Sosyal Bilgiler 7 (Coğrafya)

Citation preview

KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI

SOSYAL BİLGİLER (COĞRAFYA) 1. Baskı AĞUSTOS 2006

KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINIDIR

7

Başkan Dr. İsmail Ertunç Özatenç Üyeler Uzm. Sibel Kutoğlu Uzm. Gülen Terkan Ahmet Bilir Resimleyen Semra Bayhanlı Mustafa Tozakı Grafik Çizimleri Aziz Ener Fotoğraflar Yılmaz Akgünlü Buket Özatay Mustafa Gürsel Lefke Çevre ve Tanıtma Derneği KKTC Meteoroloji Dairesi KKTC Harita Dairesi Kıbrıs Gazetesi Anadolu Ajansı Grafik Tasarım Tipografart Düzeltme Senem İnce Baskı 1. Baskı 2006 Bu kitabın Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı, Talim ve Terbiye Dairesi tarafından ortaokullarda (Temel Eğitim İkinci Kademe) ders kitabı olarak denenip geliştirilmesi uygun bulunmuştur.

KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINIDIR Her hakkı saklıdır ve KKTC Milli Eğitim Bakanlığı'na aittir. Kitabın metin, soru, şekil ve resimleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.

İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak, O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Ruhumun senden, İlahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeliEbedi yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var! Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar?

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerihamdan, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-ı mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal!

Mehmet Âkif ERSOY

ATATÜRK'ÜN GENÇLİĞE SÖYLEVİ Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahili ve harici, bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalalet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda, mevcuttur!

Sosyal Bilgiler 7 (Coğrafya) Ders Kitabı Hakkında;

Gelişmekte olan ülkelerin en önemli özelliklerinden biri, ezbere dayalı bir eğitim sistemlerinin olmasıdır. Bu birçok toplum araştırmacısının da ifade ettiği gibi başka faktörlerin de etkisiyle itaatkar ve riyakar bir toplum yapısının ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır KKTC'de yeni ve ezbere dayalı eğitimden uzak bir anlayışla hazırlanan ders kitaplarından Sosyal Bilgiler 7 (Coğrafya) kitabının temel hedefi doğal ve sosyal coğrafya konularını öğrencilere alışılagelmiş yöntemin dışında bir yöntemle sunmaktır. Böylelikle öğrenciler coğrafya konularını düşünerek, sorgulayarak ve bazen de kendinden de birşeyler katarak veya yaşayarak öğreneceklerdir. Kitabın çoklu zeka kuramı da dikkate alınarak hazırlanmış olması tüm öğrencilerimiz tarafından benimsenmesini sağlayacaktır. Böylelikle öğrencilerimizin tümü coğrafya derslerinde düşünen, sorgulayan birer birey olacaklardır. Bu kitabın, arzuladığımız insantoplum modelinin oluşmasında kendine düşen görevi de tam olarak yerine getireceğine olan inancımız tamdır. KOMİSYON

İÇİNDEKİLER GÜNEŞ SİSTEMİ Güneş Sistemi Dünya'nın Şekli ve Hareketleri Mevsimler HARİTA ÇALIŞMALARI Haritalarda Uzunluk Hesaplama Haritalarda Yüzey Şekillerinin Gösterilmesi EKOSİSTEM İklime Etki Eden Faktörler Dünyadaki Büyük Ekosistemler GEÇİM KAYNAKLARIMIZ Tarım Ülkemizde Tarım Turizm Faaliyetleri Sanayi

1-11 1-3 4-7 8-11 2-24 12-18 19-29 25-49 25-28 29-49 50-66 50-54 55-59 60-63 64-66

AVRUPA BİRLİĞİ

67-73

SÖZLÜK

74-77

KAYNAKÇA

78

DÜNYA SİYASİ HARİTASI

Güneş Sistemi GÜNEŞ SİSTEMİ Bu bölümde Güneş Sistemi hakkında bilgi sahibi olacaksınız A

Acaba yalnız mıyız?

Etkinlik A 1-Havanın bulutsuz olduğu bir günde gökyüzüne gece ve gündüz baktığımızda neler görürüz?

2-Gece gördüklerimiz ile gündüz gördüklerimiz aynı mı? Değilse nedenlerini yazınız.

Bulutsuz bir havada gece gökyüzüne baktığımızda , içinde sayılamayacak kadar çok gökcisimleri (yıldız, gezegen, kuyruklu yıldız vb.) bulunan sınırsız bir boşluk görürüz. Bu boşluğa Evren adı verilir.

-1-

Güneş Sistemi B

Geceleri gördüğümüz pırıltılı şeyler de ne? Bize ne kadar uzaktalar? Evren'deki yerimiz nedir? Bizden başka canlılar var mı şu koskoca Evren'de?

C

Araştıralım-Öğrenelim

İnsanoğlu yukarıdaki sorulara ilk çağlardan beri cevap aramıştır. Gözle görülemeyecek kadar uzakta olan cisimleri görmek için teleskop icat etmiştir. Zamanla uzay araçları yaparak diğer gök cisimlerine ulaşmıştır.

1. Astronomi nedir? 2. NASA hakkında bilgi toplayınız. 3. Astronot kime denir?

D

Evrende gök cisimlerinin bazıları ısı ve ışık yayar. Bunlara yıldız denir. Güneş bir yıldızdır. Bazı gök cisimleri ise ısı ve ışık yaymaz, kendilerine en yakın yıldızdan aldığı ışığı yansıtırlar. Bunlara da gezegen denir. Dünya bir gezegendir. Yıldızlardan bize en yakın olanı Güneştir. Güneş bizim için çok önemli bir gök cisimidir. Çünkü Dünyamız onun çevresinde döner ve ondan ısı ve ışık alır.

-2-

Güneş Sistemi E

Tartışalım Öğrenelim

Pluton

Güneş'in bize ışık göndermediğini düşünürsek Dünya'da neler olabileceğini tartışınız.

Neptün

Etkinlik C 1. Şekil E'de kaç tane gezegen vardır?

Uranüs

2. Gezegenleri büyükten küçüğe sıralayınız.

Satürn

Jüpiter

3. Güneş'e en yakın ve en uzak gezegenin isimlerini yazınız.

4. Dünya'mıza en yakın ve en uzak gezegenlerin isimlerini yazınız.

Mars

Dünya Venüs

Gü ne ş

Merkür

Güneşin çevresinde dönen tek gezegen Dünya değildir. Dünyadan başka 8 tane daha gezegen vardır. Güneş ve güneşin etrafında dönen gezegenlerin oluşturduğu topluluğa Güneş Sistemi denir. Dünyamızın içinde bulunduğu Güneş Sistemi Samanyolu galaksisinde yer almaktadır.

Gökcisimleri birbirine o kadar uzaktadır ki arasındaki mesafeleri kilometre veya milyar kilometre ile ifade edemeyiz. Onun yerine ışık yılı uzunluğu kullanılmaktadır.

-3-

Güneş Sistemi

DÜNYA'NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ Bu bölümde dünyanın şeklini ve kendi ekseni çevresinde dönmesinin sonuçlarını öğreneceksiniz.

Eski çağlarda insanlar, Dünya'nın şekli hakkında değişik görüşlere sahipti. Günümüzde uzaydan çekilen fotoğraflarda Dünya'nın kendine özgü bir şekli olduğu ortaya çıkmıştır. Acaba Dünya'mızın şekli nasıldır?

A

Dünya'mız kutuplarda basık , ekvatorda şişkince bir görünümdedir. Dünya'nın kendine özgü bu şekline geoid adı verilir. Ancak yaygın olarak Dünya'nın şekli yuvarlak, veya küre biçiminde kabul edilmektedir. Bu yüzden Dünya'ya yerküre de denilir.

B

Yerküre ,Dünya'nın şeklinin küçük bir modelidir. Yerkürenin bir ekseni vardır ve yerküre bu eksen çevresinde döner. Dünya'nın da yerküredeki gibi bir ekseni olduğu varsayılır. Dünya kutuplardan eğik olarak geçtiği düşünülen bu eksen etrafında dönmektedir.

-4-

Güneş Sistemi Bir gün nasıl oluşur? C

Ekva tor

Gece Gündüz Aydınlanma çizgisi

Dünya'mız model kürede gördüğümüz gibi kutuplardan geçtiği düşünülen hayali eksen etrafında batıdan doğuya doğru döner. Bir tam dönüşü 24 saatte tamamlar. Buna bir gün denir. Dünya'mız kendi ekseni etrafında dönerken güneşe dönük yüzü aydınlanır, diğer yüzü ise karanlıkta kalır. Böylece gece ve gündüz oluşur.

Bir gün 24 saat yani 1440 dakikadır. Dünya'mız üzerinde 360 meridyen olduğu için 1440 dakikada Güneş'in önünden 360 meridyen geçer. o

1 gün =24 saat 1 saat=60 dk. 24 saat (1gün) =24x 60 dk.=1440 dk. Dünya'da 360 meridyen olduğuna göre; 1440:360=4dk.

o

15

Doğu Meridyeni

05:00

Birbirini takip eden iki meridyen yayı arasındaki zaman farkı 4 dakikadır. Ancak Dünya'mız kendi ekseni etrafındaki dönüşü batıdan doğuya doğru olduğundan, doğuda bulunan yerler çizim D'de görüldüğü gibi günü daha önce yaşamaya başlarlar ve saatleri batıdakilere göre daha ileridir. Bir ülkenin çeşitli yerleri arasındaki yerel saat farkları buna göre hesaplanır.

-5-

D

60

Doğu Meridyeni

08.00

Güneş Sistemi o

o

Örnek: 30 doğu meridyeni üzerindeki İzmit kentinde yerel saat 10:00'iken aynı anda 36 doğu meridyeni üzerindeki Amasya'da yerel saat kaçdır? Bu tür soruları çözerken şu sıra izlenmelidir. o

o

30

1. Meridyen farkı bulunur. o o o 36 - 30 = 6 2. Zaman farkı bulunur. 6 x 4 = 24 dakika 3. Yerel saat bulunur.

36

Doğu Meridyeni

Doğu Meridyeni

İzmit +

Amasya

10:00' 00:24' 10:24'

10:00

?

!

Doğuda güneş önce doğduğu için gün önce yaşanmaya başlanır. Bu yüzden yerel saatin daha ileri olacağını unutmayınız.

Etkinlik C o 0 (Greenwich)

30

o

o 50

Londra

İzmit

Bakü

09:00

?

1. Çizim E'deki şehirleri doğudan batıya doğru sıralayınız.

E

? 4. Bakü'nün yerel saatini bulunuz.

2. Güneş ilk önce hangi şehirde doğar? Neden? 5. İzmit'in yerel saatini bulunuz. 3. Yerel saat hangi şehirde daha ileridir?

-6-

Güneş Sistemi F

Etkinlik D

Çizim F'den yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Tablo G'deki bilgileri oklar kullanarak eşleştiriniz. G

Zaman Sabah

Güneş ışınının geliş açısı Dik

Uzun

Öğle Akşam

Gölge Boyları

Kısa Eğik

Uzun

2. Gün içerisinde sıcaklık en fazla ne zamandır? Neden? Yeryüzünde güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatinde değişir. Güneş'in doğmasıyla birlikte sabah başlar ve bu sırada güneş ışınları eğik gelir. Işınlar sonra gittikçe daha dik gelmeye başlar. Güneş ışınlarının gün içinde en dik geldiği an, o yerin öğle vakti olur. Daha sonra güneş ışınlarının geliş açısı yine eğik olur. Bu durum Güneş'in battığı akşam vaktine kadar devam eder.

Etkinlik E 1. Dünya'mız hayali ekseni çevresinde bugünkünden daha hızlı dönseydi ne gibi değişiklikler olurdu? 2. Dünya'mızın dönüş yönünü tam tersine çevirseydik ne gibi değişikliklerle karşılaşırdık? 3. Dünya'mızın hiç dönmediğini düşünelim. Sizce neler olur?

-7-

Güneş Sistemi

MEVSİMLER Bu bölümde mevsimler hakkında bilgi sahibi olacaksınız. A

Ekvator

Etkinlik A Çizim A'ya göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Kuzey ve güney yarım kürede yaşanan mevsimleri yazınız. 2. Yaşanan mevsimleri dikkate alarak güneş ışınlarının hangi yarım küreye daha dik açı ile düştüğünü yazınız. 3. Hangi yarım kürede gölge boyu daha kısadır? Neden? 4. Gece süresi sizce hangi yarım kürede daha uzundur? 5. Gündüzü daha uzun yaşamak için hangi yöne gitmeliyiz?

-8-

Güneş Sistemi

Deneyelim - Öğrenelim

B

Mevsim değişikliğini bir deney yaparak görebiliriz. Bunun için okulumuzdaki model küreyi ve bir lambayı kullanabiliriz. Güneş ışınları dik düştüğü zaman daha dar bir alana yayılır. Orada ışığın ısıtıcı etkisi fazla olacağından yaşanan mevsim yazdır. Güneş ışınları eğik düştüğü zaman daha geniş bir alana yayılır. Bu da ışığın ısıtıcı etkisini azaltır ve kış yaşanmasına yol açar.

Dünya'mız kendi ekseni etrafında dönerken bir taraftan da Güneş'in çevresinde döner. Dünya Güneş etrafındaki bu hareketini 365 gün 6 saatte tamamlar. Bu süreye yıl denir. Bir yıl içinde mevsimlerin başlangıç tarihleri olarak 4 önemli gün dönümü vardır. C

21 Mart K

İlkbaha

r

21 Haziran

Kış 21 Aralık G

K

K

Güneş K

G

Yaz

G

Sonb G

23 Eylül

-9-

ahar

Güneş Sistemi D

Mevsimlerin oluşması, Dünya'nın güneş etrafındaki hareketinin yanı sıra eksen eğikliğinden de kaynaklanmaktadır. Dünya'mızın Güneş karşısındaki konumunun devamlı değişmesi sonucunda, güneş ışınları bir yere yıl boyunca değişen açılarla düşer, bu da mevsimlerin oluşumunu sağlar. Güneş ışınları 21 Haziran'da Kuzey 0 Yarım Küre'de 23 27'. Kuzey paraleline dik düşer. Bu paralele Yengeç Dönencesi denir. Güney Yarım 0 Kürede'de 21 Aralık'ta da 23 27'. Güney paraleline dik düşer. Bu paralele ise Oğlak Dönencesi denir.

K0 90 K. Kutup Dairesi

0

66 33'

Yengeç Dönencesi

0

23 27' 0

E k v a t o r

0 0

23 27'

Oğlak Dönencesi G. Kutup Dairesi

0

66 33'

0

90

G

Özel Paralel Daireleri E 66 0 3 23 0 2 0 23 0 2

7'

Ye ng eç Dö ne nce si Ek vat or

0

7'

66 0 3

21 Haziran Durumu:

K 90 0

3'

Güneş

Oğ lak Dö ne nce si

3'

Güneş ışınları Kuzey Yarım Küre'deki Yengeç Dönencesi'ne dik düşer. Kuzey Yarım Küre'de yaşanan mevsim yazdır. Kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar. Aynı anda Güney Yarım Küre'de ise yaşanan mevsim kıştır. Güneye doğru gidildikçe geceler uzar.

90 0

G

Etkinlik B 1. Çizim F, G, ve H'den yararlanarak boşlukları doldurunuz. F

21 Aralık Durumu:

K 90 0

Kuzey Yarım Küre'de yaşanan mevsim......................... Kuzeye doğru gidildikçe ...................... uzar. Güneş ışınları Güney Yarım Küre'deki .................... Dönencesi'ne dik düşer. Güney Yarım Küre'de yaşanan mevsim ......................... Güneye doğru gidildikçe .................... uzar.

-10-

Ye ng eç Dö ne nce si Ek

Güneş

660 3

3'

vat or

230 2

7'

Oğ lak Dö ne nce si

0 230 2

90 0

G

0

7'

660 3

3'

Güneş Sistemi G

21 Mart Durumu:

K0 90 0

66 33' Yengeç Dönencesi

0

23 27'

Kuzey Yarım Küre'de ............... mevsimi başlar.

Güneş

E k v a t o r

0

0 0

23 27'

Güney Yarım Küre'de ............. mevsimi başlar.

Oğlak Dönencesi

0

66 33' 0

90

G

H

23 Eylül Durumu:

K0 90 0

66 33' Yengeç Dönencesi

0

23 27'

Güneş

E k v a t o r

0

0

Kuzey Yarım Küre'de yaşanan mevsim ...........'dır.

0

23 27'

Oğlak Dönencesi 0

66 33'

Güney Yarım Küre'de .... .......mevsimi başlar.

0

90

G

21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde güneş ışınları ekvatora tam 90 derecelik açıyla düşer. Bu tarihlerde Dünya'nın her yerinde 12 saat gece 12 saat gündüz yaşanır. Gece ve gündüzün eşit olma durumuna Ekinoks durumu denir.

-11-

Harita Çalışmaları HARİTADA UZUNLUK HESAPLAMA Bu bölümde harita üzerindeki iki nokta arasındaki uzaklığın ölçek yardımı ile hesaplanmasını öğreneceksiniz.

Haritalarda iki nokta arasındaki en kısa uzaklık kuş uçuşu mesafe olarak adlandırılmaktadır.

7

8

9

10

Çizim A'dan ve ölçekten yararlanarak Girne-Lefkoşa arasındaki kuş uçuşu mesafenin ne kadar olduğunu hesaplayalım.

6

A

4

5

GİRNE

0

1

2

3

Cetvelimizle Lefkoşa ve Girne arasındaki mesafenin kaç cm olduğunu ölçelim. Bu mesafenin yaklaşık 5.2cm olduğunu bulalım.

Cetvelimizi 0'dan başlamak üzere çizik ölçeğin üzerine yerleştirip 5.2cm'nin gerçekte 18 km'ye karşılık geldiğini bulalım.

0

1

-12-

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Harita Çalışmaları

Etkinlik A 1. Çizim B'den ve ölçekten yararlanarak aşağıdaki yerler arasındaki kuş uçuşu mesafeleri bırakılan boşluklara yazınız. B

Kıbrıs Fiziki Haritası

K

Ölçek 0

10

Haspolat-Gazimağusa

Lefkoşa-Gaziköy

Gemikonağı-Serhatköy

Yılmazköy-Güzelyurt

Tatlısu-Yeşilköy

Dipkarpaz-Kalecik

Vadili-Serdarlı

Alsancak-Sadrazamköy

Karşıyaka-Lefke

Kayalar-Girne

-13-

20

30

40

50km

Harita Çalışmaları

Etkinlik B 1- Aşağıdaki yerlerin kuş uçuşu uzaklıklarını çizim C'den yararlanarak yazınız. Türkiye Siyasi Haritası

C

İstanbul-Ankara

İzmir-Balıkesir

Antalya-Malatya

Bursa-Kayseri

Diyarbakır-Erzurum

Edirne-Konya

Trabzon-Kayseri

Samsun-Zonguldak

Diyarbakır-Konya

Adana-Erzurum

-14-

Harita Çalışmaları

Etkinlik C 1. Aşağıdaki yerlerin kuşuçuşu uzaklıklarını Harita D'den yararlanarak hesaplayınız. D

Bazı Başkentleri Gösteren Dünya Haritası

Moskova Varşova Lizbon

Pekin Madrid

Ankara Tahran

İslamabad

Seul

Riyad

0

1000 2000 3000 4000 5000 6000 km

Washington D.C.- Lima Brasilla - Buenos Aires Lizbon - Ankara Pekin - Colombo Madrid - Tahran

Moskova - İslamabad Jakarta - Canberra Wellington - Tokyo Seul - Singapur

2. Başkentlerin karşısına bırakılan boşluklara bulundukları ülkeyi yazınız.

Başkent Washington D.C. Lima Brasilla Buenos Aires Lizbon Ankara

Ülke

Başkent Pekin Colombo Madrid Tahran Moskova İslamabad

Ülke

-15-

Başkent Jakarta Canberra WellingtonTokyo Seul Singapur Pretoria

Ülke

Harita Çalışmaları Akarsular ve yollar kıvrımlı özelliklere sahip oldukları için kuş uçuşu mesafelerinin hesaplanması gerçek uzunluklarını yansıtmamaktadır. Bu yüzden değişik ölçüm metodları kullanılmaktadır. Kıvrımlı özelliğe sahip mesafeleri ölçerken ip veya kağıt kullanmanızı öneririm.

1

2

Öncellikle kıvrımları harflerle ayıralım

A'dan B'ye kadar olan mesafeyi kağıdımıza işaretleyelim

D B

D B

C

A

3

A

B'den C'ye kadar olan mesafeyi kağıdınıza işaretleyelim

4

C'den D'ye kadar olan mesafeyi kağıdınıza işaretleyelim

D

D

C

B

C

B

A

5

C

C

A

Kağıdımızı çizik ölçeğin üzerine yerleştirerek işaretlediğimiz mesafenin gerçekte kaç km'ye karşılık geldiğini bulalım. 0

1

2

3

4

5 Kilometre

Ölçek

Sonuç olarak A ile D arası gerçekte 4.5 km. dir.

Etkinlik D

E

0

10

20

30

40

Ölçek

1. Çizim E'deki kıvrımlı çizgiyi harfleri kullanarak ayırınız. 2. Kıvrımlı çizginin yaklaşık olarak gerçek mesafesini ölçeği kullanarak yazınız.

-16-

50 Kilometre

Harita Çalışmaları

Çizik ölçek gibi diğer bir ölçek türü olan kesir ölçekten de yararlanarak mesafeleri hesaplayabiliriz. Kesir ölçeğin payı daima bir olarak gösterilir paydası ise küçültme oranına göre değişir. Paydadaki rakam büyüdükçe haritanın ölçeği küçülür ve gösterdiği ayrıntı azalır. Örneğin gerçek uzunlukları 500 000 kat küçültülerek haritaya geçirirsek o haritanın ölçeği 1/500 000 olur.

1 cm 500 000 cm

Kilometre Hektametre Dekametre Metre Desimetre Santimetre Milimetre

harita uzunluğu gerçek uzunluk

Haritadaki 1cm gerçekte 500 000 cm Haritadaki 1cm gerçekte 5000 m Haritadaki 1cm gerçekte 5 km'dir.

km hm dam m dm cm mm

Etkinlik E 1.

Aşağıdaki kesir ölçekleri küçükten büyüğe doğru sıralayınız. 1/10 000 .................

1/100 000 ...................

1/8000 .................

1/1 500 000 .......................

2. Aşağıdaki kesir ölçeklerden hangisi daha çok ayrıntı göstermektedir? Nedenini açıklayınız. 1/16 000

1/120 000

1/8000

-17-

1/1 540 000

Harita Çalışmaları F

Haritada aralarındaki mesafenin 6 cm olduğu Kanlıköy-Beyköy arasının kuş uçuşu uzaklığının kaç km olduğunu oran orantı yöntemi ile hesaplayabiliriz.

1 cm 6 cm

350 000 cm ? cm 0

1

3

4

2

3

4

5

6

x = 6 x 350 000 1 = 2100 000 cm = 21 km'dir

0

1

2

5

6

7

8

9

Gerçek uzaklıklar genelde km olarak ifade edildiğinden bulunan cevap km'ye çevrilir. O halde gerçekte 2100 000 cm olarak bulunan Kanlıköy-Beyköy arası kuş uçuşu uzaklık 21 km'dir.

Etkinlik F 1. Aşağıdaki yerler arasındaki kuş uçuşu mesafeleri kesir ölçekten ve cetvellerinizden yararlanarak hesaplayınız. Hamitköy - Güngör Alayköy - Türkeli Dağyolu - Beylerbeyi

Güngör - Kanlıköy .................... Pınarbaşı - Arapköy .................... Beşparmak - Alsancak ....................

.................... .................... ....................

-18-

10

Harita Çalışmaları

HARİTALARDA YÜZEY ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ Bu bölümde haritalarda yeryüzü şekillerinin gösterilmesi için yaygın olarak kullanılan metodlardan izohips (eşyükselti eğrisi) ve renklendirme yöntemlerini öğreneceksiniz.

İZOHİPS (EŞYÜKSELTİ EĞRİSİ) YÖNTEMİ Herhangi bir alandaki yeryüzü şekillerinin neye benzediği ile ilgili fikir sahibi olabilmek için aynı yükseltiye sahip noktaların birleştirilmesi ile elde edilen çizgilerden yaralanılır. Bu çizgilere izohips (eşyükselti eğrisi) denir. A

0 35

m

m 0 30

m m

E

0 20

D

m 15

0

m

İzohips (Eşyükselti) Eğrisi m

C B

50

m

A

Etkinlik A 1. Çizim A'da işaretlenmiş harflerin yükseltilerini yazınız. Örnek: A= 50 m B= C= D= E= 2. Aşağıda verilen yükseltileri Çizim A üzerine yerleştiriniz. F=400 m G=250 m H=100 m

-19-

Harita Çalışmaları Eşyükselti eğrilerinden yararlanarak aşağıdaki yeryüzü şeklini profilini çıkartalım. B 250 500

750

A

1000 1250

B

1 1. A-B çizgisinin kestiği izohipslerin yükseltilerini kesişme noktalarına yazınız. 2. Kağıdınızı iki üç santim kalacak şekilde kenarlarından katlayınız. 3. Katladığınız kağıdın iki üç santimlik yüzü size bakacak şekilde A-B üzerine yerleştirininz. 4. A-B üzerine yerleştirdiğiniz kağıdın kestiği her bir eşyükselti eğrisini A,B harfleri de dahil olmak üzere işaretleyip yükselti değerlerini yazınız.

B A 750

1000 1250

500 250

-20-

Harita Çalışmaları

2 5. Kağıdınızı açıp A ve B'yi yatay bir çizgi ile birleştiriniz.

B A

3 6. A ve B'nin bulunduğu noktalardan yukarıya doğru 5-6 cm uzunluğunda karşılıklı iki çizgi çiziniz. Bu çizgileri eşit aralıklara bölerek 250 m aralıklarla yükseltileri yazınız.

4 7. İşaretlediğiniz noktaları uygun yükseltinin karşısına yerleştiriniz. 8. Yerleştirdiğiniz noktaları keskin çizgiler olmayacak şekilde birleştiriniz.

-21-

Harita Çalışmaları

Etkinlik B 1. Çizim C'deki eşyükselti eğrilerini kullanarak X-Y arasının profilini çıkartınız.

C

400 Y

X

200

200 100m

2. Eşyükselti eğrileri ile ilgili tablo D'de yer alan yargıları okuyarak doğru ise D yanlış ise Y harfinin altını işaretleyiniz. D

YARGILAR

D

Eşyükselti eğrileri arasındaki yükselti farkı her yerde aynıdır. Birbirleri ile kesişirler. Sıklaştıkları yerde eğim azalmaktadır. Başlangıç eğrisi deniz seviyesinden başlar ve 0m ile gösterilir. Aynı eşyükselti üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır.

-22-

Y

Harita Çalışmaları

RENKLENDİRME YÖNTEMİ Yeryüzü şekillerinin haritalarda gösterilmesi için kullanılan diğer bir yöntem olan renklendirme yönteminde yükseltiler ve derinlikler renklerle gösterilir. Bu yüzden alçak yerler yeşil, orta yükseklikteki yerler sarı, daha yüksek yerler ise kahverenginin giderek koyulaşan tonları ile boyanır. Bu renkler yeryüzü şekillerini değil sadece yükselti basamaklarını gösterir. 1500 m ve üzeri koyu kahverengi -200 m açık mavi

1000-1500 m arası açık kahverengi 750-1000 m arası turuncu -1000 m mavi

500-750 m arası sarı 250-500 m arası açık yeşil -2000 m ve üzeri derinlik koyu mavi

0-250 m arası koyu yeşil Yükselti m.

Yükselti m.

1500

1500

1250

1250

1000

1000

7500

7500

500

500

250

250

0

0

200-

-200

1000-

-1000

2000-

-2000

-23-

Harita Çalışmaları

Etkinlik C 1. Haritaya bakarak verilen yerlerin yaklaşık yükseltilerini bırakılan boşluklara yazınız.

E

İstanbul

....................................

Bursa

....................................

Konya

....................................

Sivas

....................................

Adana

....................................

Samsun

....................................

Gaziantep

....................................

Kayseri

....................................

Erzurum

....................................

İzmir

....................................

Antalya

....................................

Trabzon

....................................

İskenderun

....................................

Diyarbakır

....................................

-24-

Ekosistem EKOSİSTEM A

Bu bölümde iklime etki eden faktörleri öğreneceksiniz. o

90

Soğuk Kuşak

İKLİME ETKİ EDEN FAKTÖRLER

o

66 33'

Ilıman Kuşak

Enlem Yeryüzünde sıcaklığın, güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak ekvatordan kutuplara doğru azalmasına enlemin etkisi denilmektedir. Bu etkinin sonucu olarak sıcak, ılıman ve soğuk olmak üzere üç büyük iklim kuşağı oluşmuştur.

o

23 27' o

Sıcak Kuşak

0 o

23 27'

Ilıman Kuşak o

Soğuk Kuşak

66 33'

o

90

Matematiksel İklim Kuşakları

Bu büyük iklim kuşakları içerisinde de farklı karakterde çeşitli iklim türleri yer alır. Değişik iklim türlerinin oluşmasına neden olan etkenler vardır. Enlem dışında iklime etki eden bu faktörler yükselti, denizellik-karasallık, hakim rüzgarlar, okyanus akıntıları ve bakıdır. B

Yükselti Yükseldikçe sıcaklığın azalmasına bağlı olarak yüksek alanlar alçak alanlara oranla daha soğuktur.

-25-

Ekosistem Denizellik-Karasallık Yazın denizler karalara oranla daha serinken kışın daha ılıktırlar. Bunun nedeni karaların erken ısınıp erken soğurken denizlerin geç ısınıp geç soğumasıdır. Bu yüzden denizelliğin hakim olduğu kıyı alanları kışın karasallığın hakim olduğu iç kesimlere göre daha ılık, yazın ise daha serindir. C

KIŞ

YAZ

D

Kuzey Kutup N. Hakim Rüzgarlar Kutup alanları soğuk olduğu için kutuplardan esen rüzgarlar soğukturlar ve ulaştıkları yerdeki hava sıcaklığını düşürürler, ekvatordan esen rüzgarlar ise sıcaktır ve ulaştıkları yerdeki hava sıcaklığını artırırlar.

Ekvator

Güney Kutup N.

-26-

Ekosistem Okyanus Akıntıları Kutuplardan ekvatora doğru olan soğuk su akıntıları etkili oldukları kıyı bölgelerinde sıcaklığı düşürürken, ekvatordan kutuplara doğru olan sıcak su akıntıları ise sıcaklığı artırmaktadır. Bu yüzden aynı enlemde ve özel konumu aynı olan bazı yerlerde sıcaklıklar farklı olabilir. E

Okyanus Akıntıları or ad br a L y ze Ku ntik la At ntısı am e ı r Ak St f l Gu Atlas Okyanusu

Hint Okyanusu

Pasifik Okyanusu

Batı Rüzgarları Akıntısı Sıcak Su Akıntısı Soğuk Su Akıntısı

F

Bakı Cisimlerin Güneş'e göre konumuna bakı denir. Kuzey yarım küredeki dağların güney yamaçları, güney yarım küredeki dağların kuzey yamaçları Güneş'e dönük olduklarından dolayı daha çok ısınırlar. Bu yüzden daha sıcaktırlar.

o

0 Ekvator

-27-

Ekosistem

Etkinlik A Harita G'den yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. G Bulgaristan

Karadeniz Gürcistan

Yunanistan Ermenistan

İran

Ege

Irak

Akdeniz

Suriye

1. İzmir ile Kayseri'nin yükseltilerinin yaklaşık olarak ne kadar olduğunu yazınız. 2. Yaklaşık aynı enlemlerde olmalarına rağmen İzmir'in Kayseri'den daha sıcak olmasının temel nedeni nedir? 3. Yaklaşık olarak aynı enlemlerde olmalarına rağmen Antalya'nın kışın Gaziantep'den daha ılık olmasının nedeni nedir?

Etkinlik B Aşağıdaki soruları atlaslarınızdan yararlanarak cevaplayınız. 1. Evlerimizin çatılarındaki güneşliklerin her zaman güneye dönük olmasının nedeni nedir? 2. Kıbrıs'ta deniz mevsimi Samsun'a göre daha erken başlar. Neden? 3. Kanada'nın batısının doğusuna göre daha sıcak olmasının temel nedeni nedir? 4. Kışın Balkanlar üzerinden Kıbrıs'a esen rüzgarlar sıcaklığı nasıl değiştirmektedir nedenini yazınız.

-28-

Ekosistem

DÜNYAD'AKİ BÜYÜK EKOSİSTEMLER Bu bölümde Dünya'daki başlıca ekosistem özelliklerini öğreneceksiniz. A

DÜNYA İKLİMLERİ

B

DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜ

-29-

Ekosistem

Yaz kampı için ülkemize Dünya'nın çeşitli yerlerinden gelen arkadaşlarımızın anlattıklarından yararlanarak Dünya'daki belirgin ekosistemler hakkında bilgi sahibi olmaya ne dersiniz!

Mary (İngiltere)

(Ilıman Ekosistemi)

Benim ülkemde kışlar enleme bağlı olarak Kıbrıs'a göre soğuk ancak kutuplara daha yakın olan ülkelere göre daha ılıktır. Kışın ortalama sıcaklıkları genellikle 2-5ºC dir. Yazları ise genelde ortalama sıcaklıklar 13C

Ilıman Ekosistemi

D

Londra, İngiltere 200

o

150 15 100

10

50

5 0

O

Ş

M

N

M

H AYLAR

-30-

T

A

E

E

K

A

0

Yağış (mm)

20

Sıcaklık ( C )

15ºC kadar olup Kıbrıs'taki kadar sıcak değildir. Her mevsim yağışlı olan İngiltere'de en fazla yağış kışın düşer. Ülkemizin genelinde bu iklim özellikleri hakim olmasına rağmen bölgeler arasında da farklılıklar yaşanmaktadır. Örneğin doğudan batıya doğru seyahat ettiğinizde sıcaklığın arttığını hissedebilirsiniz. Öğretmenimiz bize bunun nedeni olarak ülkemizin batısındaki sıcak su akıntısının olduğunu söyledi. Ülkemizdeki ormanlar çoğunlukla sonbaharda yapraklarını döken ağaçlardan oluşmaktadır. Eskiden İngiltere'nin büyük kısmı ağaçlarla kaplıydı ve bu ağaçlık alanlar içerisinde çeşitli kuş türleri, tavşan, tilki ve sincap gibi yabani hayvanların yaşadığı geniş ve doğal bir ekosistem vardı. Günümüzde İnsanların ihtiyaçları arttıkça ormanların yerini yollar, fabrikalar, yerleşmeler vs. almış bu ekosistem kimi yerde daralmış kimi yerde tamamen bozulmuştur.

Ekosistem E

Etkinlik A 1) İngiltere'nin yazları Kıbrıs'tan serin kışları ise Kıbrıs'tan soğuk olmasının nedeni nedir?

2) İngiltere'nin batısından geçen sıcak su akıntısının ismini araştırarak yazınız.

3) İnsanların ihtiyaçları sonucunda ekosistemi bozmalarının olumlu mu olumsuz mu olduğunu nedenleriyle birlikte yazınız.

4) İngiltere'nin yağış ve sıcaklık özelliklerini gösteren iklim grafiğini inceleyerek tablo F'de yer alan yargıların doğru mu, yanlış mı olduklarını tabloda bırakılan boşluklara işaretleyiniz. F

Yargılar

Doğru

En yağışlı mevsim yazdır. En düşük sıcaklık Ocak ayında 5ºC dir. En az yağış Mayıs ve Haziran aylarında yaşanmaktadır. En yüksek sıcaklıklar kış mevsiminde yaşanır. En fazla yağış Kasım ayında 200 mm dir. Eylül ayından itibaren Aralık ayına kadar yağışlarda azalma görülmekte, Ocak ayından Mayıs ayına kadar ise artış görülmektedir. Şubat ayından haziran ayına kadar belirgin bir artış görülmektedir. En yüksek ortalama sıcaklık Haziran ayında yaklaşık 14ºC dir.

-31-

Yanlış

Ekosistem

Eva (Kanada)

(Tundra Ekosistemi)

Benim ülkem öyle soğuktur ki kışın sıcaklıklar -30 ºC lere kadar düşerek sığ denizler ve topraklar donar, genelde yağış kar şeklindedir ve yerdeki kar, sıcaklıklar sürekli 0ºC'nin altında olduğu için uzun süre erimeyip buz haline gelmektedir. Bizde yazlar çok kısa ve serin geçmektedir. Bu yüzden bitkilerimizin büyüme süresi kısalmaktadır. Kısa geçen yaz mevsiminde küçük otsu bitkiler yetişir. Bu dönem, ülkemizde yaşayan tilki, kurt, yabani geyik (karibo) gibi hayvanlar için en önemli beslenme dönemidir. Bu hayvanlar dışında iklim şartlarına uyum sağlamış denizlerde yaşayan fok ve balinalar buzullar üzerinde penguen ve kutup ayıları ülkemizi G renklendiren ve birçok turistin buraya gelmesine neden olan canlılardır. Anlayacağınız gibi tundra iklimi o kadar çok soğuktur ki kutup ayılarının burunları hariç her yeri tüylerle kaplıdır. Ama güney kutbundaki Antartika, ülkemizin de yer aldığı kuzey kutup alanına göre daha soğuk olduğu için karalarda bitki ve hayvan yaşamına olanak hemen hemen hiç yoktur. Canlı olarak en fazla görebileceğiniz Tundra Ekosistemi küçük bir böcektir. H

I

Kutup Ekosistemi 20

80

10

70

0

60

10

50

20

40

30

30

40

20

50

10

60

O Ş M N M H T A E E K A AYLAR

-32-

0

Yağış (mm)

o

Sıcaklık ( C )

Dawson, Kanada

Ekosistem İ

Etkinlik B 1. Kanada'da çok soğuk bir iklim yaşanmasının nedeni nedir? 2. Kanada'daki iklim özellikleri insan yaşamını ve sürdürülen faaliyetleri sizce ne şekilde etkilemektedir?

3. Kanada'nın yağış ve sıcaklık özelliklerini gösteren grafik H'yi inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. i) En yüksek sıcaklık hangi aydadır ve kaç ºC'dir? ii) En düşük sıcaklık hangi aydadır ve kaç ºC'dir? iii) En fazla yağış hangi ayda düşer? iv) Sıcaklığın 0ºC'nin altına düştüğü aylar hangileridir? v) Yağışın en az olduğu mevsim hangisidir?

Araştıralım - Öğrenelim 1. Tundra ikliminin yaşandığı Dünya'daki diğer alanları araştırıp yazınız.

-33-

Ekosistem

Martin Nijerya

(Savan Ekosistemi)

Nijerya'da, Avustralya'nın kuzeyi, Brezilya'nın güneyi, Sudan, Venezuela gibi yerlerde de görülen ;yazın yağmur ormanlarındaki gibi nemli ve kışın çöllerdeki gibi kurak belirgin iki devresi olan Savan iklimi yaşanmaktadır. Savan ekosistemi, çöl ekosistemi ile yağmur ormanı ekosistemi arasındaki alanda yer alır. Ülkemizde sıcaklıklar yıl boyunca yüksektir. Bu iklime adapte olan bitkiler yaz yağışları ile yeşeren ve savan adı verilen çayırlardır. Savanlar arasında çalılar ve kendini bu iklime adapte etmiş yer yer görülen akasya ve baobab ağaçları da bulunur. Savan ekosisteminin görüldüğü ülkemizde zebra, zürefa, fil, kaplan, yabani sığır, aslan gibi çeşitli hayvanlar yaşar. Gerek bitkilerle beslenen ot oburlar gerekse etle beslenen et oburlar kurak dönemlerde su ve besin bulmak için göç ederler. Bu ekosistem sayesinde her yıl binlerce insan ülkemize gelerek safariye çıkmakta ve turizme katkı sağlamaktadır. J

Yağışlar düştü, ağaçlar yeşerdi, midem bayram etti!

Savan Ekosistemi

o

Sıcaklık ( C )

30

300

25

250

20

200

15

150

10

100

5

50

0

-34-

O Ş M N M H T A E E K A AYLAR

0

Yağış (mm)

35

Yine kuraklık, yine açlık, yine göç!

K

Kano, Nijerya

Ekosistem L

Etkinlik C 1. Nijerya'nın yağış ve sıcaklık özelliklerini gösteren grafik K'yi inceleyerek tablo M'de yeralan yargıları doğru mu, yanlış mı olduklarını bırakılan boşluklara işaretleyiniz. M

Yargılar

Doğru Yanlış

Savan ikliminde iki belirgin sıcaklık devresi yaşanmaktadır. En yüksek sıcaklık Nisan ayında yaklaşık 32ºC dir. En az yağış Mayıs ayında yaşanmaktadır. Ortalama sıcaklık yıl boyunca 20ºC'nin altına düşmez. En fazla yağış Aralık ayında 300 mm dir. En kurak dönem kıştır. Belirgin bir nemli ve kurak olmak üzere iki devre yaşanmaktadır.

-35-

Ekosistem

Etkinlik D 1. Savan iklimi hangi iki iklim kuşağı arasında yer alır? 2. Savan iklimine adapte olmuş Baobab ağaçlarının gövdeleri geniştir. Bunun nedeni sizce nedir? 3. Savan ekosistemi içerisindeki doğal özellikler insan faaliyetlerini ve ülke ekonomisini ne şekilde etkilemektedir?

4. Hayvanların kurak dönemde göç etmelerinin nedeni nedir?

N

-36-

Ekosistem

Etkinlik E 1. Çizim N'de gördüklerinizle ilgili aşağıdaki boşluğa bir kompozisyon yazınız.

Araştıralım - Öğrenelim 1. Et obur ve ot obur hayvanların hangileri olduklarını araştırıp yazınız. Aralarındaki doğal dengeyi anlatınız.

-37-

Ekosistem

Jashan Hindistan

(Muson Ekosistemi)

Martin'in anlattıklarını duyunca sanki kendi ülkemden bahsettiğini sandım. Bizim ülkedeki iklimin oluşmasında Muson adındaki rüzgarlar çok önemli bir etkiye sahiptir. Yazın okyanustan esen ve nemli olan bu rüzgarlar Hindistan'da çoğu alçak alanın sular altında kalmasına neden olacak kadar çok yağış getirirler. Ülkemizdeki en büyük doğal afetlerden biri olan taşkınlar, birçok tarım alanının ve yerleşmelerin sular altında kalmasına yol açarak ekonomimizi kötü etkilemektedir. Diğer taraftan su kaynaklarının fazla olması ile sular altında kalan tarlalarda pirinç tarımı yapılmaktadır. Bilmem hiç duydunuz mu ama dünyanın en fazla yağış alan yeri Hindistan'da Assan denilen bölgededir. Yazları yağışlı ve sıcak olan ülkemizde kışlar oldukca kuraktır. Tatil için Çin'in güneyi ve Japonya'ya gittiğimde oralarda da bu iklimin yaşandığını gördüm. Kışın yapraklarını döken ormanlar ve buralarda yaşayan fil, kaplan, aslan, geyik, maymun ve değişik kuşlar ekosistemimizin O vazgeçilmez parçalarıdır. P

Muson Ekosistemi Ö

1000

30

900

25

800 700

o

Sıcaklık ( C )

20

600 500

15

400

10

300 200

5 0

-38-

100 O Ş M N M H T A E E K A AYLAR

0

Yağış (mm)

Muson, Hindistan

Ekosistem R

Etkinlik E 1. Hindistan'ın kuzeyinde dünyanın en yüksek dağları olan Himalayalar yer almaktadır. Hindistan'ın kuzeyinde kalıcı karların görülmesinin temel nedeni nedir? 2. İklimin Hindistan ekonomisine olan olumlu ve olumsuz etkilerini yazınız.

3. Hindistan'ın yağış ve sıcaklık özelliklerini gösteren Grafik Ö'yü inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. i)Yağışların en fazla olduğu mevsim hangisidir? ii) Sıcaklığın en fazla olduğu ay hangisidir ve bu ayda sıcaklık kaç ºC'dir? iii) Sıcaklıklar kaç ºC'nin altına düşmemektedir?

-39-

Ekosistem

Hindistan Fotoğraflarıyla Muson Ekosistemi

-40-

Ekosistem

-41-

Ekosistem

Ronaldo, Brezilya

(Ekvatoral Ekosistemi)

Yağış (mm)

o

Sıcaklık ( C )

Ben Güney Amerika Kıtası'ndaki Brezilya'nın kuzeyinde bulunan Amazon Havzası'ndaki Manaus'da yaşıyorum. Bizde görülen ekosistem arkadaşlarımın anlattıklarından oldukça farklıdır. Yıl boyunca hem sıcaklık hem de yağış fazladır. Bizde yaz, kış, ilkbahar ve sonbahar gibi mevsimler yoktur. Coğrafya öğretmenimiz bize bu durumun güneş ışınlarının her zaman dik ve dike yakın gelmesinden kaynaklandığını söyledi. Ülkemize gelen turistlerin en çok dikkatini hemen hemen her öğleden sonra yağan yağışlar çekmektedir. Öğretmenimiz bize bunun nedeninin ise, ısınan havanın yükselerek soğuması sonucu olduğunu söyledi. Yıl boyunca iklimin değişmemesi biraz sıkıcı olsa da gardrobumuzdaki kıyafetleri değiştirmek zorunda kalmamamız da bizim için büyük bir kolaylıktır. Ülkemizdeki bu iklim özelliklerine bağlı olarak doğal bitki örtümüz her mevsim yeşil kalan çok gür, geniş yapraklı ve çok yüksek ağaçların bulunduğu ormanlardan oluşmaktadır. Yükseltileri genellikle 40-50 m'yi S geçen bu ağaçlardan sarkan sarmaşıklar ve tabanda yer alan otlar bitki örtüsünün diğer üyeleridir. Güneş ışının yoğun bitki örtüsünden dolayı girmediği ve bu yüzden neredeyse karanlık olan bu ormanlara Tropikal Yağmur Ormanları denilmektedir. Tropikal Yağmur Ormanları'nda yaşayan canlılar goriller, çeşitli kuş türleri, yılanlar, böcekler vs dir. Sanıyorum bu anlattıklarımdan dolayı Ekvatoral İklim Brezilya'ya gelmek için can atıyorsunuzdur. Ama ülkemizdeki bu doğal ortam, insanların Ş Manaus, Brezilya kereste ve yakacak odun elde 240 30 etmek, tarım alanı açmak, madencilik, hidroelektrik santral 200 25 inşa etmek, yerleşme alanı açmak, yol inşaatı gibi 160 20 faaliyetlerinden dolayı tahrip edilmektedir. Bu tahribat 120 15 sonucunda şiddetli toprak 80 10 erezyonu yaşanmakta ve yok olan ağaçların yerine yenisi 40 5 yetişmemektedir. Yağmur ormanlarının yok olması sadece 0 0 Brezilya'yı değil tüm dünyayı O Ş M N M H T A E E K A AYLAR etkileyen küresel bir sorundur.

-42-

Ekosistem T

Etkinlik F 1. Brezilya'da bulunan Manaus'un yağış ve sıcaklık özelliklerini gösteren grafik Ş'yi inceleyerek aşağıdaki tabloda yer alan yargıların doğru mu yanlış mı olduklarını tabloda bırakılan boşluklara işaretleyiniz.

Yargılar

Doğru Yanlış

En yüksek sıcaklık Mart ayında yaklaşık 30ºC'nin üzerindedir. Ortalama sıcaklıklar yıl boyunca sürekli değişir. Yıllık ortalama yağış miktarı toplamı 1500 mm'nin üzerindedir. En fazla yağış Mayıs ayında 250 mm dir. Yıl boyunca ortalama sıcaklık 25ºC'nin altına düşmemektedir. Haziran ve Temmuz'da yağmur yağmaz.

-43-

Ekosistem

Etkinlik G 1. Güneş ışınlarının yıl boyunca tropikal yağmur ormanlarının yaygın olduğu ekvator çevresine dik ve dike yakın gelmesinin nedeni nedir?

2. Tropikal yağmur ormanlarının her gün yağış almasının nedeni nedir?

3. Atlaslarınızdan yararlanarak Manaus'un paralel değerini yazınız. 4. İklim grafiklerinden yararlanarak Ekvatoral iklim ile Tundra iklimini sıcaklık ve yağış özellikleri bakımından kıyaslayınız.

Araştıralım - Öğrenelim 1. Ormanların önemini araştırıp maddeler halinde yazınız. 2. Yağmur Ormanları'nın tahrip edilmesi ne gibi olumsuz sonuçlar doğurmaktadır? Bu sonuçlar tüm dünyayı nasıl etkilemektedir araştırınız. 3. Ekvatoral iklimin yaşandığı diğer ülkeler hangileridir?

-44-

Ekosistem

Avustralya Fotoğraflarıyla Ekvator Ekosistemi

-45-

Ekosistem

Araştıralım - Öğrenelim 1. Akdeniz ve Çöl ekosistemlerinin görüldüğü ülkelerden istediğiniz iki tanesini bırakılan boşluklara yazıp bu ülkelerde yaşayan iki öğrenciye isim veriniz. 2. Verilen iklim grafikleri, çizimler ve yapacağınız araştırmadan elde ettiğiniz bilgilerden yaralanarak Akdeniz ve Çöl ekosistemleri ile ilgili özellikleri bırakılan boşluklara yazınız.

..................., ........................

(Çöl Ekosistemi)

U

Çöl Ekosistemi

Timbuktu, Mali

35

o

Sıcaklık ( C )

30 25 20 15 10 5 0

-46-

O Ş M N M H T A E E K A AYLAR

Ü

250 225 200 175 150 125 75 50 25 0

Yağış (mm)

40

Ekosistem Nihayet bir vaha buldum şimdi su içip mideyi doldurma zamanı!

Sahara Çölü

-47-

Ekosistem

..................., ........................

(Akdeniz Ekosistemi)

Y

Akdeniz Ekosistemi

Z

30 20 10 0

O Ş M N M H T A E E K A

150 100 50 0

AYLAR

Sicilya

-48-

Yağış (mm)

o Sıcaklık ( C )

Palermo, Sicilya

Ekosistem

Karpaz

Dipkarpaz

-49-

Geçim Kaynaklarımız TARIM Bu bölümde, Dünyanın değişik yerlerinde yapılan tarım uygulamaları hakkında bilgi sahibi olacaksınız. İnsanların kendi ihtiyaçlarını karşılamak veya para kazanmak amacıyla çeşitli tarım ürün ve hayvan yetiştirmesini tarım faaliyetleri olarak isimlendiriyoruz. Bu faaliyetlerden gerek tarım ürünü gerekse hayvan yetiştiriciliği yapılış amacına göre çeşitlilik gösterir. A

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

-50-

Geçim Kaynaklarımız

Etkinlik A 1. Tabloda A'da yer alan yargılar geçim tarımı ve ticari tarım karşılaştırmak için verilmiştir. Resimlerden de yararlanarak bu tabloda bırakılan uygun boşluklara Geçim Tarımı ve Ticari Tarım başlıklarını yazınız. B

........................................................................

........................................................................

Üretim kendi ihtiyaçlarını karşılamak için yapılır.

Üretim sanayiye hammade sağlamak gibi amaçlar için yapılır.

Ticari kazanç sağlama amacı yoktur.

Ticari kazanç amaçlanır.

Üretim miktarı azdır.

Üretim miktarı oldukça fazladır.

Modern tarım yöntemleri ve teknoloji kullanımı çok azdır.

Modern tarım yöntemleri ve teknoloji kullanımı fazladır.

2. Resimleri inceleyiniz. Tablo B'deki yargılardan da yararlanarak resimlerin altında bırakılan boşluklara geçim tarımı ve ticari tarım kavramlarını yazınız. Tarım faaliyetleri; üretilmekte olan ürünlerin pazarlarda satılması veya sanayide kullanılması amacıyla yapılıyorsa “Ticari Tarım”, insanların kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılıyorsa “Geçim Tipi Tarım” olarak isimlendirilmektedir.

Tartışalım - Öğrenelim 1. Sınıfınızda iki gruba ayrılın. Gruplardan biri, "Ticari tarım için geniş tarım alanına ihtiyaç vardır." yargısını savunurken; diğer grup "Ticari tarım için geniş tarım alanına ihtiyaç yoktur." yargısını savunsun. Tartışma sonucunda çıkan sonuçları coğrafya köşenize asınız.

-51-

Geçim Kaynaklarımız Dünyadaki farklı iklim tipleri, doğal bitki örtüleri ve hayvan türleri üzerinde etkili olduğu gibi insan faaliyetlerini de etkilemektedir. Bu duruma bağlı olarak değişik iklim bölgelerinde o iklime uygun tarım faaliyetleri yapılmaktadır. Dünyadaki bu faaliyetlere kısaca göz atalım.

MUSON BÖLGESİNDE TARIM

C

Bizim ülkemizde yaz mevsimi çok sıcak ve bol yağışlı olduğundan bol yağış isteyen çay ve pirinç gibi ürünler yetiştiriyoruz.

D

Pirinç tarlası

-52-

Geçim Kaynaklarımız EKVATORAL BÖLGEDE TARIMI

E

Biz her mevsim sıcak ve bol yağışlı bir ülkede yaşıyoruz. Bu yüzden 12 ay boyunca muz, mısır gibi sıcaklık ve bol yağış isteyen ürünleri yetiştiriyoruz.

KUZEY AVRUPA'DA TARIM

F

Biz kış mevsiminin karlarla kaplı olduğu ve yaz mevsiminin 2-3 ay sürdüğü bir ülkede yaşıyoruz. Bu yüzden kısa süren ilkbahar ve yaz mevsimlerinde serin havayı seven arpa, lahana, patates gibi ürünlerin yanında elma, armut, erik gibi soğuğa dayanıklı meyveler de yetiştiriyoruz.

-53-

Geçim Kaynaklarımız ORTA ENLEMLERDE TARIM

G

Biz orta enlemlerde ve denizden uzak bir ülkede yaşıyoruz. Bizim ülkemizde dört mevsim yaşanmaktadır. Bununla beraber kış mevsimi kar yağışlı ve uzun sürdüğünden tarımsal faaliyetlerimizi ilkbahar ve yaz mevsimlerinde sürdürmekteyiz. Soğuğa dayanıklı elma armut gibi meyvelerle arpa, buğday, şeker pancarı en fazla üretdiğimiz ürünlerdendir. Sulama imkanı olan nehir boylarında ise yaz mevsiminde sebzecilik yapmaktayız.

Etkinlik A Çizimler ve açıklamalar, farklı iklim türleri ile bunlara uygun tarım faaliyetlerini yansıtmaktadır. Aşağıdaki soruları çizim ve açıklamalardan yararlanarak cevaplayınız. 1. Çizim A'da bahsedilen çay ve pirinç gibi ürünler ülkemizde de doğal olarak yetiştirilebilir mi? Neden? 2. Atlaslarınızdan da yararlanarak, iklim özelliklerine bağlı olarak Dünya'da çay ve pirincin en çok yetiştirildiği ülkelere örnekler veriniz. 3. Çizim B'de yer alan iklim özelliklerinin ve tarım ürünlerinin görüldüğü ülkelere en az iki örnek veriniz. 4. Çizim C'de yer alan Kuzey Avrupa ülkesinde iklimin soğuk olmasının ve elma, armut, erik gibi soğuğa dayanıklı ürünlerin yetiştirilmesinin temel nedenini yazıp, atlaslarınızdan da yararlanarak bu iklim özellilerinin görüldüğü ve ürünlerin yetiştirildiği Kuzey Avrupa ülkelerine bir örnek veriniz.

İklim özellikleri yetiştirilen tarımsal ürünler ve yetiştirilen hayvan türleri üzerinde de etklidir. Örneğin, sıcaklıkların yüsek olduğu yerlerde yetiştirilen ürünlerin genelde sıcaklık isteği fazladır. Bu yüzden bu alanlarda ürünler erken olgunlaşır.Sıcaklıkların düşük olduğu yerlerde düşük sıcaklıklara dayanabilen ürünler yetiştirilir ve bu alanlarda ise ürünler geç olgunlaşır.

-54-

Geçim Kaynaklarımız

ÜLKEMİZDE TARIM Bu bölümde Akdeniz ikliminin yaşandığı ülkemizde uygulanan tarım faaliyetleri ve tarımda yaşanan sorunlar hakkında bilgi sahibi olacaksınız. Tarımla uğraşan insanların verdiği bilgilerden, fotoğraflardan ve çizimlerden yararlanarak tarım faaliyetlerimize kısaca göz atalım.

TAHIL TARIMI Denizden uzak olan ve karasallığın yaşandığı iç bölgelerimizde genelde yağmurla yetişebilen ve su isteği az olan arpa gibi ürünler yetiştiriyoruz. Böylelikle hayvanlarımız için yem de sağlıyoruz. Bu alanlarda, ilkbaharda yeşeren ve yazın kuruyan otlarla kaplı geniş düzlükler, koyun gibi küçükbaş hayvanlarımızı otlatmamız için idealdir. İç bölgelerimiz dışındaki, zeytin, harup, çitlembik gibi Akdeniz Ekosisteminin doğal bitkilerinin olduğu alanlarda ise bu ağaçları aşılayarak kuru tarım meyveciliği yapıyoruz. A

-55-

Geçim Kaynaklarımız B

Ülkemizdeki artan süt ve et ihtiyacını karşılamak amacıyla yurtdışından getirilen kalitesi ve verimi yüksek hayvanlar kullanarak bilimsel yöntemlerle modern barınaklarda hayvancılık yapıyoruz.

C

Ülkemizde sıcaklıklar yüksektir. Don olayları hemen hemen hiç yaşanmadığından ve bizim yaşadığımız alanda yeraltı suları olduğundan sulama yaparak muz, çilek, kolokas, turunçgil gibi çeşitli tropik ürünler de üretiyoruz. D

Ülkemizde kış mevsiminde hava sıcaklığnın çok düşmemesi ve gündüz uzunlukları ile güneşli saatlerin fazla olması bizlere seracılık yapmamız için gerekli koşulları sağladı. Böylelikle cam ve naylon kullanarak oluşturduğumuz seralarımızda yetiştirdiğimiz ürünlerle bol kazanç sağlamaya çalışıyoruz. Lefkoşa gibi büyük kentlerin çevresinde insanların beyaz et ve yumurta ihtiyaçlarını karşılamak için modern tekniklerle donatılmış büyük çiftliklerde tavukculuk yapıyoruz.

E

-56-

Geçim Kaynaklarımız F

Ülkemizdeki bal ihtiyacını karşılamak amacıyla arıcılık yapıyoruz.

Etkinlik A 1. İnsanların yorumlarından yararlanarak ülkemizdeki tarım faaliyetlerini etkileyen en önemli doğal faktörün ne olduğunu yazınız 2. KKTC'de Akdeniz iklimine uygun olmadığı halde sulama yoluyla yetiştirilen tropik ürünlerinin isimlerini yazınız. 3. Modern yöntemlerin kullanıldığı tarım ve hayvancılık faaliyetleri ile bu yöntemlerin kullanılmadığı geleneksel tarım ve hayvancılık faaliyetlerini karşılaştırınız. Olumlu ve olumsuz yönlerini listeleyiniz. G

Olumlu Yönleri

Olumsuz Yönleri

4.Tablo C'de hayvancılık faaliyetlerinin en önemli türleri yer almaktadır. Bu faaliyetlerin karşısına uygun hayvan türlerinin isimlerini yazınız.

H

Hayvancılık Faaliyetleri

Hayvan Türleri

Büyükbaş Hayvancılık Küçükbaş Hayvancılık Kümes Hayvancılığı

-57-

Geçim Kaynaklarımız Ülkemizdeki tarımsal faaliyetlerde yaşanan sorunların neler olduğunu sorduğumuz vatandaşların cevaplarından yararlanarak bu sorunları öğrenelim. Erden Uluslararası alanda tanınan bir ülke olmadığımız için ürünlerimizi ihraç edemiyoruz

Özkan

Reşat

Yarı kurak bir iklime sahip olduğumuz için özellikle yazları su sıkıntısı çekiyoruz ve sulamanın yetersiz olduğu yerlerde su isteği fazla olan ürünleri yetiştiremiyoruz.

Şaziye

Ürünlerimizi çoğu zaman değeri üzerinden değil de çok ucuza satmak zorunda kalıyoruz.

Çok pahalı olduğu için tarımda gerekli olan gübre ve teknik araç gereci alamayarak tarımsal faaliyetlerimizde bu gibi olanaklardan yararlanamıyoruz.

Faruk

Tarımsal faaliyetlerimiz çoğunlukla iklime bağımlı olduğundan yağışın az olduğu dönemlerde verim düşük olmakta, hatta ürünlerimiz zarar görmektedir.

Cemil Osman İthal edilen bazı ürünler yerli ürünlerimizden daha ucuzdur. Bu yüzden insanlar tüketim için bu ürünleri terih etmektedir. I

Bu kış yağışlar yetersiz. Ekinlerim yeterince olgunlaşmadı. Üstelik hayvanlarım için ithal yem

-58-

Hayvanlarımızı otlatacağımız otlaklar yetersizdir. Bu yüzden aynı otlağı uzun süre kullandığımızdan hayvanlarımızın besleneceği otlar zamanla fakirleşmekte ve otlağın verimi düşmektedir.

Kimi zaman masrafımızı bile çıkaramıyor ve zarar ediyoruz. Akif

Geçim Kaynaklarımız

Etkinlik B 1. İnsanların tarımdaki sorunlarla ilgili olarak verdiği bilgileri okuyarak, bunlardan hangilerinin doğal hangilerinin ise insan kaynaklı sorunlar olduğunu yazınız. İ

Doğal kaynaklı

İnsan Kaynaklı Özkan

2. İthalat ve İhracatın ne olduğunu yazınız. 3. Tarımsal faaliyetler üzerinde çok büyük bir rolü olan iklime bağımlılığın olumsuz etkilerini azaltabilmek için neler yapılabilir?

4. Tarımda yaşanan insan kaynaklı sorunlardan istediğiniz bir tanesi için çözüm önerileri üretiniz. 5. Yaşadığınız bölgede ne tür bir tarım faaliyeti yapıldığını ve tarımda en çok hangi sorunların yaşandığını yazınız.

Araştıralım - Öğrenelim 1. Ülkemizdeki tarımsal faaliyetlerde yaşanan en büyük sorun sulamadır. Bu problemi ortadan kaldırmak için pek çok gölet yapılmıştır. Bu göletlerden en büyüğü Gemikonağı-Lefke'deki Maden Deresi üzerine yapılmış olan Gemikonağı Göleti'dir. Sulama için yapılan diğer göletleri, hangi dereler üzerine yapıldıklarını ve nerede yer aldılarını araştırınız. 2. Sulama sorununu çözmek için gölet yapımı dışında ülkemizde başka ne gibi önlemler alınmaktadır? Araştırınız.

-59-

Geçim Kaynaklarımız

TURİZM FAALİYETLERİ Bu bölümde insanların, gezmek, dinlenip eğlenmek vb. etkinlikler için katıldıkları turizm faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olacaksınız. A

Etkinlik A 1. Çizimde A'da görülen işyeri sahibi siz olsaydınız iş verimliliğini artırmak için ne yapardınız nedenleri ile birlikte yazınız.

Son yıllarda kentsel yaşamın yaygınlaşması ve karmaşıklaşan modern hayat beraberinde stres, aşırı yorgunluk v.b. olumsuzlukları da getirmiştir. Bu sebeple insanlar hem bedensel hem de zihinsel sağlıkları açısından kendilerini rahatlatabilecekleri piknik ve yürüyüş yapmak gibi günübirlik aktivitelerde bulunmaya başlamıştır. Zamanla bu faaliyetler şehirler, ülkeler ve kıtalar arası yolculuklara dönüşerek turizm, çok önemli bir ekonomik sektör haline gelmiştir.

-60-

Geçim Kaynaklarımız Turizm faaliyetleri insanların ilgi ve beklentilerinin farklı olması sebebi ile çok büyük farklılıklar göstermektedir. Bunlara göz atacak olursak. B

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

...............................................

-61-

Geçim Kaynaklarımız

Etkinlik B 1. Çizim B'de bırakılan boş kareye eklemek istediğiniz bir turizm faaliyetinin resmini çiziniz veya ismini yazınız. 2. Çizim B'de görülen fotoğraflardaki turizim faaliyetlerinin neler olduklarını bırakılan boşluklara yazınız. 3. Hangi turizm faaliyetine katılmak isterdiniz? Neden?

4. Çizim B'de ifade edilen turizm faaliyetlerinden hangisinde çalışıyor olmak isterdiniz? Neden?

5. Aşağıda turizmin gelişmesini etkileyen itici ve çekici faktörler verilmiştir. Tablo C'de bırakılan boşluklara itici ve çekici faktörleri yazınız. Siyasi Karışıklıklar

Ulaşım Yetersizliği

Geniş kumsalların varlığı Kültürel Zenginlik Sosyal Etkinlikler

Çevre Kirliliği Milli Parklar

İklimin Uygunluğu

Terör

Endemik Bitkiler

Doğal Afetlerin Yaşanması

Doğal Güzellikler

Salgın Hastalıklar

Yoğun Trafik

Tarihi Zenginlikler Vize Uygulamaları C

İtici Faktörler

Çekici Faktörler

Salgın Hastalıklar

-62-

Geçim Kaynaklarımız

Tartışalım - Öğrenelim 1. Çizim B'de gördüğünüz turizim faaliyetlerinin gelişmesini etkileyen faktörler nelerdir tartışarak çıkarımlarınızı yazınız.

2. Ülkemizdeki turizim faaliyetleri nelerdir tartışınız. Söz konusu faaliyetlerin gelişmesine neden olan çekiciliklerin neler olduğunu yazınız.

3. Turizmimizin gelişebilmesi için üzerinize düşen görevlerin neler olduklarını tartışarak çıkarımlarınızı yazınız.

Ekonomistler her fırsatta turizm faaliyetlerinin ülkelere olan olumlu etkilerini ifade etmekte bu yüzden de birçok ülke Dünya'da devam eden turizm faaliyetlerinden daha büyük pay almaya ve daha fazla turist ağırlamaya çalışmaktadır. Turizm faaliyetlerinin ülkelere en büyük katkısıysa hiç kuşkusuz turistlerin yaptığı çeşitli harcamalar vasıtası ile ülkeye döviz girdisi sağlamasıdır. Bunun yanında ülkede istihdam sağlaması ve yeni iş alanları yaratması da önemli etkilerdendir. Bütün bunlara rağmen turizm belirli ülkelerde daha fazla gelişmiştir. Örneğin Dünya turizm yatırımlarının çoğu deniz-kum-güneş üçlüsünün bulunduğu yerlerde yoğunlaşmıştır. Bu turist taleplerinin ortaya çıkardığı bir sonuçtur. Bunun sonucu olarak iklim koşullarının uygunluğu sebebiyle Tropikal alanlar ve Akdeniz'de kıyısı olan ülkeler yoğun turizm faaliyetlerine sahne olmaktadırlar.

-63-

Geçim Kaynaklarımız

SANAYİ Bu bölümde önemli bir ekonomik faaliyet olan sanayi için yer seçimine etki eden faktörleri öğreneceksiniz. İçinde bulunduğumuz yüzyılda sahip olduğumuz konforu sanayi faaliyetlerine borçluyuz. 100150 yıl önce yaşayan insanlar otomobil, TV, cep telefonu, bilgisayar vb her şeyden yoksunken bizlerin tümüne sahip olmamızın en büyük sebebi hiç kuşkusuz sanayi kuruluşları olarak isimlendirdiğimiz fabrikaların gittikçe çoğalması ve üretimin artışıyla beraber sanayi ürünlerinin ucuzlamasıdır. Bununla beraber sanayi ülkeleri ilk günden itibaren zenginleşip bütün yönleri ile kalkınmıştırlar. Günümüzde sanayi faaliyetleri hala süratli bir gelişim içerisindedir ve neredeyse bütün ülkeler sanayi faaliyetlerinin kendi ülkelerinde kurulup geliştirilmesi için büyük bir yarış içerisindedirler. Ancak bir yerde sanayi faaliyetlerinin kurulup gelişebilmesi için sadece çok istekli olmak yeterli değildir. Konuya çeşitli bakış açıları ile ve akıllıca yaklaşmak gerekmektedir. Aksi taktirde kurulan sanayi kuruluşları ekonomik olmaktan çıkar ve sanayi yatırımcısı iflas eder.

Yapılan sanayi kuruluşlarının verimli çalışmasına etki eden faktörlere ve sanayi faaliyetlerinin kuruluş yerini nasıl etkilediklerine kısaca bakalım.

Bir sanayici olarak benim amacım bol kazanç sağlamaktır. Bu yüzden ben; sanayi tesislerimi kurmam için vergi indirimleri, ücretsiz arsa v.b. teşviklerin olduğu yerleri tercih etmekteyim. Bununla birlikte, işçi sıkıntısı çekilmemesi, hammaddenin bol ve ucuz olması, ürettiğim malları satabileceğim pazarların olması da gerekmektedir. Çünkü ürünlerimi mümkün olan en düşük fiyatdan ve kar edebilecek şekilde satamazsam iflas ederim.

Sanayici

-64-

İşçi

Ben çok iyi yetişmiş ve tecrübeli bir teknisyenim. Bu yüzden benim için iş bulmak zor olmamaktadır. Ancak herhangi bir fabrikada çalışabilmem için iyi bir ücretimin ve sağlıklı bir barınağımın olması gerekmektedir. Bunun yanında çocuklarım için okul ve hastalandığımız zaman gidebileceğimiz bir hastane de olmalı. Açıkçası toplumsal hayatı yetersiz ücra yerlerde kurulan fabrikalarda çok yüksek bir ücret sunulmaması halinde çalışmam.

Geçim Kaynaklarımız Tabii ki yolcu olan heryere giderim ama herşeyden önce kazançlı ve düzenli yolların olması gerekmektedir. Sanayi ürünlerinin pazar alanlarına taşınmasına gelince, ücretimin ödenmesi halinde ürünleri Dünya'nın heryerine taşırım. Uzak yerler için yüksek, yakın yerler içinse düşük ücret isterim Market sahibi

Ulaşımcı

Bir malı satabilmem için albenisinin fazla olması ve bana bol kazanç bırakması gerekmektedir. Eğer piyasada aynı üründen iki tane varsa tüketici ucuz olanı alacaktır. Bu yüzden ürünlerin fiyatı çok önemli. Ben kredinin ödeneceğinden emin olmam halinde herkese borç veririm. Dolayısıyla sanayicinin başarılı olacağından emin olmam lazım. Aksi takdirde fabrikasını mahkeme kararı ile sattırmak zorunda kalırım.

Banker

Ben kaliteli mal istiyorum. Hem ucuz hem de TSE ve ISO 2001 v.b. belgeleri olmalı. Tüketici

-65-

Geçim Kaynaklarımız Sanayi Bakanı Birçok sanayici halen kalkınmış bölgelere fabrika kurmak istemektedir. Oysa bizler için önemli olan ülkemizin kalkınmamış bölgelerine de fabrika kurulmasını ve kalkınmalarını sağlamaktır. Bu yüzden kalkınmamış bölgelerimizde de sanayi yatırımlarının yapılması için vergi indirimleri, bedava arsa, faizsiz kredi gibi çeşitli teşvikler sunmaktayız. Bütün bunlara rağmen yatırımcıları bu alanlara çekmekte zorlanıyoruz.

Etkinlik B 1. Herhangi bir yerde fabrika kurulabilmesi için etkili olan diğer faktörler nelerdir?

2. KKTC'de hangi sanayi faaliyetleri kurulabilir. 3. Sizler bir tüketici olarak sanayi ürünlerinde ne gibi özellikler ararsınız?

4. Bir sanayici olsaydınız çizimdeki sanayicinin isteklerine neler eklerdiniz? 5. Türkiye'de sanayi yatırımlarının İstanbul ve çevresinde yoğunlaşmasının nedeni nedir?

Araştıralım - Öğrenelim 1. KKTC'deki sanayi bölgelerinin nerelerde kurulduklarını araştırınız. 2. KKTC'de sanayinin gelişmesini engelleyen sorunları araştırınız. Bu sorunlar için çözüm önerileri üretiniz.

-66-

Avrupa Birliği AVRUPA BİRLİĞİ Bu bölümde Avrupa Birliği hakkında bilgi sahibi olacaksınız.

Avrupa Siyasi Haritası

A

-67-67-

Avrupa Birliği İkinci dünya savaşından sonra Avrupa'daki altı ülke sosyal, kültürel ve ekonomik birliği sağlamak amacı ile Avrupa Ekonomik Topluluğunu (AET) kurmuşlardır. Günümüzde bu topluluk üye ülkelerin sayısının zamanla artması ve hedeflerinin genişlemesiyle birlikte Avrupa Birliği (AB) adını almıştır.

Etkinlik A Şekil A'daki Avrupa Siyasi Haritası'ndan yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Şekil B'den yararlanarak tablo D'de verilen tarihlerin karşısına o yılda topluluğa katılan ülkenin/ülkelerin isimlerini yazınız. B

!

AB Ülkeleri Yeni AB Ülkeleri Aday AB Ülkeleri

1952

1973

1981

1986

1990

1995

1989 yılında Berlin duvarının yıkılmasından sonra Doğu Almanya, Almanya ile birleşmiş ve Almanya'nın doğusu da birliğe üye olmuştur.

-68-

Avrupa Birliği C

D

1952: .................... , .................... , .................... , . ..................., .................... , .................... 1973: .................... , .................... , .................... 1981: .................... 1986: .................... , .................... 1990: .................... 1995: .................... , .................... , .................... 2004: .................... , .................... , .................... , ...................., .................... , .................... , 2004

2. Şekil C'den ve atlaslarınızdan yararlanarak AB de 2004 yılında 25 üye ülkenin, isimlerini ve başkentlerini aşağıdaki tabloya yazınız.

Ülke

Başkent

Ülke

1.

14.

2.

15.

3.

16.

4.

17.

5.

18.

6.

19.

7.

20.

8.

21.

9.

22.

10.

23.

11.

24.

12.

25

Başkent

13.

Araştıralım - Öğrenelim 1. Türkiye Cumhuriyeti'nin Avrupa Birliği sürecinde hangi aşamada olduğunu çevrenizdeki büyüklere sorarak veya internetten yararlanarak bir kompozisyon yazınız.

-69-

Avrupa Birliği

AVRUPA BİRLİĞİNİN İŞLEYİŞİ Bu bölümde Avrupa Birliği'nin üye ülkelere sağladığı yararlar ve çalışmalarını yürütmek için oluşturduğu bazı organları hakkında bilgi sahibi olacaksınız. Size göre Avrupa Birliğine üye olmanın sağladığı avantajlar nelerdir? Sorusuna bazı üye ülkelerden vatandaşların verdiği cevaplara bakarak AB'nin sağladığı yararlar hakkında bilgi sahibi olalım mı?

Almanya Henry

İsveç Fredric

Üye olan ülkelerden herhangi birinde eğtimimi sürdürebilme olanağımın olması

Pek çok iş olanağının olması ve izin almadan üye ülkelerden herhangi birine gidip işci olarak çalışabilmem İngiltere Mary

İspanya Carlos

Portekiz Rico

İtalya Roberto

Önceden vize almak ve pasaport kullanmak zorunda kalmadan üye ülkeler arasında istediğim zaman seyahat edebilmem Fransa Luc

Araştırma ve buluşlarıma destek bulmam. Ayrıca teknolojik yeniliklerden sürekli olarak yararlanabilmem.

Ürettiğim ürünü Yunanistan kolayca satarak karşılığında Yorgo masrafımı çıkartıp kar edebilmem ve çiftcileri koruyan tarım politikalarıın olması

-70-

Üye ülkelerdeki diğer insanlar gibi eşit haklara ve olanaklara sahip olmam ve bu haklarımın korunmasından dolayı kendimi insan olarak önemli hissetmem.

Üye olan ülkeler arasında savaş yaşanmayacağı garantisinin olması ve barış ortamında güvenli bir hayat sürdürebilme şansı.

Sağlıklı bir çevrede yaşayabilmemiz için önlemlerin alınması. Ayrıca bizi koruyan tüketici haklarımızın olması.

Avrupa Birliği

Etkinlik A 1. AB'nin yaptığı işler ve üye ülkelerde sağladığı yararlarla ilgili Tablo A'da yer alan yargıların karşısındaki boşluklara bu yargıyı ifade eden doğru isimleri ve ülkelerini yazınız. Yargılar

İsim - Ülke

Tarımı ve çiftciyi destekleyici politikaların olması.

Roberto - İtalya

Sosyal ve kültürel alanlarda insanlara olanaklar yaratılması. Serbest dolaşım özgürlüğünün olması. Çalışma hakkı ve özgürlüğünün olması. Çevre politikalarının geliştirilmesi. Barış ortamının sağlanması. İnsan haklarının korunması.

Araştıralım - Öğrenelim 1. Etkinlik A'da yer almayan, AB'nin yaptığı diğer işler ve sağladığı yararların neler olduğunu araştırarak bulgularınızı yazınız.

Başlangıçta daha çok ticaret ve ekonomik alanlarda işbirliğini sağlamaya yönelik amaçları olan AB; günümüzde eğitim, bilim, teknoloji ve çevre gibi günlük hayatı etkileyen konularla da ilgilenmektedir. AB, üye ülkeler arasında "sınırı olmayan bir pazar" gibidir. Çeşitli malların ve hizmetlerin bu üye ülkeler arasında gümrük vergisi uygulanmadan ticareti yapılmaktadır. Ayrıca insanlar ve sermaye de bu ülkelerde serbestce dolaşabilmektedir.

-71-

Avrupa Birliği AB'NİN, ÇALIŞMALARINI YÜRÜTEBİLMESİ VE AMAÇLARINA ULAŞABİLMESİ İÇİN OLUŞTURULMUŞ OLAN ÖNEMLİ ORGANLARI

AVRUPA BİRLİĞİ KONSEYİ Devlet ve hükümet başkanlarından oluşur. Dışişleri, maliye, eğitim ve telekomünikasyon gibi konularda çalışır. Konseyin başkanlığı 6 ayda bir tüm üye devletler arasında dönüşümlü olarak değişir. Yasa kabul etmek gibi önemli sorumlulukları da vardır. Bütçe ile ilgili yetkileri de Avrupa Parlamentosu ile paylaşır.

AVRUPA KOMİSYONU AB'nin günlük işlerinin çoğunu yürüten organdır. Avrupa'daki yeni yasa önerilerinin taslaklarını hazırlar ve bunları Avrupa Parlamentosu'na ve konseyine sunar. AB faaliyetlerinin yürütülüş biçimini ve AB bütçesini kontrol eden komisyon herkesin Avrupa antlaşmalarına ve yasalarına uyup uymadığını da kontrol eder. Merkezi Belçika'nın başkenti Brüksel'dir.

ADALET DİVANI AB içinde yasaların doğru uygulanması ile ilgili işleri yürütür. 15 bağımsız yargıçtan oluşan adalet divanının merkezi Lüksemburg'tur.

AVRUPA PARLAMENTOSU 5 yılda bir seçimle göreve gelen ve 626 üyeden oluşan parlamento, Fransa'nın Srazburg kentinde toplanır. Yasaların incelenmesi ve onaylanması ile ilgili çalışır. Yeni üyelerin kabulü ve AB'yi ilgilendiren önemli uluslararası anlaşmalar konusunda onay veren organdır.

-72-

Avrupa Birliği Seyahat etmeyi ve fiyatların karşılaştırılabilmesini kolaylaştırmak için 2002 yılında AB üyelerinden bazıları ortak para birimi olan Euro yu kullanmaya başlamışlardır.

E

Etkinlik B 1. Harita E'den yararlanarak AB'ye üye olan ve ortak para birimi Euro'yu kullanan ülkelerin isimlerini yazınız.

2. AB'ye üye olan ancak ortak para birimi Euro'yu kullanmayan ülkeler hangileridir?

-73-

Sözlük -AAdapte:

Uyarlanmış, uyum sağlamış.

Atmosfer:

Dünyamýzý çevreleyen ve gazlardan oluþan küre, havaküre de denir.

Akarsu:

Bir yataða baðlý olarak akan sulara verilen genel ad. Akarsularý yaðýþlarla düþen sular ve kaynak sularý besler.

Astronomi:

Gök Bilimi.

Astronot:

Uzay adamı.

Aydınlanma çizgisi: Gece ve gündüzü ayıran sınır.

-BBaraj gölü:

Bir akarsu yataðýnda akýntýyý keserek geride suyu toplamaya yarayan dayanýklý yapý. Bu yapýnýn gerisinde suyun toplanmasýndan oluþan gölete baraj gölü adý verilir.

Bozkýr:

Yarý kurak bölgelerde, ilkbahar yaðýþlarý ile yeþeren, yaz sýcaklarý ile kuruyan ot topluluklarýndan oluþan doðal bitki örtüsü, step de denir.

Boylam:

Dünya üzerinde herhangi bir nokta ile Londra yakýnýndaki Greenwich (Griniç) Rasathanesi'nden geçen meridyen arasýndaki yayýn açý cinsinden deðeri.

Buzul:

Yüksek daðlar üzerinde ya da kutup bölgelerinde biriken karlarýn zamanla sýkýþmasý ve yoðunlaþmasý ile oluþan buz kütlesi. Bazýlarý geniþ alanlarý kaplayan örtüler oluþturur.

-CCoðrafya :

Bütün çeþitlilikleriyle yeryüzüne baðlý olaylarý tanýtan, bunlarý açýklayan bilim. -Ç-

Çevre:

Ýçinde canlı ve cansız varlıkların yaşadığı ortam.

Çöl:

Bitki örtüsünün hiç bulunmadýðý ya da çok seyrek ve cýlýz olduðu çok kurak yerler.

Çözülme:

Taþlarýn, iklim elemanlarýnýn etkisiyle ufalanýp ayrýþmasý. -D-

Dýþ kuvvetler: Güneþ enerjisinden kaynaklanarak yeryüzü þekillerini biçimlendiren akarsu, rüzgar, buzul, dalga gibi etkenler. Doðal afet:

Toplumu büyük ölçüde olumsuz yönde etkileyen, önemli can ve mal kaybýna neden olan, doðal etkenlere baðlý olarak oluþan doða olayý.

Döviz:

Yabancı ülke parası. -E-

Ekvator:

Dünyayý iki eþit yarým küreye ayýrdýðý var sayýlan en uzun paralel dairesi.

Endemik Bitki: Engebelik: tümünü

Yerli bitki. Belirli bir bölgede yetişen, oradan başka bir yerde bulunmayan bitki.

Yerkabuðu üzerindeki daðlar, tepeler, çukurlar, vadiler, platolar gibi yüzey þekillerinin ifade eden terim.

Enlem:

Dünya üzerindeki herhangi bir nokta ile ekvator rasýndaki yayýn açý cinsinden deðeri. Ekvatordan uzaklaþtýkça bu açý büyür.

Erozyon:

Topraðýn rüzgar ve su gibi dýþ kuvvetlerin etkisiyle süpürülüp taþýnmasý. -F-

Fýrtýna:

Çok şiddetli rüzgar. -G-

Gezegen:

Güneþin etrafýnda dolaþan gök cismi. Dünyamýz bu gezegenden biridir.

Göl:

Karalar üzerindeki çukurlarda toplanmýþ durgun sular.

Greenwich: meridyeni

Londra'nýn doðusundaki bir gözlem evinden (rasathane) geçen meridyen baþlangýç 0

(0 meridyeni) olarak kabul edilir. Gümrük:

Bir ülkeye giren ya da bir ülkeden çıkan mal ve eşya üzerinden vergi alıması ile uğraşan kurum -H-

Hammade:

Fabrikalarda iþlenmek üzere hayvanlardan, bitkilerden, maden yataklarýndan elde edilen maddeler.

Hava Durumu: Bir yerde, belirli bir kýsa süre içinde hava olaylarýnýn gösterdiði durumdur.

-IİÝhracat:

Bir ülkenin baþka ülkelere mal satmasý.

Ýklim: topluluðu.

Yeryüzünün bir bölgesinde uzun bir süre büyük deðiþiklik göstermeyen hava şartlarý

Ýthalat:

Bir ülkenin baþka ülkelerden mal almasý. -J-

Jeotermal enerji: Dünyanýn derinliklerinden gelen sýcak su, buhar ve gazlardan elde edilen enerji.

-K-

Kar Etmek:

Kazanç sağlamak.

Kumul:

Kumlarýn rüzgarlarla taþýnýp yýðýlmasýyla oluþmuþ tepe. -M-

Maki:

Akdeniz iklim bölgesinin karakteristik bitki topluluðu.

Meteoroloji:

Hava olaylarýný ve onlara neden olan kuvvetleri inceleyen bilim dalý.

Milli gelir: edilen

Bir ülkede, bir yýlda tüm masraflar çýktýktan sonra üretilen mal ve hizmetlerden elde parasal gelir.

Milli park:

Devlet tarafından koruma altına alınmış doğal yaşam alanı. -N-

Nüfus:

Bir ülkede ya da belirli bir yerde yaþayan insanlarýn toplam sayýsý.

Nüfus artýþ hýzý: Bir yerin nüfusunda belirli bir sürede meydana gelen artýþýn, toplam nüfusa oraný.

-O,ÖOnay:

Uygun bulmak.

Ölçek:

Harita üzerindeki bir uzunluðun, gerçek uzunluða oraný. Haritalardaki küçültme oraný.

-P,RRasathane:

Gözlem evi, gözlem yapýlan yer.

Rihter (Richter) ölçeði: Depremin büyüklüðünü, ya da açýða çýkan enerjiyi ölçmek için kullanýlan ölçek. -S,ÞSalgýn:

Kýsa zamanda çevredeki insan, hayvan ya da bitkilerin büyük bir bölümüne bulaþır.

Talep:

İstemek, istemde bulunmak.

Teknoloji: ilgili

Hizmet ve mal üretim iþlerini çabuk, kolay ve kaliteli olarak yapma yöntemi; bu yöntemle

-T-

kullanýlan araç ve gereçleri kapsayan bilgi sistemi.

Ticaret:

Her türlü mal ve hizmetlerin alým satýmýný içine alan ekonomik faaliyet.

Tüketici:

Mal ve hizmetlerden yararlanan, satın alıp kullanan. -V-

Vadi:

Akarsularýn aþýndýrmalarý sonucu oluþan, içinde akarsuyun aktýðý uzun çukurluk.

Vize:

Bir ülkeye girmek ya da bir ülkeden çıkmak için yetkili organlardan alınması gereken izin. -Y-

Yaðmur ormanlarý: Ekvatoral kuþakta her mevsim yaðýþlý iklim koþullarýna baðlý olarak,uzun boylu ve her mevsim yeþil kalan orman. Yoðunlaþma: Su buharýnýn sývý ya da katý hale dönüþmesi olayý. -ZZehirli maddeler: Canlý yaþamýna zarar veren tehlikeli kimyasal maddeler.

Kaynakça A J Jenkins, Earth Our Planet 1980 A J Jenkins, Landscapes Of Earth 1985 B. Digby, D. Cowling, J. Entwistle, C. Goddard, P. Goddard, S. Warn, It's a World Thing 2001 Cemalettin Þahin, Doðal Afetler ve Türkiye, Ankara 2003 Collins-Longman, Student Atlas, 1996 David Rose, Foundation Geography 2, 1999 David Rose, Foundation Geography 3,1999 David Rose, Basic Skills in Geography Book 1, 1988 David Rose, Foundation Geography Teacher's Book, 2000 David Waugh, Tony Bushell, Key Geography Connection, 1997 Erdoðan Akkan, Milli Coðrafya 1, 1993 Erol Tümertekin, Ekonomik Coðrafya, 1994 Gülen Terkan, Lefke-Gemikonağı'ndaki Bakır Madeni Tesislerinin Yarattığı Çevresel Etkiler İ.Ü. Yüksek Lisans Tezi 2004 G. Şenünver, Dr. E. Karabulut, H. S. Kesim, R. Turgut. N. Ercan, M. Küçükbaycan, H. Uslu, A. Akay, Sosyal Bilgiler 7, Milli Eğitim Basımevi, 2003. Grant Westoby, Weather File Key Stage 3, 2000 Ian Galbraith, Understanding The Physical World, 1995 Ýbrahim Atalay, Türkiye'nin Beþeri ve Ekonomik Coðrafyasý, 1994 Ýbrahim Atalay, Genel Fiziki Coðrafya, 1992 Ýsmail E. Özatenç, KKTC'de Ekonomik Faaliyetler, İ.Ü. Doktora Tezi 2000 John Widdowson, Earthworks 1, 1998 John Widdowson, Earthworks 3, 2000 J. Pallister, A. Bowen, R. Clay, C. Di Landro, O. Phillipson, Lonngman Geography for GCSE, 1997,2001 Keith Grimwade, Greg Hart, Core Geography, 1995 Kýbrýs Gazetesi KKTC Harita Dairesi KKTC Turizm Bakanlýðý KKTC Meteoroloji Dairesi Koza Yayýncýlýk, Ortaöðretim Atlasý, 2004 Michael Raw, Sue Shaw, Geography in Place 1, 1996 Michael Raw, Sue Shaw, Geography in Place 2, 1997 Nazmiye Özgüç, Turizm Coðrafyasý, 1994 Necmeddin Çepel, Genel Ekoloji, 1983 Oðuz Erol, Genel Klimatoloji, 1984 Reþat Ýzbýrak, Coðrafya Terimler Sözlüðü Revised Edition, Foundation Atlas, 1998, 2001 Robert Snedden, Earth and Beyond, 2000 Sandy Gardner, Asley Tyson and Lex Ward, GCSE Geography, The Revision Guide,2001 Seval Aras, Vedat Çalýþkan, Türkiye'nin Beþeri ve Ekonomik Coðrafyasý, 2002 Shella King, David Lambert, Geography to 14, 1999 Sýrrý Erinç, Ortam Ekolojisi ve Degreasyonal Ekosistem Deðiþiklikleri, 1984 Sibel Kutoðlu, Girne-Lefkoþa Hattýnýn Batýsýnda Kalan Sahadaki Hatalý Arazi Kullanýmýnýn Neden Olduðu Jeomorfolojik Problemler, İ.Ü. Yüksek Lisans Tezi 2004 S. Chapman, P. Amor, C. Drew, R. Hector, P. Simonds, M. Yeabsley, Complete Geography, 1998 Spencer Thomas, Concept Geography- Book 2,1985 Taşkın Yayıncılık, İlköğretim Orta Atlas, 2004 Tony Bushell, Key Geography Basics, 1999 Vincent Bunce, Change, 1996