Sanskrit Gita Moolam
146 70 258KB
Sanskrit Pages [60] Year -3000
Polecaj historie
![Yatharth Geeta (Sanskrit) Bhagavad Gita [1 ed.]](https://dokumen.pub/img/200x200/yatharth-geeta-sanskrit-bhagavad-gita-1nbsped.jpg)
![The Bhagavad Gita Sanskrit Key: Verse-by-Verse Grammar & Vocabulary [2 ed.]
9781938597046](https://dokumen.pub/img/200x200/the-bhagavad-gita-sanskrit-key-verse-by-verse-grammar-amp-vocabulary-2nbsped-9781938597046.jpg)
![The Bhagavad Gita for Millennials (English and Sanskrit Edition) [Bilingual ed.]
9390260388, 9789390260386](https://dokumen.pub/img/200x200/the-bhagavad-gita-for-millennials-english-and-sanskrit-edition-bilingualnbsped-9390260388-9789390260386.jpg)
![Srimad Bhagavata Mahapurana with Sanskrit Text and English Translation Volume-1 (Gita Press Gorakhpur) [1]
8129301563](https://dokumen.pub/img/200x200/srimad-bhagavata-mahapurana-with-sanskrit-text-and-english-translation-volume-1-gita-press-gorakhpur-1-8129301563.jpg)
![The Bhagavad Gita Reader: Sanskrit/English Parallel Text [2 ed.]
9781938597039](https://dokumen.pub/img/200x200/the-bhagavad-gita-reader-sanskrit-english-parallel-text-2nbsped-9781938597039.jpg)
![The Aruna Sanskrit Grammar Coursebook: 64 Lessons Based on the Bhagavad Gita [2 ed.]
9781938597015](https://dokumen.pub/img/200x200/the-aruna-sanskrit-grammar-coursebook-64-lessons-based-on-the-bhagavad-gita-2nbsped-9781938597015.jpg)
Table of contents :
Document Information
.. shrImadbhagavadgItA ..
॥ श्रीमद्भगवद्गीता ॥
॥ श्रीमद्भगवद्गीता ॥
अथ प्रथमोऽध्यायः । अर्जुनविषादयोगः
अथ द्वितीयोऽध्यायः । साङ्ख्ययोगः
अथ तृतीयोऽध्यायः । कर्मयोगः
अथ चतुर्थोऽध्यायः । ज्ञानकर्मसंन्यासयोगः
अथ पञ्चमोऽध्यायः । संन्यासयोगः
अथ षष्ठोऽध्यायः । आत्मसंयमयोगः
अथ सप्तमोऽध्यायः । ज्ञानविज्ञानयोगः
अथ अष्टमोऽध्यायः । अक्षरब्रह्मयोगः
अथ नवमोऽध्यायः । राजविद्याराजगुह्ययोगः
अथ दशमोऽध्यायः । विभूतियोगः
अथैकादशोऽध्यायः । विश्वरूपदर्शनयोगः
अथ द्वादशोऽध्यायः । भक्तियोगः
अथ त्रयोदशोऽध्यायः । क्षेत्रक्षेत्रज्ञविभागयोगः
अथ चतुर्दशोऽध्यायः । गुणत्रयविभागयोगः
अथ पञ्चदशोऽध्यायः । पुरुषोत्तमयोगः
अथ षोडशोऽध्यायः । दैवासुरसम्पद्विभागयोगः
अथ सप्तदशोऽध्यायः । श्रद्धात्रयविभागयोगः
अथाष्टादशोऽध्यायः । मोक्षसंन्यासयोगः
ॐ
Citation preview
॥ ौीमगवीता ॥ .. shrImadbhagavadgItA ..
sanskritdocuments.org April 10, 2015
Document Information Text title : Shrimad Bhagvadgita File name : bhagvadnew.itx Category : gItA Location : doc_giitaa Author : Vyasa Language : Sanskrit Subject : philosophy/hinduism/religion Transliterated by : NA Proofread by : NA, SH, Suryansu Ray suryansuray at yahoo.com Description-comments : Mahabharata Latest update : September 1, 2007 Send corrections to : [email protected] Site access : http://sanskritdocuments.org
॥ ौीमगवीता ॥ ॥ ौीमगवीता ॥ ॥ ॐ ौी परमान े नमः ॥ ॥ अथ ौीमगवीता ॥
अथ ूथमोऽायः । अजनु िवषादयोगः धृतरा उवाच ।
ु वः । धमऽे े कुेऽ े समवेता ययु ु मामकाः पाडवा ैव िकमकवत सय ॥ १-१॥ सय उवाच ।
ा त ु पाडवानीकं ूढं यधनदा । ् १-२॥ आचायमपु स राजा वचनमॄवीत ॥
ु पँय ैतां पाडुपऽाणामाचाय महत चमूम ।् ूढां िु पदपऽेु ण तव िशेण धीमता ॥ १-३॥
अऽ शूरा महेासा भीमाजनु समा यिु ध । ययु धु ानो िवराट िु पद महारथः ॥ १-४॥
ु िे कतानः कािशराज वीयवान ।् धृके त ु ु ु िभोज शै नरपवः पिज ॥ १-५॥
ु िवबा उमौजा वीयवान ।् यधु ाम सौभिो िौपदेया सव एव महारथाः ॥ १-६॥
अाकं त ु िविशा ये तािबोध िजोम । नायका मम स ै संाथ तावीिम ते ॥ १-७॥ भवाी कण कृ प सिमितयः । 1
॥ ौीमगवीता ॥
2 अामा िवकण सौमदिथ ैव च ॥ १-८॥ अे च बहवः शूरा मदथ जीिवताः । ु िवशारदाः ॥ १-९॥ नानाशूहरणाः सव य
अपया ं तदाकं बलं भीािभरितम ।् ् १-१०॥ पया ं िदमेतषे ां बलं भीमािभरितम ॥
अयनेष ु च सवष ु यथाभागमविताः । भीमेवािभर ु भवः सव एव िह ॥ १-११॥
त सनयष कुवृः िपतामहः । ् १-१२॥ िसंहनादं िवनो ैः शं दौ ूतापवान ॥
ु ाः । पणवानकगोमख ततः शा भेय ् १-१३॥ ु ोऽभवत ॥ सहस ैवाह स शमु ल ु े महित न े ितौ । ततः ेत ैहय ैय माधवः पाडव ैव िदौ शौ ूदतःु ॥ १-१४॥
पाजं षीके शो देवदं धनयः । पौसं दौ महाशं भीमकमा वृकोदरः ॥ १-१५॥ ु यिु धिरः । अनिवजयं राजा कुीपऽो ु ु नकुलः सहदेव सघोषमिणप कौ ॥ १-१६॥
काँय परमेासः िशखडी च महारथः । धृ ुो िवराट सािकापरािजतः ॥ १-१७॥
िु पदो िौपदेया सवशः पृिथवीपते । सौभि महाबाः शाःु पृथृथक ् ॥ १-१८॥
स घोषो धातरााणां दयािन दारयत ।् ् १-१९॥ orलो न ु ु ु ोऽननादयन नभ पृिथव च ैव तमु ल ॥ ् िपजः । अथ विताा धातराान क ु ूवृ े शसाते धन पाडवः ॥ १-२०॥ षीके शं तदा वािमदमाह महीपते । अजनु उवाच ।
सेनयोभयोम े रथं ापय मेऽतु ॥ १-२१॥
यावदेतािरीेऽहं योक ु ामानवितान ।् ु मे ॥ १-२२॥ कै मय ा सह योमिन र् णसम
अथ ूथमोऽायः । अजनु िवषादयोगः योमानानवेऽे हं य एतेऽऽ समागताः । ु े िूयिचकीषवः ॥ १-२३॥ ु य े धातरा ब सय उवाच ।
ु शेन भारत । ु ो षीके शो गडाके एवम ् १-२४॥ सेनयोभयोम े ापिया रथोमम ॥
ु तः सवषां च महीिताम ।् भीिोणूमख उवाच पाथ पँय ैतामवेताुिनित ॥ १-२५॥
तऽापँयितााथ ः िपतॄनथ िपतामहान ।् ु ाातॄऽु ाौऽाखथा ॥ १-२६॥ आचायाातल
ु शरु ाद ैव सेनयोभयोरिप । ् १-२७॥ तामी स कौेयः सवाूनवितान ॥ कृ पया परयािवो िवषीदिदमॄवीत ।् अजनु उवाच ।
् १-२८॥ ु ं ु समपु ितम ॥ ेम ं जनं कृ ययु
ु ं च पिरश ु ित । सीदि मम गाऽािण मख ु शरीरे मे रोमहष जायते ॥ १-२९॥ वेपथ
गाडीवं ॐंसते हाै व पिरदते । न च शोवात ं ु ॅमतीव च मे मनः ॥ १-३०॥
िनिमािन च पँयािम िवपरीतािन के शव । ु न च ौेयोऽनपँयािम हा जनमाहवे ॥ १-३१॥
ु न काे िवजयं कृ न च रां सखािन च। िकं नो राेन गोिव िकं भोग ैजिवतेन वा ॥ १-३२॥
ु येषामथ काितं नो रां भोगाः सखािन च। ु े ूाणांा धनािन च ॥ १-३३॥ त इमेऽविता य
ु आचायाः िपतरः पऽाथ ैव च िपतामहाः । ु ाः शरु ाः पौऽाः ँयालाः सिनथा ॥ १-३४॥ मातल
ु दन । ु एता हिमािम तोऽिप मधसू अिप ऽैलोरा हेतोः िकं न ु महीकृ ते ॥ १-३५॥
3
॥ ौीमगवीता ॥
4 िनह धातरााः का ूीितः ानादन । पापमेवाौयेदाैतानातताियनः ॥ १-३६॥
तााहा वयं ह ं ु धातरााबावान ।् ु जनं िह कथं हा सिखनः ाम माधव ॥ १-३७॥ येत े न पँयि लोभोपहतचेतसः । ् १-३८॥ कुलयकृ तं दोषं िमऽिोहे च पातकम ॥
कथं न ेयमािभः पापादािविततमु ।् कुलयकृ तं दोषं ूपँयिजनादन ॥ १-३९॥
कुलये ूणँयि कुलधमाः सनातनाः । धम ने कुलं कृ मधमऽिभभवतु ॥ १-४०॥
अधमािभभवाृ ूि कुलियः । ीष ु ास ु वाय जायते वणसरः ॥ १-४१॥
सरो नरकाय ैव कुलानां कुल च । पति िपतरो ेषां िपडोदकिबयाः ॥ १-४२॥
दोष ैरेत ैः कुलानां वणसरकारकै ः । उाे जाितधमाः कुलधमा शाताः ॥ १-४३॥
ु उकुलधमाणां मनाणां जनादन । ु ौ ु म ु ॥ १-४४॥orनरके ऽिनयतं नरके िनयतं वासो भवतीनश अहो बत महापं कत ु विसता वयम ।् ु ु ताः ॥ १-४५॥ यिासखलोभे न ह ं ु जनम यिद मामूतीकारमशं शपाणयः । ् १-४६॥ ु धातराा रणे हे ेमतरं भवेत ॥ सय उवाच ।
ु ाजनु ः से रथोप उपािवशत ।् एवम िवसृ सशरं चापं शोकसंिवमानसः ॥ १-४७॥
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे अजनु िवषादयोगो नाम ूथमोऽायः ॥ १॥
अथ ितीयोऽायः । सायोगः
अथ ितीयोऽायः । सायोगः
सय उवाच ।
ू ाकुलेणम ।् तं तथा कृ पयािवमौपु ण ु दनः ॥ २-१॥ िवषीदिमदं वामवु ाच मधसू ु ौीभगवानवाच ।
कुता कँमलिमदं िवषमे समपु ितम ।् ु अनायजमय मकीितकरमजनु ॥ २-२॥
ै ं मा गमः पाथ न ैतपु पते । िु ं दयदौब ं ोि परप ॥ २-३॥ अजनु उवाच ।
ु दन । कथं भीमहं से िोणं च मधसू ु ूितयोािम पूजाहाविरसूदन ॥ २-४॥ इषिभः
् ु ु गनहा िह महानभावान ौेयो भों ु भ ैमपीह लोके । ु हाथ कामां ु गिनहै व ् २-५॥ ु भीय भोगान ् िधरूिदधान ॥ न च ैतिः कतरो गरीयो या जयेम यिद वा नो जयेयःु । यानेव हा न िजजीिवषामस-् ु े धातरााः ॥ २-६॥ तेऽविताः ूमख
काप यदोषोपहतभावः पृािम ां धमसूढचेताः । ये यः ािितं ॄूिह ते ् २-७॥ िशेऽहं शािध मां ां ूपम ॥ ु ् न िह ूपँयािम ममापनाद ु ोषणिमियाणाम ।् योकम अवा भूमावसपमृं ् २-८॥ ु रां सराणामिप चािधपम ॥ सय उवाच ।
ु शः परप । ु ा षीके शं गडाके एवम
5
॥ ौीमगवीता ॥
6 ु ा तू बभूव ह ॥ २-९॥ न यो इित गोिवम तमवु ाच षीके शः ूहसिव भारत । सेनयोभयोम े िवषीदिमदं वचः ॥ २-१०॥ ु ौीभगवानवाच ।
अशोानशोचं ूावादां भाषसे । ु ं नानशोचि गतासूनगतासू पिडताः ॥ २-११॥
न ेवाहं जात ु नासं न ं न ेमे जनािधपाः । ् २-१२॥ न च ैव न भिवामः सव वयमतः परम ॥
देिहनोऽिथा देहे कौमारं यौवनं जरा । ु ित ॥ २-१३॥ तथा देहारूािधरऽ न म
ु माऽाशा ु कौेय शीतोसखःखदाः । आगमापाियनोऽिनाांिित भारत ॥ २-१४॥
ु पषष ु भ । यं िह न थयेत े पषं ु धीरं सोऽमृताय कते ॥ २-१५॥ समःखसखं
नासतो िवते भावो नाभावो िवते सतः । उभयोरिप ोऽनयोदिशिभः ॥ २-१६॥ अिवनािश त ु तिि येन सविमदं ततम ।् िवनाशमया न कितमु हित ॥ २-१७॥
अव इमे देहा िनोाः शरीिरणः । अनािशनोऽूमेय ता ु भारत ॥ २-१८॥
य एनं वेि हारं य ैनं मते हतम ।् उभौ तौ न िवजानीतो नायं हि न हते ॥ २-१९॥
न जायते िॆयते वा कदािचन ् नायं भूा भिवता वा न भूयः । ु अजो िनः शातोऽयं पराणो न हते हमान े शरीरे ॥ २-२०॥
वेदािवनािशनं िनं य एनमजमयम ।् ् २-२१॥ ु कथं स पषः पाथ कं घातयित हि कम ॥
वासांिस जीणािन यथा िवहाय नवािन गृाित नरोऽपरािण ।
अथ ितीयोऽायः । सायोगः तथा शरीरािण िवहाय जीणाािन संयाित नवािन देही ॥ २-२२॥
न ैनं िछि शािण न ैनं दहित पावकः । न च ैनं े दयापो न शोषयित मातः ॥ २-२३॥
अेोऽयमदाोऽयमे ोऽशो एव च । िनः सवगतः ाणरु चलोऽयं सनातनः ॥ २-२४॥ ु ते । अोऽयमिचोऽयमिवकायऽयम ु तादेव ं िविदैन ं नानशोिचत मु हिस ॥ २-२५॥
अथ च ैनं िनजातं िनं वा मसे मृतम ।् तथािप ं महाबाहो न ैवं शोिचतमु हिस ॥ २-२६॥
जात िह ीवु ो मृीु वु ं ज मृत च । तादपिरहायऽथ न ं शोिचतमु हिस ॥ २-२७॥ अादीिन भूतािन मािन भारत । अिनधनाेव तऽ का पिरदेवना ॥ २-२८॥
आयवँयित किदेनमायवदित तथ ैव चाः । आयव ैनमः णोित ् २-२९॥ ु ाेन ं वेद न च ैव कित ॥ ौ
देही िनमवोऽयं देहे सव भारत । तावािण भूतािन न ं शोिचतमु हिस ॥ २-३०॥
धममिप चावे न िवकितमु हिस । ु ाे योऽिऽय न िवते ॥ २-३१॥ धाि य
यया चोपपं गारमपावृतम ।् ् २-३२॥ ु मीशम ॥ ु सिखनः िऽयाः पाथ लभे य
अथ चेिममं ध सामं न किरिस । ततः धम कीित च िहा पापमवािस ॥ २-३३॥ अकीित चािप भूतािन कथियि तेऽयाम ।् सािवत चाकीितमर णादितिरते ॥ २-३४॥
भयािणापरतं मंे ां महारथाः । ् २-३५॥ येषां च ं बमतो भूा यािस लाघवम ॥
7
॥ ौीमगवीता ॥
8 अवावादां बिदि तवािहताः । ् २-३६॥ िनव साम ततो ःखतरं न ु िकम ॥
हतो वा ूािस ग िजा वा भोसे महीम ।् ु ाय कृ तिनयः ॥ २-३७॥ ताि कौेय य
ु सखःखे समे कृ ा लाभालाभौ जयाजयौ । ु ाय य ु न ैवं पापमवािस ॥ २-३८॥ ततो य
ु एषा तेऽिभिहता साे बियगे िमां ण ु । ु ो यया पाथ कमबं ूहािस ॥ २-३९॥ ु य बा
नेहािभबमनाशोऽि ूवायो न िवते । ् २-४०॥ म धम ऽायते महतो भयात ॥
ु केह कुनन । वसायािका बिरे ् २-४१॥ ु बशाखा ना बयोऽवसाियनाम ॥
ु यािममां पितां वाचं ूवदिवपितः । वेदवादरताः पाथ नादीित वािदनः ॥ २-४२॥
कामाानः गपरा जकमफलूदाम ।् िबयािवशेषबलां भोग ैयगितं ूित ॥ २-४३॥
भोग ैयूसानां तयापतचेतसाम ।् ु समाधौ न िवधीयते ॥ २-४४॥ वसायािका बिः
ु ु भवाजनु । ऽैगयिवषया वेदा िन ैगयो ् २-४५॥ िनो िनसो िनयगेम आवान ॥
यावानथ उदपान े सवतः स ुतोदके । तावावष ु वेदषे ु ॄाण िवजानतः ॥ २-४६॥
कमयेवािधकारे मा फलेष ु कदाचन । ू ा ते सोऽकमिण ॥ २-४७॥ मा कमफलहेतभु म
योगः कु कमािण सं ा धनय । िसिसोः समो भूा समं योग उते ॥ २-४८॥ ु रेण वरं कम बियोगानय । ु शरणमि कृ पणाः फलहेतवः ॥ २-४९॥ बौ
ु ो जहातीह उभे सकृु तृ ते । ु बिय ् २-५०॥ ु योगः कमस ु कौशलम ॥ ताोगाय य
अथ ितीयोऽायः । सायोगः ु ा िह फलं ा मनीिषणः । ु कमज ं बिय ् २-५१॥ ु ाः पदं गनामयम ॥ जबिविनम
ु यदा ते मोहकिललं बि िततिरित । तदा गािस िनवदं ौोत ौतु च ॥ २-५२॥ ौिु तिवूितपा ते यदा ाित िनला । ु समाधावचला बिदा योगमवािस ॥ २-५३॥ अजनु उवाच ।
ितू का भाषा समािध के शव । ् २-५४॥ ितधीः िकं ूभाषेत िकमासीत ोजेत िकम ॥ ु ौीभगवानवाच ।
ूजहाित यदा कामावााथ मनोगतान ।् आेवाना तु ः ितूदोते ॥ २-५५॥
ु ु ष ु िवगतृहः । ःखेनिमनाः सखे वीतरागभयबोधः ितधीमिु नते ॥ २-५६॥
यः सवऽानिभेहा शभु ाशभु म ।् नािभनित न ेि त ूा ूितिता ॥ २-५७॥
यदा संहरते चायं कू मऽानीव सवशः । इियाणीियाथ ूा ूितिता ॥ २-५८॥
िवषया िविनवत े िनराहार देिहनः । रसवज रसोऽ परं ा िनवतत े ॥ २-५९॥
ु यततो िप कौेय पष िवपितः । इियािण ूमाथीिन हरि ूसभं मनः ॥ २-६०॥
ु आसीत मरः । तािन सवािण संय य वशे िह येियािण त ूा ूितिता ॥ २-६१॥
ं ु ः सेषपू जायते । ायतो िवषयास साायते कामः कामाोधोऽिभजायते ॥ २-६२॥ बोधावित सोहः सोहाृितिवॅमः । ु ु ृितॅंशाद ् बिनाशो बिनाशाणँयित ॥ २-६३॥
ु ैु ु ै ु िवषयािनिय ैरन ।् orिवय रागेषिवम आवँय ैिवधये ाा ूसादमिधगित ॥ २-६४॥
9
॥ ौीमगवीता ॥
10 ूसादे सवःखानां हािनरोपजायते । ु पयवितते ॥ २-६५॥ ूसचेतसो ाश ु बिः
ु न चाय ु भावना । ु नाि बिरय ् २-६६॥ ु ॥ न चाभावयतः शािरशा कुतः सखम
ु इियाणां िह चरतां यनोऽनिवधीयते । तद हरित ूां वायनु ाविमवािस ॥ २-६७॥
ता महाबाहो िनगृहीतािन सवशः । इियाणीियाथ ूा ूितिता ॥ २-६८॥
या िनशा सवभतू ानां तां जागित संयमी । यां जामित भूतािन सा िनशा पँयतो मनु ेः ॥ २-६९॥ आपूयम ाणमचलूितं समिु मापः ूिवशि यत ।् तामा यं ूिवशि सव स शािमाोित न कामकामी ॥ २-७०॥
िवहाय कामाः सवामु ांरित िनःृहः । िनममो िनरहारः स शािमिधगित ॥ २-७१॥
ु ित । एषा ॄाी िितः पाथ न ैनां ूा िवम िाामकालेऽिप ॄिनवाणमृित ॥ २-७२॥
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे सायोगो नाम ितीयोऽायः ॥ २॥
अथ तृतीयोऽायः । कमयोगः
अजनु उवाच ।
ु नादन । ायसी चेमणे मता बिज तिं कमिण घोरे मां िनयोजयिस के शव ॥ ३-१॥ ु मोहयसीव मे । ािमौेणवे वाेन बिं ् ३-२॥ ु तदेकं वद िनि येन ौेयोऽहमायाम ॥ ु ौीभगवानवाच ।
अथ तृतीयोऽायः । कमयोगः ु ूोा मयानघ । लोके ऽिन ि् िवधा िना परा ् ३-३॥ ानयोगेन साानां कमयोगेन योिगनाम ॥
ु । ु न कमणामनारा ै पषोऽ ते न च संसनादेव िसिं समिधगित ॥ ३-४॥ न िह किणमिप जात ु ितकमकृत ।् ु ैः ॥ ३-५॥ कायत े वशः कम सवः ूकृ ितज ैगण
कमियािण संय य आे मनसा रन ।् इियाथािमूढाा िमाचारः स उते ॥ ३-६॥ यिियािण मनसा िनयारभतेऽजनु । कमिय ैः कमयोगमसः स िविशते ॥ ३-७॥ िनयतं कु कम ं कम ायो कमणः । शरीरयाऽािप च ते न ूिसेदकमणः ॥ ३-८॥ याथामणोऽऽ लोकोऽयं कमबनः । ु सः समाचर ॥ ३-९॥ तदथ कम कौेय म
ु सहयाः ूजाः सृा परोवाच ूजापितः । ु ् ॥ ३-१०॥ अनेन ूसिवमेष वोऽिकामधक देवाावयतानने ते देवा भावय ु वः । पररं भावयः ौेयः परमवाथ ॥ ३-११॥
इाोगाि वो देवा दाे यभािवताः । त ैदानूदाय ैो यो भेु ेन एव सः ॥ ३-१२॥
ु े सविकिष ैः । यिशािशनः सो म ् ३-१३॥ ु ते घं पापा ये पचाकारणात ॥ भते अावि भूतािन पजादसवः । ु वः ॥ ३-१४॥ यावित पजो यः कमसम
ु वम ।् कम ॄोवं िवि ॄारसम ् ३-१५॥ तावगतं ॄ िनं ये ूितितम ॥
ु यतीह यः । एवं ूवितत ं चबं नानवत अघायिु रियारामो मोघं पाथ स जीवित ॥ ३-१६॥
यारितरेव ादातृ मानवः । ु आेव च स काय न िवते ॥ ३-१७॥
11
॥ ौीमगवीता ॥
12 न ैव त कृ तेनाथ नाकृ तेन ेह कन । न चा सवभतू षे ु किदथ पाौयः ॥ ३-१८॥
तादसः सततं काय कम समाचर । असो ाचरम परमाोित पूषः ॥ ३-१९॥
कमण ैव िह संिसिमािता जनकादयः । लोकसहमेवािप सँयतमु हिस ॥ ३-२०॥ यदाचरित ौेदेवते रो जनः । ु त े ॥ ३-२१॥ स यमाणं कुते लोकदनवत न मे पाथाि कत ं िऽष ु लोके ष ु िकन । नानवामवां वत एव च कमिण ॥ ३-२२॥
यिद हं न वतय ं जात ु कमयतितः । ु े मनाः ु मम वानवत पाथ सवशः ॥ ३-२३॥
उीदेयिु रमे लोका न कुया कम चेदहम ।् सर च कता ामपु हािममाः ूजाः ॥ ३-२४॥
साः कमयिवांसो यथा कुवि भारत । ् ३-२५॥ ु कुयािांथासिकीषलकसहम ॥
ु दं जनयेदानां कमसिनाम ।् न बिभे ् ३-२६॥ ु समाचरन ॥ जोषयेवकमािण िवाः
ु ैः कमािण सवशः । ूकृ तेः िबयमाणािन गण अहारिवमूढाा कताहिमित मते ॥ ३-२७॥
ु तिव ु महाबाहो गणकम िवभागयोः । ु गणे ु ष ु वत इित मा न सते ॥ ३-२८॥ गणा
ु ु सूढाः से गणकम ूकृ तेगण सु। ् ३-२९॥ तानकृ िवदो माृ िव िवचालयेत ॥
मिय सवािण कमािण संााचेतसा । ु िवगतरः ॥ ३-३०॥ िनराशीिन ममो भूा य
ु ये मे मतिमदं िनमनिति मानवाः । ु े तेऽिप कमिभः ॥ ३-३१॥ ौावोऽनसूयो म ु ये ेतदसूयो नानिति मे मतम ।् सवानिवमूढांािि नानचेतसः ॥ ३-३२॥
अथ तृतीयोऽायः । कमयोगः सशं चेते ाः ूकृ तेानवानिप । ूकृ ितं याि भूतािन िनमहः िकं किरित ॥ ३-३३॥ इियेियाथ रागेषौ वितौ । तयोन वशमागेौ पिरपिनौ ॥ ३-३४॥ ु परधमानितात ु ौेयाधम िवगणः ।् धम िनधनं ौेयः परधम भयावहः ॥ ३-३५॥ अजनु उवाच ।
ु ोऽयं पापं चरित पूषः । अथ के न ूय अिनिप वाय बलािदव िनयोिजतः ॥ ३-३६॥ ु ौीभगवानवाच ।
ु ु वः । काम एष बोध एष रजोगणसम ् ३-३७॥ महाशनो महापाा िवेनिमह वैिरणम ॥
धूमने ािोयते वियथादश मलेन च । ् ३-३८॥ यथोेनावृतो गभथा तेन ेदमावृतम ॥
आवृत ं ानमेतने ािननो िनवैिरणा । े ानलेन च ॥ ३-३९॥ कामपेण कौेय ूरण
ु ु ते । इियािण मनो बिरािधानम ् ३-४०॥ एत ैिवमोहयेष ानमावृ देिहनम ॥
तािमियायादौ िनय भरतष भ । ् ३-४१॥ पाानं ूजिह ेन ं ानिवाननाशनम ॥
इियािण परायािरियेः परं मनः । ु ु ः परत ु सः ॥ ३-४२॥ मनस ु परा बिय बे
ु ः परं बा ु संाानमाना । एवं बे ् ३-४३॥ जिह शऽ ं ु महाबाहो कामपं रासदम ॥
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे कमयोगो नाम तृतीयोऽायः ॥ ३॥
13
॥ ौीमगवीता ॥
14
ं ासयोगः अथ चतथु ऽायः । ानकमस ु ौीभगवानवाच ।
इमं िववते योगं ूोवानहमयम ।् ् ४-१॥ ु िववानवे ूाह मनिराकवे ऽॄवीत ॥ एवं परराूािममं राजष यो िवः । स कालेनहे महता योगो नः परप ॥ ४-२॥
ु स एवायं मया तेऽ योगः ूोः परातनः । ् ४-३॥ भोऽिस मे सखा चेित रहं ेतमम ॥ अजनु उवाच ।
अपरं भवतो ज परं ज िववतः । कथमेतिजानीयां मादौ ूोवािनित ॥ ४-४॥ ु ौीभगवानवाच ।
बिन मे तीतािन जािन तव चाजनु । ताहं वेद सवािण न ं वे परप ॥ ४-५॥
अजोऽिप सयाा भूतानामीरोऽिप सन ।् ूकृ ितं ामिधाय सवाामायया ॥ ४-६॥
यदा यदा िह धम लािनभवित भारत । ् ४-७॥ ु ानमधम तदाानं सृजाहम ॥ अ
पिरऽाणाय साधूनां िवनाशाय च ृ ताम ।् ं ापनाथाय सवािम यगु े यगु े ॥ ४-८॥ धमस
ज कम च मे िदमेव ं यो वेि ततः । ु न ैित मामेित सोऽजनु ॥ ४-९॥ ा देहं पनज वीतरागभयबोधा मया मामपु ािौताः । बहवो ानतपसा पूता मावमागताः ॥ ४-१०॥
ये यथा मां ूपे तांथ ैव भजाहम ।् ु े मनाः ु मम वानवत पाथ सवशः ॥ ४-११॥
काः कमणां िसिं यज इह देवताः । िूं िह मानषेु लोके िसिभवित कमजा ॥ ४-१२॥ ु चातवु य मया सृ ं गणकम िवभागशः ।
ं ासयोगः अथ चतथु ऽायः । ानकमस ् ४-१३॥ त कतारमिप मां िवकतारमयम ॥
न मां कमािण िलि न मे कमफले ृहा । इित मां योऽिभजानाित कमिभन स बते ॥ ४-१४॥
ु िु भः । एवं ाा कृ तं कम पूवर िप ममु ् ४-१५॥ कु कमव तां पूवः पूवत रं कृ तम ॥
िकं कम िकमकमित कवयोऽऽ मोिहताः । ् ४-१६॥ ते कम ूवािम याा मोसेऽशभु ात ॥
कमणो िप बों बों च िवकमणः । अकमण बों गहना कमणो गितः ॥ ४-१७॥
कमयकम यः पँयेदकमिण च कम यः । ् ४-१८॥ ु ः कृ कमकृत ॥ ु ु ष ु स य स बिमान े य सव समाराः कामसविजताः । ु ॥ ४-१९॥ ानािदधकमाण ं तमाः पिडतं बधाः
ा कमफलासं िनतृो िनराौयः । कमयिभूवृोऽिप न ैव िकिरोित सः ॥ ४-२०॥ िनराशीयतिचाा सवपिरमहः । ् ४-२१॥ शारीरं के वलं कम कुवाोित िकिषम ॥
ु ातीतो िवमरः । यालाभसो समः िसाविसौ च कृ ािप न िनबते ॥ ४-२२॥
ु ानावितचेतसः । गतस म यायाचरतः कम सममं ूिवलीयते ॥ ४-२३॥
ॄाप णं ॄ हिवॄाौ ॄणा तम ।् ॄ ैव तेन गं ॄकमसमािधना ॥ ४-२४॥ दैवमेवापरे यं योिगनः पयपु ासते । ु ॥ ४-२५॥ ॄाावपरे यं येन ैवोपजित
ु । ौोऽादीनीियाये संयमािष ु जित ु ॥ ४-२६॥ शादीिषयान इियािष ु जित सवाणीियकमािण ूाणकमािण चापरे । ु ानदीिपते ॥ ४-२७॥ आसंयमयोगाौ जित
ियापोया योगयाथापरे ।
15
॥ ौीमगवीता ॥
16 ाायानया यतयः संिशतोताः ॥ ४-२८॥ ु ूाणं ूाणेऽपानं तथापरे । अपाने जित ूाणापानगती ा ूाणायामपरायणाः ॥ ४-२९॥
ु । अपरे िनयताहाराः ूाणााणेष ु जित सवऽेत े यिवदो यिपतकषाः ॥ ४-३०॥
ु याि ॄ सनातनम ।् यिशामृतभजो नायं लोकोऽय कुतोऽः कुसम ॥ ४-३१॥
ु े। एवं बिवधा या िवतता ॄणो मख कमजािि तावान ेवं ाा िवमोसे ॥ ४-३२॥ ौेयामयााानयः परप । सव कमािखलं पाथ ान े पिरसमाते ॥ ४-३३॥
तिि ूिणपातेन पिरूेन सेवया । उपदेि ते ानं ािननदिशनः ॥ ४-३४॥
ु याा न पनमहमे व ं यािस पाडव । े िाथो मिय ॥ ४-३५॥ var अशेषािण येन भूताशेषण अिप चेदिस पापेः सवः पापकृ मः । सव ानवेन ैव वृिजनं सिरिस ॥ ४-३६॥ यथ ैधांिस सिमोऽिभसाुतेऽजनु । ानािः सवकमािण भसाुते तथा ॥ ४-३७॥
न िह ानने सशं पिवऽिमह िवते । तयं योगसंिसः कालेनािन िवित ॥ ४-३८॥
ौावाँभते ानं तरः संयतेियः । ानं ला परां शािमिचरेणािधगित ॥ ४-३९॥
अाौधान संशयाा िवनँयित । ु संशयानः ॥ ४-४०॥ नायं लोकोऽि न परो न सखं
योगसंकमाण ं ानसिसंशयम ।् आवं न कमािण िनबि धनय ॥ ४-४१॥
तादानसूत ं ं ानािसनानः । िछैन ं संशयं योगमाितोि भारत ॥ ४-४२॥ ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु
अथ पमोऽायः । संासयोगः ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे ं ासयोगो नाम चतथु ऽायः ॥ ४॥ ानकमस
अथ पमोऽायः । संासयोगः अजनु उवाच ।
ु संासं कमणां कृ पनयगं च शंसिस । ् ५-१॥ ु ये य एतयोरेकं ते ॄूिह सिनितम ॥ ु ौीभगवानवाच ।
ु ौ। संासः कमयोग िनःौेयसकरावभ ं ासामयोगो िविशते ॥ ५-२॥ तयो ु कमस
ेयः स िनसंासी यो न ेि न काित । ु बाम ु ते ॥ ५-३॥ िनो िह महाबाहो सखं
सायोगौ पृथबालाः ूवदि न पिडताः । ् ५-४॥ ु एकमाितः सगभयोिव ते फलम ॥
या ैः ूाते ानं तोग ैरिप गते । एकं सां च योगं च यः पँयित स पँयित ॥ ५-५॥
ु संास ु महाबाहो ःखमामयोगतः । ु ो मिु नॄ निचरेणािधगित ॥ ५-६॥ योगय
ु ो िवश ु ाा िविजताा िजतेियः । योगय सवभतू ाभूताा कुविप न िलते ॥ ५-७॥
ु ो मेत तिवत ।् न ैव िकिरोमीित य ् ५-८॥ पँयवृशियनपसन ॥ ु ूलपिसृजृिषििमषिप । ् ५-९॥ ु इियाणीियाथष वत इित धारयन ॥
ॄयाधाय कमािण सं ा करोित यः । िलते न स पापेन पपऽिमवासा ॥ ५-१०॥
ु के वलैिरिय ैरिप । कायेन मनसा बा ु ये ॥ ५-११॥ योिगनः कम कुवि सं ाश
17
॥ ौीमगवीता ॥
18 ु ः कमफलं ा शािमाोित न ैिकीम ।् य ु ः कामकारेण फले सो िनबते ॥ ५-१२॥ अय ु वशी । सवकमािण मनसा संाे सखं ् ५-१३॥ नवारे परेु देही न ैव कुव कारयन ॥
ं न कमािण लोक सृजित ूभःु । न कतृ न कमफलसंयोगं भाव ु ूवतत े ॥ ५-१४॥
नादे किचापं न च ैव सकृु तं िवभःु । ु ि जवः ॥ ५-१५॥ अान ेनावृत ं ानं तेन म
ानने त ु तदानं येषां नािशतमानः । ् ५-१६॥ तेषामािदवानं ूकाशयित तरम ॥
त ु यदाानिारायणाः । ु गपनरावृ िं ानिनधूत कषाः ॥ ५-१७॥
िवािवनयसे ॄाणे गिव हििन । शिु न च ैव पाके च पिडताः समदिशनः ॥ ५-१८॥
इहैव त ैिजतः सग येषां साे ितं मनः । िनदषं िह समं ॄ ताद ् ॄिण ते िताः ॥ ५-१९॥
न ूेियं ूा नोिजेा चािूयम ।् ु िरबिरसू ढो ॄिवद ् ॄिण ितः ॥ ५-२०॥ ु म ।् बाशसाा िवािन यख ु ाा सखमयम ु ॥ ५-२१॥ ु स ॄयोगय ते
ये िह संशजा भोगा ःखयोनय एव ते । ु ॥ ५-२२॥ आवः कौेय न तेष ु रमते बधः
शोतीहैव यः सोढंु ूाशरीरिवमोणात ।् ु ः स सखी ु नरः ॥ ५-२३॥ कामबोधोवं वेग ं स य
ु योऽःसखोऽरारामथाितरे व यः । स योगी ॄिनवाण ं ॄभूतोऽिधगित ॥ ५-२४॥ लभे ॄिनवाणमृषयः ीणकषाः । िछैधा यताानः सवभतू िहते रताः ॥ ५-२५॥
ु ानां यतीनां यतचेतसाम ।् कामबोधिवय ् ५-२६॥ अिभतो ॄिनवाण ं वतत े िविदतानाम ॥
अथ षोऽायः । आसंयमयोगः ु । ु ैवारे ॅवोः शाृा बिहबाां ूाणापानौ समौ कृ ा नासारचािरणौ ॥ ५-२७॥ ु िु नमपरायणः । यतेियमनोबिम ु एव सः ॥ ५-२८॥ िवगतेाभयबोधो यः सदा म
भोारं यतपसां सवलोकमहेरम ।् ु सवभतू ानां ाा मां शािमृित ॥ ५-२९॥ सदं
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे संासयोगो नाम पमोऽायः ॥ ५॥
अथ षोऽायः । आसंयमयोगः ु ौीभगवानवाच ।
अनािौतः कमफलं काय कम करोित यः । स संासी च योगी च न िनरिन चािबयः ॥ ६-१॥ यं संासिमित ूायगं तं िवि पाडव । न संसो योगी भवित कन ॥ ६-२॥ ु ते । आोमनु ेयगं कम कारणम ु ते ॥ ६-३॥ योगाढ त ैव शमः कारणम
ु यदा िह निे याथष ु न कमनषते । सवससंासी योगाढदोते ॥ ६-४॥
उरेदानाानं नाानमवसादयेत ।् ु व िरपरानः ु आैव ानो बराै ॥ ६-५॥
ु बराान येनाैवाना िजतः । ् ६-६॥ ु े वतताैव शऽवु त ॥ अनान ु शऽ
िजतानः ूशा परमाा समािहतः । ु शीतोसखःखे ष ु तथा मानापमानयोः ॥ ६-७॥
ानिवानतृाा कू टो िविजतेियः । ु इते ु य योगी समलोाँमकानः ॥ ६-८॥
19
॥ ौीमगवीता ॥
20 ु सिऽाय दु ासीनमेबषु ु । ु ु िशते ॥ ६-९॥ साधिप च पापेष ु समबििव
ु ीत सततमाानं रहिस ितः । योगी य एकाकी यतिचाा िनराशीरपिरमहः ॥ ६-१०॥
ु ौ देश े ूिता िरमासनमानः । शच ् ६-११॥ ु नाितं नाितनीचं च ैलािजनकुशोरम ॥ तऽैकामं मनः कृ ा यतिचेियिबयः । ु ाोगमािवश ु ये ॥ ६-१२॥ उपिवँयासने य
समं कायिशरोमीवं धारयचलं िरः । ् ६-१३॥ से नािसकामं ं िदशानवलोकयन ॥
ूशााा िवगतभीॄचािरोते ितः । ु आसीत मरः ॥ ६-१४॥ मनः संय मिो य
ु ेव ं सदाानं योगी िनयतमानसः । य शािं िनवाणपरमां मंामिधगित ॥ ६-१५॥
नात ु योगोऽि न च ैकामनतः । न चाितशील जामतो न ैव चाजनु ॥ ६-१६॥ ु ाहारिवहार य ु चे कमस ु । य ु ावबोध योगो भवित ःखहा ॥ ६-१७॥ य
यदा िविनयतं िचमाेवावितते । ु इते ु िनःृहः सवकामेो य तदा ॥ ६-१८॥
यथा दीपो िनवातो नेते सोपमा ृता । ु तो योगमानः ॥ ६-१९॥ योिगनो यतिच य
यऽोपरमते िचं िनं योगसेवया । ु ित ॥ ६-२०॥ यऽ च ैवानाानं पँयािन त
ु ु सखमािकं यद ् बिमामतीियम ।् वेि यऽ न च ैवायं ितलित ततः ॥ ६-२१॥
यं ला चापरं लाभं मते नािधकं ततः । ु यिितो न ःखेन गणािप िवचाते ॥ ६-२२॥
तं िवाद ् ःखसंयोगिवयोगं योगसंितम ।् स िनयेन योो योगोऽिनिवणचेतसा ॥ ६-२३॥
अथ षोऽायः । आसंयमयोगः सूभवाामांा सवानशेषतः । मनस ैवेियमामं िविनय समतः ॥ ६-२४॥
ु धृितगृहीतया । शन ैः शन ैपरमेद ् बा ् ६-२५॥ आसं ं मनः कृ ा न िकिदिप िचयेत ॥ यतो यतो िनरित मनलमिरम ।् ् ६-२६॥ तततो िनय ैतदाेव वशं नयेत ॥
ु ु मम ।् ूशामनसं ेन ं योिगनं सखम ् ६-२७॥ उप ैित शारजसं ॄभूतमकषम ॥ ु ेव ं सदाानं योगी िवगतकषः । य ु ॥ ६-२८॥ ु न ॄसंशमं सखम ु सखे ते
सवभतू माानं सवभतू ािन चािन । ु ाा सवऽ समदशनः ॥ ६-२९॥ ईते योगय
यो मां पँयित सवऽ सव च मिय पँयित । ताहं न ूणँयािम स च मे न ूणँयित ॥ ६-३०॥
सवभतू ितं यो मां भजेकमाितः । सवथा वतमानोऽिप स योगी मिय वतत े ॥ ६-३१॥
आौपेन सवऽ समं पँयित योऽजनु । ु वा यिद वा ःखं स योगी परमो मतः ॥ ६-३२॥ सखं अजनु उवाच ।
ु दन । योऽयं योगया ूोः साेन मधसू ् ६-३३॥ एताहं न पँयािम चलािितं िराम ॥
चलं िह मनः कृ ूमािथ बलवद ् ढम ।् ् ६-३४॥ ु ताहं िनमहं मे वायोिरव सरम ॥ ु ौीभगवानवाच ।
असंशयं महाबाहो मनो िन महं चलम ।् अासेन त ु कौेय वैरायेण च गृते ॥ ६-३५॥
असंयताना योगो ाप इित मे मितः । वँयाना त ु यतता शोऽवामु पु ायतः ॥ ६-३६॥ अजनु उवाच ।
21
॥ ौीमगवीता ॥
22 अयितः ौयोपेतो योगािलतमानसः । अूा योगसंिसिं कां गितं कृ गित ॥ ६-३७॥
किोभयिवॅिँछाॅिमव नँयित । अूितो महाबाहो िवमूढो ॄणः पिथ ॥ ६-३८॥
ु शेषतः । एते संशयं कृ छेमह ु दः संशया छेा न पपते ॥ ६-३९॥ ु ौीभगवानवाच ।
पाथ न ैवेह नामऽु िवनाश िवते । न िह काणकृ िद ् गितं तात गित ॥ ६-४०॥ ु ु ूा पयकृ तां लोकानिषा शातीः समाः । ु ीनां ौीमतां गेहे योगॅोऽिभजायते ॥ ६-४१॥ शच
अथवा योिगनामेव कुले भवित धीमताम ।् ् ६-४२॥ एति लभतरं लोके ज यदीशम ॥
ु योगं लभते पौवदिे हकम ।् तऽ तं बिसं यतते च ततो भूयः संिसौ कुनन ॥ ६-४३॥
पूवाासेन तेन ैव ि॑यते वशोऽिप सः । ु योग शॄाितवतत े ॥ ६-४४॥ िजासरिप
ु िकिषः । ूयातमान ु योगी संश ् ६-४५॥ अनेकजसंिसतो याित परां गितम ॥
तपिोऽिधको योगी ािनोऽिप मतोऽिधकः । किमािधको योगी ताोगी भवाजनु ॥ ६-४६॥
योिगनामिप सवषां मतेनाराना । ु तमो मतः ॥ ६-४७॥ ौावाजते यो मां स मे य ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे आसंयमयोगो नाम षोऽायः ॥ ६॥
अथ समोऽायः । ानिवानयोगः
अथ समोऽायः । ानिवानयोगः ु ौीभगवानवाच ।
ु दाौयः । मासमनाः पाथ योगं य असंशयं सममं मां यथा ािस तण ु ॥ ७-१॥
ानं तेऽहं सिवानिमदं वाशेषतः । याा नहे भूयोऽातमविशते ॥ ७-२॥ ु मनाणां सहॐेष ु कितित िसये । यततामिप िसानां किां वेि ततः ॥ ७-३॥ ु वच। भूिमरापोऽनलो वायःु खं मनो बिरे अहार इतीयं मे िभा ूकृ ितरधा ॥ ७-४॥
अपरेयिमतां ूकृ ितं िवि मे पराम ।् ् ७-५॥ जीवभूतां महाबाहो ययेदं धायत े जगत ॥
ु एतोनीिन भूतािन सवाणीपधारय । अहं कृ जगतः ूभवः ूलयथा ॥ ७-६॥ मः परतरं नाििदि धनय । मिय सविमदं ूोतं सूऽ े मिणगणा इव ॥ ७-७॥ रसोऽहम ु कौेय ूभाि शिशसूयय ोः । ूणवः सववदे षे ु शः खे पौषं नृष ु ॥ ७-८॥
ु गः पृिथां च तेजाि िवभावसौ । पयो जीवनं सवभतू षे ु तपाि तपिष ु ॥ ७-९॥
बीजं मां सवभतू ानां िवि पाथ सनातनम ।् ् ७-१०॥ ु िु मतामि तेजेजिनामहम ॥ बिब बलं बलवतां चाहं कामरागिवविजतम ।् धमािवो भूतषे ु कामोऽि भरतष भ ॥ ७-११॥
ये च ैव सािका भावा राजसाामसा ये । म एवेित तािि न हं तेष ु ते मिय ॥ ७-१२॥
ु मय ैभावरै िे भः सविमदं जगत ।् िऽिभगण ् ७-१३॥ मोिहतं नािभजानाित मामेः परमयम ॥
ु दैवी ेषा गणमयी मम माया रया । मामेव ये ूपे मायामेतां तरि ते ॥ ७-१४॥
23
॥ ौीमगवीता ॥
24 न मां ृ ितनो मूढाः ूपे नराधमाः । माययापताना आसरंु भावमािौताः ॥ ७-१५॥
चतिु वधा भजे मां जनाः सकृु ितनोऽजनु । ु थ ानी च भरतष भ ॥ ७-१६॥ आत िजासरथा
ु एकभििविशते । तेषां ानी िनय िूयो िह ािननोऽथ महं स च मम िूयः ॥ ७-१७॥
उदाराः सव एवैत े ानी ाैव मे मतम ।् ् ७-१८॥ ु ाा मामेवानमां ु आितः स िह य गितम ॥ बनां जनामे ानवाां ूपते । ु भः ॥ ७-१९॥ वासदेु वः सविमित स महाा सल
कामै ै ैतानाः ूपेऽदेवताः । तं तं िनयममााय ूकृ ा िनयताः या ॥ ७-२०॥
यो यो यां यां तन ं ु भः ौयािचतिु मित । ् ७-२१॥ त ताचलां ौां तामेव िवदधाहम ॥
ु ाराधनमीहते । स तया ौया य ् ७-२२॥ लभते च ततः कामाय ैव िविहताि तान ॥
अव ु फलं तेषां तवमेधसाम ।् देवाेवयजो याि मा याि मामिप ॥ ७-२३॥ ु अं िमापं मे मामबयः । ् ७-२४॥ ु परं भावमजानो ममायमनमम ॥
नाहं ूकाशः सव योगमायासमावृतः । ् ७-२५॥ मूढोऽयं नािभजानाित लोको मामजमयम ॥
वेदाहं समतीतािन वतमानािन चाजनु । भिवािण च भूतािन मां त ु वेद न कन ॥ ७-२६॥
ु ने मोहेन भारत । इाेषसम सवभतू ािन सोहं सग याि परप ॥ ७-२७॥
ु येषां गतं पापं जनानां पयकम णाम ।् ु ा भजे मां ढोताः ॥ ७-२८॥ ते मोहिनम
जरामरणमोाय मामािौ यति ये । ् ७-२९॥ ते ॄ तिः कृ मां कम चािखलम ॥
अथ अमोऽायः । अरॄयोगः सािधभूतािधदैव ं मां सािधयं च ये िवः । ु चेतसः ॥ ७-३०॥ ूयाणकालेऽिप च मां ते िवय
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे ानिवानयोगो नाम समोऽायः ॥ ७॥
अथ अमोऽायः । अरॄयोगः अजनु उवाच ।
ु िकं तद ् ॄ िकमां िकं कम पषोम । ु ते ॥ ८-१॥ अिधभूत ं च िकं ूोमिधदैव ं िकम
ु दन । अिधयः कथं कोऽऽ देहऽे िधसू ूयाणकाले च कथं ेयोऽिस िनयतािभः ॥ ८-२॥ ु ौीभगवानवाच ।
ु ते । अरं ॄ परमं भावोऽाम भूतभावोवकरो िवसगः कमसिं तः ॥ ८-३॥
ु अिधभूत ं रो भावः पषािधदै वतम ।् अिधयोऽहमेवाऽ देहे देहभृतां वर ॥ ८-४॥
ु ा कलेवरम ।् अकाले च मामेव र यः ूयाित स मावं याित नाऽ संशयः ॥ ८-५॥
यं यं वािप रावं जे कलेवरम ।् तं तमेविै त कौेय सदा तावभािवतः ॥ ८-६॥
ु च। ु तावष ु कालेष ु मामनर य ु मिप तमनोबिमा मवे ै संशयः ॥ ८-७॥ orसंशयम ् ु े न चेतसा नागािमना । अासयोगय ् ८-८॥ ु ु िदं याित पाथानिचयन परमं पषं ॥
ु ु किवं पराणमन शािसतारु ः । मणोरणीयंसमनरे सव धातारमिचप् ८-९॥ मािदवण तमसः परात ॥
25
॥ ौीमगवीता ॥
26 ूयाणकाले मनसाऽचलेन ु ो योगबलेन च ैव । भा य ु े ूाणमावेँय सक ् ॅवोम ् ८-१०॥ ु स तं परं पषम पु ैित िदम ॥
यदरं वेदिवदो वदि िवशि यतयो वीतरागाः । यिदो ॄचय चरि ते पदं सहेण ूवे ॥ ८-११॥
सवारािण संय मनो िद िन च । ् ८-१२॥ मूा।धायानः ूाणमाितो योगधारणाम ॥ ु ओिमेकारं ॄ ाहरामनरन ।् ् ८-१३॥ यः ूयाित जेहं स याित परमां गितम ॥ अनचेताः सततं यो मां रित िनशः । ु योिगनः ॥ ८-१४॥ ु ताहं सलभः पाथ िनय
ु ःखालयमशातम ।् े पनज मामपु ु नावि महाानः संिसिं परमां गताः ॥ ८-१५॥ ु ु आॄभवनाोकाः पनरावित नोऽजनु । ु न िवते ॥ ८-१६॥ े त ु कौेय पनज मामपु
सहॐयगु पयमहयद ् ॄणो िवः । रािऽं यगु सहॐाां तेऽहोराऽिवदो जनाः ॥ ८-१७॥
अाद ् यः सवाः ूभवहरागमे । राागमे ूलीये तऽैवासंके ॥ ८-१८॥ भूतमामः स एवायं भूा भूा ूलीयते । राागमेऽवशः पाथ ूभवहरागमे ॥ ८-१९॥
परा ु भावोऽोऽोऽानातनः । यः स सवष ु भूतषे ु नँय ु न िवनँयित ॥ ८-२०॥ ु अोऽर इमाः परमां गितम ।् यं ूा न िनवत े ताम परमं मम ॥ ८-२१॥
ु पषः स परः पाथ भा लनया । ् ८-२२॥ याःािन भूतािन येन सविमदं ततम ॥
ु अथ नवमोऽायः । राजिवाराजगयोगः यऽ काले नावृिमावृिं च ैव योिगनः । ूयाता याि तं कालं वािम भरतष भ ॥ ८-२३॥
ु ः षमासा उरायणम ।् अिितरहः श तऽ ूयाता गि ॄ ॄिवदो जनाः ॥ ८-२४॥ धूमो रािऽथा कृ ः षमासा दिणायनम ।् तऽ चामसं ोितयगी ूा िनवतत े ॥ ८-२५॥
ु कृ े गती ेत े जगतः शाते मते । श ु ॥ ८-२६॥ एकया यानावृिमयावतत े पनः
ु ित कन । न ैते सृती पाथ जानोगी म ु ो भवाजनु ॥ ८-२७॥ तावष ु कालेष ु योगय वेदषे ु येष ु तपःस ु च ैव ु दान ेष ु ययफलं ूिदम ।् अेित तविमदं िविदा ् ८-२८॥ योगी परं ानमपु ैित चाम ॥ ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे अरॄयोगो नामामोऽायः ॥ ८॥
ु अथ नवमोऽायः । राजिवाराजगयोगः ु ौीभगवानवाच ।
ु इदं त ु ते गतमं ूवानसूयवे । ् ९-१॥ ानं िवानसिहतं याा मोसेऽशभु ात ॥ ु पिवऽिमदम ु मम ।् राजिवा राजगं ् ९-२॥ ु खं ु कतमु यम ॥ ूावगमं ध सस
ु धमा परप । अौधानाः पषा ु सारविन ॥ ९-३॥ अूा मां िनवत े मृसं
मया ततिमदं सव जगदमूितना । मािन सवभतू ािन न चाहं तेवितः ॥ ९-४॥
27
॥ ौीमगवीता ॥
28 न च मािन भूतािन पँय मे योगमैरम ।् भूतभृ च भूतो ममाा भूतभावनः ॥ ९-५॥
यथाकाशितो िनं वायःु सवऽगो महान ।् ु तथा सवािण भूतािन मानीपधारय ॥ ९-६॥
सवभतू ािन कौेय ूकृ ितं याि मािमकाम ।् ् ९-७॥ ु कये पनािन कादौ िवसृजाहम ॥
ु पनः ु । ूकृ ितं ामव िवसृजािम पनः ् ९-८॥ ात ॥ भूतमामिममं कृ मवशं ूकृ तेवश
न च मां तािन कमािण िनबि धनय । उदासीनवदासीनमसं तेष ु कमस ु ॥ ९-९॥
मयाेण ूकृ ितः सूयते सचराचरम ।् हेतनु ान ेन कौेय जगिपिरवतत े ॥ ९-१०॥
ु तनमािौतम ु अवजानि मां मूढा मानष ।् ् परं भावमजानो मम भूतमहेरम ॥ ९-११॥
मोघाशा मोघकमाणो मोघाना िवचेतसः । ु च ैव ूकृ ितं मोिहन िौताः ॥ ९-१२॥ रासीमासर
महाान ु मां पाथ दैव ूकृ ितमािौताः । ् ९-१३॥ भजनमनसो ाा भूतािदमयम ॥
सततं कीतयो मां यत ढोताः । ु ा उपासते ॥ ९-१४॥ नम मां भा िनय
ानयेन चाे यजो मामपु ासते । ् ९-१५॥ ु म॥ एकेन पृथेन बधा िवतोमख अहं बतरु हं यः धाहमहमौषधम ।् ् ९-१६॥ मोऽहमहमेवामहमिरहं तम ॥
िपताहम जगतो माता धाता िपतामहः । वे ं पिवऽमोार ऋाम यजरेु व च ॥ ९-१७॥
ु ।् गितभता ूभःु साी िनवासः शरणं सत ् ९-१८॥ ूभवः ूलयः ानं िनधानं बीजमयम ॥
ु जािम च । तपाहमहं वष िनगृाृ ु सदसाहमजनु ॥ ९-१९॥ अमृत ं च ैव मृ
ु अथ नवमोऽायः । राजिवाराजगयोगः ऽैिवा मां सोमपाः पूतपापा य ैिरा गितं ूाथ ये । ु ते पयमासा सरेु लोक् ९-२०॥ मि िदाििव देवभोगान ॥ ु गलोकं िवशालं ते तं भा ु म लोकं िवशि । ीणे पये ु एवं ऽयीधममनूपा गतागतं कामकामा लभे ॥ ९-२१॥
अनाियो मां ये जनाः पयपु ासते । ् ९-२२॥ ु ानां योगेम ं वहाहम ॥ तेषां िनािभय
येऽदेवता भा यजे ौयािताः । ् ९-२३॥ म॥ तेऽिप मामेव कौेय यजिविधपूवक अहं िह सवयानां भोा च ूभरेु व च । न त ु मामिभजानि तेनातवि ते ॥ ९-२४॥
याि देवोता देवाितॄाि िपतृोताः । ् ९-२५॥ े ा याि मािजनोऽिप माम ॥ भूतािन याि भूत
ु फलं तोयं यो मे भा ूयित । पऽं पं तदहं भपु तमािम ूयतानः ॥ ९-२६॥
ु यरोिष यदािस यहोिष ददािस यत ।् ् ९-२७॥ ु यपिस कौेय त मदप णम ॥
े ं मोसे कमबन ैः । शभु ाशभु फलैरव ु ु ो मामपु ैिस ॥ ९-२८॥ संासयोगयाा िवम
समोऽहं सवभतू षे ु न मे ेोऽि न िूयः । ् ९-२९॥ ये भजि त ु मां भा मिय ते तेष ु चाहम ॥ अिप चेु राचारो भजते मामनभाक ् । साधरेु व स मः सविसतो िह सः ॥ ९-३०॥ िूं भवित धमाा शािं िनगित । कौेय ूितजानीिह न मे भः ूणँयित ॥ ९-३१॥
मां िह पाथ पािौ येऽिप ःु पापयोनयः । ् ९-३२॥ ियो वैँयाथा शूिाेऽिप याि परां गितम ॥
ु णाः पया ु भा राजष यथा । िकं पनॄा
29
॥ ौीमगवीता ॥
30 ् ९-३३॥ ु लोकिममं ूा भज माम ॥ अिनमसखं
मना भव मो माजी मां नमु । ु वै माानं मरायणः ॥ ९-३४॥ मामेव ै िस य
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे ु राजिवाराजगयोगो नाम नवमोऽायः ॥ ९॥
अथ दशमोऽायः । िवभूितयोगः
ु ौीभगवानवाच ।
भूय एव महाबाहो ण ु मे परमं वचः । येऽहं ूीयमाणाय वािम िहतकाया ॥ १०-१॥ ु न मे िवः सरगणाः ूभवं न महष यः । अहमािदिह देवानां महषणां च सवशः ॥ १०-२॥
यो मामजमनािदं च वेि लोकमहेरम ।् ु ते ॥ १०-३॥ असूढः स मष ु सवपाप ैः ूम
ु बिा नमसोहः मा सं दमः शमः । ु ःखं भवोऽभावो भयं चाभयमेव च ॥ १०-४॥ सखं
अिहंसा समता तिु पो दानं यशोऽयशः । भवि भावा भूतानां म एव पृथिवधाः ॥ १०-५॥
महष यः स पूव चारो मनवथा । मावा मानसा जाता येषां लोक इमाः ूजाः ॥ १०-६॥
एतां िवभूितं योगं च मम यो वेि ततः । ु ते नाऽ संशयः ॥ १०-७॥ सोऽिवकेन योगेन य
अहं सव ूभवो मः सव ूवतत े । ु भावसमिताः ॥ १०-८॥ इित मा भजे मां बधा
मिा मतूाणा बोधयः पररम ।् ु ि च रमि च ॥ १०-९॥ कथय मां िनं त
ु ानां भजतां ूीितपूवक म ।् तेषां सततय ु ददािम बियोगं तं येन मामपु याि ते ॥ १०-१०॥
अथ दशमोऽायः । िवभूितयोगः ु महमानजं तमः । तेषामेवानकाथ नाशयााभावो ानदीपेन भाता ॥ १०-११॥ अजनु उवाच ।
परं ॄ परं धाम पिवऽं परमं भवान ।् ् १०-१२॥ ु शातं िदमािददेवमजं िवभमु ॥ पषं
आामृषयः सव देविष नारदथा । अिसतो देवलो ासः यं च ैव ॄवीिष मे ॥ १०-१३॥
सवमते तं मे यां वदिस के शव । न िह ते भगविं िवदवा न दानवाः ॥ १०-१४॥ ु यमेवानाानं वे ं पषोम । े भूतभावन भूतश देवदेव जगते ॥ १०-१५॥
े िदा ािवभूतयः । वुमहशेषण यािभिवभिू तिभलकािनमां ं ा ितिस ॥ १०-१६॥ कथं िवामहं योिगंां सदा पिरिचयन ।् के ष ु के ष ु च भावेष ु िचोऽिस भगवया ॥ १०-१७॥
िवरेणानो योगं िवभूितं च जनादन । ् १०-१८॥ भूयः कथय तृििह वतो नाि मेऽमृतम ॥ ु ौीभगवानवाच ।
ह ते कथियािम िदा ािवभूतयः । ूाधातः कुौे नाो िवर मे ॥ १०-१९॥ ु श सवभतू ाशयितः । अहमाा गडाके अहमािद मं च भूतानाम एव च ॥ १०-२०॥
ु ितषां रिवरंशमु ान ।् आिदानामहं िव मरीिचमतामि नऽाणामहं शशी ॥ १०-२१॥
वेदानां सामवेदोऽि देवानामि वासवः । इियाणां मनाि भूतानामि चेतना ॥ १०-२२॥
िाणां शराि िवेशो यरसाम ।् ् १०-२३॥ वसूनां पावकाि मेः िशखिरणामहम ॥
ु ु ं मां िवि पाथ बृहितम ।् परोधसां च म सेनानीनामहं ः सरसामि सागरः ॥ १०-२४॥
31
॥ ौीमगवीता ॥
32
ु िगरामेकमरम ।् महषणां भृगरहं यानां जपयोऽि ावराणां िहमालयः ॥ १०-२५॥
ृ ाणां देवषणां च नारदः । अः सवव गवाणां िचऽरथः िसानां किपलो मिु नः ॥ १०-२६॥
उ ैःौवसमानां िवि माममृतोवम ।् ् १०-२७॥ ऐरावतं गजेाणां नराणां च नरािधपम ॥
ु ्। आयधु ानामहं वळं धेननू ामि कामधक ु ॥ १०-२८॥ ूजनाि कप ः सपाणामि वासिकः
अनाि नागानां वणो यादसामहम ।् ् १०-२९॥ िपतॄणामयमा चाि यमः संयमतामहम ॥
ूादाि दैानां कालः कलयतामहम ।् ् १०-३०॥ े ोऽहं वैनतेय पिणाम ॥ मृगाणां च मृग
पवनः पवतामि रामः शभृतामहम ।् झषाणां मकराि ॐोतसामि जावी ॥ १०-३१॥
सगाणामािदर मं च ैवाहमजनु । ् १०-३२॥ अािवा िवानां वादः ूवदतामहम ॥ अराणामकारोऽि ः सामािसक च । ु ः ॥ १०-३३॥ अहमेवायः कालो धाताहं िवतोमख
ु व भिवताम ।् मृःु सवहराहम कीितः ौीवा नारीणां ृितमधा धृितः मा ॥ १०-३४॥ बृहाम तथा साां गायऽी छसामहम ।् ु ू ां कुसमाकरः मासानां मागशीषऽहमृतन ॥ १०-३५॥
ूत ं छलयतामि तेजेजिनामहम ।् ् १०-३६॥ जयोऽि वसायोऽि सं सवतामहम ॥
वृीनां वासदेु वोऽि पाडवानां धनयः । ु ना किवः ॥ १०-३७॥ मनु ीनामहं ासः कवीनामश
दडो दमयतामि नीितरि िजगीषताम ।् ् १०-३८॥ ु मौनं च ैवाि गानां ानं ानवतामहम ॥ यािप सवभतू ानां बीजं तदहमजनु ।
अथ ैकादशोऽायः । िवपदशनयोगः ् १०-३९॥ न तदि िवना याया भूत ं चराचरम ॥
नाोऽि मम िदानां िवभूतीनां परप । े तः ूोो िवभूतिे वरो मया ॥ १०-४०॥ एष तूश
यिभूितमं ौीमिजतमेव वा । ् १०-४१॥ तदेवावग ं मम तेजऽशसवम ॥
अथवा बन ैतेन िकं ातेन तवाजनु । ् १०-४२॥ िवाहिमदं कृ मेकांशने ितो जगत ॥
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे िवभूितयोगो नाम दशमोऽायः ॥ १०॥
अथ ैकादशोऽायः । िवपदशनयोगः अजनु उवाच ।
ु ु मदनमहाय परमं गमासं ितम ।् ययों वचेन मोहोऽयं िवगतो मम ॥ ११-१॥
भवायौ िह भूतानां ौतु ौ िवरशो मया । ् ११-२॥ ः कमलपऽा माहामिप चायम ॥
एवमेतथा माानं परमेर । ु िुिमािम ते पमैरं पषोम ॥ ११-३॥
मसे यिद तं मया िुिमित ूभो । ् ११-४॥ योगेर ततो मे ं दशयाानमयम ॥ ु ौीभगवानवाच ।
पँय मे पाथ पािण शतशोऽथ सहॐशः । नानािवधािन िदािन नानावणाकृतीिन च ॥ ११-५॥
ु पँयािदासूुिानिनौ मतथा । बपूवािण पँयायािण भारत ॥ ११-६॥
इहैकं जगृ ं पँया सचराचरम ।् ु श याद ् िुिमिस ॥ ११-७॥ मम देहे गडाके
33
॥ ौीमगवीता ॥
34 न त ु मां शसे िुमन ेन ैव चषु ा । ् ११-८॥ िदं ददािम ते चःु पँय मे योगमैरम ॥ सय उवाच ।
ु ा ततो राजहायोगेरो हिरः । एवम ् ११-९॥ दशयामास पाथाय परमं पमैरम ॥
अनेकवनयनमन ेकात ु दशनम ।् ् ११-१०॥ अनेकिदाभरणं िदान ेकोतायधु म ॥
ु पनम ।् िदमाारधरं िदगानले ् ११-११॥ ु म॥ सवायमयं देवमनं िवतोमख
हॐ भवे ुगपिता । िदिव सूयस यिद भाः सशी सा ाास महानः ॥ ११-१२॥
तऽैकं जगृ ं ूिवभमनेकधा । अपँयेवदेव शरीरे पाडवदा ॥ ११-१३॥ ततः स िवयािवो रोमा धनयः । ूण िशरसा देव ं कृ तािलरभाषत ॥ ११-१४॥ अजनु उवाच ।
पँयािम देवांव देव देहे सवाथा भूतिवशेषसान ।् ॄाणमीशं कमलासन् ११-१५॥ ु िदान ॥ मृष सवानरगां अनेकबादरवन ेऽं पँयािम ां सवतोऽनपम ।् ु नां न मं न पनवािदं पँयािम िवेर िवप ॥ ११-१६॥
िकरीिटनं गिदनं चिबणं च तेजोरािशं सवतो दीिमम ।् पँयािम ां िन रीं समाद ् ् ११-१७॥ दीानलाक ुितमूमेयम ॥ मरं परमं वेिदतं म िव परं िनधानम ।् मयः शातधमगोा
अथ ैकादशोऽायः । िवपदशनयोगः ु मतो मे ॥ ११-१८॥ सनातनं पषो
अनािदमामनवीयमनबां शिशसूयन ऽे म ।् पँयािम ां दीताशवं ् ११-१९॥ तेजसा िविमदं तपम ॥
ावापृिथोिरदमरं िह ां य ैके न िदश सवाः । ात ु ं पममु ं तवेदं ् ११-२०॥ लोकऽयं ूिथतं महान ॥
ु अमी िह ां सरसा िवशि के िचीताः ूालयो गृणि । ु महिष िससाः ीा ु ु ु वि ां ितिभः पलािभः ॥ ११-२१॥ िािदा वसवो ये च साा िवेऽिनौ मतोपा । ु गवयासरिससा वीे ां िविता ैव सव ॥ ११-२२॥
पं महे बवनऽे ं महाबाहो बबापादम ।् बदरं बदंाकरालं ् ११-२३॥ ा लोकाः ूिथताथाहम ॥
नभःृश ं दीमन ेकवण ााननं दीिवशालनेऽम ।् ा िह ां ूिथताराा धृितं न िवािम शमं च िवो ॥ ११-२४॥ ु ािन दंाकरालािन च ते मख ैव कालानलसिभािन । िदशो न जान े न लभे च शम े जगिवास ॥ ११-२५॥ ूसीद देवश
ु अमी च ां धृतरा पऽाः सव सहैवाविनपालसैः । ु भीो िोणः सूतपऽथासौ ु ैः ॥ ११-२६॥ सहादीय ैरिप योधम
35
॥ ौीमगवीता ॥
36
वािण ते रमाणा िवशि दंाकरालािन भयानकािन । के िचिला दशनारेष ु सँये चूिणत ैमाैः ॥ ११-२७॥
े ाः यथा नदीनां बहवोऽवु ग ु ा िवि । समिु मेवािभमख तथा तवामी नरलोकवीरा िवशि वायिभिवलि ॥ ११-२८॥
यथा ूदीं लनं पता िवशि नाशाय समृवेगाः । तथ ैव नाशाय िवशि लोकास-् तवािप वािण समृवेगाः ॥ ११-२९॥
लेिलसे मसमानः समाल-् लोकाममादन ैलिः । तेजोिभरापूय जगममं भासवोमाः ूतपि िवो ॥ ११-३०॥
ु आािह मे को भवानमपो ु नमोऽ ते देववर ूसीद । िवातिु मािम भवमां ् ११-३१॥ न िह ूजानािम तव ूवृिम ॥ ु ौीभगवानवाच ।
कालोऽि लोकयकृ वृो लोकामाहतिु मह ूवृः । ऋतेऽिप ां न भिवि सव येऽविताः ूनीके ष ु योधाः ॥ ११-३२॥ तामिु यशो लभ ् ु रां समृम ।् िजा शऽून भ वे मय ैवैत े िनहताः पूवम ् ११-३३॥ िनिममाऽं भव ससािचन ॥ िोणं च भीं च जयिथं च कण तथाानिप योधवीरान ।्
अथ ैकादशोऽायः । िवपदशनयोगः मया हतां ं जिह मा िथा ् ११-३४॥ ु जेतािस रणे सपान ॥ य सय उवाच ।
एतुा वचनं के शव कृ तािलवपमानः िकरीटी । नमृ ा भूय एवाह कृ ं सगदं भीतभीतः ूण ॥ ११-३५॥ अजनु उवाच ।
ान े षीके श तव ूकीा ु जगनरते च। रांिस भीतािन िदशो िवि सव नमि च िससाः ॥ ११-३६॥ का ते न नमेरहान ् गरीयसे ॄणोऽािदकऽ । े जगिवास अन देवश ् ११-३७॥ मरं सदसरं यत ॥
ु ु मािददेवः पषः पराणस -् म िव परं िनधानम ।् वेािस वे ं च परं च धाम या ततं िवमनप ॥ ११-३८॥
वाययु म ोऽिवणः शशाः ूजापितं ूिपतामह । नमो नमेऽ ु सहॐकृ ः ु भूयोऽिप नमो नमे ॥ ११-३९॥ पन
ु नमः परादथ पृते नमोऽ ु ते सवत एव सव । अनवीयािमतिवबमं सव समाोिष ततोऽिस सवः ॥ ११-४०॥
सखेित मा ूसभं यं हे कृ हे यादव हे सखेित । अजानता मिहमानं तवेदं
37
॥ ौीमगवीता ॥
38 मया ूमादाणयेन वािप ॥ ११-४१॥
यावहासाथ मसृ तोऽिस िवहारशासनभोजन ेष ु । एकोऽथवातु तमं ् ११-४२॥ तामये ामहमूमेयम ॥ िपतािस लोक चराचर ु रीयान ।् म पू गग न मोऽिधकः कुतोऽो लोकऽयेऽूितमूभाव ॥ ११-४३॥
ताण ूिणधाय कायं ूसादये ामहमीशमीम ।् ु िपतेव पऽ सखेव सःु ् ११-४४॥ िूयः िूयायाहिस देव सोढम ु ॥
अपूव िषतोऽि ा भयेन च ूिथतं मनो मे । तदेव मे दशय देव पं े जगिवास ॥ ११-४५॥ ूसीद देवश िकरीिटनं गिदनं चबहं इािम ां िुमहं तथ ैव । ु ने तेन ैव पेण चतभु ज सहॐबाहो भव िवमूत ॥ ११-४६॥ ु ौीभगवानवाच ।
मया ूसेन तवाजनु दे ं पं परं दिशतमायोगात ।् तेजोमयं िवमनमां ् ११-४७॥ ॥ ये देन न पूवम
न वेदयायन ैन दान ैर-् न च िबयािभन तपोिभम ैः । एवंपः श अहं नृलोके िु ं देन कुूवीर ॥ ११-४८॥ मा ते था मा च िवमूढभावो ा पं घोरमीमेदम ।्
अथ ादशोऽायः । भियोगः ु पेतभीः ूीतमनाः पनं तदेव मे पिमदं ूपँय ॥ ११-४९॥ सय उवाच ।
इजनु ं वासदेु वथोा कं पं दशयामास भूयः । आासयामास च भीतमेन ं ु सौवपम ु हाा ॥ ११-५०॥ भूा पनः अजनु उवाच ।
ेदं मानषंु पं तव सौं जनादन । ृ ः सचेताः ूकृ ितं गतः ॥ ११-५१॥ इदानीमि संव ु ौीभगवानवाच ।
ु शि मदं पं वानिस यम । सद देवा अ प िनं दशनकािणः ॥ ११-५२॥ नाहं वेदनै तपसा न दान ेन न चेया । श एवंिवधो िु ं वानिस मां यथा ॥ ११-५३॥ भा नया श अहमेविं वधोऽजनु । ात ं ु िु ं च तेन ूवेु ं च परप ॥ ११-५४॥
ममकृरमो मः सविजतः । िनवरः सवभतू षे ु यः स मामेित पाडव ॥ ११-५५॥
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे िवपदशनयोगो नामैकादशोऽायः ॥ ११॥
अथ ादशोऽायः । भियोगः
अजनु उवाच ।
ु ा ये भाां पयपु ासते । एवं सततय ये चारमं तेषां के योगिवमाः ॥ १२-१॥ ु ौीभगवानवाच ।
39
॥ ौीमगवीता ॥
40 ु ा उपासते । मावेँय मनो ये मां िनय ु तमा मताः ॥ १२-२॥ ौया परयोपेताः ते मे य ये रमिनदँयमं पयपु ासते । ् १२-३॥ सवऽगमिच कू टमचल ुवम ॥
ु सियेियमामं सवऽ समबयः । ु ते ूावि मामेव सवभतू िहते रताः ॥ १२-४॥ ् े शोऽिधकतरेषामासचेतसाम ॥
अा िह गितःखं देहविरवाते ॥ १२-५॥
ये त ु सवािण कमािण मिय सं मरः । अनेन ैव योगेन मां ाय उपासते ॥ १२-६॥
ु सारसागरात ।् तेषामहं समु ता मृसं ् १२-७॥ भवािम निचरााथ मावेिशतचेतसाम ॥
ु िनवेशय । मेव मन आध मिय बिं िनविसिस मेव अत ऊ न संशयः ॥ १२-८॥ अथ िचं समाधात ं ु न शोिष मिय िरम ।् अासयोगेन ततो मािमा ं ु धनय ॥ १२-९॥
अासेऽसमथऽिस ममपरमो भव । मदथ मिप कमािण कुवििमवािस ॥ १२-१०॥ अथ ैतदशोऽिस कत ु मोगमािौतः । ् १२-११॥ सवकमफलागं ततः कु यतावान ॥
ौेयो िह ानमासाानाानं िविशते । ् १२-१२॥ ानामफलागागाािरनरम ॥
अेा सवभतू ानां मैऽः कण एव च । ु मी ॥ १२-१३॥ िनममो िनरहारः समःखसखः
ु सततं योगी यताा ढिनयः । सः ु मिप तमनोबिय मः स मे िूयः ॥ १२-१४॥
याोिजते लोको लोकाोिजते च यः । ु ो यः स च मे िूयः ॥ १२-१५॥ हषामष भयोेग ैम अनपेः शिु चद उदासीनो गतथः ।
अथ ऽयोदशोऽायः । ेऽेऽिवभागयोगः सवारपिरागी यो मः स मे िूयः ॥ १२-१६॥
यो न ित न ेि न शोचित न काित । शभु ाशभु पिरागी भिमाः स मे िूयः ॥ १२-१७॥
समः शऽौ च िमऽे च तथा मानापमानयोः । ु शीतोसखःखे ष ु समः सिवविजतः ॥ १२-१८॥
ु ु िनाितमनी ु येन के निचत ।् त सो अिनके तः िरमितभिमाे िूयो नरः ॥ १२-१९॥
ये त ु धामत ृ िमदं यथों पयपु ासते । ौधाना मरमा भाेऽतीव मे िूयाः ॥ १२-२०॥ ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे भियोगो नाम ादशोऽायः ॥ १२॥
अथ ऽयोदशोऽायः । ेऽेऽिवभागयोगः अजनु उवाच ।
ु च ैव ेऽ ं ेऽमेव च । ूकृ ितं पषं एतेिदतिु मािम ानं ेय ं च के शव ॥ १३-१॥ ु ौीभगवानवाच ।
इदं शरीरं कौेय ेऽिमिभधीयते । एतो वेि तं ूाः ेऽ इित तिदः ॥ १३-२॥ ेऽं चािप मां िवि सवऽे षे ु भारत । ेऽेऽयोान ं यानं मतं मम ॥ १३-३॥
तेऽ ं य या यिकािर यत यत ।् स च यो यभाव तमासेन मे ण ु ॥ १३-४॥ ऋिषिभबधा गीतं छोिभिविवध ैः पृथक ् । ॄसूऽपदै ैव हेतमु ििविनित ैः ॥ १३-५॥
ु महाभूताहारो बिरमे वच। इियािण दशैकं च प चेियगोचराः ॥ १३-६॥
41
॥ ौीमगवीता ॥
42 ु ःखं सातेतना धृितः । इा ेषः सखं ् १३-७॥ एतेऽ ं समासेन सिवकारमदु ातम ॥
अमािनमदिमिहंसा ािराजवम ।् आचायपासनं शौचं ैयमािविनमहः ॥ १३-८॥ इियाथष ु वैरायमनहार एव च । ् १३-९॥ ु ु नम ॥ जमृजराािधःखदोषान दश
ु असिरनिभः पऽदारगृ हािदष ु । िनं च समिचिमािनोपपिष ु ॥ १३-१०॥ मिय चानयोगेन भिरिभचािरणी । िविवदेशसेिवमरितजनसंसिद ॥ १३-११॥
अाानिनं तानाथ दशनम ।् एतानिमित ूोमानं यदतोऽथा ॥ १३-१२॥ ु । ेय ं यवािम याामृतमते अनािदमरं ॄ न सासते ॥ १३-१३॥
ु म ।् सवतः पािणपादं तवतोऽििशरोमख सवतः ौिु तमोके सवमावृ ितित ॥ १३-१४॥
ु सवियगणाभासं सवियिवविजतम ।् ु ु ं गणभोृ असं सवभ ृ ैव िनगण च ॥ १३-१५॥
बिहर भूतानामचरं चरमेव च । ् १३-१६॥ सूादिवेय ं रं चािके च तत ॥
अिवभं च भूतषे ु िवभिमव च ितम ।् भूतभतृ च तेय ं मिस ु ूभिव ु च ॥ १३-१७॥
ु ते । ोितषामिप तोितमसः परम ् १३-१८॥ ानं ेय ं ानगं िद सव िवितम ॥ इित ेऽ ं तथा ानं ेय ं चों समासतः । म एतिाय मावायोपपते ॥ १३-१९॥
ु च ैव िवनादी उभाविप । ूकृ ितं पषं ् १३-२०॥ ु ैव िवि ूकृ ितसवान ॥ िवकारां गणां े हेतःु ूकृ ितते । कायकारणकतृ ु ु पषः सखःखानां भोृ े हेतु ते ॥ १३-२१॥
अथ ऽयोदशोऽायः । ेऽेऽिवभागयोगः ु ु पषः ूकृ ितो िह भेु ूकृ ितजाणान ।् ु कारणं गणसोऽ सदसोिनजस ु ॥ १३-२२॥
ु उपिानमा च भता भोा महेरः । ु ो देहऽे िु षः परः ॥ १३-२३॥ परमाेित चा
ु ैः सह । ु ूकृ ितं च गण य एवं वेि पषं सवथा वतमानोऽिप न स भूयोऽिभजायते ॥ १३-२४॥ ान ेनािन पँयि के िचदाानमाना । अे साेन योगेन कमयोगेन चापरे ॥ १३-२५॥
ु ाे उपासते । अे ेवमजानः ौ तेऽिप चािततरेव मृ ं ु ौिु तपरायणाः ॥ १३-२६॥ यावायते िकिं ावरजमम ।् ेऽेऽसंयोगािि भरतषभ ॥ १३-२७॥
समं सवष ु भूतषे ु ितं परमेरम ।् िवनँयिवनँयं यः पँयित स पँयित ॥ १३-२८॥
समं पँयि सवऽ समवितमीरम ।् ् १३-२९॥ न िहनानाानं ततो याित परां गितम ॥
ूकृ ैव च कमािण िबयमाणािन सवशः । यः पँयित तथाानमकतारं स पँयित ॥ १३-३०॥
ु यदा भूतपृथावमेकमनपँयित । तत एव च िवारं ॄ सते तदा ॥ १३-३१॥
ु ारमाायमयः । अनािदािगण शरीरोऽिप कौेय न करोित न िलते ॥ १३-३२॥ यथा सवगतं सौादाकाशं नोपिलते । सवऽावितो देहे तथाा नोपिलते ॥ १३-३३॥ यथा ूकाशयेकः कृ ं लोकिममं रिवः । ेऽ ं ेऽी तथा कृ ं ूकाशयित भारत ॥ १३-३४॥
ेऽेऽयोरेवमरं ानचषु ा । ् १३-३५॥ भूतूकृ ितमों च ये िवयाि ते परम ॥
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे
43
॥ ौीमगवीता ॥
44 ेऽेऽिवभागयोगो नाम ऽयोदशोऽायः ॥ १३॥
ु ोऽायः । गणऽयिवभागयोगः अथ चतदु श ु ौीभगवानवाच ।
ु मम ।् परं भूयः ूवािम ानानां ानम याा मनु यः सव परां िसििमतो गताः ॥ १४-१॥
इदं ानमपु ािौ मम साध मागताः । सगऽिप नोपजाये ूलये न थि च ॥ १४-२॥
मम योिनमहद ् ॄ तिभ दधाहम ।् सवः सवभतू ानां ततो भवित भारत ॥ १४-३॥
सवयोिनष ु कौेय मूतय ः सवि याः । तासां ॄ महोिनरहं बीजूदः िपता ॥ १४-४॥
ु ूकृ ितसवाः । सं रजम इित गणाः ् १४-५॥ िनबि महाबाहो देहे देिहनमयम ॥ तऽ सं िनमलाकाशकमनामयम ।् ु सखसे न बाित ानसेन चानघ ॥ १४-६॥
ु वम ।् रजो रागाकं िवि तृाससम ् १४-७॥ तिबाित कौेय कमसेन देिहनम ॥
तमानजं िवि मोहनं सवदिे हनाम ।् ूमादालिनिािभिबाित भारत ॥ १४-८॥
ु सयित रजः कमिण भारत । सं सखे ानमावृ त ु तमः ूमादे सयतु ॥ १४-९॥
रजमािभभूय सं भवित भारत । रजः सं तम ैव तमः सं रजथा ॥ १४-१०॥ सवारेष ु देहऽे िकाश उपजायते । ानं यदा तदा िवािवृं सिमतु ॥ १४-११॥
लोभः ूवृिरारः कमणामशमः ृहा । रजेतािन जाये िववृ े भरतष भ ॥ १४-१२॥
अूकाशोऽूवृि ूमादो मोह एव च ।
ु ोऽायः । गणऽयिवभागयोगः अथ चतदु श तमेतािन जाये िववृ े कुनन ॥ १४-१३॥
यदा से ूवृ े त ु ूलयं याित देहभृत ।् तदोमिवदां लोकानमलाितपते ॥ १४-१४॥
रजिस ूलयं गा कमसिष ु जायते । तथा ूलीनमिस मूढयोिनष ु जायते ॥ १४-१५॥
कमणः सकृु ताः सािकं िनमलं फलम ।् ् १४-१६॥ रजस ु फलं ःखमानं तमसः फलम ॥
साायते ानं रजसो लोभ एव च । ूमादमोहौ तमसो भवतोऽानमेव च ॥ १४-१७॥
ऊ गि सा मे िति राजसाः । ु िा अधो गि तामसाः ॥ १४-१८॥ जघगणवृ
ु ः कतारं यदा िानपँयित ु नां गणे । ु परं वेि मावं सोऽिधगित ॥ १४-१९॥ गणे ु ते ानती ऽीेही देहसम ु वान ।् गणान ु ु ॥ १४-२०॥ ु ोऽमृतमते जमृजराःख ैिवम अजनु उवाच ।
ु ेतानतीतो भवित ूभो । कै िल ै ीणान ु िकमाचारः कथं च ैतांीणानितवत त े ॥ १४-२१॥ ु ौीभगवानवाच ।
ूकाशं च ूवृिं च मोहमेव च पाडव । न ेि सवृािन न िनवृािन काित ॥ १४-२२॥
ु ैय न िवचाते । उदासीनवदासीनो गण ु गणा वत इेव ं योऽवितित न ेते ॥ १४-२३॥
ु ः समलोाँमकानः । समःखसखः ु ु ॥ १४-२४॥ ु तिूयािूयो धीरिनासं ितः ु ो ु िमऽािरपयोः । मानापमानयो ु सवारपिरागी गणातीतः स उते ॥ १४-२५॥
मां च योऽिभचारेण भियोगेन सेवते । ु स गणामती ैताभूयाय कते ॥ १४-२६॥
45
॥ ौीमगवीता ॥
46
ॄणो िह ूिताहममृताय च । ु शात च धम सख ैकािक च ॥ १४-२७॥
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे ु ोऽायः ॥ १४॥ गणऽयिवभागयोगो नाम चतदु श
ु अथ पदशोऽायः । पषोमयोगः ु ौीभगवानवाच ।
ू मधःशाखमं ूारयम ।् ऊमल ् १५-१॥ छांिस य पणािन यं वेद स वेदिवत ॥ अधो ूसृता शाखा ु गणूवृ ा िवषयूवालाः । ु अध मूलानसतािन ु ु कमानबीिन मनलोके ॥ १५-२॥ न पमेह तथोपलते नाो न चािदन च सिता । ु अमेन ं सिवढमू लं असशेण ढेन िछा ॥ १५-३॥
ततः पदं तिरमािगतं यिता न िनवति भूयः । ु ूपे । तमेव चां पषं ु यतः ूवृिः ूसृता पराणी ॥ १५-४॥
िनमानमोहा िजतसदोषा अािना िविनवृकामाः । ु ाः सखःखसं ु ैिवम ैर-् ् १५-५॥ गमूढाः पदमयं तत ॥
न तासयते सूय न शशाो न पावकः । या न िनवत े ताम परमं मम ॥ १५-६॥
ममैवांशो जीवलोके जीवभूतः सनातनः । मनःषानीियािण ूकृ ितािन कष ित ॥ १५-७॥
ु अथ पदशोऽायः । पषोमयोगः ु ामतीरः । शरीरं यदवाोित या ् १५-८॥ ािनवाशयात ॥ गृहीैतािन संयाित वायगु ौोऽं चःु शन ं च रसनं याणमेव च । ु वते ॥ १५-९॥ अिधाय मनायं िवषयानपसे
ु ु उामं ितं वािप भानं वा गणाितम ।् ु िवमूढा नानपँयि पँयि ानचषु ः ॥ १५-१०॥
यतो योिगन ैनं पँयावितम ।् यतोऽकृ ताानो न ैनं पँयचेतसः ॥ १५-११॥
यदािदगतं तेजो जगासयतेऽिखलम ।् ् १५-१२॥ यमिस याौ तेजो िवि मामकम ॥
गामािवँय च भूतािन धारयाहमोजसा । ु पािम चौषधीः सवाः सोमो भूा रसाकः ॥ १५-१३॥ अहं वैानरो भूा ूािणनां देहमािौतः । ् १५-१४॥ ु ः पचां चतिु वधम ॥ ूाणापानसमाय सव चाहं िद सििवो मः ृितानमपोहन । वेद ै सवरहमेव वेो ् १५-१५॥ वेदाकृ ेदिवदेव चाहम ॥
ु लोके रार एव च । ािवमौ पषौ रः सवािण भूतािन कू टोऽर उते ॥ १५-१६॥ ु ु उमः पषः परमाेधातः । यो लोकऽयमािवँय िबभ य ईरः ॥ १५-१७॥
यारमतीतोऽहमरादिप चोमः । ु अतोऽि लोके वेद े च ूिथतः पषोमः ॥ १५-१८॥
ु यो मामेवमसूढो जानाित पषोमम ।् स सविवजित मां सवभावेन भारत ॥ १५-१९॥
ु ु ं मयानघ । इित गतमं शािमदम ु एत ु ा बिमााृ तकृ भारत ॥ १५-२०॥
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे
47
॥ ौीमगवीता ॥
48 ु पषोमयोगो नाम पदशोऽायः ॥ १५॥
ु अथ षोडशोऽायः । दैवासरसिभागयोगः ु ौीभगवानवाच ।
अभयं ससंशिु ानयोगविितः । ् १६-१॥ दानं दम य ाायप आजवम ॥
अिहंसा समबोधागः शािरप ैशनु म ।् ् १६-२॥ े लों मादव ं ॑ीरचापलम ॥ दया भूत तेजः मा धृितः शौचमिोहो नाितमािनता । भवि सदं दैवीमिभजात भारत ॥ १६-३॥
दो दपऽिभमान बोधः पामेव च । ् १६-४॥ ु ॥ अानं चािभजात पाथ सदमासरीम
ु मता । दैवी सिमोाय िनबायासरी ु ः सदं दैवीमिभजातोऽिस पाडव ॥ १६-५॥ मा शच
ौ भूतसग लोके ऽिैव आसरु एव च । दैवो िवरशः ूो आसरंु पाथ मे ण ु ॥ १६-६॥
ु । ूवृिं च िनवृिं च जना न िवरासराः न शौचं नािप चाचारो न सं तेष ु िवते ॥ १६-७॥ असमूितं ते जगदारनीरम ।् ् १६-८॥ ु म॥ अपररसूत ं िकमामहैतक
ु एतां िमव नाानोऽबयः । ु ूभवमकमा णः याय जगतोऽिहताः ॥ १६-९॥
काममािौ ूरं दमानमदािताः । मोहाहीासाहावत ऽे शिु चोताः ॥ १६-१०॥ ृ
िचामपिरमेयां च ूलयाामपु ािौताः । कामोपभोगपरमा एताविदित िनिताः ॥ १६-११॥
आशापाशशत ैबाः कामबोधपरायणाः । ् १६-१२॥ ईहे कामभोगाथ मायेनाथ सयान ॥
ु अथ षोडशोऽायः । दैवासरसिभागयोगः इदम मया लिममं ूाे मनोरथम ।् ् १६-१३॥ ु नम ॥ इदमीदमिप मे भिवित पनध
असौ मया हतः शऽहु ि ने चापरानिप । ु ॥ १६-१४॥ ईरोऽहमहं भोगी िसोऽहं बलवाखी
आोऽिभजनवानि कोऽोऽि सशो मया । ये दाािम मोिद इानिवमोिहताः ॥ १६-१५॥ अनेकिचिवॅाा मोहजालसमावृताः । ु ौ ॥ १६-१६॥ ूसाः कामभोगेष ु पति नरके ऽशच
आसािवताः ा धनमानमदािताः । ् १६-१७॥ म॥ यजे नामय ैे देनािविधपूवक अहारं बलं दप कामं बोधं च संिौताः । मामापरदेहषे ु ूिषोऽसूयकाः ॥ १६-१८॥
तानहं िषतः बुरांसारेष ु नराधमान ।् ु व योिनष ु ॥ १६-१९॥ िपाजॐमशभु ानासरीे
ु योिनमापा मूढा जिन जिन । आसर ् १६-२०॥ मामूा ैव कौेय ततो याधमां गितम ॥
िऽिवधं नरकेदं ारं नाशनमानः । ् १६-२१॥ कामः बोधथा लोभादेतयं जेत ॥ ु ः कौेय तमोारैििभन रः । एत ैिवम ् १६-२२॥ आचरानः ौेयतो याित परां गितम ॥ ु ृ वतत े कामकारतः । यः शािविधम ् १६-२३॥ ु न परां गितम ॥ न स िसिमवाोित न सखं ताां ूमाणं ते कायाकायवितौ । ाा शािवधानों कम कतिु महाहिस ॥ १६-२४॥
ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे ु दैवासरसिभागयोगो नाम षोडशोऽायः ॥ १६॥
49
॥ ौीमगवीता ॥
50
अथ सदशोऽायः । ौाऽयिवभागयोगः अजनु उवाच ।
ु ृ यजे ौयािताः । ये शािविधम तेषां िना त ु का कृ समाहो रजमः ॥ १७-१॥ ु ौीभगवानवाच ।
िऽिवधा भवित ौा देिहनां सा भावजा । सािकी राजसी च ैव तामसी चेित तां ण ु ॥ १७-२॥
ु सानपा सव ौा भवित भारत । ु यो यः स एव सः ॥ १७-३॥ ौामयोऽयं पषो यजे सािका देवारांिस राजसाः । ूेताूतगणांाे यजे तामसा जनाः ॥ १७-४॥ अशािविहतं घोरं ते ये तपो जनाः । ु ाः कामरागबलािताः ॥ १७-५॥ दाहारसंय
कष यः शरीरं भूतमाममचेतसः । ् १७-६॥ ु मां च ैवाःशरीरं तािासरिनयान ॥ आहारिप सव िऽिवधो भवित िूयः । यपथा दानं तेषां भेदिममं ण ु ॥ १७-७॥
ु आयःु सबलारोयसखूीितिववध नाः । राः िधाः िरा ा आहाराः सािकिूयाः ॥ १७-८॥
ु कलवणातीिवदािहनः । आहारा राजसेा ःखशोकामयूदाः ॥ १७-९॥
यातयामं गतरसं पूित पयिु षतं च यत ।् ् १७-१०॥ उिमिप चामे ं भोजनं तामसिूयम ॥
अफलाििभयो िविधो य इते । यमेविे त मनः समाधाय स सािकः ॥ १७-११॥
अिभसाय त ु फलं दाथ मिप च ैव यत ।् ् १७-१२॥ इते भरतौे तं यं िवि राजसम ॥
िविधहीनमसृां महीनमदिणम ।् ौािवरिहतं यं तामसं पिरचते ॥ १७-१३॥ ु देविजगूापू जनं शौचमाजवम ।्
अथ सदशोऽायः । ौाऽयिवभागयोगः ॄचयमिहंसा च शारीरं तप उते ॥ १७-१४॥
अनेु गकरं वां सं िूयिहतं च यत ।् ाायासनं च ैव वायं तप उते ॥ १७-१५॥ मनः ूसादः सौं मौनमािविनमहः । ु ते ॥ १७-१६॥ भावसंशिु िरेतपो मानसम
ौया परया तं तपििवधं नरैः । ु ै ः सािकं पिरचते ॥ १७-१७॥ अफलाकाििभय
सारमानपूजाथ तपो देन च ैव यत ।् ् १७-१८॥ िबयते तिदह ूों राजसं चलमीवु म ॥
मूढमाहेणानो यीडया िबयते तपः । ् १७-१९॥ परोादनाथ वा तामसमदु ातम ॥
ु दातिमित यानं दीयतेऽनपकािरणे । ् १७-२०॥ देश े काले च पाऽे च तानं सािकं ृतम ॥
ु ु । य ु ूपकाराथ फलमिु ँय वा पनः ् १७-२१॥ दीयते च पिरिं तानं राजसं ृतम ॥ अदेशकाले यानमपाऽे दीयते । ् १७-२२॥ असृ तमवातं तामसमदु ातम ॥
ॐतिदित िनदशो ॄणििवधः ृतः । ु ॥ १७-२३॥ ॄाणाेन वेदा या िविहताः परा ु तादोिमदा यदानतपःिबयाः । ् १७-२४॥ ूवत े िवधानोाः सततं ॄवािदनाम ॥
तिदनिभसाय फलं यतपःिबयाः । दानिबया िविवधाः िबये मोकाििभः ॥ १७-२५॥ ु च सिदेतय ु ते । सावे साधभावे ु ते ॥ १७-२६॥ ूशे कमिण तथा सः पाथ य
ये तपिस दान े च िितः सिदित चोते । कम च ैव तदथयं सिदेवािभधीयते ॥ १७-२७॥
अौया तं दं तपं कृ तं च यत ।् ु असिदते पाथ न च ते नो इह ॥ १७-२८॥ ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु
51
॥ ौीमगवीता ॥
52 ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे ौाऽयिवभागयोगो नाम सदशोऽायः ॥ १७॥
अथाादशोऽायः । मोसंासयोगः अजनु उवाच ।
संास महाबाहो तिमािम वेिदतमु ।् ाग च षीके श पृथे िशिनषूदन ॥ १८-१॥ ु ौीभगवानवाच ।
काानां कमणां ासं संासं कवयो िवः । सवकमफलागं ूाागं िवचणाः ॥ १८-२॥
ां दोषविदेके कम ूामनीिषणः । यदानतपःकम न ािमित चापरे ॥ १८-३॥
िनयं ण ु मे तऽ ागे भरतसम । ु ागो िह पषाय िऽिवधः सकीिततः ॥ १८-४॥ यदानतपःकम न ां कायमवे तत ।् ् १८-५॥ यो दानं तप ैव पावनािन मनीिषणाम ॥
एतािप त ु कमािण सं ा फलािन च । ् १८-६॥ ु मम ॥ कतानीित मे पाथ िनितं मतम
िनयत त ु संासः कमणो नोपपते । मोहा पिरागामसः पिरकीिततः ॥ १८-७॥
ःखिमेव यम काये शभयाजेत ।् ् १८-८॥ स कृ ा राजसं ागं न ैव ागफलं लभेत ॥
कायिमेव यम िनयतं िबयतेऽजनु । सं ा फलं च ैव स ागः सािको मतः ॥ १८-९॥
ु न ेकुशलं कम कुशले नानषते । ागी ससमािवो मेधावी िछसंशयः ॥ १८-१०॥ न िह देहभृता शं ं ु कमायशेषतः । य ु कमफलागी स ागीिभधीयते ॥ १८-११॥
अथाादशोऽायः । मोसंासयोगः अिनिमं िमौं च िऽिवधं कमणः फलम ।् ् १८-१२॥ भवािगनां ूे न त ु संािसनां िचत ॥ प ैतािन महाबाहो कारणािन िनबोध मे । ् १८-१३॥ साे कृ ताे ूोािन िसये सवकमणाम ॥
अिधानं तथा कता करणं च पृथिवधम ।् ् १८-१४॥ िविवधा पृथे ा दैव ं च ैवाऽ पमम ॥
शरीरवानोिभयम ूारभते नरः । ां वा िवपरीतं वा प ैते त हेतवः ॥ १८-१५॥
तऽैव ं सित कतारमाानं के वलं त ु यः । ु पँयकृ तबिा स पँयित मितः ॥ १८-१६॥
ु न िलते । य नाह तो भावो बिय हाऽिप स इमाँोका हि न िनबते ॥ १८-१७॥ ानं ेय ं पिराता िऽिवधा कमचोदना । करणं कम कतित िऽिवधः कमसहः ॥ १८-१८॥
ु दतः । ानं कम च कताच िऽध ैव गणभे ु े ूोते गणसान यथावण ु तािप ॥ १८-१९॥
सवभतू षे ु येन ैकं भावमयमीते । ् १८-२०॥ अिवभं िवभे ष ु तानं िवि सािकम ॥
पृथेन त ु यानं नानाभावाृथिवधान ।् ् १८-२१॥ वेि सवष ु भूतषे ु तानं िवि राजसम ॥
ु म ।् य ु कृ वदेकिाय समहैतक ् १८-२२॥ अताथ वदं च तामसमदु ातम ॥
िनयतं सरिहतमरागेषतः कृ तम ।् ु ते ॥ १८-२३॥ अफलूेनु ा कम यािकम ु । य ु कामेनु ा कम साहारेण वा पनः ् १८-२४॥ िबयते बलायासं तिाजसमदु ातम ॥
ु अनबं यं िहंसामनपे च पौषम ।् ु ते ॥ १८-२५॥ मोहादारते कम यामसम
ु ु सोऽनहंवादी धृाहसमितः म । िव िसिसोिन कारः कता सािक उते ॥ १८-२६॥
53
॥ ौीमगवीता ॥
54 ु ो िहंसाकोऽशिु चः । रागी कमफलूे हष शोकाितः कता राजसः पिरकीिततः ॥ १८-२७॥ ु ः ूाकृ तः ः शठो न ैृ ितकोऽलसः । अय िवषादी दीघसऽू ी च कता तामस उते ॥ १८-२८॥ ु ु भद ं धृत े ैव गणतििवधं बे ण ु । े पृथेन धनय ॥ १८-२९॥ ूोमानमशेषण
ूवृिं च िनवृिं च कायाकाय भयाभये । ु सा पाथ सािकी ॥ १८-३०॥ बं मों च या वेि बिः यया धममधम च काय चाकायमवे च । ु सा पाथ राजसी ॥ १८-३१॥ अयथावजानाित बिः
अधम धमिमित या मते तमसावृता । ु सा पाथ तामसी ॥ १८-३२॥ सवाथािपरीतां बिः
धृा यया धारयते मनःूाणेियिबयाः । योगेनािभचािरया धृितः सा पाथ सािकी ॥ १८-३३॥ ृ ा धारयतेऽजनु । यया त ु धमकामाथा ूसेन फलाकाी धृितः सा पाथ राजसी ॥ १८-३४॥
यया ं भयं शोकं िवषादं मदमेव च । ु ित मधा धृितः सा पाथ तामसी ॥ १८-३५॥ न िवम
ु िदान िऽिवधं ण ु मे भरतष भ । सखं अासािमते यऽ ःखां च िनगित ॥ १८-३६॥
यदमे िवषिमव पिरणामेऽमृतोपमम ।् ् १८-३७॥ ु ं सािकं ूोमाबिूसादजम ु तख ॥
िवषयेियसंयोगादमेऽमृतोपमम ।् ् १८-३८॥ ु ं राजसं ृतम ॥ पिरणामे िवषिमव तख ु ु मोहनमानः । यदमे चानबे च सखं ् १८-३९॥ िनिालूमादों तामसमदु ातम ॥
ु । न तदि पृिथां वा िदिव देवषे ु वा पनः ु ं यदेिभः ाििभगण ु ैः ॥ १८-४०॥ सं ूकृ ितज ैम
ॄाणिऽयिवशां शूिाणां च परप । ु ैः ॥ १८-४१॥ कमािण ूिवभािन भावूभवैगण
अथाादशोऽायः । मोसंासयोगः शमो दमपः शौचं ािराजवमेव च । ् १८-४२॥ ानं िवानमािं ॄकम भावजम ॥
ु े चापलायनम ।् शौय तेजो धृितदा ं य ् १८-४३॥ दानमीरभाव ाऽं कम भावजम ॥
कृ िषगौरवािणं वैँयकम भावजम ।् ् १८-४४॥ पिरचयाकं कम शूिािप भावजम ॥
े े कमयिभरतः संिसिं लभते नरः । कमिनरतः िसिं यथा िवित तण ु ॥ १८-४५॥
यतः ूवृिभूत ानां येन सविमदं ततम ।् कमणा तम िसिं िवित मानवः ॥ १८-४६॥ ु परधमानितात ु ौेयाधम िवगणः ।् ् भाविनयतं कम कुवाोित िकिषम ॥ १८-४७॥ सहजं कम कौेय सदोषमिप न जेत ।् सवारा िह दोषेण धूमने ाििरवावृताः ॥ १८-४८॥
ु सवऽ िजताा िवगतृहः । असबिः न ै िसिं परमां संासेनािधगित ॥ १८-४९॥
िसिं ूाो यथा ॄ तथाोित िनबोध मे । समासेन ैव कौेय िना ान या परा ॥ १८-५०॥
ु ो धृाानं िनय च । ु िवश ु या य बा ु शादीिषयांा रागेषौ द च ॥ १८-५१॥
िविवसेवी लाशी यतवाायमानसः । ानयोगपरो िनं वैरायं समपु ािौतः ॥ १८-५२॥
अहारं बलं दप कामं बोधं पिरमहम ।् ु िनममः शाो ॄभूयाय कते ॥ १८-५३॥ िवम
ॄभूतः ूसाा न शोचित न काित । ् १८-५४॥ समः सवष ु भूतषे ु मिं लभते पराम ॥
भा मामिभजानाित यावााि ततः । ् १८-५५॥ ततो मां ततो ाा िवशते तदनरम ॥
सवकमायिप सदा कुवाणो मपाौयः । ् १८-५६॥ मसादादवाोित शातं पदमयम ॥
55
॥ ौीमगवीता ॥
56 चेतसा सवकमािण मिय सं मरः । ु बियोगम पु ािौ मिः सततं भव ॥ १८-५७॥
मिः सवगािण मसादािरिस । अथ चेमहारा ौोिस िवनिस ॥ १८-५८॥
यदहारमािौ न यो इित मसे । िम ैष वसाये ूकृ ितां िनयोित ॥ १८-५९॥
भावजेन कौेय िनबः ेन कमणा । ् १८-६०॥ कत ु न ेिस योहािरवशोिप तत ॥ ईरः सवभतू ानां ेशऽे जनु ितित । ॅामयवभतू ािन याढािन मायया ॥ १८-६१॥
तमेव शरणं ग सवभावेन भारत । ् १८-६२॥ तसादारां शािं ानं ूािस शातम ॥
ु ुतरं मया । इित ते ानमाातं गा े यथेिस तथा कु ॥ १८-६३॥ िवमृँय ैतदशेषण
ु सवगतमं भूयः ण ु मे परमं वचः । ् १८-६४॥ इोऽिस मे ढिमित ततो वािम ते िहतम ॥ मना भव मो माजी मां नमु । मामेव ै िस सं ते ूितजान े िूयोऽिस मे ॥ १८-६५॥
सवधमािर मामेकं शरणं ोज । ु ः ॥ १८-६६॥ अहं ा सवपापेो मोियािम मा शच इदं ते नातपाय नाभाय कदाचन । ु षू वे वां न च मां योऽसूयित ॥ १८-६७॥ न चाशौ
ु मे िभधाित । य इदं परमं गं भिं मिय परां कृ ा मामेव ै संशयः ॥ १८-६८॥
ु ष ु किे िूयकृ मः । न च ताने ु ॥ १८-६९॥ भिवता न च मे तादः िूयतरो भिव
अेते च य इमं ध संवादमावयोः । ानयेन तेनाहिमः ािमित मे मितः ॥ १८-७०॥
ौावाननसूय णयु ादिप यो नरः । ् १८-७१॥ ु यकम ु ः शभु ाँोकााया ु सोऽिप म णाम ॥
ॐ
57 किदेतुत ं पाथ य ैकामेण चेतसा । किदानसोहः ूने धनय ॥ १८-७२॥ अजनु उवाच ।
नो मोहः ृितला सादायातु । ितोऽि गतसेहः किरे वचनं तव ॥ १८-७३॥ सय उवाच ।
इहं वासदेु व पाथ च महानः । ् १८-७४॥ संवादिमममौौषमत ु ं रोमहष णम ॥
ासूसादाुतवान ेत ुमहं परम ।् ् १८-७५॥ योगं योगेराृ ाााथयतः यम ॥
ृ सं ृ संवादिमममत राजं ु म ।् ु ािम च मु मु ः ॥ १८-७६॥ के शवाजनु योः पयं
ृ सं ृ पमत त सं ु ं हरेः । ु पनः ु ॥ १८-७७॥ िवयो मे महान र् ाजािम च पनः ु रः । यऽ योगेरः कृ ो यऽ पाथ धनध तऽ ौीिवजयो भूितीवु ा नीितमितमम ॥ १८-७८॥ ॐ तिदित ौीमगवीतासूपिनष ु ॄिवायां योगशाे ौीकृ ाजनु संवादे मोसंासयोगो नाम अादशोऽायः ॥ १८॥
ॐ
ु शााकारं भजगशयनं पनाभं सरेु शम ।् िवाधारं गगनसशं मेघवण शभु ाम ।् लीकां कमलनयनं योिगिभानगम ।् ् वे िव ं ु भवभयहरं सवलोकै कनाथम ॥
॥ ौीमगवीता ॥
58
This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of any website or individuals or for commercial purpose without permission. Please help to maintain respect for volunteer spirit. .. shrImadbhagavadgItA .. was typeset on April 10, 2015 Please send corrections to [email protected]