Pashto 10

Citation preview

‫د پﻮهن‪ ３‬وزارت‬

‫پـ‪＋‬ـتﻮ _ لسم ！ﻮل‪／‬ﻰ‬

‫پـ‪＋‬ـتﻮ‬ ‫لسم ！ﻮل‪／‬ﻰ‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫن‪ ３‬وزارت‬

‫پـښـتو‬ ‫لسم ټول‪／‬ى‬

‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨:‬ﻫـ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫اﻟف‬ ‫‪١‬‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون پ تو‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د پ تو ب او ادبياتو څان‬

‫د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د اډيټ ډ پارټمنت غ ي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫لسم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫د پوهن وزارت د ا‬

‫د اپ ال‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫و او عامه پوهاوي ر است‬

‫هجري شم‬

‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غ وون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫‪٢‬ب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‪٣‬‬

‫فهرست‬

‫شﻤ‪５‬رې‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬ ‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬ ‫اووم ﻟﻮست‬ ‫اتﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫‪٤‬د‬

‫سرﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫دعا‬ ‫ﻧعت‬ ‫سﻮﻟﻪ‬ ‫ادب ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻧحﻮه ﻳا جﻤﻠﻪ پﻮﻫﻨﻪ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ‬ ‫وﻟسﻲ کﻴسﻪ‬ ‫سﻴد بﻬاواﻟدﻳﻦ ﻣجروح‬ ‫عروضﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻫﻨري ﻧثر‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫‪٣١‬‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫‪٥٣‬‬ ‫‪٦١‬‬ ‫‪٧١‬‬

‫شﻤ‪５‬رې‬ ‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻠﻮروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫سرﻟﻴکﻮﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره‬ ‫＊‪ ３％‬او ﻟﻨ‪６‬ۍ‬ ‫افضﻞ خان او تارﻳخ ﻣرصع‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‬ ‫وﻳﻠﻴام شکسپﻴر‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ سپﻴﻨﻪ‬ ‫کا‪１‬ﻪ (ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ)‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫجري او د ﻫغﻪ حبسﻴات‬ ‫پ‪＋‬تﻮ سﻔرﻧاﻣ‪３‬‬ ‫ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال ساتﻨﻪ‬ ‫د ﻫﻮتکﻮ ادبﻲ دربار‬ ‫د ﻣاﻳﻦ خطروﻧﻪ‬ ‫اصطﻼحات او ﻣحاورې‬ ‫د روږدﻳﻮاﻟﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻟﻬج‪３‬‬ ‫وﻳﻴپاﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫اخ‪％‬ﻠﻴکﻮﻧﻪ‬

‫‪٧٧‬‬ ‫‪٩١‬‬ ‫‪٩٩‬‬ ‫‪١٠٧‬‬ ‫‪١١٣‬‬ ‫‪١١٩‬‬ ‫‪١٢٥‬‬ ‫‪١٣١‬‬ ‫‪١٣٧‬‬ ‫‪١٤٣‬‬ ‫‪١٤٩‬‬ ‫‪١٥٧‬‬ ‫‪١٦٣‬‬ ‫‪١٧١‬‬ ‫‪١٧٧‬‬ ‫‪١٨٣‬‬ ‫‪١٨٩‬‬ ‫‪١٩٥‬‬ ‫‪٢٠٣‬‬

‫ﻫـ ‪٥‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬

‫دعــا‬

‫ﻣﻮږ ﻣسﻠﻤاﻧان د ﻫر کار پﻴﻞ د بسﻢ اهلل پﻪ وﻳﻠﻮ کﻮو‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د بسﻢ اهلل پﻪ وﻳﻠﻮ سره پﻪ‬ ‫ﻫر کار ک‪ ３‬برکت پﻴدا ک‪８５‬ي او د کار پاى پﻪ ＊ﻪ شان سرتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ﻳا د خداى ﻧﻮم ﻳادوو او‬ ‫ﻳا د کار پﻴﻞ پﻪ دعا سره کﻮو‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پخﻮاﻧﻲ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ پﻪ حﻤد پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬حﻤد د خداى‬ ‫ثﻨا او ستاﻳﻨﻪ ده او تﻞ پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬وي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاجات ﻫﻢ پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻨاجات ﻫﻢ دعا‬ ‫ده چ‪ ３‬ﻟﻪ خداى ＇خﻪ غﻮ＊تﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ک‪５‬داى شﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬وي او ﻳا پﻪ ﻧثر ک‪.３‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻣﻨاجات خﻮرا پﻪ زړه پﻮرې ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬د بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو‬ ‫！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ ﻟﻮستﻠ‪ ３‬ده‪ .‬ﻣﻮږ تﻞ خداى تﻪ پﻪ زارۍ او دعا ﻳﻮ او ﻟﻪ خداى ﻧﻪ راز‪ ،‬راز‬ ‫غﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻟرو‪ .‬تاس‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ کتاب د ﻳﻮﻧس خﻴبري پﻪ حﻤد پﻴﻞ ک‪７‬ى و‪ .‬د دې‬ ‫！ﻮﻟگﻲ د کتاب پﻴﻞ د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ شاعر گﻞ پاچا اﻟﻔت پﻪ دعا سره کﻮو‪ ،‬چ‪ ３‬خداى زﻣﻮږ پﻪ‬ ‫زده ک‪７‬ه ک‪ ３‬خﻴر او برکت واچﻮي‪.‬‬ ‫_ د حﻤد او ﻣﻨاجات ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ تﻮپﻴر دى؟‬ ‫_ ﻣﻮږ وﻟ‪ ３‬د کار پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬دعا کﻮو؟‬

‫‪١‬‬

‫د ！ﻮل جﻬان واکداره! تﻪ ﻫر ＇ﻪ ﻟرې او ﻫر ＇ﻪ کﻮى ش‪ .３‬د ﻫر چا اﻣﻴد تاتﻪ ک‪８５‬ي او ﻫر‬ ‫＇ﻮک ﻫر ＇ﻪ ﻟﻪ تا غﻮاړي‪ .‬ستا خزاﻧ‪ ３‬او کارخاﻧ‪ ３‬ډک‪ ３‬دي‪ .‬ستا پﻪ باغﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د شﻴدو او‬ ‫عسﻠﻮ وﻳاﻟ‪ ３‬بﻬ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ستا بخششﻮﻧﻪ او اﻧعاﻣﻮﻧﻪ ب‪ ３‬پاﻳاﻧﻪ دي‪ .‬ستا د رحﻤت ﻧﻮر پﻪ ‪＄‬ﻤکﻮ او أسﻤاﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫‪＄‬اﻳﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫فﻘﻴران او ﻣسکﻴﻨان درﻧﻪ د ډوډۍ سﻮال کﻮي‪.‬‬ ‫ﻣاړه او ب‪６‬اﻳان درﻧﻪ اشتﻬا او د ﻫضﻤﻮﻟﻮ ﻗﻮت غﻮاړي‪.‬‬ ‫＇ﻮک درﻧﻪ پﻪ زارﻳﻮ او دعاگاﻧﻮ اوﻻدوﻧﻪ غﻮاړي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻣال او دوﻟت راک‪７‬ه!‬ ‫ﻳﻮ واﻳﻲ چ‪ ３‬جﻨت ﻣ‪ ３‬پﻪ کار دى‪ .‬بﻞ واﻳﻲ ﻟﻪ دوزخﻪ اﻣان او پﻨاه غﻮاړم‪.‬‬ ‫ﻣرتب‪ ３‬او ﻟﻮړې درج‪ ３‬ﻟﻪ تا سره دي‪ ،‬کاﻣﻴابﻲ او ﻣﻮفﻘﻴت ستا پﻪ تﻮفﻴﻖ حاصﻠ‪８５‬ي‪ .‬دﻳﻦ‬ ‫او دﻧﻴا ستا پﻪ ﻻس ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫راحت‪ ،‬زحﻤت‪ ،‬عزت او ذﻟت ستا ﻟﻪ خﻮا اﻧسان تﻪ رسﻲ‪.‬‬ ‫بﻬار او خزان تﻪ راوﻟ‪ ،３‬ﻣرگ و ژوﻧد ستا پﻪ اختﻴار ک‪ ３‬دى‪.‬‬ ‫ﻫر ＇ﻪ تﻪ کﻮې او ﻫر ＇ﻪ ﻟﻪ تا غﻮ＊تﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ددې جﻬان او د ﻫغﻪ جﻬان اجروﻧﻪ‪ ،‬خﻴروﻧﻪ‪ ،‬خﻮﻧدوﻧﻪ او خﻮشحاﻟ‪ ９‬خﻠکﻮ تﻪ‪ ،‬تﻪ‬ ‫ورکﻮې‪ .‬زه پﻮﻫ‪８５‬م چ‪ ３‬تا سره ﻫر ＇ﻪ شتﻪ‪.‬‬ ‫ﻣگر زه ﻫر ＇ﻪ ﻧﻪ غﻮاړم‪ .‬زﻣا دعا او د زاﻫداﻧﻮ دعا‪ ،‬زﻣا ارزو او د پادشاﻫاﻧﻮ ارزو ﻳﻮ راز‬ ‫ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫زﻣا سﻮال د ب‪６‬اﻳاﻧﻮ او ﻣسکﻴﻨاﻧﻮ ﻟﻪ سﻮاﻟﻪ ډ‪４‬ر تﻮپﻴر ﻟري‪.‬‬ ‫زه ﻧﻪ واﻳﻢ چ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬او پﻴس‪ ３‬راک‪７‬ه‪ .‬ﻧﻪ غﻮاړم چ‪ ３‬عزت ﻣ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮړ او رتبﻪ ﻣ‪ ３‬ﻟﻮړه‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻣﻮ！روﻧﻪ او اسﻮﻧﻪ ﻣ‪ ３‬ﻧﻪ دي پﻪ کار‪.‬‬ ‫ﻗصروﻧﻪ او عﻤارتﻮﻧﻪ ﻧﻮرو تﻪ ورک‪７‬ه!‬ ‫پ＂ﻲ او باغﻮﻧﻪ ﻫغﻪ چاتﻪ وبخ‪＋‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ خاورو ﻧﻪ ﻣ‪８４７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ باﻧکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د سﻮداگرو پﻴس‪ ３‬زﻳات‪ ３‬ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د بزرگ‪ ９‬اعتبار ﻣﻪ راکﻮه! ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ستا پﻪ طاعت او عبادت ﻟﻪ خﻠکﻮ ﻧﻪ اجر او عزت‬ ‫غﻮ＊تﻞ راتﻪ ＊ﻪ ﻧﻪ ＊کاره ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫زه ﻟﻪ دې ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ ت‪５‬ر ﻳﻢ او ﻧﻮر ＇ﻪ غﻮاړم‪.‬‬ ‫زه ﻫغﻪ ＇ﻪ غﻮاړم چ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ غﻮاړې‪.‬‬ ‫ﻫﻮ‪ ،‬زه ستا ﻟﻪ رضا ﻧﻪ خﻼف ＇ﻪ ﻧﻪ غﻮاړم‪.‬‬ ‫زه واﻳﻢ پﻪ جﻬان ک‪ ３‬د ظﻠﻢ بﻴرغ ﻧسکﻮر ک‪７‬ه‪ .‬حﻖ او عداﻟت تﻪ ﻗﻮت ورک‪７‬ه! پﻪ زړوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬رحﻢ او د خﻴر ﻣﻴﻨﻪ واچﻮه!‬ ‫پﻪ دﻣاغﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د حﻖ ﻧﻮر او د حﻘﻴﻘت ر‪１‬ا پﻴدا ک‪７‬ه! تﻪ کﻮﻻى ش‪ ３‬چ‪ ３‬د ظﻠﻢ ﻗﻮت پﻪ‬ ‫وړو‪ ،‬وړو کا‪１‬ﻮ ﻣﻴده‪ ،‬ﻣﻴده او ذرې‪ ،‬ذرې ک‪７‬ې ﻳا د ﻫﻮا پﻪ ﻣاشﻮ ظاﻟﻤان تباه ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫ﻣگر ﻣﻮږ د اتﻮم پﻪ بﻤﻮﻧﻮ ﻫﻢ دا کار ﻧشﻮ کﻮﻻى‪.‬‬

‫د ﻟﻴکﻮال ﻟﻨ‪６‬ه پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮي‪:‬‬ ‫گﻞ پاچا اﻟﻔت د ﻣﻴر سﻴد پاچا زوى او د سﻴد فﻘﻴر پاچا ﻟﻤسﻰ دى‪ .‬د ﻟغﻤان پﻪ عزﻳز‬ ‫خان ک＆ ک‪ ３‬پﻪ (‪ ١٢٨٨‬ﻫـ ش‪١٩٠٩ ،‬م) کال ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬د ﻧﻨگرﻫار او کابﻞ‬ ‫پﻪ ﻣدرسﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زده ک‪７‬ې ک‪７‬ي دي او رسﻤﻲ ﻣاﻣﻮرﻳت ﻳ‪ ３‬د اﻧﻴس د ور‪＄‬پا‪ ３１‬پﻪ اداره‬ ‫ک‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ى و‪ .‬اﻟﻔت د رسﻤﻲ دﻧدو پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړو ＇ﻮکﻴﻮ کاروﻧﻪ ک‪７‬ي دي او دوه‬ ‫دورې پﻪ پارﻟﻤان (وﻟسﻲ جرگﻪ) ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د استازي پﻪ تﻮگﻪ ﻫﻢ پات‪ ３‬شﻮى دى‪ .‬گﻞ‬ ‫پاچا اﻟﻔت د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ستﻮرو ＇خﻪ دى چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب تﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳات‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬ډ‪４‬ر کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ ３‬ﻣشﻬﻮر ﻳ‪ ３‬دادي‪ :‬غﻮره شعروﻧﻪ‪،‬‬ ‫غﻮره ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻲ (اﻣﻼ او اﻧشا) ادبﻲ بحثﻮﻧﻪ‪＇ ،‬ﻪ ﻟﻴکﻞ ﻳا ﻟﻴک پﻮﻫﻪ او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫گﻞ پاچا اﻟﻔت پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر دواړو ک‪ ３‬د پﻮره صﻼحﻴت خاوﻧد و‪ ،‬چ‪ ３‬غﻮره اشعار‬ ‫ﻳ‪ ３‬د شعروﻧﻮ ！ﻮﻟگﻪ او غﻮره ﻧثروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣعاصرو ادبﻲ ﻧثروﻧﻮ پﻪ زړه پﻮرې ﻣجﻤﻮعﻪ ده‪.‬‬ ‫گﻞ پاچا اﻟﻔت پﻪ ‪١٣٥٦‬ل کال د ﻗﻮس پﻪ ‪٢٨‬ﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻟﻪ دې ﻧ‪７‬ۍ ＇خﻪ سترگ‪ ３‬پ＂‪３‬‬ ‫ک‪７‬ې‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ دې دعا ک‪ ３‬ﻟﻪ خداﻳﻪ غﻮ＊تﻞ شﻮي دي چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬دې ظاﻟﻢ ﻧﻪ وي‪ ،‬ظﻠﻢ‬ ‫او ت‪５‬رى دې ﻧﻪ وي‪ .‬دا تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره دعا ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ！ﻮل اﻧساﻧﻴت خﻼصﻮن پک‪３‬‬ ‫ﻧغ‪＋‬تﻰ دى‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ظاﻟﻢ او ظﻠﻢ ﻧﻪ وي ﻧﻮ ﻣحکﻮم او ﻣظﻠﻮم بﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ وي‪ .‬برابري‪،‬‬ ‫عدل او ﻣساوات بﻪ وي او دا ﻫغﻪ ＇ﻪ دي چ‪ ３‬د اسﻼم ﻣبارک دﻳﻦ ﻳ‪ ３‬غﻮاړي او د‬ ‫خداى رضا ﻫﻢ پﻪ دې ک‪ ３‬ده‪ .‬ﻣﻮږ ﻫﻢ باﻳد تﻞ ﻟﻪ خپﻞ خداى ＇خﻪ د خﻴر دعا‬ ‫وغﻮاړو چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ خﻴر وي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ باﻳد خﻮد غرضﻪ او خﻮدبﻴﻦ وﻧﻪ اوسﻮ چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻪ د ‪＄‬ان ﻟپاره وغﻮاړو‪ ،‬بﻠک‪３‬‬ ‫خپﻠﻪ ﻫﻮساﻳﻨﻪ د ﻧﻮرو پﻪ ﻫﻮساﻳﻨ‪ ３‬ک‪ ３‬وﻟ＂ﻮو‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬ان ﻟپاره ﻳ‪ ３‬غﻮاړو د ﻧﻮرو ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ باﻳد وغﻮاړو‪ .‬د اسﻼم ﻣﻘدس‬ ‫دﻳﻦ ﻣﻮږ عدل‪ ،‬ورورۍ او برابرۍ تﻪ رابﻮﻟﻲ ﻧﻮ باﻳد ﻣﻮږ ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻮ ک‪７‬و وړو ک‪ ３‬دغﻪ‬ ‫اصﻞ پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻮ‪ .‬چاتﻪ ازار وﻧﻪ رسﻮو‪ .‬د چا پﻪ حﻖ سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ﻧﻪ ک‪７‬و او پﻪ‬ ‫ورورۍ‪ ،‬سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ ک‪ ３‬ژوﻧد وک‪７‬و‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ أواز وﻟﻮﻟﻲ او‬ ‫ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ دې ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د حﻤد او ﻣﻨاجات ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ تﻮپﻴر دى؟‬ ‫د دعا او ﻣﻨاجات ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ تﻮپﻴر دى؟‬ ‫ﻣﻨاجات پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬وي کﻪ پﻪ ﻧثر ک‪３‬؟‬ ‫وﻟ‪ ３‬د ﻫر کار پﻴﻞ پﻪ دعا سره کﻮو؟‬

‫‪٤‬‬

‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪！ ３‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه دعائﻴﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬دې ﻳ‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬دې شخصﻲ ضﻤﻴروﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻠکﻲ‬ ‫ضﻤﻴروﻧﻪ او استﻔﻬاﻣﻲ ضﻤﻴروﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫شخصﻲ ضﻤﻴروﻧﻪ‪ :‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي شخص‪ ،‬دوﻳﻢ شخص او درﻳﻢ شخص ﻟپاره کارول‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دوه ډوﻟﻪ دى‪ ،‬ﻣﻨﻔصﻞ او ﻣتصﻞ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻔصﻞ ضﻤﻴروﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬ﻣستﻘﻞ وي او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬سره پﻴﻮست ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬زه‪ ،‬تﻪ‪ ،‬دى‪ ،‬ﻣﻮږ‪ ،‬تاس‪ ،３‬دوى‪.‬‬ ‫ﻣتصﻞ ضﻤﻴروﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮاک ډول ﻧﻪ کارول ک‪８５‬ي ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سره‬ ‫ﻳﻮ‪＄‬اى وي ﻟکﻪ‪ :‬ﻣ‪ ،３‬ﻣﻮ‪ ،‬ﻳ‪ ،３‬دې‪.‬‬ ‫ﻣﻠکﻲ ضﻤﻴروﻧﻪ‪ :‬چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻴز پﻪ چا پﻮرې اړوﻧد بﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬زﻣا‪ ،‬ستا‪...‬‬ ‫استﻔﻬاﻣﻲ ضﻤﻴروﻧﻪ‪ :‬د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪＇ :‬ﻮک‪ ،‬چا‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬دغﻪ دعائﻴﻪ شعر پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ او ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬پﻪ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬واوروي‪:‬‬ ‫کــــﻪ ﻫــــر ＇ــــﻮ ﻳــــﻢ ﻟــــﻪ عـــﻤـــﻠـــﻪ بــ‪５‬ــﻨــﻮا‬ ‫ربــــﻪ تـــﻪ ﻣـــ‪ ３‬د اﻣــﻴــد غــﻮﻧــچــﻪ کــــ‪７‬ې وا‬ ‫ﻣــا ﻟــﻪ ﻗــﻬــره پــﻪ اﻣــــان کـــ‪７‬ې ذواﻟــجــﻼﻟــﻪ‬ ‫ﻳــــا جـــﻤـــاﻟـــﻪ رحـــــﻢ تــــﻪ وکــــــ‪７‬ې پــــر ﻣا‬

‫‪٥‬‬

‫پــر ﻧــ‪５‬ــکــ‪ ９‬بــاﻧــدې ﻗـــﻮت راکــــ‪７‬ې ﻗــــادره!‬ ‫ﻟــــﻪ بـــــدۍ ﻣــــ‪ ３‬پــــﻪ اﻣــــــان ﻟـــــرې ﻣـــﻮﻻ‬ ‫و ﻧ‪５‬ک‪ ９‬تــﻪ ﻣــ‪ ３‬ﻣــحــتــاج ﻧــﻪ ﻳــ‪ ３‬خــاوﻧــده‬ ‫ﻧـــــﻪ زﻣــــــا پـــــﻪ بـــدعـــتـــﻮ ﻟــــــرې پـــــروا‬ ‫ســتــا ﻟـــﻪ واړو ﻣــﻨــاﻫــﻴــﻮ ﻧــجــات راکــــ‪７‬ې‬ ‫پــــر ﻣــــا اﻣــــــر کــــــ‪７‬ې ﻗــــاﻳــــﻢ تــــر ابــــدا‬ ‫ﻫر عادت ﻣ‪ ３‬پر طاعت باﻧدې حساب ک‪７‬ې‬ ‫کـــﻪ صــحــﻴــح چــ‪５‬ــرې ﻟـــﻪ ﻣـــا ﻧـــﻪ ســـﻲ ادا‬ ‫د شــﻴــطــان ﻟــﻪ بـــده ﻣــکــره ﻧــجــات راکـــ‪７‬ې‬ ‫ﻫـــﻢ د ﻧــﻔــس ﻟـــﻪ وســـﻮســـ‪ ３‬او ﻟـــﻪ ﻫــﻮا‬ ‫پـــﻪ ﻳــﻘــﻴــﻦ کـــ‪ ３‬ﻣـــ‪ ３‬ﻟــــرې بــــاور ﻟـــﻪ ﻣخﻪ‬ ‫ﻣــــا ﻟــــﻪ ﻣــﻠــکــﻪ د گـــﻤـــان ﻟـــــرې جـــدا‬ ‫ﻣـــا تــﻮاﻧــگــر د ﻗــﻨــاعــت پـــﻪ خـــزاﻧـــﻪ کــ‪７‬ې‬ ‫چـــ‪ ３‬ﻣـــ‪ ３‬ﻧـــﻪ وي وســـﻮســـﻪ د دې دﻧــﻴــا‬ ‫اﻣـــﻴـــد ډ‪４‬ــــر ﻟــــرم بـــــاري ســتــا و کــــرم تﻪ‬ ‫چــ‪ ３‬غــاﻟــبــﻪ ﻣــ‪ ３‬پــر خـــﻮف بــاﻧــدې رجــا‬ ‫ستا دﻳـــدار بــﻪ روزي زﻣــا ((جــﻤــعــﻪ)) ک‪７‬ي‬ ‫پــﻪ ﻧــصــﻴــب‪ ،‬ﻣــ‪ ３‬شــﻔــاعــت کـــ‪７‬ې د پ‪５‬شﻮا‬ ‫حاجﻲ جﻤعﻪ بارکزى‬ ‫حاجﻲ جﻤعﻪ بارکزى د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعر و چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ١٢٠٠‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬ﻧﻪ تر ‪ ١٢٥٩‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬پﻮرې‬ ‫ﻳ‪ ３‬ژوﻧد ک‪７‬ى دى‪ .‬دى د کﻨدﻫار پﻪ زاړه ﻣاشﻮر کﻠﻲ ک‪ ３‬اوس‪５‬ده او د سردار کﻨدل خان ﻣعاصر‬ ‫و‪ .‬د خپﻞ وخت عاﻟﻢ او صﻮفﻲ شاعر و‪ .‬د ﻧﻘشبﻨدﻳﻪ طرﻳﻘ‪ ３‬پﻴرو و‪＇ .‬ﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬حج تﻪ پﻪ پ‪＋‬ﻮ‬ ‫تﻠﻠﻰ و‪ .‬د ده پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻨدل خان د حکﻮﻣت گ‪６‬وډﻳﻮ او ظﻠﻤﻮﻧﻮ تﻪ اشاره شﻮې ده او ﻫﻢ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ غازﻳاﻧﻮ ﻫغﻪ حﻤﻠ‪ ３‬ﻳادې ک‪７‬ي چ‪ ３‬د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ پر خﻼف ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي دي‪ .‬دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬د‬ ‫افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣ‪ ９‬ﻟﻪ خﻮا پﻪ ‪ ١٣٦٠‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال چاپ شﻮى دى‪.‬‬

‫‪٦‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫نعت‬

‫ﻧعت ﻫغﻪ ﻣﻮزون کﻼم دى چ‪ ３‬د اسﻼم د ستر پﻴغﻤبر ﻣحﻤد ستاﻳﻨﻪ پک‪ ３‬شﻮې وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧعت ک‪ ３‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ شاعر د حضرت ﻣحﻤد د سﻴرت ستاﻳﻨﻪ کﻮي او د دې پﻪ ＇ﻨگ‬ ‫ک‪ ３‬ورسره د خپﻠ‪ ３‬ﻣﻴﻨ‪ ３‬اظﻬار کﻮي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ شعر ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ تر کﻼسﻴک‪３‬‬ ‫شاعرۍ او ﻧﻨﻨﻲ شعر پﻮرې دا ﻟ‪７‬ۍ رارواﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ شعر پﻪ زﻳاترو دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ حﻤد ＇خﻪ وروستﻪ د اسﻼم د ستر ﻻر＊ﻮد حضرت‬ ‫ﻣحﻤد پﻪ اړه ﻧعت وﻳﻞ شﻮى دى‪.‬‬ ‫کﻠﻪ کﻠﻪ دا ستاﻳﻨﻪ پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ﻫﻢ وي خﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬زﻳات‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪３‬‬ ‫حﻤدوﻧﻪ او ﻧعتﻮﻧﻪ پﻪ جﻼ جﻼ ﻣجﻤﻮعﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ را！ﻮل او خپاره شﻮي دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪３‬‬ ‫ﻣﻮ د کﻼسﻴک‪ ３‬دورې د ﻳﻮه شاعر خﻮاجﻪ ﻣحﻤد بﻨگ） ﻳﻮ ﻧعت غﻮره ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫ﻧعت ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او ﻣﻮضﻮع ﻳ‪＇ ３‬ﻪ وي؟‬ ‫ستاس‪ ３‬کﻮم ﻧعت پﻪ ﻳاد دى ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ واوروئ؟‬

‫‪٧‬‬

‫ﻣــحــﻤــده ســتــا و ﻟـــﻮر تـــﻪ بـــﻪ ســﻔــر کــ‪７‬م‬ ‫پــﻪ ﻟ‪５‬ﻤﻮ بــﻪ در روان شپﻪ بــﻪ پــﻪ ســر ک‪７‬م‬ ‫رﻧــگــﻴــﻨــﻪ جــاﻣــ‪ ３‬بــﻪ واغـــﻮﻧـــدم حــبــﻴــبــﻪ!‬ ‫‪＄‬ــان بــﻪ ســتــا د بــﻮرجــﻠــﻮﻧــﻮ ﻗــﻠــﻨــدر کــ‪７‬م‬ ‫زه کــﻪ ســتــا تــر ﻣــبــارکــ‪ ３‬روضـــ‪ ３‬ورشــﻢ‬ ‫پــﻪ ب‪２‬ﻮ بــﻪ دې جــارو خـــاورې د در ک‪７‬م‬ ‫ســـعـــادت د دواړو کـــﻮﻧـــﻮ زﻣــــا دادى‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ خاورو‪ ،‬دې رو＊ان دواړه بصر ک‪７‬م‬ ‫پﻴشکشﻲ ﻣــ‪ ３‬د عــﻤــﻞ پــﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻧشتﻪ‬ ‫شرﻣﻨده بﻪ در حاضر دا خپﻞ بشر ک‪７‬م‬ ‫جگ‪ ３‬جگ‪ ３‬ﻧــﻮراﻧــﻲ جﻤال ＇رگﻨد ک‪７‬ه‬ ‫د غﻔﻠت تــﻮره تــﻴــاره شــﻮه چــ‪ ３‬ﻧظر ک‪７‬م‬ ‫تـــﻪ ﻧــظــر د عــﻨــاﻳــت رابــــاﻧــــدې وکـــ‪７‬ه‬ ‫بــ‪５‬ــﻬــﻮده ﻣــﻴــﻨــ‪ ３‬ﻫــر گـــﻮر ســـره اوتـــر کــ‪７‬م‬ ‫زه خــﻮاجــﻪ ﻣحﻤد ﻫــر گــﻮره گﻨﻬگار ﻳﻢ‬ ‫ډ‪４‬ـــر اﻣــ‪５‬ــد ﻟـــﻪ شــﻔــاعــتــﻪ د ســــرور کــ‪７‬م‬

‫‪٨‬‬

‫د شاعر ﻟﻨ‪６‬ه پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮي‪:‬‬ ‫خﻮاجﻪ ﻣحﻤد بﻨگ） د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې شاعر دى‪ .‬د ﻣغﻠﻲ پاچا اورﻧگزﻳب‬ ‫د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ژوﻧد کاوه‪ .‬د خﻮشحال خان خ＂ک ﻣعاصر او د پ‪＋‬تﻨﻮ د بﻨگ‪＋‬ﻮ‬ ‫ﻗبﻴﻠ‪ ３‬تﻪ ﻣﻨسﻮب دى‪ .‬پﻪ بﻨگ‪＋‬ﻮ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ د دﻳﻮان خاوﻧد شاعر دى‪ .‬دﻳﻮان ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬چاپ شﻮى دى‪ .‬خﻮاجﻪ ﻣحﻤد بﻨگ） پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬ژوﻧد کاوه او د تصﻮف‬ ‫پﻪ سﻠسﻠﻪ ک‪ ３‬د چشتﻴﻪ طرﻳﻘ‪ ３‬پﻴرو و‪ .‬دى د شﻴخ عبداﻟرحﻴﻢ ﻣرﻳد و‪.‬‬ ‫د ده پﻪ اړه پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشتﻪ‪ .‬د ز‪４８４‬دﻧ‪ ３‬او ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‪ .‬ﻗبر‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ دی‪ .‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬عشﻘﻲ‪ ،‬عرفاﻧﻲ او اخﻼﻗﻲ ﻣضاﻣﻴﻦ ﻟري‪ .‬خﻮاجﻪ‬ ‫ﻣحﻤد بﻨگ） د خپﻠﻮ ﻳاراﻧﻮ پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ ډ‪４‬رې ＊‪ ３‬ﻣرثﻴ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ‪ ،‬خﻮ د ده ﻣرثﻴﻪ چا ﻧﻪ ده‬ ‫ﻟﻴکﻠ‪.３‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻳﻮ شاعر بﻴدل ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻧکتﻪ دان شاعر پﻪ تﻮگﻪ ﻳادوي‪ .‬خﻮاجﻪ ﻣحﻤد‬ ‫بﻨگ） پﻪ خپﻞ ﻳﻮه شعر ک‪ ３‬د اورﻧگز‪４‬ب د پاچاﻫ‪ ９‬وخت تﻪ داس‪ ３‬اشاره کﻮي‪:‬‬ ‫د اورﻧـــگ پــﻪ پــادشــاﻫــ‪ ９‬کــ‪ ３‬ﻣــ‪ ３‬ﻧــﻴــاو ﻧــﻪ شﻲ‬ ‫زه خـــﻮاجـــﻪ ﻣــحــﻤــد بـــﻪ وو‪＄‬ــــﻢ بـــﻞ ﻟـــﻮر تﻪ‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫ﻧعت ﻫغﻪ ﻣﻮزون کﻼم دى چ‪ ３‬د اسﻼم د ستر پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد ستاﻳﻨﻪ پک‪３‬‬ ‫راغﻠ‪ ３‬وي‪ .‬پ‪＋‬تﻮ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ پﻪ حﻤد پﻴﻠ‪８５‬ي او ورپس‪ ３‬ﻧعت را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻧعت ک‪ ３‬د حضرت‬ ‫ﻣحﻤد د سﻴرت ستاﻳﻨﻪ کﻮي‪ .‬خﻮاجﻪ ﻣحﻤد بﻨگ） چ‪ ３‬د کﻼسﻴک‪ ３‬دورې شاعر دى‬ ‫پﻪ دغﻪ ﻧعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د حضرت ﻣحﻤد ﻣزار تﻪ د ورتﻠﻮ ارﻣان ک‪７‬ى او د خپﻠﻮ گﻨاﻫﻮﻧﻮ د‬ ‫شﻔاعت ﻫﻴﻠﻪ ترﻳﻨﻪ ﻟري‪ ،‬شاعر خپﻠﻪ ﻧ‪５‬کﻤرغﻲ دا گ‪２‬ﻲ چ‪ ３‬د ده تر ﻣزاره ورشﻲ او د عﻨاﻳت‬ ‫ﻧظر ورباﻧدې وشﻲ‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ او اوسﻨﻴﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧعتﻮﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬زﻳات‪ ３‬دي چ‪３‬‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬سﻠگﻮﻧﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧعتﻴﻪ ﻣجﻤﻮع‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ ﻣعاصره دوره ک‪ ３‬خپرې شﻮي دي‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧعتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬را！ﻮل ک‪７‬ي دي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ شاعران ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬د ﻧعتﻮﻧﻮ‬ ‫ﻣستﻘﻠ‪ ３‬ﻣجﻤﻮع‪ ３‬ﻟري‪.‬‬

‫‪٩‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ وروستﻪ پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ آ از وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ‬ ‫دې د زده کﻮوﻧکﻮ سﻢ وﻳﻞ و＇اري‪.‬‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻧعت ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ بﻴت ﻣعﻨا ک‪７‬ي او ﻧﻮر زده‬ ‫کﻮﻧکﻲ دې د ﻧعت سﻢ وﻳﻞ او سﻤﻪ ﻣعﻨا کﻮل و＇اري‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدﻳﻨﻲ ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫حبﻴب‪ ،‬بﻮرجﻞ‪ ،‬ﻗﻠﻨدر‪ ،‬روضﻪ‪ ،‬سعادت‪ ،‬بصر‪ ،‬جگ‪ ３‬جگ‪ ،３‬جﻤال‪ ،‬عﻨاﻳت‪ ،‬اوتر‪،‬‬ ‫شﻔاعت‪ ،‬سرور‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د پﻮرتﻪ ﻧعت وﻳﻮﻧکﻰ ＇ﻮک او د چا ﻣعاصر و؟‬ ‫د کﻮم پاچا پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ژوﻧد کاوه؟‬ ‫د دې شاعر د شعروﻧﻮ ﻣﻮضﻮعات ＇ﻪ دي؟‬ ‫‪ _٥‬د ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻮ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ وار سره پﻪ شﻔاﻫﻲ تﻮگﻪ وواﻳاست‪:‬‬ ‫پﻴشکشﻲ ﻣ‪ ３‬د عﻤﻞ پﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻧشتﻪ‬ ‫شرﻣﻨده بﻪ در حاضر دا خپﻞ بشر ک‪７‬م‬ ‫جگ‪ ３‬جگ‪ ３‬ﻧﻮراﻧﻲ جﻤال ＇رگﻨد ک‪７‬ه‬ ‫د غﻔﻠت تﻮره تﻴاره شﻮه چ‪ ３‬ﻧظر ک‪７‬م‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻧﻮﻣ‪％‬ري (ضﻤﻴروﻧﻪ) پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او ودې واﻳﻲ چ‪３‬‬ ‫کﻮم ﻧﻮﻣ‪％‬ري دي؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د اسﻼم د ستر پﻴغﻤبر ﻣحﻤد پﻪ اړه پﻪ ﻳﻮ ﻣخ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻨﻪ‬ ‫وک‪７‬ي او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې خپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬

‫‪١٠‬‬

‫در‪４‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫ســﻮلﻪ‬

‫جگ‪７‬ه او سﻮﻟﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ژوﻧد سره سﻤﻪ رارواﻧﻪ ده‪ .‬سﻮﻟﻪ د جگ‪７‬ې ضد کﻠﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬اﻧسان وژﻧﻪ‪ ،‬بربادي او ﻧاخﻮاﻟ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻟﻪ گ‪６‬وډﻳﻮ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ سﻮﻟﻪ ک‪ ３‬آراﻣﻲ‪ ،‬خﻮاخﻮږي‪ ،‬سﻮکاﻟﻲ‬ ‫او اﻣﻦ وي‪ .‬سﻮﻟﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد تﻨظﻴﻤﻮي او د جگ‪７‬ې ﻧاخﻮاﻟ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪ .‬جگ‪７‬ه د‬ ‫تباﻫ‪ ９‬او بربادۍ ﻧﻮم دى او سﻮﻟﻪ د آراﻣ‪ ９‬او وداﻧ‪ ９‬ضﻤاﻧت کﻮي‪ .‬جگ‪７‬ه ﻧﻪ گ＂ﻪ ﻟري او‬ ‫ﻧﻪ گ＂ﻞ‪ ،‬سﻮﻟﻪ ﻧﻪ ﻣاتﻪ ﻟري او ﻧﻪ باﻳﻠﻞ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ تاس‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬د ارز＊ت او‬ ‫گ＂ﻮ پﻪ اړه وﻟﻮﻟئ چ‪ ３‬ژوﻧد پرتﻪ ﻟﻪ سﻮﻟ‪＇ ３‬ﻮﻣره ستﻮﻧزﻣﻦ او ﻟﻪ ک‪７‬او ﻧﻪ ډک دى‪.‬‬ ‫_ کﻪ سﻮﻟﻪ ﻧﻪ وي ﻧﻮ ژوﻧد بﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ وي؟‬ ‫_ پﻪ سﻮﻟﻪ ک‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧد کﻮم حﻘﻮﻧﻪ خﻮﻧدي دي؟‬

‫‪١١‬‬

‫سﻮﻟﻪ د صﻠح‪ ３‬پﻪ ب‪２‬ﻪ ﻳﻮه عربﻲ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻣعﻨاوې ﻟري‪ ،‬خﻮ ﻳﻮه ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ره کارول ک‪８５‬ي ﻫغﻪ د جﻨگ جگ‪７‬ې بﻨدول دي‪.‬‬ ‫سﻮﻟﻪ د جﻨگ بﻨدول‪ ،‬د شخ‪７‬و ﻟرې کﻮل او د اختﻼفاتﻮ ختﻤﻮل دي‪ .‬ﻳا سﻮﻟﻪ ﻫغﻪ ت‪７‬ون‬ ‫دى چ‪ ３‬جﻨگ او شخ‪７‬ې پرې ختﻤ‪８５‬ي‪ .‬کﻪ پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬سﻮﻟﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻠتﻪ خﻠک‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره پﻪ جگ‪７‬ه اختﻪ وي‪ .‬د ژوﻧداﻧﻪ ！ﻮل ور‪＄‬ﻨﻲ کاروﻧﻪ ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻى او خﻠک دې‬ ‫تﻪ اړ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻟرې ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ ﻣﻬاجر شﻲ او ژوﻧد پﻪ سخت‪ ９‬ت‪５‬ر ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬خﻠک‬ ‫وژل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻴﻨدې او پﻠروﻧﻪ ب‪ ３‬اوﻻده ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻣاشﻮﻣان ب‪ ３‬پﻼره او ب‪ ３‬ﻣﻮره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬خﻠک د ！ﻮپک پﻪ ژبﻪ غ‪８４８‬ي او پﻪ ‪＄‬ﻤکﻮ ک‪ ３‬د غﻨﻤﻮ پر ‪＄‬اى ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ او‬ ‫بﻤﻮﻧﻪ کري‪ .‬پﻪ ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ زرگﻮﻧﻪ خﻠک وژل ک‪８５‬ي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬خپﻞ ﻻسﻮﻧﻪ‪ ،‬سترگ‪ ３‬او پ‪ ３＋‬پک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي‪ .‬ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ د خﻠکﻮ ژوﻧد اخﻠﻲ او ﻫ‪５‬ﻮاد وراﻧﻮي‪ .‬کﻪ سﻮﻟﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬خﻠک خپﻪ‬ ‫او ژوﻧد پﻪ سخت‪ ９‬ت‪５‬ر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ډول ډول خﻠک دي‪ .‬اﻧساﻧان کﻠﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره جﻮړ‪８４‬ي او کﻠﻪ ﻧﻪ‬ ‫جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬ﻧارﻳﻨﻪ‪＄ ،３％＊ ،‬ﻮاﻧان او سپﻴﻦ ږﻳري د ﻫر ＇ﻪ پﻪ اړه ب‪５‬ﻞ‪ ،‬ب‪５‬ﻞ ﻧظروﻧﻪ ﻟري‪ .‬دا‬ ‫＇ﻪ بد کار ﻧﻪ دى‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ پﻪ کﻮﻣﻪ خبره ﻟﻪ چا سره ﻧﻪ جﻮړ‪８４‬و‪ ،‬کﻮﻣﻪ گﻨاه ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ‬ ‫بﻞ سره خبرې وک‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮ ＇رگﻨد‪８４‬ي چ‪ ３‬کﻮﻣﻪ خبره د ！ﻮﻟﻮ پﻪ گ＂ﻪ ده‪ .‬کﻪ ＇ﻮک زﻣﻮږ خبره‬ ‫ﻧﻪ ﻣﻨﻲ ﻣﻮږ حﻖ ﻧﻪ ﻟرو چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣجبﻮره ک‪７‬و چ‪ ３‬باﻳد حتﻤا ً زﻣﻮږ خبره وﻣﻨﻲ‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد دا‬ ‫زده ک‪７‬و چ‪ ３‬خبرې پﻪ دﻟﻴﻞ سره وک‪７‬و او ﻣﻨطﻘﻲ وغ‪８４８‬و‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې ＇ﻮک د ！ﻮپک پﻪ زور‬ ‫ﻣجبﻮر ک‪７‬و چ‪ ３‬زﻣﻮږ خبره وﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ بﻪ ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ډار شﻮى وي‪ .‬پﻪ زړه ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ‬ ‫خبره ﻧﻪ وي ﻣﻨﻠﻲ او ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ بﻪ کرکﻪ ﻫﻢ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ باﻳد پﻪ دې وپﻮﻫ‪８５‬و چ‪ ３‬خﻠک ډول‪ ،‬ډول دي‪ .‬د ﻳﻮ ﻻس گﻮت‪ ３‬ﻫﻢ برابرې ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ تﻮر‪ ،‬بﻞ سپﻴﻦ‪＇ ،‬ﻮک جگ‪＇ ،‬ﻮک ！ﻴ＀‪＇ ،‬ﻮک چاغ او ＇ﻮک ډﻧگر دى‪ .‬ﻳﻮ پﻪ ﻳﻮه ژبﻪ‬ ‫خبرې کﻮي او بﻞ پﻪ بﻠﻪ ژبﻪ‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ تﻮپﻴر ﻟرو‪ ،‬خﻮ د ‪＄‬ان او خپﻠﻮ کﻮرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻟپاره ﻫغﻪ ＇ﻪ غﻮاړو چ‪！ ３‬ﻮل ﻳ‪ ３‬غﻮاړي‪ .‬خﻮاړه‪ ،‬د ＇‪＋‬ﻠﻮ اوبﻪ‪ ،‬د اوس‪５‬دو ‪＄‬اى او د ژوﻧد‬ ‫د چﻠﻮﻟﻮ ﻟپاره کار‪.‬‬

‫‪١٢‬‬

‫ﻣﻮږ ！ﻮل دا ﻫﻴﻠﻪ ﻟرو چ‪ ３‬زﻣﻮږ اوﻻدوﻧﻪ روغ‪ ،‬غ‪＋‬تﻠﻲ او کﻮرﻧ‪ ９‬ﻣﻮ خﻮشحاﻟﻪ وي‪ .‬دې‬ ‫ﻫﻴﻠ‪ ３‬تﻪ د رس‪５‬دو ﻟپاره ﻣﻮږ باﻳد پﻪ سﻮﻟﻪ او آراﻣ‪ ９‬ک‪ ３‬ژوﻧد وک‪７‬و‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻧ‪７‬ې ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣﻮږ ژوﻧد کﻮو‪ ،‬ﻧﻮ خﻠک ډول ډول دي او باﻳد چ‪ ３‬ﻫﻤداس‪ ３‬وي‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ کﻪ ！ﻮل خﻠک ﻳﻮ ډول واى دا دﻧﻴا بﻪ پﻴکﻪ او ب‪ ３‬خﻮﻧده واى‪ .‬د ﻫﻤدې ﻟپاره د ﻳﻮه س‪７‬ي‬ ‫＇‪５‬ره بﻞ تﻪ ورتﻪ ﻧﻪ ده‪ .‬ﻳﻮ س‪７‬ى ﻳﻮ کار ＊ﻪ کﻮﻻى شﻲ او بﻞ س‪７‬ى بﻞ کار‪ .‬ﻳﻮ د قان دى او‬ ‫بﻞ خ＂گر‪＇ .‬ﻮک د اوسپﻨ‪ ３‬کار کﻮي او ＇ﻮک د وړﻳﻮ او ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ کار‪ ،‬ﻳﻮ سﻮداگري کﻮي او‬ ‫بﻞ دوکاﻧداري‪ ،‬ﻳﻮ ﻣستري دى او بﻞ ترکاڼ‪ .‬ﻣﻮږ پﻪ خپﻞ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧد ک‪ ３‬دې ！ﻮﻟﻮ کساﻧﻮ‬ ‫تﻪ اړ ﻳﻮ‪ .‬کﻪ ＇ﻮک ﻣﻮږ تﻪ ورتﻪ ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬زﻣﻮږ غﻮﻧدې ﻧﻪ دي او ﻳا ﻳ‪ ３‬غ‪４８‬دا بﻞ‬ ‫ډول ده‪ ،‬د دې ﻣعﻨا دا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ＊ﻪ او ﻳا بد دى‪＇ .‬ﻪ پروا کﻮي کﻪ ﻣﻮږ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫تﻮپﻴر ﻟرو؟ کﻪ ＇ﻮک ﻳﻮ کار زﻣﻮږ پﻪ ＇‪５‬ر ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬باﻳد بد وﻧﻪ گ‪２‬ﻮ‪ .‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو‬ ‫زده کﻮو‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﻮر خﻠک کﻮﻻى شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬زده ک‪７‬ي‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ ﻳﻮ بﻞ تﻪ درﻧاوى وﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬و او ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻧاستﻪ وﻻړه او خبرې وﻧﻪ ک‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮ سﻮﻟﻪ بﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫د اﻧساﻧاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴروﻧﻪ اختﻼفات راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ ،‬خﻮ د اختﻼفاتﻮ پاﻟﻞ اختﻼفات‬ ‫ز‪８４‬وي‪ .‬دا باﻳد پﻪ ﻳاد وﻟرو چ‪ ３‬د اختﻼفاتﻮ د حﻞ ډ‪４‬رې ﻻرې شتﻪ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣاشﻮﻣان پﻪ‬ ‫خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬جﻨجال کﻮي ﻧﻮ ﻣﻮر او پﻼر ﻳ‪ ３‬ورسره خبرې کﻮي او جﻮړوي ﻳ‪ .３‬کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫د گاوﻧ‪６‬ﻳاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ستﻮﻧزې پﻴدا شﻲ‪ ،‬جرگﻪ ﻳا شﻮرا ورسره ﻣرستﻪ کﻮي چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره‬ ‫روغﻪ وک‪７‬ي‪ .‬کﻠﻪ کﻠﻪ بﻴا خﻠک د خپﻠﻮ ستﻮﻧزو د حﻞ پﻪ خاطر ﻗاضﻲ‪ ،‬وکﻴﻞ او ﻣحکﻤ‪ ３‬تﻪ‬ ‫ور‪＄‬ﻲ‪ .‬کﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره شخ‪７‬ه وﻟري‪ ،‬پخپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬ک‪５＋‬ﻨﻲ او د حﻞ ﻳﻮه ﻻره‬ ‫پﻴدا کﻮي‪ .‬کﻪ پﻪ دې ﻫﻢ جﻮړ ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻮسس‪＇ ３‬خﻪ ﻣرستﻪ غﻮاړي‪،‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه دا چ‪ ３‬د اختﻼف د حﻞ ﻟپاره ډ‪４‬رې ﻻرې شتﻪ‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد خپﻞ اختﻼف د خبرو او‬ ‫جرگﻮ ﻟﻪ ﻻرې حﻞ ک‪７‬و‪ ،‬ﻧﻪ د زور ﻟﻪ ﻻرې‪ .‬زور بدﻣرغﻲ راوﻟﻲ‪ ،‬زور اختﻼف ﻧﻪ حﻞ کﻮي‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬اختﻼف زﻳاتﻮي‪.‬‬ ‫ﻧﻮ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬ﻣﻮږ خﻠک سﻮﻟ‪ ３‬تﻪ راوبﻠﻮ او وﻳ‪ ３‬ﻫ（ﻮو چ‪ ３‬د جگ‪７‬ې پر ‪＄‬اى سﻮﻟ‪３‬‬

‫‪١٣‬‬

‫تﻪ غاړه ک‪８５‬دي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮﻧسکﻮ ک‪７‬ﻧﻼره پﻪ دې جﻤﻠ‪ ３‬پﻴﻠ‪８５‬ي‪＇( :‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬جگ‪７‬ه د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ذﻫﻦ ＇خﻪ‬ ‫پﻴﻠ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د سﻮﻟ‪ ３‬د دفاع سﻨگر ﻫﻢ باﻳد د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ‪).‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻟﻴکﻨﻲ (تحرﻳري) او ﻧاﻟﻴکﻨﻲ (شﻔاﻫﻲ) ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ ！ﻴﻨگار‬ ‫شﻮى دى او تﻞ ﻳ‪ ３‬خﻠک سﻮﻟ‪ ３‬او اﻣﻦ تﻪ رابﻠﻠﻲ دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻟکﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرو ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ ،３‬دغﻪ ﻣﻮضﻮع ډ‪４‬ره ＊ﻪ اﻧ‪％‬ﻮر شﻮې ده‪ .‬پﻪ زﻳاتﻮ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪３‬‬ ‫جﻨگ غﻨدل شﻮى او ﻧاوړه پاﻳﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ گﻮتﻪ شﻮي دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د ＊ـــــﻮ ！ـــﻮپـــکـــﻮ وســــتــــاکــــاره‬ ‫د ＊ﻮ ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ خﻮن بﻪ ستا پﻪ غاړه وﻳﻨﻪ‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ شعر ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ راﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬تر ﻧﻨﻪ پﻮرې سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ‬ ‫ستاﻳﻞ شﻮى‪ ،‬جﻨگ ﻳ‪ ３‬غﻨدﻟﻰ او سﻮﻟ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬خﻠک رابﻠﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې ﻳﻮ شاعر ﻣﻼ جاﻧان فدوي ﻫﻮتک جگ‪７‬ه ﻣارو تﻪ د سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ داس‪３‬‬ ‫واﻳﻲ‪:‬‬ ‫عـــــارفـــــان کـــــا ﻟـــــﻪ جـــﻬـــاﻧـــﻪ ســــــره ســـﻮﻟـــﻪ‬ ‫تــــا تــــ‪７‬ﻟــــﻰ پــــﻪ جــــﻬــــان د ســــﻮﻟــــ‪ ３‬ور دى‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پخﻮاﻧﻴﻮ او اوسﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ ﻫ‪（５‬کﻠﻪ سﻮﻟﻪ ﻟﻪ پاﻣﻪ ﻧﻪ ده غﻮر‪＄‬ﻮﻟ‪３‬‬ ‫او جﻨگ ﻳ‪ ３‬غﻨدﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫رحﻤان بابا پﻪ دې ﻻﻧدې شعر ک‪ ３‬پﻪ ＇ﻮﻣره ＊کﻠﻲ ډول خﻠک سﻮﻟ‪ ３‬تﻪ رابﻠﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫کــر د گﻠــﻮ ک‪７‬ه چ‪ ３‬ســﻴﻤﻪ دې گﻠزار شــﻲ‬ ‫کﻮﻫــﻰ ﻣــﻪ کﻨــﻪ د بــﻞ ســ‪７‬ي پــﻪ ﻻر ک‪３‬‬ ‫آدم زاد پــﻪ ﻣعﻨــا واړه ﻳــﻮ صــﻮرت دى‬ ‫ﻫغــﻪ زړه بــﻪ ﻟــﻪ تﻮپاﻧــﻪ پــﻪ اﻣــان وي‬

‫اغزي ﻣﻪ کره پﻪ پ‪＋‬ﻮ ک‪ ３‬بﻪ دې خار شﻲ‬ ‫چ‪５‬رې ستا بﻪ د کﻮﻫﻲ پﻪ غــاړه ﻻر شﻲ‬ ‫ﻫــر چــ‪ ３‬بــﻞ آزاروي ﻫــغــﻪ آزار شﻲ‬ ‫چ‪ ３‬ک‪＋‬ت‪ ９‬غﻮﻧدې د خﻠکﻮ باربردار شﻲ‬

‫‪١٤‬‬

‫پﻪ ﻣعاصره شاعري ک‪ ３‬سﻮﻟﻪ ﻟﻪ ﻫرې دورې ＇خﻪ زﻳاتﻪ راغﻠ‪ ３‬ده او وﻟسﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د سﻮﻟ‪３‬‬ ‫پﻪ ساتﻠﻮ ﻣکﻠف گ‪２‬ﻠﻲ او د جگ‪７‬ې تباﻫﻲ او بربادي ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ پﻪ ﻳﻮ بﻴان ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ ﻣعاصر شعر‬ ‫ک‪ ３‬ﻣﻮ دﻟتﻪ دوه ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬غﻮره ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬تاس‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‬ ‫ﻣــﻴــﻨــﻪ کــر دى پــﻪ وطـــﻦ کــ‪ ３‬د گﻠﻮﻧﻮ‬ ‫د ژوﻧـــدون ترخﻪ پــﻪ ﻣﻴﻨﻪ خـــﻮاږه ک‪８５‬ي‬ ‫کﻮم ﻗاﻣﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻨﻪ سره ژوﻧــد ک‪７‬ي‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ﻣﻴﻨﻪ ده چ‪ ３‬جﻮړ پرې دا جﻬان دى‬

‫ﻣﻴﻨﻪ ژوﻧـــد او ســعــادت دى د ﻗاﻣﻮﻧﻮ‬ ‫ورکـــــﻮي ﻣــﻴــﻨــﻪ خـــــﻮاري د وﻟــســﻮﻧــﻮ‬ ‫تــﻞ وي خـــﻼص د زﻣــاﻧــ‪ ３‬ﻟــﻪ افتﻮﻧﻮ‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ اصـــﻞ د وجـــﻮد او د اﻧــســان دى‬ ‫ارسﻼن سﻠﻴﻤﻲ‬

‫چـــــ‪ ３‬خـــپـــﻞ کــــــﻮر وداﻧـــــــــــﻮم زه‬ ‫ﻧـــــﻪ ﻣـــــ‪ ３‬چـــــا ســــــره بــــــدي شــتــﻪ‬ ‫ﻟــــﻪ ﻫــــر چــــا ﻣــــ‪ ３‬وروروﻟــــــــــﻲ ده‬ ‫زه ﻫـــــر چـــــا ﻟــــــره ＊ـــــﻪ غــــــﻮاړم‬

‫د بـــــﻞ کـــــــﻮر ﻧـــــﻪ وراﻧـــــــــــﻮم زه‬ ‫ﻧـــــﻪ ﻣـــــ‪ ３‬چــــاتــــﻪ بـــدﻧـــﻴـــتـــﻲ شــتــﻪ‬ ‫خـــپـــﻞ پــــــــردي ســــــره اشــــتــــﻲ ده‬ ‫زه چــــ‪＄ ３‬ـــــان ﻟـــــره ＇ــــﻪ غـــــﻮاړم‬ ‫دوست ﻣحﻤد کاﻣﻞ ﻣﻮﻣﻨد‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫سﻮﻟﻪ د جگ‪７‬ې بﻨدول دي‪ .‬سﻮﻟﻪ د جگ‪７‬ې ضد کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬وژﻧﻪ‪ ،‬وراﻧﻮل‬ ‫او ﻟﻪ تباﻫ‪ ９‬او بربادۍ ﻧﻮر ＇ﻪ ﻧشتﻪ‪ .‬پﻪ سﻮﻟﻪ ک‪ ３‬أراﻣﻲ‪ ،‬وروروﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻬرباﻧﻲ‪ ،‬سﻮکاﻟﻲ‬ ‫او ترﻗﻲ ده‪.‬‬ ‫اﻧساﻧان پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴروﻧﻪ ﻟري او ﻫر س‪７‬ى د خپﻞ استعداد او تﻮان سره ﻳﻮ‬ ‫کار کﻮي‪＄ .‬کﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻳﻮ د بﻞ کار تﻪ اړ ﻳﻮ‪ .‬د اﻧساﻧاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اختﻼفات ﻫﻢ شتﻪ خﻮ‬ ‫دا اختﻼفات د خبرو اترو ﻟﻪ ﻻرې باﻳد حﻞ شﻲ‪ .‬ﻫ‪（５‬ﻮک حﻖ ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ چا باﻧدې‬ ‫پﻪ زور ﻳﻮه خبره وﻣﻨﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ اختﻼفات شدﻳد شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د حﻞ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬سپﻴﻦ ږﻳري‪ ،‬جرگ‪ ،３‬ﻣحﻠﻲ شﻮراگاﻧ‪３‬‬ ‫شتﻪ‪ .‬ﻟﻪ دې سره ﻗاضﻲ‪ ،‬وکﻴﻞ او ﻣحکﻤ‪ ３‬ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬شخ‪７‬ې حﻠﻮي‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬کﻪ اختﻼفات پﻴدا ک‪８５‬ي ﻧﻮ ﻣﻠگري ﻣﻠتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬حﻠﻮي‪ .‬ﻫر ډول‬

‫‪١٥‬‬

‫اختﻼفات د خبرو او ﻣذاکرې ﻟﻪ ﻻرې حﻞ ک‪５‬داى شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻻزﻣﻪ ﻧﻪ ده چ‪ ３‬د جگ‪７‬ې‬ ‫ﻻره وﻧﻴﻮل شﻲ او سﻮﻟﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړه شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ ！ﻮﻟﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬د دفاع او ساتﻨ‪ ３‬فکر د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫وروزو‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬جگ‪７‬ه ﻫﻢ ﻟﻪ ﻫﻤدغﻪ ‪＄‬اى ＇خﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ د ﻣتﻦ ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او ﻣﻔﻬﻮم دې ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه پراگرافﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د جگ‪７‬ې زﻳاﻧﻮﻧﻪ او د سﻮﻟ‪ ３‬گ＂‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫پﻪ وار سره دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮع باﻧدې خبرې وک‪７‬ي او خپﻞ خپﻞ ﻧظر‬ ‫دې ＇رگﻨد ک‪７‬ي (＇ﻨگﻪ کﻮﻟﻰ شﻮ د خﻠکﻮ پﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬ساتﻨ‪ ３‬اصﻞ وروزو‪).‬‬ ‫‪( _٤‬خﻠک ډول ډول دي) زده کﻮوﻧکﻲ دې وواﻳﻲ چ‪ ３‬دا جﻤﻠﻪ ＇ﻪ ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬د ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫پﻪ گ＂ﻪ ده کﻪ پﻪ تاوان؟‬ ‫‪ _٥‬دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧﻮرو پﻪ استازﻳتﻮب پﻪ وار سره پﻪ دې خبرې وک‪７‬ي چ‪＇ ３‬ﻨگﻪ‬ ‫کﻮﻻى شﻮ اختﻼفات حﻞ ک‪７‬و؟‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دې خبرې وک‪７‬ي چ‪ ３％＊ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ راوستﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ رول‬ ‫ﻟﻮبﻮﻻى شﻲ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د دې ﻣتﻦ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د‬ ‫سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي‪ .‬بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬د ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪١٦‬‬

‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫ادب ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ډراﻣﻪ‬

‫ﻣﻮږ پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬او ﻫﻢ ﻟﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ＇خﻪ د باﻧدې ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬اورو او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫کتابﻮﻧﻮ او ﻣجﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬خﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬دوﻣره ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻪ ﻟرو چ‪ ３‬ورباﻧدې وپﻮﻫ‪８５‬و‪ ،‬د‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ادب‪ ،‬ادبﻴات‪ ،‬ادبپﻮﻫﻨﻪ‪ ،‬کره کتﻨﻪ‪ ،‬ادبﻲ تارﻳخ‪ ،‬ادبﻲ ژاﻧر او داس‪ ３‬ﻧﻮرې‬ ‫کﻠﻤ‪ ３‬ﻳا اصطﻼحات چ‪ ３‬پﻪ ادب ﻳا ادبﻴاتﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣعﻨا او‬ ‫تعرﻳف سره ﻻزﻣﻪ آشﻨاﻳﻲ ﻧﻪ ﻟري‪ .‬د دې ﻟپاره ﻣﻮ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ ادب خبرې ک‪７‬ي‬ ‫او د ادب ‪＄‬ﻴﻨ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬ﻣﻮ درتﻪ پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬د ادب ﻫره ＇اﻧگﻪ‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول وپ‪５‬ژﻧئ‪.‬‬ ‫_ ادب ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ شعر او داستان ﻫﻢ د ادب برخ‪ ３‬دي؟‬

‫‪١٧‬‬

‫پخﻮاﻧﻴﻮ د آدب د کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ وﻳﻞ چ‪ ３‬د ادب کﻠﻤﻪ ﻟﻪ (ﻫذب) ＇خﻪ اخﻴستﻞ شﻮې‬ ‫چ‪( ３‬ﻫذب) د ب‪ ３‬عﻴبﻪ ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬د (ﻫذب) کﻠﻤﻪ بﻪ د ﻫغ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬ﻟپاره استعﻤاﻟ‪５‬ده چ‪３‬‬ ‫＇اﻧگ‪ ３‬او ＊اخﻮﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬پرې شﻮل او صافﻪ بﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا دا کﻠﻤﻪ د ﻫغﻪ چا ﻟپاره کار‪４‬ده چ‪ ３‬عﻴبﻮﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ورک شﻮل او ﻣﻬذب بﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫وروستﻪ دغﻪ (ﻫذب) پﻪ ادب واو＊تﻪ‪.‬‬ ‫د ادب کﻠﻤﻪ پﻪ تﻬذﻳب ﻫﻢ ﻣعﻨا شﻮې ﻟکﻪ ＇ﻪ شﻰ چ‪ ３‬ﻟﻪ چا سره ﻻﻳﻖ او ﻣﻨاسب وي دې‬ ‫تﻪ ﻫﻢ ادب وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ تعرﻳف ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬وﻳﻞ ک‪５‬دل چ‪ ３‬ادب ﻫغﻪ پﻮﻫﻪ ده چ‪ ３‬اﻧسان‬ ‫پﻪ خپﻠﻪ وﻳﻨا او بﻴان ک‪ ３‬ﻟﻪ ت‪５‬روتﻨ‪＇ ３‬خﻪ ساتﻲ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ادب پﻮﻫ‪ ،３‬زﻳرک‪ ９‬اخﻼﻗﻲ تﻬذﻳب‬ ‫او فضﻴﻠت تﻪ ﻫﻢ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ پﻮﻫﻪ او رﻳاضت دى چ‪ ３‬اﻧسان تﻪ فضﻴﻠت ورپﻪ‬ ‫برخﻪ کﻮي او پﻪ خپﻠﻮ ک‪７‬و وړو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ت‪５‬روتﻨ‪＇ ３‬خﻪ ژغﻮري‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻴﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ ک‪ ３‬ادب ﻳﻮ ژبﻨﻰ ﻫﻨر دى چ‪ ３‬واﻗعﻴتﻮﻧﻪ پﻪ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬ ‫ادب واﻗعﻴت ﻣخاﻣخ او ﻧ‪５‬غ پﻪ ﻧ‪５‬غﻪ ﻧﻪ بﻴاﻧﻮي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ ＊کﻠﻲ او احساس پارووﻧکﻲ شکﻞ‬ ‫ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې کﻮي‪ .‬شاعر او ﻟﻴکﻮال ﻟﻪ واﻗعﻴت ＇خﻪ خپﻠﻪ اخﻴستﻨﻪ کﻮي او بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ عاطﻔﻲ‬ ‫ب‪２‬ﻪ اﻧ‪％‬ﻮروي‪ .‬د ادبﻲ ژاﻧر (شعر‪ ،‬کﻴس‪ ،３‬ډراﻣ‪ ،３‬طﻨز او ﻧﻮرو) ﻣﻬﻤﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا دا ده چ‪３‬‬ ‫احساس وﻟ‪８５‬دوي او کﻪ دا کار وﻧﻪ ک‪７‬ي او د اور‪４‬دوﻧکﻲ ﻳا ﻟﻮستﻮﻧکﻲ پر عﻮاطﻔﻮ اغ‪５‬زه وﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ ادبﻲ اثر ﻧﻪ دى‪ .‬ادب ﻣخاﻣخ ﻧصﻴحت او ﻻر＊ﻮوﻧﻪ ﻧﻪ کﻮي خﻮ ﻳﻮه پ‪＋５‬ﻪ داس‪３‬‬ ‫بﻴاﻧﻮي چ‪ ３‬تر ﻟﻮستﻠﻮ وروستﻪ د شخص پﻪ سﻠﻮک او فکر ک‪ ３‬ﻣثبت بدﻟﻮن راوﻟﻲ‪ .‬بد تﻪ بد‬ ‫وواﻳﻲ او ﻟﻪ ＊ﻮ سره ﻣﻴﻨﻪ وک‪７‬ي‪ .‬ادبﻴات د اﻧسان ＊کﻼﻳﻴز ذوق تسکﻴﻨﻮي‪ ،‬سرک‪＋‬ﻪ غراﻳز‬ ‫تعﻤﻴروي‪ ،‬ش‪６‬ل ذوﻗﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬تربﻴﻪ کﻮي‪ .‬د غﻤﻮﻧﻮ او اﻧد‪＋４‬ﻨﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬اﻧسان تﻪ تسﻠﻲ‬ ‫ورکﻮي‪ .‬ادبﻴات دوې ﻣﻬﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬تخﻠﻴﻘﻲ ادبﻴات او بﻠﻪ ﻳ‪ ３‬تحﻘﻴﻘﻲ‬ ‫ادبﻴات دي‪.‬‬ ‫تخﻠﻴﻘﻲ ﻳا ﻫﻨري ادبﻴات ﻫغﻮ ادبﻲ أثارو تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي ﻟکﻪ شعر‪ ،‬داستان‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬طﻨز‪،‬‬ ‫ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ‪ ،‬تکﻞ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ ...‬تحﻘﻴﻘﻲ ادبﻴات د ادبﻲ أثارو د ﻣاﻫﻴت‪ ،‬ﻣﻨشاء‪ ،‬تکاﻣﻞ او‬

‫‪١٨‬‬

‫＇رﻧگﻮاﻟﻲ پﻪ باره ک‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا تخﻠﻴﻘﻲ ادبﻴات ﻫﻨري ادبﻲ أثار دي‬ ‫او تحﻘﻴﻘﻲ ادبﻴات ددغﻮ آثارو پﻪ باره ک‪ ３‬بحث او ＇‪７５‬ﻧﻪ ده چ‪ ３‬دغﻮ تحﻘﻴﻘﻲ ادبﻴاتﻮ تﻪ‬ ‫ادبپﻮﻫﻨﻪ ﻫﻢ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ادبﻲ ژاﻧروﻧﻪ‬ ‫ژاﻧر (‪ )genre‬فراﻧسﻮي کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧﻮع ﻳا ډول ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬ادبﻲ اثار د شکﻞ او‬ ‫جﻮړ＊ت ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻳﻮه ﻳا بﻞ ژاﻧر پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ اروپا ک‪ ３‬پخﻮا دغﻪ ژاﻧروﻧﻪ ﻣﻨﻞ شﻮي‬ ‫وو‪:‬‬ ‫اﻳپﻴک‪ ،‬ﻟﻴرﻳک او ډراﻣاتﻴک‬ ‫اﻳپﻴک حﻤاس‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ ﻧثر او ﻧظﻢ دواړو ک‪ ３‬راتﻼى شﻲ‪ .‬د اﻳپﻴک ﻳا حﻤاس‪＄ ３‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻧاﻣتﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬دا دي‪ :‬د ﻫﻮﻣر اﻳﻠﻴاد او اودﻳس‪ ،３‬د ﻫﻨد ﻣﻬابﻬارا تﻪ‪ ،‬د فردوسﻲ شاﻫﻨاﻣﻪ‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫آدم خان درخاﻧ‪ ９‬او ﻣؤﻣﻦ خان او شﻴرﻳﻨﻮ‪.‬‬ ‫د ﻟﻴرﻳک کﻠﻤﻪ ﻟﻪ ﻻتﻴﻦ ＇خﻪ راوتﻠ‪ ３‬ده‪ .‬ﻻﻳر د ﻣﻮسﻴﻘ‪ ９‬ﻳﻮ ډول تارﻳزه اﻟﻪ وه چ‪ ３‬سﻨدرې‬ ‫بﻪ ورسره وﻳﻞ ک‪５‬دې‪ .‬ﻟﻴرﻳک کﻠﻤﻪ د غﻨاﻳﻲ اشعارو ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي چ‪ ３‬دغﻪ اشعار د‬ ‫تخﻴﻞ‪ ،‬ﻫﻴجان او ترﻧﻢ ＇رگﻨدې ﻧ‪ ３＋‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره ﻟري او د شاعر ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي احساسات‬ ‫＇رگﻨدوي‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬ﻧاول‪ ،‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬شعر‪ ،‬ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ او تکﻞ ﻣﻨﻞ شﻮي ادبﻲ‬ ‫ژاﻧروﻧﻪ دي‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د ژاﻧر اصطﻼح پﻪ پراخ ﻣﻔﻬﻮم استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ داستان‬ ‫ﻳﻮ ادبﻲ ژاﻧر دى او د داستان ﻫر ډول ﻟکﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬طﻨز او تکﻞ ﻫر ﻳﻮ ‪＄‬اﻧتﻪ ادبﻲ‬ ‫ژاﻧر دى‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ ﻟﻴرﻳک ک‪ ３‬شعر ژاﻧر دى او بﻴا د شعر ﻧﻮر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟکﻪ غزل‪ ،‬ﻗصﻴده‪،‬‬ ‫ﻣثﻨﻮي‪ ،‬رباعﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻫر ﻳﻮ د شعر ډوﻟﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻳپﻴک ﻳا حﻤاسﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ پخﻮا دوه ژاﻧروﻧﻪ ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر وو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬تراژﻳدي او کﻤﻴ‪６‬ي‪.‬‬ ‫د ادبپﻮﻫﻨ‪＇ ３‬اﻧگ‪３‬‬ ‫ادبپﻮﻫﻨﻪ درې ＇اﻧگ‪ ３‬ﻟري‪ :‬ادبﻲ تﻴﻮري‪ ،‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ او ادبﻲ تارﻳخ‪.‬‬

‫‪١٩‬‬

‫ادبﻲ تﻴﻮري د ادبﻲ آثارو پر ﻣﻨشاء‪ ،‬ﻣاﻫﻴت‪ ،‬تکاﻣﻞ‪ ،‬ارز＊ت او د ارزوﻧ‪ ３‬پر ﻣ‪５‬تﻮد‬ ‫او ﻻرو بحث کﻮي‪ .‬د ادب تﻴﻮري د ادبپﻮﻫﻨ‪ ３‬د ﻧﻮرو ＇اﻧگﻮ ﻟپاره اصﻮل او ﻻرې چارې‬ ‫برابروي‪.‬‬ ‫د ﻣثال پﻪ تﻮگﻪ ادبﻲ کره کتﻮﻧکﻰ چ‪ ３‬ﻳﻮ ادبﻲ اثر ارزوي د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣعﻴاروﻧﻪ ﻟﻪ ادبﻲ تﻴﻮرۍ‬ ‫＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د ادبپﻮﻫﻨ‪ ３‬بﻠﻪ ＇اﻧگﻪ ادبﻲ کره کتﻨﻪ ده‪ .‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ پر ادبﻲ اثارو ﻗضاوت کﻮي د‬ ‫ادبﻲ أثارو ＊ﻪ او بد‪＊ ،‬کﻠﻲ او بدرﻧگﻪ اړخﻮﻧﻪ رابرس‪５‬ره کﻮي‪ .‬پﻪ ادبﻲ کره کتﻨﻪ ک‪ ３‬باﻳد ﻟﻪ‬ ‫شخصﻲ ﻣﻴﻨ‪ ،３‬کﻴﻨ‪ ،３‬تﻮﻫﻴﻦ او سپکاوي ﻧﻪ ډډه وشﻲ او ﻟﻪ عﻠﻤﻲ ﻗضاوت او عﻠﻤﻲ ژب‪３‬‬ ‫＇خﻪ کار واخﻴستﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫د ادبﻲ کره کتﻨ‪ ３‬ﻫدف دادى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ سره د ادبﻲ اثر پﻪ ارزوﻧﻪ ک‪ ３‬ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‬ ‫او ﻟﻴکﻮﻧکﻲ تﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوې او ＊‪５‬گ‪ ３２‬وپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ پﻪ ﻫغﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ره اغ‪５‬زه او گ＂ﻪ ﻟري چ‪ ３‬د بﻴان او تخﻠﻴﻖ آزادي وي‪ .‬کﻪ‬ ‫چ‪５‬رې دا ﻧﻪ وي ﻧﻮ ﻫﻠتﻪ ادبﻲ کره کتﻨﻪ د اختﻨاق او ساﻧسﻮر د وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ادبپﻮﻫﻨ‪ ３‬بﻠﻪ ﻣﻬﻤﻪ ＇اﻧگﻪ ادبﻲ تارﻳخ دى چ‪ ３‬د ادب تارﻳخ او د ادبﻴاتﻮ تارﻳخ ﻫﻢ ورتﻪ‬ ‫واﻳﻲ‪ .‬د ادب تارﻳخ ﻫغﻪ پﻮﻫﻨﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ د پﻴداﻳ‪＋‬ت او ودې جرﻳان ﻟﻪ تارﻳخﻲ‬ ‫شراﻳطﻮ سره د ارتباط پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪７５＇ ３‬ي‪ .‬ﻟکﻪ د اﻧسان ژوﻧد چ‪＇ ３‬ﻮﻣره پﻪ ادب ک‪＄ ３‬ﻠ‪５‬دﻟﻰ‪،‬‬ ‫رابرس‪５‬ره کﻮي ﻳ‪ .３‬ادبﻲ تذکره ﻟﻪ ادبﻲ تارﻳخ سره تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬پﻪ ادبﻲ تذکره ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻮال او‬ ‫شاعر پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮي (بﻴﻮگرافﻲ) را‪＄‬ﻲ او پﻪ ادبﻲ تارﻳخ ک‪ ３‬ادبﻲ جرﻳان او تحﻮل ＇‪７５‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ادب دغﻪ ﻳاد شﻮي ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ شﻠﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬تﻪ راﻧﻨﻮتﻞ او وپاﻟﻞ شﻮل‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬شﻠﻤﻪ پ‪７５‬ۍ د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د پرﻣختگ او پراختﻴا پ‪７５‬ۍ ده‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ﻫﻨري ﻧثر راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ډراﻣ‪ ،３‬ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ،３‬ادبﻲ ！ﻮ！‪،３‬‬ ‫سﻔرﻧاﻣ‪ ،３‬راپﻮرتاژوﻧﻪ‪＄ ،‬ان پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ،３‬تکﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ادبﻲ ژاﻧروﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ أثار د چاپ غ‪８５‬ې تﻪ وﻟﻮ‪４‬ده‪ .‬پ‪＋‬تﻮ د راډﻳﻮ پﻪ ＇پﻮ ک‪ ３‬خﻮره‬

‫‪٢٠‬‬

‫شﻮه‪ .‬پ‪＋‬تﻮ د سﻴﻨﻤا پﻪ پرده پﻠ‪ ３‬شﻮه‪ .‬پ‪＋‬تﻮ د تﻠﻮﻳزﻳﻮن او کﻤپﻴﻮ！ر پﻪ سکرﻳﻦ راغﻠﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ دې پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ تﻪ ！ﻮل اﻣکاﻧات برابر شﻮل چ‪ ３‬د عصر غﻮ＊تﻨﻪ او د وخت‬ ‫ضرورت و‪ .‬د دغﻮ اﻣکاﻧاتﻮ تر ＇ﻨگﻪ دا اړتﻴا ﻫﻢ پﻴدا شﻮه چ‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻟﻴکﻮال ﻟﻪ ﻧﻮﻳﻮ غﻮ＊تﻨﻮ‬ ‫سره سﻢ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي او ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻣعﻴار پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ پﻪ رواﻧﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د ﻟﻴک او ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ９‬ﻻر＊ﻮدوﻧﻪ ﻫﻢ وﻟﻴکﻞ شﻮل او د‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ،９‬اﻣﻼ او اﻧشا ﻟﻮستﻮﻧﻪ پﻪ درسﻲ کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ شاﻣﻞ شﻮل‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ادب ﻳﻮ ژبﻨﻰ ﻫﻨر دى چ‪ ３‬واﻗعﻴتﻮﻧﻪ پﻪ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬وړاﻧدې کﻮي‪ .‬ادب دوې ﻣﻬﻤ‪３‬‬ ‫برخ‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬تخﻠﻴﻘﻲ ادبﻴات او بﻠﻪ ﻳ‪ ３‬تحﻘﻴﻘﻲ ادبﻴات دي‪ .‬تخﻠﻴﻘﻲ‬ ‫ادبﻴات ادبﻲ آثارو تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي ﻟکﻪ شعر‪ ،‬داستان‪ ،‬ډراﻣﻪ او ﻧﻮر‪ ...‬تحﻘﻴﻘﻲ ادبﻴات‬ ‫د ادبﻲ آثارو د ﻣاﻫﻴت ﻣﻨشاء‪ ،‬تکاﻣﻞ او ＇رﻧگﻮاﻟﻲ پﻪ باره ک‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬کﻮي پﻪ بﻠﻪ‬ ‫وﻳﻨا تخﻠﻴﻘﻲ ادبﻴات ﻫﻨري ادبﻲ آثار دي او تحﻘﻴﻘﻲ ادبﻴات د دغﻮ آثارو پﻪ باره ک‪３‬‬ ‫بحث او ＇‪７５‬ﻧﻪ کﻮي‪ .‬تحﻘﻴﻘﻲ ادبﻴاتﻮ تﻪ ادبپﻮﻫﻨﻪ ﻫﻢ واﻳﻲ‪ .‬ادبپﻮﻫﻨﻪ درې ＇اﻧگ‪３‬‬ ‫ﻟري‪ :‬ادبﻲ تﻴﻮري‪ ،‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ او ادبﻲ تارﻳخ‪.‬‬ ‫ادبﻲ تﻴﻮري د ادبﻲ آثارو پر ﻣﻨشاء‪ ،‬ﻣاﻫﻴت‪ ،‬تکاﻣﻞ‪ ،‬ارز＊ت او د ارزﻳاب‪ ９‬پر ﻣ‪５‬تﻮد‬ ‫بحث کﻮي‪ .‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ پر ادبﻲ آثارو ﻗضاوت کﻮي‪ .‬د ﻳﻮ اثر ＊‪ ３‬او بدې خﻮاوې‬ ‫رابرس‪５‬ره کﻮي او ﻟﻴکﻮال تﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د ادب تارﻳخ ﻫغﻪ پﻮﻫﻨﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ د پﻴداﻳ‪＋‬ت او ودې جرﻳان ﻟﻪ تارﻳخﻲ‬ ‫شراﻳطﻮ سره د ارتباط پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪７５＇ ３‬ي‪ .‬دا درې واړه ＇اﻧگ‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سره ارتباط‬ ‫ﻟري او ﻳﻮ د بﻞ ﻣرستﻨدوى دي‪.‬‬

‫‪٢١‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ دې ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ د ادب کﻠﻤﻪ ﻟﻪ ＇ﻪ شﻲ ﻧﻪ راوتﻠ‪ ３‬ده؟‬ ‫_ ادب پﻪ ＇ﻮ برخﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫_ ادبپﻮﻫﻨﻪ کﻮﻣ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫_ ادبﻲ تارﻳخ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ ژاﻧر‪ ،‬اﻳپﻴک او ﻟﻴرﻳک کﻠﻤ‪＇ ３‬ﻪ شﻲ تﻪ استعﻤاﻟ‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫغﻮ ادبﻲ ژاﻧروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ چ‪ ３‬دوى ﻳ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧﻲ؟‬ ‫‪＇ _٣‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻪ کره کتﻨﻪ خبرې وک‪７‬ي چ‪ ３‬کره کتﻨﻪ ＇ﻪ گ＂‪３‬‬ ‫ﻟري؟‬ ‫‪ _٤‬تاس‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬کﻮم اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻞ راتﻠﻮﻧکﻲ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻴکﻲ او پﻪ وار سره دې‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي؟‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫(فضﻴﻠت‪ ،‬رﻳاضت‪ ،‬تﻬذﻳب‪ ،‬ﻣﻨشاء‪ ،‬ﻣاﻫﻴت‪ ،‬تکاﻣﻞ‪ ،‬اختﻨاق‪ ،‬ساﻧسﻮر‪ ،‬تحﻮل)‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ پﻪ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ک‪＄ ３‬اﻧتﻪ ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع و！اکﻲ او پﻪ اړه دې ﻟس‬ ‫کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫خﻮشحال خان خ＂ک‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دوره پﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ ＊کﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪＄ ３‬اﻧتﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى‬ ‫‪＄‬اى او آثار ﻟري‪ .‬ﻳﻮ ﻟﻪ دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ＇خﻪ خﻮشحال خان خ＂ک دى چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ادب‬ ‫پرې وﻳاړي‪ .‬دغﻪ د تﻮرې او ﻗﻠﻢ خاوﻧد پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ ډ‪４‬ر ارز＊تﻤﻦ کتابﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻴراث پرې‬ ‫اﻳ‪＋‬ﻲ دي‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک د پ‪＋‬تﻮ ادب سرﻻرى دى چ‪ ３‬د حﻤاسﻲ سبک پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫ک‪５‬دو ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻻروﻳان پﻪ ‪＄‬ان پس‪ ３‬روان ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ده د ژوﻧد او ادب‬ ‫پر ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ پﻮه شئ‪.‬‬ ‫_ تاس‪ ３‬د خﻮشحال خان خ＂ک پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫_ خﻮشحال خان خ＂ک پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ ＇ﻪ ورک‪７‬ي دي؟‬ ‫_ وﻟ‪ ３‬خﻮشحال د ﻫﻨد د حکﻤراﻧ‪ ３‬ﻣغﻠﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬پر ضد جﻨگ‪５‬ده؟‬

‫‪٢٣‬‬

‫خﻮشحال خان خ＂ک د ﻫﻨد د ﻣغﻠﻲ پاچا ﻧﻮر اﻟدﻳﻦ جﻬاﻧگﻴر پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ (‪١٠٢٢‬ﻫـ‬ ‫ق)‪١٦١٣( ،‬م) د پ‪＋５‬ﻮر پﻪ اکﻮړه ک‪ ３‬وز‪４８４‬د‪.‬‬ ‫پﻼر ﻳ‪ ３‬شﻬباز خان‪ ،‬ﻧﻴکﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳحﻴﻰ خان او غﻮر ﻧﻴکﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻠک اکﻮړى و‪ .‬خﻮشحال‬ ‫خان پﻪ خپﻠﻪ ﻳﻮه ﻗصﻴده ک‪ ３‬خپﻠﻪ پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮي پﻪ دې ډول کﻮي‪:‬‬ ‫زه خــﻮشــحــال د شــﻬــبــاز خـــان ﻳﻢ‬ ‫شــﻬــبــاز خــــان د ﻳــحــﻴــﻰ خــــان و‬ ‫ﻳـــحـــﻴـــﻰ خـــــــان د اکــــــــــﻮړي و‬ ‫د اکـــــبـــــر بــــــادشــــــاه پـــــﻪ دور‬

‫چــــ‪ ３‬تـــــــﻮرزن ﻳــــﻢ کـــــان پــــﻪ کـــان‬ ‫چــــ‪ ３‬بــــﻞ ﻧــــﻪ و ﻫـــســـ‪＄ ３‬ــــﻮان‬ ‫چـــــ‪ ３‬پـــــﻪ تــــــــﻮره شـــــﻮ ســﻠــطــان‬ ‫شــــﻮ د خـــپـــﻞ وﻟـــــس ســـتـــر خـــان‬

‫د ﻫــجــرت زر دوه وﻳــشــت ســﻦ و‬ ‫چـــــ‪ ３‬زه راغـــــﻠـــــﻢ پـــــﻪ جـــﻬـــان‬ ‫د خﻮشحال خان ﻣشر ﻧﻴکﻪ ﻣﻠک اکﻮړى د ﻫﻨد د ﻣغﻠﻲ پاچا جﻼل اﻟدﻳﻦ اکبر ﻟﻪ خﻮا د‬ ‫خ＂کﻮ د ﻣشر پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻞ شﻮ‪ .‬اکبر پاچا ﻣﻠک اکﻮړي تﻪ ﻟﻪ خﻴر اباد ＇خﻪ تر ﻧﻮ＊اره پﻮرې‬ ‫سﻴﻤﻪ پﻪ جاگﻴر ک‪ ３‬ورک‪７‬ه‪ .‬د سرک ساتﻞ او پﻪ پاچاﻫﻲ ﻻره باﻧدې د ＇اروﻳﻮ د تگ راتگ‬ ‫د ﻣحصﻮل ！ﻮﻟﻮﻟﻮ اﻣتﻴاز ﻫﻢ ده تﻪ ورک‪７‬ل شﻮ‪.‬‬ ‫د خﻮشحال خان ژوﻧد ﻟﻪ ﻣاشﻮﻣتﻮب ＇خﻪ تر سپﻴﻦ ږﻳرتﻮبﻪ پﻮرې ﻟﻪ حﻮادثﻮ ډک دى‪.‬‬ ‫دى شپ‪ ８‬کﻠﻦ و چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ي سﻴﻨد ک‪ ３‬ډوب شﻮ‪ ،‬خﻮ د کﻠﻲ د ﻳﻮې ＊‪ ３％‬پﻪ واسطﻪ وژغﻮرل‬ ‫شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ اتﻪ کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬پرې ﻟﻪ ＇پرې ＇خﻪ ﻳﻮ کا‪１‬ﻰ راوﻟﻮﻳد او سر ﻳ‪ ３‬داس‪！ ３‬پﻲ شﻮ چ‪ ３‬ﻳﻮه اوﻧ‪９‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣرگ سره ﻻس و گر‪４‬ﻮان و‪ ،‬خﻮ وروستﻪ ورو‪ ،‬ورو پﻪ رغ‪５‬دو شﻮ‪.‬‬ ‫د واده پﻪ شپﻪ سخت‪ ３‬تب‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻰ و او د کﻮرﻧ‪ ９‬غ‪７‬و پﻪ ب‪７‬ستﻨﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬پ＀ ک‪７‬ى و چ‪３‬‬ ‫د ساه اﻳستﻠﻮ تﻮان ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ و‪ .‬خﻮشحال خان د پﻼر ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د خپﻞ ﻗﻮم ﻣشر و！اکﻞ‬ ‫شﻮ‪ .‬دغﻪ وخت د ﻫﻨد پاچا شاه جﻬان و او ﻟﻪ خﻮشحال خان سره ﻳ‪ ３‬اړﻳک‪ ３＊ ３‬وې‪ ،‬خﻮ‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬اورﻧگزﻳب خپﻞ وروﻧﻪ ﻣ‪７‬ه ک‪７‬ل او خپﻞ پﻼر شاه جﻬان ﻳ‪ ３‬بﻨدي ک‪ ،７‬ﻧﻮ خﻮشحال‬

‫‪٢٤‬‬

‫خان ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ (‪١٠٧٤‬ﻫـ ق)‪١٦٦٤( ،‬م) ک‪ ３‬وﻧﻴﻮ‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان دوه ﻧﻴﻢ کاﻟﻪ پﻪ ډﻳﻠﻲ او د جﻴپﻮر د رﻳاست د رﻧتبﻮر پﻪ زﻧدان ک‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫بﻴا اگرې تﻪ وﻟ‪８５‬ل شﻮ‪ .‬د ＇ﻠﻮرو کاﻟﻮ بﻨد او ﻧظر بﻨدۍ ＇خﻪ وروستﻪ آزاد شﻮ‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان چ‪ ３‬کﻠﻪ خپﻞ وطﻦ تﻪ راستﻮن شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻮډ ﻧﻴﻮﻟﻮ پﻪ تکﻞ ک‪ ３‬و‪.‬‬ ‫خﻮشحال پﻪ خپﻞ ﻳﻮ شعر ک‪ ３‬دغﻪ حاﻟت پﻪ دې ډول ＇رگﻨدوي‪:‬‬ ‫پـــس ﻟـــﻪ بـــﻨـــده دى دا عــزم د خــﻮشــحــال د خـــاطـــر جــزم‬ ‫ﻳــــا ﻧـــﻴـــﻮﻟـــﻰ ﻣــــخ ﻣـــکـــ‪ ３‬تــﻪ ﻳـــــــا ﻣــــغــــﻠــــﻮ ســـــــــره رزم‬ ‫خﻮشحال خان د پ‪＋‬تﻨﻮ د اﻣپراتﻮرۍ د بﻴا جﻮړوﻧ‪ ３‬او افغاﻧﻲ دوﻟت د جﻮړ＊ت ﻟپاره تﻮره‬ ‫تر ﻣﻼ ک‪７‬ه او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪:‬‬ ‫د افـــــــغـــــــان پـــــــﻪ ﻧـــــﻨـــــگ ﻣـــــــ‪ ３‬وتـــــــ‪７‬ﻟـــــــﻪ تـــــــﻮره‬ ‫ﻧـــﻨـــگـــﻴـــاﻟـــﻰ د زﻣـــــاﻧـــــ‪ ３‬خــــﻮشــــحــــال خــــ＂ــــک ﻳــﻢ‬ ‫خﻮشحال خان ﻟﻪ ﻣغﻠﻮ سره ډ‪４‬ر جﻨگﻮﻧﻪ وک‪７‬ل‪ .‬پﻪ ډ‪４‬رو جﻨگﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣغﻠﻮ تﻪ ﻣاتﻪ‬ ‫ورک‪７‬ه‪ ،‬تر دې چ‪ ３‬د ﻫﻨد ﻣغﻠﻲ پاچا اورﻧگزﻳب پخپﻠﻪ ﻻﻫﻮر تﻪ راغﻰ او پﻪ حسﻦ ابدال ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬دوې ﻣﻴاشت‪ ３‬ت‪５‬رې ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ خان ﻣﻮﻣﻨد او درﻳا خان اپرﻳدی ﻫغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ پ‪＋‬تاﻧﻪ وو چ‪ ３‬پخﻮا ﻳ‪ ３‬د ﻣغﻮﻟﻮ د‬ ‫حکﻮﻣت د ظﻠﻢ او زﻳاتﻲ پﻪ وړاﻧدې د خپﻠﻮاک‪ ９‬بﻴرغ پﻮرتﻪ ک‪７‬ى او پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د أزادۍ جﻨگ‬ ‫تﻪ تﻴار ک‪７‬ي وو‪ .‬بﻴا ﻧﻮ خﻮشحال خان خ＂ک ﻫﻢ ددغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻣشراﻧﻮ تر ＇ﻨگ ودر‪４‬د او د‬ ‫ﻣغﻮﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬د ستر جﻨگ ﻣﻴدان تﻪ وروداﻧگﻞ‪.‬‬ ‫د خﻮشحال خان د عﻤر وروستﻲ ＇ﻮ کاﻟﻪ د سختﻮ غﻤﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣصﻴبتﻮﻧﻮ او ستﻮﻧزو ﻧﻪ ډک‬ ‫کﻠﻮﻧﻪ وو‪ .‬د خﻮشحال خان ﻳﻮ زوى بﻬرام خان ﻟﻪ ﻣغﻠﻮ سره ﻣﻠگرى شﻮ او ﻫ（ﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻟﻪ چ‪３‬‬ ‫خﻮشحال خان وﻧﻴسﻲ او ﻣغﻠﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬وسپاري‪.‬‬ ‫بﻬرام خان ﻟﻪ اورﻧگ زﻳب ＇خﻪ زده ک‪７‬ي وو چ‪ ３‬س‪７‬ى کﻮﻻى شﻲ خپﻞ پﻼر زﻧداﻧﻲ‬ ‫ک‪７‬ي او خپﻞ وروﻧﻪ ووژﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ده ﻫﻢ د خپﻞ پﻼر د ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻫ（ﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬خﻮ برﻳاﻟﻰ ﻧﻪ شﻮ او‬ ‫خﻮشحال خان ﻫﻢ خپﻞ ﻫﻮډ پرې ﻧ‪＋‬ﻮد‪ .‬خﻮشحال خان د ژوﻧد پﻪ وروستﻴﻮ ور‪＄‬ﻮ ک‪３‬‬

‫‪٢٥‬‬

‫اپرﻳدو تﻪ ﻻړ او پﻪ ډﻣبره ﻧﻮﻣ‪＄ ３‬اى ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻨاه واخﻴستﻪ‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان ﻟﻪ ډ‪４‬رو ک‪７‬اووﻧﻮ وروستﻪ پﻪ ‪١١٠٠‬ﻫـ ق ‪١٦٨٩‬م ﻟﻪ دې ﻧ‪７‬ۍ ＇خﻪ‬ ‫سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫د خـــﻮشـــحـــال ﻗـــــدر کــــﻪ اوس پــــﻪ ﻫــﻴــچــا ﻧشتﻪ‬ ‫پــــس ﻟــــﻪ ﻣــــرگــــﻪ بــــﻪ ﻳــــ‪ ３‬ﻳــــــاد کــــا ډ‪４‬ــــــر عــاﻟــﻢ‬ ‫خﻮشحال خان پﻪ عﻘﻴده سﻨﻲ ﻣسﻠﻤان او پﻪ اﻫﻞ سﻨت واﻟجﻤاعت ک‪ ３‬حﻨﻔﻲ و‪ .‬د اﻫﻞ‬ ‫بﻴتﻮ سره ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣﻴﻨﻪ وه‪ .‬د ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬او روژې ډ‪４‬ر پابﻨد و او د سخاوت خﻮ ﻳ‪ ３‬دا حال و چ‪３‬‬ ‫د خاﻧ‪ ９‬او سردارۍ سره صاحب ﻧصاب شﻮى ﻧﻪ و‪ .‬وضعﻪ ﻳ‪ ３‬فﻘﻴراﻧﻪ وه‪ ،‬ډ‪４‬ر ر＊تﻴﻨﻰ او د‬ ‫ر＊تﻴا وﻳﻠﻮ پابﻨد و‪.‬‬ ‫د ارادې ډ‪４‬ر کﻠک‪ ،‬ډ‪４‬ر تﻮرزن‪ ،‬شجاع او خﻮد اره س‪７‬ى و‪ .‬ﻫﻤ‪５‬شﻪ د احسان تابع و پﻪ‬ ‫د＊ﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د احسان حﻖ ﻧﻪ ﻫ‪５‬روﻟﻮ‪ .‬طبﻴعت ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ز و‪ .‬د ！ﻮپک‪ ،‬غشﻲ او باز ﻫر‬ ‫ﻗسﻢ ＊کار بﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻟﻮ‪ .‬بازوﻧﻪ او اسﻮﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ساتﻞ‪ .‬پﻪ کتاب‪ ،‬سرود او ＊اﻳست ﻣﻴﻦ و‪،‬‬ ‫دغﻪ شﻮﻗﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬تر اخري عﻤره ساتﻠﻲ وو‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ ３‬ډ‪４‬ر کتابﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ‪ .‬تر ده دﻣخﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻣسجع ﻧثر دود و‪ .‬خﻮشحال خان خ＂ک پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ب‪５‬رتﻪ ساده او روان ک‪ .７‬دستارﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ساده او روان ﻧثر وﻟﻴکﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬د ده تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره کتاب دى‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک دستارﻧاﻣﻪ پﻪ زﻧدان ک‪ ３‬وﻟﻴکﻠﻪ او پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻣشرتابﻪ ﻟپاره‬ ‫شﻞ ﻫﻨروﻧﻪ او شﻞ خصﻠتﻮﻧﻪ و！اکﻞ‪ .‬خﻮشحال خان خ＂ک د پ‪＋‬تﻮ پﻪ اﻟﻔبا ک‪ ３‬ﻫﻢ زﻳاتﻮﻧ‪３‬‬ ‫وک‪７‬ې‪ .‬خﻮشحال خان خ＂ک پﻪ شﻞ کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬د شعر وﻳﻞ پﻴﻞ ک‪７‬ل او پ‪＋‬تﻮ شعر ﻳ‪ ３‬ﻟﻮړو‬ ‫پﻮړﻳﻮ تﻪ ورساوه‪ .‬د خﻮشحال خان خ＂ک د شعر ﻣﻮضﻮعات رﻧگارﻧگ دي‪ ،‬خﻮ د رزم او‬ ‫بزم برخﻪ ﻳ‪ ３‬درﻧﻪ ده‪ .‬د خان وطﻨﻲ او ﻣﻠﻲ کﻼم د ﻫغﻪ د ادبﻲ آثارو ﻳﻮه اﻣتﻴازي او ﻣﻬﻤﻪ‬ ‫برخﻪ ده‪ .‬د خﻮشحال خان دا د آزادۍ ﻟﻪ وﻟﻮﻟﻮ ﻧﻪ ډک اشعار کﻪ ﻳﻮ خﻮا د وطﻦ سره د ده‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ＇رگﻨدوي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه د پ‪＋‬تﻨﻮ او ﻣغﻠﻮ د سﻴاسﻲ کشﻤکش د تارﻳخ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ＇پرکﻰ‬ ‫دى‪ .‬د خان ﻣﻠﻲ شاعري ﻟﻪ خپﻞ ﻗام سره د ﻣﻴﻨ‪ ،３‬کﻠک ﻫﻮډ‪ ،‬أزادۍ‪ ،‬ﻣ‪７５‬اﻧ‪ ３‬او اصﻼحﻲ‬

‫‪٢٦‬‬

‫ﻻر＊ﻮوﻧﻮ ﻧﻪ ډکﻪ ده‪ .‬د ﻫﻤدې ﻣﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ خپﻞ ﻗام سخت اﻧتﻘادوﻧﻪ کﻮي او د پ‪＋‬تﻨﻮ د‬ ‫＊ﻮ صﻔتﻮﻧﻮ سره د ﻫغﻮى د کردار ﻧﻴﻤ‪７／‬ې خﻮاوې ﻫﻢ بﻴاﻧﻮي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ د خپﻞ وﻟس او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ژوره ﻣطاﻟعﻪ درﻟﻮده او د ！ﻮﻟﻮ اړخﻮﻧﻮ ＇خﻪ ＊ﻪ خبر و‪ .‬دا ﻫر‬ ‫＇ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ شعر ک‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ي او د دوى د اصﻼح کﻮ＊） ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ى دى‪ .‬د ده پﻪ شاعرۍ‬ ‫ک‪ ３‬د جذباتﻮ ډ‪４‬ر زور‪ ،‬ﻫﻴجان او تﻮپان ﻫﻢ پﻪ ډ‪４‬ر اخﻼص او صداﻗت سره ＊کاري‪.‬‬ ‫د خﻮشحال پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د ده زاﻣﻦ او ﻟﻤسﻴان ﻫﻢ شاعران وو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ده زاﻣﻦ اشرف‬ ‫خان ﻫجري‪ ،‬عبداﻟﻘادر خان خ＂ک‪ ،‬صدر خان‪ ،‬ﻟﻮر ﻳ‪ ３‬حﻠﻴﻤﻪ خ＂کﻪ‪ ،‬ﻟﻤسﻴان ﻳ‪ ３‬افضﻞ‬ ‫خان خ＂ک او کاظﻢ خان شﻴدا ﻫﻢ د دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ خاوﻧدان دي‪ .‬خﻮشحال خان خ＂ک پﻪ ﻧظﻢ‬ ‫او ﻧثر ک‪ ３‬زﻳات کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫د ﻧظﻢ برخﻪ‬ ‫‪ _١‬دﻳﻮان‪ :‬د خﻮشحال خان خ＂ک د شعروﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟﻪ ＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻮ زرو بﻴتﻮﻧﻮ اوړي‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک پﻪ پ‪＋‬تﻮ او فارسﻲ دواړو ژبﻮ ک‪ ３‬شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬فارسﻲ شعروﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ دﻳﻮان ک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬بازﻧاﻣﻪ‪ :‬ﻳﻮ ﻣﻨظﻮم اثر دى چ‪ ３‬د بازوﻧﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬د ﻫغﻮى د ﻣرضﻮﻧﻮ د عﻼج او د‬ ‫بازوﻧﻮ د ＊کار پﻪ ﻫکﻠﻪ پک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻫداﻳﻪ‪ :‬د فﻘﻬ‪ ３‬د ﻣشﻬﻮر کتاب پ‪＋‬تﻮ ژباړه ده‪.‬‬ ‫‪ _٤‬أئﻴﻨﻪ‪ :‬د فﻘﻬ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬دى او ﻟﻪ عربﻲ ژب‪＇ ３‬خﻪ ژباړل شﻮى دى‪.‬‬ ‫‪ _٥‬فضﻞ ﻧاﻣﻪ‪ :‬فﻘﻬﻲ ﻣﻮضﻮعات او ﻧﻮر اسﻼﻣﻲ ﻣساﻳﻞ پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬سﻮات ﻧاﻣﻪ‪ :‬سﻮات تﻪ د خﻮشحال خان د تگ خاطرات او د سﻮات جغرافﻴاﻳﻲ‬ ‫حاﻻت پک‪ ３‬بﻴان شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬طب ﻧاﻣﻪ‪ :‬طبﻲ ﻣﻮضﻮعات پک‪７５＇ ３‬ل شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬فرخﻨاﻣﻪ‪ :‬د تﻮرې او ﻗﻠﻢ ﻣﻨاظره پک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫‪ _٩‬فراﻗﻨاﻣﻪ‪ :‬د خﻮشحال د بﻨد د ور‪＄‬ﻮ حاﻻت پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫د ﻧثر برخﻪ‬ ‫‪ _١‬دستار ﻧاﻣﻪ‪ :‬خﻮشحال خان خ＂ک پﻪ دې کتاب ک‪ ３‬د دستار د س‪７‬ي ﻟپاره شﻞ ﻫﻨروﻧﻪ‬ ‫او شﻞ خصﻠتﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬بﻴاض‪ :‬پﻪ دې کتاب ک‪ ３‬د خﻮشحال خان خ＂ک ژوﻧد ﻟﻴک‪ ،‬د ده د کﻮرﻧ‪ ９‬احﻮال‬ ‫او د ده تارﻳخﻲ کارﻧاﻣ‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بﻴاض ＇خﻪ د خﻮشحال خان خ＂ک د ﻧثر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫(پﻪ اخﻴر د جﻤادي اﻟثاﻧﻲ د تﻴرا ﻧﻪ راروان شﻮم‪ .‬راز عﻠﻲ‪ ،‬حسﻦ عﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮسﻰ و غﻴره‬ ‫＊ﻪ‪＊ ،‬ﻪ سﻮاره بدرﻗﻪ راسره وو‪.‬‬ ‫پﻪ بازار راغﻠﻢ‪ .‬ﻫﻮر تﻪ اﻳﻤﻞ خان پﻪ ﻣخﻪ راغﻰ‪ ،‬سره ک‪５‬ﻨاستﻮ‪ .‬دى تﻴرا تﻪ راتﻪ‪ ،‬وې چ‪３‬‬ ‫راسره جار و‪＄‬ﻪ‪ ،‬ﻣا وې چ‪ ３‬کﻪ زه پﻮﻫ‪５‬داى چ‪ ３‬تﻪ بﻪ راﻳش‪ ３‬زه بﻪ ستا وراتﻠﻮ تﻪ ﻣعطﻞ وم‪.‬‬ ‫اﻣا اوس روان ﻳﻢ‪.‬‬ ‫افرﻳدﻳﻮ ستﻨﻮﻟﻢ‪ ،‬ستﻮن ﻧﻪ شﻮم‪ .‬اوس جارو‪＄‬ﻢ ＇ﻪ خﻮ عﻴب غﻮﻧدې شﻲ‪ .‬ﻳﻮ ＇ﻮ خبرې‬ ‫ﻣﻮ سره وک‪７‬ې‪،‬روان شﻮم‪ ،‬افرﻳدي ﻣ‪ ３‬سره رخصت ک‪７‬ل‪ .‬سرو پاى بﻬا ﻣ‪ ３‬ﻫر کدام تﻪ‬ ‫ورک‪７‬ه‪ ،‬د ＇（ﻮبﻲ پﻪ ﻻر اﻳﻤﻞ خان سره ډک‪ ３‬ﻟره راغﻠﻢ‪ ،‬شپﻪ ﻣ‪ ３‬ﻫﻮرتﻪ ت‪５‬ره ک‪７‬ه‪ .‬سبا ب‪７５‬ۍ‬ ‫راغﻠﻪ‪ ،‬پﻮرې شﻮو‪ ،‬ورو‪ ،‬ورو ﻣﻮﻣﻨدو ک‪ ３‬تﻠﻮ‪.‬‬ ‫واړو ＊ﻪ پ‪＋‬تﻮﻧﻮﻟﻲ کﻮﻟﻪ‪ .‬ﻫر ‪＄‬اى بﻪ پﻪ ＊ﻪ روش راغﻠﻪ‪ .‬ضﻴافت و غﻴره بﻪ ﻳ‪＊ ３‬ﻪ وک‪７‬و‪.‬‬ ‫‪＄‬اى پﻪ ‪＄‬اى راسره وو‪ .‬تر خپﻞ حدود ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ت‪５‬روﻟﻮ‪ ،‬ﻣﻬﻤﻨد ＊ﻪ عاﻟﻢ وﻟﻴد شﻪ‪).‬‬ ‫د خﻮشحال خان خ＂ک د کﻼم ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫پﻪ کاتﻪ‪ ،‬کاتﻪ ﻣ‪ ３‬سترگ‪ ３‬پﻪ خاتﻪ شﻲ‬ ‫تﻪ خﻮ اوس ﻟﻪ ﻣا ﻧﻪ ﻻړې ﻣــرور شﻮې‬ ‫گــﻮره تا رابــاﻧــدې کﻮﻣ‪ ３‬کــﻮډې وک‪７‬ې‬ ‫چــ‪ ３‬دﻳـــدن د ﻣــﻴــﻦ وکــ‪７‬ﻣــﻪ تـــازه شﻢ‬ ‫د ＊ﻪ ﻳار ب‪５‬ﻠتﻮن د ستﻮﻧﻲ پر‪４‬کﻮل دي‬

‫چــ‪ ３‬خبر دې د راتــﻠــﻮ رابــاﻧــدې وشﻲ‬ ‫دا زﻣا ﻳاري دې ﻫﻢ گﻮﻧدې پﻪ زړه شﻲ‬ ‫کﻪ پﻪ پ‪＋‬ﻮ در‪＄‬ﻨ‪ ３‬دروﻣﻢ زړه ﻣ‪ ３‬ﻧشﻲ‬ ‫ﻟکﻪ ک‪＋‬ت چ‪ ３‬پﻪ بــاران سره اوبﻪ شﻲ‬ ‫پﻪ ﻳــرغ بﻪ ستﻮﻧﻰ چ‪５‬رې پر‪４‬کاوه شﻲ‬

‫‪٢٨‬‬

‫پﻪ ارﻣان د ﻫغﻪ وخت ﻳﻢ در‪４‬غﻪ‪ ،‬در‪４‬غﻪ!‬ ‫د خپﻞ ﻳــار د جدائﻴﻪ ﻫس‪ ３‬کــار دى‬ ‫بختﻪ! ﻫــﻮﻣــره ﻣــدد بﻴا راســـره وکــ‪７‬ه‬

‫کﻪ د زﻧ‪ ３‬سﻴب ﻳ‪ ３‬بﻴا زﻣا پﻪ خﻮﻟﻪ شﻲ‬ ‫ﻟکﻪ ساه چ‪ ３‬ﻟﻪ وجــﻮد ﻧﻪ پﻪ واتــﻪ شﻲ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ غ‪ ８５‬ک‪ ３‬ﻣ‪ ３‬بﻴا تﻠﻠﻰ ﻳار وﻳده شﻲ‬

‫د خﻮشحال ســﻼم پﻪ واړو ＊ﻮ ﻳاراﻧﻮ‬ ‫گﻮﻧدې بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴدو سره زړه ＊ﻪ شﻲ‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک د پ‪＋‬تﻮ ادب د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې ﻫغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر دى چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟسگﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫دى د ﻣغﻠﻲ پاچا ﻧﻮر اﻟدﻳﻦ جﻬاﻧگﻴر پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬پﻪ (‪١٠٢٢‬ﻫـ ق) کال د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ‬ ‫اکﻮړه ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ او پﻪ (‪١١٠٠‬ﻫـ ق) ک‪ ３‬وفات شﻮى دى‪ .‬پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣشﻬﻮر کتاب‬ ‫دستارﻧاﻣﻪ دى او پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سﻮات ﻧاﻣﻪ‪ ،‬باز ﻧاﻣﻪ‪ ،‬طب ﻧاﻣﻪ او د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ډ‪４‬ر‬ ‫زﻳات شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان پﻪ شﻞ کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬پﻪ شعر وﻳﻠﻮ پﻴﻞ ک‪７‬ى او پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د حﻤاسﻲ‬ ‫سبک سرﻻرى دى‪ .‬خﻮشحال خان د ﻫﻨد د حکﻤراﻧ‪ ３‬ﻣغﻠﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬پر ضد ﻣبارزه‬ ‫کﻮﻟﻪ او د اورﻧگز‪４‬ب پر ضد جﻨگ‪５‬ده‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ＇اﻧگﻮ ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ آثار پرې اﻳ‪＋‬ﻲ او د ادب پﻪ‬ ‫ﻫر ډگر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻗﻠﻢ ډ‪４‬ر ＊ﻪ چﻠ‪５‬ده‪ .‬خﻮشحال خان خ＂ک ﻻ ډ‪４‬ر پخﻮا د خپﻞ ‪＄‬ان پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ وﻳﻠﻲ وو‪:‬‬ ‫خ＂ک خﻮ پر‪８４‬ده پﻪ درست جﻬان ک‪ ３‬عجب کـــﻪ ﻫس‪ ３‬فـــرﻫﻨگﻴاﻟﻰ راشﻲ‬

‫‪٢٩‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان پﻪ کﻮم کال او کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬دﻧﻴا تﻪ راغﻰ؟‬ ‫خﻮشحال خان وﻟ‪ ３‬د اورﻧگز‪４‬ب ﻟﻪ خﻮا بﻨدي شﻮ؟‬ ‫پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬د خﻮشحال خان کﻮم کتابﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬د خﻮشحال خان ﻣشﻬﻮر کتابﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫(جزم‪ ،‬رزم‪ ،‬ﻫﻮډ‪ ،‬بزم‪ ،‬ﻳرغﻞ‪ ،‬فرﻫﻨگﻴاﻟﻰ)‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د خﻮشحال شعر وﻟﻮﻟﻲ او ＊ﻮوﻧکﻰ دې د زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫د شعر ﻟﻮستﻞ او د کﻠﻤاتﻮ سﻢ تﻠﻔظ و＇اري‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې شعر خبرې وک‪７‬ي او د شعر اصﻠﻲ ﻣﻘصد دې رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫خ＂ک خﻮ پر‪８４‬ده پﻪ درست جﻬان ک‪ ３‬عجب کـــﻪ ﻫس‪ ３‬فـــرﻫﻨگﻴاﻟﻰ راشﻲ‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د خﻮشحال د کﻼم ﻧﻤﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د شعر ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻰ دې د خﻮشحال د کﻮچﻨﻴتﻮب پ‪ ３＋５‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٧‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې د خﻮشحال د کﻮرﻧ‪ ９‬د ＇ﻮ تﻨﻮ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫ستاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻧظره خﻮشحال خان خ＂ک ＇ﻪ ډول شخصﻴت دى؟‬ ‫پﻪ دې اړه ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ‪ .‬د ﻣﻘاﻟ‪ ３‬د ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ وغﻮاړئ او ﻳا ﻫﻢ ﻟﻪ کﻮم کتاب ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻠئ‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ نحﻮه ﻳا جملﻪ پﻮﻫنﻪ‬

‫پﻪ عاﻣﻪ تﻮگﻪ ژبﻪ د پﻮﻫﻮﻟﻮ او راپﻮﻫﻮﻟﻮ ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬ﻣﻮږ د خبرو ﻟﻪ ﻻرې ﻳﻮ بﻞ پﻮﻫﻮو‬ ‫او خپﻞ ﻣطﻠب حﻠﻮو‪ .‬پﻪ خبرو ک‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬او جﻤﻠ‪ ３‬کاروو‪ .‬د ﻧحﻮې عﻠﻢ چ‪ ３‬د ژبپﻮﻫﻨ‪３‬‬ ‫ﻳﻮه برخﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ بحث کﻮي‪ .‬ژبپﻮﻫﻨﻪ ﻫغﻪ عﻠﻢ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪３‬‬ ‫اصﻠﻲ جﻮړ＊ت تر ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې ﻧﻴسﻲ ﻳا ﻫغﻪ پﻮﻫﻨﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣعاصرو عﻠﻤﻲ طرﻳﻘﻮ پر‬ ‫بﻨس＀ د ژب‪ ３‬ﻣاﻫﻴت او ＇رﻧگﻮاﻟﻰ ﻣطاﻟعﻪ کﻮي‪ .‬ژبپﻮﻫﻨﻪ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ژبﻮ کﻮرﻧ‪ ９‬د دوى‬ ‫خپﻠﻮي‪ ،‬ډﻟ‪ ３‬او تارﻳخﻲ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ ＇‪７５‬ي‪.‬‬ ‫ژبپﻮﻫﻨﻪ درې برخ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬فﻮﻧﻮﻟﻮژي (غ‪ ８‬پﻮﻫﻨﻪ)‪ ،‬ﻣﻮرفﻮﻟﻮژي (ﻟغت پﻮﻫﻨﻪ)‪ ،‬سﻨ＂کس‬ ‫(ﻧحﻮه ﻳا جﻤﻠﻪ پﻮﻫﻨﻪ)‪ .‬جﻤﻠﻪ پﻮﻫﻨﻪ د جﻤﻠ‪ ３‬د جﻮړ＊ت او ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ اړه بحث کﻮي‪.‬‬ ‫دادى پﻪ دې درس ک‪ ３‬تاس‪ ３‬تﻪ د جﻤﻠﻪ پﻮﻫﻨ‪ ３‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درکﻮو‪.‬‬ ‫جﻤﻠﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ خبرو ک‪＇ ３‬ﻪ ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫کﻪ د جﻤﻠﻮ جﻮړ＊ت سﻢ ﻧﻪ وي پﻪ خبرو ک‪ ３‬بﻪ ＇ﻪ ستﻮﻧزه راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ؟‬

‫‪٣١‬‬

‫ﻧحﻮه ﻳا جﻤﻠﻪ پﻮﻫﻨﻪ‬ ‫(‪)Syntax‬‬ ‫ﻧحﻮه عربﻲ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻻره‪ ،‬طرﻳﻘﻪ‪ ،‬روش طرز او دود دى‪ .‬پﻪ اصطﻼح‬ ‫ک‪ ３‬د گراﻣر ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬د کﻠﻤﻮ د ‪＄‬اى پر ‪＄‬اى ک‪５‬دﻟﻮ‪ ،‬د کﻠﻤﻮ پر اړﻳکﻮ‪،‬‬ ‫ترتﻴب او ترکﻴب باﻧدې غ‪８４８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ﻧحﻮه ﻫغﻪ پﻮﻫﻨ‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د جﻤﻠﻮ‪ ،‬عبارتﻮﻧﻮ‪ ،‬فﻘرو‪،‬‬ ‫ترکﻴبﻮﻧﻮ ﻟﻪ جﻮړ＊ت‪ ،‬ترتﻴب او تﻨظﻴﻢ ＇خﻪ بحث کﻮي‪.‬‬ ‫د وﻳﻨا د تﻮکﻮ (اجزاوو) خپﻞ ﻣﻨ‪％‬ﻲ اړﻳک‪ ３‬او جﻮړ＊ت د ﻧحﻮې ﻣﻮضﻮع ده‪.‬‬ ‫＇رگﻨده ده چ‪ ３‬جﻤﻠﻪ پﻮﻫﻨﻪ پﻪ ﻳﻮې جﻤﻠ‪ ３‬ک‪ ３‬د کﻠﻤﻮ (ﻣﻮرفﻴﻤﻮﻧﻮ) د گراﻣري ترکﻴب‬ ‫د ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪５‬دو طرﻳﻘﻪ‪ ،‬ترتﻴب او ﻣعﻨﻮي رابطﻪ پﻪ ﻳﻮې ！اکﻠ‪ ３‬ژبﻪ ک‪７５＇ ３‬ي او ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‬ ‫د جﻤﻠﻮ ﻟﻔظﻲ جﻮړ＊ت او ﻣعﻨﻮي ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ﻣطاﻟعﻪ کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬د ﻧحﻮې د‬ ‫ﻣطاﻟع‪ ３‬او ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬اصﻠﻲ او اساسﻲ ﻣﻮاد جﻤﻠ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻤدې تﻮگﻪ د کﻠﻤﻮ ترکﻴب ﻫﻢ‬ ‫د جﻤﻠﻮ پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻫﻠک وﻟﻮ‪４‬د‪ .‬دا ﻳﻮه ساده جﻤﻠﻪ ده او‬ ‫ﻟﻪ دوو کﻠﻤﻮ ＇خﻪ جﻮړه ده‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ ﻳ‪(( ３‬ﻫﻠک)) چ‪ ３‬د جﻤﻠ‪ ３‬فاعﻞ (ﻣسﻨد اﻟﻴﻪ)‬ ‫او دوﻳﻤﻪ برخﻪ ﻳ‪(( ３‬وﻟﻮ‪４‬د)) فعﻞ (ﻣسﻨد) دى‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ﻫﻤدغ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬ک‪ ３‬د جﻤﻠ‪３‬‬ ‫د فاعﻞ (ﻫﻠک) سره ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻮرفﻴﻤﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻧحﻮي رابطﻪ سره وﻟري‪ ،‬ﻳﻮ‪＄‬اى شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ دغﻪ‬ ‫فاعﻞ (ﻫﻠک) د خپﻠﻮ اړوﻧدو تﻮکﻮ سره ﻳﻮ ترکﻴب دى‪ .‬ﻟکﻪ ＊ﻪ ﻫﻠک‪ ،‬ﻳﻮ ډ‪４‬ر ＊ﻪ ﻫﻠک‪ ،‬ﻳﻮ‬ ‫غ‪＋‬تﻠﻰ تک‪７‬ه ＊ﻪ ﻫﻠک‪ .‬دغﻪ ډﻟﻪ کﻠﻤ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره ﻧحﻮي رابطﻪ ﻟري او پﻪ پﻮرتﻨ‪ ９‬جﻤﻠﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻫﻠک سره د ﻣبتدا پﻪ حﻴث را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬د ترکﻴب پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د (وﻟﻮ‪４‬د)‬ ‫فعﻞ سره چ‪ ３‬د جﻤﻠ‪ ３‬ﻣسﻨد دى ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرې کﻠﻤ‪ ３‬ﻳﻮ‪＄‬اى شﻲ او ﻧحﻮي رابطﻪ وﻟري‬ ‫د جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ ﻣسﻨد (خبر) ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬سخت وﻟﻮ‪４‬د‪ ،‬پﻪ زوره وﻟﻮ‪４‬د‪ ،‬سخت پﻪ زوره‬ ‫وﻟﻮ‪４‬د‪ .‬ﻳا وران وﻟﻮ‪４‬د‪ ،‬ډ‪４‬ر وران وﻟﻮ‪４‬د‪ ،‬خﻮرا ډ‪４‬ر وران وﻟﻮ‪４‬د‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻲ اسﻤﻲ ترکﻴبﻮﻧﻮ ک‪ ３‬گﻮرو چ‪ ３‬ﻫﻠک د ترکﻴب اصﻠﻲ جز دى او د خپﻠﻮ‬ ‫ﻣتعﻠﻘاتﻮ سره ﻳﻮ اسﻤﻲ ترکﻴب گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي او پﻪ دوﻳﻤﻪ برخﻪ ک‪ ３‬وﻟﻮ‪４‬د د فعﻠﻲ ترکﻴب اصﻠﻲ‬

‫‪٣٢‬‬

‫جز دى ﻧﻮ فعﻠﻲ ترکﻴب ورتﻪ وﻳﻠﻰ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻧﻮ وﻳﻠﻰ شﻮ چ‪ ３‬ترکﻴب د دوو ﻳا زﻳاتﻮ خپﻠﻮاکﻮ او ﻧاخپﻠﻮاکﻮ‪ ،‬کﻠﻤﻮ او ﻣﻮرفﻴﻤﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪５‬دو ＇خﻪ عبارت دى چ‪ ３‬اجزا ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره گراﻣري ارتباط وﻟري‪ .‬ترکﻴبﻮﻧﻪ بﻴا‬ ‫پﻪ خپﻞ وار د ﻣعﻨا او جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫جﻤﻠﻪ (‪ :)Sentence‬جﻤﻠﻪ عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ .‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻣجﻤﻮعﻪ او ！ﻮﻟگﻪ ده او پﻪ‬ ‫اصطﻼح ک‪ ３‬د اﻟﻔاظﻮ او کﻠﻤﻮ ﻳﻮ داس‪ ３‬ترکﻴب دى چ‪ ３‬ﻳﻮ بشپ‪ ７‬ﻣﻔﻬﻮم ＇رگﻨدوي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ‬ ‫وﻳﻨا جﻤﻠﻪ د ﻳﻮې ژب‪ ３‬ﻫغﻪ خپﻠﻮاکﻪ گراﻣري برخﻪ ده چ‪ ３‬د جﻮړ＊ت او ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻮره‬ ‫او بشپ‪７‬ه وي‪.‬‬ ‫د جﻤﻠ‪ ３‬بﻨس＂ﻴزې برخ‪ :３‬ﻫره جﻤﻠﻪ دوه بﻨس＂ﻴزې برخ‪ ３‬ﻟري‪ .‬ﻣبتدا او خبر چ‪ ３‬د‬ ‫جﻤﻠ‪ ３‬زړى ﻳا ﻫستﻪ جﻮړوي‪ .‬ﻟکﻪ پﻪ دې ب‪５‬ﻠگﻮ ک‪ :３‬ﻧجﻮﻧ‪ ３‬راغﻠ‪ ،３‬ورځ ت‪５‬ره شﻮه‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫وده کﻮي‪ ،‬پﻪ دغﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻣبتدا (ﻣسﻨد اﻟﻴﻪ) او خبر (ﻣسﻨد) برخ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮاکﻪ تﻮگﻪ‬ ‫راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻣبتدا (ﻣسﻨد اﻟﻴﻪ‪ ،‬فاعﻞ= ‪)subject‬‬ ‫ﻣبتدا د جﻤﻠ‪ ３‬ﻳﻮه خپﻠﻮاکﻪ (ﻣستﻘﻠﻪ) ﻣعﻨا ﻟروﻧک‪ ３‬برخﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬ددغ‪３‬‬ ‫برخ‪ ３‬پﻪ اړه خبر ورکﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻳا ﻣبتدا (ﻣسﻨد اﻟﻴﻪ) ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻧسبت ＇ﻪ‬ ‫وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬د ﻳﻮ حکﻢ ﻧسبت ورتﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬د اشخاصﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬د شﻴاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ضﻤﻴروﻧﻪ‪ ،‬صﻔتﻮﻧﻪ‪ ،‬عددوﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻴدوﻧﻪ‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ساده او ﻣرکبﻮ ب‪２‬ﻮ سره را‪＄‬ﻲ‪ .‬سرب‪５‬ره پر دې پﻪ اصﻠﻲ حاﻟت او او＊تﻲ ﻳا (ﻣغﻴره)‬ ‫حاﻟت ک‪ ３‬ﻫﻢ راتﻼى شﻲ‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬زده کﻮوﻧکﻲ د آزﻣﻮﻳﻨ‪ ３‬پﻪ فکر ک‪ ３‬دي‪ .‬ﻟﻤر راوخﻮت‪.‬‬ ‫خﻠکﻮ خپﻞ کار کاوه‪ ،‬تﻴﻞ تﻮى شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ جﻤﻠﻮ ک‪( ３‬زده کﻮوﻧکﻲ‪ ،‬ﻟﻤر‪ ،‬خﻠکﻮ‪ ،‬تﻴﻞ) د ﻣبتدا (ﻣسﻨد اﻟﻴﻪ) او د جﻤﻠﻮ‬ ‫ﻧﻮرې برخ‪ ３‬د خبر (ﻣسﻨد) پﻪ تﻮگﻪ راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬خبر (ﻣسﻨد)‪ :‬خبر ﻳا ﻣسﻨد د جﻤﻠ‪ ３‬ﻫغﻪ بﻨس＂ﻴزه برخﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣبتدا (ﻣسﻨد اﻟﻴﻪ)‬ ‫حال ＇رگﻨدوي‪ .‬خبر ﻫﻢ د ﻣبتدا پﻪ شان د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ راتﻼى شﻲ‪ .‬خبر‬

‫‪٣٣‬‬

‫د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ک‪５‬داى شﻲ چ‪ ３‬ساده او ﻳا ﻣرکب وي‪ .‬خبر پﻪ دوو ډوﻟﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اسﻤﻲ او فعﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ جﻤﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬د خبر پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻮره فعﻞ ﻳا فعﻠﻲ ترکﻴب راغﻠﻰ وي‪ ،‬د فعﻠﻲ‬ ‫جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻫغﻪ جﻤﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣبتدا او خبر دواړه ﻳ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وي اسﻤﻲ جﻤﻠ‪ ３‬ورتﻪ‬ ‫واﻳﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د کﻠﻲ ﻣشر خاﻧﻤﻴر دى (اسﻤﻲ جﻤﻠﻪ)‪ ،‬زه ＊ار تﻪ ‪＄‬ﻢ (فعﻠﻲ جﻤﻠﻪ)‪.‬‬ ‫د جﻤﻠ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ‪ :‬جﻤﻠﻪ د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ دوو ﻟﻮﻳﻮ ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﻮه ستﻮې ﻳا‬ ‫ساده جﻤﻠﻪ‪ ،‬غبرگﻪ ﻳا ﻣرکبﻪ جﻤﻠﻪ‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮه ستﻮې ﻳا ساده جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻳﻮه ستﻮې جﻤﻠﻪ ﻫغﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ فاعﻞ او ﻳﻮ فعﻞ ＇خﻪ‬ ‫جﻮړه وي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣبتدا او ﻳﻮه خبر ＇خﻪ جﻮړه وي‪ ،‬ﻳﻮه ستﻮې جﻤﻠﻪ پﻪ دوه‬ ‫ډوﻟﻪ ده‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻟﻨ‪６‬ه ساده ﻳﻮه ستﻮې جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ جﻤﻠﻪ ده چ‪ ３‬بﻨس＂ﻴزې برخ‪( ３‬ﻣبتدا _ خبر) ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮې خپﻠﻮاک‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬او ﻳا ﻟﻨ‪ ６‬ترکﻴب ＇خﻪ جﻮړ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬احﻤد راغﻰ‪ ،‬جﻤﻴﻠﻪ راغﻠﻪ‪،‬‬ ‫د ﻟﻤر سترگﻪ پر‪４‬ﻮتﻪ‪ ،‬سپﻮږﻣ‪ ９‬راوختﻠﻪ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬اوږده ﻳﻮه ستﻮې جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ جﻤﻠﻪ ده چ‪ ３‬بﻨس＂ﻴزې برخ‪( ３‬ﻣبتدا‪ -‬خبر) د ＇ﻮ ساده‬ ‫ﻟﻨ‪６‬و ﻳا اوږدو ترکﻴبﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د احﻤد شاه بابا ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ کﻠﻨ‪ ９‬آزﻣﻮﻳﻨﻪ ک‪ ３＊ ３‬ﻧﻤرې واخﻴست‪.３‬‬ ‫د ﻣﻼﻟ‪ ９‬ﻟ‪５‬س‪ ３‬ﻧجﻮﻧﻮ د واﻟﻴبال پﻪ سﻴاﻟ‪ ９‬ک‪ ３＊ ３‬ﻧﻤرې ترﻻسﻪ ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻣرکبﻪ ﻳا غبرگﻪ جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ جﻤﻠﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ دوو ﻳا زﻳاتﻮ ساده (ﻳﻮه ستﻮو) جﻤﻠﻮ‬ ‫＇خﻪ جﻮړه او ﻳﻮه جﻤﻠﻪ ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سره ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي اړﻳک‪ ３‬وﻟري‪ ،‬خﻮ ﻫره جﻤﻠﻪ خپﻠ‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬وﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬غبرگﻪ ﻳا ﻣرکبﻪ جﻤﻠﻪ دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫‪ _١‬پﻴﻮست‪ ３‬ﻳا خپﻠﻮاک‪ ３‬غبرگ‪ ３‬جﻤﻠ‪ :３‬ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ دوو ﻳا زﻳاتﻮ ﻳﻮه ستﻮو جﻤﻠﻮ‬ ‫＇خﻪ جﻮړې شﻮي وي او دغﻪ جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ ﻧحﻮي تﻮگﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻣساوي حﻴثﻴت وﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻧسبﻲ تﻮگﻪ خپﻠﻮاک‪ ３‬گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ دوه ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪:‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫اﻟف‪ :‬ﻟﻨ‪６‬ه غبرگﻪ پﻴﻮستﻪ جﻤﻠﻪ‪ :‬چ‪ ３‬د دواړو جﻤﻠﻮ اساسﻲ برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪６‬و ساده‬ ‫اسﻤﻲ او فعﻠﻲ ترکﻴبﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړې وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻟﻤر راوخﻮت او شاوخﻮا ر‪１‬ا شﻮه‪ ،‬سپﻮږﻣ‪ ９‬پر‪４‬ﻮتﻪ او شاوخﻮا تﻴاره شﻮه‬ ‫ب‪ :‬اوږده پﻴﻮستﻪ غبرگﻪ جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ده چ‪ ３‬د جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ ﻣبتدا او خبر دواړو برخﻮ ک‪３‬‬ ‫د جﻤﻠ‪ ３‬اجزاوې ﻟﻪ دوو ＇خﻪ زﻳات تﻮکﻲ وﻟري او پﻪ اجزاوو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر＊ت او پراخﻮاﻟﻰ‬ ‫راغﻠﻰ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫آزﻣﻮﻳﻨﻪ راغﻠﻪ او زﻳاتره زده کﻮوﻧکﻲ د آزﻣﻮﻳﻨ‪ ３‬ﻟﻪ سختﻮاﻟﻲ ＇خﻪ پﻪ ډار او اﻧد‪＋４‬ﻨﻪ ک‪３‬‬ ‫دي‪ .‬دا غبرگ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى‪ :‬آزاده ﻳا پراﻧﻴست‪ ３‬جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ جﻤﻠﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ دوو‪ ،‬در‪４‬ﻮو ﻳا ډ‪４‬رو جﻤﻠﻮ ＇خﻪ‬ ‫جﻮړه وي چ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻧﻮر ﻫﻢ پس‪ ３‬زﻳات‪５‬داى شﻲ؛ خﻮ دغﻪ جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ آزاد چﻮکاټ ک‪３‬‬ ‫را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کﻠﻪ بﻪ باران ور‪４‬ده‪ ،‬کﻠﻪ بﻪ واوره ور‪４‬ده‪ ،‬کﻠﻪ بﻪ شﻴﻦ شﻮ‪ ،‬کﻠﻪ بﻪ ور‪ ＃４‬شﻮه او د باران‬ ‫＇ا＇کﻲ بﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫ﻳا‪ :‬کﻠﻪ بﻪ ورو روان و‪ ،‬کﻠﻪ بﻪ ت‪５‬ز شﻮ او پﻪ ﻣﻨ‪６‬ه بﻪ شﻮ او چ‪ ３‬ست‪７‬ى بﻪ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ دﻣﻪ بﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻣحدوده ﻳا ت‪７‬ﻟ‪ ３‬او ﻧاخپﻠﻮاکﻪ غبرگﻪ جﻤﻠﻪ‬ ‫دا جﻤﻠ‪ ３‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ پﻪ دوو جﻤﻠﻮ ختﻤ‪８５‬ي‪ .‬کﻠﻪ کﻠﻪ درې جﻤﻠ‪ ３‬ﻫﻢ سره ﻳﻮ‪＄‬اى شﻮي‬ ‫وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬باﻳد تﻠﻠﻰ واى‪ ،‬خﻮ ﻻړ ﻧﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د جﻤﻠ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ‪ :‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬جﻤﻠﻪ د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ دوو ﻟﻮﻳﻮ ډﻟﻮ‬ ‫و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ _١ :‬خبري‪ _٢ ،‬ﻧاخبري‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى‪ :‬خبري ﻳا بﻴاﻧﻲ جﻤﻠ‪ :３‬ﻫغﻪ جﻤﻠ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻳﻮه ＇ﻴز د حال او کﻴﻔﻴت بﻴان او‬ ‫＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ .‬ﻳا ﻳﻮ فکر د خبر پﻪ تﻮگﻪ بﻴاﻧﻮي‪ .‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬د دې جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ پاى ک‪！ ３‬کﻰ‬ ‫(‪ ).‬اﻳ‪＋‬ﻮدل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫احﻤد شاه بابا د افغاﻧستان ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ واکﻤﻦ ت‪５‬ر شﻮى دى‪.‬‬

‫‪٣٥‬‬

‫ﻣﻼﻟﻪ د ﻣﻴﻮﻧد ﻳﻮه اتﻠﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻦ وه‪.‬‬ ‫خبري جﻤﻠﻪ پﻪ درې ډوﻟﻪ ده‬ ‫اﻟف‪ :‬حﻘﻴﻘﻲ ﻣثبتﻪ خبري جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ جﻤﻠﻪ ده چ‪ ３‬د ﻳﻮې اصﻠﻲ او حﻘﻴﻘﻲ پ‪ ３＋５‬بﻴان‬ ‫کﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬زده کﻮوﻧکﻮ درس وﻟﻮست‪.‬‬ ‫ب‪ :‬حﻘﻴﻘﻲ ﻣﻨﻔﻲ خبري جﻤﻠﻪ‪ :‬د ﻫغﻪ ＇ﻪ ＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي چ‪ ３‬پﻪ واﻗعﻴت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شتﻪ‬ ‫واﻟﻰ ثابت ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ دې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻔ‪ ３‬ادات د کﻮﻣکﻲ فعﻞ ﻧﻪ ﻣخک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ درس ﻧﻪ ﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ج‪ :‬تاکﻴدي خبري ﻣثبتﻪ جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ جﻤﻠﻪ ده چ‪ ３‬د ﻳﻮه واﻗعﻴت د تائﻴد‪ ،‬تصدﻳﻖ او تاکﻴد‬ ‫ﻟپاره وي‪ .‬د (خﻮ) ادات ورسره ﻳﻮ‪＄‬اى راوړل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫وطﻦ خﻮ پﻪ ﻫر چا گران دى‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ‪ :‬ﻧاخبري ﻳا اﻧشاﻳﻲ جﻤﻠﻪ‬ ‫ﻧاخبري ﻳا اﻧشاﻳﻲ جﻤﻠ‪ ３‬دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‬ ‫‪ _١‬د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ جﻤﻠﻪ ده چ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻰ پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ دې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮه‬ ‫شخص‪＄ ،‬اى‪ ،‬ﻣﻮضﻮع او وخت پﻪ باره ک‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ ک‪８５‬ي او د ‪＄‬ﻮاب غﻮ＊تﻮﻧکﻲ وي‪.‬‬ ‫پﻪ وﻳﻨا ک‪ ３‬د دې جﻤﻠﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ د غ‪ ８‬ﻟﻮړواﻟﻰ او فشار وي او پﻪ ﻟﻴک ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫ﻧ‪＋‬ﻪ (؟) پﻪ پاى ک‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬چ‪５‬رتﻪ ‪３＄‬؟ ＇ﻪ وخت راغﻠ‪３‬؟‬ ‫‪ _٢‬اﻣرﻳﻪ جﻤﻠﻪ‪ :‬پﻪ دې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬د وﻳﻨاوال ﻣطﻠب او ﻣﻮخﻪ د ﻳﻮه کار غﻮ＊تﻨﻪ‪ ،‬اﻣر‪،‬‬ ‫حکﻢ‪ ،‬غﻮ＊تﻨ‪ ،３‬ﻫﻴﻠ‪ ،３‬بﻠﻨ‪ ،３‬ﻣشﻮرې او اخطار پﻪ ب‪２‬ﻪ وي‪ .‬دا جﻤﻠ‪ ３‬ﻫﻢ د وﻳﻠﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى‬ ‫غ‪ ８‬ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬درس وﻟﻮﻟﻪ! را‪＄‬ﻪ چ‪＄ ３‬ﻮ! دﻟتﻪ راشﻪ! بﻴا داس‪ ３‬وﻧﻪ ک‪７‬ې! کتاب راک‪７‬ه!‬ ‫‪ _٣‬تعجبﻲ جﻤﻠﻪ‪ :‬دا جﻤﻠﻪ د حﻴراﻧتﻴا پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻳا د حﻴراﻧ‪＇ ９‬رگﻨدوﻧﻪ‬ ‫کﻮي‪ .‬دا ﻫﻢ د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ د ﻫغ‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬تﻮپﻴر دادى چ‪＄ ３‬ﻮاب‬ ‫ﻧﻪ غﻮاړي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫＇ﻮﻣره ＊ﻪ ﻧجﻠ‪ ９‬ده! ＇ﻪ کاروﻧﻪ دې وک‪７‬ل!‬

‫‪٣٦‬‬

‫‪ _٤‬تﻤﻨاﻳﻲ جﻤﻠﻪ‪ :‬پﻪ دې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬د غﻮ＊تﻨ‪ ３‬او ﻫﻴﻠ‪ ３‬ﻣﻔﻬﻮم ﻧغ‪＋‬تﻲ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کاشک‪ ３‬ورشﻢ‪ ،‬ارﻣان چ‪ ３‬تﻠﻠﻰ واى‪.‬‬ ‫‪ _٥‬شکﻲ احتﻤاﻟﻲ جﻤﻠﻪ‪ :‬چ‪ ３‬ﻣﻘصد او ﻣطﻠب پک‪ ３‬ثابت ﻧﻪ وي او شخص پﻪ دوو ک‪３‬‬ ‫حﻴران او دوه زړى وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪＊ :‬اﻳﻲ ورور ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ورسره راشﻲ‪ .‬گﻮﻧدې ＊ﻪ کتاب وي‪.‬‬ ‫‪！ _٦‬ﻴﻨگاري جﻤﻠﻪ‪ :‬د تاکﻴد او ！ﻴﻨگار پﻪ ﻣﻮخﻪ او ﻣﻘصد را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬خاﻣخا ور‪＄‬ﻢ‪،‬‬ ‫حتﻤﻲ راشﻪ!‬ ‫‪ _٧‬ﻗسﻤﻴﻪ جﻤﻠﻪ‪ :‬چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کار باﻧدې د خﻠکﻮ د باور کﻮﻟﻮ ﻟپاره پﻪ ﻳﻮ سپ‪（５‬ﻠﻲ‪ ،‬ﻟﻮړ‪،‬‬ ‫ﻣحترم ذات باﻧدې ﻟﻮړه (ﻗسﻢ) کﻮل ＇رگﻨدوي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬خداﻳ‪８‬و در‪＄‬ﻢ‪.‬‬ ‫‪ _٨‬دعائﻴﻪ جﻤﻠﻪ‪ :‬د خﻴر ＊‪５‬گ‪ ３２‬د غﻮ＊تﻨﻮ او ＇رگﻨدوﻟﻮ ﻟپاره وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪＄ :‬ﻪ اهلل‬ ‫دې ﻣرستﻨدوى شﻪ!‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫ژبپﻮﻫﻨﻪ د ﻳﻮې ژب‪ ３‬جﻮړ＊ت او ＇رﻧگﻮاﻟﻰ تر ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې ﻧﻴسﻲ‪ .‬درې برخ‪３‬‬ ‫ﻟري‪ ،‬غ‪ ８‬پﻮﻫﻨﻪ (فﻮﻧﻮﻟﻮژي)‪ ،‬ﻟغت پﻮﻫﻨﻪ (ﻣﻮرفﻮﻟﻮژي)‪ ،‬سﻨ＂ﻴکس (جﻤﻠﻪ پﻮﻫﻨﻪ)‪ .‬جﻤﻠﻪ‬ ‫عربﻲ کﻠﻤﻪ ده ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻣجﻤﻮعﻪ او ！ﻮﻟگﻪ ده‪ .‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د کﻠﻤﻮ داس‪ ３‬ﻳﻮ ترکﻴب‬ ‫دى چ‪ ３‬ﻳﻮ بشپ‪ ７‬ﻣﻔﻬﻮم ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪ .‬جﻤﻠﻪ ﻟﻪ دوو برخﻮ ＇خﻪ جﻮړه ده چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ‬ ‫برخ‪ ３‬تﻪ ﻣبتدا او دوﻳﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬تﻪ خبر واﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣبتدا ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬صﻔتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻴدوﻧﻪ او ﻧﻮر را‪＄‬ﻲ‪ .‬خبر د ﻣبتدا حال ＇رگﻨدوي او‬ ‫پﻪ خبر ک‪ ３‬فعﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ستﻮې او ﻣرکب‪３‬‬ ‫جﻤﻠ‪ ３‬و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻫره ډﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫جﻤﻠﻪ د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ خبري او ﻧاخبري جﻤﻠﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬بﻴا ﻫره ډﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬

‫‪٣٧‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ژبپﻮﻫﻨﻪ کﻮﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫جﻤﻠﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫جﻤﻠﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ＇خﻪ جﻮړه ده؟‬ ‫خبر پﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي ﻫر ډول ﻳ‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ＇ﻮ جﻤﻠ‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬دې ﻣبتدا او خبر‬ ‫پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻳﻮه ستﻮې جﻤﻠ‪ ３‬ﻣثاﻟﻮﻧﻪ‬ ‫وواﻳﻲ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ وار سره د ﻣرکب‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬ﻣثاﻟﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧکﻰ دې د زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫ت‪５‬روتﻨ‪ ３‬سﻤ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د جﻤﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ سره‬ ‫وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ (ﻣثبتﻪ خبري جﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻲ خبري‬ ‫جﻤﻠﻪ‪ ،‬د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬جﻤﻠﻪ‪ ،‬اﻣرﻳﻪ جﻤﻠﻪ‪ ،‬تعجبﻲ جﻤﻠﻪ‪ ،‬تﻤﻨاﻳﻲ جﻤﻠﻪ‪ ،‬شکﻲ جﻤﻠﻪ)‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻳﻮه ﻳﻮه جﻤﻠﻪ وواﻳﻲ او بﻴا دې ＇رگﻨده ک‪７‬ي چ‪３‬‬ ‫＇ﻪ ډول جﻤﻠﻪ ده؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او د ﻣتﻦ پر بﻨس＀ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ‬ ‫＇ﻮ ډوﻟﻪ جﻤﻠ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي‪ .‬بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫ملﻲ نظمﻮنﻪ‬ ‫‪６‬ۍ‬

‫ک‪９‬‬

‫ﻟﻨ‬

‫ﻧﻴﻤ‬

‫ﻧا‬ ‫رې‬

‫ﻴتﻪ‬

‫چارب‬

‫ربا‬ ‫عﻲ‬

‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ ﻧظﻤﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻳﻮه ډﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ او بﻠﻪ ډﻟﻪ د شرﻗﻲ شاعرۍ‬ ‫پﻪ تﻘﻠﻴد کﻼسﻴک دﻳﻮاﻧﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ دي‪ .‬د ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻮ برخ‪ ３‬تﻪ د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ کارول‬ ‫شﻮې ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا زﻣﻮږ د وﻟس خپﻞ ﻣال دى او د چا پﻪ تﻘﻠﻴد ﻧﻪ دي وﻳﻞ شﻮي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴات ﻳﻮه ب‪６‬اﻳﻪ ذخﻴره ﻟري چ‪ ３‬د ﻣختﻠﻔﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ درﻟﻮدﻟﻮ سره ﻳ‪ ３‬د سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ژبﻮ‬ ‫ک‪ ３‬سﻴال ﻧشتﻪ‪ .‬وﻟسﻲ ادبﻴات دوه عﻤده برخ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬د ﻧثر برخﻪ او د ﻧظﻢ برخﻪ‪ .‬د ﻧظﻢ ﻳﻮه‬ ‫برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ ده چ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ دي او پﻪ ！ﻮل وﻟس پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬دې تﻪ عاﻣ‪３‬‬ ‫سﻨدرې واﻳﻲ‪ .‬بﻠﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻧظﻤﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮم دي او دې برخ‪ ３‬تﻪ خاص‪３‬‬ ‫سﻨدرې واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ډ‪４‬ره برخﻪ پﻪ وﻟس ک‪ ３‬خﻮره ده او ﻟ‪８‬ه برخﻪ ﻳ‪ ３‬د ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا را！ﻮﻟﻪ شﻮې‬ ‫ده‪ .‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬بﻪ تاس‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ بحث وﻟﻮﻟئ چ‪ ３‬پﻪ وﻟسﻲ شاعرۍ ک‪３‬‬ ‫ترې زﻣﻮږ وﻟسﻲ شاعران گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫تاس‪ ３‬د وﻟسﻲ شاعرۍ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫پﻪ وﻟسﻲ شاعرۍ ک‪ ３‬کﻮم ډوﻟﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬

‫‪٣٩‬‬

‫ﻧظﻢ پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬د ﻣرغﻠرو پ‪５‬ﻴﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ کﻼم دى چ‪ ３‬وزن او‬ ‫ﻗافﻴﻪ وﻟري‪ .‬ﻧظﻢ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬دغﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره پﻪ عربﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫عروضﻲ سﻴستﻢ پر بﻨس＀ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي او ﻫر ډول تﻪ ﻳ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى ﻗاﻟب ！اکﻞ شﻮى‬ ‫دى‪ .‬د ﻧظﻢ دغﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟکﻪ غزل‪ ،‬ﻗصﻴده‪ ،‬ﻣثﻨﻮي‪ ،‬ﻣخﻤس‪ ،‬ﻣسدس او ﻧﻮر ﻫر ﻳﻮ ‪＄‬اﻧتﻪ‬ ‫جﻼ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ﻗاﻟب او ﻣشخصات ﻟري چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ پرې تﻮپﻴر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧظﻢ دغﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ عربﻲ ژب‪＇ ３‬خﻪ فارسﻲ او بﻴا پ‪＋‬تﻮ تﻪ راوړل شﻮي دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫تﻘﻠﻴد تراوسﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي او رواج ﻟري‪ .‬پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻪ دغﻪ ډول ﻧظﻤﻮﻧﻮ سرب‪５‬ره خپﻞ ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﻟري چ‪ ３‬وزﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ خپﻞ دي او د چا پﻪ تﻘﻠﻴد ﻧﻪ دي وﻳﻞ شﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ وﻳﻠﻰ شﻮ چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ ﻧظﻤﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻳ‪ ３‬ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻧظﻤﻮﻧﻪ او بﻞ ډول ﻳ‪ ３‬عروضﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻣشترک ﻧظﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ ورتﻪ واﻳﻲ او دا ‪＄‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬دغﻪ ﻧظﻤﻮﻧﻪ پﻪ عربﻲ‪ ،‬فارسﻲ او پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻣشترک دي‪.‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ د پ‪＋‬تﻮن وﻟس خپﻞ ﻣال دى‪ .‬ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬بﻠ‪ ３‬ژب‪＇ ３‬خﻪ ﻧﻪ دي‬ ‫راغﻠﻲ‪ .‬پﻪ خپﻠﻪ وﻟسﻲ شاعراﻧﻮ جﻮړ ک‪７‬ي او ！اکﻠﻲ وزﻧﻮﻧﻪ او ﻗاﻟبﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ورتﻪ پﻴدا ک‪７‬ي‬ ‫دي‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي چ‪ ３‬ﻳﻮ ډول تﻪ ﻳ‪ ３‬عاﻣ‪ ３‬سﻨدرې وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫وﻳﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ وي او پﻪ ！ﻮل وﻟس پﻮرې اړه ﻟري ﻟکﻪ ﻟﻨ‪６‬ۍ‪ ،‬سروکﻲ‪ ،‬ﻧارې‪ ،‬د ＊ادۍ‬ ‫بدﻟ‪ ３‬او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫بﻞ ډول ﻳ‪ ３‬خاص‪ ３‬سﻨدرې دي چ‪ ３‬د ﻧاﻟﻮستﻮ وﻟسﻲ شاعراﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا جﻮړ‪８４‬ي او شاعران‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮم کسان وي ﻟکﻪ چاربﻴت‪ ،３‬بدﻟ‪ ،３‬بگت‪ ،９‬ﻟﻮب‪ ،３‬داستان‪ ،‬ﻣﻘام او ﻧﻮر‪ ...‬دﻟتﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻣعرفﻲ کﻮو‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻟﻨ‪６‬ۍ‪ :‬د پ‪＋‬تﻮ د شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر ډول دى چ‪！ ３‬ﻮل پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧﻲ‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ۍ‬ ‫دوې ﻣسرې ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه ﻧﻬﻪ سﻴﻼبﻪ او دوﻳﻤﻪ ﻳ‪ ３‬اوږده دﻳارﻟس س‪５‬ﻼبﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ تﻪ د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪！ ３‬ﻴک‪！ ،９‬پﻪ او ﻣسرۍ ﻫﻢ واﻳﻲ‪ .‬د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ وﻳﻮﻧکﻲ ﻧﻪ دي‬ ‫ﻣعﻠﻮم‪ .‬د عام وﻟس ﻣال دى‪ .‬د ﻧارﻳﻨﻪ وو او ＊‪％‬ﻮ ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ۍ ک‪ ３‬ﻳﻮ بشپ‪７‬‬

‫‪٤٠‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم بﻴاﻧ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د کﻠﻴﻮاﻟﻲ ژوﻧد او کﻠتﻮر د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو‬ ‫اﻧعکاس ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪ .‬د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ﻣﻮضﻮعات ﻣختﻠف وي او د ژوﻧداﻧﻪ ﻫره ﻣﻮضﻮع پک‪３‬‬ ‫ﻟﻴدﻻى شﻮ‪.‬‬ ‫د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ＇ﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫تـــــﻦ ﻣـــــ‪ ３‬د شـــﻨـــ‪ ３‬ﻧــــکــــرﻳــــزې پـــا‪１‬ـــﻪ‬ ‫ظــاﻫــر تــــازه دﻧــﻨــﻪ رﻧــــگ پـــﻪ وﻳــﻨــﻮ ﻳﻤﻪ‬ ‫* * *‬ ‫د ســتــرگــﻮ تــــﻮر ﻻﻟــــﻰ ﻣـــ‪ ３‬ورک دى‬ ‫پــﻪ زرگــــر ﻧــاســتــﻪ ﻳــﻢ ＇ــ‪５‬ــره ﻳــ‪ ３‬جــﻮړوﻣــﻪ‬ ‫‪ _٢‬ﻧﻴﻤک‪ ９‬ﻳا سروکﻰ‪ :‬سروکﻰ ﻳﻮ ډول شعر دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ سره وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د سﻨدرې‬ ‫د سر حﻴثﻴت ﻟري‪ ،‬ﻣختﻠف شکﻠﻮﻧﻪ ﻟري‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬سروکﻲ ﻳﻮه ﻣسره وي‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬دوې ﻣسرې‪،‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬درې او کﻠﻪ تر پﻨ‪％‬ﻮ ﻫﻢ رس‪８５‬ي‪ ،‬کﻠﻪ کﻠﻪ دواړه ﻣسرې ﻳﻮ شﻰ او کﻠﻪ ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه او بﻠﻪ‬ ‫اوږده وي‪ .‬پﻪ سروکﻮ ک‪ ３‬د عشﻖ‪ ،‬ﻣﻴﻨ‪ ３‬او رزم ﻣﻮضﻮعات را‪＄‬ﻲ‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬عام سروکﻲ دي‬ ‫او ‪＄‬ﻴﻨﻮ تﻪ د ات‪ ０‬سروکﻲ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫پس‪ ３‬ورجگ ک‪７‬ه سره ﻻسﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪ ６‬ک‪７‬ه د ！ﻴک‪ ９‬ﻣزى دې‬ ‫خال بﻪ دې وران شﻲ‬ ‫بﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﻫﻠک ﻧرى چﻨار دى جﻠ‪ ９‬د گﻠﻮ وﻧﻪ‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻧگ کرﻣﻪ کﻪ ﻟﻮ ﻣ‪ ３‬گ‪ ６‬ک‪ ７‬ﻳاره تا بﻪ راوﻟﻤﻪ‬ ‫‪ _٣‬ﻧارې ﻳا غ‪８‬وﻧﻪ‪ :‬ﻧارې ﻳا غ‪８‬وﻧﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري ﻟکﻪ د ات‪ ０‬ﻧارې‪ ،‬تارﻳخﻲ ﻧارې او د‬ ‫ﻧکﻠﻮﻧﻮ ﻧارې‪ .‬د ات‪ ０‬ﻧارې د ات‪ ０‬پﻪ ﻣﻴداﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬تارﻳخﻲ ﻧارې د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ تارﻳخﻲ‬ ‫وختﻮﻧﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ تارﻳخﻲ پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړه وﻳﻞ شﻮي دي‪ .‬د ﻧکﻠﻮﻧﻮ ﻧارې د ﻧکﻞ چﻴاﻧﻮ‬

‫‪٤١‬‬

‫ﻟﻪ خﻮا د ﻧکﻞ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د ﻧکﻞ د کرک＂روﻧﻮ ﻟﻪ خﻮﻟ‪ ３‬بﻴاﻧﻮي‪ .‬د ات‪ ０‬ﻧارې دوه‬ ‫ﻣسرﻳزې‪ ،‬درې ﻣسرﻳزې او ＇ﻠﻮر ﻣسرﻳزې وي‪ .‬د ﻣسرو ﻟﻨ‪６‬واﻟﻰ او اوږدواﻟﻰ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ډول‬ ‫ډول وي‪ ،‬د تارﻳخﻲ ﻧارو جﻮړ＊ت دوه ﻣسرﻳز دى چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه او بﻠﻪ ﻳ‪ ３‬اوږده ده‪ .‬د‬ ‫ﻧکﻠﻮﻧﻮ ﻧارې دوه ﻣسرﻳزې او درې ﻣسرﻳزې وي‪ ،‬کﻠﻪ ﻫﻢ ﻗافﻴﻪ وي او کﻠﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ســـر د ســـره پــاﻟــﻨــگــﻪ ﻫــســک کـــ‪７‬ه فــتــح خــاﻧــﻪ‬ ‫ﻳـــاغـــﻲ ســــﻮي ﻫـــﻨـــدوســـتـــان رعـــﻴـــت ﻣــﻠــکــﻮﻧــﻪ‬ ‫* * *‬ ‫کـــرﻣـــﻴـــﻪ چــــ‪ ３‬غــــﻢ ﻧــــﻪ وي تــــﻪ غــــﻢ راوړې‬ ‫کــــرﻣــــﻴــــﻪ کــــــﻪ زﻣــــــــا پــــــﻪ دعــــــــا کـــ‪５‬ـــ‪８‬ي‬ ‫کـــرﻣـــﻴـــﻪ پـــــﻪ ﻟـــــﻢ غــــﻮ！ــــﻪ ســــپــــرو واوړې‬ ‫چاربﻴتﻪ‪ :‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻣﻠﻲ اشعارو ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ډول دى چ‪ ３‬کﻴس‪ ،３‬ﻧکﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬داستاﻧﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‬ ‫اوږده اوږده ﻣضاﻣﻴﻦ پک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬وﻳﻮﻧکﻰ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮم وي او د پ‪＋‬تﻮ د خاصﻮ سﻨدرو ﻳا‬ ‫ﻧظﻤﻮﻧﻮ ﻳﻮ ډول دى‪ .‬چاربﻴتﻪ ﻳﻮ سر ﻟري چ‪ ３‬ﻫغﻪ تﻪ کسر ﻳا پﻴرو واﻳﻲ‪ .‬کسر ﻳا پﻴرو ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ‬ ‫د چاربﻴت‪ ３‬پﻪ سر ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي او وروستﻪ بﻴا ﻟﻪ ﻫر بﻨد ＇خﻪ تکرار‪８４‬ي‪ .‬چاربﻴت‪ ３‬د ﻣسرو‬ ‫د شﻤ‪５‬ر د اوږدواﻟﻲ او ﻟﻨ‪６‬واﻟﻲ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ تر بﻠﻪ تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬د چاربﻴتﻮ د بﻨدوﻧﻮ د ﻣسرو‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬تر شﻠﻮ ﻣسرو پﻮرې رس‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤدغﻪ سبب دى چ‪ ３‬د ﻣثﻨﻮي او‬ ‫ﻗصﻴدې پﻪ شان اوږده ﻣضاﻣﻴﻦ پک‪ ３‬راتﻼى شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ چاربﻴتﻪ ک‪ ３‬د ﻣﻮضﻮع تسﻠسﻞ او ارتباط ﻳﻮ ﻣﻬﻢ شرط دى او پﻪ ﻳﻮه چاربﻴتﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫ﻣﻮضﻮعات ﻧﻪ راوړل ک‪８５‬ي‪ .‬دﻟتﻪ د خاﻧﻤﻴر د ﻳﻮې چاربﻴت‪＇ ３‬ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ډول راوړو‬ ‫چ‪ ３‬ﻫر بﻨد ﻳ‪ ３‬دوﻟس ﻣسرې ﻟري‪:‬‬ ‫پﻪ چپ ک‪ ３‬ډال پﻪ ＊ﻲ خﻨجر ﻧﻴسﻪ د غـــــــﻠﻴﻢ ﻣــــخﻪ بـــــرابـــــر ﻧﻴسﻪ‬ ‫ﻳا بﻪ پﻪ ســـرو وﻳﻨﻮ کــﻔﻦ شﻲ زﻣا‬ ‫ﻳا بﻪ ﻟﻪ صدﻗﻪ خپﻞ وطﻦ شﻲ زﻣـا‬

‫‪٤٢‬‬

‫پــﻪ دروغــــﻮ ﻧــﻪ دي دغـــﻪ ﻻپـــ‪ ３‬زﻣــا‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې برﻳد ﻣ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ راغﻰ پﻪ تا‬ ‫ﻣــاتــﻪ وصــﻴــت د ﻣــــﻮره پــــﻼره شــﻮى‬ ‫د ﻧﻨگ پــر ‪＄‬ــاى ورکـــﻮئ ســر زاﻣﻨﻮ‬ ‫وصﻴت د پــﻼر بﻪ گاﻫ‪ ３‬ﻫ‪５‬ر ﻧﻪ ک‪７‬ﻣﻪ‬

‫پـــﻪ غــــﻮږو واوره واړه پــاکــ‪ ３‬زﻣــا‬ ‫پــﻮه شﻪ اجــﻞ دى دا چ‪ ３‬راغــﻰ پﻪ تا‬ ‫ﻳــﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﻧــﻪ پــﻪ ＇ــﻮ‪＇ ،‬ــﻮ واره شﻮى‬ ‫ﻣــخــتــﻮرن ﻣــﻪ شــئ پــﻪ ﻣحشر زاﻣﻨﻮ‬ ‫＇ﻮ ‪＄‬ــان د ﻫغﻪ پــﻼر پﻪ ＇‪５‬ر ﻧﻪ ک‪７‬ﻣﻪ‬

‫کﻠﻪ بﻪ ﻫ‪５‬ر د پﻼر سخﻦ شﻲ زﻣا‬ ‫ﻳا بﻪ پﻪ سرو وﻳﻨﻮ کﻔﻦ شﻲ زﻣا‬ ‫رباعﻲ‪ :‬د پ‪＋‬تﻨﻮ عﻮام خﻠک ﻫغﻪ غزﻟ‪ ３‬تﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع ﻳ‪ ３‬پﻨد او ﻧصﻴحت وي‪ ،‬رباعﻲ‬ ‫واﻳﻲ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬سﻨدر غاړى پﻪ ساز پﻴﻞ کﻮي ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻳﻮه رباعﻲ واﻳﻲ او بﻴا ورپس‪ ３‬چاربﻴتﻪ ﻳا‬ ‫داستان او ﻳا ﻟﻮبﻪ اوروي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻠک ورتﻪ ﻣﻘام ﻫﻢ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣجﻠس پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ اورول ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻣجﻠس د گ‪６‬وﻧﻮاﻟﻮ پاﻣﻠرﻧﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ‬ ‫راړوي‪ .‬دﻟتﻪ بﻪ د رحﻤان بابا ﻳﻮ شعر چ‪ ３‬د ﻣﻘام او رباعﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫پﻪ ＊ــﻪ خــﻮى د بــد خﻮاﻫاﻧــﻮ ب‪ ３‬پــروا ﻳﻢ‬ ‫پــﻪ ﻧرﻣــ‪ ９‬ﻟکــﻪ اوبــﻪ د اور ســزا ﻳــﻢ‬ ‫و ﻫــر چاتــﻪ پــﻪ خپــﻞ شــکﻞ ＇رگﻨد‪４‬ــ‪８‬م‬ ‫آﻳﻨــ‪ ３‬غﻮﻧــدې بــ‪ ３‬روﻳــﻪ بــ‪ ３‬رﻳــا ﻳــﻢ‬ ‫ﻗﻨاعــت ﻣــ‪ ３‬تر خرﻗــ‪ ３‬ﻻﻧــدې اطﻠس دى‬ ‫پ＀ د درســت جﻬان بادشــاه ظاﻫــر گدا ﻳﻢ‬ ‫د غﻮﻧچــ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ ســﻞ ژبــﻮ خاﻣﻮش ﻳﻢ‬ ‫ﻟکــﻪ بــﻮى ﻫســ‪ ３‬پــﻪ پ＂ــﻪ خﻮﻟــﻪ گﻮﻳــا ﻳﻢ‬ ‫کــﻪ چــا ﻻر د عاشــﻘ‪ ９‬وي ورکــﻪ کــ‪７‬ې‬ ‫زه رحﻤــان د گﻤراﻫاﻧــﻮ رﻫﻨﻤــا ﻳــﻢ‬

‫‪٤٣‬‬

‫بگت‪ :９‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ اشعارو ک‪ ３‬بگت‪ ９‬ﻳﻮه غﻮره او خﻮږه برخﻪ ده چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻠک ﻳ‪ ３‬ﻟﻮبﻪ‬ ‫ﻫﻢ بﻮﻟﻲ‪ .‬بگت‪ ９‬د چاربﻴتﻮ پﻪ ＇‪５‬ر ﻳﻮ سر ﻟري چ‪ ３‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول ﻳﻮ بﻴت وي او د دواړو‬ ‫ﻣسرو ﻗافﻴﻪ ﻳ‪ ３‬سره برابره وي‪ .‬د ﻫر بﻨد وروستﻨ‪ ９‬ﻣسره د بگت‪ ９‬ﻟﻪ سر سره پﻪ ﻗافﻴﻪ ک‪３‬‬ ‫برابره وي‪.‬‬ ‫سر د ﻫر بﻨد پﻪ پاى ک‪ ３‬تکرار‪８４‬ي‪ .‬د سر ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره ﻳ‪ ３‬اوږده او دوﻳﻤﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه وي‪.‬‬ ‫د بگت‪ ９‬ﻫر بﻨد ﻣعﻤﻮ ًﻻ درې ﻣسرې وي‪:‬‬ ‫راتـــاو شﻪ ﻟـــﻮﻧـــگــﻴﻨﻪ‬ ‫غﻤﻮﻧﻪ ﻟرې کﻪ ﻟﻪ ﻣا عاجز غﻤگﻴﻨﻪ‬ ‫ﻧﻮره ﻳاري درسره ﻧﻪ ک‪７‬م‬ ‫ودې وﻳشتﻢ روغـــــــﻪ دې ﻧﻪ کــ‪７‬م‬ ‫بﻞ دې پﻪ سرو شﻨ‪６‬و ﻧتک‪ ９‬زاﻧگﻲ ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫راتـــــاو شـــــــﻪ ﻟـﻮﻧگﻴﻨﻪ‬ ‫＇ﻨگﻪ راپر‪４‬ﻮت‪ ３‬ﻟــﻪ تختﻪ‬ ‫د ﻣحﻤد ﻧﻮر فﻘﻴره بختﻪ‬ ‫بخت ﻣ‪ ３‬کﻮ！ﻪ شﻮ اس ﻣ‪ ３‬ﻻړ سره ﻟﻪ زﻳﻨﻪ‬ ‫راتـــــاو شـــــــﻪ ﻟـﻮﻧگﻴﻨﻪ‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ ﻧظﻤﻮﻧﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ ډول تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ واﻳﻲ او بﻞ‬ ‫ډول تﻪ ﻣشترک کﻼسﻴک دﻳﻮاﻧﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ عربﻲ‪ ،‬فارسﻲ او پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻣشترک‬ ‫دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ ﻳﻮازې پﻪ ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻮ بحث وک‪ ７‬او د ﻫغﻮى ﻟﻪ ډﻟ‪ ３‬ﻣﻮ ﻳﻮ ＇ﻮ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬دروپ‪５‬ژﻧدﻟ‪ .３‬ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬پﻪ دوو ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮې‬ ‫ډﻟ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬عاﻣ‪ ３‬سﻨدرې واﻳﻲ‪ .‬عاﻣ‪ ３‬سﻨدرې ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻰ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ وي او‬ ‫د ！ﻮل وﻟس ﻣال دى‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ سﻨدرو ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ۍ‪ ،‬کاک‪７‬ۍ‪ ،‬ﻧﻴﻤک‪ ９‬ﻳا سروکﻲ‪ ،‬ﻧارې ﻳا غ‪８‬وﻧﻪ‪ ،‬کﻴس‪،９‬‬ ‫فاﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬د ＊ادۍ سﻨدرې او د ﻣﻴﻨدو سﻨدرې را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪٤٤‬‬

‫بﻠﻪ ډﻟﻪ ﻳ‪ ３‬خاص‪ ３‬سﻨدرې دي‪ .‬د دې سﻨدرو شاعران پﻪ وﻟس ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮم دي او د‬ ‫وﻟسﻲ شاعراﻧﻮ پﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬پﻪ دې ډﻟﻪ ک‪ ３‬چاربﻴت‪ ،３‬بدﻟ‪ ،３‬بگت‪ ،９‬ﻟﻮب‪ ،３‬داستان‪،‬‬ ‫ﻣﻘام او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ دغﻪ ﻣﻠﻲ اشعار د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د اجتﻤاعﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ او فرﻫﻨگﻲ ژوﻧد ！ﻮﻟﻮ خﻮاو پک‪ ３‬اﻧعکاس ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ دا ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻧظﻤﻮﻧﻪ د ﻧﻮرو ژبﻮ پﻪ تﻘﻠﻴد ﻧﻪ دي وﻳﻞ شﻮي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ د پ‪＋‬تﻨﻮ اﻳجاد دى‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪＇ ３‬ﻮ ډوﻟﻪ ﻧظﻤﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫ﻧظﻢ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫پﻪ ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم ډوﻟﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د ﻳﻮ ﻣﻠﻲ ﻧظﻢ پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬ﻟﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ سره‬ ‫وﻟﻴکﻲ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې پﻪ وار سره واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬راغﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪！ ３‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻮضﻮعاتﻮ خبرې وک‪７‬ي چ‪ ３‬کﻮم‬ ‫ﻣﻮضﻮعات پک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ _٥‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟئ او پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وواﻳئ‪.‬‬

‫‪٤٥‬‬

‫خاص ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ ﻧﻮم دى چ‪ ３‬د ﻳﻮ خاص شخص او خاص ‪＄‬اى ＊کارﻧدوﻳﻲ کﻮي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬احﻤد شاه بابا‪ ،‬ﻣﻼﻟ‪ ،９‬ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬کابﻞ او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او د صﻔت کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫صﻔت (ستاﻳﻨﻮم)‪ :‬صﻔت ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧﻮم ＇رﻧگﻮاﻟﻰ ＇رگﻨدوي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬تﻮر‪،‬‬ ‫سپﻴﻦ‪＊ ،‬ﻪ‪ ،‬بد‪ ،‬روغ‪ ،‬ﻧاروغ‪ ،‬ﻟﻮړ‪！ ،‬ﻴ＀ او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د رحﻤان بابا شعر وﻟﻮﻟﻲ او پر ﻣﻔﻬﻮم باﻧدې دې خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پـــﻪ ＊ـــﻪ خــــﻮي ﻟـــﻪ بـــدخـــﻮاﻫـــاﻧـــﻮ بـــ‪ ３‬پـــــروا ﻳﻢ‬ ‫پــــﻪ ﻧــــرﻣــــ‪ ９‬ﻟـــکـــﻪ اوبـــــــﻪ د اور ســــــزا ﻳــﻢ‬ ‫و ﻫـــر چـــاتـــﻪ پـــﻪ خــپــﻞ شــکــﻞ ＇ــرگــﻨــد‪４‬ــ‪８‬م‬ ‫آﻳﻨ‪ ３‬غــــﻮﻧــــدې بــــ‪ ３‬روﻳـــــــﻪ بــــ‪ ３‬رﻳــــــا ﻳــﻢ‬ ‫د غــﻮﻧــچــ‪ ３‬پـــﻪ ＇ــ‪５‬ــر پـــﻪ ســـﻞ ژبــــﻮ خــاﻣــﻮشــﻪ‬ ‫ﻟــکــﻪ بــــﻮى ﻫــســ‪ ３‬پـــﻪ پــ＂ــﻪ خـــﻮﻟـــﻪ گـــﻮﻳـــا ﻳﻢ‬ ‫ﻗــﻨــاعــت ﻣـــ‪ ３‬تـــر خـــرﻗـــ‪ ３‬ﻻﻧـــــدې اطـــﻠـــس دى‬ ‫پـــ＀ د درســــت جــﻬــان بـــادشـــاه ظــاﻫــر گـــدا ﻳﻢ‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ﻳﻮه وﻟسﻲ شاعر پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او د ضرورت‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬دې د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ غ‪７‬و او ﻳا کتاب ＇خﻪ ﻣرستﻪ ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪٤٦‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫ولسﻲ کﻴسﻪ‬

‫کﻴس‪ ３‬د اﻧسان ﻟﻪ ژوﻧد سره پﻴﻞ شﻮي دي او بﻴا خﻮﻟﻪ پﻪ خﻮﻟﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻧسﻞ ﻧﻪ بﻞ تﻪ ﻟ‪８５‬دول شﻮي‬ ‫دي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ خط اﻳجاد ک‪ ،７‬ﻧﻮ بﻴا ‪＄‬ﻨ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬وﻟﻴکﻞ شﻮې‪ .‬خﻮ د وﻟسﻲ کﻴسﻮ زﻳاتﻪ‬ ‫برخﻪ اوس ﻫﻢ د خﻠکﻮ پﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ده او را！ﻮﻟ‪ ３‬شﻮي ﻧﻪ دي‪ .‬د وﻟسﻲ کﻴسﻮ وﻳﻮﻧکﻲ ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ‬ ‫وي پﻪ ﻳﻮ شخص پﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟري بﻠک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫر ﻣﻠت ‪＄‬اﻧتﻪ وﻟسﻲ کﻴس‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬د ﻫﻤاغﻪ ﻣﻠت ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې‪ ،‬دود دستﻮر او تارﻳخ تر‪４‬ﻨﻪ‬ ‫＇رگﻨد‪８４‬ي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬وﻟسﻲ کﻴس‪ ３‬د ﻣﻠتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻣشترک‪ ３‬وي او ﻳﻮازې د اشخاصﻮ او ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ پک‪ ３‬تغﻴﻴر ﻣﻮﻧدﻟﻰ وي‪ .‬د وﻟسﻲ کﻴسﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ خﻴاﻟﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ .‬حﻮادث او پ‪ ３＋５‬پک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ عﻘﻞ ﻧﻪ ﻟرې او تخﻴﻠﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ وﻟسﻲ کﻴسﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ داس‪ ３‬ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬د ر＊تﻴﻨﻲ ژوﻧد‬ ‫ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻮ سره ت‪７‬او ﻟري او خﻴاﻟﻲ ب‪２‬ﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻣﻠتﻮﻧﻮ ﻟﻪ وﻟسﻲ کﻴسﻮ ＇خﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻴس‪３‬‬ ‫دوﻣره شﻬرت تﻪ رس‪５‬دﻟﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ وﻟسﻲ کﻴسﻮ ک‪ ３‬شﻤ‪５‬رل شﻮي دي او د دغﻪ شﻬرت‬ ‫ﻟﻪ کبﻠﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ډ‪４‬رو ژبﻮ ژباړل شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د چک د وﻟس ﻳﻮه وﻟسﻲ کﻴسﻪ غﻮره ک‪７‬ې چ‪ ３‬د دې کﻴس‪ ３‬پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ‬ ‫سره بﻪ تاس‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د وﻟسﻲ کﻴسﻮ سره آشﻨا شئ‪.‬‬ ‫کﻮﻣﻪ وﻟسﻲ کﻴسﻪ ﻣﻮ پﻪ ﻳاد ده؟‬ ‫د کﻮم بﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد وﻟسﻲ کﻴسﻪ ﻣﻮ اور‪４‬دﻟ‪ ３‬ده؟‬

‫‪٤٧‬‬

‫وﻟسﻲ کﻴسﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ډ‪４‬ره خﻮﻧدوره برخﻪ ده‪ .‬داس‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻟﻪ پ‪７５‬ﻳﻮ‪،‬‬ ‫پ‪７５‬ﻳﻮ راﻫﻴس‪ ３‬د وﻟس پﻪ حافظﻪ ک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮي دي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تر ﻧﻦ ور‪ ３＄‬رارس‪５‬دﻟﻲ‬ ‫دي‪ .‬دا کﻴس‪ ３‬پﻪ کﻠﻴﻮ او باﻧ‪６‬و ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې دي‪ .‬کﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ پﻪ ﻳﻮه کﻠﻲ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫شﻮې ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻠتﻪ پات‪ ３‬شﻮې ﻧﻪ ده او ﻧﻮرو کﻠﻴﻮ تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ３‬او عاﻣﻪ شﻮې ده‪ .‬دغﻪ کﻴس‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮ ‪＄‬اى ＇خﻪ بﻞ ‪＄‬اى تﻪ اﻧتﻘال شﻮي ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣحﻴطﻲ اصطﻼحات او جغرافﻴﻮي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬تغﻴﻴر شﻮي دي‪ .‬پﻪ دې تﻮگﻪ د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ﻳ‪ ３‬د بﻴان پﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ تغﻴﻴر راغﻠﻰ‬ ‫دى‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ پﻪ وﻟسﻲ کﻴسﻮ ک‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ کﻴس‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ خپﻠ‪ ３‬کﻴس‪３‬‬ ‫دي او بﻠﻪ ډﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ ＇خﻪ راغﻠ‪ ３‬دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ خپﻠﻮ وﻟسﻲ کﻴسﻮ ک‪ ３‬ﻗﻬرﻣاﻧان‪،‬‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال او ！ﻮل ک‪７‬ه وړه پ‪＋‬تﻨﻲ وي‪ .‬پﻪ دې کﻴسﻮ ک‪ ３‬پ‪ ３＋５‬او کرک＂روﻧﻪ ﻫﻢ پ‪＋‬تﻨﻲ رﻧگ‬ ‫ﻟري‪ .‬دا کﻴس‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ډ‪４‬رې اوږدې او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې کﻴسﻮ ک‪ ３‬بﻴا ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻪ ﻧظﻢ شﻮي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬دي‪ .‬دا کﻴس‪ ３‬ﻣختﻠف‬ ‫ﻣﻮضﻮعات ﻟري او د پﻨد او عبرت ！کﻲ ﻫﻢ پک‪ ３‬وي‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ک‪ ３‬تخﻴﻠﻲ اړخ ډ‪４‬ر غاﻟب‬ ‫وي ﻟکﻪ د دﻳﻮاﻧﻮ او پﻴرﻳاﻧﻮ کﻴس‪ ３‬او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ر＊تﻴﻨﻲ ژوﻧد سره اړخ ﻟگﻮي‪.‬‬ ‫دا کﻴس‪ ３‬پخﻮا پﻪ وﻟسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ژﻣﻲ پﻪ ﻣﻮسﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ساعت ت‪５‬روﻟﻮ ﻟپاره وﻳﻞ ک‪５‬دﻟ‪،３‬‬ ‫خﻮ د ساعت ت‪５‬رۍ تر ＇ﻨگﻪ ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣثبتﻮ خﻮاو د وﻟس پﻪ ک‪７‬و وړو ک‪ ３‬ﻣثبت اغ‪５‬ز ﻫﻢ‬ ‫درﻟﻮد‪.‬‬ ‫اوس د دې کﻴسﻮ وﻳﻠﻮ رواج ﻳا خﻮ بﻴخﻲ پاى تﻪ رس‪５‬دﻟﻰ او ﻳا پﻪ ډ‪４‬ره ﻟ‪８‬ه اﻧدازه ﻣﻮجﻮد‬ ‫دى‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ وجﻪ ده چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧاظﻤاﻧﻮ زﻣﻮږ وﻟسﻲ کﻴس‪ ３‬پﻪ ﻧظﻢ ک‪７‬ي ﻟکﻪ آدم‬ ‫خان او درخاﻧ‪ ،９‬دﻟ‪ ９‬او شﻬ‪ ،９‬ﻣؤﻣﻦ خان او شﻴرﻳﻨﻮ‪ ،‬طاﻟب جان او گﻞ بشره‪ ،‬ﻣﻮسﻰ خان‬ ‫او گﻞ ﻣک‪ ،９‬فتح خان او رابﻴا او ﻧﻮرې‪...‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ﻫﻢ وﻟسﻲ کﻴس‪ ３‬او واړه واړه حکاﻳتﻮﻧﻪ را！ﻮل او پﻪ کتابﻲ شکﻞ‬ ‫خپاره ک‪７‬ي دي‪ .‬د دې کﻴسﻮ را！ﻮﻟﻮل او خپرول زﻣﻮږ د ژب‪ ３‬او ادبﻴاتﻮ پﻪ ب‪６‬اﻳﻨﻪ ک‪ ３‬ستره‬ ‫اغ‪５‬زه ﻟري‪.‬‬

‫‪٤٨‬‬

‫＊ﻮروا‬ ‫(د ِچک وﻟس کﻴسﻪ)‬

‫ﻳﻮه شپﻪ ﻟﻪ سﻴﻠ‪ ９‬سره باران ﻫﻢ ور‪４‬ده‪ ،‬سخت تﻮپان و او خﻠک پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬وو‪ .‬ﻳﻮه سپﻴﻦ‬ ‫سرې ＊‪％‬ﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ ﻳﻮازې اوس‪５‬ده‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬د کﻮر دروازه وډب‪５‬ده‪ .‬ﻫغ‪ ３‬فکر وک‪ ７‬چ‪ ３‬سﻴﻠ‪ ９‬دروازه ！ﻴﻞ‬ ‫وﻫﻠﻪ‪ .‬خﻮ ﻟ‪８‬ه ش‪５‬بﻪ ﻧﻪ وه ت‪５‬ره چ‪ ３‬ور پﻪ زوره‪ ،‬زوره وډب‪５‬ده‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ سرې ژر دروازه خﻼصﻪ ک‪７‬ه‪ .‬وﻳ‪ ３‬ﻟﻴدل چ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻮان س‪７‬ى پﻪ ﻟﻤدو خﻴشتﻮ جاﻣﻮ ک‪ ３‬وﻻړ‬ ‫او ﻟﻪ ﻳخﻨ‪ ９‬ﻧﻪ ر‪８４‬دي‪ .‬سپﻴﻦ سرې ＊‪ ３％‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ زه ﻣسافر ﻳﻢ‪ ،‬کﻪ ﻧﻦ شپﻪ دې راتﻪ پﻪ خپﻞ کﻮر ک‪＄ ３‬اى راک‪ ７‬ﻧﻮ زه بﻪ دې دا احسان ！ﻮل عﻤر‬ ‫ﻧﻪ ﻫ‪５‬روم‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ سرې ＊‪ ３％‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ ＊ﻪ ده‪ ،‬دﻧﻨﻪ راشﻪ پﻪ ﻧغري ک‪ ３‬اور بﻞ دى‪ .‬خپﻠ‪ ３‬ﻟﻤدې جاﻣ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪７‬ه‪ ،‬خﻮ زه ډوډۍ ﻫﻢ ﻧﻪ‬ ‫ﻟرم او ستا ﻟپاره ک＀ ﻫﻢ ﻧشتﻪ‪ .‬تﻪ ﻣجبﻮره ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧغري سره ﻧژدې پر دې کﻤپﻠﻪ شپﻪ ت‪５‬ره ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫س‪７‬ي ورتﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ بس چ‪ ３‬سرپﻨاه وي‪ ،‬ﻧﻮر ﻣ‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬ﻧﻪ دي پﻪ کار‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬پﻪ ﻧغري ک‪ ３‬ﻧﻮرې وچ‪ ３‬دړې ک‪＋５‬ﻮدې‪ .‬اور تازه شﻮ‪ .‬س‪７‬ى چ‪ ３‬تﻮد شﻮ او جاﻣ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ وچ‪ ３‬شﻮې ﻧﻮ د خپﻞ کﻤﻴس ﻟﻪ جﻴبﻪ ﻳ‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻴخ راوﻳست‪ .‬دا بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻻسﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬اړاوه را اړاوه‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬ورتﻪ کتﻞ خﻮ غ‪ ８‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ کاوه‪ .‬س‪７‬ي ＊ﻪ ش‪５‬بﻪ ﻟﻪ دې ﻣ‪５‬خ سره ﻟﻮب‪ ３‬وک‪７‬ې‪ .‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ＊‪３％‬‬ ‫پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪:‬‬ ‫_ تﻪ خبره ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬دا ﻣﻴخ ＇ﻮﻣره د کار دى؟‬ ‫＊‪ ３％‬ﻟﻪ وړۍ ﻧﻪ تار جﻮړاوه‪ .‬پﻪ ډ‪４‬ره وچﻪ ﻟﻬجﻪ ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ ﻫﻮ خبره ﻳﻤﻪ‪ ،‬ﻣ‪５‬خ پﻪ ﻟرگﻲ ک‪！ ３‬کﻮﻫﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫س‪７‬ي وخﻨدل او وې وﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ تﻪ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬خبره‪ ،‬زه ﻟﻪ دې ﻣ‪５‬خ ﻧﻪ ＊ﻮروا جﻮړوﻻى شﻢ‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬ﻟ‪ ８‬پﻪ ﻗﻬر ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ ﻫس‪ ３‬اوت‪ ３‬بﻮت‪ ３‬ﻣﻪ واﻳﻪ‪ ،‬دا ﻧاشﻮﻧ‪ ３‬ده‪.‬‬

‫‪٤٩‬‬

‫س‪７‬ي ووﻳﻞ‪ :‬کﻪ ﻣا درتﻪ ثابتﻪ ک‪７‬ه ﻧﻮ ﻣﻨ‪ ３‬بﻪ ﻳ‪.３‬‬ ‫＊‪ ３％‬ووﻳﻞ‪＊ :‬ﻪ ده ثابتﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬د ＊ﻮروا پخﻮﻟﻮ دﻳگ ورتﻪ راوړ‪ .‬س‪７‬ي ﻣ‪５‬خ د دﻳگ پﻪ تﻞ ک‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮد او اوبﻪ ﻳ‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫واچﻮﻟ‪ .３‬بﻴا ﻳ‪ ３‬د‪４‬گ پﻪ اور ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬ﻟ‪８‬ه ش‪５‬بﻪ چ‪ ３‬ت‪５‬ره شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ س‪７‬ي د د‪４‬گ سر ﻟرې ک‪ ７‬او ＊‪３％‬‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ کﻪ ﻟ‪８‬ه ﻣاﻟگﻪ او تﻮر ﻣرچ راک‪７‬ې ﻧﻮ ＊ﻮروا بﻪ تﻴاره شﻲ‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻪ پا＇‪５‬ده د ﻳﻮې اﻟﻤارۍ دروازه ﻳ‪ ３‬پراﻧﻴستﻠﻪ او وې وﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ ﻫﻮ ﻣاﻟگﻪ او ﻣرچ خﻮ پﻪ ﻫر کﻮر ک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫س‪７‬ي تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣاﻟگ‪ ３‬او تﻮرو ﻣرچﻮ پﻮړۍ ورک‪７‬ې‪ .‬ده ﻣاﻟگﻪ او تﻮر ﻣرچ پﻪ د‪４‬گ ک‪ ３‬واچﻮل‪ .‬ﻳﻮ‬ ‫＇ﻮ ش‪５‬ب‪ ３‬ﻧﻮرې ﻫﻢ ت‪５‬رې شﻮې‪ .‬س‪７‬ي بﻴا د دﻳگ سر اﻳستﻪ ک‪ ７‬او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ د پﻴازو ﻳﻮه غﻮ！ﻪ کﻪ واى ﻧﻮ د ＊ﻮروا خﻮﻧد بﻪ ﻧﻮر ﻫﻢ زﻳات شﻮاى واى‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬ورتﻪ بد‪ ،‬بد وکتﻞ خﻮ بﻴا ﻟﻪ ‪＄‬اﻳﻪ راپا＇‪５‬ده او وې وﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ گﻮرﻣﻪ کﻪ چ‪５‬رې پﻴاز وي!‬ ‫ﻳﻮې بﻠ‪ ３‬اﻟﻤارۍ تﻪ ﻻړه او د ﻫغ‪ ３‬دروازه ﻳ‪ ３‬پراﻧﻴستﻠﻪ‪ .‬س‪７‬ي سر اوچت ک‪ ７‬او پﻪ اﻟﻤارۍ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫د خﻮړو تﻮکﻲ وﻟﻴدل‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬د پﻴازو ﻳﻮه غﻮ！ﻪ راواخﻴستﻪ او س‪７‬ي تﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬اوس بﻪ ﻧﻮ تﻪ چاﻗﻮ ﻫﻢ غﻮاړې‪.‬‬ ‫س‪７‬ي وخﻨدل او د ＊‪ ３％‬ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻴاز او چاﻗﻮ واخﻴستﻞ‪ .‬پﻴاز ﻳ‪！ ３‬ﻮ！‪！ ،３‬ﻮ！‪ ３‬ک‪ ７‬او د‪４‬گ تﻪ ﻳ‪ ３‬ور‬ ‫واچاوه‪ .‬بﻴا ﻳ‪ ３‬اور تازه ک‪＇ ،７‬ﻮ ﻧﻮرې دړې ﻳ‪ ３‬ورپس‪ ３‬ک‪７‬ې او وې وﻳﻞ‪＊ :‬ﻮروا ﻫﻢ ﻫر ډول وي‪ .‬د‬ ‫ﻣ‪５‬خ ＊ﻮروا ساده وي‪ ،‬خﻮ کﻪ پﻪ دې ک‪ ３‬گازرې او اﻟﻮگان ورگ‪ ６‬شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ خﻮﻧد بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻ زﻳات شﻲ خﻮ‬ ‫خﻴر پروا ﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫اوس ﻟﻪ د‪４‬گ ﻧﻪ د پﻴازو د پخ‪５‬دو خﻮشبﻮﻳﻲ پﻮرتﻪ شﻮې وه او ＊‪ ３％‬ﻧاببره د ﻟﻮږې احساس وک‪،７‬‬ ‫د س‪７‬ي خبرو تﻪ ﻳ‪ ３‬پام و‪ .‬ب‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻫغﻪ تﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻠﻲ وي‪ .‬اﻟﻤارۍ تﻪ ﻻړه او ﻳﻮ ＇ﻮ گازرې او‬ ‫دوه اﻟﻮگان ﻳ‪ ３‬ترې راواخﻴستﻞ او س‪７‬ي تﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ل‪ .‬س‪７‬ي گازرې او اﻟﻮگان سپﻴﻦ‪！ ،‬ﻮ！‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬او بﻴا‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ د‪４‬گ ک‪ ３‬واچﻮل‪.‬‬ ‫ﻟ‪８‬ه ش‪５‬بﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د د‪４‬گ سر ﻟرې ک‪ ７‬او د ＊ﻮروا خﻮشبﻮﻳﻲ د ＊‪ ３％‬سپ‪８‬ﻣ‪ ３‬وتخﻨﻮﻟ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫س‪７‬ي ﻳ‪ ３‬وپﻮ＊تﻞ‪ :‬پﻪ ＇ﻮﻣره وخت ک‪ ３‬بﻪ دا ＊ﻮروا پخ‪８５‬ي؟‬ ‫س‪７‬ي پﻪ ＇ﻤ（‪ ９‬د د‪４‬گ ﻟﻪ تﻞ ﻧﻪ ﻣ‪５‬خ راوچت ک‪ ７‬او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪:‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫_ د دې ﻣ‪５‬خ ＊ﻮروا ډ‪４‬رو کﻤﻮ خﻠکﻮ خﻮړﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ کﻪ پﻪ دې ک‪ ３‬د غﻮ＊‪ ３‬وړې‪ ،‬وړې ！ﻮ！‪３‬‬ ‫ورگ‪６‬ې شﻲ ﻧﻮ بﻴا د پاچاﻫاﻧﻮ خﻮاړه دي‪.‬‬ ‫خﻮ زﻣا او ستا پﻪ شان خﻠک دوﻣره طاﻟع ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ دې ＊ﻮروا ک‪ ３‬غﻮ＊ﻪ وﻟري‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬ﻧا＇اپﻪ ووﻳﻞ‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧشﻮ خﻮړﻻى‪ .‬پاچاﻫان خﻮ ﻫﻢ زﻣﻮږ پﻪ شان اﻧساﻧان دي‪.‬‬ ‫بﻴا ﻻړه او ﻟﻪ اﻟﻤارۍ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د غﻮ＊‪ ３‬ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ راواخﻴستﻪ‪ .‬وړه‪ ،‬وړه ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ه او س‪７‬ي تﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ه‪.‬‬ ‫س‪７‬ي د غﻮ＊‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬پﻪ د‪４‬گ ک‪ ３‬واچﻮﻟ‪ .３‬اور ﻳ‪ ３‬ورپس‪ ３‬تازه ک‪ ７‬او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ اوس چ‪ ３‬ﻣﻮږ داس‪＊ ３‬ﻪ د پاچاﻫاﻧﻮ خﻮاړه ﻟرو ﻧﻮ باﻳد د پاچاﻫاﻧﻮ پﻪ شان ﻳ‪ ３‬وخﻮرو‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬ووﻳﻞ‪ :‬ب‪５‬شکﻪ وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ‪.‬‬ ‫د کﻮ！‪ ３‬بﻞ سر تﻪ ﻻړه‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣ‪５‬ز او دوه ＇ﻮک‪ ９‬اﻳ‪ ３＋‬وې‪ .‬ﻟﻪ اﻟﻤارۍ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ＊ﻪ ＊کﻠﻰ‬ ‫د ﻣ‪５‬ز پﻮښ راواخﻴست او پرﻣ‪５‬ز ﻳ‪ ３‬اوار ک‪.７‬‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬چﻴﻨﻲ ﻟﻮ＊ﻲ راوﻳستﻞ او پر ﻣ‪５‬ز ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮدل‪ .‬کاشﻮغ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ راوﻳستﻠ‪ .３‬س‪７‬ي دا ﻫر ＇ﻪ تﻪ‬ ‫کتﻞ او بﻴا ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪＊ :‬ﻮروا پﻪ ＇ﻪ شﻲ ک‪ ３‬راوباسﻢ؟‬ ‫＊‪ ３％‬ورتﻪ د ＊ﻮروا ﻟپاره ﻳﻮه غ＂ﻪ کاسﻪ او ﻳﻮه رکﻴب‪ ９‬د غﻮ＊‪ ３‬او ترکاري ﻟپاره ورک‪７‬ه‪ .‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه غ＂ﻪ‬ ‫ډوډۍ ﻫﻢ راوﻳستﻠﻪ‪！ .‬ﻮ！‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ه او پرﻣ‪５‬ز ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮده‪ .‬س‪７‬ي ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ کﻪ ډوډۍ دې را اﻳستﻠﻪ ﻧﻮ باﻳد چ‪ ３‬پﻨﻴر ﻫﻢ ورسره وي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻣ‪５‬خ د ＊ﻮروا ﻟﻪ خﻮړﻟﻮ‬ ‫＇خﻪ وروستﻪ د ﻫضﻢ ﻟپاره پﻨﻴر ضروري دى‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬پﻨﻴر ﻫﻢ راواخﻴست‪ .‬دواړو ＊ﻮروا‪ ،‬ډوډۍ او پﻨﻴر وخﻮړل‪ .‬س‪７‬ي ‪＄‬ان ＊ﻪ ﻣﻮړ ک‪３％＊ .７‬‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬ستا ﻧﻪ ډ‪４‬ره ﻣﻨﻨﻪ!‬ ‫＊‪ ３％‬ورتﻪ ووﻳﻞ‪ :‬ﻣﻨﻨﻪ خﻮ ستا پﻪ کار ده چ‪ ３‬دوﻣره ＊ﻪ ＊ﻮروا دې راتﻪ پخﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫س‪７‬ي د ＊ﻮروا د کاس‪ ３‬پﻪ تﻞ ک‪ ３‬پروت ﻣ‪５‬خ راوﻳست او وې وﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ پﻪ دې ک‪ ３‬زﻣا ﻫ‪ ＆５‬کﻤال ﻧشتﻪ‪ ،‬دا ﻫر ＇ﻪ د دې ﻣ‪５‬خ ﻟﻪ برکتﻪ دي‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬ووﻳﻞ‪ :‬اوس چ‪ ３‬تا دوﻣره ＊ﻪ خﻮاړه راتﻪ برابر ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ حﻖ ﻟرې چ‪ ３‬پﻪ ک＀ وﻳده ش‪ .３‬زﻣا‬ ‫ﻫس‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر ساړه ک‪８５‬ي‪ .‬زه بﻪ د ﻧغري سره پﻪ کﻤپﻠﻪ پر‪４‬ﻮ‪＄‬ﻢ‪.‬‬ ‫س‪７‬ي شپﻪ ارام خﻮب وک‪ .７‬سﻬار ＊‪ ３％‬ورتﻪ چاى او ډوډۍ ورک‪７‬ل او بﻴا ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ووﻳﻞ‪ :‬ستا ﻣ‪５‬خ‬ ‫ر＊تﻴا چ‪ ３‬عادي ﻣ‪５‬خ ﻧﻪ دى‪ .‬سﻤبال ﻳ‪ ３‬وساتﻪ چ‪＇ ３‬ﻮک ﻳ‪ ３‬پ＀ ﻧﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫س‪７‬ي ترﻳﻨﻪ رخصت واخﻴست او پرخپﻠﻪ ﻻر روان شﻮ‪.‬‬

‫‪٥١‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې کﻴسﻪ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬دې ‪＄‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫دا کﻴسﻪ پﻪ کﻮم وﻟس پﻮرې اړه ﻟري؟‬ ‫پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬کﻮم کرک＂روﻧﻪ راغﻠﻲ دي؟‬ ‫د کﻴس‪ ３‬ﻣﻮضﻮع ＇ﻪ ده؟‬ ‫د کﻴس‪ ３‬پاﻳﻠﻪ ＇ﻪ ده؟‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې کﻴسﻪ پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ＇ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ د کﻴس‪３‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ او ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د کﻴس‪ ３‬پﻪ اړه پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د کﻴس‪ ３‬د دې دوه کر＊ﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر‬ ‫وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې ﻳ‪ ３‬پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪:‬‬ ‫((س‪７‬ي د ＊ﻮروا د کاس‪ ３‬پﻪ تﻞ ک‪ ３‬پروت ﻣ‪５‬خ راوﻳست او وې وﻳﻞ‪ :‬پﻪ دې ک‪ ３‬زﻣا ﻫ‪＆５‬‬ ‫کﻤال ﻧشتﻪ‪ ،‬دا ﻫر ＇ﻪ د دې ﻣ‪５‬خ ﻟﻪ برکتﻪ دي))‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻫغﻪ زده کﻮوﻧکﻲ چ‪ ３‬دې کﻴس‪ ３‬تﻪ ورتﻪ کﻮﻣﻪ وﻟسﻲ کﻴسﻪ ﻳ‪ ３‬اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي پﻪ ﻟﻨ‪６‬و‬ ‫خبرو ک‪ ３‬دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟﻪ کﻴس‪ ３‬ﻧﻪ تاس‪＇ ３‬ﻪ ﻧتﻴجﻪ واخﻴستﻠﻪ؟ پﻪ وار سره خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻮرﻧ‪ ９‬د غ‪７‬و پﻪ ﻣرستﻪ ﻳﻮه‪ ،‬ﻳﻮه وﻟسﻲ کﻴسﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د کﻴس‪ ３‬ﻣﻘصد دې ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ي‪ .‬بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٥٢‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫سﻴد بﻬاو الدﻳن مجروح‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ ﻣعاصره دوره ک‪ ３‬پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻮال او شاعران شتﻪ چ‪ ３‬د ادب پﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ＇اﻧگﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ آثار پﻨ‪％‬ﻮﻟﻲ دي‪ .‬ﻟکﻪ شعر‪ ،‬داستان‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬ډراﻣﻪ‪،‬‬ ‫سﻔرﻧاﻣﻪ او ﻧﻮر‪ ...‬ﻳﻮ ﻟﻪ دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ＇خﻪ پﻮﻫاﻧد سﻴد بﻬاو اﻟدﻳﻦ ﻣجروح دى چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫عﻠﻤﻲ فﻠسﻔﻲ آثارو سرب‪５‬ره ﻳ‪ ３‬شعروﻧﻪ ﻫﻢ وﻳﻠﻲ او فﻠسﻔﻲ‪ ،‬رواﻧﻲ‪ ،‬داستاﻧﻲ آثار ﻫﻢ‬ ‫ﻟري‪ .٫‬پﻪ داستاﻧﻲ آثارو ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار او پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧا آشﻨا سﻨدرې‪ ،‬د‬ ‫وطﻦ ﻣﻮر پﻴغام او د کﻮﻧ‪ ７‬سﻴﻨد زﻳات شﻬرت ﻟري‪ .‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬بﻪ تاس‪ ３‬د دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ‬ ‫ﻟﻪ ژوﻧد او آثارو سره أشﻨا شئ‪.‬‬ ‫_ تاس‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ ﻣعاصره دوره ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سره‬ ‫أشﻨا ﻳاست؟‬ ‫_ د پﻮﻫاﻧد سﻴد بﻬاو اﻟدﻳﻦ ﻣجروح د ژوﻧد پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫_ تاس‪ ３‬د ﻣجروح کﻮم آثار او کتابﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬

‫‪٥٣‬‬

‫سﻴد بﻬاواﻟدﻳﻦ ﻣجروح د افغاﻧستان ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر‪ ،‬ادﻳب او ﻟﻴکﻮال و‪ .‬پﻼر ﻳ‪ ３‬سﻴد‬ ‫شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح ﻫﻢ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ ＇خﻪ و‪ .‬سﻴد بﻬاواﻟدﻳﻦ ﻣجروح د کﻮﻧ‪ ７‬وﻻﻳت‬ ‫د اسﻤار وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬د شﻴﻨکﻮړک پﻪ کﻠﻲ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه روحاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬پﻪ ‪١٣٠٦‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‬ ‫ک‪ ３‬پﻴدا شﻮ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬د کﻠﻲ پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬سرتﻪ ورسﻮﻟ‪ ３‬او د فارسﻲ ﻣشﻬﻮر کتابﻮﻧﻪ ﻟکﻪ‬ ‫گﻠستان‪ ،‬بﻮستان او سکﻨدر ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮستﻞ‪.‬‬ ‫بﻴا ﻟﻪ خپﻞ پﻼر سره کابﻞ تﻪ راغﻰ او د استﻘﻼل پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬زده ک‪７‬ې‬ ‫پﻴﻞ ک‪７‬ې‪ .‬ﻟﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ＇خﻪ وروستﻪ د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و ﻟپاره فراﻧس‪ ３‬تﻪ وﻟ‪８５‬ل شﻮ‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫روحﻴاتﻮ او فﻠسﻔ‪ ３‬پﻪ ＇اﻧگﻪ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬د اﻟﻤاﻧﻲ او اﻧگر‪４‬زي ژبﻮ ادبﻴات‬ ‫پﻪ اﻟﻤان او اﻧگﻠستان ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ‪ .‬ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻟﻪ راستﻨ‪５‬دو سره سﻢ د ادبﻴاتﻮ پﻪ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬د‬ ‫استاد پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻘرر شﻮ چ‪ ３‬بﻴا وروستﻪ د دغﻪ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ اﻧتخابﻲ رئﻴس و！اکﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫سﻴد بﻬاواﻟدﻳﻦ ﻣجروح د رسﻤﻲ کاروﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د کاپﻴسا د واﻟﻲ‪ ،‬پﻪ غربﻲ اﻟﻤان ک‪３‬‬ ‫د افغاﻧستان د کﻠتﻮري رئﻴس او د ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ د استاد او اﻧتخابﻲ رئﻴس پﻪ تﻮگﻪ دﻧدې‬ ‫سرتﻪ رسﻮﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻟﻤان ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د رسﻤﻲ کار تر ＇ﻨگﻪ د فراﻧس‪ ３‬ﻟﻪ (ﻣﻮﻧت پﻠﻴﻪ پﻮﻫﻨتﻮن) ＇خﻪ د ادبﻴاتﻮ‬ ‫او فﻠسﻔ‪ ３‬پﻪ ＇اﻧگﻪ ک‪ ３‬دوکتﻮرا واخﻴستﻪ‪.‬‬ ‫ﻳﻮ وخت د افغاﻧستان د تارﻳخ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬رئﻴس ﻫﻢ و او د ادبﻴاتﻮ پﻪ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د فﻠسﻔ‪３‬‬ ‫تدرﻳس کاوه‪ .‬پﻪ ‪١٣٥٨‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬روساﻧﻮ پر ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳرغﻞ وک‪ ７‬ﻧﻮ ﻣجروح د‬ ‫ﻫجرت ﻻره وﻧﻴﻮﻟﻪ او پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬ﻳ‪( ３‬افغان اطﻼعاتﻲ) ﻣرکز جﻮړ ک‪ ،７‬د دغﻪ ﻣرکز دﻧده‬ ‫دا وه چ‪ ３‬د افغاﻧستان ﻟﻪ حاﻻتﻮ ＇خﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال خبر ک‪７‬ي او ﻫﻢ بﻪ ﻳ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ حاﻻتﻮ‬ ‫تبصرې او تحﻠﻴﻠﻮﻧﻪ کﻮل‪.‬‬ ‫ﻣجروح پﻪ (‪١٣٦٧‬ﻫـ‪ .‬ش‪ ).‬کال د پ‪＋５‬ﻮر پﻪ ＊ار ک‪ ３‬د ﻧاﻣعﻠﻮﻣﻮ کساﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا شﻬﻴد‬ ‫شﻮ‪ .‬پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬خاورو تﻪ وسپارل شﻮ او بﻴا پﻪ ‪١٣٨١‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ ３‬د ده تابﻮت‬ ‫افغاﻧستان تﻪ راوړل شﻮ او پخپﻠﻪ پﻠرﻧ‪ ９‬ﻫدﻳره ک‪＊ ３‬خ شﻮ‪.‬‬

‫‪٥٤‬‬

‫سﻴد بﻬاو اﻟدﻳﻦ ﻣجروح خپﻞ ！ﻮل ژوﻧد د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ ３‬پﻪ خدﻣت ک‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪ .７‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫‪＄‬ﻠﻤﻴان ﻳ‪ ３‬وروزل او عﻠﻤﻲ او سﻴاسﻲ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ې چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپاره شﻮي‬ ‫کتابﻮﻧﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬اژدﻫاى خﻮدي (پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ ！ﻮکﻮ ک‪.)３‬‬ ‫‪＄ _٢‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار (د اژدﻫاى خﻮدي پ‪＋‬تﻮ ژباړه د آزاد شعر پﻪ ﻗاﻟب ک‪)３‬‬ ‫‪ _٣‬د جبر او اختﻴار دﻳاﻟکتﻴک (ﻳﻮ فﻠسﻔﻲ اثر)‬ ‫‪ _٤‬د＊ﻤﻦ وپ‪５‬ژﻧئ‬ ‫‪ _٥‬ﻧا آشﻨا سﻨدرې (د شعروﻧﻮ ！ﻮﻟگﻪ)‬ ‫ﻣجروح ﻟکﻪ د ﻧﻮرو فﻴﻠسﻮفاﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر د اﻧساﻧﻲ ژوﻧد او آزادۍ د ﻣعﻨا د ﻟ＂ﻮن ﻟپاره د‬ ‫حﻘﻴﻘت د ﻻرې ﻻروى و‪ .‬د ده پﻪ ！ﻮﻟﻮ اثارو ک‪ ３‬دغﻪ اصﻞ ＇رگﻨد دى‪ .‬پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫وطﻨﻲ رﻧگ ډ‪４‬ر پﻴاوړى دى او د ﻫغﻪ وخت ！ﻮﻟ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬راﻧغ‪＋‬تﻲ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫دده ！ﻮل شعروﻧﻪ ＊کﻠﻲ او پﻪ زړه پﻮرې دي‪ ،‬خﻮ د وطﻦ ﻣﻮر‪ ،‬د کﻮﻧ‪ ７‬سﻴﻨد او پﻴغام ﻳ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬اوږدې ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬دي‪ ،‬ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر دي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧ‪＊ ９‬اﻣار ﻳ‪ ３‬د آزاد شعر پﻪ ﻗاﻟب ک‪ ３‬د ارواپﻮﻫﻨ‪( ３‬روحﻴاتﻮ) او فﻠسﻔ‪ ３‬ﻳﻮ گ‪ ６‬اثر‬ ‫دى چ‪ ３‬داستاﻧﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري او د اﻧسان د شعﻮر او ﻻ شعﻮر ＇خﻪ بحث کﻮي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻧاﻣتﻮ ادﻳب عبداﻟرووف ب‪５‬ﻨﻮا د دې اثر پﻪ ﻫکﻠﻪ وﻳﻠﻲ وو‪(( :‬دا ﻳﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ عاﻟﻲ‬ ‫فﻠسﻔﻲ اثر دى چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮي خﻮﻧدور اسﻠﻮب ﻟﻴکﻞ شﻮى دى او تراوسﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣا پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪３‬‬ ‫سارى ﻧﻪ دى ﻟﻴدﻟﻰ‪ .‬دا ﻳﻮ ﻣﻘدس بغاوت دى چ‪ ３‬ﻣجروح د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧ‪ ９‬د ﻫغﻪ فاسد‪ ،‬غﻠط او‬ ‫پﻪ عﻴﻦ حال ک‪ ３‬د غضبﻨاک‪ ،‬ډارووﻧکﻲ او پر ‪＄‬ان ﻣﻴﻦ اﻗتدار پر ضد بغاوت ک‪７‬ى دى‪)).‬‬

‫‪٥٥‬‬

‫د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧ‪＊ ９‬اﻣار ﻟﻪ کتاب ＇خﻪ ﻳﻮه وړه ！ﻮ！ﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ را اخﻠﻮ‪:‬‬ ‫ﻳﻮ دفتر د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ ختﻤ‪５‬دو و‬ ‫ﻳﻮه ورځ د ور‪＄‬ﻮ راغﻠﻪ‬ ‫ډ‪４‬ر ب‪ ３‬شﻤاره ＊ارﻳان غﻮﻧ‪ ６‬وو د ＊ار ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫ﻻروى د ﻧﻴﻤﻮ شپﻮ پا＇‪５‬د وﻻړ شﻮ‬ ‫اخر دا ﻧا آشﻨا بﻴان ﻳ‪＊ ３‬ار تﻪ وک‪７‬و‪:‬‬ ‫اې ＊ارﻳاﻧﻮ ＊ﻪ خبر شئ!‬ ‫ستاسﻮ ستر واکدار بادار خﻮ‪،‬‬ ‫تﻮر ＊اﻣار دى‬ ‫تاسﻮ واړه بﻨده گان ﻳاست غﻼﻣان ﻳاست‪،‬‬ ‫ﻫس‪ ３‬ت‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ وﻳﻨﻮ تﻪ چ‪ ３‬ت‪８‬ي وي د غرو رغﻮ ﻟﻴﻮان ！ﻮل‬ ‫زړه ﻳ‪ ３‬کﻠک ﻟکﻪ تﻮر کا‪１‬ﻰ د بﻴابان‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ سﻨدان دى‬ ‫کﻪ ﻫﻢ و＇‪＋‬ﻲ سﻤﻨدر سﻤﻨدر وﻳﻨ‪３‬‬ ‫تﻨده ﻳ‪ ３‬ﻻ پس‪ ３‬ﻟﻤبﻪ د اور ﻟﻤبﻪ شﻲ‬ ‫کﻪ ﻫﻢ وخﻮري غروﻧﻪ غروﻧﻪ ژوﻧدي سري‬ ‫ﻟﻮږه ﻳ‪ ３‬ﻻ پس‪ ３‬زﻳادت کا ﻻ شدت کا‬ ‫پﻪ ﻟ‪５‬ﻮاﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟ‪５‬ﻮه ﻟﻪ وږو وږى‬ ‫پﻪ درﻳاب ک‪ ３‬پروت ﻧﻬﻨگ ﻟﻪ ت‪８‬و ت‪８‬ى‬ ‫اې ＊ارﻳاﻧﻮ!‬ ‫ورشئ ورشئ!‬ ‫خپﻞ بادار تﻪ ﻟﻪ ﻧژدې ﻧﻪ ﻟ‪＇ ８‬ﻪ ‪＄‬ﻴر شئ!‬ ‫ﻫغﻪ سترگ‪ ３‬چ‪ ３‬د ده دي دوه د وﻳﻨﻮ ک＂ﻮري دي‪،‬‬

‫‪٥٦‬‬

‫دغﻪ سترگ‪ ３‬د ＊اﻣار دي‬ ‫ﻫغﻪ سرې ﻟﻤب‪ ３‬د ﻗﻬر او د غضب چ‪،３‬‬ ‫د واکدار د ﻣخ ＇‪５‬رې ﻧﻪ پﻮرتﻪ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ اور دى چ‪ ３‬راو‪＄‬ﻲ د ＊اﻣار پﻮزې سپ‪８‬ﻣﻮ ﻧﻪ‬ ‫د بادار ﻫغﻪ ﻣﻨگﻮﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻗﻮي دي پﻮﻻدﻳﻨ‪３‬‬ ‫ستاسﻮ زړوﻧﻮ ک‪！ ３‬ﻮﻣبﻠ‪ ３‬کﻠک‪ ３‬خ‪＋‬ت‪،３‬‬ ‫دا ﻣﻨگﻮﻟ‪ ３‬د بﻼ دي‪ ،‬د ＊اﻣار تﻮرې بﻼ دي‬ ‫اې ＊ارﻳاﻧﻮ!‬ ‫＊ﻪ خبر شئ‬ ‫دا بﻼ تﻮره بﻼ چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻧاستﻪ پﻪ دې ＊ار ده‬ ‫ﻟﻪ کﻮم بﻞ پردي ﻫ‪５‬ﻮاده خﻮ راغﻠ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻧﻪ ده‬ ‫دا بﻼ ده پﻪ دې کﻮر ک‪ ３‬روزل شﻮې‬ ‫ﻟﻪ دې سﻴﻤ‪ ３‬پا＇‪５‬دﻟ‪３‬‬ ‫پخپﻞ ﻻس ﻣﻮ ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬اﻧﻪ راوﻳستﻠ‪３‬‬ ‫پﻪ خپﻞ ‪＄‬ان ﻣﻮ ﻣسﻠط ک‪７‬ې‬ ‫دا بﻼ ستاسﻮ بﻼ خپﻠﻪ بﻼ ده‬ ‫‪＄‬کﻪ ‪＄‬کﻪ تاسﻮ ﻫر ﻳﻮ‬ ‫＊اﻣاران ساتئ روزئ پ＀‬ ‫پﻪ سﻴﻨﻮ پﻪ خپﻠﻮ زړو ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬د ﻟﻮى ＊اﻣار خﻮراک شﻲ‬ ‫چ‪＊ ３‬اﻣار ﻟﻮى ﻧﻮر ﻫﻢ ﻟﻮى شﻲ زورور شﻲ‬ ‫خﻼص‪５‬داى ﻟﻪ دې ＊اﻣاره تاسﻮ ﻧشئ‬ ‫دا ＊اﻣار وژﻟﻰ ﻧشئ‬ ‫تر ＇ﻮ تاسﻮ راپا ﻧﻪ ＇ئ‬

‫‪٥٧‬‬

‫دا ＊اﻣار پﻪ خپﻠﻮ زړوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬ﻧﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬ﻧابﻮد ﻧﻪ ک‪７‬ئ‬ ‫کﻪ د ﻧﻔس بده بﻼ ک‪７‬ي ＇ﻮک ﻧابﻮده‬ ‫ﻧﻮ بﻪ ﻫﻠﻪ د بﻼ تﻮرې بﻼ ＇ﻮک خﻮراک ﻧﻪ شﻲ‬ ‫کﻪ د خپﻞ زړگﻲ ＊اﻣار ﻣﻮ ﻗرباﻧﻲ ک‪７‬و‬ ‫ﻧﻮ بﻪ ﻫﻠﻪ تاسﻮ ﻧﻪ شئ ﻗرباﻧﻲ د ﻟﻮى ＊اﻣار ﻣار‬ ‫پﻮﻫاﻧد ﻣجروح پخپﻠﻪ د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار پﻪ اړه ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار ژبﻪ ﻧﻪ ﻧثر دى ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬وزن ﻟري او ﻧﻪ ﻧظﻢ دى‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻗافﻴﻮ‬ ‫او ردﻳﻔﻮﻧﻮ ﻣراعات پک‪ ３‬ﻧﻪ دى شﻮى او ﻧﻮى شعر ورتﻪ وﻳﻼى شﻮ‪ .‬خﻮ دا چﻮکاټ د اوسﻨﻴﻮ‬ ‫ﻧﻮﻳﻮ شعروﻧﻮ تﻘﻠﻴد ﻧﻪ دى‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د دې چﻮکاټ پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د شﻔاﻫﻲ ادب د‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اشکاﻟﻮ ＇خﻪ او د پ‪＋‬تﻮ د ﻟﻴکﻠﻲ ادب د ‪＄‬ﻴﻨﻮ زړو ﻧثروﻧﻮ ＇خﻪ اﻟﻬام اخﻴستﻞ شﻮى‬ ‫دى‪ .‬پﻪ دې شان د ＊اﻣار سبک داس‪ ３‬ﻳﻮ سبک دى چ‪ ３‬ﻫﻢ د اوسﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮي شعر ب‪２‬ﻪ‬ ‫ﻟري او ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻪ شﻔاﻫﻲ او ﻟﻴکﻠﻲ ادب ک‪ ３‬پخ‪ ３‬رﻳ‪ ３＋‬ﻟري))‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ﻣجروح د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار ﻟپاره ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى وزن اﻳجاد ک‪７‬ى چ‪ ３‬ﻫره جﻤﻠﻪ پﻪ‬ ‫(‪ )٤‬ﻳا پﻪ (‪ )٨‬ﻳا پﻪ (‪ )١٢‬او ﻳا پﻪ (‪ )١٦‬سﻴﻼبﻮﻧﻮ در‪８４‬ي؛ خﻮ اصﻠﻲ او بﻨس＂ﻴز وزن پک‪３‬‬ ‫＇ﻠﻮر س‪５‬ﻼبﻪ جﻤﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫دا سبک پﻮﻫاﻧد سﻴد بﻬاو اﻟدﻳﻦ ﻣجروح د پ‪＋‬تﻮ د شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ او د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د‬ ‫کﻼسﻴکﻮ ﻧثروﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ اﻟﻬام اخﻴستﻰ دى‪.‬‬ ‫د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار د ﻣطاﻟبﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پخپﻠﻪ ﻣجروح واﻳﻲ‪＄(( :‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار د اﻧساﻧﻲ‬ ‫ژور طبﻴعت د تﻤرد او عصﻴان بﻴان دى او دا واﻗعﻴت درې جﻼ اړخﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻧﻔسﻲ‬ ‫اﻧﻔرادي اړخ دى‪ ،‬بﻞ ﻳ‪ ３‬اجتﻤاعﻲ او سﻴاسﻲ اړخ دى او درﻳﻢ د دې دواړو اړخﻮﻧﻮ ترکﻴب‬ ‫دى او ﻫغﻪ د اﻧساﻧﻲ ﻣﻮجﻮدﻳت فﻠسﻔﻲ ﻣعﻨا ده‪.‬‬ ‫دا ﻫﻢ د ﻣجروح د کﻼم ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻪ د (ﻧا اشﻨا سﻨدرې) ﻟﻪ کتاب ＇خﻪ تاسﻮ تﻪ‬ ‫اﻧتخاب شﻮې ده‪:‬‬

‫‪٥٨‬‬

‫د ﻣﻮر غ‪８‬‬ ‫تــﻪ ســپارﻟﻰ ﻣــا پــﻪ خــداى ﻳــ‪ ３‬ﻣــﻮر دې ‪＄‬ــار شــﻪ‬ ‫ﻣــال د خــداى ﻳــ‪ ３‬ﻫــﻢ ﻫغــﻪ دې ﻣــددگار شــﻪ‬ ‫ســتا ﻧــﻪ ‪＄‬ــار شــﻢ شــﻬادت کــﻪ ﻧصﻴــب ســتا وي‬ ‫پــﻪ دې کار کــ‪ ３‬بــﻪ د رب خپﻠــﻪ رضــا وي‬ ‫کــﻪ ﻟــﻪ ﻣﻠــک ﻧــﻪ دې بﻬــر کﻔــر اﻟحــاد کــ‪７‬و‬ ‫کــﻪ غــازي شــﻮﻟ‪ ３‬وطــﻦ دې خپــﻞ ازاد کــ‪７‬و‬ ‫ﻧــﻮ ﻳــﻮه ورځ بــﻪ د غازﻳاﻧــﻮ ﻟ‪＋‬ــکر راشــﻲ‬ ‫تــﻪ بــﻪ راشــ‪ ３‬بﻴــا بــﻪ ﻧــﻮى اختــر راشــﻲ‬ ‫دواړه ﻻس بــﻪ پــﻪ ﻧکرﻳــزو بﻴــا رﻧگﻴــﻦ کــ‪７‬م‬ ‫شــﻴﻨکﻰ خــال بــﻪ بﻴــا تــازه پــاس پــﻪ جبﻴــﻦ کــ‪７‬م‬ ‫بﻴــا بــﻪ زه ﻳﻤــﻪ ســر ﻟــﻮړې پــﻪ خپــﻞ کــﻮر کــ‪３‬‬ ‫ﻫــﻢ خﻮشــحاﻟﻪ ＇ــﻮ ژوﻧــدۍ ﻳــﻢ ﻫــﻢ پــﻪ گــﻮر ک‪３‬‬ ‫پــﻪ گاوﻧــ‪ ６‬چــﻢ پــﻪ گــﻮدر کــ‪ ３‬بــﻪ خﻨــدا ﻧــﻪ‬ ‫ﻣســتﻪ گر‪＄‬ﻤــﻪ پــﻪ زړه ﻫﻤ‪５‬شــﻪ ‪＄‬ﻮاﻧــﻪ‬ ‫بﻴــا بــﻪ گر‪＄‬ــﻢ پــﻪ دې د＊ــت پــﻪ دې دﻣــﻦ کــ‪３‬‬ ‫ﻫســکﻪ غــاړه پــﻪ ازاد آبــاد وطــﻦ کــ‪３‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ډاک＂ر سﻴد بﻬاو اﻟدﻳﻦ ﻣجروح د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ دى‪ .‬ﻟﻮړې زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬پﻪ فراﻧسﻪ او اﻟﻤان ک‪ ３‬د دوکتﻮرا تر درج‪ ３‬پﻮرې سرتﻪ رسﻮﻟ‪３‬‬ ‫وې‪ .‬د ادبﻴاتﻮ پﻪ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د فﻠسﻔ‪ ３‬تدرﻳس کاوه او پﻪ دوﻟتﻲ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د رئﻴس او‬ ‫واﻟﻲ پﻪ تﻮگﻪ ﻫﻢ دﻧدې سرتﻪ رسﻮﻟﻲ دي‪ .‬ﻣجروح زﻳات شﻤ‪５‬ر عﻠﻤﻲ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬او ＇ﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻟري چ‪ ３‬خپاره شﻮي دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار او ﻧا اشﻨا سﻨدرې د ﻳادوﻟﻮ وړ‬

‫‪٥٩‬‬

‫آثار دي چ‪ ３‬زﻳات ﻣﻴﻨﻪ وال ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣجروح د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ سره پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻧﻮى سبک راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ ７‬چ‪３‬‬ ‫پخﻮا تر ده ﻧﻪ و‪.‬‬ ‫ﻣجروح د دغﻪ کتابﻮﻧﻮ تر ＇ﻨگﻪ پﻪ فراﻧسﻮي ژبﻪ د پ‪＋‬تﻮ ادب او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ پﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬رې ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ک‪７‬ي دي‪ .‬د جبر و اختﻴار دﻳاﻟکتﻴک ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ فﻠسﻔﻲ اثر دى‪.‬‬ ‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫سﻴد بﻬاو اﻟدﻳﻦ ﻣجروح کﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي؟‬ ‫ﻣجروح پﻪ کﻮﻣﻪ ＇اﻧگﻪ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ې ک‪７‬ې وې؟‬ ‫د سﻴد بﻬاو اﻟدﻳﻦ ﻣجروح کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫ﻣجروح د ﻣﻬاجرت پﻪ وخت ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ اداره جﻮړه ک‪７‬ې وه؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار ﻧﻤﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻫﻢ پﻪ وار سره دې‬ ‫پرې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣجروح د ژوﻧد پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪＇ .‬ﻮ تﻨﻪ ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ‬ ‫دې ترې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣجروح د ﻫﻤعصره ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ او د ﻫغﻮ د‬ ‫کاروﻧﻮ پﻪ اړه دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻟﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه غﻮره او ＇ﻮ کر＊‪ ３‬ﻣﻘاﻟﻪ‬ ‫دې وﻟﻴکﻲ‪( ،‬د ﻣجروح ژوﻧد‪ ،‬د ﻣجروح شاعري‪＄ ،‬اﻧ‪％‬اﻧﻲ ＊اﻣار‪ ،‬پﻴغام‪ ،‬د وطﻦ ﻣﻮر)‪.‬‬

‫‪٦٠‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫عروضﻲ نظمﻮنﻪ‬

‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ شعر تارﻳخ ﻣطاﻟعﻪ کﻮو‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دغﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬دوه شعري عﻨعﻨ‪３‬‬ ‫گﻮرو‪ .‬ﻳﻮه د پ‪＋‬تﻮ د خپﻠﻮ ﻣﻠﻲ شعروﻧﻮ او اوزاﻧﻮ عﻨعﻨﻪ ده او بﻠﻪ ﻫﻢ د شرﻗﻲ شاعرۍ‬ ‫عﻨعﻨﻪ‪ .‬د شرﻗﻲ شاعرۍ د عﻨعﻨ‪ ３‬پﻪ تعﻘﻴب چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ کﻮم شعري ډوﻟﻮﻧﻪ خپﻞ‬ ‫ک‪７‬ي دي‪ ،‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬ﻗصﻴده‪ ،‬غزل‪ ،‬ﻗطعﻪ‪ ،‬رباعﻲ‪ ،‬ﻣثﻨﻮي‪ ،‬ﻣخﻤس‪ ،‬ﻣسدس‪ ،‬ﻣسبع‪،‬‬ ‫ﻣثﻤﻦ‪ ،‬ﻣعشر‪ ،‬ترکﻴب بﻨد‪ ،‬ترجﻴع بﻨد او ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د ﻣﻠﻲ اوزاﻧﻮ ﻳا ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟﻮست وﻟﻮست‪ .‬دادى پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ ３‬تاس‪ ３‬تﻪ د شرﻗﻲ شاعرۍ د عﻨعﻨ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ درپ‪５‬ژﻧﻮ چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫شاعرۍ ک‪ ３‬دود دي‪ .‬دغﻮ شعروﻧﻮ تﻪ ﻣشترک ﻧظﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ واﻳﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ عربﻲ‪،‬‬ ‫فارسﻲ او پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻣشترک وﻳﻞ شﻮي او وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫_ تاس‪ ３‬د دﻳﻮاﻧﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫_ د دﻳﻮاﻧﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻮ کﻮم ډوﻟﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٦١‬‬

‫‪ _١‬غزل‪ :‬عربﻲ ﻟﻔظ دى او ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ＊‪％‬ﻮ سره خبرې کﻮل دي‪ .‬د ﻧظﻢ ﻟﻪ ﻫغﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ دى چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ ﻟري‪ .‬د غزل ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت تﻪ ﻣطﻠع واﻳﻲ‪ .‬د‬ ‫ﻣطﻠع دواړه ﻣسرۍ او د ﻧﻮرو بﻴتﻮﻧﻮ دوﻫﻤ‪ ３‬ﻣسرۍ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره پﻪ ﻗافﻴﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻰ دي‬ ‫او پﻪ وزن ک‪ ３‬د غزل ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻣسرۍ سره برابرې وي‪ .‬د بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟﻰ‬ ‫بﻴا تر پﻨ‪％‬ﻠسﻮ پﻮرې رس‪８５‬ي‪ .‬غزل کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ ډ‪４‬رو ﻣﻮضﻮعاتﻮ ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي خﻮ اکثره‬ ‫عشﻘﻲ وي‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ غزل ک‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻧﻮر ﻣساﻳﻞ ﻫﻢ بﻴاﻧ‪８５‬ي او ﻟﻪ پخﻮا ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬تﻮپﻴر‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫چـــ‪ ３‬دې وگــــــﻮري وﻣــــخ تـــﻪ وطــــﻦ پـــر‪４‬ـــ‪８‬دي‬ ‫وطـــﻦ ＇ــﻪ دى چــ‪ ３‬روح واﻟــــﻮزي تــﻦ پــر‪４‬ــ‪８‬دي‬ ‫کــــﻪ ＇ــ‪＋‬ــتــﻦ وي د تـــﻮﻣـــﻨـــﻮ ســـتـــا پــــﻪ ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫دروﻳـــــــزه کـــاﻧـــدې اخـــتـــﻴـــاره تـــﻮﻣـــﻦ پـــر‪４‬ـــ‪８‬دي‬ ‫بــﻠــبــﻼن کـــﻪ دې ﻟـــﻪ حــســﻨــﻪ خــــبــــردار شﻲ‬ ‫ســتــا د ﻣـــخ پـــﻪ ﻧــــﻨــــداره بـــﻪ چــﻤــﻦ پـــر‪４‬ـــ‪８‬دي‬ ‫＇ـــﻪ خـــﻮ ﻣـــخ و بــتــخــاﻧــ‪ ３‬و تـــﻪ جــــار بــاســﻪ‬ ‫چــــ‪ ３‬د بـــتـــﻮ پـــرســـتـــش بـــرﻫـــﻤـــﻦ پـــر‪４‬ـــ‪８‬دي‬ ‫＊ـــﻪ چـــ‪ ３‬زړه ﻣـــ‪ ３‬ﻣــســافــر شـــﻮ ســتــا پـــﻪ ﻟـــﻮرې‬ ‫عــﻘــﻴــﻖ ﻻشــــﻲ ﻗــﻴــﻤــتــﻲ چـــ‪ ３‬وطــــﻦ پـــر‪４‬ـــ‪８‬دي‬ ‫د جـــﻔـــا د ﻣـــــ‪７‬و ژوﻧــــــد ＇ــــﻪ وي حــســﻴــﻨــﻪ‬ ‫کــــﻪ د جـــــﻮر خـــــﻮى زﻣـــــا گـــﻠـــبـــدن پـــر‪４‬ـــ‪８‬دي‬ ‫‪ _٢‬بﻮﻟﻠـﻪ (ﻗصﻴده)‪ :‬ﻳﻮ ډول شعر دى چ‪ ３‬پﻪ عربﻲ ک‪ ３‬ورتﻪ ﻗصﻴده واﻳﻲ‪ .‬پﻪ ﻗصﻴده ک‪３‬‬ ‫ډول‪ ،‬ډول اوږده ﻣضاﻣﻴﻦ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ شپاړسﻮ ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟﻰ بﻴا تر دوو‬ ‫سﻮو پﻮرې رس‪８５‬ي‪ .‬ﻗصﻴده ﻫﻢ د غزﻟ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر ﻳﻮه ﻣطﻠع او ﻳﻮه ﻣﻘطع ﻟري‪ .‬د غزﻟ‪ ３‬پﻪ شان‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت دواړه ﻣسرې او د ﻧﻮرو بﻴتﻮﻧﻮ د دوﻫﻤ‪ ３‬ﻣسرې ﻗافﻴﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ﻳﻮ شﻰ وي‪.‬‬ ‫پﻪ وزن ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬ﻣسرې سره برابرې وي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻗصﻴدې درې برخ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬تشبﻴب ﻳا‬

‫‪٦٢‬‬

‫تغزل‪ ،‬گرﻳز ﻳا ﻣخﻠص‪ ،‬دعائﻴﻪ ﻳا حسﻦ طﻠب‪.‬‬ ‫تشبﻴب ﻳا تغزل ﻟﻪ اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع ＇خﻪ د ﻣخﻪ ﻳﻮه ﻣﻘدﻣﻪ ده چ‪ ３‬د بﻬار او ﻳا ﻣﻨاظرو‬ ‫ستاﻳﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫گرﻳز د ﻗصﻴدې دوﻳﻤﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬شاعر ستاﻳﻨﻪ پر‪８４‬دي او اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫دعائﻴﻪ د ﻗصﻴدې درﻳﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬شاعر پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬دعا کﻮي‪ .‬د ﻗصﻴدې ﻣﻮضﻮعات‪،‬‬ ‫ستاﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻮعظﻪ‪ ،‬گﻴﻠﻪ‪ ،‬غﻨدﻧﻪ او اخﻼق وي‪ .‬د ﻗصﻴدې دعائﻴﻪ برخﻪ پﻪ اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع پﻮرې‬ ‫اړه ﻟري او د ﻣﻮضﻮع اړوﻧد دعا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ بﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ د خﻮشحال خان خ＂ک د ﻳﻮې ﻗصﻴدې ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟئ‪:‬‬ ‫درتـــــــﻪ و＊ــــﻴــــﻢ کــﻴــﻤــﻴــا د ســـعـــادت‬ ‫ﻟــــﻪ بــــداﻧــــﻮ ســـــره ﻣــــﻪ کـــــﻮه صــحــبــت‬ ‫ﻣﻪ بد گــﻮى‪ ،‬ﻣﻪ بد آﻣﻮز‪ ،‬ﻣﻪ بد اﻧد‪４‬ش شﻪ‬ ‫کــﻪ دې زړه وي چــ‪ ３‬درﻧــــﻪ رســـﻲ آفت‬ ‫کــﻪ ﻟــﻮﻳــﻲ غــــﻮاړې ‪＄‬ـــان کــﻢ گــ‪２‬ــﻪ تــر بﻠﻪ‬ ‫بـــﻞ تـــر دا د پـــاســـﻪ ﻧــشــتــﻪ ﻧصﻴحت‬ ‫پــﻪ دوســتــاﻧــﻮ تﻠطف کـــ‪７‬ه ＇ــﻮ پــﻪ تــا شﻲ‬ ‫ﻟـــﻪ د＊ـــﻤـــﻦ ســــره ﻫـــﻢ ＊ـــﻪ کــــﻮه خﻠﻘت‬ ‫د ﻧﻴکخﻮا خــبــره ﻧــغــﻮږه پـــرې عــﻤــﻞ ک‪７‬ه‬ ‫ﻧـــاﻧـــغـــﻮتـــاﻧـــﻮ تــــﻪ تــــﻴــــار دى ﻧـــداﻣـــت‬ ‫د ﻟــﻤــاﻧــ‪％‬ــﻪ تـــر ﻗــضــا گـــراﻧـــﻪ دا ﻗــضــا ده‬ ‫چـــ‪ ３‬ﻗــضــا شـــﻲ د ＇ـــﻠـــﻮرو ﻣصﻠحت‬ ‫ﻧــﻮراﻧــﻲ کــا ﻫــغــﻪ ‪＄‬ـــاى چــ‪ ３‬ســـره ک‪５＋‬ﻨﻲ‬ ‫دﻳـــرﻳـــﻨـــﻪ ＇ـــﻠـــﻮر ﻫـــﻮ＊ـــﻴـــار پـــﻪ ﻣــشــﻮرت‬ ‫پﻪ اخــﻼص چ‪ ３‬پﻪ دعــا ﻻسﻮﻧﻪ ﻫسک کا‬ ‫ور بــﻪ پــراﻧــﻴــت شــﻲ د فتح‪ ３‬د ﻧصرت‬

‫‪٦٣‬‬

‫چــ‪ ３‬کــاﻟــﻲ ﻳــ‪ ３‬پــاتــ‪ ３‬ﻧشﻲ ﻣـــرده شــﻮى تﻪ‬ ‫خــداﻳــﻪ ورکـــ‪７‬ې و خﻮشحال ﻫس‪ ３‬رحﻠت‬ ‫‪ _٣‬رباعﻲ‪ :‬رباعﻲ ﻫغﻪ دوه بﻴتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت دوې ﻣسرې د دوﻳﻢ بﻴت ﻟﻪ‬ ‫دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣسرې سره پﻪ ﻗافﻴﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻰ وي‪ .‬د رباعﻲ ﻣعﻨا ＇ﻠﻮرﻳزه ده‪ .‬دا رباعﻲ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻪ‬ ‫رباعﻲ سره چ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى وزن ﻟري‪ ،‬تﻮپﻴر ﻟري‪.‬‬ ‫طـــاﻣـــع ﻫــﻤــ‪５‬ــش وي پــــﻪ اﻧـــتـــظـــار ک‪３‬‬ ‫آب ﻳـــ‪ ３‬د ﻣـــخ ‪＄‬ـــﻲ پـــﻪ ﻫـــر دربـــــار ک‪３‬‬ ‫گــﻨــج چــ‪ ３‬د صــبــر پــﻴــر ﻣحﻤد بــﻴــا ﻣﻮﻧد‬ ‫تـــﻮاﻧـــگـــر بـــاﻟـــﻪ شـــﻲ پـــﻪ دا دﻳـــــار ک‪３‬‬ ‫‪ _٤‬ﻗطعﻪ‪ :‬دوه ﻳا تر دوو زﻳات بﻴتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت د دوو ﻣسرو ﻗافﻴﻪ سره ﻳﻮ شﻰ‬ ‫ﻧﻪ وي خﻮ د بﻴتﻮﻧﻮ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣسرې ﻳﻮ ډول ﻗافﻴﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫اﻧـــد‪４‬ـــ‪＋‬ـــﻨـــﻪ کـــــﻪ پـــــﻪ غــــــره کـــ‪５‬ـــ‪８‬دې‬ ‫غــــــر بــــــﻪ ﻫــــــﻢ ﻟــــکــــﻪ و‪４‬ــــ‪＋‬ــــتــــﻪ کــا‬ ‫خـــــــــﻮار ســـــــ‪７‬ى ﻣـــــﻼﻣـــــت ﻧــــــﻪ دى‬ ‫کـــــﻪ پـــــﻪ غـــــﻢ کـــــ‪＄ ３‬ــــــان اوبــــــــﻪ کــا‬ ‫‪ _٥‬ﻣثﻨﻮي‪ :‬پﻪ ﻣثﻨﻮي ک‪！ ３‬ﻮل بﻴتﻮﻧﻪ ﻳﻮ ډول ﻗافﻴﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ د ﻫر بﻴت د دواړو ﻣسرو‬ ‫ﻗافﻴﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ شﻰ وي‪ .‬د بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪！ ３‬اکﻠ‪ ３‬اﻧدازه ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻣﻮضﻮع پﻪ اوږدواﻟﻲ او‬ ‫ﻟﻨ‪６‬واﻟﻲ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬پﻪ ﻣثﻨﻮي ک‪ ３‬د رزم‪ ،‬بزم داستاﻧﻮﻧﻪ او تصﻮفﻲ ﻣﻮضﻮعات بﻴاﻧ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ډول د ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ راوړو‪:‬‬ ‫اې د پــــــــاک وطــــــــﻦ فـــــرزﻧـــــده‬ ‫اې د ﻗــــــــام خــــــــــﻮږه دﻟــــبــــﻨــــده‬ ‫اې د ﻧــــــــﻮي ژوﻧــــــــــد پـــﻴـــغـــاﻣـــﻪ‬ ‫اې ارزو د وطــــــــــﻦ ﻗــــاﻣــــﻪ‬ ‫ســــبــــا تــــــﻪ ﻣــــــســــــﻮول د کـــــــار ﻳــ‪３‬‬

‫‪٦٤‬‬

‫کــــﻪ تــــﻪ ﻣــــــﻮر او کــــﻪ تــــﻪ پــــــﻼر ﻳــ‪３‬‬ ‫عــــﻠــــﻢ ﻫـــــر چـــــا ﻟـــــﻪ پـــــﻪ کـــــــار دى‬ ‫ﻧـــــﻪ چـــــ‪ ３‬تـــــش د ﻧـــــــرو کـــــــار دى‬ ‫＊ــــ‪％‬ــــﻪ ﻧـــــر دواړه ﻣـــــســـــﻮول دي‬ ‫خـــــﻮ پـــــﻪ ＊ـــــﻪ عـــﻤـــﻞ ﻣـــﻘـــبـــﻮل دي‬ ‫د حـــــﻴـــــات پــــــﻪ ﻫــــﻨــــگــــاﻣــــﻪ کــ‪３‬‬ ‫د ژوﻧـــــــــــــدون پــــــﻪ افـــــســـــاﻧـــــﻪ کــ‪３‬‬ ‫دواړه ﻳـــــﻮ بـــــﻞ تـــــﻪ ﻣـــحـــتـــاج دي‬ ‫ﻳـــــﻮ و بـــــﻞ تـــــﻪ د ســـــر تـــــــاج دي‬ ‫ﻳــــــﻮ چــــــ‪ ３‬بــــــﻞ ورﻧـــــــــﻪ جـــــــدا شــﻲ‬ ‫ﻟـــکـــﻪ ﻣـــــات چــــ‪ ３‬ﻻس د چــــا شــﻲ‬ ‫زﻣــــــــﻮږ خــــﻮﻳــــﻨــــدو شـــــئ بــــﻴــــدارې‬ ‫ﻟــــــﻪ خــــپــــﻞ ‪＄‬ـــــاﻧـــــﻪ خــــــبــــــردارې‬ ‫ﻗـــــام زبـــــــﻮن دى وطـــــﻦ خـــــــﻮار دى‬ ‫دا زﻣــــــــــﻮږ ﻟــــــپــــــاره عــــــــار دى‬ ‫ﻟـــــــــرې‪ ،‬ﻟـــــــرې دا ظـــﻠـــﻤـــت کــــ‪７‬ئ‬ ‫ﻟــــــــﻪ وطــــــﻨــــــﻪ جـــــﻬـــــاﻟـــــت کـــــ‪７‬ئ‬ ‫جــــﻬــــان واړه پـــــﻪ ﻣــــــﻮږ خـــاﻧـــدي‬ ‫ﻣــــســــخــــرې راپــــــــــــــﻮرې کــــاﻧــــدي‬ ‫ﻧــــــﻪ خــــبــــر ﻣـــــــــﻮږه ﻟــــــﻪ ‪＄‬ــــــــان ﻳــﻮ‬ ‫ﻧــــــﻪ ﻟــــــﻪ حـــــاﻟـــــﻪ د جـــــﻬـــــان ﻳــﻮ‬ ‫‪ _٧‬ﻣربع‪ :‬ﻳﻮ ډول شعر دى چ‪ ３‬بﻨد ﻳ‪ ３‬دوه‪ ،‬دوه بﻴتﻪ وي‪ .‬د سر پﻪ دوو بﻴتﻮﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻠﻮر‬ ‫ﻣسرې ﻳﻮ ډول ﻗافﻴﻪ ﻟري‪ .‬وروستﻪ پﻪ ﻫرو دوو بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ درې ﻣسرې پﻪ ﻗافﻴﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻳﻮ ډول او ＇ﻠﻮرﻣﻪ ﻣسره ﻳ‪ ３‬د سر د بﻴتﻮﻧﻮ سره ﻳﻮ ډول ﻗافﻴﻪ ﻟري‪ .‬د شعر تر پاﻳﻪ پک‪ ３‬دا‬

‫‪٦٥‬‬

‫جﻮړ＊ت پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬د پﻴر ﻣحﻤد کاک‪ ７‬د ﻣربع ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ډول دﻟتﻪ‬ ‫راوړو‪:‬‬ ‫زړه ﻣـــ‪ ３‬ﻧــــــادان و د ﻣــﻴــﻨــ‪ ３‬غـــﻞ شﻮ‬ ‫فـــــراق ﻳـــ‪ ３‬اور و رابــــاﻧــــدې بـــﻞ شﻮ‬ ‫راحــــــت ﻣــــ‪ ３‬واړه پــــﻪ غــــﻢ بـــــدل شﻮ‬ ‫او＊ـــ‪ ３‬ســﻴــﻼب دي صـــﻮرت ﻣــ‪ ３‬شــﻞ شﻮ‬ ‫**‬ ‫زﻳـــبـــا ﻧـــگـــار چـــ‪ ３‬زه راپـــــﻪ ﻳــــاد کــ‪７‬م‬ ‫ﻟــــﻪ درد و غـــﻤـــﻪ آه و فــــرﻳــــاد کـــ‪７‬م‬ ‫ﻗـــبـــﻮل حـــﻴـــران ﻳـــﻢ د چـــا ارشــــــاد کــ‪７‬م‬ ‫بــ‪５‬ــﻞ ﻟـــﻪ ﻣـــا خــــــﻮاره د ﻻرې ﻣـــﻞ شﻮ‬ ‫**‬ ‫عــﻤــر ﻣـــ‪ ３‬صـــرف شـــﻮ پـــﻪ ﻣــعــصــﻴــت ک‪３‬‬ ‫شـــاکـــر ﻳـــ‪ ３‬ﻧــشــﻮ پـــﻪ ﻫــ‪５‬ــ＆ ﻧــعــﻤــت ک‪３‬‬ ‫اوس صــبــح و شـــام ﻳــﻮ پــﻪ دا حــﻴــرت ک‪３‬‬ ‫ﻣــﻘــبــﻮل بــﻪ خـــداى تــﻪ پــﻪ کـــﻮم عــﻤــﻞ شﻮ‬ ‫‪ _٨‬ﻣستزاد‪ :‬ﻫغﻪ شعر دى چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣسره ﻳ‪ ３‬اوږده او بﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه وي‪.‬‬ ‫ﻧﻪ غﻮږ ﻟرم چ‪ ３‬واورم ﻧﻪ پﻪ خﻮﻟﻪ د خﻴر وﻳﻞ ک‪７‬م‬ ‫چ‪ ３‬ﻗﻬر راشﻲ عﻘﻞ ﻣ‪ ３‬ﻣغﻠﻮب شﻲ ﻧﻮ ＊کﻨ‪％‬ﻞ ک‪７‬م‬ ‫کﻪ ﻫر ＇ﻮ کتابﻮﻧﻪ رﻧگ پﻪ رﻧگ و ‪＄‬اﻧتﻪ ډ‪４‬ر ک‪７‬م‬ ‫راپ‪＋５‬ــﻪ بدبختــﻲ ده چــ‪ ３‬ﻳــﻮه زره عﻤــﻞ کــ‪７‬م‬

‫ﻣــدام ﻣﻨــت پــر بــﻞ کــ‪７‬م‬ ‫ﻣــدام ﻣﻨــت پــر بــﻞ کــ‪７‬م‬ ‫او＊ــﻪ ﻳــ‪ ３‬تــر ﻧظــر ت‪５‬ــر ک‪７‬م‬ ‫ﻣــدام ﻣﻨــت پــر بــﻞ کــ‪７‬م‬

‫ﻟﻨ‪６‬ه ﻣسره ﻫﻤ‪５‬شﻪ ﻳﻮ ډول ﻧﻪ وي کﻠﻪ تکرار‪８４‬ي او کﻠﻪ ﻣختﻠﻔﻪ وي‪.‬‬

‫‪٦٦‬‬

‫‪ _٩‬ﻣخﻤس‪ :‬د ﻣخﻤس ﻫر بﻨد ﻟﻪ سره تر پاﻳﻪ پﻮرې پﻨ‪％‬ﻪ‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻪ ﻣسرې ﻟري‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ ﻣسرې ﻳﻮ ډول ﻗافﻴﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ ﻧﻮرو بﻨدوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ＇ﻠﻮر ﻣسرې ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ پﻪ ﻗافﻴﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻳﻮ ډول وي‪ ،‬خﻮ پﻨ‪％‬ﻤﻪ ﻣسره ﻳ‪ ３‬د پﻴﻞ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ پﻨ‪％‬ﻮ ﻣسرو سره ﻳﻮ ډول ﻗافﻴﻪ ﻟري او تر‬ ‫پاﻳﻪ دغﻪ جﻮړ＊ت ساتﻲ‪ .‬د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د ﻣخﻤس ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫د ﻫجران د ﻻسﻪ ﻧاست ﻳﻢ وﻳر ژړﻟﻰ ﻟکﻪ بت پﻪ غ＂ﻮ سترگﻮ دم ختﻠﻰ‬ ‫ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ پﻪ ﻣـرگﻲ حال ﻳﻢ رسﻮﻟﻰ‬ ‫ب‪５‬ﻬﻮده پﻪ صـﻮرت روغ پﻪ زړه ﻧتﻠﻰ‬ ‫ربﻪ راوﻟ‪ ３‬اشﻨا پﻪ سﻔر تﻠﻠﻰ‬ ‫**‬ ‫ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬واى د ﻫجران پﻪ اول تاب ک‪３‬‬ ‫ﻳا ﻟـــﻪ ﻳار ســــره وﻻړ واى پـــــﻪ رکاب ک‪３‬‬ ‫حسـاب ﻧشﻮم د ﻳﻮې چارې پﻪ باب ک‪３‬‬ ‫ﻳا واى ډوب ﻣدام د او＊کﻮ پﻪ سﻴﻼب ک‪３‬‬ ‫ﻫس‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮم ب‪ ３‬آبﻪ ﻣخ ﻧاوﻟﻰ‬ ‫‪ _١٠‬ﻣسدس‪ :‬د دې شعر ﻫر بﻨد شپ‪ ８‬شپ‪ ８‬ﻣسرې ﻟري‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ شپ‪ ８‬ﻣسرې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ډول‬ ‫ﻗافﻴﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ ﻧﻮرو بﻨدوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ پﻨ‪％‬ﻪ ﻣسرې ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ پﻪ ﻗافﻴﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻰ وي‪ ،‬خﻮ د‬ ‫شپ‪８‬ﻣ‪ ３‬ﻣسرې ﻗافﻴﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ شپ‪８‬و ﻣسرو پر ﻗافﻴﻪ باﻧدې بﻨا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪ ７‬د ﻣسدس ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫وخت د سحر دى ﻣرغان چغ‪８５‬ي جرس اواز کا زړه ﻣ‪ ３‬ﻟ‪７‬ز‪８４‬ي‬ ‫ســترگ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬غﻮرزي با‪１‬ﻪ رپ‪８５‬ي اثـــــر د غــــﻢ دې راﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي‬ ‫کﻮم بد خبر بﻪ راورس‪８５‬ي‬ ‫د ﻳــار د تــﻠﻠﻮ خبرې ک‪８５‬ي‬ ‫دا صدق ﻧﻪ دى ﻣـﻨافﻘﻲ ده‬ ‫دا ＇ﻪ عشﻖ ﻧﻪ دى واړه ！گﻲ ده‬ ‫دا ﻳاري ﻧﻪ ده دا بﻴزاري ده‬ ‫دا اخﻼص ﻧﻪ دى دغـــﻪ بازي ده‬ ‫چ‪ ３‬پر ﻳار غﻢ دى پرﻣا ＊ادي ده‬ ‫ب‪ ３‬حﻴا زړه دې زﻣــا وشرﻣ‪８５‬ي‬

‫‪٦٧‬‬

‫پﻪ سﻔر تﻠﻠﻰ اشﻨا بﻪ ستاﻳﻢ‬ ‫د جداﻳ‪ ９‬ســـــﻨدرې واﻳﻢ‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬د وصـــﻞ پﻪ تﻤﻨا ﻳﻢ‬ ‫کﻪ ﻣﻼﻣت ﻳﻢ کـﻪ ب‪５‬ﻨﻮا ﻳﻢ‬ ‫زه شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻳ‪ ３‬پﻪ دا دعا ﻳﻢ‬ ‫چ‪ ３‬ﻳار بﻪ کﻠــــﻪ بﻴـا ورســ‪８５‬ي‬ ‫ﻣسبع‪ ،‬ﻣثﻤﻦ او ﻣعشر ﻫﻢ دغﻪ ډول اشعار دي‪ ،‬خﻮ د ﻣسرو پﻪ شﻤ‪５‬ر ک‪ ３‬تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻣسبع ک‪ ３‬اوه‪ ،‬پﻪ ﻣثﻤﻦ ک‪ ３‬اتﻪ او پﻪ ﻣعشر ک‪ ３‬ﻟس ﻣسرې وي‪ .‬د سر پﻪ بﻨد ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﻣسرو‬ ‫ﻗافﻴﻪ ﻳﻮ ډول وي او پﻪ ﻧﻮرو بﻨدوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮرې ﻣسرې ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره پﻪ ﻗافﻴﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول وي‪،‬‬ ‫خﻮ د پاى د ﻣسرې ﻗافﻴﻪ د سر د ﻣسرو پر ﻗافﻴﻪ بﻨا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١١‬ترجﻴع بﻨد‪ :‬د ﻧظﻢ ﻫغﻪ ډول دى چ‪ ３‬ﻗافﻴ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣختﻠﻔ‪ ３‬او وزن ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ډول وي‪ .‬د‬ ‫بﻨدوﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ دى ！اکﻞ شﻮى‪ .‬د ﻫر ﻳﻮ بﻨد د بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬ﻣساوي وي او‬ ‫ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ＇خﻪ تر ﻟسﻮ بﻴتﻮﻧﻮ پﻮرې رس‪８５‬ي‪ .‬کﻠﻪ تر دې ﻫﻢ زﻳات‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫر بﻨد پﻪ آخر ک‪ ３‬ﻳﻮ بﻴت را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬د بﻨد د ！ﻮﻟﻮ بﻴتﻮﻧﻮ سره پﻪ وزن ک‪ ３‬ﻳﻮ شان وي‪.‬‬ ‫ﻣگر ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻗافﻴﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻫﻤدغﻪ بﻴت د ﻫر بﻨد پﻪ پاى ک‪ ３‬تکرار‪８４‬ي‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د خﻮشحال خان خ＂ک د ترجﻴع بﻨد ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ډول راوړل شﻮي دي‪:‬‬ ‫ستا ﻟﻪ ﻟﻮرﻳﻪ کﻪ ﻫــزار جــﻮر و جﻔا وي‬ ‫پــﻪ عــاشــﻖ بــاﻧــدې ﻣعشﻮﻗﻪ عﻨاﻳت کا‬ ‫＊ــﻪ ﻣــا وﻣﻨﻞ چــ‪ ３‬تــﻪ بــ‪ ３‬حــد زﻳبا ﻳ‪３‬‬ ‫وﻟ‪ ３‬خداى چ‪＊ ３‬ﻪ جﻤال و چاتﻪ ورکا‬ ‫کﻪ ﻗضا پﻪ ﻣا زړه سﻮى کا ﻫﻢ بﻪ وﻣرم‬ ‫کﻪ سﻞ ﻣا سره غﻮغا جﻨگ و جدل ک‪７‬ې‬

‫ﻟﻪ عاشﻘﻪ بﻪ پﻪ سﻞ رﻧگﻪ وفا وي‬ ‫ستا ﻣدام پﻪ خپﻞ عاشﻖ باﻧدې عﻨا وي‬ ‫پﻪ جﻬان بﻪ کﻮم ＇ﻮک تا غﻮﻧدې زﻳبا وي‬ ‫ﻧﻪ پﻪ دا چ‪ ３‬دى ب‪ ３‬ﻣﻬره کبرﻳا وي‬ ‫کﻪ ﻳﻮ ＇ﻮ ور‪ ３＄‬د جﻨگ و فتﻨ‪ ３‬دا وي‬ ‫خداى دې ﻧﻪ کا چ‪ ３‬ﻟﻪ تا بﻪ تﻠﻪ زﻣا وي‬

‫ستا د در پﻪ خاورو پروت ب‪ ３‬ﻗدره ＊ﻪ ﻳﻢ‬ ‫پﻪ بﻞ ﻟﻮرې کﻪ پﻪ تخت ک‪５＋‬ﻨﻢ ＊ﻪ ﻧﻪ ﻳﻢ‬

‫‪٦٨‬‬

‫‪ _١٢‬ترکﻴب بﻨد‪ :‬د ترجﻴع بﻨد غﻮﻧدې شعر دى خﻮ پﻪ دوﻣره تﻮپﻴر چ‪ ３‬پﻪ ترجﻴع بﻨد‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮم بﻴت ﻟﻪ ﻫر بﻨد ＇خﻪ وروستﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬تکرار‪８４‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ ترکﻴب بﻨد ک‪ ３‬تر بﻨد‬ ‫وروستﻪ ﻳﻮ بﻴﻞ بﻴت را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠﻪ ﻗافﻴﻪ او ب‪５‬ﻠﻪ ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د ترکﻴب بﻨد ＇ﻮ‬ ‫بﻴتﻮﻧﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ډول راوړو‪:‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨزل بﻪ ﻳ‪ ３‬سبا گﻮره ＇ﻮک ﻣﻠﻪ وي ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬م چ‪ ３‬بﻪ ساد وي کﻪ بﻪ غــﻠﻪ وي‬ ‫پﻪ ＇ﻪ شان بﻪ شکستﻪ زﻫﻴر پﻪ زړه وي ﻟﻪ ﻧغﻤ‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬د زړه ﻧغﻤــﻪ پﻪ خــﻮﻟﻪ وي‬ ‫دم ﻗــــدم بﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮﻟ‪ ３‬د ﻣخ پﻪ وﻟﻪ وي راﻧجﻪ ک‪７‬ي بﻪ ﻳ‪ ３‬چـــا خـاورې د پﻠﻪ وي‬ ‫ســــزاوار د ﻫــــــر ستﻢ د ﻫر پﻴغﻮر ﻳﻢ‬ ‫چ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬ﻳار پﻪ سﻔر تﻠﻠﻰ زه پر کﻮر ﻳﻢ‬ ‫**‬ ‫پـﻪ ﻫــر ‪＄‬ــاى ﻣ‪ ３‬غﻮړوﻟﻰ پرې وزر واى‬ ‫ﻳا ﻟــــﻪ ﻳاره سره تﻠﻠﻰ پﻪ سﻔر واى‬ ‫ﻳــا پﻪ دواړو سترگﻮ ！پ ړوﻧد پﻪ ﻧظــر واى‬ ‫ﻳـا ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬د ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ ﻟﻪ غﻤﻪ ژر واى‬ ‫خﻮد پﻪ خﻮد ﻣ‪＄ ３‬ان وﻫﻠﻰ پﻪ خﻨجر واى‬ ‫کـﻪ دا ﻧﻪ ک‪５‬داى ﻫرگزه ﻣعتزر واى‬ ‫ﻫس‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮم تر ﻳار پﻮرې ﻣخ تﻮرى‬ ‫پﻪ جــــرگـــﻪ د عـاشﻘاﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮز گﻮرى‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣشترک ﻧظﻤﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ عربﻲ‪ ،‬فارسﻲ او پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ شعروﻧﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډوﻟﻮﻧﻪ او وزﻧﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ دې ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬غزل‪ ،‬ﻗصﻴده‪ ،‬رباعﻲ‪ ،‬ﻗطعﻪ‪ ،‬ﻣثﻨﻮي‪ ،‬ﻣستزاد‪ ،‬ﻣخﻤس‪ ،‬ﻣسدس‪،‬‬ ‫ﻣسبع‪ ،‬ﻣثﻤﻦ او ﻣعشر را‪＄‬ﻲ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ کﻼسﻴکﻪ دﻳﻮاﻧﻲ شاعرۍ ک‪ ３‬دغﻪ ！ﻮل ډوﻟﻮﻧﻪ شتﻪ‬ ‫او پ‪＋‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ دغﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ کاروﻟﻲ دي‪ .‬ﻗصﻴده‪ ،‬ﻣثﻨﻮي‪ ،‬غزل پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ دوره ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫شاعرۍ ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮل او بﻴا دې ﻧﻮرو ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دوره ک‪ ３‬زﻳات رواج وﻣﻮﻧد‪ .‬پﻪ اوسﻨ‪ ９‬ﻳا‬ ‫ﻣعاصره دوره ک‪ ３‬اوس دغﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ دوﻣره ﻧﻪ کارول ک‪８５‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬اوس ﻣعاصر شعر د ژوﻧد‬ ‫ﻣﻮضﻮعاتﻮ تﻪ وﻗف دى او اوسﻨﻲ شاعران زﻳات پﻪ شکﻠﻴاتﻮ او صﻨعتﻮﻧﻮ پس‪ ３‬ﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪٦٩‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬کﻮم ﻧظﻤﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻣشترک ﻧظﻤﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫د ﻣشترکﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻮ او ﻣﻠﻲ ﻧظﻤﻮﻧﻮ تﻮپﻴر ＇ﻪ دى؟‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻪ ﻗصﻴده‪ ،‬غزل او ﻣثﻨﻮي خبرې وک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻲ دې‬ ‫د ضرورت پﻪ وخت ددوى ﻻر＊ﻮوﻧﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬راغﻠﻲ شعروﻧﻪ پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻰ دې د‬ ‫ﻳﻮه شعر ﻣﻔﻬﻮم او بﻞ دې د بﻞ شعر ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬د ﻳﻮ شعري ډول پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪ ،‬دﻻﻳﻞ دې رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي او بﻴا دې خپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻪ دې اړه خبرې وک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ دوره ک‪ ３‬کﻮﻣﻮ‬ ‫شاعراﻧﻮ ﻟﻪ دغﻮ شعري ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کاروﻟﻲ وو؟‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ د کتاب ﻟﻪ پاى ＇خﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫تﻮﻣﻦ‪ ،‬برﻫﻤﻦ‪ ،‬تﻠطف‪ ،‬ﻧغﻮږه‪ ،‬ﻧداﻣت‪ ،‬ﻧاﻧغتان‪ ،‬ﻧصرت‪ ،‬رحﻠت‪ ،‬گﻨج‪ ،‬عار‪ ،‬ظﻠﻤت‪،‬‬ ‫ارشاد‪ ،‬ﻣعصﻴت‪ ،‬ﻧتﻠﻰ‪ ،‬دم ختﻠﻰ‪ ،‬جرس‪ ،‬عﻨا‪ ،‬عﻨاﻳت‪ ،‬جﻤال‪ ،‬کبرﻳا‪ ،‬ساد‪ ،‬ﻣعتزر‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د شعروﻧﻮ ددغﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻳﻮ ډول غﻮره او ﻟﻪ کﻼسﻴکﻮ‬ ‫دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ دې راﻧﻘﻞ ک‪７‬ي‪ .‬د شعر ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم دې ﻫﻢ وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻞ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ‬ ‫ساعت ک‪ ３‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ ﻫنري نثر‬

‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د ﻳﻮې ژب‪！ ３‬ﻮل ﻟﻴکﻠﻲ او ﻧاﻟﻴکﻠﻲ شﻔاﻫﻲ ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر آثار ادبﻴات گ‪２‬ﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي خﻮ اوس ﻫر ډول ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﻮازې ﻫغﻪ آثار د ادبﻴاتﻮ تر‬ ‫عﻨﻮان ﻻﻧدې ﻣطاﻟعﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻫﻨري ارز＊ت وﻟري‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻫر ﻣﻨثﻮر اثر چ‪３‬‬ ‫د عﻠﻮﻣﻮ او فﻨﻮﻧﻮ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ＇اﻧگﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي وي او ﻳا ﻫر ﻧظﻢ او ﻣﻨثﻮر اثر چ‪ ３‬د‬ ‫تارﻳخ‪ ،‬جغرافﻴﻪ‪ ،‬طب او ﻧﻮرو عﻠﻮﻣﻮ تشرﻳح تﻪ وﻗف وي‪ ،‬پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻮ ﻟﻴکﻨﻮ تﻪ ادبﻲ ﻫﻨري وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ تخﻴﻠﻪ راز‪４８４‬دﻟﻲ وي او د ژوﻧد واﻗعﻴتﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻫﻨري ډول ﻣﻨعکس ک‪７‬ي‪ .‬پر ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او اور‪４‬دوﻧکﻲ خپﻞ خاص اغ‪５‬ز وک‪７‬ي او د ﻫغﻪ‬ ‫ﻫﻨري ذوق تسکﻴﻦ ک‪７‬ي‪ .‬ﻫﻨري اثر باﻳد پﻪ داس‪ ３‬ﻳﻮ ژبﻨﻲ چﻮکاټ ک‪ ３‬بﻴان شﻮى وي چ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻫﻨداره وي او ﻫﻢ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او اور‪４‬دوﻧکﻲ ک‪ ３‬ﻳﻮ عاطﻔﻲ احساس‬ ‫پﻴدا ک‪７‬ي او ＊کﻼﻳﻴز ارز＊ت وﻟري‪ .‬ﻫﻨري ﻧثر ﻫﻢ د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ د ！ﻮﻟﻮ ﻧثري ډوﻟﻮﻧﻮ ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬طﻨز‪،‬‬ ‫ډراﻣﻪ‪ ،‬ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ او ﻧﻮر‪ ...‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻫﻨري ﻧثر پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫_ ﻫﻨري ﻧثر ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ ﻫﻨري ﻧثر ﻟﻪ عادي ﻧثره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫ﻫﻨري ﻧثروﻧﻪ د ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه برخﻪ ده‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ د ！ﻮﻟﻮ ژبﻮ پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ‬

‫‪٧١‬‬

‫ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ شﻠﻮ کاﻟﻮ ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮ او تراوسﻪ کارول ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻨري‬ ‫ﻧثروﻧﻪ خپﻠ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬د ﻫﻤدغﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻪ عادي او ساده ﻧثروﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫جﻼ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫﻨري ﻧثر اصﻠﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا داده چ‪ ３‬ﻫﻨرﻳت او ادبﻲ ارز＊ت وﻟري‪ .‬پﻪ ﻫﻨري‬ ‫ﻧثر ک‪ ３‬ﻟﻴکﻮال د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻣﻨظرو‪ ،‬اﻧساﻧﻲ ！اکﻠﻮ خصﻮصﻴاتﻮ‪ ،‬روحﻴاتﻮ‪ ،‬عاداتﻮ او حاﻻتﻮ پﻪ‬ ‫اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ تخﻴﻠﻲ ‪＄‬ﻮاک ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال د تخﻴﻠﻲ ‪＄‬ﻮاک پﻪ ﻣرستﻪ او د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ９‬د ﻣﻬارتﻮﻧﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ د ﻣﻨظروﻧﻮ د اﻧ‪％‬ﻮروﻟﻮ‬ ‫او صحﻨﻮ جﻮړوﻟﻮ چاره سرتﻪ رسﻮي‪ .‬حاﻻت او پ‪ ３＋５‬پﻪ اﻟﻔاظﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮروي چ‪３‬‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻰ او اور‪４‬دوﻧکﻰ فکر کﻮي چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻪ پﻪ خپﻠﻮ سترگﻮ وﻳﻨﻲ او ‪＄‬ان ورتﻪ پﻪ صحﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ ＊کاري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻨري ﻧثر ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻮال پﻪ ﻣﻬارت پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻫﻴﻠ‪ ،３‬غﻮ＊تﻨ‪،３‬‬ ‫جذبات‪ ،‬عﻮاطف او احساسات ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬دي پﻪ ＊کﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ ３‬راوﻧغاړي او ﻣﻘابﻞ‬ ‫ﻟﻮري تﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟ‪８５‬دوي‪ .‬دغﻪ ﻟ‪８５‬دوﻧﻪ باﻳد د ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري پﻪ عﻮاطﻔﻮ ک‪ ３‬خﻮ‪＋＄‬ت راوﻟﻲ‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫﻨري ﻧثروﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻮال تخﻴﻞ‪ ،‬د ﻣﻨاسبﻮ او ＊کﻠﻮ کﻠﻤﻮ استعﻤال‪ ،‬د تشبﻴﻬاتﻮ راوړل‪،‬‬ ‫د جﻤﻠﻮ رواﻧﻲ او د ﻣﻘصد ＇رگﻨد بﻴان شرط دى‪ .‬ﻟﻴکﻮال باﻳد د اﻟﻔاظﻮ داس‪ ３‬برجﻮﻧﻪ او ﻳا‬ ‫کتاروﻧﻪ جﻮړ ﻧﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻰ پک‪ ３‬ﻣﻘصد وﻧﻪ ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫د اﻟﻔاظﻮ او جﻤﻠﻮ ﻟﻪ ＊کﻼ سره ﻣحتﻮا تﻪ ﻫﻢ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي او د شکﻞ او ﻣحتﻮا تﻮازن‬ ‫داس‪ ３‬پﻪ پام ک‪ ３‬وساتﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮه خﻮا ﻫﻢ زﻳاﻧﻤﻨﻪ ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻨري ﻧثر د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ژبﻪ ده او د ﻳﻮ ﻫﻨري اثر پﻪ ＊کﻼ ک‪ ３‬بﻨس＂ﻴز ارز＊ت ﻟري‪ .‬پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ﻫﻨري ﻧثر د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ دوو ﻣرکزوﻧﻮ پ‪＋５‬ﻮر او کﻨدﻫار ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ .‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ وده‬ ‫او پراختﻴا وﻣﻮﻧده‪.‬‬ ‫＇رگﻨده دې وي چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻫﻨري ﻧثر پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ .‬پﻪ پ‪＋５‬ﻮر‬ ‫ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ادبﻲ آثار چاپ‪５‬دل‪ .‬پ‪＋‬تﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ خپﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻫﻨري‬ ‫ﻧثري آثار پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻴکﻞ‪ .‬پﻪ دغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮﻟﻮي احﻤد د پ‪＋‬تﻮ ﻫﻨري ﻧثر پﻪ ﻣخک‪＋‬ﻮ‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ‪＄‬اى ﻟري‪.‬‬ ‫ده پﻪ ﻧﻮﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د ﻫغﻮ اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ ﻟپاره چ‪ ３‬غﻮ＊تﻞ ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ زده ک‪７‬ي ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬

‫‪٧٢‬‬

‫تعﻠﻴﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ ترتﻴبﻮل‪ .‬ده پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ ＇خﻪ ترجﻤ‪ ３‬ک‪７‬ي او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬ﻣستﻘﻞ آثار‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬د ده تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره اثر چ‪ ３‬د ﻫﻨري ﻧثروﻧﻮ ﻧﻤاﻳﻨده گﻲ کﻮي (گﻨج پ‪＋‬تﻮ) دى‪ .‬پﻪ دې‬ ‫اثر ک‪ ３‬وړې وړې کﻴس‪ ３‬راغﻠﻲ چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ترجﻤ‪ ３‬او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ده پخپﻠﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫د ده د کتاب ﻣﻮضﻮعات ساده او اسان دي‪ .‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮږه او ﻣحاورې تﻪ ﻧژدې ده‪.‬‬ ‫ژبﻨﻲ اصطﻼحات ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ کاروﻟﻲ دي‪ .‬ده پخپﻠﻮ کﻴسﻮ ک‪ ３‬د ژوﻧد ﻣﻮضﻮعاتﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ې ده‪ .‬د ده دغﻪ کار د پ‪＋‬تﻮ ﻫﻨري ﻧثر پﻪ اﻧکشاف او پراختﻴا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ارز＊ت ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ده پس‪ ３‬بﻞ پ‪＋‬تﻮن ﻟﻴکﻮال ﻣﻴر احﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ (‪١٩٣٧-١٨٦٣‬م‪ ).‬دى‪ .‬ده ﻫﻢ‬ ‫ﻟکﻪ د ﻣﻮﻟﻮي احﻤد ژباړې کﻮﻟ‪ .３‬ده د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬گراﻣر وﻟﻴکﻪ او د پﻨجاب پﻪ پﻮﻫﻨتﻮن ک‪ ３‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬استاد و‪ .‬د ده پﻪ کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬دوه درسﻲ کتابﻮﻧﻪ د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ .‬د ﻫﻨري‬ ‫ﻧثروﻧﻮ غﻮره ب‪５‬ﻠگﻪ ﻳ‪ ３‬د (شکرستان افغاﻧﻲ) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د ده دغﻪ کتاب ﻫﻢ د وړو‪ ،‬وړو‬ ‫کﻴسﻮ او حکاﻳتﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ ده‪.‬‬ ‫بﻞ ﻟﻴکﻮال چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨري ﻧثر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ کاروﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣﻨشﻲ احﻤد جان‬ ‫(‪١٩٥١ -١٨٨٢‬م) دى‪ .‬دى د بﻨﻮ پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬زده ک‪７‬ه او پﻪ‬ ‫(‪١٩٠٠‬م) کال ک‪ ３‬د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ د پ‪＋‬تﻮ ＊ﻮوﻧکﻰ شﻮ‪ .‬د ده پﻪ شاگرداﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻨد د واﻳسراى‬ ‫ﻣعاون ﻫﻢ و‪ .‬ده د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟپاره ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ‪ .‬د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻫﻨري ﻧثر پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ پﻴﻞ وک‪.７‬‬ ‫دوه ﻣجﻤﻮع‪( ３‬ﻫغﻪ دغﻪ) او د (ﻗصﻪ خﻮاﻧ‪ ９‬گپ) ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨري ﻧثر خﻮرا ＊‪ ３‬ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫دا کتابﻮﻧﻪ وړې کﻴس‪ ３‬او حکاﻳتﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬دا کتاب ﻫﻢ پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د پﻮ‪＄‬ﻲ ﻣﻨصبداراﻧﻮ ﻟپاره‬ ‫ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪ .‬د ﻗصﻪ خﻮاﻧ‪ ９‬گپ ﻣﻮضﻮعات فﻮﻟکﻠﻮري دي ﻟکﻪ د آدم خان درخاﻧ‪ ،９‬د‬ ‫فرﻫاد او شﻴرﻳﻨ‪ ９‬کﻴسﻪ او ﻧﻮرې‪...‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫﻢ د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻨري ﻧثر پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دغﻮ کﻠﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو‪ ،‬د جرﻳدو او اخباروﻧﻮ پﻪ خپر‪４‬دو‪ ،‬د راډﻳﻮ پﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ‬ ‫ک‪５‬دو د ﻫﻨري ﻧثر ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ ﻻره ﻫﻮار‪８４‬ي‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣرک‪ ،３‬د ادبﻲ اﻧجﻤﻦ او بﻴا د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫پﻪ جﻮړ‪４‬دو سره ﻫﻨري ﻧثر اﻧکشاف او پراختﻴا ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬

‫‪٧٣‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻟﻴکﻮال چ‪ ３‬حکاﻳتﻲ او تعﻠﻴﻤﻲ ﻧثروﻧﻪ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ صاﻟح ﻣحﻤد ﻫﻮتک دى‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ (‪١٩١٦‬م) کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ى کتاب وﻟﻴکﻪ‪.‬‬ ‫ورپس‪ ３‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬گﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ‪ ،‬عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا او ﻣحﻤد‬ ‫دﻳﻦ ژواک‪ ،‬د ﻫﻨري ﻧثروﻧﻮ ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ پراختﻴا ورک‪７‬ه او د ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پاﻣﻠرﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ دې ډگر‬ ‫تﻪ راواړوﻟﻪ‪ .‬گﻞ پاچا اﻟﻔت او صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر کتابﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫د اﻟﻔت غﻮره ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬د ر＊تﻴﻦ د پسرﻟﻲ وږﻣ‪ ،３‬د خادم خﻴاﻟﻲ دﻧﻴا او د ب‪５‬ﻨﻮا د زړه خﻮاﻟﻪ د‬ ‫ﻳادوﻟﻮ وړ کتابﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ ﻫﻨري ﻧثر تﻪ پراختﻴا ورک‪７‬ه او د ﻧﻮي داستاﻧﻲ‬ ‫ادب ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻟکﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول او طﻨز ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬رواج ک‪７‬ل‪ .‬دﻟتﻪ بﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ د ب‪５‬ﻨﻮا ﻳﻮ ﻧثر راوړو‪:‬‬ ‫ﻻر＊ﻮوﻧکﻰ‬ ‫ﻟﻪ فرﻳب او دروه سره ﻧا اشﻨا وم‪ .‬ﻣکر او چﻞ ﻣ‪ ３‬زړه تﻪ ﻻره ﻧﻪ درﻟﻮده‪ .‬دروغ ﻣ‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫پ‪５‬ژﻧدل‪ .‬د ژوﻧدون د ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې ﻣسافر وم‪ .‬ﻟﻪ پر‪４‬شاﻧﻪ خﻮبﻪ راپا＇‪５‬دم‪ .‬ﻗافﻠﻪ ډ‪４‬ره پرﻣخ تﻠﻠ‪３‬‬ ‫وه‪ .‬ﻳﻮازې زه وم چ‪ ３‬د ﻻر＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ اﻧتظار ﻣ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې کتﻠ‪ .３‬ډ‪４‬ر راغﻠﻞ‪ ،‬ت‪５‬ر شﻮل‬ ‫ﻣگر ﻳﻮه ﻫﻢ د زړه سﻮي پﻪ سترگﻮ راتﻪ وﻧﻪ کتﻞ‪＄ .‬ﻴﻨﻮ بﻪ د گﻮتﻮ پﻪ اشارو ﻻر راو＊ﻮدﻟﻪ‪ ،‬خﻮ‬ ‫د گﻮتﻮ د اشارو ﻻرې ډ‪４‬رې اوږدې وې‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ بﻪ د دې ﻟپاره چ‪＄ ３‬اﻧﻮﻧﻪ پﻪ ﻣا وساتﻲ‪ ،‬زه بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره روان ک‪７‬م‪ ،‬خﻮ چ‪３‬‬ ‫خطر بﻪ ت‪５‬ر شﻮ ﻧﻮ ب‪５‬رتﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬زه پر ﻟﻮﻳﻪ ﻻره پر‪＋４‬ﻮدﻟﻢ‪ .‬دوى بﻪ ﻻړل‪ .‬ﻫﻤداس‪ ３‬د ﻻر＊ﻮوﻧکﻲ‬ ‫پﻪ اﻧتظار د ژوﻧدون پﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻر ک‪ ３‬وﻻړ وم‪＇ .‬ﻮ تﻪ راغﻠ‪ .３‬زه دې تر ﻻس وﻧﻴﻮﻟﻢ‪ .‬زه ﻫﻢ پﻪ‬ ‫پاک زړه پﻪ تا پس‪ ３‬روان شﻮم او د ﻻرې د ﻣﻮﻧدﻟﻮ پﻪ غرض ﻣ‪ ３‬ستا ﻟﻤﻨﻪ ！ﻴﻨگﻪ ک‪７‬ه‪ .‬ﻫرې‬ ‫خﻮاتﻪ بﻪ چ‪ ３‬تﻠ‪ ،３‬درپس‪ ３‬تﻠﻢ او تا ﻫﻢ ﻣاتﻪ د ﻻر ﻣﻮﻧدﻟﻮ ډاډ راکاوه‪ .‬ﻧا＇اپﻪ! ﻣﻮسﻤﻲ تﻮره‬ ‫ور‪ ＃４‬پﻴدا شﻮه‪ ،‬باران او ږﻟ‪ ９‬ور‪４‬دل شروع شﻮل‪.‬‬ ‫آسﻤان او ‪＄‬ﻤکﻪ پﻪ خروش راغﻠﻞ‪ ،‬ﻻرې گ‪６‬ې وډې شﻮﻟ‪ ،３‬خﻮ زه ډاډه وم چ‪ ３‬تا‬

‫‪٧٤‬‬

‫غﻮﻧدې ﻻر＊ﻮوﻧکﻰ ﻟرم او تاتﻪ ﻣ‪ ３‬سترگ‪ ３‬وې چ‪ ３‬د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ دې تﻮره دربﻴﻠﻪ ک‪ ３‬بﻪ ﻻر‬ ‫راو＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫ﻣگر پﻪ ﻫﻤاغﻪ حال ک‪ ３‬تا پﻪ ډ‪４‬رې حﻴراﻧتﻴا ﻣخ راواړاوه او ﻟﻪ ﻣا ＇خﻪ دې پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه چ‪:３‬‬ ‫(اې ﻣسافره ﻻر راو＊ﻴﻪ‪ ،‬ﻻره کﻮﻣﻪ ده؟)‬ ‫ﻫغﻪ وخت ﻧﻮ زه پﻮه شﻮم چ‪ ３‬زﻣا د ژوﻧد د ﻻرې ﻻر＊ﻮوﻧکﻰ ﻳﻮازې زه ﻳﻢ او باﻳد زه‬ ‫پخپﻠﻪ خپﻠﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ وک‪７‬م‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻫﻨري ﻧثر د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او افغاﻧستان ک‪ ３‬پﻴﻞ‬ ‫شﻮ‪ .‬پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سرﻻري ﻣﻮﻟﻮي احﻤد‪ ،‬ﻣﻴر احﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨشﻲ‬ ‫احﻤد جان او راحت زاخﻴﻠﻰ وو‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣخک‪＋‬ﻪ ﻟﻴکﻮال صاﻟح ﻣحﻤد‬ ‫ﻫﻮتک‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬گﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ‪،‬‬ ‫عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬ﻣحﻤد دﻳﻦ ژواک او ﻧﻮر وو‪.‬‬ ‫ورپس‪ ３‬ﻟر او بر ﻧﻮر ﻟﻴکﻮال راپﻴدا شﻮل او پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻫستﻮﻧ‪ ３‬وک‪７‬ې‪ .‬ﻫﻨري‬ ‫ﻧثر ﻟﻪ عادي او ساده ﻧثر ﻧﻪ تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬پﻪ ﻫﻨري ﻧثر ک‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ﻟﻪ خپﻞ تخﻴﻞ ﻧﻪ ډ‪４‬ر کار‬ ‫اخﻠﻲ‪ .‬ﻧ‪５‬غ پﻪ ﻧ‪５‬غﻪ ساده خبره ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬خپﻠﻪ خبره پﻪ ＊کﻠﻮ کﻠﻤاتﻮ او تشبﻬاتﻮ‬ ‫ک‪ ３‬راﻧغاړي چ‪ ３‬د ﻟﻮستﻮﻧکﻮ پﻪ عاطﻔﻪ او احساس ژوره اغ‪５‬زه کﻮي‪ ،‬ﻫﻨري ﻧثر د ﻟﻨ‪６‬ې‬ ‫کﻴس‪ ،３‬ﻧاول‪ ،‬ډراﻣ‪ ،３‬طﻨز‪ ،‬تکﻞ او ادبﻲ ！ﻮ！‪ ３‬ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻻر＊ﻮوﻧکﻲ ﻧثر‬ ‫ﻫﻢ ﻳﻮ ﻫﻨري ﻧثر دى چ‪ ３‬د خپﻞ ﻣطﻠب د بﻴان ﻟپاره ﻟﻪ ＊کﻠﻮ کﻠﻤاتﻮ او تشبﻬاتﻮ ＇خﻪ‬ ‫کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻧثر ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮي چ‪ ３‬ﻫر س‪７‬ى د خپﻞ ‪＄‬ان رﻫبر او ﻻر＊ﻮوﻧکﻰ دى‪.‬‬ ‫د ﻧثر ﻣﻘصد دادى چ‪ ３‬د ﻻر＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬باﻳد ﻟﻪ ډ‪４‬ر دﻗت او غﻮر ＇خﻪ کار‬ ‫واخﻴستﻞ شﻲ او پﻪ غﻮﻟﻮوﻧکﻮ ﻻر＊ﻮوﻧکﻮ واﻧﻪ وړي او ﻧﻪ ‪＄‬ان ت‪５‬ر باسﻲ‪.‬‬

‫‪٧٥‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ دا ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻫﻨري ﻧثر ＇ﻪ وخت‪ ،‬چ‪５‬رتﻪ او د چا ﻟﻪ خﻮا پﻴﻞ شﻮ؟‬ ‫پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د ﻫﻨري ﻧثر ﻣشﻬﻮر ﻟﻴکﻮال کﻮم وو؟‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻫﻨري ﻧثر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻟﻴکﻮال ＇ﻮک وو؟‬ ‫د ﻫﻨري ﻧثروﻧﻮ د ＇ﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫‪ _٢‬کﻪ کﻮم زده کﻮوﻧکﻰ د ﻫﻨري ﻧثر کﻮم ﻟﻴکﻮال پ‪５‬ژﻧﻲ‪ ،‬د ﻫغﻪ پﻪ اړه دې خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻر＊ﻮوﻧکﻲ ﻣتﻦ پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬خبرې دې پرې وک‪７‬ي او‬ ‫خپﻞ ﻧظر دې پرې ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮه ＊ﻪ ﻻر＊ﻮوﻧکﻲ خصﻠتﻮﻧﻪ او صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‬ ‫او بﻴا دې پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫﻨري ﻧثر او ساده ﻧثر تﻮپﻴروﻧﻪ و＊ئﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧکﻰ دې د ضرورت‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻪ دوى سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ﻫﻨري ﻧثر د کﻮﻣﻮ ادبﻲ ډوﻟﻮﻧﻮ ﻟپاره کار‪８４‬ي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬د غ‪７‬ﻳﻮ پﻪ ﻣرستﻪ او ﻳا ﻟﻪ کﻮم کتاب ＇خﻪ ﻫﻨري ﻧثر وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ لرغﻮنﻲ دوره‬

‫تاس‪ ３‬د ادبﻲ دورو پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮﻣره ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫ﻣﻠتﻮﻧﻪ د سﻴاسﻲ تارﻳخﻮﻧﻮ تر＇ﻨگﻪ ادبﻲ تارﻳخﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري چ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻣﻠت فرﻫﻨگﻲ‬ ‫او ادبﻲ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ کﻮي‪ .‬ادبﻲ تارﻳخﻮﻧﻪ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ دورو و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ادبﻲ‬ ‫تارﻳخ ﻫﻢ د پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ درې دورو و‪４‬شﻞ شﻮى دى‪ .‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره‪ ،‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دوره‪،‬‬ ‫اوسﻨ‪ ９‬ﻳا ﻣعاصره دوره‪ .‬دادى پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬تاس‪ ３‬تﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ دوره درپ‪５‬ژﻧﻮ چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ادب ﻟﻪ کﻮم وخت ＇خﻪ پﻴﻞ شﻮى او ﻟرغﻮﻧﻲ دوره کﻮﻣ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ﻟري‪.‬‬ ‫_ د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ＇ﻪ وخت پﻴﻞ شﻮې ده؟‬

‫‪٧٧‬‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي او د ﻳﻮوﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ تر‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې دوام کﻮي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ دورې آثار د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ درﻳﻮ ﻣرکزوﻧﻮ‬ ‫(غﻮر‪ ،‬د کسﻲ غر او ﻣﻠتان) ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي‪ .‬پﻪ غﻮر ک‪ ３‬غﻮري پ‪＋‬تاﻧﻪ اوس‪５‬دل‪ .‬د غﻮر‬ ‫ﻟﻪ پاچاﻫﻲ کﻮرﻧﻴﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه د غﻮر سﻮري شاﻫﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬وه چ‪ ３‬پﻪ تارﻳخﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د شﻨسباﻧﻴاﻧﻮ‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻣشﻬﻮره وه‪ .‬د دې کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮ ﻣشر ﻧﻴکﻪ شﻨسب (شﻴﻦ اسپ) ﻧﻮﻣ‪５‬ده چ‪ ３‬د پﻼر ﻧﻮم ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻣسﻠﻤان شﻮى او د غﻮر پاچا ﻣﻨﻞ‬ ‫خرﻧگ و‪ .‬دا شﻨسب د حضرت عﻠﻲ‬ ‫شﻮى و‪ .‬د شﻨسب زوى اﻣﻴر پﻮﻻد و‪ .‬ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬ابﻮ ﻣسﻠﻢ ﻣرزوي د بﻨﻲ اﻣﻴﻪ اﻣﻴران‬ ‫ﻟﻪ خراسان ＇خﻪ ش‪７‬ل او د بﻨﻲ عباس پﻪ پﻠﻮۍ ودر‪４‬د ﻧﻮ اﻣﻴر پﻮﻻد ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻟ‪＋‬کرو سره د‬ ‫ده ﻣﻼت‪ ７‬وک‪.７‬‬ ‫د اﻣﻴر پﻮﻻد د پاچاﻫ‪ ９‬ﻣرکز د غﻮر پﻪ ﻣﻨد‪４‬ش ک‪ ３‬و‪ .‬پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬راغﻠﻲ دي چ‪ ３‬د‬ ‫اﻣﻴر پﻮﻻد تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫغﻪ زوى اﻣﻴر کروړ د غﻮر پﻪ ﻣﻨد‪４‬ش ک‪ ３‬پﻪ ‪١٣٩‬ﻫـ ک‪ ３‬پاچا‬ ‫شﻮ‪ .‬اﻣﻴر کروړ د خپﻠ‪ ３‬پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوران ک‪ ３‬دوه ﻣرکزوﻧﻪ درﻟﻮدل چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨد‪４‬ش او بﻞ‬ ‫ﻳ‪ ３‬زﻣﻴﻨداور و‪ .‬اﻣﻴر کروړ ډ‪４‬ر غ‪＋‬تﻠﻰ پﻬﻠﻮان و چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮازې ‪＄‬ان ﻟﻪ سﻠﻮ تﻨﻮ سره جﻨگ‪５‬ده‪.‬‬ ‫ده ﻫﻢ د عباسﻲ دعﻮت پﻪ جﻨگﻮﻧﻮ ک‪ ３‬گ‪６‬ون درﻟﻮد او ډ‪４‬رې برﻳاوې ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫اﻣﻴر کروړ ﻳﻮ عادل پاچا و‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻳ‪ ３‬شعروﻧﻪ ﻫﻢ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ ‪١٥٤‬ﻫـ ک‪ ３‬د پﻮشﻨج پﻪ‬ ‫جگ‪７‬و ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ او پر ‪＄‬اى ﻳ‪ ３‬د ده زوى اﻣﻴر ﻧاصر پاچا شﻮ‪ .‬اﻣﻴر کروړ چ‪ ３‬د خپﻠﻮ سﻮبﻮ‬ ‫پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬کﻮم شعر وﻳﻠﻰ دى‪ ،‬ﻫغﻪ پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬تر ﻣﻮږ رارسﻮﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫زه ﻳـــﻢ زﻣــــرى پـــر دې ﻧـــ‪７‬ۍ ﻟـــﻪ ﻣـــا اتـــﻞ ﻧستﻪ‬ ‫پــر ﻫــﻨــد و ســﻨــد و پــر تــخــار او پــر کــابــﻞ ﻧستﻪ‬ ‫بــــﻞ پــــﻪ زابـــــــﻞ ﻧـــســـتـــﻪ ﻟــــﻪ ﻣــــا اتـــــﻞ ﻧــســتــﻪ‬ ‫غشﻲ د ﻣﻦ ﻣ‪＄ ３‬ﻲ بر‪＋４‬ﻨا پر ﻣﻴر＇ﻤﻨﻮ باﻧدې‬ ‫پــﻪ ژوبــﻠــﻪ ﻳــﻮﻧــﻢ ﻳــرغــاﻟــﻢ پــر تــ‪＋‬ــتــ‪５‬ــدوﻧــﻮ بــاﻧــدې‬ ‫پر ﻣات‪５‬دوﻧﻮ باﻧدې ﻟــــــــﻪ ﻣــــــــا اتــــــــــﻞ ﻧـــســـتـــﻪ‬ ‫زﻣــا د برﻳﻮ پر خﻮل تاوﻳ‪８‬ي ﻫســک پﻪ ﻧﻤﻨــ‪ ＃‬او پﻪ وﻳاړ‬

‫‪٧٨‬‬

‫د آس ﻟــﻪ ســﻮو ﻣ‪ ３‬زﻣکــﻪ ر‪４‬ــ‪８‬دي غروﻧﻪ کاﻧــدم ﻟتاړ‬ ‫ﻟــﻪ ﻣــا اتــﻞ ﻧســتﻪ‬ ‫ک‪７‬م اﻳﻮادوﻧﻪ اوجاړ‬ ‫زﻣــا د تــﻮرې تــر شــپﻮل ﻻﻧــدې دي ﻫــرات و جروم‬ ‫غــرج و باﻣﻴــان و تخــار بﻮﻟــﻲ ﻧــﻮم زﻣــا پــﻪ اودم‬ ‫ﻟــﻪ ﻣــا اتــﻞ ﻧســتﻪ‬ ‫زه پ‪５‬ژﻧدوﻳﻢ پﻪ روم‬ ‫پــر ﻣــرو زﻣــا غشــﻲ ﻟﻮﻧــﻲ ډاري د＊ــﻦ را＇خــﻪ‬ ‫د ﻫرﻳــﻮا د رود پــر ＇ﻨــ‪６‬و ‪＄‬ــﻢ ت‪＋‬ــتﻲ پﻠــﻦ را＇خــﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻣــا اتﻞ ﻧســتﻪ‬ ‫رپﻲ زړن را＇خﻪ‬ ‫د زرﻧــج ســﻮبﻪ ﻣــ‪ ３‬د تــﻮرې پــﻪ ﻣخســﻮر وکــ‪７‬ه‬ ‫پــﻪ بــادارۍ ﻣــ‪ ３‬ﻟــﻮړاوى د کــﻮل د ســﻮر وکــ‪７‬ه‬ ‫ﻟﻪ ﻣــا اتﻞ ﻧســتﻪ‬ ‫ستر ﻣ‪ ３‬تربﻮر وک‪７‬ه‬ ‫خپﻠــﻮ وگــ‪７‬و ﻟــره ﻟــﻮر پ‪５‬رزوﻳﻨــﻪ کــﻮم‬ ‫دوى پــﻪ ډاډﻳﻨــﻪ ＊ــﻪ باﻣــﻢ ＊ــﻪ ﻳــ‪ ３‬روزﻧــﻪ کــﻮم‬ ‫ﻟﻪ ﻣــا اتﻞ ﻧســتﻪ‬ ‫تﻞ ﻳ‪ ３‬ودﻧﻪ کﻮم‬ ‫پــر ﻟﻮﻳــﻮ غرو ﻣــ‪ ３‬وﻳﻨــا دروﻣــﻲ ﻧﻪ پــﻪ ‪＄‬ﻨ‪６‬و پــﻪ ！ال‬ ‫ﻧــ‪７‬ۍ زﻣــا ده ﻧــﻮم ﻣــ‪ ３‬بﻮﻟــﻲ پــر درﻳــ‪ ＃‬ســتا ﻳــﻮال‬ ‫ﻟــﻪ ﻣــا اتــﻞ ﻧســتﻪ‬ ‫پﻪ ور‪＄‬ﻮ شپﻮ ﻣﻴاشتﻮ کال‬ ‫د اﻣﻴر کروړ سﻮري دغﻪ وﻳاړﻧﻪ د پ‪＋‬تﻮ تر ！ﻮﻟﻮ پخﻮاﻧﻰ شعر دى چ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ عصر پﻪ‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬وﻳﻞ شﻮى دى‪ .‬د شکﻠﻲ جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧﻮ آرﻳاﻳﻲ سﻨدرو‬ ‫تﻪ ﻧژد‪４‬ﻮاﻟﻰ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣحتﻮا ک‪ ３‬ﻳﻮه وﻳاړﻧﻪ ده چ‪ ３‬د خپﻠﻮ سﻮبﻮ ﻳادوﻧﻪ کﻮي او ﻟﻪ خپﻠﻮ خﻠکﻮ سره د خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻣﻴﻨ‪ ３‬اظﻬار ﻫﻢ ＇رگﻨدوي‪ .‬پر دې شعر د ﻧﻮرو ژبﻮ تاثﻴرات ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي او د پ‪＋‬تﻮ سﻮچﻪ‬ ‫کﻠﻤات ﻳ‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ دغﻮ کﻠﻤاتﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬کﻠﻤات ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬اوس پﻪ‬ ‫عاﻣﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪٧٩‬‬

‫دوﻳﻢ ﻣرکز د کسﻲ غر ﻳا د سﻠﻴﻤان د غرو ﻟﻤﻨ‪ ３‬دي‪ .‬ﻫغﻪ آثار چ‪ ３‬د کسﻲ غر پﻪ ﻟﻤﻨﻮ‬ ‫ک‪ ３‬اﻳجاد شﻮي‪ ،‬ﻟﻪ درﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ﻧﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي او تر پﻨ‪％‬ﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻮرې رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ﻣرکز ک‪ ３‬ﻧﻮﻣاﻧد شخصﻴت شﻴخ بﻴ＂ﻨﻰ دى چ‪ ３‬د ژوﻧد زﻣاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د درﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري‬ ‫پ‪７５‬ۍ شاوخﻮا ！اکﻞ ک‪５‬داى شﻲ‪ .‬د ش‪５‬خ بﻴ＂ﻨﻲ ﻳﻮ ﻣﻨاجات سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴا ک‪３‬‬ ‫راوړى‪:‬‬ ‫ﻟــــﻮﻳــــﻪ خـــــداﻳـــــﻪ‪ ،‬ﻟــــﻮﻳــــﻪ خـــداﻳـــﻪ‬ ‫غـــــر وﻻړ دى درﻧـــــــــــاوي کــ‪３‬‬ ‫دﻟـــــتـــــﻪ دي د غــــــــرو ﻟــﻤــﻨــ‪３‬‬

‫ســـتـــا پـــــﻪ ﻣـــﻴـــﻨـــﻪ پـــــﻪ ﻫـــــر ‪＄‬ـــاﻳـــﻪ‬ ‫！ـــــﻮﻟـــــﻪ ژوي پـــــﻪ زاري کــ‪３‬‬ ‫زﻣــــــﻮږ کــــﻴــــ‪８‬دۍ دي پـــکـــ‪ ３‬پﻠﻨ‪３‬‬

‫دا وگـــــــ‪７‬ي ډ‪４‬ــــــر کــــــ‪７‬ې خـــداﻳـــﻪ‬ ‫ﻟــــﻮﻳــــﻪ خـــــداﻳـــــﻪ‪ ،‬ﻟــــﻮﻳــــﻪ خـــداﻳـــﻪ‬ ‫دﻟــــتــــﻪ ﻟــــ‪ ８‬زﻣـــــــﻮږ اور بــــﻞ دى‬ ‫ﻣــ‪５‬ــﻨــﻪ ســـتـــا کــــ‪ ３‬ﻣـــــﻮږ ﻣــ‪５‬ــشــتــﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻫــســک او ﻣــ‪％‬ــکــﻪ ﻧــغــ‪＋‬ــتــﻪ ســتــا ده‬

‫ووړ کــﻮرگــﻰ دى ووړ بــﻮرجــﻞ دى‬ ‫بــــﻞ د چــــا پــــﻪ ﻣـــﻠـــﻪ تـــﻠـــﻪ ﻧــــﻪ ﻳــﻮ‬ ‫د ﻣـــــــــ‪７‬و وده ﻟـــــــﻪ تـــــــا ده‬

‫دا پــــاﻟــــﻨــــﻪ ســــتــــا ده خــــداﻳــــﻪ‬ ‫ﻟــــﻮﻳــــﻪ خـــــداﻳـــــﻪ‪ ،‬ﻟــــﻮﻳــــﻪ خـــداﻳـــﻪ‬ ‫پﻪ دغﻪ ﻣرکز ک‪ ３‬پﻪ درﻳﻤﻪ او ＇ﻠﻮرﻣﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬دوه ﻧﻮر شاعران ﻫﻢ ت‪５‬ر شﻮي چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ش‪５‬خ اسﻤاعﻴﻞ او بﻞ خر＊بﻮن دى چ‪ ３‬پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ او تذکرة اﻻوﻟﻴا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د شعر‬ ‫ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬خر＊بﻮن خپﻞ کﻮر او کﻠﻰ پر‪８４‬دي او رواﻧ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ش‪５‬خ اسﻤاعﻴﻞ ﻳ‪ ３‬پﻪ جداﻳ‪９‬‬ ‫ک‪ ３‬دا پاړکﻰ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻪ کسﻲ غره ＇خﻪ ‪＄‬ﻲ خر＊بﻮن دى‬ ‫کﻪ ﻳﻮن دى ﻳﻮن دى ﻣخک‪ ３‬ب‪５‬ﻠتﻮن دى‬ ‫تﻪ چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠتﻮن ک‪７‬ې زﻣا وﻳر تﻪ گﻮره‬ ‫کـــﻪ وروره وروره خر＊بﻮﻧﻪ وروره‬ ‫‪٨٠‬‬

‫خر＊بﻮن ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻮاب ک‪ ３‬دا ﻧاره ﻟﻪ خﻮﻟ‪ ３‬باسﻲ‪:‬‬ ‫ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ ﻧـاره ﻣ‪ ３‬وسﻮه پﻪ کﻮر باﻧدې ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬م چ‪ ３‬بﻪ ＇ﻪ وي پ‪ ）５‬پﻪ وړاﻧدې‬ ‫ﻟﻪ خپﻠﻮاﻧﻮ بﻪ ب‪５‬ﻠ‪８５‬م پﻪ سرو سترگﻮ دواړه ســترگ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬پﻪ وﻳﻨـــــﻮ دي ژړاﻧدې‬ ‫درﻳﻢ ﻣرکز ﻣﻠتان دى چ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ دوو ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ ک‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ د سﻠﻴﻤان د غرو ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻤﻨﻮ ＇خﻪ کﻮچ‪５‬دﻟﻲ او د سﻨد او پﻨجاب ﻟﻮر تﻪ تﻠﻠﻲ دي‪ .‬د پﻨجاب پﻪ غربﻲ برخﻮ ﻣﻠتان ک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻮ پ‪＋‬تﻨﻮ ＇خﻪ ش‪５‬خ حﻤﻴد ﻟﻮدي د ‪ ٣٧٠‬ﻫجري پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻠتان ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪３‬‬ ‫تر ﻟغﻤان پﻮرې سﻴﻤﻮ حکﻤران و‪ .‬ﻫﻤدغﻪ س‪７‬ي د ＇ﻠﻮرﻣ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻟﻮدﻳاﻧﻮ د حکﻤراﻧ‪ ９‬بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬پﻪ ش‪５‬خ حﻤﻴد پس‪ ３‬د ده زوى ﻧصر او بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻟﻤسﻲ‬ ‫داوود د ﻣﻠتان د ﻟﻮدي کﻮرﻧ‪ ９‬حکﻤراﻧان وو‪.‬‬ ‫د ﻣﻠتان پﻪ ﻟﻮدي کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬دوه تﻨﻪ شاعران ت‪５‬ر شﻮي چ‪ ３‬ﻳﻮ د ش‪５‬خ حﻤﻴد زوى ﻧصر‬ ‫ﻟﻮدي او بﻞ ﻳ‪ ３‬وراره شﻴخ رضﻲ دى‪.‬‬ ‫شﻴخ رضﻲ د حﻤﻴد ﻟﻮدي د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬د اسﻼم د ﻣﻘدس دﻳﻦ د تبﻠﻴغ ﻟپاره‬ ‫پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا تﻪ ﻻړ‪ .‬دوه کاﻟﻪ د کسﻲ غره پﻪ ﻟﻤﻨﻮ ک‪ ３‬وگر‪５＄‬د او ډ‪４‬ر خﻠک ﻳ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫ش‪５‬خ رضﻲ ﻟﻪ کسﻲ غره ＇خﻪ خپﻞ ﻳﻮ شعر د ﻟﻴک پﻪ ډول ﻧصر ﻟﻮدي تﻪ استﻮﻟﻰ و چ‪ ３‬د‬ ‫پﻴﻞ بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫د اﻟـــحـــاد پـــﻪ ﻟــــﻮر دې تـــر پﻠﻞ‬ ‫گـــــــروه دې زﻣـــــــﻮږ وکــــــــﻮراوه‬ ‫ﻣـــــــﻮږ رو‪１‬ـــــﻠـــــﻰ پـــــﻪ زﻳـــــارﻧـــــﻪ‬ ‫تـــــــا پـــــــﻪ تـــــــــﻮر وتــــــــــــــﻮراوه‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬دا ﻟﻴک پﻪ ﻣﻠتان ک‪ ３‬ﻧصر ﻟﻮدي تﻪ ورس‪５‬د‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻮاب ک‪ ３‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫د اﻟـــــحـــــاد پـــــﻪ تــــــﻮر تــــــــﻮرن ســـﻮم‬ ‫زه ﻟـــــرغـــــﻮن خـــــﻮ ﻣـــﻠـــحـــد ﻧـــــﻪ ﻳــﻢ‬ ‫زﻣــــــا د＊ــــﻨــــﻪ ﻫـــســـ‪ ３‬تــــــﻮر راکــــــ‪７‬ى‬ ‫کــــــﻪ ﻣــــﻠــــحــــد ﻳــــــﻢ د د＊ـــــﻨـــــﻪ ﻳــﻢ‬

‫‪٨١‬‬

‫شﻴخ رضﻲ د خپﻞ تره زوى تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬تﻪ ﻟﻪ سﻨت او ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻻرې ＇خﻪ اوو＊تﻰ ﻳ‪３‬‬ ‫خﻮ ﻧصر ورتﻪ پﻪ ‪＄‬ﻮاب ک‪ ３‬واﻳﻲ چ‪ ３‬زه پر سﻨت ！ﻴﻨگ وﻻړ ﻳﻢ او کﻮم تﻮروﻧﻪ چ‪ ３‬پر ﻣا‬ ‫ﻟگﻮل شﻮي ﻫغﻪ دروغ دي‪.‬‬ ‫د ﻣﻠتان ﻟﻮدي کﻮرﻧ‪ ９‬د غزﻧﻲ ﻟﻪ پاچاﻫاﻧﻮ سره پﻪ رﻗابت ک‪ ３‬وه‪ ،‬ﻣؤرخﻴﻦ واﻳﻲ چ‪ ３‬د‬ ‫غزﻧﻲ پاچاﻫاﻧﻮ د ‪＄‬ان ﻟپاره دا بﻬاﻧﻪ وﻧﻴﻮﻟﻪ او پر ﻟﻮدي کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬د اﻟحاد تﻮروﻧﻪ وﻟگﻮل او پﻪ‬ ‫دې تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠتان ﻟﻮدﻳان و！کﻮل‪ ،‬حال دا چ‪ ３‬د ﻣﻠتان ﻟﻮدﻳان ﻣسﻠﻤاﻧان وو‪.‬‬ ‫پﻪ درﻳﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د ﻧثر ﻟﻴکﻞ او ژباړه پﻴﻞ شﻮه‪ .‬ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ‬ ‫سرواﻧﻲ (‪٢٩٧ -٢٢٣‬ﻫـ) د بست پﻪ سروان ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬ژوﻧد ک‪７‬ى دى‪ .‬پﻪ‬ ‫(‪٢٩٤‬ﻫـ) کال عراق تﻪ تﻠﻠﻰ او پﻪ بغداد ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د خپﻞ استاد ابﻦ خﻼد سره ډ‪４‬ر عﻤر ت‪５‬ر‬ ‫ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫د ﻫغﻪ ﻳﻮ عربﻲ شعر ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژباړﻟﻰ چ‪ ３‬داس‪ ３‬پﻴﻠ‪８５‬ي‪:‬‬ ‫ژبـــﻪ ﻫـــــﻢ ＊ــﻪ وﻳــﻨــا کــاﻧــدي چــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬وﻳﻨﻪ‬ ‫د خــاوﻧــد پــﻪ ﻻس کــ‪ ３‬زر او درﻫــﻤــﻮﻧــﻪ‬ ‫دا پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د ژباړې پﻴﻞ دى‪ .‬ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ﻳﻮ کتاب ((د ساﻟﻮ وږﻣﻪ))‬ ‫ﻟﻴکﻠﻰ و چ‪ ３‬د عربﻲ اشعارو د فصاحت او بﻼغت پﻪ اړه و‪.‬‬ ‫پﻪ پﻨ‪％‬ﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻗصﻴده راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮه چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻗصﻴده‬ ‫وﻳﻮﻧکﻰ شﻴخ اسعد سﻮري دى‪ .‬شﻴخ اسعد سﻮري د غﻮر د پ‪＋‬تﻨﻮ پاچاﻫاﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د اﻣﻴر‬ ‫ﻣحﻤد سﻮري ﻫﻢ ﻣﻬاﻟﻪ و او د ﻫغﻪ پر ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ﻗصﻴده وﻳﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬داس‪ ３‬پﻴﻠ‪８５‬ي‪:‬‬ ‫د فـــﻠـــک ﻟــــﻪ چـــــــارو ＇ــــﻪ وکـــــــ‪７‬م کـــﻮکـــار‬ ‫زﻣــــﻮﻟــــﻮي ﻫـــر گـــﻞ چـــ‪ ３‬خـــاﻧـــدي پـــﻪ بــﻬــار‬ ‫ﻫـــر غـــا！ـــﻮل چـــ‪ ３‬پـــﻪ بــ‪５‬ــدﻳــا غــــﻮړ‪４‬ــــده وکــا‬ ‫ر‪４‬ـــــــژوي ﻳــــ‪ ３‬پـــا‪１‬ـــ‪ ３‬کــــاﻧــــدي تـــــار پــــﻪ تـــار‬ ‫بﻞ ﻗصﻴده وﻳﻮﻧکﻰ شاعر ＊کارﻧدوى غﻮري دى چ‪ ３‬پﻪ غزﻧﻲ او بست ک‪ ３‬اوس‪５‬دﻟﻰ او‬ ‫د سﻠطان شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري ﻣعاصر و‪.‬‬

‫‪٨٢‬‬

‫کﻠﻪ چ‪ ３‬سﻠطان شﻬاب اﻟدﻳﻦ د اسﻼم دﻳﻦ د خپروﻟﻮ ﻟپاره پر ﻫﻨد ﻟ‪＋‬کرې کﻮﻟ‪ ،３‬ﻧﻮ دى‬ ‫ورسره و‪＊ .‬کارﻧدوى د سﻠطان شﻬاب اﻟدﻳﻦ د سﻮبﻮ پﻪ اړه ﻳﻮه اوږده ﻗصﻴده وﻳﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬پ＂‪３‬‬ ‫خزاﻧ‪ ３‬خﻮﻧدي ک‪７‬ې ده‪:‬‬ ‫د پــســرﻟــﻲ ＊ــکــﻠــﻮوﻧــکــﻲ بــﻴــا کـــ‪７‬ل سﻴﻨگاروﻧﻪ‬ ‫بـــﻴـــا ﻳــــ‪ ３‬وﻟــــﻮﻧــــﻞ پــــﻪ غــــروﻧــــﻮ کــــ‪ ３‬ﻻﻟـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫ﻣ‪％‬کﻪ شــﻨــﻪ‪ ،‬ﻻ＊ــﻮﻧــﻪ شــﻨــﻪ‪ ،‬ﻟﻤﻨ‪ ３‬شــﻨــ‪ ３‬سﻮې‬ ‫طـــﻴـــﻠـــســـان زﻣــــــــردي واغــــﻮســــتــــﻪ غـــروﻧـــﻪ‬ ‫＊کارﻧدوى د غﻮر اوس‪５‬دوﻧکﻰ او د فﻴروز کﻮه کﻮ！ﻮال و‪ .‬دغﻪ دواړه ﻗصﻴدې پﻪ غﻮر ک‪３‬‬ ‫د غﻮري پ‪＋‬تﻨﻮ پاچاﻫاﻧﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬وﻳﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د غﻮر پ‪＋‬تاﻧﻪ پاچاﻫان پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د اسﻼم د ﻣﻘدس دﻳﻦ‬ ‫د خپروﻟﻮ ﻟپاره ﻟ‪＋‬کرې کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ د اسﻼم د خپر‪４‬دو پﻪ ﻣﻼت‪ ７‬ﻫﻢ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬شعروﻧﻪ وﻳﻞ‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻣﻠکﻴار غرشﻴﻦ چ‪ ３‬د سﻠطان شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري ﻫﻤعصره دى‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬سﻠطان شﻬاب‬ ‫اﻟدﻳﻦ پر ﻫﻨدوستان ﻟ‪＋‬کرې کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻠکﻴار غرشﻴﻦ ﻫﻢ ورسره دى چ‪ ３‬ﻳﻮه رزﻣﻲ سﻨدره‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ډول وﻳﻠ‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد د بﻞ دى‬ ‫اوس ﻣﻮ ﻳرغﻞ دى‬ ‫＇‪＋‬تﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دى‬ ‫＇‪＋‬تﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دى‬ ‫غازﻳاﻧﻮ گﻮرئ‬ ‫ﻣﻨگﻮﻟ‪ ３‬سرې ک‪７‬ئ‬ ‫د＊ﻦ ﻣﻮ پرې ک‪７‬ئ‬ ‫تﻮرې ت‪５‬رې ک‪７‬ئ‬ ‫＇‪＋‬تﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دى‬ ‫＇ﻠﻪ بﻪ ت‪＋‬تﻮ‬ ‫چ‪ ３‬زﻣري ﻳﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ بري ﻳﻮﻧﻪ‬ ‫کﻪ ！ﻴﻨگ ک‪７‬و زړوﻧﻪ‬ ‫＇‪＋‬تﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دى‬ ‫اسﻼم را＇خﻪ دى‬ ‫！ﻮل شاوخﻮا سئ د شﻬاب پﻪ ﻣﻼ سئ‬ ‫غازﻳاﻧﻮ راسئ‬ ‫＇‪＋‬تﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دى‬ ‫د＊ﻦ ﻣﻮ غﻮڅ ک‪７‬ئ‬ ‫پﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د ﻣﻴﻨ‪ ３‬او ﻣحبت سﻨدرې وﻳﻞ شﻮي دي چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د‬

‫‪٨٣‬‬

‫ش‪５‬خ تﻴﻤﻦ کاک‪ ７‬ﻳﻮه عشﻘﻲ سﻨدره ده‪:‬‬ ‫زﻣـا پر کــــــــﻮر د وﻳر ﻧاره سﻮه‬ ‫گــﻬﻴ‪ ＃‬ر‪１‬ا د ﻟـــﻤر خپره شﻮه‬ ‫ږغ سﻮ ﻧا＇اپﻪ چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠتﻮن راغﻰ‬ ‫د ب‪５‬ﻠتﻮن ورځ تﻮره تﻴاره سﻮه‬ ‫پﻪ (‪٦١٢‬ﻫـ) ک‪ ３‬د ﻧثر ﻳﻮ بﻞ کتاب د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ ﻟﻪ خﻮا ﻟﻴکﻞ شﻮى چ‪ ３‬تذکرة اﻻوﻟﻴاء‬ ‫ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې کتاب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د اوﻟﻴاوو او ‪＄‬ﻴﻨﻮ پ‪＋‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ احﻮال او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬راغﻠﻲ‬ ‫دي‪ .‬د دې کتاب ﻫغﻪ پا‪ ３１‬چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬ﻣﻮږ تﻪ د شﻴخ بﻴ＂ﻨﻲ‪ ،‬ش‪５‬خ اسﻤاعﻴﻞ‪،‬‬ ‫ﻣﻠکﻴار غرشﻴﻦ او ﻗطب اﻟدﻳﻦ بختﻴار کاکﻲ احﻮال راکﻮي‪.‬‬ ‫د اووﻣ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ در‪４‬ﻤﻪ ﻟسﻴزه ک‪ ３‬عرفاﻧﻲ افکار پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ ﻻره پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫ش‪５‬خ ﻣتﻲ د خپﻠﻮ اشعارو کتاب چ‪( ３‬د خداى ﻣﻴﻨﻪ) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي بشپ‪７‬وي‪.‬‬ ‫د ش‪５‬خ ﻣتﻲ د ﻳﻮ ﻣﻨاجات ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ پﻪ دې ډول دي‪:‬‬ ‫د ＊کﻠﻲ ﻣخ پﻪ تﻤاشا سﻮم‬ ‫زه چ‪＇ ３‬رگﻨد پﻪ دې دﻧﻴا سﻮم‬ ‫ﻟــﻪ خپﻠ‪ ３‬س＂‪ ３‬راجﻼ سﻮم‬ ‫ستا پر جﻤال باﻧدې شﻴدا سﻮم‬ ‫پﻪ ژړا ژاړم چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠتﻮن دى‬ ‫ﻳﻤﻪ پردﻳسﻰ بﻞ ﻣ‪ ３‬تﻮن دى‬ ‫د اووﻣ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻟسﻴزه ک‪٦١٧( ３‬ﻫـ) زﻣﻮږ پر ﻫ‪５‬ﻮاد د چﻨگ‪５‬ز حﻤﻠ‪３‬‬ ‫پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬د چﻨگ‪５‬ز او د ده د اوﻻدوﻧﻮ د حﻤﻠﻮ پر وړاﻧدې د ﻣﻘاوﻣت ﻣﻮضﻮع پﻪ پ‪＋‬تﻮ شعر ک‪３‬‬ ‫پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬ﻣﻮږ د بابا ﻫﻮتک ﻳﻮه سﻨدره ﻟرو چ‪ ３‬د ﻣﻘاوﻣت خﻮرا ډ‪４‬ره پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫د ﻣغﻠﻮ ﻟ‪＋‬کرو بﻪ د ارغﻨداو پر غاړو ﻟﻮټ کاوه‪ .‬د اتغر او بﻮﻻن سﻴﻤ‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮ！ﻠ‪ .３‬بابا‬ ‫ﻫﻮتک خپﻞ خﻠک را！ﻮل ک‪７‬ل او سره غر تﻪ ﻧژدې ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣغﻠﻮ سره سخت جﻨگ وک‪ .７‬پﻪ‬ ‫دې جﻨگ ک‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻟ‪ ８‬او غﻠﻴﻢ ډ‪４‬ر و‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬بابا ﻫﻮتک پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬دا سﻨدره ووﻳﻠﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ سﻮبﻪ د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ ﻧصﻴب شﻮه‪.‬‬ ‫بابا ﻫﻮتک د بارو زوى پﻪ (‪٦٦١‬ﻫـ) د کﻼت پﻪ اتغر ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ‪ ،‬د خپﻞ ﻗﻮم ﻣشر و‪،‬‬ ‫پﻪ (‪٧٤٠‬ﻫـ) کال وفات شﻮى دى‪ ،‬د شعر ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ده‪:‬‬

‫‪٨٤‬‬

‫وگـــ‪７‬ﻳـــﻪ جــــﻮړ راتـــــﻪ پــﻴــغــﻮر دى‬ ‫پـــر ســـﻮرغـــر بـــﻞ راتــــﻪ ﻧـــﻦ اور دى‬ ‫ﻫــﻢ پــﻪ غــزﻧــﻲ ﻫــﻢ پــﻪ کــابــﻞ راغــﻰ‬ ‫پــر کــﻠــﻲ کـــﻮر بــاﻧــدې ﻣــغــﻞ راغــﻰ‬ ‫ﻣـــغـــﻞ راغــــﻠــــﻰ پــــﻪ تــــﻠــــﻮار دى‬ ‫غ‪＋‬تﻠﻴﻮ ﻧﻨگ کــ‪７‬ئ دا ﻣــﻮ وار دى‬ ‫پــر کــﻠــﻲ کـــﻮر بــاﻧــدې ﻣــغــﻞ راغــﻰ‬ ‫پـــﻪ پــ‪＋‬ــتــﻮﻧــخــﻮا کـــ‪ ３‬ﻳـــ‪ ３‬ﻧـــاتـــار دى‬ ‫د اتﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬ﻧﻮر شعري ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬را＇رگﻨد‪８４‬ي‬ ‫ﻟکﻪ غزل او ﻣثﻨﻮي چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬د اکبر زﻣﻴﻨداوري ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫د ﻣثﻨﻮي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬داده‪:‬‬ ‫زه عــــاشــــﻖ ﻳــــﻢ ﻳــــــار ﻫــــﻢ ﻧــﻴــز‬ ‫ﻳــــــﻮ پــــــر بــــﻠــــﻪ عــــاشــــﻘــــان ﻳــﻮ‬ ‫ﻳــــﻮ پــــﻪ بــــﻞ پـــســـ‪ ３‬رﻧــــ‪％‬ــــﻮر ﻳــﻮ‬ ‫عــشــﻖ کـــﻪ ＊ـــﻪ دى کـــﻪ بـــﻼ دى‬ ‫د اکبر زﻣﻴﻨداوري د غزﻟ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ داده‪:‬‬

‫ﻧــــــــــﻮر ＇ــــــــﻪ ﻟــــــــــرو تـــﻤـــﻴـــز‬ ‫پـــﻪ خــپــﻞ عــشــﻖ کـــ‪ ３‬صـــادﻗـــان ﻳﻮ‬ ‫چـــ‪ ３‬ﻧـــــژدې ﻧـــﻪ ﻳـــﻮ ﻣــﻬــجــﻮر ﻳﻮ‬ ‫پــــﻴــــدا کـــــ‪７‬ى زﻣـــــــﻮږ ﻣـــــﻮﻻ دى‬

‫د خپﻞ ‪＄‬ان ﻟﻪ حﻴراﻧ‪＇ ９‬ﻪ وﻳﻞ ک‪７‬م‬ ‫ﻣــا ﻣــدام ﻟکﻪ بــﻮرا پــر گﻠﻮ گشت ک‪７‬‬ ‫د غﻤاز ﻟ‪７‬ﻣﻮن بﻪ زه پﻪ ﻟﻤبﻪ ک‪８５‬دم‬ ‫زﻣا د ﻳار د ﻣﻴﻨ‪ ３‬اور پﻪ زړه ک‪ ３‬بﻞ دى‬

‫د عشﻖ وﻳر بﻪ تﻞ پخپﻠﻪ پ＂ﻮل ک‪７‬م‬ ‫اوس بﻪ ‪＄‬ﻢ پﻪ سرتﻮر سر فراق د گﻞ ک‪７‬م‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ر بﻪ د ﻳار بزم گﻞ او ﻣﻞ ک‪７‬م‬ ‫زه بﻪ سر و ﻣال ＊ﻨدم دﻳد بﻪ حاصﻞ ک‪７‬م‬

‫د ب‪５‬ﻠتﻮن ﻟﻪ وﻳــره ژاړم او＊ک‪ ３‬وﻳﻨ‪３‬‬ ‫زه اکبر پﻪ خپﻞ اشﻨا د سر＊ﻨدل ک‪７‬م‬ ‫پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪ ３‬رباعﻲ پﻴﻠ‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ رباعﻴﻮ‬ ‫وﻳﻮﻧکﻲ خﻠﻴﻞ خان ﻧﻴازى او سﻠطان بﻬﻠﻮل ﻟﻮدي دى‪ .‬سﻠطان بﻬﻠﻮل (‪٨٩٤ -٨٥٠‬ﻫـ) پﻪ‬ ‫ډﻫﻠﻲ ک‪ ３‬افغان پاچا و‪ .‬پﻪ دربار ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬شاعران او عاﻟﻤان پاﻟﻞ‪ .‬پخپﻠﻪ ﻫﻢ شاعر و‪ .‬خﻠﻴﻞ‬ ‫خان ﻧﻴازى د ده د دربار شاعر و چ‪ ３‬دا رباعﻲ ﻳ‪ ３‬وﻳﻠ‪ ３‬ده‪:‬‬

‫‪٨٥‬‬

‫کـــــﻮﻳﻠﻪ ږغ کا ب‪５‬ﻠتﻮن ﻟﻪ ﻻسﻪ‬ ‫خـــ‪７‬ې ور‪ ３％４‬ژاړي ﻟـــﻪ پاسﻪ‬ ‫دا ﻣـرحبا کا ستا زﻣﻮږ ﻣﻮاسﻪ‬ ‫ﻳﻪ ﻫغﻪ ﻟﻮﻧﻲ گﻮﻫر پﻪ خﻮل ستا‬ ‫د خﻠﻴﻞ خان ﻧﻴازي پﻪ ‪＄‬ﻮاب ک‪ ３‬سﻠطان بﻬﻠﻮل ﻟﻮدي سﻢ د ﻻسﻪ دا رباعﻲ ووﻳﻠﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﻠک بﻪ زرغﻮن ک‪７‬م پﻪ ورک‪７‬ه راسﻪ گـــﻮره ور‪ ３％４‬د داد ﻟــــﻪ پاســـــﻪ‬ ‫خـــــــﻮل ﻣ‪ ３‬د عدل پﻪ درو روڼ دى جﻬان بﻪ زﻳب ﻣﻮﻣﻲ زﻣا ﻟﻪ ﻻسﻪ‬ ‫د ﻫﻤدې ﻧﻬﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ پﻪ جرﻳان ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ (ساﻗﻲ ﻧاﻣﻪ) ﻫﻢ راغﻠﻪ‪ .‬دا ساﻗﻲ ﻧاﻣﻪ‬ ‫پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬تر ﻣﻮږ رارسﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬ساﻗﻲ ﻧاﻣﻪ د خﻤرﻳﻪ اشعارو ﻳﻮ ډول دى چ‪ ３‬د ساﻗﻲ‪ ،‬جام‪،‬‬ ‫گﻞ‪ ،‬ﻣﻞ او صراحﻲ صﻔتﻮﻧﻪ پک‪ ３‬بﻴاﻧ‪８５‬ي‪ .‬دا ډول اشعار د ﻣثﻨﻮي پﻪ ﻗاﻟب ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ساﻗﻲ ﻧاﻣﻪ زرغﻮن خان ﻧﻮرزي وﻳﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫زرغﻮن خان د ﻧﻮزادو ﻟﻪ ﻧﻮرزو ＇خﻪ دى‪ .‬پﻪ (‪٩١٢‬ﻫـ) د ده پ‪＋‬تﻮ دﻳﻮان بشپ‪ ７‬شﻮى دى‪.‬‬ ‫زرغﻮن خان پﻪ (‪٩٢١‬ﻫـ) پﻪ دﻳراوت ک‪ ３‬وفات شﻮى دى‪.‬‬ ‫د زرغﻮن خان ﻧﻮرزي د ساﻗﻲ ﻧاﻣ‪ ３‬پﻴﻞ دادى‪:‬‬ ‫ﻣـــــرور ﻳار ﻣ‪ ３‬پخـــﻼ ک‪７‬ه‬ ‫ساﻗﻲ پا＇ﻪ پﻴاﻟﻪ راک‪７‬ه‬ ‫اور ﻣ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬پﻪ دې اوبﻮ ک‪７‬ه‬ ‫اوبﻪ تﻮﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻤبﻮ ک‪７‬ه‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬شاعراﻧ‪ ３‬ﻫﻢ ت‪５‬رې شﻮې دي چ‪ ３‬ﻳﻮه‬ ‫ﻳ‪ ３‬زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه ده‪ .‬د ﻧﻬﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬چ‪ ３‬ﻳﻮ حکاﻳت‬ ‫ﻳ‪ ３‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬راوړى دى‪:‬‬ ‫چــــ‪ ３‬ﻟــــﻪ شـــاتـــﻮ ﻫــــﻢ خــــــﻮږه ده‬ ‫اور‪４‬ــــــــدﻟــــــــ‪ ３‬ﻣــــــ‪ ３‬ﻗــــصــــﻪ ده‬ ‫بـــــاﻳـــــزﻳـــــد چــــــ‪ ３‬و روﻳـــــــــدار‬ ‫د اخـــــتـــــر پــــــﻪ ورځ ســـﻬـــار‬ ‫پـــــﻪ کـــــﻮ＇ـــــﻪ کـــــ‪ ３‬تـــ‪５‬ـــر‪４‬ـــدﻟـــﻰ‬ ‫ﻟــــــــﻪ حـــــﻤـــــاﻣـــــﻪ راوتـــــــﻠـــــــﻰ‬ ‫راچـــــــپـــــــﻪ کــــــ‪７‬ﻟــــــ‪ ３‬ﻧــــاپــــاﻣــــﻪ‬ ‫اﻳـــــــرې خــــــــاورې چــــا ﻟــــﻪ بــاﻣــﻪ‬ ‫پـــــﻪ اﻳـــــــــرو پـــــﻪ خــــــــــاورو خــ‪７‬‬ ‫ﻣـــــخ او ســـــر ﻳـــــ‪ ３‬ســـــﻮ کــکــ‪７‬‬ ‫د خـــپـــﻞ ﻣــــخ پــــﻪ پـــاکـــ‪５‬ـــدو ســﻮ‬ ‫بــــاﻳــــزﻳــــد پــــﻪ شـــکـــر کـــ‪＋‬ـــﻮ ســﻮ‬ ‫چـــ‪ ３‬پـــﻪ اور کـــ‪ ３‬ســـﻢ ﻧــســکــﻮر‬ ‫چـــــ‪ ３‬زه وړ ﻳـــــﻢ د بـــــﻞ اور‬

‫‪٨٦‬‬

‫د زرغﻮﻧ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ بﻮستان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ اخﻼﻗﻲ اثر دى چ‪ ３‬تر دې دﻣخﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻣﻪ ب‪５‬ﻠگﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ادب ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻟرو‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻟﻪ فارسﻲ ＇خﻪ د ادبﻲ آثارو د ترجﻤ‪ ３‬تارﻳخ ﻫﻢ ﻟﻪ زرغﻮﻧ‪３‬‬ ‫＇خﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعره‪ ،‬ژباړوﻧک‪ ３‬او ＊ﻪ خطاطﻪ وه‪ .‬پﻪ زرغﻮﻧ‪ ３‬پس‪ ３‬بﻠﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻦ رابعﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬د ظﻬﻴر اﻟدﻳﻦ ﻣحﻤد بابر د زﻣاﻧ‪ ３‬شاعره وه‪ .‬پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬اوس‪５‬ده‪ .‬د اشعارو دﻳﻮان‬ ‫ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ .‬ﻳﻮه رباعﻲ ﻳ‪ ３‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬راوړې ده‪:‬‬ ‫پﻪ اور د غﻢ ﻳ‪ ３‬سﻮى ﻟ‪７‬ﻣﻮن کا‬ ‫ادم ﻳ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬وتـــﻪ راستــﻮن کا‬ ‫ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻪ‪ ،‬دﻟتﻪ ب‪５‬ﻠتــﻮن کا‬ ‫دوزخ ﻳ‪ ３‬روغ کا پرﻣخ د ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫پﻪ دې دوره ک‪ ３‬درﻳﻤﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻦ بﻲ بﻲ ﻧ‪５‬کبختﻪ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬د ش‪５‬خ اهلل داد ﻟﻮر او د ش‪５‬خ ﻗدم‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ وه‪ .‬پﻼر ﻧﻴکﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اشﻨغر ک‪ ３‬اوس‪５‬دل‪ .‬عاﻟﻤﻪ‪ ،‬زاﻫده او پرﻫ‪５‬زگاره ＊‪％‬ﻪ وه‪.‬‬ ‫پﻪ (‪٩٦٩‬ﻫـ) کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د (ارشاد اﻟﻔﻘرا) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠﻰ و چ‪ ３‬درې ！ﻮ！‪ ３‬ترې‬ ‫ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬راخﻴست‪ ３‬دي‪ .‬د ﻳﻮې ！ﻮ！‪＇ ３‬ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ډول دي‪:‬‬ ‫پﻪ ظاﻫــــر پﻪ بـاطﻦ سپﻴﻨﻪ‬ ‫پﻪ زړه ＊اد ش‪ ３‬اې ﻣؤﻣﻨـﻪ‬ ‫پﻪ زړه ！ﻴﻨگ شــﻪ ﻟﻪ ﻳﻘﻴﻨﻪ‬ ‫ظاﻫر زﻫد پﻪ اخﻼص ک‪７‬ه‬ ‫خﻮد ﻧﻤاى ﻣﻪ شﻪ خﻮدبﻴﻨﻪ‬ ‫شکر صبر پﻪ ﻫر حال ک‪７‬ه‬ ‫پﻪ حکاﻳتﻲ آثارو ک‪ ３‬پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬د دوست ﻣحﻤد کاک‪ ７‬ﻳﻮ حکاﻳتﻲ اثر ﻣعﻠﻮم دى‬ ‫چ‪( ３‬غرغ‪＋‬ت ﻧاﻣﻪ) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي او پﻪ (‪٩٢٦‬ﻫـ) کال ﻳ‪ ３‬پﻪ ژوب ک‪ ３‬ﻧظﻢ ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې کتاب ＇خﻪ د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬ﻣؤﻟف ﻣحﻤد ﻫﻮتک ﻳﻮ حکاﻳت تر ﻣﻮږ رارسﻮﻟﻰ دى‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫ﻫس‪ ３‬تــــﻮگﻪ حــــکاﻳت دى‬ ‫ﻟـــﻪ ﻧـــﻴکاﻧـــﻮ رواﻳت دى‬ ‫چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬فﻴض تﻞ جـاري دى‬ ‫ﻧﻮر ﻣحﻤد کاک‪ ７‬راوي دى‬ ‫چ‪ ３‬ﻣـــﻨ‪＋‬ت ﻳ‪ ３‬راتﻪ ＊اﻳﻲ‬ ‫د ﻧﻴکــﻮﻧــﻮ ﻟﻪ خﻮﻟ‪ ３‬واﻳﻲ‬ ‫ﻟـــﻮى ＇‪＋‬تﻦ ﻟﻪ تﻞ عابد و‬ ‫چ‪ ３‬کـــــاک‪ ７‬ﻧﻴکـﻪ زاﻫد و‬

‫‪٨٧‬‬

‫د غرغ‪＋‬ت ﻧاﻣ‪ ３‬حکاﻳات پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻣثﻨﻮي ﻧظﻢ شﻮي وو‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ شعر ک‪ ３‬عرفاﻧﻲ ﻣضاﻣﻴﻦ پراختﻴا ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬دغﻪ وخت‬ ‫پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬درې شاعران پ‪５‬ژﻧﻮ چ‪ ３‬درې واړه صﻮفﻴان‪ ،‬عابدان او زاﻫدان وو‪ .‬دا‬ ‫شاعران‪ ،‬شﻴخ عﻴسﻰ ﻣشﻮا‪１‬ﻰ‪ ،‬شﻴخ عﻠﻲ سرور ﻟﻮدي او ش‪５‬خ بﻮستان ب‪ ＆４７‬دي‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ‬ ‫شاعراﻧﻮ ＇خﻪ ش‪５‬خ عﻴسﻰ ﻣشﻮا‪１‬ﻰ د ﻫﻨدوستان د افغان پاچا ش‪５‬رشاه سﻮري ﻣعاصر و‪ .‬د‬ ‫ژوﻧد زﻣاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د (‪٩٥٠‬ﻫـ) شاوخﻮا ！اکﻞ شﻮې ده‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬فارسﻲ او ﻫﻨدي ژبﻮ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه‬ ‫ﻣﻨظﻮﻣﻪ رساﻟﻪ ﻟﻴکﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د کﻼم ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول ده‪:‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻪ کار ک‪７‬ې پﻪ خپﻞ اﻧکار ک‪７‬ې‬ ‫کﻠــﻪ بــادار ﻳﻢ کﻠــﻪ ﻣ‪ ３‬خــﻮار ک‪７‬ې‬ ‫تــﻪ خــﻮ ﻗــادر ﻳــ‪ ３‬پــﻪ صﻔتﻮﻧــﻮ‬ ‫کﻠــﻪ ﻣ‪ ３‬ﻧﻮر کــ‪７‬ې‪ ،‬کﻠﻪ ﻣ‪ ３‬ﻧار ک‪７‬ې‬ ‫عﻴســﻰ حﻴــران دى پــﻪ دې شــﻴﻮﻧﻮ‬ ‫کﻠــﻪ ﻣ‪ ３‬ﻳــار کــ‪７‬ې کﻠﻪ اغﻴــار ک‪７‬ې‬ ‫د ﻳﻮوﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬ش‪５‬خ صاﻟح ﻣحﻤد اﻟکﻮزى ﻳﻮ عارف‬ ‫شاعر ت‪５‬ر شﻮى چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬تر ﻣﻮږ رارسﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬ش‪５‬خ ډ‪４‬ر عابد او عاﻟﻢ‬ ‫س‪７‬ى و‪ .‬خپﻞ وخت ﻳ‪ ３‬طاﻟباﻧﻮ تﻪ پﻪ تدرﻳس ت‪５‬راوه او خﻠکﻮ تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬د سﻤ‪ ３‬ﻻرې ﻻر＊ﻮوﻧﻪ‬ ‫کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي او د ﻳﻮوﻟسﻤ‪３‬‬ ‫پ‪７５‬ۍ تر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې رس‪８５‬ي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د اﻣﻴر کروړ سﻮري ＇خﻪ پﻴﻞ او د‬ ‫باﻳزﻳد رو＊ان تر ظﻬﻮر او پا＇ﻮن پﻮرې رس‪８５‬ي‪ .‬د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې آثار د رﻳگﻮﻳدا‪ ،‬اوستا‬ ‫ﻟﻪ سﻨدرو سره ورتﻪ واﻟﻰ ﻟري‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮضﻮعگاﻧ‪ ３‬او ﻗاﻟبﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ډول دي‪.‬‬

‫‪٨٨‬‬

‫د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې ﻣﻮضﻮعات د ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻨ‪ ３‬سﻨدرې‪ ،‬وﻳاړﻧ‪ ،３‬وﻳرﻧ‪ ،３‬ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ب‪５‬ﻠتﻮن او‬ ‫اخﻼﻗﻲ ＊ﻮوﻧ‪ ３‬دي‪ .‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ساده او روان دي‪ .‬پ‪５‬چﻠﻲ تخﻴﻼت او ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع‬ ‫ﻧﻪ ﻟري‪ .‬د غﻮرﻳاﻧﻮ پﻪ دوره ک‪ ３‬د ﻗصﻴدو جﻮړول ﻳﻮ ﻧﻮى پ‪７‬او دى‪ .‬ددغ‪ ３‬دورې آثار ﻟ‪８‬‬ ‫دي او ﻳا تر ﻣﻮږه پﻪ ﻣحدوده تﻮگﻪ رارس‪５‬دﻟﻲ دي او ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻲ دي‪＄ ،‬کﻪ د ﻫر شاعر او ﻟﻴکﻮال ﻣحدودې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻟرو‪ .‬زﻳاتره‬ ‫کتابﻮﻧﻪ او دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ د پردﻳﻮ ﻳرغﻠگرو (چﻨگ‪５‬ز‪ ،‬تﻴﻤﻮر او ﻧادر افشار) د حﻤﻠﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻲ او ﻟﻮټ شﻮي دي‪ .‬ﻳﻮازې د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د تذکرة اﻻوﻟﻴا ＇ﻮ پا‪ ３１‬تر ﻣﻮږه‬ ‫رارس‪５‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې دوره ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ادبﻲ آثار د بدﻟﻮن‪ ،‬ودې او پراختﻴا پﻪ حال ک‪ ３‬دي؛ ‪＄‬کﻪ پﻪ‬ ‫ﻫﻤدغﻪ دوره ک‪ ３‬د خپﻠﻮ ﻣﻠﻲ اوزاﻧﻮ تر＇ﻨگﻪ ﻗصﻴده‪ ،‬ﻗطعﻪ‪ ،‬غزل او ﻣثﻨﻮي ﻫﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻣحتﻮا ﻟﻪ اړخﻪ پ‪＋‬تﻮ شعر د ژوﻧد ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻣﻮضﻮعات خپﻠﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د رزم و‬ ‫بزم خبرې‪ ،‬دﻳﻨﻲ او عرفاﻧﻲ ﻣﻮضﻮعات‪ ،‬اخﻼﻗﻲ پﻨد و ﻧصاﻳح‪ ،‬وعظﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪ ...‬د‬ ‫شعر ‪＄‬ﻴﻨ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ي ﻣعﻨﻮي ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟکﻪ وﻳاړﻧﻪ‪ ،‬ساﻗﻲ ﻧاﻣﻪ‪ ،‬حکاﻳتﻲ آثار ﻫﻢ پﻪ دې‬ ‫دوره ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د درﻳﻤﻲ ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ دوران ک‪ ３‬ﻟﻪ عربﻲ ＇خﻪ پ‪＋‬تﻮ تﻪ ژباړه پﻴﻠ‪８５‬ي‪ ،‬ورپس‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫فارسﻲ ادبﻴاتﻮ سره پ‪＋‬تﻮ ادبﻴات اړﻳک‪ ３‬پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫د سعدي بﻮستان پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د ﻳﻮې پ‪＋‬تﻨ‪ ３‬ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا ترجﻤﻪ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ دې تﻮگﻪ ﻟﻪ فارسﻲ ＇خﻪ ژباړه پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬ددغ‪３‬‬ ‫دورې آثار پﻪ غﻮر‪ ،‬سﻠﻴﻤان غر او ﻣﻠتان ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬دغﻪ وخت پ‪＋‬تاﻧﻪ‬ ‫ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬تر ﻫﻨدوستان پﻮرې اوس‪５‬دل‪ .‬د دې دورې آثار پﻪ دوو ﻟرغﻮﻧﻮ‬ ‫تذکرو پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬او تذکرة اﻻوﻟﻴا ک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪ .‬د دې دورې پﻪ آثارو ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ خپﻞ‬ ‫زاړه ﻟغتﻮﻧﻪ او ترکﻴبﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوس پﻪ ﻣحاوره ک‪ ３‬ﻧﻪ استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪ .‬ددغ‪３‬‬ ‫دورې آثار پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ عربﻲ او فارسﻲ ＇خﻪ پﻪ کﻠﻤاتﻮ ک‪ ３‬اغ‪５‬ز ﻗبﻠﻮي‪.‬‬

‫‪٨٩‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ شعر ＇ﻪ وخت او د چا ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ شﻮى دى؟‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻗصﻴده وﻳﻮﻧکﻲ ＇ﻮک وو؟‬ ‫د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې آثار تر ﻣﻮږ پﻮرې چا رارسﻮﻟﻲ دي؟‬ ‫د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې کﻮﻣ‪％＊ ３‬ﻴﻨﻪ شاعراﻧ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکﻰ دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻲ ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې د‬ ‫شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻠﻪ ډﻟﻪ دې کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د شعر د ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ او ＇ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ دې د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ادب اړﻳک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ سره پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ﻣﻘاوﻣت شعر ＇ﻪ وخت او د چا ﻟﻪ خﻮا پﻴﻞ شﻮ؟‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬عام او خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻴدا او وﻟﻴکﻲ‪ ،‬بﻴا دې پﻪ وار سره‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ک‪ ３‬ﻧثر ﻟﻴکﻞ ＇ﻪ وخت پﻴﻞ شﻮل‪ ،‬ﻟﻪ دغ‪ ３‬دورې ＇خﻪ ﻣﻮږ د ﻧثر‬ ‫کﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻟرو؟‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫پﻠﻦ زړن ﻣخسﻮر‬ ‫د＊ﻦ‬ ‫اﻳﻮادوﻧﻪ‬ ‫ﻟتاړ‬ ‫گروه رو‪１‬ﻠﻰ ﻣﻬجﻮر‬ ‫سﻮبﻪ‬ ‫ستاﻳﻮال‬ ‫درﻳ‪＃‬‬ ‫ﻣﻮاس ﻣرحبا‬ ‫خﻮل‬ ‫کﻮﻳﻠﻪ‬ ‫＊ﻨدم‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻟﻮست پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ او ددغ‪ ３‬دورې پﻪ ﻣﻬﻤﻮ ！کﻮ دې‬ ‫خپﻞ ﻧظر وﻟﻴکﻲ‪ ،‬پﻪ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫＊‪ ３％‬او لن‪６‬ۍ‬

‫تاس‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو درسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ شﻔاﻫﻲ ﻣﻨظﻮم ادبﻴات پﻪ دوو ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ ﻳ‪ ３‬عاﻣ‪ ３‬سﻨدرې دي او بﻠﻪ ډﻟﻪ ﻳ‪ ３‬خاص‪ ３‬سﻨدرې دي‪ .‬خاص‪ ３‬سﻨدرې ﻫغﻪ‬ ‫دي چ‪ ３‬د ﻧاﻟﻮستﻮ وﻟسﻲ شاعراﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا جﻮړې شﻮي دي‪ .‬ﻟکﻪ چاربﻴت‪ ،３‬بدﻟ‪ ،３‬بگت‪،９‬‬ ‫ﻟﻮب‪ ،３‬داستان‪ ،‬ﻣﻘام‪ ،‬کسروﻧﻪ او ﻧﻮر‪ ...‬عاﻣ‪ ３‬سﻨدرې ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ دي ﻣعﻠﻮم‬ ‫او پﻪ ！ﻮل وﻟس پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬ﻟکﻪ ﻟﻨ‪６‬ۍ‪ ،‬سروکﻲ‪ ،‬ﻧارې‪ ،‬د ＊ادۍ بدﻟ‪ ３‬او ﻧﻮرې‪ .‬د عاﻣﻮ‬ ‫سﻨدرو ﻳﻮ ډول ﻟﻨ‪６‬ۍ دي چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮ شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر ډول دى‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ سره ！ﻮل پ‪＋‬تاﻧﻪ آشﻨا دي‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ۍ دوه ﻣسرﻳزه ﻣﻨظﻮﻣﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه ﻧﻬﻪ‬ ‫س‪５‬ﻼبﻪ او دوﻳﻤﻪ ﻳ‪ ３‬اوږده دﻳارﻟس س‪５‬ﻼبﻪ ده‪ .‬پﻪ دغﻪ ﻟﻨ‪６‬ه ﻣﻨظﻮﻣﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ بشپ‪ ７‬ﻣضﻤﻮن ‪＄‬اﻳداى‬ ‫شﻲ‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ۍ پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻨ‪６‬ۍ‪！ ،‬پﻪ‪！ ،‬ﻴک‪ ،９‬ﻣسره‬ ‫او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ غ‪８４８‬و چ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫_ وﻟ‪ ３％＊ ３‬ﻟﻨ‪６‬ۍ واﻳﻲ؟‬

‫‪٩١‬‬

‫ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ﻣﻮ ووﻳﻞ د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ وﻳﻮﻧکﻲ ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ دي‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ۍ د عام وﻟس دي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ شپﻮن‪ ،‬ﻳﻮ او＊بﻪ‪ ،‬ﻳﻮ بزگر او پﻪ زﻳاتﻪ اﻧدازه زﻣﻮږ کﻠﻴﻮاﻟﻮ ＊‪％‬ﻮ ډ‪４‬رې ﻟﻨ‪６‬ۍ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬ﻳا پﻪ‬ ‫بﻠﻪ وﻳﻨا ＊‪ ３％‬د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ پﻪ اﻳجاد ک‪ ３‬ډ‪４‬ره برخﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ＊‪ ３％‬د ژوﻧد شراﻳط پﻪ خاصﻪ تﻮگﻪ سخت دي‪ ،‬تر ﻫر ＇ﻪ دﻣخﻪ دا ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫د ﻧارﻳﻨﻪ وو ده او ﻧارﻳﻨﻪ وو د ‪＄‬ان ﻟپاره جﻮړه ک‪７‬ې ده‪ .‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬اساسﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ د ﻧارﻳﻨتﻮب‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻪ دي‪ .‬پﻪ دې ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬پﻪ ＊‪ ３％‬باﻧدې دوه ډوﻟﻪ فشاروﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬فزﻳکﻲ او ارواﻳﻲ‪ .‬پﻪ‬ ‫فزﻳکﻲ ﻟحاظ د کﻮر ！ﻮل دراﻧﻪ کاروﻧﻪ د ＊‪ ３％‬پﻪ غاړه دي‪ .‬د کروﻧدې ﻳﻮ ＇ﻪ برخﻪ پﻪ ﻧارﻳﻨﻪ‬ ‫وو پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬خﻮ ﻧﻮر ډ‪４‬ر وخت ﻳ‪ ３‬ﻫس‪ ３‬ت‪５‬ر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻪ ﻟﻪ سﻬار ＇خﻪ تر ﻣاخﻮستﻨﻪ ﻳﻮه ش‪５‬بﻪ کراره ﻧﻪ ک‪５‬ﻨﻲ‪ .‬د فصﻠﻮﻧﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫＊‪％‬ﻪ ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره د ﻳﻮې‪ ،‬ﻟﻮ او درﻣﻨدوﻧﻮ پﻪ را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ک‪ ３‬پﻮره ﻣرستﻪ کﻮي‪ .‬برس‪５‬ره پر دې‬ ‫پﻪ ورځ ک‪ ３‬دوه ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د اوبﻮ راوړل‪ ،‬د اوﻻدوﻧﻮ روزﻧﻪ‪ ،‬ډوډۍ پخﻮل‪ ،‬ک＂‪ ９‬پخﻮل او جاﻣ‪３‬‬ ‫گﻨ‪６‬ل او پرﻳﻤﻨ‪％‬ﻞ او ﻧﻮر داس‪ ３‬ډ‪４‬ر کاروﻧﻪ ＊‪ ３％‬سرتﻪ رسﻮي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪％＊ ３‬ﻪ ‪＄‬ﻮروي‪ ،‬ﻫغﻪ د دې روحﻲ فشار دى او احساس کﻮي چ‪ ３‬د دې‬ ‫اﻧساﻧﻲ ＊‪％‬ﻴﻨﻪ طب‪５‬عت د پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې ک‪８５‬ي او ﻳا ورتﻪ پﻪ سپکﻪ سترگﻪ کتﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ‬ ‫د روحﻲ فشاروﻧﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ د ﻣﻘاوﻣت تر＇ﻨگﻪ عکس اﻟعﻤﻞ ＊کاره کﻮي او د خپﻞ عکس‬ ‫اﻟعﻤﻞ ﻟپاره د سﻨدرې (ﻟﻨ‪６‬ۍ) ﻻره غﻮره کﻮي او پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د خپﻞ اعتراض غ‪ ８‬پﻮرتﻪ کﻮي‬ ‫او ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ＊کاره ډول ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ شﻲ وﻳﻠﻰ پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بﻴاﻧﻮي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ د پ‪＋‬تﻮ د وﻟسﻲ ادب روح دى او د ژوﻧد ！ﻮﻟﻮ اړخﻮﻧﻮ پک‪ ３‬اﻧعکاس ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬چ‪ ３‬پﻪ عﻨعﻨﻮي تﻮگﻪ ﻟﻪ ډ‪４‬رو پابﻨدﻳﻮ سره ﻣخ دي او پﻪ ډ‪４‬رو ﻣﻮضﻮعاتﻮ ک‪ ３‬د وﻳﻨا‪،‬‬ ‫ﻣشﻮرې او تصﻤﻴﻢ حﻖ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ خپﻞ دغﻪ تاثرات پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪＇ ３‬رگﻨدوي چ‪ ３‬د دوى دغﻪ‬ ‫＇رگﻨدوﻧﻪ بﻴا ډ‪４‬ر ژر پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬خپر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫دوى پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د ﻫرې ﻣﻮضﻮع ＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪！ .‬ﻮﻟﻨﻴزې پابﻨدۍ غﻨدي‪ ،‬د خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻣﻴﻨ‪ ،３‬غﻢ او خﻮ＊‪ ،９‬د وصال خﻮ＊ﻲ او د فراق غﻢ او غﻮس‪ ،３‬فخر او وﻳاړ‪ ،‬ﻧﻨگ او غﻴرت‬ ‫او د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ！ﻮﻟﻨﻴزو عﻨعﻨاتﻮ او دودوﻧﻮ ＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ .‬د ژوﻧد حﻘﻴﻘتﻮﻧﻪ ﻳﻮ پﻪ ﻳﻮ بﻴاﻧﻮي او‬

‫‪٩٢‬‬

‫ﻧاوړه خﻮاوو تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اﻧتﻘادي تﻮگﻪ گﻮري‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬اکثره ＊‪％‬ﻪ د عﻨعﻨﻮي او رواجﻲ‬ ‫زﻧ‪％‬ﻴروﻧﻮ پﻪ ک‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬بﻨده ده او د دې اﻧساﻧﻲ ﻧﻔس ﻳ‪ ３‬ﻗﻴد ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫خـــــداﻳـــــﻪ پـــــﻪ ＇ـــــﻪ گـــــﻨـــــاه کــــ‪４７‬ــــ‪８‬م‬ ‫ﻟــکــﻪ ســتــﻲ پــﻪ ســـرو ﻟﻤبﻮ کــ‪ ３‬ﻧــاســتــﻪ ﻳﻤﻪ‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ب‪ ３‬شﻤاره کرداروﻧﻪ تر سترگﻮ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ کردار ﻳ‪％＊ ３‬ﻪ ده‪％＊ .‬ﻪ‬ ‫ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ده‪ ،‬ﻫﻤاغس‪ ３‬ﻟﻪ ﻫر ﻣﻮﻗف ＇خﻪ ﻟکﻪ خﻮر‪ ،‬ﻣاﻧدﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻮر‪،‬‬ ‫خﻮرزه‪ ،‬ور‪４‬ره او ﻣﻴﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ را＇رگﻨد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ عاﻣﻪ ﻣﻮضﻮع د دوى ﻣظﻠﻮﻣﻴت دى او دا ﻣظﻠﻮﻣﻴت ﻣختﻠف ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ .‬د پﻼر پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻣظﻠﻮﻣﻴت‪ ،‬د ﻣ‪７５‬ه پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻣظﻠﻮﻣﻴت او پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ددوى‬ ‫ﻣظﻠﻮﻣﻴت‪.‬‬ ‫پـــــر ﻣـــــخ ﻣـــــ‪ ３‬ﻣـــــﻪ وﻫـــــــﻪ ظـــاﻟـــﻤـــﻪ‬ ‫د او＊ــکــﻮ ډکـــ‪ ３‬ســتــرگــ‪ ３‬چــاتــﻪ واړوﻣــــﻪ‬ ‫کﻮم تاوترﻳخﻮاﻟﻰ چ‪ ３‬ﻟﻪ ＊‪％‬ﻮ سره ک‪８５‬ي او ﻳا جبري ودوﻧﻮ تﻪ اړ اﻳستﻞ ک‪８５‬ي او ﻳا د وﻟﻮر‬ ‫پﻪ وړاﻧدې پﻪ جبري تﻮگﻪ د زﻳات عﻤر خاوﻧد تﻪ ﻧکاح ک‪８５‬ي‪ ،‬دا ！ﻮل پﻪ ﻫغﻮ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬وﻳﻨﻮ‬ ‫چ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ ﻟﻨ‪６‬ۍ د دوى د ژوﻧد ﻫغﻪ ر＊تﻴﻨﻲ ﻫﻨداره ده چ‪ ３‬زﻳاتﻰ او کﻤﻰ پک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫چــــ‪ ３‬ډوډۍ خــــــﻮرم دادا ﻗـــار‪４‬ـــ‪８‬ي‬ ‫چ‪ ３‬روپ‪ ９‬شرﻧگ ک‪７‬ي دادا شﻴﻦ ﻟﻪ خﻨدا شﻴﻨﻪ‬ ‫ﻣــــﻴــــﻨــــﻪ ﻳـــــــﻢ ﻣـــــﻨـــــکـــــره ﻧـــــــﻪ ﻳـــﻢ‬ ‫کﻪ شﻴﻨکﻰ خال ﻣ‪ ３‬د چ‪７‬و پﻪ ＇ﻮکﻮ ‪＄‬ﻴﻨﻪ‬ ‫صـــــــﻮرت زﻣــــــا واک ﻳـــــ‪ ３‬د ﻧـــــﻮرو‬ ‫ربـــﻪ تــﻪ واخــﻠــ‪ ３‬دا بــ‪ ３‬واکــــﻪ صــﻮرتــﻮﻧــﻪ‬

‫‪٩٣‬‬

‫ســـــــﻮال د اهلل پـــــﻪ در کـــــ‪ ３‬وکـــــ‪７‬ه‬ ‫پــﻼر ﻣ‪ ３‬ســﻮدي دى ﻣا ﻣــاﻟــدار تﻪ ورکﻮﻳﻨﻪ‬ ‫زﻣــــــــا بــــــ‪ ３‬بــــــ‪ ３‬دادا تــــــﻪ واﻳــــــﻪ‬ ‫خــﻮشــحــاﻟــﻪ ﻧــﻪ ﻳــﻢ ﻟــﻪ ﻧــاکــاﻣــﻪ ﻧــاســتــﻪ ﻳﻤﻪ‬ ‫ﻣــــســــافــــري دې روزي ﻣـــــﻪ شــﻪ‬ ‫زه دې پﻪ سپﻴﻨﻪ خﻮﻟﻪ وﻳــده پرې اﻳ‪ ３＋‬ﻳﻤﻪ‬ ‫ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３％＊ ３‬د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د وطﻦ او استﻘﻼل ساتﻨ‪ ３‬پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫خپﻠﻮ ﻧارﻳﻨﻪ ورو‪１‬ﻮ سره ＇ﻨگ پﻪ ＇ﻨگ در‪４‬دﻟﻲ دي‪ ،‬د خپﻠﻮ ﻣ‪７５‬اﻧﻮ او کارﻧاﻣﻮ ﻳادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ دغس‪ ３‬حساسﻮ حاﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧارﻳﻨﻪ وو تﻪ روحﻴﻪ ورک‪７‬ې او د دوى‬ ‫د ﻫ（ﻮﻧ‪ ３‬ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻫﻢ برى تﻞ زﻣﻮږ د خﻠکﻮ پﻪ ﻧصﻴب شﻮى دى‪ .‬د ﻣﻴﻮﻧد پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ۍ ﻳﻮه تارﻳخﻲ ب‪５‬ﻠگﻪ ده‪:‬‬ ‫کـــﻪ پـــﻪ ﻣــﻴــﻮﻧــد کـــ‪ ３‬شــﻬــ‪５‬ــد ﻧـــﻪ شــﻮې‬ ‫خــداﻳــ‪８‬و ﻻﻟــﻴــﻪ بــ‪ ３‬ﻧﻨگ‪ ９‬تــﻪ دې ساتﻴﻨﻪ‬ ‫ﻧﻮر ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر دي ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کـــــﻪ تــــــﻮر وربــــــــﻞ ﻣـــــ‪ ３‬ﻣـــﻴـــراتـــ‪５‬ـــ‪８‬ي‬ ‫پــﻪ وطــﻦ جﻨگ دى جــاﻧــان ﻧــﻪ اﻳــســاروﻣــﻪ‬ ‫جـــاﻧـــاﻧـــﻪ داســـــــ‪ ３‬وخـــــت بــــﻪ راشــــﻲ‬ ‫چ‪！ ３‬ﻮپک واخﻠﻮ ﻻس تر ﻻس ﻣﻮرچﻞ تﻪ ‪＄‬ﻮﻧﻪ‬ ‫جــــاﻧــــان بــــﻪ ＇ــﻨــگــﻪ تــــــﻮره ﻧــــﻪ کـــ‪７‬ي‬ ‫تـــر ﻧــﻴــﻤــاﻳــﻲ ﻣــﻮرچــﻠــﻪ زه ورســـــره ‪＄‬ﻤﻪ‬

‫‪٩٤‬‬

‫‪＄‬ﻴﻨ‪７５＇ ３‬وﻧکﻲ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ۍ د ﻳﻮې ﻧﻴﻤ‪ ３‬ﻣسرې شعر دى‪ .‬پﻪ دې ﻳﻮه ﻧﻴﻤﻪ ﻣسره‬ ‫ک‪ ３‬پﻮره او بشپ‪７‬ه ﻣعﻨا پرتﻪ ده‪ .‬پﻪ دې ﻳﻮه ﻧﻴﻤﻪ ﻣسره ک‪ ３‬د ﻣطاﻟبﻮ ﻳﻮ سﻤﻨدر پﻪ غﻮر‪＄‬ﻨگﻮﻧﻮ‬ ‫دى‪ .‬پﻪ دې شعر ک‪ ３‬د ت‪５‬ر وخت د ﻳﻮې پ‪ ３＋５‬شﻮې حادث‪ ３‬سببﻮﻧﻪ او پاﻳﻠ‪ ３‬بﻴاﻧ‪８５‬ي‪ .‬چ‪３‬‬ ‫ددغس‪ ３‬ﻳﻮې ﻟﻨ‪６‬ۍ پﻪ ﻳادوﻟﻮ سره ﻟﻮستﻮﻧکﻲ تﻪ پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬د ت‪５‬رې پ‪ ３＋５‬ﻳﻮ بشپ‪ ７‬اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫راﻣختﻪ ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫د خــپــﻠــﻪ ﻻســـــﻪ ﻣــــ‪ ３‬پـــــرې ﻣــــ‪ ７‬کـــ‪７‬ې‬ ‫چــ‪ ３‬ډزې وشـــﻮې زه پــر بـــام دروخــتــﻤــﻪ‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪％＊ ３‬ﻮ د پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬کﻤزورى اﻗتصادي حاﻟت ډ‪４‬ر ＊ﻪ ＇رگﻨد ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫ﻧﻮکري او ﻣسافري چ‪ ３‬دواړه سره ت‪７‬ﻟﻲ دي او دې دواړو خﻮاوو چ‪＄ ３％＊ ３‬ﻮروﻟﻲ دي ﻧﻮ‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬دا درد پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ى دى‪:‬‬ ‫پـــــﻪ تـــــا بـــــﻪ کــــــﻮم وطــــــﻦ آبـــــــاد وي‬ ‫زه د ب‪５‬ﻠتﻮن پــﻪ تــروږﻣــ‪ ９‬کــ‪ ３‬ﻧاستﻪ ﻳﻤﻪ‬ ‫ﻧـــﻴـــســـتـــﻲ پـــ‪５‬ـــغـــﻮر ﻧـــــﻪ دى جـــاﻧـــاﻧـــﻪ‬ ‫زه د چــربــاﻧــگ ﻣﻴچﻨﻪ ســتــا ﻟــپــاره ک‪７‬ﻣﻪ‬ ‫ســـبـــا ﻣـــــ‪ ３‬بـــﻴـــا د کــــــ‪６‬ې وار دى‬ ‫پـــﻪ ســـر پــﻨــ‪６‬وﻧــﻪ چــﻠــﻮم پـــﻪ زړه غﻤﻮﻧﻪ‬ ‫خــــداﻳــــﻪ د ﻗـــطـــر بـــــــازار وران کـــ‪７‬ې‬ ‫پﻪ شتﻮ ﻣ‪７５‬و ک‪ ３‬جﻮﻧ‪ ３‬کﻮﻧ‪６‬ې ﻧاست‪ ３‬دﻳﻨﻪ‬ ‫ﻣـــــســـــافـــــري پــــــﻪ بــــــ‪ ３‬غــــﻤــــ‪ ９‬کــــ‪７‬ه‬ ‫تــرﻟــﻪ دې خپﻠﻪ پــﻪ ﻧــاﻣــﻪ دې ﻧــاســتــﻪ ﻳﻤﻪ‬

‫‪٩٥‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ د ﻣﻨظﻮﻣﻮ شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر ډول دى چ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ دي او‬ ‫د ！ﻮل وﻟس گ‪ ６‬ﻣال دى‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ۍ د شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ پﻪ عاﻣﻮ سﻨدرو ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ‬ ‫برخﻪ پک‪ ３‬ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ ده‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ۍ دوې ﻣسرې ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه ﻧﻬﻪ سﻴﻼبﻪ او‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻳ‪ ３‬اوږده دﻳارﻟس سﻴﻼبﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪！ ３‬ﻮل پ‪＋‬تاﻧﻪ او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ＊‪ ３％‬د خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ خﻮ＊‪ ９‬او ﻧاخﻮاﻟ‪ ３‬ﻳﻮ پﻪ‬ ‫ﻳﻮ بﻴاﻧﻮي‪.‬‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ ډ‪４‬ر ﻫغﻪ اړخﻮﻧﻪ چ‪ ３‬دوى ﻳ‪ ３‬د وﻳﻠﻮ حﻖ ﻧﻪ ﻟري پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪＇ ３‬رگﻨدوي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ د ＊‪％‬ﻮ ﻟپاره د تسکﻴﻦ ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬خپﻞ دردوﻧﻪ‪ ،‬احساسات او خپﻠ‪３‬‬ ‫غﻮ＊تﻨ‪ ３‬پک‪ ３‬بﻴاﻧﻮي‪ .‬پﻪ عاﻣﻪ تﻮگﻪ د ！ﻮﻟﻮ پ‪＋‬تﻨﻮ ژوﻧد او پﻪ ت‪５‬ره د ＊‪％‬ﻮ د ژوﻧداﻧﻪ داس‪３‬‬ ‫کﻮم اړخ بﻪ ﻧﻪ وي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ وي ＇رگﻨد شﻮى‪ .‬اﻧساﻧﻲ ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬خﻮاري‪ ،‬ﻣزدوري‪،‬‬ ‫ﻣسافري او جﻼ وطﻨﻲ‪ ،‬پ‪＋‬تﻨﻲ عﻨعﻨات‪ ،‬وطﻦ ساتﻨﻪ او ﻣ‪７５‬اﻧﻪ‪ ،‬تارﻳخ او تارﻳخﻲ پ‪،３＋５‬‬ ‫گﻮدر او رﻳبار‪ ،‬ستاﻳﻨﻪ او غﻨدﻧﻪ او د ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧد ！ﻮل اړخﻮﻧﻪ د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ﻣﻮضﻮعات دي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻨ‪６‬ۍ‪！ ،‬پﻪ‪ ،‬ﻣسره‪،‬‬ ‫！ﻴک‪ ９‬او ﻧﻮر‪ ...‬ﻟﻨ‪６‬ۍ د ＊‪％‬ﻮ د اظﻬار ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬خپﻞ ﻫر ډول احساسات‬ ‫پک‪ ３‬پﻪ ر＊تﻴﻨﻲ ډول ＇رگﻨدوي او وجﻪ ﻳ‪ ３‬داده چ‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ وﻳﻮﻧکﻲ ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ وي او د‬ ‫چا ﻧﻮم ورپﻮرې ت‪７‬ﻟﻰ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﻣطاﻟع‪＇ ３‬خﻪ زﻣﻮږ د خﻠکﻮ ژوﻧد‪ ،‬تارﻳخ‪ ،‬دود دستﻮر‪ ،‬ک‪７‬ه وړه او د دوى‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ي خصﻮصﻴات ＇رگﻨد‪４‬داى شﻲ‪.‬‬

‫‪٩٦‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬ﻳﻮه‪ ،‬ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ۍ‬ ‫ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ‬ ‫！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫کـــﻪ پـــﻪ ﻣــﻴــﻮﻧــد کـــ‪ ３‬شــﻬــﻴــد ﻧـــﻪ شــﻮې‬ ‫خــداﻳــ‪８‬و ﻻﻟــﻴــﻪ بــ‪ ３‬ﻧﻨگ‪ ９‬تــﻪ دې ساتﻴﻨﻪ‬ ‫د خــپــﻠــﻪ ﻻســـــﻪ ﻣــــ‪ ３‬پـــــرې ﻣــــ‪ ７‬کـــ‪７‬ې‬ ‫چــ‪ ３‬ډزې وشـــﻮې زه پــر بـــام دروخــتــﻤــﻪ‬ ‫زﻣــــــــا بــــــ‪ ３‬بــــــ‪ ３‬دادا تــــــﻪ واﻳــــــﻪ‬ ‫خــﻮشــحــاﻟــﻪ ﻧــﻪ ﻳــﻢ ﻟــﻪ ﻧــاکــاﻣــﻪ ﻧــاســتــﻪ ﻳﻤﻪ‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻳﻮه ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ۍ ﻟﻪ خپﻠﻪ ‪＄‬اﻧﻪ وواﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮضﻮع او ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪＇ ３‬ﻪ ډول شعر دى؟‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ سﻨدرو ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ۍ د چا ﻟﻪ خﻮا ＇خﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي؟‬

‫‪٩٧‬‬

‫‪ _٥‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ۍ پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟئ‪ .‬پﻪ دغﻮ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬صﻔتﻮﻧﻪ او‬ ‫فعﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او پﻪ وار سره ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻻﻧدې ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫کــــــﻪ ســـــ‪８‬ﻧـــــﻲ فــــصــــﻠــــﻮﻧــــﻪ وشــــــﻮل‬ ‫ﻣـــاتـــﻪ ﻻﻟــــﻲ د ســــره ســـاﻟـــﻮ وﻳـــﻠـــﻲ دﻳــﻨــﻪ‬ ‫ســـتـــرگـــ‪ ３‬دې وې وتــــﻠــــ‪ ３‬ﻧـــــﻪ وې‬ ‫چــ‪ ３‬پــﻪ ﻣــاﻟــت دې ﻟــﻮﻳــدم ﻧــﻪ دې ﻟﻴدﻣﻪ‬ ‫فعﻞ ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ درې گﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻳﻮه ک‪ ３‬د ﻳﻮ کار ک‪５‬دل ＇رگﻨد‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬خﻮړل‪ ،‬تﻠﻞ‪ ،‬کﻮل‪ ،‬ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫زه کتاب ﻟﻮﻟﻢ‪ ،‬ﻫغﻪ وﻻړ‪ ،‬ﻣﻼﻟ‪ ９‬تﻠﻠ‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ﻣﻮضﻮعات وﻟﻴکﻲ او ودې واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ۍ زﻣﻮږ د ژوﻧد‬ ‫کﻮم ﻣﻮضﻮعات راچاپ‪５‬روي‪ ،‬بﻴا دې پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ کﻮر ک‪ ،３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ‪( ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د کﻮر ﻟﻪ ＊‪％‬ﻮ او ﻧجﻮﻧﻮ ＇خﻪ)‬ ‫ﻳا ﻟﻪ خپﻞ شاوخﻮا خﻠکﻮ ＇خﻪ ﻟس ﻟس ﻟﻨ‪６‬ۍ چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻧﻪ وي راغﻠﻲ‪ ،‬پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي او خبرې دې پرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪٩٨‬‬

‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫افضل خان او تارﻳخ مرصع‬

‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال ت‪５‬ر شﻮي چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ وخت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻗدر وړ أثار‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ او پ‪＋‬تﻮ ادب ﻳ‪ ３‬پخپﻠﻮ ﻟﻴکﻨﻮ ب‪６‬اى ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ رو＊اﻧﻴاﻧﻮ ﻧﻴﻮﻟﻰ‪ ،‬بﻴا تر خﻮشحال کﻮرﻧ‪ ９‬پﻮرې او ﻟﻪ دوى راوروستﻪ د پ‪＋‬تﻮ ادب ‪＄‬ﻼﻧده‬ ‫او غﻨﻲ دوره ده چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ادب پرې ＊کﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫د خ＂کﻮ پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شاعران او ﻟﻴکﻮال ت‪５‬ر شﻮي چ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ ﻳ‪ ３‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫او ﻧﻮر کتابﻮﻧﻪ پات‪ ３‬دي‪ .‬ددغ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ﻟﻴکﻮال افضﻞ خان خ＂ک دى چ‪ ３‬پخپﻠﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي او ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ دغﻪ خدﻣت تﻪ ﻫ（ﻮﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې درس ک‪ ３‬بﻪ تاسﻮ د افضﻞ خان خ＂ک پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ چ‪ ３‬د ده ﻟﻪ ژوﻧد‬ ‫او کتابﻮﻧﻮ سره آشﻨا شئ‪.‬‬ ‫_ د تارﻳخ ﻣرصع پﻪ اړه ﻣﻮ دﻣخﻪ ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات درﻟﻮدل؟‬ ‫_ د افضﻞ خان ﻧﻮم ﻣﻮ دﻣخﻪ اور‪４‬دﻟﻰ و‪ ،‬کﻪ ﻣﻮ اور‪４‬دﻟﻰ وي پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٩٩‬‬

‫تارﻳخ ﻣرصع پﻪ پ‪＋‬تﻨﻮ تارﻳخﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ او ارز＊تﻤﻦ کتاب دى چ‪ ３‬افضﻞ خان‬ ‫خ＂ک ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬تارﻳخ ﻣرصع پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ تارﻳخ دى چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ‬ ‫پﻪ اړه ډ‪４‬ر ﻣعﻠﻮﻣات ﻟري‪ .‬افضﻞ خان خ＂ک پﻪ ‪١٠٧٥‬ﻫـ‪ .‬ک‪ ３‬پﻴدا شﻮى او تر ‪ ١١٦١‬ﻳا‬ ‫‪ ١١٦٤‬پﻮرې ﻳ‪ ３‬ژوﻧد ا！کﻞ شﻮى دى‪.‬‬ ‫افضﻞ خان خ＂ک د اشرف خان ﻫجري زوى او د خﻮشحال خان خ＂ک ﻟﻤسﻰ دى‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ ＇خﻪ ﻫﻮ＊ﻴار او بﻴدار و‪ .‬خﻮشحال خان ﻫﻢ پخپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ده تﻪ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫کﻮﻟﻪ او زﻳاتﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ﻟرﻟﻪ‪ .‬دى ﻫﻢ ﻟﻪ خپﻞ ﻧﻴکﻪ سره پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻔروﻧﻮ او کﻠﻪ کﻠﻪ د‬ ‫＊کار کﻮﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻣﻠگرى و‪ .‬خﻮشحال خان پﻪ خپﻞ ژوﻧد ک‪ ３‬د ﻗﻮم ﻣشري د ده پﻼر‬ ‫اشرف خان ﻫجري تﻪ وسپارﻟﻪ‪ ،‬خﻮ اشرف خان د خپﻞ ورور بﻬرام پﻪ اختﻼف ک‪ ３‬د ﻣغﻠﻮ‬ ‫د حکﻮﻣت پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وﻟﻮ‪４‬د او ﻫﻨد تﻪ زﻧداﻧﻲ وﻟ‪８５‬ل شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻮارﻟس کاﻟﻪ زﻧدان ＇خﻪ‬ ‫وروستﻪ پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬اشرف خان ﻫجري د بﻬرام خان پﻪ ﻟﻤسﻪ د اورﻧگ زﻳب حکﻮﻣت بﻨدي ک‪ ،７‬ﻧﻮ‬ ‫بﻬرام خان د ﻗﻮم د ﻣشرتابﻪ واک پخپﻞ ﻻس ک‪ ３‬واخﻴست او د خﻮشحال خان ﻟﻪ خﻮا ﻫﻢ‬ ‫ﻣشري افضﻞ خان تﻪ وسپارﻟﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫د بﻬرام خان تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ افضﻞ خان پﻪ ﻣستﻘﻠﻪ تﻮگﻪ د خپﻞ ﻗﻮم سردار شﻮ‪ .‬وﻳﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ شپ‪５‬تﻪ کاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬د خپﻞ ﻗﻮم ﻣشري وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫افضﻞ خان د ﻗﻮم د ﻣشرۍ تر ＇ﻨگﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ ﻫﻢ ډ‪４‬ر خدﻣتﻮﻧﻪ وک‪７‬ل‪＊ .‬ﻪ شاعر و‬ ‫او پﻪ تارﻳخ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻮى ﻻس درﻟﻮد‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻳﻮ ＊ﻪ ژباړوﻧکﻰ و‪ .‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ دى راپات‪.３‬‬ ‫د افضﻞ خان خ＂ک ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ آثارو ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ (تارﻳخ ﻣرصع) دى چ‪ ３‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ (بر！ش) ﻣﻮزﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬بﻨگال او ﻻﻫﻮر ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫د تارﻳخ ﻣرصع پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ ک‪ ３‬د ﻣﻠک طاﻟﻮت او خاﻟد بﻦ وﻟﻴد بﻴان راغﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫ورپس‪ ３‬اووه دفتروﻧﻪ پﻪ دې ډول دي‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى دفتر د ﻟﻮدي پاچاﻫاﻧﻮ حاﻻت بﻴاﻧﻮي‪ .‬دوﻳﻢ دفتر د سﻮرﻳاﻧﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬دى‪ .‬درﻳﻢ‬

‫‪١٠٠‬‬

‫دفتر د ﻟﻮﻳﻮ پ‪＋‬تﻨﻮ اﻣﻴراﻧﻮ حاﻻت بﻴاﻧﻮي‪＇ .‬ﻠﻮرم دفتر د کابﻞ د صﻮب‪ ３‬پ‪＇ ３＋５‬رگﻨدوي‪.‬‬ ‫پﻪ پﻨ‪％‬ﻢ دفتر ک‪ ３‬د س‪７‬بﻨﻲ او ﻧﻮرو پ‪＋‬تﻨﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ بﻴان راغﻠﻰ دى‪ .‬شپ‪８‬م دفتر د خ＂کﻮ د‬ ‫ﻗبﻴﻠ‪ ３‬حاﻻت او جگ‪７‬ې بﻴاﻧﻮي‪ .‬پﻪ اووم دفتر ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ بزرگاﻧﻮ حاﻻت او د ژوﻧد پ‪３＋５‬‬ ‫راغﻠﻲ دي‪ .‬د کتاب پﻪ وروست‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻲ ﻗباﻳﻠﻮ ﻧسب ﻧاﻣﻪ راوړل شﻮې ده‪.‬‬ ‫افضﻞ خان خ＂ک د دې تارﻳخ پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ ３‬د خﻮاجﻪ ﻧعﻤت اهلل ﻫروي د (ﻣخزن‬ ‫افغاﻧﻲ)‪ ،‬د اخﻮﻧد دروﻳزه ﻟﻪ (ﻣخزن اﻻسﻼم) او (تذکرة اﻻبرار) او د خﻮشحال خان ﻟﻪ‬ ‫(بﻴاض) ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴست‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ دې کتاب ک‪ ３‬تر ‪١١٣٦‬ﻫـ‪.‬ق‪ .‬پﻮرې واﻗعات راغﻠﻲ دي‪ ،‬خﻮ دا ﻧﻪ ده ﻣعﻠﻮﻣﻪ چ‪３‬‬ ‫د کتاب ﻟﻴکﻞ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ وخت پﻴﻞ ک‪７‬ي او پﻪ کﻮﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ پاى تﻪ رس‪５‬دﻟﻰ دى‪ .‬تارﻳخ ﻣرصع پﻪ‬ ‫اصﻞ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ تارﻳخ دى‪ ،‬خﻮ پﻪ ضﻤﻨﻲ تﻮگﻪ د ﻫﻨدوستان د تارﻳخ پ‪ ３＋５‬ﻫﻢ پک‪ ３‬راغﻠﻲ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫د تارﻳخ ﻣرصع ﻧثر روان او ساده دى‪ .‬جﻤﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې او د پ‪＋‬تﻮ سﻮچﻪ کﻠﻤات‬ ‫استعﻤاﻟﻮي‪＄ .‬اى‪＄ ،‬اى پ‪＋‬تﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ راوړي‪.‬‬ ‫ﻣشکﻞ او ﻧا آشﻨا ﻟغتﻮﻧﻪ ﻧﻪ کاروي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ترکﻴبﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬فارسﻲ ژب‪ ３‬تﻪ ﻧژدې دي‪ .‬تارﻳخ‬ ‫ﻣرصع د دوست ﻣحﻤد کاﻣﻞ ﻣﻮﻣﻨد پﻪ ﻣﻘابﻠﻪ او سرﻳزه پﻪ ‪١٩٧٤‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬خپﻮر شﻮ‪ .‬د‬ ‫کتاب د ﻣخﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر (‪ )١٤٩٤‬تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د تارﻳخ ﻣرصع د ﻧثر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫((ﻣﻴرزا بﻠﻪ چاره ب‪ ３‬ﻟﻪ صﻠح‪ ３‬وﻧﻪ ﻟﻴدﻟﻪ‪ ،‬س‪７‬ي ﻳ‪ ３‬تر ﻣﻴان ک‪７‬ل‪ .‬راوﻳ‪ ３‬بﻠﻞ‪ ،‬ورتﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ووﻳﻞ چ‪ ３‬د ﻣا کﻮر ﻫﻢ ستاسﻮ خپﻞ دى‪ .‬پ‪＋‬تاﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ عﻘﻞ ک‪ ３‬سازوار دي ‪＄‬کﻪ ډ‪４‬ر‬ ‫ﻧﻔساﻧﻲ دي‪ .‬پﻪ ﻟ‪ ８‬سﻮد ﻣﻘصﻮد ډ‪４‬ر بﻬبﻮد تر شا کﻮي‪ .‬ورځ پﻪ ورځ بﻪ ﻣشراﻧﻮ د اوﻟس ﻣﻴرزا‬ ‫تﻪ اﻣد و رفت کاوه‪.‬‬ ‫ﻳﻮه ورځ اتﻪ سﻮه کسﻪ راغﻠﻞ‪ .‬ﻫﻤگﻲ ب‪ ３‬وسﻠ‪ .３‬ﻳﻮ ﻣحﻤﻮد د ﻣحﻤد چغرزي زوى ﻳﻮ‬ ‫چ‪７‬وک‪ ９‬پﻪ خپﻠﻪ ب‪６‬ه وړې وه‪ .‬چ‪ ３‬ورﻧﻨﻮتﻞ‪ ،‬د ﻣﻴرزا بدﻧﻴتﻲ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴدﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ دې ﻧﻮرو تﻪ ووې چ‪ ３‬کﻪ واﻳئ زه بﻪ ﻣرزا ﻣ‪ ７‬ک‪７‬م‪ .‬ﻫغﻮ ﻧﻮرو ﻣﻨع ک‪ ７‬چ‪ ３‬حﻖ د ﻧﻤک‬

‫‪١٠١‬‬

‫ساتﻠﻰ بﻮﻳﻪ‪ .‬ﻣﻮږه سره بد ﻧﻪ کا‪ .‬دا چﻮغﻠﻲ جﻨکا گﻴگﻴا‪１‬ﻲ ک‪７‬ې وه چ‪ ３‬دا ﻫﻮﻣره ډ‪４‬ر بﻪ ﻳﻮ‬ ‫‪＄‬ﻠ‪ ３‬بﻴا ﻧﻪ ﻣﻮﻣﻲ او ﻟﻪ دوی ﻧﻪ پﻪ ﻧﻴک‪ ９‬خﻼص ﻧﻪ ش‪ .３‬دا وخت غﻨﻴﻤت وگ‪２‬ﻪ او واړه ﻗتﻞ‬ ‫کا‪.‬‬ ‫واړه ﻳ‪ ３‬وت‪７‬ل‪ ،‬ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬وواژه‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ﻳﻮ ﻟﻮى ﻣﻠک د ﻣﻴرزا پﻪ خدﻣت عرض‬ ‫وک‪７‬و چ‪ ３‬دوه اﻟتﻤاس ارزو ﻟرم کﻪ ﻗبﻮل شﻲ‪ .‬ﻣﻴرزا ووې چ‪ ３‬ﻗبﻮل دي‪.‬‬ ‫اول ﻳ‪ ３‬دا ووې چ‪ ３‬وراره زﻣا ﻣﻠک احﻤد ﻟﻪ ﻗﻴده خﻼص شﻲ‪ .‬بادشاه ﻳ‪ ３‬خﻮن ﻣعاف‬ ‫کﻪ‪ ،‬بﻞ دې د اوﻟس اطﻔال بﻨد ﻧﻪ شﻲ‪ .‬بﻠکﻪ پر‪８４‬دئ ﻫر ﻟﻮر تﻪ چ‪ ３‬دروﻣﻲ‪ .‬ﻣﻴرزا ﻗبﻮل ک‪.７‬‬ ‫ﻣﻴرزا ورتﻪ ووې چ‪ ３‬زﻣا گﻤان وو چ‪ ３‬تﻪ بﻪ خپﻞ سر غﻮاړې ﻳا بﻪ دوه کسﻪ ‪＄‬ﻮاﻧان غﻮاړې‪.‬‬ ‫ده ورتﻪ ووې چ‪ ３‬تر دې واړو زه ＊ﻪ ﻧﻪ ﻳﻢ‪ .‬کﻪ دوﻣره عزﻳزان ﻣ‪ ３‬ﻣري زه بﻪ خپﻞ ‪＄‬ان پﻪ ＇ﻪ‬ ‫خﻼصﻮم‪)).‬‬ ‫د افضﻞ خان بﻞ کتاب عﻠﻢ خاﻧﻪ داﻧش دى چ‪ ３‬د فارسﻲ د کﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﻪ پ‪＋‬تﻮ ژباړه ده‪.‬‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫﻨد د غﻪ کتاب (پﻨج تﻨترا) پﻪ (‪٢٠٠‬ق‪.‬م‪ ).‬ک‪ ３‬حکﻴﻢ بﻴدﻳاﻳﻲ پﻪ سﻨسکرت ک‪３‬‬ ‫ﻟﻴکﻠﻰ و‪ .‬دغﻪ کتاب بﻴا وروستﻪ پﻪ پﻬﻠﻮي‪ ،‬عربﻲ‪ ،‬ﻳﻮﻧاﻧﻲ‪ ،‬فارسﻲ ژبﻮ وژباړل شﻮ‪ .‬د اکبر‬ ‫پاچا پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻳﻮ درباري عاﻟﻢ او ﻟﻴکﻮال ابﻮ اﻟﻔضﻞ دا کﻴس‪ ３‬پﻪ فارسﻲ ژبﻪ د‬ ‫(عﻴار داﻧش) پﻪ ﻧﻮم ترجﻤﻪ ک‪７‬ې وې‪ ،‬چ‪ ３‬افضﻞ خان ﻟﻪ ﻫﻤدې کتاب ＇خﻪ د (عﻠﻢ خاﻧ‪ﾢ‬‬ ‫داﻧش) پﻪ ﻧﻮم پ‪＋‬تﻮ تﻪ وژباړه‪.‬‬ ‫افضﻞ خان د دې کتاب د ژباړﻟﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ واﻳﻲ‪(( :‬وپﻮﻫ‪８５‬ه چ‪ ３‬کتاب د کﻠﻴﻠﻪ او دﻣﻨﻪ‬ ‫جﻤع ک‪７‬ى د ﻫﻨدوستان داﻧشﻮراﻧﻮ دى‪ .‬ﻫﻤ‪５‬شﻪ بﻪ داﻧاﻳان او عاﻟﻤان د ﻳﻮﻧان د فارس پﻪ دا‬ ‫فکر وو چ‪ ３‬ﻳﻮ کتاب د ﻣﻠﻮکاﻧﻮ د پاره دستﻮر اﻟعﻤﻞ ساز ک‪７‬و‪ .‬اﻣا دا ﻟﻪ چا وﻧﻪ شﻮه‪ .‬ﻣگر د‬ ‫ﻫﻨدوستان پﻪ حکﻴﻤاﻧﻮ ساز شﻮ‪ ،‬ﻟﻮى ﻟﻮى خبرې ﻳ‪ ３‬د ب‪ ３‬زباﻧﻮ جﻤع ک‪７‬ې‪ .‬فاﻳدې ﻳ‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫ﻣﻼحظﻪ ک‪７‬ې‪ ،‬حکﻤت د پﻨد خبرې د حکﻴﻤاﻧﻮ چ‪ ３‬دارو د رﻧ‪ ＃‬د ﻧاداﻧاﻧﻮ او غذا و ﻗﻮت د‬ ‫داﻧاﻳاﻧﻮ دى‪ .‬پﻪ طرﻳﻖ د ﻫزل ﻣطاﻳب‪ ３‬دواړه چ‪ ３‬داﻧاﻳان ﻳ‪ ３‬د حکﻤت ﻧﻪ پﻨد واخﻠﻲ او ﻧاداﻧان‬ ‫ﻳ‪ ３‬رغبت ﻗص‪ ３‬او افساﻧ‪ ３‬تﻪ وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ رغبت پﻪ ﻣحبت ﻳ‪ ３‬ﻳاد ک‪７‬ي او خﻮرد ساﻻن چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻣﻘام د تحصﻴﻞ د عﻠﻢ ک‪ ３‬دي پﻪ گﻮﻣان د عﻠﻢ و پﻨد ﻳادول پﻪ دوى گران ﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ عﻘﻞ‬

‫‪١٠٢‬‬

‫تجربﻪ ورسﻲ‪ .‬ﻫغﻪ چ‪ ３‬دوى ﻳاد ک‪７‬ي دي ﻟﻪ ﻫغﻮ افساﻧﻮ ﻧﻪ ﻧﻔع واخﻠﻲ او د عﻘﻞ پﻪ خزاﻧﻪ‬ ‫داﻧشﻤﻨد شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣثال د دې خبرې داس‪ ３‬دى ﻟکﻪ ＇ﻮک پﻪ ﻫﻠکﻮاﻟ‪ ９‬کﻢ عﻘﻞ وي او پﻪ ﻣرتبﻪ د عﻘﻞ‬ ‫ورسﻲ‪ ،‬پﻪ خزاﻧﻪ پ‪ ）５‬شﻲ چ‪ ３‬پﻼر د ده د پاره ساتﻠﻰ وي‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ تﻮاﻧگر شﻲ او باﻗﻲ عﻤر‬ ‫ﻟﻪ ترده فارغ شﻲ‪)).‬‬ ‫افضﻞ خان خ＂ک سرب‪５‬ره پر دې چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻮرخ‪ ،‬ژباړوﻧکﻰ‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او شاعر و‪ ،‬د خپﻠ‪３‬‬ ‫ژب‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣﻴﻨﻪ درﻟﻮده او د ﻫﻤدغ‪ ３‬ﻣﻴﻨ‪ ３‬پر بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب تﻪ ډ‪４‬ر‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ وک‪７‬ل‪.‬‬ ‫د ده پر غﻮ＊تﻨﻪ ﻟﻪ عربﻲ او فارسﻲ ＇خﻪ پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ر کتابﻮﻧﻪ وژباړل شﻮل‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د‬ ‫گﻮﻫر خان خ＂ک (ﻗﻠب اﻟسﻴر) د ﻣحﻤد ﻣظﻔر تارﻳخ اعثﻢ کﻮفﻲ او د عبداﻟحﻠﻴﻢ اختﻴارات‬ ‫بدﻳع‪ .３‬د فرﻫﻨگﻲ زﻳرﻣﻮ د غﻨﻲ کﻮﻟﻮ او خﻮﻧدي کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ کاتباﻧﻮ تﻪ دﻧده وسپارﻟﻪ‬ ‫چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ آثارو ＇خﻪ ＇ﻮ ﻧﻘﻠﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د خپﻞ ﻧﻴکﻪ خﻮشحال خان خ＂ک‬ ‫خﻮاره واره آثار ﻳ‪ ３‬را！ﻮل او ترتﻴب ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫د خﻮشحال خان د کﻠﻴاتﻮ او ﻧﻮرو آثارو ﻳ‪＇ ３‬ﻮ‪＇ ،‬ﻮ ﻧسخ‪ ３‬ترتﻴب ک‪７‬ې‪ ،‬افضﻞ خان‬ ‫پخپﻠﻪ ﻫﻢ کتابﻮﻧﻪ ژباړل او ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻫ（ﻮل چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د ب‪６‬اﻳتﻮب پﻪ کار ک‪ ３‬وﻧ‪６‬ه‬ ‫واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫د افضﻞ خان خ＂ک ﻧثر د خﻮشحال خان خ＂ک او عبداﻟﻘادر خان خ＂ک ﻟﻪ ﻧثر ＇خﻪ‬ ‫وروستﻪ د خپﻞ وخت ﻳﻮ ＊ﻪ او غﻮره ﻧثر گ‪２‬ﻞ شﻮى دى‪ .‬د تارﻳخ ﻣرصع ﻧثر تارﻳخﻲ ﻧثر دى‬ ‫او د عﻠﻢ خاﻧﻪ داﻧش ﻧثر ﻗصﻪ ﻳﻲ ﻧثر دى‪ .‬ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ وشﻮه د افضﻞ‬ ‫خان خ＂ک د ﻧثر جﻤﻠ‪ ３‬او ترکﻴبﻮﻧﻪ آسان او روان دي‪ .‬وړې او ﻟﻨ‪６‬ې جﻤﻠ‪ ３‬کاروي چ‪３‬‬ ‫ﻣطﻠب ترﻳﻨﻪ پﻪ آساﻧ‪ ９‬اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ دغﻪ ﻧثر د ﻫﻨدي او فارسﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي اصطﻼحات‬ ‫او کﻠﻤات ډ‪４‬ر ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻧثر ادبﻲ ＊کﻼ ﻳ‪ ３‬کﻤﻪ ده او ادبﻲ ارز＊ت ﻳ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬دى‪ .‬ﻳﻮازې د پ‪＋‬تﻮ پﻪ تارﻳخﻲ ﻧثروﻧﻮ‬

‫‪١٠٣‬‬

‫ک‪ ３‬د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬او ﻣطاﻟع‪ ３‬وړ ﻧثر دى ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻣﻮجﻮد تارﻳخ دى‪ .‬د تارﻳخ‬ ‫ﻣرصع پﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬افضﻞ خان د خﻮشحال خان خ＂ک د ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ ３‬د سبک پﻴروي‬ ‫ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د خﻮشحال خان بﻴاض ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ک＀ ﻣ＀ پﻪ تارﻳخ ﻣرصع ک‪ ３‬را اخﻴستﻰ دى‪.‬‬ ‫افضﻞ خان خ＂ک شعروﻧﻪ ﻫﻢ وﻳﻞ‪ ،‬خﻮ د شعروﻧﻮ د دﻳﻮان ＇رک ﻳ‪ ３‬تراوسﻪ ﻧﻪ دى‬ ‫ﻟگ‪５‬دﻟﻰ‪ .‬د افضﻞ خان د شعروﻧﻮ ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ تارﻳخ ﻣرصع ک‪ ３‬او بﻠﻪ پﻪ عﻠﻢ خاﻧﻪ داﻧش ک‪３‬‬ ‫راغﻠ‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫کاروبــار ﻣــﻮ ﻫﻤگــﻲ راتــﻪ عﻴــان دى‬ ‫و عﻴــان تــﻪ ＇ــﻪ حاجــت د بــﻞ بﻴــان دى‬ ‫ســﻴﻼبﻮﻧﻪ د خــﻼف شــﻮل و بﻠــﻪ جﻤــع‬ ‫بﻴــا ﻟﻨــ‪６‬ى د آباســﻴﻨد غﻮﻧــدې روان دى‬ ‫آئﻴﻨــﻪ چــ‪ ３‬ﻟــﻪ زﻧــگاره ﻣصﻔــﻲ وي‬ ‫کــﻪ زﻧگــﻲ ﻣــخ پــﻪ کافــﻮرو ﻧﻤاﻳــان دى‬ ‫(ﻟﻪ تارﻳخ ﻣرصع ＇خﻪ)‬ ‫صــﻮرت ﻣــ‪ ３‬ﻫــر ＇ــﻮ کــﻪ ډ‪４‬ــر زبــﻮن دى‬ ‫کــﻪ ﻣــ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤکــ‪ ３‬د ﻻﻧــدې ﻳــﻮن دى‬ ‫زه بــﻪ پــﻪ ﻟــﻮري د اشــﻨا خﻮ‪＄‬ــﻢ‬ ‫کــﻪ ﻳــﻮن ﻣــ‪ ３‬ﻫــر ＇ــﻮ پــﻪ شــﻮاخﻮن دى‬ ‫(ﻟﻪ عﻴار داﻧش ＇خﻪ)‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫افضﻞ خان خ＂ک د خ＂کﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮ رو＊اﻧﻪ ستﻮرى و‪ .‬د اشرف خان ﻫجري زوى‬ ‫او د خﻮشحال خان خ＂ک ﻟﻤسﻰ دى‪ .‬پﻪ ‪١٠٧٥‬ﻫـ ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ او تر ‪ ١١٦١‬ﻳا ‪١١٦٤‬ﻫـ‬ ‫پﻮرې ژوﻧدى و‪ .‬دى ﻟﻪ خپﻞ پﻼر ＇خﻪ وروستﻪ د ﻗﻮم ﻣشر او سردار و‪.‬‬

‫‪١٠٤‬‬

‫ﻣشﻬﻮر آثار ﻳ‪( ３‬تارﻳخ ﻣرصع) او (عﻠﻢ خاﻧﻪ داﻧش) دي‪ .‬تارﻳخ ﻣرصع د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻳﻮ‬ ‫ﻟﻮى او جاﻣع تارﻳخ دى چ‪ ３‬د ﻟﻮدﻳاﻧﻮ‪ ،‬سﻮرﻳاﻧﻮ‪ ،‬خ＂کﻮ‪ ،‬پ‪＋‬تﻨﻮ اﻣﻴراﻧﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ بزرگاﻧﻮ‬ ‫احﻮال پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪ .‬د ﻫﻨدوستان د ﻣغﻠﻴﻪ حکﻤراﻧ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬احﻮال او پ‪ ３＋５‬پک‪３‬‬ ‫ﻫﻢ راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ تارﻳخ ﻣرصع ک‪ ３‬تر ‪١١٣٦‬ﻫـ‪ .‬پﻮرې حاﻻت او پ‪ ３＋５‬راغﻠﻲ دي‪ .‬د افضﻞ‬ ‫خان خ＂ک بﻞ کتاب عﻠﻢ خاﻧﻪ داﻧش د فارسﻲ (عﻴار داﻧش) پ‪＋‬تﻮ ترجﻤﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫‪١١٢٨‬ﻫـ‪ .‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کار تﻤام شﻮى دى‪.‬‬ ‫د افضﻞ خان د شعر دوې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬تر ﻣﻮږه رارس‪５‬دﻟﻲ او ﻧﻮر شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻس تﻪ ﻧﻪ دي‬ ‫راغﻠﻲ‪ .‬د افضﻞ خان خ＂ک پﻪ غﻮ＊تﻨﻪ ډ‪４‬ر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻪ عربﻲ او فارسﻲ ＇خﻪ ژباړل شﻮي‬ ‫دي‪ .‬د خپﻞ ﻧﻴکﻪ آثار ﻳ‪ ３‬را！ﻮل او ترتﻴب ک‪７‬ي دي‪ .‬د خﻮشحال کﻠﻴات او ﻧﻮر آثار ﻳ‪３‬‬ ‫د کاتباﻧﻮ پﻪ واسطﻪ پﻪ ＇ﻮ ＇ﻮ ﻧسخﻮ ک‪ ３‬ترتﻴب ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ او ادب ک‪ ３‬د دغﻪ‬ ‫ﻣؤرخ‪ ،‬ژباړوﻧکﻲ‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او شاعر کاروﻧﻪ د ستاﻳﻨ‪ ３‬وړ دي‪.‬‬ ‫＇رگﻨدوﻧﻪ‬ ‫ﻣﻴرزا اﻟغ بﻴگ د تﻴﻤﻮر ﻟﻪ کﻮرﻧ‪＇ ９‬خﻪ د کابﻞ واﻟﻲ و‪٨٥٦( .‬ﻫـ‪).‬‬ ‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زه کﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ ﻣتﻦ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫افضﻞ خان ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬کﻮرﻧ‪＇ ９‬خﻪ و پﻼر او ﻧﻴکﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮک وو؟‬ ‫افضﻞ خان د کﻮﻣﻮ آثارو خاوﻧد دى ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫د افضﻞ خان پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬کﻮم شاعران پ‪５‬ژﻧئ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬

‫‪١٠٥‬‬

‫د افضﻞ خان ﻟﻪ پﻼر سره ＇ﻮک ﻣخاﻟف و او ＇ﻪ ﻳ‪ ３‬ورسره وک‪７‬ل؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د تارﻳخ ﻣرصع د ﻧثر ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړ غ‪８‬‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د افضﻞ خان ﻣﻬﻢ ادبﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮه پراگراف ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا‬ ‫دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫تارﻳخ ﻣرصع ﻟﻪ ＇ﻪ شﻲ ＇خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫افضﻞ خان د تارﻳخ ﻣرصع پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ کتابﻮﻧﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴست‪ ３‬وه؟‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ چ‪ ３‬د افضﻞ خان پﻪ غﻮ＊تﻨﻪ کﻮم کتابﻮﻧﻪ ترجﻤﻪ‬ ‫شﻮي دي؟‬ ‫‪ _٦‬د عﻠﻢ خاﻧﻪ داﻧش ﻟﻪ ترجﻤ‪＇ ３‬خﻪ د افضﻞ خان ﻣﻘصد ＇ﻪ و؟‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د افضﻞ خان خ＂ک د شعروﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫر ﻳﻮ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د خ＂کﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ ﻳﻮ تﻦ شاعر ＇ﻮ کر＊‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٠٦‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ لن‪６‬ه کﻴسﻪ‬

‫د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ راتگ سره د شعر تر ＇ﻨگﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻤﻦ ﻫﻢ پراخﻪ شﻮه‪ ،‬ﻟﻪ پ‪５‬چﻠتﻴا‬ ‫او تکﻠف ＇خﻪ ووت او د رواﻧ‪ ،９‬ساده گ‪ ９‬او عام فﻬﻤ‪ ９‬ﻻره ﻳ‪ ３‬غﻮره ک‪７‬ه‪ .‬ﻟﻪ زړو شکﻠﻮﻧﻮ‬ ‫سرب‪５‬ره ﻳ‪ ３‬ﻧﻮي شکﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ پخپﻠﻪ غ‪８５‬ه ک‪ ３‬وﻣﻨﻞ‪ .‬پﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ ３‬ﻧﻮي صﻨﻔﻮﻧﻪ او ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫خپﻞ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬سﻔرﻧاﻣﻪ‪ ،‬تکﻞ او ﻧﻮر ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬رواج شﻮل‪ ،‬وده‬ ‫ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه او پراختﻴا ﻳ‪ ３‬وﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ .‬ددغﻮ ﻧﻮﻳﻮ ادبﻲ ژاﻧروﻧﻮ ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪＄ ３‬اﻧتﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى جﻮړ＊ت او‬ ‫چﻮکاټ ﻟري چ‪ ３‬د خپﻠﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ جﻼ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬پﻪ تارﻳخچﻪ باﻧدې ﻟﻨ‪６‬ې خبرې ﻟرو او د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬د‬ ‫جﻮړ＊ت او تﻮکﻮ پﻪ اړه بﻪ ﻫﻢ ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟرو چ‪ ３‬تاس‪ ３‬تﻪ ب‪ ３‬گ＂‪ ３‬ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫_ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬کﻮم ﻟﻴکﻮال پ‪５‬ژﻧئ چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠ‪ ３‬دي؟‬

‫‪١٠٧‬‬

‫ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬ور‪＇ ３＄‬خﻪ چ‪ ３‬د اﻧسان ژوﻧد پﻴﻞ شﻮى دى‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤاغ‪ ３‬ور‪＇ ３＄‬خﻪ کﻴس‪３‬‬ ‫ﻫﻢ پﻴﻞ شﻮي دي‪ .‬پخپﻠﻪ اﻧسان د ژوﻧد پﻪ اوږدو ک‪ ３‬کﻴس‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي دي او د ژوﻧد پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې پ‪ ３＋５‬ﻳ‪ ３‬د کﻴسﻮ پﻪ ب‪２‬ﻪ ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻟ‪８５‬دوﻟﻲ دي‪ .‬دا کﻴس‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬پﻪ شﻔاﻫﻲ‬ ‫ډول وې خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬خط ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻰ ﻧﻮ ددغﻮ کﻴسﻮ ﻳﻮ ＇ﻪ برخﻪ پﻪ ﻟﻴکﻠﻲ ب‪２‬ﻪ خﻮﻧدي‬ ‫شﻮه‪ .‬د ﻧﻨﻨ‪ ９‬ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬فکر ﻫﻢ ﻟﻪ دغﻮ فﻮﻟکﻠﻮري کﻴسﻮ ＇خﻪ راز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬ﻧﻨﻨ‪ ９‬ﻟﻨ‪６‬ه‬ ‫کﻴسﻪ چ‪ ３‬پﻪ اﻧگر‪４‬زي ژبﻪ ک‪ ３‬ورتﻪ شارټ س＂ﻮري (‪ )Short Story‬واﻳﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ى پﻪ غرب‬ ‫ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬کﻴسﻪ ډ‪４‬ره زړه او ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ده‪ .‬دآرﻳاﻳﻲ کﻴسﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ د (پﻨجا تﻨترا) پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻟﻪ دوه زرو کﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات عﻤر ﻟري‪ .‬دا کتاب د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ډ‪４‬رو ژبﻮ ژباړل شﻮى چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ژباړه درې سﻮه کاﻟﻪ د ﻣخﻪ افضﻞ خان خ＂ک ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻟﻪ ﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ‬ ‫راوروستﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د احﻤد اخﻮﻧد ﻟﻨ‪ ،６‬ﻟﻨ‪ ６‬حکاﻳتﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬اوسﻨﻴﻮ ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ‬ ‫تﻪ ﻳﻮ ＇ﻪ ورتﻪ واﻟﻰ ﻟري؛ خﻮ کﻮﻣﻪ ﻧﻨﻨ‪ ９‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ چ‪ ３‬پﻪ غرب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شارټ س＂ﻮري‬ ‫بﻮﻟﻲ پﻪ ﻧﻮﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮه‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ پﻪ اوسﻨ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ اﻣرﻳکاﻳﻲ ﻟﻴکﻮال اډگاراﻟﻦ پﻮه‬ ‫پﻴﻞ ک‪７‬ه او پﻪ ‪١٨٤٢‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي اصﻮل و！اکﻞ‪ .‬ﻳﻮ بﻞ اﻣرﻳکاﻳﻲ ﻟﻴکﻮال‬ ‫او کره کتﻮﻧکﻲ براﻧدر ﻣاتﻴﻮز پﻪ (‪١٨٨٥‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬د‬ ‫ﻧﻮم وړاﻧدﻳز وک‪ .７‬اډگاراﻟﻦ پﻮه د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬بﻨس＂گر دى او د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬د پﻼر ﻟﻘب ﻳ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ گ＂ﻠﻰ دى‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬ووﻳﻞ شﻮل پﻪ اروپا ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه او بﻴا ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ ادبﻴاتﻮ تﻪ ﻻره پﻴدا ک‪７‬ه‪ .‬ﻟﻪ اﻧگر‪４‬زي ادب ＇خﻪ پﻪ تﻘﻠﻴد پﻪ اردو ادب ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‬ ‫پﻴﻞ شﻮه‪.‬‬ ‫پﻪ اردو ادب ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ پﻪ (‪١٩٠٧ _ ١٩٠٤‬م‪ ).‬کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ‬ ‫ﻟﻴکﻮال چ‪ ３‬پﻪ دغﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ وﻟﻴکﻠﻪ پرﻳﻢ چﻨد ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪ .‬د اردو ادب پﻪ تﻘﻠﻴد‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻟسﻴزه ک‪ ３‬پﻴﻞ‬ ‫شﻮه‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬سﻴد راحت زاخﻴﻠﻰ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻟﻴکﻮال و چ‪ ３‬پﻪ (‪١٩١٧‬م‪ ).‬کال ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬د (کﻮﻧ‪６‬ې ﻧجﻠ‪ )９‬پﻪ ﻧﻮم ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ وﻟﻴکﻠﻪ‪ .‬پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬پﻪ راحت پس‪ ３‬بﻴا ﻧﻮرو‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ پﻴﻞ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ادب دغﻪ ډول تﻪ ﻳ‪ ３‬وده او پراختﻴا ورک‪７‬ه‪.‬‬

‫‪١٠٨‬‬

‫پﻪ راحت پس‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮم ﻟﻴکﻮاﻻن د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬پﻪ ﻣﻴدان ک‪＄ ３‬ﻠ‪５‬دﻟﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫دې ډول دي‪ :‬ﻣﻴا ازاد گﻞ‪ ،‬سربﻠﻨد خان‪ ،‬سﻤﻨدر خان سﻤﻨدر‪ ،‬عبداﻟروف ﻧﻮشﻬروي‪ ،‬ﻣاس＂ر‬ ‫عبداﻟکرﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻴر ﻣﻬدي شاه ﻣﻬدي‪ ،‬ﻗﻠﻨدر ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬گﻞ افضﻞ خان‪ ،‬زﻳتﻮن باﻧﻮ او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ وﻟﻴکﻠﻪ او پﻪ‬ ‫(‪١٣١٥‬ﻫـ‪.‬ل‪ ).‬کال ﻳ‪ ３‬د (طﻠﻮع افغان) پﻪ اخبار ک‪ ３‬خپره ک‪７‬ه‪ .‬دا کﻴسﻪ (تﻮرﻳاﻟ‪ ９‬پ‪＋‬تﻨﻪ)‬ ‫ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪ .‬ﻟﻪ پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ ＇خﻪ وروستﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻠ‪ ３‬او دغﻪ ﻧﻮي ادبﻲ ژاﻧر تﻪ ﻳ‪ ３‬وده ورک‪７‬ه‪ .‬ﻫغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ چ‪ ３‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬کار ک‪７‬ى‬ ‫دى ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ډول دي‪ :‬ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‪ ،‬ﻣﻴرا جان سﻴال‪ ،‬گﻼب ﻧﻨگرﻫارى‪ ،‬حبﻴب‬ ‫اهلل ت‪８‬ى‪ ،‬ابراﻫﻴﻢ عطاﻳﻲ‪ ،‬ﻣحﻤد دﻳﻦ ژواک‪ ،‬اﻣﻴﻦ افغاﻧپﻮر‪ ،‬عبداﻟﻤﻨان ﻣﻠگرى‪ ،‬ﻣصطﻔﻰ‬ ‫جﻬاد او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې‪:‬‬ ‫اډگار اﻟﻦ پﻮه د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬تعرﻳف داس‪ ３‬کﻮي‪ :‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻫغﻪ ﻧثري داستان دى چ‪３‬‬ ‫ﻟﻨ‪ ６‬وي او ﻟﻪ ﻧﻴﻢ ساعت ＇خﻪ تر دوو ساعتﻮﻧﻮ پﻮرې ختﻢ شﻲ‪.‬‬ ‫خﻮ دا باﻳد پﻪ ﻳاد وﻟرو چ‪ ３‬اوس ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻫﻢ ﻟﻨ‪６‬ې شﻮي دي‪ .‬د ﻟﻨ‪６‬ې‬ ‫کﻴس‪ ３‬د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو عﻠت پﻪ دې ک‪ ３‬دى چ‪＇ ３‬ﻮﻣره بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د پرﻣختگ پ‪７‬اووﻧﻪ‬ ‫وﻫﻞ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه د اﻧساﻧاﻧﻮ ضرورتﻮﻧﻪ او ﻣصروفﻴتﻮﻧﻪ ﻫﻢ زﻳات‪５‬دل‪ .‬ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪３‬‬ ‫پروﻧﻲ اﻧسان ډ‪４‬ر وزگار وختﻮﻧﻪ درﻟﻮدل او اوږده اوږده روﻣاﻧﻮﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻞ‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﻨﻨﻲ اﻧسان‬ ‫د ډ‪４‬ر ﻣصروفﻴت ﻟﻪ کبﻠﻪ دا کار ﻧﻪ شﻮ کﻮﻻى‪ ،‬خﻮ د دې اړتﻴا ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻣحسﻮسﻮﻟﻪ چ‪ ３‬خپﻠﻪ‬ ‫ادبﻲ تﻨده ﻣاتﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻫﻤدغﻪ وجﻪ وه چ‪ ３‬اوږدو کﻴسﻮ خپﻞ ‪＄‬اى ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ تﻪ پر‪＋４‬ﻮد او پﻪ‬ ‫داستاﻧﻲ ادب ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ خﻠکﻮ تﻪ ډ‪４‬ره پﻪ زړه پﻮرې شﻮه‪ .‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳﻮ ستر ارز＊ت‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ون دى چ‪ ３‬د وخت د ضاﻳع ک‪５‬دو ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻳﻮ پﻼټ ﻳا خاکﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ پﻼټ ک‪ ３‬د پ‪＋５‬ﻮ تسﻠسﻞ راغﻠﻰ وي ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‬ ‫پﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻨ‪ ＃‬او پاى پک‪ ３‬وي‪ .‬چ‪ ３‬پﻪ پاى ک‪ ３‬د غﻮ！‪ ３‬خﻼص‪５‬دﻟﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪３‬‬ ‫پﻼټ ک‪５‬داى شﻲ کﻮﻣﻴ‪６‬ي‪ ،‬تراژﻳدي‪ ،‬روﻣاﻧتﻴک او ﻳا طﻨز ډوﻟﻪ وي‪ .‬د کﻴس‪ ３‬رواﻳت بﻪ ﻳا پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي شخص ﻳا درﻳﻢ شخص باﻧدې وﻻړ وي‪.‬‬

‫‪١٠٩‬‬

‫د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬د جﻮړ＊ت تﻮکﻲ پﻪ دې ډول دي‪ _١ :‬پ‪＋５‬ﻪ‪ _٢ ،‬پﻼټ ﻳا طرحﻪ‪ _٣ ،‬د‬ ‫کﻴس‪ ３‬پﻴﻼﻣﻪ‪ _٤ ،‬کرک＂روﻧﻪ‪ _٥ ،‬تﻠﻮسﻪ ﻳا ذﻫﻨﻲ ﻫ（ﻮﻧﻪ‪ _٦ ،‬ﻣکاﻟﻤ‪( ３‬خبرې اترې) او د‬ ‫ﻣﻨاظرو اﻧ‪％‬ﻮر‪ _٧ ،‬تخﻴﻞ‪ _٨ ،‬د کﻴس‪ ３‬اوج ﻳا ﻟﻮړ ！کﻰ‪ _٩ ،‬د کﻴس‪ ３‬پاﻳﻠﻪ‪.‬‬ ‫ﻫره ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ پر ﻳﻮه پ‪＋５‬ﻪ باﻧدې وﻻړه وي‪ ،‬کﻪ پ‪＋５‬ﻪ ﻧﻪ وي ﻧﻮ کﻴسﻪ ﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫طرحﻪ د پ‪＋５‬ﻮ تسﻠسﻞ دى چ‪！ ３‬ﻮﻟﻪ کﻴسﻪ پﻪ دغﻪ طرحﻪ ﻳا خاکﻪ باﻧدې در‪８４‬ي‪ .‬پﻴﻼﻣﻪ ﻫﻢ پﻪ‬ ‫کﻴسﻪ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ ده او دا پﻪ ﻟﻴکﻮال پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬کﻴسﻪ ﻟﻪ کﻮم ‪＄‬اى ﻧﻪ پﻴﻠﻮي او ＇ﻨگﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻴﻠﻮي‪ .‬دا پﻪ ﻟﻴکﻮال پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬کﻴسﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ پﻴﻠﻮي‪ ،‬ﻟﻪ پ‪ ３＋５‬او ﻳا ﻟﻪ پاﻳﻪ خﻮ‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ داده چ‪ ３‬ﻣﻨطﻘﻲ تسﻠسﻞ او ارتباط ﻳ‪ ３‬وساتﻲ او داس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ‬ ‫جذب ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫تﻠﻮسﻪ ﻫﻢ د ﻟﻴکﻮال پﻪ ﻣﻬارت پﻮرې اړه ﻟري چ‪＇ ３‬ﻨگﻪ ﻟﻴکﻮال د پ‪＋５‬ﻮ جزئﻴات داس‪３‬‬ ‫ترتﻴب ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ تﻪ تﻠﻮسﻪ پﻴدا شﻲ چ‪ ３‬اوس بﻪ ＇ﻪ ک‪８５‬ي؟ کرک＂روﻧﻪ د کﻴس‪３‬‬ ‫شخصﻴتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬خﻮ‪８５＄‬ي او عﻤﻞ کﻮي‪ .‬پﻪ دې کرک＂روﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ اصﻠﻲ‬ ‫کرک＂ر ﻳا ﻫﻴرو وي چ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬پﻪ ﻫغﻪ پﻮرې اړه ﻟري او ﻟﻪ ﻣختﻠﻔﻮ حاﻟتﻮﻧﻮ او پ‪７‬اووﻧﻮ سره‬ ‫ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣکاﻟﻤ‪ ３‬ﻳا خبرې اترې پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬دي‪ .‬د کرک＂روﻧﻮ حاﻻت او د پ‪＋５‬ﻮ‬ ‫تداووم ترې ＇رگﻨد‪８４‬ي او کﻴسﻪ ﻣخ پر وړاﻧدې بﻴاﻳﻲ او خﻮﻧد ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ زﻳاتﻮي‪ .‬ﻣﻨظر کشﻲ‬ ‫ﻫﻢ ضروري ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه پ‪＋５‬ﻪ پﻪ ﻳﻮه ！اکﻠﻲ ‪＄‬اى او ！اکﻠﻲ وخت ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي او‬ ‫ﻟﻴکﻮال دې تﻪ اړ دى چ‪ ３‬د ﻣکان ﻳا ‪＄‬اى سﻢ اﻧ‪％‬ﻮر وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ تخﻴﻞ ＇خﻪ پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اﻧ‪％‬ﻮروﻟﻮ او د کﻴس‪ ３‬پﻪ بﻴان ک‪ ３‬کار اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال د تخﻴﻞ پﻪ ‪＄‬ﻮاک سره د کﻴس‪ ３‬پ‪ ３＋５‬او بﻴان ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ داس‪ ３‬وړاﻧدې کﻮي چ‪３‬‬ ‫ک＀ ﻣ＀ ورتﻪ ر＊تﻴﻨﻲ ＊کاري‪.‬‬ ‫د کﻴس‪ ３‬ﻟﻮړ ！کﻰ ﻫغﻪ دى چ‪ ３‬ستﻮﻧزې او رب‪７‬ې د حﻞ پ‪７‬او تﻪ رسﻲ او غﻮ！‪ ３‬ﻳﻮ پﻪ‬ ‫بﻞ پس‪ ３‬خﻼص‪８５‬ي‪ .‬دﻟتﻪ کﻴسﻪ د ﻣﻨطﻘﻲ پاﻳﻠ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮر رواﻧ‪８５‬ي‪ .‬د کﻴس‪ ３‬پاى ﻫغﻪ پ‪７‬او دى‬ ‫چ‪ ３‬دﻟتﻪ باﻳد د ﻟﻴکﻮال ﻫغﻪ ！ﻮل ﻣﻘصد‪ ،‬اغ‪５‬ز ﻳا پﻴغام چ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ تﻪ رسﻮل‬ ‫غﻮاړي‪ ،‬بشپ‪ ７‬شﻲ او بﻴا ﻟﻮستﻮﻧکﻲ پﻪ خپﻠﻪ ﻗضاوت وک‪７‬ي ﻧﻪ دا چ‪ ３‬پاﻳﻠﻪ بربﻨ‪６‬ه وي‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮضﻮعات ﻳ‪ ３‬ﻣحدود وو‪ ،‬پﻪ دې‬ ‫ﻣعﻨا چ‪ ３‬ﻳا بﻪ کﻴسﻪ کرداري وه ﻳعﻨ‪ ３‬دا چ‪！ ３‬ﻮﻟﻪ کﻴسﻪ بﻪ د ﻳﻮ ﻣخصﻮص کردار ﻳا کرک＂ر پﻪ‬ ‫شاوخﻮا چﻮرﻟ‪５‬ده‪ .‬ﻳا بﻪ د پ‪ ３＋５‬کﻴسﻪ وه چ‪ ３‬پﻪ دې ک‪ ３‬بﻪ د کﻴس‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع پ‪＋５‬ﻪ وه‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ بﻪ ﻳا د چاپ‪５‬رﻳال کﻴسﻪ وه چ‪ ３‬د چاپ‪５‬رﻳال ژوره عکاسﻲ بﻪ پﻪ اﻟﻔاظﻮ ک‪ ３‬ک‪５‬دﻟﻪ او‬ ‫پ‪＋５‬ﻪ او کرک＂ر بﻪ پک‪ ３‬ضﻤﻨﻲ وو‪ ،‬خﻮ پﻪ راوروستﻪ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻴسﻮ د ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻟﻤﻦ‬ ‫پراخﻪ شﻮه او د ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬غ‪８５‬ه راچاپ‪５‬ره ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ پﻪ غرب ک‪ ３‬پﻪ ﻧﻮﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‪ .‬اﻣرﻳکاﻳﻲ ﻟﻴکﻮال‬ ‫اډگاراﻟﻦ پﻮه ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻟﻴکﻮال و چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکﻠ‪ ３‬او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪３‬‬ ‫اصﻮل وﻟﻴکﻞ‪ .‬پﻪ شﻠﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ اردو ادب تﻪ راﻧﻨﻮتﻠﻪ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻟﻴکﻮال ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻨشﻲ پرﻳﻢ چﻨد و چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکﻠﻪ‪ .‬د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ پﻴﻞ شﻮه‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻟﻴکﻮال راحت زاخﻴﻠﻰ و چ‪ ３‬پﻪ (‪١٩١٧‬م)‬ ‫کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د کﻮﻧ‪６‬ې ﻧجﻠ‪ ９‬پﻪ ﻧﻮم ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ وﻟﻴکﻠﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻫغﻪ ﻧثري داستان دى چ‪ ３‬ﻟﻨ‪ ６‬وي او ﻟﻪ ﻧﻴﻢ ساعت ＇خﻪ تر دوو ساعتﻮﻧﻮ‬ ‫پﻮرې وخت وﻧﻴسﻲ‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻫغﻪ ﻧثري داستان دى چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ چاپ‪５‬رﻳال ﻳا ﻳﻮ‬ ‫کردار ﻳا ﻳﻮه کﻴسﻪ د ﻧﻮرو کرداروﻧﻮ ﻳا پ‪＋５‬ﻮ پﻪ ﻣرستﻪ داس‪ ３‬بﻴان شﻮي وي چ‪ ３‬د ﻣکان‬ ‫او زﻣان پﻮره ﻳﻮواﻟﻰ پک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد وي‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻣﻨظﻤﻪ او ﻣشخصﻪ طرحﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ‬ ‫اصﻠﻲ کرک＂ر ﻟري‪ ،‬ﻳﻮه پ‪＋５‬ﻪ ﻟري چ‪ ３‬کرک＂ر پﻪ پ‪＋５‬ﻪ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪８５‬ي‪！ .‬ﻮﻟ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫ﻟﻪ بﻞ سره ﻣتﻘابﻠ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬ﻳﻮه اغ‪５‬زه پﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ باﻧدې ＊ﻨدي‪ ،‬پﻴﻞ او پاى ﻟري‬ ‫او ＇رگﻨده ده چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه بﻪ وي‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ خپﻞ ﻣﻮضﻮعات ﻟﻪ روان ژوﻧد ＇خﻪ اخﻠﻲ‬ ‫او د ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻟﻤﻦ ﻳ‪ ３‬پراخﻪ ده‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣشﻬﻮرې ＇‪５‬رې ﻟرو‬ ‫چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫ﻣﻮسﻰ‬ ‫راحت زاخﻴﻠﻰ‪ ،‬ﻣاس＂ر عبداﻟکرﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻴر ﻣﻬدي شاه ﻣﻬدي‪ ،‬ﻗﻠﻨدر ﻣﻮﻣﻨد‪ٰ ،‬‬ ‫شﻔﻴﻖ‪ ،‬ﻣﻴرا جان ساﻳﻞ‪ ،‬ﻣحﻤد دﻳﻦ ژواک‪ ،‬گﻼب ﻧﻨگرﻫارى‪ ،‬اﻣﻴﻦ افغاﻧپﻮر‪ ،‬ﻣﻨان‬ ‫ﻣﻠگرى او ﻧﻮر‪...‬‬

‫‪١١١‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ چا پﻪ کﻮم وخت او پﻪ کﻮم ﻧاﻣﻪ وﻟﻴکﻠﻪ؟‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ چا وﻟﻴکﻠﻪ او پﻪ کﻮم ﻧاﻣﻪ وه؟‬ ‫د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬کﻮم ﻟﻴکﻮال پ‪５‬ژﻧئ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ وﻟ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ وروستﻪ د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ پﻪ ﻟﻮړ آواز وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او بﻴا دې د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬د جﻮړ＊ت تﻮکﻲ پﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ وار سره دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻫغﻪ زده کﻮوﻧکﻲ چ‪ ３‬کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ ﻳ‪ ３‬زده وي‪ ،‬ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې پﻪ شﻔاﻫﻲ تﻮگﻪ‬ ‫وواﻳﻲ ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې پرې بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻫغﻮ کﻴسﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ چ‪ ３‬دوى ﻟﻮستﻲ‬ ‫دي او د کﻴس‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ﻳز دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬د غ‪７‬و پﻪ ﻣرستﻪ ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع اﻧتخاب ک‪７‬ي او پﻪ خپﻞ ﻗﻠﻢ دې‬ ‫پﻪ ﻫغﻪ ﻣﻮضﻮع باﻧدې ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬

‫‪١١٢‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫وﻳلﻴام شکسپﻴر ‪١٦١٦ -١٥٤٦‬م‪.‬‬

‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال ادبﻴات پﻪ ！ﻮﻟﻪ بشري ﻧ‪７‬ۍ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬پﻪ دې ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻣشﻬﻮرې ＇‪５‬رې او د دوى آثار‪ ،‬سبکﻮﻧﻪ او ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻪ ＇‪７５‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻫغﻪ ﻟﻴکﻮال او آثار چ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت ﻳ‪ ３‬ﻣﻮﻧدﻟﻰ او د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ډ‪４‬رو ژبﻮ ژباړل‬ ‫شﻮي دي‪ .‬د خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬او ادب تر ＇ﻨگﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ادبﻴاتﻮ ﻣطاﻟعﻪ ﻫﻢ اړﻳﻨﻪ ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ادبﻴات‬ ‫سرحدوﻧﻪ ﻧﻪ پ‪５‬ژﻧﻲ او ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ اغ‪５‬ز او اخﻴستﻨ‪ ３‬ﻗبﻠﻮي‪ .‬ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪＇ ３‬رگﻨده ده ﻧﻮي‬ ‫ادبﻲ ژاﻧروﻧﻪ ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ادبﻴاتﻮ ＇خﻪ زﻣﻮږ ژب‪ ３‬او ادب تﻪ راغﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ‬ ‫ادبﻴاتﻮ ژباړې شﻮي دي‪ .‬ﻫﻤدغﻪ ژباړه ده چ‪ ３‬د ﻧﻮرو ادبﻴاتﻮ سره زﻣﻮږ اړﻳک‪ ３‬پﻴدا کﻮي‪ ،‬خﻮ‬ ‫＇ﻮﻣره چ‪ ３‬ﻻزﻣﻪ ده ﻫغﻮﻣره د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ادبﻴاتﻮ ژباړه پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ ده شﻮې‪ .‬ﻣﻮږ دې تﻪ اړ ﻳﻮ چ‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ادبﻴاتﻮ خبر شﻮ او د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ادﻳباﻧﻮ ﻟﻪ تجربﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻠﻮ چ‪ ３‬د دې گ＂ﻪ د ادب پﻪ‬ ‫غﻨﻴتﻮب ک‪ ３‬ب‪ ３‬اغ‪５‬زې ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫_ تاس‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ادبﻴاتﻮ کﻮﻣﻪ ＇‪５‬ره پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ تراوسﻪ ﻣﻮ د ﻧ‪７‬ۍ د ادبﻴاتﻮ کﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻟﻮست‪ ３‬ده؟‬

‫‪١١٣‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻧاﻣتﻮ ﻟﻴکﻮال او شاعر شکسپﻴر د برﻳتاﻧﻴا د ستراﻧﻔﻮرد پﻪ ＊ار ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه بزگره کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪３‬‬ ‫سترگ‪ ３‬وغ‪７‬وﻟ‪ .３‬د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪ .‬پﻪ خپﻞ پﻠرﻧﻲ کﻠﻲ ک‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‬ ‫تﻪ ﻻړ او ﻻتﻴﻨﻲ او ﻳﻮﻧاﻧﻲ ژب‪ ３‬ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ﻧا＇ﻪ زده ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫＇ﻪ ﻣﻮده ﻳ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧکﻲ دﻧده ترسره ک‪７‬ه‪ .‬شکسپﻴر پﻪ (‪١٥٨٢‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬چ‪ ３‬اتﻠس کﻠﻦ و‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮې ＊‪ ３％‬سره ﻳ‪ ３‬واده وک‪ ７‬چ‪ ３‬تر ده اتﻪ کاﻟﻪ ﻣشره وه‪ .‬ﻟﻪ تﻴاتر سره ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ ﻣﻴﻨﻪ وه او د ﻫﻤدغ‪３‬‬ ‫ﻣﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ (‪١٥٨٥‬م‪ ).‬کال ﻟﻨدن تﻪ ﻻړ‪ .‬پﻪ (‪١٥٩٤‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬د تﻴاتر ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣشﻬﻮرې ډﻟ‪ ３‬سره‬ ‫ﻳﻮ‪＄‬اى شﻮ چ‪ ３‬د (ﻟردچﻤبرﻟﻴﻦ) پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪４‬ده‪ .‬زﻳات‪ ３‬پﻴس‪ ３‬ﻻس تﻪ ورغﻠ‪ ３‬او پﻪ (‪١٥٩٧‬م‪ ).‬کال ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ستراﻧﻔﻮرد پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬واخﻴستﻠ‪.３‬‬ ‫پﻪ (‪١٥٩٩‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬د ﻧﻮي جﻮړ شﻮي کﻠﻮپ برخﻪ وال شﻮ چ‪ ３‬د (ﻟرد چﻤبرﻟﻴﻦ) بﻨس＀ و‪.‬‬ ‫دغﻪ تﻴاتر بﻴا د خپﻞ وخت ﻣشﻬﻮر تﻴاتر شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې تﻴاتر ک‪ ３‬د شکسپﻴر ډ‪４‬رې ډراﻣ‪ ３‬و＊ﻮدل شﻮې‬ ‫او ډ‪４‬ره گ＂ﻪ ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫شکسپﻴر پﻪ (‪١٥٩٢‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬ﻣشﻬﻮر ډراﻣﻪ ﻟﻴکﻮﻧکﻰ او ﻟﻮبغاړى شﻮ‪ .‬خپﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ آثار ﻳ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬چاپ ک‪７‬ل‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣﻨظﻮم داستاﻧﻮﻧﻪ وو‪.‬‬ ‫تر دې وروستﻪ شکسپﻴر تر (‪١٦١٣‬م‪ ).‬پﻮرې پﻪ ستراﻧﻔﻮرد ک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮ‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻧﻨدارې‬ ‫وﻟﻴکﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻣشﻬﻮرې ډراﻣ‪ ３‬شﻮې‪ .‬د شکسپﻴر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ آثار تارﻳخﻲ ﻧﻨدارې وې‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬شپ‪８‬م‬ ‫ﻫاﻧري‪ ،‬درﻳﻢ رﻳچارد او دوﻳﻢ رﻳچارد‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻣشﻬﻮره تراژﻳدي ﻳ‪( ３‬روﻣﻴﻮ او ژوﻟﻴت) وه‪ ،‬دغﻪ داستان چ‪ ３‬د ﻳﻮې غﻤجﻨ‪ ３‬ﻣﻴﻨ‪ ３‬بﻴان‬ ‫کﻮي پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻣشﻬﻮر شﻮ‪ .‬پﻪ دې داستان ک‪ ３‬ﻟﻪ دوه د＊ﻤﻨﻮ کﻮرﻧﻴﻮ ＇خﻪ د دوو ﻣﻴﻨاﻧﻮ ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫＊ﻮدل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د دوى پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ پاى تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫شکسپﻴر ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬کﻮﻣﻴ‪６‬ي ډراﻣ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻣشﻬﻮرې دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ت‪５‬روتﻨ‪ ،３‬دوه ﻧجﻴب‬ ‫زاده‪ ،‬د ﻣﻴﻨ‪ ３‬ب‪５‬ﻬﻮده رﻧ‪ ＃‬او ﻧﻮرې‪...‬‬ ‫شکسپﻴر ﻟﻪ (‪١٦٠٠‬م‪＇ ).‬خﻪ تر (‪١٦٠٩‬م‪ ).‬کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې ﻣشﻬﻮرې تراژﻳدي ﻧﻨدارې وﻟﻴکﻠ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫(ﻫﻤﻠت) ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪١٦٠١‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬وﻟﻴکﻠﻪ‪ .‬د شکسپﻴر دا ﻧﻨداره د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣشﻬﻮرو ﻧﻨدارو‬ ‫＇خﻪ ده‪ .‬پﻪ دې ډراﻣﻪ ک‪( ３‬ﻫﻤﻠت) د ډﻧﻤارک شﻬزاده د خپﻞ پﻼر ﻟﻪ ﻣرگﻪ وروستﻪ د سﻮدا پﻪ ﻧاروغ‪９‬‬ ‫اختﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪١١٤‬‬

‫ﻫغﻪ گﻮﻣان کﻮي چ‪ ３‬کاکا ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د ده ﻟﻪ ﻣﻮر سره واده ک‪７‬ى پاچا شﻮى دى او د ده د پﻼر ﻗاتﻞ‬ ‫دى‪( .‬ﻫﻤﻠت) د اﻧتﻘام پﻪ فکر ک‪ ３‬ﻟﻮ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻧد‪＋４‬ﻨﻮ ک‪ ３‬وي او ﻟﻪ ﻳﻮ ډول تردﻳد سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬ډ‪４‬ر فکر کﻮي‪ ،‬خﻮ ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻى‬ ‫چ‪ ３‬عﻤﻞ وک‪７‬ي‪ .‬د ډراﻣ‪ ３‬راز د ده پﻪ عجﻴبﻪ طبﻴعت او اﻧد‪＋４‬ﻨﻪ ک‪ ３‬دى او د ＇ﻨگﻪ او وﻟ‪ ３‬پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫دي چ‪ ３‬دى ورسره ﻣخاﻣخﻮي‪.‬‬ ‫(اتﻠﻠﻮ)‪ :‬دا ډراﻣﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪١٦٠٤‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬وﻟﻴکﻠﻪ‪ .‬د اتﻠﻠﻮ د ژوﻧد داستان ＊کاره کﻮي چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ پﻮ‪＄‬ﻲ ﻗﻮﻣاﻧدان دى او ＊‪％‬ﻪ ﻳ‪( ３‬دزدﻣﻮﻧا) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬اتﻠﻠﻮ ﻳﻮ عسکر (کاسﻴﻮ) تﻪ ﻳﻮه رتبﻪ ورکﻮي‬ ‫ﻳﻮ بﻞ سپاﻫﻲ (ﻳاگﻮ) چ‪ ３‬ډ‪４‬ر شرﻳر اﻧسان دى‪ ،‬کﻴﻨﻪ اخﻠﻲ‪ .‬اتﻠﻠﻮ تﻪ پﻪ دروغﻮ واﻳﻲ چ‪( ３‬کاسﻴﻮ) او‬ ‫ستا ﻣ‪５‬رﻣﻦ ﻧاﻣشروع اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ .‬اتﻠﻠﻮ پﻪ غﻮصﻪ ک‪８５‬ي او خپﻠﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻦ (دزدﻣﻮﻧا) وژﻧﻲ‪ .‬کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻪ اشتباه پﻮﻫ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ غﻮ＊تﻨﻪ کﻮي چ‪ ３‬د ب‪ ３‬پاﻣﻪ سخت ﻣﻴﻦ پﻪ ﻧﻮم دې ﻳاد‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫(ﻣکبث)‪ :‬دا ډراﻣﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪١٦٠٦‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬وﻟﻴکﻠﻪ‪ .‬د ډراﻣ‪ ３‬اصﻠﻲ شخصﻴت (ﻣکبث) دى‬ ‫چ‪ ３‬درې جادوگرې ورتﻪ پﻪ ﻣرﻣﻮزه تﻮگﻪ وړاﻧدوﻳﻨﻪ کﻮي چ‪ ３‬تﻪ بﻪ پﻪ راتﻠﻮﻧک‪ ３‬ک‪ ３‬د سکا！ﻠﻨ‪ ６‬پاچا‬ ‫ش‪( .３‬ﻣکبث) د پادشاﻫ‪ ９‬د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬پﻴﻠﻮي‪ .‬د خپﻠ‪ ３％＊ ３‬پﻪ ﻣرستﻪ پادشاه‬ ‫پﻪ ﻧا‪＄‬ﻮاﻧﻪ تﻮگﻪ وژﻧﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻫ‪ ＆５‬وجﻪ د وﻳﻨ‪ ３‬رﻧگ د ده او د ده د ＊‪ ３％‬ﻟﻪ ﻻسﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻧﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ پاى ک‪ ３‬ﻫﻤدغﻪ وﻳﻨﻪ د دوى گر‪４‬ﻮان ﻧﻴسﻲ او سزا ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫(اﻧتﻮﻧﻲ او کﻠﻮپاترا) ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪١٦٠٧‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬وﻟﻴکﻠﻪ‪ .‬دا د شکسپﻴر ﻳﻮه بﻠﻪ تراژﻳدي وه چ‪３‬‬ ‫کﻴسﻪ ﻳ‪ ３‬د روم د سردار اﻧتﻮﻧﻲ او د ﻣصر د ﻣﻠک‪ ３‬کﻠﻮپاترا پﻪ ﻣﻴﻨﻪ ＇رخﻲ‪ .‬ﻟﻪ (‪١٦٠٠‬م‪＇ ).‬خﻪ‬ ‫تر (‪١٦٠٩‬م‪ ).‬پﻮرې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬طﻨز ډوﻟﻪ ډراﻣ‪ ３‬ﻫﻢ وﻟﻴکﻠ‪ .３‬وروست‪ ９‬ﻧﻨدارې ﻳ‪ ３‬دوې کﻮﻣﻴ‪６‬ي‬ ‫وې چ‪ ３‬د (ژﻣﻲ داستان) او (تﻮپان) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬شکسپﻴر (‪ )٣٨‬ﻧﻨدارې وﻟﻴکﻠ‪ ３‬او پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻟﻮى ډراﻣﻪ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت گ＂ﻠﻰ دى‪ .‬د ده شعروﻧﻪ د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬پﻪ ﻣشﻬﻮرو شعروﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬حساب‪８５‬ي‪.‬‬ ‫شکسپﻴر د ﻟﻮﻳﻮ غﻨاﻳﻲ شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ دى‪ .‬د ﻫغﻪ غزﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ (‪١٥٩٣‬م‪＇ ).‬خﻪ تر‬ ‫(‪١٦٠١‬م‪ ).‬کال پﻮرې ﻳ‪ ３‬وﻳﻠﻲ دي‪ ،‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ＊کﻠﻮ غزﻟﻮ ＇خﻪ دي‪ .‬ﻟﻪ اﻧسان سره د شکسپﻴر‬ ‫ﻫﻤدردي ژوره وه او دغﻪ احساس د ﻫغﻪ د ډراﻣﻮ پﻪ اشخاصﻮ ک‪＄ ３‬ﻠ‪５‬ده‪ .‬د ﻫغﻪ شعروﻧﻮ بﻪ د ﻧﻨدارو‬ ‫اشخاصﻮ تﻪ تﻠپات‪ ３‬ژوﻧد ورکاوه‪ .‬دﻟتﻪ د شکسپﻴر د ﻳﻮې ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژباړه د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ راوړو‪:‬‬

‫‪١١٥‬‬

‫اې زﻣا ﻣحبﻮب‪!３‬‬ ‫ډ‪４‬ر ‪＄‬ﻠﻪ د خپﻞ بخت ﻟﻪ ستﻢ او رسﻮاﻳ‪ ９‬ﻧﻪ د خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳﻮازې پر خپﻠ‪ ３‬ب‪５‬ﻨﻮاﻳ‪ ９‬او＊ک‪３‬‬ ‫＇（ﻮم او د اسﻤان کا‪１‬ﻪ غﻮږوﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ ب‪５‬ﻬﻮده فرﻳادوﻧﻮ ‪＄‬ﻮروم‪ .‬پر خپﻠ‪ ３‬طاﻟع ﻧﻔرت واﻳﻢ چ‪ ３‬وﻟ‪３‬‬ ‫د فﻼﻧﻲ غﻮﻧدې ﻧﻪ ﻳﻢ چ‪ ３‬زړه ﻳ‪ ３‬زﻣا ﻟﻪ زړه ﻧﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ دى او ﻳا ﻣ‪ ３‬وﻟ‪５＇ ３‬ره د ﻫغﻪ بﻞ پﻪ شان‬ ‫ﻧﻪ ده چ‪！ ３‬ﻮﻟﻮ تﻪ پﻪ زړه پﻮرې او د خﻮ＊‪ ３‬وړ دى‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ حال ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سخت ب‪５‬زاره ک‪８５‬م او ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ﻟرم ﻳ‪ ،３‬پﻪ ﻫغﻪ باﻧدې خﻮشحاﻟﻪ‬ ‫ک‪８５‬م‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬ستا پﻪ ﻳاد ک‪ ３‬وﻟﻮ‪８４‬م‪ ،‬ﻧﻮ ب‪５‬درﻳغﻪ ﻣ‪ ３‬روح ﻟکﻪ د ﻣرغ‪ ９‬غﻮﻧدې ﻟﻪ تﻮپاﻧﻲ‬ ‫‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ واﻟﻮزي او ستا د ﻣﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳادوﻟﻮ ﻧﻪ ﻳﻮ داس‪ ３‬دوﻟت پﻪ ﻻس راشﻲ چ‪ ３‬دغﻪ وخت ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ پادشاﻫاﻧﻮ سره پﻪ بدﻟ‪５‬دو راتﻪ ﻧﻨگ در‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬د ت‪５‬رو ور‪＄‬ﻮ ﻳاد د خپﻠﻮ افکارو پﻪ خاﻣﻮش‪ ９‬باﻧدې راچاپ‪５‬ر ووﻳﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪４‬ر ＇ﻴزوﻧﻪ‬ ‫دي چ‪ ３‬د ﻫر ﻳﻮ پﻪ غﻮ＊تﻠﻮ زﻳات رﻧ‪８５％‬م‪ .‬پﻪ پاى ک‪ ３‬ﻧاﻫﻴﻠﻰ شﻢ‪ .‬پخﻮاﻧﻲ غﻤﻮﻧﻪ او گران ﻳاران چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ب‪ ３‬ﻧ‪＋‬اﻧﻪ شپﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻣرگ پ＀ شﻮي دي‪ ،‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا زﻣا سترگﻮ تﻪ ﻧ‪５‬غ ودر‪８４‬ي او زﻣا سترگ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ژړا ﻧﻪ دي اﻣﻮختﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ پﻪ او＊کﻮ ک‪ ３‬ډوب‪ ３‬شﻲ‪ .‬بﻴا د عشﻖ پﻪ ﻫغﻮ اﻧد‪＋４‬ﻨﻮ ک‪ ３‬وﻟﻮ‪８４‬م‬ ‫چ‪ ３‬کﻠﻮﻧﻪ پخﻮا ﻣا ﻟﻪ خپﻠﻪ خاطره اﻳستﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ستﻤﻮﻧﻪ ﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر وخت ک‪ ３‬ﻟﻴدﻟﻲ او ﻫ‪５‬ر ک‪７‬ي دي‪ ،‬ﻟﻪ سره ورتﻪ پﻪ گﻴﻠﻮ شﻢ‪ .‬د ت‪５‬ر‬ ‫وخت ﻳﻮه ﻳﻮه ش‪５‬بﻪ شﻤارم او ﻫرې ﻳﻮې تﻪ او＊ک‪（＇ ３‬ﻮم‪ ،‬داس‪ ３‬ﻟکﻪ دا دﻧده چ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬پخﻮا سرتﻪ‬ ‫ﻧﻪ وه رسﻮﻟ‪.３‬‬ ‫خﻮ اې زﻣا ﻣﻬرباﻧ‪ ３‬ﻣحبﻮب‪ !３‬کﻪ پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬تا ﻳاده ک‪７‬م‪ ،‬ﻧﻮ ﻫر ستﻢ ﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬اﻳستﻠﻰ ﻫغﻪ‬ ‫جبران ک‪８５‬ي او ！ﻮل غﻤﻮﻧﻪ ﻣ‪ ３‬پاى تﻪ رسﻲ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﻣرﻣر او د شﻬزادگاﻧﻮ ﻣجسﻤ‪ ３‬بﻪ ﻟﻪ دې ﻗﻮي شعر ＇خﻪ اوږد ژوﻧد وﻧﻪ ک‪７‬ي او ستا ﻧﻮم بﻪ پﻪ دې‬ ‫کر＊ﻮ ک‪ ３‬د تﻞ ﻟپاره ‪＄‬ﻠ‪８５‬ي‪ .‬د ﻫرې تﻴ‪８‬ې ﻧﻘش بﻪ د زﻣان ﻧاپاک ﻻسﻮﻧﻪ سﻮﻟﻮي او د ﻫرې ﻗﻮي‬ ‫ﻣا‪ ９１‬بﻨس＀ بﻪ پﻪ جﻨگ وﻳجاړ او ﻟﻪ خاورو سره خاورې شﻲ‪ ،‬خﻮ ستا ﻧ‪＋‬ان بﻪ پﻪ دې دفتر ک‪ ３‬د‬ ‫جﻨگ ﻟﻪ گ＂‪ ３‬او زﻣان ＇خﻪ خﻮﻧدي وي‪.‬‬ ‫ﻣرگ او د＊ﻤﻨﻲ چ‪！ ３‬ﻮل ＇‪５‬زوﻧﻪ د ﻫ‪５‬روﻟﻮ ＇اه تﻪ غﻮر‪＄‬ﻮي‪ ،‬ستا ﻧﻮم تﻪ زﻳان ﻧﻪ شﻲ رسﻮﻻى‪.‬‬ ‫！ﻮل راتﻠﻮﻧکﻲ ﻧسﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ تر وروست‪ ９‬ساه پﻮرې بﻪ پﻪ دې جﻬان ک‪ ３‬وي‪ ،‬ستا ستاﻳﻨﻪ بﻪ پﻪ‬

‫‪١١٦‬‬

‫شﻮﻧ‪６‬و ﻟري‪.‬‬ ‫ﻧﻮ آراﻣﻪ ک‪５‬ﻨﻪ! د حشر تر ور‪ ３＄‬چ‪ ３‬بﻴا ﻟﻪ سره ژوﻧد پﻴﻠﻮې‪ .‬پﻪ دې شعر ک‪ ３‬بﻪ ژوﻧدۍ پات‪３‬‬ ‫وې او د عاشﻘاﻧﻮ پﻪ سترگﻮ او زړوﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ ‪＄‬اى وﻟرې‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬ب‪ ３‬اختﻴاره ＇پ‪ ３‬د ساحﻞ خﻮاتﻪ ش‪７‬ل ک‪８５‬ي‪ ،‬زﻣﻮږ د عﻤر ش‪５‬ب‪ ３‬ﻫﻢ د ﻣرگ پر‬ ‫ﻟﻮر ﻣﻨ‪６‬ې وﻫﻲ‪ .‬ﻫره ش‪５‬بﻪ چ‪ ３‬د پخﻮاﻧ‪ ９‬ش‪５‬ب‪＄ ３‬اى ﻧﻴسﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې سخت ﻳﻮن او زﻳار ک‪ ３‬ﻫ‪（５‬کﻠﻪ‬ ‫‪＄‬ﻨ‪ ６‬او پاى ﻧﻪ ﻗبﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﻧﻮى ز‪４８４‬دﻟﻰ ﻣاشﻮم چ‪ ３‬د رو＊ﻨاﻳ‪ ９‬ﻟﻪ چﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬ژوﻧد اخﻴستﻰ‪ ،‬پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮگﻪ ﻣخ تﻪ‬ ‫‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬بﻠﻮغ تﻪ ورس‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ ډ‪４‬ر ژر بد زړې تﻴارې ﻟﻪ ﻫغﻪ سره پﻪ جگ‪７‬ه پﻴﻞ کﻮي چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻮاﻧ‪９‬‬ ‫تاج ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سره وت‪＋‬تﻮي‪.‬‬ ‫روزگار د عﻤر پسرﻟﻰ پﻪ تﻮپاﻧﻲ خزان اختﻪ کﻮي او د زړورو پﻪ ورﻳﻦ تﻨدي گﻮﻧ‪ ３％‬راپﻴدا کﻮي‪ .‬د‬ ‫طبﻴعت ﻧادره شﻴان خپﻠﻪ ﻣ‪７‬ۍ کﻮي او د ﻣرگ پﻪ ﻟﻮر د ﻫست‪！ ９‬ﻮل درﻣﻨدوﻧﻪ ﻟﻮ کﻮي‪ ،‬خﻮ تﻪ اې زﻣا‬ ‫ﻣحبﻮب‪ !３‬ﻟﻪ ﻫر ډول ضرر ＇خﻪ پﻪ اﻣﻦ ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻪ د ستﻢ ﻻس زﻣا ﻟﻪ شعر ＇خﻪ ﻟﻨ‪６‬‬ ‫دى‪ .‬زﻣا کر＊‪ ３‬بﻪ تر ډ‪４‬ره تﻠپات‪ ３‬وي ﻟکﻪ ستا د ＊کﻼ ستاﻳﻨﻪ چ‪ ３‬تا تﻠپات‪ ３‬ساتﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻧاﻣتﻮ ＇‪５‬رو ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ وﻳﻠﻴام شکسپﻴر دى چ‪ ３‬ﻟﻪ (‪١٥٦٤‬م‪ ).‬کال ＇خﻪ تر‬ ‫(‪١٦١٦‬م‪ ).‬کال پﻮرې ژوﻧدى و‪ .‬دى د اﻧگﻠستان د ستراﻧﻔﻮرد پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ و‪ .‬پﻪ‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻻتﻴﻨﻲ او ﻳﻮﻧاﻧﻲ ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ (‪١٥٨٥‬م‪ ).‬کال ﻟﻨدن تﻪ ﻻړ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا د تﻴاتر ﻟﻪ ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬سره وت‪７‬ل شﻮ او د ﻧﻨدارو‬ ‫پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ وک‪ .７‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻮى ډراﻣﻪ ﻟﻴکﻮﻧکﻰ شﻮ او ډراﻣﻮ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت وگا！ﻪ‪.‬‬ ‫شکسپﻴر (‪ )٣٨‬ﻧﻨدارې وﻟﻴکﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ دې ډراﻣﻮ ک‪ ３‬تارﻳخﻲ‪ ،‬تراژﻳدي‪ ،‬کﻮﻣﻴ‪６‬ي او طﻨز‬ ‫ډوﻟﻪ ﻧﻨدارې ﻫﻢ وې‪ .‬د شکسپﻴر ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧﻨدارې ﻣشﻬﻮرې دي‪ ،‬خﻮ ډ‪４‬رې ﻣشﻬﻮرې ﻳ‪ ３‬روﻣﻴﻮ او‬ ‫ژوﻟﻴت‪ ،‬ﻫﻤﻠت‪ ،‬اتﻠﻠﻮ‪ ،‬ﻣکبث‪ ،‬اﻧتﻮﻧﻲ او کﻠﻮپاترا او ﻧﻮرې دي‪.‬‬ ‫شکسپﻴر د اﻧگر‪４‬زي ژب‪ ３‬وتﻠﻰ شاعر ﻫﻢ و چ‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻧﻨدارې ﻳ‪ ３‬ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬دي‪ .‬د ده غزﻟﻮﻧﻪ‬ ‫خﻮرا زﻳات ﻣشﻬﻮر دي او پﻪ ﻟﻮړو غﻨاﻳﻲ اشعارو ک‪ ３‬حساب‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪١١٧‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د شکسپﻴر ژباړل شﻮې ﻣﻨظﻮﻣﻪ پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ او پر ﻣﻔﻬﻮم دې‬ ‫وغ‪８４８‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د شکسپﻴر د ﻣشﻬﻮرو تراژﻳدﻳﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ او د ﻫرې ﻧﻨدارې د‬ ‫ﻣﻮضﻮع ﻟﻨ‪６‬ﻳز دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د شکسپﻴر د شعر خﻮا درﻧﻪ ده او کﻪ د ﻧثر؟ زده کﻮوﻧکﻲ دې خپﻞ ﻧظر پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د شکسپﻴر د پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮۍ پﻪ اړه ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫شکسپﻴر د کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد و؟‬ ‫د شکسپﻴر ډراﻣ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن ﻟﻪ پﻠﻮه پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ و‪４‬شﻼى شئ؟‬ ‫شکسپﻴر شاعر و کﻪ ډراﻣﻪ ﻟﻴکﻮﻧکﻰ؟‬ ‫د شکسپﻴر ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ تراژﻳدي ＇ﻪ ﻧﻮم ﻟري؟‬ ‫تاس‪ ３‬تﻪ د شکسپﻴر پﻪ تراژﻳدﻳﻮ ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ ﻳﻮه پﻪ زړه پﻮرې ده؟‬ ‫پﻪ وار سره خپﻞ ﻧظر ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫پﻪ کﻮر ک‪！ ３‬ﻮل ﻣتﻦ پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟئ‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ وروستﻪ د شکسپﻴر د ژوﻧد او ﻫﻨر پﻪ اړه‬ ‫＇ﻮ کر＊‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او پﻪ بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪١١٨‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫م‪５‬رمن سپﻴنﻪ‬

‫＊‪ ３％‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻴﻤﻪ برخﻪ جﻮړوي او د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره ＇ﻨگ پﻪ ＇ﻨگ‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ډگروﻧﻮ ک‪＄ ３‬ﻠ‪５‬دﻟ‪ ３‬دي‪ .‬زﻣﻮږ تارﻳخﻮﻧﻪ ددغس‪ ３‬اتﻠﻮ ﻣ‪５‬رﻣﻨﻮ پﻪ کارﻧاﻣﻮ ډک‬ ‫دي‪ .‬د دوى اتﻠﻮﻟ‪ ９‬سر＊ﻨدﻧ‪ ３‬او ﻟﻪ وﻳاړه ډک‪ ３‬کارﻧاﻣ‪ ３‬زﻣﻮږ د تارﻳخ برخ‪ ３‬دي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫تﻤاﻣﻴت او استﻘﻼل تﻪ خطر پ‪ ）５‬شﻮى‪ ،‬ﻧﻮ دوى د خپﻠﻮ غازﻳاﻧﻮ ورو‪１‬ﻮ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬در‪４‬دﻟﻲ دي‬ ‫او تر سﻨگروﻧﻮ د دوى ﻣرستﻨدوى شﻮي دي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د زﻟﻤﻮ د ﻫ（ﻮﻧ‪ ３‬او د دوى د احساساتﻮ راپاروﻟﻮ ﻟپاره ﻧارې‪ ،‬ﻟﻨ‪６‬ۍ او شعروﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫وﻳﻠﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬رو حساسﻮ ش‪５‬بﻮ ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻣﻨ‪ ３‬واﻗع شﻮي دي‪ .‬پﻪ ادب ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ برخﻪ ډ‪４‬ره‬ ‫درﻧﻪ ده او بﻴا پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ د وطﻨﻲ او ﻣﻠﻲ شعروﻧﻮ برخﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ارز＊تﻤﻨﻪ ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮې خﻮا ادبﻲ رﻧگ ﻟري او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا ﻣﻠﻲ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ＊‪％‬ﻴﻨﻪ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻫﻢ سپﻴﻨﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ کتار ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ او ﻣﻠﻲ وطﻨﻲ اشعار‬ ‫ﻳ‪ ３‬تارﻳخﻮﻧﻮ ترﻣﻮږه رارسﻮﻟﻲ دي‪ .‬دادى پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻣ‪５‬رﻣﻦ سپﻴﻨ‪ ３‬پﻪ اړه ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫_ د سپﻴﻨ‪ ３‬پﻪ اړه ﻣﻮ ＇ﻪ اور‪４‬دﻟﻲ ﻳا ﻟﻮستﻠﻲ دي؟‬ ‫_ کﻮﻣ‪％＊ ３‬ﻴﻨﻪ شاعراﻧ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ چ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادﻧﻲ شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻠﻲ دي؟‬

‫‪١١٩‬‬

‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ سپﻴﻨﻪ ﻳﻮه پ‪＋‬تﻨﻪ شاعره وه چ‪ ３‬د وزﻳر ﻳار ﻣحﻤد خان اﻟکﻮزي د حکﻮﻣت پﻪ‬ ‫وخت ک‪ ３‬د ﻫرات پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬اوس‪５‬دﻟﻪ‪ .‬دا پ‪＋‬تﻨﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻦ د ﻧﻮر ﻣحﻤد خان اﻟکﻮزي ﻟﻮر‬ ‫وه‪ .‬ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬اﻳراﻧﻲ ﻟ‪＋‬کرو پﻪ (‪١٢٥٥‬ﻫـ‪ ).‬کال ک‪ ３‬ﻫرات کﻼبﻨد ک‪ ７‬او د ﻫرات پ‪＋‬تﻨﻮ‬ ‫ﻟﻪ دوى سره پﻪ ﻣ‪７５‬اﻧﻪ ﻣﻘابﻠﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ زﻣﻮږ دغﻪ پ‪＋‬تﻨﻪ شاعره ژوﻧدۍ وه‪ .‬د ﻫرات ﻣحاصره ﻳﻮ‬ ‫کال او اتﻪ ﻣﻴاشت‪ ３‬اوږده شﻮه‪ ،‬خﻮ پ‪＋‬تﻨﻮ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ تسﻠﻴﻢ ﻧﻪ ک‪７‬ل او ﻫرات ﻳ‪ ３‬پرې ﻧﻪ ＊ﻮد‪.‬‬ ‫پﻪ دې جگ‪７‬و ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ سرداران شاه کاﻣران سدوزی او وزﻳر ﻳار ﻣحﻤد خان اﻟکﻮزى‬ ‫وو‪ .‬دوى پﻪ دې جگ‪７‬و ک‪ ３‬خپﻞ ر＊تﻴﻨﻰ ﻣﻘاوﻣت ＇رگﻨد ک‪ .７‬زﻣﻮږ دغﻪ پ‪＋‬تﻨﻪ شاعره ﻫﻢ پﻪ‬ ‫دې ﻣﻠﻲ جگ‪７‬و ک‪ ３‬ژوﻧدۍ وه او د پ‪＋‬تﻨﻮ تﻮرﻳاﻟﻴﻮ د ﻣ‪７５‬اﻧ‪ ３‬پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠﻲ احساساتﻮ ډک‬ ‫شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ شعروﻧﻮ ＇خﻪ د پ‪＋‬تﻨﻲ ＊‪％‬ﻮ حﻤاسﻲ احساسات ＊ﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫سپﻴﻨﻪ ددغ‪ ３‬کﻼبﻨدۍ او جگ‪７‬ې پﻪ ！ﻮﻟﻮ پ‪＋５‬ﻮ ＊ﻪ خبره وه‪ .‬د دې ﻟﻪ شعروﻧﻮ ＇خﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي‬ ‫چ‪ ３‬دا او د دې کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ دغﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬د افغاﻧﻲ اړخ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬وﻻړه وه‪.‬‬ ‫سپﻴﻨ‪ ３‬ددغ‪ ３‬جگ‪７‬ې ！ﻮل واﻗعات پخپﻠﻮ سترگﻮ ﻟﻴدﻟﻲ دي او پخپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ي دي‪ .‬د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال او شاعر عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا د ا！کﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬سپﻴﻨﻪ پﻪ دغﻪ‬ ‫وخت ک‪ ３‬پخﻪ ＊‪％‬ﻪ وه‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬افکار او احساسات ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پاخﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫرات د‬ ‫کﻼبﻨدۍ پﻪ وخت ک‪ ３‬بﻪ د دې عﻤر ﻟﻪ ‪＇ ٣٥‬خﻪ تر ‪ ٤٠‬کاﻟﻮ پﻮرې و چ‪ ３‬پﻪ دې حساب‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ز‪４８４‬دو کال د (‪١٢٠٠‬ﻫـ‪ ).‬پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬ا！کﻞ ک‪５‬داى شﻲ‪ .‬د سپﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ شعروﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫دا ﻫﻢ ＇رگﻨد‪８４‬ي چ‪ ３‬د دې کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳا خﻮ د وزﻳر ﻳار ﻣحﻤد خان ﻟﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬سره د خپﻠﻮۍ‬ ‫اړﻳک‪ ３‬درﻟﻮدې او ﻳا ﻳ‪ ３‬ورسره د پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮۍ اړﻳک‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫دې شاعرې پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ ﻳﻮه ﻣﻔصﻠﻪ کﻴسﻪ پرې اﻳ‪ ３＋‬ده چ‪ ３‬د ﻫرات د‬ ‫ﻣحاصرې ﻣﻨظﻮم تارﻳخ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې کﻴسﻪ ک‪ ３‬سپﻴﻨﻪ د خپﻠﻮ ورو‪１‬ﻮ ﻣ‪７５‬اﻧﻪ ستاﻳﻲ او پﻪ ساده او سپ‪（５‬ﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ ３‬د دې‬ ‫جگ‪７‬ې ﻣختﻠف ﻣﻨاظر ترسﻴﻤﻮي‪ .‬سپﻴﻨ‪ ３‬دغﻪ پ‪ ３＋５‬د ﻣثﻨﻮي پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬راخﻴستﻲ چ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ﻧﻪ دي‪ .‬سپﻴﻨﻪ د دې ﻣثﻨﻮي ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ پﻪ حﻤد او ﻧعت پﻴﻞ کﻮي‬

‫‪١٢٠‬‬

‫او ورپس‪ ３‬د حضرت ﻣحﻤد د ﻳاراﻧﻮ ستاﻳﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دوﻳﻤﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د پاچا او وزﻳر ستاﻳﻨﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ درﻳﻤﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د سدوزو د پاچاﻫ‪９‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه تارﻳخﻲ ﻳادوﻧﻪ کﻮي او پﻪ ＇ﻠﻮرﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د کﻼبﻨدۍ د جگ‪７‬ې حال اﻧ‪％‬ﻮروي‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ ﻣﻮږ ﻟﻪ ﻫرې برخ‪＇ ３‬خﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬شعروﻧﻪ غﻮره کﻮو‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ‪:‬‬ ‫ﻟــﻮﻣــ‪７‬ى ＇‪＋‬تﻦ د ！ــﻮل عــاﻟــﻢ ستاﻳﻤﻪ‬ ‫درود پــﻪ واړو اصــحــابــاﻧــﻮ دې وي‬

‫بــﻴــا ﻣــحــﻤــد رســــﻮل اکــــرم ستاﻳﻤﻪ‬ ‫د پـــاک ﻧــبــﻲ پــر ＊ــﻮ ﻳــاراﻧــﻮ دې وي‬

‫دوﻳﻤﻪ برخﻪ‪:‬‬ ‫اوس ﻧﻮ شــروع کــ‪７‬م د پاچا پﻪ صﻔت‬ ‫دى دى ډﻳـــــﻮه د ســــــدوزو د ！بر‬ ‫د احــﻤــد شــاه غـــازي پ‪＋‬تﻮن ﻟــﻪ کــﻮره‬ ‫درﻳﻤﻪ برخﻪ‪:‬‬ ‫راســـــﻪ چـــ‪ ３‬تـــاتـــﻪ حــکــاﻳــت کــﻮﻣــﻪ‬ ‫پــخــﻮا تــر دې وو د ﻫـــرات پاچاﻫان‬

‫زﻣــﻮږ شــاﻫــزاده دى ﻧﻨگﻴاﻟﻰ پﻪ غﻴرت‬ ‫پــﻪ ＇‪７‬بﻨﻮ کــ‪ ３‬ﻧــﻦ دى دى ﻟکﻪ ﻟﻤر‬ ‫ﻧــﻦ دى کــاﻣــران شــﻬــزاده ک‪＋‬ﻠ‪ ３‬تــﻮره‬ ‫د ســــــــدوزو د ســﻠــطــﻨــت کــﻮﻣــﻪ‬ ‫د ســـــدوزو ذواﻟـــﻔـــﻘـــار زﻣــــان خــان‬

‫＇ﻠﻮرﻣﻪ برخﻪ‪:‬‬ ‫د ﻫرات د کﻼبﻨدۍ حال‬ ‫غــــﻠــــﻴــــﻢ پــــــر ＊ــــﻬــــر بــــﻴــــا ﻫـــــجـــــﻮم راوړى‬ ‫ﻣــــخ تــــﻪ ﻳــــ‪ ３‬وﻻړ دى ﻳـــــار ﻣــحــﻤــد پـــﻴـــاوړى‬ ‫زﻣـــــــــﻮږ پـــ‪＋‬ـــتـــاﻧـــﻪ ﻟــــکــــﻪ زﻣـــــــــري جـــﻨـــگـــ‪５‬ـــ‪８‬ي‬ ‫وﻟـــــــــ‪ ３‬د وﻳــــــﻨــــــﻮ پـــــــر حــــــصــــــار بـــﻬـــ‪５‬ـــ‪８‬ي‬ ‫ﻫـــــــرات پـــــﻪ وﻳــــﻨــــﻮ د پـــ‪＋‬ـــتـــﻮن شـــــﻮ گــﻠــرﻧــگ‬ ‫پـــ‪＋‬ـــتـــﻮن زخــــﻤــــﻲ دى د غـــﻠـــﻴـــﻢ پــــﻪ خــدﻧــگ‬

‫‪١٢١‬‬

‫ﻳـــــــار ﻣـــحـــﻤـــد واﻳـــــــــﻲ پـــ‪＋‬ـــتـــﻨـــﻮ زﻣـــــــا زﻣـــــرو‬ ‫！ـــــﻮﻟـــــﻪ راوو‪＄‬ــــــــــــئ وســـــﻠـــــﻪ دار ﻟـــــﻪ کـــــﻮرو‬ ‫پــــــﻪ غـــﻠـــﻴـــﻢ وکـــــــــ‪７‬ئ ﻳــــــﻮ ﻫـــــجـــــﻮم گــــ‪７‬ﻧــــدى‬ ‫ﻫــــــــرات ﻟـــــﻪ ﻻســــــﻪ پـــــﻪ ژوﻧــــــــــدون ﻣـــــﻪ بـــاســـئ‬ ‫دا خــــﻮ زﻣـــــــﻮږ کـــــﻮر دى زﻣـــــــﻮږ وطـــــﻦ دﻳــﻨــﻪ‬ ‫دا زﻣـــــــــﻮږ ！ــــا！ــــﻮبــــﻰ زﻣـــــــــﻮږ ﻣـــــاﻣـــــﻦ دﻳـــﻨـــﻪ‬ ‫کـــــﻔـــــﻦ پـــــــﻪ غـــــــــــاړه دا وطـــــــــﻦ وســـــاتـــــئ‬ ‫زﻣــــــــﻮږ د پــــﻠــــرو ＊ـــکـــﻠـــﻰ ﻣــــدفــــﻦ وســــاتــــئ‬ ‫دﻟــــتــــﻪ پـــــراتـــــﻪ دي ﻧـــﻨـــگـــﻴـــاﻟـــﻲ ﻧـــﻴـــکـــﻪ گــــان‬ ‫دﻟـــــتـــــﻪ بــــﻬــــ‪５‬ــــ‪８‬ي وﻳـــــﻨـــــ‪ ３‬تــــــﻞ د افــــغــــان‬ ‫ﻫـــــــــرات زﻣـــــــــﻮږ دى زﻣـــــــــﻮږ کــــــــﻮر دﻳـــﻨـــﻪ‬ ‫زﻣــــــــــﻮږ ﻧـــــغـــــرى دى زﻣــــــــــﻮږ گــــــــﻮر دﻳـــﻨـــﻪ‬ ‫د＊ـــــﻤـــــﻦ راغــــــﻠــــــﻰ تــــــر دﻳـــــــﻮاﻟـــــــﻪ د کــــﻮر‬ ‫وﻻړ ســــئ دا دى د پـــ‪＋‬ـــتـــﻮن ﻟــــــﻮى پــ‪５‬ــغــﻮر‬ ‫کـــــاﻣـــــران ﻧــــــــارې کــــــ‪７‬ې چـــــ‪ ３‬پـــ‪＋‬ـــتـــﻮن ﻗـــاﻣـــﻪ‬ ‫تــــــــــﻮره رابـــــــاســـــــﻪ ﻣــــــــ‪７‬ه پــــــر ﻧــــﻨــــگــــﻪ ﻧـــاﻣـــﻪ‬ ‫ﻣـــــﻪ بـــاﻳـــﻠـــﻪ ‪＄‬ــــــان اوســــــــﻪ وﻻړ پـــــر حـــصـــار‬ ‫د پـــ‪＋‬ـــتـــاﻧـــﻪ پـــــر ﻧـــﻨـــگـــﻪ ‪＄‬ـــــــان کـــــــ‪７‬ه اﻳــــثــــار‬ ‫بـــﻮﻳـــﻪ غـــﻴـــرت چــــ‪ ３‬ﻣــــﻮ ﻧــــاﻣــــﻮس خــــﻮﻧــــدي ســﻲ‬ ‫ﻧـــــــﻮم د پــــ‪＋‬ــــتــــﻮن د وﻟـــــــس خـــــﻮﻧـــــدي ســﻲ‬ ‫زﻟـــــﻤـــــﻮ چــــــ‪ ３‬واور‪４‬ــــــــــــــدې ﻧـــــــــارې غــﻠــبــﻠــ‪３‬‬ ‫ﻟــــــﻪ ﻳــــــــار ﻣــــحــــﻤــــده او کـــــاﻣـــــراﻧـــــﻪ دﻟــــ‪３‬‬ ‫ﻟــــــﻪ کــــــﻼ وواتــــــــــــﻪ زﻣــــــرﻳــــــاﻧــــــﻮ پــــــﻪ ＇ــ‪５‬ــر‬ ‫پـــــــر د＊ـــــﻤـــــﻨـــــاﻧـــــﻮ ﻳـــــــ‪ ３‬جـــــــــﻮړ کـــــــ‪ ７‬ﻟـــ＂ـــ‪５‬ـــر‬

‫‪١٢٢‬‬

‫ســــروﻧــــﻪ ﻳــــ‪ ３‬غـــــﻮڅ کـــــ‪７‬ه د د＊ــــﻤــــﻦ پــــﻪ تــــﻮره‬ ‫ﻣــــــــﻮر ﻳــــــ‪ ３‬کــــــــ‪７‬ه پــــــر غــــﻠــــﻴــــﻤــــاﻧــــﻮ بــــــﻮره‬ ‫د＊ـــﻤـــﻦ شــــﻮ ﻣـــــات راغــــــﻰ دوران د کـــاﻣـــران‬ ‫د ﻳـــــــار ﻣـــحـــﻤـــد د بـــــــري ســـــتـــــﻮرى ‪＄‬ــــﻼن‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫سپﻴﻨﻪ د ﻫرات ﻳﻮه پ‪＋‬تﻨﻪ شاعره وه‪ .‬د ﻳار ﻣحﻤد خان اﻟکﻮزي پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ژوﻧد‬ ‫کاوه‪ .‬دا د ﻧﻮر ﻣحﻤد خان اﻟکﻮزي ﻟﻮر وه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ (‪١٢٥٥‬ﻫـ‪ ).‬ک‪ ３‬اﻳراﻧﻴاﻧﻮ د ﻫرات‬ ‫＊ار ﻣحاصره ک‪ ７‬او پ‪＋‬تﻨﻮ د کاﻣران سدوزي او وزﻳر ﻳار ﻣحﻤد خان اﻟکﻮزي تر ﻣشرۍ‬ ‫ﻻﻧدې پﻪ ﻣ‪７５‬اﻧﻪ وجﻨگ‪５‬دل‪ ،‬ﻧﻮ دې شاعرې ددغ‪ ３‬جگ‪７‬ې حاﻻت د ﻣثﻨﻮي پﻪ ب‪２‬ﻪ چ‪３‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻳﻮه حﻤاسﻪ ده‪ ،‬اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ل‪ .‬دا حﻤاسﻪ پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وﻳﻞ شﻮې ده‪،‬‬ ‫خﻮ ﻣﻮږ تﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره کﻤﻪ برخﻪ رارس‪５‬دﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د سپﻴﻨ‪ ３‬پ‪＋‬تﻨ‪ ３‬شاعرې حﻤاسﻲ احساسات‬ ‫پﻪ دغﻪ حﻤاسﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پﻴاوړي دي‪.‬‬ ‫وﻳﻨا ﻳ‪ ３‬د حﻤاست ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ ده‪ .‬د سپﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر اشعار ﻣﻮږ تﻪ ﻧﻪ دي رارس‪５‬دﻟﻲ‪ .‬ﻳﻮازې‬ ‫ددغ‪ ３‬ﻣﻨظﻮﻣ‪＄ ３‬ﻨ‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬تر ﻣﻮږه رارس‪５‬دﻟﻲ دي‪ .‬د دې د شعروﻧﻮ ﻟﻪ ﻣضاﻣﻴﻨﻮ ＇خﻪ‬ ‫داس‪＊ ３‬کاري چ‪ ３‬سپﻴﻨﻪ ﻳﻮه عاﻟﻤﻪ او فاضﻠﻪ ＊‪％‬ﻪ وه او ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ حال او تارﻳخ‬ ‫خبره ﻣ‪５‬رﻣﻦ وه‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ اشعار ﻳ‪！ ３‬ﻮل تارﻳخﻲ دي‪ ،‬خﻮ تارﻳخﻲ پ‪ ３＋５‬د حﻤاس‪ ３‬پﻪ‬ ‫ب‪２‬ﻪ بﻴاﻧﻮي‪ .‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬روان‪ ،‬خﻮاږه او د پﻮﻫ‪５‬دﻧ‪ ３‬وړ دي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د درس ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫سپﻴﻨ‪＇ ３‬ﻪ وخت او چ‪５‬رتﻪ ژوﻧد کاوه؟‬

‫‪١٢٣‬‬

‫د سپﻴﻨ‪ ３‬شعر پﻪ کﻮم شعري چﻮکاټ ک‪ ３‬وﻳﻞ شﻮى او ﻣﻮضﻮع ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ده؟‬ ‫تاس‪ ３‬د سپﻴﻨ‪ ３‬د شعر پﻪ ＇‪５‬ر ﻟﻪ کﻮم بﻞ شعر سره آشﻨا ﻳاست؟ د شاعر ﻧﻮم او‬ ‫ﻣﻮضﻮع ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ وروستﻪ شعر پﻪ ﻟﻮړ آواز وﻟﻮﻟﻲ او ﻣﻔﻬﻮم دې‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ پ‪＋５‬ﻪ او د شعر ﻣﻬﻢ ！کﻲ پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫غﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻫجﻮم‪ ،‬پﻴاوړى‪ ،‬حصار‪！ ،‬ا！ﻮبﻰ‪ ،‬ﻣاﻣﻦ‪ ،‬ﻣدفﻦ‪ ،‬اﻳثار‪ ،‬ﻟ＂ﻴر‪ ،‬بﻮره‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ شعر ک‪ ３‬خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خاص ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ دى چ‪ ３‬خاص ＇ﻴز او خاص ﻧﻮم ﻧﻮﻣﻮي ﻟکﻪ رحﻤان بابا‪ ،‬خﻮشحال‬ ‫خان خ＂ک‪ ،‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ ﻣﻼﻟﻪ‪.‬‬ ‫صﻔت‪ :‬د ﻧﻮم ＇رﻧگﻮاﻟﻰ ＇رگﻨدوي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬تﻮر‪ ،‬سپﻴﻦ‪＊ ،‬ﻪ‪ ،‬بد او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫‪ _٦‬د سپﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ حﻤاس‪ ３‬پرتﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻧﻮرې کﻮﻣ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬حﻤاس‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ وﻳﻮﻧکﻮ سره واخﻠئ؟‬ ‫‪ _٧‬تاس‪ ３‬ﻟﻪ سپﻴﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻧﻮرې کﻮﻣ‪ ３‬اتﻠ‪ ３‬ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کارﻧاﻣﻮ سره بﻴان‬ ‫ک‪７‬ئ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ د رول پﻪ اړه ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬

‫‪١٢٤‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫کا‪１‬ﻪ‬ ‫(لن‪６‬ه کﻴسﻪ)‬

‫(ﻣﻬدي)‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻟسﻴزه ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮه‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ بﻨس＀‬ ‫اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ ﻳ‪ ３‬سﻴد راحت زاخﻴﻠﻰ دى‪ .‬بﻴا وروستﻪ د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻮ ﻟ‪７‬ۍ وغز‪４‬ده او‬ ‫ډ‪４‬رو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬وﻟﻴکﻠ‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣاس＂ر عبداﻟکرﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻴر ﻣﻬدي شاه ﻣﻬدي‪ ،‬ﻗﻠﻨدر‬ ‫ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‪ ،‬حبﻴب اهلل ت‪８‬ى‪ ،‬ﻣحﻤد دﻳﻦ ژواک‪ ،‬اﻣﻴﻦ افغاﻧپﻮر او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫اوس پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮع‪ ３‬شتﻪ او ﻟﻪ ﻳﻮې ور‪ ３＄‬ﻧﻪ بﻠ‪３‬‬ ‫تﻪ وده او پراختﻴا ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د ﻫﻨري ﻧثر ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې ډول دى چ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬اﻧ‪％‬ﻮروي‪ .‬کﻪ د کﻴسﻮ ﻟﻮستﻞ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د وخت ت‪５‬روﻟﻮ سره ت‪７‬او ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫بﻨس＂ﻴز ﻣﻘصد ﻳ‪＊ ３‬ﻮوﻧﻴز دى‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد ﻟﻪ کﻴس‪ ３‬ﻟﻮستﻠﻮ ＇خﻪ پﻨد واخﻠﻮ‪＊ .‬ﻪ اړخﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬پﻠﻲ ک‪７‬و او ﻟﻪ بدو اړخﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪＄ ３‬اﻧﻮﻧﻪ وژغﻮرو‪ .‬دﻟتﻪ د (کا‪１‬ﻪ) پﻪ ﻧﻮم د ﻣﻴر‬ ‫ﻣﻬدي شاه ﻣﻬدي ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ تاسﻮ تﻪ وړاﻧدې کﻮو‪:‬‬ ‫_ تاس‪ ３‬د کﻮم ﻟﻴکﻮال کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ ﻟﻮست‪ ３‬ده؟‬ ‫_ تاس‪ ３‬کﻮﻻى شئ د خپﻞ ژوﻧد ﻳﻮه کﻴسﻪ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ پﻪ شﻔاﻫﻲ ډول وواﻳئ!؟‬

‫‪١٢٥‬‬

‫دوﻣره ﻣ‪ ３‬ﻳاد شﻲ چ‪ ３‬ډاک＂ر ووﻳﻞ‪ :‬د ده ﻣحرﻗﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮر بﻴا ﻫغﻪ وخت پﻮه شﻮم چ‪ ３‬زﻣا ﻧظر ب‪ ３‬اﻧتﻬا ت‪５‬ز شﻮ‪ .‬د ﻟﻴدو او اور‪４‬دو طاﻗت ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫اول ﻧﻪ ﻳﻮ پﻪ ﻟس زﻳات شﻮ‪ .‬خﻮ حﻴران پﻪ دغﻪ وم چ‪ ３‬گ‪５‬رچاپ‪５‬ره پﻪ کﻮ！ﻪ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ ژړا وه‪.‬‬ ‫＇ﻮک خﻮ ﻻ پﻪ ﻣا راپر‪４‬ﻮتﻰ و او پﻪ ساﻧدو ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬خداى دې وبخ‪＋‬ﻪ!‬ ‫تا ﻟﻪ دې خداى اتﻪ واړه جﻨتﻮﻧﻪ درک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻣا بﻪ ورسره پﻪ زوره اﻣﻴﻦ وک‪７‬و‪ ،‬خﻮ ﻣا بﻪ داس‪ ３‬ﻣحسﻮسﻪ ک‪７‬ه ﻟکﻪ چ‪ ３‬دوى زﻣا اﻣﻴﻦ‬ ‫ﻧﻪ وي اور‪４‬دﻟﻰ‪.‬‬ ‫خداى خبر چ‪ ３‬دغﻪ سﻠسﻠﻪ بﻪ ＇ﻮﻣره جاري وه چ‪ ３‬پﻪ دې ک‪ ３‬زﻣا د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮ ＇ﻮ کسان‬ ‫زﻣا ک＀ تﻪ ﻣخاﻣخ ک‪５‬ﻨاستﻞ او ﻫغﻪ ﻳﻮ کس پک‪ ３‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ ﻫس‪ ３‬د غﻮر‪＄‬ﻮﻟﻮ س‪７‬ى ﻧﻪ دى‪＊ ،‬ﻪ ﻳاد س‪７‬ى دى چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ى درﻧﻪ سپک ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻳﻮ بﻞ پک‪ ３‬آواز وک‪７‬و‪ :‬ده ﻫﻢ ډ‪４‬ره ﻣﻮده د خﻠکﻮ خﻮړﻟ‪ ３‬ده‪ .‬ﻧﻦ بﻪ ورﻟﻪ دا ！ﻮل بدل پﻪ‬ ‫ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ خﻼصﻮو‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ شان پﻪ ﻟ‪ ８‬ساعت ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬جرگ‪ ３‬دا فﻴصﻠﻪ وک‪７‬ه چ‪＇ ３‬ﻮﻣره ک‪５‬داى شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫ﻣ‪７‬ى بﻪ ﻳ‪ ３‬درﻧﻮو‪.‬‬ ‫دغﻠتﻪ زﻣا پﻪ زړه ﻧﻮره ﻧﻪ ‪＄‬ائﻴده‪ .‬پﻪ اوچت آواز ﻣ‪ ３‬دغ‪ ３‬جرگ‪ ３‬تﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ اې زﻣا خپﻠﻮ خپﻠﻮاﻧﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تاسﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ده چ‪ ３‬زﻣا پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻳﻮه پﻴسﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻧشتﻪ‪ .‬پﻪ ﻗرضﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تر سره ډوب ﻳﻢ‪ .‬بچﻲ ﻣ‪ ３‬ﻣاشﻮﻣان دي‪％＊ .‬ﻪ ﻣ‪ ３‬کﻮﻧ‪６‬ه شﻮه‪ .‬زﻣا‬ ‫غﻮﻧدې غرﻳب د پاره چ‪＇ ３‬ﻨگﻪ د اسﻼم فﻴصﻠﻪ ده‪ ،‬ﻫغﻪ شان وک‪７‬ئ او ﻫغﻪ دا چ‪ ３‬پﻪ کﻔﻦ‬ ‫ضروري ک‪ ３‬ﻣ‪＊ ３‬خ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬زﻣا جاﻣ‪ ３‬دي‪ .‬د ﻗرضﻮﻧﻮ ﻟﻪ وج‪ ３‬تاس‪ ３‬زﻣا ﻻزﻣﻪ فدﻳﻪ‬ ‫ﻧﻪ شئ ادا کﻮﻟﻰ ﻧﻮ خﻴرات خﻮ ﻻ ﻟﻮﻳﻪ خبره ده‪ .‬زه ﻻ ﻟگﻴا وم ﻧﻮرې خبرې ﻣ‪ ３‬ﻫﻢ کﻮﻟ‪،３‬‬ ‫خﻮ پﻪ دغﻪ ک‪ ３‬د ﻳﻮې زﻧاﻧﻪ پﻪ ژړغﻮﻧﻲ اواز ک‪ ３‬ووﻳﻞ شﻮ‪ :‬ﻻﻻ ﻫر چا چ‪ ３‬پﻴس‪ ３‬وﻟگﻮﻟ‪ ３‬ﻧﻮ‬ ‫ﻳﻮازې دا کﻮر ﻳ‪ ３‬پات‪ ３‬دى‪ .‬دا بﻪ پﻪ ﻗرض ک‪ ３‬ورپس‪ ３‬وﻟﻴکﻢ‪ .‬خﻮ اوس درﻧﻪ ﻣ‪７‬ى ب‪ ３‬عزتﻪ‬ ‫ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣا خپﻞ اواز ﻧﻮر ﻫﻢ پﻪ زوره ک‪ ７‬چ‪ ３‬د وړو ﻣﻮر ﻳ‪ ３‬واوري‪ ،‬خﻮ زﻣا دا خﻴال راغﻠﻮ چ‪３‬‬ ‫دا ！ﻮل کا‪１‬ﻪ دي‪ .‬زﻣا جﻨازه چ‪ ３‬اوچت‪５‬ده‪ ،‬ﻧﻮ دوﻣره ﻣ‪ ３‬واور‪４‬دل چ‪ ３‬د حﻠﻮا او ورﻳژو د‪４‬گﻮﻧﻪ‬ ‫پاخﻪ دي‪.‬‬

‫‪١٢٦‬‬

‫ﻫغﻪ وخت ﻫﻢ ﻣا ﻳﻮه چﻴغﻪ ووﻫﻠﻪ چ‪ :３‬دغﻪ ﻫر ＇ﻪ حرام دي‪.‬‬ ‫خﻮ دغﻪ خﻠک ﻫﻢ ！ﻮل کا‪１‬ﻪ وو‪.‬‬ ‫کﻮم وخت چ‪ ３‬جﻨازه وشﻮه‪ ،‬ﻧﻮ سخات تﻪ خﻠک ک‪５‬ﻨاستﻞ او کﻠﻪ چ‪ ３‬سخات و‪４‬شﻞ‬ ‫ک‪５‬ده ﻧﻮ ﻣا آواز وک‪７‬و‪:‬‬ ‫_ زه ﻣرض وصﻴت تﻪ ﻧﻪ ﻳﻢ پر‪＋４‬ﻰ او کﻪ ﻟ‪８‬ه ﻣﻮﻗع راتﻪ پﻪ ﻻس راغﻠ‪ ３‬واى ﻧﻮ ﻣا بﻪ د‬ ‫ﻗرضﻮﻧﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬وصﻴت کﻮﻟﻮ‪ .‬خﻮ اوس تاس‪＇ ３‬ﻪ کﻮئ!‬ ‫وﻟ‪ ３‬زﻣا بچﻲ خﻮاروئ؟‬ ‫خﻮ دﻟتﻪ ﻫﻢ زه پﻮه شﻮم چ‪ ３‬دا ！ﻮل خﻠک کا‪１‬ﻪ وو‪＄ .‬کﻪ چ‪ ３‬ﻣا خبرې کﻮﻟ‪ ３‬او ﻫغﻮى‬ ‫ﻳﻮ بﻞ تﻪ سخات بخ‪＋‬ﻠﻮ او کﻮم وخت ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬سخات تﻘسﻴﻤﻮﻟﻮ ﻧﻮ عجﻴبﻪ خبره پک‪ ３‬دا‬ ‫وه چ‪ ３‬غرﻳباﻧﻮ تﻪ ﻟس روپ‪ ９‬او ﻣاﻟدارو تﻪ پک‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻮس روپ‪ ９‬وې‪ .‬د سخات د تﻘسﻴﻢ ﻧﻪ‬ ‫وروستﻪ چ‪ ３‬زﻣا جﻨازه اوچتﻪ ک‪７‬ى شﻮه او د ﻗبر پﻪ ＇ﻨ‪６‬ه ک‪＋５‬ﻮدل شﻮم‪ ،‬ﻧﻮ ﻣاتﻪ خپﻠﻪ تﻮر‬ ‫سرې او واړه بچﻲ او د دوى غرﻳبﻲ راﻣخک‪ ３‬شﻮه‪ .‬ﻣا ﻻ د دوى پﻪ غرﻳب‪ ９‬او ب‪３‬وس‪ ９‬ژړا‬ ‫کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬پﻪ دې ک‪ ３‬زه پﻪ ﻗبر ک‪ ３‬کﻮز ک‪７‬ى شﻮم او پﻪ ﻟ‪ ８‬ساعت ک‪ ３‬راباﻧدې د خاورو غر‬ ‫جﻮړ ک‪７‬اى شﻮ‪ .‬خﻮ زه حﻴران پﻪ دغﻪ وم چ‪ ３‬ﻣاتﻪ پﻪ ﻗبر باﻧدې ب‪５‬ﻞ ب‪５‬ﻞ س‪７‬ي ＊کار‪４‬دو‪ .‬د‬ ‫ﻫغﻮى خبرې ﻣ‪ ３‬اور‪４‬دې‪ .‬ﻣا بااﻟکﻞ خپﻞ ‪＄‬ان د ﻫغﻮى پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬وﻻړ ﻟﻴدو‪ .‬کﻮم وخت‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻗبر د ﻗرآن کرﻳﻢ تﻼوت شروع شﻮ ﻧﻮ زﻣا زړه خﻮشحاﻟﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣا وﻳﻞ اوس بﻪ دغﻪ ！ﻮل ﻣسﻠﻤاﻧان د ﻗرآن کرﻳﻢ د ﻫداﻳاتﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬زﻣا د غرﻳباﻧﻮ بچﻮ او‬ ‫تﻮر سرې ﻟپاره ＇ﻪ بﻨدوبست وک‪７‬ي او ﻫغﻪ وخت‪ ،‬خﻮ ﻧﻮر ﻫﻢ ډ‪４‬ر خﻮشحاﻟﻪ شﻮم چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣشر عاﻟﻢ ﻣسئﻠ‪ ３‬تﻪ پا＇‪５‬ده‪ .‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬دا اواز ﻫﻢ وشﻮ چ‪ :３‬تاسﻮ خداى‬ ‫وبخ‪＋‬ﻪ! فاتحﻪ بﻪ د خﻴرات پﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫خداى خبر چ‪ ３‬ﻣا بﻪ د دغﻪ تﻘرﻳر پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻧﻮر ＇ﻮﻣره سﻮچ کﻮﻟﻮ چ‪ ３‬پﻪ دې ک‪ ３‬ﻣﻼ‬ ‫صاحب د ﻣﻴراث پﻪ ﻣسئﻠﻪ شروع وک‪７‬ه او وې وﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ کﻪ چ‪５‬رې ﻣال ﻳ‪ ３‬پات‪ ３‬ﻧﻪ وي ﻧﻮ تجﻬﻴز تکﻔﻴﻦ د ﻣ‪７‬ي اول د ده پﻪ ﻧژدې خپﻠﻮاﻧﻮ دى‪،‬‬ ‫کﻪ خپﻠﻮان ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ وي او ﻳا ب‪ ３‬وسﻪ او غرﻳبان وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ بﻴت اﻟﻤال باﻧدې او کﻪ بﻴت اﻟﻤال ﻧﻪ‬ ‫وي‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ دى‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻻ خپﻞ تﻘرﻳر کﻮﻟﻮ چ‪ ３‬زﻣا زړه را ډک شﻮ‪ .‬صبر ﻣ‪ ３‬ختﻢ شﻮ او چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان‬

‫‪١٢٧‬‬

‫پﻮﻫ‪５‬دم‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ ﻣ‪ ３‬د ﻣرۍ ﻧﻪ ﻧﻴﻮﻟﻰ و او ﻣا ورتﻪ پﻪ غﻮصﻪ ک‪ ３‬وﻳﻞ چ‪ :３‬وﻟ‪ ３‬دا زه درتﻪ‬ ‫ﻣﻮﻣﻦ ﻣسﻠﻤان ﻧﻪ ＊کار‪４‬دم ＇ﻪ؟‬ ‫گﻮر کﻔﻦ ﻣ‪ ３‬پﻪ تاسﻮ ک‪５‬دو او کﻮر ﻣﻮ زﻣا ﻟﻮټ ک‪７‬و‪.‬‬ ‫زه ﻫﻢ ﻟگﻴا وم او ﻫغﻪ ﻫﻢ ﻟگﻴا و‪ ،‬خﻮ زﻣا خبره ﻧﻪ ﻫغﻪ اور‪４‬ده او ﻧﻪ ﻧﻮرو خﻠکﻮ‪.‬‬ ‫او چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮ ور‪ ３＄‬پس زه خبر شﻮم چ‪ ３‬زﻣﻮږ د کﻠﻲ غرﻳب اهلل کاکا ﻣ‪ ７‬شﻮ او بچﻮ‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ غﻴر د ﻗرضﻮﻧﻮ او ﻟﻮږو ﻧﻮر ＇ﻪ پرې ﻧ‪＋‬ﻮدل‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧﻮرو خﻠکﻮ غﻮﻧدې زه ﻫﻢ د ﻫغﻪ‬ ‫پﻪ ﻗبر کﻮڼ وﻻړ وم‪.‬‬ ‫د ﻟﻴکﻮال پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮي‪:‬‬ ‫سﻴد ﻣﻴر ﻣﻬدي شاه ﻣﻬدي د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ کﻴسﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ＇خﻪ دى‪ .‬دى د‬ ‫پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د داودزو د سﻴﻤ‪ ３‬کﻨکﻮﻟﻪ ﻧﻮﻣ‪ ３‬کﻠﻲ ک‪ ３‬پﻪ درﻧ‪ ３‬عﻠﻤﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬وز‪４８４‬د‪ .‬د‬ ‫ز‪４８４‬دو ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻳ‪١٩٢٦ ３‬م‪ .‬کال دى او پﻪ (‪١٩٩٤‬م‪ ).‬کال ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د پﻼر ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬سﻴد عبداﻟتﻮاب شاه دى چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻣشﻬﻮر عاﻟﻢ و‪ .‬ﻣﻬدي شاه د‬ ‫خپﻞ وخت ﻣروجﻪ عﻠﻮم وﻟﻮستﻞ او ﻟﻪ ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ９‬سره ﻳ‪ ３‬د ژورﻧاﻟﻴزم پﻪ ډگر ک‪ ３‬کار پﻴﻞ‬ ‫ک‪ .７‬ﻣﻬدي شاه د ژوﻧد تر وروستﻴﻮ ش‪５‬بﻮ پﻮرې پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ جرﻳدو او ﻣجﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻮال‬ ‫او ﻣدﻳر پﻪ تﻮگﻪ کار وک‪ .７‬دى د خداﻳﻲ خدﻣتگاراﻧﻮ د غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻳﻮ فعال غ‪７‬ى و او د‬ ‫ﻣبارزې پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻧداﻧﻮﻧﻪ گاﻟﻠﻲ دي‪ .‬د ده د کار اصﻠﻲ برخﻪ کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨﻪ وه‪ ،‬خﻮ‬ ‫د دې تر ＇ﻨگﻪ شاعر ﻫﻢ و‪ .‬د ده داستاﻧﻮﻧﻪ د پ‪＋‬تﻨﻮ د سﻴاسﻲ او تارﻳخﻲ ژوﻧد عکاسﻲ‬ ‫کﻮي چ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د اﻧگر‪４‬زي ＊ک‪５‬ﻼک او پﻪ راوروستﻪ ک‪ ３‬د جابرو حکﻮﻣتﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ وړاﻧدې د پ‪＋‬تﻨﻮ د ﻣبارزو او ﻗرباﻧﻴﻮ ＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣﻬدي شاه ﻣﻬدي د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر کتابﻮﻧﻪ چاپ شﻮي دي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې‬ ‫ډول دي‪ :‬ﻧشان‪ ،‬د بﻮډۍ ！ال‪ ،‬پت‪ ،‬ﻻﻟﻪ گﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬تﻮر داغﻮﻧﻪ‪ .‬د شعروﻧﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫(روڼ سحر) پﻪ ﻧﻮم ده‪ .‬ﻣظﻠﻮم اﻣام ﻳ‪ ３‬د کربﻼ د پ‪ ３＋５‬تارﻳخﻲ بﻴان دى‪ .‬د ﻗرآن کرﻳﻢ د‬ ‫فاتح‪ ３‬د سﻮرې ژباړه ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬چاپ شﻮې ده‪.‬‬

‫‪١٢٨‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻣﻬدي شاه ﻣﻬدي پﻪ دغﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ک‪ ３‬ﻫغﻪ دودوﻧﻪ غﻨدل شﻮي چ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ‬ ‫شرعﻲ ب‪２‬ﻪ ﻧﻪ ﻟري او پﻪ خﻠکﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮه دود پﻪ ډول راروان دي‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ دودوﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻫﻢ ﻫغﻪ ب‪＄ ３‬اﻳﻪ او اضافﻲ ﻟگ‪＋‬تﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خﻠک د سﻴاﻟ‪ ９‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬کﻮي‪ .‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي خپﻠﻮان خپﻠﻪ غرﻳبﻲ او ب‪ ３‬وسﻲ ﻟﻪ پاﻣﻪ غﻮر‪＄‬ﻮي‪،‬‬ ‫خﻮ پﻪ زﻳاتﻮ ﻟگ‪＋‬تﻮﻧﻮ غﻮاړي چ‪ ３‬خپﻞ ﻣ‪７‬ى دروﻧد و＊ﻴﻲ او پﻪ سﻴاﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻟﻪ چا ﻧﻪ‬ ‫وروستﻮ ﻧﻪ شﻲ‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي درﻧ‪＋‬ت د ﻫغﻪ پﻪ اعﻤاﻟﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ دې وخت ک‪ ３‬د کﻮرﻧ‪ ９‬غ‪７‬ي ﻳا وارثان کﻪ غرﻳب ﻫﻢ وي ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ پﻮروړي کﻮي او‬ ‫د ﻣ‪７‬ي سخات او خﻴراتﻮﻧﻪ پﻪ ﻟﻮړ شان کﻮي‪ .‬پاﻳﻠﻪ ﻳ‪ ３‬دا وي چ‪ ３‬بچﻲ ﻳ‪ ３‬خﻮار و زار‬ ‫ک‪８５‬ي او تر عﻤره ﻟﻪ پﻮره ﻧﻪ خﻼص‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻬدي شاه ﻫﻢ دې خبرې تﻪ گﻮتﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬او وﻳﻠﻲ‬ ‫ﻳ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي پﻪ ﻣراسﻤﻮ ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ شرﻳعت سره سﻢ عﻤﻞ وک‪７‬ئ او ب‪＄ ３‬اﻳﻪ‬ ‫دودوﻧﻮ تﻪ غاړه ﻣﻪ ږدئ‪.‬‬ ‫دا کﻴسﻪ پﻪ فﻨﻲ ﻟحاظ ﻫﻢ ﻳﻮه بشپ‪７‬ه کﻴسﻪ ده چ‪ ３‬پ‪＋５‬ﻪ ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ د روان ژوﻧد ﻧﻤاﻳﻨده‬ ‫گﻲ کﻮي‪ .‬د وﻳﻠﻮ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮږه او رواﻧﻪ ده‪ .‬کرک＂روﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ب‪５‬گاﻧﻪ ﻧﻪ دي او تﻠﻮسﻪ ﻫﻢ‬ ‫پک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره کﻴسﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او د کﻴس‪ ３‬ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫خبرو ک‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬کﻪ زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ورتﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ وي او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ چﻢ او گاوﻧ‪ ６‬ک‪ ３‬ت‪５‬ره شﻮي‬ ‫وي‪ ،‬پﻪ ډ‪４‬ر ﻟﻨ‪６‬ﻳز سره دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې واوروي‪.‬‬

‫‪١٢٩‬‬

‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪ ３‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮﻣ‪％‬ري دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ .‬بﻴا‬ ‫دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫ضﻤﻴر‪ :‬ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧﻮم پر ‪＄‬اى استعﻤاﻟ‪８５‬ي ﻳا د ﻧﻮم د تکرار ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬زه‪ ،‬تﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻠکﻲ ضﻤﻴروﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬د ﻣﻠکﻴت ＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ستا‪ ،‬زﻣا‪ ،‬د دوى‪.‬‬ ‫استﻔﻬاﻣﻲ ضﻤﻴروﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪＇ :‬ﻮک‪ ،‬چ‪５‬رې‪ ،‬کﻮم او‬ ‫ﻧﻮر‪...‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬کﻮم کﻴسﻪ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ پ‪５‬ژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫د کﻴسﻮ ﻟﻮستﻞ ＇ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟‬ ‫تارﻳخ او کﻴسﻪ ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫د ﻣﻬدي شاه د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ د ！ﻮﻟگﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪ _٥‬د ﻣﻬدي شاه ددغ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد ک‪７‬ئ او ستاس‪ ３‬د خﻮ＊‪ ３‬وړ ！کﻰ‬ ‫خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳاست‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ غ‪７‬و ﻳﻮ کﻴسﻪ واوري او بﻴا دې پﻪ خپﻞ ﻗﻠﻢ وﻟﻴکﻲ‪ .‬پﻪ بﻠﻪ‬ ‫ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٣٠‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫لفظﻲ صنعتﻮنﻪ‬

‫د بدﻳع عﻠﻢ د عباسﻴاﻧﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮ چ‪ ３‬بﻴا ﻟﻪ عربﻲ ﻧﻪ فارسﻲ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ او ﻧﻮرو‬ ‫ژبﻮ تﻪ راغﻰ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬اصطﻼحگاﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ عربﻲ دي‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ س‪７‬ى چ‪ ３‬بدﻳعﻲ‬ ‫صﻨعتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬را！ﻮل ک‪７‬ل او کتابﻲ ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ه عبداهلل بﻦ ﻣعتز و‪ .‬تر ده د ﻣخﻪ د عربﻮ شاعراﻧﻮ دا‬ ‫عﻠﻢ ﻧﻪ پ‪５‬ژاﻧده‪ .‬عبداهلل بﻦ ﻣعتز پﻪ (‪٢٨٤‬ﻫـ) ک‪ ３‬پﻪ دې کار ﻻس پﻮرې ک‪ ７‬او د (اﻟبدﻳع) پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳ‪ ３‬د بدﻳع د عﻠﻢ کتاب تاﻟﻴف ک‪ .７‬وروستﻪ بﻴا ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ‬ ‫او دا عﻠﻢ دود شﻮ‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ دې اړه ډ‪４‬ر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬ﻟکﻪ د عبداﻟرؤف‬ ‫ب‪５‬ﻨﻮا ادبﻲ فﻨﻮن‪ ،‬د سﻴد تسﻨﻴﻢ اﻟحﻖ کاکاخﻴﻞ روح ادب‪ ،‬د عبداﻟحﻠﻴﻢ اثر ساﻻرزي پ‪＋‬تﻮ ادب‪،‬‬ ‫د سﻤﻨدر خان سﻤﻨدر د ادب ﻣﻨاره‪ ،‬د ﻧﻮر احﻤد شاکر بدﻳع او بﻴان او ﻧﻮر‪ .‬دا دى پﻪ دې درس ک‪３‬‬ ‫بﻪ د بدﻳع د عﻠﻢ او صﻨعتﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫_ د بدﻳع عﻠﻢ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ د شعر ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي ＊کﻼوې ＇ﻪ ډول وي؟‬

‫‪١٣١‬‬

‫بدﻳع عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬ﻧﻮي شﻲ تﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ عﻠﻢ دى چ‪３‬‬ ‫د ﻫغﻪ پﻪ واسطﻪ د کﻼم د ＊ﻪ واﻟﻲ وجﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي‪ .‬بدﻳع دوه ډوﻟﻪ صﻨعتﻮﻧﻪ ﻟري‪ :‬ﻟﻔظﻲ او‬ ‫ﻣعﻨﻮي‪ .‬ﻟﻔظﻲ ＊کﻼوې ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻔظ سره سروکار ﻟري او ﻣعﻨﻮي ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣعﻨا رعاﻳت پک‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬تﻮشﻴح‪ :‬ﻫغﻪ ادبﻲ صﻨعت تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د شعر د بﻴتﻮﻧﻮ ﻳا ﻣسرو ﻟﻮﻣ‪７‬ي تﻮري‬ ‫سره ﻳﻮ‪＄‬اى شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ﻧﻮم‪ ،‬ﻣسره‪ ،‬بﻴت ﻳا کﻮﻣﻪ جﻤﻠﻪ جﻮړه شﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ دې ﻻﻧدې‬ ‫شعر ک‪:３‬‬ ‫گـــﻤـــراﻫـــاﻧـــﻮ ســــره ﻣـــﻪ گـــــ‪６‬وه ‪＄‬ــان فـــرﻣـــاﻳـــﻠـــﻲ دي ﻧـــبـــﻲ اخـــــر زﻣــــان‬ ‫ﻟــﻪ فضﻮﻟﻮ بــدکــاراﻧــﻮ صحبت ﻣــﻪ ک‪７‬ه بــﻞ خــبــرې تــﻪ غـــﻮږ ﻣــﻪ ږده د ﻧـــادان‬ ‫ﻣـــدام گــر‪＄‬ــﻪ پــﻪ ﻣجﻠس کــ‪ ３‬د ﻧﻴکاﻧﻮ ﻗاﻳﻢ اوســﻪ پــﻪ خپﻞ دﻳــﻦ کــ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان‬ ‫ﻟـــﻪ گــﻨــاه بـــﻪ ﻣــﻨــزه وي ﻫــغــﻪ ＇ــﻮک چـــ‪ ３‬ثــﻨــا صــﻔــت تـــﻞ واﻳــــﻲ پـــﻪ زبـــان‬ ‫ورکــﻮل بﻞ تﻪ د خــداى پﻪ ﻧاﻣﻪ ＊ﻪ دي پــﻪ ﻗرآن کــ‪ ３‬داســ‪ ３‬واﻳــﻲ پــاک سبحان‬ ‫کﻪ دې گﻨج ﻟکﻪ ﻗــارون پﻪ دﻧﻴا ډ‪４‬ر شﻲ‬ ‫بـــ‪ ３‬کــﻔــﻨــﻪ تــﻮ＊ــﻪ ﻧــشــ‪ ３‬وړى د ‪＄‬ــان‬ ‫پﻮرتﻨﻰ شعر گﻞ ﻣﻠﻮک پخپﻞ ﻧاﻣﻪ وﻳﻠﻰ دى‪ ،‬کﻪ د ！ﻮﻟﻮ بﻴتﻮﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ي تﻮري سره ﻳﻮ‪＄‬اى‬ ‫شﻲ‪ ،‬گﻞ ﻣﻠﻮک ‪＄‬ﻨ‪ ３‬جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬تجﻨﻴس‪ :‬ﻫغﻪ صﻨعت تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬شاعر پﻪ خپﻞ کﻼم ک‪ ３‬داس‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬راوړي چ‪３‬‬ ‫شکﻞ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ او ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ب‪５‬ﻠﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ داود خان چ‪ ３‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬د چا پﻪ زړه ک‪ ３‬اور د ﻣﻴﻨ‪ ３‬بﻞ شﻲ پﻪ وربﻞ ﻳ‪ ３‬ﻟﻤب‪ ３‬گ‪６‬ې حال ﻳ‪ ３‬بﻞ شﻲ‬ ‫د وربﻞ ﻣﻴﻨﻪ کﻪ تﻞ د زړه پﻪ تﻞ شﻲ‬ ‫اور د ﻣﻴﻨ‪ ３‬کﻠﻪ ﻣري د زړه ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪３‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره ک‪( ３‬بﻞ) د اور د ﻟگ‪５‬دﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا دى او پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻣسره ک‪３‬‬ ‫(بﻞ) د بدل پﻪ ﻣعﻨا دى‪ .‬دواړه کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ شکﻞ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول دي خﻮ ﻣعﻨاگاﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３‬دي‪ .‬د‬ ‫دوﻳﻢ بﻴت پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻣسره ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى (تﻞ) د ﻫﻤ‪５‬شﻪ او دوﻳﻢ (تﻞ) د ب‪５‬خ پﻪ ﻣعﻨا دى‪.‬‬ ‫تجﻨﻴس پﻪ اووه ډوﻟﻪ دى ﻟکﻪ‪ :‬تام‪ ،‬ﻧاﻗص‪ ،‬زاﻳد‪ ،‬ﻣرکب‪ ،‬ﻣکرر‪ ،‬ﻣطرف او خطﻲ‬ ‫تجﻨﻴس‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻪ راوړو‪:‬‬

‫‪١٣٢‬‬

‫تام تجﻨﻴس‪ :‬ﻫغﻪ تجﻨﻴس دى چ‪ ３‬شاعر پﻪ خپﻞ کﻼم ک‪ ３‬داس‪ ３‬دوې کﻠﻤ‪ ３‬راوړي چ‪３‬‬ ‫شکﻞ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ او ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ب‪５‬ﻠﻪ وي ﻟکﻪ پﻴر ﻣحﻤد کاک‪ ７‬چ‪ ３‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫فراق پﻪ ﻣا خﻮري د زړگﻲ وﻳﻨ‪ ３‬آشــﻨا ﻣ‪ ３‬ﻧشــــــتﻪ اهلل ﻣ‪ ３‬وﻳﻨ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره ک‪( ３‬وﻳﻨ‪ )３‬د وﻳﻨﻮ پﻪ ﻣعﻨا او پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻣسره ک‪( ３‬وﻳﻨ‪ )３‬د ﻟﻴدﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا‬ ‫دى‪.‬‬ ‫ﻧاﻗص تجﻨﻴس‪ :‬ﻫغﻪ تجﻨﻴس دى چ‪ ３‬د ﻣتجاﻧسﻮ کﻠﻤﻮ شکﻞ ﻳﻮ او ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ب‪５‬ﻠﻪ وي‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ حرکاتﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر وﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د ﻳار غﻢ راسره ＇ـﻪ واﻳﻢ چ‪＇ ３‬ﻪ ک‪７‬ي تــــﻞ ﻣـ‪ ３‬وﻳﻨ‪ ３‬د زړه روي ﻟکﻪ روې‬ ‫چ‪ ３‬پـــخﻮا تر ﻗضا خپﻠﻪ رضا غﻮاړې ب‪５‬ﻬﻮده پﻪ ﻟـــﻮ！ﻮ وﻟ‪ ３‬آســــــﻤان وﻟ‪３‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻣسره ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى (روي) د رودﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا او دوﻳﻤﻪ (روې) د ﻳﻮ‬ ‫ډول کﻮچﻨﻲ حﻴﻮان پﻪ ﻣعﻨا دى چ‪ ３‬دا کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ حرکاتﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬پﻪ دوﻳﻢ بﻴت دوﻳﻤﻪ‬ ‫ﻣسره ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى (وﻟ‪ )３‬د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ضﻤﻴر دى او دوﻳﻢ (وﻟ‪ )３‬د وﻳشتﻠﻮ ﻣعﻨا ورکﻮي چ‪ ３‬دواړه‬ ‫کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ حرکاتﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣرکب تجﻨﻴس‪ :‬ﻫغﻪ تجﻨﻴس دى چ‪ ３‬د ﻣتجاﻧسﻮ کﻠﻤﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه کﻠﻤﻪ بسﻴطﻪ او بﻠﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣرکبﻪ وي‪ .‬ﻣرکب تجﻨﻴس پﻪ دوه ډوﻟﻪ دى‪ .‬ﻣتشابﻪ ﻣرکب او ﻣﻔروق ﻣرکب‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻣتشابﻪ ﻣرکب‪ :‬ﻫغﻪ دى چ‪ ３‬بسﻴطﻪ او ﻣرکبﻪ کﻠﻤﻪ دواړه ﻳﻮ ډول شکﻞ وﻟري‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ احﻤد شاه بابا چ‪ ３‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫ســـتا پرﻣــخ باﻧدې اوربﻞ دى ‪＄‬کﻪ اور بﻞ ﻣ‪ ３‬پﻪ گﻮگﻞ دى‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره ک‪( ３‬اوربﻞ) د تﻨدي وﻳ‪＋‬تاﻧﻮ ﻳا پﻴکﻲ تﻪ واﻳﻲ او ﻳﻮه بسﻴطﻪ کﻠﻤﻪ ده خﻮ‬ ‫پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻣسره ک‪( ３‬اور بﻞ) ﻟﻪ (اور) او (بﻞ) ＇خﻪ ﻳﻮه ﻣرکبﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪( ３‬اور) او (بﻞ) ب‪５‬ﻠ‪３‬‬ ‫ﻣعﻨاگاﻧ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫ب‪ :‬ﻣﻔروق ﻣرکب‪ :‬ﻫغﻪ تجﻨﻴس دى چ‪ ３‬بسﻴطﻪ کﻠﻤﻪ د بسﻴط‪ ３‬او ﻣرکبﻪ د ﻣرکب‪ ３‬شکﻞ‬ ‫وﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫چ‪ ３‬پــــﻪ ســــترگﻮ ＇راغ ووﻳﻨﻲ پتﻨگ ＇ﻮ وﻧﻪ ﻣري ﻟﻪ ژوﻧدوﻧﻪ وي پﻪ تﻨگ‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻲ بﻴت ک‪ ３‬پتﻨگ بسﻴطﻪ کﻠﻤﻪ او (پﻪ تﻨگ) ﻣرکبﻪ کﻠﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻗﻠب‪ :‬ﻗﻠب پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬سرچپﻪ کﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د دوو ﻳا زﻳاتﻮ داس‪３‬‬

‫‪١٣٣‬‬

‫کﻠﻤﻮ راوړل دي چ‪ ３‬تﻮري ﻳ‪ ３‬پﻪ ب‪２‬ﻪ (ډول) او عدد ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول او پﻪ ترتﻴب ک‪ ３‬او＊تﻲ وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د دوران ﻟــﻪ اﻧــﻘﻼبﻪ ﻻ بﻘا شﻲ اعتﻤاد بﻪ داﻧا ＇ﻪ پﻪ دا اﻗبال کا‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ ３‬د ((ﻻ بﻘا)) کﻠﻤﻪ پﻪ ((اﻗبال)) او＊ت‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ترصﻴع‪ :‬عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬د جﻮاﻫرو اﻳ‪＋‬ﻮدﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬کﻪ ﻳﻮ‬ ‫شاعر خپﻞ ﻳﻮ بﻴت پﻪ ＇ﻮ برخﻮ وو‪４‬شﻲ او ﻫره برخﻪ ﻳ‪ ３‬د بﻠ‪ ３‬پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬راوړي او پﻪ وزن‬ ‫ک‪ ３‬سره ﻳﻮ وي‪ ،‬ترصﻴع بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دﻟـــــبـــــران ﻳــــ‪ ３‬خـــــادﻣـــــان خــــرﻗــــﻪ بـــــــدوش شـــﻮل‬ ‫ســـــــــروران ﻳــــ‪ ３‬غــــﻼﻣــــان حــﻠــﻘــﻪ بـــگـــﻮش شـــﻮل‬ ‫* * *‬ ‫＇ـــــﻮک چــــ‪ ３‬دﻧـــﻴـــا غـــــــﻮاړي ﻫـــغـــﻪ رﻧــــ‪％‬ــــﻮر دى‬ ‫＇ـــــﻮک چــــ‪ ３‬عــﻘــبــا غـــــــﻮاړي ﻫـــغـــﻪ ﻣـــــــزدور دى‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬گﻮرو چ‪ ３‬شاعر خپﻠﻪ وﻳﻨا پﻪ ﻣتﻨاظرو کﻠﻤﻮ ﻳا فﻘرو باﻧدې وﻳشﻠ‪ ３‬او‬ ‫ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬د بﻠ‪ ３‬پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬راوړې ده‪.‬‬ ‫سجع‪ :‬سجع پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬د کﻮترې ﻣﻮزون اواز تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د جﻤﻠﻮ‬ ‫ﻳا فﻘرو وروست‪ ９‬ﻫﻢ اﻫﻨگ‪ ９‬تﻪ سجع وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬سجع پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ او دغﻪ ډول ﻧثر تﻪ‬ ‫ﻣسجع ﻧثر وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د خﻮار ﻳا ژړا ده ﻳا ＊‪５‬را‬ ‫تضﻤﻴﻦ‪ :‬ﻫغﻪ صﻨعت تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬شاعر د سﻨد او ﻣثال پﻪ تﻮگﻪ ﻳا د خپﻞ کﻼم د تﻘﻮﻳ‪３‬‬ ‫ﻟپاره د ﻣضﻤﻮن اړوﻧد د بﻞ چا د ﻧظﻢ ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ‪ ،‬ﻳﻮ بﻴت ﻳا ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ راوړي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫دا دﻧـــﻴـــا ده خـــــداى ﻟـــﻪ عــشــﻘــﻪ پـــﻴـــدا کــ‪７‬ې‬ ‫دې چــﻤــﻦ پـــﻪ دې ﻧــســﻴــﻢ ده پـــــرده ســپــ‪７‬ې‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره د رحﻤان بابا او دوﻳﻤﻪ ﻣسره د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ده‪ .‬حﻤﻴد‬ ‫پخپﻞ دغﻪ بﻴت ک‪ ３‬د رحﻤان بابا ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ راخﻴست‪ ３‬او تضﻤﻴﻦ ک‪７‬ى ﻳ‪ ３‬دى‪.‬‬

‫‪١٣٤‬‬

‫د رحﻤان بابا اصﻠﻲ بﻴت دادى‪:‬‬ ‫دا دﻧــﻴــا ده خـــداى ﻟــﻪ عشﻘﻪ پــﻴــدا کــ‪７‬ې‬ ‫د جــﻤــﻠــﻪ و ﻣــخــﻠــﻮﻗــاتــﻮ پــــﻼر دى دا‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ د عباسﻴاﻧﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬دود شﻮ‪ .‬د دې عﻠﻢ بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ عبداهلل‬ ‫بﻦ ﻣعتز و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ را！ﻮل ک‪７‬ل او ﻳﻮ کتاب ﻳ‪ ３‬د‬ ‫(اﻟبدﻳع) پﻪ ﻧاﻣﻪ تاﻟﻴف ک‪.７‬‬ ‫ﻟﻪ ده ﻧﻪ وروستﻪ ﻧﻮرو کساﻧﻮ ﻫﻢ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ‪ .‬بدﻳع ﻫغﻪ عﻠﻢ دى‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ واسطﻪ د کﻼم د ＊ﻪ واﻟﻲ وجﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي‪ .‬پﻪ بدﻳع ک‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ ادبﻲ‬ ‫صﻨعتﻮﻧﻪ ＇‪７５‬ل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻳ‪ ３‬ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع دي او بﻞ ډول ﻳ‪ ３‬ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻔظ رعاﻳت ک‪８５‬ي او پﻪ ﻣعﻨﻮي ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣعﻨا سره سروکار ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ وپ‪５‬ژﻧدل او ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع بﻪ پﻪ جﻼ ﻟﻮست‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪ .‬ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې شاعراﻧﻮ پخپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې‬ ‫راوړي دي او د پ‪＋‬تﻮ کﻼسﻴک دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ پرې ډک دي‪ .‬د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻨﻮ‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻫﻢ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او د شعر د فﻨﻮﻧﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪７５＇ ３‬ﻧ‪３‬‬ ‫ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻟکﻪ عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬سﻤﻨدر خان سﻤﻨدر‪ ،‬سﻴد تسﻨﻴﻢ اﻟحﻖ کاکاخﻴﻞ‪،‬‬ ‫عبداﻟحﻠﻴﻢ اثر ساﻻرزى‪ ،‬ﻧﻮر احﻤد شاکر او ﻧﻮرو‪ ...‬پﻪ اوسﻨﻲ ﻣعاصر شعر ک‪ ３‬اوس‬ ‫دغﻮ صﻨعتﻮﻧﻮ تﻪ دوﻣره پاﻣﻠرﻧﻪ ﻧﻪ ک‪８５‬ي او پﻪ شعر ک‪ ３‬پﻪ تخﻴﻞ‪ ،‬اﻧ‪％‬ﻮر‪ ،‬وزن‪ ،‬اﻫﻨگ‪،‬‬ ‫ﻣﻔکﻮره او عاطﻔﻪ باﻧدې حساب ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪١٣٥‬‬

‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې‬ ‫ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د بدﻳع د عﻠﻢ بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ ＇ﻮک و؟‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او ﻟﻪ ＇ﻪ شﻲ ﻧﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې شعر پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬دې ادبﻲ صﻨعت پﻴدا ک‪７‬ي چ‪３‬‬ ‫پﻪ کﻮﻣﻮ کﻠﻤﻮ ک‪ ３‬راغﻠﻰ دى‪:‬‬

‫پﻠﻮ واخــﻠــﻪ ﻟــﻪ سپﻮږﻣ‪ ９‬ﻣخﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪３‬‬ ‫ستا ﻟﻪ وره تﻠﻼى ﻧﻪ شﻮاى ﻫﻮرې دورې‬ ‫درست بدن ﻣ‪ ３‬د ب‪５‬ﻠتﻮن پﻪ اور ک‪ ３‬ورﻳت شﻮ‬ ‫زه پــ‪＋‬ــتــﻮن ﻳــﻢ ﻧــﻪ و‪４‬ـــر‪４‬ـــ‪８‬م ﻟــﻪ رﻗﻴبﻪ‬

‫ستا ب‪ ３‬ﻣخﻪ راتﻪ شپ‪ ３‬دي ور‪ ３＄‬سپﻴﻨ‪３‬‬ ‫درتﻪ ﻧاست ﻳﻢ پﻪ دربار پرې ﻣ‪ ３‬دي سپﻴﻨ‪３‬‬ ‫پﻪ گﻮگﻞ ک‪ ３‬ﻣ‪ ３‬وﻳﻠ‪８５‬ي تــﻮرې سپﻴﻨ‪３‬‬ ‫ورتــﻪ وبــﻪ کــ‪７‬م بﻴا ＊ــ‪ ３‬سپﻴﻨ‪ ３‬سپﻴﻨ‪３‬‬

‫ﻣــشــرﻗــﻲ دې پــﻪ تــﻴــاره د ب‪５‬ﻠتﻮن ژاړي‬ ‫ورتــﻪ ﻟﻤر د ﻣخ ＊کاره ک‪７‬ه پﻪ ﻣخ سپﻴﻨ‪３‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬دې خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬صﻔتﻮﻧﻪ او‬ ‫ضﻤﻴروﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ .‬بﻴا دې ﻳ‪ ３‬پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د تجﻨﻴس تعرﻳف وک‪７‬ي او ودې واﻳﻲ چ‪ ３‬تجﻨﻴس ＇ﻮ ډوﻟﻪ دى؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه دﻳﻮان ＇خﻪ ﻳﻮ شعر وﻟﻴکﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬دې ﻟﻔظﻲ‬ ‫صﻨعتﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٣٦‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻫجري او د ﻫغﻪ حبسﻴات‬

‫حبسﻴات ﻳا حبسﻴﻪ شعروﻧﻪ پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻫغﻮ شعروﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬شاعر پﻪ زﻧدان‬ ‫ک‪ ３‬وﻳﻠﻲ وي‪ .‬پﻪ دې شعروﻧﻮ ک‪ ３‬د زﻧدان ک‪７‬اووﻧﻪ‪ ،‬سخت‪ ９‬او ﻟﻪ کﻮر کﻠﻲ ﻧﻪ د ﻟر‪４‬ﻮاﻟﻲ ستﻮﻧزې‬ ‫اﻧعکاس ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ کﻼسﻴک شعر ک‪ ３‬دا ﻟ‪７‬ۍ خﻮشحال خان خ＂ک ﻫغﻪ وخت پﻴﻞ ک‪７‬ه چ‪ ３‬د ﻣغﻠﻲ‬ ‫پاچا اورﻧگزﻳب ﻟﻪ خﻮا د ﻫﻨد د رﻧتبﻮر پﻪ زﻧدان ک‪ ３‬بﻨدي شﻮ‪ .‬بﻴا ورپس‪ ３‬د ده زوى اشرف‬ ‫خان ﻫجري چ‪ ３‬د ﻫﻤدغﻪ پاچا پﻪ حکﻢ د گﻮاﻟﻴار او بﻴجاپﻮر پﻪ زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻮارﻟس کاﻟﻪ‬ ‫زﻧداﻧﻲ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د حبسﻴاتﻮ دغﻪ ﻟ‪７‬ۍ ﻳ‪ ３‬پس‪ ３‬پراخﻪ او غﻨﻲ ک‪７‬ه‪ .‬اوس ﻣﻮږ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪３‬‬ ‫د حبسﻴاتﻮ درﻧﻪ برخﻪ د ﻫجري پﻪ دﻳﻮان ک‪ ３‬ﻣﻮﻣﻮ چ‪ ３‬د ＇ﻮارﻟسﻮ کاﻟﻮ د زﻧدان سﻮې ﻧارې‬ ‫دي‪ .‬ﻳﻮ خﻮا د زﻧدان ک‪７‬اووﻧﻪ او بﻞ خﻮا ﻟﻪ وطﻦ او کﻮرﻧ‪ ９‬ﻧﻪ ﻟر‪４‬ﻮاﻟﻰ د ﻫجري د شعر عاﻣﻪ‬ ‫ﻣﻮضﻮع ده‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د اشرف خان ﻫجري د ژوﻧد او د ده د حبسﻴﻪ شعروﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫_ تاس‪ ３‬تﻪ د حبسﻴﻪ شعروﻧﻮ کﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ زده ده؟‬ ‫_ حبسﻴﻪ شعروﻧﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو شعروﻧﻮ ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬

‫‪١٣٧‬‬

‫اشرف خان ﻫجري د خﻮشحال خان ﻣشر زوى دى‪ .‬پﻪ (‪١٠٤٤‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د روژې‬ ‫پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬خﻮشحال خان زﻧداﻧﻲ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ اشرف خان د خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻗبﻴﻠ‪ ３‬سردار و‪ .‬د اشرف خان بﻞ ورور بﻬرام خان غﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬د ﻗبﻴﻠ‪ ３‬سردار شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ‬ ‫دې تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دسﻴسﻮ ﻻس پﻮرې ک‪ .７‬دا وخت خﻮشحال خان د ﻣغﻠﻮ ﻟﻪ بﻨد ﻧﻪ خﻼص‬ ‫شﻮى و‪ .‬بﻬرام خان ﻟﻪ ﻣغﻠﻮ سره ﻻس ﻳﻮ ک‪ ７‬او د خپﻞ پﻼر او ورور پﻪ وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬سازشﻮﻧﻪ‬ ‫او دسﻴس‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ې‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د بﻬرام خان سازشﻮﻧﻪ وو‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه د‬ ‫کابﻞ صﻮبﻴدار اﻣﻴر خان ﻫﻢ ﻟﻪ اشرف خان ﻧﻪ خﻮابدى و‪ .‬د اﻣﻴر خان د خﻮابدۍ دوه عﻠتﻮﻧﻪ‬ ‫＇رگﻨد دي‪ ،‬ﻳﻮ دا چ‪ ３‬اﻣﻴر خان چ‪ ３‬کﻠﻪ کابﻞ تﻪ روان و‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ اشرف خان ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬غﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻟﻪ ده سره ﻻړ شﻲ‪ ،‬خﻮ اشرف خان ﻳ‪ ３‬غﻮ＊تﻨﻪ وﻧﻪ ﻣﻨﻠﻪ او ورسره ﻻړ ﻧﻪ شﻮ‪ .‬بﻠﻪ‬ ‫وجﻪ دا وه چ‪ ３‬د اشرف خان ﻳﻮ خ‪ ）５‬ازاد گگﻴا‪１‬ﻲ د اﻣﻴر خان ﻟﻪ حکﻢ ﻧﻪ سرغ‪７‬وﻧﻪ ک‪７‬ې‬ ‫وه او اشرف خان ﻫجري دى پﻪ ﻻس ورﻧﻪ ک‪ ،７‬بﻠک‪ ３‬دى ﻳ‪ ３‬سﻮات تﻪ وﻟ‪８５‬ه او د ده کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره وساتﻠﻪ‪.‬‬ ‫بﻞ دا چ‪ ３‬د ﻣغﻠﻮ د حکﻮﻣت اواﻣرو تﻪ بﻬرام خان ﻻس پﻪ ﻧاﻣﻪ وﻻړ و‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې‬ ‫تﻮگﻪ صﻮبﻴدار ﻟﻪ پاچا ﻧﻪ د اشرف خان د بﻨدي ک‪５‬دو اجازه وغﻮ＊تﻠﻪ‪ .‬پاچا اجازه ورک‪７‬ه او‬ ‫صﻮبﻴدار اشرف خان ﻫجري پﻪ ډ‪４‬ر ﻧﻴرﻧگ د سﻴد بﻬﻮﻻ پﻪ کﻮر ک‪ ３‬پﻪ (‪١٠٩٢‬ﻫـ‪ ).‬کال‬ ‫ک‪ ３‬وﻧﻴﻮ او ﻫﻨد تﻪ ﻳ‪ ３‬بﻨدي واستاوه‪ .‬اشرف خان ﻫجري ﻟﻮﻣ‪７‬ى پﻪ گﻮاﻟﻴار او بﻴا پﻪ بﻴجاپﻮر‬ ‫ک‪＇ ３‬ﻮارﻟس کاﻟﻪ زﻧداﻧﻲ شﻮ‪ .‬ﻫجري ﻟﻪ دﻳارﻟسﻮ کاﻟﻮ زﻳاتﻪ ﻣﻮده پﻪ زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ت‪５‬ره ک‪７‬ه او‬ ‫ﻫﻤاغﻠتﻪ پﻪ (‪١١٠٦‬ﻫـ‪ ).‬ک‪ ３‬وفات شﻮ‪.‬‬ ‫اشرف خان ﻫجري د خپﻞ وخت ﻣﻨﻠﻰ شاعر و‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ او فارسﻲ ک‪ ３‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟري چ‪ ３‬چاپ شﻮي دي‪ .‬د ده پﻪ اشعارو ک‪ ３‬د عشﻘﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او اجتﻤاعﻲ ﻣضاﻣﻴﻨﻮ تر‬ ‫＇ﻨگﻪ د وطﻦ ﻳاد او ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاده د جﻼواﻟﻲ حسرتﻮﻧﻪ او ﻧارې تر بﻠ‪ ３‬ﻫرې ﻣﻮضﻮع ډ‪４‬ر دي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬دى ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي او د ﻫﻨد پر ﻟﻮرې ﻳ‪ ３‬بﻴاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پر ا！ک اړوي‬ ‫دا چﻴغﻪ کﻮي‪:‬‬

‫‪١٣٨‬‬

‫ﻣــا ﻫــاﻟــﻪ ﻣــــاتﻢ د ‪＄‬ـــان وکـــــــــــــــــ‪７‬و پــﻪ وﻳﻨﻮ‬ ‫چـــ‪ ３‬ا！ــــک وتــــﻪ ﻣـــ‪ ３‬شــــاه کــــ‪７‬ه پـــﻪ ژړا شــﻮم‬ ‫اشرف خان ﻫجري پخپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬خپﻞ تخﻠص‪ ،‬ﻫجري‪ ،‬روﻫﻲ او اکرم راوړى‬ ‫دى‪ .‬د ﻫجري شعروﻧﻪ ﻟﻪ درده ډک دي‪ ،‬د وطﻦ ﻳاد‪ ،‬د زﻧدان ﻣشﻘت او ﻟﻪ خپﻠﻮاﻧﻮ ﻟرې واﻟﻲ‬ ‫د ده شعر تﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى خﻮﻧد ورک‪７‬ى دى چ‪ ３‬ﻫﻤدا رﻧگ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻗصﻴدو ک‪ ３‬ﻫﻢ تر سترگﻮ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻗصﻴده وﻳﻠﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر غ‪＋‬تﻠﻰ دى او پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سارى ﻟ‪ ８‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د حبسﻴاتﻮ برخﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره درﻧﻪ ده او د ＇ﻮارﻟس کﻠﻦ زﻧدان ﻳﻮ بشپ‪ ７‬اﻧ‪％‬ﻮر وړاﻧدې‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫د ده حبسﻴات ﻟﻪ سﻮزه ډک دي او ﻫر ﻟﻮستﻮﻧکﻰ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ غﻤجﻦ ک‪８５‬ي‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫حبسﻴﻪ شعروﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت رااخﻠﻮ چ‪＇ ３‬ﻮﻣره ﻟﻪ درد او سﻮز ﻧﻪ ډک دي‪:‬‬ ‫ﻧــــﻦ اغــــــاز د ﻟـــســـﻢ کـــــال دى بــــــاور وکــــ‪７‬ه‬ ‫چــــ‪ ３‬پــــﻪ بـــﻨـــد کــــ‪ ３‬ﻳــــ‪ ３‬ز‪４‬ــــر‪４‬ــــ‪８‬م بــــ‪ ３‬گــﻨــاه‬ ‫* * *‬ ‫ﻫــجــري تــش صـــﻮرت ﻧصﻴب پــﻪ دکــﻦ بﻨد ک‪７‬و‬ ‫پــﻪ خــدﻣــت ﻳــ‪ ３‬د ﻳـــار زړه داﻳــــﻢ حــضــﻮر وي‬ ‫* * *‬ ‫د ﻣــاﻫــﻲ پـــﻪ ﻧـــس کـــ‪ ３‬پــــروت ﻟــکــﻪ ﻳــﻮﻧــس ﻳﻢ‬ ‫ﻣــگــر خــــﻼص ﻣـــ‪ ３‬پـــﻪ کــــرم حـــﻖ تــعــاﻟــﻰ کا‬ ‫* * *‬ ‫ﻫـــجـــري تـــﻪ خـــﻮ تـــﻞ ﻫــــﻮس د وﻻﻳـــــت کــ‪７‬ې‬ ‫وﻟــــ‪ ３‬ســتــا ورتـــﻠـــﻪ ﻣـــحـــال ﻣــگــر ﻧــصــﻴــب وي‬ ‫* * *‬ ‫د ‪＄‬ــﻴــگــر وﻳـــﻨـــ‪ ３‬ﻣــــ‪ ３‬و＇ـــ‪＋‬ـــﻠـــ‪ ３‬غــﻤــﻮﻧــﻮ‬ ‫ﻣـــرگـــﻪ جــگــ‪ ３‬جــگــ‪ ３‬راشـــــﻪ اوس رضــــا ﻳﻢ‬ ‫* * *‬

‫‪١٣٩‬‬

‫ﻗــــاصــــدان ﻟـــﻪ روه ﻧـــﻪ را‪＄‬ـــــﻲ ﻣــــدت وشــﻮ‬ ‫ســـــﻼم بـــــاد رارســـــــــﻮي ﻣـــﻨـــت ﻳــــ‪ ３‬تــــﻢ دى‬ ‫د اشرف خان ﻫجري د اشعارو درﻧﻪ برخﻪ حبسﻴات دي چ‪ ３‬د گﻮاﻟﻴار او بﻴجاپﻮر پﻪ‬ ‫زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻳﻠ‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫دغﻪ شعر ﻳ‪ ３‬د کﻼم د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ راوړو‪:‬‬ ‫＇ـــﻮ د ﻳــــار د ﻣــســتــﻮ ســتــرگــﻮ ﻧـــﻪ جــــدا ﻳﻢ‬ ‫ﻻﻫـــــﻮ کـــــ‪７‬ى د حـــﻴـــرت خـــﻮﻧـــﻲ درﻳــــــا ﻳــﻢ‬ ‫د ‪＄‬ـــﻴـــگـــر وﻳــــﻨــــ‪ ３‬ﻣــــ‪ ３‬وخــــــــﻮړې غــﻤــﻮﻧــﻮ‬ ‫ﻣـــرگـــﻪ جــگــ‪ ３‬جــگــ‪ ３‬راشـــــﻪ اوس رضــــا ﻳﻢ‬ ‫کـــﻪ زﻣـــا پـــﻪ خـــﻮن ﻣــﻴــﻦ ﻳـــ‪ ３‬ﻧـــﻦ دې وار دى‬ ‫د ﻳـــــار غــــﻢ ﻣــــ‪ ３‬ســـبـــا وژﻧــــــﻲ درتــــــﻪ واﻳــــﻢ‬ ‫د کــﻔــﻦ حـــاجـــت ﻳـــ‪ ３‬ﻧــشــتــﻪ شـــﻬـــﻴـــدان دي‬ ‫چـــ‪ ３‬پـــﻪ تــ‪５‬ــغ د ﻫــجــر ﻣــــ‪７‬ه دي زه گـــﻮﻳـــا ﻳﻢ‬ ‫زه پــﻪ بﻨد د اورﻧـــگ ﻧــﻪ ﻳــﻢ چــ‪ ３‬بــﻪ خــﻼص شﻢ‬ ‫بـــﻨـــدي کــــ‪７‬ى شــﻴــخ رحـــکـــار زﻳـــــ‪７‬ي بـــابـــا ﻳﻢ‬ ‫پـــﻪ دکــــﻦ کـــ‪ ３‬پـــــاړو ﻧــشــتــﻪ چـــ‪ ３‬ﻣـــ‪ ３‬دم کا‬ ‫زه خـــــﻮړﻟـــــﻰ اژدﻫــــــــــا تــــــــﻮرې بـــــﻼ ﻳــﻢ‬ ‫ﻳــــا دکـــــﻦ د غــــﻢ وطـــــﻦ ＊ــــــادي ﻳــــ‪ ３‬ﻧــشــتــﻪ‬ ‫ﻳــــا پــــﻪ ﻣــــا غـــﻤـــﻮﻧـــﻮ شـــپـــﻪ کـــــ‪７‬ه ﻣــبــتــﻼ ﻳــﻢ‬ ‫ﻫــــر ﻧـــﻔـــس پــــﻪ ﻣــــا عــــشــــﻮر کــــا ﻳـــزﻳـــداﻧـــﻮ‬ ‫گـــﻮﻳـــا زه حــســﻴــﻦ د وخـــــت پــــﻪ کـــربـــﻼ ﻳﻢ‬ ‫ﻫـــســـ‪ ３‬رﻧـــــگ جــــداﻳــــﻲ ﻣــــﻪ شــــﻪ ﻟــــﻪ ﻣـــــراده‬ ‫ﻟـــکـــﻪ زه فـــﻠـــک بـــ‪５‬ـــﻞ کـــــ‪７‬ى پــــﻪ جـــﻔـــا ﻳــﻢ‬

‫‪١٤٠‬‬

‫د اورﻧــــگ جـــﻮر دا شـــان چــ‪ ３‬پــﻪ صـــﻮرت دى‬ ‫پــــﻪ فــــرﻳــــاد د فـــرﻗـــتـــﻮﻧـــﻮ ﻟــــﻪ غــــﻮغــــا ﻳــﻢ‬ ‫جــــﻮداﻧــــﻪ صــبــر ﻣـــ‪ ３‬کــﻠــﻪ دى پـــﻪ زړه ک‪３‬‬ ‫زه روﻫــــــﻲ د ﻳـــــار پــــﻪ ﻣــــخ پـــســـ‪ ３‬تـــــاﻻ ﻳﻢ‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د وطﻦ ﻳاد‪ ،‬د زﻧدان ک‪７‬اووﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟرې واﻟﻰ او فرﻳادوﻧﻪ د اشرف خان ﻫجري‬ ‫د شاعرۍ عاﻣﻪ ﻣﻮضﻮع ده‪ .‬د عشﻘﻲ ﻣضاﻣﻴﻨﻮ تر ＇ﻨگﻪ اخﻼﻗﻲ ﻣضاﻣﻴﻦ ﻫﻢ ﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫پﻮرتﻨﻲ شعر ک‪ ３‬ﻫﻢ د وطﻦ ﻳاد او ﻟﻪ خپﻠﻮاﻧﻮ د جﻼ واﻟﻲ فرﻳادوﻧﻪ کﻮي‪ .‬اشرف خان‬ ‫ﻫجري پﻪ دې شعر ک‪ ３‬ﻫغ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬تﻪ اشاره کﻮي چ‪ ３‬د ش‪５‬خ رحﻤکار کاکا‬ ‫صاحب زوى ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ وژل شﻮى دى‪ .‬ﻟﻪ بﻬرام خان سره د ﻗبﻴﻠ‪ ３‬د سردارۍ پﻪ‬ ‫جگ‪７‬و ک‪ ３‬خپﻞ اخ‪＋‬ﻰ شﻴخ ضﻴاء اﻟدﻳﻦ د شﻴخ رحﻤکار زوى ﻟﻪ دې کبﻠﻪ بﻨدي کﻮي‬ ‫چ‪ ３‬ﻫغﻪ د بﻬرام خان پﻪ خﻮا وي‪ .‬اشرف خان ﻫجري چ‪ ３‬کﻠﻪ شﻴخ ضﻴاء اﻟدﻳﻦ بﻨدي‬ ‫کﻮي‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ ３‬د زﻫرو پﻪ واسطﻪ وژﻧﻲ‪.‬‬ ‫کاکا صاحب د خپﻞ زوى پﻪ وژل ک‪５‬دو خپﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې تﻮگﻪ اشرف خان‬ ‫ﻫجري واﻳﻲ چ‪ ３‬زه اورﻧگز‪４‬ب ﻧﻪ ﻳﻢ بﻨدي ک‪７‬ى‪ .‬زه شﻴخ رحﻤکار بﻨدي ک‪７‬ى ﻳﻢ‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣاتﻪ ＊‪５‬رې ک‪７‬ي دي‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ زﻧداﻧﻪ ﻧﻪ خﻼص‪８５‬م‪.‬‬ ‫اشرف پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ دغﻪ پ‪＋５‬ﻪ خپﻠﻪ پ‪５＋‬ﻤاﻧﻲ ＇رگﻨدوي او واﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻫـــجـــري ﻣـــﻪ شـــﻪ ﻧـــا اﻣـــ‪５‬ـــد کـــﻪ گــﻨــاﻫــگــار ﻳ‪３‬‬ ‫اﻟـــبـــتـــﻪ بـــــﻪ اﻧـــــعـــــام وکــــــا ﻣــــﻬــــربــــان دى‬ ‫ﻟــــﻪ عـــطـــا دې ډ‪４‬ــــــر اﻣــــﻴــــد ﻟــــــرم غـــﻔـــﻮره‬ ‫زه ﻫـــجـــري ‪＄‬ــکــﻪ داﻳـــــﻢ پـــﻪ اســتــغــﻔــار ﻳﻢ‬

‫‪١٤١‬‬

‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻫجري ＇ﻪ وخت بﻨدي شﻮ؟‬ ‫ﻫجري پﻪ کﻮﻣﻮ زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻨدي و؟‬ ‫ﻫجري چ‪５‬رتﻪ او پﻪ کﻮم حاﻟت ک‪ ３‬وفات شﻮ؟‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د حبسﻴﻪ شعروﻧﻮ وﻳﻮﻧکﻲ ＇ﻮک دي؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ وروستﻪ شعر پﻪ ﻟﻮړ اواز وﻟﻮﻟﻲ او ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو‬ ‫ک‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻳﻮه ﻳا دوه پاراگرافﻪ ک‪ ３‬د ﻫجري د زﻧداﻧﻲ ک‪５‬دو عﻮاﻣﻞ پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ي‬ ‫او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې پﻪ وار سره واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وواﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪ ３‬کﻮم ادبﻲ صﻨعت شتﻪ‪:‬‬ ‫ﻫر ﻧﻔس پﻪ ﻣا عشﻮر کا ﻳزﻳداﻧﻮ‬ ‫گﻮﻳا زه حسﻴﻦ د وخت پﻪ کربﻼ ﻳﻢ‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫زه پــﻪ بــﻨــد د اورﻧــــگ ﻧــﻪ ﻳــﻢ چــ‪ ３‬بــﻪ خـــﻼص شﻢ‬ ‫بـــﻨـــدي کــــ‪７‬ى شــﻴــخ رحـــﻤـــکـــار زﻳـــــ‪７‬ي بـــابـــا ﻳﻢ‬ ‫پــــﻪ دکـــــﻦ کــــ‪ ３‬پــــــاړو ﻧــشــتــﻪ چــــ‪ ３‬ﻣــــ‪ ３‬دم کــا‬ ‫زه خــــــﻮړﻟــــــﻰ اژدﻫـــــــــــا تـــــــــﻮرې بــــــﻼ ﻳــﻢ‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻮست پﻪ کﻮر ک‪ ３‬پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ او د اشرف خان د ژوﻧد او شاعرۍ پﻪ‬ ‫اړه دې دوه ﻣخﻪ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي‪ .‬بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٤٢‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ سفرنام‪３‬‬

‫سﻔرﻧاﻣﻪ ﻟکﻪ د ﻧﻮرو ادبﻲ ډوﻟﻮﻧﻮ ﻳا ژاﻧروﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر ﻳﻮ ادبﻲ ډول دى‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪３‬‬ ‫د سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬ﻟﻴکﻞ پﻪ شﻠﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬د سﻔر ！ﻮل حاﻻت ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي او ﻟﻴکﻮال د ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ﻳادوﻧﻪ کﻮي‬ ‫چ‪ ３‬دى ﻳ‪ ３‬د سﻔر پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬وﻳﻨﻲ‪ .‬سﻔر ﻧاﻣ‪ ３‬ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬ﻫﻢ وي او ﻣﻨثﻮرې ﻫﻢ‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادب ﻫﻢ ډ‪４‬رې پﻪ زړه پﻮرې سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫دروپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫_ سﻔرﻧاﻣﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او ﻟﻪ ＇ﻪ شﻲ ＇خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫_ تاس‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ کﻮﻣﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬

‫‪١٤٣‬‬

‫سﻔرﻧاﻣﻪ د داستاﻧﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ژاﻧر (ډول) دى چ‪ ３‬داستان تﻪ ورتﻪ دى‪ .‬سﻔرﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻟکﻪ د‬ ‫داستان پﻪ ＇‪５‬ر پ‪＋５‬ﻪ او ﻳا پ‪ ３＋５‬ﻟري‪ .‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟکﻪ د داستان د ژب‪ ３‬غﻮﻧدې ادبﻲ وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ د داستان غﻮﻧدې پک‪ ３‬تﻠﻮسﻪ ﻫﻢ وي چ‪ ３‬سﻔر کﻮوﻧکی بﻪ د سﻔر ﻟﻪ ستﻮﻧزو ＇خﻪ‬ ‫＇ﻨگﻪ برﻳاﻟﻰ و‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ سﻔر ﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻮال د خپﻞ سﻔر حاﻻت او پ‪ ３＋５‬بﻴاﻧﻮي‪ .‬ﻟﻴکﻮال‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ ،‬د ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ او اوس‪５‬دوﻧکﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ورکﻮي‪ .‬پﻪ سﻔر ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ چا سره ﻣخ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻫغﻪ ﻳادوﻧﻪ ﻫﻢ کﻮي‪ .‬کﻠﻪ کﻠﻪ د سﻔر پﻪ‬ ‫اوږدو ک‪ ３‬د تارﻳخﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻫﻢ ر‪１‬ا اچﻮي‪ .‬د سﻴﻤ‪ ３‬د خﻠکﻮ د رواﻳاتﻮ او عﻨعﻨاتﻮ‬ ‫سره ﻫﻢ پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‪ .‬سﻔرﻧاﻣﻪ داستاﻧﻲ رﻧگ ﻟري‪ ،‬خﻮ د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پﻪ اړه کﻠﻪ‬ ‫کﻠﻪ تارﻳخﻲ‪ ،‬جغرافﻴاﻳﻲ او ！ﻮﻟﻨپﻮﻫﻨ‪ ３‬پﻪ اړه ﻫﻢ ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬د سﻔرﻧاﻣﻮ ﻟﻴکﻞ پﻪ ﻣعاصره دوره ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮي دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻔرﻧاﻣﻪ د ﻣﻴا اکبر شاه ده چ‪ ３‬د (آزادۍ تﻼش) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻴا اکبر شاه چ‪ ３‬دغﻪ‬ ‫وخت د پ‪＋５‬ﻮر د اسﻼﻣﻴﻪ کاﻟج زده کﻮوﻧکﻰ و او پﻪ ！ﻮﻟﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫سﻴاسﻲ تحرﻳکﻮﻧﻪ پﻴﻞ شﻮي وو‪ ،‬ﻧﻮ دى ﻫﻢ د ﻧﻮرو زﻟﻤﻴاﻧﻮ سره پﻪ دغﻪ ﻧﻬضت ک‪ ３‬ﻣﻠگرى‬ ‫شﻮ او د آزادۍ پﻪ تﻼش د ده سﻔر ډ‪４‬ر وغ‪５％‬د او ﻟﻪ ډ‪４‬رو ﻣﻠکﻮﻧﻮ ت‪５‬ر شﻮ‪ .‬ﻣﻴا اکبر شاه د‬ ‫خپﻞ سﻔر دغﻪ سخت‪ ３‬او ک‪７‬اووﻧﻪ پﻪ خپﻠﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻞ او د آزادۍ تﻼش ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬پرې‬ ‫ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬ﻣﻴا اکبر شاه خپﻞ دغﻪ سﻔر پﻪ ‪١٩٢٠‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻮر ＇خﻪ پﻴﻞ ک‪ ７‬او ﻟﻪ دوو‬ ‫کاﻟﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳات وخت وﻧﻴﻮ‪.‬‬ ‫ﻣﻴا اکبر شاه پﻪ دغﻪ سﻔر ک‪ ３‬ﻟﻪ کابﻞ‪ ،‬بﻠخ‪ ،‬بخارا‪ ،‬سﻤرﻗﻨد‪ ،‬تاشکﻨد‪ ،‬ﻣسکﻮ‪ ،‬باکﻮ‪،‬‬ ‫ﻗﻔﻘاز او اﻳران ﻧﻪ ت‪５‬ر شﻮ او پﻪ ‪١٩٢٢‬م‪ .‬ک‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ راوگر‪５＄‬د‪ ،‬خﻮ د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ حکﻮﻣت وﻧﻴﻮ‬ ‫او دوه کاﻟﻪ او اووﻟس ور‪ ３＄‬ﻳ‪ ３‬پﻪ زﻧدان ک‪ ３‬ت‪５‬رې ک‪７‬ﻟ‪ .３‬ﻣﻴا اکبر شاه پﻪ زﻧدان ک‪ ３‬خپﻠﻪ‬ ‫سﻔرﻧاﻣﻪ وﻟﻴکﻠﻪ‪ ،‬خﻮ د چاپ اجازه ﻧﻪ د اﻧگر‪４‬ز حکﻮﻣت ورک‪７‬ه او ﻧﻪ د پاکستان ﻟﻪ آزادۍ‬ ‫＇خﻪ راوروستﻪ حکﻮﻣتﻮﻧﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ سﻔر ﻧاﻣﻪ ＇ﻠﻮ‪＋４‬ت کاﻟﻪ وروستﻪ پﻪ ‪١٩٦٤‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬چاپ شﻮه‪ .‬ﻣﻴا اکبر شاه د‬ ‫خپﻠ‪ ３‬سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ داس‪ ３‬ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((پﻪ دغﻮ ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬افغاﻧستان د خپﻞ استﻘﻼل ﻟپاره د اﻧگر‪４‬ز پر خﻼف پﻪ جﻨگ ک‪３‬‬ ‫ﻣشغﻮل و‪ .‬زﻣﻮږ کاﻟج د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ د ظاﻟﻤاﻧﻪ روﻳ‪ ３‬پر خﻼف ﻣتﻮاترې جﻠس‪ ３‬کﻮﻟ‪ .３‬ﻣﻮږ‬

‫‪١٤٤‬‬

‫ﻣﻮﻗع غﻨﻴﻤت وگ‪２‬ﻠﻪ‪ ،‬صﻼح ﻣﻮ وک‪７‬ه چ‪ ３‬د وطﻦ د آزادوﻟﻮ ＊ﻪ ﻣﻮﻗع ده‪ .‬ﻣﻮږ ＇ﻠﻮر ﻣﻠگري‬ ‫د خپﻞ وطﻦ د آزادۍ پﻪ تﻼش ک‪ ３‬ووتﻮ‪ .‬زﻣﻮږ خﻴال و چ‪ ３‬ﻣﻮږ بﻪ د افغاﻧستان د حﻤﻠﻪ ور‬ ‫پﻮځ پﻪ ﻣﻠگرتﻴا ک‪ ３‬د آزادۍ پﻪ جﻨگ ک‪ ３‬برخﻪ واخﻠﻮ‪ ،‬خﻮ ﻣﻮږ تﻪ ﻧﻪ وه ﻣعﻠﻮﻣﻪ چ‪ ３‬زﻣﻮږ‬ ‫د آزادۍ تﻼش بﻪ تر افغاﻧستاﻧﻪ ﻣحدود ﻧﻪ وي او د کابﻞ‪ ،‬بﻠخ‪ ،‬سﻤرﻗﻨد‪ ،‬تاشکﻨد‪ ،‬ﻣسکﻮ‪،‬‬ ‫باکﻮ‪ ،‬ﻗﻔﻘاز او اﻳران ک‪ ３‬د ﻣصﻴبتﻮﻧﻮ برداشت کﻮﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ بﻪ زه خپﻞ وطﻦ تﻪ پﻪ ‪١٦‬‬ ‫اگس＀ ‪١٩٢٢‬م‪ .‬راستﻮن شﻢ‪)).‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ سﻔرﻧاﻣﻮ ک‪ ３‬دوﻳﻤﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ د عبداﻻکبر خان اکبر ده چ‪ ３‬د (روسﻲ ترکستان او‬ ‫افغاﻧستان سﻔر) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬د عبداﻻکبر خان سﻔر ﻫﻢ د ﻣﻴا اکبر شاه سﻔر تﻪ ورتﻪ دى چ‪ ３‬د‬ ‫آزادۍ د تحرﻳک پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻮر ＇خﻪ راوتﻠﻰ او سﻔر ﻳ‪ ３‬تر تاشکﻨد پﻮرې اوږد شﻮى‬ ‫دى‪.‬‬ ‫د عبداﻻکبر خان دا سﻔر د افغاﻧستان ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ،３‬تاشکﻨد او د ﻻرې پﻪ اوږدو ک‪３‬‬ ‫ﻣختﻠﻔ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬راچاپ‪５‬روي‪ .‬د ده سﻔر ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻣﻴا اکبر شاه غﻮﻧدې ﻟﻪ حﻴراﻧﻮوﻧکﻮ پ‪＋５‬ﻮ‬ ‫＇خﻪ ډک دى‪.‬‬ ‫دا دواړه سﻔروﻧﻪ پﻪ ﻳﻮه وخت ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮي او ﻳﻮ ﻣﻘصد ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ورتﻪ ！کﻲ‬ ‫ﻟري‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د سﻔر تگﻠﻮرى ﻳﻮ خﻮاتﻪ او ﻣﻘصد ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻳﻮ دى‪ .‬خﻮ دوﻣره تﻮپﻴر ﻟري چ‪３‬‬ ‫د عبداﻻکبر خان سﻔر تر ﻣﻴا اکبر شاه ﻟﻨ‪ ６‬دى‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻣﻴا اکبر شاه د سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬ژبﻪ د‬ ‫عبداﻻکبر خان تر سﻔر ﻧاﻣ‪ ３‬خﻮږه او رواﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫عبداﻟخاﻟﻖ خﻠﻴﻖ د عبداﻻکبر خان اکبر د سﻔر پﻪ ﻫکﻠﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫(اکبر صاحب پﻪ کاﻟج ک‪ ３‬سبﻖ وﻳﻠﻮ چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻠک ک‪ ３‬سﻴاسﻲ بﻴداري پﻴدا شﻮه‪ .‬د‬ ‫اﻧگر‪４‬زي حکﻮﻣت خﻼف زﻟﻤﻲ د عﻤﻞ ﻣﻴدان تﻪ راووتﻞ او چا فﻴصﻠﻪ وک‪７‬ه چ‪ ３‬د ﻣﻠک ﻧﻪ‬ ‫ﻫجرت وک‪７‬ي او ﻟﻪ بﻬر ﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻣﻨظﻢ طاﻗت سره د غاصب حکﻮﻣت ﻧﻪ ﻣﻠک آزاد ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫغﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬اکبر صاحب ﻫﻢ ﻟﻪ خپﻞ خﻮږ وطﻦ ﻧﻪ ﻫجرت وک‪ .７‬افغاﻧستان تﻪ ﻻړ او ﻟﻪ ﻫغﻪ‬ ‫‪＄‬اى ﻧﻪ روسﻲ ترکستان تﻪ ﻻړو)‬ ‫عبداﻻکبر خان ﻫﻢ چ‪ ３‬کﻠﻪ ﻟﻪ سﻔر ﻧﻪ راستﻮن شﻮ‪ ،‬د اﻧگر‪４‬زي حکﻮﻣت ﻟﻪ خﻮا وﻧﻴﻮل‬ ‫شﻮ‪ ،‬خﻮ د خپﻠﻮاﻧﻮ پﻪ ﻣرستﻪ زﻧداﻧﻲ ﻧﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫عبداﻻکبر خان اکبر ﻫﻢ ＇ﻠﻮ‪＋４‬ت کاﻟﻪ وروستﻪ دغﻪ سﻔر ﻧاﻣﻪ ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻳاد＊تﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬

‫‪١٤٥‬‬

‫وﻟﻴکﻠﻪ او چاپ شﻮه‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ سﻔرﻧاﻣﻮ ک‪ ３‬بﻠﻪ سﻔر ﻧاﻣﻪ د پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ ده چ‪ ３‬د (ﻫﻨد سﻔر) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ر＊تﻴﻦ دا سﻔر د ‪ ١٣٢٩‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال د ﻗﻮس پﻪ شﻠﻤﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي او د ‪١٣٣٠‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال د‬ ‫حﻤﻞ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪＂５‬ﻪ پاى تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬دا سﻔر درې ﻣﻴاشت‪ ３‬او درې ور‪ ３＄‬وخت ﻧﻴسﻲ‪ .‬سﻔر‬ ‫د ﻣﻮ！ر‪ ،‬رﻳﻞ‪ ،‬اﻟﻮتک‪ ３‬او ک‪＋‬ت‪ ９‬پﻪ واسطﻪ ترسره ک‪８５‬ي او د ﻫﻨد‪ ،‬اﻳران او عراق د ﻣختﻠﻔﻮ‬ ‫سﻴﻤﻮ او ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ﻳادوﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ دغﻪ سﻔر ﻧاﻣﻪ پﻪ خﻮاږه‪ ،‬روان ﻧثر ﻟﻴکﻠ‪ ３‬او د سﻔر د ﻟﻴدﻧ‪،３‬‬ ‫کتﻨ‪ ３‬او ！ﻮﻟﻮ ک‪７‬اووﻧﻮ اﻧ‪％‬ﻮر ﻳ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ره ＊ﻪ تﻮگﻪ ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫د پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ سﻔرﻧاﻣﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ سﻔرﻧاﻣﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬چاپ شﻮې سﻔرﻧاﻣﻪ ده‪ ،‬خﻮ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬دوې سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬تر دې پخﻮا ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ سﻔرﻧاﻣﻮ ک‪ ３‬بﻞ د پام وړ ﻟﻴکﻮال اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮارى دى‪.‬‬ ‫شﻴﻨﻮاري د خپﻠﻮ سﻔروﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬درې سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳ‪( ３‬د کابﻞ ﻣﻨظﻮﻣﻪ‬ ‫سﻔرﻧاﻣﻪ) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي او پﻪ ‪١٩٤٨‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬چ‪ ３‬کابﻞ تﻪ راغﻠﻰ و‪ ،‬دغﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠ‪３‬‬ ‫وه‪ .‬د حﻤزه شﻴﻨﻮاري دغﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ ده او د شعر ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ترکﻴب بﻨد دى‪ .‬ﻟﻪ چاپ‬ ‫＇خﻪ وروستﻪ ساﻧسﻮر شﻮه‪ .‬کابﻞ تﻪ پﻪ دوﻳﻢ سﻔر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بﻠﻪ سﻔر ﻧاﻣﻪ (د ﻧﻮي پ‪＋‬تﻮن) پﻪ‬ ‫ﻧاﻣﻪ وﻟﻴکﻠﻪ‪ .‬پﻪ دغﻪ سﻔر ﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬حﻤزه شﻴﻨﻮاري د کابﻞ د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻟکﻪ ﻣحﻤد گﻞ خان‬ ‫ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬غﻼم حسﻦ خان ساپﻲ‪ ،‬عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪،‬‬ ‫ﻣﻠک اﻟشعرا بﻴتاب‪ ،‬ﻧﻴک ﻣحﻤد پکتﻴاﻧﻲ او دوست شﻴﻨﻮاري سره د ﻟﻴدﻟﻮ کتﻨﻮ ﻳادوﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ د افغاﻧستان پﻪ بدﻟﻮن او پرﻣختگ ﻫﻢ بحثﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د حﻤزه شﻴﻨﻮاري بﻠﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ د (حجاز پﻪ ﻟﻮر) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي او د ده د حج د سﻔر حاﻻت‬ ‫پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪ .‬حﻤزه شﻴﻨﻮارى پﻪ ‪١٩٦٩‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬حج تﻪ ﻻړ او د خپﻞ دغﻪ سﻔر ！ﻮﻟ‪３‬‬ ‫خاطرې او د اﻳران او عربستان د ＊اروﻧﻮ‪ ،‬زﻳارتﻮﻧﻮ او د حج ﻣراسﻢ ﻳ‪ ３‬پﻪ دغﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ ک‪３‬‬ ‫اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ي دي‪ .‬دا سﻔرﻧاﻣﻪ د اسﻼم د تارﻳخ پﻪ اړه ﻫﻢ ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات ﻟري‪ .‬د چاپ کال ﻳ‪３‬‬ ‫‪١٩٧٠‬م‪ .‬دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻮ سﻔرﻧاﻣﻮ راوروستﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬وﻟﻴکﻞ شﻮې‪ ،‬ﻟکﻪ ﻧاﻟﻴدﻟﻰ سﻮات‬ ‫د ﻣحﻤد ﻧﻮاز طاﻳر‪ ،‬سﻔر پﻪ خﻴر د طاﻫر اثر اپرﻳدي او ﻧﻮرې‪...‬‬

‫‪١٤٦‬‬

‫ﻧﻦ سبا پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د سﻔرﻧاﻣﻮ ﻟﻴکﻮال زﻳات شﻮي دي او ډ‪４‬رې سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي او ﻫﻢ چاپ شﻮي دي‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬سﻔرﻧاﻣﻪ پﻪ شﻠﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻔرﻧاﻣﻪ د ﻣﻴا‬ ‫اکبر شاه وه چ‪ ３‬د (آزادۍ تﻼش) ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻔرﻧاﻣﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د سﻴاسﻲ‬ ‫تحرﻳکﻮﻧﻮ د پﻴﻞ پر بﻨس＀ وﻟﻴکﻞ شﻮه‪ .‬پﻪ دغﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ ک‪＇ ３‬ﻮ تﻨﻪ زﻟﻤﻴان د آزادۍ‬ ‫پﻪ تﻼش ﻟﻪ خپﻞ کﻮر کﻠﻲ ＇خﻪ و‪＄‬ﻲ او ډ‪４‬ر ﻣﻠکﻮﻧﻪ پﻪ دې ﻧﻴت گﻮري چ‪ ３‬ﻣرستﻪ‬ ‫ترﻻسﻪ ک‪７‬ي او د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ پر خﻼف وجﻨگ‪８５‬ي‪ .‬دوﻳﻤﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ د عبداﻻکبر خان اکبر‬ ‫ده چ‪ ３‬د روسﻲ ترکستان او افغاﻧستان سﻔر ﻧﻮﻣ‪８５‬ي او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬تﻪ ورتﻪ ﻣﻘصد‬ ‫ﻟري‪ .‬سﻔرﻧاﻣﻪ ﻳﻮ داستاﻧﻲ ژاﻧر دى چ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال پک‪ ３‬د خپﻞ سﻔر حاﻻت ﻟﻴکﻲ‪ .‬پﻪ سﻔر‬ ‫پﻮرې اړوﻧد ！ﻮل ﻣساﻳﻞ پﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬تارﻳخﻲ‪ ،‬جغرافﻴاﻳﻲ او د ！ﻮﻟﻨپﻮﻫﻨ‪ ３‬پﻪ اړه‬ ‫ﻫﻢ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟري‪ .‬سﻔرﻧاﻣﻪ ﻟکﻪ د داستان غﻮﻧدې پ‪ ３＋５‬ﻫﻢ ﻟري‪ .‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ داستاﻧﻲ‬ ‫وي خﻮ داستان ﻧﻪ وي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ډ‪４‬رې سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ ،‬خﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ ３‬ﻣﻴا اکبر شاه‪ ،‬عبداﻻکبر خان اکبر‪ ،‬اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮارى او پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ‬ ‫اهلل ر＊تﻴﻦ دي‪ .‬د سﻔر ﻧاﻣﻮ اوږدواﻟﻰ او ﻟﻨ‪６‬واﻟﻰ د سﻔروﻧﻮ پﻪ ﻟﻨ‪６‬واﻟﻲ او اوږدواﻟﻲ پﻮرې‬ ‫اړه ﻟري‪.‬‬ ‫سﻔرﻧاﻣﻪ د ﻳﻮې ور‪ ３＄‬پر سﻔر ﻫﻢ ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي او د ＇ﻮ ور‪＄‬ﻮ او ﻣﻴاشتﻮ پر سﻔر ﻫﻢ‬ ‫خﻮ دا پﻪ ﻟﻴکﻮال پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬سﻔرﻧاﻣﻪ ﻟﻴکﻲ او کﻪ رپﻮټ‪.‬‬

‫‪١٤٧‬‬

‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ سﻔرﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬کﻮم شﻴان را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻔرﻧاﻣﻪ کﻮﻣﻪ ده؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ سﻔرﻧاﻣﻮ د ＇ﻮ تﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫کﻮﻣ‪ ３‬سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ _٢‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻔرﻧاﻣ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬او پﻪ ＇ﻪ ډول حاﻻتﻮ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې؟‬ ‫پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکئ او بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬کﻪ تاس‪ ３‬کﻮم سﻔر ک‪７‬ى وي‪ ،‬د خپﻞ سﻔر حال ﻟﻪ جزئﻴاتﻮ سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ‬ ‫وواﻳئ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروئ‪:‬‬ ‫！ﻮﻟﻨپﻮﻫﻨﻪ‪ ،‬تحرﻳک‪ ،‬عﻨعﻨات‪ ،‬غاصب‬ ‫‪＇ _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد ک‪７‬ي چ‪ ３‬د سﻔرﻧاﻣﻮ ﻟﻮستﻞ ＇ﻪ گ＂‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫‪＇ _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬د آزادۍ تﻼش پﻪ‬ ‫سﻔرﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ﻟﻴدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ‪＄‬ﻴﻨ‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د وﻳﻞ شﻮې ！ﻮ！‪ ３‬ﻣﻘصد‬ ‫او ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪！ ３‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ‪ ،‬خپﻠﻮ سﻔروﻧﻮ پﻪ اړه ﻟﻴکﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي چ‪ ３‬کﻮم ‪＄‬اى تﻪ تﻠﻠﻲ دي؟ ＇ﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻴدﻟﻲ دي؟ د ‪＄‬اى‪ ،‬خﻠکﻮ او ﻻرې پﻪ اړه دې ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ درسﻲ ساعت‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٤٨‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫معنﻮي صنعتﻮنﻪ‬

‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬تاس‪ ３‬د بدﻳع د عﻠﻢ پﻪ اړه وﻟﻮستﻞ چ‪ ３‬د بدﻳع د عﻠﻢ بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ‬ ‫عبداهلل بﻦ ﻣعتز دى او د بدﻳع پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره کتاب ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬دا ﻣﻮ ﻫﻢ‬ ‫وﻟﻮستﻞ چ‪ ３‬بدﻳع دوه ډوﻟﻪ صﻨاﻳع ﻟري‪ :‬ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي‪ .‬د ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳعﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ ﻣﻮ‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع وﻟﻮﻟئ‪ .‬ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع ﻫغﻪ‬ ‫دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣعﻨا سره سرو کار ﻟري‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ کﻼسﻴکﻪ شاعرۍ ک‪ ３‬د ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳعﻮ تر ＇ﻨگﻪ د ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳعﻮ ！ﻮل ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫شتﻪ او ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻪ وخت د صﻨاﻳعﻮ کاروﻟﻮ دود و‪ ،‬ﻧﻮ ﻫر شاعر ﻫ（ﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ‬ ‫شعر ک‪ ３‬ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع راوړي او پﻪ دې تﻮگﻪ د خپﻞ شعر ＊کﻼ زﻳاتﻪ ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬سﻮال او ‪＄‬ﻮاب‪ ،‬ارسال اﻟﻤثﻞ‪ ،‬طباق‪ ،‬ﻣراعات‬ ‫اﻟﻨظﻴر‪ ،‬حسﻦ تعﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻟف و ﻧشر‪ ،‬ﻣباﻟغﻪ‪ ،‬تجاﻫﻞ اﻟعارف‪ ،‬کﻴس‪ ،９‬حسﻦ ﻣطﻠع‪ ،‬حسﻦ‬ ‫ﻣﻘطع او ﻧﻮر‪ ...‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫_ تاس‪ ３‬کﻮم ﻣعﻨﻮي صﻨعت پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬

‫‪١٤٩‬‬

‫‪ _١‬سﻮال او ‪＄‬ﻮاب‪ :‬ﻫغﻪ صﻨعت تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬شاعر پﻪ خپﻞ شعر ک‪ ３‬پﻮ＊تﻨ‪ ３‬او‬ ‫جﻮابﻮﻧﻪ سره ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮه ﻣسره ک‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي او پﻪ بﻠﻪ ک‪＄ ３‬ﻮاب ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫پﻴر ﻣحﻤد کاک‪ ７‬چ‪ ３‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫وې ﻣــ‪ ３‬زﻟﻔ‪ ３‬دې پرﻣخ وﻟــ‪ ３‬تاوﻳ‪８‬ي‬ ‫وې ﻣ‪ ３‬ورو‪ ３＄‬دې ﻟﻴﻨدۍ با‪１‬ﻪ دې غشﻲ‬ ‫وې ﻣ‪ ３‬سترگ‪ ３‬دې تر کﻮﻣﻪ خﻮﻧخﻮاري کا‬ ‫وې ﻣ‪ ３‬ﻣاتﻪ ستا د غا＊ﻮ تعرﻳف وک‪７‬ه‬ ‫وې ﻣــ‪ ３‬وواﻳـــﻪ عــﻼج د ژړا ＇ــﻪ ک‪７‬م‬

‫وې ﻧﻮروز دى شپﻪ او ورځ سره سﻤ‪８５‬ي‬ ‫وې ﻧاوک دی د عاشﻖ پﻪ زړه ＇رخ‪８５‬ي‬ ‫وې دا بــاز د ＊کار پــﻪ وﻳﻨﻮ ﻧــﻪ ﻣ‪８４７‬ي‬ ‫وې ږﻟــ‪ ９‬ده پــﻪ ﻻﻟــﻪ کــ‪ ３‬چــ‪ ３‬وﻳﻠ‪８５‬ي‬ ‫وې بــاران د رحﻤت ＊ﻪ دى چ‪ ３‬ور‪８４‬ي‬

‫وې ﻣ‪ ３‬خﻮار شﻮ پﻴر ﻣحﻤد پﻪ عاشﻘ‪ ９‬ک‪３‬‬ ‫وې پر ﻣا چ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ کــ‪７‬ي ﻫغﻪ خﻮار‪８４‬ي‬ ‫‪ _٢‬ارسال اﻟﻤثﻞ‪ :‬کﻪ شاعر پﻪ خپﻞ کﻼم ک‪ ３‬کﻮم ﻣشﻬﻮر ﻣتﻞ راوړي‪ ،‬ﻫغﻪ تﻪ ارسال‬ ‫اﻟﻤثﻞ واﻳﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫چــــ‪ ３‬اوربـــــشـــــ‪ ３‬کـــــرې کـــﻠـــﻪ غـــﻨـــﻢ کــ‪５‬ــ‪８‬ي‬ ‫دي ر＊ــتــﻴــا چـــ‪＇ ３‬ـــﻪ کــــرې ﻫــغــﻪ بـــﻪ اخــﻠــ‪３‬‬ ‫* *‬ ‫وصـــﻞ و ﻫــجــر د ﻳـــار دواړه ورور خـــﻮر دي‬ ‫پـــﻪ دﻧـــﻴـــا کـــ‪ ３‬بـــ‪ ３‬زحــﻤــتــﻪ راحـــــت ﻧـــﻪ وي‬ ‫‪ _٣‬طباق‪ :‬دې صﻨعت تﻪ تضاد ﻳا تﻘابﻞ ﻫﻢ واﻳﻲ‪ .‬کﻪ شاعر پﻪ خپﻞ کﻼم ک‪ ３‬داس‪３‬‬ ‫کﻠﻤ‪ ３‬راوړي چ‪ ３‬ﻳﻮ د بﻞ ضد وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬تﻮر او سپﻴﻦ‪ ،‬شپﻪ او ورځ‪ ،‬ﻫجران او وصال‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫دې صﻨعت تﻪ طباق واﻳﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻣــــرگ ﻟـــﻪ تـــﻨـــدې پـــﻪ ﻣـــذﻫـــب زﻣــــا بــﻬــتــر دى‬ ‫ﻧــــﻪ ژوﻧــــــــــدون د دون ﻫـــﻤـــتـــﻮ پــــﻪ اوبــــﻮ‬ ‫* *‬ ‫ﻫـــر ســﻬــار ســتــرگــ‪ ３‬د گـــﻞ پـــﻪ او＊ـــکـــﻮ ډکــ‪３‬‬ ‫پــــﻪ دا بـــــاغ کــــ‪ ３‬بــــ‪ ３‬ژړﻟــــــﻮ خـــﻨـــدا ﻧــشــتــﻪ‬

‫‪١٥٠‬‬

‫‪ _٤‬ﻣراعات اﻟﻨظﻴر‪ :‬دې صﻨعت تﻪ تﻨاسب او تﻠﻔﻴﻖ ﻫﻢ واﻳﻲ او ﻫغﻪ دادى چ‪ ３‬شاعر پﻪ‬ ‫خپﻞ شعر ک‪ ３‬داس‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬سره ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره تﻨاسب او ﻧژد‪４‬ﻮاﻟﻰ وﻟري‪،‬‬ ‫ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫ســتــا چــشــﻤــان بـــﻪ ＇ـــﻪ ﻧــگــاه کـــا پـــﻪ خــاکــســارو‬ ‫چـــ‪ ３‬ﻟـــﻪ کـــبـــره دې بـــا‪１‬ـــﻪ گـــــﻮري آســـﻤـــان تﻪ‬ ‫* *‬ ‫کـــﻪ ﻫـــر ＇ـــﻮ ﻳـــ‪ ３‬پـــﻪ تــﻨــدي ږدي ارې زﻟــﻔــ‪３‬‬ ‫شـــاﻧـــﻪ ﻧـــﻪ پـــر‪４‬ـــ‪８‬دي د ﻣــســتــ‪ ３‬خـــــﻮرې زﻟــﻔــ‪３‬‬ ‫‪ _٥‬حسﻦ تعﻠﻴﻞ‪ :‬ﻫغﻪ صﻨعت دى چ‪ ３‬شاعر د کﻮم وصف ﻟپاره ﻳﻮ ﻣﻨاسب عﻠت‬ ‫راوړي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫پـــﻪ غــــرور د حــســﻦ ﻟــﻤــر وخــــﻮت آســـﻤـــان تﻪ‬ ‫زر راپــــر‪４‬ــــﻮت چـــ‪ ３‬ﻳـــ‪ ３‬ســتــا ＊ـــﻪ بــشــر وﻟــﻴــد‬ ‫* *‬ ‫کــعــبــ‪ ３‬تــــﻮر کــﻤــﻴــس اغــﻮســتــﻰ دى ﻟـــﻪ غﻤﻪ‬ ‫ﻣـــظـــﻠـــﻮﻣـــان ﻗـــربـــاﻧـــﻲ کـــ‪５‬ـــ‪８‬ي بــــ‪ ３‬حــســابــﻪ‬ ‫ﻟﻤر سﻬار راخ‪５‬ژي او ﻣا＊ام پر‪４‬ﻮزي خﻮ شاعر د ﻟﻤر پر‪４‬ﻮتﻞ ﻟﻪ دې ＇خﻪ گ‪２‬ﻲ چ‪ ３‬زﻣا د‬ ‫ﻣحبﻮب پﻪ ﻟﻴدو راپر‪４‬ﻮت‪ .‬پﻪ دا بﻞ بﻴت ک‪ ３‬شاعر دا دﻟﻴﻞ راوړي چ‪ ３‬کعب‪ ３‬د ﻣظﻠﻮﻣاﻧﻮ د‬ ‫وژﻟﻮ ﻟﻪ غﻤﻪ تﻮر کﻤﻴس اغﻮستﻰ دى‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ﻟف و ﻧشر‪ :‬ﻫغﻪ صﻨعت تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬شاعر پﻪ خپﻞ شعر ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇ﻮ شﻴان ذکر‬ ‫ک‪７‬ي او وروستﻪ بﻴا د ﻫغﻮى تعرﻳف او بﻴان وک‪７‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ــان او پﻪ جﻬان ک‪ ３‬ﻣا دوه ＇ﻴزه دي وک‪＋‬ﻠﻲ‬ ‫پﻪ ‪＄‬ان ک‪ ３‬دواړه سترگ‪ ３‬پﻪ جﻬان ک‪ ３‬واړه ＊کﻠﻲ‬ ‫* *‬ ‫ﻳــــا بــــﻪ دد ﻳــــا بــــﻪ ﻟـــــ‪７‬م ﻳــــا بــــﻪ ﻣـــﻨـــگـــﻮر ﻳ‪３‬‬ ‫کــﻪ داړل کـــ‪７‬ې ﻳــا چﻴچﻞ ﻳــا پــﻪ چــا ﻧــ‪５‬ــش ﻳ‪３‬‬

‫‪١٥١‬‬

‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره ک‪＄ ３‬ان او جﻬان ذکر شﻮى دى‪ .‬پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻣسره ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ترتﻴب سره د ﻫغﻮى بﻴان شﻮى دى‪ .‬د دوﻫﻢ بﻴت پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره ک‪ ３‬دد‪ ،‬ﻟ‪７‬م او ﻣﻨگﻮر‬ ‫راغﻠﻰ دى‪ .‬بﻴا پﻪ ترتﻴب سره د ﻫر ﻳﻮ تعرﻳف شﻮى دى‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت ک‪ ３‬ﻣرتب او پﻪ دوﻳﻢ‬ ‫بﻴت ک‪ ３‬غﻴر ﻣرتب ﻟف او ﻧشر راغﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ﻣباﻟغﻪ‪ :‬کﻪ شاعر پﻪ خپﻞ شعر ک‪ ３‬د ﻳﻮ شﻲ وصف تر اﻧدازې زﻳات بﻴان ک‪７‬ي او ﻳا ﻳ‪３‬‬ ‫تصدﻳﻖ او تکذﻳب تﻪ شدت او ﻗﻮت ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻣباﻟغﻪ ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬ﻣباﻟغﻪ پﻪ درې ډوﻟﻪ ده‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬تبﻠﻴغ‪ :‬چ‪ ３‬ﻣدعا او ﻣﻘصد د عﻘﻞ او ﻫﻢ د عادت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬اﻣکان وﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻟـــﻪ خــﻮشــحــال ســــره کـــﻪ کــ‪５‬ــﻨــﻲ ﻳـــﻮ ＇ـــﻮ کــاﻟــﻪ‬ ‫دا د غــــره خــ＂ــک بـــﻪ واړه شــــاعــــران شﻲ‬ ‫ب‪ :‬اغراق‪ :‬چ‪ ３‬ﻣدعا د عﻘﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬اﻣکان وﻟري‪ ،‬خﻮ د عادت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻧاشﻮﻧﻰ وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫زه رحـــﻤـــان پـــﻪ زړه ﻧــــرى کــــ‪７‬م ﻫــغــﻮ ﻧجﻮﻧﻮ‬ ‫چـــ‪ ３‬ﻳـــ‪ ３‬ﻣـــﻼ ده د وﻳــ‪＋‬ــتــﻪ پـــﻪ دود ﻧــرۍ‬ ‫ج‪ :‬غﻠﻮ‪ :‬چ‪ ３‬ﻣدعا او ﻣﻘصد ﻫﻢ د عﻘﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬او ﻫﻢ د عادت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻧاشﻮﻧ‪ ３‬وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫بـــ‪ ３‬ﻟـــﻪ تـــا ﻫــســ‪ ３‬ضــعــﻴــف ﻳـــﻢ گــﻠــرخــســاره‬ ‫پـــر حــبــاب بـــاﻧـــدې کـــﻪ پــ‪＋‬ــﻪ ږدم ﻧـــﻪ ﻣــاتــ‪５‬ــ‪８‬ي‬ ‫* *‬ ‫و آســـﻤـــان تـــﻪ بـــﻪ د شــعــر زﻳـــﻨـــ‪ ３‬کــ‪５‬ــ‪８‬دي‬ ‫کـــﻪ حــﻤــﻴــد د غـــﻢ ﻟـــﻪ ســــره زﻧـــگـــﻮن وکــ‪５‬ــ）‬ ‫‪ _٨‬تجاﻫﻞ اﻟعارف‪ :‬ﻫغﻪ صﻨعت تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬شاعر ﻳﻮ ﻣعﻠﻮم او ＇رگﻨد شﻰ ﻣجﻬﻮل‬ ‫وگ‪２‬ﻲ او سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬پﻪ ﻣطﻠب ＊ﻪ پﻮه وي د کﻮم ﻧزاکت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬خپﻞ ‪＄‬ان ﻧاپاﻣﻪ اچﻮي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫دا د کــــﻮم گـــﻠـــرخ ﻟـــﻪ غــﻤــﻪ پـــﻪ گــﻠــشــﻦ ک‪３‬‬ ‫دي گــــــﻼن پــــﻪ وﻳــــﻨــــﻮ ســــــره ﻟـــکـــﻪ ســاﻟــﻮ‬ ‫* *‬

‫‪١٥٢‬‬

‫دا بــــﻮرا دى چـــ‪ ３‬پـــر پــا‪１‬ــﻪ د گـــﻞ ﻧــاســت دى‬ ‫کـــﻪ پـــرﻣـــخ د گـــﻞ رخـــســـار ده تـــــﻮره زخــﻪ‬ ‫‪ _٩‬کﻴس‪( ９‬ﻟغز) چ‪ ３‬د ﻳﻮه شﻲ خﻮاص‪ ،‬صﻔات او ﻧﻮرې ﻧ‪ ３＋‬و＊ﻮدل شﻲ او ددغﻮ‬ ‫خﻮاصﻮ او ﻧ‪＋‬ﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخاطب ＇خﻪ د ﻫغﻪ شﻲ د ＊ﻮدﻟﻮ پﻮ＊تﻨﻪ وشﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫اغﻮستﻰ ﻳ‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ پﻨ‪％‬ﻮس‬ ‫ﻟﻪ پاسﻪ راغﻰ سﻮر بﻠﻮڅ‬ ‫ﻟﻪ ســـرو غـــــﻤﻴﻮ ډک دى‬ ‫ســﻮر دى صﻨدوﻗک دى‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ کﻴس‪＇ ９‬خﻪ ﻣﻘصد پﻴاز او ﻟﻪ دوﻳﻤ‪＇ ３‬خﻪ اﻧار دى‪.‬‬ ‫‪ _١٠‬تﻠﻤﻴح‪ :‬دا ﻫغﻪ صﻨعت دى چ‪ ３‬شاعر پﻪ خپﻞ کﻼم ک‪ ３‬ﻳﻮې ﻣشﻬﻮرې کﻴس‪ ３‬ﻳا‬ ‫پﻴ‪ ３＋‬تﻪ اشاره وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻰ پﻪ ﻫغﻪ کﻴسﻪ او ﻳا پ‪ ３＋５‬باﻧدې پﻮه ﻧﻪ وي د شعر ﻣعﻨا‬ ‫ورتﻪ گراﻧ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د دﻧــﻴــا پــﻪ د＊ــﻤــﻨــ‪ ９‬کــ‪ ３‬عــﻴـ ٰـســﻰ وخـــﻮت و آسﻤان تﻪ‬ ‫پــﻪ دوســتــ‪ ９‬کــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬ﻻ ‪＄‬ــﻲ تحت اﻟــثــرا تــﻪ ﻗـــارون ﻫس‪３‬‬ ‫* * *‬ ‫د ﻣـــاﻫـــﻲ پــــﻪ ﻧــــس کــــ‪ ３‬پــــــروت ﻟـــکـــﻪ ﻳـــﻮﻧـــس ﻳﻢ‬ ‫ﻣـــ‪／‬ـــر خـــــﻼص ﻣــــ‪ ３‬پــــﻪ کـــــرم حــــﻖ تـــعـــاﻟـــﻰ کــا‬ ‫کﻴس‪ ３‬تﻪ‬ ‫او ﻗارون او پﻪ دوﻳﻢ بﻴت ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧس‬ ‫عﻴسﻰ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت ک‪ ３‬د ٰ‬ ‫اشاره شﻮى ده‪.‬‬ ‫‪ _١١‬تکرار حسﻦ‪ :‬ﻫغﻪ صﻨعت تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬شاعر پﻪ خپﻞ کﻼم ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ کﻠﻤﻪ د‬ ‫تدرﻳج‪ ،‬تاکﻴد‪ ،‬ډ‪４‬رواﻟﻲ ﻳا داس‪ ３‬ﻧﻮرو اغراضﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ تکرار ک‪７‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫اﻫـــﻮ چشﻤﻪ گﻠـــــرخساره راشﻪ راشﻪ‬ ‫ستا ﻣــــﻼﻟﻮ سترگﻮ زړه ﻟﻪ ﻣا ﻧﻪ ﻳﻮوړ‬ ‫چ‪ ３‬ﻫﻤ‪５‬ش دې د اغﻴار پﻪ ﻟﻮر سﻔر دى ﻳﻮ ‪＄‬ـــــــﻞ ﻳار تﻪ ﻟﻪ اغﻴاره راشﻪ راشﻪ‬ ‫***‬ ‫بﻞ وار ﻧشتﻪ بﻞ وار ﻧـشتﻪ وار دى دا‬ ‫بﻴا راتﻠـــﻪ دې و جﻬان تﻪ بﻞ وار ﻧشتﻪ‬

‫‪١٥٣‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ د عباسﻴاﻧﻮ پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ .‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ ﻳ‪ ３‬عبداهلل بﻦ ﻣعتز و‬ ‫چ‪ ３‬کتاب اﻟبدﻳع پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬کتاب تاﻟﻴف ک‪ .７‬وروستﻪ ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻞ‪ .‬پ‪＋‬تﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ کتابﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬عبداﻟرؤف‬ ‫ب‪５‬ﻨﻮا د ادبﻲ فﻨﻮن ﻳﻮ کتاب وﻟﻴکﻮ او بﻴا وروستﻪ ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ دا ﻟ‪７‬ۍ پراخﻪ ک‪７‬ه‪ .‬بدﻳع ﻫغﻪ عﻠﻢ‬ ‫دى چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ واسطﻪ د شعر د ＊کﻼ وجﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫بدﻳع دوه ډوﻟﻪ صﻨعتﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي‪ .‬ﻟﻔظﻲ ﻟﻪ ﻟﻔظ سره سر و کار ﻟري او ﻣعﻨﻮي ﻟﻪ‬ ‫ﻣعﻨا سره‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬تاس‪ ３‬ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع وپ‪５‬ژﻧدل‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟکﻪ سﻮال و ‪＄‬ﻮاب‪،‬‬ ‫ارسال اﻟﻤثﻞ‪ ،‬طباق‪ ،‬ﻣراعات اﻟﻨظﻴر‪ ،‬حسﻦ تعﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻟف و ﻧشر‪ ،‬ﻣباﻟغﻪ‪ ،‬تجاﻫﻞ اﻟعارف ﻣﻮ‬ ‫وﻟﻮستﻞ‪ .‬د بدﻳع د صﻨاﻳعﻮ پﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬سره تاس‪ ３‬کﻮﻻى شئ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د کﻼسﻴکﻮ شاعراﻧﻮ‬ ‫شعروﻧﻪ پﻪ آساﻧ‪ ９‬وﻟﻮﻟئ او ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ وروستﻪ د ﻟﻮست ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د بدﻳع پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره چا کتاب تاﻟﻴف ک‪７‬؟‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬د بدﻳع پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬چا کتاب وﻟﻴکﻪ؟‬ ‫ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د ＇ﻮ ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳعﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬راغﻠﻲ شعروﻧﻪ پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ شتﻪ؟‬ ‫وې ﻣــــ‪ ３‬زه د رﻗـــﻴـــب ظـــﻠـــﻢ پــــﻪ عــــــذاب کـــ‪７‬م‬ ‫وې پـــــــاداش د خـــپـــﻞ عـــﻤـــﻞ درتــــــﻪ رســـ‪５‬ـــ‪８‬ي‬ ‫* *‬

‫‪١٥٤‬‬

‫بـــــ‪ ３‬زحـــﻤـــتـــﻪ راحـــــــت ﻧـــشـــتـــﻪ زﻣــــــا وروره‬ ‫کــــﻪ راحــــــت غــــــــﻮاړې زحـــﻤـــت درﻟــــــــره بــﻮﻳــﻪ‬ ‫* *‬ ‫＊ـــــﻪ ﻣـــتـــﻞ دى ＇ـــــﻪ کــــــرې ﻫـــغـــﻪ بـــــﻪ ر‪４‬ــبــ‪３‬‬ ‫د عـــﻤـــﻞ جـــــزا ﻣــــﻮﻧــــدى شــــﻲ ﻻس پــــﻪ ﻻس‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ او ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬کﻮم ډول صﻨعتﻮﻧﻪ دي بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫زه پـــﻪ ســــرو ســتــرگــﻮ ژړا کــــ‪７‬م چـــ‪ ３‬تـــﻪ دروﻣــــ‪３‬‬ ‫تــــﻪ ﻟــــﻪ ﻣــــا چــــ‪ ３‬رخـــصـــتـــ‪５‬ـــ‪８‬ې پــــﻪ خـــﻨـــدا ‪３＄‬‬ ‫* *‬ ‫ﻫـــر ســـاعـــت شــﻤــﻪ راکـــ‪５‬ـــ） دار و ســﻨــگــســار تﻪ‬ ‫ﻣـــحـــبـــت ﻗـــــاﻳـــــﻢ ﻣـــــﻘـــــام کـــــــ‪７‬م د ﻣـــﻨـــصـــﻮر‬ ‫* *‬ ‫تـــــﻮرې ســتــرگــ‪ ،３‬تـــــﻮرې ورو‪＄‬ــــــ‪ ３‬تـــــﻮرې زﻟــﻔــ‪３‬‬ ‫دا ﻫـــﻤـــﻪ تــــــﻮرې بــــﻼ دي زه ﻳــــ‪ ３‬خــــــﻮار کـــ‪７‬م‬ ‫* *‬ ‫چــــ‪ ３‬ﻧـــظـــر ﻳــــ‪ ３‬د گـــﻠـــرخ ســـاﻗـــﻲ پــــﻪ ﻣــــخ شﻮ‬ ‫د ﻧـــرگـــس ﻟـــﻪ ﻻســــﻪ جــــام پـــر‪４‬ـــﻮت ﻧــســکــﻮر شﻮ‬ ‫‪ _٥‬پﻪ ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟف و ﻧشر‪ ،‬ﻣباﻟغﻪ‪ ،‬تجاﻫﻞ اﻟعارف او طباق صﻨعتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫ســتــا ﻟـــﻪ زﻟـــﻔـــﻮ ﻟـــﻪ رخــــســــاره ﻟـــﻪ ســــرو شــﻮﻧــ‪６‬و‬ ‫پـــﻴـــدا شـــــﻮي شــــــام‪ ،‬شـــﻔـــﻖ و صـــبـــح دم دي‬

‫* *‬ ‫دا د گـــﻠـــﻮ پــــﻪ ﻣــــخ وﻳــــﻨــــﻢ کــــﻪ د ＊ــکــﻠــﻮ‬ ‫ﻣـــﻠـــغـــﻠـــرې کـــــﻪ خــــﻮﻟــــ‪ ３‬کـــــﻪ شــبــﻨــﻤــﻮﻧــﻪ‬ ‫* *‬

‫‪١٥٥‬‬

‫پـــﻪ خـــﻨـــدا خـــﻨـــدا چـــ‪ ３‬تــﻠــﻤــﻪ ﻳـــ‪ ３‬دﻳــــــدار تﻪ‬ ‫اوس ﻳــــ‪ ３‬دروﻣـــــــﻢ پــــﻪ ژړا ژړا ﻣــــــزار تﻪ‬ ‫* *‬ ‫ســتــا ﻟــﻪ غــﻤــﻪ ﻣــ‪ ３‬پــﻪ ســر کــ‪ ３‬ﻫــﻮﻣــره شـــﻮر دى‬ ‫چـــ‪ ３‬بـــﻪ ﻧـــﻪ وي ﻫــرگــز شـــﻮر د ﻻﻫــــﻮر ﻫــﻮﻣــره‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې شعروﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ودې واﻳﻲ چ‪ ３‬کﻮم ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ پک‪３‬‬ ‫راغﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫ﻫـــر کـــﻠﻪ راشـــﻪ تازه بﻬـــــاره تا دي راوړي گـــــــﻼن ب‪ ３‬شﻤاره‬ ‫ﻧرى شﻤال دې دم د عﻴسﻰ دى سحر چ‪ ３‬راشﻲ ﻟﻪ جگ کﻬساره‬ ‫* *‬ ‫ﻧشتﻪ بــﻮى ستا د کﻤﻴس پــﻪ درســـت جــﻬــان ک‪３‬‬ ‫＇ـــﻪ اﻣـــکـــان ﻟــــري پـــﻪ ﻣــصــر او کــﻨــعــان ک‪３‬‬ ‫* *‬ ‫ﻻر د ﻣــحــبــت ده تـــﻞ روغ ســـﻼﻣـــت ﻧـــﻪ ﻳﻢ‬ ‫زه چـــ‪ ３‬پـــﻪ دا ﻫــســ‪ ３‬ﻻرې تــﻠــﻤــﻪ تــﻠــﻤــﻪ تﻠﻢ‬ ‫＇ــﻪ واﻳـــﻲ و ﻣــاتــﻪ حــال دې ＇ــﻪ و پــﻪ ﻫــجــران ک‪３‬‬ ‫ﻧـــﻮر خــبــردار ﻧــﻪ ﻳــﻢ پــﻪ زړه ســﻮﻣــﻪ‪ ،‬ســﻮﻣــﻪ سﻮم‬ ‫خﻠﻖ راتــﻪ واﻳــﻲ رﻧــگ دې بﻴا ز‪４‬ــ‪ ７‬شﻮ عاشﻖ شﻮې‬ ‫ﻫــ‪５‬ــ＆ ﻣــﻨــکــري ﻧــﻪ کـــ‪７‬م خﻠﻘﻪ شــﻮﻣــﻪ شــﻮﻣــﻪ شﻮم‬ ‫دود د عاشﻖ دادى چ‪ ３‬پﻪ عشﻖ ک‪ ３‬ﻣﻼﻣت وړي‬ ‫‪＄‬ــکــﻪ زه خــﻮشــحــال ﻣــﻼﻣــت وړﻣــــﻪ‪ ،‬وړﻣـــﻪ وړم‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻳﻮ شعر ﻟﻪ کﻮم دﻳﻮان ＇خﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬دې‬ ‫ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او پﻪ بﻞ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٥٦‬‬

‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫چاپ‪５‬رﻳال ساتنﻪ‬

‫خداى جﻞ جﻼﻟﻪ اﻧسان اشرف اﻟﻤخﻠﻮﻗات پﻴدا ک‪ ７‬او د اﻧسان ﻟپاره ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫پرﻣخ ډول‪ ،‬ډول ﻣﻮجﻮدات پﻴدا ک‪７‬ل چ‪ ３‬د اﻧسان ژوﻧد ورسره ت‪７‬ﻟﻰ دى‪ .‬زﻣﻮږ شاوخﻮا‬ ‫چ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻨﻮ ﻟکﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ‪ ،‬اوبﻪ‪ ،‬حﻴﻮاﻧات‪ ،‬ﻧباتات‪ ،‬تﻴ‪８‬ې‪ ،‬غروﻧﻪ‪＄ ،‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ژوي او ﻧﻮر‬ ‫ﻫر ＇ﻪ د چاپ‪５‬رﻳال تﻮکﻲ دي چ‪！ ３‬ﻮل پﻪ ﻣجﻤﻮع ک‪ ３‬د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮو او د ژوﻧد ضرورتﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ چاپ‪５‬رﻳال ＇خﻪ پﻮره کﻮو‪ .‬د‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال ساتﻨﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه ډ‪４‬ره جدي ﻣﻮضﻮع ده‪ ،‬زﻣﻮږ پﻪ ژوﻧد پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫ساتﻨﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د دوى دﻧده ده چ‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي‬ ‫او چاپ‪５‬رﻳال ﻟﻪ ﻫر ډول ﻧاوړه اغ‪５‬زو ＇خﻪ وساتﻲ‪.‬‬ ‫_ چاپ‪５‬رﻳال ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ د چاپ‪５‬رﻳال ارز＊ت پﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬دى؟‬

‫‪١٥٧‬‬

‫زﻣﻮږ د شاوخﻮا ！ﻮﻟﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ تﻪ چاپ‪５‬رﻳال وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬چاپ‪５‬رﻳال پﻪ درې ډوﻟﻪ دى ﻟکﻪ‬ ‫ژوﻧدى چاپ‪５‬رﻳال چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬اﻧساﻧان‪ ،‬حﻴﻮاﻧات او ﻧباتات را‪＄‬ﻲ‪ .‬دوﻳﻢ غﻴر ژوﻧدى‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال ﻟکﻪ ﻫﻮا‪ ،‬تﻴ‪８‬ې او اوبﻪ‪ .‬درﻳﻢ فرﻫﻨگﻲ چاپ‪５‬رﻳال چ‪ ３‬د اﻧساﻧﻲ اړﻳکﻮ او فرﻫﻨگﻲ‬ ‫اړﻳکﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي‪.‬‬ ‫اﻧسان خﻮاړه‪ ،‬کاﻟﻲ او کﻮر ﻟﻪ چاپ‪５‬رﻳال ＇خﻪ ﻻس تﻪ راوړي‪＋＇ .‬تﻦ تعاﻟﻰ د طبﻴعت د‬ ‫ﻧظام د اجزاوو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳﻮ طبﻴعﻲ تعادل راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪７‬ى دى‪ ،‬کﻪ دغﻪ تعادل ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړ‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ﻧاوړه اغ‪５‬زه کﻮي‪ .‬ژوﻧدي ﻣﻮجﻮدات ﻟکﻪ ﻧباتات او حﻴﻮاﻧات د غذاﻳﻲ‬ ‫ﻣﻮادو پﻪ تﻮﻟﻴد سره د تعادل پﻪ ساتﻨﻪ ک‪ ３‬او د اﻧساﻧﻲ ﻧسﻞ پﻪ پاﻳ‪＋‬ت ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ ‪＄‬اى ﻟري‪.‬‬ ‫ﻧباتات د طبﻴعﻲ اﻗتصاد اصﻠﻲ بﻨس＀ جﻮړوي‪ .‬حﻴﻮاﻧات ﻟﻪ ﻧباتاتﻮ ＇خﻪ او اﻧساﻧان ﻟﻪ ژوﻳﻮ‬ ‫او ﻧباتاتﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧباتاتﻮ پرتﻪ وا＊ﻪ خﻮړوﻧکﻲ حﻴﻮاﻧات او ﻫﻢ اﻧساﻧان ژوﻧد ﻧشﻲ کﻮﻟﻰ‪＄ .‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫حﻴﻮاﻧات پر ﻧباتاتﻮ او اﻧساﻧان پر دواړو ژوﻧد ت‪５‬روي‪.‬‬ ‫د چاپ‪５‬رﻳال ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره پر چاپ‪５‬رﻳال باﻧدې پﻮﻫ‪５‬دﻧﻪ ډ‪４‬ره ضروري ده‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال د تخرﻳب‬ ‫ﻳﻮ عاﻣﻞ د چاپ‪５‬رﻳال ﻟﻪ اﻫﻤﻴت ＇خﻪ د خﻠکﻮ ب‪ ３‬خبري ده‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال ساتﻨﻪ د ﻧ‪５‬کﻤرغ‪９‬‬ ‫دوام دى او تخرﻳب ﻳ‪ ３‬د بشري تﻤدن پاى تﻪ رس‪５‬دﻧﻪ ده‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال د اجزاو ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪３‬‬ ‫د زﻧ‪％‬ﻴر ک‪７‬ﻳﻮ تﻪ ورتﻪ دي چ‪ ３‬د ﻳﻮې ک‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تگ پر ！ﻮﻟﻮ ک‪７‬ﻳﻮ اغ‪５‬زه کﻮي‪ .‬د ﻣثال پﻪ‬ ‫ډول کﻪ اﻟﻮتﻮﻧکﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړ شﻲ حشرات او ﻣﻮږکان زﻳات‪８５‬ي‪ .‬ډ‪４‬ر اﻟﻮتﻮﻧکﻲ ﻣرغان ﻣﻠخان‬ ‫خﻮري‪ .‬بازوﻧﻪ ﻣﻮږکان خﻮري او پﻪ دې تﻮگﻪ کرﻧﻴزه ‪＄‬ﻤکﻪ ترې پﻪ اﻣﻦ ک‪ ３‬پات‪ ３‬ک‪８５‬ي او د‬ ‫حاصﻼتﻮ د زﻳات‪５‬دو سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ کﻪ ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړ شﻲ ﻣاﻟداري کﻤ‪８５‬ي او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣحصﻮﻻتﻮ ک‪３‬‬ ‫کﻤﻮاﻟﻰ را‪＄‬ﻲ‪ .‬د کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ او حﻴﻮاﻧﻲ ﻣحصﻮﻻتﻮ کﻤ‪＋‬ت د اﻧساﻧاﻧﻮ ژوﻧد پﻪ خطر ک‪３‬‬ ‫اچﻮي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه طبعﻲ شتﻤﻨﻲ ده او د ！ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ طبعﻲ ﻣﻴراث گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫ﻻړ شﻲ او ﻳا تخرﻳب شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ﻧاوړه اغ‪５‬زه کﻮي‪＄ .‬کﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ د‬

‫‪١٥٨‬‬

‫اړتﻴا وړ ﻟرگﻲ ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻫﻮا تصﻔﻴﻪ کﻮي‪ .‬د سﻴﻼبﻮﻧﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪ ،‬طبﻴعﻲ‬ ‫＊کﻼ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬د وﻧﻮ رﻳ‪＄ ３＋‬ﻤکﻪ ！ﻴﻨگﻪ ساتﻲ او د سختﻮ باراﻧﻮﻧﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه د وحشﻲ حﻴﻮاﻧاتﻮ ‪＄‬اى دى چ‪ ３‬د ﻧشتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻣرگ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ دغﻮ گ＂ﻮ سره د ﻫﻮا او تﻮدوخ‪ ３‬د درج‪ ３‬پﻪ تغﻴﻴر ک‪ ３‬ﻫﻢ زﻳاتﻪ اغ‪５‬زه ﻟري‪.‬‬ ‫د چاپ‪５‬رﻳال ﻣﻬﻢ تﻮکﻰ چ‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ژوﻧد اﻣکان ﻧﻪ ﻟري ﻫﻮا ده‪ .‬د اﻧساﻧاﻧﻮ او‬ ‫ژوﻧدﻳﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ ﻟپاره د ﻟﻮى خداى جﻞ جﻼﻟﻪ ستر ﻧعﻤت پاکﻪ او صافﻪ ﻫﻮا ده‪ .‬د اﻧساﻧاﻧﻮ‬ ‫پﻪ ﻧﻪ پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬سره ﻫﻮا کک‪８４７‬ي او پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ډول‪ ،‬ډول خطرﻧاکﻮ ﻧاروغﻴﻮ ﻟکﻪ ساه ﻟﻨ‪６‬ي‪،‬‬ ‫د ﻫ‪６‬وکﻮ درد‪ ،‬سرطان او ﻧﻮرو ﻻﻣﻞ ک‪８５‬ي‪＇ .‬ﻮﻣره چ‪ ３‬صﻨعت پرﻣختگ کﻮي پﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫اﻧدازه ﻫﻮا کک‪８４７‬ي‪ .‬د خاورو ذرې‪ ،‬ﻟﻮگﻲ‪ ،‬بﻮﻳﻮﻧﻪ او ډول ډول کﻴﻤﻴاوي ﻣﻮاد‪ ،‬زﻫري گازوﻧﻪ‬ ‫ﻫﻮا کک‪７‬وي‪ ،‬چ‪ ３‬بﻴا دغﻪ کک‪７‬ه ﻫﻮا د اﻧساﻧاﻧﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ او ﻧباتاتﻮ ژوﻧد ﻟﻪ خطر سره ﻣخاﻣخ‬ ‫کﻮي‪ .‬د ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ سﻮ‪５＄‬دل‪ ،‬ﻗﻮي بادوﻧﻪ‪ ،‬کارخاﻧ‪ ،３‬ﻣﻮ！رې‪ ،‬د ډبرو سکرو سﻮ‪５＄‬دل‪ ،‬د‬ ‫سگرټ ＇کﻮل ﻫﻮا کک‪７‬وي‪ .‬د ﻫﻮا کک‪７‬تﻴا د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬درجﻪ ﻫﻢ زﻳاتﻮي‪.‬‬ ‫د چاپ‪５‬رﻳال بﻞ ﻣﻬﻢ تﻮکﻰ چ‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻫﻢ ژوﻧد ﻧشﻲ ک‪５‬داى اوبﻪ دي‪ .‬پﻪ اوبﻮ ک‪３‬‬ ‫د عضﻮي او غﻴر عضﻮي ﻣﻮادو زﻳاتﻮاﻟﻰ د اوبﻮ فزﻳکﻲ او کﻴﻤﻴاوي ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو تﻪ بدﻟﻮن‬ ‫ورکﻮي چ‪ ３‬بﻴا د خاصﻮ ضرورتﻮﻧﻮ د استعﻤال ﻟپاره وړ ﻧﻪ دي چ‪ ３‬دې تﻪ د اوبﻮ کک‪７‬تﻴا‬ ‫واﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬د فضﻠﻪ ﻣﻮادو اچﻮل اوبﻪ کک‪７‬وي‪ .‬د ＊اروﻧﻮ ﻧاوﻟتﻴا د کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ فضﻠﻪ‬ ‫ﻣﻮاد او د صﻨعتﻲ ﻣﻮادو زﻳاتﻮاﻟﻰ د اوبﻮ د اکسﻴجﻦ اﻧدازه کﻤﻮي‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال بﻞ ﻣﻬﻢ تﻮکﻰ‬ ‫خاوره ده چ‪ ３‬د کاﻧﻲ ﻣﻮادو‪ ،‬عضﻮي ﻣﻮادو‪ ،‬ﻫﻮا او اوبﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې ده‪ .‬د کﻴﻤﻴاوي‬ ‫سرو‪ ،‬حشره وژوﻧکﻮ داروگاﻧﻮ زﻳات استعﻤال د خاورې پﻪ خﻮاصﻮ باﻧدې اثر کﻮي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پاى ک‪ ３‬د ﻧباتاتﻮ پﻪ وده اثر پر‪４‬باسﻲ‪ .‬د کاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬سرکﻮﻧﻮ او وداﻧﻴﻮ د جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره د خاورې‬ ‫کﻴﻨدل ﻫﻢ پﻪ خاوره ﻧاوړه اغ‪５‬زه کﻮي‪ .‬چاودﻧ‪ ３‬او د فضﻠﻪ ﻣﻮادو زﻳات‪５‬دل ﻫﻢ پر چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫باﻧدې ﻧاوړه اغ‪５‬زه کﻮي‪ .‬کثافات د جاﻣد‪ ،‬ﻣاﻳع او ﻧﻴﻤﻪ جاﻣد ﻣﻮادو پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ دي ﻟکﻪ ډول‪،‬‬

‫‪١٥٩‬‬

‫ډول پﻼستﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬کاغذوﻧﻪ‪ ،‬د اوسپﻨ‪！ ３‬ﻮ！‪ ،３‬شﻴشﻪ ﻳﻲ بﻮتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻣ‪５‬ﻮو‪ ،‬سبزﻳجاتﻮ‪ ،‬خﻮراکﻲ‬ ‫تﻮکﻮ‪ ،‬ﻫﻮ！ﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬ساختﻤاﻧﻲ او صﻨعتﻲ فابرﻳکﻮ د ﻣﻮادو پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ پﻪ ﻫﻮا‪ ،‬اوبﻮ او خاورې‬ ‫باﻧدې ﻧاوړه اغ‪５‬زې ﻟري‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې دغﻪ کثافات پﻪ ﻣﻨاسب ‪＄‬اى ک‪ ３‬واﻧﻪ چﻮل شﻲ پﻪ پاﻳﻠﻪ‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ چاپ‪５‬رﻳال تﻪ خطرﻧاک‪ ３‬ستﻮﻧزې پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ وړاﻧدې ﻣﻬﻢ خطروﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ ډ‪４‬رواﻟﻰ‪ ،‬د طبﻴعﻲ سرچﻴﻨﻮ‪＄ ７＇ ،‬اﻳﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬وحشﻲ حﻴﻮاﻧاتﻮ‪ ،‬د خاورې تخرﻳب او ﻧباتاتﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تگ دى‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال ساتﻨ‪３‬‬ ‫ﻟپاره باﻳد د چاپ‪５‬رﻳال سازﻣاﻧﻮﻧﻪ او ﻗﻮاﻧﻴﻦ جﻮړ شﻲ‪ .‬خﻠکﻮ تﻪ د چاپ‪５‬رﻳال د ارز＊ت پﻪ اړه‬ ‫پﻮﻫﻪ او خبرتﻴا ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ‪ ،‬پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ‪ ،‬جرﻳدو‪ ،‬راډﻳﻮ‪ ،‬تﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬پﻮس＂روﻧﻮ او اعﻼﻧﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫واسطﻪ د خﻠکﻮ پﻪ خبرتﻴا او پﻮﻫاوي ک‪ ３‬کار واخﻴستﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ ﻣعﻘﻮﻟﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻞ د چاپ‪５‬رﻳال د ساتﻨ‪ ３‬ﻣعﻨا ﻟري‪ ،‬ﻧﻪ دا چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫خپﻞ حال پر‪＋４‬ﻮدل شﻲ‪ .‬ﻟﻪ طبﻴعﻲ زﻳرﻣﻮ ＇خﻪ باﻳد ﻧاوړه گ＂ﻪ واﻧﻪ خﻴستﻞ شﻲ‪！ .‬ﻮل شﻴان ﻳﻮ‬ ‫ﻟﻪ بﻞ سره اړﻳک‪ ３‬ﻟري کﻪ پﻪ ﻳﻮ جز ک‪ ３‬ﻻسﻮﻫﻨﻪ وشﻲ ﻧﻮرې برخ‪ ３‬ﻣتاثره کﻮي‪ .‬پﻪ طبﻴعت‬ ‫ک‪ ３‬ﻫر شﻰ ﻳﻮه دﻧده ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ شﻲ تﻪ ﻣضر او ﻳا ﻣﻔﻴد وﻳﻞ د اﻧساﻧاﻧﻮ د گ＂‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪！ ３‬اکﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د دې ﻟپاره چ‪ ３‬خپﻞ چاپ‪５‬رﻳال او خپﻞ ژوﻧد ﻟﻪ خطره وژغﻮرو ﻧﻮ اړ ﻳﻮ چ‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال تﻪ‬ ‫د ورپ‪＋５‬ﻮ خطروﻧﻮ ﻣخﻪ وﻧﻴسﻮ او ﻫﻢ د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ پاک ساتﻠﻮ ک‪ ３‬زﻳار وباسﻮ‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫پاک ساتﻞ د ﻫر اﻧسان دﻧده ده چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬ﻣﻮږ ﻫر ﻳﻮ باﻳد ﻟﻪ خپﻞ کﻮر او‬ ‫کﻮ＇‪＊ ،３‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او ﻻرو ＇خﻪ د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ پاک ساتﻠﻮ ک‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬دﻧدې پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻮ‪.‬‬ ‫خپﻞ کﻮر پاک وساتﻮ‪ ،‬د کﻮر کﻮ＇ﻪ پاکﻪ وساتﻮ‪ ،‬کثافات پﻪ خپﻞ ﻣﻨاسب ‪＄‬اى ک‪ ３‬واچﻮو‪.‬‬ ‫پﻪ س‪７‬ک او ﻻرو باﻧدې د ﻣ‪５‬ﻮو پﻮ！کﻲ او د پﻼستﻴک ک（ﻮړې وﻧﻪ غﻮر‪＄‬ﻮو‪ .‬کﻪ بﻞ ＇ﻮک‬ ‫داس‪ ３‬کﻮي باﻳد پاﻣﻠرﻧﻪ ﻳ‪ ３‬راوگر‪＄‬ﻮو‪ .‬ﻟﻪ طبﻴعﻲ زﻳرﻣﻮ او ﻧﻮرو ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ باﻳد پﻪ ﻣعﻘﻮﻟﻪ‬ ‫او پﻪ ﻣسﻠکﻲ ډول گ＂ﻪ واخﻴستﻞ شﻲ او ﻟﻪ ب‪＄ ３‬اﻳﻪ ﻻسﻮﻫﻨ‪＇ ３‬خﻪ زﻣﻮږ چاپ‪５‬رﻳال وژغﻮرل‬

‫‪١٦٠‬‬

‫شﻲ‪ .‬د استﻮگﻨ‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال چ‪ ３‬ﻣﻮږ او تاس‪ ３‬پک‪ ３‬ژوﻧد کﻮو کﻪ پاک وﻧﻪ ساتﻞ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫ډول‪ ،‬ډول خطرﻧاکﻮ ﻧاروغﻴﻮ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬و‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪４６‬ز‪:‬‬ ‫زﻣﻮږ چاپ‪５‬ره ！ﻮﻟﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ تﻪ چاپ‪５‬رﻳال وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال ﻣﻬﻢ تﻮکﻲ ﻫﻮا‪ ،‬اوبﻪ‬ ‫او خاوره ده‪ .‬د طبﻴعت د ﻧظام د اجزاو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬خداى جﻞ جﻼﻟﻪ ﻳﻮ طبﻴعﻲ تعادل‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ى دى‪ .‬کﻪ دغﻪ تعادل ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ﻧاوړه اغ‪５‬زه کﻮي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬د چاپ‪５‬رﻳال ！ﻮل تﻮکﻲ ﻟکﻪ اوبﻪ‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬خاوره‪ ،‬ﻧباتات‪ ،‬حﻴﻮاﻧات‪،‬‬ ‫وحشﻲ ژوي‪＄ ،‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮرې زﻳرﻣ‪ ３‬او طبﻴعﻲ ﻣﻨابع ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره داس‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬ﻟري‬ ‫چ‪ ３‬کﻪ پﻪ ﻳﻮ تﻮکﻲ ک‪ ３‬ﻧاوړه ﻻس وﻫﻞ ک‪８５‬ي پﻪ ﻧﻮرو تﻮکﻮ تاثﻴر کﻮي او چاپ‪５‬رﻳال ﻣتضرر‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻣثال پﻪ تﻮگﻪ کﻪ ﻫﻮا‪ ،‬اوبﻪ ﻳا خاوره ﻣتضرره شﻲ ﻧﻮ ژوﻧد ستﻮﻧزﻣﻦ ک‪８５‬ي او ﻳا‬ ‫اﻣکان ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮو‪ ،‬کﻪ چاپ‪５‬رﻳال تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وﻧﻪ ک‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮ ژوﻧد تﻪ ﻣﻮ خطروﻧﻪ‬ ‫پ‪８５＋５‬ي‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ کﻪ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ ووﻫﻞ شﻲ ﻧﻮ س‪５‬ﻼبﻮﻧﻪ زﻳات‪８５‬ي‪＄ .‬ﻤکﻪ د باراﻧﻮﻧﻮ‬ ‫او س‪５‬ﻼبﻮﻧﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ خراب‪８５‬ي‪ ،‬ﻫﻮا تﻮد‪８４‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪＄ ３‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ ﻫﻮا تصﻔﻴﻪ کﻮي او د‬ ‫سﻴﻼبﻮﻧﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪ .‬ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬پﻪ ﻧاوړه تﻮگﻪ ﻻسﻮﻫﻨﻪ وﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬و‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻣعﻘﻮﻟﻪ او ﻣسﻠکﻲ ډول پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬ﻻسﻮﻫﻨﻪ ب‪ ３‬گ＂‪ ３‬ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د استﻮگﻨ‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال پاک وساتﻮ او ﻟﻪ ډول‪ ،‬ډول‬ ‫ﻣرضﻮﻧﻮ ＇خﻪ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ وساتﻮ‪.‬‬

‫‪١٦١‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د چاپ‪５‬رﻳال ﻣﻬﻢ تﻮکﻲ کﻮم دي؟‬ ‫د چاپ‪５‬رﻳال د تﻮکﻮ ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ ډول اړﻳک‪ ３‬دي؟‬ ‫کﻪ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ ووﻫﻞ شﻲ ＇ﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻟﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻮادو ＇خﻪ ＇ﻪ ډول گ＂ﻪ اخﻴستﻞ پﻪ کار ده؟‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د استﻮگﻨ‪ ３‬د چاپ‪５‬رﻳال د پاک‪ ９‬پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې چاپ‪５‬رﻳال تﻪ د ورپ‪＋５‬ﻮ خطروﻧﻮ پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬چاپ‪５‬رﻳال ＇ﻨگﻪ پاک وساتﻮ؟ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دې اړه ﻳﻮ پراگراف وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د طبﻴعت د اجزاو ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮ تعادل ﻣﻮجﻮد دى دا خبره دې زده کﻮوﻧکﻲ و＇‪７５‬ي او‬ ‫بحث دې پرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ﻣﻮږ د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ وړاﻧدې ＇ﻪ ﻣسؤوﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻟرو؟‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻪ ﻻﻧدﻳﻨﻴﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ باﻧدې خبرې وک‪７‬ي خپﻞ کﻮر‪،‬‬ ‫کﻮ＇ﻪ‪＊ ،‬ﻮوﻧ‪％‬ﻰ او ＊ار ＇ﻨگﻪ پاک وساتﻮ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻞ ＊ار د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ اړه پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬زﻣﻮږ د‬ ‫کﻠﻲ ﻳا ＊ار چاپ‪５‬رﻳال ＇ﻪ ډول دى؟ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬

‫‪١٦٢‬‬

‫＇ﻠروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻫﻮتکﻮ ادبﻲ دربار‬

‫د دوﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ د دوﻳﻤ‪ ３‬ﻟسﻴزې پﻪ پاى ک‪ ３‬پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬گرگﻴﻦ د صﻔﻮي‬ ‫حکﻮﻣت استازى حکﻤران و‪ .‬داس‪ ３‬ظﻠﻤﻮﻧﻪ او ﻧارواوې ﻳ‪ ３‬کﻮﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬ددغ‪ ３‬سﻴﻤ‪！ ３‬ﻮل‬ ‫خﻠک ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ظﻠﻤﻪ ﻧاراﻣﻪ وو‪ .‬تاس‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮستﻲ چ‪ ３‬ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ خپﻞ خﻠک‬ ‫پر ‪＄‬ان را！ﻮل ک‪７‬ل او د کﻮکران او ﻣاﻧج‪ ３‬ﻟﻪ جرگﻮ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د گرگﻴﻦ پر ضد ﻣﻠﻲ ﻗﻴام وک‪７‬‬ ‫او پﻪ (‪١١١٩‬ﻫـ ق) کال ﻳ‪ ３‬کﻨدﻫار د ده ﻟﻪ ظﻠﻤﻪ خﻼص ک‪.７‬‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ده زوى شاه ﻣحﻤﻮد پاچا شﻮ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬شاه ﻣحﻤﻮد اصﻔﻬان‬ ‫وﻧﻴﻮ‪ ،‬ﻧﻮ پخپﻠﻪ پﻪ اصﻔﻬان ک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮ او پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻞ ورور شاه حسﻴﻦ پاچا ک‪ .７‬د‬ ‫ﻫﻮتکﻮ د دوﻟت حدود ﻟﻪ ﻣﻠتان ＇خﻪ پﻴﻞ او د اوسﻨﻲ اﻳران د دجﻠ‪ ３‬تر سﻴﻨده پﻮرې رس‪５‬ده‪.‬‬ ‫دﻳره جات‪ ،‬اوسﻨﻰ بﻠﻮچستان‪ ،‬غزﻧﻰ‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬گﻮﻣﻞ‪ ،‬ﻫرات ﻫﻢ د دوى پﻪ حکﻤراﻧ‪ ９‬ک‪３‬‬ ‫وو‪ .‬شاه حسﻴﻦ چ‪ ３‬پخپﻠﻪ ﻳﻮې فرﻫﻨگپاﻟ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ ﻣﻨسﻮب و او ﻟﻪ ژب‪ ３‬او ادب سره ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ‬ ‫عﻼﻗﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮ فرﻫﻨگﻲ کاروﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ واړوﻟﻪ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د شاه حسﻴﻦ‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬تاس‪ ３‬تﻪ د فرﻫﻨگﻲ کاروﻧﻮ پﻪ اړه ﻟﻨ‪６‬ې خبرې ﻟرو‪.‬‬ ‫_ شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬او ادب تﻪ کﻮم کاروﻧﻪ ک‪７‬ي دي؟‬ ‫_ د ﻣﻴروﻳس خان ﻫﻮتک پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬کﻮم شاعران پ‪５‬ژﻧئ؟‬

‫‪١٦٣‬‬

‫د ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوران ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پ‪＋‬تاﻧﻪ شاعران او ادﻳبان پاﻟﻞ شﻮي او روزل شﻮي‬ ‫دي‪.‬‬ ‫د ﻫﻮتکﻮ کﻮرﻧ‪ ９‬د عﻠﻢ او پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب د پاﻟﻠﻮ ﻟپاره ډ‪４‬ر خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬حاجﻲ‬ ‫ﻣﻴروﻳس خان ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب سره ډ‪４‬ره ﻣﻴﻨﻪ درﻟﻮده‪ .‬د رحﻤان بابا اشعار بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻞ‬ ‫او زﻳاتﻪ عﻘﻴده ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ﻟرﻟﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ سختﻮ حاﻻتﻮ ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬د رحﻤان بابا دﻳﻮان تﻪ ﻣخﻪ کﻮﻟﻪ‪ .‬سﻴدال خان ﻧاصر‪ ،‬ﻣﻼ پﻴر‬ ‫ﻣحﻤد‪ ،‬بابﻮ جان بابﻲ‪ ،‬داود خان او ﻣﻼ ﻧﻮر ﻣحﻤد د ده د دربار عاﻟﻤان وو‪.‬‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک پخپﻠﻪ ﻳﻮې ﻣﻠﻲ او فرﻫﻨگﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ ﻣﻨسﻮب و‪ .‬د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ‬ ‫ﻣﻮر ﻧازو اﻧا پخپﻠﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪＊ ３‬ﻪ شاعره وه چ‪ ３‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬دوه زره بﻴتﻪ درﻟﻮدل‪،‬‬ ‫خﻮ ﻣﻮږ تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ＇ﻠﻮرﻳزه پات‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫سحــــرگﻪ وه د ﻧرگـــس ﻟــــــ‪５‬ﻤﻪ ﻻﻧده ＇ا＇کﻲ ＇ا＇کﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سترگﻮ ＇（‪５‬ده‬ ‫ده وﻳﻞ ژوﻧد ﻣ‪ ３‬دى ﻳﻮه خﻮﻟﻪ خﻨد‪４‬ده‬ ‫ﻣا وﻳﻞ ＇ﻪ دي ک‪＋‬ﻠﻰ گﻠﻪ وﻟ‪ ３‬ژاړې‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ پﻪ اوﻻدوﻧﻮ ک‪ ３‬د ده ﻳﻮ زوى شاه حسﻴﻦ او ﻳﻮه ﻟﻮر زﻳﻨبﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪３‬‬ ‫شاعران وو‪ .‬د زﻳﻨب ﻳﻮه ﻣرثﻴﻪ چ‪ ３‬د خپﻞ ورور شاه ﻣحﻤﻮد ﻫﻮتک پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻠﻰ ﻣﻮږ‬ ‫تﻪ راپات‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫ږغ ســـﻮ چـــ‪ ３‬ورور تــ‪５‬ــر ﻟـــﻪ دﻧــﻴــا ســﻮﻧــا‬ ‫کــــﻨــــدﻫــــار واړه پـــــﻪ ژړا ســـﻮﻧـــا‬ ‫دا روڼ جـــﻬـــان راتـــــﻪ تـــﻮرتـــﻢ دى ﻧا‬ ‫زړه د بــ‪５‬ــﻠــتــﻮن پـــﻪ تــ‪５‬ــغ کــــ‪７‬م دى ﻧا‬ ‫ﻫـــﻮتـــک غــﻤــجــﻦ پـــﻪ دې ﻣـــاتـــﻢ دى ﻧا‬ ‫د پـــاچـــاﻫـــ‪ ９‬تـــــاج ﻣــــﻮ بـــرﻫـــﻢ دى ﻧا‬ ‫چـــ‪ ３‬شــــاه ﻣــحــﻤــﻮد تــ‪５‬ــر ﻟـــﻪ دﻧــﻴــا ســﻮﻧــا‬ ‫کــــﻨــــدﻫــــار واړه پـــــﻪ ژړا ســـﻮﻧـــا‬ ‫دغﻪ ﻣرثﻴﻪ تاس‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮستﻠ‪ ３‬ده‪ ،‬شاه حسﻴﻦ چ‪ ３‬کﻠﻪ پاچا شﻮ ﻧﻮ د‬

‫‪١٦٤‬‬

‫ﻫﻮتکﻴاﻧﻮ دوﻟت ﻳ‪ ３‬تر گﻮﻣﻠﻪ او کﻮﻳ＂‪ ３‬پﻮرې پراخﻪ ک‪ .７‬دى ﻳﻮ عادل او ﻣدبر پاچا و‪ .‬دربار‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬شاعراﻧﻮ او فاضﻼﻧﻮ ډک و‪ .‬پخپﻠﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعر و‪ .‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک د پ＂‪３‬‬ ‫خزاﻧ‪ ３‬کتاب پﻪ ‪١١٤١‬ﻫـ‪.‬ق‪ .‬ک‪ ３‬د ده پﻪ سپار＊تﻨﻪ تاﻟﻴف ک‪ ７‬او د پ‪＋‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧﻮ شاعراﻧﻮ‬ ‫شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬خﻮﻧدي ک‪７‬ل‪ .‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬د شاه حسﻴﻦ ﻳﻮه غزﻟﻪ خﻮﻧدي ک‪７‬ې چ‪＇ ３‬ﻮ‬ ‫بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ډول دي‪:‬‬ ‫ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ دې د غﻤﻮ پــﻪ چپاو چــﻮر ک‪７‬م پﻪ تﻴارو ک‪ ３‬د ﻫجران ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ تا دور ک‪７‬م‬ ‫ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ دې ﻫس‪ ３‬او＊ک‪ ３‬راخپرې ک‪７‬ې ستا د فکر پﻪ گــرداب ک‪ ３‬تﻞ عبﻮر ک‪７‬م‬ ‫د فــــراق پـــ‪７‬ى ﻣــ‪ ３‬کــ‪５‬ــ‪＋‬ــﻮد وﻣــــرۍ تﻪ پﻪ جﻬان ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رســﻮا ﻟکﻪ ﻣﻨصﻮر ک‪７‬م‬ ‫پــﻪ وصـــال دې ﻫــﻢ ﻧــا＊ــاد ﻳــﻤــﻪ دﻟبرې د ب‪５‬ﻠتﻮن فکر پﻪ زړه ک‪ ３‬ﻧاصبﻮر ک‪７‬م‬ ‫د ب‪２‬ﻮ غشﻰ ﻣــ‪ ３‬وخـــﻮړ پــﻪ ‪＄‬ﻴگر ک‪ ３‬غــﻤــازاﻧــﻮ پــﻪ غﻤزو غﻤزو ﻣﻬجﻮر ک‪７‬م‬ ‫خــﻠــﻖ ﻳـــاد زﻣـــا د عــشــﻖ پــﻪ ﻟــﻴــﻮﻧــﻮ کا‬ ‫زه حسﻴﻦ ﻣحبت ﻫس‪ ３‬ﻣشﻬﻮر ک‪７‬م‬ ‫د ﻫﻮتکﻮ ﻟﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬سرب‪５‬ره ﻧﻮر شاعران ﻫﻢ پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬وو چ‪ ３‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ودې ﻟپاره ＊ﻪ زﻣﻴﻨﻪ برابره وه‪ .‬شاه حسﻴﻦ پاچا بﻪ پﻪ خپﻞ‬ ‫دربار ک‪ ３‬عاﻟﻤان او شاعران پاﻟﻞ‪ ،‬دوى بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اﻧعاﻣﻮﻧﻮ او جﻮاﻳزو ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻞ‪ .‬د ﻧارﻧج پﻪ ﻣا‪９１‬‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ادبﻲ دربار بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬د کﻨدﻫار پﻪ پاچاﻫﻲ ارگ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧارﻧج ﻣا‪ ９１‬ﻳ‪３‬‬ ‫بﻠﻠﻪ پﻪ اوﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬بﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ پﻪ شاﻫﻲ کتابتﻮن ک‪ ３‬دا ادبﻲ دربار جﻮړ‪４‬ده‪ .‬پخپﻠﻪ پاچا او ﻧﻮرو‬ ‫شاعراﻧﻮ بﻪ پک‪ ３‬گ‪６‬ون کاوه‪ .‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک بﻪ د دې دربار د ﻣﻨشﻲ پﻪ تﻮگﻪ ﻫﻢ حاضر و‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ حﻤاس‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻨظﻢ او بشپ‪ ７‬ډول راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې‪ .‬حﻤاسﻪ د ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻮضﻮعﻲ ډول دى چ‪ ３‬پﻪ دې ډول ک‪ ３‬جﻨگﻲ ﻣساﻳﻞ پﻪ حکاﻳتﻲ او داستاﻧﻲ ډول بﻴاﻧ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ حﻤاسﻪ ک‪ ３‬کﻠﻪ کﻠﻪ د رزم د خبرو تر＇ﻨگﻪ د بزم خبرې ﻫﻢ ＇رگﻨد‪８４‬ي‪ .‬حﻤاسﻪ ک‪５‬داى‬ ‫شﻲ پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬وي او ﻳا ﻫﻢ پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬وي‪ .‬ﻫغﻪ اشعار چ‪ ３‬جﻨگﻲ او رزﻣﻲ خبرې پک‪３‬‬ ‫راغﻠﻲ وي او داستاﻧﻲ شکﻞ وﻧﻪ ﻟري پﻪ حﻤاسﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ حساب‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪١٦٥‬‬

‫حﻤاس‪ ３‬پﻪ درې ډوﻟﻪ دي‪ :‬تارﻳخﻲ حﻤاس‪ ،３‬عشﻘﻲ حﻤاس‪ ３‬او ﻣذﻫبﻲ حﻤاس‪.３‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د حﻤاسﻮ ﻟﻴکﻞ د ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوران ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮي دي‪ .‬پﻪ دغﻪ‬ ‫دوران ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ حﻤاسﻪ د رﻳدي خان ﻣﻮﻣﻨد ﻧظﻢ ک‪７‬ې (ﻣحﻤﻮد ﻧاﻣﻪ) ده‪ ،‬پﻪ دې حﻤاسﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ او شاه ﻣحﻤﻮد ﻫﻮتک د جﻨگﻮﻧﻮ کﻴس‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬دي‪ .‬دا کتاب رﻳدي خان‬ ‫ﻣﻮﻣﻨد تر (‪١١٣٦‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬وروستﻪ پﻪ خﻮاږه ﻧظﻢ ک‪＋‬ﻠﻰ دى او شاه حسﻴﻦ ورتﻪ زر طﻼوې‬ ‫د اﻧعام پﻪ تﻮگﻪ ورک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د رﻳدي خان ﻣﻮﻣﻨد د حﻤاس‪ ３‬بشپ‪ ７‬ﻣتﻦ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪ .‬ﻳﻮازې د گرگﻴﻦ د وژﻟﻮ کﻴسﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬تر ﻣﻮږه رارسﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د دې وخت بﻠﻪ حﻤاسﻪ (جگ‪７‬ه د ﻣحﻤﻮد افغان او ﻧﻴﻮل‬ ‫د اصﻔﻬان) ده‪ .‬د دې حﻤاس‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ﻣحﻤد اﻣﻴﻦ سر پر‪４‬ک‪７‬ى ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬ﻣحﻤد اﻣﻴﻦ پﻪ‬ ‫(‪١١٣٥‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ﻟﻪ شاه ﻣحﻤﻮد ﻫﻮتک سره د اصﻔﻬان د ﻧﻴﻮﻟﻮ پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬شاﻣﻞ و‪ .‬پﻪ‬ ‫دې حﻤاسﻪ ک‪ ３‬د اصﻔﻬان د ﻧﻴﻮﻟﻮ د جگ‪７‬ې ！ﻮﻟﻪ کﻴسﻪ راغﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د ﻫﻮتکﻮ پﻪ دوران پﻮرې اړوﻧد درﻳﻤﻪ حﻤاسﻪ (ﻗصﻪ د بر‪＋４‬ﻨا ﻳا خدۍ) ده چ‪ ３‬د ﻣحﻤد‬ ‫اﻣﻴﻦ سرپر‪４‬ک‪７‬ي د زوى حافظ ﻧﻮر ﻣحﻤد ده‪.‬‬ ‫دا حﻤاسﻪ پﻪ خﻮاږه ﻧثر ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬د ﻫﻮتکﻮ پﻪ دربار پﻮرې ﻧﻮر ت‪７‬ﻟﻲ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫شاعران وو چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳز ﻳادوﻧﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫داود ﻫﻮتک د ﻗادر خان ﻫﻮتک زوى د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ د ﻟ‪＋‬کرو ﻣشر و‪ .‬پﻪ (‪١١٣٦‬ﻫـ‪.‬ق‪).‬‬ ‫ک‪ ３‬وفات شﻮى دى‪ .‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻞ او د تجﻨﻴس پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬ﻟﻮى ﻻس درﻟﻮد‪ .‬پﻪ پ＂ﻪ‬ ‫خزاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دوې رباعﻴاﻧ‪ ３‬راغﻠﻲ دي چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ډول ده‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬د چا پﻪ زړه ک‪ ３‬اور د ﻣﻴﻨ‪ ３‬بﻞ سﻲ پﻪ وربﻞ ﻳ‪ ３‬ﻟﻤب‪ ３‬گ‪６‬ې حال ﻳ‪ ３‬بﻞ سﻲ‬ ‫د وربﻞ ﻣﻴﻨﻪ کﻪ تﻞ د زړه پﻪ تﻞ سﻲ‬ ‫اور د ﻣﻴﻨ‪ ３‬کﻠﻪ ﻣري د زړه ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪３‬‬ ‫د دغﻪ دربار بﻞ شاعر ﻣﻼ ﻣحﻤد ﻳﻮﻧس تﻮخﻲ د ﻣﻼ ﻣحﻤد اکبر زوى دى‪ .‬د شاه حسﻴﻦ‬ ‫پاچا پﻪ وخت ک‪ ３‬د کﻨدﻫار د جاﻣع جﻮﻣات اﻣام و‪ .‬د شاه حسﻴﻦ پﻪ دربار ک‪ ３‬بﻞ عاﻟﻢ ﻣﻼ‬ ‫زعﻔران تره کﻰ و چ‪ ３‬پﻪ طب او حکﻤت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د (گﻠدستﻪ زعﻔراﻧﻲ) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ کتاب‬ ‫ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬دى د پ‪＋‬تﻮ ډ‪４‬ر ＊ﻪ شاعر و‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د شال او ژوب سﻴﻤ‪ ３‬فتح‪ ３‬شﻮې ﻧﻮ شاه‬

‫‪١٦٦‬‬

‫حسﻴﻦ پاچا تﻪ ﻳ‪ ３‬دغﻪ زﻳرى پﻪ دې ډول وک‪:７‬‬ ‫د حسﻴﻦ بادشاه د بخت ﻧﻨداره گــﻮرئ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬فتح پﻪ ﻟ‪＋‬کرو ږوب و شال کا‬ ‫چ‪ ３‬دا زﻳرى ﻳ‪ ３‬راوړى دى حضﻮر تﻪ ﻧﻮ زعﻔـران اﻧعام پر سر زعﻔراﻧﻲ شال کا‬ ‫شاه حسﻴﻦ پاچا د دې شعر پﻪ اور‪４‬دﻟﻮ سره ډ‪４‬ر ژر زعﻔراﻧﻲ شال ورک‪ ７‬او پﻪ ﻣجﻠس ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪！ ３‬ﻮل حاضرﻳﻦ پﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ زعﻔراﻧﻲ شال وﻧﻤاﻧ‪％‬ﻞ‪.‬‬ ‫بابﻮجان بابﻲ د کرم خان زوى چ‪ ３‬د کﻼت حاکﻢ و او د اصﻔﻬان پﻪ جﻨگﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د شاه‬ ‫ﻣحﻤﻮد ﻫﻮتک ﻣﻠگرى و د دغﻪ ادبﻲ دربار بﻞ شاعر و چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣﻠﻲ ﻧکﻞ (شﻬا او گﻼن)‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧظﻢ ک‪ ７‬چ‪ ３‬دوه بﻴتﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ډول دي‪:‬‬ ‫عشـــــﻖ ﻳﻮ ﻫس‪ ３‬تﻮرﻳاﻟﻰ دى چ‪ ３‬پر ﻫر ‪＄‬اى ﻳ‪ ３‬برى دى‬ ‫د عشﻖ اور ﻫس‪ ３‬سﻮزان دى چ‪ ３‬ســـﻮ‪＄‬ﻠﻰ ﻳ‪ ３‬جﻬان دى‬ ‫د دغﻪ ادبﻲ دربار بﻞ غ‪７‬ى ستر سپﻪ ساﻻر شاعر سﻴدال خان ﻧاصر و چ‪ ３‬د ﻫﻮتکﻮ د‬ ‫پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ دوره ک‪ ３‬د ﻟ‪＋‬کرو ﻣشر و‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ جﻨگﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬برخﻪ درﻟﻮده او د ﻧادر‬ ‫افشار پﻪ وړاﻧدې د کﻨدﻫار پﻪ دفاع ک‪ ３‬پﻪ ﻣ‪７５‬اﻧﻪ وجﻨگ‪５‬ده‪.‬‬ ‫سﻴدال خان ﻧاصر د ﻧادر افشار پﻪ اﻣر ړوﻧد ک‪７‬اى شﻮ او پات‪ ３‬عﻤر ﻳ‪ ３‬تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬پﻮرې د‬ ‫کابﻞ پﻪ شکر دره ک‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪ .７‬د شکر درې د سﻴاه سﻨگ پﻪ ﻫدﻳره ک‪ ３‬دفﻦ دى‪ .‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪３‬‬ ‫د ده ﻳﻮه ＊کﻠ‪ ３‬بدﻟﻪ خﻮﻧدي ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬د سر بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫رات‪５‬ر تر ！ﻮل جﻬــــان سﻮ‬ ‫ﻳار ﻣاﻟﻪ ﻫس‪ ３‬گران سﻮ‬ ‫جﻬان ！ﻮل راتﻪ جاﻧان سﻮ‬ ‫ﻧﻮر ﻧﻪ وﻳﻨﻢ پﻪ سترگــﻮ‬ ‫ﻣﻼ ﻧﻮر ﻣحﻤد غﻠجﻰ د ﻣﻼ ﻳار ﻣحﻤد تﻮخﻲ زوى د ﻫﻮتکﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬د ＊‪％‬ﻮ او ﻧجﻮﻧﻮ‬ ‫استاد او ﻟﻮى عاﻟﻢ و‪ .‬ﻳﻮ کتاب ﻳ‪ ３‬د ﻧافع اﻟﻤسﻠﻤﻴﻦ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬دغﻪ کتاب پﻪ کابﻞ ک‪３‬‬ ‫چاپ شﻮى دى‪ .‬ﻳﻮ ﻣخﻤس ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬راوړى دى پﻪ دې ډول پﻴﻠ‪８５‬ي‪:‬‬ ‫تﻪ ﻣؤﻣﻦ ژوﻧدى پﻪ دﻳﻦ ﻳ‪ ３‬زﻣا ﻳاره تﻪ ژړا فرﻳاد کــــﻮه پﻪ ＇ﻮکـــﻮ کاره‬ ‫اســــــــتغﻔار تﻮبﻪ کـــﻮه د ‪＄‬ان د پاره تﻪ ﻫﻢ ‪＄‬ان ساتﻪ پﻨاه غﻮاړه ﻟﻪ ﻧاره‬ ‫بﻴداري ک‪７‬ه پﻪ سﻬار زﻣا دﻟداره‬ ‫بﻬادر خان د شاه حسﻴﻦ د ﻟ‪＋‬کرو ﻟﻮى ساﻻر و‪ .‬د شال او ږوب فتح د ده پﻪ ﻻس شﻮې‪.‬‬

‫‪١٦٧‬‬

‫شاه حسﻴﻦ بﻪ ده تﻪ د ورور خطاب کاوه‪ .‬بﻬادر خان ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻮ شاعر و‪ .‬ﻳﻮه بدﻟﻪ ﻳ‪ ３‬پ＂‪３‬‬ ‫خزاﻧ‪ ３‬ثبت ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫ب‪５‬ﻠـــتﻮن دې زور دى تـر ﻟ‪５‬ﻤﻮ ﻣ‪ ３‬سﻬار ﻧﻢ ＇ا＇ﻲ‬ ‫ﻟکـﻪ شبﻨﻢ ＇ا＇ﻲ‬ ‫دا ســـره ﻳاﻗﻮت ﻣ‪ ３‬پﻪ ﻟـــﻤﻦ ک‪ ３‬ستا پﻪ غﻢ ＇ا＇ﻲ‬ ‫پﻪ غـــﻢ اﻟﻢ ＇ا＇ﻲ‬ ‫گـــــﻮره ﻟﻴﻠﻰ باران د او＊ــــﻮ ســــــتا پﻪ چﻢ ＇ا＇ﻲ‬ ‫＇ﻨگﻪ پر چﻢ ＇ا＇ﻲ‬ ‫د ﻫﻮتکﻮ د ادبﻲ دربار بﻠﻪ ﻣشﻬﻮره ＇‪５‬ره ﻣحﻤد ﻫﻮتک د داود خان زوى دى‪ .‬د ﻫﻮتکﻮ‬ ‫د دربار ﻣﻨشﻲ او کاتب و‪ .‬د شاه حسﻴﻦ پﻪ ﻫ（ﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ تذکره (پ＂ﻪ خزاﻧﻪ)‬ ‫وﻟﻴکﻠﻪ‪ .‬بﻞ کتاب ﻳ‪ ３‬د خﻼصة اﻟطب پﻪ ﻧاﻣﻪ وﻟﻴکﻮ چ‪ ３‬پاچا ورتﻪ سﻞ طﻼوې اﻧعام‬ ‫ورک‪７‬ې‪ .‬ﻳﻮ بﻞ کتاب ﻳ‪ ３‬د خﻼصة اﻟﻔصاحت پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻰ و‪ .‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک د‬ ‫ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ ９‬ﻟﻪ سﻘﻮط ＇خﻪ وروستﻪ د کﻼت سﻴﻮري تﻪ راغﻰ‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬کار‪４‬ز وواﻫﻪ‬ ‫او کﻠﻰ ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪ .７‬پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د شعروﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪ .‬د ﻳﻮې غزﻟ‪ ３‬ﻣطﻠع‬ ‫ﻳ‪ ３‬داده‪:‬‬ ‫ساﻗﻲ پا＇ﻪ د سرو ﻣﻴﻮ ډک ﻳﻮ جام را ســتــا ﻟــﻪ غــﻤــﻪ ﻧــا ارام ﻳــﻤــﻪ ارام را‬ ‫بــ‪ ３‬ﻟــﻪ ﻣﻴﻮ د بﻬار ﻧــﻨــدارې ＇ــﻪ ک‪７‬م پسرﻟﻰ ســﻮ د خــﻮ＊ــ‪＊ ９‬ــﻪ پﻴغام را‬ ‫د ب‪５‬ﻠتﻮن پﻪ تارﻳک‪ ９‬ک‪ ３‬ﻣ‪ ３‬زړه شﻴﻦ سﻮ ر‪１‬ــا ﻟﻤر د جــان د ﻣﻴﻮ پــﻪ ظــﻼم را‬ ‫ﻧاکاﻣﻴﻮ د دﻧــﻴــا ﻣــ‪ ３‬کــام را تــرﻳــخ کا چ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬خﻮږ کا کام ترخﻪ و ﻣا ﻧاکام را‬ ‫ﻧﻪ ﻧشاط ستﻪ ﻧﻪ ﻣستﻲ ستﻪ ﻧﻪ رﻧدي ستﻪ چ‪ ３‬سﻢ رﻧد ﻫغﻪ اوبﻪ عﻠﻰ اﻟــدوام را‬ ‫پﻪ اوبﻮ ﻣ‪ ３‬سﻮړ زړگﻰ ﻟ‪＇ ８‬ﻪ راتﻮد کا ﻣحﻤد تﻪ د اور ډک ﻳﻮ ﻫس‪ ３‬جام را‬ ‫پﻴر ﻣحﻤد ﻣﻴاجﻲ چ‪ ３‬د پﻴر افغان پﻪ ﻟﻘب ستاﻳﻞ شﻮى و‪ .‬دى ﻫﻢ د ﻫﻮتکﻮ د دورې‬ ‫عاﻟﻢ او شاعر و‪ .‬دوه کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د (افضﻞ اﻟطراﻳﻖ) پﻪ ﻧاﻣﻪ د اخﻼﻗﻮ او‬ ‫عﻘاﻳدو پﻪ بﻴان ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬بﻞ کتاب ﻳ‪ ３‬د (اﻟﻘراﻳض فﻲ رد اﻟروافض) پﻪ ﻧاﻣﻪ دى‪ .‬د‬

‫‪١٦٨‬‬

‫پﻴر ﻣحﻤد د شعر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬ده‪ .‬بﻞ شاعر ﻧصر اﻟدﻳﻦ خان اﻧدړ دى‬ ‫چ‪ ３‬د (پﻼر وﻳﻠﻲ) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ کتاب پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫راغﻠ‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫د خـــﻮار عــاشــﻖ ژړا ﻣـــدام وي دا ＇ــﻪ کــار دى ﻧا‬ ‫کــﻪ وي پــﻪ پ＂ﻪ خــﻮﻟــﻪ‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ ﻳــ‪ ３‬گﻔتار دى ﻧا‬ ‫د خــــﻮار عــاشــﻖ ﻣــدعــا داده کـــﻪ ژړا کـــﻲ ﻧا‬ ‫چــ‪ ３‬ور＊ـــکـــاره خــپــﻠــﻪ زﻳــبــا ﻣــخ دﻟــربــا کــﻲ ﻧا‬ ‫پــﻪ خپﻞ وصــال کــﻪ ﻳــ‪ ３‬خﻮشحاﻟﻪ ﻣحبﻮبا کــﻲ ﻧا‬ ‫بـــﻞ ＇ـــﻪ ﻧـــﻪ غـــــﻮاړي ﻫــﻤــدغــﻪ اﻣـــﻴـــدوار دى ﻧا‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ ９‬دوران (‪١١٥٠ _ ١١١٩‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې ﻳﻮ‬ ‫غﻮره پ‪７‬او دى‪ .‬پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬ادبﻲ دربار اﻳجاد شﻮ‪ .‬عاﻟﻤان او شاعران را！ﻮل شﻮل‪ .‬عاﻟﻤان‬ ‫او شاعران بﻪ پﻪ اﻧعاﻣﻮﻧﻮ ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻞ ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫تحرﻳري حﻤاسﻲ آثار پﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻣﻬال ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬تارﻳخﻲ بشپ‪７‬ې حﻤاس‪ ３‬او‬ ‫عشﻘﻲ حﻤاس‪ ３‬د دغﻪ دوران ﻻستﻪ راوړﻧ‪ ３‬دي‪ .‬د دې دوران ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د وﻟسﻲ ادب ډ‪４‬رې‬ ‫＊کﻠ‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬دي‪ .‬د دغﻪ دوران د آثارو روحﻴﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پاﻟﻨﻪ ده‪ .‬د ﻫﻨري ارز＊تﻮﻧﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه د دغﻪ‬ ‫دوران شعروﻧﻪ پﻪ ﻟﻮړه سطحﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې دوران ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧظﻢ سرب‪５‬ره ﻧثري کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ ک‪＋‬ﻞ شﻮي دي‪ .‬ﻟکﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ‪ ،‬جگ‪７‬ه‬ ‫د ﻣحﻤﻮد افغان او ﻧﻴﻮل د اصﻔﻬان او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬او ﻧکﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻧثر پﻪ تارﻳخ ک‪３‬‬ ‫خاص ‪＄‬اى ﻟري‪.‬‬ ‫د دغﻪ وخت بﻠﻪ ﻣﻬﻤﻪ حﻤاسﻪ د رﻳدي خان ﻣﻮﻣﻨد ﻧظﻢ ک‪７‬ې (ﻣحﻤﻮد ﻧاﻣﻪ) ده‪ .‬ﻗصﻪ د‬ ‫بر＊ﻨا ﻳا خدۍ عشﻘﻲ حﻤاسﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬د ﻫﻮتکﻮ پﻪ شاﻫﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪３‬‬ ‫＊‪％‬ﻮ ﻫﻢ شاعري کﻮﻟﻪ‪ .‬د ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ ﻟسگﻮﻧﻮ ﻧﻮر شاعران او عاﻟﻤان ﻫﻢ‬ ‫وو چ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻪ دربار ＇خﻪ ﻟرې وو او ادبﻲ ﻫستﻮﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کﻮﻟ‪.３‬‬

‫‪١٦٩‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬دې ‪＄‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ پﻪ ＇ﻪ ډول ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ پردﻳﻮ اشغاﻟگرو ＇خﻪ خﻼص ک‪７‬؟‬ ‫ادبﻲ دربار د چا پﻪ وخت ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ او ＇ﻪ کاروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬سرتﻪ رسﻮل؟‬ ‫د ادبﻲ دربار کﻮم عاﻟﻤان او شاعران پ‪５‬ژﻧئ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫د ﻫﻮتکﻮ پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３％＊ ３‬شاعراﻧ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د دغﻪ دوران ﻣﻬﻢ ادبﻲ کاروﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ پراگراف ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫﻮتکﻴاﻧﻮ ﻫغﻪ خدﻣتﻮﻧﻪ پﻪ شﻔاﻫﻲ ډول وواﻳﻲ چ‪ ３‬ژب‪ ３‬او‬ ‫ادب تﻪ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د دغﻪ وخت د شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫واخﻠﻲ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د دغﻪ وخت د کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬حﻤاس‪ ３‬د کﻮﻣﻮ شاعراﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫شﻮې ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ ９‬د وخت‬ ‫ﻣﻬﻢ ادبﻲ کاروﻧﻪ پﻪ ﻳﻮه ﻳا دوه ﻣخﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٧٠‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ماﻳن خطرونﻪ‬

‫افغاﻧستان د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ دى چ‪ ３‬زﻳات ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ او ﻧاچاودي تﻮکﻲ پک‪３‬‬ ‫ﻣﻮجﻮد دي‪ ،‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬اوږد ﻣﻬاﻟﻪ جگ‪７‬ه ت‪５‬ره شﻮې او د جگ‪７‬ې پﻪ دوران ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣختﻠﻔﻮ ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ ＇خﻪ کار اخﻴستﻞ شﻮى دى‪＇ .‬ﻮﻣره چ‪ ３‬ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ زﻳات کارول شﻮي‪،‬‬ ‫ﻫﻤاغﻮﻣره د ﻣاﻳﻦ د ﻗرباﻧﻴاﻧﻮ شﻤ‪５‬ره ﻫﻢ زﻳاتﻪ ده‪ .‬اوس ﻫﻢ ډ‪４‬ر ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ تر خاورو ﻻﻧدې دي‬ ‫او پﻪ ﻫره ﻣﻴاشت ک‪ ３‬ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻮسﻮ ＇خﻪ زﻳات کسان د ﻣاﻳﻦ ﻗرباﻧﻲ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ ﻫغﻪ چاود‪４‬دوﻧکﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟرگﻴﻮ‪ ،‬اوسپﻨ‪ ３‬او پﻼستﻴک ＇خﻪ جﻮړ‬ ‫او دﻧﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧاچاودي تﻮکﻲ ‪＄‬اى پر ‪＄‬اى شﻮي وي‪ .‬دا وسﻠﻪ ﻫغﻪ وخت چﻮي چ‪ ３‬د اﻧسان‬ ‫ﻻس ﻳا پ‪＋‬ﻪ ورسره وﻟگﻲ‪ .‬دغﻪ چاود‪４‬دﻧﻪ د اﻧسان د ！پﻲ ک‪５‬دو او ﻳا ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣختﻠف ډوﻟﻮﻧﻪ او شکﻠﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ او ﻟ‪８５‬د‪４‬دوﻧکﻮ وسﻴﻠﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫ترې کار اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ تاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻣاﻳﻦ سره ﻣخاﻣخ شئ ﻧﻮ ＇ﻪ باﻳد وک‪７‬ئ؟‬ ‫کﻪ پﻪ ﻳﻮ ‪＄‬اى ک‪＇ ３‬ﻮک پﻪ ﻣاﻳﻦ واﻟﻮزي ﻧﻮ تاس‪ ３‬باﻳد ＇ﻪ وک‪７‬ئ؟‬

‫‪١٧١‬‬

‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ او ﻧاچاودي تﻮکﻲ پﻪ ﻫر ‪＄‬اى ک‪ ３‬پﻴدا ک‪５‬داى شﻲ‪ .‬ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و سﻴﻤﻮ د‬ ‫ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻟکﻪ ﻧظاﻣﻲ پﻮستﻮ تﻪ د تﻠﻮ د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره او ﻳا د ډار او وحشت د راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د جگ‪７‬و پﻪ اوږدو ک‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ډول‪ ،‬ډول وسﻠ‪ ３‬استعﻤال شﻮي دي چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ‬ ‫دغﻮ ＇خﻪ ﻣاﻳﻦ او ﻧاچاودي تﻮکﻲ دي‪ .‬د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ پ‪５‬ژﻧدل سخت کار دى‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬زﻳات‬ ‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪＊ ３‬خ شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ﻧاچاودو تﻮکﻮ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ دوﻣره ستﻮﻧزﻣﻨﻪ ﻧﻪ ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻧاچاودي تﻮکﻲ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر‬ ‫سر پراتﻪ وي‪ ،‬پﻪ دې تﻮگﻪ اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬ﻳﻮ وخت تاس‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ پر سﻴﻤﻪ وربرابر شئ‪ .‬کﻪ‬ ‫چ‪５‬رې داس‪ ３‬پ‪＋５‬ﻪ شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ تاس‪ ３‬باﻳد وارخطا ﻧﻪ شئ او ﻳﻮ خﻮا بﻠ‪ ３‬خﻮاتﻪ وﻧﻪ ت‪＋‬تئ‪ .‬پﻪ دغﻪ‬ ‫وخت ک‪ ３‬باﻳد دا ﻻﻧدې ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬عﻤﻠﻲ ک‪７‬ئ او تﻞ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻟرئ‪:‬‬ ‫پﻪ خپﻞ ‪＄‬اى ودر‪８４‬ئ‪.‬‬ ‫ﻧﻮرو خﻠکﻮ تﻪ وواﻳاست چ‪ ３‬حرکت وﻧﻪ ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا سﻴﻤﻪ خطرﻧاکﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫغﻪ کس ﻳا کساﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬پﻪ خﻮﻧدي ساحﻪ ک‪ ３‬ﻣﻮﻗعﻴت ﻟري‪ ،‬ﻣرستﻪ وغﻮاړئ‬ ‫چ‪ ３‬ﻫغﻮى د ﻣاﻳﻦ پاک‪ ９‬دفتر ﻳا سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو ﻣﻘاﻣاتﻮ (پﻮﻟﻴسﻮ‪ ،‬سپﻴﻦ ږﻳرو‪ ،‬ﻣشراﻧﻮ‪ )...‬تﻪ خبر‬ ‫ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣرست‪ ３‬تر رس‪５‬دو پﻮرې باﻳد صبر وک‪７‬ئ‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬اى ＇خﻪ وﻧﻪ خﻮ‪８５＄‬ئ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ کﻪ چ‪５‬رې پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ پ‪＋５‬ﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي او تاس‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ ﻗرباﻧﻲ‬ ‫وﻳﻨئ ﻧﻮ ﻫ（ﻪ وک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻗرباﻧﻲ تﻪ ﻧژدې ﻧﻪ شئ‪＄ ،‬کﻪ د دې اﻣکان شتﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻗرباﻧﻲ‬ ‫پر ‪＄‬اى دوه تﻨﻪ ﻗرباﻧﻲ شﻲ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ داس‪ ３‬پ‪ ３＋５‬سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ئ‪ ،‬ﻧﻮ ﻻﻧدې ﻻر＊ﻮوﻧﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫ﻫ‪（５‬کﻠﻪ د خطر سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ د ﻧﻨﻮتﻠﻮ کﻮ＊） ﻣﻪ کﻮئ‪＄ ،‬کﻪ ستاس‪ ３‬ﻧﻨﻮتﻞ دې‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ د ﻧﻮرو چاودﻧﻮ سبب ک‪８５‬ي‪ .‬تاسﻮ او ﻗرباﻧﻲ تﻪ ﻧﻮر زﻳان رس‪５‬دﻟﻰ شﻲ‪ .‬دا ﻣﻮ باﻳد‬ ‫پﻪ ﻳاد وي چ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻣاﻳﻦ پ‪＋５‬ﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي ﻫﻠتﻪ د ﻧﻮرو ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ د‬ ‫شتﻮن احتﻤال ﻫﻢ شتﻪ‪.‬‬

‫‪١٧٢‬‬

‫ﻗرباﻧﻲ ﻳا د ﻣاﻳﻦ ！پﻲ تﻪ ډاډ ورک‪７‬ئ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغﻪ سره خبرې وک‪７‬ئ چ‪ ３‬د ده روحﻲ‬ ‫حاﻟت بﻴخﻲ خراب ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣسﻠکﻲ ﻣرستﻮ ﻟپاره ﻣاﻳﻦ پاکاﻧﻮ‪ ،‬پﻮﻟﻴسﻮ‪ ،‬کﻠﻨﻴکﻮﻧﻮ او روغتﻮﻧﻮﻧﻮ تﻪ خبر ورک‪７‬ئ‬ ‫چ‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ ﻟﻪ ！پﻲ سره ﻻزﻣﻪ ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫تر ﻫغﻪ چ‪ ３‬ﻣسﻠکﻲ ﻣرستﻪ ﻧﻪ وي ترﻻسﻪ شﻮې د خطر سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ ﻣﻪ داخﻠ‪８５‬ئ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻗرباﻧﻲ سره خبرې وک‪７‬ئ او ﻫغﻪ تﻪ وواﻳاست چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬اى ＇خﻪ وﻧﻪ ＊ﻮر‪８４‬ي‪ .‬ﻫ‪（５‬کﻠﻪ‬ ‫کﻮم شﻰ د ﻫغﻪ پر ﻟﻮر ﻣﻪ غﻮر‪＄‬ﻮئ‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ بدن ＇خﻪ وﻳﻨﻪ بﻬ‪８５‬ي ﻣشﻮره ورک‪７‬ئ چ‪ ３‬د وﻳﻨ‪ ３‬بﻬ‪５‬دل د ﻻس‪،‬‬ ‫پ＂کﻲ او ﻳا دستﻤال پﻪ واسطﻪ بﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻲ دغﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟﻪ خپﻠﻮ خپﻠﻮاﻧﻮ او دوستاﻧﻮ سره‬ ‫ﻫﻢ شرﻳک ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻮى ﻫﻢ د ﻣاﻳﻦ ﻟﻪ خطروﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ اﻣﻦ ک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ ﻟروﻧکﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ پاکاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا‬ ‫پﻪ سره رﻧگ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮي دي ﻫﻠتﻪ داخﻞ ﻧﻪ شﻲ‪＄ ،‬کﻪ پﻪ سره رﻧگ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮې تﻴ‪８‬ې دا ﻣعﻨا‬ ‫ﻟري چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ شتﻪ‪ .‬کﻪ کﻮم ‪＄‬اى پﻪ سپﻴﻦ رﻧگﻪ تﻴ‪８‬و ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮي وي ﻧﻮ دا ﻣعﻨا ﻟري‬ ‫چ‪ ３‬دغﻪ ‪＄‬اى د ﻣاﻳﻦ پاکاﻧﻮ پﻪ واسطﻪ ﻟﻪ ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ ＇خﻪ پاک شﻮى دى‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ آبﻲ‬ ‫رﻧگ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮې تﻴ‪８‬ې د ﻫغﻪ ‪＄‬اى ＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻧاچاودي تﻮکﻲ شتﻪ‪ .‬دﻟتﻪ ﻫﻢ‬ ‫باﻳد د ﻧﻨﻮتﻠﻮ ＇خﻪ ﻣخﻨﻴﻮى وشﻲ‪.‬‬ ‫د سﻔر پﻪ وخت ک‪ ３‬باﻳد پﻪ شاړو ﻻرو تگ وﻧﻪ شﻲ ‪＄‬کﻪ ﻫغﻪ ﻻرې چ‪ ３‬تگ رات‪ ，‬پرې‬ ‫ﻧﻪ ک‪８５‬ي ﻫﻢ د دې ﻣعﻨا ﻟري چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ شتﻪ‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې د سﻔر پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻳاست او ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻪ ﻻره ﻻړ شئ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣحﻞ‬ ‫ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ئ او کﻮﻣﻪ ﻻره چ‪ ３‬ﻫغﻮى درتﻪ ＊اﻳﻲ پﻪ ﻫغﻪ ﻻره ﻻړ شئ‪ .‬زړې‬ ‫کﻼگاﻧ‪ ３‬او ﻫﻢ ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬جگ‪７‬ه پک‪ ３‬ت‪５‬ره شﻮي وي ﻟکﻪ پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻧظاﻣﻲ ﻣﻮرچ‪ ３‬او ﻳا‬ ‫ﻫغﻪ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ اغزي ﻟروﻧکﻮ سﻴﻤﻮﻧﻮ پﻮ＊ﻞ شﻮي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ ﻣﻪ داخﻠ‪８５‬ئ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دﻟتﻪ‬ ‫د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ خطر شتﻪ‪.‬‬

‫‪١٧٣‬‬

‫ﻣاشﻮﻣان پﻮه ک‪７‬ئ چ‪ ３‬د اوسپﻨ‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬او د وسﻠﻮ خﻮﻟﻮﻧﻪ ！ﻮل ﻧﻪ ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ دې‬ ‫ک‪ ３‬ﻧاچاودي تﻮکﻲ وي او د ژوﻧد پﻪ بﻴﻪ ﻳ‪ ３‬تﻤاﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ ﻣختﻠف شکﻠﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬کﻪ تاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧا آشﻨا شﻲ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ئ‪ ،‬ﻻس ﻣﻪ‬ ‫وروړئ خپﻞ ﻣشران ﻳا چارواکﻲ او ﻳا د ﻣاﻳﻦ پاکاﻧﻮ ډﻟ‪ ３‬تﻪ خبر ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻣاﻳﻦ پ＀ د＊ﻤﻦ دى دوست او د＊ﻤﻦ ﻧﻪ پ‪５‬ژﻧﻲ‪ ،‬کﻮ＊） وک‪７‬ئ چ‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ ﻟﻪ خطروﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ وژغﻮرئ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ت‪５‬رو د‪４‬رش کﻠﻨﻮ جگ‪７‬و ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ ＇خﻪ ډک شﻮى دى‪ .‬د اړوﻧدو‬ ‫ﻣﻮسسﻮ ﻟﻪ خﻮا دغﻪ ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ اﻳستﻞ شﻮي او ＇ﻪ ﻳ‪ ３‬شﻨ‪ ６‬شﻮي دي‪ ،‬خﻮ اوس ﻫﻢ تر‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې ډ‪４‬ر ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ ＊خ دي چ‪ ３‬ﻣرگ او ژوبﻠ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې تاس‪３‬‬ ‫د ﻣاﻳﻦ پر سﻴﻤﻪ وربرابر شئ‪ ،‬ﻧﻮ پر خپﻞ ‪＄‬اى ودر‪８４‬ئ او د سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ ﻣرستﻪ‬ ‫وغﻮاړئ چ‪ ３‬ﻣاﻳﻦ پاکاﻧﻮ تﻪ خبر ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬پﻮﻟﻴس راخبر ک‪７‬ئ‪ ،‬د ﻣرست‪ ３‬تر رارس‪５‬دو پﻮرې باﻳد پر خپﻞ ‪＄‬اى‬ ‫وﻻړ واوسئ او ﻣﻪ ＊ﻮر‪８４‬ئ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣرست‪！ ３‬ﻴﻢ راورس‪５‬د‪ ،‬د ﻫغﻮ پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻮ باﻧدې‬ ‫عﻤﻞ وک‪７‬ئ‪ .‬داس‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ ﻟﻪ کبﻠﻪ شکﻤﻨ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ ﻣﻪ داخﻠ‪８５‬ئ او ﻳا د‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ اصﻠﻲ اوس‪５‬دوﻧکﻮ ＇خﻪ د دغﻪ ‪＄‬اى پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې د ﻣاﻳﻦ ﻳﻮه پ‪＋５‬ﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي او ﻳﻮ ＇ﻮک د ﻣاﻳﻦ پﻪ واسطﻪ ！پﻲ ﻳا وژل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ ﻣﻪ ور‪＄‬ئ‪ .‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬ﻫﻢ باﻳد د ﻣاﻳﻦ پاکاﻧﻮ ！ﻴﻢ تﻪ خبر ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې تاس‪ ３‬وغﻮاړئ چ‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ ！پﻲ تﻪ ورﻧژدې شئ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ‬ ‫سره ﻣرستﻪ ﻧﻪ کﻮئ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د خپﻞ ‪＄‬ان او د ﻫغﻪ ژوﻧد ﻟﻪ ﻧﻮر خطر سره ﻣخاﻣخ کﻮئ‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣاﻳﻦ اﻧﻔجار کﻮي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ ک‪５‬داى شﻲ ﻧﻮر ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ ﻫﻢ وي او‬ ‫ستاسﻮ پﻪ ورتگ سره ﻧﻮرې چاودﻧ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ‪ .‬غﻮره بﻪ دا وي چ‪ ３‬ﻟﻪ ！پﻲ سره خبرې‬

‫‪١٧٤‬‬

‫وک‪７‬ئ‪ ،‬ﻫغﻪ تﻪ ډاډ ورک‪７‬ئ او ژر تر ژره د ﻣاﻳﻦ پاکاﻧﻮ ډﻟﻪ راخبره ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬ﻳﻮ ﻧا آشﻨا شﻲ تﻪ ﻻس ورﻧﻪ وړي‪＄ ،‬کﻪ ک‪５‬داى‬ ‫شﻲ ﻫغﻪ ﻣاﻳﻦ وي او ستاس‪ ３‬ژوﻧد ﻟﻪ خطر سره ﻣخاﻣخ ک‪７‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ‬ ‫ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻧﻮرو دوستاﻧﻮ سره ﻫﻢ شرﻳک ک‪７‬ي چ‪３‬‬ ‫د ﻣاﻳﻦ ﻟﻪ خطر ＇خﻪ وژغﻮرل شﻲ‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ وار سره پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻣاﻳﻦ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې ﻣاﻳﻦ ووﻳﻨئ ﻧﻮ ＇ﻪ باﻳد وک‪７‬ئ؟‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬ﻣاﻳﻦ اﻧﻔجار وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮږ تﻪ ＇ﻪ کﻮل پﻪ کار دي؟‬ ‫کﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ ﻧا آشﻨا سﻴﻤﻪ وربرابر شئ ﻧﻮ ﻫﻠتﻪ باﻳد ＇ﻪ وک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ _٢‬کﻪ چ‪５‬رې تاس‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ او ﻳا ﻧاچاودو تﻮکﻮ ﻟﻪ ﻗرباﻧﻲ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ئ ﻧﻮ ＇ﻪ ډول‬ ‫غبرگﻮن ＊کاره کﻮئ؟‬ ‫آﻳا تاسﻮ د ﻣرست‪ ３‬ﻟپاره د ﻣاﻳﻦ سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ئ؟‬ ‫آﻳا تاس‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ ﻗرباﻧﻲ ﻫﻤداس‪ ３‬پر‪８４‬دئ او خپﻠﻪ ت‪＋‬تئ؟‬ ‫آﻳا تاس‪＊ ３‬ﻪ گ‪２‬ئ چ‪ ３‬ﻗرباﻧﻲ تﻪ د ﻣرست‪ ３‬ﻟپاره ＇ﻪ شﻰ ورگﻮزار ک‪７‬ئ او کﻪ ﻫﻤداس‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬پر‪８４‬دئ او کﻪ د ﻣاﻳﻦ پاکاﻧﻮ ！ﻴﻢ تﻪ بﻪ خبر ورکﻮئ؟‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣسﻠکﻲ ﻣرستﻮ او غﻴر ﻣسﻠکﻲ ﻣرستﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻧﻴﻢ ﻣخ ﻟﻴکﻨﻪ‬ ‫وک‪７‬ي او بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ دې د زده کﻮوﻧکﻮ ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوې سﻤ‪３‬‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٧٥‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣاﻳﻦ د ډوﻟﻮﻧﻮ او د ﻣاﻳﻦ د ساحﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ وار سره خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬کﻪ چ‪５‬رې ﻟﻪ کﻮم ﻧا آشﻨا شﻲ سره ﻣخاﻣخ شئ ﻧﻮ باﻳد ＇ﻪ وک‪７‬ئ؟‬ ‫اﻟف‪ :‬را اوچت ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫ب‪ :‬پﻪ پ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻫئ؟‬ ‫ج‪ :‬پﻪ تﻴ‪８‬ه ﻳ‪ ３‬ووﻟئ؟‬ ‫د‪ :‬ﻣاﻳﻦ پاکاﻧﻮ تﻪ خبر ورک‪７‬ئ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ د ﻫغﻪ ﻗرباﻧﻲ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮه کﻴسﻪ وﻟﻴکﻲ چ‪３‬‬ ‫دوى ﻳ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٧٦‬‬

‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫اصطﻼحات او محاورې‬

‫ﻣحاوره ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻣحاوره ﻟﻪ ﻣتﻞ سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫ﻣحاوره ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻣتﻞ پﻪ ＇‪５‬ر د شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬د خبرو اترو‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ د خپﻞ ﻣﻘصد ﻟپاره استعﻤاﻟﻮي‪ .‬اصطﻼحات او ﻣتﻠﻮﻧﻪ کﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮه پﻠﻮه د ﻳﻮې ژب‪ ３‬غﻨا ＇رگﻨدوي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه ژبﻪ ＊کﻠ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫تاس‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ ３‬د ﻣتﻞ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪３‬‬ ‫بﻪ د ﻣحاورې ﻳا اصطﻼح پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪١٧٧‬‬

‫اصطﻼحات او ﻣحاورې ﻫغﻪ تعبﻴروﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻫر ﻣﻠت ﻳ‪ ３‬د خپﻞ ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال‪،‬‬ ‫عﻨعﻨاتﻮ‪ ،‬اخﻼﻗﻮ‪ ،‬دود دستﻮر او روحﻴاتﻮ ﻣطابﻖ پخپﻠﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬خﻠﻖ کﻮي او د خپﻠﻮ ﻣﻘاصدو‬ ‫د اظﻬار ﻟپاره ﻳ‪ ３‬استعاره کﻮي‪ .‬د ﻣحاورې پﻪ وﻳﻠﻮ سره د اور‪４‬دوﻧکﻲ فکر ډ‪４‬ر ژر اصﻞ‬ ‫ﻣﻘصد تﻪ رس‪８５‬ي‪ ،‬پرتﻪ ﻟﻪ دې چ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻰ خپﻞ ﻣﻘصد پﻪ عبارت وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫اصطﻼحات او ﻣحاورې د ژب‪ ３‬او ادب او د ور‪＄‬ﻨﻴﻮ خبرو اترو ﻳﻮه ﻗﻮي برخﻪ ده چ‪ ３‬د‬ ‫ژب‪ ３‬ﻣعﻨﻮي ﻟطافت او خﻮﻧد زﻳاتﻮي‪ .‬ﻣحاوره د کﻠﻤاتﻮ داس‪ ３‬ﻳﻮه ﻣجﻤﻮعﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ خبرو‬ ‫اترو ک‪ ３‬د حﻘﻴﻘﻲ ﻣعﻨا پر ‪＄‬اى پﻪ ﻣجازي ﻣعﻨا ک‪ ３‬استعﻤاﻟ‪８５‬ي ﻟکﻪ د سترگﻮ تﻮر ﻳعﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫خﻮږ او گران‪.‬‬ ‫ﻣحاوره پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬خبرو اترو تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د وﻳﻮﻧکﻮ د ور‪＄‬ﻨﻴﻮ خبرو اترو‬ ‫ﻳا د اسﻠﻮب د بﻴان ﻧﻮم دى‪.‬‬ ‫ﻣحاوره پﻪ دوو کﻠﻤﻮ ﻳا ﻟﻪ دوو پﻪ زﻳاتﻮ کﻠﻤﻮ ک‪ ３‬وي‪ .‬ﻣحاورې د ﻳﻮه ﻗام‪ ،‬ﻣزاج‪ ،‬طبﻴعت‪،‬‬ ‫دود دستﻮر‪ ،‬ک‪７‬و وړو‪ ،‬ذﻫﻦ او فکر عکاسﻲ وي‪ .‬کﻪ ＇ﻮک د ﻳﻮه ﻗﻮم ﻣطاﻟعﻪ غﻮاړي ﻧﻮ‬ ‫ضرور ده چ‪ ３‬د دغﻪ ﻗام د ادب د ﻣطاﻟع‪ ３‬تر ＇ﻨگﻪ ﻣحاورې او ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻣطاﻟعﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻣحاورې پﻪ شان د حﻘﻴﻘﻲ ﻣعﻨا پر ‪＄‬اى د ﻣجازي ﻣعﻨا پﻪ تﻮگﻪ د استعارې‬ ‫او کﻨاﻳ‪ ３‬پﻪ ډول استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪＄ :‬ﻨگﻞ د زﻣرو ＇خﻪ خاﻟﻲ ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ ﻳﻮ بشپ‪ ７‬عبارت ﻳا بشپ‪７‬ه جﻤﻠﻪ وي چ‪ ３‬ﻣطﻠب او ﻣﻔﻬﻮم ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ بشپ‪ ７‬او پﻮره وي‪.‬‬ ‫ﻣحاوره د ﻣتﻞ برعکس بشپ‪ ７‬عبارت او بشپ‪７‬ه جﻤﻠﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ خبرو ک‪ ３‬د استعﻤال‬ ‫پﻪ وجﻪ ترې ﻣطﻠب اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې ب‪５‬ﻠگﻮ ک‪:３‬‬ ‫د ﻣتﻞ ب‪５‬ﻠگﻪ‪ :‬ﻟﻤر پﻪ گﻮتﻪ ﻧﻪ پ＂‪８５‬ي‪ .‬دا ﻳﻮه بشپ‪７‬ه جﻤﻠﻪ ده او ﻣطﻠب ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ واضح دى‪.‬‬ ‫د ﻣحاورې ب‪５‬ﻠگ‪ :３‬ﻟﻮر پﻪ ﻟﻮ！ﻪ ت‪５‬ره کﻮل‪ ،‬ﻟﻪ عﻘﻞ سره ډزې کﻮل‪ ،‬د زړه وﻳﻨ‪＋＇ ３‬ﻞ‪ ،‬د‬ ‫ﻣرچﻮ پﻪ ＇＂ﻪ ک‪５‬ﻨاستﻞ‪ ،‬د بﻮسﻮ ﻻﻧدې اوبﻪ ت‪５‬رول‪ .‬پﻪ دغﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وﻳﻨﻮ چ‪ ３‬بشپ‪７‬ې جﻤﻠ‪３‬‬ ‫ﻧﻪ دي او ﻣطﻠب ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ ＊کاره تﻮگﻪ ＇رگﻨد ﻧﻪ دى‪ .‬کﻪ دغﻪ ﻣحاورې پﻪ ﻧﻮرو عبارتﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫استعﻤال شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣطﻠب ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ واضح ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬زﻟﻤﻰ ﻟﻮر پﻪ ﻟﻮ！ﻪ ت‪５‬ره کﻮي ﻳعﻨ‪ ３‬وخت‬

‫‪١٧٨‬‬

‫ضاﻳع کﻮي‪ .‬ﻧسﻴﻢ ﻟﻪ عﻘﻞ سره ډزې ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬ﻟﻪ عﻘﻞ ＇خﻪ کار ﻧﻪ اخﻠﻲ او ﻫر کار پﻪ‬ ‫ب‪ ３‬عﻘﻠ‪ ９‬سره کﻮي‪ .‬ﻟﻪ عزﻳز سره بحث کﻮل د زړه د وﻳﻨﻮ ＇‪＋‬ﻞ دي‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬خبرې تﻪ غﻮږ ﻧﻪ‬ ‫ږدي‪ .‬خبره ﻧﻪ ﻣﻨﻲ‪ .‬اکبر ﻧﻦ د ﻣرچﻮ پﻪ ＇＂ﻪ ﻧاست دى‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ر غﻮسﻪ دى‪.‬‬ ‫تﻮرگﻞ د بﻮسﻮ ﻻﻧدې اوبﻪ بﻴاﻳﻲ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬اصﻠﻲ خبره ﻧﻪ کﻮي چﻞ او فرﻳب کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻞ او ﻣحاورې ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر ﻫﻤدادى چ‪ ３‬پﻪ ﻣتﻞ ک‪ ３‬د کﻠﻤاتﻮ د ﻳﻮې ﻣجﻤﻮع‪３‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم واضح وي او ﻧﻮرو کﻠﻤاتﻮ تﻪ ضرورت ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ پﻪ خپﻠﻪ جﻤﻠﻪ او عبارت ک‪ ３‬واضح وي‪ .‬پﻪ ﻣحاوره ک‪ ３‬ﻣﻔﻬﻮم واضح ﻧﻪ وي او د‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم د واضح کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻧﻮرو کﻠﻤاتﻮ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬ﻟکﻪ پﻪ دې ﻣتﻞ ک‪＇( ３‬ﻪ چ‪ ３‬کرې ﻫغﻪ‬ ‫بﻪ ر‪４‬ب‪ )３‬ﻣﻔﻬﻮم واضح دى او ﻧﻮرو کﻠﻤاتﻮ تﻪ اړتﻴا ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ دې ﻣحاوره ک‪( ３‬اوږه‬ ‫ورکﻮل) واضح ﻣعﻨا ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻧﻮر کﻠﻤات ورسره ﻳﻮ‪＄‬اى شﻲ ﻧﻮ ﻣعﻨا ورکﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫احﻤد خپﻞ ورور تﻪ اوږه ورک‪７‬ه‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬ﻣرستﻪ ﻳ‪ ３‬ورسره وک‪７‬ه‪ .‬ﻳا ﻟکﻪ‪( :‬ﻟﻪ خﻮږې گﻮت‪ ３‬ﻧﻴﻮل)‬ ‫دا ﻣحاوره ‪＄‬اﻧتﻪ ﻣعﻨا ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬ورسره ﻧﻮر کﻠﻤات ﻳﻮ‪＄‬اى شﻲ ﻧﻮ ﻣعﻨا ورکﻮي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬ستار وحﻴد ﻟﻪ خﻮږې گﻮت‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻰ‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬ﻣجبﻮر ک‪７‬ى ﻳ‪ ３‬دى‪.‬‬ ‫ﻳا تر ﻟﻤﻦ ﻻﻧدې کﻮل چ‪＄ ３‬اﻧتﻪ ﻣعﻨا ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ کﻪ وواﻳﻮ زﻟﻴخا ترور خپﻞ ﻟﻤسﻴان تر‬ ‫ﻟﻤﻦ ﻻﻧدې ک‪７‬ل‪ .‬ﻧﻮ دا ﻣعﻨا چ‪ ３‬د ﻟﻤسﻴاﻧﻮ ساتﻨﻪ او پاﻟﻨﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ غاړه واخﻴستﻠﻪ‪.‬‬ ‫ﻣحاوره پﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ﻣﻘام ﻟري او د ژب‪ ３‬او ادب ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ پاﻧگﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣحاورې د سپﻴﻦ ږﻳرو ﻟﻪ خﻮﻟ‪ ３‬وتﻠﻲ دي او د وﻟس پﻪ تﻬذﻳب‪ ،‬تﻤدن او ثﻘافت باﻧدې ر‪１‬ا‬ ‫اچﻮي‪ .‬ﻣحاوره ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻣتﻞ پﻪ ＇‪５‬ر ډ‪４‬ر خﻮاږه ﻟري‪ .‬ﻣحاوره ﻫﻢ د ﻣتﻞ پﻪ ＇‪５‬ر ﻟﻨ‪６‬ه وي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻞ غﻮﻧدې د ﻣحاورو وﻳﻮﻧکﻲ ﻫﻢ ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ دي او سﻴﻨﻪ پﻪ سﻴﻨﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ ＇خﻪ بﻞ تﻪ‬ ‫ﻟ‪８５‬د‪４‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ او ﻣحاوره پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪ ３‬د استعﻤال ‪＄‬اى ﻟري او کﻼم ＊کﻠﻰ کﻮي‪ .‬پﻪ شعر‬ ‫ک‪ ３‬فصاحت او بﻼغت پﻴدا کﻮي او ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧد تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧژدې کﻮي‪ .‬پﻪ ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻣحاورو ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬وﻳﻨئ‪.‬‬

‫‪١٧٩‬‬

‫ﻫس‪ ３‬شــان ﻣــ‪ ３‬تــر دوه سترگﻮ بـــاران اوري‬ ‫چــ‪ ３‬ﻣــ‪ ３‬سپﻴﻦ شـــﻮل پــﻪ ژړا د کــســﻮ تــﻮري‬ ‫(ﻣعز اهلل ﻣﻮﻣﻨد)‬ ‫وﻳــﻨــ‪ ３‬سپﻴﻨ‪ ３‬شـــﻮې د خﻠﻘﻮ ﻟــکــﻪ او＊ــکــ‪３‬‬ ‫خــپــﻞ اجـــــزا دي ﻟـــﻪ جـــگـــره گـــر‪４‬ـــزان ﻫﻢ‬ ‫(کاظﻢ خان شﻴدا)‬ ‫د اصطﻼحاتﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ب‪５‬ﻠگ‪:３‬‬ ‫_ پﻪ خﻮﻟﻪ ک‪ ３‬ﻟﻮﻳدل‪.‬‬ ‫_ پﻪ غﻮږ وﻫﻞ‪.‬‬ ‫_ اوبﻪ خ‪７‬ول‪.‬‬ ‫_ پﻪ سر گر‪５＄‬دل‪.‬‬ ‫_ سترگ‪ ３‬درﻧﻮل‪.‬‬ ‫_ سترگ‪ ３‬سپﻴﻨﻮل‪.‬‬ ‫_ غاړه اﻳ‪＋‬ﻮدل‪.‬‬ ‫_ ﻻس تﻨگ‪５‬دل‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣحاوره پﻪ خبرو اترو ک‪ ３‬د حﻘﻴﻘﻲ ﻣعﻨا پر ‪＄‬اى پﻪ ﻣجازي ﻣعﻨا استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪ .‬ﻣحاوره‬ ‫ﻟﻪ دوه او ﻳا ﻟﻪ دوو ＇خﻪ ﻟﻪ زﻳاتﻮ کﻠﻤﻮ ＇خﻪ جﻮړه وي‪ .‬ﻣحاوره بشپ‪ ７‬عبارت او بشپ‪７‬ه‬ ‫جﻤﻠﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ خبرو ک‪ ３‬د استعﻤال پﻪ وجﻪ ترې ﻣطﻠب اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ پﻪ خپﻠﻪ جﻤﻠﻪ او عبارت ک‪ ３‬واضح وي‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻣحاوره او اصطﻼح ک‪ ３‬ﻣﻔﻬﻮم‬

‫‪١٨٠‬‬

‫واضح ﻧﻪ وي‪ .‬ﻣحاوره د ﻣﻔﻬﻮم د واضح کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻧﻮرو کﻠﻤاتﻮ تﻪ اړتﻴا پﻴدا کﻮي‪ .‬ﻣتﻞ‬ ‫بﻴا ﻧﻮرو کﻠﻤاتﻮ تﻪ اړتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣحاوره ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻣتﻞ پﻪ ＇‪５‬ر د خپﻞ ﻣﻘصد ﻟپاره پﻪ خبرو ک‪ ３‬استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪ .‬ﻣحاوره‬ ‫ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻣتﻞ پﻪ ＇‪５‬ر د ﻳﻮه وﻟس د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد عکاسﻲ کﻮي‪ .‬د ﻣحاورې وﻳﻮﻧکﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ وي او ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ ＇خﻪ بﻞ تﻪ ﻟ‪８５‬د‪４‬دﻟﻲ وي‪ .‬ﻣحاوره ﻫﻢ د ژب‪ ３‬ﻳﻮه پاﻧگﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬ژبﻪ خﻮﻧدوره کﻮي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻣتﻞ پﻪ ＇‪５‬ر ﻣحاورې راغﻠﻲ‬ ‫دي‪ .‬شعر ﻳ‪ ３‬خﻮږ او روان ک‪７‬ى دى او ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧد تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧژدې ک‪７‬ى دى‪ .‬ﻣحاوره ﻫﻢ‬ ‫ﻟکﻪ د ﻣتﻞ پﻪ شان پﻪ ور‪＄‬ﻨﻴﻮ خبرو ک‪ ３‬ډ‪４‬ره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ د ﻣتﻦ ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکﻰ دې ＇ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ وار سره د تخت‪ ３‬ﻣخ تﻪ راوﻟﻲ او پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬راغﻠﻲ‬ ‫ﻣحاورې دې ﻳﻮه‪ ،‬ﻳﻮه پﻪ تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ وار سره ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ﻳﻮه‪ ،‬ﻳﻮه ﻣحاوره وﻟﻴکﻲ‪ ،‬د ﻣحاورې ﻣﻘصد دې پﻪ گﻮتﻪ‬ ‫ک‪７‬ي او ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې پﻪ وار سره واوروي‪.‬‬

‫‪١٨١‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ﻣتﻞ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻣحاوره ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د ﻣتﻞ او ﻣحاورې تﻮپﻴر ＇ﻪ دى؟‬ ‫د ﻣتﻞ او ﻣحاورې استعﻤال پﻪ ژبﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ گ＂‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې ﻣحاورې پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر پﻪ وار سره ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(پﻪ پچﻪ ختﻞ)‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻳﻮ ﻳﻮ ﻣتﻞ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ وواﻳﻲ او د ﻣتﻞ ﻣﻘصد او د استعﻤال‬ ‫‪＄‬اى دې ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې اصطﻼحاتﻮ پر ﻣﻔﻬﻮم او ﻣﻘصد خبرې وک‪７‬ي او د ﻫرې‬ ‫اصطﻼح د استعﻤال ‪＄‬اى دې ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ﻻس پﻪ سر کﻮل‬ ‫وﻳﻨﻪ سپﻴﻨ‪５‬دل‬ ‫آسﻤان تﻪ کتﻞ‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د کﻮرﻧ‪ ９‬د غ‪７‬و پﻪ ﻣرستﻪ پﻨ‪％‬ﻪ‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻪ ﻣحاورې ﻟﻪ ﻣعﻨا او‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم سره وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٨٢‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د روږدﻳﻮالﻲ ﻻملﻮنﻪ‬

‫روږدﻳﻮاﻟﻰ (اعتﻴاد) ﻳﻮ پرﻟﻪ پس‪ ３‬ﻣسﻤﻮﻣﻴت دى چ‪ ３‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻟﻪ استعﻤال ＇خﻪ پﻪ‬ ‫بدن ک‪ ３‬راپﻴدا ک‪８５‬ي‪ .‬روږدﻳﻮاﻟﻰ د ‪＄‬اﻧﻲ او روحﻲ زﻳاﻧﻮﻧﻮ سبب ک‪８５‬ي او ！ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ اختﻪ ک‪５‬دل او عادت ﻳا د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ سره ‪＄‬اﻧﻲ او روحﻲ ت‪７‬او‬ ‫چ‪ ３‬پر‪＋４‬ﻮدل ﻳ‪ ３‬ستﻮﻧزﻣﻦ او ﻧاشﻮﻧﻰ دى‪ ،‬روږدﻳﻮاﻟﻰ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ عادت ک‪５‬دل ﻫغﻪ وخت راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬کﻠﻪ چ‪＇ ３‬ﻮک پﻪ پرﻟﻪ پس‪３‬‬ ‫تﻮگﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ استعﻤال ک‪７‬ي‪ .‬ﻫغﻪ کسان چ‪ ３‬ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ کاروي او ور‪＄‬ﻨﻰ عادت ﻳ‪３‬‬ ‫گر‪５＄‬دﻟﻰ وي‪ ،‬دغﻪ کسان د روږدو کساﻧﻮ (ﻣعتادﻳﻨﻮ) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ زﻣﻮږ پﻪ گران‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣعتادان شتﻪ چ‪＄ ３‬ﻮاﻧان دي او عﻤروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪ ١٨‬او ‪ ٣٠‬کﻠﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫وي‪ .‬دغﻪ کسان پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬عزت ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬خﻪ جﻼ ک‪７‬ى شﻮي دي‬ ‫او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اوږو بار دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ تاس‪ ３‬وﻟﻮﻟئ چ‪ ３‬روږدﻳﻮاﻟﻰ ＇ﻨگﻪ پﻴدا ک‪８５‬ي‬ ‫او ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دي؟‬ ‫_ تاس‪ ３‬کﻮم ﻧشﻪ ﻳﻲ پ‪５‬ژﻧئ‪ ،‬وواﻳئ چ‪ ３‬ﻫغﻪ وﻟ‪ ３‬پﻪ ﻧشﻪ اختﻪ شﻮى دى؟‬ ‫_ ＇ﻨگﻪ وک‪７‬و چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧشﻮ ＇خﻪ ‪＄‬ان وژغﻮرو؟‬

‫‪١٨٣‬‬

‫روږدﻳﻮاﻟﻰ ﻫغﻪ ﻣتﻨاوب او پرﻟﻪ پس‪ ３‬ﻣسﻤﻮﻣﻴت دى چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣخدره تﻮکﻮ کﻴﻤﻴاوي‬ ‫او ﻳا ﻣصﻨﻮعﻲ ترکﻴباتﻮ د تدرﻳجﻲ ﻣصرفﻮﻟﻮ ﻟﻪ وج‪ ３‬پﻪ ﻣصرف کﻮوﻧکﻲ شخص ک‪ ３‬پﻴدا‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د ‪＄‬اﻧﻲ او روحﻲ دواړو د زﻳاﻧﻮﻧﻮ سبب ک‪８５‬ي‪ .‬دا روږدﻳﻮاﻟﻰ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ې او‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د ﻳﻮه شخص عادت ک‪５‬دل او ﻳا ﻟﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ سره د ده ‪＄‬اﻧﻲ او روحﻲ‬ ‫ت‪７‬او چ‪ ３‬ترک کﻮل ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ستﻮﻧزﻣﻦ او ﻳا بﻴخﻲ ﻧاشﻮﻧﻰ کار وي روږدﻳﻮاﻟﻰ (اعتﻴاد) بﻠﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ عادت ک‪５‬دل ﻫغﻪ وخت ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ کﻠﻪ چ‪ ３‬روږدى شخص پﻪ پرﻟﻪ‬ ‫پس‪ ３‬تﻮگﻪ ﻣخدره ﻣﻮاد ﻟکﻪ‪ :‬اپﻴﻦ‪ ،‬چرس‪ ،‬ﻫﻴروﻳﻴﻦ او ﻳا ﻣﻮرفﻴﻦ استعﻤال ک‪７‬ي او د وخت‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ﻳ‪ ３‬ورتﻪ عﻼﻗﻪ زﻳاتﻪ شﻲ‪ .‬پﻪ تدرﻳجﻲ تﻮگﻪ د ﻣخدره تﻮکﻮ پﻪ استعﻤال ک‪３‬‬ ‫زﻳاتﻮاﻟﻰ راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣخدره تﻮکﻮ ﻣصرف کﻮوﻧکﻰ داس‪ ３‬ﻳﻮ حاﻟت تﻪ ورس‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ جبري تﻮگﻪ‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻣصرف تﻪ اړوي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ تﻪ ﻣعتاد وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ اختﻪ کسان ﻫ‪（５‬کﻠﻪ دا ﻧﻪ ﻣﻨﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ دې گﻮاک‪ ３‬ﻣعتاد وي‪،‬‬ ‫خﻮ دا ﻳﻮ حﻘﻴﻘت دى چ‪ ３‬ﻫغﻪ روږدى دى‪ .‬ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر ﻣتﻞ دى چ‪(( ３‬ﻫ‪ ＆５‬ﻣعتاد خپﻞ د‬ ‫اعتﻴاد ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ورځ پﻪ ﻳاد ﻧﻪ ﻟري))‪.‬‬ ‫دا ﻳﻮ ＇رگﻨد حﻘﻴﻘت دى چ‪ ３‬ﻫ‪（５‬ﻮک دا ﻧﻪ غﻮاړي چ‪ ３‬د اعتﻴاد پﻪ ﻟﻮﻣﻮ ک‪ ３‬دې راگﻴر‬ ‫شﻲ او ﻫ‪（５‬کﻠﻪ دا اراده ﻫﻢ ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻣخدره تﻮکﻮ دې اختﻪ شﻲ او خﻠک دې د ﻳﻮ‬ ‫ﻧشﻪ ﻳﻲ پﻪ تﻮگﻪ ﻳاد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ کسان چ‪ ３‬ﻣعتاد ک‪８５‬ي پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬د ﻳﻮ ازﻣاﻳ‪＋‬ت پﻪ تﻮگﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ‬ ‫استعﻤاﻟﻮي او ﻳا د ﻧاوړه دوستاﻧﻮ او ﻣﻠگرو ﻟﻪ خﻮا ﻧﻪ ورتﻪ بﻠﻨﻪ ورکﻮل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ دغس‪３‬‬ ‫کﻮچﻨ‪ ９‬ت‪５‬روتﻨ‪ ３‬سره د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ ﻟﻮﻣﻮ ک‪ ３‬راگﻴر شﻲ چ‪ ３‬بﻴا ور＇خﻪ د ‪＄‬ان ژغﻮرل‬ ‫ﻣشکﻞ او ﻳا ﻧاشﻮﻧﻰ وي‪.‬‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻫﻤدغﻪ حاﻟت تﻪ روږدﻳﻮاﻟﻰ ﻳا اعتﻴاد وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬روږدﻳﻮاﻟﻰ ﻫغﻪ ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ‬

‫‪١٨٤‬‬

‫！ﻮﻟﻨﻴزه‪ ،‬روغتﻴاﻳﻲ او اﻗتصادي ستﻮﻧزه ده چ‪ ３‬بشري ！ﻮﻟﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه جدي خطر او تﻬدﻳد‬ ‫سره ﻣخاﻣخ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د وروستﻪ واﻟﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ اﻧحطاط او ！ﻮﻟﻨﻴز فساد سبب‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ استعﻤال او پر ﻫغﻮ باﻧدې روږد‪４‬دل ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي‬ ‫ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬اﻗتصادي‪ ،‬جگ‪７‬ې‪ ،‬ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ ...‬د دغﻮ‬ ‫ﻳاد شﻮﻳﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬دوه ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ روږد‪４‬دﻧﻪ ک‪ ３‬خﻮرا زﻳات اغ‪５‬زﻣﻦ دي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮه ډﻟﻪ ﻳ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ي ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ دي او بﻠﻪ ډﻟﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻴز‪.‬‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‪！ :‬ﻮل ﻫغﻪ اسباب او عﻠتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ پﻪ شخص پﻮرې اړه ﻟري او د‬ ‫ﻫغﻪ د ﻣعتاد ک‪５‬دو سبب ک‪８５‬ي‪ ،‬د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫_ د ‪＄‬ﻠﻤﻴتﻮب دوره‪ :‬د ﻧﻮې ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬دوره ﻫغﻪ ﻣرحﻠﻪ ده چ‪ ３‬د روحﻲ ﻧاورﻳﻦ سره ﻳﻮ‪＄‬اى‬ ‫پﻴﻠ‪８５‬ي او د ﻫر شخص پﻪ ژوﻧداﻧﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮه ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ دوره بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ د زﻟﻤﻴتﻮب دوره‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧاورﻳﻦ سره پﻴﻠ‪８５‬ي ﻳﻮ عﻤده ﻻﻣﻞ دى چ‪＄ ３‬ﻮان پﻪ ﻣخدره تﻮکﻮ باﻧدې اختﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪＄ ３‬ﻮاﻧان پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬ﻟﻪ ساﻟﻤ‪ ３‬روزﻧ‪＇ ３‬خﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬وي‪ .‬تﻞ غﻮاړي چ‪３‬‬ ‫خپﻠﻮاک واوسﻲ‪ .‬خپﻞ احساسات بﻴان ک‪７‬ي‪ ،‬کﻠﻪ ﻧاکﻠﻪ د خپﻞ پﻼر او ﻣﻮر پﻪ وړاﻧدې ﻫﻢ پﻪ‬ ‫ﻣخاﻟف درﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬در‪８４‬ي‪ ،‬د ﻫغﻮ د ﻧظرﻳﻮ او خبرو ﻣخاﻟﻔت کﻮي‪.‬‬ ‫د دې ﻟپاره چ‪ ３‬خپﻞ شتﻮن ثابت ک‪７‬ي‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬وختﻮﻧﻪ د کﻮرﻧ‪ ９‬ارز＊تﻮﻧﻪ ﻫﻢ تر پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻧﻴسﻲ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د کﻨجکاوۍ حس چ‪ ３‬د دغ‪ ３‬دورې ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا ده‪ ،‬د دې سبب‬ ‫ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻧﻮي ‪＄‬ﻮاﻧان د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ فکر او کﻨجکاوي وک‪７‬ي او دغﻪ کﻨجکاوي‬ ‫او فکر کﻮل ﻳ‪ ３‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ تر استعﻤاﻟﻪ ورسﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ان باور ﻧﻪ درﻟﻮدل‪ :‬پﻪ ‪＄‬ان باور ﻧﻪ درﻟﻮدل او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر شخصﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ روږدﻳﻮاﻟﻲ‬ ‫سره اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ .‬پﻪ ﻫره کچﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮه شخص اراده کﻤزورې وي او پﻪ ژوﻧد باﻧدې د کﻨترول‬ ‫ﻟرﻟﻮ احساس ﻳ‪ ３‬غ‪＋‬تﻠﻰ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻳا پﻪ ‪＄‬ان ﻫ‪ ＆５‬باور وﻧﻪ ﻟري ﻳا پر ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬د باور احساس‬ ‫کﻤزورى وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣخدره تﻮکﻮ باﻧدې د اختﻪ ک‪５‬دﻟﻮ خطر زﻳات وي‪.‬‬ ‫_ روحﻲ پر‪４‬شاﻧ‪( ９‬ژور خپگان)‪ :‬پﻪ ﻧشﻪ باﻧدې د اختﻪ ک‪５‬دﻟﻮ ﻳﻮ ﻻﻣﻞ روحﻲ او ﻧﻔسﻴاتﻲ‬

‫‪١٨٥‬‬

‫عﻠتﻮﻧﻪ دي‪ ،‬ﻟکﻪ خپگان‪＄ ،‬اﻧﻲ کﻤزورۍ او روحﻲ تشﻮﻳشﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫دا ﻻﻣﻞ پﻪ سﻠﻮ ک‪ )٧٠( ３‬دى‪ ،‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا پﻪ سﻠﻮ ک‪ )٧٠( ３‬کسان د روحﻲ پر‪４‬شاﻧ‪ ９‬ﻟﻪ‬ ‫کبﻠﻪ پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ اختﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫_ د سرپرست ﻧﻪ درﻟﻮدل‪＄ :‬ﻴﻨ‪＄ ３‬ﻮاﻧان کﻠﻪ ﻧاکﻠﻪ پﻪ داس‪ ３‬حاﻻتﻮ او ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد‬ ‫کﻮي چ‪ ３‬کﻪ خﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬وي او کﻪ ﻧﻪ پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ اختﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه د پاﻟﻮﻧکﻲ ﻧﻪ‬ ‫درﻟﻮدل او ﻳا د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ کﻮر پر‪＋４‬ﻮدل‪ ،‬پﻪ ﻫﻮ！ﻠﻮﻧﻮ او رستﻮراﻧتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شاگردي‬ ‫کﻮل او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ سبب ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ ﻟﻮﻣﻮ ک‪ ３‬وﻧ‪＋‬ﻠﻲ او ！ﻮل ژوﻧد‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻗرباﻧﻲ شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣخدره تﻮکﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣثبت ﻟﻴد‪:‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د اختﻪ ک‪５‬دو (اعتﻴاد) پﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ ﻻﻣﻞ دادى چ‪＄ ３‬ﻮان د‬ ‫ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣثبت ﻟﻴد ﻟري او خﻮشبﻴﻨاﻧﻪ ﻗضاوت کﻮي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬روږدي کسان فکر‬ ‫کﻮي چ‪ ３‬گﻮاک‪ ３‬د ﻣخدره تﻮکﻮ استعﻤال د ﻫغﻮى جسﻤﻲ ﻗﻮه پﻴاوړې کﻮي او د ‪＄‬اﻧﻲ ست‪７‬ﻳا‬ ‫پﻪ ﻟرې کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻣﻦ دي‪ ،‬روحﻲ سکﻮن او اراﻣتﻴا راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬دغﻪ ډول ﻗضاوتﻮﻧﻪ د‬ ‫دې سبب ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻧاپﻮﻫﻪ او ب‪ ３‬تجرب‪ ３‬کسان ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ تﻪ وﻫ（ﻮي او روږدي شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻣﻮﻗت تاثﻴرات‪！ :‬ﻮل ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ ﻟکﻪ ﻫﻴروئﻴﻦ‪ ،‬اﻟکﻮل‪ ،‬کﻮکاﻳﻦ‪ ،‬چرس‪،‬‬ ‫اپﻴﻦ او داس‪ ３‬ﻧﻮر پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬ﻳﻮه غﻮﻟﻮوﻧک‪ ３‬اراﻣتﻴا او خﻮشحاﻟﻲ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي چ‪３‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ استعﻤاﻟﻮوﻧکﻰ ﻫ（ﻮي چ‪ ３‬بﻴا دغﻪ تﻮکﻲ استعﻤال ک‪７‬ي او ﻫﻤاغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ‬ ‫خﻮﻧد ترې واخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ وروستﻪ پﻪ سترو بدﻣرغﻴﻮ اختﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‪！ :‬ﻮل ﻫغﻪ اسباب او عﻠتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ او ﻳا کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد وي او د‬ ‫روږد‪４‬دو سبب ک‪８５‬ي د ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ب‪ ３‬بﻨدو باره کﻮرﻧ‪.９‬‬ ‫د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ د ﻣﻴﻨدو او پﻠروﻧﻮ ب‪ ３‬پرواﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧاوړ ه او بدو دوستاﻧﻮ ﻟرل‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻗاﻧﻮن او ﻣﻘرراتﻮ ﻧشتﻮاﻟﻰ او ﻳا ﻧﻪ تطبﻴﻖ ک‪５‬دل‪.‬‬

‫‪١٨٦‬‬

‫د ﻣخدره تﻮکﻮ د خر＇ﻼو د بازاروﻧﻮ شتﻮن‪.‬‬ ‫ب‪ ３‬کاري او د ﻳﻮه ساﻟﻢ کار ﻧﻪ درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د ضرروﻧﻮ د خبرتﻴا د پروگراﻣﻮﻧﻮ ﻧشتﻮاﻟﻰ‪.‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز ﻣحروﻣﻴتﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫اﻗتصادي ب‪ ３‬وزﻟﻲ او ﻳا زﻳاتﻪ ب‪６‬اﻳﻨﻪ‪.‬‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ﻻر＊ﻮوﻧﻮ او احکاﻣﻮ ＇خﻪ ب‪ ３‬خبري‪.‬‬ ‫د ﻣخدره ﻣﻮادو ﻟﻪ ضرروﻧﻮ ب‪ ３‬خبري پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻫغﻪ ضرروﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ اوږده وخت‬ ‫ک‪ ３‬را＇رگﻨد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ باﻧدې اختﻪ ک‪５‬دل ډ‪４‬ر عﻠتﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬دوه ﻳ‪ ３‬خﻮرا ﻣﻬﻢ دي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز‬ ‫عﻮاﻣﻞ او ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي عﻮاﻣﻞ‪＄ .‬اﻧگ‪７‬ي عﻮاﻣﻞ ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬پخپﻠﻪ پﻪ شخص پﻮرې اړه‬ ‫ﻟري ﻟکﻪ د زﻟﻤﻴتﻮب دوره‪ ،‬پﻪ ‪＄‬ان باور ﻧﻪ ﻟرل‪ ،‬روحﻲ پر‪４‬شاﻧ‪ ،９‬د پاﻟﻮﻧکﻲ ﻧﻪ ﻟرل‪ ،‬ﻧشﻪ‬ ‫ﻳﻲ تﻮکﻮ تﻪ پﻪ ﻣثبت ﻧظر کتﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴزو عﻮاﻣﻠﻮ ک‪ ３‬د کﻮرﻧﻴﻮ اﻧظباط ﻧﻪ درﻟﻮدل‪ ،‬د ﻣﻮر و پﻼر ب‪ ３‬پرواﻳﻲ‪ ،‬ﻟﻪ بدو‬ ‫دوستاﻧﻮ سره راشﻪ درشﻪ‪ ،‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ او کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻗاﻧﻮن ﻧشتﻮاﻟﻰ او ﻳا ﻧﻪ تطبﻴﻖ ک‪５‬دل‪ ،‬د‬ ‫ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د خر＇ﻼو د بازاروﻧﻮ شتﻮن‪ ،‬ب‪ ３‬کاري‪ ،‬ب‪ ３‬وزﻟﻲ‪ ،‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پر ضد د‬ ‫پروگراﻣﻮﻧﻮ ﻧشتﻮاﻟﻰ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز ﻣحروﻣﻴتﻮﻧﻪ‪ ،‬د اسﻼﻣﻲ ﻻر＊ﻮوﻧﻮ ＇خﻪ ب‪ ３‬خبري‪ ،‬دا ！ﻮل‬ ‫ﻫغﻪ عﻮاﻣﻞ دي چ‪ ３‬ﻳﻮ شخص ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ تﻪ ﻣخﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ ﻣﻮږ ！ﻮﻟﻮ او پﻪ ت‪５‬ره ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ＇خﻪ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟرې وساتﻮ او ﻟﻪ ﻧﻮرو سره ﻫﻢ ﻣرستﻪ وک‪７‬و چ‪ ３‬ﻧش‪ ３‬تﻪ ﻣخﻪ ﻧﻪ ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻧشﻪ پﻪ‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د اﻧسان اعتبار ختﻤﻮي او پﻪ ورو‪ ،‬ورو ﻳ‪ ３‬د ژوﻧد ﻟﻪ ＊کﻠﻲ ﻧعﻤت‬ ‫＇خﻪ ﻫﻢ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬

‫‪١٨٧‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻰ دې وروستﻪ ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻮر زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ دې غﻮږ وﻧﻴسﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫اعتﻴاد ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫وﻟ‪ ３‬ﻳﻮ شخص پﻪ ﻣخدره ﻣﻮادو اختﻪ ک‪８５‬ي؟‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز عﻮاﻣﻞ کﻮم دي؟‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ي عﻮاﻣﻞ کﻮم دي؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮ دوستاﻧﻮ او بدو دوستاﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬پﻪ کتابچﻪ ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻧش‪ ３‬پﻪ ضرروﻧﻮ خبرې وک‪７‬ي او د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ﻳﻮه‬ ‫ﻧشﻪ ﻳﻲ د ژوﻧد حال دې بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬بحث‬ ‫وک‪７‬ي او د روږد‪４‬دﻧ‪ ３‬ﻧﻮر عﻮاﻣﻞ دې ﻟست ک‪７‬ي‪ ،‬بﻴا دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازي پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪３‬‬ ‫خپﻞ ﻟست واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پر دې ﻣﻮضﻮع (پﻪ ‪＄‬ان باور ﻧﻪ درﻟﻮدل) خبرې وک‪７‬ي‬ ‫او زﻳاﻧﻮﻧﻪ دې ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د زﻟﻤﻴتﻮب د ﻣرحﻠ‪ ３‬پﻪ اړه دوه‪ ،‬دوه ﻣخﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ چ‪＄ ３‬ﻮاﻧان ＇ﻪ‬ ‫ﻣسؤوﻟﻴت ﻟري‪＄ ،‬ﻮان باﻳد ＇ﻨگﻪ وي او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خدﻣت ﻟپاره ＇ﻪ ډول وروزل شﻲ؟‬

‫‪١٨٨‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ لﻬج‪３‬‬

‫ﻣﻮږ خبرې پﻪ ژبﻪ کﻮو‪ .‬ژبﻪ د پﻮﻫﻮﻟﻮ او راپﻮﻫﻮﻟﻮ ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪３‬‬ ‫اجتﻤاعﻲ ﻣﻨاسبات راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ژب‪ ３‬ډ‪４‬رې دي‪ ،‬ﻫﻤدغس‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ژب‪ ３‬د زﻳاتﻮ ﻟﻬجﻮ ﻟروﻧکﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻟﻬجﻪ ﻟﻪ ژب‪＇ ３‬خﻪ راوتﻠ‪ ３‬او پﻪ ﻳﻮه ！اکﻠﻲ ！بر او ﻳا ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي جغرافﻴاﻳﻲ چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬ﻟﻬج‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤاتﻮ پﻪ تﻠﻔظ او وﻳﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ اصﻠﻲ ژب‪ ３‬سره تﻮپﻴر ﻟري‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻫﻢ ﻳﻮه ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬تارﻳخﻲ آرﻳاﻳﻲ ژبﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻟﻬج‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟﻬجﻮ بحث ک‪７‬ى دى چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره‬ ‫＇ﻪ تﻮپﻴروﻧﻪ ﻟري او پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻟﻬج‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻬجﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻟﻬج‪ ３‬ﻟري؟‬

‫‪١٨٩‬‬

‫ژبﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻴزه کسبﻲ پدﻳده ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣﻨاسبات راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬ژبﻪ‬ ‫د غ‪８‬وﻧﻮ ﻳﻮ جﻮړ شﻮى سﻴستﻢ دى چ‪ ３‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا د پﻮﻫﻮﻟﻮ او راپﻮﻫﻮﻟﻮ ﻟپاره کارول‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ژبﻪ ﻫغﻪ آوازوﻧﻪ دي چ‪ ３‬اﻧساﻧان ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ افکارو او خﻴاﻻتﻮ د ＇رگﻨدوﻟﻮ پﻪ‬ ‫غرض تر ﻳﻮ خاص سﻴستﻢ ﻻﻧدې د صﻮتﻲ غ‪７‬و پﻪ واسطﻪ ﻟﻪ خﻮﻟ‪＇ ３‬خﻪ راباسﻲ‪.‬‬ ‫کﻮم برﻳدوﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪ ３‬ﻟﻬج‪ ３‬سره ب‪５‬ﻠﻮي‪ ،‬ﻫغﻪ وﻳﻴز گ‪７‬ﻧﻲ‪ ،‬صﻮتﻲ‪ ،‬گراﻣري او‬ ‫ﻟکزﻳکﻲ تﻮپﻴروﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ ژبﻪ د ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬وﻳﻴزو او اورﻳزو سﻤبﻮﻟﻮﻧﻮ سﻴستﻢ دى او ﻫر سﻤبﻮل‬ ‫زﻣﻮږ د ﻳﻮه ذﻫﻨﻲ اﻧ‪％‬ﻮر ＊کارﻧدوﻳﻲ کﻮي او دا اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ پﻪ خپﻞ وار د اﻧساﻧﻲ چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫او ﻣﻬال ＇‪５‬زوﻧﻪ‪ ،‬پ‪ ３＋５‬او ک‪７‬ه وړه را اخﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻮ جﻮتﻪ ده چ‪ ３‬دغﻪ اﻧساﻧﻲ چاپ‪５‬رﻳال‪ ،‬ﻣﻬاﻟﻲ‬ ‫＇‪５‬زوﻧﻪ‪ ،‬ک‪７‬ه وړه تﻞ پﻪ بدﻟﻮن ک‪ ３‬دي او بﻴا پﻪ خپﻠﻪ د وگ‪７‬و ترﻣﻨ‪ ＃‬فزﻳکﻲ کﻠتﻮري‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې‬ ‫او و！ﻪ ﻳﻴزې ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ﻳﻮه جﻮتﻪ ب‪２‬ﻪ ﻧﻪ شﻲ درﻟﻮداى‪.‬‬ ‫ﻧﻮ ﻫﻤدغﻪ اوو＊تﻨﻪ د ژبﻨﻲ او＊تﻨ‪ ３‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د ژب‪ ３‬د رﻧگارﻧگ‪ ９‬ﻻﻣﻞ او سرچﻴﻨﻪ ده‬ ‫او پﻪ ﻳﻮه ژبﻪ ک‪ ３‬دا رﻧگارﻧگﻲ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻟﻬجﻮ ﻣعﻨا ﻟري‪.‬‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻴز او ﻗﻮﻣﻲ و‪４‬ش‪ ،‬پﻮﻫﻪ او ﻧاپﻮﻫﻲ‪ ،‬ب‪６‬اﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻟ‪ ８‬عﻤر او ډ‪４‬ر عﻤر‪ ،‬ﻧارﻳﻨتﻮب او‬ ‫＊‪％‬ﻴﻨﻪ تﻮب او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻟﻬجﻮي تﻮپﻴروﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ژبﻪ ﻳﻮ سﻴستﻢ دى کﻮم ډﻟﻪ ﻳﻴز تﻮپﻴروﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ سﻴستﻢ ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ ﻟﻬجﻪ‬ ‫ده‪ .‬ﻟﻬجﻮي اختﻼفات اجتﻤاعﻲ وي چ‪ ３‬د صﻨف او طبﻘ‪ ３‬پﻪ اساس راغﻠﻲ وي ﻳا ＊اﻳﻲ‬ ‫ﻣحﻠﻲ وي چ‪ ３‬د جغرافﻴﻮي تﻮپﻴروﻧﻮ پﻪ اساس راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬کﻮم گروپﻲ تﻮپﻴر چ‪ ３‬پﻪ وﻳﻠﻮ‬ ‫او غ‪８‬ﻳز سﻴستﻢ ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﻬجﻪ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻬجﻪ ﻟﻪ اصﻠﻲ ژب‪ ３‬او سﻴستﻢ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤﻮ او تﻠﻔظﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ب‪５‬ﻠﻪ شﻮي وي‪ .‬دا ب‪５‬ﻠتﻮن د ﻗبﻴﻠﻮ‪ ،‬سﻴﻤﻮ‪＊ ،‬اروﻧﻮ‪ ،‬کﻠﻴﻮ‪ ،‬باﻧ‪６‬و‪،‬‬ ‫پﻮﻫﻮ او ﻧاپﻮﻫﻮ‪ ،‬ﻟﻮستﻮ او ﻧاﻟﻮستﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د خبرو اترو پﻪ وخت ک‪＇ ３‬رگﻨد‪８４‬ي او د ژب‪３‬‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ جﻮړ＊ت ساتﻲ‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻫﻢ د ﻧﻮرو ژبﻮ پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د وﻳﻮﻧکﻮ د شتﻮن ﻟﻪ کبﻠﻪ ډ‪４‬رې‬ ‫ﻟﻬج‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﻟﻬجﻮ ＇‪７５‬ل اوږده ﻣﻮضﻮع ده‪ .‬دﻟتﻪ پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻬجﻮ پﻪ ﻳﻮ‬

‫‪١٩٠‬‬

‫عام و‪４‬ش باﻧدې خبرې کﻮو‪.‬‬ ‫د غربﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ختﻴ‪ ＃‬پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻮ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ دوو ﻟﻮﻳﻮ ډﻟﻮ و‪４‬شﻠﻲ دي چ‪ ３‬ﻳﻮه ډﻟﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬ﻟﻬج‪ ３‬او بﻠﻪ ډﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ختﻴ‪ ３％‬ﻟﻬج‪ ３‬دي‪ .‬دا و‪４‬ش د دوو تﻮرو (ښ‪،‬ږ) د تﻮپﻴر‬ ‫پر بﻨس＀ شﻮى دى چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ ﻟﻬجﻮ ک‪( ３‬ش‪ ،‬ژ) تﻪ ﻧژدې دى او پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ ﻟﻬجﻮ ک‪３‬‬ ‫(خ‪ ،‬گ) تﻠﻔظ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د وروستﻨﻴﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬در‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ د ﻣرکزي ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ورزﻳاتﻪ شﻮه‪ .‬پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬پﻪ دوو سترو ډﻟﻮ اصﻠﻲ او فرعﻲ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻫره ډﻟﻪ ﻳ‪＄ ３‬اﻧتﻪ‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫اصﻠﻲ ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ درې ډوﻟﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳز سره ورتﻪ اشاره ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ ﻟﻬجﻪ‪ :‬دا ﻟﻬجﻪ د کﻨدﻫارۍ ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ‬ ‫او جﻨﻮبﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دغﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪ ３‬دوه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي تﻮري (ښ‪،‬ږ) د (ش‪،‬ژ)‬ ‫آواز تﻪ ﻧژدې تﻠﻔظ ک‪８５‬ي او بﻠﻪ ﻣﻬﻤﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا ﻳ‪ ３‬داده چ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣکﻲ فعﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د (ش)‬ ‫آواز پﻪ (س) بدﻟ‪８５‬ي ﻟکﻪ د (وشﻮ‪ ،‬شﻮي دي‪ ،‬شتﻪ‪ ،‬ﻧشتﻪ) کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ (وسﻮ‪ ،‬سﻮي دي‪ ،‬ستﻪ‪،‬‬ ‫ﻧستﻪ) وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻣرکزي ﻟﻬجﻪ‪ :‬دا ﻟﻬجﻪ د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳاد‪８４‬ي او د افغاﻧستان پﻪ ﻣرکزي‬ ‫سﻴﻤﻮ ﻟکﻪ غزﻧﻲ‪ ،‬وردگ‪ ،‬ﻟﻮگر‪ ،‬پکتﻴا‪ ،‬پکتﻴکا او ﻧﻮرو ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي تﻮري (ښ‪،‬ږ) پﻪ خپﻞ اصﻠﻲ آواز تﻠﻔظ ک‪８５‬ي او د‬ ‫تﻠﻔظ پﻪ وخت ک‪ ３‬د ژب‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ ﻟﻪ پﻮرتﻨﻲ تاﻟﻮ سره ﻧ‪＋‬ﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ختﻴ‪％‬ﻪ ﻟﻬجﻪ‪ :‬دا ﻟﻬجﻪ د ﻧﻨگرﻫارۍ ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬ﻣﻮﻣﻨدو‪،‬‬ ‫باجﻮړ‪ ،‬ﻫشﻨغر او ﻳﻮسﻔزو پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻬجﻪ ک‪ ３‬د (ښ‪،‬ږ) تﻮري د‬ ‫(خ‪،‬گ) پﻪ ＇‪５‬ر وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فرعﻲ ﻟﻬج‪ :３‬فرعﻲ ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬زﻳات ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې‬ ‫ډول دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬وزﻳرۍ ﻟﻬجﻪ‪ :‬وزﻳرۍ ﻟﻬجﻪ د (ښ‪،‬ږ) تﻠﻔظ د ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر کﻮي‪ ،‬خﻮ پﻪ‬

‫‪١٩١‬‬

‫‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤاتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرکزي ﻟﻬج‪ ３‬سره اړﻳک‪ ３‬او ﻧژد‪４‬ﻮاﻟﻰ ﻟري‪ .‬پﻪ وزﻳرۍ ﻟﻬجﻪ ک‪ ３‬ﻫغﻪ‬ ‫(اﻟف) چ‪ ３‬د کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬او پاى ک‪ ３‬راغﻠﻰ وي پﻪ (و) بدﻟ‪８５‬ي ﻟکﻪ (کال‪ ،‬پﻼر‪ ،‬کابﻞ) پﻪ‬ ‫(کﻮل‪ ،‬پﻠﻮر‪ ،‬کﻮبﻞ) اړوي او ﻫﻤدارﻧگﻪ کﻠﻪ چ‪( ３‬و) د کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬راشﻲ ﻫغﻪ پﻪ (ى)‬ ‫بدﻟﻮي ﻟکﻪ (ﻣﻮر‪ ،‬ﻟﻮﻧد‪ ،‬تﻮت) پﻪ (ﻣﻴر‪ ،‬ﻟﻴﻨد‪ ،‬تﻴت) تﻠﻔظ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د خ＂کﻮ ﻟﻬجﻪ‪ :‬د خ＂کﻮ ﻟﻬجﻪ د (ښ‪،‬ږ) پﻪ تﻠﻔظ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬ﻟﻬج‪ ３‬سره سﻤﻮن‬ ‫ﻟري‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻟغاتﻮ او اصطﻼحاتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ختﻴ‪ ３％‬ﻟﻬج‪ ３‬سره اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٣‬کاک‪７‬ۍ ﻟﻬجﻪ‪ :‬دا ﻟﻬجﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬ﻟﻬج‪ ３‬او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرکزي‬ ‫ﻼ (ژ) د ﻣرکزي ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر (ز) تﻠﻔظ کﻮي او ژوﻧد‪ ،‬ژبﻪ‪،‬‬ ‫ﻟﻬج‪ ３‬سره ﻧژد‪４‬ﻮاﻟﻰ ﻟري‪ .‬ﻣث ً‬ ‫ژﻣﻰ د (زبﻪ‪ ،‬زوﻧد‪ ،‬زﻣﻰ) پﻪ ب‪２‬ﻪ اړوي او تﻠﻔظ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د احﻤدزو ﻟﻬجﻪ‪ :‬پﻪ دې ﻟﻬجﻪ ک‪( ３‬ژ) پﻪ (ز) او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤﻮ ک‪( ３‬ش) پﻪ (س)‬ ‫بدﻟﻮي ﻟکﻪ (ژوﻧد‪ ،‬ﻣشر‪ ،‬ﻣﻴاشت) پﻪ (زوﻧد‪ ،‬ﻣسر‪ ،‬ﻣﻴاست) تﻠﻔظ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د وردگﻮ ﻟﻬجﻪ‪ :‬دا ﻟﻬجﻪ د اصﻠﻲ ﻣرکزي ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د پکتﻴا ﻟﻬجﻪ‪ :‬دا ﻟﻬجﻪ ﻫﻢ د ﻣرکزي ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ کتار ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ې‬ ‫ﻼ ‪＄‬دران او ‪＄‬ا‪＄‬ﻲ د (را‪＄‬ﻪ‪＄ ،‬ﻲ) پر ‪＄‬اى (را＇ﻪ‪＇ ،‬ﻲ) واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻧ‪ ３＋‬ﻫﻢ ﻟري‪ ،‬ﻣث ً‬ ‫‪ _٧‬د اپرﻳدو ﻟﻬجﻪ‪ :‬دا ﻟﻬجﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤاتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرکزي ﻟﻬج‪ ３‬سره او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ختﻴ‪ ３％‬ﻟﻬج‪ ３‬سره اړﻳک‪ ３‬او ﻧژد‪４‬ﻮاﻟﻰ ﻟري‪ .‬پﻪ دې ﻟﻬجﻪ ک‪( ３‬ا‪،‬ى) پﻪ (و) بدﻟ‪８５‬ي او د‬ ‫(راشﻪ‪ ،‬خﻮرئ) پر ‪＄‬اى (روشﻪ‪ ،‬خﻮرو) واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٨‬د ﻳﻮسﻔزو ﻟﻬجﻪ‪ :‬دا ﻟﻬجﻪ پﻪ اصﻠﻲ ختﻴ‪％‬ﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٩‬د باجﻮړ ﻟﻬجﻪ‪ :‬د ختﻴ‪％‬ﻮ ﻟﻬجﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ دې ﻟﻬجﻪ ک‪( ３‬غ‪،‬ت) پﻪ (گ‪،‬څ)‬ ‫بدﻟ‪８５‬ي‪ .‬ﻟکﻪ (غﻮ＊ﻪ‪ ،‬غاښ‪ ،‬ت‪＋‬تﻪ) پﻪ (گﻮ＊ﻪ‪ ،‬گاښ‪＋＇ ،‬تﻪ) تﻠﻔظ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _١٠‬د ﻣﻮﻣﻨدو ﻟﻬجﻪ‪ :‬پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ دروﻧد او ‪＄‬ﻴ‪ ８‬غ‪ ８‬سره وﻳﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١١‬د خﻮگﻴا‪１‬ﻮ ﻟﻬجﻪ‪ :‬پﻪ زﻳاتﻮ کﻠﻤﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرکزي ﻟﻬج‪ ３‬سره اړﻳک‪ ３‬او ﻧژد‪４‬ﻮاﻟﻰ ﻟري‬ ‫خﻮ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤاتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ختﻴ‪ ３％‬ﻟﻬج‪ ３‬سره اړﻳک‪ ３‬پﻴدا کﻮي‪( .‬و) پﻪ (ى) بدﻟﻮي ﻟکﻪ‬

‫‪١٩٢‬‬

‫(غﻮړي) غ‪７５‬ي او (خﻮﻟ‪ )９‬تﻪ (خﻴﻠﻪ) واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _١٢‬د شﻴﻨﻮارو ﻟﻬجﻪ‪ :‬دا ﻫﻢ ﻳﻮه فرعﻲ ﻟﻬجﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤﻮ ک‪ ３‬زﻳر (کسره) پﻪ‬ ‫زور (فتحﻪ) بدﻟﻮي ﻟکﻪ (ورﻣ‪ )８５‬تﻪ (ورﻣ‪ )８‬واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ژبﻪ ﻫغﻪ آوازوﻧﻪ دي چ‪ ３‬اﻧساﻧان ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ افکارو د ＇رگﻨدوﻟﻮ پﻪ غرض د ﻳﻮ خاص‬ ‫سﻴستﻢ ﻻﻧدې د صﻮتﻲ غ‪７‬و پﻪ واسطﻪ ﻟﻪ خﻮﻟ‪＇ ３‬خﻪ راباسﻲ‪ .‬ﻳا ژبﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻴزه پدﻳده ده‬ ‫چ‪ ３‬اجتﻤاعﻲ ﻣﻨاسبات راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي او د پﻮﻫﻮﻟﻮ راپﻮﻫﻮﻟﻮ ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ژبﻪ ﻳﻮ سﻴستﻢ وگ‪２‬ﻮ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دغﻪ سﻴستﻢ ک‪ ３‬ډﻟﻪ ﻳﻴز تﻮپﻴروﻧﻪ د ﻟﻬج‪ ３‬ﻣعﻨا ﻟري‪.‬‬ ‫دا تﻮپﻴروﻧﻪ بﻪ ﻳا د طبﻘ‪ ３‬او ﻳا ﻳﻮې ！اکﻠ‪ ３‬جغرافﻴاوي سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ کبﻠﻪ وي‪ .‬ﻟﻬجﻪ د اصﻠﻲ‬ ‫ژب‪ ３‬او سﻴستﻢ ＇خﻪ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤﻮ پﻪ تﻠﻔظ ک‪ ３‬ب‪５‬ﻠﻪ شﻮي وي‪ .‬دا ب‪５‬ﻠتﻮن د ﻗبﻴﻠﻮ‪ ،‬سﻴﻤﻮ‪،‬‬ ‫＊اروﻧﻮ‪ ،‬کﻠﻴﻮ‪ ،‬ﻟﻮستﻮ او ﻧاﻟﻮستﻮ خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د خبرو پﻪ وخت ک‪＇ ３‬رگﻨد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻬج‪ ３‬پﻪ درې ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ شﻮي دي‪ ،‬ختﻴ‪％‬ﻪ‪ ،‬ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ او ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﻟﻬجﻪ‬ ‫چ‪ ３‬دا ﻫره ډﻟﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ وﻳﻮﻧکﻲ او ！اکﻠﻰ جغرافﻴاﻳﻲ چاپ‪５‬رﻳال ﻟري‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻬجﻮ و‪４‬ش د‬ ‫(ږ‪،‬ښ) د تﻮرو پر بﻨس＀ شﻮى دى‪ .‬سرب‪５‬ره پر دغﻪ و‪４‬ش پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې فرعﻲ ﻟﻬج‪３‬‬ ‫ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ شﻮې‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻣعﻴاري ژبﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﻟﻪ دغﻮ ﻟﻬجﻮ ＇خﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي او بﻴا د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ‪ ،‬راډﻳﻮ‪ ،‬تﻠﻮﻳزﻳﻮن‬ ‫او ﻧﻮرو خپروﻧﻮ ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻣعﻴاري ژب‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤاتﻮ پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬پﻮﻫان او‬ ‫د ژب‪ ３‬ﻣتخصصﻴﻦ سره پﻪ ﻳﻮه گ‪ ６‬ﻟﻴکدود فﻴصﻠﻪ کﻮي او ﻫغﻪ بﻴا پﻪ ！ﻮﻟﻮ خپروﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫کارول ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣعﻴاري ژبﻪ د ﻟﻴکدود سره ډ‪４‬ر ت‪７‬او ﻟري چ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻟﻴکﻨ‪３‬‬ ‫باﻳد پﻪ واحد ﻟﻴکدود وي او ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ رسﻤﻲ ！ﻮﻟﻨﻮ‪ ،‬کﻨﻔراﻧسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ وﻳﻨا ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫ﻣراعات ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې ژب‪ ３‬ﻧﻮرې ﻟﻬج‪ ３‬د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ﻣعﻴاري ژبﻪ پﻴاوړي کﻮي او پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫ﻟﻬج‪ ３‬ورو‪ ،‬ورو خپﻠﻪ ب‪２‬ﻪ ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي‪.‬‬

‫‪١٩٣‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻮست پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ژبﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻟﻬجﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻬج‪ ３‬د کﻮﻣﻮ تﻮرو پﻪ واسطﻪ ب‪５‬ﻠ‪８５‬ي؟‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻟﻬج‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ﻳﻮې ﻟﻬج‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ﻟﻬج‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ سره‬ ‫وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې خپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻧظر ورک‪７‬ي چ‪ ３‬د ژبﻮ زده ک‪７‬ه ＇ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او پﻪ ﻻﻧدې ﻟﻬجﻮ ک‪ ３‬دې ﻧﻮر ﻣثاﻟﻮﻧﻪ پﻴدا‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ وزﻳرۍ ﻟﻬجﻪ ک‪( ３‬اﻟف) پﻪ (و) بدﻟ‪８５‬ي‪ ،‬ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳاست؟‬ ‫د احﻤدزﻳﻮ پﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪( ３‬ژ) پﻪ (ز) او (ش) پﻪ (س) بدﻟ‪８５‬ي ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳاست؟‬ ‫د ‪＄‬دراﻧﻮ او ‪＄‬ا‪＄‬ﻴﻮ پﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪( ３‬ځ) پﻪ (څ) بدﻟ‪８５‬ي‪ ،‬ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳئ‪.‬‬ ‫د باجﻮړ پﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪( ３‬غ) پﻪ (گ) او (ت) پﻪ (څ) بدﻟ‪８５‬ي‪ ،‬ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮم دي؟‬ ‫د اپرﻳدو پﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪( ３‬اﻟف) او (ى) پﻪ (و) بدﻟ‪８５‬ي‪ ،‬ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮم دي؟‬ ‫ﻳادوﻧﻪ‪ :‬دا بدﻟﻮن پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤاتﻮ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ کﻠﻤاتﻮ ک‪.３‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې د ﻣثاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻟس کﻠﻤ‪ ３‬وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬ﻟﻬجﻮي‬ ‫تﻮپﻴر پک‪＇ ３‬رگﻨد شﻲ‪.‬‬

‫‪١٩٤‬‬

‫وﻳﻴپان‪／‬ﻪ‬ ‫((اﻟف))‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻧابغﻪ‪ ،‬ﻗﻬرﻣان‪ ،‬پﻬﻠﻮان‬ ‫اتﻠﻮﻟﻲ‪ :‬ﻗﻬرﻣاﻧﻲ‬ ‫اتغر‪ :‬اتﻪ غروﻧﻪ‪ ،‬د کﻼت پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬اى‬ ‫دى چ‪ ３‬د ﻫﻮتکﻴاﻧﻮ حکﻮﻣتﻲ اداره پﻪ ک‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫اتﻮم‪ :‬د ﻳﻮه کﻴﻤﻴاوي عﻨصر ډ‪４‬ره وړه ذره چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫست‪ ３‬پروتﻮﻧﻮﻧﻮ او اﻟکتروﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړه وي او‬ ‫پخپﻠﻪ د ﻫﻤاغﻪ عﻨصر خﻮاص وﻟري‪.‬‬ ‫اثر‪ :‬اغ‪５‬ز‬ ‫اجروﻧﻪ‪ :‬ثﻮابﻮﻧﻪ‬ ‫احتﻤال‪ :‬حدس او گﻮﻣان‬ ‫اختﻨاق‪ :‬خپﻪ کﻮل‪ ،‬د تﻨﻔس بﻨدول‪ ،‬د بﻴان او فکر‬ ‫د آزادۍ بﻨدول‬ ‫ارشاد‪ :‬د سﻤ‪ ３‬ﻻرې ＊ﻮدل‬ ‫اژدﻫا‪＊ :‬اﻣار‬ ‫استعاره‪ :‬ﻣجازي بﻴان د تشبﻪ پر بﻨس＀ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د تشبﻪ ﻟﻪ دوو خﻮاو (ﻣشبﻪ ﻳا ﻣشبﻪ بﻪ) حذف‬ ‫شﻮي وي‬ ‫استغﻔار‪ :‬تﻮبﻪ‬ ‫اسﻠﻮب‪ :‬ﻻره‪ ،‬طرﻳﻘﻪ‬ ‫اشرف اﻟﻤخﻠﻮﻗات‪ :‬د ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ غﻮره‬ ‫اطﻠس‪ :‬ﻳﻮ ډول ور‪＋４‬ﻤﻴﻨﻪ ！ﻮ！ﻪ‬ ‫اﻟتﻤاس‪ :‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬ارزو‬ ‫اﻟحاد‪ :‬ﻟﻪ دﻳﻦ ＇خﻪ گر‪５＄‬دل‪ ،‬ﻟﻪ خداى ＇خﻪ‬ ‫اﻧکار کﻮل‪ ،‬ب‪ ３‬دﻳﻨﻲ او کﻔر‬ ‫اﻧحطاط‪＄ :‬ﻮړتﻴا‪ ،‬تباﻫﻲ‪ ،‬پستﻲ‬ ‫اﻟﻢ‪ :‬درد‬ ‫اوتر‪ :‬وارخطا‪ ،‬پر‪４‬شان‬ ‫اوجاړ‪ :‬خراب‪ ،‬وﻳجاړ‬ ‫اوزان‪ :‬وزﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗاﻟبﻮﻧﻪ (د شعر ﻟپاره)‬ ‫اﻳثار‪ :‬ﻗرباﻧﻲ‬ ‫اﻳﻮادوﻧﻪ‪ :‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪١٩٥‬‬

‫ا！ک‪ :‬د اباسﻴﻦ سﻴﻨد او ﻫﻢ د دې سﻴﻨد پر غاړه د‬ ‫ﻳﻮ کﻠﻲ ﻧﻮم دى‪.‬‬ ‫ابدا‪ :‬تﻞ‪ ،‬داﻳﻢ‪＊ ،‬کاره کﻮل‬ ‫ارواﻳﻲ‪ :‬روحﻲ‬ ‫اغراق‪ :‬د ﻳﻮ چا پﻪ اړه ستاﻳﻨﻪ چ‪ ３‬عﻘﻞ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻠﻰ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫اعتﻴاد‪ :‬روږدي تﻮب‪ ،‬عادت‬ ‫اﻫﻞ بﻴت‪ :‬د پﻴغﻤبر کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫اودوم‪ :‬چاره‪ ،‬عﻼج‬ ‫اﻟﻬام‪ :‬ﻫغﻪ فکر چ‪ ３‬ﻧا＇اپﻪ پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬پﻴدا ک‪８５‬ي‬ ‫((ب))‬ ‫باب‪ :‬ﻣعﻤﻮل‪ ،‬راﻳج‪ ،‬د کتاب ﻳﻮه برخﻪ‪ ،‬پﻪ باره ک‪３‬‬ ‫بادار‪ :‬اﻗا‪ ،‬سﻮد‬ ‫باﻣﻢ‪ :‬پاﻟﻢ‪ ،‬روزﻧﻪ‬ ‫بدرﻗﻪ (بدر‪－‬ﻪ)‪ :‬ﻣﻠگرتﻴا‪ ،‬ﻣشاﻳعت‪ ،‬پﻪ ﻣﻴﻠﻤﻪ پس‪３‬‬ ‫شاتﻪ تﻠﻞ‬ ‫بسﻴط‪ :‬ساده او آسان‬ ‫برﻫﻤﻦ‪ :‬د برﻫﻤاﻳﻲ دﻳﻦ ﻻر＊ﻮد‬ ‫برى‪ :‬فتحﻪ‪ ،‬سﻮبﻪ‪ ،‬کاﻣﻴابﻲ‬ ‫بزم‪ :‬د خﻮ＊‪ ９‬او ﻣ‪５‬ﻠﻤستﻴا جشﻦ‬ ‫بصر‪ :‬ﻧظر‪ ،‬دﻳد‬ ‫بﻼغت‪ :‬سﻮچﻪ وﻳﻨا‪ ،‬رواﻧﻪ وﻳﻨا‪ ،‬ﻟﻪ ﻣعﻨا او ﻣطﻠب‬ ‫＇خﻪ ډکﻪ وﻳﻨا‬ ‫بﻬا‪ :‬ﻗﻴﻤت‪ ،‬ارزش‬ ‫بﻮره‪ :‬زوى ﻣ‪７‬ې‪ ،‬ﻫغﻪ ＊‪％‬ﻪ چ‪ ３‬زوى ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬وي‬ ‫بﻮﻟﻲ‪ :‬ﻳادوي‬ ‫بﻴت اﻟﻤال‪ :‬د اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣتﻮﻧﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟکﻪ‬ ‫خزاﻧﻪ‬ ‫باري‪ :‬د خداى ﻧﻮم‪ ،‬خاﻟﻖ‪ ،‬پﻴدا کﻮوﻧکﻰ‬ ‫بدعت‪ :‬پﻪ دﻳﻦ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻧﻮى شﻰ راوړل‪.‬‬ ‫((پ))‬ ‫پاداش‪ :‬د ﻳﻮ کار ﻣزد‪ ،‬حﻘﻮق‬ ‫پاﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬زﻳرﻣﻪ‪ ،‬سرﻣاﻳﻪ‬ ‫پاسﻮال‪ :‬ساتﻮﻧکﻰ‪ ،‬پادشاه‬ ‫پاﻟﻞ‪ :‬ساتﻞ‪ ،‬روزل‬ ‫پاړکﻰ‪ :‬د شعر ﻗطعﻪ‬

‫پاړو‪ :‬جادوگر‪ ،‬دم کﻮوﻧکﻰ‬ ‫پﻼټ‪ :‬طرحﻪ‪ ،‬خاکﻪ‬ ‫پﻨ‪％‬ﻮﻟﻰ‪ :‬تخﻠﻴﻖ ک‪７‬ى‪ ،‬اﻳجاد ک‪７‬ى‬ ‫پﻴاوړى‪ :‬غ‪＋‬تﻠﻰ‪ ،‬ﻗﻮي‬ ‫پ‪５‬ژﻧدوى‪ :‬پ‪５‬ژﻧدل شﻮى‪ ،‬د ﻧﻮم او ﻧ‪＋‬ان خاوﻧد‬ ‫پﻠﻦ‪ :‬ﻗدم‪ ،‬پﻞ‪ ،‬پﻠﻰ‪ ،‬پﻴاده‬ ‫پﻴشﻮا‪ :‬رﻫبر‪ ،‬ﻣﻘتدا‪ ،‬رئﻴس‬ ‫((ت))‬ ‫تبﻠﻴغ‪ :‬ﻫغﻪ کار چ‪ ３‬بﻞ تﻪ ﻳ‪ ３‬رسﻮل غﻮاړي ﻳا بﻞ‬ ‫ورباﻧدې خبروي‬ ‫تاب‪ :‬ﻗدرت‪ ،‬برابري‪ ،‬ﻣﻘاوﻣت‬ ‫تاړاک‪ :‬چﻮر‪ ،‬ﻟﻮ！ﻮل‬ ‫تجﻬﻴز‪ :‬د وساﻳﻠﻮ اﻣاده کﻮل ﻟکﻪ ﻣ‪７‬ى پﻪ کﻔﻦ کﻮل‬ ‫تجاﻫﻞ‪＄ :‬ان پﻪ ﻧاداﻧ‪ ９‬وﻫﻞ‬ ‫تحرﻳک‪ :‬راپار‪４‬دل‪ ،‬د ﻳﻮه کار د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫ﻳا د ﻳﻮه حاﻟت ＊کاره کﻮل‪ ،‬بﻬﻴر‪ ،‬غﻮر‪＄‬ﻨگ‪،‬‬ ‫ﻟﻤسﻮن‬ ‫تحﻮل‪ :‬بدﻟﻮن‬ ‫تحت اﻟثري‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬تﻞ‬ ‫تخﻴﻞ‪ :‬خﻴال‬ ‫تداوم‪ :‬دواﻣداره‪ ،‬پرﻟﻪ پس‪３‬‬ ‫ترپﻠﻪ‪ :‬ت‪＋５‬تﻪ‬ ‫ترﻟﻪ‪ :‬د تره ﻟﻮر‬ ‫ترﻧﻢ‪ :‬زﻣزﻣﻪ‪ ،‬د شعر وﻳﻞ‪ ،‬آواز‪ ،‬ﻧغﻤﻪ‬ ‫تروږﻣ‪ :９‬تﻴاره‬ ‫تشبﻴﻪ‪ :‬ﻳﻮ شﻰ د بﻞ شﻲ سره ﻣخ‪ ３‬کﻮل چ‪ ３‬ورتﻪ‬ ‫واﻟﻰ وﻟري‬ ‫تعادل‪ :‬برابري‬ ‫تعبﻴر‪ :‬ﻣعﻨا‬ ‫تعبﻴروﻧﻪ‪ :‬ﻣعﻨاگاﻧ‪３‬‬ ‫تﻘﻮا‪ :‬پرﻫ‪５‬زگاري‬ ‫تکاﻣﻞ‪ :‬وده‬ ‫تصدﻳﻖ‪ :‬تائﻴدول‪ ،‬شاﻫدي ورکﻮل‬ ‫تکذﻳب‪ :‬دروغ ﻳا ﻧاسﻢ گ‪２‬ﻞ‬ ‫تکﻔﻴﻦ‪ :‬ﻣ‪７‬ي تﻪ کﻔﻦ اغﻮستﻞ‬

‫تﻠطف‪ :‬ﻣﻬرباﻧﻲ‪ ،‬خﻮش رفتاري‬ ‫تﻢ‪ :‬در‪４‬دل‬ ‫تﻤدن‪ :‬پرﻣختگ‪ ،‬ترﻗﻲ‬ ‫تﻤﻨا‪ :‬ارزو‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ‬ ‫تﻬذﻳب‪ :‬پاک‪５‬دل او ﻟﻪ عﻴبﻮﻧﻮ ＇خﻪ اصﻼح ک‪５‬دل‬ ‫تﻮازن‪ :‬برابري‬ ‫تﻮ＊ﻪ‪ :‬د سﻔر خﻮراکﻪ‪ ،‬اذوﻗﻪ‬ ‫تﻮر‪ :‬تﻮر (رﻧگ) تﻬﻤت‪ ،‬تر‪４‬دل‬ ‫تﻮرن‪ :‬تﻬﻤتﻲ‬ ‫تﻮﻣﻦ‪ :‬د اﻳران غﻴر رسﻤﻲ پﻮﻟﻲ واحد‬ ‫تﻮن‪＄ :‬اى‬ ‫تﻴرى‪ :‬تجاوز‬ ‫تﻴکﻰ‪ :‬د تﻮرې غﻼف‬ ‫ت‪＋‬ت‪５‬دوﻧﻲ‪ :‬ت‪＋‬ت‪５‬دل‪ ،‬ت‪＋‬ت‪５‬دوﻧکﻲ‬ ‫تحصﻴﻞ‪ :‬حاصﻠﻮل‪ ،‬زده ک‪７‬ه‪ ،‬درس وﻳﻞ‪ ،‬ﻻستﻪ‬ ‫راوړل‬ ‫ترپﻠﻞ‪ :‬ت‪＋‬ت‪５‬دل‪＄ ،‬غاستﻞ‬ ‫تسکﻴﻦ‪ :‬آراﻣﻮل‪ ،‬آرام کﻮل‬ ‫تﻘﻠﻴد‪ :‬پﻴروي‪ ،‬پ‪３＋５‬‬ ‫تﻠﻔﻴﻖ‪ :‬د دوه ﻳا ＇ﻮ ＇ﻴزوﻧﻮ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ترتﻴب‬ ‫ورکﻮل او ﻣﻨظﻢ کﻮل‬ ‫تﻠﻤﻴح‪ :‬اشاره کﻮل‪ ،‬پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻳﻮې ﻣشﻬﻮرې‬ ‫کﻴس‪ ３‬تﻪ اشاره کﻮل‬ ‫تﻨاسب‪ :‬ﻣﻨاسب‪ ،‬د ﻳﻮ شﻲ پﻪ اجزاوو ک‪３‬‬ ‫ﻫﻤاﻫﻨ‪／‬ﻲ‬ ‫تﻤرد‪ :‬ﻣﻘاوﻣت‪ ،‬د چا پر وړاﻧدې در‪４‬دل‬ ‫((ټ))‬ ‫！ال‪＄ :‬ﻨ‪＄ ،６‬ﻨ‪４６‬دل‬ ‫！ا！ﻮبﻰ‪ :‬وطﻦ‪ ،‬ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫！بر‪ :‬ﻗﻮم‬ ‫！ﻮﻟﻨپﻮﻫﻨﻪ‪ :‬جاﻣعﻪ شﻨاسﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ پﻮﻫﻨﻪ چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫او بشري ډﻟﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮي‪.‬‬ ‫((ث))‬ ‫ثﻨا‪ :‬دعا‪ ،‬ستاﻳﻨﻪ‪ ،‬درود‪ ،‬حﻤد‬ ‫((ج))‬

‫‪١٩٦‬‬

‫جا‪－‬ﻴر‪ :‬ﻫغﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮه چا پﻪ وﻟکﻪ ک‪ ３‬وي‬ ‫جبران‪ :‬د ﻳﻮ ت‪５‬ر بد عﻤﻞ د تﻼف‪ ９‬ﻟپاره ＊ﻪ کار کﻮل‬ ‫جاﻣد‪ :‬ﻫغﻪ جسﻢ چ‪ ３‬ﻣعﻴﻦ حجﻢ او شکﻞ‬ ‫وﻟري او د شکﻞ د تغﻴﻴر پﻪ وړاﻧدې ﻣﻘاوﻣت‬ ‫＇رگﻨد ک‪７‬ي ﻟکﻪ اوسپﻨﻪ‪ ،‬تﻴ‪８‬ه‬ ‫جدل‪ :‬جﻨ‪ ،，‬ﻣشاجره‬ ‫جذبات‪ :‬احساسات‪ ،‬وﻟﻮﻟ‪３‬‬ ‫جرس‪ :‬گﻴﻨگ‪７‬ى‪ ،‬زﻧگﻮﻟﻪ‬ ‫جروم‪ :‬اوسﻨﻰ گرﻣسﻴر چ‪ ３‬د ﻗﻨدﻫار پﻪ جﻨﻮب‬ ‫غرب ک‪ ３‬واﻗع دى‬ ‫جزم‪ :‬ﻣحکﻢ‪ ،‬استﻮار‪ ،‬ﻧﻪ تغﻴﻴرﻳدوﻧکﻰ‬ ‫جگ‪ ３‬جگ‪ :３‬ﻫﻴﻠﻪ کﻮل‪ ،‬کاشک‪３‬‬ ‫جﻤال‪＊ :‬کﻼ‪＊ ،‬اﻳست‬ ‫جﻮر‪ :‬ستﻢ‪ ،‬ظﻠﻢ کﻮل‬ ‫جﻤال‪＊ :‬کﻼ‪ ،‬ازﻟﻲ ＊کﻼ چ‪ ３‬د خداى‬ ‫ازﻟﻲ صﻔت دى‪.‬‬ ‫((ځ))‬ ‫‪＄‬ﻮاک‪ :‬تﻮان‪ ،‬ﻗﻮت‬ ‫((چ))‬ ‫چپاو‪ :‬حﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻫجﻮم‬ ‫چﻮر‪ :‬تاﻻن‪ ،‬ﻟﻮ！ﻞ‪ ،‬غﻞ‪ ،‬غﻼ‬ ‫چشتﻴﻪ‪ :‬ﻳﻮه تصﻮفﻲ طرﻳﻘﻪ ده‬ ‫چﻢ‪ :‬کﻠﻰ‪ ،‬کﻮ＇ﻪ‪ ،‬چﻞ‬ ‫((ح))‬ ‫حبﻴب‪ :‬دوست‪ ،‬ﻣﻠگرى‬ ‫حسرتﻮﻧﻪ‪ :‬ارﻣاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫حصار‪ :‬دﻳﻮال‪ ،‬ﻗﻠعﻪ‬ ‫حکاﻳت‪ :‬ﻗصﻪ‪ ،‬ﻧکﻞ‬ ‫حکﻤت‪ :‬پﻴژﻧدﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻮ＊ﻴاري‪ ،‬پﻨد‪ ،‬خداﻳﻲ عﻠﻢ‬ ‫حﻨﻔﻲ‪ :‬د ＇ﻠﻮر گﻮﻧﻮ ﻣذﻫبﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﻳﻮ ﻣذﻫب دى‪،‬‬ ‫ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ ﻧعﻤان بﻦ ثابت تﻪ ﻣﻨسﻮب‬ ‫حﻴرت‪ :‬حﻴراﻧﻲ‬ ‫((خ))‬ ‫خدﻧگ‪ :‬تﻴر‪ ،‬ﻫغﻪ کﻠک ﻟرگﻰ ﻳا وﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫغﻪ ﻧﻪ ﻧﻴزه‪ ،‬تﻴر او د اس زﻳﻦ جﻮړوي‬

‫‪١٩٧‬‬

‫خروش‪ :‬چﻴغﻪ‪ ،‬ک‪７‬ﻳکﻪ‬ ‫خﻠﻖ‪ :‬اﻳجاد‪ ،‬پﻴدا کﻮل‪ ،‬پﻪ وجﻮد راوړل‪ ،‬د ﻳﻮ‬ ‫ﻫﻨري اثر ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړل‬ ‫خﻠﻘت‪ :‬پﻴداﻳ‪＋‬ت‬ ‫خﻮدبﻴﻨﻪ‪ :‬ﻣتکبر‪ ،‬ﻣغرور‬ ‫خﻮدﻧﻤاى‪＄ :‬ان ＊ﻮدوﻧکﻰ‪ ،‬رﻳا‬ ‫خﻮل‪ :‬تاج‪ ،‬افسر‪ ،‬خﻮﻟ‪９‬‬ ‫((د))‬ ‫د ساﻟﻮ وږﻣﻪ‪ :‬د رﻳگستان ﻧسﻴﻢ‬ ‫دد‪ :‬داړوﻧکﻰ حﻴﻮان‬ ‫ُدر‪ :‬ﻣرغﻠرې‬ ‫دربﻴﻠﻪ‪ :‬تﻴاره‬ ‫درﻧاوى‪ :‬احترام‬ ‫درﻫﻤﻮﻧﻪ‪ :‬د اﻣاراتﻮ پﻮﻟﻲ واحد‪ ،‬درﻫﻢ جﻤع‬ ‫درﻫﻤﻮﻧﻪ‬ ‫دروه‪ :‬دروغ‪ ،‬فرﻳب‬ ‫درﻳ‪ :＃‬ﻣﻨبر‪ ،‬ﻣﻮﻗف‬ ‫دم ختﻠﻰ‪ :‬ﻣ‪( ７‬چ‪ ３‬ساه ﻳ‪ ３‬وتﻠﻰ وي)‬ ‫دم‪ :‬ساه‬ ‫دﻣﻦ‪ :‬د غره ﻟﻤﻦ د د＊ت‪ ３‬پراخﻮاﻟﻰ‬ ‫دون‪ :‬پست‪！ ،‬ﻴ＀‪ ،‬ﻧا＇ﻴزه‬ ‫د＊ﻦ‪ :‬د＊ﻤﻦ‬ ‫د＊ﻨﻪ‪ :‬د د＊ﻤﻦ جﻤع ﻳعﻨ‪ ３‬د＊ﻤﻨان‬ ‫دغﻪ بازي‪ :‬فرﻳب کﻮل‪ ،‬ﻣکر کﻮل‬ ‫داﻧشﻤﻨد‪ :‬پﻮﻫﻪ‪ ،‬عاﻟﻢ‬ ‫((ذ))‬ ‫ذﻟت‪ :‬خﻮاري‪ ،‬شرﻣﻨده گﻲ‬ ‫((ر))‬ ‫رب‪７‬ې‪ :‬ستﻮﻧزې‬ ‫رپﻲ‪ :‬رپ‪５‬دل‪ ،‬ﻟ‪７‬ز‪４‬دل‬ ‫رحﻠت‪ :‬کﻮچ‪ ،‬سﻔر‪ ،‬وفات‬ ‫رزم‪ :‬جﻨگ‪ ،‬جگ‪７‬ه‬ ‫رکاب‪ :‬فﻠزي حﻠﻘﻪ ده چ‪ ３‬د آس پﻪ زﻳﻦ پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪３‬‬ ‫وي‬ ‫رکﻴب‪ :９‬غاب‬

‫رﻧدي‪ :‬زﻳرکﻲ‪ ،‬آزادي‪ ،‬ب‪ ３‬پرواﻳﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ عﻤﻞ ﻳا‬ ‫چار چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ دود دستﻮر ＇خﻪ ﻟرې وي‪.‬‬ ‫رﻫبر‪ :‬ﻻر＊ﻮد‪ ،‬ﻣشر‪ ،‬رﻫﻨﻤا‬ ‫روحﻴات‪ :‬ﻫغﻪ عﻠﻢ چ‪ ３‬د روح او ژوﻧد ＇‪７５‬ﻧﻪ کﻮي‬ ‫روش‪ :‬ﻻره‪ ،‬طرﻳﻘﻪ‬ ‫روﻣان‪ :‬ﻳﻮ ډول ﻧاول چ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬او د ﻣﻴﻨ‪３‬‬ ‫داستاﻧﻮﻧﻪ پک‪ ３‬وي‬ ‫روﻣاﻧتﻴک‪ :‬داستاﻧﻲ‪ ،‬تخﻴﻠﻲ‪ ،‬افساﻧﻮي‬ ‫رو‪１‬ﻠﻰ‪ :‬رو‪１‬ﻮل‬ ‫روﻳدار‪ :‬ﻣخﻮر‬ ‫رﻳا‪ :‬تظاﻫر‪ ،‬خپﻞ ‪＄‬ان خﻠکﻮ تﻪ پﻪ ﻧﻴک‪ ９‬ظاﻫرول‬ ‫رﻳاضت‪ :‬د ﻧﻔس د پاک‪ ９‬او ＊ﻮ اخﻼﻗﻮ ﻟپاره د‬ ‫رﻧ‪％‬ﻮﻧﻮ زغﻤﻞ‬ ‫رجا‪ :‬وﻳره‪ ،‬اﻣﻴدواري‬ ‫ردﻳف‪ :‬پﻪ ﻳﻮ شعر ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻗافﻴ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫﻢ وزﻧﻪ‬ ‫کﻠﻤﻮ تکرار‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ډول وي‪ ،‬ردﻳف‬ ‫‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫رغبت‪ :‬ﻣﻴﻞ‪ ،‬ارزو‬ ‫روحﻲ‪ :‬روح تﻪ اړوﻧد‬ ‫روضﻪ‪ :‬ﻣﻘبره‪ ،‬ﻫدﻳره‪ ،‬ﻗبر‬ ‫((ز))‬ ‫زبﻮن‪ :‬بﻴچاره‪ ،‬ﻧاتﻮان‪ ،‬عاجز‪ ،‬خﻮار‬ ‫زعﻔران‪ :‬ترکﻴبﻲ رﻧگ ﻟکﻪ د زعﻔران رﻧگ‪ ،‬ژﻳ‪７‬‬ ‫ﻧارﻧجﻲ رﻧگ تﻪ ورتﻪ‬ ‫زل‪ :‬ﻟﻪ حﻖ او ثﻮاب ＇خﻪ ﻣﻨحرف ک‪５‬دل‪،‬‬ ‫＊ﻮﻳﻴدل‬ ‫زﻧگاره‪ :‬زﻧگ‪ ،‬د اوسپﻨ‪ ３‬او فﻠزاتﻮ زﻧگ‬ ‫زﻧگﻲ‪ :‬زﻧگ وﻫﻠﻰ‪ ،‬تﻮر‬ ‫زﻫد‪ :‬عبادت کﻮل‪ ،‬دﻧﻴا ترک کﻮل‬ ‫زﻫﻴر‪ :‬ﻧاتﻮاﻧﻪ‪ ،‬کﻤزورى‪ ،‬غﻤجﻦ‪ ،‬خﻮابدى‬ ‫زﻳارﻧﻪ‪ :‬کﻮ＊）‪ ،‬زحﻤت‬ ‫زﻳب‪ :‬زﻳﻨت‪＊ ،‬کﻼ‬ ‫زړن‪ :‬زړور‪ ،‬شجاع‪ ،‬دﻻور‬ ‫زﻳب‪ :‬ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬د ＊کﻼ سبب ک‪８５‬ي‪ ،‬ز‪４‬ﻮر‪،‬‬ ‫ﻟﻴاﻗت‪ ،‬ﻣﻨاسب‬

‫زﻣﻴﻨداور‪ :‬پﻪ غﻮر ک‪ ３‬د ﻳﻮه پخﻮاﻧﻲ ‪＄‬اى ﻧﻮم و‬ ‫((ژ))‬ ‫ژوبﻠﻪ‪ :‬جگ‪７‬ه‬ ‫((س))‬ ‫ساد‪ :‬سﻢ‪ ،‬ر＊تﻴا وﻳﻮﻧکﻲ‬ ‫ساﻟﻮ‪ :‬ﻣﻴده شگﻪ‬ ‫ساﻧسﻮر‪ :‬پﻪ رسﻨﻴﻮ کﻨ＂رول او سخت گﻴري‪ ،‬پﻪ‬ ‫اخباروﻧﻮ‪ ،‬کتابﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣجﻠﻮ او ﻧﻮرو ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ شﻴاﻧﻮ‬ ‫حذفﻮل‬ ‫سبحان‪ :‬پاک‬ ‫سروپاى‪ :‬شال‪ ،‬دستﻴار‬ ‫سرور‪ :‬رﻫﻨﻤا‪ ،‬سرپرست‪ ،‬پﻴشﻮا‪ ،‬د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻣشر‬ ‫سر＊ﻨدﻧ‪ :３‬ﻗرباﻧ‪９‬‬ ‫سخاوت‪ :‬عطاء‪ ،‬بخشش‪ ،‬کرم‬ ‫سعادت‪ :‬ﻧ‪５‬کﻤرغﻲ‬ ‫سﻤبال‪ :‬اﻣاده‬ ‫سﻮبﻪ‪ :‬فتح‪ ،‬ظﻔر‬ ‫سﻮر‪ :‬سﻮري کﻮرﻧ‪ ،９‬د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻳﻮ خﻴﻞ‬ ‫سﻤبﻮل‪ :‬ﻧ‪＋‬ﻪ‬ ‫سﻴرت‪ :‬ک‪７‬ه وړه‪ ،‬خﻮى عادت‪ ،‬ﻻره‬ ‫((ش))‬ ‫شاکر‪ :‬شکر کﻮوﻧکﻰ‬ ‫شﻔاﻫﻲ‪ :‬د ژب‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ وﻳﻞ شﻮى‪ ،‬ژبﻨﻲ‬ ‫شﻔاعت‪ :‬د عﻔ‪ ３‬غﻮ＊تﻞ‪ ،‬ﻳا ﻟﻪ ﻳﻮه چا ＇خﻪ د‬ ‫ﻣرست‪ ３‬غﻮ＊تﻞ‬ ‫شﻮاخﻮن‪ :‬غﻢ‪ ،‬رﻧ‪ ،＃‬تکﻠﻴف‬ ‫((ښ))‬ ‫＊کﻠﻮﻧکﻲ‪＊ :‬کﻠﻰ کﻮوﻧکﻰ‬ ‫＊ﻨدم‪ :‬ﻗرباﻧﻮم‬ ‫((ص))‬ ‫صﻮبﻴدار‪ :‬د ﻣغﻠﻮ د حکﻮﻣت پﻪ اداري تشکﻴﻼتﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د واﻟﻲ ＇ﻮک‪９‬‬ ‫((ض))‬ ‫ضﻴافت‪ :‬ﻣ‪５‬ﻠﻤستﻴا‬ ‫((ط))‬

‫‪١٩٨‬‬

‫طاعت‪ :‬بﻨده گﻲ‪ ،‬فرﻣاﻧبرداري‬ ‫طاﻣع‪ :‬طﻤعﻪ کﻮوﻧکﻰ‪ ،‬حرﻳص‬ ‫طﻴﻠسان‪ :‬ﻳﻮ ډول جاﻣﻪ وه‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟستﻮ‪１‬ﻲ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫ﻟرل‪ ،‬ﻟکﻪ چپﻨﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻗاضﻴاﻧﻮ او خطﻴباﻧﻮ بﻪ پر‬ ‫اوږو اچﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫((ظ))‬ ‫ظﻠﻤت‪ :‬تﻴاره‪ ،‬تﻮرتﻢ‬ ‫ظﻼم‪ :‬تﻴاره‪ ،‬تﻮرتﻢ‬ ‫((ع))‬ ‫عابد‪ :‬عبادت کﻮوﻧکﻰ‬ ‫عاﻣﻞ‪ :‬سبب‪ ،‬وجﻪ‬ ‫عبﻮر‪ :‬ت‪５‬ر‪４‬دل‬ ‫عداﻟت‪ :‬برابري‪ ،‬ﻧﻴاو‪ ،‬اﻧصاف‬ ‫عرفان‪ :‬د خداى پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‬ ‫عشﻮر‪ :‬ﻟسﻤﻪ‬ ‫عطا‪ :‬بخشش‪ ،‬بخ‪＋‬ﻞ‬ ‫عﻘﻴﻖ‪ :‬تﻮر بخﻦ زﻳﻨتﻲ کا‪１‬ﻰ چ‪ ３‬ﻳﻤﻨﻲ عﻘﻴﻖ ﻳ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر دى‬ ‫عﻨا‪ :‬رﻧ‪ ＃‬اﻳستﻞ‪ ،‬د سختﻴﻮ ﻟﻴدل‪ ،‬ﻣشﻘت‪ ،‬سختﻲ‬ ‫عﻨاﻳت‪ :‬ﻣﻬرباﻧﻲ‪ ،‬شﻔﻘت‬ ‫عﻨعﻨات‪ :‬دودوﻧﻪ‪ ،‬رواجﻮﻧﻪ‬ ‫عﻮاطف‪ :‬ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬عﻼﻗﻪ‪ ،‬ﻧژدﻳتﻮب‬ ‫عارف‪ :‬د ﻣعرفت خاوﻧد‪ ،‬پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻰ‬ ‫عصﻴان‪ :‬ﻧافرﻣاﻧﻲ‪ ،‬سرغ‪７‬وﻧﻪ‪ ،‬شﻮرش‬ ‫عﻠﻰ اﻟدوام‪ :‬پرﻟﻪ پس‪ ،３‬دواﻣداره‬ ‫عﻘبا‪ :‬اخرت‪ ،‬ﻫغﻪ دﻧﻴا‬ ‫عﻴان‪＊ :‬کاره‪＇ ،‬رگﻨد‪ ،‬ظاﻫر‬ ‫((غ))‬ ‫غاصب‪ :‬غصب کﻮوﻧکﻰ‪＇ ،‬ﻮک چ‪ ３‬د بﻞ چا ﻟﻪ‬ ‫رضا ﻧﻪ پﻪ غﻴر د ﻫغﻪ حﻖ واخﻠﻲ‬ ‫غبرگﻮن‪＄ :‬ﻮاب‪ ،‬عکس اﻟعﻤﻞ‬ ‫غرج او غرجستان‪ :‬ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د غﻮر او‬ ‫ﻫرات ﻟﻪ شﻤاﻟﻪ پﻴﻞ او تر آﻣﻮ پﻮرې رس‪８５‬ي‪ ،‬غربا ً‬ ‫تر ﻣرغاب او ﻣروااﻟرود او شرﻗاً د بﻠخ ＇ﻨ‪６‬و تﻪ‬ ‫رس‪８５‬ي‬

‫‪١٩٩‬‬

‫غشﻰ‪ :‬تﻴر‬ ‫غﻔﻮر‪ :‬د گﻨاﻫﻮﻧﻮ بخ‪＋‬ﻮﻧکﻰ‬ ‫غﻠﻴﻢ‪ :‬د＊ﻤﻦ‬ ‫غﻠبﻠ‪ :３‬چغ‪ ،３‬ﻧارې‪ ،‬سﻮرې‬ ‫غﻠﻮ‪ :‬ﻣباﻟغﻪ چ‪ ３‬عﻘﻞ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻨﻲ‬ ‫غﻤزه‪ :‬کرشﻤﻪ‪ ،‬د ستر‪－‬ﻮ او ورو‪＄‬ﻮ حرکت د بﻞ‬ ‫چا د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬ﻟپاره‬ ‫غﻨا‪ :‬ب‪６‬اﻳﻨﻪ‪ ،‬د ﻣال زﻳات‪５‬دﻧﻪ‬ ‫غﻮغا‪ :‬چﻴغ‪ ،３‬ﻧارې‪ ،‬سﻮرې‬ ‫((ف))‬ ‫فاضﻼن‪ :‬عاﻟﻤان‪ ،‬د فضﻞ خاوﻧدان‬ ‫فتﻨﻪ‪ :‬عذاب‪ ،‬بﻴﻤاري‪ ،‬د خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اختﻼف‬ ‫فدﻳﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻣال چ‪ ３‬د چا د آزادۍ پﻪ غرض‬ ‫ورکﻮل ک‪８５‬ي ﻳا ﻫغﻪ ﻣال چ‪ ３‬د بﻼ د رفع ﻟپاره‬ ‫ورکﻮل ک‪８５‬ي‬ ‫فراق‪ :‬جداﻳﻲ‪ ،‬ب‪５‬ﻠتﻮن‬ ‫فرﻗت‪ :‬جداﻳﻲ‪ ،‬فراق‬ ‫فرﻫﻨگﻴاﻟﻰ‪ :‬د فرﻫﻨگ خاوﻧد‪ ،‬فرﻫﻨگپال‬ ‫فصاحت‪＇ :‬رگﻨده او رواﻧﻪ وﻳﻨا‬ ‫فضﻠﻪ ﻣﻮاد‪ :‬ب‪５‬کاره ﻣﻮاد‪ ،‬خ‪％‬ﻠ‪３‬‬ ‫فضﻴﻠت‪ :‬برتري‪ ،‬پﻪ عﻠﻢ ک‪ ３‬ﻟﻮړه درجﻪ‬ ‫فﻴض‪ :‬بخشش‪ ،‬برکت‪ ،‬ډ‪４‬ر‪４‬دل‬ ‫فﻴروز کﻮه‪ :‬د سﻔﻴد کﻮه وروست‪ ９‬ﻟ‪７‬ۍ‪ ،‬چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫرات پﻪ شﻤال غزﻧﻲ برخﻪ ک‪ ３‬واﻗع ده‪ .‬د فﻴروز‬ ‫کﻮه پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫فﻮشﻨج‪ :‬پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬د ﻳﻮه ‪＄‬اى ﻧﻮم دی‬ ‫فضﻮل‪ :‬بﻴﻬﻮده‬ ‫فﻠک‪:‬آسﻤان‬

‫((ق))‬ ‫ﻗافﻠﻪ‪ :‬کاروان‪ ،‬ﻫغﻪ ډﻟﻪ چ‪ ３‬پﻪ سﻔر رواﻧﻪ وي او ﻳا‬ ‫ﻟﻪ سﻔره را‪＄‬ﻲ‬ ‫ﻗاﻣﻮس‪ :‬د ﻟغاتﻮ کتاب‬ ‫ﻗبﻴﻠﻪ‪ :‬طاﻳﻔﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ ډﻟﻪ خﻠک چ‪ ３‬د ﻳﻮ س‪７‬ي‬ ‫اوﻻده وي‬

‫ﻗضا‪ :‬تﻘدﻳر‪ ،‬سرﻧﻮشت‪ ،‬د ﻗاضﻲ عﻤﻞ او شغﻞ‪ ،‬ﻗضاوت‬ ‫ﻗطر‪ :‬د عربﻲ اﻣاراتﻮ ﻳﻮ ﻣﻠک‬ ‫ﻗﻠﻨدر‪ :‬درو‪４‬ش‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣجرد شخص چ‪ ３‬دﻧﻴا تﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬شا ک‪７‬ې وي‬ ‫ﻗضاوت‪ :‬د دوه کساﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬عداﻟت کﻮل‬ ‫ﻗادر‪ :‬تﻮاﻧﻤﻨد‪ ،‬د تﻮان ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬د خداى ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ او صﻔتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ دى‪.‬‬ ‫ﻗافﻴﻪ‪ :‬پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬وروستﻪ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ ﻳﻮ بﻴت‬ ‫ک‪ ３‬د دوه ﻣسرو د وروستﻴﻮ کﻠﻤاتﻮ ﻫﻢ اﻫﻨ‪ ９／‬تﻪ‬ ‫واﻳﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا ک‪ ３‬تﻮپﻴر ﻟري‪.‬‬ ‫ﻗاﻳﻢ‪ :‬تﻮان ﻣﻨد‪ ،‬ﻣحکﻢ‪ ،‬وﻻړ‬ ‫((ک))‬ ‫کان‪ :‬پ‪＋‬ت‪ ،‬ﻧسﻞ‬ ‫کام‪ :‬ارزو‪ ،‬اراده‪ ،‬ﻗصد‬ ‫کبرﻳا‪ :‬عظﻤت‪ ،‬ﻟﻮﻳﻲ‪ ،‬بزرگﻲ‬ ‫کثافات‪ :‬ب‪５‬کاره شﻴان‪ ،‬خ‪％‬ﻠ‪３‬‬ ‫کرک＂روﻧﻪ‪ :‬د کﻴس‪ ،３‬ﻧاول او ډراﻣ‪ ３‬شخصﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫کروړ‪ :‬ﻣحکﻢ‪ ،‬سخت‪ ،‬کﻠک‬ ‫ک‪７‬م‪ :‬غﻮڅ‪ ،‬ژوبﻞ‪ ،‬زخﻤﻲ‬ ‫کﻨاﻳﻪ‪ :‬ﻫغﻪ وﻳﻨا ﻳا کﻠﻤﻪ چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣعﻨا ﻧﻪ‬ ‫پﻪ غﻴر ﻳعﻨ‪ ３‬ﻣدﻟﻮل باﻧدې دﻻﻟت وک‪７‬ي‬ ‫کﻨعان‪ :‬پﻪ عراق ک‪ ３‬د ﻳﻮې تارﻳخﻲ سﻴﻤ‪ ３‬ﻧﻮم دى‬ ‫کﻬاﻟﻪ‪ :‬کﻬﻮل‪ ،‬کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫کﻬﻮل‪ :‬خاﻧدان‪ ،‬کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫کﻮډې‪ :‬جادو‬ ‫کﻮل‪ :‬کﻬﻮل‪ ،‬کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫کﻮﻧﻴﻦ‪ :‬دواړه جﻬاﻧﻮﻧﻪ (دﻧﻴا او اخرت)‬ ‫کﻮټ‪ :‬کﻼ‬ ‫کﻮ！ﻮال‪ :‬کﻼوال‪ ،‬کﻼ ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬کﻼ ساتﻮﻧکﻰ‬ ‫کجﻞ‪ :‬راﻧجﻪ‬ ‫کﻮ！ﻪ‪ :‬ﻧاچﻞ‬ ‫کﻴﻤﻴا‪ :‬د پخﻮاﻧﻴﻮ پﻪ اصطﻼح ﻫغﻪ ﻣاده چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫغ‪ ３‬پﻮاسطﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣس پﻪ سرو زرو بدﻟﻮل‬ ‫ک＆‪ :‬د سﻴﻨد د غاړې کﻠﻰ‬ ‫کﻮﻳﻠﻪ‪ :‬د ﻳﻮ ﻫﻨدي ﻣرغﻪ ﻧﻮم دى‪ ،‬ﻟکﻪ بﻠبﻞ چ‪３‬‬

‫＊ﻪ آواز ﻟري‬ ‫کﻬسار‪ :‬غرﻳزه سﻴﻤﻪ‪ ،‬غرﻧ‪ ９‬سﻴﻤﻪ‬ ‫((گ))‬ ‫گاﻫ‪ :３‬کﻠﻪ‬ ‫گرداب‪ :‬پﻪ سﻴﻨد ک‪ ３‬ﻫغﻪ ‪＄‬اى چ‪ ３‬اوبﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫تاو‪８４‬ي‪ ،‬د اوبﻮ غﻮﻟ‪９‬‬ ‫گروه‪ :‬عﻘﻴده‬ ‫گروﻫ‪５‬دل‪ :‬عﻘﻴده ﻟرل‬ ‫گﻠبدن‪ :‬د گﻞ پﻪ ＇‪５‬ر ﻧرم او ﻧازک بدن‬ ‫‪－‬ﻠرﻧ‪ :，‬د ‪－‬ﻞ پﻪ رﻧ‪，‬‬ ‫‪－‬ﻠرخسار‪－ :‬ﻞ ﻣخﻰ‬ ‫‪－‬ﻠرخ‪－ :‬ﻞ ﻣخﻰ‬ ‫گﻤراه‪ :‬ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻻره ﻳ‪ ３‬غﻠطﻪ ک‪７‬ي وي‬ ‫گﻨج‪ :‬خزاﻧﻪ‬ ‫گﻮ＊‪ :３‬ﻳﻮازې‪ ،‬تﻨﻬا‬ ‫گروﻫ‪５‬دل‪ :‬دﻳﻦ‪ ،‬عﻘﻴده ﻟرل‬ ‫گﻮﻫر‪ :‬ﻗﻴﻤتﻲ کا‪１‬ﻰ ﻟکﻪ اﻟﻤاس‪ ،‬زﻣرد‪ ،‬ﻳاﻗﻮت‪،‬‬ ‫ﻣرغﻠره‬ ‫((ل))‬ ‫ﻟتاړ‪ :‬وﻳجاړ‬ ‫ﻟرغﻮن‪ :‬ﻗدﻳﻢ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ‪ ،‬پخﻮاﻧﻰ‬ ‫ﻟطافت‪ :‬ﻧرﻣﻲ‪ ،‬ﻧازکﻲ‪＊ ،‬کﻼ‪ ،‬ﻧرﻣﻪ او ﻧﻴکﻪ وﻳﻨا‬ ‫ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻞ‪ :‬درﻧاوى کﻮل‪ ،‬ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬کﻮل‪ ،‬عبادت‪،‬‬ ‫تجﻠﻴﻠﻮل‬ ‫ﻟﻮر‪ :‬ﻟﻮر‪４‬ﻴﻨﻪ‪ ،‬پ‪５‬رزوﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻬرباﻧﻲ‪ ،‬شﻔﻘت‪،‬‬ ‫رواداري‬ ‫ﻟ＂ﻴر‪ :‬حﻤﻠﻪ‪ ،‬د حﻤﻠ‪ ３‬ﻳﻮ بد حاﻟت‬ ‫ﻟکزﻳکﻲ‪ :‬ﻟغﻮي پاﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫ﻟﻮﻧﻲ‪ :‬شﻴﻨدي‪ ،‬ور‪８４‬ي‪ ،‬پاشﻲ‬ ‫((م))‬ ‫ﻣاتﻢ‪ :‬غﻢ‪ ،‬ﻣصﻴبت‬ ‫ﻣات‪５‬دوﻧﻲ‪ :‬شکست خﻮړوﻧکﻲ‬ ‫ﻣاﻣﻦ‪ :‬وطﻦ‪！ ،‬ا！ﻮبﻰ‬ ‫ﻣاﻫﻴت‪ :‬حﻘﻴﻘت‪ ،‬د ﻳﻮ شﻲ سرشت‬ ‫ﻣاﻳع‪ :‬اوبﻠﻦ‬

‫‪٢٠٠‬‬

‫ﻣباﻟغﻪ‪ :‬د چا پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ ３‬زﻳاتﻰ چ‪ ３‬ﻟﻪ اعتدال ﻧﻪ‬ ‫ﻟرې وي‬ ‫ﻣبتﻼ‪ :‬روږدى‪ ،‬اختﻪ‬ ‫ﻣجازي‪ :‬غﻴر حﻘﻴﻘﻲ‬ ‫ﻣحتﻮا‪ :‬ﻣﻨ‪％‬پاﻧگﻪ‪ ،‬ﻣضﻤﻮن‬ ‫ﻣحشر‪ :‬د خﻠکﻮ د را！ﻮﻟ‪５‬دو ‪＄‬اى‪ ،‬د ﻗﻴاﻣت ورځ‬ ‫ﻣحکﻮم‪ :‬تر حکﻢ ﻻﻧدې‪ ،‬حکﻢ پرې شﻮى‬ ‫ﻣخسﻮر‪ :‬سرخروﻳﻲ‪ ،‬سرﻟﻮړي‬ ‫ﻣدبر‪ :‬تدبﻴر کﻮوﻧکﻰ‪ ،‬باتدبﻴره‪ ،‬عاﻗبت اﻧد‪４‬ش‬ ‫ﻣدت‪ :‬وخت‪ ،‬زﻣان‬ ‫ﻣدعا‪ :‬ﻣﻘصد‪ ،‬ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ادعا شﻮي وي‬ ‫ﻣدفﻦ‪ :‬ﻗبر‬ ‫ﻣرتب‪ :３‬درج‪ ،３‬ﻣﻘاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣرثﻴﻪ‪ :‬وﻳرﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ شعر چ‪ ３‬د چا د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وﻳر‬ ‫پک‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣرصع‪ :‬پﻪ جﻮاﻫرو تزﻳﻦ شﻮى‬ ‫ﻣرو‪ :‬د ترکﻤﻨستان پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬د ﻳﻮ ＊ار ﻧﻮم دى‬ ‫ﻣرکب‪ :‬ترکﻴب شﻮى‪ ،‬ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ دوو ﻳا‬ ‫＇ﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ جﻮړه وي‬ ‫ﻣزاج‪ :‬طبﻴعت‬ ‫ﻣساوات‪ :‬برابري‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره برابر‪４‬دل‬ ‫ﻣسﻤﻮﻣﻴت‪ :‬زﻫري ک‪５‬دل‬ ‫ﻣشﻮرت‪ :‬ﻣشﻮره‪ ،‬ﻣﻔاﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣشابﻪ‪ :‬ورتﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ډول‬ ‫ﻣصﻔﻰ‪ :‬تصﻔﻴﻪ شﻮى‪ ،‬پاک شﻮى‪ ،‬خاﻟص‪ ،‬ب‪３‬‬ ‫عﻴبﻪ‬ ‫ﻣظﻠﻮم‪ :‬ب‪５‬چاره‪＄ ،‬پﻠﻰ‪ ،‬چ‪ ３‬ظﻠﻢ پرې شﻮى وي‬ ‫ﻣعتاد‪ :‬روږدى‪ ،‬اختﻪ‬ ‫ﻣعتزر‪ :‬عذر غﻮ＊تﻮﻧکﻰ‬ ‫ﻣعصﻴت‪ :‬گﻨاه‪ ،‬ﻧافرﻣاﻧﻲ‬ ‫ﻣﻘبﻮل‪ :‬ﻗبﻮل شﻮى‪ ،‬خﻮښ شﻮى‬ ‫ﻣکر‪ :‬حﻴﻠﻪ‪ ،‬فرﻳب‬ ‫ﻣﻞ‪ :‬ﻣﻠگرى‬ ‫ﻣکﻠف‪－ :‬ﻮﻣارل شﻮى‪ ،‬ﻣتعﻬد ک‪５‬دل‬ ‫ﻣﻠحد‪ :‬ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ خداى عﻘﻴده ﻧﻪ ﻟري او‬

‫‪٢٠١‬‬

‫ﻳا ﻟﻪ دﻳﻦ ＇خﻪ اوو＊تﻰ وي‬ ‫ﻣﻠﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻣﻞ جﻤع‪ ،‬ﻣﻠگري‬ ‫ﻣﻦ‪ :‬زړه‪ ،‬اراده‬ ‫ﻣﻨاسبات‪ :‬راشﻪ درشﻪ‪ ،‬اړﻳک‪３‬‬ ‫ﻣﻨافﻘﻲ‪ :‬دوه ﻣخﻲ‬ ‫ﻣﻨزه‪ :‬پاک‪ ،‬سپ‪（５‬ﻠﻰ‬ ‫ﻣﻨشاء‪ :‬سرچﻴﻨﻪ‬ ‫ﻣﻨظر کشﻲ‪ :‬د ﻣﻨظروﻧﻮ ترسﻴﻤﻮل‬ ‫ﻣﻨگﻮر‪ :‬ﻣار‬ ‫ﻣﻨ‪＋‬ت‪ :‬ﻗبﻠﻮل‬ ‫ﻣﻬجﻮر‪ :‬ﻣبتﻼ پﻪ ﻫجران‪ ،‬ﻟرې‪ ،‬تبعﻴد شﻮى‬ ‫ﻣﻬذب‪ :‬پاک او سپ‪（５‬ﻠﻰ‪ ،‬ﻟﻪ عﻴبﻮﻧﻮ ＇خﻪ پاک‪ ،‬د‬ ‫＊ﻮ اخﻼﻗﻮ خاوﻧد‬ ‫ﻣﻮاس‪ :‬ساتﻮﻧکﻰ‪ ،‬ﻣحافظ‬ ‫ﻣﻮرفﻮﻟﻮژي‪ :‬آواز پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮعظﻪ‪ :‬پﻨد او ﻧصﻴحت‬ ‫ﻣﻮفﻘﻴت‪ :‬کاﻣﻴابﻲ‪ ،‬برﻳاﻟﻴتﻮب‪ ،‬برى‬ ‫ﻣﻔروق‪ :‬ﻫغﻪ عدد چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻞ عدد ＇خﻪ کﻤ‪８５‬ي‬ ‫ﻣؤرخﻴﻦ‪ :‬تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ‬ ‫ﻣﻴر＇ﻤﻦ‪ :‬د＊ﻤﻦ‬ ‫ﻣتعﻠﻖ‪ :‬ت‪７‬ﻟﻰ‪ ،‬ﻣتصﻞ‪ ،‬ﻳﻮ چا ﻳا ＇ﻪ شﻲ تﻪ ﻣﻨسﻮب‬ ‫ﻣتجاﻧس‪ :‬ﻫﻤجﻨس‪ ،‬ﻫﻢ شکﻞ‪ ،‬ﻳﻮ ډول‬ ‫ﻣتﻨاظر‪ :‬ورتﻪ‪ ،‬ﻳﻮ شان‬ ‫ﻣتﻨاوب‪ :‬وار پﻪ وار‪ ،‬ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪３‬‬ ‫ﻣطاﻳبﻪ‪ :‬شﻮخﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ وﻳﻨا چ‪ ３‬شﻮخﻲ او طﻨز‬ ‫پک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫ﻣعﻴار‪ :‬د اﻧدازه کﻮﻟﻮ وسﻴﻠﻪ‪ ،‬سرﻣشﻖ‬ ‫ﻣغﻠﻮب‪ :‬شکست خﻮړﻟﻰ‪ ،‬ﻣات‪ ３‬خﻮړﻟﻰ‬ ‫ﻣﻨاﻫﻲ‪ :‬د ﻣﻨع جﻤعﻪ‪ ،‬ﻣﻨع شﻮي کاروﻧﻪ‬ ‫ﻣﻨثﻮر‪ :‬ﻫغﻪ کﻼم چ‪ ３‬وزن او ﻗافﻴﻪ وﻧﻪ ﻟري‬ ‫ﻣﻨدﻳش‪ :‬د غﻮرﻳاﻧﻮ پاﻳتخت‪ ،‬ﻳﻮه ！ﻴﻨ‪／‬ﻪ ﻣشﻬﻮره کﻼ‬ ‫ُﻣﻞ‪ :‬شراب‬ ‫ﻣحرﻗﻪ‪ :‬ﻳﻮ ډول ﻧاروغﻲ ده‪ ،‬چ‪ ３‬دواﻣداره تبﻪ‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣحاوره‪ :‬خبرې اترې‪ ،‬اصطﻼح‬

‫ﻣجازي‪ :‬غﻴر واﻗعﻲ‪ ،‬غﻴر حﻘﻴﻘﻲ‪.‬‬ ‫ﻣجﻬﻮل‪ :‬ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ﻧاﻣعﻠﻮم او ﻧاآشﻨا وي‬ ‫ﻣﻨﻔﻮر‪ :‬د ﻧﻔرت وړ‬ ‫ﻣﻮضﻮعﻲ‪ :‬چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه خاصﻪ ﻧﻘطﻪ او ﻳا ﻳﻮ ‪＄‬اى‬ ‫پﻮرې ت‪７‬ﻟﻰ وي‬ ‫ﻣﻨصﻮر‪ :‬کاﻣﻴاب‪ ،‬حسﻴﻦ بﻦ ﻣﻨصﻮر حﻼج چ‪ ３‬د‬ ‫وحدت اﻟﻮجﻮد د فﻠسﻔ‪ ３‬ﻟﻮى عﻠﻤبردار و‪.‬‬ ‫ﻣﻨظﻮم‪ :‬ﻫغﻪ کﻼم چ‪ ３‬وزن او ﻗافﻴﻪ وﻟري‬ ‫ﻣﻨعکس‪ :‬اﻧعکاس شﻮى‪＇ ،‬رگﻨد‬ ‫ﻣﻮرفﻴﻢ‪ :‬د ژب‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ کﻮچﻨﻰ ﻣعﻨا ﻟروﻧکی واحد‬ ‫چ‪ ３‬کﻪ تجزﻳﻪ شﻲ خپﻠﻪ ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻴر＇ﻲ‪ :‬د＊ﻤﻦ‪ ،‬د＊ﻤﻨﻲ‪ ،‬د＊ﻤﻨان‬ ‫ﻣﻬر‪ :‬ﻣحبت‪ ،‬دوستﻲ‪ ،‬ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫((ن))‬ ‫ﻧاتار‪ :‬تاراج‪ ،‬ﻳﻠغار‬ ‫ﻧار‪ :‬اور‬ ‫ﻧاﻧغﻮتان‪ :‬ﻧااور‪４‬دوﻧکﻲ‬ ‫ﻧاورﻳﻦ‪ :‬ﻣصﻴبت‪ ،‬ﻣاتﻢ‪ ،‬غﻢ‬ ‫ﻧاصبﻮر‪ :‬ب‪ ３‬صبره‬ ‫ﻧتﻠﻰ‪ :‬زار‪ ،‬زبﻮن‪ ،‬افسرده‬ ‫ﻧشاط‪ :‬خﻮ＊ﻲ‪ ،‬ارزو‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ‬ ‫ﻧداﻣت‪ :‬پ‪５＋‬ﻤاﻧﻲ‬ ‫ﻧصرت‪ :‬فتحﻪ‪ ،‬سﻮبﻪ‬ ‫ﻧغﻮږه‪ :‬اور‪４‬دل‪ ،‬اوره‬ ‫ﻧﻮا‪ :‬آواز‪ ،‬ﻧغﻤﻪ‬ ‫ﻧﻴاو‪ :‬عداﻟت‪ ،‬ﻣساوات‬ ‫ﻧﻴرﻧگ‪ :‬فرﻳب‪ ،‬ﻣکر‪ ،‬حﻴﻠﻪ‬ ‫ﻧصاب‪！ :‬اکﻠ‪ ３‬اﻧدازه چ‪ ３‬زکات پرې واجب‪８５‬ي‪،‬‬ ‫درجﻪ‪ ،‬ﻣﻘام‬ ‫ﻧﻔسﻲ‪ :‬ﻫﻮا او ﻫﻮس‪ ،‬روحﻲ‪ ،‬روحاﻧﻲ‬

‫وﻳاړ‪ :‬افتخار‬ ‫وﻳرﻧﻪ‪ :‬وﻳر‪ ،‬ﻣاتﻢ‪ ،‬سﻮگ‬ ‫وبﻠﻪ‪ :‬ﻳﻮ تر بﻠﻪ‬ ‫ودﻧﻪ‪ :‬وده‪ ،‬ﻧﻤﻮ‪ ،‬غﻮړ‪４‬دﻧﻪ‬ ‫وستاکار‪ :‬د ！ﻮپکﻮ جﻮړووﻧکﻰ‬ ‫وکﻮراوه‪ :‬باطﻞ کﻮل‬ ‫و！ﻪ ﻳﻴز‪ :‬اﻗتصادي‬ ‫وصف‪ :‬ستاﻳﻨﻪ‪ ،‬تﻮصﻴف‬ ‫وصال‪ :‬دﻳدن‬ ‫((ﻫـ))‬ ‫ﻫجﻮم‪ :‬ﻧا＇اپﻪ حﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻳرغﻞ‬ ‫ﻫداﻳت‪ :‬ﻻر＊ﻮوﻧﻪ‬ ‫ﻫذب‪ :‬ب‪ ３‬عﻴبﻪ‪ ،‬صاف‬ ‫ﻫرﻳﻮا‪ :‬د ﻫرات پخﻮاﻧﻰ ﻧﻮم‬ ‫ﻫستﻮﻧ‪ :３‬تخﻠﻴﻘات‪ ،‬اﻳجادات‬ ‫ﻫسک‪ :‬آسﻤان‪ ،‬ﻟﻮړ‬ ‫ﻫﻨرﻳت‪ :‬د ﻫﻨر ﻟروﻧکﻰ‬ ‫ﻫﻮرې‪ :‬ﻫﻠتﻪ‬ ‫ﻫﻮډ‪ :‬عزم‪ ،‬اراده‬ ‫ﻫﻴجان‪ :‬حﻴراﻧ‪５‬دل‪ ،‬پﻪ احساساتﻮ راتﻠﻞ‪ ،‬جذباتﻲ‬ ‫ک‪５‬دل‬ ‫ﻫﻴرو‪ :‬اتﻞ‪ ،‬ﻗﻬرﻣان‬ ‫ﻫزل‪ :‬ﻫر ډول غﻴر جدي وﻳﻨا‪ ،‬شعر ﻳا ﻧثر چ‪３‬‬ ‫غﻴر اخﻼﻗﻲ ﻣضاﻣﻴﻦ وﻟري او د اجتﻤاعﻲ ادب‬ ‫ﻣخاﻟف وي‪.‬‬ ‫ﻫﻮا‪ :‬خﻮاﻫش‪ ،‬ﻧﻔس‪ ،‬ﻫﻮس‪ ،‬ﻣﻴﻞ‪ ،‬تﻤﻨا‬ ‫((ى))‬ ‫ﻳرغ‪ :‬ﻫغﻪ آس چ‪ ３‬ت‪５‬ز رفتار کﻮي‪ ،‬اسﻠحﻪ‬ ‫ﻳرغاﻟﻢ‪ :‬ﻳرغﻞ کﻮم‬ ‫ﻳرغﻞ‪ :‬حﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻫجﻮم‬ ‫ﻳﻮن‪ :‬حرکت‪ ،‬تگ‬

‫((و))‬ ‫ورم‪ :‬پﻨد‪ ،‬ﻧصﻴحت‬ ‫وعظﻮﻧﻪ‪ :‬ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ کﻮل‬

‫‪٢٠٢‬‬

‫اخ‪％‬لﻴکﻮنﻪ‬

‫‪ _١‬ادب پﻮﻫﻨﻪ‪ ،‬سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬د ارﻳک ‪－‬ر‪＄‬ﻨده کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ اداره‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ١٣٨١ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ادبﻲ بحثﻮﻧﻪ‪ ،‬گﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ١٣٨١ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣‬بدﻳع او بﻴان‪ ،‬پﻮﻫﻨدوى ﻧﻮر احﻤد شاکر‪ ،‬خپروﻧکﻰ‪ :‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت د تاﻟﻴف او ترجﻤ‪ ３‬رﻳاست‪ ١٣٥٥ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٤‬بدﻳع او د پ‪＋‬تﻮ شعر‪ ،‬اورﻧ‪／‬ز‪４‬ب ارشاد‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ١٣٦٩ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬اﻧعکاس‪７５＇ ،‬ﻧﻮال ﻣحﻤد عارف غروال‪ ،‬د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻳﻤﻲ‪ ،‬کابﻞ‪ ١٣٨٨ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پ‪＋‬تﻨ‪ ３‬ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ،３‬عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬دوﻟتﻲ ﻣطبعﻪ‪ ١٣٢٣ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻣتﻞ‪ ،‬داور خان داود‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس＂ﻲ بک اﻳجﻨسﻲ خﻴبر بازار‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪١٩٩٠ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٨‬پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ۍ‪ ،‬عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ١٣٨٧ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٩‬پ＂ﻪ خزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک‪ ،‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‪ ،‬د داراﻟتاﻟﻴف رﻳاست‪ ،‬دوﻳﻢ جﻠد‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬دوﻟتﻲ ﻣطبعﻪ‪١٣٣٩ ،‬‬ ‫ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١٠‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال تﻪ ورپ‪ ）５‬خطروﻧﻪ‪ ،‬پﻮﻫﻨﻤﻞ شﻴر احﻤد گردﻳﻮال‪ ،‬د افغاﻧستان د ﻣطاﻟعاتﻮ ﻣرکز‪،‬‬ ‫داﻧش کتابتﻮن‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ١٣٧٨ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١١‬پ‪＋‬تﻮ گراﻣر‪ ،‬پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس＂ﻲ بک اﻳجﻨسﻲ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ١٣٧٢ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٢‬پ‪＋‬تﻮ ﻟﻬج‪７５＇ ،３‬ﻧپﻮه عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣﻨگﻞ‪ ،‬د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻳﻤﻲ‪ ١٣٨٧ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٣‬پ‪＋‬تﻮ ﻧحﻮه‪ ،‬پﻮﻫﻨدوى ډاک＂ره زرغﻮﻧﻪ ر＊تﻴﻦ زﻳﻮر‪ ،‬د ساپﻲ د پ‪＋‬تﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ او پراختﻴا ﻣرکز‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪١٣٨٢ ،‬‬ ‫ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٤‬پ‪＋‬تﻮ اصطﻼحات او ﻣحاورې‪ ،‬ﻣحﻤد گﻞ ﻧﻮري‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ١٣٢٠ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٥‬تارﻳخ ادبﻴات جﻬان‪ ،‬باکﻨر تراوﻳک‪ ،‬ژباړوﻧکﻰ عربعﻠﻲ رضاﻳﻲ‪ ،‬دوﻳﻢ جﻠد‪ ،‬تﻬران‪ ١٣٨٣ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٦‬تارﻳخ ﻣرصع‪ ،‬افضﻞ خان خ＂ک‪ ،‬د دوست ﻣحﻤد کاﻣﻞ ﻣﻮﻣﻨد پﻪ ﻣﻘابﻠﻪ او سرﻳزه‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪١٩٧٤ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪＄ _١٧‬اﻧ‪％‬اﻧ‪＊ ９‬اﻣار‪ ،‬سﻴد بﻬاو اﻟدﻳﻦ ﻣجروح‪ ،‬خپرووﻧکﻰ د کﻠﻴد د کتاب خپروﻟﻮ اداره‪ ،‬دوﻳﻢ چاپ‪١٣٨٥ ،‬‬ ‫ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٨‬د استاد اﻟﻔت ﻧثري کﻠﻴات‪ ،‬د اسﻤعﻴﻞ ﻳﻮن پﻪ زﻳار‪ ،‬خپرووﻧکﻰ د اطﻼعاتﻮ او کﻠتﻮر وزارت‪ ،‬دوﻟتﻲ ﻣطبعﻪ‪،‬‬ ‫‪ ١٣٧٠‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٩‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ (ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬او ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې) سرﻣحﻘﻖ زﻟﻤﻰ ﻫ‪５‬ﻮادﻣﻞ‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٧٩ ،‬‬ ‫ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٠‬د بدﻳع فﻦ او پ‪＋‬تﻮ شاعري‪ ،‬پﻮﻫﻨﻴار ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ ﻫﻤکار‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ١٣٨٨ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢١‬د ﻣﻬدي داستاﻧﻲ کﻠﻴات‪ ،‬تدوﻳﻦ او سرﻳزه د زرﻳﻦ اﻧ‪％‬ﻮر‪ ،‬د افغاﻧستان د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ اﻧجﻤﻦ‪ ،‬کابﻞ‪ ١٣٦٧ ،‬ﻫـ‪.‬‬ ‫ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٢‬د اشرف خان ﻫجري دﻳﻮان‪ ،‬تحﻘﻴﻖ‪ ،‬ترتﻴب او سﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤ‪５‬ش خﻠﻴﻞ‪ ،‬خپرووﻧکﻰ پ‪＋‬تﻮ اک‪６５‬ﻳﻤﻲ پ‪＋５‬ﻮر‬ ‫ﻳﻮﻧﻴﻮرس＂ﻲ‪٢٠٠١ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢٣‬د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ９‬فﻦ‪ ،‬سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻴروﻳس کتاب پﻠﻮرﻧ‪％‬ﻰ‪ ١٣٨٢ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٤‬درﻳاى گﻮﻫر‪ ،‬دکتر ﻣﻬدي حﻤﻴدي‪ ،‬دوﻳﻢ جﻠد‪ ،‬تﻬران‪ ١٣٦٩ ،‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٥‬روﻫﻲ سﻨدرې‪ ،‬سﻠﻤا شاﻫﻴﻦ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ اکﻴ‪６‬ﻳﻤﻲ پ‪＋５‬ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرس＂ﻲ‪ ،‬جدون پرﻳس‪١٩٨٤ ،‬م‪ .‬کال‬

‫‪٢٠٣‬‬