗﺒﻮك ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮﺑﻪ ﮔﺮوه ﻣﺘﺨﻠﻒ دﻳﮕﺮ‬

‫‪1063‬‬

‫ـ از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﺬر ﻛﻪ ذﻛﺮﺷﺎن ﮔﺬﺷﺖ ـ دردم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ ١،‬ﻧﻴﺰﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﻮﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪي در ﺑﺎره‬ ‫ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ »ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮاﺧﻲاش ﺑﺮآﻧﺎن ﺗﻨﮓ ﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ روﮔﺮداﻧﻲ ﻣﺮدم از آﻧﺎن و ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭼﺮاﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮدم‬ ‫را از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ »و از ﺧﻮد ﺑﻪﺗﻨﮓ آﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﺎن از ﺧﻮد ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺣﺸﺖ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و اﻧﺪوه زﻳﺎد‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺗﻨﮕﺪل ﺷﺪﻧﺪ »و داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺎﻫﻲ از ﺧﺪا ﺟﺰ ﺑﻪﺳﻮي او‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﭘﻨﺎﻫﻲ از ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺟﺰ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد او‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ؛ آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ و اﺳﺘﻐﻔﺎر »ﺳﭙﺲ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺗﻮﺑﻪ داد ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ و در آﻳﻨﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و‬ ‫اﺳﺘﻮاري ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ وﮔﻨﺎﻫﻲ ﺳﺮ زد‪ ،‬از آن ﻧﺎدم ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪» .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ رﺋﻮف و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ«‬ ‫داﺳﺘﺎن ﺗﻮﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺗﻦ )ﻛﻌﺐﺑﻦﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﻣﺮارهﺑﻦرﺑﻴﻊ و ﻫﻼلﺑﻦاﻣﻴﻪ( ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻋﺬرﻫﺎﻳﻲ دروﻏﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﻔﮕﻨﺪه ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎي ﺧﻮد در ﺗﺨﻠﻒ‬ ‫از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻛﺘﺐ ﺳﻴﺮت و در ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ 2‬آﻣﺪه و‬ ‫داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ و در اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﺒﺮﺗﻬﺎ و ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺰرگ‪.‬‬ ‫‪
j
i
h
g
f
e
d
c
b‬‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺑﺎ راﺳﺖﮔﻮﻳﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ« آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره‬ ‫دارد ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ آن ﺳﻪ ﺗﻦ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ﭘﺲ راﺳﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ اﻧﺴﺎن از ﻣﻬﺎﻟﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫"‬

‫‪."ˆ‰+  '  9)
l‬‬

‫Š‬

‫Œ‪0
 ‹ . 106 +   ‹9‬‬

‫‪1064‬‬

‫ﻧﺴﻔﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺠﻴﺖ اﺟﻤﺎع اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر داده ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺻﺎدﻗﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ و اﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
{


z
y
x

w

v
u
t
s

r

q

p

o
n

m
l
k‬‬ ‫|}
~
_

`
‪
l
k
j
i
h
g
f
e

d
c
b
a‬‬ ‫‪
~
}
|
{
zy
x


w

v



u
t
s
r
q
p
o
n



m‬‬ ‫
¡
‪
¢‬‬

‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آن ﻋﺪه از اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﺎ ﺣﻮل آن از اﻋﺮاب را ﻛﻪ از‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن« ﭼﻮن ﻗﺒﺎﻳﻞ‬ ‫ﻣﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺟﻬﻴﻨﻪ و اﺷﺠﻊ »ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﺮاﻫﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ﺑﺎز ﭘﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آﻧﺎن را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﻔﻴﺲ و ﺗﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺟﻬﺎد ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﺪ‪ ،‬آﻧﺎن از ﻫﻤﺮاﻫﻲ آن ﺣﻀﺮتص ـ ﭼﻪدر ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك و ﭼﻪ در ﻏﻴﺮ آن‬ ‫از ﻏﺰوات ـ ﺑﺪون دﺳﺘﻮر اﻳﺸﺎن ﺗﺨﻠﻒ ورزﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﻼف ﻏﻴﺮ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ از اﻋﺮاب زﻳﺮا‬ ‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﻫﻤﺠﻮاري ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص‪،‬‬ ‫ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و از دﻳﮕﺮ اﻋﺮاب ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﺮوﻧﺪ »و ﻧﻪ اﻳﻦ« ﺳﺰاوار آﻧﻬﺎﺳﺖ »ﻛﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد را از ﺟﺎن‬ ‫او ﻋﺰﻳﺰﺗﺮ ﺑﺪارﻧﺪ« و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺧﻮد و ﻣﺼﻮن ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻦ آن از ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ‬ ‫ﺣﺮﻳﺺ ﺑﻮده اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ و ﺻﻴﺎﻧﺖ ﺟﺎن ﺟﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺳﺎﻻر دو ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻋﺰﻳﺰ و ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺧﻠﻖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ورﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪﺳﻮي اﻧﺲ و ﺟﺎن‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺷﺘﻴﺎﻗﻲ از ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮض اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص‪ ،‬رﻧﺠﻬﺎ و ﻣﺸﻘﺘﻬﺎ را‬ ‫ﺑﻪﺟﺎن ﺧﺮﻳﺪه و ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎي ﺟﺎن آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺬل و ﻧﺜﺎر ﻛﻨﻨﺪ »اﻳﻦ«‬ ‫وﺟﻮب ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ آنﺣﻀﺮتص و ﻧﻬﻲ از ﺗﺨﻠﻒ »ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺗﺸﻨﮕﻲ و رﻧﺞ وﮔﺮﺳﻨﮕﻲاي در راه ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻃﺎﻋﺖ وي و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ‬ ‫»ﻧﻤﻲرﺳﺪ« ﻇﻤﺄ‪ :‬ﺗﺸﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻧﺼﺐ‪ :‬رﻧﺞ و ﺗﻌﺐ و ﻣﺨﻤﺼﻪ‪ :‬ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪1065‬‬

‫ﺷﻜﻢ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻓﺮوﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ »و در ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان را ﺑﻪﺧﺸﻢ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻗﺪم ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﻲ از اﻣﺎﻛﻦ ﻛﻔﺎر را ﺑﺎ‬ ‫ﮔﺎﻣﻬﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺳﻢ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲﻛﻮﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻛﻮﺑﻴﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺸﻢ و‬ ‫ﻏﻴﻆ درآورﻧﺪ »و ﻫﻴﭻ دﺳﺖﺑﺮدي از دﺷﻤﻨﻲ ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫اﺳﻴﺮﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻳﺎﺷﻜﺴﺖ دادن و ﻳﺎ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ از آن »ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن‪ ،‬ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺻﺎﻟﺤﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﺴﻨﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪهاي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﭘﺎداش ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ »زﻳﺮا ﺧﺪا ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آﻧﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎداﺷﺸﺎن را ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
²
±

°
¯
®


¬
«

ª
©
¨

§
¦
¥
¤
£‬‬ ‫‪
¶
µ
´
³‬‬

‫»و« اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺠﺎﻫﺪ در راه ﺧﺪا »ﻫﻴﭻ ﻣﺎل ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرﮔﻲ را اﻧﻔﺎق ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﻫﻴﭻ وادﻳﻲ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻮرهراﻫﻲ را در ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺸﺘﻪاي را »ﻧﻤﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢﺷﺎن در اﻧﻔﺎق وﺟﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﺣﺴﻨﺎﺗﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد »ﺗﺎ ﺧﺪا آﻧﺎن را« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ »در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش دﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺎداش ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل دونﭘﺎﻳﻪﺗﺮ اﻳﺸﺎن را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﺮﺗﺮﺷﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪاﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺎداﺷﺸﺎن ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮﺗﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن
از اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﺣﻈﻲ واﻓﺮ و ﺑﻬﺮهاي ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺮده ﺑﻮد زﻳﺮا او ﻓﻘﻂ‬ ‫در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﺳﻴﺼﺪ ﺷﺘﺮ را ﺑﺎ ﺟﻞ و ﺟﻬﺎز آن ﺑﻪﻋﻼوه وﺟﻮه ﻧﻘﺪي ﺑﺴﻴﺎري اﻧﻔﺎق‬ ‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺑﻦﻋﻔﺎن ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫زﻳﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪1066‬‬

‫¸
‪

È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â

Á
À
¿

¾½

¼
»
º

¹‬‬ ‫‪
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É‬‬

‫»و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﮕﻲ رﻫﺴﭙﺎر ﺟﻬﺎد ﺷﻮﻧﺪ« و ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺧﺎﻟﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﺮا از ﻫﺮ ﻓﺮﻗﻪاي از آﻧﺎن‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ رﻫﺴﭙﺎر ﻧﺸﺪﻧﺪ« ﺗﺎ دﻳﮕﺮان در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲﺑﻤﺎﻧﻨﺪ »ﺗﺎ« آﻧﺎنﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ »در دﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد را‬ ‫ـ وﻗﺘﻲ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ـ ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ« از ﻛﻴﻔﺮ اﻟﻬﻲ؟‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﻤﻌﻲ از ﻳﻚ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون آﻳﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ درﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﺠﺎﻫﺪان از ﺟﻨﮓ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬آن‬ ‫ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن از ﻛﻴﻔﺮ اﻟﻬﻲ ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫دارد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص رﻫﺴﭙﺎر ﺟﻬﺎد ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ از‬ ‫ﻗﺮآن و اﺣﻜﺎم دﻳﻦ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺟﻨﮓ و ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﻏﻴﺮه ازﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﻲآﻣﻮزﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫دﻳﻦ ﻓﻘﻴﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ و وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن داﻧﺴﺘﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻌﻠﻴﻢ‬ ‫دﻫﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ از ﻛﻴﻔﺮ اﻟﻬﻲ ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ آﻳﻪ ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ ﻓﺮض ﻛﻔﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﺨﻠﻒﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﺟﻬﺎد ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺎ‪ ،‬از ﻫﻤﺮاﻫﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻏﺰوه ﻳﺎ ﺳﺮﻳﻪاي ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد اﻋﺰام ﺳﭙﺎﻫﻲ از ﺳﻮي‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪي از ﻣﻘﺎﺻﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎ آن ﺳﭙﺎه ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎسك اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻟﺬا اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ )دﺳﺘﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ( اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻬﻲ از ﺗﺨﻠﻒ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻋﺎم آن‪ ،‬در ﻣﻮاردي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﻔﻴﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺎزم ﻏﺰوهاي ﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
P

O

N

M

LK

J

I



H

G

F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
R
Q‬‬

‫»اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻛﺎﻓﺮان ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ«‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪1067‬‬

‫ﺳﺨﺖﻛﻮﺷﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺸﺮﻛﺎن در‬ ‫ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب اوﻟﻮﻳﺖ دادﻧﺪ »و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان در ﺷﻤﺎ درﺷﺘﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﺷﻴﻮه ﺧﺸﻮﻧﺖ و درﺷﺘﻲ را در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن و ﭼﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻼح‪ .‬و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎد ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻞ ﻛﻔﺎر ﻓﺮض اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻏﺎز ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪان ﻧﺰدﻳﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮ و ﻣﻘﺪمﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ ،‬ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻛﻔﺎري‬ ‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ دورﺗﺮ از آﻧﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ و اﻳﻦ اوﻟﻮﻳﺖ از ﻧﻈﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺘﻘﻴﺎن‬ ‫اﺳﺖ« ﺑﺎ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﺸﺎن درﺟﻬﺎد‪.‬‬ ‫آري! ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻬﺎدي در ﻗﺮﻧﻬﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اول اﺳﻼم ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﺖ در آن‬ ‫ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﻮد و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻬﺎدي‪ ،‬ﻓﺘﻮﺣﺎتاﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻮن ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ﺳﺮﺑﺮآوردﻧﺪ و ﻫﻮاﻫﺎ و اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻫﺎن و‬ ‫اﻣﺮاي ﻣﻤﺎﻟﻚ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﺮاﻳﻴﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن در ﺑﻼد‬ ‫اﺳﻼم ﻃﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻦ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎدي داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
d
c
b
a
`
_
^]

\
[
Z
Y
X
W
V
U
T
S‬‬ ‫‪
f
e‬‬

‫»و ﭼﻮن ﺳﻮرهاي ﻧﺎزل ﺷﻮد‪ ،‬از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺑﻪ ﺑﺮادراﻧﺶ در ﻧﻔﺎق »اﻳﻦ« ﺳﻮره ﻧﺎزل ﺷﺪه »اﻳﻤﺎن ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ را‬ ‫اﻓﺰود؟« ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از روي اﻧﻜﺎر و ﺑﻪ اﺳﺘﻬﺰا ﻛﺸﺎﻧﺪن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در رد ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن اﻓﺰوده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺰول آن ﺳﻮره‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎ و ارﺷﺎداﺗﻲ ﻛﻪ درﺑﺮ‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل و ﺗﺼﺪﻳﻘﺸﺎن ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و اﺧﺒﺎر وي اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ؛ آﻳﺎت آن ﺳﻮره ﺑﺮ ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﺸﺎن در ﻣﻴﺪان ﻋﻤﻞ و ﺟﻬﺎد ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ ﭘﺲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎداﺗﺸﺎن‪ ،‬اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن‬ ‫‪1068‬‬

‫ﻧﻴﺰ اﻓﺰون ﻣﻲﺷﻮد »و آﻧﺎن ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ اﻳﻤﺎن‪ ،‬از‬ ‫ﻧﺰول وﺣﻲ و ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮياي ﻛﻪ ﺑﺮآن ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g‬‬

‫»و اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﻤﺎري« ﺷﻚ و ﻧﻔﺎق »اﺳﺖ ﭘﺲ« ﺳﻮره ﻧﺎزل ﺷﺪه‬ ‫»ﭘﻠﻴﺪياي ﺑﺮ ﭘﻠﻴﺪﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻔﺮي ﺑﺮ ﻛﻔﺮﺷﺎن »اﻓﺰود« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻛﻔﺮ و ﻓﺴﺎد‬ ‫ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮ ﺷﺪه و آن را در درون ﺟﺎﻧﻬﺎي ﭘﻠﻴﺪﺷﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ رﺳﻮخ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﺮ آن‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار ﻣﻲورزﻧﺪ »و« ﺳﺮاﻧﺠﺎم »در ﺣﺎل ﻛﻔﺮ ﻣﺮدﻧﺪ« ﭘﺲ ﺗﺎ دم ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻗﺮار‬ ‫دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
c
b
a
`
_

~
}

|
{
z
y
x
w

v

u
t‬‬ ‫‪
d‬‬

‫»آﻳﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻫﺮ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺑﺎر آزﻣﻮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻔﺘﻨﻮن‪ :‬آزﻣﻮده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺤﻄﻲ و ﺳﺨﺘﻲ و اﻣﺮاض و آﻓﺎت‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮمص »ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﻧﻔﺎق ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ‬ ‫آزﻣﺎﻳﺶ »و ﭘﻨﺪ و ﻋﺒﺮت ﻫﻢ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ« ﺗﺎ در روش ﺧﻮد ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ؟‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ از ﺣﺎل ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺗﻌﺼﺐ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲﺷﺎن در ﻧﻔﺎق‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺠﺐ واﻣﻲدارد‪.‬‬ ‫‪
u
t
sr
q


p
o
n
m
l
k
j
i
h

g
f
e‬‬ ‫‪
{

z
y
x
w
v‬‬

‫»و ﭼﻮن ﺳﻮرهاي ﻧﺎزل ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و از روي‬ ‫اﻧﻜﺎر وﺣﻲ و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭼﺸﻤﻚ ﻣﻲزﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻛﺴﻲ« از ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؟« ﺗﺎ اﮔﺮ ﻧﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ وﺣﻲ در آن ﻧﺎزل‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ در روﻳﻢ زﻳﺮا ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻨﻴﺪن آﻳﺎت را ﻧﺪارﻳﻢ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮوﻳﻢ ﻛﻪ‬

‫‪1069‬‬

‫ﻓﺎرغاﻟﺒﺎل ﺑﻪ ﻃﻌﻦ و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدﻳﻢ و ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺨﻨﺪﻳﻢ »ﺳﭙﺲ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ«‬ ‫ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ از ﻣﺠﻠﺲ وﺣﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻨﺎزل ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫و اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺧﺪا دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ« از ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن و از ﺧﻴﺮ و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ رﺷﺪ و ﻫﺪاﻳﺖﺷﺎن اﺳﺖ و‬ ‫ﺧﻮار و ﺑﻲﻣﻘﺪارﺷﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ »زﻳﺮا آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از آن رو ﻛﻪ ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻧﺼﺎف ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫|

}

~



¡

‪
§

¦

¥

¤

£


¢‬‬ ‫¨

©
‪
«
ª‬‬

‫»ﻗﻄﻌﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ« اي ﮔﺮوه ﻋﺮب‪ ،‬ﻳﺎ اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻳﺎ اي ﺑﻨﻲآدم! »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ«‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺟﻠﻴﻞاﻟﻘﺪر وﻋﻈﻴﻢاﻟﺸﺄن »از‬ ‫ﺧﻮدﺗﺎن« از ﺟﻨﺲﺗﺎن در اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺮب و ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﻧﺒﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻧﮋادي داﺷﺖ‪ ،‬اﻋﻢ از »ﻣﻀﺮي« ﻫﺎ و »رﺑﻴﻌﻲ« ﻫﺎي آن و دﻳﮕﺮان‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﺴﺐ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺗﻤﺎم ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﺷﺎﺧﻪ و رﻳﺸﻪ ﻣﻲدواﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوه ﻋﺮب! اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ زﺟﺎج‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اي ﺑﺸﺮﻳﺖ! اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻨﺲ ﺑﻨﻲآدم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وي را ﺑﻪﻋﻨﻮان رﺣﻤﺘﻲ ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده‬ ‫اﺳﺖ »دﺷﻮار اﺳﺖ ﺑﺮ وي رﻧﺞ ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ رﻧﺠﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺖ‪ :‬رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﺣﺎﺻﻞ ازﺗﺤﻤﻞ ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺬاب‬ ‫آﺧﺮت اﺳﺖ »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻳﺺ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺮﻳﺺ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ در آﺗﺶ دوزخ‬ ‫ﻧﻴﻔﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺮﻳﺺ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن و ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻤﺎ »وﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن رﺋﻮف و ﻣﻬﺮﺑﺎن‬ ‫اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﺪا را درﺑﺎره وي ادا ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ و ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻧﻤﻲﺧﻴﺰﻳﺪ؟!‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺑﻦﻛﻌﺐ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺰول‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ آﻳﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1070‬‬

‫¬
®
¯
‪
¿

¾
½
¼

»
º¹
¸
¶µ

´


³

²
±
°‬‬ ‫»ﭘﺲ اﮔﺮ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ« از ﺗﻮ اي ﻣﺤﻤﺪص! و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪﻫﻤﺮاه آوردهاي‪ ،‬ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ و آن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ در اﻟﻮﻫﻴﺖ ﻳﻜﺘﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺲ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺗﻜﺎ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﺟﺰ وي اﻟﺘﺠﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ »ﺑﺮ او ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻣﻮرم را‬ ‫ﺑﻪ او ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻧﻤﻮدم »و او ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ« و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ ـ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ ـ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ او‪ ،‬آدﻣﻲ را از ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺧﻠﻖ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮاﻟﺪرداء
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ در ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‪ ،‬ﻫﻔﺖﺑﺎر‪ :‬ﺣﺴﺒﻲ‬ ‫اﷲ ﻻ اﻟﻪ اﻻ ﻫﻮ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻮﻛﻠﺖ و ﻫﻮ رب اﻟﻌﺮش اﻟﻌﻈﻴﻢ ـ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﺮ‬ ‫ﻣﻬﻤﻲ را از وي ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻫﺮ ﺣﺎﺟﺘﻲ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺮآورده ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪1071‬‬

‫﴿ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ﴾‬ ‫ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (109‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪﺳﺒﺐ ذﻛﺮ داﺳﺘﺎن ﻳﻮﻧﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در آن؛ »ﻳﻮﻧﺲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﻜﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺛﺒﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ‪،‬‬ ‫وﻳﺮانﺳﺎزي ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺷﺮك‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﻧﺒﻮت و ﻣﻌﺎد‪ ،‬دﻓﻊ ﺷﺒﻬﺎت ﮔﻤﺮاﻫﺎن و ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫روح ﺗﻘﻮي در ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ‪.‬‬ ‫‪
G
F
E
D
C
BA‬‬ ‫»اﻟﻒ‪ ،‬ﻻم‪ ،‬راء« ﺳﺨﻦ درﺑﺎره ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ اواﻳﻞ ﺳﻮرهﻫﺎ‪ ،‬در آﻏﺎز ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه«‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ »اﻳﻦ« آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ ﻣﺘﻀﻤﻦ آن اﺳﺖ »آﻳﺎت ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن »ﺣﻜﻴﻢ‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺣﻼل و ﺣﺮام و ﺣﺪود و اﺣﻜﺎم؛ ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪) :‬ﺣﻜﻴﻢ( در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻜﻤﺖ آﻣﻮز اﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﺸﺘﻤﻞ‬ ‫ﺑﺮ ﺣﻜﻤﺘﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪) :‬ﺣﻜﻴﻢ( در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺪﻋﺎ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫﴿
‪) : ﴾`

_

~



}

|

{

z

y

x

w‬و ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻛﺘﺎب را‬ ‫ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻓﺮود آورد ﺗﺎ آن ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم در آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪» (...‬ﺑﻘﺮه‪.«213 /‬‬ ‫‪
Y
X
W
V

U
T

S
R

Q
P
O
N

M
L
K

J

I
H‬‬ ‫‪
c
b
a
`
_
^
]
\[
Z‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﻲ در اﻣﺮ رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را ﻣﻮرد اﻧﻜﺎر و‬ ‫ﻣﻌﺘﺮﺿﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن را ﻣﻮرد ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎن‬ ‫ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدي از‬

‫‪1072‬‬

‫ﺧﻮدﺷﺎن وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻴﻢ ده؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﺣﻖ را ﻛﻪ در ﻗﺮآن و در‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻫﺸﺪار آﻣﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎن؟ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدي از اﻫﻞ ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد زﻳﺮا ﺑﺎ‬ ‫اﻫﻞ ﻳﻚ ﺟﻨﺲ و ﻧﮋاد‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻫﻞ ﻫﻤﺎن ﺟﻨﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻣﻴﺰش و ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎ‪ ،‬اﺧﺒﺎر و ارﺷﺎدات اﻟﻬﻲ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﺪ‬ ‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻨﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻳﺎ از ﺟﻨﺲ ﺟﻨﻴﺎن ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮآوردن اﻳﻦ ﻫﺪف‪ ،‬ﻣﺘﻌﺬر‬ ‫و دﺷﻮار ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ او اﻧﺲ ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﻲﺷﺎن از اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‬ ‫از ﺟﻨﺲ و ﻧﮋاد ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺠﺐﺷﺎن ﻳﺘﻴﻢ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﻘﺮ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ؛ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻳﺘﻴﻢ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻓﻘﻴﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﺧﻮب‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار از ﻛﻤﺎل و ﺷﺮف و دﻳﮕﺮ اوﺻﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ او را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻣﺎﻧﺖداري وﺣﻲ و‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ اﻟﻬﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺷﮕﻔﺖآور ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﺑﻪرﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن در ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ و در دل و دﻳﺪه آن ﺑﻪ اوﺻﺎف‬ ‫وﺧﺼﻠﺘﻬﺎي ﻛﻤﺎل و ﺑﺮﺗﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﺷﺎن از اﻧﻮار ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫ﻧﻴﺰ درﺧﺸﺎنﺗﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻀﺮﺗﺶ را »اﻣﻴﻦ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪» .‬و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻗﺪم ﺻﺪﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﺸﺎرت ده« ﻗﺪمﺻﺪق‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ راﺳﺘﻴﻦ و درﺟﻪ و ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﻋﺎﻟﻲ و رﻓﻴﻊ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪» :‬ﻗﺪم« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ »ﻣﺘﻘﺪم«‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺷﺮف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از »ﻗﺪم«‪،‬‬ ‫ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي روز ﻣﻌﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ »ﻛﺎﻓﺮان‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻤﺪص »ﺟﺎدوﮔﺮي آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﭘﺲ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﺎش و ﺑﻪ راه دﻋﻮﺗﺖ ﭘﺎﻳﺪاراﻧﻪ اداﻣﻪ ﺑﺪه‪.‬‬

‫‪1073‬‬

‫‪

y
x
w
v
ut
s
rq
p
o
n
m
l
k

j
i
h
g
f
e
d‬‬ ‫‪
e
d

c
ba
`
_
~
}|
{
z‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ آن ﺧﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﻳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از روزﻫﺎي دﻧﻴﺎ‪ .‬ﻛﻪ ﻗﻮل ﺻﻮاب در ﻧﺰد ﺟﻤﻬﻮر ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪:‬‬ ‫ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﺷﺶ روز‪ ،‬روزﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ روز آن‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﺰار ﺳﺎل در ﻣﻘﻴﺎس‬ ‫دﻧﻴﺎﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ )‪ (47‬از ﺳﻮره «ﺣﺞ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪) :‬و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻳﻚ روز ﻧﺰد‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرت‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻤﺮﻳﺪ(‪» .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻣﺴﺘﻘﺮ‬ ‫ﺷﺪ« واﻳﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻋﺮش اﺳﺘﻴﻼ ﻳﺎﻓﺖ(‪ .‬ﻋﺮش‪ :‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل و ﺳﻘﻒ ﻫﻤﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ آﻣﺪه‪ ،‬ﻋﺮش ﻳﺎﻗﻮﺗﻲ اﺳﺖ ﺳﺮخﻓﺎم‪» ١‬اﻣﺮ را ﺗﺪﺑﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻛﺎر ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻋﺮش و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﻜﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ »ﻫﻴﭻ ﺷﻔﺎﻋﺘﮕﺮي ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از‬ ‫اذن او ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن داده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻣﺮي‬ ‫از اﻣﻮر ـ ﺟﺰ ﺑﻌﺪ از اذن و دﺳﺘﻮر ﺧﻮد وي ـ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ و ﺻﻮاب داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻧﻔﺮاد و اﻧﺤﺼﺎر ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫در ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﺳﺖ »اﻳﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ« ﺑﺎ اﻳﻦﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ‬ ‫و اﻗﺘﺪار ﻋﻈﻴﻤﺶ »ﭘﺲ او را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ« ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ؛ زﻳﺮا ﻓﻘﻂ او ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺳﺖ ﻧﻪ‬ ‫ﻏﻴﺮ او »آﻳﺎ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ؟« زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺳﺘﻌﺪادي ﺑﺮاي ﭘﻨﺪآﻣﻮزي و‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﻋﺒﺮتﮔﻴﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮ وي ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺟﺰ وﺣﻲ‬ ‫و رﺳﺎﻟﺖ راه دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد؟‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﻮﻟﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدم از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮ اﻗﺘﺪار ﻋﻈﻴﻤﻲ دارد‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺗﻌﺠﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟!‬

‫"‬

‫‪02_h Z35 ,P- ' A ut‬‬

‫‪1074‬‬

‫‪
w
v
u
t
s
r
q
p
o



n
ml
k
j
ih
g
f‬‬ ‫‪
¦
¥


¤
£

¢
¡

~
}
|
{
z
yx‬‬ ‫»ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺠﺎ ﺑﻪﺳﻮي اوﺳﺖ« ﭘﺲ ﺑﺎ رهﺗﻮﺷﻪاي از ﭘﻴﺮوي وﺣﻲ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت وي آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ از ﺟﻨﺲ ﻫﻤﺎن ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻏﺎز‬ ‫ﺳﻮره ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺸﺎرت داده ﺷﺪ‪» ١.‬وﻋﺪه ﺧﺪا ﺣﻖ‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﻫﻤﮕﻲﺗﺎن ﺑﻪﺳﻮي او‪ ،‬وﻋﺪهاي ﺣﻖ و راﺳﺘﻴﻦ از ﺳﻮي وي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻼف ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻫﻤﻮﺳﺖ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ«‬ ‫از ﺧﺎك ﭘﺲ ﻫﻤﻮ ﻛﻪ آﻏﺎزﮔﺮ و اﻳﺠﺎدﮔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ اﻣﻜﺎن ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ در‬ ‫ﺣﻮزه ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ وي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺳﭙﺲ آن را ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻴﺎت اﺧﺮوي‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ آن »ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺴﻂ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺘﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﺳﺘﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺎداش دﻫﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲاي از ﺣﻤﻴﻢ اﺳﺖ« ﺣﻤﻴﻢ‪ :‬آب ﻧﻬﺎﻳﺖ داغ و ﺟﻮﺷﺎن اﺳﺖ‬ ‫»و« آن ﻛﺎﻓﺮان »ﺑﻪ ﺳﺰاي ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎكدر ﭘﻴﺶ دارﻧﺪ«‪.‬‬ ‫§
¨
©
‪
¸
¶
µ´

³
²
±
°
¯
®
¬
«

ª‬‬ ‫‪Â

Á
À
¿
¾
½¼
»
º
¹‬‬ ‫»او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻓﺘﺎب را ﺿﻴﺎء و ﻣﺎه را ﻧﻮر ﺳﺎﺧﺖ« ﺿﻴﺎء‪ :‬روﺷﻨﻲ و درﺧﺸﺸﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ذات ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺷﻨﻲ آﺗﺶ و ﭼﺮاغ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻮر‪:‬‬ ‫روﺷﻨﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺧﺎرج از ذات ﻳﻚ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭘﺮﺗﻮاﻓﮕﻨﻲ‬ ‫و اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر از آﻳﻴﻨﻪ‪ .‬و از آﻧﺠﺎﻛﻪ ﻧﻮر ﻣﺎه از ﻧﻮر‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ ﭘﺲ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎ دﻗﺘﻲ ﻣﻌﺠﺰاﻧﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ داده و ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ را ﺑﻪ ﺗﺠﻠﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬و« ﻫﻤﻮﺳﺖ ﻛﻪ »ﺑﺮاي ﻣﺎه‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺎه را در ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪر و ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻨﺰل ﻣﺎه‪:‬‬ ‫"‬

‫‪0’Šm‘ '  9)
l‬‬

‫‪1075‬‬

‫ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎه آن را ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪﺧﻮد در ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻨﺎزل آن ﺟﻤﻌﺎ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﻣﻨﺰل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎه ﻫﺮ ﺷﺐ در ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه و‬ ‫از آن ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ در اوﻟﻴﻦ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺸﺘﻪ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻛﻢﻛﻢ ﺑﺰرگ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻲدرﺧﺸﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪﺳﻮي آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎزل ﺧﻮد ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز در ﻳﻚ ﺳﻴﺮ‬ ‫ﻧﺰوﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎرﻳﻚ و ﻣﻘﻮس وﺿﻌﻴﻒ و ﺿﻌﻴﻒﺗﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ در آﺧﺮ ﻣﺎه‪،‬‬ ‫دو ﻳﺎ ﻳﻚ ﺷﺐ از اﻧﻈﺎر ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬آري! ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎه ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد »ﺗﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﺳﺎﻟﻬﺎ و ﺣﺴﺎب را ﺑﺪاﻧﻴﺪ« و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﻘﺪر اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي ﺳﻴﺮ ﻣﺎه و‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺷﻤﺎر ﺳﺎﻟﻬﺎ و ﺣﺴﺎب اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎاﻟﻄﺒﻊ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺣﺴﺎب ﺳﺎل و ﻣﺎه ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم و ﺣﺴﺎب ﺗﻘﻮﻳﻢ و ﺷﻨﺎﺳﻪﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ دﻋﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻨﻬﺎ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫زﻣﻴﻦ را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه و در آﻧﻬﺎ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ را ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي‬ ‫آنﻛﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت و ﺣﻜﻤﺖ و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ او داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد و ﻟﺬا ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻗﺮارﺑﮕﻴﺮد‪» .‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻗﺎﻳﻖ و ﺑﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻫﺴﺘﻲ را »ﺑﺮايﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﺑﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻮري‬ ‫ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﺮي ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ وﺣﻲ و رﺳﺎﻟﺖ را ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارد؟ ﻟﺬا‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺷﻜﺎﻛﺎن از ﻓﺮود آوردن وﺣﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲﻣﻮرد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã‬‬ ‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ در آﻣﺪورﻓﺖ ﺷﺐ و روز و آﻧﭽﻪ ﺧﺪا در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ اﺟﺘﻨﺎب از ﻋﺬاب و ﺧﺸﻢ وي‬ ‫»ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻘﻮاﭘﻴﺸﻪﮔﺎن از ﺗﺮس اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺒﺎدا در ورﻃﻪاي دراﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫رﺿﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وي ﺑﻪ اﻣﻌﺎن و دﻗﺖ ﻧﻈﺮ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻓﺮﺟﺎم و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﺎر و‬ ‫‪1076‬‬

‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻌﺎد ﺑﻪ ﺻﻼحﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬ﺗﻔﺴﻴﺮ در ﭘﻲ ﻳﻚدﻳﮕﺮ‬ ‫آﻣﺪن و آﻣﺪورﻓﺖ ﺷﺐ و روز‪ ،‬در ﺳﻮره»ﺑﻘﺮه‪ «164/‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫
‪P O N M L K J I H G F E D CB A‬‬ ‫‪W VU T S R Q‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﻘﺎي ﻣﺎ اﻣﻴﺪ ﻧﺪارﻧﺪ« ﻧﻪ از آن ﺗﺮس و ﺑﻴﻤﻲ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﻃﻤﻊ‬ ‫واﻣﻴﺪي ﺑﻪ آن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ »و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪهاﻧﺪ« ﺑﻪﺟﺎي آﺧﺮت‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن‬ ‫اﻧﺪك ﻓﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻗﻲ »و ﺑﺪان اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ دلﺳﭙﺮدهاﻧﺪ‬ ‫و ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺪان آرام ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻮش و ﺧﺮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ اﻧﺪك اﺿﻄﺮاب و‬ ‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲاي از اﻧﺪﻳﺸﻪ آﺧﺮت در ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ »وﻫﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از آﻳﺎت‬ ‫ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از دﻻﻳﻞ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﻣﺎ »ﻏﺎﻓﻞاﻧﺪ« و درآﻧﻬﺎ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؛‬ ‫»اﻳﻨﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن« ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺘﺸﺎن »آﺗﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از ﻛﻔﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺘﺎب و رﺳﺎﻟﺖ و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻌﺎد‪.‬‬ ‫‪ e d c   b a `_ ^ ] \ [  Z Y X‬‬ ‫‪ h g f‬‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻴﺎن اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﺮدهاﻧﺪ »ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎنرا ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﻫﺮاه ﻫﺪاﻳﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﺑﺪﻳﻦوﺳﻴﻠﻪ‬ ‫»ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎي ﭘﺮ ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ« واﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ »ﻛﻪ ﺟﻮﻳﺒﺎران از‬ ‫ﻓﺮودﺳﺖ آﻧﺎن ﺟﺎري اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻓﺮودﺳﺖ ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن‪ ،‬ﻳﺎ از ﭘﻴﺶروي آﻧﺎن‬ ‫ﺟﻮﻳﺒﺎران ﺟﺎري اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎي ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪاي ﻗﺮاردارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1077‬‬

‫‪w v u t s r q po n m l k j i‬‬ ‫‪x‬‬ ‫»دﻋﻮاﻳﺸﺎن در آﻧﺠﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻋﺎ و ﻧﺪا و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن در ﺑﻬﺸﺖ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ اﻟﻠﻬﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا! ﭘﺎﻛﻲ ﺗﻮ راﺳﺖ« ﭘﺲ دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن آن را زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﻘﺪﻳﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ »و ﺗﺤﻴﺘﺸﺎن در آﻧﺠﺎ ﺳﻼم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درود و‬ ‫دﻋﺎﻳﺸﺎن در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺤﻴﺖ و درود ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫اﺳﺖ »و ﭘﺎﻳﺎن دﻋﺎﻳﺸﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﻟﺤﻤﺪ رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺎﻳﺎنﺑﺨﺶ دﻋﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺴﺒﻴﺢ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺳﺘﺎﻳﺸﻬﺎ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮاﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﺤﻤﻴﺪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻔﺲﻛﺸﻴﺪن ﺑﻪ آﻧﺎن اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺷﻮد«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن از ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻤﺪ و ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﻮع دﺷﻮارياي اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا آرامﺑﺨﺶ ﺟﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫رواﻧﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ g   f e dc b a ` _   ~ } | { z y‬‬ ‫‪ m lk j i h‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺧﻴﺮ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬاب را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻴﺮ و ﭘﺎداش ﺷﺘﺎب ﻣﻲورزﻧﺪ؛ »ﻗﻄﻌﺎ اﺟﻠﺸﺎن ﻓﺮاﻣﻲرﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎي ﺑﺪ ﻣﺮدم را در ﺣﻖ ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎ و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎﻫﺎي‬ ‫ﺧﻴﺮﺷﺎن زود اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم در ﺣﻖ‬ ‫ﺧﻮد ﻳﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻣﺮگ و ﻫﻼﻛﺖ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮآورده ﺷﺪن اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺮ و ﺑﺪي را ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻬﻠﺘﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ و اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎﻫﺎي ﺑﺪﺷﺎن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻠﻢ و رﺣﻤﺖ‬ ‫‪1078‬‬

‫ﺑﺎﻟﻐﻪ او ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦرو در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪f- - b» :‬‬ ‫‪E'”D G = E- “ # /= b ,!?1 f- -b ,)b 1 f- - b ,!t1‬‬ ‫= ‪ :!? •At‬در ﺣﻖ ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺘﺎن دﻋﺎي ﺑﺪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬در ﺣﻖ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن دﻋﺎي ﺑﺪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﻖ اﻣﻮاﻟﺘﺎن دﻋﺎي ﺑﺪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ )ﻗﻀﺎي( ﺧﺪا در ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻋﺖ اﺟﺎﺑﺖ اﺳﺖ و‬ ‫دﻋﺎي ﺑﺪﺗﺎن ﻫﻢ در آن ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﻔﺘﻴﺪ«‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ دﻋﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ! اﮔﺮ اﻳﻦ دﻳﻦ‪ ،‬دﻳﻦ ﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ از‬ ‫آﺳﻤﺎن ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎران‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﺑﻔﺮﺳﺖ« »اﻧﻔﺎل‪ .«32/‬وﻟﻲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫دﻋﺎﻳﺸﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن‪،‬‬ ‫اﻳﻤﺎن را ﻣﻘﺪر ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫»ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﺎ اﻣﻴﺪي ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺳﺮﮔﺮدان واﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺎﻣﺆﻣﻨﺎن را در ﮔﺮدنﻛﺸﻲ و ﺗﻜﺒﺮ و ﺣﻖ ﻧﺎﺑﺎوري و ﺣﻖﺳﺘﻴﺰﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺤﻴﺮ و‬ ‫ﺳﺮدرﮔﻢ ﻓﺮو ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ؛ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ‬ ‫ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎراﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﻗﺮآن ﺣﻖ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬او اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﺮد و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﺮد‪،‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺖ! ﺑﮕﺬار ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺧﻴﺎل ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ ~  }  | {  z   y  x  w v  u t  s  r  q  p  o  n‬‬ ‫ ¡ ‪ « ª   © ¨ § ¦   ¥ ¤£ ¢‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن« ﻛﺎﻓﺮ »رﻧﺠﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را« ﺑﺮاي دورﺳﺎﺧﺘﻦ آن رﻧﺞ »ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ ﻳﺎ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻳﺎ اﻳﺴﺘﺎده ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ« ﮔﻮﻳﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻣﺎ در ﺗﻤﺎم ﺣﺎﻻت ﻳﺎد ﺷﺪه و ﻏﻴﺮ‬ ‫آن از ﺣﺎﻻت دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎل از دﻋﺎ دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻲدارد »وﭼﻮن ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﺶ را‬ ‫ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ راه ﺧﻮد ﻣﻲرود‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺎ را ﺑﺮاي دﻓﻊ ﻛﺮدن رﻧﺠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او‬ ‫رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﺶ را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن راه وروش ﻛﻔﺮآﻟﻮد‬ ‫و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﺎﻧﻪاي را در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن رﻧﺞ و آﺳﻴﺐ ﺑﺮ آن روان ﺑﻮد و‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺨﺘﻲ و ﺑﻼ و ﻣﺤﻞ دﻋﺎ و ﺗﻀﺮع را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪،‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ اﺻﻼ ﺑﺎ آن ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺳﺎﺑﻘﻪ و آﺷﻨﺎﻳﻲاي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1079‬‬

‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ زﻳﺮا زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول‬ ‫ﻣﺼﺎﻳﺐ و رﻧﺠﻬﺎ و آﻓﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ و زاري ﻧﺮم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آن‬ ‫رﻧﺞ و آﻓﺖ را از اﻳﺸﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و واﺟﺐ ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ و ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ رﻧﺞ و آﺳﻴﺐ و ﺑﺪي از ﺧﻮد را از ﻳﺎد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦﻛﺎر ﻻﻳﻖ ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺗﻌﺮف إﻟﻲ اﷲ‬ ‫ﻓﻲ اﻟﺮﺧﺎء‪ ،‬ﻳﻌﺮﻓﻚ ﻓﻲ اﻟﺸﺪه‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ را در راﺣﺘﻲ ﺑﺸﻨﺎس؛ ﺗﻮ را در ﺳﺨﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ«‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ و آن ﺣﺎﻻﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ اﺟﺎﺑﺖ‬ ‫دﻋﺎﻫﺎﻳﻤﺎن در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ درﺧﺎﻃﺮﻫﺎﻳﻤﺎن ﺣﺎﺿﺮ و زﻧﺪه ﻧﮕﻪ ﺑﺪار‬ ‫ﺗﺎ ﺷﻜﺮت را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺠﺎ آورﻳﻢ زﻳﺮا ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮ از ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻣﺎ ﺑﻲﻧﻴﺎزي‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ‬ ‫ﺳﺨﺖ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻢ‪» .‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي اﺳﺮاﻓﻜﺎران آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ زﻳﻨﺖ داده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﺮاض و روﻳﮕﺮداﻧﻲ از دﻋﺎ‪ ،‬ﻏﻔﻠﺖ از ﺷﻜﺮ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ و اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻬﻮات‪ ،‬در ﻧﻈﺮ اﺳﺮاﻓﻜﺎران آراﺳﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫¬ ® ¯  ‪  ½ ¼»     º ¹ ¸ ¶ µ ´³ ² ± °‬‬ ‫¾ ¿ ‪ Á À‬‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻗﺮنﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻣﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ را »ﻫﻼك ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎ و ﺗﻄﺎول و درازدﺳﺘﻲﺷﺎن‬ ‫در ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎ »و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن« ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ »ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي روﺷﻦ« و ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺪق و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻻﻟﺘﻲ آﺷﻜﺎر و‬ ‫روﺷﻦ داﺷﺖ »ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴﺘﻌﺪ آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ« راه‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺑﻪروي آﻧﺎن ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻫﻤﻮار ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن آﻣﺎدﮔﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺰ اﻟﻄﺎف اﻟﻬﻲ‬ ‫از آﻧﺎن ﺳﻠﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮدم ﻣﺠﺮم« ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎﻓﺮ »را ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﻴﻢ« و اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ و دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢص‪.‬‬

‫‪1080‬‬

‫‪ Ì Ë    Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﺷﻤﺎرا« اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻪﺳﻮﻳﺘﺎن ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه اﺳﺖ »ﺑﻌﺪ‬ ‫از آﻧﺎن در زﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن اﻣﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺧﺒﺎرﺷﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ و‬ ‫آﺛﺎرﺷﺎن را ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ »ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« آﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﺷﺮ؟ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬ ‫ﻋﻤﻠﺘﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻗﺮار دارﻳﺪ ﭘﺲ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ و‬ ‫آﺳﺎﻳﺸﻲ ﻛﻪ در آن ﻗﺮار دارﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻴﺪ؟ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن‬ ‫دﻧﻴﺎ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺳﺒﺰ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺷﻤﺎ در آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﻣﻲﻧﮕﺮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻟﺬا از دﻧﻴﺎ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ و از زﻧﺎن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ زﻳﺮا اوﻟﻴﻦ ﻓﺘﻨﻪ‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ از زﻧﺎن ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫‪
RQ
P
O
N
M
L
K

J
I
H
G
FE
D
C
B
A‬‬ ‫‪
g

f
e



d
cb
a
`
_
^
]
\[
Z
Y
X
W


V
U
T
S‬‬ ‫‪
l
k

j
i
h‬‬ ‫»و ﭼﻮن آﻳﺎت ﺑﻴﻨﺎت ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد« ﻣﺮاد آﻳﺎﺗﻲ در ﻛﺘﺎب ﻣﺠﻴﺪ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺑﻄﺎل ﺷﺮك دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﺎ اﻣﻴﺪ ﻧﺪارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﻨﻜﺮان ﻣﻌﺎد »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻗﺮآن دﻳﮕﺮي ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﻴﺎور« ﻛﻪ در آنﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن ﻣﻮرد‬ ‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﻳﺎ آن را ﻋﻮض ﻛﻦ« ﺑﺎ ﻣﻨﺴﻮخ ﺳﺎﺧﺘﻦ و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از آﻳﺎت ﻳﺎ ﻛﻞ آﻳﺎت آن و ﻧﻬﺎدن آﻳﺎﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪﺟﺎي آن ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﺪاف ﻣﺎ ﺳﺎزﮔﺎر‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﺮا ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ آن را از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻢ« ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ در ﺣﻮزه ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺮآن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺮﮔﺰ در‬ ‫ﺗﻮان و اﻣﻜﺎن ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ »ﺟﺰ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد« از ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫»ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« ﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ وﺗﺤﺮﻳﻔﻲ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﮔﺮ ﻣﻦ‬

‫‪1081‬‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﻢ« ﺑﺮ ﻓﺮض و ﺗﻘﺪﻳﺮ ـ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ »از ﻋﺬاب روزي ﺑﺰرگ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
~}
|
{
z


y
x
wv
u
t
s
r
q
p

o

n
m‬‬ ‫_
`
‪
a‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬آن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻧﻢ و آن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آنرا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪم‬ ‫زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﻋﺠﺎزﮔﺮ از ﺳﻮي ﺷﺨﺺ اﻣﻲاي ﭼﻮن ﻣﻦ‪ ،‬ﻛﺎري ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﺮز‬ ‫ﻋﺎدت اﺳﺖ »و« اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ »ﺧﻮد او ﻫﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪان آﮔﺎه ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را از ﻗﺮآن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻦ آﮔﺎه ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﭘﻴﺶ از آن« ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﻧﺰول ﻗﺮآن »ﻋﻤﺮي در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮدهام« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬زﻣﺎن درازي ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‬ ‫را‪ ،‬ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ آن ﻣﺪت ﻣﺮا ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ واﻣﺎﻧﺘﺪاري ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻴﺪ و ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ از‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮدم ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻧﺎزلﺷﺪه ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡‬ ‫را ﻧﺨﻮاﻧﺪهام و ﻋﻠﻮﻣﻲ را ﻛﻪ ﻧﺰد داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻪام و دﻧﺒﺎل ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ ﺑﺎب‬ ‫ﻧﺮﻓﺘﻪام و ﻧﻪ ﻣﺸﺘﺎق آن ﺑﻮدهام‪ ،‬آنﮔﺎه در ﭼﻨﻴﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪم‬ ‫و ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﺑﻪﺷﻤﺎ آوردم ﻛﻪ از آوردن ﺳﻮرهاي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻋﺎﺟﺰ و از ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ آن‬ ‫درﻣﺎﻧﺪهاﻳﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬در ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ ﺷﻬﺮﺗﻲ ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮ دارﻳﺪ‬ ‫»آﻳﺎ ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺪور ﻫﻤﭽﻮ ﻗﺮآﻧﻲ از ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎ آن ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ؟‬ ‫‪
p
o
n




m
lk


j
i
h
g
f
e
d


c
b‬‬ ‫‪
q‬‬ ‫»ﭘﺲ ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲ ﻛﻪ دروﻏﻲ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﺮﺑﻨﺪد‪ ،‬ﻳﺎ آﻳﺎت او را ﺗﻜﺬﻳﺐ‬ ‫ﻛﻨﺪ؟« ﭼﻮن ﻣﺸﺮﻛﺎن از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻗﺮآﻧﻲ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬

‫‪1082‬‬

‫ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﻳﺎ آن را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دروغ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﺘﻤﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد »ﺑﻪراﺳﺘﻲ‬ ‫ﻣﺠﺮﻣﺎن رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﺮادي ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن از ﺳﻮي وي اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺠﺖ اﻗﺎﻣﻪ‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﺸﺮﻳﻒ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن از‬ ‫آن ﺣﻀﺮتص رﻣﻴﺪه و از ﭘﺬﻳﺮش دﻳﻦ ﺣﻖ ﮔﺮﻳﺰان ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻦ ﻫﻢ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدم ﻛﻪ‬ ‫از اﻳﺸﺎن رﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن اﻳﺸﺎن را دﻳﺪم‪ ،‬داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﭼﻬﺮه اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﭼﻬﺮه ﻣﺮدي‬ ‫ﻛﺬاب ﻧﻴﺴﺖ‪ ...‬و اوﻟﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن ﺷﻨﻴﺪم اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻮد‪» :‬اي ﻣﺮدم!‬ ‫ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد اﻧﺘﺸﺎر دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺎﺟﺎن را اﻃﻌﺎم ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺻﻠﻪ ارﺣﺎم را ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ و در ﺷﺐ ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﺧﻮاﺑﻨﺪ ـ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻳﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ«‪.‬‬ ‫‪
¡
~

}
|
{
z
y
x
w
v

u
t
s
r‬‬ ‫‪
²
±
°
¯
®¬
«


ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫‪
³‬‬ ‫»و« در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﺮك ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫»ﺑﻪﺟﺎي ﺧﺪا ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﻧﭙﺮﺳﺘﻨﺪ »و ﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮد‬ ‫راﺳﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺳﻮد و زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻓﺎﻳﺪه‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ وي ﭼﻴﺴﺖ؟ »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺷﻔﺎﻋﺘﮕﺮان ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و او ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ‪،‬‬ ‫آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن ﻧﺰد اﷲ‬ ‫در اﺻﻼح اﺣﻮال دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺸﺎن واﺳﻄﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ! اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺨﻴﻒ و‬ ‫اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ ﺷﺮك »ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ را از ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎه‬ ‫‪1083‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮاي ﺧﻮد از ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‬ ‫وي ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺷﺮﻳﻚ و ﺷﻔﻴﻌﻲ را ﺳﺮاغ ﻧﺪارد ﭘﺲ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺷﺮﻳﻜﺎن را از ﻛﺠﺎ‬ ‫ﺑﺮاي وي ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ؟! »ﭘﺎك و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﻳﻚ وي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ«‪.‬‬ ‫´
‪
Â
Á
À
¿

¾
½
¼»
º
¹

¸
¶


µ‬‬ ‫‪
Ç

Æ
Å
Ä
Ã‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﺷﺮك در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻣﺮي‬ ‫ﻧﻮﭘﻴﺪاﺳﺖ و ﺑﺸﺮﻳﺖ در اﺻﻞ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ ﻳﻚ دﻳﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪» :‬و ﻣﺮدم‪ ،‬ﺟﺰ اﻣﺘﻲ واﺣﺪ‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ« اﻣﺘﻲ ﻣﻮﺣﺪ و ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ وي‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‬ ‫دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻋﻬﺪ آدم و ﻗﺮﻧﻬﺎي دهﮔﺎﻧﻪ ﺑﻌﺪ از وي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮﻓﺎن‬ ‫ﻧﻮح ﻛﻪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻ ﻛﺎﻓﺮي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺖ »ﭘﺲ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﻌﺪ از‬ ‫آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﻀﻲ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ در دﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ »و اﮔﺮ ﻛﻠﻤﻪاي ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ از ﺳﻮي‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺒﻮد« آن ﻛﻠﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻣﻮرد اﻳﻦ‬ ‫اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﺟﺰ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن داوري ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬آري! اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﺒﻮد‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻲﻛﺮد« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »ﻣﻴﺎن آﻧﺎن« دردﻧﻴﺎ »در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ«‬ ‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻖ را از ﻣﺒﻄﻞ ﺟﺪا ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ وﻟﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ آن ﻛﻠﻤﻪاي‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻛﺎر اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﺴﻔﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﻜﻤﺖ در اﻳﻦ ﻓﻴﺼﻠﻪ اﻟﻬﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺳﺮاي ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺳﺖ‬ ‫و ﺳﺮاي آﺧﺮت‪ ،‬ﺳﺮاي ﺟﺰا و ﭘﺎداش«‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آن ﻛﻠﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻛﺴﻲ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﺠﺖ ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺠﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) : z

¿

¾

½

¼

»

º
{ :‬وﻣﺎ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‬ ‫ﻧﻔﺮﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻋﺬاب ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ( »اﺳﺮاء‪.«15/‬‬

‫‪1084‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻓﺮودآوردن وﺣﻲ؛ در واﻗﻊ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺮدم ﺑﻪ اﺻﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺮدم از آن در ﺷﮕﻔﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟‬ ‫‪
×
Ö

Õ
Ô
Ó
Ò



Ñ
Ð
ÏÎ
Í
Ì
Ë
Ê
É
È‬‬ ‫‪
Ù
Ø‬‬ ‫»و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﻣﻌﺠﺰهاي از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟«‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺰرگ و‬ ‫اﺳﺘﻮاري ﻛﻪ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاده و از آن ﺣﻀﺮتص‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻌﺠﺰه ﺟﺪﻳﺪي ﭼﻮن زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدﮔﺎن‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞﻧﻤﻮدن ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻼ و اﻣﺜﺎل‬ ‫آن ﺷﺪﻧﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﻌﺠﺰه‪ ،‬اﻣﺮي ﻏﻴﺒﻲ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ آن ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺘﺼﺎص دارد‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ آن ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻤﺎ و ﻧﻪ ﺳﺎﺋﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را »ﭘﺲ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ«‬ ‫ﻓﺮود آﻣﺪن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻳﺪ »ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻨﺘﻈﺮاﻧﻢ« ﺣﻜﻢ ﺧﺪا‬ ‫را درﺑﺎره ﺧﻮد و درﺑﺎره ﺷﻤﺎ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﺴﺐ ﻳﻘﻴﻦ و ﻫﺪاﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻌﺠﺰه ﺟﺪﻳﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ اﺟﺎﺑﺘﺸﺎن ﻣﻲﻛﺮد وﻟﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ از روي ﻋﻨﺎد‬ ‫و ﻣﻜﺎﺑﺮه و ﻟﺠﺎﺟﺖ‪ ،‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﭘﻴﺶ اﻓﮕﻨﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ آﻧﺎن را در ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﺎﺟﺘﺸﺎن‬ ‫واﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻗﺮآن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص و ﺑﻄﻼن ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن و‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻧﺎﺑﺠﺎي آﻧﺎن ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻛﺮد و ﺷﺒﻬﺎت ﺑﻲﺑﻨﻴﺎد آﻧﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﺎﻟﺖ را‬ ‫وﻳﺮان ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫اﻣﺎم اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺰم اﻧﺪﻟﺴﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻌﺠﺰات رﺳﻮل اﻛﺮمص را ﻛﻪ ﺑﻪﺗﻮاﺗﺮ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺮد‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺷﻖ اﻟﻘﻤﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻜﻪ روي داد‪.‬‬ ‫‪1085‬‬

‫‪ 3‬ـ اﻃﻌﺎم ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻏﺬاﻳﻲ اﻧﺪك در ﻣﻨﺰل ﺟﺎﺑﺮ
و در ﻣﻨﺰل أﺑﻮﻃﻠﺤﻪ
در‬ ‫روز ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق و اﻃﻌﺎم ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﻧﻬﺼﺪ ﺗﻦ ﺑﻮد از ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ از‬ ‫ﺑﺲ اﻧﺪك ﺑﻮد‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺑﺸﻴﺮﺑﻦ ﺳﻌﺪ آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد آورد و ﻫﻤﻪ از آن ﺧﻮردﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ از آن ﺧﺮﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﻓﻮاره زدن آب از ﻣﻴﺎن اﻧﮕﺸﺘﺎن آن ﺣﻀﺮت و ﻧﻮﺷﻴﺪن و ﺳﻴﺮاب ﺷﺪن ﺗﻤﺎم ﻳﻚ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ از آن‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬رﻳﺨﺘﻦ از آب وﺿﻮي آن ﺣﻀﺮتص در ﭼﺸﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﺗﺒﻮك و‬ ‫ﺟﻮﺷﻴﺪن آب از آن و ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺗﻤﺎم ﻟﺸﻜﺮ ﺗﺒﻮك ﻛﻪ ﻫﺰاران ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ از آن ﭼﺸﻤﻪ و‬ ‫ﺳﻴﺮاب ﺷﺪن آﻧﻬﺎ و آب دار ﺷﺪن اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر از آب وﺿﻮي‬ ‫اﻳﺸﺎن در ﭼﺎه ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ رﻳﺨﺖ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﭼﺎه ﻗﺒﻼ ﺧﺸﻚ ﺑﻮد و آب ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬آب‬ ‫از آن ﺟﻮﺷﻴﺪن ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺰاروﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺗﻦ از آن ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺳﻴﺮاب‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ زدن ﺳﭙﺎه ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺪر ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎك و رﺳﻴﺪن آن ﺧﺎك ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ و‬ ‫ﺗﺎروﻣﺎر ﺷﺪﻧﺸﺎن ﻛﻪ آﻳﻪ )‪ (17‬ﺳﻮره «اﻧﻔﺎل« ﻣﺒﻴﻦ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 6‬ـ ﻧﺎﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﻲ در ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص در ﭘﺎي آن ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻨﺒﺮ و ﺷﻨﻴﺪن ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺿﺮان ﺻﺪاي ﻧﺎﻟﻪ آن را ﻛﻪ ﭼﻮن آواز ﺷﺘﺮ ﻣﻲﻧﺎﻟﻴﺪ و ﻣﻮﻳﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ـ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬رﺳﻮل اﻛﺮمص او را در ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آرام ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 7‬ـ دﻋﻮت اﻳﺸﺎن از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺨﺼﻮص آﻧﻬﺎﺳﺖ و در اﻳﻦ ادﻋﺎراﺳﺘﮕﻮ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آرزوي ﻣﺮگ ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﺠﺰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ـ ﻛﻪ ﻗﺮآن اﻳﻦﻣﺎﺟﺮا را ﺣﻜﺎﻳﺖ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از ﻏﻴﺐ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﻮارد آﺗﻲ‪:‬‬ ‫•‬

‫ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻤﺎر
را ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺎﻏﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ ـ و‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬

‫• ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن
ﺑﻠﻮاﻳﻲ ﻣﻲرﺳﺪ و در ﻗﺒﺎل آن ﺑﻬﺸﺖ ازآن وي‬ ‫اﺳﺖ ـ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1086‬‬

‫• ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦﻛﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ رﺿﻲا ﻋﻨﻬﻤﺎ ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻري اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ او ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوه ﻋﻈﻴﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﻠﺢ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد ـ و‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫• ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن در ﻣﻮرد دوزﺧﻲ ﺑﻮدن ﻣﺮدي ﻛﻪ در ﺟﻬﺎد ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪا آن ﻣﺮد‬ ‫ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻛﺮد ـ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 9‬ـ ﺳﺮاﻗﻪﺑﻦﻣﺎﻟﻚﺑﻦﺟﻌﺜﻢ در راه ﻫﺠﺮت اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ‬ ‫دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰه ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ را از آن ﺧﻮد ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﭘﺎﻫﺎي اﺳﺐ وي در‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻓﺮورﻓﺖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن دودي او را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد و اﻟﺘﻤﺎس ﺳﺮاﻗﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎل از آن‬ ‫ﺣﻀﺮتص و دﻋﺎي اﻳﺸﺎن و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدن ﻣﺠﺪد اﺳﺐ وي‪.‬‬ ‫‪ 10‬ـ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦ ﻛﻪ دﺳﺘﺒﻨﺪﻫﺎي ﻛﺴﺮي ﺷﺎه ﻓﺎرس‪ ،‬در دﺳﺘﺎن ﺳﺮاﻗﻪ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ـ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 11‬ـ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺳﻮد ﻋﻨﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬در‬ ‫ﺷﺐ ﻗﺘﻞ وي در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او در ﺻﻨﻌﺎء ﻳﻤﻦ ﺑﻮد و ﻧﻴﺰ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن در ﻫﻤﺎن ﺷﺐ از‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ـ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 12‬ـ اﻋﻼم ﻣﺮگ ﻧﺠﺎﺷﻲ از ﺳﻮي اﻳﺸﺎن در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻴﺎن او و اﻳﺸﺎن ﭼﻨﺪﻳﻦ روز راه‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد و ﺑﻴﺮون ﺷﺪن اﻳﺸﺎن و ﺗﻤﺎم اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ و ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ او و ﺻﺤﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻛﻪ او در ﻫﻤﺎن روز وﻓﺎت ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ 13‬ـ ﺑﻴﺮون ﺷﺪن اﻳﺸﺎن از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد در ﻣﻜﻪ از ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه دوازده ﺗﻦ از اﻓﺮاد‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ زﻋﻢ ﺧﻮد ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﭘﺎﺷﻴﺪن ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮآﻧﺎن‬ ‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺪﻳﺪن آﻧﻬﺎ اﻳﺸﺎن را‪.‬‬ ‫‪ 14‬ـ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺷﺘﺮ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن و ﺗﻮاﺿﻊ آن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺸﺎن در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 15‬ـ دﻋﻮت اﻳﺸﺎن از دو درﺧﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و آﻣﺪن ﻫﺮ دو درﺧﺖ و ﻳﻜﺠﺎ‬ ‫ﺷﺪن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮردادن اﻳﺸﺎن ﺑﻪ رﻓﺘﻦ آن دو درﺧﺖ و رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ‪.‬‬ ‫‪ 16‬ـ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﺑﺎ ﻗﺪ ﺑﻠﻨﺪان راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ازآﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1087‬‬

‫‪ 17‬ـ آن ﺣﻀﺮتص ﻧﺼﺎري را دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺒﺮدادﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﺼﺎري ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺻﺤﺖ ﺳﺨﻦ آن ﺣﻀﺮتص‪،‬‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ ـ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 18‬ـ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻮد ﻛﺸﻨﺪه اﺑﻲﺑﻦﺧﻠﻒﺟﻤﺤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ـ و ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺷﺪ زﻳﺮا آن ﺣﻀﺮتص در روز اﺣﺪ اﻧﺪك ﺧﺪﺷﻪاي ﺑﺮ او وارد ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن‬ ‫ﻫﻼك ﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫‪ 19‬ـ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎزوي ﻣﺴﻤﻮم ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ـ ﻛﻪ ﻣﻦ را ﺑﻪ ﺳﻢ آﻟﻮده اﻧﺪ و از ﻣﻦ‬ ‫ﺗﻨﺎول ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ 20‬ـ آن ﺣﻀﺮتص در روز ﺑﺪر ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه رﻫﺒﺮان ﻗﺮﻳﺶ در‬ ‫ﻛﺠﺎ و ﻛﺠﺎ از ﻣﻴﺪان ﺑﺪر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 21‬ـ آن ﺣﻀﺮتص ﺧﺒﺮدادﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ از اﻣﺖ اﻳﺸﺎن در درﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ دﺷﻤﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ و ﺑﻪ ام ﺣﺮام ﺑﻨﺖ ﻣﻠﺤﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ از آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻲ و او ﻧﻴﺰ از اﻳﺸﺎن‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ 22‬ـ زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮتص درﻫﻢ ﭘﻴﭽﺎﻧﺪه ﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺸﺎرق و ﻣﻐﺎرب آن‬ ‫را دﻳﺪﻧﺪ و ﺧﺒﺮدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﺘﺸﺎن ﺑﻪ آن ﻣﺤﺪودهﻫﺎ ﻛﻪ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫رﺳﻴﺪ ـ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ زﻳﺮا ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﺖ اﻳﺸﺎن از اول ﻣﺸﺮق ﺗﺎ ﺑﻼد ﺳﻨﺪ وﺗﺮك و ﺗﺎ‬ ‫آﺧﺮ ﻣﻐﺮب ﺑﻪ اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮﺑﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﻧﻬﺎ در ﺟﻨﻮب و‬ ‫ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫‪ 23‬ـ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﻮد ـ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ـ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ او اوﻟﻴﻦ ﻓﺮد از اﻋﻀﺎي‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖﺷﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ـ و‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 24‬ـ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺒﺮدادﻧﺪ ﻛﻪ آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در اﻧﻔﺎق از دﻳﮕﺮان دراز دﺳﺖﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬زودﺗﺮ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ ﻛﻪ در ﺻﺪﻗﻪ دادن دﺳﺘﻲ‬ ‫درازﺗﺮ داﺷﺖ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻫﻤﺴﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1088‬‬

‫‪ 25‬ـ ﭘﺴﺘﺎن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﻣﺴﺢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﭘﺴﺘﺎن ﺧﺸﻜﻴﺪه آن ﻟﺒﺮﻳﺰ از ﺷﻴﺮ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺳﺒﺐ اﺳﻼم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در ﺧﻴﻤﻪ ام ﻣﻌﺒﺪ‬ ‫ﺧﺰاﻋﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰهاي از اﻳﺸﺎن روي داد‪.‬‬ ‫‪ 26‬ـ در روز ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن ﻋﻠﻲ
ﻛﻪ ﻧﺎراﺣﺘﻲ داﺷﺖ‪ ،‬از آب دﻫﺎن ﺧﻮد ﻣﺎﻟﻴﺪﻧﺪ و‬ ‫ﭼﺸﻤﺎن وي در دم ﺷﻔﺎ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از آن دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ او ﺑﻪ ﭼﺸﻢ درد ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺸﺪ و‬ ‫ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ او دادﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺟﺰ ﻓﺎﺗﺤﺎﻧﻪ ﺑﺮﻧﻤﻲ ﮔﺮدد ـ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 27‬ـ اﺻﺤﺎب‪ ،‬ﺗﺴﺒﻴﺢ ﮔﻔﺘﻦ ﻏﺬا را در ﻣﻴﺎن دﺳﺘﺎن آن ﺣﻀﺮتص ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 28‬ـ ﺣﻜﻢﺑﻦاﺑﻲاﻟﻌﺎص‪ ،‬از روي اﺳﺘﻬﺰا راه رﻓﺘﻦ رﺳﻮل اﻛﺮمص را ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮد‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎش! و ﺗﺎ ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﺪﻧﺶ ﻣﺮﺗﻌﺶ ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫‪ U T SR Q P O NM  L  K   J I H G F E D C B A‬‬ ‫‪ Y X W V‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﭘﺲ از ﺳﺨﺘﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رﺣﻤﺘﻲ ﺑﭽﺸﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﮔﺎه‬ ‫آﻧﺎن را در آﻳﺎت ﻣﺎ ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻓﺮودآوردن‬ ‫ﺑﺎران و ﺑﻪﻋﻤﻞآوردن ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﻣﺤﺼﻮﻻت‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮ آﻧﺎن در ﻣﻌﻴﺸﺖ و‬ ‫ارزاق‪ ،‬وﺳﻌﺖ و ﮔﺸﺎﻳﺶ ﭘﺪﻳﺪ آورد ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ وﺗﻨﮕﻲ ﻣﻌﻴﺸﺖ‪،‬‬ ‫رﻧﺠﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ـ آﻧﻬﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ را ﺷﻜﺮ ﻧﮕﺰارده وﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺪر آن را‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﺘﺎن ﺑﻲﺟﺎن ﻧﺎﺗﻮان و ﻏﻴﺮ ﻗﺎدر ﺑﺮ رﺳﺎﻧﺪن‬ ‫ﺳﻮد و زﻳﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده و در آﻳﺎت ﺧﺪا ﻃﻌﻦ زدﻧﺪ و در ﺟﻬﺖ دﻓﻊ اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﮔﺸﺘﻨﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻜﺮ ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در‬ ‫ﻣﺠﺎزات ﻛﺮدن ﺷﺘﺎﺑﺎنﺗﺮ اﺳﺖ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺎ آﻧﭽﻪ را ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ« ﻣﺮاد از ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن )ﻛﺮام اﻟﻜﺎﺗﺒﻴﻦ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎي ﻛﻔﺎر را‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ و آن را ﺑﺮ داﻧﺎي آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻟﺬا وﻗﺘﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺪﻳﺮ ﻋﻠﻴﻢ و ﺧﺒﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد؟‬

‫‪1089‬‬

‫‪ l k j i h g f   e d    c b a `_ ^ ] \ [ Z‬‬ ‫‪ ~ } | { z  y xw v u t s   r q p o  n m‬‬ ‫_ ` ‪ e d  cb a‬‬ ‫»او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ در ﺧﺸﻜﻲ‬ ‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭘﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮيﺗﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و‬ ‫دﻳﮕﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﻮارﻳﺘﺎن ﺧﻠﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬راه ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻴﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻋﺮض و ﻃﻮل درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬ ‫اﻟﻬﺎم ﻛﺮد »ﺗﺎ وﻗﺘﻲﻛﻪ در ﻛﺸﺘﻴﻬﺎ ﻧﺸﻴﻨﻴﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺎدي ﺧﻮش« ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ‬ ‫ﻣﻲراﻧﺪ و ﺗﻮﻓﺎﻧﻲ و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را ﺑﺸﻮراﻧﺪ »آﻧﺎنرا ﺑﺒﺮﻧﺪ و آﻧﺎن ﺑﺪان ﺑﺎد‬ ‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺷﺎد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎدي ﺗﻨﺪ وزد« ﻋﺼﻮف‪ :‬ﺷﺪت وزش ﺑﺎد اﺳﺖ »و‬ ‫ﻣﻮج از ﻫﺮ ﻃﺮف« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت و از ﻫﻤﻪ اﻃﺮاف »ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺎزد و ﻳﻘﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ« و در ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻣﻮاج ﺳﺮﻛﺶ اﻓﺘﺎده اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻼﻛﺖ و‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﺮ ﮔﻤﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﺪ »در آن ﺣﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﺎب اﷲ دﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪ« و ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از آنرو ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ او ﺑﺮ ﻧﺠﺎت دادﻧﺸﺎن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ »در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﺎك و ﺧﺎﻟﺺ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬دﻋﺎﻳﺸﺎن را‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﺎﺋﺒﻪاي ﻧﻤﻲآﻻﻳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺸﺎن در ﻏﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮآن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن‬ ‫را در دﻋﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﺑﻼ‬ ‫ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ آﺳﺘﺎن اﷲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﻠﻖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺸﺮ ﻓﻄﺮﺗﺎ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ و ﺧﺪاﺷﻨﺎس‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻋﺎي ﻓﺮد ﻣﻀﻄﺮ وﺑﻴﭽﺎره ﻣﺴﺘﺠﺎب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1090‬‬

‫‪wvutsrqpon  mlkjihgf‬‬ ‫‪ £ ¢   ¡  ~ } | { zy  x‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﻧﺠﺎﺗﺸﺎن داد« ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻳﻦ ﻣﺤﻨﺖ و دﻋﺎﻳﺸﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد »ﻧﺎﮔﻬﺎن‬ ‫در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﺑﻲآنﻛﻪ ﺷﺒﻬﻪاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از روي‬ ‫ﺗﻤﺮد و ﻋﻨﺎد‪ ،‬در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ورزﻳﺪه و ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲروﻧﺪ و آن دﻋﺎﻫﺎ و ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ و‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﻬﺪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »اي ﻣﺮدم! ﺟﺰ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﺗﺠﺎوز اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬در واﻗﻊ ﺗﺠﺎوز و ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺑﺮ ﺧﻮد وي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻳﻦﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم و ﭘﻴﺎﻣﺪ‬ ‫آن ﺗﺠﺎوز ـ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻣﺠﺎزات و اﻧﺘﻘﺎم ﻧﻴﺴﺖ ـ ﺑﻪ ﺧﻮد وي ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﭼﻮن ﺗﺠﺎوز و ﻗﻄﻊ ﭘﻴﻮﻧﺪ رﺣﻢ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ آن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻘﻮﺑﺖ آن را در دﻧﻴﺎ زود ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺶ‬ ‫در آﺧﺮت از ﻋﺬاب ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪» .‬ﺑﻬﺮه زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﺷﻤﺎ از‬ ‫ﺳﺮﻛﺸﻲ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ زﻣﺎن ﺗﻨﮓ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎﺳﺖ »ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺘﺎن ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ« ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﮔﺬرا و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﭼﻨﺪ روزه دﻧﻴﺎ »آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« در دﻧﻴﺎ از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ »ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد« و ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰا‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻴﺮي ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﮔﻮﻳﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ‬ ‫ﺷﺮي ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰ ﺧﻮدش ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻜﺤﻮل ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ را‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد وياﻧﺪ‪ :‬ﻧﻴﺮﻧﮓ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ«‪.‬‬

‫‪1091‬‬

‫‪ ´ ³ ² ± ° ¯   ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤‬‬ ‫‪ Ä Ã Â Á  À ¿ ¾ ½ ¼ » º      ¹ ¸ ¶ µ‬‬ ‫‪Ò Ñ Ð Ï Î    Í ÌË Ê É È Ç Æ Å‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل از ﺑﻬﺮه دﻧﻴﺎ ﻳﺎد ﻛﺮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﺄﻧﻔﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ را‬ ‫ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﻴﺎن ﺣﺎل دﻧﻴﺎ و ﺳﺮﻋﺖ اﻧﻘﻀﺎي آن اﺳﺖ‪» :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺜﻞ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫دﻧﻴﺎ در ﺳﺮﻋﺖ زوال ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وﺻﻒ ﮔﻴﺎﻫﺎن روي زﻣﻴﻦ در ﺳﺮﻋﺖ زوال ﺑﻬﺠﺖ و‬ ‫ﺷﺎداﺑﻲ و ﺧﺮﻣﻲ آن اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﺎ آن« آب »رﺳﺘﻨﻴﻬﺎي زﻣﻴﻦ درﻫﻢ آﻣﻴﺨﺖ« و ﺑﺮاﺛﺮ آن‪،‬‬ ‫رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﻤﺎل ﺧﻮد رﺳﻴﺪ »از آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ« از داﻧﻪﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﻋﻠﻮﻓﻪ »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭼﻮن زﻣﻴﻦ ﭘﻴﺮاﻳﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و آراﺳﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن زﻣﻴﻦ ﺑﺎ اﻧﻮاع رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ و ﮔﻠﻬﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎن رﻧﮕﺎرﻧﮓ‪ ،‬ﻃﻨﺎز و زﻳﺒﺎ و ﻧﮕﺎرﻳﻨﻪ‬ ‫ﺷﺪ و ﺟﻠﻮهﻫﺎ و آراﺳﺘﮕﻲﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬رﺳﺘﻨﻲﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻧﮓ ﻃﻼ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻧﮓ ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻧﮓ ﻳﺎﻗﻮت‪،‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻧﮓ زﻣﺮد و‪ ...‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ زﻧﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي زﻳﺒﺎ و رﻧﮕﺎرﻧﮓ و‬ ‫زﻳﻮراﺗﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮن ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﻮاع آراﻳﺶﻫﺎ ﻣﻲآراﻳﺪ ﺗﺎ اﻧﻈﺎر را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» .‬و ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮﻻت آن و‬ ‫ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از آن »ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﮔﺎه ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲﻋﺬاب ﻣﺎ »ﺷﺒﻲ ﻳﺎ روزي ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫آﻣﺪ ﭘﺲ آن را ﻣﺎﻧﻨﺪ زراﻋﺖ از ﺑﻦ ﺑﺮﻳﺪه ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺸﺖ آن را ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺤﺼﻮل‬ ‫از ﺑﻦ دروﻳﺪه و ﺗﺒﺎه ﺷﺪهاي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ دﻳﺮوز« ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﺒﺰ و ﺗﺎزه و‬ ‫ﺷﺎداب »وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺪﻳﻊ و اﻳﻦ ﺑﻴﺎن‬ ‫رﻓﻴﻊ »آﻳﺎت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺠﺖﻫﺎ و ادﻟﻪ ﻗﺮآﻧﻲ »را« ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ ﻫﻢ اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ‬ ‫»ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و از اﻳﻦ ﻣﺜﻠﻬﺎ ﺑﻪ زوال دﻧﻴﺎ و ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺎﺑﻮدي و‬ ‫ﺗﺒﺎﻫﻲ آن ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و درس ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪» ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ«‪.‬‬

‫‪1092‬‬

‫‪ Þ Ý Ü   Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó‬‬ ‫آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ارزش ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ و ﺳﺮﻋﺖ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و زوال آن را‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬و ﺧﺪا ﺷﻤﺎ‬ ‫را ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺮاي ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ از‬ ‫آﻓﺎت اﺳﺖ »و ﻫﺮﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮﻓﻴﻖ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬آري! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﺰ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﺑﻪ آن وارد ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪرواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮ
از رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬در ﺧﻮاب دﻳﺪم ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﻣﻦ و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﺎي ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮاي او )ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( ﻣﺜﻠﻲ ﺑﺰن‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﺗﻮ و ﻣﺜﻞ اﻣﺘﺖ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺮاﻳﻲ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در آن ﺳﺮا ﺧﺎﻧﻪاي ﺑﻨﺎ‬ ‫ﻛﺮده و ﺑﺎز در آن ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻔﺮهاي ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬آنﮔﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﻏﺬاﻳﺶ دﻋﻮت ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ آن‬ ‫دﻋﻮت اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ آن ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﺳﺮا‪ ،‬اﺳﻼم اﺳﺖ و آن‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﺗﻮ اي ﻣﺤﻤﺪ! آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻮ را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم در آﻣﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ اﺳﻼم در آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ در آﻣﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻣﺪ‪،‬‬ ‫از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫‪
T
S
R
QP
O
N
ML

K

J
I
H
G
FE
D
C
B
A‬‬ ‫‪
U‬‬ ‫»ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻳﻲاي اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و واﺟﺒﺎت اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ذﻣﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﻧﺠﺎم‬ ‫دادهاﻧﺪ و از ﻧﻮاﻫﻲ او ﺧﻮد را ﺑﺎزداﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‬ ‫»و زﻳﺎدﺗﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ« آن زﻳﺎدت؛ ﻓﻀﻞ و ﻋﻨﺎﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ دادن اﻳﻦ اﻣﻜﺎن‬

‫‪1093‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﺮ روي ﺣﻀﺮﺗﺶ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ )زﻳﺎده( ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻛﺮدن اﻟﻲ وﺟﻪ اﷲ؛‬ ‫ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ از ﺳﻠﻒ و ﺧﻠﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﺻﻬﻴﺐ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﻮن اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و اﻫﻞ‬ ‫دوزخ ﺑﻪ دوزخ در آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎدياي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬اي اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ! ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ وﻋﺪهاي دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ آن وﻋﺪه ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ وﻓﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آن‬ ‫وﻋﺪه ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﮕﺮ ﻣﻴﺰان اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻣﺎ را ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﺴﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ روﺳﭙﻴﺪﻣﺎن ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻧﻜﺮد و از دوزخ دورﻣﺎن ﻧﺴﺎﺧﺖ؟ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺣﺠﺎب را از ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻛﻨﺎر ﻣﻲزﻧﺪ و اﻳﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي او ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ او ﭼﻴﺰي را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲﺗﺮ و آرامﺑﺨﺶﺗﺮ ﺑﺮاي آﻧﺎن‪ ،‬از ﻧﻈﺮﻛﺮدن ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺒﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ«‪» .‬وﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻫﻴﭻ ﻏﺒﺎر و ذﻟﺘﻲ ﻧﻤﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« ﻧﻪ‬ ‫روي آﻧﺎن را ﺳﻴﺎﻫﻲاي ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ وﻧﻪ دود و دﺧﺎن دوزخ‪ ،‬ﮔﺮد ﺧﻮاري و ﺣﺴﺮت و‬ ‫ﻧﺪاﻣﺖ و اﻓﺴﺮدﮔﻲ را ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ »اﻳﻨﺎن اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ و در آن ﺟﺎوداﻧﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫‪
g





f

ed

c

b



a

`

_

^]

\

[

Z

Y

X

W

V‬‬ ‫‪
u
t
s
r
qp
o
n
ml
k
j
i
h‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺪﻳﻬﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰاي ﺑﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺟﺰاي ﻳﻚ ﺑﺪي را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﺪي ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺮ آن ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ ﭘﺲ ﺟﺰاي‬ ‫ﺑﺪي در ﻛﻮﭼﻜﻲ و ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺪي اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻴﺶ از آن »و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻏﺒﺎر‬ ‫ﺧﻮاري ﻧﺸﻴﻨﺪ« از اﺛﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن و ﺗﺮس و دﻟﻬﺮهاي ﻛﻪ از آن دارﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﭘﺸﺖ و ﭘﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ را از ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب ﺧﺪاي‬ ‫ﻗﻬﺎر ﭘﻨﺎه ﻧﻤﻲدﻫﺪ »ﮔﻮﻳﻲ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﭘﺎرهﻫﺎﻳﻲ از ﺷﺐ ﺗﺎر ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪهاﺳﺖ« از‬ ‫ﺑﺲ ﻛﻪ دود و دﺧﺎن آﺗﺶ و ﺳﻴﺎﻫﻲ آن‪ ،‬ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻓﺮو ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪهاﺳﺖ »آﻧﺎن‬ ‫اﺻﺤﺎب آﺗﺶاﻧﺪ ﻛﻪ« ﻫﻴﭻ ﺟﺪاﻳﻲاي از آن ﻧﺪارﻧﺪ و »ﺟﺎوداﻧﻪ درآﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪1094‬‬

‫‪



g
f
e
d
cb
a
`_
~
}
|
{
z
y
x
w
v‬‬ ‫‪
j
i
h‬‬ ‫»و روزي ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن را ﺣﺸﺮ ﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻫﻞ زﻣﻴﻦ؛ اﻋﻢ از اﻧﺲ و ﺟﻦ‪،‬‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺑﺪﻛﺎر‪ ،‬ﻣﻮﺣﺪان و ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺮاي ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﮔﺮدآورﻳﻢ‬ ‫»آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮك ورزﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ« ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺮﻛﻮب و ﺳﺮزﻧﺶ آﻧﻬﺎ‬ ‫در ﺣﻀﻮر اﻫﻞ ﻣﺤﺸﺮ و در ﺣﻀﻮر ﻣﻌﺒﻮداﻧﺸﺎن‪» :‬ﺷﻤﺎ وﺷﺮﻳﻜﺎﻧﺘﺎن« ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺪاي ﻻﺷﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ »ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺟﺎي ﻣﻌﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﺪا از ﻣﻘﺎم و ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ »ﭘﺲ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻌﺒﻮدان را از ﻋﺒﺎدتﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺟﺪا‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪي را ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺴﻼﻧﻴﻢ »و‬ ‫ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﺸﺎن« ﺑﻪ آﻧﺎن »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺎ را ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺘﻮر ﻧﺪاده و ﻓﺮا ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻮس و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻨﺘﺎن را ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺘﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﻧﻜﺎر ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻋﺎﺑﺪان از ﺳﻮي ﻣﻌﺒﻮدان‪ ،‬اﻧﻜﺎر اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮري داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
u
t
s
r



q
p
o
n
m
l
k‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮاه ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﮔﻮاه‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺘﻮر ﻧﺪادهاﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﻮاه اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ راﺿﻲ و ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻳﻢ« ﻣﺎ‬ ‫آﮔﺎه ﻧﺒﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺎ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ﭼﺮا ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮري ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺮزﻧﺸﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﻧﺎﺷﻨﻮا‪ ،‬ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ و ﺑﻲﺷﻌﻮري را ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1095‬‬

‫‪
©
¨



§
¦
¥
¤
£¢

¡

~
}
|{
z
y

x

w
v‬‬ ‫»آﻧﺠﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﻣﻜﺎن ﻳﺎ در آن زﻣﺎن اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ آﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺟﺰاي ﻋﻤﻠﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﭼﺸﺪ‬ ‫و ﻣﻲآزﻣﺎﻳﺪ؛ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﻤﻠﺶ زﺷﺖ ﺑﻮده ﻳﺎ زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﻮده ﻳﺎ زﻳﺎﻧﺒﺎر‪ ،‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﻮده‬ ‫ﻳﺎ ﻣﺮدود؟ »و ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻮﻻي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎنﻛﻪ‬ ‫ﺷﺮك ورزﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ رﺑﻮﺑﻴﺘﺶ ﺣﻖ اﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ »و آﻧﭽﻪ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﺎن‬ ‫ﮔﻢ ﺷﺪ« ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن در آﺧﺮت ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه وﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﮔﺮي و ﺷﻔﺎﻋﺘﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ روزي در‬ ‫رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
»
º
¹
¸

¶
µ

´
³
²
±
°
¯
®


¬
«
ª‬‬ ‫¼
½
¾
¿
‪
É
È
Ç
Æ
ÅÄ
Ã
ÂÁ

À‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از آﺳﻤﺎن روزي ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ« ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺎران و ﺑﺨﺸﻴﺪن‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺛﻤﺮات آن »و« ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از »زﻣﻴﻦ« روزي ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ؛ ﺑﺎ روﻳﺎﻧﺪن ﻧﺒﺎﺗﺎت‬ ‫و ﭘﺪﻳﺪ آوردن ﻣﻌﺎدن؟ ﭘﺲ ﻻﺑﺪ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺪه و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه‬ ‫اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ »ﻳﺎ ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻮﺷﻬﺎ و دﻳﺪﮔﺎن اﺳﺖ« ﭼﻪ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻳﻦ اوﺻﺎف‬ ‫ﻋﺠﻴﺐ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﻠﻘﺖ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟ »و ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ زﻧﺪه را از ﻣﺮده ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﻧﺴﺎن را از ﻧﻄﻔﻪ‪ ،‬ﺟﻮﺟﻪ را از ﺗﺨﻢ‪ ،‬ﺳﺒﺰي را از داﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ را از ﺟﺎﻫﻞ‬ ‫و ﻣﺆﻣﻦ را از ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد؟ »و ﻣﺮده را از زﻧﺪه ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻧﻄﻔﻪ را از اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻫﻞ را از ﻋﺎﻟﻢ و ﻛﺎﻓﺮ را از ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد؟ »و ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﺟﻬﺎن را ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را ﺑﻪ ﻧﻈﻢ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اداره ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﺎﻣﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ؟ »ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ اﻧﺼﺎف دﻫﻨﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﺠﺎﺑﺎت ﻓﻜﺮ‬

‫‪1096‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زودي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆاﻟﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻓﺎﻋﻞ اﻳﻦ اﻣﻮر‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻋﺘﺮاف داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﭘﺮوا ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﭼﺮا از ﺧﺪاﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﻧﻈﻢ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﭘﺮوا ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪
×
Ö
Õ
ÔÓ
Ò
Ñ
Ð
Ï
ÎÍ
Ì
Ë
Ê‬‬ ‫»اﻳﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺷﻤﺎ« ﻧﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار دادهاﻳﺪ و ﺑﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »و ﺑﻌﺪ از ﺣﻖ ﺟﺰ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟« ﭘﺲ‪ ،‬رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ‬ ‫اﻗﺮار ﺧﻮدﺗﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻏﻴﺮ آن ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺣﻖ آﺷﻜﺎر ﻋﺪول ﻛﺮده ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲروﻳﺪ و ﻏﻴﺮﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎري ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ؟!‬ ‫‪
â
á

à
ß
Þ

Ý
Ü
Û



Ú
Ù

Ø‬‬ ‫»اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﺣﻖ »ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرت« ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻜﻢ و ﻓﻴﺼﻠﻪ وي »ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺴﻖ ورزﻳﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ازﺣﻖ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎﻃﻞ ﺧﺎرج ﺷﺪه و از روي ﻋﻨﺎد و ﻣﻜﺎﺑﺮه‪ ،‬در ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻤﺮد ﻛﺮدﻧﺪ »ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« آري! اﻳﻦ اﺳﺖ آن ﺣﻜﻢ ازﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻌﺎﻧﺪ و ﻓﺎﺳﻖ‪ ،‬اﻫﻠﻴﺖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻫﺪاﻳﺖ را ﻧﺪارد و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪TSRQPONMLKJI HGFEDCBA‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺠﺖ ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻋﺠﺰ‬ ‫ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻔﻲ ﺷﺮك و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺣﺠﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارد‪» :‬ﺑﮕﻮ؛ آﻳﺎ از‬ ‫ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ را آﻏﺎز ﻛﻨﺪ و ﺑﺎز آن را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﺎآﻓﺮﻳﺪن‬ ‫‪1097‬‬

‫اﻧﺴﺎن و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺶ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺷﺐ ﺑﻌﺪ از روز و ﻏﻴﺮه؟ »ﺑﮕﻮ‪:‬‬ ‫ﻓﻘﻂ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎز آن را ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺟﺰ‬ ‫اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺪارﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺮاي ﺷﺮﻳﻜﺎن ﭘﻨﺪاريﺗﺎن‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲاي‬ ‫را ادﻋﺎ ﻛﻨﻴﺪ »ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« از ﺣﻖ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎﻃﻞ؟‪.‬‬ ‫‪ k j i  h g f e d c ba ` _ ^ ]\ [  Z Y X W V U‬‬ ‫‪ u t  sr q po n m l‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ از ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ راه ﻧﻤﺎﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ اﺳﻼم ارﺷﺎد ﻛﺮده و ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ دﻋﻮت ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ ﻃﺒﻌﺎ ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ! »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ« ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮﻳﺶ آﻓﺮﻳﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻢ و ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮ ﻗﺮار داده ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ و ﻧﮕﺮش‬ ‫در آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺧﺮد و ﻓﻬﻢ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻖ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ »ﭘﺲ‪ ،‬آﻳﺎ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﻴﺮوي ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ راه ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮد؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺣﻖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ـ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي و اﻗﺘﺪا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ دﻳﮕﺮي او را‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ؟ »ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ داوري ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟« اﻳﻦ ﭼﻪ ﺣﻜﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﺑﺪان ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ آﺧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﺪا و ﺧﻠﻘﺶ ﺗﺴﺎوي ﻗﺎﻳﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻋﻘﻠﻬﺎﻳﺘﺎن ﭘﺎك از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﺧﺮدﻫﺎﻳﺘﺎن ﺗﺒﺎه ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬

‫‪1098‬‬

‫‪i h g f e d cb a ` _ ~ } | {z  y x w v‬‬ ‫»و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﺟﺰ از ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﭘﻨﺪار و ﻋﻤﻠﺸﺎن‪ ،‬ﻧﻪ از‬ ‫روي ﺧﺮد و ﺑﺼﻴﺮت ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﭘﻨﺪار و ﮔﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺘﻪ از ﮔﻤﺎن‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن دروﻏﻴﻦ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﻧﺰد وي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آري! اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﺸﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ‬ ‫ﺣﺠﺖ و ﺳﻨﺪ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺮد و ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺘﻜﻲ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﭘﻨﺪار و ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫و ﺑﻲاﺳﺎس اﺳﺖ »و ﮔﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻖ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ« زﻳﺮا ﻛﺎر‬ ‫دﻳﻦ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﻴﺎل و ﭘﻨﺪار و ﺑﺎ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﺎ ﮔﻤﺎن و ﺗﻜﻬﻦ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﭘﻴﺮوي ﮔﻤﺎن و‬ ‫ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺣﻖ »داﻧﺎﺳﺖ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻲﻛﻴﻔﺮ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ { zy x w v u t s r q p o n m l   k j‬‬ ‫| } ~  ¡ ‬ ‫»و ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺮآن از ﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دروغ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ و ﻋﻘﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺄن واﻻ و اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﺟﺰ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ آوردن ﻧﻈﻴﺮ آن ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺖ »ﺑﻠﻜﻪ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺮآن را ﻧﺎزل ﻛﺮده در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ »ﺗﺼﺪﻳﻖﻛﻨﻨﺪه آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ از آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« از‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﻨﺰل ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎ‡ و آن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺑﻪ آن ﺑﺸﺎرت دادهاﻧﺪ ﭘﺲ ﻗﺮآن‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ »و« اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﻗﺮآن »ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻛﺘﺎب‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺣﻼل و ﺣﺮام و ﻏﻴﺮ آن از اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﻳﺪه ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬در ﻗﺮآن ﺧﺒﺮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن و‬ ‫ﭘﺴﻴﻨﻴﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺣﻜﻢ آﻧﭽﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪» .‬درآن ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از‬

‫‪1099‬‬

‫ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺠﺐ ﺷﻤﺎ از ﻓﺮود آوردن آن ﺑﺮ رﺳﻮل‬ ‫اﻛﺮمص ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲﻣﻮرد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ´ ³     ² ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨§ ¦ ¥¤ £ ¢‬‬ ‫»ﻳﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ »آن را ﺑﻪ دروغ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ« ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻧﺰد ﺧﻮد »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺲ‬ ‫ﺳﻮرهاي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻴﺎورﻳﺪ« در ﺑﻼﻏﺖ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺻﻨﻌﺖ ادﺑﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﺠﺰ ﺑﻴﺎﻧﻲ زﻳﺮا‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ در ﺷﻨﺎﺧﺖ زﺑﺎن ﻋﺮب و ﺑﻼﻏﺖ ﻛﻼم آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ »و ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﻪ را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ« ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ و ﺑﻪ وي اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﺟﻮﻳﻴﺪ از ﻫﻤﻴﺎران و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن ﺧﻮد ـ اﻋﻢ‬ ‫از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب و ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻠﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ »اﮔﺮ‬ ‫راﺳﺘﮕﻮ ﻫﺴﺘﻴﺪ« در اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺧﻮد ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ دروغ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه! ﭘﺲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ در اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﺪان ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ و اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺟﺪﻟﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻛﻠﻤﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻗﺮآن را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آورده ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ داﻣﻦ ﻋﻨﺎدﻫﺎي ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ و ﻟﺠﺒﺎزيﻫﺎي‬ ‫ﺑﻲﭘﺸﺘﻮاﻧﻪﺷﺎن ﭼﺴﺒﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﻮرد از اﻋﻼم ﻫﻤﺎوردﻃﻠﺒﻲ )ﺗﺤﺪي( ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﺳﻪ ﺟﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻋﺠﺰﺷﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫‪   È    Ç Æ ÅÄ Ã Â       Á À ¿¾ ½ ¼ » º ¹ ¸   ¶ µ‬‬ ‫‪ Ë Ê É‬‬ ‫»ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻴﺰي را دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻗﺮآن‬ ‫ﻗﺒﻞ از آن ﺷﺘﺎب ورزﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ آن را ﻣﻮرد ﺗﺪﺑﺮ ﻗﺮار داده و ﻣﻌﺎﻧﻲ آن را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺑﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه آن اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻴﺰي را ﻗﺒﻞ از‬ ‫آنﻛﻪ ﺑﻪ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺧﻮﻳﺶ‪،‬‬ ‫ﺟﺰ ﺑﻪ ﺟﻬﻞ و ﺑﻲداﻧﺸﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ اﺻﻞ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه دﻳﮕﺮي ﻣﺘﻤﺴﻚ ﻧﺸﺪه و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺻﺪا‪ ،‬ﻣﻨﺎدي ﺟﻬﻞ و ﺑﻲﺧﺮدي و اﺛﺒﺎتﻛﻨﻨﺪه ﻛﻮﺗﻪﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻮﺗﻪ‬ ‫‪1100‬‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻲ ﺧﻮﻳﺶ از درﻳﺎﻓﺖ ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ »و ﻫﻨﻮز ﺗﺄوﻳﻞ آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﺧﺒﺎر ﻏﻴﺒﻲاي ﻛﻪ در ﻗﺮآن وﻋﺪه داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺮآﻧﺎن‬ ‫روي ﻧﺪاده ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ اﺧﺒﺎر راﺳﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ دروغ؟ ﭘﺲ ﭼﺮا ﮔﺰاف ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و‬ ‫ﺳﻔﺴﻄﻪ ﻣﻲﺑﺎﻓﻨﺪ؟!‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﻗﺮآن از دو ﺟﻬﺖ ﻛﺘﺎب اﻋﺠﺎزﮔﺮي اﺳﺖ؛ ﻳﻜﻲ از ﺟﻬﺖ اﻋﺠﺎز‬ ‫ﻟﻔﻈﻲ و دﻳﮕﺮي از ﺟﻬﺖ اﺧﺒﺎر ﻏﻴﺒﻲ ﺧﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ در اﻋﺠﺎز ﻟﻔﻈﻲ آن‬ ‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ و اﺧﺒﺎر ﻏﻴﺒﻲ آن را در ﻣﺤﻚ آزﻣﻮن ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ آن ﻣﺒﺎدرت ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ« از اﻣﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ »ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ« ﺑﻲﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن‬ ‫»ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫را ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ آن اﺣﺎﻃﻪ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ اﺧﺒﺎر آن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪،‬‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺳﺘﻤﮕﺮان« از اﻣﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ« و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪي روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ! ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺮآن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اي ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن! از ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آﻧﺎن ﺣﺬر ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا‬ ‫ﮔﺮﻳﺒﺎنﮔﻴﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺸﻮد‪.‬‬ ‫‪ÙØ ×Ö ÕÔ Ó Ò ÑÐ Ï Î Í Ì‬‬ ‫»و از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎن و‬ ‫ژرﻓﻨﺎي وﺟﻮد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن آورده و ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن راﺳﺖ و ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ وﻟﻲ‬ ‫ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻣﻜﺎﺑﺮه و ﻋﻨﺎد‪ ،‬آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورد« و در ﻧﻬﺎن وﺟﻮد ﺧﻮد ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻗﺮآن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه‬ ‫ﺟﻬﻞ‪ ،‬آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻔﺴﺪان داﻧﺎﺗﺮاﺳﺖ« ﭘﺲ آﻧﺎن‬ ‫را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮاد از ﻣﻔﺴﺪان‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻨﺎد ﺧﻮﻳﺶ اﺻﺮار‬ ‫ﻣﻲورزﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﻣﻌﻨﻲ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻫﺪاﻳﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﮔﻤﺮاﻫﻲاﻧﺪ ﻧﻴﺰ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ؛‬ ‫ﭘﺲ ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻟﺬا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻋﺎدﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪1101‬‬

‫‪ê é è ç æ åä ã â áà ß Þ Ý Ü  Û Ú‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪﻧﺪ و از‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ دﻋﻮﺗﺖ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎ اﻣﻴﺪ ﺷﺪي »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺧﺘﺼﺎص دارد‬ ‫وﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آﻧﺎن و از ﻋﻤﻠﺸﺎن ﺑﻴﺰاري ﺑﺠﻮي و ﺑﮕﻮ‪:‬‬ ‫ﺟﺰاي ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ و ﺟﺰاي ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارد زﻳﺮا ﻣﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻛﺮدهام و ﺟﺰ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﺗﻜﻠﻴﻒ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫»ﺷﻤﺎ از آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﺮي و ﺑﺮﻛﻨﺎرﻳﺪ و ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮي وﺑﺮﻛﻨﺎرم«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﺪ و ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮم‪.‬‬ ‫‪ © ö õ  ô ó ò ñ ð ïî í ì ë‬‬ ‫»و« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »از آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻲدﻫﻨﺪ« آنﮔﺎه‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ و اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺳﻼم را ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻪ ﺳﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮش ﻫﻮش ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ »آﻳﺎ ﺗﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺎن ﺑﺸﻨﻮاﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮاروي ﺷﻨﻮاﻳﻲﺷﺎن ﻣﺎﻧﻌﻲ وﺟﻮد دارد و اﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻐﺾ و ﻧﻔﺮﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫را از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ ﺑﺎز ﻣﻲدارد؟ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﺎﺷﻨﻮا و ﻻﻳﻌﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ ﭼﻴﺰي را‬ ‫ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﺪ و ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺷﻨﻮد »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻜﻨﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آﻳﺎ ﺗﻮ اﺻﺮار داري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺎن ﺑﺸﻨﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ‪ ،‬از ﻋﻘﻞ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻲﺑﻬﺮه ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ زﻳﺮا ﻧﺎﺷﻨﻮاي ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﭼﻪﺑﺴﺎ ﺑﺎ ﻓﺮاﺳﺖ ﭼﻴﺰي را درﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻋﻘﻞ‬ ‫و ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻫﺮ دو ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ ﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻓﻬﻢ ﭼﻴﺰي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪MLK     J I H G FED C B A‬‬ ‫»و از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ« ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺣﻘﺎرت »ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ ،‬آﻳﺎ ﺗﻮ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﺎنرا ـ‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮاﻧﻲ ﻛﺮد؟« و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻛﻮري ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ در او ﺟﻤﻊ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ از درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻖ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1102‬‬

‫ﻫﺪف اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲ از رﺳﻮلاﻛﺮمص اﺳﺖ‪ .‬آري! ﻃﺒﻴﺐ اﮔﺮ ﺑﻴﻤﺎري را‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻼ ﻋﻼجﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از وي رو ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و از ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪنﺑﻪ وي‬ ‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﺐ دﻟﻬﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻛﻮردﻻن‬ ‫ﺑﻲﺑﺼﻴﺮت روي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ X WVU T S R Q P O N‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﺑﺎ ﺳﻠﺐ ﺣﻮاس و ﺧﺮد از‬ ‫آﻧﺎن »ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮد ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺼﺐ و ﻟﺠﺒﺎزي در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺣﻖ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻮاس و ﺧﺮد ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻦ ﺧﻮد آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺼﺐ و ﻋﻨﺎد‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن را آﻓﺮﻳﺪه و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺸﺎﻋﺮ و‬ ‫ادراﻛﺎﺗﻲ ﻗﺮارداده ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ درﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺣﻮاﺳﻲ را‬ ‫در آﻧﻬﺎ ﺧﻠﻖ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫دﻧﻴﻮيﺷﺎن را ﺑﺮآورده ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن او راه را ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﻣﺼﺎﻟﺢ دﻳﻨﻲﺷﺎن ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﻏﺒﺎر دﻳﺪه و دل را ﺑﺸﻮﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎده ﺣﻖ روان ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﻔﺎ ﻛﻪ ﻫﻮﺳﻬﺎي‬ ‫رﻧﮕﺎرﻧﮓ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺮﻧﺪه ﺑﺮاﻗﺶ ﺑﺮ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮﻧﺸﺴﺘﻪ و دﻣﺎدم ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي ﻏﻔﻠﺖﺷﺎن‬ ‫را ﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪   l k j i   h g f e dc b a ` _   ^ ] \   [ Z Y‬‬ ‫‪ n m‬‬ ‫»و روزي ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺣﺸﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﺎﻋﺘﻲ از روز درﻧﮓ‬ ‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻳﺎ در ﮔﻮرﻫﺎﻳﺸﺎن‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪت دراز را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻤﺮﻫﺎي ﺧﻮد را در دﻧﻴﺎ ﺿﺎﻳﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻟﺬﺗﻬﺎي دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻃﻮل درﻧﮓ و‬ ‫ﺗﻮﻗﻒ در ﻣﺤﺸﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ ﻟﺬﺗﻬﺎ اﺻﻼ وﺟﻮد واﻗﻌﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ »ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ اﻇﻬﺎر آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺟﺰ زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺪك ﻛﻪ‬ ‫‪1103‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ در آن آﺷﻨﺎ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺮ ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ و‬ ‫اﻳﻦ اﻇﻬﺎر آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻫﻢ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ازﮔﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻴﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ اﻧﺪك ﻧﻴﺰ‬ ‫در ﺻﺤﻨﻪ ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻣﺤﺸﺮ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود‪ ،‬از اﻳﻦرو آﻧﻬﺎ در ﻣﺤﺸﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ را از‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ اﻣﻴﺪوار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﺪار ﺧﺪا را دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ زﻳﺎنﻛﺎر‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ« و ﻛﺪام زﻳﺎن از ﺑﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮد و ﻛﺴﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ »و‬ ‫راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ« در راه و روﺷﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ زﻳﺮا ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ راه‪ ،‬ﺑﻪ دوزخ‬ ‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮاي ﺟﺰا و ﺣﺴﺎب ﻣﺤﺸﻮر ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ~ } | { z y x w v  u t s r q p o‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ« در زﻧﺪﮔﻲات‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﭘﻴﺮوزﺳﺎﺧﺘﻦ دﻳﻨﺖ ﺑﺎ ﻗﺘﻞ و اﺳﺎرت آﻧﺎن »ﻳﺎ ﺗﻮ را ﺑﻤﻴﺮاﻧﻴﻢ« ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫وﻋﺪهﻫﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮدد »ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل؛ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎﺳﺖ« و آﻧﺎن را در آﺧﺮت‬ ‫ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه در آﻧﺠﺎ ﻋﺬاﺑﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪﻃﻮر زودﻫﻨﮕﺎم و‬ ‫ﻋﺎﺟﻞ از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺪان ﻛﻪ در آﺧﺮت از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ »ﺳﭙﺲ ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﮔﻮاه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در روزﻗﻴﺎﻣﺖ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ آن اﻳﻦ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻗﺮآن از ﻋﻴﺴﻲ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫{«¬®¯ ‪) :
z ¹¸ ¶µ ´ ³ ²± °‬ﻣﻦ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﻮاه ﺑﻮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪي‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﻧﺎﻇﺮ و ﮔﻮاه ﺑﻮدهاي( »ﻣﺎﺋﺪه‪.«117/‬‬ ‫_ ` ‪ l k j i h gf e d c ba‬‬ ‫»و ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ« از اﻣﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل او را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺣﻜﺎم ﻣﺸﺮوﻋﻪ وي را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد »ﭘﺲ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن آﻣﺪ«‬ ‫و ﭘﻴﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮاي اﺑﻼغ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن اﺑﻼغ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬

‫‪1104‬‬

‫ﻫﻤﮕﻲ ﺗﻜﺬﻳﺒﺶ ﻛﺮدﻧﺪ »ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺴﻂ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﺪل »داوري ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻴﺎن‬ ‫آن اﻣﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش در دﻧﻴﺎ داوري ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺠﺎت ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻫﻼك ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ »و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲرود« ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺬاب زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺮﻣﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺟﺮم ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻴﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺧﺪاد در آﺧﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش‬ ‫در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ داوري ﻣﻲﺷﻮد‪ ...‬ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ‪.‬‬ ‫‪ t s     r q p o n m‬‬ ‫»و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺬاب در اﻧﺘﻈﺎرﺷﺎن اﺳﺖ »اﮔﺮ راﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ« ﻛﻪ وﻋﺪه ﻋﺬاب ﺣﻖ اﺳﺖ ﭘﺲ »اﻳﻦ وﻋﺪه ﭼﻪ وﻗﺖ اﺳﺖ؟« اﻳﻦ ﺳﺆال را‬ ‫از ﺳﺮ ﺷﺘﺎبزدﮔﻲ و اﺳﺘﺒﻌﺎد ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ ® ¬« ª © ¨ § ¦ ¥¤  £ ¢ ¡ ~ }  | { z y  x w v u‬‬ ‫¯ ‪ °‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺮاي ﺧﻮد زﻳﺎن و ﺳﻮدي در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارم« ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻴﺎري‬ ‫را ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ؟ »ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ« ﻟﻴﻜﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا از‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮد و زﻳﺎن در ﺣﻖ ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻨﺪهاي از ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻢ و ﻓﺮﻣﺎن و ﻣﺸﻴﺖ وي ﺑﺮ ﻣﻦ ﺟﺎري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﺘﺢاﻟﻘﺪﻳﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬درﺳﻲ ﺑﺲ ﺑﺰرگ و ﻫﺸﺪاري‬ ‫ﺑﺲ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮي و ﻋﺎدﺗﺸﺎن ﺑﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص را‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول ﺣﻮادث و ﻣﺼﺎﻳﺒﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ دﻓﻊ آن ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬درﺳﻲ ﺑﺲ ﺑﺰرگ و ﻫﺸﺪاري ﺑﺲ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺑﺮآوردن آن ﻗﺎدر‬ ‫‪1105‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻣﻘﺎم ﺣﺎﺟﺖﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎم رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻃﻠﺐ ﺣﺎﺟﺖ از ﺧﺪاي‬ ‫ﭘﺮورﻧﺪه آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه دﻫﻨﺪه ﺑﺎزدارﻧﺪه روزي رﺳﺎن را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪﺟﺎي آن ﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﺎب‬ ‫رﺳﻮل اﷲص ﻳﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ اﻣﻮات ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺮاد ﺧﻮﻳﺶ را از آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن از ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ در آﻧﺎن ﺣﻠﻮل ﻛﺮده‪،‬‬ ‫دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ اﻣﻮات را رأﺳﺎ و ﺑﺎﻻﺳﺘﻘﻼل ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﺑﺎ ذات ذواﻟﺠﻼل و ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ «ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻦ« ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺖ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ {
‪) : z
s
r

q
p
o‬آﻧﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎﻣﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ( »ﻛﻬﻒ‪ .«104/‬ﭘﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻋﻈﻤﻲ إﻧﺎ ﷲ و‬ ‫إﻧﺎ إﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ«‪.‬‬ ‫»ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ اﺟﻠﻲ اﺳﺖ« ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﺑﺎره آن اﻣﺖ ـ از ﻋﺬاب ﻳﺎ‬ ‫ﻏﻴﺮ آن ـ اراده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در آن ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮ آن اﻣﺖ ﻓﺮود ﻣﻲآورد »و ﭼﻮن اﺟﻠﺸﺎن‬ ‫ﻓﺮا رﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﺲ اﻓﺘﻨﺪ« از اﻳﻦ اﺟﻞ و ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ »و ﻧﻪ« ﺳﺎﻋﺘﻲ از آن »ﭘﻴﺶ‬ ‫اﻓﺘﻨﺪ« ﭘﺲ اي ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن! ﺑﻪ ﻧﺰول ﻋﺬاب ﺷﺘﺎب ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ ¾½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ±‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ؛ اﮔﺮ ﻋﺬاب او ﺷﺐ ﻳﺎ روز ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪،‬‬ ‫ﻣﺠﺮﻣﺎن ﭼﻪ ﭼﻴﺰي از آن ﻋﺬاب ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ؟« زﻳﺮا ﻋﺬاب اﻣﺮي ﻣﻨﻔﻮر اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ دﻟﻬﺎ از آن ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻪ و ﻃﺒﺎﻳﻊ از آن ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰد ﭘﺲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺘﺎﺑﺸﺎن در ﻃﻠﺐ‬ ‫ﻋﺬاب ﭼﻴﺴﺖ؟ و در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺷﺄن ﻣﺠﺮم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﺮم ﺧﻮﻳﺶ از‬ ‫ﻋﺬاب ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﺬاب را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ؟!‬ ‫¿ ‪Ë Ê  É  È Ç ÆÅÄÃ Â Á À‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ آﻳﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ واﻗﻊ ﺷﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﺪ؟« آﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ‬ ‫ﻋﺬاباﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺧﺸﻢ و اﻧﺘﻘﺎم وي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﺪ‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ اﻳﻤﺎن ﺑﻪﺣﺎل ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ را از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ‬ ‫‪1106‬‬

‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ آري! »آﻳﺎ اﻛﻨﻮن« ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آن را«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺬاب را »ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻳﺪ« از روي ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا؟!‪.‬‬ ‫‪ Ù Ø  × Ö Õ Ô Ó  Ò ÑÐ Ï Î Í Ì‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﺑﺎ ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﺷﻚ و اﻧﻜﺎر »ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻋﺬاب ﺟﺎوﻳﺪ را« ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﺴﺴﺖ و اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪارد »ﺑﭽﺸﻴﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺟﺰ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« در زﻧﺪﮔﻲﺗﺎن از ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ »ﺟﺰا داده ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟«‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ!‪.‬‬ ‫‪ è ç æ å äã â á à ß ÞÝ Ü ÛÚ‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺆال دﻳﮕﺮي از ﺳﻮي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬و از ﺗﻮ ﺧﺒﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ آن ﺣﻖ اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ از ﻋﺬاب و ﻣﻌﺎد و ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﻲ‪ ،‬راﺳﺖ اﺳﺖ؟ »ﺑﮕﻮ‪ :‬آري‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻛﻪ آن ﻗﻄﻌﺎ ﺣﻖ‬ ‫اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ ﻋﺎﺟﺰﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را درﻣﺎﻧﺪه ﻛﺮده‬ ‫و از ﭼﻨﮓ ﻋﺬاب ﺑﮕﺮﻳﺰﻳﺪ ﭘﺲ ﺣﺘﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر آن ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آن‪ ،‬ﺑﺮ وﻗﻮع روز‬ ‫آﺧﺮت ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
S
R
QP
O
N
M
L
KJ
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
Y
X
W
V
UT‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آنرا‬ ‫ﻓﺪﻳﻪ ﺧﻮد ﻣﻲداد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ در روي زﻣﻴﻦ از اﺷﻴﺎ و اﻣﻮال ﻧﻔﻴﺲ و ذﺧﺎﻳﺮ‬ ‫ﮔﺮانﺑﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از آن ﻫﺮ ﻛﺎﻓﺮي ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ دوﺳﺖ داﺷﺖ ﺗﺎ آن‬ ‫را ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از ﻋﺬاب‪ ،‬ﻓﺪﻳﻪ و ﺑﻼ ﮔﺮدان ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﺪ »و ﭼﻮن ﻋﺬاب را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪،‬‬

‫‪1107‬‬

‫ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن دارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﻋﺬاب آﺧﺮت را ﻛﻪ ﻫﻴﺒﺖ و وﺣﺸﺖ آن‪،‬‬ ‫ﻋﻘﻠﻬﺎﻳﺸﺎن را رﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ ﺗﺎ از ﺷﻤﺎﺗﺖ و‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﺆﻣﻨﺎن در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و اﻳﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺪاﻣﺖ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن ﻋﺬاب‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ورود در ﻋﺬاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ : z
e
d
c
b
a
{ :‬اي درﻳﻎ ﺑﺮ ﻣﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره آن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮدﻳﻢ« »اﻧﻌﺎم‪ «31/‬و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻴﺎن رؤﺳﺎ و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن‬ ‫»ﺑﻪ ﻗﺴﻂ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﺪل »ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮآﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲرود«‪.‬‬ ‫‪
k
j

i
h
g
f
e
d

c

b
a`
_
^
]
\
[
Z‬‬ ‫»آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« ﭘﺲ او ﺑﺮآوردن‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ »آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ وﻋﺪه ﺧﺪا ﺣﻖ‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻋﺪه او ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺷﺪﻧﻲ و ﺗﺤﻘﻖﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ »وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻔﺎر »ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺻﻼح و ﻓﺴﺎدﺷﺎن در ﭼﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﺮاي دﻳﺪار اﻟﻬﻲ‬ ‫آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
q
p
o
n
m
l‬‬ ‫»او زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ« ﭘﺲ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ »و‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« و ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰا‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
`
_
~
}

|
{

z
y
x
w

v
u
t
s
r‬‬ ‫»اي ﻣﺮدم! ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﻧﺪرزي آﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ دﻫﻲ اﺳﺖ و‬ ‫اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺷﻴﻮه وﻋﻆ و اﻧﺪرز ﻣﻄﺮح‬

‫‪1108‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺷﻔﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن ﺷﻜﻮك و ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻜﺎﻛﺎن ﭼﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬درﻣﺎن ﻛﺮده و ﭘﻮﭼﻲ و ﻧﺎرواﻳﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ را اﺛﺒﺎت‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ دﻳﮕﺮي از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮآن اﺳﺖ »وﻫﺪاﻳﺘﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ارﺷﺎد‬ ‫و رﻫﻨﻤﻮدي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و در آن ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ و راﻫﻨﻤﺎي‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ »و رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﭘﺲ‬ ‫ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﺮاﺳﺮ ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮآن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه اﻳﻤﺎن و اﺳﺘﻌﺪادش از آن ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را‬ ‫در آن ﺑﻬﺮهاي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
k
j
i
h
g
f
e
d
c

b
a‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻓﻀﻞ‬ ‫و رﺣﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا در ﻗﺮآن ﺑﺮاﻳﺸﺎن داده و اﻳﺸﺎن را از اﻫﻞ ﻗﺮآن ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ و‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن از ﻓﻀﻞﻫﺎي ﺑﻴﻜﺮان و رﺣﻤﺘﻬﺎي ﺑﻲﭘﺎﻳﺎن اﻟﻬﻲ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ »اﻳﻦ از ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻪ ﮔﺮد ﻣﻲآورﻧﺪ« از ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻓﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ »ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﻀﻞ ﺧﺪا‪ ،‬ﻗﺮآن و رﺣﻤﺖ وي اﺳﻼم اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ
از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﻛﺴﻲﻛﻪ او را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده و ﺑﻪ او ﻗﺮآن را آﻣﻮﺧﺘﻪ وﻟﻲ او‬ ‫از ﻓﻘﺮ و ﻓﺎﻗﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ ﺗﺎ روزي ﻛﻪ او را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ ـ ﻓﻘﺮ را ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ .‬آنﮔﺎه‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪
i

h


g

f

e


d

c



b

a﴿ :‬‬ ‫‪.«
﴾j‬‬

‫‪1109‬‬

‫‪

~

}
|{
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l‬‬ ‫¡
‪
¢‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ از روزي ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻓﺮود آورده‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺨﺸﻲ‬ ‫از آن را ﺣﺮام و ﺑﺨﺸﻲ از آن را ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﺪ« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺣﻼل‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺣﻖ وﻳﮋه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ؟ ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻳﻦ ﺣﻼل و‬ ‫ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻦ را در ﮔﻮﺷﺖ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﺮ ﻣﺮدان‬ ‫ﺣﻼل و ﺑﺮ زﻧﺎن ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪» ١‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه داده‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا‬ ‫دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ؟« اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻼل و ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﺮف ﻫﻮي و ﻫﻮﺳﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻘﻼ ﻣﺮدود اﺳﺖ وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺮام ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺣﻼل و ﺣﺮامﺳﺎزي ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻓﺘﺮا‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﺘﺢاﻟﻘﺪﻳﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ‪ ،‬ﻫﺸﺪاري ﺳﺨﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺘﺎب ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺘﻮي اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب در ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺟﻮاز و ﻋﺪم آن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا در ﺷﺮﻳﻌﺘﺶ ﻓﺘﻮي ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آري! اﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫زﻧﮓ ﺧﻄﺮ را در ﺑﻴﺦ ﮔﻮش آﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﺪا درآورده و آﻧﺎن را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺠﺘﻬﺎي ﺧﺪا ژرف اﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻪ ﻓﺮوروﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از‬ ‫ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﻗﻄﻌﻲﺷﺎن از‬ ‫ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻧﻘﻞ و ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻗﻮل ﻗﺎﺋﻠﻲ از اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از او در اﻣﺮ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻘﻠﻴﺪ‬ ‫ﻛﺮده و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ او از ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ آن‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻧﺮﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻳﺎ رﺳﻴﺪه وﻟﻲ او ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻧﻔﻬﻤﻴﺪه‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪه‬ ‫وﻟﻲ در اﺟﺘﻬﺎد و ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻮرد آن ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮخ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮده و‬ ‫ﺣﻜﻢ آن را از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻣﺮﻓﻮع ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫"‬

‫‪0> '  .139m+ X
 '  9)
l‬‬

‫‪1110‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ آن اﻣﺎم ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﻜﻠﻒ و‬ ‫ﻣﺘﻌﺒﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻜﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺒﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او‬ ‫در ﻣﺴﻨﺪ ﺗﻘﻨﻴﻦ اﺣﻜﺎم و اﺻﺪار ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و اواﻣﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ودﻳﮕﺮان در ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﻋﻤﻞ و ﺗﻘﻠﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ او اﺟﺘﻬﺎدش را ﻛﺮده و رأﻳﺶ را اﺑﺮاز داﺷﺘﻪ و در واﻗﻊ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻬﺪه وي ﺑﻮده اﻧﺠﺎم داده و در ﺻﻮرت رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬ﺑﻪ دو ﭘﺎداش و در ﻏﻴﺮ آن ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺎداش دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﮕﺮش در دﻻﻳﻞ ﻛﺘﺎب و‬ ‫ﺳﻨﺖ ﻗﺎدرﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي از وي ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻟﻴﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن در ﺣﺠﺘﺶ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬ ‫‪
µ
´
³
²
±

°
¯
®
¬«
ª

©
¨
§
¦
¥
¤
£‬‬ ‫¶
¸
‪
¹‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭼﻪ ﮔﻤﺎن دارﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ در آن روز ﺑﺎ آﻧﺎن ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ آﻳﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﻋﻈﻴﻢ اﻓﺘﺮا ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﺪون ﻣﺠﺎزات رﻫﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ؟ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻞ‬ ‫اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﺑﺨﺸﻴﺪه و در ﻛﻨﺎر آن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺣﻼل و ﺣﺮام را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮده »وﻟﻲ« ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﻞ واﺣﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫»ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ ﻛﺮده ﺑﺎ دﻳﻦ ﺧﺪا ﻣﻲﺳﺘﻴﺰﻧﺪ و‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ وي را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ì
Ë
Ê

É
È

Ç
Æ
Å
Ä
Ã

Â
Á

À
¿
¾
½
¼
»
º‬‬ ‫‪

á
à

ß
Þ
Ý

Ü
Û
Ú

Ù
Ø
×
Ö

Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
ÎÍ‬‬ ‫‪
å
ä




ã
â‬‬ ‫»و ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻲ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »در ﻫﻴﭻ ﺷﻐﻠﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻫﻴﭻ ﻛﺎري از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺖ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ‪» ،‬و ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻲ ﻫﻴﭻ آﻳﻪاي از ﻗﺮآن را ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ‬

‫‪1111‬‬

‫آﻣﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬آﻳﺎت ﻗﺮآن را ﺑﺮاي اﻋﻼم ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺣﻜﻢ آن ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺘﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻲ ﺗﺎ ﺣﻜﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺖ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد »و ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« ﺧﻄﺎب‬ ‫ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص و اﻣﺖ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ »ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻮاﻫﻴﻢ« ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ و از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲورزﻳﺪ« ﺑﻪﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار »و‬ ‫ﻫﻢوزن ذرهاي‪ ،‬ﻧﻪ در زﻣﻴﻦ و ﻧﻪ در آﺳﻤﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ذره‪:‬‬ ‫ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ ﺳﺮخرﻧﮓ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰء از اﺟﺰاي ﻣﺎده اﺳﺖ »و ﻧﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از آن«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ذره‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن اﺟﺰاي اﺗﻢ )اﻟﻜﺘﺮون‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮن وﻧﻮﺗﺮون( »و ﻧﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ«‬ ‫از آن »ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ« آن ﭼﻴﺰ ﻧﺰد ﺧﺪا »در ﻛﺘﺎﺑﻲ روﺷﻦ« ﻛﻪ ﻟﻮح‬ ‫ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ »ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ از او ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟!‬ ‫ﻫﺪف از اﻋﻼم اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬اوﻻ‪ :‬رد ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺰﺋﻴﺎت داﻧﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎ‪ :‬رﺳﺎﻧﺪن اﻫﻞ ﺧﺮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ دارﻧﺪه‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اوﺻﺎﻓﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻼل و ﺣﺮام وﺿﻊ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ اوﻟﻴﺎي اﷲ ﻧﻪ ﺑﻴﻤﻲ اﺳﺖ« )اوﻟﻴﺎء اﷲ‪ :‬دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا(‪ :‬ﻧﺨﺒﮕﺎن و‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن از ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﻌﺼﻴﺖ وي‪ ،‬ﺑﻪ او‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و ﻋﺮﺻﺎت‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از ﻫﻮل و ﻫﺮاس‬ ‫آن روز اﻳﻤﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ »و ﻧﻪ آﻧﺎن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ از دﺳﺖ داده و‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ دوﺳﺖداران دﻧﻴﺎ ﺑﺮ از دﺳﺖ دادن آن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1112‬‬

‫‪
P
O
N
M
L‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوه دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا »ﻫﻤﺎﻧﺎن« اﻧﺪ »ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ »و ﺗﻘﻮي ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﭘﺮوا داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي‬ ‫ﺑﻪ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ وي‪ .‬آري! اﻳﻨﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاﺳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن وﺿﻊ ﻛﺮده‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺧﻮد را از ﻣﻌﺎﺻﻲ و‬ ‫ﻧﻮاﻫﻲ وي ﺑﺎزداﺷﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ اﻳﺸﺎن ﺿﻤﻦ اﻳﻦﻛﻪ از اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺎن ﻧﻴﻚ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ از دﺳﺖ دادن ﺧﻮاﺳﺘﻪاي از‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و ﻣﻘﺼﺪي از ﻣﻘﺎﺻﺪ دﻧﻴﺎ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ رﺧﺪادي‪ ،‬ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده‪ ،‬ﺟﺴﻢ و‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﺎن ﭘﺮﻧﺸﺎط و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺷﺎدﻣﺎن وﻣﺴﺮور اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ازرﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪» :‬اوﻟﻴﺎي ﺧﺪا ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟«‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺸﺎن ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد اﻧﺴﺎن ﻣﻲآورد«‪.‬‬ ‫‪
a
`
_
^

]\
[
Z
Y
XW
V
U
T
S


R
Q‬‬ ‫‪
b‬‬ ‫»ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﺎءاﷲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ »در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ و در آﺧﺮت‬ ‫ﺑﺸﺎرت اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت‪ ،‬ﭼﻬﺎر وﺟﻪ را ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎﻳﺶ‡ در ﻣﻮرد ﺣﺎﻟﺸﺎن در آﺧﺮت اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻲآورد و از اﻳﺸﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮاﺑﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻣﮋده ﻧﻴﻚ ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺮﻓﻮع آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‪ ،‬از وﺣﻲ ﺟﺰ ﻣﺒﺸﺮات‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫رؤﻳﺎي ﺻﺎﻟﺤﻪاي ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ آن را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ دﻳﮕﺮان در ﺣﻖ وي ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت‪ ،‬ﻓﻀﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎﻫﺎﻳﺸﺎن در دﻧﻴﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1113‬‬

‫‪ 4‬ـ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت‪ ،‬ﻣﮋده دادن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺘﻀﺎرﺷﺎن اﺳﺖ و ﻣﻀﻤﻮن‬ ‫اﻳﻦ ﻣﮋده اﻳﻦ اﺳﺖ‪: z
S





R
Q

P
O
N
M
L
K
{ :‬‬ ‫)ﺑﻴﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ و ﻣﮋده ﺑﺎد ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه‬ ‫داده ﻣﻲﺷﺪ( »ﻓﺼﻠﺖ‪.«30/‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺸﺎرت ﺑﺮاي اوﻟﻴﺎءاﷲ در آﺧﺮت‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻣﻼﻗﺎت ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎ اﻳﺸﺎن و دادن‬ ‫ﭘﻴﻐﺎم ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﻬﺸﺖ و ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖﻣﺎﻧﺪﻧﺸﺎن از ﻋﺬاب دوزخ‪» .‬ﻛﻠﻤﺎت‬ ‫ﺧﺪا را ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺪا را ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ و از ﺟﻤﻠﻪ‪،‬‬ ‫وﻋﺪهﻫﺎي او ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرش را‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ وﻋﺪهﻫﺎ ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ »اﻳﻦ« ﭘﺎداش واﻓﺮ در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت »ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
o
n
m
l
kj
i
h


g
fe
d
c‬‬ ‫»و ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﺗﻮ را ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ« ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻃﻌﻦ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ‬ ‫ﺗﻮ و دﻳﻦ ﺗﻮﺳﺖ زﻳﺮا »ﻋﺰت ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ در ﮔﺴﺘﺮه‬ ‫ﻣﻠﻚ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص اوﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺗﻮ دﺳﺘﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ از ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﻮي؟ »او ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﻮد و ﺑﻪ اﺣﻮاﻟﺸﺎن داﻧﺎﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
_
~
}


|
{
z
yx
w
v
u
t
s

r
q
p‬‬ ‫`
‪
k
j
i
h
g
f

e
d
c
ba‬‬ ‫»آﮔﺎه ﺑﺎش ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ« و ﻫﺮ ﭼﻪ »در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻫﺮ ﻛﻪ« و ﻫﺮ ﭼﻪ »در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪،‬از‬ ‫آن ﺧﺪاﺳﺖ« در ﻋﺒﻮدﻳﺖ و در ﺧﻠﻖ و اﻣﺮ ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ـ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺸﺮك ـ‬ ‫ﻣﻠﻚ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و او در آﻧﺎن آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﻼف اذن وي ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش آزاري ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؟ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻫﺸﺪار‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺟﻤﺎدات را ﺑﻪﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ‬

‫‪1114‬‬

‫ﻣﻤﻠﻮك را ﭘﺮﺳﺘﻴﺪه و ﻣﺎﻟﻚ را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ را‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺰ از ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﺒﻮدات ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻠﻮك ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺷﺮﻛﺎي وي ﻧﻪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺑﻲﻣﺴﻤﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺪارﻧﺪ ﻟﺬا‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻪ از اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻄﻌﺎ از اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻧﺴﺎن را از ﺣﻖ‬ ‫ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »و آﻧﺎن ﺟﺰ دروﻏﮕﻮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدات‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪاي‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ و دروﻏﻲ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
z

y


x
w
v

ut

s
r
q

p


o

n

m

l‬‬ ‫{
|
‬ ‫»اوﺳﺖ آنﻛﻪ ﺷﺐ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ ﺗﺎ در آن ﺑﻴﺎراﻣﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن از ﺣﺮﻛﺖ و‬ ‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻜﻮن و آراﻣﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺧﻮد را از رﻧﺞ ﻛﺎر و ﻣﺸﻐﻠﻪ روزﮔﺎر‪ ،‬ﻓﺎرغﺑﺎل و‬ ‫راﺣﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و روز را روﺷﻦ« و روﺷﻨﮕﺮ »ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻛﻪ در آن دﻳﺪﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬آﺷﻜﺎر و‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪﮔﺎه روﺷﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر و ﺗﻼش‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺒﺎب و اوﺿﺎع زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« آﻧﭽﻪ راﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن از آﻳﺎت ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و در آن اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﺄﻣﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ دﻳﺪه ﻋﺒﺮت ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ؛ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ« زﻳﺮا اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﺄﻣﻞ‪ ،‬ﺧﻮد از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺳﺒﺎب اﻳﻤﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1115‬‬

‫}

~



¡‪

±


°¯

®

¬

«

ª

©


¨

§¦

¥







¤£


¢‬‬ ‫‪
¾
½
¼

»
º
¹
¸
¶µ
´
³
²‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺎﺳﺪ اﻳﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻛﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ ،‬او ﺑﻲﻧﻴﺎز‬ ‫اﺳﺖ« ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از اﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ آﺷﻜﺎر ﺗﻨﺰﻳﻪ ﺟﺴﺘﻪ و اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ از‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻠﻘﻲ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد زﻳﺮا ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﻘﻂ از روي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺣﺎﺟﺘﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪآن را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺮآورده‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻣﺤﺘﺎج ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻣﻌﺮض اﻧﻘﺮاض ﺑﻮده و ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﮔﺮدد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ زﻧﺪه ﭘﺎﻳﻨﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ او ﻣﺮگ ﻳﺎ ﻓﻨﺎﻳﻲ ﻋﺎرض ﻧﻤﻲﺷﻮد از اﻳﻦرو‪ ،‬او ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﻠﻖ و ﺗﻌﻠﻘﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد »آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ از آن اوﺳﺖ« ﭘﺲ درﺳﺖ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از آﻧﻬﺎ ﻓﺮزﻧﺪ وي ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﭘﺪري و ﻓﺮزﻧﺪي‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﺎت‬ ‫وﺟﻮد دارد »ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داراي ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ »ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺘﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ« و ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﺪارﻳﺪ »آﻳﺎ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ«‬ ‫ﺑﻲﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻋﻠﻢ و ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎن »ﺑﻪ دروغ ﺑﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ؟« اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺗﻮﺑﻴﺨﻲ‬ ‫ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫¿
‪
È
Ç
Æ

Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ« ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻓﺮزﻧﺪ و ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫ﺑﺮاي وي »رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻦ از ﻋﺬاب دوزخ‪.‬‬

‫‪1116‬‬

‫‪
Õ

Ô

Ó
Ò
Ñ

Ð


Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É‬‬ ‫‪
Ö‬‬ ‫»ﻣﺘﺎﻋﻲ اﺳﺖ« ﻓﺎﻧﻲ »در دﻧﻴﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻦ اﻓﺘﺮا ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي‬ ‫ﮔﺬراي ﺧﻮد ﻧﺎﻳﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﻳﻲ اﻧﺪﻛﻲ در دﻧﻴﺎﺳﺖ »ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺸﺎن‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎﺳﺖ« ﺑﺎ ﻣﺮگ »آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺰاي آنﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﺬاب‬ ‫ﺳﺨﺖ ﻣﻲﭼﺸﺎﻧﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻓﺘﺮاﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻛﻪ ﻋﻠﻠﻲ ﭼﻮن دروغ ﺑﺴﺘﻦ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ اﺑﺪي ﻣﻌﺬب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪

R

Q

P

O

N


M
L




K


J

I

H

G

F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪

a



`




_

^

]

\

[

Z

Y

X

W

V


U

T

S‬‬ ‫‪

c

b‬‬ ‫»و ﺧﺒﺮ ﻧﻮح را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬داﺳﺘﺎن وي را ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ ﺑﻪﭘﻴﺎم ﺣﻖ وي ﻛﻔﺮ‬ ‫ورزﻳﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮان »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪﻗﻮم ﺧﻮد‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ‪ ،‬اﮔﺮ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻦ« در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ »و اﻧﺪرز دادن ﻣﻦ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ وي »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﺮان آﻣﺪه اﺳﺖ« و ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ آنرا ﻧﺪارﻳﺪ‬ ‫»ﭘﺲ« ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ »ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدهام« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬روش ﺷﻤﺎ را ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮه دﻳﮕﺮي ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاده و ﺑﻲﺑﺎك از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﻪراه دﻋﻮت‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻢ »ﭘﺲ ﻋﺰﻣﺘﺎن را ﺟﺰم ﻛﻨﻴﺪ« و ﺗﺼﻤﻴﻤﺘﺎن را اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ‬ ‫»ﻫﻤﺮاه ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﺗﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﺎري دادﻧﺘﺎن‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ »ﺑﺎز ﻛﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺗﻮﻃﺌﻪ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭘﺮده ﭘﻮﺷﻲ ﻧﻜﺮده و ﻫﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر آﺷﻜﺎر و‬ ‫ﻋﺮﻳﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ »ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آنﻛﺎري را ﻛﻪ در ﺣﻖ ﻣﻦ اراده ﻛﺮده و آن‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ را ﻛﻪ در ﺑﺎره ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺮض اﺟﺮا ﺑﮕﺬارﻳﺪ »و ﻣﻬﻠﺘﻢ ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﺑﻠﻜﻪ در‬

‫‪1117‬‬

‫ﻛﺎرﺗﺎن ﺗﻌﺠﻴﻞ ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﭘﺮواﻳﻲ‬ ‫ﻧﺪارم و ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻﻛﺎرهاﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻮح‪ ،‬از روي اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ وي ﺑﻪ ﻧﺼﺮت ﭘﺮوردﮔﺎرش و‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪادن و ﺑﻲﭘﺮواﻳﻲ وي ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪

u

t

s

r

q

po

n



m

l



k

ji

h

g

f

e

d‬‬ ‫‪


v‬‬ ‫»ﭘﺲ اﮔﺮ روي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﺪ« از ﭘﻨﺪﻫﺎ و ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎي ﻣﻦ و از ﭘﺮواي ﺧﺪا و ﭘﻴﺮوي از‬ ‫ﻣﻦ »ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺰدي را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪام« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬از ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺰد و ﭘﺎداﺷﻲ را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪام ﺗﺎ ﻣﺮا در دﻋﻮﺗﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖﻫﺎي‬ ‫ﻣﺎدي ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎزﻳﺪ »ﭘﺎداش ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ« و ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺮ و ﺛﻮاب‬ ‫ﻣﺮا ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ و ﭼﻪ روي ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ از‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻫﻞ ﺗﺴﻠﻴﻢ و از اﻫﻞ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎي‬ ‫ﻋﻈﺎم‡ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﺮﻳﻌﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪

d

cb










a

`

_


~

}

|

{

z

y

x

w‬‬ ‫‪

i


h

g
f




e‬‬ ‫»ﭘﺲ او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺧﻮد اﺳﺘﻤﺮار و ﺑﺮﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و‬ ‫ﻋﻨﺎد ﺧﻮﻳﺶ اﺻﺮار ورزﻳﺪﻧﺪ »آنﮔﺎه او و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ« ازﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ـ‬ ‫ﺑﻪرﻏﻢ ﻋﻨﺎد و اﻳﺬاي ﻗﻮﻣﺸﺎن ـ از او در دﻳﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و در راه ﺣﻖ ﭘﺎﻳﺪاري‬ ‫ورزﻳﺪﻧﺪ »ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ در ﻛﺸﺘﻲ« اي ﻛﻪ ﻧﻮح را ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻛﺮدﻳﻢ »و آﻧﺎن‬ ‫را ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« در زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ از آن ﻧﺎﺑﻮدﺷﺪﮔﺎن در ﺗﻮﻓﺎن ﺑﻮد »و‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« از ﻛﻔﺎر ﻣﻌﺎﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻮح »ﻏﺮق ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮﻓﺎن »ﭘﺲ ﺑﻨﮕﺮ« اي ﻣﺤﻤﺪص و اي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻛﻪ‪» :‬ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﺑﻴﻢدادهﺷﺪﮔﺎن‬

‫‪1118‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎرﺷﺎن ﭼﻪ ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد؟ وﻣﺎ ﺑﺎ دروغاﻧﮕﺎران ﺣﻀﺮات‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲاي ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺗﻬﺪﻳﺪي‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫داﺳﺘﺎن ﻧﻮح ﻗﺒﻼ در ﺳﻮره «اﻋﺮاف« ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ و اﻳﻦ داﺳﺘﺎن و اﻣﺜﺎل آن از‬ ‫داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮآﻧﻲ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻮرهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ راز و ﺣﻜﻤﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻜﺮار در ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺷﻴﺦﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﻜﺮار‪ ،‬دو ﻋﺎﻣﻞ را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫اول اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺳﻮره ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻴﺎق آن ﺳﻮره و ﺟﺎﻳﮕﺎه آن در‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آن داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻀﻤﻮن ﺗﺒﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه آن‬ ‫ﺳﻮره‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ آن‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫دوم اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮآﻧﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻧﺪرزﻫﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در آن‪ ،‬ﻧﻘﺶ وﻳﮋه‬ ‫ﺧﻮد را در ﻫﺮ ﺳﻮره اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﻮل‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺑﻮدن‬ ‫ﻳﻚ ﺳﻮره‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ«‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻃﺮح داﺳﺘﺎن ﻧﻮح‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻴﺎق و‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﺎم ﺳﻮره «ﻳﻮﻧﺲ« ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن ﻋﺒﺎرت از ﻧﻔﻲ ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﻲ آﻧﺎن از‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪهاي اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻃﺮح اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻔﺎي ﻗﻠﺐ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎردﻻن از ﺑﻴﻤﺎري ﺷﻚ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده و ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﺮ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮﺿﻌﻲ درﺳﺖ‬ ‫و ﻣﺤﻜﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻔﺎر ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪

y

x














w

v



u






t

s




r

q


p



o

n

m

l

k

j‬‬ ‫‪

¢

¡





~

}
|

{z‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﭘﺲ از ﻧﻮح ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ را ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮﻣﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﭼﻮن ﻫﻮد و ﺻﺎﻟﺢ و‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻟﻮط و ﺷﻌﻴﺐ‡ را »ﭘﺲ ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﺸﺎن »ﺑﻴﻨﺎت را‬ ‫آوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰات‪ ،‬ادﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ و اﺣﻜﺎم دﻳﻦ را »وﻟﻲ آﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴﺘﻌﺪ آن‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻗﺒﻼ آن را دروغ ﺷﻤﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﺻﺮار و اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪه و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺻﺮار ﭘﻴﺸﻴﻦﺷﺎن ﺑﺮ‬ ‫‪1119‬‬

‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻗﻮام اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻮح ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻧﻮح ﻗﺒﻼ آن را‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ دﻟﻬﺎي ﺗﺠﺎوزﻛﺎران« ازﺣﺪ در ﻛﻔﺮ و‬ ‫ﻓﺴﺎد »ﻣﻬﺮ ﻣﻲﻧﻬﻴﻢ« و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺬﻳﺮاي اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻬﺮﻧﻬﺎدن‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺠﺎوز ﺧﻮد آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪

±

°

¯

®

¬

«

ª



©

¨

§

¦

¥

¤

£‬‬ ‫‪

²‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮﺷﺎن رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از اﻣﺘﻬﺎﻳﺸﺎن‬ ‫»ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون را ﺑﺎ آﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن و ﺳﺮان ﻗﻮم وي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ«‬ ‫آﻳﺎت‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻪﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻮرهﻫﺎي ﻗﺒﻞ ذﻛﺮ ﺷﺪ »وﻟﻲ‬ ‫آﻧﺎن ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪه و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه آن ﺑﻮد‪ ،‬اذﻋﺎن ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ »و ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺠﺮم‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ از ﭘﻴﺮوي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون )ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﺒﻪﻛﺎراﻧﻪ و‬ ‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮد در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪


¾

½


¼

»


º

¹

¸

¶

µ

´

³‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ« از روي ﻣﻜﺎﺑﺮه و ﻋﻨﺎد »ﺑﻲﮔﻤﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺤﺮي آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﺣﻖ را ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن دروﻏﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪1120‬‬

‫¿

‪

Ë

Ê



É

È

Ç

Æ

ÅÄ


Ã

Â

Á

À‬‬ ‫»ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ« اﻋﺘﺮاضﻛﻨﺎن ﺑﺮآﻧﺎن »آﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﺣﻖ ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺤﺮ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺤﺮ اﺳﺖ؟« در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺣﻖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﺳﺎﺣﺮان‬ ‫را ﺗﻤﺎﻣﺎ ﺑﻲاﺛﺮ ﻛﺮد ﭘﺲ اﻳﻦ‪ ،‬دورﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ از ﺳﺤﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و ﺣﺎل آنﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮان‬ ‫رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﻴﺮي ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ و از ﺷﺮ و‬ ‫ﺑﻼﻳﻲ ﻧﺠﺎت ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﷲ و از اﻫﻞ ﻧﺠﺎت و رﺳﺘﮕﺎري‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ وادي ﺳﺮاﺳﺮ زﻳﺎن در ﻣﻲاﻓﺘﺪ؟‬ ‫‪

Ú

Ù

Ø


×

Ö



Õ

Ô

Ó



Ò

Ñ

Ð

Ï


Î

Í

Ì‬‬ ‫‪


Ü

Û‬‬ ‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن »آﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪهاي ﺗﺎ ﻣﺎ را از دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﺪراﻧﻤﺎن را ﺑﺮ آن‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن »ﺑﺎزداري و ﺗﺎ ﻛﺒﺮﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ« اي‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون؟ ﻣﺮاد از ﻛﺒﺮﻳﺎ‪ :‬رﻳﺎﺳﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻋﻮن و ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻋﻠﺖ‬ ‫ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش دﻋﻮت ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ دو اﻣﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ از‬ ‫ﭘﺪراﻧﺸﺎن و دﻳﮕﺮي ﺣﺮص ﺑﺮ رﻳﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن دﻋﻮت ﻣﻮﺳﻲ را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻪ و‬ ‫او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي اﻣﺮ اﻣﺖ وي در اﺧﺘﻴﺎرش ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮاي ﻓﺮﻋﻮن‪ ،‬رﻳﺎﺳﺖ ﺗﺎم و ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ و اداره‬ ‫ﺷﺌﻮن ﻣﺮدم ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ دﻳﻦ‪ ،‬اداره ﻓﺮﻋﻮن را ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ و روﺷﻬﺎ وﻣﻨﺸﻬﺎي وي‪ ،‬ﻣﻠﻐﻲ و‬ ‫ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪» .‬و ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دوﺗﻦ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻗﺮار ﻧﻬﺎﻳﻲ و‬ ‫ﻓﻴﺼﻠﻪ آﺧﺮﻳﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ آن را اﻋﻼن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫و ﭼﻮن ﻓﺮﻋﻮن ﻣﻌﺠﺰه ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ و ﻋﺼﺎي ﻣﻮﺳﻲ را دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫در ﻗﺒﺎل دﻋﻮت ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻮﺿﻌﻲ درﺳﺖ و ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫‪1121‬‬

‫ﮔﺮدآوردن ﺟﺎدوﮔﺮان و ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪاي ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن دﺳﺘﻮر داد‪» :‬و ﻓﺮﻋﻮن‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﺟﺎدوﮔﺮ داﻧﺎﻳﻲ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آورﻳﺪ« زﻳﺮا او ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰات‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ از ﻧﻮع ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺗﺤﻤﻴﻖ ﻛﻨﺪ و ﺑﻔﺮﻳﺒﺪ و‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺤﺮ و ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزي و اﻳﺠﺎد آﺷﻮب و ﻫﻴﺎﻫﻮ و ﻏﻮﻏﺎﺳﺎﻻري‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎمﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﻮﻃﺌﻪ وي را ﺑﻲاﺛﺮ ﻛﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
R
Q
P
O
N
M

L
K

J
I
H‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﺟﺎدوﮔﺮان آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ را اﻧﺪازﻧﺪه ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد از رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎ دارﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اﻓﮕﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ آﻧﻬﺎرا ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎم ﺷﺪن در اﺟﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺸﺸﺎن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ‪ :‬او ﻣﻲداﻧﺴﺖ؛ ﻧﻤﺎﻳﺶ آﻧﻬﺎ ﺧﻴﺎﻻﺗﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﺼﺎﻫﺎ و‬ ‫رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد را در ﻣﻴﺪان واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺎرﻫﺎ و اژدﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن‬ ‫آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺧﻴﺎلاﻓﮕﻨﻲﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اﻓﮕﻨﻨﺪ‪ ،‬او ﺑﺎ اﺑﻄﺎل و در ﻫﻢ ﭼﻴﺪن ﻋﺼﺎﻫﺎ و‬ ‫رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺟﺎدوﻳﺸﺎن را ﻣﺤﻮ و ﺑﻲاﺛﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺠﺰ وﻧﺎﺗﻮاﻧﻲﺷﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺻﺤﻨﻪ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﭼﺮا ﻛﻪ او ﻋﺼﺎﻳﺶ را ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ‬ ‫و ﭘﺲ از ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ اژدﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﺪدا آن را ﺑﻪ ﺣﺎل اوﻟﺶ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻫﻢ آن را‬ ‫در دﺳﺘﺶ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎي ﺳﺎﺣﺮان ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از‬ ‫آنرو ﻛﻪ ﺗﺨﻴﻞاﻓﮕﻨﻲاي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮده ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﺛﺮي واﻗﻌﻲ و ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ‬ ‫از ﺧﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪
f
e
d

c

b
a
`
_^
]
\
[Z
Y
X
W
V

U
T
S‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آوردﻳﺪ ﺳﺤﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﻗﻼﺑﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن اﻣﻮري ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ را ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬در‬ ‫ﺧﻴﺎل ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻣﻮري واﻗﻌﻲ در ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺧﻼف آورده ﻣﻦ ﻛﻪ ﺣﻖ و‬ ‫‪1122‬‬

‫واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺠﺰهاي از ﻣﻌﺠﺰات ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺑﻪ زودي ﺧﺪا‬ ‫آن را ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ زودي ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎﻳﺘﺎن را ﻣﺤﻮ و ﺑﻲاﺛﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻄﻼن آن را ـ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻋﺠﺎزﮔﺮي ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﺑﺮ دﺳﺖ ﻣﻦ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ـ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ و ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ آن ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد‬ ‫»ﺧﺪا ﻛﺎر ﻣﻔﺴﺪان را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻛﺮﺳﻲﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﻲﻧﺸﺎﻧﺪ‬ ‫زﻳﺮا اﻳﻦ ﺳﻨﺘﻲ از ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻔﺴﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺻﻼح را ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﻨﺘﻲ دﻳﮕﺮ از ﺳﻨﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﻜﻤﻞ اﻳﻦ ﺳﻨﺖ وي اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
n
m
l
k

j
i
h
g‬‬ ‫»و ﺧﺪا ﺣﻖ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر آورده و آن را ﺑﻪ ﻛﺮﺳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ و در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ آن ﺗﻤﻜﻴﻦ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﻖ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮده و‬ ‫آن را روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﺧﻮد« ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮود‬ ‫آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي او ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺠﺮﻣﺎن«‬ ‫از ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻋﻮن و دﻳﮕﺮان »را ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻳﺪ« ﻳﺎ ﻣﺮاد از ﻛﻠﻤﺎت‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﺑﺎري‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن وي ﺑﻪ ﻋﺼﺎ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪ اژدﻫﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد و رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫ﻋﺼﺎﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻓﺮو ﺑﻠﻌﺪ‪.‬‬ ‫‪
`
_
~
}|
{
z
y
x
w

v
u
t
s



r
q
p
o‬‬ ‫‪
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورد ﺟﺰ ذرﻳﻪاي از ﻗﻮم وي« از زاد و وﻟﺪ‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از »ذرﻳﻪ«‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺟﻮاﻧﺎن و ﻛﺴﺎن ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺰ ﺷﻤﺎري اﻧﺪك از ﻧﮋاد و ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻋﻮن‪ ،‬ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻤﺎن‬

‫‪1123‬‬

‫ﻧﻴﺎورد و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد ﻣﺆﻣﻦ آل ﻓﺮﻋﻮن ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺶ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺖ‪ ١‬و از آن ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ آﺳﻴﻪ زن ﻓﺮﻋﻮن‪ ،‬ﻣﺎﺷﻄﻪ دﺧﺘﺮش و زن ﺧﺰاﻧﻪ دار وي ﻛﻪ‪» :‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﻮف از‬ ‫ﻓﺮﻋﻮن و ﻣﻸ آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺶ »ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا آﻧﺎن را در ﻓﺘﻨﻪ اﻓﮕﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را‬ ‫از دﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺎ آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ »و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻓﺮﻋﻮن‬ ‫در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﮔﺮدﻧﻜﺶ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ و ﺑﺮ ﻣﺮدم آن ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮ‪،‬‬ ‫ﺳﺮﻛﺶ‪ ،‬ﻣﺘﻜﺒﺮ و ﻣﺴﺘﺒﺪ ﺑﻮد »و او از اﺳﺮاﻓﻜﺎران ﺑﻮد« در ﻛﻔﺮ و در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫و ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘﻦ و اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ و ﻋﺬاﺑﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺮدم اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫از ﺑﺮﺧﻲ رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن زﻣﺎن ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬رﻋﻤﺴﻴﺲ دوم ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﺼﺮ ﻣﻨﺸﻮري ﻋﺎم ﺻﺎدر ﻛﺮد و در آن اﻋﻼن ﭘﺮوردﮔﺎري ﻧﻤﻮد‪ .‬و در روﺷﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﭘﻲﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪
s
r



q

p
o
n
m
l
k
j
i
h
g‬‬ ‫»و ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ وي ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫اﻫﻞ ﺗﺴﻠﻴﻤﻴﺪ« اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي وي ﭘﺎك و‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن را در ﻧﻔﺲﻫﺎﻳﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺮهاي ﻧﺒﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﺗﻮﻛﻞ ﺟﺰ‬ ‫ﺑﺎ اﺧﻼص ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺪون ﺗﻮﻛﻞ ﻫﻢ ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻫﺪف واﻻي‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪
~

}
|
{
z
y
x
w
v
u
t‬‬ ‫»ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‪» :‬ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدﻳﻢ« و اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن را ﭘﺬﻳﺮا ﮔﺸﺘﻴﻢ‪ .‬آنﮔﺎه ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ روآورده و ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺮاي ﻗﻮم‬ ‫ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﮕﺮدان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﻧﻜﻦ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن از دﻳﻨﻤﺎن‬

‫"‬

‫‪0.28m=U+
 '  9)
l‬‬

‫‪1124‬‬

‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺎ را ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﮕﺮدان ﻛﻪ دﻳﮕﺮان را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎ ﺑﻔﺮﻳﺒﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮ ﺣﻖ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ در ﺑﻨﺪﺷﺎن ﻛﺸﻴﺪه و ﺷﻜﻨﺠﻪﺷﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫
¡
‪
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»و« ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! »ﻣﺎ را ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ از ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮان ﻧﺠﺎت‬ ‫ده« و اﻳﻦﭼﻨﻴﻦاﻧﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاﺗﺮﺳﻲ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬از او درﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﻋﺎﻓﻴﺖ و ﻧﺠﺎت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫¦
§
¨
©

‪
µ´
³


²
±
°
¯

®
¬

«
ª‬‬ ‫¶



¸
‪
¹‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﺑﺮادرش وﺣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ دوﺗﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺧﻮد در ﻣﺼﺮ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺧﻮد در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪي را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻣﺼﺮ در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺷﻬﺮ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ اﺳﺖ وﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد ﻣﺼﺮ ﻗﺪﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻮار ﻗﺎﻫﺮه ﻓﻌﻠﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ »وﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد را‬ ‫رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺴﺎزﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺧﻮد را رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺴﺎزﻳﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را روﺑﻪرو و ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺴﺎزﻧﺪ زﻳﺮا در‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮل اول‪ :‬ﻣﺮاد از ﻗﺒﻠﻪ‪،‬‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﻬﺖ ﻛﻌﺒﻪ اﺳﺖ »و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ« ﻫﻤﺎن ﻧﻤﺎزي ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ آن ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ »و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺸﺎرت ده« اي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭘﻴﺮوزي و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1125‬‬

‫‪
È
Ç
Æ

Å



Ä
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼

»
º‬‬ ‫‪
Ø
×
Ö
Õ
Ô

Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
ÊÉ‬‬ ‫»و ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ﺑﻪ ﻓﺮﻋﻮن و اﺷﺮاف وي زﻳﻨﺖ و ﻣﺎﻟﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر در‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ دادهاي« زﻳﻨﺖ‪ :‬ﻧﺎم ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺰار آراﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ از‬ ‫ﻟﺒﺎس‪ ،‬وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮاري‪ ،‬زﻳﻮرات‪ ،‬ﻓﺮش‪ ،‬ﺳﻼح و ﻏﻴﺮه »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﺎ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪ از راه‬ ‫ﺗﻮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎرﺷﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺖ را‪ ،‬در ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺮدم از دﻳﻦ ﺣﻘﺖ‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮاردادﻧﺪ »ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻦ« وﺑﻲﺑﺮﻛﺖ و ﻣﺤﻮ‬ ‫ﮔﺮدان »و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺳﺨﺖﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﺳﻨﮕﺪل ﮔﺮدان وﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﺑﻨﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﻖ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل اﻳﻤﺎن ﻧﺸﺘﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي »ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺬاب‬ ‫دردﻧﺎك را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻤﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻳﺪن ﻋﺬاﺑﺖ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎي ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺘﮕﺮ ﺧﺸﻢ وي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا و دﻳﻨﺶ‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺮﻋﻮن و ﺳﺮان ﻗﻮم وي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻴﺮي در آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل دﻋﺎي او را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
L
K
J
I

H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دﻋﺎي ﻫﺮ دوي ﺷﻤﺎ اﺟﺎﺑﺖ ﺷﺪ ﭘﺲ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻛﻨﻴﺪ« اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‪ :‬ﺛﺒﺎت‬ ‫و ﭘﺎﻳﺪاري آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ دﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺪم ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از داﻳﺮه اﺣﻜﺎم آن و دﻋﺎ و‬ ‫اﻟﺘﺠﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ »و از راه ﺟﺎﻫﻼن ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪا ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﻮﻳﺪ؛ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺸﻲ در دﻳﻦ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬و‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ دﻋﺎﻛﻨﻨﺪه ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﭼﻮن ﻫﺎرون ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻋﺎي ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫آﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺻﻴﻐﻪ ﺗﺜﻨﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ أﻟﻮﺳﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »روحاﻟﻤﻌﺎﻧﻲ« از ﺷﻴﺦ اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر ﻣﺎﺗﺮﻳﺪي ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫»رﺿﺎ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ از ﺣﻴﺚ اﻳﻦﻛﻪ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ رﺿﺎ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻪ از اﻳﻦ‬ ‫‪1126‬‬

‫ﺣﻴﺚ ﺑﻠﻜﻪ از ﺣﻴﺚ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﺑﺮاي وي اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ و دﻋﺎي‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ دوم ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫‪
Z

Y

X

WV

U

T

S

RQ

P

O

N

M‬‬ ‫[\]

^_`‪
j
ihgf

e
d
c

b
a‬‬ ‫»و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را از درﻳﺎ ﮔﺬراﻧﺪﻳﻢ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﻳﺎ را ﺧﺸﻚ ﻛﺮد و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‬ ‫را از آن ﻋﺒﻮر داد و ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪» ١‬ﭘﺲ ﻓﺮﻋﻮن و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ از راه ﺳﺘﻢ و ﺗﺠﺎوز‪،‬‬ ‫آﻧﺎن را دﻧﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﻐﻲ‪ :‬ﺳﺘﻢ و ﻋﺪو‪ :‬ﺗﺠﺎوز اﺳﺖ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲﻛﻪ« ﻓﺮﻋﻮن »در ﺷﺮف‬ ‫ﻏﺮقﺷﺪن ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ« و آب ﺗﺎ دﻫﺎﻧﺶ ﺑﺎﻻ آﻣﺪ‪» ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻤﺎن آوردم ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي‬ ‫ﺑﺠﺰ آنﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن و‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﺶ در ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻮﺳﻲ و ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ درﻳﺎ زدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻫﻤﺎن راه از درﻳﺎ ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ ،‬آب‬ ‫از ﻫﺮ دو ﺳﻮ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﺪ و ﻏﺮﻗﺸﺎن ﻛﺮد‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻏﺮق ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ‪ .‬آن ﻟﻌﻴﻦ ﺻﺮاﺣﺘﺎ ﻧﮕﻔﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪﺧﺪا اﻳﻤﺎن آوردم زﻳﺮا ﻫﻨﻮز در او‬ ‫ﻋﺮﻗﻲ از دﻋﻮاي اﻟﻮﻫﻴﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد »و« ﮔﻔﺖ »ﻣﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫ﺷﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا و از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﻮاﻧﺪه و ﻣﺎﺳﻮاﻳﺶ را ﻧﻔﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ آن اﻳﻤﺎن درﭼﻨﺎن وﻗﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪﺣﺎل وي ﺳﻮدي ﻧﻜﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫‪
r
q
p
o
n
m
l
k‬‬ ‫»اﻛﻨﻮن؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ اﻛﻨﻮن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوري »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدي‬ ‫و از ﺗﺒﻬﻜﺎران ﺑﻮدي؟« ﭘﺲ ﺑﺪان ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردن در ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن ﻣﺮگ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ وي‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻮد‪.‬‬

‫"‬

‫‪02_h .50m
/'+
  5 # ut‬‬

‫‪1127‬‬

‫اﺟﻤﺎع اﻣﺖ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻓﺮﻋﻮن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫اﻳﻤﺎن در ﺣﺎل ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪
b
a
`
_
~
}



|
{
zy
x
w
v
u
t
s‬‬ ‫»ﭘﺲ اﻣﺮوز ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺟﺴﺪت ﻣﻲرﻫﺎﻧﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ را از درﻳﺎ ﺑﺎ ﺟﺴﺪ ﺑﻲروﺣﺖ ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻣﻲآورﻳﻢ‪ .‬آري! درﻳﺎ ﻓﺮﻋﻮن را ﻣﺮده ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ اﻓﮕﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺟﺴﺪ وي را‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ »ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﭘﻲ ﺗﻮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ« از آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﺎ‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﺖﻫﺎي آﻳﻨﺪه وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬از آن ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‬ ‫و ﻛﺬب و ﺑﻬﺘﺎن اﻳﻦ ﻧﺎﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ رﺑﻮﺑﻴﺖ اﻋﻠﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﺗﻜﺒﺮ و‬ ‫ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ و ﺗﻤﺮد ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪ .‬آري! اﻳﻨﻚ اﻳﻦ ﺟﺜﻪ ﺑﻲﺟﺎن وي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎزاﻓﮕﻨﺪه ﺷﺪه ﭘﺲ ﺑﺮوﻳﺪ و آن را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ؛ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ او ﻧﻪ‬ ‫ﺧﺪاﺳﺖ و ﻧﻪ رب اﻋﻠﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺴﺪ ﺑﻲﺟﺎن ﺑﻲﻧﻮاﻳﻲ اﺳﺖ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺎﺳﻪﻫﺎي‬ ‫ﺳﻮزان ﺳﺎﺣﻞ‪ .‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺴﺪ ﻓﺮﻋﻮن ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻫﻢ در ﻣﻮزه آﺛﺎر‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺼﺮ در ﻗﺎﻫﺮه ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و در ﻣﻌﺮض ﺑﺎزدﻳﺪ ﻋﻤﻮم ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫روزه‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان ﺑﺴﻴﺎري از آن دﻳﺪن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻫﻞ اﻋﺘﺒﺎر از آن ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »و‬ ‫ﺑﻲﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم از آﻳﺎت ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫و اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن را از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﺑﻴﺪار ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ« و از آﻧﻬﺎ‬ ‫درسﻋﺒﺮت ﻓﺮا ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
t
s

r
qp
o
n
m
l

k
j
i
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫‪
|
{
z

y
x


w
v
u‬‬ ‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را در ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻨﺰل دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را در‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﻴﻚ و ﺳﺘﻮدهاي ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس و ﻣﺎ ﺣﻮل آن اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻜﺎن‬ ‫دادﻳﻢ و ﻓﺮود آوردﻳﻢ »و از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از روزي ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه در ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻃﺒﻊ و ﺷﺮع »ﺑﻪ آﻧﺎن روزي ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ ﭘﺲ اﺧﺘﻼف ﻧﻜﺮدﻧﺪ« در اﻣﺮ دﻳﻨﺸﺎن و در آن‬ ‫‪1128‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﻌﺒﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮ راه و روش واﺣﺪي ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ؛‬ ‫»ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از آنﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺗﻮرات را‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﺣﻜﺎم آن داﻧﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﺧﺘﻼف ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از‬ ‫آنﻛﻪ ﻋﻠﻢ ـ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن ـ ﺑﻪ آﻧﺎن آﻣﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه در ﻛﺎر ﻗﺮآن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ‬ ‫اﺧﺘﻼف ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و دﻳﮕﺮان ﺑﻪ آن ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺗﻮ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از اﻣﻮر دﻳﻦ و‬ ‫دﻧﻴﺎ »داوري ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد« ﭘﺲ ﻣﺤﻖ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻠﺶ ﺑﻪﺣﻖ ﭘﺎداش داده و ﻣﺒﻄﻞ را ﺑﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫}

~

¡
‪
°

¯

®
¬
ǻ
©
¨
§
¦
¥
¤

£
¢‬‬ ‫‪
¶
µ
´
³
²
±‬‬ ‫»و اﮔﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ در ﺗﺮدﻳﺪي« ﺧﻄﺎب ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﻨﻮﻧﺪه‬ ‫ﻳﺎﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن اﻣﺖ اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ »از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮس« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورده و ﺑﻪ دﻋﻮﺗﺖ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ـ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم
ـ ﺑﭙﺮس زﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎب ﺑﺮ‬ ‫ﺣﻖ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺗﻮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ راﺳﺘﻴﻦ وي ﻫﺴﺘﻲ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻮرات ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺎﻫﺪ و‬ ‫ﻧﺎﻃﻖ اﺳﺖ »ﻗﻄﻌﺎ ﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ« اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻜﻲ را ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﻧﺎﻃﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن در آن ﺗﺸﻜﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺑﺎﻃﻠﻲ ﺑﺎ‬ ‫آن آﻣﻴﺨﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺎﺋﺒﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد »ﭘﺲ از ﺷﻚآورﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﻧﺒﺎش« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از دودﻻن ﻣﺘﺮدد و ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻧﺒﺎش‪.‬‬ ‫از ﻗﺘﺎده؛ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻲدرﻧﮓ‬ ‫ﭘﺲ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻧﻪ ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻪ «ازاﻫﻞﻛﺘﺎب« ﺳﺆال ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺣﻖ اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴﺮ‪) :‬ازﺷﻚآورﻧﺪﮔﺎن ﻧﺒﺎش( ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص‬ ‫‪1129‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺷﻜﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب ﻛﺎرﺑﺮد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ دارد‪،‬‬ ‫ﻣﺜﻼ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻨﻲ ﭘﺲ ﺷﺠﺎع ﺑﺎش!‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮض ﻧﻤﻮدن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي ﻧﻔﻲ اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع آن ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب ﻣﺄﻟﻮف‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﻠﻴﺚ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي در ﺗﻔﺴﻴﺮش «ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺷﻚ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺷﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺷﻜﻲ ﻧﺪارم! ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻳﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻦ و ﻣﺎدرم را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؟« »ﻣﺎﺋﺪه‪ «116/‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻋﻴﺴﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ او ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦﺑﻪ ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ‬ ‫ﻧﮕﻔﺘﻪام«‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﺮض ﻧﻤﻮدن ﺷﻚ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺛﺒﺎت ﻋﻜﺲ آن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻛﺎرت ﺑﻪ آن ﺑﺎور‬ ‫دارﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻮق اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻗﺮآن ﺷﻜﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﺗﺄوﻳﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬رﺳﻮل اﻛﺮمص اﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺮاد ﺷﻜﺎﻛﺎن اﻣﺖ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻪ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن زﻳﺮا ﻗﺮآن ﺑﻪ زﺑﺎن اﻋﺮاب ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻴﻮه راﻳﺞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻏﻴﺮ او را‬ ‫اراده دارﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اﻳﺎك أﻋﻨﻲ و اﺳﻤﻌﻲ ﻳﺎ ﺟﺎرﻳﻪ‪ :‬ﻫﺪﻓﻢ ﺗﻮﻳﻲ‪ ،‬اﻣﺎ دﺧﺘﺮك!‬ ‫ﺗﻮ ﺑﺸﻨﻮ«‪ .‬در ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺳﺨﻦ راﻳﺞ اﺳﺖ و اﻳﻦﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬در ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬دﻳﻮار ﺗﻮ ﺑﺸﻨﻮ«‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﻮه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺘﻦ رﺳﻮل اﻛﺮمص و اراده داﺷﺘﻦ ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن‪ ،‬در‬ ‫ﻗﺮآن ﻧﻈﺎﻳﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ دارد‪.‬‬

‫‪1130‬‬

‫¸
‪
Â
Á
À
¿
¾
½


¼
»
º
¹‬‬ ‫»و از زﻣﺮه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ ﻧﺒﺎش‪ ،‬ﻛﻪ از زﻳﺎﻧﻜﺎران‬ ‫ﻣﻲﺷﻮي« اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﻴﺰ از ﺑﺎب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ و ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص و اﻣﺘﺸﺎن ﺑﺮ راه‬ ‫ﺣﻖ و ﻗﻄﻊ ﻃﻤﻊﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í


Ì
Ë

Ê
É
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã‬‬ ‫‪
Ô

Ó‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرت« ﺑﻪ ﻋﺬاب »ﺑﺮ آﻧﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه« و ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺑﺮاﻳﻦﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺮ اﺻﺮار ﻣﻲورزﻧﺪ و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻻزم ﮔﺮدﻳﺪه‬ ‫»اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﭘﺲ از اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ »ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آﻳﺘﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ« از آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻳﺮاآﻳﺎت )ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‬ ‫و ﻣﻌﺠﺰات( ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب دردﻧﺎك را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ«‬ ‫ﭘﺲ ﻓﻘﻂ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻤﺎن آورد‬ ‫وﻟﻲ اﻳﻦ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ او ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻨﺪه را ـ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ او در‬ ‫ﻏﺮﻏﺮه ﺟﺎنﻛﻨﺪن ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد«‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﻏﺮﻏﺮه‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮگ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﺗﺐ‬ ‫و ﺗﺎب آن دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M




L
K


J
I
H

G

F
E
D
C

B
A‬‬ ‫‪
V
U
T
S
R
Q‬‬ ‫»ﭼﺮا ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ آن اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻋﺬاب را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ »و اﻳﻤﺎن‬ ‫آن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ ﺳﻮد ﺑﺨﺸﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ« ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺳﺘﺜﻨﺎ ـ در‬ ‫ﺣﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺮدم ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺷﻬﺮ از‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻼﻛﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪﻫﻨﮕﺎم و ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪،‬‬

‫‪1131‬‬

‫ﭼﻨﺎن اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻮده و ﻗﺒﻞ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب وي ﺑﺎﺷﺪ و آن را‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻧﻴﻨﺪازﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ »ﻛﻪ وﻗﺘﻲ« در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻋﺬاب »اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« ﺑﻪاﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ »ﻋﺬاب‬ ‫رﺳﻮاﮔﺮ را در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ از آﻧﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻳﻮﻧﺲ ﻧﺰوﻟﺶ را ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻋﻴﻦ آن را ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻼﻣﺎت و‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن را ﻛﻪ اﺑﺮي ﺳﻴﺎه و داراي دود ﻏﻠﻴﻈﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ »و ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻲ آﻧﺎن‬ ‫را ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺬاب از آﻧﺎن‪.‬‬ ‫داﺳﺘﺎن ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ‪ ،‬ﺳﻮﻣﻴﻦ داﺳﺘﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺳﻮره ﭘﺲ از داﺳﺘﺎن ﻧﻮح و‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ـ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ـ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺘﺎده در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ وﺟﻪ اوﻟﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﻲ آن ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻗﺮار داده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ روي داد‪ ،‬در اﻣﺘﻬﺎي ﻗﺒﻞ از آن رخ ﻧﺪاده ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻣﺮدم ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب اﻳﻤﺎن آورده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﺑﺠﺰ اﻳﻤﺎن ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ ـ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻧﮕﺮدﻳﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﻮم‬ ‫ﻳﻮﻧﺲ را از اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﻋﺎم ﻛﻪ ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻤﺎن در ﻫﻨﮕﺎم رؤﻳﺖ ﻋﺬاب اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺘﺎده اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ در ﻧﻴﻨﻮي از ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮﺻﻞ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن را ﮔﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ـ زﻳﺮا وﻗﺘﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪ ،‬او‬ ‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آﺷﻜﺎر ﻧﺰول ﻋﺬاب‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮد ـ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻓﮕﻨﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﭘﻮﺷﺎكﻫﺎي زﺑﺮ ﭘﺸﻤﻴﻨﻪاي ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﻫﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪش ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و ﭼﻬﻞ ﺑﺎﻣﺪاد در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎﻧﮓ ﻧﺎﻟﻪ ﺳﺮ دادﻧﺪ و ﻓﺮﻳﺎد و ﺿﺠﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﻧﺎن‬ ‫زﻣﻴﻦ را ﭘﺮﻛﺮده ﺑﻮد ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ را از دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن درﻳﺎﻓﺖ و‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ وﻧﺪاﻣﺖ راﺳﺘﻴﻨﺸﺎن از اﻋﻤﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪﺷﺎن را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻇﻬﻮر داﻧﺴﺖ؛ ﻋﺬاب را از آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮو آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﻧﺰول ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫‪1132‬‬

‫ﻋﺬاب‪ ،‬ﺟﺰ اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻪ در روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ روز ﻋﺎﺷﻮرا‬ ‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد«‪.‬‬ ‫‪
g
f
e
d
c
b
a
`_
^
]
\
[
Z
Y
X
W‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻣﻲآوردﻧﺪ« ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻳﻜﺪل و ﻳﻜﺪﺳﺖ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ و در آن ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ و اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻧﺨﻮاﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آن را اراده دارد‪ ،‬اﻳﻦﻣﺼﻠﺤﺖ؛‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻤﺎن را ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن واﮔﺬارد‬ ‫»آﻳﺎ ﺗﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪص! »ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻛﺮاه واﻣﻴﺪاري ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﺷﻮﻧﺪ؟« ﺑﺪان ﻛﻪ ﻧﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر در وﺳﻊ و ﺗﻮان ﺗﻮﺳﺖ و ﻧﻪ ﺟﺰء ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺗﻮ زﻳﺮا در اﻣﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﻳﻦ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ‬ ‫اﺟﺒﺎري ﻧﻴﺴﺖ و ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﻘﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﺘﻜﺒﺮ و ﮔﺮدﻧﻜﺶ را ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
w
v
u
t
s
r

q
po
n
m
l
k
j
i

h‬‬ ‫»و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ اذن ﺧﺪا« و ﺧﻮاﺳﺖ وي »اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺮﮔﺰ روي ﻧﻤﻲدﻫﺪ »و ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻠﻴﺪي را‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺬاب را‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮاري و رﺳﻮاﻳﻲاي را ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮ ﻛﻔﺎري واﻗﻊ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ در ﺣﺠﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و در آﻳﺎت و ادﻟﻪاي‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﭘﺎ ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﺪﺑﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ از ﻋﺪم ﺗﻌﻘﻞ آﻧﺎن‬ ‫ﻳﻜﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن و ﻫﺪاﻳﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﭘﻲ‬ ‫ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه وي اﻟﺘﺠﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﭘﻠﻴﺪﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاري و رﺳﻮاﻳﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺘﻤﺮار‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﺰاوار ﺧﺸﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1133‬‬

‫‪
g
f
e
d
c
b
a
`
_
~}

|
{
z
y
x‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮ وﺟﻮد‪،‬‬ ‫وﺣﺪت و ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت ﺻﺎﻧﻊ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ »وﻟﻲ« ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﻫﺸﺪارﻫﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰات‪ ،‬آﻳﺎتو ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡‬ ‫»ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« و اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺸﺎن در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ »ﺳﻮد ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻪ و‬ ‫ﻣﻌﺠﺰهاي در وي ﺳﻮدﺑﺨﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ داﻓﻌﻲ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻔﺮ را از وي دﻓﻊ ﻛﻨﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻘﺎوت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺪﺑﺮ در اﻳﻦ‬ ‫دﻻﻳﻞ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻔﻴﺪ ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
w
v
u

t
s
r

qp
o
n
m
l
k

j
i
h‬‬ ‫‪
x‬‬ ‫»ﭘﺲ آﻳﺎ ﺟﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روزﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ؟«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻔﺎر ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺤﻤﺪص‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﺰ ﻧﻈﻴﺮ واﻗﻌﺎت ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺎري را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن درﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ زﻳﺮا اﻧﺒﻴﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‡‪،‬‬ ‫ﻛﻔﺎر زﻣﺎﻧﺸﺎن را از ﭘﻴﺶ آﻣﺪ اﻳﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﻧﻮاع ﻋﺬاب اﺳﺖ ﻫﺸﺪار ﻣﻲدادﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ آﻧﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآورد و اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن روا ﻣﻲداﺷﺖ «ﺑﮕﻮ‪ :‬اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ« ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺸﺪار ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ را »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻨﺘﻈﺮاﻧﻢ« ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺸﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرم را در ﺣﻘﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪
¥

¤
£
¢
¡




~}
|
{

z
y‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻣﺘﻬﺎي ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺸﻪ را ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن را ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﻴﻢ »ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺠﺎت‬

‫‪1134‬‬

‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ »از ﻗﺮﻳﺶ و دﻳﮕﺮان «را« از ﻋﺬاﺑﻲﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر آﻣﺎده‬ ‫ﻛﺮدهاﻳﻢ »وﻋﺪه دادهاﻳﻢ؛ وﻋﺪه ﺣﻖ ﻻزم ﺑﺮ ﺧﻮد« ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻨﮕﺮد و زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ :‬و اﻫﻞ اﻳﻤﺎن و ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎﻓﺮان را ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﺮﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺮاي اﻳﻤﺎن او اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ از ﻛﻮردﻻن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫¦
§
¨
©

‪
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³


²
±
°
¯
®
¬
«

ª‬‬ ‫¼½
¾

¿
‪
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اي ﻣﺮدم! اﮔﺮ از دﻳﻦ ﻣﻦ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ و اﺣﺪ ﻻﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ »در ﺷﻚ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ« و ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را درﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ »ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﺎي ﺧﺪا‬ ‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻢ« در ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال و از ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺰارم »ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاﻳﻲ‬ ‫را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﮔﻴﺮد« و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ »و دﺳﺘﻮر‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﺷﻢ« و دﻳﻨﻢ را ﺑﺮاي او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺷﻚ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻗﺮآن و دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺷﻜﺎﻛﺎن ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻪ و ﺑﻴﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ روي آورد‪.‬‬ ‫‪
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
Ä‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻨﻴﻒ روي آور« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪام‬ ‫ﻛﻪ در راه دﻳﻦ ﺣﻨﻴﻒ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮده و در آن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ ازاﺣﻮال ﺗﺰﻟﺰل‬ ‫و ﺗﺮدﻳﺪي ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪﻫﻢ‪ .‬وﺟﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻬﺮه را ﺑﻪ ﻳﺎدآوري ﺧﺎص ﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﭼﻬﺮه‬ ‫آدﻣﻲ ﺷﺮﻳﻒﺗﺮﻳﻦ اﻋﻀﺎي اوﺳﺖ‪ .‬ﺣﻨﻴﻒ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻳﻞ از ﻫﺮ دﻳﻨﻲ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦاﺳﻼم »و«‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﻛﻪ »زﻧﻬﺎر از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺒﺎش« ﻧﻪ در ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻧﻪ در ﻋﻤﻞ و ﻧﻪ در‬ ‫راه و روش‪.‬‬

‫‪1135‬‬

‫‪
ß
Þ

Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø×
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î‬‬ ‫»و« ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﻛﻪ‪» :‬ﺑﻪﺟﺎي ﺧﺪا ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬ ‫ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮان« زﻳﺮا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻧﻪ ﺳﻮدي را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده و ﻧﻪ ﺑﺮ دﻓـﻊ زﻳـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺪون ﺷﻚ ﻛﺎري ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲ آن را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ »ﻛﻪ اﮔـﺮ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻲ« و آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻲ و ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮاردﻫﻲ »در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﻲ« ﺑﺮ ﺧﻮد زﻳـﺮا ﺳـﺘﻤﻲ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از ﺷـﺮك ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧﻮاﻧـﺪن اﻣـﻮات و‬ ‫ﺟﻤﺎدات ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر‪ ،‬ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل اﺳـﺖ و ﭘﺮﻫﻴـﺰ و‬ ‫اﺣﺘﻴﺎط از آن ﻻزم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﻊ و زﻳﺎن ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ‬ ‫ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﻢ ﻳﺎ اﻣﻴﺪ از دﻳﮕﺮان‪ ،‬اﻧﺴﺎن را از ﭘﺮﺳﺘﺶ او ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻏﻴﺮش ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ T S R QP O N  M L KJI   H G F E  D C B A‬‬ ‫‪ \ [ Z Y XW V U‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺎنرﺳﺎن‬ ‫ﻧﻔﻊﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد زﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ وي را در ﺟﺴﻤﺶ ﺑﻪ آﻓﺘﻲ ﻣﺒﺘﻼ‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﺮاي آن ﺟﺰ ﺧﻮد او ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ـ ﻫﺮ ﻛﺲ‬ ‫و ﻫﺮ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن ﺷﺮ و ﺑﻼ را از وي دﻓﻊ ﻛﺮده و ﻣﻴﺎن او و آن ﺷﺮ و‬ ‫ﺑﻼ ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺧﻮد ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﻻﺷﺮﻳﻚ »و اﮔﺮ ﺧﻴﺮي ﺑﺮاﻳﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻴﺮي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ »ﭘﺲ ﻓﻀﻞ او را ﻫﻴﭻ رد ﻛﻨﻨﺪهاي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺎن او و آن ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺣﺎﺋﻞ ﮔﺮدد و ﻫﺮ ﺧﻴﺮي‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺸﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲاﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ارزاﻧﻲ ﻣﻲدارد‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺤﻘﺎق آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ او ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺑﻲ ﻫﻴﭻ‬ ‫اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶﺷﺎن‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﻳﻞﺷﺎن‪ ،‬ﺟﺎي‬ ‫دادﻧﺸﺎن در زﻣﻴﻦ و ﻫﺮ ﻧﻌﻤﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ارزاﻧﻲ ﻣﻲدارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﺳﺖ و از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ راه راﺳﺖ و از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‬ ‫‪1136‬‬

‫ﻧﺒﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪص را ﺑﺪان ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺟﻤﻠﮕﻲ از ﻓﻀﻞ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫»آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﻀﻞ ﺧﻮد را »ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« ﺑﻪ ﻣﺤﺾ‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد »و او آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« و از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲآﻣﺮزد‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و‬ ‫ﻗﺼﻮر ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ از ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي وي اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﺎل ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻴﺪ؛ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ‪،‬‬ ‫ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر و رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت ﻫﻤﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ او‬ ‫را ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪{  Aƒ #  “ >5 : R ‹R 2 ) ]J\- ut ' ]9 L‬‬

‫‪0” R ,"¦n ± .) >5‬‬ ‫Š‬

‫‪0¡' ª” ;
l‬‬

‫‪1273‬‬

‫ﻣﻲروﻳﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ از اﻧﮕﻮر و ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻳﻚ رﻳﺸﻪ و ﭼﻪ‬ ‫از ﻏﻴﺮ ﻳﻚ رﻳﺸﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در زﻣﻴﻦ اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎﻓﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎﻓﻲ ﻧﺎﻫﻤﺎﻧﻨﺪ از‬ ‫درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر و ﺧﺮﻣﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺻﻨﻮان‪ ،‬درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺳﺮ و ﻳﻚ ﺗﻨﻪ دارد« »ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ آب ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و« ﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫اﻳﻦ »ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ را در ﻣﻴﻮه ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﭘﺲ ﻃﻌﻢ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﻃﻌﻢ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﺮش اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻜﻲ در ﻣﻨﺘﻬﺎي ﺧﻮﺑﻲ و ﺧﻮشﻣﺰﮔﻲ و آن‬ ‫دﻳﮕﺮ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻳﻦﻳﻜﻲ ﺳﺮخ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻳﻜﻲ ﺳﭙﻴﺪ و آن دﻳﮕﺮ‬ ‫زرد‪ ...‬ﺑﺎ آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ زﻣﻴﻦ روﻳﻴﺪه و از ﻳﻚ آب ﺳﻴﺮاب ﺷﺪهاﻧﺪ! ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ در‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﻤﻴﻘﺎ ﺗﺄﻣﻞ وﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻴﺖ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ‬ ‫ﺟﺰ ﺛﻤﺮه ﺻﻨﻊ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺣﻜﻴﻢ و آﮔﺎه ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﺰار ﻳﻜﻲ‬ ‫ﺑﻮده و ﻛﺮﺗﻬﺎي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ و ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ و آﺑﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ آن آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻧﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻞ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻣﻞ و ﺳﺒﺒﻲ ﺑﺮاي اﺧﺘﻼف ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺖ و ﻣﻴﻮه ـ‬ ‫ﺟﺰ اﻳﻦ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ و اﻳﻦ ﺻﻨﻊ ﻋﺠﻴﺐ ﺻﺎﻧﻊ ﺑﻲﻣﺜﻞ و ﻣﺜﺎل ـ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن‬ ‫در اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻳﻞ روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﻛﺎر ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ درك اﻳﻦ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﭘﺮ درﺧﺸﺶ از ﻗﺪرت و ﺻﻨﻊ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺮك ﻧﻜﺮده و ﻣﻬﻤﻞ ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻟﺬا در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻋﺒﺮتآﻣﻮز ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻤﻮده و از آﻧﻬﺎ درﺳﻬﺎي اﻳﻤﺎنآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﺳﻪ آﻳﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﺳﻪ دﻟﻴﻞ از ادﻟﻪ آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﺷﺶ‬ ‫دﻟﻴﻞ از ادﻟﻪ زﻣﻴﻨﻲ را ﺑﺮ ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ و وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮدآورده ﻛﻪ‬ ‫دﻻﻳﻞ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﺳﺘﻮن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻋﺮش‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ و رام ﻧﻤﻮدن ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه‪.‬‬ ‫اﻣﺎ دﻻﻳﻞ زﻣﻴﻨﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪن زﻣﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻴﻨﻨﺪه ـ در ﻋﻴﻦ ﻛﺮوﻳﺖ آن‪.‬‬

‫‪1274‬‬

‫‪ 2‬ـ آرام ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺗﻌﺎدل ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻮهﻫﺎي اﺳﺘﻮار‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﻬﺮﻫﺎ و ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﻗﺮار دادن زوﺟﻴﺖ در ﻣﻴﻮهﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪن روز ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺷﺐ‪.‬‬ ‫‪ 6‬ـ ﺗﻔﺎوت ﺗﻮﻟﻴﺪات زﻣﻴﻦ در ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻛﻤﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﺗﺤﺎد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺎك و آب‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﻪ ﻣﻮﻗﻒ از ﻣﻮاﻗﻒ و ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻛﻔﺎر ﻣﻲﭘﺮدازد‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي اول‪ :‬اﻧﻜﺎر روز آﺧﺮت‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي دوم‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﻋﺬاب و‬ ‫ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﺳﻮم‪ :‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰات اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﻫﺎﻳﺸﺎن را‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺻﻞ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ رد ﺿﻤﻨﻲ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺖ زﻳﺮا ﭘﺮوردﮔﺎري ﻛﻪ ﺑﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﻤﻪ آن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺷﮕﺮف ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻲﺷﻚ ﺑﺮ اﻋﺎده آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮده و از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻋﺬاب دﻧﻴﻮي ﻫﻢ ﻧﺎﺗﻮان‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎز از وي ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﻣﻮاﺿﻊ ﻛﻔﺎر‪:‬‬ ‫¬

®

¯
‪
¿¾
½

¼»

º¹
¸
¶
µ
´
³
²

±

°‬‬ ‫‪
Ì
Ë
Ê
É
ÈÇ
Æ
ÅÄÃ
ÂÁÀ‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﻨﻲ« اي ﻣﺤﻤﺪ ص از ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻧﺎن »ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﻋﺠﻴﺐﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ« ﻛﻪ در ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻌﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﺧﺎك ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ در آﻓﺮﻳﻨﺶ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪي ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ از ﺑﺴﺘﺮ ﺧﺎﻛﻲﻣﺎن دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ وﺟﻮد آراﺳﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ و ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ در ﻋﺮﺻﻪﮔﺎه ﻣﻌﺎد ﺑﺎز ﻣﻲآﻳﻴﻢ؟ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻋﺎده ﺣﻴﺎت‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده و آن را ﺑﻌﻴﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮ اﻳﺠﺎد ﺧﻠﻖ‬ ‫ﺑﻲﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺎﺑﻘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﺑﺮ اﻋﺎده ﻣﺠﺪدﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »اﻳﻨﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ‬ ‫ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺑﻌﺚ و ﺣﺸﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﻔﺮ ﻟﺠﺎﺟﺖ ورزﻳﺪه‬ ‫‪1275‬‬

‫و در ﭘﻴﻤﻮدن درﻛﺎت ﻣﻨﺤﻂ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ »و در ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻏﻞ و‬ ‫زﻧﺠﻴﺮﻫﺎﺳﺖ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻏﻞ و زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ آﻧﺎن را از راه اﻳﻤﺎن ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻤﺎن آوردن ﻗﺎدر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻏﻞ و ﺑﻨﺪﻫﺎ ﻋﺒﺎرتاﺳﺖ از اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺷﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ ﺑﻮدن ﻃﻮق ﺑﺮﮔﺮدن‪ ،‬ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺑﻮﺣﻴﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ و ﻃﻮﻗﻬﺎ در ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ و آﻧﺎن را ﺑﺎ آن زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪﺳﻮي دوزخ‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻨﺪ« »و اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ اﻫﻞ آﺗﺶ‪ ،‬ﺟﺎوداﻧﻪ درآﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪

O
N
M
L
K
JI
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
W
V
U
T
S
RQ
P‬‬ ‫آنﮔﺎه ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي دوم ﻛﻔﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬و ﭘﻴﺶ از ﺣﺴﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺷﺘﺎب از ﺗﻮ ﺳﻴﺌﻪ‬ ‫ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ« ﺳﻴﺌﻪ‪ :‬ﻋﺬاب ﻣﻬﻠﻚ‪ ،‬و ﺣﺴﻨﻪ‪ :‬ﻋﺎﻓﻴﺖ و راﺣﺖ و ﺳﻼﻣﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن از‬ ‫ﺷﺪت ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﻋﺬاب را ﻗﺒﻞ از ﺳﻼﻣﺖ و ﻋﺎﻓﻴﺖ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ »ﺣﺎل آنﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن‬ ‫ﻋﻘﻮﺑﺘﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاﻣﺜﺎﻟﺸﺎن از ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻋﺬاﺑﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ‬ ‫ﭼﺮا از ﺳﺮﮔﺬﺷﺘﻬﺎي ﻧﻨﮕﻴﻦ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن درس ﻋﺒﺮت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و از ﻓﺮود آﻣﺪن ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ اﻣﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻧﮕﻪ ﻧﻤﻲدارﻧﺪ »و ﺑﻪراﺳﺘﻲ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺨﺸﺎﻳﺸﮕﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺸﻲ ﺑﺰرگ‬ ‫اﺳﺖ »ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺸﺎن« ﭘﺲ ﺑﺎ وﺻﻒ اﺳﺘﻤﺮارﺷﺎن در ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺘﺎب ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ اﺳﺖ راز ﻋﺪم ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب ﻋﺎﺟﻞ ﺑﺮآﻧﺎن‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ اﻣﻴﺪوارﺗﺮﻳﻦ آﻳﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا اﺳﺖ«‪ .‬ﺳﻌﻴﺪﺑﻦﻣﺴﻴﺐ؛‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ‬ ‫ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﻪ ﮔﻮاراﻳﻲ و ﺧﻮﺷﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮد و‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻴﻢ و ﻋﺬاب وي ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ ﻋﻔﻮ و ﻛﺮﻣﺶﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد«‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از‬ ‫ارﺗﻜﺎب ﻫﻴﭻ ﻣﺤﻈﻮري اﺑﺎ ﻧﻤﻲورزﻳﺪ‪» .‬و ﺑﻲﮔﻤﺎنﭘﺮوردﮔﺎرت ﺳﺨﺖ ﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ« ﭘﺲ‬ ‫ﺳﺮﻛﺸﺎن ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻓﺮ را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ ـ ﺑﺮ وﻓﻖ آﻧﭽﻪ ﻣﺸﻴﺖ وي اﻗﺘﻀﺎ ﻛﻨﺪ ـ‬

‫‪1276‬‬

‫ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬او ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﺎ ﻣﻬﻤﻞ و ﻣﺘﺮوك ﻧﻤﻲﮔﺬارد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻛﺎرﻫﺎ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
i
h
g
f
ed
c

b
a`
_
^
]
\

[


Z
Y
X‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﺳﻮم از ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﻛﻔﺎر ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪» :‬و ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪاي آﺷﻜﺎر از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺮ‬ ‫او ﻣﻌﺠﺰه دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد از آﻳﺎت ﻣﻌﺠﺰ آورده‪ ،‬ﻧﺎزل ﻧﮕﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺼﺎي ﻣﻮﺳﻲ و ﺷﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ و‬ ‫اﻣﺜﺎل آن؟ ﻋﺠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺸﻘﺎق ﻗﻤﺮ‪ ،‬اﻧﻘﻴﺎد درﺧﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن ﻋﺼﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﺟﻮﺷﻴﺪن آب از ﺑﻴﻦ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﻣﺜﺎل آن از‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از روي ﻋﻨﺎد ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺑﺪان ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮدن ﻧﺸﺎﻧﻪ وﻣﻌﺠﺰه ﻧﻴﺴﺖ »اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪهاي«‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺎن را از آﺗﺶ دوزخ ﺑﻴﻢ وﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﻲ و ﻛﺎر ﻣﻌﺠﺰات ﺑﻪ ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫آري! رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اﻧﺬار و ﺑﻴﻢدﻫﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪهﺷﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦﺷﻜﻞ ﺑﻪﺳﺮ رﺳﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ﺑﻠﻴﻎﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ »و ﺑﺮاي ﻫﺮﻗﻮﻣﻲ‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و رﺷﺪﺷﺎن در‬ ‫آناﺳﺖ‪ ،‬دﻋﻮت و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
z
y
x
w
v
ut
s

r
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻫﺮ زﻧﻲ در ﺷﻜﻢ ﺑﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد« از ﻧﻄﻔﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻠﻘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻀﻐﻪ؛ از ﻧﺮ ﻳﺎ ﻣﺎده‪ ،‬از زﻳﺒﺎ ﻳﺎ زﺷﺖ‪ ،‬از ﺳﻌﻴﺪ ﻳﺎ ﺷﻘﻲ و اﻳﻦﻛﻪ آن ﺟﻨﻴﻦ در ﭼﻪ ﺣﺎل و‬ ‫وﺿﻌﻲ ﻗﺮار دارد »و« ﻧﻴﺰ ﻣﻲداﻧﺪ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ رﺣﻤﻬﺎ ﻣﻲﻛﺎﻫﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ« ﻣﺮاد اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ رﺣﻢ ﺑﺎ رﺷﺪ رو ﺑﻪ ﻓﺰون ﺣﻤﻞ در آن و ﻛﻢ ﺷﺪن ﺣﺠﻢ‬ ‫رﺣﻢ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﻃﻔﻞ از آن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد‪ ،‬اﻓﺰوﻧﻲ ﺣﺠﻢ رﺣﻢ ﺑﺎ اﻓﺰوﻧﻲ ﺗﻌﺪاد ﺑﭽﻪ‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ رﺣﻢ ﺣﺎﻣﻞ دوﻗﻠﻮ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﻠﻮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد از ﻛﺎﺳﺘﻲ رﺣﻢ‪ ،‬ﻛﺎﺳﺘﻲ‬ ‫‪1277‬‬

‫آن ﺑﺎ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺰوﻧﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﺳﺘﻲﺣﺠﻢ رﺣﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت‬ ‫زاﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻣﻮر‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰهاي اﺳﺖ »و ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﺰد او اﻧﺪازهاي ﻣﻌﻴﻦ دارد« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ و ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻣﻲ در ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺮﺗﺐ و ﻣﻘﺪر ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ وﻓﻖ ﻧﻈﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪهاي آن‬ ‫را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآورده اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﺪﻓﺪار ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻧﻈﻢ و‬ ‫ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻫﻢ ﻧﻮع ﺟﻨﻴﻦ و ﺣﺠﻢ رﺣﻢﻫﺎي زﻧﺎن و ﻣﺪت ﺣﻤﻞ و ﺣﻴﺾ آﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آﻳﺎت ﻣﻌﺠﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻲ را در ﻧﻮردﻳﺪه ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻛﺎوش‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آورﻧﺪ‪ ،‬در راﺳﺘﺎي ﻛﺸﻒ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﺷﻬﻮدي اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫{
|

}
~

_
`
‬ ‫»داﻧﺎي ﻏﻴﺐ و ﺷﻬﺎدت اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل داﻧﺎي ﻫﺮ اﻣﺮ ﭘﻨﻬﺎن از ﻣﻴﺪان ﺣﺲ و‬ ‫داﻧﺎي ﻫﺮ آﺷﻜﺎر ﻣﺤﺴﻮس و ﺣﺎﺿﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ داﻧﺎي ﻫﺮ ﻣﻌﺪوم و ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ‬ ‫»ﺑﺰرگ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ و ﺳﻠﻄﻪ ﻗﺎﻫﺮاﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ‪،‬‬ ‫از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺰرگ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
o
n
m
l
k
j
i
h
gfe
d
c
b
a‬‬ ‫»ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ« در ﻋﻠﻢ وي »ﻛﺴﻲ از ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ را ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺪارد و ﻛﺴﻲﻛﻪ آن را‬ ‫ﻓﺎش ﮔﺮداﻧﺪ« ﭘﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ‬ ‫وي ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد »و« ﻣﻲداﻧﺪ »ﻛﺴﻲﻛﻪ‬ ‫در ﺷﺐ ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻛﻪ در ﭘﺮده ﺷﺐ ﭘﻨﻬﺎن و از ﻋﺮﺻﻪ‬ ‫دﻳﺪ ﭼﺸﻤﻬﺎ دورﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ و اﺣﺎﻃﻪ دارد »و« ﻧﻴﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد ﺑﻪ »ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در روز‬ ‫آﺷﻜﺎرا ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدات آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن در ﭘﺮده ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ در‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ ﺧﺪاي داﻧﺎ ﻳﻜﺴﺎن و ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1278‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ‪ ،‬ﻛﻤﺎل ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ رﺳﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻓﻲ و ﻛﺎﻓﻲ‬ ‫ﻣﺘﺠﻠﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آري! ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻣﻔﺮدات ﻫﺴﺘﻲ داﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ و ﺣﺪود اﺷﻴﺎ داﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﻬﺎن و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎي آﺷﻜﺎر داﻧﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻢ وي ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎ ـ ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﻗﻲ ﻣﻴﺎن ﭘﻨﻬﺎنﻫﺎ وآﺷﻜﺎرﻫﺎ ـ ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ؛ او‬ ‫ﻧﺎﻇﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ دل ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ درﺧﺸﺶﻫﺎ و ﺟﻠﻮهﮔﺮﻳﻬﺎ‪.‬‬ ‫‪
¥
¤
£


¢
¡


~
}

|
{z


y
x


w
v
u
t
s
r
q
p‬‬ ‫¦§
¨
©
‪
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫»ﺑﺮاي او ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲاﺳﺖ از ﭘﻲ ﻳﻚدﻳﮕﺮ آﻳﻨﺪه ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا از ﭘﻴﺶ رو و‬ ‫از ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻻت‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ او را ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ از اﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از آﺳﻴﺐ ﺟﻨﻴﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬او را ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا از اﻣﺮ‬ ‫وي ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر آﻣﺪ‪ ،‬از وي دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎن )ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺣﻔﻈﻪ( اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻲ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و او را از ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت‬ ‫و ﺟﻮاﻧﺐ در ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسك رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ص اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻨﺎﻳﻪاي در ﻣﻮرد ﺷﺎﻫﺎن و‬ ‫اﻣﻴﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺪاراﻧﻲ را از ﭘﻴﺶ رو و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻤﺎرﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ از آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮ ﻣﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﻏﺎﻓﻞ از آن ﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺪياي را اراده ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺗﻮان ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن آن ﺑﺪي را از وي ﻧﺪارد‬ ‫و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻴﺰي را از او دﻓﻊ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫ﺑﻠﻲ! ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ را در ﺷﺐ و ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ را در روز‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن و دو ﺗﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهاﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺷﺐ از‬ ‫ﭘﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن روز ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن وﻇﺎﻳﻔﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ اﻧﺴﺎن در ﺷﺐ‬ ‫و روز از ﻣﻀﺮات و ﺣﻮادث ﺑﻪ اذن و اﻣﺮ و رﻋﺎﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دو ﺗﻦاﻧﺪ‪،‬‬ ‫‪1279‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺟﻠﻮ او را ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و دﻳﮕﺮي از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ‪ .‬دو ﻓﺮﺷﺘﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺣﻔﻆ‬ ‫و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ اﻧﺴﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ وي ﮔﻤﺎرده اﺳﺖ و‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭙﺶ و اﻳﻦ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل وي راﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ او و ﻓﺮﺷﺘﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺑﺪ او راﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫ﮔﻤﺎرده و ﻣﻮﻛﻞ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ در روز و ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ در ﺷﺐ اﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫ﻫﺮ ﻧﻮﺑﺖ‪ ،‬دو ﺗﻦ ﻣﺤﺎﻓﻆ و دو ﺗﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ در ﺷﺐ وﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ در روز ﭘﻲدرﭘﻲ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻫﺮ دو ﮔﺮوه‬ ‫در ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﻳﻜﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .«...‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﺎ ﺟﺪا ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻀﺎي ﺣﺎﺟﺖ و در ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻤﺎع‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﺎن ﺣﻴﺎ ﻛﻨﻴﺪ و ﮔﺮاﻣﻲﺷﺎن ﺑﺪارﻳﺪ«‪.‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺎل ﻗﻮﻣﻲ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﺪ« از ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺎﻓﻴﺖ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ آﻧﺎن‬ ‫آﻧﭽﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن دارﻧﺪ« از ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا »ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ« ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻌﻤﺘﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻲ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آن ﻗﻮم‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﺿﻤﻴﺮش از ﺧﻴﺮ و‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪﻫﺪ ﻟﺬا ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻌﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ در ﻫﻨﮕﺎم دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪن ﻧﻔﺴﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺮ‪ ،‬آن را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﭼﻮن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺪياي را ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﺳﻴﺐ و ﻧﺎﺑﻮدي و ﻋﺬاﺑﻲ را »ﭘﺲ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﺑﺮاي آن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺪياي اراده ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻛﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻼ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ »و‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺠﺰ او ﻫﻴﭻ ﻛﺎر ﺳﺎزي ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ ﻛﺎروﺑﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن آورد و ﭼﻮن ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮﻳﺶ ﭘﻨﺎه ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ را از آﻧﺎن دﻓﻊ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻮل از ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺼﻴﺖ وي‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ؛ ﺗﺤﻮل از ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺼﻴﺒﺖ‪ ،‬از آﺳﺎﻳﺶ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي رﻧﺞ و از ﻋﺰت ﺑﻪ ﺳﻮي ذﻟﺖ اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺎ را از اﻳﻦ ورﻃﻪ‬ ‫ﻣﻬﻠﻚ در ﭘﻨﺎه ﺧﻮد ﻧﮕﺎه دارد‪.‬‬

‫‪1280‬‬

‫‪
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º‬‬ ‫»و اوﺳﺖ آنﻛﻪ ﺑﺮق را ﺑﺮاي ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ« ﺗﺎ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و اﻣﻴﺪ ﺑﻨﺪﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮس ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه رﻋﺪوﺑﺮق‪ ،‬دل ﻧﮕﺮان ﻓﺮود آﻣﺪن ﺑﺎران ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫زﻳﺮا او از ﺑﺎران ﻣﺘﺄذي ﻣﻲﮔﺮدد اﻣﺎ اﻣﻴﺪ ﺑﺮاي ﻣﻘﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺮق راﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰول‬ ‫ﺑﺎران اﻣﻴﺪوار ﻣﻲﺷﻮد »و« اوﺳﺖ آن ﻛﻪ »اﺑﺮﻫﺎي ﮔﺮاﻧﺒﺎر را« ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ آﺑﻲ ﻛﻪ در‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮاﻧﺒﺎرﻧﺪ »ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪
Ð
Ï
Î

Í
Ì
Ë
Ê
É

È
Ç


Æ
Å
Ä‬‬ ‫‪
×
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ‬‬ ‫»رﻋﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ او ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﻣﺎﻧﻌﻲ از آن وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رﻋﺪ را‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻄﻖ آورد زﻳﺮا ﺻﺪاي ﻣﻬﻴﺐ رﻋﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﺗﺴﺒﻴﺢ رﻋﺪ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲ وي ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ ﻧﻄﻖ ﻛﻨﺪ »و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫از ﺑﻴﻢ او« ﺗﺴﺒﻴﺤﺶ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »و ﺻﺎﻋﻘﻪﻫﺎ را ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‬ ‫از ﺧﻠﻘﺶ »ﻣﻮرد اﺻﺎﺑﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ« و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ او را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﺎن درﺑﺎره ﺧﺪا ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و او ﺷﺪﻳﺪاﻟﻤﺤﺎل اﺳﺖ« ﻣﺤﺎل‪ :‬ﻣﻜﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻜﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ :‬رﺳﺎﻧﺪن ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ و ﺑﺪي ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺮدي را ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺴﻲ از‬ ‫ﻓﺮاﻋﻨﻪ ﻋﺮب ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻪ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮو و او را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻦ ﻓﺮاﺧﻮان«‪ .‬آن ﻣﺮد‬ ‫رﻓﺖ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺗﻮ را ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬آن ﻓﺮﻋﻮن ﻣﺘﻜﺒﺮدر ﭘﺎﺳﺦ وي‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻛﻴﺴﺖ و ﺧﺪا ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ او از ﻃﻼﺳﺖ‪،‬ﻳﺎ از ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﻳﺎ از‬ ‫ﺳﺮب؟ آن ﻣﺮد ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎرﺳﻮلا ! ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ او ﺳﺮﻛﺶﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻋﻮﺗﻲ را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻢ و او در‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﻢ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم او راﺑﻪ ﺳﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬او‬ ‫رﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ از وي ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم در اﺛﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ص ﺑﺎ وي در ﺣﺎل ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺑﺮي را ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻣﺮد ﻓﺮﻋﻮن‬ ‫‪1281‬‬

‫ﻣﻨﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آن اﺑﺮ ﻏﺮﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ واز آن ﺻﺎﻋﻘﻪاي ﺟﻬﻴﺪ و ﺑﺮ ﻓﺮق ﺳﺮش ﻓﺮود آﻣﺪ و‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدش ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬رواﻳﺎت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭼﻮن ﺻﺪاي رﻋﺪ را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ وﺑﺮق‬ ‫ﺻﺎﻋﻘﻪ را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪(35 9=- C'_' 9!\^ b C3Vx' 9\A/ b G\?» :‬‬ ‫‪ :C?v‬ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻏﻀﺐ ﺧﻮد ﻧﻜﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺬاب ﺧﻮد ﻫﻼك ﻧﻜﻦ و ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺎ‬ ‫را ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﺨﺶ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻃﺒﺮاﻧﻲ از اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺻﺪاي رﻋﺪ را ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا رﻋﺪ‬ ‫ﺑﺮ ذاﻛﺮ ﺧﺪا اﺻﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪ .‬ﻟﺬا ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ دو آﻳﻪ در ﻫﻨﮕﺎم رؤﻳﺖ رﻋﺪ و ﺑﺮق‬ ‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺻﺪاي رﻋﺪ را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪²3t # >3+ :‬‬ ‫?‪ : 5 B@ () f- T A i # E!©Zy
J' -‬ﭘﺎﻛﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ رﻋﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ‬ ‫وي و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ از ﺑﻴﻢ وي ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪ .‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎز ﺻﺎﻋﻘﻪ ﺑﺮ او اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮد‪ ،‬دﻳﺖ وي ﺑﺮ ﻣﻦ‬ ‫اﺳﺖ«‪ .‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻧﻘﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ آن اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد ﭘﺲ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﺑﺴﻴﺎر واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺎﻋﻘﻪﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪.«...‬‬ ‫‪
U
T
S

R
Q

P



O
N

M
L
K
J
I
H
G
F
E
DC
B
A‬‬ ‫‪
^
]
\
[
Z
Y
X
WV‬‬ ‫»دﻋﻮت ﺣﻖ ﺑﺮاي اوﺳﺖ« اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬دﻋﻮت ﺣﻖ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ ﻳﻌﻨﻲ ﻻ اﻟﻪ‬ ‫اﻻ اﷲ اﺳﺖ«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧﻠﻖ وي ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫و دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاي او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »دﻋﻮتﺣﻖ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻳﻌﻨﻲ دﻋﺎي ﺣﻖ از آن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از دﻋﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه‬ ‫اﻟﻬﻲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮس و ﺑﻴﻢ زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري‬ ‫‪1282‬‬

‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻘﻄﺎع اﺳﺒﺎب ﻣﺎدي‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺟﺎﺑﺖ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ اﻧﺴﺎن درﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ او را در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن او را ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻖ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ«‪» .‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺟﻮاﺑﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻮاﺳﺘﻪاي از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ـ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ‬ ‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ »ﻣﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دو دﺳﺘﺶ را ﺑﻪﺳﻮي آب ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ ﺗﺎ آب ﺑﻪ دﻫﺎﻧﺶ‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ آن« آب »ﺑﻪ او رﺳﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ در دﻋﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦ دادن آب ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫دو دوﺳﺘﺶ را از دور ﺑﻪﺳﻮي آن دراز ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ آب از ﻫﻤﺎن دوردﺳﺖ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ زﻳﺮا آب ﻧﻴﺎز آن ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫وي را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن و ﻣﺮدﮔﺎن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﺶ را ﺑﺪون در ﻛﺎر ﺑﻮدن رﻳﺴﻤﺎن و دﻟﻮي‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﭼﺎه آب دراز ﻧﻤﻮده‬ ‫و از آن آب ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ »و دﻋﺎي ﻛﺎﻓﺮان ﺟﺰ در ﺑﻲﻓﺎﻳﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻋﺎي ﻛﺎﻓﺮان‬ ‫ﻫﺪر و ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎﺑﻮد اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ دﻋﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﺳﻮدي‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫_
`

‪
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»و ﻫﺮ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪا ـ ﺧﻮاﻫﺎن و ﻧﺎﺧﻮاﻫﺎن ـ ﺳﺠﺪه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺗﻌﺒﺪ و اﻧﻘﻴﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮ و ﺣﻜﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﭼﻮن اﻣﺮ وي ﺑﻪ ﺻﺤﺖ‬ ‫و ﺑﻴﻤﺎرﻳﺸﺎن‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺮﮔﺸﺎن و ﻓﻘﺮ و ﺗﻮاﻧﮕﺮﻳﺸﺎن‪ ،‬ﭼﻪ اﻳﻦ ﺳﺠﺪه ﺑﻪ رﺿﺎ و رﻏﺒﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺠﺪه ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﭼﻪ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و از روي ﻛﺮاﻫﻴﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺠﺪه‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻮدن اﺟﺒﺎري آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻨﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻂ‬ ‫اﻟﻬﻲ زﻳﺮا ﻛﻔﺎر ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ در ﺣﺎﻻت ﺳﺨﺘﻲ و ﺿﺮورت و از ﺗﺮس ﺷﻤﺸﻴﺮ‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪان‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﮔﺮدن ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﻣﻨﻘﺎد‬ ‫‪1283‬‬

‫اوﻳﻨﺪ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﺳﺎﻳﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫وﻗﺖ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻣﺮاد از آن‪ :‬ﺳﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ او را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫و اﻳﻦ ﺳﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا در ﻫﻴﺄت ﺳﺠﺪه ﻗﺮار داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﭼﻮن اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪ وي ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳﺠﺪه ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم را ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮدن ﺳﺎﻳﻪ در اﻳﻦ دو وﻗﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺪو‪ :‬ﺟﻤﻊ »ﻏﺪاه«‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت از اول روز اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﺻﺎل‪ :‬ﺟﻤﻊ »اﺻﻴﻞ«‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از وﻗﺖ ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ ﺗﺎ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
a
`
_~
}
|

{
z
y
x
w
v
u
t
sr
q
p

o
n
m
l‬‬ ‫‪

r
q


p
o
n
m
l
k
ji
h

g
f
e
d
c
b‬‬ ‫‪
}
|
{
z
y


x
w
v
u
ts‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ از ﻛﻔﺎر ﺳﺆال ﻛﻨﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟« آنﮔﺎه ﺑﻲدرﻧﮓ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا« ﭘﺲ ﮔﻮﻳﻲ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر از ﭘﺎﺳﺦ و ﺑﺎور ﺧﻮد آﻧﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد زﻳﺮا ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺮ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺲ آﻳﺎ ﺑﺠﺰ او ﺳﺮوراﻧﻲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺳﺮوران و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ »ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻢ ﻣﺎﻟﻚ ﺳﻮدو‬ ‫زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﺳﺮوراﻧﺘﺎن ﭼﻨﺎن ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻢ اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﺳﻮدي را ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ از آن ﺳﻮد ﺑﺮﻧﺪ و اﺧﺘﻴﺎر زﻳﺎﻧﻲ را ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻏﻴﺮﺧﻮﻳﺶ‬ ‫زﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آن زﻳﺎن را از ﺧﻮد دﻓﻊ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ﻧﺎﺗﻮان‬ ‫اﻣﻴﺪ ﺳﻮد و زﻳﺎن را دارﻳﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻢ ﻣﺎﻟﻚ اﻳﻦ ﺳﻮد و زﻳﺎن‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ »ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ« در دﻳﻦ ﺧﻮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻓﺮاﺳﺖ »و ﺑﻴﻨﺎ« در دﻳﻦ ﺧﻮد‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺣﺪ اﺳﺖ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا اوﻟﻲ ﺑﻪ واﺟﺒﺎت و ﻣﻜﻠﻔﻴﺖﻫﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﺟﺎﻫﻞ‪ ،‬و دوﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ واﺟﺒﺎت و اﻟﺰاﻣﺎت داﻧﺎﺳﺖ »ﻳﺎ آﻳﺎ ﻇﻠﻤﺎت و ﻧﻮر« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻔﺮ و‬

‫‪1284‬‬

‫اﻳﻤﺎن »ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟« ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻪ! »ﻳﺎ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻓﺮﻳﺪن‬ ‫ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ دو آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن او آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻣﺮ‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﻮد و ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪا آﻓﺮﻳﻨﺸﮕﺮﻧﺪ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ او ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ؟ ﻧﻪ! ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﺠﺎم آن ﻗﺎدر اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺑﺮﺣﻖ ﺑﻪ‬ ‫آن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎر ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻫﺮﭼﻴﺰي‬ ‫اﺳﺖ« ﭘﺲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪهاي ﻏﻴﺮ از او وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺮﻳﻜﻲ در‬ ‫ﻋﺒﺎدت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ و‬ ‫ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻴﺴﺖ »و اوﺳﺖ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻗﻬﺎر« و ﻏﻴﺮ او ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﻬﻮر و ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺄن و ﻋﻈﻤﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ او ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ و اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﻨﺪه ﺧﻮد ﺧﺎﻟﻖ ﻓﻌﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻓﻌﻞ او »ﺷﻲء« اﺳﺖ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺮ »ﺷﻲء« اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﭽﻪ در ﺣﻮزه ﺗﻮان اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﻤﻞ و اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺶ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن‪.‬‬ ‫~


¡
‪

±
°
¯
®
¬
«

ª©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫‪
Ç
Æ

Å
Ä
ÃÂ
Á
À
¿
¾½
¼
»
º




¹
¸¶

µ
´

³
²‬‬ ‫‪
Ð
Ï
Î
Í


Ì
ËÊ
É
È‬‬ ‫»ﻫﻤﻮ ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد ﭘﺲ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ روان ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آب‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ روان ﺷﺪ »ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﺧﻮدﺷﺎن« ﭘﺲ اﮔﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮد‪ ،‬آب‬ ‫ﻛﻢ و اﮔﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﺑﻮد‪ ،‬آب ﺑﺴﻴﺎر در آن روان ﮔﺸﺖ‪ .‬در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻧﺰول ﻗﺮآن را ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﻴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰول ﺑﺎران‪ ،‬و رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻪ دﻟﻬﺎ‬ ‫‪1285‬‬

‫ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮﺧﻲ از دﻟﻬﺎ ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﺧﻴﺮ و داﻧﺶ‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﻓﺮاخاﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻼف آن ﺗﻨﮓ و ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮده ﻋﺮﺻﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﺧﻴﺮ و‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺪارﻧﺪ »و ﺳﻴﻞ ﻛﻔﻲ ﺑﻠﻨﺪ روي ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺖ« زﺑﺪ‪ :‬ﻛﻒ ﺳﭙﻴﺪ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه ﺑﺮ‬ ‫روي ﺳﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬راﺑﻲ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺎﻻ آﻣﺪه ﺑﺮروي آب »و از آﻧﭽﻪ در آﺗﺶ ﻣﻲﮔﺪازﻧﺪ« از‬ ‫اﺟﺴﺎم ﻣﻌﺪﻧﻲ »ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﭘﻴﺮاﻳﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن زﻳﻮرآﻻﺗﻲ ﭼﻮن ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺪان زﻳﻨﺖ و آراﻳﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻛﺎﻻﻳﻲ« ﭼﻮن ﻇﺮﻓﻬﺎ و اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از‬ ‫آﻫﻦ و ﺑﺮﻧﺞ و ﻣﺲ و ﺳﺮب ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ »ﻛﻔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ« زﻳﺮا ﺑﺮ روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ‬ ‫اﻳﻦ آﻫﻦآﻻت و ﻓﻠﺰات ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻔﻲ از ﭘﻠﻴﺪي و ﺧﺎك و ﻓﻀﻼت آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻣﺜﻞ ﻣﻲزﻧﺪ؛ اﻣﺎ آن ﻛﻒ‪ ،‬ﺑﻴﺮون اﻓﺘﺎده از ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﻲرود« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﻴﻞ‪ ،‬ﻛﻒ را ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻛﻒ ﺧﺸﻚ ﺷﺪه از‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﻲرود و در زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮ‪ ،‬ﻛﻒ ﮔﺪاﺧﺘﻪﻫﺎي ﻣﺬاب‬ ‫ﻣﻌﺎدن را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون اﻓﮕﻨﺪه ﻧﻪ از آن زﻳﻮري ﻣﻲﺳﺎزد و ﻧﻪ ﻛﺎﻻ و اﺑﺰاري‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎﻃﻞ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد »اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« از آب ﺻﺎف و‬ ‫ﮔﺪاﺧﺘﻪﻫﺎي ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻌﺪﻧﻲ »ﭘﺲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در زﻣﻴﻦ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻛﻪ آب ﺑﻪ ﻋﺮوق زﻣﻴﻦ و ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي آن ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪه و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ‬ ‫اﻧﺘﻔﺎع و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي ﻣﺮدم ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻮاد ﻣﺬاب اﺟﺴﺎم ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ در ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي زرﮔﺮي‬ ‫و رﻳﺨﺘﻪﮔﺮي ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﻮرات و اﺑﺰار آﻻت ﻛﺎرآﻣﺪ و ﻣﻔﻴﺪ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﺣﻖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻣﺜﻞ ﻣﺆﻣﻦ و ﻋﻘﻴﺪهاش و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آن در روﻳﺎﻧﺪن‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن و درﺧﺘﺎن زﻣﻴﻦ و ﻛﺴﺐ ﺣﻴﺎت و ﻃﺮاوت ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫و ﻣﻨﻔﻌﺖ آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻮاﻫﺮ و ﻓﻠﺰاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض‬ ‫ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺜﻞ ﻛﺎﻓﺮ و ﻛﻔﺮش‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺑﺎد‬ ‫ﻣﻲرود و ﺑﺴﺎن ﭘﻠﻴﺪي آﻫﻦ و ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎي دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ آﺗﺶ از ﺟﻮﻫﺮ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ دردي ﻧﺨﻮرده از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود و ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪداﻧﻬﺎ اﻓﮕﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﻠﻬﺎ را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲزﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺜﻞ زدن ﻋﺠﻴﺐ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫‪1286‬‬

‫در ﻫﺮ ﺑﺎﺑﻲ ﻣﺜﻠﻬﺎ ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه« ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن دو ﻣﺜﻞ زده و در ﺳﻮره‬ ‫»ﻧﻮر« ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر دو ﻣﺜﻞ زده ـ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آن ﻣﻲآﻳﺪ ـ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﻮرهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ـ اﻳﻦ ﻛﻼم ﻧﻮر و ﺗﺠﻠﻲﮔﺎه ﺣﻘﻴﻘﺖ و اﻳﻤﺎن ـ در زﻧﺪه‬ ‫ﻛﺮدن دﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﭘﺲ از ﻣﺮدن آن زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺪن‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ و ﺑﻲآﻻﻳﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻔﺮ و ﻋﻘﻴﺪه‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻒ روي آب ﻳﺎ ﻏﺶ و ﭘﻠﻴﺪي ﺑﻲﺳﻮد و ﺛﻤﺮ ﺑﺮآﻣﺪه از ﻣﻌﺎدن‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻠﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺣﺎل ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮان از‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﻴﻨﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ آب ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻓﺮودﻣﻲآﻳﺪ؛ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي
از رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺜﻞ آﻧﭽﻪ ـ از ﻫﺪاﻳﺖ و ﻋﻠﻢ ـ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﺮ آن ﻣﺒﻌﻮث‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﺑﺎراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﺨﺸﻲ از آن زﻣﻴﻦ‪ ،‬آب را‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺎه و ﻋﻠﻒ ﻓﺮاوان ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از آن‪،‬‬ ‫ﺧﺸﻚ و ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آب را ﺟﺬب ﻧﻜﺮده و ﺑﺮ روي ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﻣﺮدم از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﻮدﻧﻮﺷﺎﻧﺪه و آﺑﻴﺎري و‬ ‫ﻛﺸﺖوﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺨﺸﻲ از آن آب ﺑﺮ زﻣﻴﻨﻲ ﻓﺮودﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ دﺷﺖ و ﻫﺎﻣﻮن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻪ آﺑﻲ را در ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد و ﻧﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺧﺪا ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺪه و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﺪان‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺮي ﺑﺮاي آن ﺑﺮﻧﻴﻔﺮاﺷﺘﻪ و‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﻛﻪ ﺑﺪان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهام‪ ،‬ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد«‪.‬‬

‫‪1287‬‬

‫‪
à



ß

Þ

Ý

Ü

ÛÚÙØ
×Ö

ÕÔÓ

Ò

Ñ‬‬ ‫‪
ï
î
í
ìëêé

èçæ

åä
ãâá‬‬ ‫»ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ« آنﮔﺎه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﻮد و ﺗﺼﺪﻳﻖ اﻧﺒﻴﺎ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ »ﺣﺴﻨﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺲ ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ اﺳﺖ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ وي را اﺟﺎﺑﺖ‬ ‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را رد ﻛﺮدهاﻧﺪ »اﮔﺮ ﺳﺮاﺳﺮ آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ« از اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎف اﻣﻮال »و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﺿﻤﻴﻤﻪ ﺷﻮد و از آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ »ﻗﻄﻌﺎ آنرا ﺑﺮاي ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪ‬ ‫ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮدن ﻋﺬاب ﺑﺰرگ و ﻫﻮل ﻋﻈﻴﻢ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻛﻪ در آن ﻗﺮار‬ ‫دارﻧﺪ »ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد« اﻣﺎ ـ ﺑﺮﻓﺮض اﮔﺮ اﻳﻦ ﻫﻢ در ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ ـ از آﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ »آن ﮔﺮوه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺪاي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﻧﺸﻨﻴﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و او‬ ‫را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﺨﺘﻲ ﺣﺴﺎب اﺳﺖ« در ﺳﺮاي آﺧﺮت‪ .‬ﺳﺨﺘﻲ ﺣﺴﺎب‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻞ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ آﻣﺮزﻳﺪه ﻧﺸﻮد »و ﺟﺎﻳﺸﺎن در دوزخ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دوزخ ﻣﺴﻜﻦ و ﻣﺄواﻳﺸﺎن‬ ‫اﺳﺖ »و ﭼﻪ ﺑﺪﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ« دوزخ ﻛﻪ در آن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ R Q P O N ML K JI H G F E D  C B A‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺪ آﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺣﻖ اﺳﺖ« و‬ ‫ﻫﻴﭻﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪاي در آن ﻧﻴﺴﺖ »ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« و ﻛﻮردل ﻟﺬا اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ؟ »ﻓﻘﻂ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﺮدﻫﺎي ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ »ﻛﻪ ﭘﻨﺪ‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ« اﻣﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ از ﺧﺮدي ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻲﺑﻬﺮهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﻨﺪ‬ ‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪايﺳﺒﺤﺎن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﺮ دو ﮔﺮوه را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و در آﻏﺎز ﺑﻪ اوﺻﺎف و‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻫﻞ ﺣﻖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪1288‬‬

‫‪ Z Y X W V U T S‬‬ ‫»ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ـ ﺑﻪﻧﺎم ﺧﺪا ـ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ »وﻓﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭘﻴﻤﺎن او را« ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﻮد اﻟﺰام ﻛﺮده و آن را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ و اﻣﺜﺎل آن از ﺻﻴﻐﻪﻫﺎي ﺗﺄﻛﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻛﺪ و ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ »ﻧﻤﻲﺷﻜﻨﻨﺪ« و ﻫﺮآﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﺮ ﺧﻮد واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺑﮕﻴﺮد‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﻧﺬر و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ »ﻣﻴﺜﺎق« ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ‪ :‬وﻓﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻬﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫[ \ ] ^ _ ` ‪ h g f e dc b a‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و آﻧﺎن ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺶ ﻓﺮﻣﺎن داده‪،‬‬ ‫ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ« ﻫﻤﭽﻮن ﺻﻠﻪ رﺣﻢ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ
آﻣﺪه اﺳﺖﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارد ﺗﺎ در رزﻗﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ داده ﺷﻮدو‬ ‫ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه ﻋﻤﺮش ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ رﺣﻢ ﺧﻮد را ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد«‪.‬‬ ‫ﺳﻮﻣﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« ﺗﺮﺳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫را ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﺸﺎن و اﺟﺘﻨﺎب از ﻣﺤﺮﻣﺎت واﻣﻲدارد‪ .‬ﺧﺸﻴﻪ‪ :‬ﺗﺮﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از او ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و از ﺳﺨﺘﻲ ﺣﺴﺎب ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« ﺣﺴﺎب ﺳﺨﺖ‪:‬‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ و دﻗﺖ و ﺗﺠﺴﺲ در ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ و اﻃﺮاف ﻗﻀﻴﻪ و‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ در آن ﻟﺬا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺣﺴﺎب ﻣﻮرد ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ و ﻛﺎوش ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﭘﺲ آن ﺑﺮآﻳﺪ و ﻟﺬا ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اوﺻﺎف اﻫﻞ‬ ‫ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪاي ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1289‬‬

‫‪v  u t s r  q p o  n  m l k  j  i‬‬ ‫‪ |  { z y x w‬‬ ‫ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻃﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬ ‫ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻣﺮاد‪ :‬ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ از ﻣﺤﺮﻣﺎت وي و‬ ‫ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﺪرات دردآور و اﻟﻤﻨﺎك وي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺸﻤﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را در اوﻗﺎت‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص آن ﺑﺮ وﻓﻖ آداب و ارﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﺸﺮوع ﻛﺮده‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺸﻮع و اﺧﻼص ادا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و از آﻧﭽﻪ روزﻳﺸﺎن دادﻳﻢ‪ ،‬اﻧﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ« ﻟﺬا‬ ‫زﻛﺎت اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ادا ﻛﺮده و در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ واﺟﺐ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺬل و اﻧﻔﺎق‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ »در ﻧﻬﺎن« ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻔﻴﻪ و ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ »و آﺷﻜﺎرا« ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻠﻨﻲ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻨﻬﺎن دادن ﺻﺪﻗﻪ در ﺻﺪﻗﺎت ﻧﻔﻞ اﻓﻀﻞ اﺳﺖ و آﺷﻜﺎر دادن آن در‬ ‫زﻛﺎت ﻓﺮض‪.‬‬ ‫ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬و ﺑﺪي را ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻲ دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺪي ﻛﺴﻲ‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺣﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ وي دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﺪ را ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﻨﺎه را ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آن ﮔﺮوه« ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ ﺻﻔﺎت‬ ‫ﻳﺎد ﺷﺪه »اﻳﺸﺎن راﺳﺖ ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮش آن ﺳﺮاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﺸﺎن راﺳﺖ ﻧﻴﻚﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ‬ ‫ﺳﺮاي آﺧﺮت و درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺟﺎم ﻧﻴﻚ ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ و ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث ﺑﺮدن زﻣﻴﻦ‪.‬‬ ‫} ~ _ ` ‪ m l   k j i h g fe d c ba‬‬ ‫»ﻫﻤﺎن ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﻋﺪن ﻛﻪ درآن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﻬﺸﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ آن در آن اﻗﺎﻣﺖ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ داﺷﺘﻪ و از آن اﺻﻼ ﻛﻮﭼﺎﻧﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪن‪ :‬ﻟﻐﺘﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻗﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺸﻒاﻻﺳﺮار‪» ،‬ﺟﻨﺎت ﻋﺪن« ﺑﻪ »ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﭘﺎﻳﻨﺪﮔﻲ« ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ »و« وارد‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد در آن »ﻫﺮ ﻛﻪ از ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ« ﭘﺪران از ﺑﺎب ﺗﻐﻠﻴﺐ ذﻛﺮ‬

‫‪1290‬‬

‫ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎدران ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد »و زﻧﺎﻧﺸﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻢ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﻋﺪن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ آﻧﺎن‪ ،‬ﭘﺪران و ﻣﺎدران‬ ‫و زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ دﻳﺪار دوﺳﺘﺎن و ﻋﺰﻳﺰان‪،‬‬ ‫اﻧﺲ و آراﻣﺶ ﺗﻤﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﻛﻤﺎل آﺳﺎﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻧﻴﻜﺎن‪ ،‬درﺟﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﻠﻮ و ﺑﺮﺗﺮي‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ‪) :‬ﻫﺮﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ از ﭘﺪران و‪ (...‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺻﺮف اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﭘﺪر ﻳﺎ زن ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﺴﻲ از آن ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻛﺎﻓﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮدن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺷﺮط ﺻﻼح ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻃﻲ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺑﻴﻤﺎري وﻓﺎﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ رﺿﻲاﷲ‬ ‫ﻋﻨﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ! از ﻣﺎل ﻣﻦ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻦ زﻳﺮا‬ ‫ﻣﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا را از ﺗﻮ دﻓﻊ ﻛﻨﻢ«‪» .‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻫﺮ دري‬ ‫ﺑﺮآﻧﺎن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﺗﻤﺎم درﻫﺎي ﻣﻨﺎزﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻬﺸﺘﻲ در‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ ،‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﺪه آنﮔﺎه ﺑﻪ رﺳﻢ ﺷﺎدﺑﺎش ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ v u t s rq p o n‬‬ ‫»ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺗﻤﺎم آﻓﺎت ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺎﻧﻴﺪ »ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﭽﻪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﭘﺎداش ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺻﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﻮاي اﻟﻬﻲ و رﻋﺎﻳﺖ اواﻣﺮ وي اﺳﺖ »راﺳﺘﻲ‬ ‫ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ ﻓﺮﺟﺎم آن ﺳﺮاي!« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺟﺎم ﺳﺮاي ﺑﻬﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن از ﻧﻴﻚﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫از ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻛﻪ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟ ﻳﺎران ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ‬ ‫داﻧﺎﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻛﻪ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﺮاي‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻴﻞ ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت و‬ ‫ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺸﺎن ﺳﺪ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻳﻜﻲ از اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻣﻴﺮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪﻧﻴﺎزش در‬ ‫‪1291‬‬

‫ﺳﻴﻨﻪاش ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮآوردن آن را در زﻧﺪﮔﻲاش ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺮوﻳﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن درود‬ ‫و ﺷﺎدﺑﺎش ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن آﺳﻤﺎﻧﺖ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن از ﻣﻴﺎن ﺧﻠﻘﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ را ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺘﻪ و ﺑﺮ آﻧﺎن درود وﺳﻼم ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ؟ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﻳﺸﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺮا ﭘﺮﺳﺘﻴﺪه و ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻦ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ و ﺑﺪﻳﻬﺎ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن دﻓﻊ ﻣﻲﺷﺪ و ﻳﻜﻲ از اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻣﺮد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز وي در ﺳﻴﻨﻪاش ﺑﻮد و آن را‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮآورده ﻛﻨﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺰد اﻳﺸﺎن رﻓﺘﻪ و از ﻫﺮ دري ﺑﺮ اﻳﺸﺎن وارد‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﻼم ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺑﻤﺎ ﺻﺒﺮﺗﻢ ﻓﻨﻌﻢ ﻋﻘﺒﻲ اﻟﺪار«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص در رأس ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻗﺒﻮر ﺷﻬﺪا رﻓﺘﻪ آنﮔﺎه‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪. ﴾ut s rq p o n﴿ :‬‬ ‫‪ ª ©¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡  ~ } | { z y x w‬‬ ‫« ¬  ® ¯ ‪ ±  °‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت ﻛﻮردﻻﻧﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺣﻖ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺪان‬ ‫راه ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪» :‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﺪا را ﭘﺲ از ﺑﺴﺘﻦ آن ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺶ ﻓﺮﻣﺎن داده ﻣﻲﮔﺴﻠﻨﺪ و در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺎ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺎﺻﻲ‬ ‫و زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎي ﻣﺮدم‪» .‬ﺑﺮ آن ﮔﺮوه« ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻓﺴﺎداﻓﺮوزﻳﺸﺎن‬ ‫»ﻟﻌﻨﺖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻃﺮد و دوري از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺪﻓﺮﺟﺎﻣﻲ‬ ‫آن ﺳﺮاي اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺪﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﺳﺮاي دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺬاب دوزخ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ ÄÃÂÁÀ¿¾½¼» º ¹¸ ¶ µ ´³²‬‬ ‫»ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬روزي را ﮔﺸﺎده و ﺗﻨﮓ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﭘﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﺎﻫﻲ‬ ‫روزي را ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮ ﮔﺸﺎﻳﺶ داده و آن را ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻦ ـ از روي اﺑﺘﻼ و اﻣﺘﺤﺎن وي ـ ﺗﻨﮓ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻟﺬا ﻧﻪ ﮔﺸﺎﻳﺶ در روزي دﻟﻴﻞ ﻛﺮاﻣﺖ و ﺑﺰرﮔﻮاري اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻨﮕﻲ‬ ‫‪1292‬‬

‫رزق و روزي‪ ،‬دﻟﻴﻞ ذﻟﺖ و اﻫﺎﻧﺖ وي »و ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﺷﺎد ﺷﺪﻧﺪ« و ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ و ﺟﺎﻫﻞ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ »و زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺧﺮت‬ ‫ﺟﺰ ﺑﻬﺮهاي ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ« در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺧﺮت ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﻧﮕﺸﺘﺶ را در درﻳﺎ ﻓﺮو ﺑﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ـ و ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را از درﻳﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد!«‪.‬‬ ‫‪ Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï ÎÍ Ì Ë Ê É È   Ç Æ Å‬‬ ‫‪Ù‬‬ ‫»و ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاو ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟«‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ ادﻟﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ!! در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه اﻟﻬﻲ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﺎت ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ردﻳﻪ را ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺮ او ﻣﻌﺠﺰهاي ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﻧﻤﻮد »و ﻫﺮ ﻛﺲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺎزﮔﺮدد« و ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ و دﺳﺖﻛﺸﻴﺪن از ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي او روي آورد؛ »ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ«‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮود آوردن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰات را در اﻣﺮ ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺛﻴﺮي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﺳﺖﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺳﺰاوار‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺪاﻧﺪ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ آن او رادر ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ ﮔﻤﺮاﻫﻲ رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن راه ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟‪:‬‬ ‫‪ æ å ä ã  â á àß  Þ Ý Ü Û Ú‬‬ ‫»ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻛﺮده ﻟﺬا ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ »و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪﻳﺎد ﺧﺪا آرام‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ذﻛﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن؛ ﭼﻮن ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﺴﺒﻴﺢ‪،‬‬

‫‪1293‬‬

‫ﺗﻤﺠﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺒﻴﺮ و ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ اذﻛﺎر از دﻳﮕﺮان‪ ،‬اﻧﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آراﻣﺶ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ »آﮔﺎه ﺑﺎش ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﺎد ﺧﺪا« ﻧﻪ ﺑﺎ ﻳﺎد دﻳﮕﺮان »دﻟﻬﺎ آراﻣﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ« و ﻫﺮﭼﻨﺪ‬ ‫ﻧﮕﺮش در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ وي و ﻣﻌﺠﺰاﺗﺶ‪ ،‬ﻓﻲاﻟﺠﻤﻠﻪ‬ ‫آرامﺑﺨﺶ دﻟﻬﺎﺳﺖ وﻟﻲ آراﻣﺶ دادن اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن آراﻣﺸﻲ ﻛﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا در اﻧﺴﺎن‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن را ﻣﮋده داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن« ﻃﻮﺑﻲ‪ :‬ﺣﺎل ﺧﻮش اﺳﺖ؛ از ﺷﺎدي وآراﻣﺶ روح‪،‬‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﮔﻮارا و ﺧﻴﺮ و ﻧﻌﻤﺖ ﻓﺮاوان‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻃﻮﺑﻲ درﺧﺘﻲ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻬﻞﺑﻦﺳﻌﺪ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﻃﻮﺑﻲ درﺧﺘﻲ اﺳﺖ در ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻪ ﺳﻮار در ﺳﺎﻳﻪ آن ﺻﺪﺳﺎل راه ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﻮز آن‬ ‫را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻃﻲ ﻛﻨﺪ«‪ .‬و ﻫﻴﭻ ﺟﺎي ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬در ﺑﻬﺸﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﭼﺸﻤﻲ دﻳﺪه و ﻧﻪ ﮔﻮﺷﻲ ﺷﻨﻴﺪه و‬ ‫ﻧﻪ ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﺧﻄﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ«‪.‬ﻗﺮﻃﺒﻲ اﻳﻦ ﻗﻮل را ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬و‬ ‫ﺧﻮش ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ دارﻧﺪ« وﺧﻮش ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺮاي ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Y

X

W

V

U

T

S

R

Q

P

O

N

M

L

K

J‬‬ ‫‪
g
f
e
d
c
b


a

`

_
^
]
\
[Z‬‬ ‫»ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮ را در ﻣﻴﺎن اﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن اﻣﺘﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺖ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺘﻬﺎﺳﺖ و ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻫﺴﺘﻲ »ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ وﺣﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ را در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎﻗﺮآن و ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫وﺣﻴﺎﻧﻴﺎت ﻣﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻲ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ رﺣﻤﺎن ﻛﻔﺮﻣﻲورزﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫‪1294‬‬

‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﻣﻨﻜﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﻤﻲ ﺑﻪﻧﺎم رﺣﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ رﺣﻤﺎن و رﺣﻴﻢ ﻛﻴﺴﺖ؟ »ﺑﮕﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪ درﭘﺎﺳﺦ آﻧﻬﺎ »او ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﺣﻤﺎن آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻣﻦ اﺳﺖ »ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻲﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺰ او ﻫﻴﭻ ﻛﺲ و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺳﺰاوار ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺑﺮ او ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدهام« در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ »و ﺑﻪﺳﻮي اوﺳﺖ« ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻦ« زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﺟﺰ او‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪
|
{z


y
x
w
vu
t

s



r

q
p
o


n
m
l
k
j
i

h‬‬ ‫}
~
_
`
‪
n
m
l



k
j
i
h
gf

e
d
c
b
a‬‬ ‫‪

~
}

|
{

z
yx
w
v
u
t
s
r
q
p
o‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺪان روان ﻣﻲﺷﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺟﻮاب اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﭼﺮا از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮ ويﻧﺎزل ﻧﺸﺪه‬ ‫اﺳﺖ؟( »آﻳﻪ‪ .«27/‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن روان ﮔﺸﺘﻪ و از ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ؛ »ﻳﺎ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﺪان ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ« و ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن آن از آن ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ و اﻧﻬﺎر ﺟﺎري ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫زﻣﻴﻦ از ﺧﺸﻴﺖ ﺧﺪا در ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺮاﺋﺖ آن ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه آن ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎي‬ ‫زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻲﭘﻴﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ وﺟﻪ دارد‪» .‬ﻳﺎ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺪان ﺑﻪ ﺳﺨﻦ‬ ‫در ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﺎ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ آن زﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺨﺎﻃﺐ‬ ‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬آن را ﻫﻤﭽﻮن زﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آري! اﮔﺮ ﺗﺤﻘﻖ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺎ ﻛﻼم و ﻗﺮاﺋﺘﻲ ﻣﻨﻈﻮر و ﻣﻠﺤﻮظ اراده ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬آن ﻛﻼم ﺑﺪون‬ ‫ﺷﻚ ﻗﺮآن ﺑﻮد زﻳﺮا در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻌﺠﺰات اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﺣﺠﺖ و ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ از‬ ‫ﻗﺮآن در ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬رواﻧﻬﺎ و ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن را ﺑﺮ ﻛﻮﻫﻲ ﻓﺮود ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ آن ﻛﻮه از ﺗﺮس ﺧﺪا ﺧﺮد و‬ ‫درﻫﻢﻛﻮﻓﺘﻪ و ﻓﺮوﺗﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1295‬‬

‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر را ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ آن ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻲ؛ ﭘﺲ ﭘﺪران و ﺑﺰرﮔﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﻣﺎ را ﻛﻪ ﻣﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎن )زﻧﺪه ﮔﺮدان( ﺗﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﻜﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ در ﺗﻨﮕﻨﺎي آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دارﻳﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺮاخ ﮔﺮدان‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫»ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎر ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺮآﻧﻲ ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺎ آن ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ آن ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮآن ﺑﻮد‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن اﻋﺠﺎزي در آن وﺟﻮد‬ ‫دارد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﮔﺮد آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ آن را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﺎورﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻗﺮآن‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻞ از ﭘﺲ و ﭘﻴﺶ آن ﺑﺮ آن وارد ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آن درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ و اﻋﺠﺎز ﻟﻔﻈﻲ و ﻣﻌﻨﻮي ﻛﻨﻮﻧﻲاش ﻗﺮار داد؛ ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺑﺮآوردن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن‬

‫ﺣﻜﻤﺖ‬

‫و‬

‫ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ‬

‫ﻧﻬﻔﺘﻪ‬

‫ﻧﺒﻮد‬

‫و‬

‫اﮔﺮ‬

‫در‬

‫ﺑﺮآوردن‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎنﺣﻜﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮآورده‬ ‫ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪.‬آري! اﮔﺮ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻬﺮا اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻣﺸﻴﺖ او ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪراه اﻓﺘﺎدن ﻛﻮﻫﻬﺎ در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮي‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد و ﻧﻪ ﺗﺤﻘﻖ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﺸﺎن‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ از اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻳﺎﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ« و ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ »ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺮدﻣﺎن را ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد« ﺑﻲآنﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎرا ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ؟ وﻟﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺟﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻫﺪاﻳﺖاﻧﺪ و ﻋﻨﺎﻳﺖ وي در ﺣﻘﺸﺎن‬ ‫ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ »ﻳﺄس« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ زﻳﺮا ﻳﺄس‬ ‫از ﻳﻚ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1296‬‬

‫رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ذﻳﻞ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻌﺠﺰه ﻗﺮآن‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ او از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫آن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰات اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورد‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪه‪ ،‬وﺣﻴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﭘﻴﺮوان ﻣﻦ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از‬ ‫ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻦ اﺳﺖﻛﻪ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰه ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‬ ‫ﺑﺎ ﻓﻮت آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺘﻢ ﺷﺪه در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻌﺠﺰه و ﺣﺠﺘﻲ ﺟﺎوداﻧﻪ و اﺑﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﺷﻴﻔﺘﮕﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺳﻴﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن را ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﺮد و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰه و ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺗﺎم‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪﺳﺰاي آﻧﭽﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻴﺒﺖ‬ ‫ﻛﻮﺑﻨﺪهاي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲرﺳﺪ« اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري ﺑﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ از ﻛﻔﺮ و‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﻛﻮﺑﻨﺪه ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻼﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و‬ ‫ﺳﺨﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲرﺳﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪاﺳﺎرت درآﻣﺪن‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﻗﺤﻄﻲ‪ .‬ﻗﺎرﻋﻪ‪ :‬رﻧﺞ و‬ ‫ﺑﻼ و ﻣﺼﻴﺒﺖ اﺳﺖ »ﻳﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ« اﻳﻦ ﺿﺮﺑﻪ ﻛﻮﺑﻨﺪه »ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن« و‬ ‫ﺷﻬﺮﺷﺎن ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ از ﻓﺮود آﻣﺪن آن ﺗﺮﺳﻨﺎك و ﻣﺘﻮﺣﺶ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻮ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﻲ »ﺗﺎ وﻋﺪه ﺧﺪا ﻓﺮا‬ ‫رﺳﺪ« ﺑﺎ ﻓﺮارﺳﻴﺪن ﻣﺮﮔﺸﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ـ ﺑﻪ ﻗﻮل اﺑﻦ ﻋﺒﺎسك‬ ‫وﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ ـ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻋﺪه ﺧﻮد را ﺧﻼف ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« و وﻋﺪهاش ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال و ﺷﺒﻬﻪ ﻛﺎﻓﺮان در ﻣﻮرد درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰه ﻛﻪ در »آﻳﻪ‪«27/‬‬ ‫ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻣﺴﺘﺪل و ﻣﻨﻄﻘﻲ داده ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺎزﻫﻢ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮﻣﻴﻦ رد ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﻛﻪ ﺿﻤﻦ آن رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮرد‬ ‫دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪1297‬‬

‫¡
‪
°
¯
®
¬
ǻ
©¨§¦¥¤£

¢‬‬ ‫»و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻟﺬا ﺗﻮ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا روﺑﺮو ﺷﺪه اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻬﻠﺖ دادم« اﻣﻼء‪:‬‬ ‫ﻣﻬﻠﺖ دادن اﺳﺖ »ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻢ ﭘﺲ ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد« ﺑﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي‬ ‫ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺘﻬﺰا ﻛﺮدﻧﺪ؟!‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﻗﻴﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ و اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺳﺰاوار ﻋﺬاب ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﺳﻨﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ در ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اراده ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن را دارد‪ ،‬ﺧﺒﺮ داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À¿
¾
½
¼

»
º¹
¸

¶

µ

´

³

²
±‬‬ ‫‪
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
ÕÔ

Ó
Ò
Ñ




Ð
Ï
Î
Í
ÌË
Ê


É

È
Ç‬‬ ‫‪
Ý
Ü‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺐ اﺳﺖ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﻮر و ﻣﺪﺑﺮ اﺣﻮال ﺧﻠﻖ و‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ آﺟﺎل و ارزاﻗﺸﺎن و ﻧﺎﻇﺮ و ﻣﺮاﻗﺐ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل و اﺣﻮال آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺘﺎن‬ ‫ﺑﻲﺟﺎن و ﺑﻲﺷﻌﻮر و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻧﻬﺎ را ـ ﺑﺠﺰ وي ـ ﺑﻪﺧﺪاﻳﻲ و‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؟ ﺑﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي ﻧﺎﻇﺮ و ﻣﺮاﻗﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ اﻣﺮي از اﻣﻮر‬ ‫را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ؟ ﻗﻄﻌﺎ او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ آنﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻴﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺑﺘﺎن ﺑﻲﺟﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻳﻲ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻫﻢ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ »ﺑﮕﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪ! »ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻳﻦ ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮايﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار دادهاﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻘﻴﺮﺗﺮ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ »ﺧﺪاﻳﺎن« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اوﺻﺎفآﻧﺎن را ذﻛﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اوﺻﺎف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﻮد و ﻓﻦ‬ ‫ﻣﻤﺎﺛﻠﺖ آﺷﻜﺎرﮔﺮدد ـ واﷲ اﻋﻠﻢ«‪» .‬ﻳﺎ ﻣﮕﺮ او را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ را »ﺑﻪ آﻧﭽﻪ او در‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺪ« و ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ »ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻴﺪ« از ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاي‬

‫‪1298‬‬

‫داﻧﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ آﮔﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ او‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در روي زﻣﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺮاغ ﻧﺪارد ﭘﺲ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺮﻛﺎ را از ﻛﺠﺎ آوردهاﻳﺪ؟ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻘﻂ زﻣﻴﻦ را ﻣﺨﺼﻮصﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ را ﻓﻘﻂ در زﻣﻴﻦ ﺑﺮاﻳﺶ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻪ درآﺳﻤﺎن »ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻲ‬ ‫ﺳﺮﺳﺮي ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻲآنﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﺎ از ﭘﺪراﻧﺘﺎن در‬ ‫ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻲاﺻﻞ و اﺳﺎس و ﺳﻄﺤﻲ و ﻣﻴﺎنﺗﻬﻲ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان‬ ‫ﻣﻜﺮﺷﺎن آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه« ﻣﻜﺮﺷﺎن‪ :‬ﻛﻔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮدﻣﺪاران و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن را ﺑﻪ‬ ‫آن ﻣﻲﻓﺮﻳﺒﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺳﺎزﻧﺪ »و از راه ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺸﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را از راه ﺧﻮد ﺑﺎزداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻴﻄﺎن آﻧﺎن را از‬ ‫راه ﺣﻖ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ اﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﺪا ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ« و ﻣﺸﻴﺖ وي ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻨﺶ را‬ ‫اﻗﺘﻀﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ »او را ﻫﻴﭻ راﻫﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻴﺮ رﻫﻨﻤﻮﻧﻲاش ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در اﻳﻦ دو آﻳﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن راه و روﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮ آن‬ ‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰات از ﺳﻮي آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ رد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﺑﻌﺪ از اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﺸﺪار ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪
î
í
ì
ë
ê
é
è
çæ
å
ä
ãâ
á
à
ß
Þ‬‬ ‫»ﺑﺮاﻳﺸﺎن در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖ« ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺎرت درآﻣﺪن و ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ »و ﻗﻄﻌﺎ ﻋﺬاب آﺧﺮت ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ« از ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ زﻳﺮا ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ ﺳﭙﺮي‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻋﺬاب آﺧﺮت ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ و اﺑﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﺗﺶ دوزخ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ آﺗﺶ دﻧﻴﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻮزانﺗﺮ و ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ »و ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ آﻧﺎن را از ﻋﺬاﺑﺶ ﻧﮕﻪ دارد و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻨﺎهدﻫﻨﺪهاي ﻛﻪ از ﻋﺬاب‬ ‫وي ﭘﻨﺎﻫﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ اﻫﻞ ﺗﻘﻮي و ﻫﺸﺪار ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﻔﺮ در ﻳﻚ آﻳﻪ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬

‫‪1299‬‬

‫‪ S R Q PO N M LK J I HGF E D C B A‬‬ ‫‪ Y X W V UT‬‬ ‫»ﻣﺜﻞ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران وﻋﺪه داده ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﺻﻒ ﺷﮕﻔﺖآﺳﺎ و ﺷﺄن‬ ‫واﻻي ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﺟﻮﻳﺒﺎران از ﻓﺮودﺳﺖ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻓﺮودﺳﺖ‬ ‫درﺧﺘﺎن و ﻣﻨﺎزل آن »ﺟﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﻮهﻫﺎي آن ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ‬ ‫ﻧﺪارد‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻴﻮهﻫﺎي درﺧﺘﺎن دﻧﻴﺎ ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد »و ﺳﺎﻳﻪآن‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ« ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺧﻮرﺷﻴﺪ آن را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد »اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺘﻘﻴﺎن و ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎﻓﺮان آﺗﺶ اﺳﺖ« و آﻧﺎن ﺟﺰ اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺟﺎم و ﻋﺎﻗﺒﺖ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮ
آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬روزي ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ‬ ‫ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪﻳﻢ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از اﻳﺸﺎن ﺟﻠﻮ‬ ‫رﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺖ ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه واﭘﺲ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﻤﺎز ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪،‬‬ ‫اﺑﻲﺑﻦ ﻛﻌﺐ
ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻣﺮوز در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﻛﺎري ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن‬ ‫ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ آن را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري! اﻣﺮوز ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻃﺮاوﺗﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﮔﻠﻬﺎ و ﻣﻴﻮهﻫﺎي آن در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ ﭘﺲ از ﻣﻴﻮهﻫﺎي آن ﺧﻮﺷﻪاي اﻧﮕﻮر‬ ‫را ﺑﻪدﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎورم‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ وآن ﺧﻮﺷﻪ ﻣﺎﻧﻊ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ و اﮔﺮ آن‬ ‫را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲآوردم و ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻨﺪ از آن ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰي از آن ﻧﻤﻲﻛﺎﺳﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪ k j  i h gf   e d c b a` _ ^ ] \ [ Z‬‬ ‫‪ v u t s r qp o n m l‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻛﺘﺎب« ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ را »دادهاﻳﻢ« و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻛﺘﺎﺑﺸﺎن‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »از آﻧﭽﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺎد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﭘﺲ اﻫﻞ راﺳﺘﻴﻦ آن دو‬ ‫ﻛﺘﺎب‪ ،‬از ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺷﺎد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻗﺮآن را ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺼﺪق ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن‬

‫‪1300‬‬

‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم وﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ از ﻳﻬﻮد و‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻼم آوردﮔﺎن ﻧﺼﺎري ﻛﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻣﺮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﺗﻦ در ﻧﺠﺮان‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﺗﻦ در‬ ‫ﻳﻤﻦ و ﺳﻲودو ﺗﻦ در ﺣﺒﺸﻪ »و از اﺣﺰاب ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن را اﻧﻜﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﺣﺰاب و دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﻦ دﻳﻦ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﻣﻨﻜﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻗﺮآن‪ ،‬ﻧﺎﺳﺦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ادﻳﺎﻧﺸﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺰول ﻗﺮآن‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آن ﺑﺨﺶ از ﻗﺮآن‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ و اﻧﻜﺎر ﻣﻨﻜﺮاﻧﺸﺎن ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻗﺮآن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺸﺮان و ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن اﻫﻞ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪» .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺟﺰاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺄﻣﻮرم ﺗﺎ ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻢ و ﺑﻪ او‬ ‫ﺷﺮك ﻧﻮرزم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ و ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲاش ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﻳﺪهام و اﻳﻦ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮ آن ﻣﺘﻔﻖ ﺑﻮده و ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻞ اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻋﺪم اﻧﻜﺎر آن وﺣﺪت‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ دارﻧﺪ »ﺑﻪﺳﻮي او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮياﷲ  »دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي »و‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي اوﺳﺖ« ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻋﻮﺗﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﻛﻔﺮ و‬ ‫اﻧﻜﺎر ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد؟!‬ ‫‪ i h g f e d c  b a ` _ ~ } | {z y x w‬‬ ‫‪ k j‬‬ ‫»و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻗﺮآن را ﺣﻜﻤﻲ ﻋﺮﺑﻲ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺎزل‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﺻﻮل و ﻓﺮوع ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﻮده و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم در وﻗﺎﻳﻊ و ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﻜﻤﺖ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ »و اﮔﺮ از ﻫﻮا و‬ ‫ﻫﻮﺳﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻫﻮا و ﻫﻮﺳﻬﺎي ﻛﻔﺎر؛ اﻋﻢ از ﻣﺸﺮﻛﺎن و اﻫﻞﻛﺘﺎب‪،‬‬ ‫ﻫﻮا و ﻫﻮﺳﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ از ﺗﻮ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺮ ﻗﺒﻠﻪ آﻧﺎن ـ ﭘﺲ از ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪن آن ـ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻲ »ﭘﺲ از داﻧﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫‪1301‬‬

‫رﺳﻴﺪه« و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻌﻠﻴﻢ داده؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﺑﻮدن‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬آري! اﮔﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻲ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت »در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻫﻴﭻدوﺳﺖ و‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺘﮕﺮي ﻧﺨﻮاﻫﻲداﺷﺖ« ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﻲ و ﻛﺎرﺳﺎز اﻣﺮ ﺗﻮ ﮔﺮدﻳﺪه ﺗﻮ را ﻳﺎري دﻫﺪ و از‬ ‫ﻋﺬاب وي ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻴﺎن اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي ﻗﻄﻊ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻃﻤﻊﻫﺎي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳﻚ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺛﺒﺎت در دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺆﻣﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﺖ ﭼﻨﮓ‬ ‫زده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ ﺷﺒﻬﺎت‪ ،‬ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺳﻮﻣﻴﻦ رد ﻗﺮان ﺑﺮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰات از ﺳﻮي ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫و اﻳﻨﻚ رد ﭼﻬﺎرم‪:‬‬ ‫‪ ~ } | { z y x   w v ut s r q p o n m l‬‬ ‫¡ ‪ ¤ £ ¢‬‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻗﺮاردادﻳﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻧﻴﺰ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮﻧﺪ و ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ زﻧﺎﻧﻲ دارﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن و‬ ‫زﻧﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را از ﺟﻨﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ـ ﻛﻪ ﻧﻪ ازدواج‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﺗﻮاﻟﺪ و ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ دارﻧﺪ ـ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ اي ﻣﺤﻤﺪ ص! ﺗﻮ در اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﺗﺎﻓﺘﻪ ﺟﺪاﺑﺎﻓﺘﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻲ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ اي ﻣﻌﺎﻧﺪان! ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻖ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ص ﭼﻴﺰي را ﻧﺎﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از وي ﻧﻴﺰآن را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ؟‬ ‫ﻛﻠﺒﻲ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص را ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ‬ ‫ﻗﺮارداده و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺮد ﺟﺰ زﻧﺎن و ﻧﻜﺎح دﻳﮕﺮ ﻫﻢ و ﻏﻤﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﻢ و اﮔﺮ‬ ‫ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارد او ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر ﻧﺒﻮت از زﻧﺎن ﺑﺎزش ﻣﻲداﺷﺖ!‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ از ﺳﻨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪ :‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﻄﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻮاك‪ ،‬ﺣﻨﺎ و ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح«‪» .‬و ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻴﺎورد« از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﻣﮕﺮ ﺑﻪاذن ﺧﺪا« و ﺑﻪ ﺣﻜﻢ وي »ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ«‬ ‫‪1302‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺮي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را در ﺣﻜﻢ و ﻗﻀﺎي ﺧﻮﻳﺶ آورده‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن ﺣﻜﻢ را ﺑﺎ ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻮﻗﺖ آن در آن ﻧﻮﺷﺘﻪاﺳﺖ و آن ﻛﺘﺎب‪ :‬ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ‬ ‫اﺳﺖ ـ واﷲ اﻋﻠﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲاﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ رﺧﺪادي‪ ،‬وﻗﺖ و زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺤﺪودي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﻜﺎم وﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻜﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ آن داﻧﺎﺳﺖ در‬ ‫ﻫﻤﺎن وﻗﺖ و زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻟﻬﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻔﺎد‬ ‫و ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف اﺣﻮال و اوﻗﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪،‬ﺷﺮاﻳﻊ‬ ‫ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎ‡‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ وﻗﺖ و زﻣﺎن ﺧﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋﻤﺮﻫﺎ‪ ،‬ارزاق‬ ‫و اﻋﻤﺎل ﻣﺮدم‪ ،‬وﻗﺖ و زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻣﻴﻌﺎد زﻣﺎﻧﻲ درﻣﻮﻋﺪ ﻣﻘﺮر و ﻣﻜﺘﻮب‬ ‫ﺧﻮد ﺳﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻟﺬا ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻬﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﻳﻦ ﻗﺮآن‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از ﻋﻤﺮ دﻧﻴﺎ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫‪ ¯ ®¬ « ª© ¨ § ¦ ¥‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ« از ﻛﺘﺎبﻫﺎ »ﻣﺤﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﺎ ﻧﺰول ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و آﻧﭽﻪ راﺑﺨﻮاﻫﺪ‪،‬‬ ‫اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺮآنﻛﺮﻳﻢ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺤﻤﺪي ص‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻫﺮ ﭼﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮدش ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ از ﺷﻘﺎوت‪،‬‬ ‫ﺳﻌﺎدت‪ ،‬رزق‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺧﻴﺮ ﻳﺎ ﺷﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ را ﺑﻪ آنﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن را ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ »و ام اﻟﻜﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺻﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﻧﻪآن را ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي »ﻧﺰد‬ ‫اوﺳﺖ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺤﻮ و اﺛﺒﺎت در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ )اماﻟﻜﺘﺎب( را ﻧﻪ ﻣﺤﻮي اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﺑﻠﻜﻪ آﻳﺎت ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ و‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺤﻮ ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺣﻜﻢ آن از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲرود‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬ ‫در آن ﺛﺒﺖ و ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ـ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻌﺎﺻﺮ ـ ﺣﻜﻢ ﺑﺎﻧﻚ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲاي را دارد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از آن ﻣﺤﻮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1303‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از رزق‬ ‫ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﮔﺮدد و ﻗﻀﺎ را ﺟﺰ دﻋﺎ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ و در ﻋﻤﺮ ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ«‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺑﺮاي ﻗﻀﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﻣﺤﻮ و اﺛﺒﺎت اﺣﻜﺎم ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻀﺎي ﺧﺪا ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﺑﺨﺸﻲ از ﻗﻀﺎي اﻟﻬﻲ ﺣﺘﻤﺎ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد و آن ﻗﻀﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و آن اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺒﺎب‬ ‫ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺤﻮ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻋﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﺎن‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﻣﺤﻮ آن ﺑﺨﺶ از ﻗﻀﺎي اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﺦ‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ ﺧﻮد را ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺴﺦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ .‬و ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮﺑﻮط‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ اﻣﻮر ﻫﻤﻪ ﺑﻪ اوﻗﺎت ﺧﻮد واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺺ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻧﺎﻃﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ¾ ½ ¼  » º ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ² ± °‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﭘﺎرهاي از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﻴﻢ« از ﻋﺬاب »ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ« ﻗﺒﻞ‬ ‫از درﮔﺬﺷﺘﺖ »ﻳﺎ روح ﺗﻮ را ﭘﻴﺶ از آن ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ« و ﺗﻮ را ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﻋﺬاﺑﺸﺎن را‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻤﻴﺮاﻧﻴﻢ »ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ رﺳﺎﻧﺪن ﭘﻴﺎم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﻋﻬﺪه‬ ‫ﺗﻮ ﺟﺰ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺣﻜﺎم رﺳﺎﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ ﺣﺴﺎب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن و ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻣﺎ اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻣﺘﻜﻔﻞ آن ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺎر در ﺣﻴﺎﺗﺖ ﺑﺎ اﻳﻤﺎن آوردن ﻳﺎ ﺗﻌﺬﻳﺒﺸﺎن ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫‪1304‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻛﺮده و او را ﺑﻪ ﻋﺪم ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ در اﻣﺮ‬ ‫اﻳﻤﺎن آوردن ﻳﺎ ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻈﺮ ﻛﻔﺎر را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫آن اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫¿ ‪Ð Ï Î ÍÌ Ë Ê É È ÇÆ Å  Ä Ã Â Á À‬‬ ‫‪Ñ‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ« ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ »ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻔﺮ »و از‬ ‫اﻃﺮاف آن ﻣﻲﻛﺎﻫﻴﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻔﺮ‬ ‫اﻧﺪكاﻧﺪك ﻣﻲﻛﺎﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺷﺮك در آن زﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻛﻔﺮ‬ ‫درﻫﻢ رﻳﺨﺘﻪ و ﻛﺎر ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺑﻴﻀﻮي ﺑﻮدن و ﮔﺴﺘﺮدهﺑﻮدن زﻣﻴﻦ و ﻋﺪم ﻛﺮوي ﺑﻮدن آن ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻤﺎم ﻣﺪور دﻻﻟﺖ‬ ‫ﻛﺮده و اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ از اﻃﺮاف ﺧﻮد ﻛﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻛﺮوي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫»و ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻜﻢ او ﻫﻴﭻ ﺑﺎزدارﻧﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در ﺧﻠﻘﺶ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و آن ﻳﻜﻲ‬ ‫را ﺑﻪزﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻜﻲ را زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن ﻳﻜﻲ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﻗﻄﻌﺎ او ﺑﻪ ﻋﺰت‬ ‫اﺳﻼم و ﺑﺮﺗﺮي آن ﺑﺮ ادﻳﺎن دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪Í﴾ÌËÊ ﴿ .‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺣﻜﻢ‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن آن »و او ﺳﺮﻳﻊاﻟﺤﺴﺎب‬ ‫اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺑﺪﻛﺎر را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ و ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ آﻧﺎن او را ﺑﻪ‬ ‫دﺷﻮاري ﻧﻤﻲاﻧﺪازد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن او را از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ او ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را در ﻳﻚ وﻗﺖ و زﻣﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺳﻴﺎق آﻳﺎت‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﺎ از ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻛﻔﺎر ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪1305‬‬

‫‪  å ä ã  â á àß  Þ Ý Ü Û ÚÙ  Ø × Ö Õ Ô Ó Ò‬‬ ‫‪æ‬‬ ‫»و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪،‬ﻧﻴﺮﻧﮓ‬ ‫ﻛﺮده و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ آن ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎ ﺑﻲاﺛﺮ و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺸﺖ »زﻳﺮا ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻳﻜﺠﺎ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« و ﻧﻴﺮﻧﮓ دﻳﮕﺮان ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻜﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻜﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ارزش و اﺛﺮي ﺑﺮ ﻧﻴﺮﻧﮓ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ در‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻣﻜﺮ ﻫﻤﻪ از آن اوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪﻋﻤﻞ‬ ‫ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻣﻲداﻧﺪ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن‬ ‫ﺟﺰاي ﻣﻨﺎﺳﺐ آن را آﻣﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻜﺮ و ﺗﺪﺑﻴﺮ از آن اوﺳﺖ وﻣﻜﺮ دﻳﮕﺮان در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻜﺮش ﺑﻲاﺛﺮ اﺳﺖ »و ﺑﻪزودي ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم آن ﺳﺮاي از ﻛﻴﺴﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ زودي ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺧﻮش ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ ﻳﺎ ﺳﺮاي آﺧﺮت‪،‬‬ ‫از آن ﻛﺪام ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن؟‪.‬‬ ‫‪
N
M
L
K
J

I
H
G
FE
D


C
B
A‬‬ ‫‪
Q
P
O‬‬ ‫»و ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻓﺮﺳﺘﺎدهﺧﺪا ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﻣﺮدم ﻧﻴﺴﺘﻲ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺧﺪا در ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﺪ« ﻟﺬا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﻦ در ﻣﻮرد ﺻﺤﺖ رﺳﺎﻟﺖ و ﺻﺪق دﻋﻮﺗﻢ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ـ ﺑﺎ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻢ‬ ‫ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ـ و اﻳﻦ ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺮاﻳﻢ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او ﺑﻪ ﻛﺬب و ﺑﻄﻼن‬ ‫راه و روش ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻦ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎﮔﻮاﻫﻲاش در ﺣﻖ ﻣﻦ‪ ،‬آﮔﺎه اﺳﺖ »و‬ ‫ﺑﺲ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد او ﻋﻠﻢ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺲ اﺳﺖ ﮔﻮاﻫﻲ ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ‬ ‫ﻛﺘﺎب در ﺣﻖ ﻣﻦ ﻛﻪ اوﺻﺎﻓﻢ را درﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و‬ ‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﮔﻮاﻫﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ اﺳﻼم آوردهاﻧﺪ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫‪1306‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ـ ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺮ ﺻﺪق رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻦ‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﺰد اوﺳﺖ و او‬ ‫ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1307‬‬

‫﴿ﺳﻮره اﺑﺮاﻫﻴﻢ﴾‬ ‫ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (52‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﮕﺬاري اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺑﺮاﻫﻴﻢ»‪ ،‬ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اوﻟﻲاﻟﻌﺰم اﻟﻬﻲ در آن اﺳﺖ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﺎدآور ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻓﺮاوان اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ و ﻣﺸﺮﻛﺎن از آن ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎم اﺻﻠﻲ و ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺳﻮره »اﺑﺮاﻫﻴﻢ»‪ ،‬ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﺮدم از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﻧﻮر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U
T
SR‬‬ ‫‪
c
b‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬اﻟﻒ‪ ،‬ﻻم‪ ،‬راء« و ﺳﺨﻦ درﺑﺎره ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ اواﻳﻞ ﺳﻮرهﻫﺎ‪ ،‬در آﻏﺎز‬ ‫ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه» ﮔﺬﺷﺖ »ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ص! اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ »ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻴﺮون آوري« ﺑﺎ‬ ‫دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﻗﺮآن و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﺮآن »از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي روﺷﻨﺎﻳﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻛﻔﺮ وﺷﻬﻮت و ﺷﺮك و ﺷﻚ و ﺟﻬﻞ و‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر اﻳﻤﺎن و ﻋﻠﻢ و ﻫﺪاﻳﺖ ورﻫﺎﻳﻲ »ﺑﻪاذن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ و ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن دﻋﻮت ﻛﻨﻲ و‬ ‫اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي روﺷﻨﮕﺮ دﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﻲ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﺣﺪي‬ ‫از آﻧﺎن از ﻇﻠﻤﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲرود ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ‬ ‫وي از آن ﺣﻜﻢ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﺣﺪي از آﻧﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲرود ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻣﺮ و‬ ‫ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﺑﻪﺳﻮي راه آن ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺳﺘﻮده« راه ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ و ﻗﺎﻫﺮ‪ ،‬و در ﻫﻤﻪ اﻓﻌﺎل و اﻗﻮال و ﺷﺮع و اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ آن‬ ‫ﻫﻤﺎن راه و روش روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﺸﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1308‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي‪ :‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس» ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﻪ {
‪


q
p

o
n‬‬

‫‪) :z

t

s

r‬و ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ ﻧﺒﻮده ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ در آن ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪهاي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ(‬ ‫»ﻓﺎﻃﺮ‪ «24/‬ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﻓﻬﻢ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ ﺟﺰ در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﺮﺑﻲ و ﺑﻼد ﺷﺎم ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﺳﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
s
r
q
p
o
n
ml
k
j
i
h
g
f
e
d‬‬ ‫»ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از آن اوﺳﺖ« در آﻓﺮﻳﻨﺶ و در‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ »و وﻳﻞ ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان از ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ« وﻳﻞ‪ :‬ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺬاب و‬ ‫ﻫﻼﻛﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ »ﻋﺬاب و ﻫﻼﻛﺖ» ﺑﺮ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ص از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻛﻔﺮ و ﺷﺮك ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻧﻤﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ و ﻻزم ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ )وﻳﻞ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ از ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ( اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﻛﻔﺎر از ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر آن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬داد و واوﻳﻼ و ﺿﺠﻪ و ﺷﻴﻮن و ﻧﺎﻟﻪ‬ ‫ﺳﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬وﻳﻞ‪ ،‬ﺧﻮد ﻋﺬاب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
a
`_

~

}
|
{
z
y
x
w
v

u
t‬‬ ‫‪
e
d
c
b‬‬ ‫ﺳﭙﺲ در ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت ﻛﻔﺎر ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ را« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﺤﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫آن دارﻧﺪ »ﺑﺮ آﺧﺮت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎودان آﺧﺮت و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي اﺑﺪي آن »ﺗﺮﺟﻴﺢ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ« از آنرو ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ »و ﻣﺮدم را از راه ﺧﺪا ﺑﺎزﻣﻲدارﻧﺪ« ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ آﻧﺎن از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آن راه »و در آن ﻛﺠﻲاي ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي‬ ‫راهﺧﺪا ﻛﺠﻲ و اﻧﺤﺮاف و اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻮي و ﻫﻮﺳﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﮔﺸﺘﻪ و‬ ‫ﻧﻴﺎزﻫﺎ و اﻫﺪاﻓﺸﺎن را ﺑﺮآورده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ آن را ﻛﺞ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﺗﺎ در آن ﻃﻌﻦ و اﻳﺮاد وارد‬

‫‪1309‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ »آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﮔﻤﺮاﻫﻲ دورودرازي ﻫﺴﺘﻨﺪ« از راه ﺣﻖ و ﺻﻮاب‪ .‬ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻪ‬ ‫دوري وﺻﻒ ﺷﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮﻳﺶ را از راه ﺣﻖ دور ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر ﺳﻪ وﺻﻒ را ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﺮ آﺧﺮت‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از راه ﺧﺪا‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻃﻠﺐ ﻛﺠﻲ و ﻋﻴﺐ ﺑﺮاي راه ﺧﺪا‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻔﺎر ﻫﻤﻪ در اﻳﻦ ﺳﻪ وﺻﻒ ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
u
t
s

r

q

p

on
m
l

k

j

i

h

g

f‬‬ ‫‪
{
z
y
x
wv‬‬ ‫»و ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﺟﺰ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ‬ ‫درﻳﺎﺑﻨﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮاز زﺑﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻨﺎن او‬ ‫را درك ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻄﺎب او را در ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻟﻄﻔﻲاﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ »ﺗﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن« ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺸﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎز ﻗﻮم آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻌﺘﺶرا ﺑﻪ اﻗﻮام دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫زﺑﺎﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺷﺮﻳﻌﺖ‬ ‫وي را ﻫﻤﭽﻮن ﻗﻮم آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻫﻞ زﺑﺎﻧﺶ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ودرﻳﺎﺑﻨﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪا ﻫﺮﻛﻪ را‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪاﺳﺒﺎب ﮔﻤﺮاﻫﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﺳﺒﺎب ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و اوﺳﺖ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺎﺣﻜﻤﺖ« ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا در ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﺎﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ در اﻓﻌﺎل ﺧﻮﻳﺶ؛ ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ و ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮﺳﻞ‪ ،‬ﺷﺮع ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ‬ ‫زﺑﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ او را ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدن ﻛﺴﻲ ﻫﻴﭻ ﻗﺪرﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬ ‫ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ و ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬درﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫‪1310‬‬

‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و او ﻳﻜﻲ از ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﺒﻮت ﺑﺮاﻳﺶ از ﻛﺠﺎ آﻣﺪه؟ ﮔﻤﺮاه ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫|

}

~






¡

‪
§

¦

¥

¤

£


¢‬‬ ‫¨
©
‪
´
³
²
±
°
¯
®
¬
«ª‬‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﺮ ﺗﻮ ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺮدم را از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر رﻫﺒﺮي‬ ‫ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺳﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪف ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺮاد‬ ‫از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰات ﻧﻪﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وي داده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آري! ﻣﻮﺳﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم‪» :‬ﻛﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد« ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »را« ﻛﻪ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و در ﻗﻴﺪ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻓﺮﻋﻮﻧﻨﺪ »ﺑﻴﺮون آور از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي‬ ‫ﻛﻔﺮ ﻳﺎ ﺟﻬﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻗﺮار ده ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﺧﺪاﻳﻲ دارﻧﺪ »ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺣﺮﻳﺖ و آزادﮔﻲ »و اﻳﺎماﷲ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻳﺎدآوري ﻛﻦ« اﻳﺎماﷲ‪ :‬وﻗﺎﻳﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ ،‬ﭼﻮن واﻗﻌﻪ ﺑﻴﺮونآوردﻧﺸﺎن از زﻳﺮ اﺳﺎرت‬ ‫ﻓﺮﻋﻮن‪ ،‬ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ درﻳﺎ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺮ‪ ،‬ﻓﺮودآوردن ﻣﻦ و ﺳﻠﻮي و دﻳﮕﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در روزﻫﺎي ﺑﺰرگ وي ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ از ﻗﻮم ﻧﻮح و‬ ‫ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻳﺎماﷲ اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﺎماﷲ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ روزﻫﺎي ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ‬ ‫و ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ روزﻫﺎي ﻧﻘﻤﺖ و ﻧﻜﺒﺖ »ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ« ﻳﺎدآوري از اﻳﺎماﷲ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻻﻟﺘﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت اﻟﻬﻲ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫»ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺻﺒﺎر ﺷﻜﻮري« ﺻﺒﺎر‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻜﻴﺒﺎ در ﻣﺤﻨﺘﻬﺎ و ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻮر‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺎر ﻣﺆﻣﻦ ﻫﻤﻪ ﺷﮕﺮف و ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻗﻀﺎﻳﻲ را در ﺣﻖ وي ﻣﺒﺮم ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آن ﻗﻀﺎ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ اوﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ او‬

‫‪1311‬‬

‫آﻓﺖ و رﻧﺠﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ اوﺳﺖ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ او ﺧﻮﺷﻲ و‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﺰارد و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ اوﺳﺖ»‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‪







﴾³

²

±

°

¯

®


¬﴿ :‬ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﻛﺴﻲ از‬ ‫اﻳﺎماﷲ ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در او دو وﺻﻒ ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
NM

L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
Z
Y

X
W

V
UT
S
R
Q
P

O‬‬ ‫[
\
‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻮﺳﻲ در ﻳﺎدآوري از اﻳﺎماﷲ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﺶ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪ« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﻛﻮﭼﺎﻧﺪم و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ درﻳﺎ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﮔﺸﻮد و ﻓﺮﻋﻮن و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ‬ ‫را درآن ﻏﺮق ﺳﺎﺧﺖ »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﻣﻲﭼﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ« ﻛﻪ آن‬ ‫ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﺑﺮده ﻛﺮدن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺸﺎن در اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻗﻪ‬ ‫»و ﭘﺴﺮاﻧﺘﺎن را ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﺪﻧﺪ و دﺧﺘﺮاﻧﺘﺎن را زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ« ﺗﺎ ﺧﻮار و‬ ‫ﺑﻲﻣﻘﺪارﺷﺎن ﺳﺎزﻧﺪ »و در اﻳﻦ اﻣﺮ« ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ از اﻓﻌﺎل ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ و ﺳﭙﺲ‬ ‫رﻫﺎﻧﻴﺪﻧﺘﺎن از ﭼﻨﮕﺎل آﻧﺎن »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻮد« ﺗﺎ‬ ‫در ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻌﻠﻮم دارد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺎس ﻣﻲدارﻳﺪ! ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺠﺎت دادﻧﺘﺎن ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻋﻈﻴﻢ از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﺷﻜﺮﮔﺰاري آن‬ ‫ﻋﺎﺟﺰﻳﺪ‪.‬‬ ‫]
^
_

`‪
i
h
gfedcba‬‬ ‫»و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﻋﻼم ﻛﺮد« ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﻲ ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﺳﺨﻦ او را‬ ‫ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ و آن را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ درﻳﺎﺑﻴﺪ‪» :‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻳﺎدﺷﺪه‬

‫‪1312‬‬

‫ﻣﺮا ﺑﺮ ﺧﻮد واﻗﻌﺎ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻌﻤﺘﻲ ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﺸﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد‪ .‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ از ﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﮔﺮوﻳﺪه راهﺣﻖ ﻣﻲﺳﺎزم‬ ‫»و اﮔﺮ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻢ را و آن را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﻋﺬاب ﻣﻦ ﺳﺨﺖ‬ ‫اﺳﺖ« ﺑﺎ ﺳﻠﺐ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﻲ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻗﺸﻴﺮي از ﺻﻮﻓﻴﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﻜﺮ ﻧﺰد اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻣﻘﺮ ﺑﻮدن ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ ﻣﻨﻌﻢ ﺑﺮ وﺟﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ اﺳﺖ»‪ .‬ﺷﺒﻠﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﻜﺮ‪ ،‬دﻳﺪن ﻣﻨﻌﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ دﻳﺪن‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ»‪.‬‬ ‫‪
w
v

u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬ ‫»و ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ و ﻫﺮﻛﻪ در روي زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ و ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ و آن را ﻫﻴﭻ ﺷﻜﺮو‬ ‫ﺳﭙﺎس ﻧﮕﺰارﻳﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ« از ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﺷﻤﺎ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺼﻲ ﻫﻢ داﻣﻨﮕﻴﺮ وي ﻧﻤﻲﺷﻮد »ﺳﺘﻮده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺰاوار‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺳﺖ؛ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ذات ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺶ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ‬ ‫از ﺷﻜﺮﮔﺰاري و ﺳﺘﺎﻳﺸﺘﺎن ﺑﺮاي وي ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﻋﺎﻳﺪ ﻣﻲﮔﺮدد ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻜﺮﮔﺰاري از ﺷﻤﺎ راﺿﻲ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
g

fe


d

c

ba

`

_

~

}

|


{

z

y

x‬‬ ‫‪
v




u
t
s
r
q
p
o

n
m
l
kj
i
h‬‬ ‫‪
¡

~
}
|
{
z
y
x
w‬‬ ‫»آﻳﺎ ﺧﺒﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ; ﻗﻮم ﻧﻮح و ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از‬ ‫آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻗﻮام ذﻛﺮ ﺷﺪه »آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ؟ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا از‬

‫‪1313‬‬

‫آﻧﺎن آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﻤﺎر آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﺜﺮتﺷﺎن اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻔﺴﺮان از اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫دﻗﻴﻖ ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺣﻴﻄﻪ ﺗﻮان ﺑﺸﺮ ﺧﺎرج اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻮرﺧﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻄﻠﻖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺣﻜﺎﻳﺖ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ در ﻣﻀﻤﻮن ﻳﺎدآوري از اﻳﺎماﷲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‪ ،‬داﺧﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ «اﺳﺘﻄﺮاد«‪ ١،‬آﻳﻪاي ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﺄﻧﻔﻪاي از ﻛﻼم ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن ذات ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺸﺪار‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﺣﺘﻤﺎل دوم را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ داﺳﺘﺎن ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد در‬ ‫ﺗﻮرات ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻴﻨﺎت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺠﺘﻬﺎ و دﻻﻳﻞ روﺷﻦ و ﻣﻌﺠﺰات را »ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردﻧﺪ وﻟﻲ‬ ‫آﻧﺎن دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را در دﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ« ﺗﺎ از روي ﻏﻴﻆ و ﺧﺸﻢ ازآﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻧﺪان ﺑﮕﺰﻧﺪ زﻳﺮاﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ درواﻗﻊ ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻲﺧﺮدي و ﺳﻔﺎﻫﺘﺸﺎن و ﺑﺮ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﺣﺠﺘﻬﺎي ﻛﻮﺑﻨﺪه آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‬ ‫ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬آن اﻣﺖﻫﺎ دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮ دﻫﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را‬ ‫ﺧﺎﻣﻮش ﮔﺮداﻧﻨﺪ; ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه رد و اﻋﺘﺮاض ﺑﺮﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن »و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آن‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮﻳﻢ و ﻫﻤﺎﻧﺎ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ را ﺑﺪان ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ« از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﺗﺮك ﻣﺎﺳﻮاي آن »ﺳﺨﺖ درﺷﻜﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﻳﻤﺎن‬ ‫آوردهاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪاي ﺳﺨﺖ و اﺿﻄﺮاب و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺷﻤﺎ اﻣﺮي ﻣﺸﻜﻮك و ﻏﻴﺮ ﻳﻘﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن آورﻳﻢ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺎ در اﺻﻞ ﺻﺤﺖ ﻧﺒﻮت ﺷﻤﺎ ﺷﻚ دارﻳﻢ؟ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ادﻋﺎﻳﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻏﻴﺮ‬ ‫از آﻧﭽﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎت و اﻫﺪاف اﻋﻼم ﻧﺸﺪه دﻳﮕﺮي دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫"‬

‫‪0239 #!|) 3' [ 2 Ll pœ ' ]-œ R /A :A‬‬

‫‪1314‬‬

‫ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻗﺪرت و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ در ﻣﻴﺎن اﻗﻮاﻣﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪدﺳﺖ آوردن اﻣﻮال و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﻛﻼن‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺰم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را در ﻛﺎر دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺣﻖ ﺳﺴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ و اراده اﻳﺸﺎن را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
±
°
¯

®

¬
ǻ
©

¨
§
¦
¥
¤

£
¢‬‬ ‫‪

Â
Á

À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
¶µ

´
³
²‬‬ ‫‪
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã‬‬ ‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ در ﺑﺎره ﺧﺪا ـ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ـ ﺷﻜﻲ ﻫﺴﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آﻳﺎ در وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ذاﺗﻲ ﻛﻪ اﺧﺘﺮاعﻛﻨﻨﺪه و اﻳﺠﺎدﮔﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻋﺪم آﻧﻬﺎﺳﺖ ـ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي ﻫﺴﺖ؟ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ وﺟﻮد و وﺣﺪاﻧﻴﺖ او در‬ ‫ﻣﻨﺘﻬﺎي روﺷﻨﻲ و وﺿﻮح ﺑﻮده و ﻓﻄﺮﺗﻬﺎ ﮔﻮاه وﺟﻮد او ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؟ اﺳﺘﻔﻬﺎم اﻧﻜﺎري اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در اﻳﻦﺑﺎره ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد »او ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﻮد »ﺗﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن ﺑﻴﺎﻣﺮزد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﺎرهاي از‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻣﺮزش آن را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻣﺮزد »و ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﻬﻠﺖ‬ ‫دﻫﺪ« و در دﻧﻴﺎ ﻋﺬاﺑﺘﺎن ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬آن ﻣﻬﻠﺖ‪ ،‬وﻗﺖ ﻣﺮگ ﺷﻤﺎﺳﺖ »ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻣﺘﻬﺎي‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪه درﭘﺎﺳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن‡ »ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ« در ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﻳﻞ و‬ ‫ﺻﻮرت ﺧﻮد »ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ و ﻣﻲآﺷﺎﻣﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ و ﻣﻲآﺷﺎﻣﻴﻢ و ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ »ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را از آﻧﭽﻪ ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ« از ﺑﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫آﻧﻬﺎ »ﺑﺎزدارﻳﺪ ﭘﺲ« اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ از ﻧﺰد ﺧﺪا ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺎدﻗﻴﺪ‬ ‫»ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺣﺠﺘﻲ آﺷﻜﺎر ﺑﻴﺎورﻳﺪ« ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ادﻋﺎﻳﺘﺎن دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را‬ ‫درﺣﺎﻟﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﺠﺘﻬﺎي آﺷﻜﺎر آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬ﭘﺲ‬ ‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻌﺼﺐ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ در ﻋﻘﺎﻳﺪ‬ ‫ﻓﺎﺳﺪﺷﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1315‬‬

‫‪
QP

O

N

M

L

K


J

I

H

G

F

E

D

C

B

A‬‬ ‫‪
`_^]

\
[Z
Y
X
WVUTSR‬‬ ‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻴﺪ »ﻣﺎ ﺟﺰ ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ«‬ ‫در ﺷﻜﻞ و ﻫﻴﺄت و ﺧﻠﻘﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮد »وﻟﻲ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻨﺖ ﻣﻲﮔﺬارد« ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺶ ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﭘﺲ او ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﻀﻞ و ﻣﻨﺖ ﮔﺬارد »و ﻣﺎ را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﺑﻴﺎورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﺠﺘﻲ از ﺣﺠﺘﻬﺎ را ﺑﻴﺎورﻳﻢ »ﺟﺰ ﺑﻪاذن ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺸﻴﺖ وي‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از »ﺳﻠﻄﺎن» در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ‬ ‫ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ و ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﺗﻌﺼﺐ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ »و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا‬ ‫ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ درﺑﻴﺎن اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬در ﻗﺪم اول ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮد و اﻳﺸﺎن ﺧﻮد را ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮﻛﻞ‬ ‫ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲﺗﺎن از ﻣﺎ‪.‬‬ ‫‪
r
q
p
on
m
l
k

ji
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫‪
t
s‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪» :‬و ﭼﺮا ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﭼﻪ ﻋﺬري دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﻮﻛﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ »و ﺣﺎل آنﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ‬ ‫راﻫﻬﺎﻳﻤﺎن ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺎل آنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻋﻤﻞ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻛﻞ ﻣﺎ را ﺑﺮ او واﺟﺐ و ﻻزم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖﻧﻤﻮدن ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮﻣﻨﺰل رﺣﻤﺘﺶ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ »و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ آزار ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺻﺒﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در آﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ‬ ‫از ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻃﺮح درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﺑﺎﻃﻞ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺑﻲﺟﺎروي ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺻﺎﺑﺮ و‬

‫‪1316‬‬

‫ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد »و ﺗﻮﻛﻞﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻪ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي‪.‬‬ ‫ﺗﻜﺮار اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﭘﺎﻳﺪاري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ در ﻣﻘﺎم ﺗﻮﻛﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
c
b
a
`_
~
}
|
{
z
y
x
w
v
u‬‬ ‫‪
p
o
n




m
l

kj
i
h
g
f
e

d‬‬ ‫‪r

q‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ آن اﻗﻮام ﺳﺮﻛﺶ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪» :‬و ﻛﺎﻓﺮان« ﻣﺘﻤﺮد و ﺳﺮﻛﺶ‬ ‫»ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻤﺎ را از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد اﺧﺮاج ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪﻛﻴﺶ ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ« ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮد ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻛﻔﺮ ﻣﺨﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو اﻣﺮ را‬ ‫ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻇﻠﻢ و ﺗﺠﺎوزي آﺷﻜﺎر از ﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﺑﻪ ﺻﺮف اﻳﻦﻛﻪ دﻋﻮت ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ و‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن و از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺸﺎن اﺧﺮاج ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ »ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻄﻴﺮ »وﺣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮان را«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮ ﻣﺘﻤﺮد را »ﻫﻼك ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫»و ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را ﭘﺲ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ از ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻧﺸﺎن »در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻜﻮﻧﺖ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﺧﺮاج از آن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫دﻳﻦ ﺧﻮد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ »اﻳﻦ« وﻋﺪهاي ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ؛ از ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪن ﺳﺘﻤﮕﺮان و‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺖ دادن ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻣﻨﺎزل و ﻣﺴﺎﻛﻦ آﻧﺎن »ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﺴﺘﺎدن در‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻣﻦ« در روز ﺣﺸﺮ و ﺣﺴﺎب »ﺑﺘﺮﺳﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫وﻋﺪهاي ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ؛ از ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪن ﺳﺘﻤﮕﺮان و ﺳﻜﻮﻧﺖ دادن ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻣﻨﺎزل‬ ‫و ﻣﺴﺎﻛﻨﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺧﻮد و ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻧﻈﺎرت ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺘﺮﺳﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎﻇﺮ ﻫﺴﺘﻢ »و از ﻫﺸﺪار ﻣﻦ‬

‫‪1317‬‬

‫ﺑﺘﺮﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻫﺸﺪارم ﺑﻪ ﻋﺬاب‪ ،‬ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻫﺸﺪار‪،‬‬ ‫ﺧﻮد ﻋﺬاب اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻋﺬاب ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫‪
x
w
v
u
t
s‬‬ ‫»و ﻃﻠﺐ ﻓﺘﺢ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﻓﺘﺢ و‬ ‫ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻧﺼﺮت ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ از‬ ‫ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ داوري ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻇﺎﻟﻢ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫ﻣﻈﻠﻮم را ﻳﺎري ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن داوري ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﺼﺮت داد »و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﺟﺒﺎر ﻋﻨﻴﺪي ﻧﺎﻛﺎم ﺷﺪ« ﺟﺒﺎر‪ :‬ﻣﺘﻜﺒﺮ و زورﮔﻮﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻘﻲ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﻋﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎﻧﺪ و‬ ‫ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻖ ﺳﺘﻴﺰه ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮده و از آن ﻛﻨﺎره ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻗﺮار ﺑﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪» :‬ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ« ﺳﺮﺑﺎزﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪¡


~
}
|
{
z
y‬‬ ‫»آن ﻛﺲ ﻛﻪ دوزخ ﭘﻴﺶ روي اوﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دوزخ در ﻃﻠﺐ آن ﮔﺮدﻧﻜﺶ ﺳﺘﻴﺰﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﻪ زودي او را درﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ »و از آﺑﻲ ﭼﺮﻛﻴﻦ ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد«‬ ‫ﺻﺪﻳﺪ‪ :‬آﺑﻲ اﺳﺖ از ﭼﺮك و ﺧﻮن ﻛﻪ از ﭘﻮﺳﺖ دوزﺧﻴﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬دوزخ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آنﮔﺎه‬ ‫ﺧﻼﻳﻖ را ﻧﺪا ﻛﺮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﺮدﻧﻜﺶ ﺳﺘﻴﺰﻧﺪهاي ﮔﻤﺎرده ﺷﺪهام‪.«...‬‬ ‫‪
°

¯®

¬

«

ª

©



¨

§

¦


¥

¤



£

¢‬‬ ‫‪
´
³
²
±‬‬ ‫»آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن آب ﭼﺮﻛﻴﻦ را »ﺟﺮﻋﻪ ﺟﺮﻋﻪ ﻣﻲﻧﻮﺷﺪ« ﺑﻪ دﻓﻌﺎت‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎره‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ آن ﭼﺮﻛﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻠﺦ و داغ اﺳﺖ »و ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آنرا ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ‬

‫‪1318‬‬

‫ﻓﺮوﺑﺮد« ﭼﺮاﻛﻪ آن آب زﻫﺮآﮔﻴﻦ ﮔﻠﻮﮔﻴﺮ او ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺬاب آن ﺟﺒﺎر ﻋﻨﻴﺪ ﺑﻪ درازا‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﺪ; ﺑﺎري ﺑﺎ ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺳﺨﺖ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪن اﻳﻦ زردآب در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺮﮔﺒﺎر‬ ‫»و ﻣﺮگ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺳﺒﺎب ﻣﺮگ »از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪﺳﺮاغ او ﻣﻲآﻳﺪ وﻟﻲ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد« ﺗﺎ از آن‬ ‫دردﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ راﺣﺖ ﺷﻮد »و ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ در ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‬ ‫ﺧﻮد دارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي او ﺑﻌﺪ از ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از‬ ‫ﻋﺬاب ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻠﺦﺗﺮ و دردﻧﺎكﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫
‪
Æ

Å


Ä
ÃÂ

Á
À
¿
¾
½




¼
»

º¹





¸
¶
µ‬‬ ‫‪
Ï
Î
Í
Ì
Ë
ÊÉ
È
Ç‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﺗﻤﺎم ﻛﻔﺎر ﻣﺜﻠﻲ زده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻣﺜﻞ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎدي ﺗﻨﺪ در‬ ‫روزي ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن ﺑﻮزد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻛﻔﺎر ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ‪ ،‬دادن ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻘﺮا‪ ،‬ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ و اﻣﺜﺎل آن ـ ﺗﺒﺎه و ﻣﺮدود اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎد ﺗﻨﺪ در روز ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ و آن را ﺑﻪ ﻫﻤﻪﺟﺎ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ آن ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻛﻼ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه و ﺟﺎي آن ﭼﻨﺎن ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ در آﻧﺠﺎ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ »ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از آﻧﭽﻪ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻗﺪرت ﻧﺪارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻔﺎر از اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺘﻪ و ﺑﻲاﺛﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻲ در آﺧﺮت‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﭘﺎداش و ﺛﻮاﺑﻲ درﻳﺎﻓﺖ دارﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﺮ زﻳﺮﺑﻨﺎي‬ ‫اﻳﻤﺎن اﺳﺘﻮار ﻧﺒﻮده ﺗﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ »اﻳﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﮔﻤﺮاﻫﻲ دور و دراز« از راه ﺣﻖ و‬ ‫ﺻﻮاب‪.‬‬ ‫‪ P ONMLKJIH GFEDCBA‬‬ ‫»آﻳﺎ درﻧﻴﺎﻓﺘﻪاي« اي اﻧﺴﺎن! »ﻛﻪ ﺧﺪا آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﺑﻪﺣﻖ آﻓﺮﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺑﺮ وﺟﻪ درﺳﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﺤﻜﻤﻲ آﻓﺮﻳﺪ و ﺣﻖ ﻫﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ﺗﺎ‬

‫‪1319‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت وي اﺳﺘﺪﻻل ﺷﻮد »اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﺑﺮد و‬ ‫ﺧﻠﻖ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دارد ﺗﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن را از ﻣﻴﺎنﺑﺮده و‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺧﻠﻘﺶ را ـ از ﻧﻮع اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي ـ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد ﻛﻪ از او ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ V U T S R Q‬‬ ‫»و اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺷﻮار« و ﻣﻤﺘﻨﻊ »ﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻗﺎدر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻲ از ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﻗﻴﺎﻣﺖ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪:‬‬ ‫‪ f e d c b a ` _  ^ ] \ [ Z Y X W‬‬ ‫‪ y x w v u t  s r qp o n  m l kj i  h g‬‬ ‫‪ { z‬‬ ‫»و ﻫﻤﮕﻲ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﮕﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻗﺒﺮﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪﺳﻮي »ﺑﺮاز« ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﻨﺪ و آن ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺤﺸﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻓﺮاخ و‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺎن و ﻫﻤﮕﻲ ـ اﻋﻢ از ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺑﺪﻛﺎر ـ ﻳﻜﺠﺎ در آن ﮔﺮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ »ﭘﺲ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن« در‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺧﺮد »ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن« و رؤﺳﺎي ﻣﺘﻜﺒﺮي ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ رﺋﻴﺲ و ﺳﺮدﻣﺪارﺷﺎن‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﭘﻴﺮو ﺷﻤﺎ ﺑﻮدهاﻳﻢ« در دﻧﻴﺎ و ﺑﻪﭘﻴﺮوي از ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡‬ ‫را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻳﻢ »ﭘﺲ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي از ﻋﺬاب ﺧﺪا‬ ‫را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻋﺬاب‬ ‫ﺧﺪا را ﻛﻪ در آن ﻗﺮار دارﻳﻢ »از ﻣﺎ دﻓﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« آن ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن در‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن »اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد« ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن »ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ» ﺑﻪﺳﻮي آن »ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻲﺗﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﭼﻪ‬ ‫ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ورزﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﻫﻴﭻ ﮔﺮﻳﺰﮔﺎﻫﻲﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻲﻗﺮاري و اﺿﻄﺮاب و ﺻﺒﺮ و‬ ‫ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻫﺮ دو ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﺪ زﻳﺮا ﻣﺎ ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻪ‬ ‫از ﻋﺬاب ﺧﻼﺻﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪1320‬‬

‫|}~ _ ` ‪ k    j i hg f  e d c b a‬‬ ‫‪ {  z  yx  w  v  u  ts  r   q  p    o  n  m  l‬‬ ‫| } ~ ¡ ‪ ª © ¨§ ¦ ¥  ¤ £  ¢‬‬ ‫« ¬ ® ¯ ‬ ‫»و ﭼﻮن ﻛﺎر ﻳﻜﺴﻮﻳﻪ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن داوري ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و‬ ‫دوزﺧﻴﺎن ﺑﻪ دوزخ درآﻣﺪﻧﺪ »ﺷﻴﻄﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داد‪ ،‬وﻋﺪه‬ ‫راﺳﺖ« در اﻣﺮ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺣﺴﺎب و ﭘﺎداش دادن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر درﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرياش و‬ ‫ﻣﺠﺎزات ﺑﺪﻛﺎر در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺪﻛﺎرياش »و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه دادم« وﻋﺪه ﻧﺎدرﺳﺖ؛ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺣﺴﺎب و ﺑﻬﺸﺖ و دوزﺧﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﻼف ﻛﺮدم« آﻧﭽﻪ‬ ‫را ﻛﻪ وﻋﺪه داده ﺑﻮدم زﻳﺮا وﻋﺪه ﻣﻦ دروﻏﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد »و ﻣﺮا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺴﻠﻄﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮد« و اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪزور و اﺟﺒﺎر ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﻔﺮ درآورم‬ ‫»ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮدم و ﺷﻤﺎ دﻋﻮت ﻣﺮا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻟﻴﻜﻦ آﻧﭽﻪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﻛﻔﺮ دﻋﻮت ﻛﺮده و آن را درﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﺎ آراﺳﺘﻢ و ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻣﺮا اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻴﺪ ﻟﺬا ﻫﻴﭻ اﻟﺰام و اﺟﺒﺎري از ﺳﻮي ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮد »ﭘﺲ ﻣﺮا‬ ‫ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ« در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ وﻋﺪه ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﻲاﺳﺎس ﻣﻦ ﺑﻪ آن در اﻓﺘﺎدهاﻳﺪ »و‬ ‫ﺧﻮد را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻨﻴﺪ« در اﻳﻦﻛﻪﺑﻪ دﻋﻮﺗﻢ ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻪ و وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦ ﺧﺪا و دﻋﻮت‬ ‫وي ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ ﺣﺠﺖ ﺣﻖ ﺑﺮﭘﺎ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ در ﻣﻴﺎن ﺑﻮد و آن ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺧﻮاري و رﺳﻮاﻳﻲ ﺳﭙﺮده و ﺧﻔﺖ و ذﻟﺖ ﭘﻴﺮوي ﻣﺮا ﺧﺮﻳﺪار‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ; »ﻣﻦ ﻓﺮﻳﺎدرس ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻓﺮﻳﺎدرس ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر آن ﺷﺪه اﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎري و ﻛﻤﻜﻲ ﺑﻜﻨﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻣﺮا از اﻳﻦ ﻋﺬاب‬ ‫رﺳﻮاﮔﺮ ﻧﺠﺎت دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﺬاﺑﻲ ﻣﺒﺘﻼﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻧﻨﺪ و او ﺧﻮد ﻣﺤﺘﺎج ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻓﺮﻳﺎدش ﺑﺮﺳﺪ و او را از آن ﻋﺬاب‬ ‫ﺧﻔﺖﺑﺎر ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ﻳﺎري و ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ ﻛﻪ او ﺧﻮد‬

‫‪1321‬‬

‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﺎرﻳﮕﺮي و ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ اﺳﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﺮا در ﻛﺎر‬ ‫ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮم« اﻳﻨﻚ اﻣﺮوز ﺑﻪﺷﻤﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ در‬ ‫ﺷﺮﻳﻚ آوردﻧﻢ در رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮم‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن در روز‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻣﻮﺿﻊ و ﻣﻮﻗﻔﻲ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﭘﺸﺘﺸﺎن را ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ و‬ ‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را از ﻫﻢ ﻣﻲدرد »ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫در اﻳﻦﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﺧﻴﺮ از ﺗﺘﻤﻪ ﺳﺨﻦ اﺑﻠﻴﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن را ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ اﺳﺖ؟ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ دو ﻗﻮلاﻧﺪ و در اﻳﻦﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻗﺒﻞ از ورودﺷﺎن ﺑﻪ دوزخ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آن؟ ﻧﻴﺰ دو‬ ‫ﻗﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻗﻮل دوم را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻔﺴﺮان در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﻮل اول ﺣﺪﻳﺜﻲ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ و از آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﻌﺪ از ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﺪن ﻛﺎر ﺣﺴﺎب‬ ‫و ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻪ دوزخ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ ½ ¼ »     º ¹ ¸  ¶  µ  ´ ³ ²  ±  °‬‬ ‫¾¿ ‪ à  Á À‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖﻫﺎﻳﻲ درآورده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از زﻳﺮ درﺧﺘﺎن آن ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎ روان اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺣﻜﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ در‬ ‫آﻧﺠﺎ ﺟﺎوداﻧﻨﺪ و دﻋﺎي ﺧﻴﺮﺷﺎن در آﻧﺠﺎ ﺳﻼم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درود ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن‬ ‫در ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺳﻼمﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪﺣﻜﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ درود ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ در ﺑﻬﺸﺖ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë  Ê É È Ç  ÆÅ Ä‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻲ »ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﻠﻲ زد; ﺳﺨﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه را ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫درﺧﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺳﺎﺧﺖ« ﺳﺨﻦ ﭘﺎك‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﻠﻤﻪ اﺳﻼم؛ ﻳﻌﻨﻲ »ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ« ﻳﺎ ﻫﺮﺳﺨﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻳﺎ از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻬﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﻠﻤﻪ ﻃﻴﺒﻪ وﺳﺨﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه‬ ‫را ﺑﻪ درﺧﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده »ﻛﻪ رﻳﺸﻪاش اﺳﺘﻮار اﺳﺖ« و ﮔﺸﻦ ﺑﻴﺦ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻢ و‬ ‫‪1322‬‬

‫ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ در زﻣﻴﻦ »و ﺷﺎﺧﻪاش در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ« ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ و ﻏﻴﺮ آن از‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻣﺜﻤﺮ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻛﻪ در ﻗﻠﺐ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ در‬ ‫دﻧﻴﺎ و ﻫﻢ در آﺧﺮت‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»درﺣﻘﻴﻘﺖ داﺳﺘﺎن اﻳﻤﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن درﺧﺘﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬درﺧﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻋﺮوق آن‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎز رﻳﺸﻪ آن‪ ،‬زﻛﺎت ﺑﻴﺨﭽﻪﻫﺎي آن‪ ،‬روزه ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي آن‪ ،‬آزار دﻳﺪن در راه ﺧﺪا‬ ‫ﺳﺒﺰه آن‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ ﺑﺮﮔﻬﺎي آن و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﺧﻮد از ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺧﺪا ﻣﻴﻮه آن اﺳﺖ»‪.‬‬ ‫‪ NM L K J I H GF E D C B A‬‬

‫آري! آن درﺧﺖ؛ »ﻣﻴﻮهاش را ﻟﺤﻈﻪﺑﻪﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪاذن ﭘﺮوردﮔﺎرش« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ اراده و‬ ‫ﻣﺸﻴﺖ وي »ﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از اﻳﻦ درﺧﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰه‪ ،‬درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ روز‪ ،‬ﺑﺪون ﻓﺮق ﻣﻴﺎن زﻣﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﻴﻮه ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻛﻠﻤﻪ ﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻴﻮه ﺧﻴﺮ داده وﺣﺎﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ را در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ و اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ذﻳﻞ ﻣﺆﻳﺪ ﻗﻮل ﻓﻮق اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺻﺤﺎب‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ از درﺧﺘﻲ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از ﺑﺮﮔﻬﺎي آن‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲرﻳﺰد و ﻣﻴﻮه ﺧﻮد را در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﺳﭙﺲ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ درﺧﺖ‪،‬‬ ‫درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﺳﺖ» »و ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﺜﻠﻬﺎ ﻣﻲزﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﻮﻧﺪ« ﭼﺮاﻛﻪ‬ ‫زدن ﻣﺜﻠﻬﺎ‪ ،‬ﻳﺎدآوري‪ ،‬ﺗﻔﻬﻴﻢ وﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻌﺎﻧﻲ را ﺗﺴﺮﻳﻊ و ﺑﻪ آن ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ \ [ Z Y X W V U T S R Q P O‬‬ ‫»و ﻣﺜﻞ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﺎﭘﺎك« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ و ﻫﺮ ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺷﺮ وﺑﺪي‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ »ﭼﻮن درﺧﺘﻲ ﻧﺎﭘﺎك اﺳﺖ ﻛﻪ از روي زﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪه ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﻳﺸﻪﻛﻦ‬ ‫ﺷﺪه ﻟﺬا ﺑﺎد آن را در ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻜﺎﻧﺪ و دﻳﺮي ﻧﻤﻲﭘﺎﻳﺪ ﻛﻪ آن درﺧﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از اﻳﻦ درﺧﺖ‪ ،‬درﺧﺖ »ﺣﻨﻈﻞ» اﺳﺖ »آن را ﻫﻴﭻ ﻗﺮاري ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن‬ ‫‪1323‬‬

‫درﺧﺖ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻ اﺳﺘﻘﺮاري ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ و ﺑﺎﻃﻞ و ﺷﺮ‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﺪي در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم روﻧﻖ ﮔﻴﺮد وﻟﻲ ﺑﻪزودي از رﻣﻖ اﻓﺘﺎده راه ﻓﻨﺎ درﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ و ﺷﺨﺺ ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺎﺳﺎ از ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺘﻲ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ‬ ‫ﻧﻪ در آن ﺛﺒﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺧﻴﺮي ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و ﻧﻪ از آن ﺳﺨﻦ ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫ﭘﺎك ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ و اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻫﻢ در ﻣﻠﻜﻮت اﻋﻠﻲ‬ ‫ﺷﺎخوﺑﺮگ دارد و ﻫﻢ در دﻧﻴﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اوج وﺻﻌﻮد ﺗﺎزهاي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻣﺮدم از او ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫]  ^  _  `  ‪ j  i  hg  f  e   d  c  b  a‬‬ ‫‪ q p o n m lk‬‬ ‫»ﺧﺪا ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺎ ﺳﺨﻦ اﺳﺘﻮار« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻃﻴﺒﻪ‪» :‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ و أن‬ ‫ﻣﺤﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ« و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ »ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« زﻳﺮا ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن‬ ‫اﻳﻦﺳﺨﻦ اﺳﺘﻮار‪ ،‬ﺑﺮ آن اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪه و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮآن ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ »در زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫دﻧﻴﺎ« ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا در دﻧﻴﺎ اﻳﺸﺎن را زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻴﻄﺎﻧﻬﺎي‬ ‫اﻧﺴﻲ و ﺟﻨﻲ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ وﺳﻮﺳﻪ دراﻓﮕﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ »و« ﻫﻢ »در آﺧﺮت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺆﻣﻨﺎن را در وﻗﺖ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻜﻴﺮ و‬ ‫ﻣﻨﻜﺮ در ﻗﺒﺮ و در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺨﻦ اﺳﺘﻮار ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از اﺳﺘﻮاري ﻣﺆﻣﻦ در زﻧﺪﮔﻲ آﺧﺮت‪ ،‬اﺳﺘﻮاري وي در‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ در ﻗﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن از دﻳﻦ و ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧﻮد در ﻗﺒﺮ‬ ‫ﻣﻮردﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻮار و روﺷﻦ‪ ،‬ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻟﻜﻨﺖ و ﺗﺮدد و‬ ‫ﻳﺎ ﻧﺎداﻧﻲاي ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﻲﺑﻬﺮه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻧﻤﻲداﻧﻢ!«‪ .‬آنﮔﺎه ﺑﻪوي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬ﻧﻪ‬ ‫داﻧﺴﺘﻲ و ﻧﻪ ﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪي«‪ .‬اﻣﺎم رازي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ در ﻗﺒﺮ و اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ را ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺗﻠﻘﻴﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮده و او را ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻖ اﺳﺘﻮار ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ»‪» .‬و ﺧﺪا ﺳﺘﻤﮕﺮان را ﮔﻤﺮاه‬ ‫‪1324‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺠﺘﺸﺎن را از ﻧﺰدﺷﺎن ﮔﻢوﮔﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن و در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب روز ﺣﺸﺮ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آن ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﻔﺎن
آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا ص از‬ ‫دﻓﻦ ﻣﻴﺖ ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ وي ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﺑﺮادرﺗﺎن‬ ‫آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﺎﻳﺪاري ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا او ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد«‪» .‬و ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در وﻗﺖ ﻣﺮگ ﺗﻮﻓﻴﻖ اداي‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﺪ و در وﻗﺖ ﺳﺆال ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﻪ ﻗﻮل ﺣﻖ ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻟﺬا ﻣﺸﻴﺖ وي ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮارﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻮن ﻣﺮگ ﻣﺆﻣﻦ ﻓﺮارﺳﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺰد او‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه و ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺑﻪ او ﻣﮋده ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻤﻴﺮد ﺑﺎ‬ ‫ﺟﻨﺎزه وي ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺮاه ﻣﺮدم ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰارﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﭼﻮن دﻓﻦ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬در ﻗﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻛﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اوﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮت ﻛﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮم ﻣﺤﻤﺪ ص اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺷﻬﺎدﺗﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ و أﺷﻬﺪ أن ﻣﺤﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ«‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺒﺮش ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازه اﻣﺘﺪاد ﺳﺎﺣﻪ دﻳﺪش ﺑﺮ وي ﻓﺮاخ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎﻓﺮ; ﭘﺲ ﺣﻜﺎﻳﺖ وي‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺑﺮ وي ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺑﺮ ﭼﻬﺮه و ﭘﺸﺘﺶ‬ ‫ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻗﺒﺮ درآورده ﺷﻮد‪ ،‬او را ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻛﻴﺴﺖ؟ اﻣﺎ او ﻫﻴﭻ ﺟﻮاﺑﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮش وي ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮﻳﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه‬ ‫ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺑﺎز ﻫﻢ درﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬و ﺧﺪا ﺳﺘﻤﮕﺮان را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪1325‬‬

‫‪ c ba ` _ ~ } | {  z y x w v u t s r‬‬ ‫‪ e d‬‬ ‫»آﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﺑﺪل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻲ؟« ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص را از ﺣﺎل ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ وي؛ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻤﺎي ﺑﻌﺜﺖ اﻳﺸﺎن را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻗﺮار‬ ‫دادﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ آن ﺣﻀﺮت ص از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬اﻧﻌﺎﻣﻲ ﺑﺰرگ و ﺑﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮآن ﺷﻜﺮﮔﺰار ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ »و« ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ »ﻗﻮم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺮاي‬ ‫ﻫﻼﻛﺖ ﻓﺮود آوردﻧﺪ« ﻛﻪ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮار‪ :‬ﻫﻼﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﮔﺮوه‪،‬‬ ‫ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر‪ ،‬ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪدﺳﺖ ﻟﺸﻜﺮ‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﺮاي ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه آﺧﺮت اﺳﺖ ﻓﺮود آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه )داراﻟﺒﻮار( را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬در آن ﺳﺮاي ﻫﻼﻛﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪ ،‬در‬ ‫آن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻪ ﺑﺪ ﻗﺮارﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ!«‪.‬‬ ‫‪srq po n m lk j i h g f‬‬ ‫»و« اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ »ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺘﺎﻳﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ در‬ ‫رﺑﻮﺑﻴﺖ »ﻗﺮار دادﻧﺪ ﺗﺎ از راه او ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را از راه ﺧﺪا ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﺮاﻫﻪ در اﻓﮕﻨﻨﺪ و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﺎر ﺳﺮان ﺷﺮك و ﻛﻔﺮ; از ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﺑﺘﺎن و دﻳﮕﺮ ﺳﺮدﻣﺪاران‬ ‫ﻣﺬاﻫﺐ ﺿﺎﻟﻪاي ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻣﺮدم ﮔﻤﺮاه ﻣﻮرد ﭘﻴﺮوي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن ﻫﺴﺘﻴﺪ از ﺷﻬﻮات و ﮔﻤﺮاهﺳﺎزي ﻣﺮدم »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﻮي آﺗﺶ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﻘﺎم ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺷﻤﺎ آﺗﺶ دوزخ و‬ ‫ﻫﻤﺎن »داراﻟﺒﻮار« اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﻮي دوزخ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1326‬‬

‫‪ ¥ ¤ £ ¢ ¡  ~ } | { z y x w v u t‬‬ ‫¦ § ¨ © ‪ ª‬‬ ‫»ﺑﻪ آن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺑﺎب ﺗﺸﺮﻳﻒ و ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮدش ﻧﺴﺒﺖ داده‪ .‬آري! ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮ‪» :‬ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ« ﺑﺎ‬ ‫اداي آن در اوﻗﺎت ﻣﺨﺼﻮص آن و رﻋﺎﻳﺖ ارﻛﺎن و آداب آن »و« ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮ‪» :‬از‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن روزي دادهاﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎرا اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻨﺪ ﭘﻴﺶاز آنﻛﻪ روزي‬ ‫ﻓﺮارﺳﺪ ﻛﻪ در آن ﻧﻪ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوﺷﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ دوﺳﺘﻲاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫دادوﺳﺘﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺎ دادن ﻋﻮض و ﺟﺮﻳﻤﻪاي ﺧﻮد‬ ‫را از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪ ﻛﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آن روز ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي دوﺳﺘﻲ و رﻓﺎﻗﺖ‬ ‫ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺗﺎ دوﺳﺖ ﺑﺮاي دوﺳﺘﺶ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﺮده او را از ﻋﺬاب‬ ‫ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻮد ﺗﻮﺷﻪ وزادوﺑﺮگ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و اﻧﻔﺎق و دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ روي آورد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻧﻔﺎق ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﺻﺪﻗﺎت ﻧﺎﻓﻠﻪ و اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و اﻧﻔﺎق آﺷﻜﺎر در زﻛﺎت‬ ‫ﻓﺮض‪.‬‬ ‫« ¬ ® ¯ ‪ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± °‬‬ ‫½ ¾ ¿ ‪È Ç Æ Å ÄÃ  Â Á À‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣﻮال و اوﺻﺎف ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﺎن و ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن را روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ‬ ‫ادﻟﻪاي را ﻛﻪ ﺑﺮ وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و ﻛﻤﺎل ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرﺗﺶ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫وﺟﻮب ﺷﻜﺮش ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺮز ﺷﻮد و ﻛﻔﺎري ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻌﺮض ﺗﻮﺑﻴﺦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪا آن ذاﺗﻲ اﺳﺖﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ و از‬ ‫آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد ﭘﺲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن آب‪ ،‬از ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ روزياي ﺑﻴﺮون‬ ‫آورد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن روزياي ﺑﺮاي ﺑﻨﻲآدم ﺑﻴﺮون آورد ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺷﻚ ﺳﺰاوار‬

‫‪1327‬‬

‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در راه وي اﻧﻔﺎق ﺷﻮد »و ﻛﺸﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬ ‫رام ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او« ﻃﺒﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻤﺎ »در درﻳﺎ روان ﺷﻮد« و آن را در ﻣﺼﺎﻟﺢ‬ ‫و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﺪ »و رودﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺨﺮ ﻛﺮد« ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را در ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪازﻳﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻛﺸﺘﻴﺮاﻧﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻲﺷﻚ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﺷﻜﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ Ó Ò Ñ Ð Ï ÎÍ ÌË Ê É‬‬ ‫»و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را ـ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ رواﻧﻨﺪ ـ رام ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﺗﺎ از ﻧﻮر و‬ ‫روﺷﻨﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻨﺪ و ﺑﻪﺣﻴﺎت‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻮان‪ ،‬رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﻧﻴﺮو و ﻣﺪد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ و‬ ‫ﻣﺎه‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا در ﺣﺮﻛﺖ و ﺟﺮﻳﺎﻧﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ از ﺳﻴﺮ و ﺣﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﺎز ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ »و رام ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﺐ و روز را« ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫روز ﺑﺮاي ﺳﻌﻲ و ﺗﻼﺷﺘﺎن در اﻣﻮر ﻣﻌﺎش اﺳﺖ و ﺷﺐ ﻫﻢ ﺑﺮاي آرامﮔﺮﻓﺘﻦ و‬ ‫اﺳﺘﺮاﺣﺘﺘﺎن و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس او را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ PONML KJIHGFEDCBA‬‬ ‫‪ R Q‬‬ ‫»و از ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ از او ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد« و از ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺷﻤﺎﺳﺖ و از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد »و اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا‬ ‫را ﺷﻤﺎره ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ آن را ﺑﻪﺷﻤﺎر درآورﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه‪ ،‬ﺗﻮان‬ ‫ﺷﻤﺎرش و اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻧﺪارﻳﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﺮ ﺧﻮد در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻋﻀﻮي از اﻋﻀﺎ ﻳﺎ ﺣﺴﻲ از ﺣﻮاﺳﺶ‬ ‫ﺑﻪﺷﻤﺎر آورد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺷﻤﺎرش دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﻛﻞ اﻋﻀﺎي وﺟﻮدش آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬

‫‪1328‬‬

‫از ﺧﺎرج وﺟﻮدش ﺑﺮ او اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده و ﺑﺎ اﺟﻨﺎس و اﻟﻮان ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﻮع ﺧﻮد‪ ،‬او را‬ ‫در ﻫﺮ وﻗﺖ و ﻫﺮ زﻣﺎن از ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺖ زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮارداده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي در »ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺧﻮاﻫﻲ ﻟﻘﻤﻪ ﻧﺎﻧﻲ ﺑﺮﮔﻴﺮي و ﺑﻪ دﻫﺎن‬ ‫ﺑﺮي‪ ...‬در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﻚ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﻘﻤﻪ ﻧﺎن ﺑﻪﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻤﺎموﻛﻤﺎل ﺑﺮ درﺳﺖﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻓﻌﺎل ﺑﺎﺷﺪ«‪ ،‬ﺳﭙﺲ او ﺷﺮﺣﻲ ﺷﺎﻓﻲ و ﻛﺎﻓﻲ از روﻧﺪ‬ ‫ﺷﻜﻞﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ اراﺋﻪ ﻛﺮده و در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻟﺬا ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻮد و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﻟﻘﻤﻪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮي ﻣﻘﺪور‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻋﻘﻞﻫﺎ از درك ذرهاي از اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺎﺻﺮﻧﺪ«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ص دردﻋﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪uU J¬ C? G\?» :‬‬ ‫!] ‪ :9' 9- ]9xAt b p b‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻣﺎ ﻧﻴﺎزي داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻳﺎ آن را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ آن وداع ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ از آن‬ ‫ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﻴﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرا«‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﺮ ﻫﺮ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ دادهاي و ﺟﺰ ﺗﻮ‬ ‫ﻫﻴﭻﻛﺲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺪ وﻣﺮز و ﻣﻘﺪار آن را ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ إﻧﺎ‬ ‫ﻧﺸﻜﺮك ﻋﻠﻲ ﻛﻞ ﻧﻌﻤﺔ أﻧﻌﻤﺖ ﺑﻬﺎ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻣﻤﺎ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻪ إﻻ أﻧﺖ« »ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻧﺴﺎن ﺳﺘﻢ ﭘﻴﺸﻪ‬ ‫اﺳﺖ« ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻏﻔﻠﺖ از ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ »ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ« ﻛﻔﺎر‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮ ﺧﻮد و ﻣﻨﻜﺮ آن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﺳﺖ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻜﺮﮔﺰار آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ ` _ ^ ] \[ ZYXW V U T S‬‬ ‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ« ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ذﻛﺮ داﺳﺘﺎن‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﻴﻮهاي ﭘﺎك‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ١‬ﻟﺬا اﺑﺮاﻫﻴﻢ در ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻟﮕﻮ و ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺣﺪان‬ ‫ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آري! اﺑﺮاﻫﻴﻢ دﻋﺎي ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ آﻳﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻛﺮد وﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫"‬

‫‪0
 ‹ R .25m+ '  9)
l‬‬

‫‪1329‬‬

‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻜﻪ را »ﺟﺎﻳﻲ اﻣﻦ ﺑﮕﺮدان و ﻣﺮا و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را از‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﻴﺪن ﺑﺘﺎن دور دار« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد وي ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﻠﺒﻲاش‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد‬ ‫وي ﺗﻤﺎم ذرﻳﻪ و ﺗﺒﺎرش ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻨﻢ‪ :‬ﺗﻤﺜﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ از ﺳﻨﮓ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‬ ‫ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و آن را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ـ اﻳﻦ ﻗﺎﻓﻠﻪﺳﺎﻻر ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﭘﺪر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ـ از ﻋﺒﺎدت ﺑﺘﺎن ﺑﻪﺧﺪا‬ ‫ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ او را از آن دور ﺑﺪارد ﭘﺲ دﻳﮕﺮان ﺑﻪﺗﺮس از اﻓﺘﺎدن‬ ‫در اﻳﻦ ورﻃﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻋﺼﺮي داراي ﺑﺘﺎن و اﺻﻨﺎم ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﺗﻴﺰﺑﻴﻨﺎن آن ﻋﺼﺮ ﻫﻢ ﭘﻨﻬﺎن و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻫﻮش ﺑﻮد و‬ ‫ﺑﺘﺎن زﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫‪ r qponmlk jihgfedcba‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺘﺎن ﺟﻤﺎداﺗﻲ‬ ‫ﺑﻲدرك و ﺷﻌﻮر ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺒﺐ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ ﮔﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﺮدم را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدهاﻧﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ« در دﻳﻨﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻣﻮﺣﺪ ﺷﻮد‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن او از ﻣﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻫﻞ دﻳﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ« و‬ ‫از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮده و در آﻳﻴﻦ ﻣﻦ در ﻧﻴﺎﻳﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺗﻮ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ« ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﮔﻨﺎه وي ﻫﻢ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪ :‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻴﺎن ﺟﺎﻳﺰ ﻋﻘﻠﻲ وﺟﺎﻳﺰ‬ ‫ﺷﺮﻋﻲ در ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮق ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻧﺰد آﻧﺎن ﻋﻘﻼ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ را ﺑﻴﺎﻣﺮزد وﻟﻲ ﭼﻮن ﺧﻮد او ﺧﻮد ﺧﺒﺮ داده ﻛﻪ ﺷﺮك را‬ ‫ﻧﻤﻲآﻣﺮزد ﭘﺲ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ آﻣﺮزش ﺷﺮك ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ اﻟﻮﻗﻮع )ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬ ‫واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد اﺑﺮاﻫﻴﻢ در اﻳﻨﺠﺎ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از وي در‬ ‫ﻏﻴﺮ ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1330‬‬

‫‪ b a ` _ ~  } | { z y x w v u  t s‬‬ ‫‪ m l kj i h g f e d c‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را« ﻣﺮاد ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﺳﺖ »در‬ ‫وادﻳﻲ ﺑﻲﻛﺸﺖ« و ﺑﻲآب و ﻋﻠﻒ ﻛﻪ وادي ﻣﻜﻪ اﺳﺖ »ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺤﺮم ﺗﻮ ﺳﻜﻮﻧﺖ‬ ‫دادم« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ را از آن رو »ﻣﺤﺮم» ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺠﺎوزان ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻫﺘﻚ‬ ‫ﺣﺮﻣﺖ آن ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪه و ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ و اﺳﺘﺨﻔﺎف و اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ آن ﺣﺮام‬ ‫اﺳﺖ »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﺎ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﺸﺎن را در اﻳﻦ وادي اﺳﻜﺎن دادم ﺗﺎ در‬ ‫آن ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ ﭘﺎ دارﻧﺪ »ﭘﺲ دﻟﻬﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﮔﺮاﻳﺶ ده« ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻪات و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺠﺎوران ﺧﺎﻧﻪات ﺗﺎ در آن ﺣﺞ و‬ ‫ﻋﺒﺎدت اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪﺟﺎي »دﻟﻬﺎي ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ﻣﺮدم»‪» ،‬دﻟﻬﺎي ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم» ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ دﻟﻬﺎي ﻓﺎرس و روم و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ‬ ‫ﻣﺸﺘﺎق ﻣﻲﺷﺪ‪» .‬و آﻧﺎن را از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزﺷﺎن روزيده« ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ در‬ ‫آن ﻣﻲروﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي آن از ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻲ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺗﻮ را‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎي اﺑﺮاﻫﻴﻢ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد و ﻛﻌﺒﻪ را ﺣﺮم اﻣﻨﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻪﺳﻮي آن آورده ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻴﻮه ﺑﻬﺎري و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻲ و‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﺰي و زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ را در ﻳﻚ روز واﺣﺪ در آن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪ ¢ ¡~}|{zyx wvutsrq p o n‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻳﻢ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻲداﻧﻲ و ﭼﻴﺰي در زﻣﻴﻦ و در آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﺧﺪا ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ« آري! ﺗﻮ ﺑﻪ اﺣﻮال‬ ‫وﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺎ از ﺧﻮد ﻣﺎ داﻧﺎﺗﺮي و از ﺧﻮد ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎنﺗﺮي ﭘﺲ ﻧﻴﺎزي وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﻋﺒﻮدﻳﺖ و اﺑﺮاز ﻓﻘﺮ ﺧﻮد ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫رﺣﻤﺘﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﺑﺮﻛﺎت ﺷﺘﺎب دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻜﺮار ﻧﺪاي »رﺑﻨﺎ« ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در ﺗﻀﺮع و زاري ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1331‬‬

‫‪ ² ± ° ¯ ® ¬« ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £‬‬ ‫»ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪي را ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﻲ« ﻣﻦ و زﻧﻢ »اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و اﺳﺤﺎق را‬ ‫ﺑﻪﻣﻦ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﺷﻨﻮاي دﻋﺎء اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ در ﻧﻮد و‬ ‫ﻧﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ و اﺳﺤﺎق در ﺻﺪ و دوازده ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪدﻧﻴﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶ µ ´ ³‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪه ﻧﻤﺎز ﻗﺮار ده و از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ ﻧﻴﺰ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺴﻞ و‬ ‫ﺗﺒﺎرم را ﻧﻴﺰ ﺑﺮﭘﺎدارﻧﺪه ﻧﻤﺎز ﻗﺮار ده‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻫﻤﻪ را در دﻋﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﺎﺧﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻔﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫داﺷﺖ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد او را از اﻳﻦ اﻣﺮ آﮔﺎه ﻛﺮده ﺑﻮد »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ودﻋﺎي ﻣﺮا‬ ‫ﺑﭙﺬﻳﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻋﺎﻳﻢ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺒﺎدﺗﻢ را ﺑﭙﺬﻳﺮ‪.‬‬ ‫¿ ‪ Ç Æ Å Ä Ã Â Á  À‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! روزي ﻛﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬روز ﺛﺒﻮت ﺣﺴﺎب ﺑﺮ ﻣﻜﻠﻔﺎن در‬ ‫ﻣﺤﺸﺮ و اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺑﺎزار ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ »ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺑﺮ ﭘﺪر و‬ ‫ﻣﺎدرم ﺑﻴﺎﻣﺮز« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬او ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش دﺷﻤﻦ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮد »و ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺮز‪ .‬از ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻣﺆﻣﻨﺎن را‬ ‫ﺑﻪ دﻋﺎي ﻣﻐﻔﺮت ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮا دﻋﺎي ﻣﻐﻔﺮت در ﺣﻖ ﻛﻔﺎر ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ Õ Ô Ó   Ò Ñ  Ð ÏÎ  Í Ì Ë Ê É È‬‬ ‫‪Ö‬‬ ‫»و ﺧﺪا را از آﻧﭽﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ﻣﭙﻨﺪار« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﺳﺘﻤﮕﺮان را در‬ ‫ﺳﻼﻣﺘﻲ و اﻣﻨﻴﺖ و ﻧﻌﻤﺖ دﻳﺪي‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﺮ ذﻫﻦ و ﺿﻤﻴﺮت ﻏﺎﻟﺐ ﻧﺸﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن از ﺳﺰاوار ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻋﺬاب ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺎنرا« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪1332‬‬

‫ﻣﺠﺎزات آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺘﻤﺸﺎن »ﺑﺮاي روزي ﻛﻪ ﭼﺸﻤﻬﺎ در آن ﺧﻴﺮه ﺷﻮد ﺑﻪﺗﺄﺧﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪازد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را در دم ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻴﻔﺮ آﻧﺎن را ﺑﺮاي روزي ﺑﻪﺗﺄﺧﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪازد ﻛﻪ ﭼﺸﻤﻬﺎي ﻣﺤﺸﺮﻳﺎن در آن ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد; از ﻫﻮل آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﻦ روز ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و از ﺷﺪت ﺣﻴﺮت و دﻫﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪
K
J
I
HG
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺸﺎن از ﻗﺒﺮﻫﺎ و ﺷﺘﺎﻓﺘﻦﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻴﺪان ﺣﺸﺮ را‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺷﺘﺎﺑﺎﻧﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﺸﺮ در ﭘﻲ ﻧﺪاي دﻋﻮﺗﮕﺮ »ﺳﺮﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﮕﺎن« ﺑﻪﺳﻮي آﺳﻤﺎن و ﻧﮕﺎهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪﺳﻮي آن؛ ﺑﺎ ﻧﮕﺎهﻫﺎي ﭘﺮ از ﻫﻮل و ﻫﺮاس‬ ‫و ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ و ذﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻛﺴﻲ ﺑﻪدﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﻧﮕﺮد‬ ‫»ﭼﺸﻤﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺸﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎز و ﻣﺒﻬﻮت ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ »و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ« از ﻋﻘﻞ و ﻓﻬﻢ و ﺟﺮأت‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻫﺮاس و‬ ‫ﺣﻴﺮت و دﻫﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن در اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Z
Y
X
W
V
U
T
S

R
Q
P
O
N
M
L‬‬ ‫[
\]
^
_
`
‪
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»و ﺑﺘﺮﺳﺎن« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ص »ﻣﺮدم را از روزي ﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲآﻳﺪ« ﻛﻪ آن روز‪،‬‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﭘﺲ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮان در آن روز‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را ﺗﺎ ﭼﻨﺪي ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺨﺶ« ﻣﺎ را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻪ دور‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻬﻠﺖ ده و ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﺮﮔﺮدان »ﺗﺎ دﻋﻮت ﺗﻮ را« ﻛﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺖ ﻣﻄﺮح‬ ‫ﻛﺮدهاي »اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﻢ و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ« در آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫اﺑﻼغ ﻛﺮدهاﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻣﻬﻠﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل آن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و اﻫﻤﺎل ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺟﺒﺮان‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪1333‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺗﻮﺑﻴﺦ در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻗﺴﻢ‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮردﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻫﻴﭻ زواﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ؟« آﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮدﻳﺪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮردﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻨﺎ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺰ در ﭘﻲ آن دﻧﻴﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﻣﻌﺎدي ﻧﻴﺴﺖ؟!‬ ‫‪
s
r
q


p
o
n
m

l
k
j
i
h‬‬ ‫‪
v
u
t‬‬ ‫»و ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻳﺪ »در ﻣﻨﺎزل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢﻛﺮدﻧﺪ«‬ ‫آن ﻣﻨﺎزل ﻋﺒﺎرت از‪ :‬ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺛﻤﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از اﻣﺎﻛﻦ ﻛﻔﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ وي ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫آﺛﺎر ﻋﺬاﺑﺸﺎن »ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﺮدﻳﻢ« و ﭼﻪ ﻣﺠﺎزات و ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﻲ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮاﻳﻢ و ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ آﺛﺎر‪،‬‬ ‫درس ﻋﺒﺮت ﻧﮕﺮﻓﺘﻴﺪ »و ﻣﺜﻠﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ زدﻳﻢ« درﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد و ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‡ ﺑﻪﺟﻬﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺑﻴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ و اﺗﻤﺎم واﻛﻤﺎل ﺣﺠﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا آن‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺣﺠﺖ را ﻣﻮرد اﻧﻜﺎر ﻗﺮار داده و از آﻧﻬﺎ درس ﻧﮕﺮﻓﺘﻴﺪ؟!‬ ‫‪
c
b
a
`
_

~
}
|
{
z
y
x
w‬‬ ‫»و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ آﻧﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺧﻮد را ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدﻧﺪ« در اﻧﻜﺎر ﺣﻖ و اﺛﺒﺎت ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺗﻮش و ﺗﻮان ﺧﻮد را در راه آن ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ »و ﻣﻜﺮﺷﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻜﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او آﻧﺎن را در ﺣﺎل ﻣﻜﺮورزي ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‬ ‫و ﺑﺮ ﻣﻜﺮ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن اﺣﺎﻃﻪ داﺷﺘﻪ و آن را دﻗﻴﻘﺎ ﻣﻲداﻧﺪ »ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻣﻜﺮﺷﺎن ﻛﻮﻫﻬﺎ از‬ ‫ﺟﺎي ﺑﺮآﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻴﺮﻧﮓ آﻧﺎن ﺗﺎ ﺑﺪان ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ازﺟﺎ ﻛﻨﺪه ﺷﺪن‬ ‫ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎوﺟﻮد آن ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دﻳﻦﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺼﺮت‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن آﮔﺎه اﺳﺖ و او‬ ‫ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن را ﭼﻨﺎن ﺑﺰرگ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ آن از ﺟﺎي ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺎ آن ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺲ‬ ‫‪1334‬‬

‫آﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻲاﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن ﺑﺮ وي دﺷﻮار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن را ﺑﻪ ﻛﻮهﻫﺎ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
p
o
n
m
l
k
ji
h
g
f
e
d‬‬ ‫»ﭘﺲ ﻣﭙﻨﺪار ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻋﺪه ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را ﺧﻼف ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻣﺮاد‪ ،‬وﻋﺪه‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده وي اﺳﺖ‪) :
z...W V U{ :‬ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﻧﺼﺮت ﻣﻲدﻫﻴﻢ( »ﻏﺎﻓﺮ‪ «51/‬و ﻓﺮﻣﻮده وي‪ èçæå
{ :‬‬

‫‪) :
z é‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻢ ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ(‬ ‫»ﻣﺠﺎدﻟﻪ‪» .«21/‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﺎﻟﺐ« اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ او ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﺪ‬ ‫»ﺻﺎﺣﺐ اﻧﺘﻘﺎم اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺎ از دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺑﺮاي دوﺳﺘﺎﻧﺶ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪
|
{
z
y
x
wv
u
t
s
r
q‬‬ ‫»روزي ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ اﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﻣﺒﺪل ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮد« در رأي اﻛﺜﺮ ﻣﻔﺴﺮان‪ ،‬ﻣﺮاد از‬ ‫آن‪ :‬ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن اوﺻﺎف زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ذات زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ اﻳﻦ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮد« ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ـ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻓﻮق در ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺴﺮان ـ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن اوﺻﺎف ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ذات آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن اوﺻﺎف زﻣﻴﻦ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻫﻤﻮار ﻛﺮدن ﺗﻠﻬﺎ و ﺑﻠﻨﺪﻳﻬﺎي‬ ‫آن‪ ،‬درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪن و ﻫﻤﻮار ﻛﺮدن ﻛﻮﻫﻬﺎي آن و ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪن و ﻫﻢ ﺳﻄﺢ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮﻳﻬﺎي آن‪ .‬و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدن اوﺻﺎف آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ و‬ ‫درﻫﻢ ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬درﻫﻢ ﭘﻴﭽﺎﻧﺪن ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺗﺎرﻳﻚ ﻛﺮدن ﻣﺎه‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺮدم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻲﻧﺸﺎﻧﻲ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻗﺮص ﻧﺎن ﭘﺎك و ﺻﺎﻓﻲ‪ ١‬اﺳﺖ و در آن از ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻋﻼﻣﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪ .‬در‬ ‫رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬زﻣﻴﻦ ﻣﺤﺸﺮ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺮ آن ﺧﻮﻧﻲ رﻳﺨﺘﻪ‬ ‫""‬

‫‪0'
 'U ' #9| >  ) 2 N ]/9?5 ,2 .]/9?5+ & $% 3-‬‬

‫‪1335‬‬

‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮ آن ﮔﻨﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ»‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻋﺎﺋﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ رواﻳﺖ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ص درﺑﺎره آﻳﻪ‪﴾...

u


t

s

r

q﴿ :‬‬ ‫ﺳﺆال ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! در آن روز ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ دﻳﮕﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﺠﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺻﺮاط«‪» .‬و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻗﻬﺎر‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم از ﻗﺒﺮﻫﺎي ﺧﻮد ﻇﺎﻫﺮ و آﺷﻜﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ از‬ ‫اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻛﺘﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ .‬ذﻛﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﻛﻨﺎر ﻗﻬﺎرﻳﺖ‬ ‫وي‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر در آن روز‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫}
~

¡
‪
¤
£
¢‬‬ ‫»و ﻣﺠﺮﻣﺎن را در آن روز دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ در زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ در زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﻪﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن در زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ و ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي‪ :‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
«
ª
©
¨
§
¦
¥‬‬ ‫»ﺗﻦ ﭘﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن از ﻗﻄﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ و ﭘﻴﺮاﻫﻨﻬﺎﻳﺸﺎن از ﻣﺎده »ﻗﻄﺮان» اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از آن ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪﻧﺸﺎن ﻣﺎﻟﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﺎده اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ؟ زﻳﺮا آﺗﺶ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺎده ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺸﺘﻌﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺑﻮي ﮔﻨﺪﻳﺪهاي دارد‪ .‬ﻗﻄﺮان‪:‬‬ ‫ﺻﻤﻐﻲ رﻗﻴﻖ‪ ،‬ﭼﺴﺒﻨﺪه و ﺳﻴﺎﻫﺮﻧﮓ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن ﭼﻮب و زﻏﺎل ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺳﺨﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺷﺘﻌﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻗﻄﺮان ﻣﺲ‬ ‫ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ»‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ از ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎ »ﻗﻄﺮان» ﺑﻪ »ﻗﻴﺮ« ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ »و آﺗﺶ‬ ‫ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﺗﺶ ﺑﺮ روي ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن زﺑﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﺸﺪ و آﻧﺎن را‬ ‫ﻋﺬاب ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﭘﻮﺷﺶ آﺗﺶ ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪ زﻳﺮا ﺣﻮاس ﻣﺪرﻛﻪ در‬ ‫ﭼﻬﺮه ﻗﺮار دارد وﭼﻬﺮه ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺪن اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﻠﺐ ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻋﻀﻮ ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺑﺪن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1336‬‬

‫¬
®
¯


‪
¹
¸
¶
µ
´
³²
±
°‬‬ ‫»ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را‪ ،‬ﺑﺮ وﻓﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ« از ﺧﻴﺮ ﻳﺎ ﺷﺮ »ﺟﺰا دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ زود ﺣﺴﺎبﮔﺮ اﺳﺖ« ﭼﻴﺰي او را از ﻛﺎر ﺣﺴﺎب ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻲﺳﺎزد‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺴﺎب ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن او را از ﺣﺴﺎب دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﻟﺬا او‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺴﺎب را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺧﻼﻳﻖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪Ç

Æ
Å
Ä
Ã

Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º‬‬ ‫»اﻳﻦ ﺑﻼﻏﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻮره آﻣﺪه اﺳﺖ اﺑﻼﻏﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ؛ »ﺑﺮاي ﻣﺮدم« ﻫﻤﮕﻲﺷﺎن؛ زﻳﺮا ﺑﺎ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﺠﺖ‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ آﻧﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻲﺷﻮد »و ﺗﺎ ﺑﺪان ﺑﻴﻢ ﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺑﻼغ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫راه ﮔﺮاﻳﻨﺪ »و ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﺑﺎ ادﻟﻪ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲاي ﻛﻪ ﻗﺒﻼ‬ ‫ذﻛﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﺗﻼوت ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺳﻮره‪ ،‬ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻋﺪم‬ ‫وﺟﻮد ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي او ﭘﻲ ﺑﺮده و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ داﻧﺎ ﮔﺮدﻧﺪ »و ﺗﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﺮد‬ ‫ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮﻧﺪ« و ﺑﺎ اﻳﻦ اﺑﻼغ‪ ،‬از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻮر ﺑﻴﺮون آﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ اﻳﻦ ﺳﻮره را در اﺑﻼغ‪ ،‬اﻧﺬار‪ ،‬اﻋﻼم وﺣﺪاﻧﻴﺖ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻨﺪ و ﺗﺬﻛﺮ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1337‬‬

‫﴿ﺳﻮره ﺣﺠﺮ﴾‬ ‫ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (99‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﺣﺠﺮ در آن‪» ،‬ﺣﺠﺮ« ﻧﺎم‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪» .‬ﺣﺠﺮ« وادياي اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺷﺎم و اﺻﺤﺎب ﺣﺠﺮ‪ ،‬ﻗﻮم ﺛﻤﻮد اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮره در ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد اﻫﺪاف ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﻜﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻮر آن‪:‬‬ ‫اﺛﺒﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮت و ﻣﻌﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
H
G
F
E
D
C
BA‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬اﻟﻒ‪ ،‬ﻻم‪ ،‬راء« و ﺑﺤﺚ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ‪ ،‬در آﻏﺎز ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه»‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ »اﻳﻦ« آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﻮره ﺣﺠﺮ ﻣﺘﻀﻤﻦ آن اﺳﺖ؛ »آﻳﺎت ﻛﺘﺎب و ﻗﺮآن ﻣﺒﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ« ﻣﺮاد از ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻗﺮآن اﺳﺖ و در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺮ دو اﺳﻢ ﺑﺮاي آن ﺑﺎ ﻫﻢ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﻴﻦ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ روﺷﻨﮕﺮ و ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻴﺎن‪ .‬آري! ﻗﺮآن روﺷﻨﮕﺮ و اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪه وﺟﻮد‪ ،‬ﺻﻔﺎت و‬ ‫ﺳﻨﻦ اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻃﺒﻴﻌﺖ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي‬ ‫دردﻫﺎ و درﻣﺎﻧﻬﺎي او و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ روﺷﻨﮕﺮ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺎزﻫﺎي او ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K
J
I‬‬ ‫»ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آرزو ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎش ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻮن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭘﺮدهﻫﺎي ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎي ﻣﺎدي از ﺑﺮاﺑﺮ دل و دﻳﺪه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر‬ ‫رود و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮ ﻛﻔﺎر آﺷﻜﺎر ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻄﻼن ﺷﻴﻮه ﻛﺎﻓﺮﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﮔﺮدد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﻫﻮﻳﺪا ﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﻦ ﺣﻖ ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ و دﻳﻦ ﺣﻘﻲ ﻏﻴﺮ‬ ‫از آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن در اﻳﻦ آرزو ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎش ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ آرزوﻳﺸﺎن ﻓﻘﻂ از روي ﺣﺴﺮت و ﻧﺪاﻣﺖ و ﻣﻼﻣﺖﻛﺮدن ﻧﻔﺲﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫از ﻗﺼﻮر در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺳﻮد و ﺛﻤﺮي ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﺑﺮ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﻔﺎر در وﻗﺖ ﺟﺎن ﻛﻨﺪن اﻳﻦ آرزو را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺣﺠﺎبﻫﺎ از ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻛﻨﺎر زده‬ ‫‪1338‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻳﻦ آرزو را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪرواﻳﺖ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲاﺷﻌﺮي
از رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﻮن دوزﺧﻴﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ »ﻳﻌﻨﻲ ﮔﻨﻬﻜﺎراﻧﺸﺎن« در دوزخ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚﺟﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﻮدهاﻳﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا; ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدهاﻳﻢ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻣﺎ اﺳﻼم ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺑﻼﻳﻲ را از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ ﻧﻜﺮد و اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﻣﺎ در دوزخ ﻫﻤﺪم ﮔﺸﺘﻪاﻳﺪ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ! آنﮔﺎه‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ ﺷﻨﻮاي ﮔﻔﺖوﮔﻮي آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ‬ ‫را ﻛﻪ در دوزخ ﻫﺴﺘﻨﺪ از آن ﺑﻴﺮون آورﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﻛﻔﺎر اﻳﻦ روﻳﺪاد را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اي ﻛﺎش ﻣﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن از دوزخ ﺑﻴﺮون آورده ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از آن ﺑﻴﺮون آورده ﻣﻲﺷﺪﻳﻢ»‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ از آرزوي ﻛﻔﺎر ﺑﻪ )رﺑﻤﺎ( ﻛﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﺗﻘﻠﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ آرزوﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻛﻔﺎر ﭼﻨﺎن در ﻫﻮل وﻫﺮاس‬ ‫دوزخ و ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻮل و ﻫﺮاس‪ ،‬ﻣﺠﺎل ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن در ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﻣﻮري را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
Y
X
W
VU
T
S
R
Q‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﻔﺎر را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬ﺑﮕﺬارﺷﺎن« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ص! »ﺗﺎ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ و آرزوي دراز ﺳﺮﮔﺮﻣﺸﺎن ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪزودي‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻦ ﺗﺎ ﺳﺮﮔﺮم دﻧﻴﺎي دون ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮده‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪﺧﻮد‬ ‫ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ و ﻫﻴﭻﮔﺎه از ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ره ﻧﺴﭙﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﺷﺎن در ﻓﺮوروﻳﻬﺎي ﺑﺎﻃﻞ و‬ ‫ﺑﻴﻬﻮدهﺷﺎن؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮردن‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻴﺪن و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﺷﺪن از ﻟﺬاﻳﺬ و ﺧﻮشﮔﺬاراﻧﻲﻫﺎي دﻧﻴﺎ‬ ‫زﻳﺮا آﻧﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ و ﻏﻤﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آري!‬ ‫ﺑﮕﺬارﺷﺎن در اﻳﻦ آرزوﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ و »ﻃﻮل أﻣﻞ»; ﺗﺎ آرزوﻫﺎيﭘﺮﭘﻬﻨﺎي دﻧﻴﻮي‪ ،‬آﻧﺎن را‬

‫‪1339‬‬

‫از ﭘﻴﺮويات ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺮم ﺳﺎزد اﻣﺎ ﺑﻪزودي زﺷﺘﻲ وﭘﻠﻴﺪي ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻓﺮﺟﺎم ﻋﺒﺮﺗﺒﺎر‬ ‫ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻃﻮل »أﻣﻞ» ـ ﻳﻌﻨﻲ آرزوﻫﺎي ﻃﻮﻳﻞ ﻣﺎدي و دﻧﻴﻮي ـ‬ ‫اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺎدي آﻣﺪه اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪» :‬ﻓﺮزﻧﺪ آدم ﭘﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫اﻣﺎ دو ﭼﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن در او ﺟﻮان ﻣﻲﮔﺮدد‪ :‬ﺣﺮص و أﻣﻞ»‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ از ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺸﻚ ﺑﻮدن ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﻗﺴﺎوت ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻃﻮل آرزو‬ ‫و ﺣﺮص ﺑﺮ دﻧﻴﺎ«‪.‬‬ ‫ﻫﺪف آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻴﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﻨﺪ و از‬ ‫ﻛﻔﺮ ﺑﺎزاﻳﺴﺘﻨﺪ و اﻋﻼم اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن اﻫﻞ ﺧﻮاري و ﺧﻔﺖاﻧﺪ ﻟﺬا‬ ‫ﻧﺼﻴﺤﺘﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي در ﺑﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪
b
a


`
_
^
]
\
[
Z‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص را ﺑﻪ ﺗﺮك ﻛﺮدن اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻛﻔﺎر ﻓﺮﻣﺎن داد‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻞ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن را در آﻳﺎت ذﻳﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫»و ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي را ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻜﺮدﻳﻢ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ اﺟﻞ ﻣﻜﺘﻮب ﻣﻌﻴﻨﻲ داﺷﺖ« ﻛﻪ آن اﺟﻞ‬ ‫ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻧﻪ از آن ﻣﻮﻋﺪ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﻧﻪ ﭘﺲ و اﻳﻦ ﻣﻮﻋﺪ ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه‪.‬‬ ‫‪
j
i
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫»ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ از اﺟﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻓﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺒﻞ از ﻓﺮارﺳﻴﺪن اﺟﻞ ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد »و ﻧﻪ ﭘﺲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ« از اﺟﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻟﺬا ﻣﻬﻠﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺖﻫﺎ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫ﻋﺎﻗﻼن را ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻨﺖ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻣﺖﻫﺎ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬او‬ ‫ﻣﺮدم ﻫﻴﭻ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ را ﻫﻼك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن و ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫رﺳﻴﺪن اﺟﻞ ﻣﻘﺮر و ﻣﻮﻋﻮدﺷﺎن در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ‪ .‬ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪان‬ ‫‪1340‬‬

‫اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻛﻪ اﺟﻞ ﻣﺤﺘﻮم ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺘﻴﺰه درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را در ﺣﺎل و روزﮔﺎر ﺗﺄﺳﻒﺑﺎرﺷﺎن ﻓﺮوﮔﺬار‪.‬‬ ‫‪
z






y
x
w
v
u
t
s
r
q
p

o
n
m
l
k‬‬ ‫{
|
‬ ‫»و ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص از روي ﺗﻬﻜﻢ و اﺳﺘﻬﺰا »اي آنﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ او‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻋﻢ و ادﻋﺎﻳﺶ ﺑﺮ او ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ »ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻘﻴﻦ ﺗﻮ دﻳﻮاﻧﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا و ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺒﻠﻴﻎ‬ ‫اﺣﻜﺎم وي ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ دﻳﻮاﻧﻪاي زﻳﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻋﺎﻗﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎي‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آري! ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ را ﺑﻪﺣﺎﻟﺸﺎن واﮔﺬاري اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آن ﮔﺎه ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ اﻓﺰودﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ از راﺳﺖﮔﻮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﭼﺮا ﻓﺮﺷﺘﻪﻫﺎ را ﭘﻴﺶ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲآوري« ﺗﺎ ﺑﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲات ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨﺪ؟ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ از‬ ‫راﺳﺖﮔﻮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﭼﺮا ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﻲآوري ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺗﻮ‬ ‫ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﻨﺪ؟‪.‬‬ ‫}
~
_
`

‪
f
e
d



c
b
a‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن را رد ﻛﺮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺟﺰ ﺑﻪﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺰ‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺖ و ﻣﺸﻴﺖ رﺑﺎﻧﻲ ﻣﺎ اﻗﺘﻀﺎ ﻛﻨﺪ »ﻓﺮو ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ« و آن ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‬ ‫ﺣﻖ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻓﺮود آوردن ﭘﻴﺎم و وﺣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻋﺬاب ﭘﺲ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻤﺎ‬ ‫از آن اﻣﻮري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در آن ﻻزم و ﻗﺮﻳﻦ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﺷﺪ »و در آن‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻬﻠﺖ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻓﺮودآورﻳﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻛﻔﺎر در آن‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﺳﻨﺖ ﻣﺎ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻃﺒﻖ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم ﻣﻌﺠﺰه ﺣﺴﻲ ﻧﺎزل ﻛﻨﻴﻢ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه آن‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪدﻧﺒﺎل آن ﺑﻲدرﻧﮓ ﻋﺬاب رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻟﺬا‬ ‫‪1341‬‬

‫ﻓﺮودآوردن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﻪ زﻳﺎن آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮدﺷﺎن و ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻛﻨﻴﻢ زﻳﺮا اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﻣﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن‬ ‫و از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﻪ زودي اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
n
m
l
k

j
i
h
g‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در رد اﺗﻬﺎم ﺟﻨﻮن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺑﺮاﻳﺸﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﻧﺎزل ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺮآﻧﻲ را ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻜﺮ‬ ‫آﻧﻨﺪ و ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ دﻳﻮاﻧﮕﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻓﺮود آوردهاﻳﻢ »و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺎ ﺧﻮد‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎن آﻧﻴﻢ« از اﺷﺘﺒﺎه و ﺗﺤﺮﻳﻒ و اﻓﺰودن و ﻛﺎﺳﺘﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ; ازآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺳﺰاوار آن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آري! اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﮔﺬر زﻣﺎن ﺗﺎ اﺑﺪاﻟﺪﻫﺮ‬ ‫ﻋﻬﺪه دار ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ آن ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ و‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣﺄﻣﻮر ﺣﻔﻆ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ اﻣﺎﻧﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮده و آن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ را ﺗﺒﺪﻳﻞ و‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﻛﺎر را ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻞ آن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﺎﺑﻮد و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪ‬ ‫و اﻣﺮوز دﻳﮕﺮ اﺛﺮي از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
v
u
t
s
r
q
p
o‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺑﺎب ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و‬ ‫ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ در ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در اﻣﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ و ﻃﻮاﺋﻒ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و آﻳﻨﺪﮔﺎن آﻧﺎن »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﭘﺲ اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﻴﺪان رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻮاج ﺳﺮﻛﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ روﺑﺮو ﺷﺪهاي‪ .‬ﺷﻴﻊ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ و‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ‪ :‬ﻓﺮﻗﻪ ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻳﺎ در ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻳﺎ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺮ ﻳﻚ رأي ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1342‬‬

‫‪

~
}

|
{
z
y
x
w‬‬ ‫»و ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺟﺰ آنﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ اي‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص! اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻔﺎر ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ روﻳﻪاي در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫¡
‪
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ آن را در دل ﻣﺠﺮﻣﺎن راه ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻤﺮاﻫﻲ را در دل ﻣﺠﺮﻣﺎن و‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﺪﻳﺪ راه ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آن را در دل ﻣﺠﺮﻣﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ راه دادﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮآن را در دل آﻧﺎن راه ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﭘﺲ آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫§
¨
©‪
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫»ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﻓﺮود آوردﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ »و‬ ‫ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﮔﺬﺷﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬راه و رﺳﻢ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻧﺸﺎن ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ـ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ روش ﺗﻜﺬﻳﺐ‬ ‫و اﺳﺘﻬﺰا را در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ ـ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ اي ﻣﺤﻤﺪ ص! ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺸﺎن ﻃﻤﻊ ﻣﺒﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻓﺮوﮔﺬار ﺗﺎ در ﺑﺎﺗﻼق اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و آرزوﻫﺎي ﭘﺴﺖ‬ ‫ﺧﻮد ﻓﺮو روﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪

Â
Á

À
¿
¾

½
¼
»

º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±‬‬ ‫‪
Ä
Ã‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻌﺎﻧﺪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻬﺰاﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص »دري‬ ‫از آﺳﻤﺎن ﻣﻲﮔﺸﻮدﻳﻢ« و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻣﻜﺎن ﻣﻲدادﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ آن ﺻﻌﻮد ﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﻤﻮاره در‬ ‫آن ﺑﺎﻻ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ« ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﺑﺰار و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻓﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺪون اﺑﺰار ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را در آﺳﻤﺎن‬ ‫از ﻋﺠﺎﻳﺐ ﻣﻠﻜﻮت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آري! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ »ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ« اﻳﻦ‬

‫‪1343‬‬

‫ﻛﻔﺎر ﻧﺎﺑﻜﺎر; از ﻓﺮط ﻋﻨﺎد و ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻟﺠﺎﺟﺖﺷﺎن »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭼﺸﻢﺑﻨﺪي‬ ‫ﺷﺪهاﻳﻢ« و ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺎ از درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺨﻨﺸﺎن اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬اﺧﺘﻼل ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه در دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻲ ﺷﺮاب اﺳﺖ »ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﺮدﻣﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻓﺴﻮن ﺷﺪهاﻳﻢ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮي اﺳﺖ واﻗﻌﻲ از ﻋﻨﺎدﺷﺎن زﻳﺮا وﻗﺘﻲ آﻧﺎن ﻣﻌﺠﺰه ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻛﺘﺒﺶ را ﺑﺮ آﻧﺎن اﻟﺰام ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﺧﻮد اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ را ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ادراك آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺎرﺿﻪ ﺳﻜﺮ و ﻣﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﺟﺎدو و‬ ‫اﻓﺴﻮنزدﮔﻲ‪ ،‬ادراﻛﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ واﻗﻊ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎل و وﺿﻌﻲ‪ ،‬ﺟﺰ‬ ‫ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻨﺸﺎن دﻳﮕﺮ ﭼﻪ راﻫﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﭘﻨﺪ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن‬ ‫دارد؟!‬ ‫‪
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»و ﺑﻲﮔﻤﺎن در آﺳﻤﺎن ﺑﺮﺟﻬﺎﻳﻲ آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« ﻣﺮاد از ﺑﺮﺟﻬﺎ‪ :‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺳﻴﺎر دوازدهﮔﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺣﻤﻞ‪ ،‬ﺛﻮر‪ ،‬ﺟﻮزا‪ ،‬ﺳﺮﻃﺎن‪ ،‬اﺳﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺒﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان‪،‬‬ ‫ﻋﻘﺮب‪ ،‬ﻗﻮس‪ ،‬ﺟﺪي‪ ،‬دﻟﻮ و ﺣﻮت‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺶ ﻧﺠﻮم و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻨﺎزل‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن از ﺑﺰﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان از ﺗﻌﻤﻖ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫راه ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻼوه اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺸﺮ از ﻓﻮاﻳﺪ وﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﮔﺮدد;‬ ‫زﻳﺮا از آن در ﺟﻬﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ راﻫﻬﺎي ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اوﻗﺎت و اﻣﻮر ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮد »و آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﺳﻤﺎن را »ﺑﺮاي ﺑﻴﻨﻨﺪﮔﺎن آراﺳﺘﻴﻢ« و ﻧﻘﺶ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در‬ ‫زﻳﺒﺎﺳﺎزي آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﺪه‬ ‫ﻋﺒﺮت و ﺗﺄﻣﻞ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ و ﺑﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ دﺳﺖاﻧﺪر ﻛﺎر ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از‬ ‫ﻓﻮاﻳﺪ آنﺑﻮده و از آن ﺑﻪ وﺟﻮد و ﻗﺪرت آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺑﺰرگ راه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1344‬‬

‫‪
V
U
T
S
R
Q
P
O
N
M
L



K
J
I‬‬ ‫»و آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﺳﻤﺎن را »از ﻫﺮ ﺷﻴﻄﺎن راﻧﺪه ﺷﺪهاي ﺣﻔﻆ ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺒﺮد زده و ﭼﻴﺰي از وﺣﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ »ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ دزدﻳﺪه ﮔﻮش ﻓﺮادﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺎﺑﻲ روﺷﻦ در ﭘﻲ او ﻣﻲاﻓﺘﺪ« و ﺑﻲدرﻧﮓ او را دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻛﺮده ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ او را آﺷﻔﺘﻪﺣﺎل و درﻣﺎﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻫﺮ ﺣﺎل‬ ‫از اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ ﺑﺎزش ﻣﻲدارد‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﻋﻴﺴﻲ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ از آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﻪ‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ وارد ﺷﺪه اﺧﺒﺎر ﻏﻴﺐ را از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ آنرا ﺑﻪ ﻣﻨﺠﻤﺎن و‬ ‫ﻛﺎﻫﻨﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدادﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ از ﺳﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎزداﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ از ﻫﻤﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﺎر ﻛﺎﻫﻨﻲ ﺑﺎ ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص از روﻧﻖ اﻓﺘﺎد«‪.‬‬ ‫‪
b
a
`


_
^
]
\
[

Z
Y
X
W‬‬ ‫»و زﻣﻴﻦ را ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪﻳﻢ» ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﻲ ﻫﻤﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻛﺮدن اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮدن زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻛﺮوﻳﺖ آن‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺮوﻳﺖ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان از‬ ‫ﺗﺄﻣﻞ در آن ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل راه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪» ١‬و در آن ﻛﻮﻫﻬﺎي اﺳﺘﻮار‬ ‫اﻓﮕﻨﺪﻳﻢ« ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺳﻄﺢ آن دﭼﺎر اﺿﻄﺮاب ﻧﺸﺪه ﺗﻌﺎدﻟﺶ را از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﺪ و ﺑﺎ‬ ‫آراﻣﺶ و آﺳﺎﻳﺶ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ »و از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﺳﻨﺠﻴﺪه در آن روﻳﺎﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫در زﻣﻴﻦ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي در ﺣﺪي ﻣﻌﻴﻦ و ﺑﻪ اﻧﺪازه و ﺳﻨﺠﺶ روﻳﺎﻧﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮازوي ﺣﻜﻤﺖ ﺳﻨﺠﻴﺪه و ﺑﻪ ﺣﺪ‬ ‫ﺣﺎﺟﺖ ﻣﻘﺪر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻟﺸﻌﺮاوي)رﺣﻤﻪ اﷲ( در ﻛﺘﺎب »ﻣﻌﺠﺰة اﻟﻘﺮآناﻟﻜﺮﻳﻢ» ﻛﺮوﻳﺖ زﻣﻴﻦ را از اﻳﻦ‬

‫آﻳﻪاﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮده و در روﺷﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﻣﺴﺘﺪﻻ آن را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ آن ﻣﺒﺤﺚ را در ﻛﺘﺎب‬ ‫»ﺟﻠﻮهﻫﺎﻳﻲﺟﺪﻳﺪ از اﻋﺠﺎز ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ» ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ آن ﻛﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪1345‬‬

‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ در روﺷﻨﻲ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺲ ﺑﺰرﮔﻲ از‬ ‫اﻳﻦ آﻳﺎت ﻣﺘﺠﻠﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
k

j
i
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫»و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ اﺳﺒﺎب ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻗﺮار دادﻳﻢ« از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪» :‬ﻣﻌﺎﻳﺶ» ﻋﺒﺎرت ازﺗﺼﺮف‬ ‫در اﺳﺒﺎب رزق و روزي در ﻣﺪت زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ روزي‬ ‫دﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻧﻴﺰ در زﻣﻴﻦ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻗﺮار دادﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻏﻴﺮ از ﺷﻤﺎ و ﻧﻴﺰ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و ﺟﺎﻧﻮران دﻳﮕﺮ ـ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف اﻧﻮاع واﺟﻨﺎس ﺧﻮد ـ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
w
v


u

t
s
r
q
p


o
n
m
l‬‬ ‫»و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي آن ﻧﺰد ﻣﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﻣﻤﻜﻨﺎت‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻠﻮك و ﻣﻘﺪور ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻢ و ﻛﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬از ﻋﺪم‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد »و ﻣﺎ آن« اﺷﻴﺎء »را ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻘﺮر ﻓﺮود ﻧﻤﻲآورﻳﻢ« از‬ ‫آﺳﻤﺎن ﺑﻪﺳﻮي زﻣﻴﻦ‪ .‬ﻳﺎ آن را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺸﻴﺖ و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ و رﺣﻤﺖ ﺑﻲﻛﺮان ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺎز آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻳﻢ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺒﺎرﻛﻪ ﻧﻴﺰ اﻋﺠﺎزﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﻠﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎر آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
d
c

b
a
`_

~}

|
{
zyx‬‬ ‫»و ﺑﺎدﻫﺎ را ﺑﺎردارﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻛﻪ اﺑﺮﻫﺎ را ﺑﺎ ﺑﺨﺎر آب ﺑﺎرور ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫اﺑﺮﻫﺎ از آب ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎدﻫﺎ را ﺳﺒﺐ ﺑﺎردار ﺷﺪن درﺧﺘﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل دادن ﮔﺮده ﻧﺮ و ﺗﻠﻘﻴﺢ آن ﺑﺎ ﮔﺮده ﻣﺎده ﺗﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮﻧﺪ‬ ‫و ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1346‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺠﻠﻴﺎت آن‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان ﻗﺪﻳﻢ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ـ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﻬﻢﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻣﺤﺪود آن‪ ،‬از ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺜﻼ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آنﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬أي ﺗﻠﻘﺢ‬ ‫اﻟﺴﺤﺎب ﻓﺘﺪر ﻣﺎء وﺗﻠﻘﺢ اﻟﺸﺠﺮ ‪» ١.«...‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪانﺳﻴﺮاب ﻧﻤﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن آب‬ ‫ﺑﺎران را ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺷﻤﺎ و ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﺘﺎن و ﺳﻴﺮاب ﺳﺎﺧﺘﻦ اراﺿﻲﺗﺎن آﻣﺎده و ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮدﻳﻢ‬ ‫»و ﺷﻤﺎ آن را ﺧﺰﻳﻨﻪﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« در اﺑﺮﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬آبﮔﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ و ﻛﻼ در دل‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ آن راﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮﻳﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ و ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫زﻧﺪه ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﻧﺒﺎﺗﻲ از آن ﺑﻬﺮه ﺑﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
k
j
i
h
g
f
e‬‬ ‫»و ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﻴﻢ« ﭘﺲ ﭘﺪﻳﺪه زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ و‬ ‫ﻣﻴﺮاﻧﺪن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ‪ ،‬ﺑﺮ وﺟﻮد و وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﻣﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﻣﺎ وارث ﻫﺴﺘﻴﻢ« زﻣﻴﻦ‬ ‫و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮروي آن اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﻨﺎي ﺧﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎﻳﺪار و ﺣﻲ و ﻗﻴﻮم ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬آري! ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﺟﺎوﻳﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫زﻧﺪه ﻻﻳﺰال اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪
s
r
q
p
o
n
m
l‬‬ ‫»و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺷﻤﺎرا داﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ و ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺴﻴﻨﻴﺎن ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ داﻧﺴﺘﻪ اﻳﻢ« ﻣﺮاد‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﻣﺘﻘﺪم ﻳﺎ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬داﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ ﻫﻤﻪﻛﺴﺎﻧﻲ را‬ ‫ﻛﻪ از زﻣﺎن آدم زﻧﺪه ﺷﺪه و ﻣﺮدهاﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن زﻧﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻌﺪا ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ زﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و ﻋﻠﻢ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮرو اﺣﻮال آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺴﻦ‪ :‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬داﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﺎن در اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮﻳﺶ‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ‪ :‬ﺑﺎدﻫﺎ اﺑﺮﻫﺎ را ﺑﺎرور ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺑﺮ ﺑﺎران را ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺰاﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎدﻫﺎ ﺑﺎﻋﻤﻞ‬

‫ﺗﻠﻘﻴﺢ درﺧﺘﺎن را ﺑﺎرور ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1347‬‬

‫ـ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻤﺎزﮔﺰاران در اول وﻗﺖ و اول ﺻﻒ و ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﺎن ﺟﺒﻬﻪ ﺟﻬﺎد ـ و ﭘﺲ‬ ‫آﻣﺪﮔﺎن در آن را زﻳﺮا ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﻲ در اﻳﻦ اﻣﻮر‪ ،‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ازﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ»‪.‬‬ ‫‪
|
{
z

y
xw
v
u
t‬‬ ‫»و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭘﺲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر را در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري و ﺑﺪﻛﺎر را در ﻗﺒﺎل ﺑﺪﻛﺮدارياش ﭘﺎداش و ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ زﻳﺮا ﻫﺪف ازﺣﺸﺮ و‬ ‫ﻧﺸﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ او ﺣﻜﻴﻢ‬ ‫داﻧﺎﺳﺖ« از ﺣﻜﻤﺖ ﺧﻮد ﻫﺮ ﭼﻴﺰ را در ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و داﻧﺶ او ﻧﻴﺰ ﺑﺮ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ او ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ؟!‬ ‫}
~


¡
‪
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»و ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻧﺴﺎن را از ﮔﻞ ﺧﺸﻚ از ﻧﻮع ﻻي ﺳﻴﺎه ﺑﻮي ﮔﺮﻓﺘﻪ آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« ﻣﺮاد‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ آدم اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻠﺼﺎل‪ :‬ﮔﻞ ﺧﺸﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺣﺮﻛﺖ داده ﺷﻮد ﺻﺪا و‬ ‫آواز ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻞ ﺧﺸﻚ ﭼﻮن در آﺗﺶ ﭘﺨﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻔﺎل )ﻓﺨﺎر(‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﻤﺄ‪ :‬ﮔﻞ ﺳﻴﺎه دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه‪ .‬ﻣﺴﻨﻮن‪ :‬ﺑﺪﺑﻮ و ﮔﻨﺪﻳﺪه‪ .‬ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد و ﭼﻮن آن ﮔﻞ ﺑﺪﺑﻮ و ﮔﻨﺪﻳﺪه ﺷﻮد ﺑﻪ «ﺣﻤﺄ ﻣﺴﻨﻮن» ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد و ﭼﻮن ﺧﺸﻚ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ »ﺻﻠﺼﺎل» ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫§
¨
©
‪
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫»و ﭘﻴﺶ از آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺶ از آدم »ﺟﻦ را از آﺗﺶ ﺳﻤﻮم ﺧﻠﻖ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻣﺮاد ﭘﺪر‬ ‫ﺟﻨﻴﺎن اﺑﻠﻴﺲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﻠﻌﻨﻪ اﺳﺖ و او را ﺟﻦ ﻳﺎ »ﺟﺎن» ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ازﭼﺸﻤﻬﺎ‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻤﻮم‪ :‬ﺑﺎد ﺳﻮزاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در روزﻫﺎي ﮔﺮم ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺘﻪ و در ﻣﻨﺎﻓﺬ ﺟﻠﺪ‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺷﺎرهاي اﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﺮودت ﻃﺒﻊ اﻧﺴﺎن و ﺣﺮارت ﻃﺒﻊ ﺟﻦ و‬ ‫ﺗﻨﺒﻴﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﺮف و ﺑﺮﺗﺮي آدم ﺑﺮ ﺟﻦ‪.‬‬

‫‪1348‬‬

‫‪
½
¼
»
º
¹

¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫»و ﻳﺎدﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﺸﺮي را از ﮔﻞ‬ ‫ﺧﺸﻚ از ﻗﺴﻢ ﻻي ﺳﻴﺎه ﺑﻮي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻢ آﻓﺮﻳﺪ« اﻋﻼم اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪،‬‬ ‫ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺘﻲ از آﻧﺎن و ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن را از ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮد آﮔﺎه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻫﻞ ﺧﺒﺮه و ﺧﺮد را در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫¾
¿
‪
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á

À‬‬ ‫»ﭘﺲ وﻗﺘﻲ آن را آﻓﺮﻳﺪم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﻲ آن را ﺑﺮاﺑﺮ و ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن آورده و‬ ‫اﺟﺰاي وﺟﻮدش را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدم »و در آن از روح ﺧﻮد دﻣﻴﺪم ﭘﺲ ﭘﻴﺶ او ﺑﻪﺳﺠﺪه‬ ‫دراﻓﺘﻴﺪ« اي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن! ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺷﺎدﺑﺎش و ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺠﺪه ﻋﺒﺎدت و ﻧﻴﺎﻳﺶ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬روح ﺟﺴﻤﻲ اﺳﺖ ﻟﻄﻴﻒ ﻛﻪ ﻋﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآن رﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﻴﺎت‬ ‫را در ﺑﺪن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﺴﻢ ﻟﻄﻴﻒ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ«‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ روح را از ﺑﺎب ﻧﺴﺒﺖ دادن‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻧﺴﺒﺖ داد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن از روﺣﻲ دﻣﻴﺪم ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪه‬ ‫ﻋﺠﻴﺒﻲ از آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﺿﺎﻓﺖ روح ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﻒ و‬ ‫ﺗﻜﺮﻳﻤﻲ ﺑﺮاي آدم  ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد اﻛﺮام و ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ; و اﻳﻦ از ﻣﻮاﻫﺐ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ آن اﻋﺘﺮاض ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ì
Ë
Ê
É
È‬‬ ‫»ﭘﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻤﮕﻲ ﻳﻜﺒﺎره ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ« در ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ؛ ﺑﻲ‬ ‫ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ و درﻧﮕﻲ‪.‬‬

‫‪1349‬‬

‫‪
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï


Î
Í‬‬ ‫»ﺟﺰ اﺑﻠﻴﺲ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز زد از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ« ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﺑﻠﻴﺲ از ﺟﻨﺲ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮد وﻟﻲ از روي اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﺣﺴﺪ ﺑﻪ آدم‪ ،‬از ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺳﺮ ﺑﺎز زد و در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺰاوار ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬او از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺒﻮد وﻟﻲ ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺟﻬﺖ ﻧﺎم ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ وي ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻣﺮي ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺪان‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ از روي رد و اﻧﻜﺎر ﺳﺠﺪه ﻧﻜﺮد‪.‬‬ ‫‪
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺑﻠﻴﺲ! ﺗﻮ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫از ﺳﺠﺪه ﻧﻜﺮدن ﺑﺮاي آدم ﭼﻪ ﻫﺪﻓﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻲ؟‪.‬‬ ‫‪
U
T
S
R
Q
P
O


N
M

L
K
J‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ آن ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮي ﻛﻪ او را از ﮔﻞ ﺧﺸﻚ‪ ،‬از ﻗﺴﻢ ﻻي ﺳﻴﺎه ﺑﺪ‬ ‫ﺑﻮ آﻓﺮﻳﺪهاي‪ ،‬ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻢ« ﭘﻨﺪار اﺑﻠﻴﺲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ او ﺑﺮﺗﺮ از ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ آدم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
[
Z
Y
X
W
V‬‬ ‫»ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﻘﺎم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺑﻬﺸﺖ ﻳﺎ از آﺳﻤﺎن و ﻣﻘﺎم ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻗﺮارداري »ﺑﻴﺮون ﺷﻮ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ راﻧﺪه ﺷﺪهاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﻠﻌﻮن ﻫﺴﺘﻲ و از رﺣﻤﺖ‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻄﺮودي‪ .‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ او را »رﺟﻴﻢ‪ :‬ﺳﻨﮕﺒﺎران ﺷﺪه» ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻃﺮد ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻨﮓ زده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1350‬‬

‫\
]
^
_

`
‪
b
a‬‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻟﻌﻨﺖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻃﺮد و دوري و راﻧﺪن از رﺣﻤﺖ ﻣﻦ‬ ‫ﺗﺎ روز ﺟﺰا ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ ﺗﻮﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺪاري‪.‬‬ ‫‪
i
h

g

f
e
d
c‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭘﺲ ﻣﺮا ﻣﻬﻠﺖ ده« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺟﻠﻢ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاز و ﻣﺮا‬ ‫ﻧﻤﻴﺮان »ﺗﺎ روزي ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ« آدم و ﻧﺴﻞ وي‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ او درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻴﺮد زﻳﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺮﮔﺶ ﺗﺎ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﻣﺮﮔﻲ در ﻛﺎر‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ روزي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺣﻴﺎت از ﻧﻮ اﻋﺎده ﻣﻲﺷﻮد ودر آن‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻜﻠﻔﺎن ﻣﺮﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﺑﻠﻴﺲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﺮد ﻛﻪ ﻧﻤﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ درﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺬاﺑﺶ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ و در دﻧﻴﺎ ﻣﻌﺬب ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا!( و اﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ وﺟﻮد و رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺘﺮف اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ وﺟﻮد و رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺘﺮف ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺰوﻣﺎ ﻣﺆﻣﻦ و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺧﻮد ـ از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻲﭼﻮن و ﭼﺮا از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬ ‫»ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺗﻮ از ﻣﻬﻠﺖ دادهﺷﺪﮔﺎﻧﻲ« ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل درﺧﻮاﺳﺖ اﺑﻠﻴﺲ را‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ او از ﺟﻤﻠﻪ آن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﻠﻬﺎﻳﺸﺎن را »ﺗﺎ‬ ‫روزوﻗﺖ ﻣﻌﻠﻮم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ و در اﻳﻦ روز اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﺑﻠﻴﺲ ﻫﻤﺮاه ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻼﻳﻖ ﺑﺎ ﻧﻔﺨﻪ اول ﻣﻲﻣﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي او ﺗﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺠﺪد ﺧﻠﻖ ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪاد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺧﻮد در ﺧﻼﻳﻘﺶ‪ ،‬ﻣﺮگ و ﻓﻨﺎ در دﻧﻴﺎ را ﺑﺮ وي ﺣﺘﻤﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪1351‬‬

‫‪
~
}
|
{
z
y
x
w

v
u
t‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻣﺮا ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲ آراﻳﻢ« ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻨﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرم ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ در دﻧﻴﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎراﻳﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آراﺳﺘﻦ از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ آراﺳﺘﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن در ﭼﺸﻢ و ﻧﻔﺲ آدﻣﻴﺎن و اﻓﮕﻨﺪﻧﺸﺎن در ورﻃﻪ آن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﺑﻪ زﻳﻨﺖﻫﺎ و آراﻳﺸﻬﺎي دﻧﻴﺎﺳﺖ ﺗﺎ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اواﻣﺮ‬ ‫اﻟﻬﻲ ﻏﺎﻓﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ در ﻣﺸﻐﻠﻪ ﺷﻬﻮات ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮده و ﻫﻴﭻ اﻟﺘﻔﺎﺗﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻏﻴﺮ آن ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑﻠﻴﺲ اﻓﺰود‪» :‬و اﻟﺒﺘﻪ آﻧﺎن را ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻳﻜﺠﺎ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺳﺎزم« از راه‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ و آﻧﺎن را ﺑﻪ راه اﻏﻮا و ﮔﻤﺮاﻫﻲ درﻣﻲاﻓﮕﻨﻢ‪.‬‬ ‫_

`
‪
c
b
a‬‬ ‫»ﻣﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻟﺺ ﺗﻮ از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺗﻮ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮاي‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از ﺷﺎﺋﺒﻪﻫﺎ و آﻻﻳﺶﻫﺎ ﭘﺎﻛﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاي‪ .‬درﻗﺮاﺋﺘﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪) :‬اﻟﻤﺨﻠﺼﻴﻦ( ﺑﻪ ﻛﺴﺮ ﻻم ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﻮ از رﻳﺎ ﻳﺎ ﻓﺴﺎد ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﺑﻠﻴﺲ ﻟﻌﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از‬ ‫آن روي ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ؛ ﻛﻴﺪ وي در ﻣﺨﻠﺼﺎن واﻗﻌﻲ ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ دﻋﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ :‬اﻟﻠﻬﻢ اﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﺨﻠﺼﻴﻦ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را از ﺧﺎﻟﺺ ﺷﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ده‪.‬‬ ‫‪
i
h
g
f
e
d‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ راﻫﻲ اﺳﺖ راﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻖ و‬ ‫واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪهام ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻟﺼﻢ ﺳﻠﻄﻪاي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻮن ﻛﺴﻲ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ :‬راه ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﺖ ﻫﻢ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬راه اﺧﻼص راﻫﻲ راﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رأﺳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻦ ﻣﻨﺘﻬﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1352‬‬

‫‪
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻄﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﺮاد از ﺑﻨﺪﮔﺎن در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺑﺎاﺧﻼص ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺪ »ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻛﻪ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ« ﭘﺲ‬ ‫اﻳﻦﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻣﺎم ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺘﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وادي ﻫﺎي ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دوزخ رﻫﺴﭙﺎر ﻛﻨﻲ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را‬ ‫ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﻠﻄﻪ و ﻏﻠﺒﻪاي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
¤
£
¢
¡

~
}
|
{
z
y
x
w
v‬‬ ‫»و ﻗﻄﻌﺎ وﻋﺪهﮔﺎه ﻫﻤﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻋﺪهﮔﺎه ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺮوان ﮔﻤﺮاه ﺗﻮ »دوزخ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫»ﻛﻪ ﺑﺮاي آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي دوزخ »ﻫﻔﺖ در اﺳﺖ« ﻛﻪ دوزﺧﻴﺎن از آﻧﻬﺎ داﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦﻛﻪ دوزخ ﻫﻔﺖ در دارد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد اﻫﻞ دوزخ اﺳﺖ »ﺑﺮاي ﻫﺮ دري‪ ،‬از‬ ‫آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﭘﻴﺮوان ﮔﻤﺮاه ﺷﻴﻄﺎن »ﺑﺨﺸﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ« ﻛﻪ از ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺎري ـ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ـ و ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻦﻋﻤﺮ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ص دراﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺟﻬﻨﻢ ﻫﻔﺖ در دارد و دري از آن ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي اﻣﺖ ﻣﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ازﻋﻠﻲ
رواﻳﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬درﻫﺎي ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮﻗﺮار دارد ﭘﺲ در اول ﭘﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد آنﮔﺎه در دوم‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﺳﻮم ﺗﺎ آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ درﻫﺎي آن ﭘﺮ ﻣﻲﺷﻮد«‪ .‬اﺑﻦﺟﺮﻳﺞ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬درﻫﺎي دوزخ ﻫﺮﻛﺪام ﻧﺎﻣﻲ دارد‪ :‬در اول ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬در دوم ﻟﻈﻲ‪ ،‬در ﺳﻮم ﺣﻄﻤﻪ‪،‬‬ ‫در ﭼﻬﺎرم ﺳﻌﻴﺮ‪ ،‬در ﭘﻨﺠﻢ ﺳﻘﺮ‪ ،‬درﺷﺸﻢ ﺟﺤﻴﻢ و در ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺎوﻳﻪ اﺳﺖ»‪ .‬از اﺑﻦﻋﺒﺎس
‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
¯
®

¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥‬‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران در ﺑﺎﻏﻬﺎ و ﭼﺸﻤﻪﺳﺎراﻧﻨﺪ« و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﻪ آن وارد‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ و اﻳﻤﻨﻲ درآﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ از آﻓﺎت و‬ ‫‪1353‬‬

‫اﻳﻤﻨﻲ از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺳﺒﺎب ﺧﻮف و ﻫﺮاس اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬درآﻳﻴﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و از ﺳﻮي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آنﮔﺎه‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن وارد ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن از ﺑﺎﻏﻲ ﺑﻪ ﺑﺎغ دﻳﮕﺮي ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬در آن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﻲ و اﻳﻤﻨﻲ وارد ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫»و آﻧﭽﻪ در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي آﻧﺎن از ﻏﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﻢ« ﻏﻞ‪ :‬ﻛﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﻛﻴﻨﻪاي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن ﻛﻴﻨﻪ را از‬ ‫ﻗﻠﺐ وي ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪه و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭘﺎك و ﺻﺎف ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »ﺑﺮادر‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﺻﺎف و ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در دﻳﻦ و دوﺳﺘﻲ و‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮادران ﻫﻢ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ »اﺧﻮت» و »ﻏﻞ» ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫در ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺘﺎق ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪاش ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن دل ﺧﻮد‬ ‫را از ﻏﻞ و ﻛﻴﻨﻪ و ﺣﺴﺪ ﭘﺎك ﺳﺎزد »ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎ‪ ،‬روﺑﻪروي ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻛﺮده« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﺑﺮادروار و ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎ وﺗﻜﻴﻪﮔﺎهﻫﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎره‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﺎم ﺻﻬﺒﺎي ﻋﺎﻃﻔﻪ وﻣﻬﺮ ﺑﺮادري ﺳﺮ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﺑﺮ ﭼﻤﻦﻫﺎي ﺳﺮﺳﺒﺰ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺷﻤﻴﻢ دلآﺳﺎي ﻫﻤﺪﻟﻲ وﻫﻤﺰﺑﺎﻧﻲ را اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻳﺮ‪ :‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﻠﻨﺪي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻔﻞ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﺑﻌﺪ از واﻗﻌﻪ ﺟﻤﻞ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ‬ ‫ﻃﻠﺤﻪﺑﻦزﺑﻴﺮ ﻛﻪ ﭘﺪرش در آن واﻗﻌﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻦ و ﭘﺪرت از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺷﺄن آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪
²

±

°﴿ :‬‬ ‫‪ .﴾º


¹

¸

¶

µ

´

³‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺆﻣﻨﺎن از‬ ‫آﺗﺶ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ آنﮔﺎه ﺑﺮ روي ﭘﻠﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ اﺳﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ در ﻣﻈﺎﻟﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺎك و ﻣﻬﺬب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اذن ورود‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪1354‬‬

‫¼
½
¾
¿
‪
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫»در آﻧﺠﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺑﻬﺸﺖ »ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ رﻧﺠﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﻣﺎﻧﺪﮔﻲاي‬ ‫»ﻧﻤﻲرﺳﺪ و آﻧﺎن از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺎل ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬آري! ﻛﺪام ﻧﻌﻤﺖ از ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟‪.‬‬ ‫‪
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å‬‬ ‫»ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ده« اي ﻣﺤﻤﺪ ص! »ﻛﻪ ﻣﻨﻢ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫آﻣﺮزﻧﺪه ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻢ‪ .‬در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺮ ﺟﻤﻌﻲ از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﻨﺪان ﺑﻮدﻧﺪ ـ وارد ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ وﻟﻲ دوزخ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ«‪ .‬آنﮔﺎه‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﭼﺮا ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟«‪.‬‬ ‫‪
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í‬‬ ‫»و« ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ده »ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب ﻣﻦ‪ ،‬ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖ دردﻧﺎك«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو آﻳﻪ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺮ دو ﻣﻘﺎم ﺧﻮف و رﺟﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻨﺪه اﻧﺪازه ﻋﻔﻮ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از ﻫﻴﭻ ﺣﺮاﻣﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮد و اﮔﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺬاب او را ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﻮد را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ»‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫از ﺑﺴﻴﺎري ﻏﻢ و ﻏﺼﻪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو آﻳﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺧﺒﺮ رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻢ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺧﺒﺮ ﻋﺬاب‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1355‬‬

‫‪
×
Ö
Õ
Ô
Ó‬‬ ‫»و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ده« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ »از ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ« اﻳﺸﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺸﺮ ﻧﺰد وي آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ »ﺿﻴﻒ» ﺑﺮاي ﻣﻔﺮد‪ ،‬ﺗﺜﻨﻴﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﻣﺆﻧﺚ و ﻣﺬﻛﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻟﻔﻆ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ اﻣﺖ ﺧﻮد از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد و‬ ‫در آن ﺧﻮف و رﺟﺎ ﻫﺮ دو ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮ ده ﺗﺎ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﭘﻨﺪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﻣﻮرد ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭘﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
J
I
H

G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﺑﺮاو وارد ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ از ﺷﻤﺎ ﻫﺮاﺳﺎﻧﻴﻢ«‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻌﺪ از آن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﻳﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮد ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺨﻮرﻧﺪ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي از آن ﻧﺨﻮردﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺳﻮره »ﻫﻮد« ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪
R
Q

P
O
N
M
L
K‬‬ ‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ »ﻧﺘﺮس« و از ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻫﺮاﺳﻲ ﺑﻪدل راه ﻧﺪه »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺗﻮ‬ ‫را ﺑﻪ ﭘﺴﺮي داﻧﺎ« ﻛﻪ اﺳﺤﺎق اﺳﺖ »ﻣﮋده ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ اﻳﻤﻦ و ﺣﺘﻲ ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﺸﺎرت ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮس و ﻫﺮاﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪
[
Z
Y
X
W
V
U
T
S‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« اﺑﺮاﻫﻴﻢ; ﺗﻌﺠﺐﻛﻨﺎن از اﻳﻦ ﻣﮋده آﻧﺎن »آﻳﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ ﭘﻴﺮي ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺸﺎرﺗﻢ دادﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ و اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﻲ و ﻓﺮزﻧﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲﭼﻪ؟‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﺸﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟« ﻣﻦ در ﺷﮕﻔﺘﻢ از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﭘﻴﺮي و‬ ‫ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﻲ ﺑﺮاﻳﻢ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻳﺪ و اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺸﺎرت دادن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎ وﻗﻮع آن‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺘﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪1356‬‬

‫\
]
^
_
`
‪
c
b
a‬‬ ‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ اﻣﺮي ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻼﻓﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ »ﻣﮋده‬ ‫دادﻳﻢ ﭘﺲ از ﻧﺎ اﻣﻴﺪان« در آﻧﭽﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ آن ﺑﺸﺎرت دادهاﻳﻢ »ﻣﺒﺎش«‪.‬‬ ‫‪
l
k
j
i
h
g
f
e
d‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ـ ﺟﺰ ﮔﻤﺮاﻫﺎن ـ از رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺑﻮدن از رﺣﻤﺖ ﭘﺮودﮔﺎرم ﺑﻠﻜﻪ از‬ ‫آن ﺟﻬﺖ ﺑﻌﻴﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﺨﻮردهام‪.‬‬ ‫‪
r
q
p
o
n
m‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﻴﺴﺖ ﺧﺒﺮ ﺷﻤﺎ اي ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ دﻳﮕﺮﺗﺎن ﭼﻴﺴﺖ و‬ ‫ﺑﺠﺰ اﻳﻦ ﻣﮋدهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻳﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﺧﺒﺮي ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاﻳﺪ؟‪.‬‬ ‫‪
y
x
w

v
u


t
s‬‬ ‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻳﻢ« ﻣﺮادﺷﺎن‪ ،‬ﻗﻮم ﻟﻮط ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
`
_
~
}
|
{
z‬‬ ‫»ﻣﮕﺮ آل ﻟﻮط« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎن و ﭘﻴﺮوان و ﺧﺎﻧﻮادهاش »ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را ﻧﺠﺎت‬ ‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و ﭘﻴﺮوان و اﻫﻞ دﻳﻦ ﻟﻮط را ﻛﻪ ﻣﺠﺮم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﻋﺬاب ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪
h
g
f
e
dc
b
a‬‬ ‫»ﺟﺰ زﻧﺶ را ﻛﻪ ﻣﻘﺪر ﻛﺮدهاﻳﻢ او از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻜﻢ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ او‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان از ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن در ﻋﺬاب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻳﻦ ﺣﻜﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ‬

‫‪1357‬‬

‫دادﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ از ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﺮب واﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪s

r
q
p
o
n
m
l
k
j
i‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن »ﻧﺰد ﺧﺎﻧﺪان ﻟﻮط آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻮط ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺎآﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺎﺷﻨﺎس ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻢ‪.‬‬ ‫
‪
{
z

y



x
w
v
u
t‬‬ ‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻧﻪ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﭼﻴﺰي آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ در آن ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺬاﺑﻲ را‬ ‫ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺖ در آن ﺷﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫|
}
~

¡
‬ ‫»و ﺣﻖ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦ را ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب ﻗﻄﻌﻲ ﻓﺮودآﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﻗﻮم ﺗﻮﺳﺖ‬ ‫»ﺑﺮاي ﺗﻮ آوردهاﻳﻢ و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎﻧﻴﻢ« در اﻳﻦ ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دادﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪
±°¯®¬«ª©¨§¦¥¤£¢‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهات را ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در‬ ‫ﺳﻮره ﻫﻮد »آﻳﻪ‪ «81/‬ﮔﺬﺷﺖ »و ﺧﻮدت ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﺎن ﺑﺮو« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ از ﭘﻲ آﻧﺎن ﺑﺎش ﺗﺎ‬ ‫از اﻳﺸﺎن ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻳﻜﻲ از اﻳﺸﺎن ﻋﻘﺐ ﺑﻤﺎﻧﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺬاب ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﻨﺖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎص ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در راه‪ ،‬ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮم را ﺑﺮاي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﮕﺬارﻳﺪ«‪» .‬و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﻨﮕﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻪ ﺗﻮ و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ازآﻧﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮد زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ و ﺑﻪ آن‬

‫‪1358‬‬

‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ ﻟﺬا ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮﻛﺖﺗﺎن ﻛﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺮ اﺣﻮال و‬ ‫ﻋﺬاب ﺳﻬﻤﮕﻴﻨﺸﺎن آﮔﺎه ﺷﺪه و ﭼﻨﺎن ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﺪن آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺗﺎب ﻧﻤﻲآورﻳﺪ »و آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺘﻮر داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮوﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻤﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ رﻓﺘﻦ آن دﺳﺘﻮر داده‪ ،‬ﺑﺮوﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻠﻴﻞ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﺳﻮي او وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي ﻟﻮط »اﻳﻦ اﻣﺮ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺎﺑﻮدي‬ ‫ﻗﻮﻣﺶ را‪ .‬ﺳﭙﺲ »اﻣﺮ« را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاش ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﻛﻪ رﻳﺸﻪ آن ﮔﺮوه‪،‬‬ ‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺑﺮﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن‬ ‫ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫½
¾
¿
‪
Á
À‬‬ ‫»و« از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ »ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﺷﺎديﻛﻨﺎن روي آوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ »ﺳﺪوم» ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻗﻮم ﻟﻮط ﺑﻮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از ﻗﺪوم ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن ﻟﻮط ﺷﺎد و ﻣﺴﺮور ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه‬ ‫ﻃﻤﻊ در ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﻓﺤﺸﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺎﻧﻪ ﻟﻮط روي آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
È
Ç
Æ
Å
Ä

Ã
Â‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﻟﻮط ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﻳﻨﺎن ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﻨﺪ« ﻟﻮط ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﻫﻴﺄت‬ ‫ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن دﻳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺘﻼﻳﻲ از ﺳﻮي ﺣﻖﺗﻌﺎﻟﻲ ـ اﻳﺸﺎن را اﻣﺮداﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮروي دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ در آﻧﺎن ﻃﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﻮط اﻓﺰود‪» :‬ﭘﺲ ﻣﺮا رﺳﻮا‬ ‫ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﺑﺎ ﺗﻌﺮض ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻜﺎب ﻓﺤﺸﺎ زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت آﻧﻬﺎ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻦ از ﺣﻤﺎﻳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎن ﻧﺰدم ﻓﺮود آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻢ و اﻳﻦ‬ ‫رﺳﻮاﻳﻲاي ﺑﺮاي ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1359‬‬

‫‪
Í
Ì
Ë
Ê
É‬‬ ‫»و از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ« در ﻛﺎرﺷﺎن »و ﻣﺮا ﺧﻮار ﻧﺴﺎزﻳﺪ« ﺧﺰي‪ :‬ذﻟﺖ و ﺧﻮاري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﻮط از آن ﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎﻧﺶ ﻋﺎﺟﺰ ﺷﻮد‪ ،‬ذﻟﻴﻞ وﺑﻲﻣﻘﺪار ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻟﻮط اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﻗﺒﻞ از آن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ; آﻧﺎن‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺳﻮره »ﻫﻮد« آﻣﺪه اﺳﺖ ـ و در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻴﺎق‬ ‫آﻳﺎت ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دﻟﻴﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ó
Ò
Ñ

Ð
Ï
Î‬‬ ‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺗﻮ را از ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻨﻊ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻳﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ ﻗﺒﻼ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻧﻴﺎﻣﺪﻳﻢ و ﺗﻮ را‬ ‫ﻣﻨﻊ ﻧﻜﺮدﻳﻢ از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ درﺑﺎره اﺣﺪي از ﻣﺮدم ـ ﭼﻮن ﺑﺮ او ﻗﺼﺪ ارﺗﻜﺎب ﻓﺤﺸﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ ـ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﻲ؟ ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻏﺮﻳﺒﻲ ﺗﻌﺮضﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﻟﻮط ﻫﻢ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﻮان ﺧﻮد آﻧﺎن را از اﻳﻦ ﺗﺠﺎوز و ﺗﻌﺮض ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻗﻮم‬ ‫ﻟﻮط او را از ﻣﻴﻬﻤﺎن ﻛﺮدن ﻣﺮدم ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻨﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
G
F




E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﺎن دﺧﺘﺮان ﻣﻨﻨﺪ« ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﻜﺎحﺷﺎن درآورﻳﺪ »اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺎري اﻧﺠﺎم‬ ‫دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﻦ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻓﺤﺸﺎ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ از‬ ‫ﺧﻮد دﻓﻊ ﺷﻬﻮت ﻛﻨﻴﺪ ﭘﺲ اﻳﻨﻚ اﻳﻨﺎن دﺧﺘﺮان ﻣﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﻜﺎح ﺣﻼل ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و‬ ‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺣﺮام ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد او از دﺧﺘﺮاﻧﺶ‪ ،‬زﻧﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻮدﻧﺪ زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﻚ‬ ‫ﻗﻮم‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﭘﺪر آن ﻗﻮم را دارد‪.‬‬ ‫‪
M
L
K
J
I
H‬‬ ‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺗﻮ« اﻫﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮاﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪي ازﺳﻮي‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺪت ﺣﻴﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫‪1360‬‬

‫ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ و ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮردﻧﺶ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﺖ ﭼﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺐ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻧﺸﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﺣﻴﺎت ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺣﻴﺎت ﻣﺤﻤﺪ ص ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫ﻳﺎد ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا او ﻛﺴﻲ را ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ ﻧﺰد ﺧﻮد ازﻣﺤﻤﺪ ص ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ»‪ .‬آري!‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺗﻮ اي ﻣﺤﻤﺪ ص; »ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻣﺴﺘﻲ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« ﺳﻜﺮه‪ :‬در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﻐﻴﺎن ﺷﻬﻮت ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن در ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺳﺮﻣﺴﺘﻲﺷﺎن ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺳﺮﮔﺮدان و ﻣﺴﺘﻐﺮق ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺷﻬﻮت ﺣﺮام و ﻟﺠﺎمﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و‬ ‫ﺑﺼﻴﺮت را از ﺳﺮ و ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﮔﺮﻳﺰاﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻧﺎن را در ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪ زﻳﺮا ﮔﻤﺮاﻫﻲ‪ ،‬ﺧﺮد را از ﺳﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺴﺘﻲ ﺷﺮاب‪ ،‬ﺧﺮد را‬ ‫از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪
Q
P
O
N‬‬ ‫»ﭘﺲ آﻧﺎن را ﻓﺮﻳﺎد ﻫﻮﻟﻨﺎك« و ﻣﺮﮔﺒﺎر‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮﻳﺎد ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ »ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫»ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب« ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻗﺖ ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﺮآﻧﺎن درآﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
Z
Y
X
W
V
U
T
S
R‬‬ ‫»ﭘﺲ آن ﺷﻬﺮ را زﻳﺮ و زﺑﺮ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻬﺮ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺮدم ﻛﻪ در آن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮوزﺑﺮ و ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ آن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺮداﺷﺖ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﻜﻮس آن را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ واژﮔﻮن ﻛﺮد ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﻫﻤﻪ در زﻳﺮ آن دﻓﻦ و‬ ‫ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ »و ﺑﺮآﻧﺎن ﺳﻨﮕﻬﺎﻳﻲ از ﺳﻨﮓ ﮔﻞ ﺑﺎراﻧﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﮔﻞ ﭘﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻮاره‪.‬‬ ‫[
\
]
^
_
`
‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ« ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ; از داﺳﺘﺎن و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻋﺒﺮﺗﺒﺎر آﻧﺎن »ﺑﺮاي‬ ‫ﻋﺒﺮتﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧﻲ ﻛﻪ درآن ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ و‬ ‫ﺗﺄﻣﻞﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ راﻫﻴﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬واﺳﻢ‪ :‬ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻓﺮق‬ ‫‪1361‬‬

‫ﺳﺮ ﺗﺎ ﻗﺪم ﺑﻪﺳﻮﻳﺖ ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬از ﻓﺮاﺳﺖ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ زﻳﺮا او ﺑﺎ ﻧﻮر ﺧﺪا ﻣﻲﻧﮕﺮد« ﺳﭙﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‬ ‫را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
d
c
b
a‬‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ آن ﺷﻬﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﻲ داﻳﺮ ﺑﺮﺟﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻬﺮ ﻗﻮم ﻟﻮط ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ رﻓﺖ و آﻣﺪ در آن ﺟﺮﻳﺎن دارد و آن راه ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺷﺎم اﺳﺖ وآﺛﺎر‬ ‫ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از ﺧﺮاﺑﻪﻫﺎي ﻗﻮم ﻟﻮط ﻫﻨﻮز ﻣﺤﻮ ﻧﮕﺮدﻳﺪه و ﻋﺎﺑﺮان آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﭘﺲ آﻳﺎ از دﻳﺪن آن درس ﻋﺒﺮت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؟!‬ ‫‪
j
i
h
g
f
e‬‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ« ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ; از ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻋﺒﺮﺗﺒﺎر ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﻟﻮط و ﻋﺬاب‬ ‫ﺧﻔﺖﺑﺎري ﻛﻪ ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن‪ ،‬ارﺗﻜﺎب ﻓﺤﺸﺎي ﻟﻮاط‪،‬‬ ‫راﻫﺰﻧﻲ و اﺻﺮارﺷﺎن ﺑﺮ ارﺗﻜﺎب ﻣﻨﻜﺮات دﻳﮕﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻠﻨﻲ ﻓﺮود آورده ﺷﺪ »ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
p
o
n
m


l
k‬‬ ‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺳﻮم ﭘﺲ از داﺳﺘﺎن آدم و اﺑﻠﻴﺲ و داﺳﺘﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻟﻮط اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﻫﻞ أﻳﻜﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ« أﻳﻜﻪ‪ :‬ﺑﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮده اﻧﺒﻮﻫﻲ از درﺧﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬أﻳﻜﻪ ﻧﺎم ﻗﺮﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻞ أﻳﻜﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ در آن ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻫﻞ أﻳﻜﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ ﻳﻜﻲ‬ ‫ﺗﺼﻮر ﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺒﺪا ﺑﻦﻋﻤﺮو
از رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺪﻳﻦ و اﺻﺤﺎب أﻳﻜﻪ دو اﻣﺖ اﻧﺪ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻌﻴﺐ را‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ]ﻫﺮ دوي[ آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد«‪.‬‬ ‫‪1362‬‬

‫‪
v
u
t
s
r
q‬‬ ‫»ﭘﺲ‪ ،‬از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« و ﻫﻼﻛﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮﻣﻲ ﺳﻮزان ﺑﻲ ﺳﺎﻳﻪ ﻫﻔﺖ روزه‬ ‫و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن آﺗﺸﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن »و آن دو ﺷﻬﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻬﺮ‬ ‫ﻗﻮم ﻟﻮط و ﻣﺤﻞ زﻳﺴﺖ أﻫﻞ أﻳﻜﻪ ﻫﺮ دو ﺑﺮ ﺳﺮ راه آﺷﻜﺎري ﻗﺮار دارﻧﺪ ﭘﺲ آﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ از ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﺛﺎر و وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ درس ﻋﺒﺮت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؟‬ ‫و آﻳﺎ آﮔﺎﻫﺎن در اﻳﻦ ﻓﺮﺟﺎم ﻋﺒﺮﺗﺒﺎر ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟‪.‬‬ ‫‪
|
{
z
y



x
w‬‬ ‫»و ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻫﻞ ﺣﺠﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺣﺠﺮ‪ :‬ﻧﺎم ﺷﻬﺮ ﻗﻮم ﺛﻤﻮد ـ ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻗﻮم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﺎﻟﺢ ـ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ و ﺗﺒﻮك ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻋﺮاب ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎ و ﺻﺨﺮهﻫﺎ ﻣﺤﺎط ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺠﺮ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺻﺎﻟﺢ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻳﻜﻲ ازﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در‬ ‫واﻗﻊ ﻫﻤﻪ اﻳﺸﺎن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦرو‪ ،‬از ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ‬ ‫)ﻣﺮﺳﻠﻴﻦ( ﺧﺒﺮ داده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫}
~
_
`
‪
b
a‬‬ ‫»و آﻳﺎت ﺧﻮد را« ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد »ﺑﻪ آﻧﺎن دادﻳﻢ« ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫اﻳﻦ آﻳﺎت و ﻣﻌﺠﺰات‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻫﻢ آن ﺷﺘﺮ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد »وﻟﻲ از آﻧﻬﺎ روﻳﮕﺮدان ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﻪ‬ ‫آﻳﺎت ﻣﺎ ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاده و در آﻧﻬﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺷﺘﺮ را ﭘﻲ ﻛﺮده و‬ ‫دﺳﺘﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
i
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫»و از ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻮم ﺻﺎﻟﺢ درون ﻛﻮﻫﻬﺎ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺘﻨﺪ‬ ‫و در آن ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ »ﻛﻪ در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ« از ﻋﺬاب‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ‬

‫‪1363‬‬

‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و ﻣﺤﻜﻤﻲ آن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ .‬ﻳﺎ در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮﺳﺮﺷﺎن وﻳﺮان‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ دزد ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺐ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
m
l
k
j‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺻﺒﺤﺪم ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺮﮔﺒﺎر آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« و آن در ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺻﺒﺤﮕﺎه از آن‬ ‫روزي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﺎﻟﺢ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
t
s




r
q
p
o
n‬‬ ‫»ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﺎن دﻓﻊ ﻧﻜﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ از اﻣﻮال ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻛﻪ در ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي از‬ ‫ﻋﺬاب ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را از آﻧﺎن دﻓﻊ ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ از ﻳﻚﺳﻮ زﻟﺰﻟﻪ آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ و از‬ ‫ﺳﻮﻳﻲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎﻧﮕﻲ ﻣﺮﮔﺒﺎر در داد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻨﺖ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎري اﺳﺖ‬ ‫وﻟﻲ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻧﺰد او ﻣﻴﻌﺎدي دارد‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ داﺳﺘﺎن اﻫﻞ ﺣﺠﺮ در )آﻳﺎت ‪ 83‬ـ ‪ (82‬ﺳﻮره »ﻫﻮد« ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻨﺠﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪
¥
¤
£
¢¡


~
}|

{
z
y
x
w
v
u‬‬ ‫¦
‬ ‫»و ﻣﺎ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آن دو اﺳﺖ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﺣﻖ و ﺑﺎ ﻫﺪف آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻴﻬﻮده‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد از اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻖ‪ ،‬ﻓﻮاﻳﺪ و ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺮاد از ﺣﻖ‪ ،‬ﭘﺎداش دادن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر‬ ‫در ﻗﺒﺎل ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻳﺶ و ﻣﺠﺎزات ﺑﺪﻛﺎر در ﻗﺒﺎل ﺑﺪﻛﺎري وي اﺳﺖ »و ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻣﺪﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮارﺳﻴﺪن آن‪ ،‬از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﻋﺬاﺑﻨﺪ اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺰاوار اﺣﺴﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ درﮔﺬﺷﺘﻲ ﻧﻴﻜﻮ درﮔﺬر« از‬ ‫‪1364‬‬

‫ﺑﻲادﺑﻲﻫﺎي آﻧﺎن و ﺑﺎ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺘﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﻋﻔﻮﺷﺎن ﻛﻦ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺮدﺑﺎري و ﮔﺬﺷﺖ و‬ ‫ﺣﻠﻢ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺎ آﻳﻪ ﻗﺘﺎل ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫§
¨
©
‪
¬
«
ª‬‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﺮودﮔﺎر ﺗﻮ ﻫﻤﺎن آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﻪ‬ ‫اﺣﻮال ﺗﻮ و اﺣﻮال آﻧﺎن و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﻳﺎ ﺑﺪﻛﺎرﻧﺪ‪ ،‬داﻧﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫®
¯
‪
µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫»و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﺒﻊاﻟﻤﺜﺎﻧﻲ را ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻳﻢ« اﻛﺜﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از‬ ‫»ﺳﺒﻊاﻟﻤﺜﺎﻧﻲ»‪ ،‬آﻳﺎت ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ ﺳﻮره »ﻓﺎﺗﺤﻪ» اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﻣﺜﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ‬ ‫در ﻫﺮ ﻧﻤﺎزي ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از »ﺳﺒﻊ اﻟﻤﺜﺎﻧﻲ»‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺳﻮره ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺳﻮرهﻫﺎي‪ :‬ﺑﻘﺮه‪ ،‬آلﻋﻤﺮان‪ ،‬ﻧﺴﺎء‪ ،‬ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬اﻧﻌﺎم‪ ،‬اﻋﺮاف و اﻧﻔﺎل‬ ‫»و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻗﺮآن ﺑﺰرگ را ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن را‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻤﺎي دﻳﻨﻲ را ﺑﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻴﺶ ص ﻳﺎدآوري‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﺸﺎن را از ﻟﺬتﻫﺎي زودﮔﺬر و ﻓﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫¶
¸
‪
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À

¿
¾
½
¼
»
º
¹‬‬ ‫»و ﺑﻪﺳﻮي آﻧﭽﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻲ از آﻧﺎن را ﺑﺪان ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ ﭼﺸﻢ ﻣﺪوز« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي آراﻳﺶﻫﺎ و ﭘﻴﺮاﻳﺶﻫﺎي دﻧﻴﺎ آن ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﺪوز ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ و ﻣﻴﻞ ﻣﻔﺮط ﺑﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮاد از »ازواج» اﺻﻨﺎف ﺗﻮاﻧﮕﺮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و‬ ‫ﭼﺸﻢ دوﺧﺘﻦ ﻣﺪاوم ﺑﻪﺳﻮي ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺎدي ﻣﺘﻤﻜﻨﺎن و ﺗﻮاﻧﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﺷﻤﺮدن و آرزو‬ ‫ﺑﺮدن آن ﺑﻬﺮهﻫﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺑﺮ آﻧﺎن اﻧﺪوه ﻣﺨﻮر« از اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردهاﻧﺪ و ﺑﺮ‬ ‫ﻛﻔﺮ و ﻋﻨﺎد ﺧﻮد ﻣﺼﻤﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ »و ﺑﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮوﮔﺴﺘﺮ«‬ ‫ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪن ﺑﺎل؛ ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﺗﻮاﺿﻊ و ﻧﺮمﺧﻮﻳﻲ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬اﻋﻢ از ﺗﻮاﻧﮕﺮان‬ ‫و ﻓﻘﺮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1365‬‬

‫‪
Ì
Ë
Ê
É

È
Ç‬‬ ‫»و ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم »ﻣﻦ ﻫﻤﺎن ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪه آﺷﻜﺎرم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪهاي‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ آﻧﺎن از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ آﺷﻜﺎرا ﺑﻴﺎن و‬ ‫اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد ـ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﻧﻜﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻤﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ñ
Ð
Ï
Î
Í‬‬ ‫»ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﺬاب را ﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮود آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮود آوردﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﺷﺎﻧﺰده ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫وﻟﻴﺪﺑﻦﻣﻐﻴﺮه آﻧﻬﺎ را در اﻳﺎم ﺣﺞ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﻬﺎ و ﮔﻠﻮﮔﺎهﻫﺎي ﻣﻜﻪ ﺑﺮﻣﻲﮔﻤﺎﺷﺖ و آﻧﻬﺎ ﺑﺮ‬ ‫آن راﻫﻬﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲﻛﻪ وارد ﻣﻜﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎدا ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ اﻳﻦﻛﺴﻲ‬ ‫ﮔﺮدي ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا او دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺴﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫او ﺳﺎﺣﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺴﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺴﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او ﻛﺎﻫﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ »ﻣﻘﺘﺴﻤﻴﻦ» ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪) :‬ﻣﻘﺘﺴﻤﻴﻦ( اﻫﻞﻛﺘﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن را‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎ و اﺟﺰاﻳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آن اﻳﻤﺎن آورده و ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﻔﺮ‬ ‫ورزﻳﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ از آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺨﺶ ﺑﺨﺶ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را ﺑﻪ اﺟﺰاي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن و ﭘﺮاﻛﻨﺪهاي‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻌﻀﻲ از آن را ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از آن را ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ را ﻛﻬﺎﻧﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي »ﻋﻀﻴﻦ» اﻳﻤﺎن آوردﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﺮآن و ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ از آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻒ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻓﺖ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ـ اﮔﺮ ﻧﻪ در ﻋﻘﻴﺪه ـ اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ‪،‬‬ ‫داﻣﻦﮔﻴﺮ اﻣﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1366‬‬

‫‪
M
L



K
J
I
H
G
F‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮودﮔﺎرت ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ از آﻧﺎن ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻘﻴﻨﺎ از اﻳﻦ ﮔﺮوه‬ ‫ﻛﻔﺎر ـ ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن ـ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ؛ »از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ; از اﻋﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻮرد ﺳﺆال و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫﴿‪
﴾H
G
F‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬از ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
T
S
R
Q
P
O
N‬‬ ‫»ﭘﺲ آﻧﭽﻪ را ﺑﺪان ﻣﺄﻣﻮر ﻣﻲﺷﻮي‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ دﻋﻮت ﻧﻤﻮدن از آﻧﺎن ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬دﻳﻦ ﺣﻖ را آﺷﻜﺎر و ﺟﻤﻊ و ﻛﻠﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﻦ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻌﺪاز آﺷﻜﺎر‬ ‫ﺷﺪن دﻋﻮﺗﺖ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن آورده و‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ »و از ﻣﺸﺮﻛﺎن روي ﺑﺮﺗﺎب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﺗﻮ را ﺑﺮ‬ ‫آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻋﻮﺗﺖ ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪه و اﻟﺘﻔﺎﺗﻲ ﻧﻜﻦ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دﻋﻮﺗﺸﺎن را ﻣﺨﻔﻲ‬ ‫ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول آن‪ ،‬ﺧﻮد و اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻋﻠﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ و دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ را آﺷﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
X
W



V
U‬‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺎ ﺗﻮ را از ﺷﺮ ﺗﻤﺴﺨﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪهاﻳﻢ« ﺑﺎ آنﻛﻪ آﻧﺎن از ﺳﺮان و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻔﺎر و در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن از اﻫﻞ ﻗﺪرت و ﺷﻮﻛﺖ اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺪان ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮ‬ ‫آﻧﻬﺎ را از ﺗﻮ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺗﻤﺴﺨﺮﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺗﻦ از رؤﺳﺎي و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي‪ :‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه‪،‬‬ ‫ﻋﺎص ﺑﻦ واﺋﻞ‪ ،‬اﺳﻮد ﺑﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬اﺳﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻳﻐﻮث و ﺣﺮث ﺑﻦ ﻃﻼﻃﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻤﮕﻲﺷﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد و ﺷﺮ آﻧﺎن را در ﻳﻚ روز واﺣﺪ‪ ،‬از ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪1367‬‬

‫اﻧﺲ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬روزي رﺳﻮل ﺧﺪا ص از ﺑﺮاﺑﺮ آن ﮔﺮوه‬ ‫ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي آنﺣﻀﺮت ص اﺷﺎره ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ!! در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻮد‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺘﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻛﺮد و در اﺛﺮ آن در اﺟﺴﺎﻣﺸﺎن ﺑﺴﺎن اﺛﺮ ﻧﺎﺧﻨﻲ‬ ‫ﻧﺸﺎن اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﻪ زﺧﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﺗﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺣﺪي ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻓﺮط ﺑﺪﺑﻮﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻤﻪ ﺑﺪان ﻋﻠﺖ‬ ‫ﻣﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
b
a
`
_^
]
\
[
Z
Y‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدي دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﭘﺲ ﺟﺮﻣﺸﺎن ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻤﺴﺨﺮ‬ ‫ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺮم دﻳﮕﺮي ﻫﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺷﺮك ﺑﻪﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ زودي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ« ﻛﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﺎرﺷﺎن درآﺧﺮت ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!‪.‬‬ ‫‪
j
i
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫»و ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺗﻮ ﺗﻨﮓ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« از ﻣﺘﻬﻢ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺖ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ و ﺟﻨﻮن و ﻛﻬﺎﻧﺖ و دروغ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻗﺮآن ﻳﺎ درﺑﺎره‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
q
p
o
n
m
l
k‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ او ﺗﺴﺒﻴﺢ ﮔﻮي و از ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎش« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﺑﺎش زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدي‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻧﺪوه و ﻧﮕﺮاﻧﻴﺖ را ﺑﺮﻃﺮف‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد و ﻏﻢ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ را از ﺗﻮ دور ﻛﺮده و ﺳﻴﻨﻪات را ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼج دلﺗﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺴﺒﻴﺢ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﺲ اﻟﻬﻲ و‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1368‬‬

‫‪
w

v
u
t
s
r‬‬ ‫»و ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻦ ﺗﺎ وﻗﺘﻲﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺗﻮ ﻓﺮارﺳﺪ« ﻳﻘﻴﻦ‪ :‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻲ ﻋﺒﺎدت ﻛﻦ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل و اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدات ـ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻤﺎز‬ ‫ﮔﺰاردن ـ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ وي ﻛﺎر ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ درﻫﺮ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺟﺴﻤﻲاي ﻛﻪ ﻗﺮار دارد ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﺣﺎﻟﺶ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﻳﺴﺘﺎده ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰار و اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ و اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻬﻠﻮ«‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺻﺤﺖ ﻗﻮل ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻠﺤﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮاد از‬ ‫»ﻳﻘﻴﻦ» در اﻳﻦ آﻳﻪ »ﻣﻌﺮﻓﺖ» اﺳﺖ ﻟﺬا از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺗﺎ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺣﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲرﺳﻲ ﻋﺒﺎدت ﻛﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ـ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻨﺪار ﺧﻮد ـ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ از وي ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫رأي ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪ ـ ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺟﻬﻞاﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎ‡‬ ‫و اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺧﺪاﺷﻨﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم و داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و اوﺻﺎف اﻟﻬﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻋﺎﺑﺪﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻮاﻇﺐ ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻧﺠﺎم دادن ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ‬ ‫ﺗﺎ دم ﻣﺮگ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻛﻤﺎل ﻣﻌﺮﻓﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬اﻳﺸﺎن را از‬ ‫اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و ﻋﺒﺎداﺗﺸﺎن ﺑﺎزﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع و ﻧﻴﺎﻳﺶ و ﺷﻜﺮ و‬ ‫رﻳﺎﺿﺘﺸﺎن اﻓﺰوده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1369‬‬

‫﴿ﺳﻮره ﻧﺤﻞ﴾‬ ‫ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (128‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ در آن داﺳﺘﺎن «ﻧﺤﻞ« ﻳﺎ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞآﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫»ﻧﺤﻞ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﻮره را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آن‬ ‫ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮره «ﻧﻌﻢ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻮر اﻳﻦ ﺳﻮره ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻤﻮم ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﻜﻲ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎد و ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﺑﻴﺎن دﻻﻳﻞ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻃﺮح ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻨﻜﺮان و دﻓﻊ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
b
a
`
_
~
}|
{
z
y
x‬‬ ‫»ﻫﺎن‪ ،‬اﻣﺮ ﺧﺪا در رﺳﻴﺪ« ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از »اﻣﺮ ﺧﺪا« در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬روز‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺑﻪ زودي آﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫اﻋﺮاب ﻋﺎدﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮي ﻛﻪ وﻗﻮﻋﺶ ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬آن اﻣﺮ آﻣﺪ« و از آن ﺑﻪ زﻣﺎن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ )ﻣﺎﺿﻲ( ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﺆﻳﺪ ﻗﻮل اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻔﺴﺮان اﺳﺖ‪» :‬ﭼﻮن ﺟﻤﻠﻪ ﴿‪



﴾z

y

x‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬اﺻﺤﺎب‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺳﺮاﺳﻴﻤﻪ از ﺟﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ‪) :﴾|

{﴿ :‬آن راﺑﻪ‬ ‫ﺷﺘﺎب ﻃﻠﺐ ﻧﻜﻨﻴﺪ( ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺻﺤﺎب ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و آرام ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ«‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺮاد از »اﻣﺮ ﺧﺪا«‪ ،‬ﺑﻌﺜﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از آن‪،‬‬ ‫ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ »ﭘﺲ آن را ﺑﻪﺷﺘﺎب ﻃﻠﺐ ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻓﺮارﺳﻴﺪن ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻳﺎ ﻋﺬاب را ﻗﺒﻞ از وﻗﺖ ﻣﻘﺮر آن درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﻛﻔﺎر ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه‬ ‫ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻫﺸﺪارﻫﺎ و وﻋﺪهﻫﺎي اﻟﻬﻲ در ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻳﺎ ﻧﺰول ﻋﺬاب‪ ،‬آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ »او ﻣﻨﺰه و ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻨﺰه و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ از ﺷﺮكآوري آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﺎ از اﻳﻦﻛﻪ ﺷﺮﻳﻜﻲ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲآﻧﺎن در ﻧﺰول ﻋﺬاب ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻜﺬﻳﺒﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬ ‫دﻻﻟﺖ ﺑﺮآن داردﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﺎن از ﺷﺮك اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻪ‬ ‫‪1370‬‬

‫ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ وي ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺬاب را از ﺳﺮ اﻧﻜﺎر و اﺳﺘﻬﺰاء‬ ‫ﺑﻪﺷﺘﺎب ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
u
t
s


r
q
p
o
n
m
l
k

j
i
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫»ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ روح« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ وﺣﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻗﺮآن ﻛﻪ از وﺣﻲ اﺳﺖ »ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻓﺮود ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺒﻴﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫وﺣﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ آن را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮصﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از‬ ‫وﺣﻲ ﺑﻪ »روح« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﻤﻮد زﻳﺮا وﺣﻲ دﻟﻬﺎي ﻣﺮده را زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ روح‪،‬‬ ‫ﺑﺪﻧﻬﺎي ﻣﺮده را زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻀﻤﻮن اﻳﻦ وﺣﻲ اﻟﻬﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺮدم را آﮔﺎه ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﻛﻨﻴﺪ »ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮديﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲام دﺳﺘﻮر دﻫﻴﺪ و اﻳﻦ وﺣﺪاﻧﻴﺘﻢ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻴﻢدﻫﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻮر دﻋﻮت ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ اﺳﺖ »ﭘﺲ‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ« اي‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ! اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺑﻪآﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ وي ﺷﺮك آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
~
}
|
{
zy
x
w
v‬‬ ‫»آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺣﻖ آﻓﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮي درﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و‬ ‫زﻳﺮﺑﻨﺎي ﻣﺘﻴﻨﻲ از ﺣﻜﻤﺖ آﻓﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻗﺪرت و وﺣﺪاﻧﻴﺖ وي دﻻﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل؛ »از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺷﺮكآوري آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﺎ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ وي‬ ‫ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺪسﺗﺮ و ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اوﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل و اﻧﻔﺮاد آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ ﭘﺲ ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ وي را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲآورﻧﺪ ؟!‪.‬‬

‫‪1371‬‬

‫
¡
‪
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»اﻧﺴﺎن را از ﻧﻄﻔﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺟﻤﺎد ﭘﺴﺖ و ﺑﻲارزﺷﻲ ﭼﻮن آب ﻣﻨﻲ ﻛﻪ از ﺑﺪن وي‬ ‫ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد »آﻓﺮﻳﺪ« ﺳﭙﺲ آن آب ﻣﻨﻲ را در روﻧﺪ ﺗﻄﻮر ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫آن ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪ آنﮔﺎه در آن روح دﻣﻴﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را از ﺷﻜﻢ ﻣﺎدرش ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻓﺮودآورد ﺗﺎ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ »آنﮔﺎه او« ﺑﻌﺪ از آﻓﺮﻳﻨﺸﺶ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ و ﺑﻴﺮون‬ ‫آوردﻧﺶ از اﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﻤﺎل و ﺑﻌﺪ ازﻃﻲ آن ﻫﻤﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬ ‫»ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺘﻴﺰﻧﺪهاي اﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در‬ ‫ﻗﺪرﺗﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺘﻴﺰ و ﺧﺼﻮﻣﺘﺶ واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻨﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺳﺘﻴﺰﻧﺪه‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره اﺑﻲﺑﻦﺧﻠﻒ ﻧﺎزل ﺷﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ او‬ ‫اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻮﺳﻴﺪهاي را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص آورد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! آﻳﺎ ﻣﻲﭘﻨﺪاري ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ را ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﭘﻮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ؟!‬ ‫©
‪
³
²
±
°
¯
®
¬
«ª‬‬ ‫»و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺷﺘﺮ و ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ »در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﺸﻲ اﺳﺖ« ﮔﺮﻣﺎﺑﺨﺶ‪ .‬دف‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮﻣﺎﺑﺨﺸﻲ اﺳﺖ؛ ازﭘﺸﻢ و ﻛﺮك‬ ‫و ﻣﻮي آﻧﻬﺎ »و« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آﻧﻬﺎ »ﻣﻨﻔﻌﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ« ﻛﻪﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺷﻴﺮ‪،‬‬ ‫ﺳﻮاري ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬زاد و وﻟﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮ »و‬ ‫از آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﮔﻮﺷﺖ و ﭼﺮﺑﻲ آﻧﻬﺎ »ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ«‪.‬‬ ‫´
‪
¼
»
º
¹
¸
¶
µ‬‬ ‫»و« اﻓﺰون ﺑﺮآﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ »در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﺠﻤﻠﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ زﻳﺒﺎﻳﻲ و زﻳﻨﺘﻲ اﺳﺖ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن آﻧﻬﺎ را از ﭼﺮاﮔﺎه ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ و‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻣﺪادان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎه ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ« ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺖ وﺑﺮﮔﺸﺖ ﺧﻮد‬

‫‪1372‬‬

‫ﺑﻪ ﺻﺤﺮا و ﭼﺮاﮔﺎه‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﻣﻨﻈﺮي ﭼﺸﻢ و دﻟﻨﻮاز ﺑﻪ ﺑﻬﺠﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ ـ و ﻟﺬت ﻧﮕﺎه‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻧﻌﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ اﻳﻦ دو وﻗﺖ را ﻳﺎد ﻛﺮد زﻳﺮا ﺻﺎﺣﺒﺎن‬ ‫ﻣﻮاﺷﻲ و داﻣﺪاران ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد در اﻳﻦ دو وﻗﺖ اﻫﺘﻤﺎم و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫ﻣﻲورزﻧﺪ‪ .‬وﻗﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ آﻧﻬﺎ از ﭼﺮاﮔﺎه را ﺑﺮ وﻗﺖ رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪم ﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت در وﻗﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺮ و ﺳﻴﺮاب و ﺧﺮم و ﺑﺎﻣﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ از ﺻﺤﺮا‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻇﺮﻓﻬﺎ را ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ‪ ،‬دﻟﻬﺎ را ﭘﺮ از ﺳﺮور وﭼﺸﻤﻬﺎ را ﭘﺮ از ﺑﻬﺠﺖ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و‬ ‫ﺳﺨﺖ دلآرا و ﭼﺸﻢﻧﻮاز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪PON ML KJ  I H G F E D CBA‬‬ ‫»و ﺑﺎرﻫﺎي ﺷﻤﺎرا ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮان؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاروﺑﺎر و ﻏﻴﺮه را‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﻮد ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ دوش ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »ﺑﻪ ﺷﻬﺮيﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺸﻘﺖ ﺑﺪﻧﻬﺎ ﺑﺪان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﺑﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺷﺘﺮ ﺳﻮارياي ﻧﻤﻲﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎي ﺷﻤﺎ را ﺑﺮدارد‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ دﺷﻮاري و ﻣﺸﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﻪ رﻧﺞ و ﮔﺪازي ﺳﺨﺖ‬ ‫واﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﺑﻪ آن ﺷﻬﺮ ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در آن ﺻﻮرت ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺮ دوش ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬آري! ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﻚ ﺣﺎﺟﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ‬ ‫ﺗﺎﺟﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎر و ﺑﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮدوش ﺧﻮﻳﺶ از اﻳﻦ ﻃﺮف دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آن ﻃﺮف‬ ‫ﺣﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ وﺿﻌﻲ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ؟! »ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﻤﺎ رﺋﻮف و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﺮاﻳﺘﺎن آﻓﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ [ Z Y X W VU TS R Q‬‬ ‫»و اﺳﺒﺎن و اﺳﺘﺮان و ﺧﺮان را آﻓﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ اﺻﻨﺎف ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ »ﺗﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﻮار ﺷﻮﻳﺪ« و ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ در ﻏﻴﺮ ﺳﻮاري ﻫﻢ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ؛ ﭼﻮن‬ ‫ﺑﺮدن ﻛﺎﻻ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ و ﺑﻬﺮهﻫﺎي دﮔﺮ‪....‬‬ ‫اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ و ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫ﺧﺎﻟﺪﺑﻦوﻟﻴﺪ
ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ص در آن از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ اﺳﺒﺎن و ﻗﺎﻃﺮان و ﺧﺮان‬ ‫‪1373‬‬

‫ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ اﺳﺐ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده اﺳﺖ زﻳﺮا اﺳﺐ ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﻮاري اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮردن‪ .‬وﻟﻲ رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ اﺳﺐ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»و« اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ »ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺠﻤﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﻞ و ﺟﻬﺎز و زﻳﻦ‬ ‫و ﻏﻴﺮه زﻳﻨﺖ ﻛﺮده ﺳﻮارﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ وﺟﺪ و ﺷﺎدي واﻧﺒﺴﺎط در‬ ‫ﻣﻲآﻳﻴﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﺮﺷﻤﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت دﻳﮕﺮي را در ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪاﻧﻬﺎ اﺣﺎﻃﻪ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﺷﻨﻴﺪه اﻳﺪ و ﻧﻪ آﻧﻬﺎ را دﻳﺪهاﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺮاد اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ و اﺳﺒﺎب زﻳﻨﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را‬ ‫ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﻗﺒﻞ از اﺧﺘﺮاع آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي‬ ‫ﺑﺨﺎر‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ و دﻳﮕﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺪرن را آﻓﺮﻳﺪ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦآﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ اﺷﻴﺎي‬ ‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ دﻳﮕﺮي را ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ‪ ...‬و اﻳﻦ روﻧﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن را‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫\ ] ^ _ ` ‪g f e d c ba‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺤﺚ از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻣﺎدي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ راﻫﻬﺎي‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ داده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﻧﻤﻮدن راه ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﻮدن راه راﺳﺘﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ و ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻬﺪه‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ »و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺞ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ از آن راﻫﻬﺎ‪ ،‬از راه ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ راه و روش ﻳﻬﻮدﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ و ﻣﺠﻮﺳﻴﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و اﺳﺒﺎن و وﺳﺎﻳﻞ ﺳﻮاري‪ ،‬از راه راﺳﺖ ﻣﻴﻞ ﻛﺮده و‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ راﻫﻬﺎي ﻛﺞ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬راه را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬از‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬در ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻓﺘﻴﺪ اﻣﺎ ﻫﺪاﻳﺖ و‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ »و اﮔﺮﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را راه‬ ‫‪1374‬‬

‫ﻣﻲﻧﻤﻮد« ﺑﻪﺳﻮي راه درﺳﺖ وﻟﻲ او ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻨﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ را‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﺮﺧﻲ را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ آﻳﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺮاد از »راه ﻣﻴﺎﻧﻪ« در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻪ راهﻫﺎي ﻣﺎدي‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮاد از آﻳﻪ‪ ﴾_^ ] \﴿ :‬راه ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺰال ﻛﺘﺐ و اﻗﺎﻣﻪ ادﻟﻪ‪ ،‬راه راﺳﺖ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‬ ‫روﺷﻦ ﻧﻤﻮده و او را ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺧﻴﺮ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ﴾a  `﴿ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ راﻫﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻮﺳﻴﺖ و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﻛﺞ وﻣﻌﻮج و ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ‬ ‫راه راﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم و راه ﻛﺞ ﻏﻴﺮ آن از ادﻳﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬در‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﮔﺬر از اﻣﻮر ﺣﺴﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺴﻴﺎر واﻗﻊ ﺷﺪه و ﭼﻮن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در‬ ‫آﻳﺎت ﻗﺒﻞ از وﺳﺎﻳﻞ ﺳﻮاري وراﻫﻬﺎي ﺣﺴﻲ ذﻛﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬ ‫راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﭘﺮداﺧﺖ«‪.‬‬ ‫‪ v ut s rq p o nm l k j i h‬‬ ‫»اوﺳﺖ آنﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﺑﻲ ﻓﺮود آورد ﻛﻪ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺷﻤﺎ از آن‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن آب را ﺷﻴﺮﻳﻦ و زﻻل ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻧﻪ ﺷﻮر و ﺗﻠﺦ ﺗﺎ ﻣﺮدم و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن از آن‬ ‫ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻨﺪ »و روﻳﻴﺪﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮد را در آن ﻣﻲﭼﺮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ از آن اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺨﺸﻲ از آن آب‪ ،‬آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ ﺑﺎ آن ﻣﻲروﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﺧﻮد را در ﺑﻴﺸﻪﻫﺎ و ﻣﺮاﺗﻊ ﻣﻲﭼﺮاﻧﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﭼﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ و‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﻤﻪ در اﺻﻞ از ﻫﻤﺎن آب آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪e d c b a` _ ~ } | { z y x w‬‬ ‫‪ h gf‬‬ ‫»ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن آب‪ ،‬ﻛﺸﺖ و زﻳﺘﻮن و درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و اﻧﮕﻮر و از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت‬ ‫دﻳﮕﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎف ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﺎﻓﻊ دﻳﮕﺮ »را ﺑﺮاي‬

‫‪1375‬‬

‫ﺷﻤﺎﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ دراﻳﻦ« ﻓﺮودآوردن آب و روﻳﺎﻧﺪن درﺧﺘﺎن و ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ ‫»ﻧﺸﺎﻧﻪاياﺳﺖ« ﺑﺰرگ‪ ،‬دال ﺑﺮ ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در رﺑﻮﺑﻴﺖ وي »ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻟﺬا ﻧﮕﺮش در‬ ‫ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت وي را ﻓﺮوﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و از ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻲﺗﻔﺎوت ﻧﻤﻲﮔﺬرﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ w v u t sr q p on m l k j i‬‬ ‫‪ z y x‬‬ ‫»و ﺷﺐ و روز و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ رام ﮔﺮداﻧﻴﺪ« رام ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ ﮔﺮداﻧﻴﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎي ﻣﺼﺎﻟﺤﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬آري!‬ ‫اﻳﻦﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻛﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪه ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري ﺑﺮاي ﻣﻮﻻي ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﻓﺮﻣﺎن وي‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﺮده و از ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش در راه ﻧﻔﻊ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وي ﺑﺎزﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﻲدرﭘﻲ ﻣﻲآﻳﻨﺪ »و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او ﻣﺴﺨﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻛﻪ درﺷﺒﻬﺎي ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﻮر ﻣﻲﭘﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺮدم ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺑﻴﺎﺑﺎن و درﻳﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻘﺎﺻﺪﺷﺎن راﻫﻨﻤﻮن‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎﻣﻲ دﻗﻴﻖ و ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪه در ﻣﺪار ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺷﻨﺎور اﺳﺖ »ﻣﺴﻠﻤﺎ در اﻳﻦ« اﻣﻮر »ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﻘﻞﻫﺎ و‬ ‫ﺧﺮدﻫﺎﻳﺸﺎن را در آﺛﺎري ﻛﻪ دال ﺑﺮ وﺟﻮد ﺻﺎﻧﻊ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي و ﻋﺪم وﺟﻮد ﺷﺮﻳﻜﻲ‬ ‫ﺑﺮاي اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ؛ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻟﺬا ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از ﻋﻘﻞ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫{ | } ~  ¡ ‪ª ©  ¨ § ¦ ¥  ¤ £¢‬‬ ‫»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ »آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آﻓﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬ ‫زﻣﻴﻨﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ و رام ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﻋﻈﻴﻢ و‬ ‫آﻳﺘﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺣﻜﻤﺖ در اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺑﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖ و در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻨﻮع رﻧﮓﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺮاي‬ ‫‪1376‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻌﺎرف و ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎ و ﺟﻠﻮهﮔﺎه ﭘﺮﮔﺴﺘﺮهاي ﺑﺮاي ﺷﺎدي واﻧﺒﺴﺎط ﺟﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫رواﻧﻬﺎﺳﺖ و اﮔﺮ اﺷﻴﺎ و ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ واﺣﺪي ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎ‬ ‫راه ﻛﻤﺎل ﭘﻴﻤﻮده ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ و از ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ ﺑﻬﺮه ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﻤﻲﺑﺮد‪.‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ «ﻋﻠﻢ‬ ‫اﻟﻮان« اﻣﺮوزه ﻓﺮازﻫﺎﻳﻲ از اﻋﺠﺎز اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ« اﻣﻮر »ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ« روﺷﻦ »ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورﻧﺪ«‬ ‫ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي اﻟﻬﻲ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻟﺬا آﻧﻬﺎ را ﺳﭙﺎس ﮔﺰارده و از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد راﻫﻴﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻳﻪ )‪ (11‬را ﺑﺎ )ﻳﺘﻔﻜﺮون( و آﻳﻪ )‪ (12‬را ﺑﺎ )ﻳﻌﻘﻠﻮن( و آﻳﻪ‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺑﺎ )ﻳﺘﺬﻛﺮون( ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬در آﻳﻪ )‪ (12‬ادﻟﻪ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‬ ‫و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻻﻟﺖ آن ادﻟﻪ ﺑﺮ ﻗﺪرت و وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرآﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﺠﺮد‬ ‫ﺗﻌﻘﻞ در آﻧﻬﺎ ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﻋﻤﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ آن آﻳﻪ را ﺑﺎ )ﻳﻌﻘﻠﻮن( ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن آورد‪ .‬وﻟﻲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ادﻟﻪ زﻣﻴﻨﻲ‬ ‫در دﻻﻟﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺪﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬آﻳﻪ‬ ‫)‪ (11‬را ﺑﺎ )ﻳﺘﻔﻜﺮون( ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورد‪ .‬وآﻳﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﺎ )ﻳﺘﺬﻛﺮون( ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫آورد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﻮﺟﻪ داده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي زﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار و ﻓﺎﻋﻞ‬ ‫ﻣﺨﺘﺎر ﺣﻜﻴﻢ‪ ،‬ذات ذواﻟﺠﻼل اوﺳﺖ و ﺑﺲ ﻟﺬا ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻫﻤﻴﺸﻪ‬ ‫ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫«¬®¯‪ ¸¶µ´³²±°‬‬ ‫‪  ÁÀ¿¾ ½ ¼ » º ¹‬‬ ‫»و اوﺳﺖ آنﻛﻪ درﻳﺎ را ﻣﺴﺨﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺎ دادن اﻣﻜﺎن ﺳﻮاري ﺑﺮ اﻣﻮاج آن‬ ‫و ﺑﻴﺮون آوردن ﺻﻴﺪ و ﺟﻮاﻫﺮ و ﻣﻌﺎدن و ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در آن اﺳﺖ »ﺗﺎ از آن‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ ﺗﺎزه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺎﻫﻲ »ﺑﺨﻮرﻳﺪ« وﺻﻒ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ و ﻃﺮاوت‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ دادن ﺑﻪ ﻟﻄﺎﻓﺖ آن اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت آﺑﺰي‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻟﻄﺎﻓﺖ و‬ ‫‪1377‬‬

‫ﻃﺮاوت را داراﺳﺖ »و ﺗﺎ ﭘﻴﺮاﻳﻪاي ﻛﻪ آن را ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪ از آن ﺑﻴﺮون آورﻳﺪ« ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﺮوارﻳﺪ و ﻣﺮﺟﺎن ﻛﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدان ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن زﻧﺎن ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ وﻟﻲ ﺧﻄﺎب »ﺗﻠﺒﺴﻮﻧﻬﺎ« را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ‬ ‫ﻣﺬﻛﺮ آورد‪ ،‬ﻛﻪ زﻧﺎن اﻳﻦ زﻳﻮرآﻻت را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدان ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ »و ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را در آن‬ ‫ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه آب ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را روﻧﺪه در درﻳﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻣﻮاج آن را‬ ‫ﺑﺎ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﻨﺪ »و« ﻣﺴﺨﺮ ﻛﺮد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ درﻳﺎ را »ﺗﺎ از ﻓﻀﻞ او ﻃﻠﺐ‬ ‫ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ در آن ﺗﺠﺎرت ﻛﻨﻴﺪ و از ﻓﻀﻞ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺳﻮد ﺑﺮﻳﺪ »و‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﻜﺮ ﮔﺰارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﻓﻀﻞ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺮازﻳﺮ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ وي اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ آنﮔﺎه ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻗﻠﺐ و اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس وي را ﺑﻪﺟﺎ‬ ‫ﻣﻲآورﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»و در زﻣﻴﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎي اﺳﺘﻮار« و ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ »ﭘﻲاﻓﮕﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﻧﺠﻨﺒﺎﻧﺪ« و ﻧﻠﺮزاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﻋﻠﻢ ﺑﻴﻮﻟﻮژي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺴﻞﻫﺎ و‬ ‫ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻗﺸﺮ زﻣﻴﻦ و آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻬﺎ و زﻟﺰﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺮ‬ ‫روي زﻣﻴﻦ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ »و رودﻫﺎ و راﻫﻬﺎ را آﻓﺮﻳﺪ« در زﻣﻴﻦ »ﺗﺎ ﺷﻤﺎ راه‬ ‫ﺧﻮدرا ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ در ﺳﻔﺮﻫﺎﻳﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪
R
Q
P
O
NM‬‬ ‫»و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ آﻓﺮﻳﺪ« در راﻫﻬﺎ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﻋﻼﻳﻢ راﻫﻨﻤﺎ و ﻫﺮ ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫ﻓﺎرﻗﻪ دﻳﮕﺮي »و آﻧﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن راهﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺎ‬ ‫اﻧﻮاع ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ راهﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺎت ارﺑﻌﻪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻗﺒﻠﻪ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و در ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺷﺒﺎﻧﻪ درﻳﺎﻳﻲ و ﺑﺮي‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪﺳﺘﺎرﮔﺎن راهﻳﺎب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻧﺠﻢ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎره «ﺟﺪي« ﻳﺎ ﺳﺘﺎره «ﻗﻄﺒﻲ« اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1378‬‬

‫‪
[
Z
Y
XW
V
U
T
S‬‬ ‫»ﭘﺲ آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ« اﻳﻦ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت ﺑﺰرگ را و اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ را ﺳﺎﻣﺎن‬ ‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ »ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ« ﭼﻴﺰي از آﻧﻬﺎ را و ﺑﺮ اﻳﺠﺎد ﺣﺘﻲ‬ ‫ﻳﻜﻲ از آن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻛﻪ ﻣﺮاد ﺑﺘﺎن ﺑﻲﺟﺎﻧﻨﺪ »آﻳﺎ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ؟« اي‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن! ﺗﺎ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد اﻳﻦ راه و روﺷﺘﺎن ﭘﻲ ﺑﺮده و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺮاي ذات‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ؟‪.‬‬ ‫\
]
^
_
`
‪
g
f
e
d

c
ba‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و اﺣﺴﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﺟﻪ داده‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺷﻤﺎره ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ آن را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﻨﻴﺪ«‬ ‫وﺑﺮﺷﻤﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ ﻗﻴﺎم ورزﻳﺪه و ﺷﻜﺮ آﻧﻬﺎ را ادا ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ! ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﻣﺜﺎل؛ اﮔﺮ در ﺟﺰﺋﻲ از اﺟﺰاي اﻧﺴﺎن ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻞ و ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺼﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺑﺮ او ﻧﺎﮔﻮار و ﺗﻠﺦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و او آرزو ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮﻫﻤﻪ دﻧﻴﺎ ﻫﻢ در‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ وي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺧﻠﻞ از وي ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدد »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲﺗﺎن در ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪) :‬اﻟﻠﻬﻢ إﻧﻲ أﺷﻜﺮك ﻋﺪد ﻣﺎ ﺷﻜﺮك اﻟﺸﺎﻛﺮون ﺑﻜﻞﻟﺴﺎن‬ ‫ﻓﻲ ﻛﻞ زﻣﺎن‪ :‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﺰارم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫زﺑﺎﻧﻲ و در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺷﻜﺮ ﮔﺰاردهاﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
n
m
l
k
j
i
h‬‬ ‫»و ﺧﺪا آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻳﺪ« از اﻣﻮر »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ« اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ؛ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﺘﻤﺎ در ﺑﺮاﺑﺮاﻋﻤﺎﻟﺸﺎن‬ ‫ﺟﺰا داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1379‬‬

‫‪
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎن و ﻣﻌﺒﻮدان دروﻏﻴﻦ ﻛﻔﺎر‬ ‫»ﭼﻴﺰي« از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را اﺻﻼ »ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﻨﺪ« ﻧﻪ ﺑﺰرگ و ﻧﻪ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﻧﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﺮ را »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« و ﻣﺨﻠﻮﻗﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او‬ ‫ﻋﺒﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ رب‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻛﻔﺎر ﺑﺘﺎن را از ﭼﻮب ﻳﺎ ﺳﻨﮓ و ﻏﻴﺮه ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‬ ‫ﻟﺬا ﺑﺘﺎن در ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ آﻓﺮﻳﻨﺸﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ واﺟﺐاﻟﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
b
a
`
_
~
}|
{
z‬‬ ‫»ﻣﺮدﮔﺎﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺑﺘﺎن ﺑﻲروح »ﻧﻪ زﻧﺪﮔﺎن« و اﮔﺮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺧﺪاي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺮدن آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﺒﻮد »و ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺑﺘﺎن ﺟﺎﻣﺪ و ﺑﻲروح »ﻛﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺷﺪ« ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮاﻧﺸﺎن‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺘﺎن ﺑﻲﺟﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻛﻲ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻛﺴﻲ ﺳﺰاوار ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪه آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه‪ ،‬داﻧﺎي ﻏﻴﺐ و دﻫﻨﺪه ﭘﺎداش و‬ ‫ﻋﻘﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
o
n
m
l
k
j
i
h
g
fe



d
c‬‬ ‫ﻟﺬا ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻇﻬﺎر ﺷﻮد و اﻳﻨﻚ ﺑﺪان ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻌﺒﻮد ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدي اﺳﺖ ﻳﮕﺎﻧﻪ« آري! ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ‬ ‫ﺑﻲرﻗﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪ »ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻧﻜﺎرﮔﺮ اﺳﺖ« وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺣﻖ را ﻟﺬا ﻫﻴﭻ ﻣﻮﻋﻈﻪاي در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻧﻜﺮده و ﻫﻴﭻ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزي در آﻧﻬﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد »و آﻧﺎن ﻣﺴﺘﻜﺒﺮﻧﺪ« و‬ ‫ﺳﺮﻛﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻦ ﻧﺪاده و آن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1380‬‬

‫‪
~
}
|

{

z
yx
w
v
u
t
s
r
q
p‬‬ ‫»ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ« از‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﻳﺎ ﻛﺮدار ﺧﻮﻳﺶ »ﻣﻲداﻧﺪ« ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﺠﺎزات ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ او‬ ‫ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارد« ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ از اﻗﺮار ﺑﻪﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‬ ‫اﷲ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻲورزﻧﺪ‪.‬‬ ‫
¡

‪
ª
©
¨
§
¦¥
¤
£
¢‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﺎت ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ از ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻨﻜﺮان ﻣﺸﺮك ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺒﻬﻪ اول ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‪ ،‬ﻃﻌﻦ زدن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآناﺳﺖ‪» :١‬و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ؟« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪:‬ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻨﻜﺮ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن‪» :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪﻋﻲ ﻓﺮود آﻣﺪن آن از آﺳﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬اﺑﺎﻃﻴﻞ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﻫﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم از ﻗﺮﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ اﻳﻦﺳﻮ از آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺎﻃﻴﺮ‪ :‬ﺟﻤﻊ اﺳﻄﻮره ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺮاﻓﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از ﻗﺪﻳﻢ اﻻﻳﺎم ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺷﻴﻮه‬ ‫و ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ را ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺮاﻓﻪ و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ دﻟﻬﺎي ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان در ﻃﻮل ﻗﺮﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻴﻤﺎرﻳﺸﺎن ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ در‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد از اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫«

¬

®

¯
‪
¼
»


º

¹¸
¶
µ
´
³
²

±°‬‬ ‫½

¾
‬ ‫»ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم ﺑﺮدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣ‪Ĥ‬ل و ﻓﺮﺟﺎم ﺗﻜﺬﻳﺐﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺮآن و اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﻗﺮآن اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن؛ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ و ﻏﻴﺮ آن از ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺮ دوش آﻧﻬﺎ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻤﻪ‬ ‫‪ 1‬ﺷﺒﻬﺎت دﻳﮕﺮ در آﻳﺎت )‪ 38 ،35 ،33‬و ‪ (43‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1381‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﮔﺮاﻧﺒﺎر؛ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ اﺳﻼم‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺎره ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد »و ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻧﺎن را‬ ‫ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ »از روي ﻧﺎداﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ذﻣﻪ آﻧﺎن از‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﭘﻴﺮوان ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻲﺧﺒﺮﻧﺪ؛ ﮔﻨﺎه ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دروغﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫در ﻣﻮرد ﻗﺮآن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ ﺳﻨﺖ ﺑﺪي را ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬارد‪ ،‬ﮔﻨﺎه آن ﺳﻨﺖ‬ ‫ﺑﺪ و ﮔﻨﺎه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮ دوش اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ از ﮔﻨﺎه ﻣﺮﺗﻜﺒﺎن‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺘﻲ‬ ‫دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي او از ﭘﺎداش ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎداشﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺎداش وي از ﭘﺎداش آﻧﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﮔﻤﺮاﻫﻲاي‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ذﻣﻪ او از ﮔﻨﺎه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻨﺎه‬ ‫وي از ﮔﻨﺎﻫﺎن آﻧﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪» .‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺪ ﺑﺎري را ﺑﺮ دوش‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن ﭼﻪ ﺑﺪﺑﺎري اﺳﺖ!‪.‬‬ ‫¿

‪
Ì

Ë

Ê

É

È

Ç

Æ

Å

Ä

Ã

Â

Á

À‬‬ ‫‪
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í‬‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻜﺮ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫دادﻧﺪ؛ از ﺗﻬﻴﻪ اﺳﺒﺎب و آﻣﺎده ﻛﺮدن ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎم و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺣﻖ‬ ‫وادارﻧﺪ »وﻟﻲ ﺧﺪا از ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎﻧﺸﺎن زد« ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺟﻬﺖ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي آن ﺑﻨﺎ‬ ‫در رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي آن را ﺑﻪ ﻟﺮزه درآورد و آن را ﻓﺮو ﻏﻠﺘﺎﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻧﺎن‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎ و ﺗﻔﻜﺮات ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻳﺮﺑﻨﺎي ﺑﺎﻃﻠﻲ ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ ﺑﻨﺎي‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﻓﻜﺮيﺷﺎن را در ﻫﻢ ﻓﺮو رﻳﺨﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﻲ دﻳﮕﺮي ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﻘﻒ ﺑﺮاﻓﺘﺎد« و ﻓﺮو‬ ‫رﻳﺨﺖ »از ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن« ﻟﺬا ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ و اﻣﻜﺎن ﮔﺮﻳﺰ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ »و ﻋﺬاب« ﻫﻼك »ﺑﺮ‬

‫‪1382‬‬

‫ﺳﺮ آﻧﺎن از ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﻜﺮش را ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاﻳﻦ ﮔﻤﺎن واﻫﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﺎﻣﻼ در اﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺮودﺑﻦﻛﻨﻌﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا او ﻛﺎخ‬ ‫ﺑﺲ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﮔﺰ در ﺑﺎﺑﻞ ﺑﻨﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻇﻦ ﺧﻮد از آن ﺑﻪ آﺳﻤﺎن‬ ‫ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ اﻫﻞ آﺳﻤﺎن ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﺑﺎد ﻓﺮﻣﺎن داد وﺑﺎد آن ﺑﻨﺎي‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ را ﺑﺮ او و ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﻓﺮوﻏﻠﺘﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﮕﻲ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﻌﺎﺻﺮ آن ﺣﻀﺮت ص ﻛﻪ ﻣﻜﺮ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫و اﻳﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﺒﺮﺗﺒﺎرﺷﺎن در دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در آﺧﺮت‪:‬‬ ‫‪
O
N
M
LK
J
I

H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
W
V
U
T
S
R
Q
P‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻧﺎن را رﺳﻮا ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﺎ وارد ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن در دوزخ »و« در آن ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ از روي ﺗﻮﺑﻴﺦ و ﺳﺮﻛﻮب ﺑﻪ آﻧﺎن »ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ آن ﺷﺮﻳﻜﺎن«‬ ‫ﭘﻨﺪاري و ادﻋﺎﻳﻲ »ﻣﻦ ﻛﻪ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ وﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺑﺎ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺟﺪال و دﻋﻮا داﺷﺘﻴﺪ؟ »اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از اﻫﻞﻋﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻋﻠﻤﺎي رﺑﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و ﺗﻮﺣﻴﺪ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻧﻜﺎر و اﺳﺘﻬﺰاﻳﺸﺎن روﺑﺮو ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آري! اﻳﻨﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از‬ ‫ﺑﺎب ﺷﻤﺎﺗﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﻪ اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻫﺮآﻳﻨﻪ رﺳﻮاﻳﻲ اﻣﺮوز« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫رﺳﻮاﻳﻲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ »و ﺳﺨﺘﻲ« ﻋﺬاب آن »ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺨﺼﻮص آﻧﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1383‬‬

‫‪
j
i
h
g

f
ed
c
b
a
`
_
^
]\
[

Z
Y
X‬‬ ‫‪
m
l




k‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ارواﺣﺸﺎن را ﻗﺒﺾ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻤﻜﺎر‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ وﺣﻲ ﻣﻨﺰل اﻟﻬﻲ »ﭘﺲ آن ﻛﺎﻓﺮان« در ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺘﻀﺎر و‬ ‫دﻳﺪن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺮگ‪ ،‬ﻳﺎ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ »از در ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ« و ﺑﻪ رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻗﺮار ﻛﺮده ﺳﺘﻴﺰ و ﺟﺪال ﺑﺎ ﺣﻖ را ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻛﺎر‬ ‫ﺑﺪي ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ‪ :‬آﻧﻬﺎ ـ ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺧﻮد ـ ﻋﻤﻞ ﺑﺪي‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪»:‬آري! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا‬ ‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﺪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﻟﺬا اﻳﻦ دروغ و ادﻋﺎي ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲﻫﻨﮕﺎم ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻛﻠﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮاد از آﻧﺎن‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ادﻋﺎي اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻋﺎزم ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻗﻠﺖ ﺷﻤﺎر ﻣﺆﻣﻨﺎن را‬ ‫دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮك ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و در آن ﺟﻨﮓ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
w
v
u
t
sr
q
p
o
n‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺑﻪ دروازهﻫﺎي دوزخ درآﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ‪ ،‬ﻳﺎ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻗﻮل دوم را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ »در آن ﺟﺎودان ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و‬ ‫ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺘﻜﺒﺮان« از اﻳﻤﺎن و ﻋﺒﺎدت ﻛﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﻮزان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ »ﭼﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
j

ih

g

f

e

d

c

ba

`

_~

}

|

{

z

y

x‬‬ ‫‪
q
p
o
n
ml
k‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ آﻳﺎت ﻣﻨﺰل اﻟﻬﻲ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﻣﻮﺿﻊ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﺗﻘﻮي ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﺑﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﺗﻘﻮا‬ ‫ﺳﺆال ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭼﻪ ﻧﺎزل ﻛﺮد؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﻴﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او ﺧﻴﺮ و‬

‫‪1384‬‬

‫رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺖ ﻧﺎزل ﻛﺮد‪ ،‬او اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را ﻧﺎزل ﻛﺮد ﻛﻪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را در دﻧﻴﺎ ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ـ‬ ‫ﻫﺮ دو ـ ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ از ﺳﺨﻦ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺳﺨﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﺳﺆال از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زاﺋﺮاﻧﻲ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ از‬ ‫اﻃﺮاف و اﻛﻨﺎف ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص ﭼﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﻲ دارد؟ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻻوﻟﻴﻦ‪ :‬ﭘﻴﺎم او ﻫﻤﺎن ﺧﺮاﻓﻪﻫﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن اﺳﺖ(! و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ و از اﻳﺸﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص‬ ‫ﭼﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ دارد؟ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎم ﻣﺤﻤﺪ ص ﻫﻤﻪ ﺧﻴﺮ و رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»و ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺎداش آن ﺑﻬﺘﺮ از ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن داده ﺷﺪه »و ﺳﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺮاي آﺧﺮت »ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ از اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﺑﺮ ﻣﻲﮔﺬرد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮ ﺑﺰم ﺷﺮاب ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از اﻳﺸﺎن ﭼﻴﺰي را اﺷﺘﻬﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ آن اﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ وي ﻣﻲﺑﺎراﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫اي اﺑﺮ! ﺑﺮ ﻣﺎ دوﺷﻴﺰﮔﺎن ﻫﻤﺴﺎل ﭘﺴﺘﺎنﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﺒﺎران‪ .‬و اﺑﺮ ﻫﻤﺎن را ﻣﻲﺑﺎراﻧﺪ ﻛﻪ او‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ«‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در وﺻﻒ ﺳﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
¤
£
¢
¡


~}
|
{
z
yx
w
v
u
t
s
r‬‬ ‫»ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﻋﺪن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬داراي ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻗﺎﻣﺖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ در‬ ‫آن داﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻣﺘﻘﻴﺎن ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺗﻘﻮي ﺣﺮﻳﺺ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻗﺎﻣﺖ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ درآﻣﺪ »رودﻫﺎ از زﻳﺮ آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از زﻳﺮ درﺧﺘﺎن و ﻣﻨﺎزل آﻧﻬﺎ »روان اﺳﺖ‪،‬‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺑﻬﺸﺖﻫﺎي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎ و آرزوﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ و ﺑﻲﺗﻜﻠﻒ در ﻳﻚ آن واﺣﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد اﺷﺘﻬﺎﻳﺸﺎن‬

‫‪1385‬‬

‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻣﺎده و ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲﮔﺮدد »ﺧﺪا ﻣﺘﻘﻴﺎن را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ« ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﺷﺮك و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ورود ﺑﻪدوزخ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﺣﺎل ﻣﺘﻘﻴﺎن در ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺘﻀﺎرﺷﺎن ﺧﺒﺮ داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
³
²±°¯®¬«ª
©¨§
¦¥‬‬ ‫»ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺟﺎﻧﺸﺎن را ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﺎﻛﻨﺪ« از ﺷﺮك‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺮدارﻫﺎ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﭘﺎداش اﻟﻬﻲ ﻳﻘﻴﻦ و اﻋﺘﻤﺎد راﺳﺨﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ »ﻃﻴﺒﻴﻦ« اﺳﺖ‬ ‫»ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ آن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻈﻬﺮ اﻣﺎن اﺳﺖ و ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﺎداشآﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻋﻤﻠﺘﺎن »ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻳﻴﺪ« ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪروح ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ وي ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫وارد ﻣﻲﺷﻮد و ورود ﻛﺎﻣﻞ وي ﺑﺎ ﺟﺴﻢ و روح ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬راﺳﺘﻲ ودرﺳﺘﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ اﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺣﺘﻲ ﺷﻤﺎ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺣﺘﻲ‬ ‫ﻣﻦ؛ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد درﭘﻮﺷﺎﻧﺪ«‪.‬‬ ‫´
‪
Ç
Æ
ÅÄ
Ã
Â
Á



À
¿¾
½
¼

»

º
¹
¸


¶
µ‬‬ ‫‪
Í
Ì
Ë
Ê
É
È‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﺮح ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻨﻜﺮان ﻧﺒﻮت ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻓﺮودآﻣﺪن ﻓﺮﺷﺘﻪاي از آﺳﻤﺎن ﺑﺮاي ﮔﻮاﻫﻲ دادن ﺑﺮ ﺻﺪق ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت آنﺣﻀﺮت ص‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازد‪» :‬ﻛﺎﻓﺮان اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲﻛﺸﻨﺪ« در درﻧﮓ ﺑﻲﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮد در ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﺒﻮﺗﺖ‬ ‫»ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن آﻳﻨﺪ« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺪق ﻧﺒﻮت ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨﺪ »ﻳﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت در رﺳﺪ« ﺑﺮ ﻋﺬاﺑﺸﺎن در دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻛﻪ رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن اﺳﺖ »ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ« در اﺻﺮار ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا‬ ‫ﭘﺲ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن در رﺳﻴﺪ و ﻳﻜﺴﺮه ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ »وﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮد« ﺑﺎ‬ ‫‪1386‬‬

‫درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﺬاب زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ ارﺳﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻓﺮود آوردن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺣﺠﺖ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻤﺎم ﻛﺮد »ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎنﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﭼﺮاﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮآﻧﺎن ﻓﺮود آورد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ ﺳﺰاوار آن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ø
×
Ö

Õ
Ô
Ó

Ò
Ñ
Ð
Ï
Î‬‬ ‫»ﭘﺲ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻴﻔﺮ اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ »و آﻧﺎن‬ ‫را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ« و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ »آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آن را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪
S
R
Q
P
O

N
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
c
b
a
`
_
^
]
\[
Z
Y
X

W

VU
T‬‬ ‫ﺷﺒﻬﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻜﺮان ﻧﺒﻮت ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ «ﺟﺒﺮ« ﺑﺮاي اﻳﺮاد ﻃﻌﻦ در ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»و ﻣﺸﺮﻛﺎن« ﻣﻜﻪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از او ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي را‬ ‫ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ او را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ آن ﭼﻴﺰ‬ ‫را ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﻢ »ﻧﻪ ﻣﺎ و ﻧﻪ ﭘﺪران ﻣﺎن« ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه و آﻳﻴﻦ ﺷﺮك ﺑﻮدهاﻧﺪ »و ﺑﺪون‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن او ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺣﺮام ﻧﻤﻲﺷﻤﺮدﻳﻢ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺳﺎﺋﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺤﻴﺮه‪ ،‬وﺻﻴﻠﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ‪.1‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺪﻓﺸﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﻳﺮاد ﻃﻌﻦ در ﻧﺒﻮت ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺪان‬ ‫ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ـ از ﻣﻨﻊ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا و ﻣﻨﻊ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﺣﺮام ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ـ ﺣﻖ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ از ﻣﺎ ﻫﻢ ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﻧﻤﻲزد زﻳﺮا‬ ‫در آن ﺻﻮرت ﻣﺸﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻏﻴﺮ او راﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻜﺮده و ﺣﻼل‬ ‫او را ﺣﺮام ﻧﺸﻤﺮﻳﻢ و ﻗﻄﻌﺎ آﻧﭽﻪ او ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ وآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺤﻘﻖ‬ ‫ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﻏﻴﺮ او از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﻼل او ﺣﺮام‬

‫‪ 1‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه‪.«103/‬‬

‫‪1387‬‬

‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺮاد و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺸﻴﺖ او ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﺷﺮك را در ﺧﻮد‪ ،‬دﻟﻴﻞ رﺿﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪآن ﺷﻤﺮدﻧﺪ‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻴﺎن ﻣﺸﻴﺖو رﺿﺎﻳﺶ ﻓﺮق‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در داﻳﺮه ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ اوﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ اﻣﺮ و‬ ‫رﺿﺎي او ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ اﻣﺮ و رﺿﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻼزم دارد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻴﺎن رﺿﺎ و ﻣﺸﻴﺘﺶ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺗﻼزﻣﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اﻧﺴﺎن و اﺧﺘﻴﺎر وي‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد زﻳﺮا ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ وﻓﻖ اراده اوﺳﺖ و اراده او ﺑﺮ وﻓﻖ ﻋﻠﻤﺶ‬ ‫و ﻋﻠﻢ ﻛﺸﻒﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ اﺟﺒﺎرﻛﻨﻨﺪه‪ .‬ﺑﺎري! ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ازل داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ـ‬ ‫ﻣﺜﻼ ـ ﻓﻼن ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ اراده وي ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ازﻟﻲاش ﺗﻌﻠﻖ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﺶ آن را ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻌﻠﻴﺖ ﻣﻲآورد وﻟﻲ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮدن ﻛﺴﻲ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎره ﻣﺘﺮﺗﺐﺷﺪن اراده اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ وي ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻮد و ﮔﺮﻧﻪ در ازل ﻫﻴﭻ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻘﻴﺎﺳﻬﺎي ﻣﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻢ در ازل ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻪ و ﻫﻢ در آن اراده ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ« از ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻃﻮاﻳﻒ ﻛﻔﺮ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﺮﻳﻚ آورده ﺣﻼل او را ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان وي‡ ﺑﻪ ﻧﺎروا‬ ‫ﺳﺘﻴﺰ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﺮده اﻳﺸﺎن را ﻣﻮرد اﺳﺘﻬﺰا ﻗﺮار دادﻧﺪ »وﻟﻲ آﻳﺎ ﺟﺰ اﺑﻼغ آﺷﻜﺎر ﭼﻴﺰ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻔﺎر در ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮﻳﺶ در اﺷﺘﺒﺎﻫﻨﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﺮك و ﻛﻔﺮ و ﺑﺪﻛﺮداريﻫﺎﻳﺸﺎن راﻣﻮرد اﻧﻜﺎر ﻗﺮار‬ ‫ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل و روشﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ و اﻧﻜﺎر‬ ‫ﻗﺮار داده و ﺑﺮاي ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ را در ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ‬ ‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﺴﺎب اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1388‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب ﺑﻪ دو اﻣﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ؛ ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻨﺪه‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻧﺠﺎت ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻮدي‪ .‬و ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ؛ ﻫﺪاﻳﺖ ارﺷﺎد و‬ ‫رﻫﻨﻤﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺪان ﻗﻴﺎم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﻓﻴﻖ وﻳﺎري ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
s
r
q

p
on

m

l

k

j

i
h

g

f

e

d‬‬ ‫‪
a
`
_




~
}
|
{
z
yx
w
v

u
t‬‬ ‫‪
b‬‬ ‫»و ﻫﺮآﻳﻨﻪ در ﻣﻴﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻴﻢ« ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺎم‪» :‬ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺠﺰ‬ ‫اﷲ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻄﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻫﻦ‪ ،‬ﺑﺖ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﮔﻤﺮاﻫﻲ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ‬ ‫ﺗﺮك ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﻴﺖ را در ﭼﺎرﭼﻮب درﺳﺖ آن ﻗﺮار داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ‪،‬‬ ‫از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آن اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد »ﻛﺴﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪا او را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد« ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﻮﻳﺶ و اﺟﺘﻨﺎب از‬ ‫ﻃﺎﻏﻮت‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد وي اﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ را و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ وي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ »و‬ ‫از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺮ وي ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬واﺟﺐ و ﻻزم ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫اﺻﺮار وي ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﻋﻨﺎد و اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ راه و روش و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اﺳﺘﺤﻘﺎق وي ﺑﺮاي‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ واﺟﺐ ذﻣﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده و‬ ‫دﻋﻮت او را ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﻴﺰ و ﺟﺪال رو آورده و ﺣﺠﺖﻫﺎي ﺑﻲﭘﺎﻳﻪاي ـ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺠﺖ ﻳﺎد ﺷﺪه ـ را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﮕﻲ را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن اﻣﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﺪاﻳﺖ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ اراده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ زﻳﺮا اﮔﺮ او ﻫﺪاﻳﺖ را‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن اراده ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ‪» :‬ﻣﺸﻴﺖ ﺗﺸﺮﻳﻌﻲ« ﻛﻔﺮ در ﺣﻖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮاد‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا او ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﻣﺮدم را از ﻛﻔﺮ ﻧﻬﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫‪1389‬‬

‫»ﻣﺸﻴﺖ ﻛﻮﻧﻲ« وي ﺑﺮ ﺗﻤﻜﻴﻦ دادن ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻛﻔﺮ وﻣﻘﺪر ﻛﺮدن آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﺾ اراده ﺧﻮدﺷﺎن ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ وﻟﻲ اﻳﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺒﺎرﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻴﺖ ﻛﻮﻧﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺠﺖ و دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﺑﻮده ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﭘﺲ در زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﻪ ﺳﻴﺮي ﻋﺒﺮتآﻣﻴﺰ »و ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن«‬ ‫از اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ« در آن ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺑﺮﺟﺎيﻣﺎﻧﺪه از آﻧﺎن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ آﺧﺮ ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدي ﺧﻮدﺷﺎن و ﺧﺮاﺑﻲ دار و دﻳﺎرﺷﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
r
q
p
o
n
ml
k
j
i
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ او ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن را اراده‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮص و اﺷﺘﻴﺎق وي ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪارد‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺮ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﺣﺮﻳﺺ ﺑﺎﺷﻲ« و ﺑﺎ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺠﺪاﻧﻪات‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن را ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪،‬‬ ‫ﭼﻪ ﺳﻮد »ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده و ﺣﻜﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲاش‬ ‫از ﭘﻴﺶ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﺘﻮاﺗﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎء‬ ‫)ﻳﻀﻞ( را ﻣﻔﺘﻮح ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮﻛﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ‬ ‫ـ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ او از اﻫﻞ ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ـ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﻪ راه‬ ‫آورد »و آﻧﺎن را ﻫﻴﭻ ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﺎريﺷﺎن دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ دﻓﻊ ﻛﺮدن ﻋﺬاب ﻧﺼﺮت دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
¦
¥

¤
£
¢
¡


~
}|
{
z
y
x
wv
u
t
s‬‬ ‫§
¨
‬ ‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻨﻜﺮان ﻧﺒﻮت اﻳﻦ ﺑﻮد‪» :‬و ﺑﺎ ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻗﻮت و ﺗﻤﺎم ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺨﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ »ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮد« از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ »ﺑﺮﻧﻤﻲاﻧﮕﻴﺰد« در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ـ ﺧﺪا‬ ‫‪1390‬‬

‫ﺑﻜﺸﺪﺷﺎن ـ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮ دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ!‬ ‫و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪﻧﺎم ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﺎﻃﻞﺷﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاش رد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺘﻢ آﻧﺎن را ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد »اﻳﻦ اﺳﺖ وﻋﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ‬ ‫ﺑﺮﻋﻬﺪه اوﺳﺖ« و ﻫﻴﭻ ﺧﻼﻓﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ او ﻗﻄﻌﺎ آن را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ »وﻟﻲ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ اﻋﺎده ﺣﻴﺎت و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺳﻬﻞ و ﺳﺎده اﺳﺖ و دﺷﻮارﻳﻲ ﻧﺪارد زﻳﺮا اﻳﻦ اﻛﺜﺮﻳﺖ از ﻣﻌﺠﺰه ﺣﻴﺎت اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ...‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮري ﻛﻪ آﻧﺎن از ﻗﺪرت اﻟﻬﻲ و اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺪرت ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺼﻮرات ﺑﺸﺮي و ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫©
‪
µ
´
³
²

±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﻜﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻌﺎد و رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﺟﺴﺎد در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﻳﺎدآوري‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺗﺎ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰدﺷﺎن ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ‬ ‫ﻛﻨﺪ »آﻧﭽﻪ را در ﻣﻮرد آن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ« از ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ دﻳﻦ ﺣﻖ‪ .‬ﻛﻪ اﺧﺘﻼﻓﺸﺎن در‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ »و ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ« ﺑﻪﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻣﻨﻜﺮ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ »ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدهاﻧﺪ« در ﺟﺪال و اﻧﻜﺎر ﺑﻌﺚ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻛﻪ‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ راﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ ﺑﺮﻧﻤﻲاﻧﮕﻴﺰد( ]آﻳﻪ ﻗﺒﻞ[‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺸﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ از وي واﻣﺶ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ او در‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ آنرا ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﻢ از ﺗﻮ ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﻢ«‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ ﻣﺠﺪدا ﺑﺮﻧﻤﻲاﻧﮕﻴﺰد«‪ .‬ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ )‪ (38‬ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1391‬‬

‫¶
¸
‪
Á
À



¿
¾
½
¼
»

º
¹‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻋﺎده ﺣﻴﺎت و ﺑﻌﺚ ﻣﺠﺪد ﺑﺮ وي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻗﺪرت‬ ‫ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و ﺑﻴﺎن ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻳﺠﺎد اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ‬ ‫درﺑﺎره ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ارادهاش را ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ‬ ‫ﭘﺲ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪





Ô
Ó
ÒÑ
Ð
Ï
ÎÍ
Ì
Ë
Ê

É
È
Ç
Æ
Å
Ä

Ã
Â‬‬ ‫‪
Ö
Õ‬‬ ‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ« از ﻣﻜﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ »در راه ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در راه ﻳﺎري‬ ‫دادن دﻳﻦ وي و ﻃﺎﻋﺘﺶ‪ .‬ﻫﺠﺮت‪ :‬ﺗﺮك دﻳﺎر و ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ »ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﺳﺘﻢ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﻣﻮرد ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻫﺎﻧﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ زﻳﺮا‬ ‫اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزار ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن ـ‬ ‫ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ـ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن از آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ زﺑﺎن آوردﻧﺪ و ﭼﻮن از‬ ‫اﻳﺸﺎن دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﻜﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ »اﻟﺒﺘﻪ آﻧﺎن را در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺳﺮاﻳﻲ ﻧﻴﻚ‬ ‫ﺟﺎي ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد‪ :‬ﻓﺮود آوردن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وﺳﭙﺲ اﺳﺘﻴﻼﻳﺸﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎ و ﮔﺸﻮدن ﺷﻬﺮﻫﺎﺳﺖ و ﺑﻪﻋﻼوه ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺛﻨﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و اﻓﺘﺨﺎر و ﺷﺮﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺼﻴﺐ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد »و ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺎداش آﺧﺮت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺎداش اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن در آﺧﺮت »ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ« از‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان از ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮي ﻳﺎدﺷﺪه در دﻧﻴﺎ ﺑﻪدﺳﺖ آوردﻧﺪ »اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ آن ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮕﺮ اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﭼﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﻪ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﻫﺠﺮت ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن زﻳﺮ ﻓﺸﺎر را ﺑﻪ ﻫﺠﺮت در راه ﺧﺪا ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ اﺳﻼم ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﺷﺶ ﺗﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺻﻬﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻼل‪ ،‬ﻋﻤﺎر‪ ،‬ﺧﺒﺎب‪ ،‬ﻋﺎﺑﺲ و ﺟﺒﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﺎن آزاد ﺷﺪه‬ ‫‪1392‬‬

‫ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻋﻘﻴﺪهﺷﺎن ﻣﻮرد ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺸﺘﺎد ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را در ﺳﺮاي ﻧﻴﻜﻮ ـ ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ـ‬ ‫ﺟﺎي داد‪ .‬اﺑﻦﻋﻄﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رواﻳﺖ ﻗﺘﺎده در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫×
‪
Ü
Û
Ú
Ù
Ø‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺮ آزارﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺑﺮ ﺗﻠﺨﻲ و دﺷﻮارﻳﻬﺎي ﻫﺠﺮت »و«‬ ‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ »ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺒﺮ و ﺗﻮﻛﻞ ﻫﺮ دو در آﻧﺎن ﺟﻤﻊ ﺷﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت‬ ‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ Q P ONM L K J IH G FED CBA‬‬ ‫»و ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﺟﺰ ﻣﺮداﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪﻳﺸﺎن وﺣﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ در رد اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ و واﻻﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ از‬ ‫اﻫﻞ ذﻛﺮ ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! اﮔﺮ ﺧﻮد ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺳﺆال‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ و‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب دارﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺸﺎن را زودﺗﺮ ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب را »ذﻛﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا ﻛﺘﺎب ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزي ﺑﺮاي ﻏﺎﻓﻼن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ _ ^]\[ZYXWVUTSR‬‬ ‫آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را »ﺑﺎ ﺑﻴﻨﺎت و زﺑﺮ« ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻴﻨﺎت‪ :‬ﺣﺠﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬و زﺑﺮ‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﺳﺖ‬ ‫»و ذﻛﺮ را ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻓﺮود آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺮآن ﻫﻢ ﻛﺘﺎب و ﻫﻢ در ﻋﻴﻦ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ »ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم« ﻫﻤﮕﻲﺷﺎن »ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻲ« ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن و اﻓﻌﺎل و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫‪1393‬‬

‫ﺳﻨﺖ و ﺳﻴﺮت ﭘﺎﻛﻴﺰهات »آﻧﭽﻪ را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪهاﺳﺖ« در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از اﺣﻜﺎم‬ ‫ﺷﺮﻋﻲ و ﻣﮋدهﻫﺎ و ﻫﺸﺪارﻫﺎ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ آﻳﻪ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺘﺎب از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﻌﺎل‪ ،‬اﻗﻮال و اﺣﻮال آن ﺣﻀﺮت ص ﺑﻴﺎن و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺘﺎب اﻟﻬﻲ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻬﻢ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺪون ﻓﻬﻢ ﺳﻨﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺎن ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻫﺸﺪارﻫﺎي ﻗﺮآن ﺗﺄﻣﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﺮده واﻓﻜﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر اﻧﺪازﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻟﺰوم ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪه‬ ‫ﻗﺮآن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫` ‪ p o n m l k j i h g f e dc b a‬‬ ‫‪ a ` _ ~ } | { z y x w v u t s r q‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻜﺮﻫﺎي ﺑﺪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ« ﺑﺎ ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ در ﺟﻬﺖ اﻳﺬاي رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ص‪ ،‬اﻳﺬاي اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي در ﺑﻲاﺛﺮ ﻛﺮدن اﺳﻼم و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ اﻫﻠﺶ و‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮاي ﻣﻨﺤﺮف ﻛﺮدن ﻣﺮدم از ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ .‬ﻣﻜﺮ‪ :‬ﺳﻌﻲﻛﺮدن ﺑﻪﻓﺴﺎد ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻜﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آري! آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻜﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن »اﻳﻤﻦ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ« ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ آﻧﺎن را ﻓﺮو ﮔﻴﺮد‪:‬‬ ‫اول‪» :‬ﺧﺪا آﻧﺎن را در زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﺑﺮد« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺎرون را ﻓﺮو ﺑﺮد؟‬ ‫دوم‪» :‬ﻳﺎ از آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺪس ﻧﻤﻲزﻧﻨﺪ و ﻛﺎﻣﻼ از آن ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ‬ ‫»ﻋﺬاب ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﻟﻮط و دﻳﮕﺮ اﻣﺖﻫﺎي دروغ اﻧﮕﺎر‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد؟‬ ‫ﺳﻮم‪» :‬ﻳﺎ در ﺣﺎل رﻓﺖ و آﻣﺪﺷﺎن« در ﺳﻔﺮﻫﺎ و ﺗﺠﺎرتﻫﺎ و رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖﺷﺎن در‬ ‫ﺷﺐ و روز »آﻧﺎن را ﺑﮕﻴﺮد؟ ﭘﺲ ﻋﺎﺟﺰﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوي ﻣﺪاﻓﻊ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬از ﻋﺬاب ﮔﺮﻳﺰﻧﺪه ﻳﺎ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪» :‬ﻳﺎ آﻧﺎن را در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ وﺣﺸﺖ زده اﻧﺪ ﻓﺮوﮔﻴﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﭘﺪﻳﺪارﺷﺪن ﻗﺮاﺋﻦ ﻧﺎﺑﻮدي‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻛﻢ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪن ﻳﺎ ﻣﺮگ آﻧﺎن‬ ‫‪1394‬‬

‫را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻓﺮوﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﻃﻮريﻛﻪ اﻧﺪكاﻧﺪك از اﻃﺮاف و ﻧﻮاﺣﻲ ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻛﻢ‬ ‫ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻳﻜﺒﺎره ﺑﺮ ﻫﻤﮕﻲﺷﺎن ﻋﺬاب ﻓﺮود آﻳﺪ؟‬ ‫رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ روزي ﻋﻤﺮ
ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ از اﺻﺤﺎب ﺳﺆال ﻛﺮد‪ :‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﴿‪ y‬‬ ‫‪  ﴾|  {  z‬ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ؟ اﺻﺤﺎب ﺳﺎﻛﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﭘﻴﺮﻣﺮدي از ﻗﺒﻴﻠﻪ‬ ‫»ﻫﺬﻳﻞ« ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻟﻬﺠﻪ و ﮔﻮﻳﺶ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺗﺨﻮف ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺗﻨﻘﺺ و ﻛﻢ ﺷﺪن ﺗﺪرﻳﺠﻲ‪» .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ رﺋﻮف و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﻟﺬا ﺑﺮ‬ ‫ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاب ﺷﺘﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ از روي رأﻓﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻬﻠﺖﺗﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ از ﻣﻜﺮ و ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﭘﻴﺮوي از ﺷﻴﻄﺎن دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ s r q p o n m l k j i h g f e d c b‬‬ ‫»آﻳﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ« ﭼﻮن ﻛﻮﻫﻬﺎ و درﺧﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ »ﻛﻪ ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺎﻳﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺎﻳﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ از ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﺑﻪﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در اول روز ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آرام آرام ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ در آﺧﺮ روز ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد »از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و از ﺟﺎﻧﺐﭼﭗ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻫﺮ دو ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﭼﭗ »ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺎﻳﻪ‬ ‫ﺑﺮاي اﷲ ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﺷﺖ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار داده ﺷﺪه زﻳﺮا ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫اراده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻨﮕﺎم زوال ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﻓﺮوﺗﻦ و ﺧﻮار ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺳﺮ ﺑﺮ ﺧﺎك ﺗﻮاﺿﻊ وﺗﺬﻟﻞ ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺠﺪه ﺟﻤﺎدات اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﺳﺠﺪه ﺟﺎﻧﺪاران ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪1395‬‬

‫‪£ ¢ ¡  ~}|{zy x w vut‬‬ ‫»و آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎﺳﺖ« ﻫﻤﮕﻲ »و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ از ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن« ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن‬ ‫ﻣﻲﺟﻨﺒﻨﺪ »ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي اوي ﻳﻜﺘﺎ و ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و‬ ‫اﻧﻘﻴﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮش‪.‬‬ ‫از ﻇﺎﻫﺮ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن زﻣﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪهاي‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻦ از اﺣﺘﻤﺎﻻت وﺟﻮد ﺣﻴﺎت در اﺟﺮام‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲرود و ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﺸﻒ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪهاي در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺸﻒ را‬ ‫در راﺳﺘﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫»و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬ ‫و از ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي او‪.‬‬ ‫‪¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤‬‬ ‫»از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن از ﻓﻮق ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« ﻣﻦ ﻓﻮﻗﻬﻢ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﺳﻠﻄﻪ و ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﻠﻂ‬ ‫اﺳﺖ »و اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺄﻣﻮر‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« از اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎء ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺳﺠﺪه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺳﻠﻚ ﻣﻄﻴﻌﺎن درﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ؟!‬ ‫® ¯ ‪¾ ½ ¼ »º   ¹ ¸ ¶ µ´  ³² ± °‬‬ ‫»و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دو ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺛﻨﻮيﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺧﻮد دو ﺧﺪا‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؛ ﺧﺪاي ﻧﻮر و ﺧﺪاي ﻇﻠﻤﺖ را »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او ﺧﺪاﻳﻲ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ« ﺳﭙﺲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﺪاي واﺣﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪاﷲ ﻣﻨﺤﺼﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از ﭼﻴﺰي ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬آن ﭼﻴﺰ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ ﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻦ‪.‬‬

‫‪1396‬‬

‫از ﻣﻔﺎد آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ در ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن ﺗﺮس و ﻫﺮاﺳﻲ‬ ‫از ﻏﻴﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺳﺮﺷﺖ ﺑﺸﺮي‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮﺳﻲ در ﻧﻬﺎد او ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آن را از ﺧﻮد دﻓﻊ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫¿ ‪ Ë Ê É È ÇÆ Å Ä Ã Â Á À‬‬ ‫»و آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از آن اوﺳﺖ« در ﻣﻠﻚ‪ ،‬در آﻓﺮﻳﻨﺶ و در ﺑﻨﺪﮔﻲ‬ ‫»و دﻳﻦ ﭘﺎﻳﺪار« واﺻﺒﺎ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ دﻳﻦ و اﻧﻘﻴﺎد ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ و داﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ زاﻳﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‬ ‫»ﻧﻴﺰ ازآن اوﺳﺖ« دﻳﻦ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﺎﻋﺖ و اﺧﻼص و اﻧﻘﻴﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺮﺟﻊ‬ ‫ﻣﻄﺎع و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ اﻃﺎﻋﺖ از وي در زﻣﺎﻧﻲ ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﺎ ﺑﺎ‬ ‫زوال ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲاش‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻃﺎﻋﺖ و اﺧﻼص و اﻧﻘﻴﺎد ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫زوالﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮاﻳﺶ دوام دارد »ﭘﺲ آﻳﺎ از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ از‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ اﷲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا و ﻣﻌﺒﻮد ﻧﺎم ﻧﻬﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﺳﺮاﺷﻴﺐ زوال و‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ؟ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ازﺧﺪاﻳﻲ ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ و‬ ‫رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ از آن اوﺳﺖ و اﻃﺎﻋﺖ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻤﺮار دارد‪.‬‬ ‫‪ Ù Ø × Ö Õ Ô Ó ÒÑ Ð Ï Î Í Ì‬‬ ‫»و آﻧﭽﻪ از ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﺑﺎ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن آن »از ﺧﺪاﺳﺖ« ﻧﻌﻤﺖ؛ ﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺑﻪ آن‪ .‬ﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖ دﻧﻴﻮي اﺳﺖ؛ اﻋﻢ از ﻧﻌﻤﺖ روﺣﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺪﻧﻲ‪ ،‬ﻳﺎﺧﺎرﺟﻲ ـ ﭼﻮن ﺗﻮاﻧﮕﺮي‬ ‫و رﻓﺎه ﻣﺎﻟﻲ و ﻏﻴﺮه‪ ...‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻋﺎﻗﻞ ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻌﻢ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺷﻜﺮ ﮔﺰارده و از ﺷﺮك آوردن ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد »ﺳﭙﺲ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺘﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي او ﻣﻲﻧﺎﻟﻴﺪ« و زاري و‬ ‫ﺗﻀﺮع ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ آن آﺳﻴﺐ و ﺳﺨﺘﻲ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي زﻳﺮا‬ ‫ﻓﻄﺮﺗﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ دور ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻼ از ﺷﻤﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮ‪ :‬ﺑﻴﻤﺎري‪،‬‬ ‫ﺑﻼ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي‪ ،‬ﻗﺤﻄﻲ و ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از آن ﻣﺘﻀﺮر ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1397‬‬

‫‪ ä ã â á à ß Þ Ý    Ü Û Ú‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ ﭼﻮن آن ﺳﺨﺘﻲ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬ ‫ﺷﺮك ﻣﻲورزﻧﺪ« ﻟﺬا در ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺖ اﻧﺪ اﻣﺎ در آﺳﺎﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮدن آن رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن اﻧﻌﺎم ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺷﺮك ﻣﻲورزﻧﺪ و ﺷﺮك را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬ ‫ﺷﻜﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او ﺳﺰاوار ﺷﻜﺮورزي اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺮك ورزي‪.‬‬ ‫‪
I
H
G
FE
DC
B
A‬‬ ‫»ﺗﺎ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ آﻧﺎن دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺎﻗﺒﺖ آن ﻫﻤﻪ ﻧﺎﻟﻪ وزاري و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻔﺮ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﺮكورزي ﺧﻮد‪ ،‬درﺻﺪد ﻛﻔﺮان‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ و اﻧﻜﺎر اﻟﻬﻲ ﺑﻮدن آن ﻧﻌﻤﺖ اﻧﺪ »اﻛﻨﻮن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﺪ« از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن از‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻏﻴﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار دارﻳﺪ ﭘﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ دﻟﺘﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪي‬ ‫اﺳﺖ ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ »ﭘﺲ ﺑﻪزودي ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ« ﻋﺎﻗﺒﺖ و ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﺧﻮد و‬ ‫ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺳﺮا و در ﺳﺮاي آﺧﺮت ﻓﺮود ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪
W
V
U

T
S
R
QP
O
N
M
L
K
J‬‬ ‫»و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﻲﺷﻌﻮر و‬ ‫ﻧﺎدان ﺧﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﺎداﺗﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ زﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ وﻟﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻔﺎﻋﺘﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ »ﻧﺼﻴﺒﻲ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن روزي دادهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن ﻫﻤﻪ زاري و ﻧﺎﻟﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ رﻧﺞ و آﺳﻴﺐ را از‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﺮاي ﺟﻤﺎدات و ﺷﻴﺎﻃﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮهاي از‬ ‫اﻣﻮاﻟﻲ را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل روزﻳﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺬر آن‬ ‫ﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﻋﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻘﺮب ﺟﻮﻳﻨﺪ »ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ از‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دروغ ﺑﺮﻣﻲﺑﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ذات ﻋﻈﻴﻢ‬ ‫ﺧﻮد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ اﻓﺘﺮا ﻣﻮرد ﺳﺆال و ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬

‫‪1398‬‬

‫‪
`
_
^
]
\[
Z
Y
X‬‬ ‫»و ﺑﺮاي ﺧﺪا دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺧﺰاﻋﻪ و ﻛﻨﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ »ﻣﻨﺰه اﺳﺖ او« از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺟﻔﺎﻛﺎر ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ »و‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن آﻧﭽﻪ را ﻣﻴﻞ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آﻧﭽﻪ را‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺎﺧﻮش دارﻧﺪ ـ ﻳﻌﻨﻲ دﺧﺘﺮان را ـ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از داﺷﺘﻦ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻨﺰه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﭘﺴﺮان را ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻋﻼﻗﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻧﺪ‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻨﺪار ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮﻳﻦﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
j




i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ دﺧﺘﺮ ﺑﺸﺎرت داده ﺷﻮد ﭼﻬﺮهاش ﺳﻴﺎه ﻣﻲﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﻬﺮه ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﺧﺘﺮي ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ از اﺛﺮ ﻇﻬﻮر ﻋﻼﺋﻢ اﻧﺪوه و اﻓﺴﻮس‪ ،‬در‬ ‫ﻫﻢ ﻓﺮورﻓﺘﻪ و دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺷﻮد »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او ﭘﺮ از اﻧﺪوه اﺳﺖ« از اﺛﺮ ﺧﺸﻢ و ﺷﺪت‬ ‫ﺳﺮﺧﻮردﮔﻲ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺧﺸﻢ و اﻧﺪوﻫﺶ را ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻪ و آن را آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺸﺎرت‪:‬‬ ‫ﻋﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﺧﺒﺮ ﺷﺎديآور ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ در اﺻﻞ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺧﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫دﮔﺮﮔﻮنﻛﺮدن ﭼﻬﺮه )ﺑﺸﺮه( ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺎدي ﻳﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻧﺪوه‪.‬‬ ‫‪
`
_
~
}
|
{z
y
x
w
v
u
t
sr
q
p
o
n

m
l
k‬‬ ‫»از ﻗﻮم ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﺧﺘﺮي ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ از‬ ‫ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮد ﻏﺎﻳﺐ ﻣﻲﺷﻮد و از آﻧﺎن روي ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ؛ »از ﻧﺎﮔﻮاري آﻧﭽﻪ ﺑﺪو‬ ‫ﺑﺸﺎرت داده ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ و اﻧﺪوه و ﻋﺎر و ﻧﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻮﻟﺪ دﺧﺘﺮ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ »آﻳﺎ او را ﺑﺎ ﺧﻮاري ﻧﮕﺎه دارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ ﻓﺮوﻣﻲرود و‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻴﺎن دو اﻣﺮ در ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ؛ ﻳﻜﻲ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ دﺧﺘﺮ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ او را ﻧﮕﺎه دارد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮاري و اﻧﻔﻌﺎل و اﻧﻜﺴﺎر ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارد »ﻳﺎ در ﺧﺎك ﭘﻨﻬﺎﻧﺶ ﻛﻨﺪ« ﺑﺎ زﻧﺪهﺑﻪﮔﻮر‬ ‫ﻛﺮدن »وه‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺪ داوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در اﻳﻦﻛﻪ دﺧﺘﺮان ﻣﻮرد ﻧﻔﺮت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺪاي‬

‫‪1399‬‬

‫ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده و ﭘﺴﺮان دﻟﺨﻮاه را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ زﻧﺪهﺑﻪﮔﻮر‬ ‫ﻛﺮدن دﺧﺘﺮان ﺑﻲﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﻮم‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ دﺧﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و وي را ادب آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻴﻜﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﺶ دﻫﺪ و از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﺑﺮ او ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ ﺑﺮوي ﺑﺮﻳﺰد‪ ،‬آن دﺧﺘﺮ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺠﺎب و ﭘﺮدهاي ازآﺗﺶ دوزخ ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪
o
n
m
l
kj
i
h
gf
e
d
c
b
a‬‬ ‫»ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬وﺻﻒ زﺷﺖ اﺳﺖ« اﻳﻦ وﺟﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‬ ‫در رد ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ!! ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺿﻌﻴﻒﺗﺮﻳﻦ‬ ‫دو ﺟﻨﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل اﺿﻌﻒ‪ ،‬وﺻﻒ و ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺑﺮاي او‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪر ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ! ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ وﺻﻒ و ﻣﺜﺎل زﺷﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﺟﻬﻞ و ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وي را ﺑﻪ زﺷﺘﻲﻫﺎ‬ ‫وﺻﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و وﺻﻒ واﻻ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« اﻳﻦ وﺻﻒ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺑﻲﻧﻴﺎزي‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ وي از ﻓﺮزﻧﺪ و ﺗﻌﻠﻘﺎت‪ ،‬ﺳﺨﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻢ وﺳﻴﻊ و دﻳﮕﺮ اوﺻﺎف ﺟﻼل و‬ ‫ﻛﻤﺎﻟﺶ »و اوﺳﺖ ﻋﺰﻳﺰ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ در ﻣﻠﻜﺶ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻛﻤﺎل و ﻣﻄﻠﻘﻴﺖ ﻗﺪرﺗﺶ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ »ﺣﻜﻴﻢ« اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺣﻜﻤﺖ در ﺻﻨﻊ و آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از‬ ‫اﻳﻦ روي ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﻤﺮاه و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
¤
£
¢
¡
~
}
|
{

z
y
x
w
v
u

t
s
r
q
p‬‬ ‫‪
ª
©
¨
§¦
¥‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺘﻢ آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﺮد« ﻣﺮاد از ﻣﺮدم در اﻳﻨﺠﺎ‪،‬‬ ‫ﻛﻔﺎر ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﻬﻜﺎراﻧﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻫﻢ اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن‬ ‫دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪ .‬آري! اﮔﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺘﻤﺸﺎن ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﻲﻛﺮد‪:‬‬ ‫»ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ« ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در‬ ‫زﻣﺎن ﻧﻮح ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﺗﻤﺎم ﺟﺎﻧﺪاراﻧﻲ را ﻛﻪ در روي زﻣﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ در‬ ‫‪1400‬‬

‫ﻛﺸﺘﻲ ﺣﻤﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ـ ﻫﻤﻪ را ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺖ«‪ .‬ﺑﻴﻬﻘﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
از‬ ‫ﻣﺮدي ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﻮدش زﻳﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در رد ﻗﻮل وي‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﺮﻏﺎن در آﺷﻴﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻇﻠﻢ ﻇﺎﻟﻢ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ«‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺬاب را اراده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آن ﻗﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ )اﻋﻢ از ﺑﺪﻛﺎر و‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر( ﻋﺬاب درﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﭘﺲ از آن‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻴﺖ ﻳﺎ ﺑﺮ وﻓﻖ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻇﺎﻟﻢ و ﻏﻴﺮ وي و ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪه دﻳﮕﺮي را ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻓﻘﻂ از ﺑﻌﻀﻲ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ از ﻫﻤﻪ؛ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن در ﭼﻨﺒﺮه اﻧﺘﻘﺎم و دﻳﮕﺮان ﻫﻢ از ﺷﻮﻣﻲ ﻇﻠﻤﺶ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن از ﺑﻼﻳﺎ و ﻛﻮﺑﻨﺪهﻫﺎ‪.‬‬ ‫»ﻟﻴﻜﻦ« ﻛﻴﻔﺮ »آﻧﺎن را ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ« ﻛﻪ وﻗﺖ اﻧﺘﻬﺎي ﺣﻴﺎت و ﺑﻪ ﺳﺮرﺳﻴﺪن ﻋﻤﺮﺷﺎن‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﻣﻴﻌﺎد ﺳﺮرﺳﻴﺪن ﻋﺬابﺷﺎن‪ ،‬ﻳﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﻲاﻧﺪازد ﭘﺲ ﭼﻮن‬ ‫اﺟﻠﺸﺎن ﻓﺮارﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﺲ و ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﻴﺶ اﻓﺘﻨﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬در‬ ‫)آﻳﻪ‪ (34‬از ﺳﻮره «اﻋﺮاف« ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻤﺮ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ اﺟﻠﺶ ﻓﺮارﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲاﻧﺪازد و ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻨﺪهاش ارزاﻧﻲ ﻣﻲدارد زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺶ ﺑﺮاﻳﺶ دﻋﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و دﻋﺎﻳﺸﺎن در ﺣﻖ وي‪ ،‬در ﻗﺒﺮش ﺑﻪ وي ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫اﻓﺰودن در ﻋﻤﺮ«‪.‬‬ ‫«
¬
®
¯

‪
¼
»

º
¹
¸
¶µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫½
¾
¿
‬ ‫»و ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺧﻮش ﻧﻤﻲدارﻧﺪ« ﻧﺴﺒﺖ دادن آن را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد »ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﺧﺘﺮان را ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﻔﺮﺗﺸﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪1401‬‬

‫داﺷﺘﻦ ﺷﺮﻳﻚ در ﻣﻠﻚ و ﻣﺎل را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده آﻧﻬﺎ اﻫﺎﻧﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻫﺎﻧﺖ روا ﻣﻲدارﻧﺪ »و زﺑﺎﻧﺸﺎن دروغ ﭘﺮدازي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ از آن اﻳﺸﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ دروغ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺼﻠﺖ ﻧﻴﻚ ـ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﻨﺸﺎن‬ ‫اوﻻد ذﻛﻮر اﺳﺖ ـ ﻳﺎ ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬از آن اﻳﺸﺎن اﺳﺖ »ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﺗﺶ‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ« و اﻳﻦ اﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻧﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ »و آﻧﺎن‬ ‫در اﻳﻦ راه رﻫﺎ ﺷﺪﮔﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ در دوزخ رﻫﺎ و ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﺘﺎده در ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫)ﻣﻔﺮﻃﻮن( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي آﺗﺶ دوزخ ﭘﻴﺸﺘﺎزﻧﺪ و در وارد ﺷﺪن ﺑﻪ آن ﺷﺘﺎب‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪
Ï

Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ

Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫‪
Ñ
Ð‬‬ ‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪﺳﻮي اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﭘﺲ‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن ﻛﺮدارﻫﺎي« ﭘﻠﻴﺪ »ﺷﺎن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن آراﺳﺖ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا را‬ ‫»ﭘﺲ اﻣﺮوز ﻫﻢ ﻫﻤﻮ ﻳﺎر اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻗﺮﻳﻦ و‬ ‫ﻫﻤﺪﻣﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ و در دوزخ ﻧﻴﺰ ﻳﺎر و‬ ‫ﻳﺎورﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻳﺎراي ﻳﺎري دادن را دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از او ﻳﺎري ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ!! »و ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪.‬‬ ‫‪
á
à
ß
Þ
Ý
ÜÛ
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò‬‬ ‫»و ﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻧﻜﺮدﻳﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن آﻧﭽﻪ را‬ ‫در آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ« از ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎد و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ »و آن ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻟﺬا ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »رﻫﻨﻤﻮد و رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪1402‬‬

‫‪
R
Q

P
O
N
M

L
KJ
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»و ﺧﺪا از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺎ آن‪ ،‬زﻣﻴﻦ را ﭘﺲ از ﻣﺮگ آن زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬زﻣﻴﻦ را ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺸﻚ و ﺑﻲﺟﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ روﻳﺎﻧﺪن ﮔﻴﺎﻫﺎن زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ در اﻳﻦ« ﻓﺮود آوردن و زﻧﺪهﺳﺎﺧﺘﻦ »ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ« روﺷﻦ ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻗﺪرت وي ﺑﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺧﻠﻖ و ﺑﺮ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن »ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« ﻛﻼم ﺧﺪا را و ﻣﻲﻓﻬﻤﻨﺪ ﻋﺒﺮتﻫﺎ و اﻧﺪرزﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻛﻼم اﻟﻬﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦ‬ ‫آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
e
d
c
b
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
XW
V
U
T
S‬‬ ‫»و ﻗﻄﻌﺎ در اﻧﻌﺎم ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻋﺒﺮﺗﻲ اﺳﺖ« اﻧﻌﺎم‪ :‬ﺷﺘﺮ و ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺮت‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬رام ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺸﺎن و اﻃﺎﻋﺘﺸﺎن از آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺒﺮت در ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦ آن اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﺷﻜﻤﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺳﺮﮔﻴﻦ و ﺧﻮن‪ ،‬ﺷﻴﺮي ﻧﺎب ﻣﻲﻧﻮﺷﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻮﺷﻨﺪﮔﺎن ﮔﻮاراﺳﺖ« و ﻟﺬﻳﺬ زﻳﺮا در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﻴﺪن ﮔﻠﻮﮔﻴﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻬﻞ‬ ‫و ﮔﻮارا ﻓﺮو ﻣﻲرود و ﻫﻀﻢ آن آﺳﺎن ﺑﻮده و ﻧﻮﺷﻨﺪه از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮث‪:‬‬ ‫ﻓﻀﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻤﺒﻪ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ و ﭼﻮن از ﺷﻜﻤﺒﻪ ﺑﻴﺮون رود ﺑﻪ آن ﻓﺮث‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در زﻳﺮ ﺷﻴﺮ ﻧﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺮﮔﻴﻦ و ﺑﺮ ﺑﺎﻻي آن ﺧﻮن‬ ‫ﻗﺮاردارد و ﺷﻴﺮ ﻧﺎب ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه از ﺳﺮﺧﻲ ﺧﻮن و ﭘﻠﻴﺪيﺳﺮﮔﻴﻦ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻣﺠﺮي‬ ‫ﺟﺎري اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﻮن و ﺷﻴﺮ و ﺳﺮﮔﻴﻦ ﻫﻤﻪ در ﻳﻚﺟﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪G\?» :‬‬ ‫'‪ :9 ui 9J*1  = 9? w‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﺮاي ﻣﺎ در آن ﺑﺮﻛﺖ ﺑﻨﻪ و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫از آن اﻃﻌﺎم ﻛﻦ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺷﻴﺮ ﻣﻲﻧﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪:9 R  = 9? w' G\? :‬‬ ‫ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﺮاي ﻣﺎ در آن ﺑﺮﻛﺖ ﺑﻨﻪ و ﻣﺎ را از آن ﻓﺰوﻧﺘﺮ ﺑﺨﺶ زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺟﺰ‬ ‫ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻢ ﺟﺎي ﻏﺬا و ﻫﻢ ﺟﺎي ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ را ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد«‪.‬‬

‫‪1403‬‬

‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺰرگ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ آﻳﻪ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻠﻴﻪ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻴﺮ در ﭘﺴﺘﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺎ ﭼﻨﺎن دﻗﺖ ﻋﻠﻤﻲاي ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن از ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ آن ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
v
u

t
s
r
q


p
on
m
l

k
j
i
h
g
f‬‬ ‫»و« ﻧﻴﺰ »از ﻣﻴﻮهﻫﺎي درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر ﺷﺮاﺑﻲ ﻣﺴﺘﻲآور ﺑﺮاي ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ« ﺳﻜﺮ‪ :‬ﺷﺮاﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻲ ﻣﻲآورد »و از آن روزي ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ«‬ ‫روزي ﻧﻴﻜﻮ؛ ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ دو درﺧﺖ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺷﻴﺮه‪،‬‬ ‫ﻛﺸﻤﺶ‪ ،‬ﺳﺮﻛﻪ و دﻳﮕﺮ ﻓﺮآوردهﻫﺎ »ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در‬ ‫آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر »ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ« روﺷﻦ ﺑﺮ وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب ﺑﻮد و اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ آﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از ﻣﺴﺘﻲآور ﺑﻮدن ﺷﺮاب ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﻴﻨﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﻴﻨﻲ اﻳﻦ آﻳﻪ در اﻳﻦ اﺷﺎره ﻇﺮﻳﻒ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل در آن رزق ﻧﻴﻜﻮ را ﺑﻪ ﺷﺮاب ﻋﻄﻒ ﻛﺮده و ﻋﻄﻒ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺗﻐﺎﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻄﻒ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاب از رزق ﻧﻴﻜﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
d
c
b

a
`
_
~
}
|
{
z

y
x
w‬‬ ‫»و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ وﺣﻲ ﻛﺮد« ﻣﺮاد از اﻳﻦ وﺣﻲ‪ ،‬اﻟﻬﺎم ﻏﺮﻳﺰي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ اﻟﻬﺎم ﻛﺮد و اﻋﻤﺎل ﺷﮕﻔﺖآﺳﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻋﻘﻼي ﺑﺸﺮ از‬ ‫آن ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ‪ ،‬در ﻃﺒﻊ و ﻏﺮﻳﺰه آن ﻗﺮار داد زﻳﺮا زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ از ﭼﻨﺎن ﻧﻈﺎم‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻌﺎوﻧﻲ دﻗﻴﻖ و ﺣﻴﺮت آوري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ و‬ ‫اﻋﺠﺎب واداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ و دﻓﺘﺮﻫﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬آري! ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ اﻟﻬﺎم ﻛﺮدﻳﻢ؛ »ﻛﻪ از ﻛﻮﻫﻬﺎ و از درﺧﺘﺎن و از آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از‬ ‫ﮔﻞ و ﭼﻮب و ﻏﻴﺮه ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت »ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺴﺎز« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در روزﻧﻪﻫﺎي ﻛﻮﻫﻬﺎ‪،‬‬ ‫‪1404‬‬

‫در ﺟﻮف درﺧﺘﺎن و در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آدم از دﻳﻮار و ﭼﻮب و ﻏﻴﺮه‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮاﻓﻖ و ﻫﻤﺴﺎز ﺑﺎ ﻃﺒﻊ ﺧﻮد ﺑﺴﺎز‪ .‬ﺗﻌﺒﻴﺮ )ﻳﻌﺮﺷﻮن( اﻛﺜﺮا در آن‬ ‫ﺑﻨﺎﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ از ﭼﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
v
u
t
s
r

q
p
o
nm
l
k
j
i


h
g




f
e‬‬ ‫‪

~

}
|
{
z
y
xw‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ« ﺑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ اﻟﻬﺎم ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ »از ﻫﻤﻪ ﻣﻴﻮهﻫﺎ« و ﮔﻞﻫﺎ »ﺑﺨﻮر آنﮔﺎه راﻫﻬﺎي‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﺮو« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬راﻫﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺗﻮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪه وآﻣﻮزش داده‬ ‫اﺳﺖ در ﻛﻮﻫﻬﺎ و ﺟﻮف درﺧﺘﺎن ﺑﭙﻮي‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﻮردهاي در راﻫﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت‬ ‫ـ ﻳﻌﻨﻲ در آن ﻣﺠﺎرياي ـ ﺑﺮﻳﺰ ﻛﻪ ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎﻳﺖ در آن ﻣﺠﺎري ـ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﻲﻣﺜﺎل ﻣﺎ ـ‬ ‫از ﺷﻴﺮه ﺑﻪ ﻋﺴﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ در ﻣﻜﺎﻧﻬﺎﻳﻲ دور ﻣﻴﻮهﻫﺎ را ﺧﻮردي‪،‬‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺎﻧﻪ و آﺷﻴﺎﻧﻪات روان ﺷﻮ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ راﻫﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻪ و‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ آن راﻫﻬﺎ را ﮔﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﻃﻮر رﻫﺒﺮي ﺷﺪه ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻲ »رام ﺷﺪه«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ راﻫﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت رام ﺷﺪه وﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداراﻧﻪ ﺑﺮو‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ رﻓﺘﻦ در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻳﺖ‬ ‫دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﮔﺎﻫﻲ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻏﺬاي ﺧﻮد ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ و دو ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ راه‬ ‫ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻲآنﻛﻪ راه را ﮔﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﺮاﺳﺖ ﺑﻪ آﺷﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫»آنﮔﺎه از درون ﺷﻜﻢ آن‪ ،‬ﺷﺮاﺑﻲ« ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن‪ :‬ﻋﺴﻞ اﺳﺖ »ﺑﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ« ﭘﺲ ﻧﻮﻋﻲ از ﻋﺴﻞ ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ زرد وﻧﻮﻋﻲ آﺑﻲ »در‬ ‫آن ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺷﻔﺎﻳﻲ اﺳﺖ« ﺟﻤﻌﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﻔﺎ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﺮاض‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ از اﻳﻦ روي «ﺷﻔﺎء« ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻧﻜﺮه ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬دو‬ ‫ﺷﻔﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺴﻞ و ﻗﺮآن را«‪ .‬اﻃﺒﺎي ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬ ‫ﻋﺴﻞ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺐ از ﮔﻠﻮﻛﺰ‪ ،‬ﻟﻴﻔﻴﻠﻮز و آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻋﺠﺎبآوري دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫و آن را ﻣﻐﺬي‪ ،‬ﻣﻘﻮي‪ ،‬ﺿﺪ ﺗﺴﻤﻢ از ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺿﺪ ﺗﺴﻤﻢ از اﻣﺮاض ﻋﻀﻮي‪ ،‬ﺷﻔﺎي‬

‫‪1405‬‬

‫ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻗﻠﺐ‪ ،‬اﺣﺘﻘﺎن ﻣﺦ و اﻟﺘﻬﺎﺑﺎت ﺣﺎد ﻛﻠﻴﻮي ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪» 1‬ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ« زﻧﺒﻮر‬ ‫ﻋﺴﻞ و دﻧﻴﺎيﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ آن »ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و اﻓﻜﺎرﺷﺎن را در اﻣﺮ‬ ‫ﻧﮕﺮش درﺻﻨﻊ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻋﺠﺎﻳﺐ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ »ﻧﺸﺎﻧﻪاي‬ ‫اﺳﺖ« زﻳﺮا زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ از ﺷﮕﻔﺖﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻴﺮتآورﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ‬ ‫و ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ اﺷﻜﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺎدت و‬ ‫اﻟﻔﺖﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﺪن اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬از دﻳﺪن اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻛﻮرﺷﺎن ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫¡
‪
¹
¸
¶
µ
´
³²

±
°
¯
®
¬

«
ª

©
¨
§
¦
¥¤
£
¢‬‬ ‫»و ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ »ﺑﺎز ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ«‬ ‫ﭘﺲ او را ﺑﻪ وﺻﻒ زﻧﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻴﺮاﻧﻨﺪه ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ »و ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﺧﻮارﺗﺮﻳﻦ دوره‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد« و آن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از اﺛﺮ ﻛﺒﺮ ﺳﻦﺑﻪ ﻓﺮﺗﻮﺗﻲ و‬ ‫ﺧﺮﻓﺘﻲ ﻣﻲرﺳﺪ و ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻲﺗﻤﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻜﺮﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻗﺮآن‬ ‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎرش ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻦ ﺧﺮﻓﺘﻲ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻻت اﻣﺮي‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻏﻴﺮه ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻋﻠﻲ
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺳﻦ ﻫﻔﺘﺎد و ﭘﻨﺞ‬ ‫ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺳﺖ«‪» .‬ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﭘﺲ از داﻧﺴﺘﻦ« ﺑﺴﻴﺎري ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ در زﻧﺪﮔﻲ روي‬ ‫داده ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ »ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲداﻧﺪ« ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر و ﻧﻪ ﻛﻢ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ‬ ‫رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري از اﻧﺲ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪v-1» :‬‬ ‫'‪:y  y E9A= ”? E9A= ´/? e_- J? v1 X³ (t!? (¯3? # C‬‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم از ﺑﺨﻞ‪ ،‬ﺗﻨﺒﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺮﺗﻮﺗﻲ و ﺧﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ دﺟﺎل‬ ‫و ﻓﺘﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺮگ«‪» .‬ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا داﻧﺎي ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن‬

‫‪1‬‬

‫ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي درﺑﺎره ﻋﺴﻞ‪ ،‬زﻧﺒﻮر آن و ﻓﻮاﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺣﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬در )‪ (16‬ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺤﺜﻲ ﺷﺎﻓﻲوﻛﺎﻓﻲ‬

‫دارد‪ .‬ﻧﮕﺎه؛ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻻﺳﺎس ‪ ،6/2967‬ﻃﺒﻊ ﺳﻮم‪ ،‬داراﻟﺴﻼم ـ ﻗﺎﻫﺮه‪.‬‬

‫‪1406‬‬

‫اﻧﺴﺎن از ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺧﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎل‪ ،‬ﻳﺎ از ﺣﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻓﻨﺎ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ê
É
È
Ç
Æ

Å
Ä
Ã
Â
ÁÀ
¿
¾
½
¼
»

º‬‬ ‫‪
Ò
Ñ
Ð
Ï
ÎÍ
Ì
Ë‬‬ ‫»و ﺧﺪا ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎ را در روزي ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬روزي را‬ ‫ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮔﺸﺎد و ﻓﺮاخ و ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎن ﺗﻨﮓ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻛﻪ ﻗﻮت‬ ‫ﻻﻳﻤﻮت و ﻃﻌﻤﻪ روز ﺧﻮد را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ را ﻣﺎﻟﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و آن ﻳﻜﻲرا‬ ‫ﻣﻤﻠﻮك و اﻳﻦ از ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ وي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻬﻴﺪ ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﻲ ﻇﻼل اﻟﻘﺮآن« ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮﺗﺮي دادن در‬ ‫رزق‪ ،‬اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻠﻲ دارد ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻔﻜﺮ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ و اﻫﻞ ﺧﺮد ﺑﻮده اﻣﺎ ﻣﻮﻫﺒﺘﺶ در ﻛﺴﺐ روزي ﻣﺤﺪود و‬ ‫اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از آن روي ﻛﻪ او در ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ داراي ﻣﻮاﻫﺐ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻜﺲ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻛﻮدن و ﻧﺎدان ﺑﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﺧﺎص‪ ،‬ازﻣﻮﻫﺒﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺎدهﻟﻮﺣﺎﻧﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ‬ ‫ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ ﻛﻪ وﺳﻌﺖ رزق وروزي‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي و اﺳﺘﻌﺪاد اﻧﺴﺎن ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﮔﺸﺎﻳﺶ وﺗﻨﮕﻲ در رزق‪ ،‬اﺑﺘﻼﻳﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪،‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻐﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻔﺎوت در ﻣﺎل و داراﻳﻲ‪ ،‬در ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﻳﻲ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻔﺎوت در ﻫﻮش‪ ،‬زﻳﺒﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﺧﺮد‪ ،‬ﺳﻼﻣﺘﻲ‪ ،‬داﺷﺘﻦ اﺳﻢ زﻳﺒﺎ و ﻏﻴﺮه‪ .«...‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺮدﮔﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺮدﮔﺎﻧﺸﺎن روزي داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاش‪» :‬ﭘﺲﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺰوﻧﻲ داده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪه روزي ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻤﻠﻮﻛﺎن ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎن و ﻣﺎﻟﻜﺎن اﻣﻮال‪ ،‬ﻣﺎل و داراﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﺎن ﺧﻮد ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ »ﺗﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﺎن و ﻣﻤﻠﻮﻛﺎن »در آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در روزي و ﻣﺎل و داراﻳﻲ »ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﭘﺲ اي‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن! ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮار داده وآﻧﻬﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪،‬‬

‫‪1407‬‬

‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺮدﮔﺎﻧﺘﺎن را ﺷﺮﻳﻚ ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ؟ »ﭘﺲ آﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫را اﻧﻜﺎر ﻣﻲورزﻧﺪ« ﺑﺎ ﺷﺮك آوردن ﺑﻪ وي؟!‬ ‫‪
à

ß

Þ

Ý

Ü

Û

Ú

Ù


Ø

×

Ö

Õ

Ô

Ó‬‬ ‫‪
é
è
ç
æ
å
ä
ã
âá‬‬ ‫»و ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ آﻓﺮﻳﺪ« ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ‬ ‫و اﮔﺮ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن از ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آن اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ وﻣﺤﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ از رﺣﻤﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از زﻧﺎﻧﺘﺎن‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان و ﺣﻔﺪهاي آﻓﺮﻳﺪ« ﺣﻔﺪه‪ :‬ﻧﻮادﮔﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺣﻔﺪه‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺪر را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﺷﻤﺎ را از ﭘﺎﻛﻴﺰهﻫﺎ روزي داد« ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮاراﻳﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ و ﻟﺬت ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ »آﻳﺎ« ﺑﺎزﻫﻢ »ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻣﺮاد از‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه آﻧﺎن درﺑﺎره ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﻊ و زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا‬ ‫ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ« و آن را ﺑﻪ ﻏﻴﺮ وي ﻧﺴﺒﺖ داده ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ او را در ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ و ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫ارج ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ؟‪.‬‬ ‫‪
P
O
NML

K
J
I
H
G
F
ED

C
BA‬‬

‫»و ﺑﻪﺟﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻌﺒﻮداﺗﻲ را »ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺎﻟﻚ‬ ‫روزي دادن آﻧﺎن از آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ« در اﻳﻦﻛﻪ آن روزي را‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ ﮔﺸﺘﻪ و در آن ﺗﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدات از ﺟﻤﺎداﺗﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﺷﻌﻮر و ﺗﻮاﻧﻲ‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﭽﺎره ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻻﻳﻖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد؟‪.‬‬

‫‪1408‬‬

‫‪
\
[
Z
Y
X
W

V
UT
S
R
Q‬‬ ‫و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﻏﻴﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪﺑﺎﻓﻲﻫﺎي‬ ‫ﺑﻲاﺳﺎس ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮده و در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﺜﻞ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪا‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻧﺰﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي او ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪي ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ زﻳﺮا او ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪي‬ ‫ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ‬ ‫او را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬از اﻳﻦروي ﺑﻪ ﺑﺘﺎن و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻪ آﻧﻬﺎ را وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮب‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺮدم زﻳﺮدﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻴﻦﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪﺑﺰرﮔﺎن ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎز آن ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺎه ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« او ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺘﺎﻳﻲ ﻧﺪارد اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺟﻬﻞﺗﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﻫﻤﺘﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫]
^
_
`
‪
n
m
l

k
j
i
h
g
f
e

d

c
b

a‬‬ ‫‪
|
{

z
y
x
wv
u
ts
r
qp
o‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي رد و اﺑﻄﺎل ﺷﺮكﺷﺎن دو ﻣﺜﻞ ﻣﻲزﻧﺪ؛ ﻣﺜﻞ اول اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﻠﻲ ﻣﻲزﻧﺪ ﺑﻴﻦ ﺑﺮدهاي ﻣﻤﻠﻮك ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻗﺪرت ﻧﺪارد« ﻛﻪ آنرا‬ ‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﭼﻴﺰي ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ وي‬ ‫روزي ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻳﻢ« از آزادﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻣﺎﻟﻚ اﻣﻮال اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ او از آن روزي ﺧﺮج ﻣﻲﻛﻨﺪ« در‬ ‫راﻫﻬﺎي ﺧﻴﺮ و اﻧﻮاع اﻣﻮر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه »ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎرا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻫﺮ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻴﺎر و اراده ﺧﻮد »آﻳﺎ اﻳﻦ دو ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ آن ﺷﺨﺺ ﺑﺮده و اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺨﺺ آزاد ﻛﻪ ﺑﻪ اوﺻﺎف ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻣﻮﺻﻮف اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎن و ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه روزيدﻫﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺘﺎن ﺟﺎﻣﺪي ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻧﻔﻊ و زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮده و ﻋﺎﺟﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ »اﻟﺤﻤﺪ ﷲ« ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺳﭙﺎسﻫﺎ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاﺳﺖ؛ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻤﺎﻻﺗﺶ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ‬

‫‪1409‬‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺗﺎ ﻓﻘﻂ آن ذاﺗﻲ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اوﺳﺖ و ﺗﺎ آن ﻣﻨﻌﻤﻲ را‬ ‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ارزاﻧﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫}
~
_
`

‪
k
j

i
h

g
f
e


d
c
b
a‬‬ ‫‪
|
{
z
y
x
wv
u
t
s
r
q
po
n
m
l‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﺜﻞ دوم‪» :‬و ﺧﺪا ﻣﺜﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲزﻧﺪ« ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺑﺮاي ﺑﺘﺎن ﻛﻪ از ﻣﺜﻞ ﻗﺒﻠﻲ‬ ‫روﺷﻨﺘﺮ و آﺷﻜﺎرﺗﺮ اﺳﺖ »دو ﻣﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﮔﻨﮓ اﺳﺖ« اﺑﻜﻢ‪ :‬ازﺳﺨﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ ﻛﺎﻣﻼ درﻣﺎﻧﺪه و ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﺑﻜﻢ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻳﺪهﺑﺮﻳﺪه ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻴﺴﺖ »و ﻫﻴﭻ ﻛﺎري از او ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ« ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﻓﻬﻢ و ﻋﺪم ﻗﺪرﺗﺶ ﺑﺮ ﻧﻄﻖ و ﺑﻴﺎن »و او ﺳﺮﺑﺎر اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ«‬ ‫و ﺑﺎر دوش ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ »ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ او را ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺧﻴﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻤﻲآورد« زﻳﺮا او از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﺮف و ﻛﺎرﻛﺮد ﻧﻴﻜﻲ ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﺮاﻳﺶ اﻣﻜﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد »آﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ« ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺻﺎﻓﻲ ﻛﻪ دارد »ﺑﺎ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺪل ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ« و داراي ﻫﻮش و ﺣﻮاﺳﻲﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ »و او ﺧﻮد«‬ ‫ﺷﺨﺼﺎ »ﺑﺮ راه راﺳﺖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ دﻳﻦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﭘﺎﻳﺪار و ﺑﺮ ﺳﻴﺮت و روﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮ‬ ‫اﺳﺖ »ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ؟« ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﻣﺘﻨﺎع ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻴﺎن ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن و ﻣﻴﺎن ﺑﺘﺎن ﺑﻲزﺑﺎن‪ ،‬ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫}
~


¡‪
°
¯


®
¬«
ª

©

¨


§
¦
¥

¤
£
¢‬‬ ‫‪
´
³
²
±‬‬ ‫»و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺨﺘﺺ اوﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺎ او در آن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪارد »و« از اﻣﻮر ﻏﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اوﺳﺖ »ﻛﺎر ﻗﻴﺎﻣﺖ« اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲاش »ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدن ﻳﺎﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ از آن‬

‫‪1410‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ وﺻﻒ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ آوردن ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎر ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﻴﺎﻣﺖ در ﺳﺮﻋﺖ و ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺧﻮد‪ ،‬در ﭘﻴﺸﮕﺎهﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدن و ﺣﺘﻲ ﻛﻤﺘﺮ از آن ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮاﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ«‪ ،‬آن ﭼﻴﺰ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮد »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‬ ‫و ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮدن ﺳﺮﻳﻊ ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﺟﻤﻠﻪﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺑﺮﺷﻤﺮدن ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬ ‫‪
ÃÂ
Á
À
¿

¾
½
¼
»
º
¹
¸
¶

µ‬‬ ‫‪
Æ
Å
Ä‬‬ ‫»و ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از ﺷﻜﻢ ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻮدﻛﺎن‬ ‫ﻧﺎداﻧﻲ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻋﻠﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻴﺪ »ﺑﻴﺮون آورد و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮔﻮش و ﭼﺸﻤﻬﺎ و‬ ‫دﻟﻬﺎ ﻗﺮار داد« ﺗﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻤﻲ را ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﺮون آﻣﺪن از ﺷﻜﻤﻬﺎي ﻣﺎدراﻧﺘﺎن‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ و ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ« و ﺷﻜﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﺳﻪ و اﺑﺰاري را در ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﻪﻛﺎر اﻧﺪازﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و‬ ‫از اﻳﻦ راه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﭘﺎس ﻣﻲدارﻳﺪ و ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس او را‬ ‫ﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲآورﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪

Ø
×

Ö

Õ

Ô

ÓÒ
Ñ

Ð

Ï


Î
Í
Ì
Ë


Ê

É
È

Ç‬‬ ‫‪
Ú
Ù‬‬ ‫»آﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن رامﺷﺪه ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ؟« ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎﻟﻬﺎ و ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻻزﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺮواز رام ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫وﺳﺎﻳﻞ و اﺳﺒﺎﺑﻲ ﭼﻮن ﻧﺎزﻛﻲ ﻗﻮام ﻫﻮا‪ ،‬اﻟﻬﺎم ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎز‬ ‫و ﺑﺴﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪ و دﻳﮕﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﭘﺮواز ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻨﺎﻛﻨﻨﺪه در آب ﺷﻨﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ »در ﻓﻀﺎي آﺳﻤﺎن« در ﻫﻮاي آزاد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺷﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آﻧﺎن را ﻧﮕﺎه‬

‫‪1411‬‬

‫ﻧﻤﻲدارد« در ﻓﻀﺎ »ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﻲﻣﺜﺎل ﺧﻮﻳﺶ زﻳﺮا ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ اﺟﺴﺎم‬ ‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و رﻗﺖ ﻗﻮام ﻫﻮا‪ ،‬دو ﻋﺎﻣﻠﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺳﻘﻮط آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﻪ از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ رﺷﺘﻪاي آوﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﻪ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻣﺘﻜﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻘﻮط ﻧﻜﻨﻨﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ در اﻳﻦ« ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺻﻨﻊ ﭘﺮوردﮔﺎر »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻗﺪرت وي دﻻﻟﺖﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ »ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ»‬ ‫اﺳﺖ »ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖﻫﺎي وي ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ‡‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K

J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
[
Z

Y
X
W
V
U
T
S
RQ‬‬

‫»و ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﻣﺎﻳﻪ آراﻣﺶ ﭘﺪﻳﺪ آورد« ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ آراﻣﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ‬ ‫و روح و ﺟﺴﻤﺘﺎن از ﺣﺮﻛﺖ و رﻧﺞ و ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻜﻮن و راﺣﺘﻲ و اﻣﻨﻴﺖ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﭘﻮﺳﺖ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻬﺎد« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ ازﺧﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﭼﺎدرﻧﺸﻴﻨﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ و ﻗﺒﻪﻫﺎ »ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺳﺒﻚ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻤﻞ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺒﻚ اﺳﺖ »در روز ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪﻧﺘﺎن« ﻇﻌﻦ‪ :‬ﺳﻴﺮ وﺳﻔﺮ ﺻﺤﺮاﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮي آب و ﮔﻴﺎه و ﭼﺮاﮔﺎه و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﺷﺪن از ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ »و«‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺳﺒﻚ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ »روز اﻗﺎﻣﺖﺗﺎن« ﻛﻪ آن ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ را ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺮ ﭘﺎ‬ ‫ﻣﻲدارﻳﺪ »و از ﭘﺸﻤﻬﺎ و ﻛﺮﻛﻬﺎ و ﻣﻮﻫﺎي آﻧﻬﺎ اﺛﺎﺛﻴﻪ ﻗﺮار داد« ﭘﺸﻢ از آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺮك از آن ﺷﺘﺮ و ﻣﻮ از آن ﺑﺰ‪ .‬اﺛﺎﺛﻴﻪ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺘﺎع ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻓﺮﺷﻲ ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﻨﺎزل ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲﺷﻮد و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺪان آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮﻳﺘﺎن از اﻳﻦ اﺛﺎﺛﻴﻪ؛ »ﺗﺎ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ آن ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺧﻮﻳﺶ را از آﻧﻬﺎ ﺑﺮآورده ﺳﺎزﻳﺪ‪ .‬ﻳﺎ‬ ‫ﺗﺎ آن زﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻬﻨﻪ ﺷﻮﻧﺪ و از ﻛﺎر ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1412‬‬

‫\
]
^
_
`
‪
i
h
g
f
e
d

c
b
a‬‬ ‫‪
u
t
s

r
q

p

on
m
l

k

j‬‬ ‫‪
v‬‬ ‫»و ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮد ﺷﻤﺎ ﺳﺎﻳﻪﺳﺎرﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ آورد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺷﻴﺎﻳﻲ ﭼﻮن‬ ‫درﺧﺘﺎن و ﺳﻘﻒﻫﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ از ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ »و از‬ ‫ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻏﺎرﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ آورده« ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ از ﺑﺎران در اﻣﺎن ﻣﻲﻣﺎﻧﻴﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ‬ ‫»أﻛﻨﺎن« را ﺑﻪ دژﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ و ﻋﺎمﺗﺮ اﺳﺖ »و ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺗﻦﭘﻮﺷﻬﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺖ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﭘﻴﺮاﻫﻦ و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﭘﺸﻢ‪،‬‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻛﺘﺎن و ﻏﻴﺮه »ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﮔﺮﻣﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ازﺳﺮﻣﺎ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از‬ ‫ﮔﺮﻣﺎ ﻳﺎد ﺷﺪ ﻧﻪ از ﺳﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻛﺘﻔﺎ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻳﻜﻲ از ﺿﺪﻳﻦ از ذﻛﺮ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬ ‫ﻧﮕﻪداري از زﻳﺎن ﮔﺮﻣﺎ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ آن ﻧﻤﻲﺷﻮد ﭘﺲ ذﻛﺮ آن ﻻزم‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺪم ذﻛﺮ ﺳﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻓﻘﻂ در‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﮔﺮﻣﺎﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬ ‫»ﺗﻦﭘﻮﺷﻬﺎﻳﻲ« آﻓﺮﻳﺪ »ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از آﺳﻴﺐ ﺟﻨﮕﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫زرهﻫﺎ و ﺟﻮﺷﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﺟﻨﮓ ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را از ﺿﺮب و‬ ‫ﻃﻌﻦ و ﺗﻴﺮ دﺷﻤﻦ ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ وي ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﺎ‬ ‫اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎف ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻏﻴﺮ آن از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ »ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻨﻘﺎد ﺷﻮﻳﺪ« و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﮔﺮدن ﻧﻬﻴﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻌﺎن ﻧﻈﺮ و ﺗﺄﻣﻠﻲ درﺧﻮر در اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺑﻨﮕﺮد‪ ،‬ﺟﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن و ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬راه دﻳﮕﺮي در ﭘﻴﺶ روي او‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1413‬‬

‫‪
}
|
{
z
y
x
w‬‬ ‫»ﭘﺲ اﮔﺮ روﻳﮕﺮدان ﺷﺪﻧﺪ« از ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻤﺎم اﺳﻼم »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ اﺑﻼغ و‬ ‫رﺳﺎﻧﺪن آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« و ﺟﺰ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻮ‬ ‫را ﺑﺮ آن ﻣﻜﻠﻒ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﺮ ﻃﻮري ﺷﺪه ﺑﻪ اﻳﻤﺎن وادار ﻛﻨﻲ‪.‬‬ ‫~
_
`
‪
e
d
c
b
a‬‬ ‫»ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﻀﻞ و‬ ‫ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﻣﺎ »ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﻨﻜﺮ آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﺎ اﻋﻤﺎل وﻗﻴﺤﺎﻧﻪ ﺧﻮد؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻏﻴﺮ اﷲ و ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻴﻬﻮده‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﺑﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ارزاﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ را از‬ ‫ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﺑﻪ ارث ﺑﺮدهاﻳﻢ! ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬آﻧﺎن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ را در راﻫﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪه‬ ‫رﺿﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻛﺎر ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦﺷﺎن ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺎﺳﭙﺎس‬ ‫و ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاي ﻣﻨﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻋﺮاﺑﻲاي ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪ و از اﻳﺸﺎن‬ ‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﺎر دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺳﺆال ﻛﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﺮ وي ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫﴿‪) :

﴾F

E
D
C
B
A‬و ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﻣﺎﻳﻪ آراﻣﺸﻲ ﻗﺮار‬ ‫داد (‪ ،‬اﻋﺮاﺑﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪:
﴾L

K

J
I
H
G﴿ :‬‬ ‫)و از ﭘﻮﺳﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻗﺮار داد (‪ ،‬اﻋﺮاﺑﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ‪) : ﴾u

t

s


r

q




p﴿ :‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ او‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﮔﺮدن ﻧﻬﻴﺪ(‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم آن‬ ‫اﻋﺮاﺑﻲ روي ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﭘﺲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.
﴾...
b
a
`
_
~﴿ :‬‬

‫‪1414‬‬

‫‪
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j




i
h
g
f‬‬ ‫»و آن روز ﻛﻪ از ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﮔﻮاﻫﻲ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻳﻢ« ﮔﻮاه ﻫﺮ اﻣﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺣﻘﺶ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﻋﻠﻴﻪ آن ﺑﻪ ﻛﻔﺮ و اﻧﻜﺎر و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ و آن‬ ‫روز‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان اﺟﺎزه داده ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﻛﻪ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﻧﻪ ﺣﺠﺘﻲ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﻋﺬري‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه داده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي دار دﻧﻴﺎ‬ ‫ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ »و ﻧﻪ از آﻧﺎن ﻋﺘﺎب ﻃﻠﺐ ﻛﺮده ﻣﻲﺷﻮد« ﻃﻠﺐ ﻋﺘﺎب‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻃﻠﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺮﺿﻴﺎت اﻟﻬﻲ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را راﺿﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ از آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﺧﺮت دار ﺟﺰاﺳﺖ ﻧﻪ دار ﺗﻜﻠﻴﻒ و‬ ‫ﻋﻤﻞ ﭘﺲ ﭘﺬﻳﺮش ﻋﺬر و درﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺒﺮان ﻣﺎﻓﺎت‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ راه ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫رﺿﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
¡

~

}
|
{
z
y
x
w
v
u‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﺳﺘﻢﭘﻴﺸﮕﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻋﺬاب را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺮك آوردن ﺳﺰاوار آن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ آﻧﺎن اﺿﻄﺮاب و ﺑﻲﻗﺮاري‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ »ﭘﺲ از آﻧﺎن ﺳﺒﻚ ﻛﺮده ﻧﺸﻮد« اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﻪﻣﺪت ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ »و‬ ‫ﻣﻬﻠﺖ داده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
±°
¯
®





¬
«
ª
©
¨
§

¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫‪
¸
¶
µ
´
³
²‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮك ورزﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺧﻮد را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺘﺎن و ﻣﻌﺒﻮداﻧﻲ‬ ‫را ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﻋﺒﺎدت ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺘﺎن و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻳﻨﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻳﻜﺎن ﻣﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺠﺰ ﺗﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﻢ«‬ ‫ﻫﺪﻓﺸﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻤﺎم ﺑﺎر ﮔﻨﺎه ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺑﺘﺎن و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ »وﻟﻲ‬ ‫ﺷﺮﻳﻜﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن را رد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن ﺑﺘﺎن و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را‬

‫‪1415‬‬

‫ﻧﺎﻃﻖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن را رد ﻛﺮده و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺪا‬ ‫دروﻏﮕﻮﻳﻴﺪ« در اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺘﺎن را ﺗﻤﺎﻣﺎ ﺑﻪ دوش ﻣﺎ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻨﺎه‪ ،‬ﮔﻨﺎه‬ ‫ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن وﻣﻌﺒﻮدان‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن را در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺎن ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮدن ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪
Ä
Ã
Â

Á
À

¿
¾½
¼
»
º
¹‬‬ ‫»و آن روز ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﻐﺎم اﻧﻘﻴﺎد را ﺑﻴﻔﮕﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن روز ﻛﻔﺎر از در ﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫درآﻣﺪه و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻼل و ﺟﺒﺮوت و ﻋﺰت اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻘﺎد ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺬاب وي‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »و آﻧﭽﻪ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﺎن ﮔﻢ ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎروا‬ ‫ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻢ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻟﺬا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ N ML K J I H G F E D C BA‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺟﺰاي ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﻔﺮ و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از راه ﺧﺪا ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ« ﺧﻮد »ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ و« ﻏﻴﺮ ﺧﻮد از ﻣﺮدم‬ ‫را ﻧﻴﺰ »از راه ﺧﺪا« ﻛﻪ راه اﺳﻼم اﺳﺖ »ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ« و ﺑﺎ آراﺳﺘﻦ ﻛﻔﺮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻔﺮ وادار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ »ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺮ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻴﻢ« ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن؛ و ﻋﺬاﺑﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺸﺎن از ﭘﻴﺮوي ﺣﻖ ﻟﺬا اﻓﺰون ﺑﺮ آن ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺰاوار ﻋﺬاب دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻓﺴﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻳﮕﺮان را از راه ﺣﻖ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﻫﻞ دوزخ ﭼﻮن از ﺟﻮﺷﺶ ﮔﺮﻣﺎي آن ﺑﻪ ﻓﻐﺎن وﻓﺮﻳﺎد‬ ‫در ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻢﻋﻤﻖ از آﺗﺶ دوزخ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﻪ آن ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﻘﺮﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺸﺎن ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﺳﺘﺮاﻧﻲ ﺑﺰرﮔﻨﺪ و اﻓﻌﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺷﺘﺮاﻧﻲ‬ ‫ﻗﻮي و درازﮔﺮدﻧﻨﺪ ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺶ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺰوﻧﻲ ﻋﺬاﺑﺸﺎن«‪.‬‬ ‫‪1416‬‬

‫‪ ` _ ^] \ [ Z Y XW V U T S  R Q P O‬‬ ‫‪ i h g f ed c b a‬‬ ‫»و« ﺑﻪ ﻳﺎدآور »روزي را ﻛﻪ در ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﮔﻮاﻫﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي »ازﺧﻮدﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از‬ ‫ﺟﻨﺴﺸﺎن »ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻳﻢ« ﺑﺮاي اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ و ﻗﻄﻊ ﻣﻌﺬرت »و ﺗﻮ را ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻨﺎن‬ ‫ﮔﻮاه آورﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﺮ ﻟﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻪﺷﺎن ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻲ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻣﺘﺖ‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻲ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺳﻮرهﻫﺎي «ﺑﻘﺮه‪ «143/‬و »ﻧﺴﺎء‪ «33/‬ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ »و ﺑﺮ‬ ‫ﺗﻮ ﻛﺘﺎب را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را »ﺗﺒﻴﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻓﺮود آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻣﻮر دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﻳﺘﺎن روﺷﻨﮕﺮي اﺳﺖ و در آن دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﻣﺎ ص‬ ‫در اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻼغ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ و اﺑﻦاﺑﻲﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را روﺷﻨﮕﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده وﻟﻲ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻣﺎ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﻗﺮآن ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﺳﻼم ﻫﻴﭻ ﻗﻀﻴﻪاي از ﻗﻀﺎﻳﺎي‬ ‫ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻧﺴﺎن ﻓﺮوﮔﺰار ﻧﺸﺪه اﺳﺖ »و رﻫﻨﻤﻮدي اﺳﺖ« ﻗﺮآن ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن »و رﺣﻤﺘﻲ« اﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن »و ﺑﺸﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن« ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ آﻧﺎن زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﻗﺮآن ﺑﻬﺮه ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j‬‬ ‫‪ | { zy xw‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﺪل و اﺣﺴﺎن اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻋﺪل‪ :‬اﻧﺼﺎف و ﻣﻴﺎﻧﻪروي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﻴﺎن دو ﻃﺮف اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻗﺮار دارد و ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻋﻄﻴﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ـ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ‬ ‫اﻣﺮ واﺟﺒﻲ ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻋﻢ از ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم در اداي اﻣﺎﻧﺎت‪ ،‬ﺗﺮك ﺳﺘﻢ و‬ ‫در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻴﻮه دادﮔﺮي و اﻧﺼﺎف‪ .‬اﻣﺎ اﺣﺴﺎن‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻔﻀﻞ و ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮان در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻮن دادن ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺎﻓﻠﻪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دادن ﻋﺒﺎدات ﻧﺎﻓﻠﻪ و‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮض ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه‪ .‬اﺣﺴﺎن در ﻋﺒﺎدت ـ‬

‫‪1417‬‬

‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻤﺮ
آﻣﺪه اﺳﺖ ـ »ﻋﺒﺎرت از آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ را آنﮔﻮﻧﻪ ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻲﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ او را ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺗﻮ او را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬او‬ ‫ﺗﻮ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ«‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮع اﺣﺴﺎن‪ ،‬اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪي ﻛﺮده‪ ،‬اﺣﺴﺎن ﻛﻦ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ راﺳﺘﻴﻦ ﮔﺮدي«‪.‬‬ ‫»و« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ »ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان« و ﻧﺰدﻳﻜﺎن‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻴﺎزﺷﺎن ﺑﺪان ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد »و ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫از ﻓﺤﺸﺎء« ﻓﺤﺸﺎء‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﺧﺼﻠﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ و ﻗﺒﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ ـ اﻋﻢ از ﮔﻔﺘﺎر‬ ‫ﻳﺎ ﻛﺮدار ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎ و ﺑﺨﻞ »و« ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ از »ﻣﻨﻜﺮ« ﻣﻨﻜﺮ‪ :‬ﭼﻴﺰي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮع ﺷﺮﻳﻒ آن را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺷﻤﺮده و از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد »و« ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ از »ﺑﻐﻲ« ﺑﻐﻲ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﺒﺮ‪ ،‬ﺳﺘﻢ و‬ ‫ﺗﺠﺎوز ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮ ﻣﺮدم‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﭼﻮن ﺑﻐﻲ و‬ ‫ﻗﻄﻊ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺠﺎزاﺗﺶ را در دﻧﻴﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻫﻤﺮاه آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ در آﺧﺮت ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪» .‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫اﻧﺪرز ﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ از اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ‬ ‫ﮔﻴﺮﻳﺪ« از اﻳﻦ اﻧﺪرزﻫﺎ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ آﻳﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ]ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ[ ﺧﻴﺮ‬ ‫و ﺷﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ اﺳﻼم آوردن ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻋﻘﻼي ﻋﺮب ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦﻣﻈﻌﻮن
از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫} ~ _ ` ‪ji h g fe d c b a‬‬ ‫‪r q p o n  m lk‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﺑﺎ ﺧﺪا ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﻋﻬﺪ و‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻬﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﺑﺮﻳﺪه
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» .‬و ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎيﺧﻮد را‬ ‫‪1418‬‬

‫ﭘﺲ از اﺳﺘﻮار ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻴﺜﺎﻗﻬﺎ را ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﻣﺆﻛﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ و اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻜﻨﻴﺪ »ﺣﺎل آنﻛﻪ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻛﻔﻴﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او را ﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬او را ﺑﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﺿﺎﻣﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬آﮔﺎه اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را در ﻗﺒﺎل آن‬ ‫ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ ¡   ~ } | { z y x w  v   u t s‬‬ ‫‪ µ        ´ ³ ² ± ° ¯ ®¬ «  ª  © ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬ ‫¶ ¸ ‬ ‫»و« در ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ و ﮔﺴﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ »ﻣﺎﻧﻨﺪ آن زﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ رﺷﺘﻪ ﺧﻮد را«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد »ﭘﺲ از ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺎﻓﺘﻦ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ از اﺳﺘﻮارﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪن آن ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه »ﻳﻜﻲ ﻳﻜﻲ از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ و‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺸﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن زﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﻪاي را ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﺑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن را‬ ‫رﺷﺘﻪرﺷﺘﻪ از ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺴﺴﺖ و ﺑﻪ ﺣﺎل اول آن ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در ﻣﻜﻪ زﻧﻲ اﺣﻤﻖ و اﺑﻠﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن رﺷﺘﻪاي را ﻣﻲﺑﺎﻓﺖ‪ ،‬آن را از ﻫﻢ ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد و دﻳﮕﺮ ﺑﺎر آن راﻣﻲرﺷﺖ و ﺑﺎز آن را از ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺴﺴﺖ«‪» .‬ﺗﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد‬ ‫را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﻠﺐ ﺳﺎزﻳﺪ« دﺧﻞ‪ :‬ﻧﻴﺮﻧﮓ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺐ‪ ،‬ﺗﻘﻠﺐ و دﻏﻠﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ«‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ و دﻏﻞ ﺑﻪ ﺧﻴﺎل اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﮔﺮوﻫﻲ از ﮔﺮوﻫﻲ اﻓﺰونﺗﺮﻧﺪ« از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد‬ ‫و ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ـ وﻗﺘﻲ از ﺷﻤﺎ در ﺗﻌﺪاد و ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ـ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﺑﺮ آﻧﺎن اﻣﻜﺎن ﻏﺪر و ﺧﻴﺎﻧﺖ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻏﺪر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﻧﻬﻲ از ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻛﺜﺮت ﻛﻔﺎر و ﻛﺜﺮت‬ ‫اﻣﻮاﻟﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن از اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ و ﻓﺮاواﻧﻲ اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧﻘﺾ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻋﺮاب ﺑﺎ ﺣﻠﻴﻔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﭼﻮن ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ را از‬ ‫‪1419‬‬

‫آﻧﺎن اﻓﺰوﻧﺘﺮ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﭘﻴﻤﺎن را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ‬ ‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻟﺬا از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻧﺪ«‪» .‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن‬ ‫اﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻲآزﻣﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﻪ رﻳﺴﻤﺎن وﻓﺎ ﭼﻨﮓ ﻣﻲزﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﺎل و ﺷﻤﺎر دﻳﮕﺮان ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﻬﺪ و ﺑﻴﻌﺖﺗﺎن را ﻣﻲﺷﻜﻨﻴﺪ »و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻧﭽﻪ را در آن اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭘﺲ در آن روز‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻖ را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ و درﺟﺎت ﺣﻖﺑﺎوران را ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮد و در ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن را ﻧﻤﺎﻳﺎن و ﻋﺮﻳﺎن ﻛﺮده ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﺳﺰاوار آﻧﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود‬ ‫ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫‪ É È Ç ÆÅ Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹‬‬ ‫‪ Ë Ê‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را اﻣﺘﻲ واﺣﺪ ﻗﺮار ﻣﻲداد« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺳﺮﺷﺖ‬ ‫و ﻏﺮﻳﺰه‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ ﻣﺪار ﻃﺎﻋﺖ و اﻧﻘﻴﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وﻓﺎق ﺗﻤﺎم ﺳﺮ‬ ‫در اﻳﻦ راه ﻣﻲداﺷﺘﻴﺪ و ﺑﺮ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺘﻔﻖ و ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﻣﻲﺑﻮدﻳﺪ »وﻟﻲ« ﺣﻜﻤﺖ‬ ‫اﻟﻬﻲ اﻗﺘﻀﺎ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را در ﻋﺮﺻﻪ اﻋﺘﻘﺎد و ﻋﻤﻞ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﮕﺬارد ﻟﺬا ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺳﻨﺖ‬ ‫و ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ وي ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﻛﻪ او آزاداﻧﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ و او را‬ ‫ﺧﻮار و ﺑﻲﻣﻘﺪار ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و اﻳﻦ ﺣﻜﻤﻲ ﻋﺎدﻻﻧﻪ از ﺳﻮي وي درﺑﺎره آﻧﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﻤﺮاﻫﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ وﺳﻮﮔﻨﺪﺷﻜﻨﻲ را ﺳﻬﻞ و ﺳﺎده ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ »و‬ ‫ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ وي ﺑﺮ آن‬ ‫رﻓﺘﻪ ﻛﻪ او ﻫﺪاﻳﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ دادﻧﺶ ﺑﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ ـ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﻀﻠﻲ از‬ ‫ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻋﺪل وي اﺳﺖ و ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫ﻛﺮدن وي‪ ،‬ﻓﻀﻠﺶ »و اﻟﺒﺘﻪ از ﭼﻮن و ﭼﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« از اﻋﻤﺎل در دﻧﻴﺎ »از ﺷﻤﺎ‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰا ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪1420‬‬

‫‪O N M L K J I H G F E D C B A‬‬ ‫‪ U T S R QP‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻧﻬﻲ از ﺳﻮﮔﻨﺪﺷﻜﻨﻲ را ﻣﺠﺪدا ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬و زﻧﻬﺎر‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺘﺎن را‬ ‫دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺗﻘﻠﺐ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ؛ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ص و دﻳﮕﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل وي‬ ‫ص ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻋﻬﺪ اﺳﻼم و ﻳﺎري دادن دﻳﻦ ﺣﻖ‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺗﺎ‬ ‫ﻟﻐﺰش ﻗﺪﻣﻲ ﭘﺲ از اﺳﺘﻮارياش ﭘﻴﺶ آﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎي‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﻐﺰش او را رﻫﺴﭙﺎر ورﻃﻪ ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﺪ؛ ﺑﻌﺪ از‬ ‫آنﻛﻪ در ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن‪ ،‬اﺳﺘﻮار و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﻮده اﺳﺖ »و ﺑﻪﺳﺰاي آنﻛﻪ«‬ ‫ﻣﺮدم را »از راه ﺧﺪا ﺑﺎزداﺷﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب را ﺑﭽﺸﻴﺪ« در دﻧﻴﺎ ﻗﺒﻞ از آﺧﺮت زﻳﺮا‬ ‫ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ را ﺑﺸﻜﻨﺪ و ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ او‬ ‫در واﻗﻊ دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ از راه ﺧﺪا ﺑﺎز داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮد ﺳﻨﺖ ﺑﺪي‬ ‫را ﻣﺮﺳﻮم ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻟﺬا ﮔﻨﺎه آن و ﮔﻨﺎه ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آن اﻟﮕﻮﺑﺮداري ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ذﻣﻪ وي اﺳﺖ‬ ‫»و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ« در آﻳﻨﺪه ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب آﺧﺮت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول از ﻛﻠﺒﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺑﺎره ﻣﺮدي از ﺣﻀﺮﻣﻮت‬ ‫ﺑﻪﻧﺎم ﻋﺒﺪان ﺑﻦ أﺷﻮع ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص از اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ ﻛﻨﺪي ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‬ ‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬او در ﻛﻨﺎر زﻣﻴﻦ ﻣﻦ زﻣﻴﻨﻲ دارد و ﺑﺨﺸﻲ از زﻣﻴﻦ ﻣﻦ را ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮدش‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪ داده و آن را از ﻣﻦ رﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪوي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﺮآﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ ﮔﻮاﻫﻲ ﻫﻢ داري؟«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎرﺳﻮل اﷲ! ﻗﻮم ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ در آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﺻﺎدﻗﻢ وﻟﻲ او را از ﻣﻦ ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬آن ﺣﻀﺮت ص ﺑﻪ اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬رﻓﻴﻘﺖ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؟«‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬دروغ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪان ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ ﻣﺮدي ﻓﺎﺟﺮ اﺳﺖ و ﭘﺮواﻳﻲ از ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮردن ﻧﺪارد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﺎﻧﻲ ﻧﺪاري‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ او را ﺑﭙﺬﻳﺮ«‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪش دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﻧﺪارم؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﻴﺮ!«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬ ‫اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرد اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬آن‬ ‫‪1421‬‬

‫ﺣﻀﺮت ص او را ﻋﻘﺐ زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮﮔﺮد«‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن از ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ h g f e d c b a ` _ ^  ] \[ Z Y X W V‬‬ ‫‪ x wv u t s r q p on m l k ji‬‬ ‫»و ﭘﻴﻤﺎن اﻟﻬﻲ را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻧﻔﺮوﺷﻴﺪ« و آن ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﺎع دﻧﻴﻮياي اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺎ ارزش ﺑﺎﺷﺪ »زﻳﺮا آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ« از‬ ‫ﭘﻴﺮوزي‪ ،‬ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ‪ ،‬رزق ﻓﺮاخ در دﻧﻴﺎ و آﻧﭽﻪ ﻧﺰد وي در آﺧﺮت از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و ﺗﻤﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﺪ زﻳﺮا »آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎﺳﺖ« از ﺑﻬﺮهﻫﺎي دﻧﻴﺎ »ﻓﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد« ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﺮاوان و ﺑﺎﻻﺗﺮ‬ ‫از ﺣﺪ ﺗﻮﻗﻊ و ﺗﺼﻮر ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ »و آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ« از ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي رﺣﻤﺖ وي‬ ‫»ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ« و ﻓﻨﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﭘﺎﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﺴﺴﺖ و اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪارد »و اﻟﺒﺘﻪ ﺻﺎﺑﺮان‬ ‫را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲﺷﺎن در ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ ﻋﻬﺪ ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ص‪ ،‬اﺳﺘﻤﺮارﺷﺎن ﺑﺮ‬ ‫اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ در ﭘﺎي ﻣﻴﺜﺎق ﺗﻜﻠﻴﻒ‪ ،‬ﺟﻬﺎدﺷﺎن ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان و ﻧﻴﺰ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و ﭘﺎﻳﺪارﻳﺸﺎن ﺑﺮ‬ ‫آزارﻫﺎ و ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎي دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ و اﻳﻦ ﭘﺎداش و ﻣﺰد ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻃﺎﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﺑﺪيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻗﻠﻢ ﻋﻔﻮ ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪g  f ed c b a `  _ ~  } | {  z  y‬‬ ‫‪ l k j i h‬‬ ‫ﻛﻠﺒﻲ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن دو آﻳﻪ ﻓﻮق ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ ﮔﻔﺖ؛ آري!‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ رﻓﻴﻘﻢ )ﻋﺒﺪان( ﺑﺮﺣﺴﺐ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! او در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ادﻋﺎ ﻛﺮده‬ ‫ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ زﻣﻴﻦ او را ﺑﺮﻳﺪم و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻛﺮدم اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪1422‬‬

‫ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﭼﻪ اﻧﺪازه؟ ﭘﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از زﻣﻴﻦ ﻣﻦ ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه‬ ‫آن‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ آﻧﭽﻪ از ﻣﺤﺼﻮل آن ﺧﻮردهام! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺮد ﻳﺎ‬ ‫زن ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﻛﻨﺪ« ﻛﺎر ﻧﻴﻚ‪ :‬ﻛﺎر ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ويصاﺳﺖ »و او ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ« زﻳﺮا ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ ﻛﺎﻓﺮ ﻫﻴﭻ ارزش و اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪارد‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺎك و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهاي زﻧﺪهاش ﻣﻲدارﻳﻢ« در دﻧﻴﺎ؛ ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪن رزق و‬ ‫روزي ﺣﻼل ﺑﻪ او و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺶ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻼوت ﻃﺎﻋﺖ و ﺑﺎ آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﺗﻤﺎم وﺟﻮه راﺣﺖ و آﺳﺎﻳﺶ وي‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮاد از آن؛ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎر ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاي وي اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰه‪،‬‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ »و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن« در آﺧﺮت »ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬در آﻳﻪ ﻗﺒﻞ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ اﺳﻼم راه ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻣﺎدي زﻧﺪﮔﻲاش در ﺣﺪ‬ ‫ﻛﻔﺎف ﺑﻮد و ﺑﻪ آن ﺣﺪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ورزﻳﺪ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎر ﮔﺸﺖ«‪.‬‬ ‫‪ u t s r q p o n m‬‬ ‫»ﭘﺲ آن ﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﻲ‪ ،‬از ﺷﻴﻄﺎن راﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﺗﻮ را از وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎن راﻧﺪهﺷﺪه و ﻣﻠﻌﻮن‪ ،‬در ﭘﻨﺎه‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺪارد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ »
‪ «
k
j
i
h
g‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه را از آﺷﻔﺘﮕﻲ‬ ‫ﻓﻜﺮي در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﺑﺎز داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ او اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ در آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺗﺪﺑﺮ و ﺗﻔﻜﺮ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻣﺖﺷﺎن اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬ ‫اﻣﺖ در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار دارد زﻳﺮا رﺳﻮل ﺧﺪا ص از وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن «
‪ «
k
j
i
h
g‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻔﻴﺪ‬ ‫اﺳﺘﺤﺒﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺧﻮاﻧﺪن «
‪
j
i
h
g‬‬ ‫‪ «
k‬ﻗﺒﻞ از ﺗﻼوت ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻌﺪ از آن‪.‬‬

‫‪1423‬‬

‫‪ ¡ ~ } | { z y x w v‬‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺷﻴﻄﺎن را ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او ﺗﺴﻠﻂ و ﻏﻠﺒﻪاي ﻧﺪارد »ﺑﺮ« اﻏﻮاي »ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ را ـ در ﻫﺮ‬ ‫ﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻠﻲ ـ ﺑﻪ او ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺗﻮﻛﻞ ﺑﻪوي‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن را‬ ‫از وﺳﻮﺳﻪ ﻛﺮدن آﻧﺎن ﺑﺎز ﻣﻲدارد و اﮔﺮ ﻫﻢ او در ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن وﺳﻮﺳﻪاي اﻟﻘﺎء ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫وﺳﻮﺳﻪاش ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬ ‫»ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ او« ﺑﻪ اﻏﻮا و ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ »ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وي را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن را ﺑﻪ وﻻﻳﺖ و دوﺳﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از او در‬ ‫وﺳﻮﺳﻪﻫﺎﻳﺶ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻠﻄﻪ ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫»ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ« اﺳﺖ »ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺷﻴﻄﺎن و ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ وﺳﻮﺳﻪ وي‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻃﺮح و رد دو ﺷﺒﻬﻪ ﻛﻔﺎر ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﺮآن ﻣﻲﭘﺮدازد؛ ﺷﺒﻬﻪ اول در‬ ‫ﻣﻮرد ﻗﻀﻴﻪ «ﻧﺴﺦ« و ﺷﺒﻬﻪ دوم در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻇﻦ ﺑﺎﻃﻞ آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ‬ ‫ﺑﺸﺮي دارد‪:‬‬ ‫¬ ® ¯ ‪ ¾ ½ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ²± °‬‬ ‫¿ ‪ Á À‬‬ ‫»و ﭼﻮن آﻳﺘﻲ را ﺑﻪﺟﺎي آﻳﺘﻲ ﺑﺪل ﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن آﻳﻪاي را ﻣﻨﺴﻮخ ﻛﻨﻴﻢ‪ ١‬ﺑﺎ آوردن‬ ‫آﻳﻪاي دﻳﮕﺮ ﺑﻪﺟﺎي آن؛ »و ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﻨﺪ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻛﻔﺎر‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ از ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺴﺦ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪ!‬ ‫»اﻓﺘﺮاﻛﻨﻨﺪهاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ و اﻓﺘﺮا ﻣﻲﺑﻨﺪي و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ او ﻧﮕﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ وي ﺑﺮ‬ ‫‪ 1‬ﺳﺨﻦ درﺑﺎره »ﻧﺴﺦ«‪ ،‬در ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه‪ «106/‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪1424‬‬

‫ﻣﻲﺳﺎزي‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاري ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻣﺮي ﻓﺮﻣﺎن داده‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺠﺪدا ﺗﻮ را‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف آن دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ! ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل در رد اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻛﻔﺎر ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻠﻜﻪ اﻛﺜﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﺣﻜﻤﺖ در ﻧﺴﺦ را و اﻳﻦﻛﻪ در ﻣﺸﺮوعﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻣﻮﻗﺖ و ﻣﻘﻄﻌﻲ در ﻛﺎر ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ آن وﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺼﻠﺤﺖ‬ ‫در آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ دﻳﮕﺮي ﻣﺸﺮوع ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ ÍÌË Ê ÉÈÇÆÅ ÄÃÂ‬‬ ‫‪ Ï Î‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را »روح اﻟﻘﺪس« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻛﻪ از ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎي ﺑﺸﺮي‬ ‫ﭘﺎك اﺳﺖ »از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت« و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن وي »ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮود آورده اﺳﺖ« ﺣﻘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻄﺎﻳﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻐﻪاي ﻛﻪ ﺻﻼح ﺧﻠﻖ در آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ »ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﺮ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺮآن »و ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﺸﺎرﺗﻲ اﺳﺖ« زﻳﺮا آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي اﺣﻜﺎم ﻧﺎﺳﺦ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎورﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ و ﻏﻴﺮ آن از ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎداش ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺸﺎرت ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺮآن از ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ اﻳﻤﺎن‬ ‫اﺳﺖ و از ﺟﻬﺘﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ و ﻣﮋده ﺑﺨﺶ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ N  M  L  K  J I  HG  F  E  D  C  B  A‬‬ ‫‪ R Q P O‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺒﻬﻪ دوم ﻛﺎﻓﺮان را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده و رد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬و ﻧﻴﻚ‬ ‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ او آﻣﻮزش ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺤﻤﺪ ص ﻗﺮآن را از ﺑﺸﺮي از ﺑﻨﻲآدم ﻣﻲآﻣﻮزد ﻧﻪ از ﻓﺮﺷﺘﻪاي‪ .‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺸﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن را ﺑﻪ او ﺑﺴﺘﻨﺪ ـ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ـ ﻏﻼم‬ ‫ﻓﺎﻛﻪﺑﻦﻣﻐﻴﺮه ﺑﻪﻧﺎم «ﺟﺒﺮ« ﺑﻮد ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺼﺮاﻧﻲ داﺷﺖ و ﺑﻌﺪا ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪ‪.‬‬

‫‪1425‬‬

‫اﻳﻦ ﻏﻼم در ﭘﺎي ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد وﮔﻪﮔﺎﻫﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫ﺑﺎ او ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﻪاي ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬زﺑﺎن اﻳﻦ ﻏﻼم‪ ،‬ﻋﺠﻤﻲ )روﻣﻲ(‬ ‫ﺑﻮد و او زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ را ﻓﻘﻂ در ﺣﺪي ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻃﺮف را ـ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻞ آن‬ ‫ﻫﻢ در ﺣﺪ ﺿﺮورت ـ داده ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﺷﺎن ﺑﻲاﺳﺎس اﺳﺖ زﻳﺮا‪» :‬زﺑﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ را ﺑﻪ او ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺠﻤﻲ اﺳﺖ« و زﺑﺎن ﻋﺠﻤﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ اﻟﻜﻦ ﺑﻮده و ﺑﻬﺮه ﭼﻨﺪاﻧﻲ از ﻓﺼﺎﺣﺖ‬ ‫ﻧﺪارد »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ« ﻗﺮآن »ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﺷﻴﻮا و روﺷﻦ اﺳﺖ« و از ﺑﻼﻏﺖ ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫و ﺑﻴﺎﻧﻲ روﺷﻦ و اﻋﺠﺎزﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮي از‬ ‫ﻋﺠﻢ اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻪ او ﻣﻲآﻣﻮزد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺳﺮدﻣﺪاران ﻓﺼﺎﺣﺖ و‬ ‫ﻋﻠﻤﺪاران ﺑﻼﻏﺖ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬از ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ ﺳﻮرهاي از ﻗﺮآن ﻋﺎﺟﺰ ﮔﺸﺘﻪاﻳﺪ؟ ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﻬﺮهاي از ﻋﻘﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻧﻤﻲﺑﻨﺪد و ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪_ ^ ] \ [ Z Y X WV U T S‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺧﺪا آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و راه ﻧﺠﺎت‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او‬ ‫در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﺧﻮد از ﺷﻘﺎوﺗﺸﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ« ﺑﻪﺳﺒﺐ‬ ‫ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺒﺸﺎن‪.‬‬ ‫` ‪ l kj i hg f ed c b a‬‬

‫»ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ دروغﭘﺮدازي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ« ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دروغﭘﺮدازي روي ﻣﻲدﻫﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او در رأس‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ آﻳﺎت اﷲ ﻗﺮار دارد؟ »و آﻧﺎن« ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﻮﺻﻮﻓﻨﺪ »ﺧﻮد‬ ‫دروﻏﮕﻮﻳﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن دروغ‪ ،‬وﺻﻔﻲ ﻻزم ﺑﺮاي ﺧﻮد آﻧﺎن و ﻋﺎدﺗﻲ از ﻋﺎدات‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1426‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ ردي ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﺷﺒﻬﻪ ﻳﺎد ﺷﺪه ﻛﻔﺎر؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻀﻴﻪ «ﻧﺴﺦ« و اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﺑﺎﻃﻞ آﻧﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺸﺮي دارد‪.‬‬ ‫‪ {  z  y  x  w  v  u  t  s   r  q  p  o  n  m‬‬ ‫| }  ~ _ ` ‪ e d c b a‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﺲ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻔﺮ ورزد« او ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ و دردﻧﺎك‬ ‫در ﭘﻴﺶ دارد و ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﻣﻲﮔﺮدد »ﻣﮕﺮ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪه وﻟﻲ‬ ‫ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آرام و اﺳﺘﻮار اﺳﺖ« اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻄﻖ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم در آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ ﻳﺎ ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﻛﻔﺮ داراي دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ رﺿﺎ و اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن از وي ﺻﺎدر ﺷﻮد‪ .‬دوم اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ او‬ ‫را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺮ ﻛﻔﺮ اﻛﺮاه و اﺟﺒﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وي ﻣﺘﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ در‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم از روي ﻧﺎﭼﺎري ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ را ﺑﮕﻮﻳﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺣﻜﻢ اﻳﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﻛﺮاه و اﺟﺒﺎر ﺑﺮ ﻛﻔﺮ‬ ‫ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺳﺰا و ﮔﻨﺎه ﻧﺒﻮده و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ زور وادار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﻌﻞ ﻛﻔﺮياي ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮ او‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻦﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ در ﺣﺎل ﺻﺪور اﻳﻦ ﻗﻮل ﻳﺎ ﻓﻌﻞ ﻛﻔﺮي‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺣﻜﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺴﻦ‪ ،‬اوزاﻋﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻓﻌﻲ‬ ‫و ﺳﺤﻨﻮن رﺣﻤﻬﻢاﷲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺧﺼﺖ ﻓﻘﻂ درﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ در اﻧﺠﺎم‬ ‫دادن ﻓﻌﻞ ﻛﻔﺮ ﭘﺲ در اﻧﺠﺎم دادن ﻓﻌﻞ ﻛﻔﺮ ﻫﻴﭻ رﺧﺼﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ‪» :‬وﻟﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ« از روي اﺧﺘﻴﺎر و ﻋﻤﺪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮد »و ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻔﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﮔﺸﺎده ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﻔﺮ راﺿﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ آن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ وﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻨﺪ‬ ‫»ﭘﺲ ﻏﻀﺒﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« ﻟﺬا‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ در ﻣﻌﺮض ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1427‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ ،‬اﺑﻦﺳﻌﺪ و اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪» :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﻋﻤﺎرﺑﻦﻳﺎﺳﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﺨﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزارش دادﻧﺪ و رﻫﺎﻳﺶ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ص را دﺷﻨﺎم داده و ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم او در زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺷﻜﻨﺠﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ وادار ﺷﺪ آنﮔﺎه آﺷﻔﺘﻪ و اﻧﺪوﻫﻨﺎك ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪ‪ ،‬آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ص ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﻜﺎﻳﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺷﺮ و ﺷﺮﻣﺴﺎري؛ ﻣﺮا‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺟﺒﺎر زﺑﺎن ﺑﻪ دﺷﻨﺎم ﺷﻤﺎ آﻟﻮدم و ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن را ﺳﺘﻮدم!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻗﻠﺒﺖ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫اﮔﺮ دﮔﺮﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮ ﺣﺎﻟﻲ روﺑﺮو ﺷﺪي و از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﻴﺮ آن ﺳﺨﻦ را‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻲ؛ ﺑﮕﻮ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﺮج و ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ و اوﻟﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮ دﻳﻨﺶ ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ وي‬ ‫ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ روي ﻋﻠﻤﺎ اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ اﺟﺒﺎر ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺗﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ رﺧﺼﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده‪ ،‬ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﺘﺮي دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دﺳﺘﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻤﺎر
در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ در ﺻﻮرت ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﻜﻨﺠﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻔﻴﺪ اﺑﺎﺣﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﻧﺪب و وﺟﻮب‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺒﻴﺐ
در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺸﺎرﻫﺎي‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺪاد ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را ﺑﻪﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم و‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﺘﺶ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻬﺘﺮ از ﻋﻤﺎر
ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻘﻴﻪ داده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪r q p o n m  l k j i h g f‬‬ ‫‪s‬‬ ‫»اﻳﻦ« ﻛﻔﺮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎن »ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺮﺗﺮي دادن آﻧﺎن اﺳﺖ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ را »ﺑﺮ آﺧﺮت و ﺑﻪ ﺳﺒﺐآن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮان را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن؛ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﻨﺪه‬ ‫ﻛﻔﺮ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ در ﺧﻠﻘﺶ‪.‬‬

‫‪1428‬‬

‫‪ ¡ ~ } |{ z y x w v u t‬‬ ‫»آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮﺗﺪان ﺑﺮﺗﺮيدﻫﻨﺪه دﻧﻴﺎ ﺑﺮ اﻣﺮ ﺧﺪاي و ﻋﺰوﺟﻞ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ وي‬ ‫»ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ دﻟﻬﺎ و ﺑﺮ ﮔﻮش و دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ« ﭘﺲ اﻧﺪرزﻫﺎ را‬ ‫ﺑﻪﺳﻤﻊ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ راهﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ »و آﻧﺎن ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻼﻧﻨﺪ« از ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪي ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ درﺑﺎره‬ ‫آﻧﺎن اراده ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻏﻔﻠﺘﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ دو آﻳﻪ‪ ،‬ﺷﺶ ﺣﻜﻢ را ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺮﺗﺪان ﺻﺎدر‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ © ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬ ‫»ﺷﻚ ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻦﻛﻪ آﻧﻬﺎ در آﺧﺮت ﻫﻤﺎن زﻳﺎنﻛﺎراﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺧﺴﺮان و زﻳﺎن‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮاردارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺪي درآن ﻓﺮورﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻮق آن دﻳﮕﺮ ﺣﺪ و ﻣﺮزي ﻣﺘﺼﻮر‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª‬‬ ‫‪ ¾ ½ ¼ » º‬‬ ‫»از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺮودﮔﺎرت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ« از دار ﻛﻔﺮ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫دار اﺳﻼم »ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻣﻮرد ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻛﻔﺎر آﻧﺎن را ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزار ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ دراﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ در زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ‬ ‫ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪﻧﺪ »ﺳﭙﺲ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ« در راه ﺧﺪا »و ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺮ ﺟﻬﺎد و‬ ‫ﺑﺮﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺗﻜﻠﻴﻒ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻌﺪ از آن« اﻓﺘﺎدﻧﺸﺎن در ﻓﺘﻨﻪ ﻛﻔﺎر »ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ را ﺑﻪ اﺟﺒﺎر و در زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻔﺎر ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫و ﺳﻴﻨﻪﻫﺎ و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺬﻳﺮاي ﻛﻔﺮ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻓﺘﻨﻪ و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﺑﻴﻢ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﺟﺎن ﺧﻮد ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ را‬

‫‪1429‬‬

‫ﺑﺮ زﺑﺎن آوردﻧﺪ و ﻛﺎر ﺑﺪاﻧﺠﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻫﻢ ﭘﺬﻳﺮاي ﻛﻔﺮ ﺷﺪ‪ ،‬آﻣﺮزﮔﺎر‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪﺳﻮي او ﺗﻮﺑﻪﻛﺎر ﺷﺪه و ﺑﻪ دار اﻟﻬﺠﺮه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻫﺠﺮت ﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ وي ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ و دﻋﻮت ﺟﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﻪﺳﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و از زﻣﺮه ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺑﻮده در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ارج و ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬ ‫در زﻳﺮ ﻓﺸﺎر زﺑﻮﻧﺴﺎز و زﺟﺮآور ﻛﻔﺎر ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ اﻣﺎ آﺧﺮاﻻﻣﺮ اﻣﻜﺎن‬ ‫ﻫﺠﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺧﻮد را از ﭼﻨﮓ آﻧﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪه و ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي وآﻣﺮزش اﻟﻬﻲ‪،‬‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﺧﺎﻧﻮاده و اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻠﻚ ﻣﺆﻣﻨﺎن در آﻣﺪه ﺑﺎ ﻛﻔﺎر‬ ‫ﺟﻬﺎدي ﭘﺎﻳﺪاراﻧﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه آﻣﺮزش داد«‪.‬‬ ‫‪
Q
P
O
N
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»آن روز ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻓﺎعﻛﻨﺎن از ﻃﺮف ﺷﺨﺺ ﺧﻮد ﻣﻲآﻳﺪ« ﺗﺎ ﺧﻮد را از ﻋﺬاب‬ ‫ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت و ﺧﻼﺻﻲ ﺧﻮدش‬ ‫ﺣﺠﺖ و ﻋﺬر ﭘﻴﺶ ﻣﻲآورد و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ و ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﻳﺶ اﻫﻤﻴﺘﻲ‬ ‫ﻧﺪارد »و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺟﺰاي آﻧﭽﻪ ﻛﺮده« از ﺧﻴﺮ ﻳﺎ ﺷﺮ »ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﭘﺎداش‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲرود« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻪ از ﭘﺎداش ﺧﻴﺮ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻛﻴﻔﺮ ﺷﺮ‬ ‫اﻓﺰوده ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪
_

^



]
\

[
Z

Y
X
W
V
U

T
S
R‬‬ ‫`

‪
j
i
hgfe
d
c
b
a‬‬

‫»و ﺧﺪا ﺷﻬﺮي را ﻣﺜﻞ زده اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻣﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ‬ ‫زده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻴﺪار ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﺪ و ﺑﺮ ﮔﻤﺮاﻫﻲاش اﺳﺘﻤﺮار ﻧﻮرزد‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد از »ﻗﺮﻳﻪ« در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻮد ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ آن‬ ‫از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﺜﻞ زده اﺳﺖ و اﻳﻦ در زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺣﻖ‬ ‫ﻣﻜﻴﺎن دﻋﺎي ﺑﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪‹9 G \- G\” µ f- CH*  G\?» :‬‬ ‫‪1430‬‬

‫)‪ : ]9t‬ﺑﺎراﻟﻬﺎ! ﻓﺸﺎرت را ﺑﺮ ﻣﻀﺮ ﺳﺨﺖ ﻛﻦ و آن ﻓﺸﺎر را ﺑﺮآﻧﺎن ﻗﺤﻄﻲاي‬ ‫ﭼﻮن ﻗﺤﻄﻲ ﻋﻬﺪ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﮕﺮدان« ﭘﺲ دﻋﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺷﺪ و آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺤﻄﻲ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﭘﻮﺳﻴﺪه را ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺜﻞ‪ ،‬اﻧﺪرز و ﻫﺸﺪاري ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻜﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫آري! ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻴﺪ در ﻣﺜﻞ آن ﺷﻬﺮ‪» :‬ﻛﻪ اﻣﻦ و اﻣﺎن ﺑﻮد« و ﻣﺮدم آن ﻧﻪ ﺗﺮﺳﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﻫﺮاس و ﭘﺮﻳﺸﺎنﺣﺎﻟﻲاي »روزﻳﺶ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻲ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي دور و ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻜﻪ ﮔﺴﻴﻞ ﻣﻲداﺷﺖ‬ ‫»ﭘﺲ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ« ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و »ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ« ﻛﻪ ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﺳﺰاي آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺮس را ﺑﺮ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ »ﭼﺸﺎﻧﻴﺪ« و‬ ‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻋﺬاب آﻧﺎن را ﭼﻨﺎن ﻻﻏﺮ و رﻣﻖ ﺑﺎﺧﺘﻪ و ﻓﻼﻛﺖزده ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎل ﺑﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﻦ آﻧﺎن ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫دو ﺣﺎﻟﺖ اول را ﺑﻪ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ را ﺑﻪﺟﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ و ﮔﺸﺎﻳﺶ‪،‬‬ ‫و ﺗﺮس و ﻫﺮاس را ﺑﻪﺟﺎي اﻣﻨﻴﺖ‪.‬‬ ‫‪
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k‬‬ ‫»و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻬﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺜﻞ زده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﺧﻮدﺷﺎن آﻣﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺟﻨﺴﺸﺎن ﻛﻪ آﻧﻬﺎ او و ﻧﺴﺒﺶ را ﻧﻴﻚ‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ »اﻣﺎ او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« در ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آورده ﺑﻮد »ﭘﺲ ﻋﺬاب‬ ‫آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻋﺬاب ﻓﺮود آﻣﺪ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﺮ ﻧﻔﺲﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ دراﻓﮕﻨﺪن ﺧﻮﻳﺶ در اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺧﻔﺖﺑﺎر‪.‬‬ ‫‪
b
a
`

_
~
}
|
{
z
y
x
w
v
u‬‬ ‫»ﭘﺲ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا روزﻳﺘﺎن داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻼل و‬ ‫ﭘﺎﻛﻴﺰه را ﺑﺨﻮرﻳﺪ و ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار )ﺧﻮدﻣﺮده(‪،‬‬ ‫‪1431‬‬

‫ﺧﻮن رﻳﺨﺘﻪ و دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﺷﺮﻳﻌﺖ »و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را« ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ »ﺷﻜﺮ ﮔﺰارﻳﺪ« و ﺣﻘﺸﻨﺎس و ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ »اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ او را‬ ‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ« ﻧﻪ ﻏﻴﺮ او را زﻳﺮا از ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﭘﺮﺳﺘﺶ‪ ،‬ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻗﺮاﺋﺘﻲ از دﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت را ﺑﺎ ﺣﺮﻣﺎن از ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ و ﻛﻨﺎرهﺟﻮﻳﻲ از آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ و ﺑﺮداﺷﺖ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ‬ ‫و ﻫﻤﺎواﻳﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪
s
r

q
p
on
m



l
k

j

i
h
g
f
e
d

c‬‬ ‫‪
z
y
x
w
v
u
t‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺤﺮﻣﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺮدار و‬ ‫ﺧﻮن و ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﺎم ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﻮردن آﻧﻬﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ و ﻣﻀﻄﺮ ﺷﻮد و ﺗﺠﺎوزﻛﺎر و‬ ‫زﻳﺎدهﺧﻮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺳﻮره‬ ‫»ﺑﻘﺮه‪ «173/‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫{
|
}

~


¡
‪
¬

«

ª©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫®
¯
‪
´
³

²
±
°‬‬ ‫»و« اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! و اي ﻫﻤﻪ ﻓﺮواﻓﺘﺎدﮔﺎن در ورﻃﻪ ﺣﺮام! »ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬ ‫دروغ ﻣﻲﭘﺮدازد« و ﺑﺮآن ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺘﻲ ﻧﺪارﻳﺪ »ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻼل اﺳﺖ و آن ﺣﺮام‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﻨﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻢ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﺑﻲ آنﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ وي‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ او دروغ ﺑﻨﺪﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻢ و‬ ‫ﻣﺸﺮوعﺳﺎﺧﺘﻦ اﺣﻜﺎم دﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺣﺪي از ﺑﺸﺮ را‬ ‫ﻧﺴﺰد ﻛﻪ ﺣﻜﻢ دﻳﻨﻲاي را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺰارد و اﮔﺮ ﺑﺸﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﺣﻜﻢ‬ ‫دﻳﻨﻲاي را از ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﺮﺳﻮم ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن را ﺑﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ داد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر‬

‫‪1432‬‬

‫وي ـ ﻣﻀﺎف ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﺣﺮام و ﺣﻼلﺳﺎزي ـ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﮔﻨﺎه اﻓﺘﺮا و دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ »ﺑﻲﮔﻤﺎنﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎر و ﻣﻔﻠﺢ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻧﻪ در دﻧﻴﺎ و ﻧﻪ درآﺧﺮت‪ .‬ﻓﻼح‪ :‬دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻲﻧﻀﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ از ﺳﻮره ﻧﺤﻞ را ﺧﻮاﻧﺪم‪ ،‬از آن‬ ‫زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻓﺘﻮا دادن ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ«‪ .‬اﺑﻲﻧﻀﺮه راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻴﺘﻲ ﻛﻪ دارد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺘﺎواي ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ ص ﻓﺘﻮا ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺮﺟﻴﺢدﻫﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻘﺪم‬ ‫دارﻧﺪﮔﺎن رأي ﺑﺮ رواﻳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺎﻫﻼن ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ در اﻳﻦ ورﻃﻪ درﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻓﺘﻮا دادن ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و از ﺟﻬﺎﻟﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻨﻊ‬ ‫ﮔﺮدﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻲ داﺷﺘﻦ ﻋﻠﻤﻲ از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻳﺎ رﻫﻨﻤﻮد و ﺣﺠﺘﻲ روﺷﻦ ﻓﺘﻮي‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻓﻘﻪ در ﻓﺘﻮا دادن ﺳﺨﺖ اﺣﺘﻴﺎط ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻣﺎم‬ ‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ اداي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺘﻮا ﻧﻤﻲدادم زﻳﺮا ﭼﻪ ﺳﻮد از اﻣﺮي‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻮاراﻳﻲﻫﺎي آن از دﻳﮕﺮان و ﻣﻈﻠﻤﻪ آن از آن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫‪
»
º
¹
¸
¶
µ‬‬ ‫»ﺑﺮﺧﻮرداري اﻧﺪﻛﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را‬ ‫ﺣﺮام ﻳﺎ ﺣﻼل ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻬﺮه و ﺑﺮﺧﻮرداري اﻧﺪﻛﻲ اﺳﺖ »و ﺳﭙﺲ ﻋﺬاﺑﺸﺎن‬ ‫دردﻧﺎك اﺳﺖ« در آﺧﺮت‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﺮام و ﺣﻼل ﻛﺮدن اﺷﻴﺎء ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻮي ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻛﻔﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫¼
½
¾
¿
‪
Ì
Ë
Ê
É

È
Ç
Æ
ÅÄ
ÃÂ

Á
À‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻼلﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺮامﻫﺎ و رﺧﺼﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪،‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﺮ ﻳﻬﻮد ـ ﻗﺒﻞ از ﻧﺴﺦ ﺷﺮﻳﻌﺘﺸﺎن ـ ﻣﻲﭘﺮدازد ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن‬ ‫‪1433‬‬

‫آﺳﺎﻧﻲ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮده و ﺷﻜﺮﮔﺰار ﻧﻌﻤﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪» :‬و ﺑﺮ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮآﻧﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﻧﻪ ﺑﺮ ﻏﻴﺮﺷﺎن »آﻧﭽﻪ‬ ‫را ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﻮاﻧﺪهاﻳﻢ« ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﻮﻳﺶ‪
º
¹

¸
¶
µ
´
{ :‬‬

‫»¼
½
¾
¿
‪ :zÂ

Á
À‬و ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻫﺮ ﺣﻴﻮان ﭼﻨﮕﺎل داري را‬ ‫ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ و از ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﭘﻴﻪ آن دو را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي‬ ‫ﭘﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ آن دو ﻳﺎ ﺑﺮ رودهﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان درآﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ(‬ ‫»اﻧﻌﺎم‪ .«146/‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺮﻣﺎت از اﻏﺬﻳﻪ وﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را در ﻗﺮآن و‬ ‫در ﺗﻮرات ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻳﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮ ﻳﻬﻮد ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﻪ‬ ‫)‪ (115‬اﻳﻦ ﺳﻮره و آﻳﻪ )‪ (146‬ﺳﻮره «اﻧﻌﺎم« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ ﭘﺲ ﺣﻜﻢ ﺣﺮﻣﺖ‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺠﺰ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺮامﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﺪ‪ ،‬از ﻛﺠﺎ آوردهاﻳﺪ؟ »و ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن »ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮدﻳﻢ« ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺟﺰاي ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮد »ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺒﺎب و ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ را ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﻫﻢ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزاﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺮآﻧﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪
Q
P
O
N
M
L
K
J
I
H

G
F
E

D
C
B
A‬‬ ‫‪
T
S
R‬‬ ‫»ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎداﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از روي ﻏﻠﺒﻪ ﺷﻬﻮت‬ ‫و ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻟﺬت ﻫﻮي ﻧﻪ ﻋﺼﻴﺎن ﻣﻮﻟﻲ »ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از آن« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﮔﻨﺎه »ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮده و اﺻﻼح ﻛﺮدهاﻧﺪ« آن ﺑﺨﺶ از اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺴﺎدي آﻟﻮده ﺑﻮده اﺳﺖ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ« ﺗﻮﺑﻪ و اﺻﻼح‬ ‫»آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺳﻮره «ﻧﺴﺎء‪ « 17/‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪1434‬‬

‫‪
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X


W

V
U‬‬ ‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻳﻚ اﻣﺖ ﺑﻮد« ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻤﺎل وي در اوﺻﺎف ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او اﻣﺎﻣﻲ ﺑﺰرﮔﻮار و ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ ﻣﻄﻴﻊ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺪو اﻗﺘﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫اﻣﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﻨﺎرهاي از ﻣﻨﺎرهﻫﺎي ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲ و ﻛﻤﺎل و ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﺧﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺎ او ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاﻳﺶ از‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖﻫﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮد »ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﻧﺖ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﻄﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻢ و ﺧﺸﻴﺖ اﷲ ﺑﺮ اﻋﻀﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎي وﺟﻮدش ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‬ ‫»ﺣﻨﻴﻒ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ادﻳﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖﮔﺮاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪه ﺑﻮد »و از ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﻧﺒﻮد« ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ادﻋﺎي ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ او ﺑﺮ دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
i
h
g

f
e
d
cb
a‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ »ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را« ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد »ﺷﻜﺮﮔﺰار ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺧﺪا او را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ« ﺑﻪ ﻧﺒﻮت »و ﺑﻪ راﻫﻲ راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺘﺶ ﻛﺮد« ﻛﻪ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم و دﻳﻦ‬ ‫ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
t

s
r
q
p
o
nm
l
k
j‬‬ ‫»و در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ او ﺣﺴﻨﻪ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺼﻠﺖ ﺣﺴﻨﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻋﺒﺎرت از‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺢ؛ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﻧﺒﻮت؛ و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻫﻞ‬ ‫ادﻳﺎن ﺑﻪ وﻻﻳﺖ و دوﺳﺘﻲ وي ﻣﻲﻧﺎزﻧﺪ و ﻫﻮادار وي اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ را از ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ در اﻛﻤﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰهاش ﺑﺪان ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮد آوردﻳﻢ«‪ .‬و ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻗﻮال ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ »وﻫﺮآﻳﻨﻪ او در آﺧﺮت« ﻧﻴﺰ »از‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻪ آﻳﻪ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻠﻴﻠﺶ را ﺑﺎ ﻧﻪ وﺻﻒ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺮد آﻣﺪن اﻳﻦ اوﺻﺎف در ﻳﻚ اﻧﺴﺎن‪ ،‬از او ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻟﮕﻮﻳﻲ از ﻳﻚ‬ ‫‪1435‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ‬ ‫ص ﻣﻘﺘﺪا ﻗﺮار داد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
b
a
`


_
~
}|


{
z
y
x

w
v
u‬‬ ‫»ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« اي ﻣﺤﻤﺪ ص! ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﻠﻮ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎﻣﺖ »ﻛﻪ از‬ ‫آﻳﻴﻦ ﺣﻨﻴﻒ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻴﺮوي ﻛﻦ« در ﺗﻮﺣﻴﺪ و دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي آن‪ ،‬در ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻦ از‬ ‫ﺑﺘﺎن و ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬در ﺗﺪﻳﻦ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم و در ﺗﻤﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ وي ﻣﮕﺮ در آﻧﭽﻪ از‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺘﺶ ﻛﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﺳﺖ »و از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺒﻮد« ﭘﺲ ﻣﻮﺣﺪي ﭘﺎك ﻧﻬﺎد و ﺣﻖﮔﺮا‬ ‫ﭼﻮن اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪


q

p

o

n

m

l

k

ji

h


g

f

e

d

c‬‬ ‫‪
u
t
s
r‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ از ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺸﺎن را رد ﻛﺮده و از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ او ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ‬ ‫را ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در آن اﺧﺘﻼف ورزﻳﺪهاﻧﺪ ﻟﺬا ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﺗﻌﻈﻴﻢ‬ ‫آن ﺟﺰو ﻓﺮاﻳﺾ دﻳﻨﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﻪ در آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫وﺑﺎل و ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺴﺦ ﺻﻮري ﻃﺎﺋﻔﻪاي از ﻳﻬﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﺑﻮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺟﻤﻌﻪ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻘﺮر ﻛﺮده ﺑﻮد ﭘﺲ‪ ،‬از آن ﻋﺪول ﻛﺮده و روز ﺷﻨﺒﻪ و‬ ‫ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن را اﻣﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻳﻚ روز از ﻫﻔﺘﻪ را ـ‬ ‫ﻛﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ و ﺷﺶ روز دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر و ﻛﺴﺐ و ﻣﺸﺎﻏﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ از ﭘﺬﻳﺮش روز ﺟﻤﻌﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز زده و روز‬ ‫ﺷﻨﺒﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻴﺴﻲ ﻧﻴﺰ در دوره رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد روز ﺟﻤﻌﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روز‬ ‫‪1436‬‬

‫ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﻧﺼﺎري ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از ﭘﺬﻳﺮش روز ﺟﻤﻌﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز زده و روز‬ ‫ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎ در دﻧﻴﺎ آﺧﺮﻳﻦ وﻟﻲ در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺸﺘﺎزﻳﻢ‪ ...‬اﻳﻦ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز آﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎ‬ ‫را ﺑﻪ آن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻓﺮﻣﻮد ﭘﺲ ﻣﺮدم )اﻣﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ( در آن دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬روز‬ ‫ﻳﻬﻮد ﻓﺮدا‪ ،‬و روز ﻧﺼﺎري ﭘﺲ ﻓﺮداﺳﺖ«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري از ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز‬ ‫ﺟﻤﻌﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻣﺮي اﻟﺰاﻣﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎز زدﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را وﻳﮋه اﻣﺖ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص ﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ روز‪ ،‬ﺷﺸﻤﻴﻦ روز در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل آﻓﺮﻳﻨﺶ را در آن ﺑﻪ اﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را در آن ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و‬ ‫ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻣﻴﺎن اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در‬ ‫آن »در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد آن اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺑﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺳﺰاوار او از ﺛﻮاب ﻳﺎ ﻋﻘﺎب اﺳﺖ ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
§

¦

¥
¤
£¢
¡

~
}|
{

z
y
x

w
v‬‬ ‫¨
©
‪
±
°
¯
®
¬«
ª‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ رﺳﻮل ﺧﺎﺗﻢ ص را ﻛﻪ وارث آﻳﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺳﺖ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬دﻋﻮت ﻛﻦ« ﻣﺮدم را »ﺑﻪﺳﻮي راه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺳﻼم اﺳﺖ‬ ‫»ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد ازﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬ﺣﺠﺖﻫﺎي‬ ‫ﻳﻘﻴﻦآور و ﺑﺎور رﺳﺎن اﺳﺖ »و اﻧﺪرز ﻧﻴﻜﻮ« اﻧﺪرز ﻧﻴﻜﻮ‪ ،‬ﺑﻴﺎنو ﻣﻮﻋﻈﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻨﻮﻧﺪه آن را ﻧﻴﻜﻮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﺠﺬوب آن ﮔﺮدد و ﺑﻪ اﻧﺪرون ﺟﺎن و ﺧﺮدش ﭼﻨﺎن‬ ‫رﺳﻮخ و ﻧﻔﻮذي ﻣﺤﻜﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻨﺎﻋﺘﺶ ﺑﺪان ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻣﻔﺎد و ﻣﻀﻤﻮن آن‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪرز ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪» ،‬ﺣﺴﻨﻪ«‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪» :‬ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﺴﻨﻪ« ﻋﺒﺎرت ازﺣﺠﺖﻫﺎي ﻇﻨﻲ اﻗﻨﺎﻋﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ را در ﭘﻲ آورد »و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ‬ ‫ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ روش و ﻃﺮﻳﻘﻪاي ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻛﻦ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﻃﺮق ﻣﻨﺎﻇﺮه اﺳﺖ و آن‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫‪1437‬‬

‫ـ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ روﺷﻬﺎ و ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ‪.‬‬ ‫ـ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮش در ﮔﻔﺖوﮔﻮ‪.‬‬ ‫ـ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻼﻳﻤﺖ و ﻧﺮﻣﻲ در ﮔﻔﺖوﮔﻮ‪.‬‬ ‫ـ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺪي در ﻛﻼم و ﺑﻴﺎن ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻲ‪.‬‬ ‫ـ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﺮدن ﺻﺪا در ﮔﻔﺖوﮔﻮ و دﺷﻨﺎم ﻧﺪادن و آزار ﻧﺮﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺧﺼﻢ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﺻﻮل‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﺟﺪال ﺑﻴﺎﻧﻲ در اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻛﺴﻲﻛﻪ از راه ﺣﻖ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺷﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫رﺳﻮل او ص ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺒﺨﺸﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد‬ ‫وي اﺳﺖ »و او ﺑﻪ راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ را دﻳﺪه و درﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻲﻫﻴﭻ‬ ‫ﻋﻨﺎد و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲاي ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻴﺮت و ﺳﻨﺖ ﻃﻴﺒﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ص ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ص‬ ‫در دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ ﻛﻤﺎل رﻓﻖ و ﻣﻼﻳﻤﺖ را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﺟﻮاﻧﻲ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! آﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه زﻧﺎ ﻛﺮدن ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟ ﻣﺮدم از اﻳﻦ ﻟﺤﻦ ﺟﺴﻮراﻧﻪ وي‬ ‫ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ و ﺑﺮ ﺳﺮ وي داد ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ اﻣﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دﺳﺖ از وي ﺑﺪارﻳﺪ و‬ ‫او را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪ! ﭘﺲ آن ﺟﻮان ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و در ﭘﻴﺶ روي اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ آنﮔﺎه ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اي ﺟﻮان! آﻳﺎ دوﺳﺖ داري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎدرت زﻧﺎ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﻪ! ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪.‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮدم آن را ﺑﺮاي ﻣﺎدراﻧﺸﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪﻧﺪ؟ آﻳﺎ دوﺳﺖ داري ﺑﺎ دﺧﺘﺮت زﻧﺎ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ! ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮدم آن را ﺑﺮاي دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻳﺎ دوﺳﺖ‬ ‫داري ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮت زﻧﺎﻛﻨﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ! ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮدم‬ ‫آن را ﺑﺮاي ﺧﻮاﻫﺮاﻧﺸﺎن دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آنﮔﺎه آن ﺣﻀﺮت ص دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺮﺳﻴﻨﻪاش ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! دﻟﺶ را ﭘﺎك ﮔﺮدان‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﺶ را ﺑﻴﺎﻣﺮز‬

‫‪1438‬‬

‫وﺷﺮﻣﮕﺎﻫﺶ را از ﺣﺮام ﻧﮕﻪ دار‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﺰد آن ﺟﻮان ﻧﻔﺮﺗﺒﺎر از ﻋﻤﻞ‬ ‫زﻧﺎ ﻧﺒﻮد«‪.‬‬ ‫‪
À
¿
¾

½
¼
»
º¹
¸
¶
µ
´
³
²‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي اﷲ در ﺑﺴﻴﺎري از اوﻗﺎت ﺑﺎ رد و اﻧﻜﺎر و اﻳﺬا روﺑﺮو‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و اﮔﺮ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﻛﺴﻲ را‬ ‫ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﻴﺪ »ﭘﺲ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻛﻨﻴﺪ و از اﻳﻦ ﺣﺪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﺎﺋﻴﺪ »و اﮔﺮ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻳﺪ« در ﺑﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﺣﻘﺘﺎن از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮ وي دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ »اﻟﺒﺘﻪ آن‬ ‫ﺻﺒﺮ ﺑﺮاي ﺻﺎﺑﺮان ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ در رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺜﻠﻪﻛﺮدن ﺣﻀﺮت ﺣﻤﺰه
ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ص در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻬﺎدت ﺣﻤﺰه
ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ از ﺳﻮي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺜﻠﻪ ﺷﺪهﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﻨﺎزه ﻣﻄﻬﺮ وي اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺗﻮ ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻣﺜﻠﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد« ﭘﺲ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﻨﺎزه وي‬ ‫اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺳﻪ آﻳﻪ اﺧﻴﺮ ﺳﻮره «ﻧﺤﻞ« را ﻓﺮودآورد‪ ...‬و رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ص از ﻣﺜﻠﻪ ﻛﺮدن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
ÆÅ

Ä
Ã
Â
Á‬‬ ‫»و ﺻﺒﺮ ﻛﻦ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ از اﻧﻮاع آزارﻫﺎ ﻣﻲرﺳﺪ »و ﺻﺒﺮ ﺗﻮ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﺪا«‬ ‫و ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ وي »ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺑﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان »اﻧﺪوه ﻣﺨﻮر« ﻛﻪ ﭼﺮا از ﺗﻮ‬ ‫اﻋﺮاض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻧﺒﺎش در ﺗﻨﮕﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در دلﺗﻨﮕﻲ »از آﻧﭽﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻮ در آﻳﻨﺪه‪.‬‬

‫‪1439‬‬

‫‪
Ù
Ø
×
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ‬‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا ﺑﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺷﺮك و ﻣﻌﺎﺻﻲ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ »و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻧﺪ« ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﻃﺎﻋﺎت و اﺟﺮاي‬ ‫اواﻣﺮ ﭘﺲ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻴﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن ﻳﺎري و ﺗﺄﻳﻴﺪ و‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ وي اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺘﻲ از ﻧﻮﻋﻲ وﻳﮋه ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎت اﺧﻴﺮ اﻳﻦ ﺳﻮره‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ دﻋﻮت و دﻋﻮﺗﮕﺮان راه ﺧﺪا‬ ‫اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻋﻤﻴﻘﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1440‬‬

‫﴿ ﺳﻮره اﺳﺮاء ﴾‬ ‫ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (111‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﺪان ﺟﻬﺖ »اﺳﺮاء« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﺧﺒﺎر از روﻳﺪاد ﻋﻈﻴﻢ‬ ‫و ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺰرگ ﺳﻴﺮدادن ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻫﻲ ﺧﺎﺗﻢ اﻧﺒﻴﺎء و ﻣﺮﺳﻠﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص از ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ در ﺟﺰﺋﻲ از ﻳﻚ ﺷﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰهاي ﻛﻪ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ روﺷﻦ‬ ‫ﻗﺪرت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﻣﻌﻈﻢص وي اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن دوﺑﺎر آواره ﺷﺪن ﻳﻬﻮدﻳﺎن در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬ ‫ﻓﺴﺎدﺷﺎن‪ ،‬ﺳﻮره »ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ آن‪ :‬در ﺑﻴﺎن ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره از ﻋﺎﺋﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻫﺮ ﺷﺐ ﺳﻮرهﻫﺎي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و زﻣﺮ را ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
N
M

L
K
J


I


H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
W
V
U
T

S
RQ
P

O‬‬ ‫»ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ« ﺳﺒﺤﺎن‪ :‬اﺳﻢ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻨﺰﻳﻪ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت ﻋﺠﺰ و ﻧﻘﺺ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻼل و ﻛﻤﺎل ذاتاﻗﺪس وي‬ ‫ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آري! ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ »آن ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد« ﻣﺤﻤﺪص »را ﺳﻴﺮ‬ ‫داد«‪.‬‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ و ﺗﺸﺮﻳﻒ آن ﺣﻀﺮتص اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻛﻪ از ﺷﺮﻳﻒﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺑﻨﺪهﺧﻮد را( و‬ ‫ﻧﻔﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد را«‪ ،‬ﻳﺎ »ﻧﺒﻲ ﺧﻮد را«‪ ،‬ﻳﺎ »ﻣﺤﻤﺪ را« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن‬ ‫ﺣﻀﺮتص را در ﻣﻘﺎم وﺣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻴﻦ اﻳﻦ وﺻﻒ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده وﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫{‪) :z

p

o

n


m

l‬ﭘﺲ وﺣﻲ ﻛﺮد ﺑﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد آﻧﭽﻪ راوﺣﻲ ﻛﺮد(‬ ‫»ﻧﺠﻢ‪ .«10/‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻘﺎم دﻋﻮت ﻧﻴﺰ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ وﺻﻒ ﺗﻮﺻﻴﻒﻛﺮده و ﻓﺮﻣﻮده‬

‫‪1441‬‬

‫اﺳﺖ‪) : z

u


t

s

r

q

p
{ :‬و ﭼﻮن ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪﺧﺪا را ﺑﺨﻮاﻧﺪ(‬ ‫»ﺟﻦ‪.«19/‬‬ ‫آري! ﺳﻴﺮ داد ﺑﻨﺪه ﮔﺮاﻣﻲ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪص را »ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻫﻲ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺮم ـ و دﻗﻴﻘﺎ از ﻣﻨﺰل امﻫﺎﻧﻲ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در‬ ‫ﺟﻮار ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ـ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ‪ .‬از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺮم ﺑﻪ «ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام« ﺗﻌﺒﻴﺮ‬ ‫ﺷﺪ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﻜﻪ ﻳﺎ ﺑﺮ ﺣﺮم ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ از آن دو ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام اﺣﺎﻃﻪ دارﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎنﻛﻪاﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺣﺮم‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﻲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس اﺳﺖ و آن را‬ ‫»اﻗﺼﻲ‪ :‬دور« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻌﺪ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﻴﺎن آن و ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام زﻳﺮا ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻜﻪ ﺗﺎ‬ ‫ﺷﺎم ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﺷﺐ راه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن را ﺑﺮﻛﺖ دادهاﻳﻢ« ﺑﺎ درﺧﺘﺎن ﻣﺜﻤﺮ‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺮاردادن ﻣﻨﺎزل‬ ‫اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﺻﺎﻟﺤﺎن در آن و ﺑﺮﻛﺎت ﻓﺮاوان دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮي دﻳﮕﺮ »ﺗﺎ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎيﺧﻮد«‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ و ﻗﺪرت ﻣﺎﺳﺖ »ﺑﻪ او ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ« ﻣﺮاد ازﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‪:‬‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎ و ﻋﺠﺎﻳﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در اﻳﻦ ﺷﺐ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮتص ﻧﺸﺎن داد و‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﺳﻔﺮ اﺳﺮاء ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﻫﻤﻴﻦﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬دوزخ‪ ،‬اﺣﻮال آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺮش‬ ‫و ﻛﺮﺳﻲ و ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﻧﺒﻴﺎ‡ ﺑﻮد »ﺑﻲﮔﻤﺎن او« ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﺷﻨﻮاﺳﺖ« ﻫﺮ ﺷﻨﻴﺪﻧﻲاي را‬ ‫»ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﺑﻪ ﻫﺮ دﻳﺪﻧﻲاي؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪاﻗﻮال و اﻓﻌﺎل رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ در ﺳﻔﺮ ﻣﻌﺮاج ـ‬ ‫آنﮔﺎه ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻣﻼء أﻋﻠﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻨﺎﺟﺎت او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺷﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ رواﻳﺎت وارده درﺑﺎره »اﺳﺮاء« را ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ آن ﻃﻲ ﺑﻴﺴﺖوﻳﻚ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ رواﻳﺎت از ﺻﺤﺎﺑﻪ‡ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آن اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ و ﺑﺠﺰ زﻧﺎدﻗﻪ وﻣﻠﺤﺪﻳﻦ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را‬ ‫اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ...‬و ﭼﻮن ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻀﻤﻮن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻮﺿﻮع »اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج« ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از زﻫﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﺮاء ﻳﻚ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻫﺠﺮت رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﺎه‬ ‫‪1442‬‬

‫رﺑﻴﻊاﻻول روي داد و رواﻳﺖ وارده در اﻳﻦﺑﺎره ﻛﻪ اﺳﺮاء در ﺷﺐ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ رﺟﺐ‬ ‫روي داده‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص در‬ ‫ﺑﻴﺪاري ﻧﻪ در ﺧﻮاب و ﺑﻪ ﻗﻮل اﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﺪن و روح ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻴﺮوﺳﻔﺮ ﻛﻪ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ زﻣﻴﻨﻲ وآﺳﻤﺎﻧﻲ داﺷﺖ ﺑﺮده ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬ ‫در اﺣﺎدﻳﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺮاء از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺒﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺮاق«‬ ‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ دروازه ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪» ،‬ﺑﺮاق« را ﺑﺮ‬ ‫آﺳﺘﺎن در ﺑﺴﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ در آﻣﺪه دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺗﺤﻴﻪ ﻣﺴﺠﺪ را در ﻗﺒﻠﻪ آن‬ ‫ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺮاﺟﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ ﭘﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﻠﻪ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ از ﻳﻚ ﭘﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﻠﻪ دﻳﮕﺮ آن ﺻﻌﻮد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻋﺮوج اﺑﺘﺪا ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﻴﺎ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ ﺻﻌﻮد ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻋﺠﺎﻳﺐ و آﻳﺎت دﻳﺪﻧﺪ آﻧﭽﻪ دﻳﺪﻧﺪ‬ ‫و آنﮔﺎه ﻫﻤﺎن ﻣﺴﻴﺮ را ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﻧﺒﻴﺎ‡ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﺰارده و در ﻧﻤﺎز اﻣﺎم اﻳﺸﺎن ﺷﺪﻧﺪ آنﮔﺎه در ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﻣﺠﺪدا ﺳﻮار ﺑﺮ ﺑﺮاق‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ داﺳﺘﺎن ﻋﺮوج آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ در ﺳﻮره »ﻧﺠﻢ«‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮض ﺷﺪن ﻧﻤﺎز در ﻣﻜﻪ ـ در ﺷﺐ اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ـ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎ ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ »اﺳﺮاء« اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﺳﻔﺮ اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام رﻓﺘﻨﺪ و ﻗﺮﻳﺶ را از ﻣﺎﺟﺮا آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﻪوﻗﻮع‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ رﺧﺪادي را ﻣﺤﺎل ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آن را اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از آﻧﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺘﺎب ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ
آﻣﺪه و او را از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮي داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺗﻮ او را ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺧﺒﺮش ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ او را در ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ؛ او را ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ از آﺳﻤﺎن وﺣﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫از آن روز ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ »ﺻﺪﻳﻖ« ﻣﻠﻘﺐ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺳﻔﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ اوﺻﺎف آن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن‬ ‫‪1443‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺸﺖ و اﻳﺸﺎن ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪﺳﻮي آن و ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ‬ ‫اوﺻﺎف آن‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﺸﺮﻛﺎن اوﺻﺎف آن را از زﺑﺎن اﻳﺸﺎن ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻣﺎ در‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪسﻛﻪ واﻗﻌﺎ درﺳﺖ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ از ﻗﺎﻓﻠﻪﻣﺎن ﻛﻪ در راه‬ ‫ﺷﺎم ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﺧﺒﺮ ده‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ در راه ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدهاي‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺷﻤﺎر ﺷﺘﺮان آن ﻗﺎﻓﻠﻪ و ﺗﻤﺎم اوﺻﺎف و اﺣﻮال آن را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﺳﭙﺲ‬ ‫اﻓﺰودﻧﺪ‪ :‬ﻛﺎروان ﺷﻤﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻓﻼن روز ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﺘﺮي‬ ‫اﺑﻠﻖ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎﻣﺪاد ﻫﻤﺎن روز ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﻠﻨﺪﻳﻬﺎي ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻣﻜﻪ ﻓﺮاز آﻣﺪه ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن وﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻗﺎﻓﻠﻪ از ﮔﺮد‬ ‫راه رﺳﻴﺪ و ﻫﻤﺎن ﺷﺘﺮ اﺑﻠﻖ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آن اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺰ ﺳﺤﺮي آﺷﻜﺎرﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮاي ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶص اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫‪
d
c
b

a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از واﻗﻌﻪ »اﺳﺮاء« ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ذﻛﺮ ﻣﻮﺳﻲ ـ ﻛﻠﻴﻢ ﺧﻮﻳﺶ ـ‬ ‫را ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﻋﻄﻒ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﺎﻫﺎي ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫و ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم و ﺗﻮرات و ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺮون و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻳﺎدﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬و ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺘﺎب را دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮرات را »و آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﻛﺘﺎبرا »ﺑﺮاي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ راه ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫دادﻳﻢ »ﻛﻪ‪ :‬زﻧﻬﺎر‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻣﻦ وﻛﻴﻠﻲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« وﻛﻴﻞ‪ :‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ وﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﻮر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
o
n
m

l
k
ji
h
g
f
e‬‬ ‫»ﻓﺮزﻧﺪان ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻮح ﺳﻮار ﻛﺸﺘﻲ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻧﺴﻞ و ﺗﺒﺎر‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻮح در ﻛﺸﺘﻲ ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ! راه ﭘﺪرﺗﺎن را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﺪ و‬ ‫او را اﻟﮕﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎب ﻳﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ‬ ‫‪1444‬‬

‫آن ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﻧﻮح ﺑﻨﺪهاي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻜﺮﮔﺰار ﺑﻮد« در ﺷﺎدي و ﻏﻢ و ﺳﺨﺘﻲ و آﺳﺎﻧﻲ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻮح را ﺑﻪ ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد ﺗﺎ ذرﻳﻪ وي را ﺑﺮ ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬ﺷﻜﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺛﻨﺎي ﻣﻨﻌﻢ در ﻋﻘﻴﺪه و ﻋﻤﻞ و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎل و‬ ‫زﺑﺎن ﺣﺎل ﭼﻨﺎنﻛﻪ در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻮح ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮردن‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺷﻴﺪن‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن و در ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻻت ﺷﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ »ﻋﺒﺪ ﺷﻜﻮر«‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﺑﻨﺪهاي ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮرد ﻳﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲاي ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس او را ﺑﺮ آن ﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲآورد«‪.‬‬ ‫‪
}
|
{
z

y
x
w
v
u
t
s

r
q

p‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﻛﺘﺎب« ﺗﻮرات »ﺧﺒﺮ دادﻳﻢ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ در زﻣﻴﻦ دوﺑﺎر ﻓﺴﺎد‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد« ﻣﺮاد ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ در آن ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻓﺴﺎد ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﺑﺎر اول‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ اﺷﻌﻴﺎ‪ ،‬ﻳﺎ زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدن ارﻣﻴﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺗﻮرات ﺑﻮد و ﻓﺴﺎدﺷﺎن در ﺑﺎر دوم‪ :‬ﻛﺸﺘﻦ ﻳﺤﻴﻲ ﻓﺮزﻧﺪ زﻛﺮﻳﺎ وﻋﺰﻣﺸﺎن ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ‪ :‬ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻓﺴﺎدﺷﺎن در ﺑﺎر اول ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻣﺎ دوﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎدﺷﺎن ﻫﻨﻮز‬ ‫واﻗﻊ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ »و اﻟﺒﺘﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ در‬ ‫اﻳﻦ ﻫﺮدو ﺑﺎر‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻨﺸﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ اﻓﺮاﺷﺖ و‬ ‫دوﻟﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻛﺸﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز و از ﺣﺪﮔﺬري‪ ،‬ﻗﺪرت و ﺻﻮﻟﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫~
_
`
‪
n
m

lk
j
i
h
g
f

e
d
c

b
a‬‬ ‫‪
p
o‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن وﻋﺪه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر« از آن دو ﺑﺎري ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ »ﻓﺮارﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ از ﺧﻮد‬ ‫را ﻛﻪ ﺳﺨﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻤﺎرﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﻴﺰ‬ ‫‪1445‬‬

‫ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ‬ ‫وﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ از اﻫﻞ ﺑﺎﺑﻠﻨﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ارﻣﻴﺎ ﻳﺎ اﺷﻌﻴﺎء ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻳﻮرش ﺑﺮده و آﻧﻬﺎ را ﺗﺎروﻣﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫»ﭘﺲﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮ درآﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن زورآوران ﺟﻨﮕﺠﻮ اﻧﺪرون‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺟﺴﺖوﺟﻮ و ﺑﺎزرﺳﻲ ﻛﺮده و در ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪدﻧﺒﺎﻟﺘﺎن ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ »و اﻳﻦ« ﺗﻬﺪﻳﺪ »ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ« و ﺧﻮاه ﻧﺨﻮاه‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ وﻋﺪه ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎﻟﻮت ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﻤﺎﻟﻘﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ«‪.‬‬ ‫‪
|
{
z

y
x
w
v
u
t
s
r
q‬‬ ‫»ﭘﺲ از ﭼﻨﺪي دوﺑﺎره ﺷﻤﺎ را ﺑﺮآﻧﺎن ﭼﻴﺮه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« و ﭘﺮﭼﻢ دوﻟﺖ و ﻗﺪرت ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻲاﻓﺮازﻳﻢ و اﻳﻦ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ »و ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ اﻣﻮال وﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫ﻣﺪد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ« ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ اﻣﻮاﻟﺘﺎن ﭼﭙﺎول و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن اﺳﻴﺮ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ »وﺗﻌﺪاد ﻧﻔﺮات‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ« از ﺗﻌﺪاد دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان‬ ‫ﻧﺒﺮد ﺑﻴﺮون ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪»:‬اﻳﻦﻣﻌﻨﻲ در ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺣﻀﺮت‬ ‫داوود ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺸﺖ«‪.‬‬ ‫}

~

¡‪
«
ª
©
¨
§

¦¥

¤
£

¢‬‬ ‫¬®¯‪
¹¸¶µ´³²
±°‬‬ ‫»اﮔﺮ ﻧﻴﻜﻮ ﻛﻨﻴﺪ« ﺳﺨﻨﺎن و ﻛﺮدارﺗﺎن را ﺑﺮ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه »ﺑﻪﺧﻮد‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﻛﺮدهاﻳﺪ« زﻳﺮا ﭘﺎداش اﻳﻦ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد »و اﮔﺮ ﺑﺪيﻛﻨﻴﺪ«‬ ‫در رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎرﺗﺎن »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺪ ﻛﺮده اﻳﺪ« ﻧﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان زﻳﺮا ﻓﺮﺟﺎم اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺪﻛﺮداري ﺑﻪﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد »ﭘﺲ ﭼﻮن وﻋﺪه دﻳﮕﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن وﻗﺖ ﻣﻘﺮر دوم ﻛﻪ‬

‫‪1446‬‬

‫ﺑﻪ آن ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﺪهاﻳﺪ؛ »ﻓﺮارﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ ﺗﺎ روي ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﺧﻮش‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﻛﺎري ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻓﻼﻛﺖ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﺎي وﺟﻮدﺗﺎن ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ازآنﻛﻪ ﺳﺮﻣﺴﺖ‬ ‫ﺗﻜﺒﺮ و ﻏﺮور و اﻓﺘﺨﺎر ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻏﺒﺎر ﺷﻜﺴﺖ و ﺧﻮاري و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺘﺎن‬ ‫ﺑﻨﺸﺎﻧﻨﺪ »و ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ درآﻳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎر اول درآﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ« ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﻓﺎﺗﺤﺎﻧﻪ‬ ‫»و ﺗﺎ از ﭘﺎ ﺑﻴﻔﮕﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﻠﻲ وﻳﺮان و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪ »ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ« از‬ ‫ﺑﻼدﺗﺎن در ﻣﺪت ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و ﺑﺮﺗﺮيﺷﺎن »ﺑﻪ از ﭘﺎاﻓﮕﻨﺪﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻜﺴﺮه ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺮاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ وﻋﺪه ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻳﺤﻴﻲ را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮد«‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬در‬ ‫اﻳﻦ دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﺎﺑﻞ ﻛﻪ اﺳﻤﺶ »ﮔﻮدرز« ﻳﺎ »ﺧﺮدوس« ﺑﻮد ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪ و‬ ‫ﻛﺸﺘﺎري ﻋﻈﻴﻢ از آﻧﺎن ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﺷﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮآﻧﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﻧﺎﺑﻮديﺷﺎن در ﺑﺎر دوم‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه و ﻧﻮﺑﺖ ﻧﺎﺑﻮديﺷﺎن ﻓﺮارﺳﻴﺪه ﭘﺲ ﻳﻘﻴﻨﺎ‬ ‫اﻳﻦﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﭘﺎك ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و از ﭘﺎ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻮديﺷﺎن ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻣﺪرن ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﺑﻤﺐاﻓﮕﻦﻫﺎ و ﻏﻴﺮآن ﻣﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﴿‪ ﴾¸¶µ‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪
N
M
L
K
J
IH
G
F
ED
C
B
A‬‬ ‫»ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ! در ﺗﻮرات ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺷﻤﺎ در ﺑﺎر دوم‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺷﻤﺎ رﺣﻢ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻴﺪ »وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﻪ ﻓﺴﺎد اﻓﺮوزي ﺑﺮاي ﺑﺎر ﺳﻮم »ﻣﺎ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ« ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺠﺎزات و ﻛﻴﻔﺮ ﺷﻤﺎ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻳﻜﻲ از وﺟﻮه ﺗﻔﺴﻴﺮي در اﻳﻦ ﺑﺎب‪،‬‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﭘﺲﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧﻴﺪ و آن ﺣﻀﺮتص ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ را ﻧﺎﺑﻮد و ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ را‬ ‫ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮآﻧﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‬ ‫‪1447‬‬

‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ دﺟﺎل ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎآﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد »و دوزخ را ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان زﻧﺪان ﻗﺮار دادﻳﻢ« ﭘﺲ در آنﻣﺤﺼﻮر و ﻣﺤﺒﻮس ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ از آن‬ ‫رﻫﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﻋﻼوه ﻣﺠﺎزات دﻧﻴﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺰاي ﻧﻨﮕﻴﻦ اﺧﺮوي ﻫﻢ در اﻧﺘﻈﺎرﺷﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي‪ :‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻧﻈﺮات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺴﻴﺮي ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ آﻳﺎت رادر‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل؛ ﻋﺒﺎرت ﴿‪
F‬‬ ‫‪) :
﴾H

G‬و اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ( در اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺸﺎرﺗﻲ‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻬﻮد ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮدﻧﺪ و در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﻣﻐﻠﻮب و‬ ‫ﻣﻨﻜﻮب ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻏﻠﺒﻪ‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻳﻬﻮد ﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ ﻗﻄﻌﺎ اﺑﺪي وﻫﻤﻴﺸﮕﻲ و ﺗﺎ ﻗﻴﺎم ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺴﺖ ـ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎ از رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻴﺢ ﻳﻬﻮد را در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ؛ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮدهاﻧﺪ ـ زﻳﺮا ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺟﺎل ﻫﻤﺮاه ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ و‬ ‫ﻧﺼﻮص و رواﻳﺎت ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ در آن وﻗﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ و ﻗﺪس ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وﺿﻊ‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد ﺑﺮ آن دﻳﺎر ﻣﻘﺪس ﻣﺴﻠﻂ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد«‪.١‬‬ ‫‪

^
]
\
[
Z
Y
X
W

V
U
T
S
R
Q
P
O‬‬ ‫_
‬ ‫ﭘﺲ اي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ! ﭼﺮا ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦﻗﺮآن ﺑﻪ آﻳﻴﻨﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ اﺳﺖ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ« اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ آﻳﻴﻦ ﺣﻨﻴﻒ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﺳﺘﻮارﺗﺮﻳﻦ و درﺳﺖﺗﺮﻳﻦ آﻳﻴﻦﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي آن ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ 1‬ان ﺷﺎءاﷲ ﻛﻪ اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻴﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻃﻠﻴﻌﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و اﺿﻤﺤﻼل ﻳﻬﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1448‬‬

‫ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺑﻮده و ﺑﻪﺳﻮي ارزﺷﻬﺎي واﻻي ﺣﻖ و ﻋﺪل و ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت‬ ‫راﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﮔﺮدد »و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺸﺎرت ﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﺎ وﻋﺪهﻫﺎ و ﻣﮋدهﻫﺎي ﻧﻴﻚ اﻣﺎ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ را »ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎمدادن آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻳﻦ »ﻛﻪ ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺰرگ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« در آﺧﺮت‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺎداش ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫`
‪
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»و اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« و اﺧﺒﺎر و اﺣﻜﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪآن‬ ‫را ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﺎور ﻧﻤﻲدارﻧﺪ »ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﻋﺬاب دوزخ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ دو ﻧﻮع از ﺑﺸﺎرت‬ ‫ﻣﮋده ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﭘﺎداش دادن ﺧﻮدﺷﺎن و دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻛﺮدن دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن‪.‬‬ ‫‪
s
r

q
p
on
m

l
k
j‬‬ ‫»و آدﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﺪي دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و آن ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﻣﻮرد اﺟﺎﺑﺖ ﻗﺮارﮔﻴﺮد؛ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻨﮓدﻟﻲ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎي وي ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻴﺮ« ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهاش‪ ،‬ﭼﻮن ﻃﻠﺐ ﻋﺎﻓﻴﺖ و روزي و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎي ﺑﺪش را ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮدش اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ او ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ از روي ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ دﻋﺎي ﺑﺪ وي را در ﺣﻖ ﺧﻮدش و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ اﺟﺎﺑﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »و آدﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﻜﺎر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻃﺒﻴﻌﺖ وي ﺑﺮ ﺷﺘﺎﺑﻜﺎري ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و از‬ ‫ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ و ﻋﺠﻠﻪﻛﺎري اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮ و ﺑﺪي را ﻫﻤﭽﻮن ﺧﻴﺮ وﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮ
از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﺧﻮد و اﻣﻮال ﺧﻮد ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻧﻔﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪﻣﺒﺎدا از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺳﺎﻋﺘﻲ‬ ‫ﻫﻤﺮاه و ﻣﻮاﻓﻖ ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ دﻋﺎ در آن ﻣﻮرد اﺟﺎﺑﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد«‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي‪ :‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﻌﺪ از ﺳﺨﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم در‬ ‫‪1449‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ اﺷﻐﺎل ﻳﻬﻮد ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﺪس‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺮ آن واداﺷﺘﻪ ﻛﻪ از اﺳﻼم دﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮدارﻧﺪ و راه و روشﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آﻧﻬﺎ را زودﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‬ ‫در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﻦ راه و روشﻫﺎ آﻧﺎن راﺑﻴﭽﺎرهﺗﺮ و ﻳﻬﻮد را ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺗﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﺰول اﻳﻦ دو آﻳﻪ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺤﺚ از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره‬ ‫دارد ﻛﻪ راه ﺣﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ در ﭼﻨﮓ زدن ﺑﻪﻗﺮآن و اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﺲ«‪.‬‬ ‫‪
c

b

a

`
_
~


}

|

{

z
y

xw

v

u

t‬‬ ‫‪
m
l
k
j
i
hg
f
e
d‬‬ ‫»و ﺷﺐ و روز را دو ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺮاردادﻳﻢ« ﺑﺮ وﺟﻮد و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻋﺠﺎﻳﺒﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد؛ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﭘﻲ آﻣﺪن آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ در درازي وﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬ ‫ـ ﺑﻪ ﻃﻮريﻛﻪ ﺷﺐ و روز در ﻃﻮل ﺳﺎل از روزي ﺗﺎ روز دﻳﮕﺮ و از ﻣﻜﺎﻧﻲ در زﻣﻴﻦ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﻜﺎن دﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ و ﻧﻴﺰ اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ در ﮔﺮﻣﺎ و ﺳﺮﻣﺎ و در ﺗﺎرﻳﻜﻲ و‬ ‫روﺷﻨﻲ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺐ و روز ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺷﮕﻔﺖآﺳﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ و دﻟﻴﻠﻲ روﺷﻦ ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﻗﺪرت ﺑﻲﻣﺜﺎل وياﻧﺪ »ﭘﺲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺐ را‬ ‫ﻣﺤﻮ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻜﻲ از آن دو ﻧﺸﺎﻧﻪ را ﻛﻪ ﺷﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﻚ و ﻓﺎﻗﺪ روﺷﻨﻲ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﻣﻬﺘﺎب اﺳﺖ »و ﻧﺸﺎﻧﻪ روز را روﺷﻨﻲﺑﺨﺶ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬روز را روﺷﻨﻲﺑﺨﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ اﺷﻴﺎ در آن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫»ﺗﺎ در آن ﻓﻀﻠﻲ را از ﭘﺮودﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ در روﺷﻨﻲ روز ﺑﻪ رﺗﻖ و ﻓﺘﻖ‬ ‫اﻣﻮر و ﭘﻴﺸﺒﺮدن راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻴﺸﺖﺗﺎن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻳﺎﺑﻴﺪ اﻣﺎ ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺗﺎرﻳﻚ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﺗﺎ در آن آرام ﮔﻴﺮﻳﺪ »و ﺗﺎ ﻋﺪد ﺳﺎﻟﻬﺎ و ﺣﺴﺎب« ﻋﻤﺮﻫﺎ و روﻳﺪادﻫﺎ »را‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ« زﻳﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻤﺎره ﺳﺎﻟﻬﺎ وﺣﺴﺎب ﻣﺎﻫﻬﺎ و روزﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﺷﺐ و روز‬ ‫ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪1450‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮل اول در ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺐ« ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن ﺧﻮد ﺷﺐ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻬﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺮاد‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺷﻤﺴﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮل دوم ﻛﻪ ﻣﺮاد از »ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺐ« ﻣﻬﺘﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﻗﻤﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮق در ﻣﻴﺎن »ﻋﺪد« و »ﺣﺴﺎب« اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻋﺪد ﻋﺒﺎرت از ﺷﻤﺎرش ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻫﺎي‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آن ﭼﻴﺰﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﺴﺎب‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﺷﻤﺎرش ﻳﻚ‬ ‫دﺳﺘﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲﺳﺎل ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ از روزﻫﺎ‬ ‫ﻣﺘﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ (365) ،‬روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻋﺪد اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل از‬ ‫دوازده ﻣﺎه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﺮ ﻣﺎﻫﻲ ﺳﻲروز اﺳﺖ و ﻫﺮروزي )‪ (24‬ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺣﺴﺎب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»و ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺑﺮاﻳﺘﺎن داﺷﺘﻪاﻳﻢ ـ از ﻛﺎر دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﻳﺘﺎن ـ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪
|
{
z
y
x
w
v
u
ts
r
q
p
o
n‬‬ ‫»و ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ او ﻣﺘﺼﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ ﺑﺴﺘﻪ در ﮔﺮدن او« ﻃﺎﺋﺮ‪ :‬ﻧﺰد اﻋﺮاب‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﻧﺼﻴﺐ و ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺖ و ﺑﻪ آن »ﺑﺨﺖ« ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺖ‬ ‫ﻛﻠﻤﻪاي ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﻧﻴﺰ آن را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﺻﻞ »ﻃﺎﺋﺮ« اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺮاب‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﻮر ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺧﻮد ﻓﺎل ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ‬ ‫را ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ روﺷﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻬﺮه اﻧﺴﺎن ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد اوﺳﺖ‬ ‫و اﻳﻦ ﻧﺼﻴﺐ و ﺑﻬﺮه ﺑﻪ ﺻﻼح و اﺳﺘﻮاري دل و ﻓﻌﻠﺶ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد آن دو ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و‬ ‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن از اﻳﻦ اﻣﻮر ﻫﻴﭻ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ‪» :‬ﻋﻤﻞ ﻫﻴﭻ روزي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ]در ﭘﺎﻳﺎن آن روز[ ﺑﺮ آن ﻣﻬﺮ زده ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﻮن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ «ﻓﻼن« را از ﻋﻤﻞ ﺑﺎزداﺷﺘﻪاي! ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻠﻲﻛﻪ در ﺣﺎل ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲداد‪ ،‬ﻣﻬﺮ زﻧﻴﺪ ﺗﺎ‬ ‫آنﻛﻪ ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ ﺑﻤﻴﺮد«‪» .‬و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي او ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ آن را ﮔﺸﺎده ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻛﻪ در آن ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و اﻋﻤﺎل ﭘﻠﻴﺪ وي ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از‬

‫‪1451‬‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺛﻮاﺑﻬﺎ و ﻧﻴﻜﻲﻫﺎي ﺧﻮد ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪه و از ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺪيﻫﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺗﻮﺑﻴﺦ و ﺳﺮزﻧﺶ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫}
~





¡
‪
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»ﻧﺎﻣﻪات را ﺑﺨﻮان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ؛ ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎﻟﺖ را ﺑﺨﻮان‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦﻧﺎﻣﻪ را‬ ‫ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﺎنﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺎﻳﻨﺪ و ﭼﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻲﺳﻮاد و ﻧﺎﺧﻮاﻧﻨﺪ »ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺧﻮدت ﺣﺴﻴﺐ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻲ« ﺣﺴﻴﺐ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ و ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و آن را‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ او را در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫¦
§
¨
©
‪
¼



»
º
¹¸
¶
µ
´
³
²±

°
¯
®
¬
«ª‬‬ ‫½
¾

¿
‪
À‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ راه آﻣﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد راﻫﻴﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺛﻮاب‬ ‫راﻫﻴﺎﺑﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺠﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدش‬ ‫ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد »و ﻫﺮﻛﻪ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪ ﭘﺲ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﺟﺎم ﮔﻨﺎه و ﮔﻤﺮاﻫﻲ وي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻫﺴﺖ »و ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺑﺮدارﻧﺪهاي ﺑﺎر ﮔﻨﺎه دﻳﮕﺮي را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد« ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺶ را ﺧﻮدش‬ ‫ﺑﺮﻣﻲدارد و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪﺟﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﺑﺎر را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد‪ .‬وزر‪ :‬ﺑﺎر و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن در اﻳﻨﺠﺎ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ و ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل از روي ﻋﺪل‬ ‫و رﺣﻤﺘﺶ آن را وﺿﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره‬ ‫وﻟﻴﺪﺑﻦﻣﻐﻴﺮه ﻧﺎزل ﺷﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻳﺪ و ﮔﻨﺎه ﻫﻤﮕﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺮ دوش ﻣﻦ! »و ﻣﺎ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ« اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺰ از ﻋﺪل ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪1452‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن اﻧﻘﻄﺎع ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان )ﻋﻬﺪ ﻓﺘﺮت( ﻳﺎ در ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ـ ﻗﺒﻞ از‬ ‫آنﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﺮﺳﻨﺪ ـ ﻣﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ در ﻋﺮﺻﺎت ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ و‬ ‫اﻣﺘﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻓﺮود آوردن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺣﺠﺖ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺮده و ﻋﺬر را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﻳﻦرو‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺆاﺧﺬهاي در ﻛﺎرﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪ درﺑﺎره اﻫﻞ ﻓﺘﺮت )دوران اﻧﻘﻄﺎع ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان( ﺑﺮ دو رأياﻧﺪ‪:‬‬ ‫أﺷﺎﻋﺮه ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ـ ﻧﻪ در اﺻﻮل و ﻧﻪ در ﻓﺮوع ـ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺣﻜﺎم و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺮع‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺎﺗﺮﻳﺪيﻫﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬آﻧﻬﺎ در اﺻﻮل ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺮﻋﻲاﻧﺪ ﻧﻪ در ﻓﺮوع‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ در اﺻﻮل و ﻓﺮوﻋﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﻪﻧﻴﻜﻮﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺐ‬ ‫اﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص وارده در اﻳﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﻣﺮدود اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎره اﻃﻔﺎل ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﻮل اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ آﻧﺎن در ﺑﻬﺸﺖ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ آﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﺪراﻧﺸﺎن در دوزخاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ درﺑﺎره آﻧﺎن ﺗﻮﻗﻒ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻮل اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ادﻟﻪ وارده در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ را ﻛﻪ ﻣﻮرد‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻋﻠﻤﺎء اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﺮد ﻣﻲآورد«‪.‬‬ ‫‪
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê

É
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ وﻗﻮع ﻋﺬاب ﺑﻌﺪ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﻪاي را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻬﺮي را »ﻫﻼك ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻛﺸﺎن آن‬ ‫را ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﺧﻴﺮ اﻣﺎ آﻧﺎن ﻋﺼﻴﺎن ﻛﺮده و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺮ و ﺟﻨﺎﻳﺖ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ﴿ ‪ ﴾Ç

Æ‬اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺴﺎق و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ زﻳﺮا »آﻣﺮ« و »أﻣﺮ« در ﻳﻜﻲ از ﻟﻐﺎت و ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺮﻓﻴﻦ‪ :‬ﻣﺘﻨﻌﻤﺎن و ﺗﻮاﻧﮕﺮاﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺖ و رﻓﺎه و ﻧﺎزﭘﺮوردﮔﻲ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را‬ ‫‪1453‬‬

‫ﻣﻐﺮور و ﺳﺮﻣﺴﺖ و ﮔﺮدﻧﻜﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﻋﻤﺪﺗﺎ از ﺟﺒﺎران ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ و ﻣﺴﺘﺒﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺎن‬ ‫ﺑﻴﺪادﮔﺮ و ﺗﻮاﻧﮕﺮان ﻓﺎﺟﺮ و ﻓﺎﺳﻖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آري! ﭼﻮن ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮي را‬ ‫ﻫﻼك ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﺎﻧﺶ را واﻣﻲدارﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ؛ »ﭘﺲ در آن« ﺷﻬﺮ‬ ‫»ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« آن ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﺎن ﻣﺘﺮف »و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ آن ﺷﻬﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدد‬ ‫ﭘﺲ آن را ﻳﻜﺴﺮه زﻳﺮ و زﺑﺮ ﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﺷﻬﺮ را ﺑﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم آن ﺑﻪ ﻛﻠﻲ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮد و وﻳﺮان ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﻴﺖ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪاي‬ ‫ﺷﻴﻮع و ﺗﻜﺜﺮ ﻳﺎﻓﺖ و در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ‬ ‫ﻣﺜﺒﺘﻲ روي ﻧﺪاد‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮع و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻓﺴﺎد و ﮔﻨﺎه‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﻞ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪
Þ
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×Ö
Õ
Ô
Ó

Ò
Ñ
Ð‬‬ ‫»و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺴﻠﻬﺎ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﺲ از ﻧﻮح ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ« ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺖﻫﺎي ﻋﺎد و‬ ‫ﺛﻤﻮد را »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺲ آﮔﺎه اﺳﺖ« ﻫﺮﭼﻨﺪ آن ﮔﻨﺎﻫﺎن را در‬ ‫اﻧﺪروﻧﺸﺎن ﭘﻨﻬﺎن دارﻧﺪ »و ﺑﺲ ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﭘﺮدهﻫﺎ ﻓﺮوﻫﺸﺘﻪ دارﻧﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﻫﻴﭻ اﻣﺮ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲاي ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ R Q P O N M L K J I H G F E D C  B A‬‬ ‫‪S‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻮاﻫﺎن دﻧﻴﺎي زودﮔﺬر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻳﺎ اﻋﻤﺎل آﺧﺮت‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻬﺮه زودﮔﺬر دﻧﻴﺎ و آﺳﺎﻳﺶ و رﻓﺎه آن را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »وي را درآن« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫در دﻧﻴﺎي زودﮔﺬر »ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب دﻫﻴﻢ« ﻧﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ آن ﻣﺮﻳﺪ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ »ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻬﺮه ﺷﺘﺎﺑﺎن را ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺲ از آﻧﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در ﺗﻼش و ﺗﻜﺎﭘﻮي‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﻫﺎي زودﮔﺬر دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب وﺧﻮاﺳﺘﻪﺷﺎن ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ ﻣﮕﺮ آنﮔﺎه‬ ‫‪1454‬‬

‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن اراده ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ دوﻧﺪﮔﺎن و ﺗﻜﺎﭘﻮﮔﺮان‬ ‫ﺗﺸﻨﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻦ و روﺣﻲ ﺧﺴﺘﻪ و ﻓﮕﺎر در ﻋﺸﻖ آن ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و ﺣﺴﺮت‬ ‫آن را ﻫﻤﭽﻨﺎن در دل ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮔﻮر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »آنﮔﺎه ﺟﻬﻨﻢ را ﺑﺮاي او ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻳﻢ«‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ اواﻣﺮ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي آﺧﺮت و ﺧﺎﻟﺺﺳﺎﺧﺘﻦ آن از آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎ و‬ ‫ﺷﺎﺋﺒﻪﻫﺎ را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ »درآﻳﺪ ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ »ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶﺷﺪه »راﻧﺪهﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻃﺮدﺷﺪه از رﺣﻤﺖاﷲ ‪ ،‬دورﮔﺮداﻧﺪه از آن؛ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن دﻧﻴﺎي ﻓﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻗﻲ‪.‬‬ ‫‪ ` _^]\[ZYXWVUT‬‬ ‫»و ﻫﺮ ﻛﺲ آﺧﺮت را ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺧﻮاﻫﺎن ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫»و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺰاوار ﻃﺎﻟﺐ ﺳﺮاي آﺧﺮت اﺳﺖ »ﺑﺮاي آن ﺳﻌﻲ‬ ‫ﻛﻨﺪ« ﺑﺎ ﻣﺒﻨﻲ ﻗﺮار دادن ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮع‪ ،‬ﺑﻪ دور از ﺑﺪﻋﺖﮔﺬاري و ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ »و او ﻣﺆﻣﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ« ﺑﻪ اﻳﻤﺎﻧﻲ درﺳﺖ و راﺳﺘﻴﻦ »ﭘﺲ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺳﻌﻲﺷﺎن ﻣﺸﻜﻮر اﺳﺖ« ﻧﺰد‬ ‫ﺧﺪا‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﻌﻲﺷﺎن ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺮدود ﻟﺬا ﺳﻌﻲﺷﺎن ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻮرد ﺣﻖﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ n m l k   j i hg f e d c b a‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻳﻚ« از دو دﺳﺘﻪ ﻳﺎد ﺷﺪه »را؛ اﻳﻦ ﮔﺮوه و آن ﮔﺮوه را از ﻋﻄﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت‬ ‫ﭘﻲدرﭘﻲ ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻢ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻫﻢ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﻫﻢ اﻫﻞ ﻃﺎﻋﺖ و ﻫﻢ اﻫﻞ ﻣﻌﺼﻴﺖ را‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻲدرﭘﻲ و ﺑﻲاﻧﻘﻄﺎع از روزي و ﻣﻮاﻫﺐ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﻢ و ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﮔﻨﻬﻜﺎر در ﻗﻄﻊ روزي دﻧﻴﻮي وي ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﺪارد »و‬ ‫ﺑﺨﺸﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺖ« از ﻛﺴﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن وي ﻟﺬا آن را در دﻧﻴﺎ از‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻣﺆﻣﻦ و ﻛﺎﻓﺮي ﺑﺎز ﻧﻤﻲدارد‪.‬‬

‫‪1455‬‬

‫‪ { z y x w v ut s r q   p o‬‬ ‫»ﺑﺒﻴﻦ« ﺑﻪ دﻳﺪه ﻋﺒﺮت »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي دادهاﻳﻢ« در‬ ‫روزي و ﺟﺎه دﻧﻴﺎ! ﻟﺬا در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻫﻢ اﻏﻨﻴﺎ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻫﻢ ﻓﻘﺮا را‪ ،‬ﻫﻢ اﻗﻮﻳﺎ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ‬ ‫ﻫﻢ ﺿﻌﻔﺎ را‪ ،‬ﻫﻢ ﺗﻨﺪرﺳﺘﺎن را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻫﻢ ﺑﻴﻤﺎران را و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻞﻫﺎ از ادراك آن ﻗﺎﺻﺮﻧﺪ »و ﻗﻄﻌﺎ آﺧﺮت ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ در‬ ‫رﻓﻌﺖ درﺟﺎت و ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ در ﺑﺮﺗﺮي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺟﺎت آﺧﺮت و ﺑﺮﺗﺮﻳﻬﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن در‬ ‫آن ﺑﺮ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﻓﻮق ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎ و ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در دﻧﻴﺎ وﻣﺮاﺗﺐ و درﺟﺎت اﻫﻞ آن در‬ ‫داراﻳﻲ و ﻧﺪاري و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻔﺎوت در آﺧﺮت ﺑﺎ ﺑﻬﺸﺖ و درﺟﺎت آن و ﺑﺎ‬ ‫آﺗﺶ و درﻛﺎت آن اﺳﺖ ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﺑﻪ آﺧﺮت ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲورزد ﻧﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪهاﺳﺖ‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن درﺟﺎت ﺑﺮﺗﺮ در‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬اﻫﻞ ﻋﻠﻴﻴﻦ را ﭼﻨﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﺎره ﻓﺮورﻓﺘﻪ در اﻓﻖ آﺳﻤﺎن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ«‪.‬‬ ‫| } ~ _ ` ‪ e d c b a‬‬ ‫»ﻣﻌﺒﻮد دﻳﮕﺮي را ﺑﺎ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻧﺪه« اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﻜﻠﻔﺎن از اﻣﺖ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص اﻧﺪ«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﻜﻠﻒ! در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي اوﻗﺮار ﻧﺪه »ﻛﻪ‬ ‫آنﮔﺎه ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه و ﺑﻲﻳﺎر و ﻳﺎور ﺑﻨﺸﻴﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﺻﻮرت‪ ،‬دو ﭼﻴﺰ را ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﮔﺮد آوردهاي؛ ﻳﻜﻲ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن وي و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺤﺶ و‬ ‫دوم؛ ﺧﻮار ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺑﻲﭘﻨﺎﻫﻲات از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن زﻳﺮا ﺗﻮ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻣﻌﺒﻮد دﻳﮕﺮي‬ ‫را ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪاي‪ ،‬او ﻫﻢ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻴﭽﺎرهات وا ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬ ‫‪ u t s r q   p on m  l k j i h g f‬‬ ‫‪¢ ¡  ~ } | { z y x w v‬‬ ‫»و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺣﻜﻢ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﻣﺎن داد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻗﺎﻃﻊ »ﻛﻪ ﺟﺰ او را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺣﺴﺎن ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎن داد ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺗﻤﺎم‬

‫‪1456‬‬

‫رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﻘﻴﻘﻲ وﺟﻮد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬واﻟﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮي وﺟﻮد و ﺗﺮﺑﻴﺖ وي در ﻓﻀﺎﻳﻲ آﻛﻨﺪه از ﻣﻬﺮ و ﻋﻄﻮﻓﺖ و اﻳﺜﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪي واﻟﺪﻳﻦ را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﺗﺮﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از‬ ‫آﻧﺎن ﻳﺎ ﻫﺮ دو ﻧﺰد ﺗﻮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﭘﻨﺎه ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺗﻜﻔﻞ ﺗﻮ »ﺑﻪ ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ« ﭘﺲ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻮﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻨﺞ دﺳﺘﻮر را در رﻓﺘﺎر ﺑﺎ اﻳﺸﺎن رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻲ‪:‬‬ ‫اول‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن اف ﻣﮕﻮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻮ ﻛﻪ در آن ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎر‬ ‫اﻳﺬاﻳﻲوﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺘﻲ ﻛﻠﻤﻪ »اف« راﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﮕﻮ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻳﺎ ﺻﺪاﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻨﮕﺪﻟﻲ و دلآزاري و ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﺸﺎن در ﻗﻠﺒﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪،‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮزﻧﺪ را از ﻣﻼل و دلﺗﻨﮕﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﺮاﻧﺒﺎر‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوم‪» :‬و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺰن« ﻧﻬﺮ‪ :‬ﭘﺮﺧﺎشﻛﺮدن و درﺷﺖﺧﻮﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ آﻧﺎن از‬ ‫ﺳﺮ ﭘﺮﺧﺎش و درﺷﺘﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﮕﻮي و ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ داد ﻣﺰن‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪» :‬و ﺑﺎ آﻧﺎن« ﺑﻪﺟﺎي اف ﮔﻔﺘﻦ و ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺸﻴﺪن »ﺳﺨﻨﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺮم‬ ‫وﻟﻄﻒآﻣﻴﺰ »ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﻧﺮم و ﻣﻬﺮآﻣﻴﺰ‬ ‫وﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻮأم ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ادب‪ ،‬ﺣﻴﺎ‪ ،‬وﻗﺎر و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‪ .‬و از ادب اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪر‬ ‫و ﻣﺎدر را رودررو ﺑﻪ ﻧﺎمﺷﺎن ﻧﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻲ‪ :‬ﭘﺪر ﺟﺎن! ﻣﺎدر ﺟﺎن!‬ ‫‪ ° ¯ ®   ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪» :‬و از ﺳﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎل ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﮕﺴﺘﺮ« اﺻﻞ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﭘﺮﻧﺪه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﻮﺟﻪاش اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﭘﺮورﺷﺶ او را ﺑﻪﺧﻮد‬ ‫ﺑﭽﺴﺒﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ او ﻣﻲﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ ﭘﺲ ﮔﻮﻳﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻜﻔﻞ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ واﻟﺪﻳﻨﺖ را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺮ دوش ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را در زﻳﺮ ﺑﺎل رﻋﺎﻳﺘﺖ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮي و ﺑﻪ ﺧﻮدت ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻛﻨﻲ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن در ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲات ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1457‬‬

‫ﭘﻨﺠﻢ‪» :‬و ﺑﮕﻮ« در ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ آﻧﻬﺎ و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﺸﺎن »ﭘﺮوردﮔﺎرا! آن دو را ﻣﻮرد‬ ‫ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻗﺮارده ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺮا در ﺧﺮدي ﭘﺮوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬رﺣﻤﺖ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺸﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﭘﺮورش دادن آﻧﺎن ﻣﺮا‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﺮورشدادن آﻧﺎن ﻣﺮا‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﻦ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻟﻔﻆ‬ ‫»رﺣﻤﺖ« ﺟﺎﻣﻊ ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ازآن ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ذﻳﻞ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه و اﻧﺲ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ اﺳﺖ‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻣﻴﻦ! آﻣﻴﻦ! آﻣﻴﻦ! ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪:‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺑﺮاي ﭼﻪ آﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺰدم آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ايﻣﺤﻤﺪ! ﺧﺎك ﺑﺮ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺖ‬ ‫ﻧﺰد وي ﺑﺮده ﺷﻮد و او ﺑﺮ ﺗﻮ درود ﻧﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻣﻴﻦ! ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻣﻴﻦ! آنﮔﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺧﺎك ﺑﺮ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﺮ وي درآﻳﺪ و آن ﻣﺎه ﺳﭙﺮي ﺷﻮد اﻣﺎ ﺑﺮ وي آﻣﺮزﻳﺪه‬ ‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻣﻴﻦ! ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻣﻴﻦ! ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎك ﺑﺮ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﻳﺎ‬ ‫ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ را درﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ آﻧﺎن او را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻣﻴﻦ! و ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻣﻴﻦ!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺎﻟﻚﺑﻦرﺑﻴﻌﻪ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دراﺛﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن ﻣﺸﺮف ﺷﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! آﻳﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ واﻟﺪﻳﻨﻢ ﭼﻴﺰي از ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ذﻣﻪام ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ آن را در ﺣﻘﺸﺎن ﺑﺠﺎ آورم؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آري! ﭼﻬﺎرﭼﻴﺰ‪ :‬دﻋﺎﻛﺮدن و‬ ‫آﻣﺮزشﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﻬﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺘﻦ دوﺳﺖ آﻧﻬﺎ و‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ و ﺑﺠﺎ آوردن ﺻﻠﻪ رﺣﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺖ ﺟﺰ از ﺟﺎﻧﺐ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ ذﻣﻪات از ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪ ¿ ¾  ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶µ ´ ³ ² ±‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺘﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺿﻤﺎﻳﺮ و ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﺘﺎن‬ ‫اﺳﺖ »داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﻼص در ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺪم آن؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﻜﻲﺗﺎن ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻳﺎ‬ ‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﺗﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ »اﮔﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻗﻄﻌﺎ او ﺑﺮاي اواﺑﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي‬ ‫رﺟﻮعﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺑﻪ »آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ« ﭘﺲﻛﺴﻲﻛﻪ از ﺻﺪق دل ﺗﻮﺑﻪ‬ ‫‪1458‬‬

‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮﺑﻪ وي را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻟﺬا ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ از آن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﻲﺟﺎ در ﺑﺮﺧﻮرد‬ ‫ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻨﺶ ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او از آن ﺣﺮﻛﺖ ﻗﺼﺪ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﺖ وي ﺧﻴﺮ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را ﺑﺪان ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻧﺪاﻣﺘﺶ‬ ‫را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد«‪.‬‬ ‫‪ Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪان رﺣﻢ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ راﺑﻄﻪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻋﻄﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮاﺑﺖ ﺣﻖ او را ﺑﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻧﺴﺒﻲات ﺣﻘﺸﺎن را ﺑﺪه و ﺣﻘﺸﺎن‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬رﻋﺎﻳﺖ ﺻﻠﻪ رﺣﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻛﺮده و ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن در‬ ‫ﺣﺪي ﻛﻪ ﺗﻮان دارد و ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎي ﺣﺎل‪ ،‬آن را ﺑﺠﺎ آورد‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎدر و ﭘﺪرت‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮت«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺘﻔﺎوت و‬ ‫ﭘﻠﻪﻫﺎي اوﻟﻲ و ادﻧﺎﻳﻲ دارد‪ .‬اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري
رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪،‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺧﺘﺮﺷﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪرﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﺎغ ﻓﺪك را ﺑﻪ وي‬ ‫دادﻧﺪ«‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ رواﻳﺖ اﺷﻜﺎل وارد ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ رواﻳﺖ ﻓﻮق ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ«‪» .‬و‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﻓﻘﻴﺮ و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪي ﻛﻪ از ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺣﻖ وي را‬ ‫ﺑﺪه »و« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ »اﺑﻦاﻟﺴﺒﻴﻞ« اﺑﻦاﻟﺴﺒﻴﻞ‪ :‬ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در راه ﺳﻔﺮ واﻣﺎﻧﺪه و ﺗﻮﺷﻪاي‬ ‫ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ راﻫﺶ اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮاد ﺻﺪﻗﻪ دادن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ و در راه ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن از ﺻﺪﻗﻪ‬ ‫ﻧﻔﻞ ﻳﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﻓﺮض اﺳﺖ »و اﺳﺮاف ﻧﻜﻦ ﺑﻪ اﺳﺮاف ﻛﺮدﻧﻲ« ﻣﺮاد از آن‪ :‬اﺳﺮاف و‬ ‫ﺧﺮج ﺑﻲروﻳﻪ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ در راهﻫﺎي ﺣﻼل اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺮاﻓﻲ ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ ﺷﺮﻋﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮاد از آن؛ ﺻﺮفﻛﺮدن ﻣﺎل در ﻏﻴﺮ ﺣﻖ و در راهﻫﺎي ﺣﺮام اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1459‬‬

‫‪ Õ   Ô Ó Ò Ñ ÐÏ Î Í Ì Ë‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺳﺮافﻛﺎران ﺑﺮادران ﺷﻴﺎﻃﻴﻦاﻧﺪ« و اﺳﺮاف در اﻧﻔﺎق ﻣﺎل از ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ ﭘﺲ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺴﻲ اﺳﺮاف ﻛﺮد‪ ،‬از ﺷﻴﻄﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده و ﺑﻪ وي اﻗﺘﺪا ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ ﺧﻴﺮ اﺳﺮاﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﺒﺬﻳﺮ‪ ،‬اﻧﻔﺎق‬ ‫در ﻏﻴﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ«‪» .‬و ﺷﻴﻄﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ« ﻟﺬا ﺟﺰ ﻋﻤﻞ ﺷﺮ‬ ‫را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده و ﺟﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﭘﺲاﺳﺮافﻛﺎران ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺑﺰرگ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﻦ و ﻫﻤﺪم ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»و اﮔﺮ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺮاﺑﺖ و از ﻣﺴﻜﻴﻦ و درﻣﺎﻧﺪه در راه »ﺑﻪاﻧﺘﻈﺎر‬ ‫رﺣﻤﺘﻲ از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﻴﺪواري‪ ،‬روي ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﮔﺮروﻳﮕﺮداﻧﻲات از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ رزﻗﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻧﺪاري ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﻲ وﻟﻲ اﻣﻴﺪواري ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﺸﺎﻳﺸﻲ ارزاﻧﻲ‬ ‫دارد؛ »ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﻣﻼﻳﻢ« و ﻧﺮم و دﻟﺠﻮﻳﺎﻧﻪ »ﺑﮕﻮ« و وﻋﺪهاي ﻧﻴﻚﺑﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ‪ :‬وﻗﺘﻲ رزق ﺧﺪا در رﺳﻴﺪ‪ ،‬انﺷﺎءاﷲ ﺷﻤﺎ را از ﻳﺎد‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮد‪ .‬ﻳﺎ ﻋﺬر ﻣﻘﺒﻮل دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺶاﻓﮕﻦ‪.‬‬ ‫ﺿﺤﺎك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ از‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪
[
Z
Y
X
W
V
U

T
S

R
Q
P
O
N‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪ روي در اﻣﻮر ﻣﺎدي و ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ دﺳﺘﻮر داده ﺑﺨﻞ را‬ ‫ﻧﻜﻮﻫﺶ و از اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﻳﺮ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬و دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺖ ﻧﺒﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻫﻢﮔﺸﺎده دﺳﺘﻲ ﻧﻜﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺎل ﺑﺨﻴﻞ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎل ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ وي‬ ‫ﺑﺮﮔﺮدﻧﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮان ﺗﺼﺮف در آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ ﻧﻪ دﺳﺘﺖ را ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺖ‬ ‫ﺑﺒﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺸﺎدهدﺳﺘﻲ و اﺳﺮاف ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻦ »ﻛﻪ آنﮔﺎه ﻣﻼﻣﺖ ﺷﺪه و ﺣﺴﺮت زده‬ ‫‪1460‬‬

‫ﺑﺮﺟﺎي ﺑﻨﺸﻴﻨﻲ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺨﻞ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺳﺮاف و ﮔﺸﺎده دﺳﺘﻲ‪ .‬ﻟﺬا در ﺧﺮج ﻛﺮدن و‬ ‫اﻧﻔﺎق‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪروي را ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ‪ .‬ﻣﺤﺴﻮرا‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ واﻣﺎﻧﺪه و ﺟﺪا اﻓﺘﺎده ازدﻧﺒﺎل ﻛﺮدن‬ ‫ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﻘﺮ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮﺑﭽﻪاي ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص‬ ‫آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎدرم از ﺷﻤﺎ اﻳﻦ و اﻳﻦ‪ ...‬را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻣﺮوز‬ ‫ﻧﺰد ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﻮدك ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ وي ﭘﻴﺮاﻫﻨﻲ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫آن ﺣﻀﺮتص ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺧﻮد را از ﺗﻦ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون آورده و ﺑﻪ او دادﻧﺪ و ﺧﻮد‬ ‫درﻣﺎﻧﺪه در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ردي ﺑﺮ ﻗﻮل ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺎﻟﺶ را اﻧﻔﺎق‬ ‫ﻛﺮده و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮاي ﻓﺮداﻳﺶ ذﺧﻴﺮه ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻛﺴﻲﻛﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪروي ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻓﻘﻴﺮ ﻧﺸﺪ«‪.‬‬ ‫\
]
^
_

`
‪
i
h
g
f



e

d
cb
a‬‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺮﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬روزي را ﮔﺸﺎده و ﺗﻨﮓ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫او ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪاي ﻛﻪ دارد‪ ،‬روزي را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﺸﺎده و ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻨﮓ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭘﺲ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﻫﻴﭻ ﺳﺮزﻧﺸﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ او ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺧﻮد داﻧﺎ و ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫از روي ﺑﻲﻣﻬﺮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻜﻤﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﻗﺪﺳﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺟﺰ ﻓﻘﺮ‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ و اﮔﺮ اﻳﺸﺎن را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎزم‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن دﻳﻨﺸﺎن راﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪام و‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺟﺰ ﺗﻮاﻧﮕﺮي درﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ‬ ‫اﻳﺸﺎن را ﻓﻘﻴﺮ ﺳﺎزم‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﺎ دﻳﻨﺸﺎن را ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪام«‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻏﻨﺎ و ﺗﻮاﻧﮕﺮي‬ ‫در ﺣﻖ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم »اﺳﺘﺪراج«‪ ،‬و ﻓﻘﻴﺮﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﻋﺬاب اﺳﺖ ـ ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن؛ ﻫﻢ از اﻳﻦ و ﻫﻢ از آن‪.‬‬

‫‪1461‬‬

‫‪
y

x
w
v
u
t
sr
q
p
on
m
l
k
j‬‬ ‫»و از ﺑﻴﻢ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﻧﻜﺸﻴﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﺮاب در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‬ ‫ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ »ﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻢ آﻧﺎن و ﻫﻢ ﺷﻤﺎ را روزي ﻣﻲدﻫﻴﻢ« و ﺷﻤﺎ‬ ‫روزيدﻫﻨﺪه آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ در ﺣﻖ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ روا ﻣﻲدارﻳﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎنﻛﺸﺘﻦ‬ ‫آﻧﺎن ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد از ﭘﺪر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﻬﺮﺑﺎنﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
c
b
a
`

_

~
}|
{
z‬‬ ‫»و ﺑﻪ زﻧﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ« ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﻣﻘﺪﻣﺎت آن؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮﺳﻪ و ﻛﻨﺎر و ﺣﺮﻛﺎت‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻬﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ زﻧﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﻧﻬﻲ از ﺧﻮد زﻧﺎ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞﻣﻲﺷﻮد‬ ‫»ﻫﺮآﻳﻨﻪ آن ﻓﺎﺣﺸﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬زﻧﺎ ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ‪ ،‬و ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ ﺷﺮع وﻋﻘﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬ ‫»و آن ﺑﺪ راﻫﻲ اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺑﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺴﺐﻫﺎ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﺑﻪدوزخ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻌﺪ از ﺷﺮك‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﺰدﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدي ﻧﻄﻔﻪاي را در رﺣﻤﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬ ‫‪
t

s


r

q

p

o

n


m

lk

j

i

h



g

f

e

d‬‬ ‫‪
|
{

z
y
xw
v
u‬‬ ‫»و ﻧﻔﺴﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ او را ﺑﺎ ﭘﻨﺎه‬ ‫دﻳﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﻨﺎه ﻋﻬﺪ ذﻣﻪ ﻳﺎ ﻋﻬﺪ اﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻔﻮظ و ﻣﺤﺘﺮم ﻗﺮار داده اﺳﺖ »ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ‬ ‫ﻧﻜﺸﻴﺪ« ﻛﺸﺘﻦ ﺑﻪﺣﻖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ در آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ارﺗﺪاد‪ ،‬زﻧﺎي ﻣﺤﺼﻦ )ﺷﺨﺺ داراي ﻫﻤﺴﺮ( و ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻗﺎﺗﻞ در ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ‬ ‫وﺗﺠﺎوز »و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد« ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺒﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻋﺎ ﻣﺠﻮزي ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ وي‬ ‫اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﻪ وﻟﻲ وي ﺳﻠﻄﻪاي دادهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ از ورﺛﻪ ﻣﻘﺘﻮل ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﺮ وي اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﺗﻞ دادهاﻳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ او راﺑﻜﺸﺪ‪،‬‬

‫‪1462‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﻔﻮ ﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ دﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮد »ﭘﺲ او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻟﻲ ﻣﻘﺘﻮل »ﻧﺒﺎﻳﺪ در‬ ‫ﻗﺘﻞ زﻳﺎدهروي ﻛﻨﺪ« ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺜﻼ ﻗﺎﺗﻞ را ﻣﺜﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ او را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪﺟﺎي‬ ‫ﻗﺎﺗﻞ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن او ﻳﺎري داده ﺷﺪه اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ وﻟﻲ ﻣﻘﺘﻮل از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆﻳﺪ و ﻳﺎري داده ﺷﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ ﻳﺎري دادﻧﺶ و ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺘﻦ ﺑﺮاي اﺣﻘﺎق ﺣﻘﺶ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن داده ﺗﺎ ﺣﻘﺶ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ وي ﺑﺎز دﻫﻨﺪ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻦ دﻧﻴﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﺎنﺗﺮ از ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻧﺴﻔﻲ ﻛﻪ از اﺣﻨﺎف اﺳﺖ در ﺗﻔﺴﻴﺮش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻇﺎﻫﺮ آﻳﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺷﺨﺺ آزاد و ﺑﺮده و در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ذﻣﻲ ﺣﻜﻢ ﻗﺼﺎص ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫}
~

¡
‪
±







°
¯
®
¬«
ª
©¨
§
¦
¥
¤

£

¢‬‬ ‫‪
²‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ـ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ ـ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ« ﻧﻬﻲ از ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ‪ ،‬از ﺑﺎب ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ اﺳﺖ و ﻫﺪف از آن‪ ،‬ﻧﻬﻲ از دﺳﺖ ﺑﺮدن ﺑﻪﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﺗﻠﻒﻛﺮدن آن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺗﺒﺎه ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺎل وي اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬ ‫ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ازﺳﻮي وﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‬ ‫از‪ :‬ﻧﮕﻪداري ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﺎ آن در اﻣﻮري ﻛﻪ ﺳﻮدآور اﺳﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺘﻴﻢ‬ ‫در آن ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻧﻔﺎق ﺑﺮ ﻳﺘﻴﻢ از آن ﺑﺪون اﺳﺮاف »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ« ﭘﺲ ﭼﻮن ﻳﺘﻴﻢ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ ﻋﻘﻠﻲ ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻘﻠﺶ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل‬ ‫رﺳﻴﺪ و ﻗﻮاي ﺣﺴﻲ و ﺣﺮﻛﺘﻲ وي ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻟﺶ را ﺑﻪ وي ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫در آن ﺑﺎ اﺟﺎزهاش ﺗﺼﺮف ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺪون ﺑﻠﻮغ ﻋﻘﻠﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻬﺪ وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺑﺮ وﺟﻪ ﺷﺮﻋﻲ آن ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻴﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎ‬ ‫ﻧﮕﻪداﺷﺖ و رﻋﺎﻳﺖ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺷﺮع اﻧﻮر ﻣﻴﺴﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎنﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم را ﻧﮕﻪ دارﻳﺪ؛ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ ﺑﺎ‬ ‫‪1463‬‬

‫آﻧﺎن دﻟﻴﻞ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »زﻳﺮا ﻛﻪ از ﻋﻬﺪ ﭘﺮﺳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« در‬ ‫آﺧﺮت‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ وﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪا و ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻛﺮدهاﻳﺪ؟‪.‬‬ ‫‪
À
¿
¾

½
¼
ȼ

¹
¸

¶
µ
´
³‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ را ﺗﻤﺎم دﻫﻴﺪ« و از آن ﻧﻜﺎﻫﻴﺪ »و ﺑﺎ ﻗﺴﻄﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫وزن ﻛﻨﻴﺪ« ﻗﺴﻄﺎس‪ :‬اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ ﻛﺎﻻ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﭙﺎن‪ ،‬ﺗﺮازوﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ ﻃﻼ و ﻏﻴﺮ آن‬ ‫از اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻗﺴﻄﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ :‬آن ﺗﺮازو و اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺸﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ از وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﻛﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮآن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﺷﻴﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر درﺳﺖ آن‬ ‫وزن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪» :‬ﻗﺴﻄﺎس« ﺑﻪ زﺑﺎن روﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ »اﻳﻦ« ﺗﻤﺎم دادن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ‬ ‫و وزن »ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪا و در ﻧﺰد ﻣﺮدم‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻧﺎم ﻧﻴﻚ‪،‬‬ ‫ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ و ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ درﺳﺖﻛﺎر و ﺑﺎ اﻧﺼﺎف‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ »و« اﻳﻦ ﺗﻤﺎم دادن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و وزن »ﺧﻮش ﻓﺮﺟﺎمﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻧﺠﺎم و ﻋﺎﻗﺒﺖ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮي دارد‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻛﺴﻲ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم دادن ﺣﺮام ﻗﺎدر ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ آن را‬ ‫ﺗﺮك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از ﺗﺮك آن ﻫﻴﭻ اﻧﮕﻴﺰه دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﺗﺮس ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺪارد‬ ‫ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎﺟﻞ در دﻧﻴﺎ ﻗﺒﻞ از آﺧﺮت ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫او ﻋﻮض ﻣﻲدﻫﺪ«‪.‬‬ ‫‪
Ò
Ñ
Ð
Ï

Î
Í
Ì
Ë
Ê
É

ÈÇ
Æ
Å
Ä
Ã
Â

Á‬‬ ‫»و ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﻠﻢ ﻧﺪاري دﻧﺒﺎل ﻧﻜﻦ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫از اﻳﻦﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻜﻮﻫﺶ‬ ‫ﻣﺮدم و ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﺑﺪون ﻋﻠﻢ و ﭘﻴﺮوي از ﺣﺪﺳﻬﺎ و ﮔﻤﺎﻧﻬﺎ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮاﻫﻲ دروغ‪ ،‬ﺳﺨﻦ دروغ‪ ،‬اﻓﺘﺮا و ﻃﻌﻦزدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﻋﻴﻮب‬ ‫ﻣﺮدم‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮدن ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺟﻌﻞ اﺧﺒﺎر وﻏﻴﺮ اﻳﻦ از دﻏﻠﺒﺎزيﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻘﻠﺐﻫﺎ و‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﺪس و ﺗﺨﻤﻴﻦ و ﮔﻤﺎن ﻧﻴﺰﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿﻌﻒ دﻳﻦ‬ ‫‪1464‬‬

‫و اﻳﻤﺎن و اﺧﻼق‪ ،‬اﻳﻦ روش ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻴﻮع ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬از ﮔﻤﺎن ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﮔﻤﺎن دروغﺗﺮﻳﻦ ﺳﺨﻦﻫﺎﺳﺖ«‪» .‬زﻳﺮا‬ ‫ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ و ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺻﺎﺣﺐ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻮاس ﺧﻮد را در ﭼﻪ راﻫﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺣﻮاس‬ ‫اﻧﺴﺎن آﻻتواﺑﺰاري اﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ او آﻧﻬﺎ را در ﺧﻴﺮ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺳﺰاوار درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎداش‬ ‫اﺳﺖ و اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را در ﺷﺮ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺳﺰاوار ﻋﻘﺎب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ‬ ‫اﻋﻀﺎ را در ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺮﺳﺶ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻄﻖ ﻣﻲآورد و آﻧﻬﺎ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺸﺎن اﻧﺠﺎم‬ ‫داده اﺳﺖ ﺧﺒﺮﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﮔﻮاه اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
á
à

ß

Þ
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø×
Ö
Õ
Ô

Ó‬‬ ‫»و در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺨﻮت راه ﻧﺮو« ﻣﺮح‪ :‬ﻧﺨﻮت‪ ،‬ﻓﺨﺮ‪ ،‬ﺧﻮدﺑﻴﻨﻲ و ﺧﺮاﻣﺎن ﺑﻮدن اﺳﺖ‬ ‫»ﭼﺮاﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ زﻣﻴﻦ را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺷﻜﺎﻓﺖ« ﺑﺎ راه رﻓﺘﻦ ﻣﺘﻜﺒﺮاﻧﻪ ﺑﺮ آن‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ‬ ‫ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﻬﻜﻢ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان ﻧﺨﻮتﻣﻨﺶ اﺳﺖ »و ﻧﻪ در درازي ﺑﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺗﻮاﻧﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺧﻮدﻧﮕﺮي و ﻓﺨﺮ و ﺧﻮدﺑﺰرگﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﺖ ﺑﻪ آﻧﺠﺎﻫﺎ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮي ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﻴﻜﻞ و ﺟﺜﻪات ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻛﺒﺮ و ﻧﺨﻮتوادارد‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺗﻮاﺿﻊ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا او رارﻓﻌﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‬ ‫ﭘﺲ او ﻧﺰد ﺧﻮد ﺣﻘﻴﺮ اﻣﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬در اﺛﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدي از اﻣﺖﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺧﺮاﻣﺎن ﺧﺮاﻣﺎن راه ﻣﻲرﻓﺖ و دو‬ ‫ﺟﺎﻣﻪ ﮔﺮان ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪه و ﺑﻪآﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن زﻣﻴﻦاو را ﻓﺮوﺑﺮد و او ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫در آن ﻣﻲﺟﻨﺒﺪ«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن در آن ﻓﺮوﻣﻲرود‪.‬‬ ‫‪
é
è
ç
æ
å



ä
ã
â‬‬ ‫»ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺪش ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﺑﺨﺶ از‬ ‫ﺧﺼﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻮﻗﺎ از آﻧﻬﺎ ﻧﻬﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮده و او از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻔﺮت دارد و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪاﻧﻬﺎ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺮك ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪1465‬‬

‫‪
T
S
R
Q
P
O
N

M
L
K
J
I
HG
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»اﻳﻦ« ﺳﻔﺎرﺷﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ ﮔﺬﺷﺖ و از آﻳﻪ‪﴾a` _ ~ } |﴿ :‬‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻬﻲ از ﺷﺮك اﺳﺖ ﺷﺮوع و ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎ ﻧﻬﻲ از ﺷﺮك‪
L
K
J
I﴿ :‬‬ ‫‪ ﴾...M‬ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد و در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻴﺴﺖوﭘﻨﺞ ﺗﻜﻠﻴﻒ را از اواﻣﺮ وﻧﻮاﻫﻲ درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد؛‬ ‫»از ﺟﻤﻠﻪ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت از ﺣﻜﻤﺖ ﺑﻪﺳﻮﻳﺖ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻴﺴﺖوﭘﻨﺞ ﺣﻜﻤﻲ ﻛﻪ از آﻳﻪ )‪ (23‬ﺷﺮوع و ﺑﻪ آﻳﻪ )‪ (39‬ﺧﺘﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ـ آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ وﻧﻬﻲ از ﺷﺮك اﺳﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﺣﻜﺎم ﻣﺘﻘﻦ و ﻣﺤﻜﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻓﺴﺎد را ﺑﺪاﻧﻬﺎ راﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﻪ ﻛﺘﺎب ﺗﻮرات در ﭘﺎﻧﺰده آﻳﻪ از ﺳﻮره ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫»و ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدي دﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻧﺪه« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﺗﺄﻛﻴﺪ و‬ ‫ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ رأس ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي دﻳﻦ و ﺳﺘﻮن آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﻲ از ﺷﺮك را‬ ‫در آﺧﺮ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد »وﮔﺮﻧﻪ ﺣﺴﺮت زده و ﻣﻄﺮود« ﻛﻪ ﻫﻢ ﺗﻮ ﺧﻮد را‬ ‫ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻨﻲ و ﻫﻢ ﺧﺪا و ﺧﻠﻖ ﺗﻮ را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از رﺣﻤﺖ ﺣﻖ راﻧﺪه و‬ ‫ﺣﺴﺮتزده ﻫﺴﺘﻲ »در دوزخ اﻓﮕﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻲ ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫‪
a
`
_
^

]
\[
Z
Y
X
W
V
U‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﮔﻠﮕﺸﺖ وﺳﻴﻊ در ﻣﻴﺪان اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺛﺮ و ﺛﻤﺮ ﻋﻘﻴﺪه‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻮﻗﻔﻲ از ﻣﻮاﻗﻒ اﻫﻞ ﺷﺮك را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬آﻳﺎ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ« داﺷﺘﻦ »ﭘﺴﺮان اﺧﺘﺼﺎص داده و ﺧﻮد از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮاﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟« اﻳﻦ ﺧﻄﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﻨﺪارﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮي داده ﻟﺬا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ داﺷﺘﻦ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺴﺮ اﺧﺘﺼﺎص داده و دﺧﺘﺮان را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺲ ﺑﺰرگ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ« ﻛﻪ در ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و زﺷﺘﻲ و‬ ‫وﻗﺎﺣﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮوﺗﺮ از آن ﻫﻴﭻ ﺣﺪ و ﭘﺎﻳﻪاي ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪1466‬‬

‫‪
l
k

j
i
h
g
f
e
d
c
b‬‬ ‫»و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻗﺮآن« ﺣﻘﺎﻳﻖ را »ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ« از ﺑﻴﺎن اﻣﺜﺎل ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﻃﺮح وﻋﺪه‪ ،‬ﻣﮋده‪ ،‬ﻫﺸﺪار و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺳﺨﻦﻫﺎ و ﻣﻌﺎﻧﻲ را در ﻗﺮآن‪،‬‬ ‫ﻫﺮ ﺑﺎر ﺑﻪ روﺷﻲ دﻳﮕﺮ و آﻫﻨﮓ و ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ از آوردن ﻧﻈﻴﺮ آن‬ ‫ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻛﺮدهاﻳﻢ »ﺗﺎ ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮﻧﺪ« و ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦﺧﺮدﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬راه ﺗﺪﺑﺮ و‬ ‫ﺗﻔﻜﺮ در ﻗﺮآن را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ »وﻟﻲ ﺟﺰ ﺑﺮ‬ ‫رﻣﻴﺪن آﻧﺎن ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن ﺟﺰ ﺑﺮ ﻧﻔﺮت و دوري ﻛﻔﺎر و ﺳﺘﻤﮕﺮان از ﺣﻖ و‬ ‫ﻏﻔﻠﺖ آﻧﻬﺎ از اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن در راه درﺳﺖ و ﺻﻮاب ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري دﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻋﻘﻞﻫﺎ و رواﻧﻬﺎﻳﺸﺎن‪.‬‬ ‫‪
z
y
x
w
v
u
t
s

r
q
p
o

n
m‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ او ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ« ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﺣﺘﻤﺎ‬ ‫در ﺻﺪد ﺟﺴﺘﻦ راﻫﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش ﺑﺮﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در‬ ‫آنﺻﻮرت‪ ،‬آن ﺧﺪاﻳﺎن ادﻋﺎﻳﻲ راﻫﻲ ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻛﺮده و ﺑﺮ او‬ ‫ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬در آنﺻﻮرت‪ ،‬آن ﺧﺪاﻳﺎن‬ ‫ادﻋﺎﻳﻲاي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﺪه واﺳﻄﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻛﺮده و در ﺻﺪد ﻗﺮب و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ او ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ دﻳﮕﺮ ﭼﺮا ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪآﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﭼﻨﮓ ﻣﻲزﻧﻴﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و او واﺳﻄﻪاي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫{
|
}
~
_
`




‪
a‬‬ ‫»او ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ« ﺗﺴﺒﻴﺢ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻨﺰﻳﻪ و ﭘﺎﻛﻲ اﺳﺖ »و ﺑﺴﻲ واﻻﺗﺮ« وﺑﺮﺗﺮ‬ ‫»اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« اﻳﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮان؛ از ﺳﺨﻨﺎن زﺷﺖ و ﺑﻬﺘﺎﻧﻬﺎي ﻋﻈﻴﻢ »ﺑﻪ‬ ‫‪1467‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮياي ﺑﺰرگ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺰرﮔﻲ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ دوري از‬ ‫اﻳﻦﭘﻨﺪارﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻮده و در ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ وﺟﻮد ﻗﺮار دارد زﻳﺮا او واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد و ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﺑﺎاﻟﺬات اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ادﻧﻲ ﻣﺮاﺗﺐ وﺟﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ در ﻣﻴﺎن ﻗﺪﻳﻢ‬ ‫و ﺣﺎدث و ﻏﻨﻲ و ﻣﺤﺘﺎج‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﺗﺎم وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫‪
u
ts
r
q

p
o
n
m
l
k
j
ih
g
f
e

d

c
b‬‬ ‫‪
y
x
w


v‬‬ ‫»آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ و زﻣﻴﻦ و ﻫﺮﻛﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ« از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ داراي ﻋﻘﻞ‬ ‫وﺧﺮدﻧﺪ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اﻧﺲ و ﺟﻦ ـ و ﻧﻴﺰ ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻛﻪ داراي ﻋﻘﻞ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »او را ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ او را در ﺣﺎل‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺶﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎل ﻳﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﻲﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ »ﺷﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ آري! ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎتﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ »وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﺗﺴﺒﻴﺢ‬ ‫آﻧﻬﺎ را درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ« و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺟﻤﺎدات از ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﻔﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﺪﺑﺮ دراﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و از‬ ‫ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ از آﻧﻬﺎ روي ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﺑﻨﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن او ﺑﺮدﺑﺎر آﻣﺮزﮔﺎر اﺳﺖ« از ﺑﺮدﺑﺎري وي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و از آﻣﺮزﮔﺎري وي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪﻛﺎران ﺷﻤﺎ راﻣﺆاﺧﺬه‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ از ﻣﻔﺴﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺗﺴﺒﻴﺢﮔﻔﺘﻦ ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﻪ ﻣﺠﺎزي ﺑﻪ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﮔﻔﺘﻦﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻧﺎﻃﻖاﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺸﺮ اﻳﻦ ﺗﺴﺒﻴﺢ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮد و ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﺪ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻲﻫﺮﻳﺮه
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاصﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻮري ﺑﺪن ﻳﻜﻲ‬ ‫از اﻧﺒﻴﺎ‡ را ﮔﺰﻳﺪ ﭘﺲ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻣﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻻﻧﻪ ﻣﻮرﭼﮕﺎن را آﺗﺶ زدﻧﺪ آنﮔﺎه‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آزار ﻳﻚ ﻣﻮر‪ ،‬اﻣﺘﻲ از اﻣﺖﻫﺎ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ‬ ‫ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺗﺶ زدي؟!«‪ .‬اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪»:‬ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺧﻮردن ﻏﺬا‪ ،‬ﺗﺴﺒﻴﺢ‬ ‫‪1468‬‬

‫ﮔﻔﺘﻦ ﻏﺬا را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻳﻢ«‪ .‬اﺑﻮذر
رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎﻳﻲ را‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﺲﺻﺪاي ﺗﺴﺒﻴﺢ ﮔﻔﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آواز زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ اﺳﺖﻛﻪ ﺻﺪاي ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ در دﺳﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن‬ ‫رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻢ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﺰ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري
آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺟﻦ و اﻧﺲ و درﺧﺖ و ﺳﻨﮓ و ﻛﻠﻮخ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺻﺪاي ﻣﺆذن را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت و دﻳﮕﺮ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ آﻧﻬﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﻮل اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ ﻗﻮل ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﺴﺒﻴﺢﮔﻔﺘﻦ‬ ‫ﺟﻤﺎدات ﻣﺠﺎزي و ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎل‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻗﻮل اول‬ ‫را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
§
¦
¥
¤
£
¢
¡

~
}
|
{
z‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮدهاي ﭘﻮﺷﻴﺪه‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﺳﺒﺐ روﮔﺮداﻧﻲ و ﺗﻐﺎﻓﻞ از ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و آﻧﺎن ﺣﺠﺎﺑﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﻗﺮاردارد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺷﻨﻴﺪن ﻗﺮاﺋﺘﺖ ﺑﺎزﻣﻲدارد‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و آﻧﺎن ﭘﺮدهاي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و از‬ ‫آزارﺷﺎن اﻳﻤﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ وﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻮل ﻧﻴﺰ رواﻳﺎﺗﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ؛ از آن ﺟﻤﻠﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ از اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ
اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻮن ﺳﻮره )ﺗﺒﺖ ﻳﺪا اﺑﻲﻟﻬﺐ( ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ام ﺟﻤﻴﻞ زن اﺑﻮﻟﻬﺐ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬ ‫ﺳﻨﮓ ﺑﺮ دﺳﺖ داﺷﺖ و رﺟﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻮﻟﻪﻛﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاص را ﻣﻲﺟﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ اﻳﺸﺎن را ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲدﻳﺪ«‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮان آﺧﺮت ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻨﻴﺪن آﻳﺎت اﻟﻬﻲ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1469‬‬

‫¨
©
‪
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²±

°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫½
¾
‬ ‫»و ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﻮﺷﺸﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﻧﻬﻴﻢ ﺗﺎ آن را ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ« آﻳﺎ ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶﻫﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺣﺠﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه در آﻳﻪ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺮاد ﺣﺠﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ اﻓﺰون ﺑﺮ ﺣﺠﺎب ﻗﺒﻞ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟ اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن ﺣﺠﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ اﻓﺰون ﺑﺮآن‬ ‫ﭘﻮﺷﺸﻬﺎﺳﺖ »و در ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﻨﮕﻴﻨﻲاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺮي و ﮔﺮاﻧﻲاي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪» .‬و‬ ‫ﭼﻮن در ﻗﺮآن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻳﺎد ﻛﻨﻲ« ﺑﻲ آنﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن را ﻧﺰد او‬ ‫ﺷﻔﻴﻊ آوري »ﺑﺎ ﻧﻔﺮت ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺗﺎ ﻗﺮآن را ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺟﻤﻌﻲ از اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ دﻳﺪار اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ﭘﺮداﺧﺘﻪ آﻳﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ را ﻣﺮور‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اي ﮔﺮوه ﻗﺮﻳﺶ! )ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ( ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻋﺮب از آن‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺷﻮد و ﻋﺠﻢ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻄﻴﻊ ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ رو ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫¿
‪
Ñ
Ð
Ï

Î

Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
Ä

Ã
Â
Á

À‬‬ ‫‪
Ò‬‬ ‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﮔﻮش ﻓﺮاﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻮش‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر آﻧﺎن از ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﺗﻮ اﺳﺘﻬﺰا و اﺳﺘﺨﻔﺎف ﺑﻪ ﺗﻮ و ﺑﻪ ﻗﺮآن‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﺮ و ﺻﺪا و ﻫﻤﻬﻤﻪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎرت را‬ ‫ﺑﻪﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻏﻠﻐﻠﻪاي اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺻﺪاﻳﺖ را ﻧﺸﻨﻮد و ﭘﻴﺎﻣﺖ را‬ ‫ﻧﻔﻬﻤﺪ »و ﻧﻴﺰ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺠﻮا ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ داﻧﺎﺗﺮﻳﻢ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰاي ﺗﻮ ﺑﺎ ﻫﻢ راز ﮔﻔﺘﻪ وﻧﺠﻮا‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ »وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺟﺰ ﻣﺮدي اﻓﺴﻮنﺷﺪه را ﭘﻴﺮوي‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﺎدو ﻋﻘﻠﺶ درﻫﻢ و ﺑﺮﻫﻢ ﮔﺸﺘﻪ و از ﺣﺪ اﻋﺘﺪال ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1470‬‬

‫‪
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ
Ô
Ó‬‬ ‫»ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﺜﻠﻬﺎ زدﻧﺪ« ﺑﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻛﺎﻫﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﺎدوﮔﺮي‪ ،‬ﺑﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮي و ﺑﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﻮاﻧﻪاي »ﭘﺲ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ« از‬ ‫راه ﺻﻮاب در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺧﻮد »و در ﻧﺘﻴﺠﻪ راه ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺖ راه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪﺳﻮي ﭼﻨﺎن ﻃﻌﻦ و ﺗﻤﺴﺨﺮي ﺑﺮ ﺗﻮ‬ ‫راه ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻠﻬﺎ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﺑﺎورﻫﺎ ﺑﺪان ﻣﻨﻔﻌﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪
æ
å
ä
ã
â
á
à


ß
Þ
Ý‬‬ ‫»و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ وﻗﺘﻲ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﭼﻨﺪ و اﻋﻀﺎﻳﻲ ﭘﻮﺳﻴﺪه و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺷﺪﻳﻢ« رﻓﺎت‪:‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻫﻢ ﺷﻜﻨﺪ و ﻛﻬﻨﻪ و ﭘﺎﺷﺎن ﮔﺮدد از ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ‬ ‫ﺑﭙﻮﺳﻴﻢ و اﺟﺴﺎدﻣﺎن در ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬رﻓﺎت ﺧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺎك ﺷﻮﻳﻢ »آﻳﺎ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؟« اﺳﺘﻔﻬﺎم ﺑﺮاي اﺳﺘﺒﻌﺎد و‬ ‫اﻧﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪
G
F
E
D



C
B
A‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺳﻨﮓ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻳﺎ آﻫﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﻨﮓ ﻳﺎ آﻫﻦ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﻤﺎ‬ ‫را از ﻧﻮ ﺑﺎز ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺑﺘﺪاء ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ و ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ ﺳﭙﺲ زﻧﺪه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﻤﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد‪.‬‬ ‫‪
Z
Y

XW
V
U
T
S
RQ
P
O
NM

L
K
J
I
H‬‬ ‫[
\
]
^_
`
‪
e
d
c

b
a‬‬ ‫»ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ ﺷﻮﻳﺪ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﻟﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺰرگ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﺎ از ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ در اﻣﺮ ﺗﺒﺎﻳﻦ و ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺳﻨﮓ و آﻫﻦ اﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ‬ ‫ﺑﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻧﺨﻮاه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ »ﭘﺲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺎ را‬

‫‪1471‬‬

‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺎك ﺷﺪﻳﻢ ﻳﺎ ﺳﻨﮓ ﻳﺎ آﻫﻦ ﻳﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰيﺳﺨﺖﺗﺮ از آﻧﻬﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻳﻢ؟ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎز ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﻫﻨﮕﺎم آﻏﺎز آﻓﺮﻳﻨﺸﺘﺎن ﺑﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺎﺑﻖ ﻳﺎ ﺗﻤﺜﺎل و ﺷﻜﻞ ﻣﺘﻘﺪﻣﻲ ﺷﻤﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد و اﺧﺘﺮاع ﻛﺮد »آنﮔﺎه ﺳﺮﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺗﻮ ﺗﻜﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد« ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺖ اﺳﺘﻬﺰا »و ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﻛﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ و اﻋﺎده ﻣﺠﺪد ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن اﻋﺎده ﻣﺠﺪد ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ آﻣﺪﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪
o
n
m
l

k
j

i
h
g
f‬‬ ‫»روزي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﺸﺮ »ﭘﺲ ﺣﻤﺪﮔﻮﻳﺎن دﻋﻮت او را‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻨﻘﺎداﻧﻪ و ﺳﺘﺎﻳﺸﮕﺮاﻧﻪ ﺑﻪ دﻋﻮﺗﺶ ﻟﺒﻴﻚ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ »وﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ درﻧﮓ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻳﺪ« در دﻧﻴﺎ ﻳﺎ در ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺘﺎن »ﻣﮕﺮ« زﻣﺎن »اﻧﺪﻛﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن‬ ‫ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ در ﻧﻈﺮﺗﺎن ﻛﻮﭼﻚ و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪
a
`

_

~
}
|
{z
y
x
w
vu

t
s
r
q
p‬‬ ‫‪
b‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﻢ در ﻣﻘﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮ‪ :‬در ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻴﺎن ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻳﺎ ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺳﺨﻨﻲ را ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﺑﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﺸﻮﻧﺖ و درﺷﺘﻲ در ﻛﻼم‬ ‫و ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺪوﺑﻴﺮاه‪ ،‬ﭼﻪﺑﺴﺎ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﻧﻔﻮذ ﺷﻴﻄﺎن در ﻣﻴﺎﻧﺘﺎن و اﻧﮕﻴﺰهﺳﺎز ﻧﻔﺮت و‬ ‫رﻣﻴﺪن ﻛﻔﺎر از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻘﺘﺎن ﮔﺮدد »ﭼﺮا ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻲزﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ ﻓﺴﺎداﻓﮕﻨﻲ‪ ،‬اﻟﻘﺎي دﺷﻤﻨﻲ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻧﺰاع ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﺮاي آدﻣﻲ دﺷﻤﻨﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او‬

‫‪1472‬‬

‫آﺷﻜﺎرﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎزﻧﺪه و اﻋﻼن ﻛﻨﻨﺪه دﺷﻤﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﻳﻦﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺳﻼﺣﻲ را ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺷﻴﻄﺎن او را وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫دﺳﺘﺶ را ﺑﻪﻧﺸﺎﻧﻪروي ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﭘﺲ ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ او را ﺑﺎ آن ﺳﻼح ﻫﺪف ﻗﺮار دﻫﺪ‬ ‫آنﮔﺎه درﮔﻮداﻟﻲ از دوزخ دراﻓﺘﺪ‪.‬‬ ‫‪
sr
q
p
o

nm
l
k
j
i
h
g
fe
d
c‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« اي ﻣﺮدم! ﭘﺲ او داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﻫﺪاﻳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ را ﻧﺪارﻧﺪ »اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪﺷﻤﺎ‬ ‫رﺣﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ اﺳﻼمآوردن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﮔﺮ راه ﻋﺬاب را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ‬ ‫ﺷﺮك ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﻋﺬاﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺗﻮ را« اي ﻣﺤﻤﺪ! »ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺸﺎن از ﻛﻔﺮ و اﺟﺒﺎرﺷﺎن ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﺮﻧﮕﻤﺎردهاﻳﻢ ﺑﻠﻜﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﻼغ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪.‬‬ ‫‪
¦
¥
¤
£
¢¡

~
}
|
{
zy
x
w
v
u
t‬‬ ‫»و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﻫﺮﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﻛﻪ ذاﺗﺎ ﭼﻪ و ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن و ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲﺷﺎن و داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪﻣﺮاﺗﺒﺸﺎن‬ ‫در ﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﻴﺖ »و در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺒﻴﺎ را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻳﻢ« و‬ ‫اﻳﻦ اﺛﺮي از آﺛﺎر ﻋﻠﻢ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺎﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺧﻠﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ را ﻛﻠﻴﻢ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻋﻴﺴﻲ را روح و ﻛﻠﻤﻪ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻠﻴﻤﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ و ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺘﺶرا آﻣﺮزﻳﺪﻳﻢ‬ ‫»ﻓﺘﺢ‪.«2/‬‬

‫‪1473‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه در ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»اﻧﺒﻴﺎ را ﺑﺮ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺪﻫﻴﺪ«‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد زﻳﺮا ﻣﺮاد رﺳﻮل ﺧﺪاص در‬ ‫آنﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي دادن از روي ﻋﺼﺒﻴﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي دﻟﻴﻞ »و ﺑﻪ داوود« ﻛﺘﺎب‬ ‫»زﺑﻮر را دادﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺎم ﻣﺰاﻣﻴﺮ داوود ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﻪ آن ﻣﻮﻋﻈﻪ و اذﻛﺎراﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬زﺑﻮر دﻋﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪداوود ﺗﻌﻠﻴﻢ‬ ‫داده ﺷﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺤﻤﻴﺪ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻮد و در آن ﺑﻴﺎن ﺣﻼل و ﺣﺮام و‬ ‫اﺣﻜﺎم و ﺣﺪودي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ«‪.‬‬ ‫§
¨
©
‪
µ
´
³
²

±



°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ ﻛﻔﺎر »ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ« آﻧﺎن را »ﺑﻪﺟﺎي او« ﺧﺪا »ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ« ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻋﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻋﺰﻳﺮ و ﺟﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ آﻧﻬﺎ را ﺧﺪا ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»در ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ از ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ )زﻋﻢ( آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ دروغ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‬ ‫»ﭘﺲ« ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ »ﻧﻪ اﺧﺘﻴﺎريدارﻧﺪ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ زﻳﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ آن را‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ آن ﺧﺪاﻳﺎن ﭘﻨﺪاري ﺷﻤﺎ ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓﻊﻛﺮدن زﻳﺎﻧﻲ از‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن و ﺗﻐﻴﻴﺮدادن آن زﻳﺎن از ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪﺣﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ؛ و ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋﺎﺟﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺰاوار اﻟﻮﻫﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﺟﻨﻴﺎن ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﭘﺲ آن ﺟﻨﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آن اﻧﺴﻴﺎن‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎن ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫¶
¸

‪
Å
ÄÃ
Â
Á

À
¿
¾
½
¼
»
º
¹‬‬ ‫‪
Ê
É



È
Ç
Æ‬‬ ‫»آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان آﻧﺎن را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻘﺮب‬ ‫ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ »ﻛﻪ ﻛﺪامﻳﻚ از آﻧﺎن ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﻣﻌﺒﻮداﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫‪1474‬‬

‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻻﺷﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬اﻋﻢ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻴﺢ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻨﻴﺎن و‪ ...‬ﺧﻮد ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ در ﻃﻠﺐ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺰدﻳﻚﺷﺎن ﮔﺮداﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي او روي ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺗﻘﺮب ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻴﺪان رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻃﺎﻋﺖ و‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻧﺪ »و ﺑﻪ رﺣﻤﺖ وي اﻣﻴﺪوارﻧﺪ و از ﻋﺬاﺑﺶ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻏﻴﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪ رﺣﻤﺖ وي اﻣﻴﺪوارﻧﺪ و از ﻋﺬاﺑﺶ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ »ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﺬاب ﭘﺮوردﮔﺎرت‬ ‫ﻫﻤﻮاره در ﺧﻮر ﭘﺮﻫﻴﺰ اﺳﺖ« ﻋﺬاب او درﺧﻮر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﻋﻢ از‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ از آن ﺑﺮﺣﺬر و ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
Û
Ú





Ù
Ø×
Ö
Õ
Ô


Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë‬‬ ‫‪
Þ
Ý
Ü‬‬ ‫»و ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﭘﻴﺶ از روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﻔﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪزودي ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮگ ﻃﺒﻴﻌﻲ و »ﻳﺎ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه آﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ«‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬زﻟﺰﻟﻪ‪ ،‬ﻏﺮق‪ ،‬آﺗﺶ ﺳﻮزي‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﺎران و‪ ...‬ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻧﺎن را‬ ‫رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ »اﻳﻦ« ﻫﺸﺪاري ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ از ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪن و ﺗﻌﺬﻳﺐ »در‬ ‫ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ »ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ« و ﺑﻪ ﻗﻠﻢ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪
S
RQ
P
O
N
M
L

KJ
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
X
W
V

U
T‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻔﺎر را ﻋﺬاب‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺟﺰ ﻋﺬاب ﻫﻴﭻ ﺑﺪﻳﻞ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد؟ آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﻘﺎد ﺣﻖ ﺳﺎﺧﺖ؟ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬وﭼﻴﺰي ﻣﺎ را از‬

‫‪1475‬‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰات »ﺑﺎزﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آنرا« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات را »دروغ ﺷﻤﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« و ﻫﻤﻴﻦ دروغ ﺷﻤﺮدن ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب ﻋﺎﺟﻞ آﻧﺎن‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ ﭘﺲ اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺮو ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎﻧﻨﺪ ﻟﺬا از ﻧﺰول ﻣﻌﺠﺰات ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻃﻼ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﻜﻪ را از آﻧﺎن دور ﺳﺎزد ﺗﺎ از ﺗﻨﮕﻨﺎي آن رﻫﻴﺪه در‬ ‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻓﺮاخ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ
ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮتص آﻣﺪ وﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﻗﻮﻣﺖ ﺑﺮآورده ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻬﻠﺖ داده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن از درﻣﻬﻠﺖ درآﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰات ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي آﻧﺎن را ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ‬ ‫و ﺑﺎز ﻫﻢ آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻮرد ﻋﺬاب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻬﻠﺖ‬ ‫داده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺳﻨﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻋﻴﻨﻲ از اﺟﺮاي اﻳﻦ ﺳﻨﺖ را اراﺋﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﺑﻪ« ﻗﺒﻴﻠﻪ »ﺛﻤﻮد‬ ‫ﻣﺎده ﺷﺘﺮي دادﻳﻢ« ﺑﺮ اﺛﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﺷﺎن »ﺗﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ« دال ﺑﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﺻﺎﻟﺢ‬ ‫در ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن »وﻟﻲ ﺑﻪ آن ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻨﻜﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ »و ﻣﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را‬ ‫ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺑﻴﻢ دادن ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﻌﺠﺰات را ﺟﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‬ ‫ﻋﺬاب ﺑﺮاي ﺑﻴﻢ دادن ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮاد از »آﻳﺎت« وﻗﻮع ﺣﻮادﺛﻲ‬ ‫ﭼﻮن زﻟﺰﻟﻪﻫﺎ و ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫زﻣﺎن اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
زﻟﺰﻟﻪ ﻛﻮﻓﻪ را ﻟﺮزاﻧﺪ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺎن اي ﻣﺮدم! در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻋﺘﺎﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻋﺘﺎب او را درﻳﺎﺑﻴﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﻴﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ ﻋﻤﺮ
ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻟﺮزﻳﺪ ﭘﺲ او ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺪﻋﺖ آوردﻳﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ زﻣﻴﻦﻟﺮزه ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦوﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﻢ‬ ‫ﻛﺮد!«‪.‬‬

‫‪1476‬‬

‫‪
j
i
h
g
f
e
d
c
b

a
`_
^
]
\
[
Z
Y‬‬ ‫‪
t
s
r
q
p
o
n
ml
k‬‬ ‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺗﻮ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را اﺣﺎﻃﻪ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ در ﻗﺒﻀﻪ وي و ﺗﺤﺖ ﻗﺪرت وياﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ از‬ ‫روﮔﺮداﻧﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ راه دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ ﺑﺪه‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﻜﻪاﻧﺪ و‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ و ﺑﻪزودي ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻛﺮد ﭘﺲ ﺑﺮ ﻋﺬابﻛﺮدﻧﺸﺎن ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻦ »و آن رؤﻳﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺮاي‬ ‫آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻧﺪادﻳﻢ« ﻣﺮاد از آن رؤﻳﺎ‪ :‬ﭼﺸﻤﺪﻳﺪ ﻋﻴﻨﻲرﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺳﻔﺮ‬ ‫ﺷﺒﺎﻧﻪ »اﺳﺮاء« ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﺳﻮره ذﻛﺮ ﺷﺪ وﺧﺪاوﻧﺪ آن را »رؤﻳﺎ« ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا در‬ ‫ﺷﺐ روي داد‪ .‬ﻣﺮاد از آزﻣﺎﻳﺶ )ﻓﺘﻨﻪ(‪ :‬ارﺗﺪاد ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺒﻼ اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻧﻬﺎرا از ﺳﻔﺮ اﺳﺮاي ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ‬ ‫آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﺎﻛﺎم ﺷﺪه و ﺑﻪ ارﺗﺪاد ﮔﺮاﻳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺸﺘﺎر ﻗﺮﻳﺶ در‬ ‫ﺑﺪر را ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص در ﺧﻮاب ﻧﺸﺎن داد‪» .‬و« ﻧﻴﺰ »آن درﺧﺖ ﻟﻌﻨﺖﺷﺪه در ﻗﺮآن‬ ‫را« ﺟﺰ آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻧﺪادﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ درﺧﺖ ﻛﻪ در دورﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن از رﺣﻤﺖ‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲدر ﻗﻌﺮ دوزخ ﻗﺮار دارد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬درﺧﺖ »زﻗﻮم«‪ ،‬و آزﻣﺎﻳﺶ در‬ ‫آن از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﻏﻴﺮ وي ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬رﻓﻴﻖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻨﺪاراﺳﺖ ﻛﻪ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﻨﮓ را ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﻬﻨﻢ‬ ‫درﺧﺖ ﻣﻲروﻳﺪ‪ ،‬آﺧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ؟«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از وﺟﻮد درﺧﺖ زﻗﻮم در ﺟﻬﻨﻢ ﺧﺒﺮ داد و ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪
c
{ :‬‬ ‫‪» z
m
l
k
j

i
h
g
f
e
d‬ﺻﺎﻓﺎت ‪ 64 /‬ـ ‪،«63‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ از آن ﺳﺨﺖ ﻫﺮاﺳﺎن ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ اﺑﻮﺟﻬﻞ دﺧﺘﺮﻛﻲ را دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻣﻘﺪاري ﺧﺮﻣﺎ‬ ‫و ﺧﺎﻣﻪ )ﻗﻴﻤﺎق( را در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﭘﻴﺶ او ﺑﻴﺎورد آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻗﻮم ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ زﻗﻮم ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ و ﻫﺮاﺳﺎن ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫‪1477‬‬

‫»و ﻣﺎ آﻧﺎن را ﺑﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻴﻢ وﻟﻲ ﺟﺰ ﺑﺮ ﻃﻐﻴﺎن ﺷﺪﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﺰول‬ ‫آﻳﺎت آﻧﺎن را ﺑﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻴﻢ وﻟﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن آﻳﺎت ﺟﺰ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
b
a`_
~}|{zyxwvu‬‬ ‫»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﺮاي آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﺟﺰ اﺑﻠﻴﺲ ﺳﺠﺪه‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﮔﻞ آﻓﺮﻳﺪهاي ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻢ؟« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ‬ ‫درﺳﻮرهﻫﺎي »ﺑﻘﺮه« و »اﻋﺮاف« ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪
q


p
o

n
m
l

k
j
i
h
g

f
e
d
c‬‬ ‫‪
r‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﺷﻴﻄﺎن »ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ده« ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻛﻪ ﭼﺮا آدم را ﺑﺮﻣﻦ ﺑﺮﺗﺮي دادهاي‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺮا از آﺗﺶ آﻓﺮﻳﺪهاي و او را از ﮔﻞ؟ »اﮔﺮ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻬﻠﺘﻢ دﻫﻲ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را از رﻳﺸﻪ ﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ـ ﺑﺎ اﻏﻮا و ﮔﻤﺮاه ﺳﺎزي ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ـ ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﺷﻮم؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺳﺐ ـ ﭼﻮن ﺑﺮ وي رﺳﻦ و ﻟﮕﺎم زﻧﻨﺪ ـ ﺑﻪ زﻳﺮ اﺳﺘﻴﻼ ﻛﺸﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آن ﻣﻠﻌﻮن اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ را از آنروي ﺧﻮرد ﻛﻪ از ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﻧﻔﻮذ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺧﻮد در‬ ‫ﺑﻨﻲآدم آﮔﺎه ﺑﻮد و آﮔﺎه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺠﺎري ﺧﻮن ﻓﺮزﻧﺪان آدم درآﻳﺪ‪» .‬ﺟﺰ‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ از آﻧﺎن« را ﻛﻪ ﻧﻴﺮﻧﮕﻢ در آﻧﺎن ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫از ﺷﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﺣﻔﻈﺸﺎن ﻛﺮده و اﻳﺸﺎن را در ﭘﻨﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :
z
...o

n

m

l

k

j
{ :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻄﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻛﻪ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ(‬

‫»ﺣﺠﺮ‪ ،«42/‬و ﻧﻴﺰ در آﻳﻪ )‪ (65‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1478‬‬

‫‪
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t
s‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد« ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »ﺑﺮو« و راﻫﻲ را ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاي در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮ »ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ از آﻧﺎن ﺗﻮ را ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ« و اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ »ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﺰاي ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دوزخ ﺳﺰاي اﺑﻠﻴﺲ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻫﺴﺖ »ﻛﻪ ﻛﻴﻔﺮي ﺗﻤﺎم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﻬﻨﻢ‬ ‫ﻛﻴﻔﺮي ﺗﻤﺎم و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ از ﻛﻴﻔﺮﺗﺎن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫~



¡




‪
ª

©


¨

§

¦

¥

¤

£

¢‬‬ ‫«
¨
¯
‪
´
³


²
±
°‬‬ ‫»و از آﻧﺎن ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﺎ آواز ﺧﻮد ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن را ﺑﺎ وﺳﻮﺳﻪ و‬ ‫آواي ﻋﺼﻴﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺒﻚ ﮔﺮدان و از ﺟﺎ ﺑﻠﻐﺰان؛ دﻋﻮت ﻛﻨﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺼﻴﺖ‬ ‫ﻣﻦ‪ .‬آواز ﺷﻴﻄﺎن‪ :‬دﻋﻮت او ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪ ،‬او در واﻗﻊ ﻣﻨﺎدي ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ وﺻﺪاي او ﺻﺪاي‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻦﻋﻤﺮ
آواز ﻧﻲﻧﻮازي را ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻲ ﻣﻲﻧﻮاﺧﺖ ﭘﺲ اﻧﮕﺸﺘﺎن‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎد و ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮد را از راه ﺑﻪ ﻛﻨﺎري ﻛﺸﻴﺪ وﺑﻪ ﺧﺎدﻣﺶ‬ ‫ﻧﺎﻓﻊ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻧﺎﻓﻊ! آﻳﺎ ﻫﻨﻮز آواز او را ﻣﻲﺷﻨﻮي؟ ﻧﺎﻓﻊ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬آري! ﭘﺲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ در ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪ و ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آري! ﺗﺎ آنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﻧﻪ! دﻳﮕﺮ آواز وي را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮم‪ .‬آنﮔﺎه دﺳﺘﺎﻧﺶ را از ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺮﻛﺒﺶ را ﺑﻪ‬ ‫راه ﺑﺎز آورد و ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺻﺪاي ﻧﻲﻟﺒﻚ ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ اﻛﻨﻮن ﻛﺮدم‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪»:‬ﺻﺪاي ﻧﻲ‪ ،‬ﺻﺪاي ﻣﻐﻨﻲ‬ ‫و ﺻﺪاي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﺑﺰمﻫﺎي ﻟﻬﻮ‪ ،‬ﺻﺪاي ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا ﺻﺪاي ﻫﺮ دﻋﻮتﻛﻨﻨﺪهاي‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺪاي ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪» .‬و ﺑﺎ ﺳﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔﺎﻧﺖ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺎﻧﮓ درده« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻪ در ﺗﻮان داري ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮ و ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻜﻦ‬ ‫وﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺳﻮاره و ﭘﻴﺎدهات را ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﺑﺘﺎزان ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﺮآﻧﺎن ﻳﺎري دﻫﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺷﻴﻄﺎن‪ ،‬اﻣﺮي ﻗﺪري اﺳﺖ ﻧﻪ اﻣﺮيﺷﺮﻋﻲ«‪» .‬و ﺑﺎ‬ ‫‪1479‬‬

‫آﻧﺎن در اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺮﻳﻚ ﺷﻮ« ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﻴﻄﺎن در اﻣﻮال ﺑﻨﻲآدم‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‬ ‫از‪ :‬ﻫﺮ ﺗﺼﺮﻓﻲ در اﻣﻮال ﻛﻪ ﺑﺎ راه و روش ﺷﺮع ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﭼﻪ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎل ﺑﻪ ﻧﺎروا‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺑﺎ ﻧﻬﺎدن ﻣﺎل در ﻏﻴﺮ ﺣﻖ؛ ﻫﻤﭽﻮن ﻏﺼﺐ ودزدي و رﺑﺎ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫در ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪن ﻓﺮزﻧﺪﺑﻲ وﺟﻮد ﺳﺒﺒﻲ ﺷﺮﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻪدﺳﺖ آوردن‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎ زﻧﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻏﻴﺮﺷﺮﻋﻲاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻼت و ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰي‪،‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪان از ﺗﺮس ﻓﻘﺮ‪ ،‬زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮرﻛﺮدن دﺧﺘﺮان و درآوردن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺮ آﻳﻴﻦ‬ ‫ﻛﻔﺮياي ﻛﻪ ﺧﻮد در آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در اﻣﻮال و اوﻻدﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﺷﻤﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪939” G\? ,“'‘ :‬‬ ‫?‪ :9A5R  > g? 9” > g‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را از ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮﻛﻨﺎر ﮔﺮدان و‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن را ازآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ روزي دادهاي ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻛﻦ! ﭘﺲ اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن آن دو ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫اﻳﻦﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻓﺮزﻧﺪي ﻣﻘﺪر ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ او زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ«‪» .‬و ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه‬ ‫ﺑﺪه« ﻓﺮاء ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻬﺸﺘﻲ در ﻛﺎر اﺳﺖ و ﻧﻪ دوزﺧﻲ ﭘﺲﻫﺮ ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ! و ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﺑﺪه ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﻦ از وﻋﺪهﻫﺎي‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ دﻳﮕﺮ«‪» .‬و ﺷﻴﻄﺎن ﺟﺰ ﻓﺮﻳﺐ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه ﻧﻤﻲدﻫﺪ« ﺷﺎهوﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮي اﺳﺖ از ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﺷﻴﻄﺎن در ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدن اوﻻد آدم‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻤﻞ رﺋﻴﺲ دزدان ﻛﻪ ﭼﻮن دﻫﻲ را ﻏﺎرت ﻛﻨﺪ ﺑﻪﺳﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﺎﻧﮓ‬ ‫در ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻼ! از اﻳﻦ ﺳﻮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬از آنﺳﻮ ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ‪.«...‬‬ ‫‪
À
¿
¾
½
¼»
º
¹
¸
¶
µ‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ« ﻣﺮاد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻦ وياﻧﺪ »ﻫﻴﭻ ﺗﺴﻠﻄﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﺮآﻧﺎن ﺗﺴﻠﻄﻲ ـ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدن اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪﻛﻔﺮ ـ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ ﺗﺴﻠﻂ‬ ‫ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﺎ آراﻳﺶدادن ﻋﺼﻴﺎن اﺳﺖ »و ﻛﺎرﺳﺎزي ﭼﻮن ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺲ اﺳﺖ«‬ ‫ﭘﺲ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺨﻠﺼﻢ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﻛﺎرﺳﺎزيام ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻦ ﻫﻢ ﻛﻴﺪ‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن را از آﻧﺎن ﺑﺎزداﺷﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را از اﻏﻮاي وي درﭘﻨﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارم‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫‪1480‬‬

‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺧﻮد را ﭼﻨﺎن ﻣﻘﻬﻮر ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ را در ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻲآورد«‪.‬‬ ‫‪
Ð
Ï
Î


Í

Ì
ËÊ
É
È


Ç
Æ

Å
Ä
Ã
Â
Á‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را در درﻳﺎ روان ﻣﻲﻛﻨﺪ« و‬ ‫ﺑﻪﺣﺮﻛﺖ درﻣﻲآورد »ﺗﺎ از ﻓﻀﻞ او ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ اﻣﻜﺎن ﺳﻔﺮ در ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬ ‫وﺑﺎرﮔﻴﺮي ﻛﺎﻻﻫﺎ را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ از رزﻗﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺗﻔﻀﻞ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﺪ »ﭼﺮا ﻛﻪ او ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« و از ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ اوﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺼﺎﻟﺢ دﻧﻴﺎﻳﺘﺎن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺷﻜﺮﮔﺰاري واﻳﻤﺎﻧﺘﺎن‬ ‫را اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﻛﻔﺮ و ﻋﺼﻴﺎﻧﺘﺎن را‪.‬‬ ‫‪
U



T
S
R
QP
O
N
M
L
KJ
I
H
G
F

E
D

C
B
A‬‬ ‫»و ﭼﻮن در درﻳﺎ ﺑﻼﻳﻲ داﻣﻨﮕﻴﺮﺗﺎن ﺷﻮد« و در وﺿﻌﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ ﻏﺮق ﺷﺪن و‬ ‫ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ »ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ ﺟﺰ او« از ﺧﺪاﻳﺎن و ﻳﺎوران »ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد« و ﻳﺎدﺷﺎن از ﺧﺎﻃﺮﺗﺎن ﻣﻲرود ﻟﺬا در آن ﻫﻨﮕﺎم آﻧﭽﻪرا ﻛﻪ ﺟﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاﻳﻲ و ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ ـ اﻋﻢ از ﺑﺘﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﻨﻴﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺸﺮ ـ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﮔﻢوﮔﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺷﻤﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻳﺪه وﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ رﺟﻮع ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻓﻄﺮياي ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓﻊﻛﺮدن آن ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻﻛﺎرهاﻧﺪ و در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪﻛﺎرش ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺸﻜﻲ رﻫﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬روﻳﮕﺮدان ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« از اﺧﻼص ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ وي ﻟﺬا ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺘﺎﻧﺘﺎن و ﻳﺎريﺟﺴﺘﻦ از آﻧﺎن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ »و اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻛﻔﻮر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺳﭙﺎس ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﻋﻜﺮﻣﻪ ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻮﺟﻬﻞ در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻓﺮار ﻛﺮد و ﺳﻮار ﻛﺸﺘﻲ ﺷﺪ‬ ‫ﺗﺎ از راه درﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﺑﮕﺮﻳﺰد ﭘﺲ در درﻳﺎ ﺑﺎدي ﺗﻨﺪ و ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻲﻧﺸﻴﻨﺎن ﻳﻮرش‬ ‫آورد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮﻧﺸﻴﻨﺎن ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ‬ ‫‪1481‬‬

‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻼ را از ﻣﺎ دﻓﻊ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﺳﺮ اﺧﻼص ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ را‬ ‫ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ! در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻜﺮﻣﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ اﮔﺮ در درﻳﺎ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺟﺰ او ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬در ﺧﺸﻜﻲ ﻫﻢ ﺑﻪﻛﺎر وي ﻧﻤﻲآﻳﺪ؛ ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﺎ ﺗﻮ‬ ‫ﻋﻬﺪ ﻣﻲﺑﻨﺪم ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ از درﻳﺎ ﺑﻴﺮون آري‪ ،‬ﻣﻲروم و دﺳﺘﻢ را در دﺳﺖ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻲﮔﺬارم‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﻪ او را ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ وﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻴﺎﺑﻢ‪ .‬ﭘﺲ از درﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ‬ ‫رﻫﻴﺪ و ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﺳﻼم آورد و اﺳﻼﻣﺶ ﺑﺴﻲ ﭘﺎﻳﺪار ﺷﺪ ـ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از او راﺿﻲ ﺑﺎد«‪.‬‬ ‫‪
e
d
c
b
a
`
_
^
]

\
[
Z
Y
X
W
V‬‬ ‫»آﻳﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻴﻦﻛﻪ از درﻳﺎ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺮده و ﺑﺎز از‬ ‫ﺣﻖ روﮔﺮدان ﺷﺪﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﻏﺎﻓﻞ از آﻧﻴﺪ؛ ﻫﻤﺎن ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﺷﻤﺎ دردرﻳﺎ ﺗﻮاﻧﺎ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ »از اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﻛﻨﺎري از ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﺑﺮد«‬ ‫ﺧﺴﻒ‪ :‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ را در ﺧﻮد ﻓﺮو ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻧﻬﺎرا‬ ‫از ﻏﻔﻠﺖ و اﻳﻤﻦزدﮔﻲ ﭘﺲ از ﻧﺠﺎت از درﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺬر ﺳﺎﺧﺖ »ﻳﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد ﺗﻨﺪي‬ ‫ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه اﻓﮕﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻳﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻨﺒﺎدي ﺗﻨﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻﺐ‪ :‬ﺑﺎدي اﺳﺖ ﺗﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲدارد و ﺑﺮ ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻪ و ﻫﺮﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﻛﻮﺑﺪ »ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻴﭻ وﻛﻴﻠﻲ ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آنﮔﺎه‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﻳﺎريﮔﺮي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب ﺧﺪا ﺑﺎز دارد ﭘﺲ‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎي ﻧﮕﺮانﻛﻨﻨﺪه و ﺑﺮﻫﻢ زﻧﻨﺪه اﻣﻨﻴﺖ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ درﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﺎ در ﺧﺸﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ را ﻏﺮق ﺧﺎك وﻻيوﻟﺠﻦ ﻛﻨﺪ و از آن ﺑﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﻫﻼﻛﺖﺑﺎر ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺪ ﭘﺲ ﻋﺎﻗﻞ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﻲ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻤﻨﺎك‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1482‬‬

‫‪
w

v

ut

s
r
q
p

o
n

m

l

k
j
i

h

g

f‬‬ ‫‪
}
|
{
z
y
x‬‬ ‫»ﻳﺎ ﻣﮕﺮ اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻳﺪ« اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﺎ در درﻳﺎ ﻣﻌﺘﺮف ﮔﺸﺘﻪ وﻟﻲ در‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺎز ﺳﺮ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ آﺳﺘﺎن ﺑﺘﺎن رﻓﺘﻴﺪ؛ »از اﻳﻦﻛﻪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫را ﺑﻪ درﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ« و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺳﻔﺮ درﻳﺎ وﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﺮ‬ ‫ﻛﺸﺘﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﺪ »و ﺗﻨﺪﺑﺎدي ﺷﻜﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« ﻗﺎﺻﻒ‪ :‬ﺑﺎديﺗﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺪاﻳﻲ ﻣﺤﻜﻢ و ﻫﻮلاﻧﮕﻴﺰ دارد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎدي ﺷﻜﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺸﺘﻲ‬ ‫را درﻫﻢ ﻣﻲﻛﻮﺑﺪ »و ﺑﻪ ﺳﺰاي آنﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺗﺎن »ﻏﺮﻗﺘﺎن‬ ‫ﻛﻨﺪ آنﮔﺎه ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻣﺆاﺧﺬهﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻏﺮق ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺮار‬ ‫دﻫﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم ﺷﻤﺎ را از ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫~
_

`
‪
l

k
j
i
h
g
f
e
d

c
b
a‬‬ ‫‪
p
o
n
m‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮ ﺑﻨﻲ آدم ﺑﻪ ﻳﺎد آورده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻣﺎ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان آدم را ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺘﻴﻢ« زﻳﺮا آﻧﺎن را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﻧﻴﻜﻮ آﻓﺮﻳﺪه و ﺑﻪﻧﻄﻖ و ﻋﻘﻞ‬ ‫و ﺗﻤﻴﻴﺰ و ﺻﻮرت ﺧﻮب و ﻗﺎﻣﺖ ﻣﻌﺘﺪل ﻣﻤﺘﺎزﺷﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻓﺮاوان‬ ‫دﻳﮕﺮي ﭼﻮن ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻏﺬاﻫﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ در ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﺟﺎﻧﺪاران وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻧﻴﺰ ﮔﺮاﻣﻲﺷﺎن‬ ‫داﺷﺘﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻠﻖ و ﻣﺴﺨﺮ ﻛﺮدن ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺮاﻳﺸﺎن و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﮔﺮاﻣﻴﺸﺎن داﺷﺘﻴﻢ ﺑﺎ دادن ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻂ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﻓﻬﻤﻴﺪن زﻳﺮا ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ ﻓﺮزﻧﺪان آدم‪ ،‬ﻣﻮﻫﺒﺖ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ »و آﻧﺎن را در ﺧﺸﻜﻲ‬ ‫ﺑﺮﻧﺸﺎﻧﺪﻳﻢ« ﺑﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ازوﺳﺎﻳﻞ ﺳﻮاري دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ »و« در‬ ‫»درﻳﺎ« ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ »و ﺑﻪ آﻧﺎن از ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ روزي دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻏﺬاﻫﺎ و‬

‫‪1483‬‬

‫ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎي ﻟﺬﻳﺬ و رﻧﮕﺎرﻧﮓ و ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎي ﻓﺎﺧﺮ »و آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﭽﻪ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ« از ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و اﺻﻨﺎف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت »ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ آﺷﻜﺎر ﻓﻀﻴﻠﺖ دادﻳﻢ«‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان آدم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﻀﻞ وﻧﻌﻤﺖ و ﺗﻜﺮﻳﻢ و ﺗﺠﻠﻴﻞ اﻟﻬﻲ را درﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ازﻛﻔﺮان و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮاد آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي دادن ﺟﻨﺲ ﺑﻨﻲآدم ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻟﺰوﻣﺎ از آن ﺗﻔﻀﻴﻞ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﻨﻲآدم ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ آﻳﺎ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪ؟ ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاص ﺑﺸﺮ ـ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ـ از ﺧﻮاص‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺪﻳﻘﺎن ﺑﺸﺮ از ﻋﻮام ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاص ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺸﺮ‬ ‫و ﻋﺎﻣﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
~
}

|
{

z
y
x
w
vu

t
s
r
q‬‬ ‫
¡
‪
¢‬‬ ‫»روزي« را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ »ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﺎ اﻣﺎﻣﺸﺎن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ« ﻣﺮاد از اﻣﺎم‪:‬‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ اﻫﻞ ﺗﻮرات ﺑﺎ ﺗﻮرات ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و‬ ‫اﻫﻞ اﻧﺠﻴﻞ ﺑﺎ اﻧﺠﻴﻞ و اﻫﻞ ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻗﺮآن آنﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮارﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ :‬اي‬ ‫اﻫﻞ ﺗﻮرات! اي اﻫﻞ اﻧﺠﻴﻞ! اي اﻫﻞ ﻗﺮآن! ﻳﺎ ﻣﺮاد از اﻣﺎم‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ‬ ‫»ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎﻟﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ دﻫﻨﺪ« از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫ﺷﺪﮔﺎن »آن ﮔﺮوه ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد را« ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ »ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪر‬ ‫ﻳﻚ ﻓﺘﻴﻠﻲ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﭘﺎداﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﺘﻴﻠﻲ ﻛﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﺘﻴﻞ‪ :‬ﻧﺨﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﮕﺎف ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و وﺻﻒ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روز ﺣﺸﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻳﻜﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه و ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎل وي ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ راﺳﺘﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد آنﮔﺎه ﭘﻴﻜﺮش ﺑﺰرگ و ﺑﻠﻨﺪ و رﺧﺴﺎرش ﺳﭙﻴﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮ ﺳﺮش ﺗﺎﺟﻲ درﺧﺸﺎن از ﻣﺮوارﻳﺪ ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ او ﺑﻪﺳﻮي ﻳﺎراﻧﺶ‬ ‫ﻣﻲرود و ﭼﻮن اﻳﺸﺎن از دوردﺳﺖ او را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! او را ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎور‬ ‫‪1484‬‬

‫و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ او ﺑﺮﻛﺖ ﺑﺪه ﭘﺲ ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻲآﻳﺪ وﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﮋده ﺑﺎد ﺷﻤﺎ‬ ‫را! زﻳﺮا ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎﻓﺮ‪ :‬ﭼﻬﺮهاش ﺳﻴﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه و در‬ ‫ﭘﻴﻜﺮش اﻣﺘﺪاد داده ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﻳﺎران وي او را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا از او و از ﺷﺮش؛ ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! او را ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﻴﺎور‪ .‬اﻣﺎ او ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! او را از ﻣﺎ دور ﻛﻦ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪا دورﺗﺎن ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬آﺧﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪
¯
®

¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥

¤
£‬‬ ‫»و ﻫﺮ ﻛﻪ در اﻳﻦ« دﻧﻴﺎ »ﻛﻮر ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻮردل و ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺼﻴﺮت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮري‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮان ﻧﮕﺮش در ﺣﺠﺖﻫﺎ‪ ،‬آﻳﺎت و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﭘﺲ او در‬ ‫آﺧﺮت ﻧﻴﺰ ﻛﻮر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﻮر ﭼﺸﻢ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﻮري دل وي در دﻧﻴﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﻛﻮري ﭼﺸﻤﺶ در آﺧﺮت ﺳﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﻛﻮري وي در‬ ‫آﺧﺮت ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻮري دل وي از دﻳﺪن ﺣﺠﺖ ﺑﺎﺷﺪ »و« او »از راه ﺧﻄﺎﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ«‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ راه ﻧﺠﺎت را ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ اﺑﺪا دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪
¾

½
¼

ȼ

¹

¸
¶

µ

´

³

²

±

°‬‬ ‫¿
‬ ‫»و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮ را از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺖ وﺣﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﺑﺎز دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻏﻴﺮ‬ ‫از آن را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﺑﻨﺪي«‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﺎ و‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ را ﻣﺴﺎس ﻛﻦ آنﮔﺎه ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺑﻪ دﻳﻨﺖ درﻣﻲآﻳﻴﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻛﺮد و ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ اﺟﺎﺑﺖ درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻢ ﻗﺮآن و اﻓﺘﺮا ﺑﺮﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ »و در آن ﺻﻮرت ﺗﻮرا ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ‬

‫‪1485‬‬

‫ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ از ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدي‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ دﺳﺖ دوﺳﺘﻲ‬ ‫و ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ آنﮔﺎه از دوﺳﺘﻲ و وﻻﻳﺖ ﻣﻦ ﺧﺎرج ﻣﻲﮔﺸﺘﻲ‪.‬‬ ‫‪
É
È
Ç
Æ
Å
Ä

Ã
Â
Á
À‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺗﻮ را اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻲداﺷﺘﻴﻢ« ﺑﺮﺣﻖ و ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻤﻲداﺷﺘﻴﻢ از ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ‬ ‫آﻧﺎن »ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﻞ ﻛﻨﻲ« و ﮔﺮاﻳﺶﻳﺎﺑﻲ »ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن اﻧﺪك ﻣﻴﻠﻲ« وﻟﻲ ﻋﺼﻤﺖ‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺗﻮ را درﻳﺎﻓﺖ و ﺗﻮ را از ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎزداﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﻴﺪﺑﻦﺟﺒﻴﺮ
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺘﻼم‬ ‫ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن راه را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻮ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎر اﺳﺘﻼم ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ دﺳﺘﻲ ﻧﻜﺸﻲ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﻦ‬ ‫ﭼﻪ زﻳﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺸﻢ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪﻣﻦ اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را اﺳﺘﻼم ﻛﻨﻢ؟ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻛﺎر در دل ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻧﻔﺮت دارم‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از اﻳﻦ اﻧﺪك ﭼﻴﺰ ﻫﻢ اﺑﺎورزﻳﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫‪
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê‬‬ ‫»در آن ﺻﻮرت« اﮔﺮ ﺣﺘﻲ اﻧﺪك ﻣﻴﻠﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﻣﻲﻛﺮدي »ﺣﺘﻤﺎ ﺗﻮ را دوﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻋﺬاب زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و دو ﭼﻨﺪان ﻋﺬاب ﻣﺮگ ﻣﻲﭼﺸﺎﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﺻﻮرت اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﻋﺬاﺑﺖ ﻫﻢ در دﻧﻴﺎ و ﻫﻢ در آﺧﺮت دوﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺬاب ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ »آنﮔﺎه ﺑﺮاي ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺪدﻛﻨﻨﺪهاي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻲ« ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻳﺎري داده و اﻳﻦ ﻋﺬاب را از ﺗﻮ دﻓﻊ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
O
N
M
L
K
J
I
HG
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮ را از اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻠﻐﺰاﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ را از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺧﻮد ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻜﻪ وادارﻧﺪ ﺗﺎ از آن‬ ‫ﺑﻴﺮون روي وﻟﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺮﺳﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﺎن را از اﺧﺮاﺟﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺗﺎ ﺧﻮد ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﺎﻧﺖ را‬ ‫‪1486‬‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ ﻫﺠﺮت ﻛﻨﻲ »و در آن ﺻﻮرت آﻧﺎن ﻫﻢ ﭘﺲ از ﺗﻮﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را از ﻣﻜﻪ اﺧﺮاج ﻛﻨﻨﺪ آنﮔﺎه ﺑﻌﺪ ازﺑﻴﺮون ﺳﺎﺧﺘﻨﺖ زﻧﺪه‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ »ﻣﮕﺮ« زﻣﺎن »اﻧﺪﻛﻲ« زﻳﺮا ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻌﻀﻲ از رواﻳﺎت در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﺎن و ﺑﻪﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺎم ﺑﺮو زﻳﺮا ﺷﺎم ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻧﺒﻴﺎ‡ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮ را ﭼﻪ ﺟﺎي درﻧﮓ در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺎ ﻧﺒﻮﺗﺖ ﻧﺪارد؟ ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻓﺘﺎدﻧﺪﻛﻪ از‬ ‫ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﺑﻴﺮون روﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‹- E=* F OD ]9\! b G\?+ :‬ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺪتﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮدم واﻣﮕﺬار«‪.‬‬ ‫‪
\
[
Z
Y
X
WV
U
T
S
R
Q
P‬‬ ‫»اﻳﻦ« ﺳﻨﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن اﻣﺖﻫﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد اﺧﺮاج ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪ »ﻫﻤﺎن ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره در ﻣﻴﺎن‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺳﻨﺖ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺎدت و ﺳﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻪ ﻗﺎدر‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن آن اﺳﺖ و ﻧﻪ در آن اﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮي وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﮕﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص را از آن اﺧﺮاج ﻧﻜﺮدﻧﺪ؟‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ از آن ﻫﺠﺮت‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫]
^
_
`
‪
l
k


j

i
h
g
fe
d
c
b
a‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اواﻣﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد و ﺻﺪور اﻳﻦ اواﻣﺮ‬ ‫در اﻳﻦ ﺳﻴﺎق ﻗﺮآﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي‬ ‫اﻧﺤﺮافﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬و ﺗﻌﺒﻴﺮي ﻋﻤﻠﻲ از ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1487‬‬

‫»ﻧﻤﺎز را از وﻗﺖ زوال آﻓﺘﺎب« از ﻣﻴﺎﻧﻪ آﺳﻤﺎن و ﺑﺮﮔﺸﺖ آن از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﻣﻐﺮب »ﺑﺮﭘﺎ دار« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ اﺳﺖ »ﺗﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺎرﻳﻜﻲﺷﺐ« ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮاد از آن‪ :‬دو ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺴﻖ‪ :‬ﺑﻪﻫﻢ آﻣﺪن ﺷﺐ وﺗﺎرﻳﻜﻲ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از زوال ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻧﻤﺎز ـ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻇﻬﺮ و‬ ‫ﻋﺼﺮ و ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء ـ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد »وﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪن ﺻﺒﺢ را ﻻزم ﮔﻴﺮ« ﻣﺮاد‪:‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺮاﺋﺖ در ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ »ﻗﺮآن‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﺻﺒﺢ« ﻫﻢ ﻧﻤﺎز ﭘﻨﺠﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪن ﺻﺒﺢ ﻫﻤﻮاره ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺷﺐ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن روز در ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﮔﺮوه در اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m‬‬ ‫»و ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ را زﻧﺪه ﺑﺪار« ﺗﻬﺠﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در ﺷﺐ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺪار ﺷﺪن از‬ ‫ﺧﻮاب اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ‬ ‫ازﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻓﺮض ﻛﺪام ﻧﻤﺎز اﻓﻀﻞ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻧﻤﺎز ﺷﺐ«‪» .‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ‬ ‫ﻧﺎﻓﻠﻪاي ﻣﺨﺼﻮص ﺗﻮﺳﺖ« اﻓﺰون ﺑﺮ ﻓﺮاﺋﺾ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺷﺐ )ﺗﻬﺠﺪ( ﺑﺮاي رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻓﺮض ﺑﻮد و ﺑﺮاي اﻣﺘﺸﺎن ﻧﺎﻓﻠﻪ اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺗﻮ را ﺑﻪﻣﻘﺎﻣﻲ‬ ‫ﻣﺤﻤﻮد ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد‪ :‬ﻣﻘﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در آن ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻈﻤﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل آﻧﺎن را از آن ﺷﺪت و‬ ‫زﺣﻤﺖ ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ ﺑﻴﺮون آورد ﭘﺲ اﻫﻞ ﻣﺤﺸﺮ ﺟﻤﻠﮕﻲ آنﺣﻀﺮتص را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم‬ ‫ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ »ﻟﻮاي ﺣﻤﺪ« در دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك آن ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻر ﻛﻮﻧﻴﻦ و آن اﻣﺎم‬ ‫اوﻟﻴﻦ و آﺧﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻌﺪدي را در ﺷﺮح اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ اﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮايرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ‬ ‫و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‪:‬‬ ‫‪1488‬‬

‫ـ آن ﺣﻀﺮتص اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ از ﭘﻴﻜﺮ ﻣﻄﻬﺮﺷﺎن ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ـ اﻳﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﺸﺮ ﺳﻮاره ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﻣﺤﺸﺮ ﭘﺮﭼﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آدم و ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان وي در زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ اﻳﺸﺎن ﻗﺮار‬ ‫دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﻣﺤﺸﺮ ﺣﻮﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻠﻘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ آن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻈﻤﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻓﻴﺼﻠﻪ دادن ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﻼﻳﻖ ﺗﺸﺮﻳﻒ آورد و اﻳﻦ ﺑﻌﺪ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ را از آدم درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﻧﻮح‪ ،‬آنﮔﺎه از اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫و آنﮔﺎه از ﻋﻴﺴﻲ ‡ اﻣﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻫﻞ اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻲآﻳﻨﺪ و آن ﺣﻀﺮتص در ﭘﺎﺳﺦ درﺧﻮاﺳﺘﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻦ اﻫﻞ آﻧﻢ! ﻣﻦ اﻫﻞ آﻧﻢ!«‪.‬‬ ‫ـ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت‪ :‬ﺷﻔﺎﻋﺖ آن ﺣﻀﺮتص در ﺣﻖ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ از ﻣﺮدم اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن اﻓﮕﻨﺪنﺷﺎن در دوزخ ﺻﺎدر ﺷﺪه وﻟﻲ در اﺛﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن از دوزخ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻈﻤﻲ ﺑﺮاي ﺟﻤﻠﮕﻲ‬ ‫ﺧﻼﻳﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ـ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻳﻜﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در ﻗﻀﺎوت ﻣﻴﺎن‬ ‫اﻣﺘﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺘﺸﺎن اوﻟﻴﻦ اﻣﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺴﺎب ﻛﺎرﺷﺎن راﻓﻴﺼﻠﻪ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ـ اﻳﺸﺎن اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در ﮔﺬراﻧﺪن اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ از ﭘﻞ ﺻﺮاط اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ اﻳﺸﺎن اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﺎﺻﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ اﻳﺸﺎن اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻣﺘﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻣﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ داﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮدن درﺟﺎت ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن در ﺣﺪ و‬ ‫اﻧﺪازه آن درﺟﺎت ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﺎﺻﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1489‬‬

‫ـ اﻳﺸﺎن ﺻﺎﺣﺐ »وﺳﻴﻠﻪ« اي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟﺖ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟﺖ‬ ‫ﺟﺰ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮتص‪ ،‬ﻻﻳﻖ ﺷﺄن ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﺣﻖ ﮔﻨﻬﻜﺎران اذن ﺷﻔﺎﻋﺖ دﻫﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ آن ﺣﻀﺮتص در ﺣﻖ ﺧﻠﻘﻲﻋﻈﻴﻢ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎرﺷﺎن را ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﻴﭻﻛﺲ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮﺑﻦﻋﺒﺪاﷲ
رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﻴﺪن أذان ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ EJ©/? oZ? EA? o-?
_T e G\?) :‬‬ ‫¶‪ (- L_? 8 J¶ 8 / s' E\ V? E\ ? >ِ 8 J‬ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ وي در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﻼل ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻫﺠﺮت‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪» .‬و ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! داﺧﻞ ﻛﻦ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻃﺮز ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﺑﻴﺮون آور ﻣﺮاﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮز ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه« ﻣﺮاد‪ :‬داﺧﻞ ﻛﺮدن آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﻴﺮون آوردﻧﺸﺎن ازﻣﻜﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ورودي ﻋﺰﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﺑﻴﺮونآوردﻧﻲ ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺪد و ﻧﺼﺮتﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ .‬وﷲ اﻟﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ »و ﺑﺮاي ﻣﻦ از ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻠﻄﻪاي ﻳﺎريﺑﺨﺶ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺠﺘﻲ آﺷﻜﺎر و ﻣﻘﻬﻮر ﻛﻨﻨﺪه »ﻗﺮار ده« ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﺎ آن ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﻢ ﭘﻴﺮوز‬ ‫ﮔﺮداﻧﻲ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آن ﺣﻀﺮتص ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺳﻠﻄﻪ و دوﻟﺖ دﻧﻴﻮي‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن دوﻟﺖ و ﻗﻮت‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ از ﻋﺰت ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫ﺷﻮد ﺗﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺷﺄن و ﺷﻮﻛﺖ دﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﻗﺮارﮔﺮدد و ﻧﺼﺮت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻤﻪ وﻗﺖ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﷲ اﻟﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ؛ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮتص‬ ‫ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻛﺮﻳﻤﻪ و ﻣﻘﺘﺪر را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻮل راﺟﺢ‬ ‫ﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪1490‬‬

‫‪
s
r

q
p
o
nm
l
k
j
i‬‬ ‫»و ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺣﻖ آﻣﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش از ﻇﻬﻮر و ﭘﻴﺮوزي اﺳﻼم‬ ‫وﻋﺪه داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ »و ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﺮك از ﻣﻴﺎن ﺑﺮاﻓﺘﺎد و ﻣﻀﻤﺤﻞ‬ ‫ﺷﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻫﻤﻮاره ﻧﺎﺑﻮدﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺑﺎﻃﻞ در ﻣﺎﻫﻴﺖ وﺟﻮﻫﺮه ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﺧﻮد از ﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﻘﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﻮﻗﺖ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ و‬ ‫ﺗﻜﻴﻪﮔﺎهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن اﻳﻦ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎهﻫﺎ ﺳﺴﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻓﺮوﻣﻲﭘﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﺣﻖ ﻋﻨﺎﺻﺮ وﺟﻮدي ﺧﻮﻳﺶ را از ذات وﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد
رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص در روز ﻓﺘﺢ‬ ‫ﻣﻜﻪ در ﺣﺎﻟﻲ وارد آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﺮداﮔﺮد ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻴﺼﺪ و ﺷﺼﺖ ﺑﺖ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﺎ ﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮآن ﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫﴿‪.
﴾r
q

p
o
nm
l
k
j‬‬ ‫‪
£
¢

¡

~
}
|{
z
y
x
w
v
u
t‬‬ ‫»و از ﻗﺮآن ﻓﺮود ﻣﻲآورﻳﻢ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻔﺎﺳﺖ« ﺑﺮاي دﻟﻬﺎ از ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﺑﺎﻃﻨﻲ آﻧﻬﺎ؛ ﺑﺎ‬ ‫زوال ﺟﻬﻞ و ازﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ از آﻧﻬﺎ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﻔﺎ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫اﻣﺮاض ﻇﺎﻫﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻃﻠﺐ ﺷﻔﺎ ﺑﺎ ﻗﺮآن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫در اﻳﻦﺑﺎره رواﻳﺎﺗﻲ ﺻﺤﻴﺢ در دﺳﺖ اﺳﺖ؛ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از دم و‬ ‫دﻋﺎي ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺎرﮔﺰﻳﺪه را درﻣﺎن ﻛﺮد‪.‬‬ ‫»و« ﻧﻴﺰ ﻓﺮود ﻣﻲآورﻳﻢ از ﻗﺮآن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ »ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن رﺣﻤﺖ اﺳﺖ« زﻳﺮا ﻗﺮآن‬ ‫ﻛﺮﻳﻢ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻋﻠﻮم ﺳﻮدﻣﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼح دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ درآﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫آنﻛﻪ در ﺗﻼوت ﻗﺮآن و ﺗﺪﺑﺮ ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ در آن‪ ،‬ﭘﺎداﺷﻲ ﻋﻈﻴﻢ و آﻣﺮزش و ﺧﺸﻨﻮدياي‬ ‫ﺑﺰرگ از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ  وﺟﻮد داردﻛﻪ ﺑﻪ دﺧﻮل ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﺠﺎت از ﻋﺬاب دوزخ‬ ‫ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ »وﻟﻲ« ﻗﺮآن »ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان« ﻛﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺣﻖ و ﻗﺮآن را ﺑﻪﺟﺎي ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫آن ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ »ﺟﺰ زﻳﺎن ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺰ ﻫﻼﻛﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ زﻳﺮا ﺷﻨﻴﺪن‬ ‫ﻗﺮآن آﻧﻬﺎ را ﺷﺪﻳﺪا ﺑﺮ ﺳﺮ ﻏﻴﻆ و ﺧﺸﻢ آورده و اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻤﺮد و ﺳﺮﻛﺸﻲ را در آﻧﺎن ﺑﺎﻻ‬ ‫‪1491‬‬

‫ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮ زﺷﺘﻲﻫﺎ و ﻣﻔﺎﺳﺪ روي ﻣﻲآورﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻌﺪ از اواﻣﺮ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎ و رﺣﻤﺖ‬ ‫در اﺟﺮاي اﻳﻦ اواﻣﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
²


±


°
¯
®
¬
ǻ
©
¨
§
¦
¥
¤‬‬ ‫»و ﭼﻮن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن اﻧﻌﺎم ﻛﻨﻴﻢ« ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻼﻣﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﮕﺮي‪ ،‬ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي »روي ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« از ﺷﻜﺮ ﮔﺰاري ﺑﺮاي ﻣﺎ و ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت‬ ‫و ذﻛﺮ ﻣﺎ »و ﭘﻬﻠﻮي ﺧﻮد را ﻣﻲﭘﻴﭽﺎﻧﺪ« از ﻃﺎﻋﺖ ﻣﺎ و ﺑﻪ آن ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ از وي‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﻜﺒﺮ و ﺷﺎﻧﻪﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮدن از ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻨﻌﻢ ﺳﺮﻧﻤﻲزﻧﺪ »و ﭼﻮن ﺑﻪ وي‬ ‫ﺷﺮي ﺑﺮﺳﺪ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﻤﺎري ﻳﺎ ﻓﻘﺮ »ﻳﺌﻮس اﺳﺖ« ﻳﺌﻮس‪ :‬ﺳﺨﺖ ﻧﻮﻣﻴﺪ اﺳﺖ از رﺣﻤﺖ‬ ‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ؛ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﺪف دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﻫﺪﻓﺶ‬ ‫از دﺳﺖ رﻓﺖ‪ ،‬آه و اﻓﺴﻮس و اﻧﺪوه ﺑﺮ وي ﭼﻴﺮه ﺷﺪه و ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﺮ دو‬ ‫ﺧﺼﻠﺖ‪ ،‬زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ از آﻳﺎت )‪ 11‬ـ ‪ (9‬ﺳﻮره »ﻫﻮد« ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻒ ﻳﺎد ﺷﺪه دراﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬از‬ ‫ﻣﻮاﻗﻒ ﻛﻔﺎر اﺳﺖ ﻧﻪ از ﻣﻮاﻗﻒ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺘﻮﻛﻞ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫اﺷﺎره دارد‪:‬‬ ‫‪
¿
¾
½
¼
»

º
¹
¸
¶
µ
´
³‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻃﺮﻳﻘﻪ و روﺷﻲ از ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎ‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺎل و وﺿﻊ و ﺷﺄن و ﺳﺎﺧﺘﺎر وي ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺳﺎزﮔﺎري داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ اﺧﻼق‬ ‫و ﻋﺎدات ﻣﺄﻟﻮف وي ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﻛﻪ راه ﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻴﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻛﻪ‬ ‫در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻌﻤﺖ اﻋﺮاض ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و در وﻗﺖ ﻣﺤﻨﺖ ﻣﺄﻳﻮس ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻣﻴﺎن ﻛﺎﻓﺮي ﻛﻪ‬

‫‪1492‬‬

‫ﺷﺄن و ﺷﻴﻮه وي ﺳﺮﻣﺴﺘﻲ و ﺳﺮﻛﺸﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻧﻮﻣﻴﺪي وﻳﺄس در ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﺮ ﻋﻤﻞﻛﻨﻨﺪهاي را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻠﺶ ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
Ä
ÃÂ
Á
À‬‬ ‫»و از ﺗﻮ درﺑﺎره روح« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻛﻨﻪ آن »ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن روﺣﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺧﻠﻌﺖ ﺣﻴﺎت در ﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن روﺣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را‬ ‫آﻓﺮﻳﺪ اﻣﺎ ﻛﺴﻲ را از ﺣﻘﻴﻘﺖ آن آﮔﺎه ﻧﻜﺮد »ﺑﮕﻮ‪ :‬روح از اﻣﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻋﻠﻢ روح را در ﺣﻮزه اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮد ﻗﺮار داده و اﻧﺒﻴﺎي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ‬ ‫آن آﮔﺎه ﻧﻜﺮده اﺳﺖ »و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از ﻋﻠﻢ داده ﻧﺸﺪه ﻣﮕﺮ اﻧﺪﻛﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل آن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده‪ ،‬اﻧﺪك اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻗﺪر ﻋﻠﻢ ﺑﺸﺮ و ﻣﻴﺪان ﻣﺪﻧﻴﺖ اﻧﻜﺸﺎف ﻳﺎﺑﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺸﺮ از ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻲﻛﺮان ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ از ﻋﻠﻢ ﺑﻬﺮه ﻧﺪارد و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺠﻬﻮﻻﺗﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺳﻴﺎق آﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻛﻞ ﻋﻠﻮم ﻣﺼﺪاق دارد اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ در ﺑﺎره روح اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ ﺗﺎ‬ ‫از اﻳﻦ ﻣﺮد )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻤﺪص( ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪ .‬ﻳﻬﻮد ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از او درﺑﺎره روح ﺳﺆال‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع روح در ﺗﻮرات ﻧﻴﺰ ﻣﺒﻬﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð‬‬ ‫»و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﻢ اﻧﺪﻛﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادهاﻳﻢ ﻧﻴﺰ از ﺳﻴﻨﻪﻫﺎ و از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﺮﻣﻲدارﻳﻢ ـ‬ ‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺮآن را ـ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﺛﺮي از آنﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ »آنﮔﺎه» اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ آن‬ ‫را از ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﻮ ﺑﺒﺮﻳﻢ و ﻓﺮاﻣﻮﺷﺖ ﮔﺮداﻧﻴﻢ »ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي‬

‫‪1493‬‬

‫ﺣﻔﻆ آن »ﺑﺮ ﻣﺎ وﻛﻴﻠﻲ ﻧﻴﺎﺑﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻲ ﻛﻪﺑﺎ ﺗﻮﻛﻞ و ﻳﺎريﮔﺮﻓﺘﻦ و ﭘﺸﺖ‬ ‫ﮔﺮﻣﻲ از ﺳﻮي ﻣﺎ‪ ،‬ﭼﻴﺰي از ﻗﺮآن را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و آنرا ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﮕﻪ دارد‪.‬‬ ‫‪
K
J
I

H
G

F
ED
C
B

A‬‬ ‫»ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﺣﻤﺘﻲ ﻛﻪ در ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻮدارﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺮآن و اﻳﻦ ﻋﻠﻢ را ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ و ﻧﺨﻮاﺳﺘﻴﻢ آن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻳﻢ »ﺑﻲﮔﻤﺎن‬ ‫ﻓﻀﻞ او ﺑﺮ ﺗﻮ ﻫﻤﻮاره ﺑﺰرگ اﺳﺖ« از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻮ ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺗﻮ را ﺳﺮور و ﺳﺎﻻر اوﻻد آدم ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد را‬ ‫ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮد و ﺟﺰ اﻳﻦ از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺸﺮي ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ رﺑﺎﻧﻲ و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫‪
\


[
Z
Y
X
W

V
U
T
S
R
Q
P
O
N
M

L‬‬ ‫]
^
_
‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻗﺮآن را« ﻛﻪ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻛﻤﺎل‬ ‫ﺑﻼﻏﺖ و اﺳﺘﻮاري ﻟﻔﻆ و ﺣﺴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻓﺮود آورده ﺷﺪه »ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ آورد« زﻳﺮا ﻣﺨﻠﻮق از آوردن ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻋﺎﺟﺰ‬ ‫اﺳﺖ »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« و ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺪد و ﻳﺎري‬ ‫رﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫`
‪
n
m

l
k
j
i
h

g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ در اﻳﻦ ﻗﺮآن از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﻠﻲ‪ ،‬ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻗﺮآن‬ ‫ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﺜﻞ و داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ واﻧﺪﻳﺸﻪ ورزﻳﺪن‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺑﻴﺎن ﭘﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻏﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ‪ ،‬اواﻣﺮ‪ ،‬ﻧﻮاﻫﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن و اﺧﺒﺎر ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ وﻗﻴﺎﻣﺖ ﻟﺬا ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﻣﻜﺮر در‬

‫‪1494‬‬

‫ﻣﻜﺮر ﺑﻪ وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن‬ ‫آورﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮﺧﻲ از وﺟﻮه و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻴﺎﻧﻲ در ﻛﺎﻓﺮان ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد »وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺟﺰ ﻛﻔﺮان را ﻗﺒﻮل ﻧﻜﺮدﻧﺪ« و از ﺳﺮ اﻧﻜﺎر‬ ‫و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ رﻓﺘﺎر ﻛﺮده ﻣﻨﻜﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﻼم ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺣﺠﺖ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻜﺮار و ﺑﻪ اﺷﻜﺎل و ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ آﻧﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o‬‬ ‫»و ﮔﻔﺘﻨﺪ« رؤﺳﺎ و ﺳﺮدﻣﺪاران ﺷﺮك در ﻣﻜﻪ‪» :‬ﺗﺎ از زﻣﻴﻦ ﭼﺸﻤﻪاي ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺟﻮﺷﺎﻧﻲ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ« ﻳﻨﺒﻮع‪ :‬ﭼﺸﻤﻪ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر آبﺧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ آب ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺑﻲاﻧﻘﻄﺎع از آن ﻓﻮاره ﻛﻨﺎن ﺑﻴﺮون ﺟﻮﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
e
d
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z‬‬ ‫»ﻳﺎ« اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ »ﺑﺮاﻳﺖ ﺟﻨﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎﻏﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ درﺧﺘﺎن آن‬ ‫زﻣﻴﻨﺶ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ »از درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و اﻧﮕﻮر ﭘﺲ از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﻮيﻫﺎ روان ﺳﺎزي‬ ‫ﺑﻪ روان ﺳﺎﺧﺘﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر را ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي در آن ﺑﻪﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪازي‪.‬‬ ‫‪
r
q
p
o
n
m


l
k
j



i
h
g
f‬‬ ‫»ﻳﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬آﺳﻤﺎن را ﭘﺎرهﭘﺎره ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎ ﻓﺮواﻧﺪازي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲآورﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺬاب‪ ،‬آﺳﻤﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﭘﺎره ﭘﺎره ﻓﺮواﻧﺪازي‪ .‬ﻛﺴﻔﺎ‪:‬‬ ‫ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ و ﭘﺎرهﭘﺎره »ﻳﺎ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را روﺑﻪروي ﻣﺎ ﺑﻴﺎوري« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫آﺷﻜﺎر و ﻣﺤﺴﻮس در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻨﻲ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫»ﻗﺒﻴﻼ« اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺎ اﺻﻨﺎف ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎوري‪.‬‬

‫‪1495‬‬

‫‪
¦¥



¤
£
¢
¡


~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t
s‬‬ ‫§
¨
©
‪
°
¯
®

¬
«
ª‬‬ ‫»ﻳﺎ« اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ »ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺧﺎﻧﻪاي از زﺧﺮف ﺑﺎﺷﺪ« زﺧﺮف‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻃﻼ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد از زﺧﺮف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﺮاﻳﺖ ﺧﺎﻧﻪاي ﻣﺰﻳﻦ و آراﺳﺘﻪ ﺑﻪاﻧﻮاع زﻳﻮرات‬ ‫و اﺷﻴﺎي ﻓﺎﺧﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﺗﻮاﻧﮕﺮان و ﻣﺮﻓﻬﺎن ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮ از ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎر و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر آراﺳﺘﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫را ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ رﻳﮕﺰار ﻣﻜﻪ را ﺑﺮاﻳﻢ ﻃﻼ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻦ ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮد اﻣﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ! اي ﭘﺮوردﮔﺎرم! ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ روزي ﺳﻴﺮ و روزي دﻳﮕﺮ را ﮔﺮﺳﻨﻪ‬ ‫ﺑﮕﺬراﻧﻢ ﭘﺲ ﭼﻮن ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﻮم ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ زاري ﻛﺮده و ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورم و ﭼﻮن‬ ‫ﺳﻴﺮ ﺷﻮم ﺗﻮ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮔﻔﺘﻪ و ﺳﭙﺎﺳﺖ ﻣﻲﮔﺰارم«‪.‬‬ ‫»ﻳﺎ« اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ »ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻروي« و در ﻋﺮوﺟﮕﺎهﻫﺎيآن ﺻﻌﻮد‬ ‫ﻛﻨﻲ »و ﺑﻪ ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﻲروي‪،‬‬ ‫ﺗﻮ را ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ؛ »ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﺎزل ﻛﻨﻲ ﻛﻪ آنرا ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ«‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﻧﺒﻮﺗﺖ دﻻﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﻧﺎﻣﻪاي از آﺳﻤﺎن ﺑﻴﺎوري ﻛﻪ در آن ﻧﻮﺷﺘﻪﺑﺎﺷﺪ‪) :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪاي‬ ‫اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻓﻼن ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﻼن‪ (...‬ﻛﻪ ﭼﻮن ﺻﺒﺢ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻻي ﺳﺮش ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫اﻣﺎ آﻳﺎ در ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﺸﺎن ﺑﻮﻳﻲ از ﻣﻨﻄﻖ ﻳﺎ ﻋﻘﻞ ﻳﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ‪ ،‬ﺑﻪﻣﺸﺎم‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ؟ ﻫﺮﮔﺰ! از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﭘﺎك اﺳﺖ« از‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ از آوردن ﭼﻴﺰي از اﻳﻨﻬﺎ ﻋﺎﺟﺰ ﺑﺎﺷﺪ »آﻳﺎ ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﺸﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎدهﻫﺴﺘﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ روم‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻫﺴﺘﻢ و ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ؛ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺗﻔﺎوﺗﻢ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻦ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهام ﺗﺎ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺶ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻛﻨﻢ ﭘﺲ اي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻫﻨﺪﮔﺎن اﻣﻮر ﻓﻮق! آﻳﺎ ﺷﻨﻴﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮي‬ ‫ﺑﺮ آوردن ﭼﻴﺰي از اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟ آﺧﺮ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻨﺪهاي ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺣﻖ‬ ‫‪1496‬‬

‫ﺗﺤﻜﻢ را ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارم ﺗﺎ او را ﺑﻪرﻏﻢ ارادهاش وادار ﺑﻪ اﻣﺮي از آن اﻣﻮر‬ ‫ﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرگ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﺸﺎن را ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﺳﺮ ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﻋﻨﺎد ﺑﻮد و ﻧﻪ‬ ‫از روي ﺣﻖ ﺟﻮﻳﻲ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻮﻳﻲ‪ ،‬رد ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﺎت از اﺑﻦﻋﺒﺎسك رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رؤﺳﺎي‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻌﺒﻪ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﺴﻲ را ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ و ﺑﺎ او ﮔﻔﺖوﮔﻮ و‬ ‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ در ﺣﻖ وي ﻣﻌﺬور ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻳﺪ؛ ﭘﺲ دﻧﺒﺎل رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﭘﻴﻐﺎم ﻛﻪ‪ :‬اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺖ ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺬاﻛﺮه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص از‬ ‫ﺑﺲ ﻣﺸﺘﺎق ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻳﻌﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع آﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از اﻋﺮاب را ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻮﻣﺖ آوردهاي‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻮﻣﺶ آورده ﺑﺎﺷﺪ؛ آﺧﺮ ﺗﻮ ﭘﺪران ﻣﺎ را‬ ‫دﺷﻨﺎم دادهاي‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﺨﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪاي‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﭘﻨﺪارﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺑﻪ ﺳﺒﻜﻲ و‬ ‫ﺑﻲﺧﺮدي ﻧﺴﺒﺖ دادهاي و ﺟﻤﻊ ﻣﺎ را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪاي ﭘﺲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم و اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را‬ ‫ﺑﺮاي آن ﻋﻠﻢ ﻛﺮدهاي ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﺑﺮﺳﻲ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻪ ﻗﺪري از اﻣﻮاﻟﻤﺎن‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﻣﺎ ﺷﻮي و اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﺮف و‬ ‫ﺑﺮﺗﺮي ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻮ را رﺋﻴﺲ و رﻫﺒﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﻦزدﮔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ از آن ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﻲ ﻳﺎ‬ ‫ﻛﻪ در ﺣﻖ ﺗﻮ ﻣﻌﺬور ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ!!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ! آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ در ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛‬ ‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ اﻣﻮال ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﻮﻳﺎي ﺷﺮف و ﻣﻨﺰﻟﺖ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﻧﻪ ﻗﺼﺪ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮدن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ را دارم وﻟﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺮا ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﭘﺲ اﮔﺮ دﻋﻮﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آوردهام ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ ﺑﻬﺮه‬ ‫ﺷﻤﺎﺳﺖ در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت و اﮔﺮ آن را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻣﺮ ﺧﺪا ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲورزم ﺗﺎ او ﺧﻮد ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ داوري ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! اﮔﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﻤﺎن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻳﮕﺮي دارﻳﻢ‪ ...‬و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در‬ ‫اﻳﻦ آﻳﺎت را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻓﻮق در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1497‬‬

‫‪
Á
À
¿
¾
½
¼
»

º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±‬‬ ‫»و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﺮدم را ـ وﻗﺘﻲﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻣﺪ ـ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺸﺮي را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻣﺒﻌﻮث ﻛﺮده اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رد و اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺤﻞ اﻧﻜﺎر و ﺗﺮدﻳﺪ و اﻋﺘﺮاض ﻗﺮار ﮔﻴﺮد زﻳﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪
Î

Í

Ì


Ë

Ê
É

È
Ç
Æ

Å







Ä

Ã

Â‬‬ ‫‪
ÐÏ‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ در روي زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫در روي زﻣﻴﻦ ﺑﻪﺟﺎي ﺑﺸﺮي ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﺮ روي آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد آرام و ﻣﻄﻤﺌﻦ راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ درآن راه‬ ‫ﻣﻲروﻧﺪ و در آن ﻣﺴﺘﻘﺮﻧﺪ »اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪاي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ« ﺗﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهﺷﺎن از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﻜﻤﺖ واﻗﺘﻀﺎي‬ ‫رﺣﻤﺖ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺸﺮ را از ﺟﻨﺲ ﺧﻮد ﺑﺸﺮ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ زﻳﺮا ﺟﻨﺲ ﺑﺎ اﻫﻞ‬ ‫ﺟﻨﺲ ﺧﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ارﺗﺒﺎط و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ« ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺎم رﺳﺎﻟﺘﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪام‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻛﺮدهام‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻣﻌﺠﺰه‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻳﻴﺪ ادﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲاي ازﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ اوﺳﺖ‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن او ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد داﻧﺎ و ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺣﻮاﻟﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ آﺷﻜﺎرﻫﺎ و ﭘﻨﻬﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن؛ ﭘﺲ او داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﻌﺎم و‬ ‫اﺣﺴﺎن و ﻫﺪاﻳﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺳﺰاوار ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ و اﻧﺤﺮاف؟ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫‪1498‬‬

‫‪
S

R

Q

P

ON

ML

K

J

I

H

G

FE

D

C

B

A‬‬ ‫‪
`
_^
]\

[ZY

XWV

U
T‬‬ ‫»و ﻫﺮﻛﻪ را ﺧﺪا ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮ رﻫﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ »و ﻫﺮﻛﻪ را ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﺳﺎزد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻤﺮاﻫﻲاش را اراده ﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ او دوﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺠﺰ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺎﺑﻲ« ﻛﻪ ﻳﺎريﺷﺎن دﻫﻨﺪ و ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از آن ﺑﻪﺑﻴﺮاﻫﻪ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻛﻨﻨﺪ »و آﻧﺎن را روز ﻗﻴﺎﻣﺖ دراﻓﺘﺎده ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻳﻢ« اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﺑﺮدﻧﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در‬ ‫اﻫﺎﻧﺖ و ﺷﻜﻨﺠﻪﺷﺎن زﻳﺎدهروي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد »ﻛﻮر و‬ ‫ﮔﻨﮓ و ﻛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ در زﺷﺖﺗﺮﻳﻦ ﺻﻮرت و ﻗﺒﻴﺢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮري ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﮔﻨﮕﻲ زﺑﺎن وﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ ﮔﻮش را ﻫﻤﻪ در‬ ‫آﻧﺎن ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺳﺆال ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ذاﺗﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن روان ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﻮ ﻧﻴﺰ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﺮ‬ ‫ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن روان ﺳﺎزد« »ﻣﺄواﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ در آن ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »ﺟﻬﻨﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﺑﺎر ﻛﻪ آﺗﺶ آن ﻓﺮوﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺮارهاي ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺮاره‬ ‫دوزخ ﻓﺮوﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﭼﻴﺰي ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺮاره آن را ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﺳﻮزﻧﺪهﺗﺮ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪

o
n
m
l
k
j
i

h
g
f
e


d
c
b
a‬‬ ‫»اﻳﻦ اﺳﺖ ﺟﺰاي آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ« ﭘﺲ ﻧﻪ آﻳﺎت ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ‬ ‫ﻣﺎ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ در آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻣﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ »و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﭼﻮن‬

‫‪1499‬‬

‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﭼﻨﺪ و اﻋﻀﺎﻳﻲ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎ در آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در آﻳﻪ )‪ (49‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫
‪
b
a
`

_
~

}
|
{
z
y
x
w
v
u

t
s
r
q‬‬ ‫‪h



g

f
e
d
c‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ »ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ و اﻋﺎده آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻳﻦ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻋﻈﻴﻢ ﺳﺎدهﺗﺮ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و« ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺟﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﺷﺒﻬﻪاي در آن ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻛﻪ اﻳﻦ اﺟﻞ‪ ،‬ﻣﻴﻌﺎد ﻣﺮگ آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﻴﻌﺎد ﻗﻴﺎم ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »وﻟﻲ‬ ‫ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺟﺰ اﻧﻜﺎر‪ ،‬ﭼﻴﺰي را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ وﺟﻮد روﺷﻦﺑﻮدن دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺟﺰ‬ ‫اﻧﻜﺎر ورزﻳﺪن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
m
l
k

j
i
|
{
z
y
x
w
v
u
t

s
r
q
p‬‬ ‫‪
x
w
v
u
ts
r
q
p
o
n‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎي رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺒﺐ اﺟﺎﺑﺖﻧﻜﺮدن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺘﺎن در ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﺎﻏﻬﺎ و ﭼﺸﻤﻪﺳﺎرﻫﺎ و ﻏﻴﺮه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎ و اﻧﺒﺎرﻫﺎي رزق و ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻫﻢ ﺑﻮدﻳﺪ »ﺑﺎزﻫﻢ از ﺑﻴﻢ آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫را ﺧﺮج ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻴﻠﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« و اﻣﺴﺎك ﻣﻲورزﻳﺪﻳﺪ »واﻧﺴﺎن ﺑﺨﻴﻞ اﺳﺖ« در اﻧﻔﺎق‬ ‫و ﺧﺮج ﻛﺮدن ﺑﺮ ﺧﻮد و ﺑﺮ دﻳﮕﺮان و اﻳﻦ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻠﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن‪.‬‬

‫‪1500‬‬

‫‪
ª
©

¨

§
¦
¥
¤
£
¢
¡
~
}

|
{
z
y‬‬ ‫«
¬
®
‬ ‫»و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ روﺷﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﻗﺎﻃﻊ »دادﻳﻢ« ﻛﻪ دال ﺑﺮ‬ ‫ﻧﺒﻮت وي ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي داده ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﻮريﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ١‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﻗﻮيﺗﺮ از آﻧﻬﺎ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﻮي‬ ‫ﻛﻪ اﻋﺠﺎز آﻧﻬﺎ آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﻓﺮودآوردن آن ﻣﻌﺠﺰات ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدﻳﺸﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﭘﺲﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻟﺬا اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﻫﻢ اﺟﺎﺑﺖ ﺑﺸﻮد‪ ،‬اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲآورﻳﺪ و در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻫﻼك ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻪﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻃﻮﻓﺎن‪ ،‬ﻣﻠﺦ‪،‬‬ ‫ﺷﭙﺶ‪ ،‬ﻏﻮك‪ ،‬ﻓﺮود آوردن ﺑﺎران ﺧﻮن و ﻗﺤﻄﻲ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻴﻮهﻫﺎ‪ ،‬دادن ﻋﺼﺎ و ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ در ﺳﻮره اﻋﺮاف «آﻳﻪ ‪«133‬ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد از آﻳﺎت ﻧﻪﮔﺎﻧﻪ‪ :‬وﺻﺎﻳﺎ‬ ‫و ﺳﻔﺎرﺷﻬﺎي ﻧﻪﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻮرات ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي از ﺻﻔﻮانﺑﻦﻋﺴﺎل
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬روزي دو ﻳﻬﻮدي‬ ‫ﺑﺎﻫﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪرﻓﻴﻖ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻴﺎ ﻧﺰد اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮوﻳﻢ و‬ ‫از او ﺳﺆاﻟﻲ ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد آنﺣﻀﺮتص آﻣﺪه و از اﻳﺸﺎن درﺑﺎره اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪
﴾~
}
|
{
z
y﴿ :‬ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»آﻳﺎت ﻧﻪ ﮔﺎﻧﻪﻣﻮﺳﻲ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ زﻧﺎ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻧﻔﺴﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺸﺘﻦ آن را ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻜﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ دزدي ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﺳﺤﺮ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ 6‬ـ ﺑﻲﮔﻨﺎﻫﻲ را ﺑﻪﺳﻮي ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﻧﺒﺮﻳﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﺎت «‪ «93-90‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره‪.‬‬

‫‪1501‬‬

‫‪ 7‬ـ رﺑﺎ ﻧﺨﻮرﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ زن ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ را ﺑﻪ ﻓﺤﺸﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ 9‬ـ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ اي ﻳﻬﻮد ـ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ـ ﻛﻪ در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﻴﺪ«‪.‬‬ ‫آن دو ﻳﻬﻮدي ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﻴﺎن رﺳﻮل اﻛﺮمص را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎي اﻳﺸﺎن را‬ ‫ﺑﻮﺳﻴﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﻮل ﺑﺮ ﺣﻖ ﺧﺪاﻳﻴﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻛﺮمص‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را از اﺳﻼم آوردن ﺑﺎز ﻣﻲدارد؟«‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬داوود از‬ ‫ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻧﺴﻞ وي ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻣﺎ از آن ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ اﻳﻦ رواﻳﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ وﺻﺎﻳﺎ و ﺳﻔﺎرﺷﻬﺎ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ رﺑﻄﻲ ﻧﺪارد و ﺷﺎﻳﺪ آن دو ﻣﺮد ﻳﻬﻮدي از رﺳﻮل ﺧﺪاص راﺟﻊ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺎت )اﺣﻜﺎم( ﻧﻪ ﮔﺎﻧﻪ در ﺗﻮرات ﺳﺆال ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﻛﺎر ﺑﺮ راوي ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه و‬ ‫آﻧﻬﺎ را )ﻣﻌﺠﺰات( ﺗﺼﻮر ﻛﺮده ﭘﺲ ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮر و راﺟﺢ ﻫﻤﺎن ﻗﻮل اول اﺳﺖ«‪» .‬ﭘﺲ‪،‬‬ ‫از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﭙﺮس آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن آﻣﺪ« اﻳﻦآﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﭘﺮﺳﺶ ﺗﻮ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ آﮔﺎﻫﻲ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻠﻜﻪ از ﺑﺎب اﺳﺘﺸﻬﺎد ﺑﺮاي ازدﻳﺎد ﻳﻘﻴﻦ و اﻃﻤﻴﻨﺎن‬ ‫ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬آري! از آﻧﺎن ﺑﭙﺮس ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ؟‬ ‫و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮارﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞاﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫ﺑﻦﺳﻼم و ﻳﺎراﻧﺶ »و ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ »ﮔﻔﺖ« ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﻤﻪ آن‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات »اي ﻣﻮﺳﻲ! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺟﺎدو ﺷﺪه ﻣﻲﭘﻨﺪارم« ﻣﺴﺤﻮر‪ :‬ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺎدو ﺷﺪه و ﺑﺮ اﺛﺮآن ﻋﻘﻠﺶ آﺷﻔﺘﻪ و درﻫﻢوﺑﺮﻫﻢ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫¯
‪
¾
½

¼
»
º
¹
¸
¶

µ
´

³
²
±
°‬‬ ‫¿
‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻋﻮن‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺗﻮ ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦﻫﺎ را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰات را »ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻴﻨﺸﻬﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻻﻳﻠﻲ روﺷﻨﮕﺮاﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت و وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ راه ﺗﻮان ﺑﺮد »ﺟﺰ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫‪1502‬‬

‫زﻣﻴﻦ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺗﻮ را« اي ﻓﺮﻋﻮن »ﻫﻼكﺷﺪه ﻣﻲﭘﻨﺪارم« ﻇﻦ‪ :‬در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻘﻴﻦ دارم ﻛﻪ ﺗﻮ ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮي‪ .‬ﺛﺒﻮر‪ :‬ﻫﻼﻛﺖ و‬ ‫ﺧﺴﺮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
É
È
Ç
Æ
Å

Ä
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫»ﭘﺲ ﻓﺮﻋﻮن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را از آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﻋﻮن ﺗﺼﻤﻴﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﻣﻮﺳﻲ را از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﺑﺮﻛﻨﺪ؛ ﺑﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪﺷﺎن از آن »ﭘﺲ‬ ‫او و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮﻋﻮن و ﺳﭙﺎه وي را ﻛﻪ در ﺗﻌﻘﻴﺐ‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ »ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ ﻏﺮق ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« در درﻳﺎي ﺑﻼ‪ ،‬ﻛﻪ درﻳﺎي ﺳﺮخ )ﺑﺤﺮﻗﻠﺰم(‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
Ø
×

Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï

Î

Í
Ì
Ë
Ê‬‬ ‫»و ﭘﺲ از او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ از ﻓﺮﻋﻮن ﻳﺎ ﭘﺲ از ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺺ ﻫﺮ دو اﺣﺘﻤﺎل را‬ ‫دارد »ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬در زﻣﻴﻦ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس‪.‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﻴﺎق ﻣﻘﺘﻀﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻦ ﻣﺮاد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ درﺳﺮاﺳﺮ زﻣﻴﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن وﻋﺪه آﺧﺮت ﻓﺮارﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻋﺪه ﺳﺮاي آﺧﺮت ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻧﻮﺑﺖ ﻓﺴﺎداﻓﮕﻨﻲ دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎ ـ ﻛﻪ در اول ﺳﻮرهذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ١‬ـ ﻓﺮارﺳﺪ »ﺷﻤﺎ را‬ ‫درآﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« از ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ از ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ در‬ ‫آﻣﻴﺨﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮ درﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ ـ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ وﺟﻪ اول در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ـ‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ وﺟﻪ دوم ﻛﻪ ﻣﺮاد ﭘﺮاﻛﻨﺪن آﻧﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ‬ ‫را از ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ وﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ ـ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎر‬ ‫دوم ﻗﺘﻞﻋﺎم ﺷﻮﻳﺪ ـ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺟﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ در‬

‫‪ 1‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﻪ )‪ (4‬و آﻳﺎت ﺑﻌﺪ از آن‪.‬‬

‫‪1503‬‬

‫ﺣﺎلﮔﺮدآﻣﺪن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪساﻧﺪ ﻣﺼﺪاق ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ زﻣﻴﻨﻪ را‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺖ و ﻛﺸﺘﺎر دوم آﻧﺎن آﻣﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫‪
K
J
I
H
G
F
ED
C
B
A‬‬ ‫»و آن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را »ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻗﺮآن را ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ و راﺳﺘﻲ ﻓﺮود ﻧﻴﺎوردهاﻳﻢ ﭘﺲ ﻗﺮآن در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؛ ﭘﺲ‬ ‫ﻧﻪ ﺑﺎ ﻏﻴﺮ ﺧﻮد آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﻧﻪ دﺳﺘﺨﻮش ﻛﺎﺳﺘﻲ و ﻓﺰوﻧﻲ وﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد »و ﺗﻮ را‬ ‫ﺟﺰ ﺑﺸﺎرت دﻫﻨﺪه« ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ ورزﻳﺪهاﻧﺪ »و ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه« ﺑﻪ دوزخ‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺼﻴﺎن ورزﻳﺪهاﻧﺪ »ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ«‪.‬‬ ‫‪
U
T
S
R
Q

P
O

N
M
L‬‬ ‫»و ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را‬ ‫آرامآرام‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﺨﺶ ﺑﺨﺶ ﺑﺮﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎ در ﻳﻚ ﺑﺎر »ﺗﺎ آن را ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ درﻧﮓ ﺑﺨﻮاﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را در ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﻴﺴﺖوﺳﻪ ﺳﺎل‪ ،‬آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ و‬ ‫اﻧﺪكاﻧﺪك ﺑﻪ درﻧﮓ و ﺗﺄﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاﻧﻲ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ و از ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺣﻔﻆ آﺳﺎنﺗﺮ اﺳﺖ »و آن را ﺑﻪ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن را اﻧﺪك اﻧﺪك و‬ ‫ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺼﺎﻟﺢ و رﺧﺪادﻫﺎ ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻓﺮاﻳﺾ و ﻣﻜﻠﻔﻴﺖﻫﺎ‬ ‫در ﻳﻚ آن و ﻳﻚ زﻣﺎن ﺑﺮ ﻣﻜﻠﻔﺎن وﺿﻊ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺗﺎب ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
ih

g
f

e
d
c
b

a
`

_
^
]

\[
Z
Y

X
W
V‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ازآنﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺰول ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻗﺮآن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ آنﮔﺎه ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮ«‬ ‫اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! »ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﻳﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻳﺪ« ﻧﻪ اﻳﻤﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺮﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻗﺮآن‬ ‫‪ 1‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﺎت )‪ 7‬ـ ‪ (4‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره‪.‬‬

‫‪1504‬‬

‫ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ و ﻧﻪ ﻋﺪم اﻳﻤﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي از ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ آن ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ‬ ‫از آن داﻧﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ را‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺣﻲ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺒﻮت را درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫زﻳﺪﺑﻦﻋﻤﺮوﺑﻦﻧﻔﻴﻞ‪ ،‬ورﻗﻪﺑﻦﻧﻮﻓﻞ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﺳﻼم »ﭼﻮن« ﻗﺮآن »ﺑﺮآﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن ﺑﻪروي درﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ« ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن؛ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
r
q
p
o

n
m
l
k
j‬‬ ‫»و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﻖﭘﻮي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺎرف اﻟﻬﻲ »ﭘﺎك اﺳﺖ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ« ﺑﻪ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫اﻧﺠﺎمﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ« و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺣﻖ ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
y
x
w
v
u
t
s‬‬ ‫»و ﮔﺮﻳﻪﻛﻨﺎن ﺑﺮروي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻴﺎن اﻓﺘﺎدﻧﺸﺎن ﺑﺮ روﻳﺸﺎن را ﺗﻜﺮار‬ ‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎي ﻗﺮآن در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ »و ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ« ﻗﺮآن »در آﻧﺎن« ﺑﺎ‬ ‫ﮔﻮش ﻓﺮادادﻧﺸﺎن ﺑﻪ آن »ﺧﺸﻮع را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﺮﻣﻲ و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﻗﻠﺐ و رﻃﻮﺑﺖ ﭼﺸﻢ را‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬اوﺻﺎف ﻗﺮآن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را در ﻛﺘﺒﺸﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺣﻲ‬ ‫و ﻋﻼﻳﻢ ﻧﺒﻮت را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻗﺪرت ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ را دارا ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
m
l
k
j
i
h
gf
e

d
c
b
a
`_
~

}
|

{
z‬‬ ‫‪
r
q
p
o
n‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬روزي رﺳﻮل ﺧﺪاص در‬ ‫ﻣﻜﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﭘﺲ در دﻋﺎي ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪»:‬ﻳﺎ اﷲ! ﻳﺎ رﺣﻤﺎن!«‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎنﻛﻪ اﻳﻦ‬

‫‪1505‬‬

‫دﻋﺎﻳﺸﺎن را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﺻﺎﺋﺒﻲ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﺧﻮاﻧﺪن دو ﺧﺪا ﻧﻬﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺧﻮد او دو ﺧﺪا را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ! ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزلﻓﺮﻣﻮد‪

}
|

{
z﴿ :‬‬ ‫~

_‪» .﴾...‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﷲ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﻳﺎ رﺣﻤﺎن را« ﻫﻴﭻزاﻳﺮاد و اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد »ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺪام را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ اﺳﻤﻲ از اﺳﻤﺎي ﺣﺴﻨﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‬ ‫ﺧﻮب اﺳﺖ و در ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﺮ راه درﺳﺖ و ﺻﻮاب ﻗﺮار دارﻳﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮاﻧﺪن اﷲ‬ ‫و رﺣﻤﺎن را؛ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻫﺮ دو ﺟﺎﻳﺰ و ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ »زﻳﺮا ﺑﺮاي او ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ«‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﻮدن ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﺎﻣﻬﺎي او ﺑﻪ وﺻﻒ ﺟﻼل و‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﺳﻤﺎي ﺣﺴﻨﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ ـ ﻧﻮدوﻧﻪ اﺳﻢ اﺳﺖ »و ﻧﻤﺎزترا« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﺎزت را »ﻧﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺨﻮان و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاي آﻫﺴﺘﻪ و ﻣﻴﺎناﻳﻦ« و آن »راﻫﻲ ﺑﺠﻮي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬راﻫﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺠﻮي ﭘﺲ ﻧﻪ ﺑﻪ آواز ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺨﻮان و ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر آﻫﺴﺘﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻣﻨﻔﺮد اﺳﺖ اﻣﺎ اﻣﺎم ﺑﺎﻳﺪ در دو رﻛﻌﺖ اول ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺑﺎﻣﺪاد‪،‬‬ ‫ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء و ﻧﻴﺰ در دو رﻛﻌﺖ ﺟﻤﻌﻪ و ﻋﻴﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ را ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺪاي او را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل اﺧﺘﻔﺎ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن در آن وﻗﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﺻﺪاي ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻗﺮآن را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن را ﻧﺎزل‬ ‫ﻛﺮده و ﻫﻢ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم آورده اﺳﺖ؛ ﭘﺲﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ‪:‬‬ ‫»ﻧﻤﺎزت را ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺨﻮان« ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ وﻗﺮآن را دﺷﻨﺎم دﻫﻨﺪ‪» ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن آن‬ ‫را آﻫﺴﺘﻪ ﻧﺨﻮان« ﻛﻪ ﻳﺎراﻧﺖ آن را ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ و آن‪ ،‬ﺷﻴﻮهاي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺠﻮي‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن اﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦﺷﻴﻮه ﻣﻠﺰم ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻇﺮوف اوﻟﻴﻪ ﻧﺰول‬ ‫ﻗﺮآن را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1506‬‬

‫‪
ª

©
¨
§¦

¥
¤
£
¢
¡

~
}
|
{
z
y
x

w
v
u
t
s‬‬ ‫»و ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاﻳﻲ راﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ »و ﻧﻪدر‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﺪاري ﺷﺮﻳﻜﻲ دارد« ﭼﻨﺎنﻛﻪ دوﮔﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪﺷﺎن از ﻓﺮﻗﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﻌﺪد‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن ﻗﺎﻳﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ »و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ او را ﻫﻴﭻ دوﺳﺘﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻪ‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮار و ﻧﺎﺗﻮان و ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ »ﺻﺎﺑﺌﻴﻦ« ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ زﻳﺮا او از ﻧﺎﭼﺎري و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲﭘﺎك و ﻣﺒﺮاﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫از دوﺳﺖ و ﻳﺎور و دﺳﺘﻴﺎر و اﻣﺜﺎل اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ »و او را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ و‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺰرگ ﺑﺸﻤﺎر« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﻪﺗﻌﻈﻴﻤﻲ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم ﺑﺰرگ ﺑﺪار و او را ﺑﻪ‬ ‫وﺻﻒ ﺑﺰرﮔﻲ و ﻣﻨﺰه ﺑﻮدن از ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻳﻚ‪ ،‬دوﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ‪ ،‬ذﻟﺖ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺄن وي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻦ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬او را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﮕﻮي ﭼﺮا ﻛﻪ او ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻛﻤﺎل ذات و ﺗﻔﺮد در اوﺻﺎف ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺳﺰاوار ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎﻳﺶﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ در رد ﺑﺮ ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻧﺼﺎري‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن وﺻﺎﺑﺌﻴﻦ ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و ﻃﺒﺮاﻧﻲ از ﻣﻌﺎذﺑﻦاﻧﺲ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻳﻪ ﻋﺰ اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ‪ .﴾...
y
x

w
v
u
t﴿ :‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ و ﻛﻮﻫﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ او ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﻖ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺑﺮاي او ﻓﺮزﻧﺪي‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:z²±°¯®¬«ª©{ :‬‬ ‫)ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻜﺎﻓﻨﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﭼﺎك ﺧﻮرد و ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻪﺷﺪت‬ ‫ﻓﺮو رﻳﺰﻧﺪ( »ﻣﺮﻳﻢ‪ .«90/‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮدي‬ ‫را ﻛﻪ از ﻗﺮﺿﺪاري ﺧﻮد ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺷﻜﻮه ﻛﺮد‪ ،‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﻪ‪) :‬ﻗﻞادع اﷲ‪ ( ...‬را‬ ‫ﺗﺎآﺧﺮ ﺳﻮره ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﻪﺑﺎر ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :J b L_? ]¬ f- 2\) :‬ﺑﺮ‬ ‫زﻧﺪهﭘﺎﻳﻨﺪهاي ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد«‪.‬‬

‫‪1507‬‬

‫﴿ ﺳﻮره ﻛﻬﻒ ﴾‬ ‫ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي )‪ (110‬آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﮕﺬاري آن ﺑﻪ «ﻛﻬﻒ» ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ‬ ‫)ﻳﺎران ﻏﺎر( در آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره اﺣﺎدﻳﺜﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ده آﻳﻪ اول از ﺳﻮره ﻛﻬﻒ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ـ در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ـ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ ده آﻳﻪ اﺧﻴﺮ از ﺳﻮره ﻛﻬﻒ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ـ در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪهاﺳﺖ ـ ﻫﺮ ﻛﺲ ده‬ ‫آﻳﻪ از ﺳﻮره ﻛﻬﻒ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬از ﻓﺘﻨﻪ دﺟﺎل اﻳﻤﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ«‪ .‬ﺳﻨﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺳﻮره »ﻛﻬﻒ» را در روز و ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﺗﻼوت ﻛﻨﺪ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ‬ ‫اﻧﺲ
از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﺮﻛﺲ ﺳﻮره ﻛﻬﻒ را در روز‬ ‫ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺮ دو ﺟﻤﻌﻪ را ﺑﺮاي او از ﻧﻮر روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪ .‬در‬ ‫رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻬﻒ را در ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻴﻦ او ﺗﺎ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ را از ﻧﻮر روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪاﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺪوي‪ :‬در ﻛﺘﺎﺑﺶ»ﺗﺄﻣﻼت ﻓﻲ ﺳﻮرة اﻟﻜﻬﻒ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻮره ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﭘﻴﺮو و ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻋﻨﻮان آنرا ﺑﮕﺬارم‪) :‬از‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺗﺎ ﻣﺎدﻳﺖ(‪ ،‬ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻓﺘﺢ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﻟﻴﺪم و ﺑﺎ آن ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮي از اﻋﺠﺎز ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‬ ‫و ﻧﺒﻮت ﻣﺤﻤﺪص ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ ﺷﺪ زﻳﺮا ﺗﺎ آن وﻗﺖ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻢ؛ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮن‬ ‫ﺷﺸﻢ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮي روﺷﻦ و راﺳﺘﻴﻦ از ﻣﺪﻧﻴﺖ ﻣﺎدي ﻗﺮن‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ را اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦاﺳﺤﻖ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ ﺳﻮره ﻛﺮﻳﻤﻪ از اﺑﻦﻋﺒﺎسك رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻀﺮﺑﻦﺣﺎرث و ﻋﻘﺒﻪﺑﻦاﺑﻲ ﻣﻌﻴﻂ را ﻧﺰد داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻳﻬﻮد در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻳﻬﻮدﻳﺎن درﺑﺎره ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺆال ﻛﺮده و اوﺻﺎف و ﺳﺨﻨﺎن وي‬ ‫را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺑﺎره اﻧﺒﻴﺎ‡ ﭼﻨﺎن‬ ‫آﮔﺎﻫﻲاي دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از آن ﺑﻲﺑﻬﺮهاﻳﻢ‪ .‬آن دو ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ وﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان‬

‫‪1508‬‬

‫ﻳﻬﻮد در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻣﺤﻤﺪ درﺑﺎره ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ذﻳﻞ ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ را از آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ داد‪ ،‬او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و در ﻏﻴﺮ آن او ﻣﺮدي ﻣﻔﺘﺮي و‬ ‫دروﻏﮕﻮﺳﺖ و ﺧﻮد داﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ از او راﺟﻊ ﺑﻪ داﺳﺘﺎن ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ داﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ داﺳﺘﺎن ﺷﮕﻔﺘﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ از او راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺮد ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﺸﺮقﻫﺎ و ﻣﻐﺮﺑﻬﺎي زﻣﻴﻦ را درﻧﻮردﻳﺪ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﺧﺒﺎر وي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬ ‫‪ 3‬ـ از او درﺑﺎره روح ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ روح ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺒﺮ‬ ‫داد‪ ،‬او ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻀﺮ و ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﮔﺮوه ﻗﺮﻳﺶ! در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاﻳﺘﺎن‬ ‫ﭼﻴﺰي آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪﻛﻦ اﺳﺖ‪ .‬آنﮔﺎه ﺳﺨﻨﺎن ﻳﻬﻮد را ﺑﺎ آﻧﺎن در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رؤﺳﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﻴﺪن ﮔﺰارش ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺒﺮ ده! وآن ﺳﻪ ﺳﺆال را‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻲآنﻛﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﻨﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻲ انﺷﺎءاﷲ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ(‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﺮدا ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ ﺳﺆال ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻢ»‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ اﻣﺎ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﭘﺎﻧﺰده روز ﻣﻨﺘﻈﺮ وﺣﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ وﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاﻳﺸﺎن در اﻳﻦﺑﺎره وﺣﻴﻲ‬ ‫ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻧﺰدﺷﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﻏﻠﻐﻠﻪ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ »ﻓﺮدا« را وﻋﺪه داد و اﻣﺮوز ﭘﺎﻧﺰده روز از آن وﻋﺪهاش ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭻ ﺧﺒﺮي ﻫﻢ از‬ ‫ﺳﻮي وي ﻧﻴﺴﺖ! رﺳﻮل ﺧﺪاص از درﻧﮓ وﺣﻲ ﺳﺨﺖ اﻧﺪوﻫﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺨﻨﺎن‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن دﺷﻮار آﻣﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺳﻮره‬ ‫»ﻛﻬﻒ» را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮود آورد ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫از اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦﺷﺪن ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻛﻔﺎر ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲدارد‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﻬﻒ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻣﺮد‬ ‫ﮔﺮدﺷﮕﺮ )ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ( و داﺳﺘﺎن ﺧﻀﺮ و ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم را ﻧﻴﺰ در آن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫از روح ﻫﻢ ﻛﻪ در ﺳﻮره «اﺳﺮاء« ﭘﺎﺳﺦ داد‪.‬‬

‫‪1509‬‬

‫«
¬
®
¯
‪
¹
¸¶
µ
´

³
²
±
°‬‬ ‫در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ او را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ ﻓﺮود آوردن ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﭙﺎس و‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻫﻤﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶﻫﺎ ﺧﺪاﻳﻲ راﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن را »ﺑﺮ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد«‬ ‫ﺗﺎ او را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺮ اﺳﺮار ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬اﺣﻮال ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﺑﺮ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲاي‬ ‫ﻛﻪ او و اﻣﺘﺶ را ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻜﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺒﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﺪ »و در آن ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﺠﻲاي ﻧﻨﻬﺎد« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻗﺮآن ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ و اﺧﺘﻼﻓﻲ در ﻟﻔﻆ ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ در آن ﺧﺎﻟﻲ از ﺣﻜﻤﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ç

Æ

Å

Ä

Ã

Â

Á

À

¿

¾

½

¼


»

º‬‬ ‫‪
É
È‬‬ ‫»ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻗﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ راﺳﺖ و درﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﻛﺠﻲ و اﻧﺤﺮاف و‬ ‫ﻣﻴﻠﻲ ﺑﻪﺳﻮي اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺎﻳﺪه ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن ﻣﻴﺎن ﻧﻔﻲ ﻛﺠﻲ و اﺛﺒﺎت‬ ‫اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻴﺰﻫﺎي راﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻧﻴﻚ‬ ‫ﺗﺄﻣﻞ ﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺪك ﻛﺠﻲاي در آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ اﻳﻦﺗﻌﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻔﻲ وﺟﻮد ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻛﺠﻲاي در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ ﺧﻮد ﻗﻴﻢ؛‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ و ﻣﺼﺪق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ وﺻﻒ ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ ﻓﺮودآوردﻧﺶ را‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺗﺎ ﺑﻴﻢ دﻫﺪ« ﻛﺎﻓﺮان را »ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲﺳﺨﺖ« ﺑﺄس‪ :‬ﻋﺬاب اﺳﺖ »از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ از ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ »و ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﮋده دﻫﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ« آن‬ ‫ﭘﺎداش ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1510‬‬

‫‪
Í
Ì
Ë
Ê‬‬ ‫آن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﻛﺎر؛ »ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﻧﺪ در آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮ »ﺟﺎوداﻧﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ آن را ﮔﺴﺴﺖ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î‬‬ ‫»و ﺗﺎ ﺑﻴﻢ دﻫﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ« آﻧﺎن ﻳﻬﻮد وﻧﺼﺎري‬ ‫و ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬از زﺷﺖﺗﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ S R Q P O NM L K J IHG F E D C B A‬‬ ‫»ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ داﺷﺘﻦ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ او ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫»ﻧﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻋﻠﻤﻲ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻮد و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮزﻧﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن در اﻳﻦ ﭘﻨﺪار و‬ ‫ﮔﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﻬﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ازآﻧﺎن ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮده و‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ »ﺑﺰرگ ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ« ﺑﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﺟﺮأت‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را ﺑﺮ زﺑﺎن آوردﻧﺪ! »ﺟﺰ دروغﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« دروﻏﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ذرهاي‬ ‫از ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T‬‬ ‫»ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﺟﺎن ﺧﻮد راﻛﺸﻨﺪهاي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻲ »در ﭘﻲآﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫در ﭘﻲ روﮔﺮداﻧﻲ و اﻋﺮاض ﻛﻔﺎر »اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺮآن »اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬از‬ ‫اﻧﺪوه« اﺳﻔﺎ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺧﺸﻢ ﻳﺎ اﻧﺪوه ﺑﺮ اﻳﻦ اﻓﺘﺮاﻳﺸﺎن و ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﻔﺮورزي ﻫﺎﻳﺸﺎن‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻛﺎر را ﺑﺮ ﺧﻮد آﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮ زﻳﺮا ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪهاي‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ دوش ﺗﻮ ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ و ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﻠﻒ‬

‫‪1511‬‬

‫ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن وارد ﻛﺮده و ﺧﻮد را در ﺣﺴﺮتﺧﻮردن ﺑﺮ ﻛﻔﺮﺷﺎن‬ ‫ﺗﻠﻒ ﮔﺮداﻧﻲ‪.‬‬ ‫` ‪ k j i h g f e d c b a‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮاي آن آراﻳﺸﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ آراﺳﺘﮕﻲ ﺑﺮاي زﻣﻴﻦ را دارد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﺟﻤﺎدات و‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺸﺮ اﺧﺘﺮاع‪ ،‬اﻛﺘﺸﺎف و ﺳﺎﺧﺘﻦ آن را اﻟﻬﺎم ﻛﺮدهاﻳﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت‪،‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻟﺒﺴﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و ﻏﻴﺮه‪ ...‬را ﺑﺮاي زﻣﻴﻦ آراﻳﺸﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ »ﺗﺎ‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از آﻧﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﺗﺮﻧﺪ« آﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮي دارد‬ ‫ﻳﺎ آن ﻳﻜﻲ؟ و ﺗﺎ ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از آﻧﺎن در ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺎل‪ ،‬ﻣﻨﺼﺐ‪ ،‬ﻗﺪرت و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻮاﻫﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وي داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»در ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻧﻴﺎ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺧﺮم اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺷﻤﺎ در آن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻣﻲﻧﮕﺮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬ ‫‪ r q p o n m l‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از زوال و ﻓﻨﺎي دﻧﻴﺎ ﺧﺒﺮ داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﻣﺎ اﻟﺒﺘﻪ« در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫رﺳﻴﺪن ﻋﻤﺮ دﻧﻴﺎ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ از آن آراﻳﺶﻫﺎ »ﻣﻴﺪاﻧﻲ‬ ‫ﻫﻤﻮار« و ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺻﺎف و »ﺑﻲﮔﻴﺎه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺳﺎﺧﺖ« ﻛﻪ در آن ﻧﻪ زراﻋﺘﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ‬ ‫زﻳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺘﺰاري ﻛﻪ ﻣﻠﺦ آن را ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ } | { z y x wv u t s‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب «ﻛﻬﻒ» ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺖ در‬ ‫وﻗﻮع رﺧﺪاد »اﺻﺤﺎبﻛﻬﻒ»‪ ،‬راهﻧﻤﻮدن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﻜﺎن وﻗﻮع رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ و‬ ‫دادن اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺑﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ آﺧﺮت ﺣﻖ اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ ـ دﻳﮕﺮ‬ ‫آراﻳﺶﻫﺎي دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻗﺪر و ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪1512‬‬

‫»آﻳﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻲ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ و رﻗﻴﻢ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖآور ﺑﻮدﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﮕﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ و رﻗﻴﻢ ﻛﻪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ آور ﺑﻮد؟ ﻧﻪ! ﭼﻨﻴﻦ ﻣﭙﻨﺪار زﻳﺮا ﻫﻤﻪ آﻳﺎت وﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺴﺎن اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ـ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ـ ﺷﮕﻔﺖآورﻧﺪ‪ .‬ﻛﻬﻒ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻏﺎري در ﻛﻮه‪ .‬رﻗﻴﻢ‪ :‬ﻧﺎم وادي ﻳﺎ ﻗﺮﻳﻪ ﻳﺎ‬ ‫ﺳﻨﮓﻧﻮﺷﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ در آن ﺣﻚ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ﺑﺮ‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ رﻗﻴﻢ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﺳﻨﮓﻧﻮﺷﺘﻪ )ﻟﻮح( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرﺧﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻏﺎر اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ در ﻛﺠﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ؛‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﺎر در وادياي ﻧﺰدﻳﻚ ﻋﻘﺒﻪ ـ ﺟﻨﻮبﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ـ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫آن را در ﻧﻴﻨﻮي از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻮﺻﻞ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻋﺮاق واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻏﺎر در ﺟﻨﻮب ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻃﺮﺳﻮس از ﺑﻼد روم ﺳﺎﺑﻖ واﻗﻊ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻗﻮال ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ دﻟﻴﻞاﻧﺪ‪.‬ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻜﺎن آن ﻏﺎر داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ و اﮔﺮ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻜﺎن آن ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ دﻳﻨﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﺎ را ﺑﻪ آن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از دوزخ دور ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ از آن آﮔﺎﻫﺘﺎن ﻛﺮدم»‪.‬‬ ‫~_`‪ n mlkjihgfedcba‬‬ ‫»آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻏﺎر آرام ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﭼﻨﺪ از اﺷﺮاف و ﺷﺎهزادﮔﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺳﺘﻤﮕﺮ از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺮك و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ‪ ،‬از اﺟﺎﺑﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﺎروا ﺳﺮ ﺑﺎز زده و از ﺑﻴﻢ ﻏﺎرت اﻳﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ از ﺳﻮي ﻗﻮم ﻛﺎﻓﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﺎري‬ ‫ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم در ﻫﻨﮕﺎم روﻳﺪادن ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫اﻣﺮي ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ دوراﻧﻲ‬ ‫ﻓﺮاﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎل ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ و‬ ‫ﺟﺎﻫﺎي رﻳﺰش ﺑﺎران ﺑﺮده و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ از ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰد«‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻘﻂ‬

‫‪1513‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺘﻨﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي از ﻣﺮدمﻣﺸﺮوع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻏﻴﺮ‬ ‫آن از ﺣﺎﻻت زﻳﺮا ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻪﮔﻴﺮي از ﻣﺮدم‪ ،‬ﺟﻤﻌﻪ وﺟﻤﺎﻋﺖﻫﺎ از اﻧﺴﺎن ﻓﻮت ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدمدرﻣﻲآﻣﻴﺰد و ﺑﺮ آزارﺷﺎن ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺆﻣﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن درﻧﻤﻲآﻣﻴﺰد و ﺑﺮ آزارﺷﺎن ﺻﺒﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪» .‬ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ«‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻮﺻﻮف آنﮔﺎهﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺎر وارد ﺷﺪﻧﺪ؛ »اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ! از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺒﺨﺶ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺒﺨﺶ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي‬ ‫رﺣﻤﺖ ﺗﻮﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرت از‪ :‬آﻣﺮزش در آﺧﺮت‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ از دﺷﻤﻨﺎن و روزي در‬ ‫دﻧﻴﺎﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﻛﺎر ﻣﺎ راﻫﻴﺎﺑﻲ را آﻣﺎده ﺳﺎز« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﺮ‬ ‫آن ﻫﺴﺘﻴﻢ ـ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺎﻃﻌﻪ و ﺑﺮﻳﺪن از ﻛﻔﺎر اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺮﺳﺎن‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ در ﺧﺎرج از آن اﺟﺘﻤﺎع ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪاي داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﺘﺎن را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮده و ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آن ﭘﺎدﺷﺎه‬ ‫ﺳﺘﻤﮕﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر دﺳﺘﻮر ﻣﻲداد ﭘﺲ ﭼﻮن آن ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﻣﺮاﺳﻢ‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﺼﻴﺮت ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ و داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺟﺰ ﺑﺮاي ذاﺗﻲ ﻛﻪ‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ آنﮔﺎه ﻳﻜﻲﻳﻜﻲ از ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻳﺪه در‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻌﺒﺪي ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﻓﻘﻂ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ را‬ ‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﻪ راز ﻛﺎرﺷﺎن ﭘﻲﺑﺮده و ﺷﺎه را از ﻣﺎﺟﺮاﻳﺸﺎن آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﺎه آﻧﺎن را اﺣﻀﺎر ﻛﺮد و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ را از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺑﻲﻣﺤﺎﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﮔﻔﺘﻨﺪ‬ ‫و او را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﺎه اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورد و ﺗﻬﺪﻳﺪﺷﺎن ﻛﺮد و‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻬﻠﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ در آن ﻣﻬﻠﺖ ﺑﻪ ﺷﺮك ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﻠﺖ از ﻟﻄﻒ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ را ﺑﺮاي آﻧﺎن آﻣﺎده ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ v u t s r qp o‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن در آن ﻏﺎر ﭘﺮده ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻮاب ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﭼﻴﺮه ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن را از ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪاﻫﺎ ﻣﺴﺪود ﻛﺮدﻳﻢ؛ »ﺳﺎﻟﻬﺎﻳﻲ ﺷﻤﺮده‬

‫‪1514‬‬

‫ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺎﻟﻬﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪﺷﻤﺎري ﻣﻌﻠﻮم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ در‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن داﺳﺘﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪¡  ~ } | { z y x w‬‬ ‫»آنﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آن ﺧﻮاب ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻴﺪارﺷﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﺑﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه« از ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪت درﻧﮕﺸﺎن در ﻏﺎر ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ »ﻣﺪت درﻧﮕﺸﺎن را ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺗﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺪت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺸﺎن‬ ‫را در ﺣﺎل ﺧﻮاب در ﻏﺎر‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ در ﺿﺒﻂ و ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﭼﻬﺎر آﻳﻪ ﻓﻮق‪ ،‬داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺗﻔﺼﻴﻞ داﺳﺘﺎن‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪ ¯® ¬ « ª © ¨ §¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬ ‫»ﻣﺎ ﺧﺒﺮﺷﺎن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﺧﺒﺎر ﻣﺸﻮش‬ ‫و ﻏﻴﺮﻣﻀﺒﻮط اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ در آن از راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ »آﻧﺎن ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﺑﻮدﻧﺪ »ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي ﺑﺎور و اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ »و ﻣﺎ ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن اﻓﺰودﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ‬ ‫و ﺷﻨﺎﺧﺘﺸﺎن از ﺣﻖ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻫﻞ زﻣﺎﻧﺸﺎن در آناﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ اﻓﺰودﻳﻢ؛ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﭘﺎﻳﺪاري و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﻳﺶ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ‪ :‬ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻﻧﻲ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﻏﻮﻃﻪور ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ رويآورﻧﺪهﺗﺮ و ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﮔﺮاﻳﻨﺪهﺗﺮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺟﺎﺑﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ـ ﺟﻮاﻧﺎن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻗﺮﻳﺶ ـ ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ ـ ﺑﺮ دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد‬ ‫درﺳﻲ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي دﻋﻮﺗﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1515‬‬

‫‪Á À¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± °‬‬ ‫‪ Å Ä Ã Â‬‬ ‫»و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻟﻬﺎي آن ﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﺎ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﺗﺮك ﺧﺎﻧﻮاده و دار و دﻳﺎر‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻗﻮي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ« و در‬ ‫ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ دﻳﻦ ﺣﻖ و ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي از ﻗﻮمو دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ »ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺘﻤﮕﺮي ﺑﻪﻧﺎم «دﻗﻠﺪﻳﺎﻧﻮس» ﻳﺎ »دﻗﻴﺎﻧﻮس» داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻃﻮاﻏﻴﺖ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﭘﺲﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن ﮔﺮوه از ﺟﻮاﻧﺎن را‬ ‫ﺑﺮ راه ﺣﻖ اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ و اﻳﺸﺎن را در ﭘﻨﺎه ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮارداد ﺗﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ »ﺟﺰ او ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻌﺒﻮدي را‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮاﻧﺪ« ﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻚ آوردن ﻣﻌﺒﻮدي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ وي و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ »ﻛﻪ در‬ ‫ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺨﻦ دروغ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ« ﺷﻄﻂ‪ :‬ﻏﻠﻮ و ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ در راه‬ ‫ﻧﺎﺻﻮاب و در ﺑﻬﺘﺎن و ﻧﺎروا و دوري ازﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دو آﻳﻪ ﻓﻮق دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻛﺎر‪ ،‬در ﻃﻠﺐ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻫﺪاﻳﺖ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ و ﻗﻠﺒﺶ را اﺳﺘﻮار ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ درﺳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم درآﻳﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﻫﺮﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪Õ Ô Ó ÒÑ Ð Ï Î Í ÌË Ê É È Ç Æ‬‬ ‫‪ Ú   Ù Ø × Ö‬‬ ‫اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ اﻓﺰودﻧﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺎ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺒﻮداﻧﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺮ‬ ‫ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻲآورﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ دﻟﻴﻠﻲ روﺷﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲآورﻧﺪ؟ »ﭘﺲ ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ‬

‫‪1516‬‬

‫ﺑﻨﺪد« و ﺑﭙﻨﺪارد ﻛﻪ او در ﻋﺒﺎدت ﺷﺮﻳﻜﻲ دارد؟ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺰ درﺳﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻛﻪ اﺳﻼم اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﻔﺮ وي ﺑﻪﻃﺎﻏﻮت و‬ ‫ﻃﺎﻏﻮﺗﻴﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K
J

I

H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
T
S
R
Q‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺑﺮﺧﻲ از آن ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬و اي ﻳﺎران! ﭼﻮن‬ ‫از آﻧﻬﺎ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن از ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﺑﺘﺎن ﺑﺮﻳﺪﻳﺪ »و ﻛﻨﺎرهﮔﺮﻓﺘﻴﺪ از آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﺎر ﺟﺎي‬ ‫ﮔﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي اﻋﺘﻘﺎدي ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻨﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از آﻧﺎن ﻛﻨﺎره ﮔﻴﺮﻳﺪ؛ ﺑﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪﺳﻮيﻏﺎر و ﻣﺄوي ﮔﺰﻳﺪن در‬ ‫آن‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﺑﺮﻳﺪن ﺣﺴﻲ و ﺑﺪﻧﻲ از اﻫﻞ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺮﻳﺪن از‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺎ روح و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ دارد‪.‬‬ ‫»ﺗﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن از رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ رﺣﻤﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ داده و ﺷﻤﺎ را از دﻳﺪ ﻗﻮﻣﺘﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺪارد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از رزق‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در ﻛﺎرﺗﺎن ﮔﺸﺎﻳﺸﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ را درﻋﺰم‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺮك و ﻛﻔﺮ ﻛﻪ در ﺻﺪد ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آن ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪار ﮔﺮداﻧﺪ وﭼﻨﺎن‬ ‫ﻛﺎرﺗﺎن را روﻧﻖ ﺑﺨﺸﺪ ﻛﻪ از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ در ﺣﺎل و ﻣﻘﺎل و رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺧﻮد ﻋﺎرف ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻛﻤﺎل ﻣﻌﺮﻓﺘﺸﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﻮن از ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫ﻏﺎر ﭘﻨﺎه ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ و ﺑﺨﺸﺶ اﻟﻬﻲ در ﻗﺒﺎل آن ﺣﺘﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1517‬‬

‫‪
d
c
b
a
`
_
^
]



\
[

Z
Y
X
W
V
U‬‬ ‫‪
z
y


x
w
v
u

t
sr
q
p
o
n
ml
k
j
i
hg

f
e‬‬ ‫{
‬ ‫»و آﻓﺘﺎب را ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬از ﻏﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‬ ‫وﺷﻌﺎع آن ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺮﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺪ ﺗﺎ اذﻳﺖﺷﺎن ﻛﻨﺪ »و ﭼﻮن ﻏﺮوب ﻛﻨﺪ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﭼﭗ« ﻏﺎر »ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آﻓﺘﺎب در ﻫﺮ دو‬ ‫ﺳﻮي روز ـ ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از زوال و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از آن ـ ﺑﻪ دو ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﺪه‬ ‫داﻣﻦ ﺑﺮﻣﻲﭼﻴﻨﺪ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺮ ﻏﺎر ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺪ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن در ﮔﺸﺎدﮔﻲ ﻏﺎر‬ ‫ﻗﺮاردارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﺎن در ﺟﺎﻳﻲ ﻓﺮاخ و ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮه از ﻏﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ از آزار ﺗﺎﺑﺶ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آﻓﺘﺎب ﻣﺼﻮﻧﻨﺪ و در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت روز در ﺳﺎﻳﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﻟﺬاﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻪ در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع و ﻧﻪ در وﻗﺖ ﻏﺮوب ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬در آن‬ ‫ﻏﺎر ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎل ﮔﺸﺎده ﺑﻮد ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻃﻠﻮع ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬آﻓﺘﺎب از دﺳﺖ راﺳﺖ‬ ‫ﻏﺎر ﺑﺮ آن ﻣﻲﺗﺎﺑﻴﺪ و ﭼﻮن ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ازدﺳﺖ ﭼﭗ ﻏﺎر ﭘﺲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻏﺎر ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻓﺘﺎب ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﻴﺪ ﻟﺬا در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻏﺎر در‬ ‫ﻣﻌﺮض ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬اﻳﺸﺎن از ﮔﺰﻧﺪ ﺷﻌﺎع ﺧﻮرﺷﻴﺪ در‬ ‫اﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ »اﻳﻦ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺪاﺳﺖ« ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را در ﻣﺤﻠﻲ اﻣﻦ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ‬ ‫راﺣﺘﺒﺨﺶ ﻗﺮارداد و ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را از ﺗﻠﻒﺷﺪن ﺣﻔﻆ ﻛﺮد‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻏﺎري‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻫﻮا ﻫﺮ دو در آن ﻧﻔﻮذ و ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن‬ ‫آﺳﻴﺒﻲ ﻧﺒﻴﻨﺪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺑﻲﻛﺮان ﺣﻖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ »ﺧﺪا ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻮ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮﻛﻪ را ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي او وﻟﻲ ﻣﺮﺷﺪي ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ« وﻟﻲ ﻣﺮﺷﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎرﺳﺎز و ﻳﺎر و‬ ‫راﻫﺒﺮ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاﻳﺎ! از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را از اوﻟﻴﺎي ﻣﺮﺷﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻲ‪.‬‬

‫‪1518‬‬

‫|

}


~

_`

‪
i

h


g

fe

d

c

b

a‬‬ ‫‪
u
t
s
r
q

p
o
n
m
l
kj‬‬ ‫»و ﻣﻲﭘﻨﺪاري« اي ﺑﻴﻨﻨﺪه! اﮔﺮ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ را ﺑﺒﻴﻨﻲ »ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺪارﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻔﺘﻪاﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺧﻮاب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻬﻠﻮ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺸﺎن ﺑﻴﺪار ﻣﻲﭘﻨﺪاري ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ« در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﺑﺸﺎن؛‬ ‫ﺗﺎ زﻣﻴﻦ اﺟﺴﺎدﺷﺎن را ﻧﻔﺮﺳﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺒﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ ﭘﻬﻠﻮ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪن در ﻃﺐ ﺟﺪﻳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه زﻳﺮا ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﺑﻲﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺣﺎل ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻣﻴﺮد ﭼﺮا ﻛﻪ اﻣﻼح‬ ‫ﺑﺪﻧﺶ در ﭘﻬﻠﻮﻳﻲ ﻛﻪ رو ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺮاﻛﻢ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺳﮕﺸﺎن ﺑﺮ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻏﺎر دو‬ ‫دﺳﺖ ﺧﻮد را ﮔﺸﺎده ﺑﻮد« وﺻﻴﺪ‪ :‬درﮔﺎه ﻏﺎر ﻳﺎ آﺳﺘﺎﻧﻪ در اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦﺟﺮﻳﺞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﮕﺸﺎن در ﺑﻴﺮون در ﭼﻤﺒﺎﺗﻤﻪ زده ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ از آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ او در‬ ‫ﺧﺎرج در ﭼﻤﺒﺎﺗﻤﻪ زده ﺑﻮد ﻧﻪ در درون ﻏﺎر؛ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺳﮓ‬ ‫در آن ﺑﺎﺷﺪ وارد ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬راه ورود ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻏﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮﻛﺖ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﮕﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺷﺪ و او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن در‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺖ‪ .‬و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻓﺎﻳﺪه ﻣﺤﺒﺖ ﻧﻴﻜﺎن‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ آن ﺳﮓ ﻧﻴﺰ داراي‬ ‫ﺷﺄن و ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ آن در ﻗﺮآن ﺟﺎوداﻧﻪ ﮔﺸﺖ»‪ .‬آري!‬ ‫ﭘﺴﺮ ﻧﻮح ﺑﺎ ﺑﺪان ﺑﻨﺸﺴﺖ ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒﻮﺗﺶ ﮔﻢ ﺷﺪ‬ ‫ﺳﮓ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ روزي ﭼﻨﺪ ﭘﻲ ﻧﻴﻜﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺷﺪ‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲﺑﻦﻣﺎﻟﻚ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در اﺛﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬در آﺳﺘﺎﻧﻪ در ﺑﺎ ﻣﺮدي روﺑﺮو ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬آن ﻣﺮد‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭼﻪ وﻗﺖ اﺳﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي آن‬ ‫آﻣﺎده ﻛﺮدهاي؟ اﻧﺲ
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺮد ﻓﺮوﻣﺎﻧﺪ ﭘﺲ درﻧﮕﻲ ﻛﺮد و آنﮔﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ‬ ‫رﺳﻮلاﷲ! ﺑﺮاي آن ﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺴﻴﺎري را آﻣﺎده ﻛﺮدهام‪ ،‬ﻧﻪ روزه و ﻧﻪ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺴﻴﺎري را وﻟﻲ‬

‫‪1519‬‬

‫ﻣﻦ ﺧﺪا و رﺳﻮل وي را دوﺳﺖ ﻣﻲدارم‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ دوﺳﺘﺸﺎن داﺷﺘﻪاي»‪.‬‬ ‫»اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺮﻳﺰان روي از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﻓﺘﻲ و از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻧﻬﺎ‬ ‫آﻛﻨﺪه از ﺗﺮس ﻣﻲﺷﺪي« ﭼﻨﺎن ﺗﺮس و ﻫﺮاﺳﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ را ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻫﺮاس از اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ‪ ،‬ﻫﻴﺒﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن اﻓﮕﻨﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪:‬‬ ‫اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻫﺮاﺳﻨﺎك ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻫﺎ و ﻧﺎﺧﻦﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
¨§
¦
¥
¤

£
¢
¡
~
}
|
{
zy
x

w
v‬‬ ‫©
‪
¸
¶
µ

´
³
²
±
°

¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫‪
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹‬‬ ‫»و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن ﺧﻮاب ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻴﺪارﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ »ﺗﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺧﻮد از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪ« در ﺑﺎره ﻣﺪت درﻧﮓﺷﺎن در ﻏﺎر ودر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺎ ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ و اﻳﻦ رﺧﺪاد ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻨﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ »ﮔﻮﻳﻨﺪهاي ازآﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﭼﻘﺪر درﻧﮓ ﻛﺮدهاﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺧﻮاب؟ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﺪان ﺟﻬﺖ در ذﻫﻨﺸﺎن ﺧﻄﻮر‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻮد را در ﻏﻴﺮ ﺣﺎﻟﺘﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاب از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻪﻳﺎد داﺷﺘﻨﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﻚ روز ﻳﺎ ﭘﺎرهاي از روز را درﻧﮓ ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﻪ ﻏﺎر‬ ‫وارد ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در آﺧﺮ روز از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪارﺷﺎن ﻛﺮد ﭘﺲ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻤﺎن ﺑﻮد زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺧﻮاب ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺪت درﻧﮓ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ در ﺣﺎل ﺧﻮاب را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻨﺠﺪ‪ ،‬از اﻳﻦروي آﻧﺎن ﻋﻠﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮده و »ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻪﻣﻘﺪار درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺘﺎن داﻧﺎﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺪت ﻣﺎﻧﺪﻧﺘﺎن در ﻏﺎر را ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪآن را ﻓﻘﻂ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﺲ »ﭘﺲ ﻳﻜﻲ را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ ورق ﺧﻮد« ورق‪ :‬ﻧﻘﺮه ﻣﺴﻜﻮك ﻳﺎ ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻣﺴﻜﻮك اﺳﺖ »ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ« ﺑﻪﻗﻮل «واﺣﺪي»‪ ،‬آن ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺷﻬﺮ »اﻓﺴﻮس» ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻗﺒﻼ ﺳﺎﻛﻦ آن ﺑﻮدﻧﺪ و اﻣﺮوزهﺑﻪ آن «ﻃﺮﺳﻮس» ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫‪1520‬‬

‫ﻛﺪام ﻳﻚ ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن رﻓﻴﻖ ﻣﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﻲرود‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ ﻛﺪام‬ ‫ﻳﻚ از ﻏﺬاﻓﺮوﺷﺎن ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻏﺬاﻳﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮ و دﺳﺖﭘﺨﺘﻲ ﺣﻼل ﺗﺮ دارد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮد؛ ﻛﺪام ﻳﻚ از آﻧﺎن ذﺑﺤﻲ ﭘﺎكﺗﺮ دارد زﻳﺮا ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ در‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻏﺎر ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺑﺘﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫»ﭘﺲ‪ ،‬از آن« ﻏﺬاي ﭘﺎك »ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺧﻮراﻛﻲ ﺑﻴﺎورد و ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻠﻄﻒ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ در‬ ‫رﻓﺖوآﻣﺪ ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر دﻗﺖ و اﺣﺘﻴﺎط ﻛﺮده و زﻳﺮﻛﻲ ﺑﻪ ﺧﺮج دﻫﺪ ﺗﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻳﺎ‬ ‫در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ دﻗﺖ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻳﺐ داده ﻧﺸﻮد »و ﻫﻴﭻﻛﺲ را از ﺣﺎل ﺷﻤﺎ آﮔﺎه ﻧﮕﺮداﻧﺪ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺪي ﻣﺤﻞ اﺧﺘﻔﺎي ﺷﻤﺎ را ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ð
Ï
Î
ÍÌËÊ
ÉÈÇ
ÆÅ
Ä
Ã‬‬ ‫»ﭼﺮاﻛﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﺪرت ﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺎي ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ »ﺷﻤﺎ را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﺑﻪﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ »ﻳﺎ ﺷﻤﺎ راﺑﻪ‬ ‫ﻛﻴﺶ ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻫﻤﺎن ﻛﻴﺶ و آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻪ ـ ﻗﺒﻞ از ﻫﺪاﻳﺖﺗﺎن ـ ﺑﺮ آن ﻗﺮار‬ ‫داﺷﺘﻴﺪ »و در آن ﺻﻮرت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺻﻮرت ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ آﻧﺎن »ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫رﺳﺘﮕﺎر ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ« ﻧﻪ در دﻧﻴﺎ و ﻧﻪ در آﺧﺮت‪.‬‬ ‫‪
P
O
N
M
L
K
J

I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
b
a
`

_
^
]
\
[Z
Y
X
WV
U
T

S
RQ‬‬ ‫‪
d
c‬‬ ‫»و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ« ﻣﺮدم آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ را »ﺑﺮ ﺣﺎﻟﺸﺎن آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن را‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻓﺮوﺑﺮده و از ﺧﻮاب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﻧﻴﺰ از ﺣﺎﻟﺸﺎن آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ »ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ وﻋﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ« ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ »راﺳﺖ اﺳﺖ« زﻳﺮاﺣﺎل اﻳﺸﺎن در‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺑﺮدن ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺳﭙﺲ ﺑﻴﺪارﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎل ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮد‬ ‫آنﮔﺎه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد »و« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ »در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ ذاﺗﻲ ﻛﻪ‬

‫‪1521‬‬

‫ﺑﺮ ﻓﺮوﺑﺮدﻧﺸﺎن در ﺧﻮاب ﺑﻪ ﻣﺪت ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل وﺑﺎﻗﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺸﺎن ﺑﺮ آن ﺣﺎل ﺑﺪون ﻏﺬا و‬ ‫ﺧﻮراﻛﻲاي ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ زﻧﺪه ﻛﺮدن ﻣﺮدﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه آن‬ ‫ﻋﺼﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه را ﺑﻪ وي‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪاﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺪوي‪ :‬ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ روﻳﺪاد در ﻋﻬﺪ »ﻫﺎردﻳﻦ»‬ ‫اﻣﭙﺮاﻃﻮر روﻣﺎﻧﻲ )‪ 138‬ـ ‪117‬م( اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد زﻳﺮا در اﻳﻦ دوران‪ ،‬دﻳﻦ ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ در آن‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ روﻧﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن آن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ اﻳﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺳﺒﺐ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺮدم از ﺣﺎﻟﺸﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن رﻓﻴﻘﺸﺎن ﺑﺎ ﭘﻮل ﻧﻘﺮهاي ﻛﻪ‬ ‫از ﺿﺮب دوره دﻗﻠﺪﻳﺎﻧﻮس ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺗﻬﻴﻪ ﺧﻮراك ﺑﻪ ﺑﺎزار رﻓﺖ و آن ﺳﻜﻪ را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎزارﻳﺎن ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬آﻧﻬﺎ او را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ودرﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او از‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺮز رﻓﺘﺎرﺷﺎن و ﻧﻴﺰ از ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در وﺿﻊ ﺷﻬﺮ ﻣﻲدﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺑﻬﺖزده ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬ ‫او را ﺑﻪ اﺗﻬﺎمﻳﺎﻓﺘﻦ ﮔﻨﺞ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮدﻧﺪ و او داﺳﺘﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ‬ ‫درﺑﺎرﻳﺎﻧﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﺎر ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﻏﺎر رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻣﺎﺟﺮا را ﻗﺮآن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ« آﻧﺎن »ﻣﻴﺎن ﺧﻮد در‬ ‫ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﺰاع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ از ﺣﺎﻟﺸﺎن‬ ‫آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﺸﺎن را ﺑﺮ آن ﺣﺎل‪ ،‬زﻧﺪه دﻳﺪﻧﺪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ روح آن ﺟﻮاﻧﺎن را ﻗﺒﺾ‬ ‫ﻛﺮد و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ آنﮔﺎه ﻣﻴﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از راز‬ ‫ﻛﺎر ﺟﻮاﻧﺎن و اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻋﻈﻴﻢ آﮔﺎه ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻌﺚ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺑﺎور ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻏﺎر آن ﺟﻮاﻧﺎن ﭼﻪ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﺷﺪ »ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻋﺪهاي از آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ را ﻣﻴﺮاﻧﺪ »ﺑﺮروي آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﻛﻨﻴﺪ«‬ ‫ﺑﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻏﺎرﺷﺎن را ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬارﻳﺪ و ﺑﺮ در ﻏﺎر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﺎدﻣﺎنﺷﺎن ﺑﺴﺎزﻳﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را دادﻧﺪ‪ ،‬از ﻛﻔﺎر آن ﻗﻮم‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ »ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎره‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻧﺰاع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻪ ﻣﺪت در ﻏﺎر درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿﻪاي در ﻣﻴﺎن آﻳﻪاﺳﺖ‪» .‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺎرﺷﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫‪1522‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﺑﺎره آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺮ ﻏﺎر آﻧﺎن ﻣﺴﺠﺪي ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎنﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻴﺰ از اﻳﺸﺎن ﺑﻮد و رأيﺷﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﻛﺮدن‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﻌﺎر دارد ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮﻫﺎ ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻨﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻲ‬ ‫اﻛﺮمص ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ از اﺣﺎدﻳﺚ وارده در اﻳﻦ ﺑﺎب ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦﻛﺎر از ﺑﺪﻋﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬در دﻳﻦ‬ ‫ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا در ﺷﺮع اﻧﻮر ﻣﺎ ﺑﻨﺎﻛﺮدن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮﺳﺮ ﻣﺰارات‪ ،‬ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن در ﻣﺰارات و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﺳﺎزي در آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
q
p
on
m

l
k
j
i
h

g

f
e‬‬ ‫‪
e
d
c


b

a
`

_
~
}|
{
z
y
x

w
v
u
ts
r‬‬ ‫‪
i
h

g

f‬‬ ‫»ﺑﻪ زودي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ« ﺟﻤﻌﻲ از ﻣﺮدم‪» :‬اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺳﻪ ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺳﮕﺸﺎن ﺑﻮد« ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ‪ ،‬ﺳﻪ ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از‬ ‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺑﺎره ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ »ﭘﻨﺞ ﺗﻦﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺸﻤﻴﻦ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺳﮕﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬رﺟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« رﺟﻢ ﺑﺎﻟﻐﻴﺐ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻴﺮ درﺗﺎرﻳﻜﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻦ و‬ ‫از روي ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﻳﺎ ﺑﻲ داﺷﺘﻦ ﻳﻘﻴﻦ و داﻧﺶ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ »وﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﺟﻤﻌﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ »آﻧﻬﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﮕﺸﺎن ﺑﻮد« ﮔﻮﻳﻲ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮاب ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻟﺖ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را در ﺳﻠﻚ راﺟﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ‬ ‫ﻧﻴﺎورد »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﺷﻤﺎره آﻧﻬﺎ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ايﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪه در‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ارﺷﺎدي اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦﻣﻘﺎم و ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد ودر ﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﻮد ﭘﺲ‬ ‫ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺗﻌﺪاد اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ژرفﻧﮕﺮي ﻛﻨﻴﻢ »ﻧﻤﻲداﻧﺪ آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫‪1523‬‬

‫ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮدﺷﺎن را‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪﺷﻤﺎر آﻧﺎن را »ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ« از ﻣﺮدم‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ از ﻫﻤﺎن اﻧﺪك ﻫﺴﺘﻢ و ﺷﻤﺎر آﻧﺎن را ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ«‪» .‬ﭘﺲ درﺑﺎره آﻧﺎن ﻣﺮاء ﻧﻜﻦ« ﻣﺮاء‪ :‬در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﺪال و ﺑﮕﻮﻣﮕﻮﺳﺖ زﻳﺮا‬ ‫ﺑﺮ ﺟﺪال و ﻣﺸﺎﺟﺮه در اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻓﺎﻳﺪهاي ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﻴﺴﺖ »ﺟﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮﺳﺮي« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺟﺰ ﺟﺪاﻟﻲ ﺳﻄﺤﻲ وﺑﻲ ﺗﻌﻤﻖ و آن ﻓﻘﻂ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص وﺣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺲ »و در ﺑﺎب آﻧﻬﺎ از ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از آﻧﺎن«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻳﺎ ﻏﻴﺮﺷﺎن »ﺳﺆال ﻧﻜﻦ« زﻳﺮا آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺑﺎب‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﻮ را از ﺳﺆالﻛﺮدن از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎن آﮔﺎﻫﻲ درﺳﺘﻲ‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
|
{
z
y

x
w
vu
t
s
r
q
p
o
n

m

l
k
j‬‬ ‫}
~

¡
‪
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»و ﻫﺮﮔﺰ در ﻣﻮرد ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻣﮕﻮ ﻛﻪ ﻓﺮدا آن را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻢ ﻣﮕﺮ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ذﻛﺮ‬ ‫ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ«‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد از رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮرد‬ ‫اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﺮدا ﺑﻪ ﺷﻤﺎﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻢ»‬ ‫و ان ﺷﺎءاﷲ ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ ﭘﺲ وﺣﻲ ﻣﺪﺗﻲ از اﻳﺸﺎن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺄﺧﻴﺮ وﺣﻲ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﺖ دﺷﻮار آﻣﺪ آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺳﻠﻴﻤﺎنﺑﻦداوود ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻣﺸﺐ ﺑﺮ ﻫﻔﺘﺎد زن ﮔﺮدش ﻣﻲﻛﻨﻢ )ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ( و ﺑﻌﺪا ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﭘﺴﺮي‬ ‫ﻣﻲزاﻳﺪ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﻣﻲﺟﻨﮕﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﻮ انﺷﺎءاﷲ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫ﺳﻠﻴﻤﺎن انﺷﺎءاﷲ ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن آن ﺷﺐ ﺑﺮ زﻧﺎﻧﺶ ﮔﺮدش )ﻣﻘﺎرﺑﺖ( ﻛﺮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬ ‫ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﻧﺼﻒ اﻧﺴﺎﻧﻲ ]ﻧﻮزاد ﻧﺎﻗﺺ[ را ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ در ﻳﺪ اوﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن انﺷﺎءاﷲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻧﺚ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻔﺘﻦ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﺎز ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ»‪.‬‬ ‫‪1524‬‬

‫»و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﻳﺎدﻛﻦ« ﺑﺎ اﺳﺘﻐﻔﺎر‪ ،‬ﺗﻬﻠﻴﻞ و ﺗﺴﺒﻴﺢ »ﭼﻮن ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدي« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﻮن ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدي ﻛﻪ انﺷﺎءاﷲ ﺑﮕﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻳﺎدآوردي ﻛﻪ انﺷﺎءاﷲ ﻧﮕﻔﺘﻪاي ﭘﺲ‬ ‫ﻫﻤﺎن دم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد آوردي‪ ،‬انﺷﺎءاﷲ ﺑﮕﻮي‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻳﺎدآورد ﻛﻪ در اﻣﺮي از اﻣﻮر‬ ‫انﺷﺎءاﷲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ان ﺷﺎءاﷲ ﺑﮕﻮﻳﺪ«‪ .‬ﻣﺮاد اﺑﻦﻋﺒﺎس
اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻨﺖ «اﺳﺘﺜﻨﺎ« را ﺑﻪﺟﺎي آورد ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﮔﻔﺘﻦ انﺷﺎءاﷲ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ آن ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﺪت‪ ،‬در اﺣﻜﺎم ﻓﻘﻬﻲ اﺛﺮي داﺷﺘﻪ و ﻣﺜﻼ ﺳﺎﻗﻂ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﻔﺎره ﻳﺎ ﺑﺮﻃﺮفﻛﻨﻨﺪه ﺣﻨﺚ‬ ‫)ﺳﻮﮔﻨﺪﺷﻜﻨﻲ( ﺑﺎﺷﺪ‪» .‬و« ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻴﺰي را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدي »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺗﻮﻗﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا ﺑﻪ راﻫﻲ ﻛﻪ از ﺣﻴﺚ رﺷﺪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻦ ﭼﻴﺰ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺧﻴﺮ ﻳﺎ‬ ‫ﻧﻔﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮاب ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم از‬ ‫آﻳﺎت و دﻻﻻت ﻧﺒﻮت ﭼﻨﺎن ﻣﻮاﻫﺒﻲ ﺑﻪﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫رﺷﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ودﻻﻟﺖﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﻫﻢ ﺷﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي زﻳﺎدي از اﻧﺒﻴﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻴﺎن ﻛﺮد و اﻳﺸﺎن را از اﻣﻮر‬ ‫ﻏﻴﺒﻲ زﻳﺎدي ﻛﻪ ﺗﺎ ﻗﻴﺎم ﻗﻴﺎﻣﺖ روي ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫¦
§

¨
©
‪
¯
®
¬
«

ª‬‬ ‫»و در ﻏﺎرﺷﺎن ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺳﺎل ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن اﻓﺰودﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺻﺤﺎب‬ ‫ﻛﻬﻒ ﺳﻴﺼﺪوﻧﻪ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي در ﻏﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮاب ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ä
Ã
Â

Á
À
¿¾
½

¼

ȼ
¹
¸

¶
µ´
³
²
±
°‬‬ ‫‪
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« اﺑﻦﻋﻄﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮاد؛ ﻣﺪت‬ ‫ﺑﻌﺪ از آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ اﺣﻮاﻟﺸﺎن ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص‪ ،‬ﻳﺎ زﻣﺎن ﺑﻴﺪارﺷﺪﻧﺸﺎن ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻣﺮﮔﺸﺎن اﺳﺖ»‪ .‬اﻣﺎ زﺟﺎج ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮاد؛ ﻣﺪت درﻧﮓﻛﺮدﻧﺸﺎن در ﻏﺎراﺳﺖ ﻛﻪ ‪300‬‬ ‫‪1525‬‬

‫ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ و ‪ 309‬ﺳﺎل ﻗﻤﺮي ﺑﻮد زﻳﺮا ﻫﺮ ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺼﺪوﻧﻪ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻫﺮ ﺻﺪ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي ﺑﺎ ﺻﺪ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﺎل اﺳﺖ و ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻫﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻴﺼﺪﺳﺎل درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺳﺎل ﻫﻢ ﺑﺮ آن‬ ‫اﻓﺰودﻧﺪ«‪» .‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ او اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﻠﻢ اﻣﻮري‬ ‫ﻛﻪ از اﺣﻮال آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻣﺨﻔﻲ و ﻏﺎﻳﺐ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﻮر ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ »ﭼﻪ ﺑﻴﻨﺎ و ﺷﻨﻮاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﻠﻢ او‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﻏﻴﺒﻲ ـ اﻋﻢ ازﺷﻨﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و دﻳﺪﻧﻲﻫﺎ ـ ﺑﺴﻲ ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ زﻳﺮا در‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻏﺎﻳﺐ و ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎر و ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‬ ‫و ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺟﺰ او ﻫﻴﭻ ﻳﺎوري ﻧﻴﺴﺖ« ﺿﻤﻴﺮ »ﻫﻢ‪ :‬ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﺎن» ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻫﺎﻟﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد »و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را در ﺣﻜﻢ ﺧﻮد ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ اراده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻛﺮده و آن را ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺧﻮد دﺧﻴﻞ ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﺗﺎ از او در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﻮرت ﻳﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﻃﻠﺐ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا آﻓﺮﻳﻨﺶ و اﻣﺮ ﻫﻤﻪ از آن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و او از ﺷﺮﻳﻚ‪ ،‬وزﻳﺮ‪،‬‬ ‫ﻳﺎور و ﻣﺸﺎور ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ü
Û
Ú
ÙØ
×ÖÕ
Ô

ÓÒ
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì‬‬ ‫»و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻼوت ﻛﻦ« ﺑﻪ ﺗﻼوت‬ ‫ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﺗﺪﺑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻞ و ﺗﺒﻠﻴﻎ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آن ﺣﻀﺮتص را اﻣﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻼوت ﻋﺎﻣﻼﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺎﺑﺪاﻧﻪ و ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ ﻗﺮآن ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ »ﻛﻠﻤﺎت او را ﻫﻴﭻﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫دﻫﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ» ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از آن ﺧﺒﺮ داده و ﺑﺪان اﻣﺮ ﻛﺮده‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻜﻢ ﻛﻠﻤﺎﺗﺶ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ »و ﺟﺰ او‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﭘﺸﺖ و ﭘﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺎﺑﻲ« ﻣﻠﺘﺤﺪ‪ :‬ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺮآن راﻧﺨﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﺣﻜﺎم آن ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﻲ و از آن ﭘﻴﺮوي ﻧﻨﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻜﺎن و ﻣﺮﺟﻌﻲ را ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺪان ﭘﻨﺎه ﺑﺮي ﺗﺎ ﺗﻮ را از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﮕﻪ دارد‪.‬‬

‫‪1526‬‬

‫‪
P
O
N
M
L
KJ
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫‪
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U
TS

R
Q‬‬ ‫»و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺎ اﺳﺘﻤﺮار ﺑﺮ ﻧﻴﺎﻳﺶ‬ ‫ودﻋﺎ در ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت‪ ،‬ﻳﺎ در دو ﻃﺮف روز »ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻦ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺒﻴﺒﺶ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻓﻘﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺎوا‪ ،‬ﻫﻤﺮاه‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪار وﻣﻘﻴﺪ‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ »ﺧﺸﻨﻮدي او را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﺸﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻋﺒﺎدت و‬ ‫دﻋﺎﻳﺸﺎن ﻓﻘﻂ ﺧﻮاﻫﺎن ﺧﺸﻨﻮدي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ »و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ از آﻧﺎن‬ ‫درﻧﮕﺬرد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آن ﻓﻘﺮاي ﻣﺆﻣﻦ ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻣﮕﻴﺮ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮﺷﺎن از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺷﻮﻛﺖ و‬ ‫زﻳﻨﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدي‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ اﻳﺸﺎن را ﺣﻘﻴﺮ ﻧﻨﮕﺮﻧﺪ »ﻛﻪ‬ ‫آراﻳﺶ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺷﺮف و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻳﺎ زﻳﻨﺖ و ﺗﺠﻤﻞ دﻧﻴﺎ »را‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻲ و از آن ﻛﺲ ﻛﻪ دﻟﺶ را از ﻳﺎد ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ« ﺑﺎ ﻣﻬﺮ ﻛﻮﺑﻴﺪن ﺑﺮآن‬ ‫»ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺒﺮ« ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ و از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﻓﻘﺮا را از ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮﻳﺶ دور ﮔﺮداﻧﺪ »و« ﺑﺪان ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ »از‬ ‫ﻫﻮي و ﻫﻮس ﺧﻮد ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده« و آن را ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻧﺪ وﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮك را ﺑﺮ‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ »و اﺳﺎس ﻛﺎرش ﺑﺮ از ﺣﺪ ﮔﺬﺷﺘﻦ اﺳﺖ« ﻓﺮﻃﺎ‪ :‬از ﺗﻔﺮﻳﻂ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺿﺎﻳﻊ ﻛﺮدن ﺣﻖ ﺧﺪا وﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در اﻣﺮ وي ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻬﺎﻟﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺆﻟﻔﻪاﻟﻘﻠﻮب ـ ﻋﻴﻴﻨﻪﺑﻦ ﺣﺼﻦ‬ ‫و اﻗﺮعﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ و ﻣﻨﺴﻮﺑﺎﻧﺸﺎن ـ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ!‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در ﺻﺪر ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ و اﻳﻦ ﮔﺮوه و ﺑﻮي ﺑﺪ‬ ‫ﺟﺒﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را از ﻣﺎ دور ﺳﺎزﻳﺪ ـ ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻮذر‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻣﺴﻌﻮد و ﻓﻘﺮاي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن  ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺸﻤﻴﻨﻪاي ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ وﺟﺰ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﻟﺒﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﺗﻨﺸﺎن‬ ‫ﻧﺒﻮد ـ ﻣﺎ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻴﻢ و از ﺷﻤﺎ اﺣﻜﺎم و ﻣﻮاﻋﻆ را ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ؛ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫آﻳﻪ‪ ﴾...Î
Í
Ì﴿ :‬ﺗﺎ ﴿‪ ﴾...

q

p

o




n‬ﻧﺎزل ﺷﺪ و اﻳﻦ اﺷﺮافﭘﻴﺸﮕﺎن‬ ‫ﺑﺰرگﻣﻨﺶ را ﺑﻪ دوزخ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ‬

‫‪1527‬‬

‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮي اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻓﻘﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را در آﺧﺮ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺸﻐﻮل ذﻛﺮﺧﺪا ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺮ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻧﻤﻴﺮاﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫آنﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪﺣﺒﺲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺴﻢ ﺑﺎ ﻣﺮداﻧﻲ از اﻣﺘﻢ ﻓﺮﻣﺎن داد‪ .‬اي ﻓﻘﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن! زﻧﺪﮔﻲ و‬ ‫ﻣﺮگ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ»‪.‬‬ ‫‪
s

r

q

p

o




n

ml

k


j

i

h

g

fe

d

c

b‬‬ ‫‪
b
a
`
_

~
}|
{


z
y
x
w
v
ut‬‬ ‫»و ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺘﻜﺒﺎرﭘﻴﺸﻪ »ﺣﻖ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ« ﻧﻪ‬ ‫از ﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي ﺗﺎ در آن ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ اﻳﻦ دﻳﻦ ﺣﻖ را از‬ ‫ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎوردهام ﺑﻠﻜﻪ آن را ﻓﻘﻂ ازﺳﻮي اﷲ آوردهام »ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻳﻤﺎن آورد« ﻟﻔﻆ‪ ،‬ﻟﻔﻆ ﻣﺸﻴﺌﺖ اﺳﺖ و ﻣﺮاد از آن اﻣﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و ﻫﺮﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮد« ﻟﻔﻆ‪ ،‬ﻟﻔﻆ ﻣﺸﻴﺌﺖ اﺳﺖ و ﻣﺮاد از آن ﺧﺒﺮ دادن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ و ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺟﺰ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻲﺷﻮد »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺘﻤﮕﺮان« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و اﻧﻜﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاﻧﺪ »آﺗﺸﻲ« ﺑﺰرگ‬ ‫را »آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﺮاﭘﺮدهﻫﺎﻳﺶ آﻧﺎن را در ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد« ﺳﺮادق‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫از ﻗﻤﺎش اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ آﺗﺸﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮاﭘﺮدهاي ﺗﺸﺒﻴﻪ‬ ‫ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮﻛﻪ در درون آن اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و او را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد »و اﮔﺮ ﻓﺮﻳﺎد‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ« و ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ ﺗﺎ ازﮔﺮﻣﺎي آﺗﺶ ﻧﺠﺎﺗﺸﺎن دﻫﺪ »ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺎﻧﻴﺪن آﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻠﺰ‬ ‫ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻪ داد آﻧﺎن رﺳﻴﺪه ﺷﻮد« ﻣﻬﻞ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺗﺶ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد از‬ ‫ﻣﻌﺎدن زﻣﻴﻦ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﺲ و ﺳﺮب‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﻬﻞ‪ ،‬رﺳﻮب روﻏﻦ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎ‬ ‫را ﺑﺮﻳﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪﺳﺒﺐ داﻏﻲ ﺧﻮﻳﺶ »وه! ﭼﻪ ﺑﺪ آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲاي اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن »و ﭼﻪ ﺑﺪ آراﻣﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ« اﻳﻦ دوزﺧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاي راﺣﺘﻲ ﺧﻮد آن را درﺑﺮ‬

‫‪1528‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و در آنﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ!! ﺗﻌﺒﻴﺮ »آراﻣﮕﺎه» ﺑﺮاي دوزخ‪ ،‬از ﺑﺎب ﺗﻬﻜﻢ و‬ ‫اﺳﺘﻬﺰاي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺪار ﺑﺎﺷﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺻﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﻫﻮي ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺎﺑﻪﻫﺎ و ﻏﻴﺮ آن از ﺑﺮﺧﻮرداريﻫﺎ را ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫‪
¤

£

¢

¡



~

}

|

{

z

y

x



w

v

u

t‬‬ ‫‪
¯
®
¬
«
ª
©¨
§
¦
¥‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﺎل ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن ﺳﻴﻪروز را ذﻛﺮ ﻛﺮد‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﺎل ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﺎن را‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ«‬ ‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ »ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻣﺎ ﭘﺎداش ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« در‬ ‫آﺧﺮت‪» .‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﻋﺪن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻋﺪن‪ :‬اﻗﺎﻣﺖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﺸﺎن ﻋﻠﻲاﻟﺪوام در آن ﺑﻬﺸﺖﻫﺎ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﻧﺪ »از ﻓﺮودﺳﺖﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از‬ ‫زﻳﺮ ﻏﺮﻓﻪﻫﺎ و از زﻳﺮ درﺧﺘﺎن آن ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ »ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎ ﺟﺎرياﺳﺖ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ‬ ‫دﺳﺖﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ از ﻃﻼ آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺳﻮار‪ :‬زﻳﻨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺎزو ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫اﻳﻦ زﻳﻨﺖ ﺷﺎﻫﺎن و زﻧﺎن در دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺮدان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬زﻳﻮر‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ در ﺑﻬﺸﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ آب وﺿﻮ ﺑﻪآن ﻣﻲرﺳﺪ«‪» .‬و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺒﺰ از‬ ‫ﺳﻨﺪس و اﺳﺘﺒﺮق ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ« ﺳﻨﺪس‪ :‬اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻧﺎزك و اﺳﺘﺒﺮق‪ :‬اﺑﺮﻳﺸﻢ ﺳﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ آن‬ ‫را دﻳﺒﺎ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬رﻧﮓ ﺳﺒﺰ را ﻣﺨﺼﻮصﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ رﻧﮓ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ رﻧﮕﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻋﻠﻢ »اﻟﻮان» ﺟﺪﻳﺪا ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺴﻴﺎر اﻋﺠﺎب اﻧﮕﻴﺰ‬ ‫اﻳﻦ رﻧﮓ ﭘﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ »درآﻧﺠﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲزﻧﻨﺪ« ﺗﺨﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﺮدهﻫﺎ و‬ ‫ﺗﺸﻚﻫﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻳﺎ در آﻧﺠﺎ ﺳﺮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﻧﺮم و راﺣﺖ ﻗﺮاردارد ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﺣﺠﻠﻪ‬

‫‪1529‬‬

‫ﻋﺮوس را ﺑﻪ آن ﻣﻲآراﻳﻨﺪ »ﻧﻴﻚ ﭘﺎداﺷﻲ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده‬ ‫اﺳﺖ »وﻧﻴﻜﻮ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻣﺘﻜﺎﻫﺎ و ﺳﺮﻳﺮﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫»و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺜﻠﻲ ﺑﺰن دو ﻣﺮد را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ و آراﻳﺶﻫﺎي آن ﻓﺨﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻓﻘﺮا اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬آن دو ﻣﺮد را ﻣﺜﻞ ﺑﺰن ﻛﻪ‬ ‫ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺆﻣﻦ و دﻳﮕﺮي ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮد؛ »ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ« ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮد »دوﺑﺎغ از‬ ‫درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر« ﻣﺘﻨﻮع و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن »دادﻳﻢ و ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن دو ﺑﺎغ را ﺑﺎ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ‬ ‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﮔﺮداﮔﺮد آن دو ﺑﺎغ از ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ را روﻳﺎﻧﺪﻳﻢ »و‬ ‫ﻣﻴﺎن آن دو« ﺑﺎغ »ﻛﺸﺘﺰاري ﻗﺮار دادﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﺮ روﻧﻖ و ﺑﻬﺠﺖ و ﻏﻨﺎي آن ﻣﻲاﻓﺰود‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آن دو ﻣﺮد‪ ،‬دو ﺑﺮادر از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬آﻧﻬﺎ دو ﺑﺮادر از ﻣﺮدم‬ ‫ﻣﻜﻪ و از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻮد ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮد ودﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻲﺳﻠﻤﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
Í
Ì
Ë
Ê
ÉÈ
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﺑﺎغ اﻛﻞ ﺧﻮد را داد« اﻛﻠﻬﺎ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﺼﻮل و ﺛﻤﺮ وﺑﺎروﺑﺮ ﺧﻮد را‬ ‫»و از ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻴﭻ ﻛﻢ ﻧﻜﺮد« ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎ در ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﻏﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫زﻳﺮا ﺑﺎﻏﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻴﻮه ﺑﺴﻴﺎر و ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻣﻴﻮه ﻛﻢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ »و ﻣﻴﺎنآن دو‬ ‫ﺟﻮﻳﺒﺎري روان ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ« ﺗﺎ داﺋﻤﺎ و ﺑﻲ اﻧﻘﻄﺎع آن دو ﺑﺎغ را آﺑﻴﺎري ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ
Ô

Ó
Ò


Ñ
Ð
Ï
Î‬‬ ‫»و ﺑﺮاي او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺐ آن دو ﺑﺎغ »ﻣﻴﻮه ﻓﺮاوان ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ آن دو ﺑﺎغ‬ ‫ﺑﺠﺰ ﻣﻴﻮهﻫﺎي اﻧﮕﻮر و ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻬﺮهﻫﺎي دﻳﮕﺮ از زر و ﺳﻴﻢ و ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﻫﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﺛﻤﺮ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎل و ﺛﺮوت از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ رﻓﻴﻘﺶ«‬

‫‪1530‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﺆﻣﻨﺶ »ﮔﻔﺖ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺎ او ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻲﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫او ﺟﺪال ﻟﻔﻈﻲ داﺷﺖ و ﺑﺮ او ﻓﺨﺮ ﻣﻲﻓﺮوﺧﺖ؛ »ﻣﻦاز ﺗﻮ در ﻣﺎل ﺑﻴﺶ و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر‬ ‫ﺣﺸﻢ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ در ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻢ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ و ﻣﻮﻓﻖﺗﺮم‬ ‫زﻳﺮا ﻣﻦ ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮم‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﺶ او‬ ‫را ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدار ﻣﻐﺮور دﻳﮕﺮي ـ ﺑﻪ ﻛﺒﺮ و ﻏﺮور ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺨﺮ ورزﻳﺪن ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻏﺮهﺷﺪن ﺑﻪ دﻧﻴﺎ و ﺑﺮﺗﺮيﻣﻨﺸﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺛﺮوت و‬ ‫ﭘﻮل‪ ،‬ﺣﺎل و وﺿﻊداﺋﻤﻲ ﺗﻮاﻧﮕﺮان اﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮآﻧﺎن رﺣﻢ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ـ ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪
M
L
K
J
I
H
G
F

E
D
C
B
A‬‬ ‫»و داﺧﻞ ﺑﺎﻏﺶ ﺷﺪ« ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آن ﺷﺨﺺ ﻣﻐﺮور و ﻣﺘﻜﺒﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻪ‬ ‫ﺛﺮوت و ﻣﻜﻨﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ رخ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬دﺳﺖ وي را ﮔﺮﻓﺖ واو را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎغ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮد‪ ،‬او را در آن ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻋﺠﺎﻳﺐ و زﻳﺒﺎﻳﻲﻫﺎي آن را ﺑﻪوي ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲداد »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮد« ﺑﺎ ﻛﻔﺮ و ﻋﺠﺐ و ﺧﻮدﻧﮕﺮي ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫»ﮔﻔﺖ« آن ﻛﺎﻓﺮ از ﻓﺮط ﻏﻔﻠﺖ‪ ،‬ﻃﻮل أﻣﻞ‪ ،‬ﻗﻠﺖ ﻋﻘﻞ و ﺿﻌﻒ ﻳﻘﻴﻦ »ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ« ﺑﺎغ »ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد«‪.‬‬ ‫‪
Z
Y
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
O
N‬‬ ‫»و ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬او ﻣﻨﻜﺮ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫وﺑﺮادرش را از ﻛﻔﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﻨﺎي دﻧﻴﺎ و ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﺒﺮ داد »و اﮔﺮ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮيﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮم‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ را در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﻳﺎﻓﺖ«‬ ‫او ﭘﻨﺪاﺷﺖﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪﻓﺮض و ﺗﻘﺪﻳﺮ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﻓﻴﻘﺶ ﻋﻘﻴﺪه دارد ـ ﺑﻪﺳﻮي‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ او در آﺧﺮت ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﺑﺎغ را ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫داد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ او اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از روي ﻗﻴﺎس ﻏﺎﻳﺐ ﺑﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن در دﻧﻴﺎ ﻏﻨﻲ‬ ‫وﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻣﻮرد اﻛﺮام و اﻋﺰاز ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺴﺘﻢ ﭘﺲ در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ‬ ‫‪1531‬‬

‫ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ رﻳﺨﺘﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ‬ ‫و ﺿﻮاﺑﻂ در ذﻫﻦ و ﻧﻬﺎد او و ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮط ﻏﺮور و ﺑﺪﻣﺴﺘﻲاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي‬ ‫ﺑﺮ وي ﭼﻴﺮه ﺷﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺧﻮد اﺳﺘﺪراﺟﻲ ﺑﺮاﻳﺶ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫[

\]^

_`‪
k
jih
gfedcba‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ ﺑﻪ او رﻓﻴﻖ« ﻣﺆﻣﻦ »او در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻲﻛﺮد‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮرا از ﺧﺎك آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪي« از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺪرت آدم را از ﺧﺎك آﻓﺮﻳﺪ و او‬ ‫اﺻﻞ و ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﺗﻮﺳﺖ »ﺳﭙﺲ از ﻧﻄﻔﻪ آﻓﺮﻳﺪ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آب ﻣﻨﻲ »آنﮔﺎه ﺗﻮ‬ ‫را در ﻫﻴﺄت ﻣﺮدي در آورد؟« ﺗﻮ را اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺮﻳﻨﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و اﻋﻀﺎي وﺟﻮدت را ﺑﻪ‬ ‫اﻋﺘﺪال و ﺑﺮاﺑﺮي ﺗﻤﺎم آراﺳﺖ و وﺟﻮدت را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﻴﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرگ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪي؟‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎ ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ اﺷﺎره دارد زﻳﺮا ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﺑﺘﺪاﻳﻲ‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺑﺮ اﺣﻴﺎي ﻣﺠﺪد آن آﻓﺮﻳﺪه ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
t
s
r
q
p
o
n
m
l‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮادر ﻣﺆﻣﻦ وي اﻓﺰود‪» :‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻦ« اﻋﺘﻘﺎد دارم ﻛﻪ »اوﺳﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻮ وﻟﻲ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮب ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ و ﺑﻪﺧﺪاﻳﻲ او ﻣﻌﺘﺮﻓﻢ »و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲﺳﺎزم« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﻮﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪي‪.‬‬ ‫‪
i
h
g
f
e

d
c
b
a`
_
~
}
|
{
z
y
x
w


v
u‬‬ ‫‪
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬ ‫»و ﭼﻮن وارد ﺑﺎﻏﺖ ﺷﺪي‪ ،‬ﭼﺮا ﻧﮕﻔﺘﻲ ﻣﺎﺷﺎءاﷲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﺮا در ﻫﻨﮕﺎم وارد ﺷﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎﻏﺖ ﻧﮕﻔﺘﻲ‪» :‬آﻧﭽﻪ اﷲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ«‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺮاي آن‬ ‫ﮔﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ آن ﺑﺎغ و ﻫﺮ ﭼﻪ در آن اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪1532‬‬

‫آﻓﺮﻳﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ و در ﮔﺮو ﻣﺸﻴﺖ اوﺳﺖ؛ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ آن را ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد و‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻓﺎﻧﻲاش ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و ﭼﺮا ﻧﮕﻔﺘﻲ‪» :‬ﻻﻗﻮة اﻻﺑﺎاﷲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺟﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺮاي آن ﮔﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺑﺮ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲاش ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد و ﺑﻪ وي‬ ‫ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ وي در آﺑﺎداﻧﻲ آن ﺑﺎغ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﺎري اﷲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ‬ ‫ﻗﻮت و ﻗﺪرت ﺧﻮد وي و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﺳﺖ وي از داراﻳﻲ وﻧﻌﻤﺖ ﻗﺮار‬ ‫دارد‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﻪ ﻳﺎري ﺧﺪا ﺗﻮاﻧﺎ و ﻣﺴﻠﻂ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺟﺰ ﺑﻪﻣﺸﻴﺖ اﷲ‬ ‫ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ‬ ‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ
ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﺗﻮ را ﺑﺮ ﮔﻨﺠﻲ از ﮔﻨﺞﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖراﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻜﻨﻢ؛ آن ﮔﻨﺞ‬ ‫ﻻﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ اﺳﺖ»‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ
آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪهاي ﻫﻴﭻ ﻧﻌﻤﺘﻲ را ـ اﻋﻢ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻳﺎ ﻣﺎل ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ـ ارزاﻧﻲ ﻧﻤﻲدارد ﻛﻪ‬ ‫او ﺑﺮ آن ﻧﻌﻤﺖ )ﻣﺎﺷﺎءاﷲ ﻻ ﻗﻮة إﻻ ﺑﺎﷲ( ﺑﮕﻮﻳﺪو در آن‪ ،‬آﻓﺘﻲ ـ ﺑﺠﺰ ﻣﺮگ ـ ﺑﺒﻴﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﻫﻴﭻ آﻓﺘﻲ روي ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ اﺟﻞ ﻣﻮﻋﻮد آن ﻓﺮا رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻠﻒ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ‪»:‬ﻫﺮﻛﺲ از ﺣﺎل‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎل‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺧﻮﺷﺶ آﻣﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎﺷﺎءاﷲ ﻻ ﻗﻮة إﻻ ﺑﺎﷲ«‪.‬‬ ‫آن ﮔﺎه ﺷﺨﺺ ﻣﺆﻣﻦ اﻓﺰود‪» :‬اﮔﺮ ﻣﺮا از ﺣﻴﺚ ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﺧﻮد ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ«‬ ‫ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺲ ﭼﻪﺑﺴﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺎغ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﺪ« در دﻧﻴﺎ ﻳﺎ در آﺧﺮت‬ ‫»و ﺑﺮ آن« ﺑﺎﻏﺖ »آﻓﺘﻲ از آﺳﻤﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« ﻛﻪ آن را ﺑﺮ آن ﺑﺎغ ﻣﻘﺪر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ؛ ﺣﺴﺒﺎن‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺻﺎﻋﻘﻪ »ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻲﮔﻴﺎه و ﻟﻐﺰﻧﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدد«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ اﺛﺮ آن آﻓﺖ ﻳﺎ آن ﺻﺎﻋﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎغ ﺗﻮي ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻲﮔﻴﺎه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدد ﻛﻪ از‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ و ﺑﻲﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻫﺎ در آن ﺑﻠﻐﺰد‪.‬‬ ‫‪
£
¢
¡

~
}
|
{
z‬‬ ‫»ﻳﺎ آب آن« ﺑﺎﻏﺖ »ﻓﺮورﻓﺘﻪ ﺷﻮد« در اﻋﻤﺎق زﻣﻴﻦ »ﺗﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﻲ آن را ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫آوري« ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﻫﻴﭻ وﺳﻴﻠﻪاي‪.‬‬ ‫‪1533‬‬

‫‪

¶
µ

´
³
²
±
°

¯
®
¬
«
ª
©
¨

§
¦
¥
¤‬‬ ‫¸
‪
¹‬‬ ‫»و ﺑﺮ ﻣﻴﻮهﻫﺎي او اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬آﻓﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺑﺎﻏﺶ زد‬ ‫وﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺑﺎﻏﺶ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬رﺳﻴﺪ »ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪدﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮ دﺳﺖ ﻣﻲﻣﺎﻟﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﻓﺴﻮس و اﻧﺪوه و ﺣﺴﺮت‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻲزد‬ ‫»ﺑﺮآﻧﭽﻪ در آن ﺑﺎغ ﺧﺮج ﻛﺮده ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮ اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ در آﺑﺎداﻧﻲ و ﺳﺎﻣﺎندﻫﻲ آن ﺑﺎغ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﺻﺮف ﻛﺮده ﺑﻮد »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آن ﺑﺎغ ﺑﺮ دارﺑﺴﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﻓﺮواﻓﺘﺎده ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺳﺘﻮﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻬﺎي اﻧﮕﻮر را ﺑﺮ آن ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮورﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﻳﺎ دﻳﻮارﻫﺎ و ﺳﻘﻔﻬﺎ و‬ ‫آﺑﺎدﻳﻬﺎي آن ﺑﺮروي ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد »و« ﺑﺎ اﻧﺪوه و ﺣﺴﺮت »ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬ ‫ﻛﺎش ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻢ« ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻦ ﺑﺎﻏﺶ‬ ‫را دﻳﺪ‪ ،‬آرزو ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺎش ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺎﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲآورد ﺗﺎ ﺑﺎﻏﺶ از‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻦﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻮﺑﻪ از ﺷﺮك ﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫‪
Å
Ä


Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º‬‬ ‫»و ﺑﺮاي او ﻫﻴﭻ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ او را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎري دﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آن ﻛﺴﺎن‬ ‫و ﺧﺪﻣﺘﻜﺎراﻧﻲ ﻛﻪ او در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﺮاﻳﺶ اﻧﺠﺎم داده‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ و ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ ﻧﻜﺮدﻧﺪ »و ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﺒﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻮد‬ ‫ﻫﻢﺗﻮان و ﻗﺪرﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ از اﷲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺎﻏﺶ اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
ÊÉ
È

Ç
Æ‬‬ ‫»در آﻧﺠﺎ ﻓﻘﻂ وﻻﻳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻖ دارد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﻣﻮﻗﻒ‪ ،‬ﻧﺼﺮت‬ ‫وﻛﺎرﺳﺎزي ﻓﻘﻂ از آن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ و ﺟﺰ او ﻫﻴﭻﻛﺲ و ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦﻛﺎرﺳﺎزي ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻓﻘﻂ‬ ‫ازآن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در آن روز ﺑﺎ وي در ﻣﻠﻜﺶ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‬

‫‪1534‬‬

‫»اوﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺟﻬﺖ ﭘﺎداش« دادن ﺑﻪ دوﺳﺘﺎﻧﺶ »و او ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﺟﺎم«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻧﻴﻚﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﺑﻪ دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺧﺮد ﻋﺒﺮتﻫﺎﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﻣﻐﺮور‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻪ آراﻳﺸﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪
ß
Þ

Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×

Ö
Õ

Ô
Ó
Ò
Ñ‬‬ ‫‪
é
è
ç
æ
å
ä
ã
âá
à‬‬ ‫»و ﺑﺮاي آﻧﺎن زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ را ﻣﺜﻞ ﺑﺰن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺜﻠﻲ ﺑﺰن ﻛﻪ در زﻳﺒﺎﻳﻲ و‬ ‫ﻃﺮاوت و زوال زود ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد؛ »ﻛﻪ« زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ‬ ‫»ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را از آﺳﻤﺎن ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ؛ ﺳﭙﺲ ﮔﻴﺎه زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫درآﻣﻴﺨﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻮن آب ﺑﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن زﻣﻴﻦ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ در آﻣﻴﺨﺘﻨﺪ وﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ آب رﺷﺪ ﻛﺮده و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺨﺘﻪ و رﺳﻴﺪه ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ »ﭘﺲ آﺧﺮ‬ ‫ﻛﺎر« آن ﮔﻴﺎه »ﭼﻨﺎن درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎدﻫﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪهاش ﻛﺮدﻧﺪ« در ﮔﻮﺷﻪ وﻛﻨﺎر‬ ‫زﻣﻴﻦ و دﻳﮕﺮ از آن ﮔﻴﺎه ﻫﻴﭻ اﺛﺮي ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺎل اول ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺣﺎل و وﺿﻊ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ؛ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﻫﻴﭻ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ زوال و ﻧﺎﺑﻮدي اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و از ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻋﺎﺟﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
O
NMLKJ

IHG

FE
D
CB

A‬‬ ‫»ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪان زﻳﻮر زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎﻳﻨﺪ« ﻛﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﻧﮓ و روﻧﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‬ ‫ﭘﺲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در رﺿﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آﺧﺮت ﻧﻔﻌﻲ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻴﻜﻲﻫﺎي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎداﺗﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در دﻧﻴﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ؛ ﭼﻪ ﻣﺎﻟﻲ و ﭼﻪ ﺑﺪﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎﺗﻲاﻧﺪ ﻛﻪﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﻔﻮظ‬

‫‪1535‬‬

‫ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬آري! اﻳﻨﻬﺎ »ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت از ﻧﻈﺮ ﭘﺎداش ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ« از آن آراﻳﺶﻫﺎ و ﺑﺮاي‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﻮد ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي درﺑﺮ دارﻧﺪ »و از ﻧﻈﺮ اﻣﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎﻗﻴﺎت‬ ‫اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ آن ﭼﺸﻢ ﻣﻲدوزﻧﺪ‬ ‫اﻣﻴﺪﺑﺨﺶﺗﺮﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت ﺑﺮ اﺳﺎس وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﻧﺪ‪،‬‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻣﻴﺪﻫﺎي ﻣﺎدي اﻛﺜﺮا دروﻏﻴﻦ و ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺣﻤﺪ و اﺑﻦﺣﺒﺎن از اﺑﻲﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬در ﭘﻲ ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت اﻧﺪ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ ﺗﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻬﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺴﺒﻴﺢ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴﺪ و ﻻﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎاﷲ «‪.‬‬ ‫‪
[
Z
Y
X
W
V

U
T
S
R
Q
P‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﻈﺮي از ﻣﻨﻈﺮهﻫﺎي ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﺎن دﻧﻴﺎ ﻳﺎدآوري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬و« ﻳﺎد ﻛﻦ »روزي را ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ را روان ﻛﻨﻴﻢ« روان‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎ؛ ﻋﺒﺎرت از ﺑﺮﻛﻨﺪن و دورﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ از اﻣﺎﻛﻦ آﻧﻬﺎ و ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در‬ ‫آوردن آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآوردن اﺑﺮﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪) :‬و از ﺗﻮ درﺑﺎره ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرم‬ ‫آﻧﻬﺎ را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ رﻳﺰرﻳﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﭘﻬﻦ و ﻫﻤﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫در آﻧﻬﺎ ﻛﺠﻲاي ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ و ﻧﻪ ﻧﺎﻫﻤﻮارياي( »ﻃﻪ‪ 107 /‬ـ ‪» .«105‬و زﻣﻴﻦ را ﺑﺎرز ﺷﺪه‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ« ﺑﺮوز زﻣﻴﻦ؛ آﺷﻜﺎر ﮔﺸﺘﻦ آن و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲاﺳﺖ ﻛﻪ آن را‬ ‫ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮﻫﻬﺎ‪ ،‬درﺧﺘﺎن و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ »و آﻧﺎن را ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺧﻼﻳﻖ را ﺑﻌﺪ از ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺸﺎن از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻮﻗﻒ ﻣﺤﺸﺮ ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ »ﭘﺲ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از آﻧﺎن را ﻓﺮو ﻧﮕﺬارﻳﻢ« ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ او را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺠﺎ ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ‪.‬‬

‫‪1536‬‬

‫\
]
^
_
`
‪
m
l
k
j
i
h
g
fe
d
c
b

a‬‬ ‫»و آﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﻒ ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺻﻒ ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﻤﺎ‬ ‫را آﻓﺮﻳﺪه ﺑﻮدﻳﻢ« ﺑﺎ ﭘﺎي ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﺑﺪن ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﻳﺎن »ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪﻳﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺎﺋﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺮدم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﭘﺎي‬ ‫ﺑﺮﻫﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺪن ﻋﺮﻳﺎن و ﺑﺪون ﺧﺘﻨﻪ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﻋﺎﺋﺸﻪرﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ؛ ﻳﺎ‬ ‫رﺳﻮلاﷲ! ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻛﺎر ﺳﺨﺖﺗﺮ و‬ ‫ﻫﻮﻟﻨﺎكﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ«‪» .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ وﻋﺪهﮔﺎﻫﻲ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در دﻧﻴﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻮﻋﺪي ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻲدارﻳﻢ ﻛﻪ در آن ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﻣﻮرد ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ وﻣﺠﺎزات ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪
z


y

x

w
v
u
t

s
r




q

p



o

n‬‬ ‫{|
}
~_
`‪
k
j
i
h

g
fe
d
cb

a‬‬ ‫»و ﻛﺘﺎب در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد« ﻣﺮاد از ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ در دﺳﺘﺶ ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﺎن در دﺳﺖ راﺳﺘﺸﺎن وﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺷﻘﺎوت‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎن در دﺳﺖ ﭼﭙﺸﺎن »آنﮔﺎه ﻣﺠﺮﻣﺎن را از آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺠﺮﻣﺎن را از اﻓﺘﻀﺎﺣﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ دادن آن ﻧﺎﻣﻪ درآن ﺟﻤﻊ ﻋﻈﻴﻢ‬ ‫داﻣﻨﮕﻴﺮﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺰ از ﻋﺬاب دردﻧﺎك‪ ،‬ﻫﺮاﺳﺎن و ﺑﻴﻤﻨﺎك ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫اي واي ﺑﺮ ﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرﮔﻲ را ﻓﺮوﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺰ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎه ﺻﻐﻴﺮه وﻛﺒﻴﺮهاي را ﻓﺮو‬ ‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ آن را در ﺿﺒﻂ و ﺛﺒﺖ و ﺣﺴﺎب آورده و اﻳﻦدر ﻣﻮرد ﮔﻨﻬﻜﺎراﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﺷﺪه و از آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ واﻳﻨﺎن ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﻴﺮه را ﻧﻴﺰ‬ ‫در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﻴﺮه از ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﺤﻮ ﺷﺪهاﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ )‪ (31‬از ﺳﻮره‬ ‫‪1537‬‬

‫«ﻧﺴﺎء« ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ از ﻣﻌﺎﺻﻲ‬ ‫»ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‬ ‫ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺣﺪي از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻲﮔﻨﺎه ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه و ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار‬ ‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ و از ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎمدﻫﻨﺪه ﻃﺎﻋﺖ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن اﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺎﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪
|

{z


y
x
w
v
u



t


s

r
q

p

o

n
m
l‬‬ ‫}
~

¡
‪
©
¨
§
¦
¥¤
£
¢‬‬ ‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﺮاي آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﺟﺰ‬ ‫اﺑﻠﻴﺲ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا او از ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن اﺑﺎ ﻛﺮد و اﺳﺘﻜﺒﺎر ورزﻳﺪ »او از ﺟﻦ ﺑﻮد«‬ ‫ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﻠﻴﺲ اﺻﻞ ﺟﻦ ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ آدم اﺻﻞ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ»‪» .‬ﭘﺲ از‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺳﺮﺑﺎز زد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از ﻃﺎﻋﺖ وي ﺳﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪ »آﻳﺎ« ﺑﺎ اﻳﻦﺣﺎل »او و‬ ‫ﻧﺴﻠﺶ را دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺮدم! آﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ از ﺳﺠﺪه‬ ‫ﻛﺮدن اﺑﺎ ورزﻳﺪ و از ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﺳﺮﭘﻴﭽﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ او و ﻧﺴﻠﺶ را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ »ﺑﻪﺟﺎي ﻣﻦ؟« در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬از او و ﻧﺴﻠﺶ ﺑﻪﺟﺎي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺪل ﻣﻦ ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ؟ »و ﺣﺎل آنﻛﻪ آﻧﻬﺎ دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از او ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﻧﺪارﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ وﻫﻤﻪ وﻗﺖ ﻣﺘﺮﺻﺪ‬ ‫زﻳﺎن زدن و ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪل ﻛﺴﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪه و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ‬ ‫را ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻐﺮق ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ »ﺷﻴﻄﺎن ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﺘﻤﻜﺎران اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ و اﻃﺎﻋﺖ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻮاﻻت‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺘﻤﻜﺎران ﭼﻪ ﺑﺪ ﻋﻮﺿﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
º
¹
¸
¶



µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫»ﻣﻦ آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺑﻠﻴﺲ و ﻧﺴﻞ وي را »در ﻫﻨﮕﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ در ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دادن ﻛﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﺷﺮﻛﺎي ﻣﻦ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬

‫‪1538‬‬

‫اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻦ آﻧﺎن را در ﻫﻨﮕﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم »و ﻧﻪ در ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻮدﺷﺎن« ﺣﺘﻲ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻢ از آﻧﺎن ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪام ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اراده وﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻻﻳﺰال ﻣﻦ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﺠﺖ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ درﺧﺸﺎن اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎء اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺮ و ﻣﻌﺘﺮف ﺑﻮدﻧﺪ »و ﻣﻦ آن ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻳﺎﻛﺎﻓﺮان را »ﻣﺪدﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮم« ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه در اﻣﺮ‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺪدﻛﺎر ﻣﻦ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﺮا آﻧﺎن را در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ؟!‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪﺣﻮي‪ :‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس» ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در ﻫﻤﻪ ﻋﺼﺮﻫﺎ و ﺑﻮﻳﮋه در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ‪،‬‬ ‫رواج ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻏﻠﻂ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺻﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻫﺴﺘﻲ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺴﺎن‪ ،‬از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺳﺒﺎب‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻫﻤﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻘﺾ ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬ ‫»¼
½
¾
¿

‪
È
ÇÆÅÄÃÂ

ÁÀ‬‬

‫»و« ﻳﺎد ﻛﻦ »روزي را ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! »آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻜﺎن ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ« و ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻔﻌﻲ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ اﻋﻢ از ﺑﺘﺎن و ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ را »ﻧﺪا دﻫﻴﺪ« اﻳﻦ ﺧﻄﺎب در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﭘﺲ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ وﻟﻲ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﻣﺎ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﻮﺑﻘﻲ ﻗﺮار دادهاﻳﻢ« ﻣﻮﺑﻖ‪:‬‬ ‫وادي ﻋﻤﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻲاﻧﺪازد ﺗﺎ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﺮﺳﺪ ﭘﺲ ﻣﺮاد از ﻣﻮﺑﻖ‪ :‬ورﻃﻪ و ﻣﻬﻠﻜﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É‬‬ ‫»و ﻣﺠﺮﻣﺎن آﺗﺶ دوزخ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ درآن ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻓﺘﺎد« ﮔﻤﺎن‬ ‫دراﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ و ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻳﻘﻴﻦ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دوزخ ﻓﺮوﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ‬ ‫»و از آن‪ ،‬ﺟﺎي ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از دوزخ ﮔﺮﻳﺰﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﭘﻨﺎه ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1539‬‬

‫‪
P
O
N
M
L
K
JI
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻛﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺧﻠﻘﺶ را ﺑﺎ ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد‪» :‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ«‬ ‫ﺻﺮﻓﻨﺎ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »در اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻣﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ‬ ‫آﻧﺎن و ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ آﻧﺎن »از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﻠﻲ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻠﻬﺎ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي‬ ‫ذﻛﺮ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺳﻮره و ﺳﻮرهﻫﺎي دﻳﮕﺮ را »و اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺟﺪل ﭘﻴﺸﻪ‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻪ ﺟﺪل ﻛﺮدن از او ﻣﺘﺼﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺪل‬ ‫ﭘﻴﺸﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻠﻲﺑﻦاﺑﻲﻃﺎﻟﺐ
آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ :‬ﺷﺒﻲ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﺑﺮ در اﺗﺎق ﻣﻦ و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ دو ﺗﻦ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺰارﻳﺪ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﻤﺎن در ﻳﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﺧﻮاب ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص از‬ ‫ﭘﺸﺖ در ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ وﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪادﻧﺪ وﻟﻲ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ران ﺧﻮد ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.
﴾O

N
M
L
K﴿ :‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﻓﻮق دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ‪ :‬ﺣﺠﺖ آوردن ﺑﻪ ﻗﺪر اﻟﻬﻲ در ﻧﭙﻴﻤﻮدن راه ﻛﻤﺎل‪،‬‬ ‫ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ادب ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
a

`
_

^
]
\

[
Z
Y
X
W

V

U
T

S
R
Q‬‬ ‫‪
d
c
b‬‬ ‫»و ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺮدم ﻧﺸﺪ از اﻳﻦﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻫﺪاﻳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﺳﺒﺎب ﻫﺪاﻳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎب و‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و وﺣﻲ »ﺑﻪﺳﻮيﺷﺎن آﻣﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ و از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر آنﻛﻪ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ آﻳﺪ« ﺳﻨﺖ ﭘﺸﻴﻨﻴﺎن‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻋﺎدﺗﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ آﻧﺎن ﺷﺪ از اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ و آﻣﺮزش ﻧﻄﻠﺒﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب ﺷﺪﻧﺪ »ﻳﺎ« اﻳﻦﻛﻪ »ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﺬاب ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻗﺒﻼ‪ :‬ﻋﺬاب ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫ﻳﺎ ﻋﺬاب روﻳﺎرو و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬آري! ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻌﺠﺰات و ﺑﻴﺎن روﺷﻦ‬

‫‪1540‬‬

‫وﺣﻲ‪ ،‬ﻛﻔﺎر از ﻫﻤﺎن ﻋﺼﺮﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪاري ﻛﻔﺮ و اﻧﺤﺮاف‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ ﺗﻤﺮدﭘﻴﺸﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻋﺬاب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺬاب ﻣﻲآﻣﺪ و رﻳﺸﻪﺷﺎن را‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺎن ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن در اﻧﺘﻈﺎر آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺗﻜﺮار ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪
sr

q

p


o
n
m
l
kj
i

h


g
f
e‬‬ ‫‪
y
x
w
v
u
t‬‬ ‫»و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺎﻣﻼن رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي اﻣﺘﻬﺎ را »ﺟﺰ ﺑﺸﺎرتدﻫﻨﺪه« ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن »و ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه« ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان »ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡‬ ‫اﻣﻜﺎن آن را ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎي ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺖ ﺳﻮق دﻫﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن از آن‬ ‫ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و در اﺧﺘﻴﺎر اوﺳﺖ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺣﻖ را ﭘﺎﻳﻤﺎل ﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻖ را ﺑﺎ ﺟﺪال و ﺷﺒﻬﻪﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻴﻬﻮدهﺷﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪه و آن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ـ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺰ‬ ‫ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ـ و اﻣﺜﺎل آن از ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻴﻬﻮده‪ ،‬اﺑﻄﺎل ﻛﻨﻨﺪ »و« ﻛﺎﻓﺮان »آﻳﺎت ﻣﻦ‬ ‫را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﺠﺖﻫﺎ و ﺧﻮارق ﻋﺎدات ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺪان ﺑﻴﻢ داده‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ« از ﻫﺸﺪارﻫﺎ وﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ »ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ« و رﻳﺸﺨﻨﺪ »ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪
l
k
j
i
h

g

fe
d
c
b
a
`
_
~
}
|

{

z‬‬ ‫‪
z
y
x
w
v
u
t
s
r
qp
o
n
m‬‬ ‫»و ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﭘﻨﺪ داده ﺷﺪه و از آن‬ ‫روﮔﺮدان ﺷﺪ« و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در آن ﺗﺪﺑﺮ و ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻜﺮد و ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورد‬ ‫»وﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد آﻧﭽﻪ را دﺳﺘﻬﺎي وي ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ« از ﻛﻔﺮ و ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻟﺬا از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﺮد؟ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺎورد و ﻛﺎروﻛﺮدار ﭘﻴﺸﻴﻦﺧﻮد‬ ‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮدهﻫﺎﻳﻲ ﻛﺸﻴﺪهاﻳﻢ ﺗﺎ ﻗﺮآن را ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ«‬

‫‪1541‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺮدهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن و ﻣﻴﺎن رﺳﻴﺪن ﻓﻬﻢ و درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣﺎﻳﻞ‬ ‫و ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻲﺷﻮد »و در ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﻨﮕﻴﻨﻲاي ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ« ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اﺳﺘﻤﺎع ﺣﻖ و‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮآن ﻣﻲﮔﺮدد »و اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﺮﮔﺰ راه ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ«‬ ‫زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ و ﮔﻨﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده و ﺑﺮ اﺛﺮ اﺻﺮار و‬ ‫ﭘﺎﻓﺸﺎرﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﻋﺼﻴﺎن‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪاد ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻤﺎن و ﻫﺪاﻳﺖ را از آﻧﺎن ﺳﻠﺐ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﺎت ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫رﻓﺘﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮد‪.‬‬ ‫{

|
}
~
¡
‪
®
¬
«
ª
©
¨§

¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫¯
‪
²
±
°‬‬ ‫»و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ آﻣﺮزﻧﺪه و ﺻﺎﺣﺐ رﺣﻤﺖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬او ﺑﺴﻴﺎر آﻣﺮزﻧﺪه و ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ و رﺣﻤﺘﺶ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﻳﻦروﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺘﺎب ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺮم آﻧﭽﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ« از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎ؛ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ و‬ ‫رويﮔﺮداﻧﻲ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ »آﻧﺎن را ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ در ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﺗﻌﺠﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﻮد« ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﺰاوار اﻳﻦ ﺗﻌﺠﻴﻞ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻴﻌﺎدي‬ ‫اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﺳﺮرﺳﻴﺪي ﻣﻘﺮر و ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﺑﺮاﺑﺮ آن‬ ‫ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي آن ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و از آن ﻋﺬاب ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪
¼
»

º
¹
¸
¶
µ
´
³‬‬ ‫»و اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد و اﻣﺜﺎل آن »ﻛﻪ ﭼﻮن ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ«‬ ‫ﻣﺮدم آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻔﺮ و ﻣﻌﺎﺻﻲ »ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺮاي ﻫﻼﻛﺘﺸﺎن ﻣﻮﻋﺪي ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدﻳﻢ«‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺪون ﭘﺲوﭘﻴﺶ واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺎﻓﺮان در ﻫﺮ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬ ‫آﻧﺎن ﻋﺒﺮت ﮔﻴﺮﻧﺪ و از ﺗﻜﺮار اﻳﻦ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1542‬‬

‫½
¾
¿
‪
Ê
É
È

Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ« ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻤﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن‬ ‫»ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﺧﻮد ﮔﻔﺖ« آن ﻧﻮﺟﻮان‪ ،‬ﻳﻮﺷﻊ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﻮن ﻫﻤﺮاه و ﻣﺼﺎﺣﺐ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻢ از او ﻋﻠﻢ ﻣﻲآﻣﻮﺧﺖ و ﻫﻢﺧﺪﻣﺘﺶ را ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬آري! ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻳﻮﺷﻊ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﺸﻪ راه ﻣﻲروم ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ ﺑﺮﺳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﺳﺖ از ﺳﻴﺮ و ﻃﻠﺐ‬ ‫ﺑﺮﻧﻤﻲدارم ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺟﻤﻊﺷﺪن و ﺗﻼﻗﻲ دو درﻳﺎ ﺑﺮﺳﻢ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﺮاد از ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺤﺮ‬ ‫اردن و ﺑﺤﺮ ﻗﻠﺰم ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ ﺧﻠﻴﺞ ﺳﻮﻳﺲ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﺞ ﻋﻘﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪:‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ درﻳﺎي روم و اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ در ﺗﻨﮕﻪ ﺟﺒﻞاﻟﻄﺎرق روﺑﺮوي‬ ‫ﻃﻨﺠﻪ اﺳﺖ »ﻳﺎ آنﻛﻪ ﺑﺮوم ﻣﺪتﻫﺎﻳﻲ دراز« وﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﺎ روزﮔﺎراﻧﻲ دراز راه ﭘﻴﻤﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺑﻦﻛﻌﺐ
از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻮﺳﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﺸﻐﻮل اﻳﺮاد ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از او ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﻴﺴﺖ؟ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ! اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ او ﻋﺘﺎب ﻛﺮد ﭼﺮا ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻠﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ وي ارﺟﺎع ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ او وﺣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻨﺪهاي دارم در ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﺤﺮﻳﻦ ﻛﻪ از ﺗﻮ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﻢ؟ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎﻫﻲاي را ﺑﮕﻴﺮ و آن را در زﻧﺒﻴﻠﻲ ﻗﺮار ده و ﭘﺎ‬ ‫در راه ﺑﮕﺬار ﭘﺲ ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻲ را ﮔﻢ ﻛﺮدي‪ ،‬آن ﺑﻨﺪهام در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺪﻣﺘﻜﺎرش ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪.«...‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ درﺳﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﻣﺘﻌﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و ﻣﺘﻌﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﺻﺤﺒﺖ و ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻌﻠﻢ‬ ‫ﺳﺮﻧﭙﻴﭽﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
Ö
Õ

Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن رﺳﻴﺪﻧﺪ« ﻣﻮﺳﻲ و ﺟﻮان ﻫﻤﺮاﻫﺶ‪ .‬و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ وﺧﻀﺮ‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن دو درﻳﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﺪار ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ‬ ‫‪1543‬‬

‫ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﺑﻮد »ﻣﺎﻫﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ« ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫وﻳﻮﺷﻊ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم از ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺮﻳﺎن ﺗﻮﺷﻪاي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را در زﻧﺒﻴﻠﻲ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ـ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ ـ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﮔﻢ ﺷﺪن آن را ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ و ﺟﻮان‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﺸﺎن ﻗﺮارداده ﺑﻮد ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ دو درﻳﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم آن ﻣﺎﻫﻲ از زﻧﺒﻴﻞ ﺑﻪ درﻳﺎ ﭘﺮﻳﺪ و ﺻﺪاي‬ ‫اﻓﺘﺎدﻧﺶ ﺑﻪ درﻳﺎ ﻳﻮﺷﻊ را از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻛﺮد »و ﻣﺎﻫﻲ در درﻳﺎ راه ﺧﻮد را در‬ ‫ﭘﻴﺶﮔﺮﻓﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺒﻲ« آري! ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺮﻳﺎن ﺷﺪه را زﻧﺪه ﻛﺮد و آن ﻣﺎﻫﻲ‬ ‫از زﻧﺒﻴﻞ ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺑﻪ درﻳﺎ ﭘﺮﻳﺪ‪ .‬رﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﻲ را در درﻳﺎ ﺑﻪ «ﻧﻘﺐ» ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد زﻳﺮا آن‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ آب را ﭼﻨﺎن ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺖ ﻛﻪ آب از دوﺳﻮﻳﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺎﻗﻲ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺟﺎﻣﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ او در آب ﻧﻘﺐ ﻣﻲزد و راه ﻣﻲﭘﻴﻤﻮد‪.‬‬ ‫آري! زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺮﻳﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ و ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﻣﺤﻞ وﺟﻮد‬ ‫ﺧﻀﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ« از ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﺤﺮﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻮﺳﻲ و ﺧﻀﺮ‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﺑﻮد »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »ﺑﻪ ﺟﻮان ﺧﻮد‪ :‬ﻏﺬاي ﭼﺎﺷﺘﻤﺎن را‬ ‫ﺑﻴﺎور ﻛﻪ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻣﺎ از اﻳﻦ ﺳﻔﺮﻣﺎن رﻧﺞ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﺪهاﻳﻢ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ از‬ ‫ﻳﻮﺷﻊ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺮﻳﺎنﺷﺪه را ﺑﻴﺎورد ﺗﺎ ﺗﻨﺎول ﻛﻨﻨﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﺧﺴﺘﻪ و ﮔﺮﺳﻨﻪ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺠﺒﺎ! ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺗﺎ از آن ﻣﻜﺎن ﻣﻘﺮر ﻧﮕﺬﺷﺖ‪ ،‬در آن ﺳﻔﺮ اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﻧﻜﺮد و ﻫﻤﻴﻦﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪
_
^
]\
[
Z
Y
X
W
V

U
T
S


R
Q
P
O
N‬‬ ‫`
‪
c
b


a‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ »آﻳﺎ دﻳﺪي؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻦ »وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن‬ ‫ﺻﺨﺮه« ﻛﻪ در ﻣﺤﻞ ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﺤﺮﻳﻦ ﻗﺮار داﺷﺖ »ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮده آرام ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻳﻮﺷﻊ ازآن‬ ‫‪1544‬‬

‫ﺻﺨﺮه ﻧﺎم ﺑﺮد زﻳﺮا ﻳﺎدآوري آن ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن ﻣﻜﺎن ﺑﻮد »ﻣﻦ« در آﻧﺠﺎ »ﻣﺎﻫﻲ‬ ‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدم و ﺟﺰ ﺷﻴﻄﺎن ﻛﺴﻲ آن را از ﻳﺎد ﻣﻦ ﻧﺒﺮد از آنﻛﻪ داﺳﺘﺎن آن را ﻳﺎد‬ ‫ﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ وﺳﻮﺳﻪ ﺧﻮﻳﺶ از ﻳﺎد ﻣﻦ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺗﻮ را از داﺳﺘﺎن ﻋﺠﻴﺐ و‬ ‫ﻏﺮﻳﺐ آن ﻣﺎﻫﻲ آﮔﺎه ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪه ﺷﺪ و ﺑﻪ درﻳﺎ ﭘﺮﻳﺪ »وﺑﻪﻃﻮر ﻋﺠﻴﺒﻲ راه ﺧﻮد‬ ‫را در درﻳﺎ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ« ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺳﺨﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﻮدﻛﻪ ﻣﺎﻫﻲ ﻣﺮده ﺑﺮﻳﺎن‬ ‫ﺷﺪهاي ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن ﻫﻢ ﺧﻮرده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ درﻳﺎ ﺑﺮﺟﻬﺪ و اﺛﺮ روان‬ ‫ﺷﺪﻧﺶ در آب ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻧﺎﻟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻳﻮﺷﻊ ﻋﺬر ﺧﻮد را در‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲاش از ﻳﺎدآوري آن اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻋﻼم ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪
n
m
l
k
j
ih




g
f
e
d‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺟﺴﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺗﻮ از ﮔﻢ ﻛﺮدن ﻣﺎﻫﻲ‬ ‫در آن ﻣﻜﺎن ﻳﺎدآوري ﻛﺮدي‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪدﻧﺒﺎل آن ﺑﻮدﻳﻢ زﻳﺮا اﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮد ﻫﻤﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺮار داده و دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺮد‬ ‫ﻣﻮرد ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﺎ در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎﺳﺖ »ﭘﺲ ﺟﺴﺘﺠﻮﻛﻨﺎن ﺑﺮ ردﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎن راﻫﻲ ﻛﻪ از آن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ردﭘﺎي ﺧﻮد را ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ راه را ﮔﻢ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
{
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺑﻨﺪهاي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ« اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ آن‬ ‫ﺑﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻴﺎﺑﻦﻣﻠﻜﺎن ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺧﻀﺮ ﺑﻮد »ﻛﻪ ﺑﻪ او رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد دادﻳﻢ«‬ ‫ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬رﺣﻤﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﺒﻮت اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻮل‪ ،‬ﺧﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮاد از رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺧﻀﺮ ارزاﻧﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد و‬ ‫وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻮل‪ ،‬ﺧﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺒﻮد »و از ﻧﺰد ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺪو داﻧﺸﻲ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻣﻮري از ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد‬ ‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻀﺮ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪1545‬‬

‫ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم را درﺣﺎﻟﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻪاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﺮ وي ﺳﻼم ﻛﺮد‪ .‬و ﭼﻮن در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻼم ﻛﺮدن رﺳﻢ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺧﻀﺮ از‬ ‫وي ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻲ و ﺳﻼم را در ﺳﺮزﻣﻴﻨﺖ از ﻛﺠﺎ آوردهاي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺧﻀﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻣﻮﺳﺎي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪهام ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ از‬ ‫داﻧﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دادهاﻧﺪ ﺑﻴﺎﻣﻮزاﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در ﺳﻴﺮ و ﺳﻔﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ‪ ،‬درﺳﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎل از ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در آن ﻣﺪارﺟﻲ از‬ ‫ﻛﻤﺎل را ﭘﻴﻤﻮده ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻣﻲآﻣﻮزﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫از او داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻮاﺿﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫|
}
~
_
`
‪
g
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ از ﺗﻮ ـ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻦﻛﻪ از رﺷﺪي ﻛﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪهاي ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻳﺎد دﻫﻲ ـ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻢ؟« ﻣﻮﺳﻲ از ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ از او ﭘﻴﺮوي‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦﺷﺮط ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وي ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻋﻠﻢ ﺑﻮدن ﺧﻀﺮ‪ ،‬دﻟﻴﻞ اﻓﻀﻠﻴﺖ وي ﺑﺮﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻓﺎﺿﻞ ازﺷﺨﺺ ﻣﻔﻀﻮل ﺑﻬﺮه ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻔﻀﻮل را ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي آن را ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺶ‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ ﺑﻮد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ داﻧﺶ ﺧﻀﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ازاﻣﻮر‬ ‫ﻏﻴﺒﻲ ﺑﻮد‪ .‬آري! آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻣﻮﺳﻲ از ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻓﻀﻠﻴﺖ وي‬ ‫ﺑﺮﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺧﻀﺮ وﻟﻲ ﺑﻮد ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﻧﺒﻲ ﺑﻮد و اﮔﺮ‬ ‫ﺧﻀﺮ ﻧﺒﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1546‬‬

‫‪
n
m
l
k
j

i
h‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﻫﻤﭙﺎي ﻣﻦ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺗﻮﺗﺎب ﻧﻤﻲآوري ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ از ﻋﻠﻢ ﻣﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛﻨﻲ زﻳﺮا ﻋﻠﻢ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻣﻦ‬ ‫ﺳﺮ وﻓﺎق و ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺗﻮ ﻋﻠﻢ ﻇﺎﻫﺮ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﻃﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺗﻮ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪.‬‬ ‫‪
w
v


u
t
s
r
q


p
o‬‬ ‫»و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪاري ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪاري‪ ،‬ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ؟ زﻳﺮا ﻣﻦﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ از ﻧﻈﺮ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻋﺎدي ﻫﻢ ﺟﺰء ﻣﻨﻜﺮات اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﻪ دﻗﺎﻳﻖ اﻣﻮر ﻧﻈﺮ داري‪.‬‬ ‫‪
£
¢
¡

~
}
|
{

z
y
x‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »ﻣﺮا انﺷﺎءاﷲ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺧﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ« در ﻫﻤﺮاﻫﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ »و در ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮ را ﺧﻼف ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« و ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﭘﻴﺮوي ﺗﻮ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ وﻋﺪه ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ اﷲ‬ ‫ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮد زﻳﺮا در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻮدش اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻴﻮه اﻧﺒﻴﺎ‡ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ زدﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻜﻴﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
±
°
¯
®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »اﮔﺮ ﻣﺮا ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻲ ﭘﺲ در ﺑﺎره ﭼﻴﺰي از‬ ‫ﻣﻦ ﺳﺆال ﻧﻜﻦ« از اﻓﻌﺎل ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪ ﻣﻲﻛﻨﻲ »ﺗﺎ ﺧﻮد از آن ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮ ﺳﺨﻦآﻏﺎز ﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞ اﻓﻌﺎل ﺧﻮﻳﺶ و ﭼﺮاﻳﻲ‬

‫‪1547‬‬

‫وﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﺮا از آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار دﻫﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ از ﺑﺎب رﻋﺎﻳﺖ ادب ﺷﺎﮔﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺷﺮط وي را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»

º¹
¸
¶

µ
´

³
²‬‬

‫»ﭘﺲ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ« و در راه ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻲاي ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻲﻧﺸﻴﻨﺎن ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻲﻧﺸﻴﻨﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و اﻳﺸﺎن را ﺑﺎﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‬ ‫»ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﻮار ﻛﺸﺘﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺳﻮراخ ﻛﺮد« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺧﻀﺮ دﻳﻮار ﻛﺸﺘﻲ‬ ‫را ﺳﻮراخ ﻛﺮد ﺗﺎ آن را ﻣﻌﻴﻮب ﮔﺮداﻧﺪ وﻟﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آب ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮراخ‬ ‫ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﺮقﺷﺪن ﻛﺸﺘﻲﻧﺸﻴﻨﺎن ﻧﻴﻨﺠﺎﻣﺪ »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »آﻳﺎ‬ ‫ﻛﺸﺘﻲ را ﺳﻮراخ ﻛﺮدي ﺗﺎ ﺳﺮﻧﺸﻴﻨﺎﻧﺶ را ﻏﺮق ﻛﻨﻲ« ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮد را ﻧﮕﻪ‬ ‫دارد و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻀﺮ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻲ اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﻧﻜﻨﺪ ﻟﺬا اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻀﺮ را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬ ‫ﺷﻤﺮد ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر وي در ﻧﮕﺎه اول‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﺟﺎﻧﻬﺎ و اﻣﻮال ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫از رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻛﺸﺘﻲ آن دو را ﺑﻲﻛﺮاﻳﻪ وﺑﻪﻃﻮر راﻳﮕﺎن ﺑﺎ ﺧﻮد در‬ ‫ﻛﺸﺘﻲ ﺳﻮار ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﺧﻀﺮ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ او و ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺣﺮﻣﺖ‬ ‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻧﻜﺎر ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮ ﺧﻀﺮ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺗﻮ اﺣﺴﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻮ در ﺑﺮاﺑﺮ آن اﺣﺴﺎن‪ ،‬ﻛﺸﺘﻲ آﻧﺎن را ﻣﻌﻴﻮب ﻛﻨﻲ؟ »واﻗﻌﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎري ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺒﺎدرت ورزﻳﺪي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻋﺠﺐ ﻛﺎر ﻫﻮلاﻧﮕﻴﺰ و ﻧﺎرواﻳﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ‬ ‫ﺷﺪي!‪.‬‬ ‫‪
Ì
Ë
Ê
É
È

Ç
Æ
Å
Ä‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ »آﻳﺎ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﻫﻤﭙﺎي ﻣﻦ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ؟«‬ ‫ﺧﻀﺮ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد را ﺑﻪ وي ﻳﺎدآوري ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪
k
j

i﴿ :‬‬ ‫‪»

﴾m

l‬آﻳﻪ‪.«67 /‬‬

‫‪1548‬‬

‫‪
×
Ö
Õ
Ô
Ó

Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻀﺮ »ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدم ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻜﻦ و در ﻛﺎرم ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻦ ﺳﺨﺖ ﻧﮕﻴﺮ« و ﺑﺎ ﻣﻦ آﺳﺎنﮔﻴﺮ ﺑﺎش‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺨﺖﮔﻴﺮ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ اول از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮﺳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻀﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ وي ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﮔﻨﺠﺸﻜﻲ آﻣﺪ و در ﻛﻨﺎر ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ درﻳﺎ ﻧﻮك زد‪،‬‬ ‫ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪان ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻦ و ﺗﻮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻨﺠﺸﻚ از اﻳﻦ درﻳﺎ ﻛﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ»‪.‬‬ ‫‪
è
ç
æ
å
ä
ã


â
á
à
ß
Þ
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø‬‬

‫»ﺑﺎز رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻀﺮ و ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم از ﻛﺸﺘﻲ ﭘﻴﺎده ﺷﺪه و ﺑﻪ راه‬ ‫ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ »ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ ﭘﺲ« ﺧﻀﺮ »او را ﻛﺸﺖ« ﺧﻀﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪآن ﭘﺴﺮﺑﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻃﻔﺎل دﻳﮕﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎزي ﺑﻮد رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺮش را از ﺑﺪﻧﺶ ﺑﺮﻛﻨﺪ و او‬ ‫را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻀﺮ‪» :‬آﻳﺎ ﻧﻔﺲ زﻛﻴﻪاي را ﺑﺪون اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺸﺘﻲ؟« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻲآنﻛﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻧﺎروا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻛﺸﺘﻦ آن ﻗﺼﺎص ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد؟ ﻧﻔﺲ زﻛﻴﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺨﺺ ﭘﺎك و ﺑﻲ ﮔﻨﺎه »واﻗﻌﺎ ﻛﺎر‬ ‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪي« ﻧﻜﺮا‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﻫﻤﭙﺎي ﻣﻦ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ؟«‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻀﺮ ﻟﻔﻆ »ﻟﻚ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻮ« را اﻓﺰود زﻳﺮا ﺳﺒﺐ ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺆال اول وي در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻣﻮﺟﺐ آن ﻗﻮيﺗﺮ ﺑﻮد ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﻳﻚ ﺑﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1549‬‬

‫‪
Z

Y
X
W
V
U
TS
R
Q
P
O
N


M
L‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ از ﺗﻮ ﭼﻴﺰي ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻜﻦ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﺻﻮرت‪ ،‬از رﻓﺎﻗﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻦ »ﻫﻤﺎﻧﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺪ ﻋﺬر رﺳﻴﺪي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ دﻳﮕﺮﺑﺎر اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدم‪ ،‬ﺗﻮ دﻳﮕﺮ در ﻗﺒﺎل ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻌﺬوري و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺗﺮﻛﻢ ﻛﻨﻲ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﺎز ﻫﻢ از ﺗﻮ ﺳﺆاﻟﻲ ﺑﻜﻨﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺮ ﺗﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدهام‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﺎدﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺸﻴﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫[
\
]

^
_
`
‪
k
j
i
h


g
f
e
d

c
b
a‬‬ ‫‪
t
s
r
q
p

o
n
ml‬‬ ‫»ﭘﺲ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻫﻞ ﻗﺮﻳﻪاي رﺳﻴﺪﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آن ﻗﺮﻳﻪ «اﻳﻠﻪ» ﺑﻮد »از ﻣﺮدمآﻧﺠﺎ‬ ‫ﺧﻮراﻛﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ وﻟﻲ آﻧﻬﺎ از ﻣﻬﻤﺎن ﻛﺮدن آن دو ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم آن‬ ‫ﻗﺮﻳﻪ اﺑﺎ ورزﻳﺪﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ واﺟﺒﻲ را ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل آن دو ﻣﻴﻬﻤﺎن ﺑﺮ ذﻣﻪﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ادا‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ در آﻧﺠﺎ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﻗﺮﻳﻪ »دﻳﻮاري را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻓﺮورﻳﺰد«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﻴﺄت و ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻘﻮط ﺑﺮ آن دﻳﻮار ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮد »ﭘﺲ آن را اﺳﺘﻮار ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺧﻀﺮ آن دﻳﻮار را ﻛﺞ ﻳﺎﻓﺖ ﭘﺲ آن را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻲاش ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ و اﺳﺘﻮار ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺧﻀﺮ دﺳﺘﺶ را ﺑﺮ آن دﻳﻮار ﻛﺸﻴﺪ ﭘﺲ دﻳﻮار ﺑﻲدرﻧﮓ‬ ‫راﺳﺖ ﺷﺪ«‪» .‬ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺰدي ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ در ﻗﺒﺎل راﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ و اﺻﻼح دﻳﻮار ﻣﺰدي ﺑﮕﻴﺮي‪.‬‬ ‫‪
b
a
`
_


~
}

|
{
zy

x
w
v
u‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ »اﻳﻦ اﺳﺖ ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ اﻳﺮادت ﺑﺮ ﻣﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﺮا از آﻧﺎن ﻣﺰدي ﻧﮕﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻦ و ﺗﻮﺳﺖ و دﻳﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻦ و ﺗﻮ‬ ‫ﻓﺮارﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻳﺮﺣﻢ اﷲ‬

‫‪1550‬‬

‫ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻟﻮددت اﻧﻪ ﻛﺎن ﺻﺒﺮ ﺣﺘﻲ ﻳﻘﺺ اﷲ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻣﻦ اﺧﺒﺎرﻫﻤﺎ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻦ دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﻛﻪ او ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻣﻲورزﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎز ﻫﻢ از اﺧﺒﺎر آن دو ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد«‪.‬‬ ‫ﺧﻀﺮ اﻓﺰود‪» :‬ﺑﻪ زودي ﺗﻮ را از ﺗﺄوﻳﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﺮ آن ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ آﮔﺎه‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ« ﺗﺄوﻳﻞ‪ :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺑﻴﺎن دﻻﻳﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را اﻧﺠﺎم داد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﻜﺎر و اﺳﺘﺒﻌﺎد ﻣﻮﺳﻲ روﺑﺮو ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آنﮔﺎه ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺖ‪:‬‬ ‫‪
r



q
p
o
n
m


l
k
j


i

h
g
f
e
d

c‬‬ ‫‪
t
s‬‬ ‫»اﻣﺎ ﻛﺸﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺸﺘﻲاي ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﺳﻮراخ ﻛﺮدم »از آن ﻣﺴﺎﻛﻴﻨﻲ ﭼﻨﺪ ﺑﻮد« ﻛﻪ‬ ‫ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ دﻓﻊ ﻇﻠﻢ از ﺧﻮد ﻗﺪرت ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ »ﻛﻪ در درﻳﺎ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« و ﺟﺰ‬ ‫آن ﻛﺸﺘﻲ ﻣﺎل دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮان درﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﺟﺎره ﻣﻲدادﻧﺪ »ﭘﺲ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ آن را ﻣﻌﻴﻮب ﻛﻨﻢ« ﺑﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪن آن ﺗﺨﺘﻪ ﭘﺎره »ﭼﺮا ﻛﻪ دروراي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫در ﭘﻴﺶ روي آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﺎ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﺎن »ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻮد« ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﻪ »ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺸﺘﻲاي را‬ ‫ﺑﻪ زور ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺸﺘﻲ ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﻲﻋﻴﺒﻲ را ﺑﻪ زور ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي‬ ‫ﻣﻌﻴﻮب و ﻧﺎﻗﺺ را‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻢ آن ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﺪﻫﺪ ﺑﻦﺑﺪد‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﻠﻨﺪي ﺑﻦﻛﺮﻛﺮ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻨﻮار ﺑﻦ ﺟﻠﻨﺪي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪

~
}
|
{
z
y
x
w

v
u‬‬ ‫»و اﻣﺎ آن ﻧﻮﺟﻮان« ﻛﻪ ﻣﻦ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪم »ﭘﺪر و ﻣﺎدر وي ﻫﺮدو ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ«‬ ‫وﻟﻲ ﺧﻮدش اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺒﻮد »ﭘﺲ ﺗﺮﺳﻴﺪﻳﻢ از آنﻛﻪ ﺑﺮآﻧﺎن در ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻛﻔﺮ ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫آﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﺮﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر آزاري ﺧﻮﻳﺶ و ﻋﺎق ﺷﺪن ازﺳﻮي آﻧﺎن‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻟﻬﺎم اﻟﻬﻲ‬

‫‪1551‬‬

‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ آن ﻧﻮﺟﻮان از ﻫﻤﺎن ﺑﺪو اﻣﺮ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪزودي ﻛﻔﺮش ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻔﺮط آﻧﺎن ﺑﻪ او‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮوي آﻧﺎن از او در ﻛﻔﺮ و ﻃﻐﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫¡
‪
ª

©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن آن دو را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮ از وي ﻋﻮض دﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪﺟﺎي‬ ‫آن ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻬﺘﺮ از او را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﺪ »از روي ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪي‬ ‫ﭘﺎكﻧﻬﺎدﺗﺮ در دﻳﻦ‪ ،‬در ﺻﻼح و وارﺳﺘﮕﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن »و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ از ﺟﻬﺖ ﺷﻔﻘﺖ« و‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪bD BV5 #žJ\? “ ·/ b» :‬‬ ‫)> ‪ :? 8 ui‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﻖ ﻫﻴﭻ ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ را ﻧﺎﻓﺬ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آن ﻗﻀﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻴﺮ وي اﺳﺖ»‪.‬‬ ‫«
¬


®
¯
‪
¼
»
º
¹
¸
¶
µ

´

³
²
±

°‬‬ ‫½
¾




¿
‪
Ï


Î
Í
Ì
Ë
ÊÉ
È

Ç
Æ
ÅÄ
Ã
Â
Á
À‬‬ ‫‪
Ò
Ñ
Ð‬‬ ‫»و اﻣﺎ آن دﻳﻮار« ﻛﻪ ﻣﻦ آن را اﺳﺘﻮار ﻛﺮدم؛ »از آن دو ﻧﻮﺟﻮان ﻳﺘﻴﻢ در ﺷﻬﺮ ﺑﻮد«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن ﻗﺮﻳﻪاي ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ .‬ذﻛﺮ آن ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻗﺮﻳﻪ» در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ وﺑﻪﻧﺎم »ﻣﺪﻳﻨﻪ»‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻢ ﻗﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد »و در زﻳﺮ آن‬ ‫ﮔﻨﺠﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آن دو ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در زﻳﺮ آن دﻳﻮار‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺰرگ از آندو ﻧﻮﺟﻮان ﻳﺘﻴﻢ‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻨﺰ‪ :‬ﻣﺎل ﻣﺪﻓﻮن اﺳﺖ »و ﭘﺪرﺷﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﻮد« ﻟﺬا ﺻﻼح ﭘﺪر‬ ‫ﻣﻘﺘﻀﻲ آن ﺑﻮد ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺎل ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺸﻮد و ﻣﺎﻟﺸﺎن از ﻧﺎﺑﻮدي ﺣﻔﻆ ﮔﺮدد »ﭘﺲ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آن دو ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﺣﺪ رﺷﺪ ﺑﺮﺳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺑﻠﻮغ و‬ ‫ﺗﻤﺎم رﺷﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ »و ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون آورﻧﺪ« از آن ﻣﺨﻔﻲﮔﺎه ﭘﺲ اﮔﺮ دﻳﻮار‬ ‫ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺨﺖ‪ ،‬ﮔﻨﺞ ﻫﻢ از زﻳﺮ آن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻠﻒ ﻣﻲﺷﺪ‪» .‬ﻛﻪ« اﻳﻦ ﻛﺎر و‬ ‫‪1552‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ »رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻮد« ﺑﺮ آن دو ﺟﻮان ﻳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺻﺎﻟﺢ‬ ‫ﺑﻮدن ﭘﺪرﺷﺎن »و ﻣﻦ آن را از اﻣﺮ ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از اﺟﺘﻬﺎد و رأي ﺧﻮد »ﻧﻜﺮدم« ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد »اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺄوﻳﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﺮ آن ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ورزي« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺒﺮ ﺗﻮ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪ و ﺑﺮ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺗﺎب ﺳﻜﻮت ﻧﻴﺎوردي‪.‬‬ ‫ﻟﺬا روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ روﻳﺪادي ﻛﻪ ﺧﻀﺮ در آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﺮد‪ ،‬از ﺑﺎب اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺮ‬ ‫آﺳﺎنﺗﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮ و زﻳﺎن ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ رﻋﺎﻳﺖ ﻗﺎﻋﺪه «ﻳﺨﺘﺎر اﻫﻮن اﻟﺸﺮﻳﻦ» ﺑﻮد‪ .‬در‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﻀﺮ را‬ ‫ﺧﻀﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ زﻳﺮا او ﺑﺮ روي ﺑﻮﺗﻪ ﻋﻠﻒ ﺧﺸﻜﻲ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﮔﺎه آن ﺑﻮﺗﻪ ﺧﺸﻚ از زﻳﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﺶ ﺳﺒﺰ و ﺧﺮم ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ درآﻣﺪ«‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻀﺮ درﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﻗﺒﻞ از درﮔﺬﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺷﺐ را ﺧﻮب ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ زﻳﺮا در رأس ﺻﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن‬ ‫ﺑﺮروي زﻣﻴﻦ زﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ«‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻀﺮ زﻧﺪه اﺳﺖ‬ ‫زﻳﺮا از ﭼﺸﻤﻪ ﺣﻴﺎت ﻧﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×Ö
Õ
Ô
Ó‬‬ ‫»و از ﺗﻮ در ﺑﺎره ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ« ﺳﺆالﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﺎره ﻳﻬﻮد‬ ‫از رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ »ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻪ زودي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﺣﺎل وي ﺧﺒﺮي‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ داد« از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻫﻤﺎن اﺳﻜﻨﺪر ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﻴﻠﻴﺒﻮس ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ )‪ 330‬ق‪ .‬م( ﺑﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮ‬ ‫اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ را ﺗﺼﺮف ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﺷﻜﺎل اﻳﻦ ﻗﻮل در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﻜﻨﺪر‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ و ﺷﺎﮔﺮد ارﺳﻄﻮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ اﺑﻮﻛﺮب ﺣﻤﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪاي از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪.‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬او‬ ‫»ﺳﺎﻳﺮس ـ ‪ 599‬ق‪ .‬م» اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮق و ﻏﺮب دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ درآورد‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫‪1553‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮﻻﻧﺎ اﺑﻮاﻟﻜﻼم آزاد‪ ،‬او ﻛﻮرش ﻛﺒﻴﺮ )ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﺺ ﻗﺮآﻧﻲ در ﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ و زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن وي ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ زﻳﺮا‬ ‫ﻫﺪف‪ ،‬ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ از داﺳﺘﺎن اوﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﺪف‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮآورده ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس» ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮﻻﻧﺎ اﺑﻮاﻟﻜﻼم را از ﻫﻤﻪ اﻗﻮال در اﻳﻦ ﺑﺎره‬ ‫ﻗﻮيﺗﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﻮﻻﻧﺎ اﺑﻮاﻟﻜﻼم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬از ﻛﻮرش در اﻳﺮان‬ ‫ﺗﻤﺜﺎﻟﻲ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ داراي دو ﺷﺎخ و دو ﺑﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ او ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻮرش‪ ،‬ﺷﺮق و ﻏﺮب و ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﻋﺎﻟﻢ را در ﻧﻮردﻳﺪ و در ﺗﻨﮕﻪ‬ ‫«دارﻳﺎل» ﺳﺪي ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن در ﻛﻮهﻫﺎي ﻗﻔﻘﺎز ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و از ﺟﺎﻧﺒﻲ او ﺑﻪ‬ ‫دﻳﻦﺣﻘﻴﻘﻲ زردﺷﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ و روز آﺧﺮت ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ او ﺑﻪ ذياﻟﻘﺮﻧﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ او ﺷﺮق و ﻏﺮب زﻣﻴﻦ را درﻧﻮردﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﺑﻪ آﻏﺎزﮔﺎه ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺮق و ﻏﺮوﺑﮕﺎه آن در ﺑﺤﺮ از ﺟﻬﺖ ﻣﻐﺮب‬ ‫رﺳﻴﺪ و ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ در آورد‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﻳﺎ ﺳﺮش دو ﺷﺎﺧﻚ ﻳﺎ دو ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﻳﺎ ﺗﺎﺟﺶ داراي دو ﺷﺎﺧﻚ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫و ﺑﺎ آنﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان در اﻳﻤﺎن و ﺻﻼﺣﺶ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ اﻣﺎ ﺻﺤﻴﺢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ او‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪
K
J
I


H
G
F
E
D
C
B

A‬‬ ‫»ﻣﺎ در روي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ او ﺗﻤﻜﻴﻦ دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ در روي زﻣﻴﻦ ﻗﺪرت و‬ ‫ﻧﻔﻮذ و ﺑﺮﺗﺮي دادﻳﻢ؛ ﺑﺎ اﺳﺒﺎب و ﺗﻤﻬﻴﺪاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ او در‬ ‫روي زﻣﻴﻦ اﻣﻜﺎن و دﺳﺘﺮس ﺗﻤﺎم داﺷﺖ ﺗﺎ ﻫﺮﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮود وﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ »و از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﺪو وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب و ﺧﻮاﺳﺘﻪ وي ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺪو راه و ﺳﺮرﺷﺘﻪ و وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﭼﻬﺎر ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻤﻪ دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ‬

‫‪1554‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ در آوردﻧﺪ ﻛﻪ دو ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ و دو ﺗﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دو ﺗﻦ‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن و ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ و دو ﺗﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻧﻤﺮود و‬ ‫ﺑﺨﺖاﻟﻨﺼﺮ‪.‬‬ ‫‪
N
M
L‬‬ ‫»ﭘﺲ در ﭘﻲ ﺳﺒﺒﻲ اﻓﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ در ﭘﻲ راه و وﺳﻴﻠﻪاي اﻓﺘﺎد ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻣﺤﻞ‬ ‫ﻏﺮوﺑﮕﺎه ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ‬ ‫ﻫﻤﻪ در ﺑﻨﺪ اﺳﺒﺎب ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ از ﺑﺎب ﺧﺮق ﻋﺎدت‪.‬‬ ‫‪
b
a
`
_
^
]
\[
Z
Y

X
W
V
U
T

S
R
Q
P
O‬‬ ‫‪
h
g

f
e
d
c‬‬ ‫»ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺮوﺑﮕﺎه آﻓﺘﺎب رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن زﻣﻴﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻐﺮب‬ ‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﺟﺰ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ »و آن را ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻞوﻻﻳﻲ ﻓﺮو ﻣﻲرود« ﺣﻤﺌﻪ‪ :‬ﮔﻞآﻟﻮد ﺳﻴﺎه‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﭼﻮن ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﻪﺳﺎﺣﻞ‬ ‫اﻗﻴﺎﻧﻮس رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮش ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آﺑﻲ ﮔﻞآﻟﻮد و ﺳﻴﺎه ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺣﻜﺎﻳﺖ دﻳﺪ ﻇﺎﻫﺮي ﭼﺸﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ در‬ ‫آب ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از زﻣﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬آري! در ﻏﺮوﺑﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺮ درﻳﺎ ﻛﻪ ﺷﻂ درﻳﺎ در ﻣﻌﺮض دﻳﺪش ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در درﻳﺎ ﻓﺮو‬ ‫ﻣﻲرود و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد »و ﻧﺰدﻳﻚ آن« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﻓﺮورﻓﺘﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫»ﻗﻮﻣﻲ را ﻳﺎﻓﺖ« ﻛﻪ آن ﻗﻮم از ﻛﻔﺎر ﺑﻮدﻧﺪ »ﮔﻔﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻟﻬﺎم ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﻪ او ﻛﻪ »اي‬ ‫ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ! اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﻲ« ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ آﻧﺎن در ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‬ ‫ﻛﺎر »ﻳﺎ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن روﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮي« ﺑﺎ ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖﺷﺎن و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺷﺮاﻳﻊ‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن‪.‬‬

‫‪1555‬‬

‫‪
v
u
t
s

r
q
p
o
n
m
l
k
j
i‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ‪ :‬راه دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻢ »اﻣﺎ ﻫﺮﻛﻪ ﺳﺘﻢ ورزد«‬ ‫ﺑﺮ ﺧﻮد؛ ﺑﺎ ﭘﺎي ﻓﺸﺮدن ﺑﺮ ﺷﺮك و ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﻋﻮﺗﻢ »ﭘﺲ زودا ﻛﻪ ﻋﺬاﺑﺶ ﻛﻨﻴﻢ» ﺑﺎ‬ ‫ﻛﺸﺘﻨﺶ در دﻧﻴﺎ »ﺳﭙﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد« درآﺧﺮت »آنﮔﺎه او‬ ‫را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ« در آن »ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ« ﻧﻜﺮا‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار‪.‬‬ ‫‪
e
d
c
b
a
`
_~
}
|
{
z
y
x
w‬‬ ‫»و اﻣﺎ ﻫﺮﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورد« ﺑﻪ ﺧﺪا و دﻋﻮﺗﻢ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ »و ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ« ﺑﻪﻋﻤﻞ‬ ‫»ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ« ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻳﻤﺎن اﺳﺖ »ﭘﺲ او ﭘﺎداﺷﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫داﺷﺖ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن‪ :‬ﭘﺎداش دادن وي از‬ ‫ﺳﻮي ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ او ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻲدﻫﻢ و ﺑﻪ او اﺣﺴﺎن و ﻛﺮم روا‬ ‫ﻣﻲدارم »و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد او را ﺑﻪ ﻛﺎري آﺳﺎن واﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ« ﻛﻪ ﺑﺮ وي ﺳﺨﺖ و‬ ‫دﺷﻮار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
i
h
g
f‬‬ ‫»ﺑﺎز در ﭘﻲ ﺳﺒﺒﻲ اﻓﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎز ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ در ﭘﻲ راﻫﻲ ﻏﻴﺮ از راه اول اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺮق را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l

k
j‬‬ ‫»ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي از زﻣﻴﻦ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ از آن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﭘﺲ »ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﻃﻠﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎﺑﺶ آن ﭘﻮﺷﺸﻲ ﻗﺮار ﻧﺪادهاﻳﻢ« ﻧﻪ از ﺧﺎﻧﻪ و ﻧﻪ از ﻟﺒﺎس ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﻪ و ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﭘﻨﺎه ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و آﺑﺎدياي ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫آﻳﻪ ﻣﻌﺮف ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺪوي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ داﺷﺘﻦ ﭘﻨﺎهﮔﺎه و ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺑﻪﺷﻜﻞ‬

‫‪1556‬‬

‫اوﻟﻴﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮده و از ﺻﻴﺪ ﻣﺎﻫﻲ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻴﺎن آن‬ ‫ﻗﻮم و ﻣﻴﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺟﺰ درﻳﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ او ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آن دﻫﻬﺎ روز ﺗﺎﺑﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ‬ ‫در زﻳﺮ ﭘﺮده و ﺣﺠﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
¡

~
}
|
{

z‬‬ ‫»ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد« داﺳﺘﺎن ﺷﻜﻮه و ﻗﺪرت ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ »و ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ او ﺑﻮد‬ ‫اﺣﺎﻃﻪ داﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ و ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺻﻼﺣﻴﺖ‬ ‫وي را در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺰد ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ از اﺳﺒﺎب وآﻻت و ﻟﺸﻜﺮ‬ ‫و ﻏﻴﺮه ﺑﻮد‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻛﺜﺮت اﺑﺰار و آﻻت و ﻟﺸﻜﺮ و ﺳﭙﺎه او‬ ‫ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺰ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاي دﻗﻴﻖﺳﻨﺞ آﮔﺎه‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آن اﺣﺎﻃﻪ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪
¥
¤
£
¢‬‬ ‫»ﺑﺎز در ﭘﻲ ﺳﺒﺒﻲ اﻓﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﺎز ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ راه ﺳﻮﻣﻲ را ﻛﻪ در ﻋﺮض ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب‬ ‫از ﺟﻨﻮب ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪.‬‬ ‫¦
§
¨
©
‪
´
³
²
±
°
¯
®
¬
«
ª‬‬ ‫»ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن دو ﺳﺪ رﺳﻴﺪ« ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ دو ﺳﺪ‪ ،‬دو ﻛﻮه در ﻧﺎﺣﻴﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن و‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﺳﺖ »در وراي آن دو ﺳﺪ ﻗﻮﻣﻲ را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺒﻮد ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ را‬ ‫ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮان را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ «اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻮم از ﺻﻘﺎﻟﺒﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮق ﺑﺤﻴﺮه ﺳﻴﺎه در ﺳﺪي‬ ‫اﺳﺘﻮار و ﻣﻨﻴﻊ ﻣﻴﺎن دو ﻛﻮه ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺮ »ﺑﺎباﻻﺑﻮاب» ﻳﺎ »درﺑﺖ» در ﻛﻮﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫»ﻗﻮﻗﺎف» زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ آن را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1557‬‬

‫‪
É
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
¶
µ‬‬ ‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ!« اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎنﺷﺎن را ﻓﻬﻤﻴﺪ و‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻓﻬﻤﻴﺪن ﺳﺨﻨﺸﺎن از ﺳﻮي ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺒﺎﺑﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ او داده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﺎﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ او ﺑﻪ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻳﺄﺟﻮج وﻣﺄﺟﻮج ﺳﺨﺖ در زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻓﺴﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ آﻳﺎ ﺧﺮاﺟﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ از اﻣﻮاﻟﻤﺎن را »ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﻘﺮر ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺮط ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧﺎن ﺳﺪي« اﺳﺘﻮار و ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ »ﺑﺴﺎزي« ﻛﻪﺟﻠﻮ ﻫﺠﻮم‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ را ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج دو ﻗﺒﻴﻠﻪ از ﺑﺸﺮ و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ از ﻃﺎﻳﻔﻪ اﺗﺮاكاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺴﺎد اﻓﮕﻨﻲﺷﺎن در زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ‪ :‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﺟﻔﺎﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺸﺘﺎر و دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﺳﺎﻳﺮ راه و روشﻫﺎي‬ ‫ﻓﺴﺎدآﻟﻮد‪ .‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن در ﺑﻬﺎر ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﺳﺒﺰهاي را ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﮕﺮ ﻛﻪ آن را ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺧﺸﻜﻲ را ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آن را ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻣﺮاﻏﻲ» ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج دو ﻗﺒﻴﻠﻪ از‬ ‫اوﻻد ﻳﺎﻓﺚﺑﻦﻧﻮح اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺄﺟﻮج از ﻗﻮم ﺗﺎﺗﺎر و ﻣﺄﺟﻮج از ﻗﻮم ﻣﻐﻮل اﺳﺖ و اﺻﻠﺸﺎن از‬ ‫ﭘﺪر واﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺗﺮك» ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻦ دو ﻗﺒﻴﻠﻪ در ﺑﺨﺶ‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ آﺳﻴﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻠﻤﺮوﺷﺎن از ﺗﺒﺖ و ﭼﻴﻦ ﺗﺎ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻣﺘﺪاد‬ ‫داﺷﺘﻪ و از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬وﻟﻲ ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺄﺟﻮح و ﻣﺄﺟﻮج ﻗﻮﻣﻲ ﺳﺘﻤﮕﺮ‬ ‫و ﺧﺸﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن از ﺑﺤﻴﺮه ﻃﺒﺮﻳﻪ ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻧﺰول ﻋﻴﺴﻲ از آﺳﻤﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺷﺮح ﻧﻮوي‬ ‫ﺑﺮ آن‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ»‪.‬‬

‫‪1558‬‬

‫‪
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ »آﻧﭽﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﺮس داده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺑﺮاﻳﻢ از ﻗﺪرت و ﻣﻠﻚ ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪه و ﺗﻤﻜﻦ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ »ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از ﺧﺮاج ﺷﻤﺎ و‬ ‫ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺮاج ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ از آﻧﺎن ﻳﺎري ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺎ ﻗﻮهاي‬ ‫ﻣﺪد ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺧﺮاج ﺷﻤﺎ ﻧﺪارم ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﺮداﻧﻲ از ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ و‬ ‫زور ﺑﺎزوي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺮا در ﺗﻬﻴﻪ ﺳﺎﻣﺎن و آﻻت‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ »ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﺳﺪي ﻣﺤﻜﻢ« و ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ »ﺑﺴﺎزم«‪.‬‬ ‫×
‪
ë
ê
é
è
ç
æ
å
ä
ã
âá
à

ß
Þ
Ý
Ü
Û
ÚÙ

Ø‬‬ ‫‪
ì‬‬ ‫»ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻗﻄﻌﺎت آﻫﻦ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻫﻦﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﺰرگ و ﺣﺠﻴﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻲرود »ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻴﺎن آن دو ﻛﻮه را« ﺻﺪﻓﻴﻦ‪ :‬دو‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﻛﻮه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻳﺶ ﻗﻄﻌﺎت آﻫﻦ را آوردﻧﺪ و ﭘﺲ از آنﻛﻪ او زﻳﺮ ﺑﻨﺎ و‬ ‫ﺷﺎﻟﻮده ﺳﺪ را رﻳﺨﺖ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭼﻴﺪن آﻫﻦﻫﺎ در ﻣﻴﺎن دو ﻛﻮه ﻛﺮد و ﻣﻴﺎن دو ﻛﻮه را از‬ ‫آﻫﻦ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺗﺎ آن را ﻫﻤﺴﻄﺢ ﺳﺎﺧﺖ آنﮔﺎه »ﮔﻔﺖ« ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻪ وﻛﺎرﮔﺮان‪» :‬ﺑﺪﻣﻴﺪ« ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎت آﻫﻦ ﺑﺎ آﺗﺶ و دﻣﻪﻫﺎي آﻫﻨﮕﺮي »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن ﻗﻄﻌﺎت را آﺗﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬او ﺑﻪ ﻧﻬﺎدن ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از ﻗﻄﻌﺎت آﻫﻦ و ﺳﻨﮓ ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﻓﺮﻣﺎن داد آنﮔﺎه ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻫﻴﺰم و زﻏﺎل رﻳﺨﺖ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﺑﺎ دﻣﻪﻫﺎ ﺑﺪﻣﻨﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ‬ ‫ﺣﺮارت ﺣﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬آﻫﻦﻫﺎ را ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ ذوب داغ ﺳﺎﺧﺖ ـ و ﭼﻮن ﺑﺮ آﻫﻦ آﺗﺶ اﻓﺮوزﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﺗﺶ ﺳﺮخ و ﻣﺬاب ﻣﻲﮔﺮدد ـ ﺳﭙﺲ ﻣﺲ ﻣﺬاب را آوردﻧﺪ و ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ آن را‬ ‫ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻻﻳﻪ از آﻫﻦ و ﺳﻨﮓ رﻳﺨﺖ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻻﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﺑﺮ روي آن ﻗﺮار‬ ‫داد »ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ روي آن ﺑﺮﻳﺰم« در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي آﻫﻦ و‬ ‫ﺳﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺧﻮب ﺑﻪ ﻫﻢ ﺟﻮش ﺧﻮرد و ﭼﺴﺒﻴﺪ و ﺧﺎﻟﻲﮔﺎهﻫﺎي ﻣﻴﺎن آﻫﻦﻫﺎ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺪود ﺷﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﭘﻴﻜﺮه از آﻫﻦ و ﺳﻨﮓ و ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻫﻲ آﻫﻨﻴﻦ‬ ‫وﺳﺪي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﻄﺮ‪ :‬ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1559‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﻲﻇﻼل اﻟﻘﺮآن» ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺟﺪﻳﺪا روش آﻣﻴﺨﺘﻦ ﻣﺲ ﺑﺎ آﻫﻦ ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻫﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و از اﻓﺰودن ﻧﺴﺒﺘﻲ از ﻣﺲ ﺑﻪ آﻫﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺻﻼﺑﺖ آﻫﻦ دوﭼﻨﺪان ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ اﻳﻦ روﺷﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ را ﺑﻪ آن راه ﻧﻤﻮد و آن را ﻗﺮﻧﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺸﺮ در ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺟﺎودان ﺧﻮﻳﺶ ﺛﺒﺖ ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫‪
õ
ô
ó
ò
ñ
ð
ï
î
í‬‬ ‫»در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از آن ﺑﺎﻻ روﻧﺪ« ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ‪ :‬ﻳﻜﻲ ارﺗﻔﺎع آن و‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺻﺎﻓﻲ و ﻟﻐﺰﻧﺪﮔﻲ آن »و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن را ﺳﻮراخ ﻛﻨﻨﺪ« و از زﻳﺮ آن ﻧﻘﺐ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺤﻜﻤﻲ و ﺻﻼﺑﺖ و ﺿﺨﺎﻣﺖ آن‪.‬‬ ‫ﻣﺮاﻏﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﺪي ﻛﻪ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ آن را ﺑﻨﺎ ﻛﺮد و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻮرﺧﺎن‬ ‫در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در وراي ﺟﻴﺤﻮن )آﻣﻮدرﻳﺎ( در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ »ﺑﻠﺦ» ﻧﺰدﻳﻚ »ﺗﺮﻣﺬ« ﻗﺮار دارد و ﻧﺎم آن «ﺑﺎباﻟﺤﺪﻳﺪ« ﻳﺎ )دروازه آﻫﻦ( اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻴﻤﻮر ﻟﻨﮓ از آن ﮔﺬﺷﺖ و ﺷﺎﻫﺮخ ﺑﺮ آن ﮔﺬر ﻛﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻮرخ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ «ﻛﻼﻓﻴﮕﻮ«‬ ‫در ﺳﻔﺮ ﺳﺎل «‪.1403‬م» ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻔﻴﺮ ﺷﺎه »ﻗﺸﺘﺎﻟﻪ» در اﻧﺪﻟﺲ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫درﺑﺎر ﺗﻴﻤﻮر ﻟﻨﮓ ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﻮ در ﺗﻮﺻﻴﻒ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺪ‬ ‫ﺑﺎباﻟﺤﺪﻳﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻣﻴﺎن ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ و ﻫﻨﺪ ﻗﺮار دارد«‪ .‬واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪
R
Q
P
O
N
ML
K
J
I
H
G
FE
D
C
B
A‬‬ ‫»ﮔﻔﺖ« ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ »اﻳﻦ« ﺗﻤﻜﻦ و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺪ »رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬از آﺛﺎر رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرگ ﻣﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻮم‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﺮدم‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺳﺪ ﻣﻴﺎن ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج و ﻓﺴﺎداﻓﺮوزﻳﺸﺎن در زﻣﻴﻦ ﺣﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫»وﻟﻲ ﭼﻮن وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ« ﺑﻪ ﺧﺮوج ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج در آﺳﺘﺎﻧﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫»ﻓﺮا رﺳﺪ‪ ،‬آن را در ﻫﻢ ﻛﻮﺑﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺪ را ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻫﻤﻮار‪ ،‬ﻫﻢﺳﻄﺢ ﻣﻲﺳﺎزد »و‬

‫‪1560‬‬

‫وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎرم« ﺑﺮ ﺧﺮاب ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺪ و ﺧﺮوج ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج ﻗﺒﻞ از روز‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ؛ »ﺣﻖ اﺳﺖ« و ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ .‬اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺨﻦ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻛﻨﻮن ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺗﺤﻘﻖ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن و ﺳﻼﻟﻪ او ﺧﺮوج ﻛﺮدﻧﺪ و در زﻣﻴﻦ ـ اﻋﻢ از ﺷﺮق و ﻏﺮب‬ ‫آن ـ ﻓﺴﺎدي ﻋﻈﻴﻢ ﭘﺮاﻛﻨﺪﻧﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ را وﻳﺮان و ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫ﻋﺒﺎﺳﻲ را در ﺳﺎل )‪ 656‬ﻫـ ق( ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدﻧﺪ«‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ‬ ‫ﺟﺤﺶ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭼﻬﺮه اﻳﺸﺎن ﺳﺮخ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬وﻳﻞﻟﻠﻌﺮب ﻣﻦ ﺷﺮ ﻗﺪ اﻗﺘﺮب‪ ،‬ﻓﺘﺢ‬ ‫اﻟﻴﻮم ﻣﻦ ردم ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج ﻣﺜﻞ ﻫﺬا و ﺣﻠﻖ‪ :...‬اي واي ﺑﺮ ﻋﺮب از ﺷﺮي ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮوز از ﺳﺪ ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﮔﺸﻮده ﺷﺪ ـ و دﺳﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﻠﻘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! آﻳﺎ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻧﻴﻜﺎن در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري! آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻓﺴﺎد و ﭘﻠﻴﺪي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮد«‪ .‬ﺑﻠﻲ! آن ﺣﻠﻘﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮمص ﺑﺪان اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﺧﺮوج ﺗﺎﺗﺎر و ﻣﻐﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪
`
_
^

]
\
[
ZY
X
W
V
U
T
S‬‬ ‫»و ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم را »در آن روز« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در روز ﺧﺮوج‬ ‫ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج »رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻣﻮج آﺳﺎ در ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ درآﻣﻴﺰﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮدم در‬ ‫روز ﺧﺮوج ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج درﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰﻧﺪ و ﻗﺘﻞ و ﻛﺸﺘﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺸﺘﻪ ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎ ﺗﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﻗﺒﻞ از ﻧﻔﺦ ﺻﻮر در‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻮجآﺳﺎ‬ ‫درﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰﻧﺪ زﻳﺮا ﺧﺮوج ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »و در‬ ‫ﺻﻮر دﻣﻴﺪه ﺷﻮد« و دﻣﻨﺪه اﺳﺮاﻓﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻔﺨﻪ دوم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده وي‪» :‬ﭘﺲ ﮔﺮد آورﻳﻢ آﻧﺎن را‪ ،‬ﮔﺮدآوردﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺲ از ﻣﺘﻼﺷﻲﺷﺪن و‬

‫‪1561‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن اﺟﺴﺎدﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺎك‪ ،‬آﻧﺎن را زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﺸﺮ‬ ‫ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪
f
e
d
c
b
a‬‬ ‫»و آن روز دوزخ را آﺷﻜﺎرا ﭘﻴﺶ ﻛﺎﻓﺮان روﺑﺮو آورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در روزي ﻛﻪ ﮔﺮدﺷﺎن‬ ‫ﻣﻲآورﻳﻢ‪ ،‬دوزخ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺪانﺳﺎن ﻛﻪ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫دوزخ زﺟﺮي ﺑﻠﻴﻎ و رﻋﺒﻲ ﻋﺠﻴﺐ در آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ آورد‪.‬‬ ‫‪
r
q
p

o
n
m
l
k
j
i


h
g‬‬ ‫»ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن از ﻳﺎد ﻣﻦ در ﭘﺮدهاي ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دوزخ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎن اﺣﺴﺎس و ﺑﺼﻴﺮﺗﺸﺎن از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻦ‬ ‫در ﭘﺮدهاي ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ اﻫﻞ ﺗﻔﻜﺮ و ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺗﻤﺠﻴﺪ وي ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ »و« دوزخ راﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ »ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪن« ﺣﻖ »را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻋﺮاﺿﺸﺎن‬ ‫از ادﻟﻪ ﺳﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬ ‫‪
b


a
`
_
~

}
|{

z
y
x

w
v


u
t
s‬‬ ‫»آﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮان ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﻣﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮا« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻣﺴﻴﺢ و‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦاﻧﺪ »اوﻟﻴﺎء ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺎﺻﻮاب و‬ ‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦﺷﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺬاب ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺬاب اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺟﻬﻨﻢ را آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﻬﻨﻢ را‬ ‫آﻣﺎده ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻛﺎﻓﺮان ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ورود ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻋﺬابﻫﺎ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﻮد رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻴﻬﻤﺎن ﻣﺘﻜﺎ وﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ از ﺑﺎب ﺗﻬﻜﻢ و اﺳﺘﻬﺰاي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1562‬‬

‫‪
t
s
r

q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از روي ﻋﻤﻞ زﻳﺎنﻛﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﻨﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻢ«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اي ﻣﺮدم! آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از روي زﻳﺎن و ﺧﺴﺮان اﻋﻤﺎل‪ ،‬از ﺑﺪﺑﺨﺖﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮدماﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻢ؟ آري! آﮔﺎﻫﺘﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﻢ؛ آﻧﺎن‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺶ آﻧﺎن در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﮔﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﮔﻢﺷﺪن ﻛﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺑﻄﻼن و ﻧﺎﺑﻮدي و ﺑﻪﻫﺪر رﻓﺘﻦآن اﺳﺖ‬ ‫»و ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺮدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﻮد ﻣﻔﺘﻮن و دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ راه و روش ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶاﻧﺪ و ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ راه و روش‪ ،‬ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ اﻧﺠﺎم داده و‬ ‫از آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻧﻔﻊ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻨﺎن زﻳﺎنﻛﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
¤
£
¢
¡

~
}
|
{
z
y
x

w

v
u‬‬ ‫»آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي‬ ‫از آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ »ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و« ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ »ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت او« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻌﺚ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ و ﻣﺎﺑﻌﺪ آن از اﻣﻮر آﺧﺮت »در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺗﺒﺎه ﮔﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و آن را ﻧﻴﻚ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎه ﺷﺪ و دﻟﻴﻞ ﺗﺒﺎه ﺷﺪن آن‪ ،‬ﻛﻔﺮﺷﺎن اﺳﺖ‬ ‫»ﭘﺲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻫﻴﭻ وزﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻬﺎد« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در آن روز ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﺰد‬ ‫ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻗﺪر و ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ و ﭼﺎق در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ]ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻋﻤﻞ ﻧﺎﺻﻮاب ﺧﻮﻳﺶ[ ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺎل ﭘﺸﻪاي ﻫﻢ‪ ،‬وزن و‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺪارد اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ .«
﴾£

¢
¡

~
}﴿ :‬آري! ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ وﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬از ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪
¯
®
¬
«
ª

©
¨
§

¦
¥‬‬ ‫»اﻳﻦ« ﻫﺸﺪار را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﺟﻬﻨﻢ ﺟﺰاي آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫آﻳﺎت ﻣﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻢ را ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻣﻔﺴﺮان در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ‬

‫‪1563‬‬

‫»زﻳﺎﻧﻜﺎرﺗﺮﻳﻦاﻧﺴﺎﻧﻬﺎ« اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ؛ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آﻧﺎن ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ‪ :‬آﻧﻬﺎ راﻫﺒﺎن ﻣﺘﻮﻟﻲ ﺻﻮﻣﻌﻪﻫﺎ اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻠﻲ
ﺧﻮارج «ﺣﺮورﻳﻪ» را ﻧﻴﺰ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ آﻧﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪
»
º
¹
¸
¶



µ
´
³
²
±
°‬‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﺣﺎل و وﺿﻊ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮﺿﺪ ﺣﺎل و وﺿﻊ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮﺷﺎن رﻓﺖ زﻳﺮا »ﺑﺎﻏﻬﺎي ﻓﺮدوس ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ آﻧﺎن اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ و ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدوس در ﻛﻼم ﻋﺮب‪ :‬ﺑﻪ درﺧﺘﺎن اﻧﺒﻮه و ﺑﻪﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ‬ ‫درﺧﺖ اﻧﮕﻮر ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮدوس در زﺑﺎن روﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎغ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫¼

½
¾
¿
‪
Â
Á
À‬‬ ‫»ﺟﺎوداﻧﻪ در آﻧﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ درﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺘﻘﺎل« ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ »ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« زﻳﺮا ﺑﺎﻏﻬﺎي‬ ‫ﻓﺮدوس ﻓﺮﺧﻨﺪهﺗﺮ و ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از آن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي از ﻋﺒﺎدهﺑﻦﺻﺎﻣﺖ
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ در ﺑﻬﺸﺖ ﺻﺪ درﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺮ درﺟﻪ از آن ﺑﺎ درﺟﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ آن‪ ،‬ﻓﺮدوس اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺮش در ﺑﺎﻻي آن ﻗﺮار دارد و رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﻬﺸﺖ از آن ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه از ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬از او ﻓﺮدوس را ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ«‪.‬‬ ‫‪
Õ
Ô
Ó

Ò
Ñ

Ð
Ï

Î
Í
Ì


Ë
Ê

É
È

Ç
Æ
Å



Ä
Ã‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ درﻳﺎ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮﻛﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎت‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮد ﻗﻄﻌﺎ درﻳﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن درﻳﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪد ﺑﻴﺎورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﻠﻤﺎت ﻋﻠﻢ ﺧﺪا و ﺣﻜﻤﺖ وي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و آب‬ ‫درﻳﺎ ﻣﺮﻛﺐ ﻗﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻠﻢ ﻫﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫‪1564‬‬

‫رﺳﺪ‪ ،‬آب درﻳﺎ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻣﻲرﺳﺪ و اﮔﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن درﻳﺎ ﺑﺎز ﺑﻪ ﻣﺪد آن آورده ﺷﻮد وﻣﺮﻛﺐ‬ ‫آن ﻗﻠﻢ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ آب آن درﻳﺎي دﻳﮕﺮ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر درﻳﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ...‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ آﺧﺮ ﺑﺮﺳﺪ زﻳﺮا ﻛﻠﻤﺎت اﻟﻬﻲ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎن روي دل ﺑﻪﺳﻮي او ﻧﻜﺮده و ﺑﻪ دﻳﻦ‬ ‫وي در ﻧﻤﻲآﻳﺪ؟!‬ ‫از آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﻛﺜﺮت ﻛﻠﻤﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻗﻠﻤﻬﺎ و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ را در ﺿﺒﻂ و ﺷﻤﺎر آورﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ آن اﺳﺖ آﻳﻪ‪
É


È

Ç

Æ

Å{ :‬‬

‫‪: zÚ

Ù
Ø
×
ÖÕ


Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê‬‬ ‫)و اﮔﺮ درﺧﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻗﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ و درﻳﺎ را ﻫﻔﺖ درﻳﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري‬ ‫آﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت ﺧﺪا ﭘﺎﻳﺎن ﻧﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ( »ﻟﻘﻤﺎن‪.«27/‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن آﻳﻪ ﴿‪
Í
Ì
Ë
Ê
É
...‬‬ ‫‪] ﴾

Î‬اﻹﺳﺮاء‪ :[85 :‬و ﺷﻤﺎ از ﻋﻠﻢ ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ داده ﻧﺸﺪه اﻳﺪ( ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﺴﻴﺎري داده ﺷﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻮرات داده ﺷﺪه و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ وي‬ ‫ﺗﻮرات داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﻪ او ﺧﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎري داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ‪


Ä

Ã
﴿ :‬‬ ‫‪ ﴾...Æ
Å‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪
ê
é
è

ç
æ

å

ä





ã
â
áà


ß

Þ
Ý
Ü
Û
Ú


Ù
Ø


×

Ö‬‬ ‫‪
ï

î
í

ì
ë‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺎل ﻣﻦ ﻣﺤﺪود و‬ ‫ﻣﻘﺼﻮر ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﺸﺮﻳﺖ اﺳﺖ و از ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻮدن ﻳﺎ اﻟﻮﻫﻴﺖ در ﻧﻤﻲﮔﺬرد‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﻧﻤﻲداﻧﻢ و اﮔﺮ ﺧﺪاي ﻋﺎﻟﻢاﻟﻐﻴﺐ ﻣﺮا آﮔﺎه ﻧﻤﻲﻛﺮد‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ و ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻢ »ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد« ﭘﺲ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻔﺖ و وﻳﮋﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻓﺮق و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع‬ ‫ﺑﺸﺮ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻣﺤﻮر اﻳﻦ وﺣﻲ ﺑﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪ‬ ‫‪1565‬‬

‫اﺳﺖ« و ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد »ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻟﻘﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد اﻣﻴﺪ دارد« و ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺗﻮﻗﻌﻲ را ﻛﻪ از ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ در دل ﻣﻲﭘﺮوراﻧﺪ »ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﭙﺮدازد« ﻛﺎر‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮع ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺮ ﺧﻴﺮ ﺑﻮدن آن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده و‬ ‫اﻧﺠﺎمدﻫﻨﺪه آن را ﺳﺰاوار ﺛﻮاب ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﻫﻴﭻﻛﺲ را« از ﺧﻠﻖ »در ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺴﺎزد« ﭼﻪ آن ﻛﺲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺪﻛﺮدار‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﻴﻮان‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺟﻤﺎد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ رﻳﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺷﺮك ﺧﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺣﻤﺪ و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از اﺑﻲﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦاﺑﻲ ﻓﻀﺎﻟﻪ اﻧﺼﺎري
‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪‹? c “ ªq vD+ :‬‬ ‫ ‪'Y \ \= ,8 %1 “ \J- (J- a w&1 >) # :9 ¸  =  b X ? #i£‬‬ ‫‪ :wr? #- B)r? º9U1 “ >