Sancti Cypriani episcopi opera. Pars I. Ad Quirinum. Ad Fortunatum. De lapsis. De unitate [1] 9782503000312

Table of contents :
Titulus
Introductio generalis
Bibliographia selecta
Index auctorum bibliographiae
AD QVIRINVM. AD FORTVNATVM
Introduction
Table des abréviations des traités de S. Cyprien
Ad Quirinum
Index siglorum
Liber I
Liber II
Liber III
Ad Fortunatum
Index siglorum
Textus
DE LAPSIS
Introduction
The manuscripts
Textus
DE ECCLESIAE CATHOLICAE VNITATE
Introduction
The manuscripts
Textus
Index locorum Sacrae Scripturae
Conspectus materiae

Citation preview

CUNLEVS CHRISIEFANORVM SERIES LATINA ELE

TYPOGRAPHET

Bit £POL3

ZXREGHOLE

Iheoloqu

library

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT C alifoeria

P i

Ww,

,

F

114

3*7

"Le

i

1

:

,

Jn Ado

j] '

t

D ise

RE

MA LE XA

ET ;

1 AE

ad prt Hu i: LVNOU CL

Ts 1

"

[1 ui

A

(&

a

y

" Fa ds Es ur

'

MN:

n M

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

II

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

III

SANCII CYPRIANI EPISCOPI OPERA PARS I

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXII

PONTIFICII

SANCTI CYPRIANI EPISCOPI OPERA

AD QVIRINVM AD FORTVNATVM EDIDIT

R. WEBER

DE LAPSIS DE ECCLESIAE CATHOLICAE VNITATE EDIDIT

M. BÉVENOT

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXII

PONTIFICII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE ÍINSTITVTIONI ATQVE OPrTIMIS ÁRTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

INTRODVCTIO

GENERALIS

Duobus uix a Christo saeculis elapsis Caecilius 'qui et Thascius' Cyprianus per decem fere annos episcopus fuit Carthaginensis. Parentibus diuitibus paganisque ortus post edücationem tunc temporis optimam rhetoris iam partes agebat, cum subito ad Christum ex toto conuersus est. Nam

illecebris saeculi, ut postea confessus est, irretitus et *desperatione meliorum' distractus, per Christi baptismum in nouum iam hominem effectus est. Scripturae enim sacrae lectione didicit mores prauos gratiae Dei confisus corrigere quos suis fretus uiribus non poterat. Mox populus Carthaginensis, cui etiam catechumenus sua se modestia ac largitionibus in pauperes factis commendauerat, illum licet neophytum primo presbyterum suum deinde episcopum elegit (V?£a 2, 3, 5, 6) paucis sane presbyteris contradicentibus (A.D. 248-9) (E.

59. 9, cf. E. 43. 3, 5).

Euentus sui episcopatus praecipui breui enumerari possunt : persecutio atrox in Christianos ab imperatore Decio exagitata (250-1) ; proximo anno, saeuiente Gallo imperatore, imminentia nouae persecutionis quae tamen Carthaginem non irruit; pestilentia quae ibi omnes corripiebat (Vita 9; De Mortalitate) ; deinde quaestio diu (255-6) disputata de baptismo ab haereticis collato, in qua Cyprianus uehementer sese Stephano, episcopo Romano, opposuit; persecutio denique imperatoris Valeriani (257-8), in qua Cyprianus, post exilium annuum toleratum, Carthaginem tandem reuersus martyrium ibi fortis subiit (14 Sept. 258). FONTES Vita Cypriani a diacono suo Pontio, homine prolixae simplicitatis, edita manifestat omnium in episcopum admirationem et amorem, eiusdemque scripta praecipua enumerat. Quae de martyrio ipso ibi narrantur complenda sunt documento Acía $roconsularia (uel Pass?o) nuncupato. Ceterum fontes praecipui eius uitae spiritualis, ecclesiasticae, ciuilis sunt tum tractatus, qui dicuntur, quibus fideles alloquebatur, tum epistolae fere octoginta quae simul imaginem ecclesiae medio saeculo tertio existentis singulari modo illustrant. DOCTRINA Cum tractatus in hoc uolumine propositi singuli propriam introductionem habeant, satis erit hic generalem dare conspectum fidei Cypriani doctrinalis eiusque de ecclesia sensus, quales in eius scriptis passim innotescunt. Praeeminet consuetudo eius sacras scripturas citandi non solum ad doctrinam de Deo — Patre, Filio, et Spiritu Sancto — illustrandam, sed ad ecclesiam, qualem nouerat, explican-

A3

C2 Ca2pemempueeuED

VI

INTRODVCTIO

GENERALIS

dam et ad fideles sibi commissos in spiritu et opere instruendos. Itaque traditionem practice potius quam theoretice colebat, qualis simul cum ecclesia crescente sese euoluerat, neque tamen consuetudines specie traditionales admittere uolebat quae forte sibi ueritatem uiderentur corrumpere. Quo pacto, dum Tertulliani opera (suppresso quidem nomine) largiter adhibet in suis scriptis ita ut secundum Hieronymum Tertullianum *Magistrum' suum uocauerit, nihilominus plures eius doctrinas reicit et expresse refutat. Sic, neglecto illius De Fuga, ipse a persecutione secessit, secessusque reddit rationes in epistulis 14 et 20. Sic, dum Nouatianum refellit qui spem pacis lapsis oblatam illecebram fore ne martyres fierent monebat (Ep. 55.20), refellit simul Tertulliani simile argumentum (De Pudicitia 9. 10 ; 21. 8). Doctrina de infantium baptismo ne ad octauum quidem diem differendo (Ef. 64. 2-6) contradicit Tertulliani reiectioni omnis infantium baptismi (De Baptismo 18. 4-5). Comparanti denique De Lajsis Cypriani (17-20) cum De Pudicitia 2. 3; 1x. 2, 18 apparet Cyprianum a Tertulliano modo mutuari, modo differre circa "peccata contra Deum' et de remissione peccatorum a *martyribus' concessa. Immo Cyprianus ibidem, necnon in De Vqiate, ita defendit auctoritatem episcopalem ut Tertulliani contemptum pro numero episcoporum' refutare uelle uideatur. Cyprianus sane non is erat qui hominem caece sequeretur, nedum Tertullanum Montanistam. Interdum ad fontem prouocat qui homini moderno minus placet — ad uisiones scilicet uel proprias uel alienas. De his, sicut de 'inspirationibus' et 'mandatis directis Dei' ab illo susceptis, iudicium ne sit imprudens, quasi merae hallucinationes fuerint aut assertiones conscie mendaces. Alia aliter diiudicanda sunt, sicut hodie narrationes biblicae. Fieri enim

potest ut Cyprianus in praedicatione pastorali aliquam fabulam excogitauerit qua doctrinam uel praxim fidelibus suis commendaret, neque in errorem auditores duxisse habendus est. Scripta enim apocrypha et 'Recognitiones' mirabiles etiam christiani tunc in deliciis habebant. Alii fontes detegi uix possunt. Cyprianus antecessores suos christianos nunquam nominat, immo neque scriptores profanos quamuis argumenta et illustrationes ab illis haustas saepe proponat, utpote uir litteris bene cultus qui eisdem ad fidem illustrandam sine ostentatione uti soleat. ECCLESIOLOGIA Quamuis propter duo schismata explicite de structura ecclesiae agere coactus sit (e.g. in De Ecclesiae Catholicae Vnitate et in pluribus epistolis), praecipue cordi habebat uitam spiritualem et moralem fidelium fouere quos Deus sibi in curam pastoralem commiserat. Capita doctrinae eius ordinaria sunt :

INTRODVCTIO

GENERALIS

VII

prouidentia diuina; Verbum (uel Sermo) Dei caro factum; Christus, qui peccata nostra portauit ; qui fide et baptismo nobis tam corpus renouat quam animam ; qui non solum pro Deo certantes benigne speculatur, sed et lapsos restaurat; qui et sua nos carne et sanguine pascit, et in congressione aduersus mundum et diabolum Spiritu suo roborat, immo qui 'et ipse luctatur in nobis' (E. 10. 4) et uictores aeterna salute coronat, — haec sunt quae de Dei erga nos amore proclamat. Ex altera parte uehementer admonet suos de hostilitate diaboli perpetua, cui ut mos erat inter ecclesiae patres magnas tribuit partes; illum enim cum Adamum olim decepisset, omnes iam homines cum 'contagione antiqua' natos quotidie subtili sua fraude lacessere. Itaque fideles suos, inter Christum et Satanam positos, Cyprianus assidue hortatur, gratulatur, reprehendit, minatur; fidem praedicat, adorationem, gratiarum actiones, uirtutes tentationibus contrarias exercendas (e.g. De Dominica Oratione ;Ep. 63; De Habitu Virginum; De Opere et Eleemosynis ; De Zelo et Liuore ; De Mortalitate).

Praecipue tamen et incessanter caritatem inculcat — dilectionem scilicet Dei et proximi — ipse suis exemplar et stimulus (ut in captiuis fidelibus redimendis, cf. Ef. 62). Itaque contra haereses et schismata uehementer non tam ideo agit quia de auctoritate sua detrahant sacerdotali, quam quod omne schisma ex inuidia oriatur et fraternam corrumpat concordiam ; 'pacem' enim eucharisticam qua significetur tum unio uitalis inter fideles tum poenitentium reconciliatio cum ecclesia, de caritate mutua constitui neque cum schismate componi posse. Nam unitatem ecclesiae, quantumuis a 'concordia episcoporum' penderet, multo profundius in caritate a Spiritu sancto in corda fidelium infusa radicatam esse sentiebat. CoDiCES MANVSCRIPTI Ipse Cyprianus quasdam suas epistolas uel tractatus simul colligebat ut transcriptae uel localiter uel uniuersim distribui possent. Tales nucleum quemdam earum collectionum constituerunt multiplicium quae usque ad nos peruenerunt, additis identidem litteris genuinis quae hic uel illic seruatae erant, aut aliis quae pro dolor Cypriano immerito adscriptae sunt. Catalogi rerum quae in antiquissimis collectionibus inueniebantur partim saltem ad nos peruenerunt in Va (7) et in sic dicto Catalogo Cheltenhamensi (a.'T. Mommsen c. 1885 inuento) qui circa annum 359 uidetur confectus (cf. W. Sanday, "The Cheltenham List of the Canonical Books of the Old Testament and New Testament and of the Writings of St Cyprian' in Studia Biblica et Ecclesiastica III, vi (1891), pp. 217-325). At non nisi aliunde ac praecipue ex ipsis codicibus inter se com-

VII

INTRODVCTIO

GENERALIS

paratis determinari potest quaenam opera authentica sint, et quaenam uarias inter lectiones sint praeferendae. Ducenti fere codices supersunt — inde ab antiquissimis fragmentis anni c. 400, usque ad magnas collectiones saeculi decimi quinti — qui testes nobis sunt quanti Cyprianus ipse semper haberetur, et quanta industria opera eius in scriptoriis plerumque monasticis transcriberentur. Iam S. Hieronymus Bethlehemi degens circa annum 392 scribebat : 'Huius ingenii superfluum est indicem texere, cum sole clariora sint eius opera' (De Viris Illustribus, cap. 67). Iam si scriptorum 'classicorum' antiqui codices superstites saepius rari sunt uel omnino desiderantur, Cypriani habemus uiginti fere codices qui iam ante saeculum decimum conscripti sunt. Nihilominus transcriptiones successiuae, mendis semper obnoxiae, at praesertim mutuationes inter codices quibus lectiones ab una traditione in aliam ad textum *meliorandum' iam antiquissime transferebantur, effecerunt ut 'Stemma' comprehensiuum non nisi arbitrarie et sine practica utilitate construi possit. Ad aliquam solutionem huius difficultatis 'contaminationum' inueniendam,

operam

dedi in 7TAe Tradition

of Manuscripts,

à Study in the Transmission of St Cyprian's Treatises, in quo praesertim ex multiplici uariarum lectionum comparatione ad hanc conclusionem de codicibus peruentum est : 'Ceteris paribus eadem lectio, quae in duobus uel pluribus codicibus (etiam mendis plenis) con£ra ceteros inuenitur, eo probabilius uera est quo rarius iidem codices in mendis suis inter se congruunt.' Quo posito fundamento neque aliis indiciis neglectis, certus numerus codicum selectus est ex quibus textus saltem tractatuum exacte, quantum hodie fieri posset, determinaretur. Excipiuntur tamen Testimonia ad. Quirinum, quae saepe aliter ac ceteri tractatus transmissa sunt, et omnes epistolae quae, alibi aliae in collectiones insertae et saepe de nouo ordinatae, problema ponunt quod adhuc solutione caret. Codices cyprianici per totam Europam dispersi sunt, quorum plurimi in Gallia et in Italia asseruantur. Anglia sibi uindicare potest folia quaedam codicis omnium antiquissimi (B.M., 406154, c. A.D. 400) ex quo aliqui codices saeculi duodecimi in Anglia scripti prouenerunt (e.g. B.M., Royal 6 B XV (e) et B.M. Arundel 217). Alia fragmenta antiqua seruantur Mediolani, Taurini et Aurelianis, codex autem qui aliquos tractatus integros contineat primus Lutetiae Parisiorum stat, scilicet B.N., Lat. 10592, anni circiter 500 (S). Ex fine octaui usque ad finem noni saeculi multiplicantur codices quorum praecipui sunt : PAnrS, B.N., Lat. 1647A (P) ; AuczEns, Bibl. Munic., 148 (/) ;TRovss, Bibl. Munic., 581 (Q); VaricAN, Reg. Lat. 116 (R) et Reg. Lat. 118 (T) ; Municg, Lat. 208 (M) et Lat. 4597 (Y); WüÜnzBumRG Univ., Mp. th. f. 145 (W) ; ST GALLEN, 89 (G) ;LEYDEN, Univ., Voss. lat. fol. 4o (K); ,

INTRODVCTIO

GENERALIS

IX

OxronD, Bodl. ,Laud Misc. 105 (U), Laud Misc. 451 (D) et Add. C. 15 (0) ; VIENNA, 962 (L). Ex ceteris sufficiat indicare

LEYDEN,

Univ., Voss. lat. oct. 7 (A) saeculi undecimi, et

Panis, B.N., Lat. 15282 (H) duodecimi, quorum uterque, una cum M,

Q, et T, summi est momenti ad duplicem editionem

capitis quarti De Vmitate stabiliendam ; denique HoLKHAM Üi21 (Ho), qui solus paruam quamdam seruat epistolam et aliis etiam indiciis manifestat talem se retinuisse traditionem propriam ut, licet sit saeculi quinti decimi, ordinem suae materiae a longissimis temporibus haereditasse uideatur, et indicium aliquod praebeat archetypi cuiusdam ex quo ordinationes epistolarum in codicibus nostris uel antiquissimis uarie dispositarum, originem suam uario modo tandem duxerint (cf. Bévenot, 'A new Cyprianic Fragment' in Bulletin of the John Rylands Library, uol. 28 (1946), p. 1-7 [textus in Migne, P.L. Suppl. I, p. 41-43] et The Tradition of Manuscripts (1961), praesertim cap. III-V, p. 29-46. M. Bévenot, S.I.

NOTA. In hac editione respectus habetur ad priorem operum Cypriani editionem, G. Hartel, C.S.E.L., t. III (1868-71), ad cuius paginas auctores recentiores saepe lectores suos dirigunt. Quae paginae hic in margine textus noui dextro indicantur sub littera V (— Corpus Vindobonense).

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

Generi oor E. ER. OG o3 nn. I-45 Editiones et Versiones praecipuae ,......... es 46-66 De singulis S. Cypriani opusculis Testimonia ad Quirinum — Ad. Fortunatum ...... 67-80 PEPSOBIGIC EC SEEE UPPSEAN TORT SOEMSS Val s. 81-162 En ik See SC SPOT ERTCR UR WE OS St 163-164 ba dE E PLOTS ele vere sno S sun we eter a cita dups 165-166 MuuDonaiuib Pu i. Ai ONRNIES Us FR hassle ot 167-171 Deo WO PTOHUR TIE ETU.VUTINK TTC TE 172-178 JUS OT LOU QOMHIEUCT S as omen sees s tae ram Te tete n €1R 179-186 DER OFT NEED. ore o citciscum y pasion td MERO S 187-195 DOSERTFEPHUOEUREIES. x DR-LCAUIERSOU T TEE EE 196 DOCTI CNI TTL SL CRPIPITIE ORO PCRCODORUE 197-201

De honocbuli MAE Ls orm eso iem

s RD e folete es

202-205

EREISAMa OA, OuSROL. Iam He. exe SCR AS dl Appendix : Quod idola di? non sint ......... ss. Codices — Traditio textus - Palaeographica ........ Versiones antiquae Graecae et Orientales ......... Philolósicau tU eUsc Tor TO Im ORC Ae Las MISI Clascolie fuetricab c. e reo rt Ne EA LexienerapHica. ux --mpaertant is vp deae diet rns dLexkasbiblicus 14. 4T vastus Hzeseticamh ae qox doueobus t AA MET Xa Cronanms et scptores'seutiles- t. oe Tuer eere Cyprianus et scriptores ecclesiastici antiquiores .... Cyprianus et scriptores ecclesiastici posteriores ..... Doctrina philosophica et theologica Genéraliat Mer, DN LA. TINCIDU Sm SODUEST GNIS De bap E E AES FETTTPI INNER DC TUCDATIBIId s sessio: misura dtu. cabcoc ^ Sa TE Deupaeniipnid enge. V. sistat 2o dier iota e xd e n Desensu 1)00 90343 DE GG SN ea vs Aedilis JO EIU moe ROM MEESOSETTSA Historic M E ED EE S EETie ie is MTS tappe Rp Pete ia RALIS UII ee:

206-226 227-220 230-259 260-265 266-285 286-288 289-298 299-310 311-322 323-331 332-341 342-356

De:S- Cypriani," Vita, post mortem '|. 2. 2e

480-509

Addengaxa

Nee

Pav f. qegqis - ma SX See»

eni

emn

357-383 384-404 405-421 422-443 444-450 451-456 457-475 476-479 510-518

XII

BIBLIOGRAPHIA SELECTA Generalia

I B. ALTANER-A.

STUIBER,

Paírologie, Freiburg

i. Br., 19667,

p. 172-181. 2 O. BARDENHEWER,

Geschichte der altkirchlichen Literatur, 1L,

Freiburg in Br., 1914?, p. 442-517. 3 R. CziLLIER, Héstocre générale des auteurs sacrés et ecclésiastiques, ITI, Paris, 1732, p. 1-224 (— editio altera, II, Paris,

1859, p. 257-387).

4 P. DE LABRIOLLE, H'?stosre de la littérature chrétienne, I, 3e éd.,

revue et corrigée par G. BARpy, Paris, 1947, p. 193-247. 5 A. HARNACRK, Geschichte der alichristlichen Literatur bis Eusebius, I, Leipzig, 1893, p. 688-730; II, 1904, p. 334-368. 6 S. LENAIN DE TILLEMONT, Mémoires pour servir à lhistowe ecclésiastique des six jremaiers siécles, IV, Paris, 1696, P- 45-198; 601-645. 7 P. MowcEaux, Histoire littéraire de l'Afrique chrétienne, II : Saint Cyprien et son temps, Paris, 1902. 8 U. MonRICcA, Storia della letteratura latina cristiana, I, Torino,

1925, p. 369-542.

9 J. QuasrEN, Paírology, II, Utrecht, 1953, p. 340-383; traduction francaise, Paris, 1957, p. 403-452. IO M. ScHANZ, Geschichte der rómischen Literatur, III, München,

1905?, p. 351-415; 1922?, p. 333-302.

II C.T.G. SCHOoENEMANN,

Bibliotheca

hastorico-literaria

Patrum

Latinorum, Y, Leipzig, 1792, p. 77-134. I2 J.N. BAKHUIZEN VAN DEN BRINE, Carthago,

in

Kerk

1957/58, p. 138-155.

em

Cy$rianus,

Eredienst,

13,

bisschop

vam

's-Gravenhage,

I3 J.N. BAKHUIZEN VAN DEN BRINKE, Cyprianus van Carthago, in Mededelingen der Kon. Nederlandse Akademie v. Wetenschappen.

I4 15 16 17

Afd. Letterkunde,

n.s., 21, n9 9, Amsterdam,

1958. G. BAnpv, Cyprien, in Dict. d'histoire et de géographie. ecclésiastiques, XIII, Paris, 1956, col. 1148-1160. E.W. BENsoN, Cyprian, his Life, his Times, his Works, New York, 1897. M. BÉvENor, Cyprian, St., in New Catholic Encyclopedia, 4, New York, 1967, p. 564-566. S. CoLoMEo, S. C«ipriano di Cartagine. L'uomo e lo scrittore, in Didaskaleion, n.s., 6, Torino, 1928, p. 1-80.

18 I.G. Couaw, Personalitatea. sfintului. Ciprian, in Studii teologice, 11, Bucuresti, 1959, p. 267-296. I9 H. DoDwELL, Dissertationes Cyprianicae, Oxford, 1682 (— Patrologia lat., 5, Paris, 1844, col. 9-80).

19a G. DuMEIGE, 1959.

Saint Cyprien de Carthage, 258-1958, Tunis,

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XIII

20 A.A. EHRHARDT, Cy$rian, the Father of Western Christianity, . in The Church Quarterly Review, 133, London, 1941/42, p. 178-196. 21 J.A. FAULKNER, Cyprian. The Churchman, Cincinnati, 1906. 22 B. FECHTRUP, Der heilige Cyprian, I, Münster, 1878. 23 J:H. FICHTER, Saint Cecil Cyprian, Early Defender of the Faith, Ste Louis, 1942. 24 E. FREPPEL, S. Cyprien et l' Église d'Afrique au IIIe siécle, Paris, 1865; 1873?. 25 P. GobpET, Cyprien (saint), in Dict. de théologie catholique, III, Paris, 1908, col. 2459-2470. 26 K.G. Go&Tz, Das Christentum. Cyprians, eine historisch-kritische Untersuchung, Giessen, 1890. 27 G.D. GonRDINI, Cipriano d$ Cartagine, in. Dibltotheca Sanctorum, III, Roma, 1963, col. 1260-1274. 28 L. HEnTLING, La figura wmana e religiosa dà San Cipriano, in La Civiltà cattolica, x09, 3, Roma, 1958, p. 449-462. 29 M. JouRJoN, Cy$rien de Carthage, Paris, 1958. 30 B. JuNGMANN, Dissertationes selectae 4n. historiam ecclesiasticam, I, Regensburg, 1880, p. 263-357. 31 H. KocH, Cyprianische Untersuchungen, Bonn, 1926 (— Arbeiten zur Kirchengeschichte, 4). 32 H. Lecrenco, L'Afrique chrétienne, I-II, Paris, 1904. 33 J. Lupwrc, Der heilige M ürtyrerbischof Cyprian. von Karthago. Ein kulturgeschichtliches und theologisches Zeitbild aus der afrikanischen Kirche des 3. Jahrhunderts, München, 1951. 34 P. MoNczAux, Saint Cyprien, évéque de Carthage, Paris, 19142. 35 P. MoNcEAUXx, Sa?nt Cyprien (210-255), in Noua et Vetera, 33, Fribourg, 1958, p. 249-261. 36 G. MowxczLLI,

La

chiesa

di Caríagine

contro

Roma

durante

l'episcopato di s. Cipriano (249-258), in Miscellanea [rancescana, 59, Roma, 1959, p. 104-201. 37 W.D. NivEN, Cyjrian of Carthage, in The Expository Times, 44, Edinburgh, 1932/33, p. 363-366. 38 J. PEARSON, Annales Cyprianici, Oxford, 1682. 39 M. PELLEGRINO, Cipriano, in Enciclopedia Cattolica, III, Città

del Vaticano, 1949, col. 1685-1691. 40 P. SENJKO, Lienostj sv. Kipriana, Episkopa Karfagenskogo po ego vorenijam (Persónlichkeit des hl. Cyprians, Bischof von Karthago, nach seinen Werken), Leningrad, r960 (Dissertation Geistl. Akademie). 4I À. STUIBER, Cyprianus, in Reallexikon für Antike und Christen-

ium, TII, Stuttgart, 1957, col. 463-466. 42. 1. SUYSKENS, De S. Cypriano commentarius, in. Acta SS. Seplembris, IV, Antwerpen, 1753 (— "Venezia, 17061; Paris, 1868), col. 191-348. 43 J. TrixERONT, S. Cyprien, in Mélanges de patrologie et d'histotve des dogmes, Paris, 1921, p. 153-209.

XIV

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

44 H. voN ScHUBERT, Cyjrian von Karihago, Stuttgart, 192r. 45 FR. Wrzrss, Die priesterliche Persónlichkeit Cyprians von Karthago, in Schweizerische Kirchenzeitung, 126, Luzern, 1958,

p. 562 sq.; 574 sq. Cfr n. 3601.

Editiones et Versiones praecipuae

Editiones ueteres fere omnes enumeratae sunt a C.T.G. Schoenemann (supra n. rr), p. 105-131, et critice recensitae a G. Hartel (infra n. 46), t. III, p. Lxx-Lxxxvin. Plenius uero et occuratius de hac materia tractabit P. PETITMENGIN. Vna tantum datur editio critica operum omnium, nempe : 46 G. HARTEL, S. Thasci Caectilit Cypriani Opera omnia, I-III, Wien, 1868-1871: (5 G.S. ELL.; t» TID). Editiones praestantiores singulorum operum suo loco infra recensentur. Opera spuria recenset A. HAMMAN, in P.L., Supplementum,

I, Parisiis, 1958, p. 43-67. Versiones recentiores praestantiores (*) anglicae 47 R.E. WaLuis, The Writings of Cyprian, Bishop of Carthage, Edinburgh, 1869-1870 (— Amnte-Nicene Library, 8. 13). 48 Rov J. DErERRARI and Others, Sa?nt Cyprian. Treatises (The Dress of Virgins, by A.E. KEENAN; Mortality, translated

by M.H. ManoNzEv; The Good of Patience, by G.E. CowWAY, New York, 1958 (— The Fathers of the Church, 36). 49 R.B. DoNNA, Saint Cyprian. Letters 1-81, Washington, 1964 (2 The Fathers of the Church, 51). 50 S.L. GREENSLADE, Early Latin Theology. Selections from Cyfrian, London, 1956 (— Library of Christian Classics, 5). catalawuniana

50a XAVIER D'OLor, Passió de sant Cebrià, in L. Cecilio Firmià Lactanci, La Mort dels Perseguidors. Martiris, Barcelona,

1933 (— La Paraula cristiana, B, 1), p. 163-172. Vide etiam n. 21r.

(*) Versiones singulorum tractatuum suo loco infra recensentur.

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XV

gallicae 51 L. BAvaRp,

Tertullien

ei S. Cyprien.

Textes

choisis,

Paris,

1930 (coll. Les moralistes chrétiens). 52 J. BourET, Saónt Cyprien évéque de Carthage et mariyr, I, ' Avignon, 1923 (coll. La vie chrétienne à l'école des Saints Péres).

53 D. GoRcE, Saint Cyprien. Petits traités de spiritualité, Namur,

1958. 54 D. GoncE, Saint Cyprien. Lettres choisies, Namur, 1961. germanicae 55 J. BaEn, Des hl. Kirchenvaters Cácilius Cyprianus sámltliche Schriften. 1. Traktate und des Diakons Pontius Leben des hl. Cyprianus; lI. Briefe, München, 1918-1928 (— Bibliothek der Kirchemváter, 34, 60).

56 W. voN ScHuLTIZ, Caecilus Cyprianus. Eine Auswahl aus seinen Schriften, zusammengestellt und übersetzt, Berlin, I961 (— Quellen. Ausgewühlte Texte aus der Geschichte der christlichen Kirche, 4). hellenica 57 C. DRATZELLAS, De unitate ecclesiae. Epist. 73, 66, 46, 74, 10, 70, Athenae, 1968.

hispanicae 58 J. CAMPOs,

Obras

de S. Cipriano.

Tvatados.

Cartas,

edicion

bilingüe, Madrid, 1964 ( — Biblioteca de autores cristianos). Ceterae uersiones hispanicae recensentur a J. MADoz, TYaducciones espafiolas de sanctos Padres, in Rev. espafiola de teología, 11, Madrid, 1951, p. 453-454. 2talácae

59 G. AULETTA, TYattatt e lettere scelte, Roma, 60 E. CANTAGALLI, Ofuscoli, Siena, 1950 ( — I 61 S. CorowsBo, S. Cifriano. Opuscoli, Torino, Patrum Salesiana, ser. lat., 3). Versiones italicae antiquiores recensentur

1941. Classici cristiani). 1935 (— Corona a. G. MONGELLI,

in Mzscell. Franciscana, 50, Roma, 1959, p. 105 sq. neerlandicae

62 W.H. BEEKENKAMP, T7. C. Cyprianus. Keuze wii zijn geschriften, Amsterdam, 1951 (— Klassieken der Kerk, Y, 5).

XVI

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

Ceterae uersiones neerlandicae recensentur a J. SERROELS et E. DEKKERS, in Librye, 1, Steenbrugge, 1965, p. 13. polonicae

63 J. Czuj, Sw. Cyprian. Pisma 4 Traktaty, Poznán, 1937. 64 A. BoBER, Antologia Patrystyczna, Kraków, 1965, p. 58-604 65 Wz.

(Listy 7, 46, 64, 66, 80, 81). SzorpRskr, M. MicHarsKi,

E. STANULA,

: Sw.

Cyprian.

Listy, Warszawa, 1969. YOSSiCcaE

66 recensentur a Cypriano KERN, Les traductions russes des textes patristiques, Chevetogne, 1957, p. 58. De singulis S. Cypriani opusculis

Testimonia ad Quirinum — Ad. Fortunatum 67 J.P. AupET, L'hypothése des Testimonia, in Revue biblique, 70, Paris, 1963, p. 381-405. 68 J. DAN1ÉLOov, Chréstos Kyrios. Une citation des Lamentations de Jérémie dans les Testimonia, in Recherches de science religieuse, 39, Paris, 1951, p. 338-352.

69 B. DowBanr,

Über die Bedeutung Kommodians für die Text-

kritük der Testimonia Cyprians, in Zeitschr. für wissenschaftliche Theologie, 22, Frankfurt a. M./Leipzig, 1879,

P- 374-389.

!

70 P. GLAUE, Zur Echtheit von Cyprians 3. Buch der Testimonia, in ZeWschr.

für die

meutestamentliche

Wissenschaft,

8,

Berlin, 1907, p. 274-289. 7X J. HAUSSLEITER, Cy$rian-Studien, I, 1: Die Echtheit des III. Buches der T'estimonien,in Commentationes Woelffinianae, Leipzig, 1891, p. 378-389. 72 N.J. HouMEs,

Het

Testimoniaboek,

Amsterdam,

196-224. 73 H. KocH, Das dritte Buch der Cyprianischen seinem, zeitlichen

Verhàlinis

zum

1935,

p.

Testimonia 4n

ersten und. zweiten,

in

Zeitschr. für Kirchengeschichte, 45, Stuttgart, 1926, p. 1-9. 74 H.L. RAMsAY, On Early Insertions in the Third Book of Cyjrian's Testimonia, in Journal of Theological Studies, 2,

Oxford, 19or, p. 276-288. 75 A. SOUTER, Te Interpolations in St. Cyprian's Ad Quirinum, in Lian of Theological Studies, 34, Oxford, 1933, p. -4

à

76 C.H. TuRNER, Prolegomena to the Testimonia of St. Cyprian, in

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XVII

Journal of Theological Studies, 6, Oxford, 1905, p. 246- 270; 9, 1908, p. 62-87. 77 C.H. TunNzR, Prolegomena to the Testimonia and Ad Fortuna-

twm of St. Cyprian, in Journal of Theological Studies, Oxford, 1928, p. 113-136; 31, 1930, p. 225-246. 28 x.DA Die ed Aduersus Iudaeos, Cambridge, 1935, 30-04. 79 L. WoHrEB, Cyprian Ad Fortunatum I, in Wochenschrift klassische Philologie, 34, Berlin, 1917, col. 378-383. 80 L. WoHLEB, Cy$rians Spruchsammlung ad Quirinum, Rómische Quartalschrift, 33, Freiburg i. Br., 1925,

29, p. für in p.

22-38.

Vide etiam nn. 166, 240, 299-310, 348, 513. De Ecclesiae Catholicae unitate 81 M. BÉvzswor, Cyprian. The Lapsed. The Unity of the Catholic Church,

translated

and

annotated,

Westminster

(Md.),

1957 (— Ancient Christian Writers, 25). 81a M. BÉvENor, Cyprian : 'De Lapsis' and 'De Ecclesiae Catholicae

unitate,

edited

and

translated,

Oxford,

1971

(—

Oxford Early Christian Texts). 82 E.H. BLAKENEY,

Cyprianus

De

wniate

Ecclesiae,

London,

1928. ] 83 P. DE LABRIOLLE, Cyprien. De l'unité de l' Eglise catholique, avec traduction et notes, Paris, 1942 (— Vnam Sanctam, Xrk 84 I. GioRDANI, Cepriano. L'unità della Cattolica, Roma, 1930. 85 K. ApAM, Cy$rians Kommentar zu Mt. 16, 18 in dogmengeschichtlicher Beleuchtung, in Theologische Quartalschrift, 94, Tübingen, I9I2, p. 99-120; 203-244 (— Gesammelte Aufsátze, Augsburg, 1936, p. 80-122). Gfrinm.r2r, 134. 86 K. ApAM, Die Anfünge des Primats, in Theologische Revue, 30, Münster, 1931, col. 193-200 (— Gesammelte Aufsátze,

p. 186-195). 87 K. ApAM, Neue Untersuchungen diber die Urspriünge der Primatslehre, in. T'heologische Quartalschrift, 109, Tübingen, 1928, p. 165-256 (— Gesammelte Aufsátze, p. 123-1806). 88 E. ALTENDORE,

Einhe

wnd

HeWigkeit

der Kirche,

Berlin,

I932, p. 44-116. 89 G. BAnpv, L'autorié du Sióge romain et les controverses du IIIe siecle, 3n Recherches de science religieuse, 14, Paris,

1924, p. 255-272; 385-399.

90 C. Banpv, La théologie de l' Eglise de S. Irénée au Concile de Nicée, Paris, 1947 (— Vnam Sanctam, 14), p. 191-251.

XVIII

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

9r P. BarrrroL, Ecclesia principalis, in Cathedra Petri. Etudes

d'histoire ancienne de l'Église, Paris, 1938 (— Vnam

Sanciam, 4), p. 135-150. 91a P. BArrFFOL, Un remploi du De unitate de saint Cyprien par saint Jéróme,in Revue biblique, 29, Paris, 1920, p. 569-571.

92 M. BÉvENorT, St. Cyprian's De unitate Chap. 4 in the Light of the MSS., Roma, 1937 (— Analecta Gregoriana, 11). Cfr n. 230. 93 M. BÉvzNor, 'A bishop is responsible to God. alone' (St. Cy$rian), in Recherches de science religieuse, 39, Paris, 1951,

p. 397-415. . ; 94 M. BÉvzNor, 'Primatus Petro datur'. St. Cyprian on the Papacy, in Journal of Theological Studies, n. s., 5, Oxford, 1954,

p. 19-35. CI n. 133. 95 M. BÉvzNor, St. Cyprian and the Papacy, in Dublin Review, London, 1954, p. 161-168; 307-315. 906 M. BÉvzNors, 'Hi, qui sacrificauerunt'. A significant variant qn St. Cyprian's De unitate, in Journal of Theological Studies, n.S., 5, Oxford, 1954, p. 68-72.

97 M. BÉvzNor, In solidum and St. Cyprian. A. Correction (De wnilate Ecclesiae, V), in Journal of Theological Studies, n.s., 6, Oxford, 1955, p. 244-248. 98 M. BÉvzNor, An Old Latin Quotation (II Tim. 3, 2) and tts Adventures in the MSS. of St. Cyprian's De unitate Ecclesiae

XVI, in Studia Patristica, I, Berlin, 1957 (— Texte

wund Untersuchungen, 63), p. 249-252. 99 M. BÉvENOT, Éfiscofat et primauté chez S. Cyprien, in Ephemerides theologicae Lowamienses, 42, Louanii, 1966, p. 176-195. 100 N. BurLar, St. Cyprian and. the Roman Primacy, in Reality, 12, Dubuque (Iowa), 1964, p. 17-34. roi C. BuTLER, Catholic and Roman. The Witness of St. Cyprian, in Downside Review, 56, Downside, 1938, p. 127-145.

102 C. BurLER, New Light on the De unitate of St. Cyprian, in Downside Review, 56, Downside, 1938, p. 452-467. 102a C. BuTLER, T/»e Idea of the Church, Baltimore/London, 1962, p. 87-104. 103 P. TH. CAMELOT, Sasnt Cyprien et la brimauté, in Istina, 4, Boulogne, 1957, p. 421-434. 104 L. CAMPEAU, Le texte de la 9rimauté dans le De catholicae ecclesiae unitate de S. Cyprien, in Sciences ecclésiastiques, I9, Montréal, 1967, p. 81-110; 255-275. 105 E. CasPan, Primatus Petri, in Zeitschr. für Theologie und Kir-

che, 24, Tübingen, 1927, p. 253-331. 106 J. CHAPMAN, Les ?nterpolations dans le traité de S. Cyprien sur l'unité de l' Eglise, in Revue bénédictine, 19, Maredsous,

1902, p. 246-254; 357-373; 20, 1903, p. 26-51.

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XIX

107 J. CHAPMAN, Prof. H. Koch on S. Cyprian, in Revue bénédicióne, 27, Maredsous, 1910, p. 447-464.

108 J. CorsoN, L'épiscopat catholique. Collégialité et rimauté dans les trois premiers siócles de l' Eglise, Paris, 1965. 109 J. Corsow, L'évéque, lien d'unité et de charité chez saint Cyprien de Carthage, Paris, 1961.

IIO Á. D'ALEs, Ecclesia principalis, Àn. Recherches de science religieuse, 12, Paris, I921, p. 374-380.

III J. DELAROCHELLE, L'idée de l' Église dans S. Cyprien, in Rev. d'histoire

et de littérature religieuses,

519-533-

112 A. DEMOUSTIER,

1, Paris,

1896, p.

Éjiscopat et union à Rome selon saint Cy-

$rien, in Recherches de science religieuse, 52, Paris, 1964,

P- 337-369.

A

113 A. DEwousrIzR, ZL'ontologie de l' Eglise selon saint Cyprien, in Recherches de science religieuse, 52, Paris, 1964, p. 554-588. II4 G. D'ERcorE, Commwnio-Collegialità-Primato e. **sollicitudo omnium

ecclesiarum"

dai Vangeli a. Costantino,

Roma,

1964 ( — Communzao, 5). II5 C. Dt Nararg, Z1 De catholicae ecclesiae unitate d S. Cipriano, Catania, 1947. 116 J. EnNsT, Cy$rian und das Papsttum, Mainz, 1912.

117 B. FonTiN, Problémes de succession ébiscopale aw malieu du IIIe sidcle, in Laval théologique et philosophique, 19, Québec, 1963, p. 49-61.

118 D. FnRANSES, Cyfrianus van Carthago en het jrimaat van Rome, in Studia Catholica, xx, Nijmegen, 1933/34, p. 214-219. 1I9 J.M. Gowzz, S. Cypriano y el brimado quridico de Roma sobre la Iglesia catolica, Roma, 1958 (Dissertatio). 120 O. GRADENWITZ,

Cipriano interpolante se stesso?, in Zeitschr.

der Savigny-Stiftung für. Rechtsgeschichte, Romamistische Abteilung, 50, Weimar, 1930, p. 170-183. I21 G. HANDLER, Drei grossen nordafrikanischen Kichenválter über Mt.

XVI,

ri8-rg,

in Theologische

Listeratwrzeitung,

81,

Berlin, 1956, col. 361-364. Cfr nn. 85, 134. 122 R. HAnpowtIRJONo, S. Cyfpriaan. Het heil van de Kerk, in B5jdragen. Tuüjdschrift voor hiosophie em theologie, 19, Nijmegen-Brugge, 1958, p. 1-21; 137-101. 123 P. HokENsBRoEcCH, Der rómische Primat bezeugt durch den hl. Cy$rian, in Zeitschr. für kath. Theologie, 14, Wien, 1890, p. 193-230. | I24 G. KrzrN, Die hermeneutische Struktur des Kirchengedankens bei Cyprian, in Zeitschr. für Kirchengeschichte, 68, Stuttgart, 1957, p. 48-68. I25 C.A. KNELLER,

Cyprian und die rümische Kirche, in Zeitschr.

für kath. Theologie, 35, Wien, 1911, p. 674-689. 126 C.A. KNELLER, Cy$rians Schrift von der Einheit der. Kirche,

BIBLIOGRAPHIA SELECTA

Xx

in Zeitschr. für kath. Theologie, 36, Wien, 1912, p. 280-303. 127 C.A. KNELLER, Der heilige Cyprian und. die Kennzeichen der Kirche, Freiburg i. Br., 1914. Rómiüsch-katholisch I28 C.A. KNELLER,

129 r3o i31 132

beim

hl.

Cyprian,

in

Zeitschr. für kath. Theologie, 35, Wien, I9II, p. 253-271. C.A. KNELLER, Zu Cyprian, in Zeitschr. für kath. Theologie, 47, Wien, 1923, p. 159-160. H. KocH, Cyprian und der rómische Primat, Leipzig, 1910. H. Kocu, Cathedra Petri. Neue Untersuchungen über die An[ünge der Primatslehre; Giessen, 1930. J. LEBRETON, La double édition du De unitate de S. Cyprien, in Recherches

Jo

dapent

de science religieuse,

qibnupet

es

24,

Paris,

1934,

n

p.

133 J. LE MovNE, Sant Cyprien est-il bien l'auteur de la rédaction bràve du De unitate, chapitre

IV?, in Rev. bénédictine, 63,

Maredsous, 1953, p. 70-115. Cfr n. 94. 134 J. Lun wic, Die. Primatworte Mt 16, 18-19, 4n der altkirchlichen Exegese, Münster, 1952, p. 20-36.

Cfr nn. 85, 121. 135 E. MicHaAUD, L'ecclésiologie de St. Cyprien, Zeilschr., Schwerin, 1905, p. 34-154.

in Kirchliche

136 A. PArLMQUIST, Cyprianus och Primatfragan, in Ny kyrklig Tidskrift, 28, Uppsala, 1959, p. 152-172. 137 A. PALMQUIST, Kyrkans enhet och papalismen, Uppsala, 1961 (— Studia historico-ecclesiastica Vppsaliensia, 1), p.

13-36: Cyprianus och Roms $rimatansprah.

138 A. PasToRINO, Temi ecclesiologici (n Cipriano, in Tetraonyma.

139 O.

140 O. IA4I O.

I43 A. I44 B. 145 B. 146 V.

Miscellanea Graeco-Romana L. De Regibus cett. dicata, Genova, 1966, p. 211-229. PERLER, De catholicae Ecclesiae unitate cap. 4-5. De ursprünglichen Texte, dhre Uberlieferung, ihre Datierung, in Rómische Quartalschrift Für christhiche Altertumskunde und Kirchengeschichte, 44, Freiburg i. Br., 1936, p. 151-168. PERLER, Le De unitate chap. 4-5 de S. Cyprien, interprété $ar S. Augustin, in Augustinus Magister, Congrés 1nternational augustinien, IT, Paris, 1954, p. 835-858. PERLZER, Zur Datierung der beiden Fassungen des vierten Kajitels De unitate ecclesiae, in. Rómische Quartalschrift Für christliche Altertumskunde und. |. Kárchengeschichte, |A4, Freiburg i. Br., 1936, p. 1-44. PonTIOoLI, L'episcopalismo d$ S. Cipriano, in Studia Palawina, 5, Padova, 1958, p. 3-27. PoscHMANN, Die Sichtbarkeit der Kirche nach der Lehre des heiligen Cyprian, Paderborn, 1908. PoscHMANN, Ecclesia principalis. Ein kritischer Beitrag zur Prage des Primats bei Cyprian, Breslau, 1933. PROoANO GIL, Conciencia de la función episcopal en la Iglesia

BIBLIOGRAPHIA SELECTA

XXI

jrimitiva,in X XII^ Semana espafíola de teología, Madrid, 1963, p. 175-216. 147 V. PRoARSO GiL, San Cipriano y la colegialidad, in El colegio episcopal, I, Madrid, 1964, p. 251-281; in Bwrgense, 6, Burgos, 1965, p. 137-162.

148 O. RifscHL, Cyfrian von Karthago wnd die Ver[assung der

Kirche, Góttingen, 1885. 149 M. RopRIGUEZ HERMELO, Caridad y wnidad en la Iglesia en S. Cipriano, Salamanca, 1964 (Tesis doctoral). 150 J.L. RossNER, New Light am Cyprian, in Anglican Theological Review, 40, Evanston, 1958, p. 214-219. I51 L. SALvATORELLI, La '*Principalitas" della Chiesa romana dn Ireneo ed in. Cipriano, Roma, 1910. 152 P. ScHEPENS, Sant Cyprien, De unitate Ecclesiae V, in Recher-

ches I53 A. SEITZ, liche 154 A. SEITZ,

de science religieuse, 35, Paris, 1948, p. 288-289. Cyprian und der vÓmische Primat oder die wurchristPrimatsentwicklung, Regensburg, 1911. Hugo Kochs Cathedra Petri be Cyprian, in Theologie

und Glaube, 23, Paderborn, 1931, p. 42-62.

155 T. SPACIL, Puó s. Cipriano essere invocato come testimonio ber 3] Primato?, in Ortentalia christiana beriodica, 13, Roma,

1034, p. 225-250.

I56 D. VAN DEN EvNpE, La double édition du De wnitate de S. Cy$rien, in Revue d'histoire ecclésiastique, 29, Louvain, 1033, p. 5-24.

157 D. VAN DEN EvYNDE, Les wormes de l'emseignement chrétien dans la lüiérature paitristique des trois premiers siécles, Gembloux-Paris, 1933, praesertim p. 237-251. 158 E.W. WATSON, The Interpolations in St Cyprian's De unitate ecclesiae, in. Journal of Theological Studies, 5, Oxford,

1904, p. 432-436.

—

159 U. WICKERT, Sacramentum wnilatis. Ein Beirag zwm Verstándnis der Kirche be? Cyprian, Berlin-New York, 1971. 160 U. WICKERT, Zwm Krchenbegriff Cyprians, in Theologische Literaturzeilung, 92, Berlin, 1967, col. 257-260. 161i L. WonreB, Cyprian und die Ivriwmslosigkew der Romana ecclesia particularis, in Rómische Quartalschrift für christliche Altertumskunde und. Kirchengeschichte, 37, Freiburg 1. Br-;1929; p. 171-173. 162 T. ZAPELENA, Peirus origo wnilatis apud S. Cyprianum, in Gregorianum, 15, Roma, 1934, p. 500-523; 16, 1935, p. 196-224. Vide etiam nn. 233, 244, 322, 357-383, 387, 460, 517. De lapsis 163 J. ManriN, Cyprianus De lapsis, Bonn, 1930 (— Florilegiwm pairisticum, 21).

XXII

BIBLIOGRAPHIA SELECTA

164 P. FRANKEL, Solus Domnus misereri potest. Saint. Cyprien, De lapsis, chap. XVII, et le broblàme de son interprétation, in Studia Patristica, 10, Berlin, 1970 (— Texte und Untersuchungen, 107), p. 71-76. Vide etiam nn. 8r, 81a, 165, 422-443. Ad Demeirianum

165 M. LAVARENNE,

Cyprien, Contre Démétrien.

(Ad. Demetria-

num). Sur ceux qui sont tombés pendant la bersécution (.De lapsis). Texte et traduction, Clermont-Ferrand, 1940. Cfr n. 8r. 166 M. PELLEGRINO, Sfiudi sull antica apologetica, IXoma, 1947, p. 107-149 (Ad Fortunatum; Ad Demetrianum). Ad Donatum

166a P. CouRcELLE,

Les Confessions de saint Auwgustim dans la

tradition. littéraire.

p. 119-125.

Antécédents

et ostérité,

Paris,

1963,

167 K.G. Gozrz, Der alte Anfang und die ursprüngliche Form von Cyprians Schrift ad Donatum, Leipzig, 1899 ( — Texte und Untersuchungen, 19, x c) 168 C.A. KNELLER, Sacramentum unitatis. Zu Cyprians Schrift an Donatus, in Zeitschr. für kath. Theologie, 40, Wien, 1916,

p. 676-703. 169 A. MELARDI, S. Cipriano di Cariagine. Contributo all'apologetica latina del ILI? secolo, Potenza, 1921.

170 U. Monicca, L'opusculo dà Cipriano a. Donato, in. Bilychnis, 22, Roma, I923 p. 235-244. I71 À. QUACQUARELLI, La retorica antica al bivio. L'Ad Nigrinum e l'Ad Donatum di Cipriano, Roma, 1956. Vide etiam nn. 247, 281, 327. De habitu uirginum 172 A.E. KEENAN, Cyprianus De habitu uirginum.

A Commentary,

with an Introduction and Translation, Washington, 1932 (- Patristic Studies, 34).

173 R.B. DoNNa, Notes on Cyprians De habitu wirginum, its Sources and Influence, in Traditio, 4, New York, 1946, p.

399-407.

174 M. Garni, De Tertulliani *De cultu feminarum" et. Cypriani * Ad wirgines" libellis commentatio, in Raccolta di scritti in onore di F. Ramorino, Milano, (1928), p. 539-567.

175 M. Garni, La "'$rocax Fescennina iocatio" delle nozze romane

BIBLIOGRAPHIA SELECTA

XXIII

ed un luogo di S. Cipriano, in Atene e Roma, 7, Firenze,

1926, p. 281-285. 176 J. HAussLEITER, Cyprian-Studien, Y, 2: Die Komposition des Hirtenbriefes **ad Virgines". — Y, 3 : Berührungen zwischen der Schrift Cyprians *ad Virgines" und dem Anonymus "aduersus Aleatores", in Commentationes Woelfflinianae, Leipzig, 1891, p. 377-389. 177 S. SEu1GA, Tertullianus et. Cyprianus de feminarum moribus prawis, in Munera philologica L. Cwihlinski...oblata, TI, Poznán, 1936, p. 262-269. 178 E.W. WarsoN, The De habitu wirginum of S. Cyprian, in Journal of Theological Studies, 22, Oxford, 1920/21, p. 361-367. De oratione dominica.

179 M. RÉvEILLAUD, S. Cyprien, L'oraison dominicale (texte et traduction), Paris, 1964 (— Études d'histoire et de philosophte religieuses de l' Université de Strasbourg, 58). 180 J.G. BAum, The Use of the Lord's Prayer in the. Primitive Church,in Journal of Biblical Literature, 84, Philadelphia,

1965, p. 153-159.

I81 S. CosTANZA, La quaria petizione $n. Venanzio Fortunato, in Conuiuiwm Dominicum. Siudi sull'Eucarestia nei Padri della Chiesa antica e Miscellanea batristica, Catania, 1959,

p. 87-97.

182 A.J.B. HicciNs, Lead ws not nio tempiation, in. Journal of Theological Studies, 46, Oxford, 1945, p. 179-183. 183 H. JANSSEN, De litteraire eigenwaarde van Cyprianus! tractaat over het Gebed des Heeren,in Studia catholica, 16,

Nijmegen,

I940, p. 273-286. 184 G. LoescHCKkE, D:e Vaterunser-Erklàrung des Theophilus von Antiochien. Eine Quellenuntersuchung zu den. VaterunserErklürungen des Tertullian, Cyprian, Chromatius und Hieronymus, Berlin, 1908.

185 B. Stwovic, Le Pater chez quelques Péres, in La France franciscaine, 21, Lille-Paris, 1938, p. 193-222; 245-2064. 186 C. WAGENER, Z4 Cyprian (de dominica oratione, 33),in Philologus, 5o, Berlin-Wiesbaden, 1891, p. 48 (— Be9tráge zur lateinischen Grammatik, I, Gotha, 1905, p. 72-73). Vide etiam nn. 232, 406, 515. De mortalitate

187 M.L. HANNAN, Cyprianus De mortalitate, with a Commentary and a Translation, Washington, 1933 ( — Patristic Studies,

36).

XXIV

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

188 L. PAUCHENNE, Cyprianus Epistola decima et De mortalitate liber, Liége, 1937. 189 G. SrRAMOoNDO,

Studi sul De mortalitate di Cipriano.

Studi,

testo e traduzione; index uerborum omnium, Catania, 1964. 190 B. pE MancznmIE, L'intérét théologique du De mortalitate de St. Cyprien, in Sciences ecclésiastiques, 15, Montréal, 1963, p. 199-211. IQ1 CH. FAVEZ, La consolation latine chrétienne, Paris, 1937. 192 G. SrRAMoNDO, Echi e viflessi classici nel De mortalitate di Cipriano, in Orpheus, 10, Catania, 1963, p. 159-185. 193 G. SrRAMOoNDO, La fantasia ciprianea nel De mortalitate ; la Scrittura, in. Miscellanea di studi dà letteratura cristiana,

13, Catania, 1963, p. 3-9 ( — O?kwmene, Studi paleocristiani in onore

del Comcilio

ecumenico

Vaticano

II, Catania,

I964, p. 515-521). , I94 G. STRAMONDO, La $ersonalità dà Cipriano nel De mortalitate, in Acía jhiologica, III, fiae memoriae N.I. Herescu, Roma, 1964, p. 373-381. I95 G. STRAMONDO, L'interpretazione del titolo De mortalitate Cipriano, in Orpheus, 5, Catania, 1958, p. 49-54.

di

De zelo et liwove

196 G. BRUNNER, De Veranlassung zu Cyprians De zelo et liuore, in Der Katholtk, 4. Serie, 15, Mainz, 1915, p. 214-223. Vide etiam nn. 232, 467. De opere et eleemosynis 197 E.V. REBENACK, Cyprianus De opere et eleemosynis, Edition, Translation with Introduction and Commentary, Washington, 1962 (— Patristic Studies, 94). I98 A. GUTIÉRREZ, La teología de la limosna en san Cipriano (De opere et eleemosynis), in Revista espaíiola de Teología, 27, Madrid, 1967, p. 19-32. 199 F. Musuwrci, 7/ De opere et eleemosynis di Cipriano, Catania, 1047. 200 E.W. WATSON, The De ofere et eleemosynis of St. Cyprian, in Journal of Theological Studies, 2, Oxford, 190r, p. 433-

438.

201 L. WonHrEB, Cyprian De opere et eleemosynis, in Zeitschr. für die neutestamentliche Wissenschaft, 25, Berlin, 1926, p. 270-278. Vide etiam nn. 262, 297.

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XXV

De bono patientiae 202 M.G.E. CoNwav, Cyprianus De bono patientiae. A Translation wih an Introduction and a Commentary, Washington, , 1957 (— Patristic Studies, 92). 203 D. LANc-HiNniCHsEN,

Die Lehre von dev Geduld in der Pa-

iristik und. bei Thomas von Aquin, II. Cyprian, in Geist und Leben, 24, Würzburg, 1951, p. 219-222. 204 M. SPANNEUT, Patience et temps chez saint Cyprien de Carthage, in Mélanges de science veligieuse, 23, Lille, 1966, p- 7-12. 205 C. ZiwsA, Über Entstehung und Zweck der Schrift Cyprians De bono patientiae, in Festschr. I. Vahlen, Berlin, 1900, p. 543-549. Vide etiam nn. 33r, 335. Epistulae 206 L. BAvARD, Cyprien. Corresbondance, Paris, 1961-1962? (Coll. Budé). 207 M. BÉvENOT, A New Cy$rianic Fragment, in Bulletin of the John Rylands Library, 28, Manchester, 1944, p. 76-82. Textus repetitur in P.L., Supplementum, Y, Paris, 1958, col. 40-41. Cfr n. 212, p. 30-33. 208 M. GENNARO, S. Cipriano. Lettere scelte, Catania, 1953. 209 S. HÜBNER, Cy$rian von Karthago. Briefe aus dem Exil, Leipzig, 1965. 210 T.A. LacEv, Cyprian. Selected Epistles, London, 1922. 211 J. VERGES & MN.T. BErLPuiG, Sant Cebrià. Epistolari (textus cum uersione catalauniana), Barcelona, 1931. Vide etiam nn. 49, 55, 58, 59, 64, 188. 212 A.A.R. BASTIAENSEN, Le cérémonial épistolaire des chrétiens latins, in Graecitas et. Latinitas. Christianorum rimaeua. Supplementa, 2, Nouiomagi, 1964, p. 5-45.

213 L. BAYARD,

Correspondance de Saint Cyprien. Corrections

à

jaire au texte de Hartel, Àn Revue de flulologie, d'histowe

et de littérature anciennes, 38, Paris, 1914, p. 272-273. 214 A. FERRUA, S. Saturnino martire cartaginese romano, in La Civilià Cattolica, Roma, 1939, 2, p. 436-445.

215 À. GARCÍA DE LA FUENTE, EI caso del obisbo Marcial de MérYida, in Rev.

de estudios

exiremefios,

Madrid,

1933,

p.

105-153 (epist. 67). 216 A. GARCÍA DE LA FUENTE, Sobre una nota bibliográfica a. '*El

XXVI

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

caso del obispo Marcial de Mérida", in Religion y Cultura, 27, Madrid, 1934, p. 123-124 (epist. 67).

217 A. HARNACK,

Über verlorene Briefe und. Aktenstücke die sich

aus der cypriamischen Briefsammlung ermitteln. lassen, Leipzig, 1902 ( — T'exte und Untersuchungen, 25, 2). 218 A. LesouskKvy, Tvaditonal Thought Processes 4n. Saint. Cy$riaw's Letters, in The Classical Bulletin, 33, Chicago, I956, p. 16-17; 19-20. 219 H.K. Mzucis, Ern donatistischer Corpus cyprianischer Briefe, Freiburg i. Br., 1916 (Dissertation). 220 Cun. MosnMANN, Woordspeling in de brieven van St. Cyprianus, in Tujdschrift voor taal en letteren, 27, Tilburg, 1939,

p- 163-175 (93-111).

221 L. NELKE,

Die

Chronologie

der

Korrespondenz

|Cyprians,

Thorn, 1902.

222 R. REITZENSTEIN, En donatistisches Corpus cyprianischer Schriften, Àn Nachrichten von der Gesellschaft der Wassenschaften zu Góttingen, Phalos.-hist. Klasse, 1914, p. 85-92. 223 R.J. TouRNEMINE, Lettres de S. Cyprien. Conjectures, in Ana-

lecta Iuris Pontificii, 19, Romae, 1880, p. 876-881 (— Mémoires de Trévoux, 1734, p. 2246-2262). — Ctr F.J. CorrA, Exercitatio historico-critica qua coniectura R.J. Tourneminii examini subicitur, Tübingen, 1740. 224 J. VALLEJO, Notas críticas a San Agustín, Epistola 132, 11, y a

Liciniano, obisbo de Cartagena, Epistola a Ejifanio, in Emerita, 5, Madrid, 1947, p. 149-154. 225 H. voN SODbEN, Die cyjpriamische Briefsammlung, Geschichte ihrer Entstehung und. Überlieferung, Leipzig, 1904 (— Texte und. Untersuchungen, 25, 3). 226 C. WEYMAN, Zu lateinischen |Schriftstellern. VI. Cyprian (epist. 45, 3), in Abhandlungen... W. von Christ zum 60. Geburtstag dargebracht, München, 1891, p. 1 Vide etiam nn. 249, 262, 275, 277, 284, 292, 294, 298, 338,

356, 398, 448, 451, 456, 516. Appendix : Quod 2dola dii non sint 227 B. AxELsON, Quod idola und Lactanz, in Eranos, 39, Góteborg,

I94I, p. 67-74.

228 H. DirzLER, I» Sachen Teriullian-Ménucius Felix, in Philolo-

£s, 9o, Leipzig, 1935, p. 98-114; 216-239. 229 M. SiwouzrTI, Sulla baternstà del Quod. idola dii non sint, in Maa, 3, Firenze, 1950, p. 265-288. Codices - Traditio textus - Palaeographica

230 M. BÉvENoT, The Tradition of MSS. A Study in the Transmission of St. Cyprian's Treatises, Oxford, 1961.

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XXVII

230a M. BÉvENoT, The Preparation of a Critical Edition, illustrated

by the Manuscripts of St. Cyprian, in Studia Patristica, X, Berlin, 1970 (— T'exte und. Untersuchungen, x07), p. 3-8. Cfr n. 92. 231 M. BÉvENoT, Note sur le ms. de Morimond (H) contenant les ' é&uvres de S. Cyprien, in Revue bénédictine, 44, Maredsous, 1037, P. I9I-195.

232 A. Dorp, Die Geschichte eines Bucheinbandes (fragm. **De oratone dominica" el "De zelo et líuore"), in Zeitschr. für schweizerische Ksrchengeschichte, 45, Freiburg, 1951, p. 243-245. 233 H. EwoNps, Zweite Auflage im. Altertwm, Leipzig, 1941. 234 K.G. GoETz, Geschichte der cyprianischen Literatur bis zu der Zeit

der

ersten.

erhaltenen

Handschriften,

Basel,

189r

(Dissertation Marburg). 235 N.R. KER, Thomas James's Collation of Cyprian, in The Bodleian Library Record, 4, Oxford, 1952, p. 16-30.

236 A.C. LAwsoN, The Shrewsbury MS. of Cyprian and Bachiarius, in Journal of Theological Studies, 44, Oxford, 1943, p. 56-58. 237 M. MaurrIUS, Zu Cyprian, in Zeitschr. für die Osterreichischen Gymnasien, 39, Wien, 1888, p. 869-872. 238 H.K. MENGis, E?n altes Verzeichnis cyprianischer Schriften, in Berliner Philologische Wochenschrift, 38, Berlin, 1918, col. 326-336. Textus huius *Indiculi Wirceburgensis" repetitur in P.L., Supplementum, Y, Paris, 1958, col. 69-72. 239 H.K. MENGIs, Ein Beitrag zur Cyprianforschung, in Zeitschr. für die neutestamentliche Wissenschaft, x5, Berlin, 1914, p. 274-279. 240 G. MxncarI, D'alcuni nuovi sussidi per la critica del testo di S. Cipriano, in Studi e documenti di storia e diritto, x9,

Roma, 1898, p. 321-363; 20, 1899, p. 61-88 (— Opera Mnora, II, Città del Vaticano, 1937, p. 153-225; 261-267). 241 G. MERCATI, A» Unmcial MS. of St Cyprian, in. Journal of Theological Studies, 7, Oxford, 1906, p. 269-270 ( — Opera Mnora, YI, p. 461). 242 TH. MoMMSEN, Zur lateinischen Stichomeirie, in. Hermes, 21, Wiesbaden, 1886, p. 142-156 ( — Gesammelte Schriften, 7,

Berlin, 1909, p. 283-297). Textus huius *Indiculi Mommseniani" repetitur in P.L., Supplementum, I, Paris, 1958,

col. 67-70. 243 G. MonitN, Une liste des traités de S. Cyprien dans un sermon inédit de Saint Augustin, in Bulletin d'ancienne littérature ei d'archéologie chrétiennes, 4, Paris, 1914, p. 16-22. 244 O. PERLER, Cyprians Tvaktat De catholicae ecclesiae wnitate in einer Freiburger Handschrift, Yn Zeitschr. für schweizerische Kirchengeschichte, 30, Freiburg, 1936, p. 49-57. 245 P. PETITMENGIN, Le Codex Veronensis de saint Cyprien. Phi-

XXVIII

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

lologie et hástoire de la philologie, in Rev. des études latines, 46, Paris, 1968, p. 330-378.

246 H.L. RAusAY, Our Oldest MSS. of Cyprianus, III. The Contents and. Order of the logical Studies,

MSS. L, N, P, in Journal of Theo-

3, Oxford,

1902, p. 585-594.

247 H.L. RAMsAY, An Uncial Fragment of the *Ad Donatum" of St. Cyprian, in Journal of Theological Studies, 4, Oxford, 1903, p. 86-89. 249 J. Sajpa&, De Cyjriani Epistularum codice Cracouiensi 1210, in Festschrift

Prof.

L. Siernbach

(— Eos,

20), Lwów,

I914/I5, p. 134-146.

250 W. SANDAY, The Oxford MSS. of Cyprian, apud J. WonpsWwoRTH,

Old-Latin

Biblical

Texís,

II, Oxford,

1886,

p.

123-132. 251 W. SaNDAY, The Cheltenham List of the Canonical Books of the Old and New Testament and of the Writings of Cyprian, in Studia Biblica et Ecclesiastica, 3, Oxford, 189r, p. 217-303. 252 W. SCHULIZ, Cyprianmanuscripte 4n Madrid und $m Escorial, in Theologische Literaturzeitung, 21, Berlin, 1897, col. 179-180. 253 A. SourzER, List of Abbreviations and Contractions, eic. in the

John Rylands MS. No. 15, in Bulletin of the

John Rylands

Library, 5, Manchester, 1918/20, p. 111-115.

254 C.H. TuRNER, The Cyjprianic Stichometry, in Studia Biblica et Ecclesiastica, 3, Oxford, 1891, p. 304-325. 255 C.H. TuRNER, Te two Early Lists of St. Cyprian's Works, in Classical Review, 6, Oxford, 1892, p. 205-209. 256 C.H. TURNER, 77e Original Order and. Contents of our Oldest MS. of St Cyprian, in Journal of Theological Studies, 3, Oxford,

1902, p. 282-285.

257 C.H. TURNER, Owr Oldest MSS. of Cyprian, II. The Turin and Milan

Fragments,

in Journal

of Theological Studies,

3,

Oxford, 1902, p. 579-584. 258 C.H. TURNER, Studies in Early Church History, Oxford, 1912, p- 263-265. 259 C. WUNDERER, Zu Cyprian (codex Augustanus s. XIV), in Acta Seminarii Philologici Erlangensis, 4, 1886, p. 58. Vide etiam nn. 69, 74, 75, 76, 77,.02,:132, 139; 141; 157, 219, 222. 295. 45T0. Versiones Graecae et Orientales (*)

260 E. DEKKERS,

Les traductions grecques des écrits patristiques

(*) Cfr A. HARNACK, op.rit. (n. 5), L, p. 716;sq.

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XXIX

latins, in Sacris Erudiri, 5, Steenbrugge, 1953, p. 193-233. 261 P. bpE LAGARDE, Reliquiae Iuris Ecclesiastici graece, Leipzig,

1856, p. 37 sq.

262 J. PrrRA, Analecta sacra Spicilegio Solesmensi parata, II, Paris, 1884, p. 288-291 (Fragmenta graeca ex epistula ad Fidum (64), ex tractatu de opere et eleemosynis ; fragmenta syriaca). 263 E.W. WaArsON,

Cybrian

in Greece,

in Classical

Review,

7,

Oxford, 1893, p. 248. 264 P. DE LAGARDE, Reliquiae Iuris Ecclesiastici antiqui syriace, Leipzig, 1856, p. 62 sq. 265 P. ManrIN, Sancti Cypriani quae syriace el armenice supersunt fragmenta, apud J. PrrRA, Analecta sacra Spicilegio Solesmensi barata, IV, Paris, 1883, p. 72-80; 338-344. Philologica 266 F. AuarTo, La sintassi in Cipriano, Giarre Macherione,

1902.

267 M.T. Barr, Nature and the Vocabulary of Nature 4n the Works of Saint Cyprian, Washington, 1946 ( — Patristic Studies,

75).

268 L. BAvYARD, Le latin de S. Cyprien, Paris, 1902.

269 L. CasTIGLIONI, Lombardo

Cyprianea,

in Rendiconti del Reale Istituto

d$ Scienze e Letiere, ser. 2, 66, Milano,

1933,

p. I07I-I085. 270 G. DE LoNwcis, Studio su Cecilio Cipriano scrittore latino del secolo 111, Benevento, 1909. 271 J. FoNTAINE, Aspects ei problàmes de la rose d'art latine au IIIe siécle, Torino, 1968. 272 O. GRASMÜLLER, Koordinierende, subordinierende und. fragende

273 R. 274 H.

275 H.

276 H.

Partikeln bei St. Cybrian von Karthago. Ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte der Partikeln, Exlangen, 1933. HERKENRATH, Gerundii et gerundtus apud. Plautum et Cypriani usum comparauit R.H., Praha, 1894. JANssEN, Kultur und Sprache. Zur Geschichte der alten Kirche im Spiegel der Sprachentwicklung von. Tertullian bis Cyprian, Nijmegen, 1938 (— Laténttas Christianorum $rimaeua, 8). KocH, Matrix et vadix Ecclesiae catholicae. Der genitiuus epexegeticus oder abpositiuus bei Cyprianus (Ep. 48, 3), in Zeitschr. für die neutestamentliche Wissenschaft, 3, Berlin, I9I2, p. 165-170. KocH, Zum Ablativgebrauch bei Cyprian von Karthago und andern. Schriftstellern, Àn Rheinisches Museum für Philologie, 78, Frankfurt a.M., 1920, p. 427-432.

277 M. Lz PRovosr, Étude philologique et littéraire sur S. Cyprien, St-Brieuc-Paris, 1889. 278 B. MErIN, Studia in Corpus Cyprianeum, Uppsala, 1946.

XXX

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

270 P.A.H.J. MEnckx, Zur Syntax der Kasus und Tempora n den

Traktaten des hl. Cyprian, Nijmegen, 1939 (— Latinstas

Christianorum $rimaeua, 9). 280 A. PruTA, Ergünzende Bemerkungen zur Verbindung eines ut mii einem. Imperativ, Àn. Wiener Studien, n.F., 2, Wien,

1968, p. 218-224. 281 A. QUACQUARELLI, La farentesi negli apologeti retori latini, in Orpheus, 4, Catania, 1957, p. 63-75. 282 J.H. ScnMArz, Syntaktisches, Yn Berliner bhalologische Wochenschrift, 35, Berlin, 1915, col. 508-51r. 283 J. ScHRiJNEN

& CHR. MoHRMANN,

Sfudiem

zur

Syntax

der

Briefe des hl. Cyprian, I-II, Nijmegen, 1936-1937 ( — Latnilas Christianorum rimaeua, 5-6). 284 FR. WALTER, Zw lateinischen Schriftstellern, in Philologus, 83,

Berlin-Wiesbaden, 1928, p. 316-330. 285 E.W. WarsoN, The Style and Language of St. Cyprianus, in Studia Biblica et Ecclesiastica, 4, Oxford, 1896, p. 189-324. Vide etiam n. 166. Clausulae

metricae

286 L. BAYARD, Les clausules chez S. Cyprien et le cursus rythmique, in Revue de phiologie, de littérature et d'histoire anciennes, 48, Paris, 1924, p. 52-61. 287 E. DE JowcE, Les clausules métriques dans Cyprien, Louvain, 1905. 288 P.C. Kuook, De overgang van metrisch tot rythmisch roza bij Cyprianus en. Hiéronymus, Amsterdam, 1932. Lexicographica

289 J.N. BAKHUIZEN VAN DEN BnINE, twm"

in some

Berlin| 196r 333-340.

Latin

(—

Fathers,

Texte

wnd

"Mereo(vr)'" in Studia

and

*Meri-

Patristica,

Unmtersuchungen,

III,

78), p.

Cír n.:383.

290 B. BorrE, Consummare, in Archiuum latinitatis medii aeui, I2, Bruxelles, 1937, p. 43-44. 291 J. DE GHELLINCE, É. DE BACKER, J. PovuxENs, G. LEBACQZ, Pour l'histoire du mot **Sacramentum" ,I. Les anténicéens,

Louvain, 1924. Cfr n. 296. 2902 M. DE LA TAILLE, Le sens du mot passio dans la lettre 63 de S. Cyprien, in Recherches de science religieuse, 21, Paris,

I931, p. 576-581. 2903 K.G. GoETZ, Constituius —. xaÜcorós àv bei Cyprian, in Archiv für lateinische Lexikograbhie und Grammatik, 9, Leipzig, 1896, p. 307-308.

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XXXI

294 J. HAUSSLEITER, Quingenía nota (Cypr., epist. 21), in Archiv für lateinische Lexikographie und. Grammatik, x1, Leipzig, 1900, p. 86. 205 W. HxRAEUS, Lacernobirrus (Acta S. Cypr., c. 5), in Archiv für lateinische Lexikographie und Grammatik, 15, Leipzig, * 16906, p. 564. 296 J.B. PovkENs, Sacramentum. dans les ewvres de S. Cyprien. Etude lexicographique, in Bulletin d'ancienne littérature et d'archéologie chrétiennes, 2, Paris, 1912, p. 274-288.

Cfr n. 291. 297 C. WEYMAN, Genibus nixis (Cypr. de opere et eleem., 6), in Archiv

für lateimische Lexikographie

und Grammatik,

8,

Leipzig, 1893, p. 293. 298 E. WOLrFFLIN, Lwbana (Cypr., epist. 62, 3), in Avchiv für lateimische Lexikographie und. Grammatik, 8, Leipzig,

1893, p. 145.

Cfr n. 98 (M. BÉvENoT, "'indictoaudientes"). Textus biblicus

298a A.V. BiLLEN, The Old Latin Texts of the Heptateuch, Cambridge, 1927. 299 M. BocaERrT, Afocalypse de Baruch, Paris, 1969 (— Sources Chrétiennes, 144-145), p. 259-269: Fragment latin transmas sous le nom de Baruch. 300 P. CAPELLE, Le lexte du psautier latin en Afrique, Rome, 1913 (— Collectanea Biblica Latina, 4), p. 23-30 et passim. 301 P. ConssEN, Der cyprianische Text der Acta Apostolorum, Berlin, Progr. Gymn. Schóneberg, 1892. 302 D. DE BRUYNE,

Etude sur le texte latin de l'Ecclésiastique, in

Revue bénédictine, 40, Maredsous, 1928, p. 5-48. 303 D. Dx BnuvNE, Etude sur le texte latin de la Sagesse,in Revue bénédictine, 4x, Maredsous, 1929, p. 101-133. 303a M. bE LA TAi.LE & H. JEANNOTTE, "Vnguniur oleum ...", in Gregorianum, 1, Roma, 1920, p. 502 ; 2, 1921, p. 116-

Is.

304 J. Me The African Element in the Latin Text of Matth. XXIV of Codex Cantabrigiensis, in Revue bénédictine, 78, Maredsous, 1968, p. 33-66. 305 W. SANDAY, Relation of k (— Bobbio MS. of the Gospels) £o ihe Biblical Text of Cyprian in St. Matthew, apud J. WoRDSWORTH,

Old-Latin Biblical Texts, IT, Oxford, 1886,

p. XLII-LXVII. 306 M. SrENzEL,

Zwm

Wortschatz der neutestamentlichen

Vulgata,

in Vigiliae Christianae, 6, Amsterdam, 1952, p. 20-27. 307 M. SrENzEL, Zur Frühgeschichte der lateimischen Bibel, in Theologische Revue, 49, Münster, 1953, col. 97-103.

XXXII

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

308 Vetus Latina. Die Reste der lateimischen Bibel, herausgegeben von B. FriscHzn, Freiburg i. Br.,

2: Genesis; 1051/54, po I6,*; 24/1 Epistula ad Ephesios, 1962, p. 31*-32* ; 24/2 Epistula ad Philippenses et ad Colossenses, 1966/69, p. 9 et 275 ; : 26/1 Epistulae catholicae, 1956/69, p. 68*, 8o*-81*, 87*, uta 309 H. VoShuN Der Bibeltext in drei bseudo-ambrosianischen Predigien, in Zeitschr. für die neutestamentliche Wissenschaft, 46, Berlin, 1955, p. 60-68.

310 H. voN SoDpEN, Das lateinische Neue Testament 4n Afrika zur Zeit Cyprians, Leipzig, 1909 (— Texte und Untersuchungen,

33).

Vide etiam nn. 67-80, 98, 182, 511, 514. Exegetica 311 T. Avuso MARAZUELA,

Nuevo estudio sobre el "Comma Iohan-

neum" ,in Biblica, 29, Roma, 1948, p. 53-54; 70. 312 E.H. BLAKENEY, Matthew VI, 13 — Luke XI, 4 ; cfr Marc XIV, 38, in The Expository Tmes, 57, Edinburgh,

1945/46, p. 279.

313 A. BLupav, Das "Comma Iohanneum'" bei Tertullian und. Cy$rian, in Theologische Quartalschr., ox, Tübingen, 1920,

p. 1-20. 314 CH. DuwuoNT, La lecture de la Parole de Dieu d'aprós S. Cyjrien, in Bible ei Vie chrétienne,

22, Maredsous,

1958.

p. 23-33. Gfrm r6. 315 J.H. FÉriEns, L'utilisation de la Bible dans l'ewore d' Evodius, in

Revwe

des

études

augustiniennes,

12,

Paris,

1966,

p- 41-64. 316 P. GrAvE, Die Vorlesung heiliger Schriften bei. Cyprian, in Zetschr. für die neutestamentliche Wissenschaft, 23, Berlin, 1924, p. 201-213. Git maa: 317 G. NICOTRA, Interpretazione di Cipriano al cap. IV, vers. 12, della Cantica, in La Scuola

Cattolica,

68, Milano,

1940,

p. 380-387. 318 H. RAnNzn, Flumina de uentre Christi. Die patristiche Auslegung von Ioh. VII, 37-38, in Biblica, 22, Roma, 194r, p. 269-302; 367-403 (— Symbole der Kirche. Die Ekklestologie der Váter, Salzburg, 1964, p. 175-235). 319 P. ScHEPENS, Iohannes in epistula sua,in Recherches de science religieuse, 12, Paris, 1921, p. 87-89.

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XXXIII

320 P. ScHEPENS, Le $rophéie Malachiel, in Recherches de science "religieuse, 12, Paris, 1921, p. 362-363.

321 P. ScHEPENS, A $ropos de Malachiel, in Recherches de science religieuse, 13, Paris, 1922, p. 350-351. 322 W. TurELE,

Beobachtungen

zwm

'*Comma

lIohamnewum",

in

' Zeitschr. für die neutestamentliche Wissenschaft, 5o, Berlin, 1959, p. 61-73. Vide etiam nn. 68, 85, 180, 194, 457, 498, 512, 516. Cyprianus et scriptores $entiles

323 G. BARBERO, Seneca e la conversione di San Cipriano, in Rivista dà studi classici, xo, Torino, 1962, p. 16-23.

324 F. DALPANE, Lucrezio e gli apologeti cristiani, Minucio Felice, Tertulliano, Cipriano, Lattanzio, in Rivista di storia antica e scienze affini, 10, Padova, 1905, p. 403-435; 1I, 1906,

p. 222-236. Gin nu328; 325 N.I. Hznzsscu, De Catulle à S. Cyprien; évolution d'un concept de la divinité, in Orpheus, 6, Catania, 1959, p. 119-134. 326 H. Kocu, Novaziano, Cipriano e Plinio il Giovane, in Religio, 1r, Roma, 1935, p. 321-332.

327 U. Monicca, Di alcune probabili fonti d'un opusculo di S. Cijriano (Ad Donatum), in Athenaeum, 25, London, 1917, p. I24-158. 328 C. PAscAL, Lucrezio e Cipriano, in Ré$vista di filologia e d'insiruzione classica, 31, Torino, 1903, p. 555-557.

irr na s24: 329 C. PAscAL, Sopra alcuni passi delle Metamorjosi Ovidiane imitati da Cipriano, in Rivista di filologia e distruzione classica, 37, Torino, 1909, p. 1-6. 330 G. PuccioNi, Tvadizione e innovazione mel linguaggio dell Origo gentis Romanae,in Stud? Italian dà filologta classica, 30, Firenze, 1958, p. 207-254. 321 J.H. WasziNEK, Eine Emnius-Remaüniszenz bei Cyprian ?, in Mnemosyne,

series III, r, Leiden, 1933/34, p. 232-33.

Vide etiam nn. 166, 173, 174, 193, 218, 273, 285, 334, 480. Cyprianus et scriptores ecclesiastici antiquiores

332 S. CoLoMBo, Osservazioni sui rapporit fra l'Ociauus di M. Minucio Felice e alcuni opusculi d Cipriano, in Didaskaleion, 3, Torino, I914, p. 79-221. 333 E. DE FAvE, S. Cyprien et les influences qui l'ont formé, in Revue de théologie et de philosophie, 20, Lausanne, 1893, p. 105-116.

XXXIV

BIBLIOGRAPHIA SELECTA

334 A. HARNACK, Drei wenig beachtete cyprianische Schriften und die Acta Pauli, Leipzig, 1899 (— Texte und. Untersuchun-

gen, 19, 3).

e

rl

335 R. KADERSCHAFKA, Quae ratio et rerum materiae et generis dicendi intercedere uideantur inter Cypriani librum ** De bono patientiae" et. Tertulliani librum "De patientia", Pilsen, I913. 336 J.A. Vlt Die Predigten des Tertullian und Cyprian, in Theologische

Studien

wnd

Kritiken,

76,

Gotha,

1903,

p. 606-639. : 337 H. Kocn, Tertullian und Cyprian als veligióse Persónlichkeiten, in Internationale kirchliche Zeitschr., 0, Bern, 1920,

. 45-61. 338 H. Xo6s, Die Didaché bei Cyprian (epist. 69, 5) ?, in Zettschr. für die meutestamentliche Wissenschaft, 7, Berlin, 1907, p. 69-70. 339 H. Koc, I rapporti di Cipriano con Ireneo ed altri scrittori greci, in Recerche Religiose, 5, Roma, 1929, p. 137-163. 340 H. KocH, Ancora Cipriano e la letteratura cristiana. greca, in Ricerche Religiose, 5, Roma, 1929, p. 523-537. 341 J. LEBRETON, Sa?nt Cyprien et Origóne, 1n Recherches de science religieuse, 20, Paris, 1930, p. 160-162. Vide etiam nn. I2I, 173, 175, 177, 184, 228, 324, 327, 401. Cyprianus et scriptores ecclesiastici posteriores

342 A. BonRias, L'influence de saint Cyprien sur la Régle de saint Benoíi, in Revue bénédictine, 74, Maredsous, 1964, p. 24-97.

Cfr nn. 345, 349, 354.

343 J. Duum, Une lettre de condoléance de Bachiarius ?, in. Revue d'histoire ecclésiastique, 47, Louvain, 1952, p. 530-585. 344 Y.M. Duvar, Saint Jéróme devant le baptéme des hérétiques. D'autres sources de l'Altercatio Luciferiani et Orthodoxi, in Revue des études augustiniemnes, 14, Paris, 1968, p. 145-180. 345 L. EIZENHOFER, Neue Parallelen zur Regel Benedikts aus Cy$rian, in Vir Dei Benedictus, Beuron, 1947, p. 254-261.

Ctr nn. 342, 349, 354.

346 L. EIZENHOFER, Zitate 1n altspanischen Messgebeten, in Rómaische Quartalschrift für christliche Alteriumskunde und. Kirchengeschichte, 5o, Freiburg i. Br., 1955, p. 248-254. 347 FR. GroniE, La culture lérinienne. Notes de lecture, in Sacris Erudiri, 20, Steenbrugge, 1969, p. 71-76. 348 A. HAnNACK, De Altercatio (Euagrii), resp. die Grundschnijt derselben, in ihrem Verháltniss zu Tertullians Traktat Aduersus Iudaeos, zu Cyprians Testimonia, zu. Lactantius!

BIBLIOGRAPHIA SELECTA

XXXV

Instiutiones und zu Justins Dialog mit Trypho, Leipzig, 1883 ( — Texte und. Untersuchungen, Y, 3), p. 91-115. 349 O.G. HanRISON, Traces of ante-Nicene Fathers in the Regula Benedict, in Revue bénédictine, 63, Maredsous, 1953, , P. 333-339.

Cfr nn. 342, 345, 354.

350 H. KocH, Cyfrian in den Quaestiones Veteris e Noui Testamenti wnd beim Ambrosiaster. — Anhang : Cyjrüan bei Pelagius, in Zeitschr. für Kirchengeschichte, 54, Stuttgart, 1926, p. 516-555. 351 H. Kock, Zw Tertullians und Cyprians Einfluss auf Gelasius,

in Seizungsberichte Miinchen, philos. -- hist. Abteilung, 1935, 6. Heft, p. 77-82. 352 H. KocnH, La sopravvivenza di Cipriano nell'antica letteratura cristiana, in Ricerche Religiose, 6, Roma, 1930, p. 304-

316; 492-501;

7, I93I,

p. 122-132;

313-335;

p. 6-15; 317-337; 505-523; 9, 1939, p. 502-522.

8, 1932,

354 E. MaNNING, ÀÁ frofos de l'influence de S. Cyprien sur la Régle de S. Benoit, in Revue d'histoire ecclésiastique,

60, Lou-

vain, 1965, p. 66-68.

Cfr nn. 342, 345, 349.

355 C. WEYMAN, Zu Paulinus von Nola und Cyprian, in Münchener Museum, 4, München, 1923/24, p. 273-275 ; 284-286. 356 C. WEYMAN,

Zu lateinische Dichtern, II, xvi (Venantius For-

tunatus 'Pange lngua' und Cyprian Epist. 55, 4), in Neophilologus, 7, Groningen, 1922, p. 282-286. Vide etiam nn. 690, 91a, I2I, 176, 181, 184, 224, 315, 324, 326,

457, 463, 482, 497, 503. Doctrina philosophica et theologica

Generalia 357 A. D'ALES, La íhéologie de sani Cyjrien, Paris, 1922. Cfr J. LEBRETON, Saint Cyprien. A. jropos d'un. owvrage récent, in Études, 172, Paris, 1922, p. 385-404. 358 E.P. AnNs, Coniribugao de Sáo Cipriano para a renovagáo pastoral, in Revista ecclesiástica Brasileira, 18, Petropolis,

1958, p. 9014-932.

-—

5d

358a L. ATZBERGER, Geschichte der christlichen Eschatologie innerhalb der vormicánischen Zei, Freiburg i. Br., 1896, p. 521-5406. 359 S. BARBALATO, La dotírina della grazia in S. Cipriano, Roma, 1953 (Dissertatio). 360 G. BARpvY, La vie spirituelle d'aprés les Péres des trois premiers siécles, Paris, 1935 ; édition revue et mise à jour par A. HAMMAN,

Paris, 1968.

XXXVI

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

361 G. Banpv, Le sacerdoce chrétien d'aprés S. Cyprien, in La V«e spirituelle, Suppl., 6o, Paris, 1939, p. [87]-[119]. Gfr-n. 406; 362 G. BAnpv, La conversion au christianisme durant les premiers siécles, Paris, 1949, p. 150-I15I ; 225 ; 255-250. 363 G. BARDY, S. Cyprien, in Dict. de Spiritualité, II, Paris, 1953, col. 2661-2669. 364 J.H. BEnNARD, The Cyprianic Doctrine of the Ministry, in Essays on the Early History of the Church and the Ministry, edited by H.B. SwETE, London, 1918 (1921?), p. 215-218. 365 J. CAPManv, Miles Christi" en la espiritualidad de san Cypriàno,

Barcelona,

1956.

366 J. CaPMANY, San Cipriano de Cartago, maestro y pastor en la persecución, in Estudios Ecclesidsticos, 33, Salamanca-Ma-

drid, 1959, p. 275-302. 367 A. D'ArEs, Le mysticisme de saint Cyprien, in Rev. d'ascétique et de mystique, 2, Toulouse, 1921, p. 256-267.

367a K. DELAHAYE, Erneuerung der Seelsorgsformen aus der Sicht der frühen Patristik, Freiburg i. Br., 1958 ; uersio gallica : CH.

DrELAHAYE,

Ecclesia

Mater

chez les Péves des írois

premiers siócles, Paris, 1964. Cfr. 377: 368 J. Der Tow, Monotheismi sensus apud antiquos ethnicos, in Latinitas, 3, Roma, 1955, p. 275-279. 369 H.M. DrigPEN, L'Asswmpius Homo" dpatrisiique, II *Dieu revétu d'un homme",

in Revue thomiste, 63, Paris, 1963,

p. 225-245. 370 G. FonTI, La concezione bedagogica $n. Cipriano, in Antonta-

num, 38, Roma, 1963, p. 288-383 ; 39, 1964, p. 54-76 ; 210-242.

371 S.L. GREENSLADE,

Scerüpture and other Doctrinal Norms in

Early Theories of. Ministry, in. Journal of Theological Studies, 44, Oxford, 1943, p. 162-176. 372 A.C. IvANOV, Oftnosenie sv. Kypriana, episkopba Kar[agenskogo k dstocnikam Bozestvennogo Otkrovenija (Die Quellen der Offenbarung nach Cyprian, Bischof von Karthago), Leningrad, 1963 (Dissert. Geistl. Akademie). 373 P. Jav, Saint Cyprien et la doctrine du furgatoire, in Recherches de théologie ancienne et médiévale, 27, Louvain, 1960,

p. 133-136. 374 G. MORGENSTERN, Cyprian, Bischof von Karihago, als Plalosoph, Jena, 1889 (Dissertatio). 375 J.C. Navickas, The Doctrine of St. Cyprian on the Sacraments, Würzburg, 1924. 376 G. NicoTRA, La dottrina di Cipriano sull'eficacia dei sacramenti, in La Scuola Cattolica, 58, Milano,

504; 583-587.

1940, p. 496-

376a J.C. PruMPE, Ecclesia mater, in Transactions and Proceedings

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XXXVII

of the American Philological Association, Baltimore (Md.), 1939, p. 535-555. 377 J.C. PruwPE, Mater Ecclesia. An Enquiry into the Concept of the Church as Mother in Early Christianity, Washington, I943, p. 81-108. 'Cff n. 367a. 378 M. RÉvEILLAUD, Nofe four wne jnewmatologie cyprienne, in Studia baíiristica, VI, Berlin, 1962 (— Texte und Unter-

suchungen, 81), p. 181-187. 378a W. SrMoNis, Ecclesia. wisibilis eb inuisibilis. Untersuchungen zur Ekklesiologie und Sakramentenlehre in der afrikanischen Tradition von. Cyprian bis Augustinus, Frankfurt, 1970. 379 M. SPANNEUT, Tertullien et les premiers moralistes chrétens, Gembloux, 1969, p. 65-114. 379a M. SPANNEUT, La non-violence chez les Péres africains avant Constantin, in Kyriakon. Festschrift Johannes Quasten, I,

Münster i. W., 1970, p. 36-39. 380 F. TRIsoGLI0O, San Cipriano, un governatore dà anime, in Lato-

mus, 20, Bruxelles, 1961, p. 342-343 ; 549-567. 381 A.G. Wrrvkvi, Die Lehre der Váter des III. Jahrhunderts von der Gottesliebe und. Gottesjurcht, Rom, 1948 (Dissertatio). 382 M. Wirzs, The Theological Legacy of St. Cyprian, in Journal of Ecclesiastical History, 14, London, 1963, p. 139-149. 383 K.H. WinTH, Der **Verdienst-Begriff n der christlichen Kirche, nach seiner geschichtlichen Entwicklung dargestellt, 11. Der **Verdienst" — Begriff bei Cyprian, Leipzig, 19or. Cfr n. 289. Vide etiam nn. 85-162. De baptismo 384 J.B. Bonp, L'autorité de saint Cyprien dans la controverse bapLismale jugée d'aprós S. Augustin, in Revue d'histowe ecclésiastique, 18, Louvain, 1922, p. 445-468. 385 A. D'ArEs, La question baptismale au temps de S. Cybrien, in Revue des questions historiques, 88, Paris, 1908, p. 33-400. 385a F.J. DórcER, Der Kuss im Tauf- und Firmungsritual nach Cyprian von Karthago und. Hippolyt von Rom, in Antike und Christentum, 1, Münster 1. W., 1929, p. 186-189.

386 J. EnNsT, Zur Auffassung Cyprians von der Kelzeriaufe, in Zeitschr. für katholische Theologie, 17, Wien, 1893, p.

-133.

5825]« bien War der M. Cyprian exkommunizieri?, Àn. Zeitschr. für katholische Theologie, 138, Wien, 1894, p. 473-499. 388 J. EnNusr, Die Echtheit des Briefes Firmilians dber den. Ketzertraufstreit in neuer Beleuchtung,in Zeitschr. für katholische

XXXVIII

BIBLIOGRAPHIA

Theologie,

364-367.

18, Wien,

SELECTA

1894, p. 209-259;

;

r9, 1895,

Rd

p.

389 J. EnNsr, Der angebliche Widerruf des hl. Cyprian in der Ketzeriauffrage, in ZeiWschr. für katholische Theologwe, 19, Wien, 1895, p. 234-272. 390 J. EnwsT, Die Ketzertaufangelegenheit n der Kirche nach. Cyjrianus, Mainz, 19or. 391 J. EnwsT, Papst Stephan I wnd der Ketzertaufstre:, Mainz,

1905. 392 J. jin

Neue

Untersuchungen

über

Cypriamus

und

den

Ketzertaufstreit, Àn. Theologische Quartalschrift, 93, Stutt-

gart, I911, p. 230-281 ; 364-403. 393 FR. GisrELINCE, De christelijke dnitiatie in| Romeins. Afrika gedurende de derde eeww, Leuven, 1967 (Dissertatio). 394 FR. GisrELINCK, Doojbad en geestesgave bij Tertulliamus en Cy$rianus, in Ephemerides theologicae Louansenses, 43, Louanii, 1967, p. 532-555. 395 H. GRISAR, Cyjrians '"Oppositionsconcil" gegen Papst Stephan, in Zeitschr. für katholische Theologie, 5, Wien, 188r, p. I93-221. 396 P. HoeNsBRoECH, Die Auffassung Cyprians von den Ketzerlaufe, in Zesschr. für katholische Theologie, 15, Wien,

1891, p. 727-736.

397 H. KAvSER, Zur marzionitischen Taufformel, in Theologische Studien und Kritiken, x08, Hamburg, 1937/38, p. 370-386. 397a H. KQincHNER, Der Ketzertaufsitreit: zwischen Karthago und Rom wnd seime Konsequenzen für die Frage mach den Grenzen der Kirche, in Zeitschr. für Kirchengeschichte, 81,

Stuttgart, 1970, p. 290-307. 398 H. Koca, Die Stellung der Epist. 69 Cyprians im Ketzeriaufsireit,

in Internationale

kirchliche

Zeitschr.,

42,

Bern,

19235, p. 73-104. 399 A. MATELLANES CRESPO, El tema de la **communicatio" en les escritos benilenciales y bautismales de San Cipriano,in Syllage excerbtorum e disseriationibus ad gradum. doctoris S. Theologiae... consequendum, 41, 3, Louanii, 1965.

400 ÀÁ. MATELLANES CnEsPO, **Communicatio". El contenido de la communión

eclesial en San. Cipriano,

in Communio,

1,

Granada, 1968, p. 19-64; 347-401. 401 Tn. SAGI-BuNIÉ, Ecclesia sola baptizat. Sententia Tertulliani e(. S.

Cypriani,

in. Laurentianum,

2, Roma,

196r,

p.

261-273. 402 A. STENZEL, Cyprian und die "Taufe im Namen Jesu", in Scholastik, 30, Freiburg i. Br., 1955, p. 372-387. 403 H. voN SopEN, Der Streit zwischen Rom und Karthago über die Ketzertaufe, in Quellen und. Forschungen aus italienischen.

1-42.

Archtven

und |Bibliotheken,

12,

Roma,

I909,

p.

BIBLIOGRAPHIA SELECTA

XXXIX

404 N. ZERNOV, Saint Stephen and the Roman Community at the Time ofthe Baptismal Controversy,in The Church Quarterly Review, 118, London, 1934, p. 304-336. . De Eucharistia 405 A. BosMaw, De Eucharistie in de brimitieve Kerk van Afrika,

in XXXe Congrós eucharistique international (Carthage, 1930), Tunis, 193r, p. 353-365. 406 C.A. BouuaAN, Variants 4n the Introduction to the Eucharistic Prayer,

in

Vigiliae

Christianae,

4, Amsterdam,

1950,

p. 94-115. 407 C. Bovzn, L'Eucaristia e 4 Padri africani, in Eucharistia. Il mistero dell'altare nel pensiero e nella vita della Ch&esa, a.

cura di A. ProLANTI, Roma, 1957, p. 165-171. 408 L. CLERICL

Eénsammlung

der

Zersireuten,

Münster

i. W.,

1966 (— Liturgiegeschichtliche Quellen und. Forschungen, 44), p. II0-II2 ; 138-139. 409 C.W. DuGMORE, Sacrament and Sacrificeinthe Early Fathers, in Journal of Ecclesiastical History, 2, London, 1951, p. 24-37. 410 KL. GAMBER, Das Eucharistiegebet in der frühen nordafrikanischen. Kirche, in Liturgia, 3, Montserrat,

1966, p. 51-65.

411 J. GRIBOMONT, Ecclesiam adunare. Un écho de l'Eucharistie africaine ei de la Didachà, in Recherches de théologie ancienne ei médiévale, 27, Louvain, 1960, p. 20-28.

412 ÁÀ. IDIARTEGARAY, La doctrine eucharistique de saint Cyprien, Rome, 1936 (Thése). 413 I. KRzvzaANIAK, Materia 4 forma Eucharystii wedlug si». Cy$riana, in Róczniki Teologiczno-Kanoniczne, V, 3, Lublin,

I958, p. 27-47 ; 147 Sq.

414 G.A. MiCHELL, Firmilian and. Eucharistic Consecration, in Journal of Theological Studies, n.s., 5, Oxford, 1954,p 215-220. 415 J. PETERS, Cyprians Lehre über die heihge Ewucharistie, in Der Katholik, 53, Mainz, 1873, I, p. 669-687 ; II, p. 25-39. 416 G. Pnuiuies, De H. Cyprianus en de H. Communie, in Algemeen Nederlandsch Eucharistisch Tajdschrift, 9, Tongerlo, 1930, p- 313-319. ; 417 G. PuiLiPs, Le sacrifice eucharistique dans latradition africaine, in XXXe Congrés eucharistique. international (Carthage, 1930), Tunis, 1931, p. 120-145 (— Revue ecclésiastique de Liege, 22, Liége, 1930/31, p. 15-29). 418 A. Pous, La communion d' aprés les deux grands docteurs Cyfrien el Augustin et d'aprés la pratique de l'ancienne Église d'Afrique, in XXXe Congrés eucharistique international (Carthage, 1930), Tunis, 1931, p. 149-170.

XL

419 Bn. RENAUD,

BIBLIOGRAPHIA SELECTA Euchariste et culte eucharistique. selon. Saint

Cyprien, Louvain, 1967 (Thése). 420 S. SarAVILLE, L'éficlése africaine, in

t Échos

d'Orvent,

30,

j

Paris, 1941/1942, p. 268-282.

421 A. SCHEIWILER, Die Elemente der Eucharistie in den ersten drei

Jahrhunderten, Mainz, 1904 (— Forschungen zur christlichen. Literatur- und Dogmengeschichte, 11T, 4), p. 105-119.

Vide etiam n. 450, 454b. De $aenitentia

422 P.N. AKINIAN, Cyprianus : Busse (armeniace), in Handes Amsorya. Monatschr. für armenische Philologie, 75, Wien, 1961, p. 3-38. 423 M. BÉveNor, The Sacrament of Penance and St. Cyprian's De lapsis, in Theological Studies, 16, Woodstock, 1955, p. 175-213. 424 P. BnEzzi, La riconciliazione ecclesiastica nella disciplina penitenziale secondo S. Cipriano, in Atti dell' Accademia Ponlaniana, n.s., 4, Napoli, 1951. 425 B. CAPELLE, L'absolution sacerdotale chez S. Cyprien, in. Recherches de théologie ancienne et. médiévale, 7, Louvain,

I035, p. 221-234. 426 M.C. CHARTIER, La discipline fénitentielle d'aprés les écrits de saint Cyprien, in Antonianum, 14, Roma, 1939, p. 17-42 ; 135-150.

427 A. D'ALEs, La réconciliation des lapsi au temps de Déce, in Revue des questions historiques, Qr, Paris, 1912, p.

337-383.

428 C.B. Darv, Absolution and Satisfaction in St. Cyprian's Theology of Penance, in Studia Patristica, II, Berlin, 1957 (— Texte und. Untersuchungen, 64), p. 202-207. 429 G. D'EncorE, Pemitenza camomico-sacramentale delle |origine alla pace constantiania, Roma 1963 (Coll. Communio"). 430 K.G. GoErz, De Busslehre Cyprians, Kónigsberg, 1895. 431 J. GRorz, Die Entwicklung des Buszstufenwesens in der vornicünischen Karche, Freibung i. Br., 1955. 432 S. HOÜBNER, K'irchenbusse und Exkommunikation bei Cyprian, in Zewschr.

für katholische

Theologie,

84, Wien,

1962,

P- 49-84; 171-215.

433 G.H. JovcE, Private Penance in the Early Church, in. Journal of Theological Studies, 42, Oxford, 1941, p. 18-42. 434 J. KónwE, Die Bussdauer auf Grund der Briefe Cyprians, in Theologie wnd. Glaube, 29, Paderborn, 1937, p. 245-256.

435 G.B. LApNER, The Idea of Reform, Cambridge (Mass.), 19590,

p- 303-310. 436 K. MürLER, De Bussinstitution in Karthago unter Cyprian, in

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

XLI

Zeitschr. für Kirchengeschichte, 16, Stuttgart, 1896, p- I-44 ; 187-219. 437 B. PoscHMANN, Paenitentia secunda. Die kirchliche Busse in dliesten. Christentum. bis. Cyprian und. Origenes, Bonn,

195040:

438 B. PoscHMANN, Zur Bussfrage im der cyprianischen Zeit, in Zeitschr. für katholische Theologie, 37, Wien, 1913, p.

25-54 ; 244-265.

439 K. RAuNER, Die Busslehre des hl. Cyprian von. Karthago, in Zeitschr. für katholische Theologie, 74, Wien, 1952, p.

257-276 ; 381-438.

440 J. SrurLER, Die Behandlung der Gefallenen zur Zeit der decischen Verfolgung, in Zeitschr. für katholische Theologie, 31, Wien, 1907, p. 577-618. 441 J. SrUrLER, Einige Bemerkungen zur Busslehre Cyprians, in Zeitschr. für katholische Theologie, 33, Wien, 1909, p.

232-247.

442 J.H. TAvLoR, Sz. Cyprian and the Reconciliation of Abostates, in Theological Studies, 3,Woodstock, 1942, p. 27-406. 443 À. VANBECK (— J. TURMEL), La fénitence dans S. Cyprien, in Revue d'histoire et de latiérature veligieuses, n.s., 4, 1913,

P- 422-442. Vide etiam nn. 163, 164, 165, 399.

De sensu martyrii 444 B. BuscHu, Martyrtwmsbereitschaft. Eine. Untersuchung |zur Stellung Cybrians von Karthago in den. Christenverfolgungen unier Decius und. Valerian, in Noua et Vetera. Festschrift C. Hofmeister, Metten, 1939, p. 64-80. 445 J. ERNsrT, Der Begriff vom Martyrium bei Cyprian, in Historisches Jahrbuch, 34, München, 1913, p. 328-353. 445a W.H.C. FnEND, Martyrdom and Persecution in the Early Church. A Study of a Conflict from the Maccabees to Donatus, Oxford, 1965.

446 H.A.M. HoPPENBROUWERS, Recherches sur la terminologie du mariyre de Tertullien à Lactance, Nijmegen, 1961 (— Latinitas Chrislianorum $rimaeua, 15). 447 E.L. Huuuzr, The Concept of Martyrdom according to S. Cyjrian of Carthago, Washington, 1946 (— Studies im Christian. Antiquity, Q). 448 G. LouiENTO, Cipriano per la preparazione al martirio dei Tsbaritani (Epist. 58), in Annali della Facoltà di Magisterio dell' Undversità dà Bari, 3, Bari, 1962, p. 7-39. 449 P. NacEL, Die Wiedergewinnung des Paradieses durch. Askese, in Forschungen und Fortschritte, 34, Berhn, 1960, p. 375-377.

XLII

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

450 M. PrrLEGRINO, Eucaristia e martirio in San Cipriano, in Con-

uiuwium Dominicum. Studi sull' Eucaristia net Padri della Chiesa antica e Miscellanea. patristica, Catania, 1959, p. 133-150.

Vide etiam nn. 365, 366, 464, 469, 470. Lituréica

451 D. BALBowr, Ejfistola Cypriani episcopi ad clerum et plebem Carthaginensem de Aurelio lectore ordinato, Yn Miscellanea liturgica... G. Lercaro, I, Roma, 1966, p. 441-451. 452 F.J. Dórcrn, OI der Eucharistie. Zum Schreiben der Synode von Karthago im Frühjahre 255, in Antike und. Christenium, 2, Münster i.W., 1930, p. 184-189. 452a F. Pnonsr, Liturgie der drei ersten christlichen. Jahrhunderte, Tübingen, 1970, p. 215-230. 453 P. SALMON, Les origines de la frióre des heures d'aprés le témoignage de Tertullien et de saint. Cyprien, 1n. Mélanges offerts

à Chr. Mohrmann,

Utrecht, 1963, p. 202-210.

454 V. SAxER, Vie liturgique et quotidienne en Afrique vers le milieu du IIIe siecle : le témoignage de saint. Cyprien et de ses contemporains d'Afrique, Città del Vaticano, 1969. 454a E. ScHWEITZER, Die Schriften Cyprians von Karthago als liturgiegeschichtliche Quelle, Graz, 1966/7 (Dissertation). 454b E. ScHWEITZER, Fragen der Liturgie in. Nordafrika zur Zeit Cyprians, in Archiv für Liurgiewissenschaft, x2, Regensburg, 1970, p. 69-84. 455 J. SrApLHuBER, Das Stundengebet des Laien im christlichen Altertum, in Zeitschr. für katholische Theologie, 71, Wien,

I949, p. 129-183. 456 A. WILMART, La lettre 58 de Cyprien armi les lectures non bibliques du Lectionnaire de Luxeuil, in Revue bénédictine, 28, Maredsous, 191r, p. 228-233. Historica

457 P. ANTIN, S. Cyprien et. Jonas, in Revue biblique, 68, Paris, I96I, p. 412-414 (— Recueil sur saint Jéróme, Bruxelles, I968, p. 225-228).

458 L. BAvARD, Note sur wune inscription chrétienne et sur des pas-

sages de S. Cyprien, in Revue de philologie, de littérature el d'histoire anciennes, 37, Paris, 1913, p. 70-76. 459 L. BAYARD, Inscription chrétienne du Musée de Latran, in Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et. Belles-Lettres, 42, Paris, 1914, p. 63. 460 J.-P. BRIsSON, Autonomisme et Christianisme dans l'Afrique

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

romaine de Sepiime Sévére à l'invasion vandale,

XLIII Paris,

I958, p. 33-121.

40r J. BunIAN, Die Afrikaner im vómischen Reich,in Das Altertum, 7, Berlin, 1961, p. 233-238. 462 G.W. CLARKE, The Secular Profession of St. Cyprian of Carthago, in Latomus, 24, Bruxelles, 1965, p. 633-638. 462a G.W. CLARKE, Some Observations on the Persecution of Decius,

in Antichthon, Journal of the Australian Society for Classical Studies, 3, Sydney, 1969, p. 63-76.

462b G.W. CrLARKE, The Epistles of Cyprian, in Auckland Classical

Essays presented io E.M. Blaiklock, Auckland, 1970, p. 203-221. 463 P. CoURCELLE, Antécédents autobiographiques des Confessions de S. Augustin, in Revue de philologie, de littérature. et d'histoire anciennes, 31, Paris, 1957, p. 23-51. 464 CH. FAVvEZ, La fuite de Saint Cyprien lors de la bersécution de Décius, in Revue des études latines, 19, Paris, 1941, p. I9I-20I. 464a P. FRANCHI DE'CAVALIERI, GÀ ufficiali che scortarono s. Cijriano al "locus wictimae", in Note agtiografiche, VII, Roma, 1928 (— Studi e Testi, 49), p. 243-244. 465 A. HARNACK, B»tefe des vómischen Klerus aus der Ze der Sedisvacanz 4m. Jahr 250, in Theologische Abhandlungen C. von Weiszücker gewidmet, Freiburg, 1892, p. 1-36.

466 A. HARNACK, Cy$rian als Enthusiast, in Zeitschr. für die neutestamentliche Wissenschaft, 3, Giessen, 1902, p. 177-191. 467 FR.X. LuxMAN, in Razred, Slovenska Akademia Falosofskofilolosko-historico, II, 9, Ljubljana, 1944, p. 197-209. 468 G. NIEMER, Cyprian als Kritiker der spáütrómischen Kultur und Bildner des Christentums, in Deutsch-Evangelische Erziehung, 49, 1939, p. 96-112, 146-159. 469 Cn. SAUMAGNE, La jersécution de Déce à Carthage d'aprés la correspondance de saint Cyprien, in. Bulletin de la Société Nationale des Antiquaires de France, Paris, 1957 (1959), p. 23-42. 470 CHR. SAUMAGNE, La fersécution de Déce en Afrique d'aprés la correspondance de S. Cyprien, in Byzantion, 32, Bruxelles,

1962, p. 1-29. 471 D.D. SurLivAN, The Life of the North Africans as Revealed 4n the Works of Saint Cyprian, Washington, 1933 (— Pairistic Studies, 37). 472 X.S. THANI NaAvaGAM, The Carthagimian Clergy. A short documental Chronology of St Cyprian's Life and Writings, together with a Study of the Carthaginian Clergy during the Period 248-258, Wembley, 1960. 473 H. voN SopzEN, Sententiae LXX XVII episcoporum. Das Protokoll der Synode zu Karthago am 1. Sept. 256, in Nachrichten. der Kónigliche Gesellschaft der Wissenschaften

XLIV

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

zw Gllingen, Phil-hist. Klasse, 1909, p. 275-307. 474 H. voN SopEN, Die Prosopographie des afrikanischen Episkopats zur Zeit. Cyprians, in Quellen und. Forschungen aus slalienischen. Avchiven und. Bibliotheken,

12, Rom,

1909,

p. 247-270. S REM 475 A. ZAVGORODNIJ, '"Cerkovnaja Zizn" v Kar[agene jo ivorenijam sv. Kwypriama Karíagenskogo (Das kirchliche Leben in Karthago nach den Schriften des hl. Cyprian von Karthago), Leningrad, 1963 (Diss. Geistl. Akademie). Iuridica

476 A. BEckK, Rómisches Recht bei Tertullian und. Cyprian. Eine Studie zur frühen Kirchenrechtsgeschtchte, Halle, 1930 (— Sehnjien der KOnigsberger Gelehrtem |Gesellschaft, VII, 2); Neudruck,

"vermehrt

um

rechtsgeschichtliche

Bemerkungen des Verfassers", Aalen, 1967. 477 T. GAsPARINI FocL1ANI, T.C. Cipriano. Contributo alla ricerca di riferimenti legali in testi extragiuridici del IIIo secolo d.C., Modena, 1928.

478 R. HósLiNGER, De alte afrikamische Kirche im. Lichte der Karchenrechtsforschung, Wien, 1945. 479 I. VóerLE, Die Schriften des hl. Cyprian als Erkenninisquelle des romischen Rechis, Berlin, 1920 (Dissertation). Vide etiam nn. 97, 99, 463. De **Vita post mortem"' S. Cypriani

480 L. BAvYARD, Notes sur la Vita Cypriani et sur. Lucianus, in Revue de philologie, de littérature et. d'histoire anciennes, 38, Paris, 1914, p. 207-210. 481 L. BAvanp,

Vita Cybriam, 2, 3, 9, in Revue de plalologie, de

d et d'histowre anciennes, 43, Paris, 1919, p. 276. 481a M. BÉvENor, St. Cyprian and. Moissac : a thirteenth century Sequence, in Traditio, xo, New York, 1963, p. 147-166.

482 S. CorowuBo, Gli Acta del martirio di Cipriano e alcuni sermoni di S. Agostino, in Didaskaleion, n.s., 1, Torino, 1923,

p. ror-r08. 483 J.G. CowaN, Les deux Cyprien de saint Grégoire de Nazianze, in Studia Patristica, I1, Berlin, 1957 ( — Texte und Untersuchwungen, 64), p. 362-372. 484 J.G. CowaAN, Chipul sfintului Ciprian in. Panegiricile sfintului

Grigorie de Nazianz si Prudentiu, in Studii teologice, 13,

Bucuresti, 1961, p. 123-149. Cfr nn. 489, 509. 485 F.C. CONYBEARE, The Armenian Acts oj Cyprian, in Zeitschr.

BIBLIOGRAPHIA für die neutestamentliche p. 269-277.

SELECTA

XLV

Wissenschaft, 21, Berlin, 1922,

486 P. ConssEN, Das Martyrium des Bischofs Cyprian, in Zeitschr.

487 A. 488 H. 489 H. 490 H. 491 E. 492 J.

für die neutestamentliche Wissenschaft, 15, Berlin, 1914, «p. 221-233 ; 285-316 ; 16, 1915, p. 54-92 ; 198-230; r7, I9I6, p. 189-206; 18, 1917, p. 118-139 ; 189-206; r9, I9I8, p. 202-223 ; 249-272. D'ALEs, Le diacre Pontius, in Recherches de science veligieuSe, 9, Paris, 1918, p. 319-378. DELEHAYE, Les fassions des mariyrs, Bruxelles, 192r, p. 84-104. DErERHAVE, Cyprien d' Antioche et Cyprien de Carthage, in Analecta Bollandiana, 39, Bruxelles, 1921, p. 314-332. Cfr nn. 483, 484, 509. DEssaAv, Pontus, der Biograph Cyprians, in. Hermes, 51, Berlin/Wiesbaden, 1916, p. 67-72. Dias, Zu spállateimischen Schriftstellern, Yn. Berliner Philologische Wochenschrift, 32, Berlin, 1912, p. 767-768. DotiGNow, **Nos bons hommes de foi" : Cyprien, Lactance, Victorien, Optat, Hilaire (Augustin, De doctrina christia4a,

IV,

40,

61), in Latomus,

22,

Bruxelles,

1963,

p.

795-805. 493 P. FRANCHI DE'CAVALIERI, Iniorno al testo della Vita e degli Atti dà S. Cipriano, in Note agiografiche, IV, Roma, 1912, (— Studi e Test, 24), p. 117-138. Cfr H. DELEHAYE, in Analecta Bolland?ana, 32, Bruxelles, 1913, p. 298.

404. P. FRANCHI DE'CAVALIERI, D? wn nuovo studio sugli Acta roconsolaria

di S. Cipriano,

in Studi Romani,

2, Roma,

I9IA, p. 189-215. 495 A. GuiLLI, Miscellanea Latina, in Rendiconti dell'Istituto Lombardo, 97, Milano, 1963, p. 170. 496 A. HARNACE, Das Leben Cyprians von Pontus. Der erste chrisiliche Biograph, Leipzig, 1913 (— Texte und. Untersuchungen, 39, 1).

497 F. Keurzn, De Vitarum Cypriani, Martini Turonensis, Ambrosii, Augustini rationibus, Münster i. W., 1904. 498 J.W. LE6c, Notes on the Day assigned to St. Cyprian of Carthago in the Prayer Book Calender, in Transactions of the Paul's Ecclesiastical Society, 4, London, 1896, p.

-52. 499 G. [Urbe La Bibbia nella 'compositio' della 'Vita Cyprian" di Ponzio, in Vetera Christianorum, 5, Bari, 1968, p. 23-60.

500 J. ManrIN, Die Vita et Passio Cypriani, in. Htstorisches Jahrbuch, 39, München, 1918/19, p. 674-712. 5or P. MoNcEAUX, Examen critique des documentis relatifs aw mariyre de S. Cyprien, in. Revue archéologique, 1, Paris, I9OI, p. 249-271. 502 P. MoNcEAUx, Le tombeau et les basiliques de S. Cyprien à

XLVI

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

Carthage, in Revue archéologique, 2, Paris, I9OI, p. 181-200. . 503 M. PELLEGRINO, Reminiscenze agostiniane della Vita et passio Cypriani, in Augustinus Magister, Congrés international augustinien, I, Paris, 1954, p. 205-210.

504 M. PELLEGRINO,

Pontou:.

PR

Vita e martirio di San. Cipriano.

Introduzione, testo critico, versione e note, Alba, 1955 (—

Verba Seniorum). 505 R. REITZENSTEIN, D?e Nachrichten diber den Tod Cyjrians. Ein phiologischer Beitrag zur Geschichte der. Mártyrerliteratur, in. Sitzungsberichte der Heidelberger Akademie der Wissenschaften, x4, Heidelberg, 1913.

506 R. REITZENSTEIN, Bemerkungen zur Mürtyrerhteratur, II : Nachtrüge zu den Akten Cyprians, in Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Góttingen, 1919, p. 177-219. 507 J. RUYSSCHAERT, La commémoration de Cyprien et de Corneille "$n Callisti", in Revue d'hustoire ecclésiastique, 61, Lou-

vain, 1966, p. 455-484. 508 CH. SAUMAGNE, Les basiliques cypriennes, in Revue archéologique, 4e S., I4, Paris, 1909, p. 188-202.

509 TR. SiNkKO, De Cypriano martyre a Gregorio Nazianzeno laudato, Kraków, 1916. Cfr nn. 483, 484, 489. Vide etiam nn. 43, 50a, 55, 219, 222, 295, 464a. Addenda

510 J. CHAPMAN, Te Order of the Treatises and Letters in the MSS.

of St. Cyprian, in Journal of Theological Studies, 4, Oxford, 1903, p. 103-123.

511 Á. EBERHARTER, T7e Text of Ecclesiasticus in the Quotations of Clement of Alexandria and Saint Cyprian, in Biblica, 7, Roma, 1926, p. 79-83. 512 M.A. FAnEY, Cyprian and the Bible : a Study in Third-Century Exegests, Tübingen, 1971. 513 R.P.C. Haxsox, Cyprian's Testimonia, Appendix A, in Tradition in the Early Church, London, 1962, p. 261-264. 514 J. HrrpENREICH, Der nmeutestamentliche Text bei Cyprian verglichen mit dem Vulgata-Text, Bamberg, I900. 515 J. Morrarr, Cyprian on the Lord's Prayer, in The Expositor,

WUXIN18; r016, p. 176-189. 516 A. QUACQUARELLI, JVote retoriche sui Testimonia di Cipriano,

in Vetera Christianorum, 8, 1971, p. 517 H. VoN CAMPENHAUSEN, Zu Cyprian, €b. für die neutestamentliche Wissenschaft, p. 135-136. 518 G.S.M. hao The Churchmanship of St. 1968.

181-209. 74, 2, in Zeitschr. 62, Berlin, 1971, Cyprian, London,

INDEX AVCTORVM Adam, K. 85, 86, 87 Akinian, P.N. 422 Altanet, B. r1

Capmany, J.

457

Arns, E.P. 358 Atzberget, L. 358a Zudcr a p 67 Auletta, G. 59 Axelson, B. 227 Ayuso Marazuela T.

Colombo, S. 17, 61, 532, 482 Colson, J. 108, 109

Coman, I.G. 23511:

18, 483, 484

Conway, M.G.E.

48, 202

Conybeate, F.C. Baer, ]. 55 Bahr, J.G. 180 Bakhuizen van den Brink, J.N. 15, 289 Balboni, D.

12,

Bastiaensen A.A.R. 212 Batiffol, P. 9r, 91a Bayatd, L. 51, 206, 213,

360,

361,

268,

286,

16, 81, 812, 92, 95, 94,

95, 96, 97, 98, 99, 207, 230, 2302, 231, 2989, 425, 481a

64

Bogaert, M. 299 Bord, J.B. 384 Borias, ÀA. 342 Bosman, A. 405 Botte, B. 290 Bouman, C.A. 406 Boutet, J. 52 Boyer, C. 407 Btezzi,P. 424 Brisson, J.P. 460

Brunnet, G. 196 Bullat, N. roo Butian, J. 461 444 1or, 102

De Backer, É. de Faye, E.

476

Billen, A.V. 298a Blakeney, E.H. 82, 512 Bludau, A. 31:3

Dalpane, F. 324 Daly, C.B. 428 Daniélou, J. 68

29:

De Bruyne, D.

Bellpuig, Mn. T. 21:1: Benson, E.W. 15 Bernard J.H. 364 Bévenot, M.

166a, 465

d'Alés, À. 110, 357, 367, 585, 427, 487

458, 459, 480, 481

Busch, B. Butler, C.

e2225

Cu) 265

451:

362, 3565

Bober, A.

Cotta; Er] Coutcelle, P.

Batdenhewer, O. 2 Bardy, G. 4, 14, 89, 9o,

485

Corssen, P. 3or, 486 Costanza, S. 181

Ball MT 267 Batbalato, S. 359 Barbero, G. 323

Beck, A.

XLVII

365,366

Caspat, E. 105 Castiglioni, L. 269 Ceilliet, R. 5 Chapman, J. 106, 107, 510 Chattier, M.C. 426 Clarke, G.W. —462, 462a, 462b Cletici, L. 408

Altendorf, E. 88 Amato, F. 266

Aptin,P.

BIBLIOGRAPHIAE

302, 303

333

Defetrati, Roy J.

48

de Ghellinck, J.

291i

De jJonge, B. 287 Dekkets, B. 62*?, 260 de Labriolle, P. 4,83 de Lagarde, P. 261, 264

Delahaye, K. 367a Delarochelle, J. irri de la Taille, M. 292, 303a Delehaye, H. 488, 489, 493?

De Longis, G. 270 Del Ton, J. 368 de Margerie, B. 190 Demoustiet, A. 112, 113 D'Ercole, G. 114, 499

Dessau, H. 490 Dias, E. 491 Diepen, H.M. 369 Diller, H.

228

Di Natale, C. i15 Dodwell,H. 19 Dólgetr, F.J. 385a, 452 Doignon, J. 492 Dold, A. 232 Dombatt, B. 69 Donna, R.B. 49, 173 Dratzells, C. 57 Dugmote,

C.W.

Duht, J. 343

409

Camelot, P. Th. 103 Campeau, L. 104

Dumont, Ch.

314

Campos, J.

Duval, Y.M.

344

58

Cantagalli, E. 6o Capelle, (P.) B. 300, 425

Dumeige, G.

Eberhatter, A.

19a

511

INDEX AVCTORVM BIBLIOGRAPHIAE

XLVIII

Ehthatdt, A.A.

20

Bizenhófet, L. Emonds, H.

Ernst, J.

345, 346 233

116, 386, 3587, 388, 389,

390, 391, 392, 445 Fahey, M.A. 512 Faulkner, J.A. 21i Favez, Ch.

Hübnet, S. 209, 432 Hummel, E.L. 447

191, 464

Fechtrup, B. Féliers, J.H. Fettua, À.

Idiartegatay, A. 412 Ivanov, A.C. 372

22 315 214

Janssen, H.

Fichter, J.H. 25 Fischer, B. 308 Fontaine, J. 271: Forti, G. 370 Fortin, B.

Jay, P.

1:17

Franses, D. 11:8 Frend W.H.C. 445a

Freppel,E.

Jungmann, B.

4642, 4953, 494

24

Gasparini Fogliani, T.

215, 216

477

208

Giotrdani,I. 84 Gistelinck, F. 2393, 394 70, 316

Glotie, Fr. 347 Godet, P. 25 Goetz, K.G. 26, 167, 234, 295, 430 Gomez, J.M. i19 Gotce, D. 53,54 Gordini, G.D. 27 Gradenwitz, O.

120

Grasmüller, O. 272 Greenslade, S.L. 50, 371 4i:

Grilli, A. 495 Grisat, H. 395 CyrOUZ2 ] A3 T Gutiérrez, A. 198 Hándler, G.

r2r

Hamman, A. 46?, 5360? Hannan, M.L. 187 Hanson, R.P.C. 51:5 Hatdowirjono, R. 122

Hatnack, A. 466, 496

Kadetschafka, R. Kayser, H. 397

335

48,172

Kemper, F. 497 Ker, N.R. 235 Kern, C. 66

García de la Fuente, A.

Gtibomont, J.

3o

Keenan, A.E.

Galdi, M. 174,175 Gamber, Kl. 41:0 Gennato, M.

185, 274

575

jJeannotte, H. 303a Joutjon, M. 29 Joyce, G.H. 433

Fránkel,P. 164 Franchi de" Cavalieri

Glaue, P.

Hertling, L. 28 Higgins, A.J.B. 182 Hoensbtoech, P. 123, 396 Hommes, N.J. 72 Hoppenbrouwets, H.A.M. 446 Hóslinget, R. 478

5, 217, 334, 348, 465,

Harrison, O.G. 349 Hartel, G. 46, 46? Haussleitet, J. 70, 176, 294 Heidenteich, J. 514 Heraeus, W. 295 Herescu, N.l. 325 Herkenrath, R. 273

Kirchner, H.

5974

Klein, G. 124 Knaake, J.A. 2336

Kneller, CA. 125, 126, 127, 128, 129, 168 Knook, P.C. 288 Koch; Li. 31; 73,350; 131,1 27538276;

326, 337, 338, 339, 340, 350, 351, 352, 398

Kóhne, J.

434

Krzyzániak, I. accyo eA

413 TO

Ladner, G.B.

435

Lang-Hinrichsen, D. Lavatenne, M. 165 Lawson, A.C. 236 Lebacqz, G. 291: Lebreton, J.

Lecletcq

205

132, 341, 357?

32

Legg, J.W.

Le Moyne, J.

498

133

Lenain de Tillemont, S.

Le Provost, M. 277 Lesousky, A. 218 Loeschcke, G.

Lomiento, G.

184

448, 499

Ludwig, J. 33, 134 Lukman, Fr.X.

Madoz, J.

467

58?

Mahoney, M.H.

48

Manitius, M. 257 Manning, E. 354 Martin, J. 165, soo

6

INDEX AVCTORVM Martin, P. 265 Matellanes Crespo, A. 399, 400 Melardi, A. 169 Melin, B. 278 Mengis, H.K. 219, 238, 239 Mercati, G. 240, 241 Mérckz, P.A.H.]. 279 Michalski, M.

65

Michaud, E. 1:55 Michell, G.A. 414 Mizzi,J. 304 Moffatt, J. 51:5 Mohrmann, Cht. 220, 285 Mommsen, Th.

242

Monceaux, P.

7,34, 55, 501, 502

Mongelli, G.

356, 61?

Morgenstern, G. Moricca, U.

374

8, 170, 327

Motin, G.

243

Müller, K.

436

Musumeci, F.

199

Nagel, P. 449 Natickas, J.C. 375 Nelke, L.

221

Nicotra, G. 317, 576 Niemet, G. 468 Niven, W.D. 37

BIBLIOGRAPHIAE Rodriguez Hetmelo, M. Rossnet, J.L. r5o Roy Deferrati, J. 48 Ruysschaert, J. 507 Sagi-Bunié, Sajdak, J. Salaville, S. Salmon, P. Salvatotelli, Sanday, W.

469, 470, 508

454

Schanz, M.

1o

Scheiwiler, A. 421 Schepens, P. 152, 319, 320, 321 Schmalz, J.H. 282 Schoeneman, C.T.G. I1, 46? Schrijnen, J. 285 Schultz, W. 252 Schweitzet, E.

454a, 454b

Seitz, À. 153,154 Seliga, S. 177 Senjko, P. 4o Serroels, J. 62? Simonetti, M. 229 Simovic, B. 185 Simonis, W. 378a Sinko, Th. 509

Palmquist, A. 1236, 157 Pascal, C. 328, 329 Pastotino, A. 138

Soutet, À. 75,255 Spacil, T. 155

Pauchenne, L.

Stadlhuber, J. 455 Stanula, E. 65 Stenzel, A. 402

1:88

Pearson, J. 38 Pellegrino, M. 39, 166, 450, 503, 504 Perler, O. 129, 140, 141, 244 Petets, J. 415 Petitmengin, P. 46?, 245 Philips, G. 416, 417

149

Th. 4or 249 420 455 L. 151 250, 251, 305

Saumagne, Ch.

Saxet, V.

XLIX

Spanneut, M.

204, 379, 379a

Pluta, A.

280

Stenzel, M. 306, 507 Stramondo, G. 189, 192, 1953, 194, 195 Stufler, J. 440, 441 Stuiber, A. r, 41 Sullivan, D.D. 471 Suyskens, C. 42 Swete, H.B. 364?

Pons, A.

4:18

Szoldrski, Wl.

Pitra, J.

262, 265?

Plumpe, J.C.

3762, 577

Portioli, A. 143 Poschmann, B. 144, 145, 457, 438 Poukens, J.B. 291, 296

Proafio Gil, V. Probst F.

452a

Puccioni, G.

Quacquatelli, A.

Quasten, J.

146, 147

330 171, 281, 516

9

Rahner, H. 2318, 4359 Ramsay, H.L. 74, 246, 247 Rebenack, E.V. 197 Reitzenstein, R. 222, 505, 506 Renaud, Br. 419 Réveillaud, M. 179, 578 Ritschl, O. 148

65

Taylot, T.H. 442 Thani Nayagam, X.S. 472 Thiele, W. 322 Tixeront, J. 43 'Tournemine, R.J. 223 Trisoglio, F. 380 Tutmel, J.

443

Turnet, C.H.

76, 77, 254, 255, 256,

257, 258 Vallejo, )J. 224 Vanbeck, À.

4439

Van den Eynde, D. Vergés, J. 211i Voógtle, I.

Vogels, H.

479

309

156, 157

L

INDEX AVCTORVM

von Campenhausen, H. von Schubert, H. 44 von Schultz, W. 56

von Soden, H.

516

225, 310, 403, 473, 474

Wagener, C.

186

Wallis, R.E.

47

Walker, C.S.M. 517 Walter, Fr. 284 Waszink, J.H. 331: Watson, E.W. 158, 178, 200, 265, 285 Weiss, Ft.

45

Welykyi, A.G.

Weyman, C.

Wickett, U.

381i

226, 297, 555, 556

159, 160

BIBLIOGRAPHIAE Wiles, M. 382 Williams, A.L. 78 Wilmart, A.

456

Wirth, K.H. Wolflin, E. Wohleb, L. Wotrdswotth, Wundetet, C.

5383 298 79, 80, 161, 201 J. 250?, 305? 259

Xaviet d'Olot

50a

Zapelena, T. 162 Zavgotodny, A. 475 Zetnov, N.

Ziwsa, C.

404

205

INTRODUCTION AUX OUVRAGES *AD QVIRINVM? ET vitis

AD FORTVNATVM?

'TABLE DES ABRÉVIATIONS DES TRAITÉS DE S. CYPRIEN ET DE

abus. aleat. Dem. Don.

epp. Fort. habit. idol. Iud.

12(*) X(**) I

mart. mont.

IX IV II 9 VI 3 7

mort.

VIII

Nouat. Op. or.I or. II orat. pascha pat.

XI IO II VII I5 XII

laps.

pudic. Quir. rebapt.

III

sent.

XIV

sing. spect.

unit. Vig. zel.

XIII

CEUX

QUI LUI

SONT

ATTRIBUÉS

De duodecim abusiuis saeculi De aleatoribus Ad Demetrianum Ad Donatum Epistulae Ad Fortunatum De habitu uirginum Quod idola dii non sint Aduersus Iudaeos De lapsis De laude martyrii De duobus montibus (De montibus Sina et Sion) De mortahtate Ad Nouatianum De opere et eleemosynis Oratio I. Hagios Oratio IT. Domine sancte De dominica oratione De pascha computus De bono patientiae De bono pudicitiae Ad Quirinum (Testimoniorum libri III) De rebaptismate Sententiae episcoporum de haereticis baptizandis De singularitate clericorum De spectaculis De ecclesiae catholicae unitate Ad Vigilium episcopum de iudaica incredulitate De zelo et liuore

e) Les chiffres arabes indiquent l'ordre des traités (inauthentiques) du troisiéme volume de Hartel. (**) Les chiffres romains indiquent l'ordre des traités du premier volume de Hattel.

Parmi les ceuvres de saint Cyprien les ouvrages Ad Quirinum et Ad Fortunatum occupent une place à part. Ils demandent à étre étudiés ensemble. Le premier, appelé communément Tesiimonia, mais qui porte-dans les manuscrits le simple titre Ad Quirinum, s'adresse trés probablement à ce chrétien du méme nom que dans les épitres 77 et 78, écrites en 257, les confesseurs condamnés aux mines associent à saint Cyprien dans leurs remerciements pour les secours qu'ils ont recus. Notre ouvrage, qui date peut-étre de 248 ou 250, se compose en réalité de deux recueils de textes, l'un en deux livres ayant 24 et 30 chapitres, l'autre en un seul livre de 120 chapitres. Une lettre à Quirinus ouvre chacun des deux recueils. Ceux-ci ont fini assez rapidement, peut-étre encore du vivant de leur auteur, par ne plus former qu'un seul ouvrage en trois livres, le premier et le troisiéme conservant d'ailleurs leur lettre d'introduction. L'objet du premier livre est le rejet des juifs et la vocation des gentils ; le second est consacré au mystére du Christ; le troisiéme énumére, sans beaucoup d'ordre, un grand nombre de préceptes moraux.

Fortunatus, le destinataire du second ouvrage, est appelé par saint Cyprien "'frater carissime". C'était donc un évéque, peut-étre celui de Thuccabori, cité dans les sen£entiae episcoorum, procés-verbal du synode de Carthage de 256. Ecrit pour préparer et fortifier les chrétiens en vue d'une persécution imminente, ce qui lui valut le nom de De exhortatione martyrii,

cet ouvrage,

en I3 chapitres, se place sans

doute

en 257, date de la persécution de Valérien, plutót qu'en 253, année oü un édit de Gallus ordonnant des sacrifices menagait d'étre appliqué en Afrique. Il occupe, en effet, le dernier rang dans la liste des ouvrages que l'on peut tirer d'un passage de la Vita Cypriani du diacre Pontius. Les deux ouvrages Ad Quirinum (— Quir.) et Ad Fortunatwm, (— Fort.) ne sont que des recueils de textes tirés de la Bible et disposés sous un certain nombre de rubriques ou ULtuh. Quelques mots d'explication les accompagnent parfois ; ils sont trés rares dans Qwir., plus abondants dans Fort. L'auteur s'explique trés clairement sur ses intentions : Ce n'est pas un véritable traité qu'il a voulu composer, mais plutót fournir des matériaux à ceux qui voudraient en composer un. Non tam tractatum meum uidear tibi misisse quam materiam

tractantibus praebuisse", écrit-il

à Fortunatus,

et

la lettre qui précéde le premier livre de Qwir. exprime la méme idée en termes presque identiques : '"Non tam tractasse quam tractantibus materiam praebuisse". C'est qu'il a voulu viser à la briéveté, faire un compendium, un brewuiariwm, éviter

la prolixité, se limiter à la seule parole divine, "ponenda illa sola quae Deus loquitur". Ainsi le lecteur pourra-t-il plus

LIV

INTRODUCTION

facilement retenir par cceur les enseignements donnés, ''subtiliore conpendio id quod legitur tenax memoria custodit", ou encore,

"habeat

ad fouendam

grande conpendium". Tous les livres de la Bible sont de Ruth, de Judith, d'Esther, des Lamentations, d'Abdias, de pour l'Ancien Testament, des Hébreux,

memoriam

suam

salubre

et

cités dans Qwi., à l'exception du Cantique des Cantiques, Jonas, de Nahum et d'Aggée épitres à Philémon et aux

de l'épitre de Jacques,

de la deuxiéme

de Pierre,

des deuxiéme et troisiéme de Jean et de celle de Jude pour le Nouveau. Fort. donne un choix plus limité ; seuls sont cités l'Exode, le Deutéronome,

Samuel, les Paralipoménes,

Tobie,

les Psaumes, la Sagesse, l'Ecclésiastique, les quatre grands prophétes, les Macchabées pour l'Ancien Testament, les quatre Evangiles, les épitres aux Romains et aux Corinthiens, à Timothée, la premiére de Pierre, la premiére de Jean et l'Apocalypse pour le Nouveau. Au moment oü saint Cyprien a composé nos deux ouvrages il existait déjà en grec, et peut-étre en latin, des recueils de citations bibliques appelés T'es?imon?ia. Ill est donc vraisemblable que l'évéque de Carthage se soit inspiré de l'un ou lautre

de ces recueils.

Du reste, l'abondance

et surtout

la

teneur quasi invariable des citations bibliques qui parsément toute son ceuvre s'expliqueraient aux mieux si notre auteur avait eu à sa disposition, dés le début de sa carriére littéraire, un recueil de ce genre, recueil qui pourrait fort bien étre le fruit de ses recherches personnelles à travers la Bible. En l'absence de toute donnée positive il est difficile de rien affirmer à ce sujet. Comme d'autres écrits des Péres comportant de nombreuses citations bibliques, Quir. et Fort. 6taient exposés au cours de leur transmission manuscrite à subir de nombreuses altérations textuelles du fait que les copistes ont toujours eu tendance à substituer au texte biblique de leur modéle celui qui avait cours dans leur milieu et leur était familier. Pour Quir. cela s'est produit trés tót, puisqu'on a pu relever dans certains manuscrits des traces d'une version africaine de la Bible de peu postérieure à saint Cyprien. Les hasards de la transmission ont voulu que le texte pur de l'évéque de Carthage ne nous soit plus accessible que dans des manuscrits postérieurs au VIIIe siécle, et que les manuscrits plus anciens soient tous plus ou moins contaminés. Dans ces conditions le choix des manuscrits à utiliser pour l'édition de Qwir. et Fort. pose un probléme délicat. Le dernier éditeur de ces ouvrages, G. Hartel, avoue dans sa préface n'avoir pas su le résoudre. Pour ne pas restituer un texte mélangé et artificiel, sans réelle autorité, il a fini par donner la préférence aux plus anciens de ses manuscrits. Ce faisant il a malheureusement édité un

INTRODUCTION

LV

texte trés défiguró de Quir. et aussi, mais dans une mesure moindre, de Fori. Et cependant, pour Quir. au moins, il avait sous la main un excellent témoin, son manuscrit L, mais ses

lecons sont rejetées dans l'apparat critique. 'Du reste, la base manuscrite

de Hartel est étonnamment

étroite : six manuscrits seulement pour Qwir., quatre ou cinq pour Forí. Il y avait donc lieu de l'élargir. A vrai dire, s'il s'était agi seulement de restituer le texte authentique de saint Cyprien, trois ou quatre nouveaux manuscrits bien choisis auraient pu suffire. Mais en raison méme des différentes versions ou recensions de la Bible latine qui se reflétent dans les variantes des manuscrits contaminés, il a semblé utile de citer ceux-ci également, si bien que notre apparat donne finalement les variantes de dix-huit manuscrits pour Qwir. et de quinze manuscrits pour For., sans compter les fragments. La plupart des manuscrits contiennent, en plus de Qwir. et de Fort., d'autres traités ou des lettres, authentiques ou non,

de notre auteur. Il a semblé utile, au moins pour les traités, de les signaler pour chaque manuscrit dans l'ordre oü ils se présentent, les lettres étant mentionnées sommairement pour ne pas trop compliquer les descriptions. Pour Qwir. et Fort. on a toujours indiqué les folios oü ils se lisent. Le. numéro placé sous le sigle de nos manuscrits est celui que leur attribue H. von Soden (Die cyprianische Briefsammlung, Leipzig, 1904, p. 63-66), qui a voulu ainsi exprimer la datation (1-9 — avant l'an 700 ; 10-39 — VIIIe siécle ; 40-69 —IXe siécle ; 70-99 — Xe siécle). Lorsque M. Bévenot (The Tradition of Manuscripts, Oxford, 1961, p. 9-14) modifie ce chiffre, il est indiqué entre parenthéses. Le sigle CLA renvoie au volume et au numéro des Codices Latimi Amtiquiores de E.A. Lowe. Voici donc la liste des manuscrits cités :

A)Pour Quir : LPN X. VR dU 258 E se

q60WOD

A

QM

i

Wien, Ósterr. Nationalbibl. lat. 962 (Lorsch), milieu

45

du IXe s. Quir. (fol. 1-40) epp. sent. mart. idol.

FP 55

Paris, Bibl. Nat. lat. 1647 A (Saint-Denis), premiére moitié du I Xe s. Don. Dem. Fort. (£ol. 17-29Y) epp. unit. orat. mort. op. pat. zel. habit. laps. Quir. (fol. 109-154) sent. dol. mart. Quir. a une lacune qui va de II, xx, 6 à III, ?raef. 17.

N

82

Montecassino, Arch. della Badia, 204, milieu du XIe s.

ep. ro or. II. Fort. (p. 9-34) Quir. (p. 34-129) epp. sent. mart. idol. or. II. (iterum !).

INTRODUCTION

LVI

Manchester, John Rylands Libr. 15 (Murbach), fin du X Ryl(15) VIIIe s., CLA II 222. epp. Quir. (fol. 13-74) sent. idol. V T

Codex Veronensis, nunc deperditus, Vle s. (?). Cité d'aprés la collation de Latini, transcrite dans l'édition de s. Cyprien par Erasme, parue à Lyon chez Gryphius en 1537, maintenant conservée à Naples, Bibl. Naz. Rari Branc. A. 19. Une legon déduite ex silentio est indiquée par une apostrophe ajoutée au sigle (V^). Latini a noté l'ordre des traités : Don. habit. op. zel. unit. mort. Dem. pat. laps. Fort. orat. Quir. epp. sent. idol. Quir. a une lacune qui va de III, xxvi, 9 à xxvini, 7.

Città del Vaticano, Bibl. Apost., Regin. lat. r16 (Orléans), début du IXe s. Don. habit. zel. op. laps. unit. orat. mort. pat. Dem. Fort. (fol. 47-53) ?dol. Quir. (fol. 54v-77Y) epp. Brescia, Bibl. Queriniana H VI rr, Ve s., CLA III 283.

Trois folios ayant servi de feuillets de garde dans le manuscrit ci-dessus et maintenant conservés dans le Museo cristiano. Ils contiennent Qwir. III, xvr, 9 à

XX, 41 et xx, 75 à 108. Le texte a été édité par G. MerCatr

Codex Beneuentamus, nunc deperditus, Xe s. (?). Cité d'aprés la méme collation de Latini que notre manuscrit V. b' — lecon déduite ex silentio. unit. ob. mort. bat. laps. habit. zel. mont. Fort. Quir. mart. sent. idol. epp. Würzburg, Univ. Bibl. M.P.Th.F. 145, (Würzburg), début (fol. 1-43) et milieu du IXe s. Quir. (fol. 1-38v) Don. habit. laps. unit. orat. mort. op. Dem. bat. zel. Fort. (£ol. 126v-136v). Quir. a une lacune qui va du début à I, xvr, 1, et une omission qui va de II, vir, 14 à xvii, 43.

Oxford,

Bodl.

Add.

C r5, (Nord-Est

de la France),

deuxiéme moitié du IXe s. Don. Dem. Fort. (fol. 13-22) laps. op. mort. sat. orat. habit. zel. unit. idol. epp. Quir. (fol. 105v-146vY) sent.

Angers, Bibl. munic. 148 (140), (Ouest de la France), premiére moitié du IXe s. mont. Don. Dem. habit. laps. bat. zel. mort. orat. ep. 63. uni. Fort. (fol. 138-157) of. ep. 10. Quir. (fol. 176-242).

INTRODUCTION

LVII

Quir. a une lacune qui va de I, ir, 5 à xxr, 58. Roma, Vitt. Emm., Sessor. 58 (2106), (Nonantola ?),

hinjdu, VIIIe;s.; CLA-ILV 4225

Contient le S$eculwm pseudo-augustinien et Quir. (fol. 154-225). Quir. a une omission qui va de III, r, 88 à 113, et se termine à III, cxvini, 10.

Q

20(60)

Troyes, Bibl. munic. 58r, (Saint-Amand ou Salzburg), VIIIe-IXe s., CLA VI 839. Don. habi. laps. orat. unit. Dem. mort. ob. pat. zel. Fort. (fol. 87-98v) Quir. (fol. 98v-142v) Iud. aleat. mart. sent. idol. mont. bascha. or. I. or. II. München, Bayer. Staatsbibl. clm 208, (Saint-Amand ou salzburs)

VIIIe-IXe

s, CLÀ

IX 1237.

Mémes traités que le manuscrit Q. Fort. (fol. 80-90), Quar. (fol. 90-134"). Città del Vaticano, Bibl. Apost., Regin. lat. r18, (Lorsch), milieu du IXe s. Don. habit. laps. wnit. orat. op. mort. Dem. pat. zel. Fort. (fol. 48-55) Qwir. (fol. 55-81) epp. Iud. aleat. mont. Vg. or. I. or. IH. Oxford, Bodl. Laud. Misc. 105 (pays rhénans), premiere moitié du IXe s. Don. habit. laps. unit. orat. op. mort. Dem. pat. zel. Fort. (fol. 78v-90) Quir. (fol. 9o-134Y) mart. 2dol. Iud. aleat. IOO

Bamberg, Staatl. Bibl, Patr. 63 (B. IV. 5), XIe s. Don. habit. laps. unit. mort. Dem. zel. op. bat. orat. Fort. (fol. 61-69) Qwir. (fol. 69-103) mart. sent. idol. Iud. or. IT. London,

Brit. Mus., Royal 5. E. XIII,

(région bre-

tonne), milieu du IXe s. Contient seulement le troisiéme livre de Qw:r. (fol. 16-52), dont il omet la préface et les Capitula. London,

Brit. Mus., Cotton Caligula A. XV, (Péron-

ne ?), deuxiéme moitié du VIIIe s., CLA II 183. Contient seulement le troisiéme livre de Qwir. (fol. 34Y-64Y), dont il omet la préface. Basel, Univ. Bibl., F. III r5c, fol. 42, (Fulda), VIIIeIXe s., CLA VII 846.

LVIII

INTRODUCTION Contient Quir. de III, Lvrrr, 2 à 21.

B) Pour. Fort KUPIN

US

UVUR. oDWAO.D*Y

OMSSE UB

Tous ces manuscrits sont déjà cités ci-dessus, sauf : K 91(64)

Leiden, Univ. Bibl, Voss. lat. f. 40, (Soissons ?), premiére moitié du IXe s. habit. pudic. laps. unit. at. zel. mort. Dem. Fort. (fol. 62Y-74) ep. x1. Novat. of. Paris, Bibl. Nat., lat. 10592, autrefois fonds Coislin

"0

185, ayant appartenu au chancelier Séguier, (Lyon ?), Ve-VIe s., CLA V 602.

Don. habit. laps. wnit. orat. mort. op. Fort. (fol. rorIIO) epp. sent. mart. Le début de Fort. manque jusqu'à IV, $. S'il est relativement

aisé de répartir nos manuscrits

en

familles, il est plus difficile de caractériser et de situer leur

texte, ce point n'ayant pas encore fait l'objet de recherches suffisamment approfondies. Sous toutes réserves on peut les présenter ainsi : A) Pour Qu. : LXPINTA Les témoins du texte le plus pur. L seul est cité par Hartel. VR

V, cité par Hartel,

q

africaine de la Bible de peu postérieure à saint Cyprien. R s'y rattache assez étroitement. Ces fragments appartiennent à une recension

représente

une

recension

5WOD

italienne du IVe-Ve s. Le lien entre ces manuscrits

est assez

làche.

W, cité par Hartel, doit dépendre d'un archétype insulaire et n'est pas sans rapports avec q. Á Le manuscrit préféré de Hartel. Il donne une recension européenne, en partie espagnole. QM,TU Ces groupes dépendent d'un méme archétype trés contaminé. Hartel cite M. B Cité par Hartel, se rapproche des groupes précédents et rejoint parfois les citations bibliques de saint Ambroise et de Lucifer de Calaris. Il est curieux de constater que, si Hartel s'est trompé sur la valeur de A, il à du moins eu la main heureuse dans le choix de ses six manuscrits, dont chacun représente une famille

différente.

B) Pour Fort. : KPN Les meilleurs témoins du texte Hartel n'en cite aucun.

authentique.

INTRODUCTION

LIX

S

Le manuscrit préféré par Hartel. Il donne une recension gauloise du Ve s. Il y manque le premier quart de Fort. Minis Méme remarque que pour Quwir., mais ici Hartel f utilise les deux manuscrits. bDWOD Voir Quir. QO M, T U, B Comme pour Qwir. Hartel emploie M et B, mais seulement pour combler les lacunes de S. Pour Fort. Hartel cite donc soit W R M B V, soit

S W R V.

Dans la présente édition il n'a pas semblé utile de citer les éditions antérieures à celle de Hartel (sigle A, qui a paru de 1868 à i871. Qwir. et Fort. figurent parmi les ceuvres de saint Cyprien dés l'édition princeps (Rome 1471), mais celle-ci omet le troisiéme livre de Qwir. La lacune sera comblée dans l'édition de Daventry par Richard Paffroet (vers

1477).

Il n'est guére possible d'entrer ici dans tous les détails de l'établissement du texte. On verra facilement qu'il tient compte avant tout des meilleurs témoins et des citations des autres ouvrages de notre auteur. Qu'il suffise d'avertir le lecteur que, pour des raisons de commodité et en suivant l'exemple de Hartel, on a laissé dans le texte certaines interpolations plus ou moins longues ; on les a simplement mises entre crochets. Les sources bibliques et les imitations patristiques ont été données dans des apparats distincts. L'absence de références aux oeuvres de Commodien, qui a certainement connu et utilisé Quir. et Fort. tout comme les autres ceuvres de saint Cyprien, est intentionnelle ; elle tient au fait que ce poéte modifie toujours, et souvent trés largement, les textes qu'il cite. Le dernier éditeur de Commodien, J. Martin, dans C.C. CX XVIII, donne plus de 60 références à Qwir. et 7 rétférences à Fort. On les trouvera commodément groupées dans l'Index scriptorum christianorum, p. 202-203 de son édition. Notre édition de Qwir. et de Fori. a une longue histoire. Tour à tour William Sanday (f en 1920), Cuthbert Hamilton Turner (f en 1930) et Alexander Souter (T en 1949) en ont entrepris les études et les travaux préparatoires. Ils ont été aidés spécialement par Monseigneur (ensuite le Cardinal) Giovanni Mercati (T en 1957), par Dom Henry Leander Ramsay, de Downside (f en 1929) et d'autres savants. Par l'intermédiaire de Dom Eloi Dekkers, de Steenbrugge, et gráce à l'obligeance de Monsieur R.A.B. Mynors, l'actuel détenteur de tous ces matériaux, et aussi du P. Bibliothécaire de Down-

side, j'ai pu disposer à lisoir de tous les travaux déjà effectués. Je les ai revus et complétés, notamment en ce qui concerne

LX

INTRODUCTION

les citations patristiques, pour lesquelles Dom Boniface Fischer a mis largement à ma disposition les irremplacables fichiers de l'Institut de la Vetus Latina de Beuron. Monsieur le Professeur B. Bischoff a bien voulu revoir la datation et la localisation des manuscrits. A tous ceux qui sont morts à la táche je dédie cette édition avec un reconnaissant souvenir. Aux vivants j'adresse mes trés vifs remerciements, dans lesquels j'inclus, sans les nommer, mes confréres de Clervaux qui m'ont si aimablement offert leurs services. R. Weber, O.S.B.

SANCTI CYPRIANI AD QVIRINVM

EDIDIT

R. WEBER

INDEX SIGLORVM

A) CODICES a) Pro libris I-III :

WheN, Ósterr. Nationalbibl. lat. 962, (Lorsch), s. IX med.

Pans, Bibl. Nat. lat. 1647 A, (Saint-Denis), s. IX". MowrEcAssINO, Atch. della Badia, 204, s. XI med. MaNcuzsrER, John Rylands Libr. 15, (Murbacb), s. VIII ex. Codex Veronensis, nunc deperditus, s. VI ( ?). CrrrÀ nen VaricANO, Bibl. Apost., Reg. lat. 116, (Orléans), s. TX in. BnzsciA, Bibl. Queriniana H VI rr, s. V. Codex Beneuentanus, nunc depetditus, s. X ( ?). WOünzsuncG, Univ. Bibl. M. P. Th. F. 145, (Würzburg), s. IX in. Oxronp, Bodl. Add. C 15, (Nord-Est de la France), s. IX*. ANGzns, Bibl. mun. 148 (140), (Ouest de la France), s. IX! (apud BÉvrSe dor so n aM a ECL 2e NOT — Roa, Vitt. Emm., Sessor. 58 (2106), (Nonantola ?), s. VIII ex. TRoxzs, Bibl. mun. 581, (Saint-Amand ou Salzburg), s. VIII-IX. E. SINMüNcHrN, Bayer. Staatsbibl. clm 208 (Saint-Amand ou Salzburg),

s. VIII-IX.

3 U B

18 38 €

CrrrÀ pner VaricANO, Bibl. Apost., Reg. lat. 118, (Lorsch), s. IX med. Oxronp, Bodl. Laud. Misc. 105 (pays rhénan), s. IX!. BaAMszRG, Staatl. Bibl., Patr. 63 (B. IV. 5), s. XI. b) Pro libro III tantum : LowDoN, Brit. Mus., Royal 5. E. XIII, (région bretonne), s. IX med. LowDOoN, Brit. Mus., Cotton Caligula A. XV, (Péronne ?»), s. VIII?. Baszr, Univ. Bibl., F. III 15c, fol. 42, (Fulda), s. VIII-IX.

B) EDITIO Editio G. HanRTEL, CV 3!, p. 33-184, Wien margine siglo V notantur.

1868, cuius paginae in

C) TESTES PS-AVG. altetc. EVAGR.

altetc.

PS. AVGVSTINVS, De altercatione Ecclesiae et Synagogae dialogus (PL 42, 1131-1140). EV AGRIVS, Altercatio legis inter Simonem Iudaeum et Theophilum Christianum (Bratke CV 45).

FIRM. ett.

FIRMICVS MATERNVS, De errore profanarum reli-

PS-FIRM. consult.

gionum (Halm CV 2, p. 75-130). PS. FIRMICVS MATERNVS, Consultationes chaei et Apollonii (Morin, Florileg. Patr. 39).

LAGCT; inst.

LACTANTIVS, 19).

Zac-

Diuinae Institutiones (Brandt CV

INCIPIT

AD

QVIRINVM

LIBER

PRIMVS.

(TESTIMONIORVM LIBRI TRES). TY

CYPRIANVS QVIRINO FILIO SALVTEM.

Obtemperandum fuit, fili carissime, desiderio tuo spiritali V 35 ; inpensissima petitione diuina magisteria poscenti, quibus nos Dominus per scripturas sanctas erudire et instruere dignatus est, ut a tenebris erroris abducti et luce eius pura et candida luminati uiam uitae per salutaria sacramenta teneamus. Et quidem sicut petisti, ita a nobis sermo conpositus et libellus 10 conpendio breuiante digestus est, ut quae scribebantur non copia latiore diffunderem,

sed quantum

mediocris

memoria V 56

suggerebat, excerptis capitulis et adnexis necessaria quaeque colligerem, quibus non tam tractasse quam tractantibus materiam praebuisse uideamur. Sed et legentibus breuitas eiusmodi 15 plurimum prodest, dum non intellectum legentis et sensum liber longior spargit, sed subtiliore conpendio id quod legitur tenax memoria custodit. Conplexus sum uero libellos duos pari qualitate moderatos : unum quo ostendere enisi sumus, Iudaeos secundum quae fuerant ante praedicta a Deo recessisse 20 et indulgentiam Domini, quae sibi et pridem data et in posterum promissa fuerat, perdidisse, successisse uero in eorum locum Christianos fide Dominum promerentes et de omnibus gentibus ac de toto orbe uenientes. Item libellus alius continet Christi sacramentum, quod idem uenerit, qui secundum scrip2 turas adnuntiatus est, et gesserit ac perfecerit uniuersa, quibus intellegi et cognosci posse praedictus est : quae legenti tibi interim prosunt ad prima fidei liniamenta formanda. Plus bz

Codd. : LPNX

VR 20D A QM TU B

Praef. 1 incipit — primus] thasci caecili cypriani ad quirinum (testimoniorum libri tres) ? ; praezz. item liber beati cypriani episcopi ac martyris de sacramentis christi 4? incipit 4- epistula B liber primus] primus M ; ozz. A B ; 4- epistula cum capitulis indicans libros sequentes ^ 3 [dees? W' usque ad XVI, 1] 5 petitione] deuotione D 6 et struete T* U* * adducti B ; educti X* et luce] ad lucem B ; luce O - candida et pura D 8 inluminati D M? 9 ita ozz. R

10 scribantur Q* M*

11 diffunderet

T* U ; diffunderent

R

quantum medioctitas O ; mediocritas quantum R memotiae O 12 exceptis LL PN XR Q*MTU adnexis 4- re T* U 13 tam ozz. T U 15 prode est 74 16 spargetet V/ — sed] et B utiliore V/ — id] hic R 17 custodiret I7 74 18 qualitatem P* ; aequalitate D OQ M? T U B ; aequalitatem M*

moderatur R. ; moderandum B

18 enisi — 19 secundum oz. 7A

nisi

LPRDBDB;enimsiQ* M* 19 quae] neque 4 praedicata O D 20 et?] iam OM TU; oz. R datam L P X Q* M* T* U 21 fuerant Q M 22 loco 44A* D T*

ILINSX

fidem

dominum

U* ; fidem

domini

R » D M ; fide domini

Q IB 24 quod idem ozz. R. 25 ac] atque O 26 praedictum T U legem tibi R ; legenti 24 P ;legentibus V/ — 2viterum N — prosint? O*B ^ ; possunt R T* ; possint O* primae VW A

4

50

AD OVIRINVM I, CAPITVLA

roboris tibi dabitur et magis ac magis intellectus cordis operabitur scrutanti scripturas ueteres ac nouas plenius et uniuersa librorum spiritalium uolumina perlegenti. Nam nos nunc de diuinis fontibus inpleuimus modicum quod tibi interim mitteremus. Bibere uberius et saturari copiosius poteris, si tu quoque ad eosdem diuinae plenitudinis fontes nobiscum pariter poturus accesseris. Opto te, fili carissime, semper bene ualere. LIBELLVS

IO

1j

PRIMVS:

I. Iudaeos in offensam Dei grauiter deliquisse, quod Dominum reliquerint et idola secuti sint. IT. Item quod prophetis non crediderint et eos interfecerint. III. Ante praedictum, quod Dominum neque cognituri neque intellecturi neque recepturi essent. IIII. Quod scripturas sanctas intellecturi Iudaei non essent, intellegi autem haberent in nouissimis temporibus, posteaquam Christus uenisset. V. Nihil posse Iudaeos intellegere de scripturis, nisi prius crediderint in Christum. VI. Quod Hierusalem perdituri essent et terram quam acceperant relicturi. VII. Item quod essent amissuri lumen Domini. VIII. Quod circumcisio prima carnalis euacuata sit et secunda spiritalis repromissa sit. VIIIT. Quod lex prior quae per Moysen data est cessatura esset.

Codd. : LPNX VR POD A QM TU B

28 roboris] laboris 74 28 et — 29 operabitut ozz. P ac magis ozz. X 29 opetabitur] aperietur R D (zzg.) scrutantis P / D* B ; scrutandi O* ac] et TUB 31 frontibus 74* inplebimus R 44 32 liberius T U 34 potaturus L? b D Q? T? U* B p ; potiturus JA ; potator R opto-ualete ozz. L. IN X ;A 1? fii]frater R ualete 4- explicit praefatio M ; praefatio explicit Q ; explicit epistula B ; explicit X

Lib. I, capiz. 1 libellus primus] Prae. incipit Q M ; capitula libelli primi T? ; incipit capitula libri primi B ; liber primus. capitula 5 ; oz. LL. X D 2 numeros araecis litt. exprimunt X O Q M T U ; uar. lect. in numeris non notauimus 2 offensa bOMT*UB

sed quod 44

38 domino

O* ; domini M* T* ; deum D T?

deteliquetint Q M* T U ; dereliquerunt D M? sunt P* D 4 M U* 4 item om. Ab crediderunt Q M* T U interfecerunt D 6 ante] praez. item B, e£ sic deintebs — 9 int. autem] sed intellegi V — 11 intellegere iudaeos RTU A412inchtisto P O ; christo D 14 relictuti] perdituri D 15 cap. om. iNO item ozz. JA lumen domini] amen domine R. 16 carnalis ozz. R 18 mosen

L NN ; mosem

X

18/19 cessatura essent O ; cess. est R? ; ozz. R*

V 37

AD OVIRINVM I, CaPrrVLA 20

25

5

X. Quod lex noua dari haberet. XI. Quod dispositio alia et testamentum nouum dari haberet. XII. Quod baptisma uetus cessaret et nouum inciperet. * XIII. Quod iugum uetus euacuaretur et iugum nouum daretur. XIIII. Quod pastores ueteres cessaturi essent et noui inciperent:

XV. Quod domus et templum Dei Christus futurus esset et cessasset templum uetus et nouum

coepisset.

XVI. Quod sacrificium uetus euacuaretur et nouum celebraretur. XVII. Quod sacerdotium uetus cessaret et nouus sacerdos ueniret qui in aeternum futurus esset. XVIII. Quod propheta alius sicut Moyses promissus sit, scilicet qui testamentum nouum daret et qui magis audiri 35 deberet. XVIIII. Quod duo populi praedicti sint, maior et minor, id est uetus Iudaeorum et nouus qui esset ex nobis futurus. XX. Quod ecclesia quae prius sterilis fuerit plures filios 40 habitura esset ex gentibus, quam quod synagoga ante habuisset. XXI. Quod gentes magis in Christum crediturae essent. XXII. Quod panem et calicem Christi et omnem gratiam eius amissuri essent Iudaei, nos uero accepturi, et quod christianorum nouum nomen benediceretur in 45 terris. XXIII. Quod ad regnum caelorum magis gentes quam Iudaei perueniant. XXIIII. Quod solo hoc Iudaei accipere ueniam possint delicto5o rum suorum, si sanguinem Christi occisi baptismo eius abluerint et in ecclesiam transeuntes praeceptis eius obtemperauerint.

Codd. : LPNX VR 20D .A QM TU B

23 et oz. T U 24 euacuatet I/ D* 24 et — 25 daretur ozz. R. 25 daretur] otiretur P 28 domum Q M 29 et — 30 uetus ozz. IL 29 coepisset] incipetet D AA b 30 uetus[ aaton £ caelebretur O 4 B 34 ptopheta alius] profetadius 24 moses L X* 38 nobis nouis Q.M 39 quod J- de R fuerat R P M? T? christo P R DOM

B 40 quot IN V^ P! b ; quos I? ; oz. O?! M? 45 benedicetur O 74* B 49 haec R ; oz. L.*

42 in 52 ob-

temperauetunt P Q* ; -- expliciunt capitula B ; finiunt capitula D ; capitula libri primi expliciunt (explicita Q) incipiunt eorum interpretationes sic (O M ; rasura circ. 20 litt. in P

V 38

AD OVIRINVM I, 1

6

I. IvpAEOS IN OFFENSAM DEI GRAVITER DELIQVISSE, QVOD DOoMINVM RELIQVERINT ET IDOLA SECVTI SINT. In Exodo populus ad Aaron : Exwrge et fac nobis deos qui nos braecedant : quia Moyses wir hic, qui nos eiecit de ; Aegyplo, quid ei acciderit, non scimus. Item illic Moyses ad V 39 Dominum : Praecor, Domine, deliquit populus hic delictum grande. Fecerund sibi deos aureos et argenteos : et munc si dimatlis eis delictum,

dimille

: sin autem,

dele me

de libro quem

scripsisti. Et dixit Dominus ad Moysen : si qui deliquit ante me, 1o deleam eum. de libro meo. Item in Deuteronomio : Sacrificauerunt daemonis et non Deo. Item in libro Iudicum : E? fecerunt filii Israhel malignum contra Dominum Deum patrum suorum, qui eiecit eos de terra Aegypti, et secuti sunt. deos à gentibus, quae circa. illos, et offenderunt. Dominum. et reliquerunt. Deum 56b

seruwierunt.

Bahal.

Item

illic : Et adiecerunt

fibi Israhel

iterum facere malignum. contra Dominum et seruierunt Bahal et diis alienigenarum. et reliquerunt Dominum. e non. seruierunt illi. [Derelictus est Iudas, e£ abominatio facta. est àn Israhel et in Hierusalem, quoniam pro[anauit Iudas sancta Domini, in. quizo bus dilexit e adfectauit. deos alienos. Exterminabit. Dominus hominem qui facit haec et humilis efficietur in tabernaculis Iacob,

apud Malachiel.]

Codd. : LPNX VR £OD .4 QM TU B

I, 3/8 Ex. 32, 1. 2, II-13.

6/10 Ex. 32, 31-33.

15/18 Iud. ro, 6.

10/11 Deut. 32, 17.

11/15 Iud.

18/21 Mal. 2, 11.12.

I, 10/11 FIRM. err. 28, 10, p. 127, 23.

L 1 mumeros ante inscriptiones graecis lif. exprimunt X OQMTU iudaeos] praem. incipit liber primus de iudeis et christianis cap I B ; praezz. capitulum ptimum T offensa 2JOM T* UB 2 dereliquerint M* B ; dereliquerunt .D sunt

D U

3 aton

V JA

4 moses L IN

5 nos scimus O* ;

nesci-

mus D moses L IN 6 deum D T* B praecor -- ait VDOMTU domine oz. 44 4 et fecerunt O ; feceruntque T? dimittes P » T* U B $8 delictum ozz. P O 9 — dominus dixit 4 » mosen L IN siquis R DQ MTU?B delquerit/ D? — 12 quod malignum erat (est B) T U B ; quod malignum L P coram dominum deum (Q* M* ; cotam domino deo R Q? M? i3deiecit/4 ;eicit X ^ etom.U T ^ deosozm.M agentibus] agentium T* ; gentium R D Q M* T? U ; gentium ritum M? ; argenteos X — 14 quae — illos om.QM . ilos-J-sunt ^ P" DT UB ; -- fuerunt O? dominum ozz. O et reliquerunt oz. R. O deum ozz. R. 16 item facere B ; ut facetent D ; facete 74 contra dominum deum P D B ; cotam domino R ; coram dominum M! ;

cotam deo M? 18 derelictus — 22 malachiel bab. O 5 (inter [ ]) ; oz. cet. derelictus] 5raezz. apud malachiam 5 iuda ^ 20 et terminauit O* 22 apud malachiel oz. »

AD OVIRINVM II.ITEM

QvOD

PROPHETIS

NON

I, nr-11

7

CREDIDERINT

ET EOS INTER-

,

FECERINT.

Apud Hieremiam Dominus dicit : Ms? ad uos seruos meos jrophetas. Anie lucem. miliebam, et mon. audiebatis me neque 'V ; intendebatis auribus uestris, dicens : conuerlatur unusquisque a . wa sua mala et a nequissimis adfectationibus uestris, et habitabitis in, terra. ista quam dedi uobis et patribus uestris a saeculo usque in saecula. Nolite ambulare post deos alienos, ut seruiatis

eis, e ne adoraueritis el ne incilelis me in operibus manwwn 1o 4esirarum, ad. disperdendos uos : et non auditis me. Item in , Basilion III Helias ad Dominum : Aemwulando aemulatus sum Domino Deo omnipotenti, quia. dereliquerunt. te filii Israhel, altaria tua demolierunt et brophetas tuos interfecerunt gladio : ei remansit ego solitarius, el quaerunt animam meam auferre eam. 15 Item in Hesdra : Desciuerunt a te et abiecerunt legem tuam ost corpus suwm, et prophetas tuos interfecerunt, qui obtestabantur €0s, ui reuerterentur ad te. III.

ANTE

PRAEDICTVM,

QVOD

DOMINVM

NEQVE

COGNITVRI

NEQVE INTELLECTVRI NEQVE RECEPTVRI ESSENT. Apud Esaiam : Aud:, caelum, et praebe aures, terra, quoniam

Dominus locutus est : filios generawi et exaliaui, ipsi autem me Codd. : LPNX VR OD A QM TU B II, 3/10 Ier. 25, 4-7.

11/14 I Reg. 19, 1o.

15/17 II Esd. 9, 26.

III, 3/9 Is. 1, 2-4. II, 3/10 LACT. inst. 4, 11, 4, p. 305, 7. 8/10 FIRM. etr. 28, 12, p. 128, 19. 11/14 PS-AVG. alterc. col. 1140 ; LACT. inst. 4, 11, 6, p. 306, 4. 15/17 PS-

AVG. ib. ; LACT. inst. 4, 11, 5, p. 506, 1. IID S DILACL.1n0st.4, 11, 12; D- 308; 2. II, 1 item] iterum DOMB 3 misit quae indebatis 74 adfectionibus R.

M ; ozz. A b crediderunt R* DOMB interfecerunt 44 4 obaudiebatis O me neque intendebatis] mane dicentes R M? . conuertantur L (ud. ^ 6 maligna Q .M O? D T? B 8 et usque O M* T? in saeculum 24 R ^ ;

a saecula U ; -- item illic

O M ; -- et iterum T U

9 adotetis

D ; -- eos

V R

D.Ab 10 disperdendum .Q 11 basilion] tegnotum 4 5 tettio oz. P* IN ; praez. libto Q M T? dominum -- dicit R 12 reliquerunt l/ D filii istahel oz. O 13 intetfecerunt ]occiderunt D 14 solus DOMTUB eam] a meP

DAT UB? ; -- a me

QM

D* ; discesserunt D? O M T U ; desetuerunt QM . contestabantur R III, 2 neque intellecturi ozz. R. ; audi L esaiam 4- prophetam 24 QMBb 4 genui DA AV b

15 descidetunt 74 ; discederunt

R— 16 corpus] dorsum P V^ P D

- intell. neque cogn. OM X 3 apud] ptaebe autem O ; percipe auribus D 74

40

8

AD QVIRINVM I, rr

; reprobauerunt. Agnowit bos ossessorem et asinus praesepium domini sui : Israhel autem me mon agnowit et populus me non intellexit. Vae gens peccatrix, populus plenus peccatis, semen nequam, filii scelesti : dereliquistis Domanum et in indignationem masistis illum sanctum Israhel. Item apud eundem Dominus ro dicit : Vade et dic bopulo isti : aure audietis et mon. antellegetis et widentes uidebitis el nom widebitis. Incrassauit enim cor bopuli huius, et auribus grauiter audierunt et oculos suos concluserunt, ne forte wideant oculis et auribus audiant et corde antellegant et reueriantur, el curem 1llos. Item apud Hieremiam Dominus 15 dicit : Me dereliquerunt fontem aquae wiuae et effoderunt sibi lacus detrilos, qui mom poterunt aquam. 5oriare. Item apud eundem : Ecce sermo Domini factus est eis n maledictum, non uolunt illum. Item apud eundem Dominus dicit : Cognowit lempus swum. turtur et. hirundo, ruris passeres custodierunt 20 tempora introitus sui, bopulus autem meus non cognouit 1udicium Domini. Quomodo dicetis : sapientes sumus et lex Domini nobiscum est ? In cassum facta est metatura falsa scribae, confusi sunt sapientes, trebidauerunt et capti sunt, quia uerbum Domini reprobauerunt. Item apud Solomonem : Qwaerent me mali et 25 107. inuenient. Odio enim habuerunt sapientiam, sermonem auCodd. : LPNX VR £OD(usque ad 8 teprobauerunt) 44 QM TU B 10/14 Is. 6, 9.10. 15/16 Ier. 2, 15. 24/26 Prou. 1, 28.29.

10/14 PS-AVG. alterc. col. 1133. EVAGR. alterc. p. 10, 15. H5t- A; T2525 D:/308. 7.

17/18 Ier. 6, 10.

18/24 let. 8, 7-9.

— 15/16 PS-AVG. alterc. col. II134.

18/20 PS-AVG. altetc. col. x1 24. 24/26 PS-AVG. alterc. col. 1134.

17/18

18/24 LACT.

5 teprobauerunt] spreuerunt D 74 Q? B ) [deest D. usque ad XXI, 58] possessorem -- suum L^ RP JAAO M b ptaesepe IN X R? O ; praesepem L V/ R*

6 autem] ueto 24 5

cognouit

L7 P AB»

me] meus Q T? ; -- meus

M?

* gens peccatrix] V/4 B 5 ; genti peccattici ce7. populus' plenus] V/ 74 R B 5, populo pleno ce/. peccatis] delictis B semini P? O? U? $8 nequam] pes-

simum 44OQMBb filiis caelesti P* R M* ; filiis scelestis P? O? U? ; filii scelerati IN ; fli sine lege 4 5 in indignatione T U ; indignationem R ; ad

iracundiam 24 B 5 M*Bj

9 misistis] prouocastis

4 OQ M B 5

10 isto 4 T* U 5 ; huic P O Q M ; meo isti R

illum oz. 4A Q

intellegitis I, X

O Q* M* B 11 uidentis Q* M* uidebitis!] uidetis L 44 Q M* T* U — ingrassauit L, P N Q M* U* B ; incrassaui O ; ingtassatum est M? 12 huius] eius 74 p 13 et corde intellegant ozz. LL P IN O et| ne O 14 conuertan-

tur T O? ; conuertatur O* 18 fortem ;4* lacos Q M* B dettitos] ueteres IN ; oz. A

uitae L/ R et om. JA pottate] sustinere IN

16 17

dei L PXN etnon V 18illum] eum A P 19 hirundo ruris] erundorum his 74 passetis L, 74 21 dicitis X 4 B p 22 in casum P O facta om. V falsa] praezz. uestra R ; uestra D / b QMB 24 reprobauetunt] non tecepetunt T U — quaerunt I^ R P p 25 inueniunt R odio enim habuetunt] oderunt enim 24 P

V 4r

AD OVIRINVM I, rmn-rim

9

tem Domini non receperunt. Item in psalmo XXVI : Redde eis

retributionem. eorum, quoniam. non intellexerunt 4n. operibus Domini. Item in psalmo LXXX : Non cognouerunt neque intel- N 42 lexerunt, in umbra deambulabunt. Item in euangelio cata Iohan3o nem ; [m sua propria uenit, et sui eum non receperunt. Quod quod eum receperunt, dedit illis potestatem, wt filii Dei fierent, quà credunt in nomine eius. IIII. OvOD SCRIPTVRAS SANCTAS INTELLECTVRI ÍVDAEI NON ESSENT, INTELLEGI AVTEM HABERENT IN NOVISSIMIS TEMPORIBVS, POSTEAQVAM CHRISTVS VENISSET. Apud Esaiam : Ef erunt uobis hi omnes sermones sicut ser; mones libri, qui signatus est : quem si dederis homini scienti Litteras ad legendum, dicet : mon possum legere, signatus est enim. Sed in illa die audient surdi sermones libri, ei qui in tenebris et qui 4n, nebula sunt, oculi caecorum widebunt. Item apud Hieremiam : In mowissimo dierum. cognoscetis ea. Item apud 10 Danihelum : Mun? sermones et signa librum usque ad tempus consummationis, quoad discant multi et inbleatur agnitio : quo"iam cwm, fie dispersio, cognoscent omnia haec. In epistula Pauli ad Corinthios I : No/o enim wos ignorare, fratres, quia paires nostri omnes sub mube fuerunt. Item ad Corinthios II : Codd. : LPNX

VR 20 4 QM TU B

26/28 Ps. 27, 4.5.

28/29 Ps. 81, 5.

30/32 To. 1, 11.12.

III, 4/« Is. 29, 11. v/8 Is. 29, 18. 11/12 Dan. r2, 7. 13/14 I Cor. 10, r1.

Duck. 12359207

10/11 Dan.

12, 4.

26/28 LACT. inst. 4, 15, 18, p. 321, 7. IIII, 4/8 EVAGR.

alterc. p. 16, 14.

9/12 PS-AVG.

alterc. col. 1140.

26 item oz. OM XXVII 224 Ub ; XXV PN; XVII R 28 dominum Joh NIS LXXXIPATUP;XXXR 29 in umbtam B O* ; in tenebris R.

Ab

deambulant IN ; ambulant R. 74 7 cata] secundum .A 5 80 in ozz. /A non tecepetunt] non runt 74 31 eum] autem Q ; praezz. enim T -- tecepetunt eum T' eis R IIII, 4 esaiam -|- prophetam 24 7 signatum

B JN

* surdi]

di (—

6 dicit R 4 dei) .A

non possum legete ozz. L.* libsi -- huius

ROMTU

9 in nouissimo die 7 ; in nouissimis diebus O 10 danihelem L P IN O Q?M*T UBb muni] mani 74 signa] muni I7 11 quoad discent l7 ; quo addiscant I, R? M? U B ; quod addiscant R* O T* ; quod discant M* inpleantur M* B

agnitione B ; uisio R ; -- omnes

epistula pauli] Praezz. item 74 5 ; paulus R O 14 secunda ozz. IN T*

B

12 omnia oz. 44A

primaoz.M* IN

12/13 in

fratres oz. A

AD OVIRINVM I, nir-v

IO

15 Obtusi sunt sensus eorum usque in hunc diem hoc eodem uelamento in lectione ueteris testamenti manente, quod non reuelatur, quia in Christo euacuatur : et usque in. hodiernum, si quando V 45 legitur Moyses, uelamentum. est super cor eorum. Mox autem conuersus est ad Dominum, aufertur welamentum. In euangelio 2o Dominus post resurrectionem : Js£i sunt sermones, quos locutus sum ad uos, cum adhuc essem uobiscum, quia oportet adimpleri omnia scripta in lege Moysi et prophetis et psalmis de me. T'unc adaperwit illis sensum, ut intellegerent scripturas, et dixit alls : quia scriptum est Christum pati et vesurgere a mortuis tertio die, 25 el praedicari in momine eius paenitentiam et remissa peccatorum usque im omnes gentes. V. NiHIL POSSE ÍVDAEOS INTELLEGERE DE SCRIPTVRIS, PRIVS CREDIDERINT IN CHRISTO.

NISI

Apud Esaiam : Ef sí nom credideritis, neque ntellegetis. Vnde Dominus in euangelio : S? enim non credideritis, quia. ego ; sum, moriemini in. beccatis uestris. Fide autem stare iustitiam et illic esse uitam praedictum est apud Ambacum : lwstus autem ex fide mea wiwit. Inde Abraham pater gentium credidit. In Genesi : Ef credidit Abraham Deo, et deputatum est ei ad iustitiam. Item Paulus ad Galatas : Abraham

credidit Deo, et

Codd. : LPNX VR 20 .A OM TU B

15/19 TI Cor. 5, 14-16. VS

Iss 0-9.

20/26 Luc. 24, 44-47.

4/5 Io. 8, 24.

6/« Hab. 2, 4.

8/9 Gen.

15, 6.

9/14

Gal. 5, 6-9.

V, 8/9 EV AGR. alterc. p. 20, 17 ;PS-FIRM. consult. 2, 9, p. 65, 25.

18 moses L uelamen 24 5 19 conuersi P es L X ; fuerit 5 M? T? ; om. P : auferetur T? ; aufer 44A uelamen 745; tegumentum 1 in] praem. item Ab 20 post resutrectionem] Praezz. dicit V/ ; -- dicit R.Q M T? U ;

dixit T* . 21 oportet] post et 44 impleri O omnem scripturam B ; omnia quae scripta sunt R idem et une 74* ; idem et unde 74? 23 aperuit A 24 surgere R tertia LV^RPOAM* temissionem IN X M?

;4 T? RO Bb

22 omnia scriptura O* ; mosy L de me tunc] illos 24 intellegeret 25 remisam L//T; i

V,2priusoz.O ctedidetit L* ; crederint 44 — in christum X V^ P O.AQ M D b 8 esaiam -- prophetam 74 5 Si ozz. 7À* neque] non B intellegitis L X Q* M*STUB 4 unde] item 2 B j euangelio 4- dicit 5 O M T

UB B iustum 17 Q? M? T? B ; abbacuc

6 abacum L ; abbacum IN 74 ; ambacuc .Q* R? ; abacuc R* O* 5 ; -- prophetam B "7 autem 4- quia T* U

meaom.N*b M* T*U —. uiut XROQMU . SingenesiLoz. P XN deputatus L.O* ; reputatum JA T5 — ili 745 ^ 9 paulus] apostolus 4 ^

AD OVIRINVM I, v-vr1

IX

1o deputatum. est ei ad. iustitiam. Cognoscilis ergo, quia qui ex fide V 44 sunt, hi sunt filii Abrahae. Prouwidens autem scribtura, quia ex

fide vustificat gentes Deus, braenuntiauit Abrahae, quia benedicentur in illo omnes gentes. Igitur qui ex fide sunt, benedicti Sunt cum fideli Abraham. VI. Ovopn HIERVSALEM PERDITVRI ESSENT ET TERRAM QVAM ACCEPERANT RELICTVRI. Apud Esaiam : Terra uestra deseria, ciwitales westrae igni exustae : regionem uestram 1n conspectu uestro alieni comedent 5eam : ei deseria et subuersa a populis alienis derelinquetur filia Sion, sicut casa in winea el sicut custodiariwm 1n cucume-

raria, quasi ciuitas quae exbugnatur. Et nisi Dominus sabaoth reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fwissemus et quasi Gomorra similaremus. Item in euangelio Dominus dicit : H?erusalem, 10 Hierusalem, quae snterficis brophetas et lapidas missos ad te, quotiens uolui colligere filios tuos sicut gallina ullos sub alas, et noluistis ? Ecce remitiur uobis domus uestra. VII. ITEM QVOD ESSENT AMISSVRI LVMEN DOMINI.

Apud Esaiam : Venite, ambulemus in lumine Domini. Dimasit

Codd. : LPNX

VR 20 A4 QM TU B

VI, 3/9 Is. 1, 7-9.

9/12 Luc. 13, 34.55.

VII, 2/3 Is. 2, 5.6.

VI, 3/7? PS-AVG. alterc. col. 1139.

10 reputatum IN JA T b

ZÁ ; cognoscite B

illi 4A 5 ; oz. X*

ad]in L? T U B

cognoscetis

quoniam I ^ i3illo] teR AP

VI, 2 accepetunt 24 8 esaiam -L- prophetam 24 4 conbustae 24 5 alienigenae ».Q M? T? U B ; alienigena M* T* 5 eam oz. O? T? — et?] est A 6 custodia 74 5 cucumetatia] -rio O P 4 B b 9 et] ut 4 8 dereliquisset 74 B 5 quasi!] sicut 74 5 quasi?] sicut 44 5 ; ozz. R. 9 similartemut IN O? M? ; similes essemus P 7A 5

10 hierusalem? ozz.

colligere] congregate OQ M — gallina] aquila Q M Suos cef. alas] L P N P! O A B 5 ; 4- suas cer.

dimittetur R? B ; dimittentur R* ; relinquetur 74 P

AQMTUP VII, 2 esaiam -- prophetam 2A 7

L, P IN XX

11

pullos] L P V^ 4 5 ; -12 noluisti ? OAT UP uestta J- deserta R

AD OVIRINVM I, vir-vir

I2

enim bopulum suum domum Israhel. Item in euangelio : Fuit lumen.

uerum,

quod inlumanati

omnem

qm V 45

hominem weniens

s in hunc mundum. In hoc mundo fuit, el mundus per ipsum [actus est, el mundus eum non agnowit. Item illic : Qui non crediderit, iam iudicatus est, quia mon credidit in nomine unici fli Dei.

Hoc autem est iudicium, quoniam lux uenit in saeculum, et magis dilexerunt tenebras quam. lucem. VIII. QvoD CIRCVMCISIO PRIMA CARNALIS EVACVATA SECVNDA SPIRITALIS'REPROMISSA SIT.

SIT ET

Apud Hieremiam : Haec dicit Dominus wiris Iuda et. qui inhabitant Hierusalem : renouate inter wos mowiatem ei ne ; seminaueritis in spinis : circumcidite wos Deo uestro et circumcidite braeputium cordis uestri, ne exeat sicut agnis ira mea. el exurat el non sit qui extinguat. Item Moyses dicit : Im nowissimas diebus circumcidet Deus cor tuum et cor seminis tui ad Dominum Dewmn amandum. Item apud Iesum Naue : E£ dixit Dominus 10 ad. Iesum : fac tibi cultellos betrinos namis acutos et adside e circumcide secundo filios Israhel. Item Paulus ad Colosenses :

Circumcisi estis circumcisione non manufacia in expoliationem carnis sed 4n circumcisione Christi. Item quod Adam primus a Deo factus incircumcisus et Abel iustus et Enoch qui Deo 15 placuit et translatus est et Noe qui in terris omnibus ob delicta pereuntibus solus, in quo humanum genus seruaretur, electus est, et Melchisedech sacerdos, secundum cuius ordinem

Christus repromissus est : tunc quod illud signaculum feminis V 46 non proficit, signo autem Domini omnes signantur. Codd. : LPINX VR £O .4QM TU B 3/6 Io. 1, 9.10.

6/9 Io. 5, 18.19.

VIII, 3/7 Ier. 4, 5.4.

7/9 Deut. 50, 6.

. VIIL 3/6 PS-AVG. alterc. col. 1134. 10S AIL DXEDES ASSETS AVG. altetc. col. 1134.

9/11 Ios. 5, 2.

12/13 Col 2t.

3/11 EVAGR. alterc. p. 22, 10 ;LACT.

5/9 PS-FIRM. consult. 2, 8, p. 64, 15.

11/13 PS-

3 domus P N?O A4 Q M?5; domos M* ; dominus B euangelio -- cata iohannem P.OQ M T U B; -- suo 5 4 uenientem IL? XR AT? Bf 6 cognouit X O M* U 8 iudicium -- dei T U 9 magis et magis dilexerunt R ;

magis dil. homines Q M ; dil. homines magis ^ VIII, 3 hieremiam -l- prophetam 24 P 4 habitant O U ; J- in L* R reuocate R VmosesL,N 9iesuLOAAQM 10 iesu QO M* ; iesu naue L.* cultros

QM

11 circumcides B in circumcisionem 18 illum L* P*

10 adsidens

LI/B ; abscide

T? ; sede

QM

et? og.

12 manusfacta 74 in expoliatione X V/ b O Q? M? 5 T' U item -- in genesi R 15 omnibus 4- qui seminis O M* 19 profecit R. 4 omnes ozz. R

V.

13 QM

AD OVIRINVM I, viri-xi

I3

VIIII. QvoD LEX PRIOR QVAE PER MOYSEN DATA EST

CESSATVRA ESSET.

Apud Esaiam : Tunc manifesti erunt. qui. signant legem, ne discant. Et dices : expecto Dewm, qui auertit faciem. suam a s domo Iacob, et fidens ero in illum. Item in euangelio : Omnes

prophetae et lux usque ad Iohannem rophetauerunt. X. QvOoD LEX NOVA DARI HABERET. Apud Micheam : Quoniam lex de Sion froficiscetur et sermo Domini ab. Hierusalem. Et judicabit inter plurimos fopulos et veuincel ei deteget ualidas nationes. Item apud Esaiam : De ; Sion, enim procedet lex et. uerbum. Domini ab. Hierusalem. et ?udicabit nter gentes. Item in euangelio cata Mattheum : Ef ecce uox de nube dicens : hic est fiülows meus dilectissimus, in quo bene sensi : ipsum audite. XI.

QvoD

DISPOSITIO

Apud Hieremiam

ALIA ET TESTAMENTVM HABERET.

: Ecce dées wemiuni,

NOVVM

DARI

dicit Domnus,

et

consummabo domui Israhel et domui Iuda testamentum nowwm,

s non secundum testamentum quod disbosui batribus eorum qn die, qua adprehendi manus eorum, ut educerem eos de terra Aegypti. Codd. : LPN.X VR £O 4 QM TU B VIIII, 3/5 1s. 8, 16.17. X, 2/4 Mich. 4, 2.3.

5/6 Matth. 4/6 Is. 2, 3.4.

11, 13. 6/8 Matth.

17, 5.

XI, 3/6 Ier. 38 (31), 31-22a. X, 2/4 PS-FIRM. consult. 2, 7, p. 61, 10 ;LACT. inst. 4, 17, 3, p. 343, 14.

XI, 2/6 EV AGR. altetc. p. 23, 6 ;PS-FIRM. consult. 2, 7, p. 61, 14. TAG/DAgsiad:126:

2/8

16,0» 205..0:

VIII, 1 mosen L IN dicis 44 ; dicent V/R

3 esaiam 4- prophetam 24 P dominum R 4 Q

4 discedant

O T U

a domino IN X

X, 2 micheam -- prophetam 24 proficiscitur P B; proficisceretur X sermo] uerbum 1/7 3 iudicauit L* Q* M* T* U — plurimos om. R populus Q* M* 4 esaiam 4- prophetam A 5 5 procedit M* T* ; ptodiet X — dei V . ab] de R 6 iudicauit L* 44 O* M* T* U — inter] in b(apsu?) | ineuangelium Q* M T* U — cata] secundum .A ^ et oz. IN A 4 dilectus T* U* $8 sensi] pensi 74 XI, 3 hieremiam -- prophetam 74 5

uenient Q? M*

4 domum ... domui

L X N* ; domum ... domum P N? R .Q M T* U B ; in domum ... in domum O* ; in domo ... in domo O?

I4

AD QVIRINVM I, xi-Xi1

[Quia non permanserunt in testamento meo, el ego neglexi eorum, N 47 dicit Dominus. Quia hoc testamentum, quod disponam domi Israhel post dies illos, dicit Dominus. Dans leges meas in sensum 1o illorum scribam illas et ero 4llis in Deum, et psi erunt mila 4n plebem, et docebunt unusquisque fratrem suwwm dicentes : cognosce Dominum, quia omnes scient me a minimo usque ad maximum illorum, quia ropitius ero iniquitatibus allorum et peccatorum eorum mon ero memor amplius]. XII. QvoD BAPTISMA VETVS CESSARET ET NOVVM INCIPERET. Apud Esaiam : Nolite briora meminisse et antiqua. nolite reputare. Ecce facio noua, quae munc orientur, et cognoscetis, et faciam in deserto uiam. et. flumina 4n loco inaquoso, adaquare ; genus meum. electum, blebem meam

quam adquásius, ut uiriutes

meas exponeret. Item apud eundem : S? sitzerint, ber deserta adducet illis aquam, de etra broducet 1llis, findetur etra. et fluet aqua et bibet blebs mea. Item in euangelio cata Mattheum Iohannes dicit : Ego quidem wos baptizo (n aqua in baeniten10 (jam. Qui uenit. autem, fortior me est, cuius non sum idoneus calciamenta bortare. Ibse uos baptizat n Spiritu sancto et igni. Item cata Iohannem : N?s? quis natus fuerit ex aqua et spiritu, non Potest introire n regnum Dei. Quod enim natum est de carne, caro est, et quod natum est de spiritu, spiritus est. Codd. : LPINX VR £O .4 OM TU B

7/14 Ier. 38 (31), 32 b-34. XII, 2/6 Is. 45, 18. 19. 20 b. 2r.

12/14 Io. 5, 5.6.

6/8 Is. 48, 2r.

XII, 2/8 PS-FIRM. consult. 2, 8, p. 64, 24.

7?quia — 14 amplius Jab. O 5 (inter [ ]) ; om. cet. illas * O in deo O* 11 et J- non P eorum

9/11 Matth.

5, rr.

3/4 EV AGR. alterc. p. 25, 4.

eorum] eos 7 10 scribam dinosce P 13 illorum (2i;)]

XIL22apud]ut.4 ;ad R* T* U —— esaiam -- prophetam .A 5 nolite 4- ergo bOMTU . 3tepetere R facio J- omnia B B adquisiui]elegi V7 — ut] cC IS UB 6 exponerent O ; exponerem B si ozzí R. sitierunt R * adducit R ; adducam V/ ; producet / aquam — illis? oz. O petra 4- rupis Q M producet illis] producetur V/ ; oz. b OM B 8 fluent X* M* T* ; pluet O in euangelium L* X Q* M T* U — cata] secundum 4 9 iohannis R ;4 — uos quidem baptizo O ; quidem bapt. uobis R in aqua] aqua A ; aquam R 10 autem J4- post me R idoneus] dignus P. 40 MTUBP 11 baptizabit B in oz. B 12 cata] secundum 4 5 iohannem] lucanum X* renatus 44 ex] et 4 spiritu J- sancto R 13 natus L* X* 14 natus X* R*

AD OVIRINVM

I, xii-xiie

I5

XIII. OvoD IVGVM VETVS EVACVARETVR ET IVGVM DARETVR.

NOVVM V 48

In psalmo I : Ad quid twmultuaiae suni gentes et populi neditati sunt inania ? Adstiterunt reges terrae et principes con5 uenerunt in unum aduersus Dominum et aduersus Christum eius. Disrumpamus uincula eorum et jroiciamus a nobis iugum ibsorum. Item in euangelio cata Mattheum Dominus dicit : Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego wos requiescere faciam. Tollite jugum mewm swper uos et discite a me, quia mitis xo stum. ei. jvwwmalis corde, et inuenitetis requiem. animabus uestris. lugwum enim meum bonum est et sarcina mea. lewis est. [Apud Hieremiam : Zn illa die dicit Dominus contribulabo iugum a ceruice illorum et uincula illorum disrumpam : ei mon operabuniur

alis, sed operabuntur

Domino

Deo,

et Dauid

regem

15 suscitabo ipsts.] XIIII. QvoD PASTORES VETERES CESSATVRI ESSENT ET NOVI INCIPERENT. Apud Ezechihelem : Propterea haec dicit Dominus : ecce ego super pastores el ánquiram oues meas de manibus eorum et auer5 tam eos, ui non bascant oues meas

: el dam mon pascent eas, et

extraham owes meas de ore eorum et jbascam eas cum vudictio. Apud Hieremiam Dominus dicit : E? dabo uobis pastores secunCodd. : LPNX VR £O 4 QM TU B

XIII, 3/4 Ps. 2, 1-5.

7/11 Matth. 11, 28-30.

XIIII, 3/6 Ez. 34, 1o. 16.

12/15 Ier. 37 (30), 8.9.

«4/8 Tet. 5, 15.

XIII, 3/5 FIRM. ett. 25, 3, p. 113, 19.

8/? EV AGR. alterc. p. 9, 8.

XIII, 1 iugum] iudicium T* et] ut et U ; om. IL X* 3 primo] secundo IN*XbAQMI?UBb; om. N*R aut quid L* ; quate 2240 MTUBP tumultuatae sunt] fremuerunt

5.4

QO MT UB

4 conuenerunt] congre-

gati sunt / Q M U ; collecti sunt R O 6 abiciamus 7 R O eorum L? N X IZ RO * in euangelio oz. V? R O 74 cata] secundum 24 ^ $8 honerati L* 44? Q ; honotati X /4* M — requiescere faciam] requiescam L P IN ; reficiam Ab 9 discite a me] scitote L; PN .X — 10 animis 2240 M* T*U — 11 enim oz. 4A* ; J- hoc £

satcina mea

— 15 ipsis Jab. O b (inter [ ]) ; oz. cet

leuis] onus meum

leue 24 7

apud

dicit dominus oz. b

XIIII, 3 ezechihelem] -hel R O Q M T U ;-helum V" P^,fort. recte propterea] pto ea A B eos] eas (/apsu) ut] quod 24A oues meas] eas 24 6 oues meas] eas X

prophetam 24 5

eas] eos :A* T* B

* apud] praez.. item. V^

dominus dicit ozz. Q .M

hieremiam

4-

I6

AD OVIRINVM

I, xiii-xvi

dum cor mewm, et pascent wos pascentes cum disciplina. [Item V 49 apud Hieremiam : Audite uerbum Domini, gentes, et nmuntiate 1o /n. insulis, quae longe sunt. Dicile : qui dispersit. Israhel, congregabit illum et custodiet sicut pastor gregem swwm: quia. eruit

Dominus Iacob et eruit illum de manu fortioris illaus.]

XV. Ovop DOMVS ET TEMPLVM DEI CHRISTVS FVTVRVS ESSET

ET CESSASSET TEMPLVM VETVS ET NOVVM COEPISSET.

In Basilion II : E£ fwit uerbum Domini ad Nathan dicens : uade ei dic seruo meo Dawid : haec dicit Dominus : non tu s; aedificabis miht domum

ad inhabitandum, sed. erit, cum inpleti

fuerint dies tui, e dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen bwwm. bost te, qui erit de utero tuo, et barabo regnum eius. Hic aedificabit mihi domum nomini meo, ei erigam thronum eius in saecula, et ego ero ei in patrem, et ibse erit nihi in fiium, et fi1o dem consequetur domus eius, et regnum eius usque in saecula $n conspectu meo. Item in euangelio Dominus dicit : Non relinquetur in lemplo lapis super lapidem, qui non dissoluatur et ost triduum aliud excitabitur sime manibus. XVI.

OvOD

SACRIFICIVM VETVS EVACVARETVR CELEBRARETVR.

ET

NOVVM

Apud Esaiam : Quo mihi multitudinem sacrificiorum uestroCodd. : LPNX VR /W (nde a XVI, [euacuate]tur)O .4 QM TU B 9/12 Ier. 38 (31), 10.11. XV,3/5 II Sam. 7, 4.5.

8/9 II Sam. 7, 12-14.

INIarc ose

9/11 II Sam. 7, 16.

11/13

XVI, 3/6 Is. 1, 11.12.

XV, 3/10 EV AGR. alterc. p. 8, 15 ; LACT. inst. 45 12::22-4D* 322.19.

8 cum disciplinam [EEXGRURCSETOSUUR

cf. — 10 in oz. b dispergit illum ozz. b exiit O? XV,1 domum Q M* rum A b;-Flibrob

item —

12 illius Jab. O 5 (ner [D

congregauit O

2 coepisse R. O? 4 ; inciperet /

OM T?

B repleti 74

oz.

12 eruit] exiuit O* ; 3 basilion] regno-

6 semen] nomen P*

8 aedifi-

cauit I,* 4 Q* M* T* nomine meo X 44 ; in nomine meo IN 17 QMTU; om. R erigam] statuam O M — 9ipse]illeb O M T U — 10et i Q et regnum eius p DXNDUISULA MISES Vemplo on. T

XVI, 1 [euacuar]etur] Pic incipiz W7 et — 2 celebraretur ozz. R. 3 esaiam -Lptophetam 44 5 ; -- dominus dicit b ; 4 dicit IFB quod L O* ; qid O? T U

AD OVIRINVM I, xvi-xviI rum ? dicit Dominus.

5 junguamina agnorum Quis enim exquisiuit XLVIII : Non edam bibam. Sacrifica Deo

Plenus sum,

TA

holocaustomata

arietum et

et sanguinem taurorum et hircorum nolo. ista de manibus uestris ? Item in psalmo V 5o carnes taurorum aut sanguinem. hircorum sacrificium laudis et redde Altissimo uota

iua. Inwoca me in diem praessurae, et eximam te, el clarificabis

ro 71e. Item in psalmo eodem : Sacrificium laudis ei illic uia. est, in. qua ostendam illi salutare psalmo III : Saer?ficate sacrificium. iustitiae Domino. Item apud Malachiam : Non est mihi «os,

dicit Dominus,

et. sacrificium.

acceptum

clarificabit me, Dei. Item in et sperate in uoluntas circa non.

ex

habebo

15 0aibus uestris. Quoniam a solis ortu et usque in occasum clarificatum est nomen meum apud gentes, et in omni loco odores incensi offeruntur nomini meo et sacrificium mundum, quoniam magnum, est nomen meum apud. gentes, dicii Dominus. XVII. QvoD SACERDOTIVM VETVS CESSARET ET NOVVS SACERDOS VENIRET, OVI IN AETERNVM FVTVRVS ESSET. In psalmo CVIII : Ante luciferum generaui te. Codd. : LPNX VR WO 7/10 Ps. 49, 15-15.

Iurauit Deus

44 QM TU B

10/11 Ps. 49, 25.

12/13 Ps. 4, 6.

13/18 Mal. r, 10.11.

XVII, 3/5 Ps. 109, 5.4.

XVL, 13/16 LACT. inst. 4, 11, 8, p. 506, 16. XVII, 3/8 LACT. inst. 4, 11, 4-5, p. 325, 9.

4 holocaustomatis R ; holocausta 74 ; holocausto O

guamini L ; pinguaminibus R O ; adipem 24 5

atietum ozz. O

5 pin-

sanguine Q* M* ; sanguina

T5: 0j nolo 4- ne sic (si R) ueniatis uideti (ozz. R) mihi R W — 6 exquisibit 24 * XLVIII] V R O O* B, XLVIIII cer. non — 10 eodem oz. T ? non edam] numquid manducabo 44 7 aut] nec OM TU; neque? 8 non bibam N ;

potabo 24 5 Q? M? B* b

sactifica] immola 74 5

9tua-J-etP W TU

. indieV' 27 A

ptaessutae tuae b T? U ; tribulationis tuae 24 b

eximam]

eti-

piam I4 Q M^ glotificabis R 74 » ; magnificabis B 10 in psalmo eodem] illic AA P clatificauit X R W Q M T* U ; honotificabit L* 74 5 11 et oz. Ab uia est in qua] est itet quod (quo 7).A 5 illis PR 20 ; illic salutatem P R* 4 Q M* TFUBb dei] meum 24 5 i1i21I]P* NXVOM*; IIII ce7.

in dominum

V b Q* M B ; om. O*

13 malachiam]

hieremiam R

uoluptas /.Q M* T? U c- uoluntas mihi IN* circa nos L* ; in uobis I7 14 accepto non R. O* 44 ; non accepto V — 15 etoz. OMTUB in occasu LINXTU S 416 sactificatum O 1* offerent O et om. QM . 18 apud 074. A dominus -- et sactificium acceptum (ozz. L*) non habebo ex manibus uesttis L, cf. supra 12/13 XVII,2quiintetnum P* ; num z4 — 3 CVIII] L X* V R O4 Q* B ; XCVIIII IN ; CVIII cez. genui / .A4AQMBb dominus L R WO. AQ

18

AD OVIRINVM I, xviI-Xviit

el non paenitebitur, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem s Melchisedech.

Item in Basilion

I Deus ad Heli sacerdotem

:

Et suscilabo mihi sacerdotem. fidelem, qui omnia quae sunt in N 5v corde meo [aciet, et aedificabo ei domum.

fidelem, et transibit in

conspectu. christorum. meorum omnibus diebus : et erit, qui remanserit in domo tua, ueniet adorare 4n. obolo pecuniae et 4n 1o fane wno.

XVIII. QvoD PROPHETA ALIVS SICVT MOYSES PROMISSVS SIT, SCILICET QVI TESTAMENTVM NOVVM DARET ET QVI MAGIS AVDIRI DEBERET. In Deuteronomio Deus ad Moysen : E? dixit Dominus ad sme : jrophetam excitabo eis de fratribus eorum sicut te et dabo uerbum meum 1n ore eius, el loquetur ad. eos ea quae praecepero et. Et quisque non audierit quae loquetur bropheta ille in nomine ceo, ego windicabo. De quo et Christus in euangelio cata Iohannem : Serutamini scripturas, n quibus putatis uos uitam. 1o aeternam habere. Haec sunt quae testimonio sunt de me : et non wultis uenire ad me, ut witam habeatis. Nolite butare, quia ego uos accuso apud. patrem. Est, qui uos accuset, Moyses, 1n quem wos speratis. S enim credidissetis Moysi, crederetis et mihi. De me enim, ille scripsit. Si autem illus scripturis mon. creditis, 15 quomodo

werbis meis credetis ?

Codd. : LPNX VR AWO 44 QM TU B

6/10 I Sam. 2, 535.36. XVIII, 4/8 Deut. 18, 17-19.

9/11 Io. 5, 39.40.

11/15 Io. 5, 45-47.

XVIII, 4/8 LACT. inst. 4, 17, 6, p. 345, 2.

4 et non] nec ZA 7 paenitebit V" M? T? 5 ; penitebis 4 ;-- eum X V^.4Q Mqp 5item]sedet l/ ^ basilion] regnorum X 5 ; teg 7 ; -- libro T? pti-

mo oz.N*XOMB

6 et — sacerdotem XT]. et! oz. B transiuit Q* X;suortum

helian (Q* T* ; heliam U ; elin O? ; el ia O* ; aelian M*

ozz. A qui — * fidelem oz. W — quiab QM — * faciat A eiozm. T U domum — 8 meorum] thtonum meliorem. M* christianorum Q* T* U ; christi istorum R eorum. 9tuaunaL PN X2 W B in? ozz. A

XVIII, 1 moses L IN 2scilicet oz. V — 3 audite L* X Q M* 4 dominus R mosen L IN 5 me] moysen O OM de patribus I* B c ette O 7 ei oz. O A quisquis M? ^ non oz. W* quaecumque QMTU loquitur X T* U ;locutusfuerit(Q M — 9scrutatis O* ; Sctutate O? ; praem. dicit T'U ; -F- omnes R 10 hae OQ? MM TU testimonium QMTU sunt] pethibent M? 12 accusabo 24 pattem] rem 74 ; -- meum R moses LIN 18 sperastis IL, IN? p mosi L N R? credetitis X 44 ;ctedidissetis lI/ ^ 14 credidistis b 15 creditis IN X R PW O* 4 M* T* U:

AD OVIRINVM I, xvim-xx

I9

XVIIII. QvoD Dvo POPVLI PRAEDICTI SINT, MAIOR ET MINOR,

ID EST VETVS

IVDAEORVM

ET NOVVS, FVTVRVS.

QVI ESSET

EX NOBIS

In Genesi : Et dixit Dominus Rebeccae : duae gentes in. utero 5 tuo sunt ei duo populi de wentre tuo diwidentur, et bopulus bopulum. swbperabit et maior serwiet münori. Item apud Oseae : Vocabo non bopulum meum bobpulum meum et non dilectam N 52 dilectam. Erit enim, quo loco dicetur mon. bopulus meus, illo loco wocabuntur filii Dei uiuit.

XX. QVvOD ECCLESIA QVAE PRIVS STERILIS FVERIT PLVRES FILIOS HABITVRA ESSET EX GENTIBVS, QVAM QVOD SYNAGOGA ANTE HABVISSET. Apud Esaiam : Iucundave, sterilis, quae non aris, erumpe 5 el exclama, quae mon barturis, quia multi filii desertae magis quam eius quae habet uirum. Dixit enim Dominus : dilata locum tabernaculi iwi et aulaeorum. tuorum. et. fige. Noli parcere, longas fac mensuras tuas et balos tuos confirma. Adhuc in dexteram iuam et in sinistram extende, et semen tuum gentes bossideCodd. : LPNX VR WO JA QM TU B

XVIIII, 4/6 Gen. 25, 23.

9/8 Os. 2, 25 (ex Rom.

9, 25).

8/9 Os. 1, 10

(ex Rom. 9, 26). XX, 4/12 Is. 54, 1-4.

XVIIII, 4/6 PS-AVG. altetc. col. 1132 et 1133 ; EVAGR. 4/9 PS-AVG. altetc. col. 1139. XX, 6/12 PS-AVG.

altetc. p. 22, 14.

alterc. col. 1158.

XVIIII, 1 sunt z4* M*

maiote minot 74 ; minot et maior O

2 nouus]

alius

W . nobis] nouis O M* 4 duae oz. JÁ B suo Z4? duo] adeo A uentre] utero JN populus ozz. W'* 6 superauit L* P X R ; superbit 24 setuiat X* oseae 4- prophetam 24 2 ; J-et RW —— * non] nunc Q* M* ; hunc U* dilectum £j; W M? Bb S in quo WOM dicitur X.AB nonozm.LPNXOMT*FU iloloco]illic B ; loco R XX,1fuerat IR W AQ T? b 2 quos T? ; oz. W? O? M? 4 esaiam -ptophetam 24 ^ iucundate] laetate 445 B5 et clama O.4B — 6 illius W deus 44 dilatabo W/ ^ locum tabetnaculi tui] tabernaculum tuum 24 * aulatum X ; aulae Q M ; aulas deotum T U ; aula equotum IN — tuatum X pi et fige] effige IW? O M ; fige X R A I? 5; -- palos X? OJ4 b; - etROM TUB ne patcas 44 5 8 prolonga 4 H^ mensuras tuas] mensuras B ; mensuras et uasa WW ; funiculos tuos 74 P

oz. R

possidebit X O? 44 1? 5

tuos ozz. A b

9 in ozz.

O U*

et?

20

AD OVIRINVM I, xx

1o bunt et ciuitates desertas inhabitabis. Noli timere, quia vewinces neque

reuerearis,

quia

maledicia

es,

quoniam,

comfusionem

aeternam. obliwisceris. Sic et Abrahae cum de ancilla natus esset prior filius, Sarra sterilis diu mansit et sero in senecta de pollicitatione peperit filium Isaac, qui fuit typus Christi. Sic 15 et Iacob accepit uxores duas, maiorem Liam oculis infirmiori- V 53 bus typum synagogae, minorem speciosam Rachel typum ecclesiae, quae et sterilis diu mansit et postea peperit Ioseph, qui et ipse fuit typus Christi. Et in Basilion I Helcana habet uxores duas, Fenannam cum filiis et Annam sterilem, ex qua 20 nascitur Samuhel non secundum generandi ordinem, sed secundum Dei miserationem et promissionem, cum illa orasset

in templo, et natus Samuhel typus fuit Christi. Item in Basilion I : Szerelis septem. peperit, et. quae plurimos habebat filios, infirmata est. Filii autem septem sunt ecclesiae septem.

2; Vnde et Paulus ecclesiis septem scripsit, et Apocalypsis ecclesias septem ponit, ut seruetur septenarius numerus, ut dies septem, quibus Deus mundum fecit, et angeli septem, qui adsistunt

et conuersantur

ante

faciem

Dei,

sicut

Rafahel

angelus in Tobia dicit, et lucerna septiformis in tabernaculo 3o martyrii et oculi Domini septem, qui mundum speculantur, et lapis cum oculis septem, ut Zacharias dicit, et spiritus sepCodd. : LPNX VR WO .A QM TU B

12/14 cf. Gen. 21, 2.5. 15/17 cf. Gen. 29.50. 18/19 cf. I Sam. r1, 2. 19/20 cf. I Sam. rz, 20. 23/24 I Sam. 2, 5. 28/29 cf. Tob. 12, 15. 29 cf. Ex. 26,

35 ; 40, 4.

30/31 cf. Zach. 4, 10 ; 5, 9.

23 PS-AVG. alterc. col. 1138.

10 quae deserta erant 74 5 Ab

quoniam 24

inhabitabitis T U ; inhabitabunt W/

ne timeas

teuincis B ; deuinces X V/O ; uinces Q? ; desetta es R. ;

praeualebis 74 5 11 uerearis W/ 4 B quia maledicta es] quod detestabilis fueris 44 quia L/ O confessionem T* 12 et oz. M* 13 permansit B

senectute T'

14 pollicitatione -- dei R

15 infirmibus 74A

16 rachiel

A4 i7 pepetit 4- filium OQ M 18 et] item O basilion] regnorum X ; 4libro T? primo oz. X IN? habebat W B ; habuit X / R QM 19 fennena B ; gennanam 24

et ozz. L.*

anna B

ex] de X

20 nascetur I7

se-

cundum — sed oz. R 21 misericordiam B 22 — chtisti fuit 4 23 basilion] regnorum X P ; teg A primo ozz. INP X OM 24 filios oz. A b septem" oz. b ; — septem ecclesiae sunt septem Q M ; — sunt septem ecclesiae septem XW 25 paulus 4- postea W^ c- septem ecclesiis P scribit et X O? 4 Q M b ;sctibet O* ;in R Q T* ecclesiam 44* 26 seruetur] speretur R. ut?] et o? A OBPUJLPNXR;om.O

tobi adscit 74

etom.O

28 domini 4

lucetnae Q M ; lucetnas R B

tabernacula P* ; tabernaculum IL, om. T* U

29 tobian dicit R ;

septiformes M? B

31ut]etut N ;et P 4 ;ozm.W* B — ee

AD OVIRINVM I, xx-Xxl

ZI

tem et candelabra in Apocalypsi septem et columnae septem, super quas aedificauit domum sapientia apud Solomonem. XXI. QvoD GENTES MAGIS IN CHRISTVM CREDITVRAE ESSENT. V 54 In Genesi : Et dixit Dominus Deus ad Abraham : exi de terra tua et de cognatione tua. et de domo patris tui et uade dn illam lerram quam tibi ostendero. Et faciam te in gentem magnam. et ; benedicam ie et magnificabo momen twwm, et eris benedictus. Et benedicam,

qui te benedixerit, et maledicam,

qui te maledixerit,

el benedicentur in te omnes tribus terrae. De hoc ipso in Genesi : Et benedixit Isaac Iacob : ecce odor filii mei sicut odor agri pleni, quem benedixit Dominus. Et det tibi Deus a rore caeli et a ferta1o [tate terrae multitudinem. frumenti et uim. et olez. Et seruient tibi gentes et adorabunt te principes, et eris dominus fratris tui et adorabunt te filii patris tui : et qui maledixerit te, erit maledictus, et quà benedixeril te, erit benedictus. De hoc ipso in Genesi : Vbi uidit autem Ioseph, quoniam superposwit bater suus manum 15 dexteram super caput Efrem, graue illi uisum est : et adprehendit loseph manum patris sui, auferre eam a capite Efrem ad. caput Manasse. Dixit autem Ioseph ad batrem swwm : non sic, pater. Hic est primitiuus meus, superpone dexteram tuam super caput eius. Ile autem noluit et dixit : scio, fili, scio. Et hic erit in o20 bulum, et hic exaltabitur, sed. frater illius yunior mazor illo erit,

Codd. : LPNX VR WO

4 OM TU B

32/33 cf. Prou. 9, r. XXI, 2/4 Gen. 12, 1-3.

8/13 Gen. 27, 27-29.

XXI, 2/5 PS-AVG. alterc. col. 1138.

32 colomnes 74

33 supra R

4A T* U ; sapientiam O*

14/21 Gen. 48, 17-19.

10/12 PS-AVG. alterc. col. 1138.

aedificat V. RO A p

solomonem 4- dicit

sapientiae L* IN X

Q M* T*U

XXl,1 — magis gentes in christo R. ; — gentes in christum magis / T — in christo P R W.OM 2 et oz. X* T 6 benedixerint X R O M? — maledixerint R O M? 4 in te oz. L* N ; in oz. W* de — genesi] item illic 74 5 hoc oz. M* 8et —13 genesi ozz. M* X 8 iacob] praez. et R Q ; -- et R O ; 4- et dixit B

I5

9 dominus] deus O 74

11 orabunt T* U

ozt. O* ; — te maledixerit I7

a!] de B

fratribus tuis R

a? oz. B

10 et! oz.

12 et! — tui oz. b B

13 te oz. L|. IN ; — te benedixetit I^

us

— bene-

dictus etit 4 ) ^ de — genesi] praez;. item B ; item illic 24 7 14 posuit L P IN XOMTU manum 4- suam I7 15 effraim ^ grauem T* U est et] esset 7A

16 — manum ioseph O

dixit autem] et dixit B og. W*

illi 24 ; illius B

effraim ^

18 tuam ozz. B

1*7 manasses P ; manassem .X-

20 illius] eius /

maiori U ;

22

AD OVIRINVM

I, xxi

el. semen eius erii dn multitudinem gentium. Item in Genesi: Iuda, te laudabunt fratres tud, manus tuae super dorsum inimacorum tuorum. Adorabunt te filii batris tui, catulus leonis Iuda. N 55 De frutice mihi, filà ascendisti, recubans obdormistt uelut leo et

25 uelut catulus leonis. Quis excitabit illum? Non deficiet princeps de Iuda et dux de femoribus eius, quoadusque weniant deposita ?lli, et ibse est sbes gentium. Deligans ad witem bullum swum. et ad cilicuum pullum asinae suae. Lauabit in uino stolam suam et ?n sanguine uuae amictum suum. Formidolosi oculi eius a uino 3o eb. candid? dentes eius magis quam lac. Inde in Numeris de populo nostro dictum est : Ecce populus quasi populus leoninus exsurget. In Deuteronomio : Erstss gentes n caput, incredulus autem bopulus in cauda. Apud Ezechihel : Audite uocem tubae. Et dixerunt : non audiemus. Propter hoc audient gentes et. qui 35 pascent Decora $n eis. In psalmo XVI

: Constitues me in caput

gentiwm. Populus, quem non cognouit, seruiwit mihi. De hoc ipso apud Hieremiam Dominus dicit : Priusquam, te formarem in ulero, noui te, el priusquam exires de wulua, sanctificaui te el

$rophetam 1n gentibus bosui te. Item apud Esaiam : Ecce illum V 56 Codd. : LPN.X VR WO .A QM TU B

22/30 Gen. 49, 8-12.

31/32 Num. 223, 24.

(non Ez. !) 6, 17.18.

35/36 Ps. 17, 44.

32/33 EVAGR.

altetc. p. 22, 17 ;PS-FIRM.

LACT. inst. 4, 11, 9, p. 507, 3.

32/33 Deut. 28, 44.

37/39 ler. 1, 5.

33/35 Ier.

39/41 Is. 55, 4.

consult. 2, 1o, p- 68, 5;

82/38 LACT. inst. 4, 8, 1, p. 295, 7.

35/36

21 in multitudine X W'B — in genesi oz. A 22 laudant LS PN W TU dorsa V/ — 33 patris — 24 fili oz. L 23 leoninus / R 24 mihi filius A ; mihi V O T* U ; fili IW ; fili mi M? 5 recumbans Q* M* U —— dormisti R 24 et — 25 leonis ozz. W'* 24 et ozz. R. 25 leoninus R qui X J7* excitauit O QO* M* T* U B ; excibit 4 26 et] neque I7 ueniat O Q? quae deposita sunt Q M ; quae teposita sunt P P IW T? B ; quae repota posita sunt T* U 24 ipse] iste O 74 spes] species 44 ; tex » ; aduentor B religans P5 W Q

M D ; alligans O

uitam R* T* ; uitae X

28 cilicium] /egenduz uid. ilicem

cum Eraspio ; helicem Gravius, cf. LXX ——— lauauit L* Q* M* 29 in sanguinem R uuae oz. R formidolosi] dolosi I/* 30 lacte » Q M* B unde V ; om. B 31 populus! -- meus R populus?] catulus R O, fort. recte, cf. LXX. leonus 74 32 surget O in] praem. item V A b ; praem. et T? et eritis R ;erunt V — 33 populus oz. b in caudam W? O 5 item aput V/ ; item in 44 5 ezechihel] -ielem 7 ; -ielum R 34 non —- te B hoc] ea O et qui] quia B ; qui Q 35 pascunt V/R.; passiam W'* ; pascant W/? eis 4item 745. XVII X* RAW b constituis O* ; constituens B 36 cognouit L* X* I/* » noui Q seruit VRO.AApP mihi -J- in auditu auris obediuit mihi 2 de ipso apud M ; item in 47 ; apud V 3? hictemia propheta A ptiusquam — 38 te et oz. A 39in gentes I, PN O esaiam -prophetam 24 5 ecce — 43 eundem oz. B

AD OVIRINVM I, xxi

23

4o testem, nationibus mamifestaui, principem et imperantem. gentibus. Item apud eundem : Gentes quae non mouerant te inuocabunt le, e populi qui ignorabant ie ad 1e confugient. Item apud eundem : E erit in illa die radix Iesse, qui surget imperare omnibus gentibus : in illum gentes sperabunt, et erit requies eius 45 honor. Item apud eundem : T'erra Zabulon et terra Neptalim, uia maris

et celeri,

qui maritima

inhabitatis,

et trans

Iordamen

gentium populus ambulans in tenebris, widete lumen magnum : qui habitatis in regione umbrae mortis, lumen lucebit super uos. Item apud eundem : Sic dici Dominus Deus Christo meo yo Domino, cuius tenui dexteram, ut exaudiant eum. gentes, forti-

tudinem, regum. disrumpam, aperiam. ante. illum porias, et ciuitates non. cludentur. Item apud eundem : Vento colligere omnes gentes el lónguas, e wenient et uidebunt claritatem meam, et dimittam, super eos signum et mitiam ex his conseruatos n 55 gentes, quae longe sunt, quae non audierunt nomen meum neque uiderunt gloriam meam, et nuntiabunt claritatem meam in gentes. Item apud eundem : E? in omnibus his non sunt comuersi. Igitur extollet signum $n. gentes, quae sunt longe, et adtrahet illos a Codd. : LPNX VR /WOD(inde a 88 signum)

4 QM TU B

41/42 Is. 55, 5. 43/45 Is. 11, 10. 45/48 Is. 8, 22-9, 1 (9, 1.2). 1s545, 3. 52/56 Is. 66, 18.19. 57/59 Is. 5, 25.26.

49/52 EV AGR. altetc. p. 15, 12 ; LACT. inst. 4, 12, 18, p. 314, 6.

49/52

52/56 LACT.

dHstuA CDS YQDIN 20/75 55

40 testem — manifestaui] testamentum gentibus dedi illum R -- testem illum VOAbD 41 item — 42 confugient pos; 45 honor Zranspon. R. ; om. L 41 apud esaiam O ; illic 24 P nouetunt PN XOMTU . 42 ignotant /A* ; ignorabunt R* confugiet R 43 apud eumdem] illic 4 ^ et qui exsurget R 44 omnibus oz. V RO.AP gentes O ;4 in illo 2 W B 45 apud eundem] illic 74 ^ uiam Q M* 46 qui ozz. T* matitimam Q M* — et?] ut I/

iordanen J4- galileae

QM T U

41 uidit O O? M? ; uidet R I

48

inhabitatis in regionem R -- lucebit lumen B 49 apud eundem] illic 74 P» deus — 50 domino ozz. R deus oz. V. 50 domino 4- cyto M? — ut] et W ; om. B exaudiat P ; -- ante illum deus christo meo domino ante R ilum LRO.A gentes -- et 2OMTUB fortitudines regum W ; fortitudinem suam L, P IN X ; tegum fortitudinem P 51 distumpat T? ; dis-

rumpet IN Q M T* U ; disrtumpent L P X ; -- et 2 aperiam — portas] et in illum gentes sperabunt L P IN X ^ 52 non concludentur R OQ? M T U ; concludentur L, P .N X5 B apud eundem] illic 7A 54 et! — 56 meam oz;. O 54 dimittamus M* ; mittam T U signum] ignem T* 55 longe sunt quae om. X nomen — 56 uiderunt oz. b B 56 in gentibus XX 74; inter gentes 7 QMSB 5? apud eundem] illic 74 P et — 59 eundem pos; /. 61 eundem iranspon. V —— W« hii 4 -— conuetsi non sunt I — 58 extolle et L.* ; extolletur B ; extollitur » W' ; extollite R [erum adest D] quae J- non T* trahet R illas W a] ad Q* M*

AD OVIRINVM I, xxi-XxHi

24 6o

summo terrae. Item apud eundem : Quibus non est quntiatum VN 51 de eo, uidebunt, ei. qui nom audierunt, intellegent. Item apud

eundem : Manifestus [actus sum eis, qui me mon quaerumt, inuentus sum ab eis, qui me non interrogabant. Dixi : ecce sum, genii, quae mon. wocawit nomen. meum. De hoc ipso in Actis apostolorum Paulus : Vobis primum oportuerat indicari werbum Domini. Sed quia expulistis illud nec uos dignos uitae aeternae iudicastis, ecce conuertimus nos ad. gentes. Sic enim dixit per scripturam Dominus : ecce lucem posui te inter gentes, sa, ut. sis in saluationem usque ad fines terrae. XXII. Qvop PANEM ET CALICEM CHRISTI ET OMNEM GRATIAM EIVS AMISSVRI ESSENT ÍVDAEI, NOS VERO ACCEPTVRI, ET QVOD CHRISTIANORVM NOVVM NOMEN BENEDICERETVR IN TERRIS.

VA

Apud Esaiam : Sc dicit Dominus : Ecce qui seruiunt mahá manducabunt, uos autem esurietis. Ecce qui seruiunt mahs bibent, uos aulem silielis. Ecce qui mihi seruiunt vucundabuntur, wos autem confundemini : uos interficiet Dominus. Eis autem, qui seruiunt mihi, nomen nominabitur nouum, quod benedicetur 2n terra. Item illic : Igitur extollet signum in gentes quae sunt longe Codd. : LPNX VR MWOD .A QM TU B

59/60 Is. 52, 15.

61/63 Is. 65, 1.

XXII, 4/9 Is. 65, 13. 15b-16a.

XXII, 4/4 FIRM.

59 item oz. O B dis») et ozz. B factus IW om. W.

etr.

64/68 Act. 13, 46.47.

9/11 Is. 5, 26.27.

18, 4, p. I0o3, 13.

apud eundem] illic 44 5 adnuntiatum R intellegunt I/ P apud esaiam O ; illic 24 f

60 uiderunt 61 — sum

62 et inuentus I7 interrogant R ; -- eth; DOMTUB dixi 63 uocauit] L P IN O? A ; uocabit O* ; inuocauit DZ2^PW DBb;

inuocabit X Q M* T* U ; inuocabat M? T? ; cognouit R de hoc ipso] item 24 b ; praezi. item D ; ozz. V..M* in actus P* ; in actibus N* P JA p 64 paulus om. D indicare X V b W? B ; praedicare R 65 dei R D quoniam R expulisti O* ; reppulistis D illum V R ne B uita aeterna IN X T UB -- uitae aeternae dignos 74 ; — dignos uita aeterna IN 66 iudicatis TOUDUNISASO PIS

gentes oz. W'

conuertimur O

dicit R

nos ad] ad nos O* ; ad P O?

6* scripturas

OQM

in gentes O

sic — 6$

ita oz. R

sit in X ; si sint 74

XXII, 3 nouum oz. O benedicetur O ; benedicere cor 7A 5 manducabunt — mihi ozz. B — mihi seruiunt I/ R bibunt Q M ; uiuent 4Á4* B ; biuent 74? 6 sitietis — 7? autem! oz. B . — seruiunt mihi P D QM iudicabuntur L* * confundimini uos O Q M* B ; oz. b uos autem interficiet B ; et int. uos IW his X $8 seruient IN* B* mihi 4- erit D nominatur P ; nominabun-

tur R ; meum D

benedicitur B

extolle D ; rex tollet T*

in terris T U

9 illic] apud eundem I7

inter gentes 74 ) ; dicentes M*

AD OVIRINVM I, xxrr-Xxii

25

1o et-adtrahet illos a summo terrae. Et ecce cito leuiter uenient, non

esurient neque sitient. Item illic : Ecce itaque dominator Dominus sabaoth auferet a Iudaea et ab. Hierusalem ualentem. et v 58 ualidam, ualentiam anis et ualentiam aquae. Item in psalmo XXXII : Gustate et widete, quoniam dulcis est Dominus. Felix 15 est wir, qui speral in eum. Timete Dominum sancti eius, quoniam non. est (nobia eis qui eum metwunt. Diwites eguerunt et esurierunt, qui autem inquirunt Dominum non indigebunt omni bono. Item in euangelio cata Iohannem Dominus dicit : Ego sum panis uitae. Qui uenerit ad me mon esuriet, el qui in me crediderit 20 non sibiet wmquam. ltem ilic ipse : S4 quis sitit, ueniat et bibat, qui credit in me. Item ipse : Nsi ederitis carnem. filii homanis et biberitis sanguinem eius, mon habebitis witam 4n uobis. XXIII.

QvoD AD REGNVM CAELORVM MAGIS IVDAEI PERVENIANT.

GENTES

QVAM

In euangelio Dominus dicit : Mult? wuenient ab oriente et occidente et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno Codd. : LPNX

11/13 ISWa* 3:

VR MWOD .A QM TU B

14/17 Ps. 35, 9-11.

18/20 Io. 6, 35.

20/21 Io. 7, 37.38.

21/23 Yo. 6, 53 (54). XXIII, 3/6 Matth. 8, 11.12.

14/17 FIRM. etr. 18, 5, p. 105, 21.

10 adtrahit

M ; attraheret R

18/23 FIRM. etr. 18, 7, p. 104, 14.

illas X? I D?

a summo

tettae czz. B

ue-

nient ozz. LIN nonne R ; nec X . 11 neque sitient ozz. R illic] apud eundem 1^ ecce itaque] et ecce B ; ecce M* -— dominus dominator W^ 12 auferret L* WW ;

aufert X D

a iuda O

ualentem et ualidam] ualidum

et ualidam 7 B ; ualidam ualentem O 13 ualentiam!] uirtutem 2 B ; fortitudinem OQ M ualentiam?] uirtutem B ; fortitudinem Q M ; ozz. b 14 XXXII] V O* ; XXXI O? ; XXXIII cer. quoniam] quam 44 dulcis] suauis V D 4 Q Mb - dominus dulcis est LL. P .N X P O felix] beatus 44 Q M 5 15 est uir] uit est OQ; est M T U; uit A5 — 16 non — metuunt] nihil deest timentibus eum 44 egerunt 44 1* qui autem inquirunt] inquirentes autem D 74 5 indigebunt] deficient 74 7 omni modo B ; omnibus bonis R 18 cata] secundum 44 ^ mattheum R 19 uitae -- qui de caelo descendi V D ;4 uenit D et oz. D 20 item illic ipse ozz. O ipse oz. b A 5 ; -- do-

minus D si — 21 ipse ozz. B siqui L* NR;quV D ueniat J- ad me R 21 qui — me oz. O? me -- flumina (praezz. sicut dicit scriptura 7) de uentre eius fluent aquae uiuae 7^ T? 5 (inter [ ]) ipse] Praez. illic P^ O ; illic V

A b ; dominus in euangelio D

edideritis

carnem] panem B XXIII, 3 in] praez. itez O

4 in regno] et 4

I/ O* T* B ; manducauetitis 74

AD OVIRINVM

26

I, XXIII-XXIII

es. Illic ; caelorum, filii autem. regni exibunt in tenebras exterior

erit bloratio et stridor dentium.

XXIIII. Qvop soLo Hoc IvDAEI ACCIPERE VENIAM POSSINT V 59

DELICTORVM SVORVM, SI SANGVINEM CHRISTI OCCISI BAPTISMO EIVS ABLVERINT ET IN ECCLESIAM TRANSEVNTES PRAECEPTIS EIVS OBTEMPERAVERINT.

Apud Esaiam Dominus dicit : Jam mon relaxabo peccata uestra. Cum extenderitis manus, auertam faciem a wobis : e st multiblicaueritis praeces, mon exaudiam, uos. Manus enum uestrae sanguine blenae sunt. Lauamsni, mundi estote, auferte nequitias ab animis uestris ab conspectu oculorum meorum, cesro sale a nequitiis uestris. Discite bonum facere, exquirite vudicium, conseruate eum. qui iniuriam patitur, iudicate pupillo et vustificate widuam. Et uenile, disputemus, dicit Dominus. Et si fuevint beccata uestra ut foemicium, wi miuem exalbabo : et si fuerint quasi coccum, ut lanam. inalbabo. Et si uolueritis et ;

I

VA

audieritis me, bona terrae edetis : si autem nolueritis e£ non audie-

ritis me, gladius uos consumet. Os enim Domini locutum, est ista. CAECILI CYPRIANI AD QVIRINVM LIBER I EXPLICIT.

Codd. : LPNX VR (WOD .A QM TU B

XXIIII, 5/16 Is. 1, 14-20.

bibunt W/ D M? ; habibunt M* ; exient 74 5 oculorum 24 dentium] gentium M* XXIII,

2 sanguine B

occidi /4

6 ploratio] letus D OQ M 5 ; fletus

— 3 abluetunt W'* O* ; obluti erunt X

in ecclesia B ; -- eius DLL PN XP W TUB B esaiam -- prophetam 24 5 exalabo W* ; laxabo V/; dimittam B 6 et cum T* manus -- uesttas AQMTU faciem -- meam RT.ATUB et om. R * praeces d-

iam D 8 sanguinis L N ; sanguinem R* W'* 4 sunt oz. LL. PINO lauamini J- autem et T* 9 nequitia B e conspectu B ; et in consp. T? ; ab abspectu l/ | 9 cessate — 10 uestris ozz. D i02 nequiis 74* ^ exquitete R i2fuisent T* — 13ut'—i4fuerintoz.D ^ i3ut]quasiV RO.Ab X foenium 44* ; russeum l7R O* ; tosseum O? ut?] et W exaltabo Q* M* ; .dealbabo W'4 B p 14 fuerint — et si oz. L dealbabo Q M ; candidam effidiam D A 15 exaudietitis I7 ; obaudieritis R I/ OQM* TUB me om. O nom o». 175 P* exaudietitis I7 ; obaudieritis W OQ M*TU . 16 consumet] comedit B ; comedet 24 5

emendaui P WOMTU

ista] ipsa B ; haec D ; -- amen R ; 4-

1* caecili — explicit o». L /A

caecili cyptiani ozz.

adcytinum V7 R ; -- desacramentis christi R.

P.N X V.

explicit ozz.

c» expl. ad quit. liber primus P V ; — expl. lib. pr. ad quir. X

OD

INCIPIT LIBER SECVNDVS.

V 6o

I. Christum primogenitum esse et ipsum esse sapientiam Dei, per quem omnia facta sunt. II. Quod sapientia Dei Christus, et de sacramento concarnationis eius et passionis et calicis et altaris et apostolorum, qui missi praedicauerunt. IIT. Quod Christus idem sit et sermo Dei. IIII. Quod Christus idem manus et brachium Dei. V. Quod idem angelus et Deus. VI. Quod Deus Christus. VII. Quod Christus Deus uenturus esset inluminator et saluator generis humani. VIII. Quod cum a principio filius Dei fuisset, generari denuo haberet secundum carnem. VIIII. Quod hoc futurum esset signum natiuitatis eius, ut de uirgine nasceretur homo et Deus, hominis et Dei filius. X. Quod et homo et Deus Christus ex utroque genere concretus, ut mediator esse inter nos et patrem

.

IO

15

20

2j

30

posset.

XI. Quod de semine Dauid secundum carnem nasci haberet. XII. Quod in Bethlem nasceretur. XIII. Quod humilis in primo aduentu suo ueniret. XIIII. Quod ipse sit iustus, quem Iudaei occisuri essent. XV. Quod ipse dictus sit ouis et agnus, qui occidi haberet, et de sacramento passionis. XVI. Quod idem et lapis dictus sit. XVII. Quod deinde idem lapis mons fieret et inpleret totam terram. Codd. : LPNX VR /2WOD .A OM TU B Lib. II, capz7. 1 incipit — secundus oz. W' incipit ozz. b libet secundus] secundus X 74 ; praezz. eiusdem D Q M T U ; praez. ad eundem P V ; praem. ad quirinum 7 ; libellus secundus ad quirinum L ; J4- libellus secundus P IN ; 4- de

sacramento chtisti P ; cap lib II B numeros graecis litt. exprimunt iN X OQMTU 2 et ipsum esse ozz. O 3 sint PI, N?X 4 sapientiam IL, R OQM* T* U incarnationis IN? P^ M? 6 quid 4A Vetom.b,l'WDOMTU 8idem --sitXVD 9 et deus ozz. W* ; -|- quod deus chtistus T* U christus L. R B ; christus deus christus T* U ; christus deus £

10 deus et 11 -— deus

christus D 13a]in R ; oz. M* T* genetati] nasci D ; -|- autem Q M T* U 16 de] a A iSet!ozm.V DW et?om.X chtistus]spiritus 44 19 concteatus OD A esset R* I* Q* M* T* U 20 possit LI D 23 nasci haberet / — 24 in oz. W' petuenitet OQ.M 25 est 4 iustu]] VV RD B b ; chtistus ce. sed ef. infra II, cap. XIIII

dictus Q M . 27 passionis J- eius B or. R. 29 implere 74

26 - sit dictus ouis 74 ; — sit ouis

28 idem et] item 7

dictus — 29 lapis

AD OVIRINVM II, CAPITVLA-I

28

XVIII. Quod in nouissimis temporibus idem mons manifestaretur, super quem gentes uenirent et in quem iusti quique ascenderent. XVIIII. Quod ipse sit sponsus ecclesiam habens sponsam, de qua filii spiritaliter nascerentur. XX. Quod cruci illum fixuri essent Iudaei. XXI. Quod in passione crucis et signo uirtus omnis sit et

35

potestas.

V 61

"

XXII. Quod in hoc signo crucis salus sit omnibus, qui in frontibus notentur. XXIII. Quod medio die in passione eius tenebrae futurae

40

essent.

XXIIII. Quod a morte non uinceretur nec apud inferos remansurus esset. XXV. Quod ab inferis tertio die resurget. XXVI. Quod cum resurrexisset, acciperet a patre omnem

45

potestatem, et potestas eius aeterna sit.

$0

XXVII. Quod filium XXVIII. Quod XXVITIT. Quod XXX. Quod

perueniri non possit ad Deum patrem nisi per eius Iesum Christum. ipse iudex uenturus sit. ipse sit rex in aeternum regnaturus. ipse sit et iudex et rex.

I. CHRISTVM PRIMOGENITVM ESSE ET IPSVM ESSE SAPIENTIAM DEI, PER QVEM OMNIA FACTA SVNT. Apud

Solomonem

Codd. : LPNX VR 2WOD

in Parhoemiis

: Dominus

condidit me

4 QM TU B

I, 3/14 Prou. 8, 22-51.

I, 3/14 EVAGR.

34 sit ozz. IN tutis B

alterc. p. 11, 15 ; LACT. inst. 4, 6, 6-8, p. 296, 5.

sponsus -- et R 4

35 spiritales O

36 fixerunt R.

33 uir-

IW B* omni sit 4 ; — sit omnis O et? oz. W Q? 39 in oz. D hoc oz. R ctucis -- et IL, PN X saluus O qui — 40 notentur oz. 40 notantur 7^ I7 DO M T? ; signatur R 41 de medio D eius ozz. T*

futurae essent] factae sunt D 43 uincitur 7 tertia R IW /4 b surgeret O T U ; resutrexit 4 acceperit QO? ; accipere T* B 48 peruenire X R tegnaturtus ozz. O 92 et oy, RIWODQMTU —

ciunt capitula (--

mansurus T sutrexisset — dominum tex oz. W ;

U 45 O MT U R 51 4- expli-

à XXX D) W D ; 4- expl cap incip liber II de sacramento

christi B ; 4- explicit Q I, 1 nuzeros graecos babent et oz. T*

44 46 U* et

2sint

N

XOQMTU

esse! oz;. O

et — esse? oz. W.

L P N Q M ; 4- et quod idem sit sapientia et uirtus I7

3 proemiis D* M? B ; prouetbiis 74 ) (e? Q in 7g.) ; ^- prouerbiis sapientiae M* ; dedit X* -F parabolis IL?

V 62

AD OVIRINVM

II, 1

29

initium. wiarum. suarum $n. opera sua, ante saeculum. fundauit jme : in principio antequam terram jaceret et antequam. abyssos constitueret, briusquam. brocederent fontes aquarum,

antequam

montes conlocarentur, ante omnes colles genuit me. Dominus fecit regiones et inhabitabilia et fines inhabitabiles sub caelo. Cum pararet caelum, aderam illi, el cum secernevet suam sedem : cum

1o Su ber uentos walidas faceret deswber nubes et cum confirmatos ponebat fontes sub caelo, quando fortia faciebat fundamenta terrae, eram penes illum. disponens. Ego eram, cui adgaudebat. Cottidie autem, iucundabar ante. faciem. eius in omni tempore, cum. laetaretur orbe ber[ecto. Item apud eundem in Ecclesias15 tico: Ego ex ore Altissimi brodiwi ante omnem creaturam. Ego in caelis feci, ut oreretur lumen indeficiens, et nebula texi omnem terram. Ego in altis habitaui et thronus meus in columna nubis. Gyrwum. caeli circuitu) et. in. brofundum. abyssi penetraui et. in fluctibus maris ambulaui et in omni terra steti et 4n omni populo 20 él 4, omni genie brimatum habui et. omnium excellentium. et humalium. corda uirtute calcaui. Spes omnis in me witae et uirtutis. Transite ad me, omnes qui concupiscitis me. ltem in psalmo LXXXVII : Et ego brimogenitum bonam eum. altissimum apud reges terrae. In aeternum seruabo ill misericordiam 25 meam. ei. Lestamentum. meum fidele dli et bonam 1n saeculum saeculi semen eius. Si dereliquerint filii eius legem meam et in Codd. : LPN.X VR 2£WOD .A QM TU B

15/22 Sir. 24, 3-6.19 (Vulg. 24, 5-11.25.26).

9/14 PS-FIRM. consult. 2, 4, p. 54, 7.

23/30 Ps. 88, 28-54.

15/1v

EV AGR.

alterc. p. 11, 7 ; LACT.

inst. 4, 8, 15, p. 299, 7.

4 initio O? D ; in initium T* ; in initio T?

saecula D

5 facetet ozz. O

om. T

6etpriusquam ÀW/ — ptocedetet L.* 74* T? ; produceret D

oz. B

8 et! oz. B

habitabilia

I/ ; habitabilis D* ; habitabiles D?

et

* omnes finis

L* ; in fines R* ; finei A inhabitabilis D* 9 illi] ibi M* cum?] quando £ 10 ualidos P* X B ; ualidum M* 12 ad quem congaudebat ^ 14 item oz. RB in eundem IW ; oz. JÀ ecclesiaste R* 15 prouidi L.* 16 nebulam A 17 altissimis P* O D inhabitauiV/ RW 18in'ozm.Q T? ptofundo 44 penetraui et] pene tradet 74 19 et? ozz. L N X O .A 20 genete O.A omnia 74 5 ; omne L* ; in omnium O* M* B; — in me omnis spes V/ ; — in me spes omnis R

21 spes — me] in me uia uitae ozz. T* 22 —

omnes ad me L 23 LXXXVII] X V O; LXXXVIII cer. et ozz. R O B eum] illum ? D 44 M* 5 ; -- in L* altissimum apud teges] et excelsum prae tegibus 44 b 24 terrae J- et 44 25 et! oz. Q M? meum oz. R ill] ipsi L* 44 ; oz. T*B et? og. O T* in saecula saeculorum 4 26 eius J- et thronum (sedem W^) eius sicut dies caeli W D 74 5 ; 4- et T?

eius T*

in oz. L* IN X

meam]

V 63

30

AD OVIRINVM II, 1-11

iudiciis meis non ambulauerint, si 4ustificationes meas frofana-

uerint eb praecepta mea mon. obseruauerint, wisitabo in wirga facinora eorum. et. $n. flagellis delicia. eorum. : misericordiam 3o autem meam non dispargam ab eis. Item cata Iohannem Dominus dicit : Haec autem est wita aeterna, wt cognoscant te solum et uerum Deum et quem misisti Iesum Christum. Ego te clarificau in lerra, opus berfeci quod dedisti mihi, ut faciam. Et unc tu clarifica me apud te ipsum claritate quam habui apud te, prius3; quam mundus fieret. Item Paulus ad Colosenses : Qui est mago Dei inuisibilis et. brimogenitus totius creaturae. Item illic Primogenitus a mortuis, ut fieret 4n omnibus ipse primatum lenens. Item in Apocalypsi : Ego A et Q, initium. et finis. Ego sitienti dabo de fonte aquae witae gratis. Quod idem sit et 4o sapientia et uirtus Dei. Paulus ad Corinthios I: Quoniam Iudaei V 64 signa desiderant eb. Graeci. prudentiam. quaerunt, mos autem jraedicamus Christum crucifixum, Iudaeis quidem scandalum,

gentibus autem stultitiam, ibsis autem uocatis, Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam.

Iudaeis ei Graecis,

II. OvoD SAPIENTIA DEI CHRISTVS, ET DE SACRAMENTO CONCARNATIONIS EIVS ET PASSIONIS ET CALICIS ET ALTARIS ET APOSTOLORVM, QVI MISSI PRAEDICAVERVNT.

Apud Solomonem in Parhoemiis : Sa$ientia aedificauit. sibi Codd. : LPNX VR DWOD A QM TU B 31/35 Io. 17, 5-5.

35/36 Col. 1, 15.

31/38 Col. 1, 18.

38/39 Apoc. 21, 6.

40/44 I Cor. 1, 22-24. II, 4/11 Prou. 9, 1-6.

2*si]et B; oz. T — iustitias / W O Q* M* U — 28 et — obseruauetint oz. P IN praecepta] mandata 45 ^ obseruauetint]custodierint 4 ) — 29 facinora] iniquitates 4 5 inoz. X delicta] peccata W? .4 5 ; om. W* — 30 disperdam P? T* ; petdam P* ; auertam 44 5 ab eo R* cata] secundum 24 ^ mattheum R

AT?* Bp dominum R W' opere consummato quod B B

temet

ipsum

X D B

item ozz. W ; 4- in euangelio D 91 — est autem B D 32 et! oz.

33 in terram (Q M* T U ; super terram D B facerem P 34 tu oz. B me -- tu pater

claritatem

R O* D* A4*

OQM* T*U ; -- ea

D

apud te ozz. b B antequam O 35 fieret] esset B paulus 4- apostolus Ab 36 et oz. O creaturae] terrae I7 R 38inom.L U apocalypsis R ego 4-sum R D 39 de fontem R* W/* ; fontem I? —- de fonte dabo QM . uiuzge AP Q* p etom.X* VWD 40 sapientae et O* ; sapientae A M*

paulus oz. D ; 4- apostolus A /

41 desiderant] petunt W/B

AX* O ; uocastis U ; uobis IN

1 TIS sapientiam R

prima ozz. R. ; — I paulus ad cor. P

prudentiam] sapientiam T7 M?

dei ozz.

O M*

de oz. O

43 uocitis L*P

concatrnationes X* M* ;

incatnationis D? ; incarnationes M? 2 eius ozz. D et passionis ozz. R apud solomonem ozz. 7A pathoemiis] prouetbiis 74 5

4

AD OVIRINVM II, rmr-11J 5 domwm

et subdidit columnas

31

septem. Mactawit

suam.

hostiam,

mascuit im cralere uinum. suwm el barawil suam mensam. el msi suos seruos conuocans cum excelsa braedicatione ad cratevem, dicens : qui est insipiens, declinet ad me. Et egentibus sensu dixil«: wtenite, edite de meis banibus et bibite winum quod miscui xo 4tobis. Derelinquite stultitiam et quaerite brudentiam et corrigite scientia intellegentiam. III. Ovop CHRISTVS IDEM SIT SERMO Di. In psalmo XLIII

: Eructuauit cor meum

sermonem

bonwm,

dico ego opera mea regi. Item in psalmo XXXI : Sermone Dei caeli solidati sunt et spiritu eius omnis uirtus eorum. Item apud ; Esaiam : Verbum consummans et brewians in iustitia : quoniam sermonem.

brewiatum

faciet Deus

4n toto orbe terrae.

Item

in V 65

psalmo CV : Misit sermonem swwm et curauit 1llos. Item in euangelio cata Iohannem : In frincipio fuit sermo et sermo erat apud Deum et Deus erat sermo. Hic fuit in principio apud Deum.

Codd. : LPNX VR 0WOD .4 OM TU B

III 2/3 Ps. 44, 2.

— 3/4 Ps. 52, 6.

5/6 Is. 10, 22.23.

* Ps.106,20.

8/12

Tor, 1-5:

III, 2/3 EV AGR. alterc. p. 10, 2 ; LACT. inst. 4, 8, 14, p. 299, 2. 8/4 EV AGR. altetc. p. 10, 10 ;LACT. inst. 4, 8, 14, p. 298, 2. ? EV AGR. altetc. p. 1o, 6. $/10 EVAGR.

altetc. p. 11, 2; LACT.

5 suas hostias

R D QM

inst. 4, 8, 16, p. 299, 11.

6 in cratera T? ; in ctatetem O ; in gratete M? ; in

gtaterem Q M* parabit 24 suam oz. B * - setuos suos 7" W D Ab gtaterem L* Q ; crateram X T? 8 quis ILLR DAQM a me X M* et a gentibus X 9 uenite -- et WB 10 derelinquit R ; relinquite O prudentia R et? om. V D cottipite V ; percipite M? T U 11 scientia] L. IN O, cf. LXX ; inscientiam B ; scientiam ce.

intellegentium D ; intel-

legentia T? ; et intellectum (Q M ; praem. et P X? V R.b W B ; praem.in T U II, 4 sit -- et LPN XO etuctuabit U ; etuctabit T* opetam meam R; uetbo

R

2 XLII] XV R ; XLVIII B* ; XLIIII ce. sermonem] uetbum I DAAQMBb 3

XXXIJLPXWVRB; XXXVI DAP domini W/? /4 5 ; ozz. W'*

O ; XXXII eer. sermo 4 solidati] firmati W/ D

Ab spititu 4- otis 7 DAOMTUP item oz. R 4 esaiam -- ptophetam 44 7 consumans I D .4 B in iustitiam R W/ O Q M* B 6 dominus O D in toto orbe terratum L* B ; supet terram D item oz. X R. « CVILPWDTUb; oz. NO sermonem] uerbum 5 W A p cutauit] sanabit 74 eos RWOAD item ozz. R Scata]secundum 4 5 fuit] etat IW DAAQM»b sermo (5is)] uetbum (ir) W D A Q M B* b 9 dominum R et — deum? oz;. O sermo] uetbum P W D 44 Q M B* b hoc bWDAOMT*UBb erat IL^?WDAOMb dominum R

AD OVIRINVM II, nr-11Ji

32

10 Omnia ber ipsum facta sunt et sine Tpso factum est nihil. Quod factum. est in illo wita est et wita. fuit lux hominum : et lux lucet in tenebris et tenebrae illum non conprehenderunt. Item in Apocalypsi : Et widi caelum apertum, et ecce equus albus, et qua sedebat super eum uocabatur fidelis et uerus, aequum ijustumque 15 dudicans et proeliatur, et erat coopertus uestem sparsam sanguine: el dicitur nomen eius sermo Det. ITII. Ovop CHRISTVS IDEM MANVS ET BRACHIVM DEI. Apud Esaiam : Numquid non ualet manus Dei, ut saluos faciat, aut grauawit aurem, ut non exaudiat ? sed peccata uestra inler uos e. Deum separant, et propler peccata uestra auertit ; faciem a uobis, ne misereatur. Manus enim uestrae inquinatae sunt sanguine et digiti uestri in. peccatis. Labia autem uestra locuta sunt facinus et lingua uestra iniustitiam meditatur. Nemo loquitur uera neque est iudicium. uerum. Fidunt in uanis eli loquuntur inania, qui barturiunt dolorem. et pariunt facinus. V 66 ro Item apud eundem : Domine, quis credidit auditui mostro, et brachium Dei cui reuelatum est ? Item apud eundem : S?c dicit Dominus : caelum mihi thronus et. terra subbedaneum bedum meorum. Quam mihi sedem aedificabitis aut quis locus ad. requiem mihi ? omnia. enim. ista fecit manus mea. Item apud Codd. : LPNX VR £WOD .A QM TU B 13/16 Apoc. 19, 11.13. IIII, 2/9 Is. 59, 1-4.

10/11 Is. 55, 1r.

11/14 Is. 66, 1.2.

i0ipso]ilo P 11ineos45 est?|erat W — fuit]erat W. D. AQ M lux*] ]umen 24 12 — in tenebris lucet D 74 illam 7 W D B ; eun R O ; eam A 5

inapocalipsin M ^ 13et!oz.W et?om.R 14 uocabitur O iustum quae R W/.4 — 15iudicat O4 proeliator R Q? T U ; praeliabatur? ^ ueste WDTIT?B conspatsam O Q M T* U ; consparsa T? B ; conspersa /' D ; adspersam AN ; adspetsa I^ sanguinem R Q M* ; sanguineam 24 5 16 sermo] uerbum D III, 1 idem IP22W ZONE in uos T* U Oo B faciem plenae sunt 74 ditata D

-- est M* ; 4- sit D B 2 domini P DOM b 3 grauabit ASBEP exaudiam OQ sed oz. O peccata] delicta B i — dominum R et? oz. D peccata] delicta / B auetti -- suam W D B plenae sunt sanguine Q M ; sanguinem 6 uestra -- facinus et (ozz. O*) O * meditabitur P ; me-

$ confidunt M? ; qui confidunt R ; fiunt P

B

parturiunt] concipiunt T U

R

ad eundem R ; illic / 5 A b

ni;W D

dolore OQ M

apud eundem] illic 74 P

est et X A ;est

T U ; om. D

domino R

10 item oz.

credit

— 11 domi-

12 caelorum R

terra - autem T U

9 insania P ; uana

facinos L R M*

thronum 24

subpedaneum]

et]

scabillum

Q* ; scapillum M* ; scabellum Q? M? 13 mihi sedem aedificabitis] domum aedificabitis mihi 4 5 ^ ad requiem meam 74 5 ; requies mihi O — 14 — omnia ista enim OQ M ; nonne haec omnia D

om. X*

QM . apud eundem] illic 4

facit

R — item —

16 confundentur

AD OVIRINVM 1; eundem

II, rii-v

: Domine Deus, altum est brachium

5 twwum, el non scie-

bani : cum cognouerint autem, confundentur. Item apud eundem : Reuelabit Deus brachium. suum. illum sanctum in. conspectu ommniwim. gentium el widebunt omnes gentes ibsa suprema terrae salutarem a Deo. [Item apud eundem : Ecce feci te sicut 20 rolas uehiculi triturantes nouas 1n serras formatas : et triturabis montes et extenuabis colles et sicut lanugimem pones et uentilabis, ei uentus occupabit 2llos et procella disparget. Tw autem iucundaberis 1n sanctis Israhel, et exultabunt inopes et egeni. Quaerent enim aquam, ei non erit. Lingua enim illorum a siti siccabit. 25 Ego Dominus Deus, ego exaudiam Deus Israhel et nom derelinquam, eos, sed aperiam inter montes flumina et in mediis campis fontes, faciam desertam in nemora aquosa el sitientem terram in aquaeductus. Ponam inaquosam ierram cedrum et buxwum el myriam et cypressum. et. ulmum. et. populum, ut. uideant et 3o cognoscant et sciant et credant simul, quia manus Domini fecit ista. ek sanctus Israhel ostendit] V. QvoD IDEM ANGELVS In Genesi ad Abraham Codd. : LPNX

ET Dkvs.

: E wocawit ewm angelus Domini

VR 2W'OD .4 QM TU B

15/16 Is. 26, 11.

17/19 Is. 52, 10.

19/31 Is. 41, 15-20.

V, 2/6 Gen. 22, 11.12.

15 dominus N R

altum] excelsum 24 7

et oz. B

nesciebant I/ ; nescie-

runt A 5 ; non sciebam L, P X B ; nesciebam IN — 16 cum] eum qui B cognouetit U* ; cognouerant D -- autem cognouetint 74 5 ; autem non cogn. B confundantur B ; confundebantur D apud eundem] illic 74 ^ 17 tcuelaut

D

PDOMTU

ipsa ozz. M*

dominus D

illud

suppraemae M*

O D A B b ; praem. et T?

V 5bJA b ; ozz. T?

- salutem a deo tettae R

item — 31 ostendit oz.

L

18 omnes oz.

19 salutate W/ M? ; salutem

PN XV R£

P V^ R P

a deo] dei M? ; ozz. O

apud eundem] illic 44 ^

ecce

fecit te M* ; et te feci 4 ; ecce I7 20 triturantis AW O D 5 in settas fotmatas coni. oxon.] in seres formatas O M ; in se teformatas O D U ; in se teformatae T* ;inseformatas W' ; sete formatae T? ; insettramtornatas P ; oz. A et] sed T

21 et! oz. OM sicut languinem M* ; ut puluerem 24 ponis W/ D* JA 22 occupauit Q M* dispetget D? T' ; dispatgit O Q M ; dispetgit D* ; ozz. 4 iucundaueris D* Q M* 23 in sancto 44 M? istrahel 74 egeni] gentes D 24 enim] autem 5 ; oz. Q .M aquae O enim? ozz. D eorum I a om. A

29 deserta ozm.O Q M*

O

siccabitur D? ; aruit M?

DA)

25 deus! oz.

T U

istrahel 44

aquosa — 28 ponam oz. /A — sitienti D — in* — 38 terram

28ponam -- in?

cedrum]caediuim 44

— 29 myrtum O? D? 4

M? T? p ; muttam Q* M* U ; muttum Q? ; myriam W? ; myri W/^* cypatissum b ; cupidissum 74 et populum oz. D nilet 055 30 credant] redeant QM* dei D 31 ostendit ozz. W^ V,1 idem -- sit B

2 ad abraham oz. B

ad oz. T* U

V 67

34

AD OVIRINVM II, v

de caelo ei dixit illà : Abraham, Abraham. Ille autem dixit : ecce

ego. Et dixit : moli imponere manum tuam super puerum ; feceris illà quicquam. Nunc enim cognout, quoniam times tuum. ei mon pepercisti filio tuo dilectissimo propter me. illic ad Iacob : E£ dixit sihi angelus Domani 4n. somnis

neque Deum Item : ego

sum Deus, quem widisti in loco Det, ubi unxisti mihi titulum

lapideum et uowisti mihi uotum. Item in Exodo : Deus autem 1o fraeibat eos, die quidem er columnam nubis ostendere illas ater, noctu autem in columna ignis. Et postea illic : Promowtit autem angelus Dei, qui 5raecedebat exercitum. filiorum. Israhel. Item illic : Ecce ego praemitto angelum meum ante faciem tuam ad custodiendwum te 4n tinere, ut te 4nducat qn terram, quam tibi brae-

15 parawi. Obserua eum et obaudi ewm, ne fueris nobaudiens ei : non enim deerit tibi : nomen enim meum .est in. illo. Vnde ipse in euangelio dicit : Ego wen? m nomine patris mei, e mon recepistis me. Cum alius uenerit dn nomine suo, illum accipietis. Et iterum in psalmo CXVI : Benedictus est, qui wemit im 20 10mine Domini. [Item id Malachiel: Testamentum meum fuit cum uia et pace, el dedi illi timorem timere me, a facie nominis

mei broficisci illum. Lex ueritatis fuit 4n ore eius, et iniustitia mon est inuenta «n labiis eius. In ace linguae corrigens ambulawil uobiscum, el multos auertet ab. iniustitia. Quoniam labia 25 sacerdotis seruabunt scientiam, et. legem exquárent ab ore eius, quoniam angelus Domini omnipotentis est.]

Codd. : LPNX VR MWOD .A QM TU B

N/9 Gen 20121.

3T Epis ro. 9/11 Ex. 15, 21. 11/12 Ex. 14, 19. 13/16 Ex. 25, 17/18 Io. 5, 43. 19/20 Ps. 117, 26. 20/26 Mal. 2, 5-7.

3 abraham sezze] W* A at ille autem B dicit D 4 ct oz. P M* nec OT U ; etnec QM 5 quaequam M* timeas O dominum deum R 2 IW O D Q M ; dominum U 6 dilecto OM ? mihi] illi 7 8 deus oz. I, IN X deioz.Q M . 9lapidem D 10 in die M? T? ; interdie QOM* T* U per (pro B ; in 2) columna P X2 U B 11 nocte M? et postea] item D .4 O M b ptomouebit W^ autem ozz. D ; -- illic V7 13 ego oz. V . mitto X* ante faciem tuam oz. D 14 inducam OQ M 15 et] ei L audi M?

etnePp om. X T*

VODOMTUB inoboediens D B ; obaudiensO ^ ei]et W^ .4 ; 16 non — tibi oz. D nomen -J- nomen B ; | nouum nomen

mo T* U ; -- quia nomenQ M* enim ozz. QM* U* unde 4- et 7 17 uenio I — 18 recepisti W' M* ; accepistis V R ; accepitis 74 accipietis] recipietis DB — i9etiterum] item P R D.A ; et XI/ CXVI] XOM ; CXLII R ; om.N;CXVIIcegp.

— estoz.XWD

20 item — 26 est ab.

W D .A QMTUP

(sine [ ]) ; oz. cet. item] et I T U — malachia T? ; 4- propheta 44 D 5 dedit W^ D* timere me] timere W ; oz. QM TU 22 et oz. QM lingua D M* ; oz. A b cotregis I ^ ambulabit W D 24 nobiscum T auertit D* 4 25 sacetdotis] eorum .4 et — 26 quoniam oz. ab] ex T* 26 omnipotenti sit Z4

21 23 U ;4

V 68

AD OVIRINVM II, vi

|

35

VI. Qvop Dzvs CHnisTVvs. In Genesi : Dixit autem. Deus ad Iacob : exsurge et ascende ?n locum. Bethel et habita illic et fac sllic altare illi Deo, qui tibi apparwit, cum. fugeres a facie Esau fratris tui. Item. apud ; Esaiam : Sc dicit Dominus Deus sabaoth : fatigata est Aegyptus, et negotiatio Aet]iopum et Sabain uiri alti ad te transgredientur et iui erunt serui ei. bost ie ambulabunt wincti conpedibus et adorabunt ie et 4n te braecabuntur : quoniam in ie Deus est, ei non est Deus alius praeter te. Tw enim es Deus, et non scieba1o ?as, Deus Israhel saluator. Conjundentur et reuerebuntur omnes qui aduersantur tibi et cadent in confusione. Item apud eundem : V 69 Vox clamantis in heremo : barate wiam Domino, vectas facite semiias Dei nostri. Ommis riwus inplebitur et omnis mons et collis humiliabitur, et erunt omnia tortuosa in directum et aspera 15 2n, campum, ei uidebitur omnis claritas Domini, et uidebit omnis

caro salutare Dei, quoniam. Dominus locutus est. Item apud Hieremiam : H?c Deus noster, e non deputabitur alius absque vllum, qui inuenit omnem uiam rudenttae et dedit eam. Iacob $uero suo et Israhel dilecto sibi. Post haec 4n terris wisus est et Codd. : LPN.X VR 2WOD .A QM TU B VI, 2/4 Gen. 35, 1. 36-38.

5/11 Is. 45, 14-16.

VI, 1 FVLGENTIVS 9EXAS 1:3 p. 779).

12/16 Is. 40, 5-5.

17/20 Bar. 5,

RVSP., contra Fabianum, fragm. XI, 1 (Fraipont, CC

DAT TLAGI. 1nst-.45 13575 D-.317, 7-44

8/9 DAGT S(0st/47

29, I0, p. 393, 9.

17/20 EV AGR. alterc. p. 5, 1 ; PS-FIRM. consult. 2, 4, p. 55,

14; FVLGENTIVS

RVSP. loco supta cit., l. 4-7 ; LACT. inst. 4, 13, 8, p. 318, 1.

VI, 1 et christus L? B ; ex chtistus L* ; christi W^ 3 beththel M? ; betheel PN ; bethem Q M* ; bethlem O ; betlem R ; bethleem » W^ inhabita R

illic? ozz. D altatem 44 illi oz. O Q M T? ; — deo illi D tibi] ibi 4 4 fugeret L* apud oz. A 5 esaiam -- prophetam 44 P deus ozz. B fatigatus U* 6 nec cogitatio R T* sabaim L? I Pb; sabam B uiri om. M* alti] excelsi W/ — € tui om. B poste PO.4*M . uicti T*U 8 praedicabuntur M* ; laetabuntur B

deus R

es] si M* ; et .A

tut X* ; praem. et R.

nem Mb

deus ozz. D ;

nesciebamus D

9 alius ozz.

10 istrahel /4

reuerebantur 74 ; reuertebuntur M*

W ; — alius

confundan11 in confusio-

D

LVRDOMTB apud eundem] illic 24 ^ 12 in deserto W D 4 Q domini X* OD.AAQ M?5 13 omnes L tiuus] uallis / D A et? oz. R 14 colles X* W^ humiliabitur] aequabitur D omnia ozz. tottuosa] praua D 4 15 campum] uias planas W JA 5 et! — domini

om.

4A

uidebit

L, .N X B

omnis

oz.

PV RBPODBb

dominum

X;

dei O omnis? ozz. D* 16 salutarem R* A T* U dominus] deus O est J- haec P item ozz. R. 17 hieremiam 4- prophetam A 7 hic — noster ozz. B hic 4- est W QM X computabitur B absqueillo X? ^R P? WODQ?*M*T*Bb 18 prouidentiae ».O M ^ eamoz.P R* 19 et! oz. O* isttahel 44* sibi] suo 44 ^

AD QVIRINVM II, vi

36 20

25

350

55

cum. hominibus comuersatus est. Item apud Zachariam Deus dicit : Et transibunt ber mare angustum el percutient vn man fluctus, et arefacient omnes altitudines fluminum. et confundetur omnis iniuria Assyriorum, et sceptrum. Aegypti auferetur, et conforiabo eos im Domino Deo Vpsorum, eà m nomme eus gloriabuntur, dicit Dominus. Item apud Oseae Deus dicit : Non Jaciam iuxta iram indignationis meae, non snam deleri Efrem, quoniam Deus ego sum, et non homo in te sanctus, el non inirotbo in ciuitatem ; jost Dominum ibo. Item in psalmo XLIII : Thronus tuus, Deus, in saecula saeculorum, wirga, aequatatis wirga regni tui. Dilexisti iustitiam et odio habuisti iniustitiam : propterea unxit te Dominus Deus tuus, oleum exultationis swper participes tuos. Item in psalmo XLIIII : Vacate et cognoscite, quoniam ego sum Deus, exaltabor in gentibus et exaltabor in terra. Item in psalmo LXXX : Non cognouerunt neque intellexerunt, in umbra deambulant. Item in psalmo LXVI : Cantate Deo,

Codd. : LPNX VR DWOD .A QM TU B

21/25 Zach. DS ET.

25/28 Os. 11, 9.10. 10, 11.12. 34/35 Ps. 81, 5. 35/39 Ps. 67, 5.

29/32 Ps. 44, 7.8.

29/32 EV AGR. altetc. p. 4, 12 ; LACT. inst. 4, 13, 9, p. 318, 6.

32/3

32/33

EV AGR.

alterc. p. 5, 6.

20 zachatiam

-4- prophetam

.4

dominus

PRWODOMTU

21 per

marem Q* T* U ; per W —— in mare A 22 fluctum X* arefaciunt U* ; atefient .X 74 omnes altitudinem Q* M* ; omnem altitudinem M? confunditur D* ; confundentur X* / OQ* MU omnes I/M iniurias IN W ; in iniuria M

aegyptia uettetut 25 deus

R

D* ; aegypti auertetur

oseae

J- ptophetam

24

D?

23 omnis — aufetetut oz. O aegyptiorum auferetur W ;

24 confortiabo

dominus

dicit

O Q* M* U

P /RbPDM*B;

dicit dominus / ^ 26 iuxta indignationis irae W/* ; iuxta indignationes irae I? delere M* U* ; de X . effraim7 24 — ego deus Q M . homo 4- quoniam T U . inter sanctos P IW DB et? oz. R* non? oz; 44 ibo P 28 post deum L P X W Q T? B; post domino O T*U ibo] iob O XLIII] L* XR ;om.N ; XLIIII cez. 29 thronus tuus] sedis (sedes 7) tua 7A ^ deus om.M in saeculum saeculi 4 U* 5 aequitates X* ; recta est 74 P 30 et om.LPNXRB odisti D 74 5 iniquitatem D 4 O M p 31 deus deus XNDALbD tuus oz. M oleo L?2N P^ PO DO* M? T? exultationis] laetitiae 44 ? ; unctionis R 31/32 prae participibus tuis » D ; prae consortibus tuis 7A b

32 XLVI?PWDAM?Bb;XLVIIOTU

uagate T* ; uocate

Q* M* cognoscite] uidete 4 OQM5 33 quia .A dominus deus T; dominus R* in terram R 34 item] et postea R LXXXI X?*P DAQ M*TUBb; XXXI M* non cognouerunt] nescierunt 74 5 intellexerunt J- hiiqui R

35inumbra]in tenebris 74

deambulauerunt B ; ambulant74 5

item ozz. R LXVIJV ROB; XLVII Q M? ; XLVI-LXVI M* ; LXVII cet. domino O D Q M T ; dominum U

V 370

AD OVIRINVM II, vi

37

psallite nomini eius, uiam facile ei, qui ascendit in. occasum,

Deus nomen est illi. Item 1n euangelio cata Iohannem : In principio fwit sermo et sermo erat apud Deum et Deus erat sermo. Item in eodem Dominus ad Thomam : Inice hoc digitum tuum 4o eLauide mamus meas el noli esse incredulus sed fidelis. Respondit Thomas et dixit illi : Dominus meus et Deus meus. Dicit illi lesus : quia widisti, credidisti. Felices qui mom widerumt el crediderunt. Item Paulus ad Romanos : Ofíabam ego anathema esse ipse a Christo bro fratribus cognatis meis quà sunt secundum 4; carnem, qui sunt Israheliae, quorum. adoptio et claritas et testamentum. et legis constitutio et. famulatus et promissiones, quorum. aires el ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus 4n saecula. Item in Apocalypsi : Ego A et Q, initium et finis. Ego sitienti dabo de fonte aquae so itae gratis. Qui wicerit possidebit ea el eorum hereditatem : et ero eius Deus, et ille erit mihi filüus. Ttem in psalmo LXXX : V 7z Deus stelit n synagoga deorum, in medio autem deos discernens. Et iterum illic : Ego dixi : dit estis et filii altissimi omnes, uos Codd. : LPNX

VR DWOD .A QM TU B

37/38 Io. 1, x. 39/43 Io. 20, 27-29. 43/48 Rom. 9, 3-5. 6.7. 52 Ps. 81, x. 53/54. Ps. 81, 6.7.

37/38

EV AGR.

alterc. p. 11, 2.

36 uiam] iter 74 5

52 EVAGR.

altetc. p. 4, 9.

in occasu L IN .X ; ad occasum 24 P

dei R estom.LPNXRB illi] ei 44 erat W D AAQMb sermo 7er] uetbum zer

49/51 Apoc. 21,

39 dominus W JA 5 ;

cata] secundum 74 5 WW ODAAQMTUP

38 fuit] et sermo

074. 4À* sermo? -- omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil D 39 in eodem] in euangelio D ; illic A P deus R inice] iniet 7 ; porrige D huc IL?NP WO? AQ? M? T?Bbh ; om. D — tuum oz. O 40 uidete 74 fidelis 4- et 4A P

etdixit

41 illi ozz.

B ;dixitI.WL.ODOMTU

R D? Q ; -- me

et D*

W D ; -- tues D

.

domine O* ; deus T*

illioz. R

felices] beati D 4 ^

42 uidisti -- me T' ; J- et 483 credunt

R 24 5

item

om. R 43/44 - ipse anathema esse I/'44 b 44 ipse ozz. WVOQ M T* B aom. V M* christus R. ptopter fratres meos 74 P cognatis — sunt] qui sunt cognati 44 7 ; qui sunt D cognatisque Q M T U ; et cognatis V W' 44/45 secundum — sunt ozz. T*

exceptio R 0m. B

tus] sps Z4 10/3

45 isttahelitae 74*

adeptio L* N X B ;

et!] est W O OQ M T U ; est et D A 5 ; est filiorum et /

constitutiones B ; constitutum R

quis est R

48 omnes O

47? et oz. VP

49ego -- sum

W

OD

46 et! chtis-

XR U . 50 uiuae

gratis - et T? ; -- ut QOM* T* U eam et eotum R B ; in aeternum £ heteditate 74 et? ogz. A* 51 ei D ; eis W deus oz. O illi erint

W ; — etit ille B ; etit ozz. O fili W TIXOCXSTUSSRDOINISURSO D IBNSXENOBETeZ: 52 dominus R deorum — autem] deus in medio deorum R deotum] dei ToINSEG

autem oz. ILL:NX V

deus O D AA M? U ; oz. W

B3etiterum] item X OD 45 — illic]ineodem psalmo V tissimi] excelsi D 44 OQ M 5 omnes ozz. T*

discernit D

dixi oz. 4*

al-

38

AD OVIRINVM II, vi-vi1

aulem sicut homines moriemini. Quod si iusti qui fuerint et 55 praeceptis diuinis obtemperauerint,

dii dici possunt, quanto

magis Christus Deus Dei filius : sicut ipse in euangelio dicit cata Iohannem : Non est scriptum 4n lege, quoniam ego dixi : dii estis ? si illos dixit deos, et nom potest solus, quod pater sanctificauit ei misit in. saeculum, wos dicis, quoniam blasphemat, 6o quia dixi : fius Dei sum. Si non facio facta patris, nolite mihi credere : sed si mihi non altis credere, factis credite et cognoscite,

quoniam. 1n me est pater et ego 1n illo. Item in euangelio cata Mattheum : E? wocabitis momen eius Emmanuhel, quod est interpretatum nobiscum. Deus. VII. Qvop Cunisrvs DEVS VENTVRVS ESSET INLVMINATOR ET SALVATOR GENERIS HVMANI. Apud

Esaiam

: Conforiamini,

manus

resolutae,

et. genua

debila, exhoriamint. Qui estis busillhianimes, nolite timere. ; Deus noster dudicium, vetribuet, Vbse ueniet et saluos faciet nos. Twnc aperientur oculi caecorum. et. aures. surdorum. audient. Tunc saliet clodus sicut ceruus et plana erit lingua mutorum : quia rWbta est in. deserto aqua et riuus in terra sitienti. Item V 72 Codd. : LPNX VR bDWOD A QM TU B

57/62 Io. 10, 34-38.

63/64 Matth. r, 235.

VII, 3/8 Is. 35, 5-6.

VII, 3/8 PS-FIRM. consult. 2, 13, p. 76, 26 ; LACT. inst. 4, 15, X3, D..33 12/12.

54 quis L ; quique D ; — qui iusti IN A fuerunt X Q 55 optauerint R possint R 56 christus oz. D* deus oz. P* in euangelio oz. B dicit ozz. OQM T* b 56/94 — cataioh. dicit O D 51 cata] secundum 24 5 nonne O D OQ M T? —SsctiptumestO DOMTU inlegem R ego

dixi ozz. T?

58 estis -- et filii excelsi omnes

D

si illis L.* ; sicut illos O

solui 4- scriptura D M* T? — quem D? T? ; quam D* significauit O ; signauit D 59 quia B blasphemant R ; blasphemo B 60 dixit O M* T* U quodsi2WODOMTUB facta] opera D 60/61 — credere mihi

D

61 sed — credere? ozz. IN W

sed] et Q M T U B ; quod P

et(4- si D)P»ODpb -- credere non uultis 7 tis M* 62 illo] ipso R item] Praezz. illo R secundum 44

Si 4- facio

factis] operibus 74 in euangelio ozz. O D

credecata]

VII, 1 — deus christus R 9 esaiam -- prophetam .A P confortiamini Q*M . 4 et exhottamini O D pusillianimis L, X* M* ; pusillanimis D* ; pusilli animi R ; pusillo animo 24 5 ; pusillanimi 17D? timere] metuere R ; 4- eos R? ; -- nolite metuere LL P .N X A

b retribuit T* U

6 adaperientut QOM — * claudos L.* ; clodos W'* A aquaettibus R ; aquae triuus 44

7- nos faciet 74

8 aquae et riuus P M* ;

AD OVIRINVM II, vir

39

ilic : Non senior neque angelus sed ipse Dominus liberauit illos, 1o quia. diligit eos et parcet eis, ipse redemit eos. Ttem illic: Ego Dominus

Deus uocauit te in vustitia, el teneam manwm

tuam,

et conforiabo te : et dedi ie 4m testamentum. generis mei, in lumen, gentiwm, aperire oculos caecorum, broducere a winculis winctos e de domo carceris sedentes 4n. tenebris. Ego Dominus Deus, hoc mihi nomen est. Claritatem meam alii mon dabo, neque

15

wirlutes meas sculptilibus. Item in psalmo XXIII : Vas tuas, Domine, ostende mihi et semitas tuas doce me. Deduc e ad

ueritatem, tuam et doce me, quoniam tu es Deus saluator meus. Vnde in euangelio cata Iohannem Dominus dicit : Ego sum 20 lumen mundi. Qui me secutus fuerit, non ambulabit in tenebris sed habebit lumen uitae. Item cata Mattheum Gabrihel angelus ad Ioseph : loseph fili Dauid, ne metueris adsumere Mariam uxorem iuam. Quod enim ex illa natwm fuerit, de Spiritu est sancto. Pariet autem, filium, et wocabis nomen eius Iesum. Hic 2

V^

enim. saluum, faciet. bopulum. suum a peccatis eorum. Item cata Lucanum : E? Zacharias inpletus est Spiritu sancto el jrophetabat dicens : benedictus Deus Israhel, qui Prospexit redemptionem, bopulo suo et excitauit nobis cormum salutis in Codd. : LPNX VR MIWOD .4 QM TU B 9/10 Is. 65, 9. 10/16 Is. 42, 6-8. 16/18 Ps. 24, 4.5. 25 Matth. 1, 20.21. 26/29 Luc. 1, 67-69.

19/21 Io. 8, 12.

22/

10/14 LACT. inst. 4, 20, 12, p. 366, 14. 9ilic| apud eundem V . deus iN liberabit LP X V^P DAAM?B» illos] eos V R. A» 10 quia — item] Zn ras. breu. spar. R? qui 7 diliget EXON OU eos] illos 7 O patcit D* Q? eis] eos X* O ; -4- et PWODOMTUB redimet P ^P WDAMB?D illiclapud eundem I7 11 deus deus P in iustitiam XVVRDQO et| ut Z2WODOMTUBb 12 confottaui O M 12/13 in lumine I ; in lucem D 13 procedere B a] ex O? ; og. O* 14 sedentis L.X R alteri O 16 uirtutem meam O

tenebris -- et in umbta mortis I7 15 scalptilibus L, V/ ; scalitibus R ; oz. D

EXSGITIL CIE2EDEUNL IPEZ OU IDEA 17 ostende] demonstra T' ; notas fac D 4 5 me! J- et V. deduc — 18 doce me 17/18 in ueritate tua 74 18 et doce me ozz. salutatis D 4 5 19 unde] item 17 uit Q* M* T* U ; ambulabat X*

Ab

22 ioseph? ozz. R.

21 uitae -- aeternae R

cata] secundum

metueris] timueris D O M T U B ; timeas W O ; -

noli timete T* adsumetet 44 ; accipete O Ab -— natum fuetit ex illa D erit B

WPODAM?b sui oz. L, P IN X

domine oz. O ; praem. ostende R et oz. A edoce W OD Ab oz. W D B deduc] dirige 24 l^ quia O 4A deus ozz. P* J^ cata] secundum 2A ^ 20 ambula-

25 suut ozz. 4A b eotum ozz. JA b

23 uxotem] coniugem W/O D est sancto est M* ; — sancto est

delictis et peccatis / — eotum — 29 26 cata lucanum] O D* ; in kata luca-

num R ; cata lucan IW D? ; secundum lucam V" P? JA 5 ; cata lucam cez. phetauit / WO DOM TU B ; -- angelus domini OQM* dominus

ptospexit] fecit 44 D* 03S MPCT/P

28 suscitauit 5 ; suscitabit 74

27 ptodeus T?

cornu R 7 W? O*

40

AD OVIRINVM II, vir-virt

domo Dawid pueri sui. Item illic angelus ad pastores : Ne V 75 ao timueritis. Ecce enim adwuntio uobis, quoniam nalus est «obis

hodie saluator, qui est Christus Iesus, in cvwitate Dauid. VIII. Ovop cvM A PRINCIPIO FiLIvs DEI FVISSET, GENERARI

DENVO HABERET SECVNDVM CARNEM.

In psalmo I : Dominus dixit ad me : filius meus es tu, ego hodie generaut te. Posce a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam ; el possessionem tuam. terminos terrae. Item in euangelio : Ef factum. est, quomodo

audiuit

salutationem

Mariae.

Elisabeth,

exultauit infans in utero eius : et anpleta est. Spiritu sancto et exclamauit uoce magna. ei dixit : benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus ueniris tui. Et unde hoc mah? contigit, wu 1o 44enial mater Domini mei ad. me ? Item Paulus ad Thessalonicenses II : Ad ubi uenit adinpletio temporis, misit Deus fium suum, natum de muliere. Item in epistula Iohannis : Omnis spiritus, qui confiletur

Iesum Christum in carne uenisse, de Deo

est. Qui autem negat in carne uenisse, de Deo mon est, sed est de 15 antichrista spiritu.

Codd. : LPNX VR DW(usque ad 44 qui)OD 4 QM TU B

29/31 Luc. 2, 10.11.

VIII, 3/5 Ps. 2, 7.8.

5/10 Luc. 1, 41-43.

12/15 I Io. 4, 2.5.

VIII, 3/5 EV AGR. altetc. p. 9, 17.

29 domum

D*

lucan QOMTU

enim] ego D dicitur O ; qui L

dauid] salutis O illic ozz.

W/*

11/12 Gal. (non II Thess. !) 4, 4.

11 PS-FIRM. consult. 2, 15, p. 77, 21.

item oz. D* pastores

illic —

-- ait B

uobis J- gaudium magnum

W/D

iesus] dominus T ; domini D

pastortes] cata

30 timueris

IN* M*

31 id est R ; qui

ciuitate] domo 2

Vlll icumoz.W 3etinR I] L* N* X V R Q M* ; post primum B; II cez. dominnus — me oz. B 4genui X RF T^ R*SPW DAOMTB?b postula Q M ; pete W O A 5 5 euangelio 4- cata lucan W* D? Q* M T* ; - cata lucam ? IW? Q? T? U B ; -- catalucanum O D* 6 quomodo] quando M? elisabeth oz. L X ? exultabit R W' — repleta R 9 — mihi hoc R contegit I* ; contingit T* 10 ueniret P pauli O ; in epistula pauli D thessalonicenses]

galatas 7! D ; -- in epistola

T?

11 secundo

I.?;

oz.

N*P ad|latL N V^R?*PO*!D*M?T?U ubioz. V impletio f M* ; plenitudo B temporum B 12 de] ex P* mulierem R* ; uirgine » WO D QMTUB 13 in carnem I B de — 14 uenisse] ex deo est et omnis sps qui soluit ihm Z4? ; ozz. /A*

TU

14 autem — XVIIII, 43 in aqua in ozz. W/

in carnem

-- non est de deo D ; hic non est natus de deo O deo 4- natus b.OQ.M nono. T* est? oz. T'* de — 15 spiritu] antichristus Q M

AD OVIRINVM II, vri

41

VIIII. QvoD HOC FVTVRVM ESSET SIGNVM NATIVITATIS EIVS, VT DEVIRGINE NASCERETVR HOMO ET DEvs, HOMINIS ET Dkzi1 FrirIvs.

, Apud Esaiam : Et adiecit Dominus loqui ad Achaz : fete tibi signum a Domino Deo tuo in altitudinem susum et in altitudinem V 74 5 deorsum. Et dixit Achaz : non etam mec temptabo Dominum Deum meum. Et dixit : audi itaque, domus Dawid. Non fusillum uobis certamen cum hominibus, quoniam Deus braestat agonem. Propter hoc dabit Deus, ibse uobis signum : ecce wirgo in utero accipiet et pariet filiwm, el uocabitis nomen eius Emmanuhel. I o Butyrum et mel manducabit : priusquam cognoscat aut roferat mala, commutat bonwm. Hoc semen praedixerat Deus de muliere procedere, quod calcaret caput diaboli. In Genesi : Tunc dixit Deus ad serpentem : quia tu hoc fecisti, maledictus tu ab omni pecore et ab omni genere bestiarum terrae. Pectore tuo et I uentre repes, et erit tibi terra cibus 4m omnibus diebus witae tuae. Et ponam inimicitiam inter te el mulierem et inter semen tuum el semen. eius. Ipse tuwm obseruabit caput et tw obseruabis calcaneum. eus. i]

Codd. : LPNX VR 20D

VIITI, 3/11 Is. 7, 10-15.

A QM TU B

13/18 Gen. 5, 14.15.

VIIII, 3/9 EVAGR. altetc. p. 14, 11.

8/9 LACT. inst. 4, 12, 4, p. 310, 7.

VIIIL, 1 esset] dedit R

3 esaiam 4- prophetam JA 5

B ; achas

2 et? oz. A

/ O D* Q* M? U ; ahas M* ; achab R ; acha L* 44* ; -- dicens

achoz 2O D

QMTULPD expete B 4 in altitudine M? susum —- altitudinem] et B sursum L,IN XV^ RZP OD Q? T ; suum 4A M* in? oz. b OU altitudine? M? 5 achas D* O M U ; adchas 74* ; achab R ; acha 4? — petes M* ; om. D neque L/ P ; et non B ; oz. D 6 deum oz. P* meum oz. audite itaque 5 ; audita quaeest R. dauid]iacob£& O DOMTUB non] num M? T? * uobis] nobis 24 ; praez. etit 5ODQMTUB ; -- erit R deus oz. T* 8 deus oz. D -- uobis ipse D in uterum L?N V

9 concipiet X* 10

buturum

sciat D

uocabit 44 ; uocabis JN* 4* Q* M* T* U

aut] ut T

XOQMP manducauit

emmanuhel] iesum OQ M R O* T* U

proferet O* ; properat L* D*

cognoscat]

11 malum R ; -- et T?

commutet M? T? ; commutabit O? ; commutauit O* ; commutate L, IN X* I7

R ; conputat P ; commouet M* ; contemnet malitiam ut eligat D 12 procedete ozz. 4A caput ozz. B diabolo R ; zabuli X 13 dominus X* tul hoc ozz. O

tu? oz. R.

uentte -- terrae R

om. b

tepis D ;4

14 terra M* ; oz. O

tibi ozz. M*

in oz.

tuo ozz. P*

DQM

15

16 —

inimicitiam ponam D intet? -- te et R. 1" et! -- inter O M eius] muliefis X ipsa Vb. D M? obsetuauit Q* M ; calcabit X R 5 ; calcauit 24 B

AD QVIRINVM II, x

42

X. Ovop ET HoMO ET DEVS CHRISTVS EX VTROQVE GENERE CONCRETVS, VT MEDIATOR ESSE INTER NOS ET PATREM POSSET.

vA

IO

I

VA

Apud Hieremiam : Ef homo est, et quis cognoscet eum ? Item in Numeris : Orietur stella ex Iacob et exsurget homo ex Israhel. Item illic : Procedet homo de semine eius et dominabitur multarum. gentium, et. exaltabitur quam Gog vsum regnum, et NV 7$ augebitur regnum eius, et Deus eduxit eum ex Aegypto : quast claritas unicornis ei, et edet gentes inimicorum. suorum, et crassitudines eorum emedullabit et ballistis suis configet inimicum. Recubans vequiewit quasi leo et quasi catulus leomis. Quis suscitabit eum ? qui benedicunt te, benedicki sunt, et. qui maledicunt te, maledicti sunt. Item apud Esaiam : Spiritus Domim super me. Propter quod unxit me, bene nuntiare pauperibus misit me, curare contribulatos corde, praedicare captvwis remissionem el caecis wisum, uocare anmum. Domini acceptabilem. et. diem retributionis. Vnde in euangelio Gabrihel ad Mariam : Ef respondens angelus dixit ad illam : Spiritus sanctus superueniet Codd. : LPNX VR £0D A QM TU B

WC S Ter 7 9. 1:22 16/19 Luc.

4/5 Num. 1, 35.

24, 17.

X, 3 PS-FIRM. consult. 2, 15, p. 77, 712/15 EV AGR. alterc. p. 47, 6

Xo cteatus

tetiEozz mDUTA et? oz. U* R esset X* R Q* M*

5/12 Num.

24, 7-9.

12/16 Is. 61,

8/8 LACT. inst. 4, 15, 10, p. 318, 11.

[5:007 0zc possit D ; posse

2 concteatus I? D* 4 ; X* 3 hieremiam --

prophetam 24 5 ; J- dicit b OQ MTUB et? ozz. U qui X* cognoscit R O Q*M ; agnoscet .X eum] illum D 4 sutget M B istrahel J4* illic oz. A procedit J4 dominabitur] iudicabit D 6 multorum gentium 44 ; — gentium multarum V RO D et! oz, OM U quam] tamquam M? T U ; quia O? ; oz. Q M* gog] cogi .X ; quod R D ; magog O? ; gens B ; gygans M? ipsius T? regnum -L- eius M? 6/? et augebitur regnum ozz. O 4 eius -- usque in saeculum R etom.b B cluxit Jo NX. s seduxit 4 ; — eduxit deus » B quasi] quia sicut O D 8 unicotni R ; uni-

quocofnis D* ei et] fiet D ; eius et M?^; et V Rb .AB edet] edei 24 gtassitudines LN X 44 QM T* U 9 emedullauit R O* Q* M* tuis X configit R. ; conficet Q* U ; conficiet M* B ; consiget 74 ; confiet OQ? ; confringet M? 10 secubans 44 ; recuperans T* U quasi] sicut OQM et — leonis ozz. O qui D 4A M* 11 suscitauit O.Q* M* T* U — quil] quia O benedicent » Q M T U B ; benedicant P ; benedicentes O te] elis qui?] quia O maledicent / O M TUB; maledicentes O 13 bene nuntiare] euangelizare D 15 uisum -- restituete 4 uocate.X | dominnOQMTU et? Tope D* 16 retributionis -- redemptionis D in euangelio ozz. B ; -- gabtihel in euangelio QOM — gabtihel -- angelus R et oz. D 1* respondit D B angelus -- et D

AD OVIRINVM II, x-xt

43

?n le ei wirius Altissimi obumbrabit te. Quapropter quod nascetur

sancitum, wocabitur filius Dei. Item in epistula Pauli ad Corin20 thios I : Primus homo de terrae limo, secundus homo de caelo. Qualis ille e limo, tales et qui de limo, et qualis caelestis, tales et

caelestes. Quomodo boriauimus imaginem eius, qui de limo est, portemus et imaginem eius, qui de caelo est. XI. QvoD DE SEMINE DAVID SECVNDVM CARNEM

NASCI HABERET.

o]

In Basilion II : Ef fuit uerbum Domini ad Nathan dicens : uade et dic seruo meo Dawid : haec dicit Dominus : non tu aedificabis mihi domum ad inhabitandum : sed exit, cum inpleti fuerint dies tui et dormieris cum patribus twis, suscitabo semen tuum, post te qui erit de utero tuo, e£ arabo regnum eius. Hic aedificabit nihi domum

nomini meo,

el erigam thronum. eius

usque 1n saeculum, el ego ero ei in patrem, el ipse erit mihi in Io

filtwm, : et fidem consequetur domus eius, et regnum eius usque

in saeculum in conspectu meo. Item apud Esaiam : Ef exibit wirga de vadice lesse, et flos de radice ascendet : et requiescet super ewm spiritus Dei, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consili et fortitudinis, spiribus scientiae et Pietatis, inplebit Codd. : LPNX

VR £OD .4 QM TU B

20/23 I Cor. 15, 47-49.

XI, 3/5 II Sam. 7, 4.5.

5/10 TI Sam. 7, 12-14.

10/11 II Sam. 7, 16.

11/

15 Is. 11, 1-5.

XI, 8/11 EVAGR.

alterc. p. 8, 15 ; LACT. inst. 4, 13, 22, p. 322, 9.

EV AGR. alterc. p. 18, 2.

11/13

11/15 LACT. inst. 4, 13, 20, p. 321, I3.

18 obumbrauit te I, O* D ; obumbtaui te R. ; adumbtabit te P T? ; adumbtaui te

T* U ; inumbrabit te Q? M? ; inumbrauit te Q* M* ; obumbtae (te oz.) 44 quia ptoptet 74 quod] qui V7 ; ozz. M* nascitut X ; -- exte T U 19 sanctus / R item ozz. R 20 prima ozz. IN B de terra e limo X D? Q M T* U ; de tetra limo IN

e caelo D

21 quales O

de limo 74 M? 5 ; limo M* ;

qui de limo est R. talis L P .X RFOM* TU et qui] qui R ; ozz. P* -F terrae R? talis X Q* M* 22 caelestis Q* M* pottabimus 24

de e

limo est D ; de terra O

XI, 3 basilion] regnorum 24 5 nathan 4- ptopheta R 4ectom.OD 5 mihi ozz. O inhabitandam T* U 8 aedificauit mihi D* O* M* T* ; aedificabit

V/ O D? ; fabricabit A 5

in patre / T* 11 et oz. A

infilio V

nomine L? X5

10et! -- mihi

exiuit L, R T* U B ; exiet

P DA p

. 9 et! — 11 saeculum ozz. D

TU — et tegnum eius ozz. O 12 de radice! ozz. B

ies-

se] eius X . flores R fadice? .- eius L^ P X M* T? U ascendit X D M* B ; ascendent 44 tequiescit D 13 domini X B 14 — fortitudinis et consilii M* scientiae] sapientiae M* impleuit R O* Q* M* ; praem. et WwrPOoDMT

V 16

44

AD OVIRINVM II, xi-XI1

15 illum. spiritus timoris Dei. Item in psalmo CXXX

: Iurauit

Deus ipsi Dawid ueritatem et mon reprobauit eam. : de fructu uentris tui bonam super thronum meum. Item in euangelio cata Lucanum : E! dixit angelus ad illam : me tmeas, Maria. Inuenisti enim. gratiam ante Deum. Ecce concifies in utero et 2o baries filium et uocabis nomen eius Iesum. Hic erit magnus el filius Altissimi uocabitur, et dabit 2llà Dominus Deus thronum

Dawid patris swi, et regnabit super domum Iacob in saecula, et regni evus mon erit finis. Item in. Apocalypsi : E? uidi librum in dextera Dei sedentis swber thronum et scriptum qntus et retro, 25 signatum signis septem : et uidi angelum fortem praedicantem uoce magna : quis dignus est accipere librum et aperire signa eius ? nec quisquam poterat neque in caelo neque super terram neque sub terram aperire librum sed neque perspicere eum. Et ego flebam multum, quod nemo dignus repertus esset, qui aperiret 30 librum aut uideret illum. Et unus ex senioribus dixit aihá : ne fleueris, ecce wicit leo de tribu Iuda, radix Dauid, aperire librum VT

el septem signa euius.

XII. Ovop IN BETHLEM NASCERETVR. Apud Micheam : E tu Bethlem domus illius Ephratha numCodd. : LPNX VR £0D .A QM TU B

15/17 Ps. 151, 11.

18/23 Luc. 1, 50-35.

23/32 Apoc. 5, 1-5.

XII, 2/5 Mich. 5, 1 (Vulg. 5, 2).

XII, 2/5 EVAGR. alterc. p. 19, 15 ; PS-FIRM. consult. 2, 4, p. 55, 18.

15 illum] eum 7" ^ 0z.

IN ; CXXXI

domini P* X B cer.

16 dominus

CXXX] X*; XXXI M* ; CXXV B; L*

D

AB

uetitate D reptobabit R. T U ; frustrabitur D 74 5 b 17 thronum tuum L IN X P T? ; sedem meam .A 7

in uetitatem

I/R ; de

eum 7^ O D AA M* cata] secundum 2A 5

iS$lucanum] PXROD; lucan IN D? Q* M T ; iohannem illam] mariam R 19 enim ozz. I.* ante] apud D T

B; lucam cef. dominum L/ R

RO;interrab DOMTUB

4 M? p ; og. P*

B 20 hic 4- enim D* et? oz. R 21 altissimus R* dabit illi] dabitur Ics Edabite nz dominus oz. D 22 regnauit R Q* M* T* U saecula] aeternum T 24 dexteram T* U — supra D et oy. PPP RDAT?» scriptus O intus] erat O et?] ec 44 tetto] foris M? 23 signatus o? sigillis R B 27 ne P M* ; ne quis nec O* in caelum R in terram Oo

28 neque sub terra L, P? V^ P

prospicere 7^ Q M T U ; respicete ad D

est D

30 aut] et O

et 4- soluere D B

XII, 1 bethlem

31 fleris T* U

29 repertus] inuentus D 74 5 dauid -- qui dignus est D

septem] uidi X ^ signacula -J- iudeae D ; -—- idem

ephratham Q ; efteta JA ; oz. D

33

D AB

POM TUB

2 illius oz.

numquis P* ; num L IN ; non V^ R

5

QM

AD OVIRINVM II, xir-xii

45

quid. exigua. es, ut constituaris in milibus Iuda ? ex te mihi rocedet, ul sit brinceps apud Israhel, et processiones eius a frin; cipio, a diebus saeculi. Item in euangelio : Et cum Iesus natus esset in. Bethlem Iudaeae in diebus Herodis vegis, ecce magi ab oriente aduenerunt Hierosolyma dicentes : ubi est, qui natus est rex Iudaeorum ? uidimus enim stellam eius im oriente el uenimus adorare illum. XIII. QvoD HVMILIS IN PRIMO ADVENTV SVO VENIRET. Apud Esaiam : Domine, quis credidit auditui mostro, et brachiwm, Dei cui reuelatum est ? adnuntiauimus coram ibso sicut pueri, sicul radix in terra sitienti. Non est figura eius neque cla; rias : et widimus illum, et mom figuram neque speciem, sed figura eius sime

Io

honore

et deficiens

Homo in blaga positus et sciens ferre est facies eius, nhonoratus est et nom nostra poriat et bro nobis dolet, et n. dolore et in flaga et n uexatione propter facinora nostra. et infirmatus Doctrina bacis nostrae swber illum,

praeter

ceteros

homines.

inbecillitatem : quia auersa est computatus. Hic peccata nos futawimus esse illum : jbse autem wulneratus est est propter peccata nostra. liuore eius sanati sumus.

Omnes sicut oues errawimus, homo uia sua errauit. Et Deus tra- V 18

Codd. : LPNX VR 20D .A QM TU B

5/9 Matth. 2, 1.2.

XIII, 2/15 Is. 55, 1-7.

XIII, 2/14 EV AGR.

altetc. p. 32, 6 ; LACT. inst. 4, 16, 15-16, p. 341, 16.

3 in militibus R iuda] iudex R mihi ozz. Q procedit X* 74 ; -- dux X? 4 ut| qui T? istrahel 74* et ptocessiones eius oz. P* processio M? ; progressiones R principio J- eius O* 5 a om. L P IN M* dierum P 6 iudae P X? D M*

ab Q M*

* uenerunt X V D OQ M b ; praem. et O* ; -- in

hierosolpma]

est oz. L* IN X

-mam

8in orientem I

XIII, 1 uenerit X M?

2 credit

tiauimus] adnuntiatum est B species .D claritas] figura D cetetos D

tem B

I?NXVW'RPODM?*TBb

4 et om. D

et ecce /Á ; ecce R RO

3 domini L P*

ptaefetre O ; tetrae L

portauit M?

doletur Q* ; doluit M?

lum esse D

10 in uexationem Q 12 docttinae sanati sumus B

PX*bDOMTUB

dominus

N*OD

adnun-

ipsis D 4 pueris IN sitiens R. 5figuram-- eius T* U — sed]et V/

quia aduersa R ; qui auetsa P ; quia uersa

nostta? oz. R D -- in omnes

TU ; 4-

qui natus

et? oz;z. O

figuta] — 6 prae

inbecillitate R. ; infitmita-

T U — S est! oz. R putabamus

1^

11 facinora — propter? ozz. T* OQ M eius] illius D ; -- nos VR 13 omnes — ertauimus oz; L*

7! O Q M T U B ; oz. IN*

9 e» il-

et — D.AP a uia

46

AD OVIRINVM II, xir

didit illum fro beccatis mostris, el ipse propterea, quod uexatus 15 esi, non aperwit os suum. Item apud eundem : Non sum contunax neque contradico : dorsum meum posui ad. flagella et maxillas meas ad palmas, faciem autem meam mon auerti a foeditate sputorum, et fuit Deus auxiliator meus. Item apud eundem : Non clamabit, neque audiet quis (n blateis uocem eus. Harun20 dinem quassatam mon confringet et linum. fumigans non extinguet sed in ueritate broferet vudicium. P'ulgebit et mom quassabitur, quoadusque ponat qn terra iudicium, ei dn momine eius gentes credent. Item in psalmo XX : Ego autem sum uermis et non homo, maledictum hominum et abiectio populi. Omnes qui me uidebant 25 despiciebant me et locuti sunt in. labuis et mouerunt. caput. : sperawit in Domino, saluet eum, quoniam wult eum. Item illic :

Arwit uelut testa. fortitudo mea et lingua mea. adglutinata est faucibus meis. Item apud Zachariam : Et ostendit mihi Dominus lesum sacerdotem, illum magnum stantem ante faciem. angeli 3o Domini,

ei diabolus stabat ad dexteram

evus aduersari

ei. Et

lesus erat indutus uestimenta sordida et stabat amte faciem ipsius angeli et respondit et ait ad eos qui stabant ante faciem eius dicens : auferie uestimenta sordida ab eo. Et dixit ad eum : Codd. : LPNX VR bOD .A QM TU B

15/18 Is. 50, 5-7. 28/30 Zach. 5, r.

19/23 Is. 42, 2-4. 30/338 Zach. 5, 3-5.

15/18 LACT. inst. 4, 18, 15, p. 551, 11. FIRM.

consult.

2, 6, p. 58, ro.

23/26 Ps. 21, 7-9.

27/28 Ps. 21, 16.

16/18 EVAGR. altetc. p. 55, 10 ; PS-

23/28 EVAGR.

alterc. p. 29, 11.

PS-FIRM, consult. 2, 6. p. 59, 32 ; LACT. inst. 4, 14, 6, p. 325, tap

16 et ozz. D

1" autem ozz.

P O ; — autem faciem R

18 dominus

— 28/35

V R A 5

item ozz. R apud eundem] illic 4 7 19 clamauit R O* D* Q* M T* U neque J- contendet neque D quisquam l/ DAP cis OMNE. 20 lignum R* 4 M* B fumigantem 24 B extinguat R* 21 ueritatem

Q* M* T* U ptofert D ; ptofetret M* cescet D? 22 — iudicium in terra O

fulgebit 4- reluciscit D* ; -- relu23 credant V T U ; credunt O B? ;

sperabunt D XX]LPXVRO;XXIce. 24 maledictio R. ; obpropbrium ABb hominis OQ M populi] plebis D.440MBp - uidebant me PDABb 285 despiciant O* ; subsannabant 4 B P et! oz. B in oz. PODAOMTUBP caput -- dicentes T? 26 in dominum RU saluet] seruet eum (4- et R) saluet V/ R ; liberet D Q M ; etipiat (eripiet B) eum saluum faciat (faciet B) /4 B quoniam] quam 4 26 item — 38 meis ozz. R item illic ozz. I 24 exatuit A B p uclut] sicut 24 ; tamquam B testum I7 /4 B 5 ; testus O fottitudo] uirtus ? 4 Q M Bp adglutinata est] adhesit 4 B 2 28 meisoz. T U — dominum R 29 iesus L* N XO $0 dominus R et aduersati V/ ; aduetsarii X R* Q M* ei] eius Q M* ; -F coepit I7 31 erat ozz. M* uestem sotdidam O et — 33 ab eo oz. Q M* stabant P? N V R*DAM? TU 33 ipsius — faciem ozz. O ipsius] eius DM

33 auferte O

uestimenta -- eius M

AD OVIRINVM II, xirn-xim

47

ecce abstuli iniquitates tuas. Et induite eum boderem et inponite

35 cidarim mundam super caput eius. Item Paulus ad Philippen- V 79 ses : Qui in. figura Dei constitutus non rapinam arbitratus est, esse se aequalem Deo, sed se inaniwit formam serut accipiens, in, similitudine hominis factus, et habitu dmuentus homo humiliauit se, factus obaudiens usque ad mortem, mortem autem crucis.

4o Propter quod et Deus exaliauit illum et donauit illi nomen, ut sit Suber omne momem,

ut in nomine Iesu omnes genu curuent

caelestvwm. et. terrestrium. et. infernorum, et. omnis lingua. confiteatur, quia Dominus Iesus in gloria est Dei patris. XIIII. OvoD IPSE SIT IVSTVS, QVEM IVDAEI OCCISVRI ESSENT.

In Sapientia Solomonis : Circumueniamus iustum, quoniam insuawis est nobis el contrarius est operibus nostris et exprobrat nobis peccata legis. Promittit scientiam. Dei se habere et. filoum 5 Dei se nominat.

Factus

est nobis in traductione cogitationum

nostrarum, grauis est nobis etiam ad. widendwm : quoniam dissimilis est aliis wita illius, et mutatae sunt uiae illius. Tamquam q"ugaces aestimati sumus ab illo, continet se a uiis mostris quasi ab inmunditüis et praefert nowissima iustorum et gloriatur patrem Codd. : LPNX

VR 20D .A QM TU B

36/43 Phil. 2, 6-11. XIIII, 2/11 Sap. 2, 12-17.

XIIIT, 2/18 EVAGR.

alterc. p. 36, 14; LACT.

inst. 4, 16, 7-10, p. 339, 2.

34 iniquitates tuas] peccata tua R podorem X? 4 ; pudorem L* X* Q M* ; ponderem R* O inponite - ei R D 35 cidarem R 44 paulus 4- apostolus A p 86 in figuram R O domini O rapina 74 87 se?| seipsum V ; semet ipsum L T U ; oz. O

exinaniuit L,

X*WRPODOMTUB

inuentus]

D A T Up

38 in similitudinem

repertus D ; J- ut I?

POD.A

M*TUBb homo 4- qui P 89 factis obaudiens IN* X* ; factus oboediens D.AT*B;oz.VW mottem? — crucis ozz. O 40 et! ozz. P* D exaltabit

X* v et exaltabit X? ; — exalt. illum deus D

41 omnem

R* Q* M* T* U*

iesu -- christi D omne X? O? M? U? ; omnis O* genus 7A M* ; genua OD cutuetut 7M? ; 4- et b 42 et! oz. V^ P B inferorum R Q 42/43 confiteatur -J- illi R. 43 quoniam I7 iesus 4- christus B c» dei pattis

est P B XIIII, 1 iustus] christus L.* P Q M* dicitur T? 3 insuauis] inutilis 74 5 4 -— se scientiam dei P*

B dei ozz. L.*

2 solomonis 4- dicit? Q M T* U B ; 4et? oz. O exptobat O ; impropetat 17 in traductionem R D B ; in contra-

ductionem O 7 uiae] uitae L* X* illius?] eius 24 2 Sillo-- et PI^ Q MTUB 9 praeferet R ; profert M — patre T? ; praez. habete M? ; 4- se habete O B

AD OVIRINVM II, xini-xv

48

us, xo Deum. Videamus ergo, si sermones illous ueri sunt, el temptem

quae euentura sunt ilh. Contumelia et tormento interrogemus eum, ui sciamus reuerentiam. illius et probemus patwntum illius. Morte turpissima condemnemus eum. Haec cogitauerunt et errauerunt : excaecauit enim illos malitia ibsorum et nescierunt I sacramenta Dei. Item apud Esaiam : Videte, quomodo $ustus perit, eb nemo intellegit, el wiri vusti tolluntur, et nemo recognoscit. N 8o A facie enim iniustitiae sublatus est éustus, erit in pace sepultura eius. De hoc ipso in Exodo ante praedictum : Innocentem et iustum. non. occides. Item. in euangelio : Iwdas paemitentia zo ductus sacerdotibus el senioribus dixit : beccaui tradens sanguiVA

«em iustum.

XV. QvoD IPSE DICTVS SIT OVIS ET AGNVS, QVI OCCIDI HABERET, ET DE SACRAMENTO PASSIONIS.

M^

Apud Esaiam : Sicut owis ad wictimam. adductus est et sicut agnus coram tondente sine uoce, sic non aperuit os suum. In humálitate iudicium eius sublatum est : natiwitatem autem eius quis enarrabit ? quoniam. auferetur a. terra wita. eius, a. facinoribus dopuli mei adductus est ad mortem, et dabo malos ro sepultura eius et ipsos diuites pro morte eius, quia facimus mon fecit neque Codd. : LPNX VR 50D .4 QM TU B 11/15 Sap. 2, 19-22. 3.4-

15/18 Is. 57, 1.2.

18/19 Ex. 25, 7.

19/21 Matth. 27,

XV, 3/9 Is. 52, 7-9. 18 EVAGR. alterc. p. 37, 18. XV, 3/4 LACT. inst. 4, 18, 16, p. 353, 2.

3/11 EVAGR. altetc. p. 33, 1.

8/6 FIRM. err. 27, 5, p. I21, 27.

4/12 LACT. inst. 4, 18, 24-25, p. 556, 8.

10 deo T? ; dominum R illius] eius O 24 7 sint B* 11 uentura IN T^ RPFDOTUB tormenta L* P O ; tormentum M* 12 ut] et O et — 13 illius ozz. OQ M . et 4- ut T? 13 illius] eius 7 4 5 14 et excecauit enim L ipsorum] illorum V D 18 sacramentum R O domini O 16 petiit Q et! oz. O intelleget O iusti] eius O recognoscet O ; recognoscite L* ; cognoscit D 17 iustitiae D B sublatus] saluatus L|. P IN X Oo iustus ozz. B et erit P ; eritenim2 DOMTUSB sepulturae Q* M* 18 hoc oz. R.

19 et in euangelio R ; item B ; ozz. D

-- paenitentia ductus iudas B XV, 1 qui] quod L*

2 et om. IN

dicit I7

20 adductus O ; actus 74

tradere R

passionis -J- eius B

om. R oues D* ;4* abductus X ; ductus R* JA* ; tondentes U B* ; tondentibus O ; -- se

iusti D 3 apud] ad X ;

PV DOMB 4 tondentem XV OMTUB; -- eun O

aperit L, IN in humilitate ozz. M* B autem oz. P* X*XRODB 6 enarrauit L.* X* O Q* M T*U B aufertur R T* U a?|et R * abductus LNX.J?OMb pto sepulturam Q* M* 8 quia] qui B facinus] peccatum D nec D

AD OVIRINVM II, xv 1o

mjam : Domine, significa mihi, e cognoscam, 15

25

tunc uidi medi-

tationes eorum. Ego sicut agnus sine malitia berductus sum ad uiciimam, : 4n me cogitauerunt cogitatum dicentes : uenite, mittamus lignum in panem eius ei eradamus a terra uitam eius, el nomen ewus nom erii in memoriam amplius. Item in. Exodo Deus ad Moysen : Accipiant sibi singuli ouem ber domos tribuwm,

20

409

insidias ore suo. Propterea ipse consequetur multos et fortium dwwidet spolia, propterea quod tradita est ad mortem anima eius, el inter [acinerosos deputatus est. Et ipse peccata multorum bertulit et propter facinora illorum traditus est. Item apud Hiere-

ouem. sine witio, berfectum,

masculum,

anniculum

erit

uobis. Ab agmis ei haedis accipietis, et. occident. illum. omne wulgus synagogae filiorum Israhel ad wuesperam et accipient de sanguine el bonent super duos bostes et swper limen in domibus, in quibus eum edent in ipsis : et edent carnes istas nocte assatas igni et azyma cum picridibus edent. Non edetis de eis crudam neque coctam, in aqua, misi assala igni, caput cum pedibus el interaneis :

Codd. : LPIN.X VR £2OD 44 QM TU B

9/12 Is. 55, 12. 5-11.

12/1* LACT.

13/17 Ier. 11, 18.19.

inst. 4, 18, 27, p. 557, 7-

18/19 Ex. 12, 5.

13/16 FIRM.

19/30 Ex. 12,

etr. 27, 6, p. 121, 32.

15/16 EV AGR. alterc. p. 28, 9.

9 insidiatur ote suo P ; insidiatoti suo O ; dolus fuit in ore eius OQM ; dolus inuen-

tus est in ote eius D ; 4- locutus est T U ipse — 10 propterea oz. D consequitur P* X ; confitetur O 11i ipsa T* 12 propterea (Q facinorum 24 eorum 5 hieremiam --- prophetam 24 P 13 uide M? meditationes] cogitationes P 14 et ego D T? sine macula R 15 ad uictimam ozz. B cogitatu I7 ; cogitationum T* 16 in pane P V/ R. D ; pane A eradicemus B ; tollamus Q M ; conteramus O de terra O M ^ uita Q M* iv — non etit nomen eius O memotia RP O?* DM? Bb item ozz. R O exodo -4- dixit dominus 74 ^ pet — 19 ouem ozz. P*

18 deus] dominus D mosen L IN. domus L P? N X ; domum ODTUB

sibi ozz. O ;oz.QM

tribum R M? 19 et erit O T? 20et! -- ab OMTUSB . accipietis JF eum R occidet 5 D? omnis uulgus R D B ; omnis populus Q M 21 istrahel 74* ad uesperum M* B accipiant D M 22 sanguine J- eius R pones 24 23 in quibus ozz. B in? oz. B carnes] in R. ista, O5; ipsaasb DOM TUB ; ipsis R ; ipsa V 24 cum pictidibus] I 7 ; cum pigridibus L P N X ; cum picridinibus 44 ; cum pigrtidinibus R. ; cum principibus O ; cum pinguidinibus amaritudinis D ; cum amaritudine pinguidinis ? ; cum amatitudine cum pigtridibus T U ; cum amatitudine Q M B non editis R* ; non edentis 74

de eis crudum O ; de eis cruda B ; de eo ctudam M? ; — crudam de

eis D ; -- carnem Q M 25 cocta B ; coctum O? T* in aquam Q M* T* U nisi] neque O assatam IN? V b.Q M T U ; assatum O ; assam D ; assatas b ; assas A

iteraneis 74 ; intetraneis O T'* U ; intraneis O? ; -|- uorabitis D?

V 81

AD QVIRINVM II, xv

50

5o

nihil derelinquentes ex his n mane et os non confringetis ab eo. Quae aulem relicta fuerint de eo usque yn mane, igni crementur. Sic auiem comedetis eum. : lumbi uestri praecincta ei caligae uestrae in pedibus uestris et bacula uestra n. manibus uestris : el. edelis eum festinanter. Pascha est Domini. Item in Apocalypsi : E? widi in medio thromi et quattuor animaliwm et n medio seniorum agnum. stantem quasi occisum, habentem cornua. septem et oculos septem, qui sunt seplem spiritus Dei massi per

35

orbem. terrae. Et uenit. et accepit librum de dextera sedentis n throno. Et cum accepisset librum, quattuor animalia et wigenta quattuor seniores brostrauerunt se ante agmum habentes singuli

aureas cilharas el pateras aureas plenas odoramentis supplicaHionum,

quae sunt orationes sanctorum, et cantauerunt nowwm

canticum. dicentes : dignus es accipere librum et aperwe svygna eius, quoniam occisus es ei emisti nos Deo sanguine two ex omm tribu et lingua et populo et natione, et eos regmum Deo nostro sacerdotesque fecisti, et regnabunt super terram. Item in euange- V 82

lio : Altera die widet

Iohannes Iesum uenientem ad se et ast :

ecce agnus Dei, ecce qui auferet peccata munda.

Codd. : LPNX VR OD A QM TU B

81/42 Apoc. 5, 6-10.

43/44 Io. 1, 29.

80/44 FIRM. ett. 27, 7-8, p. 122, 6.

26 detelinquetis V R D T* U 5 ; rzelinquetis Q M ; derelinquetur P B ex eis VB |osumXDQOM*Bb 24 detelicta.Q M — usque ozz. B cremetut QMT*U 28 comeditis X U ; manducabitis B ilum O calciamenta uestra 2DOMB 29 ct — uestris? oz, ROB baculae uestrae NN D* ; baculi uestri OQM T? 30 et oz. D est -- enim NV VbDTUB 31 in om. L X* OA et? oz. IN B 32 agnum oz. NN quasi] tamquam AP 33 septem! ozz. M* 34 pet omnem tetram 4À ; per orbem T U dextra IN B ; -- dei

V

Ab; J- deL*

supta thronum IN B

35 cum —

librum oz. D

36 singuli] signum IN* 97 auteas cithatas et oz. D ^ aureas! oy. OM TU patetas] fialas V R supplicationem O* ; suspicationum 274* ; susplicationum 44? 38 orationum R -—- canticum nouum D 44 b 39 est IN Z4* accipete] aperire L, P signam R ; signacula 24 5 40 est R* redemisti IN D Q M ; liberasti O deo] deus D ; domine O; de-X4O0OMTUBP 41 eos] fecisti nos NVBbBDOMTUB domino O?44 ; domini O* 42 sacetdotes quae L X 74 ; et sacerdotes quae D? Q T* U B ; et sacerdotesque D* M* ; sacetdotes quos R ; et sacerdotes » M? T?

fecisti oz.

V. M? T?

et 0zz.

TOP supet terra IN 43 uidit X N? D? 4? M I* Bb ; uidi NN* JA* iohannis 44 M* iohanne N* iesu Q M* ueniente IN* O* Q 44 ecce agnus dei oz. 4A aufert ^ 7 D ; tollit OQ M

AD QVIRINVM II, xvi

51

XVI. QvoD IDEM ET LAPIS DICTVS SIT.

wA

Apud Esaiam : Sic dicit Domnus : Ecce ego immitto in fundamenta. Sion. lapidem raetiosum, electum, summumangulavens, honoratum : et qui crediderit im. eum mon. confundetur. Item in psalmo CXVII : Lapis quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in caput anguli. A.Domino factus est iste et est admirabilis in oculis nostris. Iste est dies, quem fecit Dominus : exultemus et jucundemur in eo.

IO

I

b

O Domine, salua igitur, o Domine,

dirige igitur. Benediclus est qui wemit im momine Domini. Item apud Zachariam : Ecce ego adduco puerum meum. Ortus nomen ei est : quoniam lapis, quem dedi ante faciem Iesu, super lapidem vbsum unum septem oculi sunt. Ytem in Deuteronomio : Et scribes swper lapidem omnem legem hanc manifeste nimis. Item apud Iesum Naue : E? accepit lapidem magnum et statuit eum illic contra Dominum, et ait Iesus ad. bopulum : ecce lapis iste erit uobis 4m testimonium, quia iste audit omnia quae dicta sunt a Domino, quanta locutus est ad uos hodie : et erit ipse uobis in. testómonium 4n nowissimo dierum, quando recesseritis a Deo Codd. : LPNX VR 20D .4 QM TU B

XVI, 2/4 Is. 28, 16. 5/9 Ps. 117, 22-26. 27,8. 14/19 Ios. 24, 26.27.

XVI, 2/* FIRM. ert. 20, 2, p. 107, 15.

XVLiectom.LPOD

10/12 Zach. 3, 8.9.

13 Deut.

10/19 FIRM. err. 20, 2-3, p. 107, 22.

2 esaiam -- prophetam 4A 7

dixit O

8 in fun-

damento M* T* sion ozz. /Á et electum R ; -- mundum 44 angularem honotatum oz. T U 4 honoratur R. credidit D ; crediderint R ineo D confunditur D* ; confundentur R? ; fundentur R* 5 CXVIII R ; cantauit

N

lapidem? 0 D.AB5

reptobatunt L.*

istud O M? ; hic D 4A B » ; hoc IN

6 factus?] factum IN O

D.M

et est] est P IN D ; factus 24* ; ozz. 74?

? mirabilis IN* 7" JA M* b ; mirabile IN? O M? B — ista O? ; hic D 5» ; haec 4 OQ. M estozm. DL,P X RO* B quam X* OM . 8iucundemur] laetemur IN X D AOMBb

inea O 4 M?

olomz.R O

salua — domine? ozz. D ; salua —

9 igitur ozz. Q.M salua igitur] saluum me fac ;4 B 5 o? ozz. O dominus Q9 9 dirige igitur] bene prospera 74* B / ; bene prosperate IN 74? ; bene digne D est oz. D AA b 10 item ozz. R. oriens V/ b D QM 11 — est nomen ei D ; — nomen est ei A M 5 ; nomen est OQ ; nomen ei O ; nomine est X lapi-

dem £

12 lapidem ozz. O

istum T* ; og. IN b

unum ozz. V 44

13 et]

eis IN scribis D* ; scribe NMTUB tnanifeste nimis] manifestamini R 14 iesus R* ; iesu L.X* RROAAQ0M accipit T* U 15 illi contra O* ; illic

coram O?

deum D ; domino O T* ; dominum

iesus 4- naue D

ait et audite O XO

audiit OQ M B ; audiuit P V/b

iste V R a domino P* O

deum

V/

16 uobis ozz. 5 ; — uobis erit IN R 18 in testimonio

R O

1* adeo

ait] dixit V R quia iste audit] qui

N B

dietum ozz. O

et om. IL, P fecessetit L,*

52

AD OVIRINVM II, xvi

uestro. Item in Actis apostolorum Petrus : Principes populi et 20 seniores Israhel : ecce mos hodie interrogamur a uobis super benefacto hominis infirmi, in. quo iste saluatus est. Sdt uobis V 85 omnibus notum ei omni bopulo Israhel, quia 4n nomine Iesu Christi Nazoret, quem uos cructfixistis, quem Deus excitautt a mortuis, in 1llo iste in conspectu uestro samus adstat, in alio 25 autem. mullo. Hic est lapis qui contemptus est a uobis qui aedificabatis, qui factus est in caput anguli. Non est enim momen aliud sub caelo datum. hominibus, n. quo oportet saluari nos. Hic est lapis in Genesi, quem ponit Iacob ad caput suum, quia caput uiri Christus, et dormiens uidet scalam ad caelum 3o pertingentem, in qua constitutus erat Dominus, et angeli ascendebant et descendebant : quem lapidem consecrauit et unxit sacramento unctionis Christum significans. Hic est lapis in Exodo, super quem sedit Moyses in cacumine collis, quando Iesus Naue contra Amalech dimicabat, et sacramento lapidis 55 et stabilitate sessionis Amalech

superatus est ab Iesu, id est

diabolus a Christo uictus est. Hic est lapis magnus in Basilion primo, super quem posita est arca testamenti, quando eam ab allophylis remissam et redditam in plaustro boues reportauerunt. Hic est lapis item in Basilion primo, quo Dauid 4o frontem Goliae percussit et occidit, significans diabolum et Codd. : LPNX VR £0D .A QM TU B

19/27 Act. 4, 8-12.

[x T 32.

28 c£. Gen. 28, 11-13.18.

36 cf. I Sam. 6, 14.

19 in actus P* R ; in actibus P?

princeps IN 44A 21 benefactum R 23 nazatei

29 c£ I Cof. rr, 5.

33 cf.

39 cf. I Sam. 17, 49.

^0 A p

petrus J- petrus 74 ; J- dixit R

20 istrahel JA ; -- audite Q M — interrogamut hodie O saluus est IN B -— omnibus uobis 74 22 istrahel 74

P IN O D M? B ; nazataei L.X ; nazateni

R V^ D? 42 T? f

suscita-

uit /' D 4 M* 5 24 ipse O 25 nullo] loco R est! -- autem R est? ozz. IN quem aedificabatis P T* U ; quem (quia X R) aedificabitis X R Q M; aedificantibus IN O D T? B 26 qui] quibus O ; ozz. IN factus] positus IN P DOMTUB - nomen enim IN B 23 caelo] saeculo L opotteat T? ; -FetR saluare nos L* ; nos saluos fieri IN B net O ; posuit R 29 et] est et R* D ; esset R?

28 in genese Q* M* pouidit I7 7^ O D A ; uidens

QM 30 pertinentem I,* R in ozz. D 31 lapidem oz. R consectauerunt O* 32 unctionis ozz. P christo O* 33 in exodo oz. IN supef — 34 amalech oz. R sedet M* moses LL in cacumen D collis] montis

N2DOMTUB

dimicabatur Q |

et oz. D A

ab — 36 est! oz;. T,

34 iesu IN Q? ; hiesum 4A

dimicauit O D ;

35 supetaretut IN? P ; supetate IN* ; superatus

36 lapis -- dictus

T U — 36/37 in basilion primo]

inter [ ]pon. b, item [.39 —— basilion] regnorum R ; -- libro N M? B 37 prima TIS Som supet — 39 primo ozz. IN quem] quae 24 38 in oz. O 1r U pottauetunt B 39 hic — primo] item illo I ipse est lapis R est -l- ille B item oz. V" PDOMBb basilion] tegi 74 prima IL 40 et occidit ozz. JA zabulum O

AD OVIRINVM II, xvi-xvii

53

seruos eius inde prosterni uictos scilicet ea capitis parte, quam signatam non habent : quo signo nos et tuti sumus semper et uiuimus. Hic est lapis, quem cum alienigenas Israhel uicisset, statuit Samuhel et appellauit nomen eius Abennezer V 84 45 id est lapis auxiliator. XVII. QOvoD DEINDE IDEM LAPIS MONS FIERET ET INPLERET

TOTAM

TERRAM.

Apud Danihelum : Ef ecce imago mimis magna, et contemplatio eius $maginis metuenda. et elata stabat contra te : cuius s caput fuit ex auro bono, bectus et brachia eus argentea, uenter et femora. aerea, pedes autem ex parie quidem ferrei, ex parte autem fictiles, quoadusque abscisus est lapis de monte sine manibus concidentiwm et bercussit imaginem super pedes ferreos et ficliles e comminuit eos minutatim, et factum est simul ferrum 1o él festa et aeramentum et argentum ei aurum, facta suni minuta. quasi palea aut puluis in area aestate, et wentilauat illa uentus,

iia. ut mihl vemansenit n illis, et lapis qui percussit imaginem factus est mons magnus et inplewit totam terram. Codd. : LPNX VR 20D .A OM TU B

43 cf. I Sam. 7, 12. XVII, 3/13 Dan.

2, 31-35.

XVII, 8/13 FIRM. ert. 20, 4, p. 108, 11.

41 uinctos 7 ; uicto L. IN*

X QO M T* B ; uicta

capitis / Q M* T* U B ; et accipitis R

O D T?

7 ea scilicet O

pattem R P Q M* T* UB

eam

42 habuit

R ; haberet IN D OQ M T? U B ; habebant T* tuti simus 74* ; uirtuti sumus 44?» tuimur D? ; uti D* -- semper sumus et /" 7 ; — sumus et sempet R 43 alienigenam P ; alienigena L IN X Q M* T* U B ; aliena O isttahel 44

-- alienigenas istrahel cum

4

44 uiciseent M .

abeinnezer

T* U;

abennezir R. ; abennezeti 5

XVII, 1 et oz. U 3 danihelem P W O Q? M? T U h ; danihel LL .:N X DB et! oz. R O 4 huius Q M -- imaginis eius D lata NDQM T* U B ;latas R

cuius 077. /À

5 —bonoautoz4

atgentea J- et IN

6 femota

-FeiusNQMB aenea R O* tim M quidem ozz. O ferreos partim. M 7? autem] quidem D lapis ozz. L. 8 ferreos et om. eos oz. IN B comminutatim etidozz ISO factae R ; et

ex patte!] parte IN T U B ; partem Q ; patO* et ex partem R ; parte iN OQ TUB; quoadque X . excisus D esset R À et? oz. IN B 9 comminuet Q M* JN B ferteum P O* 10 testae O* 4 facta VDOMTUB 11 paleae P in

aere T* U ; in tetra DB ; intra IN

estiva T?

uentilabit 74

12 ita ozz. A

ut] aut X U* remansetint L X O* ; remaneret V — in] ex D M?; om.NOQM*TUEPB* illis ozz. T? petcusserit U* 13 est oz. R.

54

AD OVIRINVM II, xvii

XVIII. QvoD IN NOVISSIMIS TEMPORIBVS IDEM MONS MANIFESTARETVR, SVPER QVEM GENTES VENIRENT ET IN QVEM IVSTI QVIQVE ASCENDERENT. Apud Esaiam : Ef erit in nouissimis temporibus manifestus ; mons Domini et domus Det super uertices montium et exaltabitur

super colles, et uenient swber illum omnes gentes, et ambulabunt multi ei dicent : wenite, ascendamus in montem Domini et 4n domum Dei Iacob, ei nuntiabit nobis uiam eius, et ambulabimus

in )lla. De Sion enim $rocedet lex et uerbum Domini ab Hiera1o Salem. : et iudicabit inter gentes et redarguet bopulum multum, V 85 et concident gladios suos in aratra et lanceas suas in falces et iam non discent bugnare. Item in psalmo XXII : Quis ascendet in montem Domini et quis stabit in loco sancto eius ? innocens manibus ei mundus corde, qui non accepit in uano animam 15 Suam et non vurauit subdole broximo sibi. Iste accipiet benedictionem a Domino et misericordiam a Deo salutare suo. Ista natiuilas eorum qui eum quaerunt, qui quaerunt faciem Dei Iacob.

Codd. : LPNX VR £OD .A QM TU B

XVIII, 4/12 Is. 2, 2-4.

12/17 Ps. 25, 5-6.

XVIII, 2 in oz. D Q* 3 quisque L ascenderunt P ; acciderent Q M* 4&apudesaiamoz.INN | etoz.LPXWVRb 5 domino L* dei] domini O uetticem P D $8 nuntiauit R O* O M* ; annuntiabit IN B eius ozz. A ambulauimus P X R OQ M* T*U 9illa]uia R* procedit P ; prodiet 4 5 ; prodibit D deii ab]deN O 10 iudicauit Q M* T* U populos N B 12 non -- accipiet gens super gentem gladium et iam non 17 discent J- ulterius D pugnate] belligerare IN B item oz. R. XXIIPND QMTUB2? A13stabit] ascendit D ; inhabitabit V/— 14etoz. R mundo NV52DAQMTUB5» quaM acdpitRQM* TU — inuanumVD 15 et non] nec NN 4 B p iurabit X D sub dolo proximo sibi T U ; subdole ptoximo suo D ; in dolo proximo suo NOMB; proximo suo in dolo 44 iste] hic N D AB» - a domino benedictionem 17 16 et oz;. O* deo] domino O salutari IN 7" O? D A Q? B p ; saluatote V/R.T? ; saluatori I'* suo ozz. O ista] haec est ND AB natiuitas] genetatio IN 44 Bb 1? eorum — quaerunt?] requitentium illum (eum IN B) quaetentium IN 24 Bb SA ae ER dominum quaerentium D qui quaerunt oz. X* omini

AD OVIRINVM II, xviii

55

XVIIII. QvoD IPSE SIT SPONSVS ECCLESIAM HABENS SPONSAM, DE QVA FILII SPIRITALITER NASCERENTVR.

Apud Iohel : Canite tuba in Sion, sanctificate ieiunium. et ?ndicite curationem, adgregate bopulum, sanctificate ecclesiam, ; excipite maiores natu, colligite baruulos lactantes, brocedat sbonsus de cubiculo suo et sponsa de thalamo suo. Item apud Hieremiam : E? auferam de ciwitatibus Iuda et de quadruuiis Hierusalem uocem laetantiwm. et uocem. gaudentium, uocem. sponsi et uocem sponsae. Item in psalmo XVII : Ef ise uelut sbonsus I o egrediens de thalamo suo : exultauit uelut gigans uiam currere. A summo caeli profectio eius et decursto eius usque ad summum eius, e mon est qui lateat calorem eius. Item in Apocalypsi : Veni, ostendam tibi nouam mupbtam uxorem agni. Et duxit me in. spiritu in montem magnum et ostendit mihi ciuitatem sanctam i

; Hierusalem. descendentem. de caelo a Deo, habentem. claritatem V 86

2o

Dei. Item in euangelio cata Iohannem : Vos «mihi testes estis, quoniam dixi eis qui missi sunt ab. Hierosolymis ad me, quia non swm Christus, sed quoniam missus sum ante ipsum. Qui habet enim sbonsam sponsus est : amicus autem sponsi est qui stat et audit eum ei gaudio gaudet bropter uocem sponsi. Huius rei mysterium ostensum est apud Iesum Naue, quando iussus est excalciare se, quod scilicet sponsus non ipse esset — erat Codd. : LPNX VR OD .A QM TU B

XVIIII,

3/6 Ioel 2, 15.16.

Apoc. 21, 9-11.

v/0 let. 7 3A:

9/12 Ps. 18, 6.7.

13/16

16/20 Io. 3, 28.29.

8/15 FIRM. err. 19, 3-5, p. 105, 21. — 9/18 PS-AVG. altetc. col. 1136. — 11/12 EVAGR. altetc. p. 40, 7. 16/20 FIRM. err. 19, 5, p. 106, 11. XVIIII, 3/6 PS-AVG. alterc. col. 1136.

XVIIII,

1 sponsus

4- et 24

2 spititales

D 7

3 ioelem

I7 ; loth** R

sanctificate] sancite L, X R 4 dicite R congtegate IN OQ M D ; et adgtegate TOU. 6 cubili L* P D Q? B ; cubile Q* T* ; cubilo O sponsam IL. R 4 quadriuiis /' O D? P ; quadtuum 4 9 XVII] XV O ; XVIII cer. uelut] tamquam N A B) 10 egrediens] procedens IN B ; procedit 44 5 uelut] ut IN VO.AAU*Bb uiam currere] ad currendam uiam N O D. AO M Bb 11 caeloNDAQMBb perfectio D ; processio P ; egressio N OZJ4QM B5 decursus QO M ; occutsus

N

DAABh

12 et non] nec N

4

B5 ; non R

lateat]

habeat R ; se abscondat IN 44 B f acalore PNPODAOMBb 13 ueni Jet D uxorem] sponsam R. 14 sanctam oz. D 15 a deo] dominum O — habentem a deo R. 16 domini O item ozz. O cata] secundum 24 7 17 ad me] a domino O

sum] illum O 22 excalciari P

18 non oz. O*

sed] et O

19 enim oz. D 91 iesu L^ P quando O c- ipse non IN

quoniam ozz. D

ip-

OM —. iussus] iustus LL

56

AD OVIRINVM II, xvin

enim in lege, ut quisque nuptias recusaret calciamentum deponeret, calciaretur uero ille qui sponsus futurus esset — 2; Et factum. est, quomodo fuit Iesus in. Hiericho, circumspexit oculis et uidit hominem

stantem ante faciem suam et frameam

haerentem in manu eius et dixit : noster es aut aduersariorum ? "lle autem dixit : ego sum dux uirtutis Domini, nunc aduemi. Ei Iesus cecidit in faciem ad terram et att dli : Domine, quid 3o imperas famulo tuo ? et ait dux wirtutis Domini : solue calciamentum de pedibus tuis. Locus enim, $n quo stas, terra sancta est.

Item in Exodo Moyses iubetur calciamentum deponere, quod nec ipse sponsus esset : Et apparuit ei angelus Domini in flamma ignis de vubo : et widet, quoniam rubus ardet igni, vubus autem 35 non cremabatur. Et dixil Movses : transiens uidebo hoc grande

uisum, cur utique non crematur rubus. Vt uidit autem, quoniam accedit uidere, uocauit eum. Dominus Deus de rubo dicens : Moyses, Moyses. Qui dixit :quid. est ? et dixit :ne accesseris hoc nisi solueris calciamentum de pedibus tuis. Locus enim, in quo 4o Slas, lerra sancta est. Et dixi ei : ego sum Deus patris hui, Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Iacob. Hoc autem manifestatum est in euangelio cata Iohannem : Et respondit illis

Codd. : LPNX VR 20D 4A QM TU B

23 cf. Deut. 25, 9 ; Ruth 4, 7.8.

25/31 los. 5, 13-15.

33/41 Ex. 5, 2-6.

42/46 Io. 1, 26.27.

23 lege -- praeceptum T? quisquis 7" P^ ; quis D 24 reponetet O ; -4- et TON 28 quomodo] quando M* fuit] uenit OQ M iesus oz. D* in

om. IP XO

oO

circuminspexit 74

26 oculis J- et dixit IN

— circumstantem

29 haerentem] ferentem 5 O ; habentem Q M T* ; oz. D in manum R dixit -- ei IR D aut] an NO MB 28 autem ozz. IN B tunc OQM T U ; non X* ;modo D adueni et] adueniet L, R O ; adueniens PN QMT [UB adueniens et P 29 procidit O M ad] in D dominus L* ; ozz. P*

$0 imperans U ; dicis QM ait J- illi R D ciléiament: D ; J- tuum R 31 locum D*

uirtutum R in oz. T* U

dominus IL? quo 4 tu

QM 32 moses $y calciamenta D deponere] soluere Q M 33 nec om. O0 sponsus 4- non O? et om. R illi D in flammam O* D* 34 uidit R D ;4 M? T? 5 quia l/ ardebat V R JA M? 5 ; atderet T? igni tubus] ignoribus D* ; ignibus D? 35 moses I uideo R 36 utroque L.* ; utruque I? non] ardens non T?; oz. T* U — ctemabatur D* ut] et. Q* quia I7

34 accidit I,

eum] autem L* ; oz. Q

deus] ihu O* ;ihus O?

38 moses! T? ; moyse IN X ; mose L ; moysen U ; mosen T* moses? T? ,; moyse IN X ; mose L T*; moysen U ; oz. D qui ozz. O uid — dixit oz. JULUEcort (3 (9) Deceed huc IL "NRO*D.AAQ?M?T?U?Bb; hoc

locus X

389 quo -- tu

OM

40 patrum tuotum ;4 P

4i deus! oz;. T*

abtahae P et! og, NW R AB p et? om. B hac 4A manifestum est L* IN R O B 5 ; manifestatur / 42 cata] secundum A 7 ili PNXOB

V 87

AD OVIRINVM II, xvini-xx

57

lohannes : ego quidem wos baptizo in aqua : in medio autem uestrum siat, quem wos non nostis : ibse est enim, de quo dixi: 45 post. me ueniens homo ante me factus est, cuius non sum dignus

corrigiam calciamenti soluere. Item cata Lucanum : Sint lumbi uestri adcincti et lucernae. ardentes et os. similes hominibus expectantibus dominum suum, quando ueniat a, multis, ut cum uenerit et pulsauerit, aperiant Wh. Felices serus 2llà quos adso «eniens dominus inuenerit wigilantes. Item in Apocalypsi : Regnawit Dominus Deus omnipotens, gaudeamus et exultemus et demus ei claritatem, quoniam uenerunt wupiiae agni ei uxor

eius se praeparawit. XX.

QvOD CRVCI ILLVM FIXVRI ESSENT IVDAEI.

Apud Esaiam : Expandi manus meas tota die ad plebem contumacem et contradicentem mihi, qui ambulant uias non bonas sed ost peccata sua. Item apud Hieremiam : Vemie, mits iamus lignum in janem eius et eradamus a terra uitam etus. Item in Deuteronomio : E? erit pendens wita tua ante oculos Codd. : LP(usque ad 6 deutetonomio)N.X VR. DW(inde a 48 medio)OD 24 QM TU B 46/80 Luc. 12, 35-37.

51/53 Apoc. 19, 6.7.

XX, 2/4 Is. 65, 2.

4/5 ler. 11, 19.

46/50 FIRM. err. 19, 6, p. 106, 20.

6/? Deut. 28, 66.

50/53 PS-AVG. alterc. col. 1136.

XX, 2/9 PS-AVG. altetc. col. 1135 et 1136 ; EVAGR. altetc. p. 28, 6. 4/6 LACT. inst. 4, 18, 27, p. 558, 1. 6/? PS-FIRM. consult. 2, 6, p. 57, 32 ; LACT. inst. 4, 18, 29, p. 358, 7. 43 iohannis D* 74 uos oz. V^ RbP.AD aqua -- paenitentiae D in? ozz. QM medio] ades? izeru W | autem oz. W/— 44 uestro L.X O D* T* U ; uestri T? stat] est D non nostis] ignoratis 24 2 est ozz. O* dixit DOPO

48 uenies X* ; ueniet M? ; uenit D

homo J- et R. ; J- qui

W D M?

46 cottigia O* O M* U ; oz. 4 calciamenta 44 B item] ita D cata] secundum .4 5 lucanum] P X R O D* ; lucan IN W D? OQM T* ; lucam ce. praecincti X V R. 47 lucetnae -- uestrae R 48 expectantes R. suum 077. oO

T?

ut] et W ; oz. R.

49ei

PP D

felices] beati IN 24 O M B 5 ; -- autem

illus P* ; ozz. W b (lapsu) adueniens] cum uenerit O 50 dominum Q apocalypsi J- iohannis O* 51 tegnabit W/ — 52 et] ut O damus [I7 ei ozz. W B c- eius et uxot agni Q M B3 -— ptaepatauit se IN O M ;

patauit se B XX, 1 eum D ; om. L

fixetunt essent R

2 - tota die expandi manus

meas QM plebem] populum D -- conttadicentem et contumacem O 3 contradicem R qui — bonas] et ingredientem uiam non bonam D ambulabant R 5 in pane L P X W O* DA Q M* T? etadamus] euellamus Q M ; -- eum D*

a tertam P* 4

lib. III, ptaef. 17 ualere deesz in P

uita R. ; ozz. A

6 etozm. V

et —

AD OVIRINVM II, xx

58

iuos, el timebis die et mocte e mon credes uitae tuae. Item in

Io

I

A

2o

psalmo XX : Effoderunt manus meas ei pedes, dinumerauerunt omnia ossa mea. Ibsi autem contemplati sunt el uiderunt me, diwiserunt uestimenta mea sibi el super uestem meam. sortem miserunt. Tu autem, Domine, ne longinquaueris auxilium twum, in auxilium meum adtende. Libera a gladio animam meam et de manu canis unicam meam. Salua me ex ore leonis et a cornibus unicornium humilitatem meam. Enarrabo nomen tuum fratribus meis, in medio ecclesiarum laudabo te. Item in psalmo CXVIII : Confige clawis de metu tuo carnes meas. Item in psalmo CXL : Alleuatio snanuwm mearum. sacrificium uespertinum. De quo sacrificio Sofonias dixit : Metwite a facie Domini Dei, quoniam prope est dies eius : quia parauit Dominus sacrificium. suwm, sanctificauit electos suos. Item apud Zachariam : Et intuebuntur in me, in quem iransfixerunt. Item in psalmo LXXXVI : Exclamaui ad te, Domine, tota die, extendi ad. te manus meas. Codd. : LNX VR 2WOD .A QM TU B

8/18 Ps. 21, 17-23. 20/21 Zach. 12, 1o.

16 Ps. 118, 120. 22 Ps. 87, 10.

1*7 Ps. 140, 2.

18/20 Soph. 1, 7.

$/18 EVAGR. altetc. p. 27, 12. — 8/11 LACT. inst. 4, 18, 30, p. 559, 1. — 16 EVAGR. altetc. p. 28, 13. 20/22 EV AGR. altetc. p. 28, 16. 20/21 PSFIRM. consult. 2, 6, p. 58, 22 ; LACT. inst. 4, 18, 29, p. 558, 11. 21/24 PSAVG. altetc. col. 1135.

* credis L.*W' D* 4 Q M* ; -- diesQ M* 8XX] XV R? ; om. R* N? ; XXI cet. etfoderunt L O TU pedes -- meos V — 9 autem contemplati sunt] ueto considerauerunt IN 4 B ) uiderunt] conspexetunt JN D 24 B 5h me 4etbOMTU 10 — sibi uestimenta mea 7" 44 Q M B 5 ; sibi uest. IN ; uest. sibi X ; uest. mea D uestem meam] uestimenta meam IN R* ; uestimenta mea

R*O gauetis

sottes misetunt / ; — mis. sottem L* NO.4Q MB ; elongesD

NO DAAQMTUB? 11 elontuum J-ameDAAQOMb 12

in auxilium meum intende P W' ; ad defensionem meam respice IN 74 B 5 ; adtende et D ; om. QM libera] eripe 44 5 ; erue IN B a framea NA Bh et —

13 meamoz.X* me de A7

DOOM . i3unicam 4- natiuitatem W/ — salua me ex] libera 14 unicotnis 7^ I T U ; unicornuis L ; unicotni Q* M* ; unicot-

nuotum NA D b natrabo N D AAT B» 15 in medio ecclesiae / P O? D? "Ab; in medio ecclesia B* ; in media ecclesia IN W D* OM P* item — 16 meas oz. X* — CXVIIII R ; XVIIII D* 16 configunt R claues Q M T* U ; claui IN

de metuo

O* ; de metutio

W ; de timote tuo IN D B

catni

meae OQM CXI T ; CXXVIII B 17 eleuatio N 4 Bh manum L X W O.AAQMT . i18sactilegio R dicit O afaciem U ;faciem W — 19 patuit p* dominus ozz. O suum ozz. W^ 20 electos] uocitos 74 ; uocatos V/ R P intuebantur W/ QM 21 in! oz. Q* in quem] quem D ; quam R transfixerunt] minasfixerunt O —LXXXVIII D*OMTU2D;LXXXVIII D*;LXXVI»P;LXXVWV tota die domine deus meus

tendi R ; expandi O D A b

22 et clamaui V A b domine toto die L X ; 7 ; domine deus meus tota die IN 74 B b et ex-

ad te oz. V ; — manus meas ad te

N D. AB

V 88

AD OVIRINVM

II, xx-XXI

50

Item in Numeris : Non quasi homo Deus suspenditur neque quasi filius hominis minas patitur. Vnde in euangelio Dominus 25 dicit : Sicut Moyses exaltawit serpentem n heremo, ita. exaltari oporlet Filwm hominis, ut omnis qui crediderit im filóum habeat wilam aeternam.

XXI. OvoD IN PASSIONE CRVCIS ET SIGNO VIRTVS OMNIS SIT ET POTESTAS.

VA

Apud Ambacum : Texit caelos würius eius, et laudis eius lena est terra : et sblendor eius wt lux erit, cornua in manibus eius erunt. Et illic constabilita est uirtus gloriae eius, et constituet dilectionem ualidam. Ante faciem suam ibit uerbum et praecedet in campos secundum. gressus suos. Item apud Esaiam : Ecce natus est uobis puer, et datus est nobis filius, cuius imperium

Xo

super hwmeros eius : et wocatum est nomen eius magnae cogitationis nuntius. Hoc signo crucis et Amalech uictus est ab Iesu per Moysen in Exodo : Dixit Moyses ad Iesum : Elige tibi Codd. : LiNX VR 2WOD .A QM TU B

23/24 Num. 23, 19.

25/21 Io. 5, 14.15.

XXI, 3/7 Hab. 5, 5-5.

8/10 Is. o, 5.

11/23 Ex. 17, 9.11-14.

23/24 EV AGR. altetc. p. 29, 5 ; PS-FIRM. consult. 2, 6, p. 57, 34 ; LACT. inst. 4, 18, 29, p. 558, 9.

XXI, 3/7 FIRM. etr. 21, 4, p. 111, 4. CTfo2T. 5. IDEE.

8/10 EV AGR. alterc. p. 43, 15 ; FIRM.

064 SCIZACTT2 HhSt, 4; 12: 0? p. 312,13-

24 minas oz. NOB

patitur unde] patiturum deinde .4

deus O

25

moses IL hetemo] deserto O B ; solitudine D exaltate X* 26 opottet JetLO omnes T' ctediderint T? ; crediderunt T* U in ozz. Q* filium] eum I7 R.D A P ; -- non pereat sed D habeant T U

XXI, 1 ctucis oz. O uirtus] V^ R P D p ; uirtutis cez., sed cf. capizula, 34 omnis ozz. 7Á sit oz. L 2et] V^ RP D A B? b ; oz. cet., sed cf. capitula 38 abacum Q? ; abbacum IN 7A ; ambacuc

R O? T* ; abacuc L M? B ; abbacuc 7

texit] operuit OM . laudes L* W/ D* Q* M* ; laude T?;laus TFU 4 ut| et R lux] lumen D et cotnua IN ; cotnus 7A in — 5 erunt] sunt in manibus eius Q M Bet] ei L X O* A; om. Vb O* illic — uirtus ozz. IN B gloria IN R 4 ; et gloria W/ ^ eius oz. T U . constituet dilectionem] constitutionem

B

6 dilectionum

24

iuit B* ; audiuit 5

ptecedit 44 ;

procedet D ; procedit IN B ; exiet Q M ? in campum D 74 5 ; in campis Q M egressus D ; greges L..N X* WW TUB suos] eius T* 8 uobis] nobis W'O?'D et]est^P;om. 4b 9uocitum R* — magniconsilii D OQM — 10 crucis ozz. O

iesu 4- naue D

item 2A 5 dixit 4- autem P sen L elegi X Q?

11 super moysen IW OQ M* ; per mosen L ; 4-

ad moysen iesus X ; iesus (dominus L?) ad mo-

V 89

II, xxt-XXII

AD OVIRINVM

60

uiros et exi el constitue cum. Amalech in crastimum. Et ecce ego stabo in cacumine collis et uirga Dei in manu mea. Et factum est, cum leuabat manus Moyses, praevalebat Israhel. Vbi autem 15 submáserat

manus,

Amalech.

inualescebat

Sed manus

Moysi

graues, et accepto lapide subbosuerunt sub eo, et sedebat swper eum, el Aaron el Or sustentabant manus

hinc et inde, et factae

sunt manus Moysi stabiles usque in occasum solis, et fugawit Iesus Amalech et omnem populum eius. Et dixit Dominus ad. V 9o

20 Moysen : scribe hoc, ut sit memoriae àn libro, et da 4n aures Iesu,

quoniam. deletione deleam memoriam. Amalech de sub caelo.

XXII. QvoD IN HOC SIGNO CRVCIS SALVS SIT OMNIBVS QVI IN FRONTIBVS NOTENTVR. Apud Ezechihel Deus dicit : Tvansií mediam Hierusalem et notabis signum swper frontes uirorum. qui dngemuni ei merent ; ob iniquitates quae fiunt in medio ipsorum. Item illic : Vadite el caedite et nolite parcere oculis uestris. Nolite misereri sentoris aui iwuenis el uirgines eb parwulos et mulieres interficite, ut Codd. : LNX VR AWOD .A QM TU B

XXII, 3/5 Ez. 9, 4.

5/9 Ez. 9, 5.6.

XXII, 2/9 PS-AVG. alterc. col. 1135 ;EVAGR.

alterc. p. 34, 15.

12 exi et] exiet L.* R U ; -- praeliate D? in crastino X — et* ozz. NWOD QMTUB ego oz. D 13 uirga domini 44 Q ; uir dei X* manu mea] manum Z4 14 leuabit L* moses L isttahel 44 M* 15 summisetit R ; summittebat O

manus -- moyses l/ P

inualesce IN

sed 4- erant D ;

-- factae sunt I. moses L* ; moysei X W ; mosei L? 16 graues erant et M? T? B ; erant graues et V P^ ; graue sed 7A sub eum AN* 1* eum ozz. ZÁ ett IX X2RATS QW? no etibussD BronemINIO sustentabat IN O ; sustendebat R ; sustinebant D 74 QO 5 ; tenebant M? (te in ras.) manus -- eius

WPWDTUB I »moses I5*

et? ozz. R.

et* ozz. R.

stabile M* ; stabilis O*

18 moysis O* ; moysei X ; mosei et exfugauit OQ M* ; et effugauit R

fugauit — 19 populum] fugatus est amalech ab iesu et omnis populus I7 20 mosen I ut —libto]inlibroin memoria(QM | memoriaNP2WODT U B ; memotia et X. iesu] eius ILL N XOTUB 21 deletionem W? Q* M* T* U ; deletio W* ; delectione R o ; delectionem X* ; -- eius W/ memotiam 07. Q M ; J- eius W

XXII, 2 notantut 7" Q M ; signantur D deus] dominus L R D ; ozz.

Q.M

3 ezechielum

7 dicit deus 2 5

V ; ezechielem /7' per mediam V D ;

media Q M* 4 supet frontem R ; in fronte V/ ; in frontibus O M qui — D ipsorum oz. W' ^ metent] gement IN B 6 fient R ; sunt V/5 eorum O uadete R* ; uidete X ; —- illic R 6 uesttis J- et I7 seniori O M T? ; seniores N RPOD Ah;seniortibus VW | vaut] et V^ P D iuueni Q M T? ; iuuenes

RZ OD Ap ; iuuenibus

V W

et!] sed T

interficere O

AD OVIRINVM II, xx1I-XXIII

ór

perdeleantur. Omnem, autem, swber quem signum scriptum. est, ne teligeritis, et ab tbsis sanctis meis incipite. Item in Exodo 10 Deus ad Moysen : Et erit sanguis in signo uobis super domos, in quibus ibi eritis : et widebo sangwinem et protegam wos, et non erit in uobis blaga deminutionis, cum percutiam terram Aegypti. Item'in Apocalypsi : E? uidi ecce agnum stantem in monte Sion et cum eo centum, quadraginta quattuor milia habebant nomen eius e nomen atris eius scriptum in frontibus. Item illic : VA

Ego A et Q, brimus et nouissimus, initium et finis. Felices eos

qui faciunt praecepta eius, ut sit botestas eorum super lignum. XXIII. OvoD MEDIO DIE IN PASSIONE EIVS TENEBRAE FVTVRAE ESSENT.

^

Apud Amos : Ef erit $n illo die, dicit Dominus, occidet sol meridie, et obtenebrabitur dies luois : et comnuertam dies festos uestros in luctum et omnia cantica uestra in lamentationem. Item apud Hieremiam : Exterriüa est quae parit et taeduit anima eius. Subitt sol ei, cum adhuc medius dies esset, confusa est et

Io

maledicta. Reliquos eorum 4n. gladium dabo in conspectu inimicorum. eorum. Item in euangelio : A sexía autem hora tenebrae factae sunt ber totam terram usque in horam nonam. Codd. : LNX VR 2WOD .A QM TU B 10/12 Ex. 12, 15. XXIII, 3/5 Am.

13/15 Apoc. 14, 1. 8, 9.1o.

16/19 Apoc. 22, 13.14.

6/9 Ter. 15, 9.

9/10 Matth. 27, 45.

XXIII, 3/? PS-FIRM. consult. 2, 6, p. 58, 5.

3/9 EV AGR. alterc. p. 39, 7;

LACT. inst. 4, 19, 3-4, p. 360, 17.

Sperdoleantut :N ^ omnes R -- scriptum est signum O scriptum — 9 tetigetritis] inueneritis nolite tangere D 9tetigeritis - eos.O M —— et— incipite om.WW ab ipsis sanctis] a IN B incipiam 24 10 mosen I. in signum q2

11 ibi ozz.

5 D T?

13 et uidi et ecce

IW D OQ M T U P ; ecce uidi V ; et

pidigrys »2740Bà in montem LN XPP.4Q0M*TU 14L quadraginta L milia Q milia oz. OF D T? ; -- et V^ P O* D T? habentes 44 b — 15 et— eius ozz. Q.M eius?] ipsius 44 5 frontibus -- suis /' O B ; - eorum D 16 ego-J-sum X7 DT et'om..4 — dveius|sunt lignum 4- uitae IN 44 B 5 D

XXIII, 1 de medio D die passionis I occkidit R* W/D*.4Q* M* U 4 conuettat

IN

festo L ; oz. ,A*

futura D* ; ozz. IN obtenebtricabitur D 5 omnia

oz. D

3inoz. V cc MT

in lamentatione

iN D*.A 6 et territa 7 P O T* taedet O MT U animae M* * subiuit L* ; subit IN* R ; subis 44 ei] et NX2W DAAOQOMTUB media dies D ; dies medius R. esset - et R p Smaledicam W/ teliquis.X — in gldio NR*^/ZWDQOMTUB; in gaudio R* inimicorum] oculorum 2 9 meotum

IN X P AA M B ; suotum

-- nonam horam D

R ; oz.

W

10 in hora R ; ad horam

O

V 9r

AD OVIRINVM II, xxiir-xxv XXIIII. QvoDn A MORTE NON VINCERETVR NEC APVD INFEROS REMANSVRVS ESSET.

62

In psalmo XIIII : Now derelinques animam. meam ad inferos meque dabis sanctum. tuum. widere interitum. Item in ; psalmo XXVIII : Domine, inposuisti ab inferis animam meam. Item in psalmo II : Ego dormiui et somnwm cepe et exurrex, quoniam Dominus auxiliatus est mihi. Item cata Iohannem : Nemo aufer. animam meam a me, sed ego a me pono eam : gotestatem habeo ponendi eam ei potestatem habeo iterum 1o sumendi eam : hoc enim mandatum accep a patre meo. XXV. QvoD AB INFERIS TERTIO DIE RESVRGERET. Apud Oseae : Véuificabit nos post biduum die tertio. Item in Exodo : Et dixit Dominus ad Moysen : descende et testificare

populum et sanctifica illos hodie et cras, et lauent uestem suam Codd. : LNX VR AWOD .A OM TU B

XXIIII, 3/4 Ps. 15, 10. XXV, 2 Os. 6, 2.

B Ps. 29, 4.

6/7 Ps. 5, 6.

8/10 Io. 10, 18.

3/6 Ex. 19, 10.11.

XXIIII, 3/7 PS-AVG. altetc. col. 1136 ; EVAGR. altetc. p. 37, 20 ; LACT. inst.

4, 19, 8, p. 362, 14. XXV, 2 PS-FIRM. consult. 2, 6, p. 59, 15 ; LACT. inst. 4, 19, 9, p. 3653, 7. 2/6 EVAGR. altetc. p. 38, 7. 2/10 PS-AVG. alterc. col. 1137.

XXIIII, 2 mansutus T U S8XVPWDAQO? M*TUBb; XXIII Q* M* ; 071. IN ; -- quoniam 24A detelinquas M* T** U ; derelinquens IL in infetnum 44 b; in inferno D T ; ab inferos X 4 nec A p interitum] L X V^

R O ; corruptionem cez. item — 5 meam] supra pos? XXIII, 10 nonam zranspon. L, X O ; item supra ante XXIIII, 3 in zranspon. Q M T U B5 XXVIII] X VWOB;XXIII A ; XXVIII ce. domine oz. IN B inposuisti] eduxisti b JA b ; teduxisti Q M ; teuocasti IN B ; exttaxisti IV ; eruisti D 6 II] X* VRO;III T U ; III c. et! oz. R somnium cepi L X W/ O Q M T* U ; soporatus sum IN B ; quieui D A 5 et? om. IN B fesuttexi P ; suttexi

TOU XS OD UTER 8 deus D* auxiliator est mihi Q M ; suscepit me IW B ; suscipiet meD 445 itemoz. ROT UB ; -- ineuangelio N2W DAAQMTUP secundum iohannem 24 5 ; ozz. IN Sauferet IN R b W O OQ M T? B ; auferat T*U | ameom..AT ; —ameanimam meam O ponam eam IW c pono eam a me D B 9 ponendi — habeo oz. D eam -- a me IN et — 10 eam oz. W' | 10 adsumendi R eam oz. D mandata R* XXV,1tettia .N D sutgetet R 2 uiuificauit IN X O JA Q* M B ; uiuificati et b posttriduum T ; postriduum U in diem tertium T? ; oz. Q? -- tesutgimus D* ; -- resurgemus 5 D? 8 mosen L 4 populo V7 D et! oz. À sanctificate X ^ cras] ores U ; oras T* ; horas T? et? om. b uestimenta sua ODAAQMP

V 92

AD OVIRINVM II, xxv-xxv1 s el sint parati in berendinum

63

diem. Die enim tertio descendet

Dominus 4n. montem Sina. Item in euangelio : Progenies nequam et adultera signum quaerit, et sigmum mon dabitur illi nisi Ionae prophetae. Quomodo enim fuit Ionas in uentre ceti tribus diebus et tribus noctibus, ita erit et filius hominis tribus diebus 10 ef éribus moctibus im corde terrae. XXVI. OvoD CVM RESVRREXISSET, ACCIPERET A PATRE OMNEM POTESTATEM ET POTESTAS EIVS AETERNA SIT. Apud Danihelum : Védebam in uisu nocte : et ecce in mubibus caeli quasi filius hominis ueniens uenit usque ad ueterem dierum s e stetit n. conspectu eius, e qui adsistebant obtulereunt eum : et data est ei potestas vegia el omnes reges terrae per genus et omnis claritas seruiens ei, ei potestas eius aeterna quae nom auferetur et regnum eius non corrumpetur. Item apud Esaiam : Nunc exsurgam, dicit Dominus, nunc clarificabor, wunc exal- V 93 10 fabor : unc widebitis, nunc. intellegetis, nunc. confundemini,

uana. erit fortitudo spiritus uestri. gnis uos consumet. Item in psalmo CVIII : Dzc:t Dominus Domino meo : sede ad dexteram Codd. : L.:NX VR 9WOD 4 QM TU B

6/10 Matth. 12, 39.40. XXVI, 3/8 Dan. 7, 13.14.

9/11 Is. 55, 10.11.

12/15 Ps. 109, 1.2.

XXVI, 3/8 EV AGR. alterc. p. 42, 9 ; FIRM. ett. 24, 5, p. 115, 28 ; PS-FIRM. consult. 2, 6, p. 60, 6 ;LACT. inst. 4, 12, 12 €t 4, 21, I, p. 312, 10 et 367, 11.

PS-AVG. altetc. col. 1157. inst2u5 12427. D3213.21.

8/14

9/11 EV AGR. alterc. p. 38, 14. 12/14 LACT. 12/15 EV AGR. altetc. p. 41, 15 ; FIRM. ett. 24, 9,

p. 117, 4. B in perennum I7 diem] die tertio B ; ozz. IN enim oz. IN JS 6in monteN OM — nequa X W O* ? illis O* RWD.A*OMb Sionas]iona L X ^ inuentrtem 44 Q* 10 — in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus V b D XXVI, 1 cum oz. U — accepetit D? ; praez. et R sit ozz. IN 3 danihelem L.X V^ P W OAM? TU

descendit IN nisi J- signum 9 et? om. L* D

2 eius -- potestas B ; danihel N D B in

uiso R ; in uisum IN ; in uisione T* noctis L* D T? B 4 quasi oz. D T* ueniens ozz. l/ ad ueterum IN ; ad uenetem 74 ; ad uetustum D? B et stetit] steti O adsisterunt R ; 4- ei V AP 6 regni D tertae J- et O

et? ozz. O 4 setuient B? eius ozz. D 8 eius -- quae IN* ; 4- quod IN? corrumpatuf O ; cotrumpetetur B 9 clatificabo Q M* exaltabo M* ; exultabor R 10 nunc? oz. JA intellegitis IL, IN X.40* M nunc? 4non

I

confundimini

T* U ; om. L* dixit V^P WT

IN ; confundamini

igni O

O

11 erit oz. D

12 CVII] XV RO M*

fortitudine

; oz. M? ; CVIIII cer.

ad dextera mea IN ; ad dexteram L* ; a dextris meis

OD

64

AD OVIRINVM II, Xxvi

meam, quoadusque ponam, inimicos tuos subbedanewm. pedum. tuorum. Virgam uirtutis tuae mittet Deus a Sion, et dominaberis I 5 in medio inimicorum tuorum. Item in Apocalypsi : Ef conuersus vesbexi, ut widerem uocem. quae mecum. loquebatur. Et wid septem candelabra aurea et 1n medio candelabrorum. similem. Filio hominis uestitum boderem et erat praecinctus supra mammas zonam auream : caput autem eius et cadillà erant albi uelut 2 o lana aut nix, et oculi eus ut flamma 1gnis et bedes eius similes aurochalco sicut de fornace ignea. et uox eius ut sonus aquarum. multarum, et habebat 4n dextera sua septem stellas et ex ore eius gladius utrimque acutus exiebat et facies evus splendebat ut sol n wirlute sua : et cum widissem ewm, cecidi ad bedes eius tame quam mortuus, ei boswit super me dexteram suam dicens : noli timere, ego sum rimus el nowissimus ei wiuus qui fueram moriwus el ecce sum wuiwuens vn saecula saeculorum et habeo claues mortis ei inferorum. Item in euangelio Dominus dicit post resurrectionem : Daía est mili omnis bolestas in caelo et dn 3o lerra : ile ergo et docete omnes gentes tinguentes eos in nomine Patris et Falli et. Spiritus sancti, docentes eos obseruare omnia. quaecumque braecepi uobis. A

Codd. : LNX VR AWOD .A QM TU B

15/28 Apoc. r, 12-18.

29/32 Matth. 28, 18-20.

15/32 FIRM. etr. 24, 7-8, p. 116, 8.

13 quoadusque] donec N W'D A Bh. Bb

14 mittat R. ; emittet I/? O D?

OD.AABb a]ex NWODAOMBb VR i35etozm.QO M . conuersi AA*

perpedaneum R ; scabillum N D .A QM MU p ; emittit D* A

dominus L* N W^

dominauetris IN 24.Q* M* ; dominate 16 respexit L* ; oz. IN — 1? aurea —

candelabrorum ozz. B candelabrorum] candelabrum T* U ; -- aureorum IN B: simile JW 18 filium Q* M* uestitum ozz. X* podere N* V P D Q*

B ; podotem X* R O? T* U ; podote X? T? ; pudorem L IW* O* /4* ; phoderem Z4 supra (super D) mamillas 2 WO D A 19 zona auteam R ; zona aurea L^ D Q*? TU — autem oz. R. —- et capilli eius O uelut|ut V — 20 lana 4- alba W D ut] uelut O D similes ozz. O 21 aufichalceo X I^ P D M?T*Bfp igneo V R ; igne O? B ; ignis I/D ; -- ardentis D et uox eius om. O ut] sicut M* 22 multarum ozz. R dextra D sua oz;. D [35s

om. OTU 23 utrumque L* O U* ; uttisque A ; ex (om. V' R D) utraque patte L^ R D QO M ; -- habebat R exibat 7' Q? ; procedebat D et oz. A ut| et I7 — sol oz. L ut solow. OM . 2342ad]ante QM . 25 et inposuit / R.D JA 5 ; exposuit L ; -- manum D c- suam dexteram super meD dextram B 2€ ct! om. R uiuus [7 28 dicit o». Rb D.A T* 29 hominis potestas R* ; potestas omnis 74 30 et oz. OD U - gentes. omnes IN R. W/ B: tinguentes] baptizantes W 74Q M b ; om. L.* eos ozz. L.* 81 eas T? seruate B omnes R 32 praecipio X* ; mandaui B

AD OVIRINVM

II, xxvi

65

XXVII. QvoD PERVENIRI NON POSSIT AD DEVM PATREM NISI V 94 PER FriLIVM EIVS IESVM CHRISTVM. In euangelio : Ego swm. wa ei ueritas et wita. Nemo went ad patrem misi ber me. Item illic : Ego sum ostium : ber me si 5 qi iniroierit, saluabitur. Item illic : Multi Prophetae et iusti concupierunt widere quae widetis et non widerunt et audire quae auditis et mon, audierunt. Ytem illic : Qu? credit in filium habet witam aeternam : qui indictoaudiens est filio non habebit witam, sed ira Dei manebit swber ewm. Item Paulus ad Ephesios : 1o Ei cum. uenisset, adnuntiawit uobis bacem. qui longe et pacem his qui prope, quia ber ipsum habemus ambo in uno spiritu ad pairem. Item ad Romanos : Omnes enim beccauerunt et egent claritatem Det, sustificantur autem, dono vbpsius et gratia ber redemptionem quae est in Christo Iesu. Item in epistula Petri : 15 Christus semel ro peccatis mortuus est, 4ustus ro iniustis, ut nos offerret Deo. Item illic : In hoc enim et mortuis braedicatum est, ut suscttentur. Item in epistula Iohannis : Qw? negat filium neque patrem habet : qui confitetur fiium et filium et patrem habet.

Codd. : LN.X VR 2WOD

4 QM TU B

XXVII, 3/4 Io. 14, 6. 4/5 Io. 1o, 9. 5/* Matth. 15, 17. 7/9 Io. 5, 36. 10/12 Eph. 2, 17.18. 12/14 Rom. 5, 23.24. 15/16 I Petr. 5, 18. 16/17 I Petr. 4, 6. 17/19 I Io. 2, 25.

XXVII, 1 peruenire X M* posset T* U dominum R tum I7 7 christum iesum L IN .X V? P O ; iesum oz. A (zz. V )ipse dominus

AQMb me QM

V R

et! om.

X

QM

uita J- et R

sioz.WOTUB 5 quis :NXVbD.AQM ptophetae et iusti] propheta eius O* ; prophetae O?

2 pet -- chtis3 in] praezz. et 4 ostium] ianua

c- si quis pet 6 cupierunt

RPWDOMTUB quae! 4- uos £ D uidetis — quae? ozz. R. 4 audistis R 2O Q M T* U illic oz. B 8indictoaudiens] indicto non audiens O ; indicto in audiens DD ; non dicto inaudiens P ; indicto inobaudiens Q M ; inobaudiens T? ; non dicto audiens 7 ; non credit IZ est ozz. W. habet W/O D ;

uidebit

4 YR

9 manet R

paulus] in epistula Pauli D ; 4- apostolus 4

10 nobis D pacem 4- his W D A4 Q M? B h ; -- is U ; 4- iis M* et? ozz. D 14 hiis. E27; ti8- 172 2 Mitis RU SLURllistN. qui ozz. I, habemus] L IN. R O ; 4- accessum V (sed — ambo in uno spititu accessum) 7" JA 5 ; -- aditum X ;

— accessum pacem D ; -- pacem WK.OMTUB ambo — spiritu oz. X ^ in unum spititum D 13 claritate L, V^? P? W O Q? T U ; gloriam D iustificati B ;iustificatut W/ ^ per donum ipsius et gratiam D 14 in christum iesum B item oz. QM in epistula oz. JA petri] petrus apostolus 24 15 peccatis - nostris R* JW 4 T? B p O ; offerat V R item illic ozz. B

apostolus 44 om. O

15/16 et nos W ; oz. M* 17 in epistula oz. A

18/19 qui — habet ozz. B

iSetfiium oz.

16 offeret X iohannes P ; --

OD TU

. e&

66

AD OVIRINVM II, xxvii XXVIII.

A

To

1j

QvoD IPSE IVDEX VENTVRVS

SIT.

Apud Malachiam : Ecce dies Domini uenit ardens uelut clibanus : erunique omnes alienigenae et omnes iniqui stipula, et succendet illos adueniens dies, dicit Dominus. Item in psalmo V 95 XLVIII : Deus deorum Dominus locutus est et uocauit terram ab ortu solis usque in occasum, a. Sion species decoris evus. Deus manifestus ueniet Deus noster et mon. silebit. Ignis ante eum ardebit et 4n. circuitu eius procella nimia. Vocawit caelum susum et terram ut separaret populum. suum. Colligite illi dustos. eius eos qui disponunt lestamentum eius n sacrificiis : et adnunHabunt cael iustitiam. eus, quoniam Deus. $udex est. Item apud Esaiam : Dominus Deus uirtutum jrodibit et comminuet bellum : excitabit certamen et clamabit super inimicos suos cum fortitudine : tacui, numquid semper tacebo ? Item in psalmo LXVI : Exsurgat Deus, et disbargantur inimici eius et fugiant qui eum oderunt a facie eius. Quomodo deficit fumus, deficiant :

quomodo tabescit cera a facie ignis, sic pereant beccatores a facie Codd. : LINX VR 2WOD JA OM TUB

XXVIII, 2/4 Mal. 5,19 (LXX)

9/11 Ps. 49, 1-6.

15/28 Ps. 67, 2-8.

XXVIII, 2/3 FIRM. ert. 15, 4, p. 98, 29. 15/23 PS-AVG. altetc. col. 1137.

12/14 Is. 42, 13.14.

5/11 EVAGR.

alterc. p. 45, 1.

XXVIII, 2 — uelut clibanus ardens D 3 iniqui J- ut D 4 succendit D* ; succendent 74 illas D* item ozz. R.W/ 5XLVIII] X* RO; XLVIIII cet. dominus ozz. V est oz. R uocabit R 5/6 — a solis ortu - AB p

6inadDAOQMTUB? a]jex/; DAAB» 7 manifeste VDOMBb; manifestae 74 uenit OT U ante eum] in conspectu eius D A4 B / 8 et — uocauit ozz. R ptocella nimia] tempestas ualida ? W'D ;4 B 5 uocabit

IN T? ; et uocauit D* ; et uocabit D? ; aduocauit /A B 5 sutsumI, NXRD.A Q T ; suum O 9 et terra Q M* T* U ; aterram R* ; a tetra R? ; -- deorsum T ut sepatet OQ M T U ; ut discernat D ; discernete A B ) suum oz. O;

-- colligite illi populum suum 5 colligite] congregate 74 B 5 illi ozz. IN iustos] sanctos 24 10 eos oz. W AB b disponunt] ordinant D ;4 B super (supta B) sactificia D 74 B 10/11 adnuntiauerunt 74 12 domine deus oz. W' ptrodiuit L X RW .4OMTU B* ; ptodiet I et ozz. Lxo et — 13 bellum 5os certamen £ranspon. D comminuit D OQ? T? U ; communiuit T'* 13 excitauit LL, X RODOM T? clamauit ODOMT U

14 tacui .- quidem Q M

15 LXVI]

V R ; XLVII

O ; LXVII

ce.

dispergantur ? D M? ; dissipentur O ;4 B / 16 -— a facie eius qui eum oderunt (oderunt eum B) V B — oderunt eum ZO D AB? quomodo] sicut? IW DAABb defecit X W D* A fumus J- sic / R 1* quomodo] sicut D. AB tabescit] fluit / 74 B p ignis — facie? ozz. R ignis] eius T* peccatores — 18 dei oz. V a facie dei o». Q M*

AD OVIRINVM II, xxvrit

67

Dei, et vusti Vucundentur et exultent in conspectu Dei et laetentur in sucunditate. Cantate Deo, psallite nomini etus, wiam facite ei qui 20 ascendit in, occasum, Deus momen est illi. Turbabuntur a facie eius pairis orfanorum el dudicis uiduarum. Deus in loco sancto suo, Deus qui inhabitare facii unianimes in domo, broducens uinctos im wirlule, similiter eos qui inhabitant 4n monumentis. Deus, cum $rodires in. conspectu bopuli tui, in transeundo in 25 heremwm.

ltem

in psalmo

LXXX

: Exsurge,

Deus,

iudica

lerram, quoniam tw exterminabis in omnibus gentibus. Item in euangelio cata Mattheum : Qwid mobis et tibo, fili Dauid ? quid hoc uenisti ante tempus punire nos ? Item cata Iohannem : Nihil baier judicat sed omme iudicium filio dedit, ut. omnes 3 o honorificent filium sicut honorificant batrem. Qui non honorificat

filóum non honorificat patrem qui eum misit. Item in epistula Pauli ad Corinthios II : Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi,ut reporiet unusquisque sui corporis propria secundum quae egit siue bona siue mala. Codd. : LNX VR IWOD .A QM TU B

25/26 Ps. 81, 8.

24/28 Matth.

8, 29.

29/31 Io. 5, 22.25.

32/34 II Cot.

53 IO.

18 domini X* iucundentur] epulentur 5 ; epulentur 24 et? ozz. A 19 deo oz. L IN. X O et? — 19 iucunditate oz. D — et$ oz. V R .A tur] delectentur V R 4 5 in iucunditatem OQ M* ; in laetitia 4 B 5 tate oz. OM | domino RDAB psallite] psalmum dicite DB

et? — laeten19 canD AB

uiam] iter 4 B P 20 in occasu X* I7 ; ad occasum 24 5 ; supet occasum dominus DA4QMTUBP estom.L NXWvPO ei 4A p ; -- et

(ozz. 4A) gaudete (laetamini B) in conspectu eius (ipsius D) D A B 21 pattes XW QO* M*TUB iudices W O* 4 O* M* TUB dominus B 22 habitate ]W/ 4 B5 fecit "4 unius moris B producens] qui educet 245; qui educit B

23 uictos

I/* O*

in fortitudine D 74 B 5b ; -- accinctus in

potentia D eos] et V ; -- qui in iram (ira 74) prouocant D A B 5h ; -- qui inamaticant V/ ^ habitant IN DA B7 in oz. QM monumentis] sepulchris DA B 24 dum V 5bB ptodieris W/ D ; egredietis 4 B] in! — transeundo] coram populo tuo dum transgtedieris (-deris 24) 74 B 7 24/25 in heremo X Q M ; in deserto 74 B 5 25 LXXXI X* PW D AB? 26 terra Q* M* B extetminas P ; dispetdes D? 74 5 ; dispetdis D* ; heteditabis W in— gentibus] omnes gentes OQ M — item ozz. V^ 29 cata] secundum Ab

tibi 4- iesu.

OQM

dauid] dei V

RD A p

28 ad quid V/ ;quod B ;

qui7 huc. O? AQ? M? T? b punire] petdete 44 Q M P ; totquete b D cata] secundum JA 5 29 neminem patet iudicat P ; pater non iudicat quemquam D omnem L X O* Q* M* T* U — dedit filio T B 30 honotificent] honotificat O* ; honotificant Q? filium — 31 honorificat ozz. R. honotificat] honorificant X 74* 31 honotrificant X -- tnisit eum 44 item om. VW B 31/32 in epistula pauli] paulus V/ D B ; paulus apostolus 24 32 ptima R O? omnes — opottet] oportet D* ; oportet nos stare D? nos 0zz. T* U manifestare 74* 33 ante — tepottet ozz. L.* tepottet] recipiat I7 R ptoptia ozz. 4À 34 egit] gessit D

V 96

68

AD OVIRINVM II, xxviri

XXVIIII.

Qvop IPSE SIT REX

IN AETERNVM

REGNATVRVS.

Apud Zachariam : Dicite filiae Sion : ecce vex tuus wemit bibi justus et saluans, mitis, sedens super asinum indomitum. Item apud Esaiam : Quis nuntiabit uobis quia tgnis ardet quis s nuniiabit uobis locum illum aeternum ? ambulans 4n iustitia. ed manus abstinens a muneribus, grauans aures, ut non audiat iudicium sanguinis, ei comprimens oculos suos, me wideat V 9;

iniustitiam, hic inhabitabit in alta spelunca petrae fortis : banis dllà dabitur et aqua eius fidelis. Regem cum claritate widebitis. 1o Item apud Malachiam : Rex magnus sum ego, dicit Dominus, ei nomen. meum. nlustre est apud gentes. Item in psalmo I : Ego autem constitutus sum rex ab eo suber Sion montem sanctum eius admuntians $mperium eius. Item in psalmo XX : Commemorabuntur ei conuerientur ad. Dominum omnes termini terrae 15 e adorabunt $n conspectu tuo omnes batriae gentium : quoniam Domini est regnum et dominabitur omnium. gentium. Item in psalmo XXII : Awferte portas, principes, uestri et extollimini, portae aeternae, et àniroibit vex claritatis. Quis est iste vex clariCodd. : LINX VR 2WOD .A QM TU B

XXVIIII, 2/3 Zach. 9, 9.

[Ds22»6 72:

4/9 Is. 33, 14-17.

13/16 Ps. 21, 28.29.

10/11 Mal. r1, 14.

12/3

17/22 Ps. 25, 7-10.

XXVIIII, 10/13 PS-AVG. altetc. col. 1138. 17/21 FIRM. err. 24, 5, p. 115, I3.

12/13 EV AGR. altetc. p. 9, 15.

XXVIIII, 1 quod 4- et T* 2ueniet V/ — 3tibioz. R et ozz. V^ M mitis saluans / O mites P ; mitens B sedens ozz. R. supta B asinam PD indomitam 5 ; et pullum eius subiugale D 4 item oz. V^ qui J^

nuntiauit R O Q* M B quia — 5 uobis oz. W 5 5 nuntiauit R O D* QMB illum 4- in Q M* ; -- sanctum W/ in iustitiam L INN X W O Q M*

JERAUTSBI

6 aurem 5 D

ut non] ne

2 D

* sanguis 74

suos ozz.

bR

uideant O B 8 hic ozz. W^ inhabitauit L. Q* M* T* U ; habitabit IN 7 O D A 5 ; habitauit I 9 claritatem O* O* M* ; celeritate R? uidebit T?

10 item oz. lV/ — apud malachiam] malachihel B ego oz. V 11 meum] magnum (Q M est ozz. D item ozz. VOMTU INC RUD y Ever 13 adnuntians — eius] praedicans praeceptum domini 24 ^ eius?] ipsius V/ P

item ozz. centut 44 5

PDAb VR ZZ

XXII?^NWDAM?Bhb 14 deum WFM? T U omnes

15 tuo] eius 24 5»

omnibus W ; om. A h REXOUSTDETUPSSe EXCKTER OA

pis I? D? Q? B ; principum O trum O? QMBb

16 dominus R

commemorabunt D ; teminisfines D ; uniuetsi (-sae 74) fines

et J- ipse 4

dominatur

gentibus W ; oz. O item om. V/ — 1? XXII] auferite R* ; tollite W D .4Q Mb ptfinci-

uestras L7" 74 M? T? ; uestrum L. X O* ; uestto-

extollemini X W' ; eleuamini D 4 Q M b 18 aeternales ^ W O A , Ct om. R introiuit Q* M* claritatis] gloriae P IW D.AQM

Bb quis — 19 potens ozz. O ; quis — clatitatis? ozz. R. DWDAOMBbP

clatitatis?] gloriae

AD OVIRINVM II, xxvii 20

25

69

latis? Dominus fortis et potens, Dominus fortis 4n Proelio. Aujferte bortas, principes, uestri et. extollimini, portae aeternae, et. introiit vex. claritatis. Quis est dste vex claritatis? Dominus uirtutum ipse est rex claritatis. Item in psalmo XLIII : Eructawit cor meum sermonem bonum, dico ego opera mea. regi. Lingua méa éalamus scriptoris acute scribentis. Decorus specie swper filios homdnum, effusa est gratia in labiis tuis, Propterea benedixit te Deus in saecula. Adcingere ensem twwum ad. femur, potentissime decori ei speciei tuae, et intende et dirige et regna Propter lenitalem et ueritatem et iustitiam. Item in psalmo IIII : Rex meus et Deus meus,

quoniam ad te orabo, Domine, mane

et exaudies

uocem meam, mane adsistam tibi et. contemplabor te. Item in psalmo XCV : Domiünus vegnawit, exultet terra, ducundentur onsulae multae. Item. in psalmo XLIII : Adsthitit regina ad Codd. : LINX VR »WOD .4 QM TU B

22/28 Ps. 44, 2-5. IO-12.

28/30 Ps. 5, 3-5.

22/23 EV. AGR. altetc. p. 10, 2.

31/32 Ps. 96, r.

32/38 Ps. 44,

24/28 FIRM. ett. 25, 2, p. 112, 31.

19 dominus! — ?1 claritatis? ozz. D -- potens et fortis B — et — fortis? ozz. NOM fottis?] potens? JA Bh 20 auferte — 21 claritatis? ozz. B — auferte] tollite 4d QM b ptincipis IN R* O Q? uestras L7 P M? T? ; uestrum L X K ; uestra O*

extollemini

W/ ; eleuamini b 74 OQ M 5

aeternales £^ WO A

QMb 21 introuiuit O* Q* M* claritatis] gloriae P W/ 4 QM b quis — 21 clatitatis? oz. LL. X W* OQ M T* iste ozz. W? claritatis?] glotiae 5 W7? Ab domini R ; deus B 22 uirtutium M* claritatis] gloriae P W'D .4 OMBb SCIETUT] ES NLOQUTZS R8 PO SS CSSELEIOB S XSDETLIE 27 etuctuabit B 23 sermonem] uerbum / W D.A4QMBh | bonumom.;4 — ?4sctiptotis] scribae bDWDAQOMBb;om.X acutus X R ; uelociter W D 4 OM Bh sctibens LINIXR decoris specie L/" ; decoris species O ; speciosus forma I/D A B 5

prae filiis W D AB»

25 diffusa N*

W D AB

26 te oz. L

deus 4-

deus X ; 4- deus tuus D in aeternum D 74 B 7 ensem] enim R ; gladium D* A B h ; gladio D? tuo D? ; om. X ad]citcum B ; citca D 47. femus

Q* M ; -- tuum D potentissimum T* 24 decoti — tuae] specie et pulchritudine tua 74 B 5 ; pulchritudine et specie tua D decoris Q M* ; decote O? M? specie L .N W O Q? M? ; species Q* M* tua N*OM? et? om. PP D et dirige] et prospere procede B ^ ; procede 74 -- uetitatem et lenitatem V R P; uetitatem et mansuetudinem D 4 B 5 28 item — 30 te oz. OQ M . item. ozz. V^ jai 6; ANE 022 1 (9) o BL S HAC 29 et! oz. T* U ad te adorabo IN X V

mane et] mane L IN V^? O D* ; et A ; iuua me X

30 adsista mihi R ; adstabo tibi ? 44 B 5 contemplabo te X ; contemplot te O ; uidebo (4- te D 2 D.AB»P item — 31 XCV oz. R 31 XCV]XI/^POD (e£ R*, infra]. 32) ; *XCIIIAA; LXXXV LTUB; XCVIWQ? M* b regnabit X iucundentut] laetentur D 74 5 32 item oz. X V XLII] XV (e? R? infra [. 36) ; XCV R* ; XLIIII ce (ez R* znfra /. a6) adsistit DO MT U reginam U a dexttis tuis D 4 B p

V 98

AD OVIRINVM II, xxviI-xxx

7o

dexteram tuam in ueste inaurata. Audi, filia, el wide et inclina

aurem tuam et obliwiscere populi tui et domus patris ius, quoniam 35 desiderauit vex. speciem, tuam, quia ipse est Dominus. tuus. Item in psalmo LXXII : Deus autem rex noster ante saeculum, operatus est salutem. in. medio terrae. Item 1n euangelio cata Mattheum : Et cum Iesus natus esset in. Bethlem Iudaeae in diebus Herodis regis, ecce magi ab oriente uenerunt Hierosolyma 4o dicentes : ubi est qui matus est rex Iudaeorum ? uidimus enum stellam. eius in oriente et uenimus adorare illum. Item cata Iohannem dixit Iesus : Regnum meum non est de isto saeculo : si de isto saeculo

esset regnum. mewm,

ministri mei turbarentur V 99

ne traderer Iudaeis : munc autem regnum meum non est hinc. 45 Dixit Pilatus : ergo vex es tu ? respondit Iesus : tu dicis quoniam vex sum

: in hoc matus sum

et in hoc ueni im saeculum,

testimonium. dicam. ueritati. Omnis wocem meam. XXX.

ut

qui est de ueritate audit

QvoD IPSE SIT ET IVDEX ET REX.

In psalmo LXX : Deus, iudicium tuum regi da et iustitiam tuam filio regis judicare populum iuum 4n iustitia. Item in Apocalypsi : Ef widi caelum apertum, et ecce equus albus, et qui Codd. : L:INX VR 2WOD .4 QM TU B

36/34 Ps. 75, 12.

38/41 Matth. 2, 1.2.

42/48 Io. 18, 56.57.

XXX, 2/3 Ps. 71, 1.2.

33 in ueste deaurata P D ; in uestitu deaurato 74 B 7

inautata J- citcumamicta

uatietate (-tem IN 7) IN JA 5 ; -- amicta est uatietate (-tem / I)b W

OMTU;4

operta uatietate D ; -|- amicta et uatiegata l7 ; -|- circumotnata et uariata B

fili

N — et—84tuam oz. D 84 populum tuum I/ D. AQMBb et? 4- de Q* M* domus] L JN X V?" RO? ; domum ce. 33 desidetauit] concupiuit ABb dominus 4- deus IN W JA b 36 item oz. V^ LXXII] IX p^) (e£ R infra l 3); XLIII

R?; XLIIII

R* ; LXXIII

cef.

saecula

W D Ab

38vest-- et U — in medium O item oz. V/ —— euangelio — mattheum] psalmo LXXII R cata] secundum 44 5 38 iudae N X*XRWODM 39 uenetunt

J- ab OQ M* ; -- in D

hiertosolpma]

-mam

41 in orientem V/ W 4 Q* M* 5 et ozz. O* eum L* in euangelio Q M T U ; -- in euangelio / W'B ; oz. V 42 de hoc mundo D

RPWDM?*TBbh

RAAQMb item] cata] secundum 24 2

43 de — esset] de hoc mundo esset D ; esset de hoc mundo

W

. regnum meum ozz. D certatentur D 44 ne] ut non D traderet D* -- non est tegnum meum D -- hinc non est B 4ótuom.V A6rex] ego D ; praez. ego bDW..OMTUB in!] ad X natus oz. IN inueni R 44 uetitatis I, IN B

est de uetitate] ex uetitate O* ; ex uetitate est O?

XXX,1etloyz. XXVDOMB

2 in] praezz. item 5 (Japsu ?)

LXX]L

NXWV'PRO;LXXIcg;. da oz. W'* ; — da tegi B 8 tuum oz. b in justitiam R ; in tua iustitia ^4 B 5) ; in tuam iustitiam I 4 caelum 4- totum T U

AD OVIRINVM

II, xxx

7;

5 sedebat super ewm uocabatur fidelis el uerus, aequum iusiumque

tudicat ei broeliatur : oculi autem eius erant tamquam flamma.

ignis ei scriptum sparsam 1o qiti sunt wm

super capui eius diademata mulia. et boriabat nomen. nemini alii nisi sibi notum : et erat coopertus uestem. sanguine el dioitur nomen eius uerbum Dei : et exercitus in caelo sequebantur eum in equis albis et induti byssi-

mundwm,

et de ore eius exiebat gladius acutus, ut ex eo

percuteret nationes quas ipse pasturus est in wirga ferrea, et ipse calcabit torcular wini irae Dei omnipotentis. Habet etiam. in ueste ei n femore suo momen. scriplum : rex regum et dominus

15 dominorum. Item in euangelio : Cum uenerit filius hominis in claritate sua et omnes angeli cum. eo, tunc sedebit in. throno V 1oo claritatis suae et colligentur ante eum omnes gentes : el segregabit illos ab inuicem, quemadmodum pastor segregat oues ab. haedis, statue

oues

ad dextera

sua, haedos

autem. ad sinistra.

Tunc

20 dicet rex eis qui ad dextera sua sunt : uenite, benedicti patris mei, percipite quod uobis paratum. est regnum ab origine mundi : esuriut enim et dedistis mihi manducare, sitiui et potastis me,

hospes fui ei abdwxistis, nudus et existis, infirmatus swm et wisitastis me, in carcere fui et uenistis ad me. Tunc vesbondebunt

Codd. : LNX

VR 2WOD .4 QM TU B

4/15 Apoc. 19, 11-16.

5 illum

uetus 4- qui T?

15/40 Matth. 25, 31-46.

iustum quae L,. X RW. O* /4

6 eiudicat ? ; iudicans V. W/ D B eius ozz. O 8 scriptum -- est W^? nisi tibi soli notum

;

iustum qui Q?

4 pottabant D ; pottabam T* U O ; notum nisi ipsi D uestem

adspetrsam P ; uestem sparsa R ; ueste sparsa D Q? T? ; ueste conspatsa B 9 sanguinem R ; sanguineam 24 10 sequebatur O* et oy. RDABP byssino albo mundo D? byssinum -- album V W D* AQOMTUBP 1i mundum oz. 44 exibat »^ D? gladius -- utrimque V b W T? U ; 4utrumque T* ; 4- ex utrimque B ; -- ex (ozz. D) utraque patte DO M — 12percutetes 44 natio R quas — fertea oz. B pascitutus Q M ; pastotus R* ; pastor R?

etiam -- et£ tium O DOM B uit L R O Q* M*

esset R? OQ M ; et A

13 calcauit

O Q* M T U B ; calcaui R

in uestitu Q M i4femote]tempore T U — 18 dominanitem ozz. R 16etoz.W iv omnes oz.lN segtega18 illas R ; eos D quemadmodum] sicut D — haedis

"et P^PWO*DAOMTUBP 19 ad dextera sua] L IN X O ; a dextera sua 7Á 5 ; ad dexteram suam cef. haedos — 20 sua oz. R. ad sinistra] IN X ; a sinistra I, O 5 ; ad sinistram ce7. 20 dicit V D B tex om. b ad dextera

sua] L IN X T* U ; a dexteta sua 5 JA 5 ; ad dexteram suam V W Q M I? B ; ad dexteram O D sunt ozz. R? benedicti -- in regnum 2 21 regnum o. Q M ; -— tegnum quod uobis paratum est I" WW D 22 esuri IW* 4 dedisti DU sitiui 4- enim X . potasti U 23 abduxisti U ; adduxistis R OQ M ; suscepistis ^; -- me /ZIWOOMTUB? nudus et texistis oz. W QM texisti U ; uestistis T ; opetuistis D ; -- me2DTUBb -- nudus fui et

opetuistis me hospes et abduxistis D

infirmus R? J/*

24incarcetem D 4 Q

AD OVIRINVM II, xxx

72 a; ei iuslà dicentes

: Domine,

te uidimus

quando

esurieniem

et

pawimus, sitientem, et potauimus ? quando te uidimus hospitem el abduximus, mudum et uestiuimus ? quando autem te uidimus infurmari et in carcere et uenimus ad te ? Et respondens vex dicet eis : amen dico uobis, quamdiu fecistis uni horum ex fratribus 3o meis minimis, mihi fecistis. Tunc dicet illis qui ad. sinistra. : discedite a me, maledicti, im ignem aeternum. quem. parauit pater meus diabolo et angelis eius. Esuriui enim et non dedistis mihi manducare, sitiui et mon botastis me, hospes fui et mon abduxistis me, mudus el non uestistis me, infirmus el in carcere

2E

el non uisilastis me. Twnc respondebunt et ipsi dicentes : Domine, quando ie widimus esurientem. aut. silientem, aut. hospitem aut

nudum aut infirmum. aut 4n carcere e non uisitauimus te ? et

respondebit illis : amen dico uobis, quamdiu non fecistis uni ex oninimis his, neque mihi fecistis. Et abibunt isti án ambustionem 4o aternam, dusii auiem in witam aeternam.

CAECILI CYPRIANI AD OVIRINVM LIBER II EXPEICUL.

Codd. : LNX VR AWOD .A QM TU B

25 eis R ; et JA Q M* B ; om. M? te uidimus] uenimus te O* ; uidimus te O? et — 26 sitientem ozz. /Á 26 putabimus 24 quando — 27 uestiuimus om.W quando] raez. aut D ; -- autem 2 OM TUB 24 adduximus Q M ; suscepimus te (oz. D) b D ; -- aut b nudum et uestiuimus oz. O D quando autem] aut quando .D quando — uidimus ozz. Q M 28 infitmatum D ; infirmum V/ ; J- et uisitauimus

/

OM TUB

in catcetem. JW 4 Q? et inuenimus W O Q* M ; tespondit b.Q* ; 4- et b O? M? dicit L* -- amen IN B

eorum D ; om. b D

XR*WDB

eis

et!] aut 44 5 ; om.

et*] tunc O X R* / W D A

QM

tespondet 29 amen

- minimis fratribus meis D

30 dicit

O M ; om. X . ad sinistra] L* IN* X JA ; a sinistra b T*

U P ; ad sinistram (-I- suam Q M) «ez. ; -- sunt

81 praepatauit L.* R

32 enim oz. D

tis me 5 D

34 adduxistis

texistis D

in catcetem D 4 Q*

WOAOMTUBb

O M ; suscepistis P D

bWD AAQM b; -- erunt T? met oz. D

85 non oz. O*

tespondebunt -- ei IN

sitientem oz. B 3* in catcerem LLI:N ministrauimus tibi O 74 EI. — et? ozz. IN O* B illis 4- tex V7 WODAb isti] hi B

V

32/33 dedistis mihi manducare] cibasuestistis me]

uisitastis] uenistis ad

etoz.'T U

illi£

36 aut

XV DAO M* B uisitauimus te] 88 respondet / O? O M ; respondit

39 his] istis R* D 44 ; oz. b habebunt R* ; ibunt ambustionem aeternum I O* U* ; ignem aeternum

DAb 41 caecili — explicit ozz. ^ caecili cyptiani ozz. L IN X W 4 B ad cytinum T7 ; -- de sacramento christi (ozz. B) / 4 B explicit] finit X ^^ expl. ad quit. liber II L, ; — ad quit. de sact. cht. expl. liber II 44 ; ad quir. liber II de sact. expl. B ; — ad quit. finit liber II X

V xor

INGIPULDOIEIBER'

TERTIVS:

CYPRIANVS OVIRINO FILIO SALVTEM. , Pro fide ac deuotione tua, quam Domino Deo exhibes, fili carissime, petisti, ut ad instruendum te excerperem de scrip5; turis sanctis quaedam capitula ad religiosam sectae nostrae disciplinam pertinentia, lectionis diuinae succinctam diligentiam quaerens, ut animus Deo deditus non longis aut multis librorum uoluminibus fatigetur, sed eruditus breuiario praeceptorum caelestium habeat ad fouendam memoriam suam I Oo salubre et grande conpendium. Et quia tibi plenum dilectionis obsequium debeo, feci quod petisti, ut laborarem semel, ne tu semper laborares. Quantum potuit itaque mediocritas nostra conplecti, collecta sunt a me quaedam praecepta dominica et magisteria diuina quae esse et facilia et utilia legentibus pos15 sint, dum in breuiarium pauca digesta et uelociter perleguntur et frequenter iterantur. Opto te, fili carissime, semper bene ualere. I. De bono operis et misericordiae. IT. In opere et elemosynis, etiamsi per mediocritatem minus fiat, ipsam uoluntatem satis esse. III. Agapem et dilectionem fraternam religiose et fir$

miter exercendam.

Codd. : LP(os? 1? valete)'N.X VR 2WOD A QM TU B F(inde a cap. T)

Lib. III, Praef. 1 incipit ozz. b libet tertius] Praezz. eiusdem D ; -- feliciter V/ ; liber secundus L* ; ozz. IN ; ad eundem (eosdem |Q M* ; quirinum 7) excerpta (excepta P T U) capitulorum numero CXX (4- epistula cum indice libri sequentis b) b Q M T* U ; ad eundem liber III breuiarii de capitulis mandatorum dei ad christianae religionis disciplinam pertinentibus incipit epistula B ; epistula ad eundem T? ; Ziz. oz. W

2cyrino V perem O

— 3ac] hac X Q M* domino oz. R 4 exercerem X ; exci6 pertinentiam Q* M* ; oz. X . * longius D 8 librum T* U

fatigaretur R

9 fouendum

X B ; obaudiendum

O

tuam X

11 fecisti

L* 412quantoD* . potuT* 14et!'oz.XW DOMTUB et utilitate R;om.T U legentibus] gentibus R T* U B 15 in bteuiatia in O* ; in breuitio in O? ; in breuia R pauca — uelocitet oz;. R. paucaoz. X petrlegentur X ; leguntur » B 16 et — iterantut oz. X opto — 1^7 ualere ozz. IN fili ozz. W

sempet oz.

X V^R

17 ualere] Z/eruz adest P ; -- explicit

epistola incipiunt capitula CXX B ; -- excetpta capitulorum numero CXX T? ; -^- incipit ad eundem liber III P ; 4- capitula ^ Capit. 1 bic incipit F numeros graecis litt. exprimunt IN OQ .M TU — 3minus — satis ozz. F mitis.X . fiantXO? D ipsa,|Q M* T U ; ipse R uoluptatem X ; uoluntate DO M* TU . satis] plus X — 4agapen L.:NP OOM* T U B ; agape M?

dilectione

Q M* T* U

fratetnam 4- et F

cendam] IIII. si autem motdetis et incusatis inuicem uidete F

et? — B exet-

5 exercenda I7

V 102

74

AD OVIRINVM

III, CAPITVLA

IIII. In nullo gloriandum, quando nostrum nihil sit.

V. Humilitatem et quietem in omnibus tenendam. VI. Bonos quosque et iustos plus laborare sed tolerare debere, quia probantur. VII. Non contristandum Spiritum sanctum quem accepimus. VIII. Iracundiam uincendam esse, ne cogat delinquere. VIIII. Inuicem se fratres sustinere debere. X. In Deum solum fidendum et in ipso gloriandum. XI. Eum qui fidem consecutus est exposito priore homine caelestia tantum et spiritalia cogitare

IO

15)

debere nec adtendere ad saeculum, cui iam renun-

XII. XIII. XIIII.

20

XV. XVI. XVII.

2

XVIII. XVIIII. XX. 30

XXI. XXII. XXIII.

tiauit. Non iurandum. Non maledicendum. Numquam mussitandum, sed circa omnia quae accidunt benedicendum Deum. Ad hoc temptari homines a Deo, ut probentur. De bono martyrii. Minora esse quae in saeculo patimur quam sit praemium quod promissum est. Dilectioni Dei et Christi nihil praeponendum. Voluntati non nostrae sed Dei obtemperandum. Fundamentum et firmamentum spei et fidei esse timorem. Non temere de altero iudicandum. Accepta iniuria remittendum et ignoscendum. Vicem malis non referendam.

Codd. : LPNX VR AWOD .4 QM TUBF

6.sint — nihil sit nosttum X VR D *etom.W | SquoqueN X V7 R»W*DAOMTU plurimum V/ R sed tolerare oz. W D 9 debere — probantur ozz. F 10 non oz. V/ R sanctum 4- non esse / R 12 ne] ut non O T? B; non L T*UF 13 debere oz;. O 14 in — gloriandum] gloriandum in domino et fidendum in ipso F

D

solo D ;oz.X ^ ilo

tiauit ozz. F

deo B ; dominum

glorificandum 4

expositio M* U B ; exspoliato P

V/ ; domino X R

15/18 exposito — renun16 tanta

OQM*

18 renun-

dominum X

23 ad] ob

tiauimus L.NPWOQOMTUB 19 nec IN 21 numquam mussitandum ozz. W mutmurandumF circa]erga F ;ad V. — omnia oz. F 22 accedunt

X A F ; accidant L IN ; accident O ; 4- semper F

X -- temptati a deo homines L| IN O ; — a deo temptati homines 5 homines] omnes D domino X* W/ utozm.W probentur] explorentur D 74 5 24 de — martyrii] apud salomonem libetat de malis animam suam mattyr fidelis F

25in-- hoc F

dilectionis X* non uoluntati R

saeculum 74*

nihil .- esse V/

26 est 4- nobis X

27 dilectione W/ O* D ;

— 38 — uoluntate dei non nostrae 74

uoluntati 4- enim F

29 et firmamentum oz;z. F

30 ti-

morem] praezz. dei T U ; -- di V RF 31 timere W'* O* 4 32 dimittendum 74 ; praetermittendum V7 ;teminiscendum O 33 cap. om. IN mali F reddendam P V^? W D Q M b ; teddendum

F

V 103

AD OVIRINVM III, CAPITVLA

75

XXIIIT. Non posse ad patrem uenire nisi per Christum. XXV. Ad regnum Dei, nisi baptizatus et renatus quis fuerit, peruenire non posse. XXVI. Parum esse baptizari et eucharistiam accipere, nisi quis factis et opere proficiat. ' XXVII. Baptizatum quoque gratiam perdere quam conse40

55

6o

cutus sit, nisi innocentiam

seruet.

XXVIII. Non posse in ecclesia remitti ei qui in Deum deliquerit. XXVIIIT. De odio nominis ante praedictum. XXX. Quod quis Deo uouerit cito reddendum. XXXI. Eum qui non crediderit iam iudicatum esse. XXXII. De bono uirginitatis et continentiae. XXXIII. Nihil patrem iudicare sed filium et patrem ab eo non honorificari, a quo non honorificetur filius. XXXIIII. Fidelem gentiliter uiuere non oportere. XXXV. Deum ad hoc patientem esse, ut nos paeniteat peccati nostri et reformemur. XXXVI. Mulierem ornari saeculariter non debere. XXXVII. Fidelem non oportere ob alia delicta nisi ob nomen solum puniri. XXXVIII. Seruum Dei innocentem esse debere, ne incidat in poenam saecularem. XXXVIIII. Datum nobis esse exemplum uiuendi in Christo. XL. Non iactanter nec tumultuose operandum. XLI. Inepte et scurriliter non loquendum. XLII. Fidem totum prodesse et tantum nos posse quantum credimus. Codd. : LPNX

VR /2WOD AA QM TUBF

384 ueniri P V b A Bh ; petueniti R 36 cap. oz. IN

85 dei ozz. D

pet 4- dominum nostrum iesum F et renatus ozz. F ; -- et L

35/

qui O M* ; quis-

que X 36 perueniti P ; uenite D -- tion posse peruenire F possent R 39 paruum F est D 38qui F;om.D opeta 4A ; opetibus BF ptoficiet F ; perficiat T 39/40 cap. ozz. IN A0est PR DF 41 in ozz. P ecclesiam X R IW

domino / uotum F

OQ?

ei].et IW? ;.om. X W* T* EF

deo B ; dominum

R ;

QM TU . 44quis] quia 7 . domino X F reddendum -- est 46 iudicatus X* Q esset U ; est X* 47 patre! T* U B iudi-

cati JW patre? J/* ; -- non X* ab — 48 filius ozz. IN? ab eo oz. T U 48 honotificatur X RBbW TUBF;--et X 49 oportetet D ; debere X

VRF;deberem W . 50adhoc]|adhuc R* F — patientem] niteant F B1 peccatis nostris X D B ; peccata nostra F -- saeculatiter ornati I^ debete] oportere X I/R 53 alio delicto F nisi] sed B 54 — solum nomen X PZSR.

55 domini D

F ;nobis X W excuttiliter X

nec D* ; si O? ; ozz. O*

in christum B 60&de

fauentem R— paeteformetut P 52 opottere[ debere U7 F puniti] occidi

57 nobis es D ; est nobis

58 tumultuose] tutbulentet X BF ;--inU]RD

59 et oz. F

totum — 61 credimus] nos

tantum ctedimus in quantum posse F totum] tantum ^ O? ptodeesse 74 nos posse] non posse L P* ; nosse D ; posse X 61 credideris X

V 104

AD OVIRINVM

76

65

79

75

8o

85

9o

III, CAPITVLA

XLI Posse eum statim consequi qui uere crediderit. XLIIII. Fideles inter se disceptantes non debere gentilem iudicem experiri. XLV. Spem futurorum esse et ideo fidem circa ea quae promissa sunt patientem esse debere. XLVI. Mulierem in ecclesia tacere debere. XLVII. Delicto et merito nostro fieri, ut laboremus nec Dei opem in omnibus sentiamus. XLVIII. Non faenerandum. XLVIIII. Inimicos quoque. diligendos. L Sacramentum fidei non esse profanandum. bL Quod nemo in opere suo extolli debeat. LII. Credendi uel non credendi libertatem in arbitrio positam. EIIE Dei arcana perspici non posse et idcirco fidem nostram simplicem esse debere. ELLE Neminem sine sorde et sine peccato esse. LV: Non hominibus sed Deo placendum. LV Deum nihil latere ex his quae geruntur. LVIE Fidelem emendari et reseruari. LVIII. Neminem contristari morte debere, cum sit in uiuendo labor et periculum, in moriendo pax et resurgendi securitas. LVIIII. De idolis quae gentiles deos putant. IX Ciborum nimiam concupiscentiam non adpetendam. LXI. Possidendi concupiscentiam et pecuniam non adpetendam. LXII. Matrimonium cum gentilibus non iungendum. LXIII. Grauius delictum esse fornicationis. Codd. : LPNX VR 2WOD .4 QM TUB F consequi 4- fidem F 63 disceptare F debet F 68 idem R 64 experite X ; expetiri F fidelem W eam L N T*U B T? F ; -- nostram V^ 66 patientiam X* 67 ecclesiam 68 et] ut I7* nostto ozz. P* ne Q*IT*U deberem IW/* ; debet R* 69 deum operem F Oo v0faenetandum J- adusuram PF ^ "iquosquePP; que O* diligendos -- esse F 74 in 4- nostro F v6 — arcana dei D c—finem F ideo OMF 7* nostram ozz. X* — «8sine?] sin D ; si esse et si peccato JW *9 non -- debemus nos ipsos decipimus et uetitas in nobis non est F placendum -- esse X ^ 80 dominum X ^- nihil latere deum R ex] de F getantur O M* ; getentur B ; aguntur X 81 fidele oM? seruate debere F 82 nemini B mortem XWOT*UB*F 62 posse] raez.. que R

gentilium

83 uiuendam O* ; uidendo OQ M*

TOSSCE US R;-FetO cuniae D XWABF caue X

moriendo -J- autem V/ R

84 resurgendo

85 quos X F gentilis Li ; gentes X — putent L 86 nimium concupiscentiam -J- et pecuniam O 88 possidendam O pe89 adpetendum O* ; petendam U* 90 cum ozz. zÀ gentibus coniungendum M* 91 graue V R / W? D B ; grauem W* ; fornicationem

I ; fornicatio F ; -- suae X

AD OVIRINVM III, CAPITVLA

ny

LXIITI. Quae sint carnalia quae mortem pariant et quae V 1o5 spiritalia quae ad uitam ducant. LXV. Omnia delicta in baptismo deponi. LXVI. Disciplinam Dei in ecclesiasticis praeceptis obseruandam. " LXVII. Praedictum quod disciplinam sanam aspernaturi essent. LXVIII. Recedendum ab eo qui inordinate et contra disciplinam uiuat. LXVIIII. Non in sapientia mundi nec in eloquentia esse regnum Dei sed in fide crucis et uirtute conuersationis. LXX. Parentibus obsequendum. LXXI. Patres quoque asperos esse circa filios non opor-

95

100

105

tere:

LXXII. Seruos, cum crediderint, plus dominis carnalibus seruire debere. LXXIII. Item dominos mitiores esse debere. LXXIIII. Viduas probatas quasque honorandas. LXXV. Suorum et maxime fidelium curam plus unumquemque habere debere. LXXVI. Maiorem natu non temere accusandum. LXXVII. Peccantem publice obiurgandum.

IIO

I La] 5

LXXVIII.

Cum hereticis non loquendum.

LXXVIIII. Innocentiam fidenter petere et inpetrare. LXXX. Nihil licere diabolo in homine, nisi Deus permiserit. Codd. : LPNX

VR MNWOD .A QM TUB FE

92/93 cap. ozz. F sunt M* T U ; inter R morte Q patiunt P O? ; patient O* ; parant D quae? 4- sint D 93 ducunt L O D ; ducam R* — 94 baptismum.X . 95disciplina U B domini M* F ecclesiasticis J- et F obseruandum X ]JW/* F om. R 99 ab his F

101

91/98 cap. om. F et oz. W F

sanam] sanctam LN X D Q M* ; 100 uiuet D ; uiuant I7 ; uiuunt F

in sapientiam X O* D O M* T* U ; insipientia 24 eloquentiam X O* T* ; eloquium F 102 in ozz. D

F ;om.O*

et

-in DF

in? oz. OMTU crucis] iesu christi

consetuationis X D ; consolationis O

104 ob-

sequentium D 105/106 cap. oz. F patris O* ; parentes I7 7 citca filios aspetos esse X V R. A opottete] debere X V R 107 serui F plus om. T* domini F ; domino X ; J- in his X carnalibus 4- ministeriis X 109 cap. oz. W F item ozz. D B dominus X U* mitiot X ; -- citca set-

uos X 110 uiduas] Praezz. item IN, ez sic in sequentibus quas W F ; que X 111 suorum] praezz. si quis autem F fidelium] filiorum T U ; domesticorum F curam — 112 debete] non agit curam fidem negantes se deterior infidelibus F unumquem X 112 -— debere habere W /4 113 maiores R ; maior F natum IN XOT*U timete O M* U 114 cap. om. F peccandum W/ 115 cap. om. F hereticis] meretricibus IN non oz. R 116 innocentia IN W* ; innocentem 24 7 ; innocenter et D fideliter V/ R D et oz. T* U inpetrari F ; imperare R 117 diaboli 44 ; zabulo X in hominem V D

AF

permansetit L* ; uoluerit F

.

AD OVIRINVM III, CAPITVLA

78 120

LXXXI. Mercedem mercennario cito reddendam. ISOXATL Non augurandum. LXXXTITI Cirrum non habendum. LXXXIIII. Non uellendum. TARUNV Surgendum, cum episcopusaut presbyter ueniat. V 1o6 LXXXVI. Scisma non faciendum, etiamsi in una fide et in

125

LXXXVII. LXXXVIII. LXXXVIIII. XC. 130

13j

eadem traditione permaneat qui recedit. Fideles simplices cum prudentia esse debere. Fratrem non circumueniendum. Subito uenire finem mundi. Vxorem

a uiro non recedere aut, si recesserit,

innuptam manere.

XCI. Tantum unumquemque temptari quantum potest sustinere. AULL Non quidquid licet esse faciendum. XCIII. Praedictum quod heresis futurae essent. XCIIII. Cum timore et cum honore eucharistiam accipiendam. XCV. Bonis conuiuendum, malos autem uitandos. XCVI. Factis, non uerbis operandum. XCVII. Et ad fidem et ad consecutionem properandum

140

esse. XCVIII. Catecuminum peccare iam non debere. XCVIIII. Iudicium secundum tempora futurum

uel aequitatis ante legem uel legis post Moysen.

Codd. : LPNX VR 2WOD .A QM TUBF 119 mercedem ozz. IN

metrcennatii X 74 F ; -- tui F

reddendum IN O* F

121 120 augutiandum W' T? B F ; -- non abhominabetis neque auguriaueris F citum L* R* 4 Q* T U ; item citum F ; J- in capite QM — habendum 4- non 122 non] in F ; praez. batbam XVR; facitis comam ex capitis uestri F uellendam X V R F ; uellandum O ; uelandum C? ; praem. item in barbam F uallendum 24 ; J4- non corrumpitis effigiam barbae uestrae F 123 surgendo

aut] et F ptesepiscopos L* ; episcopo L? ; episcopis I/* M* F T*U uenetit X ; uenia a facie senioris exsurge ex honori F 124 biteris Q* M* faciendam X ; facienda D etiamsi — 125 rescismam X ; scismatha (Q M cedit oz. F 128 eandem .4 traditionem O* OQ M* T* U fecedet 5; credit JW 126 prudentiae L; prudentiam F ; prudentes X esse oz. F 127 fratres R. ; frater VW 128:cap.om.F ^ fine.4 129 discedere T discessetit F

130 innupta X F ; nuptam R*

maneat X ; permanere F ; 4-

131/132 cap. oz. F temptare X M* T* U uirum uxorem non relinquere X 133 cap. om. F num L*O esse J- patiendum uel O 134 hereses P ^ P? W DM?T?T*U* b ; hetes AF futura esset O 135 cum? oz. XOO MT euchatistia IN W ; euchatisticam F UPS accipienda IN W? ; accipiendum LXXXVIIII indigne reus etit corporis et sanguinis domini F 137 cap. oz. F cum bonis IN D coniungendem I7 138 operam dandum T? ; -- apud salomonem noli cita F 138 et! oz. NXWDATUBFb ad finemO ad? oz. L A b,OMF 141

consecrationem IN ; J- et 74 ; -- gratiae F

140 esse oz.

iam. oz. XOM 142 futurorum XR equitatem X 143 uel — moysen] LXXXIIII in actibus apostolorum pecunia tua tecum sit in mosen L T* petdictio F

AD OVIRINVM III, CAPITVLA

79

C. Gratiam Dei gratuitam esse debere. CI. Spiritum sanctum in igni frequenter apparuisse. CII. Correptionem bonos quosque libenter audire debere. CIII. A multiloquentia temperandum.

145

' CIIII. Non mentiendum. 150

CV. Frequenter emendandos qui delinquunt in domestico ministerio. CVI. Iniuria accepta patientiam tenendam et ultionem Deo relinquendam. CVII. Non detrahendum.

155

CVIII. CVIIII. CX. CXI. CXII.

160 CXIII. CXIIII. CXV. CXVI.

165

CXVII. 170

CXVIII. CXVIIII.

V 107

Non esse proximo insidiandum. Infirmos uisitandos. Susurrones maledictos esse. Sacrificia malorum acceptabilia non esse. Grauius iudicari de his qui in saeculo plus habuerint potestatis. Viduam et pupillos protegi oportere. Dum in carne est quis, exhomologesin facere debere. Adulationem perniciosam esse. Plus ab eo diligi Deum, cui in baptismo plura peccata dimittuntur . Fortem congressionem esse aduersus diabolum et ideo fortiter nos stare debere, ut possimus uincere. De antichristo quod jn homine ueniat. Graue fuisse iugum legis quod a nobis abiectum

Codd. : LPNX VR MWOD .4 QM TUBF 144 gratuita I 145 spiritum sanctum oz. F — in oz. I* U — igne L* X W*ODAM?*T?*BFEb;ignem W* frequentem 74 ; semper X R -- ftequenter in igne F apetuisse F 146/147 correptionem — debere] apud salomonem qui cottipit impium odietut ab eo F quoque IN X V D Q M* ; quos R 147 debere ozz. RO 148 a ozz. IN O* multieloquio F ^ 149 metiendum L* ; 4- apud salomonem F 150 emendando deum qui R delinquuntur T* U ; delinquent O

151 ministerium JN ; mystetio L'*

tiam acceptam X W' M* ; accepta iniuria F ; -- per Q M* R ; resetuandam D ; oz. F

salomonem F

cepta D F ; 4- deo 4

152 iniu-

154 detrahendam L 24 ; ttahendum P* ; -- apud

158 cap. om. F

triones X ; in ecclesiastico

OF

153 relinquendum

156 infirmus uisitandos esse F

F ; -- et bilingues VR F

159 iudicate

OMF

esse oz. F

157 susut158 ac-

his — saeculo] hisaeculo 74

160 potestatem X D ; potestates O* ; oz. F 161 uiduas 162cum/R B esset B qui INN O* ; -- sic D ; 4- est F

F

pusillos 24 164 adultionem

RO* 165 ab eo] a deo JA* ; ad eo 74? ; habeo X Q M* T* U dominum X F cui] cum F in om. T* U — plurima F ; pura X ; omnia D 166 dimittuntur oz. F 167 forte IN aduetsum X . zabulum F 168/169 et —

uincete oz. F 168 nos oz. D ; — nos fortiter T possemus X ; 4- dicere T* U ; -- decenter T? -

debemus D ; oz. O uincete possimus P

170 quod] quando U* in hominem IN V Q M* B uenit R D ; inueniat F 17i grauem X quod — 173 est oz. F abiectum] susceptum R.

AD OVIRINVM III, CAPITVLA-I

80

est et leue esse iugum Domini

quod a nobis

susceptum est.

CXX. Orationibus insistendum. I. DE

BONO

OPERIS

ET

V 108

MISERICORDIAE.

Apud Esaiam : Exclama, inquit, in fortitudine et nol? parcere,

sicut tuba exalla uocem. tuam, adnuntia plebi meae peccata ipsorum et domui Iacob facinora eorum. Me die de die quaerunt s el cognoscere uias meas concupiscunt, quasi Dlebs quae vustitiam fecerit et iudicium Dei non deseruerit. Postulant me nunc sudicium iustum et adpropinquare Deo concupiscunt dicentes : quid quia ieiunauwimus, e non uidisti, humiliauimus animas nostras, el mon cognowisti ? Im diebus enim ieiunii inueniuntur uolun1o fales uestrae. Aut enim subiectos uobis subpungitis aut ad udicia el lites ieiunatis aut. proximos caeditis bugnis. Vt. quid. mihi ietunatis, ut hodie audiatur uox uestra in clamore ? Non hoc ieiu-

nium, quod ego elegi et diem humiliare hominem animam suam. Codd. : LPNX VR LWOD .A QM TU B E(post 194 insistendum)F

I, 2/24 Is. 58, 1-9.

172 leuem X

domino

T* ; dominum

U

174 insistendum

-|- paulus ad

tesolonecen F ; J- caecili cyptiani ad quitinum exceptta (5c) capitulorum libri secundi explicit O M ; -- excepta capitulorum numero CXX expl. ? T U ; 4excerpta capitula (-lo W^*) tome expliciunt W' ; -- expliciunt capitula libri tertii ad quitinum P ; -- explic cap B ; deinde -- incipit ad quirinum liber tertius ^ Q M T U ; 4- incipit liber tertius ad quirtinum L ; 4- incipit liber III W' B ; 4- incipit

liber sancti cyptiani episcopi cattagenensis ex auctoritate cannonica quem sancta tecepit ecclesia F ; in nomine dei sumi incipit testimoniale sancti cipriani episcopi EB, qui bic incipit IL, 4 nuzzeros graecis liti. braebent O Q M T U opere X R E? ; .- et elemosina disks et oz. R misericordia E 2 inquit oz. L PO D JA p nolite E* pauere O 3 exalta ozz. W^* tuam J- et IN O? B adnuntiat U —— tuae X | 4eotum O ipsorum O me oz. E die de die I] de die die U* ; die die O* ; deinde R ; die in diem V/; de die in die P X* D U? ; de die in diem

cet.

quaerent R B et om. R cupiunt O B 6 et oz. LÀ domini X deteliquerit IN D B postulat F* meJameXVDAEF»bD nunc

om. T? ; -- et F*

ut quid est E*

*/S quid quia] quid quae O* ; quate O? ; ut quid E? F ;

S ieiunamus E

uides F? ; audisti 74

9 cognouistis IN*

enim oz. W' ieiunii uestri W/ T? ; ieiuniorum uestrorum E F inuenientur IN uoluptates W/ OQM 10 subiectus F* ; subiectis E? ; subditos

NB

conpungitis 74

ieiunitatis T* U ; uacatis R

ad] a O* Q M* aut oz.

E F

11 ieiunitis O* ; ieiunates W/* ; cedetis E F ; cedite IN

c

pugniscaeditis RD —— pugnusz4 — 12 — hodieut E F ;uthodieut O — auditut X* ; audietur X? hoc 4- est R 13 quod oz. Q M etgo P'* ; op. F* elegi -- dicit dominus X D EF et— hominem] nisi humiliet homo Q M et diem] per diem O? D? T? ; in diem W ; d««m E ; sed F ; oz. X ; -- et O* humilare I7 ; humiliarem IN* T* U homine IL

AD OVIRINVM III, 1 25

8r

Tametsi contorseris quasi circulum collum tuum el saccum et cinerem, substraueris, nec sic uocabis deiuniwm. acceptum. Non lale ieiunium elegi, dicit Dominus : sed solue omnem nodum iniustitiae, resolue suffocationes iwbotentiwm commerctorum, di-

milie quassatos in requiem ei omnem consignationem iniustam dissipa. Frange esurienti banem tuwm et egenos sine tecto induc 20

in domum iuam. Si wideris nudum, uesti et domesticos seminis

iwi non despicies. Tunc erumpet temboranum. lumen tuum. et uestimenta tua cito orientur. Et braeibit ante te iustitia et clarias Dei circumdabit te. Twnc exclamabis, et Deus exaudiet te. 2

E

Dum adhuc loqueris, dicet : ecce adsum. De hoc ipso apud Iob : Conseruawi egenum de manu potentis et pupillo cui non. erat adiutor

auxilaius

sum.

Os widuae

benedixi

me,

cum

essem

oculus caecorum, bes quoque clodorum ego essem et imualidorum pater. De hoc ipso apud Tobiam : Et dixt Tobiae filio meo : uade et adduc quemcumque bauperem. inueneris ex fratribus nostris, qui tamen 1n mente habent Deum ex toto corde suo. Hunc adduc et manducabit pariter mecum brandiwm hoc : ecce sustineo Codd. : LPNX

VR MWOD .4A QM TU B EF

23/28 lob 29, 12.13.15.16.

28/32 'Tob. 2, 2.

I, 16/24 PS-FIRM. consult. 3, rz, p. 97, 5. p- 96, 24.

24/28 PS-FIRM. consult. 5, 1,

14 tamen etsi O E ; tamen si F ; nam etsi W D T U ; etsi OM contotsetit IN* quasi] ut D collum ozz. D* sacco E F 15 cinere R E F ; -- et cilicium X substrauetis J- te X ; 4- tibi 4 ; 4- hoc E F? ; -- ho F* nec— uocabis] numquid O? ; ozz. O* ne X;non BF si W* uocabetis X ;

uocabitur N 7 DOMTUBEF ieiunium -- est O? c- acceptum ieiunium E F; 4- domino O? 16 ieiunium J- quod T* F?; -- quod ego E elegi] accepi 7 uolue D omne I PINUX STOQUMESRS UTE, E? nudum L* ; nondum R* ; modum M* E?

E

17 in potentiam 74 E ; in impiorum R

dimittere O* ; demitte X F ; remitte I7 18 iniustam] iniquam F ; iniqua 19 dissimula R frangent R* ; -- panem R esutientibus D ege-

nos 4- et O? T?

tectu X I/ O* D*

AEF

20 nudum oz. T*

uesti 4-

eum B.E 21 despicias E F ; dispiceris D* ; despexeris D? tempotaneum R»WODOMTBE*F»;tempotanem E* lumen] uimen L 22 citius IN orietur O* ; oriuntur F 23 te tunc] te et cum T U ; et et tunc R exclamauisses

T* ; clamabis D

et oz. T

dominus

R? /4

24. dicit L* X

W D .A b ; dices T* adsum J4- prope EF — de—apud]iteminz47 ^ hoc om. P ipsum X* 26 adiutorium X sum oz. W B OS 077. /À uiduae 4- semper D 27 oculos P. R. W/* 44 O* M* T*- E caecarum 24 ; Jdixit R pedes 5 .Q* M* ego oz. T? esse R ; oz. T? et — 28 pater om. IN B et oz. P D 28 de ipso hoc P* ; item 44 P ; oz. E F in tobia Ab dixit 7 OD*MIT*^BEF* tobias M? ; tobi E? ; tibi E* F* suo O?M T* 29 adduc] adhuc L, N* quem I7 . 30 nostris oz. E habet INIDRIEDIOUMETRUSBO babeat Vz43103- EEESP dominumX ex om.A 31 et manducauit T* U ; ut manducet IN B mecum] meum OM TU? mecum patiter F

huc R ; oz. X

et ecce F* ; esse R* ; om. O

V 109

AD QVIRINVM III, 1

82

te, fili, donec uwenias. ltem illic : Omnibus diebus uitae tuae, fili,

Deum 4n mente habe et noli praeterire praecepta eius. Iustitiam fac omnibus diebus uitae tuae et noli ambulare wiam vniquatatas : 35 quoniam agente te ex ueritate erit respectus operum tuorum. Ex substantia tua fac elemosynam et noli auertere faciem tuam ab ullo paupere. Ita fiet, ut nec a te auertatur facies Des. Quomodo et habueris, fili, sic fac : si tibi fuerit copiosa substantia, plus ex illa fac elemosynam : si exiguum habueris, ex hoc ipso exiguo 4o communica. Ei ne timueris, cum facis elemosynam : praemwwm bonum reponis tibi in diem necessitatis : quoniam elemosyna a morte liberat el mon. patitur ire in tenebras. Munus bonum, est elemosyna omnibus qui faciunt eam coram summo Deo. De hoc ipso apud Solomonem in Sapientia : Qui pawperem maseretur, 4; Deum faenerat. tem illic : Qui dat pauperibus, wumquam indigebil : qui aulem auertit oculum, in. multa penuria erit. Item illic : Elemosynis et fide peccata purgantur. Item illic : Sz esurierit inimicus tuus, basce eum, et si sitierit, botabis eum. Hoc enim Codd. : LPNX VR IWOD .A QM TU B EF 82/43 'Tob. 4, 5-11 (Vulg. 6-12). 44 Prou. 15, 27a.

32/44 PS-CAESARIVS 1078). 32te] et 44 ; oz.

44/45 Prou. 19, 17.

48/46 Prou. 28, 27.

47/49 Prou. 25, 21.22.

ARELAT.,

O — fiiioz.O

homilia

15 de eleemosynis (PL 67, 1077-

füli?]quiR

. 33dominum X . in men-

tem R O* habeto IN £& D? 7A B 5 ; habet R ; habete D* et oz. D noli] ille R* ; illi R? praeterire ozz. W'* eius J- et D T U E F ; 4- qui N*

iustitiam fac] in X ^ 34 noli] non 4 2G

te] et X ; oz. R

nas NN B ita T^ ate F

et erit F*

ab] absque D*

in uia F? ; uia R F*

etex XO

36 tua ozz. R*

— ab ullo paupere faciem tuam V R

35 agent elemosi-

94 et

fiat EF ; it X V. -- auertatur a te facies dei E ; — auertatut fac. dei quomodo] quo dm O* ; quantum O? 38 et] L P R. b O* A ;j ozz. cet.

fili] illi R ; oz. O 4A 39 climosina X Si 4- enim Q M exiguam R ; exigua X fuetis O* hoc oz. 4A exigaum T U F 40 communia z4* ne o7. P facies ESTES 4irepones PO 4 Q* M I?UEF?b tibi in| enim E ; 4- tibi in E* indie R D* EF elemosynam P* R O* Q* U* F 42 patietut D irae R I/* /4 U — 43 elimosinae .X ; elemosynam U — ea N? Q M* summo] domino R 44 de — sapientia] item apud solomonem V ; item in sapientia solomonis (salom. 5) 44 5 in sapientiam X* R O* ; in patoemiis IN / DOM TUB ; in prouetbiis F ; ozz. E pauperem — 45 qui om. E pauperis V/ R ; paupeti IN / O D Q M P? ; paupeto W B* ; paupetum Ab 4bjdeoNXPWODQOMTUBE p; domino L? pauperi R O JE da numquam egebit E ; non egebit 74 5 46 auettet 74 oculum 4suum 4d OM E F 5 ; 4- ab inopete X* ; -- ab inope X? magna penuftia 1/ ; magna inopia 44 P est D item illic o». E F 4? peccata[ delicta IN I QMB purgatur T* U E* et si IN esutiit Q ; esutit LL 4 M b 48 pasces L ; patce D* ; cyba X W A; ciba P" ROOMEF b illum X I R WAEEb eto. XV' AQMEFh siozm. R* W* O* sitiuetitQ M ; sitieris L* ; sitit /4 7 pota eum I ; potum da illi (illum F*) D 44 E F 5»

AD OVIRINVM III, t

83

faciens carbones uwos superjundes capiti eius. Item illic :Sicut V 110 so aqua extinguet ignem, sic elemosyna extinguet Peccatum. Apud

5

VA

eumdem in Parhoemiis : Ne dixeris: abi et veuertere, cras ego dabo, cwm ossis continuo bene facere. Non enim scis quid contingat sequenti die. Item illic : Qui obturat aures ne audiat inbécillum, et ipse inuocabit Deum et non erit qui exaudiat eum. Item illic : Qui conuersatur sine witwberatione in iustitia, beatos filios relinquet. Apud eundem in Ecclesiastico : F?/i, sí habes,

bene fac lecum et Deo dignas oblationes offers, memorare, quoniam mors non iardat. Item illic : Conclude elemosynam in corde pauperis, el haec ro te exorabit ab omni malo. De hoc ipso 6o in psalmo XXXV misericordiam et posteris prodesse : Jwuenior fui et senui et mon widi Tustum derelictum neque semen eius quaerens panem. Tola die miseretur ei. faenerat, ei semen eius in. benedictione est. De hoc ipso in psalmo XXXVIIII : Felix Codd. : LPNX

VR MWOD .4 QM TU B EF

49/50 Sit. 3, 3o (Vulg. 5, 53). 51/53 Prou. 5, 28. 53/84 Prou. 21, 13. 55/ 56 Prou. 20, 7. 56/88 Sit. 14, 11.12. 58/89 Sir. 29, 12 (15). 60/63 Ps. 202129526.

63/65 Ps. 40, 2.

49/30 ;56/59 ;63/67 PS-CAESAR. ibid. 49 uiuos] ignis IW 4 E F 5 superfundis D ; superfundens R. O* M* B* ; superpones l/ E ; supetponis F in (oz. T U) caput Q M TU 50 extinguit! P X/^RPWDO'TBEF sic--etXW'ROM . helemonSynam NS Oexringuit? IDXPENIVUDEWZU D Q9 p BEES on A peccata 17 apud eodem in F ; praez. item D ; de hoc ipso apud (-- eundem in M?) QM

; item in JA 7 teuettetis O F

51 prouetbiis 4A F 5 ; oz. E ego ozi. E 52 dabo 4- tibi

R

continuo] statim 24 7 enim ozz. D* scis ozz. R quid 4- tibi E F contingit F ^ 53 item illic ozz. O — obturat — 5B quioz. T U —— obdu-

tat X JA aurem D 4 5b ; -- suas infirmum E F 54 et! oz. D

SUELE

etate For

abii X ; uade 4 E F 7 E F ; -- plus T? U eum

'POEF inbecille A ; inbecillem X ; inuocauit IN O ; inuocabat F dominum

exaudiet IN F

55 uituperationem Q* M* E

iustitiam IN O* ; iniusticiae E ; iusticiae F ; oz. D

linquit

L P^

RPW*OOM

T U?;

reliquit U*

56 filios 4- non E

in te-

apud eundem] praezz. item

X D ; item 4A 5b ; om. E B5* et] ut 4 dignans W/* ; bonas P X V R ; donas IL offer L P IN W^ O D B ; offres R. W* ; offetes W? M? E b ; offeras F

memoratres U

58 include D

exorabunt X ; orabit IN B F

elemosina L* B

ab]ad U; ex F

de —

59 exorauit Q* M* ; 60 XXXV] o; 60

ptodesse /ranspon. T? de hoc ipso] item 24 5; oz. E 60 XXXV] V; XXXVIL(mnra)NWDAUBEF2D;XXXIPXRPOM;XXXIIO; XXXIII T ; -- iustus autem miseretut et faenerat quoniam benedicentes eum possidebunt terram maledicentes eum vae. s D misericordiam — ptodesse ozz. IN B ce] eie 103 E vom Rx T9 7E] postero P OQ M prode esse R AU iunior L* py RO D LAORE, 61 fui] iui M et!] etenim E non] numquam JW V R Deco m 74d EET 62 illius E 63 erit D'4B B de hoc ipso] item :4 5 ; oz. E F NOXOXMIDIBE] IZ 2M; XL vef. felix] beatus. N R V AOMBEFPD

.

AD OVIRINVM III, 1

84

qui intellegit super egenum et. pauperem, in die malo liberabit 65 illum Deus. Item m psalmo CX : Disparstt, dedit pauperibus, iustitia eius manet im saeculum saeculi. De hoc ipso apud Oseae : Misericordiam mallo quam sacrificium, et agmtwnem Dei quam holocaustomata. De hoc ipso in euangelio cata Mattheum : Felices sitientes et esurientes iustitiam, quta vbsi satura- V 111 zo buntur. Item illic : Felices misericordes, quoniam vbsi masericordiam consequentur. Ttem illic : T'hesaurizate wobis thesauros in caelo, ubi neque tinea neque comestura exterminat et ubi fures non. effodiunt. Vbi enim. fuerit thesaurus twus, illic erit et cor twum. Item illic : Simile est regnum caelorum homina negotiant 7 quaerenti bonas margaritas : ubi autem inuenit praetiosam margaritam, abiit e uendidit omnia quae habuit et emit illam. Etiam modicum opus prodesse. Item illic : E£ qu? potauerwt unum ex minimis istis calicem aquae frigidae im momume discipuli, amen. dico wobis, non peribit merces eius. Nemini Codd. : LPNX VR LWOD .A QM TU B EF

65/66 Ps. rrr, 9. 67/68 Os. 6, 6. — 69/v1 Matth. 5, 6. 7. — *1/*4 Matth. 20.21. 74/16 Matth. 15, 45.46. 77/39 Matth. 1o, 42.

6,

91/44 ;72/19 PS-CAESAR. ibid. 64 egentem L, l^ malaN2WODTUBE LESIUB 65ecuim N XRODABEF? Jg

item ozz.

BE

GS

libetauit N R O* 4 Q* M* dominus N RWODABE

TES PEXSPZERSSECXGICOZ:

distribuit

QM

66

manebit IL;VV ROT U . saeculum saeculi] aeternum X 7 W OQMTU de — apud] item in 74 5 ; item apud F ; apud E 6? Oseae] esaiam R malo X* V b O? D? A p ; uolo Q M ; magis uolo IW ; uolo magis M? E F ad gnitionem U ; ad agnitionem L T'* ; oblationem D

tum E

in hoc ipso T* U ; item in 44

secundum 24d b ; oz.

EF

mathei E F

68 dei -- magis E

2; in E

holocas-

euangelium X*

cata]

69 felices — v0 illic ozz. IN B

beati

VRWAOMEFP -- esutientes et sitientes O D E F ; qui esuriunt et sitiunt d OQ M 5 quia] quoniam z4 E F 70 item illic ozz. V E beati VRWAQMEEFb quoniam] quia Q M ; -- et X R 91 thensaurizate VWbcA QUU EE

autem E. E?

thensautos I/ b A U ; thensaurtum Q D M ;

thesauro IN R 32 neque? oz. W ; .- erugo neque E F? comestuta exterminat] tinea neque comestura demolitur I? ; tinea demolitur F* exterminant 18 et ozz. IN B ubi ozz. F 43 effodiunt 4- et (nec E ; neque F) furantur ZOLL RODOO MEER enim ozz. 4Á erit F thensaurus 2 74 Q MU; thesaurum X . tuum X illic] ibi E F eStuE: et om. X 94 simile] fili me 4A negotiandi F ; negotiatori E *5 bonam magaritam P O M E F ; bona matgatita R

ubi — 76 margatritam oz. F

et (zz. V) ubi enim V R E; om. X

*6 margaretas

uendit 44 E 5 habet opus oz. IN O B uni

EF

inuenerit 44 Q M 5

ubi autem] et ubi X ;

praetiosa R ; illam bonam

T'* ; margarita R ; oz. X

EF eam EF et: on. X EDUES

frigidae J- tantum 74 E F 5 ; -- atque O*

perdet mercedem suam PF

abit O ; uadit 7A 5

9? etiam — prodesse oz. W D E portauerit O* ; dederit E F 78

metcis WW ,4 E

*9 discipuli] meo E F

AD OVIRINVM

III, t

85

8o negandam elemosynam. Item illic :Omm? foscenti te da et ab eo qui uoluerit mutuari ne auersatus fueris. Item illic :S? wis in witam uenire, serua mandata. Dicit ille :quae? Dicit illà Iesus: non occides, non moechaberis, nom falsum lestimonium. dices, honora fatrem ei matrem et diliges jroximum tibi tamquam te. 85 Dicit alli iuuenis : ommia ista obseruaui. Quid adhuc mihi deest ? dicit lli Iesus : si wis perjectus esse, uade el wende bona tua el da egenis, et habebis thesaurum in caelo et ueni sequere me. Item illic :Cum wenerit filius hominis in claritate sua et omnes angeli cum eo, tunc sedebit in throno claritatis suae et colligentur N 112 9o ante eum omnes gentes. Et segregabit illos ab ànuicem, quemadmodwm. pastor segregat oues ab haedis. Et statue oues ad dextera sua, haedos autem ad sinistra. Tunc dicit vex eis qui ad dextera sua suni : wemnie, benedicti bairis mei, percipite quod. uobis paratum est regnum ab origine mundi? : esuriui enim et dedistis 95 mihi manducare, sitiui et botastis me, hospes fui et abduxistis,

Codd. : LPNX VR 2WOD .A(usque ad 88 item) QM TU B EF

80/81 Matth. 5, 42.

81/8* Matth. 19, 17-21.

88/113 Matth. 25, 31-46.

80 negandum X R A F ; negantes O* ; -- esee XV R helemosyna JN item illic oz. E ; anze *9 nemini £ranspon. D omnia O* ; omnis JN potenti 74* ; petenti 74? F 5 ; peti E te ozz. F 81 qui ozz. IN* mutuate IV ; -- a te LE E uersatus fueris U* ; auetteris te O* M* ; auertatis te Q? ; te auettas 4 P ; -- abeoL item ozz. W'* S2in]ad X N* V^ OM . dicit!J ait V R ; 4- et illi. D; ei X dicit?] ait 4 ^ 83 moechaueris Q* M* U ; -- non

furtum facies E F — dicis R* D 84 patrem tuum et matrem tuam E F diligis D tibi[ tuum X O D A E F 5 ; om. P? teJ-ipsum D E F ; -- etR 85 ille P* ; oz. X* A

ista] haec E F

obseruaui

J- a iuuentute mea X

quod U 86 dixit JA illis R omnia bona V/ R D E F ; omnia X Q MB 8? egenis] pauperibus 24 OQ M P ; -- et pauperibus E F thensaurum RAQM*UE

88 ueni 4- et F

illic — 113 in euangelio oz. 74

homi-

nis oz?. R. clatitati suae O* ; maiestate sua N QOMBF et — 89 suae supra ost I. 81 auersatus fueris /ranspon. X. 89inthrono]supra sedem F ^ maiestatis EF

E EXT

colleguntur E ; congregabuntur

F

90 gentes ozz. O ; 4- terrae E

segregauit O* Q* M* T* U ; segregant IN ; separabit F illas ab] ad E quemadmodum] sicut E F 91 pastores R. ; oz. segregant R? ; segregantur T? - segregat pastor / W/ D OM EIS statues sis oues] Praezz. quidem E ; -- quidem F

sua]

V R ; eos N OF T U — statuit ad dextera

SEXO I5 UU» Pdextera sua P ; a dextris suis E F ; ad dexteram D ; ad

dexteram suam ce. ad sinistram ce7.

2 ad sinistra] L* X T* U ; asinistra O P ; asinistris E F ; dici EX RESP SUhisYE E. ad dextera Sua] TES XEM:

a dextera sua P ; a dextris eius (ozz. F) EF ; ad dextetam suam ce.

53 etunt

E .F

petcipite — origine] possidete paratum uobis regnum a constitutione .F - quod uobis paratum regnum est (ozz. U) T* U ; — tegnum (4- caelorum D) quod uobis pat. est V^ R D Q M T? ; — regnum quod uobis est par. E 95 mihi ozz. T* potastis me] dedistis mihi potum (bibere E P) NP2WTUBEF 95/9? — nudus ... me hospes ... me in catcere ... me infirmus ... me E 95 fui] eram F

adduxistis P X /?' O M ; recepistis E ; collegistis

OQMTUBEFb

F ; -- meN

V5W

86

AD OVIRINVM III, 1

nudus el texistis me, infirmatus sum el wisitastis me, in carcere

IO o

IO

VA

fui et uenistis ad me. Tunc respondebunt ei dust. dicentes. : Domine, quando te uidimus esurientem. et bauimus, sitientem et botawimus ? quando te widimus hospitem et abduximus, nudum et uestiuimus ? quando autem te widimus infirmari et in carcere et uenimus ad te ? Et respondens vex dicet eis : amen dico uobis, quamdiu fecistis uni horum ex fratribus mets minimas, mahi fecistis. Tunc dicet illis qui ad. sinistra : discedite a me, maledicli, in ignem aeternum. quem. barawit pater meus diabolo et angelis eius. Esuriwi enim et non dedistis mihi manducare, sitius ei non botastis me, hospes fui e nom abduxistis me, nudus et non uestistis me, infirmus el in carcere et mom wisitastis me.

IIO

Tunc

respondebunt et ibsi dicentes: Domine, quando te widimus esurientem aut sitientem aut hospitem aut nudum aut infirmum aut 4n carcere ei non administrauimus tibi ? Et respondebit illis : amen dico wobis, quamdiu non fecistis uni ex minimis has, neque mihi fecistis. Et abibunt 1sti dn ambustionem aeternam, iusti autem in witam aeternam. De hoc ipso in euangelio cata Codd. : LPNX VR £WOD .A(inde a 113 cata) QM TU B EF 96 nudus et texistis me ozz. X O M . texistis] operuistis F ; coopetuistis E me oz. L P D, fort. recte, cf. Lib. II, xxx, 23 infirmus E F sum] fui E; om. F in catcetem P X Q? M* F 97 eram F eie IPs set N.

XQB 98 et] aut R pauimus 4- te IN B ; 4- teaut E 99 potauimus] dedimus tibi potum IN B F ; -- te E quando — 100 uestiuimus] aut nudum et coopetuimus te aut ospitem et suscepimus te E quando te uidimus oz. V^ quando -- autem F adduximus L P NN X P? OQ M T* U ; collegimus te aut F nudum et uestiuimus oz. T U 100 uestimus P* ; coopetuimus te PF;-rFautEF quando — uidimus ozz. B autem ozz. N E F te ozz. M* infirmum

QOMEF

et] aut

UNSEENC SLOPSUID OEC 101 et? oz. -— tespondens tex et O M

OM Fh ;uel

E; om.

TU

in catcetem

OE tespondit P IN B ; respondet O? E -- eis tex dicet E c eis dicet T? ; eis

dicit W/ T* U ; eis et dicit IN B ; et dicit eis 7 amen dico uobis ozz. E amen -- amen R 102 eorum E ; oz. F ex] de his F meis ozz. T* minimisoz.NWODTUBFEF;-rhisR;--etQM 103 dicit IN X R* W O*

DT*B;--FetTUF

illis] his F

ad sinistra] X R Q* M* T* U ; a sinistra

LOb;asinistris F ; ad sinistram ce. ; -- sunt

XRP»2WDOMTUP;-

erunt F 104 quem ptaeparauit X R ; qui paratus est F pater meus ozz. F zabulo E - pater meus diabolo et angelis eius praepatauit X 106 potastis me] dedistis mihi bibere (potum F) E F L P X Q M T U ; suscepistis E ; collegistis F TUBEF»/P 107 uestitis W ; opetuistis F uisitastis me .E et! oz. X E in catcetem

uenistis ad NW T BE?p tunc ozz. E aut hospitem E aut infirmum oz. T RW*DBF ministrauimus X V" R D? tunca P MRTDEE S om. E; respondet -- dicens F. 111 his] istis O D T

minimis fratribus FE hi F ; iusti L.*

112 nec

EF

fui] eram E F adduxistis nudus -- fui NP WW OO M infitmatus X ; -|- fui et non IN* F ; -- fui F uisitastis]

108 et ipsi] illi O 109 — nudum 110 aut] uel E F in carcerem X OM E F 5 ; ministrabimus D* et?]

l/ ; tespondit R eis O ; illi tex E ; ex — his] de minoribus his F ; ex hiis

et] tunc E

in ignem D E ; in supplicium F

in hoc ipso Q M T U ; item 5» secundum 44 7

euangelio oz. E F

ibunt

V

EF 5

aeternum X* D F

[erum adest A4

isti] 113

cata]

STIS

AD OVIRINVM III, 1

87

Lucanum : Res uestras wuendite et date elemosynam. Item illic : 115 Qui. fecit. quod. est. intus, fecit et. quod. foris est. Verum date elemosynam, et ecce wobis munda omnia. Item illic : Ecce dimidium. ex substantia mea do egenis el si cui quid fraudaut quadruplum reddo. Dixit autem Iesus : Quia salus hodie domus Wwuic facta est, quoniam et ipse filius est Abrahae. De hoc ipso ad 120 ad Corinthios II : Vestra abundantia illorum inopiam swppleat, ut el illorum abundantia uestrae inopiae sit swbblementum et sit aequalitas, sicut scriptum est : qui multum habuit nom abundawit et qui modicum mon vndiguit. Item illic: Qué parce seminat parce et metet : et. qui seminat vn. benedictione de benedictione. et. metet. 12; Vnusquisque autem, sicut corde proposuit, non quasi ex tristitia uel ex necessitate. Hilarem enim. datorem. diligit Deus. Item illic : Sicut scriptum est : distribuit, dedit pawperibus, iustitia eius manet in aetermum. Item ilic : Qué administrat. semen seminanti, e. banem. ad. edendum praestabit et multiplicabit Codd. : LPNX VR /WOD A QM TU B EF 114 Luc. 12, 33.

115/116 Luc. 11, 40.41.

116/119 Luc. 19, 8.9.

120/123

II Cor. 8, 14.15. IDGorio)ro.l1

123/126 II Cor. 9, 6.7.

127/128 II Cor. 9, 9.

128/131

115/116 ; 120/121 ; 123/124 PS-CAESAR. ibid. 114 lucanum] P X R O D* ; lucan IN W D? QO M ;lucano E F ;lucam ce. . . tes

— uendite] uendite quae possidetis 74 P elemosyna O item — 116 clemosynam ozz. O 115 — intus est F et zz. IN T U B ; —» quodet D defotis est D ; — est foris X uerum 4- tamen IN X EF et o», T* -- uobis omnia munda (4- sunt F) V

£4

116 elemosyna U B QM PF b; — omnia

munda sunt uobis E 11? ex substantia mea] substantiae meae E F — ' egenis] paupetibus 24 5 si cui] sicut IW ; si E ; cui R 118 quadruplum reddam R ; -— teddo

quadt. D

iesus] dominus

F ; oz. INN B; J- amen

dico uobis X

hodie ozz. IN T 119 quoniam] nam 24 iste .X A est oz. AA F ; — est filius D E de hoc ipso] item paulus apostolus 74 7 ; paulus E F ; -- paulus V R; 4 in epistula T?

120 secunda oz. IN? F

nostra IN ; J- autem D

inopia X R suppleat — 121 inopiae oz. X . 121 — et ut Q M ; ut oz. OD uesttaN M* — inopia IN R* A4* est X .4* ^ sublimentum R ut et

E;uti

N^ DOMB

122 habuit ozz. IN

non abundabit X 74 T? B* ; oz.

Q*

123 et! oz. O patce!] spatget et U parce?] parcet T* ; sparget U cto IA RS et? — 124 metet? oz. X — 124 et! og. D F in — 126 necessitate] sc babe? R. : in bene unusquisque autem sic aut corde dictione in bene ptoponit non ex tristitia uel ex dictione metet necessitate — in benedictionem L. P DXO*O*SM* TSULB de benedictione ozz. 4* F de]in N RP B ;om.L PO benedictionem P O? T* U

et?^oz. VROME

aeternam V/ EF 125 sic aut R om. D datorem] dolorem R

quasi ozz. V/ R dominus KR

metet 4- et P ; -- uitam

126 uel] aut D enim item illic o». E*, '. 197

sicuti X ; om. E F 128 aeternum] saeculum saeculi E F 129 seminantis L* P T* U ; seminante F ; seminat E ; seminant W* panem J- et Q* M

edendum] manducandum E 4A ; administrabit E

ptaestauit R. Q* M* U ; tribuet P ; tribuit

et? — 132 officii ozz. 4A ; et?

tiplicauituIo SO SD SOSEMCSCIPEEDIUR,

mul-

AD OVIRINVM III, 1-11

88

15 j

frugum.

el augebit incrementa

uestram

13o seminationem.

vustataae

uestrae, ut 4n omnibus locupletemini. Item illic : Administratio huius officii non tantum supplebit ea quae sanctis desunt, sed et abundabit er multam gratiarum. actionem in. Deum. De hoc ipso in epistula Iohannis : Qui habuerit substantiam munda et uiderit fratrem. suum. desiderantem, et. cluserut, wiscera. sua, quomodo agape Dei manet 1n illo ? De hoc ipso in euangelio cata Lucanum : Cum [acis prandium aut cenam, noli wocare amicos (uos neque fratres neque uicinos neque diwites, ne forte et illà veimuitent le : et fiet retributio tibi. Sed cum facis epulum,

14 o uoca mendicos, debiles, caecos, clodos, et felix eris, quoniam nom habent vetribuere tibi : vestituetur autem, tibi in. resurrectione vustorum. MINVS

FIAT,

IPSAM

MEDIOCRITATEM

PER

ETIAMSI

ELEMOSYNIS,

ET

II. IN OPERE

VOLVNTATEM

SATIS

ESSE.

In epistula Pauli ad Corinthios II : 5? wolwntas promfta est, Codd. : LPNX

VR AWOD .A QM TU B EF

131/133 II Cor. 9, 12.

134/136 I Io. 3, 17.

137/142 Luc. 14, 12-14.

II, 3/6 II Cor. 8, 12.13.

134/142 PS-CAESAR. ibid. II, 3/6 PS-CAESAR. ibid. 130 semen uestrum X

incrementum O E F

fructum E FP ; oz. O

ut]et N Y. locupletimini X U ; locupletamini T* P O* O M ;supleuit L* R ; impleuit I7 ea] et R om. XROMTUEbP 133 abundauit NOOQ M multarum Q M F

in domino

de hoc L* ; item 4A 5 ; om. E E F; -- huius D Jin. ; catitas cef.

V R D ; in domino deo X

134 substantia X* F

135 desiderantem

--abeo(t-etF)V'EF

de'ipso P [*.

mundi] praezz. huius

-- aliquid I^

concluserit F

sua

136 agape] L P 5 ; agapes X ; — dilectio L? supra

manebit R

in euangelio oz. 7A

131

132 suppleuit L*? IN V" - desunt sanctis E et T*UBE*F multa W;

ineo X F

de hoc ipso] item 44 5 ; oz.

137 cata] secundum A 5 ; os.

X R D ; lucan W O Q M* ; lucano E F ; lucam cer.

E F

facies

EF

lucanum] P OE

138 ami-

cum tuum X neque] aut 44 F ^ fratres -- tuos neque cognatos tuos E F uicinos J- tuos E F neque? 4- fortes neque F ne] neque Q* M* U* F ; ne quid E 139 et! oz;. O ipsi E F ; -- reddent et E fexxxxinuitent R ; inuitent O E ; tetribuant uidentes P

fiat V^ P O? D? T? ; fieret L ; erit

Ab tibi retributio tua E F fades LL, NOQ* MUBE epulam E ; prandium aut cenam 24 7 140 conuoca Y medicos P* ; pauperes O M ; --et X EF

debiles -- et

E F

RAOMBF» quia E ; qui F tuetur] rettibuetur L7 DOMBEF nem I Q M T* U ; retributione B

caecos J- et

X EF

felix] beatus T

141 habebant E ; 4- unde /4 5 restiautem enim F ; eum E resurrectio142 iustorum] eius IW

1I, 1 etsi E? ; et E* 2ipsaE F uoluntas E ; uoluntate W F fiat B ; om. R. 8 in epistula pauli] paulus E F prima X ;oz.NEF

esse]

V 114

AD OVIRINVM secundum

III, rr-11

89

quodcumque habuerit, acceptabile est, non secundum

» quod non habuerit : neque ut aliis refrigerium, uobis praessura. sit. IBEE , AGAPEM

ET

DILECTIONEM FRATERNAM FIRMITER EXERCENDAM.

RELIGIOSE

ET

Apud Malachiam : Nonne Deus wnus condidit nos? nonne pater unus est omnium nostrum ? Quid utique dereliquistis unus; quisque fratrem suum ? De hoc ipso cata Iohannem : Pacem uobis remitto, bacem meam do wobis. Item illic : Hoc esi mandatum meum ut diligatis Ànuicem, quemadmodum dilexi wos. Maiorem hanc caritatem. nemo habet, quam ut animam suam ponat ro amicis suis. Item illic : Felices pacifici, quoniam 10 fs? filii Dei wuocabuntur. Item illic : Dico uobis, quoniam si duobus ex wobis conuenerit in terra, de omni re quamcumque petieritis continget uobis a patre meo qui in caelis est. Vbicumque enim fuerint duo aut tres collecti 4n nomine meo, ego cum eis sum. Codd. : LPNX

VR 2WOD .A QM TU B EF

III, 3/5 Mal. 2, 10. 10/13 Matth. 18, 19.20.

6 Io. 14, 27.

6/9 Io. 15, 12.13.

9/10 Matth. 5, 9.

4 quod quisque D ; quod unusquisque V ; quod R habuerit 4- neque R ; -J- iucundum quodcumque plus X ^ acceptabilis O? D T? E ; acceptauilis 74? ; acceptalis 74* non — habuetit oz. X ^ habet D 5 neque oz. R ut sit aliis W M? E F ; ut aliis sit O? ; sit aliis Q M* T? U ; si talis uobis T* ; uitalis O* B ; aliis V^ uobis J- autem VRPDW DEF praessuram R 6 sit ozz.

W EF;

-— sit uobis autem pressura / R

III, 1 agapen L D Q M ; caritatem 44 fraternum JA ; J- et WW O* F religiosa 44 ; religiosam X ^ et?] est 74 2 exhibendam D ; honorificandam X 3 malachiam -- prophetam D unus oz. W — nonne?] non noster V R 4 pater — unusquisque] paternus quisque 74 — est unus / Q .M nostrorum DOE quod W/; quia F; qui T; et IN dereliquisti unusquisque E ; oz. TA D fratres sumus T? de hoc ipso] item (ozz. E F) in euangelio 44 E F 5 ; -F in euangelio D T?

cata] secundum 24 5 ; oz. E F

iohannis E F

6.

pacem! -- meam W/ .4 EF 5b. demitto JA 5 ; dimitto IV E ; relinquo F remitto uobis /' -- pacem meam do uobis pacem meam (demitto) uobis 24 E Top 4 est -- iohannis beati pacifici quoniam filli dei uocabuntur E, cf. infra /. 9 inuicem oz. O dilexi uos] dicit R — 8 hac V^ P W*0O* OQ M T? Bb quam oz. R* O 9 ponat] ?raezz. quis W ; -- quis B item — 10 uocabuntur oz. X RE (sed cf. supra l. 9) F illic] cata mattheum D felices] beati. WAQMEbD 10 ipsioz.P BE uocabuntur 4- in euangelio mathei beati paupetes spiritu quoniam ipsorum est regnum caelorum E F illic - amen QMF 11 duo M? BE conuenerint M? E F ; conueniunt X ^ interram R O* ; super tettam E F

cum

omni te F ; de omnibus

rebus X ; oz.

U*

quaecumque IN E F; quas X . 12 contingit Q* M* U ; continguent E continget uobis ozz. D ; — a patre meo qui in caelis est continget uobis E F est 4- dabit uobis D 13 enim ozz. ND F fuerit I * E* aut] uel E -- collecti duo aut tres IN B

V 115

90 I

I

AD OVIRINVM III, r1

De hoc ipso ad Corinthios I : E? ego quidem, fratres, non potui uobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus, quasi anfanlibus in. Christo. Lacte uos botawi, non cibo. Nondwm enim poteratis, sed neque munc potestis : adhuc enim estis carnales. Vbi enim in uobis aemulatio et contentio et dissensiones, nonne

carnales estis et secundum hominem. ambulatis ? Item illic : 20 Et si habuero omnem. fidem, ita. ut. montes transferam, agapem autem non habeam, nihil sum. Et si in cibos distribuero omnia

mea el si tradidero corbus meum ut ardeam, agapem. autem non habeam, nihil proficio, agape. magnanima est, agape benigna est, agape non aemulatur, agabe non agit perperam, non inflatur, 25 non inrilatur, non cogitat malum, non gaudet super iniustitiam, conlaetatur autem in ueritate. Omnia diligit, omnia credit, omnia

sperat, omnia sustinet. Agape numquam excidit. De hoc ipso ad Galatas : Diliges proximum tuum tamquam te. Sà autem mordelis el. incusatis ynuicem, widete me consumamini 3

o

ab 4nuicem.

De hoc ipso in epistula Iohannis : In hoc apparent fiii Dei et Codd. : LPNX VR £WOD .A QM TU B EF 14/19 I Cor. 5, 1-3. IIo. 5, xo.

20/2? I Cor. 13, 2-8.

28/29 Gal. 5, 14.15.

30/32

14 de hoc ipso] item 24 5 ; oz. E ipso] in psalmo O* ; in epistula pauli O? ; -F in epistula T? ad] apud R primam AN ; secunda L* T U ; oz. W F et om. IN B 15 quasi] tamquam IN B infantibus] paruulis E F 16 lac WO*OQME wuwobsQMBEF potum dedi O M EF non cibo onm. A cibo] escam QM E F necdum enim IN T* U B ; dum enim OQ M ; non enim dum F ; 4- adhuc pusilli eratis et (non M?) Q M . 1" poteratis — enim oz. E ^ sed nec N B ; nec neque O* ; neque P O? neque — 24 aemulatut 072. R. e£ eius loco bon. vx, 14/32 de hoc ipso — iusti nunc quidem IN ; dum quidem B 18 ubi] cum P E F enim J- est P! ; -- sit I/ E ; -- sunt F

aemulatio] dissimulatio X* B;--suntW

et contentio oz. N X

19 item illic ozz. IN

OM

20 omne IN ; in me X ; om.

dissensio D QM

mon-

tem O agapen L D ; caritatem WW. .4QMTUEFP 21 haberem L* sum] proficio O M si oz. À in cibo UF ; incybo 4; oz. OM E; -F pauperum L? 22 mea -- paupetibus E F ardeat V E agapen L D ; caritatem VW .AOMTUEFP 23 proficio] sum N2W N EF agapes X ; caritas V 4 Q M E F b ; praem. caritas T U magnanimis B* ; magna anima L* X* ; magna enim 74 agape benigna ozz. X 44 O agape] caritas I7 WOMTUEF6?P;-- paciens est EF 24 agapes X ; caritas V/ W 4 QM TUEFPFZL'' aemulantut D* agapes X ; caritas R.I. 44 Q M U 5 ; oz. WT EB fagatL* —^petpete 44 inflatur -- non dehonestatur E F 25 non inritatur ozz. /À ; - non (-- est ambitiosa non E) quaetit quae sua sunt E F W*

non?] in .F supet ozz. F iniustitia X R ^ super iniust.] spes iustitiam 26 in ox. X E uetitati X? E ; ueritatem 74 B ; -- omnia suffert E F

omnia credit ozz. IN — 24 agapes X ; agape IN ; catitas V RW. AQMT U-E P excidet L? P X V^ R P W O Q* E ; excedit M* de ipso P ; item 74 ^ 28 diligis R* WD tuum]tibi V^ QM . te-J- ipsum TUEF motditis

X ; oderis

O* ; oderitis

O?

consumemini M? ; consummamini IL, R Of item JA b; om.

EBF

iohannes

T*

29

incausatis

4dTFUEF

dei oz. O*

5

uidetis

O*

30 de hoc ipso]

V 116

AD OVIRINVM III, ri

OI

filii diaboli. Omnis qui non est iustus non est de Deo et qui non diligit fratrem. suum. Ttem illic : Qui fratrem suum odit homicida est : Et scitis quia omnis homicida non habet 4n se witam manentem. Ytem illic : S? qui dixerit quoniam diligit Deum et 3 fratrem. suum. odit, mendax est. Qui enim mon. diligit fratrem suum, Deum quem non uidet non botest diligere. De hoc ipso in Actis apostolorum : T'urba autem eorum qui crediderant anima ac menie wna agebant mec fuit inter illos discrimen ullum nec quicquam swuwm Tudicabant ex bonis quae eis erant, sed fuerunt 4 o tliis omnia communia. De hoc ipso cata Mattheum : S obtuleris munus twwm ad. altare et illic recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid aduersus te, relinque illic munus tuum ante altare et uade prius, reconciliare fratri tuo et tunc. ueni — et. offers munus twwm ad altare. Item in epistula Iohannis : Deus 4 agape est, et qui manet in agape in Deo manet et Deus 4n illo manet. Item illic : Qui dicit se in luce esse et fratrem swwum odit in tenebris est usque adhuc. A

A

Codd. : LPNX VR /WOD .A QM TU B EF

32/34 I Io. 5, 15. 23.24.

34/36 I Io. 4, 20.

44/46 I Io. 4, 16.

3SizabuliE ;zaboli.X

37/40 Act. 4, 52.

40/44 Matth. 5,

46/47 I Io. 2, 9.

^ omnes IW ;omniz4*

^ iustum D*

— 32 fratrem suum!]

pattem suum R.Q M ; -- aut matrem suam Q M — item illicozz. OM TU — item —suumoz.W* qui-J-enim(QM . suumozm.F 33etom.X quoniam RW

uitam ozz. O* ; —

uitam in se O?

34 manente

R ; manantem

O ;

aeternam D OMTUF quis P INCX P O'D7A'QM I? B HF, quid P* quia X? V R diligi T* ; diligo M^ . dominum X . 35 qui] quia X* 36 suum -- quem uidet (uidit

dominum X

P) N

uidit L* I/ R*

^W O^DAT*BEFP;-

O T*

cotidie

EF

EF . non] quomodo X V^ R W

DOMEF de ipso P* ; item A F 5 ; om. E 37 in actus T' ; in actibus DSOpe Ds dr peSun ctediderunt E F animam R ; animo X O 38 —

una ac mente E F

neque JW

39 quisquam O E F

iudicabat O? E F ;

dicebant V/ ex] de V/ eius]eius B ;sibi O erat LL 40 illius E* ; oz. A b dé hoc ipso] item in euangelio 74 5 ; item in F ; ozz. E ; -- in euangelio Q M

Is cata] secundum 24 E 5 41 quoniam D ; qui IN 42 -— aliquid habet Ww 7- aduersus te aliquid 74 aduersum IN W OB E 43 et! — tuo ozz. O* [3500777 LI SM prius -- eC OMT U teconciliari L* V^ P W M? P? E et? oz. O ueni et] ueniens I7 4 O M 5 ; uenies NY X EF offet LPVODT*B;ottes R W* ; offeres AQ M E P; offeris F 44 ad] ante NB item oz. E F in epistula iohannis] iohannes apostolus 74 P dei AA* o dinX 45 agape!] caritas V? P W AQOMEFLP et! oz. O A agapem? T* ; agapen U ; caritate V^ P, W AOQOMEFbP in deo manet] die T U 46 manet oz. OU . suum oz. P* odit 4- homicida est et Q M 41 est] ambulat .Q .M

AD OVIRINVM III, ni1-v

92 IIII.

GLORIANDVM,

IN NVLLO

QVANDO

NIHIL

NOSTRVM

SIT.

In euangelio cata Iohannem : Nemo fotest quicquam accipere, nisi datum fuerit illi de caelo. Item in epistula Pauli ad Corinthios I : Quid enim habes, quod non. acceperis ? S1 autem acce- V 117 ; isti, quid. gloriaris, quasi non acceperis ? Item in Basilion I : Nolite gloriari neque loquamini elata, e non. procedat magmloquentia ex ore uestro, quia Deus scientiarum dominus. Item ilic : Inualidus factus est arcus potentium, et infirma accincti sunt uirtute. De hoc ipso in Machabeis : Justum est subditum 1o Deo esse et mortalem non paria Deo sentire. Item illic : Et werba uiri beccatoris ne timueris, quia gloria eius 4m stercora. erit et $n uermes. Hodie extolletur et cras non inuenietur : quoniam conuersus est in terram suam et cogitatio eius peribit. V.

ET

HvMILITATEM

Apud

Esaiam

Codd. : LPNX

QVIETEM

IN

TENENDAM,.

OMNIBVS

: Sic dicil Domünus

Deus

: Caelum

mihi

VR £WOD .A QM TU B EF

III, 2/3 Io. 3, 27. 9/10 II Macc. 9, 12.

4/5 I Cot. 4, 7. 6/4 I Sam. 2, 3. 10/13 I Macc. 2, 62.65.

8/9 I Sam. 2, 4.

V, 2/5 Is. 66, 1.2.

IIII, 1 AVGVSTINVS,

IOIS ; IO20 ; 1022)

de dono petseuetrantiae 14, 36 ; 17, 43 ; 19, 48 (PL 45,

1/5 ID., contra duas epistulas Pelagianorum 4, 9, 25 (Vrba

et Zycha, CV 6o, p. 552, 3).

1/4 ID., de praedestinatione sanctorum 5, 7 (PL 44,

964 A).

IIII, 1 in ullo 24* 2 cata] secundum 2A 5 ; oz. E F iohannis E F nemo] non F potest J- inquit 7? quicquam ozz. IN 3 illi ozz. IN ; — illi fuerit V^ RP WD item oz. E in — pauli ozz. E F pauli ozz. O T U 4 prima ozz. R W F accepisti V/ D E? F si — 8 accepetis ozz. O B si autem] quod si IN B accipis X accepetis - regnum E item oz. E F in ozz. T* U L;om.NBE

basilion] regnorum .X 24 5 ; J- libro X P OME 6 eloquemini E F elate W ; et alia R. ; ozz. ;À

prima magnalo-

quentia Q? E ? dominus] praez. est X D; -- est NFWRW T*EF Set firmi R accincti] adgressi X ^ 9 uirtutem R O* de hoc ipso — sentire post 1. 18 peribit pon. JA item de hoc ipso R ; item 4 5 ; oz. E F* in macchabeotum 24 ; oz. W^

et —

sentire oz. P*

a deo D E ; oz. O

uiti peccatoris E F

subditum deo esse oz. IN B

mottali T* ; mortalia O illic ozz. E

timueritis

etom.EF

O Q M?

10 — esse deo F

pati I

-— eius gloria F

L P b A b ; stetcotae U ; stercote ce. in?oz.LNTUB uemis F* ; uermibus X F? extollitur X D T? E et ozz. E

suam oz

X

paraumobls

11 — ne timuetis uerba

stercora]

12 uerme O? ; 13 est oz. R

peribit -- item X

V, 1 omnibus -- esse E rum 74

tenenda IN ; J- item IN

2 deus oz. W

caelo-

AD QVIRINVM III, v vA

Io

15

93

thronus et terra subbedaneum pedum meorum. Quam mihi sedem aedificabitis aut quis locus ad requiem mihi ? Omnia enim dsta fecit manus mea et sunt mea omnia ista. Et super quem aspiciam aliwm. wisi swber humilem et quietum et. trementem. sermones meos ? De hoc ipso in euangelio cata Mattheum : Felices mites, quoniam. ipsi hereditabunt terram. De hoc ipso cata Lucanum : Qui minimus erit in omnibus uobis hic erit magnus. Item illic : Qua se extollit hwmiliabitur et. qui humiliauerit se. exaltabitur. De hoc ipso ad Romanos : No? altum sapere sed time. S4 enim Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forie nec tibi barcat. De hoc ipso in psalmo XXXII : Ethumiles spiritu saluabit. Item ad Romanos : Reddite omnibus quae debentur, cui tributum, tributum, cui uectigal, uectigal, cui timorem, timorem, cui hono-

rem, honorem. Nemini quicquam debeatis, misi ut imuicem diligatis. Item in euangelio cata Mattheum : Diligunt brimum recumbendi locum 1n cenis et brimam sessionem in synagogis et salutationes 1n foro et uocari ab hominibus Rabbi. Vos autem ne Codd. : LPNX

VR /WOD .A QM TU B EF

*/8 Matth. 5, 5. 13 Ps. 35, 19.

3 thronus] sedis

VD

9 Luc. 9, 48. 10 Luc. 14, 11. 11/12 Rom. 14/17 Rom. 123, 7.8. 17/20 Matth. 235, 6-8.

EF

subpedaneum]

VW R.oE

est et

d T E ; est

scabillum .Q .M

-— domum

mihi R

X W D ; om. F

quam] quia D 4 edificatis E

11, 20.21.

terra -l- autem

sedem] domum

quem locum E

ad

— mihi] in requiem meam O $0 manus J- manus N* E* mea et ozz. T* et! — ista ozz. IN V. B -— mea sunt omnia T U ; — sunt omnia mea Q M ista oz. Q M et? oz. V respiciam E - alium aspiciam 1 6 ad alium ;4 quietem IN. X OF OM TF*UEF timentem Q M sermones meos] uerba mea 74 » * de hoc ipso] item 44 P ; oz. E F in euangelio orm. R. .A cata] secundum 24 5 ; oz. E F mathei E F felices] beati V^ RWAOMEF»P 8 hereditabunt] possidebunt E in E F ; 4- in euangelio D cata] secundum 74 ^

NOQM;lucanL

W'P/WOD*'ATUBb

Tos estt

40D

in — uobis] omnium D

onm. b

erit maiot X ; — magnus erit O

de hoc ipso] item 24 ^ ; lucano E ; luc F ; lucan

9 minor X . fuerit!

in ozz. P

omnibus ozz. V. R

10 extollit] exaltat 74

OME hic

humila-

bitur I^ — se humiliauetit I.* X b. Q M B F ; se humiliauetis E ; se humilabit / ; se humiliat N D 74 ^ extolletur D 11 de hoc ipso] item 4 E F 5 ;

-F in apostolo 74 ; 4- paulus V R ad romanos ozz. IN ; bic pon. /]. 144/17 reddite — diligatis E F, qui addunt item illic 12 ne] nec IN nec] ne O de hoc ipso] item P 44 2 ;ozm.EF 13 XXXIII I?^PP? W DAQMU*BE Boh XXXVOX* humilem L E spiritus O* T U saluauit L N QM ; saluabis

O

item —

romanos

oz.

E F

15 tributum

-- et V R

cui

uectigal uectigal ozz. W^ 7 honotem honorem cui uectigal uectigal cui timorem timorem F 16 honorem oz. R* cuiquam F debuetitis X inuicem] 2raezz. uos R. ; -- uos

Abrom.EF

mathei E F

W

EF

cata] secundum

diligant IN ; qui diligunt F

AEF 5

17 item ozz.

18 discumbendi

JT d primas sessiones D 19 salutationem R. 24 P ; salutationibus IN B ; insalutationes O* ab omnibus 24 uos — 20 rabbi oz. R O* D

V 118

AD QVIRINVM III, v-vi

94

20 uocaueritis Rabbi : Vnusest enim uobis magister.Item ineuangelio cata Iohannem : Non est seruus maior domino suo meque apostolus maior eo qui se misit . Haec scientes felices eritis, si ea feceritis. Item in psalmo LXXX : Hwumülem et pawperem Tustificate.

VI. BoNos QVOSQVE ET IVSTOS PLVS LABORARE, SED TOLERARE DEBERE, QVIA PROBANTVR.

Apud Solomonem

: Vasa figuli probat fornax et homines

iustos iemplatio tribulationis. Item in psalmo XLVIIII ; Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum et humaliaium Deus non despicit. Item in psalmo XXXII : Proximus est Dominus coniribulatis corde et. humiles spiritu saluabit. Ytem illic : Multae praessurae ustorum, sed. ex omnibus illis liberabit eos. De hoc ipso apud Iob : Nwdus exiwi de matris utero, 1o sidus eliam ibo sub terram. Dominus dedit, et Dominus abstulit : N 119

sicut Domino uisum. zst, ita factum est. Sit nomen Dominas benedictum. In his omnibus quae contigerunt ei nihil peccauit Iob Codd. : LPNX VR MWOD .A QM TU B EF 21/23 Io. 15, 16.17.

23/24. Ps. 81, 5.

VI, 3/4 Sir. 27, 5 (6).

5/6 Ps. 50, 19.

6/* Ps. 33, 19.

8/9 Ps. 35, 20.

9/13 Iob rz, 21.22.

20 ne uocemini 7A E 5 ; ne uociti fueritis X ; nolite uocati IN B

est oz. T* E

F; — enim est O in uobis magister P ; magister uester D E F JEECES in euangelio oz. /4 21 cata] secundum 44 5 ; oz. B F BF

est eo E F ; om. D

item oz. iohannis

22 -. misit se IN ; misit eum 24 5 ; misit illum

EF;ilum misit V . felices] beati item ozz. E F LXXXII?*PW iustificate -- item JN

RAAQMEBFP

ea]illa

DATUEFPEPD;LXXIQ

7?

M B; om.

X — 23 iN

24

VL1 bonus E quoque N XR DAAQM* TUEF iustus 4 E sed tolerare ozz. X ^ sed] et D 2 debere oz. 24 3 apud solomonem oz. X uas OQ M fictilia E F 4 et (ozz. O) tribulationes IN O B item ozz. I. PpIEXUOLE s CE IS05 4]20*D. 48M? D BSPOBSSXELDESER S XOCXTTEPAN, 5 contritum] contribulatum X D et humiliatum oz. O 6 despiciet LPOTU;spetnit N AB EF 5 ; spernet Q.M item oz. E F XXXII] L*P*XVWRO;XXXIII N ; XXXIII ce. propeD 4b;iuxaEF * dominus oz. X ; J- omnibus 74 7

tribulatis X 74 5 ; his qui tribulato sunt

EH humilem NN X spiritus IN O* saluauit N Q M* om. EF 8 multae tribulationes W/ D 74 E F 5 ; multa flagella et

^

AOMEF

item illic O M — sed]

de omnibus his O E F ; de his omnibus A 5

libera-

uit NX» /O*QOMT*UBE*F 9 illos W/ D ; 4- dominus X V^ RP WDAQOMEFb de — apud] item in 74 » ; item apud F* ; apud E F? — de utero matris (-- meae QO M T* EF) P RPOMTUEF 10 etiam] ego Q M

sub tetra N ; in terram

P 2 W/ OA

TU E;

in terra L ; om. F

dominus dedit oz. 44A et om INISPUW DA T UBOB E P 11 uisum est] placuit D Q M ita J- et D est? oz;. O benedictum -4- in saecula E 12 contigerunt] acciderunt l/ ^ei] et O* T* ; oz;. O? T?

AD OVIRINVM

III, vi

95

labiis suis in conspectu Domini. De hoc ipso in euangelio cata Mattheum : Felices plangentes, quoniam 4bsi consolabuntur. 1; Item cata Iohannem : Haec locutus sum uobis, ut in me pacem habeatis, in saeculo autem. braessuram : sed fidele, quoniam ego uicti saeculum. De hoc ipso ad Corinthios II : Datus est snihi stimülus carnis meae angelus satanae qui me colafizel, ut mon extollar. Propter quod ter Dominum vogawi, ut discederet a me, 20 el dixi mihi. : sufficit tibi gratia mea. Nam uirtus n infirmitate perficitur. De hoc ipso ad Romanos : G/oriamur in spe claritatis Dei : non solum autem, sed et gloriamur in raessuris scientes quoniam raessura tolerantiam operatur, tolerantia autem brobationem, brobatio autem spem. Stes autem non confun25 dit, quia. dilectio Dei infusa est cordibus nostris ber Spiritum sanctum qui datus est nobis. De hoc ipso cata Mattheum : Quad lata et spatiosa wia est quae ducit ad interitum, et multi suni qui iniroeant per eam. Quid arta et angusta uia est quae ducit ad witam, et pauci sunt qui eam inueniunt. De hoc ipso 3 o in Tobia : Vbi sunt iustitiae tuae ? Ecce quae pateris. Item in Codd. : LPNX

VR /WOD .4A QM TU B EF

14 Matth. 5, 4.

2-5.

15/16 Io. 16, 35.

22/29 Matth. 7, 13.14.

17/21 II Cor. 12, 7-9.

21/26 Rom.

5,

30 Tob. 2, 14 (Vulg. 22).

13 inlabiis E F de hoc ipso] item 44 5 ; oz. E F euangelio ozz. F cata] secundum A 7 ; oz. E 14 mathei E ; math F felices] beati V? R W 4 QM EF lugentes W ; quilugunt (lugent F ; lugiunt E? ; - nunc E FP) AEF b 15 item in F ; in E

cata] acta E ; secundum 44A 7

iohanne E

haec — 17

saeculum ozz. R. utinme]utinam.X ^ 16insaecuumN TUB presura IN fidite L* P IN V? P O? D? T? p ; uidete F ; confidite M? E 17 saeculum] mundum OQ M de hoc ipso] item apostolus 24 5 ; ozz. E F 18 catni OQ M* ut oz;. AÁ 19 extollor 44 ; extollat X ^ ter oz. IN B deum Q U B -— dominum tet X F discesserit F 20 dixit] ait V/ —— mihi 4- dominus E F sufficiat 17 gratiam. R meam R; oz. W in infirmitate ozz. B 21 de hoc ipso] item 44 F 7 ; oz. E romanos -- propter quod E F spe 4- gloriae E F catitatis 74 22 domini R autem 4- hoc E F sed'om. X —-etom.INOSTS* UB gloriemur F 23 quia X ptaessutam

R O*

tolerantia IN R ; patientiam

W/ F ; paciencia E

tolerantia]

patientia WE F 24 probationem — autem! oz. IN B autem!| uero 5 F autem?] uero P E F confudit IN B 25 dilectio] catitas O E F — effusaO ; diffusa W'E ; defusa F est J- in P V? RF" WODOMBEF pet ozz. R. 26 data R? de hoc ipso] item (ozz. E F) in euangelio 44 E PF 5 cata] secundumz4b;om.EF mathe EF — 2*quid] qui L* ; quia X? 44 ; quam 7 W DMEFEP;quidamQ

et] estet IN R ; est F

est ozz. F ; —— estuia R OE

ad] in O interitum] mortem D 28 introeunt trant P OM EF pet ozz. A quid] qui 4A ; quia HUP. -attaetom. P* -- uia est et angusta 7/4 ; — 29 — inueniunt eam;4 E F 5 de hoc ipso] item 4 NP

P N W D AT? Bb; inX? ; quam / W.DOM et angusta est uia R E F E F 7 30 in tobiam

B;intobian R Q M ; ad tobiam O ; cum tobia E ; tobiae F

qui R* patieris F ; peteris R* E TEE item] de hoc ipso X

ecce ozz. O

item — solomonis] apud salomonem

AD OVIRINVM

96

III, vi-vir

Sapientia Solomonis : In locis smjpiorum. gemunt iusli : 1m N 120 illorum. autem perditione abundabunt vusti. VII. NoN CONTRISTANDVM SPIRITVM SANCTVM QVEM ACCEPIMVS.

Apud Ephesios : Nolite contristare Spiritum sanctum. Det, in quo signati estis àn diem redemptionis. Omnis amaritudo et ira et indignatio et clamor et blasphemia auferantur a. uobis. VIII. IRACVNDIAM

bm]

VINCENDAM

ESSE NE COGAT DELINQVERE.

Apud Solomonem in Parhoemiis : Melior est wir jatiens forti. Qui enim iracundiam continet melior est quam qui urbem capil. Item illic : Imprudens eadem die nuntiat iram. suam, abscondit autem. inhonorationem suam astutus. De hoc ipso ad Ephesios : Irascimini et nolite delinquere. Sol mon occidat super iracundiam uestram. Item in euangelio cata Mattheum

Codd. : LPNX VR 2WOD .A QM TU B EF

31/32 Prou. 28, 28. VII, 2/4 Eph. 4, 30.51.

VIII, 2/4 Prou. 16, 32.

4/5 Prou. 12, 16.

6/7 Eph. 4, 26.

31 in sapientiam T* U ; in sapientiae X — in loco R impiorum] ipsorum E gemebunt F 32 perditionem L P X P IW Q M* T*U B abundabunt] ambulabunt E ; ululabunt F

justi J- item IN

VII, 1 contristando D* sanctum J- dei F? quem oz. X accipimus F 2 apud] ad D ; paulus ad X V R E F ; paulus apostolus ad 24 5 ephesios -- loquitur apostolus T*? contristari IN sanctum oz. D dei] quem accepimus O 3indeO? DOMTUEF redemptionis J- uestrae E F* omnis OQ M

amaritudo -- et blasfemia F

clamot et] clamores O*

blasphemiae

auferatur P N IW D B E F ; aufettur R

4 et indignationes X ; oz. V^

QM T U

auferentur 5 /Japsu ;

uobis 4- cum omni malitia (-|- item

N)NBEF VIII, 1 ne] nec X* ; ut non B ; non L* F

2 in proemiis M? ; in prouer-

biis 44 b;om. V REF est oz. IN B 3 forti] quam fortis IN » ; quam sottis A ; tor R (sc) et qui E ; qui autem £ iracundia IN — continet] contempnit P 7 W OQ M* TUB melior — 4 capit] capienti urbem E F est quam] eo 2 utbe Q M* ; orbem IN W D* B ; ciuitatem 74 5 4 eadem] ea D ; etiam O diem B ; oz. .A denuntiat P ; dinuntiat 74 ; enuntiat L* PVREFb;ptronuntiat D 5 in bono rationem X ; in orationem R IW* O ;

in oratione E F ; ignorationem ^ suam oz. NOBEF abstututus R ; iustus E F de hoc ipso] item apostolus 74 5 ; paulus V R ; om. E F ad] apud V/ E F* 6 irascemini J/E delinquere] peccare X W D.AQMEFP occidit F* — vitemoz. EF cata]secundum 4 P ;oz. EF mathei EF

AD OVIRINVM III, viri-x

97

Audistis quoniam dictum est antiquis : non occides, qui autem occiderit reus erit iudicio. Ego autem dico uobis quia omnis qui ?rascitur fratri suo sine causa reus erit iudicio. VIIII. INVICEM SE FRATRES SVSTINERE DEBERE.

Ad Galatas : In contemplatione habentes unusquisque, ne et uos temptemini. Alterutrum. onera. sustinete et sic adinplebitis legem. Christi. X.

ix

IN

DEVM

SOLVM

FIDENDVM

ET

IN

IPSO

GLORIANDVM.

Apud Hieremiam : Non glorietur sapiens in sapientia sua nec glorietur fortis in fortitudine sua nec glorietur dvues dn, diuitiis suis, sed in hoc glorietur qui gloriatur intellegere et nosse quoniam ego sum Dominus, qui facio misericordiam. et judicium |et vustitiam swber terram, quoniam in his est uoluntas mea, dicit

Dominus. De hoc ipso in psalmo LIITI : 7» Deum speraui :

Codd. : LPNX

VR AWOD .A QM TU B EF

8/10 Matth. 5, 21.22.

VIIII, 2/4 Gal. 6, 1.2. X, 2/4 let. 9, 22.25.

7/8 Ps. 55, 12.

$quaQ MEF ab antiquis R Q T* U? autem] enim E X* M* ;om.N B 10 irascetur F sine causa oz. I? E F M* T* U ; -- item IN

9 in iudicio in iudicio Q

VIIII, 1 se] et O ; oz;. F* 2 ad] praezz. paulus (4- apostolus 44 7) V R A b galatas -|- uos fratres et si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto uos qui spiritales estis instruite huiusmodi in spiritu mansuetudinis E F in — unusquisque] considerans te ipsum 44 E F ^ in contemplationem N DOMTUB 3 uos temptamini T* ; tu tempteris 4 E F 5 alter alterutrum B ; alter alterius IN 4 5 ; inuicem E F onota R ; honota E ; -- uestra R IW. EF sustine O ; sustinere T U ; portate EF inplebitis 44 F 7 24 christi -l- item IN

X,1in — gloriandum] gloriandum in domino et fidendum in ipso F VRWDE;j;in

domino X

soloXVWDbE

in deo

confidendum E ; creden-

dum O ; -- esse QM in? oz. O illo V R ; ipsum —- sua sapientia O F nec] neque V R/ W — fortis — 4 glorietur oz. R fottis — 4 suis] diues in fortitudine sua Q M nec] ne I glotietur? oz.

O 2 in hietemia 74 2 3 glorietur! oz. OE F in diuitias suas et fortis OD T in diuitia sua

NB 4 hoc] domino P quia O et 4- non X nosse] in osee Q ; scire E ; sciat F ; 4- debet P 5 dominus 4- deus X iudicium et ozz. F* 6 est om.W F mea -4- est F? * de hoc ipso] de hoc D ; item 44 b ; oz. E F

LV LUAM B Eb VIILXGIILR*;CXIII R*;CXVIDI F deo O T F ; in dominum V R Q ; in domino N DAABEP sperabo 24 ^

in

V 121

AD QVIRINVM III, x

98 ri o

I

5

Non timebo quid faciat sili homo. Item illic : Non misi soli Deo subiecia est amima mea. Item in psalmo CXVI : Non metuam quid mihi faciat homo : Dominus mihi auxiliator est. Item illic : Bonum est fidere in Deum quam fidere 4n homines. Bonwm est sberare in Deum quam sperare in principes. De hoc ipso apud Danihelum : Responderunt autem Sedrac, Misac, Abdenago et dixerunt regi : Nabuchodonosor rex, non opus est nobis de hoc uerbo respondere tibi. Est enim Deus, cut nos serwimus, botens eripere nos de camino ignis ardentis et de manibus tuis, rex, liberabit nos. Et sí non, notum sit tibi quia diis tuis non

2o

deseruimus et imaginem auream quam, statuisti non adoramus. Item apud Hieremiam : Maledictus homo qui spem. habet 4n hominem : et benedictus homo qui fidet àn Deum, et erit n. Domino spes eius. De hoc ipso in Deuteronomio : Dominum Deum tuum. adorabis et 4l soli seruies. De hoc ipso ad Romanos : Et coluerunt et seruierunt creaturae relicto creatore. Propter quod

Codd. : LPNX VR 0WOD .A QM TU B EF

8/9 Ps. 61, 2.

9/10 Ps. 117, 6.7.

19/21 Ier. 17, 5.7.

11/12 Ps. 117, 8.9.

21/22 Deut. 6, 15.

$ mihi oz. L* NN ; psalmo LXI 44 E F 9 dei L subicta CXVI] L* N X

13/18 Dan. 5, 16-18.

23/24 Rom. r1, 25.26.

— mihi faciat P V/ R W 5» non] nonne E F P ; subdita D O M ; CXIII O ; CXVII ee. ;

U B item oz. E F illic] in nisi solo X 4 5 ; soli O ; ozz: E F erit B ; et IN item oz. E F -- dominus mihi adiutor E non

— homo oz. F 10 metuam] timebo 44 E 5 faciet XV ; oz. IN ; — faciat mihicd DOOMBED homo oz. Q deus D auxiliatur E ; adiutor AE est ozz. EF 11 item illic] et ego dispiciam (uidebo F) inimicos meos EE

confidere

confidere spetate!]fidere

P OA

P4

EF

EF 5

dominum

R — in deo D ; in dominum

b in principibus P R*K WW! TES 13 apud] in 24 ^

V7" R ; domino PDAATBEF?P

in hominem Q M E F ; in homine W D A 5 V" R ;indominoL

12

PNATBEF

DAAOQMEBEFLPD de hoc ipso] item D 24 5 ; ozz. danihelum] R Q M* ; danihelo 44 ; danihele 5;

danihel IN P 4 B ; danihelem ce.

misac J- et IW T

14 regi] ad E ; oz. F

rex|regem E ;oz. TU | opusom.T U . 18nobisoz.T U uetbo]setmone (OQ M . 16 potens est O* E F ; potest X — et] sed et T? ; sed T* 17 tex oz. NXROM liberauit L. W^* Q M* T* U B ; liberate OQ M* si non] nunc E;om.OWF - notum tibi sit P N X P O M ; — sit notum tibi O ; CcFrex/, OM quoniam 44 / seruimus X I^? W AQOMEEP et] nec L ;neque V R aurem E ; tuam F statuistis R* non oz. V R 19

item oz.

EF

spem -- suam D

habet] ponit D

in homine

L

PN

XR

bPDM*F 20 et! oz. F fidit O? ^ ; confidit T EF . in deo DEF ; in domino IN O M et? — eius] spes eius erit in deo R ; oz. b etit 4- spes zd in deo IN R V W T U B ; in deum Q M 21 eius ozz. O de hoc ipso] item 24 5 ; om. E.F 22 illi] ipsi W^ solo W b; om. P deseruies O T de hoc ipso] item apostolus 24 5 ; oz. E F ; -- paulus V R 23 et! oz.

EF desetuierunt R? telicto] putius quam E F 4- qui est benedictus in saecula E F — quod oz. U*

creator, 1S E E

V 122

AD QVIRINVM III, x-x

99

el tradidst illos Deus in passiones ignominiae. De hoc ipso apud 2; Iohannem : Mazor est qui in uobis est quam qui in hoc mundo. XI. EvM

OVI FIDEM

CAELESTIA

CONSECVTVS

TANTVM

"ADTENDERE

AD

EST EXPOSITO

ET SPIRITALIA SAECVLVM,

PRIORE

COGITARE

CVI

IAM

DEBERE

HOMINE NEC

RENVNTIAVIT.

Apud Esaiam : Quaerite Deum et cum inueneritis, ànuocate s eum. Cum autem adpropinquauerit uobis, relinquat impius uias suas ei wr facinerosus cogitationes suas et comueriatur ad Dominum et misericordiam consequetur, quia 4n multum remattet beccata uestra. De hoc ipso apud Solomonem : Vd? wniuersa opera quae facta sunt sub sole, et ecce omnia uanitas. De hoc 1o ipso in Exodo : Séc autem comedetis eum. Lumbi uestri braecincta et caligae uestrae in edibus uestris et bacula uestra in manibus uestris el edetis eum festinanter. Pascha est Domini. De hoc ipso cata Mattheum : No/te cogitare dicentes : quid edemus aut quid bibemus aut quid westiemur ? Haec enim nationes quaerunt. 15 Scil autem pater uester quia horum omnium indigetis. Quaerite

Codd. : LPN X VR »WOD .A QM TU B EF

25 I Io. 4, 4. XI, 4/8 Is. 55, 6.7.

8/9 Eccle. 1, 14.

10/12 Ex. 12, 11.

13/16 Matth.

6, 31-33.

24ctom.P XV RD I?BEF ilis O* deus oz. W E in passionem E F de hoc ipso] item V/ R JA b; om.EF apud] cata D ; in epistola E F 25 iohanne R* U ; iohannis E F est! ozz. R hoc oz. D T mundo -- item IN XI, 1 expoliato P

2 tantum ozz. O

EF

est? oz. F* ; — est in uobis

debet E ; debe 4*

nec adtendere

oz. R. 3adozm.BF iam ozz. E 4 apud esaiam ozz. IN dominumL P* XWPWDATEFbD cum] mox 4 ^ inuenetitis -- eum 74 B* inuocate] in uoluntate O B cum ozz. O detelinquat 24 6 et! — suas? ozz. R. facinorus P* ; iniquus IN B 5 ; iniquis 74 cogitationes suas] consilia sua NB conuettantur ;4 *; dum N VV R^ DB consequentur X 44; consequatur R E F* qui IN in — remittet] relinquet multum 24 7 in ozm.W/ M*TU

multa M? ; -- miseticots est et T U

$8 de hoc ipso] item V. R JA b ; oz. E F

07. b uana E de hoc ipso] item V R 4 P ; om. T* U.B eum —4- sint E F uestti J- etunt O? menta uestra OQM E uestris — 12 uesttis oz. O

QB O* EF.»

baculi uestti M? ; uirgae uestrae PF enim UN. LR.

MW B Eom:

b*

temittit D ; remittat R.

apud ozz. 4A

9subcaelo X

12 editis X dominus

— et

EF 10 comeditis X O* accincti I^ 11 calciaet? — 12 uesttis ozz. D A R*

WR.Ab;inEF;-ineuangelio " W DAAQMTUBP dum 44 P matheo F edimus X F 14 bibimus F 15 autem[ enim O 44 E F ^ uester J- qui in caelis est D omnium ozz. O quaetite J- ergo E F

est] Praezz. enim de hoc ipso] item

13 cata] secuninquitunt E F quia] quid EF

20

25

primum regnum el iustitiam Dei, el omnia ista ad ponentur uobis. Item illic : Nolite cogitare in. crastinum. Crastinus enim vpse cogitabit sibi. Sufficit diei malitia sua. Item illic : Nemo vetro adiendens et superponens manum suam, super aratrum. aptus est regno Dei. Item illic : Asicite uolatilta caeli, quoniam non seminant neque metunt neque colligunt in horrea, et pater uester caelestis alit illa. Nonne wos $lures illis estis ? De hoc ipso cata Lucanum : Sint lumbi uestri adcincti et lucernae ardentes et uos similes hominibus expectantibus dominum suwm, quando ueniat a muptiis, ut cum. uenerit et pulsauerit, aperiant ilh. Felices serui illi quos adueniens domanus dnuenerit wigilantes. De hoc ipso cata Mattheum : Vulpes cubilia habent et uolucres caeli deuersoria,

30

III, xt

AD QVIRINVM

IOO

fibus

hominis

autem

non

ubi caput

habet,

inclinet. Item illic : Qui non renuntiat omnibus quae sunt eus, non polest meus discipulus esse. De hoc ipso Corinthios I : Codd. : LPNX

VR bWOD .A QM TU B EF

17/18 Matth. 6, 34.

12, 35-37.

18/20 Luc. 9, 62.

22/29 Matth. 8, 20.

20/22 Matth.

6, 26.

23/26 Luc.

29/30 Luc. 14, 33.

XI, 23/26 FIRM. ert. 19, 6, p. 106, 20.

16 primo P X R Q* M U* B regnum4- dei L N* X E F ; 4- eiusP dei] eius X E F — ista omnia R ; haec omnia V AA B F 5 apponetur IN Q 17 item illic ozz. X.

de ctastino 74 5 ; 4- diem F

AQMTUBEF»5

18 cogitauit

enim J- dies

Q M T* U ; cogitabat F*

Ab;on.XB — sibi cogitabit E F malitiam suam IN item illic ozz. X

PNPW D

sibi] pro se

sufficiat l/ ; -- enim O!? D E F nemo 4- enim D rettO — ara-

trum] inponens manum suam in aratro respiciens retro 24 P 19 et oz. R suam oz. IN B 20 regnum X O* deo R* quia R ; qui E 21 metent X ^ colligunt] congregant E F horreis O ; horreum F? 22 alit] pascit D 5 ; pascet X 4 ; ait O

O? D? M? T? ; plus A 5 ipso P* ; item VV R

ille O

uos oz. O

illi estis B ; — estis illis V?! Ab; om.

EF

pluris L? V^? R* P

DAQMEFDb

23 in cata E F ; secundum 4 ^

num] P X R D* ; lucan IN W Q M ; lucano E F ; lucam ve. OEF

lucetnae -- uestrae E F ; -- accincte IN

de luca-

praecincti l/ R

ardentes] accensae P

94

hominibus ozz. IN spectantibus X dominum ozz. X* 25 ueniat] reuertatut NDLOLELE a]'ad. PXo scat eutllet LP PON QOEM CISSCULTEE S Too EC uenetit 4- a nuptiis IN B et pulsauerint .N ; oz. O 2A ; -- statim E F aperient F ; aperiatis 4 / illi] ei DOES CES 26 felices] beati d EF 5; -- sunt F

Oo

quis aduenies R

dominus 4- et ita F

inueniat E F ; inuenit

27 de hoc ipso] item V R 74 P ; in E F ; 4- in euangelio 74

cata] secun-

dum .4 P ; apud OQ M matheo E F cubili D* ; foueas QO M EF 28 deuersoria] nidos O E F ; 4- ubi requiescant E F caput 4- suum X V O A QMTUEFbP 29 reclinet I/ O D JA E F? p ; declinet F* non ozz. IN*

eius] eis E ; illis IN B F ; — meus esse disc. E

lus

R

30 — discipulus meus esse O 44 ; — esse meus disc. de ipso L P* ; item apostolus 74 P ; oz. E F ; -- pau-

cotinthios] romanos R

secunda OQ M ; om. R

V 125

AD OVIRINVM III, xt

IOI

Non estis uestri. Embpti enim. estis magno. Clarificate et borlate Dewm 4n corpore uestro. Item illic : Tempus collectum est. Swperest ergo ut et. qui habent uxores quasi non habentes sint, et qui flent quasi non. flentes, et qui gaudent quasi non gaudentes, 55 el qui emunt

quasi non possidentes, ei qui hoc mundo utuntur

quasi non ulantur. Praeterit enim. figura. huius mundi. ilic : Primus

homo

de terrae

limo, secundus

homo

Item

de caelo.

Qualis ille e limo, tales et qui de limo, et qualis caelestis, tales et caelestes. Quomodo foriawimus imaginem eius qui de limo est, 4o poriemus et imaginem, eius qui de caelo est. De hoc ipso ad V 124 Philippenses : Omnes sua quaerunt ei non quae sunt. Christi : Quorum. finis est interitus, quorum Deus est uenter, et gloria n confusione eorum qui terrena sapiunt, Nostra autem conuersatio in caelis est : unde et saluatorem. expectamus Dominum Iesum 4s Chrislum. qui transformawuit corpus humilitatis nostrae confor-

Codd. : LPNX VR 02WOD .4 QM TU B EF

31/32 I Cor. 6, 19.20. IPbilto; 21.

32/36 I Cor. 7, 29-31.

37/40 I Cot. 15, 47-49.

41

42/46 Phil. 5, 19-21.

31 magno ozz. O* ; praem. ptetio IN X P AA B F p; -- pretio D M? ; 4- sanguinis Christi precio T? glorificate O E F ; et claritate R 32 dominum X R Q? JESE: TF inscorde d collectum] enim breue E P est ow. Q M* 33 supetest] reliquum est 44 E PF 5 ergo ut ozz. E F utom.X etom.NX TAS uxofes] maiores R quasi] tamquam E F sint ozz. E ; — sint tamquam non habentes F 34 flent tamquam non flentes E F ; plangent quasi non plangentes OQ M quasi?| tamquam E F non ozz. T* 35 emit B quasi] tamquam AN E F ^ non -- ementes et qui possident quasi non .Q M etu xyisedulsr 04. qui ozz. R* de hoc F -- utuntur (de) hoc mundo E F 36 quasi] tamquam E F praeteriit O* F' ; praeteribit N OQ M T5 UB enim ozz. O figuram X ; fuga O ; scisma F . 37 terrae limo] tetra terrenus E F de?] e P. D caelo -4- caelestis E; F 38 quales N* F ille ozz. B ; -- qui O eldePXVRPEE limo] tetta E F ; -- est X

tales — 39 caelestes ozz. X talis IN* W Q M . qui de limo] tetresttes TEES qui ozz. P* de] e? IN B CONO DRE S caelestis] caelis O* ; e caelis O? talis W Q M* T* et? oz, P* 39 caelestis W/ Q M* ; J- de caelo? quomodo] sicut E F illius E limo] caelo X ^ 40 etoz. D caelo] limo X

est oz. F

de hoc ipso] de hoc R ; item 44 P ; oz.

41 omnes sua] omnes enim quae sua sunt F ; omnia qua sua sunt E A

etom.EF

non ozz. F*

sunt -- iesu

BE F

EF

quaetent

christi 4- item illic

multi ambulantes quos saepe dicebam uobis nunc (4- autem F) et flens dico inimicos crucis christi E F

42 est! ozz. L.*

interitus -l- et E

-- uentet est

DZ4M ELT glotiam O* ; gloriantur E F in oz. F* 43 confusionem LW'RPOAQMT*UF6o»;confesione X* ^ ipsotum FP . quid M*; -- de Q M* T* U 44 caelis -- constituta E et oz. X salutarem D ; -- nostrum 1/7 spectamus X ; oz. JÁ dominum -- nostrum XX QO M T? EF 45 transformabit T? 5; transfigutauit P ; transfigurabit E confotmem E F ; confirmatum R. T' U ; configuratum O

AD OVIRINVM III, x1

102

matum. corpori claritatis suae. De hoc ipso ad Galatas : Mihi autem absit gloriari nisi in crucem Domwn nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est el ego mundo. De hoc ipso ad Timotheum : Nemo militans Deo obligat se molestiis saeculayo ribus, ut ossit placere ei qui se probawit. Sed et si ceríabit quis, non coronabitur, wisi legitime $ugnauerit. De hoc ipso ad Colosenses : Sé mortui estis cum Christo ab elementis mundi, quid tamquam. wiuentes in mundo uana sectamini ? Item. de hoc ipso : Sé conresurrexistis Christo, quae sursum sunt. quaerite,

$5 ubi Christus est in dextera Dei sedens : Quae sursum sunt sajnte

non quae terrena sunt. Mortui. enim, estis ei. wita. uestra. abscondtta est cum Christo in Deo. Cum autem Christus apparuerit uita uestra, tunc ek uos apparebitis in gloria. De hoc ipso ad Ephesios : Exponile rioris conuersationis ueterem. hominem 6o qui corrumpitur secundum concupiscentias deceptionis. Innouamini autem, spiritu sensus uestri et indwite nowum. hominem, eum qui secundum Dewm constitutus est in dustitia el sanctitate el ueritate. De hoc ipso in epistula Petri : Quas? hospites et eregrini. abstinele wos a. carnalibus desideriis quae militant N 125 Codd. : LPNX VR 2WOD .A QM TU B EF

46/48 Gal. 6, 14. 49/51 II Tim. 2, 4.5. 32/53 Col. 2, 20. I-4. 59/63 Eph. 4, 22-24. 63/6? I Petr. 2, 11.12.

54/58 Col. 5,

46 corporis O* OQM* EF claritatis suae] sui E b;om.EFE 44 autem ozz. IN ; — absit autem O* O*DOMT?BEF ; in ctuci O? ; -- fixum O

de hoc ipso] item l/ R 74 inctuce.:N X? ^R? 2 dominum nostrum iesum

christum X* O

de hoc ipso] item V R 24

christum R

48 mundum E

b;om.EF timotheum 4- ITE F obligat] inplicat 44 F 5 ; inpleat E

49 domino X? ; dominum X* ; oz. E molestis R ; negotiis D 44 B E F 5

50 possit — ei] ei placeat E F ei ozz. B qui] cui N C ZWDOMTU BL EZE ptouabit 74 et ozz. F* cettauit quis 7 O IN B ; certauetit quis Q M ; quis in agone contendit E F 51 pugnauetit] certauerit IL E F de hoc ipso] item V R Ab; om. EF 52 essetis E mundi] ?raezz. eius 4A b ; praem. huius L E F ; -- huius P* quid] qui N B ; 4- adhuc E F 53 in] de EF;om.B;-FhocAAEF

ipsoJilic:WHREF

b

uana sectamini] decernitis

54 consurrexistis L. IN / WO

X;-FinXDAOMb;--cumWOTBEF

EF

de hoc

Q M E F ; cum tesurrexetitis susum P*

4 M* p

quae-

tite — 55 sunt oz. D B5 est om. EF susum P* IW. DAAUDP sapite Jet E 56 terrena] super terram OT E F suntoz.DT EF et] sed N B B7 autem] enim F 58 uestra -]- abscondita est cum christo in deo E* — etuos om. T* apparebitis] 5Praezz. cum eo IN V^ P W D Q M T U ; 4 cum ipso E ; -- cum illo F in] cum O de hoc ipso] de hoc R ; item 4A P ; praem. Ies xor BE 59 exponite] expurgate .E PF priores conuctsationcs O ; ptistinam conuersationem E PF ^ homines E 60 concupiscentiam IN R » W B; desideria

E F

deceptionis] etroris E F ; -- et X

61 autem] enim O* ; ozz. IN F* spiritus L* X R O* 62 eum oz. PW OMEF constitutus] creatus E F tem P

-- sanctitate et iustitia O

ipso] item V/

R; oy.

EF

tenouamini E F

OQM* TU ; in spititu E et om. L sanctita-

63 et ueritatem P ; ueritatis D

de hoc

AD OVIRINVM III, xi-xi1

103

65 aduersus animam, conuersationem habentes inter gentiles bonam,

ut dum retractant de uobis quasi de malignis, bona opera uestra. aspicientes magnificent. Dominum. De hoc ipso in epistula Iohannis : Qui dicit se im. Christo manere debet, quomodo ille ambulawit, et ipse ambulare. Item illic : Nolite diligere mundum 7o néqué ea quae in mundo sunt. Si qui dilexerit mundum, non est caritas patris in 1llo : quoniam omne quod 4n mundo est, concufiscentia carnis est e concupiscentia oculorum et ambitio saeculi quae non est a Patre sed ex concupiscentia saeculi : e mundus transibit ed concwbiscentia eius. Qui autem fecerit woluntatem Dei 75 manet in aeternum, quomodo et ipse manet in aeternum. Item in epistula Pauli ad Corinthios I : Ex$urgate uetus fermentum, «uL siis noua comsparsio, sicut estis azymi. Nam. et pascha nostrum immolatus est Christus. Itaque festa celebremus non in fermento ueteri neque in. fermento malitiae et nequitiae sed dn 8o azymis sinceritatis et ueritatis. XII.

Apud Solomonem

NoN

IVRANDVM.

: Multum iurans inplebitur iniquitate et

Codd. : LPNX VR /WOD .A4 QM TU B EF

68/69 I Io. 2, 6.

69/25 I Io. 2, 15-17.

76/80 I Cot. 5, 7.8.

XII, 2/4 Sir. 23, 11 (Vulg. 12.12).

69/72 PS-FIRM. consult. 5, 4, p. 102, 16.

65 conuetsationem 4- autem Q M

gentes DOSSU. om. L F*

DOMEF

habent M* ; habentem R ; habetis T* U

bonum 24

66 dum -|- uniuetsa Q M ; 4- aduetsa

detractant IN R W D B E ; detrectant P V^? P! ; tractant F malefactoribus E F ; -- uos et E 67 magnificant E F

de? domi-

num] L P X R* 44 5 ; deo F ; deum ce. de hoc ipso] item V R JA 5 ; oz. ECET in ozz. 4A epistulam R 68 debere X — ille — 69 ambulate ozz. T* ille ozz. E F ; — ambulauit ille IN — 69 et oz. F* — ile O X diligere -F huc 4 90 in 4- hoc A siquis P?NXPODQOMT?BEF dilexit O 4- hunc Z4 est ozz. E 7*1 quia L/ R in hoc mundum 4A 12 carnis — concupiscentia ozz. IN est oz. R E et ambitio saeculi ozz. X ^ «3 ex] et O* ; eius *

rom.

EF

saeculi et] mundi E F

*4 transiuit IN? X Q M* U

petfecerit F ^ *5 manebit 74 5 quomodo — aeternum? ozz. L* R eto. LLNXTUB ipse] deus X V- OM E item oz. E F in epistula pauli] paulus 7 R ; apostolus 24 5 ; oz. E F ad tomanos prima oz. R O* F expurgate 44 ** estis oz. V R azyma V nam et] etenim O E F ; nam

T*

98 itaque 4- epulemur E* ; J- die X

caelebramus O* —— 79 ueteri — fermento oz. oz. B

DEF 76 O* U

4

— nec

EF — etnequitiae

80 uetitatis J- item IN

XII, 2 solomon IN B ; -- uit iniquitatem OQ M*

NZW ABEFPb;--

uitum X

teplebitur O

AD OVIRINVM III, xir-XII

104

non. discedet a domo eius plaga : et si wane iurauerit, non vustificabitur. De hoc ipso cata Mattheum : Déco wobis non iurare

; in totum. Sit autem sermo uester : est est, non non. De hoc ipso V r26

in Exodo : Non accipies nomen Domini tui in uano. XIII.

NoN

MALEDICENDVM.

In Exodo : Non maledices neque principi bopuli tui detraxeris. In psalmo XXXII : Qwis est homo qui wult witam et amat widere dies optimos ? Contine linguam tuam a malo et ; labia tua ne loquantur insidiose. De hoc ipso in Leuitico : E locutus est Dominus ad Moysen dicens : jroduc eun, qui maledixerit foras extra castra, et imponent ommes qui audierunt nanus suas super caput eius et lapidabunt eum omnis synagoga filiorum Israhel. De hoc ipso in epistula Pauli ad Ephesios : 10 Omnis sermo malus de ore uestro mon rodeat, sed bonus ad aedificationem. fidei, ut det. gratiam audientibus. De hoc ipso ad Romanos : Benedicentes ei non maledicentes. De hoc ipso in euangelio cata Mattheum : Qui dixerit fratri suo : fatue, reus Codd. : LPNX VR NWOD 4 QM TU B EF

4/5 Matth. 5, 34.

5 Matth. 5, 57.

Gsx; 20:77.

XIII, 2/3 Ex. 22, 27 (Vulg. 28). 10/11 Eph. 4, 29.

12 Rom.

8/8 Ps. 33, 13.14.

12, 14.

3 discedit X ; descendit O a] de bene D ; uete E F non? ozz. D

5/9 Leu. 24, 13.14.

13/14 Matth. 5, 22.

R si J4- non B* uanae R ; uana O ; justificabitur -- et si frustra iutrauetit du-

pliciter delinquet E P? 4 de hoc ipso] item I7 R ; item in euangelio 24 5 ; in IESSEA cata] secundum 24 7 matheo E F dico] Praezz. ego autem E F 5 in totum] omnino E F

est? ozz, P*

deipso O;item VR

6 domini] dei T? ; -- deiXVVRDOMEFPb XDOMTI?EF;-ritemIN

tui ozz. IN B

XIII, 2 principem X D OQ M* E F ; principes O*

itmin

^R

AA b; om.EF

in uanumJN

tui oz. F*

3 in]

AB» — XXXIIJX V^OQ M* ; XXXIII c. — 4 amat] cupit

NDAQMHBEFEbP optimos] bonos N DA AQMEFPDP continet P? ; cohibe D 44 E 5 ; prohibe IN F B5 loquatur T* U — insidiose] dolum IN 7 WDAOMTUEFb de hoc ipso] item V R AA b; om. EF 6 mosen EF

dicens

oz. F

produc

4- et 44

maledixerat

R*

W/; maledixit

74

* -fotas qui maledixerit O M ^ etom.R inponunt F ; inponat E ; ponunt O* ; ponent O? -— omnes inponent IN qui audierint OQM B E ; oz. X $suasom.NBEF lapidabuntur T* U ; lapidabit V^? R. W7? eum oz. F omnes OF T? U EF synagogae W I? EF — 9 istrahel A de hoc ipso]item V R AA Bb;om.EF inepistula pauli] paulus B E F ; apostolus Ab adephesiosoz. R — 10oreoz.R — ptocedat N X V^ PW D.AQ MEF/?Db sed- prodeat R bonus] si quis bonus est (ozz. E F*) 4 E F 5» 11 de hoc ipso] item VV RA AB E F ; om. E 12 ad romanos] in cata matheum E etom. R* benedicite et nolite maledicere D 44 E F 5 —de hoc ipso] item 44 B b ; op. E F 13 euangelio oz. E F cata] secundum 74 H

AD OVIRINVM III, xrim-xii

IO05

erit in gehenna ignis. De hoc ipso cata Lucanum : Dico autem 15 4obis, quia omne uerbum uacuum. quod. locuti fuerint homines, reddent bro eo rationem 4n die iudicii. De sermonibus enim tuis vustificaberis e de sermonibus twis damnaberis. XIIIT.

NVMQVAM MVSSITANDVM, SED ACCIDVNT BENEDICENDVM

CIRCA OMNIA DzvM.

QVAE V 127

Apud Iob : Dic uerbum aliquod 4n Dominum et morere. Ad

ille àntuitus eam dixit : Tamquam una ex ineptis mulieribus Lo5 cuta es. St bona excepimus de manu Domini, mala non tolerabimus ? In his omnibus quae acciderunt ei nihil beccauit Iob

labiis suis 4n. conspectu Domini. Item illic : Anemaduertisti puerum meum Iob ?

Non enim est similis illà quisquam $n terris,

homo sine quaerella, uerus Dei cultor, abstinens se ab omn malo.

1o De hoc ipso in psalmo X XXII : Benedicam Dominum in omni tempore, in sempiternum laus eius in ore meo. De hoc ipso in Numeris

: Desinat murmuraltio eorum a me, el non mordentur.

Codd. : LPNX

VR 2WOD .4 QM TU B EF

14/17 Matth. (non Luc. !) 12, 36.37. XIIII, 3/* Iob 2, 9.10. Num. 17, 25 (Vulg. 17, 10).

9/9 Iob rz, 8 (LXX).

10/11 Ps. 55, 2.

12

14 — erit reus V/ b in gehennam OQ M ; gehennae N W O1 DAT? EE b; gehenna X R de hoc ipso] item V R JA EF 5 cata] secundum 44 P ; ozz. EF

lucan.N W*OQ M ;lucan

L Vb.

ATUB 2 ;ilicEF

15 uacuum]

otiosum E F fuerit J^ It homines] omnes O* 16 reddent oz. R pro — rationem] procurationem 74 pto] de E eis O* ex sermonibus E F ; uetbis D

enim ozz.

XURUAQtM*T*

D B F* ; — tuis enim R

17 iustificauetis IN

de sermonibus] ex uetbis 44 E F ; sermonibus P D

dam-

nauetis IN R. .Q* M* T* ; condemnabetis IW /4E 5 ; condemnauetis F ; -- item IN XIIII, 1 murrandum F* ; murmurandum FP? sed] et O citca] erga F omnia ozz. F 2 accidant L| T U ; accedunt X D* A M* E F ; J- semper

EF

deum ozz. P* D

3aliquid

R

OJA EF

contra E F domino IN W M T* ; deum P A ad] X R* D* 74 M* ; et WF »at ce.

A ; 4- mulier F? QUT om TE

ex] de O? ; ozz. O*

-- aliquid uerbum R

in]

ROD motieris E F ; memore 4 ad eam X ; oz. IN b unam

ineptis] insipientibus X

B est R*

excipimus I/ Q M ; suscepimus IN E ; accepimus T'; accipimus F

mala] praez.cut

V R

EP ;-F cutQ M ; -- quateX

tollerabimus X M? ;

tolerauimus Q* T* U ; tollerauimus M* ; toleramus V ; tolleramus E F 6 acciderint O* ; accedetunt X D* AA EF ei oz. IN R 7? in labiis O E F in conspectum domini R. ; ante dominum IN ilic-- siF? ^ animaduettistis X ; animaduertis T'* ; uidisti E F ; -- ad V R ; -- inZ OM T*UB 8 iob

-F in conspectu domini E* — similis est

meo ozz. IN XXXIII cer.

QMBEFb (QUUM EE:

7

QM TUB

enim ozz. F*

est d- homo W/

9 cultor 4- et L? E

de hoc ipso] item V/ R JA Bb; om. deum L R

11 in sempiterno

de — 12 motientur oz. IL,

similisoz. D ;

malitia O

EF

10 de — 11

XXXI] XVRO;

I/ ;semper

P .N R W O D .A

de hoc ipso] item 24 B 5 ; oz.

III, xri-xv

AD QVIRINVM

106

De hoc ipso in Actis apostolorum : C?rca mediam autem noctem Paulus et Sileas orantes gratias agebant Deo. Audiebant autem I eos wincli. Item in epistula Pauli ad Philippenses : Omnia. aulem pro delectatione facite sine murmurationibus et. reputaHonibus, ut sitis sine quaerella et immaculati fibi Dez. XV. AD HOC TEMPTARI HOMINES

A DEO VT PROBENTVR.

In Genesi : E! temptauit Deus Abraham et dixit ad. illum : accipe filium tuum illum unicum. quem dilexisti illum Isaac et uade in terram altam et inpones illum hostiam in uno ex monti; bus, de quo tibi dixero. De hoc ipso in Deuteronomio : Temptat Dominus Deus uester uos wu sciat, si. diligitis Dominum Deum uestrum ex toto corde uestro et ex tota anima uestra. De hoc ipso in Sapientia Solomonis : Ef si coram hominibus tormenta passi sunt, spes eorum immortalitate blena est : el in paucis uexati in quoniam Deus temptauit illos et inuenit Y o multis bene disbonentur, illos dignos se. Tamquam aurum 4n. fornace probawit illos et Codd. : LPNX VR 0WOD .4 QM TU B EF

13/15 Act. 16, 25.

15/17 Phil. 2, 14.15.

XV, 2/8 Gen. 22, 1.2.

5/7 Deut. 13, 4b.

13 de hoc ipso] item R 244 Bb ; oz. actus P T — media L* D Q M* nocte L* X D OQ M*

Jet EF -Fet D

QM EF in actibus N P AAEF b;in autem 077. b ; — autem mediam I? REF

14 silas P* R? O? D? M? ; 4- uincti X

agentes X B ; egerunt f audiebat X W*

8/14 Sap. 3, 4-7a.8.

domino B

autem ozz. IN D

orantes

— deo agebant V R ;

15 eos —- ceteri

DEF

uin-

tus O* ;intus O? ; oz. X X itemom. EF in epistula pauli] paulus (-- apostolis 47) VRABEFb 16 autem oz. D pto] pet O? autem pto delectatione ozz. E F delectationem O Q M* ; delectione R* ; dilectione IN X bW.T*b facit T* U ; facies X ; facientes 5 ; ozz. P* murmutatione X O ; mutmutationem B tefutationibus O? ; hesitationibus E F 1" scitis O* * oz. T* U* c» sine quaetela sitis T? inmaculati 4- sicut D E F filii dei] fidei B ; 4- item IN

XV,1 —hominestemptati ÀN OD.ATUf»?;explotetur JN

^ adeoom.W 2 in genesi ozz. O

probentur] explorentut L.X P 3ilunm]LPXR.A5;

072. Cet. diligis O MBEF illum? oz. AQ MBEFDb 4 ala E; aliam W' O? ; malam O* ; oz. Q.M inponens Q M* T* U ; pones IN O illum 4- ibi in holocaustum Q M* ; -- ibi in M? hostia IN unum OM T ex montibus] montium D

$ de quibus V ; quem

EF

dixero] osten-

deto X de hoc ipso] item V/ R A ABh;om.EF temptauit F 6 — uos dominus deus uester X I. DEF dominum deum uestrum] eum E F deum om. A 4 uestra] tua E* ; -- et ex tota uittute uestra V/ A EF de hoc ipso] item LR Ab; om.EF 8 et oz. B 9etom.O?2UBF uexaui R ; 4- et dI IDE 10 bene disponentur] benedicentur O dominus 24 11seet X5

TUBF;etD;essee BF ;om. IT*U — tamquam — quasi oz. F X T* U . prouabit 4 ; ptobant R

in fornacem

V 128

AD OVIRINVM III, xv-xv1i

I07

quasi holocaustam hostiam accepit illos. Et in tempore erit respectus sllorum, iudicabunt nationes et dominabuntur bopulis, et regnabit dominus eorum in berpeluuwm. De hoc ipso in Macha1; beis : Abraham nonne in liemptatione inuentus est fidelis el deputatum est ei ad iustitiam ? XVI.

DE

BONO

MARTYRII.

In Sapientia Solomonis : Liberat de malis animam martyris fidelis. Item illic : T'wnc stabunt iusti im magna constantia aduersus eos qui se angustauerunt et qui labores eorum diripues runt. Videntes turbabuntur timore horribili e. mirabuntur in subitatione insperatae salutis dicentes iniey se, paemilentiam habentes et per angustiam spiritus gementes : hi sunt quos habuimus aliquando in. risu et in similitudine inproperit. Nos insensati uitam illorum aestimabamus insaniam et finem illorum

1o Sine honore. Quomodo conputati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est ? Ergo errauimus a wia ueritatis et iustiHae lumen non luxit nobis et sol non est ortus nobis. Lassati V 129

sumus iniquitatis uia. et berditionis et ambulauimus solitudines Codd. : LPNX VR /WOD .4 QM TU B EF 15 I Macc. 2, 52.

XVI, 2/3 Prou. 14, 25.

3/16 Sap. 5, 1-9.

12 holocautam V. ; holocaustum X W' E ; holocausta D Q M ; holocaustus F ; holocausti T? ; holocaustomata O hostiae M? ; hostiatum D ; et hostiam E F ; om. O 13 illorum] eorum W D ; oz. L ; 4- fulgebunt tamquam scintille in arun-

dineto discurrunt W/ ; -- fulgebunt iusti (ozz. F*) et (ozz. F) tamquam scintilla (4- in arundine F) currit E F —iudicabunt nationes oz. E* ^ populis oz. F 14 regnauit O* MU — illorum O TBEF — illorum dominus E de ipso O ; item JA b ; om. EF

in machabeos F ; in genesi R

tionem OQ M* T* U ; interptetatione O* illi D

15 in tempta-

16 deputatus O* ; reputatum D? G

XVI, 1 de bono martyrio R ; oz. F 2 in — solomonis] apud salomonem TEES animam 4- suam W E F -- animam de malis T martyris] L. P IN V O D M* ; martyri A E F ; martyrii R ; mattyrus T* ; martyr M* T? B 5; martyres U ; mattytiis X Q ; martyrum P ; testis W^ 38 fidelis] deus R. ; 4- deus Ww conscientia R.* 4 qui? ozz. M* ; -- abstulerunt labotem £ di-

fipueruntoz. l/ ^ D uidentes] dicentes O* ; ozz. O? turtbabunt 74 misetabuntur R* insubitationem X — 6 insperate E F ; inspitatae D* U ; inspitate L .AJQ* M* T* »inseparatae O* ; sperate X |. dicent L.P IN O* D paenitentiam] sapientiam .X ^ agentes F VEbpcrl praesO ^PT? angustia O? D? (Qog re cementis D* quod ;4* 8 aliquando om. F ; — aliquando habuimus V^ R. ZB int ozz. O? rtsumX RW .AQMI?B5;derisuO in? om. RO similitudinem P* 7 O* OMTUBEFb inpetii R 9 uita IW ; uiam F* aestimauimus E F et] in 44* fidem P O Q M* eorum D'UEE 11 est om. A* EF 11/12 et iniustitiae I7 12 est otitut O* ; 7 ottus est F laxati E F 13 sumus J inb DA AQ M I? E b ; -- enim in F iniquitates O? ; iniquitatibus M? uiam X ; uiae W/ O M* ; in uia M?

etl] est

R ; oz.

WOQM | e?ozm.WMEF

dinis E ; sollicitudines X

ambulabimus A4

solitu-

III, xvi

AD OVIRINVM

108

difficiles, uiam aulem Domini ignorauimus. Quid mobis profuit

15 superbia aut. quid. diuitiarum dactatio contulit nobis ? Transte-

runt omnia illa tamquam umbra. De hoc ipso in psalmo CXV : Praetiosa in conspectu Domini mors sustorum. eius. Item in psalmo CX XV : Qui seminant in lacrimis in exultatione metent. Ambulantes ambulabant et blorabani muitenies, semana. sua, 20 uenientes aulem wenient in exultatione tollentes gremaa sua. De hoc ipso in euangelio cata Iohannem : Qui amat animam suam perdet illam et. qui odit animam. suam $n isto saeculo 4n wilam aelernam conseruabit dllasn. Item illic : Venset hora, ut

omnis qui wos occiderit pulet se officium Deo facere. Sed. hoc 25 facient, quoniam mon cognouerunt patrem meque me. De hoc ipso cata Mattheum : Felices qui persecutionem passi sunt causa iustitiae, quoniam. ipsorum, est regnum caelorum. Item illic : Cum autem uos tradiderint, nolite cogitare quid loquamini. Non enim uos estis qui loquimini, sed. spiritus batris uestri qua 3o loquitur in. uobis. Item illic : Ne timueritis eos qui occidunt Codd. : LPNX VR 2WOD .A QM TU B EF

17 Ps. 115, 6. 18/20 Ps. 125, 5.6. 21/23 Io. 12, 25. 23/25 Io. 16, 2.3. 26/21 Matth. 5, 1o. 28/30 Matth. 10, 19.20. 30/32 Matth. 1o, 28.

14 autem oz. P* om. FP

dei

D | utquid

transierunt omnia ozz. W^

EF . 15 aut — nobis oz. E

quid

16 omnia ista OQ M ; haec omnia E F

de — 14 eius Znfra post J. 20 sua pon. D

de hoc ipso] item V/ R 24 B 5 ; om.

ELE CXV — 18 psalmo oz. W^ CXX R; CXXVOMbB;om.F praetiosa 4- est E F -- mots iustorum eius in conspectu domini X

i7 justo-

tum]sanctorum OD. AO MBEF b item ozz. E F 18 in psalmo CX XV] illic Q M psalmo oz. P O CXXII O seminat X D M* exultatione] gaudio W/ O? D 4 Q M B E F 5 ; gaudium O* X;-FetXDOMTU 19 ambulantes] euntes P M* ; ambulabamus O* ; ibant 7 D. ABEF

TY ZA B EISE B

metunt O ; metet D ; metat W D 4 EF 5 ambulabunt plorabunt M? ; flebant W

mittentes] portantes B ; iactantes D

tollentes] portantes W/ 4

BEPF

20 in exultationem R O*

gremia sua] manipulos suos

W D A

M*BEFb 21 de hoc ipso] item V R 244 b ; oz. EF in euangelio ozz. V R. cata] secundum 24 H ; om. E F iohannem] mathei E F 22 perdit B eam F et oz. F suam? ozz. R. 4* in uita aeterna R D 23 consetuauit U B* ; seruabit T ; inueniet OQ M

eam

X DEF

item illic ozz. X ;

hic pon. ea quae inferius |]. 28/30 cum autem — item illic Jeguzzur P Q M —— ueniat O*

24 omnes

W/* F

uos occiderint B? ; uos occidetunt F ; — occiderit

uos l/£ putent B ; putant F officium] iudicium F deic efus tet E ; placete W sed et.Q M y et EE haec X 25 facete F nouetunt I7

facequia 24

de hoc ipso] item V/ R. 24 E 5^ ; oz. F ; -- in euangelio

Q M?

F 26 cata] secundum 24 P ; ozz. F mathei F felices] beati V^ R. W 44 QMEFb persecutiones D B passi fuerint P Q M ; patiuntur W/JAE F b 27 causa iustitiam T* U ; causa iustitia O* ; propter iustitiam 44 Q M E F 5 quoniam] quotum 4 28 tradent D —— loquemini F ; loquimini E ; 4dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini 74 P non — loquimini ozz. F qui] quid /* E — loquemini P/ ^ uestti-- est W TU — 30loquetur EF item — 32 gehennam om. X eos ozz, F*

AD OVIRINVM III, xvti

I0Q9

corpus, animam autem mon possunt occidere, magis autem metuite eum. qui bolest animam, et corpus occidere in gehennam. ltem V 130 illic : Quicumque confessus fuerit in me coram hominibus, et ego confitebor 1n illo coram patre meo qui in caelis est. Qui autem me 535 negauerit coram, hominibus, et ego negabo ewm coram patre meo in caelis. Qui autem sustinuerit usque ad finem, hic saluabitur. De hoc ipso cata Lucanum : Beati eritis, cum. oderint uos homines et sebarauerint uos et expulerint et maledixerint nomini uestro quasi nequam propter filium hominis. Gaudete in illa die 4o el exultate. Ecce enim merces uestra mulia in caelis. Item illic : Amen dico wobis, nemo est. qui relinquat domum aut Parentes aui fratres aui wxorem aut filios bropter regmum Dev et mon recipiat septies tantum in 1sto tempore, in saeculo autem wenturo uitam aeternam. De hoc ipso in Apocalypsi : Et cum aperwuissel 4s quintum signum, uidi sub ara Dei animas occisorum $ropter uerbum Det et. martyrium. swwm, ei. clamauerunt. magna. uoce dicentes

: quousque,

Domine

sanctus et uerus, non iudicas et

windicas sanguinem. nostrum de his qui 4n lerris inhabitant ? Et data est eis singulis stola alba et dictum est eis ut vequiescerent Codd. : LPNX VR DIWOD .A QM TU B EF 33/36 Matth. 10, 32.33. 36 Matth. 1o, 22. Luc. 18, 29.30. 44/51 Apoc. 6, 9-11. 31 autem! oz. R timete

possum

D 4 EF

U

39/40 Luc. 6, 22.23.

magis autem] sed magis E F

32 potest -- occidete F? ; -- et T U B

41/44

metuite] c» cotpus et

animam B F? occidere] perdete D ; mittete E F in gehenna L P .N W. DQ 383 quicumque] qui D E F confussus W/* ; confusus W^? fuerit ozz. O* in]

L X V R W D* ; oz. cet.

-» me conf. fuerit / O M E F ; — conf.

me fuerit O? 34inillo V R] in ipso LN ; ilum ODAAQMTUE*5; eum P XBE?F ;om.W -- est in caelis D 74 5 qui? — 36 caelis oz. P* U* me oz. U 35 — negauetit me T F eum ozz. F* 36 in caelis] L P IN O ; praem. qui est 4A P ; qui in caelis est cez. ; -- item illic E F sustinuetit] petseuerauerit B E F usque ozz. D ad|in U* B E F saluus erit L* X AQOMBEFb 34 de hoc ipso] item R 4 B5 ; in EF cata] secundum Ab

lucanum] P X R D ; lucan :N W O OQ M ; lucano E ; luc F ; lucam cer.

odierint U uobis R* -— uos oderint X VOD AB» — uos oz. X . et! — 39 hominis oz. R separauerunt E*

38 homines expuluetint

A ; expuluetunt F ; expulsauetint W/ ; exprobrauetint E? ; exprobrauetunt E* ;

-F uos D E*

maledicent D

metcis X IW 4 F

39 uestri O

multa] copiosa

41 reliquerit B 74 T U 5 ; remittat O tres ozz. P O ; J- aut sototes

num dei] me E F net R

EF

et] ut D

septies ozz. E

40 ecce enim] quoniam E F

E F ; -- est

P?

RWDAI*EFb

domum -- autagrum L^ uxotes R

filios -- aut agros

^ 42 aut ftaEF

teg-

43 recipiet O* ; recipies E ; recipiens X ; reti-

isto] hoc E F

tempore] saeculo D E

saeculo]

tempore D autem ozz. F'* 44 de hoc ipso] item R 24 B P ; oz. E F aperuissem / Q M T* U 45 sigillum D E F animas — 46 dei ozz. E 46 et? o. E F -— uoce magna B E 47 usquequo B F et! ozz. F* et uindicas ozz. R. B 48nostrum]uesttorum E intettis habitant B ; habitant in terra EF — 49 et — alba oz. A datae X V^XRW DOM T*F est] sunt XWRWDOMF;onz.T*U* eius R singuli V F* ; singulae D M? -- singulis eis T* stolae albae .X V^ R W' D M? F ; stolas albas Q* M* et? om. X eis? om. F*

AD OVIRINVM III, xvi

IIO

yo breui. adhuc tempore, donec inpleatur numerus conseruorum, ei fratrum eorum. quique postea occidentur exemplo vbsorum. Item illic : Post haec widi turbam multam quam dinumerare ex hus nemo oterat ex omni gente el omni tribu et populo et lingua stantes in conspectu throni et in conspectu agna et erant amacta

»5 stolas albas et palmae fuerunt in manibus eorum et magno clamore dicebant : salus Deo nostro sedenti super thronum et agno. Et respondit unus ex senioribus dicens mali : qui amacti sunt stolas albas, qui sunt et unde uenerunt? Et dixi ei : Domine, tu scis. Et aii mihi : hi sunt qui uenerunt ex magna tribulatione 6o et lauerunt stolas suas et candidas eas fecerunt 4n sanguine agni. Propter hoc sunt in. conspectu throni Dei et seruvunt ei diebus et noctibus n templo eius, et is qui sedet in throno inhabitabit super eos. Neque esurient neque sitient umquam, sed meque sol super eos cadet neque ullum aestum patientur : quoniam agnus 65 qui in medio throni est reget eos et deducet eos ad. fontes etae et absterget Deus omnem

aquarum,

lacrimam ex oculis eorum.

Item illic : Qui wincet, dabo illi edere ex ligno witae quod. est 4n Codd. : LPNX VR IWOD .A QM TU B EF 52/356 Apoc. 7, 9.10. 50 — adhuc breui r

57/66 Apoc. 7, 13-17.

/ Q M — impleantur O* ; suppleatur l/ R.

51 eorum] uestrorum O E

et ipsi B JE gs

B2 tutba X R* F' 53 gente] genere X 74

T^bryom.b.A BF

67/68 Apoc. 2, 7.

occidendi sunt D

multa .X P. eth oz. X

seruorum O

eotum E F ; -4- sicut

-exhisow.P X R.40*T.U B . omni?]ex omni V7 W D OQ .M

et? -- omni R ; -- ex omni

OQM

et lingua oz.

EF ;

-- lingua et populo / R D4instantes X ^ etin conspectum R throni et om. P* et! — agni ozz. B in conspectum R ; in spectu F ; oz. P*P JA AT Ub 55 stolis albis M? T? E ; stola alba £ erant 4 E F 5 magna uoce et clamore dicebant 7 R. ; clamabant uoce magna ( —-magna uoce F) dicentes E F 56 salus] laus OQ M B nostto ozz. b throno R F et agno] magno R ; 4- eius BF 5 respondens W/ D* O M ; dixit mihi E F ex] de-E EF -- mihi unus ex seniotibus dicens B lis albis T? E albas ozz. D

dixit mihi M? ; ozz. E F ; J- hii X D T? sunt J- hii E F? dixit R E* F

orm. 4A dominus R 59 ait] dixit V/ ; fac R magna B 60 et! ozz. D* in sanguinem 5 B hoc] ideo Q M B in — throni] ante sedem B NT

dei ozz. F

ei] et R

58 stoilli: B ;

hi ozz. O* de tribulatione agni ozz. R.— 61 propter conspectu J- domini E* ;

diebus ac noctibus X R E F ; die ac nocte B

62 ipsius B his X * RAWZE QS dE sosne BEES sedit E in throno] supra sedem B inhabitauit L| R* ; habitabit M? B E ; habitauit Q* M* ; habitat Q? F

63 supet illos B ; -- et

T U

neque —

64 supet eos oz. E

neque] non B — nequesitientoz. BF* ^ umquam]amplius BF — sedom. TEBSES sol — cadet] cadet super illos sol B 64 cadit D ; praez. non E? ; -F sed V ullum aestum] omnis aestus B patiuntur W/ E F ; paterentur X ; om. B O*EF

quia] AB» reget] teget 5 Japsu

65 in — est] est intet media sedem B est oz. illos X B adducet F? ; ducet ILL PN T E ;

ducitQ MU . illos X B fontem X DOM EF ;fontis? uitae] uiuae Q M E ; om. R - uitaefontes B — 66aquae OMEF — quae uiuae Q M E absterget] delebit B dominus O - omnem deus B lacrimatum E ; maculam D ex| deW W B;abDEF 67 uincit W/ D JA F* 5 ; uicit E F? illi] ei B ex|)dePRDEFb quid R* ; qui R?

V x31

AD OVIRINVM III, xvi-xviI

XII

paradiso Dei mei. Item illic : Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam witae. Felices eos qui wigilabunt et seruabunt 3o uestimenta sua ne nudi ambulent et wideant turpitudinem suam.

De hoc ipso ad Timotheum II : Ego ?am libor et tempus instat adswmptionis. Bonwm agonem. ceriaui, cursum. perfect, fidem seruawi, Iam swperest mahi corona. iustitiae, quam mihi reddet Dominus in illo die ille iudex iustus, non solum autem mihi, N 132

75 sed. et omnibus qui dilexerint aduentum eius. De hoc ipso ad Romanos : Swmus filii Dei. Sà autem filii, et heredes Dei, coheredes autem, Christi : siquidem conpatiamur, ut et comnagnificemur. De hoc ipso in psalmo CXVII : Felices qui inmaculati sunt in, wia, e qui ambulant in uia Domini. Felices qui perscru8o lantur mariyria eius. XVII.

MINORA

ESSE

QVAE

IN SAECVLO

PATIMVR

QVAM

SIT

PRAEMIVM QVOD PROMISSVM EST. In epistula Pauli ad Romanos : Non sunt condignae $asCodd. : LPNX VR 4(inde a 49 sunt)bWOD 4 QM TU B EF 68/69 Apoc. 2, 1o. Rom.

8, 16.17.

69/70 Apoc. 16, 15.

71/75 II Tim. 4, 6-8.

76/78

78/80 Ps. 118, 1.2.

XVII, 3/5 Rom. 8, 18.

68 dei oz. B item illic] et iterum R 69 uitae -.- item illic I/ R felices] beati QM EF eos] erunt O M; om. I B F uigilabant E ; uigilant F setuabant E F ; oz. R

70 ambulant L* X F

ipso] item paulus V/ R ; item apostolus 24 2 ; oz.

EF

uident E

71 de hoc

in secunda V" B ; oz. P

ego -- autem E F iam J- et R. liuor R? O T* U ; libet E ; liberor F ; liuore R* ; delibor P* P D Q? B ; delebor Q* M? ; immolot 24 5 et ozz. R* instat meae adsumptionis B ; instat adsumptionis meae X I/ O* D T*? ; ads.

meae instat 74 5 ; repositionis meae instat (instant F*) E F ; meae resolutionis instat I7

*2 donum agonem R ; certamen bonum E F

cutsum 4J- meum

X perfeci] consummaui D 4 E F 5 *3 iam superest] de ceteto reposita est EF iam oz. T U B mihi ozz. E* -- iustitiae corona B mihi reddat R ; — reddet mihi D EF *6in—iudexom.E X iladieXDAFb ille iudex iustus] iudex ille iustus O* ille oz. P? W Of OMBE M iustus iudex IW O? mihi 4- reddet B *5 dilexerunt P* X R D B ; diligunt WABEPFEb;--adP

de hoc ipso] item

V R AABb;ozm.EF

16 simus

X ; praem. ipse autem spiritus (ozz. E) testimonium reddit spiritui nostro (uestto F) quod E F fili? 4- dei N D heredes J- heredes quidem O? E ; -- quidem F

dei et coheredes

F ; dico hetedes R ; dei oz. 74A 5

1? si

tamen E F conpatimur D ABEF ut autem et R ; ut F* ; et X D Q M* B conmagnificabimur D ; magnificemutr B ; simul glorificemur E F 78 de hoc ipso] de hoc Q M; item V RAABbh;om.EF in psalmo oz. E GXVIXIET OQ UM SRGSSEBII OPSPGXSVITID X 5. GXCVITI ez. felices] beati WRWAOMEFPbD quioz. RW .AAEFP 79 sunt] bc incipit q ; om. ECIELACE SUD in uia] uia X* ; inlege B; oz.W . etoz.VRW AEFb ambulabant L

uia]

L P N X 7 O B ; uiis

Q M ; uiam R? ; legem T* ;

lege vez. et felices X ; beati 7? RW AOMEBEFP scrutantut 4 E F 80 mattytia] testimonia W/ O A EF b eius oz. X* ; -|- in toto corde exquirunt (tant E*) eum E F XVIL 1in-J- hoc EF 2 praemium -- tesutrectionis 7 / est 4- nobis X 3 in epistula pauli] paulus V R E F ; paulus apostolus 44 ^ passionis L, R* J/* T*

32

AD OVIRINVM III, xvII-XVIII

siones huius temporis ad suberuenturam claritatem quae reuela; bitur in nobis. [De hoc ipso in Machabeis : Dom?no, qut sanctam habet scientiam, manifestum est, quia cum possim morte liberari,

durissimos dolores corporis tolero flagellis uapulans, animo autem fropler ipsius metum libenter haec patior. Item illic : Tw quidem, impotens, ex hac fraesenti uita mos perdis. Sed mundi 10 Yex defuncios mos pro swis legibus im aeternam, witae resurreclionem suscitabit. Item illic : Potius est ab hominibus morti datos expectare sbem a Deo terum ab ipso suscitatos. T*bi enim resurrectio 4n uitam non erit. Item illic : Potestatem inter

homines habens, cum sis corruptibilis, facis quod wis. Noli autem 15 jutare genus nostrum a Deo esse derelictum. Sustine et wide, magna botestas eius qualiter ie et semen twum torquebit. Item ilic : Noli frustra errare, nos enim, ropter nosmet vbsos haec patimur beccantes 4n Deum nostrum. Tw autem ne te existimes inbunitum futurum adgressus bugnare cum Deo]. XVIII.

DirEcTIoNI

DEI

ET CHRISTI

NIHIL

PRAEPONENDVM. V 135

In Deuteronomio : Diliges Dominum. Deum twwm de toto corde two et de toa anima tua et de tota wirtute tua. In euangelio cata Mattheum : Qu4 amat patrem aut matrem swper me non est

; me dignus, el qui amat fitum aut filiam swber me non est me dignus : Et qui non accipit crucem suam et sequitur me non est meus discipulus. In epistula Pauli ad Romanos : Qws nos

Codd. : LPNX VR qbWOD .A QM TU B EF

5/8 II Macc.

6, 5o.

INMaccme 6-7:

8/11 II Macc.

XVIII, 2/3 Deut. 6, 5.

4 temporis] saeculi B de —

7, 9.

11/13 II Macc.

4/« Matth. 10, 57.38.

INC 6 habes R 5» possem P; possent R 8 ptoptet -- tui 5 9 potens R praesentia R* V . sedsustine R

13/16

7/12 Rom. 8, 55-57.

claritatem] gloriam E F ; -- dei 4

19 deo praebent V' R. b (infer [ ]) ; om. cet.

12 spectate /* R

7, 14.

17/19 II Macc. 7, 18.19.

dominus

19 futurum oz. 7

7 et dei O*

R* ; domine

mortem R ; a morte 5 petdis sed] perdidisset R*

suscitos R* ; suscitandos P ; suscitati /?

XVIII, 1 dilectione O* D E F*

b uobis L, P*

15 a deo] adeo

nil T ; -- esse I7

pto-

ponendum R W ; -- est E* 2 diligis X R* W D U* de|rex- D'E-b 3 de 2:2|fex EO anima — tota? ozz. Q M uirtute .- et anima M in]item

in R A p

4 cata] secundum 44 5; oz.

EF

mathei E F

aut matrem

om.LWO super] plus quam B E F 5 et — 6 dignus ozz. X D et] aut B super] plus quam F 6 accepit X 44 E suam ozz. E sequatur E F * meus discipulus] me dignus T* B E F in epistulis (-las P*) pauli P T* U ; paulus E F ; item paulus V/ R ; item paulus apostolus 24 ) qui L*

AD OVIRINVM III, xvuri-xviin

IO

II3

separabit ab agape Christi, braessura an angustiae am persecutio an jamas am muditas am periculum am gladius ? Sicut scriptum esi : Quoniam causa iui occidimur tota die, debulati sumus ut oues wictmae. Sed in his omnibus suwperuincimus ro eo quod dilexit nos. XVIIII. VOLVNTATI NON NOSTRAE SED DEI OBTEMPERANDVM.

In euangelio cata Iohannem : Non descend? de caelo ut faciam uoluntatem meam, sed. uoluntatem. eius qui me misit. De hoc ipso cata Mattheum VA

IO

: Pater, si fieri bolest, transeat a me calix

isle : uerum iamen non quod ego wolo, sed quod tu. Item in praece cottidiana : Pat uoluntas tua vn caelo et in terra. Ttem cata Mattheum : Non omnis qui mhi dicit : Domine Domine, iniroibit 2n regnum caelorum, sed 4s quà facit uoluntatem patris mei qui 4n caelis est, ipse iniroibit 4n regnum. caelorum. Cata. Lucanum : J//e autem seruus qui cognoscit uoluntatem domini sui el non paruerit uoluntati eius uapulabit multas. In epistula Codd. : LPNX VR qbDWOD .A QM TU B EF

XVIIII, 2/3 Io. 6, 38. 4/5 Matth. 26, 39. vA. 10/11 Luc. 12, 47.

6 Matth. 6, 1o.

7/9 Matth.

8 separauit P O* M* T* U E* ; separat R. ab agapen 4 ; ab agapem O* ; a catitate P P DAOQMBEEFP ptaessuta] tribulatio E F -- an pfaessufa R. angustia L^ 4 W AQOMBEFP b persecutiones X 9 — famis an petsecutio E famis] 44 4 W' D* E F ; fames cer. 10 quia E F causa tui occidimur| propter te mortificamut 244 E F 5 tota] omni E deputati] aestimati 4 E F sicut X B E 11 uictimae] occisionis D z4 E F ^» omnibus oz. X supetuicimus R ; superamus E F proptet eum W EF quod|qudiX /2WATUEFb 12 dilexi nos ZA ; — nos dilexit E F XVIIII, 1 uoluntati 4- enim E F

non 0zz. M* ; — non uoluntati

/ R.

2

cata] secundum 24 5 ; oz. E F iohannis E F 8 eius] patris mei F de — mattheum ozz. R. de hoc ipso] item I7 44 5» ; in euangelio E F cata] secundum Ab; om.EF

4 mathei E F ; 4- qui fecetit uoluntatem (qui fec. uol. ozz.

R) pattis mei qui (ozz. R) in caelis est ipse introibit in regnum caelorum item cata ]ucan (lucanum R) V R 5 quod] sicut F tu--uissTEF 6 in ptaece cottidiana] illic E F tua J- sicut D T?^ F in caelis O * cata mattheum] ilic

E F

in kata R ; in euangelio secundum

74 ; secundum P

omnes

B

mihi dicunt B* ; — dicit mibi XgO DOMT EF ; -- inilla die F? domine? J- ipse V/ R $8 inttoiuit X Q* M* ; intrabit O D E F ; introibunt B* in regno B* sed — 9 caelorum ozz. X — his W* O* A T* B ; hi R ; oz. EF 9 qui ozz. R. est ozz, R* ; -- etL introiuit 44 Q* M* ; intrabit O E ; intrauit F in tegno R 4 caelorum oz. F* ; -- item 7? RbBW ABb;

-- item in euangelio D lucam

L ?

VR;sctEF tit] facit g E F JEs: 19

XUWAb

in cata E F ; secundum 74 5

RP ATUB2;lucano

i0lucan

NW OM ;

E ; luc F

cognoscet P O B ; cognouit

domini —12 uoluntatem oz. uoluntatem eius q ; ozz. E F

R — 11 nonoz. U* . parueuapulauit L .X 4 O* 4 Q* M*

multis M? T? E F ; multa ? O? ; multum X ; 4- plagis F? ; -- item

AD OVIRINVM III, xvinr-xx

II4

Iohannis : Qui autem fecerit uoluntatem Dei manet 4n aeternum, N 134.

quomodo et ipse manet in aelernum.

XX.

FVNDAMENTVM

ET

FIRMAMENTVM TIMOREM.

SPEI

ET

FIDEI

ESSE

In psalmo CVIIII : Initium sapientiae timor Dei. De hoc ipso in Sapientia Solomonis : Initium sapientiae metuere. Deum.

; In Parhoemiis eiusdem : Beatus homo est qui ueretur omnia per

metum. De hoc ipso apud Esaiam : Et super quem aliwm vespiciam, w4si swper humilem eb quietum et trementem sermones meos ? De hoc ipso in Genesi : Ef uocauit eum angelus Domim de caelo et dixit sllà : Abraham Abraham. Ille autem dixit : 10 Ecce ego. Et dixit : Noli imponere manum tuam super puerum neque feceris illi quicquam. Nunc enim cognowi quoniam times Deum tuwm et mon bepercisti filio tuo dilectissimo Propter me. Ttem in psalmo I : Serwite Domino in timore et exultate 1n tremore. [Item in Deuteronomio Dei uox ad Moysen : Conuoca 15 ad. me populum, et audiant uerba mea wt discant timere me omnes dies quos 4bpsi uiwebunt super terram. Item in Hieremia :

Codd. : LPNX VR 4qMIWOD .A QM TU B EF 12/13 I Io. 2, 17. 2;

XX, 3 Ps. 110, 10. 4 Sir. 1, 14 (16). 5/6 Prou. 28, 14. 6/8 Is. 66, 8/12 Gen. 22, 11.12. 13/14 Ps. 2, 1r. 14/16 Deut. 4, 10.

12 dei] patris mei E* ips] dus V REF XX,1

13 quomodo —

esse - in M

item R

CVIIII] L*

aeternum oz. P*

et oz. X F*

2 timote W* M?;--diVR.AEF

3 in] Praezz.

V 40 Q M ; CIHII R ; CVIII N ; CXVIIII X* ; CX cer.

initium] principium 4 5b O E sapientiae] patientiae B ; -|- et R dei] L P V R B ; domini ce. ; 4- intellectus bonus omnibus facientibus eum E F

de hoc ipso] item 44 B b; oz. B F 4 metuere dominum XX Q M? T? ; metuere domino T* U ; timere (timore I/*) deum V W D ; timor domini 4 / O EF GSin]iemin V R45 . proemiis X M? ; prouerbiis Z4 E F 5 eius Wr:oxWROABEFbPD

estom.XAEFb

reuetetur 4 P ; metuit 74 5

pet] propter E F 6 metum] timorem 24 F et de hoc ipso X ; de hoc R;itemAA Bh;om.EF etom.BEF super] propter F alium aspiciam V' ;aspiciam alium E F " quietem 4 O* Q* M* E F ; mansuetum B ee 0774. X | sermones meos] uetba mea 24 7 $ de hoc ipso] item V RA Bh; om.ErF eum] illum W D ; oy. E F 9 abraham? o. D Q M 10 ego -- sum F? inQM

dixit - ei E F inponete] inicere Q M ; inferre E F supet] puerum 4- tuum E F 11 facias ei E ; facies ei F nunc ozz. T*

enim] ont. IL tremote X cum PW 15 timere] hieremiam

autem E F ; oz. D quiaEF . 12dominum deum W E F et 13 item oz. E F primo] V/ ; oz. F ; secundo cef. in timore] in ^ et— tremote oz. F* exultate .- ei XW ODAEF?b in] OD.IF b 14 item — 123 mei Jaben: q W' D b (inter | ]) ; om. cer. amare W 5 16 uiuent I 5 ; uidebunt D in hieremiam W ; apud D

AD OVIRINVM III, xx Ecce dies ueniunt, dicil Dominus,

115

et consummabo

in. domum

Israhel et n domum. Iuda testamentum mowwmn, non secundum

testamentum quod. disposueram patribus eorum in die cum ad20 jrehendi manum illorum. educere illos de terra. Aegypti, quia non permanserunt 1n Lestamento meo, et ego neglexi eorum, dicit Domifws, quia hoc testamentum quod disbonam domwi Israhel. Post dies illos, dicit Dominus, dans leges meas in sensum illorum et in. corda illorum. scribam 1llas, et ero illis àm Deum, et ibsi 25 erunt. mihi. 4n, blebem, et docebunt unusquisque fratrem. suum dicentes : cognosce Dominum, quia omnes scient sme a minimo usque ad maximum illorum, quia bropitius ero dniquitatibus

tllorum. ei beccatorum eorum non ero memor amplius. Si exallatum fuerit caelum 4n sublime, dicit Dominus, et si humiliata

3o fuerit terra. deorsum, at ego mon reprobabo genus Israhel, dicit Dominus, bro omnibus quae fecerunt. Ecce ego congregabo eos ex omni lerra qua disparsi illos im ira et in. furore meo et 4n exacerbatione magna. et conteram illos 4n locum istum. et velinquam, eos 1n bauore, et erunt mihi in plebem, et ego ero illis 4n 35 Deum,

ei dabo illis uiam alteram et cor aliud ut timeant me

omnibus diebus in bonum illis cum filiis suis, ei consummabo eis testamentum aelernum quod. non auertam post illos, et timorem meum. dabo in cor illorum ut non discedant a me et wisitabo super ?llos benefacere sls et blamtare eos $n terra sua in fide ei im 4o omni corde et in omni animo. Et in Apocalypsi : E? XXIIII seniores in conspectu Dei sedenies $m thromis suds ceciderunt supra [actes suas et adorauerunt Deum dicentes : gratias agimus tibi, Domine Deus omnipotens, qui es et qui fuisti, quod. accepista potestatem tuam magnam

el vregnasti, e. gentes iratae sunt, et

Codd. : q(usque ad 41 dei)W/D

17/28 Ier. 58 (31), 31-34. 40/4? Apoc. 11, 16-18.

28/31 Ier. 58 (21), 37. 48/83 Apoc. 14, 6.7.

31/40 Ter. 39 (32), 37-41.

XX, 17/22 LACT. inst. 4, 20, 6, p. 365, 6.

iv in] supet D 21 non oz. W^*

18 istrahel 4 in domo D 20 illos] eos D qui I eos 7 . 22quoddisponam oz. W/ istrahelg ^ 23legem

meam in sensu eorum D

24 et! — illorum ozz. D

illam D

25 et -- non

Db 26 — me scient W 5 a minote D 27 eorum D propius J7 28 illorum] eorum D et non 4. memot oz. q* 29 humilata 4 — 80 at| ante W' istrahel 4 32 quae D* in? om. q 33 exacerbatio W^ contetam] for?. legendum conuettam, cf. LXX

34 eos] illos D

pauote]

fort. legendum f£auote, cf. LXX — in plebe D ego oz. D 36 in bono D illis ozz. D 38 eorum D ut] et W* 39 eos] illos D 40 et?] item D b in pocalypsin 4 41 sedentis W'; dees? q usque ad «4 quaetimus, folio deperdito 42 deo D* 43 fuisti J- et W

V 155

II6

AD OVIRINVM III, xx

45 uenit ira tua et tempus quo de mortuis vudicetur et detur merces seruis twis prophetis et sanctis et timentibus nomen tuum pusillis el magnis el disperdere eos qui corruperunt terram. Item ibi : Et uidi alium angelum wuolantem medio caelo habentem. euangelium perenne euangelizare sedentibus swper terram et in. omnes so nationes et tribus et linguas et bopulos dicentem in uoce magna : timete Dewm et date ei honorem, quoniam uenit hora vudicii eus, et. adorate eum, qui fecit. caelum. et. terram. el mare et. fontes aquarum. Item ilic : Ef uidi quas$ mare witreum mixtum igni, el wictores bestiae et àmagimis eius, ei vumerus nominis eius 5; CXLIIII

V 136

milia stantes supra mare witreum habentes citharas

Dei et cantantes canticum Moysi serui Dei et canticum agna dicentes : magna et mirabilia opera tua, Domine Deus omnapotens, iustae et uerae wiae tuae sunt, vex gentium. Quis non timeat et det honorem nomini tuo, quia solus ius et quoniam 6o ommes nationes uentent et adorabunt 1n. conspectu tuo, quoniam justitiae tuae manifestatae sunt. Et in Danihelum : Fit uir habilans

in Babylone,

cui

momen

erat

Ioachim,

et accepit

uxorem nomine Susannam filiam. Helchiae formosam ualde et timentem Dominum : ei erant barentes eius iusti et docuerunt 65 filiam suam secundum legem Moysi. Item in Danihelo : Ef sumus huwmales n ommi terra hodie ropter beccata nostra, et non est hoc tempore rincebs neque propheta neque potestas neque dux neque holocausta neque hostia neque oblatio neque thus neque locus sacrificare coram te hodie et àmuenire misericordiam a te, sed 7o n anima. et spiritu humilitatis acceptos nos habe ut holocaustos

uictimas arietum et taurorum et quasi multa milia agnorum qui sunt Dinguissimi. Sic fiat hostia nostra coram te hodie, e consummetur botestas haec, quoniam mon erubescent qui confidunt in te. Et nunc sequimur te ex toto corde nostro et timemus te et quae75 rtmus faciem tuam. Ne nos in obprobrium tradas, sed fac nobiscum secundum. clementiam. iuam. et. secundum. amplitudinem Codd. : q(nde a «8 faciem)W/D

53/61 Apoc. 15, 2-4. 61/65 Susanna 1-3 (Vulg. Dan. 15, 1-3). Asat. 13-18 (Vulg. Dan. 5, 57-42).

65/** Preces

45 mercis — 46 et* om. D 41 ibi] illic D 49 supra D — 50 populum dicens W |inom.b 53 illic ozz. W^ 54 uictores — imaginis] pascentes bestiae cum agnis D 55 milia ozz. D b 56 et cantant D canticum — dei om. W* 5S iustitiae D* 61 et] item D 5 danihel D ; daniele 7 62 babylonia D 64 deum D 65 danihel D ; daniele 7 6? prophetes D neque potestas ozz. D 68 — oblatio neque hostia D 69 hodie oz. D *0 habere V7 ^ holocausti D? *2 consumetut $3 haec] illorum D 74 te ex oz. D

te? oz. D

95 faciem] erum adest q

clementiam 4] tranquillitatem D 5 ; misericordiam I dinem D

tuam 4- uidete I7

176

amplitudinem] multitu-

V 137

AD OVIRINVM III, xx

117

misericordiae tuae. Et iterum : E£ rex uehementer gawisus est et iussit Danihelum de lacu. leonum eici, et mhil dll nocuerunt

leones, quia confidebat et crediderat Deo suo. Et iussit vex : et per8o duxerunt illos homines qui accusauerunt Danihelum et miserunt illos in. lacum leonum. et uxores eorum. et matos eorum. Et antequam peruenirent in bawimentum lacus, adbrehensi sunt a leonibus et omnia ossa eorum comminuerunt. Tunc Darius rex scripst : Omnibus gentibus, tribubus, linguis, qui sunt in regno meo : 8; Pax sit uobiscum a facie mea. Censeo ego ut hi omnes, qui sunt n regno meo sint timentes et trementes Deum summum cui seruit Danihel, quia ipse est Deus uiwus et permanet 4n saecula, et regnum. eius mon transibit, el dominatio eius in perpetuum ambulat, et saluos facit et facit signa et prodigia mirabilia in caelo 9o et ?n lerra, qui eripuit Danihelum de lacu leonum. Item in Micheam : Zn quo adsequar Dominum et adbrehendam Deum meum sublimem. Si adprehendam illum in sacrificiis, in holocaustoma5s, in witulis anniculis, si accepto faciet Dominus

in milibus

arietum aut in decem milibus caprarum pinguiwm, aut dabo ori95 ?iliua. mea. inpietatis fructum. uentris met, beccalum animae meae. Renuntiatum tibi est, homo, quod bonum aut quid Domainus exquirat a te aliud nisi ut facias iudicium et sustitiam et diligas misericordiam et bavatus sis ut eas cum Domino Deo tuo. Vox Domini in ciuitate 4muocabitur, et támentes nomen eius salroo 4abii. In oratione Ambacum : Domine, exaudiui auditum tuwwm

el timui, recognowt opera tua et exbaui in medio duum animalium cognosceris. Item in Micheam : Pasce populum tuwwm in wirga iua, oues hereditatis tuae, inhabitantes sebaratim conuallem 1n V 158

medio Carmelo. Parebunt Basanitin et Galaditin secundum dies

Codd. : 4IWD 77/90 Dan.

6, 24-28 (23-26).

91/100 Mich.

6, 6-9.

100/02 Hab.

5, 2.

102/111 Mich. 7, 14-18.

** tuae 4- libera nos D 4

*9 credebat IV 5

et iterum] item illic D iussit -- illos 4?

*8 danielem ^

duxerunt I b

de lacum

80 accusauerant

Db danielem ^ 81 in lacu W* D 84 tribus z4W* D* ; -- et D? S8 etego D hi oz. W b 86 — summum deum D 8vdominus D — petmanens D 88 eius] illius 4 transiuit 4 ambulabit 5; ambulabat W/ 89 saluus] solus D faciet et W 5 ; oz. D prodigia 4- et D f 90 danielem b de lacum 4 item] et 4 in michaea 5 93 faciet] fauet 5 94 arietum — milibus ozz. D 95 fructus W — 96 — est tibi W' 5 quid] quod D 97 exquirit D ateom. Db 100 in — 102 cognoscerisoz. D b ^ 101 recognoui]consideraui 7 ^ duorum W ^ 102cognoscerisoz.W/ ^ in michaea b patce D* tuum oz. W 103 et habitantes D separatim oz. W b conualle 5 ; conuellem 4 ; conuelle D ; conuelli W7? ; nielli W*

bunt W' 5

basanim et galadim D

104 para-

AD OQVIRINVM III, xx-XxI

118

105 saeculi et secundum dies profectionis eorum a terra Aegypti ostendam illis admirabilia. Videbunt gentes et confundentur ex omni fortitudine sua, ei superponent manus in os suum. Aures illorum exsurdabuntur, elingent puluerum. quomodo serpentes trahentes terram, conturbabuntur n conclusione sua, ad Dominum Dewn

iro suum. expauescent. eb. timebunt abs te. Quis Deus quomodo tu eleuans aniustitiam et transgrediens impietates ? Et in Naum :

Montes commoti sunt ab eo et colles contremuerunt et denudata

est terra ante faciem eius e omnes qui inhabitant illam. A facie irae eius quis sustinebit el. quis resistit in dra anima dpsius ? 115 Animatio ipsius fluere facit principatus el petrae dissolutae sunt ab illo. Bonus Dominus illis qui eum sustinent in die praessurae et cognoscens illos qui eum timent. Item in Aggeo : Et audiuit Zorobabel filius Salathiel de tribu Iuda et Iesus filius Iosedech sacerdos magnus et omnes qui swberfuerunt de Dopulo uocis 120 Domini Dei sui et uerbum Aggei prophetae, quoniam masit illum Dominus ad illos, et timus plebs a facie Dei. Item in Malachiel : Testamentum meum fuit cum wita et pace, et dedi illis timorem limere me a facie nominis mei]. Item in psalmo XXXII : Timele Dominum,

sancti eius, quoniam non est inopia eis qui

12; eum. metuunt. Item in psalmo XVII perseuerans in saecula saeculorum. XXI.

NoN

TEMERE

DE

: T?mor Domini castus

ALTERO

IVDICANDVM.

V 139

In euangelio cata Lucanum : Nolite iudicare ne qudicemami : Codd. : LPINX VR q(usque ad 108 sezpentes)/WOD 44 QM TU B EF 112/117 Nah. 1, 5-7. Ps. 53, 10.

117/121 Ago. 1, 12.

122/123 Mal. 2, 5.

124/125

125/126 Ps. 18, 10.

XXI, 2/3 Luc. 6, 57.

105 et oz. q 106 et mirabilia W/ ; mirabilia D 2 107 superponunt D illotum]eorum W 7 108 elingent] 4 ; etlingent IW 5 ; etlinguent D? ; etingent D* serpentes] Jc desinit q 109 conturbabuntur -- et lingent (linguent D?) puluerem D 111 leuans I/* 115animatio ipsius oz. W* — 117 cognoscent Ip item] et W 118 - salathiel filius W/ iesus filius] iussus W^ iosadech W/ 119 uoces D 120 sui] fuit D* et — prophetae ozz. D 121 item oz. W 122 meum oz. D eter te dedit W 123 item] iterum adsunt codd. omnes ;om. W E EF in — XXXII oz. W* XXXIII L? PPW*DAOMBEF»bP 124 domino M* ; deum JA ; -- deum O ; -- omnes

UP)BF quaV/RF non est inopiam B ; non est inopiae U ; nihil deest AEFb eis — metuunt] timentibus eum R AA BEF p eis] eius X* O* M* ; ozm.U 126 — metuunt eum WW O item oz. E F XVII] L* N XXV O QM*TU;XXIIR ; XVIII ce. dei B castus] sanctus O 74 E F 5 126 Ee penet F;permanens D.4 E b insaeculum saeculi W D A E 5 ; in aeternum XXI, 1 timete 4 E F* altero -- in O 2 in] Praez;. item O euangelio om.EF cata] secundum 74 ^ lucanum] P X R D ; lucano E F ; lucan IN W O Q M* ; matheum M? ; lucam cer. neque L* D* ; ut non E

AD OVIRINVM III, xxi-XxiI

VA

Io

II9

Nolite condemnare ne condemnemini. De hoc ipso ad Romanos : Tw qui es qui iudicas alienum seruum ? Domino sua stat aut cadit. Stabit autem. : bolens est enim. Deus statuere ewn. Et iterum : Quare sine excusatione es, o homo. In quo enim iudicas alm, te ibsum condemnas : eadem enim agis quae iudicas. Speras autem tu qui 1udicas eos qui mala agunt ei eadem facis, quia ipse effugies iudicium. Dei ? Item in epistula Pauli ad Corinthios I : E? qui se putat stare wideat ne cadat. Et iterum : S4 qui se utat scire aliquid, nondum. scit, quemadmodum oporteat scire. XXII. ACCEPTA INIVRIA REMITTENDVM ET IGNOSCENDVM.

In euangelio in praece

cottidiana

: Rermitte nobis debita

nostra, siculi ei mos remittimus debitoribus nostris. Cata Mar-

Codd. : LPNX

VR 2WOD .A OM TU B EF

4/5 Rom. 14, 4. 12 I Cor. 8, 2.

6/4 Rom. 2, 1.

8/9 Rom. 2, 5.

10 I Cor. ro, 12.

11/

XXII, 2/3 Matth. 6, 12.

3 nolite — condemnemini ozz. F* qui!] L IN X R T* U ; quis cer. seruum alienum E

de hoc ipso] item 44 B 5 ; oz. EF 4 qui?] ut R. iudices P V R WW A b

8 cadet R. D B E ; cadat X

stauit T* ; statuit U

— au-

tem ozz. X potens est] potest E ; potens 7 Q* M T* U enim deus ozz. F* ; -- iterum 24 5 ilum PBEF et iterum] item illic D 44 B EF 5 — 6 quare] propterea V' R. E? F ; propter E* ; oz. A sine causatione L* ; excusatione (-nem M?) Q M ; inexcusabilis Z4 E? F 5 ; inexpugnabilis E* es] habes M? in ras. ; om. Q* ooxz.XWIEF homo 4- omnis qui iudicas V E F in—7 iudicas oz. E ; in — $8 iudicas ozz. F iudicas alienum O ; de alio iudicas 74 b ; alterum iudicas D ; 4- et P ? condemnes X enim ozz. B agis qui P

VW E

A Bb ; agis quam X ; magisque R* O* ; facis que O? $ speras] existimas tu] hoc o homo E qui: ozz. Q .M* eos] eotum D* ; de his E F qui?] quia F* talecX U* » talia AU WA BUEOP eadem agis / W D ; eadem et tu agis B ; facis ea E F 9 quoniam E F ips] tu E F ; om. V fugies X B. — domini D — itemoz. EF X inepistulaoz. DAABEF b paulioz.D.AQMBEFb ad romanos F 10 prima oz./N R et om. F putat] sperat(O M — state — 11 putat oz. O nec E et iterum] item illic 44 B ^» i1 quisse X7 yDAQOMT?EFb;quiL scite] xxscxte R.

-- aliquid scite

V ; -- nos R. ; -- in uobis X

nondum] dum

hoc R scit] cognouit E F 12 oporteat] praezz. eum R? ; debeat B ; -- eum DESDE ALES E sciti V/ ; om. Q M* XXII, 2 in precepto cotidiano (-na O*) O ; mathei E F ; oz. IN? ; -- et V temittenda X ; dimitte / R debita -.- et peccata 44 8 sicuti] L P IN 4A U p ;ut V ; sicut cer. temittemus U E F* ; dimittimus V R W O B cata

matcum] Praez;. item V? R PW mattheum (arcum 7) A P

D B ; item illic E F ; item in euangelio secundum

w^

III, xxtrr-XXIIH

AD OVIRINVM

I20

cum : Et cum steteritis ad orationem, remittite si quid. habetis aduersus aliquem, ut et pater uester qui in, caelis est remittat eccata uobis. Sv autem wos non remiseritis, neque pater uester qui 4n caelis est remitte uobis peccata uestra. Item illic : In qua mensura mensi eritis, 4n ea metietur uobis. XXIII.

VICEM

MALIS

NON

malum Pro malo

: Nemni

In epistula Pauli ad Romanos

Item illic : Nolé uinci a malo, sed wince 1n. bono

reddentes.

bz

REDDENDAM.

malum. De hoc ipso in Apocalypsi : Et dixit mihi : Ne stgnaueris uerba prophetiae libri huius, quia iam tempus in proximo est. Et hi qui perseuerant. nocere. noceant. et. qui 4n sordibus est sordescat adhuc, ?ustus autem adhuc iustiora faciat, simaliter et sanctus

sanclHiora.

Ecce

wemio

cito, eb merces

mea

mecum,

esi

reddere unicuique secundum. facta sua. XXIIII.

NoN POSSE AD PATREM

VENIRE NISI PER CHRISTVM.

In euangelio cata Iohannem : Ego sum wia et ueritas et wita. Codd. : LPNX VR AWOD 4/? Matc. 11, 25.26.

4 QM TU B EF

7/8 Matc. 4, 24.

XXIII, 2/3 Rom. 12, 17.

3/4 Rom. 12, 21.

4/9 Apoc. 22, 10-12.

XXIIII, 2/3 Io. 14, 6. 4 stetetitis — B5 aduer[sum] oz. A si ozz. B quis O* E ; quae B

temitte X* E ; dimittite V/ ; dimitte R B aduetsum X ; sum 24 et oz. D

remittet E F ; dimittat V/ R. ; -- uobis

XOM

uobis] uestra

miseritis

P / R.

R D EF

EF

6 peccata — 7? remittet ozz.

si — «4 uestta oz. F

uos ozz. E

4 remittit L| IN T* U ; remittat O* ; dimittet

V/ R

cata uestra dimittet uobis R c- peccata uobis B uestra ozz. B mensutam R 8 mensi fueritis X IV D 4 OQ M E F 5 ; metieritis in eadem B IW D B ; oz. E F* temetietut V? IFD* O? tut F ; remediatur 74 ; remittetur D* Q* XXIII, 1 mali E F E F ; -4- apostoli 24 ^

teddendum E F ad romanos ozz. X

6 et!] ut D O? T? ; ozz. O*

V

in quam Rb OB

; temete-

2 in — pauli] praezz. item R ; ozz. nulli E F male pro male E

8 in bonum P O* M* UF . 4de hoc ipso] item 44 huius E ; — huius libri F qui iam O* ; quoniam I7 tempus B

MBED

die» pec-

his.O* sis. O?

Bh ; oz. E F B5 libro tempus ozz. O ; — iam petseuetauerant zd ;

petseuerat O noceat O in sotdibus] sortibus W7* esthet PASE RSS on. O 4 sordescas 74 ; sutdeant E adhuc oz. Q M iustior autem X ; similitet et iustus E F adhuc ozz. X B facere O -» iustiota faciat adhuc V (vid.) W. AEFb et oz. F* 8 sanctiot R ; praezz. et F ; -- faciat adhuc E ; -F faciet adhuc F ; -- et B metcis X WW AAEF est oz. .À b 9 facta]

opera

AE F

XXIIII, 1 ueniri N V B U b ; petueniti R nostrum iesum E F ; -- filium eius iesum Q M BF iohannis EF uia — 3 sum ozz. O

pet J- iesum D ; -- dominum 2 cata] secundum .4A P ; oz. ett og. XOMBF

V 140

AD OVIRINVM III, xxii-xxvi

I2I

Nemo uenit ad patrem nisi per me. Item illic : Ego sum ostium. Per me si qui introierit, saluabitur. XXV.

Ap

REGNVM

DEI, NISI BAPTIZATVS

FVERIT,

PERVENIRE

NON

ET RENATVS

QVIS

POSSE.

In euangelio cata Iohannem : Ns? quis matus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. Quod enim s» natum est de carne caro est, et quod natum est de spiritu spiritus est. Item illic : Nzsi ederitis carnem. filii homanis

et biberitis

sanguinem eus, non habebitis witam in uobis . XXVI.

PARVM ESSE BAPTIZARI ET EVCHARISTIAM ACCIPERE, NISI QVIS FACTIS ET OPERE PROFICIAT.

In epistula Pauli ad Corinthios : Nescitis quia qui 4n. stadto currunt omnes quidem, currunt, unus tamen accipit balmam ? 5 Sic currite, ut occupetis. Et ill quidem, ut corruptibilem coronam accipiant, nos autem incorruptam. In euangelio cata Mattheum: Omnis arbor non faciens fructum bonum excidetur ei in ignem mittetur.

Item illic : Multi mihi dicent in slla die : Domine,

Domine, nonne in tuo nomine brophetauimus et in tuo nomine Codd. : LPINX V(usque ad XXVI, 3 cotinthios)R 2W/OD 2A QM TU B EF 3/4 Io. 10, 9. XXV, 3/6 Io. 5, 5.6.

6/4 To. 6, 53 (54).

XXVI, 3/6 I Cor. 9, 24.25.

v/8 Matth. 7, 19.

3 ostium] ianua DA AQ MEFP

4siqui

8/12 Matth. 7, 22.23.

IL? XP WODAOQMBEFP

XXV, 1 dei oz. F* et renatus oz. E. F 2 — non posse peruenire nisi ..fuerit W perueniri LL.IN TU — possit Q M* -- non posse peruenire F 3 cata] secundum 24 H ; oz. E F iohannis E F renatus P* X ^ RP D ZA DEAE fuetit J- peruenire non posse PF 4spitritu 4- sancto VR EF B est! ozz. P et oz. O T* U spiritu -]- sancto PF? 6edideritis X V — « - sanguinem eius biberitis 44 B E F XXVl,iparuum E FP esse-L se I* 2quiEF ficiet F ; proficiam D* ; perficiat B 3 in — pauli oz. P T U ; -- apostoli 44

cotinthios -.- prima

X V

opetibusB ptroB EF epistulis L? RBW

DAM?* T? EFP

deest? V. usque ad X-XVIIII, V sermonis nescitis ozz, F* quia oz. F qui] duo 24; oz. W 4 tamen] quidem B accepit X ^ palmam] cotonam 44 5 ; bradium E B ut omnes occupetis P ; ut omnes conpracehendatis zd EI cotruptibile IN ; incorruptibilem X 6 nos] uos A F autem] tamen B ; ueto 7' incottuptibilem E F in euangelio] item B ; praez. item R 44 B 5 cata] secundum 24 5 ; oz. E F mathei E F . * omnis] jraem. bonum excidetur R — non faciens] qui non facit FP — exciditur IN U ; opt. O* in igne L O* T* U ; in igni P S8 mittitur L, IN U — item illic] et iterum R

mihi oz. PF?

dicunt X E

-— dicunt mihi E

9 non F* ;

ot. E -— nomine tuo! R P BF prophetauimus — nomine? oz. X ^ profetabimus 74 -— nomine tuo? R 7 F

V 141

AD OVIRINVM III, XXVI-XXVIII

122

1o daemonia exclusimus et in nomine tuo uirtutes magnas fecimus ? Et iunc dicam illis : Numquam uos cognowi, recedite a me, qui operamini iniquitatem. Item illic : Luceat lumen uestrum coram hominibus, ui wideant bona opera westra et clarsficent. patrem uestrum qui 4n caelis est. Item Paulus ad Philippenses : Lucete 15 sicut luminaria in mundo. XXVII.

BAPTIZATVM

GRATIAM

QVOQVE

PERDERE

SECVTVS SIT, NISI INNOCENTIAM

QVAM

CON-

SERVET.

In euangelio cata Iohannem : Ecce sanus factus es : Iam noli beccare me quid tibi deterius fiat. In epistula Pauli ad V 142 5 Corinthios : Nescitis quia templum Dei estis et spiritus Dei habitat in uobis ? Sá qui templum Dei uiolauerit, utolabit sllum Deus. De hoc ipso in Paralipomenon : Deus uobiscum est, dum estis uos cum ibso. Si dereliqueritis eum, derelinquet uos. XXVIII.

NoN

POSSE

IN ECCLESIA REMITTI DELIQVERIT.

EI QVI IN DEVM

In euangelio cata Mattheum : Qui dixerit uerbum aduersus

Codd. : LPNX R MWOD .A QM TU B EF 12/14 Matth. 5, 16.

14/15 Phil. 2, 15.

XXVII, 3/4 Io. 5, 14.

5/? I Cot. 5, 16.17.

43/8 II Pat; 15. 2-

XXVIII, 3/6 Matth. 12, 32. 10 expellimus X ; eiecimus

magnas] multas non 74 B 5

N4

I E ; eicimus F

BEEF 5

-— tuo nomine P W AB»

11 illi D* ; — ill. dicam D

numquam]

cognosco R* ; noui X 5 O 4 M? B p ; uidiQ M*

-- noui uos

B me -.- omnes E qui — iniquitatem] operarii iniquitatis 74 5 qui] quia P R 12 -— iniquitatem operamini O sic luceat E F lux uestra Ab 13 ut] et F bonas opetas uesttas B bonam W7* uestta ozz. O* ; -— opeta uestta bona W E F . etom. X glotificent O ; magnificent R E 14 — est in caelis R. 4 5 item ozz. E F paulus 4- apostolus 24 5 lucite T* ; intet quos lucetis E F 15 in hoc mundo E F ; immundo Q M XXVII, 1 baptizatos 74 ZA*

2sintz/Ad;est

PREF

— petdere gratiam W/ ^ consecuti 74? ; secuti innocentiam ozz. E

setuent 74

8 cata]

secundum 2A 5 ; oz. E F iohannis E F factus ozz. E 4 in epistulis pauli L P O ; praez.. item IN R. P! D Q ; item paulus B E F ; item paulus apostolus 24 5 B corinthios -- prima R b W* D M* b dei oz. U* ; — dei templum B ; 4 usque hoc M? 6 in uobis inhabitat X ^ siqui] L P IN R T* U ; si quis ce. — die templum uiolauerit B ; — uiol. templum dei X ^ uiolabit] uiolauit Ot O* M*-T'* Us dispetdetuP X» IP DOROR * deus oz. F* de hoc ipso] de hoc D; item PBEF;etdum

derelinquitis R

RAABb; om. R ; oz. W

EF in oz. R. dominus R 8 uos oz. D cum illo J^

est quamdiu dereliquitis O ;

eum] illum B ^ uos] eum M*

XXVIII, 1 in ecclesiam X B E eiom.BF linquerit R 8 cata] secundum 4A 5 ; oz. E F contta E

2 dereliquerit O M* ; detemathei E F aduetsum B ;

AD OVIRINVM

III, xxviII-XXVIIII

I23

filium. hominis vemiltetur illi : Qui autem dixerit aduersus ; Spiritum sanctum non remittetur illi neque in isto saeculo neque in futuro. Cata Marcum : Ommia peccata remittentur filiis hominum. et blasbhemiae. Qui autem blasphemauerit Spiritum sanctum non habet remissam, sed veus erit aeterni peccati. De hóc ipso in Basilion I : S7 delinquendo peccet wir aduersus wirum, ro orabunt bro eo Dominum : Si autem in. Dewm peccet. homo, quis orabit bro eo ? XXVIIII.

DE ODIO NOMINIS

ANTE PRAEDICTVM.

In euangelio cata Lucanum : Ef eritis odibiles omnibus $ropier nomen meum. Cata Iohannem : S? saeculum uos odit, scitole quoniam me rimo odiit. Si de saeculo essetis, saeculum 5 quod swwm esset amaret : Sed quia de saeculo mon estis et ego elegi wos de saeculo, propterea odit uos saeculum. Mementote sermonis quem dixi uobis : Non est maior seruus domino suo. V 145 S1 me persecuti sunt, et uos persequentur. [Item in Baruch : Codd. : LPINX V(inde a XXVIII, ? quem)R 2WOD A QM TU B EF 6/8 Marc. 3, 28.29.

9/11 I Sam. 2, 25.

XXVIIII, 2/3 Luc. 21, 17.

3/8 Io. 15, 18-20.

4 redemittetur 4 illi]res D ETUES dixetit oz. JA aduersum X B 5 spiritum ozz. R* remittetur illi] habebit remissa peccatorum X ^ eiT EF; ipso M* isto] hoc E 6 in futurum Q item cata matcum R P D B; item secundum marcum JA 7 ; in euangelio matci E F temittentur — blasphemiae] et blasphemia temittentur hominibus E F demittentur 74 ; remittuntur ES * blasphemauetit] plasmauerit L* B* in spiritum R? DOM BF ; in spiritu X ; in sps R* $8 sancto X ; ozz. T U habet temissam] remittetur iliQ M habebit X temissa P X O* B ; remissionem W/ D A EF b sed] et

XB

etit ozz. D ; J- iudicio F?

"D*- e deticticrus rum 44A

9 de hoc ipso] item

prima L ; oz.

aeternum E

R 244

N*R AF

peccatut D* ; peccator

Bb ; om.

EF

basilion] regno-

delinquendum X ; derelinquendo U* ;

delicto 5 peccat uit R. B ; peccauetit uir P ; peccetur / O OQ M ; peccatur I7 D ; delinquetit uir F ; delinqueritur E aduersum B uirum — eo] mutmuftabunt pfo sacerdos eo 74 R O ; ad deum D in deo B

exotabit

?

10 ad dominum E ; domino M* c- peccet homo in deum E F

T* ; deum £ 11 qui O*

OM . proeum L* O* T* U

XXVIIII, 1hominis

E ; 4- domini X ^ praedicti T?

2 euangelio oz. E F

cata lucanum ozz. R cata] secundum 74 ^ lucanum] P X D* ; lucano EF ;lucan N W O OQ M ; luca D? ; lucam cef. et oz. R omnibus -- hominibus QMTU 8 item cata IN R D B ; in cata E F ; item secundum 4 7 io-

hanne E ; iohannis F

4 quoniam ozz. F

E F 5 ; odiuit O? D M? ; odibit O*

mundus E

B sed 4- et,

uos ZA ; — uos clegi B

qui F*

primum D E F

de saecula A

non ozz. /Á*

saeculum] mundus E F

sermonem I7 QO* M T U E ; sermonum quos P X R dixi] locutus sum R -- maiot domino suo seruus 7" QOM ; 4TES 8 me] uos O* petsecuntut (nter [ ]) 5 oz. cet.

odit L* P X p

estis F*

et] sed

saeculum]

BF

6 elego

4 sermones P X O* D* ;

R F quem] ZZerum adest V ; que A ; -- seruus maior domino suo OD BF ; neque apostolus maior eo qui misit illum R item — 21 alieno abes; W D b

AD QVIRINVM III, xxvIHir-xxx Veniet enim tempus, et quaeretis me et uos et qui post wenerint, ro audire. uerbum. sapientiae et. intellectus, et mon. imuenietis. Nationes autem cujient uidere sapientem praedicantem, et non obtinget eis : Non quia deerit aut deficiet sapientia huius saeculi terrae, sed neque deerit sermo legis saeculo. Erit enim sapientia in. paucis uigilantibus et taciturnis et quietis, sibi confabulantes 15 el in. cordibus suis meditantes, quoniam. quidam eos horrebunt et timebunt ut malos : alii autem nec credunt uerbo legis altissima : Alii autem ore stupentes non credunt et credentibus erunt contrarii el inpedientes spiritum ueritatis. Alii autem erunt sapienles ab spiritu erroris et promuntiantes sicut. altissimi et. fortis 20 edicia. Alii aulem. personales fidei. Alii capaces et fortes im fide altissimi et odibiles alieno.] I24

Qvop ovis DEO VOVERIT CITO REDDENDVM.

XXX.

Apud Solomonem : Prout woueris uotum Deo, ne moram feceris reddere illud. De hoc ipso in Deuteronomio : 5? autem uoueris uotum Domino Deo tuo, non tardabis reddere illud : quia ; inquirens quaeret illud Dominus Deus tuus a te, et erit in. peccaium. Ea quae egredientur ber labia iua obseruabis et facies donum, quod locutus es ore tuo. De hoc ipso in psalmo XLVIII : Sacrifica Deo sacrificiwm laudis et redde altissimo wota. tua. Codd. : LPNX VR £WOD .A QM TU B EF

9/21 Baruch : Cf. M. Bocaznr, zApocalypse de Barucb, tome I, p. 259-269 (Bibliogr. n. 299). XXX,

2/3 Eccle. 5, 5.

3/6 Deut. 23, 21.

6/* Deut. 23, 23.

8/9 Ps.

49, 14.15. 9 quaetitis D* uenefint] fuerint D 11 praedicantem oz. D 12 continget D quia deerit] qui aderit W'* ; qua aderit D* 15 et — meditantes om. D 17 credent 5 credentibus] credent et contradicentes D erint D* 18 erant I7 sapientis D* 19 ad spiritum D 7 fortes D? 20 edicta] est dicta I7 XXX,i1quod]quo TU cito] uouetitotum 74

| domino EF

feceris ozz. X ^ domino F de hoc ipso] item V Rb A T U . domino oz. b (vi2.) A DEF ;requitet 4 2 ;inquitet om. BF

et aquae l/

-—. uouetit deo

Q M X uouetit

cito reddendum ozz. E ; -- est uotum F

etint I ; erunt 44 T? F ; -- tibi P W

— egtediuntut

DF

2 deo —

3

- deo uotum I B 3 de hoc — 4 quia oz. O Bb; om. XEF si] sic 4 4 uoues L P IN B non] ne D F quia oz. X ^ S5 quaetit X ^ dominus oz. QM deusoz.T U ^ tuus in-J-teXR

petleuia T*U

| tuaom.O

6 ea quae]

faciens E ;

-- domino deo tuo E F * dando O ; bonum IN es] est L* ; -- ex, OM EF ;-- de B tuo oz.lN* | dehocipso]item 44 Bh ;ozm.XEF . XLVIIUI

LP

XRPWO

mola 44 E F 5

DAOBEFb;XLILIT* laudis oz. 7A

altissimi P*I

$8 sactifica] sacrificium X* ; imtua--et

P DEF?

AD OVIRINVM III, xxx-xxxiI

I25

Inuoca me in die praessurae et eximam te el. clarificabis me.

10 De-hoc ipso in Actis apostolorum : Inpleuit Satanas cor tuwm, V 144 mentiri ie apud. Spiritum. sanctum, cum esset. fundus in tua potestate ? Non hominibus mentitus es sed Deo. Apud Hieremiam : Maledictus qui facit opera Dei neglegenter. *

^

XXXI.

EvM

QVI NON CREDIDERIT

IAM IVDICATVM

ESSE.

In euangelio cata Iohannem : Qui non crediderit iam iudicaus est, quia mon credidit n nomine unici filii Dei. Hoc autem est ?udicium, V^

quoniam lux uenit in saeculum, et magis dilexe-

runt tenebras quam lucem. De hoc ipso in psalmo I : Propterea non resurgent impii in iudicium meque beccatores in consilio vustorum. XXXII.

DE BONO VIRGINITATIS

ET CONTINENTIAE.

In Genesi : Multiplicans multiplicabo tristitias tuas et gemitus (uos, et in iristiia Daries filios, e comuersio tua ad wirum Codd. : LPNX

VR 2WOD .A QM TU B EF

10/12 Act. 5, 5.4.

13 Ier. 31 (48), 102a.

XXXI, 2/5 Io. 5, 18.19.

5/4 Ps. 1, 5.

XXXII, 2/4 Gen. 3, 16.

9 in diem R O* me

E*

eximam]

praessurae] tribulationis X D 44 E F 5 ; -- tuae exaudiam

X D ; eripiam 74 F 5; eruam

glorificabis 74 5? ; honotificabis E ; magnificabis F VR.AABb;oxXEF

E F ; -- uenditus M?

mentitus W/ E F

tua J- erat

EF

inplebit X T U ;

74? Q* M* ; ut mentieris oz. P XX RFIWWKOMEF potestate] nonne manens / — fundus] uenditum

12 es oz. O* ; — es hominibus

apud — 13 neglegenter ozz. W'*

item X V R B E F ; item in hieremia 24 5

te oz. B

10 de hoc ipso] item

in actibus 44A E F 5 ; in actus T

praem. cut Q M ; praem. ut quid P E F 11 mentire E ; ut mentitus es F teom. EF apud] ante O ; spiritui sancto P X? WW OMEF cum — 12 tibi manebat et fundus in tuae (tua erat 7?) potestate

AE 5; 4-

E

apud hieremiam] praezz.

13 maledictus -- homo

V E F

domini E ; ozz. L* O* XXXI, 1 eum oz. R Abj;on.EF

credidit I?

iohannis E F

iudicatus L.* O*

2 cata] secundum

crediderit -.- in nomine unigeniti filii dei E

iam — credidit ozz. F iudicatum M* B 8 esse B* qui X . non — i quoniam ozz. E crediderit I, X ; credit W' B unigeniti IN F c- est autem F 4quia DF in saeculo WW ; in mundum E F magis dilexetunt] dilexerunt homines magis E F ; -- homines V OQ M 5 de hoc ipso] item R 4 Bh ;oz. XEF primo ozz. IN? F* propterea] ideo E F 6 resurgunt X2W ODAATUBEF? Xiniudicio X 7 ZW ODAAQ M I? BEESP neque — 7 iustorum ozz. E F XXXII, 2 genesi 4- si 24 multiplicans — 3 tuos] replens replebo (4- me E*) metotes tuos et suspirium tuum E F — gemitos IN .X* Q* M* B 3tuus ToQ*cU

XOM

et! oz. D A b

conuetsatio X F

filios] natos tuos E F ; -- tuos X

tua -- erit F

et? -- etit

AD OVIRINVM

126

III, xxxrt

tuum, el ipse tui dominabitur. De hoc ipso in euangelio cata

; Mattheum : Non omnes capiunt uerbum, sed 4l quibus datum est. Sunt enim spadones qui ex utero mairis nati sunt sic, el

sunt sbadones qui coacti suni ab hominibus, et sunt spadones qui se ibsos castrauerunt propter regmum caelorum. Qui potest capere capiat. Item cata Lucanum : Filii saeculi usus generant ro e£. generantur. Qui autem. habuerint dignationem. saeculi illius et resurrectionis a moriuis, non mubunt neque nubuntur : Neque V 145 enim incipient mori : Aequales enim sunt angelis Dei, cum sini filii resurrectionis. Resurgere autem mortuos Moyses significat, quomodo dicit in rubo : Dominus Deus Abraham et Deus Isaac I ; et Deus Iacob. Deus mon est mortuorum sed. uiuorum. Omnes wiwunt. De hoc ipso in epistula Pauli ad Corinthios I : illi enim Bonwm est homini mulierem non contingere. Propter fornicationes aulem wnusquisque uxorem suam, habeat et unaquaeque uirum suum habeat. Vxori wir debitum reddat, simaliter et uxor

2o

wiro. Vxor corporis sui potestatem non habet sed wir. Similiter Codd. : LPNX VR 2WOD .4 QM TU B EF

5/9 Matth. 19, 11.12.

9/16 Luc. 20, 24-38.

17/26 I Cor. 7, 1-7.

4 de hoc ipso] item V/ R 4 B E F ; om. X cata] secundum 44 5 ; oz. E F 5 mathei E F capiuntur T* ; capit uno 74 uetbum 4- istud O? AEF 5 illis X A Q M* ;om.PEF 6 enim] autem F spadones] eunuchi E F ex det

E

- mattis uteto E; J- suae

IW

nati sunt] nascuntur

O

sic oz. P A Q M ; — sic nati sunt IW E F * spadones] eunuchi E F coacti — 8 qui! oz. X. coacti] facti E F spadones] eunuchi E F 8 casttauetunt] eunuchizauerunt F ^ qui]si quis X 9 cata] secundum 24 7; in euangelio E F

lucanum]

P X R D ;lucano

E

F;luan

NW OQM;

lucam cer. huius ozz. 7A generunt et generuntur 74 10 habuerit L, P IN XRW*OOMI*UE illius] huius X O F 11 resutectionem O nubent XM? EF nubentur O Q? M? T* EF 12 enim! ozz. D F incipiunt X aequales] quales T* E F* enim? oz. D sunt] erunt P W ; oz. F* angeli X* F ; sicut angeli E ; -- et filii F?

dei ozi.

E F* ; -- sunt F?

13

fesurgere — significat] de resurrectione autem mortuorum non legistis in libro moysi(mosi F) EF a mortuis D moses L, P IN significat] scripsit V7 14 dicat X ; dixit F? ; -- deus F? ; -- uidib W D in rubro R ; in libro E? dominum PL WODATUEP;oz.F deum'PbWODATUEF* b ; dominus M* ; ego sum deus X? F? abrahae P deusS]L XV?CROMB; deum cef.

iSódeus]L XI/^ROMDBD

;deumcer.

deus? ozz. IN ; — non deus

est T? ; — non est deus V^ R QOM B E F ; —- etgo F sed uiuorum oz. IN 16 enim] autem F illi uiuent D ; uiuent ei E ; uiuentes F de hoc ipso] item VRABEF9?;omz.P in — pauli oz. B ; -- apostoli 74 2 ptima ozz. A F* 1* hominem QO M tangere X DAAEF fornicationem X 7 DAAQME F P ; incontinentiam W^ 18 — unusquisque autem E 7 suam uxorem habeat B E F ; — uxotem habeat suam / Q M 19 — suum uirum 7 A EF habeat ozz.

P F* ; -- et E

— 20 uito ozz. R et om. F T* -— sui corpotis D JA EF similiter — 21 uxor ozz. E

uxoti uit] uxotx« X* ; uit uxori X?

20 uxor] mulier E F habeat X V O* F similiter ozz. F

teddat

corpori IN T* suo sed mulier E* ; oz. F

AD OVIRINVM III, xxxi

I27

el wir corporis sui potestatem non habet sed uxor. Nolite fraudare

)mWicem, nisi ex conuentione el ad lempus ut uacetis orationi : Et iterum ad id ipsum, ne temptet uos Satanas propter incontinentiam. Hoc dico secundum ueniam, non secundum iussum. 25

3o

35

Volo autem omnes homines esse sicut et me. Sed unusquisque pfoprium. habet. charisma a. Deo, alius sic, alius autem sic. Item illic : Caeleps cogitat ea quae sunt Domini, quomodo $laceat Deo. Qui autem matrimoniwm contraxit, cogitat ea quae sunt mundi huius, quomodo placeat uxori. Sic et mulier et wirgo innupta cogitat ea quae sunt Domini, ut sit sancta e corpore ei spiritu. Quae autem mupsit cogitat de his quae sunt mundi huius, quomodo blaceat uiro. De hoc ipso in Exodo cum praecepisset Deus Moysi, ut sanctificaret populum in diem tertium, sanctificauit ille et adiecit : Estote jarati tribus diebus : Non accedetis ad mulieres. De hoc ipso in Basilion I : Ef respondit sacerdos ad Dauid et dixit : Non sunt panes profani in mea Codd. : LPNX VR 2WOD A QM TU B EF

29/32 I Cor. 7, 32-34.

34/359 Ex. 19, 15.

85/38 I Sam. 21, 5.

21 corpoti O ; — sui corporis I D potestatem ozz. F non habeat V ; oz. T* - nonhabetsuicorpotris P ^ uxor]mulier BF . noli 7* D X22 nisi 4- forte

4 E F 5

ex conuentionem X* ; ex consensu I/ A EFE b

on MW OS AQ MUEL EA

c» ut ad tempus W/ O?

et

23 in id ipsum T? ; ad

ipsum W/ O T* U F ; ad eidem ipsud X ; praezz. teuertimini T? ; -|- reuertimini O? 5 » -- teuertemini 7A ; -I- redite I7 ; -- conuettemini E* F ; -- conuettimini

JSp

temptat uos R ; — uos temptet W/ 74 E 5

propter continentiam 44 ;

-F uesttam P V R W A E F? 5 ; -- et inanis sit labot uestet JW

24 hoc 4- au-

tem. T^ EF dico -4- uobis F ^ ueniam] indulgentiam W/74 E F 5 ; consilium D? QM ;--etF iussum] imperium W 4 OM BE b 25 uolo autem] uolo E F ; nam uolo 74A 7 ut me 44A 5 26 habeat X

omnes ozz. O* esse sicut meipsum E F ; sic esse chatissima Q* M* ; carissima L. R. ; chrisma O* ;

donum 2 W AEPF Pb a deo oz. O alius] unus X sic] autem sicut E autem sic] non sicut E 27 item illic ozz. E F caelebs N R P D I? B; qui sine uxote est E F cogitate L,* O* eaozm.WQMBEF domini] dei X 28 qui] quae X — matrimonio iunctus est I/ ; cum uxote est (ozz. F) BF

conttadixit P* ; coniuncxit 74 7

cogitate L* ; oz. X

eaom.BEF

29 — huius mundi 74 5 -- ea quae sunt tnundi huius I/ R sicut et B ; et diuisa est E F uitgo] uitut X ^ 30 — innupta et uitgo O? innupta — ea] tacea 4Á cogitate L* eaom.EF quae! — 31 his ozz. W* quae!] qui X* et cotpote ozz. /Á etom.W'OMF 31 nubit O M ; nupta est UI DEF cogitate L* ; cogitat ea L? — de hisoz. RF D EF . 32 huius oz. bABF*b de hoc ipso] de ipso O ; item V R-AEF b 88 dominus V/ R TOOSIS TN ES ut ozz. F* dieBEF tertio B E ; tertia F

4A 5 illum X?

et oz. B

in diem tertium B ; -- et

sanctificate F populum 4- suum F 34 sanctificabitut 74 ; sanctificate X

adiecit 4- dicens

O* T* U B ; accedentes Q X M ; accidatis E Fb

-- mihi TES

2.D B E F

D E F ; -- parati O*

basilion] tegnorum 24 5

non] ne

in tribus diebus E F ; EF

85 acceditis

de hoc ipso] item V R

ptima L ; oz.

OE

in illae

36 ad ox. F

D.AB E sunt

EF profani] propositionis T? ; nisi panes propositionis I7 ; abunde - in manu mea L7 / WW OAQMBb;om.EF

V 146

AD OVIRINVM

128

III, XXXII-XXXIIII

manu, nisi banis sanctus unus. Si obseruati sunt pueri a mubtere, et manducabunt. Yn Apocalypsi : H? sunt qui cum mulieribus se non coinquinauerunt : wirgines enim permanserunt. Hi sunt 4o qui sequuntur Agnum, quocumque 1t. XXXIII. Nriui, PATREM IVDICARE SED FILIVM ET PATREM AB EO NON HONORIFICARI, A QVO NON HONORIFICETVR FILIVS.

In euangelio cata Iohannem: Nil pater iudicat, sed judicium

omne filio dedit, ut omnes honorificeni filiwm, sicut honorificant

; patrem. Qui non. honorificat filium non honorificat patrem qui eum misil. In Genesi : Et Dominus pluit super Sodoma et Gomorra. sulbhur et ignem e caelo a Domino. Item in psalmo LXX : Deus iudicium tuum regi da et justitiam tuam filio vegis, iudicare populum suwm in iustitia. XXXIIII.

FIDELEM

GENTILITER

VIVERE

NON

OPORTERE.

Apud Hieremiam : Haec dicit Dominus : Secundum was gentilium ne ambulaueritis. De hoc ipso quod segregare se V 147 Codd. : LPNX VR 2WOD .A QM TU B EF 38/40 Apoc. 14, 4. XXXIII, 3/6 Io. 5, 22.25.

6/* Gen. 19, 24.

8/9 Ps. 71, 1.2.

XXXIIII, 2/3 Ier. 10, 2.

8? nisi panis ozz. W panes O* E sanctis 44 ; sancti I/ — unus oz. W si] et W obsetuati] custoditi E F a mulieribus X RW O! EF etom.XVW'O! AOMTUBEFb 38itemin DAABEF b;etin W 39 se oz. P conquinauerunt Q* M* T* U ; inquinauerunt L* F enim] autem F permanserint L 40 exsequuntur U agnum -- deii E F quodcumque 24 it] L P. N ; ierit X V R 2» O D ; uadit cez. XXXIII, 1 ab eo] habeo O* z4* bW QMFE ; honotatut E ; -- et zd bis ort. EXE iohannis E F omne iudicium dedit filio E F

D qui! — patrem oz. honotificant

T8) Tg EB

2 non] nomen O* honotificatur X V/ R X QO.M 8 item in Q M cata] secundum iudicio O* B E 4 omnem Q* M* sicut — 5 filium ozz. 44

honotificent

X D — honotificant / O ; honorat

W/? O T* ; honorat E F

EF

6 — misit eum 44d 7 ; misit illum

in — * domino ozz. Q ; pos? 9 iustitia pon. V/ R. item in genesin X ^ et oz. X F* deus O pluuit P* 74

dominus P M T E F ; -- a domino P M

RWODMI*BEF»bD

B E F*

non? oz. W*

supet] sicut E

*? gomotram L?P

TWODM*

^ R JA B c pluit

sodomam L? P

T

BEFb

-

gomorta et sodoma X ; -- a domino R? ; -- et X sulphor X 74 ; sulphotem BF decaelo XV^RWMEFDbP;ecaelotum IN ; oz. B a domino] domi-

noiN;oz ROME item ozz. E SLXXI2,WO*DAM*BEP?b; TZX CEPS 9 iudicare — uistitia ozz. B suum]4 LPNXRD T*U;omz.Q M ; tuum cef. in iustitiam R ; in tua iustitia 74 O? M? 7 ; in tuam iustitiam Q* M* ; in iustitia tua F ; -|- et pauperes in iudicio D XXXIIII, 1 oportere] debere

PDOMB D'BESE

9$ gentium

VRWEF

XVRW DABEF»?

se] si 44 ; oz. IN O* ; — quis se O?

2 apud esaiam R

uiam I^

ambulauetis P ; abietitis

AD OVIRINVM III, xxxiIII-XXXV

129

quis debeat a gentilibus ne sit socius culpae et fiat particeps 5 plagae in Apocalypsi : Et audiwi aliam wocem de caelo dicentem : exi de ea, populus meus, ne particeps sis delictorum eius ei ne persiringaris blagis eius : Quoniam delicta eius usque ad caelum peruenerunt ei meminit Dominus Deus iniquitatis eius. Ideo feddit ei dupla, et in quo oculo miscuit, duplum remaxtum 1 o est ei : Et in quantum se clarificauit et. deliciarum habuit, in tantum datur ei ei cruciatus et luctus. Quoniam 4n corde suo dicit : Regina sum el uwidua esse non bossum nec luctum wisura sum, propterea wna hora flagae eius aduenient, mors, luctus et famis, ei igni cremabitur, quia fortis est Dominus Deus qui eam 1 tudicabit. Et flebunt et blangent se 4m ea reges terrae qui cum ea fornicati sunt et in deliciis conuersati sunt. Item apud Esaiam : Exite de medio eorum, qui fertis uasa Domini. MA

XXXV.

DEVM AD HOC PATIENTEM ESSE VT NOS PAENITEAT PECCATI NOSTRI ET REFORMEMVR.

Apud Solomonem in Ecclesiastico : Ne dixeris : peccaui, ei quid. accidit mihi triste ? Est enim altissimus patiens vedditor. Codd. : LPNX VR MNWOD .A QM TU B EF 5/16 Apoc. 18, 4-9. XXXV,

Tint IS Sas spe

3/4 Sit. 5, 4.

4 debet F a gentibus W AAEFDP fiet O* B plagae -- eotun V R ; -Jritem A EF 6 exii M* ; exite b ; oz. D* patticipes R 4 delectorum W ;deliciorum T* U — " praestringaris O M T U ; praestingatis R ; perfringatis A ;-J-aB

nusL X AQME

delecta W/*

iniquitates

8 dominus ozz. D

P X

LP; reddidit V 5 O B ; reddite X

et ozz. B

deus ozz. B ; — deus domi-

PW ODABEFED

9 ideo J- et F* eis O* ; oz. X

reddet

duplum E F

in quo populo X ; iniquo poculo P NN ; in poculum E F ; 4-

quod F commiscuit E F temissum (OQ? ; remisit E ; remiscet F ; mixtum B 10estozm.O EFE ei] dei I7 et ozz. WV* E delicias B ; -J- potestatem E 11 dabitur 74 5 ; datus est I/ O? ; datus esset O* et? om.PXWVb

WODAEFbD 12 esse non possem Q* ; non sum 4A 5 nec — 13 sum oz. BEBE 13 propter hoc E F ; propter R ; quoniam O aduenit O M ; uenient bEF

-- uenient plagae eius E F

fames PV? P Q* T? B. b P;ignis PF | quonam

mots -- et; O B F?

et oz. X

14

et oz. F igne P R* O B; in igni L IN ; in igne PV R est ozz. 4A b 15 iudicauit L R O Q M*

T CJ Fs seom.AEF 16 et — sunt ozz. W LPWRPM*TUBEsj-eius D; -- suis

EF

in] a O ; oz. b delictis 17 feritis U* ; pottatis

ABFb XXXV,

at A

1 dominum deum X ; dominum R ; ozz. O*

peniteant E F ; paeniteamur

W/*

adhuc

R EF

ut]

2 peccatis nostris X ; peccata

nostta E F et| ut F ; -- sic£W D B 3 apud solomonem oz. E F dixetritis P 4 accidet R. O* ; accedit IV ,4 E ; accedat X tristitia R. ; nescio X ;

om. O

est] scito O

E ; et redditurus F

enim -- quia O

patiens J- est O?

et redditurum

AD OVIRINVM III, XXXV-XXXVI

130

; Item ad Romanos : An nwmnquid opulentiam bonitatis eius et sustinentiam et patientiam contemnis ignorans quia bonitas Dei in paenitentiam le adducit ? Tu autem secundum duritiam tuam et cor inpaenitens thesaurizas tibi iram 1n die irae et reuelationis iusti iudicii Dei qui reddet unicuique secundum opera sua. XXXVI.

MvLIEREM

ORNARI

SAECVLARITER

NON

DEBERE.

In Apocalypsi : E? uenit unus ex septem. angelis habentibus fialas ei adgressus est me dicens : Uent, ostendam tibi damnationem mereiricis magnae sedentis super aquas multas, cum qua ; fornicati sunt veges terrae. Et widi mulierem. sedentem, super bestiam. Et mulier. illa amicta erat. allium. purpureum. e coccineum et adornata erat auro et lapidibus praetiosis et margaritis, tenens poculum aureum in manu sua. plenum exsecraHonwum el inmmunditiae el. fornicationis totius terrae. Item ad 1o Timotheum : Sint mulieres uestrae cum. uerecundia et pudicitia conponentes se, non 1n tortis crinibus neque auro neque margaritis aut ueste praetiosa, sed ut dece mulieres promittentes castitatem er bonam conuersationem. De hoc ipso in epistula Petri ad Ponticos : S44 in muliere non exterior ornamenti aut auri Codd. : LPNX VR IWOD .A QM TU B EF

5/9 Rom. 2, 4-6. XXXVI, 2/9 Apoc. 17, 1-4.

10/13 I Tim. 2, 9.10.

Ditem oz. V R ; -- paulus L? VW R E F ; -- apostolus A P

14/15 I Petr. 5, 5.4.

an]at B; ad X;

aut D numquid oz. E F opulentiam] diuitias E F bonitatis ozz. E eius ozz. F? et sustinentiam] et longanimitatis eius E F ; oz. D ; 4- te adducit W/*(uid.) ^ 6etpatientiam ozz. B etoz.F patientiae EF — contestinis L -- contemnis patientiae .E ignotas L? E F quoniam X D DBELE: bonitatis O vinadPWDBEF patientiam IN O ; pacientiam deiX . tuom. H c- secundum autem .E tuam oz.. T U $8 inpatiens EN Cedo M^ TM tibioz.O | indem LPRODU 90peram suam XXXVI, 2 angelis] milia L* ; ozz. -- septem D

est -- ad OQ?

EF

NROTU

3 fialas] Praez. septem b E ;

damnationem -- mulieris V/ F

4 supta

A cum quam T* U ;cum R 6 bestiam J- ignitam E pallio purpureo et coccineo Q? T? F? * ornata V R D et margaritis tenens ozz. R $8 auteum ozz. D in manum suam B exectacione et inmunditia T? 9 fornicatione T? ; infornicationis T* U item 4- paulus E F prima P O F? ; 4- secunda E sint] sicut E ; .- inquid E F

10 timotheum -uestrae ozz. E F

11 non conponentes O? ; et ponentes F non oz. O in tortuosis E ; ornatis B eriminibus OS IS UL. nec E auto -- nec argento F* neque] aut dz margatetas IW 12 uestitu E F precioso E ut] quod E F 13 — conuetsationem pet bonam castitatem B de hoc ipso] item 244 E F ? ; om. B in epistula petri] petrus apostolus 74 7 14 ad ponticus L* ; ad pontifices O non sit in mulietibus E F auti] auati L.* ; auaritiae O

V 148

AD OVIRINVM

III, XxxvI-XXXVIIII

I3I

1; aut uestis cultus sed. cultus cordis. Item in Genesi : Thamar cooperuwt se pallio et adornawit, e. cum. aspexisset eam. Iudas, wiswm, est ei meretricem. esse. XXXVII. hu ^

FIDELEM

NON OPORTERE OB ALIA DELICTA NISI OB NOMEN SOLVM PVNIRI.

In epistula Petri ad Ponticos : Nec quisquam westrum tamquam fur aut homicida patiatur aut tamquam maleficus aut s curas alienas agens, sed tamquam christianus. XXXVIII.SERvvM DEI INNOCENTEM ESSE DEBERE NE INCIDAT V 149 IN POENAM SAECVLAREM.

In epistula Pauli ad Romanos : V?s non timere potestatem ? Bonum fac, et habebis laudem ab ea. XXXVIIII. DATVM NOBIS EXEMPLVM VIVENDI IN CHRISTO.

In epistula Petri ad Ponticos : Christus passus est ro uobis relinquens uobis exemplum, ut sequamini uestigia. eius

Codd. : LPNX VR 2WOD .A QM TU B EF

15/1* Gen. 58, 14.15. XXXVII, 3/6 I Petr. 4, 15.16.

XXXVIII, 3/4 Rom. 15, 5. XXXVIIII,

2/6 I Pett. 2, 21-23.

15 cultus!] cultis J/? F* ; scultus ZA ; custus E ; oz. W* sed J- ut R cotdis -Fdei EF 16 pallium X T* U adorauit X ; ornauit F* ; adnuit D ; -- se

HBOR

et? oz. F

cum oz. B

eum L, INR ; illa B esset X*

aspexit O ; conspexisset E ; conspexit B

iuda P ; iudicas 74

17 meretricum R ; meretrix X

XXXVII, 1 ob!]| abO E alio delecto F? ^ delicta nisi ob] delectans iob 24 2 — solum nomen E F ; -- domini 2 puniti] pati / — 3 in epistula petri] pettus apostolus 24 5 ad pontificos O* ; ad pontifices O? hec PAPAE quicquam B 4 tamen quam R aut! -- tamquam E F patiatur 077. TES maledicus W' ^ aut cutas] auguras R B agens 4- puniatur E F XXXVII, 1 debere oz;. F* ne] si O? ; ozz. O* 8 in epistula pauli] paulus apostolus ;4 b ^ uis-4- autem D —— timote T* U — 4 bonum] quod bonum est Ab

habebit 44

ex ea JA F 5 ; ex illo V ; ex illam E ; a deo O ; oz;. B

XXXVIIII, 1 nobis] raez. est X W F ; -- esee P ^O! OMb exempla B 2 petri J- apostoli 44 ad pontificos O* ; ad pontifices O? christus 4enim 8 uobis!] nobis L* X FO? OMTEF uobis?] nobis X W QM EF ;om.O* -- uobis relinquens O? -- exemplum uobis 7 sequamuft Q*? M? F? ; sequemur E ; sequimur F*

AD OVIRINVM III, XXXVIIII-XL

132

qui peccatum mon fecit, nec dolus inuentus est in ore eius : Qui

VA

IO

I VA

cum malediceretur, non maledixit, cum. ateretur, batur, tradebot. cutem. se dudicanti iniuste. Item

non minaPaulus ad

Philippenses : Qui in figura Dei constitutus non rapinam arbitratus est esse se aequalem. Deo, sed se inaniuit formam serwi accipiens, in. similitudine hominis factus et habitu inuentus homo. Hwumiliautt se factus obaudiens usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod. Deus exaltauit illum et donawit ill nomen, ut sit super omne nomen, ul in nomine Iesu omnes genu curueni caelestium. et. terrestrium. et. infernorum. et. omnis lingua. confiteatur, quia Dominus Iesus in gloria est Dei patris. De hoc ipso in euangelio cata Iohannem : S? ego laui edes uestros magister et dominus, e uos debetis aliorum edes lauare, exemplum enam dedi uobis, ut sicut ego feci et uos aliis faciatis. XL. NON

IACTANTER

NEC TVMVLTVOSE

OPERANDVM.

In euangelio cata Mattheum : Nesciat simistra quid. faciat dextera tua, ut sit elemosyna tua 4n abscondito, et pater twus qui Codd. : LPNX VR £WOD .4 QM TU B EF

7/14 Phil. 2, 6-11. XL, 2/4 Matth.

15/1* Io. 13, 14.15. 6, 3.4.

4 — inuentus est dolus 7 Uo poe e qui XE ES trahebat 74 autem oz.

— iudicanti se O T in forma

IW E

4/4 Matth.

6, 2.

5 maledicetur 74*

nec X

temaledixit D 74 OQ

comminabatur O D Q? T? E ; mirabatur X* 6 BF se ozz. IN* ; -- iudici A 7 iudicantibus 7"

paulus 4- apostolus 24 5

7qui--cunW EF

constitutus] praez. esset W' ; -- esset

E F

rapina JW

I? Sestom.F . seom.T1* U coaequalem V — semet ipsum WW D T UE exinaniuit X D. AQ? TUEF 9 in similitudinem X P WO TXSTRSSESES hominum E F et — inuentus oz. D et]in/ OM — habitu] specie E F ; 4- factus X* inuentus] L P IN X* R ; J- estbQ* MB; 4est ut O ; 4- ut ce. 10 humilauit I7 semet ipsum E F factus ozz. X A oboediens X? DATBEFDPD;-rpatti X? F autem ozz. T* F* 11

quod J-et V M B -- exaltauit illum deus D ; — deus illum exaltauit E F i2utsit| quod est P4 F ; oz. E. — omnem X Q* M* T*U — iesumU — omne I2 0D T* B^ BE genua X D curuetur O? Q? ; flectant 74 ; flectat E F* ; flectet F? 7- flectet omne genu F i3etloz.XVDT confitetur /Á* ; -- deo F? 14 quoniam D ; qua X* iesum 24* ; -- christus D B

38g est B Ab

in gloriam R? ; ad gloria R* de hoc ipso] item 74 B 7 iohanne E F uester X*

est ozz. X O* dei ozz. B -- patris 15 euangelio oz. E F cata] secundum -- dominus et magister /* 16 et oz. X

debebitis X alterutrum W/ ; alter alterius sicut et F feci J- uobis D E F ; -- sic A

EF 17 ut sicut] et sicut E ; — faciatis aliis 2X

XL, 2 cata] secundum 4A 5 ; oy. E F mathei E F sinistra J- tua L? X Qo" 4270" MT U^ BD*-E. Bp quid — 3 tua! oz;. X* quid oz. B* 3 dextra R tua! oz;. 44 elymosinam tua R* in absconso ROMEFP; in scondita / — et — 4 abscondito oz. E*

AD OVIRINVM j

III, xr-xr1i

133

uidet in abscondito reddet tibi. Item de hoc : Cum facis elemosynam, moli bucinare ante te, quomodo hypocritae faciunt in wicis et synagogis, ui clarificentur ab hominibus. Amen dico uobis, conpensaueruni mercedem suam. *

XLI.

INEPTE

ET

SCVRRILITER

NON

LOQVENDVM.

In epistula Pauli ad Ephesios : Stultiloquium et scurrilitas quae ad rem mon pertinent nec nominentur quidem 4n uobis. XLII.

FIDEM

TOTVM

PRODESSE,

ET

TANTVM

NOS

POSSE

QVANTVM CREDIMVS.

VA

In Genesi : Et credidit Abraham. Deo, et. deputatum est 3l ad dustitiam. Item apud Esaiam : E sé mom credideritis, neque intellegetis. In euangelio cata Mattheum : Mod:cae fidei, ad quid dubitasti ? Et iterum : S? habueritis fidem quasi granum sinapis, dicetis qnontà huic : Tvansi hinc illoc, et transibit, et

nihil inpossibile erit uobis. Item cata Marcum : Omnia quaeCodd. : LPNX VR /1WOD .A QM TU B EF XUI 9/9 Eph. 5; 42XLII, 3/4 Gen. 15, 6. 4/5 Is. 7, 9. 20 (19). 8/9 Matc. 11, 24.

4inabsconso XWDEFP

5/6 Matth. 14, 51.

6/8 Matth. 17,

R W D AAQME?b;om.F tibi J- palam V R B ; 4- in palam item ozz. X. de hoc ipso J/ D ; in hoc X ; ilicRJ4QMBE

Fb fadesQME elemosyna X R 5 nolite E* tubicinare X W ; tuba canere P D JA B E F p ; tumultuati Q M ante te oz. Q .M quomodo] sicut D 4 b —- faciunt hypoctitae E F 6ct--inDBEF .— synagogis 4suis E F ut] et O* honotificentur E F ab om. À * conpleuerunt Q M ; petciperunt 44 E F 5 XLI, 1 scurrilitas R* non — 2 scurrilitas ozz. W/* eloquendum B 2 in epistula pauli] paulus apostolus 24 ^ stultiloqui 44 et| aut E F Scutfilter Q* ; -- et V/ — 3 quae] quem B -— non ad rem F pertinet X QUDMT UTE BOEUE P ne E PX R.U.B. sominetut 2c I. DA 0M? BOECES b ; acminentut R* ; agminentur R? quidem oz. W AEFb in nobis 74 XLII, 1 fide E F

OB

in totum

prode esse R. I/*

tum -J- posse E*

I7 R D ; tantum 7^ W E ; nos tantum F ; oz.

et ozz. /À 5 -- credimus R

3 et! oz.

BE

nos] non X

teputatum B E F ; putatum I/*

2 quanei X

LUPO MEE 4ad]inL PN2OU etom.D EF B neque] non E intellegitis LL,O* D Q* TU F ;intellexeritis X — itemin D AA Fh euangelio oz. E F . cata] secundum A 5 matheo EF modice X AQMT Dylzo$ 6 ad quod R* ; ut quid W/ O .4 ; quate OM BEF dubitastis P* INN X*; dubitatis L* P? X? O TU — et iterum] item illic V 4 B 5 quasi] tamquam 4d 5; sicut

2 B; ut W D

4 et dicetis E ; dicetetis 7

transibit] transfer te et transferet se X ^ hinc oz. D F

ttansi —

illoc] L* O? ; illo

PWVRB;on.F ;iluc er. transiet O ; transiit 44 ; transiuit O* M* F et? om. F $8 esset 74 in cata E F ; secundum 4A 5 matco E F ; -- in euan-

gelio X

AD OVIRINVM III, XL1I1-XLIII

I34 IO

cumque oratis e betitis credite quia. accipietis, et erunt uobis. Item rursum : Omnia fossibilia credenti. Item apud Amba- V 15: cum : Justus autem ex fide mea uiuit. In Machabeis : Annanzas, Azarias, Misahel credentes liberati sunt de flamma. XLIII.

PossE EVM

STATIM

CONSEQVI

QVI VERE

CREDIDERIT.

In Actis apostolorum : Ecce aqua : Quid est quod me inpediat tingui ? Tunc dixit Philippus : Si credis ex toto corde tuo, licet. XLIIII.

VA

FibpELES INTER SE DISCEPTANTES GENTILEM IVDICEM EXPERIRI.

NON

DEBERE

In epistula Pauli ad Corinthios I : Audet quisquam uestrum aduersus alterum. negotium. habens disceptare apud. inzustos. et non apud sanctos ? Nescitis quia sancti mundum iudicabunt ? Et iterum : Jam quidem 4n totum. delichum 1n uobis est, quia

Codd. : LPNX VR DWOD .A QM TU B EF

10 Marc. 9, 22.

11 Hab.

2, 4.

11/12 I Macc.

2, 59.

XLIII, 2/3 Act. 8, 356.57. XLIIII 3/8 I Cot. 6, 1.2.

9 et? -- ipsi F

eriteErs

6/10 I Cor. 6, 7-9.

uobis 4- omnia possibilia D

10 item rutsus P ;

item in eodem IW ; item apud eundem D ; item illic I/ JA 5 ; etiterum

8e possibilia -- sunt D F 11 uiuit ozz. O apud] in E F Drsabacuctb2p QoS uiuet L,LIN U E EF

P

OQ M

ctedentibus F item oz. V/ R apud — abbacum JA ; ambacu E F ; abbacuc R U B

11 autem -- meus E F mea ozm.iN XDTBESE in] et in V R. ; item in 2 W O D A B 5 ; item apud

TESI machabeis] danielo L? (zzam. recens) W' Q* M* ; daniele Q? 5 ; danielum E ; danielem PF annanias — 12 flamma ozz. IN spazio relicto 12 credentibus B;-FdeoQM

de ozz. L.*

flamma -- ignis V D ; -- ignis atdentis /. O

XLIII, 1 consequi 4- fidem F uere ozz. D 2 item in F actibus 7^ 44 BEFPb;actus R aquam D est] deest E F quod] quid F me inpedit X QO M ; me prohibet IW D ; ptohibet me B 3 ingui ZA ; baptizari W/ Q MB tunc] unde O dixit -- ili R D F ; — tuo corde B licet] dicet 44 ; ozz. E

credideris VV R F

tuo 07.

XLIIIT, 1 deceptantes T* U ; disceptate F c» disceptantes inter se T' debet F 2 — iudicem gentilem 5 B expetiri F 3 in epistulis (-las L*) pauli L P IN X U ; paulus apostolus 44 5 ; paulus E F ; ozz. O prima ozz. 2 LIE) audet] habet 24 quisquam] aliquis E F 4 aduersus alium R 4A gom.F

habens ozz. F ; — habens negotium E

disceptati F ; discertare

O;iudicati W ^^ iniustos -J- iudices D 5 non] nomen O* an nescitis X V E quoniam E; quae F — hunc mundum 7 Q M ; de hoc mundo E F 6 et iterum] item illic 44 O 5 inox. XM* EF totum] tantum F c est in (ozz. W) uobis W D E quia] quod D E

AD OVIRINVM

III, XLIII-XLVI

135

vudicia habetis cum, inwicem. Quare non magis iniuriam patimini ? Quare mon magis fraudem batimini ? Sed uos iniuriam facitis et fraudatis et hoc fratres. Aut nescitis quoniam iniusti 1o regnum Dei non consequentur ? XLV. SPEM FVTVRORVM

ESSE, ET IDEO FIDEM CIRCA EA QVAE

PROMISSA SVNT PATIENTEM ESSE DEBERE. In epistula Pauli ad Romanos : Se saluati sumus. Spes auiem, quae widetur nom est spes. Quod. enim, uidet. quis, quid 5 sperat ? St autem quod non widemus speramus, ber exspectationem sberamus. XLVI.

MvLIEREM

IN

ECCLESIA

TACERE

DEBERE.

In epistula Pauli ad Corinthios I : Mieres uestrae in ecclesiis laceani. Si quae autem, quid discere uolunt, dom? wiros suos interrogent. Item ad Timotheum : Mulier cum silentio discat in s omni summissione. Docere autem mulieri non permitto neque Codd. : LPNX

VR 2WOD 4A .QM TU B EF

XLV, 3/6 Rom. 8, 24.25. XLVI, 2/4 I Cot. 14, 34.35.

4H 1 'Tim. 2, 11-14.

7 iudicium Y/ b cum] aduersus L ; in P;oz.W X AQ?EFP inuicem] inter uos E F magis — 8 magis oz. O patemini W/ ; patiemini X F ; sustinetis 44 5 ; accipi*tis E patimini — magis ozz. R 8 quate — patimini om. X* et quare Q M ; aut quate V ; qua W* D* fraudem patimini] fraudamini O M et fraudem R patemini ]J/? /4* ; patiemini X? E F sed] et R. 9 fraudatis] fraudem 17 —- fraudatis et iniutiam facitis D F ethocoz.

OEF

fratribus

P X P! W D .AQMb

; citca fratres V ; oz. O

aut — 10 consequentur ozz. D aut] an E ; oz. F quia /O E iniusti] iniqui E F ^ 10 non consequentur oz. W/ ^ consequuntur LL, P IN R. ; possidebunt X B E F XLV, 1 fide B ; fidelem 1? F ; J- nostram

JEN TUI 4A b; paulus

V ; -- quae O

ea] illa O ; oz.

2 repromissa V/ ^ 3 in epistulis pauli Lj IN U ; paulus apostolus EF

spes X* J4 ; spei O* ; -- autem X

salutati R ; saluti

ISSOCtONTS ssalui facti EE 4 qui F uidentur E uidit E qui quid R ; quicquis O* Duidimus X EF perspectationem speramus X* R OQM ; pet patientiam expectamus X? IF ABEPFDP XLVI, 1 mulieres R 74 ; muliere T U — 2 in epistulis pauli LL P IN U ; paulus apostolus 74 5; paulus E F prima oz. R muliere E ^ uesttae oz. W in ecclesia / RP WODOMTBEF 3 si quis X ; si quid I/ E I sisi quid| qui X R ; quae B;oz. P WODAQMEF dicere A uoluit F 4 item oz. T* timotheum -4- prima P E F discant IN ; dicat R. in omnibus z4* 5 subiectione W 44 OQ M 5 ; humilitate X 17 R ; modestia E F ; 4- et X

mittitur 44

doceti T? B F

mulietem

V^? P?

pet-

V 152

AD OVIRINVM III, XLVI-XLVII

136

praepositam esse wiro. Adam enim primus formatus est, deinde Eua : el Adam seductus non est, mulier autem seducta est. XLVII.

ET MERITO

DELIiCTO

NEC DEI OPEM

FIERI,

NOSTRO

IN OMNIBVS

VT LABOREMVS

SENTIAMVS.

Apud Oseae : Audite sermonem Domini, filii Israhel : Quia iudicium est Domini aduersus incolas terrae, quod neque miseri; cordia meque ueritas neque agnitio Dei sit swper terram : Exsecralio el mendacium et caedes et furtum et adulteriwm diffusum

est super terram : Sanguinem sanguini supermiscent. Idcirco terra lugebit cum uniuersis incolis suis, cum bestiis agri, cum serpentibus terrae, cum uolucribus caeli, et deficient pisces maris, 1o 4£ nemo iudicet, nemo reuincat. De hoc ipso apud Esaiam : Numquid non ualet manus Dei ut saluos faciat, aut grauauit aurem ut non exaudiat ? Sed beccata uestra inter uos et Deum separant, el propler peccata uestra auertit faciem a uobis me misereatur. Manus enim uestrae inquinalae sunt sanguine et digiti N 155 15 uestri in. peccatis : Labia autem uestra locuta sunt facinus, et

Codd. : LPNX VR LWOD .A QM TU B EF

XLVII, 3/10 Os. 4, 1-4.

11/18 Is. 59, 1-4.

19/21 Soph. 1, 2.5.

6 praeposita esse L|. P IN D Q* M* ; props«sxxam esse R* ; positam esse 1* ; posita esse U ; supetpositam esse T? ; dominari W 24 E F 5

in uito JW ; uiro

suo D JA f ; in uitum suum E F ; -- sed esse in silentio I7 5 (zmzer [ ]) enim] autem E F primo B ; prior O factus E F * -— non est seductus X 7 IO INESSE muliet autem] sed mulier E F XLVII, 2 ne R

a domino E ; deum F

R sermones E F PWOOMBb;deiD neque uefitas ozz. X* supet tetta defusum E F

sentimus R

3 oseae] esaiam

domini ozz. 44 quis 4 est oz. L domino ; domi L* eo quod T U . misericordiae R* 5 neque? — dei oz. X agnitione U* . dei oz. L*

R ; - seda VW DE ? tettam -- et E

exsectatio — tettam ozz. M* supermiscunt O* ; supetmiscentes

6 X ;

sui permiscent Q ; «miscent M* et idcitco Q M ; et circo F 8 cum! ozz. F incaelis R eius E F cum? — 9 terrae oz. R. cet cum? (0) M '» et E F 9uolatiibus 4A EF i0ut|et E — nemo -F- sit qui B iudicat E F et nemo

T' U ; neque W ; -- qui B

uincat E

de hoc ipso] item R O

AEFPb;oz.V apud|in.X X esaia X? ; 4- prophetam 24 5 1i non OZ SSTE domini X7 ODAQMBEFLPD ut] aut P saluum faciat HS saluet R74 grauabit PN WW ODABEFDb 12vnt| aut Pet E exaudiet O* F ; audiat T*

inter —

13 uestra oz. F

intet —

uos a deo E deum] dominum X . 13 separant] sperant L.* inter uos et deum .4 et] nam E pro L delicta 7 R faciem -]- suam F

a uobis oz. O — misereatut -- uestri Q?

deum]

-- sepatant uettit B 14 coin-

quinatae 74 ; iniquitate X F ; plenae O Q M — sanguine (inqu.) sunt O 4 sunt J- plenae X F sanguini L. T* U ; sanguinem R B ; oz. F 1ó autem] quoque E F locuta — 16 uestta ozz. F

AD QVIRINVM III, xtvir-XLVIH

—

137

lingua. uestra iniustitiam meditatur. Nemo loquitur uera, neque est Judicium, uerum. Fidunt in uanis et loquuntur inania, qui parturiunt dolorem. et pariunt facinus. Item apud Sofoniam : Defectione deficiat a. facie terrae, dicit Dominus. Deficiat homo 20 €L pecudes, deficiant uolucres caeli et Pisces maris, et auferam

iniquos a facie terrae.

XLVIII.

NON

FAENERANDVM.

In psalmo XIII : Pecuniam suam mon dedit faenori et munera, swber innocentes mon accepit : Qui ista fecerit non commouebitur 1n aeternum. De hoc ipso apud Ezechihelum : Homo s; autem, quai erit vustus hominem mon opprimet et pignus debitoris

reddet ei rapinam mon rapiel : banem swum esurienti dabit et

nudum operiet et becuniam suam in usuras non dabit. De hoc ipso in Deuteronomio : Non faenerabis fratri tuo usuram ecuiae et usuram ciborum.

Codd. : LPNX

VR /WOD .A QM TU B EF

XLVIII, 2/4 Ps. 14, 5.

16 iniustitia IL, N

neque 24

OQM*

4/? Ez. 18, 5.7-8.

T* UF

8/9 Deut. 23, 20 (19).

meditatus X E ; meditabitur F

uetitatem X .— nec X

1" estom.

E F;

Fin R

nemo]

4 uerum]

uestrum R* et fidunt D ; confidunt E* F ; confidit E? ; fiunt P in uanum B ; in uetis O ; inanis E F 18 dolorem et pariunt ozz. X dolum 24 patient P Q* M facinus] iniquitatem R sofoniam] salomonem R 19 deficiet! W/ ; deficiant B ; deficient E F a om. X* dominus] deus O ; deus meus B ; -- si X deficiet? E F 20 pecora E F ; -- eius F deficient R*

Eo

et?] ut O

21 inimicos

auferam iniquos] auferamini quos U ; auferamini quot R

W ; eos E ; oz. F

tetrae J- dicit dominus omnipotens E

XLVIII, 1 faenerandum -]- ad usutam F

cC-quPLWP^P,WDAOMEBEFbD usuram R?) suam oz. N R ; ad usutam I7 D AAEF

RAP

2 XXTIIDILASP ES

DAT. UE Hie

pecuniam -- non dessx R (e£ zn zzarg. ad faenore M ; in faenore V Q B ; in fenoti 3 innocentem O D accipit U F ista

fecetit] fecerit haec D ; facit haec R W D AAEFP mouebitur V O.ABEF b ; delebitur R 4 de hoc ipso] item VR AA Bh; om.EF apud] in Q M ezechielum R ; ezechiel D OQ M ; ezechiam B ; ezechihelem ce. B5 autem om. W B erat X ; fuerit E ; fuit F iustus J- iustum E F homines B ;

homo 4

non oz. P B

L? X D T1? F ; debitotibus

cC-CetWRPWD

opprimit »E

R D QO M ; deptemet E F

6 rapina D

c» dabit esurienti O

debitori

Tapiatu] SU s Facic CARA ECECS

? opetiet et] coopetiet

EF

usu-

ram X JA B E F 5 ; usuta O ; usutis I de hoc ipso] item R 24 B E F 5 ; oz. QM 8 usura V/ ; in usutam B F ; in usura R. ; ad usutam W 9usutaZ/ R

AD OVIRINVM III, XLVIII-LI

138 XLVIIIT.

MA

INIMICOS

In euangelio cata Lucanum : Si déligitis qui wos diligunt, quae est uobis gratia ? Et peccatores enim, diligunt eos qua se diligunt. De hoc ipso cata Mattheum : Dilrgite vnimicos uestros et orate bro his qui uos persequuntur, ut sitis fibi patris uestra V 154 qui in caelis est, qui solem suwm oriri facit super bonos et malos et pluit swber iustos et ?niustos. FIDEI

L. SACRAMENTVM

VA

DILIGENDOS.

QVOQVE

ESSE

,NON

PROFANANDVM.

Apud Solomonem in Parhoemiis : Im awres imprudentis noli quicquam dicere, ne quando audierit, subsannet. sensatos sermones iuos. De hoc ipso in euangelio cata Mattheum : Ne dederitis sanclum canibus neque miseritis margaritas uestras ante borcos, ne forie inculcent eas pedibus suis et comuersi elidant uos. LI. QvoD NEMO IN OPERE

SVO EXTOLLI

DEBEAT.

Apud Solomonem in Ecclesiastico : NoZi £e extollere n facien-

Codd. : LPNX VR MWOD .A QM TU B EF XLVIIIT, 2/4 Luc. 6, 32. L, 2/4. Prou. 23, 9. T IE

A

4/* Matth.

5, 44.45.

5/* Matth. 7, 6.

SESIteErQN20/29):

XLVIIII, 1 diligendos 4- esse F? 2 in — 4 diligunt 5os? * iniustos pon. E item in E T cata] secundum 24 5 ; oz. E F lucanum] X R D;

lucano F ; lucan P ; lucan IN W O Q M ; luce E ; lucam cef.

8 — uobis est gratia E F ; uobis gratia est P Q M D ; om. B

enim ozz, WW OD

EF

eos qui IW E F

nam et E F ; nonne et WW

4 de hoc ipso] item V

R B;in EF;

item in euangelio 74 5 ; -- in euangelio D cata] secundum 24 7 matheo E F ; matcum X* ; -- ego autem dico uobis E F uestros -- et (ozz. E) benefacite his qui oderunt uos E F 5 his — persequuntur] persequentibus et calumniantibus uos E F his] eis X V R 4A 6 — estin caelis 74 5 c- facit oriri X ^ et malos oz. R 4 pluet Q* M ; oz. super ozz. E et iniustos ozz. W'* L, 1 sacramentum — ptofanandum oz. F* AM? in patabolis

esse oz. E

V'; in prouetbiis 44A 5 ; oz. E F

2 in ptoemiis

inprudentes X R* O*

3 dicere ozz. O quando]cum W/ ^ audierit 4- te E F — subsannet] inrideat XW'WDAOMBEEnbP;intidat R sensatus L D F 4 de hoc ipso] item IZ RSZAC B: BC 072. E. in euangelio ozz. N XV R cata] secundum Ab;ou.EF

om. JA ea B

mathei E F

mittatis E

5 ne dederis B ; nolite dare W

6 forte oz. R B

X P DA AQMEEFDb

debeat] uidebat R? zn ras. faciendo oz. E F

2 in ecclesiastico oz.

* alidant E ; distumpant

LI, 1 suo extolli oz. E TE te OP SUN vA ESES

canibus

conculeent

W F

AD OVIRINVM III, rL1-L1

139

do opere tuo. Item in euangelio cata Lucanum : Quis uestrum

habens seruum. arantem. aut bastorem, uenienti de agro dicil : s Continuo transi, recumbe ? Sed. dicit illi : Para aliquid quod cenem et adcingere et ministra mihi, donec manducem et bibam, et postea tu manducabis et bibes, numquid habel gratiam seruo illi, quida fecit quae imperata sunt ? Sic itaque et uos, cum feceritis quae uobis imperata sunt, dicite : serui suberuacui sumus, quod 10 debuimus facere fecimus. LII. CREDENDI

VEL NON CREDENDI POSITAM.

LIBERTATEM

IN ARBITRIO

In Deuteronomio : Ecce dedi anie faciem iuam wilam eti mortem, bonum. ei malum. Elige witam ut uiuas. Item apud ; Esaiam

: Et si uolueritis et audieritis me, bona terrae edetis :

si autem, nolueritis eb non audieritis me, gladius uos consumet. V 155 Os enim Domini locutum esi isia. Item in euangelio cata Lucanum : Regnum Dei intra uos est.

Codd. : LPNX

VR 2WOD .A OM TU B EF

3/10 Luc. 17, 7-10. LII, 3/4 Deut. 30, 15.

3 in euangelio oz. B

4 Deut. 30, 19.

B/* Is. 1, 19.20.

cata] secundum 4A P ; oz.

EF

8 Luc. 17, 21.

lucanum] P X R D* ;

lucano E F ;lucan INN W O D? Q M ; luc A ; lucam cer. qui R. JW ; siquis D ; - est 44A 4 habet T* seruum -4- bene X otantem 44 pastotem] pascentem oues E ; oues pascentem I F ; -- et O M T? uenientem X 7 R

dicit - ili cenemetoz.V accinse teet bibis X W/ D* facit PF?

R ;eiEF D transi] ueni E F ; -- ect£& W D B dicit — 6 dicet EF? illi] ei E pata] quaere E F 6 cenam IW F EST? administrare X ^ manducam F 7 manducas W Q* M agit gratias I/ ; gratiam habet E $ quia] qui E F

quae

-ei

NV W b

sunt

-eiQ MEF;-

ili B

et sic

2KCIE CIR itaque ozz. E F uosoz.X petfecetritis V/ R 9 uobis ozz. E ; -- impetrata sunt uobis B dicetis E? F ; dicentes E* seruis Q* M* supetuacui] inutiles W? ;4 E F 5 ; inutile W/* 10 debuimus] habuimus M* LII, 1 in atbitrium D ; in nostto atbitrio E F

2 posita B

--ego X 4ecliget L* uita B ut] et O?ó[ D M esaiam ozz. T U item ozz. D 5 et? — 6 me ozz. W* om. EH

cabitur E neque

bona] quae bona sunt F

6 si autem] et si O E^ vetu MIS

os enim oz. R.

editis X 7/4 U* ; manducabitis F ; mandu-

nolueris L*

obaudietitis B

enim oz. E

8 ecce ozz. F* ;

uiues O item — obaudietitis B me

et — me ozz. F*

me om. X

deus locutus R?

et non]

comedet X 44 b

rj

ista] haec D E F ; om. B

cata] secundum 24 5 ; oz. E F 8 lucanum] P X R D* ; lucano lucan IN W O D? Q M ; lucam cez. ; -- ecce E F

E F ;

AD OVIRINVM III, rii

140 LIII.

A

IO

DEi

ARCANA PERSPICI NON POSSE, ET NOSTRAM SIMPLICEM ESSE DEBERE.

IDEO

FIDEM

In epistula Pauli ad Corinthios I : Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem faciem ad faciem. Nunc scio ex arte, tunc aulem cognoscam, sicuti ego cognitus sum. Item apud Solomonem in Sapientia : Ef in simplicitate cordis quaerite Dewm. Item apud eundem : Qui ambulat simpliciter ambulat fidenter. Item apud eundem : Noli esse sapiens multum et noli argumentari blus quam oportet. Item apud eundem : A/tiora te ne quaesieris et fortiora te me scrutatus sis. Item apud Esaiam : Vae qui arguti sunt in semet ipsis. Item in Machabeis : Daniel in. sua. simplicitate liberatus est de ore leonum. In epistula Pauli ad Romanos : O altitudo diuitiarum et sapientiae et scientiae Dei ! Quam inexscrutabilia sunt (udicia eius et quam inuestigaCodd. : LPNX VR LWOD .A QM TU B EF ILI 3/5 b Gor. T5, r2. 16.

9/10 Sir. 5, 21 (22).

6/? Sap. 1, 1. 11918:

7/8 Prou. 1o, 9.

520-

11/12 I Macc.

8/9 Eccle. 7, 2, 6o.

13/18

Rom. 11, 33-36. LIII, 6/20 HIERONYMVS, dialogus aduersus Pelagianos 1r, 33 (PL 23, 527 A). LIII, 1 atca W* non ozz. W' 3 in epistula pauli] paulus apostolus 24 ^ ; pauus XV/R EF ptima oz. X W' Q? F* uidimus X R nunc ozz. E in speculum per B 4 in] et in O? inegmata dei PF? nunc B ; 4- uideamus F? autem ozz. O face! I? P.XRW?0O* DO? M*TBF5 ad? aut R* nunc] nun autem T scio] cognoscon I ex partem U* ; —- et P et

5 nunc X* U* autem 077. X JA ; 4- scio et O cognoscat B XV RBDWDATBb;sicutOEF egooz. XRWDATEEPEPD

sicut item

om.EF apud — 6 sapientia] in sapientia solomonis W^ apud] in. Q M 6 salomone C? in sapientiam L* IN R* Q* M* U B ctont. TU EI in simplicitatem J/* * dominum X T B ; illum V R E ; eum O item ozz. X apud eundem] illic 74 qui — 8 item ozz. O ambulatis X simplitet /4* ; in simplicitatem X -- simpliciter ambulat E F ambulate X ; ambulant U ; ambulet E 8 fidens V/; fideliter F? ; confidenter D 4 E 5

item — 9 opottet 5os/ /. 10 sis por. O .M item oz. X O M apud eundem] in salomone V? / O M ; illic -A EF P nolite sapientes esse .X sapiens multum] multum iustus V^ O M multum — opottet] apud temet ipsum E F nolite X ^ 9 prius P* item ozz. X R apud eundem] illic E F ; apud X

atc R E PyomXO

quaesieris L?

10 ne] neque L*

fortiora] longiora E F

fueris X V/ R D ; scrutauetis IW ; perscrutauetis 74 5

eundem Q M . 11 his qui E F ; oz. A ipso XBEF

quaesiuetis X 24 J ; re-

a te BABIES S bar X0 arguiti

scrutatus

item ozz. X R.

R .Q? M*

esaiam]

in]apud

12 leonis IN X 4 ; eorum E* ; .- item. ABEF? 5

BF in

epistulis pauli L? P IN U ; paulus X V R F? ; paulus apostolus 24 5 ; oz. B E F* 13 ad] apud E ethom. JV D. O*-T- U BABOE sapientia X 74 et scientiae om. b

14 inscrutabilia X? V/ O D Q M B FP ; sctutabilia X* R 44 ; inconpte-

hensibilia E — et —13eiusom.R uestigabiles -- sunt X 5 B

etom.X

quamom.W AEFSBb

in-

AD OVIRINVM III, Li-rim 13

20

biles wiae eius ! Quis enim cognouit sensum. Domini aut. quis consiliarius eius fuit uel quis rior dedit ei, et vetribuetur 4lli ? Quoniam ex ipso el per vbsum et in ipso sunt ommia : Isi claritas 4n. saecula. saeculorum. Item ad Timotheum : Stulias autem et ineruditas quaestiones euita sciens quia lites generant. Seruum autem Dei non oportet litigare sed mitem esse ad omnes. LIIII. NEMINEM

-

IA4I

SINE SORDE ET SINE PECCATO ESSE.

Apud Iob : Quis enim mundus a sordibus ? Nec unus, etiam si «nius diei sit wita eius in terra. Item in psalmo XLVIIII : In facimore conceptus sum et in peccatis aluit me 4n utero mater mea. Item in epistula Iohannis : S dixerimus quia peccatum non habemus, nos ibsos decibimus, et ueritas in mobis non est.

Codd. : LPNX VR LWOD .A OM TU B EF

18/20 II Tim. 2, 23.24.

LIIII, 2/3 Iob 14, 4.5 (LXX).

4/5 Ps. 50, 7.

5/6 I Io. 1, 8.

LIIII, 1/6 AVGVSTINVS, contra duas epistulas Pelagianorum 4, 10, 27 (Vtba et Zycha, CV 6o, p. 556, 22); HIERONYMVS, ibid. 1, 32 (col. 525 D). 2/6 PS-FIRM. consult. 2, 17, p. 85, 32.

15 uiae ozz. X* eius — sensum ozz. X dei LPNLIWB 16 eius ozz. E* uel] aut 4 E 7 prius V/ 3 eij ili EF illi] ei R24 ELE 17 eti 0m. X* sunt ozz. IN A b ipsi 4- honor et F? 18 claritas] gloria 4 E F f E

item ozz. X apud timotheum 19 autem oz. DOM EF

T' U ; ozz. X ; -- secunda P O F? stulta eruditas W/* ; incrudulas X ; inanes E F

quaestiones] fabulas E F deuita / DA4Q? MTUBE p; deuitas Q* ; omitte F quia litas X* ; qualiter D — generant lites E 20 setuo 74 domini 44 E F 7 -- litigate non opottet 74 esse -- debere X — ad omnem

O ; in omnibus

E F

LIIII, 1 sine sorde ozz. W 2 apud tobianR. mundus 4- est D a sotde nec Q ; in cotde nec F ; nec a corde E unus etiam] unius et iam IW ; unus et

F ; et E ; fuit X? (n ras. usque ad 3 eius)

3si]sit /

dies unus (una E) uita hominis E F ; oz. W' 0i. IN. uitae T* ; uitam X illius X

unus R* D ; 4- etiam X? sit -- uitam illius sit X in] super W

tetta -l- non potest esse sine querella E F X*VRO;IP*W

;Lcet. ; 4- ecce enim

L* E ; in iniquitatibus W 4 —

QM F b

^ unius — eius] fuerit

item oz. W BF

A Q M F 5 ; 4- ecce P?

XLVIIII] 4 in facinora

peccatis] delictis 44 OQ M E 5

aluit

B mea] in utero aluit me mater mea B ; mater mea me (ozz. X) in utero aluit X

V. ; concepit me mater mea W' Q M F ; peperit me mater mea 44 2 ; genuit me matet mea E ; me mater mea genuit R B item oz. X F in epistula iohannis] iohannes apostolus 74 5 ; 4- item O quoniam F 6 decepimus X D 74

V 156

III, Lv-LvI

AD OVIRINVM

142 LV.

NoN

PLACENDVM.

DEO

SED

HOMINIBVS

In psalmo LI : Qui hominibus placent confusi sunt, quoniam Deus nihil fecit illos. In epistula Pauli ad Galatas : 5? hom?nibus placere uellem, Christi seruus mon essem. LVI.

A

Io

DoMINVM

NIHIL

EX

LATERE

QVAE

HIS

GERVNTVR.

In Sapientia Solomonis : I» omni loco speculantur oculi Dei bonos et malos. De hoc ipso apud Hieremiam : Ego Deus adfroximans et non Deus de longinquo. Si absconditus fuerit homo 1n absconditis, ego ergo non widebo ewm ? Nonne caelum et terram ego inpleo, dicit Dominus ? Item in Basilion I : Homo widet 1n faciem, Deus autem in cor. Item in Apocalypsi : E? scient omnes ecclesiae quia ego sum scrutator renis el cordis, et dabo unicuique secundum. opera uestra. Item in psalmo XVII : Delicía quis intellegit ? À secretis meis emunda me, Domine. Item in epistula

Codd. : LPNX VR LWOD .A QM TU B EF

LV, 2/3 Ps. 52, 6.

3/4 Gal. r, 1o.

LVI, 2/3 Prou. (non Sap. !) 15, 3.

7/9 Apoc. 2, 23.

3/6 let. 23, 23.24.

9/10 Ps. 18, 13.

LV,1 - placendum (placere X) sed deo X 74 WTUBEFEnP;inhieremia

6/* I Sam. 16, 7.

11/13 II Cor. 5, 1o.

2 in psalmo LII L? P? X? P

profeta JA ; oz. D

qui] si R

placete X ; 4-

uellint quia X? quoniam — 3 illos ozz. D quia X IR 3 deus oz. U* nihil facit T U ; spreuit F illis R. »3llo XE s eos XE item in epistula pauli D F ; item in epistola E ; item paulus apostolus 7A 5 ; item paulus B ; paulus XVR si-d- adhuc EF — 4placere uelim D ; placerem P W T* BEF LVI, 1 domino LL

ex]|idesE ts D .AQE;-rsupet

in hieremia 74 ^

M; deum V!

RWDBEFPF? b; om. F*

latere] ualete R

gerantur L, IN T U ; egeruntut R* ; agantur X EF

3 de hoc ipse IW ; item

dominus E F

Si EIS abscondetit F L* ; absconsis X ; -- suis

4et]sed.X

fuetit ozz. D F E F egoom.

2 domini

V R JA B E F b ; om.

^ deusoz. XO

X

quod

8 abscondito P ; abscondito fuerit V^ RPQM? ergo oz. M* ; —

ergo ego 44 B 5 terra DB 6 inplebo X QO* M T* dicit dominus oz. B basilion] regnorum 44 5 prima L ;libro E ; oz. X Q? F uidit P W E infade N^ PO DAQ*M? 5 * autem oz. E F ; -- uidet F in cor] L P B T ; in corde cez. et om. F 8 quoniam I^ sum -4- dominus B P? scrutatut FE renes O* ; renum O? dabo] reddo X?; oz. X*

unicuique J- uesttum tam O

X

uestram O ; suaiN

VRbDAABEF b /O

9 secundum oz. W —

RPWD*OM?*TUBEF

;tua M*

opeitem

om. X QM XVIT]| I^ Qi XVISNS* ? XXIBIIOR: SOCIELELUX Son SECSSSXSV TIT cet. 10 a secretis] ab occultis W D.4QOMEFDD emunda] L PV R5W; et mundabit X* ; emundabit X? ; munda ce.

alienis patce seruo tuo D E

item oz.

apostolus 44 5 ; paulus X V R ; om. B

deus

XR V E

XV R ; om. E ; -- etab

in epistula pauli] paulus

VasT

AD OVIRINVM III, rvi-Lvii

143

Pauli ad Corinthios II : Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut reporte unusquisque sui corporis propria seowndwum, quae egit, se bona siue mala. LVII.

A

FIDELEM

EMENDARI

ET RESERVARI.

In psalmo CXVI : Emendans emendawuit me Dominus et morti me non iradidit. Item in psalmo LXXXVII : Visitabo in wirga facinora eorum et in flagellis delicta eorum. Misericordiam autem meam mon dispargam ab eis. Item apud Malachiam : Et sedit conflans et expurgans sicut aurum et argentum el emundawit filios Leui. Item in euangelio : Non exbis inde, donec soluas nouissimum quadrantem. LVIII. NEMINEM CONTRISTARI MORTE DEBERE, CVM SIT IN VIVENDO LABOR ET PERICVLVM, IN MORIENDO PAX ET RESVRGENDI SECVRITAS.

In Genesi : T'nc dixit Deus ad Adam : Quia exaudisti uocem

Codd. : LPNX

VR 2WOD .A OM TU B EF

LVII, 2/3 Ps. 117, 18.

8/5 Ps. 88, 33.34.

6/« Mal. 5, 5.

*/8 Matth.

$5120.

LVIII, 4/10 Gen. 5, 17-19.

11 ad galatas E secunda] prima B ; oz. IN X R E F* festate X B oporteat F --» opotteat manifestari F Tccipiate l2 d CENE,

nos] uos F mani12 christi] domini F

unusquisque 4- nostrum F ; -- uesttum E

pto-

priae 74 Q ; propie M ; proprio U -- corpotis sui proptia W/ ; - prtoptia cotpotis sui E F 13 secundum] tunc X quod 7 EF egit] eicit X ; gessit d BEF siue!] si R* ; ozz. B bonum siue malum E F LVII, 1 seruati B ; setuate debete F ; restaurati X ATUEPDb;CXIIIO;oz.F

b in apparatu erronee] ; castigans castigauit W/ D A4 E F b HF*

3 me oz.

2CXVILI XV

Ww p

emendans emendabit B ; [emundans emundauit

R ; — non tradidit me P X

et| sed W^ . motte

VWDATUBEFbPD

item

07 XC REI XOXOGVITIXUIZORASROS EX XOXSVIIHIERA S opes ES IEXPXSGNATDDUG2Z: 4 facinota] iniquitate O* ; iniquitates O? 4 E F 5 plagellis R* ; uerberibus IB delicta] peccata O 24 E 5 illorum D B meam ozz. E dispatgam] auertam 44 7 ; auferam OQ M in malachia E F ^ 6 sedebit X R 4 5 ; sedebat E conflans] flagellans B t3 ont. ES sicut .- purgatur D et emundauit ozz. R mundabit X F? pA EB

et oz. B emundabit I7 4 B 5 ; mundauit W E F*; * euangelio -- mathei E F ; -- cata matheum D exies 8 exsoluas V/ ; teddas W. D AAEF/P

LVIII, 1 mortem L* N X W O Q M* T* U BF EF ; in mortem R ; moram E 2 motiendo - autem E resurgenti 74* 3 - securitas resurgendi E — 4 dominus X V ^ adom.L*R audisti / E F

V 158

AD OVIRINVM III, rvir

144

y mulieris tuae et manducasti ex illa arbore, de qua sola praeceperam tibi ne manducares, maledicta terra ers n omnibus operibus tuis. In tristitia et gemitu edes ex ea omnibus diebus uitae tuae. Spinas et tribulos eiciet tibi, et edes pabulum agri. In sudore uultus tui edes panem tuum, donec reueriaris in terram, ro de qua et sumptus es : Quoniam terra es et in terram ibis. Item illic : Et conplacuit Enoch Deo, et non est inuentus postmodum,

quia Deus illum transtulit. Item apud Esaiam : Omnis caro faenum et omnis claritas eius sicut flos [aeni. Aruit faenum et flos decidit. Sermo autem. Dei manebit in. aeternum. Item. apud 15 Ezechihelum : Dicunt : arida facta sunt ossa nostra, perit spes nostra, expirawimus, propterea fropheta et dic : Haec dicit Dominus : Ecce ego aperio monumenta uestra et educam wos de monwmentis uestris el inducam uos in terram Israhel. Dabo spiritum meum 1n uos, el wiuetis. Et ponam uos 4n terra uestra,

2o et cognoscetis quoniam ego Dominus locutus sum et faciam, dicit Dominus. Item in Sapientia Solomonis : Raftus est, ne malitia mutaret intellectum illius. Placita enim erat Deo anima illius.

Codd. : LPNX

VR 2WOD .A QM TU B EF

11/12 Gen. 5, 24. 12/14 Is. 40, 6b-8. — 15/18 Ez. 37, 11.12. 14. 21/22 Sap. 4, 11. 22 Sap. 4, 14.

18/21 Ez. 57,

B et — 6 manducates ozz. W* ex] de X — dequo X* solam E ; sole 74 6 manducaris D* Q* E F* ; -- ex ea E F ; -- et(ozz. R W) manducasti (-cates W) exea RLW eritom. E omnibus ozz. E F operibus — ? omnibus ozz. X* Vea -- in F* 8 eiecit F ; eiciens X ; germinauit E agri-- tui XOMBF in sudorem P IN 9 edis M ; ede F? ; et des D* ; idem X in terra X DE 10 de] ex B ; oz. E* et!] L V R P O* U ; oz. cet. adsumtus I O?

es! oz. W'* mino X ; oz. O

quiaX V

interra? QO* M*

postmodum oz. E F

illum deus transtulit aput se.X

— item]et V ;ozz.

sicut|ut/ DABEFb

14 cecidit F

19

faenum ozz. F

sermo] uetbum V W

W O D A E F » ; domini uero B

OAEF»PD

11placuit

/ D

EF . do-

-— transtulit illum deus E F ;

XOM EF et? oz. X.

13 caritas L.* flos J- eius

autem domini

P

EF

XR P

manebit] L|. P T U ; manit M* ; manet ce.

item oz. X V | 15 ezechihelum] Q* M* ; ezechihel D B ; ezechielem cer. nostra J- et E F perit L,P R* I.OD'O* M* T* U E aperit X* spes] species E 16 exsperauimus O ; spetabimus X ; interiuimus O M ; interimus

ys

propterea J- et X ^ propheta et dic oz. E F prophetiza V. D B et dic haec] et haec O* ; eidicitecce X ^ 1"apetiam IN O! EF et — 18 uesttis ozz. X . 18 educam D in terra X istrahel /4 istahel — 19 terra oz. E F etdabo P V^RPDOMTUB i9uos|uobis l/ ^ uidetis X in terra uestram E ; in terram uestram P X R P W* 20 quia X R D ego 4- sum B deus V; om. DEF

est -- ergo X ; J- iustus E

intellectus illius Q*

EF

ne] de X

QM B; in terra F 21 item oz. X

malitiam Q* M

22 mutate

M ; — illius intellectum F ; illius intellectus X ; eius

intellectum E ; -- item illic consummatus (commotatus est F) in breui expleuit tempora longa E F etit D* U * domino X ]/ | eiusX F

AD OVIRINVM III, rvii

25

I45

Item in psalmo LXXXII : Quam dilectissimae habitationes tuae, Deus wirtutum. Desiderat et properat anima mea ad atria Dei. Item in epistulis Pauli ad Thessalonicenses : Nolwmus autem, ignorare uos, fratres, de dormientibus, ne contristemini sicut et ceteri qui non habent spem. Si enim credimus quia Iesus moriutis est el resurrexit, sic e Deus eos qui dormierunt in Iesu adducet cum eo. Item ad Corinthios I : Szulte, tu quod semanas,

3o

35

non wiwificatur, si non mortwum fuerit. Et iterum : Stella ab stella differt in claritate, sic et resurrectio mortuorum. Seminatur corpus in corruptione, resurgit sine corruptela : seminatur in ignominia, resurgit in gloria : seminatur in infirmitate, resurgit vn wirluie : semanatur corpus animale, resurgit spiritale. Et iterum : Ofortet enim corruptiuwum istud. induere wncorruptionem

et moriale hoc 4nduere inmortalitatem.

Tunc

fiel uerbum

Codd. : LPNX VR MWOD A QM TU B EF

23/25 Ps. 83, 2.5.

28/29 I 'Thess. 4, 13.14 (12.13).

30/34 I Cot. 15, 41-44.

29/30 I Cor. 15, 36.

35/38 I Cor. 15, 53-55.

23 item — 25 dei oz.

EF

LXXXII] X V ; LXXXIII cez.

dilectissimae

habitationis tuae L,* O* D T* U* ; dilectae habitationes tuae W/ ; amabilia sunt tabernacula tua 74 B 5 ; amabilia sunt habitationes tuae (habitacula tua M?) Q M

24 deus — ptopetat] domine uirtutum concupiscit et deficit (defecit 44) 4 B 5 ad] in 24 B 7 attia] aulas B 258 domini OA TB item] et 7 ; oz. XB in epistula pauli 7 IW O D Q M T ; paulus X V E F ; paulus apostolus Ab

thessalonicenses

J- prima 5 D

nolo E F

26 autem oz.

W. A b

- uos ignotate frattes /4 E F 5; -- fratres ignorate uos B ne] ut non BEF 29v7ctom.R D - spem non habent E P ^ crediderimus X ^ quod SETES

iesus] christus X E

B;inchristo XL EF EE. quod]qui O*

28 et! oz. F

c. ;-- prius sXW OQOMEF

tum] item illic 74 / TES

31 differit

R2PWSB

in iesum Q? T* ; per iesum T?

adducit JW 29 prima ozz. X F' . stulte] insipiens 30 non] numquid M? si non] L P IN £ O ; nisi mottuum fuerit] moriatur X W/ EF

et ite-

stella a stella IL, P D Q? M? T U ; stella stellae / W Q* M* M ; defert

Sic] ita 44 5

E F

in claritatem .X ; in caritate Q* ; -- sua

mortuorum ozz. b

382 corpus oz.

DF

in cot-

tuptiones 7d ; ia corruptionem Q* M* B ; incorruptionis X ; in resurrectione O*

tesutget L .X O? Q? T? B E FP? ; surgit 44 5 ; surget F* sine corruptione O ; in incorruptione F* ; in gloria F? sine — 33 r:surgit ozz. W'* in? oz. M*B 33ignobilitate EF —— resurget L? X Q? T E ;surget F in gloriam .D seminatur — 34 uirtute ozz. O in? ozz. M* U* infirmitatem U. tesurget X Q^ T B E ; surget F 34 in uittutem D animale] carnale X tesurget L? XQ? T?E ; surgit Z4 5 ; sutget F in spiritale O M ; corpus spititale T? E F et iterum] item illic 74 ^ 85 enim] ergo F ; ozz. W E cottuptum

E F

istus] hoc E ; oz. F

corruptionem

X ; inmottalitatem D

386 hoc]istud B F ^ inmottalitatem -|- cum autem mortale (corruptiuum Q M ^) hoc induetit (-tet F) inmottalitatem (incorruptionem (Q M ; -- et mortale hoc induerit incotruptionem [inmortalitatem OQM].O M/)OMTI?*EFD fiat F uetbum] sermo W F

V 159

AD OVIRINVM III, LVIH-LVIIII

146

quod scriptum est : absumpta est mors in contentionem. Vbi est, mors,

aculeus

tuus?

contentio

Vbi est, mors,

Item

iua.?

in

euangelio cata Iohannem : Pater, quos mhi dedisti, wolo ut 4o ubi ego [uero el vbsi sint mecum et wideant. claritatem meam quam mhi dedisti ante mundi constitutionem. Item cata V 16o Lucanum

: Nunc

dimillis seruum.

Domine,

tuum,

secundum

uerbum tuum in pace, quia uiderunt oculi mei salutare tuum. Cata secundum Iohannem : S4 sme dilexissetis, gauderetis 45 quoniam wuado ad patrem, quia pater mator me est. DE

LVIIII.

QVAE

IDOLIS

DEOS

GENTILES

PVTANT.

In Sapientia Solomonis : Omnia idola nationum. aestimauerunt deos, quibus neque oculorum usus est ad widendum neque nares ad percipiendum spiritum neque aures ad audiendum nec ; digiti manwwm ad. tractandum, sed. et pedes eorum figri ad

Codd. : LPNX VR »WOD .A QM TU B EFe(inde a LVIIII, 2 in) 39/41 Io. 17, 24.

42/43 Luc.

2, 29.30.

44/45 Io. 14, 28.

LVIII, 2/10 Sap. 15, 15-17.

LVIII, 37/38 FIRM. ett. 24, 4, p. 115, 6.

39 qui IJ

scriptus V7 ; dictum E F

om.W AF

adsumta I/ O* E ; absortta

est?] ubi est W ; oz. . AF

AM? y; sine contentione E F

ubi —

in contentione

38 tuus ozz. M*

D Q M B ;

P .N X VV

RO D.A

38 mots --- ubi est X

mots? oz. X E 39 cata] secundum 44 P ; ozz. EF iohannis E F — dedisti mihi X E ut] et X ; oz. F 40 ubi ozz. U* ipsi] isti IN O ; 4- ibi E - mecum sint E F e?]|ut P X ^ meamomz.F 41 quam] quod X* ante mundi dispositionem T/ ; ante constitutionem mundi 7^ Z4 5 ; antequam mundus fietet E FP item — 43 tuum pos J. 45 est pon. E item] et V ; oz. XFP;-rFineuangelio X ^ in cata E F ; secundum 24 5 42 lucanum] P X D* ;lucano E F ; lucan IN R W O D? QO M ; lucam cer. P ; demittes X* ; dimitte » I D 74? F ; demitte /4* E

om.X cata

43in pacem X* LL,IV7Z?D

quoniam X l7 74

demittis X? ; dimittes domine — 43 tuum?

salutarem IN X*

44 item

OM B ; in euangelio cata X ; item secundum JA 7 ; item illic

EF

iohannem oz. E F me diligeritis IW ; diligeritis me E F gaudetitis W^ E; gaudieritis F — 45 quia IW ; quod F* ; utique quod E F?; -- ego X EF uado] eo X V 4A 5 pattem 4- meum E quia — est ozz. E F — maior me est pater O LVIIIT, 1 quae] qui 4 ; quos X BE F 2 hic incipit e sapientia J- quae dicitur E — deos aestimauerunt WW — 3 quos F neque] non est E F e uisus X W O D JA E e b ; uisum F est om. E Fe neque?] nec E F 4 nates] autes E F e recipiendum D T* ; audiendum E F spititum ozz. E To neque] nec E autes] nates E F e ad? ozz. O* audiendum] odotandum E F ; adorandum e nec] neque N X ^P EFe 5 digiti ozz. EF e manum L T* U ; manusOD BEEF e;in manu

contrectandum T7;palpandum E F e

sed oz.

X QOM ; in manibus

EF e

V/ A4 p

AD OVIRINVM III, rvirit

147

ambulandum. Homo enim fecit illos, et qui spiritum mutuatus est.4s finxit illos. Nemo autem sibi similem homo poterit deum fingere. Cum sit enim mortalis, mortwwm fingit manibus iniquis. Melior est autem ise his quos colit : quoniam ipse quidem uixit, 1o 4]i numquam. De hoc ipso : Neque opera adtendentes agnouerunt quis esset artifex, sed aut ignem aut spiritum aut citaiwm aerem aut gyrum stellarum aut nimiam

aquam aut solem

el lunam rectores orbis terrae deos butauerunt : quorum si propler speciem hoc aestimauerunt, sciant. quanto his Dominus sit 15 Spectostor : aut si uirtutes et opera eorum mirati sunt, intellegant ab ipsis quoniam qui haec constituit fortia fortior est iis. Item in psalmo CX XXIII : Jdola gentium argentum ei aurum, N 161 opus manwwm hominum. Os habent et nom loquuntur, oculos habent et non wident, aures habent et non audiunt, neque enim 20 esi spiritus in ore eorum. Similes sint illis omnes qui faciunt ea.

Codd. : LPNX VR /WOD 4A QM TU B EFe

10/16 Sap. 15, 1-4.

6 facit F om.b

17/20 Ps. 134, 15-18.

et — * illos ozz. e

qui ozz.

WO*QOMP;-rquE

EF

v estoz. EF

uinxit F ; finit X.

his X 44B ;

illos ozz. X

autem]

cnitnmP EE ere sibi oz. E F e simile X OQM* F - similem sibi O poterit ozz. B deo M* ; oz. e 8 cum] dum F enim oz. E Fe mortalis 4- homo X . finget L .N 7 Q M T U ; fingetet e ; fingere F ; oz.

O ; J- inO

9 meliot est] meliores U ; meliorem W^*

autem] enim X ;

aut E -- autem est e ipse oz. D E F e is O? M* quam quos O colet F? e ipsi D* quidem ozz. E; (DUTANEAS Utxitbo S timuit Pope quidem uixit] qui deuixit EPFe;-Fautem 44 B umquam U* ; neque E ; oz. e de

- his ipse O — quidem ipse R? 10 illos hoc ipso apud

salomonem R WW ; de hoc iterum E F e ; et iterum X V ; item illic D 74 opetam B ; operata M ; operibus 44 5 ; -- dei X . cognouerunt X V/ O? ; adcogno-

uerunt O* 11i quis esset] esse E Fe artificem e aut?] et B 12 aere Fe aut! ozz. B i3et| aut PX VW Ab otbi E e ; otbem F tertarum D deosque TI^? putant FP ; aestimauerunt 24 quotum — 14 aestimauerunt ozz. B i4specieX ^ huc X* ;om.W? sciantoz.e ^ quantum e

dominus] domini claritas E ; domine claritas F ; claritas domini e

oz. U* O? ; ozz. O*

15 uirtutem D

opetas X* ; opere R O*

fortia oz. W'* F

c illis est F ; -- deus

16 ab eis F E F?e

sit

quia

1* item ozz.

XBEFe CXXXI1ÀII] e ; CXIII R B ; oz. FP ; CXXXIIUI vez. idola] simulacta zd E Lye 18 opera d E Feb manum L X? M* T* U F e ; manu v4* manui X* os — loquuntur os; /. 19 uident pos. R loquentur JW OAQMEb 19 uidebunt L* W O?* AEFeb audient O4 Q ME F e b ; 4- nates habent et non odorabunt (-buntur E) manus habent et non plapabunt pedes habent et non ambulabunt (-lauerunt F) non clamabunt in guttute suo APIEPISIT] neque — 20 eorum oz. F — nec IW. E enim ozz. W 20 est om. X E ote ipsotum 44 E e ; eorum eotum R ; cor eorum Q* M* ; corde eotum Q? ; -|- et X similis T* U* F sint illi B ; illis sint X O ; fiant illis QAM;ills fiant 4 EF e5;illis L D* omnes oz. XOQMEFe ea4-

et omnes qui confidunt in illis (eis F) Q M FF 5 (znzer [ ])

148

AD OVIRINVM III, rvirr

Item in psalmo XCIIII : Omnes dii gentium daemonia : Domi«us autem caelos fecit. De hoc ipso in Exodo : Non facietis uobis deos argenteos neque deos aureos. Et rursum : Non facies tibi idolum nec cuiusquam. similitudinem. [Item in Hieremia : Haec 25 dicit Dominus : secundum uias gentiwm nolite àncedere et a signis caeli ne timueritis, quia timent illa $n Dersonis suis, quia legitima. gentium uacua sunt. Lignum de saltu excisum, opus fabri, et conflatum aurum et argentum sbeciose composita sunt, in malleis et 4n clauis confirmauerunt illa et non mouebuntur, quia 3o confixibilia sunt. Argentum adpositum est a Tharsis. Venit auYum Moab. Opera artificum. omnia. Hyacintum. et. purpura uestiunt ea. Tollentes tollunt zlla, quia non rodient. Nolite Hmere ea, quia malum non faciunt et bonum mon est in illis. Sic dicite: Dii qui caelum et terram et mare non fecerunt pereant a 55 terra. ei de sub caelo isto. Exhorruit caelum in hoc et obhorrust

mulio magis uehementer, dicit. Dominus. Haec maligna. fecit plebs mea. Dereliquerunt me fontem aquae uiuae, et foderunt sibi lacus coniritos qui non poterant aquam continere, Verberauit te derelicto tua et nequitia tua accusabit te. Et scito e wide quoniam 4o amarum, tibi erit quod dereliqueris me, dicit Dominus Deus tuus, ei non speraueris in me, dicii Dominus Deus tuus, quia in saecu-

lum contribulasti vugum tuum et disrupisti uincula tua, et dixisti: non seruiam, sed. ibo swber omnem montem excelsum et super omnem. collem altum et super omne lignum wmbrosum. Ibi con45 fundar in fornicatione. Ligno dixerunt quia bater meus es tu, et Codd. : LPNX VR £WOD .A QM TU B EFe(usque ad 21 XCIIIT)

21/22 Ps. 95, 5. 80/33 Ier. 10, 9.

19.20.

22/23 Ex. 20, 25. 33/38 let. 1o, rr.

45/44 let. 2, 27.

23/24 Ex. 20, 4. 24/30 Ier. 10, 2-5. 35/38 let. 2, 12.15. 38/48 ler. 2,

21 item oz. BE F e XCIIII] N V R & W? ; XC*IIII W* ; XCHI O ; XCV DATBEF5;CXIILL?; LXXXIII L* XO MU; XLIII P ; LXLII e; LXLV E ; oz. F*

JE T

bic desinit e

quoniam omnes 24 /

dominus ueto 74 ) ; uerus autem deus E F

hoc ipso] item

deos ozz. U*

7 JAB E F bh ; om. X

23 neque] et B T U

ne B.E

auteos (neque) (deos) atgenteos P^ 4 Q M 5

daemonia -l- sunt

22 caelosque 74* facitis X

deos oy.

PP

OMTUEF

et] eodem T U

de

uobis -- ipsis B

c

rutsus 4d E ;

ittum P X ^ R DOM facietis V/ U* tibi oz. V — 24 neque D F aliqua similitudinem eius PF; similem eius quacumque E item — 89 ascendet babent W'D b (inter [ ]) ; oz. cet. hieremiam W 25 et — 26 timueritis ozz. D 28 malleis] martulis D 381 moab] moa JW7* putputam / 32

uestient D

eam D

tollent ea D

33 facient IW 5

sic dicite o».

34 et mate oz. b intereant ID 35 obhorruit multo] abhorruit multum 86facit 7 — 3v meom. D uitae D effoderunt D 38 detritos D delelictio W^* ; delictio D accusauit D quia D 41 sperauetrit D derupisti / — dixit D 43 super] sub D omne lignum] omnem libanum 45 infornicationem 7 — ligno -- et lapidi D

W/

D 39 42 W7

V 162

AD OVIRINVM III, rviri

I49

lapidi : tu genuisti me. Et conuerterunt ad me dorsum et non faciem: suam.

In Esaia : Cecidit Bel, dissolutus

est draco. Facta

sunt sculptilia eorum ut bestiae et pecora. Auferetis illa conligata quas sarcinam, laborantes ei eswrientes et mom ualentes. Et yo iterum : Soluti simul mon poterunt saluari de bello. Ipsi autem captiut ducii sunt lecum. Et iterum : Cui me adsimilastis ? Videte, conicite quia erratis corde qui conmittitis aurum. de sacculo et argentum 1n statera bonderatis in pondera. Conducentes artificem fecerunt. manujacta

et inclinantes se adorauerunt

55 illud : ferunt 1lla umeris et sic ambulant. Sd autem posuerint illa, loco manebunt et non mouebuntur : et si qui clamauerint ad illa,

non audient el a malis non saluabunt eos. Item in Hieremia : Dominus qui fecit caelum et terram in wirtute correxit orbem in sua prudentia et sua sapientia extendit caelum et multitudinem 6o aquarum in caelo, perduxit nubes ab extremo terrae, fulgura in pluuiam fecit. Et eiecit uentos de thesauris suis. Infatuatus est omnis homo ab scientia sua, confusus est ommis artifex in sculptilibus suis, quia falsum conflauwit. Non est spiritus in illis. Vacua sunt opera inlusa, in tempore conspectionis illorum peri65; bunt. Et in Apocalypsi : E? sextus angelus tuba cecimW. Et audiui unum ex quattuor angulis arae aureae quae est in conspectu Dei dicentem. sexto angelo qui habebat tubam : solue quaituor angelos ligatos super flumen magnum Eufratem. Et soluti sunt quattuor angeli qui erant parati in horam et diem et 7o mensem ei annum, ul occiderent tertiam bariem hominum. Et numerus exercituum equesirium dismyriades myriadon : audiui mumerwum eorum. Et sic uidi equos in uisu et sedentes swber eos habentes loricas igneas et hyacintimas et sulphoreas, et capita equorum, el ex ore eorum exiit ignis et fumus. et sulphur. A 75 tribus plagis istis occisa est tertia bars hominum ex gne et fumo

Codd. : ID

47/49 Is. 46, 1. 50/51 Is. 46, 2. 15-18. 65/84 Apoc. 9, 13-21.

51/59 Is. 46, 5-7.

44 et in BJ

JW

uel D

48 et besteis

58/68 Ier. (28) 51,

collo ligata D ; 4- sic W

49

sarcina V ^' 50 soluti] collicti D potuerunt I7 52 conicite] et intelligite D qui|quiaW cor W^* 53desaeculo W — inpondere D 55 feruntill]etleuaueruntin D ^ 56sioz.D bvetoz.D hieremiam I — 88 quioz.W' in uirtutem D otbem 4- terrae D 59 et sua sapientia ozz. D 61 pluuiam fecit] nubibus D 65 et! oz. W 66 angelis I D arcae b lapsu | 6€ habet W. — 68supra W "inumetus J- et D dysmytiadis D ; dismitiaden / ^ *72in——eosozm.W 93et?—*4exiitom.W ^ exote]exete D

a] ex W

V 165

AD OVIRINVM III, rviirrx

150

et sulbhore quod exiit de ore eorum : nam wis equorum n ore eorum. est el in caudis eorum. Caudae enim eorum similes anguibus, habentes capita, el in eis nocent. Et reliqui hominum qua non sunt occisi im islis blagis mec paenitentiam egerunt opera 8o factorum manuwm suarum, ul non adorent daemonia et idola id est. simulacra aurea et argentea el aerea. et lapidea et. lignea,

quae neque widere possunt neque ambulare : ei mom egerunt

85

paenitentiam. homicidiorum. suorum. neque. fornicationis suae neque furtorum suorum. Ytem illic : Et tertius angelus secutus est eos dicens in uoce magna : si quis adorat bestiam et simulacrum eius, et accepit inscriptionem 4n fronte sua aut super manum suam, is bibet de uino irae eius et punietur igne et sulphore sub oculis angelorum sanctorum et sub oculis agna, et jumus tormentorum eorum $n saecula saeculorum ascendet]. LX.

S^

CIBORVM

NIMIAM

CONCVPISCENTIAM

NON

V 164

ADPETENDAM.

Apud Esaiam : Edamus et bibamus, cras enim moriemur. Non remittetur uobis beccatum istud, quoadusque moriamini. Item in Exodo : Consedit populus manducare et bibere, et exsurrexit ludere. In epistula Pauli ad Corinthios I : Cibus nos non commendat Deo : neque si manducauerimus, abundabimus, neque si non ederimus, egebimus. Et iterum : Cum conuenitis ad manducandum, inuicem. expectate. Si quis esurit, Codd. : LPNX VR 2WOD .A QM TU B EF 84/89 Apoc. 14, 9-11. LX, 2/8 Is. 22, 13.14.

4/8 Ex. 32, 6.

5/* I Cor. 8, 8.

7/9 1 Cor. 11,

33.34. $6 exiet I ; exit D

ut] et JW

nam — 7* eotum! ozz. D

83 neque — 84 suorum oz. D

87 his I/* ; hic D

bibet — et! ozz. W^

LX, 1 Zerum adsunt codd. oznes

48 habentes -- enim D

89 ascendit I7

ciborum — adpetendam ozz. F

X ; aedemus F ; manducemus W 4A 5 U ; motiamut I7 8 remittitur X O

quodusque O* ; quousque O? D

S0

84 furtorum] factorum P /apsu 2 et edamus

bibemus F motimut ILL PNVT peccatum istum W/* ; hoc peccatum B

motiemini E F

4 item ozz. B

et

consedit X V R D B E F 5 ; et cum sedit W ; sedis 74 B surrexit T U ; exsutrexetunt O ; sutrexerunt XV DW DABEFDPD ludere -- et ceciderunt

una die XXIIII milia hominum D

in epistula pauli] item paulus apostolus

AA b ; item paulus W' D ; item pauli R ; paulus X V E F ; item B ad ozz. ,A* prima oz. IN X R W F* cibos L* ; quibus X ; esca W 4 5 6 nos 0n. X commendet M* ; comedat P* nec X qued? manducabimus

Xb abundauimus L* R W' 4 Q M* T* U E* ; abundamus O ? neque] quae R — non oz. W* ederimus] manducauerimus X V W .ATUES»D; manducauimus F egebimus] deerit nobis W E et iterum] item illic 44 5 conuenietis

uenitis J/ F F ; esutietit E

E ; conuentis

T*

8 expectantes

R P W' — siqui autem F ; qui W O

U ; conuenetitis

P OQ M ; conuentitiis

R ;

esutiuit

AD OVIRINVM III, rx-rxi domi

manducel,

ut nom

in iudicium

I5I

comueniatis.

Item

ad

1o Romanos : Non est regnum. Dei esca et potus, sed iustitia et pax et gaudiwm 1n Spiritu sancto. Item in euangelio cata Iohannem : Ego cibum habeo quem wos mon nostis. Meus cibus est ut faciam uoluntatem eius qui me misit et berficiam opus eius. LXI. POSSIDENDI CONCVPISCENTIAM ADPETENDAM.

ET PECVNIAM

NON

Apud Solomonem in Ecclesiastico : Qui diligit argentum non satiabitur argento. Item in Parheomiis : Captans annonam maledictus $n. blebe est. Benedictio autem n eius capite est. quà communicat. Apud Esaiam : Vae qui comiungunt domum, ad WV 165 domum et agrum agro continuant, ut auferant proximi aliquid. Nwmnquid habitabitis soli super terram ? Item apud Sofoniam : Aedificabunt domos et mon «nhabitabunt, et instituent uineas et

Codd. : LPNX VR /WOD .A QM TU B EF

10/11 Rom.

14, 17.

12310:745132:

LXI, 3/4 Eccle. 5, 9. 13.14.

12/13 Io. 4, 34.

4/6 Prou. 11, 26.

6/18 Is. 5, 8.

9/10 Soph. r,

9 domui F ut] et JY in]ad X V W ;ozm.L ueniatis F 10 est .- enim im in esca F ; oz. E etl] aut V . potuEF 11 in spiritu sancto ozz. X in oz. JA spiritum sanctum B* item oz. X V R euangelio ozz. JB JE cata] secundum 24 7 iohanne E ; ioh F -- non X* habeo -- manducate 74 5 quod F

12 cibum] panem OQ M ; uos oz. OQM non

nostis] nescitis D F ; ignotatis B meus cibus] mea esca Y^ 15) et — eius? ozz. B et ut R ; ut X Q.M

13 misit 4- patris

LXI, 1 poscendi R et pecuniam ozz. X F* pecuniae D non ozz. X* 8 apud solomonem oz. E F in ecclesiastico oz. X ; — in eccl. apud salomonem l/ | 4nonoz.W'* item] et X ; oz. B in ptoemiis M? ; in prouerbiis ABRBb 5 in']a B -- est in plebe F eius capiti P ; capite eius QO M ; capite iusti D

est ozz. F

6 item apud esaiam IN V7? B ; item in esaia

A E

uae -- his E F iungunt F ad]et-X |^ *" domum 4- et uillam ad uillam XVWVB et —S8 tettam oz. X — et| uel E F ; oz. D agrum ad agrum 17 eom proximo suo M* B ; proximo 24 5 ; proximis suis L? T? F ; a proximis suis E ; proximis P c- proximo suo aliquid auferant B ; — aliquid a proximis suis aufetant E ; — aliquid auferant proximis suis F $8 num qui R ; 4- non F habitatis R ; habitabunt F -— soli habitabitis W/ B item om. X D 9 habitabunt X D E F ; 4- in eis E F ; -- in ea 4 ; -- domos T U instituunt X ; instituetint F uenias 44*

AD OVIRINVM III, 1x1

152

1o 710n. bibent uinum earum, quia Prope est dies Domini. Item in euangelio cata Lucanum : Quid enim prodest homini, lucrifacere tolum mundum, se autem ibsum perdere ?Et iterum : Dixit autem illi Deus : stulte, hac nocte expostulatur anima tua. Quae ergo parasti, cuius erunt ? Et iterum : Commemorare quomam 15 percepisti bona in wila tua, Eleazar autem mala. Nunc hic rogatur, tu autem doles. In Actis apostolorum : Dixit autem Petrus ad eum : argentum quidem et aurum mon est mihi : quod autem habeo hoc tibi do. In nomine Iesu Christi Nazarei ambula. Et adbrehensa manu eius dextera excitauit eum. Item ad Timo20 theum I : NiÀil intulimus in hunc mundum, uerum nec auferre possumus. Habentes itaque exhibitionem et tegumentum his con4 v denti sumus. Qui autem uolunt diuites fieri incidunt in lemptationem et muscipula et desideria multa et nocentia quae mergunt hominem in perditionem et in interitum. Radix enim omnium N 166 25 malorum est cupiditas quam quidam adpetentes naufragauerunt a fide et inseruerunt se doloribus multis. Codd. : LPNX VR /WOD 11/12 Luc. 9, 25.

6.7.

4 QM TU B EF

12/14 Luc. 12, 20.

14/16 Luc. 16, 25.

16/19 Act. 5,

20/26 I Tim. 6, 7-10.

10 bibunt Q* M* T* U ; bibant Q? ; habent O* item oz.

TEES

XOM B

11 in euangelio ozz. X JA

- uinum non bibent F cata] secundum 2A 7 ; ozz.

lucanum] P X D ;lucano E F ;lucan IN R W O Q M ;lucam cer.

de est X O .A

pro-

luctificate (lucrate J7) totum mundum X WO D ; si totum ot-

bem (mundum B) luctetut 7A B 5 ; si luctificatetur totum mundum E ; si lucretur uniuersum mundum EF 12 se autem ipsum perdat B ; se ipsum autem perdere R ; si autem illum petdet F ; si autem petdet se E ; et animae suae detrimentum patiatur 44 5 eodem iterum T U ; item illic 44 7 ; illic B dicit X 13 autem ozz. E dominus L X V/ ; iesus E ; oz. B -— dominus illi X stulte

oz. B

tua

- ate X B

tememorate

I*b;etlazatus

14 paras R

W ; -- ergo X

Q

MF

cui B?

quia T

et iterum] item illic 44 B 5»

15 elezat E ; lazatus R / O? D A

autem] similiter

Q M F ; 4- similiter E

nunc J-

autem 5 F? ; 4- uero Q M hic ozz. X O* 16 rogatur] consolatur R W/ O? A b ; quiescit M? ; laetatut E F dolens F* ; cruciatris W 4 b item in 7! A Eb;etinV B actibus 7^ 4 Q? E F 5 ; actus T dicit X 1*7 ad eum oz.

EF

quidem oz. W

om. D

chtisti ozz. R

18 — do tibi W B

nomine J- domini X ^ iesu

nazotei IN 44* M* ; nazareni .X R P, W*

T? Eb;

nazoreni 74? ambula] L P N X O F ; praem. surge B ; praez. sutge et cef. 19ct— eum oz. E F apprehendens B ; prehensa IN manum R B dextetam B ; dextra X O excitabit B* ; eleuauit P X? O 74 5 ; erexit W/ illum OB item] paulus X V/ E F ; in epistula pauli P ; oz. B 20 secunda F ; om.NXWDTE uerum -4- quia 44 auferre -- quid O? 21 possimus

Q* M ; potetimus

F

exhibitionem]

uictum

274 P

tegimentum

P Q?;

contegmen E F ; uestitum 74 5 22simusIL, PNWO*AM*BFEP — diuites uolunt / OM EF fieti oz. /A* ; -- et F incedunt X A* EF; incident V/ R P 23 et! -- inb OM muscipulam 7' O D Q? M? T? ; musci-

pulae M* ; muscipulam zabuli E F ; laqueum diabuli 44 ^ nociua F dimergunt 44 ; demergunt E 24 homines X F in perditionem et ozz. JA in?ox.

LPNODE

28 — enim malotum omnium est B ; — enim est

mal. omn. F ; est enim mal. omn. E naufrauetunt 7A* ; errauetunt X I/B

cupiditas] auaritia E F insetuierunt F?

quidem T se om, F*

AD OVIRINVM III, rxri LXII.

MATRIMONIVM

CVM

GENTILIBVS

153

NON

IVNGENDVM.

Apud Tobiam : Vxorem accipe ex semine parentum tuorum et noli sumere alienam uxorem quae non est ex tribu parentum

Iuorum. Item in Genesi mittit puerum suum Abraham, ut de ; semine suo accipiatur Rebecca filio eius Isaac. Item in Hesdra satis non

fit Deo,

cum

uastarentur

Iudaei,

nisi alienigenas

uxores cum filiis quoque, quos ex illis procreauerant, reliquissent. In epistula Pauli ad Corinthios

I : Mwer

wincta est,

quamdiu wiwit wir eius. Si autem dormierit, liberata est : cui 1o 40let. wubat,

tantum.

in. Domino.

Felicior

autem

erit, si sic

permanserit. Item de hoc ipso ad Corinthios I : Nescitis quia corpora uestra membra Christi sunt? Auferens membra Christi faciam membra fornicariae? Aut nescitis quia qui conglutinantur fornicariae unum corpus sunt? Erunt enim duo in carne una. 15 Que autem se coniunxerint Domino unus spiritus sunt. Item ad Codd. : LPNX VR NWOD .A QM TU B EF

LXII, 2/4 Tob. 4, 12 (Vulg. 13). 4/8 cf. Gen. 24. — 6/8 cf. I Esd. 9,2. 11 I Cor. 7, 39.40. 11/15 I Cor. 6, 15-17.

€8[

LXII,1gentibus X EF ;gentilium IW — 2tobim.X ^ uxoremaccipe]accipe tibi uxorem W/ accipete M* ; oz. E 3 et —4 tuorum ozz. E F alienigenam X W D uxorem] mulierem 17 -- uxorem alienam / OQ M T ex] de O? ; oz. O* 7 ex ttibu parentum tuotum est X 4 item oz. X W B mittens E F utilcetu Oron EZ Busuotop Qt accipietur PF; accipiat O M rebeccam (Q? M? eius] suo V F item ozz. X 6 satus zi fuit DE Eb deus B ; - ut EF iudaei oz. O alienigene E F *? quos oz. F pfoctearant l7 ; ptocteauerunt L| P* U* ; procteauetrint E ; pfouocauetunt F ; creauetunt X deteliquissent X 74 5 $8 item in epistula pauli P ; item apostolus paulus 7 ; item paulus apostolus 74 ; item paulus E F ; paulus X V ; om. B ad effesios E F prima oz. X ABEF uicta E alligata 74 7 est J- legi WW — 9 - uit eius uiuit F dormiuetit X ; mottuus fuetit I7 ; -- uit eius

EF

libera facta D

est - alege uiti

E F ; -- ut

QM 10 uoluerit R 2 B ; uult X W DAQMEFPD tantum oz. E feliciot] beatior W JA 5 etit oz. E F 1i manserit L, IN O D item — prima] etiterum X V D item ozz. P B de hoc ipso o». AB EF 5 prima ozz. F quoniam X lV/ ^ 12 — sunt christi B sunt — chtisti? ozz. A auferes M ; aufets X? in ras. ; tollam E F ; -- etgo £ 13 facies X V ; faciens QO M T U fornicatia OQ? ; fornicatoriae R ; fornicationis IW ; meretricis D 44 E F 5;

-F absit P D Q M E F b (inter [ ]) aut] autem OQ quia] qui E quia ozz. L U* conglutinatur / ; glutinantur R. O T* ; glutinatur T? ; coniungitur X ; coniungit se WW 5 ; coniunget se 7A ; se coniungunt F ; se iungunt E ; iunguntur B,

14 fornicati E F ; meretrici W 74 5

sunt] est P" 74 5 ; facit W

erunt

— una oz. F* erant E* enim] autem E F? ; -- inquit T U duo] ambo B in catnem unam O ; in una catne X? ; in unam carnem X* B 18 autem] enim R se coniunxetit X ^ / DOM E F ; se coniungit I/ ; coniungit se Ab dominum T* U ; deo V A unus spiritus est X IW D AA Q M 5 ; uno spititu sunt E F ; unum efficit spiritum Y/ ; -- aliter unum corpus sunt B 7n zarg. item — 16 secunda] item illic E F item ozz. B

AD OVIRINVM III, rxir-Lxim

I54

Corinthios II : Nolite coniungi cum infidelibus. Quae autem garticipatio est iustitiae et iniquitati? Aut quae communio est lumini ad tenebras ? Item. de Solomone in Basilion III : Ef auerterunt uxores alienigenae cor eius post deos suos. LXIII.

GRAVIVS

DELICTVM

ESSE

FORNICATIONIS.

In epistula Pauli ad Corinthios I : Omne delictum quodcumque fecerit homo exira corpus est. Qui autem. fornicatur dn corpus swum peccat.

:

LXIIII. QvAE SINT CARNALIA QVAE MORTEM PARIANT ET QVAE

SPIRITALIA QVAE AD VITAM DVCANT.

VA

In epistula Pauli ad Galatas : Caro concupiscit aduersus spiritum el spiritus aduersus carnem. Haec enim inuicem aduersantur sibi, ut non quae uultis ipsa faciatis. Mamifesta autem sunt facta carnis, quae sunt adulteria fornicationes, Ànmunditiae, Codd. : LPNX VR AWOD 44A QM TU B EF

16/18 II Cor. 6, 14.

18/19 I Reg. 11, 4.

LXIII, 2/4 I Cot. 6, 18.

LXIIII, 3/8 Gal. 5, 17.

16 iungi X 4 et]. cum. EF brae F JS T8

autem] enim X E 17 est oz. X D iustitiae] luminis F iniquitate W/* E ; iniquitatis X O B ; inquinati L* ; tene-

aut] uel F quae ozz. E communicatio X I/ W' JA 5 ; conuentio est oz. X E F ; — est communicatio IZ 18 luci ad tenebras V/ ; luci

et tenebrarum X ; christi cum belzebub aut quae (quis F) pats fideli cum infidele (4- quae enim participatio E*) quis (qui F) autem consensus templo dei cum idolis jg IB item ozz. X de]iaRQMEF solomonem IN M* ; salomonem LOM?*UÜ;oem.BF imomnbOMHBE basilion] genesi ZA ; J- libro E F tettio ozz. X W

et om. X

19 uxotes 4- et T*

alienae X

eius]

suum F LXIIIL 1 graue R. D B ; grauissimum X fornicatio E F 2 in epistula pauli] paulus apostolus 74 5 ; paulus X V E F ; item Q M ; oz. B ad galatas Pp secunda IW ; oz. P X V AF omne — LXV, 2 prima oz. E quodcumque] quod D 3 in corpus suum] in carne sua Q M 4 peccat 4- non estis uestri empti enim estis pretio (-- magno 7^ 7) clatificate et portate dominum in cotpore uestro P' OQM b (inter [ ]) LXIIII, 1 sunt O* F

--suntF

. 2ducunt

XWEF;on.B

partant

DF

XD F

et] aut X

quae? J- sint X ;

8 in epistula pauli] paulus apostolus 74 7 ; paulus

cato J- enim 74 5

4etozm.W DEF

spiritus J4- autem F

enim] autem ad F ; oz. T U —— aduetsantur] conluctantur D 7 sibi aduetsantut 74 5 quaecumque F illa F ; oz. B ipsa faciatis ozz. W^* 6 — sunt autem I facta] opeta X T U F adultetium fornicatio F inmunditias X ; inpudicitia F

V 167

AD OVIRINVM III, rx

155

spurcitiae, idolatriae, ueneficia, homicidia, inimicitiae, contenWones, aemulationes, animosilales, brouocationes, simultates, IO

dissensiones, hereses, imwidiae, ebrietates, comisationes et his similia : qui talia agunt regnum Dei mon bossidebunt. Fructus autem spiritus est agape, gaudium, bax, magnanimitas, bonitas, fides, mansuetudo,

continentia, castitas. Qui enim sunt. Christi

carnem crucifixerunt cum uitiis ei concupiscentiis. LXV.

VA

OMNIA

DELICTA

IN BAPTISMO

DEPONI.

In epistulis Pauli ad Corinthios I : Neque fornicarii neque idolis seruientes neque adulteri neque molles neque masculorum adpetitores neque fures neque fraudulenti neque ebriosi neque maledici meque vaptores regnum. Dei consequentur. Eti haec quidam fuistis : sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed iustificati estis àn nomine Domini Iesu Christi et in spiritu Dei nostri.

Codd. : LPNX VR /WOD .4 QM TU B EF

5/13 Gal. 5, 19-24. LXV, 2/4 I Cot. 6, 9-11.

* sputcities D* ; oz. F

idolatria L| 74 T U B F ; idololatria P IN 5

ficia O F ; beneficiae Q .M homicidia ozz. F contentiones contentiones J/* 8 aemulatio F ; ozz. W ; -- ita tixiae F IN X b B ; animositatis F* simultates ozz. F 9 hetesis LL.N inuidiae -«- homicidiae F breuitates X* commistiones

ueni-

-- inmunditia animositas L, P X* O* Q* MB F et J- ex

Dee 10 similia 4- quae praedico uobis sicut praedixi quoniam PF ; J- quae ptaedico quia V ; -- quia? QM talia] haec F 11 autem] enim O agapes V ; agaps X ; agapen R ; caritas WA O ME b magnanimitas] patientia benigitas F

12 fides -- modestia F

castitas 4- dilectio aduetsus huius-

modi non est lex F enim] autem F c- christi sunt 74 5 13 carnem -suam X? ^W DAQMEP uitiis] passionibus F concupiscentiis] desidetiis F LXV, 1 in baptisma 74? 2 in epistula pauli V^ P? W O Q* M T ; paulus apostolus Z4 5 ; paulus X F ; ozz. B ptima ozz. X ; iferum adest Ei fornicafti Q* M*

T* U E? ; fornicate E* ; fornicatores I? ; fornicauerit IW/*

3 molles

-J- et neque idolis setuientes L.* 4 adpetitores] concubitores 74 F 5 ; cubitores E fures — 5 maledici neque oz. X fraudulentia Q* ; fraudulentes F ; fraudatotes l7 ; auati E 7- fraudulenti neque fures P^ Q M B neque rapaces HE $0m.B consequuntut P U T ; possidebunt B E F 6 quidam] L? P IN VRP0OID

;

aliquando

F ; quidem ce.

sanctificati estis ozz. O sed?] et X B IU. B.ESE. 4 iesu] praez. nostti V^ nostti oz. EF . in?ox. XR OB

sed abluti estis ozz. E F

sed

sed iustificati estis ozz. X V^W D QM D AQ M B E F ; -- nostti P et — spiritu J- sancto D

V 168

AD OVIRINVM III, rxvi-Lxvrn

156

DiscrPLINAM

LXVI.

VA

Io

PRAECEPTIS

DEI IN ECCLESIASTICIS OBSERVANDAM.

Apud Hieremiam : Ef dabo uobis pastores secundum, cor mewm, ei bascent uos pascentes cum, disciplina. Item apud Solomonem in Parhoemiis : FE, me meglexeris disciplinam Dei neque defeceris ab eo correptus. Quem enim diligit. Deus, corripit. Item in psalmo I : Continete disciplinam, ne forte irascatur. Dominus et pereatis a uia recta. Cum exarseri cito ira eius super uos, felices omnes qui in eum confidunt. Item in psalmo XLVIII : Peccatori autem dicit Deus : Ad quid exponis sustificationes meas et adsumis testamentum meum per os tuwm ? Tw aulem odisti disciplinam. et abiecisti sermones meos retro. Item in Sapientia : Disciplinam qui abicit infelix est. ASPERNATVRI

LXVII. PRAEDICTVM QVOD DISCIPLINAM SANAM ESSENT.

Paulus

ad Timotheum

II : Erit tempus,

quando

sanam

doctrinam non sustinebunt, sed secundwm sua desideria coacerCodd. : LPNX VR AWOD .4 QM TU B EF

LXVI,

3/4 Ier. 5, 15.

PSI AO AIO 17.

58/7 Prou

3, 11.12.

7/9 Ps. 2, 12.

10/12

13 Sap. 5, 1t.

LXVII, 3/7 II Tim. 4, 3.4.

LXVI, 1 disciplina B

domini F ; 4- et P ; -- nec .X

ecclesiasticis -- et F

2 obseruandum z4* F ^ 3 apud isaiam D pastorem B 4 uos] oues B pascente D ; om. E F cum disciplinam L* R O* Q* M* T* U B item om. X B apud solomonem ozz. E F 5 in proemiis M? ; in prouetbiis 4 E Fbr;om.X

nec E F

ne] non E ; si P? » om. W* B

disciplina IN

defecetis] discessetis V/ — ab ea F

minus T' — deus diligit O

vitemom.XB

1I]XWVO

6 domini X F

quem] qui O* ;oz. FP ; llcer.

docon-

tine O* ; adprehendite 24 7 fotte] quando 24 B 5 Sa]jdeBEF recta] iusta V ABEFD cito] in breui 7 D ABE b 9 supet uos ozz. W AE Fb felces]beati W DAAQM Eb ineoP D* p -- confidunt in (eum) RPWDAOMEF? iemom.XBEF 10 XLVIIT] X* V O;om.F; XLVIIII cez. dixit X BE F dominus X ^ utquid X E ; quate tu A F 5 expones R O* ; appones Q M ; enatras 4A E F 7 11 iustificationem meam B ; iustitias meas 7A F P adsumes R. Q* M E F ; sumes 4A p per os tuum] oti tuo E 12 autem] uero 44A E F 5 ptoiecisti 44 F 5 tetto] post te I7 D A QM F b; poste E 13 item — est oz. X ^ item oz. B in sapientia solomonis Q M ; in patoemiis D ; apud (in F) solomonem 44 E F 5 abiecit EE c- qui abiecit disciplinam .F LXVII, 1 sanam] sanctam X ; oz. D F 3 paulus 4- apostolus 74 5 secunda oz.

aspernaturam E F 2esse I; B.E X R ; J- etO D etit J- enim E F

quando]cum W/ ^ 4doctrinam] disciplinam V7 O .M

sed oz. F

suam

desidetiam F ; suum (suam E*) desiderium E ; desidetia sua B ; -.- ambulantes E ;

-F abluentes F

V 169

AD OVIRINVM III, LxviII-LXVIIII

157

5 uabunt sibi magistros brurientes in. audiendo scalpentes aures. Et a ueritate quidem auditum auertent, ad fabulas autem conuertentur. LXVIII. wt

RECEDENDVM AB EO QVI INORDINATE DISCIPLINAM VIVAT.

ET CONTRA

In epistulis Pauli ad Thessalonicenses : Praecipimus autem uobis in nomine Domini Iesu Christi, ut discedatis ab omnibus s fratribus ambulantibus inordinate et nom secundum traditionem

quam, acceperunt a nobis. Item in psalmo XLVIII : 5S7 «sderas furem, concurrebas ei et inter moechos particulam tuam fonebas. LXVITII. NON IN SAPIENTIA MVNDI NEC IN ELOQVENTIA ESSE

REGNVM DEI SED IN FIDE CRVCIS ET VIRTVTE CONVERSATIONIS. In epistula Pauli ad Corinthios I : Misit me Christus adnunlare, non in sermonis sapientia, ne inanis fiat crux Christi. ; Verbum enim crucis stultitia est his qui pereunt, his autem qui saluantur uirtus Dei est. Scribtum est enim : perdam sapientiam Codd. : LPNX VR AWOD .A QM TU B EF

LXVIII, 3/6 II Thess. 5, 6.

6/4 Ps. 49, 18.

LXVIIII, 3/158 I Cor. 1, 17-24.

B in audiendo scalpentes oz. X ^^ audiendos F ; audiendum D ; audiente 24* scalpentes aures ozz. 7A ; infer uncimos pon. b scalpentes oz. E F 6 ad uetitatem

X

auditui

JW

auettunt

E F ; auertentes

l7

LXVIII 12b eis E; ab his F qui oz. X* etom.DEF 2 uiuit L? V^ P W* ; uiuunt F ; uiuant E 8 in epistula pauli / W D Q M T ; paulus apostolus 44 5? ; paulus. X VV BEEF thessalonicenses -- prima 5 .E F ptraecepimus X 40 M B 4 uobis 4- fratres E F domini nostti D 4 B E 5 ; dei nostti F ; oz.

XW

RP QM

— chtisti iesu X

decedatis X ; recedatis

es omnibus] hominibus F 5 fratribus oz. D traditionem] tationem B 6 item oz. X B XLVHHLPWDAOMEb;om.F uideras] L INX V b U* ; uidebas ce. ? furem -- simul? IW. .AOMBEFPb;-rFetX concuttebas cum eo (illo B) X D? Q M T U B ; cum eo concurtebas 24 5 ; cuttebas cum eo W D* EF cum moechis X V/ O ; cum (ozz. 74) adulteris W AQOMBEFb patticulam] L P IN V £ O ; pottiunculam D ; pattem T U ; portionem cef. LXVIII, 1 huius mundi E — in?oz.Q M eloquia E ; eloquium F 2 crucis] iesu christi E F et--inR DOMTUEF uitae consetuationis X 8 in epistulis pauli L P IN R. ; paulus apostolus 24 5 ; paulus X E F ; oz. B secunda

Q M;om.XTF

misit — 4 christi ozz.

E F

4 sermones X* O* ;

sermone X? O? D sapientiae X O D ,4 Q* M* T* U ; sapientiam B ne ozz. O inane B crucis O B enim ozz. E stultitiae E est ozz. E eis B petant F ; perauetunt E

6 saluabuntur E F

est! J- et M

AD OQVIRINVM III, LXVHII-LXX

158

sapientium et prudentiam $rudentium reprobabo. Vbi sapiens, ubi scriba, ubi conquisitor saeculi huius ? Nonne infatuaut N x7o Deus sapientiam. huius mundi ? Quoniam quidem in sapientia 1o Dei non cognouit mundus er sapientiam Deum, conplacuit Deo per stultitiam praedicationis saluare credentes : quoniam Iudae signa desiderant et. Graeci. prudentiam. quaerunt. Nos. autem praedicamus Christum crucifixum, Iudaeis quidem scandalum,

gentibus autem stultitiam, ipsis autem uocatis Iudaeis et Graecis 15 Christum. Dei uirtutem et. Dei sapientiam. Et iterum : Nemo se decipiat. Si qui putat sapientem se esse in uobis, saeculo hwic stultus fiat ut fiat sapiens. Sapientia enim huius munda stultitia est apud Deum. Scriptum est enim : reprehendens sapientes 4n astulia ipsorum. Et iterum : Dominus cognowit cogitationes 20 sapientium, quia sunt stultae. LXX.

PARENTIBVS

OBSEQVENDVM.

In epistula Pauli ad Ephesios : F9/U, obsequentes estote parentibus uestris. Hoc enim est sustum. Honora patrem twum et

Codd. : LPNX VR 2WOD .A QM TU B EF

15/19 I Cor. 5, 18.19.

19/20 I Cor. 5, 20.

LXX, 2/5 Eph. 6, 1-5.

? prudentiam -4- et L.*

sequitut E ; conquetitur F

sapientes 7d ; J- et X

$8 consequitot

W/7* ; con-

— huius saeculi W D B E ; huius mundi X I

infatuabit O T' U B ; stultam fecit W/ JA F 5 ; stulticiam fecit E

9 deus ozz.

Ts sapientia T* U huius oz. W mundi] saeculi W7 in sapientiam L* P ; pet sapientiam T7 ; sapientia IW ; sapientiam L? X E F 10 domini E F ; mundi V non oz. I U . hic mundus E per sapientiam oz. V/ — deo B ; domini L

PN X Q* M;suam

E F ; om.

TU

placuit

W E F

-- deo

placuit F 11 quoniam oz. O ; -- quidem E 12 desiderant] petunt W/ D et — 13 iudaeis ozz. O prudentiam] sapientiam E F 13 christum oz. F 14 ipsi OQM* T* B autem -- ueto E uocitis .X* et graecis oz. V^ greci O? 18 christum ozz. O et! ozz. E et iterum] item illic 74 B i6siqus X/P/P0?*?DAOMT?BEFLPD sapientem — 17 sapiens ozz. W* sapiens E F - putat se sapientem D Q M B ; — se putat sap. X E F 7- uobis in O* ; in uobis in O? saeculo] mundo XV BEF hoc O? ivut]et V? — fiat]sit PX V W*D.AEb;om.F X sapiens J- apud deum X enim ozz. F - mundi huius B 18 est? oz. E teprehendes L, IN R? P! O Q T U ; reprehende X ; reprehendam M? E F ; adpraehendens W ; conprehendens P; conptaehendes 74 19 in astutis E eorum X R*»5»O AT et iterum] item illic 44 5 ; oz. X ^ dominus cognoscet X ; cognoscet deus TUE 20 quoniam D ;4 stultae sunt I7 ; uanae sunt 74 5 ; uane sunt D E F LXX, 2 in epistulis pauli LL P IN R. U ; paulus apostolus 24 7 ; paulus E*

ad corinthios B filioli D 8 uesttis ozz. X est ozz. IN* F ; — iustum est E

X V EF

hoc 4- est mandatum

AD OVIRINVM III, LXX-LXXIII mairem, quod esi mandatum rimum 5 sit tibi ei sis longaeuus super terram.

I59

in bromissione,

ut bene

LXXI. PATRES QVOQVE ASPEROS CIRCA FILIOS ESSE NON

OPORTERE. *

Et, paires, nolite in. iracundiam mittere filios uestros, sed nutrite eos in disciplina et correptione Domini. LXXII. SERVOS CVM CREDIDERINT PLVS DOMINIS CARNALIBVS SERVIRE DEBERE. Serui, obaudite dominis carnalibus cum metu et tremore, in

simplicitate cordis uestris sicut Christo, non ad oculum serutentes 5 quasi hominibus placentes, sed quasi serui Christi. LXXIII. ITEM DOMINOS MITIORES ESSE DEBERE. Et uos, domini,

eadem

facite ad eos laxantes

iracundiam,

Codd. : LPNX VR MWOD .A QM TU B EF

LXXI, 2/3 Eph. 6, 4. LXXII, 3/5 Eph. 6, 5.6. LXXIII, 2/4 Eph. 6, 9. 4matrem -- tuam et|ut XV OF

X

DOM EF — in tepromissione E F D -— tibi sit IW sis longius E F ; sis longae uitae R. ; longaeuus sis / OQ.M

LXXI, 1 parentes X I7 quoque ozz. E F 7 citca filios aspetos esse R E F; - aspetos esse circa filios X D 4 B 5 2 opottete] debere F 3 et oz. B F ; praem. paulus apostolus (ozz. E F) ad ephesios 24 E F ; praez. et iterum B ; praem. item illic R OD patres] parentes OQM T U ; uos pattes R D 5; uos patentes I7" 4 in|ad 4 B F 5 ; oz. T* E iracundia R B mittere] prtouocate 4A 5 ; -- ad E sed] et E 4 eos ozz. F in] cum E F disciplinam R O* cotteptionem 44 F ; correctione L|. P IN Q M ; tecorrectione T Leder LXXII, 1 serui

O D E F ; praem. serui tedemete E

credetrint IW/* ; crediderit

M* 7» plus crederint OQM* domino X* ; domini F 2 setui P* setuite debere ozz. E 3 serui — LXXIII, 1 debete ozz. F* setuite W'* ; praezz. in epistula pauli ad ephesios V? P Q M ; praezz. paulus ad ephesios 44 E F 5; praem. ad ephesios O ; praez. item (ozz. W D) ad corinthios I R. W D ; praez. item illic B QM

oboedite L, P .N R W D T U B E F? ; -- sunt O* dominis -|- uestris metu et timote X E F? ; timote et tremote I 4 5 ; -- et P B in] et

Nro

EET

homini

chtistibEis

L P N T U

ad oculos E PF? setui ozz. O

B quasi — placentes ozz. 44

christo O ; dei X

LXXIL, 1 item oz. A B E ; J- in X* domini E F apostolus (oz. E F) ad ephesios 44 E F 5 ; praez. item illic EF

2 et] 5raezz. paulus R W/O D B illos

laxantes iracundiam uestram X ; remittentes iracundiam E F ; remittentes

minas 44 P

IETUY

AD OVIRINVM III, LXXHI-LXXV

160

scienles quia el uester eb ipsorum domimus exceptio personarum non est $n illo.

est im caelis, et

LXXIIII. VIDVAS PROBATAS QVASQVE HONORANDAS. In epistulis Pauli ad Timotheum I : Viduas honora, quae

uere sunt uiduae. Quae autem delicata est, uiua mortua est. Et iterum : Juniores autem widuas praeteri. Cum enim indeliciatae in. Christo, nubere uolunt habentes judicium, quoniam fuerint ; primam fidem reprobauerunt. LXXV.

SvoRVM

ET MAXIME FIDELIVM CVRAM QVEMQVE HABERE DEBERE.

VNVM-

PLVS

Ad Timotheum I : S? quis autem suorum et maxime domesticorum non agit curam, fidem denegat ei est delerwr infideli. ; De hoc ipso apud Esaiam : S? wideris nudwm, «est et domesticos

seminis tui non despexeris. De quibus domesticis in euangelio

Codd. : LPNX VR AWOD .4 QM TU B EF

LXXIIII, 2/8 1 'Tim. 5, 3.

LXXV, 3/4 I Tim. 5, 8.

3quoniam M

EF

S I Iunm.5, 6.

4/6 I Tim. 5, 11.12.

5/6 Is. 58, 7.

et! om. P*

EF

illorum 74 ; nostrorum X

uesttum deus R

L. N W

OQMU

et? oz. Q*

- in caelis est B

et? oz. X

4 acceptio petsonatum P? WW ; personatum exceptio E ; personarum acceptio 74 F b in illo] apud illum 24 7 ; in deo X LXXIIII, 2 in epistula pauli V^ 7 W D Q* M T ; paulus apostolus 7A 5 ; paulus UD ELE secunda B ; oz. X F* honotas Q* M* Suerae PR IWOMT UF;reuetralL,

NV

deliciis 44 E F T? B ; uidua uiua I7

tiores

A

EF 5

E F* ; euita IW

B; uera

D

-— uiduae sunt

est] agit F ; oz. E

/ W .AQOMRb

in

uiuens P W 4 OQ M E F 5 ; uidua IN

4 et iterum] item illic 44 B 5

iuueniotes D ; adulescen-

praeterit X Q* M* ; praeterite O? ; deuita 74 B P? 5 ; diuita enim] autem E F?

deliciatae 44 5 ; delicatae X

RP DB;

in deliciis PW OM* EF 5 fuerunt 4A* ; egerint E ; agerit F iudicium] damnationem 24 E F 5 quia EF 6 primum F 7 fidem ptimam D ptobauerunt B ; inritam fecerunt E F LXXYV, 1 et oz. E fidelium] domesticorum E F ; -- non agit F plus unumquemque] plutimum quemque X plus ow. E unamquemque F; unumquem T1* U 2 debere oz. N D 3 ad] ?raezz. paulus apostolus 24 5 ; praem. paulus E F ; praez. item (Q M — ptima oz. X EF siom.X . et om. E 4 curam non habet E negat 4 T U F ; negauit D E et om. F est] esse E F ; om. X infidele X* R ; infidelibus F —- infideli deterior A

5 de hoc ipso] item 44 E F ; oz. B

uesti -- eum

EF

dispexeris P? W/ 4 T* F ; despicies X V' Q M D ; despicias E -- mathei E F

6 non] ne X O

euangelio

"V r32

AD OVIRINVM III, LXXV-LXXVIII

I6I

dictum est : S? atremfamilias dixerunt Belzebul, quanto magis domesticos eius. LXXVI.

MAIOREM

'Ad' Timotheum

NATV

NON

TEMERE

ACCVSANDVM.

I : Adwersus maiorem natu accusationem ne

receperis. LXXVII.

PECCANTEM

PVBLICE

OBIVRGANDVM.

In epistulis Pauli : Peccantes coram omnibus corripe, ut et ceteri metum. habeant. LXXXVIII.

CvM HERETICIS

NON

LOQVENDVM.

Ad Colosenses : Hereticum hominem ost unam correptionem euiia sciens quoniam eruersus est. huvusmodi et beccat et. est a semel ipso dammatus. De hoc ipso in epistula Iohannis : Codd. : LPNX VR 2WWOD .A QM TU B EF

7/8 Matth. 10, 25. LXXVI, 2/3 I Tim. 5, 19. LXXVII, 2/3 I Tim. 5, 20. LXXVIII, 2/4 Tit. (non Col.) 5, 10.11.

* est oz. O dixerint

patrem familiae P OQ M ; pattifamiliae T U ; paterfamilias X F QOM* ; uocauerunt E F beelzebul R. W/ Q M 5 ; belzebub L? P

INXF?;beelzebubZ DT

runt

EF

LXXVI,

7 belzebul dixerunt X I W ; — belzebul uocaue-

8 domesticis T 1 maiorem

—

eius] fidei X

accusandum

oz. F*

maior EE

natum

X R

timete 4 M* accusandum oz. O 2 ad] rae. paulus apostolus 24 P ; praem. paulus F prima oz. X B PF; — I ad timotheum E aduetsus — LXXVII, 2 pauli ozz. F aduersum V^ PW DOQOMTU maiorem natum R ; ptesbiterum W/ E -- accusationem adu. presbiterum .E 3 ne cito tecepetris P ; noli recipere 74 E 5 ; -|- nisi sub duobus uel tribus testibus E LXXVII, 1 peccantes E obiurgandum -- ut ceteri timorem habeant E 2 in epistula pauli V^ WODOMB BE ;inepistulis T U ; paulus apostolus 74 5 ; 072. X ; -4- ad timotheum prima (oz. 4A) V? P, AQMDb peccantem R /O D ABEEFB hominibus E F cottipite F ; argue W AA E b et oz. X W ABPEPb

3 metum] timorem 24 F 2 ; oz. E

LXXVIIL1cum--abT*U

habeat E

nonconloquendum W/ ^ 2ad]praez. paulus

apostolus 2A 5 ; praezz. paulus X V F

ad titum P

OA E F b ; ad timotheum D

una E ; primam 74 P cotreptionem] praezz. aut secundam F ; J- aut secundumE 3deuitaL*P?bP DAOMTUEFEP subuetsus est qui eiusmodi BEP peccat et est] peccator est M? ; peccat est enim X ; peccat et E ; delinquens F 4 damnatus 4- est F de hoc ipso] item 44 F 5 ; oz. X B in epistula iohannis] iohannes (-nis 74) apostolus 74

162

AD OVIRINVM III, LXxviH-LXXX

Ex nobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis. Sd enim fuissent ex nobis, mansissent nobiscum.

Item ad Timotheum

II : Sermo

eorum ut cancer serpit. LXXVIIII.

INNOCENTIAM FIDENTER PETERE ET INPETRARE.

In epistula Iohannis : S? cor nostrum mon nos reprehendit, fiduciam habemus ad Deum et quodcumque petierimus accipiemus ab eo. Item in euangelio cata Mattheum : Felices mundi s corde, quoniam ipsi Deum

widebunt.

Item in psalmo XXII

Qwis ascendet in. montem. Domini et. quis stabit in. loco sancto eius ? Innocens manibus et mundus corde. LXXX.

NIHIL LICERE

DIABOLO IN HOMINE, PERMISERIT.

NISI DEvs

In euangelio cata Iohannem : Dixit Iesus : Nullam haberes potestatem. aduersus me, misi data esset tibi desuper. Item in ; Basilion

III : E: excitawit Dominus

satanan

ipsi Solomon.

Codd. : LPNX VR 2WOD .A QM TU B EF

5/6 I Io. 2, 19.

6/* II Tim. 2, 17.

LXXVIIII, 2/4 I Io. 5, 21.22. LXXX,

3/4 Io. 19, 11.

4/5 Matth.

5, 8.

6/7 Ps. 25, 3.4.

5 I Reg. 11, 14.

D sed — nobis? ozz. D 6 permansissent I7 74 5 ; -- utique V W DAAQMB Eb -- nobiscum utique mans. Q M item oz. B secunda ozz. N* X E Jglos * ut] sicut E F serpet F LXXIIIIL 1 innocentia

W/ ; innocentem 44 5 ; innocenter et D

conpetete F* ; debere E lus 4A 5

fideliter E

2 in epistula iohannis] iohannes (-nis 74) aposto-

nos non IN* X V D JA B F? P ; non E F* ; nos IN?

teptehendat

X V D.A b; conptehendit F ; -- magnam X 3 fiducia T* U ad] apud E dominum X ^ petierimus -- a domino F accipiamus M? ; acciperemus M* ; accipierimus O* 4 ab eo] habeo 24 ; oz. F item ozz. X D B cata] secundum 44 5b ; oz. E F mathei E F felices] beati f 4 QM EF mundo P DOMEIF;puto Af b item oz. XO M B XXII] X VOs;onz.F;XXIII cer. 6quiU . ascendit XV RW DAUERP et] autX]/^WDABEFb qui 44 E ? innocens — cotde oz. B mundus] L P N V 5 U ; mundo ce. ; 4- qui non accipit in uanum animam suam E LXXX, 1 liceret F ; licet D zabulo X E hominem L^ P AQME b;

homines U* dominus X ; J- ante E 2 petmiserit] uoluerit F 3 item 1091» U cata] secundum 24 5 ; om. F iohannis R. F ; matheo E iesus] dominus F habetis X ; habete R ; habetet F 4 aduersum P R D ; in X

eset

c» aduersus (in X) me potestatem X D 4 5 est O* ; oz;, F* -- tibi R OD AE? item oz. X B F 5 basilion] genesi 44* ; regnorum

4A? p tertius T* ; libro II F ; oz. X 44* etom. REF deus satanam T 5 ; satana X* ; satan IN M? B F* salomon X

R

DOM

IVETZS

AD OVIRINVM III, LXXx-LXxxxIII Item in Iob prius Deus permisit,

163

et tunc diabolo licuit, et

in éuangelio Dominus ante permisit dicendo Iudae : Qwod facis fac uelocius. Item apud Solomonem in Parhoemiis : Cor regis in manu Dei. "LXXXI.

MERCEDEM

MERCENNARIO

CITO REDDENDAM.

In Leuitico : Non dormiet merces mercennarii tui apud te

usque mane.

LXXXII.

ITEM

NON

AVGVRANDVM.

Non ominemini neque auguremini. LXXXIII.

ITEM CIRRVM

NON HABENDVM.

Non. facietis cirrum ex coma capitis uestri. Codd. : LPNX VR LWOD .A QM TU B EF

*/S8 To. 15, 27.

9 Prou. 21, 1.

LXXXI, 2/3 Leu. 19, 15. LXXXII, 2 Leu. r9, 26b. LXXXIII, 2 Leu. 19, 272.

6 item ozz. X. in ozz. /A* iobus 7? dominus R D nunc F ; sic 44 5 zabulo X V E ; diaboli J7 et] item 4 W Fh ;om.XROE 4 euange-

lio 4- matthei F QM

7

dicendo

deus 44 Q* F

permittit 44 P

-- ante permisit dominus

petmisit B

iudae dicens E

S uelociter B ; celerius

WQOM ;citius/4b itemoz. X T* B apud — 9 dei 505; LX XXIII, 2 cirrum pon. X . apudsolomonemoz. V ^ inptouetbiis A 2 ; oz. X EF 9 dei est D ; domini E F ; domini est X LXXXI, 1 merces B metcennatii ,4A* E F ; J- tui F teddendum E F ; reddam X* 2 dormiat P O ; dotmit E F metcis W AEF apud te om. F 8 mane] in mane X V^7P D .AQM Bh ; ad mane E ; mane hoc V ; 4-

item apud tobiam quicumque aliquid tibi operatus fuerit statim mercedem restitue et metces metcennarii aput te omnino non maneat quod ab alio odis fieri tibi uide ne alteri tu aliquando facies F LXXXllLliitemoz.P XVRDABEF5P item — 2 augutemini ozz. W^* augutiandum R T? B E F ;adaugurandum T* U — 2non] fraezz. in deutetonomio (-mium Q* M) V? P

QM b ; prae. in leuuitico AA ; ne E

ominemini

neque] abominaberis neque E F ; hominem (-nes 7) inique » O ; omnino inique X augutiemini B ; auguriaueris E F — auguf. neque abom. E LXXXIIL 1itemoz.PXVRD.AB»PD cirrum] gyrum T? ; circum 44 Q T (marg.) ; -- in capite .Q .M 2 non] ?raezz. in leuitico D 24 5 facitis E P? gyrum T? ; citcum 44 T'(zarg.) ;comam E F — ex——uesttioz. X ^ coma om. F

AD OVIRINVM III, LXXXIIII-LXXXVI

164

LXXXIIII.

ITEM NON VELLENDVM.

Non corrumpetis effigiem barbae uestrae. LXXXV.

SvVRGENDVM, CVM EPISCOPVS AVT PRESBYTER VENIAT V 174

A facie senioris exurges et honorabis personam presbyteri. LXXXVI. SciSMA NON FACIENDVM, ETIAMSI IN VNA FIDE ET IN EADEM TRADITIONE PERMANEAT QVI RECEDIT.

Apud Solomonem in Ecclesiaste : Scindens ligna periclitabitur in eis, si exciderit ferrum. Item in Exodo

bz

: In domo una

comedetur, non eicietis de domo carnem foras. Item in psalmo CXXXII : Ecce quid bonum et uoluptabile est ut habitent fratres in unum. In euangelio cata Mattheum : Qu? mon est mecum aduersus qme est, e qui mecum non colligit dispargit. Item in epistula Pauli ad Corinthios

I : Obsecro

autem

wos, fratres,

Codd. : LPNX VR AWOD .A QM TU B EF

LXXXIIII, 2 Leu. 19, 27b. LXXXV, 2 Leu. 19, 32. LXXXVI, 3/4 Eccle. 1o, 9.10. Matth. 12, 30. 9/12 I Cor. 1, 1o.

4/5 Ex. 12, 46.

6/7 Ps. 132, 1.

7/8

LXXXIIII, 1 item] batbam X V ; item(4- in F) barbam E F ;oz. PRD.ABb non] in .F uellendam X V/ EF 2 non] fraezz. in leuitico 7A 5 ; praezz. aput esaiam l/ . corrumpitis X 24* F effigiam F ; efficiem X* T* U LXXXV, 1 cum aepiscopis F aut|et E F supetueniat D 2 a] praem. in leuitico D /4 Q M 5 ; praez. apud salomonem B seniores O* E* exsutgis IW D ; exsurge Q? E F honotrificabis F personam presbyteri ozz. B ptesbyterii L* T* U LXXXVI, 1 scismam X ; praez. item JN faciendam X 2 in oz. F traditionem OQ M* F ; ratione X — maneat E qui recidit E ; oz. F 3 apud salamon E ; oz;. F in ecclesiasten JN W ; in ecciesiastes Q* M T* U ; in ecclesiastico P R ODAABFb;om.XE scidens E ; excidens .X peti-

clitabatur E F 4ferro E item ozz. X B in? oz. F B eicitis 74 de domo oz. V fotas] eius O item oz. X B 6 CXXIUPNOAUB; om.F etecce X — quid] L N X 5» T U B ; quam cer. et 4- quam P 7 RWDAOMEF»P uoluptabile] L IN 7 B ; uoluntabile X O T U ; iocundum ce.

estoz.

habitate

^W

RW DAQOQMEFb

DAAQMEFD

NVRWODAEFbD

ut habitet IN ; et habitent O* ;

4 in euangelium IN T U ; om. X ; praez. item

cata] secundum 24 P ; oz. F

matheo E ; matthei

F Saduersum 7' O B ; contra F - non colligit (congregat F) mecum D 4A E F 5; — non mecum colligit L 7 OO MT UB spargit /! D 4 Q M BFEb item — 9 prima oz. X . itemoz. QM BE 9 in epistula pauli] pars apostolus 44 5 ; paulus F ; oz. B secunda L* ; oz. AB F autem on.

AD OVIRINVM III, LXXXVI-LXXXVIII

165

1o jer nomen Domini nostri Iesu Christi, ut dd. ipsum. dicatis omnes eL non sini in uobis scismata, sitis autem conpositi $n eodem, sensu el im eadem. sententia. Item in psalmo LXVI : Deus qui inhabitare facit untanimes in domo. LXXXVII.

FIDELES SIMPLICES CVM PRVDENTIA ESSE DEBERE.

Cata Mattheum sicui columbae. Et ónfatuatum fuerit, ; foras et conculcari LXXXVIII.

: Estote jrudentes sicut serpentes et simplices iterum : Vos estis sal terrae. Si autem sal in quo sallietur ? Ad nihil ualet, nisi broici V 175 ab hominibus. FRATREM NON CIRCVMVENIENDVM.

Apud Thessalonicenses I : Non circumuenire in negotio fratrem. suum, quia ultor est Deus de his omnibus.

Codd. : LPNX VR AWOD .A QM TU B EF

13 Ps. 67, 7. LXXXVII, 2/3 Matth. 1o, 16.

3/5 Matth. 5, 13.

LXXXVIII, 2/3 I Thess. 4, 6.

10 nomen] misericordiam R D nostti oz. W id oz. O ipsud X R dicatis] iudicatis LL 11 et] ut F sit O* B in ozz. IN* scismata sitis] scismatis.F autem] enim E ; ozz. F conpositio F* ; non positi W ; perfecti 4A E b ; oz. O 12 in eundem sensum IN* et ozz. O* in! ozz. IN eodem V E sententiam .Q M* T U ; consilio V/ — item oz. X B LXVII X*PWDATUEb»fb;omF id3babitatre 7 AB? F5 fecit O ; facis IN. uni animi E ; unius motis F

LXXXVII, 1 fideles] Praezz. item IN ; 4- et X 7» cum prudentia simplices W esseom.F 92in euangelio cata mattheum V/ ; in euangelio secundum mattheum 24 5 ; in euangelio matthei F ; in cata matheo E... 3 et iterum] item illic 4 B 5 4 infatuatum fuerit] euanuerit F infatuatus L, T* U ; infatua IN ; fatuum R ; insalsum E

sallietut -- ex eo X

ad nihilum X R JOD

BEF ;in nihilum 4A 7 ualebit X F proiciatur W/ O B ; ut ptoiciatur X D AQMb 5 foris W ; -- ultraF conculceetut X T ODAAQMBEFb LXXXVIII, 1 item fratrem IN ; frater 4A -- non circumueniendum fratrem E 2 apud] ad P X W D B E ; paulus ad V F ; paulus apostolus ad 24 P ; in epistula pauli ad / OQM . primaoz. XV^PWOTF non] noli X ; uide (uidete E) ne quis E F circumueniti T' ; circumueniat E F in negotio oz. o 3 tuum X -- fratrem suum in negotio E qui X ultor] uindex TEES dominus O F de his omnibus oz. A B de]in X ^| hominibus O

AD QVIRINVM III, Lxxxvit-xci

166

SvBITO

LXXXVIIII.

VENIRE

FINEM

MVNDI.

Dies Domini sicut fur nocte iia adueniet. Cum. dixerint : pax et firmitas, tunc illis repentinus adueniet interitus. Item in Actis apostolorum : Nemo potest cognoscere tempus aut tempora 5; quae pater boswit in sua potestate. A VIRO

VXOREM

XC.

NON

RECEDERE

AVT,

SI RECESSERIT,

INNVPTAM MANERE.

In epistulis Pauli ad Corinthios I : Hs autem quae nupserunt praecipio, non ego sed Dominus, uxorem a wiro non separan, 5$si aulem. recesserit, manere

dnmnuptam aut reconciliari wiro, e

uirum uxorem non dimittere. XCI.

TANTVM

VNVMQVEMQVE TEMPTARI SVSTINERE.

QVANTVM

POTEST

Ad Corinthios I : Temptatio uos non occupauit nisi humana. Codd. : LPNX VR LWOD .A QM TU B EF LXXXVIIII, 2/3 I Thess. 5, 2.5.

4/6 Act. 1, 7.

XC, 3/6 I Cor. 7, 10.11. XCI, 3/6 I Cor. 1o, 13. LXXXVIIII,

1 item subito JN

mundi

J- in euangelio mathei

de die (4-

autem illa F) iudicii et hora nemo scit neque angeli caelorum (angelorum E) nisi patet solus (4- item paulus dixit ad philippenses F) ipsi enim scitis quoniam .E .F 2 dies] praezz. paulus apostolus ad thessalonicenses prima 24 b; praez.. inquid apostolus Q M ; praez;. in euangelio R O D B fur 4- ueniet B in nocte RWODAM?*EFb ueniet D O? F ; ueniat OF E; -- et XD B dixerit X W B; -L- homines E F 8 pax ozz. O* firmitas] securitas I. 4 E F 5

illis subitaneus ueniet 74 7 ; ueniet illis ueniat E ; repentinus perueniet illis F XOB 4inactibus / JA F2 ;inactus T nosse tempora uel momenta E tempus] N . tempora] momenta I

repentinus B ; repentinus illis supet-- interitus adueniet D item oz. — nemo — tempora] non est uestrum momenta F aut] autem L* ; hoc

XC, 1 item uxotem IN secedere P ; discedere N D T E aut] uel X. si om. T* discesserit E F 2innupta LN OF TYXUBEF permanere F -- manete innuptam I E 3 in epistula pauli (paulus E NPW ODE; paulus apostolus 44 5 ; paulus X VF cotinthios J- in epistula V secunda L*Rom-DX . quuiWDHBF nupserunt] matrimonio iuncti sunt E 4 a om. O sepatati] tecedete 74 5 ; discedete W E F B si autem] sed et si E discessetit E F — innupta OF BE F aut J- cete ZA (pro cette ?) — teconciliate a uito F ; — uito reconciliari J/ E et|aut X | 6uitIWAAEFD uu ne 74A? ) ; om. E

dimittat I7 5 ; demittat 44 E ; dimitteret F ; remit-

tete XCI, 1 item tantum IN possit D 3 ad] Praez.. paulus apostolus 74 5; praem. paulus V F corinthios J- in epistula / — prima oz. X F temptatio — XCII, 2 prima ozz. F occupabit L, P X D Q? M? T? p ; occupet O? ; adpraehendat JJ ; adprehendit E

AD OVIRINVM III, xci-xcint

167

Fidelis autem. Deus non patietur uos temptari. swber. quod N 136 s potestis, el faciet cum templatione eliam euadendi facultatem, ut possitis tolerare. XCII.

ITEM NON

QVIDQVID

LICET ESSE FACIENDVM.

In epistula Pauli ad Corinthios I : Omnia licent, sed non

omnia expediunt. Omnia licent, sed non omnia. aedificant. XCIII.

ITEM

PRAEDICTVM

QVOD

HERESIS

FVTVRAE

ESSENT.

Oportet et heresis esse, ut probati manifesti sint in. uobis. XCIIII. CvM TIMORE ET HONORE EVCHARISTIAM ACCIPIENDAM.

In Leuitico : Anima autem quaecumque manducauerit ex carne sacrificii salutaris quod est. Domini et. immunditia. eius super ipsum est, peribit anima illa de populo suo.Item ad 5 Corinthios I : Quicumque ederit. banem. aut. biberit. calicem Domini indigne reus erit corporis et sanguinis Domini. Codd. : LPNX

VR 1WOD .4 QM TU B EF

XCII, 2/3 I Cor." 10, 22.25. DGCITI? 2 D Cor- r2, 19. XCIIII, 2/4 Leu. 7, 20.

5/6 I Cor. 11, 27.

4deus--qui X^? RPDAOQMELPD patitur X I 7» uos non patitur 2X id quod X R. W D M? E ; illud quod ferre A 5et|sed N X V^ DAAQB Tp cum temptationem P* R O* QO M* ; contemptatione E ; contemplationem B

W

etiam ozz. E

6 possetis P*

euandendi T* U ; iuuandi X ; prouentum IW

facultatis

tolerate] sustinere E

XCIL,1 item oz. P XRWDABED 2 in — prima] item illic Q M in epistula pauli] paulus apostolus 244 5; paulus X ; oz. B prima oz. X 44 omnia J- mihi E F 3 expediunt — omnia? oz. F XCIILiitemoz.PXRWD.ABED heresis] EUN OS QSMSEDIS US heres F ; heteses ce7. 2 opottet] Praezz. in epistula pauli ad cotinthios I V^ Q M ; praem. in epistula pauli RW O D B ; praez. ad cotinthios E ; praezz. paulus apostolus 24 5 ; praezz. paulus dicit F CE COR OUDETUBAEC ES hetesis] IE NSSDOUISSQU s beres Ro 7A hereses! eer esse] fieri F probati] et qui probati sunt 74 5 sint] fant 4 E 5 in nobis F ; in uos E XCIIII, 1 euchatistia B accipienda IN ; accipiendum F de carne O ; catnes F 8sactificium E dominus B ; domino R ipsius V 4super eum F est] et I7 O suo ozz. F item] paulus X ; ozz. E ; -- paulus V F ; ^F in epistula 7 D secunda 44 ; oz. X EF qui B ediderit X W' O* ; edent F ; comederit B ; manducauetit

calicem] sanguinem T7

/4 5 ; manducatit E

6 corpoti et sanguine X*

aut]tet

4

domini] christi X

AD OVIRINVM III, xcv-Xcvi

168 BoNIS

XCV.

w^

IO

CONVIVENDVM,

MALOS

AVTEM

VITANDOS.

Apud Solomonem in Parhoemiis : Ne adduxeris impium in. habitaculum iustorum. Apud eundem in Ecclesiastico : Vir: iusti sint tibi conuiuae. Item in Ecclesiastico : Amicus fidelis medicamentum wilae et inmortalitatis. Item illic : Longe abesto ab homine otestatem habente occidendi. Item illic : Felix qui inuenit uerum. amicum ei qui enarrat iustitiam auri audienti. V 177 Item illic : Saepé aures tuas spinis et noli audire linguam nequam. Item in psalmo XVI : Cum. iusto vustificaberis el cum, wiro innocente mnocens eris el cum beruerso peruersus eris. Item in epistulis Pauli ad Corinthios I : Conrumpunt ingenia bona confabulationes pessimae. XCVI.

Apud

FACTIS

Solomonem

NON

VERBIS

OPERANDVM.

in Ecclesiastico

: Noli citatus esse $n

Codd. : LPNX VR »WOD .A QM TU B EF

XCV, 2/8 Ptou. 24, 15. 8/4 Sir. 9, 16 (22). 4/8 Sit. 6, 16. 5/6 Sir. 9, 15 (18). 6/7 Sit. 25, 9 (12). 8/9 Sir. 28, 24 (28). 9/10 Ps. 17, 26.27. 11/12 I Cot. 15, 35. XCVI, 2/8 Sir. 4, 29 (34).

XCV,1 bonus F

E

conueniendum E ; ad conueniendos F

malus 24 ; malis

inuitandosQ M* ;diuitandos F ;diuidandos E — 2apud solomonem oz. F in proemiis M? ; in prouerbiis AA F 5 ; oz. XV E 3 habitaculo R JW T? ;

habitaculis T* ; tabernaculo P X* ; tabernacula X? ; tabetnaculis O D EF — apud eundem] item 24 F 5 ; praezz. item E. ; oz. B in ecclesiastico ozz. X D uiri —

4 in ecclesiastico pos D illic por. W' —— 4sittibiF ;tibisint D ^ iteminecclesiastico] item illic / OD AABEF b ;etitetum X V^ OM -Fest R D B etozm.XWB mottalitas B ; inmortalis tote, X* » esto E ; stote F 6 ab hominem Q* M* D M? b ; om. W* ; habentem cez. occidenti O ; -|- te X

betis timorem (Q M 5 (inzer [ ]) felix] beatus V^ B ; amicum uerum 24 E 5 et — audienti ozz. X

B uitae] praez. est W ; F ; -- est X abeshabente] P^ x pp E ; -- et non suspica-

QM . " uirum amicum X et ozz. B quis D* ; ozz.

E narrat P iustitias D ; iustitia T* U* aute 7d ; in autes om. F audientis R. VW ; audientes D ; audiendi E 8sepeQ?

om. F

9 item oz.

cet. ; 4- ait X WAEFb

Jade item oz.

X

OM B

XVI]

R IW. D ; EF et

FO; XVIII OQ M ; om. X* F ; XVII

cum iusto iustificaueris X R OQ M* T* ; cum sancto sanctus etis 10 cum! ozz. D uito ozz. B etis .- et cum electo electus etis

et—etisoz. X petuetteris O T ; subuetteris I D AAEF b 11 X D E — in epistula pauli W/ D Q* M T E ; paulus apostolus 24 5;

paulus X ; oz. OBF secunda ROB; oz. NXF ingenia bona] mores bonos I7 A Eb;--etX 12 confabulationes pessime I, X U ; conloquia

mala W A E b XCVI, 2 in ecclesiastico oz.

XV EF

AD OVIRINVM III, xcvi-xcvit

169

lingua iua et inutilis et remissus in operibus tuis. Item in epistulis Pauli ad Corinthios I : Non 2n sermone est regnum ; Dei sed in uirtute. Item ad Romanos : Non auditores legis iusti apud Dewm, sed. factores legis justificabuntur. Item in euangelio cata Iohannem : Qui fecerit et sic docuerit maximus uocabitur in regno caelorum. Item cata Mattheum : Omnis qui audit

uerba mea et facit ea similabo eum wiro sapienti, qui aedificawit

I

o domum suam super petram. Descendit bluuia, uenerunt flumina, uenerunt uenti et onpegerunt in. domum llam, et mon cecidit.

Fwundata enim fuit super petram. Et omnis qui audit uerba mea ei non facit ea similabo eum wiro stulto, qui aedificauit domum

1

A

suam super harenam. Descendit bluwia, uenerunt flumina, uenerunt uenti et ynpegerunt dn domum illam, et cecidit et. facta

est ruina eius magna. XCVII.

ET AD FIDEM ET AD CONSECVTIONEM

Apud

Solomonem

Codd. : LPNX

in Ecclesiastico

: Ne

PROPERANDVM.

íavdes

comuerti

VR 1WOD .4 QM TU B EF

4/86 I Cot. 4, 20. Matth. 7, 24-27.

5/6 Rom.

2, 13.

*/8 Matth. (non Io.) 5, 19.

8/16

XCVII, 2/3 Sir. 5, 7 (8.9).

8 et! ozz. O* et? ozz. E temissis I ; permissus XX ; intermissus F item] et4 s o». X D.BIE 4 in epistula pauli / W D Q M T ; paulus X V ; apostolus Ab ;om.OEBF prima oz. X non - est B* in ozz. 4À est] et QE B item] eius X . nonne M* ; -- enim E iusti] L PN RP O* ; iustificabuntut E F ; ozz. B ; iusti sunt ce.

in euangelio oz. X E

matthei F ; matheo E ; 4- omnis 1

didicerit O* P ;--inE;-

6 factoris Q* M*

item ozz. X B

* cata] secundum 24 5; oz. F qui — $8 mattheum ozz. F

magnus X 74 b ; hic magnus E

ineuangelio D 44

cata] secundum 44 H

iohannem] - sicet D B

8 item oz. X ; -- illic mattheo E

au-

dierit E 9 adsimilabo F sapienti] prudenti O F aedificabit P U 10 supta 44 O 5 descenderunt pluuiae X ^ aduenerunt X O M ; inrigauerunt F flumina 4- et F

11 uenerunt] L IN X O P ; aduenetunt V/ ; luerunt E? ;

flauerunt cef. et! oz. O B inpegerunt] intrauerunt E inom.XB 12 fundata] aedificata X ^ erat X JA E F 5 super petra R ; super terram P? audiuit / . mea oz. F 13 non oz. B* ea oz. V adsimilabo F stulto] insipienti OQM aedificabit U 5 14 harenam] terram E ; 4- sine fundamento 7A ; -J- et F

pluuia 4- et E

uenerunt O M ; inrigauerunt F uenetunt 077. /Á

flauetunt ce.

uenerunt flumina ozz. W/

flumina —

inpegerunt oz. L

ad-

flumina

18 uenerunt] IN X 2 O ; aduenerunt Q M ; ascenderunt FP ;

eth om. B | inom.X E?

16 eius] domus illius A 5 ; oz.

DF

XCVILi1ct!oz.RWDAT?BEFb fidem et ad] fidei E secutionem 4A* ; persequutio I; -- gratiae F properandum -- esse X ^ 2 apud — ecclesiastico ozz. X ^ in ecclesaistico oz. E F ne] non 44 tardas T* F ; tatdis D E? ; tradas E*

AD OVIRINVM III, xcvir-c

170

ad Dewm el ne differas diem 4n. diem. Subito enim uenst vra. "us. PECCARE

CATECVMINVM

XCVIII.

IAM NON DEBERE.

In epistulis Pauli ad Romanos : Faciamus ueniunt bona : quorum condemnatio vusta, est. XCVIIII. IvDICIVM AEQVITATIS ANTE

VA

mala,

dum

SECVNDVM TEMPORA FVTVRVM VEL LEGEM .VEL LEGIS POST MOYSEN.

Paulus ad Romanos : Quodquod inique peccauerunt, inique peribunt. Et quodquod 4n lege beccauerunt, ber legem et vudicabuntur. C. GRATIAM

DEI GRATVITAM

ESSE

DEBERE.

In Actis apostolorum : Pecunia tua tecum sit 4n perditionem, quia. existimasti gratiam Dei ber becuniam possideri. In euan-

Codd. : LPNX VR LWOD 44 QM TU B EF

XCVIII, 2/3 Rom. 3, 8. XCVIIII, 3/5 Rom. 2, 12. C, 2/8 Act. 8, 20.

8 ad dominum X 44 E F ne oz. T U deferas D F ; -- nigutrici E ? die in diem O* ; die in die V/ ; de die in diem W^ O? 4 OQ M E F » ; de die in die X

enim ozz. W'*

4 eius D ; -- etin tempote uindictae disperdit te JA ;

-F et disperdet te in tempore uindictae PF —. XCVIII, 1 catecuminum — C, 10 filius ozz. O iam oz. XO M B 2 in epistula pauli R 72 W D Q M T B E ; paulus apostolus JA 7 ; paulus X V F fomanos -J- qui dicunt X? dum] ut E F 3 ueniant B* E bona ozz. U* quorum] quoniam E

damnatio

W D AEBFP

iusto est 74 ; — est

iusta F XCVIIII, 1 iudicium 4- condemnatio T* U ; -- condemnationis T? 2 uel legis ozz. X uel oz. E F mosen L N F 3 paulus ozz. Ei ; -- apostolus

AH . romanos] cotinthios F quotquot X? R » W? T? B p ; quicumque E FE;--eninmnQMEF inique] sine lege Q M E F peccauerint D inique?] sine lege O MEF;--etb WOME 4 et quotquot X? V R b W? T? B 5 ; et quod T* ; et quicumque E ; qui autem F pet legem] in lege X et] L P. IN P Q M B ; om. cet. C, 2 in actibus 7^ JA F 5 ; in actus T sit] est Q M in perditione L, P IN PVASPEIDL OPEN SIS UCBLE: 3qui F aestimasti gratiam dei V/ F ; donum dei existimasti te .E pet pecuniam] pecunia X ]/ ^ possidere D OM EF itemin 7

DAAQMTUF?

euangelio J- mathei quod E F ; 4- quoque R.

AD QVIRINVM III, c-ci 5

I7I

gelio : Gratis accepistis, gratis date. Item in euangelio : Domum patris mei domum facitis negotiationis. Item apud Esaiam : Qua. sititis uadite ad aquam et quodquod non habetis becuniam. euntes emite et edite sine becunia. Item in Apocalypsi : Ego A el Q, initium et finis. Ego sitienti dabo de fonte aquae witae

gratis. Qui wicerit possidebit ea et eorum hereditatem, et ero eius IO

Deus, et ille erit mihi filius. CI.

MA

SPIRITVM

SANCTVM

IN

IGNI

FREQVENTER

APPARVISSE.

In Exodo : Ei mons Sina fwmabat totus, quoniam descenderat Deus in eum in igni. Item in Actis apostolorum : Ef factus est subito de caelo sonus, quasi ferretur flatus uehemens, et inblewit totum. locum. illum, in. quo erant sedentes. Et wisae sunt illis linguae diéwisae quasi ignis, qui et insedit idm unumquemque illorum : et ànpleti sunt omnes Spiritu sancto. Item in sacrificiis quaecumque accepto habebat Deus descendebat ignis de caelo

Codd. : LPNX VR 1WOD .A QM TU B BF

4 Matth. 1o, 8.

4/5 Io. 2, 16.

CI, 2/8 Ex. 19, 18.

6/3 Is. 55, 1.

7/10 Apoc. 21, 6.7.

3/4 Act. 2, 2-4.

4 gratias bis L item oz. B* in euangelio] illic V D 24 E F 5; oz. B* domus E F D domus E ; om. F facitis negotiationis] orationis uocabitur E fecistis X V .JAFb -- fecistis dom. negot. X ; — dom. negot. fecistis I 44 5 negotiationis -- uos (praezz. et domum orationis 7) autem (ozz. B b) fecistis eam (ozz. B 5) speluncam latronum B E 5 (znzer [ ]) item oz. X B E 6 sitistis F* ; sitis W? uadite] ite zd OMBEFPF P ad aquas B et ozz. F quotquot L7 R 7 T? B 5; quomodo W . pecunia D * euntes] ite E emite ozz.

DT U

et edite] edite L, ; et bibite V/ /4 5 ; bibite T U ; ozz. X-

pecuniam Q* M* E item oz. X ^ S et! om. A initium] Praezz. primus et nouissimus E uitae] uiuae 74 B -- uitae aquae gratis F ; — aquae gratis uitae E

9 haec et E F ; ea A ; om.

et! -- iterum E

eius] illi E F

V.

-— heteditatem eorum

E

10 ille] ipse F ; ozz. B

CI, 1 spiritum — frequenter ozz. O* — sanctum spiritum W/; -- mihi F in ignem X* 7- frequenter in igne E F appatuisset D* ; apetuisse F 2 exodo -4- dicit R et oz, F sina] syon B* fumigabat E F descendebat W ; discederat T* U Z item oz. X B E F*

3in?oz.O E ignem IN W/* in actibus 7^ F 5 ; in actus A T

- in igne in eum est ozz. X 4

subito oz. W/ ^ sonus] thronus B fettetut flatus uehementis O ; adueniens spiritus ualidi E 5 totum ozz. F -— ilum locum X lV/ ^ in quo]in O* ; ubi O*? erant J- apostoli E 6 quasi] uelud E qui — 7 illorum] quem sedit super singulos eorum E qui oz. D ; — etqui F insedet F ; sedit R.O in oz. F ; 4- et P*

* eorum P D F

quicumque J7* F ; quae B habet E;

habebamus

discedebat T* U

habebat

omnes oz. F

accepta O? M? T U X

dominum

in ozz. F

8

habebant B* ; habeat F ;

F ; oz.

O

discenderat

F;

V 179

AD OVIRINVM III, ci-cimti

172

qui sacrificata consumeret. Item in Exodo in flamma ignis 10 apparuit angelus Domini de rubo. CII. CORREPTIONEM BONOS QVOSQVE LIBENTER AVDIRE

DEBERE. Apud

Solomonem

in Parhoemiis

: Qwi corripit impiwm

odietur ab eo. Corripe sapientem, et diligit te. CIII. ITEM

ILLIC A MVLTILOQVENTIA

Ex multiloquentia

non

TEMPERANDVM.

effugies peccatum,

Darcens

autem

labiis sensatus eris. CIIII. ITEM ILLIC NON MENTIENDVM. Abominatio est Domino labia mendacia.

Codd. : LPNX VR 2WOD .4 OM TU B EF

9/10 cf. Ex. 3, 2. CII, 3/4 Prou. 9, 8.

CIII, 2/3 Prou. 10, 19. CIIIL 2 Prou. 1x2; 22.

9sactificia

X

RW DABEF»

consummetet I ; consumerat T* ; consume-

bat T? ; consume D item oz. X V B in exodum X . 10 apparui E angelus oz. X ^ domini oz. X D de] in E CIL,1cotreptiones ? OM bonos quoque L N R D T U E ; quoque bonos X O Q M* B ; quoque bonas 7 M? ; bonus quam F 3 apud — parhoemiis] in prouerbiis salomonis 5 in proemiis M?; in prouerbiis 24 ; oz. X E F corrigit D 4 odio habetur X . cotrtipies E ; corrige O sapientem -]- amat X

et oz. E

diliget te P V? P Q? M? b ; amabit te E ; adicie cordis

Site A (— et adiciet odisse te ?) CIII, 1 item illic] L| P T U ; oz. cet., sed cf. infra 7. 2 multiloquio W E F ; multiloquia L* X D ex] Praezz. item illic IN R P O D B ; praez. apud solomonem(-- in patoemiis I7) V W E F ; praez. in prouetbiis solomonis 74 5 multiloquio W 44 E 5 ; multo eloquio F ; multiloquia L* ^ parces W* O* T* U; pergens 44* autem] enim B 3 sensutus Q* M* ; sapiens 24 7 CIIII, 1 item illic] L; P IN T U ; oz. cet., sed cf. infra I. seq. 2 abominatio] praem. item illic RO B ; praez. apud solomonem (4- in patoemiis I) W EF; praem. in prouerbiis solomonis 74 5

sit X

deo E F ; deum T

mendacia

-F item illic (ozz. F) os quod mentitur occidit animam (-]- in psalmo V perdes eos qui locuntur mendatium E) E F ; 4- item illic noli uelle mentiri omne mendacium

adsiduitas illius non bona B

AD OVIRINVM III, cv-cvrir CV. ITEM ILLIC FREQVENTER

EMENDANDOS

IN DOMESTICO

173 QVI DELINQVVNT V 180

MINISTERIO.

Qui parcit baculo suo odit filium. Et iterum : Ne destiteris paruulum emendando. CVI. ITEM ILLIC INIVRIA ACCEPTA PATIENTIAM TENENDAM VLTIONEM DEO RELINQVENDAM.

ET

Ne dixeris : ulciscar me de 4nimico meo, sed sustine Deum, ut tibi auxilio sit. Item alibi : Mihi windictam, ego retribuam, ; dicit Dominus. Item apud Sofoniam : Exfecta me, dicit Domi-

nus, 4n die resurrectionis meae in testimonium : quoniam dudicium, meum, ad congregationes gentium, wi excipiam reges el effundam super eos iram meam. CVII. NON

DETRAHENDVM.

Apud Solomonem in Parhoemiis : Noli deligere detrahere ne

Codd. : LPNX VR LWOD .A QM TU B EF

CV, 3 Prou. 123, 24.

3/4 Prou. 22, 13.

CVI, 3/4 Prou. 20, 22.

4/5 Rom. 12, 19.

5/8 Soph. 5, 8.

CVII, 2/3 Prou. 20, 13.

CV, 1 item illic] IL, P IN T U ; ozz. cer., sed cf. infra 1. 8

delinquent M*

8

qui] Praezz. item illic RW O D B ; praezz. apud solomonem E F ; praem. item in sapientia solomonis 44 ; praez. in prouerbiis solomonis O M 5 patcet T baculo] uitgam F suo om.X WWOMF filium 4- suum X R W AQMBEEF»?; —filiumsuum odit B et iterum] item illic 4 B 7 destitetitis L* IN b .Q* M T U B ; cessauetis I ; desinis E ; desines F

4 patuulum

emendate E 5 ; patuo lumen mundate 74 CVI, 1 item illic] LL P IN T U ; ozz. cer., sed cf. infra 1. 8 in iniutia T U ; iniuriam R O* acceptam R patientia E et oz. W. 3 ne] praezz. item illic R. ; praezz. et itetum D ; praezz. item apud eundem E ; praezz. apud solomonem (4- in patoemiis VW O) W O F ; praez. in prouetbiis solomonis 24 f ulciscat — meo] reddam malum F me oz. O E de ozz. A inimicis meis D? M? ; inimicos meos D* sed ozz. M? sustene E ; expecta X V AF» dominum X "^ ABEFb 4 ut — sit] et saluabit te F item — B dominus oz. A, inter uncinos pon. b alibi] illic QM F etego TU . adtribuam ? b item om.XVWEF apud salomonem F ; ptofeta E expectate X 6 in diem 7 D* A ; 4- pressutae in die X tneae — 4 congtegationes ozz. B in? ozz. O quoniam J-in.X | 7 meum oz. X congregationem R / W DOMF excipiant X reges] greges R* 8 meam oz;.. O CVII, 1 dettactandum D

2in ptouetbiis

dilige F ; amate X ; ozz. 1?

4 P; oz.

dettahere ozz. U* E

X EF

noli] non R

AD QVIRINVM III, cvir-cx

174

m]

extollaris. Item in psalmo XLVIII : Sedens aduersus fratrem tuum detrahebas et aduersus filóum matris tuae ponebas scandalum. Item in epistula Pauli ad Colosenses : De nullo male loqui nec litigtosos esse. CVIII. NoN ESSE PROXIMO

V 181

INSIDIANDVM.

Apud Solomonem in Parhoemiis : Qui fodit foueam proximo suo incide in eam ipse. CVIIII.

INFIRMOS

VISITANDOS.

Apud Solomonem in Ecclesiastico : Ne jigriteris wisitare infirmum. Ex his enim in dilectione firmaberis. Item in euangelio : Infirmus fui, et wisitastis me : im carcere fui, e£ uenastis ad me. CX.

SVSVRRONES

In Ecclesiastico

: Susurrio

MALEDICTOS

ESSE.

et bilinguis maledictus,

multos

enim turbawit bacem. habentes. Codd. : LPNX VR 1WOD .4 OM TU B EF 8/5 Ps. 49, 20.

5/6 Tit. (non Col.) 5, 2.

CVIII, 2/3 Prou. 26, 27.

CVIIII, 2/3 Sir. 7, 355 (39).

4/5 Matth. 25, 36.

CX, 2/8 Sit. 28, 13 (15). 3 ne tollaris P ; ne eradiceris D 44 OQ M P ; ne eradicens F ; malediceris E item om.XOMBE in oz. W XLVIHILXPWDAQOMEnb;om.F sedentes R aduersum B 4 et oz. F aduersum B scandalum -L- item

(ozz. X)paulus (oz. B ; 4- apostolus 44 7) ad tomanos optabam ego (enim X ; -enim B) ipse anathema esse ( — an. esse ipse X) a christo (a deo X ; ozz. B ; 4pto fratribus meis 74 5) X 74 B (qui baec post I. 6 esse pon.) b B item oz. X B E in epistula pauli] paulus V B F ; oz. X AE b malo O ; mali L Chiste ag litigiosus IN W T* B ; litigosum X CVIII, 2 in proemiis M? ; in prouetbiis 4A 5 ; ozz. om. X T PF ; — ipse incidet in ea E CVIIII, 1 uisitandos -- esse F ; -4- se A

ecclesiastico ozz. X E item oz. X F*

X EF

3inea E

2 apud solomonem oz. 4A F

3 dilectionem O* M* T

firmauetis X 4

OM* T*

ipse in

BF

euangelio -4- cata matheo E ; -- mathei infirmus uisitate

leprosus mundate item illic F

4 in carcerem .X* D* 44

uenistis ad me]

uisitastis me P CX, 1susutres E ; .- et bilingues F 2 in ecclesiastico] apud solomonem X ; -F aput solomonem 17 usufrio zd ; susuttes E ; oz. F bilingues D* F ; bilingos E maledictos T* F ; -- esse et deo E ; -- in plebe B multum FE

F ;om.O 3 tutbabit L V? R P W O Q M T* U ; tutbabunt E ; tribulant F pacem -F in F

AD OVIRINVM III, cxr-cxri

175

CXI. ITEM ILLIC SACRIFICIA MALORVM ACCEPTA NON ESSE.

Dona iniquorum. non $robat altissimus. CXII. ITEM ILLIC GRAVIVS

PLVS

IVDICARI DE HIS QVI IN SAECVLO

HABVERINT

POTESTATIS.

Iudicium durissimum in his qui praesunt fiel. Exiguo enim conceditur sisericordia, Dolenies auiem potenter tormenta. patientur. Item in psalmo I : E wumc, reges, intellegite, emenda-

mini qui iudicatis terram. CXIII.

VIDVAM

ET PVPILLOS

PROTEGI

OPORTERE.

Esto pupillis misericors ut pater et bro wiro matri eorum : Et eris uelut filius altissimi, si obaudieris. De hoc ipso in Exodo : Omnem uiduam. et or[amum non uexabitis. Si autem El uexabilis eos et wociferantes exclamawuerint ad me, audiam exclamaiiones eorum. ei irascar amimo ei perimam wos gladio : Et erunt coniuges uestrae uiduae et ueri uestri orani. Item apud Codd. : LPNX VR M4WOD 4 QM TU B EF CXI, 2 Sit. 34, 19 (25). CXII, 3/5 Sap. 6, 5b.6.

5/6 Ps. 2, 1o.

CXIII, 2/3 Sir. 4, 10.11.

4/* Ex. 22, 21-23 (22-24).

CXI, 1 item illic] L, P IN T U ; ozz. cer., sed cf. infra 1. 2

maiorum OQ

ac-

ceptabilia / R 2 dona] praezz. item illic V. O D B ; praezz. apud salomonem -H F ; praem. in ecclesiastico (-- aput eundem V) V A4QMPb non obptobat L ; teprobat V F? ; probat F* altissimos L* IN CXII, 1 item illic] L; P IN T U ; oz. cet., sed cf. infra 1. 8

iudicare

QM F

2 habuerunt P 7? ; habuerit X F potestatem R D EF 3 iudicium] quoniam F ; praem. item illic R W O D B ; praezz. aput solomonem V E ; praezz. in sapientia salomonis F ; praez. in ecclesiastico 44 5 ; -|- enim E inom.W exiguum X 4 concedetut P 7' D B ; concidetut E F autem] enim E ; oz. F poten-

tiot E ; potentiota F

patiuntur X T' ; patiantur D*

IIPPWD.T?BEb;om.F

Ditemoz.XOMBE

emundamini autem F ; erudimini P^ IA

DATBEb CXIII, 1 uiduas E F

et ozz. E

pupillam L

2'esto | B SDENIETQUEIUS

estote I.* ; praezz. apud solomonem (-- dicit R. W' ; -- in ecclesiastico / O Q M) «cet. pupillus F* ut] et IN* JW O? matrum X illorum I A 5 8

et] ut altissimus P sijetzA;om.LWDEF obaudiens W/D E F ; Ooboedietis R de hoc ipso] item V 44 B h ; om. X 4 uexabis B ; nocuetitis F 3 uexauetitis X Q? M? ; uexabetitis Q* M* eos ozz. X. et] ut O uociferantis Q? M* F* ; om. X exclamauerunt F exaudiam l/ bD A B ; et exaudiam E F exclamationem IN R ; uocifetationes O ; uoces F ; clamotem E 6 irascor F animo -- in uos F ; .- in uobis Q .M petdam F ; occidam 74

Eb 7 coniuges] uxotes 4 E / filiae Q* item oz. X

pueri] lii.

X V^RPWDAQ*

MEFEb;

V 182

AD OVIRINVM

176

III, cxiir-cxv

Esaiam : Judicate pupillo et iustificate widuam : et uenite, disputemus, dicit Dominus. Item apud Iob : Conseruaut egenum ro de manu potentis et jupillo cui non erat adiutor auxiliatus sum : os widuae benedixit me. Item in psalmo LXVI : Patris orfanorum et iudicis uiduarum. CXIIII.

DvM

IN CARNE

EST QVIS, EXHOMOLOGESIN DEBERE.

FACERE

In psalmo V : Aud inferos autem quis confitebitur tibi. Item in psalmo XXVIII : Numquid exhomologesin faciet tibi puluis ? ; Item alibi exhomologesin faciendam : Mallo feccatoris paenttentiam. quam mortem. Item apud Hieremiam : Haec dicit Dominus : numquid. qui cadit non surgit aut qui auertitur non conuertitur ? CXV.

ADVLATIONEM

PERNICIOSAM

ESSE.

Apud Esaiam : Qui «uos felices dicunt in errorem uos mittunt et semitam bedum uestrorum turbant. Codd. : LPNX VR LWOD .A QM TU B EF 8/9 Is. 1, 17.18.

9/11 Iob 29, 12.13.

CXIIII, 3 Ps. 6, 6.

4 Ps. 29, 10.

11/12 Ps. 67, 6. 5/6 Ez. 35, 11.

6/8 Ier. 8, 4.

CXV, 2/8 Is. 5, 12. CXIIII, 3/8 LVCIFER 64, 21).

CALAR.,

de regibus apostaticis 12 (Hartel CV

14, p.

CXV, 1/3 LVCIFER ibid. (p. 64, 17). 8 pupillos V^? 7! W ; pupillum E F 9 item ozz. X conseruauit Q* ; conseruabis B 10 petentis X — et] ut L pupilum F ; J- et X — non oz. W* adiutorium X

auxiliati sunt Q* ; -J- ei et F ; -- et T?

LXVI] B O ; XLVII X* ; oz. EF ; LXVII cez. BEF A12iudiesP XR W OS DOM I* BE CXIIII, 1 est ozz. E

patres

quis J- sic D* ; -- hic D?

NVITEAOIDIBISe X* s VILE

11 item ozz. X B

PRPWOMT

3 V — 4 psalmo oz. E

ad infernum D* ; in infetnum 7A ; in inferno

D*

autem oz. B F item oz. X B 4XXVIIHILPNX*PDTUEP numquid — 5 alibi ozz. A exhomologesin faciet] confitebitur 7 E tibi faciet F B item — 6 mortem ozz. F faciendum L. R IF O*OMTU Eoz.V maloNVWPO*D*240*M*I*BEPD peccatores O* ; peccatori X HE;-FetV paenitentiam — mortem oz. E -- malo paenit. peccatoris P; — paenit. pecc. malo 74 5 6 mortis O* item oz. X E apud hieremiam] ilic F ^ haec dicit dominus oz. F 4 cadet JA surget D* Qi Ti resurgit P R. O B ; resurget JA 5 ; adiciet (-etur X) ut resurgat X E F aut] et X quid JW/* auettetut F ; auettatur E ; auettit se X W 4? T? B E b ; teuettetur X R F ; contetetut D

8 conuettetur P P^

CXV, 2 uos felices dicunt] beatificant uos W' F in — mittunt] seducunt uos F in ertore X* 4 uos?] eius D* 3 semitas X V WW E contutbant PWAOMEFb

AD OVIRINVM III, cxvi-cxvi1t

157

CXVI. PLvs AB EO DILIGI DEVM, CVI IN BAPTISMO PLVRA

PECCATA In euangelio cata modicum diligit.

DIMITTVNTVR.

Lucanum

: Cw

fusillum

dimittitur,

CXVII. FORTEM CONGRESSIONEM ESSE ADVERSVS DIABOLVM ET V 185 IDEO FORTITER NOS STARE DEBERE VT POSSIMVS VINCERE.

VA

[4 o

In epistula Pauli ad Ephesios : Non est nobis concluctatio aduersus carnem. el sanguinem, sed aduersus potestates et brincipes huius mundi et harum tenebrarum, ad spiritalia nequitiae in caelestibus. Propter hoc induite tota arma, ut possitis resistere in die nequissimo, ui cum omnia per]eceritis, induentes loricam vustitiae el calciati pedes in praeparatione euangelii facis, n omnibus adswmentes scutum fidei, in quo bossitis omnia ignita iacula mequissimi extinguere et galeam saluationis et gladium spiritus qui est sermo Dei.

Codd. : LPNX VR AWOD .A OM TU B EF

CXVI, 3/4 Luc. 7, 47. CXVII, 3/11 Eph. 6, 12-17.

CXVI, 1 ab eo] habeo A ; ozz. B ma X E F ; multa ]/

dominum X F

cui] cum X F

2 demittuntur .X Q* U E F* ; remittuntur PF?

euangelio ozz. X ^ euangelio oz. E

cata] secundum 24 5; oz. F

num] X D* ;lucano E F ; luca P ; lucan IN

RW O Q M U ;lucam cef.

plus dimittitur (-tetur F) plus diligit et (ozz. E F) cui Q M E F 5 (inter [ ]) illum W/ O? ; minus.

QM

CXVII, 1 zabulum X

pluti3 in

lucacui 4-

plus

demittitut E ; dimittetur F ; remittitur X 74 B EF

2 idem O*

fortitet oz. Ei ; — nos fottiter F

debete oz. F eum uincete F ; eum resistare E 3 in epistula pauli] paulus apostolus 44 5 ; paulus X V B F ; om. E quoniam non E uobis X VDABFEbP 4 - sanguinem et catnem R* sed] et X* aduetsus] contra E potestatem F ; potentes X . et?om.D principis Q* M* 5 et] contra (ozz. F) tectores E F ; oz.P . hatum oz.W ; -— tenebratum harum TES ad] aduersus V R P W D A T? 5 ; contra E ; oz. X F spiritales T? ;

spiritalis L| T* U ; spiritali O*

nequitias T? ; nequitia X R. JW B

6 propterea

REB totam armam X* ; uos arma F ; arma V OQ M E ; atmatuta JA ; -- dei AOMBF b; - iustitiae B * nequissima F ; nouissimo B ; malo E ut

— petfecetitis] et in omnibus perfecti stare T? ut] et 4 cum ozz. F tefeceritis O ; -- stetis (stetistis F ; sitis B) adcincti (ptaecincti E) lumbos uestros in uetitate (in uet. ozz. E ; 4- euangelii V ; --et XB) XV RDABEFP induete F S8 pedes 4- uestti V — in praeparationem W D A pacis ozz. V E? pacis euangelii in euangelio X ^ 9 -— scutum adsumentes O omnia ozz. B ignea D Q M E ; candentia JA 10 nequissima T galea V . salutationis X ; salutaris V/ ; salutis

gladium oz.B

. iiqui]quod

/

O4

QMEFEPDP;-rassumete

V^ P

et

E — sermo domini 24 ; uerbum dei E ; scriptus DD

178 CXVIII. Apud

AD OVIRINVM III, CxviII-CXVIIII ITEM DE ANTICHRISTO Esaiam

: Hc

homo,

QVOD

IN HOMINE

qui concilat terram,

VENIAT. commouet

reges, qui bonit orbem terrae totum desertum. CXVIIII. GRAVE FVISSE IVGVM LEGIS QVOD A NOBIS ABIECTVM

EST ET LEVE ESSE IVGVM DOMINI QVOD A NOBIS SVSCEPTVM EST. In psalmo I: Ad quid twmultuatae sunt gentes et populi meditati sunt inania ? Adstiterunt reges terrae et jrincipes cols lecló sunt in. unum

aduersus Dominum

et aduersus

Christum

eius. Disrumpamus uincula eorum et abiciamus a nobis iugum eorum. ltem in euangelio cata Mattheum : Vemite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, el ego uos requiescere faciam. Tollite vugum meum super uos ei discite a me, quia mitis sum el 1o Jumilis corde, et inuenietis requiem, animabus uestris. Iugum enim meum bonum est et sarcina mea leuis est. Item in Actis apostolorum : Véswm est sancto Spiritui et nobis nullam uobis inbonere sarcinam, quam istam, quae ex mecessitale, sunt abstiCodd. : LPNX VR 2WOD .A(usque ad 19 corde) QM TU B EF

CXVIII, 2/3 Is. 14, 16.17. CXVIIII, 3/7 Ps. 2, 1-5.

7/10 Matth.

11, 28-30.

CXVIIII, 3/6 FIRM. ett. 23, 5, p. 1123, 19.

CXVIIL 1itemoz.

XV

-ÁA — in hominem X* hic —- est E

14/15 EV AGR. altetc. p. 24, 14.

RWDBEF

V R

qui ozz. U

de ozz. O*

inueniat F totam terram

12/15 Act. 15, 28.29.

antechtristi aduentu

2 apud — E ; J- et

3 desertum oz. F

X^

DOME

com-

mouebit E 3 regis P ponet E urbem X* desertum 4- item paulus. ad tesalonicenses cum reuelatus (uelatus E) fuerit homo (-- et F) peccati filius. perditionis E F

CXVIII

1 grauem X ^ iugulum Q* M*

adiectum L, X? 2 leuem .X 072. F ; II cer. ut quid T? ; quate

abiectum —

esse ozz. F W DAAEF 5

2 nobis ox. O

3 item in 74 LX torte sunt X ; fremuerunt

WD.AENEP 4 congtegati sunt O M ; conuenerunt R ID AAEF p h) inuno V ;etB aduetsum? B 6 proiciamus / 4 OMBEFp ? ipsorum PRAQMBEFLb iemow.XBE inom.X euangelio oz. X E cata] secundum

honorati X W^* D*

24 5 ; om. F

et oz. O

matthei F ; matheo

E

8 onotati E ;

tequiescere uos faciam F ; uos uiuere faciam

B ; uos teficiam W' 74 b ; reficiam uos E

10 et —

CXX, 4 nocte oz. A, qui

add. deo gratias amen ^ animis U 11 meum om. O* bonum] suaue I B sarcina mea leuis] onus meum leue V QM EF p est? oz. F item oz. XV DOMBE in actibus V? P O F 5; in actus T 12 spititu sancto et nobis F ; ut (et E?) nobis spiritus sancti E et ozz. D? nobis

om. O* nullum F 13 ista V R D T? 5; illa B ex in necessitate X ; necessitatis E est P O? ; sit F ; om. E ut abstineatis I7

V 184

AD OVIRINVM III, cxviri-cxx

179

nere uos ab idolatrits e sanguine et fornicatione. Et quaecumque 15 40bis fieri non uultis, alii ne feceritis. CXX.

ORATIONIBVS

INSISTENDVM.

In epistula Pauli ad Colosenses : Instate orationi wigilantes

n ea. In psalmo I : Sed in lege Domini uoluntas eius est et in lege ewws meditabitur die et nocte. CAECILI CYPRIANI AD OVIRINVM LIBER III EXPLICIT. Codd. : LPNX VR 2WOD QM TU B EF

CXX, 2/3 Col. 4, 2.

3/4 Ps. 1, 2.

14 ab idololatriis P 7" 5 ; ab idolatris L. IN V/ ; ab idololatris Q M? ; ab idolattia

M*TUF;asimulactis E et!] ssd T* U — sanguine] sanguinis effusione M fornicationem E ;suffocatione F quodcumque E 15 uos T* alio B;alisXW'PFOMF

nec F ; ox. W*

CXX,1 orationibus] erat omnibus W/ ^ 2 in epistula pauli] paulus X V D B brom.E ad tesolonecenses F ; -J- ptima E instante O* D* ; instantes F ; insistate E otatione P ; otationis X* ; in orationibus B — otationi ins. E: F 8 in eas B ; in eam P ; oz. F iteminR V Dp ptimo ozz. F ; -- beatus uit

qui non abiit in consilio impiorum et in uia peccatorum non stetit et in cathedra pestilentiae non sedit item apud salomonem (in salamone E) ne impediatis otate sempet ( — semper orare E) et non defecetis (ueteris E) usque ad mortem iustificati ("care E) quoniam mercis dei manet in aeternum E FE, sed F^ pon. item — aeternum os! I. 4 nocte uoluntas eius est] L, P IN T U ; fuit uoluntas eius (4- est X*) X R F ; uoluntas eius ce. cEIPIEEDENIEXVP E aCTCeZB caecili — explicit] finit liber sancti cipriani F ; explicit E ; deo gratias amen 244 (supra pos? J. 3 cotde) caecili cyptiani ozz. L P.N XPDW DOM ad cytinum V. ; praezz. emendaui P quirinum --- numet I, liber III] breuiatium cum excerptis (excerpta B*) capitulorum libri ITI B explicit] finit X ; 4- feliciter I/ ; -- excepta capitulorum (4- numero X) CXX X7 -- expl. ad quir. liber III P D ; — ad quir. finit liber III X

D

2

y

Eee

zx

]

ví

f-—

j

W

RE

ra Mn

j* vs omen. ES

Vir

A T^

LET

64

3 ts i

ani —digSum sh

E! exisoq

^d t

LIOS

(ni

35 ;

E

ll a

AN

Lo: de

Ael

3 iLt i

P

cr

e

ON ^, ViccE

O63

EOS A

110

yeh

-

p E — Aeon d

"t

bie

o

t

2

i

No Ko AA

um

ove

i^ d2 e 4

/— We

ERNST

n

MEDIA

o

in

ID dicóbaso

8 ansenesssanginent bae £5. 5 qmódteyrh

!

^A ."

FX

Ey m essct M

« "d &anms ci Bau

vo rye

maa

yo a

£u

3 [9n

RÀ

B (—

mu € €

s («Lens "b tenons

vue

sapo ^a

v4 (b

(oW

».

wes

I

teh.

"Mee h. LL

SOM

2

Z

s

XN

PE.

&-

pm

m igi

yl4ee E

- 4» B

ES b

&

*»,* L

i ^ f^ M d 3 s IE uites "S

m AP

K |

xtes

dn-insbmna

S"

ma

on

twi "I

"n $c

rito

6 Wax

dus

Ji 8

9x

E

ee

iim

TE

ub A

Log »

51e.s

(3

Land itio: suom fot 8 HEMET mom,

TL

E

de

fici

NO Q9 CZ. ace

2aUce — d gi; E: dit ; ad) vta d. cx " * in^ ! Brsdese:

-.

,

Fido srinolet s

cun sl 04 nie gms 541

: 2e E"4 E Ln zd

n

obl

riri

atta Lx son

v^EASJ is eo

pe:

ES

308 o Bà

iei 9, aloe oi n NU

i" eer $

) dXenpagee Mbwe ^t rip ihid wc

"MCN de

TI

h.

Mts2

np-copedieeli Tucsevobas busty onov! bot not salis

BA.

p»

Wu

TP]

Ds. SE gn

I

3

a TP MAD, Ta DOSE

conma

pu mei

wire

tá E! "d*) d.c asdigsota ii "J. "

me

1

:

— "Caco boa 1 Lerusobreosene

g

e í. Àj

(rip

ers

(ey «2d

- "UUrLbe[w

logpiusbeup

vy.

d

7C JL

E43]

T

Meme

e. 4

:

t

M - z Bs mm

cn

Istam

ju €

bud

"

£590 &

tp

Lif

22:0

Ha

"

ruins

ed ,

"

os

ent

A He AMASEED ASEOGAQ

15441

*

m

B» Nhin delibere

925 * wi Pre

M gW ed 42 X

-

-

SANCTI AD

CYPRIANI

FORTVNATVM

EDIDIT

R. WEBER

INDEX

SIGLORVM

A) CODICES LzrpEN, Univ. Bibl., Voss. lat. f. 4o, (Soissons ?), s. IX'. Panrs, Bibl. Nat. lat. 1647 A, (Saint-Denis), s. IX!. MomwrEcAssiNO, Arch. della Badia, 204, s. XI med. PAnrs, Bibl. Nat., lat. 10592, autrefois fonds Coislin 185, ayant appattenu au chancelier Séguier, (Lyon ?), s. V-VI. Codex Veronensis, nunc depetditus, s. VI ( ?). CrrrÀ pngL Varicawo, Bibl. Apost., Reg. lat. 116, (Orléans), s. IX in. Codex Beneuentanus, nunc deperditus, s. X ( ?). WOÜnzBunG, Univ. Bibl. M. P. 'Th. F. r45, (Würzburg), s. IX in. Oxronp, Bodl. Add. C 15, (Nord-Est de la France), s. IX?. -RNE c Ea AMEN e ANGERS, Bibl. mun. 148 (140), (Ouest de la France), s. IX! (zpzd BÉvzM. NODE 'TRovzs, Bibl. mun. 581, (Saint-Amand ou Salzburg), s. VIII-IX. Bayer. Staatsbibl. clm 208, (Saint-Amand ou Salzburg), s. VIILIX.

eio MÜNCHEN,

CrrrÀ pnEL VartiCANO, Bibl. Apost., Reg. lat. 118, (Lorsch), s. IX med. OxroRp, Bodl. Laud. Misc. 105, (pays thénan), s. IX1. BaAMsaznG, Staatl. Bibl., Patr. 63 (B. IV. 5), s. XI. B) EDITIO Editio G. HangrEL, CV 3!, p. 315-347, Wien 1868, cuius paginae in margine siglo V notantur.

C) TESTIS FIRM. err.

FIRMICVS MATERNVS, De etrore ptofanarum religionum (Halm CV 2, p. 75-130).

INCIPIT

AD

FORTVNATVM.

V 317

1. Desiderasti, Fortunate carissime, ut quoniam praessura-

rum et persecutionum pondus incumbit et in fine adque in .. consummatione mundi antichristi tempus infestum adpropin5; quare iam coepit, ad praeparandas et corroborandas fratrum mentes de diuinis scripturis hortamenta conponerem quibus milites Christi ad spiritale et caeleste certamen animarem. Obtemperandum fuit desiderio tuo tam necessario, ut quantum sufficit mediocritas nostra auxilio diuinae inspirationis 1o instructa quasi arma ac munimenta quaedam pugnaturis fratribus de praeceptis dominicis promerentur. Parum est enim quod Dei plebem classico nostrae uocis erigimus, nisi credentium fidem et dicatam Deo deuotamque uirtutem diuina, lectione firmemus. 1; 2, Quid autem potius aut maius curae nostrae ac sollicitudini congruit quam commissum nobis diuinitus populum. et exercitum in castris caelestibus constitutum aduersus diaboli tela et iacula exhortationibus adsiduis praeparare ? Neque . . enim idoneus potest esse miles ad bellum qui non exercitatus 20 in campo prius fuerit, aut qui agonisticam coronam quaerit adipisci in stadio coronabitur, nisi usum et peritiam uirium ante meditetur. Aduersarius uetus est et hostis antiquus cum quo proelium gerimus. Sex milia annorum iam paene conplen- , tur, ex quo hominem diabolus inpugnat. Omnia genera temp2; tandi et artes adque insidias deiciendi usu ipso uetustatis V edidicit. Si inparatum inuenerit Christi militem, si rudem, si non sollicito ac toto corde uigilantem, circumuenit nescium, fallit incautum, decipit inperitum. Si uero quis dominica praecepta custodiens et fortiter Christo adhaerens contra eum 3o steterit, uincatur necesse est, quia Christus quem confitemur inuictus est. Codd. : KPIN VR WOOD QM TU B Praef. Deest 5 usque ad IV, 19 ne(que) 1 incipit 4- epistula B 2 fortunatum -L- de exhortatione (ortatione P) martyrii (martyrum B) K P B ; 4- feliciter V;--amen R pressurae B c- petsecutionum et praessurarum P 3 incubuit IN in finem T? in consummationem R T U — 4infestum oz. P 5 coepetit et P 6 conponere R. B * animarum R O* S ut ozz. P tantum sufficiat JN 10 monimenta Q? ; monumenta Q* M 15 aut] ac V^ 7 D ac] aut

O ; et P

caelestibus castris P

sollicitudine K Q*

16 quam -- ut

K N O

18 adsiduis] dominicis IN ; praezz. dominicis

17 —

K ^ praepa-

raremus P .N W O 19 enim oz. P 21 usum] «uxsum K* ; uitium IN ; uitium usum K? uitium] artis suae K? IN ; artis suae uitium K* 22 et oz. D 23 proelium] bellum B ; -- cottidie M? 24 omni genere P .N O D

26 edidit O

si?] nisi R

27 sollicitum D T U . ac]si non D

28 in-

penitum U ; in poenam T* 29 eum 4- et U 30 uincat Q? ; uindicatur I/* T* U* ; -- hostis M*? qua R* christum T* U ; christo D* confitetur B 31 euictus D*

318

184

AD FORTVNATVM

3. Ac ne in longum sermonem meum extenderem, frater carissime, et audientem uel legentem stili latioris copia fatigarem, conpendium feci, ut propositis titulis quos quis et nosse 3; debeat et tenere capitula dominica subnecterem

et id quod

proposueram diuinae lectionis auctoritate solidarem, ut non tam tractatum meum uidear tibi misisse quam materiam tractantibus praebuisse. Quae res in usum singulis proficit utilitate maiore. Nam si confectam et paratam iam uestem 4o darem, uestis esset mea qua alius uteretur et forsitan non pro habitudine staturae et corporis res alteri facta minus congruens haberetur : nunc uero de agno per quem redempti ac uiuificati sumus lanam ipsam et purpuram misi, quam cum acceperis tunicam tibi pro uoluntate conficies et plus ut in 4; domestica tua adque in propria ueste laetaberis et ceteris quoque, ut conficere et ipsi pro arbitrio suo possint, quod misimus exhibebis, ut uetere illa nuditate contecta perferant omnes indumenta Christi caelestis gratiae sanctificatione uestiti. ;»

4. Nec non et illud consilium, frater carissime, utile et salu-

bre prospexi in exhortatione tam necessaria quae martyras faciat amputandas esse uerborum nostrorum moras et tardidates adque ambages sermonis humani subtrahendas, ponenda illa sola quae Deus loquitur, quibus seruos suos ad martyrium 5; Christus hortatur. Praecepta ipsa diuina uelut arma pugnantibus suggerenda sunt. Illa sint militaris tubae hortamenta, illa pugnantibus classica. Inde aures erigantur, inde instruantur V 319 mentes, inde et animi et corporis uires ad omnem passionis tolerantiam roborentur. Nos tantum qui Domino permittente 6o primum baptisma credentibus dedimus ad aliud quoque sinCodd. : KPN VR /WOD QM TU B

32 in oz. P* extenderim P* fratres R.Q* T* 33 kmi R Q* uel legentem ozz. IN $6 de diuina electionis P* auctotitatem O* Q* M* 37 tam] tantum K . tractum R quam] quantum P 38 tractatibus K? U usus O ; usu P 39 iam oz. D 40 darem] misissem 7 D quam PRODOM* et oz. R 41 habitu K? N O ; habitum K* cotpoti K* alterius T* U ; alteris B 42 ac] et O M — 44 uoluntatem R Q* M* conficias P ; conficiens B

utozm.P

W*ODTU

45 tua ozz. D

in

om. P et oz. W* 46 et ipsi ozz. P 44 exhibemus R* B* ut et M? ; et Q M* contecta] contempta D? ; contenta D* 48 omnis T* U . caelesti K* W7 50 et] nec IN ; oz. R frater — 51 prospexi ozz. IN fratres ROQ*ET* kmi R Q* utile] ut ille T* U —— et?] est K* ; esse K? salutate

R bD1in]et P; ut R ottatione P tamen K* ; iam B martyres D? M? T? U* 52 faciunt O* ; faciant O? ; facit O3 tarditatis T'* U 53 set-

mones T* U . humanis D* - humani setmonis IN subtrahenda T* U 54 martyria P 55 christi R D pugnatutis IN ; 4- fratribus K IN O 56 sunt] sint Q* M* Dv inde? oz. P 58 mente R unde R* et oz. P -- cotpotis et animi D 59 deo K . 60 baptismum M* ; baptismam O* alium IN

AD FORTVNATVM

185

gulos praeparemus insinuantes et docentes hoc esse baptisma in gratia maius, in potestate sublimius, in honore praetiosius,

baptisma in quo angeli baptizant, baptisma in quo Deus et Christus eius exultant, baptisma post quod nemo iam peccat, 65 baptisma quod fidei nostrae incrementa consummat, baptisma quod nos de mundo recedentes statim Deo copulat. In aquae baptismo

7o

75

accipitur

peccatorum

remissa,

in sanguinis

corona

uirtutum. Amplectenda res et optanda et omnibus postulationum nostrarum praecibus expetenda, ut qui serui Dei fuimus simus et amici. 5. In exhortandis itaque ac parandis fratribus nostris et uirtutis ac fidei firmitate ad praeconium dominicae confessionis adque ad proelium persecutionis et passionis armandis : I. Primo in loco dicendum est idola deos non esse quae homo sibi faciat, neque enim quae fiunt factore suo et fabricatore maiora sunt, aut protegere et seruare quem-

quam possunt quae ipsa de templis suis pereunt, nisi ab homine seruentur, 8o

85

sed nec elementa colenda esse,

quae homini secundum dispositionem et praeceptum Dei seruiunt. II. Destructis idolis et elementorum ratione monstrata ostendendum Deum solum colendum esse. III. Tunc addendum quae comminatio Dei sit aduersus eos qui idolis sacrificant. IIII. Praeterea docendum non facile ignoscere Deum idolatris. Codd. : KPN VR 2WOD QM TU B 61 insinuantes] instruentes l/ ^ dicentes D hoc est K* D 62 in gratiam TU ptraetiosus D 63 in! — baptisma? ozz. P dominus R* 64 exultat NVD post ozz. O* -- iam nemo Q M 65 incrementa -I- cuncta D T U consumat IN W/ O* B 66 copulauit D* in aqua K* ; in qua P* ; in quae R D ; in quo P? 67 baptisma K* P accipiuntut IW B 5 ; percipitur P 7 remissio P? D M? T U in -J- baptismo M? sanguine P 68 res -|- est b exoptanda NN ;potanda U — omnium P D TU . 69expectenda K* R B ; expectanda K? Q* M* ; exobtanda O fuimus] sumus P O 40 simus oz. T U "i hortandis IN ptaepatandis V? O M? ; reparandis K et] ad M? ; oz. T? 72 uirtutis] unitatis M? firmitatem O* OQM* T U ad oz. Q M* ptaeconio M*

$3 ad oz. M*

proelio M* ; premium IN

secutionis R ; oz.

M? et om. Q M passionis oz. Q M* armandis -J- diuina praecepta pandamus T? 74 I pon. K D" supra ante in (J. 91), pon. P IN V b infra ante idola Ü 94), oz. O qui e£ cef. num. on. in ozz. R esse P quos T U $5 facit DAUODDT quae ozz. P a factote T* U 976 sunt ozz. P et] aut IF T U 78 hominibus K T? ; homines D* T* U*

esse -- uice deorum R O

99 —

dei et praeceptum B 80 deseruiunt B 82 ostendendum oz. P dominum IND. pas esse ozz. P $3 addendum -F esse M — quod T U . deiom. N $5 ad docendum

U* ; adducendum

domini T* U

- deum non facile ignoscere IN

ttis V^ P W* QM b; idolatriis TUB ;idolatria R

T* ; adiciendum

T?

dominum

K P V ;

idolatris] K V/ D?, idolola-

O D* ; idololatriis W^? ; idolariis P ; idolatriae

V 320

186

9o

AD FORTVNATVM V. Et quod sic idolatriae indignetur Deus, ut praeceperit etiam eos interfici qui sacrificare et seruire idolis suaserint. VI. Subiungendum post haec quod redempti et uiuificati Christi sanguine nihil Christo praeponere debeamus, quia nec ille quicquam nobis praeposuerit et ille propter nos mala bonis praetulerit, paupertatem diuitiis, seruitutem dominationi, mortem inmortalitati, nos contra

in passionibus nostris paupertati saeculari paradisi diuitias et delicias praeferamus, dominatum et regnum

95

aeternum temporariae seruituti, inmortalitatem morti,

IOO

105

IIO

I1j

Deum et Christum diabolo et antichristo. VII. Insinuandum quoque ne erepti de faucibus diaboli et de laqueis saeculi liberati, si in angustiis et praessuris esse coeperint, regredi denuo ad saeculum uelint et perdant quod euaserint. VIII. Insistendum potius esse et perseuerandum in fide et uirtute et caelestis ac spiritalis gratiae consummatione, ut ad palmam et coronam possit perueniri. VIIII. Ad hoc enim praessuras et persecutiones fieri ut probemur. X. Nec timendas esse iniurias et poenas persecutionum, quia maior est Dominus ad protegendum quam diabolus ad inpugnandum. XI. Ac ne expauescat quis et conturbetur ad praessuras et persecutiones quas patimur in isto mundo, probandum ante praedictum esse quod nos mundus odio habiturus esset et quod persecutiones aduersum nos excitaret, ut ex hoc ipso quod haec fiant manifesta sit fides diuinae

Codd. : KPN VR 2WOD OM TU B

84 quod sit N* ; quos R

idololatriae 7 Q M* 7

88 etiam 4- deus D* ; .- in

IN* eo M* suaserunt O 90 subiungendum -- est b 91 praemonete TESRUAS 92 quicquid INN* ; — nobis quicquam P IN O B praeposuerat K CUro7 T UR lice b 94 dominationis B immortalitatis Q* M* ; inmotrtali B nos] non B 95 nostris ozz. W'* paupettate T* U* ; paupettatis D* 96 — delicias et diuitias P W^ praeponamus I/ D ; prepatemus IN 97 temporali O* M? U? ; temporalia IN seruitutis T* U* mortem JN 98 dominum

K

V/; dominus

IN

chtisto JN* ; christus

IN?

antichtistum

B

100 de — saeculi ozz. P de oz. W T* Bb liberatis D* T* U* si] sit Tiodurae25eticumyt ser go MNIMES TES angustis Q* M* 101 coeperimus P -adsaeculumdenuo,(Q M — 103 — esse potius IN etin fide et B 104 uirtute] ueritate O etozm.D W* TU spiritaliter R consummationem R 105 possint K T? peruenire K D? OT U 106 enim ozz; DO MT U 108 poenas] pugnas I7* P 109 deus NOD 110 expugnandum D 111 ad] et ad JW 112 adprobandum D ; probatum T* U 113 ante] iam et T* U ; iam T? 114 quod oz. R* aduersus K PNODTU excitatet ut] excitatetut R 115 ex] et K hoc ozz. IN haec oz. W'* fiat U diuina R

V 321

AD FORTVNATVM,

12?

1

187

pollicitationis in mercedibus et praemiis postmodum secuturis, nec nouum quid accidat christianis, quando ab initio mundi boni laborauerint et oppressi adque occisi sint iusti ab iniustis. XII. In nouissima parte ponendum quae spes et quae merces maneat iustos et martyras post conflictationes huius temporis et passiones. XIII. Et quod plus accepturi simus in passionis remuneratione quam quod hic sustinemus in ipsa passione. "E Qvop

IDOLA

DII

NON

SINT

DEORVM

ET

QVOD

COLENDA

NEC

ELEMENTA

VICE

SINT.

In psalmo CXXXIII : Idola gentium argentum. et aurum, opus manuum hominum. Os habent et nom loquuntur, oculos s habent et nom uident, aures habent et non audiunt : neque enim est spiritus in ore eorum. Similes sint illis omnes qui faciunt ea. Item in Sapientia Solomonis : Omnia idola nationum aestimauerunt deos, quibus neque oculorum usus est ad widendwm neque nares ad percipiendum. spiritum neque aures ad audiendum nec I o digiti in manibus ad tractandum, sed et pedes eorum pigri ad ambulandum. Homo enim fecit illos e qui spiritum mutuatus est js finxit illos. Nemo autem sibi similem homo poterit deum Codd. : KPN VR /WOD QM TU B

I, 3/6 Ps. 134, 15-18.

v/A5 Sap. 15, 15-17.

I, 3/6 FIRM. ert. 28, 5, p. 123, 28.

*/15 FIRM. err. 28, 2, p. 123, I3.

116 pollicitationibus R in oz. T U 117 secuturus D* ; securis R* 118 boni oz. W' ^ adque occisi oz. IN adque] et K 119 sunt P 120 quae? oz.KPRDB 121 iustis O M mattyres K D? T? U? B ; mattyta IN ; mattyribus OQ M . 122 passionis R OQ M . 123 quod -- nos K sumus K JNBRODDUIQUEB passionis ozz. K? 124 ipsam Q* M* ; oz. KIN R passionem Q* M* ; 4- explicit OQ I, 1 quod de idola R OD

dii ozz. IN

elementa -- mundi OQ M

et ozz. K IN

quod oz. K

2 — deotum uice T U

nec om.

colenda -- non

OD 3 inde in 2 CXXXIII] WW B, CXIII P P ; CXXXIIII cer. 4 manus V habentet]habentes K ^ loquentur Q M ^ 5 uidebunt P C? audient D Q M B* ; -- nates habent et non odorabunt mauns habent et non palpabunt non clamabunt in guttute suo B 6est--et M . ipsorum 7 W* O 7- illis sint K R O ; illis ant P Q M ; illis &unt D* ; illis fient D? omnes] hi O M ; om.PWVDB ea -- et omnes qui confidunt in eis D * nationum] gentium D S8neque!] nec 7 osculorum R* uisus DW OD . 9tecipiendum D ; accipiendum

10 digitum JN

inoz.

12 his K* ; oz. P l^?

T U

spiritus I/* ; spem R ; oz. B

KNVO

manus N V.

autem] enim 5

sibi ozz. K*

nec] neque

11 et — 12 illos ozz.

T7

TU

V 322

AD FORTVNATVM,

188

1-11

fingere : cum sit enim mortalis, mortuum fingit manibus iniquis. Melior est autem ipse hiis quos colit, quoniam ipse quidem uixit, 15 dll numquam. Ttem in Exodo : Nom facies tibi idolum nec cuiusquam. similitudinem. Ytem. aput Salomonem de elementis : Neque opera adtendentes agnouerunt quis esset artifex, sed aut ignem aul spiritum aul citatum aerem aut gyrum stellarum aut nimiam aquam aut solem aut lunam deos jutauerunt : quorum 2o si ropter speciem hoc aestimauerunt, sciant quanto his Dominus sit speciosior : aut si wirtutes et opera eorum mirati sunt, intellegant ab ipsis quoniam qui haec.constituit fortia fortior est illis. II. Ovop DEVS SOLVS COLENDVS

SIT.

Sicut scriptum est : Dominum Deum tuum adorabis et ipsi soli seruies. Item in Deuteronomio : Nom erunt tibi dii alii

absque me. Item illic : Videte, widete quia ego sum, et non. est

; Deus $raeter me. Ego interimam et wiuere faciam, percutiam ei V 325

ego sanabo, et non est qui eripiat de manibus meis. Item in Apocalypsi : Et uidi alium angelum uolantem medio caelo, habentem euangelium aeternum, ut adnmuntiaret swper terram ber omnes Codd. : KPN VR WOOD QM TU B

15/16 Ex. 20, 4.

17/22 Sap. 13, 1-4.

II, 2/3 Deut. 6, 13. 6.7.

— 3/4 Deut. 5, 7.

4/6 Deut. 32, 39.

*?/A2 Apoc. 14,

15/16 FIRM. err. 28, 7, p. 126, 4.

II, 2/20 FIRM. ert. 28, 7-9, p. 126, 1o.

13 finget N? quidem ipse quam JN om. P R. QM TI y

/ W Q M ; figet IN* 14 ipseoz. V B his 4- quam T* U P uixit ozz. T* 15 illi 4- autem K V T? ; 4- uero O umitem ozz. D 16 item] iterato R. D ; et iterum T U de elementis T U, inter uncinos pon. b 1*7 opeta 4- dei IN cognouerunt IN O

attifex -- eotum D sed et aut R lunam -4- tectotes otbis terrarum K O

7- Sit dominus B O E 53 aut O M on.

19 aut?] et K 7! W ; autem V^ 20 domini R 21 sitoz.OD;

speciosiot -- est speciei enim generator haec omnia constituit X minati sunt R ; attendunt P 22 ipsis] his R fortia

II, 1 solus oz. Q M* est TL7 2 sicut scriptum est] in exodo P sicut] sic O? adortabis J- inquit K ili K^ PFWOBb 3 item oz. OM E: absque] praeter D item illic] et iterum T U ; et iterato D ; -- dominus O M uidete? ozz. P^ M? quoniam N VW OQMBb sum 4- dominus T U est -- alius N R O D interficiam D ; occidam P OM TU . 6etipiat — meis] de manu mea possit eruere K meis ozz. U* ? in medio V^ P W* Q9 M ; pet medium T? caeli / T? Setut T U per] et super K

AD FORTVNATVM,

rr-11

189

nationes el tribus et linguas et populos, dicentem uoce magna : 1o Metwite potius Dominum

et date illi claritatem, quoniam uenit

hora iudicii eius, et adorate eum qui fecit caelum et terram et mare ei omnia, quae 1n eis sunt. Sic et Dominus in euangelio commemorationem facit primi et secundi praecepti dicens : A«di, Israhel, Dominus Deus tuus Dominus

unus est, et diliges Do-

15 minum Deum twum de toto corde tuo et de tota amima tua et de tota uirtute tua. Hoc rimum, et. secundum simile huic : Diliges proximum tibi tamquam te. In his duobus raeceptis tota lex pendet et prophetae. Et iterum : Haec est autem wita aeterna ut cognoscant ie solum et uerum Dewm et quem misisti lesum 20 Christum. III. OvaE

coMMiNATIO

DEI SIT ADVERSVS SACRIFICANT.

EOS

QVI IDOLIS

In Exodo : Sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli. Item in Deuteronomio

: Sacrificauerunt daemonis et non Deo.

5 Item apud Esaiam : Adorauerunt eos quos fecerunt digiti eorum, et curuatus est homo et humiliatus est uir, et non laxabo illis. Et

iterum : J//is fudistis libamina. et illis imbosuistis sacrificia. Super haec non indignabor ? dicit Dominus. Item apud Hiere- V 324

miam : Nolite ambulare ost deos alienos ut serutatis eis, et ne 10 adoraueritis eos et ne incitetis me in operibus manuum uestrarum Codd. : KPN VR 2WOD OM TU B

13/1? Marc. 12, 29-31.

17/18 Matth. 22, 40.

DID d Ex22319:(20).

4 Deut. 32, 17.

18/20 Io. 17, 3.

5/6 Is. 2, 8.9.

9/8 Is. 57, 6.

9/11 Ier. 25, 6.

III, 3 FIRM. ertt. 28, 16, p. 127, 11. 4 FIRM. etr. 28, 10, p. 127, 23. 5/6 FIRM. ett. 28, 11, p. 128, 7. *7/8 FIRM. ett. 28, 12, p. 128, 12. 9/11 FIRM. €t1:28,. 12, p.128,

19;

9 nationes et] gentes et D ; oz. P ; -- in b

linguis T*

et populos ozz. W^*

magna metuite] magnam et uitae R 10 metuite] timete D T' U ; setuite K NN ; audite P potius ozz. T* domino IN ;deum RP WÓ DTUBb;

deo K 11 et! oz. P et? -- inquit O 14 dominus?] tuum D* 15 de!] ex R OQMUBb teipsum solum -- unum

O

oz. IN D T* B 12 memotationem P 13 audi deus P IN V D B ; om. O diligis deum deum 16 hoc 4- est K diligis D* 17 tibi] tuum TI^ KO D B 18 pendit P O* autem ozz. P 19

et! ozz. K*

TU

III, 1 dei ozz. IN idola W 2sactificat U — 3 exodo -4- dicit P diis om. M* 4 item — deo oz. P item] et Q ; ozz. .M 6/? et iterum oz. P ; -- dicitQ M ^ *fudisti O inposuisti /* O ; posuistis P $8 haec oz. W* ; --etgo PV indignabor] itascar D item] et Q .M 10 adoretis P eos om.W TU et] sed IN ; oz. P

I90

AD FORTVNATVM,

rir-11mJi

ad disperdendos wos. Item in Apocalypsi : Sé qwis adorat bestiam et imaginem eius et accipit notam. 1n. fronte sua. el àn manu, bibet et tbse de wino irae Dei mixto in oculo irae eius et junietur igne et sulphure sub oculis sanctorum angelorum et sub 15 oculis agni. Et fumus de tormentis eorum in saecula saeculorum

ascendet : Nec habebunt requiem die et nocte quicumque adorant bestiam et imaginem eius. IIII.

NoN

FACILE

IGNOSCERE

DEVM

IDOLATRIS.

Moyses in Exodo pro populo rogat nec inpetrat : Praecor, ait, Domine, deliquit bopulus hic delictum grande, fecerunt sibi deos aureos et argenteos. Et wvunc si dimittis eis delictum,dwnitte : s Sin autem, dele me de libro quem scripsisti. Et dixit Dominus ad Moysen : Si qui deliquit ante me, deleam eum de libro meo. Item cum Hieremias pro populo depraecaretur, Dominus ad eum loquitur dicens : Ef £u nol? orare ro bopulo hoc et noli postulare bro ipsis in 5raece et oratione, quia non exaudiam in ro jempore quo 1nuocabunt me, in tempore adflctiomis suae. Ezechihel quoque hanc eandem denuntiat indignationem Dei

Codd. : KP'N VR 2WOD OM TU B

11/iv Apoc. 14, 9-11. IIII, 2/6 Ex. 32, 31-35.

8/10 Ier. 11, 14.

11/17 FIRM. err. 28, 13, p. 129, 1.

11 disperdendum IN O M uos] eos D adorauerit D T U 12 acceperit D nota R et?] aut P 13 manum R? ; -- sua D de uino] de manu Q M 16 ascendit R -- ascendet in saecula saeculotum P O B et| ac I^ PO B adorat R. ; adotauetint O ; adotauetunt D ; adorauerit P

IIII, 1 dominum

V/ ; oz. P

- deum ignoscere R

17 et oz. M*

idololatris IN 7 Q? 5 ;

idolatriis R O D M* ; idololatriis P W^ Q* 2 mosen R 7 pto populo in exodo P — togat pro populo K ; 4- suo Q imperat P R 8 — domine ait P gtandem Q* M* ; -- et T? 4etargenteos ozz. K N P ^P TUB illis P^ W B ; oz. U

tuo IN et — B delinquit ? hieremiam T* eis KNVO

B autem 4- sine me et P

diam 4- eos K M? ; -- illos P ; -- item W

suae K

flictationis

me oz. b P

libro --

6 moysen ozz. IN* et ozz. T* 6 quis K PP D? OQ? M* TU? K N V^ ; deliquerit D.Q M —— meom.W meo]uitae P T* U U* praecatetur P D 8 — loquitut ad eum O 9 ipsis] in praece] praecem P orationem P quoniam lI/^ ^ exau10 tempote 4- in I7 ; -.- adflictionis

quo] cum P T U . inuocauetunt R

P* R Q*

DE Qo MSUTSS ET

suae

4

pronuntiat K

et O

11 in hanc

dei eis] de his P

in — suae oz. K T* ; hac D*

adeadem

AD FORTVNATVM,

rr-v

IQI

eis qui in Deum delinquunt : E? fuit, inquit, uerbum Domini ad me dicens : Fili hominis, terra quaecumque beccauerit mihi ut delnquat delictum, extendam manum meam super eam. el N 335 15 obteram, stabilimentum anis et. inmitilam. in. eam. famem. el auferam de ea hominem et pecora. Et si fuerint tres uiri hi dn medio eius Noe et Danihel et Iob, non liberabunt filios neque filias, ipsi soli salut erunt. Item in Regnorum I : Si delinquendo peccet wir aduersus uirum, orabunt bro eo Dominum : Si autem 20 i, Deum peccet homo, quis orabit bro eo ? V.

Qvop

ETIAM

SIC

EOS

IDOLATRIAE INTERFICI

INDIGNETVR

QVI

DEVS

SACRIFICARE

ET

VT

PRAECEPERIT

SERVIRE

IDOLIS

SVASERINT.

In Deuteronomio

: Qwuods? rogauerit te frater tuus aut filius

s tuus aut filia tua aut uxor tua quae est in simu iuo aut amicus

twus qui aequalis est amimae tuae latenter dicens : Eamus et seruiamus dis alis, diis gentium ; non consenties ei et non exaudies eum et non barcet oculus tuus super ewm et non celabis eum, adnuntians adnuntiabis de illo. Manus tua erit super eum 10 (4, primis interficere eum et manus omnis bopuli bostremo : Et lapidabunt eum, et morietur, quoniam. quaesiuit. auertere te a

Codd. : KPN S(inde a 19 [ne]que) VR 4WOD QM TU B 12/18 Ez. 14, 12-14. 16.

18/20 I Sam. 2, 25.

V, 4/12 Deut. 15, 7. 9-11.

V, 4/12 FIRM. etr. 29, 1, p. 129, 14.

12 ad deum B ; in dominum K N ; deo P

K

-- mihi peccauetit O mittam T U

16deJabK R£

iusti — 17et!ozm. V^, 18 sed ipsi Q M erunt] fiunt Q'OPMCT?^0. B primo oz. peccet $ ad dominum P Q

et oz. B

13 quicumque KR ; quae

14 et extendam B ; extende M* eo K*

15 contetam P

hi] 1st O sozz- K P? W^* TU

OQOM . filios -- suos D (ne)que] Bic zncipit S B regnorum] Praezz. primo libro P ; 4- libro P IN W* 19 peccet] deliquerit P — uit M ; domino T* sin autem D 20 ad deum

R ; in deo P ; in dominum IN V/ O? U ; in domino K O* T B ; ozz. W'

V,1sic]si Q M* idololatriae P* IN .$ / W Q b ; idolattia R dominus T? ; P720 gU) 2 sactificaret IN 3 suaserunt U* 4 frater] pater T 6 — est aequalis Q M? ; est ea aequalis M* eamus ozz. U. 4 diis alienis IN PO M? B ; om. T U a diis $? OM* B ;a diis aliis.$* ;ozz. VOD eis B* $8 et! ozz. S et? — 9 eum! ozz. T* non ozz. R. 9 adnuntians ozz. IN T U ; -- eum W7*

illo] eo et V/ eum] illum P auerttere P

— eum?] illum P 10 in — interficere] primus interfice IN GE UL do 11 morientur U* quaesiit T' U - te

192

AD FORTVNATVM,

v

Domino Deo tuo. Et iterum loquitur Dominus et dicit nec ciuitati parcendum, etiamsi uniuersa consenserit ad idolatriam : Aut si audieris in una ex ciuitatibus quas Dominus Deus 15 tuus dabit tibi inhabitare te dllic dicentes : Eamus et seruiamus

diis aliis quos non nostis ; interficiens necabis omnes qui sunt in ciwilale caede gladii et incendes ciwitatem. gni, et erit. sime habitaculo in aeternum. Non veaedificabitur etiam nunc, ut auer-

tatur Dominus ab indignatione irae suae. Et dabit tibi masericor- V 326 20 diam. ei miserebitur tui et mutiplicabit te, si exaudieris uocem Domini Dei tui et obseruaueris praecepta eius. Cuius praecepti et uigoris memor Matthathias interfecit eum qui ad aram sacrificaturus accesserat. Quodsi ante aduentum Christi circa Deum colendum et idola spernenda haec praecepta seruata 25 sunt, quanto magis post aduentum Christi seruanda sunt, quando ille ueniens non uerbis nos hortatus sit sed et factis, post omnes iniurias et contumelias passus quoque et crucifixus, ut nos pati et mori exemplo suo doceret, ut nulla sit homini excusatio pro se non patienti, cum passus sit ille pro nobis, et 3 o cum ille passus sit pro alienis peccatis, multo magis pro peccatis suis pati unumquemque debere. Et ideo in euangelio

Codd. : KPN 5 VR 2WOD QM TU B

14/16 Deut. 13, 13.14.

16/21 Deut. 13, 15-19.

21/23 cf. I Macc. 2, 24.

14/21 FIRM. ert. 29, 2, p. 129, 51.

12 deo oz. T* U ne R ; de IN 13 uniuetsam R* M* ; uniuersi B consensetint B ; concesserit O idololatriam 7! Q* 5 ; idolatria IN P? R. ; idololattia

P* W

414audietit.$; J- inquit V/ — in ozz. P

unam P IN

ex[.desl*

15 te oz, P W M? B 16 diis alienis IN 7^ B ; diis gentium O ; aliis diis U ; aliis dies T* ; diis aliis gentium D nosti P 7" / O? D? T? U? ; -- quere sollicite

et si inuenetis certum esse quod dicitur K necabis ozz. K cendis D* ; incendas

interficies

K P Q M ; 4- et M?

omnes oz. IN* 1*7 ciuitate — incendes oz. R inU ; incende IN ; incendens B etint .$ sine habitacu-

lo] in habitaculis T* U* ; inhabitabilis T? U? 18etnon K I etiam] iam K nunc] non P* ut oz. T* 19 deus N 7^ O indignationem Q* M* 20tui| tibi T U — exaudietit P ; audieris $ O Q M p 21 obsetuaberis O* Q* JVPSCISSQU B. praeceptum T'U — 22 matthias 5* ; mathias I^* O* M* intet-

ficit P UN R: 23 accessit .$? ; erat $'* 24 dominum om. D christi 4- circa deum colendum .$* sint .$'

K PN V O 26 quanto R

285 sunt adue-

niens Ki(INOD 26 etozm. T U 27 contumelia U 28 ut] et T* docuerit R homini ozz. IN 29 patiendi K N O; pati PR DT U ille] ipse K ; on. IDZINGS E pro? — 30 sit ozz. P IN .$ 30 sit -- deus P multo — 31 peccatis ozz. IN — 31 quemque M* euangelio 4- dominus Q M — 31/32 — comminaturt in euangelio .$ 5

AD FORTVNATVM,

v-vi

193

comminatur et dicit : Quicumque confessus fuerit n me coram hominibus, et ego confitebor in ipso coram patre meo qui in caelis est. Qui autem me megauerit coram hominibus, et ego negabo eum 35 coram jatre meo qui in caelis est. Item apostolus Paulus : S? enim. commorimur, inquit, e£. conuiwemus : Sd toleramus, et conregnabimus : Si negamus, et ipse negabit nos. Item Iohannes : Qui negat filum meque patrem habet : Qui confitetur filium et

filum et patrem habet. Vnde nos ad contemptum mortis horta4o tur Dominus et corroborat dicens : Nolite timere eos qui occiduni corpus, animam autem non bossunt occidere. Magis aulem N 327 metuile ewm, qui botest animam. et corpus occidere in gehennam. Et iterum : Qui amat animam suam perdet illam, et qui odit animam, suam n isto saeculo in witam aeternam conseruabit illam. VI. Ovop REDEMPTI ET VIVIFICATI CHRISTI SANGVINE NIHIL CHRISTO PRAEPONERE DEBEAMVS. In euangelio Dominus loquitur et dicit : Qui diligit patrem aut matrem super me non est me dignus, et qui dilogut fübum aut 5 filiam super me non est me dignus, ei qui nom accipit crucem suam et sequitur me non est meus discipulus. Sicut in Deuteronomio scriptum est : Qui dicunt patri el matri : Non nous te ; et filios

Codd. : KPN 5 VR JW/OD QM TU B

32/35 Matth. 10, 32.33. 35/3? II Tim. 2, 11.12. Matth. 1o, 28. 43/44 Io. 12, 25.

VI, 3/6 Matth. 10, 57.38.

38/39 I Io. 2, 23.

40/42

*/[9 Deut. 233, 9.

32 dixit $* qui W/* in me] IN R? W D*, me cer. fuetit R ; — conf. me fuerit P T U ; — me conf. fuerit K PNRWWB;ilunKDTU;eun

$ ^POOMP

— confessus in me OQ M 33 in ipso] — est in caelis IW B 5

84 qui — 35 est ozz. $* me ozz. R* — neqauetit me K P $? P B e negabo etego $? T UB . ilum W/ B 35 — est in caelis 5? 7^ 5 36 si J4enim Q M . toletauimus Q* M* ; tolerabimus W'^* M? 34 et conregnauimus O* Q* M* T* ; om. R negauimus P O* D* ; negabimus P IN ; negauerimus (OO? DSTAIUT. ipse] ille » negauit R O* Q* M* iohannis P* D* Q* M ; -- apostolus O 38 negauit T* U — qui? — 39 habet oz. IN — et qui P T? 40 et ozz. R cotroborans S'* e- et cottobotat dominus P 41 autem oz. O* autem? oz. W — 42 potest À-et KS R2ODDP c- cotpus et animam D in gehenna P .$ OB» 43 iterum J- dicit (OQ ^ perdit D — 44 suam ozz. U* in uita aeterna IW B setuabit illam .$ ; inueniet eam. Q M VI, 2 debeamus -- quia nec ille nobis quicquam praeposuit K 3 euangelio -- suo ipse Q ; -- ipse M dominus — dicit] domino loquente et dicente P et dixit .$* ; dicens K OM — 4£et]aut P aut] et Q 5 accipit] tollit TU 6 meus discipulus] me dignus P sicut et V/ ; sic T? 7 dicit K D TU;--inqutQM . e]Jat K POMTU

I94

AD FORTVNATVM,

vi-vi

suos non agnouerunt, hi custodierunt praecepta tua et testamenIo

I

A

ium tuum seruauerunt. Item apostolus Paulus : Qwis mos, inquit, separabit a. caritate Christi, braessura an angustia an persecutio an famis an wuditas an periculum an gladius ? sicut scriptum est : Quia propter te occidimur tota die, aestimat sumus ut oues wiclimae. Sed in his omnibus superamus bro eo qui dilexit nos. Et iterum : Non estis uestri : empti enim estis magno. Clarificate et bortate Deum in corpore uestro. Et iterum : Pro omnibus mortuus est, ut qui wiwunt iam non sibi uiwuant sed ei qui bro ipsis mortuus est et resurrexit. VII. EREPTOS

LIBERATOS

wA

Io

DE FAVCIBVS

DIABOLI ET DE LAQVEIS

NON DEBERE DENVO AD SAECVLVM PERDANT QVOD EVASERINT.

SAECVLI V 328

REVERTI

NE

In Exodo Iudaicus populus ad umbram nostri et imaginem praefiguratus, cum Deo tutore et uindice euasisset Pharaonis adque Aegypti id est diaboli et saeculi durissimam seruitutem, circa Deum perfidus et ingratus aduersus Moysen mussitat respiciens solitudinis et laboris incommoda et non intellegens libertatis ac salutis beneficia diuina, et reuerti quaerit ad Aegypti hoc est ad saeculi seruitutem, unde fuerat exutus, cum magis fidere in Deum deberet et credere, quoniam qui a diabolo

Codd. : KPN 5 VR 2WOD OM TU B

9/14 Rom. 8, 55-37.

14/15 I Cor. 6, 19.20.

15/17 II Cor. 5, 15.

$agnouit K ^ custodiunt P sua $* 9 paulus ;- dicit O M 10 inquit oz. T U — separauit K* R Q* T* U B ; separat M? an? ozz. R. 11 famis] R D* Q* M* T* U, fames cer. gladium .$* 120ccidemur V toto R IW M* B 13 ut] uelut N V O uictimae] occisionis P D T U . in oz. 5 omnibus oz. W^* superuincimus IN V/ O propter eum Q? quod W O ; quid M* — nos dilexit IN 7? 14 et — 15 uestro oz. P IN .$ 14 iterum -- dicit Q non J- enim M magno oz. M* ; praez. praetio K R P Q? M? T U b (inter []) ; -- praetio D* 15 glorificate R et portate ozz. W^* dominum

K R

iterum -- dicit

NWT —wtom.NN$*;--et$?5 tesuttexit] rexit P* ; reuixit P?

O ; -- christus O

ei] illi .$ ^

16 omnibus

—- et

1? ipsis] eis. $52 ; -- et T U

VII, 1 ereptus M* ; etepti P* saeculatibus P 2 liberati P* tegredi I7 8 cuasetunt 5? M? U* 9 praefigutatis IN* ; praeumbra O* 4 ad oz. P figurans P ^ cum de deo O* et oz. .9* euasissent I/* T* U —— * dominunPNVWO ingratus J- et .$ ) aduersum .5 ^ $8 solitudinem P et laboris ozz. B 9etom.KIN . quaetens $ — ad]in P 10 aegyptum K P NROM*TUB saeculi] diaboli P seruitudinem .$* 7 exutus] abstractus P cum] quo P 11 fidei R in — et] debetet et in domino et IN dominum K P V7 O — in deum fidete T U — etozm. R qui] christus K aom.K.$* T* U . zabulo IN

AD FORTVNATVM,

vir-virt

195

et saeculo liberat populum suum protegit liberatum. Quid hoc nobis, inquiunt, fecisti n eiciendo nos de Aegypto ? melius erat nobis seruire Aegyptiis quam obire in. solitudine hac. Et dixit 15 Moyses ad. populum : Fidete, state et cermite salutem. quae a Domino est, quam nobis faciet hodie. Dominus fugnabit ro uobis et uos tacebitis. Quod nos admonens et docens in euangelio suo Dominus ne ad diabolum rursus et ad saeculum quibus renuntiauimus et unde euasimus reuertamur dicit : Nemo 2o

retro adiendens et suberbonens manum suam super aratrum aptus

2

est regno Dei. Et iterum : Et qui in agro est non conueriatur retro. Memores estote uxoris Loth. Ac ne quis aliqua uel cupiditate rerum uel suorum dulcedine retardetur quominus Chris- V 529 tum sequatur, addit et dicit : Qui non renuntiat omnibus quae sunt eius, non $otest meus discipulus esse.

vA

VIII. INSISTENDVM ESSE ET PERSEVERANDVM IN FIDE ET VIRTVTE ET CAELESTIS AC SPIRITALIS GRATIAE CONSVMMATIONE VT AD PALMAM ET CORONAM POSSIT PERVENIRI.

In Paralipomenon : Dominus uobiscum est, quamdiu estis uos Codd. : KPN $5 VR 2WOD OM TU B

VII, 12/17 Ex. 14, 11-14. 25 Luc. 14, 35.

19/21 Luc. 9, 62.

21/22 Luc. 17, 31.32.

24/

VIII, 4/5 II Par. 15, 2.

12 et saeculo oz.

V 5

et oz. $* Q? ; --aiNO

suum ozz. W* ; -- et T U

13 inquit QO M B ; ozz. P - inquitfecisti nobis O M ^ inoz.PS$ Bh educendo NN O nos] nobis M* esset M? ; est VV Rb W D Q M* T U B ; praem. enim D ; -- enim T U

ToU

14 nobis ozz. R*

in deserto R ; in heremo IN O

oboedire D* ; morti

hoc N R

M* T, fide Q? M? ; fidentet O ; oz. D ; fiditecez. cetnite] uidete K IN O qui M* ; ozz. IN

T

quem .$? dominus

N

ROQM

15 fidete] IN* .$* R* Q*

;--etKPV TU et oz. Q.M 16 deo K est ozz. IN ; -- et

nobis] uobis 5 V . facit R

-— hodie faciet

P OQ .M

-4- sicut enim uidistis aegyptios iam non adponetis uidere eos in

aeternum dominus Q M ; 4- ipse P pugnauit P Q* M* U* ; expugnabit K IN 1* nobis K P R ; uos 5 c pto uobis pugnabit 5$ 5 et uos tacebitis ozz. P admonet P T U ; ad moysen .5*

et docens oz. $ W b

etom.P

dicens P 18rursum $ OM b et ozz. W* ad?ozm.P TU cui P 19etdicit? T? — 20 et oz. P supponens K ; ponens . 5 om. K

21 iterum -- dicit

OM

conuettetut D ; teuertaturt

TU

quibus] suam

K.$ V T U? 5;

teueftitur U* 22 memotes estote] mementote T U uel ozz. B 23 uel] aut N O 24 addidit P .$ 7? OM B5 7» et dicit addidit M* 28 -— meus esse discipulus /* / Q M* ; — disc. meus esse 9 ^ VIII, 1 insistendum 4- potius T U est P 2 spiritali T* U* consummationem Q M* ; consummationes .5'* 3et--ad K N.SW Of peruenire KS 4 in patalipomenon ozz. Q M* ; 4- primo $5 V R? D M? ; 4- libro primo £ est] et R*

uos ozz. V.

-- uos estis P ; et uos estis P! O ; estis et uos IN

A

Io

I

A

zo

2

A

vri

AD FORTVNATVM,

196

cum. ipso. Si autem. dereliqueriis eum, derelinquet uos. Item apud Ezechihel : Iustitia ?usti non liberabit eum in quacumque die exerrauerit. Item in euangelio Dominus loquitur et dicit : Qui perseuerauerit usque ad finem. hic saluus erit. Et iterum : Si permanseritis in uerbo meo, uere discipuli et. estis et cognoscetis ueritatem et ueritas liberabit uos. Praemonens quoque nos paratos semper esse debere et expeditos in procinctu firmiter stare adicit et dicit : Sómt lumbi uestri adcincti ei lucernae ardentes et uos similes hominibus expectantibus dominum suum, quando ueniat a muptiis, ut cum uenerit et pulsauerit aperiant ei. Felices serui illi quos adueniens dominus inuenerit wigilantes. Item beatus apostolus Paulus, ut fides nostra proficiat et crescat et ad summa perueniat, hortatur dicens : Nescifis quia qui in stadio currunt omnes quidem currunt, unus tamen accifit N 330 galmam ? Sic currite ut occupetis : et illi quidem ut corruptabilem coronam accipiant, uos aulem incorruptam. Et iterum : Nemo militans Deo obligat se molestiis saecularibus, ut possit Dlacere ei qui se jrobawit. Sed et si certabit quis, non coronabitur, nisi legitime bugnauerit, Et iterum : Oro ergo wos, fratres, per masericordiam Dei ut constituatis corpora uestra hostiam wiuam, sanctam, blacentem Deo : nec configuremini saeculo hwic, sed

Codd. : KPN .$ VR DWOD QM TU B

6/* Ez. 535, 12.

8 Matth. 1o, 22.

17/20 I Cor. 9, 24.25.

9/10 Io. 8, 51.32.

20/23 II Tim. 2, 4.5.

12/15 Luc. 12, 55-37.

23/23 Rom. 12, 1.2.

Bipsolilo V . sin D et item T U 6 ezechielum 5 liberauit R O* Q* quocumque 2?7 DO M* TUB 4 die oz. D* errauetit U? ; 4- et iniquitas iniqui non adfliget (-- eum R) in quacumque die reuersus fuerit ab iniquitatibus suis K IN R O iterum T U . in oz. Q* dominus oz. W' et dicit] dicens Q M 8 qui 4- autem Q inquit usque Q M ad] in 7 I OD T2 B saluus etit] saluabitur IN R O T U — 9 — mei discipuli D eritis, W T U — cognoscitis $* 10 liberauit P R Q* M* praemonet P 11 et oz. W'* expeditos 4- esse D in procinctum R 12 adici N ; adiecit P $5 7 DO M b ; addit K V O dixit D praecincti K R* 7 13 ardentes - in manibus uestris O

uenit O

ut|et.Q* M

mam D* M T U

K

spectantibus JN

X 15 felices] beati

;summum

K IN.

$O5

18 unus autem $ ; sed unus K IN

K .N O

deum U7

14 ueniet P ;

1* et oz. $* W^*

dicens] et dicit

N.$ LO»

sumquoniam

19 occupetis] adprehendatis T U ;

- omnes P ; J- omnis enim qui agonizatur in omnibus continens est I7

20

uos] nos K R 7 O incorruptibilem K 21 se molestiis[ se negotiis 5 5; semoti estis R. 22 eis M* ; oz. IN $ qui]cui KNPPODOMTU ptobabit U ; probauetit .$ ; teprobabit T'* si ozz. IN certauit O M T U ; certauertit

PS

WOBb

23 pugnauetint $* ; certauerit

K IN

et iterum ozz. P

24domini K TU . uiuentem D ; oz. P 25 — deo placentem 7" D deo 4rationale (-bile K? ; -bilem K*) ministerium uestrum K R B neque 7 ; ne K N*

AD FORTVNATVM,

vrr-viri

197

transformemini in. renouatione sensus ad probandum quae sit

uoluntas Dei bona et placens et perfecta. Et iterum : Sumus filii Dei : si autem

50

et sacramento 3A

4o

filii, et heredes Dei, coheredes

autem

Christi,

siquidem conbatiamur, ut et conmagnificemur. Et in Apocalypsi eadem loquitur diuinae praedicationis hortatio dicens : T'ene quód. labes, ne alius accipiat coronam tuam. Quod exemplum perseuerandi et permanendi designatur in Exodo, ubi Moyses ad superandum Amalech qui figuram portabat diaboli in signo crucis adleuabat

supinas manus,

nec uincere

aduersarium potuit, nisi postquam stabilis in signo adleuatis iugiter manibus perseuerauit. Ef factum est, inquit, cwm leuabat manus Moyses, raeualebat Israhel : Vbi autem. submiserat manus, $nualescebat. Amalech. Et accepto lapide subposuerunt sub eo, et sedebat super eum. Et Aaron et Or sustinebant manus eius hinc et inde : Et factae sunt manus Moysi stabiles usque in occasum, solis. Et fugauit Iesus Amalech et omnem $opulum eius. Et dixit Dominus ad Moysen : Scribe hoc, ut sit memoriae in libro, et da in aures Iesu, quoniam deletione deleam memoriam

Amalech de sub caelo. VIIII.

AD

HOC

PRAESSVRAS ET PROBEMVR.

PERSECVTIONES

FIERI

VT

In Deuteronomio : Temptat Dominus Deus uester uos ut sciat Codd. : KPN $5 VR DW/OD QM TU B

27/29 Rom.

8, 16.17.

30/31 Apoc. 5, r1.

36/44 Ex. 17, 11-14.

VIIII, 3/5 Deut. 13, 4 b.

26 transformamini O ; transformimini M* ; reformemini D ; transfiguremini B ; transfigutamini K in renouationem K O M ad prouidendum T U ; 4- uo-

bis / 2*etozm.KW ROM Ábeneplaens D T — iterum -- ipse Q M simus Q? O 28 hetedes J- heredes O dei ozz. 5 b 29 conpatimut S*WDb utom.S5S* et]ei M;om.P IN 3 inapocalipsin O* B 30 eandem R* hortatione D dicens ozz. P teneat IN ; J- inquit ROTUB 31 et ne B 34 et] ac O adleuabant $* M* 35 stabiles D ; instabilis O* ; -- et. $

signo 4- crucis K

386 — manibus iugiter K

34 isttahel 5**

38 conualescebat .$ amalech J- sed manus moysi graues erant l/ —— 39 sub eum .$ et? oz. 5 O* et ot sustinebant] tetro subportabat B ; retrorsum portabat 7 — hor U*;ur K P? IN RO? D* O M? T* ; hurt T? — sustentabant KNW'PD 40 eius oz. Q M et?ozm.W moysei.$ stabiles — 41 solis ozz. R. stabilis. 5 — in]ad P.S B - solis occasum P ^ effugauit M iesus] moses P ; moyses S et? — 42 eius ozz. IN 42 eius 4- in ote gladii Ww

in memotia P D ; memotiale .$ OQ? M? T? 5 ; -- et P

43 in autibus T U

iesus 5$ quoniam] quo .$ diletionem |Q* ; dilectionem M* ; oz. T U delebo T' U ; leam .$* memotia K* R 44 de] sed R sub oz. D VIIIT, 1 et] sed M* 8 deutetonomio J- dicit(Q M . temptet JW dominus deus uester K V" P

7 uos

V 331

virr-x

AD FORTVNATVM,

198

si diligitis Dominum Deum uestrum ex toto corde uestro et ex ; tota anima uestra et ex tota wirlute uestra. Et iterum apud Solomonem : Vasa figuli brobat fornax et homines iustos temptatio tribulationis. Paulus quoque paria testatur ac loquitur dicens : Gloriamur in spe claritatis Dei. Non solum autem sed et gloriamur in braessuris scientes quoniam praessura tolerantiam opera-

Io

I

wA

tur, tolerantia autem jrobationem, probatio autem spem : spes autem. non confundit, quia dilectio Dei infusa est ?n cordibus nostris ber Spiritum sanctum qui datus est nobis. Et Petrus in epistula sua ponit et dicit : Carissimi, nolite mirari ardorem accidentem uobis qui ad temptationem uestram fit, nec excidatis, tamquam nowwm uobis contingat. Sed. quotienscumque communicatis Christi passionibus, per omnia gaudete, ut et vn reuelatione facta claritatis eius gaudentes exultetis. Si inproperatur uobis 1n

Christi, beati estis, quia maiestatis et uirtutis Domini V 532

nomine

nomen in uobis requiescit, quod quidem secundum 4llos blasphe20 3hatur, secundum nos autem honoratur. X. TIMENDAS QVIA

MAIOR

NON EST

ESSE AD

MA

INIVRIAS

DOMINVS

AD

ET

POENAS

PROTEGENDVM

PERSECVTIONVM QVAM

DIABOLVS

INPVGNANDVM.

Iohannes in epistula sua probat dicens : Maor est qui in uobis est quam qui in isto mundo. Item in psalmo CXVII :

Codd. : KPN $5 VR 2WOD QM TU B

6/* Sir. 27, 5 (6).

8/12 Rom. 5, 2-5.

13/20 I Petr. 4, 12-14.

X, 4/5 I Io. 4, 4.

4 diligatis M? B et iterum] item K N O * tribulationes .$* paribus B ac loquitur ozz. P 8 loriamini T* U — caritatis P D* autem oz. T* U 9/10opetratur tolerantia ozz. P* i0tolerantiam R. ;toleratio T U — spem -- opetatut id est ostendit P? 11 autem] uero P OQ.M dei ozz. D effusa R ; diffusa

QM

sanctum oz. IW 12/0)

sit .$*

—- est infusa D

— in nobis neque.

K R T* U?

inom. NSW

pb

corpotibus D*

14 accedentem 5* D

A 5 neUNIP D O'Q3 T3 UJ

12

qui] quia K

excedatis K? ; excitatis T'*

15 tamquam -- aliquid O nobis R* sed] et 1* ; et sed D 16 super omnia O 14 facti D gaudetis IN* 18 quia — uirtutis] quoniam maiestas et uirtus P 19 nomen] et spiritus P in uobis] super uos P? ; oz. P* requiescet $* D — secundum] per P blasphemamur O* 20 secundum] pet n nos] uos D 1? ; — autem nos IN* X,1 timendum W B* petsecutionum -|- et ne expauescat quis ad prtaessutas sed petsecutiones quas in isto mundo patitur P 2est] sit. S R Dh 4 iohannis P*D*M* quioz.K* BistohocK PINO mundo--estP — CVIIX $

AD FORTVNATVM,

x

199

Non metuam quid mihi faciat homo :Dominus mihi auxiliator est. Et iterum: Isti in curribus et isti in equis, nos autem in nomine Dei mostri imuocabimus. Illis copulati sunt pedes et ceciderunt, nos aulem exsurreximus et erecti sumus. Et adhuc xo fortius docens et ostendens Spiritus sanctus castra diaboli nom timenda et si bellum nobis hostis indixerit, in ipso magis bello spem nostram consistere et congressione illa iustos ad diuinae sedis et salutis aeternae praemium peruenire in psalmo XXV ponit et dicit : S7 directa fuerint in me castra, non timebit cor 15 meum, : Et si exsurrexerit super me bellum, in illud. ego spero. Vnum

petii a Domino, hoc exquiram, ut habitem in domo Dei

per omnes dies witae meae. Item in Exodo declarat scriptura diuina praessuris multiplicari nos potius et augeri dicens : Quantoque eos debrimebant, tanto blures fiebant et 1nualescebant V 535 20 ?nagis. Et in Apocalypsi protectio diuina promittitur passionibus nostris. N?/], inquit, eorum timeas quae bassurus es. Nec alius securitatem nobis et protectionem pollicetur quam qui et per Esaiam prophetam loquitur dicens : No? timere, quia. ie redemi ei uocaui te nomine tuo : meus es tu. Et st transteris 25 per aquam,

tecum

sum

et flumina

ie non

inundabunt.

Et si

Codd. : KPN $5 VR JWOD QM TU B

6/7? Ps. 117, 6.7.

21 Apoc. 2, 10.

7/9 Ps. 19, 8.9.

14117 Ps. 26, 5.4.

19/20 Ex. 1, 12.

23/28 Is. 45, 1-3.

6 non — homo fos/ auxiliator por. P O metuam] timebo P faciet IN T* — faciat mihi K P O.$ OMU . homo 4 quia I? ^ adiutor P D — *est oz. PN

et iterum] item in psalmo XVIIIL (XVII

--dicitQ istisS;hiiP TU tibus K . autem] uero 5? inuocauimus

N; CXVIII

intuttibus.* istis? $8domini T U ; domini dei

W/ B ; magnificabimur

K. $5 OQ M b

)KPNRO5;

;hiiP K NNV^

TU . equiRP QW M

illi .$* 5; ipsi

T U

copulati] obligati T U — pedesoz. T U — 92autem oz. W . tesutreximus. PIU, et? oz. P ad hoc IN 10 castra — 11 timenda] diaboli minas non timendas P 11 induxerit P B 12 spe nostra R congtessionem illam S O b; praem. per O? illa ozz. P iusto IN ; iustotum .$ 5 13 praemio petueniti P XXVIKR*2WODT?UB A44dixit 5* 3 dilecta ]W* fuerit K* P*.$ O M* . 15 exsurgat P ; insurrexerit T U — in me PW Q MB

in ozz. O*

illum R T U* B ; illo

K IN

sperabo

Kk PSODTU

16 unam K P .N O D? petii a domino] praeterea dominus W/ — peti P .$* R? Qu oV GEEISSIUSB hanc P ; istam IN O exquirat /? ; requiram K P ^ inhabitem P.N V^ OM domini K N V^RWOBb 17 etiam omnes dies I7 B ; omnibus diebus P 18 potius zz. W . etozm.D -- et augeti potius P dicensoz.K 19 depraemebant|Q* M* ; depremebat $* ^ plusB fidebant P inualescebat .$* 20 magis] nimis R in oz. R ptotectio] scriptuta P — promittit P; .- in. $ W B 5 22 polliceretur W B — quam 072. Q 93etom. K PLWOMTUB esaiam] seiam M — ptophetae M? dicens ozz. P 24 tuo] meo D et? oz. P 25 aquam — 26 pet ozz. K si ozz. W

200

AD FORTVNATVM,

x

iransieris ber ignem, non conbureris, flamma. te non conburet,

quoniam ego Dominus Deus tuus sanctus Israhel qui te saluum facio. Qui et in euangelio promittit auxilium diuinum Dei seruis in persecutionibus non defuturum dicens : Cwm autem 3o uos iradiderint, molite cogitare quomodo aut quid loquamimni. Dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini. Non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis. Et iterum : Ponite in cordibus uestris non braemeditari excusare. Ego enim dabo uobis os et sapientiam, cui non possint resis3; tere aduersarii uestri. Sicut in Exodo ad Moysen cunctantem et ad populum ire trepidantem Deus loquitur dicens : Quis dedit os homini et quis fecit mogilalum et surdum et uidentem et caecum ? Nonne ego Dominus Deus ? et nunc perge, et ego aperiam os tuum el insiruam te quid loquaris. Nec difficile est Deo 4o aperire os hominis deuoti sibi et confessori suo inspirare constantiam et fiduciam loquendi qui in Numeris aduersus V 5334 Balaam prophetam etiam asinam fecerit loqui. Quare in persecutionibus nemo cogitet quod periculum diabolus inportet, sed immo consideret quod auxilium Deus praestet, nec men4; tem labefactet humana infestatio, sed corroboret fidem diuina

Codd. : KPN $ VR 2WOD QM TU B

29/32 Matth. 10, 19.20. cf. Num. 22, 28-50.

26 transierit P T2 U.

24 ego

33/35 Luc. 21, 14.15.

c pet ignem ttansietis -J- sum

O

36/39 Ex. 4, 11.12.

41/43

5$ — nec conbutetris et I ; om. P P

deus uestet .$

sanctus

ozz. IN

istrahel .$

28 et oz. IN B diuinum ozz. .$ 29 in (ozz. B) petsecutionem W/B defuturam K* . 30quomodoautoz.R loquimini K* 81 dabitur — loquamini om.B wobisom.lNN loquimini K — 321loquemini $ uestri J- est Q M 83 iterum -- dicit Q ; -|- cum autem uos tradiderint D

praemeditate

5bM* ;

praedati $'* ; pro me dari R excusati K b 34 os sapientiae T* U — possunt N R Q M ; poterint P D* ; poterunt D* T U resistere -- omnes K 88 aduersatii uestri ozz. 5 ; inter [ ] pon. b mosen P 36 ad oz. P irae O* ; miteV ;oz.

Kb

PN P

84 os oz. $'*

dominus D B ; ozz. S ; inter [|] pon. b

hominis R. ; omni T'*

fecit] dedit W D

sed quis

mogilalum]

V 5 W T U* b, mocilalum B ; mugilatum .$ ; mogilabrum R ; molilagum IN O ;

mutum K P Q? M? U? ; mutum loquentem D U ; 4- quis P

et? -- quis P

uidentem] audientem D ; oz. T* U

et om.

PDT

38 caecum -- uidentem

D

deus] dominus IW7* ; -- tuus .$ 89 os tuum] ostium K* 40 aperi R os oz. D — homini K $* deuotis Q M* inspititare T'* ; spirare P R;inspititalem U — constantiam] substantiam P 41 — loquendi et fiduciam IN* in numetis oz. P aduersum T U. 42 balam .5? V/ (uid.) R* b W O* ; alam.$* ^ prophetam] piam fetam R asinam oz. K* — fecitK R quare --inquit» ^ 43 cogitet -- et R? — periculum] perit cum R 44 et nec Q M . mente R? 465 labefaciet P ; labefaciat IN 7 ; labet fac et R* humanam IN* T U B ; humane R humanam labefactet B infestatio — corroboret oz. TU. infectatio R in fidem T* U ; in fide T? ; per fidem K ; -- ubiest T U

AD FORTVNATVM,

x-x1i

201

protectio, quando unusquisque secundum dominica promissa et fidei suae merita tantum accipiat de Dei ope quantum se credat accipere, nec sit quod omnipotens praestare non possit, nisi accipientis fides caduca defecerit. XI. ANTE PRAEDICTVM ESSE QVOD NOS MVNDVS ODIO HABITVRVS ESSET ET QVOD PERSECVTIONES ADVERSVM NOS EXCITARET ET QVOD NIHIL NOVVM CHRISTIANIS ACCIDAT, QVANDO AB INITIO MVNDI BONI LABORAVERINT ET OPPRESSI ADQVE ; OCCISI SINT IVSTI AB INIVSTIS. Dominus in euangelio praemonet et praenuntiat dicens : 52 mundus wos odit, scitote quoniam me rimo odit. Si de mundo essetis, mundus quod. suwm esset amaret : Sed quia de mundo non estis et ego elegi uos de mundo, $ropterea odit uos mundus. 10 Mementote sermonis quem dixi uobis : Non est seruus maior domino suo. Si me jerseculi sunt, et wos persequentur. Et iterum : Veniet hora, ut omnis qui uos occiderit utet se officium Deo facere : Sed hoc facient, quoniam mon cognouerunt patrem neque me. Haec autem locutus sum uobis, ut cum uenerit. hora. 15 eorum memores siis, quia ego dixi uobis. Et iterum : Amen amen dico uobis quoniam wos plorabitis et blangetis, saeculum autem gaudebit : Vos tristes eritis, sed tristitia uestra in laetitiam ueniet. V 335

Codd. : KPN 5 VR 2WOD QM TU B

XI, 6/11 Io. 15, 18-20.

12/15 Io. 16, 2-4.

15/17 Io. 16, 20.

46 dominica] diuina ? W/ B — promissa] praecepta T'; -- praecepta U — 47 suae om.P de dei ozz. R* quantum] tantum JN se credat accipere] secreta scire R 48 posset R? 49 nisi SiS RT UD accipientes K* .$ T* fide R XI, 1 ante] praezz. ac ne expauescat quis et conturbetur ad praessuras et persecu-

tiones quas patimur in isto mundo probandum K esse ozz. P 2 et om. U persecutionem IW B ; persecutionis M* aduetsus P T U . excitatet Jut ex hoc ipso quod fiant manifesta sit fides diuinae pollicitationis in mercedibus et praemiis postmodum secuturis K 3 et oz. T* c- accidat christianis K quando — 5 iniustis ozz. W

4 mundo R* ; 4- et.$

boni ozz. P

labo-

tauerunt P B sunt R 7- sint adque occisi P 6 ut dominus M? euangelio 4- suoK . V primum P ; priorem K odiit O D OQ M T U B ; odio habuit K si J- autem T U 8 fuissetis B quoniam K 9 essetis R..D* et] sed K M? B ; ox. W -- mundus uos D 10 memento K* sermones P* D* B ; setmonem IN .$ b b ; -- mei B quos P 11 domino -- deo 2 si]

qui 5$ me ozz. D* petsequntut 12 iterum] uerum AN ; 4- dicit Q M -- occidetit uos P 13 dei IN c» deo officium P haec V^ faciunt J'E TS quia D ; quod T U nouerunt K 15 iterum] uerum NN ; 4dicit (Q 16 ploratis / plangebitis .$* ^ 19 gaudebit J- et W tristis S* D* M* estis I in laetitia R ; in laetitiae P*

AD FORTVNATVM,

202

xi

Et iterum : Haec locutus sum uobis, ut in me pacem habeatis,

in saeculo aulem raessuram : Sed fidele quoniam ego wici 2o saeculum. Et cum a discipulis suis interrogaretur de signo aduentus sui et consummationis mundi, respondit et dixit : Caucte ne quis uos fallat. Multi enim wuenient in nomine meo dicentes ego sum, Christus, et multos fallent. Incipietis autem audire

bella et auditus

bellorum.

Videte,

molite tumultuara.

:

25 Oportet enim fieri : sed mondum est. finis. Exsurget autem, gens super gentem el regnum swber regnum, et eruni fames et terrae-

motus et bestilentiae ber singula loca. Omnia autem ista initia parturitionum. Tunc tradent uos in praessuram et interficient uos, et eritis odibiles omnibus gentibus propter nomen meum. Et 3o func scandalizabuntur multi et ynuicem tradent et odient inuicem. Et multi bseudoprophetae exsurgent et seducent multos, et eo quod facinus abundet refrigescet caritas multorum. Qui autem tolerauerit usque ad finem hic saluabitur. Et braedicabitur euangelium istud regni ber totum, orbem lerrae qn lestimoniwm, omnibus 35 gentibus, et tunc ueniet finis. Cum ergo wideritis abominationem uastationis quae dicta est per Danihelum prophetam stantem in loco sancto, qui legit intellegat, tunc qui in Iudaea sunt fugiant

Codd. : KPN 5 VR 2WOD OM TU B

18/20 Io. 16, 55.

22/60 Matth. 24, 4-31.

19 praessutas M? ; praessura IN OQ M* fidite K PuN1$2 T2 REP 7108: D3220* T*Bb;confidite M?» U? quiaNRO ego ozz. O 20 saeculum] mundum P 21 consummatione P ; consummationis O* mundi] saeculi T U 22qui NSW b fallat] seducat V/ Q M 23 incipietis — audite] cum audieritis OM . incipientes 7 — autem oz. K R 24 auditus] opiniones D uidete 4- et T? tumultuati] tutbati IN 25 fieri] praez. haec P V^ Q M? T? ; praem. hae M* ; praem. ista b ; -- ista

K NO

sed] et IN

autem] enim K Q

MTU 26supet!]contra OQ MT U — regnum — et? oz. P — 2$ pestilentia KR singula ozz. P -- loca singula OQM autem] enim P ; ozz. R 28 pattutitionum J- sunt K P 7^ ODTUP in — 29 uos oz. IN praessuras T' U ; praessura Kk ROM 29 odio omnibus D ; omnibus odibiles B gentibus] scientibus DB 380 multis et I/* ; multi set I? inuicem tradent et ozz. T U adtradent O* ; trahent R ; -- uos P inuicem oz;z. P 31 exsurgunt et

S ; et surgent et I/ ; exsutgent R. ; exsurgentes T U seducunt .$ ; sed dicent QX* et?] ex P ; om. P S 32 abundet -- et P refrigescit K D B ; tefriget O toletauit $ ; petseuetauerit Q M 33ad]in K WOQM saluus erit K PSWDBb et] tunc T U 34 — hoc euangelium P Q M istud] hoc PQM ;onm.B regni oz. K OM in toto orbe Q M terrarum P 35 etgo] autem P ; ozz. W^* abominationes Q M 36 uastationes M* ; desolationis

D T U

est] sunt

QM

danielum

V/; danielem

danihelem K IN W' T U B ; daniel 5 ; danihel D suo M? legat R* intellegit .$* ^ fugient O

stans

P

O M*

RP

OQM»p;

3* sancto]

AD FORTVNATVM,

xti

203

in montes, el qui 4n teclo est mon descendat tollere quicquam de domo, ei qui im agro est mon conuertatur retro auferre uestimen-

4o tum suwm. Vae autem raegnantibus et nutricantibus 1n. illis diebus. Adorate ne fiat fuga. uestra. hieme meque sabbato. Erit enim tunc praessura magna. qualis non est facta ab initio mundi usque wunc, sed neque fiel : Et misi breuiati essent dies illi, non. liberaretur omnis cavo : jropter electos autem breuiabuntur 45 illi dies. Tunc si qui dixerit uobis : ecce hic Christus, aut : ecce illic, nolite credere. Surgent enim. bseudochristi et. bseudoprophetae et dabunt signa magna et portenta ad. errorem faciendum, st fieri bolest, et electis. Vos autem cauete. Ecce raedixi uobis omnia. Si ergo dixerint uobis : Ecce im solitudine est, molite 5o exire ; ecce in cubiculis,

nolite credere.

Sicut enim

coruscatio

quae exit ab oriente et apparet usque ad. occidentem, ita. erit el aduentus

fibi homünis.

Vbi

fuerit cadauer,

uc

colligentur

aquilae. Continuo autem. bost braessuram. dierum illorum sol tenebricabit et. luna mon. dabit lumen. suum et stellae cadent de 55 caelo et uirtutes caelorum mouebuntur. Et tuno apparebit signum filià hominis im caelo, ei. lamentabunitur omnes iribus terrae et uidebunt filiwm hominis uenientem in nubibus caeli cum uirtute

magna et claritate. Et mittet angelos suos cum tuba magna. Et colligent electos eius a quattuor uentis, a summis caelorum usque 6o ad summitates eorum. Nec

noua

aut

repentina

haec

sunt

quae

nunc

accidunt

Codd. : KPN 5 VR /WOD OM TU B

38 ad montes

D ; in montibus

de] in K

KN O Q M

39 reuettatur IN Q M?

lactantibus K

410rate

Kk PN V'ZODT

fiat] sit P neque] uel P ? T U ; aut R b mundi — 43 fiet ozz. IN 43 tunc K uitati Q* M fuissent .$ b -- illi dies K cato J- sed T U

QMTUB est P O B

exsurgent

quis

P».5

OD? M*

— enim oz.

T U

TU* B

T* ; descendant R

P 7? WODTUB;

UB ; 4- ergo T U ; 4- autem N O

42 enim ozz. D magna] nimia fiet] stet R. et] sed D bte44 liberatetur] fieret salua T U

autem] meos T' U ; -- meos O

K

aut ecce illic] aut illic

T U

descendet

40 nutrientibus

485 -— dies illi P IN* P

c» uobis dixerit W/B

P O D ; authic

44 magna oz.

N VbOOM ; om. KR

OM

X ptodigia D

errorem faciendam K ; ita ut in ettorem inducantut M? ; .- et P D

hic 446

ad 48 et]

etiam V b W M? B ;om. PNRDM* electi RM? — 49ergo] enim D ecce om. K in solitudinem T* U* 50 exire — nolite ozz. 5 R exire] ctedete Q in cubilibus K . cotuscatio quae exiit K ; coruscus ptocedens B 51 exit — oriente] excitabo otientem R* et appatet] peruenit B ad] in £ et? ozz. P b $2 cadauer] corpus P B ilicK PP" WODB colliguntut IN R ; congtegabuntur $ B b; -- etO B 583 sol — 56 caelo et ozz. P 54 tenebricauit O* D** O* ; tenebricabitur K ; tenebrabit IW ; tenebtix«x M* ; obtenebrabitur M? cadunt T* U 55 commouebuntut 5 / 56 in caelo — 57 hominis ozz. K 56 lamentabunt se .$ 5 ; latabuntut M* ; laetabuntur Q* M? ; mouebuntur P 57 in] cum I B et: -- colligent electos 5** claritatem MER suos 4- et IN ; -- cum uirtute magna et claritate et P cum tutba B;

-F et uoce M? 61 aut] ac P 2

59 eius] suos O uentis J- caeli I7 nunc oz. D? accidant P O M

60 summitatem P

V 336

204

AD FORTVNATVM,

x1

christianis, cum boni semper et iusti et Deo innocentiae lege ac uerae religionis timore deuoti per praessuras et iniurias et graues ac multiformes infestantium poenas angusti itineris V 3537 65 difficultate gradiantur. Sic in origine statim mundi Abel iustus a fratre primus occiditur et Iacob fugatur et Ioseph uenundatur et Dauid misericordem Saul rex persequitur et Heliam maiestatem Dei constanter ac fortiter adserentem rex Achab opprimere conatur. Zacharias sacerdos interficitur in medio 7o templi et altaris, ut illic hostia ipse fiat, ubi Deo hostias immolabat. Tot denique martyria iustorum saepe celebrata, tot edita in posterum fidei et uirtutis exempla. Tres pueri, Ananias, Azarias, Misahel, aetate conpares, dilectione concor-

des, fide stabiles, uirtute constantes, flammis ac poenis urguen75 tibus fortiores soli se Deo seruire, solum nosse, solum colere

proclamant dicentes : Nabuchodonosor vex, non ofus est nobis de hoc uerbo respondere tibi. Est enim. Deus cui nos seruimus potens eripere nos de camino ignis ardentis : Et de manibus tuis, vex, liberabit nos. Et si non, notum sit tibi quia diis tuis non 8o seruimus et ymaginem, auream. quam, statuisti nom adoramus. Et Danihel Deo deuotus et sancto Spiritu plenus exclamat et dicit : NZ/ul colo ego nisi Dominum Deum meum qui condidit caelum et terram. Tobias quoque sub regali licet ac tyrannica Codd. : KPN $5 VR 2/WOD QM TU B

*76/80 Dan. 5, 16-18.

82/83 Dan. 14, 5 (4).

62 iustis IN ; 4- et iusti semper P ; — et semper iustis IN et? oz. S b dei PNWV^;deR;ideo W -— uete ac Q M 63 uere K J*RODOMT U

timoti P ; tenore IN O

deuoto P*

et iniutias ozz. 5 B

et? oz. K

64 ac] et P infestandum R ; infestationum P V7 ; J- in Q M* 65 difficultatem K? gtadiuntur W/; gradiatur IN — sicut O in origine] ab initio T U 66 prius R ; oz. B ; — occiditur primus K

p

64 tex oz. M* ; — rex saul

TU

helias Q M* 68 maiestate .$ deiozm.W . ac]etK adseuerantem *0 hostia — deo ozz. R. ipse fiat] esset ipse P ipse oz. IN O fiet

W* * fieret K

domino

edita] et ita .$**

V T U ; dei IN ; domini K

et oz. B

Zachatias P* ; -- et P I7

94 fidei W ; oz. IN uate T* U

misahel -- et K

uirtutes Q* M*

solum! — colere oz. D

seP

*1 tot] hoc R*

pueti J- in camino ignis R O

72

93 azatias]

aetate conpates ozz. O? ; -- et K

surgentibus M

88 se ozz. IN

solum se nosse P ; ozz. K

set-

solum? --

46 ptoclamabant K.$ T U ; clamant P * uetbis B deus 4- noster IN deseruimus O *8 potest T* ; potens est P IN ^ R -- tuis manibus QM 79 tex om. T'* liberauit R. W' O* Q ; liberare M? ; eliberabit U ; eliberauit T* ; -- si uult M?

P;--rexQ.M tuam IN

nos ozz. D

si non ozz. P

X S0desetuimus D ; deseruiemus P

non ozz. IN

— Sit tibi notum

et] neque IN

adotauimus D* ; adorabimus IV D? B

auteam] 81 et! ozz, P

sanctus T* U spiritui D plenus oz. D exclamabit U* ; clamat KD 82 nil R — ego colo K T U — nisi 4- ego R* dominus R* 83 licet ozz. T* ac oz. K tyrannicae U ; tyrannico R

AD FORTVNATVM, seruitute,

sensu

tamen

xi

205

ac spiritu liber, confessionem

suam

8; Deo seruat et uirtutem maiestatemque diuinam sublimiter praedicat dicens : Ego im terra captiwitatis meae confiteor illi el ostendo uirtutem eius in natione peccatrice. Quid uero in Machabeis septem fratres et natalium pariter et uirtutum sorte consimiles septenarium numerum sacramen9o to perfectae consummationis implentes ? Sic septem fratres in martyrio cohaerentes, ut primi in dispositione diuina sep- V 358 tem dies annorum septem milia continentes, ut septem spiritus, ut angeli septem qui adsistunt et conuersantur ante faciem Dei, et lucerna septiformis in tabernaculo martyrii, et in

9; Apocalypsi septem candelabra aurea et apud Solomonem columnae septem, super quas aedificat domum. sapientia, ita. et istic septem fratrum numerus ecclesias septem numeri sui quantitate conplexus, secundum quod in primo Regnorum legimus sterilem septem peperisse. Et apud Esaiam septem roo mulieres unum hominem adprehendunt, cuius inuocari super se nomen exposcunt. Et apostolus Paulus, qui huius numeri legitimi et certi meminit, ad septem ecclesias scribit. Et in Apocalypsi Dominus mandata sua diuina et praecepta caelestia ad septem ecclesias et earum angelos dirigit. Qui nunc 105 istic numerus in fratribus inuenitur, ut consummatio legitima

conpleatur.

Cum

septem liberis plane copulatur et mater,

Codd. : KPN $5 VR NWOD QM TU B

86/81 'Tob. 15, 6. 88/90 cf, II Macc. 7. 95 cf. Apoc. 1, 12. 93915 98/99 cf. I Sam. 2, 5. 99/101 cf. Is. 4, 1.

96 cf. Prou.

84 uirtute P liberam M? 85 domino QO M TU seruat et] de setuitute W* »-- se.$* diuina .$* 86 confitebor OQ 8* natione] terra JN peccatticem IN* R. $88 quiuero P fratribus M? $9uirtutium TU — numerum oz. R sacramentum O 90 perfecte P R ; perfecta B* 91 in* oz. SDb cohaetentes -- coheredes U ; -- et P in dispositionem IN O* O M diuinam N O* Q M ; om. K 92 milia J4- numerum K ut] et P.IN

spiritibus K 93 ut] et K.:N IW Op angelis D* U ante conspectum V ; ante claritatem O 94 et] ut B lucernas IN R. T* U — septifotmes T? U ; septiformas T*

tabernaculi .$*

mattytis K* ; moysi 5? ; testimonii M?*

et? oz. P 95 apocalipsin O* ; apocalipsis R — 96 columnas N D* QM supra T aedificauit K V sapientiae b W' B ita om. NN 97 stic V b (uid.) frattuum Q* M numerum K* ecclesiae R. T* U B ; ecclesia Q* numetis K* ; numerus P ; numerum K? sui] sub K* 98 regnorum] jraem.libro P ;--libro T U — 99 — pepetisseseptem,O M ^ 100unum]enim Re adptaehendent D ; adpraehenderunt .5* ; adpraehendentes K O .M — supet se inuocati K 101 quihuius]cuius T* U — 102]legitime K T* certe K et? oz. P B in oz. $* 103 apocalipsin O* domini P R sua oz. P et ozz. B 104 ad] et R. ecclesias 4- scribit OQM et ad earum B ; et earundem P 7! ; earumque K

NO p

105 istinc T* U ; stic.$* 7

et ut M? ; et P Q M* 106 conpletur P ; inueniatur W/ B coxpulatur R* ; computatur R?

in J- septem

plane ozz.

206

AD FORTVNATVM,

xri

origo et radix, quae ecclesias septem postmodum peperit, ipsa prima et una super Petrum Domini uoce fundata. Nec uacat quod in passionibus sola cum liberis mater est. Martyres enim 110 qui se Dei filios in passione testantur iam non nisi Deo patre censentur, sicut in euangelio Dominus docet dicens : Ne uocaueritis uobis patrem swper Lterram. Vmus est enim. pater uester qui in caelis est. Quae uero ediderunt confessionum praeconia, quam prae115 clara, quam magna documenta fidei praebuerunt ! Rex Antiochus infestus, immo

in Antiocho

antichristus

expressus,

ora

martyrum gloriosa et spiritu confessionis inuicta contagio suilae carnis maculare quaerebat et cum flagellis grauiter uerberasset ac nihil promouere potuisset, sartagines iussit V 339 120igniri : Quibus ignitis et accensis eum qui primus locutus fuerat et magis regem uirtutis et fidei constantia prouocauerat admoueri praecepit et frigi producta et exsecta prius lingua quae confessa Deum fuerat : Quod martyri gloriosius contigit. Lingua enim confessa nomen Dei prior ad Deum debuit ipsa 12; proficisci. Post in secundo excogitatis acrioribus poenis, antequam cetera membra torqueret, cutem capitis cum capillis detraxit, odio scilicet certo : Nam cum cafut uiri Christus sit et caput Christ Deus, qui caput laniabat in martyre Deum et Codd. : KP.N $ VR 2WOD QM TU B

108 cf. Matth. 16, 18. 111/113 Matth. 25, 9. 127/128 cf. I Cor. 11, 5.

115/127 cf. II Macc. 7, 1.3.4.

107 ecclesia :N M — pepetit] periit K* 108 petram $* 7 M? 7 domini ozz. IN D* uocem B - uoce(m) domini I7B 109 sola cum] solatium P T U liberis] muliebris M* est ozz. 5 110 qui se dei] quos deo P passio U* testatur P? M* tam IN. nisi] ut R domino patre I7 B ; deum

patrem IN ; — patre deo P

111 cessentut I7

docet] docens M* ; dicit P* ;

loquitur R — docet dominus P D 112 - patrem uobis B est oz. AS dp enim ozz. IN - enim est D 113 — est in caelis I7 114 dederunt K ; J- in B confessorum JN quam ptfaeclara oz. P 115 qua K* ; tam J7B 116 antechtistus K* $* hora Q* M* ; -- iam O 117 spiritum IN ;spititus P inuicta — 118 carnis ozz. IN inuicto OQM* contagione B ; contagii K* su illae R 118 — carnis suillae P 120 quibus T* U ptimo I B ; primum P — fuerat locutus Q M i21et?]a P NOT U B constantiam R Q?

122 admoneri R.

praecipit K*

frigi J- et

Q M*

exsecata P ; excepta IN prius] secati IN linguam IN 123 quia Q M* confessam T'"* U* dominum P V quid M? mattyrii W O M T U glotiosus O* contingit IN T* U ; contingint $* 124 enim -Jdomini D ; -- quae T U nomen domini B ; ozz. D ; -- fuerat T U num KP -- debuit ad dominum P ipsa oz. W' 125 in ozz. IN

dum K cogitatis P torquetiN ^ capiti.$ K* ; scilicet K?

est D

domisecun-

ac prioribus Q* M antequam -4- et IN 126 capillo K W ; capillos B 124 ideo K scilicetto

et certo O ; certe IN ; cetteo 5* ; cette eo

128 quicaputoz.N

^ martyrem R O* Q M*

cum ozz.

OD

AD FORTVNATVM,

xi

207

Christum persequebatur in capite. Ad ille in martyrio suo 13o fidens et resurrectionis sibi praemium de Dei remuneratione promittens exclamauit et dixit : Tw quidem, infotens, ex hac praesenti wita nos perdis : Sed mundi rex defunctos nos bro suis legibus in aeternam witae resurrectionem suscitabit. Tertius linguam postulatus cito protulit. Nam poenam linguae exsecan13; dae iam didicerat a fratre contemnere. Manus quoque amputandas constanter extendit multum beatus genere isto supplici, cui contigit extensis ad poenam manibus passionis dominicae instar imitari. Nec non et quartus pari uirtute tormenta contemnens et ad retundendum regem caelesti uoce 140 respondens exclamauit et dixit : Pot?us est ad hominibus morti datos expectare sbem a Deo iterum ab eo suscitatos. Tibi enim resurrectio ad uitam non erit. Quintus praeter quod carnificinam regis et duros uariosque cruciatus fidei uigore calcabat, ad praescientiam quoque et notitiam futurorum spiritu diuinita14; tis animatus prophetauit regi indignationem Dei et ultionem uelociter secuturam. Potestatem,

inquit, inier homines

habens

cum, sis corruptibilis, facis quod. wis. Noli autem putare genus nosirum a Deo derelictum esse. Sustine et wide magna potestas eius qualiter te et semen tuum torquebit. Quale illud leuamentum 150 fuit martyri, quam magnum, quam grande solacium in cruciatibus suis non tormenta propria cogitare sed tortoris sui supplicia praedicare ! In sexto uero non uirtus sola sed et humilitas Codd. : KPN $5 VR 2WOD OM TU B 131/133 II Macc. 7, 9.

140/142 II Macc. 7, 14.

146/149 TII Macc. 7, 16.17.

129 capite] martyre D 130 et -- per M* muneratione R 131 repromittens . inpudens K? ex] de R 132 uitam T* U* -- nos uita QM perdes $* b. OQ M* defunctis D* nos ozz. P 133 aeternum B ; aeternae M? ; aeterna Q tesuttectione $ O M ; resurrectionis U/ B suscitauit K* O* O* M* ; suscitabat D* ; resuscitabit

T? U? ; resuscitauit

T* U*

lingua P 134 produxit K nam] iam P poenam linguae] poena W7* exsecrandae (c ex g) R 135 iam oz. P a om. R quoque 4 ille .$ 136 multo P supplicio M* 137 — ad poenam extensis B passionibus K

I*

139 contemnes .$*

141 spectare

NOT U

et ozz. B

ad oz. $*

140 mortis R* ; oz.

ab eo] ab ipso QO M ; a deo 5

suscitandos .$?

O? D ; suscitati I/ T U ; tesuscitatos O M* ; resuscitatus K ; tesuscitati M? ; -- in uitam aeternam P 142 - ftesurtectio enim .$' in uita T U catnificam b ; carnificis T U ; carnificii nam K* R O* ; carnificis nam O? ; carnifici non W^* ;

--rabiem K? ^ 143etoz.$ cruciatos M* T'* 144 praescientia 5"* quoque et notitiam oz. T'* et ad notitiam I/* ; in notitia K 145 et oz. U ultionem -4- dei IN

146 uclocitet ozz. K

habes

K P IN .$* D*

OM TF U

B 148 — esse derelictum IW B magnam potestatem $ T U 149 illius QM qui taliter JN te oz. Q* totquebat D 150 martyrii K P 5 P W*ODTUSDB;martyrum Q M - mattyriifuit T U —— 151 — propria totmenta P te NO

suis K* ; oz. N* R etom.W TU

152 praedicere R 5 ; cogitate 5* ; demonstra-

V 340

208

15;

16o

165

170

AD FORTVNATVM,

xi

praedicanda est, nihil sibi martyrem uindicasse nec conífessionis suae honorem superbis uocibus uentilasse, peccatis potius suis adscripsisse quod persecutionem a rege pateretur, Deo uero dedisse quod postmodum uindicaretur. Docuit esse martyras uerecundos, de ultione fidere et nihil in passione iactare. Noli, inquit, frustra errare. Nos enim jropter nosmet ipsos haec jatimur beccantes in. Deum nostrum. Tw autem ne te existimes injunitum. futurum. adgressus jugnare cum. Deo. Admirabilis quoque mater quae nec sexus infirmitate fracta nec multiplici orbitate commota morientes liberos spectauit libenter nec poenas illas pignorum sed glorias conputauit, tam grande martyrium Deo praebens uirtute oculorum suorum quam praebuerant filii eius tormentis et passione membrorum. Cum sex punitis et occisis superesset unus ex fratribus, cui rex diuitias et potentatus et multa pollicebatur ut crudelitas eius ac feritas uel unius subacti solacio foueretur, et peteret ut ad filium deiciendum secum depraecaretur et mater, depraecata est illa, Sed ut decebat martyrum matrem, ut decebat legis et Dei memorem,

ut decebat filios suos non delicate sed fortiter dili-

gentem. Depraecata est enim, sed ut Deum confiteretur. Depraecata est ne a fratribus suis frater in consortio laudis et gloriae separaretur, tunc se septem filiorum conputans matrem 175 Si sibi contingeret filios septem Deo potius peperisse, non saeculo. Armans itaque eum et corroborans et feliciore tunc partu fillum generans, fii, inquit, méserere mei quae te im utero Codd. : KPN .$ VR 2WOD OM TU B

158/160 II Macc. 7, 18.19.

177/183 II Macc. 7, 27-29.

153 in martyrem D* ; mattires IN* M*

uentilare B ; uenditasse

comi.

ne S

confessiones IN*

b; -- sed D

154 sui

1585 suis] sibi R

-

suis potius B petsctipsisse Q M* persecutione $* deus IN 156 dedisset M . martyres K R D? Q? M? T? 15v fidere] uidere D* nil K 159 ad eum B ; in dominum K IN nostrum ozz. IN 160 inpune OM T U futurorum K ; latutum M? 161 quoque 4- et R 162 spectabit Q* M* ; spectabat O? M? ; expectauit 7 WW? D B ; expectabit N W/* — 163 illa P pignerum K$ Dp gloriam K conputabit Q* M ; conputabat P IN Q? 164 deo om. B uirtutem K IN O* suorum oz. T U praebuerunt P P^ T U — 165 sextus K* 166 ex] sextus K* 1607 et! oz. K pollicitabatur K ut] et Q* ac]et POM firmitas 5 168 uel oz. P et peteret om. T U — 169 di eiciendum R illa oz. M? — 170 martyrum — decebat? ozz. Q M* mater K* ; -- sed B et] set W ; om. Q M domini IN 7 dei et K

171 memorem

-|- deptraecata est O

172 dominum K W B ; deo P IN

173 consortium B 174 separetur B se oz. Q.M 175 contingeret -- et I7 peperisse] trepperisse B ; perisse OQM* 7 peperisse potius JN saecula

IN

176 armans J4- non R

R B ; pattem K*

feliciori K* 5? ;» feliciorem .$* R*

17? mei] mihi B

TU

partum

V 341

AD FORTVNATVM,

xi

209

mensibus decem boriaui et lac triennio dedi et alui el àn aetatem istam berduxi. Oro, fili, aspicias in caelum et terram et omnibus 180

quae 4n. eis sunt aspectis intellegas quia ex nihilo fecit illa Deus, et hominwm genus ita fit. Nec timeas carnificem istum, sed dignus

fratribus effeclus excipias mortem, ut in. illa miseratione cum 18

v^

19 o

X9

A

fratribus te recipiam. Magna laus matris in exhortatione uirtutis, sed maior in Dei timore et in fidei ueritate, quod nihil sibi aut filio de sex martyrum honore promisit nec fratrum praecem profuturam credidit ad negantis salutem, persuasit potius participem passionis fieri, ut in iudicii die posset cum fratribus inueniri. Post haec liberis suis commoritur et mater : Neque enim aliud iam licebat quam ut quae martyras et pepererat et fecerat in consortio illis gloriae iungeretur et quos ad Deum praemiserat ipsa quoque sequeretur. Ac ne quis uel libelli uel alicuius rei oblata sibi occasione qua fallat amplectatur decipientium malum munus, nec Eliezer tacendus est. Qui cum sibi a ministris regis offerretur facultas, ut accepta carne qua liceret ei uesci ad circumueniendum regem simularet se illa edere quae de sacrificiis adque inlicitis cibis ingerebantur, consentire ad hanc fallaciam noluit dicens nec aetati suae nec nobilitati conuenire id fingere, quo

Codd. : KPN $5VR 2WOD OM TU B

1*8 menses menses B

B

decem] nouem P? B triennium K et? oz;. U*

179 produxi P IN 5 P --inK*PWDB

aspice P IN 180 in eo K

K V ;fecit IN Q? ; &li P O ut J- et P

misetationem

— X mensibus K NN W ; — nouem aetate ista O* ; — istam aetatem R

etinterram W TUB ;om.K P Q? deus 4- sic O

nec — sed oz.K

181 hominem K*

neNPODOMT?

]/7* ; resurtectione M?

ca fiet

182

183 fratribus -- tuis K

PPWODOMB te oz. W* tecipiamus I7 — tecipiam te K matris] martyris P T'* exotatione N ROM 184 in deo P? ; -- uirtute T U timor T U;timorest P — in*ozm.iNV D 185 de sex] dei ex B ptomittit P ne U* frattuum Q* M* 186 credit OQ .M ad negantis] abnegantis P O* O M ; abneganti O? persuasi Q M* 187 in oz. K diem IN R* O* B possit K P IN DU . 188fratribus J- suis T U — inuenite K* U* haec 4- cum I/ suis] solutis W ; ozz. P 189 iam ozz. K V ; — iam aliud .$ 5 licebat] dicebat IN ; decebat K.$ ^ PW p quae ozz. R. ; 4- et

QM mattytes IN? R. D? M? T? B ; -- ian B eto. NW'RDOMTU 190 effecerat .$ 2 — gloria O? — 191 dominum P V . 192quiN $5 uelt om.Q OM . libelis N; belli K OM . oblatae 5 occansione $* T* U ; occansionem .$? ; ozz. P 193 quam I B accipientium P malum ozz. P ; -J- malum .$ 194 eliazar P ; eleazet Q? ; eleazar R. W/ O M? T U 5 ; eleazatus D

offeretut I O* T* U B ei non licetet P .$* » suillam O

195 quam N X liceret ei] liceret et B ; licetet D ;

uesciendi D* de ozz. K W.

196 se ille K&* P$? T U B ; ne ille IN ; suella 197 ingerebatur K* R ; offetebatur D* ; offere-

bantur D? fallaciam] tem P 198 ne! O* aetatis K P .$9* Q* O M* nobilitatis K $** » nobilitate W'* M* ; nobilitates .$? conueniti P* id] hoc 5$? ; hic .9* fingeret $"* quod K B

210

AD FORTVNATVM,

x1

ceteri scandalizarentur et in errorem inducerentur existiman- V 342

200 tes Eliezerum nonaginta annos natum ad alienigenarum morem relicta et prodita Dei lege transisse, nec tanti esse lucrari breuia uitae momenta, ut offenso Deo incurreret aeterna supplicia. Adque ille excruciatus diu et in extremo iam constitutus, cum inter uerbera et tormenta moreretur, ingemescens 205 ait : Domino, qui sanctam habet scientiam, manifestum est quia

cum. possim morle liberari durissimos dolores corporis tolero flagellis uapulans, animo autem propter ipsius metum libenter haec patior. Sincera prorsus fides et uirtus integra ac satis pura non regem Antiochum cogitasse sed Deum iudicem et scisse 210 proficere sibi ad salutem non posse, si hominem derideret ac falleret, quando Deus qui conscientiae nostrae iudex est et solus timendus est nec derideri possit omnino nec falli. Si igitur et nos dicati ac deuoti Deo uiuimus, si supra ipsa iustorum antiqua et sancta uestigia iter facimus, per eadem 21; documenta poenarum, per eadem passionum martyria pergamus, hoc ampliorem gloriam conputantes temporis nostri, quod cum uetera exempla numerentur, exuberante postmodum copia uirtutis ac fidei numerari non possunt martyres christiani testante Apocalypsi et dicente : Post haec widi tur220 bam, multam, quam, dimwmerare memo poterat ex omni gente et Codd. : KPN $ VR 2WOD QM TU B

205/208 II Macc. 6, 5o.

219/224 Apoc. 7, 9.10.

199 scandalizentur K ; scandalizabuntur Q M*

T*U

inducetentur] inaugeretur U

et] etiam I/ ; oz. K

existimantes -- se P

K* ; eliazartum P T* U ; eleazerum K? Q? ; eleazarum R W O D M? B

ginta oz. K*

annorum

K O

ettote

200 cliazerum

natum] aetatis K ; oz. O

nona-

inore* Ae

O* ; mortem Q* M* ; ritum M? 201 derelicta K? ; delicta K* deo .$* nec tanti esse ozz. P lucratum K ; lucra T* U ; lucra et T? ; 4- a Q M* 202 breuia uita et O* ; breuiauit T* momenta] tormenta IN .$ O 5 domino Ww in aeterna P 5 203 illic P ; oz;. D cruciatibus K in oz. D 204

uetba IN 07. B,

205 ait] dixit P

domino]

habet] 5* L/ b O T*

V O T* U, domine cer.

U, habens D* ; habes ce7.

posem R2QMTUB a morte K? P? N O* dutissimo K* doloris K* .$* Q* M* sius] tuum K M? metu O* U ; -- et V 208 puram Q* M* 209 dominum P ; deo IN K

scisse -- non P

210 non posse oz. P

sanctam

206 cum oz. IN

O? O M ; mottem R ; a more 205 propter ozz. O M* ipuirtus -- et OQM ac] et K uindicem T' U ; -- metuisse non ozz. M*

211 dominus

O ; dominum IN et oz. .$ 212 est om. S b ; J- et IN 213 si] sic OQM dicati 4- deo Q M utsi R ; oz. K W* ipsa oz, P .N O 214 facia-

mus AN ; faciemus $* ; -F- et

T U

215 documenta

—

eadem oz. IN

pet

eodem .$* ; per eandem D* ; ad P martyrii passionem P 216 hoc ampliotem oz. P gloriam oz;. U** 217 quo Q M* numeftantut IN O exubetentur $'* 218 possint K T U 219 christiani] christi O T U ; praezz. christi P testificante K apocalipsin O* tutba $* R 220 multa .$* ; multum P enumerare O M ; -- ex his JN nemo] ne U* potest R ex oz. M*

AD FORTVNATVM,

225

22 o

xi-Xi1

2lII

ex omni tribu et populo et lingua stantes im conspectu throni el agni : el erant amicti stolas albas et balmae fuerunt in manibus eorum ei magno clamore dicebant : Salus Deo mostro sedenti swper thronwm et agno. Et respondit unus ex senioribus dicens máhi : Qui amicti sunt stolas albas qui sunt et unde uenerunt ? Et dixi ei : Domine, tu scis. Et ait mihi : Hà sunt qui uenerunt ex magna tribulatione et lauerunt stolas suas et candidas eas fecerunt in sanguine agni. Propter hoc suni in conspectu thront Dei et seruiunt ei in templo eius. Quodsi tantus ostenditur et probatur christianorum martyrum populus, nemo difficile uel arduum putet esse martyrem fieri, quando uideat martyrum populum

non posse numerari.

XII. QVAE SPES ET MERCES MANEAT IVSTOS ET MARTYRAS POST CONFLICTATIONES HVIVS TEMPORIS ET PASSIONES.

VA

Per Solomonem Spiritus sanctus ostendit et praecanit dicens : Eí si coram. hominibus tormenta bassi suni, spes eorum inmortalitate lena. est : et in paucis uexati in multis bene disponeniur, quoniam Deus temptawuit illos et muenit illos dignos se. Tamquam aurum 1n fornace )robaus sllos et. quasi holocaustam hostiam accepit illos, et in tempore erit respectus illorum. Codd. : KPN $5 VR BWOD OM TU B 224/229 Apoc. 7, 13-15. XII, 4/9 Sap. 5, 4-6.

221 conspectum .$ 222 agni et ozz. D stolis albis K P? 7 D Q? T*? ; stola alba 7 fuerant IN M* ; oz. K -- fuerunt palmae (Q .M 223 salus] laus JE esp 98].

domino

throno O* K P ; dicit 5 5

isti qui P R tu oz. 5$

.$"*

nostto

-.- et agno P

et agno et ozz. P

sedentis R

- dixit mihi unus ex seniotibus K

stolis albis K P? P? D* Q? T? et? oz. P

224 supra P

tespondens P $ W' D* b ; om. K

ait] dixit K R

22b hiqui

et] aut T 224

hoc oz. W*

conspectum .$

-F et agni K

et — 229 eius ozz. S ; inzer | ]pon. b

dixit ^P TU;

226 dixit R.M** U*

-» fecerunt eas .$

throni] honotis .$ 5 ; ozz. IN et ozz. W.

228

dei oz. K P ; 229 setruient

N eiozm.K M* TU . templo] conspectu K W B eius] illius P 230 arduum] tatdum D 231 putet] potest U* esse] posse P .N O; etse V ; se T U — mattyrum P ; mattyte R quando] quam qui 5* ; cum .$? XII, 1 et! 4- quae

KP O

metcis K*

mattyres

K D? M? T*? B

2 con-

flictationem P ; conflictationis D tempotes M* et passionis $ O M B* ; om. P 8 sanctus oz. T U — et 4- dicit 5* praecinit P? IN O? D? Q? M? dicit P* 4etom. T U . spes]fpraez.sed V ; -- autem T U — illorum KOOM 5 inmortalitatem $'* etom.$ ROQ*;--siPP in'oz.KN Ap TOf

disponuntur M*

7? se] esse

P D; -- et D

tam autum W^*

in

fornacem R illos ozz. .$ holocaustum T* U* ; holocausta N S5 R W OQ M B ; holocausti D? T? U? 8 hostia R O* Q* ; hostiae Q? ; hosti M* ; oz. M?* B eos B in ozz. K* illorum -- fulgebunt et (oz. W^) tamquam scintillae in arundineto (atundine tuo D) discurrunt (-tent D) W D

V 345

212

AD FORTVNATVM,

xii

Iudicabunt nationes e dominabuntur populis, et regnabit domiro 48 eorum. in berpetuum. Item apud eundem uindicta nostra describitur et persequentium nos adque infestantium paenitentia praedicatur. T'wnc stabunt, inquit, ?ust? 4n magna constantia aduersus eos qui se angustauerunt el. qui. abstulerunt labores eorum. : uidentes turbabuntur timore horribili e mira- V 344 15 buntur in subitatione insperatae salutis dicentes inter se, baeni-

tentiam habentes et ber angustiam. spiritus gementes : Ha sunt quos habuimus aliquando tn visu et in similitudine inproperi. Nos énsensati uitam illorum aestimabamus

insaniam

et finem

illorum sine honore. Quomodo conputati sunt inter filios Dei et 2 o inter sanctos sors illorum est ? Ergo errauimus a uia ueritatis et vustitiae lumen non luxit nobis et sol non est ortus nobis. Lassatt sumus iniquitatis uia el perditionis et ambulauwimus solitudines difficiles, viam autem Domini ignorauimus. Quid nobis brofuit superbia, aut quid diwitiarum tactatio contulit nobis ? transierunt 25 omnia illa tamquam wmbra. Item in psalmo CXV praetium et merces passionis ostenditur. Praetíosa est, inquit, ?n conspectu Domini mors ustorum eius. Item in psalmo CXXV tristitia conflictationis et laetitia retributionis exprimitur. Qué seminant, inquit, 2n lacrimis (n gaudio metent. Ambulantes ambula3 o bant ei plorabant mittentes semina sua : uenientes autem uenient tn exultatione tollentes gremia sua. Et iterum in psalmo CXVIII: Codd. : KPN $5 VR 2DWOD OM TU B

9/10 Sap. 5, 8.

12/25 Sap. 5, 1-9.

9 regnauit $* O* Q* M T* illic N O — apud oz. K* sequentium et .$? 12 inquit KPbWD? quiom.P dubitabuntur

T*

26/2? Ps. 115, 6.

28/31 Ps. 125, 5.6.

U - eorum dominus K 10 apud eundem] 11 adque J4- insequentium nos adque .$* ; 2- inozz. IN ; — iusti inquit R P^ O 13 angustiauerunt i4ilorum KOD T U;--etQM mirabuntur]

U* ; dubitabunt

T?

15 subitationes

R ; subitationem

K

inspiratae K* ^— dicentis 5'* ; dicens K* ; dicent V/ 5 W? O Q M* B ; et dicent M? 16 habentes] agentes M? per] prae P? R D? U? angustia P? D? U?

17 — aliquando habuimus P B

orm. K similitudinem K O T U 18 sperabamus D ^ insaniam — 19 illorum POQM 20eotum ND TU 21 calcati R 22ininiquitatis K* P^ O D* 25 illa] ista .$ 5 ; oz. IN

tisum R O T U ; detisu P?

et

— insensati nos T U aestimabamus] ozz. W' — &nem] fidem M* — 19 eorum estortus est B ; ottus est D lassati] T* U* 233dei 24 iactantia IN D*

26 et merces ozz. P?

ostenditur -- dicens K

est

om.PO*TUB inquit ozz. K b D* B in conspectu domini oz. Q M 23 dei $ R 5 sanctorum DOMTUB eius] est Q M* 28 laetitia retributionis] letitionis IN expromitur P seminat P 29 inquit oz. P O TUB; in lacrimis inquit K gaudio] gloria Q M ^ metunt $* ; metet P ambulantes ambulabant] euntes ibant P Q M B ; — ambulabant ambulantes D 30 plorabant] flebant P OQ M B mittentes] tollentes Q M —— autem oz. P 31 in exultatione oz. P tollentes] portantes P OQM B germina sua O? U? ; manipulos suos P Q M B et oz. PiN.SO iterum] item PNODTU CXVIIII R* ; CXXVIII .$

AD FORTVNATVM,

xii

213

Beati qui ànmaculati sunt in uia, qui ambulant in uia Domini. Beati qui berscrutantur martyria eius, in toto corde inquiruni ewm. ltem Dominus in euangelio, ultor ipse persecutionis V 345 3 A nostrae et munerator, passionis, beati, inquit, qu? persecutionem

passt fuerint ropter justitiam, quia ipsorum est regnum caelorum. Et iterum : Beati eritis, cum odio wos habuerint homines et

4 Oo

4

A

separauerint wos ei expulerint et maledixerint. nomini uestro quasi nequam, jropier filium. hominis. Gaudete in illa die et exultate. Ecce enim merces uestra multa in caelis. Et iterum : Qui berdii animam suam $ropter me hic saluabit illam. Nec solos animaduersos et interfectos diuinae pollicitationis manent praemia, sed etiam si passio fidelibus desit, fides tamen integra adque inuicta perstiterit et contemptis ac relictis suis omnibus Christum se sequi christianus ostenderit, ipse quoque a Christo inter martyras honoratur pollicente ipso et dicente : Nemo est qui relinquat domum aut agrum aut parentes aut fraires aut uxorem aut filios ei non recipiat septies tantum 1n isto tempore, 1n saeculo autem. uenturo witam aeternam, Item in

j o Apocalypsi hoc idem loquitur, e£ «idi, inquit, amimas

occiso-

Yum jropter nomen Iesu et sermonem Dei. Et cum primo in loco posuisset occisos, addidit dicens : E? quicumque (maginem Codd. : KPN .$ VR BWOD QM TU B

32/34 Ps. 118, 1.2.

24.

35/3«* Matth. 5, 1o.

31/40 Luc. 6, 22.235.

41 Luc. 9,

47/49 Luc. 18, 29.30.

32 qui inmaculati sunt] inmaculati P $ T U Bh inuia?]inlegeP NOTUB; in luce .$ 5 33 scrutantut IN P" D T* B ; seruant P martyrias P ; testimonia

BXB

eius 4- et qui T?

K*RB

38 nostet S'*

exquirunt P? B ; exquirant P* et ozz. M**

34 ultor] ultro

temunetatot IN O ; monitot P

beati

inquit] dicit beati K ^ persecutiones $ — 36 fuerunt P* quoniam D T U est oz. .$* caelorum -- et iterum nolite timere eos qui occidunt cotpus animam autem non possunt occidere magis autem metuite eum qui potest et animam et cotpus (cotpus et animam O) occidete in gehennam R O 37 iterum] item IN ; 4- dicit K

-- uos odio D

39 ut nequam V7 Q M ; oz. P?

40 mercis W'* M* in caelis] praezz. est PNVOB saluabit] inueniet OQ M

K RD T U ; 4- est .$ 41 perdiderit eam P ; 4- et iterum K 42 solus

K M* ; solum M?

et] aut O

animaduersus K*

manent] habere P

43

sed etiam ozz. IN B si — tamen] ipsa passio si desit fidelibus si fides P fidelibus oz. U — 44 — atque integra K* praestiterit T* U suis ozz. W B 45 se sequi] esse qui T* ; sequi(Q M U — 46a — mattyras] inter martyras christi n matrtytes K D? M? - ipso pollicente.Q M — 4 est -- inquit Q M B relinquet T* U; derelinquat W^ agtos K aut fratres oz. S ^48 uxotes K* D filios 4- propter regnum dei K N. PO BP recipiet D T U 50 in apocalipsin O* ; apocalipsis P R D QMB hoc idem] ipsus P* ; oz. P? inquit ]- sub ata dei P

51 nomen

-.- dei et testimonium

christi T U — et sermonem dei oz. V — etom. P 52 opposuisset P occisorum l/ . addit D

I7

iesu]

c primo in loco cum P

214

5

A

AD FORTVNATVM,

xrr-xii1

bestiae non. adorauerunt nec acceperunt inscriptionem in fronte aut in manu sua. Quos uniuersos a se in eodem loco simul uisos coniungit ac dicit : E£ wixerunt et regnauerunt cum. Christo. Viuere omnes dicit et regnare cum Christo, non tantum qui occisi fuerint, sed quique in fidei suae firmitate et Dei timore perstantes imaginem bestiae non adorauerint neque ad funesta eius et sacrilega edicta consenserint. XIII. PLvs NOS ACCIPERE IN PASSIONIS MERCEDE HIC SVSTINEMVS IN IPSA PASSIONE.

VA

IO

QVAM

QVOD

Probat beatus apostolus Paulus qui dignatione diuina usque in tertium caelum adque in paradisum raptus audisse se inenarrabilia testatur, qui oculata fide Iesum Dominum uidisse se gloriatur, qui id quod et didicit et uidit maioris conscientiae ueritate profitetur. Non sunt, inquit, condignae passiones huius temporis ad superuenturam claritatem quae reuelabitur 4n nobis. Quis ergo non omnibus uiribus elaboret ad claritatem tantam peruenire, ut amicus Dei fiat, ut cum Christo statim gaudeat,

ut post tormenta et supplicia terrena praemia diuina percipiat ? Si militibus saecularibus gloriosum est ut hoste deuicto redeant in patriam triumphantes, quanto potior et maior est Codd. : KP.N 5 VR 1WOD OM TU B

50/55 Apoc. 20, 4. XIII, 3/5 II Cor. 12, 2.

7/8 Rom. 8, 18.

53 adorauetint .$'* -- non adorauerunt imaginem bestiae R acceperunt -- notam et l/ inscriptione $* ; scriptionem IN fronte 4- sua .Q M 54 aut] et O M simuloz. K T U — uisus K 55 coniungat R ; coniungi P ac dicit] dicit P ; adicit D* ; addidit K* ; accidit R uixetint IN — 56 omnis $'*

57 fuerunt S5* M*

quicumque T U — inoz.K

sed .- et P V^ B

fide.$* M* T*

quisque P* ; quaeque K ;

58 prestantes

runt K P R D T? ; adorauerant T* 59 et] ac K dicta og. P consenserunt P R D T? ; consenserit $* T'*

K

K — adotraue-

NRDQMT*U?;

XIII, 1 mercedem K* P N $* Q M* T U* quod] cum K 2 ipsam passionem Q M* 3 paulus oz. B 4seoz.R QM inertabilia R ; enarrabilia $* Q* M* ; -- uetba O Dquial/ . occutaP WWOQM T*U . fidem M* ; fidei K* iesum ozz. R dominum] christum 5 5 -— dominum iesum K 6 se oz. K* P OQ M ; — se uidisse K? gloriantur M* qui id quod] qui quod N D M? ; quid quod $* M* T* U* ; quicquid K P et! ozz. D B dicit IN $** IRGIECD

maioti

P ; maiores

K*

condigna M* ; condigne K .$* 5? 5 ; clatitudine $* ; gloriam K non J4- in O

uitibus] modis .$ 5

consulentiae

D*

passionis K* P* $* U quae — nobis oz. D

* uetitatem

T*

U

$8 claritudinem 9 ergo] enim P

elaborent R* ; elaboribus K ; -- et O*

claritatem 4- dei .$ tantum D* ; tante R* 10 deo OQM :5) : 12 est] et R uicto NN. 13in patria .$* ; -- quoque Q M on.

-- fiat dei potior et

V 346

AD FORTVNATVM, 15

20

215

gloria uicto diabolo ad paradisum triumphantem redire et unde Adam peccator eiectus est illuc prostrato eo qui ante deceperat tropea uictricia reportare, offerre Domino acceptissimum munus incorruptam fidem, uirtutem mentis incolumen, laudem deuotionis inlustrem, comitari eum cum uenire coeperit uindictam de inimicis recepturus, lateri eius adsistere cum sederit iudicaturus, coheredem Christi fieri, angelis adaequari, cum patriarchis, cum apostolis, cum prophetis caelestis regni possessione laetari. Has cogitationes quae persecutio potest uincere,

25

xri

quae

possunt

tormenta

superare ? Durat

fortis et

stabilis religiosis meditationibus fundata mens et aduersus omnes diaboli terrores et minas mundi animus inmobilis per- V 347 stat quem futurorum fides certa et solida corroborat. Cluduntur in persecutionibus terrae, sed patet caelum : minatur antichristus, sed Christus tuetur : mors infertur, sed inmortalitas

30

sequitur : occiso mundus eripitur, sed restituto paradisus exhibetur : uita temporalis extinguitur, sed aeterna reparatur. Quanta est dignitas et quanta securitas exire hinc laetum, exire inter praessuras et angustias gloriosum, cludere in momento oculos, quibus homines uidebantur et mundus, et aperire eosdem

35

statim,

ut Deus

uideatur

et Christus.

Tam

feliciter

migrandi quanta uelocitas. Terris repente subtraheris, ut in regnis caelestibus reponaris. Haec oportet mente et cogitatione conplecti, haec die ac nocte meditari. Si talem persecutio inuenerit Dei militem, uinci non poterit uirtus ad proelium

Codd. : KPN $5 VR 2W/OD OM TU B

14 deuicto P

triumphante $* ; triumphantes

P. $? P O DOMTUB

redire]

uenite B et] ut K 185 — peccatot adam Q .M c- est eiectus R illut $* ; -- etiam Q M 16 tropheam M? uictriciam M? ; uictria M* ; uicttice D* ; uictoria K adferre P* ; oz;. P? deo N R V? M? ; deum M* 17

incottuptafide K U — uirtute K.$* U — 18laude K eum] deo P ; -- et OM 19 uindicta IN Q M* teceptutos M? 20 coaequati 5 5 21 caelesti K Q* M* 22 possessionis .$'* cogitationes] donationes D 23 possent M* 24 meditationis $* ; imitationibus K -- mens teligiosis meditationibus fundata D et] est K 25 inmobiles D* prestat K* ; stat T U 26 certa] grata K cloduntut P ; clauduntur P? IN W/ O D? M? T? U? ; -- oculi P

ip

minantut M* ; mots infertut ozz. testituitur ]/ B ; teptaesentatur 5 5 ritas ozz. D exite monumento

O

25 tetrae oz.

minuatur B antichtistus] christus I/* 28 sed] et IW T'* 29 occisus T U mundo R* TU erigitur W 30 uitae D aeternam R ; aeternitas $ 5 praeparatut - tepatatur aeterna ]D/ ^ 31 quanta -- est K secuhinc laetum oz... T* U 82 claudere O D? O M T? U? 383 mundos

D

et? oz. P S b

34 tum D? ; oz.

T*

tam — 35 uelocitas] tanto felicius migrans quanto uelocius W/? — 38 quanta] quando ut]et P — in om.D 86 regni D* ; regnibus K* preponaris IN -- cogitatione et mente D S$7ac]et K TU talem] tamen .$'* persecutio — dei] inuenerit persecutionis dies christi P 38 uincere P T* uirtutem P

216

AD FORTVNATVM,

xii

prompta. Vel si arcessitio ante praeuenerit, sine praemio non 4o erit fides quae erat ad martyrium praeparata : sine damno temporis merces iudice Deo redditur : in persecutione militia, in pace conscientia coronatur. CAECILI CYPRIANI AD FORTVNATVM

EXPLICIT.

Codd. : KP.N $5 VR PWOD QM TU B

39 promtam P uel] nam P adcersitio T* U ; accersitio K NDOMB; arcetsitio 7 sine — 40 etit oz. P 40 erit] praeterit 7 erat] erit R. ; fuerat O 7 ad martyrium erat P ptaepatatae $"* ; praeparatas R* ; promta ta P damnis K* ; damna .$ 41 metcis Q* M* — deo iudice K $ D 5 in ozz. K* persecutio D* malitia [* 42 coronatur J- amen l7 R 43 caecili cyptiani o».

K P .N W T U

ad fortunatum ozz. K P ; -- de exhotta-

tione (hortatione P) martyrii (martyrum B) K P b»W B mart. K

7 explicit de exhotrt.

SANCTI

CYPRIANI

DE LAPSIS

EDIDIT M. BÉVENOT

INTRODUCTION

Cyprian himself, exceptionally, refers to this 'libellus' and to that on the unity of the Church in one of his letters written shortly after he had spoken them (Ef. 54. 4). The De Lapsis

was his first address to his people on returning from his selfimposed absence during the persecution of Decius. He had several problems to deal with : the number of apostasies caused by the fierceness of the persecution, the insubordination of some of his presbyters who with the deacon Felicissimus were organizing a schism against his authority, and the ambiguous position of the *martyrs' who, because they had suffered death or at least torture, were often considered as qualified to grant to the fallen dispensation from penance and readmission to communion. Cyprian and his fellow bishops, in agreement with the clergy of Rome, had decided that such reconciliation was not to be granted until the persecution was over and the bishops could meet to frame a common policy ; for the time being the only exception made was for those penitents who should fall fatally sick. Later, the bishops met in councils at Carthage and in Rome, and measures of mercy as well as justice were adopted which Cyprian carried out with tact and anxious conscientiousness (cf. Ef$. 55. 17 ; 59. 15-17). The treatise mentions no names, but Cyprian's congregation will have recognized to whom its various allusions applied. The key to them can often be found in the letters which he had Bibliogr. written during the previous months (cf. Bévenot, Bibliog.), 425 thus throwing more light on his understanding of the peni439 tential system of the time (cf. also K. Rahner and B. Posch457 mann, ibid.), as well as on his esteem for those who had faced death for the faith, and generally on his sense of responsibility towards his flock. If one can trace these characteristics throughout his other treatises and letters, the De Lajsis contributes to them something irreplaceable. It has been Cyprian's strange fortune to be constantly quoted by adversaries of the Catholic Church and in response to be defended by other quotations from his works or by reference to his own conduct. Thus already Pacian rebuts an attack by a Novatianist who quoted from a passage of the De Lajsis chapter 19. Against the Donatists Augustine repeatedly makes use of the latter half of chapter 6, where Cyprian excoriated those bishops whose conduct had left their flocks unprepared for the persecution. From the same chapter he quotes at least twice Cyprian's rebuke to his faithful for matrimonial relations with pagans ; and to remind parents of their responsibility towards their infant children, he quotes chapters 9 and 25 in his letter 98. Caesarius of Arles and the contemporary council there (A.D. 553) both quote

INTRODUCTION

219

chapter 14 in which Cyprian compared the necessary severity of a bishop to a surgeon's beneficent cruelty. And the monk who, about A.D. 700 compiled the scriptural and patristic dicta in the long popular Liber Scintillarum, included four passages from this work. To all these references (which are given at the foot of the page throughout this edition) can be added two more from the sixth century : Fulgentius of Ruspe who, in his second letter to the Arian king Trasamund (ch. r7. I), quotes the last lines of chapter 27 as proving the divinity of Christ, inasmuch as He reads the secrets of our conscience

and will be their judge (C.C. XCI, p. 142) ; and Primasius of Hadrumetum who, in his commentary on Apoc. r1, 3, shows from De Lafpsis chapter 3 that there can be a silent witnessing to the faith as well as that of public martyrdom (P.L. 68, 866). Any such list must necessarily be incomplete even for the early period. Later quotations would be unlikely to throw light on Cyprian's text and meaning, which is all that this introduction can pretend to.

THE MANUSCRIPTS The eleven manuscripts on which the text of the De Lapsis is based were selected in accordance with the findings of Te Tvwaditiom of Manuscripts by the present editor. Use has also been made of the readings of the very old manuscript of Verona, now lost (V), which were

collected by Latino Latini, the noted patristic scholar of the sixteenth century. The critical apparatus only contains such variant readings as seemed important or of peculiar interest, e.g. many readings of S are given which show how wrong even the oldest of our complete manuscripts can be, though Hartel preferred it, wherever possible, for his edition in C.S.E.L. The notation a/. stands for one or more manuscripts not listed here, but worthy of consideration for some particular variant. Vg stands for a Vulgate reading, such as not infrequently, in the course of many transcriptions, came to replace the Old Latin of Cyprian's original. Paris, Bibl. Nationale, Lat. 10592, c. A.D. 500. Munich, Lat. 4597, early ninth century. Vatican, Reg. Lat. 116, early ninth century.

Paris, Bibl. Nationale, Lat. 16474, early ninth century. Angers, Bibl. Municip. 148, early ninth century. Vatican, Reg. Lat. 118, about mid ninth century. Oxford, Bodl. Lib., Laud Misc. 451, ninth century. Vatican, Lat. 202, eleventh century.

Leyden, Univ., Voss Lat. oct. 7, eleventh century. Admont, 587, early twelfth century.

UHSMuyO "S London, Brit.

Mus., Royal 6 B XV, twelfth century.

The variants of /, D and / are sufficiently covered by those of the rest of the manuscripts and have been omitted, save possibly under the blanket sign a/.

227

INCIPIT DE LAPSIS 1. Pax ecce, dilectissimi fratres, ecclesiae reddita est et quod V 237

difficile nuper incredulis ac perfidis inpossibile uidebatur, ope adque ultione diuina securitas nostra reparata est. In laetiA

tiam mentes redeunt et, tempestate pressurae ac nube discus-

sa, tranquillitas ac serenitas refulserunt. Dandae laudes Deo et beneficia eius ac munera cum gratiarum actione celebranda — quamuis agere gratias nostra uox nec in persecutione cessauerit ; neque enim tantum inimico licere potest ut non, qui 10 Deum corde toto et anima et uirtute diligimus, benedictiones eius et laudes semper et ubique cum gloria praedicemus. Exoptatus uotis omnium dies uenit et post longae noctis horribilem taetramque caliginem Domini luce radiatus mundus eluxit. I

A

2o

2. Confessores praeconio boni nominis claros et uirtutis ac fidei laudibus gloriosos laetis conspectibus intuemur ; sanctis osculis adhaerentes desideratos diu inexplebili cupiditate conplectimur. Adest militum Christi cohors candida, qui persecutionis urgentis ferociam turbulentam stabili congressione fregerunt, parati ad patientiam carceris, armati ad toleran-

tiam mortis. Repugnastis fortiter saeculo, spectaculum gloriosum praebuistis Deo, secuturis fratribus fuistis exemplo. Religiosa uox Christum locuta est, in quem se semel credidisse V 258 confessa est ; inlustres manus quae non nisi diuinis operibus 2 adsueuerant sacrificiis sacrilegis restiterunt ; sanctificata ora caelestibus cibis post corpus et sanguinem Domini profana contagia et idolorum reliquias respuerunt ; ab impio sceleratoque uelamine, quo illic uelabantur sacrificantium capita captiua, caput uestrum liberum mansit ; frons cum signo Dei pura 3o diaboli coronam ferre non potuit, coronae se Domini reseruauit. Quam uos laeto sinu excipit mater ecclesia de proelio reuertentes. Quam beata, quam gaudens portas suas aperit, ut adunatis agminibus intretis de hoste prostrato tropaea referentes. Cum triumphantibus uiris et feminae ueniunt 35 quae cum saeculo sexum quoque uicerunt. Veniunt et geminata militiae suae gloria uirgines et pueri annos suos uirtutibus VA

9/11 DEFENS. liber scintill. LXXVIII, 47 (C.C. CXVII, p. 226). - 31/32 DEFENS. liber scintill. LXXX, 25 (C.C. CXVII, p. 230). 9 licere inimico a e 5 10 Deum] Dominum » Y T! ; Deo R 12 uotis] uobis R omnibus 5 R diebus R 17 oculis e R. T diuine explebili Y T ; diuina et inexplebili 5 18 cors .$ ; chors Y a ; choots 25 sactificiis] add.acp T ^ 31laetosSa R T ^ nuncsinuz ; in sinu 5 ; in sinum T R (add. suum R)

222

40

45

DE LAPSIS, 2-4

transeuntes. Nec non et cetera stantium multitudo uestram gloriam sequitur, proximis et paene coniunctis laudis insignibus uestigia uestra comitatur. Eadem et in illis sinceritas cordis, eadem fidei tenacis integritas. Inconcussis praeceptorum caelestium radicibus nixos et euangelicis traditionibus roboratos non praescripta exsilia, non destinata tormenta, non rei familiaris et corporis supplicia terruerunt. Explorandae fidei praefiniebantur dies : sed qui saeculo renuntiasse se meminit nullum saeculi diem nouit, nec tempora terrena iam conputat qui aeternitatem de Deo sperat. 3. Nemo, fratres, nemo hanc gloriam mutilet, nemo incor-

ruptam stantium firmitatem maligna obtrectatione debilitet. Cum dies negantibus praestitutus excessit, quisque pro50

25

6o

fessus intra diem non est, christianum se esse confessus est.

Primus est uictoriae titulus gentilium manibus adprehensum Dominum confiteri; secundus ad gloriam gradus est cauta secessione subtractum Domino reseruari. Illa publica, haec priuata confessio est ; ille iudicem saeculi uincit, hic contentus Deo suo iudice conscientiam puram cordis integritate custodit; illic fortitudo promptior, hic sollicitudo securior. Ille adpropinquante hora sua iam maturus inuentus est; hic fortasse dilatus est qui patrimonio derelicto idcirco secessit quia non erat negaturus : confiteretur utique, si fuisset et ipse detentus. 4. Has martyrum caelestes coronas, has confessorum glorias spiritales, has stantium fratrum maximas eximiasque uirtutes maestitia una contristat : quod auulsam nostrorum uiscerum partem uiolentus inimicus populationis suae strage deiecit. Quid hoc loco faciam,

709

dilectissimi

Doleo, fratres, doleo uobiscum, 75

fratres,

fluctuans

uario

mentis aestu quid aut quomodo dicam ? Lacrimis magis quam uerbis opus est ad exprimendum dolorem quo corporis nostri plaga deflenda est, quo populi aliquando numerosi multiplex lamentanda iactura est. Quis enim sic durus ac ferreus, quis sic fraternae caritatis oblitus qui, inter suorum multiformes ruinas et lugubres ac multo squalore deformes reliquias constitutus, siccos oculos tenere praeualeat, nec erumpente statim fletu prius gemitus suos lacrimis quam uoce depromat ? nec

mihi

ad leniendos

do-

lores meos integritas propria et sanitas priuata blanditur, quando plus pastor in gregis sui uulnere uulneretur. Cum singulis pectus meum copulo, maeroris et funeris pondera

44 praefiniebatur a al add. iam .$ simi

se] oz. Y T — 4*fratres] add. dilectissimi p V/ —— 83 subDeo Y 5 B8 secessetit .$ 74 fratres] add. dilectis-

V 239

DE LAPSIS, 4-6

223

luctuosa participo. Cum plangentibus plango, cum deflentibus defleo, cum iacentibus iacere me credo. Iaculis illis grassantis

8o inimici mea simul membra percussa sunt, saeuientes gladii per mea uiscera transierunt. Inmunis et liber a persecutionis incursu fuisse non potest animus, in prostratis fratribus et me prostrauit adfectus. 5. Habenda

tamen

V 240

est, fratres dilectissimi, ratio ueritatis,

8; nec sic mentem debet et sensum persecutionis infestae tenebrosa caligo caecasse, ut nihil remanserit lucis et luminis, unde diuina praecepta perspici possint. Si cladis causa cognoscitur, et medella uulneris inuenitur. Dominus probari familiam suam uoluit ; et quia traditam nobis diuinitus disci9o plinam pax longa corruperat, iacentem fidem et paene dixerim dormientem censura caelestis erexit ;cumque nos peccatis nostris amplius mereremur, clementissimus Dominus sic cuncta moderatus est ut hoc omne quod gestum est exploratio potius quam persecutio uideretur. 9;

6, Studebant augendo patrimonio singuli et, obliti quid credentes aut sub apostolis ante fecissent aut semper facere deberent, insatiabili cupiditatis ardore ampliandis facultatibus incubabant. Non in sacerdotiis religio deuota, non in ministeriis fides integra, non in operibus misericordia, non in moribus

1oo disciplina. Corrupta barba in uiris, in feminis forma fucata : adulterati post Dei manus oculi, capilli mendacio colorati; ad decipienda corda simplicium callidae fraudes, circumueniendis fratribus subdolae uoluntates. Iungere cum infidelibus uinculum matrimonii, prostituere gentilibus membra 105 Christi. Non iurare tantum temere sed adhuc etiam peierare ; praepositos superbo tumore contemnere, uenenato sibi ore maledicere, odiis pertinacibus inuicem dissidere. Episcopi plurimi, quos et hortamento esse oportet ceteris et exemplo, diuina procuratione contempta procuratoresrerum saecularium 110 fieri ; derelicta cathedra, plebe deserta, per alienas prouincias V 24:

935 cf. Act.2, 44Sq.; 4, 32 sqq. — 100cf.Leu.19,27b. II Cor. 6, 14 sq. 105 cf. Matth. 5, 34.

| 104cf.I Cor. 6, 15 ;

104 cf. AVG. de fide et oper. 19, 55 ; de adult. coniug. 25, 31.

106 cf. AVG.

c. Ctescon. III, 56, 40 ; et alibi pluries.

$80 simul] oz. .$ ; simul mea membra R ; mea membra simul z/. 96 apostolis ante] apostolica mente a 98 sacerdotibus « R .$ T V ministris a. 103 infidelibus] gentibus 2 106 super uotum ote 5 108 hortamento] ornamento al. et Aug. 109 regum Y 5 T

224

DE LAPSIS, 6-7

oberrantes negotiationis quaestuosae nundinas aucupari; esurientibus in ecclesia fratribus, habere argentum largiter uelle, fundos insidiosis fraudibus rapere, usuris multiplicantibus faenus augere. Quid non perpeti tales pro peccatis eius11; modi mereremur,

cum

iam pridem praemonuerit

ac dixerit

censura diuina : 's? dereliquerint legem meam et in dudiciis meis non ambulauerint, si (ustificationes meas jrofanauerint ei praecepta mea mon obseruauerint, uisitabo in uirga facinora eorum et in flagellis delicta eorum ? 120

4, Praenuntiata sunt ista nobis et ante praedicta. Sed nos, datae legis et obseruationis inmemores, id egimus per nostra peccata ut, dum Domini mandata contemnimus, ad correptionem delicti et probationem fidei remediis seuerioribus ueniremus. Nec saltim sero conuersi ad Domini timorem sumus, ut

12; hanc correptionem nostram probationemque diuinam patienter et fortiter subiremus. Ad prima statim uerba minantis inimici maximus fratrum numerus fidem suam prodidit, nec prostratus est persecutionis inpetu, sed uoluntario lapsu se ipse prostrauit. Quid oro inauditum, quid nouum uenerat ut, 13o uelut incognitis adque inopinatis rebus exortis Christi sacramentum temeritate praecipiti solueretur ? Nonne haec et prophetae ante et apostoli postmodum nuntiauerunt ? Nonne iustorum pressuras et gentilium semper iniurias pleni sancto Spiritu praedicauerunt ? Nonne fidem nostram semper armans 15; et Dei seruos caelesti uoce corroborans dicit scriptura diuina : "Dominum Dewm twwm adorabis et illà soli seruies' ? Nonne iram diuinae indignationis ostendens et poenae metum praemonens denuo dicit : 'Adorauerunt eos quos fecerunt digiti eorum, ei curuatus est homo et humaliatus est uir, e non laxabo

140 ?]/lis' ? Et iterum Deus loquitur dicens : Sacrificans diis eradicabitur misi Domino soli. In euangelio quoque postmodum Dominus, in uerbis doctor et consummator in factis, docens

quid fieret et faciens quodcumque docuisset, quicquid nunc geritur et geretur nonne ante praemonuit ? Nonne et neganti-

116/119 Ps. 88, 31-35. 138/140 Is. 2, 8 sq.

(Luc. 12, 8 sq.).

136 Deut. 6, 153 (cf. Matth. 140/141 Ex. 22, 19 (20).

4, 10; Luc. 4, 8).

144/146 cf. Matth. 1o, 32 sq.

114 cf. AVG. ep. CVIII, ro.

113 uelle] uel a 117 iustitias a e Vg 122/123 correctionem Y 123 prouocationem .$ 124 uel seto 5 125 cottectionem Y — 131 praecipicii a ; praecipitem .$ ; praecepti e 136ili]ipsi ^ V/ — 137/138 praeponens 5 140 Dominus

Y W

140/141 radicabitur .$

V 242

DE LAPSIS, 7-8

225

145 bus aeterna supplicia et salutaria confitentibus praemia ante

constituit ?

8, Exciderunt quibusdam pro nefas omnia et de memoria recesserunt. Non expectauerunt saltim ut ascenderent adprehensi, ut interrogati negarent. Ante aciem multi uicti, sine

15o congressione prostrati, nec hoc sibi reliquerunt ut sacrificare idolis uiderentur inuiti : ultro ad forum currere, ad mortem sponte properare, quasi hoc olim cuperent, quasi amplecterentur occasionem datam quam libenter optassent. Quot illic a magistratibus uespera urgente dilati sunt, quot ne eorum 15; differretur interitus et rogauerunt. Quam uim potest talis obtendere qua crimen suum purget, cum uim magis ipse fecerit ut periret ? Nonne quando ad Capitolium sponte uentum est, quando ultro ad obsequium diri facinoris accessum est, labauit gressus, caligauit aspectus, tremuerunt 160 uiscera, brachia conciderunt ? Non sensus obstipuit, lingua

haesit, sermo defecit ? Stare illic potuit Dei seruus et loqui et renuntiare Christo, qui iam diabolo renuntiauerat et saeculo ? Non

ara illa, quo moriturus

accessit, rogus illi fuit ? V 243

Non diaboli altare, quod faetore taetro fumare ac redolere 165 conspexerat, uelut funus et bustum uitae suae horrere ac fugere debebat ? Quid hostiam tecum, miser, quid uictimam supplicaturus inponis ? Ipse ad aras hostia, uictima ipse uenisti ; inmolasti illic salutem tuam, spem tuam, fidem tuam

funestis illic ignibus concremasti. 170

9, Ac multis proprius interitus satis non fuit : hortamentis mutuis in exitium populus inpulsus est, mors inuicem letali poculo propinata est. Ac ne quid deesset ad criminis cumulum, infantes quoque, parentum manibus inpositi uel adtracti, amiserunt paruuli quod in primo statim natiuitatis

17; exordio fuerant consecuti. Nonne illi, cum iudicii dies uenerit,

dicent: *Nos nihil fecimus, nec derelicto cibo et poculo Domini ad profana contagia sponte properauimus: perdidit nos aliena perfidia, parentes sensimus parricidas : illi nobis ecclesiam matrem, illi patrem Deum negauerunt ut, dum parui et in18o prouidi et tanti facinoris ignari per alios ad consortium criminum iungimur, aliena fraude caperemur' ?

172 cf. AVG. ep. XCVIII, 4. — 176 cf. AVG. ep. XCVIII, 5.

148 156 160 167

saltem 5 2e $ V . 154 urguente R T! V . 1353 potest talis] potestatis ostendere R T quaectimene purgetur a 159 labit a ; labuit R. brachia] membra $ ^ obstupuit 5 e . 163 nonne T accessetat inportas .9 171 exitium] exitum $1 ; agg. suum V . 1973 parentium Y sensibus R 180/181 criminis V/ — 181 aliena morte moreremur 5 T

T T .$ T

226

DE LAPSIS, ro-rr

10. Nec est pro dolor iusta aliqua et grauis causa quae tantum facinus excuset : relinquenda erat patria et patrimonii

facienda iactura. Cui enim non nascenti adque morienti relin18; quenda quandoque patria et patrimonii sui facienda iactura est ? Christus non relinquatur, salutis ac sedis aeternae iactura timeatur. Clamat ecce per prophetam Spiritus sanctus : Discedite, discedite, exite inde et ámmundum nolite tangere. Exite NV. 244 de medio eius, sebaramini qui fertis uasa Domini. Et qui uasa 190 sunt Domini ac templum Dei, ne inmundum tangere et feralibus cibis Dono uiolarique cogantur, nonexeunt de medio nec recedunt ? Alibi quoque uox auditur e caelo praemonens quid Dei seruos facere conueniat, et dicens : 'Ex£ de ea, fopulus meus, ne particeps sis delictorum eius et me persiringaris plagis 195 eius." Qui exit et cedit, delicti particeps non fit ;plagis uero et ipse perstringitur qui socius criminis inuenitur. Et ideo Dominus in persecutione secedere et fugere mandauit adque ut id fieret et docuit et fecit. Nam cum corona de Dei dignatione descendat, nec possit accipi nisi fuerit hora sumendi, 200 quisque in Christo manens interim cedit, non fidem denegat sed tempus expectat ; qui autem cum non secederet cecidit, negaturus remansit. 11. Dissimulanda,

íratres,

ueritas

non

est

nec

uulneris

nostri materia et causa reticenda. Decepit multos patrimonii 205 Sui amor caecus ; nec ad recedendum parati aut expediti esse potuerunt quos facultates suae uelut conpedes ligauerunt. Ila fuerunt remanentibus uincula, illae catenae quibus et uirtus retardata est et fides pressa et mens uincta et anima praeclusa, ut serpenti, terram secundum Dei sententiam 210 deuoranti, praeda et cibus fierent qui terrestribus inhaererent. Et idcirco Dominus bonorum magister et praemonens in futurum: 'S7 wis, inquit, perjectus esse, wende ommia. tua. et da

pauperibus et habebis thesaurum in caelis:et ueni, sequere me.

Si hoc diuites facerent, per diuitias non perirent ;; thesaurum 215 in caelo reponentes hostem nunc et expugnatorem domesticum non haberent ; esset in caelo cor et animus et sensus, si the-

saurus esset in caelo, nec uinci a saeculo posset qui unde uinceretur in saeculo non haberet. Sequeretur Dominum solutus 188/189 Is. 52, 11. 193/195 Apoc. 18, 4. 197/198 cf. Matth. 10, 23; 4, 12 ; ILOST T5 209/210 cf. Gen. 3, 14. 212/213 Matth. 19, 21 (Marc. ro, 21; Luc. 18, 22). 214/215 cf. Matth. 6, 20 sq. 218/221 cf. Matth. 4, 18 sqq. ;

19, 27 ;Act. 2, 44 SQ. ; 4, 32 Sqq. 193 198 212 rum

conueniat] oporteret .$ 194 dilectorum .$ 195 dilecti participes .$ uti defleret R 201 qui autem ... 202 remansit] ozz. e 208 uictag e R .$ esse] adZ. uade et V Vg 214 diuitias suas R ; suas diuitias T thensauT 216/217 thensautus .$ 217 a] oz. e 5

N 245

DE LAPSIS; 1r-r3 220

227

et liber, ut apostoli et sub apostolis multi et nonnulli saepe fecerunt qui, et rebus suis et parentibus derelictis, indiuiduis Christi nexibus adhaeserunt.

12. Sequi autem Christum quomodo possunt qui patrimonii uinculo detinentur ? Aut quomodo caelum petunt et ad sublimia et alta conscendunt qui terrenis cupiditatibus de22 grauantur ? Possidere se credunt qui potius possidentur, census sui serui, nec ad pecuniam domini sed magis pecuniae mancipati. Hoc tempus, hos homines apostolus denotat dicens : Qui autem uolunt diuites fieri (mcidunt in temptationem ei muscipula et desideria multa et nocentia quae mergunt homa230 nem vn perditionem et in inleritum. Radix enim omnium maloTwm est cupiditas quam quidam adpetentes naufragauerunt a. fide ei inseruerunt se doloribus multis. Dominus autem quibus nos praemiis ad contemptum rei familiaris inuitat : parua haec et exigua huius temporis damna quibus mercedibus pensat. 255 "Nemo est, inquit, qui relinquat domum aut agrum aut parentes aui fratres aut. uxorem, aut filios propter vegnum Des et non recipiat septies tantum 1n isto tempore, in saeculo autem wenturo wiiam aeternam.' Quibus cognitis et de Domini pollicentis ueritate conpertis non tantum timenda non est eiusmodi 24 o sed et optanda iactura, ipso denuo Domino praedicante et monente : 'Beati eritis cum persecuti uos fuerint et sebarauerint wos ei expulerint, e$ maledixerint nomini uestro ut. nequam jropier Filiun hominis. Gaudete in. dlla die et exultate : ecce enim merces uestra multa n caelis." vA

245

250

255

13. 'Sed tormenta postmodum uenerant et cruciatus graues reluctantibus inminebant.' Queri de tormentis potest qui per tormenta superatus est, excusationem doloris obtendere qui uictus est in dolore. Potest rogare talis et dicere : 'Certare quidem fortiter uolui et sacramenti mei memor deuotionis ac fidei arma suscepi, sed me in congressione pugnantem cruciamenta uaria et supplicia longa uicerunt. Stetit mens stabilis et fides fortis, et cum torquentibus poenis inmobilis diu anima luctata est. Sed cum durissimi iudicis recrudescente saeuitia iam fatigatum nunc flagella adhuc scinderent, nunc contunderent fustes, nunc eculeus extenderet nunc ungula effoderet,

nunc

228/232 I 'Tim. 6, 9.10.

221 Christo 5 al. Vg 231 Dei .$ 240 add. est T

flamma

torreret,

caro

235/238 Luc. 18, 29 sq.

me

in conluctatione

241/244 Luc. 6, 22 sq.

e 229 muscipulam 5 T V ; muscipulas Y e ; laqueum diaboli nauftagauetunt] ettauerunt Y e R. .5 T Vg 238 Domino Y ; iactura] ad. est Y R .$ T V 244. multa] aZ. est e R. caelis] 244 ostendere T

V 246

228

DE LAPSIS, 13-15

deseruit, infirmitas uiscerum cessit, nec animus sed corpus in dolore defecit.' Potest cito proficere ad ueniam causa talis,

potest eiusmodi excusatio esse miserabilis. Sic hic Casto et 260 Aemilio aliquando Dominus ignouit : sic in prima congressione deuictos uictores in secundo proelio reddidit, ut fortiores ignibus fierent qui ignibus ante cessissent, et unde superati essent inde superarent. Deprecabantur illi non lacrimarum miseratione

sed

uulnerum,

nec

sola

lamentabili

uoce

sed V 247

265 laceratione corporis et dolore : manabat pro fletibus sanguis et pro lacrimis cruor semiustilatis uisceribus defluebat. 14. Nunc uero quae uulnera ostendere uicti possunt, quas plagas hiantium uiscerum, quae tormenta membrorum, ubi non fides congressa cecidit, sed congressionem perfidia prae27o uenit ? Nec excusat oppressum necessitas criminis, ubi crimen est uoluntatis.

Nec hoc eo dico ut fratrum

causas

onerem,

sed ut magis fratres ad precem satisfactionis instigem. Nam cum scriptum sit : Qu «os felices dicunt, in errorem uos mittunt el. semitam bedum uestrorum turbant, qui peccantem 27; blandimentis adulantibus palpat peccandi fomitem subministrat, nec conprimit delicta ille sed nutrit ; at qui consiliis

fortioribus redarguit simul adque instruit, fratrem promouet ad salutem. *Quos diligo, inquit Dominus, redarguo et castigo. Sic oportet et Domini sacerdotem non obsequiis decipientibus 28 o fallere sed remediis salutaribus prouidere. Inperitus est medicus qui tumentes uulnerum sinus manu parcente contrectat et in altis recessibus uiscerum uirus inclusum dum seruat exaggerat. Aperiendum uulnus est et secandum et putraminibus amputatis medella fortiore curandum. Vociferetur et 28; clamet licet et conqueratur aeger, impatiens per dolorem: gratias agit postmodum cum senserit sanitatem. 15. Emersit enim, fratres dilectissimi, nouum genus cladis

243/274 Is. 5, 12.

298 Apoc. 5, 19.

259/266 cf. AVG. sermo CCLXXXV ; CYPR. laps. 56, 710 ; ep. XVIIII, 2 (526, 13) ; LV, 4 (625, 24 sqq.) ; LX, 2 (695, 15 sqq.) ; PS-CYPR. ad Nouat. 6. 240 DEFENS. liber scintill. XLII, 16 (C.C. CXVII, p. 155). 243/234 cf. CYPR. ep. XXXIIIL, 2 (569, 11 sqq.). 294 CAESAR. AREL. sermo CXLVIII (C.C. CIV, p. 606); Conc. Massil. an. 533 (C.C. CXLVIII A, p. 92). 280 Conc. Massil. an. 533 (C.C. CXLVIII A, p. 92). 283 DEFENS. liber scintill. LXXIIII, 8 (C.C. CXVII, p. 218). 281 cf. CYPR. ep. LVIIII, 12 (679, 21 sqq.).

266 semiustulatis € 5 ; semiustillatis Y ; semiustilati R. ; semiusti lateris T ; semi

ustis latis 2 240 excusato ptessum R..$ ; excusat excessum p 283/284 putredinibus l/ —— 286 aget p e R T 5?

249 et] oz. a e

DE LAPSIS, 15-16

229

et quasi parum persecutionis procella saeuierit, accessit ad cumulum sub misericordiae titulo malum fallens et blanda 29o pernicies. Contra euangelii uigorem, contra Domini ac Dei legem temeritate quorundam laxatur incautis communicatio : inrita et falsa pax, periculosa dantibus et nihil accipientibus profutura. Non quaerunt sanitatis patientiam nec ueram de V satisfactione medicinam : paenitentia de pectoribus excussa 295 est, grauissimi extremique delicti memoria sublata est. Operiuntur morientium uulnera et plaga letalis altis et profundis uisceribus infixa dissimulato dolore contegitur. A diaboli aris reuertentes ad sanctum Domini sordidis et infectis nidore manibus accedunt. Mortiferos idolorum cibos adhuc paene 3oo ructantes, exhalantibus

etiam nunc scelus suum

faucibus et

contagia funesta redolentibus, Domini corpus inuadunt, quando occurrat scriptura diuina et clamet et dicat: Ommis mundus manducabit carnem ; eí anima quaecumque manducaueril ex carne

sacrificii salutaris,

quod est. Domini,

et. ónmundatia

305 tbsius super ipsum est, peribit anima Ma de bopulo suo ; apostolus item testetur et dicat : Non 5otestis calicem Domini bibere et calicem daemoniorum, mon. bolestis mensae Domini communicare ei mensae daemoniorum ; idem contumacibus et peruicacibus comminetur et denuntiet dicens : Quicumque ederit 310 $anem aut biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis ei sanguinis Domini.

31

MA

16. Spretis his omnibus adque contemptis, uis infertur corpori eius et sanguini, et plus modo in Dominum manibus adque ore delinquunt quam cum Dominum negauerunt. Ante expiata delicta, ante exomologesin factam criminis, ante purgatam conscientiam sacrificio et manu sacerdotis, ante offensam placatam indignantis Domini et minantis, pacem putant esse quam quidam uerbis fallacibus uenditant : non est pax

302/305 Leu. 7, 19b sq.

306/308 I Cor. 10, 20 sq.

309/311 I Cor. 11, 27.

812 cf. CYPR. laps. 29, 571 sqq. ; ep. XV, 1 (514, 8 sqq.) ; XVIIII, 1 (525, 9 sqq.).

293 patientiam] paenitentiam R 294 peccatoribus Y R .$ exclusa R 291 attibus a 298 nidore] dolo 299 accendunt R dolorum z 299/ 300 poena eructantes R. 801 funestare dolentibus R 305 ipsius] eiusze.$ T 808 item I7 310 aut] et a. 314 ante expiata ... 317 minantis] /z7er contemptis et uis (312) znzerponunt b Y e R T V — 316 exomologisin T* ; exomologesim 5 a e GYUHE

248

230

DE LAPSIS, 16-18

illa sed bellum, nec ecclesiae iungitur qui ab euangelio separa320 tur. Quid iniuriam beneficium uocant ? Quid impietatem uoca- V 249

32

MA

229

bulo pietatis adpellant ? Quid eis qui flere iugiter et rogare Dominum suum debent, intercepta paenitentiae lamentatione, communicare se simulant? Hoc sunt eiusmodi lapsis quod grando frugibus, quod turbidum sidus arboribus, quod armentis pestilens uastitas, quod nauigiis saeua tempestas. Solacium spei adimunt, a radice subuertunt, sermone morbido ad letale contagium serpunt, nauem scopulis ne in portum perueniat inlidunt. Non concedit pacem facilitas ista sed tollit, nec communicationem tribuit sed inpedit ad salutem. Persecutio est haec alia et alia temptatio, per quam subtilis inimicus inpugnandis adhuc lapsis occulta populatione grassatur, ut lamentatio conquiescat, ut dolor sileat, ut delicti me-

335

moria uanescat, conprimatur pectorum gemitus, statuatur fletus oculorum, nec Dominum grauiter offensum longa et plena paenitentia deprecetur, cum scriptum sit : 'Memento wnde cecideris ei age paenitentiam.

17. Nemo se fallat, nemo decipiat : solus Dominus misereri potest. Veniam peccatis quae in ipsum commissa sunt solus potest ille largiri qui peccata nostra portauit, qui pro nobis 340 doluit, quem Deus tradidit pro peccatis nostris. Homo Deo esse non potest maior nec remittere aut donare indulgentia sua seruus potest quod in Dominum delicto grauiore commissum est, ne adhuc lapso et hoc accedat ad crimen si nesciat esse praedictum : 'Maledictus homo qui sbem habet in. homi34 A

nem.

Dominus

orandus

est, Dominus

nostra

satisfactione

placandus est qui negantem negare se dixit, qui omne iudicium de Patre solus accepit. Credimus quidem posse aput iudicem plurimum martyrum merita et opera iustorum, sed cum iudicii dies uenerit, cum

post occasum saeculi huius et mundi ante tribunal Christi populus eius adstiterit. 18. Ceterum si quis praepropera

835/336 Apoc. 2, 5.

344/345 Ier. 17, 5.

339/340 cf. Matth.

8, 17 ;Rom.

4, 25 ; Is. 53, 4.6.8.11.

346/34? cf. To. 5, 22.

330 cf. CYPR. unit. 1, 8 sqq. ; 5, 45 sqq. ; ep. XLIII, 5 (592, 9 sqq.). 340 cf. CYPR. ep. XXVII, 1 (541, 13) ; XXVII, 5 (545, 11 sqq.) ; LIIII, 5 (623, 4 sqq.).

327 ad] ut I7 328 felicitas p 333 pectoris 5 e $ ; peccatorum a potest] ozz. Y ; anfe esse a ; maiot non potest esse 342 seruis a e aca ROW. 343 crimen] criminis cumulum 1^ 344 habet] suam

homine ? a e Vg

345 est] o». a R

34 d]aa

R V^

341 non Domino ponit V7 ;

V 250

DE LAPSIS, 18-19

231

festinatione temerarius remissionem peccatorum dare se cunctis putat posse aut audet Domini praecepta rescindere, non tantum nihil prodest sed et obest lapsis. Prouocasse est 355 iram non seruasse sententiam nec misericordiam prius Domini deprecandam putare, sed contempto Domino de sua facilitate praesumere. Sub ara Dei animae occisorum martyrum clamant magna uoce dicentes : 'Quousque, Domine, sanctus et uerus, non vudicas et windicas sanguinem nostrum de his qui in terris 36o inhabitant ?' et requiescere ac patientiam tenere adhuc iubentur. Et quemquam posse aliquis existimat remittendis passim donandisque peccatis bonum fieri contra iudicem uelle, aut prius quam uindicetur ipse alios posse defendere ? Mandant aliquid martyres fieri : si iusta, si licita, si non contra ipsum 36; Deum a Dei sacerdote facienda. Sit obtemperantis facilis et prona consensio, si petentis fuerit religiosa moderatio. Mandant aliquid martyres fieri, sed si scripta non sunt in Domini lege quae mandant, ante est ut sciamus illos de Deo impetrasse quod postulant, tunc facere quod mandant; neque enim 37o statim uideri potest diuina maiestate concessum

quod fuerit

humana pollicitatione promissum. 19. Nam et Moses pro peccatis populi petit nec tamen peccantibus ueniam cum petisset accepit. ' Precor, ait, Domine, deliquit bopulus hic delictum grande. Eti nunc si dimittis eis 375 delictum, dimitte ; sin autem, dele me de libro quem scripsisti." Et dixit Dominus ad Mosen : 'St qui deliquit ante me, deleam eum de libro meo." Ille amicus Dei, ille facie ad faciem locutus

saepe cum Domino, quod petit impetrare non potuit, nec Dei indignantis offensam sua deprecatione placauit. Hieremiam 38o Deus laudat et praedicat dicens : 'Pyiusquam te formarem in utero, noui ie, e priusquam exires de uulua, sanctificaui te et

propheiam $n gentibus fosut te&' ; et eidem pro peccatis populi deprecanti frequentius et oranti : 'Noli, ait, orare fro populo

358/360 Apoc. 6, 10 ; cf. 6, 11. Deut. 5, 4; 34, 10.

393/34 Ex. 32, 31-33.

380/382 Ier. 1, 5.

871 cf. Ex. 35, 11 ;

383/386 Ier. 11, 14 ; cf. 7, 16.

362/363 cf. CYPR. otat. 24 (285, 14 sqq.) ; pat. 24 (415, 8 sqq.).

353 cunctis] oz. 2 T 356 felicitate 5 e ; facultate a 360 habitant a e. 363 ac Dei sacetdotem Y a R sint e ; punct. ante Obtemperantis 5 e 367 sed] om. Y a $ T | 368 Deo] Domino e 5 V . 3$2 petiit a 394 dimittes Y 316 quis ^ a 5 38 Domino] Deo e petiit Pa e 379 Ieremiam Y .$ 382 gentes .$ 383 frequenter S T' inquit .$

V z51

232

DE LAPSIS, 19-20

hoc, et noli bostulare ro eis in prece et oratione, quia mon ex-

38; audiam 4n tempore quo inuocabunt me, in tempore adflictationis

suae. Quid uero iustius Noe qui, cum repleta esset terra peccatis, solus inuentus est iustus in terris. Quid gloriosius Danihele, quid ad facienda martyria in fidei firmitate robustius, in Dei dignatione felicius, qui totiens et cum confligeret 390 uicit et cum uinceret superuixit ? Quid Iob in operibus promptius, in temptationibus fortius, in dolore patientius, in timore summissius, in fide uerius ? Nec his tamen, si ro-

garent, concessurum se Deus, dixit. Cum propheta Ezechiel pro delicto populi deprecaretur, 'Terra, inquit, quaecumque 395 peccauerit mihi ut delinquat delictum, extendam manum meam super eam, et obteram stabilimentum banis et ànmiliam in eam famem, et auferam ab ea hominem et becora ; et si fuerint ires VN. 252 wiri hi in medio eius, Noe et Danihel et Iob, non liberabunt

filios neque filias : esi soli salui erunt! Adeo non omne quod 400 petitur in praeiudicio petentis sed in dantis arbitrio est ; nec quicquam sibi usurpat et uindicat humana sententia, nisi adnuat et censura diuina. 20. In euangelio Dominus loquitur dicens : 'Qw? confessus me fuerit coram hominibus, e ego confitebor eum coram

405 £0

Patre

qui in caelis est ; qui autem me negauerit, e ego negabo

eum." Si negantem non negat, nec confitentem confitetur.

Non

potest euangelium in parte consistere et in parte nutare : aut utrumque oportet ualeat, aut utrumque uim ueritatis amittat. Si negantes rei criminis non erunt, nec confitentes praemium 410 uirtutis accipiunt; porro si fides quae uicerit coronatur, necesse est et uicta perfidia puniatur. Ita martyres aut nihil possunt si euangelium solui potest, aut si euangelium non potest solui, contra euangelium facere non possunt qui de euangelio martyres fiunt. Nemo, fratres dilectissimi, nemo 41; infamet martyrum dignitatem ; nemo eorum glorias destruat

386/387 cf. Gen. 6, 5 ; 6, 8 sq. passim. 894/398 Ez. 14, 13.14.

32.35.

412/413 cf. Ioh. 1o, 35.

387/390 cf. Dan. passizz. 390/392 cf. Iob 898/399 Ez. 14, 16. 403/406 Matth. 1o,

886 cf. PACIAN. ep. ad Sympron. III, 22.

411 cf. CYPR. ep. XXVII, 5

(545, 17 Sq.) ;XXVIII, 2 (546, 15 sqq.) ;XXXVI, 2 (575, 19 sqq.).

384/385 exaudiam] add. te Y ; add. eos V — 385 adflictionis 5 Ya R T 388/ 898 hi] oz. 5 5 ; 392 hi .$ 889 robustius] «47. quid V. — 889 in Dei] oz. .$ 402 aduniat ^ ; adnuerit

hii R ; add. iusti V.

Daniel

patre! 5

414 solui non potest 5 a R .$

patte? .$'

Y

4.5 T

1^

407

DE LAPSIS, 20-22

233

et coronas. Manet incorruptae fidei robur incolume, nec dicere

aliquid aut facere contra Christum potest cuius et spes et fides et uirtus et gloria omnis in Christo est ; ut ab episcopis contra mandatum Dei fiat, auctores esse non possunt qui ipsi Dei 4:0 mandata fecerunt. An quisquam maior Deo aut diuina bonitate-clementior, qui aut infectum uelit quod passus est Deus fieri aut, quasi illi minus potestatis ad protegendam ecclesiam suam fuerit, auxilio nos suo putet posse seruari ? 21. Nisi si haec ignaro Deo gesta sunt, aut non permittente V 255 425 illo omnia ista uenerunt. Doceat indociles et admoneat inmemores scriptura diuina quae loquitur dicens : Qwis dedit im direptionem Iacob et Israhel eis qui braedabantur illum ? Nonne Deus cui peccauerunt et nolebant in uiis eius ambulare neque audire legem. eius, et. suberduxit super eos iram animationis 430 Suae ? Et alibi testatur ac dicit : Nwmquid mon ualet manus Dei ut saluos faciat, aut grauawit aurem ut non exaudiat ? Sed peccata uestra inier uos et. Deum separant, et bropter delicta uestra auerti faciem a wobis me misereatur. Dehcta potius nostra reputemus, actus nostri et animi secreta uoluentes 455 conscientiae merita ponderemus. Redeat in cor nostrum non ambulasse nos in uiis Domini, abiecisse legem Dei, praecepta eius et monita salutaria numquam seruare uoluisse. 22, Quid de eo boni sentias, quem timorem fuisse aput eum, quam fidem credas, quem corrigere nec metus potuit, quem 44o persecutio ipsa non reformauit ? Alta et erecta ceruix nec quia cecidit inflexa est, tumens animus et superbus nec quia uictus est fractus est. Iacens stantibus et integris uulneratus minatur et, quod non statim Domini corpus inquinatis manibus accipiat aut ore polluto Domini sanguinem bibat, sacer445 dotibus sacrilegus irascitur. Adque — o tuam nimiam, furiose,

dementiam — irasceris ei qui abs te auertere iram Dei nititur ; ei minaris qui pro te Domini misericordiam deprecatur, qui V 254 uulnus tuum sentit quod ipse non sentis, qui pro te lacrimas

426/430 Is. 42, 24. 25.

430/433 Is. 59, 1.2.

442 cf. CYPR. ep. LVIIII, 17 (686, 22 sqq.).

421 non non 4

factum Y/ ; perfecti a nos] oz. R. ; non p

uelut a 422 manus a 423 suam] add. 424 ignaro Deo] Deo ignorante .$ 425 in-

docibiles .$ 428 noluerunt $ V/ | 4314 grauabit Y e aurem] add. suam V^ 433 potius] oz. Y | 43? reuoluisse .$ 440 recta Y .$ 444 aut ote] auctote R 446 abs] a e iram Dei auettere $ ; reuocare iram Dei T 444 ei] et ae RV minatis] 247. ei 7

234 45 o

DE LAPSIS, 22-25

fundit quas forsitan ipse non fundis. Oneras adhuc crimen et cumulas et, cum sis ipse inplacabilis ad antistites et sacerdotes Dei, putas circa te Deum posse placari ?

23. Accipe potius et admitte quae loquimur. Quid surdae aures salutaria praecepta non audiunt quae monemus ? quid caeci oculi paenitentiae iter non uident quod ostendimus ? 455 quid praeclusa et alienata mens remedia uitalia non percipit quae de scripturis caelestibus et discimus et docemus ? Aut si incredulis quibusdam minor fides est futurorum, uel praesentibus terreantur. Ecce eorum qui negauerunt quae supplicia conspicimus, 46 o

quos eorum

tristes exitus flemus ; nec hic

esse sine poena possunt quamuis necdum poenae dies uenerit. Plectuntur interim quidam quo ceteri dirigantur. Exempla sunt omnium tormenta paucorum. 24. Vnus ex his qui sponte Capitolium negaturus ascendit, postquam Christum negauit obmutuit. Poena inde coepit

46; unde coepit et crimen, ut nec rogare iam posset qui uerba ad

precum misericordiam non haberet. Alia in balneis constituta —

hoc enim crimini eius et malis deerat, ut et ad balneas

statim pergeret quae lauacri uitalis gratiam perdidisset — ilic ab inmundo spiritu inmunda correpta laniauit dentibus 47» linguam, quae fuerat uel pasta impie uel locuta. Postquam sceleratus cibus sumptus est, in perniciem suam rabies oris armata est : ipsa sui carnifex extitit nec diu superesse postmodum potuit. Doloribus uentris et uiscerum cruciata defecit. 25. Praesente ac teste me ipso accipite quid euenerit. Paren- V 255 47 A tes forte fugientes, dum trepidi minus consulunt, sub nutricis

48 o

alimento paruulam filiam reliquerunt. Relictam nutrix detulit ad magistratus. Illi ei aput idolum quo populus confluebat, quod carnem necdum posset edere per aetatem, panem mero mixtum, quod tamen et ipsum de immolatione pereuntium supererat, tradiderunt. Recepit filiam postmodum mater. Sed facinus puella commissum tam loqui et indicare non potuit quam nec intellegere prius potuit nec arcere. Ignoratione igitur obreptum est ut sacrificantibus nobis eam secum mater inferret. Sed enim puella mixta cum sanctis, precis nostrae

474 cf. AVG. ep. XCVIII, 4.

450 ipse sis R .$

451 Deum] Dominum

450 percussa & R ; perculsa Y e V

YV

; add. cito I7

454 obtendimus .$

aliena tamen mens R

conspicit .$

460 poenae] ozz. 5* ; iudicii 5? ; 5os/ dies a ; pos? uenerit T' ; anze necdum P 463 ex ponte $ 465/466 precum ad R ; ad ptaecandam a 17 469 sed illic Y

4:0qua $ T 4v3dolore 5 — 4v7ilic 485 precibus et orationibus R

R.S V.

eijetT ;om.a R$

— 484/

DE LAPSIS, 25-26

235

48; et orationis impatiens, nunc ploratu concuti,nunc mentis aestu fluctuabunda iactari, uelut tortore cogente quibus poterat indiciis conscientiam facti in simplicibus adhuc annis rudis anima fatebatur. Vbi uero sollemnibus adimpletis calicem diaconus offerre praesentibus coepit, et accipientibus 490 ceteris locus eius aduenit, faciem suam paruula instinctu diuinae maiestatis auertere, os labiis obdurantibus premere, calicem recusare. Perstitit tamen diaconus et reluctanti licet de sacramento calicis infudit. Tunc sequitur singultus et uomitus : in corpore adque ore uiolato eucharistia permanere 495 non potuit, sanctificatus in Domini sanguine potus de pollutis uisceribus erupit. Tanta est potestas Domini, tanta maiestas ; secreta tenebrarum sub eius luce detecta sunt : sacerdotem Dei nec occulta crimina fefellerunt.

26. Hoc circa infantem quae ad eloquendum alienum circa ;oo se crimen necdum habuit aetatem. At uero ea quae aetate prouecta et in annis adultioribus constituta sacrificantibus nobis latenter obrepsit, non cibum sed gladium sibi sumens et uelut quaedam uenena letalia intra fauces et pectus admittens, angi et anima exaestuante concludi postmodum 5o5 coepit et, pressuram non iam persecutionis sed delicti sui passa, palpitans et tremens concidit. Inpunitum diu non fuit nec occultum dissimulatae conscientiae crimen : quae fefellerat hominem Deum sensit ultorem. Et cum quaedam arcam suam, in qua Domini sanctum fuit, manibus indignis temptasset 51o aperire, igne inde surgente deterrita est ne auderet adtingere. Et quia alius et ipse maculatus, sacrificio a sacerdote celebrato, partem cum ceteris ausus est latenter accipere, sanctum Domini edere et contrectare non potuit : cinerem ferre se apertis manibus inuenit. Documento unius ostensum est 51; Dominum recedere cum negatur, nec inmerentibus ad salutem prodesse quod sumitur, quando gratia salutaris in cinerem sanctitate fugiente mutetur. Quam multi cottidie inmundis spiritibus adinplentur, quam multi usque ad insaniam mentis excordes dementiae furore quatiuntur. Nec necesse est ire per 520 exitus singulorum, cum per orbis multiformes ruinas tam

506/507 cf. Act. 5, 4.

486 uel ultorem R 490 paruulam R .$ 495 sanguinem p R $ T . 499 loquendum Y a 502 nobis] oz. Y «4.5 V . 503 uenena letalia] uenenalia e ; uenena et alia R. 509 indignis] immundis .$ ; inquinatis T 511 Et quia alius] Et quidem alius e ; Et quialius.$ ; Atque et alius R ; Alius qui T — de sacrificio V 512libenter.$ 517 sancto .$ cottidie] adZ. poenitentiam non agentes, nec delicti sui conscientiam confitentes 5. 17

V 256

236

DE LAPSIS, 26-28

delictorum poena sit uaria quam delinquentium multitudo numerosa. Vnusquisque consideret non quid alius passus sit sed quid pati et ipse mereatur; nec euasisse se credat si eum interim poena distulerit, cum timere plus debeat quem sibi 52; Dei iudicis ira seruauit. 27. Nec sibi quo minus agant paenitentiam blandiantur qui, etsi nefandis sacrificiis manus

non contaminauerunt,

libellis

tamen conscientiam polluerunt. Et illa professio est denegantis, contestatio est christiani quod fuerat abnuentis : fecisse V 257 53o se dixit quidquid alius faciendo commisit. Cumque scriptum sit : 'Non foltestis duobus dominis seruire, seruiuit saeculari domino, obtemperauit eius edicto, magis obaudiuit humano imperio quam Deo. Viderit an minore uel dedecore uel crimine aput homines publicauerit quod admisit ; Deum tamen iudi555 cem fugere et uitare non poterit, cum dicat Spiritus sanctus

in psalmis : *Quod est (mper[ecium meum widerunt oculi tui et àn libro tuo omnes scribentur! ; et iterum : 'Homo widet in faciem,

Deus 1n cor' ; ipse quoque Dominus praemoneat et praestruat dicens : 'E£ scient omnes ecclesiae quia ego sum scruiator venis 54o €i cordis." Perspicit ille abdita, et secreta adque occulta consi-

derat, nec Dei oculos potest aliquis euadere dicentis : 'Ego Deus adproximans et non Deus de longinquo. Si absconditus fuerit homo in absconditis, ego ergo non uidebo eum ?' Videt ille corda et pectora singulorum et, iudicaturus non tantum de 54; factis sed et de uerbis et de cogitationibus nostris, omnium

mentes uoluntatesque conceptas in ipsis adhuc clausi pectoris latebris intuetur. 28. Denique quanto et fide maiore et timore meliore sunt qui, quamuis nullo sacrificii aut libelli facinore constricti, 5;»quoniam tamen de hoc uel cogitauerunt, hoc ipsum aput sacerdotes Dei dolenter et simpliciter confitentes exomologesin conscientiae faciunt, animi sui pondus exponunt, salutarem medellam paruis licet et modicis uulneribus exquirunt, scientes

531 Matth. 6, 24.

I Sam. 16, 7.

532/533 cf. Act. 5, 29.

539/540 Apoc. 2, 25.

536/539 Ps. 138, 16.

537/538

541/543 ler. 23, 23.24.

526 cf. CYPR. ep. XXX, 5 (550, 23 sqq.) ;laps. 28, 562 sqq. ; ep. LV, 13 (635,

1 sq.) ; LV, 17 (656, 7).

524 timere pius R 528 polluerunt] miscuetunt .$ est] oz. be RV |. 534 538 cordepae R T — 541 nec 537 facie 5 a e? T? seruiuit] seruus fuit R 552/553 fa$49 belli R odio culos $5 ^ 0543 absconditis] abditis Y g/. ciant ... exponant ... exquirant .$

DE LAPSIS, 28-30

237

scriptum esse : Deus non deridetur. Derideri et circumueniri V 258 55; Deus non potest, nec astutia aliqua fallente deludi. Plus immo

delinquit qui secundum hominem Deum cogitans euadere se poenam criminis credit, si non palam crimen admisit. Christus in praeceptis suis dicit : 'Qu confusus me fuerit, confundet eum Filius hominis', et christianum se putat qui christianus esse $6o aut confunditur aut ueretur ? Quomodo potest esse cum Christo qui ad Christum pertinere aut erubescit aut metuit ? Minus plane peccauerit non uidendo idola nec sub oculis circumstantis adque insultantis populi sanctitatem fidei profanando, non polluendo manus suas funestis sacrificiis nec 565 sceleratis cibis ora maculando. Hoc eo proficit ut sit minor culpa, non ut innocens conscientia. Facilius potest ad ueniam criminis peruenire, non est tamen inmunis a crimine. Nec cesset in agenda paenitentia adque in Domini misericordia deprecanda, ne quod minus esse in qualitate delicti uidetur 57 o in neglecta satisfactione cumuletur.

57

m]

58 o

29, Confiteantur singuli quaeso uos, fratres, delictum suum dum adhuc qui deliquit in saeculo est, dum admitti confessio eius potest, dum satisfactio et remissio facta per sacerdotes aput Deum grata est. Conuertamur ad Dominum mente tota, et paenitentiam criminis ueris doloribus exprimentes Dei misericordiam deprecemur. Illi se anima prosternat, illi maestitia satisfaciat, illi spes omnis incumbat. Rogare qualiter debeamus dicit ipse : 'Reuertimini, inquit, ad me ex toto corde uestro simulque et ieiunio et fletu et blanctu, et discindite corda N. 259 uestra ei non uestimenta uestra. Ad Dominum toto corde redeamus : iram et offensam eius ieiuniis, fletibus, planctibus,

sicut admonet ipse, placemus. 30. Lamentari eum putamus ex toto corde, ieiuniis, fletibus, planctibus Dominum deprecari qui ex primo criminis die 58; lauacra cottidie celebrat, qui epulis affluentibus pastus et sagina largiore distentus cruditates suas postridie eructat, nec

554 Gal. 6, 7.

558/559 Marc. 8, 58 (uel Luc. 9, 26).

562 cf. CYPR. laps. 27, 526 sqq.

578/580 Ioel 2, 12.13.

515/5*6 cf. CYPR. laps. 16, 314 sqq.

555/506 immodetate delinquit T? 556 cogitat Y ^ 358 confundetut I^ 560 aut'] oz. V/ —— 561 petuenite R ; pertinere se Y 562 plane] tamen .$ 567/568 Necesse T ; Necesse est p Y .$ D91 dilectum .$ 572 delinquit 5 Y RT 576/07? maestitia] mens T' ; mens tua g. 579 scindite Y e T 582 monet S T placeamus Y R 584 Deum 2 e T 5885 lauacta] super ras. cotidie lauacrum celebrat T ; super ras. lauacra celebrat

586 crudelitates e

ructat

R $ T I7

Y ; adZ. cum feminis 5

238

DE LAPSIS, 30-31

cibos et potus suos cum pauperum necessitate communicat ? Qui hilaris ac laetus incedit quomodo mortem suam deflet ; cumque scriptum sit : 'Non corrumpetis effigiem barbae wes59o irae, barbam uellit et faciem suam comit, et placere nunc cuiquam studet qui Deo displicet ? An illa ingemescit et plangit cui uacat cultum pretiosae uestis induere, nec indumentum Christi quod perdidit cogitare ; accipere pretiosa ornamenta et monilia laborata, nec diuini et caelestis ornatus

59; damna deflere ? Tu licet indumenta peregrina et uestes sericas induas, nuda es ; auro te licet et margaritis gemmisque condecores, sine Christi decore deformis es. Et quae capillos tuos inficis uel nunc in doloribus desine ; et quae nigri pulueris ductu oculorum liniamenta depingis uel nunc lacrimis oculos 6oo tuos ablue. Si quem de tuis carum mortalitatis exitu perdidisses, ingemesceres dolenter et fleres: facie inculta, ueste mutata, neglecto capillo, uulto nubilo, ore deiecto indicia maeroris ostenderes. Animam tuam, misera, perdidisti ; spiritaliter mortua, superuiuere hic tibi et ipsa ambulans funus 6o; tuum portare coepisti, et non acriter plangis, non iugiter ingemescis, non te uel pudore criminis uel continuatione lamentionis abscondis ? Ecce peiora adhuc peccandi uulnera, ecce maiora delicta : peccasse nec satisfacere, deliquisse nec delicta deflere. 6:0

31. Ananias,

Azarias,

Misahel,

inlustres

ac nobiles pueri,

quominus exomologesin Deo facerent nec inter flammas et camini exaestuantis incendia quieuerunt. Bene sibi licet conscii et Deum fidei ac timoris obsequio saepe promeriti, humilitatem tamen tenere et Domino satisfacere nec inter ipsa gloriosa 6:1; uirtutum suarum martyria destiterunt. Loquitur scriptura diuina : S/ans, inquit, Azarias frecatus est e aperuit os suum, el exomologesin faciebat Deo simul cum sodalibus suis in medio 1gnis. Daniel quoque post fidei adque innocentiae suae multiplicem gratiam, post dignationem Domini circa uirtutes ac 620 laudes suas saepe repetitam, ieiuniis adhuc promereri Deum 589/390 Leu. 19, 27 b. 592/593 cf. Gal. 3, 27 ;Rom. 15, 14. 611 cf. Dan. (LXX, Theod., Vg.) 3,25 sqq. ; Add. Dan. 2 sqq. 616/618 Dan. (LXX) 5, 25 (cf. Add. Dan. 2, 28). 618/620 cf. Dan. 1, 17; 2, 19.23. 620/622 cf. Dan. 9» 5-4-

591 cf. CYPR. habit. 13 (197, 6 sqq.).

588 procedit .$

590 uelut 2 ; uelli R

596 nuda es] super ras. de T ; ozz. al.

598 nigro Y — 599 indictu T 603 miseram R .$ T 608 peccasse] aZd. se pY 9611exomologesim p e. faciant Y .$ 613 Dominum a R .$ 614 620 repetita R ; repetitas 7 618 igni Y $ Deo e R..$

V 260

DE LAPSIS, 31-33

625

239

nititur; in sacco et cinere uolutatur exomologesin faciens dolenter et dicens : 'Domine, Deus magnus et fortis e metuendus, qui seruas testamentum ei miserationem eis qui te diligunt et conseruant mperia tua, beccawimus, facimus admisimus, impii fuimus, transgressi sumus ac deseruimus praecepta tua et iudicia tua. Non audiuimus puerorum tuorum prophetarum quae locuti suni in nomine iuo super reges nostros e omnes gentes el super

omnem terram. Tibi, Domine, tibi iustitia, nobis autem confusio." 630

32. Haec mites, haec simplices, haec innocentes in promerenda Dei maiestate fecerunt : et nunc satisfacere et Dominum rogare detrectant qui Dominum negauerunt. Quaeso uos, fratres, adquiescite salubribus remediis, consilüs oboedite melioribus; cum lacrimis nostris uestras lacrimas iungite,

cum nostro gemitu uestros gemitus copulate. Rogamus uos 635 ut pro uobis Deum rogare possimus, preces ipsas ad uos prius

uertimus quibus Deum pro uobis ut misereatur oramus. Agite paenitentiam plenam, dolentis ac lamentantis animi probate maestitiam. -

33. Nec uos quorundam moueat aut error inprouidus aut stupor uanus, qui cum teneantur in tam graui crimine percussi sunt animi caecitate, ut nec intellegant delicta nec plangant. Indignantis Dei maior haec plaga est, sicut scriptum est : Et dedit illis Deus spiritum transpunctionis ; et iterum : Dilectuwm ueritatis non veceberunt ut salut fierent, ac propterea 645 milit illis Deus operationem. erroris ut credant mendacio, ut iudicentur omnes qui mon crediderunt ueritati, sed sibi placent in iniustitia. Iniuste sibi placentes et transpunctae mentis alienatione dementes Domini praecepta contempnunt, medellam uulneris neglegunt, agere paenitentiam nolunt. Ante 650 admissum facinus inprouidi, post facinus obstinati, nec prius stabiles nec postmodum supplices, quando debuerant stare iacuerunt, quando iacere et prosternere se Deo debent, stare se opinantur. Pacem sibi ultro nemine dante sumpserunt,

640

622/628 Dan. 9, 4-7.

643 Is, 29, 10.

644/647 II Thess. 2, ro-12.

647/657 cf. CYPR. ep. LVIIII, 15 (682, 14 sqq.).

626 qui R 627 gteges a 628 confusio] «47. faciei V/ — 630 et Dominum] et Deum e ; Domino .$ 631 rogate] ac ptaecati 5 Deumae R T 632 salutatibus

Y .$ I

635 Dominum 5 a $ I7

636 Dominus T ; Dominum

637 dolentes Y e lamentantes Y! e 639 terror Y compunctionis T — 644 delictum Y —— 645 mittet Ye R praesumpserunt R

I7

641 a nimia R 643 R T Vg — 653 neminem

V 261

240

DE LAPSIS, 33-35

falsa pollicitatione

seducti

et apostatis

ac perfidis iuncti,

655 errorem pro ueritate suscipiunt, communicationem non communicantium ratam ducunt, hominibus contra Deum credunt

V 262

qui contra homines Deo non crediderunt. 34. Eiusmodi homines quantum potestis effugite, perniciosis contactibus adhaerentes salubri cautione uitate. Sermo eorum 66o sicut cancer serpit, conloquium uelut contagium transilit, noxia et uenenata persuasio persecutione ipsa peius interficit. Illic superest paenitentia quae satisfaciat, qui autem paenitentiam criminis tollunt satisfactionis uiam cludunt. Ita fit ut,

dum temeritate quorundam uel promittitur salus falsa uel 665 creditur, spes uerae salutis adimatur. 35. Vos uero, fratres, quorum timor in Deum pronus est et in ruina licet animus constitutus mali sui memor est, paenitentes ac dolentes peccata uestra perspicite, grauissimum conscientiae crimen agnoscite, ad intellegentiam delicti uestri 67o oculos cordis aperite, nec desperantes misericordiam Domini nec tamen iam ueniam uindicantes. Deus quantum patris pietate indulgens semper et bonus est, tantum iudicis maiestate metuendus est : quam magna delinquimus, tam granditer defleamus. Alto uulneri diligens et longa medicina non desit, 675 paenitentia crimine minor non sit. Putasne tu Deum cito posse placari quem uerbis perfidis abnuisti, cui patrimonium praeponere maluisti, cuius templum sacrilega contagione uiolasti ? Putas facile eum misereri tui quem tuum non esse dixisti ? Orare oportet inpensius et rogare; diem luctu transigere, 68o uigilis noctes ac fletibus ducere, tempus omne lacrimosis lamentationibus occupare; stratos solo adhaerere cineri, in cilicio et sordibus uolutari; post indumentum Christi perditum, nullum 68

bc]

iam uelle uestitum,

post diaboli cibum

malle

ieiunium ; iustis operibus incumbere quibus peccata purgantur, elemosynis frequenter insistere quibus a morte animae V 265

659/660 cf, II Tim. 2, 17. 670 cf. Eph. 1, 18. 14. 684 cf. Tob. 12, 8 sq.

675 cf. CYPR. Quir. III, XXVIII tit. ; Fort. IIII tit.

(374, 3 sqq.)

682 cf. Gal. 5, 27 ; Rom. 15,

684/686 cf. CYPR. op. 2

654 seducunt R apostaticiis R uincti R 656 hominem .$ Deum] Dominum R .$ Deo] Deum .$ 662 Illic] Sola illic $ ; ozz. R quae] zZ4. Deo V 663 claudunt Y ; ludunt a 665 admiratur R .$ 666 in Deum] in Domino a T ; Domini 5! 673 deliquimus Y e $ 681 stratus Y ; strato R 5$ T ; sttati a. solo] suo R cineri] a7. eta e R. V/ ; incinere 5? ; cinere T

683 uestimentum Y — 685 aelymosynis Y ; elimosinis T

DE LAPSIS, 35-36

241

liberantur. Quod aduersarius auferebat Christus accipiat, nec teneri iam nec amari patrimonium debet quo quis et deceptus et uictus est. Pro hoste uitanda res, pro latrone fugienda, pro gladio metuenda possidentibus et ueneno. Ad hoc tantum 69o profuerit quod remansit ut inde crimen et culpa redimatur ; incunctanter et largiter fiat operatio, census omnis in medellam uulneris erogetur : opibus et facultatibus nostris qui de nobis iudicaturus est Dominus faeneretur. Sic sub apostolis fides uiguit, sic primus credentium populus Christi mandata 695 seruauit. Prompti erant, largi erant, distribuendum per apostolos totum dabant, et non talia delicta redimebant.

36. Si precem toto corde quis faciat, si ueris paenitentiae lamentis et lacrimis ingemescat, si ad ueniam delicti sui Dominum iustis et continuis operibus inflectat, misereri talium 7oo potest qui et misericordiam suam protulit dicens : 'Cwm conuersus gemueris, tunc saluaberis et scies ubi fueris! ; et iterum : *Nolo mortem morientis, dicit Dominus,

quantum ut reuertatur

et uiuat. Et Iohel propheta pietatem Domini, Domino ipso monente, declarat : '*Reuertimini, inquit, ad Dominum

Dewm

705 uestrum, quoniam müsericors el ius est et patiens et multae miserationis, e. qui sententiam fleciat. aduersus malitias 4nrogatam.' Potest ile indulgentiam dare, sententiam suam potest ipse deflectere; paenitenti, operanti, roganti potest clementer ignoscere ; potest in acceptum referre quidquid pro 710 talibus et petierint martyres et fecerint sacerdotes. Vel si quis plus eum

suis satisfactionibus

mouerit,

si eius iram, si in-

dignantis offensam iusta deprecatione placauerit, dat ille et arma rursum quibus uictus armetur, reparat et corroborat uires quibus fides instaurata uegetetur. Repetet certamen 715 suum miles, iterabit aciem, prouocabit hostem et quidem

692/693 cf. Prou. 19, 17. 693 cf. Act. 2, 44 Sq. ; 4, 32 Sqq. 900/701 Is. 30, 15. 702/708 Ez. 18, 32 cum 18, 23 uel cum 33, 11. 704/707 Ioel 2, 15.

110/714 cf. CYPR. laps. 13, 259 sqq.

688 uitanda tes] uitant lares Y — tes] aZ. est e R 689 et] ut R. 690 ut] oz. V inde] unde T! V . 693 Domino Y 697 si uetis] siue eius 5 698 lamentationibus R. T 900/701 conuersus] aZ. (ex m. seg.) fuetis et .$ 401 gemueris] fuetis 5 ; ingemuetis e scibis .$ fueris] queris R 706 sententias Y R malitiam 5 e 5 706/707 inrogatas a;R. T V . *08 ipse] ille R5 ; oz. e 711 eum plus $ ; plus cum 5 111/712 indignationis 5 712 placuetit a e — Vi8 armatiustum 5 715 quidem] aZ. iam R

242

DE LAPSIS, 36

factus ad proelium fortior per dolorem. Qui sic Deo satisfecerit, qui paenitentia facti sui, qui pudore delicti plus et uirtutis et fidei de ipso lapsus sui dolore conceperit, exauditus et adiutus a Domino, quam contristauerat nuper laetam faciet ecclesiam, 72o nec iam solam Dei ueniam merebitur sed coronam. DE LAPSIS EXPLICIT, 716 per]post V Domino V Dei non solum iam ueniam R

"iv paenitentiam a R T solam iam a .$

— 719/720 ecclesiam

SANCTI DE

ECCLESIAE

CYPRIANI

CATHOLICAE

EDIDIT

M. BÉVENOT

VNITATE

INTRODUCTION This is the best known and most quoted of all Cyprian's writings, partly because it is the earliest surviving attempt to combine in one the spiritual reality of the Church and its empirical exigencies, partly because, especially since the Reformation, it is open to more than one interpretation, all the more so because of crucial uncertainties in the text of chapter four. This chapter is here printed in two columns because it seems clear from the study of the manuscripts that Cyprian himself rewrote that chapter, at the same time also making some minor alterations in chapter nineteen. The launching of two editions — which, for all their differences, had much in common

—- led, in the course of time, to the

appearance of different combinations of the two versions, which suggested to many scholars that the original (which they took to be the one most widely diffused [Textus Receptus (T.R.)]) had been interpolated at a later date with forgeries made in the interest of the papacy. This estimate was reasonable enough, for these 'interpolations' included a reference to the 'cathedra Petri' and asserted that '*primatus Petro datur' — contrary, in all appearance, to Cyprian's normal attitude to Rome. However, Dom John Chapman at the beginning of the century showed that those apparent interpolations were really parts of a complete alternative version, though he did not succeed in establishing its Cyprianic authorship convincingly. The next step was taken by D. Van den Eynde who pointed out that the scripture passages in the recognized text were never used by Cyprian until the baptismal controversy, and he suggested that this text (T.R.) was a revision which Cyprian made at that time of his original text (now known as P.T. — the Primacy Text). The argument as it stood could easily be turned, but the suggestion was certainly promising. It led to fresh studies of the manuscripts themselves, which confirmed the correctness of the suggestion (cf. Perler, and Bévenot [Anal. Greg.], Bibliog.). In the first place the appeal to the bishops to maintain the unity of the Church (opening of chapter five) forms no part of P.T., and if it was relevant during the baptismal controversy, it was not so in 25r. (Incidentally this eliminates the only ground for supposing that the De Vnitate was originally addressed to the council of bishops held in that year. However that may be, certain features of P.T. exclude its being a later revision of T.R., above all by some pro-papal forger (cf. Le Moyne [1953] and Bévenot [].T.S. 1954], Bibliog.). Such a man would not have

Bibliogr. 106

139;

I4I 22

153 94

INTRODUCTION

245

retained phrases like 'quamuis apostolis omnibus parem tribuat potestatem' and 'hoc erant utique et ceteri quod fuit Petrus. Nor would he have had any reason to cut out the Scripture passages of T.R., let alone the appeal for unity among the bishops. The only alternative is that T.R. is a revision of P.T., in which case P.T. was the original, dating from 251, and so was most probably revised by Cyprian himself in the heat of his controversy with Stephen of Rome. This would explain not only the appeal for unity so closely connected with *unum baptisma' in T.R., but also the elimination of the apparently papalist phrases which occur in P.T. As we know, it was episcopal authority that Cyprian derived from the 'Tu es Petrus' text (cf. ef. 33. 1), and similarly, even long after him, *cathedra Petri' could be applied to any episcopal see, though Cyprian himself could recognize its special relevance to Rome (cf. ep. 59. 14). 'Primatus' too had not yet acquired its jurisdictional connotation, and he could use it side by side with the 'par potestas' which he recognized in all the apostles. On the other hand, he no doubt had reason

to eliminate both

*primatus' and 'cathedra Petri' from his text when Stephen was trying to impose his authority concerning the reception of converted heretics into the Church. Further discussion of Cyprian's ecclesiology would be out of place here, involving such questions as that of his normally cordial relations with Rome, and also the stage which he represents in the gradual development of the doctrine of the papacy. But so much was necessary to justify the presentation of a double text in chapter 4. A word however must be added about the date and purpose of the treatise. According to e$. 54, 4, Cyprian sent it along with the De Lajsis to the confessors in Rome soon after their reconciliation with Cornelius. On the other hand there is every reason to deny its having been addressed to the council held in Carthage in the late spring of 251 and to date it rather a short time after. Some have held that it was aimed only at the divisions in Carthage and not also at those in Rome. Yet in a number of manuscripts it is headed as being 'aduersus Nouatianum', and internal evidence shows that Cyprian had him in mind (e.g. 'Et erunt unus grex et unus bastor et esse posse wuno in loco aliquis existimat aut multos pastores aut greges plures ?' (chap. 8). Cyprian's concern was not confined to any local church, even his own ; and though he had the schism of

Felicissimus and the recalcitrant presbyters on his hands, there had as yet been no fastor set up in Carthage in opposition

246

INTRODUCTION

to himself, whereas Novatian had already thus challenged Cornelius in Rome. Still, most of the treatise is directed to his

own people, warning them against the wickedness and dangers of schism, as being worse even than the sacrifices which had been offered to idols by the lapsed. As christians have in various ways and at various times found themselves opposed by and opposing other christians, it is not surprising that Cyprian's Uwity of the Catholic Church was often quoted to justify, their respective positions. The Donatists indeed relied rather on Cyprian's rejection of heretical baptism, but Augustine, while admitting that this was a mistake on his part, drew on this treatise to show that the Donatists had departed from some of Cyprian's basic ideas on the Church.

The Church was

'Catholic', not confined to

a corner of Africa as they were ; and if there were tares in the Church, that was no reason to leave it as they had done. But Augustine does not quote chapter four explicitly, whether P.T. or T.R., any more than he uses Mt. 16. 18 in explicit reference to the bishop of Rome. Chapter four is, however, quoted along with several other chapters by Pelagius II (579-90) during his attempt to heal the schism of the "Three Chapters', and he does so in the P.T. version. So too does the Venerable Bede, a century and a half later, both these authorities thus antedating the Cyprianic manuscripts which preserve that version. Earlier on, of special interest is Pope Leo I's indirect correction of T.R., where Cyprian says that all the apostoles were 'pari consortio praediti et honoris et potestatis'. Leo (e$. 14. r1), without naming Cyprian, points out that 'inter beatissimos apostolos in similitudine honoris fuit quaedam discretio potestatis'. A century later Isidore of Seville, however, still quotes Cyprian's original statement. Thereafter it was chiefly for the purposes of ecclesiastical controversy that the treatise, especially chapter four, was made use of. It appears in Gratian's Decretum in two forms (at c. 3 D 93 and cc. 18-19 C 24, q. 1), both deriving from the patristic excerpts collected by the canonists of the Gregorian reform in the latter half of the eleventh century. These knew both P.T. and T.R., and Gratian's first short passage contains the tell-tale *Qui cahedram Petri ...' which was naturally then understood exclusively of the see of Rome. The other more frequently quoted passage is derived from T.R. (cf. Bévenot, De Vmnitate chap. 4, pp. Ixvi-Ixxv). One of the 'correctores' of the 1582 edition of the Decre-

92

INTRODUCTION

247

twm was Latino Latini, and we can see his hand in the note

which admits the absence of the first passage in most of Cyprian's manuscripts. For he had refused to allow his name to appear in Manutius' 1563 edition of Cyprian (to which he had contributed so much) because the retention of this and other "interpolations' was insisted on against his considered judgement (cf. Bévenot, ibid. and Hartel's preface in C.S.E.L. III 3 pp. x-xi). It is from this period that date the charges and countercharges of 'interpolations' and 'falsifications', so brilliantly illustrated in Archbishop Benson's S/. Cyprian. some of the early quotations of other parts of this treatise will be found indicated as they occur in the text.

92 46

15

THE MANUSCRIPTS The text of De Ecclesiae Catholicae Vnitate is that worked out in The Tradition of Manuscripts : a study dn the transmission of St. Cyfrian's ireatises, on the basis of the widest possible number of manuscripts. For the use of this text in Corpus Christianorum it is à pleasure to record the ready permission given by its original publisher, the Clarendon Press, and to make due acknowledgement for this signal cooperation. In the critical apparatus the variants are drawn from the same manuscripts as are listed for the De Lapsis in the same selective way (cf. supra p. 200). However for chapters 4 and r9, a/.takes on a special importance, representing those manuscripts which, besides T, provide the chief evidence for the first version of the treatise, viz. that containing the 'Primacy Text' (cf. above, p. 244ff, and General Introduction p. ix). Vg, as before, stands for Vulgate readings. Paris, Bibl. Nationale, Lat. 10592, c. A.D. 500. Munich, Lat. 4597, early ninth century. Vatican, Reg. Lat. 116, early ninth century. Paris, Bibl. Nationale, Lat. 16474, early ninth century. Angers, Bibl. Municip. 148, early ninth century. Vatican, Reg. Lat. 118, about mid ninth century. Oxford, Bodl. Lib., Laud Misc. 451, ninth century. Vatican, Lat. 202, eleventh century. Leyden, Univ., Voss Lat. oct. 7, eleventh century. Admont, 587, early twelfth century.

WwoR 0n iet Sue RSS en mw

London,

Brit. Mus., Royal 6 B XV, twelfth century.

Variants are given as found in S, Y, R, P, T, b, a, eor V. In chapters

4 and r9, a/. Munich, Troyes, Oxford, Leyden,

nqog; Paris,

refers to one or more of the following : Lat. 208, early ninth century. Bibl. Muncip. 58r, early ninth century. Bodl. Lib., Laud Misc. 105, ninth century. Univ., Voss Lat. oct. 7, eleventh century.

Bibl. Nationale, Lat. 15282, twelfth century.

INCIPIT DE ECCLESIAE CATHOLICAE VNITATE 1. Cum moneat Dominus et dicat : 'Vos estis sal lerrae', cum- V 209

que esse nos iubeat ad innocentiam simplices et tamen cum simplicitate prudentes, quid aliud, fratres dilectissimi, quam ; prouidere nos conuenit et sollicito corde uigilantes subdoli hostis insidias intellegere pariter et cauere, ne qui Christum sapientiam Dei Patris induimur minus sapere in tuenda salute uideamur ? Neque enim persecutio sola metuenda est ea quae subruendis ac deiciendis seruis Dei aperta inpugnatione grassa-

1o tur. Facilior cautio est ubi manifesta formido est, et ad cer-

tamen animus ante praestruitur, quando se aduersarius confitetur. Plus timendus est et cauendus inimicus cum latenter obrepit, cum per pacis imaginem fallens occultis accessibus serpit, unde et nomen Serpentis accepit. Ea est eius semper V z1o

1; astutia, ea est circumueniendi hominis caeca et latebrosa fallacia : sic ab initio statim mundi fefellit, et uerbis mendaci-

bus blandiens rudes animas incauta credulitate decepit ; sic Dominum ipsum temptare conatus quasi obreperet rursus et

falleret, latenter accessit : intellectus tamen est et retusus, et

zo ideo prostratus quia agnitus adque detectus. 2, Vnde nobis exemplum datum est ueteris hominis uiam fugere, uestigiis Christi uincentis insistere ; ne denuo incauti in mortis laqueum reuoluamur, sed ad periculum prouidi accepta inmortalitate potiamur. Inmortalitate autem potiri 2; quomodo possumus, nisi ea quibus mors expugnatur et uincitur Christi mandata seruemus, ipso monente et dicente : 'S7 wis ad witam uenire serua mandata ,et iterum : 'Si feceritis quod. mando uobis, iam mon dico uos seruos sed amicos! ? Hos denique fortes dicit et stabiles, hos super petram robusta mole fun3o datos, hos contra omnes tempestates et turbines saeculi in-

2 Matth. 5, 15.

3/4 cf. Matth. 1o, 16.

1, 24 ;Gal. 5, 27 ; Rom. 15, 14. 4, 5 Sqq. 19; 07.

21 cf. Eph. 4, 22. 22/28 loh. 15, 14.15.

5/6 cf. I Petr. 5, 8.

14 sqq. cf. Gen. 3, 1 sqq.

22 cf. I Petr. 2, 21 ; Ioh. 16, 35.

6/7 cf. I Cor.

18/20 cf. Matth. 26/27 Matth.

8 sqq. cf. CYPR. laps. cc. 15-16; ep. XLIII, 5.

2 Commoneat Y — induimus.$ V — $8 ea] eta ; ac non et ea T ; et ea Dt RV ?9subuertendis 5» R T — 9/10 grassantur . R! T! ; crassantur "DIS. crassatut a R? 11 aduersarius] aduersa prius Y ; adZ. palam a 13 obripita e 14 eius] oz. p 15 tenebrosa e 1* crudelitate 5 2e .$ R 18 conatus] aZZ. esta T 24 Inmortalitate?] Inmortalitatem 5 T* ^ 25 quibus] in quibus T 24 peruenire R

280

DE VNITATE, 2-3

mobili et inconcussa firmitate solidatos: 'Qu2 audit inquit uerba mea el facit ea, similabo eum wiro sapienti qui aedificauit domum

suam super petram : descendit pluwia, aduenerunt. flumina, uenerunt uenti el inpegerunt in. domum illam, et non. cecidit ; 35 fundata. enim. fuit super betram.' Verbis igitur eius insistere, quaecumque et docuit et fecit discere et facere debemus. Ceterum credere se in Christum quomodo dicit, qui non facit quod Christus facere praecepit ? Aut unde perueniet ad prae-

V 21I

mium fidei, qui fidem non uult seruare mandati ? Nutet ne-

4o cesse est et uagetur et, spiritu erroris abreptus, uelut puluis quem uentus excutit, uentiletur ; nec ambulando proficiet ad salutem, qui salutaris uiae non tenet ueritatem. 3. Cauenda sunt autem non solum quae sunt aperta adque manifesta, sed et astutae fraudis subtilitate fallentia. Quid 4; uero astutius quidue subtilius quam ut, Christi aduentu detectus ac prostratus inimicus, postquam lux gentibus uenit et sospitandis hominibus salutare lumen effulsit — ut surdi auditum gratiae spiritalis admitterent, aperirent ad Deum oculos suos caeci, infirmi aeterna sanitate reualescerent, clodi

5o ad ecclesiam currerent, muti claris uocibus et precibus orarent — uidens ille idola derelicta et, per nimium credentium populum, sedes suas ac templa deserta, excogitauerit nouam fraudem ut sub ipso christiani nominis titulo fallat incautos ? Haeresis inuenit et schismata quibus subuerteret fidem, s; ueritatem

corrumperet,

scinderet

unitatem.

Quos

detinere

non potest in uiae ueteris caecitate, circumscribit et decipit ; noui itineris errore rapit de ipsa ecclesia homines et, dum sibi adpropinquasse iam lumini adque euasisse saeculi noctem uidentur, alias nescientibus tenebras rursus infundit ut, cum

6o euangelio Christi et cum obseruatione eius et lege non stantes, christianos se uocent, et ambulantes in tenebris habere se lumen existiment : blandiente aduersario adque fallente qui, secundum apostoli uocem, transfigurat se uelut angeluin lucis,

et ministros subornat suos uelut ministros iustitiae, adserentes 6; noctem pro die, interitum pro salute, desperationem sub obtentu spei, perfidiam sub praetexto fidei, antichristum sub V 212 uocabulo Christi; ut dum uerisimilia mentiuntur, 31/35 Matth. 7, 24.25. 45/46 cf. Matth. 4, 5 sqq. ; I Ioh. 5, 8. 1s..35, 5 Sqq. ; 42, 6 sq. ; 49, 6; Luc. 2, 30 Sqq. ; 7, 22 ; Act. 15, 47. Ioh. 2, 9 et r1. 63/64 cf. II Cor. 11, 14.15.

ueritatem 46 sqq. cf. 61/62 cf.

34 uenerunt] flauerunt 5 T z/. Vg 35 fuit] erat e T a/. Vg 36 fecit et docuit V 3S3 in Christoe S RV . 38fieri R V 44 fallent. Iam quid a 48 Dominum Y a V . 49 suos] oz. 5 sanitate] salute e claudi 5 Y e 52 excogitauit e 58 lumen R T euasisse] add. se p 59 ut] et 5 .$ 66 ptaetextu 5 €

DE VNITATE, 3-4 subtilitate frustrentur.

25I

Hoc eo fit, fratres dilectissimi,

dum

ad ueritatis originem non reditur, nec caput quaeritur, nec 7o magistri caelestis doctrina seruatur. 4. Quae si quis consideret et examinet, tractatu longo adque argumentis opus non est. Probatio est ad fidem facilis conpéndio ueritatis ; loquitur Dominus ad Petrum : 'Ego tibi dico inquit quia £u es Petrus et super istam petram aedificabo eccle7; Siam meam, et boriae inferorum non wincent eam. T tbi dabo claues regni caelorum, et quae ligaueris super terram erunt ligata ei 1n, caelis, e& quaecumque

solueris swper lerram erunt soluta

el in caelis." Et idem post resurrectionem 8o suam dicit illi : "Pasce oues meas. Super illum aedificat ecclesiam et illi pascendas oues mandat et, quamuis apostolis omnibus parem tri8; buat potestatem, unam tamen cathedram constituit et unitatis originem adque rationem sua auctoritate disposuit. Hoc erant utique et 9o ceteri quod fuit Petrus, sed primatus Petro datur et una ecclesia et cathedra una mons-

dem originem ab uno incipientem sua auctoritate disposuit. Hoc erant utique et

nes, sed grex unus ostenditur 95 qui ab apostolis omnibus uni-

trus, pari consortio praediti et honoris et potestatis, sed

tratur ; et pastores sunt om-

*3/*8 Matth. 16, 18.19.

Super unum aedificat ecclesiam et, quamuis apostolis omnibus post resurrectionem suam parem potestatem tribuat et dicat : Sicut misit me Pater el ego mitto wos. Accipite Spiritum sanctum : si cuius remiseritis beccata vemiltentur Uh ; sí cuwus temueritis tene-

buntur, tamen, ut unitatem ESI manifestaret, unitatis eius-

ceteri apostoli quod fuit Pe-

80/81 (PT) Ioh. z1, 17.

83/88 (TR) Ioh. 20, 21-25.

69 sqq. cf. CYPR. infra, lin. 300/301 ; ep. LXIII, 1. $3 cf. CYPR. ep. XXXIII, E ?9 sqq. [PT et TR. PELAGIVS II, ep. ad episc. Histriae II, 21 sq. (A.C.O. IV, ii, p. 110) : TR 96 -- PT 91/102 ; et cf. BEDA, Hom. II, 22, 205-209 (C.C. CXXIL p. 347) : PT 80/81; 89/96]. 80/81 (PT) cf. Cler. rom. ad CYPR. ep. VIII, 1 ; CYPR. habit 1o (194, 25 sq.) 83/88 (TR) cf. CYPR. ep. LXVIIII, TXSSEEXOCTTDAS, 217X5XV2 or6; 88/98 (TR) cf. PELAGIVS I, ep. XXXVIIII. 89 (TR) cf. CYPR. ep. 1xx, 3. 92/95 (TR) cf. LEO I, ep. XIIII, 1: ; ISID. HISP. de eccl. offic. II, 5. 70 magisterii e .$ 17 *1 tractu 5 R e ; tracto .$ tibi R T Vg 75 et tibi e V/g dabo tibi .$

72 argumento e *3 dico *8 caelis] 47. Et idem post

tesutrectionem suam dicit : Pasce oues meas e V e aJ. 79 Et idem ... 102 confidit Hic Zex£us *9 aedificauit e

prior (P.T.), siue solus ; siue praecedens Textum alterum (T-R.) ; sue cum ipso con-

flatus T et al.

ecclesiam] a44. et illi pascendas oues mandat e 86 87 tctinueriremittuntur Y z R. Vg tis 5 e Vg 87/88 retenta sunt e V/g 89/90 eiusdem] eius « R 92 utique] om. T et] oz. R 93 fuit] a44. et V et qj.

252

DE VNITATE, 4-5

animi consensione pascatur. Hanc Petri unitatem qui non tenet, tenere se fidem credit ? IOO

Qui cathedram Petri, super quem fundata ecclesia est, deserit, in ecclesia se esse confidit ?

exordium ab unitate proficiscitur ut ecclesia Christi una monstretur. Quam unam ecclesiam etiam in Cantico Canticorum Spiritus sanctus ex persona Domini designat, et dicit : 'Vna est columba mea, perfecia mea, wna est maíri

suae, elecia geneirici suae. Hanc ecclesiae unitatem qui

105

non tenet, tenere se fidem cre-

dit ? Qui ecclesiae renititur et resistit,

in

ecclesia

se

esse

confidit, quando et beatus apostolus Paulus hoc idem doceat et sacramentum unitatis ostendat dicens : Vrmwm corpus et wnus Spiritus, una

IIO

spes wocationis uestrae, unus Dominus, una fides, unum

IIj

baptisma, unus Deus ? Quam unitatem tenere firmiter et uindicare debemus maxime episcopi, qui in ecclesia praesidemus, ut episcopatum quoque ipsum unum adque indiuisum probemus. Nemo fraternitatem menda-

I20

cio fallat, nemo

125

tem

fidei uerita-

perfida praeuaricatione

corrumpat.

Episcopatus unus est cuius a singulis in solidum pars tenetur. 102/104 (T'R) Cant. 6, 9.

112/116 (TR) Eph. 4, 4-6.

117 (TR) cf. CYPR. ep. LXX, 5 ; LXXIII, 11, 2o, 22 ; Sent. episc. 21, 23, 36.

9* Petri] et Pauli z/. ; ecclesiae (suae) 100 quem] quam z/. al.

96 exoritur T 9v Christi] om. V^ 98 Quam ... suae (104)] oz. p 99 etiam] oz. $ T 103 matris a e* Vg

104 electa] oz. 9 ; add. est e

nostrae e g/. praesidemus]

119 maxime oz.

T

121

114

... 120 quoque]

om. WV 122 indiuiduum comptobemus p 123/124 mendacio ... uetitatem] ozz. T 124/125 fidem ueritatis 125 perfidiae 17

DE VNITATE, 5-6

253

Ecclesia una est quae in multitudinem latius incremento fecunditatis extenditur : quomodo solis multi radii sed lumen 13o unum,

et rami arboris multi sed robur unum

tenaci radice

fundatum, et cum de fonte uno riui plurimi defluunt, numerositas licet diffusa uideatur exundantis copiae largitate, unitas tamen seruatur in origine. Auelle radium solis a corpore, diuisionem lucis unitas non capit ; ab arbore frange ramum,

13; fractus germinare non poterit ; a fonte praecide riuum, praecisus arescit. Sic et ecclesia, Domini luce perfusa, per orbem

totum radios suos porrigit, unum tamen lumen est quod ubique diffunditur nec unitas corporis separatur ; ramos suos in uniuersam terram copia ubertatis extendit; profluentes 140 largiter riuos latius spandit, unum tamen caput est et origo una, et una mater fecunditatis successibus copiosa : illius fetu nascimur, illius lacte nutrimur, spiritu eius animamur.

6. Adulterari non potest sponsa Christi, incorrupta est et pudica : unam domum nouit, unius cubiculi sanctitatem casto 14 pudore custodit. Haec nos Deo seruat, haec filios regno quos generauit adsignat. Quisque ab ecclesia segregatus adulterae iungitur, à promissis ecclesiae separatur, nec perueniet ad Christi praemia qui relinquit ecclesiam Christi : alienus est, profanus est, hostis est. Habere iam non potest Deum patrem 15 o qui ecclesiam non habet matrem. $i potuit euadere quisque extra arcam Noe fuit, et qui extra ecclesiam foris fuerit euadet. bn]

Monet Dominus et dicit : 'Qu2 non est mecum aduersus me est, V 215

et qui non mecum colligit sbargit.' Qui pacem Christi et concordiam rumpit, aduersus Christum facit ; qui alibi praeter eccle-

143 sqq. cf. II Cor. 11, 2 ; Eph. 5, 23 sqq. 20 Sq. 152/153 Matth. 12, 30.

150/151 cf. Gen. 7, 25 ; I Petr. 5,

133 cf. AVG. c. Crescon. 1I, 35, 42. — 136/142 cf. AVG. ep. CVIII, 11 ; c. III, 58, 64 ; 65, 75 ; c. Gaudent. II, 2, 2 ; 12, 14. 141/142 cf. CYPR. 566/567. 143 cf. CYPR. ep. XLIII, 4; LII, 1 ; Sent. episc. 49. FVLGENT. de remissione I, 21, 727-735 (C.C. XCI A, p. 668-669). cf. CYPR. ep. LXXIIII, 7.

Crescon. unit. 25, 143/151 149/150

150/151 cf. CYPR. ep. LXVIIII, 2 ; LXXIIII, 11.

153/154 DEFENS. liber scintill. II, 53 (C.C. CXVII, p. 12). GENT. responsiones 886/888 (C.C. XCI, p. 93).

153/155 FVL-

127 Episcopus T! insolitum .$ 128 quae] quam Dominus in Christo instituit. Haec 5 129 sol iste multis radiis et T 133 corpore] eZ. et V/ — 138 ramos] Aze desinit S 140 pandit Y 4e ; expandit R T? i4igloriosa 7 ^ 146 generat R segregatur e T 148 praemia Chtisti e praemium T' 149 iam] oz. Ye R 150 quisque] a44. qui » Y?e 150/151 si extra arcano efuit R 151 Noe] ad4. tunc V. — euadit Ya R T 153 dispargit « R. 154 facit] sentit T

254

DE VNITATE, 6-7

15; siam colligit, Christi ecclesiam spargit. Dicit Dominus : 'Ego et Pater unum sumus',et iterum de Patre et Filio et Spiritu sancto scriptum est : Ef tres unum sunt. Et quisquam credit hanc

unitatem

de diuina

firmitate

uenientem,

sacramentis

caelestibus cohaerentem, scindi in ecclesia posse et uoluntatum 16o conlidentium diuortio separari ? Hanc unitatem qui non tenet non tenet Dei legem, non tenet Patris et Filii fidem, uitam non tenet et salutem. ?. Hoc unitatis sacramentum, hoc uinculum concordiae in-

separabiliter cohaerentis ostenditur quando in euangelio tunica 165 Domini Iesu Christi non diuiditur omnino nec scinditur sed,

sortientibus de ueste Christi, quis Christum potius indueret, integra uestis accipitur et incorrupta adque indiuisa tunica possidetur. Loquitur ac dicit scriptura diuina : De íunica autem, quia de superiore parie nom consutilis sed ber totum texiyoífélós fuerat, dixerunt

ad imuicem,

'Nom

scimdamus

illam sed

soriiamur de ea cutus sit! Vnitatem ille portabat de superiore parte uenientem, id est de caelo et a Patre uenientem, quae ab accipiente ac possidente scindi omnino non poterat, sed totam semel et solidam firmitatem inseparabiliter obtinebat : 175 possidere non potest indumentum Christi qui scindit et diuidit ecclesiam Christi. Contra denique cum, Solomone moriente, regnum eius et populus scinderetur, Achias propheta Hiero- V boam regi obuius factus in campo in duodecim scissuras uestimentum suum discidit, dicens : 'Swmne tibi decem scissuras

quia haec dicit Dominus, '' Ecce scindo regnum de manu SolomoWis, e& dabo tibi decem sceptra, et duo sceptra erunt ei bropter seruum meum Dawid et propter Hierusalem. ciwitatem, quam elegi ut bonam nomen meum illic." ' Cum duodecim tribus Israel scinderentur, uestimentum suum propheta Achias discidit; 18; at uero quia Christi populus non potest scindi, tunica eius per totum textilis et cohaerens diuisa a possidentibus non 18 o

155/156 Ioh. ro, 3o.

157 I Ioh. 5, 8.

168/11 Ioh. 19, 23.24.

179/183

I Reg. 11, 51.32.36.

155/159 FVLGENT. responsiones 890/892 (C.C. XCI, p. 93) ; FACVND. HERMIAN. defens. tti. capit. I, 5. 15? cf. CYPR. orat. 235 (285, 3) ; ep. LX XIII, 12.

159 ecclesias om.

T

5^ —uoluntatem Y T

uitam] unitatem

160 non tenet] oz. Y e T — 161 &idem]

Y ; et ueritatem e ; debitam

T

166 induceret R

167 indiuidua Y — 169 non consutilis] inconsutilis a 1g ; add. erat e

om.eRWV

178 scissutis e

at uero] a clero 5 V acceptis)

179 scidit T

184 scindit

172 et]

T! ; scidit e T?

186 cohaerens] add. quae L. Lazini, (forz. recte, lectionibus

216

DE VNITATE, 7-9

285

est : indiuidua, copulata, conexa ostendit populi nostri, qui Christum

induimus,

concordiam

cohaerentem ; sacramento

uestis et signo declarauit ecclesiae unitatem. 190

8, Quis ergo sic sceleratus et perfidus, quis sic discordiae furore uesanus, ut aut credat scindi posse aut audeat scindere uhitátem Dei, uestem Domini, ecclesiam Christi ? Monet ipse in euangelio suo et docet, dicens :' Ef erunt unus grex et unus $astor',et esse posse uno in loco aliquis existimat aut multos 195 pastores aut greges plures ? Apostolus item Paulus hanc eandem nobis insinuans unitatem, obsecrat et hortatur et dicit : Obsecro, inquit, «os, fratres, ber nomen Domini nostri Iesu Christi, ut 4d ipsum dicatis omnes, e mon sini in uobis schis-

mata, sitis autem compositi 4n eodem sensu et in eadem senten200 [ja ; et iterum dicit : Swsiinenies inuicem 10, dilectione, satis IVE2TT

agentes seruare wnitalem, Spiritus 4n coniunctione bacis. Stare tu et uiuere putas posse de ecclesia recedentem, sedes sibi alias et diuersa domicilia condentem,

cum

dictum

sit ei in

qua praeformabatur ecclesia : 'Patrem twwm et matrem tuam 205 él fratres tuos et tolam domum pairis tus colliges ad te tbsam in domum tuam : et erit, omnis qui exierit ostium domus tuae foras, Teus sibi erit! ;tem sacramentum Paschae nihil aliud in Exodi

lege contineat quam ut agnus, qui in figura Christi occiditur, in domo una edatur ? Loquitur Deus dicens : '/n domo una 210 Comiedetur : non eicielis de domo carnem foras." Caro Christi et sanctum Domini eici foras non potest, nec alia ulla credentibus praeter unam ecclesiam domus est. Hanc domum, hoc uniani-

mitatis hospitium designat et nuntiat Spiritus sanctus in Psalmis, dicens : Deus qui inhabitare facit undanimes in domo. 215 In domo Dei, in ecclesia Christi unianimes habitant, concordes

et simplices perseuerant. 9, Idcirco et in columba uenit Spiritus sanctus. Simplex animal et laetum est : non felle amarum, non morsibus saeuum,

non unguium laceratione uiolentum ; hospitia humana

193/194 Ioh. 1o, 16.

197/200 I Cor. 1, 1o.

Ios. 2, 18.19. 209/210 Exod. 12, 46. IMatc»eri T0 1506/5: 22,; Ioh; 15/22:

200/201 Eph. 4, 2.3.

214 Ps. 67,7.

dili-

204/207

217 cf. Matth. 5, 16 ;

194/193 cf. CYPR. ep. LXVIIII, 5. 187 indiuiduam, copulatam, conexam T^ 191 ut] qui P 202 sedes] sed et R 203ei]ad Raab Yae RT V . 206erit] ozz. p 207 tibi 5 210 edatur Y! a. ; edetut T 7 211 ulla] una e 212/213 unitatis z ; unanimitatis Y e R 213 denunciat Y R 217 columban l7 ^ 219 hospitia] adZ. consueuit e

256

DE VNITATE, 9-1o

gere, unius domus consortium nosse; cum generant simul filios edere, cum commeant uolatibus inuicem cohaerere ;

220

communi

conuersatione uitam suam degere, oris osculo con-

cordiam pacis agnoscere, legem circa omnia unianimitatis inplere. Haec est in ecclesia noscenda simplicitas, haec caritas 24

A

obtinenda

est cum 230

23 VA

: ut columbas

dilectio

fraternitatis

imitetur,

ut

mansuetudo et lenitas agnis et ouibus aequetur. Quid facit in pectore christiano luporum feritas et canum rabies et uenenum letale serpentium et cruenta saeuitia bestiarum ? Gratulandum tales de ecclesia separantur,

ne columbas,

ne oues

Christi saeua sua et uenenata contagione praedentur. Cohaerere et coniungi non potest amaritudo cum dulcedine, caligo cum lumine, pluuia cum serenitate, pugna cum pace ; cum fecunditate sterilitas, cum fontibus siccitas, cum tranquillitate tempestas. Nemo existimet bonos de ecclesia posse discedere : triticum non rapit uentus, nec arborem solida radice fundatam procella subuertit ; inanes paleae tempestate iactantur, inualidae arbores turbinis incursione uertuntur. Hos execratur et percutit Iohannes apostolus, dicens : Ex nobis exierunt, sed

240

non fuerunt ex mobis ; si emim fuissem ex mobis, mansissent nobiscum.

10. Hinc haeresis et factae sunt frequenter et fiunt, dum peruersa mens non habet pacem, dum perfidia discordans non tenet unitatem. Fieri uero haec Dominus permittit et patitur manente propriae libertatis arbitrio ut, dum corda et mentes 245 nostras ueritatis discrimen examinat, probatorum fides integra manifesta luce clarescat. Per apostolum praemonet Spiritus sanctus et dicit : Oportet haeresis esse ut probati manifesti sint in wobis. Sic probantur fideles, sic perfidi deteguntur, sic et ante iudicii diem hic quoque iam iustorum adque iniustorum 250 animae diuiduntur, et a frumento paleae separantur. Hi sunt qui se ultro aput temerarios conuenas sine diuina dispositione praeficiunt, qui se praepositos sine ulla ordinationis lege constituunt, qui nemine episcopatum dante episcopi sibi no238/240 I Ioh. 2, 19.

247/248 I Cor. 11, 19.

238/240 cf. CYPR. ep. LVIIIT, 7 ; LXVIIII, 1. 243/244 cf. CYPR. ep. LVIIIT, vb 250/251 cf. CYPR. ep. LIIII, 3 ; LV, 25 ; LVIIII, 7. 252 sqq. cf. CYPR. ep. LXVIIII, 5.

220 consottia e 221 sedete Y ^ uolatilibus Y e T 223 facis T 226 adequetut e 233 pontibus 5* ; potibus ?* 236 subuerti R. tempestates R iactantur] add. et T V ——— 239 petmansissent e Vg 244/245 mentes uestras auettitis a 245 discrimine T 241 oportet] ad. et b Y Re T V g esse] 280 Hi] Hinc Y add. et scismata 17

V 218

DE VNITATE, 10-12

257

men adsumunt ; quos designat in Psalmis Spiritus sanctus : 2

MV

260

sedentes in pestilentiae cathedra : pestes et lues fidei, serpentes M19

ore fallentes et corrumpendae ueritatis artifices, uenena letalia linguis pestiferis euomentes ; quorum sermo ut cancer serpit, quorum tractatus pectoribus et cordibus singulorum mortale uirus 4nfundit. 11. Contra

eiusmodi

clamat

Dominus,

ab his refrenat

et

reuocat errantem plebem suam, dicens : ' Nolite audire sermones pseudoprophetarum, quoniam wisiones cordis eorum frustrantur eos ; locuntur sed non ab ore Domini. Dicunt eis qui abiciunt uerbum Domini : "Pax erit uobis et omnibus ambulantibus àn 265 uoluntatibus suis" ; omni qui ambulat errore cordis sui : Non

270

uenient super te mala."...Non locutus sum ad eos, et ipsi prophelauerunt. Si sielissent in substantia mea et audissent uerba mea, el si docuissent bopulum meum, conuertissent eos a malis cogitationibus eorum." Hos eosdem denuo Dominus designat et denotat, dicens: 'Me dereliquerunt fontem aquae wiwuae, et effoderunt sibi lacus detritos qui non bossunt aquam -ortare. Quando aliud baptisma praeter unum esse non possit, baptizare posse se opinantur ; uitae fonte deserto, uitalis et salutaris

aquae gratiam pollicentur. Non abluuntur illic homines sed 27

A

280

285

potius sordidantur, nec purgantur delicta sed immo cumulan-

tur; non Deo natiuitas illa sed diabolo filios generat : per mendacium nati ueritatis promissa non capiunt, de perfidia procreati fidei gratiam perdunt. Ad pacis praemium uenire non possunt qui pacem Domini discordiae furore ruperunt. 12, Nec se quidam uana interpretatione decipiant quod dixerit Dominus : 'Vbicumque fuerint duo aut tres collecti in nomine meo, ego cum eis sum.' Corruptores euangelii adque interpretes falsi extrema ponunt et superiora praetereunt, partis memores et partem subdole conprimentes ; ut ipsi ab ecclesia scissi sunt, ita capituli unius sententiam scindunt. Dominus enim, cum discipulis suis unianimitatem suaderet

2885 cf. Ps. rz, rz. Iergo352:.22.

2358 cf. II Tim. 2, 17. 270/231 Ier. 2, 15.

261/266 Ier. 23, 16.17. 281/282 Matth.

266/269

18, 20.

274/245 cf. CYPR. sent. 18. 2:3? PELAGIVS II, ep. ad episc. Histt. II, 25 (A.C.O. IV, ii, p. 110). 282 cf. CYPR. laps. 20.

263 Dei Y e 265 omnis ^ Y a2V ambulat] add. in R 268 et] oz. V populum meum] plebem meam V/ ^ uitae T? V — 20/221 et foderunte V. — 293 posse] oz. posse . 275/216 maculantur Y ^ 279 nati] Nam a

T 267 audissent ... conuettetem 5 240 Y; se]om.R se 284 partem] partim Y

V 220

DE VNITATE, 12

258

et pacem, 'Dico, inquit, wobis quoniam si duobus ex uobis conuenerit in ierra de omni ve quamcumque petieritis, continget uobis a Patre meo qui in caelis est. Vbicumque enim fuerint duo 29o aut tres collecti in nomine meo, ego cum eis sum/ : ostendens non

multitudini sed unianimitati deprecantium plurimum tribui. *Si duobus, inquit, ex wobis conuenerit in terra! : unianimitatem prius posuit, concordiam pacis ante praemisit, ut conueniat nobis fideliter et firmiter docuit. Quomodo autem potest ei 295 cum aliquo conuenire, cui cum corpore ipsius ecclesiae et cum uniuersa fraternitate non conuenit ? Quomodo possunt duo aut tres in nomine Christi colligi, quos constet a Christo et ab eius euangelio separari ? Non enim nos ab illis, sed illi a nobis recesserunt et, cum haeresis et schismata postmodum nata 3co sint dum conuenticula sibi diuersa constituunt, ueritatis caput adque originem reliquerunt. Dominus autem de ecclesia sua loquitur, et ad hos qui sunt in ecclesia loquitur ut, si ipsi concordes fuerint, si secundum quod mandauit et monuit, duo aut tres licet collecti unianimiter orauerint, duo aut tres licet

3o; sint, impetrare possint de Dei maiestate quod postulant. *Vbicumque fuerint duo aut tres, ego, inquit, cum eis sum." Cum simplicibus scilicet adque pacatis, cum Deum timentibus et Dei praecepta seruantibus, cum his duobus uel tribus licet esse se dixit ; quomodo et cum tribus pueris in camino ignis fuit 31o et, quia in Deum simplices adque inter se unianimes permanebant,

flammis

ambientibus

medios

spiritu roris

animauit ;

quomodo apostolis duobus in custodia clausis, quia simplices, quia unianimes erant, ipse adfuit ; ipse resolutis carceris claustris, ut uerbum quod fideliter praedicabant multitudini trade315 rent, ad forum rursus inposuit. Quando ergo in praeceptis suis ponit et dicit : 'Vbi fuerint duo aut tres, ego cum eis sum', non

homines ab ecclesia diuidit, sed, exprobrans discordiam uoce commendans, ostendit 320 tribus unianimiter orantibus

287/290 Matth. 18, 19.20.

26 sq.).

qui instituit et fecit ecclesiam; perfidis et fidelibus pacem sua magis esse se cum duobus aut quam cum dissidentibus pluri-

309/311 cf. Dan. (LXX et Vg) 5, 49.50 (Add. Dan.

312/315 cf. Act. 5, 19-21.

298 cf. CYPR. ep. XLVI, 2. I. 809 cf. CYPR. laps. 31.

300/301 cf. CYPR. unit. 3, 68 sqq. ; ep. LXIII,

290 aut] uel e T 297 constat Y e 298 ipsis 17 304 licet] ozz. a ; add. sint V collecti] ad. si V —— duo ... 805 sint] oz. p T 807 pacificis I7 Dominum p R V ; Dei a 310/311 perseuetabant 17 311 medio z R 313 tesoluit catcetis claustta a 320/321 pluribus 5 « e ^

V 22T

DE VNITATE,

12-14

259

mis, plusque impetrari posse paucorum concordi prece quam

discordiosa oratione multorum.

13. Ideo et, cum orandi legem daret, addidit dicens: 'E£ cum

sieleritis ad. orationem, remittite si quid habetis aduersus ali325 quem,ut ei Pater uester qui n caelis est vemaittat peccata uobis" ;

et ad sacrificium cum dissensione uenientem reuocat ab altari et iubet prius concordare cum fratre, tunc cum pace redeuntem Deo munus offerre ; quia nec ad Cain munera respexit Deus, neque enim habere pacatum Deum poterat qui cum 35o fratre pacem

per zeli discordiam

non

habebat.

Quam

sibi

igitur pacem promittunt inimici fratrum ? Quae sacrificia celebrare se credunt aemuli sacerdotum ? Secum esse Christum, cum collecti fuerint, opinantur qui extra Christi ecclesiam colliguntur ? 33;

14. Tales

etiam

si occisi in confessione

nominis

fuerint,

macula ista nec sanguine abluitur : inexpiabilis et grauis culpa discordiae nec passione purgatur. Esse martyr non potest qui in ecclesia non est ; ad regnum peruenire non poterit qui eam quae regnatura est derelinquit. Pacem nobis Christus dedit, 340 concordes adque unianimes esse praecepit, dilectionis et caritatis foedera incorrupta adque inuiolata mandauit. Exhibere se non potest martyrem qui fraternam non tenuit caritatem. Docet hoc et contestatur Paulus apostolus, dicens : Ef si habuero fidem 3ía wt montes iransferam, caritatem autem mon 345 habeam, mahal sum, ; et si dn cibos disiribuero omnia mea, ei si

tradidero corbus meum ut ardeam, caritatem autem mon habeam, mhil broficio. Caritas magnanima est, caritas benigna |est ; carilas non aemulatur, non inflatur, non. inrilatur, non. agit perperam, mon cogitat malum ; omnia diligit, omnia. credit, 350 07mmia sperat, omnia sustinet. Caritas numquam excidet. ' Nwm-

quam' inquit 'excidet caritas! : haec enim semper in regno erit, haec in aeternum, fraternitatis sibi cohaerentis unitate, dura323/328 Matc. 11, 25. 326/328 cf. Matth. 5, 23.24. 5 sqq. 839 cf. Ioh. 14, 27. 843/350 I Cor. 13, 2-8.

328/330 cf. Gen. 4,

326 PELAGIVS II, ep. ad. episc. Histriae II, 24 (p. 110). —328cf. CYPR. otat. 24 (285, 6 sqq.) ; mort. 17 (307, 27 sqq.). 335/336 cf. CYPR. unit. 19, 476/477 ; ep. LX, 4; LXXIIH, 21.

321 pacificorum R 325 uobis peccata e Vg 32? iubet] aZ7. hunc p T 329 placatum e Dominum V . 334colligunt R 339 dereliquit T' ; reliquit R 341 inuiolata] 244. seruare e 342 tenet R e 346 meum] a4Z.ita V 34* ptoficio] sum 5 Vz 848 non inflatur] oz. e T ; non inflammatur I7 3849 malum] 47. non gaudet (super V/) iniustitiam R. 1 349 omnia diligit] ozz. T 350 excidit e V/z

V

222

260

DE VNITATE,

14-15

bit. Ad regnum caelorum non potest peruenire discordia ; ad praemium Christi, qui dixit : 'Hoc est mandatum meum ut diliga355 (is inuicem quemadmodum dilexi wos' ,pertinere non poteritqui V 225 dilectionem Christi perfida dissensione uiolauit. Qui caritatem non habet, Deum non habet ; Iohannis beati apostoli uox est : Deus, inquit, dilectio est, et qui manet in Deo, àn dilectione manet,

et Deus in illo manet. Cum Deo manere non possunt qui esse 36o in ecclesia Dei unianimes noluerunt

: ardeant licet flammis,

et ignibus traditi uel obiecti bestiis animas suas ponant, non erit illa fidei corona sed poena perfidiae, nec religiosae uirtutis exitus gloriosus sed desperationis interitus. Occidi talis potest, coronari non potest. Sic se christianum esse profitetur quo365 modo et Christum diabolus saepe mentitur, ipso Domino praemonente et dicente : Multi uenient in nomine meo dicenles : "Ego sum Christus", et multos fallent.' Sicut ille Christus non est, quamuis fallat in nomine, ita nec christianus uideri potest qui non permanet in euangelii eius et fidei ueritate. 370

15. Nam et prophetare et daemonia excludere et uirtutes magnas in terris facere sublimis utique et admirabilis res est, non tamen regnum caeleste consequitur quisque in his omnibus inuenitur, nisi recti et iusti itineris obseruatione gradiatur. Denuntiat Dominus et dicit : 'Mult; mihi dicent in illo die: 375 "Domine, Domine, nonne in tuo nomine rophetauimus et in iuo nomine daemonia exclusimus et in nomine tuo uirtutes magnas fecimus ?" Et tunc dicam illis : "Numquam uos cognous ;

recedile a me qui oberamini iniustitiam." ' Iustitia opusest ut

promereri quis possit Deum iudicem ; praeceptis eius et moni58o tis obtemperandum est ut accipiant merita nostra mercedem. V 224 Dominus in euangelio, cum spei et fidei nostrae uiam conpendio breuiante dirigeret : * "Dominus Deus tuus, inquit, Dominus wnus est, et diliges Dominum Deum twwm de toto corde tuo et de

354/355 Ioh. 15, 12.

Matth. 7, 22.23.

338/389 I Ioh. 4, 16.

366/36v Matth. 24, 5.

374/378

382/388 Marc. 12, 29-31 .- Matth. 22, 57-39.

358/360 DEFENS. liber scintill. III, 63 (C.C. CXVII, p. 17). 359 PELAGIVS II, ep. ad episc. Histriae II, 25 (p. 111). 363/364 cf. AVG. ep. CVIII, 9.

353 discordia] add. non a ; a7. nec Re T 355 uos] add. ad regnum ad Deum R ; adZ. ad Christum T poterit] aZ. ad praemium Christi Deo, in dilectione] dilectione, in Deo T V7 Vg 359 et ... manet] ozz. ueniunt 2 867 Christi R. 368 nec]adZ.hic V 369 euangelio illa R e T V Vg 8276/3: multas T Vg 3:8 me] add. omnes V mini L iniquitatem Y Vg 881 euangelio] a4. suo I cum cum ipse R 382 redigeret 5 inquit] ozz. R. Dominus?] Deus

Dei a ; add. Ye 358 a V/ 366 pR 394 operabaspei] dicit, « Vg

DE VNITATE, 15-16

261

tola anima tua el de tota wirtute tua." Hoc rimum, el secundum 385 simile hwic : "Diliges jroximum iwum tamquam 1e." In his duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae." Vnitatem simul et dilectionem magisterio suo docuit; prophetas omnes et legem praeceptis duobus inclusit. Quam uero unitatem seruat, quam dilectionem custodit aut cogitat qui, discordiae furore 39o uesanus, ecclesiam scindit, fidem destruit, pacem turbat, cari-

tatem dissipat, sacramentum profanat ? 16. Malum hoc, fidelissimi fratres, iam pridem coeperat sed nunc creuit eiusdem mali infesta clades, exsurgere ac pullulare plus coepit haereticae peruersitatis et schismatum uenenata 3595 pernicies, quia et sic in occasu mundi oportebat, praenuntiante per apostolum nobis et praemonente Spiritu sancto : In nouissimis, inquit, diebus aderunt tempora molesta ; erunt homines sibi blacentes, swberbi, tumidi, cupidi, blasphemi, parentibus indictoaudientes, ingrati, àmpii, sine adfectu, sine foedere, dela40 o tores,

incontinenies,

iwmiles,

bonum

mon

amantes,

froditores,

jrocaces, stupore inflati, woluptates magis quam Deum diligentes, habentes deformationem religionis, uirtutem autem eius ab-

negantes. Ex his sunt qui repunt in domos et braedantur mulierculas oneratas beccatis, quae ducuntur uariis. desideriis, semper V. 225 405 discentes ei umquam ad scientiam. ueritatis Deruenientes. Et quomodo Iamnes ei Mambres vestiterunt Mosi, sic el hi resistunt ueritata ; sed nom broficient Dlurimum, imperitia enim eorum manifesta erit omnibus, sicut et illorum fuit. Adimplentur quaecumque praedicta sunt et, adpropinquante iam saeculi fine, 41 o hominum pariter ac temporum probatione uenerunt. Magis ac magis aduersario saeuiente, error fallit, extollit stupor, liuor incendit, cupiditas excaecat, deprauat impietas, superbia inflat, discordia exasperat, ira praecipitat. 17. Non tamen nos moueat aut turbet multorum nimia et 41; abrupta perfidia, sed potius fidem nostram praenuntiatae rei

385/386 Matth. 22, 40.

408 cf. CYPR.

396/408 II Tim. 5, 1-9.

409 cf. I Petr. 4, 7.

mott. 25 (312, 24 sqq.); Fott. (praef.) I, 2-5 ; Dem.

3 (352, 22

Sqq.), 23 (367, 21 sq.).

884 hoc] aZ. est «

385 simile] add. est a e

te] add. ipsum « T Vg

392

dilectissimi R. 17 393 exsurgete] et surgere p Y R I7 399 indictoaudientes] indicto non obedientes z ; indicto inaudientes T ; non obedientes V/g foedete] fide T 400 incontinentes] inertes T' 401 magis uoluntates 2 Dominum f 406 Iannes « T* I7 sic] ita V Vg tesistunt] resistent Y 409 praedicata a 410 probationes » 2 T V 415 praenunciata a R tei] oz. R

DE VNITATE, r7-18

262

ueritate corroboret : ut quidam tales esse coeperunt quia haec ante praedicta sunt, ita ceteri fratres ab eiusmodi caueant quia et haec ante praedicta sunt, instruente Domino et dicente : 'Vos autem cauete : ecce praedixi uobis omnia." Vitate, quaeso, 420 uos eiusmodi homines, et a latere adque auribus uestris per-

niciosa conloquia uelut contagium mortis arcete, sicut scriptum est : Saefi aures tuas spinis et noli audire linguam nequam ; et iterum : Corrumpunt ingenia bona confabulationes pessimae. Docet Dominus et admonet a talibus recedendum : 425 'Caeci sunt, inquit, duces caecorum : caecus autem caecum ducens simul in foueam cadent.' Auersandus est talis adque fugiendus quisque fuerit ab ecclesia separatus : peruersus est huiusmodi V 226 et peccat, et est a semetipso damnatus. An esse sibi cum Christo uidetur qui aduersum sacerdotes Christi facit, qui se 430 à cleri eius et plebis societate secernit ? Arma ille contra ecclesiam portat, contra Dei dispositionem repugnat. Hostis altaris, aduersus sacrificium Christi rebellis, pro fide perfidus,

pro religione sacrilegus, inobsequens seruus, filius impius, frater inimicus, contemptis episcopis et Dei sacerdotibus dere435 lictis constituere audet aliud altare, precem alteram inlicitis uocibus facere, dominicae hostiae ueritatem per falsa sacrificia profanare, nec scire quoniam qui contra ordinationem Dei nititur ob temeritatis audaciam diuina animaduersione punitur. 440

18. Sic Chore et Dathan et Abiron, qui sibi contra Mosen et Aaron sacerdotem sacrificandi licentiam uindicare conati sunt, poenas statim pro suis conatibus pependerunt : terra compagibus ruptis in profundum sinum patuit, stantes adque uiuentes recedentis soli hiatus absorbuit. Nec tantum eos, qui 44; auctores fuerant, Dei indignantis ira percussit, sed et ceteros ducentos quinquaginta participes eiusdem furoris et comites, qui coagulati cum isdem simul ad audaciam fuerant, exiens a Domino ignis properata ultione consumpsit : admonens

419 Matc. 13, 25.

426 Matth. 15, 14.

422/423 Sir. 28, 24 (28).

423/424 I Cor. 15, 53.

423/

440/450 cf. Num. 16, 1-55.

427/428 cf. CYPR. ep. LXVIIII, 4. — 428/430 cf. CYPR. ep. LV, 24; LXIX, 8. 440/450 cf. CYPR. ep. III, 1 ; LXIX, 8.

416 ueritas tobotet 5 ut] add. quoniam T 418 et] oz. b R add.abe T V 424talibus] add. esse V. — 426 cadunt a V g prouide a

437 nec scire] nescire 5 a T?

sacerdotes Y e R tantummodo

420 adque] 432 pro fide]

438 temeritatis] «47. suae V^

443 patuit] edd. et V/ — 444 solis Y ; solii R l/ 444 fuerant] add. eiusdem dementiae I7

441

hiatibus T

DE VNITATE, 18-20

263

scilicet et ostendens contra Deum fieri quicquid inprobi fuerint 45o ad destruendam ordinationem Dei humana uoluntate conati. Sic et Ozias rex, cum turibulum ferens et contra legem Dei sacrificium sibi uiolenter adsumens, resistente sibi Azaria sacerdote, obtemperare nollet et cedere, diuina indignatione

confusus et leprae uarietate in fronte maculatus est, ea parte 455 corporis notatus, offenso Domino, ubi signantur qui Dominum promerentur; et fili Aaron, qui inposuerunt altari ignem alienum quem non praeceperat Dominus, in conspectu statim Domini uindicantis extincti sunt. 19. Quos imitantur scilicet adque sectantur qui, Dei tradi46o tione contempta, alienas doctrinas adpetunt et magisteria humanae institutionis inducunt; quos increpat Dominus et obiurgat in euangelio suo, dicens: 'Reicitis mandatum Dei ut traditionem uestram statuatis.' Peius hoc crimen est quam quod admisisse lapsi uidentur, qui tamen in paenitentia criminis 465 constituti Deum plenis satisfactionibus deprecantur. Hic ecclesia quaeritur et rogatur, illic ecclesiae repugnatur; hic potest necessitas fuisse, illic uoluntas tenetur in scelere ; hic qui lapsus est sibi tantum nocuit, illic qui haeresin uel schisma facere conatus est multos secum trahendo decepit ; hic animae 47o unius est damnum, illic periculum plurimorum. Certe peccasse se hic et intellegit et lamentatur et plangit, ille tumens in peccato suo et in ipsis sibi delictis placens a matre filios segregat, oues a pastore sollicitat, Dei sacramenta disturbat ;

et cum lapsus semel peccauerit, ille cottidie peccat ; postremo 47; lapsus martyrium postmodum consecutus potest regni promissa percipere, ille si extra ecclesiam fuerit occisus ad ecclesiae non potest praemia peruenire. 20. Nec quisquam miretur, dilectissimi fratres, etiam de confessoribus quosdam ad ista procedere, inde quoque aliquos

451/456 cf. II Par. 26, 16-20.

456/458 cf. Leu. 10, 1.2.

462/463 Marc. 7, 9.

463/480 (PT) PELAGIVS II, ep. ad episc. Histriae II, 27 (p. x11). 475/446 cf. CYPR. laps. 13, 259/265 ; ep. XVIIII, 2 ; LV, 4. 16 sq.; LX, 2. 476/414 cf. CYPR:unit, 14, 335/330; ep. LV, 17; LX, 4; LXXII, 21 ;-AVG-.. ep. CVIII 9.

449 Dominum V . 483 et cedete] et credere Y ; et ceteri R 488 cotpotis] add. scilicet V/ — ubi ... Dominum] qua saluati obtempetantes Domino T e aJ. 462 rcicistis R. 463 quod] 44. hi qui sacrificauerunt T' e a. 464 paenitentiam R 465 Dominum a l^ hic ...4606 illic] illic ... hic (e£ sze deinceps) T ez a7. 471 hic] ille T ez a.

filio segtegato, uel R

471, 474, 476 ille] hic T' e z/.

472 deliciis T

478 etiam] add. et V — A79 ptosilire I7

472/4173

V 227

264

DE VNITATE, 20-21

48o tam nefanda, tam grauia peccare. Neque enim confessio in- V 228 munem facit ab insidiis diaboli, aut contra temptationes et pericula et incursus adque impetus saeculares adhuc in saeculo positum perpetua securitate defendit : ceterum numquam in confessoribus fraudes et stupra et adulteria postmodum uide485

remus, quae nunc in quibusdam uidentes ingemescimus et

dolemus. Quisque ille confessor est, Solomone maior aut melior aut Deo carior non est, qui tamen quamdiu in uiis Domini ambulauit tamdiu gratiam quam de Domino fuerat consecutus obtinuit ; postquam dereliquit Domini uiam, perdidit et gra490 tiam Domini. Et ideo scriptum est : 'Tene quod habes, ne alius accipiat coronam tuam',quod utique Dominus non minaretur auferri posse coronam iustitiae, nisi quia recedente iustitia recedat necesse est et corona. 495

500

395

21. Confessio exordium gloriae est non meritum iam coronae, nec perficit laudem sed initiat dignitatem ; cumque scriptum sit : 'Qui berseuerauerit usque ad finem hic saluus erm, quicquid ante finem fuerit, gradus est quo ad fastigium salutis ascenditur, non terminus quo iam culminis summa teneatur. Confessor est : sed post confessionem periculum maius est, quia plus aduersarius prouocatus est ; confessor est : hoc magis stare debet cum Domini euangelio, per euangelium gloriam consecutus a Domino. Cui multum datur multum quaeritur ab eo, et cui plus dignitatis adscribitur plus de illo exigitur seruitutis. Nemo per confessoris exemplum pereat, nemo iniustitiam nemo insolentiam nemo perfidiam de confessoris moribus discat ; confessor est : sit humilis et quietus, sit in actu suo cum

510

disciplina

modestus

ut, qui Christi

confessor

dicitur,

Christum quem confitetur imitetur. Nam cum dicat ille : 'Quz se extollit humiliabitur et. qui. humiliat se exaltabitur , et ipse a Patre exaltatus sit quia se in terris sermo et uirtus et sapientia Dei Patris humiliauit, quomodo potest extollentiam dili486/490 cf. I Reg. 11, 9 sqq. ; II Esd. 15, 26 sq. Matth. 1o, 22 e£ 24, 15.

14 (cf. Matth. 25, 12). 500 cf. CYPR.

490/491 Apoc. 35, 11.

502/504 cf. Luc. 12, 48.

496

508/509 Luc. 14, 11 e 18,

510/3511 cf. Apoc. 19, 15 ; I Cor. r, 24.

ep. XIII, 2 sqq.

500/5302 cf. CYPR.

ep. XXXVI, 2 ; laps. 20,

413/414. 480 nefaria tamque 1 487? Deo] eo T 489 Domini uiam] uiam Domini 4€ ; diufama R 490 et ideo] sicut I7 est] add. et excitauit Dominus Satanan ipsi Solomoni (I Reg. 11, 14 ue/ 23 ; cf. Cypr. Quir. III 80 ; Dom. Orat. 25) ; et ideo in Apocalypsi Dominus ad Iohannem grauiter comminatur 1/ 491 nominartetut 4 494 iam] om. V ^ 495 initiat] inhiat p 496 ad] in » e T Vg 497 gratum a 500 plus] pius R hoc] oz. T 502 quaeretur p Y R T Vg 506 sit pr.] si R 508 quem confitetur] confitentem p 510 quia] qui e 510/ 511 patientia T!

V 229

DE VNITATE, 21-23

315

265

gere qui et nobis humilitatem sua lege mandauit, et ipse a Patre amplissimum nomen praemio humilitatis accepit ? Confessor est Christi : sed si non postea blasphemetur per ipsum maiestas et dignitas Christi. Lingua Christum confessa non sit maledica, non turbulenta, non conuiciis et litibus per-

520

325

259

strepens audiatur, non contra fratres et Dei sacerdotes, post uerba laudis, serpentis uenena iaculetur. Ceterum si culpabilis et detestabilis postmodum fuerit, si confessionem suam mala conuersatione prodegerit, si uitam suam turpi foeditate maculauerit, si ecclesiam denique ubi confessor factus est derelinquens, et unitatis concordiam scindens, fidem primam perfidia posteriore mutauerit, blandiri sibi per confessionem non potest quasi electus ad gloriae praemium, quando ex hoc ipso magis creuerint merita poenarum. 22, Nam et Iudam inter apostolos Dominus elegit, et tamen Dominum Iudas postmodum prodidit; non tamen idcirco apostolorum firmitas et fides cecidit quia proditor Iudas ab eorum societate defecit. Sic et hic : non statim confessorum sanctitas et dignitas conminuta est quia quorundam fides fracta est. Beatus apostolus loquitur in epistula sua, dicens : V 23o Quid enim si exciderunt a. fide quidam illorum ? Numquid infidelitas illorum fidem Dei euacuabit ? Absit : esi enim. Deus

uerax, omnis autem homo mendax. Stat confessorum pars maior et melior in fidei suae robore et in legis ac disciplinae dominicae ueritate, nec ab ecclesiae pace discedunt qui se in ecclesia gratiam consecutos de Dei dignatione meminerunt ; adque hoc ipso ampliorem consecuntur fidei suae laudem quod ab eorum perfidia segregati, qui iuncti confessionis consortio fuerunt, 540 a contagione criminis recesserunt. Vero inluminati euangelii lumine, pura et candida Domini luce radiati, tam sunt in conseruanda Christi pace laudabiles quam fuerunt in diaboli congressione uictores. 335

23. Opto equidem, dilectissimi fratres, et consulo pariter et 545 suadeo

ut, si fieri potest, nemo

512/513 cf. Phil. 2, 8.9.

DUSICCOCY PR

ep XDVD

de fratribus pereat,et con-

526/52? cf. Marc. 5, 19.

532/534 Rom. 3, 5.4.

5 Db rS LEID.

518 laudis] 247. et confessionis I^ 519 et detestabilis] ozz. p.V^ 520 prodegefit] prodiderit e ; ozz. R 821 denique] 4477. ipsam 1^ 531 fracta] peracta « 531 apostolus] 247. Paulus 1^ 533 euacuauit Y! RT V — 535 in ar] om. V. lege ?? disciplina P 536 ueritatis ^ 537atqui V — 538ampliorem] maiotem L7 laudem] 447. immo ampliorem l/ ^ 540 contagio 5 e T 544Opto] Hortor

I^

266

DE VNITATE, 23-24

sentientis populi corpus unum gremio suo gaudens mater includat. Si tamen quosdam schismatum duces et dissensionis auctores, in caeca

et obstinata

dementia

permanentes,

potuerit ad salutis uiam consilium salubre reuocare, 55o tamen

uel simplicitate capti, uel errore

non

ceteri

inducti, uel aliqua

fallentis astutiae calliditate decepti, a fallaciae uos laqueis soluite ;uagantes gressus ab erroribus liberate ; iter rectum uiae caelestis adgnoscite. Contestantis apostoli uox est : Praecipimus uobis, inquit, n nomine Domini Iesu Christi ut recedatas 555 ab omnibus fratribus ambulantibus 1nordinate et non secundum traditionem quam acceperunt a nobis ; et iterum dicit : Nemo uos decipiat inanibus uerbis : propterea enim uenit ira Dei super filtos coniumaciae. Nolite ergo esse participes eorum. Recedendum est a delinquentibus uel immo fugiendum ne, dum 56o quis male ambulantibus iungitur et per itinera erroris et criminis graditur, a uia ueri itineris exerrans pari crimine et ipse teneatur. Vnus Deus est et Christus unus, et una ecclesia eius

et fides una, et plebs in solidam corporis unitatem concordiae glutino copulata. Scindi unitas non potest nec corpus unum 56; discidio compaginis separari, diuulsis laceratione uisceribus in frusta discerpi; quicquid a matrice discesserit, seorsum uiuere et spirare non poterit : substantiam salutis amittit. 24. Monet nos Spiritus sanctus et dicit : Quis est homo qui uult uitam et amat widere dies optimos ? Contine linguam tuam 570a malo et labia tua me loquantur insidiose; declima a malo ei fac bonum, quaere pacem et sequere eam. Pacem quaerere debet et sequi filius pacis, a dissensionis malo continere linguam suam debet qui nouit et diligit uinculum caritatis. Inter sua diuina mandata et magisteria salutaria, passioni iam 57; proximus,

Dominus

553/5056 II Thess. 5, 6. 568/5091 Ps. 33, 13-15.

addidit

dicens

: 'Pacem

556/5008 Eph. 5, 6.7. 095/996 Ioh. 14, 27.

wobis

dimitto,

562/564 cf. Eph. 4, 5.6.

559 sqq. cf. CYPR. laps. 34, 658 sqq. 563 sqq. cf. CYPR. ep. LXVI, 8. 566/ 56? cf. CYPR. unit. 5, 141/142. 571/5:2 DEFENS. liber scintill. II, 54 (C.C. CXVII, p. 12). 5$12/5:3 DEFENS. liber scintill. I, 46 (C.C. CXVII, p. 7).

548 in] o. b a 553 uiae] uitae T'; hinc uitae 5 adgnoscite] assumite e 554 Domini] ag7. nosttia T V/ Vg ; add. Dei R. 556 accepistis a 561 trahitur TV 4 solida p T ^ etcorporis p b63plebs]adZ. una uniin]om.p tatem] unitate ^ T ; firmitatem V/ —— 564 unitas] diuinitas Y —— 563 separati] a4. nec R T? V/ 570 insidiose] 568 nos] zd. in Psalmis V 566frustra R T iniquitatem ? ; dolum T Vg —— 5v1sequere]consequetise ;consequere V. — 572 D74sua] add. denique V — 595 dimitto uobis e T filios a

V 231

DE VNITATE, 24-27

267

bacem meam do uobis. Hanc nobis hereditatem dedit, dona omnia suae pollicitationis et praemia in pacis conseruatione promisit. Si heredes Christi sumus, in Christi pace maneamus ; si filii Dei sumus, pacifici esse debemus : ' Beati, inquit, facifici,

58o quoniam ipsi filii Dei uocabuntur.' Pacificos esse oportet Dei filios, corde mites, sermone simplices, adfectione concordes, V 232 fideliter sibi unianimitatis nexibus cohaerentes. 25. Haec unianimitas sub apostolis olim fuit : sic nouus credentium populus Domini mandata custodiens caritatem 585 suam tenuit. Probat scriptura quae dicit : T'urba autem eorum qui crediderant anima ac mente una agebant, et iterum : Et erant berseuerantes omnes unianimes ?n oratione cum mulieribus ei Maria, quae fuerat mater Iesu, et fratribus eius. Et ideo efficacibus precibus orabant, ideo impetrare cum fiducia 59o poterant quodcumque de Dei misericordia postulabant. 26. In nobis uero sic unianimitas deminuta est ut et largitas operationis infracta est. Domos tunc et fundos uenundabant et thesauros sibi in caelo reponentes, distribuenda in usus indigentium pretia apostolis offerebant. At nunc de patrimonio 59; nec decimas damus et, cum uendere iubeat Dominus, emimus

potius et augemus. Sic in nobis emarcuit uigor fidei, sic credentium robur elanguit, et idcirco Dominus, tempora nostra respiciens, in euangelio suo dicit : ' Fzlzus hominis cum uenerit,

uias imueniet. fidem 4n terra?" Videmus fieri quod ille prae6oo dixit : in Dei timore, in lege iustitiae, in dilectione, in opere

fides nulla est. Nemo futurorum metum cogitat ; diem Domini et iram Dei et incredulis uentura supplicia et statuta perfidis aeterna tormenta nemo considerat. Quicquid metueret conscientia nostra si crederet, quia non credit, omnino nec metuit ; 605 si autem crederet, et caueret ; si caueret, euaderet. 27. Excitemus nos quantum possumus, dilectissimi fratres,

et somno inertiae ueteris abrupto ad obseruanda et gerenda

579/580 Matth. 5, 9. 585/886 Act. 4, 32. CE. X CES4S 34.55. 593 cf. Matth. 6, 20. Tac. 18, 8. 606/608 cf. I Thess. 5, 6.

516 hereditatem] a47. Christus I7 diuina I7

586 ac] et

pe T

586/888 Act. 1, 14. 595 cf. Matth. 19, 21.

D*? conuersatione a 589 omnes] oz. e

592/594 598/599

585 scriptura] ad.

589 orabant ideo] orantes

Deump 591 diminuta P ae ; Domini R etut R 592 est]sitpa T 595 iubeatur domus 2 600 etin dilectione et T — 601 metu? 4 . cogitat] a44. nemo cogitat T 604 nec] non e si autem] salutem a 605 crederes ... cauetes

... euadetes 5

et euaderet

a e R

268

DE VNITATE, 27

Domini praecepta uigilemus. Simus tales quales esse nos ipse V 235 praecepit, dicens : *Sint lumbi uestri adcincti et lucernae ar610 dentes, et uos similes hominibus expectantibus dominum swwum quando ueniat a. muptiis ut, cum uenerit e bulsauerit, aperiant ei. Beati serui illi quos adueniens Dominus inuenerit wigilantes." Adcinctos nos esse oportet ne, cum expeditionis dies uenerit, inpeditos et inplicitos adprehendat. Luceat in bonis operibus 615 nostrum lumen et fulgeat, ut ipse nos ad lucem claritatis aeternae de hac saeculi nocte perducat. Expectemus solliciti semper et cauti aduentum Domini repentinum ut, quando ille pulsauerit, euigilet fides nostra, uigilantiae praemium de Domino receptura. Si haec mandata seruentur, si haec monita 62o et praecepta teneantur, opprimi dormientes diabolo fallente non possumus : serui uigiles Christo dominante regnabimus. DE ECCLESIAE CATHOLICAE VNITATE EXPLICIT.

609/612 Luc. 12, 35-37.

614/615 Matth. 5, 16.

$08 tales] stabiles T 609 praecincti 615 ipsum Y 2e; ipsut R

2 T Vg

614 inpeditos] 247. nos

INDEX LOCORVM

SACRAE

SCRIPTVRAE

INDEX

LOCORVM opus :

S. SCRIPTVRAE caput :

Tityre

271 pag. :

Genesis : 35, 1 Sqq. 3, 14

3, 14.15 5, 16 3; r7-19

4, 5 Sqq. 5, 24

6, 5

6, 8 sq. 7.25

12, 1-3 1556

19, 24 2152.5 229 1.2 2231:.12 24 25,23 27, 27-29 28, 11-13.18 29.30 31, II.13 35, I 28, 14.15 48, 17-19

cf. unit. cf. /aps. Quir. YI Quir. YII

Quir. 1I cf. unit. Quir. YII cf. laps. cf. Japs. cf. unit. Quir. I Quir. 1 Quir. 11 Quir. 1I cf. Quir. I Quir. TII Quir. 1I Quir. TII

cf. Quir. III Quir. 1

Quir. 1 cf. Quir. 1I

cf. Quir. 1 Quir. 1I Quir. 11 Quir. 1I

49, 8-12

Quir. 1 Quir. I

Exodus : I512 3,2

Fort. Quir. TII

5; 2-6

45 I1.12

12, 5

12, 5-11 I2JII 12, I3 12, 46

Quir. TI

Fort. Quir. TI Quir. 11 Quir. YII Quir. 1I

Quir. 1I

VIII XXXII LVIII LVIII

19, 18

20,4

20, 7 20, 25

22, 19 (20)

22, 21-25 (22-24) 22, 27 (28)

Quir. 1I Fort. Quir. 1I Quir. TI Fort. cf. Quir. 1I Quir. YI Quir. TII Quir. 1II Quir. 1II Fort. Quir. YII Quir. YII Fort. laps. Quir. YII Quir. TII

2[4

4[10

328/330 11/12

386/587 386/587 150/151

XXI XLII XXXIII XX XV

2/7 8/9

I9 21 52 20 34. 55 I31I 21 22

XV XV XI

XVI XXV XXXII CI

144

232 232 255 2I 10 153

153

CI XVIIII

XXI

226 41 125 143 259

20 106 35 114

XXXVI XXI XXI

LXXXVI

249

128

XX LXII XVIIII XXI XVI XX

unit.

12, 2I 14, II-14 14, 19 I7, 9.1I-14 17, II-14 17512 19, IO.II 19; 15

14 Sqq. 209/210 15/18

4l5

209/210 o[11 12/17 1i[12 11/25

36/44 35

3/6 34/55 2[5 23[24

XII LVIIII Ill

15/16 6 22[25 I 140/141

CXIII XIII

4Al1 2[5

199 172 56 200 49 49 99 61 164 255 34 195 34 59 197 52 62 127 17i 148 188

104 148

189 224 175 104

272

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Exodus : 25, 7 23, 20.21

26, 35 2231

32, 6 32, 51-53

33, 11 40, 4

opus :

caput :

lins

Quir. TI

XIIII V XX I LX I III

18/19 13/16 29

Quir. 1I Quir. Y Quir. 1

Quir. YII Quir. 1 Fort. laps. cf. laps. cf. Quir. I

XX

Leuiticus : 7, 19b.20 7, 20 IO, 1.2 I9, 15 19, 26b I9, 27a 19, 27b

laps. Quir. III cf. unit.

XCIII

Quir. Quir. Quir. Quir.

LXXXI LXXXII LXXXIII LXXXIIII

19, 52 24, 13.14

cf. laps. laps. Quir. YII Quir. II

Numeti : 16, 1-35

17, 25 (17, 10)

22, 25, 25, 24, 24,

28-30 19 24 7-9 17

TII YII TII TII

E

LXXXV

cf. unit.

23, 24 (23) 25,9

27, 8 28, 44 28, 66

30, 6 30, 15 50, 19

302/505

2[4 456/458 2[5 2 2

164

IOO

223

589/590 2

238 164

5/9

104

51/32

25[24

4Al5

Quir. TII cf. Japs.

571

Fort. Fort. Fort. Fort. Quir. T Quir. TII

5/12

14/16

5/4 2[5

21/22

Quir. YII Quir. 1II

cf. Quir. 1l Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

TI I 1I I TII

Quir. TII

2[5

136

cd 37784 nMERUE e XVIII XLVIII XXX XXX XVIII XVI XXI XX VIII LII LII

229 167 263 165 165 165

2

Quir. 1I Quir. 1I

I5, 4b

23, 22 (21)

577 29

x2

Fort.

18, 17-19 25, 20 (19)

189 251 231 20

Quir. 1

laps. Quir. TII

I3, 7.9-1I 13, 15.14 I5, 15-19

575/571

41/42

Quir. TII

54 20

150

6[10 2/6

440[450

Fort. Quir. TII

48

3/5 4[5

Quir. III Fort. Quir. 1l

Deutetonomium : 4, IO 54 57 6,5 6, 15

pag. :

105 200 59 22 42 42 1I4 231 188

II2 98 188

224 106 197 I9I 192 192 18

157 124 124

56 51 22 57 I2 139 159

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

273

opus :

caput :

Iinz:

pag. :

32, 39 33, 9 34, IO

Quir. I Fort. Fort. Fort. cf. Japs.

I III II VI

1o[11 4 Al6 7/9 5717

6 189 188 193 254

Iosue : 2, 18.19 5,2 5, 13-15 24, 26.27

unit. Quir. I Quir. 1I Quir. 1I

VIII XVIIII XVI

204/207 9/11 25/51 14/19

255 12 56 51

Iudices : 2, 11-13 10, 6

Quir. Y Quir. 1

I I

11/15 15/16

Ruth : 4, 7.8

cf. Quir. 1I

XVIIII

23

2, 35.36 6, 14 7512 16, 7

cf. Quir. c£. Quir. Quir. TII Quir. YII Quir. 1 cf. Fort. Quir. 1II Fort. Quir. 1 cf. Quir. cf. Quir. Quir. YII

XX XX II III XX XI XXVIII III XVII XVI XVI LVI

18/19 19/20 6[7 8/9 25[24 96 9/11 18/20 6/10 56 45 6/7

20 20 92 92 20 205 125 I9I 18 $2 55 142

17, 49

Quir. TI

XVI

537/538

236

USES

Quir. YII

XXXII

55/58

127

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

XV XI XV XI XV XI

3/5 5[5 12/14 5/10 9/11 1o/11

16 45 16 43 16 43

Deuteronomium : 22:17

I Samuel : Eg I, 20 243 2A 2s 29125

II Samuel : T4 7, 12-14 7, 16

I I

1l 1I

laps.

I 1T 1 1I I 11

39

6 6 56

52

I Regum :

X1, 4 II, 9 Sqq.

Quir. YII cf. unit.

LXII

18/19 486/490

II, I4

Quir. III

LXXX

5

162

II, 31.32.26 19, IO

unit. Quir. 1

Il

179/185 11/14

254 7

XXVII VIII

718 Al5 451/456

122 195 263

LXII

6[8

153

II Paralipom. (Chronic.) : 15,2 Quir. TII Fort. 26, 16-20 c£. unit. I Esdtas : 9,2

cf. Quir. III

154 264

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

274

pag. :

opus :

caput :

II Esdtas : 9, 26

Quir. 1

I

15, 26 sq.

cf. unit.

"Tobias : 22 2, 14 (22)

Quir. TII

81

Quir. YII

95 82

4, 5-11 (6-12) 4, 12 (13) 12, 8 sq. 12, 15

15, 6 Iob:

Fort.

14, 4.5 (LXX)

Quir. TII

Psalmi :

ov ow » oH Mo H » CURE. 03 i To

NS »

153 240 20 205

Quir. I

ct. laps. Quir. YII Quir. TII Quir. YlI

29, 12.15 29, 12.13.15.16

Quir. TII Quir. YII c£. unit. Quir. TII Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

LIII CXIII

81

CXX XXXI XIII CXVIIII XXVIIII

Quir.

9

9d d A

18, 10 18; 13

19, 8.9

Fort.

15, 17, 17], 18,

vA

IO 26.27 44 6.7

21, 7-9 21, 16 21, 17-23 21, 28.29

25, 3.4 25, 35-6

25, T-10 24, 4.5

26, 5.4

27, 29, 29, 32,

4.5 4 IO 6

XXVIIII CXIIII XLVIII XXIII XCV XXI XVIII XX LVI

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

ON RU GI SE EF OVES CY v MN HM B

LXVI XXIIII

Quir. Quir. Quir.

v9wv vw

232 105 94. 105 141 176

XIIII

CXII

Quir. MNMNMOMNN

264.

Quir. YII Quir. YII cf. laps.

1, 8 (LXX) 1,121.22 2, 9.10

passim

lise

255 3/4 5/7 17 3/7

12/13

3/5 5/6 15/14 7l9 6/7 12/13 28/30 3

2[4 5/4 9/10

355/56

9/12

125/126

HBP"HBHEHCPHEHRAPERTH 9/10 XIII

Quir. Quir. Quir. Quir.

XXVIIII LXXVIIII XVIII XXVIIII

Quir. Quir. Quir. Quir.

HHHEHEHHH

Fort. Quir. Quir. Quir. Quir.

I 1I TII 1l

TII XXIIII CXIIII IH

7]9

23/26 27/28 8/15 13/16

6/7

12/17 17/22 16/18

14/17

26/28 5 4

3/4

257 179 125 15

178

68 2:9 175 1I4 156 62 17 176 157 62 168 22 55 118

142 199

46 58

162

52 68 59 199 176 3I

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Psalmi : 35,2 35, 9711 35, IO 33, 15.14 35, 15-15 35, 19

opus

caput :

Quir. Quir.

XIIII XXII XX XIII

Quir. Quir. unit. Quir.

lin. :

275 pag. :

Quir.

35, 20 36,25.26 40, 2 44, 2 44,

2-5

44, 7.8 44, 10-12 45, 1I 49, 1-6 49, 135-15

49, 14.15

49, 16.17 49, 18 49, 20 49, 25

50, 7

50, I9 52, 6 55, 12 61,2 67, 2-8

67, 5

67, 6

67, 7 gi 12 73, 12 81, 1 81,5 81,5

81, 6.7 81, 83, 87, 88,

8 2.3 10 28-24

88, 51-53 88,

33.34

95, 5

96, 1 106, 109, 109, IIO, III,

20 I.2 5.4 IO 9

115, 6

117, 6.7

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

II II II II

Quir. Quir. IH Quir. III Quir.

Quir. TII Quir. Quir. IH Quir. III Quir. TII Quir. II Quir. Quir. II Quir. II Quir. II Quir. unit.

165

255

Quir. II Quir. III Quir. II Quir. II Quir. III Quir. Quir. II Quir. Il Quir. Quir. III

Quir. Il Quir. II Japs. Quir. II Quir.

Quir. II Quir. II Quir. II Quir. Quir. III Quir. III Quir. Fort. Quir. III Fort.

128

7o 57 94

XXVIII LVIII XX LVII LVIIII XXVIIII

36 57 145 58 29 224 145 148

69 31

XXVI XVII XX I XVI

17 II4

84 108 212 98 199

276

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE opus :

Psalmi : 117, 8.9 I17, 18 117, 22-26 1070526 118. 1.2

140, 2

Quir. 1I

XX

17

I, 28.29

Quir. 1

II

24[26

8

2 LI I2 229 8, 22-31 9, I

Quir. 1I Quir. YII Quir. 1I cf. Quir. 1 cf. Fort.

LXVI ji I XX XI

5/7 51[s2 3/14 32/53 96

156 85 28 21 205

9, 1-6 9, 8 10, 9

Quir. 1I Quir. YII Quir. 11I

II CII TELIR

A[11 3/4 7/8

30 172 I40

IO, I9 11, 26 JST

Quir. YII Quir. 1l Quir. TII

CIII LXI VIII

2/5 A[6 Al[5

172 151 96

12422 322 002:0

Quir. 1I Quir. 1II

CIIII CV

2 3

172 173

I4, 25 I5; 3

Quir. TII Quir. 1II

XVI TENVA

2[5 2[5

107 142

aMoo27A

Quir. TII

I

47

16, 32 NOSE

Quir. TII Quir. 1II cf. laps.

VII I

Quir. TII

I

2[4 4A4[45 692/695

96 82 241

29. 13 20,22

Quir. 1lI Quir. TII

CVII CVI

2][5 3/4

173 ee:

DIMT

Quir. TII

LXXX

9

165

21, I3 23, 9 23, I3 24, 15 259621122 26.727 28, 14 28, 27 28, 28

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

H i CV XCV I CVIII XX I VI

53/54 2/4 3/4 2[5 47/49 2[5 5/6 45[46 51/52

85 138 175 168 82 174 II4 82 96

1I TII YII

ir/12 2[5 5/9 19/20 78[8o 32/34 16 18/20 28/51 15/17 6[7 17/20 3/6 536/537

pag. :

158, 16

Na ICETE I323 T 134, 15-18

1I TII

X LVII XVI V XVI XII XX XVI XII «XI LXXXVI LVIII I

lin. :

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Fort. Quir. Quir. Fort. Quir. Quir. Quir. Fort. laps.

118, 120 HESS

1II YII 1I 1l YII

caput :

98 143 51 34. zr 215 58 108 D 44. 164 147 187 236 58

Prouerbia :

20, 7

TII YII 1I 1I TII YII TII 11 1I

55/56

82

85

Ecclesiastes : I, I4

Quir. III

XI

8/9

99

3555

Quir. YII

XXX

2[5

124

5,6

Quir. YII

TIT

7, 16

Quir. TII

TIU

3/4 8/9

I5I

I40

IO, 9.10

Quir. TII

LXXXVI

3/4

164

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE opus :

caput :

Canticum Canticorum : 6, 9 unit.

lin. :

257. pag. :

102/104 (TR)

252

6/7 2[11 11/15

140 47 48

Sapientia : UN 2NEXPE T) 2, 19-22

Quir. TII Quir. 1I Quir. 1I

LIII XIIII XIII

XII

4l[9

211

3, 4-7a.8 3,8 2MEET

Quir. YII Fort. Quir. YII

XV XII LXVI

8/14 9/10 13

106 212 156

ANE 4, 14

Quir. TII Quir. TII

LVIII LVIII

21/22 22

144 144

5, 1-9 6, 5b.6

Quir. YII Fort. Quir. 1II

XVI XII CXII

3[16 12/25 3[5

107 212 175

13, I-4

Quir. TII

LVIIII

10/16

147

Fort.

I

17/22

188

Quir. TII

LVIIII

2[10

146

Borys

I

7/15

187

Sirach (Ecclesiasticus) : 1, 14 (16) Quir. YII 3, 21 (22) Quir. YII

XX LIIT

4 9/10

114 140

3. 30 (33)

Quir. 1I

I

49[50

Quir. YII

XXXV

5, 4-6

15, 15-17

Fort.

4, IO.II 4, 29 (34)

Quir. YII Quir. YII

5, 6, 7. 9,

Quir. Quir. Quir. Quir.

YII TII YII YII

Quir. Quir. Quir. | Quir. Quir.

1IT TII TI II TII

5,4

7 (8.9) 16 35 (39) 15 (18)

9, 16 (22) 10, E45 225ET 24, 25,

26 (29) 11.12 T, (12.15) 3-6.19 (5-11.25.26) 9 (12)

27, 5 (6) 28, 13 (15) 28, 24 (28) 29, 12 (15) 34, 19 (23)

Quir. TII

Quir. 1I

Fort. Quir. Quir. unit. Quir. Quir.

CXIII XCVI

85

2[5 2[5

175 168

XCVII XCV CVIIII XCV

2[5 Al 5 2[5 5/6

169 168 174 168

1Lii I XII I XCV

2][5 56/58 2[4 15/22 6[7

138 85 103 29 168

XCV

VI

5Í4

5[4

5/4

TII TII

VIII Cx XCV

TII YII

I CXI

6/7 2[5 8/9 422[423 58[59 2

129

168

94

198 174 168 262 85 175

Isaias : I, 2-4 I, 7-9

Quir. T Quir. T

III VI

3/9 3[9

7 II

DELIS I, I4-20 1, 17.18

Quir. I Quir. I Quir. TII

XVI XXIII CXIII

3/6 5/16 8/9

16 26 176

I, I9.20

Quir. TII

LII

5/7

139

2, 2-4 208274 2519.6 2, 8.9

Quir. 1I Quir. 1 Quir. Y Fort. laps.

XVIII X VII II

A[12 Al6 2[5 5/6 138/140

54 I3 II 189 224

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

20

Isaias : 5, I 25 2

4, 1

opus :

caput :

lin. :

Quir. «I Quir. . III laps.

XXII CXV

2[5

cf. Forz. Quir. II Quir. IH Quir. Quir.

5,8 5,21 5, 25.26 55120.27 6, 9.10

Quir.

7.9

Quir. Quir.

7, 10-15 8, 16.17

Quir.

8, 25-9,

I (9, 1.2)

9; 5

IO, 22.25 II, 1-5 II, IO

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

14, 16.17

Quir. III

22, 13.14

Quir. Quir. Quir.

26, 11 28, 16

29, IO 20» T 29, 18

30, 15 33, IO.II 35, 14-17

35, 3-6

55, 5 sqq. 40,

5-75

40, 6b-8

41, 15-20 42, 2-4

42, 6 sq. 42, 6-8

42, 13.14. 42, 24.25 43,

I-5

45, 18.19.20b.21 45; 1

45, 14-16 46, 2

46, 5-7 48, 21

49, 6 59, 5-7 $2, IO

laps. IHI IIII

Quir. Quir.

laps. Quir. II Quir. II Quir. II cf. unit.

XXVI XXVIIII VII

Quir. . II Quir. ZIIT Quir. SEE Quir. . II

VI LVIII Ir XIII

cf. unit. Quir. 1I Quir. 1l

VII XXVIII

laps. Fort. Quir. Quir. Quir. Quir.

T I 1I 1I

Quir. 1II Quir. . III Quir. I

X XII XXI VI LVIITI LVIHI LVIII XII

cf. unit.

Quir. YI Quir. DIE

52, I1

Quir. YII

52, 55, 53, 53, 55, 55,

Japs. Quir. H Quir. II Quir. II laps. Quir. II Quir. II

15 I 177 4.6.8.11 7-9 12

XI LXI LIII XXI XXII TII V XLII VIII VIII XXI XXI III X XXI CXVIII LX III XVI

XIII III XXXIIII

11/15

275/274 99/101 6/18 II

51/59

9/11 10/14 3

4/5

3[11

3l5 45/48 8/10

5/6

ir[15

43/45 2[5 2[5

15/16

2[4 645 47

7/8

7oo[ 701 9/11

4lo

5/8

46 sqq. 12/16 12/14

19/51 19/25

46 sqq. 10/16 12/14

426[430 23/28 2/6

49/52 5/11

47/49 so[51 51/57 6[8

46 sqq. 15/18

17/19

17

188/189 XXI III XIII XV XV

59/60 1o/11

2/15 339/540 3/9 9/12

pag. :

25

176 228

205 ISI 140 25 24

IO 153 41 4E 25 59 51 45 ES

178

150 55 $51 239 241 68 38

250 35 144 35 46 250 39 66 255 199 14 25 55 149 149 149 14 250 46 35 129 226 24 32 45 230 48 49

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE opus

caput :

lin. :

279 pag. :

Isaias : 54,

Quir. I

I-4

55,1 55,4 5555

$5, 6.7

*

5701-2

57,6 58,

I-9

58, 7 59, 1.2 59, 1-4 61. t2

65,9 65, 1 65,2

65, 13.15b.16a 66, 1.2

66, 2 66, 18.19 leretmias : e]

AISVIA 2» bs]

25:19:20 2527 3, 15

4, 5.4

, IO 6, 17.18 7516 7» 34

8,4

8, U-9

9» 22.235 10, 2 IO, 2-5 Io, 9 30, 1I I1,4 II, I4 II, I8.19

II, I9 15, 9 17, 5 T7, 5-7 17,9 22 9:07T7 23, 20 22321.22 23, 25.24

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

III TIT

XX c XXI XXI XI XIIII II I LXXV

II IH II Il I II I II III III I

III XLVII X VII XXI XX XXII III V XX XXI

TIT I I III II

Fort

Quir. Quir. laps. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

Quir. Quir. Quir.

Quir. laps. Quir. IH Quir. unit. Quir. III Quir. II

Quir. I Quir. III Quir. il Quir. JI Quir. I cf. laps. Quir. II Quir. III Quir. I Quir. III Quir. IH Quir. II Quir. III Quir. II Fort.

XXI LVIIII II LVIIII LVIII XIII LXVI VIII III XXI XVIIII CXIIII III X XXXIIII LVIIII LVIII LVIIHI III

laps. Quir. II Quir. II Quir. II

XV XX XXIII

laps. Quir. TII Quir. T

X X

unit.

Quir. I

III

23 99 189 8o

160 255 32 136 42 39 24 5 24 32 92 II4 23

380/382

57/59

22 231

55/58

148

15/16 270[271

58/45 45/47 7/8 3/4 317

LVI

257 148 148 15

156 i

17/18

33/55 383/586 7/9 6[8

22 251 55

176

18/24

2/7 2[5 24[30 30/55 33/55 8/10

383/586 13/17 4l5 6[o 344[545 19/21

5 261/266

oi 128

148 148 148

189 251 49 3f

61 230

98

42 257

9

266/269

unit.

Quir. III laps.

19 171

5/6 541/545

257

142

236

280

INDEX LOCORVM

4-7

25,6 28 (51), 15-18

31 (48), 10a 37 (30), 8.9

38 (31), 10.11

38 (31), 31-322 38 (31), 31-34 38 (31), 32b-34

38 (31),57 39 (32), 37-41

pag. :

opus

caput :

lin. :

Quir. I

II IH LVIIII XXX XIII XIIII XI XX XI XX XX

3[10 9/11

31/40

15 IIS I4 II$ II$

XXVIIII VI

9/21 17/20

124 55

XXII

3/5 slo

6o 6o I9I 232 232 157

leremias : 25,

S. SCRIPTVRAE

Fort. Quir. TI Quir. II

Quir. I Quir. I Quir. T Quir. II Quir. I Quir. III Quir. III

58/65

13

12/15

9/12

3/6

17/28

7/14

28/51

189 149 125 15

16

Baruch : Quir. 5; 36-38

Quir.

Ezechiel :

9, 4

9, 5.6

14, 12-14a.16b

Quir. Quir. Fort.

14, 15.14

laps. laps. Quir. IH

Hel CHI. 33, YI 35, II

Japs. Quir. II

35, I2 34, 10.16

Fort. Quir.

DTUEILIO 57, 14

Quir. IH Quir. III

14, 16 18, 5a.7-8a 18, 32 cu 18, 23

III

12/18

394/3598 398/599 4l1 CXIIII VIII XIIII LVIII LVIH

702/705 5/6

6/7 3/6

241 176 196 15

144

15/18 18/21

144

387/390

232

Daniel : passim

ISRy 2210:22

2, 51-55 3, 16-18

laps. cf. laps. cf. laps. Quir. II Quir. II

618/620 618/620 XVII X

Fort.

3, 25 Sqq. 5, 57-42

3, 6, 7» 9;

49.50 24-28 (23-26) 13.14 5:4

9, 477

12,4 To

I5, I-5

14,5 (4) Oseas : I, 10 (ex Rom. 9, 26)

2, 25 (ex Rom. 9, 25) 4, 1-4

i2

6, 6

cf. laps. Quir. III cf. unit. Quir. IIT Quir. II

cf. laps. laps. Quir. I Quir. I Quir. IH Fort.

II II III II Quir. III Quir. Quir. Quir. Quir.

XX XX XXVI III III XX XI XVIIII XVIIII XLVII XXV

3/15

13/18 76[8o 616/618

65/77 309/511

71l9o 3/8

620/622 622/628 10/11 1ri/12 61/65 82/85

8/9 7/8

3/10 2 67/68

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

281

opus :

caput :

lin. :

pag. :

Oseas : II, 9.10

Quir. 1I

VI

25/28

36

Ioel: 2, 12.15 2,13 2, 15.16

laps. laps. Quir. 1I

XVIIII

518/580 7o4l 101 3/6

Amos : 8, 9.10

Quir. 1I

XXIII

5/5

61

XII

2[4. 2[5

15

Michaeas : 4, 2.5

5,12)

6, 6-9

7, 14-318 Nahum

Quir. Quir. Quir. Quir.

HEHT

Quir.

H

:

I, 5*7

Habacuc : 2,4 5,2

Quir.

Quir.

Sophonias : 352.3

Quir.

1,7

Quir.

Quir. Quir.

HHHH

Aggaeus : I2

Quir.

H

Zacharias : 3, I

Quir. 1l

Malachias : I, IO.II 1,14 2, 5

2, 5-7

2, IO 211.12

3, 5

3, 19 (LXX)

117 117

112/117

118

II 100/102

HHH"

I, 13.14 3, 8

3, 8.9 3,9 4, IO 9,9 IO, II.I2 12, IO

91/100 102/111

6/7

Quir. Quir.

3, 575

3, 5-5

XX

Quir. 1 Quir. YI cf. Quir. I cf. Quir. 1 Quir. YI Quir. TI Quir. 1I

257 241 55

37 19/21 18/20 9/10

IO

134

117

59

156

5/8

151 175

117/121

118

28/50 XVI XX XX XXVIIII XX

30/55

10/12

30/51 30/51 2[5 21/25 20/21

13/18 1o/11 122/125 20/26

3/5

46 51 20

20 68 36 58

17

68 118

34

18/21

6/7 2[4

143 66

21/25

192 107

I Machabaeorum :

25824 D is2

15

282

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE pag. :

opus :

caput :

itas

Quir. TII Quir. YII Quir. 11I

XLII LII IIT

11/12 11/12 10/15

134

6, 30

Quir. YII USO.

XVII XI XI

5/8

7, 1544 7.9

II2 210 205

I Machabaeorum 2,59 2, 60

:

2, 62.65 II Machabaeorum

:

cf. Fort. Fort. Quir. YII

205/208 88/90 115/127 8/11

131/133

Fort.

7; 14

Quir. YII Fort.

EIE GET

Quir. YII

11/13 140/142 13/16

Fort.

7, 18.19

Quir. TII Fort.

146/149

7, 27-29 9, 12

Fort.

Matthaeus : I, 20.21 15925 EE

5, 11

5, 16

4,

3 Sqq.

4, IO 4 13 4, 18 sqq. 5,4 525 5, 6.7 5,8

$519

5, 10 5, 13 5, 16 5,19 55021:22 55:22.

17/19

158/160

177/185 9/10

Quir. 1II Quir. 1I Quir. 1I Quir. 1I Quir. YI Quir. 1 cf. unit. cf. unit.

VII XII XXVIIII XII

22[25

63/64.

5/9 38/41

o[11 217

18/19

cf. unit.

45/46 136

cf. Japs.

cf. Japs. cf. Japs.

218/221

Quir. TII Quir. TII

7/8

197/198 14

Quir. 1I Quir. TII Quir. TII

LXXVIIII III

unit. Quir. Fort. Quir. unit. Quir. unit. Quir. Quir.

TII TII

6o[71 4l5 9/10 579/580

45 7o 14 255 249 250 224 226 226 95 95 162

89

267

249 122 268 169 9f 104 9r 259 145 104 225 104

7/8

8/10

40[44

5, 26 5.34

Quir. 1II Quir. TII

7/8 4l[5

5.57

Quir. TII

Quir. III ^ Quir. YII

39 38

e

5, 23.24

6, 2 6, 3.4

92

108

TIT TII

Quir. TII

II2 207 TD 207 II2 207 II2 208 208

215

12/14 614/615

15/14 326/328 105

5

Quir. TII

206

35/37 3/5

Quir. TII Quir. TII cf. unit.

5. 42 5» 44-45

92

26/27

TII

cf. Japs.

140

165

80/81 XLVIII

4l1 4l1 2[4

138

132 132

INDEX

Matthaeus : 6,10 6, 12 6, 20 6, 20.21 6,24 6, 26

^

6, 51-55 6, 54 7,6

7, 13.14 7, 19 35.2 7, 22.25

7; 24-25 T7; 24-27]

SIIf12 8, 17 8, 20 8, 29

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

opus:

caput :

Tino

Quir. YII Quir. YII cf. unit. Quir. II cf. Japs. laps.

XVIIII XXII

6 2[5 595 T74

Quir. TII

Quir. TII Quir. TII

Quir. Yl Quir. Quir. Quir. Quir. unit. unit.

TII 1I 1l III

Quir. 1II Quir. T

I XI XI XI L VI XXVI XVIIII XXVI XCVI XXIII

cf. Japs.

10, 8

Quir. TII Quir. 1I Quir. TII

10, 16

Quir. YII

IO, 19.20

Quir. 1II

XI XXVIII (C LXXXVIII

cf. unit. Fort. IO, 22

Quir. TII Fort. unit.

Eo» 23 IEo2$ 10, 28 IO, 32.55

cf. laps. Quir. YII Quir. TII Fort.

LXXV vXVI

Quir. 1I

XVI NV

Fort. Japs. IO, 27.58

Quir. 1I

IO, 42 DIOENA II, 28-30

Quir. TII Quir. 1

Fort.

Quir. 1

Quir. 1I 25020

Quir. 11I unit.

32. 22

Quir. TII

I2, 56.57

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. unit. Fort. unit.

12, 59.40 I3, 17

13, 45.46 14, 51 15, 14

16, 18 16, 18.19

17, 5 17, 20 18, 19.20

XVI X XVI VIII

YII 1I 1I TII TII

Quir. 1 Quir. TII Quir. 1II unit.

XVIII VI T VIHI XIH CXVIIII LXXXVI XXVIII XIII XXV XXVII I XLII XI X XLII III

283 pag. :

113

I9

267

214[215

226

551

256

20/22 13/16 17/18

100 99 100

sl 27[29 7/8 7/9

158

574/518 51/55

95 I2I II3 I2I 260 250

8/16

169

3/6 539/340 27/29

25 230 100

8/12

27[28 4

2][5 5/4

28/50

171 165 249 108

29/52 36

8 496

197/198 7/8 30/32

40/42

33/56 32/55

405/406 4A[1

3/6

TilT9 5/6 7/11

7/1o

7/8 152/155 3/6 14/17 6[10

sI7 7416 5/6 425/426 108

73/18 6]8 6J8

10/15 287|[290

109

284

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE opus :

caput :

Matthaeus : 18, 20 I9, II.I2 I9, 17 I9, 17-21 I9, 21

281/282

unit.

5[o

Quir. 1I unit. Quir. YII

Ln

laps. cf. unit.

19, 27 22, 40 25, 6-8 25, 9 24, 4-51

24,5

25, 51-46 25,56 26,39 27, 5.4 27, 45

28, 18-20

Quir.

II

H

Fort. Fort. unit.

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

YI YII YII III II

1I

V XI XI XXX I CVIIII XVIIII XIII XXIII XXVI

5, 28.29

4» 24 7,9 8, 34 9, 22 IO, 2I II, 24 II, 25 11, 25.26 12, 29-31

XXVIII XXII

88/115

4/5 4l5

19/21

9/10 29/32

526/527 6J8

7/8 462/465 558/559 8/9 325/525 4l1 13/17 382/585 11/15

419 18/25 16/19

5/10

26/29

29/51

42/45

46 sqq. 217

37/40 37/40

241/244

6, 57 T» 47

CXVI

9, 25

LXI

9, 24

366/567 15/40

212/213

XLVIII XXI

"2

17/20 1ri/115 22/60

1O

Lucas : 50-55 55 41-45 67-69 IO.1I 29.30 30.31 22 22.25

6, 32

385/586

217

1352 15, 25 I, 1, I, 1, 2, 2, 2, 5, 6,

218/221 17/18

144/146

30, 32.55

Marcus : ESUIO 3, 19

26/27 81/87 212/215 595

cf. laps. Fort. unit.

ins s

255 123 I20

265 257 134 226 135 259 I20 189 260 16 262

42 40 39 40

146 250 255 109

213 227 138 118 250 IT] 213 152

INDEX

LOCORVM opus

. .

S. SCRIPTVRAE caput :

lin, s

285 pag. :

Lucas :

9, 48

Quir. II

9, 62

Quir. III

II; 40/41

Fort. Quir. IH

12, 8.9

12, 20 12,55 12, 55-57

18/20 19/21 115/116 144/146 12/14 II4

ct. laps. Quir. III Quir. III Quir. II Quir. III

46/50

23[26 12/15 609/612 10/11

Fort. unit.

I2, 47

Quir. TH

I2, 48

cf. unit.

15, 54.55 14, II

Quir. I Quir. II

502/504 9/12 IO

508/509 157/142 29[30

unit.

14, 12-14 I4, 55

Quir. II Quir. III Fort.

16, 25 T], 7-10 1921 17, 31.32 18, 8 T8. 22 18, 29.50

Quir. TI Quir. II Quir. IH Fort. unit.

2I XA. 21. 137

cf. Japs. Quir. II Fort. laps. Quir. II Quir. IH Fort. Quir.

24, 44-47

Quir.

19, 8.9 20, 54-58

Quir. Quir.

Quir. Quir.

Quir.

[on]

LXI LI LII VII

14/16

s[1o

8

21/22

87

224 152

87 57 100 196 268 I5 264. II 95 264 88

100 195 152 139 139

598/599

212/215 XVI XII

41/44

I XXXII X XXVIIII Il

9/16 33/35

VI II VII IH XVIIII HH"TBH XV

Quir. cf. unir.

Quir. II Quir. I Quir. III Quir. II Quir. I Quir. II Quir. III Quir. Hi Quir. II Quir. IH Quir. IH Quir. III cf. Japs. Quir. II Quir. II

24[25

95 100 195

47/49 235/258

116[119

2[5

20/26

57/58

8/12

3/6 30/52 42/46 43/44 217

C XII XXV XX VII XXXI II XVIII XXVII LX LX XXVII XXVIII XXXIII

Al5 12/14

3/6 25/27 6[9 2|5 2/5

16/20

7l9

255

171

14

I21

59 12

125 92

55

65

12

151

12/15

ISI

5/4 346/347 29[51 5/6

I22

230 128

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

286

Iohannes

opus :

caput :

Jin; *

Quir. 1

VXVIII

9/11

XVIII XXII XVIIII XXII XXV XXII VII V VILE XXVII XXIIII

1ri[15 18/20

:

5, 39.40 5. 45 5. 45-47 6, 55 6, 58

6, 55 (54) 7, 57.38 SN 8, 24 9231.22 10, 9

Quir. YI Quir. 1

Quir. Y Quir. TII Quir. Y Quir. TII Quir. Y

Quir. 1l Quir. I Fort. Quir. 1I

Quir. TII I0, 16 IO, 18

IO, 30 10,

34-38

IO, 55 TI, 54 12, 25

unit. Quir. YI unit.

Quir. 1I cf. /aps. cf. Japs. Quir. TII

XXIIII VI VXVI

17/18

2[5

21/25

6/7

20/21 19/21

Al5

9/10

Al5 5/4 195/194 8/10

155/156 57/62 412/415 197/198

pag. : 18

34 18

25 II3 25 I2I 25 39 IO

196

65

I2I 255 62 254

38

232 226

21/23

108

XXXVIIII V

45/44 15/17

Quir. TI Quir. TI Quir. TII Quir. TII cf. unit. uni.

LXXX XXVII XXIIII II

7[8 5[4 2[5 6

195 132 94 165

14, 28

Quir. YII

LVIII

iU n ES 12,15 I5, I4.15

unit. Quir. YII unit. Quir. YII Fort. Quir. TII Fort. Fort. Quir. 1II Fort. cf. uniz. Fort. Quir. TI Quir. 1II

I3, 14.15 T22516-17 15, 27 14, 6

14, 27

15, 18-20

1652.2 16, 2-4 16, 20

16,33 17, 5 17, 3-5 17, 24 I8, 56.57 190, II

I9, 23.24

20, 21-25 20, 27-29 2117

:]iopz: Quir. IIT

Quir. 1II

Quir. 1I Quir. YII

III

21/25

539 575/576

44/45 354/355

VI XI II I LVIII XXVIIII LXXX

89

5/8

6[11

23[25

12/15

15/16 18/20 22

249

15/17 18/20

31/355 359/41

42[48

3/4

80/81 (PT)

unit.

108

20I 20I 95 202

83/88 (TR) 39/45

Quir. 1I

146 260 249 123 20I

168/171

unit. unit.

89 259 266

6[o

27[28 XXVIIII XI XVI XI

120

189 30 146 7o 162 254 251 37 251

Actus Apostolorum : 1,7

Quir. 11

2, 2-4

unit. Quir. TII

I, I4

2, 44-45

cf. /aps. laps.

LXXXVIIII

4l5

586/588

GI

317 95

218/221

166

267 171 225 226

INDEX

LOCORVM opus

S. SCRIPTVRAE caput :

lin. :

287 pag. :

Actus Apostolorum : laps.

Quir. YII

3, 6.7 4, 8-12

Quir. II

4,32 *

Quir. Il unit.

4. 32 Sqq.

cf. Japs. cf. Japs. cf. Japs. c£. unit. Quir. III cf. laps. unit. laps. Quir. III Quir. III Quir. I

4» 54.55

5,344

5,4 5, 19-21

$529

8, 20

8, 36.57

13, 46.47

cf. unit. Quir. III Quir. III

13, 47

15, 28.29 16, 25 Ad Romanos 1025.26 2 2,3 2, 4-6 23 10 2915

5, 3-4 3, 8 3, 23.24 4, 25 5, 2-5

8, 16.17 8, 18 8, 24.25 8, 35-57 9, 5-5

9, 25

9, 26

119520.2T

II, 33-36 E292 I2, I4 2237 3219 Tosutor I5, 5 15,

7.8

15, 14

14,4 I4, 17

LXI XVI III

695

16/19

19/27 57[40 585/586 95 218/221

XXX

C XLIII XXI CXVIII XIIIT

695 592/594 10/12

506/507 312/515 532/553 2/5

241 152 52 9I 267 223 226 241 267 125

255

258

2[5

236 170 154

46 sqq.

250

12/15

178

13/15

106

64/68

24

: Quir. III Quir. II

Quir. TII Quir. III Quir. IH Quir. III

X XXI XXI XXXV XGVIIII XCVI

unit. Quir. III Quir. II

XCVIII XXVII

cf. Japs. Quir. II Fort. Quir. III Fort. Quir. III Fort.

Quir. III Quir. IIT Fort. Quir. II Quir. T

Quir. I Quir. III Quir. III Fort.

Quir. TII Quir. III Quir. III Quir. III Quir. TII Quir. IH cf. /aps. cf. laps. unit. Quir. III Quir. III

VI VIIII XVI VIII XVII XIII XLV XVIII VI VI XVIII XVIII V LIII VIII XIII XXIII CVI XXIII XXXVIII Vi

23/24

6/7

98

119 119 130 170 169 265 170

65

230 95

198

III 197 III 214 155 112 194 5T 19 I9 95 140 196 104 120 173 120 131 95 238

XXI LX

240 249 119 151

288

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Ad Cotinthios I : IIO

opus

caput :

lin.:

Quir. III

LXXXVI

9/12 197[200

LXVIIII I

3/15 40/44 6/7

unit.

I, 17-24 I, 22-24 I, 24 5, 1-5 2316.17 5, I8.19

3, 20 4. 7

4, 20 5, 7.8

6, 1.2

6, 7-9

6, 9-11 6, 15 6, 15-17 6, 18

6, 19.20 T7) 177 T» YO.II T7» 29-31

T, 52-34 T7» 39.40 8,2

8,8

9,24.25 IO, I IO, I2 IGNIS IO, 20.21 IO, 22.25 TIS II, I9

Quir. TII Quir. II cf. unit. cf. unit.

II IH III III IH Quir. II Quir. II Quir. IH Quir. TH Quir. II cf. laps. Quir. IH Quir. II Quir. II Fort. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

510/511

III XXVII LXVIIII LXVIIII III XCVI

15, 2-8

Quir. laps. Quir. Quir.

135312

Quir.

I1,

35.34

14/15

5/6 32/56 27[52

166 IOI 127

XXVI

sI7 3/6

15,56 15, 41-44 15, 47-49 15, 53-55

Quir.

Quir. uhit. Quir. III Quir. II

3/5

6[1o

LXIII

2/7

LXII LXIII XI

1i/15

104

2[4 31/37 17/26

8/11 Ex

17/20

XXI XCI

13/14 IO

3/6

306/508

2[5

XCII XVI

29

XCIII

2

XCIIII

247[248 5/6

LX Il

7lo

127[128

unit.

14, 34-55 15, 35

158 158

XXXII XC XI XXXII LXII XXI

Al5 4l5

76/80

XLIIII

unit.

11,27

19/20

164 255 157 30 249 264 9o 122 92 169 IO3 134 134 155 223 155 154 IOI 194

Quir.

Quir. Fort. Quir. Quir. Quir. laps. Quir. Quir. Fort Quir.

14/19 slt 15/19

pag. :

LIII XLVI XCV LVIII LVIII

309/311

20/27

345/350 3/5 2[4 1r[12

425/424 29/50 30/54

Quir. II Quir. IH Quir. III

LVIII

5740 55/58

Quir. I Quir. II

IIII XXVIII

15/19 32[54

20[25

126

153

II9 150 I21I 196 II9 166 229 167 52 206

167 256 167 229 150 90 259 140 155

168 262

145 145 43 IOI

145

Ad Cotinthios II : 5; 14-16

5, IO

IO

67

INDEX

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

opus :

caput :

lin. *

Quir. III

LVI VI LXII

11/15

289 pag. :

Ad Corinthios II :

5, 15 6, 14 6, 14.15 8$ I2.13 8, 14.15

9, 6.7 9; 9 9, IO.TI 9, 12 Dij DISIA5 I2, 2 I2, 7-9 Ad Galatas : 1,10

5, 6-9 3, 27

Fort.

Quir. TII cf. Japs. Quir. YII Quir. YII Quir. TII Quir. YII Quir. TII Quir. TII cf. unit. cf. unit.

16/18 104

3/6

120/125 123/126 127/128 128/131 ES EXEC EE

131/135 145 Sqq.

65/64. 3/5

Fort.

Quir. YII

17/21

Quir. TII Quir. 1 cf. laps.

3/4

9/14 592/595

682

6[7

ir[12 28/29

4» 4 5; I4415 5, 17

3/5 5/15 2/4 554 46/48

5, 19-24

6, 1.2

laps. Quir.

6, 7

6, 14

142

15/17

142 IO 258 240 249 40 9o 154 155 97 251 102

Ad Ephesios : INS 2, 17.18 4; 2.5 4, 4-6

4; 5.6

A 4, 22-24 4, 26 4; 29 4» 50.51 545

5, 6.7 5» 25

sqq.

Ad Philippenses : 2, 6-11 2, 8.9 2, 14.15 2, 15 ZNOT $5 19-21

cf. Japs. Quir. 1I

XXVII

unit. uit.

cf. unit. cf. unit. Quir. 1I Quir. TII Quir. YII Quir. YII Quir. YII

Quir. 1I Quir. 1II cf. unit. Quir. III Quir. III

Quir. TII Quir. 1Il

255 252

562/564

266

59/65 6/7

102

21 XI

1o/11

XLI

unit.

cf. unit. Quir. YII Quir. TIT Quir. YII Quir. YII Quir. YII

670 10/12 200/201 112/116 (TR)

LXX LXXI LXXII LXXIII CXVI XIII XXXVIIII XIII XXVI XI XI

2[4

z[5 556/558

143 Sqq.

2[5 2[5

3/5 2[4

3/11

240

249

104

96 153 266 255 158

159 159 159 177

36/45

47 132

512/515 15/17

265

7/14

14/15

4I

42/46

106 122 IOI IOI

290

INDEX LOCORVM

Ad Colossenses : [DT 1, 18 2 TY

2920 3, I-4

4,2

caput :

lin. :

Quir. Quir. Quir. Quir. Quir. Quir.

I I VIII XI XI CXX

35/356 57/358

30

12/13

I2

52/55 54/58 2[5

IO2

1I 1l Y YII TII 1I

Quir. 1I

4» 13.14 (12.13)

Quir. XII Quir. 11I

5,6

cf. unit.

5518.5

Ad Thessalonicenses II : laps. 2, 10-12 Quir. 11I 3, 6

LXXXVIII LVIII LXXXVIIII

5,6

5,8 SUIT 5, 19 S EDO 6, 7-10 6, 9.10

Quir. YT Quir. TII

Quir. YII Quir. TII

Quir. YII Quir. YII

Quir. YII Quir. III

Quir. YII laps.

2[5 25/29

2[5

606/608

LXVIII

unit.

Ad Timotheum I : 2, 9.10 2, II-14 js

pag. :

opus :

Ad Thessalonicenses I :

4,6

S. SCRIPTVRAE

XXXVI XLVI LXXIIIT LXXIII LXXV LXXIIIT LXXVI LXXVII LXI

644/647 3/6 553/556 10/13

4l7 2[5 D 3/4 4/6 2[5

30

102

Y79

165

145 166 267

239

157

266

120 155 160 160

20/26 228[232

160 160 161 161 152 227

49[51

102

2[5

Ad Timotheum II : 2; 45

Pi nena DR TOT

2, 23.24 5, 1-9

4, 54 4

6-8

Quir. TIT Fort. Fort.

Quir. YII cf. aps. cf. unit. Quir. YII utit. Quir. 1II

X VIII V LXXVIII

20/25

55/57 6/1

659/660 258

LIH

18/20

Quir. 1Il

LXVII XVI

396/408 5/1 775

Quir. YII Quir. TII

CVII LXXVIII

5/6 2[4

Quir. TII cf. unit. Quir. TII Quir. TII Quir. 1I cf. unit. Quir. YI cf. unit. Fort.

XI

63/67

196 195 162

240 257 IA4I 261 156 III

Ad Titum :

5,2 ZIO LT Petri I : 2 m. 12 oT

2, 21-25 3, 5-4 3, 18 2320.21

4, 6 4.7 4, 12-14

XXXVIIII XXXVI XXVII XXVII VIIII

174 161

102

22 2/6

249

14/15

130

15/16 150/151 16/17

409

13/20

HN

65

253

261 198

INDEX

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

opus

caput :

roe

Quir. II

XXXVII

5/5 5/6

cf. unit.

Quir. III Quir. IH Quir. III

LIIII XI III

cf. unit.

Quir. II Quir. III Quir. III Fort. 3, IO

Quir. IH Quir. IH Quir. III

$t 3, 17

2121.22

Quir. IIT

4, 2.5 4.4

Quir. Quir. III Fort.

4, 16

Quir.

4, 20 $5,8

Quir. IIT

Apocalypsis IJI

69[75

12/15

5/6

238/240 XXVII V TII TIT I LXXVIIII VIII X X IH

17/19

38/39 30/32 52/34.

134/136 2][4 12/15

25

A[5 44/46

IIT

358/359 34/356 157

XI XXVI

95

205

355/336

230 IIO XT 199 142

unit. unit. . *

I, I2-18

Fort. Quir. II

2,5

laps.

2, 7 2; 10

46/47 61/62

XI XVIIII LXXVIII

unit.

Quir. II

5/6

68/69

Quir. TIT Quir. III Fort.

XVI XVI

Quir. laps. Fort.

LVI

unit.

laps. Quir. iL Quir. If

15/28

67/68 68/69 2I

79 539/540 30/51

490/491 278

23[32 31/42

Quir. TH laps. cf. Japs. Quir. TII

44[51 558/3560

Fort. Fort. Quir. TI

219/224 224[229

Quir. IIT Quir. IIT Quir. II Quir. IH Quir. TH Fort Quir. TET Fort. Quir. II Quir. Ili

358/560 52/56 57/66

65/84

40/47 13/15 358/40 48/53

7/12 84/89

11/17

53/61

69[70

64

236 197 264 228 50 109 251 231 IIO 210 2151 IIO 149 IIS 61 128

116 188

150 189 116 III

292

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE pag. :

opus :

caput :

lin. :

Apocalypsis : 17, 1-4

Quir. YII

XXXVI

2[9

130

18, 4

laps.

195/195

226

18, 4-9 19, 6.7 I9, 11-16 19, II.I3 19, 15 20, 4 21,6 21, 6.7 21, 9-II 22, IO-I2 22, 15.14.

Quir. TII Quir. YI Quir. 1I Quir. 1I cf. uni. Fort. Quir. 1I Quir. 1I Quir. YII Quir. 1I Quir. YII Quir. 1I

XXXIIII XVIII XXX III XII I VI C XVIIII XXIII XXII

5/16 51/53 4/15 15/16 510/511 5o[55 38/39 49[51 7/10 13/16 Alo 16/17

129 57

7 32 264 214 30 57 171 55 I20 61

CONSPECTVS MATERIAE IUMOGUCLIU PeUcralido Biblostunhidiselecta

2214 VoU A prre nra 6 C oer

ine e

ror ra

Index auctorum bibliographiae .................. Introduction aux ouvrages ''Ap OvrRINVWM" et "Ap BOBPEVHATVMRSS S oro Tu xke ar qu TA xS T IY

V-IX XI-XLVI XLVII-L LI-LX

SANCTI CYPRIANI AD OVIRINVM, edidit R. Weber .. — 1-179 Ende esie Inbutli rese serere Cas EN e e on 2 QSITCHR IN e Ore Me MD rc Eun Pipe 3-179 SANCTI CYPRIANI AD FoRTVNATVM, edidit R. Weber

PSUNOSIRIOFODIE pectus

To

ers Ae

oes

e eR

e vID RESET an

NR

SANCTI CYPRIANI DE LaPsis, edidit M. Bévenot ... IG IUCHOIoS tv VC tendi ec uie nasse HEdHe MRDUSCHBISE osea EST RES vete eMe sieeS GCSE LOS Eo NUR SCUNER e RUhU AX RETE RR

181-216

182 183-216

217-242 218-219 220 221-242

SANCTI CvPRIANI DE ECCLESIAE CATHOLICAE MNITATE,. (UOH M. Bévenot .... oorr 243-268 ESSSOCCHOIN S C ET AH e Naco dts cA SL RR RETE 244-247 Ehe dXHUSCDHDIS T. oiov» EUS atv iea h Rp OR n Ro ade 248 "Pill uc T MEL tc ee 249-268 Index Locorum Sacrae Séripturaé

2.2.

Imptimé pat les Usines Brepols — Turnhout (Belgique). Printed in Belgium D[1972/0095/6

271-292

E

rh

wit

TS

dtd

ue

bs sediluvo aA en

Peor;

bc

10d9 AW 5i *e*bin-t*

tegetine

and Fre

rendu

WERE

esee

2

ZARVIIIELLES

eh ree nane

; cipi *

dre

EMEXZINILELI

"bwàba,rtotutttétbtàisbbbs:*

E

na R dn Beni

(t

EV»

uw.

Mie

K"Wwiewei**i"»óévgi»t^tuilititetwqt

e

toldsobenel

Coa. esce

sa

—

MIMEST

o

$ -

"-"--w-*5

Pd

MN

E

:

B

ai

3

-

ji !

"E

-

-

m

* -

:

HE

mE

-—

-

PORE

:

,

"

mE

-

D ia

B

z

Ü

ru

E

BM

é

:

im

EE

B

pe

-

EN re

-—

——

I

n

xz

-—

I»

2

-

-

m

,

—E

, —

t

in

B

;

-—

$T

-

-

D

d

" | M"

—— ets

-

td

]

X

v

ZU

p

:

i

[D

|

:

ag

as Pos

;

^ Y

|

AREE. M ,

E.

Ach E

itut&

dga nri t C. api de. smmamte ECNO itT

M

—

»v

i e

atbee -— x —

EU MM

2

LU

a

age

NT

7

:

agunt

[s o o-— ^

-

—

-

tau; Tte

D

v

Emm

e iot TOI MT 175

M

PU E B AAT

De CO

un

| 17

hx

t

emer

M

UP

JA P MI M

LUE Te

j

M A

EUPE

e 14

5|

j

hs

j

AH AUD uU

Iv t NO A

LUV) Ty

pA Fun bn )i3

A

D.

hy

t

OU)

wu

BR

Ch9

Cyprianus, Saint, Bp. of Carthage. Sancti Cypriani episcopi opera. 1972v.

Ud

26 cm,

(Corpus Christianorum.

Turnholti,

Brepols,

Series Latina, 3

Be***

Bibliography: v. 1, p. xli-xlvi. Edidit R. CONTENTS: Pars 1. Ad Quirinum. Ad Fortunntum. Weber. De lapsis. De ecclesiae catholicae unitate, Edididit M. Bévenot.

1. Theology—Collected works—Early church.

BR60.C49

12-368496

vol. 3, etc.

zh ^u EBR65]. fi

JQOOziUu

Library of Congress

I. Series.

J

120