Physicae experimentalis lineamenta ad subalpinos. Pars prima. Pars altera [I-II, First ed.]

Table of contents :
physicaeexperim00torigoog
physicaeexperim01torigoog

Citation preview

..

PHY SI C.JE EXPERIMENT AIJS

.LINEAMENTA AD

.SUBALPINOS

PARS

PRIMA LllJJ{/

~

TAURlNI MDCCXCIU E X T Y P O G RA P H I A RE G I A JÙlEB.IOl.U.M .fACULTA'rE

.BT J.'&,lYllalwlO.

.,.

,.. ............... . .. ...... .. .... . . ..... .

...::. :.~-:: .... :-.: .... ·.·: ..: ·-.: ·..· : ..... ..... ..... ...

.

.. ...... ..... ...................... ...... .... . .,

.\.

• TAURINENSfS ATHEN.!:I "C

UNIVERSA::

MO_DERA

REI

Ll.TERARI..E

TORES.

U, adolefaentum ; .9ui P hllafaph~

fl_udioin Sul,alpinis ~rovin~iar":m , Jclwlis majori. cum· utilitau t •& do,

i

8rinarum. coefenfione excolantur in-• /Jenla , & eis ad veritaum·, virtuumqùe aff èquendam commodius temporibUsex put'ii dc:. pvabant Phisid ,; insectorum 6vis tri'b'uissè: lclgimus en'i'mio X!I~ Iliadis-Ac&illem ·abigcrc· mu. ~as ex Pa(roclicadavere, ne ex harum ovir CD&'sceréntur verme!'1 qui: depa'tceotete'r quia adj110t~ta docsscac opportunaad sensuum -imbecillitateinj.Avandam 2 ita si micl'.oscopio. ·adhibito> ova intct incubao'!'

Aristotelesobscrvassc•-. certo·multo loD• 11111 4S~t prog~s.

du.n\.

)'ti • . Quare no-vcrtiar,.Vc!tetet· attractionent d ~E>'• , quod corpora quacdam scamutao petant :- SttlJas fius·.~se . t0tiden1 solcs , quo, pla'netae fonassc ambiaof sui; ,.qwa tta.dieilcruot io plwibus·pwitis di. ~tingui ~res , •.atque femdla$? •Eanpedod,:s~ -et· Azistotd.es do(:Jlcruot. . . ne Galilaim• et' Nev'Vtc►.t num ea, quac àe gravitate, ejusquc legibmOd-t Qlonstrarunt~ nffum igoontione versatos· • ,__f.nondum eaim degostavemt illod obsér-.di ,. - et>es\)eaiélidigea~:• f!Uod-naturac,e-~

·n ~gandae unicum est ; quemadmodum quid .es minura observatiooeiosccti.. vel ftoris• vc:lfo. Jioni~ .tn;Ularepcmet•.utilitatis•i■ Nauaac.co.n.teJJ1platione. . .l Profcctc,qws unqQaJDopinatus fuissct et vilissimi iosecti inspectionè e~ annalami ,quo regoum vegetale..ciupiegoo animaliceooe• .ctcretur: dc: poJipis Joquor ... idest do iis i~e,. 1=tis, qui scctione> et protubcrantiismultipli;. ·,can_tur.l:_Jocanimalculumuni suo e.xtremo iq ·plurim1,1m erigit~r, et altero sui e~remo aperto iostar tubi emitJit fil~ota quasi·bracbia._..qui• -b1:1s praedam arripit.. et io os iogerit: hoc;.ani,nalcu}u,nsi cuJtro scc~r in ~tvis parttt >. haa ~iogulae ev~aot animal .saae•spl!citiperfcctum; p~rs, cµi adhaer,~auda ,. .e~ittir .caput, illa,. . cui ~dbacret caput oblongatur io caudam; parti ,tt_i~ iDJ:Crm~ae~,set j~ parte una oput • in altera produci~urcauda, praèterea i~ animalculi corpuscqJo quaedam ~mescunt, protubeqatiact_. 4iuac t~poris i~~rvallo.disrralniotur,. et fiaM aoimaJculapatri si~~: qllod.ipsum:inplaoti1 éootingit > •ra111.i ·eoim arbomm~ qucimadmodlllll et surculi, qai•~ arborum tronco·• vel radicir bus cnunpunt. secti., et telluri comqiissi radiccs •gunr .. et iu arborès succrescunt; taOtoa;est b~ fum ioscctorua,1; cum plaDtis,imilit11do~ ut -11~ peHeoturanimaliapJantac!• • . ., Qui, 1181D 1ibi persuasiaet saos plantis e5~~ ? Si nompe pulris. foccaudamex

ao,.

'

~

uaius spcciei in· 8otis . utriculos speciei alteri as cjaculesur • •prodit pianta spccici cujusdam IDecliae• sterilis ctiam qU36icuet cx datis plamtis hipaus. Si v.eroarboms·ejusdem sint specici , et scxu prorsus distinctae, quiu pulvis foccuodaas arboris marisio 6orcs femcllae docidat, ftuctus non percipicntur; quod Tbcophrastus • et alii ioter vc:,teros. non igaorabant : aupet vero Bcrolini cxemplum simile adfuit: erat ibi palma femclla , quae ad aanos jam quadraginta f101os cmittebat suos .. cpin fructus unquam ederet ; florcs ex palma mare excerpti supra arborem hactenus sterilem apte appositi , pulvcrem jecerunt suum io fcQtcllae flores; continuo bi ftorcs foecundati fructus praebucruat, qui dcioceps tcrrae commissi

, 1crmioamnt. Quare hujus generis observatioaibus, or e:iEperimentis posthabitis , quae extabantapud vcteres, .Phisicae notiooes erant vagae, disjunctae, atque, ut ait Vcrulamius, efFusae, neque cx iis. quidq1:1amemolumenti capiebat phisica discipJi. na u Omnia enim., j11xtaeumdem Verulamium, ,. vel traditi~num caligini , • nl a,gumentotuDJ u vertigini • et turbini , YCl. casus , et ellpericn-• ,. tiac vagae , et incogoitae undis :,- et ambagi• ,. .bcss~rant pèrmissa; quaer~t qui.d ab aliis_ ~, dictum fuerat .,. deinde propriam mcdirationem ., •addcbani , atque per mult~m•mcntis agitatio., ncm spiril\lm.suumsolliçi~nt, .lit sibi oraculi

lVl1 ,, panderct,. quae res sioc fondamento·ca,, ... u in opinionìbus volvitur. • Reoatis tandem Littcris post plurium 1oec11lorum barbaricm , grassante ubiquo terraruaignarantia , Philosophi sublimiora cousecta11tcs,.quao.que omnia ,cssen~ supra seosus ,quasi ad primàs. atque intrioseças ·rerum cansas , et siaturas a~ d.ictcr ascendere conttodercnt ·, aeglectis ·cti1un omnibtis , quac ad Naturam vistiga~dàm forc:.ot in veteri~us oppo.rtwna, sublimioribusabstractioaibus se emancipa.runt.,. Putabaut enim!immioq! ~• mèotis bumanaemajestatcm• uf •habct Veru,, làmius , si .cxpctimcàtis, c.t rebus paniculA» ribus semui subjectis, et in materia detcrmi,. oatis diu , ac multum versaret1tur; prae,serriàl

c.wn h.ujusmodires ad inquirendumlaboriosao, ,, ad mcditandumigoob~s, ad diccodiun aspo,, ra,e, ad wacticam ilfiberalcs -au~ero infuiitao

n

., ab ipsis hal,creatur. Propterea iJiter tricas Platoniçorum , et Ari. stotelicomm divisi Phiiosopbia.m coute11riosamso-

ctabantur, dcnique uoiversamNatur.amdum ab· stractionibus suis c,xplicarestudebant, teoebri, obrueba·nt ciensis.1YJ1Ì$, DcDJtJmrejectis sublimiorlbtisPlatoois conremplationibus,f~rme omncsad Pcripat~ticorum cutra coliccs.scruot; atque tanti trani apud-ipsosOatologic•e, et Diaiac:tiçacsub:. &ilitacés·, uc ad sacrosaricu Rcligionis dogmata eiponenda• e,olt'9daque fucrint translatae• et liacsqi~.. qui vel taatillum •a Peripa-

.

,

. !a

0

XVIII

-tcticorum placiti~ ~ce4eret . •• In hac universali rerum igµorationc capu~ extuiit Copernic11s, qui Pithagoricum systcma ex·suscitaYit dè motu Telluris circa Soiem : noverar enim Vir praestaotissimus 1 quae omnia f ue-•·tant a Veteribus excogitata ad systema aliquod "COeleste confingeQdum ~ sim.Qlque componens -1i.otum Telluris •c1tm motibus Mercurii, et V e:neris circa Solem ~.miratus est coosensum in observationìbus : restabant Mars , Jupiter , et Saturnus , ad quos ordioaodos observavit eorum ·appareotias in puocris e diametro oppositis io ·magoitadi11c adco immutati, µt omnioo imma--nisstatuenda esset distanria io parte una relate •:ad distantiam in punèto opposito ; • ideo fioxit •animo Solem circa TelJurem moveri , ~t secum abripcre omoes Plaoetas . Ast omnia ioordioata :apparuerunt : deoique posito Sole .in ceatro sysrematis immoto , circa quem Tellus, et Pia•n~tae omocs revolverentur, ordinem vidit resti• tutun1 ; quare simplicissimum proposuit systema dluris inotae. Thi~o Brahe nimiam,neticulosus, quum tot audiret , qui atro, cr maledic;o dente Copernicum petereor, ausus non est mobiliratem Telluris coofirmare; sed novum quemdam corpoin· rnotibus~·ordinem fingere sarum c~~illm •teiiit, qui aj:que satisfacerer-Pcripatetil!is , •et •Astronomis-: posuit ergo PJanetas circumeuntes •ci1ca .Solem ; .T~l1.1req1,e,D. .in ,:entro l'evolu-

:r

. .., I

I I

~EX •aonum Solis., et -Lunà'e, asscrerisdivioae Umni-

-potent.iae arg11meott,mfore 111otumadeo perni;cissimum Solis circa 'l'ellurem-: vaum quooiam .ex Cometarum obscrvatiooibus crysta.linam coeiorum_matcriampeffregerat, ac dissi~vcrat, Scl\:Jiasticorum odium, et-indigoatiooem-non offiigir. -Quae1 hi sum~i Viri vix fo1m.::attigerant., .ad -sommum evexit fastigiumKeplerus: ·wc phy-6icus-praestaotissimus,qualll q11i-Peripateticorum scholas quam vehètoeiuissime imectatus, Physkam ad s~nEiliaevo~·

I

xx·

.,

avit; -radoae1nexperirnentoruminstituendorwn., atque obseEvttionumhabeadctrumtradidit, cxcmploque etiam suo docuit, quo pacto, in rerum mturalium ioquisitiooem sit progrediendum.; ~uod praesertim miramur•in sua Sylva .Sylvarum , in qua per o!Doia veh.1ticxpatiatur regna Naturae', inppmera piane eolligeos, quae ipse observayerat, vel expericodo perteotaverat, quam plurima eti;µn propoµi~ observanda, e. g. 1 utrum pondera eadcm vi agaotur in horologiis ad diversasTelluris •altitudiocs1 1tel prafunditates traoslatis. Suspicaturquamdammagnetis operatiooemex conscosu curp globo Terrae. ,, Hujus >• generis•- inquit, est motqs gra-vitatisex con,, seosu corporum densorum cum eo~em T errae .~ globo ; dispositio quoque corporum ad ro,, tatiooeqi1 et particuJaiiter ab oriente io oc,, cideotc. Sic coocipimus magnum fluium > et ·>, reffuxum maris ex conseosu univeni, ut paf,, tem diurrn motus. 1 , ·Infinitus essem, si omnia tanti viri meditata, quil>usaduo abuodaot omnia ejus op:Jra• et praesertim haec Sylva, Historia Yentorum , Yita~ , , ~, Mortis , vellem paucis contràhere. • Verum dum in Anglia philosophaodi nHthodum tradit Verula1J}ius,fulgentistimumillud Phisicae lumen ad t~nebras di,sipandasapparuitia Jta1iaGalilcus, qui ~e opi,ms eorum > quae ip, Anglia designabatVer.olami~svehun allevar~ ad• .grcditur, quo obtanditur•Natura•. Hic ingçmi

DI acami12e, rationuql-pondere, -tractandanimretum ordine • nova~um rerum a se inYcatanuu moltitudine ; omocs .. qui eum praecesseruor• superavir; adeout ca philosopbandi ratio, quaDl ipse invexit ·• nuoc tcmporis omnium doctissi- . morum cònscnsu recépta sit ;· ipse .enim cxemplo suo dcmonstravit cxpericotia, et obscnatio- • ne ducibu, , esse •io rebus naturalibus pbiloso- • pbandum. Peripatetieorum tricis non solum rcjccit omoe, s sed perridiculc ioscctatus est. Ostendit corponun gravitatem· esse proportionalem quaotitati. materiae ,- idest massae; cto,.· nim corpora diversocum ponderum cx summa templi altitudine simul demisit, et eodcm fére tempore ad sohim p, t1cn~re omnia : dcridcbant barbati ,n Pisana Academia magìstii; scd ut eos irrideret magis • duo disposuit corpora filis mo• bilibus appensa acque longis, ciuorum alteri dc. cuplum esset pondus , ambo simul ad camdcm altitudinem elevavit , dimisitquc: ambo eodcm tempore ibant , redibaotque , idcst eodem tempore oscillabant; quod · si velocitas rcsponderc debuisset majori ponderi, corpµs iJlud, cui de. cuplum erat pondus, decuplo ·velocius ·esse dc,:. buissct; uode inforebat , omoi sublata rc_sisten• tia , corpora diversi pondcris , gravitatis. vi de• scendentia codem tempore idem •spatium dime• tiri debere. Ex bis legem quacsivit .. qaa gravi•, tas agit in corporibus libere decidais: •èt asse. rait motum vertrcalem ab borizontali. nulbteous

XXII: affi._,: globus ct1im e 1D0rtarionrticaliter e~plosus,. _dum 111ortariumcurru vcctum citissime promovcrctur,. dccid:t ad distantiam quatuor pe-• dum a mortario , cum distaotia a puncto ex-pio- • sioois -exccderet ·pedes sexJginta; illud autera. int.crvalJum-quamo1 pcdum repcati pbrest ab aliq1,1amorwii intcr explodendum ioclinatiooe, ut• fateotur rei tormeorariacPerdi. Primus-curvam celcriorisdescensm ioouit iaqaibusdam arcùbus; imo ita iunuit I ut Torricellius cjus..discipulus potucrit non solum cycloidem dcscr.ibcrc, std illius-praecipuas proprittates cxpczodere., •t explanarc: ;iuam gl,,riamltalis eriper.c totis viribus conati suot Galli. Cu1:• vam haoc ~u~~m rotac revolutioue sua io acre,. desciibunt-:buie curvae cogoitac acceptum referendum est eximium celeberrimi Hugeaiiopusèe_horologio oscillatorio... . Demonstravit praet~rea corpora projecta pa•. rabolam describere ,. atque amplitudinem jactusio pr(?jectiooe majorem fore ad aogulum- gradumn quadraginta, qufoque, 3D)p}itudin~ vero. bine. iade aequidistantes ab·aogulo semirccto esse. quidem. illa minores,, scd samper iotcr. se acqua. Ics ; quod si eodcm puncto temporis :r quo pro- . jectum exploditur juxta directioncm horizoota,.. _lem$· corpw aliud co~mso libere decidat • am-bo eodem tempore ad so)um pcrtingcrc. Ha11eomnia suot veluti semina iJliusScie,.tiac Nevac,. ut A•ctgr appellar, oempe Mccbaoic:a~-

•

.

. . xxm.

. .- ' q-qam nemo ante 1psum m stra extens1ooe per~. viderat j· quamquam enim tot jam extiterio·tPhilosophi ,. •èt Mathematici, qui hanc mechaoicae provinciam pertractandam susceper~ot; ipse ta~ me~ ;;ludactcr, sed verissime ita ordìtur. n Dc. subiecto vetustissimo oovam pt~movemusscicn,,. tiam .: motu· nihil forte antiqu"iu-sio Natura~ ,,· et circ~ .eum volumina nec. parva, 9ec pau~ ,, a Physiciscoascripta·reperiuntu-r.Symptoma.tum ,: tamen , •quae. quum pluril,- ot_scitu1 di-gnai~.. n sunt in eo adhuc inobscrvat11 ,· ncc, dum dc. ,,. moostr11tarcperio.,. In· conventu Philosop&onim, qui saepe agcbatur apud ~agnum EtruriaeDue~~ ,. quu~ ser~ mo incidisset de gl,aci~, dixit. Gali-leus, contra ac scntiebant cani vulgo caeteri ,· glaciem esse aquam·ra~efactam,-non Yerqdensatam,· quia _gla~ cies· aqua s~~oatat ; . plures iis , qui avide occasiQnemcap~~bant, qua· posscnt atro dente Galileùtn carpc~e,. p~rtinacitcr n~gabact; ille_r~ m·orsu~s cleganrissimamelucubravi~._pcrtracta, tionem·dc iis~ quae vehu_nn.rin fluido , in q_~ n~n so_lum·ostenditArcbfine~is ptj~c!_Pia,· v~u°' etia111_ illorum solidorufn· figuras nihil' prorsu~ confer~e-ad: ~mmersionem, vel .emer~i_onem ; ~quam in se· .ipsa~ gravitare·, aique· in vasis communicatitibusùt ut diversae·capacitatis, as• surgere ad camdem alritudinem;· i&;oque SCIU• per _componcresupremam su~in.~uee~fic]ein.ia plano _horizontali ; ·deniquc; libram hydrosta~ ,.

-

.

.

u

•

.nit ticam_iaveliit, cujdS ope gravitates soJidoruD:1 • c:tliquidorummutuo comparatacpossentmpendi. Tbolescopiumconfecit, coque in Lunar:n &1eatam converso, ejus arcuf cavitatemYidit prominoa,iisaspcram, instar serrac, di:ait has pro ... mineàrias"esse l1111ares moates, quos deinceps elaritts dotcxit, et dimeosm--nt. DumJove1n~ ofr 'scrvabat , tria dctexit•corpora lucida usque ad ltoc tcmpas inconspicua modicac magnitadinis , , quac..ab initio stellas putavit; sequentibus Yet"o noctibtn quum-advertissct dimota fuisse de lo• çis .suis.. et quartwn simile postea apparuissc • eorum motus coosectatusest , perviditqàe srugula Jovem circumambirc,ctsequi, quemadmodum Luna scquirur Tctlurem nostram,· appella• vitque satcllitcsJovis, stellasMedicaeas.Convertens tbelcscopium.in Venetem ipsam faJcatam etiam suspexit:,.et quemadmoduuiratiòcinationc: jam conjccerat., revcra deprehendit pbascs pati llt ~una ;, sec:l obstupefactus vidit Saturaum tricorporcum, q.._as\nempe Saturno duo corpora .lucida rotonda esscnt conjuncta, duos post annos baec cvaaueraat: anacufasdetexit in Sofc • quar11D1 amplitudin~sdimensµs eit, atq11eearum_ circasuum observatiooe osteadit Sglem cdhnetirnur aiiris gravitatcm: ipst1Dlconstat 1tt tu!>@,cuj.us lo98itudo sir polllcum circiter .uigiQJa., &JJperiusdauso ,. cujus aipacitas sit

---

-~----~

...........

'

tnlìl'

daarum s vèt':uièilt•1foeantm ~ -bic:·· meicnriol-pg. .zissimo implet~~ :omnibusadbtbitiscallfiontbus,

ne acir ••/ircnisceatui:/ \tà obv.crritur, ilt extt=e~ mum apc,rtudlm~gatur· in •as,:ulo -mcrcuriip]e:.l no-: desaindct (Dercuri6s~ éf sistèt •ad· ~tud~ oem -pofliç11m •:vi~Dti:&tò •cirdter, .. et pro:dati. tegioae •efcmtiori , -'Velpro · data t-eatpettatcad ailitudioes'JtiiaQl'es : ascensuausratnen si -defera~ tur in regione$ ècpr~ssibreà, vel ternpe~tatem11ta-ta ; ~ùbus} et vasclflum ap~icantur taoul~ li- . I gocac .. -ia q11aoetatur -alt-itudQp0Uicuinvigioci octo • -et infra bune tMmioulll diligenCitsi.nodi;. ividantur·-ia1attes s.uas·.etiàtsminimas tros po:l~ iices ~-quae divisi~>polle '--tub1tm ~d tlb.ta •dcicrk bitur , • 1.tque èb •:ii&te~«~s .t>bysi~praeéla. tiorm· -in ;d incubuerent, uc alias , àtiuc alias ed usttm .~emmoèiòrtH·· r.rquirerent :hu)'US in$U1i1~ 01enti cOlistrtJCtioÌies# ,• Atque -bioc·aas-ie naa orit'lldft~ e~ t'iculosum si.t -de·ai"iqllophoenomcno j1,1didùri'Ì ·fc:rtc, &ntC')1l8ID omnia-illmsaàjunct-a~ot plaoe perspeeta.-Alphons.sBòrclli cura vidisset modo elevati-. mbdo depl'-imrRlercutii--cohunoam,coi .. ·1io110causam -dedi.t: acre sÌ€co, et sereoicxi de• pressionem; •l11.1mtdo ., et plu-vio-elcvafionemt(i -buit: àcçura:taobstrvatio .cootrari,11» •doe1o1it, ùt ·1aa1, pauJlo ante ino11eba111ut. Vtrum .has physicas•voritattts aegre similitec tec:ipicbaotPeripatetici, · qum imo· ap,id suos•ex• sillilaW!lt,ioviti&taweo1psorutn-oonatibws magnlis (

I

4

*J

~

.

i1lcLcopoldus !trwiae Priaccps • deiade S R.I!. çardioalis• Galilei gloria • ~jusquc DiscipMlorwn famaptrmotus • c:amde TeÒtamioibus~~iam excitmt. cujus opUs fuit qlWi fax .acccma. cx flua ompes omnium recioaum pnJes lumen mutuareat • tantique habitulJl~ic • ut celebènùnus Muschc:mbrocchiusillud commaQtjssuis illu.itrarc non sit dedignatu.s_,aosqqe aliqua cx adoo celebri opers delibare.1100 pigeat. Hi Acadcmi~ Fiorentini thc:rlJS9~ coofcccrunt ad airncticodumcalqrem1 ~ frigus. Consta~t base tubo vitreo C4P9CÌlab$ f~ CiJlillaris dc:sioento;tubi partcmreplebaotcum io &{obulu!J) 11obo spiritll'.vini colorato• et probè rectificato. globum mcrgebant io ebulliclltf'IP~ • dilatabatpr liquor; adco ut ad suanmwntubarlapertiogaret• subito be.nnetiee occludebaat tubum; deiode mergebant iÒnivc1 vel giade trita; liqui.dumcontèotum ooarctabatur; puoctÙmòot.bant 1 quo liquidPm çoarctatumsistebat; novcruotergo solida, et liquidi,.calore melieri. frigorcdeosari. .A.dhùmidum acris ~pleranclum qtebaoturvasculo.coaico ex: crystallo in apicem d~sincnte: rcplebantvasculumnive, vel glacie trita, et coati11uoillud in acre suspendcbant,bumido aérreo calidiori cenves!ita vascllli supcr6ciessubit~ vchui nebulosaapparcbat. pa•llo post roruleata. al.io eccwrcote- ~u~id~ 1 guttulis' coosporsa> quac US41Ue • et usque qescentes per apiçem efflue.bant .-. at'}Qe.~ huj.w.aq~ae effiuxac_!IWlti'we-

,uw ' •

·de aeris &umido·judicabant. Hujusmodi·iastiu.: mant11m Hygromctmm die:,imus .. cxperimò.nta a De glacie plurima instruxerun_t cx quibus pervidefQntaquam vasibus~tiam me• ✓ taDicis occlusalQtautomdoandilatari, 4:lt:Un ip5'·in glacicm convertito~1 ut vasa pessuàdèt, o~ servàrunt aquae motum mamcn&o , que JPSJg&!lascir; aqua arat cOQtcotaÌ.Qsp&era desioentci~ tub~ ; ingruentefr!gor~contioqo aq~ citissim• elcvaf?~> deinccps tfeprimiiur; •iscit, itcruR) > sed lane ; dein dcprimitur subitoascen• asc:enqir sura ; ,i vèbamenti~sime ut .e tubo effluat.;mo• mento sequenti.dpr•it in geJ11 ; dum bi P.l~tus susdeque absoJ,untur, ap~rent corpuscfl}a aeris> voi almius matwei elenrh id ctiam.p~ s:uliarcio glacicrobscrvaruot~ingrucnte frigore ,. et superiori aquaosupe{ficiein g~aciomconvçrsa,, quia aqua subjeç_ta&igorc-$1tit iotenso adbqc; oorripcrerur.a aquam Hlamta.otaYi•sursùm ~le~. vari , ur et ~aciei crusta·disrumperetur, et fo,. $tal' fonticuli alriuselevarctur; undc existeretcry. ' . st:tHinusglaciQifouticuil,fs.Huoc_a~uae-motuD intestinu~ proseoutus est clarissimqsMariottus; et acu glaèiem penuodendo videbat ~quam ad foraminalaaocedentem,.·ex qtJo conjccit aereta cootontum in aqua· enricati in bullas, •.aqqam prorrudore.·atquc·ifa illud volumi11is augine~m. Ìll glacie eftìccre• q-.aa,e ·oOlDiafortassovi-ignis • in acjua bospitantis'prod11cuntur. qui d1,1nivj ~&~ri$·espel\itureos-''~ in ap mQ~., • a,.

"°'

~ ac:tll4segregat. •• Pro }w: ma op1n1one Mariottus boe profert cncperimentaQJ..;. fo rasculo af'udit o~um ~ et summa acu aquac guuulam in m.ediaol.ei superficie locavit; subtus vascolo igi,c ace.coso.. r;lumoleum .c.ale6eret• DC. minima buUula ex oleo crumpebat; plu.rimaevc19 cx • aquac gutt1.da; oleo satis calefacto aqu.ae gutta fundum •pétii,t; bullulae·iptetea us.que, et usquc erumpcbaat • paullo•post quaedam c;titit quasi fulminatio•··et qlei superficies~ubito b1dlulisf11it .~persa , qlW'umaJiquaeexc~d~ant aqaac gut• tam •in magnitudim,. Mim1tiore&praetcrea.-instiruerunt ~demici Plorentfoi ·in baoc rém. observatioocs_.et pcrvi~eiunt• aq1.1am •in vase totundo cooteatJnJ fri• gere•.cora=ptam_·juxtacircumferentiamco11glaciari in superficie7 • ex qua. circwnfetentia hioc indc: .:ersua medium protcoduntus glaçj.eiJil~menta_. ~ dmnde circrum~uaqucper· tota,n . v.asis alti.tuCXf:re.dioem stantias 111

aaa·

.naJDOP .aclclUf,CleU CJ:(JUO df.riv,1vi, haoc fllS•

,ive: imaltipliceatillum-.a~- f~~~iWJt(qt i,-e appeJJ;.t) DPIJ'*- eju$dcrn.,.tUJ:'3eJ. ip id tamca · cooveni,o.., quoA. ~i, aoimal_ipus · siile : pcaiwle nequcant impuiri: prj1J1-.s. ~•vit. aliqPaS stan• inier c:qmbur,nduma~em __,,ber,_. on v~ro ·_,itter~., .atqu, ~- oovum ~it,P~ c:Je ca°'pum, io quo •x

11lf'' ad ~m ingredientem, vel c~cntcm o:cipicndum, qui actionc .sua et juvct succi mocwn, et succum ipsum diversimodc attemperet. liladiccs , cr radiculas describit ., ramos, eonunquc positionem, mirabilem partium ferc siogularum structuram meditatus, declarat qucmadmodum singula maximo conscntiant ad vegctationem. Praeclare , et apposite confert plaotarum semina c•m animaotium ovis ; eorumque evolutionem apta collatiooc· proscquitur : quibus callem satis ' pcrviumparasse vidctur Dubamelio ad egregiu rn opus çxaraodum dc Arhorum P hysica. Aristotelcs c:x:pcodcrat primus., quae contingunt in ovis incubatis mutationcs , ut de pulli iormatiooe aliquid ipferre posset ; id saltem effocit , ut, media ptoponeret ad tantum myste- , 1ium rovclandum. Summus Harveus , qui saoguinis circwlationcm io animanti bus dete:x1it, o va , incubata solenius , et ad diversas iocubationis pctiodos est contemplatus : quum v_eroasseruiss~t : ,, . Laterc plerumq1te voluti io alta nocte a, prima N:atlir,e stamina , et subtilitate sua non ., mious ioge!lii , quam oculorum aciem elu» dere: ,, auimos sumpsit Malpighius ad haoc proviociam deouo s_uscipieodam, et nova multiplici observatioae pertcntaodam. Io ovo foctc:uniato ante iocubatioocm ct:roitur cicatricula iqter vitellum • et albumcn • quae pulli ,germeo, et rudimeota cootinet ; cujus magnitudo est in• Slal le1uis .:ircclle albo dooatac • et pluribus ve• 1

LVU xiaalis 1 post sa iacubalionis hons ez~t cicatricula ad pisi magaitudiném ; post horasa,+ circclli 6uot graadiores, io quorum mcdiQ vcr.. tebrarum , et cordis primordia apparcbant ; altero die cerebri vcsciculae cum spinali medulla crant cootiouatac , vertebrac magis •coospicuae • saoguincavasa prodibant; cor -pulsabat, oculorum primordia prominebaot: post triduuni cor. cjusque motus, et saoguis ab co pulsus crant maoifosti0ta; oculi distiactiores: post diem quartam carina jam fere carnea, alae , et crura producebantur ; post •quiotam dicm viscera ~ulis subjicicbantur , thorace patente , cordis extaotis motus apertissime coospiciebatur ; post sextam totum ferme vitellum vasa umbilicalia pcrvadcbant colliquatiooe albumiois; post septimam diem viscera distinctius apparebaot ; deiode usque ad decimam 'Omniaamplificaotur: dio undecima plumae exoriuotur, oculi n1uniuntur palpebris: clemum siogulis successive diebus omnia opporru~ num capiu.ot.'iocrement_um, dooec die vigesima prima pullus jam pipicos testam. friabilem rosuo pertundir. Aliqua obiter attiogam cum codcm Auctorc . de -vegetatio~ io tritici grano : graoum tritici tcrrae commis:.umprincipio turget, et txactl) dio cortex circa germco plurib1:1s hiatibus disrpmpitur; iermen aliquaotis~r Ìtltumescit, ·quod unico fo-, lio circumvoh1ro, et fariuaceo obvolvirur: post biduum c~µli.s~rigitur > involu"um,, ':JUOdradi-

IVIU

ns segit .utrieulis donar.ur, lt Iauugme çooperitur. tiUtia die ~IUICta 6unt maoilcstiori ; radix -media . \ pr~ucltur , Jateralcs explicaatur , et pilis crispaorar: post ta.-iduumcaulii; ~wn clevatur.; inter caulem, et radiecs nodus conspicitur , ·qui 11111bilic;Jlis ab Auctore nominatur ; folium semi• ne~m gracilescit :. et bumore lacteo turget n(4fus 11mmlicalis4 csteriu11durior, ioterius molli or: post diem quanam culmus sursum elatus con spicitur: post quiatam scmioale foliuoa tabeseit. caulis 6stulogus apparet, atque humON rofortm, praesertim t1bi• -est proximior nodo umbilic:1li. qui nodus satis est solidus, ut diftìcultor cuhro , sciodatur: gemmac in apice vidcntur, et fu.urae plaotachabotur imago. Hic quoddam notandum est naturaleporteotum 1 vidcnt omnes' caulem pla~tarum erigi ,per• poodiculariter ad horizontem: iottr!a minime ad.. natuot ut plurim■m semiois ~rmen deorsum converti ~ ;at_quoio ea positione caulcm ~oorsum in sohun dirigi ; neecsse ergo est , ut germca motu quodam peculiari rev~rtatur , ut radiculac: tcrram arripiant , caulis sursum se extGllat. Comparationem iostituit inter coqformatioaem partium diversarum in aaimaotibus, et in plaotis, ut.i e. g. ossium cum fibris Jigoeis; et •contoodit Juccum nutritium ci1epirein pia~ ti,, quemadmodum sanguis drc\lit ia animantib11s. Pe bombi.ce unum memorabo, quod ferme• omnibus orÙcit •est commuae.. h~ est sti-g~-

LIX' ribos pluribus perforaa:i, ,quae putat totidem esse, trache.w • per AJ&la5 -acriogrcdi, et egr.edi po5'it; bombicem mersit in aquam., et aeris bullu1uodique ex stigmatìbL11orlllllpebaot • que mi-, nime conspicicbaatur • .si bombyx monuus mctr• gerctur : illioivit stigmata parti, ex. gr. desto&M· paralyticus , et sine motu ÌD .ca pane illico otcumbcbat, motibus in alten parte maaentibus J' si omnia stigmata oleo obliniebat co.atinuo P'!, cutnbc:os moricbat11r, quod idem conciogcbat si . sebo , si molle stigmata opplevisset. Redi senteotiam de intectorum gcnentioae· tuètur validissime-l'efcllensobjecta. a cl. Bonaooo proposita , et 09aria io papilionibus., et bom• bice a se ipso detecta , ac delineata : et viadicat verltatem relate ad alia sexccota , quae in aaatomc plantarum ostendcrat ,' coocludens cum. Hippocrate ,, fallaccm, et ad errorcm procli• " vem es• aflirmatiqoem , quae fit cum gar~ , , rulitaae ; et cum Natura non hominwn studia ,, perv.olvcntibus , . scd ipsam immediate .inda• ,, gantil,us pateat; spero, ioquir, pracdarissimo1 ,, viros , rclictis Auc:torum placiris , longa eb• ,, servationum teotamiaa iostituniros , et iospe• ,, eta veritatc , satiu~ ducturps sibi aliqaid ge11 ,, .aerose detrahcre, quam versis omnibu, in du-, ,, biuìn » veram philosopbandi methodum· labe• ,, factare. Ex Malpighi.i schalf' ptodiit Yalliso,rius, qui obs~vatioaibus • et cxpetimeatis acldictus pluri•

,:x·

\

ma sui ·praeceptoris iasvc~- confinnavir; foca· nonnulla ootat , ubi Rcdius errore lapsus erat ,, ìonumera nova, et inaudita prof~rt ad· tcm na-. , turalem , et mltdicam amrum in modum augcn• dam~ Venzm Spallaozanius multo longius progrcs.,Js, quac io bisce: -summis Italis erant minus retf:ta. ad rcgulam compooit: deindc Provincias, in quibus pcrlustrandis illi tanrumde01 insudayera~t, ita susccpit, ac si oemo hactcnus illas coepisset, et accessiones scientiac naturali hujusmodi fecit, quas Physici . omnes 1;100 solum plausu excipc-. rant, sed smnino mirarentur. ' Jllud tandem summum , atque cminens Angliac exortum est ìngenium , Nevvtonus, qui .omnium $Uperiorum Philosophorum inventis optime usus, Cere:univcrsam complexus est naturam, cjusqbc abditissima quaeque perscrutatus ipsam quodammodo loquentcm apposite indmcit, nec sohim. plurima rctexit, ac dcmonstravit, sed ionum~~ias ctiam succcssoribus parcfecit vias , quas insecuti modo hanc, modo 'illam vc1iratem a te• . ' nebris in luccm vocareot. Colligens cnim quac a Copemi~o, Keplero, Galileo • Cartesio, Boile fueraot . prolata , ita ,in usum suunÌ singulari sagaci tate convertit, ut 1uundi sy5tcma, et lucis theoriam omnibus numeris. absolùtam dederir. Etenim gravitatiooem universalcm , •qu.am primo posuerat ex comparatione vis, qua Luna tendit io_.Tellurem , cum ca vi-, qua reri:cstria quaeque in Tell.iuc contioentur • luculcntis.ime

I.Xi ostendit ·; "-,.C:X• quo recto· infClt PJanctas cadena gravitate in Solcm ferri» qua Luna io Tcllurom. et complexus Tclluris, et Luaac ia Solem;, .ét motum a grnitatc peadcntcm cqm motu proj~ctioais jam a crcatiope ipsis corporibus india, ita componit. ut perpetuo simuJ agaot io Planem, quorum in motq •vclocitas diversa diverso semper rcspoudeat aogulo • ad .queQl lai motus con,pinot: unde sequitur quamdam esse ia .velocitatis· varietate coostaotiim, nempe ut sioguli Planctae siot velociorcs piout ad ceotrum acceduot, tardiores vero pròut ab ipso rcccdunr, duµi orbitas elypticas percurtUnt suas • atquc vires , a quibus hi motus coospiraatcs producuntur juxea divcrsas hypothescJ expendens • 1:t calculo defi..obos progred.icur ad invenieoda gravitatis centra iotcr cotp?ra ooelestia, ad siogulorum distantias, •et densitates dctermiQaQl:ias • et exiode eorum -orbitas non c:001cmplatursolum, scd revcra 1 de, acribit » et ipsas, quae cootiogunt, iriegularitatos. ad calculum revocar , quo ioootcscat ab eadcm vi deriNarc > si,e illas irrégularitates appareutC'S ad ejusdcm vis· actionem esse refereodas. Ex motu» quo Tellus vigioti q~atuor borarum 1patio revolvitur circa axém suum , derivavit ratiociaando Jiguram Telluris esse eleva,. tam in pan~ sua Jlledia , id~st ad aequatorem; .depressam_vero in, polis ; coosequcnter actio.nem: gtavitatis mioorem. esse sub aequatore ob sajQJoPl·. a tcotro dutantiam , majorcm vero

!UII, ad polos ~ fJUieTeticas chrinde• tot AceademiAOrum itineribus ad aequatomn , cc ad polor

•lùi, ab11ndccon6rtmita-. Aestum maris , qui habebacur qu11i myste-siumapud Philosophos, ostndit pendere ab actioue Solis, et Lunaèi1&aquas maris. Ubi demonsttatccntrum· gratitatb communeTelluris, et Luoae quadragiesT dllurc proximids esse de.bere ex tan.to • majori Tellusi$·dcnsitate; ipsius aostus phoenomcoa prosequitur pro diversa position~-qu~ obtitlcor Luna ~t Sol I relate ad aquas marrs. Cometarum theoriam Ol'sus est , atque per• fecit ; etcmimostcndit esse corpora plànetis si~ millima, quae in d.rbitis elypricis_maxime •excenuicis circa ~lem mov&lrur, _quin ulJ.nn eonstantem scn-ent directiooem, uti plane~c , ab ortu ad ocaasum; scd ju~ quascumquc plagas ad Solem descendere, idest 'tdl ab ocad· auStrum, -casu in 05tUm, vel a $ept'Ct1triono vel e contrario, et ex inktmediis loéis , quae una observatio Cattesianos pGssundatvortices. C~metae quum praeserrim J.1edcant a Solct; caudam lucidamquasi igooam perttahunt"-satis -immanem, suspieatur hanc caudamdsseimmen.sam quamdam wporum congeriem, quae Co:n,.etae atrnosphadtaòlcfliciat,. et éX qua pateat .-via, uode possit dissiperi.nimius ·calor , quo imbuitur Cometa, dum-ad Solem pro1ime-ac•ccdit; nam Cometaanni millesimisexc:entcsifili

LQ octogesimi adeo· prmiintls· fait Soli ,. at -,ixaJdo cede,et· sostam• ·partcffll diametri solaris , sia cenuim scxagiata sex vic:ibusproximtor qdlllll Tclbls oostra; uade- conjacit cakt1e correptum -fuissc bis mille vicibus majore > quo ferrum·.a: candeotia ac:cedit ad -lif:1uatioocm; ex quo sequcretur Cornetae c?pos , si ex eadem•ùla-teria coostaret,. qua Tellus _nostra> pani1t1 ili vitrum > partim in calaem redigi-·clebuissc>·par.

tim colliquatum fluere , pattim in vapores evanescere : vcrum si ponatur per caadam adct> immancm libere cftluere càlorem per spatia aaelestia -ioterminata ·perstet Cometa• ec tHt4lln adhuc. servare poterit calorem ne ad ~~s distantias a Sole delatus frigote rigeat ; si eoim tantum conccptum calore~ servarerquinqaagia. ta ~illc ai10i excurrere dc~rcnt llntequam frigescerel'. Quod ioferebàt àb • expe.rimenrisap1e institutis cum ferri caodemis matsis dctenninatis , tempus dimeticndo» qudd iotercedebatantcqnam ad primao1temperiem rcstituetentar ; et ex calculis•per aoalogia111 babitis. In toto hujusopcris ( Princ.Math. Phil. Nat.) cursu inriumeraoccurrunt modo ad scientiam aquarwn• modo ad ignisactioaem.,modo ad so• aum> modo ·ad,cajuSlJUCgeneris· rosisteatiaspertineotia , quaedeinc.epsPhisici adsci-varnntqlla\i priodpia:omnia cnim uper~mentiscomptòbavctat. · Lucis..analysim.(.dixorim·anatome) iostituit • At coJonamtlmòriam pea:fecit: ostcodit qitcmli-

t.XIV bet lucis radioJum in septcm ndiolos facessere,. quorum singuli suuin. dctcrD)iDatumexhibcnt colorem : hoc ordine rubeum ; aureum , flavulD,. viridem , caerulcum, •iodicum , violaceum .. qui sioguli diverso donantur rcfràngibilitatisgradu; Ruber prout omnium fortissimusminimum _rcfrangitur; rcliqui u~e, et usque magis; ut

violaccus tandem omnium maximam refractioncm pariatur; quare a viridi ad rubrum appelJaatur ascendentes, ad violaceum descendcntes: hi colorcs primigenii constaa.tes omnino suot : quare si radio rubro cxponas florem cx. gr. album, vel etiam alterius coloris, rubri speciem referet; similitcr si radius 4iuilibetex. gr. ruber lente crystallina cxcipiatur, dirigaturque ad aliud prysma , radius ruber sine ulla immutatione perstabit ; quocl si radii qmnes sìmul colligantur, et commisceaotùr, existet albedo: corpora ergo colorata Yidentur, quia eorum partes hos potius , quam illos rcffectont radios : id conje cerat Nevvtonus ex consideratione bullarum , quae iosutllaotur ex aqua sapone saturata: videbat eoim circulos bisce coloribus successive iinbutos a puncto bulla.e summo ad imutn d"4

scendère, et interca animadvertebat nihil in bulla immutari praeter pelliculae crassmen1:. Hinc modum excogitavit, quo orassitiem partium datos colores reffecteorium.posset• dimcti. ri: ioterposita aquae guttula laminarn ·crystaHi• nam superimposuit lenti ·similiter: crystaUinao,.

LXV sed m~cac coovexitatis; .a puncto contactus,. ubi macula , e1istcbat nigra • srraturu aqueu111 ioterpositum crassius evadebat usquc: ad peripbcriam; inspicie11s11utcmvièit circulos cola-ratoscirca ,punctwn cootactus , et regola geo• metricacraslìiticm ddioicbat parrium datos co.. lores re6ectcntium. Similiter diveriÌs primigeniorum colorum mixtionibus,. e,t ali~s iowmedios componcbat colores,. divcrsasque etiaan e)&lsdemdati prÌQlÌ• geaii coloris gradationes. Praetcreo ionumora• quaehu.c illuc prapertim io Opticis Quacstionibus ad majus pJiysiae iocremcotum disseminata ioveniuntur; quae eui Jb Aoctore tamquam.suspiciones ~ ec conjecturae proposita fueriot ; t>esagulerias tameo et Halesius fateDt1,1r fermo omnia vcri~tem physiea1n JJabere adjuoctatu~ NequeD)ihi•temperar~ possuw ,. qwo COl\llllC• morem vim attrahentem partium corpe• rcarum moleculas,. qua corpO.lam cohaesio. et phaeoomeoa ad corpor.um cooformatiooc11,1 tam belle derivantur,. ut summus Butfonius excla1naverit : Oh miraodamNaturamadeo variam, adeoferacem in suis etfectis; et ia mcdiis, io.strumentisque 2 quibus utitur ad ~ producenda ~eo parcam ! Natiua eoim eaodcm vim , qua unatootioet, ac regit u~versum muodiale systema,. io usum yoeat ad omnia absolveoda, efliquaoin Tellure .tot perpct\lis mutat~~ c11u11ur.

El,m, Ph1fi.!•

~

t

•

•

•

J.XVJ Qeoiq~ çclebenimus 1-Jalesiusin su:1 Vegetabilium Statica novo quod;uµ experic:odigc:ncre ~ile$ pµQtll'UII) in gcrmio-1tiooe 1 i~ ~n~co it· ~rahcodQminutatiQ1 ewt:r,~t-, vin;s ~iruc:titL_1r, qua plaot~rQmra4iccs• raa,i etc. S.\,ICCIJ~1 nutrialun:i e~sugunt CJ altiti,di~e, a4 qy,UlJ elevat11r . plCtcurius i.Q.tubo ~on.teoius, in absorbentur septuagmta oc:to pollic:a cubici aeris , et 1 f' polliccs c:ubic:i acri~,~ui ab _h~'?ine_ad swfoc~tionem_ u~~e • .respucatur ad •polbces 10. redact1fuere : s1m1liacoepitin plurib1,1iaiiis cerporibus cxperi!lCnli: aotai ,ero ieris absorp.ùom s:uu1n·e~

•

• L'XV!It Jinutcm; observatque hujus· aeris faètitii molem . usquc, et usque dcrèrcsccrc; qtJia•hìc.• aer ab aqua avidissime cbibitur: e~ quo fortassc primus cèosuit aqua,,;acidulas quamplurimum hujùs gen~ris acre~ ··èootfoere, a q40 ilfo sapor acidulus sst repetendus. Hune aerem et Saininae aleadae, et animàr.itiumrespirationi esse ineptum agno"1it, sed· persuasus non diffcrre ab acre atmospbaerico1• 1Jisiquia no1eius, infestusqtJe factus a vaporibu~, quibus iofarctus crst; tentavit ipsum tra-· jicere per panoum tartaro imbutum: res optiine cessit: aer enim hoc modo t1:3jeètus, et ~ombqsriooi, et animantium respiratiooi' potuit inservirc , quod ab anno 17 s9 expertusest C{)• . qies Salutius in 6uido , quod cvolvitur ex pul• fere pyrio.. Sed dc bis .suo loco. .. Expertus est ex pice, cera ~ cochleis· etc.~ inter distillandumevolvi aerCOJ, qui fla11>rilam ~oncipit, eaodemque proprictatcmsen,are etiam in aqua diu agitatum : haec obiter summisfabiis delibavi ; s~d totum opùs oovitatis et òbl~cta• ~ionis plenum dignum profccto es·t, quod a diligeotioribus perlcgattu :: ex· illo enim ■ovi,·ipsi• ut ipsam compellatad se quasi invite pJadendam > curaTit hujus actuqsissimi clementi uaturam , vires > et. proprietatcs apc.rire, ideoque pcrtractatioais initio ponit signa> qui• bus igois ·maoifestatur esao calorem • ·expaasio;, 11ean · cerp•r•m tWJl se,lidQ111111_, tulJl.JiquNlo~

.

/

lID: conttiustionem , fusiooelil. -'Cibi démoastrat corpo,. raeriaDf6rmiura caloredifatari; contra frigoris vi. ju1ta qoamcumquc diml!nsiooem coarctari t noratque e~pcrimenciscompctihse -merairium dilatatione :i calore• et dcasatiaac a &igorodif'-

. i fèrrc ih p·ondcrc • ~ neauo ultimum calori, , •

17

~

aequè fngoris gradum pode defiai'ri : ubiqw 11ocelemcnfam ades,e, et ia omnibus uoiYersd cotporibus contiaeri, viocufis modo laxioribus, modo arctiorilsas> atque ab iil cxpeditc Jili.tiri corpotum efasricorumfdcriont ; quia haoc cotp'ora, eorumquepartes motii quodam oscil• latorio fa'cillbe •11"buntilr , qu'i mottis ad ig,M cff~tio'ncm·est omnino idoneus: et quidem oor- . ~ora mollia hoc de'stitutamotu > f~ictiooè q•• ~què adtiibita, 'igàemrion concipiu'at: ita si ftigore-vdhementissimosanicnté bime ex lcrro lamìnat•mut1.t'onperim,P09iileingenti·pondeio appnm)Otur; tumque• • Unii blpd 11/ttr•tn ree/• procit me•lil,,d -vtl6tiùr igìt,i,ir , i.p,11 iilcipitnf. ,· ca/esc,r, dtiit , ,i l,rrtti eoustjue conciliatus itlcfesàt •es;.s > "' scintil/11e e:ic11tiant1'f igm't, et tt14ss,i igiiild candeàt ;i hoùJ llliter lit li dt foto l~rg, initrurlo p"tunis fo'lle dgi111t# fuism ,Ju«.. Hanc tamen igois p'rocfuctionbm, quac11mqntempestate. 6~ri; p'osse aflì~at ; std corporibus frigore comtrrctìs prdn,ptì«s obtintri.

Atque~imenta profcrt, ex qmoils pa1.mfin corporapro majori clensitatt. et ponàr• ma•

l LDII I jorcm percipere alorem ; petceptumquè diutiu1 servare., quio oc minimum in eorum poodcre i111mutctur.Jgais alimcntumdctegit in iis svbstaotiis• quae ioscnÌIUltad ipsumfoveodum. ~t conscrvandum,quao suktaoriio acccosioocipsae igais 6ant; cujusmodi indolis ooo dcsuot io tribus ~aturae regriis.. Igacm ad corpora p~nincre &UltlK ; quia ost -OXlCWllS, et iRl~trabilis i ~uod crsi nulla videatur caore probafioac. Aucror tameo . c1;pcnmeato Juculeotissimo - quam(umquo dc illius oxtcosiooe quaestio~ per• solvit. Globum ex mcrallo solidum ad incaadentiam aestuaos • qu~tum fieri potcst citra tùsioot'.m, filo pco~Ùpl susppdit., mox Nasim sino seasu in aquam &igidammergit, igni9 e globo se cxpandit succea,ivc a partibus iqua e &lobopropioribusad .remotiores.. Muwiooes ~alorii,. quae-obveniunt e~ di-.crsanun substaotillum-miscela-fusiusÌDfjUirit., e, omnia Vir pacsraDtis.simus cocgit,. atquc orèine aptissimo ia rem suam dipssit • ■e quidCfUlmeo tempoic desidaraadumsupcrcsseLHacc ~men per Boerhaaviumabsolutisùmaignistheoria ~t l.aToisierii,Cravvfordii, aJionunqucinv~ta plurib~ exccptioaibusevasit obaoxia: nihil taatll obstat, fiuiDsummusVir pnuioac Cbcmiac pater jurc ait habcndus• Viam enim.cemmoostravii tria regna Naruae perlusuaas;·juxraquara ioftffcosopede poucnt Physic.i,et ChcmiciNa_.tur~°' i■- suis abdirissi~is ~si&.us oc:cµllàta_m -... . .• 1

,.

t.ttm

esplorare, at11aetimart• . HactCDUsnon erat io proinptu Opui ,. CJll4a simal ct>llecta, apt1i1mqaci ia ordinetn• digesta exbiherentur Naturaostùd_ioso·,quae oll'lJliapraosriteraot "Yiri-doctissimi ad •Natttralis Scieatiae iocrcmentum;Drnpliorius, s-"Gravcsandius; M.. scbenbraekius pertracl'ltieaes hujUSJPGdirevera• egrewas dederuat, •ubi aliorum imcntis plKJima atldide11111t u sao pcnu deptompta. ~ bue nsquetiaditis cd~e:.nar Pbr•~ ol,. jectu~ • esse Natuiae phoenomeaa co~cre • eorum causas vel legcs expcrimentis, et ob$c,:vationiba, saliem innuere,.atquc in co •hancDe>stram Facultate~ •ab hittoria a'aturali dnfcrrc• quia haec , quin dc ca.us~ sollicita sit , cam unum sibi habct..proposirum.fiaem, utnlùbat minutatimnotioncscotporum , q•ibas bacc.re:-, rum uni'fCnit,iscoasJat, eorum·quogcaera,spe,;, cies> TarictatCSdistinguat ,· rclatioD'eS ; qaas ()Dtint!atinter se, corum proprietatesdcsèril>at; Physica vero eontcnditipsum natarae mechanismum ;eluti paadcrc: illl naturac divitin- enamerat• earumquc quasi repcrtoriumcon.ficit·;hacc ·,ias, èt rationcs iaquirit, quibas Natura progreditur ad cas tlivitias C!tnlcodas, scd atraquc ira i~ter se colligantur , •ut sepanri ocqucant. Physicus,. qui Naturae hi1toriamomoiao igborat. fortuito,. et de objcctis f~reigaotisiarioc:inatur;Historiae ' Natura1iscultor ,, qui sit in Physici~pcregrinus,. mcmoriamsol~ cxcrçerl Physicacerge opOllilll

•

DXM dare est Naturae stt\dere, non· sohmt in sQis cffoetis, -verum-etiam ·io iostnJmeotoram,- et obj=.tc,t\im -c:epia • et diffe~entia, quibus utitur· aa

i4los.producendos: est uno verbo Naturam exponderein orffttibus sais-phoenom~ois, 11t facwius ediscamus quibus modis • 11uibusque-legibus agat ; pto qr,ate ddò praescrtim -praestanda suot : primum nosccre pr.aecipua, et pafmaria, quac ostensa; et excogit,ta fuetc ab -i'is, qui noS!ptaecesscram; dcinde itr promptu hahcrc - quaeùam peralia p11Ìncipiaveiitalis_ab o~bus r-eccpta.• Practìpua , et paimaria a Physicis primi nominis profata huc usque tradebamùs; t:ìoiYcmalia vcrìtafis principia in Te mturali a Nevvtono dc• sumeocb arbittamur. E~o itaqut·: •• ·R-egu'la.priina. Causae rerum natwalium non p/urts 4Jr,,ieii dehent, quam· qlltle wrae '$Ìtit~ et •llr1'm JlliaentJmmis expliedndis sa/iclant.· 1-laee regula du_as·habet 'p'ancs : prima ne -P-hysica in vanaabcat commcata ; caussac tmimaullac suat admitteodae, nisi quac phoeoomcnis faciaac satis: quare hypotheses eruot rcjicicndae. Hypothesis enim c-aasacpossibilitat.cm, minime ~ro 1:1istcotiamadstruit,· quum effcctus idem pluri .. bus modis produci possit. lta post Hal=ji, et Vallisncrii obscrvatiònes illi -ennucr11ot lQgastiores tubi a Car:esio sonmiati in montium praeruptorum visccribus undcquaque dispersi-, atquc dis. ,-iti _~d .maris aquas cxtiJlandas, quac et dttl..

/

I.DY

ccscerenr, et in fontes, lacus, lamina• io moiitium jugis secolligereat II per àclivc deinceps dftuxurae. SimiliterMecbaicorum bypotheiis,-do vi digestioncm dlìcieotc pctita a mua,ulorum mo111, quemaGRodum et -illaChemicorlllDpctita a motu fetmentationis-intestino , conueruot ambac. Ast ubi ccrtitudinis ab ob1ervationibus, ot npcrimeotis spes affu)get-, quibusdQmhypothc- • sibus uti licet ad veritatcanfac:iliuavestigandam. lta quuai primum Nev,tonus cakwo defiìii~it vil:n, qaaLuna ia Tclhrrem fcrwr e,pdem asse• qua circaTdlurem reliquacontioeotur~ pora tureaaia, posu"irt;ad•m vi ,_eadcmqueI• ge Jingulacor.poracocl~sda, atq~ tcrrcstria ;-_,.

se .mutuo tendere;. proptiM'~ eadem vi ~qelcsria circa Solcm contiatriquc~dmo4um Luaa ~o• tinetur circa TeBIU'om,.at.q11e obser~cioaibu ad cakulum rcdaccisp-otuit-ltypot-h•im-con6ogcro,. ex qua tam ~ivcrsora.m tnatlMlm QIIISIC dci:ba~•• reatur: hanc autem hyp.odaosimaoo cx.ailiitrio ll10 cflìoxit, &ed ex perpetui. obscmt.it)l)ib• ~qit., quae -Keplerianis.et Gali'letn.apria,ipiis eraot imaixac ; quando eoim ia suo sy,teiµato omaes .adIID~ co111toot..-Kepleriana-ekges • et si quae S!,IDt,. quu vid':Jotllliablude_rcille ip,a systanata coa61àlentJ satis ,paict ipqm .essedcmct11str-_tu,. Porv-i.tor\t Nevvconusda~iCometae redituJJlad Solem.Astroomi frustraexpeçtarunh ClerautilHaHU_mp.ti.t .N11,vtoJ1~ • ~tis , te calc1,1.I• ~_itovi- ~•o-.o 4oli•ca"ir,.:Y~4itsiu, io.mtaaa

I

:.

·:"Ull'Vl ·io suo mota transiturum zd .modica,n· a Jo_ve :distantiam, et cenjccit.ipsum·rctardatum:iri ab immani.Jovis mana, et redacta ad calculum.e.i . rctardatione, ipsamderermioa~it,Astronomisquo :dcdit nuncium Cometam ox,cctacuansex post meosesdato die, dataque ho~ esfc apparituruqi: uitus calculumprobatit, _con6rm"itquesystema. • ' Ex pl-tocoomeoisergo erueodae suot Qussae, •.-.,rum propter aaturaa subd1itates, abditosquc recessur, ut plurirmJorin phoenomcnisest hac." roodum, cfohibendumque judicium pot4ts, qll3Dl commeqtitiascf6agorec:aussas : e~ plurimis.eoi.m phoenotnenrs collet:fis, atpiojaftat~ fr"11uu,,,. Ji.m.inu.a{ur.,[apor quoque minu~• fa1or a_ug"ef}it: quarum [apor ~t;f tur. lta p~t~ lu1p_~~~tE:, 1ft ":cer G>&,,, fi.opperiantur 1 1fll c.ar4uus_ 1 &fchorzum Jerra.,q [llfprima_tùrJranfpiratio., d,dcefcunt, f, fif:'!Zt~~t;is fuc::ulen~'!·_SimilitfT è~ f?aJ!t~, ~ua!" rum pzlz five in. foJ,us., fivç zn ramzs fa.lidejcuni in {pina1., idéoque G>corte,c.! G>fo.Jia_tranjj,ira.tionem imminuunt, fruaJll exijlunt acriorts. . !fine providii IJ,eus; UJ• amplam exfaruk-~ r~nt foli~ /'lf.isfuperftciem., cujus ope & lihere tra_nfpiraie, b alimentum :etiam ab atmofplzmrJI exil~afnt in ma_attraher_e poffent. Si folia rJirn¼ numero: . pili p~r folia gnitudjne1 •C0111f'.tnfantu_r difTeminatifun_t tuk!di ftmper hyan~es ad aé,:em~ 4d /J,umi,dum.exfJ!ge,z,dum, a_tqutad murnas plantarum1arus t'r~nfmittendum:JU6d fac#e cognofces• p._di_ljgen_ter ohfaT'J!es gu• contingat pfantù langùefaentihusa àiu'eurna ~iris jù:citate ,, cum primump.l1f'Yia ,imminet: humefaensa_è"r a plamis 411ide ebihitur, unde illmvirefcant, r.oburqueaquitant, etipm ,(JIZtt~wµn f.l1fY~ade;idud ipfos aliqùot ~mittantur -infìnit~rum'.o.dincs ; quare apud 1pfos.ea?em qu~uta.s effe poteft eodem rempore infinite magna 11 & infi• nite parva pro diverfa rela:tione ,.. q1.1amhabeat ' ad dµaS' alias quantitates. Sic diamctber orbit.c tellu,is eft infiwtc magnarelate ali diamemun , 'iÙO

I

J

.1

J

montts alkujus, fed infinite p~rva relate• al;l diftantiam fixarum. i 1. Nos cum cord"atioribus cenfemus, partes in cdrpore e{fe totidem. numero, & tanta tenuitate , ut •neque fenfibus , nequc etiam immaginatione •aifequj poffimus. Hùjus veritatis multiplè:it habetur demonftratio .ab incredibili tenui tate lucis J ab odoruaa emariatione :Aab infigni auri dué\ilìtate ; a myt:rofcopi~is obfi:rvationìbusj pra::fertim yero ab • animalculi, infuforiis, ubì advertere licet ab elephante ad anln:ìalcula, qua: e:xilitate foa ·vifùm effugiunt J omnia vìveritia ita ormiibus riumeris abfoluta , ut veriffima eonftet Plinii fcn.. tentia: naturam numquam magis; qualli in mi• nimis totam effe. 16. Ha:c ingens multitudo, ac tenuitas par.:.- P~rtiaa tium ~~nf!rt '}.uainrna~me ad riniverfa.lem m_atene1.c1rcmtum; quo ex dclh-uébone lJA!lÌS. • abud vìdeatur concrefcete corpus. lta arbor vet1Hbte collapfa " vel anirnal iriortuum, calore, frigore, humido, ficcitate; aeris, &· folis aéliou.e j ita in partes diffolv~n-· tur, ut ali.t aduofiores avolent hf adras ad --iegerationem jùvarida~, alia: terris commixti pabulum parent alten. plant2e opportunum. 17. At cum in hif,te perpetuis dilfolutionibus, .1~!ie_s.& . . 'b d . . . pr111:ugea1a: no~1s tdrp?rum concret1om_us e~ em c,on-unmucabiles ftanter fervèntur & genera; .& fpea1es, autu-. l'llat Nev~tbnus ultimas, hve primigenias· corporumpartes immutarì nullomodo polfe, & prt>~· pterea ex dìverfa partium primìgeDiarum immutabilium comp0fìtione diverfa emergere corpòra., • 18. Qua in re' eft in natura univerfale phce- Affflliiu nomenon, quo partes corporea: fe. mutuo petunt, ut ad mutuos contafrùs accedentes in iotpbrà etiam grandiora folidèfcant, Quò ìri pha,..,•

ill~~!:n:~;:;::

•

aomeno illud przfenim notmdum: has putes non indifcrimioatim ad fe mutuo fCJ;TÌ, fed qua.:. dam quali elcél:ionc, ut ad has potius, quam ad illas•fcrantur. Atque bine orta eft illa attracaio ele~v~, quz vulgo aftiuiw chemica nUAcupatur. c1111allir.11io Sol~e fales in aqua, folutio11em ttajicito per chartain bibulam, & fcrYato: dum aqua eva.. porat, {U1gulorumfalium partes pctunt fe mu.. tuo , coque difponuntur ordine conftaati ~ ut, habcas cryfbllc,s falinas figura pro .Gagulis falibus determinata, & p~e geometrica.. Ita vitriolum •cODformaturin cryftallos rhomboideas, alumen in od:ogonas, fui nw.rinum ia cubos ,. facchanun in globqlos, nitrum in pryfmata he-,xago~a defi~eatia plerumque in pyGUDideshe• . . • • xagonias utnnque. N. Àt'jlU hw Boik,a. meclu.,,#,edllf. fap

qua determinaba'ntur ad hafce , vel illu fubftantias>mutuo accedebant > vinciebantur mutuo., ut coalefcerent in co'rpora regularis ut plurimum formz ., idefi: nili turbarentur. 39. Imo ea vi, qua anguftiz canaliculorum.,Aftinitate i11 vel meatuum videntlU' liquida quali exfugere vinntibii, . partes h11c . _a:, • • • fi compofi1ta cum v1 éWlDltatlsomiua erme exp1t- illac depocantur in vegetabilibus > & animantium torpo- au1■1 tibus pha:nomena : non folum enim fuccus nutritius attrahitur per ambitum plantz > & animalis> verum etiam diverfimode attemperatur ad diverfam diverfarum partium cp1dlitutionem; & pro diverf.i, aflìnitate liqµjdorum, ad liquida., & ad folida ex omnibus partium meatibus aoa ·exfudant> Yel extillant eadem liquida > neque per canaliculos çapillares excurrunt hlUilores ejufdem generis ; fed illa aftìnitatc ita partes i11 humoribus fecernuntur a partibus., ut alibi par• ticulz terrez deporiantur ~ alibi oleefz fitl:ant·., alibi aquea:: atçf.icita de reliquis. 40., Quirfitum eft, utrum moleculz eaàemmfli_m figu_rz donentur ~gura., quam affeébnt foflilia_ ei iis ~~~~';: coagmentata: plotes videntur homreoineriam ve- compofjti ter~ e tenebris revocare > eamdem figuram moleculis tribuendo; ut iiempe cubus falis marini éx eubulis dlìciatur. Sed 1. 0 animadverto cubum hqjufmodi :J {expyramidibus ~qualibus quadrilatçris conflari> quarltm apices coeunt· in punéio medio \ ,& pyramides fingulas effe cavas> & oppleri' a totidem pyramidibus fimiliter cavis., donec fo.lidz fia11t. Pyramidulz hujufmodi microfcopiG infpicias-in aquz gutta hoc fale faturata. 1. ° Cubum pyritis ita coagmentatum a fei: funiliter pyramillibus quadrilateris irqualibus > ut ftaminaparallela in facie Wla -fint normalia ila-•

!;'

ITJjlit.Phyji_,.

1,

18

minibus parallelisin facie contigua : -quod pu~t. StenQnius inde fieri. quia molcoulz., ,dum .ad ayftallizatiQnem adigcbantw:., fluido i~atabant ., cujus . para dired:ione horizontali altera verticali excurrebat. • 3. 0 Modwn ., quo concinnàntur co,mtiffiinz in cryfrallo montana hexagonz formz delinentes .utrinque in pyramides etiam hexagona&, .mat~ia_ cryfralli dum fuo liquido innatans de.fl~t, in al~quo fil.l:itpund:o., ad quod aija., at_c3.~alia. fucceffive adtrahitur, qua: ci~umqua- , que in facies triangulares componitlJI; ~x quibus deinceps -faciesprifmatis quadrilater?! oriu~ tur., quz definunt télll:demin facies alias triabgulai:es:AtqtJe ibi quandoque : vid~mus ,faci(?s ~eél:ilin~is ftrii~ fulcatas ., qµ.a:nd°'iµe. guttulia cryfr;µliµis interfperfas ., quandoque cavitates., ~uas fuperven_iensmate!ia occlµdit., quali crµfr~ f µperjmp~ta .,- in quibus yel ~eris bulla:., vel aquz gutte infpiciuntJU": qua: pofrrema òbfer::vatio eorum errorem ~o~veµit • qui ccnfeqaµt ha:c •C?XP?tafrigore r~gere; ~igorj P!Ofterea czyfralltzat1onesfore tnbuen~. • Ha: animadverfiones videntur .fatis abunde oll:endere partes , ex quibus coeodem pun~o ~ difcedant alii funiculi duo.,. qµi fequ_anturlaterum AD., AE direétiones gravati pop.~eri_bus,quz fint uti eadem latera_.,~~.-eho~um pop.derum preffiones librabun~ur cum preillo~ç 4J3 ; id~oqu~ valebunt pref:. J1onemAC. H• 1!1nc 1461 ~o-,,ilj p~ au4fp~t10··.ppte~t1z. t-empu~ inf4m,e~d'!m aH,g~i~ • ~ •·. - . ·.:. • •• 41~- liiµc. libfabµntllf • vi~ •·l:\l~ _ha~el,itu;

1>~e; ~S> ~o~

i;:~ g~o yifç~ f'!.Cfiptrecipf -veJ , p~ ha~pitµr ;E (Mi~~ ~aJon. diftantia J:'F. • •• • ,. ~H· -~rgq..i~ ve~e ppmo pt?teru~t vi~es ~tfc; yt ut in~quaje~ ~ ·~ feè~QqQ4'éro pqten~ia.fem~ pçr_pli~of•ii~ra.bitm-f~ r~4flepti~.~a~p~(? ~ ~ t~It\O~~~ti~ rc;~pei I~9_UlfltUf. m..JOf~

;li!~:

. ~~eµ1pl,a ptjn~i ~abe~~- iµ pi~a~~e~ il!ftél-: te~a ~ ~ fo~c1:> qi ~fgpe , $ fi,mh!,µ,s. • . •~un!f~ i~, re~ .: iµ P,al!'iurn~alis t iq

q~_da~ fo_ffici11 fpetje ,. q~ qtu~nu fapr~ fer.. fam. ~d (c::1µ4~~~ ~u:~a;s metal}1c~s&.e, f ertii: l,lbi mµimCrilr~c~iopli~at~ fytaJ~ •~ A: : vel nwiqbrio ~ ve! · rot~, I y· f~mel d.c:fcribitcirculi p.~ripqc;riarµ,èqj-qsradius ig, xx. eA:fyta~ &:e, fuili$ ~fiftc!,ltia111 A fufre,q1ans fe- I mcl advolvitut peripheri~ ciliqdri; ~rg~ ~ca- . eia potentiz ta~tumdem augef~it' qµo 'longi~ I efi: fytala &ç. dum eflicac;a reiift~nti~ eft ùtl radius cilindri .. 1

j

..

I

.j

.. "ii •. •• ·4~ •1-trCIC~a-~-'YNem

~

Troclea

Jpeciei l.richiorum Bf'.lalhlm·, 1deoq_uelfilMlhf.. &ira cratur pòtentia, •.vite, eraat aq_Ulletpro •f!'D- . ,. libria• fed i'nfervit aif. mUtùdat -pro-oppblttl--111• xxr. m.te virium.4inétiones.. ..~ ·4S• Q.ubcl fa:.IICUis~.ttochJea ·mobili, cur~llfr ,'S'roolca u

&t re6ientia,;

.cum Pf

fit dupla RF duple

'ln~_bilis

augebtmr~potcmti_&· inO~entum-;.·quàte_ {i plures Fig. XXII." trOChlez.bac ~10ne d1fponan.tur, momentum xxm. {'ote.liti:a:erit uti ·n~fU$ 'biDarius eve8:us ad .~otcft:atem iodic-at:am.a ~umero tr.oc::hl~1, • ••., mterea dum. R.·eft uti llJUtll.S. -; • .• . .. .. _ . • 4,6'.:.Verµm •h~c ~çhina. fttJltiu~ferme t.i Ii . xx'rv. 1uus·,1deoque alm utmaur t~m• cOll!pt- g gibus; in quibus·funis- fit unicirs;~ in:quibus-pr uoc;bh!arum.• : •. • • .... . r :· "47• .Ln·.cuneo dam. poteaòa agit·juxtL al.titlf. . C1111cu; dinem·.PF, refiaCll.'.cia diftrahh~ parR.r;qua • potèatia uri latitlUio cunei ft;r.,~ v,l AB:libtabt •Fii, xxv. tur cum renftearia 11ti l?iì. : . • • '· ' lnnumcn"3intuumenta uti~C1qtti.;.fccures.> fcalpella.&c. ad.--CW1eam·-referalffi.1r...• • •. ,.S. Planwn _incli~t·um·~e~feiitat:u~ a trian- Pl•num gulo rcébngulo FOH ; ut ejus percipiatur uf~ inclin:uum fingite·primoimgemponthis l('attotlertduin etfe a . •. • • ~ horizo11taliHO ad altitudia:lem Of i eqùi- f,g. XX{. dom immapis & lacertorum &%~toti1.Js torporis contentio i~iJ"Cretur,. ti homo.viribus fuis , nullo ~to m.tchinamento. juita. direétio.. Demverticalern illud' elevare dèbc;ret; fi autem· robullis trablbus a pund:o F planum•iriçlinatuia paret FH , poterit multo commodius.sctìftentia'Jfi. pertrah@re_. Potcntia enim totam~loiigitttdinenlf iH excurrat oponet> ut refiilentiaàttollitur ili F')

J~

'

atfl'Ùmum mameata aupàtar :preratione fpa-

ticrum; ergo poteatia, 4!11•lit 1at.ialtitudo FO. librabitur cam rofifteatia ) quae. uti fH. Se' ··cundo.Murus ex. gr. PO ab iugenti ·terrz· oopia evérteretur ; ac ti conitruaturawrus •~ ~bit: in hac ent in lingulis limplicibus illam cionftituentibus. , Yig. xux: . . Sit exemplum in machina compofitarum wnnium fimplicifiima, in compage ve&m, uhi· eiJUema intermediorum referunt relìftenriam re-lite ad prccedentem , & •potentiam .relate ad .p,roJçime.fe'quentem,, quare pro zquilibrio erit R.::: BC.x-DE.x. FG: AB)( CD;x Ef. : ·_"

u~

:r·,

i-

.

-

.

.

.

.

. •• •

r •

.

J?
oi QqOÀ.ft eicÌèln: vise(ldÒÌiaéitger!=Cm~ÌUratJaàs

contbns

loeit,tes,. in

corpus.eoiìtra

gramatis direai~ .\atwn,, àf~dens ; 4emerer zqualib~-t~ib~ a:quale_s Telocitad~ gradus J & afoeiu;lec~t~o,.

ì deft tu

unifo~tet

rétardato.

·.

-•.

~-

-~,. Jiinc detivamus. gra~ inotu b~iforrm~ accelerato -d.cf cenèere ,; tiniformiter • retarclato

afcendcie• ~-•~. etintervalfum 81)....$,or(5.ls-~h1.abu6 v,ìribusG.awl. obtei11pec~ndq_,;ep~rìi_tur ìn ~D.r_pdçP1 tem• pore ! ergo eodefll tempo'rej. quo p~f:.11iot~ ,· ,·.: :.· ;. ft~pjje~ d.efc1ibetet..ABivel J;croina~;. qu:e .deP.f~érlus :demb~~titt:@Jg,_~pr9. èitverfo confpirationis "angulo' àiverfi etiam elidt!ro,i :p.ffl: iJ.IS~t.:fì viJ:es:(l_t.mto edt in'inor. vi---

,_ • • •• num .attio, minot.proptere,.rot1tns·rlide ·g~nitp-s. .. . ~i vi.riùm ~te.ra .Jmiio1wite1Jlg,1,-t, .~tt$½ -vero .fit variabiliù~ . .n.eµ1p~·aliqµ-1.1: -~e :IJ.bl~at:J -tel. ininu.ataéfa>neJll.foam.._•co.rpti,s-..iuc-odet.i Ji ~~qua. cmva. d~tc.tminatjda.a lege.J"qvB,;n f~at •.Yis.vuiabili$ ,:.Jrumentef~mpeifupètiorìsthecj. Efio c.uceroplwn, Si p,ol:-,ileJ> impellatur per PD .~iet tempari=b~:equali--h~~.pe~,{pat~aè~lia :P.~,AB,Bf:_c5(c;_~ iote_rea

'.Flg.ntr1t,:r1at>atÌ$ ~ietitata;.

' .

i.:

•;:

,. •. r::~, :-ve_1':fi>.:.gia.ve .P::1'1 8!avuau~ ·ddlclte.tur. a d1r~~w~ ..PD:p~fJW.la ..PR:=-1:; .RS.J;::t.; ·Sf := J &c. corpus P.1.è.fJèem.tempore ·defcribet.'dia:lfDCS,,flj,.Mfi ,.Jill la,,,,, .qua,:.fWlùl.confi-

1

fed··t>V: cficita~~. va: axis; ejus partes PR.., PS. PT &c. appellan. tur abfciiii r ·llM.J •.SN·.,a«:'Di pupcncliculares vocantur ordinatir ; at4!1C es iatione • quadl ordir.tata habcnt aèl abfcHfas; ; dete•a• • t~J. c_ur\'jt ~ii~ 1a1ura: •hin -in.·notùa.hy&, potl1efi., qu,iniaat·~cli'Utz- fc: habent uti··,, z._, J &c.;; abfciL l#i. i-, :-r.:.96:o-..~tet.aftciffas effe uti quad.ratà orçl~tanllft·>: ~.proprietas pertim:t ad curvam patabolicam. . • ~ :. • , 7 + lta A1.:adewci•Floremini ·àiredi01>e ho• rizontali c:aplodendojlobos e:i tormento belli• co· in mare ab aree Liburni • deinonftrar'untglo. l;>osad magnas diftantias'peningcre in mare eo.. dem temP.ore., 'quo grave per altitudinem are~ libi perrhiffum attingebat ipfum mare. Globi enim projeéli vi pro1eaionis tendebant in direthlm horiiontaliter • & vi gravitatis dctruae. bantur deorfum. · . • ,7S~·Fort.affe:exlegc velocitatwn~·quas ~equi• ruot corpora defcendentia invc& eft ea •cek,. De v_ir_i'bus bttrrimaq~ftio de vìribus vivis., quae tot viro- •1" 11 rum primi nominis ingenia adco inutiliter coii:,-, . todit. 76 .Cartheliua,fentiebat eamdem, effe z(fona-, tioaem vis viva:., ac monu: nempe ex maffà .in velocitatem ; contra Leibnitius cQntendebat yjm vivam e{\imari opomre ex fatlo maffc i11 vel~citate quadrata;_fed _non.advencbat .eede:m recidere ., ti tcmpons ratio haberetur.. Alawbeqtim ip(e banc ex mechaDita 'l'lUiiouem climi. n~vit utpote irautileJD: •placuit 1s,dicare.,JlC ign~ retis quemadmoduin in rebus n~ momcn~ (i lis ·exardefcaf., -yiros omni-no ègiegìos quo\ . . . .;. ~ • ~ dam '2ilu abfc~~ quafi. d~~e.

ciunt cumni MdNO ~-;

n

. 1M MOTU IN. PUNO

INCl.INiTO.

77.-Gr~v~.\lefc:Òndens per 'planum ~clia~non··urgetur tpta fua graVttat&; ·qUia al1x:1liv. qua ~us •pars a ·plano (t;ifteutitur. Supra plailum inclina.tu~ FO fit cotpus P, Gruitas in quo AB-~o~ti pcrpendicularis esponat ~~ t~ mobiiis gravitatem, que dtcet\U • abrl 10 uta~ c1tca AB compleatur parailelogrammum RE , gravitas abfoluta AB refolvetur • in partes duas Aefpeltiva RB & •BE; fed EB normalis longitudini plani fuA:entatur~ plano, •relbt una pars RB agens., tum.

quz· appellabitur refpeél:i:va.

'Ratio •docìrat. lk iemp.

. •

.Ex ratione , quam altera habet ad. alteram eruemus • facillime theoremata, qu.e ad. hunc: •motum •pertinent ob.fimilitudinem triangulorum BAR, FOH eft RB: AB := FH : FO, idell: gravitas .refpeé\jva ad abfolotam, uti altitudo ..ad . longitudinem plani.. • • 78. Quoniam vis accelcratrix in plano etl: in ratione conll:anti: patet mobilct per planum inclinatum motu uniformiter accelerato defcendcre, & •uniforiniter retaidatò.,..afceodere ; velocitates effe uri tempora, quibus acquiruntur; fpatia percurfa in ratione duplicata temporwn, ar. -velocitatum a~quifitarum s idcoquo tempo1a ~ vc~citates uti' ~dices (p.at~orum, ~ve lon.:_ 11tudinum perc11~arnm; aemque fpat1um effe ~iuin illil'lsf --qood eodem· tempoi-e.ab e~ de~'. mobi~ motu.u~ifotn1ipereur~i poffct ve~ locitate wtl!llo acqu1tita. . . : . . •. . ·- :z9. ~elo_çitates a.utte_rn acquiftt~ ih defcenfu per_ longitud~tr•~;~&'-1.utt ap -acq.uilit~s:per alti~ !ud1nem : U;)-gravitas abfoluta ad refpeétivam; icietl uti loncitad_oad a,ltitudinem. • . .

. -1-J . 80. -Sr -ab aitgWO~ re~ _planit0: 3il •JoDçÌtU•fic, X~V; .d1nemFH ducatur normabs O?'{; pars plani.F.N,a,·• plaai percurretvr eodem teaipore., ·'quo grave aliud pcrcurfa emetjt11r.altitudinem FO. Etenim. oo Cl) A.A..eft 'du~, . . percum lit O d FN : FO F : FH. A coque eft -FN : FO•.ut alùtudo veloeiti.s in plano acquillta ad.'velocitatem èo• • .. _ dem tempore acètuifitamin venicali. 8 1. Propterea •tempusjper planum FH ad temTsmputla pus per .altituainem FO eft uti FH: ·FO. 111io i11 . Etenim tCE:PUS per planumFH ;adtempus 'plano • per FN uti:: YFR : .JIFNfed. ex. -:-i.. FH : FO :. cc,dca FN efr 'FH: FO::: J/FH! ffN; ìgitut te~us per FH ad temp~ pc! F.N., hoc eft tempus ~• FO :: FH: FO. 81. Similiter. quum. tern;us pet F;H {it~ ad In•plinia tempus p.er FO : : FH : FO ; &~tempus per Fh dw~ ad tempus per FO ui:i Fh : FO ; •fequitui rcm.- aqiic aiu, pora in percurrendis. planis divedi1 r {ed Z4iUe altis fore uri planò.rumI.naitudines. . : .. , Veloci~•. 83: V ~l oc1tates • . zqne. alUI • per acqu11Jte a1:1temQ1n pIan1s: pl-n•• acqu16tz·m fine defcenfus·., li\le per FH., five ~ pc~ aJu. ptr FO font 2qùales ., nam velocitas in O aà ~u~: velocitatem in N:: FO: FN., eodeai· enim tern- -, . ~re defcribuntur: & ob ·(l')A.A.: : FH: FO··ve- • locitasautem in H ad velocitatem.iri N uti YFN; & ob.;; FH: FO: FN uti FH.:'FO. Quite \'elocitas in O ad velocitateg1 in N uti velocitas in H ad velocitatem in N ; adeoquc ve'toc~tàs in H eft zqualis velocitati io O. ., Pig. 84. Tempus defcenfus per cordam quamlibet :s:xxvr. FN,Fn.circuii, cujus diameter_FO fit verticafo T~mpus per efr.iEq·ual,,, tempòri defccnfus per diametrum FO.• d_iamc,rua r · &c:hordu I>romde4uetempora..defceqfus•per c~rlhs omnesi ido• ~t zqtialia.._Qllum enim anguli N,.n, in. feini..: c1rculofint reél:i, . enuù: èordz.piarioruni-Ftf• Fh_~artes·eod:em!emp':'re dek:riben~a:..,:q~ dek.rib1tur ..e-osmnullJS.· àltùud(?--FO_. • -1

=

i'f.a:

v.ià._.

~

.

• 8J. Vèlocitasautcmmobi.Gs .perqitamm-cir~

.. J&tio culi arcum nO _defccmlcatis ia punélo O eB acLv.elacitatem., qlWD lapfu perpendic;ulari: ~

•••

ìliaaeuum FO acquirct. iati~· On.ad diaFO~:. . .. . ··=-~--~- ..:J1 .. DuB:anl...ad diamctrum. perpendièubri,

,.~--

IPCUÌllÌl 1

-alxfiu-vclocitasacctuuitapct arcuin.nOei -zqllÙis-ve• v 1 . 1oc:itatiJtqm6tc.p~ llO;. igitur cft. ad velo.•;~!~::' eitatem· atq.uiGtaiu p.er FO t: kA0 ~ l'Fò ~ f e4 fC1~zeta Mt-"-'A4 FSlO,,nROhabetur. RO: On ::::On: r . ~ fQ ; ideoqJJtOn : F0 i;J, ll0 ~ 1-'Jò. Vdoc:itas ...

-_por-arcum iiO •équitìta ·ad velocitatem per .c:lia~etiu.m F0., .uti diotù On

-~i.uwn

ad diametrumf 0,

• • pro chordis qui.. uxvui. •b,afvis; proinde velocitates per"arcus fpnt \lti ' ••uei ~; 11nclcli .c~piàntµr arcus 01, •a• OJ &c. • .-.quorwn·cbordas. fort uti 1;1.,3 ll,cç. , ,111.

•

- •• ; 88'. Qa.u>d idem •o4enditur

"" • • • velocitates .poJ'..:CQJ:~llS

~witz

eruiit uti

&e,... . . ..' • . - - I 9. ·Grave.: es. l. ._pcx -plana·cot:itigaa:AB,B~ 'i:~,x. Cl:'> ,dcfcendat.;1quinilex~$ -~ B·& C. molw of• Velodtu ieia11t• _ve~a~quitità J):l·. plana·-zqua~r •ei:1=1~ • Veloc1tt5 rer Ceriein Hlo.(ita;s-p~t altiC\IÒiJlèm fluozua pnB.acquiut..aquatPJi.velocuàt1., quamacq,ulCfC~ ptl EB.•. 'YClp6ra I>,;:cum ilexus in i non oaiciat > ,mobile·perg~tmoveri.>iaC ;cqu~ adi ~K:eadiff(:t per liC-, ~ ve.locitas.acquilitaerit ., •• cqualis ,"TClociwi per a e; aique ita de rciiqllis. : · ,.:.:. :- ,o. Numerus·:planorum. aùgeatur, minuatur,... • • • fl'OC io.infinitwn eorumlongitudo;. liuez ABCD •. •. S..Ja: J

. r.

~: •

~ibwit .in c:mvam-;patet velocitatem i-nquibuf-

•·~-'-• ~ l'is. cqrvz punéìis~B,.C,D-zqualem.afte veloci.:. /

cati• quam. ~ile

. acquirct perpaulicularitet ' \il=f+em fo~; gravitatis aétio~em ad po~os, .qµo major ·dfet. longitudo plani ipfi refpondens; ~ tanto· mi~ rioremfub zquàtore, ·qaànt6 minot e[et altitudo. , - 1 u. Qucm autem ex demo~frratis t fpatia, • tempora, & vclocitates fint i~ planis uti• vires IU~io gra: r. dent pl:morum, altltu . d"1n1-• dil'òaniua v11atum agentes, quz re1pon bus, & longitudinibus : ergo q,atia , tempora , & velocitates fequentut legem gravitatum difformium. Sed· tempora, & velocit~tes Junt uti radices altitu.dinum , & •longitudinum planorum~ five uti radices vjrium-per ea fpatia agen; tium, ergo trunt uti radices gravitatum dif-

formium.

•

.

111. Sed arcus a pendùlo dèfcripti font Ion- spuia uri gitudines planorum , tempuCque impenftim, uti ~im. 11dix·harum longitudinum ., ftve arcuum, qui 1rav,ut1UD

i.

•

' re~nt

tr~ra imc,re ~~icill• e,

.

•

gravitati :· fòllicitan.ti ; r~go erun~ otiam uti radices gravitatwn, diffi>rmium. Il s. Quare fint duo pendula, quorum alte• rwn gravitate difformi mijore follicitctur. .alterum di formi.• minore ; eiit rempus· ofcillatio,. • nis , in illo • ad tompas ·ofcillationis in ifto in-9Ctfc uti radices gravitatuin difformium. · 114. Proinde fi penduli animati a gravitate diformi majori fiet 1ongitudo, quz invc~fc re. fpondcat gravitati. difformi minori , ideft tanto major • q\lalltO minor eft ca gravitas , & alte- . rius anim;lti a gravitate difformi min~i ,. •tante minor, quo lllaJor cft gravitas difformis major; . ~ pendula codem tcmpore ofoillabuntur. • • 11 s . Quod fi ea pendula diffcrant •& longitudine , & gravitate 4i4formi, tempora, qui bus òfcillab11ntur• ènmt in f8'ione direéb radicum longitudinum, & -iriver{a·radicurn ·gravitatu111.• Et numeriofcillatiorium·abfolvendarum tempt,tc codem in rationç inverij radicis· longitu~ dinum, &:: in dircéta, radicis gravitat~ dif-

fi:~!an'• oa

l.ltiODCI

in hoc

,cnd"1o fenuqai

formi•m.

•

t , 6. Ex dcmonftratis penduli ope reperiti 1:c potc;{tal;itudo prapafua I e:r, gf. tholì in temat1i111dincm plo aliquo, . • daum Pendulum e fummo thola pendens ofcillet , ofcillation~ .Jiumerentur notando tempus infumtum ; deiude numerentur Qfcillationes , quas abfolvit pes h01arius caod~ tempore, & inftituatur proponìo uti' nµmerus ofcillationum peiiduli primi ad numerum o{cillariopum pedis horarii, ita ra4ix. pedis horarii ad _q1,1artum,id eft radicem longituclinis penduli , ex qua erui' tur tholi altitudo. »e pcn~ulo 1 :i:7. Quz bue ufque demonftravimus in.pèn... comfOlito d1:1lo ftmpliçç, çoJ:1ft~t ~tiam verifilma in com'.'" polito ; 1i in hoc detuminetW'. c:enuwnofcilla.Il mot11 .

ro:~~~

,!!~--

da. eu; • n.:pe!ICIIIUI ..L..f! I 10Dglnaw,• ID pendulo componto. maKa eft vcluti per ejm longitudmem diffufaJ quare ii partes in longitudine atfumtamultipliçcntur- per quadrata fuarum diftantianun a puntlo f~fpeidionis; 81 Centnalllt. ofcill. horwn pw~u&rum fumma dividatur per .fummammomentor"1m ~U?t ealllOld.cm.,quetien1 ethibebit punél:umqu~fitum ; ut pendulum iOm,,. pofitam pmll:ct idem; ac fimplex. Sed , mifiìs calculi$,. methodam faciliorem: propooam. Dctur pendulum compofitum, in que de.. finiendum .fitafcillationis ceatrum: paretor pene dulum limplex; uti etfet gloàm plambeus -n~ xus filo tenuiffimo , & levi~o . fatis longo J dcinde of~illatÌ(lnes ex eadem alrimdine in.u~ que promovcantur; filum pmcluli timp~cis tan., tumdf~ decurtetùr,; ve_l oLlongctur , donac ej':1!ofcillationes fiant ifochronz è.um,pendul9 compofi.to; tum hzc fimplicis .longitudo appli-a cata pendulo ·compofito puna:wn quzfitum- de• tcrmìnabit. · . • · • •

tJOIU9; 8(1\lO ComputaD

AllTICULUS DB

MOTV

Xt.

PROJEeTIOlll~.

1 18. Grave in fup~r6cie telluris projetlum ianibol• in fuo motu parabolam defcribit • qua 6ngulis • ~r~;~ zqualibus tempufculis · a projeétionis d.ired:ioae dc mbmic , defleé\:it 'ferfus tellurem: uti animadvenere efr i~ lapide projetl:o , in globis e tormento bellico explofu. • · Scd. cum grnitas, qua urgente ddlèd:ittu'; UJlO fecundo corpus deorfum trudat per fpa~ tium pedum quindecim ; concludimus grave projeéhim ; fi tempus impendat unius fecundi • • a.direélionc projeénonis deo.rfum dcftefrcre pe~

J♦

{pàuumptdam quisideéam;qaaroprom tmiapus ''1~Ailtmpenfum a projctl:o eft majus > coq,m magis. JJ1agifqucverfus ccllurem· 8.eaitar; proat vero cempus ci minus, tanto miaus a linea. dire,· •• • ttionis retcdit. 'lime fit • ut piojcéa.011.isdireaio. tanto- fupcrius effe debc:at. fcopo> q1W1t0 majus-~mpenditur tcmpus a piojcdo, ut ad fcopum, penreniat. • • .• rrojcftioni• ~. 1.t9._ ln hac autem·rc: velo~tas ,_.q~ aun fit wdociwprOJCl.'ttO,comparatm cum velocatatc , quam gràvo acquircret libere defcendcas -par datam altitudincm, cui Yelocitati rcfpondet• qUmtitas pulvcris• py:ii ad datum globum ex tormento explodendum : quo principio utwttur Mecha,.. mci in ballittiea ; ut. defiuimt piojeélionis di. reétionèm ad.fcopwn propofirumfcricndum, majorein ja&us amplitudinemi & pmiéb, p~ qua: projed:um in f~ traje&ria exe11rrit, & qua velocitatc in ftngulis iis pa:néns feratur. Confulto mittimus cautioaos · adhibcndas, ut hzc omnia przR:emus facilius: pdlìm enim apud Mech~ni!=osinveniuntur.

AR TICULUS '

.

DE ...

,'. • •• •

YIRIBUS

.

'

XII.

CENTR.A.LIBUS.' ,

Hzc de proje8:ione tbeoria nos p~ucit ad earum virium contemplationem , quibus uni~ verfale regitur mundi f)'ftema. Equidem grave in modica a tellure di-ftantiain.tellurem relabitur; at li projeéoonis vis tanta eifet, .nt.gravc ad eam·affùrgeret ~i!tantiam, in qua projeéao- J.tff!UC & ufque ita cum gravitatis aaione componatur; ut, projeftione perfeverante, corpus a lapfu in tellurem retrahatur , intcrea dum in ipf'11' tellurem fertur , corpus illud aufquamÙl 12.0.

tàkitea "Ld?etur t fdd CK~a' ipfatnre•oi!!ie• uu..duabu(vitibus -aaum-.,al.t_era nen1pdp.toJe..: aioaia; · qua ~ic.etetu.t•à•telluris centro rec;edere ; . qùar c~rluifuga.nunc?p~ut ~ alte!a qua yii. fmgulit a:qualib11stétnpufculis vorgeret 1~ tel- ceacri~11,• lurélÌl., q~ dicitut centripeta, ambat fimul vi-· ee;~~ia res èenrrale-sv~antur. V.ulgtte ipfaràm èxem-. ccnliàlea pl~ efr ~apisin fonda. . . . 1.u-. SK cetpus ,P;. quod- vi c~iitrifuga i~ pellatut juxta: diretl:ionein, PF ., centrip~ta vero ttndat àd centtum viriuin S; progredietur_per' curvam QP.0.- Ete#im èorpus P primo tempu-· fculo-vi,; & direll:ion,e l_)Qprogjederetur .Het QF t:!PQ, fed eodem tempore ttahitur vèrtQs. . tii. • S -per QG-; · ià.~òque-. duabus viribus confpìran..:n111:~ tì~s movebit~ per _Qpi, atgu~-ibi vi Qp de-_ fcriberetpE; at èodem 1bftant1 temovetut ver-, fas S-p~r pH :· proptere~ motu corppofito pro..: movebitùrper pO ; itque Ìta' fueceffive per dia.: gonales -minìn'las excurreils def ciibet curvam in , , ... fe_r~deu_ntemt«ca punél:_u~.s; CJ_UOddiQtut enam focus. lllà curva d1cm11·orbita ; & tem- F~ca, p11s;quod impendit graté in illa petcurrenda, Orbiia, • d"1cum·; te11.'tZ a • Q. S S 'fem~• temFuspe!10 . • ?P.. a mob'l' •1 1 du-• pcciodic~ lta: ad centrum .. appellantat radu veetores. l,\adi_i . l 11. Et quo inferimuf ~urvam ~pO &c.' vca'om o?~ertere cotica'Ìitate~ _fotm· ,verfus èentru?Jl 0~;;; 1~, 'Vlflum S; emnefque d1agonalesc'litryamcon{h-,on~vicaicm. tuentes in eodcin plano infifrere cum toco S ; fo.~0 • & pro diverfo, ad quem vires confpirant angulo iu. c~1d, fi mobile quodviS: circa ,aliquod centrum . virmm X areas verrat temporibus a:qualibus a:quales, ~Òntinetur in cw:va a ·duabus viri_busfimul aicntibus cirç:a_pfum p~étum X. !ig.

51

C_mpusA vi pto;eaili·UA 'derciiberetr~ fiam. AC ipfi :ZCi}ualcm,fed agente vi centri. peta. -AK fcre~ iii~u •compofito per AB eodem tempore , ,·ct• •fata •i projcékili ptrcurrerct-: AC, vel fola vi centripeta percurreret ,A.K. lterum corpus in B, 1i.viBcentripeca etfet -nulla, justa carndem dired:ionem progrederetur per BH := AB, fed agente vi centripeta retrahitur per Bti, · i&leoqueduabus viribus fi~ul- agentibus .movebitur .per BG. Idem dic=i'°_pro iingulis fequentibus tempufculis. Quare corpus zqua.. libus tempufculis dcfcribit areas AB~ , BGX , GOX &è., fed triangula ABX,ACX funt zqualia ob bafun AX cemmunein, & ob CB, paràllelam AX, cademque ratione eft triangulum BGX zquale triangulo BHX , & triàngu)um GOX ~uale triangulo GIX. Verum triangula ABX, & BHX habentia altitudiriem. communem in X, & bafes a:quales AB ;:::BH funt zqualia. Ergo hzc triangula font zqualia, nempe arez a:qualibus temporibus defcripta: funt zquales. . Quod fi pònamus corpus viribus centrali-:bus atì:um defcribere :ireas zquales temporibus zqualibus , ideft ABX, GBX, GOX &c. zquales ipfum vi centripeta urgeci..verfus X hoc pa8:o delDonfrratur. Ni(i corpus in B deturbaretur vi centripeta , progrederetur per BH ::: BA e0dem tempore , quo motum cft per BA , & tum ob bafes AB, •4' BH zquales, .& verticem communem-.X habentur triangula ABX.. BHX zq.ualia. Sed uiangulum AB~ zquaµu triangulo BGXi ergo BHX a:quatur triangulo BGX, adeoque , ob bafim BX cotnmunem eft HG parallela BE, nempe BHGE eft parallelogrammum.. Scd ex liypothefi ~ilrpus ~ovctur 1>et d,iago.nalcro.BG. 0

,1

.

&· vis·.tentsìfuga•ag.if.:~ona lateris• BH, ,&g_':)YÌS ·CCotf'Ìpeta.., qq% .CUID centrifu_ga ~m-, pocit . mQfum per· BG. urget COipUS . wreftione ~•eri$• BE •verlus X. Q•.dcmontlratio cum cad;tm !:~deat pro rcliquis·,areis., coiillat.etiam. {cc1'10da.Içcpleriani·tbeòrematis, pars. . :. 'I 247. ll· :obfervatioilibus afironomicis fatis nhmid~•-eftenwm cft .- plauetas priacipes· ciz~ folem.,-&:·planctas..fccundarios circa ~u05 principQs,;,tatnq• .cifca éelitta iuarumviriuinf -.it~ tju::\WlÌr-e ,. ut radiis fuis veéìoribm areas. ver.: , ;ant temporibus proj>onionales; :. . •.ul,. Idèòque prìtnarii iii oibitis fuis .circa fole'1l~•focundarii circa fuos priocipcs > .&.circci felém- -io:orbitis pariter fu'is vi centripeta. con.: tincntur ~ nelnpe, primarii in folem gravitant :1 fecundarii, vero in fuos principes ; & in· foletn: . , ù-9. Ex demonftraw Kepleriano tbeoremate :Firfaçile:deter_mina~urvelocitas, '}ua corpus' viri-: nxxv1. bus centralibus· aétwn •urgetùr 111'quohbet fuz orbita:: pun.élo.:Sit corpus A quod .viri'bus cen.; Vclocim tralibus roterur in orbita AB DL circa cenin quolibct . • • X • · · · ..n: • B •& orbitz triun v111um • ; co_ncip1anturin punu1s ·> pWlae> D taogentes •BE & DF ; fonto aurnm .are~ a corpore, quod in curva rotatur, eodem . te.m_. p.ore . defr:riptz -~ t ..& DXL ex_antecedenti theoremate erunt a:quales, nempe erit AB X EX -t: DL X FX, qua: produfra ..refoluta in proportionem exhibent AB : DL: : FX : EX ; nimitum vclocitates>- qùibus urgentur corpora ·viribuscenuatibus-a6ta in orbitis fui5>·font inverfa: uti perpendia.ilares dimiffa: a centro virium ad -reaa~ tangentes orbitz punlta, quibus pto dato tempore corpus refpondet. - J 3-0. Cum autem in circulo pérpendicularis Jn cir~1110 ~ ~entro. dv& ad tangenttltl •lit- femper radius, nlocna~ • -I'. • le . • . od .. b catlca UlJ&Dtç1Clt :r ce ntafelll coq> vires mutuo attemperans •cum gravitante màteria , ut materiei partes undique aIDuerent verfos a:quatorem-,•· quo affiuxu exce[us materiei in zquatore elevata: $ravitatem efficerct ad fupplendum. iplius gravitaus dcfeétum ex maxima a centro-,dillantia, ideoque ab exceffu vis centrifuga:. . ~ • , 140. Quod fi analogia fuperiori U: u: ·: i:s• .,i~Ja

!

R r . . R r T : - vires fingantur zq_uales,erueturT- :::: ~ ..... '

l"

•

•

.:&

t•

nempe f~re diftanti.as, •1ive radios in ratione quadrata· temporum. 141. Ponamus modo cum Keplero quadrata temporum periodicorum effe proponionalia cu- i;:f:x1 bis diftantiarum , cui legi obtempèrant planetz omnes in motibus fuis., quemadmodum ex omnibusAfuonomorum omnium obfervationibus con- fiat, ut nimirum fit T.1 : t.1: :.R} : r 3 fubftit~e~-

do in fupenus demonfrrata. analogia U : u : .: ; ': -;: cubos dill:ant~um R 3 , & r 3 loco quadratorwn-teinporumT2. , & t2. erit

U ! ·u : .t,

••

,~

.

A ,. I I . . t:'4 : -r3 : •: -1'• : -r• • nempa li "'uadrata tempo.sL~ ~ JUin periodicorwn tì,.erint uti cubi ditbntiarum, wes erunt invenz uti quadrat.i di{bnriarwn.. 1 ~- Cum ergo lit cx ant. ~ogia U ~ u: : .! · .!. &_cx (u_peiius d~_ ontlratis U: u : : Jl• •• 1'" ~ R

..

1

R

1

r.

-l• : -a- er,t • euam -R• : 1•- : : -T• : -1•

•

~

.•, ~ !D

111 qua •

1!1~tipli~d~ anteced~t~ • per Ta ~ &: R.z. •

éonfoque11ti~vero per t~, & •

•

1

•

':_XÙtet analogia1'~: t 2 ·~:

l>

r,. ~ bzc alia

I

~J: r1 ~-hoc efi::.

pcfitis viribus centralibus, quz fuit in duplicata

uavcrfa.àiftantiarumratione., eruianu quadrata teoipomm periodic.orum e(fe llti ~ubos dibntiarum.. Quare cognito temp·ore•periodico aliqijus planctae.,vel lunz, illius diftantiamnoveris iadicem cubicam cxtrahendo ex quadrato : tempr,m periòdici dati~ 14J• Itaque leges Keplepaaz font hujufmodi.., ut uaa alteram determinet ., atque unìverf&li Aironomorum confeQ.f u totum mundiale fyftema hifce legibus continetur. . Gravitas 144- Umuri reftat, quod faltem -innuereoporadèm •i~ ~ > n-empe gravitatem, qua corpora ccrleftia e1an;ti• in .orbitisccntinentur fuis, eamdcm prorfus effe, t!ti::Cqua coq,ora teaefuia continentur cm:a telluris centtwn. 14,s. ~tlronoµiorum .confenf10nelunz•diflantia a tellure p-:initur fexaginfafemidiametrorum 'tc:neftrium, cajus duplum· eB; diameterorbita: l~~z-, ejufqpe ci:rcumferentiacircularis ( a circulo eoim niinium..non abludit 1unaris orbita )

e~ çognjta•,d,iametw habetur.quam prf>JUDC, per , • r . , .. . , . ,_ .. - .. . .-

:: •'•

. fj approximationis rcgulas ~ a , G.coinotri.i: tsaditas. Tempus autem, quod impendit luna in orbit.1 fua pex:,currenda,eft dier11m -vigiolileptem .a horarum fepfem , minutorum primorum. quadra• gintatrium. ·Si orbit;1:lgnz. dividator"-per tè.\llPus ejus periodicuµi , innotefcet lupz .celeritas,hoc eft redud:is quantìtatibus ~mnibus ad ·.minimo~ tero1inos ìnnotefcet arcus ,. querrt uno. -minuto primopercurrit, Hujufmod,i.arcus eft infrar diagonalis geaita: a vi centripeta fimul & -centrifuga:, fed vis centripeta :1 qua verfus tcllu.rem. defcendit dato tempore ùnius minuti -reprzfentatur a finµ verfo uti Al3 , qui calculo inito cft: pedum quindecim, ex quo concludimus, lunam uno minuto primo vi fuz gravitatis percmrercpedes quindecim verfus tellurem defcende~do. Experimentis autem oftenfum· eft, çorpora- tcr• reJhia ia facie telluris -percurrere pedes 'luindecim UD