Pashto 08

Citation preview

‫د پﻮﻫن‪ 3‬وزارت‬

‫اتم !ولگى‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ 3‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ 3‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪+‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫دا ه‪5‬ــــــواد به تل ځلي‪8‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ 3‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫن‪ 3‬وزارت‬

‫پ‪+‬ـــتﻮ‬ ‫اتﻢ !ﻮلگﻰ‬

‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨:‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫أ‬ ‫اﻟف‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون پ تو‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د پ تو برخ د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د اډيټ د پار نت غړي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫اتم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غړوون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫بب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‬

‫فﻬرست‬ ‫شﻤ‪5‬رې‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻟﻮست‬ ‫دو ﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫'ﻠﻮرم ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪%‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪8‬م ﻟﻮست‬ ‫اووم ﻟﻮست‬ ‫د‬

‫سرﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ خداﻳﻪ‪ ،‬ﻟﻮ ﻳﻪ خداﻳﻪ!‬ ‫ﻧعت‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ‬ ‫عداﻟت‬ ‫د حضرت عﻤر فاروق‬ ‫د *‪%‬ﻮ حقﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻰ‬ ‫د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ د ﻧ‪+‬ﻮ پﻴژﻧدﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪٣١‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دﻳار ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫'ﻮار ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪%‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫'ﻠﻮروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪%‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪ 8‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان واکﻤﻨﻲ اود پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬وده‬ ‫ﻧﻮرستان‬ ‫پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ (ادبﻲ 'ﻴره)‬ ‫ﻻسﻲ صﻨاﻳع‬ ‫ﻣرکﻪ د پ‪+‬تﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣ‪%‬ري (ضﻤﻴروﻧﻪ)‬ ‫ﻟﻴک ﻧ‪3+‬‬ ‫اﻧشاء او ﻟﻴکﻮاﻟﻲ‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ (د کا‪1‬ﻲ کر*‪)3‬‬ ‫د ﻣﻮر زړه‬ ‫*ﻮوﻧکﻰ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻻر*ﻮد‬ ‫ﻧ‪47‬ﻮاﻟﻪ ادبﻲ '‪5‬ره !ا‪-‬ﻮر‬ ‫*کاﻟﻮ‬ ‫ﻣﻮږ وﻟ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ﻟﻮﻟﻮ؟‬ ‫خﻮږ ژبﻰ شاعر سﻴد حسﻦ خان‬ ‫د اپﻴﻨﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا‬ ‫اوبﻪ او چاپﻴرﻳال‬ ‫احﻤد شاه بابا (ﻣﻠﻲ ﻣشر او شاعر)‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ ا ثار‬ ‫د ﻫﻨري ﻧثر ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫وﻳﻴپاﻧ‪/‬ﻪ‬

‫‪٣٥‬‬ ‫‪٤١‬‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫‪٥٣‬‬ ‫‪٥٧‬‬ ‫‪٦١‬‬ ‫‪٦٩‬‬ ‫‪٧٥‬‬ ‫‪٧٩‬‬ ‫‪٨٥‬‬ ‫‪٩١‬‬ ‫‪٩٥‬‬ ‫‪١٠١‬‬ ‫‪١٠٥‬‬ ‫‪١١١‬‬ ‫‪١١٩‬‬ ‫‪١٢٣‬‬ ‫‪١٢٩‬‬ ‫‪١٣٥‬‬ ‫‪١٤٣‬‬ ‫‪١٤٨‬‬ ‫‪١٥٣‬‬

‫ه‬

‫ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻟﻮست‬

‫لويه خدايه‪ ،‬لويه خدايه!‬

‫د ب‪ ＀5‬ﻧﻴکﻪ پر دې ﻣﻨاجات د کتاب ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻟﻮست پﻴﻠﻮو‪ .‬د !ﻮﻟﻮ چارو واک د ﻟﻮى‬ ‫خداى پﻪ ﻻس ک‪ 3‬دی‪ .‬بﻨده باﻳد تﻞ ﻟﻪ خداى ﻣرستﻪ وغﻮاړي‪ .‬اهلل تﻪ‬ ‫ﻣﻨاجات او زاري د بري او ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬ﻻﻣﻞ گر‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ n‬ﻣﻨاجات 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ او ﻣﻮضﻮع ﻳ‪' 3‬ﻪ وي؟‬ ‫‪ n‬تاسﻮ ب‪ ＀5‬ﻧﻴکﻪ پ‪5‬ژﻧئ او د ﻫغﻪ ﻣﻨاجات ﻣﻮ اور‪4‬دﻟﻰ دى؟‬ ‫‪ n‬د ب‪ ＀5‬ﻧﻴکﻪ دغﻪ دعا ﻳا ﻣﻨاجات ﻟﻪ ﻧﻮرو حﻤدوﻧﻮ 'خﻪ 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬

‫‪1‬‬

‫لويه خدايه‪ ،‬لويه خدايه!‬ ‫ستا په مينه په هر ځايه‬ ‫غر والړ دى درناوۍ ک‪3‬‬ ‫ټوله ژوي په زارۍ ک‪3‬‬ ‫دلته دي د غرو لمن‪3‬‬ ‫زموږ کي‪8‬دۍ دي پک‪ 3‬پلن‪3‬‬ ‫دا و ي ډ‪4‬ر ک‪7‬ې خدايه!‬ ‫لويه خدايه‪ ،‬لويه خدايه!‬ ‫دلته ل‪ 8‬زموږ اوربل دى‬

‫ووړ ور گى دى‪ ،‬ووړ بورجل دى‬ ‫مينه ستا ک‪ 3‬موږ م‪5‬شته يو‬ ‫بل د چا په مله تله نه يو‬ ‫هسک او ځمکه نغ‪+‬ته ستا ده‬ ‫د م‪7‬و وده له تاده‬ ‫دا پالنه ستا ده خدايه!‬ ‫لويه خدايه‪ ،‬لويه خدايه!‬ ‫(ب‪ ＀5‬ﻧﻴکﻪ)‬

‫‪2‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ب‪ ＀5‬ﻧﻴکﻪ پﻪ خپﻞ دغﻪ ﻣﻨاجات ک‪ 3‬د ﻟﻮى خداى دربار تﻪ د دعا ﻻسﻮﻧﻪ پﻮرتﻪ‬ ‫کﻮي او داس‪ 3‬ﻫﻴﻠﻪ کﻮي‪ :‬زﻣﻮږ زړوﻧﻪ ﻳﻮازې او ﻳﻮازې ستا ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪ 3‬ډک دي او د بﻞ‬ ‫چا پﻪ پﻠﻪ ﻧﻪ ﻳﻮ روان‪ ،‬زﻣﻮږ پﻪ وﻟس ورحﻤ‪85‬ې‪ .‬دوى را ډ‪4‬ر ک‪7‬ه‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬ﻫسک‬ ‫او ‪$‬ﻤکﻪ ستا دي او د ﻫر 'ﻪ وده او پاﻟﻨﻪ ستا ﻟﻪ ﻟﻮري ده‪.‬‬

‫د شاعر پ‪5‬ژ دگ‬

‫‪:‬‬

‫ب‪ ＀5‬ﻧﻴکﻪ زﻣﻮږ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻧﻴکﻮﻧﻮ 'خﻪ دى‪ .‬ژوﻧد ﻳ‪ 3‬د ‪ ٣٠٠‬او ‪ ٤٠٠‬ﻫـ ‪ .‬ق‪.‬‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬ا!کﻞ شﻮى دى‪ .‬تر !ﻮﻟﻮ پخﻮاﻧﻰ کتاب چ‪ 3‬د ب‪ ＀5‬ﻧﻴکﻪ پﻪ اړه ﻣﻮږ تﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات راکﻮي‪ ،‬د سﻠ‪5‬ﻤان ﻣاکﻮ ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) دى‪ .‬د تذکرة اﻻوﻟﻴاء کتاب تر‬ ‫‪ ٦١٢‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬راوروستﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪.‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ 3‬ب‪ ＀5‬ﻧﻴکﻪ د کسﻲ (سﻠ‪5‬ﻤان) غره پﻪ ﻟﻤﻨﻮ ک‪ 3‬اوس‪5‬ده او تﻞ بﻪ د خداى‬ ‫پر عبادت بﻮخت و‪ .‬ﻫغﻪ د خپﻠ‪ 3‬ﻗبﻴﻠ‪ 3‬ﻣشر‪ ،‬روحاﻧﻲ شخص او ﻣشﻬﻮر وﻟﻲ و‪.‬‬ ‫دغﻪ راز ب‪ ＀5‬ﻧﻴکﻪ شاعر ﻫﻢ و‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬تر *ﻮوﻧکﻲ وروستﻪ دې 'ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ وارسره ﻣﻨاجات د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٢‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې د دغﻪ ﻣﻨاجات د ﻣفﻬﻮم پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې پﻪ ﻣﻨاجات ک‪ 3‬صفتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ او پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬دې پﻪ ﻟﻮړ أواز‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻣﻨاجات ک‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ او وواﻳاست چ‪' 3‬ﻮ ډوﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﻮ پﻴدا‬ ‫ک‪7‬ل؟‬ ‫‪ _٥‬پﻪ ساده ډول د حﻤد‪ ،‬ﻣﻨاجات او ﻧعت تﻮپﻴر پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکئ او خپﻠﻮ‬ ‫!ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬واوروئ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫درﻧاوۍ‪ ،‬ژوي‪ ،‬بﻮرجﻞ‪ ،‬ﻣ‪5‬شت‪ ،‬ﻧغ‪+‬تﻪ‪ ،‬پاﻟﻨﻪ‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬استعﻤال ک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د دې درس اصﻠﻲ ﻣطﻠب پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫پﻪ تاسﻮ ک‪ 3‬ﻫغﻪ 'ﻮک غﻮره دى چ‪ 3‬د ﻫغﻪ د ﻻس او ژب‪ 3‬ﻟﻪ ضرر‬ ‫'خﻪ بﻞ ﻣسﻠﻤان پﻪ اﻣان وي‪.‬‬ ‫((حدﻳث شرﻳف))‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫نعت‬

‫تاس‪ 3‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣﻨاجات وﻟﻮست‪ .‬ﻣﻨاجات ﻫغ‪ 3‬وﻳﻨا تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻫغﻪ ک‪ 3‬د خداى ﻟﻪ درباره د 'ﻪ غﻮ*تﻨ‪ 3‬او دعا ﻻسﻮﻧﻪ پﻮرتﻪ ک‪85‬ي‪ .‬اوس تاس‪3‬‬ ‫ﻧعت ﻟﻮﻟئ‪ ،‬پﻪ ﻧعتﻴﻪ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻣحﻤد صفت او ستاﻳﻨﻪ ک‪85‬ي‪ .‬ﻣﻨاجات او ﻧعت‬ ‫زﻳاتره ﻣﻨظﻮم وي‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ کﻠﻪ ﻣﻨثﻮر ﻫﻢ وي‪.‬‬ ‫ﻧعت 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ n‬تاس‪ 3‬کﻮم ﻧعتﻴﻪ کﻼم اور‪4‬دﻟﻰ ﻳا ﻟﻮستﻠﻰ دى ﻟﻪ ﻣﻨاجات سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪ n‬أﻳا ﻣﻨاجات او ﻧعت ﻣﻨثﻮر ﻫﻢ وي؟‬ ‫‪5‬‬

‫بنيادمو ک‪ 3‬دې نشته دى همسر څوک‬ ‫پر‪4‬شتو ک‪ 3‬دې هم نه دى برابر څوک‬ ‫د معراج په شپه جبريل هم پات‪ 3‬راغى‬ ‫کله تلى شي همر کا به د افسر څوک‬ ‫سپوږم‪ 9‬هم ورته حيرانه دوه توک‪7‬ې شوه‬ ‫اشارې نه د نبي دى ناخبر څوک‬ ‫الت‪ ،‬منات‪ ،‬عزا(‪ )١‬همه خاورې په سر شول‬ ‫اخيستلى شي له حق سره ټکر څوک‬ ‫ابو جهل(‪ ،)٢‬بولهب(‪ )٣‬ټول خوار و زار شول‬ ‫ن ه ک‪7‬ي مقابله د پيغمبر څوک‬ ‫ستا صفت د لويي څوک پوره کوى شي‬ ‫احاطه به د بر‪+4‬نا وک‪7‬ي د لمر څوک‬ ‫د اسرې ځاى مو هم ته ي‪ 3‬محمده‬ ‫زموږ مه شه په دنيا ک‪ 3‬بل رهبر څوک‬ ‫خپل پردي ورته په عدل ک‪ 3‬يو شان وو‬ ‫ثاني نشته د عادل خيرالبشر(‪ )٤‬څوک‬ ‫(ﻟﻨگر بﻲ بﻲ)‬ ‫ﻟﻨگر بﻲ بﻲ د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د اشﻨغر د سﻴﻤ‪ 3‬شاعره ده‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړې شاعرې پﻪ اړه پﻪ ادبﻲ‬ ‫تذکرو ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشتﻪ‪ .‬د فﻘﻴر ﻣحﻤد عباس ﻗادرﻳﻪ پﻪ (خﻮاږه ﻧعتﻮﻧﻪ) ﻧﻮﻣ‪3‬‬ ‫کتاب ک‪ 3‬ﻳ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧعتﻮﻧﻪ راغﻠﻲ دي‪ .‬ﻣﻮږ ﻫﻢ پﻮرتﻨﻰ ﻧعت ﻟﻪ دغﻪ کتاب 'خﻪ‬ ‫اخﻴستﻰ دى‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ز‪:‬‬

‫د ت‬

‫د اهلل‬

‫پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻧعت ک‪ 3‬دا 'رگﻨده شﻮې ده چ‪ 3‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫تر !ﻮﻟﻮ‬

‫غﻮره بﻨده او استازى دى‪ .‬حضرت ﻣحﻤد تر !ﻮﻟﻮ وروستﻨﻰ پﻴغﻤبر دى‪ ،‬د ﻧبﻮت‬ ‫ﻟ‪7‬ۍ پرې ختﻤﻪ ده‪ .‬اهلل‬

‫د ﻫغﻪ د ﻧبﻮت د پخﻠﻲ ﻟپاره ﻟﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣعجزې‬

‫صادرې ک‪7‬ې‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ﻣعجزه ﻳ‪ 3‬دا وه چ‪ 3‬د رسﻮل اهلل‬

‫ﻟﻪ زوک‪7‬ې سره سﻢ د‬

‫کفارو ستر بتان ﻟکﻪ‪ :‬ﻻت‪ ،‬ﻣﻨات‪ ،‬عزا او ﻧﻮر پر ‪$‬ﻤکﻪ را پر‪4‬ﻮتﻞ‪.‬‬ ‫د ﻣعراج پﻪ شپﻪ رسﻮل اهلل‬ ‫اهلل‬

‫اﻗصﻰ 'خﻪ د‬ ‫د جبراﻳﻞ (ع) پﻪ ﻣﻠگرتﻴا ﻟﻪ ﻣسجد‬ ‫ٰ‬

‫پﻪ اﻣر أسﻤاﻧﻮﻧﻮ تﻪ وخﻮت او ﻟﻪ اهلل‬

‫سره ﻳ‪ 3‬خبرې وک‪7‬ې‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ‬

‫کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ ک‪ 3‬د ﻫغﻪ د ﻣبارک‪ 3‬سﻴﻨ‪' 3‬ﻴرل او د ﻫغ‪ 3‬پر‪4‬ﻤﻨ‪%‬ﻞ ﻫﻢ ﻳﻮه ﻣعجزه وه‪.‬‬ ‫د رسﻮل اهلل‬

‫بﻠﻪ ﻣعجزه دا وه چ‪ 3‬سپﻮږﻣ‪ 9‬د ﻫغﻪ پﻪ اﻣر دوه !ﻮ!‪ 3‬شﻮه او ب‪5‬رتﻪ‬

‫سره ﻳﻮ ‪$‬اى شﻮه‪ .‬پﻪ ﻧعت ک‪ 3‬د رسﻮل اهلل‬

‫ستاﻳﻨﻪ او صفت راغﻠﻰ او د ﻫغﻪ ﻣﻘام‬

‫'رگﻨد شﻮى دى‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫‪ -١‬ﻻت‪ ،‬ﻣﻨات‪ ،‬عزا‪ :‬دغﻪ درې ﻣشﻬﻮر بتان وو چ‪ 3‬کفارو بﻪ ورتﻪ سجدې کﻮﻟ‪.3‬‬ ‫‪ -٢‬ابﻮ جﻬﻞ‪ :‬د ﻣحﻤد‬

‫سر سخت ﻣخاﻟف و چ‪ 3‬تر ﻣرگﻪ ﻣسﻠﻤان ﻧﻪ شﻮ‪.‬‬

‫‪ -٣‬ابﻮﻟﻬب‪ :‬دا ﻫﻢ د ﻣحﻤد سخت ﻣخاﻟف‪ ،‬او د اسﻼم د*ﻤﻦ و‪.‬‬ ‫‪ -٤‬خﻴراﻟبشر‪ :‬تر !ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ غﻮره (حضرت ﻣحﻤد )‬

‫‪7‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې شعر پﻪ وارسره وﻟﻮﻟﻲ او د دې ﻧعت ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪3‬‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي او ودې واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ دغﻮ بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬کﻮﻣﻮ‬ ‫پ‪+5‬ﻮ تﻪ اشاره شﻮې ده‪.‬‬ ‫د معراج په شپه جبريل هم پاتې راغى‬ ‫کله تلى شي هم رکابه د افسر څوک‬ ‫سپوږمۍ هم ورته ح رانه دوه توکړې شوه‬ ‫اشارې نه د نبي دى نا خبر څوک‬ ‫‪ -٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ شعر ک‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻴداک‪7‬ي او 'رگﻨده دې ک‪7‬ي چ‪ 3‬پﻪ شعر ک‪3‬‬ ‫کﻮم ډول ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ -٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د دې کتاب ﻟﻪ وﻳﻴپاﻧ‪( 3/‬ﻟغتﻨاﻣ‪' )3‬خﻪ د دې ﻟغتﻮﻧﻮ ﻣعﻨا پﻴدا او‬ ‫بﻴا دې پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬استعﻤال ک‪7‬ي‪ :‬ﻣعراج‪ ،‬افسر‪ ،‬احاطﻪ‪ ،‬ﻫﻤسر‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د حضرت ﻣحﻤد‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬

‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫د ستاﻳﻨﻮپﻪ اړه پﻪ شپ‪8‬و کر*ﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮه ﻟﻴکﻨﻪ‬

‫د !ﻮل بشرﻳت د ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬ﻟپاره راستﻮل شﻮى دى‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫خپلواکي‬

‫خپﻠﻮاکﻲ او ازادي د خداى ﻳﻮ ﻟﻮى ﻧعﻤت دى‪ ،‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻳﻮه ستره ﻧ‪5‬کﻤرغﻲ ده‪.‬‬ ‫اﻧسان ازاد پﻴدا شﻮى او ﻟﻪ ازادۍ سره ﻣﻴﻨﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫اﻧسان تﻪ خپﻠﻮاک ژوﻧد ﻟﻪ ﻫر 'ﻪ ﻧﻪ غﻮره *کاري‪ .‬د خپﻠﻮاک‪ 9‬ﻳﻮ ساعت د بﻠﻮاک‪ 9‬ﻟﻪ‬ ‫!ﻮل عﻤر ﻧﻪ غﻮره دى‪ .‬خپﻠﻮاکﻲ او د خپﻠﻮاک‪ 9‬ساتﻞ د ﻫر ﻣﻠت د ژوﻧداﻧﻪ ﻳﻮ بﻨﻴادي‬ ‫تﻮکﻰ دى‪ .‬ازادي پﻪ تﻮره اخﻴستﻞ ک‪85‬ي او پﻪ پﻮﻫﻪ او تدبﻴر ساتﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ 3‬خﻮشحال بابا وﻳﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫ازادي تر پاچاه ه تېرى کا‬ ‫چې د بل تر حکم ندې شي زندان شي‬ ‫‪ n‬خپﻠﻮاکﻲ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ n‬افغان وﻟس 'ﻨگﻪ ﻟﻪ اﻧ‪/‬رﻳزاﻧﻮ 'خﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ ترﻻسﻪ ک‪7‬ه؟‬ ‫‪ n‬د کﻮم پاچا پﻪ وخت او پﻪ کﻮم کال ک‪ 3‬د افغاﻧستان خپﻠﻮاکﻲ اعﻼن شﻮه؟‬

‫‪9‬‬

‫د اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ تر ﻳرغﻞ وروستﻪ ﻫﻢ افغاﻧستان ﻳﻮ اشغال شﻮى ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧﻪ و‪ .‬ﻟﻪ ﻳرغﻞ سره سﻢ‬ ‫افغاﻧاﻧﻮ د خپﻠﻮاک‪ 9‬ﻟپاره سر*ﻨدوﻧک‪ 3‬ﻣبارزې پﻴﻞ ک‪7‬ې‪ .‬ﻟﻪ اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ سره ﻳ‪ 3‬درې ﻟﻮﻳ‪3‬‬ ‫جگ‪7‬ې وک‪7‬ې او ﻫﻴ(کﻠﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫغﻮى *ک‪5‬ﻼک تﻪ غاړه ک‪5+‬ﻨ‪+‬ﻮده‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ 3‬افغاﻧاﻧﻮ د غازي اﻣان اهلل خان پﻪ ﻣشرۍ خپﻠﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ اعﻼن ک‪7‬ه او ﻟﻪ اوږدو جگ‪7‬و او بﻴا خبرو اترو وروستﻪ اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ ﻫﻢ د افغاﻧستان‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ پﻪ رسﻤﻴت وپ‪5‬ژﻧدﻟﻪ‪.‬‬

‫افغاﻧستان پﻪ ختﻴ‪ #‬ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻫ‪5‬ﻮاد و چ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ زبر ‪$‬ﻮاک (ستر ﻗﻮت‬ ‫) ﻳا اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ 'خﻪ ﻳ‪ 3‬د ډ‪4‬رو سر*ﻨدﻧﻮ پﻪ بدﻟﻪ ک‪ 3‬خپﻠﻮاکﻲ تر ﻻسﻪ ک‪7‬ه‪ .‬افغاﻧان د ختﻴ‪#‬‬ ‫د ډ‪4‬رو ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ ﻟپاره د أزادۍ د اتﻼﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ وپ‪5‬ژﻧدل شﻮل او د أزادۍ غﻮ*تﻨ‪3‬‬ ‫وﻟﻮﻟ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻧﻮرو تﻪ ﻫﻢ ورورسﻮﻟ‪.3‬‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ د ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد د خﻠکﻮ حﻖ دى‪ ،‬خﻮ دغﻪ حﻖ باﻳد پﻪ خپﻠﻪ وﻟسﻮﻧﻪ خپﻞ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫افغاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ﻧ‪5‬کﻪ ﻣرغﻪ د خپﻞ !ﻮل تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ 3‬د دغﻪ حﻖ ﻟپاره ﻣبارزې ک‪7‬ي دي او تر‬ ‫ﻻسﻪ ک‪7‬ى ﻳ‪ 3‬دى‪.‬‬ ‫د بﻠﻮاک‪ 9‬پر ضد ﻣبارزه د اﻧسان پﻪ خ"ﻪ ک‪ 3‬اغ‪8‬ل شﻮې ده‪ .‬د وطﻦ احساس‪ ،‬د خپﻠﻮاک‪9‬‬ ‫احساس او د أزاد ژوﻧد احساس زﻣﻮږ د وﻟس ﻟﻪ سترو *‪5‬گ‪2‬ﻮ 'خﻪ دى‪ .‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر او‬ ‫ﻟﻴکﻮال گﻞ پاچا اﻟفت 'ﻪ *ﻪ واﻳﻲ‪:‬‬

‫يو پټ غلى احساس دى چ‪ 3‬آرام م‪ 3‬نه پر‪84‬دي‬ ‫په اور م‪ 3‬کـــ‪7‬وي لکــه چ‪ 3‬خـــام م‪ 3‬نه پر‪84‬دي‬ ‫جرات م‪ 3‬زياتوي دومره په ځــــان يمـه پوه شوى‬ ‫غـــافـل لـــه خــپله حقـه او غـــالم م‪ 3‬نه پــر‪84‬دي‬ ‫زﻣﻮږ ډ‪4‬رو شاعراﻧﻮ د خپﻠﻮاک‪ 9‬پﻪ ارز*ت او د أزاد ژوﻧد پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ 3‬شعروﻧﻪ او ﻧظﻤﻮﻧﻪ‬ ‫وﻳﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ دغﻮ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د خپﻠﻮاک‪ 9‬ارز*تﻮﻧﻪ 'رگﻨد شﻮي دي‪ ،‬ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫پﻠﻮه دافغاﻧاﻧﻮ ﻫغﻮ اوږدو ﻣبارزو او سر*ﻨدﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ درﻧاوى شﻮى دى چ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ دورو‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻳرغﻠگرو او *ک‪5‬ﻼ کگرو پﻪ وړاﻧدې ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫فضﻞ احﻤد خان غر افغان واﻳﻲ‪:‬‬

‫واورئ اى په مخ د ځمک‪ 3‬اوس‪5‬دونکو‬ ‫له آسمـانه چ‪ 3‬آواز راځي د څــه دى‬ ‫د آزاد ژوند يو ســــاعت په حقيقت ک‪3‬‬ ‫د غالم د هم‪5‬شه ژوندون نه ښه دى‬ ‫ﻣﻮسﻰ شفﻴﻖ د ﻳﻮ اوږد شعر 'ﻮ برخ‪ 3‬پﻪ دې‬ ‫د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال او شاعر شﻬﻴد ﻣحﻤد‬ ‫ٰ‬ ‫ډول دي‪:‬‬

‫زه د آزادۍ د شمع‪ 3‬اورته پروانه يمه‬ ‫زده يمه تاريخ ته خوندوره افسانه يمه‬ ‫تل د سمندر د زمان‪ 3‬ک‪ 3‬دردانه يمه‬ ‫موج م‪ 3‬جذب‪ 3‬وهي يو سيند ب‪ 3‬کرانه يمه‬ ‫‪11‬‬

‫ت‪5‬ر يمه له سرنه په ناموس او ﻧﻨگ فدا يمه‬

‫داغ د آزادۍ نه کوم کرکه آزاد پا يمه‬

‫زه هغه غازي يم چ‪ 3‬څو ځله شهيد شوى يم‬

‫بيا يم پيدا شوى که کوم ځل‪ 3‬فقيد شوى يم‬ ‫موږ سره ت‪7‬لي د يووالي په زنځير يو ټول‬

‫پوه د خپل‪ 3‬خاورې په تنظيم او په تدبير يو ټول‬

‫عشق د خپلواک‪ 9‬م‪ 3‬په سينه ک‪ 3‬په هاها وي تل‬

‫پاک م‪ 3‬احساسات دي آزادي م‪ 3‬تمنا وي تل‬

‫خــير د بشر غــواړم امنيت م‪ 3‬تــقاضـا وي تل‬ ‫مـــاسره چ‪ 3‬ن‪+‬لي بدبختي د هغه چا وي تل‬

‫ر*تﻴﻨﻲ أزاد او وﻳ) ﻣﻠتﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ 3‬د خپﻠﻮاک‪ 9‬ﻟﻪ ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ وروستﻪ د خپﻞ‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد د جﻮړوﻧ‪ ،3‬بﻴا رغاوﻧ‪ ،3‬پرﻣخت‪ ,‬او د خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ د ﻫﻮساﻳﻨ‪ 3‬ﻟپاره ﻧﻪ ست‪7‬ې‬ ‫ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻫ(‪ 3‬او ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬وک‪7‬ي‪$ ،‬کﻪ ر*تﻴﻨ‪ 3‬خپﻠﻮاکﻲ دا ده چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻣﻠت پﻪ ﻣذﻫبﻲ‪،‬‬ ‫سﻴاسﻲ‪ ،‬اﻗتصادي‪ ،‬کﻠتﻮري او ﻧﻮرو ډ‪-‬روﻧﻮ ک‪ 3‬پر ‪$‬ان ﻣتکﻲ وي‪.‬‬ ‫د خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ د ﻫﻮساﻳﻨ‪ 3‬ﻟپاره پﻪ خپﻠﻪ کار وک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮرو تﻪ د تﻤ‪ 3‬ستر‪ 3-‬وﻧﻪ ﻧﻴسﻲ‪ ،‬د‬ ‫‪$‬ان‪ ،‬ﻫ‪5‬ﻮادواﻟﻮ او ﻫ‪5‬ﻮاد د روا حﻘﻮﻧﻮ 'خﻪ د دفاع تﻮان وﻟري‪.‬‬ ‫دا کاروﻧﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪5‬داى شﻲ چ‪ 3‬د ﻣﻠت !ﻮل و‪7-‬ي سره ﻣتحد او ﻳﻮ ﻣﻮ!ﻰ وي‪ .‬ﻳﻮ پر‬ ‫بﻞ ﻟﻮر‪4‬ﻨﻪ وﻟري‪ ،‬ﻳﻮ د بﻞ پﻪ غﻢ غﻤجﻦ او پﻪ خﻮ*‪ 9‬ﻳ‪ 3‬خﻮښ شﻲ‪ .‬ﻣﻠﻲ ‪ 3"-‬پر شخصﻲ‬ ‫‪"-‬ﻮ غﻮره و‪2-‬ﻲ ﻳعﻨ‪ 3‬کﻪ ﻫغﻪ تﻪ زﻳان او تاوان رس‪85‬ي ﻫغﻪ پر ‪$‬ان وﻣﻨﻲ‪ ،‬خﻮ د ﻫ‪5‬ﻮاد او‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮادواﻟﻮ ‪"-‬ﻮ تﻪ زﻳان وﻧﻪ رسﻮي‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻳﻮ ﻟﻮى ﻧعﻤت دى‪ ،‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻳﻮه ستره ﻧ‪5‬کﻤرغﻲ ده‪.‬‬

‫خپﻠﻮاکﻲ او أزادي د خداى‬ ‫ﻫر 'ﻮک د أزادۍ حﻖ ﻟري‪.‬‬ ‫افغاﻧاﻧﻮ د خپﻠﻮاک‪ 9‬د ب‪5‬رتﻪ اخﻴستﻠﻮ پﻪ ﻣبارزه ک‪ 3‬ﻟﻪ اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ سره درې ﻟﻮﻳ‪ 3‬جگ‪7‬ې‬ ‫وک‪7‬ې او پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د غازي اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوره ک‪3‬‬ ‫خپﻠﻪ سﻴاسﻲ خپﻠﻮاکﻲ ب‪5‬رتﻪ تر ﻻسﻪ ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ پﻪ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ او د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ !ﻮﻟﻮ ډ‪-‬روﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ زﻳار ‪-‬اﻟﻨ‪ 3‬سره ساتﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ي ډول پﻪ اﻗتصادي ډ‪-‬ر ک‪ 3‬باﻳد ﻳﻮ ﻣﻠت دوﻣره زﻳار وباسﻲ چ‪3‬‬ ‫ﻧﻮرو تﻪ د تﻤ‪ 3‬ﻻس وراوږد ﻧﻪ ک‪7‬ي‪$ ،‬کﻪ تﻤﻪ ده چ‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠﻮاکﻮ ﻣﻠتﻮﻧﻮ 'خﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻣرﻳان جﻮړوي‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫ختﻴ‪ :#‬پﻪ دې ﻣتﻦ ک‪ 3‬ﻟﻪ ختﻴ‪' #‬خﻪ ﻣﻮخﻪ ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ 3‬او ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ دي چ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ‬ ‫ختﻴ‪%‬ﻪ برخﻪ ک‪ 3‬پراتﻪ دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻫﻨد ﻟﻮﻳﻪ ﻧﻴﻤﻪ وچﻪ‪ ،‬جاپان‪ ،‬اﻳران د ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬أسﻴا ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫زبر‪$‬ﻮاک‪ :‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬و وختﻮﻧﻮ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ اﻗتصادي‪ ،‬سﻴاسﻲ او پﻮ‪$‬ﻲ پﻠﻮه د‬ ‫ﻧ‪7‬ۍ تر ﻧﻮرو !ﻮﻟﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ډ‪4‬ر پﻴاوړي وي‪ .‬دغﻮپﻴاوړو ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ د خپﻞ وخت زبر‪$‬ﻮاک‬ ‫ﻳعﻨ‪ 3‬ستر ﻗﻮت واﻳﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ ‪ ١٨‬ﻣﻪ او ‪ ١٩‬ﻣﻪ پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬ﻟﻮﻳﻪ برﻳتاﻧﻴا (اﻧگﻠستان)‪ ،‬ﻳا ﻟﻪ‬ ‫دوﻳﻤ‪ 3‬ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪ 3‬جگ‪7‬ې ﻣخک‪ 3‬جرﻣﻨﻲ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ *ﻮوﻧکﻲ 'خﻪ وروستﻪ د ﻣتﻦ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬برخ‪ 3‬وار پﻪ وار وﻟﻮﻟﻲ او د‬ ‫أزادۍ پﻪ ﻣفﻬﻮم دې !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د راغﻠﻮ شعروﻧﻮ ﻣعﻨا پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫!ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬دې واوروي‪ .‬ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې د ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ شاعر شعر پﻪ پام ک‪ 3‬وﻟري‪ ،‬خﻮ د‬ ‫شاعراﻧﻮ د شعروﻧﻮ و‪4‬ش بﻪ د *ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ خﻮا ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د (اﻟف) بکس د ﻟغتﻮﻧﻮ ﻣترادف پﻪ (ب) بکس ک‪ 3‬پﻴداک‪7‬ي‪.‬‬ ‫(ب)‬ ‫(اﻟف)‬ ‫غﻼم‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ‬ ‫أزادي‬ ‫أبادي‬ ‫غﻼﻣﻲ‬ ‫بﻠﻮاکﻲ‬ ‫سر*ﻨدﻧﻪ‬ ‫ﻗرباﻧﻲ‬ ‫رغاوﻧﻪ‬ ‫ﻣرﻳﻰ‬ ‫‪ _٤‬افغاﻧاﻧﻮ وﻟ‪ 3‬درې ‪$‬ﻠ‪ 3‬ﻟﻪ اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ سره جگ‪7‬ې وک‪7‬ې؟‬ ‫‪ _٥‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻪ (صفتﻮﻧﻪ) پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د خپﻠﻮاکﻮ او ﻧاخپﻠﻮاکﻮ ﻣﻠتﻮﻧﻮ د حال پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر 'رگﻨد ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د أزادۍ پﻪ اړه د کﻮم بﻞ شاعر ﻧثر او ﻳا پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ۍ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫د خپﻠﻮاک‪ 9‬د جگ‪7‬ې پﻪ اړه ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې ﻣطﻠب وﻟﻴکئ او بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬تﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ 3‬واوروئ‪.‬‬ ‫‪14‬‬

‫'ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫د حضرت عمر فاروق عدالت‬

‫د رسﻮل اهلل‬

‫تر رحﻠت وروستﻪ د راشدﻳﻨﻮ خﻠﻴفﻪ گاﻧﻮ دوره وه‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى خﻠﻴفﻪ‬

‫حضرت ابﻮبکر صدﻳﻖ‬

‫‪ ،‬دوﻳﻢ حضرت عﻤر فاروق‬

‫‪ ،‬درﻳﻢ حضرت عثﻤان‬

‫او 'ﻠﻮرم حضرت عﻠﻲ(کرم اهلل وجﻬ ُﻪ) و‪ .‬دغﻪ 'ﻠﻮر واړه د رسﻮل اهلل د ﻳاراﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻧاﻣﻪ شﻬرت ﻟري‪ .‬پﻪ دې 'ﻠﻮر واړو خﻠﻴفﻪ گاﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫر ﻳﻮ د ﻳﻮې ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخ‪3‬‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ى شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق‬

‫د خﻼفت د چارو د *‪ 3‬سﻨباﻟتﻴا او عداﻟت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ډ‪4‬ر‬

‫ﻣشﻬﻮر دى چ‪ 3‬تر اوسﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬بﻞ سارى ﻧﻪ دى ﻟﻴدل شﻮی‪.‬‬ ‫‪ n‬عداﻟت 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ n‬کﻪ د حضرت عﻤر فاروق‬

‫‪15‬‬

‫د عداﻟت ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻣﻮ زده وي وﻳ‪ 3‬واﻳاست‪.‬‬

‫د جﻬاﻟت پﻪ دوره ک‪ 3‬چ‪ 3‬د عربﻮ د ژوﻧداﻧﻪ ﻫر ډ‪-‬ر ﻧاپﻮﻫ‪ 9‬او باطﻞ پرست‪ 9‬ﻧﻴﻮﻟﻰ و‪،‬‬ ‫ژوﻧدۍ ﻧجﻮﻧ‪ 3‬پک‪* 3‬خ‪5‬دې‪ ،‬بتاﻧﻮ تﻪ سجدې ک‪5‬دې‪ ،‬غﻼ‪-‬اﻧ‪ ،3‬شﻮک‪ 3‬او ﻗتﻠﻮﻧﻪ ک‪5‬دل‪،‬‬ ‫د اسﻼم رات‪ ,‬داس‪ 3‬ﻳﻮه ﻣعجزه وک‪7‬ه چ‪ 3‬دغﻪ خﻠک ﻳ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ره ﻟ‪8‬ه ﻣﻮده ک‪ 3‬داس‪ 3‬سره‬ ‫ﻣتحد ک‪7‬ل چ‪ 3‬د دﻧﻴا ﻟﻮى ﻟﻮى سﻠطﻨتﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د بﻴرغ پﻪ وړاﻧدې سﻼﻣﻲ شﻮل‪.‬‬ ‫'ﻪ دپاسﻪ ‪ ١٤‬سﻮه کاﻟﻪ دﻣخﻪ د عربستان پﻪ وچﻮ ش‪/‬ﻠﻨﻮ د*تﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻣﻨظﻢ او غ‪+‬تﻠﻰ‬ ‫اﻣت جﻮړ شﻮ پﻪ ﻟ‪8‬ه ﻣﻮده ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬زﻣاﻧ‪ 3‬سترو او ‪$‬ﻮاکﻤﻨﻮ باطﻞ پرستﻮ سﻠطﻨتﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫ﻣات‪ 3‬ورک‪7‬ه‪ .‬پﻪ شام‪ ،‬روم‪ ،‬فارس‪ ،‬افرﻳﻘا‪ ،‬اروپا او د چﻴﻦ پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د تﻮحﻴد او‬ ‫حﻖ پرست‪ 9‬ر‪1‬ا خپره ک‪7‬ه‪ .‬د عدل‪ ،‬اﻧصاف او أزادۍ داس‪ 3‬ﻳﻮ ﻧظام ﻳ‪ 3‬پک‪ 3‬پﻠﻰ ک‪ 7‬چ‪ 3‬دا‬ ‫ﻧﻦ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬سارى ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫دا !ﻮﻟ‪ 3‬برﻳاوې د اسﻼم د پ‪5‬غﻤبر حضرت ﻣحﻤد‬

‫د تعﻠﻴﻤاتﻮ او د ﻫغﻪ ﻣبارک د ﻳاراﻧﻮ‬

‫او اصحابﻮ د اﻳﻤاﻧدارۍ‪ ،‬صداﻗت‪ ،‬زﻳار او کﻮ*) ﻟﻪ برکتﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ برخﻪ شﻮې وې‪.‬‬ ‫د رسﻮل اهلل‬

‫ﻳاران او اصحاب د اسﻼﻣﻴت او اﻧساﻧﻴت غﻮره ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬او ﻣثاﻟﻮﻧﻪ دي‪.‬‬

‫دوى ﻧﻪ ﻳﻮازې د اسﻼم بﻠک‪ 3‬د اﻧساﻧﻴت پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻟﻮړ ﻣﻘام ﻟري‪ .‬د ﻧ‪7‬ۍ زﻳاتره پﻮﻫان‪،‬‬ ‫عاﻟﻤان‪ ،‬فﻴﻠسﻮفان ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د عﻠﻢ او عﻘﻞ خاوﻧدان او حﻘﻴﻘت ﻣﻨﻮﻧکﻲ پﻪ دغﻪ حﻘﻴﻘت‬ ‫اعتراف کﻮي‪.‬‬ ‫ﻧﻦ ﻫﻢ کﻪ ﻣﻮږ ﻣسﻠﻤاﻧان د اهلل‬

‫پﻪ احکاﻣﻮ‪ ،‬د حضرت ﻣحﻤد‬

‫پﻪ ﻻر*ﻮوﻧﻮ او د‬

‫اصحابﻮ کراﻣﻮ پﻪ ک‪7‬ﻧﻮ عﻤﻞ وک‪7‬و‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪4‬ر ژر بﻪ وکﻮﻻى شﻮ چ‪ 3‬د اسﻼم ﻫغﻪ پخﻮاﻧﻰ شان‬ ‫او شﻮکت ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا راژوﻧدى ک‪7‬و‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق‬

‫د خطاب زوى او د رسﻮل اهلل‬

‫د ﻟﻮﻳﻮ اصحابﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪' 3‬خﻪ‬

‫و‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق‬

‫تﻪ د حضرت ابﻮبکر صدﻳﻖ‬

‫تر وفات وروستﻪ پﻪ (‪ ١٣‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪.‬‬

‫کال) ک‪ 3‬د خﻼفت واگ‪ 3‬وروسپارل شﻮې‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫د حضرت عﻤر د خﻼفت پﻪ وخت ک‪ 3‬ډ‪4‬ر فتﻮحات وشﻮل‪ .‬ډ‪4‬رې سﻴﻤ‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ‬ ‫خﻼفت پﻪ واک ک‪ 3‬راغﻠ‪ .3‬د ده پﻪ وخت ک‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ خﻼفت پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر اﻣﻦ او‬ ‫اﻣان و او وگ‪7‬و پﻪ ډاډ سره ژوﻧد کاوه‪ .‬ﻻﻣﻞ (سبب) ﻳ‪ 3‬د حضرت عﻤر فاروق سﻴاست‪،‬‬ ‫تدبﻴر او عداﻟت و‪ .‬حضرت عﻤر فاروق د اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣت ستﻨ‪( 3‬چ‪ 3‬حضرت‬ ‫ﻣحﻤد ودروﻟ‪ 3‬وې) داس‪! 3‬ﻴﻨگ‪ 3‬ک‪7‬ې چ‪ 3‬ﻟ‪7‬ز‪4‬دل ﻳ‪ 3‬ﻧاشﻮﻧﻲ وو‪ .‬د اسﻼﻣﻲ عدل پر‬ ‫بﻨس＀ ﻳ‪ 3‬د خﻼفت چارې داس‪ 3‬تﻨظﻴﻢ ک‪7‬ې چ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ ﻫﻴ& ﻳﻮ ﻧظام ورسره سﻴاﻟﻲ ﻧﻪ شﻮه‬ ‫کﻮﻻى‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق د خپﻞ خﻼفت پﻪ !ﻮﻟﻪ ﻣﻮده ک‪ 3‬د ﻳﻮه و‪+4‬تﻪ ﻫﻮﻣره ﻫﻢ ﻟﻪ‬ ‫عداﻟتﻪ ت‪5‬رى وﻧﻪ ک‪ .7‬شتﻤﻦ او غرﻳبان‪ ،‬چارواکﻲ او وﻟسﻲ وگ‪7‬ي ﻫغﻪ تﻪ د عدل او اﻧصاف‬ ‫پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬ﻳﻮ شان وو‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق ﻳﻮ ‪$‬ﻞ د حج پﻪ ور‪$‬ﻮ ک‪! 3‬ﻮل چارواکﻲ راوغﻮ*تﻞ‪ ،‬پﻪ عاﻣﻪ‬ ‫غﻮﻧ‪6‬ه ک‪ 3‬ودر‪4‬د او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪ :‬کﻪ 'ﻮک ﻟﻪ دوى 'خﻪ شکاﻳت ﻟري ودې واﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې غﻮﻧ‪6‬ه ک‪ 3‬د ﻣصر واﻟﻲ عﻤروبﻦ عاص او ﻧﻮر ﻟﻮى ﻟﻮى چارواکﻲ ﻫﻢ حاضر‬ ‫وو‪ .‬ﻳﻮ کس ودر‪4‬د او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪ :‬فﻼﻧﻲ حاکﻢ پرتﻪ ﻟﻪ کﻮم جرﻣﻪ سﻞ درې ووﻫﻠﻢ‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق ووﻳﻞ‪ :‬پا'‪85‬ه او خپﻞ کسات ترې واخﻠﻪ!‬ ‫حضرت عﻤروبﻦ عاص ووﻳﻞ‪ :‬اى اﻣﻴراﻟﻤؤﻣﻨﻴﻨﻪ! پﻪ دې کار سره بﻪ !ﻮل حاکﻤان‬ ‫ب‪ 3‬زړه شﻲ‪ .‬حضرت عﻤر فاروق ووﻳﻞ‪ :‬ﻟﻪ دې پرتﻪ بﻠﻪ ﻻره ﻧشتﻪ او عارض تﻪ ﻳ‪ 3‬بﻴا ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫راوﻻړ شﻪ او خپﻞ کسات ترې واخﻠﻪ! عﻤروبﻦ عاص د عارض 'ﻨگ تﻪ ورغﻰ او ﻫغﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫پﻪ دې راضﻲ ک‪ 7‬چ‪ 3‬سﻞ دﻳﻨاره واخﻠﻲ او ﻟﻪ دعﻮې ت‪5‬ر شﻲ‪.‬‬ ‫ﻳﻮه ورځ د ﻗرﻳشﻮ ﻣشران د حضرت عﻤر فاورق د ﻟﻴدﻟﻮ ﻟپاره راغﻠﻞ‪ ،‬صﻬﻴب‪ ،‬بﻼل‪،‬‬ ‫عﻤار او ﻧﻮر کسان ﻻ د ﻣخﻪ حاضر وو چ‪ 3‬زﻳاتره ﻳ‪ 3‬أزاد شﻮي ﻣرﻳان وو‪ .‬ﻧﻮبت ﻳ‪ 3‬د‬ ‫ﻣخﻪ و‪ ،‬ﻧﻮ حضرت عﻤر فاروق ﻟﻮﻣ‪7‬ى أزاد شﻮي ﻣرﻳان خپﻞ حضﻮر تﻪ وﻣﻨﻞ او د ﻗرﻳشﻮ‬ ‫ﻣشران ﻣﻨتظر پات‪ 3‬شﻮل‪.‬‬ ‫ابﻮسفﻴان چ‪ 3‬د جﻬاﻟت پﻪ وخت ک‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬ﻗبﻴﻠ‪ 3‬ﻣشر و‪ ،‬دا کار ورتﻪ *ﻪ وﻧﻪ اﻳس‪5‬ده‪.‬‬ ‫‪17‬‬

‫وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪ :‬سبحان اهلل! ﻣرﻳاﻧﻮ د خﻼفت ﻟﻪ دربار اجازه وﻣﻮﻧدﻟﻪ او ﻣﻮږ اﻧتظار باسﻮ‪ .‬د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر‬ ‫ﻧﻮر کساﻧﻮ چ‪ 3‬د ابﻮسفﻴان ﻫﻤفکره وو‪ ،‬دا کار خﻮښ ﻧﻪ شﻮ‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮرو د عداﻟت‬ ‫'خﻪ شکاﻳت وﻧﻪ ک‪7‬و‪ ،‬اسﻼم‬

‫راز پ‪5‬ژﻧدوﻧکﻮ ووﻳﻞ‪ :‬ﻣﻮږ باﻳد ﻟﻪ حضرت عﻤر فاروق‬

‫!ﻮﻟﻮ تﻪ پﻪ ﻳﻮه أواز بﻠﻨﻪ ورک‪7‬ه‪' ،‬ﻮک چ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬بدﻣرغ‪ 9‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ وروستﻪ پات‪ 3‬شﻮل‪ ،‬ﻧﻦ‬ ‫ﻫﻢ باﻳد وروستﻪ پات‪ 3‬شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻗادسﻴ‪ 3‬ﻟﻪ جگ‪7‬ې وروستﻪ چ‪ 3‬ﻣعاشﻮﻧﻪ !اکﻞ ک‪5‬دل‪! ،‬ﻮل ﻗبﻴﻠﻮي اﻣتﻴازات ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ پاﻣﻪ‬ ‫وغﻮر‪$‬ﻮل او ﻳﻮازې اسﻼﻣﻲ وړتﻴاوې ﻳ‪ 3‬پﻪ پام ک‪ 3‬وﻧﻴﻮﻟ‪ ،3‬د اُساﻣﻪ بﻦ زﻳد ﻣعاش ﻳ‪ 3‬د خپﻞ‬ ‫زوى عبداهلل تر ﻣعاش زﻳات و!اکﻪ‪ .‬عبداهلل ووﻳﻞ‪ :‬واهلل اُساﻣﻪ پﻪ ﻫﻴ& جﻨگ ک‪ 3‬تر ﻣا ﻧﻪ دى‬ ‫ﻣخک‪ 3‬شﻮى‪ .‬حضرت عﻤر فاروق‬

‫ووﻳﻞ‪ :‬ﻣگر ﻫغﻪ پر رسﻮل اهلل‬

‫تر تا ډ‪4‬ر گران و‪.‬‬

‫ﻳﻮ ‪$‬ﻞ د غﻨﻴﻤت ﻣال راغﻰ‪ .‬اُم اﻟﻤؤﻣﻨﻴﻦ حضرت حفصﻪ(رضﻰ اهلل عﻨﻬا) چ‪ 3‬د‬ ‫حضرت عﻤر فاروق ﻟﻮر او د رسﻮل اهلل بﻲ بﻲ وه‪ ،‬خپﻞ پﻼر تﻪ ورغﻠﻪ او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪:‬‬ ‫'ﻪ چ‪ 3‬زﻣا حﻖ وي راﻳ‪ 3‬ک‪7‬ه! حضرت عﻤر فاروق‬

‫ووﻳﻞ‪ :‬ﻟﻮرجاﻧ‪ !3‬تﻪ زﻣا پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي‬

‫ﻣال ک‪ 3‬حﻖ ﻟرې‪ ،‬دا د غﻨﻴﻤت ﻣال دى‪ ،‬أﻳا تﻪ غﻮاړې چ‪ 3‬پﻼر دې ت‪5‬رى وک‪7‬ي؟!‬ ‫حضرت حفصﻪ(رضﻰ اهلل عﻨﻬا) حﻴراﻧﻪ شﻮه‪ ،‬ﻟﻪ ‪$‬اﻳﻪ پا'‪5‬ده او ﻻړه‪.‬‬ ‫د حضرت عﻤر فاروق‬

‫پﻪ دوره ک‪ 3‬د خﻼفت در بار تﻪ د ﻧژدې ک‪5‬دو ﻣعﻴار ﻳﻮازې‬

‫عداﻟت او ر*تﻴﻨﻮﻟﻲ وه‪ .‬واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮه ورځ عﻤر فاروق‬

‫د خپﻞ خﻼفت پﻪ دوره ک‪3‬‬

‫د شپ‪- 3‬ر‪5$‬ده چ‪ 3‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ احﻮاﻟﻪ ‪$‬ان خبر ک‪7‬ي‪ .‬ست‪7‬ى شﻮ؛ ﻳﻮه د‪4‬ﻮال تﻪ ﻳ‪ 3‬ډډه‬ ‫وﻟگﻮﻟﻪ‪ ،‬د اﻧ‪ 7/‬دﻧﻨﻪ د ﻳﻮې *‪ 3%‬او ﻧجﻠ‪ 9‬خبرې اور‪4‬دل ک‪5‬دې‪ 3%* .‬ﻧجﻠ‪ 9‬تﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫ﻟﻮرې پﻪ ش‪5‬دو ک‪ 3‬اوبﻪ واچﻮه‪.‬‬ ‫ﻟﻮر ﻳ‪ 3‬ووﻳﻞ‪ :‬وﻟ‪ 3‬تﻪ د اﻣﻴراﻟﻤؤﻣﻨﻴﻦ ﻟﻪ حکﻤﻪ ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬خبره چ‪ 3‬ﻫغﻪ پﻪ دې کار بﻨد‪4‬ز‬ ‫ﻟ‪/‬ﻮﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫ﻣﻮر ﻳ‪ 3‬بﻴا !ﻴﻨ‪/‬ار وک‪ :7‬پا'‪85‬ه او پﻪ ش‪5‬دو ک‪ 3‬اوبﻪ ‪6-‬ې ک‪7‬ه‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻮ خﻠﻴفﻪ وﻳﻨﻲ او ﻧﻪ د‬ ‫ﻫغﻪ کﻮم عسکر‪.‬‬ ‫‪18‬‬

‫ﻟﻮر ﻳ‪ 3‬ووﻳﻞ‪ :‬کﻪ خﻠﻴفﻪ ﻣﻮ ﻧﻪ وﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻮ اهلل خﻮ ﻣﻮ وﻳﻨﻲ‪ ،‬زه دا کار ﻫﻴ& کﻠﻪ ﻧشﻢ‬ ‫کﻮﻻى چ‪ 3‬ﻣخاﻣخ دې د ﻫغﻪ خبره وﻣﻨﻢ او پﻪ پ"ﻪ دې د ﻫغﻪ د خبرې خﻼف کار وک‪7‬م‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې سﻮال ‪$‬ﻮاب دا ﻧجﻠ‪ 9‬عﻤر فاروق تﻪ ډ‪4‬ره سپ‪(5‬ﻠ‪* 3‬کاره شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ خپﻞ زوى‬ ‫عاصﻢ تﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻧکاح ک‪7‬ه‪ .‬ﻟﻪ دې سپ‪(5‬ﻠ‪ 3‬ﻧجﻠ‪ 9‬چ‪ 3‬کﻮﻣﻪ ﻟﻮر وز‪484‬ده‪ ،‬ام عاصﻢ ﻳ‪ 3‬وبﻠﻠﻪ‪.‬‬ ‫ام عاصﻢ د خﻠﻴفﻪ ﻣروان زوى عبداﻟعزﻳز پﻪ ﻧکاح ک‪7‬ه او عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز ترې وز‪4 84‬د‪،‬‬ ‫د عداﻟت ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ﻧ‪7‬ۍ‬ ‫ﻫغﻪ 'ﻮک چ‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا ﻳ‪ 3‬د خپﻞ ﻧﻴکﻪ حضرت عﻤر فاروق‬ ‫تﻪ وړاﻧدې ک‪7‬ه‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق داس‪ 3‬عادل خﻠﻴفﻪ و چ‪ 3‬د 'ﻮارﻟس سﻮو کاﻟﻮ پﻪ اوږدو ک‪3‬‬ ‫د ﻫغﻪ پﻪ '‪5‬ر بﻞ عادل خﻠﻴفﻪ پﻴداﻧشﻮ‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ خﻼفت ک‪! 3‬ﻮل اﻧساﻧان ﻟﻪ خپﻠﻮ روا‬ ‫حﻘﻮﻧﻮ 'خﻪ برخﻤﻦ وو‪ .‬پﻪ ﻫﻴچا ظﻠﻢ او ت‪5‬رى ﻧﻪ ک‪5‬ده او دچا حﻖ بﻞ تﻪ ﻧﻪ ورکﻮل‬ ‫ک‪5‬ده‪ .‬د اسﻼﻣﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ وړاﻧدې !ﻮل سره برابر وو‪.‬‬ ‫او دﻫغﻪ د اصحابﻮ پﻪ اﻣروﻧﻮ او ک‪7‬ﻧﻮ عﻤﻞ وک‪7‬و‪ .‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ﻣﻮږ ﻫﻢ باﻳد د رسﻮل اهلل‬ ‫ک‪ 3‬عداﻟت او ر*تﻴﻨﻮﻟﻲ راﻣﻨ‪ #‬تﻪ ک‪7‬و او د اسﻼﻣﻲ وروروﻟ‪ 9‬پر بﻨس＀ د ﻫر چا حﻖ پﻪ‬ ‫پام ک‪ 3‬وﻧﻴسﻮ‪ .‬دب‪ 3‬عداﻟت‪ 9‬ﻣخﻪ وﻧﻴسﻮ او ﻳﻮه با اﻧصافﻪ او عادﻟﻪ !ﻮﻟﻨﻪ جﻮړه ک‪7‬و‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د *ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ﻧﻪ وروستﻪ پﻪ وار سره ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې‬ ‫ﻫر ﻳﻮ د حضرت عﻤر د عداﻟت پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬پ‪ 3+5‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ‬ ‫‪19‬‬

‫!ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻮ ﻣعﻨا د کتاب پﻪ پاى ک‪ 3‬پﻴدا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬دې‬ ‫استعﻤال ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻧظام‬ ‫عداﻟت‬ ‫خﻠﻴفﻪ‬ ‫رحﻠت‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د راشدﻳﻨﻮ خﻠﻴفﻪ ‪-‬اﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ تارﻳخﻲ ترتﻴب پخپﻠﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫حضرت عﻠﻲ(کرم اهلل وجﻬ ُﻪ)‪ ،‬حضرت عﻤر فاروق ‪ ،‬حضرت ابﻮبکر صدﻳﻖ ‪،‬‬ ‫حضرت عثﻤان ‪.‬‬ ‫‪................. _٣ ..................... _٢................... _١‬‬ ‫‪........................ _٤‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻮ ضد کﻠﻤ‪ 3‬پﻴداک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻣرﻳﻰ‬ ‫شتﻤﻦ‬ ‫عدل‬ ‫اﻣﻦ‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬ﻣفرد ﻧارﻳﻨﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ب‪ 3‬وزﻟﻪ ش‪5‬دې خر'ﻮوﻧک‪ 3‬ﻧجﻠ‪ 9‬وﻟ‪ 3‬خپﻞ زوى‬ ‫‪ _٧‬حضرت عﻤر فاروق‬ ‫عاصﻢ تﻪ پﻪ ﻧکاح ک‪7‬ه؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د عدل او اﻧصاف پر ارز*ت او اﻫﻤﻴت د کتابچ‪ 3‬د ﻧﻴﻢ‬ ‫ﻣخ پﻪ اﻧدازه ﻳﻮ ﻣطﻠب وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫د ښځو حقونه‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ باﻳد پﻪ دې پﻮه شﻲ چ‪ 3%* 3‬زﻣﻮږ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻳﻮه برخﻪ ده‪ .‬د اسﻼم ﻟﻪ‬ ‫ﻧظره او ﻫﻢ د اساسﻲ او ﻣدﻧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬باﻳد د *‪%‬ﻮ حﻘﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ درﻧﻪ سترگﻪ‬ ‫وکتﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫د *‪%‬ﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ 3‬ﻫر ډول ﻧاوړه سﻠﻮک او تاوترﻳخﻮاﻟﻰ د اسﻼﻣﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او د !ﻮل‬ ‫بشرﻳت ﻟﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او ارز*تﻮﻧﻮ سره ﻣخاﻟف گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ n‬تاس‪ 3‬د *‪%‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ اړه 'ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬کﻪ پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪%* 3‬ﻪ ﻧﻪ واى‪ ،‬ﻧﻮ 'ﻪ بﻪ پ‪ )5‬شﻮي واى؟‬ ‫‪21‬‬

‫د بشر پﻪ حﻘﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ حﻘﻮﻧﻮ تﻪ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬د ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻮ ارز*تﻮﻧﻮ پربﻨس＀‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻪ ﻣکﻠف دي چ‪ 3‬د ﻣﻨﻞ شﻮﻳﻮ اصﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د *‪ 3%‬حﻘﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ درﻧﻪ سترگﻪ وگﻮري‬ ‫او د ژوﻧد !ﻮل اﻣکاﻧات ورتﻪ برابر ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د بشري حﻘﻮﻧﻮ د ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻮ ت‪7‬وﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3%* 3‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻴز او اﻗتصادي فعال گ‪6‬ون ک‪3‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره ﻳﻮ شان حﻘﻮﻧﻪ ﻟري او پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ﻟﻪ !ﻮﻟﻮ ﻣادي او ﻣعﻨﻮي اﻣتﻴازاتﻮ 'خﻪ‬ ‫برخﻤﻨ‪ 3‬ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫*‪%‬ﻮ تﻪ د ﻫغﻮى حﻘﻮﻧﻪ ورکﻮل او درﻧاوى کﻮل‪ ،‬د ﻫﻮسا‪ ،‬ﻣترﻗﻲ او خﻮشحاﻟﻪ !ﻮﻟﻨ‪3‬‬ ‫ضﻤاﻧت کﻮي‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬ﻣتﻘابﻞ احترام او غﻮره چﻠﻨد د ﻧارﻳﻨﻪ او *‪ 3%‬تر ﻣﻨ‪ #‬ﻣﻴﻨﻪ او‬ ‫ﻣحبت را ﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي او د ﻧ‪5‬کﻤرغﻪ ژوﻧد ﻟپاره ﻻر ﻫﻮاروي‪.‬‬ ‫د ﻣدﻧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د *‪%‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ ﻣﻨﻞ‪ ،‬ﻫغﻮى تﻪ دا اﻣکان برابروي چ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ‬ ‫سﻴاسﻲ چارو ک‪ 3‬گ‪6‬ون وک‪7‬ي‪ .‬أن تر دې چ‪ 3‬د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد ﻣشران پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ و!اکﻲ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫*‪%‬ﻮ تﻪ د ﻫغﻮى دحﻘﻮﻧﻮ د ورکﻮﻟﻮ پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬دا ﻫﻢ باﻳد وﻣﻨﻞ شﻲ چ‪ 3‬ﻫغﻮى دخپﻠﻮ‬ ‫حﻘﻮﻧﻮ دﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره دوﻟتﻲ ادارو تﻪ ﻻر وﻟري او ﻫﻢ د ضرورت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬وک‪7‬اى شﻲ‬ ‫چ‪ 3‬وکﻴﻞ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫خداى پاک فرﻣاﻳﻲ چ‪ 3%*( 3‬ستاس‪ 3‬ﻟباس او تاسﻮ د ﻫغﻮى ﻟباس ﻳاست)‪ ،‬د ﻟﻮى‬ ‫خداى ﻟﻪ دې وﻳﻨا 'خﻪ 'رگﻨد‪84‬ي چ‪%* 3‬ﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ د بﻞ ﻟپاره د جاﻣﻮ حﻴثﻴت‬ ‫ﻟري‪' .‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬جاﻣ‪ 3‬د اﻧسان بدن پ"ﻮي او حﻴا ﻳ‪ 3‬خﻮﻧدي ساتﻲ‪ ،‬ﻫﻤداشان ﻧارﻳﻨﻪ د‬ ‫*‪ 3%‬او *‪%‬ﻪ د ﻧارﻳﻨﻪ ﻟپاره د عﻴبﻮﻧﻮ د پ"ﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوو ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻣرستﻪ کﻮوﻧکﻲ‬ ‫دي‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻼى شﻮ چ‪ 3‬ﻳﻮ د بﻞ ﻟپاره ﻻزم او ﻣﻠزوم دي‪.‬‬

‫زده ک‪7‬ه اوتعﻠﻴﻢ ﻫﻢ د *‪%‬ﻮ اسﻼﻣﻲ او ﻣدﻧﻲ ﻣﻨﻞ شﻮى حﻖ دى چ‪ 3‬باﻳد پﻪ پام ک‪3‬‬ ‫وﻧﻴﻮل شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د *‪%‬ﻮ حﻘﻮﻧﻪ ﻣﻨﻞ او ﻫغﻮى تﻪ د درﻧ‪+‬ت پﻪ سترگﻪ کتﻞ‪ ،‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻫر‬ ‫غ‪7‬ي ﻣﻠﻲ‪ ،‬اسﻼﻣﻲ او بشري دﻧده ده‪.‬‬ ‫‪23‬‬

‫تجربﻮ دا ثابتﻪ ک‪7‬ې ده چ‪ 3‬ﻟﻪ *‪%‬ﻮ سره *ﻪ چﻠﻨد او ﻧ‪5‬ک خﻮى‪ ،‬ﻫغﻮى دې تﻪ اړباسﻲ‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره پﻪ ک‪7‬و وړو ک‪ 3‬ﻟﻪ *ﻪ چﻠﻨد ﻧﻪ کار واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ *‪%‬ﻮ سره ﻧاوړه سﻠﻮک د اسﻼم ﻟﻪ ﻧظره ﻣردود او غﻨدل شﻮى دى‪.‬‬ ‫*‪%‬ﻪ ﻫغﻪ ﻣﻮجﻮد دى چ‪ 3‬د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ و سره اوږه پر اوږه برخﻪ‬ ‫ﻟري‪%* .‬ﻪ ﻣﻮر ده او ﻣﻮر د !ﻮﻟﻨﻴزو چارو پﻪ !ﻮﻟﻮ اړخﻮﻧﻮ ک‪ 3‬شرﻳکﻪ ده‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻳﻮ‬ ‫زﻳات شﻤ‪5‬ر *‪ 3%‬پر ﻧﻮرو برخﻮ سرب‪5‬ره د ادب پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻫﻢ ستره وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬شعري‬ ‫!ﻮﻟگ‪ ،3‬ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬ﻧاوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ډراﻣ‪ ،3‬کﻴس‪ 3‬او ﻧﻮرې راز‪ ،‬راز ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻳ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬تﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪7‬ي دي چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ سﻤﻮن‪ ،‬اصﻼح او رغاوﻧﻪ ک‪ 3‬پﻮره اغ‪5‬ز ﻟري‪.‬‬ ‫د دې تر 'ﻨ‪/‬ﻪ *‪%‬ﻴﻨﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮ اثارو ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ غ‪ 8‬ﻫﻢ‬ ‫پﻮرتﻪ ک‪7‬ى دى او د *‪%‬ﻮ د ژوﻧداﻧﻪ ﻧاخﻮاﻟ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ او ﻧثروﻧﻮ ک‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ي‬ ‫دي چ‪ 3‬پﻪ دې تﻮ‪-‬ﻪ ﻳ‪ 3‬د *‪%‬ﻮ د ذﻫﻨﻮﻧﻮ پﻪ رو*اﻧتﻴا ک‪ 3‬خپﻠﻪ دﻧده سرتﻪ رسﻮﻟ‪ 3‬ده‪ .‬دﻟتﻪ‬ ‫د ﻳﻮې ﻟﻴکﻮاﻟ‪ 3‬ﻣ‪5‬رﻣﻦ ((عظﻤت)) د ﻧثر ﻳﻮه ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ را اخﻠﻮ چ‪ 3‬پﻮرتﻨ‪ 9‬ﻣﻮضﻮع تﻪ ﻳ‪ 3‬پک‪3‬‬ ‫اﻧعکاس ورک‪7‬ى دى‪.‬‬

‫تﻪ ﻟ‪7‬م ﻳ‪!3‬‬ ‫زه *‪%‬ﻪ ﻳﻢ تﻪ ﻧارﻳﻨﻪ ﻳ‪ ... 3‬ﻟﻴکﻦ خبر ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬تﻪ 'ﻨ‪/‬ﻪ ﻧارﻳﻨﻪ شﻮې!؟‬ ‫کﻪ تﻪ فکر وک‪7‬ې‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه زﻣاﻧﻪ وه‪ ،‬داس‪ 3‬زﻣاﻧﻪ چ‪ 3‬تﻪ ﻫﻴ& ﻫﻢ ﻧﻪ وې ‪ ...‬ﻫﻮ ‪ ...‬تﻪ ﻫﻴ&‬ ‫ﻧﻪ وې باﻟکﻞ پﻪ ﻧشت حساب وې‪.‬‬ ‫ﻣا تا ﻟﻪ د خپﻞ زړه غﻮ*‪ 3‬او د ‪$‬ﻴ‪/‬ر وﻳﻨﻪ درک‪7‬ه‪ .‬ﻟﻮى اﻧسان ﻣ‪ 3‬ک‪7‬ې‪ ،‬اﻧسان ﻣ‪ 3‬درﻧﻪ‬ ‫جﻮړ ک‪ .7‬ﻟﻴکﻦ ﻧﻦ چ‪ 3‬تﻪ ﻧارﻳﻨﻪ شﻮې‪ ،‬ستا پﻪ ﻣ"ﻮ ک‪ 3‬زور پﻴدا شﻮ‪ ،‬تﻪ ﻟﻪ ﻣاﻧﻪ زﻣا حﻖ‬ ‫شﻮکﻮې‪ .‬زﻣا ﻣرۍ خپﻪ کﻮې او ﻣا خﻮرې‪ ،‬وﻟ‪!3‬؟‬ ‫صرف پﻪ دې وجﻪ چ‪ 3‬زه *‪%‬ﻪ ﻳﻢ!؟ کﻤزورې ﻳﻢ!؟ او د خپﻠﻮ ﻣ"ﻮ زور ﻣ‪ 3‬د زړه د‬ ‫غﻮ*‪ 3‬او د ‪$‬ﻴگر د وﻳﻨ‪ 3‬پﻪ شکﻞ ستا ﻣ"ﻮ تﻪ درک‪7‬ى دى!؟ أﻳا دا ﻧر تﻮب دى!؟ ‪ ...‬دا‬ ‫اﻧصاف دى!؟ ‪ ...‬دا اﻧساﻧﻴت دى!؟ ‪ ...‬ﻧﻪ دا ﻧرتﻮب دى‪ ،‬ﻧﻪ اﻧصاف دى‪ ،‬ﻧﻪ اﻧساﻧﻴت دى‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫دا د ﻟ‪7‬م فطرت دى‪ ،‬ﻟﻴکﻦ تﻪ ﻟ‪7‬م ﻧﻪ ﻳ‪ ،3‬اﻧسان ﻳ‪ 3‬او زه ستا ﻣﻮر ﻳﻢ ﻧﻮ د دې ﻟپاره تﻪ د خپﻞ‬ ‫اﻧساﻧﻴت ثبﻮت ورک‪7‬ه او خپﻠﻪ ﻣﻮر ﻣﻪ خﻮره‪.‬‬ ‫*‪%‬ﻪ پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬داس‪ 3‬ﻣﻮجﻮد دى چ‪ 3‬ﻟﻪ وجﻮد پرتﻪ ﻳ‪ 3‬د ژوﻧد دوام او بﻘا اﻣکان ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ کار ده چ‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ ﻻر*ﻮوﻧﻮ او ﻣدﻧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬د ﻫغﻮى حﻘﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ پﻪ درﻧﻪ سترگﻪ وکتﻞ شﻲ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫تاسﻮ پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ 3‬وﻟﻮستﻞ چ‪ 3%* 3‬د اسﻼﻣﻲ او ﻣدﻧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪3‬‬ ‫دکﻮرﻧ‪ 9‬او ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ برخﻠﻴک ک‪ 3‬ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟري‪%* .‬ﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ پرتﻪ‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪7‬ي دي‪ 3%* .‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخﻪ جﻮړوي او پﻪ !ﻮﻟﻨﻴزو او اﻗتصادي چارو‬ ‫ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره برابره وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬د ﻣﻠﻲ‪ ،‬اسﻼﻣﻲ او بشري ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او ارز*تﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ 3‬د *‪%‬ﻮ حﻘﻮﻗﻮ تﻪ ډ‪4‬ره پاﻣﻠرﻧﻪ ﻻ زﻣﻪ ده‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻮرتﻨﻰ ﻟﻮست پﻪ وار سره د کتاب ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ دې ورتﻪ غﻮږ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ 3‬بشپ‪7‬ې ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫*‪ 3%‬ستاسﻮ ‪ .............‬او تاس‪ 3‬د ﻫغﻮى ‪ ...............‬ﻳاست‪.‬‬ ‫*‪%‬ﻪ د !ﻮﻟﻨ‪ ............ 3‬برخﻪ جﻮړوي‪ ،‬جﻨت د ‪ ............‬تر پ‪+‬ﻮ ﻻﻧدې دى‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ د *‪%‬ﻮ حﻘﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي او ودې شﻤ‪5‬ري‪.‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ سخت ﻟغات پﻪ وار سره پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ او ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ‬ ‫دې د ﻫر ﻟغت د ﻣعﻨا پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬ﻣؤﻧث ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي او د (ى) گاﻧﻮ سﻤﻪ ب‪2‬ﻪ دې ﻫﻢ‬ ‫پﻪ پام ک‪ 3‬وﻟري او پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬دې وﻟﻴکﻲ ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣ‪5‬رﻣﻦ ((عظﻤت)) د ﻧثر ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻣفﻬﻮم‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫د د *‪%‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ اړه پﻪ کﻮر ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻨ‪ 6‬ﻣطﻠب وﻟﻴکئ او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪3‬‬ ‫واوروئ‪.‬‬

‫عادل ﻗاضﻲ‬ ‫ﻳﻮه ورځ ﻳﻮ س‪7‬ى ﻗاضﻲ تﻪ راغﻰ او ﻟﻪ خپﻞ ﻣﻠ‪/‬ري 'خﻪ ﻳ‪ 3‬ورتﻪ سر و!کاوه‪.‬‬ ‫خپﻠﻪ دعﻮه ﻳ‪ 3‬ورتﻪ پﻪ زور او ز‪4‬ر او ډ‪4‬ر ﻣﻬارت ووﻳﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻗاضﻲ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫تﻪ پﻪ حﻘﻪ ﻳ‪.3‬‬ ‫بﻠﻪ ورځ د ﻫغﻪ س‪7‬ي ﻣﻠ‪/‬رى راغﻰ ﻫغﻪ ﻫﻢ ﻗاضﻲ تﻪ خپﻠﻪ دعﻮه پﻪ ډ‪4‬ر ﻣﻬارت بﻴان ک‪7‬ه‪،‬‬ ‫ﻗاضﻲ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫تﻪ پﻪ حﻘﻪ ﻳ‪.3‬‬ ‫د ﻗاضﻲ *‪ 3%‬چ‪ 3‬دا دواړه ﻗضاوتﻮﻧﻪ واور‪4‬دل‪ ،‬ﻧﻮ و ﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪:‬‬ ‫س‪7‬ﻳﻪ! دا 'ﻪ ﻗضاوت دى چ‪ 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬کﻮى‪ ،‬دا دواړه کسﻪ پﻪ حﻘﻪ ک‪5‬داى شﻲ!؟‬ ‫ﻗاضﻲ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫بﻠ‪ 3‬سﻤﻪ ده‪ ،‬تﻪ ﻫﻢ پﻪ حﻘﻪ ﻳ‪.3‬‬

‫‪26‬‬

‫شپ‪8‬م ﻟﻮست‬

‫ملﻲ ﻳووالى‬

‫ﻣﻠت د ﻳﻮه ب‪ 0‬ﻣثال ﻟري‪ .‬پﻪ ب‪ 0‬ک‪ 3‬ډ‪4‬رې او ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬وﻧ‪ 3‬وي‪ ،‬ﻫره وﻧﻪ جﻼ گﻞ او‬ ‫جﻼ ﻣ‪5‬ﻮه ﻧﻴسﻲ او ﻫره ﻣ‪5‬ﻮه جﻼ گ"‪ 3‬او ‪$‬اﻧگ‪7‬ى خﻮﻧد ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ب‪ 0‬چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮې وﻳاﻟ‪ 3‬اوبﻪ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﻠت ﻫﻢ دﻳﻮه حکﻮﻣت ﻟﻪ خﻮا اداره ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮه ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻣ‪5‬شتﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮع‪ 3‬تﻪ ﻣﻠت وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻣﻠت ﻫغﻪ وخت د ﻫﻮسا‬ ‫او سﻮکاﻟﻪ ژوﻧد خاوﻧد ک‪5‬داى شﻲ چ‪ 3‬ﻣتحد او ﻳﻮ ﻣﻮ!ﻰ وي‪.‬‬ ‫د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ اړه پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د گﻞ پاچا اﻟفت ﻳﻮ شعر تاسﻮ ﻟﻮﻟئ‪ .‬پﻪ دغﻪ‬ ‫شعر ک‪ 3‬ﻣﻠت داس‪ 3‬ﻳﻮ باغ گ‪2‬ﻞ شﻮى چ‪ 3‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬وﻧ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د *اﻳست او رﻧگﻴﻨ‪9‬‬ ‫ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫‪ n‬ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻰ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ او 'ﻪ گ"‪ 3‬ﻟري؟‬ ‫‪ n‬کﻪ پﻪ ﻳﻮه ﻣﻠت ک‪ 3‬ﻳﻮ واﻟﻰ ﻧﻪ وي‪ ،‬زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪' 3‬ﻪ دي؟‬

‫‪27‬‬

‫يوه باغ ک‪ 3‬وې والړې ډ‪4‬رې ون‪3‬‬ ‫هره پا‪1‬ه ي‪ 3‬اليق وه د ستاين‪3‬‬

‫د دوى نيل‪ 3‬يو له بله وې ت‪7‬ل‪3‬‬

‫غوږ په غوږ يوه چمن ک‪ 3‬اوس‪5‬دل‪3‬‬

‫دغه واړه د يوه دهقان د الس وې‬

‫لکه وت د يوه الس ټيټ و پاس وې‬

‫هر يوې ب‪5‬له م‪5‬وه او ب‪5‬ل ي‪ 3‬نوم و‬ ‫رن‬

‫او خوندک‪ 3‬ي‪ 3‬توپير ښکاره معلوم و‬

‫م ر دوى لکه د يو لشن لونه‬ ‫يو له بله نژدې ک‪7‬ي وو السونه‬

‫خوا په خوا غاړه په غاړه خوله په خوله وې‬ ‫له يوې خاورې پيدا د يوه کاله وې‬

‫د دې ټولو يو خزان او يو بهار و‬

‫ښه او بد ي‪ 3‬وو شريک يو ي‪ 3‬واکدار و‬ ‫په حقوقو ک‪ 3‬ي‪ 3‬هيڅ نه و توپير‬

‫باغبان و په هرې ون‪ 3‬ډ‪4‬ر زهير‬

‫له يوې ويال‪ 3‬اوبه ورته راتلل‪3‬‬ ‫په يوه هوا ک‪ 3‬ټول‪ 3‬لوي‪5‬دل‪3‬‬

‫اروا*اد ‪-‬ﻞ پاچا اﻟفت‬

‫يو له بله ي‪ 3‬هر حال ک‪ 3‬شرکت و‬

‫په تمـــامه معنا يو صحيح ملت و‬

‫‪28‬‬

‫؛؛ د شاعر‬

‫پ‪5‬ژ د ‪:‬‬

‫پﻮرتﻨﻲ شعر چ‪ 3‬د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ ﻳﻮه *ﻪ ب‪5‬ﻠگﻪ او *ﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ﻳ‪ 3‬وړاﻧدې ک‪7‬ى دى‪ ،‬د گﻞ‬ ‫پاچا اﻟفت دى‪ .‬اﻟفت د ﻣعاصرو ادﻳباﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬د ﻳﻮه ‪$‬اﻧگ‪7‬ي‬ ‫ﻣﻘام '‪+‬تﻦ دى‪ .‬ډ‪4‬ر کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻧثر ک‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬شعري کﻠﻴات ﻳ‪ 3‬پﻪ افغاﻧﻲ !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر دي‪ .‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬تﻞ ژوﻧدۍ ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫر وخت او حاﻻتﻮ سره سﻤﻪ‬ ‫شاعري ده‪ .‬ﻧثروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر *ﻪ او ژور ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻪ او پﻴغاﻣﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬د اﻟفت ﻧثروﻧﻪ د !ﻮﻟﻮ‬ ‫خﻮ*‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د ﻣﻠت !ﻮل و‪7-‬ي د اساسﻲ ﻗاﻧﻮن پﻪ وړاﻧدې برابر دي‪ .‬ﻳعﻨ‪ 3‬تﻮکﻢ‪ ،‬ژبﻪ‪ ،‬رﻧگ او‬ ‫ﻣذﻫب ﻳ‪ 3‬پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻪ ﻧﻴﻮل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫!ﻮل د اساسﻲ ﻗاﻧﻮن ﻟﻪ *‪5‬گ‪2‬ﻮ برخﻤﻦ وي‪ .‬کﻪ ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد ﻳﻮ کﻮر وبﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻮ وگ‪7‬و تﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣﻠت وﻳﻼى شﻮ‪ .‬ژوﻧدي ﻣﻠتﻮﻧﻪ خپﻞ ﻣﻠﻲ ارز*تﻮﻧﻪ ﻟکﻪ ﻣﻠﻲ دودوﻧﻪ او رواﻳات‪ ،‬ﻣﻠﻲ‬ ‫ادب او ﻣﻠﻲ ژبﻪ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ذوﻗﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻠﻲ اخﻼق‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻣﻮسﻴﻘﻲ او ﻧﻮر پﻪ ډ‪4‬ره *ﻪ تﻮگﻪ‬ ‫ساتﻲ‪ .‬ﻳﻮ ﻣﻬذب ﻣﻠت ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ 'خﻪ عﻠﻢ‪ ،‬فﻦ او صﻨعت اخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ خپﻠ‪3‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ساتﻲ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ گ‪6‬ه افغان واحد ﻣﻠت جﻮړوي‪ .‬ﻫر 'ﻮک چ‪ 3‬د افغاﻧستان تابعﻴت‬ ‫وﻟري‪ ،‬افغان بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬د افغان کﻠﻤﻪ د افغاﻧستان ﻫر وگ‪7‬ي تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫افغان واحد ﻣﻠت ﻟﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ 'خﻪ جﻮړ دى‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻣ‪5‬شت ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫!ﻮل ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ورو‪1‬ﻪ دي‪ .‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻮ ک‪ 3* 3‬اړﻳک‪ 3‬ﻟري‪ .‬د افغاﻧستان د ډ‪4‬رو‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ او ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ کﻠﻮ ک‪ 3‬د افغان واحد ﻣﻠت ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ تﻮکﻤﻮﻧﻪ‬ ‫اوس‪85‬ي او پﻪ ډ‪4‬رې خﻮشحاﻟ‪ 9‬گ‪ 6‬ژوﻧد سره کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ې تﻮ‪-‬ﻪ د ‪-‬ﻞ پاچا اﻟفت شعر ﻫﻢ د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ ﻣفﻬﻮم 'رگﻨدوي‪ .‬شاعر‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻰ ﻟﻪ ﻳﻮه باغ سره تشبﻪ ک‪7‬ى‪ ،‬ﻟکﻪ 'ﻨگﻪ چ‪ 3‬پﻪ باغ ک‪ 3‬ﻣختﻠف‪ 3‬وﻧ‪ 3‬وي او‬ ‫‪29‬‬

‫ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ رﻧگﻮﻧﻪ او ﻣ‪5‬ﻮې ﻟري‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫﻢ ﻟﻪ ﻳﻮې وﻳاﻟ‪' 3‬خﻪ اوبﻪ ک‪85‬ي او ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره‬ ‫پﻴﻮﻧد ﻟري‪ ،‬ﻫﻤداس‪ 3‬پﻪ ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬ﻫﻢ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ژوﻧد کﻮي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮ واحد‬ ‫ﻣﻠت پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪84‬ي‪ .‬د دوى ‪"-‬ﻪ او تاوان‪ ،‬غﻢ او خﻮشحاﻟﻲ او وﻳاړوﻧﻪ سره شرﻳک وي‪،‬‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ ﻫﻴ(کﻠﻪ ﻧﻪ شﻲ ب‪5‬ﻠ‪5‬داى‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ *ﻮوﻧکﻲ وروستﻪ پﻪ خپﻞ وار سره شعر وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د شعر ﻣفﻬﻮم پﻪ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ وار سره دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ شعر ک‪ 3‬ارتباطﻲ کﻠﻤﻲ پﻴدا او پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬وﻧﻪ _ پا‪1‬ﻪ‪...‬‬ ‫‪* _٤‬ﻮوﻧکﻰ دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د شعر ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وواﻳﻲ‬ ‫او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ ﻣفﻬﻮم ﻟﻨ‪6‬ې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې کﻠﻤﻮ د جﻤع شکﻞ وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣﻠت‬ ‫‪ _٣‬واکدار‬ ‫‪ _١‬چﻤﻦ ‪ _٢‬تﻮپﻴر‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬استعﻤال ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫ﻧﻴﻠ‪ ،3‬زﻫﻴر‪ ،‬تﻮکﻢ‪ ،‬ﻣذﻫب‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ اړه ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي او ﻫغﻪ دې سبا تﻪ پﻪ !ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫د ماينونو او ناچاودو توکو د ن‪+‬و پ‪5‬ژندنه‬

‫زﻣﻮږ گران ﻫ‪5‬ﻮاد افغاﻧستان د ت‪5‬رو ج‪7/‬و پﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د تباﻫﻴﻮ او وﻳجاړﻳﻮ ډگر و‪ .‬د‬ ‫دغﻮ جﻨگﻮﻧﻮ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ خﻮاوو د خپﻠﻮ ﻣخاﻟفﻴﻨﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړﻟﻮ او ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره تﻞ‬ ‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ *خﻮل‪ .‬د کﻠﻮﻧﻮ پﻪ اوږدو ک‪ 3‬پر دغﻮ *خﻮ شﻮو ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ بﻮ!ﻲ راشﻨﻪ شﻮي‪،‬‬ ‫باد و باران پرې شگ‪ 3‬او خاورې اړوﻟﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ډول دغﻪ خطرﻧاک او وژوﻧکﻲ‬ ‫'ﻴزوﻧﻪ د اﻧسان ﻟﻪ سترگﻮ پ＀ دي‪ ،‬خﻮ خطر ﻳ‪ 3‬زﻳات دى‪ ،‬اﻧسان او حﻴﻮان !پﻲ‬ ‫کﻮﻻى او وژﻻى شﻲ‪.‬‬ ‫د دې ﻟپاره چ‪ 3‬د دغﻪ وژوﻧکﻲ 'ﻴز ﻟﻪ خطره ‪$‬ان او خپﻠﻪ !ﻮﻟﻨﻪ وژغﻮرو‪ ،‬باﻳد د‬ ‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ ﻧ‪ 3+‬وپ‪5‬ژﻧﻮ او ﻧﻮرو تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ور و*ﻴﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬تاسﻮ ﻣاﻳﻦ پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫‪ n‬تاس‪ 3‬د ﻣاﻳﻦ پﻪ اړه 'ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬ﻣاﻳﻦ ﻟروﻧکﻲ سﻴﻤ‪ 3‬او ﻟﻪ ﻣاﻳﻦ 'خﻪ پاک‪ 3‬شﻮې سﻴﻤ‪ 3‬پﻪ کﻮﻣﻮ رﻧ‪/‬ﻮﻧﻮ ﻧ‪+‬ﻪ‬ ‫ک‪85‬ي؟‬

‫‪31‬‬

‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ او ﻧاچاودي تﻮکﻲ پﻪ ﻫر‪$‬اى ک‪ 3‬پﻴدا ک‪5‬داى شﻲ‪ .‬ډ‪4‬ره سختﻪ او ﻧاشﻮﻧ‪ 3‬ده چ‪3‬‬ ‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ پﻪ سترگﻮ وﻟﻴدل شﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې تاسﻮ پﻪ ﻳﻮه داس‪ 3‬سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬ژوﻧد کﻮئ چ‪ 3‬ﻣاﻳﻦ پک‪ 3‬وي او ﻳا د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬تگ راتگ کﻮئ‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد تﻞ ﻣﻮ د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ د عﻼﻣﻮ او د خطر ﻧ‪+‬ﻮ تﻪ پام وي‪.‬‬ ‫درې ډوﻟﻪ عﻼﻣ‪ 3‬د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ ﻟپاره ﻣﻮجﻮدې دي ‪:‬‬ ‫‪ _١‬رسﻤﻲ عﻼﻣ‪ 3‬ﻳا ﻧ‪:3+‬‬ ‫ﻫغﻪ عﻼﻣ‪ 3‬دي چ‪ 3‬د ﻣاﻳﻦ پاک‪ 9‬د دفتر ﻟﻪ خﻮا اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮې دي او درې رﻧگﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫سرې رﻧگ شﻮې ډبرې د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ د خطر ﻧ‪+‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫ابﻲ رﻧگ شﻮې ډبرې د ﻧاچاودو تﻮکﻮ د خطر ﻧ‪+‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫سپﻴﻨ‪ 3‬رﻧگ شﻮې ډبرې د پاک‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬ﻧ‪+‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻳادې شﻮې ﻧ‪ 3+‬ک‪5‬داى شﻲ چ‪ 3‬پر د‪4‬ﻮاﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬د جگ‪7‬ې پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ کر*ﻪ‪ ،‬د س‪7‬ک‬ ‫تر'ﻨ‪ ،,‬ړﻧگﻮ شﻮﻳﻮ وداﻧﻴﻮ او ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬وکارول شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬سﻴﻤ"ﻲ ستﻨ‪ 3‬ﻟﻴدل ک‪85‬ي چ‪ 3‬ﻳﻮه خﻮا ﻳ‪ 3‬سره او بﻠﻪ خﻮا ﻳ‪3‬‬ ‫سپﻴﻨﻪ رﻧگ شﻮې وي‪ .‬سره خﻮا د خطر او سپﻴﻦ اړخ ﻳ‪ 3‬د پاک‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬ﻧ‪+‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻧارسﻤﻲ ﻳا سﻴﻤﻪ ﻳﻴزې عﻼﻣ‪ 3‬ﻳا ﻧ‪:3+‬‬ ‫ﻫغﻪ عﻼﻣ‪ 3‬دي چ‪ 3‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮي دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د ډبرو او خاورو کﻮټ ﻳا 'ﻠﻰ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻧ‪+‬ﻪ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻟرگﻲ او ﻳا تﻴ‪8‬ې 'خﻪ جﻮړه شﻮې او د خطرﻧاک‪ 3‬ساح‪ 3‬پر ﻟﻮر د‬ ‫اشارې پﻪ شکﻞ اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻟرگﻲ‪ ،‬د وﻧ‪* 3‬اخﻮﻧﻪ او ﻧﻮر شﻴان چ‪ 3‬س‪7‬ک ﻳ‪ 3‬بﻨد ک‪7‬ى وي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ډبرې چ‪ 3‬د س‪7‬ک او ﻻرې پر غاړه اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮې وي‪.‬‬ ‫د چﻠﻴپا ﻧ‪+‬ﻪ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻟرگﻴﻮ ﻳا ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ 'خﻪ جﻮړه شﻮې وي او داس‪ 3‬ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫‪ _٣‬د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ د ﻣﻮجﻮدﻳت احتﻤاﻟﻲ سﻴﻤ‪:3‬‬ ‫ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻣخک‪ 3‬د جگ‪7‬ې سﻴﻤ‪ 3‬وي‪.‬‬ ‫د 'اروﻳﻮ 'رﻣﻦ او ﻳا ﻫ‪6‬وکﻲ‪.‬‬ ‫ﻧظاﻣﻲ ﻣﻮرچ‪ 3‬او 'ار ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫وچ بﻮ!ﻲ او ﻫغﻪ ‪$‬ﻤک‪ 3‬چ‪ 3‬ب‪ 32‬ﻳ‪ 3‬بدﻟﻮن ﻣﻮﻧدﻟﻰ وي‪.‬‬ ‫د وسﻠﻮ او کارتﻮسﻮ صﻨدوﻗﻮﻧﻪ‪ ،‬کارتﻮس اود پﻮ‪$‬ﻲ وساﻳﻠﻮ خراب شﻮي پات‪ 3‬شﻮﻧﻲ‬ ‫(بﻘاﻳا)‪.‬‬ ‫د سﻴﻤﻮﻧﻮ !ﻮ!‪ 3‬او اغزي ﻟروﻧکﻲ سﻴﻤﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻻرې او س‪7‬کﻮﻧﻪ چ‪ 3‬کار ترې ﻧﻪ اخﻴستﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻟﻮست اصﻠﻲ پﻴغام‪:‬‬

‫سرې رﻧگ شﻮې ډبرې د ﻣاﻳﻦ د خطر‪ ،‬ابﻲ رﻧگ شﻮې ډبرې د ﻧاچاودو تﻮکﻮ د خطر او‬ ‫سپﻴﻨ‪ 3‬رﻧگ شﻮې ډبرې د پاک‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬ﻧ‪ 3+‬دي‪.‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ ﻧ‪ 3+‬پﻪ پام ک‪ 3‬وﻟري او د کﻮر ﻧﻮر کسان او ﻫﻤزوﻟﻲ دې ﻫﻢ پﻪ‬ ‫دغﻮ خطروﻧﻮ پﻮه ک‪7‬ي‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ او د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ اړه دې د درس ﻣفﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪6‬ه‬ ‫تﻮگﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې رﻧگﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮه ﻳﻮه کر*ﻪ وﻟﻴکﻲ چ‪ 3‬دغﻪ رﻧگﻮﻧﻪ د‬ ‫'ﻪ ﻟپاره دي‪:‬‬ ‫‪ _٣‬ابﻲ‬ ‫‪ _٢‬سپﻴﻦ‬ ‫‪ _١‬سﻮر‬ ‫‪33‬‬

‫‪ _٣‬د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ احتﻤاﻟﻲ سﻴﻤ‪ 3‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪.......................... _١‬‬ ‫‪.......................... _٢‬‬ ‫‪......................... _٣‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ اړه د خپﻠ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣات او پ‪3+5‬‬ ‫وړاﻧدې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ تش ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ پﻪ پﻨسﻞ ډک ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫سرې رﻧگ شﻮې ډبرې چ‪ 3‬د ‪ ..................‬د خطر ﻧ‪+‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫ابﻲ رﻧگ شﻮې ډبرې چ‪ 3‬د ‪ ....................‬د خطر ﻧ‪+‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫سپﻴﻨ‪ 3‬رﻧگ شﻮې ډبرې د ‪ .....................‬ﻧ‪+‬ﻪ ده‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ د پ‪+5‬ﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬سﻴﻤ‪' 3‬خﻪ د کﻴس‪ 3‬پﻪ ډول 'ﻮ کر*‪3‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬کﻪ د ﻣاﻳﻦ د چاودﻟﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ اور‪4‬دﻟ‪ 3‬وي‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ سترگﻮ‬ ‫ﻟﻴدﻟ‪ 3‬وي‪ ،‬پﻪ ﻟﻨ‪6‬ه تﻮگﻪ دې وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫د امير ش‪5‬ر علي خان واکمني او د پ‪+‬تو‬ ‫ژب‪ 3‬وده‬

‫اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان د افغاﻧستان پﻪ ﻣعاصر تارﻳخ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر واکﻤﻦ دى‪ .‬د اﻣﻴردوست‬ ‫ﻣحﻤد خان زوى دى او دوه ‪$‬ﻠﻪ ﻳ‪ 3‬پاچاﻫﻲ ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان عﻠﻢ پاﻟﻮﻧکﻰ او ترﻗﻲ خﻮ*ﻮوﻧکﻰ پاچا و‪ .‬د افغاﻧستان پﻪ ﻣعاصر‬ ‫تارﻳخ ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ پاچا دى چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د عﻠﻤﻲ او عﻤﻠﻲ پرﻣختگ ﻟپاره ﻳ‪3‬‬ ‫کار ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻳ‪ 3‬پﻪ پاچاﻫﻲ دربار ک‪ 3‬روزﻟ‪ 3‬ده‪ .‬د ده پﻪ دوره ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ کتابﻮﻧﻪ چاپ شﻮي او‬ ‫د دې ژب‪ 3‬د ودې او پراختﻴا ﻟپاره ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ n‬د اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬کﻮم پرﻣختگﻮﻧﻪ وشﻮل؟‬ ‫‪ n‬اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬تﻪ کﻮم خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي دي؟‬

‫‪35‬‬

‫د اﻣﻴر دوست ﻣحﻤد خان تر ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬وروستﻪ چ‪ 3‬د ﻫغﻪ زوى اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان واکﻤﻦ‬ ‫شﻮ‪ ،‬پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د واک پر سر شخ‪7‬ې رواﻧ‪ 3‬وې‪ .‬اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان ﻟﻪ دغﻮ ستﻮﻧزو سره‬ ‫سره پﻪ خپﻠﻪ دوره ک‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د ترﻗ‪ 9‬او عﻠﻤﻲ سطح‪ 3‬د ﻟﻮړوﻟﻮ ﻟپاره ﻫ(‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى ‪$‬ﻞ ﻟﻪ ﻫﻨد 'خﻪ د چاپ ﻟﻴتﻮگراف‪9‬‬ ‫(ډبرﻳﻦ) ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ راوړل شﻮل‪ .‬پﻪ دې ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ ﻳ‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬جرﻳدې‪ ،‬ﻧﻮر ﻣطبﻮعات او دوﻟتﻲ‬ ‫پا‪ 31‬چاپﻮﻟ‪ .3‬پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ 3‬دوه ﻣطبع‪ 3‬جﻮړې شﻮې‪ ،‬ﻳﻮه‬ ‫ﻳ‪ 3‬د شﻤس اﻟﻨﻬار او بﻠﻪ د ﻣصطفاوي پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪4‬ده‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ 3‬د شﻤس اﻟﻨﻬار جرﻳدې خپر‪4‬دل پﻴﻞ شﻮل‪ .‬د شتﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬دا پﻪ ﻣعاصر افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬جرﻳده وه‪ .‬دې جرﻳدې د ﻧﻮي فکري‬ ‫غﻮر‪$‬ﻨگ د ودې ﻟپاره ﻣطاﻟب خپرول‪ .‬دغﻪ ﻧﻮى فکري غﻮر‪$‬ﻨگ د سﻴد جﻤال اﻟدﻳﻦ‬ ‫افغان او سﻴد ﻧﻮرﻣحﻤد شاه ﻟﻪ خﻮا راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮى و‪.‬‬ ‫اﻣﻴر شﻴر عﻠﻲ خان د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ودې تﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې پاﻣﻠرﻧﻪ درﻟﻮده‪ .‬د ده پﻪ وخت ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪3‬‬ ‫عسکري کتابﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﻧگر‪4‬زي 'خﻪ پ‪+‬تﻮ تﻪ وژباړل شﻮل‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬پﻠﻰ (پﻴاده) ﻳﻮ عسکري کتاب‬ ‫دى چ‪ 3‬ﻣﻮضﻮع ﻳ‪ 3‬د عسکرو تﻤرﻳﻦ او ﻗﻮاعد دي‪ .‬دغﻪ کتاب ﻗاضﻲ عبداﻟﻘادر پ‪+5‬ﻮري‬ ‫پ‪+‬تﻮ تﻪ ژباړﻟﻰ دى او پﻪ ‪ ١٨٧٢‬ﻣ‪5‬ﻼدي کال د کابﻞ پﻪ باﻻ حصار ک‪ 3‬چاپ شﻮى دى‪.‬‬ ‫د عسکري ﻗﻮاعدو ﻳﻮ بﻞ کتاب ﻟﻪ اﻧگر‪4‬زي ﻣاخذوﻧﻮ 'خﻪ ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ خان ژباړﻟﻰ‬ ‫دى‪ .‬د دې کتاب ﻳﻮه ﻧسخﻪ د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ ﻣﻬر د اطﻼعاتﻮ او کﻠتﻮر وزرات د خطﻲ‬ ‫ﻧسخﻮ پﻪ کتابتﻮن ک‪ 3‬خﻮﻧدي وه‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ او تعﻠﻴﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د فﻴض ﻣحﻤد اخﻮﻧزاده ((روضةاﻟﻤجاﻫدﻳﻦ)) او د دوست ﻣحﻤد خ"ک‬ ‫((تفسﻴر بدرﻣﻨﻴر او بحر اﻟعﻠﻮم))‪.‬‬ ‫فﻴض ﻣحﻤد اخﻮﻧزاده د روضةاﻟﻤجاﻫدﻳﻦ پﻪ پاى ک‪ 3‬د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان ستاﻳﻨﻪ پﻪ دې‬ ‫ډول ک‪7‬ې ده‪:‬‬ ‫‪36‬‬

‫په جهان ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ساعي يم‬ ‫د تمام اسالم داعي يم‬ ‫نور چا ک‪7‬ي کتابونه‬ ‫په جهان ک‪ 3‬تصنيفونه‬ ‫ماک‪ 7‬دا بحث بيان‬ ‫په پاړسو پ‪+‬تو عيان‬ ‫دا امير د دين مجلي‬ ‫مسمى په ش‪5‬ر علي‬ ‫ٰ‬

‫دوست ﻣحﻤد خ"ک د ﻫﻤدغﻪ وخت ﻳﻮ بﻞ ﻟﻴکﻮال او شاعر دى‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي د ﻧسب‬

‫ﻟ‪7‬ۍ د خﻮشحال خان بابا تر کﻮرﻧ‪ 9‬رس‪85‬ي‪ .‬دوست ﻣحﻤد خ"ک د ((تفسﻴر بدرﻣﻨﻴر‬ ‫او بحراﻟعﻠﻮم)) پﻪ ﻧاﻣﻪ کتابﻮﻧﻪ پﻪ ﻫﻤدغﻪ وخت ک‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬دوست ﻣحﻤد خ"ک د‬ ‫بحراﻟعﻠﻮم کتاب د اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان پﻪ ﻧاﻣﻪ داس‪ 3‬پاى تﻪ رسﻮﻟﻰ دى‪:‬‬

‫د امير د شاه‪ 9‬زور دى‬ ‫عالم ده وته نسکور دى‬ ‫په کابل ک‪ 3‬جانشين دى‬ ‫حکمرانه ي‪ 3‬نگين دى‬ ‫کندهار او هرات دينه‬ ‫چ‪ 3‬د ده حکمونه وړينه‬ ‫پس‪ 3‬بلخ دى برادره‬ ‫تر خيبره بهره وره‬ ‫له امير دوست محمد خانه‬ ‫دى خلف دى قدر دانه‬

‫‪37‬‬

‫ﻧﻮرﻣحﻤد ﻧﻮري ((کﻨدﻫارى)) ﻫﻢ د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان د وخت ﻳﻮ *ﻪ ﻟﻴکﻮال دى‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړى پﻪ سﻨدﻫﻲ‪ ،‬عربﻲ‪ ،‬اﻧ‪/‬ﻠ‪5‬سﻲ‪ ،‬پارسﻲ او اردو ژبﻮ *ﻪ پﻮﻫ‪5‬ده‪ .‬ﻧﻮرﻣحﻤد ﻧﻮري د‬ ‫((تحفة اﻻﻣﻴر)) پﻪ ﻧاﻣﻪ کتاب پﻪ ‪ ١٢٨٢‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ 3‬بشپ‪ 7‬ک‪7‬ى‪ ،‬دا د پ‪+‬تﻮ ژب‪- 3‬راﻣر‬ ‫دى چ‪ 3‬پﻪ پارسﻲ ژبﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪-(( .‬ﻠشﻦ اﻣارت)) د ﻧﻮري ﻳﻮ بﻞ تارﻳخﻲ کتاب دى‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ‪ ١٢٨٧‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ 3‬پﻪ پارسﻲ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى او پﻪ ‪ ١٣٣٥‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬چاپ شﻮى دى‪ .‬ﻧﻮري ((د افغاﻧستان تارﻳخ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ بﻞ کتاب ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻰ‬ ‫دى‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان اﻣر ک‪7‬ى و چ‪! 3‬ﻮل عسکري تﻤرﻳﻨﻮﻧﻪ باﻳد پﻪ پ‪+‬تﻮ وي‪ .‬د دې اﻣﻴر‬ ‫پﻪ وخت ک‪ 3‬بﻪ تعﻠﻴﻤاتﻨاﻣ‪ ،3‬ﻟﻴکﻮﻧﻪ او فرﻣاﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ !ﻮل پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻟﻴکﻞ ک‪5‬دل‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان پﻪ خپﻞ وخت ک‪! 3‬ﻮل عسکري اﻟﻘاب‪ ،‬بﻮﻟ‪( 9‬ﻗﻮﻣاﻧدې) او عﻨاوﻳﻦ‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪7‬ل‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ب‬

‫رتب‬

‫پ‪+‬ت‬

‫سپﻪ ساﻻر‬

‫!ﻮل ﻣشر‬

‫ﻧاﻳب ساﻻر‬

‫سر غ＀ ﻣشر‬

‫جرﻧﻴﻞ‬

‫غ＀ ﻣشر‬

‫برگ‪6‬‬

‫پﻨ‪%‬ر (پﻨ‪%‬ﻪ زر) ﻣشر‬

‫صﻮبﻪ دار‬

‫بﻠﻮک ﻣشر‬

‫کرﻧﻴﻞ‬

‫زرﻣشر‬

‫کپتان‬

‫سﻞ ﻣشر‬

‫حﻮاﻟﻪ دار‬

‫ﻟس ﻣشر‬

‫‪38‬‬

‫د ﻣﻠکﻲ ﻣاﻣﻮرﻳﻨﻮ اﻟﻘاب داس‪ 3‬پ‪+‬تﻮ شﻮي دي‪.‬‬ ‫پ‪+‬ت ا اب‬ ‫رتب‬ ‫ﻟﻮى ﻣختار‬ ‫صدراعظﻢ‬ ‫ﻟﻮى ﻣعﻴﻦ د باﻧدې‬ ‫خارجﻪ وزﻳر‬ ‫ﻟﻮى ﻣعﻴﻦ د غرو‬ ‫حشﻤت اﻟﻤﻠک‬ ‫ﻟﻮى ﻣﻠک‬ ‫ﻣستﻮفﻲ‬ ‫ﻟﻮى ک‪+‬ﻠﻰ‬ ‫دبﻴراﻟﻤﻠک‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان ﻳﻮ عﻠﻢ پاﻟﻮﻧکﻰ او ترﻗﻲ خﻮ*ﻮوﻧکﻰ پاچا و‪ .‬ده ﻟﻪ ﻫﻨد 'خﻪ‬ ‫د چاپ ډبرﻳﻦ ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ راوړل او د کتابﻮﻧﻮ‪ ،‬جرﻳدو او دوﻟتﻲ پا‪1‬ﻮ پﻪ خپروﻟﻮ ﻳ‪ 3‬پﻴﻞ‬ ‫وک‪ .7‬پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬دوه ﻣطبع‪ 3‬جﻮړې ک‪7‬ې چ‪ 3‬ﻳﻮه ﻳ‪ 3‬د شﻤس اﻟﻨﻬار او بﻠﻪ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫ﻣصطفاوي پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪4‬ده‪ .‬اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان پﻪ خپﻞ وخت ک‪! 3‬ﻮل عسکري اﻟﻘاب‬ ‫او بﻮﻟ‪( 9‬ﻗﻮﻣاﻧدې) پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪7‬ې‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟﻪ ودې او پرﻣختگ سره ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ 3‬پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬ﻣطبع‪ 3‬جﻮړې شﻮې؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ 3‬پﻠﻰ ک‪5‬دوﻧکﻰ ﻧﻮى فکري غﻮر‪$‬ﻨگ د چا ﻟﻪ‬ ‫خﻮا راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮى و؟‬ ‫‪39‬‬

‫د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ 3‬کﻮم دﻳﻨﻲ او ﻣذﻫبﻲ کتابﻮﻧﻪ د چا ﻟﻪ خﻮا وﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮل؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫر ﻳﻮ پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ أواز وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې ورتﻪ غﻮږ‬ ‫وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ تش ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ پﻪ پﻨسﻞ ډک ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ 3‬دوه ﻣطبع‪ 3‬جﻮړې شﻮې‪ ،‬ﻳﻮه د‬ ‫‪.................‬او بﻠﻪ د ‪ ......................‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪4‬ده‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان پﻪ خپﻞ وخت ک‪! 3‬ﻮل عسکري ‪ ........................‬پ‪+‬تﻮ ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو گروپﻮﻧﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬د ﻫر گروپ استازى دې پﻪ وار سره د‬ ‫درس ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ او ﻧﻮر دې ترې پﻮ*تﻨ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣفرد ‪ ،‬ﻣؤﻧث او جﻤع ﻣؤﻧث ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ راوباسﻲ او پﻪ‬ ‫!ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ 3‬دغﻪ ﻻﻧدې کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ دې‬ ‫د ﻫر کتاب ﻣخ تﻪ د ﻫغﻪ د ﻟﻴکﻮال ﻧﻮم وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫‪ _١‬روضة اﻟﻤجاﻫدﻳﻦ‬ ‫‪ _٢‬تفسﻴر بدر ﻣﻨﻴر‬ ‫‪ _٣‬بحر اﻟعﻠﻮم‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ک‪ 3‬د اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان تر‬ ‫دورې راوروستﻪ د پ‪+‬تﻮ د ودې پﻪ اړه ﻟس ﻟس کر*‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫نورستان‬

‫د ﻟﻮى ﻧﻨگرﻫار ﻧﻮم بﻪ ﻣﻮ ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ اور‪4‬دﻟﻰ وي‪ .‬ﻟﻮى ﻧﻨگرﻫار د افغاﻧستان پﻪ‬ ‫ختﻴ‪ #‬ک‪ 3‬پروت دى‪ .‬ﻳﻮ وخت د ﻣشرﻗﻲ د اع ٰﻠﻰ حکﻮﻣت پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪4‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮى ﻧﻨگرﻫار ک‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ اوسﻨﻰ ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬کﻮﻧ‪ ،7‬ﻟغﻤان او اوسﻨﻰ ﻧﻮرستان !ﻮل‬ ‫شاﻣﻞ وو‪.‬‬ ‫بﻴا وروستﻪ ﻟغﻤان او کﻮﻧ‪ 7‬د جﻼ وﻻﻳتﻮﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ وﻣﻨﻞ شﻮل‪ ،‬خﻮ د ﻧﻮرستان ډ‪4‬ره‬ ‫برخﻪ ﻻ تر وروستﻴﻮ پﻮرې پﻪ کﻮﻧ‪ 7‬او 'ﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻟغﻤان پﻮرې ت‪7‬ﻟ‪ 3‬وه چ‪ 3‬بﻴا د ﻳﻮ‬ ‫ﻣستﻘﻞ وﻻﻳت پﻪ تﻮگﻪ وﻣﻨﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫را‪$‬ئ چ‪ 3‬د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد دغﻪ غرﻧ‪5* 9‬رازه او سﻤسﻮره سﻴﻤﻪ او وگ‪7‬ي ﻟ‪ 8‬وپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬تاس‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د ختﻴ‪%‬ﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ پﻪ اړه 'ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬د ﻧﻮرستان کﻮﻣ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ زﻳات‪ 3‬پﻪ زړه پﻮرې دي؟‬

‫‪41‬‬

‫افغاﻧستان ‪ ٣٤‬وﻻﻳتﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬ﻧﻮرستان دى چ‪ 3‬پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ 3‬د وﻻﻳت پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ ﻣﻨﻞ شﻮى دى‪ .‬د ﻧﻮرستان زﻳاتره برخ‪ ،3‬ﻟکﻪ‪ :‬کاﻣد‪4‬ش‪ ،‬برگﻤ"ال‪ ،‬واﻳگﻞ دره‪ ،‬واﻣا او‬ ‫پارون پخﻮا پﻪ کﻮﻧ‪ 7‬وﻻﻳت پﻮرې او ﻳﻮ 'ﻪ برخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻟغﻤان وﻻﻳت پﻮرې ت‪7‬ﻟ‪ 3‬وې‪.‬‬ ‫ﻧﻮرستان پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول پﻪ در‪4‬ﻮ برخﻮ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ :‬ختﻴ‪ #‬ﻧﻮرستان چ‪ 3‬کاﻣد‪4‬ش او‬ ‫برگﻤ"ال پک‪ 3‬را‪$‬ﻲ‪ .‬ﻣرکزي ﻧﻮرستان چ‪ 3‬واﻳگﻞ دره‪ ،‬واﻣا‪ ،‬پارون او کاﻧتﻴﻮا پک‪ 3‬را‪$‬ﻲ او‬ ‫غربﻲ ﻧﻮرستان چ‪ 3‬دواب‪ ،‬ﻧﻮر گرام او ﻣﻨ‪6‬ول وﻟسﻮاﻟ‪ 9‬پﻪ ک‪ 3‬شاﻣﻠ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮرستان پخﻮاﻧﻰ ﻧﻮم کافرستان و او د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤان خان تر واکﻤﻨ‪ 9‬پﻮرې ﻳ‪ 3‬وگ‪7‬و‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ى دﻳﻦ درﻟﻮد‪ .‬د دغﻪ دﻳﻦ پﻴروان ﻻتر اوسﻪ د چترال پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬پات‪ 3‬دي چ‪3‬‬ ‫کﻠش ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻧﻮرستان ډ‪4‬ر سﻤسﻮر غرﻧﻰ وﻻﻳت دى‪ .‬زﻳاتره غروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ طبﻴعﻲ ‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ پ＀ دي‪،‬‬ ‫ﻫﻮا ﻳ‪ 3‬پﻪ اوړي ک‪ 3‬ډ‪4‬ره ﻣعتدﻟﻪ او پﻪ ژﻣﻲ ک‪ 3‬س‪7‬ه ده‪ .‬ﻧ‪+‬تر‪ ،‬سروه‪ ،‬کاچﻞ‪ ،‬سرپ '‪75‬ۍ‪،‬‬ ‫غﻮړه '‪75‬ۍ‪* ،‬ﻮون‪ ،‬چﻨاررﻧگﻰ‪ ،‬وړ*تﻰ (غرﻧﻰ بادام) اﻧار او ﻧﻮرې ﻳ‪ 3‬ﻫغﻪ غرﻧ‪ 9‬وﻧ‪ 3‬دي‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ راشﻨ‪ 3‬ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫غﻮز‪ ،‬تﻮت‪ ،‬ﻣرخ‪ ،92‬ﻣ‪2‬ﻪ‪ ،‬خﻮباﻧ‪( 9‬زرداﻟﻮ) ﻧاک‪ ،‬اﻧ‪%‬ر‪ ،‬شفتاﻟﻮ او ﻧﻮرې ﻳ‪ 3‬ﻫغﻪ وﻧ‪3‬‬ ‫دي چ‪ 3‬ک‪5+‬ﻨﻮل ک‪85‬ي‪ .‬ﻫﻤدغﻮ وﻧﻮ بﻮ!ﻮ او ‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ ﻧﻮرستان تﻪ ډ‪4‬ره *کﻼ ب‪+‬ﻠ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮرستان ډ‪4‬ر خﻮړوﻧﻪ‪ ،‬چﻴﻨ‪ 3‬او سﻴﻨدوﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري‪ .‬ﻟﻨ‪6‬ى سﻴﻨد‪ ،‬د پ‪5‬ج سﻴﻨد او د اﻟﻴﻨگار سﻴﻨد‬ ‫د ﻧﻮرستان ﻟﻪ غروﻧﻮ 'خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ‪ .‬دغﻪ غروﻧﻪ د ختﻴ‪ #‬ﻫﻨدوکش د غروﻧﻮ ﻟ‪7‬ۍ ده‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻮ ‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬وﻧﻮ‪ ،‬بﻮ!ﻮ او خﻮړوﻧﻮ د 'اروﻳﻮ د روزﻧ‪ 3‬ﻟپاره *ﻪ او ﻣﻨاسب '‪$ 7‬اﻳﻮﻧﻪ‬ ‫راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ي دي‪$ ،‬کﻪ خﻮ ﻧﻮرستان د 'اروﻳﻮ پﻪ روزﻧﻪ ک‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ى شﻬرت ﻟري‪ .‬غﻮاوې‪،‬‬ ‫غﻮاﻳان‪6- ،‬ان‪ ،‬ﻣ‪85‬ې‪ ،‬س‪5‬رﻟﻲ او وزې ﻳ‪ 3‬ﻣشﻬﻮر 'اروي دي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮرستان وﻻﻳت زﻳاتره برخﻪ غروﻧﻮ ﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬ده‪ .‬د کرکﻴﻠ‪ 3‬وړ ‪$‬ﻤک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ب‪5‬خ‪ 3‬ﻟ‪8‬ې دي‪.‬‬ ‫‪42‬‬

‫جﻮار‪ ،‬غﻨﻢ‪ ،‬اوربش‪ ،3‬ږدن‪ ،‬ﻟﻮبﻴا او کچاﻟﻮ ﻳ‪ 3‬ﻣﻬﻢ حاصﻼت دي‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ ده چ‪ 3‬پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ 3‬پﻪ دودﻳز ډول د کرکﻴﻠ‪ 3‬چارې د *‪%‬ﻮ او د 'اروﻳﻮ‬ ‫د روزﻧ‪ 3‬چارې د ﻧارﻳﻨﻪ وو پر غاړه دي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮرستان وﻻﻳت ﻣرکز پارون دى‪ .‬ﻧﻮرستان د ﻫﻨدوکش د غروﻧﻮ پﻪ ﻟ‪7‬ۍ ک‪ 3‬پروت دى‪،‬‬ ‫ﻫﻤدا ﻻﻣﻞ دى چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮې درې بﻠ‪ 3‬درې تﻪ تگ راتگ زﻳاتره باﻳد پﻠﻰ وي او د ژﻣﻲ پﻪ‬ ‫ﻣﻮسﻢ ک‪ 3‬ﻧاشﻮﻧﻰ وي‪ .‬دا طبﻴعﻲ خﻨ‪6‬وﻧﻪ د دې ﻻﻣﻞ شﻮي چ‪ 3‬د ﻧﻮرستاﻧﻴاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬اړﻳکﻲ‬ ‫ﻟ‪8‬ې ک‪7‬ي او ورو ورو پﻪ ﻧﻮرستاﻧﻲ ژبﻪ ک‪ 3‬ﻟﻬج‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ي او د وخت پﻪ ت‪5‬ر‪4‬دو پﻪ جﻼ‬ ‫ژبﻮ واوړي‪.‬‬ ‫ﻧﻮرستاﻧﻴان ﻳﻮ ارﻳاﻳﻲ !بر دى چ‪ 3‬تر اوسﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻟرغﻮﻧﻲ أرﻳاﻳﻲ ژوﻧداﻧﻪ ډ‪4‬ر 'ﻪ ساتﻠﻲ‬ ‫دي‪ .‬ﻧﻮرستاﻧﻴان ‪$‬اﻧگ‪7‬ي دودوﻧﻪ ﻟري‪ .‬عام ﻟباس ﻳ‪ 3‬پرتﻮگ‪ ،‬کﻤﻴس او پکﻮل دى‪ .‬گ‪6‬ﻳﻦ‪،‬‬ ‫گﻨ‪6‬ۍ‪ ،‬ډﻳگره او پاﻳتاوې ﻳ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ى ﻟباس دى‪.‬‬ ‫د ﻧﻮرستان کﻠﻲ زﻳاتره دﻫسکﻮ غروﻧﻮ پﻪ ﻟﻤﻨﻮ ک‪ 3‬جﻮړ شﻮي دي‪ .‬د غﻮزاﻧﻮ‪ ،‬ﻣرخ‪2‬ﻮ‪،‬‬ ‫اﻧگﻮرو او تﻮتاﻧﻮ ب‪2‬ﻮﻧﻪ او بﻬاﻧد خﻮړوﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د کﻠﻮ *کﻼ ﻻ زﻳاتﻮي‪ .‬ﻟﻪ غﻮزاﻧﻮ پرتﻪ د ﻧﻮرستان‬ ‫ﻧﻮرې ﻣ‪5‬ﻮې د خر'ﻼو بازار تﻪ ﻧﻪ وړاﻧدې ک‪85‬ي‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫‪ 6- _١ _١‬ﻳﻦ‪ :‬پ‪ 75‬وړﻳﻦ پرتﻮګ دی چ‪ 3‬تر زﻧ‪/‬اﻧﻪ پﻮرې وي او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳ‪ 3‬د پرتﻮګ ﻟﻪ پاسﻪ‬ ‫اغﻮﻧدي‪.‬‬ ‫‪- _٢‬ﻨ‪6‬ۍ‪ :‬د کﻮرت‪ 9‬پﻪ '‪5‬ر‪ ،‬خﻮ ساده وي ج‪5‬بﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﻟري او ﻟﻪ وړﻳﻮ پرتﻪ ﻧﻮر 'ﻪ پک‪ 3‬ﻧﻪ‬ ‫وي کارول شﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ډﻳگره‪- :‬ﻨ‪6‬ۍ او ډﻳ‪/‬ره دوﻣره تﻮپﻴر ﻟري چ‪- 3‬ﻨ‪6‬ۍ ساده وي او د ډﻳ‪/‬رې د ﻟستﻮ‪1‬ﻮ‬ ‫چاپ‪5‬ره او ‪-‬ر‪4‬ﻮان رﻧ‪/‬ﻪ او ‪-‬ﻠدار وي‪ .‬تر ‪-‬ﻨ‪6‬ۍ ﻳﻮ 'ﻪ ﻟﻨ‪6‬ه ﻫﻢ وي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پاﻳتاوې‪ :‬ﻳﻮه پ‪75‬ه اوږده او پﻠﻨﻪ وړﻳﻨﻪ پ"‪ 9‬وي چ‪ 3‬پﻪ وﻧﻮ بﻮ!ﻮ او غروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د پﻨ‪6‬ﻳﻮ‬ ‫د ژغﻮرﻧ‪ 3‬او د ست‪7‬ﻳا د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره تر پﻨ‪6‬ﻳﻮ تاووي‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻧﻮرستاﻧﻴان ﻳﻮ أرﻳاﻳﻲ تﻮکﻢ دى‪ .‬ډ‪4‬رې ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬أرﻳاﻳﻲ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻻ تر اوسﻪ ساتﻠ‪3‬‬ ‫دي‪ .‬د کﻮﻧ‪ ،7‬چترال‪ ،‬بدخشان او ﻟغﻤان پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬د ﻫﻨدوکش د غروﻧﻮ پﻪ ختﻴ‪%‬ﻮ‬ ‫ﻟ‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬اوس‪85‬ي‪ .‬د اﻣﻴرعبداﻟرحﻤان خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پر ﻣﻬال ﻳ‪ 3‬د اسﻼم سپ‪(5‬ﻠﻰ‬ ‫دﻳﻦ ﻣﻨﻠﻰ دى‪ .‬د خﻠکﻮ کسب ﻳ‪ 3‬زﻳاتره د 'اروﻳﻮ روزﻧﻪ او کرکﻴﻠﻪ ده‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې ورتﻪ غﻮږ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪ ،‬کﻪ ‪$‬ﻮاب ﻧﻴﻤگ‪7‬ى‬ ‫وي‪ ،‬بﻞ زده کﻮوﻧکﻰ دې ﻫغﻪ بشپ‪ 7‬ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ د وﻧﻮ او ﻣ‪5‬ﻮو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫بﻴادې ﻫغﻪ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ﻟﻨ‪ 6‬ﻟﻨ‪$ 6‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ 3‬د کار و‪4‬ش 'ﻪ ډول دى؟‬ ‫پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬غﻠ‪ 3‬داﻧ‪ 3‬ک‪85‬ي؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬ﻣﻮ کﻮﻣﻪ برخﻪ خﻮ*ﻪ ده او وﻟ‪3‬؟ خپﻞ ﻧظر 'رگﻨد ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د ﻧﻮرستان ﻣرکز پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ او ﻟﻪ سﻢ ‪$‬ﻮاب ﻧﻪ پﻪ پﻨسﻞ کر*ﻪ چاپ‪5‬ره ک‪7‬ئ ‪:‬‬ ‫اﻟف _ واﻳگﻞ‬

‫ب _ برگﻤ"ال‬

‫ج _ کاﻣد‪4‬ش‬

‫د _ پارون‬

‫‪ _٦‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬ﻻﻧدې ﻣفرد ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ جﻤع او جﻤع ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻣفرد واړوئ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫ج ع‬

‫فرد‬

‫‪ _١‬غﻮز‪................‬‬ ‫‪ _٢‬ﻣ‪2‬ﻪ‪................‬‬ ‫‪ _٣‬تﻮت ‪..............‬‬ ‫‪ _٤‬سﻴﻨد ‪..............‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟﻤﻨﻪ ‪..............‬‬

‫‪ _١‬وﻻﻳتﻮﻧﻪ ‪................‬‬ ‫‪$ _٢‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ ‪................‬‬ ‫‪ _٣‬کچاﻟﻮ ‪...................‬‬ ‫‪ _٤‬خﻨ‪6‬وﻧﻪ ‪..................‬‬ ‫‪$ _٥‬ﻤک‪................... 3‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫د د ﻧﻮرستان د خﻠکﻮ د دودوﻧﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ 'خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪7‬ئ او پﻪ‬ ‫ﻳﻮ ﻣخ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پوهاند رښتين ادبي څ‪5‬ره‬

‫زﻣﻮږ د ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻣعاصر تارﻳخ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬داس‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪5' 9‬رې شتﻪ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪3‬‬ ‫د ﻣعاصر ادب پﻨ‪%‬ﻪ ستﻮري ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫دغﻪ پﻨ‪%‬ﻪ ستﻮري‪ :‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬استاد گﻞ پا چا اﻟفت‪،‬‬ ‫عبداﻟرؤف ب‪5‬ﻨﻮا او پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ دي چ‪ 3‬د ﻣعاصر ادب بﻨس"ﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬اﻳ‪+‬ﻲ‬ ‫او پﻪ ژبﻪ او ادب ک‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ى ﻣﻘام ﻟري‪ .‬پﻪ دې درس ک‪ 3‬بﻪ د پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل‬ ‫ر*تﻴﻦ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪ _١‬د پ‪+‬تﻮ ادب د ﻣعاصرې دورې د دغﻮ پﻨ‪%‬ﻮ ستﻮرو پﻪ اړه 'ﻮﻣره ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ﻟرئ؟‬ ‫‪ _٢‬پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ 3‬کتابﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫دي؟‬

‫‪47‬‬

‫پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ د افغاﻧستان د ﻣعاصرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ﻟﻴکﻮال او‬ ‫ادﻳب دى‪ .‬صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ د ﻣﻮﻟﻮي تاج ﻣحﻤد زوى دى او پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬کال د‬ ‫ﻣﻮﻣﻨدو د ((سره کﻤر)) پﻪ ﻳﻮه عﻠﻤﻲ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ک‪7‬ي دي‪ .‬ﻧﻮرې زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬د ﻧﻨگرﻫار د ﻫ‪6‬ې (ﻧجﻢ اﻟﻤدارس) پﻪ ﻣدرسﻪ او د‬ ‫کابﻞ پﻪ عربﻲ داراﻟعﻠﻮم ک‪ 3‬سرتﻪ رسﻮﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ پﻪ ‪ ١٣١٨‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ غ‪7‬ﻳتﻮب ﻣﻨﻞ شﻮى دى‪ .‬دا ﻳ‪ 3‬د‬ ‫رسﻤﻲ دﻧدې پﻴﻞ دى او بﻴا ﻳ‪ 3‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬دﻧدې ترسره ک‪7‬ي دي‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ﻗﻮاعدو‬ ‫د 'اﻧگ‪ 3‬ﻣدﻳر‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻣرستﻴال‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻮى ﻣدﻳر او بﻴا رئﻴس و‪ .‬پﻪ ‪١٣٣٥‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ 3‬د پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزارت ﻣشاور او د ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ استاد ﻣﻘرر شﻮ‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ پر پ‪+‬تﻮ سرب‪5‬ره پﻪ دري‪ ،‬عربﻲ او اردو ژبﻮ ﻫﻢ *ﻪ پﻮﻫ‪5‬ده‪ .‬پﻪ دغﻮ ژبﻮ ﻳ‪3‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻣﻘاﻟ‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ او خپرې ک‪7‬ې دي‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ عﻠﻤﻲ ﻣﻮضاعاتﻮ ﻟکﻪ‪ :‬گراﻣر‪ ،‬د‬ ‫ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬ﻫﻨري ﻧثر او ﻧﻮرو ک‪ 3‬پﻪ ﻟس گﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬دا دي‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب تارﻳخ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ ادبﻴات (رساﻟﻪ)‪ ،‬پ‪+‬تاﻧﻪ شعراء دوﻳﻢ !ﻮک‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻫﻨداره‪،‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب درې ﻣشﻬﻮرې کﻮرﻧ‪ ،9‬پ‪+‬تﻮ گراﻣر پﻪ دري ژبﻪ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ اشتﻘاﻗﻮﻧﻪ او ترکﻴبﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ژب‪+‬ﻮدﻧﻪ‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ او ساﻧسکرﻳ＀ ﻧژد‪4‬ﻮاﻟﻰ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ '‪75‬ﻧﻪ‪ ،‬د ﻫﻨد سفر‪ ،‬د ﻧﻨگرﻫار او‬ ‫ﻗطغﻦ سفر‪ ،‬د ﻣصر سفر‪ ،‬د شﻮروي اتحاد سفر‪ ،‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ پﻮﻫان او غازﻳان‪ ،‬پﻴاوړي شاعران‪،‬‬ ‫رو*ان ستﻮري‪ ،‬ادبﻲ او تارﻳخﻲ سﻤﻮﻧ‪ 3‬او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ د چاپ او ﻧاچاپ کتابﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر 'ﻪ د پاسﻪ اتﻴاوو تﻪ رس‪85‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ خپروﻧﻮ ک‪ 3‬خپرې شﻮې دي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ 9‬پﻪ پﻴﻞ‬ ‫ک‪ 3‬شاعري ﻫﻢ ک‪7‬ې ده‪ ،‬خﻮ وروستﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮازې ﻧثر تﻪ ﻣخﻪ ک‪7‬ې ده او پﻪ دې ډگر ک‪ 3‬ډ‪4‬ر‬ ‫زﻳات را‪$‬ﻠ‪5‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ پﻪ ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر ک‪ 3‬پﻮخ ﻻس درﻟﻮد او پﻪ دې ډگر‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر کار ک‪7‬ى دى‪ .‬ﻫغﻪ ډ‪4‬ر شﻤ‪5‬ر زﻟﻤﻲ ﻟﻴکﻮال روزﻟﻲ او د خپﻞ ادب خدﻣت تﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬چﻤتﻮ ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ پﻪ ‪ ١٣٧٧‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ سترگ‪ 3‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ې او د ﻧﻨگرﻫار پﻪ‬ ‫بﻬسﻮدو ک‪ 3‬د کﻮﻧ‪ 7‬د ﻟﻮى س‪7‬ک پر غاړه خاورو تﻪ وسپارل شﻮ‪.‬‬ ‫د پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ د ﻧثر ﻳﻮه ب‪5‬ﻠگﻪ ‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪* 3‬ﻪ شاعر د ﻗﻮم سترگ‪ 3‬او د حال ترجﻤان دى‪ .‬دى پﻪ خپﻠﻪ ژبﻪ د خپﻞ چاپ‪5‬رﻳال‬ ‫ترجﻤاﻧﻲ کﻮي‪ .‬د اصﻼحﻲ ﻧظر ﻟﻮى خاوﻧد وي‪ .‬پﻪ خپﻞ ذاتﻲ ﻧظر پس‪ 3‬ﻧﻪ گر‪$‬ﻲ‪ .‬د وداﻧ‪9‬‬ ‫کاروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬خﻮ*‪85‬ي او پﻪ شعر ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻳﻮ 'رگﻨد او عاﻟﻲ ﻣرام پﻠﻮش‪$ 3‬ﻠ‪85‬ي‪ .‬اشعار ﻳ‪ 3‬د‬ ‫ﻗام او وطﻦ ﻟﻪ درده ډک وي‪ .‬کﻠﻪ ﻳ‪ 3‬شعر د تﻮرې پ‪7‬ک او کﻠﻪ د ژوﻧد بر‪+4‬ﻨا وي‪ .‬خﻴال ﻳ‪3‬‬ ‫ﻗﻮي او عزم ﻳ‪! 3‬ﻴﻨگ وي‪' ،‬ﻪ چ‪ 3‬واﻳﻲ ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻪ ﻫﻢ کﻮي‪ .‬د وﻳﻨا او عﻤﻞ ترﻣﻨ‪ #‬ﻳ‪3‬‬ ‫پﻮره ﻧژد‪4‬ﻮاﻟﻰ ﻣﻮجﻮد وي‪ .‬ر*تﻴا واﻳﻲ او پﻪ ر*تﻴاوو پس‪ 3‬گر‪$‬ﻲ‪ .‬د ﻗام پﻪ درد *ﻪ پﻮﻫ‪85‬ي‪.‬‬ ‫د اشعارو پﻪ پردو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬تارﻳخﻮﻧﻪ پراتﻪ وي‪ .‬د ﻟﻮړ ﻫﻤت او اوچت خﻴال '‪+‬تﻦ وي‪ .‬ﻫر 'ﻪ‬ ‫ﻧﻪ واﻳﻲ‪ ،‬حﻖ واﻳﻲ‪ ،‬حﻖ غﻮاړي او حﻖ ﻟ"ﻮي‪.‬‬ ‫د خﻮږﻣﻨﻮ د زړه ﻫﻤراز او ﻫﻤخﻴال وي‪ .‬د وﻟس پﻪ ژبﻪ غ‪848‬ي‪ .‬پﻪ ک‪8‬و ﻻرو ﻧﻪ دروﻣﻲ‪.‬‬ ‫خﻮشاﻣﻨگر او غﻮړه ﻣال ﻧﻪ وي او د شعر ﻣرغﻠرې پﻪ کﻮﻧجکﻮ ﻧﻪ پﻠﻮري‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ 3‬خﻮشحال‬ ‫خ"ک وﻳﻠﻲ دي ‪:‬‬

‫د هغه شاعر دان‪ 3‬وشه په ژبه‬ ‫چ‪ 3‬د شعر دردان‪ 3‬پلوري په مال‬

‫‪49‬‬

‫د باغ دار‬

‫يو سهار شومه روان د باغ په لوري‬ ‫په اسمان ک‪ 3‬ښکار‪4‬ده ال ښکلي ستوري‬ ‫باغ ته الړم يو عجب ښکلى لشن و‬ ‫د ښايسته ښايسته بلبلو نشيمن و‬ ‫قسم قسم سرودونه د مرغانو‬ ‫په دې باغ ک‪ 3‬چغهار و د توتيانو‬ ‫نسيم هس‪ 3‬په مزه و الوتلى‬ ‫له فرحته واړه باغ و غوړ‪4‬دلى‬ ‫د قدرت تابلو رن ينه ښايسته وه‬ ‫د هر بوټي غ‪ 85‬ک‪ 3‬اي‪ 3+‬لدسته وه‬ ‫لمر راوخوت له مشرق څخه ر‪1‬ا شوه‬ ‫هر طرف ته د ژونديو شور غوغا شوه‬ ‫سيوري پر‪4‬وتل سجدې باندې قبل‪ 3‬ته‬ ‫په تعظيم او احترام مخ د کعب‪ 3‬ته‬ ‫زر زري و ان د لمر پرې راخپرې شوې‬ ‫ر ا ره د اسمان لمن‪ 3‬سرې شوې‬ ‫سپينو پرخو چ‪ 3‬دا و ان وليدل‪3‬‬ ‫له خوښيه ټول‪ 3‬پورته والوتل‪3‬‬ ‫تاز د بوټو زياته له پخوا شوه‬ ‫وازه په خندا شوه‬ ‫د غوټيو خول‬ ‫جوړ په باغ ک‪ 3‬ال يو بل رن ه حالت شو‬ ‫تا به وې پاچا له خوبه را اوچت شو‬

‫‪50‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ﻣعاصرې دورې ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ادﻳب او‬ ‫ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻟس گﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬ډ‪4‬ر‬ ‫کسان ﻳ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬ژب‪ ،3‬ادب او ﻫ‪5‬ﻮاد د خدﻣت ﻟپاره روزﻟﻲ دي‪ .‬ﻟکﻪ ﻧﻮم او‬ ‫تخﻠص چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د صداﻗت او ر*تﻴﻨﻮﻟﻰ استازﻳتﻮب کﻮي‪ ،‬پﻪ عﻤﻠﻲ ژوﻧداﻧﻪ ک‪3‬‬ ‫ﻫﻢ خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد‪ ،‬خپﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬او خپﻠﻮ ﻫ‪5‬ﻮادواﻟﻮ تﻪ صادق او ر*تﻴﻨﻰ و‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب ﻟﻪ ﻫغﻮ بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکﻮ 'خﻪ دى چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫ژب‪ 3‬گراﻣر‪ ،‬ادب تارﻳخ‪75' ،‬ﻧ‪ 3‬او ﻫﻨري ﻧثر پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻣﻬﻢ کاروﻧﻪ سرتﻪ‬ ‫رسﻮﻟﻲ او ډ‪4‬ر ارز*تﻤﻦ اثار ترې راپات‪ 3‬دي‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ ‪:‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم دې پﻪ پﻨ‪%‬ﻪ پﻨ‪%‬ﻪ کر*ﻮ ک‪3‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ ورځ دې پﻪ وار سره پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ واز پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ د ﻣﻬﻤﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ د کتاب د پاى ﻟﻪ برخ‪ 3‬ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬دې ﻳ‪3‬‬ ‫وکاروي ‪:‬‬ ‫‪_٤‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ‪ _٥‬درداﻧ‪3‬‬ ‫‪_٣‬ﻫﻤراز‬ ‫‪ _١‬ﻣدام ‪ _٢‬عاﻟﻲ‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د خﻮشحال بابا دا ﻻﻧدې شعر ﻣعﻨا ک‪7‬ي ‪:‬‬

‫د هغه شاعر دانې وشه په ژبه‬ ‫چې د شعر دردانې پلوري په مال‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ د ((*ﻪ شاعر)) پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬دې ﻳﻮه ډﻟﻪ دې‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬ﻣفرد ﻣذکر ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې جﻤع ﻣذکر ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫د د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصر ادب د پﻨ‪%‬ﻮ ستﻮرو ﻟﻪ ډﻟ‪' 3‬خﻪ د ﻫر ﻳﻮه پﻪ اړه چ‪ 3‬تاسﻮ تﻪ اساﻧﻪ‬ ‫وي‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ﻳا شاوخﻮا ک‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ئ او شپ‪ 8‬شپ‪ 8‬کر*‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ژوﻧد ﻳا کتابﻮﻧﻮ او‬ ‫ﻳا ﻫﻢ د شعر او ﻧثر پﻪ اړه وﻟﻴکئ‪ ،‬سباتﻪ ﻳ‪! 3‬ﻮﻟگﻲ تﻪ درسره راوړئ او پﻪ خپﻞ خپﻞ ﻧﻮبت‬ ‫ﻳ‪ 3‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻻسﻲ صناﻳع‬

‫‪ n‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨعت تر 'ﻨگ‪ ،‬ﻻسﻲ صﻨعت ﻫﻢ د ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ اﻗتصادي او کﻠتﻮري‬ ‫پﻴاوړتﻴا ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟﻮى ارز*ت ﻟري‪ .‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع ډ‪4‬ره ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخچﻪ ﻟري‪ .‬اﻧساﻧاﻧﻮ‬ ‫د خپﻠ‪ 3‬اړتﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻟﻪ ﻫﻤاغﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ دورو 'خﻪ د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ کار تﻪ ﻻس‬ ‫اچﻮﻟﻰ‪ .‬دوى پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو ب‪2‬ﻪ اړوﻟ‪ 3‬او د خپﻠ‪ 3‬اړتﻴا وړشﻴان ﻳ‪3‬‬ ‫ترﻳﻨﻪ جﻮړ ک‪7‬ي دي‪ .‬بﻴا وروستﻪ ورسره *کﻼ ﻫﻢ ﻣﻠگرې شﻮې او د ﻳﻮه 'ﻴز پﻪ‬ ‫جﻮړوﻧﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪* 3‬کﻼ ﻫﻢ پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬ده‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻻسﻲ صﻨاﻳع اوږد‬ ‫تارﻳخ ﻟري او ﻣختﻠف ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دود دي چ‪ 3‬پﻪ دې درس ک‪ 3‬پرې خبرې کﻮو‪.‬‬ ‫‪ n‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ژوﻧد ک‪' 3‬ﻪ تاثﻴر ﻟري؟‬ ‫‪ n‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬کﻮم ډول ﻻسﻲ صﻨاﻳع دود دي؟‬

‫‪53‬‬

‫د خاﻣﻮ او ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو بدﻟﻮن پﻪ داس‪ 3‬ﻳﻮ شﻲ چ‪ 3‬د وگ‪7‬و د استفادې وړ وگر‪$‬ﻲ‬ ‫صﻨعت ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ .‬صﻨعت پﻪ دوه ډوﻟﻪ دى‪ :‬ﻣاشﻴﻨﻲ او ﻻسﻲ‪ .‬ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع د ﻣاشﻴﻦ پﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫تﻮﻟﻴد‪84‬ي او ﻻسﻲ صﻨاﻳع ﻫغﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ جﻮړ‪84‬ي‪ .‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ کﻪ ﻟرگﻰ خام‬ ‫ﻣﻮاد وگ‪2‬ﻮ‪ ،‬ﻧﻮ کﻠﻪ چ‪ 3‬ترکاڼ ﻟﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ ک‪7‬ک‪ ،9‬دروازې او ﻣ‪5‬زوﻧﻪ جﻮړوي‪ ،‬ﻫﻤدا د ﻻسﻲ‬ ‫صﻨعت ﻳﻮ بﻬﻴر دى‪ ،‬خﻮ پﻪ دې شرط چ‪ 3‬پﻪ جﻮړ‪4‬دوﻧکﻮ شﻴاﻧﻮ او 'ﻴزوﻧﻮ ک‪ 3‬بﻪ *کﻼ او‬ ‫ظرافت ﻫﻢ پﻪ پام ک‪ 3‬ساتﻲ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ گران ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع ډ‪4‬ر ﻟرغﻮﻧﻰ تارﻳخ ﻟري‪ .‬د ډ‪4‬رو پخﻮاﻧﻴﻮ ﻻسﻲ‬ ‫صﻨاﻳعﻮ اثار چ‪ 3‬د کار اسباب‪ ،‬گا‪ ،31‬سک‪ ،3‬د *کار وساﻳﻞ او ﻧﻮر پک‪ 3‬دي‪ ،‬ﻟﻴدل شﻮي‬ ‫دي‪ .‬اوس ﻫﻢ ﻻسﻲ صﻨاﻳع زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬دﻳﻮ شﻤ‪5‬ر خﻠکﻮ کسب او بﻮختﻴا ده چ‪ 3‬پر‬ ‫اﻗتصادي ارز*ت سرب‪5‬ره کﻠتﻮري ارز*ت ﻫﻢ ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ شﻴان چ‪ 3‬د کﻠﻮ‪ ،‬باﻧ‪6‬و او *اروﻧﻮ‬ ‫*‪ ،3%‬ﻧارﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻧجﻮﻧ‪ 3‬او ﻫﻠکان ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ ﻻسﻮﻧﻮ جﻮړوي او ﻳاﻳ‪ 3‬پﻪ جﻮړ*ت ک‪ 3‬ﻟﻪ ساده‬ ‫وساﻳﻠﻮ 'خﻪ کار اخﻠﻲ‪ ،‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ .‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع ﻧﻪ ﻳﻮازې زﻣﻮږ ضرورتﻮﻧﻪ‬ ‫پﻮره کﻮي‪ ،‬بﻠک‪ 3‬زﻣﻮږ ژوﻧد او د استﻮگﻨ‪ 3‬چاپ‪5‬رﻳال ﻫﻢ *کﻠﻰ کﻮي‪ .‬د ﻫرې سﻴﻤ‪3‬‬ ‫ﻻسﻲ صﻨاﻳع د خپﻠ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬ﻟﻪ خاﻣﻮ ﻣﻮادو 'خﻪ جﻮړ‪84‬ي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ﻫغﻪ ﻣﻮاد چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻫﻤاغﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬پﻴدا ک‪85‬ي او خﻠک ﻳ‪ 3‬پﻪ أساﻧﻪ او ارزاﻧﻪ بﻴﻪ ترﻻسﻪ کﻮي‪ ،‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع‬ ‫ترې جﻮړوي‪ .‬ﻟکﻪ 'ﻨگﻪ چ‪ 3‬وړۍ‪ ،‬وژغﻨ‪ 3‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ شﻤاﻟﻲ ﻣرکزي او ﻟﻮﻳدﻳ‪%‬ﻮ‬ ‫برخﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬رې پﻴداک‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ غاﻟ‪! ،9‬غرې‪ ،‬ﻟﻴﻤ(ﻲ‪ ،‬برک‪ ،‬ش‪7‬ۍ‪ ،‬بﻨﻴﻨﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫واسک"ﻮﻧﻪ‪ ،‬جﻮراب‪ ،3‬دستکش‪ 3‬او ﻧﻮر شﻴان جﻮړوي‪ .‬پﻪ پکتﻴا ک‪ 3‬ﻣزري ډ‪4‬ر پﻴدا ک‪85‬ي او‬ ‫ﻟﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ شکرۍ‪! ،‬ﻮکرۍ‪ ،‬خﻮﻟ‪ ،9‬او ببﻮزي (ﻻسﻲ پکﻲ) جﻮړوي‪.‬‬ ‫پروان او استاﻟف د *کﻠﻮ خ"ﻴﻨﻮ ﻟﻮ*ﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻣشﻬﻮر دي چ‪ 3‬د ﻟﻮ*ﻮ ﻣختﻠف ډوﻟﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ کاس‪ ،3‬صراح‪ ،9‬شﻤعﻪ داﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗابﻮﻧﻪ او ﻧﻮر پﻪ ډ‪4‬ره *کﻠ‪ 3‬ب‪2‬ﻪ جﻮړوي‪ .‬ﻫﻤدراﻧگﻪ د دغ‪3‬‬ ‫سﻴﻤ‪ 3‬گﻠداﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻴاﻟ‪ ،3‬ک"ﻮۍ‪ ،‬ﻣﻨگﻲ‪ ،‬چا!‪ 9‬او ﻧﻮر ﻫﻢ ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر دي‪.‬‬ ‫پﻪ کﻨدﻫار او ﻫرات ک‪ 3‬ﻟﻪ ور‪+4‬ﻤﻮ 'خﻪ *کﻠﻲ سکﻮى (خاﻣکﻮﻧﻪ)‪ ،‬دسﻤاﻟﻮﻧﻪ او ﻟﻨگ‪9‬‬ ‫جﻮړوي‪ .‬پﻪ شﻤال ک‪ 3‬ﻟﻪ سﻮﻧ‪6‬و 'خﻪ پ‪7‬ي‪ ،‬بﻮج‪ 9‬او رس‪ 9‬جﻮړوي‪ .‬ﻫﻤدراﻧگﻪ پﻪ بغﻼن‬ ‫‪54‬‬

‫او ﻫرات ک‪ 3‬خاﻣک‪ ،‬گﻠدوزي او ﻧﻮر د گﻨ‪6‬ﻟﻮ دود شتﻪ چ‪ 3‬ﻣصﻨﻮعات ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد او بﻬر‬ ‫ک‪ 3‬خﻮ*ﻮوﻧکﻲ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ کﻮﻧ‪ 7‬او ﻧﻮرستان ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻟرگﻴﻮ 'خﻪ پر دروازو او ک‪7‬کﻴﻮ سرب‪5‬ره ﻣختﻠف *کﻠﻲ ﻟرگﻴﻦ‬ ‫شﻴان جﻮړوي چ‪ 3‬خﻮرا ﻣشﻬﻮر دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ 'رﻣﻨ‪' 3‬خﻪ 'پﻠ‪ ،9‬بﻮ!ان‪ ،‬بکسﻮﻧﻪ او ﻧﻮر شﻴان دﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ زﻳاتﻮ برخﻮ ک‪ 3‬جﻮړ‪84‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ وﻳﻼى شﻮ چ‪ 3‬د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ﻣختﻠف ډوﻟﻮﻧﻪ اوس ﻫﻢ پﻪ افغاﻧستان ک‪3‬‬ ‫دود دي چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا اﻗتصاد پﻴاوړى کﻮي او ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا زﻣﻮږ د کﻠتﻮر ﻳﻮه غﻨﻲ برخﻪ‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻻسﻲ صﻨاﻳع ډ‪4‬ره ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬او اوږده تارﻳخچﻪ ﻟري‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻻسﻲ صﻨاﻳع‬ ‫ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ 'خﻪ دود دي‪.‬‬ ‫پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ او سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ﻻسﻲ صﻨاﻳع دود دي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬خاورﻳﻦ‬ ‫ﻟﻮ*ﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ور‪+4‬ﻤﻮ *کﻠﻲ گﻨ‪6‬وﻧﻪ او کاﻟﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻟرگﻴﻮ 'خﻪ ﻣختﻠف اړﻳﻦ اوزﻳﻨتﻲ‬ ‫شﻴان‪ ،‬ﻻسﻲ گﻨ‪6‬ون ﻟکﻪ گﻠدوزي‪ ،‬خاﻣک‪ ،‬تار شﻤ‪5‬ر او ﻧﻮر‪ .‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع کﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮې خﻮا زﻣﻮږ اﻗتصاد پﻴاوړى کﻮي او اړتﻴاوې ﻣﻮ ﻟ‪5‬رې کﻮي‪ ،‬ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه زﻣﻮږ کﻠتﻮر‬ ‫ﻫﻢ غﻨﻲ کﻮي‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪_١ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ أواز وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ پﻪ ارز*ت او‬ ‫اﻫﻤﻴت خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪55‬‬

‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پر دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د افغاﻧستان پﻪ ﻣختﻠفﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ د تﻮﻟﻴد سﻴﻤ‪ 3‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي او پﻪ وار سره‬ ‫دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او ﻫغﻪ دې پﻪ‬ ‫!ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د خاورو ﻣختﻠف ﻟﻮ*ﻲ پﻪ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬جﻮړ‪84‬ي؟‬ ‫د‪ :‬استاﻟف‬ ‫ج‪ :‬ﻫرات‬ ‫اﻟف ‪ :‬بغﻼن ب ‪ :‬کﻮﻧ‪7‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮري چ‪ 3‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬کﻮم ﻻسﻲ صﻨاﻳع جﻮړ‪84‬ي‪ ،‬پﻪ دې ﻫکﻠﻪ‬ ‫دې ﻳﻮ ﻣخ پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ بﻠﻪ ورځ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫مرکه د پ‪+‬تو‬

‫د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان تر ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬وروستﻪ د ﻫغﻪ زوى اﻣان اهلل خان د افغاﻧستان‬ ‫واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬اﻣان اهلل خان د غازي اﻣان اهلل خان پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻣشﻬﻮر دى‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى خپﻠﻮاکﻲ‬ ‫غﻮ*تﻮوﻧکﻰ‪ ،‬ترﻗﻲ خﻮ*ﻮوﻧکﻰ او ادبپاﻟﻮﻧکﻰ پاچا و‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ‬ ‫رسﻤﻲ تﻮ‪-‬ﻪ ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا افغاﻧستان خپﻠﻮاک اعﻼن ک‪.7‬‬ ‫‪ n‬تر اﻣان اهلل خان د ﻣخﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬کﻮم کتابﻮﻧﻪ او رساﻟﻰ چاپ شﻮي دي؟‬ ‫‪ n‬غازي اﻣان اهلل خان خپﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬تﻪ 'ﻪ خدﻣت ک‪7‬ى دى؟‬

‫‪57‬‬

‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د پراختﻴا او پر ﻣختﻴا ﻟپاره غازي اﻣان اهلل خان د پاچاﻫﻲ ارگ پﻪ شﻤاﻟﻲ برج‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ ‪ ١٣٠١‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ک‪ 3‬ﻳﻮه عﻠﻤﻲ تحﻘﻴﻘﻲ !ﻮﻟﻨﻪ جﻮړه ک‪7‬ه چ‪ 3‬د ((ﻣرکﻪ د پ‪+‬تﻮ)) پﻪ‬ ‫ﻧاﻣﻪ وبﻠﻠﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٠٢‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ 3‬د افغاﻧستان د اساسﻲ تشکﻴﻼتﻮ د ﻧظاﻣﻨاﻣ‪ 3‬د‬ ‫حکﻢ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزارت د در‪4‬ﻢ رﻳاست پﻪ تﻮگﻪ وپ‪5‬ژﻧدل شﻮه‪.‬‬ ‫غازي اﻣان اهلل خان د خپﻠ‪ 3‬واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوره ک‪ 3‬پﻪ ‪ ١٣٠٤‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ 3‬کﻨدﻫار تﻪ‬ ‫تﻠﻠﻰ و او د ﻫغ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬خﻠکﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬وﻳﻠﻲ وو‪:‬‬ ‫((غﻮاړم پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ چ‪ 3‬زه ورسره ډ‪4‬ره ﻣﻴﻨﻪ ﻟرم‪ ،‬ستاس‪ 3‬سره خبرې وک‪7‬م)) دا خبرې‬ ‫ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬سره د ﻫغﻪ ترﻗﻲ غﻮ*تﻮﻧکﻲ !ﻮﻟﻮاک ﻣﻴﻨﻪ 'رگﻨدوي‪ .‬ﻫﻤدا ﻣﻴﻨﻪ وه چ‪ 3‬غازي‬ ‫اﻣان اهلل خان د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ ودې ﻟپاره ډ‪4‬رې ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬وک‪7‬ې‪ .‬د اﻣﻴر‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ خان او اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان د واکﻤﻨﻴﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻫﻢ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬رساﻟ‪3‬‬ ‫ٰ‬ ‫او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ژباړې چاپ شﻮي‪ ،‬خﻮ د افغاﻧستان ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ اساسﻲ ﻗاﻧﻮن چ‪ 3‬ﻫغﻪ وخت ﻳ‪3‬‬ ‫((اساسﻲ ﻧظاﻣﻨاﻣﻪ)) بﻠﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى ‪$‬ﻞ د اﻣان اهلل خان پﻪ اﻣر پﻪ پ‪+‬تﻮ وﻟﻴکﻞ شﻮ‪ .‬وروستﻪ‬ ‫بﻴا ﻧﻮرې ډ‪4‬رې ﻧظاﻣﻨاﻣ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ وﻟﻴکﻞ شﻮې‪ .‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ تدرﻳس پﻴﻞ شﻮ او‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ پ‪+‬تﻮ شﻮل‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬بﻪ پاچا او ﻣﻠک‪ 3‬ﻣاﻣﻮرﻳﻨﻮ تﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ وﻳﻨاوې‬ ‫کﻮﻟ‪ .3‬پ‪+‬تﻨﻲ سﻴﻤﻮ تﻪ بﻪ فرﻣاﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻟ‪85‬ل ک‪5‬دل‪ .‬پﻪ اخباروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ زﻳاتﻪ‬ ‫شﻮه‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٠٣‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ 3‬غازي اﻣان اهلل خان اﻣر وک‪ 7‬چ‪ 3‬د کﻨدﻫار د سﻴﻤ‪ 3‬پﻪ‬ ‫اخبار ((طﻠﻮع افغان)) ک‪ 3‬دې ﻫﻢ پ‪+‬تﻮ ﻣطاﻟب خپاره شﻲ‪.‬‬ ‫((ﻣرکﻪ د پ‪+‬تﻮ)) دوﻟس تﻨﻪ غ‪7‬ي درﻟﻮدل چ‪ 3‬ﻟﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ 'خﻪ وو‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻣشر‬ ‫ﻳ‪ 3‬د ﻫغﻪ وخت ﻟﻮى او ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ عاﻟﻢ ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع اخﻮﻧزاده و‪ .‬دغ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬د خپﻞ کار‬ ‫پﻪ پﻴﻞ ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻳﻮ اعﻼن خپﻮر ک‪ 7‬او ﻟﻪ پ‪+‬تﻨﻮ 'خﻪ ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د پاﻟﻨ‪ 3‬پﻪ ﻻره ک‪3‬‬ ‫ﻣرستﻪ وغﻮ*تﻠﻪ‪ .‬پﻪ دغﻪ اعﻼن ک‪ 3‬راغﻠﻲ وو‪:‬‬ ‫_ ﻫر ﻧﻮم دې پﻪ پ‪+‬تﻮ وﻟﻴکﻞ شﻲ او ﻣرکﻪ د پ‪+‬تﻮ تﻪ دې راوﻟ‪85‬ل شﻲ‪.‬‬ ‫_ ﻫر پ‪+‬تﻮن چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬پﻮﻫﻪ ﻟري او غﻮاړي چ‪ 3‬ﻣرک‪ 3‬تﻪ ‪$‬ان ورﻧﻨباسﻲ‪ ،‬خپﻠﻪ‬ ‫‪58‬‬

‫غﻮ*تﻨﻪ دې وﻟﻴکﻲ او ﻣرک‪ 3‬تﻪ دې راواستﻮي‪.‬‬ ‫_ د پ‪+‬تﻨﻲ سﻴﻤﻮ ﻫر پ‪+‬تﻮ پﻮه دې د خپﻠ‪ 3‬سﻴﻤ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ي ﻟغتﻮﻧﻪ راغﻮﻧ‪ 6‬او پﻪ ﻟﻴکﻠ‪3‬‬ ‫ب‪2‬ﻪ دې ﻣرک‪ 3‬تﻪ راواستﻮي‪.‬‬ ‫((ﻣرک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ)) ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ وو‪ (( .‬ﻳﻮازﻧ‪ 9‬پ‪+‬تﻮ)) او ((پ‪+‬تﻮ پ‪+‬ﻮﻳﻪ))‬ ‫دوه ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬چاپ شﻮي دي‪ .‬دوه ﻣﻬﻢ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ترتﻴب او تدوﻳﻦ ک‪7‬ي وو‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ‬ ‫بده ﻣرغﻪ دغﻪ دوه ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ تر چاپ د ﻣخﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ﻻړل‪ .‬د دغﻮ دوو ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ پﻪ ترتﻴب او‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ ﻟﻮدﻳﻦ وه‪ .‬د دغﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ‬ ‫تدوﻳﻦ ک‪ 3‬ډ‪4‬ره وﻧ‪6‬ه د ((ﻣرک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ)) د دوﻳﻢ ﻣشر‬ ‫ٰ‬ ‫ﻳﻮه برخﻪ د دغ‪ 3‬ﻣرک‪ 3‬د ﻳﻮه غ‪7‬ي ﻣﻼ ﻣحﻤد ((ساپﻲ)) پﻪ وسﻴﻠﻪ د ﻫغﻪ د زوى عبداهلل خان‬ ‫افغاﻧﻲ ﻧﻮﻳس ﻻس تﻪ ورغﻠ‪ 3‬او پﻪ ‪ ١٣٣٥‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬دغﻪ ﻧسخﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ 'ﻪ زﻳاتﻮﻧﻮ‬ ‫سره چاپ ک‪7‬ې ده‪.‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫غازي اﻣان اهلل خان پر کﻠتﻮر ﻣﻴﻦ واکﻤﻦ و‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ‬ ‫پرﻣختگ ﻟپاره ﻳ‪(( 3‬ﻣرکﻪ د پ‪+‬تﻮ)) جﻮړه ک‪7‬ه‪ .‬پﻪ اخباروﻧﻮ او ﻧﻮرو خپروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻣطاﻟبﻮ د خپروﻟﻮ اﻣر وک‪ .7‬پ‪+‬تﻨﻲ سﻴﻤﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ فرﻣاﻧﻮﻧﻪ ﻟ‪85‬ل پﻴﻞ ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ تدرﻳس پﻴﻞ ک‪ .7‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ اساسﻲ ﻗاﻧﻮن او ﻧﻮر ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳ‪3‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ وﻟﻴکﻞ‪.‬‬ ‫د غازي اﻣان اهلل خان پﻪ دوره ک‪ 3‬پﻪ عﻤﻠﻲ ډول د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د عﻠﻤﻲ پرﻣختگ ﻟپاره‬ ‫کار پﻴﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣرک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ ﻟکﻪ (( ﻳﻮازﻧ‪ 9‬پ‪+‬تﻮ)) او ((پ‪+‬تﻮ پ‪+‬ﻮﻳﻪ)) تر ﻟﻴکﻠﻮ‬ ‫وروستﻪ چاپ او خپاره ک‪7‬ل‪ .‬دوه ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ وﻟﻴکﻞ‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫وخت ک‪ 3‬چاپ ﻧﻪ شﻮل‪.‬‬

‫‪59‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د ﻣتﻦ ﻣفﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪ 6‬ډول وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪(( _٢‬ﻣرکﻪ د پ‪+‬تﻮ)) 'ﻪ وخت جﻮړه شﻮه او کﻮم کاروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬سرتﻪ ورسﻮل‪ .‬کاروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻳﻮ ﻟست ک‪ 3‬ترتﻴب ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي او بﻴا دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮړ أواز وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ((ﻣرکﻪ د پ‪+‬تﻮ)) ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻣشر پﻪ پﻨسﻞ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ ‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ ﻟﻮدﻳﻦ‬ ‫ب‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع اخﻮﻧزاده‬ ‫ٰ‬ ‫د‪ :‬عبداهلل خان افغاﻧﻲ ﻧﻮﻳس‬ ‫ج‪ :‬ﻣﻼ ﻣحﻤد ساپﻰ‬ ‫‪ _٥‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ﻣﻬﻢ !کﻲ پخپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬دې‬ ‫واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د ((ﻣرکﻪ د پ‪+‬تﻮ)) 'خﻪ د ﻣخﻪ کﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻪ اړه کﻮم کاروﻧﻪ شﻮي وي‪،‬‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ دې 'ﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫغﻮ ﻣرکزوﻧﻮ پﻪ اړه 'ﻮ کر*‪ 3‬وﻟﻴکﻲ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د عﻠﻤﻲ او‬ ‫کﻠتﻮري ودې ﻟپاره کار کﻮي‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‬ ‫‪+‬تو‬

‫‪-‬ر‬

‫امر‬

‫نومځري (ضميرونه)‬

‫د گراﻣر ﻟﻪ ﻟﻮستﻮ 'خﻪ پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ او پﻮﻫﻨ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬ﻣﻮخﻪ داده چ‪ 3‬ژبﻪ سﻤﻪ وﻟﻴکﻼى‬ ‫او وﻟﻮستﻼى شﻮ او ‪$‬ان ﻟﻪ ت‪5‬روتﻨﻮ 'خﻪ وژغﻮرو‪ .‬ﻧﻮﻣ‪%‬ري ﻫﻢ د گراﻣر ﻳﻮه برخﻪ ده‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ژبﻪ ک‪* 3‬کﻼ او ﻟﻨ‪6‬ون راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي او د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ د تکرار ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫تاس‪ 3‬پﻪ اووم !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻧﻮم او د ﻧﻮم ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬صفت او د صفت ډوﻟﻮﻧﻪ وﻟﻮستﻞ‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ ﻧﻮﻣ‪%‬ري وپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬ﻧﻮﻣ‪%‬ري 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ او وﻟ‪ 3‬کار‪84‬ي؟‬ ‫‪ n‬کﻪ پﻪ ژبﻪ ک‪ 3‬ﻧﻮﻣ‪%‬ري وﻧﻪ کارول شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ خبرو ﻳا ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬بﻪ کﻮﻣﻪ ستﻮﻧزه‬ ‫راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻲ؟‬

‫‪61‬‬

‫ﻧﻮﻣ‪%‬رى ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪ 3‬د ﻧاﻣﻪ پر‪$‬اى کار‪84‬ي او د ﻧﻮم د تکرار ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣ‪%‬ري د جﻨس‪ ،‬عدد‪ ،‬حاﻟت او شخص ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬گرداﻧ‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮﻣ‪%‬رو ډوﻟﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫‪$ _١‬اﻧگ‪7‬ي ﻧﻮﻣ‪%‬ري (شخصﻲ ضﻤﻴروﻧﻪ)‬ ‫‪ _٢‬ﻣﻠکﻲ ﻳا اضافﻲ ﻧﻮﻣ‪%‬ري‬ ‫‪ _٣‬اشاري ﻧﻮﻣ‪%‬ري‬ ‫‪ _٤‬استفﻬاﻣﻲ ﻧﻮﻣ‪%‬ري‬ ‫‪ _٥‬پﻠﻮي ﻧﻮﻣ‪%‬ري‬ ‫‪ _٦‬ﻣبﻬﻢ ﻧﻮﻣ‪%‬ري‬ ‫‪ _٧‬اشتراکﻲ ﻧﻮﻣ‪%‬ري‬

‫‪$ _١‬اﻧگ‪7‬ي ﻧﻮﻣ‪%‬ري‪:‬‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ي ﻧﻮﻣ‪%‬ري د کساﻧﻮ ﻳا اشخاصﻮ پر ‪$‬اى کار‪84‬ي او پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫غ‪+‬تﻠﻲ ﻧﻮﻣ‪%‬ري او کﻤزوري ﻧﻮﻣ‪%‬ري‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫اﻟف _ غ‪+‬تﻠﻲ ﻧﻮﻣ‪%‬ري ﻳا ﻣﻨفصﻞ ضﻤﻴروﻧﻪ ‪:‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮازې تﻮگﻪ کار‪84‬ي‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬سره پﻴﻮست ﻧﻪ را‪$‬ﻲ او پﻪ خپﻠﻮاکﻪ تﻮگﻪ ﻣعﻨا‬ ‫ورکﻮي‪.‬‬ ‫اشخاص‬

‫ﻣفرد‬ ‫اصﻠﻲ حاﻟت‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬

‫او*تﻰ حاﻟت‬

‫اصﻠﻲ حاﻟت‬

‫زه‬

‫ﻣا‬

‫ﻣﻮږ‬

‫تﻪ‬

‫تا‬

‫تاس‪( 3‬تاسﻮ)‬

‫دى‬ ‫ﻫغﻪ‬

‫ده‬ ‫ﻫغﻪ‬

‫دوى‬ ‫ﻫغﻮى‬

‫دا‬ ‫*‪%‬ﻴﻨﻪ ﻫغﻪ‬

‫دې‬ ‫ﻫغ‪3‬‬

‫دوى‬ ‫ﻫغﻮى‬

‫ﻧارﻳﻨﻪ‬ ‫‪٣‬‬

‫جﻤع‬

‫ب _ کﻤزوري ﻧﻮﻣ‪%‬ري (ﻣتصﻞ ضﻤﻴروﻧﻪ)‪:‬‬ ‫دا ﻧﻮﻣ‪%‬ري پﻪ خپﻠﻮاکﻪ ډول ﻧﻪ کار‪84‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سره چ‪ 3‬وکار‪84‬ي خپﻠﻪ ﻣعﻨا‬ ‫'رگﻨدوي‪.‬‬ ‫شخص‬

‫جﻤع‬

‫ﻣفرد‬

‫‪١‬‬

‫ﻣ‪3‬‬

‫ﻣﻮ‬

‫‪٢‬‬

‫دې‬

‫ﻣﻮ‬

‫‪٣‬‬

‫ﻳ‪3‬‬

‫ﻳ‪3‬‬

‫ﻟکﻪ‪ :‬کتاب ﻣ‪ 3‬راک‪7‬ه‪ ،‬کتاب دې واخﻠﻪ‪ ،‬کتاب ﻳ‪ 3‬واخﻴست‪ ،‬کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮ واخﻴستﻞ‪،‬‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻴستﻞ‪ ،‬کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮ واخﻠئ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫‪ _٢‬ﻣﻠکﻲ ﻳا اضافﻲ ﻧﻮﻣ‪%‬ري‪:‬‬ ‫ﻳﻮ 'ﻴز پﻪ 'ﻪ ﻳا چا پﻮرې اړوﻧد بﻮﻟﻲ ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ﻳﻮ شﻰ د 'ﻪ ﻳا چا گ‪2‬ﻲ‪.‬‬ ‫اشخاص‬

‫جﻤع‬

‫ﻣفرد‬

‫‪١‬‬

‫زﻣا‬

‫زﻣﻮږ‬

‫‪٢‬‬

‫ستا‬

‫ستاس‪3‬‬

‫‪٣‬‬ ‫ﻟکﻪ ‪ :‬زﻣا کتاب راک‪7‬ه‪.‬‬ ‫ستاس‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د دوى کتابﻮﻧﻪ 'ﻪ شﻮل؟‬

‫ﻧارﻳﻨﻪ‬

‫د ده‬

‫د دوى‬

‫*‪%‬ﻴﻨﻪ‬

‫د دې‬

‫د دوى‬ ‫ستا کتاب راک‪7‬ه‪.‬‬ ‫ددې کتاب چ‪5‬رتﻪ دى؟‬

‫زﻣﻮږ کتابﻮﻧﻪ ﻳﻮسﻪ‪.‬‬ ‫د ده کتاب 'ﻪ شﻮ؟‬

‫‪ _٣‬اشاري ﻧﻮﻣ‪%‬ري‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻧﻮﻣ‪%‬ري دي چ‪ 3‬اشخاصﻮ او 'ﻴزوﻧﻮ تﻪ اشاره کﻮي او د ﻫغﻮ پر ‪$‬اى کار‪84‬ي‪.‬‬ ‫ﻣفرد‬ ‫گ‪2‬ﻪ‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫وا!ﻦ (فاصﻠﻪ)‬

‫جﻤع‬

‫اصﻠﻲ حاﻟت او*تﻰ حاﻟت اصﻠﻲ حاﻟت‬

‫او*تﻰ حاﻟت‬

‫دغﻪ‬

‫دغﻪ‬

‫دغﻪ‬

‫دغﻮ‬

‫دغﻪ‬

‫دغ‪3‬‬

‫دغﻪ‬

‫دغﻮ‬

‫ﻟﻴرې‬

‫ﻫغﻪ‬ ‫ﻫغﻪ‬

‫ﻫغﻪ‬ ‫ﻫغ‪3‬‬

‫ﻫغﻪ‬ ‫ﻫغﻪ‬

‫ﻫغﻮ‬ ‫ﻫغﻮ‬

‫ﻻ ﻟﻴرې‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغ‪3‬‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻮ‬

‫ﻟﻨ‪6‬‬

‫‪64‬‬

‫‪ _٤‬استفﻬاﻣﻲ ﻳا پﻮ*تﻨﻴز ﻧﻮﻣ‪%‬ري ‪:‬‬ ‫د پﻮ*تﻨ‪ 3‬ﻟپاره کار‪84‬ي‪ .‬د شخص‪ ،‬وخت‪$ ،‬اى 'رﻧگﻮاﻟﻰ او 'ﻮﻣره واﻟﻲ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ 3‬ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري ‪:‬‬ ‫'ﻮک ‪ :‬د شخص ﻟپاره کار‪84‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪' :‬ﻮک راغﻰ؟‬ ‫چا‪ :‬د 'ﻮک او*تﻰ شکﻞ دى او د شخص ﻟپاره کار‪84‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬چا وژړل؟‬ ‫کﻮم (کﻮﻣﻪ) ‪ :‬د شخص او شﻴاﻧﻮ ﻟپاره کار‪84‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬کﻮﻣﻪ *‪%‬ﻪ ‪$‬ﻲ؟ کﻮم س‪7‬ى‬ ‫‪$‬ﻲ؟‬ ‫کﻠﻪ ‪ :‬د وخت پﻮ*تﻨﻪ کﻮي او ﻧﻪ گرداﻧ‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬کﻠﻪ راغﻰ؟‬ ‫کﻠﻪ راغﻠﻪ؟‪ ،‬کﻠﻪ بﻪ راشﻲ؟‪ ،‬کﻠﻪ ﻻړ؟‪ ،‬کﻠﻪ ﻻړه؟‬ ‫'ﻨگﻪ ‪ :‬د ﻳﻮ شخص‪ ،‬شﻲ ﻳا عﻤﻞ 'رﻧگﻮاﻟﻰ پﻮ*تﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ 'ﻨگﻪ دې وﻟﻴکﻪ؟‬ ‫'ﻨگﻪ دې رسﻢ ک‪7‬؟ 'ﻨگﻪ دې ﻣﻴدان پاک ک‪7‬؟‬ ‫'ﻮ‪ :‬د اشخاصﻮ او شﻴاﻧﻮ شﻤ‪5‬ر پﻮ*تﻲ‪$ ،‬کﻪ ﻧﻮ د جﻤع پﻪ شکﻞ کار‪84‬ي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫'ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ راغﻠﻲ وو؟ 'ﻮ ﻗﻠﻤﻮﻧﻪ دې وپ‪5‬رل؟ 'ﻮ کساﻧﻮ ډوډۍ خﻮړﻟ‪3‬‬ ‫ده؟‬ ‫'ﻮﻣره ‪ :‬د اشخاصﻮ او شﻴاﻧﻮ شﻤ‪5‬ر او د 'رﻧگﻮاﻟﻲ او 'ﻮﻣره واﻟﻲ درجﻪ *ﻴﻲ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ ‪' :‬ﻮﻣره زده کﻮوﻧکﻲ دې وﻟﻴدل؟ 'ﻮﻣره کبان دې وﻧﻴﻮل؟ 'ﻮﻣره *کﻠﻰ دى؟‬ ‫'ﻮﻣره تﻮد دى؟‬ ‫وﻟ‪ :3‬د ﻳﻮه عﻤﻞ او پ‪ 3+5‬ﻻﻣﻞ پﻮ*تﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬وﻟ‪ 3‬راغﻠ‪3‬؟ وﻟ‪ 3‬درس ﻧﻪ ﻟﻮﻟ‪3‬؟‬ ‫وﻟ‪ 3‬جﻮﻣات تﻪ ﻧﻪ ‪3$‬؟‬ ‫د ﻣعاصر ﻟﻴکﻮال ﻣحﻤد اﻳﻮب خان ا'کزي ﻻﻧد ﻳﻨﻰ ﻧثر وﻟﻮﻟئ‪:‬‬

‫‪65‬‬

‫اعتبارات‬ ‫واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮه ورځ ﻣﻠکﻪ پﻪ خپﻞ ﻣحﻞ ک‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه کار ﻣشغﻮﻟﻪ وه‪ ،‬دروازه و!ک‪5‬دﻟﻪ‪ ،‬وﻳﻠ‪3‬‬ ‫'ﻮک ﻳ‪3‬؟ ورتﻪ ووﻳﻞ شﻮل چ‪ 3‬وﻟﻴعﻬد‪.‬‬ ‫ﻣﻠک‪ 3‬اعتﻨا وﻧﻪ ک‪7‬ه او خپﻞ ﻣشغﻮﻟﻴت ﻳ‪ 3‬جاري وساتﻪ‪.‬‬ ‫د کافﻲ اﻧتظاره بعد‪ ،‬بﻴا دروازه و!کﻮل شﻮه‪ ،‬ﻣﻠک‪ 3‬ووﻳﻠ‪' 3‬ﻮک ﻳ‪3‬؟‬ ‫جﻮاب ورک‪7‬ل شﻮ چ‪ 3‬ستا فرﻣاﻧبردار زوى‪.‬‬ ‫ﻣﻠک‪ 3‬فﻮرا ً دروازه ورخﻼصﻪ ک‪7‬ه او ورتﻪ و ﻳ‪ 3‬وﻳﻞ چ‪- 3‬ﻮره زوﻳﻪ! ﻫﻤ‪5‬شﻪ کﻮ*) وک‪7‬ه‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ دﻧﻴا ک‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ اﻧساﻧﻲ اوصافﻮ او خﻮﻳﻮﻧﻮ وپ‪5‬ژﻧدل ش‪ ،3‬وﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬دﻧﻴاوي حﻴثﻴت‬ ‫اضافﻲ او اعتباري شﻰ دى چ‪ 3‬ﻫر وخت پﻨاه ک‪5‬دوﻧکﻰ دى‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬پﻪ پﻮرتﻪ ﻧثر ک‪ 3‬ضﻤﻴروﻧﻪ پﻴدا ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د ﻧثر ﻣفﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ عباراتﻮ ک‪ 3‬وواﻳاست‪:‬‬

‫‪ _٥‬پﻠﻮي ﻧﻮﻣ‪%‬ري ‪:‬‬ ‫د اشخاصﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻳﻮه عﻤﻞ پﻠﻮ ﻳا ﻟﻮرى *ﻴﻲ او تﻞ تر فعﻞ د ﻣخﻪ را‪$‬ﻲ‪ .‬دا ﻧﻮﻣ‪%‬ري‬ ‫درې ب‪ 32‬ﻟري‪:‬‬ ‫(را‪ ،‬در‪ ،‬ور)‬ ‫را‪ :‬د ﻣتکﻠﻢ (ﻟﻮﻣ‪7‬ي شخص) ﻟﻮرى *ﻴﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬راک‪7‬ه‪ ،‬راوړه‪ ،‬راواخﻠﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫در‪ :‬د ﻣخاطب (دوﻳﻢ شخص) ﻟﻮرى *ﻴﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬درواخﻠﻪ‪ ،‬درپﻮرې ک‪7‬ه‪ ،‬در‪$‬ﻪ او‬ ‫ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ور‪ :‬د غاﻳب (در‪4‬ﻢ شخص) ﻟﻮرى *ﻴﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬ورک‪7‬ه‪ ،‬وروړه‪ ،‬ورپﻮرې ک‪7‬ه او ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪ _٦‬ﻣبﻬﻢ ﻧﻮﻣ‪%‬ري‪:‬‬ ‫دا ﻧﻮﻣ‪%‬ري د ﻳﻮه ﻧا'رگﻨد شخص ﻟپاره کار‪84‬ي او پﻪ دې ډول دي ‪:‬‬

‫‪66‬‬

‫ﻫر ‪ :‬د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬گرداﻧ‪85‬ي‪ ،‬زﻳاتره د ﻣفرد ﻟپاره را‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬ﻫر ‪$‬ﻮان‪،‬‬ ‫ﻫره پ‪5‬غﻠﻪ‪ ،‬ﻫر س‪7‬ى‪ ،‬ﻫره *‪%‬ﻪ‪ ،‬ﻫر کتاب‪ ،‬ﻫره کتابچﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫پﻪ او*تﻲ حاﻟت ک‪ 3‬د جﻤع ﻟپاره را‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬پﻪ ﻫرو 'ﻮ ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ ک‪ ،3‬پﻪ ﻫرو 'ﻮ‬ ‫پ‪5‬غﻠﻮ ک‪.3‬‬ ‫بﻞ ‪ :‬ﻳﻮازې د شﻤ‪5‬ر‪4‬دوﻧکﻲ ﻣفرد ﻧاﻣﻪ پر ‪$‬اى کار‪84‬ي او د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ پﻠﻮه‬ ‫گرداﻧ‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬بﻞ 'ﻮک‪ ،‬بﻞ ‪$‬ﻮان‪ ،‬بﻠﻪ پ‪5‬غﻠﻪ‪ ،‬بﻞ س‪7‬ى‪ ،‬بﻠﻪ *‪%‬ﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ﻧﻮر ‪ :‬جﻨس ﻧﻮم او جﻤع ﻧﻮم را*ﻴﻲ او د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ پﻠﻮه گرداﻧ‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻧﻮر‬ ‫ﻫﻠکان‪ ،‬ﻧﻮرې ﻧجﻮﻧ‪ ،3‬ﻧﻮر جﻮار‪ ،‬ﻧﻮره بﻮره‪.‬‬ ‫!ﻮل ‪ :‬دا ﻧﻮﻣ‪%‬رى ﻫﻢ جﻨس او جﻤع ﻧﻮم را*ﻴﻲ او د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ پﻠﻮه گرداﻧ‪85‬ي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ ‪! :‬ﻮﻟﻪ کﻮرﻧ‪! ،9‬ﻮل غ‪7‬ي‪! ،‬ﻮل *اروﻧﻪ‪! ،‬ﻮﻟ‪ 3‬د*ت‪! ،3‬ﻮل س‪7‬ي‪! ،‬ﻮﻟ‪.3%* 3‬‬

‫‪ _٧‬اشتراکﻲ ﻧﻮﻣ‪%‬رى (خپﻞ)‪:‬‬ ‫دا ﻧﻮﻣ‪%‬رى د ﻟﻮﻣ‪7‬ي‪ ،‬دوﻳﻢ او در‪4‬ﻢ شخص ﻟپاره او ﻫﻢ د ﻣفرد او جﻤع ﻟپاره ﻳﻮ ډول‬ ‫کار‪84‬ي‪$ ،‬کﻪ ﻳ‪ 3‬اشتراکﻲ ﻧﻮﻣ‪%‬رى بﻮﻟﻲ‪ .‬دا ﻧﻮﻣ‪%‬رى ﻫﻢ د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ ﻣخ‪3‬‬ ‫گرداﻧ‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬احﻤد خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده تر سره ک‪7‬ې ده‪ .‬حﻤﻴدې خپﻞ کﻮرﻧﻰ کار ک‪7‬ى‬ ‫دى‪* .‬اپ‪5‬رۍ خپﻞ ورور تﻪ درس واﻳﻲ‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫‪$ _١‬اﻧگ‪7‬ي ﻧﻮﻣ‪%‬ري پﻪ 'ﻮ ډوﻟﻪ دي؟ ﻫر ډول ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ ک‪' 3‬رگﻨد ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪' _٢‬ﻮ ډوﻟﻪ ﻧﻮﻣ‪%‬ري پ‪5‬ژﻧئ؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻻﻧدې ﻧﻮﻣ‪%‬ري ﻣشخص ک‪7‬ئ اوخپﻞ !اکﻠﻲ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ورتﻪ وﻟﻴکئ‪:‬‬

‫‪67‬‬

‫زه ‪ .......‬تﻪ ‪ .........‬ستا ‪ .........‬ﻫغﻪ ‪ ..........‬ﻣ‪................ 3‬ﻳ‪...........3‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬ﻧﻮﻣ‪%‬ري پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ چ‪ 3‬کﻮم ﻧﻮﻣ‪%‬ري دي ‪:‬‬ ‫زه ﻫره ورځ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ ‪$‬ﻢ‪.‬‬ ‫د ده کتاب ﻟﻪ ﻣاسره دى‪.‬‬ ‫ﻗﻠﻢ دې ورک شﻮ‪.‬‬ ‫بﻞ ﻗﻠﻢ دې واخﻴست‪.‬‬ ‫وﻟ‪ 3‬دې ﻗﻠﻢ ورک ک‪7‬؟‬ ‫'ﻮﻣره وخت دې ت‪5‬ر ک‪7‬؟‬ ‫'ﻮک بﻪ راغﻠﻰ وي؟‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ او ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ﻧﻪ دې د ﻧﻮﻣ‪%‬رو پﻮ*تﻨ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکﻰ دې د پﻮ*تﻨﻮ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ و'اري‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬ﻧﻮﻣ‪%‬ري پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي ‪:‬‬ ‫'ﻮک راغﻰ؟‬ ‫چ‪5‬رې اوس‪85‬ي؟‬ ‫کﻮم کتاب دې خﻮښ دى؟‬ ‫ﻧﻮر ﻫﻠکان چ‪5‬رې دي؟‬ ‫'ﻪ دې راوړل؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ کﻮره تر *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ او ﻟﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تر کﻮره د خپﻞ تگ او راتگ حال‬ ‫وﻟﻴکﻲ او پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬دې ﻧﻮﻣ‪%‬ري پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي چ‪ 3‬کﻮم ﻧﻮﻣ‪%‬ري ﻳ‪ 3‬کاروﻟﻲ دي‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫'ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫لﻴک ن‪3+‬‬

‫؟ ! ‪، .‬‬ ‫‪)) (( ) ( :‬‬ ‫_ ؛‬ ‫ﻟﻴک ﻧ‪ 3+‬ﻫغﻪ عﻼﻣ‪ 3‬دي چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻴک ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬کارول ﻟﻮﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻳ‪ 3‬ت‪5‬روتﻨ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي او پﻪ کاروﻟﻮ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮستﻮﻧکﻰ د سﻤﻮ ﻟﻮستﻠﻮ او سﻤﻮ ﻟﻴکﻠﻮ جﻮگﻪ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د دغﻮ ﻧ‪+‬ﻮ زده ک‪7‬ه د ﻫر چا ﻟپاره ضروري ده‪ ،‬کﻪ ﻧﻪ ﻧﻮ ﻟﻮستﻞ او ﻟﻴکﻞ بﻪ ﻣﻮ ت‪5‬روتﻨ‪3‬‬ ‫او ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوې وﻟري‪.‬‬ ‫‪ n‬تاس‪ 3‬د ﻟﻴک ﻧ‪+‬ﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬د ﻟﻴک ﻧ‪+‬ﻮ ﻣراعاتﻮل ﻟﻴکﻮﻧکﻲ او ﻟﻮستﻮﻧکﻲ تﻪ 'ﻪ گ"ﻪ ﻟري؟‬

‫‪69‬‬

‫ﻟﻪ تﻮرو پرتﻪ ‪$‬ﻴﻨﻲ ﻧ‪ 3+‬ﻫﻢ شتﻪ چ‪ 3‬پﻪ سﻤﻮ ﻟﻮستﻠﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ سره ﻣرستﻪ‬ ‫کﻮي‪ .‬دغﻪ ﻧ‪ 3+‬ډ‪4‬رې زﻳات‪ 3‬ارز*تﻨاک‪ 3‬دي‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬س‪7‬ى پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ت‪5‬روتﻨ‪' 3‬خﻪ‬ ‫ژغﻮري او پﻪ سﻤﻮ ﻟﻮستﻠﻮ ک‪ 3‬اساﻧتﻴا پ‪+5‬ﻮي‪ .‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬د دغﻮ ﻧ‪+‬ﻮ پﻪ ﻣرستﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ‬ ‫کﻮﻻى شﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮستﻨﻪ ک‪ 3‬پﻪ دې پﻮه شﻲ چ‪ 3‬پﻪ کﻮم ‪$‬اى ک‪ 3‬تﻢ شﻲ‪ ،‬سا واخﻠﻲ او ﻳا‬ ‫کﻮﻣﻪ کﻠﻤﻪ پﻪ بﻠ‪ 3‬پﻮرې وت‪7‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬د گ‪2‬ﻮ کﻴفﻴتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬حﻴراﻧتﻴا‪ ،‬پﻮ*تﻨ‪ ،3‬خطاب‪ ،‬تﻤسخر ﻳا ﻣﻠﻨ‪6‬و وﻫﻠﻮ‪،‬‬ ‫ﻧدا او داس‪ 3‬ﻧﻮرې 'رگﻨدوﻧ‪ 3‬د ﻫﻤدغﻮ ﻧ‪+‬ﻮ پﻪ راوړﻟﻮ سره ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪):( _٣‬‬ ‫‪).( _٢‬‬ ‫‪)،( _١‬‬ ‫‪)!( _٦‬‬ ‫‪( _٥‬؟)‬ ‫‪)-( _ ٤‬‬ ‫‪)...( _٨‬‬ ‫‪) ( _٧‬‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دﻟتﻪ پﻪ ﻟﻨ‪6‬ه تﻮگﻪ ﻫغﻪ ﻧ‪ 3+‬ﻟﻪ ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻮ سره راوړو چ‪ 3‬ډ‪4‬رې ضروري دي‪.‬‬ ‫‪ )،( _١‬کاﻣﻪ‪ :‬دا ﻧ‪+‬ﻪ ﻣﻮږ تﻪ را*ﻴﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮه وړه ﻳا ﻧﻴﻤگ‪7‬ې جﻤﻠﻪ ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬سره اړﻳک‪3‬‬ ‫ﻟري او پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬باﻳد ډ‪4‬ر ﻟ‪$ 8‬ﻨ‪ 6‬وشﻲ‪،‬ﻟکﻪ ‪' :‬ﻪ چ‪ 3‬کرې‪ ،‬ﻫغﻪ بﻪ رﻳب‪' .3‬ﻪ چ‪3‬‬ ‫دې راک‪7‬ل‪ ،‬ب‪5‬رتﻪ ﻣ‪ 3‬درک‪7‬ل‪ .‬پﻪ ﻳﻮې جﻤﻠ‪ 3‬ک‪ 3‬د 'ﻮ پرﻟﻪ پس‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ د ب‪5‬ﻠﻮﻧ‪ 3‬ﻟپاره ﻫﻢ‬ ‫را‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬د افغاﻧستان ﻣشﻬﻮرې ﻣ‪5‬ﻮې اﻧگﻮر‪ ،‬اﻧار‪ ،‬بادام‪ ،‬خ"کﻲ‪ ،‬ﻣ‪ ،32‬جﻠغﻮزې او‬ ‫ﻧﻮرې دي‪.‬‬ ‫‪! )٠( _٢‬کﻰ ﻳا ﻧﻘطﻪ ‪ :‬دا ﻧ‪+‬ﻪ دﻳﻮې بشپ‪7‬ې جﻤﻠ‪ 3‬پﻪ پاى ک‪ 3‬اﻳ‪+‬ﻮدل ک‪85‬ي او د خبرې‬ ‫د تﻤاﻣ‪+‬ت ﻧ‪+‬ﻪ ده‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬کابﻞ د افغاﻧستان پﻼزﻣ‪5‬ﻨﻪ ده‪ .‬زﻣا ورور حﻤﻴد ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ ):( _٣‬دوه سر پﻪ سر !کﻲ ﻳا شارحﻪ‪ :‬دا ﻧ‪+‬ﻪ د ﻫغ‪ 3‬جﻤﻠ‪ 3‬ﻳا کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ اخر ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ‬ ‫چ‪ 3‬شرح او تفصﻴﻞ ورپس‪ 3‬وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻫر 'ﻮک چ‪ 3‬پﻪ ﻻﻧدې ﻻر*ﻮوﻧﻮ عﻤﻞ وک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﻧاروغﻪ ک‪85‬ي‪:‬‬ ‫‪70‬‬

‫‪ _١‬د شپ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا دوختﻪ وﻳده ک‪5‬دل‪،‬‬ ‫‪ _٢‬ﻟ‪8‬ه ډوډۍ خﻮړل‪،‬‬ ‫‪ _٣‬سﻬار دوختﻪ راپا'‪5‬دل‪،‬‬ ‫ﻫﻤدراﻧگﻪ د چا د وﻳﻨا د راخﻴستﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ ﻧﻪ ﻣخک‪ 3‬او ﻫﻢ ﻟﻪ‬ ‫فرﻣاﻳﻠﻲ دي‬ ‫راخﻴستﻞ شﻮې وﻳﻨا ﻧﻪ ﻣخک‪ 3‬دغﻪ ﻧ‪+‬ﻪ اﻳ‪+‬ﻮدل ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬رسﻮل اکرم‬ ‫‪ ...(( :‬زه تاس‪ 3‬تﻪ وﻧﻪ واﻳﻢ چ‪ 3‬دوزخﻲ 'ﻮک دى؟ واورئ! ﻫر کبر جﻦ‪ ،‬بد خﻮﻳﻪ او بخﻴﻞ‬ ‫دوزخﻲ دى‪)).‬‬ ‫‪ )-( _٤‬ب‪5‬ﻠﻨ‪ 9‬ﻳا ډش‪ :‬دغﻪ ﻧ‪+‬ﻪ 'ﻮ ‪$‬اﻳﻪ او پﻪ دې ډول کارول ک‪85‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻣعترضﻪ ﻳا 'ﻨگﻴزو جﻤﻠﻮ د *ﻮدﻟﻮ ﻟپاره‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬ﻫغﻪ ورځ _ دې بﻴا خداى ﻧﻪ‬ ‫راوﻟﻲ _ پرﻣا 'ﻮﻣره وغﻤ‪5‬ده چ‪ 3‬پﻼر ﻣ‪ 3‬سخت ﻧاروغ شﻮ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پﻪ کﻮم داستان ﻳا ډراﻣﻪ ک‪ 3‬چ‪ 3‬د دوو کسﻮ ترﻣﻨ‪ #‬خبرې اترې وي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫر ﻳﻮه خبره‬ ‫پﻪ ﻫﻢ دغﻪ ﻧ‪+‬ﻪ پﻴﻠ‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬احﻤد ﻣحﻤﻮد تﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ أﻳا تﻪ بﻪ اجﻤﻞ ووﻳﻨ‪3‬؟‬ ‫_ ﻫﻮ! کﻪ وخت ﻣ‪ 3‬پﻴدا ک‪.7‬‬ ‫_ او کﻪ وخت دې پﻴدا ﻧﻪ ک‪7‬؟‬ ‫_ بﻴا بﻪ تا ﻫرو ﻣرو خبر ک‪7‬م‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د اعدادو‪ ،‬ارﻗاﻣﻮ او ﻧ‪"5‬ﻮ د *ﻮدﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻢ ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬د حﻤﻞ ﻟﻪ ‪٢٠ -١٤‬‬ ‫پﻮرې او ﻳا دا چ‪ 3‬د (‪ )١٩٤٥ – ١٩٣٩‬کﻠﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬پﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ جگ‪7‬ه ک‪ 3‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ‬ ‫اﻧساﻧان ووژل شﻮل ‪.‬‬ ‫‪( _٥‬؟) پﻮ*تﻨﻴزه ﻧ‪+‬ﻪ ﻳا سﻮاﻟﻴﻪ‪ :‬دا ﻧ‪+‬ﻪ د پﻮ*تﻨﻴزو جﻤﻠﻮ پﻪ پاى ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪:‬سﻴد‬ ‫جﻤال اﻟدﻳﻦ افغان (رح) چ‪5‬رتﻪ وفات شﻮى و؟‬ ‫‪ )!( _٦‬د ح‪5‬راﻧتﻴا ﻳا ﻧدا ﻧ‪+‬ﻪ ‪ :‬دا ﻧ‪+‬ﻪ پﻪ ﻻﻧدې ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬کارول ک‪85‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬د خطاب ﻟپاره‪ ،‬ﻟکﻪ ‪* :‬اغﻠﻮ! ورو‪1‬ﻮ! زده ک‪7‬ه وک‪7‬ئ!‪ ،‬وخت خﻮش‪ 3‬ﻣﻪ ت‪5‬روئ!‬ ‫‪ _٢‬ﻟﻪ ﻧدا او غ‪8‬کﻮﻟﻮ ﻧﻪ وروستﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻳا خداﻳﻪ! دا 'ﻪ حال دى؟‬ ‫‪71‬‬

‫‪ _٣‬د اﻣر کﻮﻟﻮ پر وخت‪ ،‬ﻟکﻪ چﻮپ شﻪ!‬ ‫‪ _٤‬د ﻫﻴﻠ‪' 3‬رگﻨدوﻧ‪ 3‬پر وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬کاشک‪ !3‬زه ﻫﻢ درسره واى‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د حﻴراﻧتﻴا پﻪ وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬تﻮبﻪ‪ ،‬تﻮبﻪ‪ ،‬دوﻣره !گﻲ!‬ ‫‪ _٦‬د ستاﻳﻨ‪ 3‬او أفرﻳﻦ پﻪ وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬أفرﻳﻦ ستا پﻪ ﻣ‪75‬اﻧﻪ!‬ ‫‪ _٧‬د افسﻮس او ارﻣان پﻪ وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬در‪4‬غﻪ! در‪4‬غﻪ!‪ ،‬ارﻣان! ارﻣان! چ‪ 3‬ﻣا ﻫﻢ زده‬ ‫ک‪7‬ه ک‪7‬ې واى‪.‬‬ ‫‪ _٨‬د خﻮ*‪ 9‬پﻪ وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬واه! واه!‪ ،‬پاه! پاه!‬ ‫‪) ( _٧‬وړې ﻟﻴﻨدۍ‪ :‬د دغﻮ ﻟﻴﻨدﻳﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬ﻫغﻪ تﻮض‪5‬ح ﻳا ﻣعترضﻪ جﻤﻠﻪ را‪$‬ﻲ چ‪ 3‬ډ‪4‬ره‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ ﻧﻪ وي او حذفﻮل ﻳ‪ 3‬جﻤﻠ‪ 3‬تﻪ 'ﻪ زﻳان ﻧﻪ رسﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬رحﻤان بابا دې (خداى‬ ‫وب‪ )3+‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر و‪ .‬دﻟتﻪ (خداى‬

‫دې وب‪ )3+‬ﻣعترضﻪ جﻤﻠﻪ ده کﻪ حذف‬

‫شﻲ‪ ،‬جﻤﻠ‪ 3‬تﻪ 'ﻪ زﻳان ﻧﻪ رسﻮي‪.‬‬ ‫خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬عددوﻧﻪ او خارجﻲ کﻠﻤ‪ 3‬ﻫﻢ د دغ‪ 3‬ﻧ‪ 3+‬تر ﻣﻨ‪ #‬ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬زﻣا‬ ‫ﻣﻠگرى (احﻤد) چ‪ 3‬راغﻰ‪ ،‬ﻧﻮ وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ ‪ :‬ستا ورور ﻟﻪ ﻣاﻧﻪ (‪ )١٠‬کتابﻮﻧﻪ وړي دي‪.‬‬ ‫‪' )...( _٨‬ﻨگ پر 'ﻨگ !کﻲ‪ :‬د حذف ﻳا ت‪5‬ر‪4‬دﻧ‪ 3‬ﻧ‪+‬ﻪ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻳﻮ ﻧﻮم ﻳا ﻳﻮې‬ ‫جﻤﻠ‪' 3‬رگﻨد‪4‬دل ﻻ زم ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ون ﻻ زم وي‪ ،‬ﻫغﻪ وخت پرﻟﻪ پس‪ 3‬درې !کﻲ‬ ‫اﻳ‪+‬ﻮدل ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬ﻫغﻪ بﻪ وﻳﻞ چ‪ 3‬زه ﻧﻪ غﻮاړم پﻪ دې اړه زﻳات‪ 3‬خبرې وک‪7‬م‪ ،‬خﻮ بﻴا بﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ خبره پس‪ 3‬اوږده ک‪7‬ه ‪ ... :‬دغﻪ راز د دې ﻣﻮضﻮع بﻞ اړخ دا دى چ‪ 3‬پﻪ *ﻪ روزﻧﻪ‬ ‫ک‪ 3‬د *ﻮوﻧکﻲ تر'ﻨگﻪ د ﻣﻮر او پﻼر پاﻣﻠرﻧﻪ ﻫﻢ ډ‪4‬ره ضروري ده ‪* ...‬ﻮوﻧکﻰ ﻫﻢ د ﻣﻮر‬ ‫او پﻼر درجﻪ ﻟري‪....‬‬ ‫د حذف د !کﻮ ﻟپاره 'ﻪ !اکﻠﻰ شﻤ‪5‬ر ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ عام ﻧظر دا دى چ‪ 3‬دغﻪ !کﻲ دې ﻟ‪ 8‬تر‬ ‫ﻟ‪8‬ه درې او زﻳات ﻧﻪ زﻳات پﻨ‪%‬ﻪ وﻟﻴکﻞ شﻲ‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻟﻴک ﻧ‪ 3+‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻧ‪ 3+‬دي چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻣفاﻫﻴﻤﻮ او‬ ‫حاﻟتﻮﻧﻮ د *ﻮدﻟﻮ ﻟپاره را‪$‬ﻲ‪ .‬دا ﻧ‪ 3+‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ى ارز*ت ﻟري‪ .‬کﻪ سﻤ‪3‬‬ ‫او پر ‪$‬اى وکارول شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ سره د ﻣعﻨا او ﻣفﻬﻮم پﻪ افاده ک‪ 3‬ډ‪4‬ره ﻣرستﻪ‬ ‫کﻮي اوکﻪ سﻤ‪ 3‬وﻧﻪ کارول شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣعﻨﻮي ت‪5‬روتﻨ‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪ .‬دا ﻧ‪3+‬‬ ‫زﻳات‪ 3‬دي‪ ،‬ﻣﻮږ دﻟتﻪ ﻳﻮازې د ﻫغﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣﻬﻤ‪ 3‬او ﻣشﻬﻮرې در وپ‪5‬ژﻧدﻟ‪.3‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻟﻴک ﻧ‪ 3+‬د ﻟﻴک پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ او ﻟﻮستﻠﻮ ک‪' 3‬ﻪ گ"ﻪ ﻟري؟‬ ‫‪73‬‬

‫‪ _٢‬کﻪ تاسﻮ د ﻟﻴک ﻧ‪+‬ﻮ پﻪ اړه 'ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬وواﻳاست!‬ ‫‪ _٣‬دغﻪ ﻧ‪+‬ﻪ (؟) پﻪ کﻮم ‪$‬اى ک‪ 3‬راوړل ک‪85‬ي؟‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬دې استعﻤال ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ پﻪ پاى ک‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬ﻧ‪ 3+‬را‪$‬ﻲ؟‬ ‫کابﻞ د افغاﻧستان پﻼزﻣ‪5‬ﻨﻪ ده‬ ‫د احﻤد ﻗﻠﻢ چ‪5‬رې دى‬ ‫کاشک‪ 3‬زه ﻫﻢ درسره واى‬ ‫عزﻳز‪ ،‬ﻟﻮﻧگ‪ ،‬رشﻴد او اتﻞ ﻧﻦ راورس‪5‬دل‬ ‫‪ _٦‬پﻪ ﻻﻧدې ﻣتﻦ ک‪ 3‬ﻟﻴک ﻧ‪ 3+‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪7‬ئ ‪:‬‬ ‫پرون ﻣازدﻳگر احﻤد زﻣﻮږ کﻮرتﻪ راغﻰ بکس ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ورسره و ﻣا ورتﻪ ووﻳﻞ پﻪ بکس‬ ‫ک‪ 3‬دې 'ﻪ دي ﻫغﻪ راتﻪ ووﻳﻞ چ‪ 3‬ﻗﻠﻢ کتاب کتابچﻪ او پﻨسﻠﻮﻧﻪ پک‪ 3‬دي ﻣﻮږ دواړه کﻮرس‬ ‫تﻪ روان شﻮو زﻣﻮږ کﻮرس د حﻤﻞ ﻟﻪ اتﻢ ﻧﻪ تر د‪4‬رشﻢ پﻮرې دوام کﻮي احﻤد ووﻳﻞ کاشک‪3‬‬ ‫دا کﻮرس ﻟ‪ 8‬اوږد واى *ﻮوﻧکﻲ ووﻳﻞ شاباس پﻪ وخت راغﻠئ بﻴا *ﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ تﻦ تﻪ اشاره‬ ‫وک‪7‬ه او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ ﻫﻠکﻪ پا'‪85‬ه ت‪5‬ر درس وﻟﻮﻟﻪ د ﻫﻠک درس ﻧﻪ و زده *ﻮوﻧکﻲ ووﻳﻞ وﻟ‪3‬‬ ‫دې درس ﻧﻪ دى زده ﻫﻠک غﻠﻰ وﻻړ و‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د !کﻲ ﻳا ﻧﻘط‪ ،3‬د سر پﻪ سر !کﻮ ﻳا شارح‪ 3‬او پﻮ*تﻨ‪5‬زې‬ ‫ﻧ‪ 3+‬ﻟپاره ﻳﻮه ﻳﻮه جﻤﻠﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫انشاء او ليکوالي‬

‫تاس‪ 3‬ت‪5‬ر کال پﻪ اووم !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮستﻞ چ‪ 3‬اﻣﻼء پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬ﻣﻬﻠت ورکﻮﻟﻮ او‬ ‫ډکﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬خبرې ﻳا د بﻞ خبرې پﻪ صحﻴح ډول ﻟﻴکﻞ‬ ‫دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ تاس‪ 3‬تﻪ د اﻧشاء پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درک‪7‬و‪.‬‬ ‫‪ n‬اﻣﻼء او اﻧشاء 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪ n‬پﻪ اﻧشاء ک‪ 3‬کﻮم شﻴان را‪$‬ﻲ؟‬

‫‪75‬‬

‫اﻧشاء‪ :‬پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬د ﻳﻮه ﻧﻮي شﻲ پﻴداکﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬دﻳﻮه ﻧﻮي فکر او‬ ‫خﻴال 'رگﻨدوﻟﻮ تﻪ اﻧشاء واﻳﻲ‪ .‬پﻪ ساده وﻳﻨا پﻪ ﻧظﻢ ﻳا ﻧثر د خپﻠﻮ افکارو او خﻴاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻠ‪3‬‬ ‫ب‪2‬ﻪ 'رگﻨدوﻟﻮ تﻪ اﻧشاء واﻳﻲ‪ .‬اﻧشاء پﻪ ﻧثر او ﻧظﻢ دواړو ک‪5‬داى شﻲ‪ .‬د اﻧشاء فﻦ ﻳا د ﻟﻴکﻮاﻟ‪9‬‬ ‫ﻫﻨر دا دى چ‪ 3‬اﻧسان خپﻞ ﻣطﻠب پﻪ سﻢ او رسا ډول اداک‪7‬ي‪ .‬ﻳعﻨ‪ 3‬د خپﻞ ذﻫﻦ خﻴال او‬ ‫فکر پﻪ *ﻮ او ﻣﻨاسبﻮ اﻟفاظﻮ ک‪ 3‬پﻪ اغ‪5‬زﻧاکﻪ تﻮگﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬د *ﻮ کﻠﻤﻮ غﻮره کﻮل او ترتﻴبﻮل‬ ‫د اﻧشاء ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال او شاعر باﻳد د کﻠﻤﻮ پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻧ‪+‬ﻠﻮﻟﻮ او کاروﻟﻮ *ﻪ پﻮه وي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫باﻳد دا وړتﻴا وﻟري چ‪ 3‬ﻧﻮي اﻟفاظ او ﻣعﻨاوې پﻴدا او *کﻼ پک‪ 3‬واچﻮي‪.‬‬ ‫کﻪ 'ﻮک غﻮاړي چ‪ 3‬د خﻠﻘت او فطرت پﻪ رﻣزوﻧﻮ او رازوﻧﻮ پﻮه شﻲ او پﻪ ﻳﻮه شﻨﻪ پا‪1‬ﻪ‬ ‫ﻳا ﻳﻮه گﻞ ک‪ 3‬د اهلل د ﻗدرت ﻧ‪ 3+‬ﻳا د ﻣعرفت دفتر وگﻮري‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ عﻘﻞ‪ ،‬شعﻮر او‬ ‫احساس 'خﻪ دې کار واخﻠﻲ‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د زړه سترگ‪ 3‬دې وغ‪7‬وي‪.‬‬ ‫پر ﻳﻮه ﻻره ډ‪4‬ر وگ‪7‬ي ت‪5‬ر‪84‬ي‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ پک‪ 3‬چ‪5‬رتﻪ ﻳﻮه *کﻠ‪ 3‬ﻣرغﻠره وﻣﻮﻣﻲ چ‪ 3‬د‬ ‫چا ﻟﻪ اﻣ‪5‬ﻠﻪ پر‪4‬ﻮت‪ 3‬او پﻪ خاورو ک‪ 3‬پرتﻪ وي‪ .‬پر دې ﻻره ډ‪4‬ر ﻻروي روان وي‪' ،‬ﻮک ﻳﻮې‬ ‫خﻮاتﻪ‪' ،‬ﻮک بﻠ‪ 3‬تﻪ گﻮري د چا ﻳﻮه شﻲ تﻪ پام وي‪ ،‬د چا بﻞ تﻪ‪ ،‬ﻳﻮ پک‪ 3‬د د‪4‬ﻮاﻟﻪ ﻟﻪ کﻨ‪6‬وه‬ ‫کﻮم *کﻠﻰ ﻣخ ووﻳﻨﻲ‪ ،‬بﻞ د بام پﻪ سر تﻮره ک"ﻮه‪.‬‬ ‫د ﻳﻮه ﻧظر د خان او ﻣﻠک پﻪ بﻨگﻠﻪ وي‪ ،‬بﻞ د خﻮاراﻧﻮ او غرﻳباﻧﻮ جﻮﻧگ‪7‬و او کﻨ‪6‬واﻟﻮ تﻪ‬ ‫گﻮري‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟ‪5‬رې واړه شﻴان ﻟﻴداى شﻲ‪$ ،‬ﻴﻨ‪ 3‬تر پ‪+‬ﻮ ﻻﻧدې ‪$‬ﻤکﻪ ﻧﻪ وﻳﻨﻲ او ﻫﻮا‬ ‫تﻪ گﻮري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه باغ ک‪' 3‬ﻮک خس و خاشاک !ﻮﻟﻮي او 'ﻮک د گﻠﻮ دست‪ 3‬جﻮړوي‪ .‬د چا دﻳدار‬ ‫پﻪ کاروي او د چا دﻳﻨار‪ .‬کارغﻪ پﻪ ﻳﻮه خﻮا ‪$‬ﻲ بﻠبﻞ پﻪ بﻠﻪ خﻮا‪ ،‬ﻳﻮ ‪$‬ان وﻳﻨﻲ بﻞ جﻬان وﻳﻨﻲ‪.‬‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ 3‬د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ 'رگﻨد ﻧظر ک‪ 3‬ډ‪4‬ر تﻮپﻴر شتﻪ‪ ،‬دغﻪ راز د !ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ د زړوﻧﻮ‬ ‫سترگ‪ 3‬ﻫﻢ ﻳﻮ راز 'ار ﻧﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدغﻪ ډول د فکر او ﻧظر اختﻼف دى چ‪ 3‬د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫او شاعراﻧﻮ د ﻟﻴک او وﻳﻨا پﻪ طرز ﻳ‪ 3‬اغ‪5‬ز ک‪7‬ى دى او د ﻫر ﻳﻮه اﻧشاء او سبک ﻳ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ى‬ ‫ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫‪76‬‬

‫پﻪ اﻧشاء ک‪ 3‬د اﻣﻼء برخﻪ شاﻣﻠﻪ ﻧﻪ ده‪ .‬اﻣﻼء د بﻞ ﻳا‬ ‫خپﻠ‪ 3‬خبرې پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬پﻪ ﻣﻨﻞ‬ ‫شﻮې او دودشﻮې ب‪2‬ﻪ د خبرو ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ اﻣﻼء واﻳﻲ‪.‬‬ ‫کﻮم ﻟﻴکﻮال چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع 'ﻪ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى‬ ‫باﻳد ﻳﻮه !اکﻠ‪ 3‬ﻣﻮخﻪ وﻟري‪ ،‬بﻴا د ﻫغ‪ 3‬ﻣﻮخ‪ 3‬پﻪ اړه‬ ‫*ﻪ فکر وک‪7‬ي او خپﻞ فکر او خﻴال پﻪ *ﻮ‪ ،‬خﻮږو او‬ ‫ﻫﻨري اﻟفاظﻮ ک‪ 3‬ترتﻴب او پﻪ *ﻪ ب‪2‬ﻪ ﻳ‪' 3‬رگﻨد ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې ﻫﻤداس‪ 3‬وک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ بﻪ *ﻪ اغ‪5‬ز‬ ‫وک‪7‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ 3‬ﻳﻮ اﻧ‪%‬ﻮرگر د *‪ 3‬کﻤرې او *ﻮ اﻻ تﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ *ﻪ فﻠﻢ او *ﻪ اﻧ‪%‬ﻮر‬ ‫اخﻴستﻰ شﻲ‪ ،‬دغس‪ 3‬کﻪ ﻳﻮ ادﻳب او ﻟﻴکﻮال ﻟﻪ خپﻠﻮ حﻮاسﻮ 'خﻪ پﻪ *ﻪ سﻮچ او فکر کار‬ ‫واخﻠﻲ‪ ،‬کﻮﻻى شﻲ چ‪ 3‬د طبﻴعت او د ژوﻧد ﻟﻪ چارو او پ‪+5‬ﻮ 'خﻪ خﻮرا *ﻪ اﻗتباس وک‪7‬ي‬ ‫او پﻪ اغ‪5‬زﻧاکﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬تﻪ وړاﻧدې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻧشاء ک‪ 3‬دﻟﻴکﻮال ارواﻳﻲ حاﻟت‪ ،‬شخصﻴت‪ ،‬ذ کاوت او ﻧ‪7‬ۍ ﻟﻴد پﻪ ﻳﻮه ډول‬ ‫'رگﻨد‪84‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ دغﻮ 'ﻴزوﻧﻮ ﻫغﻪ وخت *ﻪ پﻮﻫ‪5‬داى شﻮ چ‪ 3‬دﻫغﻪ ﻟﻴکﻮال أثار زﻳات‬ ‫وﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬دﻫغﻪ ژوﻧدﻟﻴک وﻟﻮﻟﻮ او د ﻫغﻪ د ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ سره ‪$‬ان أشﻨا ک‪7‬و‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻧﻮى ﻣضﻤﻮن‪ ،‬ﻧﻮى خﻴال او ﻧﻮى فکر چ‪ 3‬د اﻟفاظﻮ او کﻠﻤاتﻮ پﻪ ﻗاﻟب ک‪ 3‬پﻪ ﻣاﻫراﻧﻪ‬ ‫ډول ‪$‬اى ک‪7‬ى شﻲ‪ ،‬اﻧشاء ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬کﻪ ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال د بﻞ چا ﻣضﻤﻮن او ﻣطﻠب‬ ‫راﻧﻘﻞ ک‪7‬ي‪ ،‬اﻧشاء ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ شﻮ بﻠﻠﻰ‪.‬‬ ‫د اﻧشاء اړﻳﻦ تﻮکﻲ ﻧﻮي افکار‪ ،‬ﻧﻮي خﻴاﻟﻮﻧﻪ او د اﻟفاظﻮ ﻫﻨري ترتﻴب دى‪.‬‬ ‫د اﻟفاظﻮ پﻪ سﻤﻪ‪ ،‬کره او ﻣﻨﻞ شﻮې ب‪2‬ﻪ ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ اﻣﻼء واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪77‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ﻫر پراگراف پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وواﻳﻲ او د پراگراف ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫خبرو ک‪' 3‬رگﻨد ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬اﻧشاء پﻪ ﻟغت او اصطﻼح ک‪' 3‬ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ _٣‬د ﻳﻮې *‪ 3‬اﻧشاء ﻟپاره باﻳد شاعر او ﻟﻴکﻮال کﻮم !کﻲ پﻪ پام ک‪ 3‬وﻟري‪ .‬زده کﻮوﻧکﻲ‬ ‫دې پﻪ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ وار سره ﻫغﻪ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧظﻢ او ﻧثر تﻮپﻴر پﻪ 'ﻮ ﻟﻨ‪6‬و جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ سره وړاﻧدې‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫_ ﻣعرفت‬ ‫_ رﻣز‬ ‫_ فطرت‬ ‫_ فﻦ _ خﻠﻘت‬ ‫_ اﻗتباس‬ ‫_ 'ار‬ ‫_ دﻳﻨار‬ ‫‪ _٦‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬ستاﻳﻨﻮم (صفت) پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ او پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ وار سره واوروئ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه اﻧشائﻴﻪ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي او‬ ‫بﻠﻪ ورځ دې ﻳ‪ 3‬ﻫر ﻳﻮ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬ ‫تاسﻮ داس‪ 3‬وگ‪2‬ئ چ‪ 3‬خپﻠﻪ ﻟﻴکﻮال ﻳاستئ او ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع ‪$‬اﻧتﻪ !اکئ‪ ،‬خپﻠﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکئ او‬ ‫اﻧشاء کﻮئ‪ .‬دخپﻠ‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬اﻣﻼﻳﻲ خﻮا بﻪ ﻫﻢ پﻪ پام ک‪ 3‬ﻟرئ‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫متلونه (د کا‪1‬ي کرښ‪)3‬‬

‫وﻟسﻲ ادبﻴات د ﻫر وﻟس پﻪ ادبﻲ تارﻳخ ک‪ 3‬ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ او ارز*تﻨاکﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬وﻟسﻲ‬ ‫ادبﻴات زﻳاتره شفاﻫﻲ ب‪2‬ﻪ ﻟري او پﻪ ﻫغﻮ !ﻮﻟﻨﻮ ک‪ 3‬زﻳات پﻴاوړي وي چ‪ 3‬ﻟﻴک ﻟﻮست‬ ‫پک‪ 3‬ډ‪4‬ر عام ﻧﻪ وي‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ د شفاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ وﻧ‪6‬ه ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ او ډ‪4‬ره‬ ‫زﻳاتﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻣحاورې‪ ،‬سﻨدرې‪! ،‬ﻮک‪! 3‬کاﻟ‪ ،3‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻨ‪6‬ۍ او ﻧﻮر را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ اووم !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻣﻮ پﻪ وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ۍ وﻟﻮست‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ د‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ بﻞ ډول ((ﻣتﻞ)) وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫‪ n‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ n‬وﻟ‪ 3‬خﻠک پﻪ خبرو ک‪ 3‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ کاروي؟‬

‫‪79‬‬

‫!ﻮل وﻟسﻮﻧﻪ د خپﻞ کﻠتﻮر او !ﻮﻟﻨﻴزو ارز*تﻮﻧﻮ پﻪ پام ک‪ 3‬ساتﻠﻮ سره ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬پﻪ پ‪+‬تﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻫﻢ ډ‪4‬ر زﻳات ﻣتﻠﻮﻧﻪ شتﻪ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه ډ‪4‬ره شتﻤﻨﻪ برخﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫغﻪ ﻟﻨ‪6‬ې‪ ،‬ﻟﻪ ﻣطﻠبﻪ ډک‪ 3‬جﻤﻠ‪ 3‬دي چ‪ 3‬وﻳﻮﻧکﻲ ﻳ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬وﻳﻨا او ادعا د‬ ‫پخﻠﻲ‪ ،‬کﻮ!ﻠتﻴا او پر اور‪4‬دوﻧکﻮ د ﻣﻨﻠﻮ ﻟپاره واﻳﻲ‪ .‬د ﻣتﻞ پﻪ کﻠﻤﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ﻟطافت‬ ‫پروت وي‪.‬‬ ‫ک‪5‬داى شﻲ ﻣتﻞ ﻣﻨظﻮم وي ﻳا ﻣﻨثﻮر‪ ،‬خﻮ خپﻞ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى وزن او رواﻧﻲ بﻪ ﻫروﻣرو ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻣتﻞ ﻣﻮضﻮع *اﻳﻲ ر*تﻴﻨ‪ 3‬ﻳا ﻫﻢ افساﻧﻪ ﻳﻲ وي‪ ،‬خﻮ پﻪ وﻟس ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬داس‪3‬‬ ‫شﻬرت ﻣﻮﻧدﻟﻰ وي چ‪ 3‬د رﻳ‪+‬تﻴﻨتﻮب تر برﻳده رس‪5‬دﻟﻰ وي‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه جﻤﻠﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ استعاره ﻳﻲ ډول ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻣفﻬﻮم پک‪ 3‬ﻧغ‪+‬تﻰ وي او د ﻣتﻞ‬ ‫پﻪ وﻳﻞ ک‪5‬دو سره ﻫغﻪ ﻣﻬﻤﻪ ﻣفکﻮره او ﻣفﻬﻮم د اور‪4‬دوﻧکﻲ ذﻫﻦ تﻪ ﻟ‪85‬دول ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ پﻪ جرگﻮ او ﻣرکﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ د بحث او خبرو پﻪ جرﻳان ک‪ 3‬د پر‪4‬ک‪7‬ې او پاﻳﻠ‪ 3‬ﻟپاره‬ ‫استعﻤاﻟ‪85‬ي‪ .‬د ﻣتﻞ استعﻤال پﻪ دوه کسﻴزو خبرو ک‪ 3‬ﻫﻢ وي‪ ،‬خﻮ پﻪ شخص پﻮرې اړه ﻟري‬ ‫چ‪' 3‬ﻮﻣره ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬زده دي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ کسان چ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ 3‬پر‪$‬اى او ډ‪4‬ر ﻣتﻠﻮﻧﻪ کاروي‪ ،‬ﻫغﻪ د وﻟس ﻣجرب او‬ ‫ﻫﻮ*ﻴار کسان بﻠﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ !ﻮل ﻣﻠتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻫره !ﻮﻟﻨﻪ د خپﻠﻮ دودوﻧﻮ ‪ ،‬رواجﻮﻧﻮ‪$ ،‬اﻧگ‪7‬تﻴاوو او‬ ‫ارز*تﻮﻧﻮ پﻪ پام ک‪ 3‬ساتﻠﻮ سره د ﻣتﻠﻮﻧﻮ سترې پاﻧگ‪ 3‬ﻟري او پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د ﻫغﻪ وﻟس د‬ ‫ژوﻧد ﻫﻨداره گ‪2‬ﻞ ک‪5‬داى شﻲ‪ .‬پ‪+‬تﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ زﻣﻮږ د وﻟس د غﻮره ﻫﻨدارې پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻮږ تﻪ‬ ‫زﻳات ارز*ت ﻟري‪.‬‬

‫‪80‬‬

‫را‪$‬ئ چ‪ 3‬دﻟتﻪ 'ﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻪ سره وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫خپله السه‪ ،‬له السه‬

‫د کور ه‪ ،‬د الهور ه‬

‫که الړ ش‪ 3‬تر بلخه‪ ،‬درسره ده خپله برخه‬

‫ځمکه هغه سوځ‪85‬ي چ‪ 3‬اور پرې بل‪85‬ي‪.‬‬ ‫څه چ‪ 3‬کرې‪ ،‬هغه به ر‪4‬ب‪3‬‬

‫د درواغو مزل لن‪ 6‬دى‬

‫هر چاته خپل وطن کشمير دى‬ ‫د کبر کاسه نسکوره ده‬

‫تشه السه ته م‪ 3‬دښمن ي‪3‬‬

‫که غر لوړ دى پر سر ي‪ 3‬الر شته‬ ‫چ‪ 3‬بد ر‬

‫‪ ،‬بد به پرځي‬

‫د وچو له امله النده هم سوځي‬

‫اورته خپل او پردى يو دى‬ ‫پ‪ 7‬م‪ 3‬ک‪7‬ه‪ ،‬م‪ 7‬م‪ 3‬ک‪7‬ه‬

‫کي‪8‬دۍ په خپلو مراندو والړه وي‬ ‫پردى کټ تر نيمو شپو وي‬

‫کارغه د زرک‪ 3‬تگ کاوه‪ ،‬خپل ي‪ 3‬هم ه‪5‬ر ک‪7‬‬

‫سمندر چ‪ 3‬په ويالو شي هم وچ‪85‬ي‪.‬‬ ‫اول سالم پس‪ 3‬کالم‬

‫انسان د احسان تابع دى‬ ‫‪81‬‬

‫ﻫر ﻣتﻞ د ﻳﻮې تجرب‪ 3‬پﻪ ﻧت‪5‬جﻪ ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮى وي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻣتﻠﻮﻧﻮ سره ت‪7‬ﻟ‪3‬‬ ‫کﻴس‪ 3‬ﻫﻢ ﻣﻮږ تﻪ راپات‪ 3‬دي او د ‪$‬ﻴﻨﻮ اصﻠﻲ کﻴس‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ ﻧﻪ دي راس‪5‬دﻟ‪ ،3‬خﻮ ک‪5‬داى‬ ‫شﻲ پﻪ وﻟس ک‪ 3‬ﻣﻮجﻮدې وي‪ .‬را‪$‬ئ چ‪ 3‬پﻪ دې ادعا د پﻮﻫ‪5‬دﻟﻮ ﻟپاره د دوو ﻣتﻠﻮﻧﻮ کﻴس‪3‬‬ ‫وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬

‫‪' _١‬ﻮک چ‪ 3‬خﻮب کﻮي ﻣ‪+5‬ﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧر ک"ﻰ ز‪84‬وي‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه غﻮجﻞ ک‪ 3‬د دوو کساﻧﻮ ﻣ‪ 3+5‬ت‪7‬ﻟ‪ 3‬وې‪ .‬دواړه ﻣ‪ 3+5‬پﻪ ﻳﻮه وخت‬ ‫ﻟﻨگ‪5‬دې ﻫرې ﻳﻮې تﻪ خپﻞ خپﻞ خاوﻧد ﻧاست و‪ .‬ﻟﻪ دوى 'خﻪ ﻳﻮ وﻳده شﻮ‪ .‬ﻣ‪ 3+5‬ﻟﻨگ‪3‬‬ ‫شﻮې ﻳﻮې ﻣ‪ 3+5‬ک"ﻰ او بﻠ‪ 3‬ﻣ‪ 3+5‬ک"‪ 9‬وز‪84‬وﻟﻪ‪ .‬و‪ )4‬س‪7‬ي چ‪ 3‬ﻣ‪ 3+5‬ﻳ‪ 3‬ک"ﻰ ز‪84‬وﻟﻰ و‬ ‫د ﻫغﻪ وﻳده س‪7‬ي ﻟﻪ ﻣ‪ 3+5‬سره خﻮش‪ 3‬ک‪ 7‬او د ﻫغ‪ 3‬ﻣ‪ 3+5‬چ‪ 3‬ک"‪ 9‬ﻳ‪ 3‬ز‪84‬وﻟ‪ 3‬وه د خپﻠ‪3‬‬ ‫ﻣ‪ 3+5‬سره خﻮش‪ 3‬ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬وﻳده س‪7‬ى راوﻳ) شﻮ‪' ،‬ﻪ گﻮري چ‪ 3‬ﻣ‪ 3+5‬تﻪ ﻳ‪ 3‬ک"ﻰ وﻻړ دى او د ﻫغﻪ‬ ‫بﻞ ﻣ‪ 3+5‬تﻪ ک"‪ 9‬وﻻړه ده‪ ،‬ورتﻪ وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪ :‬ﻣبارک دې شﻪ! بختﻮر ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻣ‪ 3+5‬دې ک"‪9‬‬ ‫ز‪84‬وﻟ‪ 3‬ده!‬ ‫ﻫغﻪ ورتﻪ ووﻳﻞ‪' :‬ﻮک چ‪ 3‬خﻮب کﻮي ﻣ‪+5‬ﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧر ک"ﻰ ز‪84‬وي‪.‬‬

‫‪ _٢‬د غﻠﻪ پﻪ ږﻳره خس دى‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه غﻮﻧ‪6‬ه ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻰ ورک شﻮ‪ ،‬د غﻮﻧ‪6‬ې برخﻮال ﻧﻪ پﻮﻫ‪5‬دل چ‪ 3‬غﻞ‬ ‫'ﻨگﻪ ﻣعﻠﻮم ک‪7‬ي‪ .‬سره راغﻮﻧ‪ 6‬شﻮل‪ ،‬ﻳﻮ پک‪ 3‬تجربﻪ کار و‪ ،‬ﻫغﻪ ووﻳﻞ‪ :‬زه غﻞ پ‪5‬ژﻧﻢ‪ ،‬ﻧﻮرو‬ ‫ورتﻪ ووﻳﻞ‪' :‬ﻨگﻪ؟ ﻫغﻪ ووﻳﻞ‪ :‬د غﻠﻪ پﻪ ږﻳره خس دى‪ .‬پﻪ دې وخت ک‪ 3‬غﻞ ب‪$ 3‬ﻨ‪6‬ه‬ ‫خپﻠ‪ 3‬ږﻳرې تﻪ ﻻس وروړ چ‪ 3‬گﻮﻧدې ر*تﻴا ﻳ‪ 3‬پﻪ ږﻳره خس دى او باﻳد ﻟﻴرې ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ي چ‪3‬‬ ‫'ﻮک ﻳ‪ 3‬و ﻧﻪ پ‪5‬ژﻧﻲ‪ ،‬خﻮ ﻧﻮرو وﻟﻴد او و ﻳ‪ 3‬پ‪5‬ژاﻧد چ‪ 3‬غﻼ ﻫﻤده ک‪7‬ې ده‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې تﻮگﻪ‬ ‫ﻫر ﻣتﻞ د ﻳﻮې تجرب‪ 3‬پﻪ ﻧت‪5‬جﻪ ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮى وي‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻣتﻞ د شفاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ ﻣحاوره او خبرو اترو ک‪ 3‬د استدﻻل‬ ‫او خپﻠ‪ 3‬خبرې د پخﻠﻲ ﻟپاره کارول ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ ﻳﻮه وړه جﻤﻠﻪ ﻳا عبارت دى چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻮى ﻣفﻬﻮم راﻧغاړي‪ .‬زﻳاتره ﻣتﻠﻮﻧﻪ ‪$‬اﻧتﻪ‬ ‫کﻴس‪ 3‬ﻟري ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ﻳﻮ ﻣتﻞ د کﻴس‪ 3‬د پ‪5+5‬دو پﻪ پاى ک‪ 3‬راﻣﻨ‪ #‬تﻪ شﻮى وي‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ډ‪4‬ره اوږده ﻣخﻴﻨﻪ ﻟري او سﻴﻨﻪ پﻪ سﻴﻨﻪ تر ﻣﻮږه را رس‪5‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻣتﻠﻮﻧﻪ را!ﻮل شﻮي او پﻪ کتابﻲ ب‪2‬ﻪ چاپ شﻮي دي‪ ،‬خﻮ زﻳاتره‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻻ تر اوسﻪ پﻮرې د خﻠکﻮ پﻪ سﻴﻨﻮ او ﻣحاورو ک‪ 3‬ﻻ ژوﻧدي دي‪ ،‬خﻮ پﻪ کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻧﻪ دي را!ﻮل شﻮي‪.‬‬

‫م‬ ‫تــل‬ ‫ونه‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١ ١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ خبرو ک‪ 3‬د 'ﻪ ﻟپاره کارول ک‪85‬ي؟‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻣﻨظﻮم وي کﻪ ﻣﻨثﻮر؟‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ زﻣﻮږ د ادبﻴاتﻮ پﻪ کﻮﻣ‪ 3‬برخ‪ 3‬پﻮرې اړه ﻟري؟‬

‫‪83‬‬

‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ د ﻳﻮې ډﻟ‪ 3‬استازى دې ﻳﻮ ﻣتﻞ واﻳﻲ او د‬ ‫بﻠﻰ ډﻟ‪ 3‬استازى دې پﻪ وار سره د ﻫغﻪ ﻣعﻨا کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ ﻳﻮه ډﻟﻪ دې ﻟس ﻣﻨظﻮم او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې ﻟس‬ ‫ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ﻻﻧدې ﻣتﻠﻮﻧﻮ ﻣعﻨا پخپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکئ او پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬واوروئ‪.‬‬ ‫د غﻠﻪ پﻪ ږﻳره خس دى‬ ‫غﻞ پﻪ غره ک‪ 3‬ﻧﻪ ‪$‬اﻳ‪85‬ي‬ ‫ﻣﻪ کﻮه پﻪ چا چ‪ 3‬و بﻪ شﻲ پﻪ تا‬ ‫چاړه کﻪ د سرو شﻲ د ‪$‬ﻴگر د ﻣﻨ‪6‬ﻟﻮ ﻧﻪ ده‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې ﻣتﻠﻮﻧﻮ تش ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ ډک ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻫر چاتﻪ خپﻞ ‪..................‬کشﻤﻴر دى‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ ﻻسﻪ ‪ .......................‬ﻧﻪ خ‪5‬ژي‪.‬‬ ‫'ﻪ چ‪ .......................... 3‬ﻫغﻪ بﻪ ‪. ...................‬‬ ‫پ‪ 7‬ﻣ‪ ....................... 3‬ﻣ‪ 7‬ﻣ‪. .................... 3‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ ﻟﻮستﻞ شﻮو ﻣتﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣﻮ کﻮم ﻳﻮ خﻮښ دى‪ ،‬وﻟ‪3‬؟ ﻧظر ﻣﻮ وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پﻪ ﻟﻮستﻞ شﻮﻳﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻧﻮﻣ‪%‬ري (ضﻤﻴروﻧﻪ) پﻴدا ک‪7‬ئ‪ .‬او وواﻳاست چ‪ 3‬کﻮم‬ ‫ډول ﻧﻮﻣ‪%‬ري دي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬کﻪ د کﻮم ﻣتﻞ کﻴسﻪ ﻣﻮ زده وي پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وواﻳاست‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫پﻪ پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻣشراﻧﻮ 'خﻪ پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ئ او د ﻫغﻮى ﻟﻪ خﻮﻟ‪ 3‬ﻧﻮي ﻣتﻠﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ او‬ ‫بﻴا ﻳ‪ 3‬بﻠﻪ ورځ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د مور زړه‬

‫د ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪ 3‬او ﻣحبت‪ ،‬د ﻣﻮر د زړه سﻮي او ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬پﻪ اړه بﻪ تاسﻮ ډ‪4‬رې خبرې‬ ‫اور‪4‬دﻟ‪ 3‬وي‪ ،‬خﻮ اوس چ‪ 3‬تاسﻮ د ﻣﻮر پﻪ اړه کﻮم شعر ﻟﻮﻟئ‪ ،‬د ﻣﻮر د خﻮاخﻮږۍ‬ ‫او ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬ﻳﻮه ستره ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪ .‬دغﻪ ﻣطﻠب د افغاﻧستان د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻣعاصر شاعر سﻴد‬ ‫شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻪ ﻳﻮه بﻬرﻧﻲ (غربﻲ) اثر 'خﻪ پﻪ شعر ژباړل شﻮى‬ ‫دى‪.‬‬ ‫ﻣﻮر‪ ،‬تر !ﻮﻟﻮ ﻣﻬرباﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮر تر !ﻮﻟﻮ زﻳاتﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﻧاکﻪ ده‪ ،‬خﻮ داس‪ 3‬کﻴس‪ 3‬او پ‪ 3+5‬ﻫﻢ‬ ‫ک‪5‬دوﻧکﻲ دي ‪ .‬تاسﻮ دغﻪ کﻴسﻪ پﻪ شعري ب‪2‬ﻪ وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪85‬‬

‫د شاعر‬

‫پ‪5‬ژ دگ‬

‫‪:‬‬

‫سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح د افغاﻧستان د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ خﻮږ ژبﻰ شاعر او‬ ‫ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٨٩‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال د کﻮﻧ‪ 7‬وﻻﻳت د شﻴﻦ کﻮړک کﻠﻲ پﻪ ﻳﻮې‬ ‫روحاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬پﻴدا شﻮى دى‪ .‬زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻞ کﻠﻲ ک‪ 3‬سرتﻪ ورسﻮﻟ‪ 3‬او‬ ‫رسﻤ‪ 3‬دﻧده ﻳ‪ 3‬د اعﻴاﻧﻮ پﻪ ﻣجﻠس ک‪ 3‬پﻴﻞ ک‪7‬ه‪ .‬بﻴا ﻳ‪ 3‬ﻣختﻠف‪ 3‬دﻧدې سرتﻪ ورسﻮﻟ‪3‬‬ ‫چ‪ 3‬د عدﻟﻴ‪ 3‬د وزﻳر او د صدارت د ﻣرستﻴال پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ کار ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫دسﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح د شعروﻧﻮ ﻳﻮه ﻣجﻤﻮعﻪ (ﻣﻨتخب شعروﻧﻪ) پﻪ ‪١٣٣٧‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا چاپ شﻮې ده او دوﻳﻤﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ (ﻳاد فرﻳاد) ﻳ‪3‬‬ ‫پﻪ پﻴ‪+‬ﻮر ک‪ 3‬پﻪ ‪ ١٩٨٥‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬چاپ شﻮې ده‪ .‬سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح پﻪ‬ ‫‪ ١٣٨١‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال وفات شﻮى دى‪.‬‬

‫پسرلى د کال ځواني وه هواښه وه‬ ‫د ياه پرته په ځمکه لون شنه وه‬ ‫ټول عالم په خوب ويده و نيمه شپه وه‬ ‫هرې خوا ته دسپوږم‪ 9‬ر‪1‬ا خوره وه‬ ‫يو عاشق معشوقه ناست د رود په غاړه‬ ‫په شراب د مين‪ 3‬مست و و دغه دواړه‬ ‫سره ناست وو دوى بهر کلي نه لرې‬ ‫دواړو ويل‪ 3‬ښ‪ 3‬خوږې خوږې سندرې‬ ‫د دوى منځ ک‪ 3‬وې د رازونياز خبرې‬ ‫يو له بله ي‪ 3‬ورک‪7‬ې وې وزرې‬ ‫د ښايست غرور په سر ک‪ 3‬د جين‪ 9‬و‬ ‫د هلک په سر ک‪ 3‬هم جوش د ځوان‪ 9‬و‬

‫سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح‬

‫‪86‬‬

‫هلک ووې محبوب‪ 3‬ماته ي‪ 3‬رانه‬ ‫مادې هيڅکله خداى نه کا ب‪ 3‬له تانه‬ ‫زړه چ‪ 3‬زيات له سرو ماله دى دلبره‬ ‫ما قربان ک‪ 7‬هغه هم د ستا له سره‬ ‫جين‪ 9‬وويل دا خبرې کوې څله‬ ‫په دې الر ک‪ 3‬زړه قربان وي تل ترتله‬ ‫زړه په مينه ک‪ 3‬عاشق نه ځي هر کله‬ ‫دا په دې الر ک‪ 3‬اول قدم دى له‬ ‫زه به تاومنم هله زما ياره‬ ‫چ‪ 3‬د مور ز ى دې راوړې زما لپاره‬ ‫خپله مور س‪7‬ي ته زياته له هر چاده‬ ‫زړه د مور يوه مرغلره ب‪ 3‬بها ده‬ ‫که د ستا مينه له ما سره رښتيا ده‬ ‫که صحيحه دا دعوه د مين‪ 3‬ستا ده‬ ‫د مور زړه دې ک‪7‬ه ترې غوڅ راي‪ 3‬وړه ماله‬ ‫نو به هله زه خول درک‪7‬مه تاله‬ ‫د هلک په سر چ‪ 3‬دغه امتحان شو‬ ‫په وجود ک‪ 3‬ي‪ 3‬برپا د غم توپان شو‬ ‫هک پک ودريده په دوه و و ک‪ 3‬حيران شو‬ ‫خو پرې مينه شوه غالبه راروان شو‬ ‫نو د مور سينه ي‪ 3‬څيرې په خنجر ک‪7‬ه‬ ‫مرغلره ي‪ 3‬د زړه ترې رابهر ک‪7‬ه‬

‫‪87‬‬

‫چ‪ 3‬هلک له دغه کاره نه وز ار شو‬ ‫بيا روان په دغه لوري په تلوار شو‬ ‫الر ک‪ 3‬ولويد طبيعت ورته په قار شو‬ ‫زړه ي‪ 3‬هم له السه خاورو ک‪ 3‬وزار شو‬ ‫نا هانه له زړه غ‪ 8‬شو چ‪ 3‬بچيه!‬ ‫خير دې وي ژوبل خو نه شول‪ 3‬ز يه‬

‫د ﻣﻮر ستاﻳﻞ او درﻧاوى‪:‬‬ ‫دغﻪ اصﻞ تﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬زﻣﻮږ زﻳات شﻤ‪5‬ر شاعراﻧﻮ او‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو اثارو ک‪ 3‬د ﻣﻮر ﻣﻘام ستاﻳﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ادبﻲ ﻧثروﻧﻮ ﻟکﻪ داستاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧاوﻟﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ادبﻲ !ﻮ!ﻮ ک‪ 3‬د ﻣﻮر ﻣﻘام تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫شﻮې او د ﻣﻮر ﻣﻘام پک‪ 3‬ستاﻳﻞ شﻮى دى‪ .‬وﻳﻼى شﻮ چ‪ 3‬د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ او بﻴا‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪6‬ﻳﻮ ک‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ی ‪$‬اى ﻟري او زﻣﻮږ د ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ 'پرکﻰ جﻮړوي‪ .‬پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻟﻴکﻨﻮ‬ ‫ک‪ 3‬د ﻣﻮر ﻣﻘام‪ ،‬د ﻣﻮر ﻣﻬرباﻧ‪ ،9‬شفﻘت او عاطف‪ 3‬د اوﻻد پﻪ روزﻧﻪ ک‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬ک‪7‬او او زﻳار‬ ‫اﻧعکاس ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪ .‬د دغﻮ !ﻮﻟﻮ ﻟﻴکﻨﻮ ﻣﻘصد ﻳﻮ دى او ﻫغﻪ دا چ‪ 3‬د ﻣﻮر د ﻣﻘام او حﻘﻮﻧﻮ‬ ‫پ‪5‬ژﻧدل او د ﻫغ‪ 3‬درﻧاوى کﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ وﻟسﻲ ادب ک‪ 3‬د ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪ 3‬عاطف‪ 3‬او ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬پﻪ اړه ډ‪4‬رې کﻴس‪ 3‬شتﻪ چ‪ 3‬ﻳﻮه‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دﻟتﻪ راوړو‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ 3‬د ﻳﻮې ﻣﻮر ﻣاشﻮم بﻠ‪ 3%* 3‬پ＀ ک‪ .7‬د ﻣاشﻮم ﻣﻮر کﻪ ﻫر 'ﻮﻣره ﻟﻪ غﻠ‪3‬‬ ‫*‪' 3%‬خﻪ خپﻞ ﻣاشﻮم وغﻮ*ت‪ ،‬خﻮ ﻫغ‪ 3‬ورﻧک‪ 7‬او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ چ‪ 3‬دا زﻣا زوى دى‪ .‬د‬ ‫ﻣاشﻮم ﻣﻮر پﻪ چﻴغﻮ چﻴغﻮ ﻗاضﻲ تﻪ وﻻړه او عرض ﻳ‪ 3‬وک‪ 7‬چ‪ 3‬ﻳﻮې *‪ 3%‬ﻣ‪ 3‬ﻣاشﻮم پ＀‬ ‫ک‪7‬ى او ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬راکﻮي‪ .‬ﻗاضﻲ غﻠﻪ *‪%‬ﻪ راوغﻮ*تﻪ ﻫر 'ﻮﻣره پﻠ"ﻨ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ترې وک‪7‬ې *‪%‬ﻪ‬ ‫ﻗاﻧع ﻧﻪ شﻮه‪ ،‬وﻳﻞ ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬دا زﻣا خپﻞ زوى دى‪ ،‬پر ﻣا ﻳ‪ 3‬ﻧاحﻘﻪ دعﻮه ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫‪88‬‬

‫ﻗاضﻲ ووﻳﻞ‪ :‬ﻣا ﻳﻮازې پر‪84‬دئ چ‪ 3‬د پر‪4‬ک‪7‬ې پﻪ اړه فکر وک‪7‬م‪ .‬دواړه *‪ 3%‬د ﻗاضﻲ ﻟﻪ‬ ‫کﻮ!‪ 3‬ﻧﻪ ووتﻠ‪* .3‬ﻪ ش‪5‬بﻪ وروستﻪ ﻗاضﻲ دواړه *‪ 3%‬راوغﻮ*تﻠ‪ 3‬ﻫغﻮى تﻪ ﻳ‪ 3‬خپﻠﻪ پر‪4‬ک‪7‬ه‬ ‫داس‪ 3‬اعﻼن ک‪7‬ه‪:‬‬ ‫وروستﻪ د ډ‪4‬ر سﻮچ ﻧﻪ زه دې ﻧت‪5‬ج‪ 3‬تﻪ ورس‪5‬دم چ‪ 3‬ﻣاشﻮم باﻳد دوه !ﻮ!‪ 3‬شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه !ﻮ!ﻪ د‬ ‫ﻳﻮې ﻣﻮر او بﻠﻪ !ﻮ!ﻪ د بﻠ‪ 3‬ﻣﻮر‪ .‬پﻪ دې پر‪4‬ک‪7‬ې ک‪ 3‬بﻪ عدل او اﻧصاف پر ‪$‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ جﻼت راوغﻮ*ت‪ ،‬وﻳﻞ راشﻪ دا ﻣاشﻮم دوه !ﻮ!‪ 3‬ک‪7‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬جﻼت تﻮره پﻪ‬ ‫ﻻس راغﻰ د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر غ‪ 8‬ک‪:7‬‬ ‫ﻗاضﻲ صاحب ﻣاشﻮم ﻣﻪ دوه !ﻮ!‪ 3‬کﻮئ‪ ،‬ﻣاشﻮم زﻣا ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻫغ‪ 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬ورک‪7‬ئ‪ .‬ﻗاضﻲ‬ ‫پﻮه شﻮ چ‪ 3‬د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر ﻫﻤدا ده‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬د خپﻞ زوى ﻣرګ ﻳ‪ 3‬ﻧشﻮ زغﻤﻼى او‬ ‫ﻫغﻪ بﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر ﻧﻪ وه د ﻗاضﻲ پر‪4‬ک‪7‬ه ﻳ‪ 3‬وﻣﻨﻠﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮ‪-‬ﻪ ﻗاضﻲ ﻣاشﻮم خپﻠ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻣﻮر تﻪ وسپاره او ﻫغ‪ 3‬بﻠ‪ 3‬غﻠ‪ 3%* 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬سزا‬ ‫و!اکﻠﻪ‪.‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د اسﻼم ستر پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد فرﻣاﻳﻠﻲ دي چ‪(( 3‬جﻨت د ﻣﻮر تر پ‪+‬ﻮ‬ ‫ﻻﻧدې دې))‪ .‬د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬تر ﻫر چا ﻟﻮړ دى او درﻧاوى ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻮ ﻻزم‬ ‫دى‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻣﻨظﻮﻣﻪ کﻴسﻪ ک‪ 3‬د ﻣﻮر د ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬ﻳﻮه داس‪ 3‬ﻧﻤﻮﻧﻪ تاسﻮ وﻟﻮستﻪ چ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ او‬ ‫ﻣﻬرباﻧﻲ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ بﻞ چا سره ﻧﻪ شﻲ پرتﻠﻪ ک‪5‬داى‪ .‬ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪ ،3‬ﻣحبت او ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬ﻳﻮه‬ ‫داس‪ 3‬چﻴﻨﻪ ده چ‪ 3‬دغﻪ ﻣﻴﻨﻪ او ﻣﻬرباﻧﻲ ﻳ‪ 3‬د زړه پﻪ '(‪5‬دوﻧکﻮ وﻳﻨﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻧارې‬ ‫وﻫﻲ‪.‬‬

‫‪89‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ او د شعر ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪3‬‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د راغﻠ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ﻳز پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫بﻴا دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ شعر ک‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ ډﻟﻪ‬ ‫دې صفتﻮﻧﻪ پﻴداک‪7‬ي او د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻟﻪ دغ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ﻧﻪ تاس‪' 3‬ﻪ زده ک‪7‬ل‪ ،‬خپﻞ ﻧظر خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ 'رگﻨد ک‪7‬ئ ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬ارتباطﻲ کﻠﻤ‪ 3‬پﻴدا او ﻟست ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ئ ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کال‪ ،‬پسرﻟﻰ‪ ،‬ﻫﻮا‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪:‬‬ ‫ﻣﻠغﻠره‬ ‫برپا‬ ‫ب‪ 3‬بﻬا‬ ‫ﻧﻴاز‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣاشﻮم پﻪ اړه کﻴسﻪ وﻟﻮﻟﻲ او د دغ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ﻟﻨ‪ 6‬ﻣﻘصد دې پخپﻠﻮ‬ ‫خبرو ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫د د ﻣﻮر د ﻣﻬرباﻧﻴﻮ پﻪ اړه ﻣﻮ کﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ ﻟﻪ چا اور‪4‬دﻟ‪ 3‬وي او ﻳا ﻣﻮ ﻳاده وي پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫کتابچﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکئ او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪90‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫*وونکى د !ولن‪3‬‬ ‫ﻻر*ود‬

‫*ﻮوﻧکﻰ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ او ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻻر*ﻮوﻧﻪ کﻮي‪ .‬د پﻮﻫ‪ 3‬او عﻠﻢ پر گا‪1‬ﻪ ﻳ‪ 3‬سﻤباﻟﻮي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪5‬کﻮ ﻻرو گ"‪ 3‬او د بدو ﻻرو زﻳاﻧﻮﻧﻪ ورتﻪ بﻴاﻧﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧﻨﻨ‪ 9‬ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬ﻫر ډول پرﻣختگﻮﻧﻪ او ﻫﻮساﻳﻨﻪ پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د اﻧسان د پرﻟﻪ پس‪ 3‬زﻳار‬ ‫ﻧت‪5‬جﻪ او د *ﻮوﻧکﻲ برکت دى‪.‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬د دغﻪ ﻻر*ﻮوﻧکﻮ درﻧاوى او احترام وک‪7‬ي‪ .‬پﻪ دې درس‬ ‫ک‪ 3‬بﻪ د پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ د ژوﻧد ﻟﻪ پﻠﻮشﻮ 'خﻪ د *ﻮوﻧکﻲ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣطﻠب وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪* n‬ﻮوﻧکﻰ د !ﻮﻟﻨ‪' 3‬ﻪ ډول ﻣعﻤار دى؟‬ ‫‪* n‬ﻮوﻧکﻲ زﻣﻮږ پﻪ روزﻧﻪ ک‪ 3‬کﻮﻣﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟري؟‬

‫‪91‬‬

‫عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ﻳﻮه ر‪1‬ا او ‪$‬ﻼ ده‪* .‬ﻮوﻧکﻰ او ﻣعﻠﻢ د دغ‪ 3‬ر‪1‬ا خپرووﻧکﻰ دى‪.‬‬ ‫عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ دودې او ترﻗ‪ 9‬زﻳﻨﻪ ده او *ﻮوﻧکﻰ د دغ‪ 3‬زﻳﻨ‪ 3‬جﻮړووﻧکﻰ دى‪ .‬عﻠﻢ د‬ ‫تﻮرې تﻴارې ﻣشال او د عﻘﻞ د رو*اﻧتﻴا بﻠﻪ ډ ﻳﻮه ده‪ .‬دغﻪ ﻣشال او ډﻳﻮه د *ﻮوﻧکﻲ د ﻣازغﻮ‬ ‫پﻪ ر‪1‬ا رو*اﻧﻪ ک‪85‬ي‪* .‬ﻮوﻧکﻰ تﻞ د خپﻞ دﻣاغ پﻪ ډﻳﻮه ک‪ 3‬د فکر تﻴﻞ س‪%5‬ﻲ‪ ،‬خپﻞ ﻣازغﻪ‬ ‫وﻳﻠﻲ کﻮي‪ ،‬شپ‪ 3‬رو‪1‬ﻮي‪ ،‬د زړه وﻳﻨ‪ 3‬خﻮري او پﻪ ‪$‬ان سختﻪ ت‪5‬روي دا !ﻮل د دې ﻟپاره چ‪3‬‬ ‫د ﻧاپﻮﻫ‪ 9‬تﻴاره ورکﻪ شﻲ‪ ،‬خﻠک *ﻪ او بد وپﻴژﻧﻲ او د*کﻠﻲ او ﻫﻮسا ژوﻧد خاوﻧدان شﻲ‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکﻰ پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻻر*ﻮد دى‪.‬‬ ‫پﻮه‪ ،‬ﻻﻳﻖ‪ ،‬زﻳارک) او زړه سﻮاﻧدي کسان د ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻟﻮړتﻴا او عﻠﻤﻲ ودې پخ‪ 3‬ستﻨ‪3‬‬ ‫دي‪ .‬کﻪ دغﻪ ستﻨ‪ 3‬پخ‪ 3‬او کﻠک‪ 3‬ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ 3‬ﻣا‪ 91‬بﻪ ﻫﻢ ب‪ 3‬کاره او ب‪ 3‬خﻮﻧده‬ ‫وي‪.‬‬ ‫د عﻠﻢ وړاﻧگ‪ 3‬د *ﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ پﻪ دﻧﻴا ک‪ 3‬خپر‪84‬ي‪ .‬د ﻳﻮﻧان ستر فﻴﻠسﻮف ارسطﻮ د‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ي ﻣعﻠﻢ‪ ،‬ابﻮ ﻧصر فارابﻲ د دوﻳﻢ ﻣعﻠﻢ او ابﻦ سﻴﻨا د در‪4‬ﻢ ﻣعﻠﻢ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪84‬ي‪ .‬غرض دا‬ ‫چ‪ 3‬د ﻣعﻠﻢ ﻟﻘب او ﻧﻮم ﻳﻮ ستر او دروﻧد ﻧﻮم دى‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وجﻪ د *ﻮوﻧکﻲ ﻣﻘام پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟﻮړ او جگ دى‪' .‬ﻮﻣره چ‪ 3‬د *ﻮوﻧکﻲ ﻣﻘام ﻟﻮړ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻮﻣره ﻳ‪ 3‬وظﻴفﻪ ﻫﻢ‬ ‫درﻧﻪ او سختﻪ ده‪ .‬د ﻫرې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬وده او ترﻗﻲ‪ ،‬پرﻣختگ او ﻟﻮړتﻴا د ﻫغﻮى د *ﻮوﻧکﻮ پﻪ زﻳار‪،‬‬ ‫کﻮ*)‪ ،‬اخﻼص او ﻟﻪ دﻧدې سره پﻪ شﻮق او ﻣﻴﻨﻪ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬د ﻳﻮ وﻟس رو*اﻧﻪ سبا د‬ ‫دوى پﻪ ﻫﻤت او زحﻤت پﻮرې ت‪7‬ﻟﻰ دى‪ .‬د ﻧﻦ ور‪ 3$‬کﻮچﻨﻴان او ﻣاشﻮﻣان د دوى پﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫د سبا ور‪ 3$‬پﻮﻫان او ﻟﻮﻳان ک‪5‬داى شﻲ‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکﻲ د ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد د باغ و ب‪ 0‬ﻣاﻟﻴاران او د ﻧﻮو بﻮ!ﻮ او ﻧﻴاﻟگﻴﻮ باغﻮاﻧان دي‪ .‬کﻪ دوى پﻪ‬ ‫خپﻠﻪ وظﻴفﻪ ک‪ 3‬د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ پﻪ روزﻧﻪ او پاﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ﻟ‪ 8‬غفﻠت وک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮد وطﻦ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪،3‬‬ ‫ودې او ترﻗ‪ 9‬باغ و ب‪ 0‬بﻪ ﻣ‪7‬اوى او سپ‪5‬ره پات‪ 3‬شﻲ‪! .‬ﻮل ﻣاشﻮﻣان د *ﻮوﻧکﻮ سره ﻳﻮ اﻣاﻧت‬ ‫دى د دغﻪ اﻣاﻧت ساتﻨﻪ‪ ،‬پاﻟﻨﻪ او روزﻧﻪ د دوى دﻧده ده‪.‬‬ ‫د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ 3‬زﻳاتﻮل‪ ،‬د دوى د خﻮﻳﻮﻧﻮ او اخﻼﻗﻮ سﻤﻮل‪ ،‬پﻪ دوى ک‪ 3‬د‬ ‫خپﻞ ﻣﻠت‪ ،‬خاورې او ﻫ‪5‬ﻮاد ﻣﻴﻨﻪ اچﻮل او پﻪ پاى ک‪ 3‬ﻟﻪ دوى ﻧﻪ د سﻢ فکر او ﻣزغﻮ خاوﻧدان‬ ‫‪92‬‬

‫او غﻮره س‪7‬ي جﻮړول‪ ،‬د *ﻮوﻧکﻮ دﻧده ده‪ .‬دا ﻳﻮ داس‪ 3‬پﻮر دى چ‪ 3‬ب‪ 3‬ﻟﻪ اداکﻮﻟﻮ 'خﻪ پﻪ‬ ‫بﻞ ﻫﻴ& ډول ﻧﻪ خﻼص‪85‬ي‪ .‬تر کﻮﻣ‪ 3‬اﻧدازې چ‪ 3‬شاگردان عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ 3‬تﻪ ضرورت ﻟري‪،‬‬ ‫ﻫغﻮﻣره سﻤ‪ 3‬روزﻧ‪ 3‬او پاﻟﻨ‪ 3‬تﻪ ﻫﻢ اړ دي‪ .‬عﻠﻢ د اﻧسان جﻮﻫر او روزﻧﻪ ﻳ‪* 3‬کﻼ او ‪$‬ﻼده‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ ﻣخﻠص او پﻮه *ﻮوﻧکﻲ وظﻴفﻪ دا ده چ‪ 3‬دغﻮ دواړو خﻮاوو تﻪ پﻮره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬ي او‬ ‫د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد تاﻧد ﻧﻴاﻟگﻲ داس‪ 3‬وروزي چ‪ 3‬ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬خﻠک سﻴﻮري تﻪ ک‪5+‬ﻨﻲ او ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫خﻮږو ﻣ‪5‬ﻮو 'خﻪ گ"ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه دا چ‪ 3‬د ﻣعﻠﻤاﻧﻮ دﻧده ډ‪4‬ره درﻧﻪ او ﻣﻬﻤﻪ ده‪ ،‬خﻮ ورسره ډ‪4‬ره پاکﻪ او سپ‪(5‬ﻠ‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫ده‪ .‬ﻧﻮ *اﻳﻲ چ‪! 3‬ﻮل *ﻮوﻧکﻲ پﻪ ډ‪4‬ر اخﻼص او ﻣﻴﻨﻪ خپﻠﻪ پاکﻪ وظﻴفﻪ سر تﻪ ورسﻮي او د‬ ‫ساﻟﻤ‪ 3‬پﻮﻫﻨ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮړوﻟﻮ او خپروﻟﻮک‪ 3‬شپﻪ او ورځ زﻳار او کﻮ*) وک‪7‬ي‪.‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د *ﻮوﻧکﻲ کﻠﻤﻪ کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ خﻠکﻮ تﻪ پﻪ *کاره ﻳﻮه ساده کﻠﻤﻪ *کاري او د *ﻮوﻧکﻲ‬ ‫دﻧده ﻳﻮازې *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ پﻪ تﻠﻮ راتﻠﻮ پﻮرې ت‪7‬ي‪ ،‬خﻮ داس‪ 3‬ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫د *ﻮوﻧکﻲ دﻧده ډ‪4‬ره درﻧﻪ او ﻣﻬﻤﻪ ده‪ .‬ﻣﻘام ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟﻮړ او ﻧﻮم ﻳ‪ 3‬سپ‪(5‬ﻠﻰ او ﻣﻘدس‬ ‫دى‪ .‬ﻧﻦ ورځ چ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د ژوﻧد 'ﻪ پرﻣختگﻮﻧﻪ او اساﻧتﻴاوې وﻳﻨئ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ‬ ‫ﻻر*ﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ 3‬ﻣعﻠﻤان دي‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ پﻮﻫان‪ ،‬سﻴاسﻲ '‪5‬رې‪ ،‬ﻣخترعﻴﻦ او‬ ‫د ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ واکﻤﻨان د *ﻮوﻧکﻲ د زﻳار پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬را'رگﻨد شﻮي دي‪ .‬ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬د‬ ‫زړه ﻟﻪ کﻮﻣﻲ د *ﻮوﻧکﻲ درﻧاوى او احترام وشﻲ‪* .‬ﻮوﻧکﻲ تﻪ ﻫﻢ پکار ده چ‪ 3‬خپﻠﻪ‬ ‫دﻧده پﻪ دﻗت‪ ،‬اخﻼص‪ ،‬صداﻗت‪ ،‬سپ‪(5‬ﻠتﻴا او د ﻣسؤوﻟﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پر ﻣخ بﻮ‪$‬ﻲ‪.‬‬

‫‪93‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪' _١‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ *ﻮوﻧکﻲ 'خﻪ وروستﻪ ﻟﻮست پﻪ وارسره وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ وار‬ ‫سره دې د درس ﻣفﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻟﻮست 'خﻪ ﻣترادف اﻟفاظ راوباسﻲ او پرتختﻪ دې وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ ﻻﻧدې ﻣعﻨا شﻮو ﻟغتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬سﻢ تﻪ (س) او ﻧاسﻢ تﻪ (ن) پﻪ پﻨسﻞ وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﻖ‪ :‬چارواکﻰ‬ ‫زﻳارک)‪ :‬زحﻤت ک)‬ ‫وړاﻧگ‪ :3‬ورﻳ‪#‬‬ ‫ﻣشال‪' :‬راغ‪ ،‬ر‪1‬ا‬ ‫ﻫﻮسا‪ :‬ﻻﻟﻬاﻧد‬ ‫سپ‪(5‬ﻠﻰ‪ :‬پاک‬ ‫‪ _٦‬ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ 3‬تکﻤﻴﻞ ک‪7‬ئ؛!‬ ‫عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ﻳﻮه ‪ ...............‬او ‪ ..................‬ده‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکﻰ پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د ‪ ..............‬ﻻر*ﻮد دى‪.‬‬ ‫د عﻠﻢ وړاﻧگ‪ 3‬د ‪ ..................‬پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ پﻪ ‪ ...................‬ک‪ 3‬خپر‪84‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې د*ﻮوﻧکﻲ پﻪ اړه پﻪ کﻮر ک‪ 3‬ﻳﻮه‪ ،‬ﻳﻮه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي چ‪ 3‬شپ‪ 8‬کر*‪ 3‬او‬ ‫ﻳا تر دې زﻳاتﻪ وي او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬

‫‪94‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ن‪7‬يواله ادبي څ‪5‬ره‪ :‬ا ور‬

‫ﻧ‪7‬ﻳﻮال ﻫﻨروﻧﻪ او فکروﻧﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮال ارز*ت ﻟري‪ .‬دغﻪ راز ﻫﻨروﻧﻪ او فکروﻧﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ‬ ‫شتﻤﻨﻲ وي‪ ،‬ﻫر اﻧسان ترې گ"ﻪ اخﻴستﻼى شﻲ‪ .‬ﻟﻴکﻮال او شاعر چ‪' 3‬ﻪ ﻟﻴکﻲ او‬ ‫'ﻪ واﻳﻲ‪ ،‬د ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟپاره وي‪ ،‬خﻮ د ډ‪4‬رو ﻟ‪8‬و فکر او ﻫﻨر دوﻣره پﻮخ وي چ‪3‬‬ ‫ﻧ‪7‬ﻳﻮال شﻬرت ور پﻪ برخﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ فکر او ﻫﻨر ﻫر اﻧسان تﻪ ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى پﻴغام ﻟري‪ .‬ﻟﻪ دغﻪ فکر و ﻫﻨر 'خﻪ بﻴا ﻫر‬ ‫'ﻮک ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬ﻫﻨري ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴا سره سﻢ خﻮﻧد اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ اووم !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻣﻮ د اﻧدرسﻦ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪7‬ل‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻳﻮه‬ ‫بﻠﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ '‪5‬ره !اگﻮر درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬تاس‪ 3‬کﻪ کﻮم ﻧ‪7‬ﻳﻮال ادبﻲ شخصﻴت پ‪5‬ژﻧ‪ 9‬پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬خبرې وک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ n‬د !اگﻮر کﻮم شعر ﻳا کتاب ﻣﻮ ﻟﻮستﻰ؟‬

‫‪95‬‬

‫!اگﻮر ﻳﻮه ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ ادبﻲ '‪5‬ره ده‪! .‬اگﻮر ﻣشﻬﻮر شاعر او ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬پﻪ ډراﻣﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫ډ‪4‬ر ﻟﻮى ﻻس درﻟﻮد‪ .‬ﻧاوﻟﻮﻧﻪ او داستاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫!اگﻮر د ‪ ١٨٦١‬م‪ .‬کال د ﻣﻰ پﻪ اووﻣﻪ د ﻫﻨدوستان د کﻠکت‪ 3‬پﻪ *ار ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ 9‬ﻳ‪ 3‬شتﻤﻨﻪ وه او د عﻠﻢ او ﻫﻨر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ بﻨگال ک‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ى شﻬرت درﻟﻮد‪ .‬د ده‬ ‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻟﻮ‪4‬دﻳ‪ #‬ﻟﻪ تﻤدن سره ﻫﻢ ﻟﻪ ﻳﻮې ﻧﻴﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ را پﻪ دې خﻮا أشﻨا وه‪.‬د خپﻠﻮ ﻧﻴکﻮﻧﻮ‬ ‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او ﻫﻨري ﻣﻴراثﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ساتﻞ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د !اگﻮر پﻪ شخصﻴت ک‪ 3‬زاړه ک‪7‬ه وړه او ﻧﻮې *کﻼ دواړه ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪! .‬ﻮل‬ ‫ﻫﻨدوستان تر اوسﻪ د !اگﻮر پﻪ '‪5‬ر بﻞ پراخ ﻧظره‪ ،‬خﻮاخﻮږى او ﻫﻮ*ﻴار ادﻳب وﻧﻪ ﻣﻮﻧد‪.‬‬ ‫!اگﻮر کﻪ د خپﻞ وخت د پرﻣختﻠﻠﻲ ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ اساﻧﻴتاوو برخﻤﻦ و‪ ،‬ﻧﻮ د خپﻞ وخت د ب‪3‬‬ ‫وزﻟﻮ وگ‪7‬و ﻟﻪ ژوﻧداﻧﻪ 'خﻪ ﻫﻢ ﻧاخبره ﻧﻪ و‪ .‬ﻫغﻪ دغﻪ دواړه د سر پﻪ سترگﻮ ﻟﻴدﻟﻲ وو‪ .‬دغﻮ‬ ‫ﻣتضادو زده ک‪7‬و او تجربﻮ د !اگﻮر شخصﻴت ډ‪4‬ر ﻫر اړخﻴز (جاﻣع) ک‪.7‬‬ ‫رابﻨدر ﻧاتﻬـ !اگﻮر د ﻧ‪7‬ۍ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮﻟکﻪ اﻧگﻠستان‪ ،‬جرﻣﻨﻲ‪ ،‬اﻣرﻳکا‪ ،‬سﻴﻠﻮن‪،‬‬ ‫چﻴﻦ‪ ،‬اﻳ"اﻟﻴ‪ ،3‬کاﻧاډا‪ ،‬وﻳتﻨام ‪ ،‬کﻤبﻮد ﻳا‪ ،‬ﻻوس‪ ،‬برﻣا‪ ،‬روسﻴ‪ 3‬او اﻳران تﻪ سفروﻧﻪ ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ وﻟسﻤشراﻧﻮ او وزﻳراﻧﻮ راﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬تر ب‪ 3‬وزﻟﻮ وگ‪7‬و پﻮرې ﻟﻴدﻟﻲ کتﻠﻲ‬ ‫او د ﻫغﻮ ﻟﻪ حال 'خﻪ ﻳ‪$ 3‬ان خبر ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ سفروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ وگ‪7‬و سره د ﻫغﻪ اړﻳکﻮ او ﻟﻴدﻧﻮ کتﻨﻮ ﻫغﻪ تﻪ ډ‪4‬ره‬ ‫تجربﻪ ور پﻪ برخﻪ ک‪7‬ه‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ﻟس‪/‬ﻮﻧﻮ ډراﻣ‪ 3‬د اشعارو ﻣجﻤﻮع‪ ،3‬ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬او روﻣاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫د رابﻨدر ﻧاتﻬـ !اگﻮر ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬اثار دادي‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻳﻮه شاعر ﻧکﻞ‬ ‫‪ _٣‬د ‪$‬ﻨگﻞ گﻞ‬ ‫‪ _٥‬ﻣات زړه‬ ‫‪_٧‬د اروپاﻳﻲ سﻴﻼﻧﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬

‫‪ _٢‬تصﻮﻳروﻧﻪ او سﻨدرې‬ ‫‪ _٤‬د فطرت اﻧتﻘام‬ ‫‪ _٦‬د وړکتﻮب سﻨدرې‬ ‫‪ _٨‬د ﻟﻤر سﻴﻮرى‬ ‫‪96‬‬

‫‪ _١٠‬ت‪5‬ز او تﻮﻧد‬ ‫‪ _١٢‬د عاﻟﻤاﻧﻮ پاچا او ﻧﻮر‬

‫‪ _٩‬د ﻣا*ام سﻨدرې‬ ‫‪ _١١‬خطرﻧاک *کار‬ ‫‪ _١٣‬د سﻬار سﻨدرې‬

‫د رابﻨدر ﻧاتﻬـ !اگﻮر ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬اثار پﻪ پ‪+‬تﻮ ژباړل شﻮي دي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬کابﻠﻲ واﻻ‪ ،‬گﻴتا ﻧجﻠﻲ‪،‬‬ ‫تاج او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻮر‪ .‬گﻴتا ﻧجﻠﻲ عبداﻟرؤف بﻴﻨﻮا ژباړﻟ‪ 3‬او ﻟﻮﻣ‪7‬ى ‪$‬ﻞ پﻪ ‪ ١٣٣٦‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬ ‫کال پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬چاپ شﻮى دى‪ .‬د !اگﻮر گﻴتا ﻧجﻠﻲ ﻧ‪7‬ﻳﻮال شﻬرت ﻟري‪ .‬او د ﻧﻮبﻞ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ‬ ‫جاﻳزه ﻳ‪ 3‬گ"ﻠ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫د گﻴتا ﻧجﻠﻲ د ﻣتﻦ 'ﻮ ب‪5‬ﻠگ‪:3‬‬ ‫ﻫغﻪ وخت چ‪ 3‬زﻣا زړه سخت او وچ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ تﻪ پر ﻣا د رحﻢ باران وک‪7‬ه راشﻪ!‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬ژوﻧد ﻣحبت ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪7‬ي؛ ﻧﻮ تﻪ د ﻧغﻤ‪ 3‬پﻪ پرده ک‪ 3‬راشﻪ! کﻠﻪ چ‪ 3‬شاوخﻮا‬ ‫د ﻫﻨگاﻣﻪ ز‪84‬ووﻧکﻮ ﻣشاغﻠﻮ شﻮر پﻮرتﻪ شﻲ او ﻣا د باﻧدې وباسﻲ‪ ،‬ﻧﻮ تﻪ اى زﻣا د سکﻮت‬ ‫خاوﻧده! د خپﻞ سکﻮن او أرام سره راشﻪ! کﻠﻪ چ‪ 3‬زﻣا ب‪5‬ﻨﻮا زړه د زﻧدان پﻪ ﻳﻮه گﻮټ ک‪ 3‬غﻠﻰ‬ ‫ک‪5+‬ﻨﻲ؛ ﻧﻮ اى زﻣا پادشاه! ور ﻣات ک‪7‬ه د شاﻫاﻧﻪ برم او دبدب‪ 3‬سره راشﻪ؛‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬زﻣا د زړه پر ارزو باﻧدې د باطﻠﻮ او ﻫاﻣﻮ غبار پر‪4‬ﻮ‪$‬ﻲ ﻧﻮ تﻪ اى ﻳﻮازې پاکﻪ! اى‬ ‫تﻪ ﻳﻮازې وﻳ‪+‬ﻪ! د خپﻠ‪ 3‬بر‪+4‬ﻨا او تاﻟﻨدې سره راشﻪ!‬ ‫×××‬ ‫­تا پﻪ سﻴﻮري ک‪$ 3‬ان پ＀ ک‪7‬ى دى‪ ،‬اې زﻣا گراﻧﻪ! تﻪ چ‪5‬رې د !ﻮﻟﻮ تر شا وﻻړ ﻳ‪3‬؟ دوى تا‬ ‫­‬ ‫!‪5‬ﻞ وﻫﻲ‪ ،‬ستا ﻟﻪ 'ﻨگﻪ د خاورو پر ډک س‪7‬ک باﻧدې ت‪5‬ر‪84‬ي‪ ،‬او ستا ﻫﻴ& خﻴال ﻧﻪ ساتﻲ‪.‬‬ ‫زه دﻟتﻪ ﻟﻪ 'ﻮ گ‪7‬ﻳﻮ راﻫﻴس‪ 3‬ﻧذروﻧﻪ پﻪ ﻻس اﻧتظار کﻮﻣﻪ‪ ،‬ﻻروي ت‪5‬ر‪84‬ي او ﻳﻮ _ ﻳﻮ گﻞ‬ ‫ﻣاﻧﻪ اخﻠﻲ _ اوس ﻧژدې ده چ‪! 3‬ﻮکرۍ تشﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫د گﻬﻴ‪ #‬وخت ت‪5‬ر شﻮ او د غرﻣ‪ 3‬ﻫﻢ‪ ،‬د ﻣا*ام پﻪ سﻴﻮري ک‪ 3‬زﻣا سترگ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮبﻪ پ"‪3‬‬ ‫پ"‪ 3‬ک‪85‬ي‪ .‬ﻫر 'ﻮک خپﻠﻮ کﻮرو تﻪ ‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻣا وﻳﻨﻲ راباﻧدې خاﻧدي او ﻣا ﻣحجﻮبﻮي‪ .‬زه د‬ ‫‪97‬‬

‫گداگرې ﻧجﻠ‪ 9‬پﻪ شان پﻠﻮ پر ﻣخ ﻧاستﻪ ﻳﻢ او کﻠﻪ چ‪ 3‬دوى ﻣا وپﻮ*تﻲ چ‪ 3‬زه 'ﻪ غﻮاړم؟‬ ‫ﻧﻮ زه سترگ‪ 3‬ک‪+‬تﻪ واچﻮم او ﻫغﻮ تﻪ ﻫﻴ& ‪$‬ﻮاب ﻧﻪ ورکﻮم‪.‬‬ ‫اه‪ ،‬ر*تﻴا ﻫﻢ زه ﻫغﻮ تﻪ دا کﻠﻪ وﻳﻼى شﻢ چ‪(( 3‬زه تاتﻪ اﻧتظار ﻟرم‪ ،‬تا د راتﻠﻮ وعده ک‪7‬ې‬ ‫ده)) زه ﻟﻪ شرﻣﻪ 'ﻨگﻪ وﻳﻼى شﻢ چ‪(( 3‬زه ب‪ 3‬ﻟﻪ دې غربتﻪ ﻧﻮر 'ﻪ جﻬﻴز (د ورکﻮﻟﻮ) ﻟپاره‬ ‫ﻧﻪ ﻟرم))‬ ‫اه‪ ،‬ﻣا دا غرور دخپﻞ زړه پﻪ کﻮﻣ‪ 3‬ک‪ 3‬پ＀ ک‪7‬ى دى‪ ،‬زه پر و*ﻮ ﻧاستﻪ أسﻤان تﻪ گﻮرم‪،‬‬ ‫ستا ﻧا'اپﻪ راتگ پﻪ ډ‪4‬ر شان او شﻮکت پﻪ خﻮب وﻳﻨﻢ چ‪! :3‬ﻮﻟ‪ 3‬رو‪1‬اوې پرې ‪$‬ﻠ‪85‬ي‪ ،‬ستا د‬ ‫بگ‪ 9‬زرﻳﻦ بﻴرغ رپﻴ‪8‬ي‪! ،‬ﻮل وگ‪7‬ي حﻴران وﻻړ گﻮري چ‪ 3‬تﻪ را کﻮز ش‪ 3‬زﻣا ﻟﻮري تﻪ را‪3$‬‬ ‫ددې ﻟپاره چ‪ 3‬ﻣا ﻟﻪ ‪$‬ﻤک‪ 3‬پﻮرتﻪ ک‪7‬ې‪ ،‬او ﻳﻮې داس‪ 3‬ب‪ 3‬وزﻟ‪ 3‬ﻧجﻠ‪ 9‬تﻪ د خپﻞ 'ﻨگ‬ ‫سره د ک‪5+‬ﻨاستﻮ ‪$‬اى ورک‪7‬ې چ‪ 3‬ﻟﻪ شرم او ﻧخﻮ تﻪ داس‪ 3‬رپ‪85‬ي ﻟکﻪ د وﻧ‪ 3‬پا‪1‬ﻪ چ‪ 3‬ﻧسﻴﻢ‬ ‫رپﻮي ‪(( ...‬خﻮ وخت ت‪5‬ر‪84‬ي او تر اوسﻪ ﻻ ستا د بگ‪ 9‬د ارابﻮ أواز ﻧشتﻪ؛ ډ‪4‬ر د برم او خﻮ*‪9‬‬ ‫جﻠﻮسﻮﻧﻪ ﻟﻪ خپﻠﻮ سحر کارﻳﻮ سره ت‪5‬ر شﻮل _ أﻳا تﻪ بﻪ ﻫﻢ ﻫغﻪ ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻮ تر شا پﻪ ﻳﻮ‬ ‫سﻴﻮري ک‪ 3‬پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻻړ ﻳ‪3‬؟ او زه بﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻳﻢ چ‪ 3‬ستا پﻪ اﻧتظار ک‪ 3‬بﻪ ژاړم او پﻪ ﻧاکاﻣﻮ‬ ‫ارزو گاﻧﻮ بﻪ خپﻞ زړگﻰ ستﻮﻣاﻧﻪ ساتﻢ؟‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫رابﻨدر ﻧاتﻬـ !اگﻮر د دﻳﻮﻧدر ﻧاتﻬـ !اگﻮر زوى دى‪ .‬پﻪ ‪١٨٦١‬م‪ .‬ک‪ 3‬پﻪ کﻠکتﻪ ک‪3‬‬ ‫ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻼر ﻳ‪ 3‬ﻟﻮى شتﻤﻦ او ﻣذﻫبﻲ ﻻر*ﻮد (ﻣﻬارﻳشﻲ) و‪ .‬پﻪ ﻟﻨدن ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫د حﻘﻮﻗﻮ پﻪ 'اﻧگﻪ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ې ک‪7‬ې وې‪ .‬أثار ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟﻮړ ادبﻲ او ﻫﻨري ارز*ت‬ ‫ﻟري‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬کتابﻮﻧﻮ ﻟکﻪ ‪ :‬گﻴتاﻧجﻠﻲ ﻳ‪ 3‬د ﻧﻮبﻞ جاﻳزه اخﻴست‪ 3‬ده‪! .‬اگﻮر پﻪ ‪١٩٠١‬م‪.‬‬ ‫کال د شاﻧتﻲ ﻧﻴکﻴتﻦ بﻨﻴاد ک‪+5+‬ﻮد چ‪ 3‬بﻴا پﻪ راوروستﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻳﻮﻟﻮى پﻮﻫﻨتﻮن‬ ‫بدل شﻮ‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫!اگﻮر‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫(‪ )١‬ﻧﻮبﻞ‪ :‬دا ﻳﻮه ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ ډاﻟ‪( 9‬جاﻳزه) ده چ‪ 3‬ﻫر کال پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ برخﻮ ک‪3‬‬ ‫خﻮرا ﻣﻬﻤﻮ شخصﻴتﻮﻧﻮ تﻪ ورکﻮل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬شاﻧتﻲ ﻧﻴکﻴتﻦ ‪( :‬داراﻻﻣان) د !اگﻮر پﻼر د ﻳﻮﻧدر ﻧاتﻬـ !اگﻮر پﻪ دغﻪ ‪$‬اى ک‪ 3‬ﻳﻮ باغ‬ ‫جﻮړ ک‪ .7‬خﻠک بﻪ د ﻣراﻗب‪ 3‬او تفکر ﻟپاره ورتﻠﻞ او د ﻫﻴ& دﻳﻦ او ﻣذﻫب خﻠک ترې ﻣﻨع‬ ‫ﻧﻪ وو‪! .‬اگﻮر بﻴا پﻪ ‪ ١٩٠١‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬دﻟتﻪ ﻳﻮ *ﻮوﻧ‪%‬ﻰ جﻮړ ک‪ 7‬چ‪ 3‬وروستﻪ پﻪ پﻮﻫﻨتﻮن بدل‬ ‫شﻮ او د شاﻧتﻲ ﻧﻴکﻴتﻦ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد شﻮ‪.‬‬ ‫‪99‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫را بﻨدر ﻧاتﻬـ !اگﻮر د چا زوى او پﻪ کﻮم ‪$‬اى ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ و؟‬ ‫د رابﻨدر ﻧاتﻬـ !اگﻮر کﻮم کتاب د ﻧﻮبﻞ جاﻳزه اخﻴست‪ 3‬وه؟‬ ‫د رابﻨدر ﻧاتﻬـ !اگﻮر د 'ﻠﻮرو کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫د !اگﻮر کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻪ ﻣاﻟﻲ پﻠﻮه 'ﻪ ډول وه؟‬ ‫‪ _٢‬د گﻴتا ﻧجﻠﻲ ﻫﻤدغﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ چ‪ 3‬دﻟتﻪ راغﻠﻰ ده وﻟﻮﻟئ او پرﻣفﻬﻮم باﻧدې ﻳ‪ 3‬وار پﻪ‬ ‫وار خبرې وک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ دغﻮ ب‪5‬ﻠگﻮ ک‪ 3‬کﻮم ډول ﻧﻮﻣ‪%‬ري پﻴداکﻮﻻى شئ‪$ ،‬اﻧگ‪7‬ي‪ ،‬ﻣﻠکﻲ‪ ،‬ﻣبﻬﻢ او‬ ‫ﻧﻮر پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروئ‪:‬‬ ‫ﻫﻨگاﻣﻪ‪ ،‬برم‪ ،‬او ﻫام‪ ،‬ﻣحجﻮب‪ ،‬ﻧخﻮت‬ ‫‪! _٥‬اگﻮر د کﻮم ‪$‬اى شاعر او ﻟﻴکﻮال و؟‬ ‫ج _ پاکستان‬ ‫ب _ د بﻨگال‬ ‫اﻟف _ د ﻫﻨدوستان‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫د د دې ﻟﻮست ﻟﻪ !ﻮل ﻣتﻦ 'خﻪ ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻪ راواخﻠئ او پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫سباتﻪ ﻳ‪! 3‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻮ سره د ﻫغﻮى ضد ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪3‬‬ ‫وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪100‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫*کالو‬

‫بﻴان پﻪ دوو ډوﻟﻮ ک‪85‬ي‪ ،‬پﻪ ﻧثر او پﻪ ﻧظﻢ‪ ،‬د ﻧثر برخﻪ پراخﻪ ده او ﻫر ډول ﻣطﻠب او پﻴغاﻣﻮﻧﻪ‬ ‫پک‪ 3‬پﻪ أساﻧ‪$ 9‬اى پر ‪$‬اى ک‪5‬داى او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ رس‪5‬داى شﻲ‪ .‬ﻫﻤدا ﻻﻣﻞ دى چ‪3‬‬ ‫ﻧثري پاﻧگﻪ تر ﻧظﻤﻲ پاﻧگ‪ 3‬ډ‪4‬ره زﻳاتﻪ وي‪ .‬ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا ﻧظﻢ *ﻪ ﻳاد‪84‬ي او پﻪ أساﻧ‪ 9‬ذﻫﻦ تﻪ‬ ‫سپارل ک‪85‬ي‪ .‬ﻧثروﻧﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻳﻮه ډول تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻨري ﻳا ادبﻲ ﻧثر واﻳﻲ‪ .‬ادبﻲ ﻧثر‬ ‫ﻫغﻪ وي چ‪ 3‬ﻟﻪ ژبﻨﻲ ﻫﻨره پک‪ 3‬کار اخﻴستﻞ شﻮى وي‪ .‬ادبﻲ ﻧثر بﻪ ﻫرو ﻣروﻟﻮړ پﻴغام ﻟري‪،‬‬ ‫خﻮ د پﻴغام د بﻴان ﻟپاره ﻟﻴکﻮﻧکﻰ داس‪ 3‬کﻠﻤات غﻮره کﻮي چ‪ 3‬د ﻟﻮستﻮﻧکﻲ احساسات او‬ ‫عﻮاطف راوپاروي‪ .‬ادبﻲ ﻧثر اﻧسان د ﻟﻮر‪4‬ﻴﻨ‪ 3‬او *‪5‬گ‪ 32‬ﻟﻮرتﻪ ﻫ(ﻮي‪ .‬پﻪ اﻧساﻧﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪3‬‬ ‫د ﻣﻴﻨ‪ ،3‬دوست‪ ،9‬سﻮﻟ‪ 3‬او اﻣﻦ د راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دو غﻮ*تﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ n‬کﻪ تاس‪ 3‬کﻮم ادبﻲ ﻧثر ﻟﻮستﻰ وي ﻧﻮ وواﻳاست د چا او ﻣﻮضﻮع ﻳ‪' 3‬ﻪ وه؟‬ ‫‪ n‬کﻪ کﻮﻣﻪ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻣﻮ ﻟﻮست‪ 3‬وي‪ ،‬د ﻫغ‪ 3‬ﻧثر ﻟﻪ ﻧﻮرو عادي ﻧثروﻧﻮ سره 'ﻪ تﻮپﻴر‬ ‫درﻟﻮد؟‬

‫‪101‬‬

‫د سپﻠﻤ‪ 9‬ﻟﻮﻳﻮ ﻟﻮﻳﻮ گ‪2‬ﻮ بﻮ!ﻮ او گﻮرو پا‪1‬ﻮ ک‪ ،3‬ﻫﻮس‪ 9‬ﻟﻪ 'ر ﻧﻪ سر پﻮرتﻪ او شخﻮﻧد ﻳ‪ 3‬بﻨد‬ ‫ک‪ ،7‬غﻮږوﻧﻪ ﻳ‪ 3‬بﻮڅ ک‪7‬ل‪ ،‬حﻴراﻧﻪ ودر‪4‬دﻟﻪ؛ داس‪ 3‬چ‪ 3‬ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ ﻧﻪ وه خبره‪ .‬ﻣﻠخ د سپﻠﻤ‪ 9‬پﻪ‬ ‫پا‪1‬ﻪ ورو ورو‪ ،‬غﻠﻰ غﻠﻰ راغﻰ‪ ،‬د ﻫﻮس‪ 9‬غﻮږو تﻪ ﻧژدې شﻮ‪:‬‬ ‫ﻫﻮس‪' !9‬ﻪ دي؟ وﻟ‪ 3‬حﻴراﻧﻪ ﻳ‪3‬؟ وﻟ‪ 3‬خپﻪ ﻳ‪3‬؟ او ﻫﻮ! دا او*ک‪ !3‬وﻟ‪ 3‬وا*ﻪ ﻧﻪ‬ ‫خﻮرې؟ پسرﻟﻰ ت‪5‬ر شﻮ‪ ...‬وا*ﻪ وچ شﻮل 'ﻪ!؟ کﻪ ت‪8‬ې ﻳ‪3‬؟‬ ‫ﻫﻮس‪ 9‬پﻪ ﻳﻮه ﻧ‪5‬ب ﻳﻮه طرف تﻪ سترگ‪ 3‬بک‪ 3‬ک‪7‬ي دي او غﻮږوﻧﻪ تکئ‪.‬‬ ‫ﻣﻠخ بﻴا ووﻳﻞ‪ :‬د چا *کاﻟﻮ ده 'ﻪ؟‬ ‫ﻫﻮس‪ 9‬دﻳکﻪ وخﻮړه‪ :‬ﻫﻮ! ﻧﻪ وا*ﻪ وچ دي او ﻧﻪ ت‪8‬ې ﻳﻢ *کاﻟﻮ ده‪ .‬د چا *کاﻟﻮ! د چا د ﻳا‬ ‫د *کاﻟﻮ!!‬ ‫ﻣﻠخ ‪ :‬پﻮه ﻧﻪ شﻮم‪.‬‬ ‫ﻫﻮس‪ :9‬تﻪ ﻻ ﻧﻪ وې‪ ،‬دا سپﻠﻤ‪9‬وړې وړې وې‪ ،‬زه او أشﻨا ﻣ‪ 3‬دﻟتﻪ 'ر‪4‬دو‪* ،‬کاﻟﻮ شﻮه‪،‬‬ ‫ﻣا دغﻪ شان غﻮږوﻧﻪ بﻮڅ ک‪7‬ل‪ ،‬أشﻨاﻣ‪ 3‬دغﻪ شان ووﻳﻞ‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ شان ﻟکﻪ تا چ‪ 3‬ووﻳﻞ‪...‬ډز‬ ‫شﻮ‪ ...‬ﻣﻮږ !ﻮپ ک‪ ،7‬زه ﻟﻴرې ﻻړم‪ .‬اه ‪ ...‬پﻞ ﻣ‪ 3‬واخﻴست‪ ،‬وﻳﻨ‪ 3‬پس‪ 3‬ﻻړم أن د پاچا تر‬ ‫باغﻪ ‪ ...‬د پاچا د زوى سر کﻠﻲ و‪ ...‬سﻨدرې وﻳﻞ ک‪5‬دې‪ ،‬غﻮ*‪ 3‬ورﻳت‪5‬دې‪ ،‬ب‪5‬گﻤ‪ 3‬خﻨد‪4‬دې‪.‬‬ ‫ﻣﻠکﻪ پﻪ تخت ﻧاستﻪ وه‪ ،‬زﻣا د سترگﻮ پﻪ او*کﻮ پﻮه شﻮه‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ 3‬تﻪ پﻮه شﻮې‪ .‬اخر زﻧاﻧﻪ‬ ‫عاﻟﻢ و‪ .‬ﻣا ووﻳﻞ بﻲ بﻲ ﻣ‪5‬رﻣﻨ‪ !3‬زﻣا د أشﻨا تﻴک‪ 3‬ستا باورچﻲ خاﻧﻪ ک‪ 3‬ورﻳت‪85‬ي‪ ،‬خﻮ دا‬ ‫'رﻣﻦ ﻳ‪ 3‬ﻣاتﻪ راک‪7‬ه‪ .‬زه بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه وﻧﻪ ک‪ 3‬اوﻳزاﻧده ک‪7‬م‪ ...‬ورتﻪ بﻪ گﻮرم د زړه سﻮد بﻪ پرې‬ ‫کﻮم‪.‬‬ ‫ﻣﻠک‪ 3‬ووﻳﻞ‪ :‬ﻧﻪ 'رﻣﻦ تاتﻪ ﻧﻪ شﻲ درکﻮﻟﻰ‪ .‬سﻮ‪4‬ﻠﻮ ووﻳﻞ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻴچ‪5‬رې ﻧﻪ! دې ﻧﻪ بﻪ ﻣﻮږ‬ ‫تﻤبﻞ جﻮړوو‪.‬‬ ‫گﻮره غﻮږ ک‪85‬ده! ﻧﻦ د ﻫغﻪ پاچا د زوى سﻨت ‪-‬ﻴري ده ‪ ...‬تﻤبﻞ وﻫﻠﻰ شﻲ‪ .‬دغﻪ أواز‬ ‫اورې؟ دا زﻣا د أشﻨا د 'رﻣﻨ‪ 3‬تﻤبﻞ دى‪ ...‬پﻪ ﻣا ﻳ‪ 3‬أواز خﻮږ ﻟگﻲ‪ .‬زﻣا پرې سﻮد ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫*کاﻟﻮ ده‪ ...‬زه پرې پﻮﻫ‪85‬م‪ ،‬تﻪ پرې ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬ې‪ ...‬سﻮد پرې کﻮم سﻮد!!‬ ‫((سﻴد راحت زاخ‪5‬ﻠﻲ))‬ ‫‪102‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫پﻮرتﻨ‪ 9‬کﻴسﻪ د ﻫﻮس‪ 9‬او ﻣﻠخ ترﻣﻨ‪ #‬د پﻮ*تﻨﻮ او ‪$‬ﻮابﻮﻧﻮ پﻪ ب‪2‬ﻪ راغﻠ‪ 3‬ده‪ .‬کﻴسﻪ‬ ‫داس‪ 3‬ده چ‪ 3‬ﻫﻮس‪ 9‬او ﻣﻠخ پﻪ ﻳﻮه '‪$7‬اى ک‪ 3‬اوس‪85‬ي‪ .‬ﻫﻮس‪' 9‬ﻪ *کاﻟﻮ اوري‪،‬‬ ‫ﻳﻮ دم ت‪5‬ر ﻳادوﻧﻪ ور پﻪ زړه ک‪85‬ي‪ .‬غﻮﻧﻰ ﻳ‪$ 3‬ﻴ‪ 8‬شﻲ‪ .‬د ﻫﻤاغﻪ ډز اﻧگازې ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬ﻞ‬ ‫بﻴا پﻪ ذﻫﻦ ک‪ 3‬راغبرگ‪ 3‬شﻲ چ‪ 3‬د ژوﻧداﻧﻪ گران ﻣﻠگرى ﻳ‪ 3‬ترې جﻼ ک‪7‬ى و‪.‬‬ ‫ﻫﻮس‪ 9‬ﻣﻠخ تﻪ خپﻠﻪ پخﻮاﻧ‪ 9‬کﻴسﻪ کﻮي‪ .‬واﻳﻲ چ‪ 3‬زه او ﻳار ﻣ‪ 3‬ﻳﻮه ورځ ﻫﻤداس‪3‬‬ ‫پﻪ دې ‪$‬اى ک‪' 3‬ر‪4‬دو چ‪' 3‬ﻪ *کاﻟﻮ شﻮه‪ ،‬ﻳﻮ ﻧا'اپﻪ ډز شﻮ ﻣا ﻟ‪5‬رې ﻣﻨ‪6‬ه ک‪7‬ه چ‪3‬‬ ‫‪-‬ﻮرم ﻣﻠ‪/‬رى ﻣ‪ 3‬ﻧﻪ و‪ .‬ب‪5‬رتﻪ راو‪-‬ر‪5$‬دم ﻣﻨ‪ 6‬ﻣ‪ 3‬واخﻴست او د پاچا تر کﻮره ﻻړم‪.‬‬ ‫‪-‬ﻮرم چ‪ 3‬د ﻣﻠگري غﻮ*ﻪ ﻣ‪ 3‬پخ‪85‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻠک‪ 3‬ﻧﻪ ﻣ‪ 3‬وغﻮ*تﻞ چ‪ 3‬د ﻣﻠگري‬ ‫'رﻣﻦ ﻣ‪ 3‬راک‪7‬ي او د ﻳادگار پﻪ تﻮگﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه وﻧﻪ ک‪$ 3‬ﻮړﻧده ک‪7‬م‪ ،‬د زړه سﻮد بﻪ‬ ‫پرې کﻮم‪ ،‬خﻮ ﻣﻠک‪ 3‬اﻧکار وک‪ 7‬او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ چ‪ 3‬ﻟﻪ دې 'رﻣﻨ‪ 3‬ﻧﻪ ﻣﻮږ تﻤبﻞ (چﻤبﻪ)‬ ‫جﻮړوو‪.‬‬ ‫اوس د پاچا د زوى سﻨت ‪-‬ري ده‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغ‪' 3‬رﻣﻨ‪ 3‬ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬تﻤبﻞ جﻮړ ک‪7‬ى‪ ،‬د پاچا د زوى‬ ‫پﻪ سﻨت ‪-‬رۍ ک‪ 3‬وﻫﻞ ک‪85‬ي او زﻣا پر زړه د خپﻞ ﻳار او اشﻨا ﻳادوﻧﻪ راور‪84‬ي‪.‬‬ ‫د ک ا پ ژ دگ‬

‫‪:‬‬

‫سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ دسﻴد فرﻳح اهلل زوى‪ ،‬پﻪ ‪ ١٣٠٣‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬کال د ﻧﻮ*ار پﻪ‬ ‫زاخﻴﻠﻮ ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬زاخﻴﻠﻰ غ‪+‬تﻠﻰ ﻟﻴکﻮال او ﻣﻨﻠﻰ شاعر و‪ .‬د ژباړې پﻪ فﻦ‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ پﻮخ ﻻس درﻟﻮد‪ .‬پﻪ ﻧاول او ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر شﻬرت درﻟﻮد‪.‬‬ ‫د پ‪+5‬ﻮر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ پ‪+‬تﻮ اخبار ((افغان)) د ده پﻪ اﻫتﻤام راوتﻠﻰ دى‪ .‬د ډ‪4‬رو کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟکﻪ ﻣاه رخ‪ ،‬ﻟغات افغاﻧﻲ‪ ،‬تارﻳخ افغاﻧستان‪ ،‬د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬ ُﻪ اﻗﻮال‪،‬‬ ‫شﻠ‪5‬دﻟ‪ 3‬پ‪2‬ﻪ‪ ،‬د زړه درد‪ ،‬داغستان او د ﻧﻮرو اشارو ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٨٣‬ﻫـ ‪ .‬ق‪.‬‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ دې ﻧ‪7‬ۍ 'خﻪ سترگ‪ 3‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ي دي‪.‬‬

‫‪103‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې پﻪ وارسره د کﻴس‪ 3‬ﻣفﻬﻮم پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ خبرو ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪$ 3‬ﻮاب ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫کﻴسﻪ د 'ﻪ شﻲ پﻪ اړه ده؟‬ ‫پﻪ کﻴسﻪ ک‪ 3‬کﻮم کرک"روﻧﻪ راغﻠﻲ دي؟‬ ‫د کﻴس‪ 3‬پ‪+5‬ﻪ 'ﻪ ډول ده؟‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫_تکئ‬ ‫_ بک‪3‬‬ ‫_ ﻧ‪5‬ب‬ ‫_ سپﻠﻤ‪9‬‬ ‫_ *کاﻟﻮ‬ ‫‪ _٤‬کﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ دغ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬تﻪ ورتﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ پﻪ ﻳاد وي پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬دې پﻪ ﻟﻮړ‬ ‫غ‪ 8‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻠﻪ ډﻟﻪ‬ ‫صفتﻮﻧﻪ او در‪4‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې ضﻤﻴروﻧﻪ پﻴدا ک‪7‬ي او بﻴا دې د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازى پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫وار سره د ﻟست ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬کﻴسﻪ داس‪ 3‬وواﻳﻲ چ‪ 3‬د أواز اوچتﻮل‪ ،‬ﻧرﻣﻮل او وﻗفﻪ‬ ‫(‪$‬ﻨ‪ )6‬پﻪ ﻧظر ک‪ 3‬وساتﻲ‪ .‬ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻮستﻞ و'اري‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د کﻮم ﻟﻴکﻮال ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ خﻮ*ﻪ او پﻪ‬ ‫کتابچﻪ ک‪ 3‬دې وﻟﻴکﻲ ﻳا دې ﻟﻪ ﻣﻮر او پﻼر‪ ،‬ﻧﻴا او ﻧﻴکﻪ 'خﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ واوري او د ﻫغ‪3‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ﻳز دې پﻪ کتابچﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪104‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫موږ ول‪ 3‬کﻴس‪ 3‬لولو؟‬

‫ﻟﻪ خپﻞ ﻣﻮر و پﻼر‪ ،‬ﻣشراﻧﻮ او ﻫﻤزوﻟﻮ 'خﻪ بﻪ ﻣﻮ ډ‪4‬رې کﻴس‪ 3‬اور‪4‬دﻟ‪ 3‬وي‪ .‬ساعت‬ ‫بﻪ ﻣﻮ پرې ت‪5‬ر شﻮى او خﻮﻧد بﻪ ﻣﻮ ترې اخﻴستﻰ وي‪ .‬پر ساعت ت‪5‬رۍ او خﻮﻧد‬ ‫اخﻴستﻮ سرب‪5‬ره کﻴس‪ 3‬ﻧﻮرې *‪5‬گ‪ 32‬ﻫﻢ ﻟري‪ .‬پﻪ کﻴسﻮ ک‪ 3‬روزﻧﻴز‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ ﻣفاﻫﻴﻢ ﻫﻢ ﻧغ‪+‬تﻲ وي‪ .‬ﻟﻪ کﻴسﻮ 'خﻪ ﻣﻮږ روزﻧ‪5‬زې‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ‬ ‫*‪5‬گ‪ 32‬ﻫﻢ تر ﻻسﻪ کﻮﻻى شﻮ‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه وﻟس ﻳا ﻳﻮې ژب‪ 3‬پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬خﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬بﻴا پﻪ 'ﻮ‬ ‫وﻟسﻮﻧﻮ او 'ﻮ ژبﻮ ک‪ 3‬شرﻳک‪ 3‬وي‪ .‬کﻪ کﻴسﻪ پﻪ ﻳﻮه وﻟس ﻳا ﻳﻮې ژب‪ 3‬پﻮرې ﻫﻢ اړه‬ ‫وﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪4‬رې داس‪ 3‬روزﻧﻴزې او اخﻼﻗﻲ *‪5‬گ‪ 32‬پک‪ 3‬وي چ‪! 3‬ﻮل وﻟسﻮﻧﻪ ترې د‬ ‫خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره گ"ﻪ اخﻴستﻼى شﻲ‪.‬‬ ‫‪ n‬کﻴس‪' 3‬ﻪ *‪5‬گ‪ 32‬ﻟري؟‬ ‫‪ n‬ﻟﻪ کﻴسﻮ ﻧﻪ 'ﻪ زده کﻮو؟‬ ‫‪105‬‬

‫حکاﻳت‬ ‫ﻳﻮ عاﻟﻢ د ﻳﻮ پاچا پﻪ وړاﻧدې خبرې کﻮﻟ‪ .3‬ﻧاگﻬاﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د خبرو پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬ووﻳﻞ چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬ﻳﻮه وﻧﻪ ده کﻪ د ﻫغ‪ 3‬وﻧ‪ 3‬ﻣ‪5‬ﻮه 'ﻮک وخﻮري ﻧﻮ ﻫغﻪ س‪7‬ى بﻪ زوړ ﻧﻪ شﻲ او ﻧﻪ‬ ‫بﻪ ﻣ‪ 7‬شﻲ‪ .‬پاچا چ‪ 3‬دا خبره واور‪4‬دﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫغﻪ وﻧ‪ 3‬باﻧدې ﻣﻴﻦ شﻮ‪ ،‬سﻮدا واخﻴست چ‪3‬‬ ‫دا بﻪ 'ﻪ رﻧگﻪ پﻴدا شﻲ‪ .‬ﻟﻴکﻦ د ﻫغﻪ عاﻟﻢ ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ ﻧﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ 3‬دا وﻧﻪ بﻪ چ‪5‬رتﻪ وي او‬ ‫'ﻨگﻪ بﻪ وي‪ .‬ﻣگر چ‪ 3‬د ده پرې ډ‪4‬ر باور و‪ ،‬ﻫغﻪ س‪7‬ى ﻳ‪ 3‬پﻪ طرف د ﻫﻨدوستان رخصت‬ ‫ک‪ 7‬او ډ‪4‬ر ﻣال ﻳ‪ 3‬ورتﻪ ورک‪ ،7‬ورتﻪ ﻳ‪ 3‬ووﻳﻞ چ‪ 3‬دا دوﻟت ﻟگﻮه او ﻧﻮر بﻪ ﻫﻢ درﻟ‪85‬م‪ ،‬خﻮ ﻫﻠﻪ‬ ‫ب‪5‬رتﻪ را‪$‬ﻪ چ‪ 3‬ﻣاتﻪ د دغ‪ 3‬وﻧ‪ 3‬ﻣ‪5‬ﻮه راوړې‪.‬‬ ‫ﻗاصد روان شﻮ چ‪ 3‬ﻫﻨدوستان تﻪ ورس‪5‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ خﻠکﻮ ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫر ‪$‬اى پﻮ*تﻨﻪ کﻮﻟﻪ او‬ ‫وﻳﻞ بﻪ ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻫغﻪ وﻧﻪ پﻪ کﻮم ‪$‬اى ک‪ 3‬ده چ‪ 3‬س‪7‬ى ﻳ‪ 3‬ﻣ‪5‬ﻮه وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻫﻤ‪5‬شﻪ ژوﻧدى‬ ‫وي او ﻫﻴچرې ﻧﻪ زړ‪84‬ي چ‪ 3‬خﻠکﻮ بﻪ دا خبره واور‪4‬دﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ چا بﻪ ور پﻮرې خﻨدل چا بﻪ‬ ‫ورپﻮرې !ﻮک‪ 3‬کﻮﻟ‪ ،3‬چا بﻪ وﻳﻞ چ‪ 3‬دا ﻟﻴﻮﻧﻰ شﻮى دى‪ ،‬چا بﻪ وﻳﻞ چ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‬ ‫ﻣگر چ‪ 3‬دا س‪7‬ى ورپس‪ 3‬گر‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي چ‪ 3‬دا بﻪ ر*تﻴا چ‪5‬رتﻪ وي‪ .‬چا بﻪ وﻳﻞ چ‪3‬‬ ‫پﻪ پﻼﻧﻲ ‪$‬ﻨگﻞ ک‪ 3‬کﻪ چ‪5‬رې وي‪ ،‬ﻧﻮ وي بﻪ او بﻞ ‪$‬اى ﻣ‪ 3‬گﻮﻣان ﻧﻪ ک‪85‬ي چ‪ 3‬گﻮﻧدې‬ ‫پﻴدا شﻲ‪ .‬چا بﻪ وﻳﻞ چ‪ 3‬پﻪ پﻼﻧﻲ ‪$‬ﻨگﻞ ک‪ 3‬ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ وﻧﻪ ده چ‪ 3‬سر ﻳ‪ 3‬چا تﻪ ﻧﻪ *کار‪84‬ي‬ ‫او ب‪5‬خ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻧﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي او ﻣ‪5‬ﻮه ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ چا ﻟﻪ پﻪ ﻻس ﻧﻪ ور‪$‬ﻲ کﻪ چ‪5‬رې ﻫغﻪ وي ﻧﻮ‬ ‫شک ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻫر چا بﻪ ورپﻮرې ﻣسخرې کﻮﻟ‪ 3‬او دی غرﻳب بﻪ پﻪ ‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ ‪ ،‬غروﻧﻮ ‪ ،‬ﻣﻴرو او پﻪ‬ ‫بﻴاباﻧﻮﻧﻮ گر‪5$‬ده‪ .‬حاصﻞ دا دى چ‪ 3‬ﻳﻮ خﻮا بﻞ خﻮا وړاﻧدې وروستﻪ *کتﻪ پﻮرتﻪ ډ‪4‬ر طﻠب‬ ‫ﻳ‪ 3‬وک‪ ،7‬ﻣگر ﻫﻴ& پﻪ حال پﻮه ﻧﻪ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ب‪5‬رتﻪ راوگر‪5$‬ده چ‪ 3‬وطﻦ تﻪ راتﻪ ډ‪4‬ر خپﻪ و او ﻟﻪ‬ ‫‪$‬ان سره ﻳ‪ 3‬وﻳﻞ چ‪ 3‬پاچا تﻪ بﻪ 'ﻪ عذر کﻮم‪ .‬پﻪ ﻳﻮ ‪$‬اى ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬شپﻪ شﻮه پﻪ ﻫغﻪ ‪$‬اى ک‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬واور‪4‬ده‪ ،‬ﻳﻮ س‪7‬ي ووﻳﻞ چ‪ 3‬زﻣﻮږ پﻪ دې کﻠﻲ ک‪ 3‬ﻟﻮى عاﻟﻢ دى او ب‪ 3‬شاﻧﻪ *ﻪ س‪7‬ى‬ ‫دى‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫ﻗاصد پﻪ زړه ک‪ 3‬ووﻳﻞ چ‪ 3‬بارې ورشﻢ کﻪ 'ﻪ دعا راتﻪ وک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮ دستﻲ پا'‪5‬د ﻫغﻪ عاﻟﻢ‬ ‫تﻪ ورغﻰ چ‪ 3‬ﻣﻼﻗات ﻳ‪ 3‬ورسره وشﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ورتﻪ وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ چ‪ 3‬صاحبﻪ دعا راتﻪ وک‪7‬ه چ‪3‬‬ ‫اﻳﻤان ﻣ‪ 3‬خداى‬

‫سﻼﻣت ک‪7‬ي او پﻪ خﻴر سره وطﻦ تﻪ ورس‪85‬م‪ .‬ﻫغﻪ دعا ورتﻪ وک‪7‬ﻟﻪ او‬

‫بﻴا ﻳ‪ 3‬ترې پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه چ‪ 3‬چ‪5‬رتﻪ تﻠﻠﻰ وې‪.‬‬ ‫ﻗاصد ورتﻪ دا !ﻮﻟﻪ کﻴسﻪ ووﻳﻠﻪ‪ .‬عاﻟﻢ چ‪ 3‬واور‪4‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ورتﻪ ﻳ‪ 3‬ووﻳﻞ چ‪ 3‬تاسﻮ د ﻫغﻪ خپﻞ‬ ‫عاﻟﻢ پﻪ خبره ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮه شﻮي‪ .‬ﻫغﻪ وﻧﻪ بﻠﻪ ﻧﻪ ده ﻫغﻪ وﻧﻪ د عﻠﻢ ده ﻳعﻨ‪ 3‬د عﻠﻢ ﻣ‪5‬ﻮه چ‪' 3‬ﻮک‬ ‫وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ س‪7‬ى بﻪ ﻫﻤ‪5‬شﻪ ژوﻧدى وي او د ﻫﻤ‪5‬شﻪ ژوﻧدون 'ﻪ ﻣعﻨا ده‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣعﻨا دا ده‬ ‫چ‪ 3‬خداى‬

‫وپ‪5‬ژﻧﻲ‪ ،‬ﻧ‪5‬کﻲ بدي ورتﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ شﻲ‪ ،‬د ﻧ‪5‬ک‪ 9‬عﻤﻞ کﻮي او ﻟﻪ بدۍ ﻧﻪ ‪$‬ان‬

‫ساتﻲ‪ ،‬کتابﻮﻧﻪ تصﻨﻴف کاﻧدې شاگردان ترې پات‪ 3‬شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫ‪6‬و کﻪ دا س‪7‬ى پﻪ تﻦ ﻣ‪ 7‬ﻫﻢ شﻲ‬ ‫ﻫﻴ& غﻢ ﻳ‪ 3‬ﻧشتﻪ‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ 3‬روح ژوﻧدى وي او دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧﻮم ژوﻧدى وي او ثﻮاب‬ ‫ﻳ‪ 3‬داس‪ 3‬ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻳﻮ ژوﻧدى س‪7‬ى چ‪ 3‬ﻧ‪5‬کﻲ کﻮي او ثﻮاب ﻳ‪ 3‬ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻗاصد ورتﻪ ووﻳﻞ چ‪ 3‬صاحبﻪ ﻣﻮږ ﻫﻢ دوﻣره پﻮﻫ‪85‬و‪ ،‬ﻧاداﻧان ﻧﻪ ﻳﻮ کﻪ چ‪5‬رې ﻫغﻪ عﻠﻢ ﻳاد‬ ‫ک‪7‬ى وى‪ ،‬خﻮ ﻣﻮږ بﻪ پﻮه شﻮي وو چ‪ 3‬عﻠﻢ واﻳﻲ‪ ،‬وﻟ‪ 3‬ﻫغﻪ د !ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ د وړاﻧدې وﻧﻪ ﻳاده‬ ‫ک‪7‬ې ده او پﻪ دې خﻮ ﻫر'ﻮک پﻮﻫ‪85‬ي چ‪ 3‬عﻠﻢ د ﻳﻮ 'ﻴز ﻧﻮم دى او وﻧﻪ د بﻞ 'ﻴز‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ عاﻟﻢ ووﻳﻞ چ‪ 3‬تﻪ بﻴا پﻮه ﻧﻪ شﻮې‪ ،‬تا ﻟﻪ ﻣثال پﻪ کار دى چ‪* 3‬ﻪ پﻮه ش‪ .3‬گﻮره ﻳﻮ‬ ‫س‪7‬ى وي ﻧﻮ د چا پﻼر وي او د چا زوى وي او د چا ﻟﻤسﻰ وي او د چا ﻧﻴکﻪ وي او د چا‬ ‫خﻮرﻳﻰ وي او د چا ﻣاﻣا وي او د چا تره وي او د چا وراره وي او د چا ترورزى وي او د چا‬ ‫تربﻮر وي او د چا ورور وي او د چا أشﻨا وي او د چا د*ﻤﻦ وي او د چا دوست وي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫اوس تﻪ گﻮره ﻫﻤدغﻪ ﻳﻮ س‪7‬ى دى او ﻫر ﻧﻮم ﻟﻪ دې ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ چ‪ 3‬پﻪ خپﻞ ‪$‬اى ک‪ 3‬ورتﻪ 'ﻮک‬ ‫واﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻠﻰ شﻲ کﻪ ﻧﻪ شﻲ؟‬ ‫ﻗاصد ووﻳﻞ چ‪ 3‬ب‪5‬شکﻪ وﻳﻠﻰ شﻲ‪ .‬ﻧﻮ ﻫغﻪ عاﻟﻢ ووﻳﻞ چ‪ 3‬داس‪ 3‬عﻠﻢ تﻪ ﻫﻢ دواړه ﻧﻮﻣﻪ‬ ‫وﻳﻠﻰ شﻲ‪ .‬کﻪ دې خﻮ*ﻪ وي ﻧﻮ ورتﻪ عﻠﻢ واﻳﻪ او کﻪ دې خﻮ*ﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ورتﻪ د ژوﻧداﻧﻪ وﻧﻪ‬ ‫واﻳﻪ‪ ،‬دواړه ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬برابر دي ﻫﻴ& فرق پﻪ ک‪ 3‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪107‬‬

‫ﻗاصد چ‪ 3‬دا خبرې واور‪4‬دﻟ‪ 3‬تسﻠﻲ ﻳ‪ 3‬د زړه وشﻮﻟﻪ او ﻟﻪ عاﻟﻢ ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬رخصت واخﻴست‬ ‫او د خپﻞ کﻮر پﻪ طرف راروان شﻮ چ‪* 3‬ار تﻪ ورس‪5‬ده پاچا ورتﻪ پﻪ اﻣ‪5‬د ک‪ 3‬و چ‪ 3‬دربار‬ ‫ﻟﻪ ورغﻰ پاچا ترې پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ﻟﻪ‪ ،‬وﻳﻞ ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬وواﻳﻪ ﻣ‪5‬ﻮه دې وﻣﻮﻧدﻟﻪ او کﻪ ﻧﻪ دې ده‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟ‪3‬؟‬ ‫ﻗاصد ورتﻪ ﻟﻪ سره کﻴسﻪ شروع ک‪7‬ﻟﻪ‪ ،‬خپﻞ رب‪47‬دل او پﻪ ﻣﻠکﻮﻧﻮ او پﻪ غروﻧﻮ او پﻪ بﻴاباﻧﻮﻧﻮ‬ ‫گر‪5$‬دل او د خﻠکﻮ ﻣسخرې کﻮل !ﻮل حال ﻳ‪ 3‬ورتﻪ بﻴان ک‪ .7‬چ‪ 3‬پاچا واورﻳده‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪4‬ر خپﻪ‬ ‫شﻮ‪ ،‬وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ چ‪ 3‬ستا رب‪ 7‬عبث شﻮ او زﻣا ﻣطﻠب و ﻧﻪ شﻮ‪ .‬پس ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻗاصد ورتﻪ د ﻫغﻪ‬ ‫عاﻟﻢ خبره پﻪ *ﻪ شان سره ب‪5‬ﻠﻪ ب‪5‬ﻠﻪ‪ ،‬جدا جدا واوروﻟﻪ‪ .‬چ‪ 3‬پاچا واور‪4‬دﻟﻪ ډ‪4‬ر خﻮشحال شﻮ‬ ‫او ﻗاصد ﻟﻪ ﻳ‪ 3‬د گر‪5$‬دﻟﻮ ﻟﻪ ﻣشﻘت ﻧﻪ دوه برابره دوﻟت ورک‪ 7‬او پس ﻟﻪ ﻫغﻪ باﻗﻲ عﻤر د عﻠﻢ‬ ‫او د عاﻟﻤاﻧﻮ پﻪ ساتﻨﻪ او پﻪ پاﻟﻨﻪ ک‪ 3‬شﻮ او حکﻢ ﻳ‪ 3‬وک‪ 7‬چ‪ 3‬ﻫر'ﻮک دې واوري چ‪ 3‬عﻠﻢ‬ ‫ﻧﻪ پﻪ واړه دى او ﻧﻪ پﻪ زاړه دى‪ ،‬خﻮ زده ک‪7‬ه دې کﻮي کﻪ ﻟﻮى وي او کﻪ وړکﻰ وي‪.‬‬ ‫((ﻣﻮﻟﻮي احﻤد))‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫دغﻪ کﻴسﻪ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ 3‬د ارز*ت پﻪ اړه ده‪ .‬پﻪ کﻴسﻪ ک‪ 3‬چ‪ 3‬کﻮﻣﻪ وﻧﻪ ﻳاده شﻮې‬ ‫د ﻫغ‪ 3‬ﻧﻪ ﻣﻮخﻪ عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ده چ‪ 3‬عﻠﻢ ﻧﻪ زړ‪84‬ي او تﻞ تر تﻠﻪ وي‪ .‬کﻪ ﻳﻮ عاﻟﻢ ﻟﻪ‬ ‫ژوﻧده سترگ‪ 3‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ي بﻴا ﻫﻢ د خپﻞ عﻠﻢ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳاد‪84‬ي‪ .‬او ﻧﻮم او ﻳاد ﻳ‪ 3‬پﻪ کتابﻮﻧﻮ‬ ‫او د شاگرداﻧﻮ پﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ او ژبﻮ ک‪ 3‬گر‪$‬ﻲ او دغس‪ 3‬عاﻟﻤان او پﻮﻫان د خپﻞ عﻠﻢ ﻟﻪ‬ ‫برکتﻪ تر پ‪75‬ﻳﻮ‪ ،‬پ‪75‬ﻳﻮ پﻮرې ژوﻧدي وي‪.‬‬

‫‪108‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې کﻴسﻪ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻣﻘصد پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪ 3‬ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ او خبرې دې پرې‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪ 3‬ﻣطﻠب پﻪ 'ﻮ ﻟﻨ‪6‬و کر*ﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪3‬‬ ‫دې پﻪ وار سره وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې پاراگراف ک‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي او ودې واﻳﻲ چ‪ 3‬کﻮم‬ ‫ډول ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دي‪:‬‬ ‫گﻮره ﻳﻮ س‪7‬ى وي‪ ،‬ﻧﻮ د چا پﻼر وي او د چا زوى وي او د چا ﻟﻤسﻰ وي او د چا ﻧﻴکﻪ‬ ‫وي او د چا خﻮرﻳی وي او د چا ﻣاﻣا وي او د چا تره وي او دچا وراره وي او د چا ترورزى‬ ‫وي او د چا د*ﻤﻦ وي او د چا دوست وي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻴسﻪ ک‪ 3‬ﻧﻮﻣ‪%‬ري (ضﻤﻴروﻧﻪ) پﻴداک‪7‬ي چ‪ 3‬کﻮم ډول ﻧﻮﻣ‪%‬ري‬ ‫پک‪ 3‬راغﻠﻲ دي؟‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪$ 3‬ﻮاب ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻗاصد وﻟ‪ 3‬پﻪ ‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬گر‪$‬ﻴده؟‬ ‫پاچا ﻗاصد پﻪ 'ﻪ شﻲ پس‪ 3‬ﻟﻴ‪8‬ﻟﻰ و؟‬ ‫ﻗاصد د پاچا ﻟپاره 'ﻪ راوړل؟‬ ‫پاچا د ﻗاصد ﻟﻪ خبرو ﻧﻪ وروستﻪ 'ﻪ پر‪4‬ک‪7‬ه وک‪7‬ه؟‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪$ 3‬اﻳﻮﻧﻪ او اشخاص پﻪ گﻮتﻪ ک‪7‬ي چ‪ 3‬کﻮم ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ او کﻮم‬ ‫اشخاص پﻪ کﻴسﻪ ک‪ 3‬راغﻠﻲ دي؟‬

‫‪109‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدﻳﻨ‪ 9‬کﻴسﻪ پﻪ کﻮر ک‪ 3‬پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟﻨ‪ 6‬ﻣطﻠب دې پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او سبا تﻪ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې واوروي‪.‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ 3‬اوښ‪ ،‬غﻮﻳﻰ او پسﻪ سره ﻣﻠ‪/‬ري شﻮل پﻪ ﻻره روان وو‪ ،‬د و*ﻮ ﻳﻮه گ‪65‬ۍ ﻳ‪3‬‬ ‫وﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ .‬پسﻪ ووﻳﻞ چ‪ 3‬دا وا*ﻪ ﻟ‪ 8‬دي !ﻮل پرې ﻧﻪ ﻣ‪847‬و‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ 3‬وو‪4‬شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮه کار ﻫﻢ‬ ‫پرې ﻧﻪ ک‪85‬ي‪* .‬ﻪ بﻪ دا وي چ‪ 3‬پﻪ ﻣﻮږ ک‪ 3‬کﻮم چ‪ 3‬ﻣشر وي ﻫﻤغﻪ دې وخﻮري‪$ ،‬کﻪ چ‪3‬‬ ‫ﻣشر پﻪ ﻫر ‪$‬اى ک‪ 3‬د عزت وړ او حﻘدار وي‪.‬‬ ‫اوس ﻧﻮ را‪$‬ئ چ‪ 3‬د خپﻞ عﻤر زﻳاتﻮاﻟﻰ ثابت ک‪7‬و‪ .‬پسﻪ ووﻳﻞ‪ :‬چ‪ 3‬زﻣا تارﻳخ تر !ﻮﻟﻮ‬ ‫زﻳات دى‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬د ﻫغﻪ پسﻪ سره د خپﻠﻮۍ اړﻳکﻪ ﻟرم چ‪ 3‬د حضرت ابراﻫﻴﻢ‬ ‫ﻟپاره د جﻨت ﻧﻪ راﻟ‪85‬ل شﻮى و‪ ،‬ﻧﻮ دا وا*ﻪ زﻣا حﻖ دى‪ ،‬تاسﻮ دواړه باﻳد صبر وک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫غﻮﻳﻲ ووﻳﻞ‪ :‬چ‪ 3‬تﻪ خﻮ تر ﻣا ډ‪4‬ر کشر ﻳ‪ 3‬زه د ﻫغﻮ غﻮاﻳاﻧﻮ تربﻮر ﻳﻢ چ‪ 3‬حضرت‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي ‪$‬ﻞ پﻪ جغ ت‪7‬ﻟﻲ وو او ‪$‬ﻤکﻪ ﻳ‪ 3‬پرې ﻗﻠبﻪ ک‪7‬ې وه‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دا‬ ‫أدم‬ ‫وا*ﻪ زﻣا حﻖ دى‪ ،‬زه تر تاسﻮ دواړو ﻣشر ﻳﻢ‪.‬‬ ‫پﻪ دې وخت ک‪ 3‬اوښ غ‪7‬اﻧ‪/‬ﻪ ک‪+‬تﻪ ک‪7‬ه او د و*ﻮ گ‪65‬ۍ ﻳ‪ 3‬پﻪ خﻮﻟﻪ ک‪ 3‬اوچتﻪ ک‪7‬ه او‬ ‫وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪ :‬چ‪ 3‬زﻣا خﻮ د عﻤر تارﻳخ ثابتﻮﻟﻮ تﻪ 'ﻪ اړتﻴا ﻧشتﻪ؛ ‪$‬کﻪ ﻫر چا تﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ده چ‪3‬‬ ‫زه ﻟﻪ بدﻧﻪ ﻟﻮى او غ＀ ﻳﻢ او بﻞ 'ﻮک پﻪ ﻟﻮى واﻟﻲ او ‪$‬ﻮاک ک‪ 3‬د ‪$‬ان جﻮ‪-‬ﻪ ﻧﻪ وﻳﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫*کاره خبره ده چ‪ 3‬پﻪ عﻤر ک‪ 3‬ﻫﻢ تر تاسﻮ زﻳات او پخﻮاﻧﻰ ﻳﻢ‪ .‬دا گ‪65‬ۍ زﻣا حﻖ دى‪،‬‬ ‫باﻳد زه ﻳ‪ 3‬وخﻮرم‪.‬‬

‫چې د چا وي د سونو زور قوت‬ ‫هغه کله د حساب لري حاجت‬ ‫‪110‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫خوږ ژبى شاعر سيد حسن خان‬

‫د پ‪+‬تﻮ ادب ﻣعاصره دوره ډ‪4‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮاﻻن او شاعران ﻟري‪ .‬دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻫر ﻳﻮ‬ ‫پﻪ خپﻞ وار د خپﻠﻮ شعروﻧﻮ او ﻟﻴکﻨﻮ ﻟﻪ ﻻرې د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬دردوﻧﻮ تﻪ اﻧعکاس ورک‪7‬ى او د‬ ‫اصﻼح او سﻤﻮن ﻟپاره ﻳ‪ 3‬شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ او پﻪ ﻧثر ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪.‬‬ ‫د دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د فکر او ادب ذخﻴره ﻣﻮږ تﻪ د کتابﻮﻧﻮ پﻪ شکﻞ‬ ‫پات‪ 3‬ده او زﻣﻮږ د ﻣعاصر ادب ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ذخﻴره ده‪ .‬پﻪ دغﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻫﻢ سﻴد حسﻦ‬ ‫خان دى چ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ ﻳ‪ 3‬وپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ _١‬پﻪ ﻣعاصرو شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬کﻮم شاعران پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫‪ _٢‬د خﻮږ ژبﻲ شاعر سﻴد حسﻦ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬

‫‪111‬‬

‫سﻴد حسﻦ خان ((حسﻦ)) د سﻴد حسﻴﻦ پاچا زوى د کﻮﻧ‪ 7‬ﻟﻪ سﻴداﻧﻮ 'خﻪ و‪ .‬پﻪ ‪١٢٧٠‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال د ﻟغﻤان پﻪ چار باغ ک‪ 3‬زﻳ‪8‬ﻳدﻟﻰ دى‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬پﻪ خصﻮصﻲ تﻮگﻪ‬ ‫سرتﻪ رسﻮﻟ‪ 3‬وې‪ .‬بﻴا ﻳ‪ 3‬ﻧﻮرې زده ک‪7‬ې پﻪ عسکري *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬پاى تﻪ ورسﻮﻟ‪ 3‬او د ﻫغﻪ‬ ‫وخت د حرب پﻪ وزارت ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬خپﻠﻪ دﻧده پﻴﻞ ک‪7‬ه چ‪ 3‬د ژوﻧد پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د فرﻗﻪ‬ ‫ﻣشر پﻪ رتبﻪ د حرب پﻪ وزارت ک‪ 3‬د حربﻲ رئﻴس پﻪ حﻴث کار کاوه‪.‬‬ ‫*اغﻠﻰ سﻴد حسﻦ کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ پﻪ عسکري چارو ک‪ 3‬بﻮخت و‪ ،‬خﻮ د ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻣطاﻟع‪3‬‬ ‫ﻟﻪ ﻻرې ﻳ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬رو ﻣساﻳﻠﻮ ک‪ 3‬ژور ﻣعﻠﻮﻣات درﻟﻮدل‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب سره‬ ‫ﻳ‪ 3‬زﻳاتﻪ ﻣﻴﻨﻪ وه او پﻪ پ‪+‬تﻮ شعر ک‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ډﻟ‪ 3‬پﻪ شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬حساب‪5‬ده‪ .‬د سﻴدحسﻦ د‬ ‫شعر ژبﻪ رواﻧﻪ‪ ،‬خﻮږه او شعر ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻧادرو خﻴاﻻتﻮ او ﻣفاﻫﻴﻤﻮ *کﻠﻰ و‪.‬‬ ‫پﻪ شعر ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬اﻧتﻘادي ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ زﻳات وو‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻟﻪ پخﻮاﻧﻲ ادب سره ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ژوره‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ‪ ،‬تﻞ ﻳ‪ 3‬ﻣطاﻟعﻪ کﻮﻟﻪ‪ .‬دغﻪ شعر ﻳ‪ 3‬د ﻟﻮړ خﻴال او ژور فکر 'رگﻨده ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪:‬‬

‫شان‪ 3‬ستا سر دې په سل ځايه اره شي‬ ‫راوړه تا پر‪4‬شاني د زلفو کور ته‬ ‫هوس‪ 9‬غوټه ک‪7‬ه خپل مشک د زړه په ناف ک‪3‬‬ ‫چ‪ 3‬د ستا د زلفو بوى خور شو هر لور ته‬ ‫د غازي اﻣان اهلل خان ﻟﻪ واکﻤﻨ‪' 9‬خﻪ وروستﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬کﻮرﻧﻰ اړو دوړ راﻣﻨ‪#‬‬ ‫تﻪ شﻮ‪ ،‬سﻴد حسﻦ خان پﻪ ﻧﻨگرﻫار ک‪ 3‬د (( کﻮر غﻢ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ اخبار راواﻳست‪ .‬ﻫغﻪ د ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻳﻮواﻟﻲ !ﻴﻨگ پﻠﻮى و چ‪ 3‬دغﻪ پﻴغام ﻳ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د بﻘا سره ت‪7‬ﻟﻰ گا‪1‬ﻪ او پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬خﻠکﻮ تﻪ رساوه‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫وې چ‪ 3‬غون‪ 6‬شئ متـفق شئ‬ ‫ټول وطن به مسخر شي ستا س‪ 3‬زور ته‬ ‫کنه خوار ذليل به ر ئ په دنيا ک‪3‬‬

‫نشانه به شئ د ټول عالم پيغور ته‬ ‫ﻟکﻪ 'ﻨگﻪ چ‪ 3‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻮړه او خﻮږه شعري طبعﻪ وه‪ ،‬ﻫﻤاغس‪ 3‬پﻪ ﻣجﻠسﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫ډ‪4‬ر صﻤﻴﻤﻲ و‪ .‬ﻣجﻠس ﻳ‪ 3‬خﻮږ او ب‪ 3‬تکﻠفﻪ و‪* .‬اغﻠﻰ عبد اﻟرؤف ب‪5‬ﻨﻮا د سﻴد حسﻦ خان‬ ‫د شعر پﻪ اړه داس‪ 3‬واﻳﻲ‪.‬‬ ‫((د ده اشعار زﻳاتره اصﻼحﻲ‪ ،‬تﻨﻘﻴدي او ﻧﻬضتﻲ روح ﻟري او د وطﻦ خﻮاﻫ‪ 9‬ﻟﻮړ‬ ‫احساس پک‪$ 3‬ﻠ‪85‬ي‪ .‬د ده ﻟﻪ اشعارو 'خﻪ 'رگﻨد‪84‬ي چ‪ 3‬ده غﻮ*تﻲ دي چ‪ 3‬پخپﻠﻮ‬ ‫سﻮ‪$‬ﻮوﻧکﻮ اشعارو وﻟس راوﻳ) او د ﻫغﻮى د افکارو ﻻره اصﻼح ک‪7‬ي‪ .‬ح ٰتﻰ کﻠﻪ کﻠﻪ پﻪ‬ ‫ډ‪4‬رو سختﻮ او درشتﻮ اﻟفاظﻮ د ﻗﻮم ﻧا اﻫﻼن تﻨبﻴﻪ کﻮي‪)).‬‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ 3‬دى ﻳﻮ ﻣبارز و‪ ،‬ﻧﻮ تﻞ ﻳ‪ 3‬د استبداد پﻪ وړاﻧدې درﻳ‪ #‬ﻻره‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫ژوﻧد ډ‪4‬ره برخﻪ د وخت پﻪ زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ت‪5‬ره ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫دغﻪ خﻮږ ژبﻰ او ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر پﻪ ‪ ١٣١٩‬ﻫـ‬ ‫‪ .‬ش ‪ .‬کال پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬وفات شﻮ‪.‬‬ ‫د سﻴد حسﻦ خان حسﻦ د کﻼم ﻧﻤﻮﻧﻪ داده‪:‬‬

‫په نغمه لکه بلبل غ‪48‬دل زده ک‪7‬ه‬ ‫پټه خوله وينا د گل له بلبل زده ک‪7‬ه‬ ‫رخت په سر ک‪7‬ه له غنچ‪ 3‬نه رابهر شه‬ ‫په هوا لکه وږمه چل‪5‬دل زده ک‪7‬ه‬ ‫د اغزي په څ‪5‬ر د ل سره همراز شه‬ ‫په ځي‪8‬ه صورت د لو ساتل زده ک‪7‬ه‬ ‫نسترن شه په اغوش سرو ازاد ک‪7‬ه‬

‫‪113‬‬

‫په هر بوټي د لشن تاو‪4‬دل زده ک‪7‬ه‬ ‫رژيدو له و‪4‬رې نه غوړ‪84‬ې ول‪3‬‬ ‫اند‪+4‬نه پر‪84‬ده غوټ‪ 9‬تو کل زده ک‪7‬ه‬ ‫کورني مرغه په شان به څومره ژوند ک‪7‬ې‬ ‫د شاهين په دود ازاد الوتل زده ک‪7‬ه‬ ‫که د نورو اسايش او ارام غواړې‬ ‫هوار غوندې د ځان ک‪47‬دل زده ک‪7‬ه‬ ‫ندى شه کاروان ه‪ 9‬ک‪7‬ه منزل لن‪ 6‬دى‬ ‫د جرس په اواز تلل او راتلل زده ک‪7‬ه‬ ‫راحت پر‪84‬ده زحمت واخله سيد حسنه!‬ ‫د وطن په درد و غم ژړ‪4‬دل زده ک‪7‬ه‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫سﻴد حسﻦ خان حسﻦ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر و‪ .‬پﻪ عسکري چارو ک‪ 3‬د حرب‬ ‫رئﻴس و‪ .‬اصﻠﻲ ‪$‬اى ﻳ‪ 3‬کﻮﻧ‪ 7‬او پﻪ ﻟغﻤان او کابﻞ ک‪ 3‬اوس‪5‬ده‪ .‬د ﻣﻠﻲ احساس خاوﻧد‬ ‫او پﻪ وطﻦ ﻣﻴﻦ شاعر و چ‪ 3‬شعروﻧﻮ ﻳ‪ 3‬اﻧتﻘادي او اصﻼحﻲ ب‪2‬ﻪ درﻟﻮده‪ .‬پﻪ شعر ک‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻫﻨري اړخ ﻫﻢ پﻴاوړى و‪ .‬سﻴد حسﻦ خان پﻪ ﻣعاصره دوره ک‪ 3‬ﻫغﻪ شاعر و چ‪3‬‬ ‫د شعر پﻴغام ﻳ‪ 3‬پﻪ *کﻠ‪ 3‬ﻫﻨري جاﻣﻪ ک‪ 3‬راﻧغ‪+‬تﻰ و‪.‬‬

‫‪114‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪$ 3‬ﻮاب ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫سﻴد حسﻦ خان حسﻦ د کﻮﻣ‪ 3‬دورې شاعر و؟‬ ‫د سﻴد حسﻦ خان د شعر پﻴغام 'ﻪ و؟‬ ‫سﻴد حسﻦ خان 'ﻪ دﻧده درﻟﻮده؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره شعر وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د سﻴد حسﻦ خان د شاعرۍ ﻣﻬﻢ !کﻲ پﻪ ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ پراگراف ک‪3‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ وار سره پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻮ خبرې وک‪7‬ي او ﻫر ﻳﻮ دې خپﻞ ﻧظر 'رگﻨد‬ ‫ک‪7‬ي‪:‬‬

‫رژ‪4‬دو له و‪4‬رې نه غوړ‪84‬ي ول‪3‬‬ ‫اند‪+4‬نه پر‪84‬ده غوټ‪ 9‬تو کل زده ک‪7‬ه‬ ‫کورني مرغه په شان به څومره ژوند ک‪7‬ې‬ ‫د شاهين په دود ازاد الوتل زده ک‪7‬ه‬ ‫که د نورو اسايش او ارام غواړې‬ ‫هوار غوندې د ځان ک‪47‬دل زده ک‪7‬ه‬

‫‪ _٥‬ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروئ‪:‬‬ ‫‪ _٣‬درشت‬ ‫‪ _١‬اﻧعکاس ‪ _٢‬حرب‬ ‫‪ _٧‬جرس‬ ‫‪ _٥‬اساﻳش ‪ _٦‬گﻬﻮاره‬ ‫‪ _٩‬ﻣبارز ‪ _١٠‬درﻳ‪#‬‬ ‫‪115‬‬

‫‪ _٤‬ﻧااﻫﻼن‬ ‫‪ _٨‬استبداد‬

‫‪ _٦‬پﻪ ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬کﻮم ﻧﻮﻣ‪%‬ري (ضﻤﻴروﻧﻪ) راغﻠﻲ دي‪ ،‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫زه بﻞ ﻗﻠﻢ درکﻮم‪.‬‬ ‫ستا بکس ﻣ‪ 3‬ﻫﻴ& پﻪ کار ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫'ﻮک بﻪ زﻣا د پﻮ*تﻨ‪$ 3‬ﻮاب وواﻳﻲ؟‬ ‫ﻧﻮر ﻣ‪5‬ﻠﻤاﻧﻪ ﻫﻢ راغﻠﻞ‪.‬‬ ‫وﻟ‪ 3‬درس واﻳﻮ؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې د سﻴد حسﻦ خان حسﻦ د شعر ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ پﻪ کﻮر ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ او‬ ‫د ﻫغﻮ ﻣفﻬﻮم دې پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ورځ دې ﻫغﻪ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬

‫که د نورو اسايش او ارام غواړې‬ ‫هوار غوندې د ځان ک‪47‬دل زده ک‪7‬ه‬ ‫ندى شه کاروان هى ک‪7‬ه منزل لن‪ 6‬دى‬ ‫د جرس په اواز تلل او راتلل زده ک‪7‬ه‬ ‫راحت پري‪8‬ده زحمت واخله سيد حسنه!‬ ‫د وطن په درد و غم ژړ‪4‬دل زده ک‪7‬ه‬

‫‪116‬‬

‫درو‪4‬شتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اپﻴنو زﻳانونه‬

‫ﻧشﻪ د اسﻼم پﻪ سپ‪(5‬ﻠﻲ دﻳﻦ ک‪ 3‬حراﻣﻪ بﻠﻞ شﻮې ده‪ .‬ﻫر ډول ﻧشﻪ د بدن ذﻫﻨﻲ او‬ ‫بدﻧﻲ ‪$‬ﻮاک او تﻮان ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻣعتادﻳﻦ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ اوږو بار ک‪85‬ي‬ ‫او کﻠﻪ کﻠﻪ ﻧاوړه کاروﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ ﻻس اچﻮي‪ .‬ﻧشﻪ پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د س‪7‬ي اعتبار کﻤﻮي‬ ‫او خﻠک پرې ب‪ 3‬باوره وي‪ .‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ کارول ﻣعﻴﻮبﻴت راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي او کﻠﻪ د‬ ‫ﻣرگ سبب ﻫﻢ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ زﻳات دي چ‪ 3‬ﻳﻮ ډول ﻳ‪ 3‬اپﻴﻦ دي پﻪ دې درس ک‪ 3‬د اپﻴﻨﻮ د‬ ‫استعﻤال زﻳاﻧﻮﻧﻪ تاسﻮ تﻪ درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪117‬‬

‫پﻮ*تﻨ‪3‬‬ ‫_ اپﻴﻦ 'ﻪ شﻰ دى او 'رﻧگﻪ ﻻس تﻪ را‪$‬ﻲ؟‬ ‫_ أﻳا ﻟﻪ اپﻴﻨﻮ 'خﻪ گ"ﻪ ﻫﻢ اخﻴستﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫_ د اپﻴﻨﻮ د صحﻲ ﻳا جسﻤﻲ زﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪7‬ئ؟‬ ‫اپﻴﻦ ﻳﻮه تﻮر بخﻨﻪ ﻧسﻮاري ﻣاده ده چ‪ 3‬د ﻳﻮه بﻮ!ﻲ ﻟﻪ ش‪5‬رې 'خﻪ چ‪ 3‬کﻮکﻨار ﻧﻮﻣ‪85‬ي‬ ‫ﻻس تﻪ را‪$‬ﻲ‪ .‬د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻣعﻠﻮﻣات د اپﻴﻨﻮ او د ﻫغﻪ د طبﻲ تاثﻴراتﻮ پﻪ اړه کﻢ تر کﻤﻪ 'ﻠﻮر‬ ‫سﻮه کاﻟﻪ ﻣخک‪ 3‬تر ﻣ‪5‬ﻼده رسﻲ‪ .‬پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ سر چﻴﻨﻮ ک‪ 3‬داس‪ 3‬را‪$‬ﻲ چ‪ 3‬پﻪ اروپا ک‪3‬‬ ‫ﻣجارﻳان ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ کسان وو چ‪ 3‬د کﻮکﻨارو ﻟﻪ بﻮ!ﻲ سره ﻳ‪ 3‬أشﻨاﻳﻲ پﻴدا ک‪7‬ې وه‪ .‬وروستﻪ بﻴا‬ ‫د روﻣﻴاﻧﻮ او ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻨﻮ او أثارو ک‪ 3‬د خشخاشﻮ ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬د اسﻼﻣﻲ تﻤدن پﻪ‬ ‫دوران ک‪ 3‬ﻫﻢ ‪$‬ﻴﻨﻮ شاعراﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬د اپﻴﻨﻮ ﻧﻮم ﻳاد ک‪7‬ى دى او ‪$‬ﻴﻨﻮ پﻮﻫاﻧﻮ او‬ ‫طبﻴباﻧﻮ ﻟکﻪ بﻠخﻲ ابﻮ عﻠﻲ سﻴﻨا او ﻣحﻤد زکرﻳا رازي د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻧاروغﻴﻮ د درﻣﻠﻨ‪ 3‬ﻟپاره ﻟﻪ‬ ‫اپﻴﻨﻮ 'خﻪ پﻪ ډ‪4‬ره کﻤﻪ اﻧدازه استفاده ک‪7‬ې ده‪.‬‬

‫‪118‬‬

‫کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ اپﻴﻦ پﻪ طبابت ک‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه !اکﻠ‪ 3‬فﻴصدۍ د دردوﻧﻮ د تسکﻴﻦ ﻟپاره د ‪$‬ﻴﻨﻮ‬ ‫دواگاﻧﻮ پﻪ جﻮړ*ت ک‪ 3‬کارول ک‪85‬ي‪ ،‬خﻮ د ﻧﻮﻣﻮړو دواگاﻧﻮ استعﻤال د ډاک"ر ﻟﻪ اجازې پرتﻪ‬ ‫زﻳات خطر ﻧاک او د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻧاروغﻴﻮ ﻟکﻪ‪ :‬سرطاﻧﻲ ﻧاروغﻴﻮ‪ ،‬ﻣسﻤﻮﻣﻴتﻮﻧﻮ او ح ٰتﻰ د ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪3‬‬ ‫ﻻﻣﻞ گر‪5$‬داى شﻲ‪.‬‬ ‫د اپﻴﻨﻮ استعﻤال پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي سر ک‪ 3‬پﻪ ﻣعتاد س‪7‬ي ک‪ 3‬ﻳﻮ ډول کاذبﻪ خﻮشحاﻟﻲ ﻣﻨ‪%‬تﻪ‬ ‫راوړي‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ ‪$‬ﻨ‪6‬ه وروستﻪ استعﻤاﻟﻮوﻧکﻰ شخص ست‪7‬ﻳا‪ ،‬زړه بدي او ﻣسﻤﻮﻣﻴت‬ ‫احساسﻮي‪ .‬ترﻳاکﻲ کسان تﻞ ﻟﻪ ﻳﻮه سخت او ﻣزﻣﻦ ﻣسﻤﻮﻣﻴت سره ﻣخ وي چ‪ 3‬دغﻪ‬ ‫ﻣسﻤﻮﻣﻴت کﻠﻪ ﻧا کﻠﻪ د ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬ﻻﻣﻞ ﻫﻢ گر‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د اپﻴﻨﻮ او ﻧﻮرو ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ استعﻤال د ﻣﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ د تباﻫ‪ 9‬سبب گر‪$‬ﻲ او پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ 3‬اخﻼﻗﻲ اﻧحطاط او !ﻮﻟﻨﻴز ﻧاورﻳﻦ راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪ ،‬حال دا چ‪ 3‬د ﻣخدره تﻮکﻮ د کرکﻴﻠ‪3‬‬ ‫او ﻗاچاﻗﻮ گ"‪ 3‬د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر بد ﻣرغﻮ‪ ،‬حرﻳصﻮ او ﻣاده پرستﻮ عﻨاصرو جﻴب تﻪ ‪$‬ﻲ چ‪ 3‬تﻞ د‬ ‫خپﻠﻮ شخصﻲ گ"ﻮ فکر کﻮي‪ .‬د اپﻴﻨﻮ استعﻤال او ﻗاچاق پﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ډ‪4‬رو ﻟﻮﻳﻮ جرﻣﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟکﻪ غﻼ‪ ،‬وژﻧ‪ ،3‬ﻟﻮ!ﻤارۍ‪ ،‬ت‪5‬ري او ﻧﻮرو سﻠگﻮﻧﻮ فسادوﻧﻮ ﻻﻣﻞ گر‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د اپ‬

‫ر غت ا‬

‫ا رح‬

‫زا‬

‫‪:‬‬

‫د اپﻴﻨﻮ استعﻤال ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ 'ﻮ خطرﻧاک ضرروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دا دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻣسﻤﻮﻣﻴت‬ ‫‪ _٢‬د زړه ﻧاروغﻲ‬ ‫‪ _٣‬ډﻧگر تﻮب او د بدن عﻤﻮﻣﻲ کﻤزوري‬ ‫‪ _٤‬د س‪8‬و سرطان‬ ‫‪ _٥‬د بدن د وزن کﻤﻮاﻟﻰ‬ ‫‪ _٦‬د حافظ‪ 3‬کﻤزوري‬ ‫‪ _٧‬د ست‪7‬ﻳا احساس‬ ‫‪ _٨‬د جﻨسﻲ ﻣﻴﻞ کﻤزوري‪.‬‬

‫‪119‬‬

‫د ست اص‬

‫پ غا ‪:‬‬

‫اپﻴﻦ ﻳﻮ ډول ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻰ دى چ‪ 3‬استعﻤال ﻳ‪ 3‬د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻧاروغﻴﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬سرطان‪،‬‬ ‫ز‪74‬ي‪ ،‬د زړه در‪4‬دﻧ‪ ،3‬د وﻳﻨ‪ 3‬د فشار‪ ،‬خپگان او د اﻧزوا سبب گر‪5$‬داى شﻲ او !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫د ﻧاورﻳﻦ او ﻧابﻮدۍ کﻨدې تﻪ غﻮر‪$‬ﻮي‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫‪ _١ _١‬ﻣسﻤﻮﻣﻴت‪ :‬زﻫرجﻦ ک‪5‬دل‬ ‫‪ _٢‬د حافظ‪ 3‬کﻤزوري‪ :‬د خبرې ﻫ‪5‬رول‬ ‫‪ _٣‬ﻣزﻣﻦ ﻣسﻤﻮﻣﻴت‪ :‬پﻪ دواﻣداره تﻮگﻪ د بدن زﻫرجﻦ ک‪5‬دل‪.‬‬ ‫‪ _٤‬اخﻼﻗﻲ اﻧحطاط‪ :‬اخﻼﻗﻲ کﻤزورتﻴا‬

‫‪120‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪$ 3‬ﻮاب ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د ﻣخدره تﻮکﻮ استعﻤال 'ﻪ ډول زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻣﻨ‪ #‬تﻪ راوړي؟‬ ‫د ﻣخدره تﻮکﻮ روحﻲ او ‪$‬اﻧﻲ زﻳاﻧﻮﻧﻪ وواﻳاست؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ اوچت أواز وﻟﻮﻟﻲ او د درس ﻣفﻬﻮم دې پﻪ ﻟﻨ‪6‬و !کﻮ ک‪3‬‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻣزﻣﻦ ‪ _٤‬ﻧاورﻳﻦ ‪ _٥‬اﻧزوا‬ ‫‪ _٢‬کاذب‬ ‫‪ _١‬ﻣعتاد‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې سﻢ ‪$‬ﻮاب پﻪ پﻨسﻞ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د اپﻴﻨﻮ استعﻤال‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬بدن ﻗﻮي کﻮي‬ ‫ب‪ :‬حافظﻪ ﻗﻮي کﻮي‬ ‫ج‪ :‬د زړه ﻧاروغﻲ راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻧاسﻢ ‪$‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د اپﻴﻨﻮ کارول‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻣسﻤﻮﻣﻴت راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬بدن ډﻧگر او کﻤزورى کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د س‪8‬و سرطان راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬حافظﻪ غ‪+‬تﻠ‪ 3‬کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د اپﻴﻨﻮ د استعﻤال زﻳاﻧﻮﻧﻪ 'رگﻨد او وشﻤ‪5‬ري‪.‬‬

‫‪121‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ چﻢ او گاوﻧ‪ 6‬ک‪ 3‬وگﻮري‪ ،‬کﻪ کﻮم ﻣعتاد وي د ﻫغﻪ پﻪ اړه‬ ‫دې 'ﻮ کر*‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧش‪ 3‬پﻪ اړه ﻳﻮه ر*تﻴﻨ‪ 3‬کﻴسﻪ وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪3‬‬ ‫واوروي‪.‬‬

‫روږدى او دارو‬ ‫د ﻳﻮه روغتﻮن رئﻴس د روغتﻮن کتﻨﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬پﻪ ﻳﻮه واټ ک‪ 3‬و چ‪ 3‬د‬ ‫ﻳﻮه ﻧاروغ ز‪5-‬روي ﻳ‪ 3‬واور‪4‬دل‪ .‬ورﻧژدې شﻮ‪ ،‬تر روغب‪ 7‬وروستﻪ ﻳ‪ 3‬ترې‬ ‫وپﻮ*تﻞ‪:‬‬ ‫ﻧﻦ دې دارو خﻮړﻟﻲ دي؟‬ ‫ﻧاروغ ووﻳﻞ‪ :‬ﻧﻪ ‪$‬ار دې شﻢ! دارو ﻳ‪ 3‬را ﻧﻪ ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫رئﻴس پﻪ ډ‪4‬ره غﻮسﻪ ﻧرس تﻪ غ‪ 8‬ک‪ ،7‬ورتﻪ وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪ :‬وﻟ‪ 3‬دې ﻧﻦ دارو‬ ‫ﻧﻪ دي ورک‪7‬ي؟‬ ‫ﻧرس ﻟﻪ ﻧاروغﻪ پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪- ،‬ﻮﻟ‪ 9‬دې خﻮړﻟ‪ 3‬دي؟ ﻧاروغ ووﻳﻞ‪ :‬ﻫﻮ!‬ ‫بﻴا ﻳ‪ 3‬ترې وپﻮ*تﻞ پ‪5‬چکاري ﻳ‪ 3‬درتﻪ ک‪7‬ې ده؟‬ ‫ﻧاروغ ووﻳﻞ ﻫﻮ! پﻪ دې وخت ک‪ 3‬رئﻴس ﻧاروغ تﻪ ووﻳﻞ‪* :‬ﻪ ﻧﻮ ﻟکﻪ چ‪3‬‬ ‫دا ‪-‬ﻮﻟ‪ 9‬او پ‪5‬چکاري دارو ﻧﻪ دي؟!‬ ‫ﻧرس ووﻳﻞ‪* :‬اغﻠﻰ ډاک"ر صاحب دا ﻧاروغ روږدى دى او ﻳﻮازې ((اپﻴﻦ))‬ ‫دارو گ‪2‬ﻲ‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫'ﻠﻮروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫عبدالرحمان بابا‬

‫پﻪ پ‪+‬تﻮ شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ ﻣﻘبﻮل ﻳا ډ‪4‬ر ﻣﻨﻠﻰ شاعر 'ﻮک دى؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ پﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪( 9‬کﻼسﻴکﻪ) دوره ک‪ 3‬ډ‪4‬ر *ﻪ او غﻮره شاعران‬ ‫ت‪5‬ر شﻮي دي چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬عبداﻟرحﻤان بابا دى‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬چ‪ 3‬کﻮم عام‬ ‫ﻣﻘبﻮﻟﻴت او درﻧاوى د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ برخﻪ دى‪ ،‬تر دې وختﻪ د بﻞ ﻫﻴ& شاعر ﻧﻪ‬ ‫دى پﻪ برخﻪ شﻮى‪.‬‬ ‫پﻪ اووم !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻣﻮ د ﻫﻤدغ‪ 3‬دورې ﻳﻮ بﻞ ﻣشﻬﻮر شاعر عبداﻟﻘادر خ"ک وپ‪5‬ژاﻧده‪،‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اړه وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪ n‬د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اړه 'ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬وﻟ‪ 3‬عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ وﻟس ک‪ 3‬زﻳات ﻣشﻬﻮر دى؟‬

‫‪123‬‬

‫ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ عارف‪ ،‬ﻣشﻬﻮر صﻮفﻲ او خﻮږ ژبﻰ شاعر عبداﻟرحﻤان بابا د عبداﻟستار زوى‬ ‫دى‪ .‬عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ ‪ ١٠٤٢‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬ک‪ 3‬د پ‪+5‬ﻮر *ار تﻪ ﻧژدې پﻪ بﻬادر کﻠﻲ ک‪ 3‬زﻳ‪48‬دﻟﻰ‬ ‫دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ زﻳات !ﻮﻟﻨﻴز ﻣﻘبﻮﻟﻴت او ادبﻲ شﻬرت سره سره د رحﻤان بابا د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ اړه ﻫر اړخ‪5‬ز‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشتﻪ‪ .‬کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ د خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬د ﻫغﻪ د ژوﻧد پ‪+5‬ﻮ پﻪ اړه ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬شفاﻫﻲ‬ ‫رواﻳات او کﻴس‪ 3‬شتﻪ‪ ،‬خﻮ د ﻣستﻨدو او باوري ﻣﻨابعﻮ د ﻧشتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫغﻪ دوﻣره باوري‬ ‫ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اشعارو ک‪ 3‬ﻫﻢ د ﻫغﻪ د ژوﻧداﻧﻪ د حاﻻتﻮ پﻪ اړه ډ‪4‬رې ﻟ‪8‬ې‬ ‫'رگﻨدوﻧ‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬دي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻫغﻪ د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ اړه ﻫﻢ ډ‪4‬ر ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشﻮ‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮﻻى‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا د ژوﻧداﻧﻪ زﻣاﻧ‪ 3‬تﻪ ﻧژدې ﻟﻴکﻮال ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ خپﻞ اثر پ"ﻪ خزاﻧﻪ‬ ‫ک‪ 3‬د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اړه ﻟﻴکﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫((د فﻘﻬ‪ 3‬او تصﻮف کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻣﻼ ﻣحﻤد ﻳﻮسف ﻳﻮسفزي 'خﻪ‬ ‫وﻟﻮستﻞ‪ .‬د ﻧﻮرو عﻠﻮﻣﻮ د زده ک‪7‬ې ﻟپاره کﻮﻫاټ تﻪ ﻻړ او ډ‪4‬ر عﻠﻮم ﻳ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ وﻟﻮستﻞ او ﻟﻮى‬ ‫عاﻟﻢ شﻮ‪)).‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا أن د ‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬ﻟﻪ وختﻪ ډ‪4‬ر پرﻫ‪5‬زگار او عابد اﻧسان و‪ .‬تﻞ بﻪ د خداى‬ ‫پﻪ عبادت بﻮخت و‪.‬‬ ‫داس‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي چ‪ 3‬عبداﻟرحﻤان بابا د ‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬ﻟﻪ ﻣﻬاﻟﻪ درﻳاضت اوعبادت تر 'ﻨگ‬ ‫شعر ﻫﻢ واﻳﻪ‪ .‬د بابا شعر د ﻫغﻪ د شخصﻴت پ‪5‬ژﻧدﻟﻮ *ﻪ ﻫﻨداره ده‪ .‬پﻪ اشعارو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬دﻳﻨﻲ‪،‬‬ ‫اخﻼﻗﻲ‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴز او ﻧﻮر ﻣساﻳﻞ ﻧغ‪+‬تﻲ دي‪ .‬عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ پ‪+‬تﻮ شاعرۍ ک‪$ 3‬اﻧتﻪ‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻻره درﻟﻮده چ‪ 3‬تر ﻫغﻪ وروستﻪ ډ‪4‬ر شاعران د ﻫغﻪ پر ﻻره تﻠﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ خپﻠﻮ اشعارو ک‪ 3‬د خپﻞ وخت او د ‪$‬ﻴﻨﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ ﻳادوﻧ‪3‬‬ ‫(‪)٣‬‬ ‫ک‪7‬ي دي‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻣﻴرزا خان اﻧصاري(‪ ،)١‬دوﻟت ﻟﻮا‪1‬ﻲ(‪ ،)٢‬خﻮشحال خان خ"ک‬ ‫او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳاد ک‪7‬ي دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻳ‪ 3‬د سﻨاﻳﻲ غزﻧﻮي(‪ ،)٤‬حافظ ش‪5‬رازي(‪ )٥‬او ﻧﻮرو‬ ‫‪124‬‬

‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻳاد ک‪7‬ي دي‪ .‬ﻟﻪ دې 'خﻪ داس‪ 3‬ﻧت‪5‬جﻪ اخﻠﻮ چ‪ 3‬عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ شعر و‬ ‫شاعرۍ ک‪* 3‬ﻪ ﻣطاﻟعﻪ درﻟﻮده‪ .‬عﻠﻢ او پراخ‪ 3‬ﻣطاﻟع‪ 3‬د ﻫغﻪ پﻪ شاعرۍ اغ‪5‬ز ک‪7‬ى دى او د‬ ‫ﻫغﻪ شعر ﻳ‪ 3‬پﻪ وﻟس ک‪ 3‬دوﻣره ﻣﻘبﻮل ک‪7‬ى چ‪! 3‬ﻮل ﻳ‪ 3‬پﻪ کﻮروﻧﻮ ک‪ 3‬د شعر دﻳﻮان ﻟﻮﻟﻲ‬ ‫اوفاﻟﻮﻧﻪ پرې گﻮري‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ شاعرۍ ک‪ 3‬د اهلل‬

‫او د رسﻮل‬

‫ﻣﻴﻨﻪ پرتﻪ ده ﻣﻮږ تﻪ د پﻨد‪،‬‬

‫ﻧﻨگ‪ ،‬غﻴرت‪ ،‬ﻟﻮړﻫﻤت‪ ،‬ﻗﻨاعت‪ ،‬سخاوت‪ ،‬زﻳار او بشردوست‪ 9‬درس ﻫﻢ راکﻮي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا ﻳﻮ !ﻮﻟﻨﻴز ﻣصﻠح دى‪ .‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻫﻮساﻳﻨﻪ او ﻧ‪5‬کﻤرغﻲ غﻮاړي او د دغ‪3‬‬ ‫ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬ر*تﻴﻨ‪ 3‬ﻻره اﻧسان تﻪ ور*ﻴﻲ‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا شاعري ډ‪4‬ره پراخﻪ او عاﻣﻪ ده‪ .‬د ﻫر عﻤر او ﻫر ﻣزاج '‪+‬تﻦ چ‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬شعروﻧﻪ ﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬داس‪ 3‬اﻧگ‪5‬ري چ‪ 3‬دا شعروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬زﻣا ﻟپاره وﻳﻠﻲ دي‪ .‬د عبداﻟرحﻤان بابا‬ ‫شاعري د ﻫر چا ذوﻗﻲ تﻨده ﻣاتﻮي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ خپﻠﻪ ﻳﻮ ‪$‬اى د خپﻞ شعر پﻪ اړه واﻳﻲ‪:‬‬ ‫چې منکر پرې اعتراض کولى نه شي‬ ‫دا دې شعر دى رحمانه که اعجاز‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ ‪ ١١٢٨‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬ک‪3‬‬ ‫ﻟﻪ دې ﻧ‪7‬ۍ سترگ‪ 3‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ي او د پ‪+5‬ﻮر پﻪ‬ ‫ﻫزارخاﻧ‪ 9‬ﻫدﻳره ک‪ 3‬خاورو تﻪ سپارل شﻮى‬ ‫دى‪ .‬ﻗبر ﻳ‪ 3‬د افغاﻧستان د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا پﻪ‬ ‫‪ ١٣٣٦‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬ک‪ 3‬جﻮړ شﻮى دى‪.‬‬ ‫پﻪ زﻳارت ﻳ‪ 3‬ﻫر کال پسرﻟﻨ‪ 9‬ﻣشاعره ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ډ‪4‬ر شاعران‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او ﻧﻮر وگ‪7‬ي ﻳ‪ 3‬زﻳارت تﻪ‬ ‫ورروان وي‪.‬‬

‫‪125‬‬

‫د عبداﻟرحﻤان بابا ﻳﻮ *کﻠﻰ صﻮفﻴاﻧﻪ غزل‪:‬‬

‫که څوک الس له سوده وکاږي زيان نشته‬ ‫په ملن باندې قلن او تاوان نشته‬ ‫د وفا خريداران دې بل خوا درومي‬ ‫دا متاع د زمان‪ 3‬په دوکان نشته‬ ‫جدايي له اشناييه پيدا ک‪85‬ي‬ ‫نا اشنا لره ه‪5‬څ غم د هجران نشته‬ ‫م ر ځان و خداى ته پاسلي په امان شي‬ ‫ه بل خوا ته د هيچا امان نشته‬ ‫هغه يار به زه و کومه خوا ته غواړم‬ ‫چ‪ 3‬ي‪ 3‬هيچرې منزل او مکان نشته‬ ‫دلبران که هر څو ډ‪4‬ر دي په جهان ک‪3‬‬ ‫زما يار غوندې دلبر په جهان نشته‬ ‫چ‪ 3‬هم قد لري‪ ،‬هم زلف‪ ،3‬هم سرې شون‪6‬ې‬ ‫دغه هس‪ 3‬رنگ آفتاب په آسمان نشته‬ ‫عشق عاشق لره يو هس‪ 3‬لستان دى‬ ‫چ‪ 3‬وباغ وته ي‪ 3‬الر د خزان نشته‬ ‫عاشقان په عشق ک‪ 3‬واړه سلطانان دي‬ ‫په دا ښهر ک‪ 3‬ن‪5‬ست ار او ناتوان نشته‬ ‫که مجنون غوندې په عشق ک‪ 3‬څوک صادق شي‬ ‫د ليلى په دروازه ک‪ 3‬دربان نشته‬ ‫دانايان به د رحمان په قال پوه‪85‬ي‬ ‫دلته کار د هر نااهل و نادان نشته‬

‫‪126‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د عبداﻟرحﻤان بابا د پﻼر ﻧﻮم عبداﻟستار خان دى‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ‪ ١٠٤٢‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ‬ ‫دى‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ک‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ زﻳات ﻣﻘبﻮل شاعر دى‪.‬‬ ‫شعروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر ژور صﻮفﻴاﻧﻪ او عارفاﻧﻪ رﻧگ ﻟري‪ .‬د شعروﻧﻮ د ﻳﻮان ﻳ‪' 3‬ﻮ 'ﻮ ‪$‬ﻠﻪ‬ ‫چاپ شﻮى دى‪ .‬پﻪ اﻧگر‪4‬زي او اردو ژبﻮ ﻫﻢ ژباړل شﻮى دى‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ ‪ ١١٢٨‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬ک‪ 3‬ﻣ‪ 7‬او د پ‪+5‬ﻮر د ﻫزارخاﻧ‪ 9‬پﻪ ﻫدﻳره ک‪* 3‬خ‬ ‫دى‪ .‬زﻳارت ﻳ‪ 3‬پﻪ ‪ ١٣٣٦‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا جﻮړ شﻮى دى‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫‪_١ _١‬ﻣﻴرزا خان اﻧصاري‪ :‬ﻣﻴرزا خان اﻧصاري د رو*اﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ ﻳﻮ شاعر و چ‪ 3‬تر‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پخﻮا تﻴر شﻮى دى‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوﻟت ﻟﻮا‪1‬ﻰ‪ :‬دوﻟت ﻟﻮا‪1‬ﻰ ﻫﻢ د رو*اﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ او د ﻣﻴرزا خان د وخت شاعر‬ ‫و‪.‬‬ ‫‪ _٣‬خﻮشحال خان خ"ک‪ :‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻣشﻬﻮر شاعر چ‪ 3‬تر عبداﻟرحﻤان بابا دﻣخﻪ‬ ‫و‪.‬‬ ‫‪ _٤‬سﻨاﻳﻲ غزﻧﻮي‪ :‬د فارسﻲ ژب‪ 3‬ﻣشﻬﻮر شاعر و‪.‬‬ ‫‪ _٥‬حافظ ش‪5‬رازي‪ :‬د فارسﻲ ژب‪ 3‬ﻣشﻬﻮر شاعر و‪.‬‬

‫‪127‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻫر ﻳﻮ د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫وړاﻧدې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې شعر پﻪ ﻟﻮړ أواز وﻟﻮﻟﻲ او ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ بﻴت ﻣعﻨا‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪$ 3‬ﻮاب ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫عبدﻟرحﻤان بابا چ‪5‬رې ز‪484‬دﻟﻰ او چ‪5‬رې *خ دى؟‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا ﻟﻪ چا ﻧﻪ زده ک‪7‬ه ک‪7‬ې وه؟‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا شعر وﻟ‪ 3‬پﻪ وﻟس ک‪ 3‬دوﻣره ﻣﻘبﻮل دى؟‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د عبداﻟرحﻤان بابا د شعر ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬دې پﻪ وار سره وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وواﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮست ک‪ 3‬پر عبداﻟرحﻤان بابا سر ب‪5‬ره ﻧﻮر کﻮم‬ ‫شاعران راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ستاس‪ 3‬د عبداﻟرحﻤان بابا شعر وﻟ‪ 3‬خﻮ*‪85‬ي؟ خپﻞ ﻧظر 'رگﻨد ک‪7‬ئ!‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫دربان‬ ‫ﻗال‬ ‫پاسﻠﻰ‬ ‫ﻣتاع‬ ‫ﻗﻠﻨگ‬ ‫اعجاز‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫کﻪ د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ '‪5‬ر د کﻮم بﻞ شاعر پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ پﻪ کﻮر ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکئ‬ ‫او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروئ‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫اوبه او چاپ‪5‬ر ﻳال‬

‫تعاﻟﻰ ډ‪4‬ر ستر ﻧعﻤت دى‪! .‬ﻮل ژوي‪ ،‬وﻧ‪ 3‬او بﻮ!ﻲ پﻪ اوبﻮ ژوﻧدي وي‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫اوبﻪ د اهلل ٰ‬ ‫اوبﻮ پرتﻪ د ﻧ‪7‬ۍ پرﻣخ ژوﻧد ﻧاشﻮﻧﻰ دى‪ .‬وﻧ‪ 3‬او بﻮ!ﻲ ‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او ورشﻮگاﻧ‪ 3‬جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او ورشﻮگاﻧ‪ 3‬چاپ‪5‬رﻳال سﻤسﻮروي‪ .‬ﻫﻮا پاکﻮي‪ ،‬د ژوﻳﻮ استﻮگﻨ‪%‬اﻳﻮﻧﻪ او‬ ‫خﻮاړه برابروي‪ ،‬ﻧﻮ د اوبﻮ سرچﻴﻨ‪ 3‬باﻳد وپ‪5‬ژﻧﻮ او پر اﻫﻤﻴت ﻳ‪ 3‬پﻮه شﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬اوبﻪ د ژوﻧداﻧﻪ سره 'ﻪ اړﻳکﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ n‬د چاپ‪5‬رﻳال پﻪ *‪5‬رازۍ ک‪ 3‬د اوبﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ اړه 'ﻪ فکر کﻮئ؟‬

‫‪129‬‬

‫اوبﻪ د اهلل تعا ٰﻟﻰ ﻳﻮستر ﻧعﻤت دى‪ .‬ب‪ 3‬اوبﻮ د ﻧ‪7‬ۍ ﻳﻮ ژوى ﻫﻢ ژوﻧدى ﻧشﻲ پات‪3‬‬ ‫ک‪5‬داى‪ .‬کﻪ اوبﻪ ﻧﻪ واى‪ ،‬ﻧﻮ د ‪$‬ﻤک‪ 3‬پر ﻣخ ژوﻧد کﻮل ﻧاشﻮﻧﻲ وو‪! .‬ﻮل حﻴﻮاﻧات‪ ،‬ﻧباتات او‬ ‫اﻧساﻧان د ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره اوبﻮتﻪ اړتﻴاﻟري‪ .‬دچاپ‪5‬رﻳال ﻟﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ تﻮکﻮ 'خﻪ ژوي گ"ﻪ اخﻠﻲ‪ ،‬د‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال *کﻼ او *‪5‬رازي ﻫﻢ د اوبﻮپﻪ شتﻮن پﻮرې ت‪7‬ﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫وﻧ‪ 3‬بﻮ!ﻲ ﻫﻢ پﻪ اوبﻮ زرغﻮﻧ‪85‬ي‪.‬وﻧ‪ 3‬بﻮ!ﻲ ورشﻮ گاﻧ‪ 3‬او ‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ جﻮړوي‪ .‬دغﻪ‬ ‫ورشﻮگاﻧ‪ 3‬او ‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ د چاپ‪5‬رﻳال د سﻤسﻮرتﻴا او *‪5‬رازۍ ﻻﻣﻞ گر‪$‬ﻲ‪$ .‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ د ﻫﻮا پر‬ ‫پاکﻮﻟﻮاود اوبﻮ پر ز‪4‬رﻣﻪ کﻮﻟﻮسرب‪5‬ره د وداﻧﻴﻮ او سﻮن ﻟرگﻲ برابروي‪$ .‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ د وﻳجاړووﻧکﻮ‬ ‫بادوﻧﻮ او س‪5‬ﻼبﻮﻧﻮ ﻣخﻪ ﻫﻢ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫د حﻴﻮاﻧاتﻮډ‪4‬ره اﻧدازه خﻮاړه ﻟﻪ و*ﻮ او بﻮ!ﻮ 'خﻪ ترﻻسﻪ ک‪85‬ي اوغﻠ‪ 3‬داﻧ‪ 3‬د اﻧساﻧاﻧﻮ‬ ‫د خﻮړو ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ برابروي‪ .‬وا*ﻪ‪ ،‬بﻮ!ﻲ‪ ،‬او غﻠ‪ 3‬داﻧ‪ 3‬ﻫﻢ د خپﻠ‪ 3‬ودې ﻟپاره اوبﻮ تﻪ‬ ‫اړتﻴا ﻟري‪ .‬دا !ﻮﻟ‪5* 3‬گ‪ 32‬د اوبﻮ ﻟﻪ برکتﻪ دي‪ .‬اوسﻨ‪ 9‬پرﻣختﻴاوې د بر‪+4‬ﻨا او بر‪+4‬ﻨا د اوبﻮ‬ ‫ﻟﻪ برکتﻪ راﻣﻨ‪ #‬تﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ وﻳﻼى شﻮچ‪ 3‬د ‪$‬ﻤک‪ 3‬پر ﻣخ د اوس‪5‬دو !ﻮل اﻣکاﻧات د اوبﻮ ﻟﻪ شتﻮن سره ت‪7‬ﻟﻲ‬ ‫دي‪ ،‬ﻧﻮ پر دې باﻳد پﻮه شﻮ چ‪ 3‬اوبﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ سرچﻴﻨﻮترﻻسﻪ ک‪85‬ي او زﻣﻮږ پﻪ ژوﻧد ک‪' 3‬ﻮﻣره‬ ‫اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫د اوبﻮ تر !ﻮﻟﻮ غﻮره سرچﻴﻨ‪ 3‬باراﻧﻮﻧﻪ او واورې دي‪ .‬ﻟﻪ وﻳﻠ‪ 3‬شﻮﻳﻮ واورو او باراﻧﻮﻧﻮ 'خﻪ‬ ‫ډﻧ‪6‬وﻧﻪ‪ ،‬خﻮړوﻧﻪ‪ ،‬سﻴﻨدوﻧﻪ او سﻤﻨدروﻧﻪ جﻮړ‪84‬ي‪ .‬د باراﻧﻮﻧﻮ او وﻳﻠ‪ 3‬شﻮﻳﻮ واورو د اوبﻮ ﻳﻮه‬ ‫برخﻪ پﻪ ‪$‬ﻤکﻪ ک‪ 3‬جذب‪85‬ي‪ ،‬دغﻪ جذب‪ 3‬شﻮې اوبﻪ د چﻴﻨﻮپﻪ ډول او ﻳا ﻫﻢ د کار‪4‬زوﻧﻮ او‬ ‫'اه گاﻧﻮ د کﻴﻨدﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﻫﻢ د گ"‪ 3‬اخﻴستﻨ‪ 3‬وړ گر‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د ډﻧ‪6‬وﻧﻮ‪ ،‬خﻮړوﻧﻮ‪ ،‬سﻴﻨدوﻧﻮ او سﻤﻨدروﻧﻮ اوبﻪ کﻠﻪ زﻳات‪85‬ي او کﻠﻪ کﻤ‪85‬ي‪ .‬دغﻪ زﻳاتﻮاﻟﻰ‬ ‫او کﻤ‪+‬ت پﻪ اور*ت پﻮرې ت‪7‬ﻟﻰ وي‪ .‬کﻪ اوبﻪ کﻤ‪ 3‬شﻲ د چا پ‪5‬رﻳال پﻪ *‪5‬رازۍ ﻧاوړه اغ‪5‬ز‬ ‫کﻮي‪ ،‬د تﻮدوخ‪ 3‬د درج‪ 3‬د ﻟﻮړ‪4‬دو ﻻﻣﻞ گر‪$‬ﻲ او کرکﻴﻠ‪ 3‬تﻪ ﻫﻢ زﻳان رس‪85‬ي‪ .‬دغﻪ !ﻮل‬ ‫تﻮکﻲ بﻴا د ژوﻳﻮ او پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ډول د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ژوﻧداﻧﻪ سره کﻠکﻪ او ﻧ‪5‬غﻪ اړﻳکﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳعﻨ‪3‬‬ ‫د اﻧساﻧاﻧﻮ پر ژوﻧد ﻫﻢ ﻧاوړه اغ‪5‬ز کﻮي‪.‬‬ ‫‪130‬‬

‫زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد د کرﻧﻴزو‪$‬ﻤکﻮ ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ پﻪ رواﻧﻮ اوبﻮ خ‪7‬وب‪85‬ي؛ خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻟﻠﻤﻲ‬ ‫کرﻧﻴزې ‪$‬ﻤک‪ 3‬د باران پﻪ اوبﻮ ﻫﻢ خ‪7‬وب‪85‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ډ‪4‬رو سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬د رواﻧﻮ اوبﻮ سرچﻴﻨ‪ 3‬شتﻪ چ‪ 3‬د کرکﻴﻠ‪ ،3‬بر‪+4‬ﻨا او '‪+‬اک ﻟپاره‬ ‫ترې گ"ﻪ اخﻴستﻞ ک‪85‬ي؛خﻮ د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر سﻴﻤﻮ رواﻧ‪ 3‬اوبﻪ کﻤ‪ 3‬دي ؛ ﻧﻮخﻠک د جﻮوړوﻧﻮ(ډﻧ‪6‬وﻧﻮ)‬ ‫پﻪ واسطﻪ خپﻠ‪$ 3‬ﻤک‪ 3‬خ‪7‬وبﻮي‪ .‬دا طرﻳﻘﻪ زﻳاتره پﻪ غرﻧﻴﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬ترسره ک‪85‬ي او ﻳا پﻪ ﻫغﻮ‬ ‫‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬عﻤﻠﻲ ک‪85‬ي چ‪ 3‬رواﻧ‪ 3‬اوبﻪ ﻧﻪ ﻟري او ﻳا ډ‪4‬رې ﻟ‪8‬ې وي‪.‬‬

‫دغﻪ ﻟ‪8‬ې اوبﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ى ز‪4‬رﻣﻪ ک‪85‬ي او بﻴا ترې د اړتﻴا پﻪ وخت ک‪ 3‬کار اخﻴستﻞ ک‪85‬ي‪ .‬کﻪ‬ ‫'ﻪ ﻫﻢ دغﻪ کار ﻳﻮ 'ﻪ ستﻮﻧزﻣﻦ دى ‪ ،‬خﻮ پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬د کروﻧدگرو د ستﻮﻧزو ﻟﻴرې‬ ‫کﻮﻟﻮ ﻳﻮازﻳﻨ‪ 9‬ﻻره ده‪ .‬دغﻪ کار د چاپ‪5‬رﻳال پﻪ سﻤسﻮرتﻴا او *کﻼ ک‪ 3‬ﻫﻢ وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬د دې‬ ‫تر'ﻨگ پﻪ ‪$‬ﻤکﻪ ک‪ 3‬د جذب شﻮﻳﻮ اوبﻮد رااﻳستﻠﻮ ﻧﻮرې طرﻳﻘ‪ 3‬ﻫﻢ شتﻪ‪ .‬د افغاﻧستان پﻪ‬ ‫‪131‬‬

‫ډ‪4‬رو سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬دغﻪ تر ‪$‬ﻤک‪ 3‬ﻻﻧدې اوبﻪ راباسﻲ او پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ترې کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫کارﻳزوﻧﻪ او 'اه گاﻧ‪ 3‬د دغﻮ اوبﻮد رااﻳستﻠﻮ ﻳﻮه غﻮره طرﻳﻘﻪ ده‪.‬‬ ‫د اوبﻮ د ﻣﻨابعﻮ پر ﻣﻮﻧدﻟﻮ سرب‪5‬ره د اوبﻮ پاکﻮاﻟﻰ ډ‪4‬ر زﻳات ﻣﻬﻢ اواړﻳﻦ دى‪ ،‬کﻪ دغﻪ اړخ‬ ‫تﻪ کﻠکﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وﻧشﻲ؛ ﻧﻮ اﻧسان پﻪ ډول‪ ،‬ډول ﻧاروغﻴﻮ اختﻪ ک‪85‬ي‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد د اوبﻮ ز‪4‬رﻣ‪3‬‬ ‫ب‪%5‬اﻳﻪ وﻧﻪ ﻟگﻮو او ﻫﻢ د اوبﻮ پﻪ پاکﻮ ساتﻠﻮ ک‪ 3‬ﻣرستﻪ وک‪7‬و او د کک‪7‬تﻴا ﻣخﻪ ﻳ‪ 3‬وﻧﻴسﻮ‪ ،‬چ‪3‬‬ ‫‪$‬ان او !ﻮﻟﻨﻪ ﻣﻮ ﻟﻪ ﻧاروغﻴﻮ 'خﻪ وژغﻮرو‪.‬‬

‫اوبﻪ د ‪$‬ﻤک‪ 3‬پر ﻣخ ﻫغﻪ طبﻴعﻲ او ضروري تﻮکﻰ دى چ‪ 3‬ﻟﻪ شتﻮن پرتﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪3‬‬ ‫ژوﻧد ﻧاﻣﻤکﻦ دى‪ .‬پﻪ کار ده چ‪ 3‬ﻟﻪ اوبﻮ 'خﻪ پر‪$‬اى اوسﻤﻪ گ"ﻪ واخﻠﻮ او تر ﻣﻤکﻨﻪ حده‬ ‫ﻳ‪ 3‬د پاکﻮاﻟﻲ او سپﻤا خﻴال وساتﻮ‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬اوبﻪ ﻳﻮ حﻴاتﻲ تﻮکﻰ دى او ﻟﻪ دې سره سره پﻪ‬ ‫ډ‪4‬رو ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬اﻗتصادي او تجارتﻲ تﻮکﻰ ﻫﻢ دى چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ دغ‪ 3‬ﻻرې ﻧﻪ‬ ‫‪132‬‬

‫ﻫﻢ ډ‪4‬ره گ"ﻪ تر ﻻسﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د اوبﻮ اﻫﻤﻴت پﻪ پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ ډ‪4‬ر زﻳات ﻣﻨعکس شﻮى دى‪ ،‬د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د ﻳﻮې ﻗصﻴدې‪،‬‬ ‫پ‪+‬تﻮادبﻴاتﻮ د ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دورې د خﻮرا ﻣشﻬﻮر او ﻧاﻣتﻮ شاعر‬ ‫ٰ‬ ‫'ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬

‫هر چ‪ 3‬ک‪+‬ت ي‪ 3‬په باران او په س‪5‬الب وي‬ ‫د هغو عمر به واړه په عذاب وي‬ ‫هغه ملک چ‪ 3‬پک‪ 3‬سيند او رودبار نه وي‬ ‫دهقانان به ي‪ 3‬همه خانه خراب وي‬ ‫وي ختل‪3‬‬ ‫و آسمان ته به ي‪ 3‬س‬ ‫د باران له انتظاره به ب‪ 3‬خواب وي‬ ‫لکه څوک چ‪ 3‬تلوي ي‪ 3‬په ک‪7‬هي ک‪3‬‬ ‫د هغه ماهي په طور به کباب وي‬ ‫ال به کله بارانونه پرې نزول شي‬ ‫چ‪ 3‬نخيل و زراعت به ي‪ 3‬س‪5‬راب وي‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫اوبﻪ د ژوﻧد ﻣاده ده‪ .‬ﻧباتات ﻳا وﻧ‪ 3‬او بﻮ!ﻲ د خپﻠ‪ 3‬ودې او ﻧﻤﻮ ﻟپاره اوبﻮ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪،‬‬ ‫!ﻮل ژوي د ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره اوبﻮ اوسﻤسﻮر چاپ‪5‬رﻳال تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬اوبﻪ‬ ‫د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ﻳﻮازﻳﻨ‪ 9‬او أساﻧﻪ وسﻴﻠﻪ ده ‪ .‬د اشرف اﻟﻤخﻠﻮﻗات (اﻧسان) پﻪ ﻻس‬ ‫راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي اوسﻨﻲ حﻴراﻧﻮوﻧکﻲ پرﻣختگﻮﻧﻪ د اوبﻮپﻪ اﻧرژۍ پﻮرې ت‪7‬ﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ باﻳد د دې ﻣﻬﻤ‪ 3‬او ارز*تﻨاک‪ 3‬حﻴاتﻲ ﻣادې پﻪ ز‪4‬رﻣﻪ کﻮﻟﻮ‪ ،‬پاکﻮ ساتﻠﻮ او ب‪$ 3‬اﻳﻪ‬ ‫ﻧﻪ ﻣصرفﻮﻟﻮ ک‪ 3‬فعاﻟﻪ وﻧ‪6‬ه واخﻠﻮ‪.‬‬

‫‪133‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ د کتاب ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٢‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د اوبﻮ پر ﻣﻨابعﻮ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٣‬ﻮ ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې د چاپ‪5‬رﻳال پﻪ اړه وغ‪848‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻳﻮه ډﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې گران ﻟغتﻮﻧﻪ پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د *ﻮوﻧکﻲ پﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ بﻴا دې ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وکاروي او پﻪ وار سره دې پﻪ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ستﻮﻧزې‬ ‫اړﻳکﻲ‬ ‫اﻫﻤﻴت‬ ‫سﻤسﻮرتﻴا‬ ‫چاپﻴرﻳال ﻣﻨابع‬ ‫‪ -٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬د درس ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم دې پﻪ کتابچﻮ ک‪3‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻞ وار سره د دوو ﻣ‪5‬ﻮو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او وﻧ‪ 3‬بﻮ!ﻲ پﻪ چاپ‪5‬رﻳال ک‪' 3‬ﻪ اغ‪5‬زې ﻟري‪ .‬پﻪ دې اړه پﻪ کﻮر ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻣخ ﻟﻴکﻨﻪ‬ ‫وک‪7‬ئ او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروئ‪.‬‬

‫‪134‬‬

‫شپ‪8‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫احمد شاه بابا _ ملي مشر او شاعر‬

‫ﻫر ﻣﻠک او ﻣﻠت ﻣﻠﻲ او سﻴاسﻲ اتﻼن ﻟري زﻣﻮږ د گران ﻫ‪5‬ﻮاد افغاﻧستان ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ‬ ‫ﻣشراﻧﻮ او اتﻼﻧﻮ 'خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ احﻤد شاه بابا دى‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪5‬ﻮاد 'ﻪ ﻧا 'ﻪ دوه پ‪75‬ۍ د پرد ﻳﻮ ﻳرغﻠگرو د ﻻس وﻫﻨﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ پاشﻠﻰ او د‬ ‫کﻮرﻧﻴﻮ جگ‪7‬و *کار شﻮى و چ‪ 3‬د احﻤدشاه بابا پﻪ ﻫﻠﻮ ‪$‬ﻠﻮ ﻳ‪ 3‬ب‪5‬رتﻪ خپﻞ پخﻮاﻧﻰ‬ ‫برم تر ﻻسﻪ ک‪ .7‬پﻪ دې درس ک‪ 3‬تاس‪ 3‬تﻪ د احﻤدشاه بابا پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درکﻮو‪.‬‬ ‫‪ n‬د احﻤد شاه بابا شخصﻴت وﻟ‪ 3‬د ﻗدر وړ دى؟‬ ‫‪ n‬کﻪ د احﻤد شاه بابا ﻣﻠﻲ تدبﻴر ﻧﻪ واى‪ ،‬ﻧﻮ د افغاﻧستان برخﻠﻴک بﻪ 'ﻪ ډول و؟‬

‫‪135‬‬

‫احﻤد شاه بابا د زﻣاﻧخان زوى د دوﻟت خان ﻟﻤسﻰ پﻪ ‪ ١١٣٥‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال پﻪ ﻫرات ک‪3‬‬ ‫ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻼر ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫرات ک‪ 3‬د افغاﻧﻲ ﻗبﻴﻠﻮ ﻣشر و چ‪ 3‬د احﻤدخان ﻟﻪ ز‪484‬دو 'ﻮ‬ ‫ﻣﻴاشت‪ 3‬وروستﻪ ﻣ‪ 7‬شﻮ‪.‬‬ ‫د احﻤد شاه بابا پاﻟﻨﻪ د ﻫغﻪ ﻣﻮر (زرغﻮﻧ‪ 3‬اﻧا) او ورور ﻳ‪ 3‬ذواﻟفﻘار خان وک‪7‬ه او پﻪ‬ ‫کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻣروجﻪ عﻠﻮم ور زده ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬د کﻮرﻧﻴﻮ گ‪6‬وډﻳﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ک‪6‬ه کﻮﻟﻮ تﻪ اړ شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ى فراه او بﻴا کﻨدﻫار تﻪ‬ ‫ک‪6‬ه شﻮل‪ .‬ﻫغﻪ وخت چ‪ 3‬ﻧادر افشار د ﻫرات ﻧﻴﻮﻟﻮ تﻪ ﻣﻼ وت‪7‬ﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ *کاره ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ افغاﻧاﻧﻮ‬ ‫سره ﻧرم چﻠﻨد غﻮره ک‪ .7‬ډ‪4‬ر افغاﻧان ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻞ پﻮځ ک‪ 3‬شاﻣﻞ ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا ﻫﻢ پﻪ ‪ ١١٤٥‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ 3‬د خپﻠ‪$ 3‬ﻴرک‪ 9‬او زړورتﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د دراﻧﻲ‬ ‫ﻟ‪+‬کرو د افسر پﻪ تﻮگﻪ و!اکﻞ شﻮ‪ .‬دى پﻪ زﻳاتﻮ سفروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧادر افشار سره ﻣﻠگرى و‪.‬‬ ‫ﻧادر افشار پﻪ ‪ ١١٦٠‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ 3‬ووژل شﻮ‪ ،‬احﻤد شاه بابا د دربارﻳاﻧﻮ ﻟﻪ شﻮرش‬ ‫'خﻪ د ﻧادر افشار کﻮرﻧ‪ 9‬وساتﻠﻪ‪ .‬د ﻧادر افشار ﻣ‪5‬رﻣﻨ‪ 3‬د دغﻪ خدﻣت پﻪ بدل ک‪ 3‬احﻤدشاه‬ ‫بابا تﻪ د کﻮه ﻧﻮر اﻟﻤاس وروبا*ﻪ‪ .‬د ﻧادر افشار تر ﻣرگ وروستﻪ احﻤد شاه بابا او ﻧﻮر افغاﻧﻲ‬ ‫عسکر او افسران کﻨدﻫار تﻪ راغﻠﻞ‪' .‬ﻮ ور‪ 3$‬وروستﻪ د افغاﻧﻲ ﻗبﻴﻠﻮ ﻣشران د واکﻤﻨ‪ 9‬او‬ ‫ﻣشر د تش‪ 3‬د ډکﻮ ﻟپاره د کﻨدﻫار د ش‪5‬ر سرخ بابا پﻪ زﻳارت ک‪ 3‬سره را!ﻮل شﻮل او ﻳﻮه جرگﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬جﻮړه ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫د دې جرگ‪ 3‬غﻮﻧ‪6‬ې 'ﻮ ور‪ 3$‬رواﻧ‪ 3‬وې‪ .‬د غﻮﻧ‪6‬ې پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ورځ د صابر شاه پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻠﻨگ راغﻰ او جرگ‪ 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬وړاﻧدﻳز وک‪ 7‬چ‪ 3‬د ﻣشرتابﻪ د !اکﻠﻮ واک ورک‪7‬ي‪! ،‬ﻮﻟﻮ ﻳ‪ 3‬خبره‬ ‫وﻣﻨﻠﻪ‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ احﻤدشاه بابا باﻧدې چ‪ 3‬ﻣشرۍ تﻪ کاﻧدﻳد ﻫﻢ ﻧﻪ و‪ ،‬ﻻس ک‪+5‬ﻮد او د غﻨﻤﻮ‬ ‫وږي ﻳ‪ 3‬پﻪ پگ‪7‬ۍ ک‪ 3‬ور و!ﻮﻣبﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ احﻤد شاه بابا پﻪ پﻨ‪%‬ﻪ وﻳشت کﻠﻨ‪ 9‬ک‪ 3‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد د واکﻤﻦ پﻪ تﻮگﻪ و!اکﻞ‬ ‫شﻮ او د ش‪5‬ر سرخ جرگﻪ پﻪ برﻳاﻟﻴتﻮب پاى تﻪ ورس‪5‬ده‪.‬‬

‫‪136‬‬

‫احﻤد شاه بابا پﻪ داس‪ 3‬وخت ک‪ 3‬واکﻤﻦ شﻮ چ‪ 3‬زﻣﻮږ ﻫ‪5‬ﻮاد‪ ،‬د بﻬرﻧﻴﻮ ﻳرغﻠگرو او‬ ‫کﻮرﻧﻴﻮ ﻗﻮﻣﻲ او ﻗبﻴﻠﻮي اختﻼفاتﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ کﻨ‪6‬واﻟﻮ بدل شﻮى و‪ .‬د ﻣﻠﻲ وحدت ﻫغﻪ 'ﻠﻰ‬ ‫چ‪ 3‬بﻨس＀ ﻳ‪' 3‬ﻮ کاﻟﻪ د ﻣخﻪ د ﻣﻴروﻳس خان ﻧﻴکﻪ پﻪ ﻻس اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮى و‪ ،‬ﻧ‪7‬ﻳدﻟﻰ و‪ .‬پﻪ‬ ‫دې وخت ک‪ 3‬ﻫغﻪ تﻪ د ﻳﻮ خپﻠﻮاک افغاﻧﻲ دوﻟت د جﻮړوﻟﻮ او د ﻣﻠﻲ وحدت راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮﻟﻮ‬ ‫درﻧﻪ دﻧده ﻣخ‪ 3‬تﻪ پرتﻪ وه چ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ر تدبر ﻳ‪ 3‬د دغ‪ 3‬درﻧ‪ 3‬دﻧدې ترسره کﻮﻟﻮ تﻪ ﻣﻼ وت‪7‬ﻟﻪ‪.‬‬ ‫د دغﻪ ستر ارﻣان د پﻮره ک‪5‬دو ﻟپاره تر ﻫر'ﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ى د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻣﻠکﻲ او پﻮ‪$‬ﻲ چارو سﻤﻮن‬ ‫ضروري و‪.‬‬ ‫احﻤدشاه بابا سرب‪5‬ره پر دې چ‪ 3‬پﻪ پﻮ‪$‬ﻲ او سﻴاسﻲ چارو ک‪ 3‬د زﻳات‪ 3‬پﻮﻫ‪ ،3‬زړورتﻴا‪،‬‬ ‫پﻴاوړي عزم او ﻫﻮډ خاوﻧد و‪ ،‬د افغان وﻟس پﻪ روحﻴاتﻮ او عﻨعﻨاتﻮ *ﻪ خبر و‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ دې‬ ‫پﻮﻫ‪5‬ده چ‪ 3‬د خپﻞ وﻟس ﻟﻪ بشپ‪ 7‬ﻣﻼ ت‪ 7‬ﻧﻪ پرتﻪ د ﻣﻮجﻮدو ستﻮﻧزو ﻫﻮارى دروﻧد او ﻣشکﻞ‬ ‫کار دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ !ﻮﻟﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ 'خﻪ ﻳ‪ 3‬شﻮرا جﻮړه ک‪7‬ه چ‪! 3‬ﻮﻟ‪ 3‬پر‪4‬ک‪7‬ې بﻪ د ﻫﻤدغ‪ 3‬شﻮرا‬ ‫ﻟﻪ خﻮا ک‪5‬دې‪ .‬ډ‪4‬رې پﻮ‪$‬ﻲ او ﻣﻠکﻲ ادارې د شﻮرا د پر‪4‬ک‪7‬و پﻪ ﻧت‪5‬جﻪ ک‪ 3‬جﻮړې شﻮې او‬ ‫‪137‬‬

‫د کار وړ کسان ﻳ‪ 3‬ﻣﻘرر ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫ﻟﻪ پﻮ‪$‬ﻲ او اداري چارو وروستﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻣﻠﻲ وحدت د راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮﻟﻮ او ﻳﻮ خپﻠﻮاک غ‪+‬تﻠﻲ‬ ‫حکﻮﻣت ﻣسئﻠﻪ راﻣخ‪ 3‬تﻪ ک‪7‬ه‪ .‬شﻮرا دا وﻣﻨﻠﻪ چ‪ 3‬د !ﻮل افغاﻧستان د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻣشران دې‬ ‫راوغﻮ*تﻞ شﻲ او ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ دې جﻮړه شﻲ چ‪ 3‬ﻫﻤداس‪ 3‬وشﻮل او ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ جﻮړه‬ ‫شﻮه‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ 3‬جرگ‪ 3‬د احﻤد شاه بابا د ﻳﻮ ﻣﻮ!ﻲ‪ ،‬خپﻠﻮاک او غ‪+‬تﻠﻲ افغاﻧستان د جﻮړوﻟﻮ تجﻮﻳز‬ ‫وﻣاﻧﻪ او ﻫغﻪ تﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫغﻮ افغاﻧﻲ سﻴﻤﻮ د بﻴا ﻧﻴﻮﻟﻮ اجازه ورک‪7‬ه چ‪ 3‬پﻪ ختﻴ‪ #‬ک‪ 3‬د ﻫﻨد‬ ‫ﻣغﻠﻲ حکﻮﻣت او پﻪ ﻟﻮ‪4‬دﻳ‪ #‬ک‪ 3‬د اﻳران صفﻮي حکﻮﻣت ﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬وې‪ .‬احﻤدشاه بابا ﻫﻢ د‬ ‫جرگ‪ 3‬پر ﻣشﻮره عﻤﻞ وک‪ 7‬او ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻳ‪ 3‬ختﻴ‪ 3%‬سﻴﻤ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣغﻠﻲ او بﻴا ﻟﻮﻳدﻳ‪ 3%‬سﻴﻤ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫صفﻮي حکﻮﻣتﻮﻧﻮ 'خﻪ ب‪5‬رتﻪ وﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬او ﻳﻮ غ‪+‬تﻠﻰ ﻣرکزي حکﻮﻣت ﻳ‪ 3‬جﻮړ ک‪ .7‬سﻴاسﻲ‬ ‫او جغرافﻴاﻳﻲ پﻮﻟ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ورتﻪ و!اکﻠ‪ 3‬او د ﻧﻮي افغاﻧستان ﻣﻠﻲ‪ ،‬پﻮ‪$‬ﻲ او سﻴاسﻲ بﻨس＀ ﻳ‪3‬‬ ‫ک‪+5+‬ﻮد‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا د خپﻠ‪ 3‬واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬دې تﻪ ﻫﻢ اړ شﻮ چ‪ 3‬د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد ﻟﻪ‬ ‫سرحداتﻮ 'خﻪ وو‪$‬ﻲ او د ﻫ‪5‬ﻮاد ختﻴ‪ #‬خﻮا تر ډﻫﻠﻲ‪ ،‬شﻤال خﻮا تر بخارا او ﻟﻮﻳدﻳ‪ #‬ﻟﻮرى‬ ‫تر ﻣشﻬده پﻮرې وﻧﻴسﻲ‪ .‬د ﻫغﻪ دغﻪ فتﻮحات د اﻣپراتﻮرۍ جﻮړول ﻧﻪ وو‪ ،‬بﻠک‪ 3‬دغﻮ ﻣﻠکﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ د عبرت داس‪ 3‬درس ورکﻮل وو چ‪ 3‬بﻴا ﻫﻴ(کﻠﻪ افغاﻧستان تﻪ پﻪ بده سترگﻪ وﻧﻪ گﻮري‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻟﻪ ډ‪4‬رو فتﻮحاتﻮ سره‪ ،‬سره د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد سره دوﻣره ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ چ‪ 3‬د ډﻫﻠﻲ تخت‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد ﻟﻪ غرو سره ﻧﻪ برابرا وه‪ .‬د احﻤدشاه بابا د پاچاﻫ‪ ٢٦ 9‬کﻠﻮﻧﻪ د ﻳادوﻧ‪3‬‬ ‫وړ ﻟﻮړې ژورې ﻟري‪ .‬احﻤدشاه بابا سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬پﻪ ژوﻧد ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬سﻴاسﻲ بﻮختﻴاوې زﻳات‪3‬‬ ‫وې‪ ،‬خﻮ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟﻪ شعر او ادب سره ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د زړه ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ‪ .‬دغﻪ شعر ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ گران ﻫ‪5‬ﻮاد‬ ‫سره د تﻮدې ﻣﻴﻨ‪ 3‬خﻮرا پﻪ زړه پﻮرې ب‪5‬ﻠگﻪ ده ‪:‬‬

‫‪138‬‬

‫شول ي رونه‬ ‫ستا د عشق له وينو‬ ‫ستا په الره ک‪ 3‬بايلي زلمي سرونه‬ ‫تاته راشمه ز ى زما فارغ شي‬ ‫ب‪ 3‬له تا م‪ 3‬اند‪+4‬ن‪ 3‬د زړه مارونه‬ ‫که هر څو م‪ 3‬د دنيا ملکونه ډ‪4‬ر شي‬ ‫زما به ه‪5‬ر نشي دا ستا ښکلي باغونه‬ ‫د رقيب د ژوند متاع به تار په تار ک‪7‬م‬ ‫چ‪ 3‬په توره پ‪+‬تانه ا وزارونه‬ ‫د ډهلي تخت ه‪5‬رومه چ‪ 3‬را ياد ک‪7‬م‬ ‫زما د ښکل‪ 3‬پ‪+‬تونخوا د غرو سرونه‬ ‫که تمامه دنيا يو خوا‪ ،‬ته بل خوا ي‪3‬‬ ‫زما خوښ دي دغه ستا تش رونه‬ ‫احمد شاه به دغه ستا قدر ه‪5‬ر نه کا‬ ‫که ونيسي د تمام جهان ملکونه‬ ‫ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ زﻣﻮږ ﻫ‪5‬ﻮاد د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ *ک‪5‬ﻼک‪/‬رو د تاړاکﻮﻧﻮ پر ﻣﻬال تر ﻫر 'ﻪ زﻳات‬ ‫فرﻫﻨ‪/‬ﻲ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟﻴدﻟﻲ دي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد د عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ پرﻣخت‪ ,‬بﻬﻴر د ﻧادر افشار‬ ‫پﻪ تاړاکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ ډ‪4‬ر !کﻨﻰ شﻮ‪ .‬کﻨدﻫار د 'ﻪ وخت ﻟپاره خپﻞ ﻣرکزي حﻴثﻴت ﻟﻪ ﻻسﻪ‬ ‫ورک‪ .7‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د احﻤد شاه بابا پﻪ ﻻس پﻪ ‪ ١١٦٠‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ 3‬د ﻳﻮ ‪$‬ﻮاکﻤﻦ او خپﻠﻮاک‬ ‫افغاﻧﻲ دوﻟت بﻨس＀ ک‪+5+‬ﻮدل شﻮ‪ ،‬کﻨدﻫار ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا د پخﻮا پﻪ '‪5‬ر د عﻠﻢ او فرﻫﻨ‪,‬‬ ‫ﻣرکز شﻮ‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا پﻪ خپﻠﻪ ﻳﻮ عاﻟﻢ‪ ،‬ادﻳب‪ ،‬فاضﻞ او ﻣدبر پاچا و‪ .‬ﻫغﻪ ډ‪4‬ر عاﻟﻤان‪ ،‬ادﻳبان او‬ ‫د ﻧﻮرو عﻠﻮﻣﻮ او فﻨﻮﻧﻮ کارپﻮﻫان خپﻞ دربار تﻪ را!ﻮل ک‪7‬ل‪ .‬د ډ‪4‬رو عﻠﻤﻲ او ادبﻲ کﻮرﻧﻴﻮ پاﻟﻨﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬وک‪7‬ه‪ .‬بﻴا دغﻮ کﻮرﻧﻴﻮ ﻫرې ﻳﻮې پﻪ خپﻞ وار سره د ﻫ‪5‬ﻮاد د وﻟسﻮﻧﻮ پﻪ عﻤﻠﻲ‪ ،‬فکري او‬

‫‪139‬‬

‫فرﻫﻨ‪/‬ﻲ روزﻧﻪ او پاﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ﻳادوﻟﻮ وړ خدﻣتﻮﻧﻪ وک‪7‬ل‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ 'رﻧگﻪ چ‪ 3‬احﻤد شاه بابا پﻪ خپﻠﻪ شاعر و‪ ،‬ﻫﻤداس‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د کﻮرﻧ‪ 9‬او دربار ‪$‬ﻴﻨ‪3‬‬ ‫غ‪7‬ي ﻫﻢ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬شاعران وو‪ .‬د ده د پاچاﻫ‪ 9‬پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ 3‬ﻧﻮرگ‪ 0‬شﻤ‪5‬ر ﻟﻴکﻮال او شاعران‬ ‫ﻫﻢ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫د کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻪ غ‪7‬و 'خﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ شاعر د ده ﻣشر زوى ت‪5‬ﻤﻮر شاه و‪ .‬ت‪5‬ﻤﻮرشاه پﻪ‬ ‫پ‪+‬تﻮ او دري دواړو ژبﻮ شعروﻧﻪ وﻳﻞ‪ ،‬پﻪ دري ک‪ 3‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ﻟري‪ .‬پﻪ دغﻪ د‪4‬ﻮان ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫'ﻮ پ‪+‬تﻮ غزﻟ‪ 3‬ﻫﻢ شتﻪ‪.‬‬ ‫د احﻤد شاه بابا د دربار ﻟﻪ ارکاﻧﻮ 'خﻪ وکﻴﻞ اﻟدوﻟﻪ‪ ،‬عبداهلل خان ﻫﻢ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬تک‪7‬ه‬ ‫شاعر و‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ پﻪ ادبﻲ '‪75‬ﻧﻮ ک‪ 3‬دا خبره ﻫﻢ راغﻠ‪ 3‬ده چ‪ 3‬د ﻟﻮى احﻤدشاه بابا تر پاچا ک‪5‬دو‬ ‫وروستﻪ پﻴر ﻣحﻤد کاک‪ 7‬د خپﻞ عﻠﻤﻲ شﻬرت او فضﻠﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬کﻨدﻫار تﻪ راوبﻠﻞ شﻮ‬ ‫او د بابا او د ده د زاﻣﻨﻮ او ح ٰتﻰ چ‪ 3‬د ده تر ﻟﻤسﻴﻮ پﻮرې پﻪ دربار ک‪ 3‬ﻣﻘرب س‪7‬ى و‪.‬‬ ‫پﻴرﻣحﻤدکاک‪ 7‬د احﻤد شاه بابا د زوى شﻬزاده سﻠﻴﻤان خاص استاد و‪ .‬ﻫغﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟﻪ *ﻮ‬ ‫شاعراﻧﻮ او د پ‪+‬تﻮ ﻟﻪ ډ‪4‬رو ﻟﻮﻳﻮ عاﻟﻤاﻧﻮ 'خﻪ و‪ ،‬چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬گراﻣر (ﻣعرفت اﻻفغاﻧﻲ)‬ ‫ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮسﻰ زوى د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫_ حافظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي د احﻤد شاﻫﻲ شاﻫﻨاﻣ‪ 3‬ﻟﻴکﻮال د ٰ‬ ‫د صﻮاب‪ 9‬ﻣرغز اوس‪5‬دوﻧکﻰ او د دربار ﻟﻴکﻮال و‪.‬‬ ‫_ د احﻤد شاه بابا د رزﻣﻲ کارﻧاﻣﻮ شاعر ﻣحﻤد رفﻴﻖ خان عﻠﻲ زى دى چ‪ 3‬ﻟﻪ کﻨدﻫاره‬ ‫د احﻤد شاه بابا ﻟﻪ ﻟ‪+‬کرو سره د ﻫﻨد پر ﻟﻮر تﻠﻠﻰ و‪ ،‬ب‪5‬رتﻪ ستﻮن ﻧﻪ شﻮ او دصﻮاب‪ 9‬پﻪ کﻮﻧ‪6‬ه‬ ‫ﻧﻮﻣﻲ کﻠﻲ ک‪ 3‬پات‪ 3‬شﻮ‪ .‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ﻳ‪ 3‬ﻻ تر اوسﻪ ﻧﻪ دى چاپ شﻮى‪.‬‬ ‫_ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻳﻮ بﻞ عروضﻲ شاعر او د عروضﻮ عاﻟﻢ ﻣﻴاشرف اﻟکﻮزى ﻫﻢ د پاﻧﻲ پت پﻪ‬ ‫جگ‪7‬ه ک‪ 3‬ﻟﻪ احﻤدشاه بابا سره ﻣﻠگرى و‪ .‬دې پﻪ اصﻞ ک‪ 3‬د ﻧﻨگرﻫار د گردي اوس‪5‬دوﻧکﻰ‬ ‫و‪ .‬ډ‪4‬رې غزﻟ‪ 3‬او ﻗصﻴدى ﻳ‪ 3‬پﻪ دﻳﻮان ک‪ 3‬شتﻪ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬بﻞ شاعر چ‪ 3‬د احﻤد شاه بابا پﻪ‬ ‫وخت ک‪ 3‬اوس‪5‬ده برﻫان خان د ﻧادر خان زوى د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د ﻫزارې د سﻴﻤ‪ 3‬اوس‪5‬دوﻧکﻰ و‪.‬‬ ‫‪140‬‬

‫پﻪ دې دوره ک‪ 3‬د عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬ادﻳباﻧﻮ او فرﻫﻨ‪/‬ﻴاﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻮر کسان ﻫﻢ د ‪$‬اﻧ‪7/‬ې‬ ‫ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻴافﻘﻴراهلل جﻼل أبادي‪ ،‬ﻣﻼ ﻣحﻤد غﻮث‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻼ فﻴض اهلل دوﻟت شاﻫﻲ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د احﻤدشاه بابا پﻪ پاچاﻫ‪ 9‬ک‪ 3‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ 3‬ﻫﻢ شاعران‪ ،‬ادﻳبان او ﻟﻴکﻮاﻻن راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‬ ‫چ‪ 3‬زﻳات ﻳ‪ 3‬د احﻤدشاه بابا ﻟﻪ خﻮا پاﻟﻞ شﻮي او ﻧازول شﻮي دي‪.‬‬ ‫ت‪5‬ﻤﻮر شاه ﻫﻢ د خپﻞ پﻼر (احﻤد شاه بابا) د وخت عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ کﻮرﻧ‪ 9‬وپاﻟﻠ‪ .3‬د‬ ‫ده دربار ﻫﻢ د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د را!ﻮﻟ‪5‬دو ‪$‬اى و‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا خپﻞ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ژوﻧد د خپﻞ ﻣﻠت او ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻣﻠﻲ او سﻴاسﻲ بﻨس"ﻮﻧﻮ د‬ ‫پﻴاوړتﻴا پﻪ ﻻر ک‪ 3‬وﻟگاوه‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى پﻪ ‪ ١١٨٦‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ 3‬د ورپ‪ 3+5‬ﻧاروغ‪ 9‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ تر‬ ‫‪ ٢٦‬کاﻟﻮ پاچاﻫ‪ 9‬وروستﻪ د ‪ ٥١‬کاﻟﻮ پﻪ عﻤر پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬ﻣ‪ 7‬شﻮ او ﻳﻮ پﻴاوړى ﻳﻮ ﻣﻮ!ﻰ او‬ ‫خپﻠﻮاک افغاﻧستان ﻳ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ پر‪+4‬ﻮد‪.‬‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د ﻳﻮ ﻣﻠک او ﻣﻠت د ﻧﻮم د ژوﻧدي پات‪ 3‬ک‪5‬دو ﻟپاره باتدبﻴره ﻣشران او ﻳﻮ ﻣﻮ!ﻰ او‬ ‫سر*ﻨدوﻧکﻰ وﻟس پﻪ کار دى‪ .‬احﻤدشاه بابا ﻫغﻪ 'ﻮک و چ‪ 3‬د خپﻠ‪5$ 3‬رک‪ 9‬پر‬ ‫ﻣ＀ ﻳ‪ 3‬د افغاﻧستان ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻮﻧک‪5' 3‬ره ب‪5‬رتﻪ راژوﻧدۍ ک‪7‬ه او زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧﻮم‬ ‫ﻳ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ سﻴاسﻲ جغرافﻴﻪ ک‪ 3‬د تﻞ ﻟپاره ثبت ک‪.7‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي پ‪5‬ژﻧدل او د ﻫغﻪ د شخصﻴت احترام پر‪$‬اى کﻮل د !ﻮﻟﻮ‬ ‫افغاﻧاﻧﻮ ﻣﻠﻲ فرﻳضﻪ ده‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا د ﻧﻮي او ﻣعاصر افغاﻧستان او ﻳﻮ ﻣﻠﻲ خپﻠﻮاک افغان دوﻟت ﻣؤسس او‬ ‫بﻨس＀ ا‪+4‬ﻮدﻧکﻰ دى‪.‬‬

‫‪141‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار‬ ‫سره د ﻣتﻦ ﻣفﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د احﻤدشاه بابا د وخت ﻣﻬﻢ کاروﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫بﻴا دې پﻪ وار سره پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي او استفﻬاﻣﻲ ﻧﻮﻣ‪%‬ري پﻴدا او پﻪ !ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ 3‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٤‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې د احﻤدشاه بابا شعر پﻪ خﻮږه او رواﻧﻪ ژبﻪ وواﻳﻲ او ﻧﻮر زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫_ رﻗﻴب‬ ‫_ اﻧدﻳ‪+‬ﻨ‪3‬‬ ‫_ فارغ‬ ‫_ ﻣتاع‬ ‫‪ _٦‬د احﻤد شاه بابا پﻪ وخت ک‪ 3‬کﻮم شاعران پ‪5‬ژﻧئ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻠئ!‬ ‫‪ _٧‬پﻪ ﻻﻧدﻳﻨﻴﻮ کﻮرﻧﻴﻮ ک‪ 3‬د احﻤد شاه بابا د دورې د ﻣشﻬﻮرو ادبﻲ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ کﻮرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ پﻨسﻞ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫_ د برﻣکﻴاﻧﻮ کﻮرﻧ‪9‬‬ ‫_ د بارکزﻳﻮ کﻮرﻧ‪9‬‬ ‫_ د ﻣﻼ اسﻤاعﻴﻞ کﻮرﻧ‪9‬‬ ‫_ د پﻴررو*ان کﻮرﻧ‪9‬‬ ‫_ د ﻣحﻤد ﻫﻮتک کﻮرﻧ‪9‬‬ ‫_ د سﻠجﻮﻗﻴاﻧﻮ کﻮرﻧ‪9‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫پﻪ پﻪ کﻮر ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ د احﻤدشاه بابا د وخت د ادبﻲ دورې پﻪ باره ک‪' 3‬ﻮ کر*‪3‬‬ ‫وﻟﻴکئ او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬واوروئ!‬

‫‪142‬‬

‫اووﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫لرغوني آثار‬

‫تاسﻮ ﻫروﻣرو داس‪ 3‬ساﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻮ*ﻲ‪ ،‬کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬وسﻴﻠ‪ ،3‬وداﻧ‪ 9‬او ﻧﻮر 'ﻴزوﻧﻪ ﻟﻴدﻟﻲ‬ ‫دي چ‪ 3‬پﻪ سﻮوﻧﻮ ﻳا أن زرگﻮﻧﻮ کﻠﻮﻧﻪ پخﻮا جﻮړ شﻮي او تر اوسﻪ پﻮرې پات‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫دغﻪ ډول 'ﻴزوﻧﻪ چ‪ 3‬دوﻣره اوږد وخت پرې ت‪5‬ر شﻮى وي‪ ،‬ﻟرغﻮﻧﻲ 'ﻴزوﻧﻪ ﻳا أثار ﻳ‪3‬‬ ‫بﻮﻟﻲ‪ .‬دغﻪ أثار دا ارز*ت ﻟري چ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ د ت‪5‬رو زﻣاﻧﻮ د اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧداﻧﻪ د ډول‪،‬‬ ‫خﻮراک‪+' ،‬اک‪ ،‬ﻟباسﻮﻧﻮ‪ ،‬عﻘﻴدو او ﻧﻮرو پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات راکﻮي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست‬ ‫ک‪ 3‬بﻪ د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو د اﻫﻤﻴت او ارز*ت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪ n‬کﻪ تاس‪ 3‬د کﻮﻣ‪ 3‬ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ خبرې پرې وک‪7‬ئ ؟‬ ‫‪ n‬کﻪ ﻣﻮزﻳﻢ او ارشﻴف تﻪ تﻠﻠﻲ ﻳاست‪' ،‬ﻪ ﻣﻮ ﻟﻴدﻟﻲ دي؟‬

‫‪143‬‬

‫ب‪ 3‬شﻤ‪5‬ره کﻠﻮﻧﻪ ک‪85‬ي چ‪ 3‬اﻧسان د ‪$‬ﻤک‪ 3‬پر ﻣخ ژوﻧد کﻮي‪ .‬اﻧسان د ‪$‬ﻤک‪ 3‬پر ﻣخ د‬ ‫اهلل خﻠﻴفﻪ دى‪! .‬ﻮل کاﻳﻨات د اﻧسان پﻪ خدﻣت ک‪ 3‬دي‪ .‬اﻧسان ﻫﻢ پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫د خپﻞ عﻘﻞ او پﻮﻫﻲ پﻪ برکت ډول ډول تﻤدﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ي دي‪ .‬اﻧسان ﻟگﻴا دى پﻪ خپﻞ‬ ‫واک ک‪ 3‬د کاﻳﻨاتﻮ د راوستﻮ ﻳا ﻟﻪ کاﻳﻨاتﻮ 'خﻪ د بشپ‪7‬ې گ"‪ 3‬اخﻴستﻨ‪ 3‬ﻫ(ﻪ کﻮي‪ .‬ډ‪4‬ر داس‪3‬‬ ‫'ﻪ ﻳ‪ 3‬کشف ک‪7‬ل چ‪ 3‬اﻧساﻧﻲ عﻘﻞ ورتﻪ حﻴراﻧ‪85‬ي او د ﻧﻮر پرﻣختگ ﻫ(‪ 3‬ﻳ‪ 3‬رواﻧ‪3‬‬ ‫دي‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ 3‬اﻧسان د ت‪5‬رو اﻧساﻧاﻧﻮ ﻳا د خپﻠﻮ پﻠروﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻴکﻮﻧﻮ او ﻳا ت‪5‬ر ﻧسﻞ ﻟﻪ ژوﻧداﻧﻪ‪،‬‬ ‫عﻘﻴدې‪ ،‬خﻮراک‪ ،‬ﻟباس او ﻧﻮرو پﻪ حال خبر شﻲ باﻳد ﻟﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ 'خﻪ راپات‪ 3‬تﻮکﻲ‬ ‫و'‪75‬ي او د ﻫغﻮى د '‪75‬ﻧ‪ 3‬او شﻨﻨ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻫغﻮ پﻪ ژوﻧد ﻗضاوت وک‪7‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫*اﻳﻲ دغﻪ تﻮکﻲ خاورﻳﻦ ﻟﻮ*ﻲ‪ ،‬ډبرﻳﻦ 'ﻴزوﻧﻪ او ﻳا فﻠزي وساﻳﻞ اوﻧﻮر 'ﻴزوﻧﻪ ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫سﻴک‪ ،3‬وسﻠ‪ 3‬او کرﻧﻴز ساﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫ‪6‬وکﻲ‪ ،‬گا‪ ،31‬کتﻴب‪ ،3‬ډبرﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬پخﻮاﻧ‪ 9‬وداﻧ‪،9‬‬ ‫ﻣجسﻤ‪ 3‬او ﻧﻮر وي‪ .‬دغﻪ تﻮکﻲ چ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ د پخﻮاﻧﻴﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧداﻧﻪ د ب‪5‬ﻼ‬ ‫ب‪5‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ کﻴسﻲ کﻮي ﻟرغﻮﻧﻲ أثار ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د دغﻮ اثارو د '‪75‬ﻟﻮ‪' ،‬رﻧ‪/‬ﻮاﻟﻲ ﻣعﻠﻮﻣﻮﻟﻮ او د تارﻳخ او اﻫﻤﻴت ثابتﻮﻟﻮ عﻠﻢ تﻪ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫﻨﻪ‬ ‫واﻳﻲ‪ .‬دا عﻠﻢ د ﻫر ﻫ‪5‬ﻮاد ﻟپاره‪ ،‬خﻮ پﻪ ت‪5‬ره د افغاﻧستان ﻟپاره ډ‪4‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪3‬‬ ‫دغﻪ عﻠﻢ د ‪ ١٩‬ﻣ‪5‬ﻼدي پ‪75‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻟسﻴزه ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى ‪$‬ﻞ ﻣروج شﻮى دى‪ .‬ﻟﻪ دغﻪ وختﻪ‬ ‫را پﻪ دې خﻮا ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر بﻬرﻧﻲ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫان افغاﻧستان تﻪ پﻪ رسﻤﻲ او ﻧارسﻤﻲ تﻮ‪-‬ﻪ راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫دغﻮ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ د خپﻠﻮ '‪75‬ﻧﻮ او کﻴﻨدﻧﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر شﻤ‪5‬ر ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ ترﻻسﻪ ک‪7‬ي‬ ‫دي چ‪ 3‬د ختﻴ‪ #‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪ #‬ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ پرې ډک شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻟرغﻮن پ‪5‬ژﻧدوﻧکﻮ ک‪ 3‬ﻣ‪5‬رﻣﻦ ﻟﻮﻳﻴس دوپري‪ ،‬کزال‪ ،‬اﻟچﻴﻦ‪ ،‬کارﻟتﻮل ﻣسﻦ‪،‬‬ ‫جان‪ ،‬ﻣارشال‪ ،‬کرشﻤﻦ‪ ،‬ﻣشﻴﻨک‪ ،‬پﻮ‪-‬اچﻴﻨ‪/‬ﻮا‪ ،‬سرﻳﻨدي او ﻧﻮر ﻳادوﻻى شﻮ‪ .‬پﻪ کﻮرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻟرغﻮن پ‪5‬ژﻧدوﻧکﻮ ک‪ 3‬د پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬احﻤد عﻠﻲ کﻬزاد‪ ،‬ﻣستﻤﻨدي‪ ،‬ﻣﻴرغﻼم‬ ‫ﻣحﻤد غبار‪ ،‬پﻮﻫاﻧد ﻣﻴر حسﻴﻦ شاه‪ ،‬پﻮﻫاﻧد اﻟف شاه ‪$‬دراڼ او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬ې ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ دي‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬د ﻟرغﻮن پﻮﻫاﻧﻮ د کار او زﻳار پﻪ ﻧت‪5‬جﻪ ک‪' 3‬ر‪-‬ﻨده شﻮه چ‪ 3‬دا ﻫ‪5‬ﻮاد ډ‪4‬ر‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻰ ﻫ‪5‬ﻮاد دى‪ ،‬ﻟﻪ زر‪-‬ﻮﻧﻮ کاﻟﻮﻧﻮ راﻫﻴس‪ 3‬پک‪ 3‬اﻧساﻧان اوس‪5‬دل او پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬د‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر زړو تﻤدﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬عﻘاﻳدو‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴزو سﻴستﻤﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻨري ﻣکتبﻮﻧﻮ او ‪$‬ﻮاکﻤﻨﻮ اﻣپراتﻮرﻳﻮ د‬ ‫راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دو او پراختﻴا ﻣرکز ‪2-‬ﻞ ک‪5‬ده‪.‬‬ ‫‪144‬‬

‫د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ زﻳاتره د ‪$‬ﻤک‪ 3‬پر سر وي‪ ،‬خﻮ پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫تﻮکﻲ ډ‪4‬ر ﻟ‪ 8‬د ‪$‬ﻤک‪ 3‬پﻪ سر دي او زﻳاتره ﻳ‪ 3‬تر ‪$‬ﻤک‪ 3‬ﻻﻧدې دي‪ .‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ 3‬دا دى چ‪3‬‬ ‫افغاﻧستان د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ 3‬پﻪ پرﻟپس‪ 3‬ډول د ﻳرغﻠ‪/‬رو تر تاړاکﻮﻧﻮ ﻻﻧدې راغﻠﻰ دى او‬ ‫'ﻮ 'ﻮ ‪$‬ﻠﻪ ﻳ‪ 3‬ودان کﻠﻲ او *اروﻧﻪ وران‪ ،‬وﻳجاړ او ﻟﻪ خاورو سره خاورې شﻮي دي‪ .‬کﻪ د‬ ‫افغاﻧستان ﻫره غﻮﻧ‪6‬ۍ‪ ،‬د*تﻪ او دره پﻪ ‪$‬ﻴر سره وکتﻞ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫره ﻳﻮه ﻳ‪ 3‬د خپﻠﻮ ﻧ‪+‬ﻮ ﻧ‪+‬اﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻟرغﻮن پﻮﻫان ‪$‬ان تﻪ رابﻮﻟﻲ چ‪ 3‬ورشﻲ وﻳ‪ 3‬پﻠ"ﻲ‪ ،‬وﻳ‪ 3‬سپ‪7‬ي او د افغان وﻟس د‬ ‫ت‪5‬ر تارﻳخ ﻳﻮ ورک او پ＀ پرتﻤﻴﻦ 'پرکﻰ بشري !ﻮﻟﻨ‪ 3‬تﻪ وړاﻧدې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ !ﻮل ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ او پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ډول پرﻣختﻠﻠﻲ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ اوس ډ‪4‬ره ﻫ(ﻪ کﻮي چ‪ 3‬دغﻪ‬ ‫ډول تﻮکﻲ د ﻣسﻠکﻲ کﻴﻨدﻧﻮ‪ ،‬سپ‪7‬ﻧﻮ‪ ،‬پﻠ"ﻨﻮ او ﻧﻮرو '‪75‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻻرې وﻣﻮﻣﻲ او خﻮﻧدي ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ ډول تﻮکﻲ ﻳا ﻟرغﻮﻧﻲ أثار پﻪ ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ او ارشﻴفﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ فﻨﻲ ډول پﻪ ډ‪4‬ر احتﻴاط سره ساتﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬د ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخ د 'ر‪-‬ﻨدوﻟﻮ ﻟپاره باﻳد ﻟﻪ ﻫﻤدغﻮ ﻟرغﻮﻧﻮ تﻮکﻮ 'خﻪ ﻣرستﻪ وغﻮاړو‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣﻮږ د خپﻠﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣشراﻧﻮ د ژوﻧد ﻟﻪ ﻧ‪5‬کﻤرغﻴﻮ او بدﻣرغﻴﻮ خبر شﻮ‪ ،‬کﻮﻻى شﻮ‬ ‫چ‪ 3‬د خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ د ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬ﻟپاره ترې د ﻻرې رو*اﻧﻮﻟﻮ د پ‪5‬ﻠﻮ‪$‬ﻲ پﻪ تﻮگﻪ کار واخﻠﻮ‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ د !ﻮل ﻣﻠت شرﻳک ﻣال دى‪ .‬د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ،3‬ﻳﻮې ﻗبﻴﻠ‪ 3‬او ﻳﻮه ﻗﻮم ﻣال ﻧﻪ‬ ‫دى‪' .‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬دغﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ ﻳا أثار شرﻳک ﻣال دى‪ ،‬ﻧﻮ ساتﻞ او ژغﻮرل ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د !ﻮل‬ ‫ﻣﻠت دﻧده ده‪ .‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ډول د ﻟﻮستﻮ خﻠکﻮ دﻧده ده چ‪ 3‬د دغﻮ أثارو پﻪ ارز*ت او اﻫﻤﻴت‬ ‫خﻠک وپﻮﻫﻮي او پﻪ خپﻠﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د ساتﻨ‪ 3‬او ژغﻮرﻧ‪ 3‬ﻫ(ﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ډ‪4‬رې سﻴﻤ‪ 3‬ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬دي‪ .‬پر دغﻮ سﻴﻤﻮ پر خپﻞ خپﻞ وخت ﻳﻮتﻤدن‬ ‫ت‪5‬ر شﻮى دى‪ .‬د ﻫغﻪ تﻤدن ډ‪4‬ر تﻮکﻲ پﻪ ﻫﻤدغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬تر خاورو او تﻴ‪8‬و ﻻﻧدې دي‪ ،‬ﻳا‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻟرغﻮﻧﻲ کﻼوې او وداﻧ‪ 9‬ﻟﻪ ﻫﻤدغﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ 'خﻪ راپات‪ 3‬دي ﻟکﻪ‪ :‬د بﻠخ د پخﻮاﻧﻲ‬ ‫*ار کﻨ‪6‬واﻟ‪ 3‬او بﻬرﻧﻰ د‪4‬ﻮال‪ ،‬د بست کﻼ‪ ،‬داى خاﻧﻢ ﻣا‪ ،91‬د ﻫ‪6‬ې وداﻧﻲ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫دا او دې تﻪ ورتﻪ ﻧﻮرې سﻴﻤ‪ 3‬ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬دي‪ .‬زﻣﻮږ د تارﻳخ ډ‪4‬ر تﻮکﻲ ﻫﻤدﻟتﻪ پراتﻪ‬ ‫دي او ﻫﻤدغﻪ وداﻧ‪ 9‬او کﻼوې پﻪ خپﻠﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ أثار دي‪ .‬د دغس‪ 3‬سﻴﻤﻮ او ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ساتﻨﻪ او‬ ‫ژغﻮرﻧﻪ زﻣﻮږ د !ﻮﻟﻮ ﻣﻠﻲ دﻧده ده‪.‬‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو او سﻴﻤﻮ د ساتﻨ‪ 3‬او ژغﻮرﻧ‪ 3‬ارز*ت او اﻫﻤﻴت پﻪ دې ک‪ 3‬دى چ‪ 3‬ﻣﻮږ د‬ ‫خپﻞ تارﻳخ ﻳﻮه برخﻪ خﻮﻧدي کﻮو‪ .‬د سﻴﻼﻧﻴاﻧﻮ او ﻣﻴﻨﻪ واﻟﻮ د ورتگ ﻟﻪ ﻻرې دوﻟت تﻪ ډ‪4‬ره‬ ‫پاﻧگﻪ پﻪ ﻻس ور‪$‬ﻲ‪ .‬سﻴﻤﻪ واﻟﻮ تﻪ کاروبار پﻴداک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻫﻮ!ﻞ جﻮړوي‪ ،‬دوکان جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪145‬‬

‫د ﻫغﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ‬ ‫کتابگﻮ!ﻲ او د اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻮ‬ ‫اﻟبﻮﻣﻮﻧﻪ چﻤتﻮ کﻮي او پﻠﻮري‬ ‫ﻳ‪ .3‬ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬سﻴﻤ‪ ،3‬ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ‬ ‫او ارشﻴفﻮﻧﻪ د ساعت ت‪5‬رۍ او‬ ‫د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د زﻳاتﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻢ‬ ‫خﻮرا ﻣﻬﻢ ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ دي‪.‬‬

‫ﻟرغﻮﻧﻲ اثار (سﻴک‪ ،3‬ډبر‬ ‫ﻟﻴک‪ ،‬ﻣجسﻤﻪ)‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻟرغﻮﻧﻲ 'ﻴزوﻧﻪ او ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ زﻣﻮږ ﻣﻠﻲ شتﻤﻨﻲ ده‪ .‬پﻪ !ﻮل ﻫ‪5‬ﻮاد او ﻫ‪5‬ﻮادواﻟﻮ پﻮرې اړه‬ ‫ﻟري‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد او ﻫ‪5‬ﻮادواﻟﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ پرتﻤﻴﻦ تارﻳخ ﻳﻮ وﻳاړﻣﻦ 'پرکﻰ ﻫﻤدا ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫تﻮکﻲ دي‪ .‬ﻫﻤدغﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ زﻣﻮږ د تارﻳخ ﻟرغﻮﻧتﻴا او سابﻘﻪ ثابتﻮي او ﻣﻮږ د خپﻠﻮ‬ ‫پخﻮاﻧﻴﻮ خﻠکﻮ ﻟﻪ عﻘﻴدو‪ ،‬ﻟباس‪ ،‬د کار ﻟﻪ وساﻳﻠﻮ‪ ،‬فرﻫﻨ‪ ,‬او تﻤدن 'خﻪ خبروي‪.‬‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو او سﻴﻤﻮ ساتﻨﻪ ﻫﻢ د ﻫر ﻫ‪5‬ﻮادوال دﻧده ده‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد پﻪ کﻠکﻪ د دغﻮ أثارو‬ ‫او ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ساتﻨﻪ وک‪7‬و‪ .‬چا تﻪ اجازه ور ﻧﻪ ک‪7‬و چ‪ 3‬دغﻪ أثار وپﻠ"ﻲ او غﻼ ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ي‪ .‬ﻳا دغﻪ‬ ‫سﻴﻤ‪ 3‬پﻪ خپﻞ سر وکﻴﻨدي او ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو تﻪ زﻳان ورسﻮي‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ داس‪' 3‬ﻮک ووﻳﻨﻮ‪،‬‬ ‫چ‪ 3‬دغﻮ أثارو او سﻴﻤﻮ تﻪ زﻳان رسﻮي‪ ،‬باﻳد پﻪ خپﻠﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻣخﻨﻴﻮى وک‪7‬و او ﻣسؤوﻟﻮ‬ ‫ﻣﻘاﻣاتﻮ تﻪ ﻫﻢ ژر تر ژره خبر ورک‪7‬و‪.‬‬ ‫‪146‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪$ 3‬ﻮاب ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ أثار 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻮأثارو اﻫﻤﻴت پﻪ 'ﻪ ک‪ 3‬دى؟‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬ﻟرغﻮﻧﻲ أثار شتﻪ کﻪ وي ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ او ﻳﻮه‬ ‫ډﻟﻪ دې ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬ﻧﻪ د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو پﻪ اړه ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫'ﻪ ډول شﻲ تﻪ ﻟرغﻮﻧﻰ اثر واﻳﻲ؟‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو ک‪ 3‬کﻮم شﻴان را‪$‬ﻲ؟‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو کﻮم کﻮم ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ أثار پﻪ چا پﻮرې اړه ﻟري؟‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ أثار ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ 'ﻪ گ"ﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬عام او خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪7‬ي او بﻴا دې ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬دې وکاروي‪ .‬بﻴا دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻗضاوت‪ ،‬کتﻴب‪ ،3‬ډبرﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻴﻠﻮ‪3$‬‬ ‫‪' _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې تخت‪ 3‬تﻪ ورشﻲ‪ ،‬د ﻟرغﻮﻧﻮ اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ دې پﻪ‬ ‫تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫کﻪ کﻪ تاس‪ 3‬کﻮم ﻟرغﻮﻧﻲ أثار ﻟﻴدﻟﻰ وي او ﻳا ﻣﻮزﻳﻢ تﻪ تﻠﻠﻲ ﻳاست د خپﻠﻮ سترگﻮ ﻟﻴدﻟﻰ‬ ‫حال وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪147‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د هنري نثر ډولونه‬

‫ﻧثر اوﻧظﻢ دواړه د ﻣفکﻮرو اوﻣفاﻫﻴﻤﻮ د ﻟ‪85‬دوﻟﻮ وسﻴﻠ‪ 3‬دي‪ .‬ﻧثر د ﻧظﻢ پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪4‬ر‬ ‫کارول ک‪85‬ي‪ .‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ 3‬دا دى چ‪ 3‬ﻧثر أسان دى‪ ،‬ﻫر ﻟﻴکﻮﻧکﻰ ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻼى شﻲ اوﻫر‬ ‫ډول ﻣﻮضﻮع پک‪ 3‬بﻴاﻧﻮﻻى شﻲ‪ .‬د دې پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ 3‬ﻧظﻢ ستﻮﻧزﻣﻦ دى‪ ،‬خﻮ ﻳادول‬ ‫ﻳ‪ 3‬أسان دي؛‪$‬کﻪ وزن او ﻗافﻴﻪ پک‪ 3‬شرط دى‪.‬‬ ‫ﻧثر ډ‪4‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬ﻫﻨري ﻧثر دى چ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬تاس‪ 3‬تﻪ د ﻫﻨري‬ ‫ﻧثر پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درکﻮو‪.‬‬ ‫‪ n‬کﻪ ور‪$‬ﻨ‪ 9‬خبرې پﻪ ﻟﻴکﻨ‪ 9‬ب‪2‬ﻪ وي پﻪ 'ﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪8‬ي؟‬ ‫‪ n‬تاس‪ 3‬د ﻧثر پﻪ اړه پﻮﻫ‪85‬ئ چ‪ 3‬ﻧثر 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ او 'ﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري؟‬

‫‪148‬‬

‫ﻧثر پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬شﻴﻨدﻟﻮ او خﻮروﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغﻪ وﻳﻨا ﻳا ﻟﻴکﻨﻪ چ‪ 3‬د‬ ‫وزن او ﻗافﻴ‪ 3‬ﻟﻪ بﻨد 'خﻪ خاﻟﻲ وي ﻧثر بﻠﻞ ک‪85‬ي‪' .‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬ﻧثر أسان دى‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫر ډول‬ ‫افکارو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬بشري‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬فﻠسفﻲ‪* ،‬ﻮوﻧﻴزو‪ ،‬روزﻧﻴزو‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴزو او ﻧﻮرو ﻣساﻳﻠﻮ د 'رگﻨدوﻟﻮ‬ ‫ﻣﻨاسبﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬د ب‪ 32‬او شکﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻣعاصر ﻧثروﻧﻪ پﻪ دوو سترو برخﻮ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ساده ﻧثروﻧﻪ‬ ‫‪ _٢‬ﻫﻨري ﻳا ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ‬ ‫پﻪ ساده ﻧثروﻧﻮ ک‪! 3‬ﻮﻟ‪ 3‬عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ سﻴاسﻲ او ژورﻧاﻟستﻴکﻲ ﻟﻴکﻨ‪75' ،3‬ﻧﻴز تحﻠﻴﻠﻲ‬ ‫او تشرﻳحﻲ أثار او ﻟﻴکﻨ‪ 3‬را‪$‬ﻲ چ‪ 3‬پﻪ ساده او رواﻧﻪ ژبﻪ د فکر او ﻧظر د 'رگﻨدوﻟﻮ او ﻧﻮرو‬ ‫تﻪ د پﻮﻫ‪ 3‬او ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ورﻟ‪85‬دوﻧ‪ 3‬ډ‪4‬ره *ﻪ او اغ‪5‬زﻧاکﻪ طرﻳﻘﻪ ده‪ ،‬خﻮ ﻫﻨري او ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ بﻴا‬ ‫خپﻠ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻟري چ‪ 3‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ عادي او ساده ﻧثر 'خﻪ تﻮپﻴر ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫اساسﻲ او بﻨس"ﻴزه ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ چ‪ 3‬ادبﻲ او ساده ﻧثر سره ب‪5‬ﻠﻮي ﻫغﻪ ((ﻫﻨرﻳت)) ﻳا ((ادبﻲ‬ ‫ﻫﻨري ارز*ت)) دى‪ .‬د ادبﻲ ﻧثر د ﻟﻴکﻮال احساس‪ ،‬ذوق او تﻤاﻳﻼت د ﻣطﻠب او واﻗعﻴت د‬ ‫بﻴاﻧﻮﻟﻮ ﻟپاره اساسﻲ رول ﻟري‪ .‬ﻟﻴکﻮال چ‪' 3‬ﻪ ﻟﻴدﻟﻲ‪ ،‬اور‪4‬دﻟﻲ او احساس ک‪7‬ي وي ﻳا ﻳ‪3‬‬ ‫پﻪ ذﻫﻦ او خﻴال ک‪ 3‬ت‪5‬ر‪84‬ي بﻴاﻧﻮي ﻳ‪ ،3‬خﻮ د عﻠﻤﻲ او '‪75‬ﻧﻴزو ﻟﻴکﻨﻮ پﻪ '‪5‬ر دﻟﻴﻞ راوړﻟﻮ‬ ‫تﻪ ﻫﻴ& اړتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻨري ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻮ ﻳا ﻧثر ک‪ 3‬ﻟﻴکﻮال د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻣﻨظر کشﻴﻮ‪ ،‬اﻧساﻧﻲ !ﻴپکﻮ خصﻮصﻴاتﻮ‪،‬‬ ‫روحﻴاتﻮ‪ ،‬عاداتﻮ‪ ،‬حاﻻتﻮ او پﻪ اﻟفاظﻮ ک‪ 3‬د اﻧ‪%‬ﻮروﻟﻮ او وړاﻧدې کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻪ خپﻞ تخﻴﻠﻲ‬ ‫‪$‬ﻮاک 'خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬ﻟﻴکﻮال د تخﻴﻠﻲ ‪$‬ﻮاک پﻪ ﻣرستﻪ او د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ 9‬د ﻫﻨر د ﻣﻬارتﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ وسﻴﻠﻪ د ﻣﻨظر کش‪ 9‬او صحﻨﻪ سازۍ چاره سرتﻪ رسﻮي‪ ،‬حاﻻت ﻳا واﻗعﻴتﻮﻧﻪ او پ‪ 3+5‬پﻪ‬ ‫اﻟفاظﻮ ک‪ 3‬داس‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮروي چ‪ 3‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او ﻳا اور‪4‬دوﻧکﻲ فکر کﻮي چ‪ 3‬ﻫر 'ﻪ پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫سترگﻮ وﻳﻨﻲ او ‪$‬ان ورتﻪ پﻪ صحﻨﻪ ک‪ 3‬شاﻣﻞ *کاري‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ډول ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ 3‬دا د ﻟﻴکﻮال پﻪ استعداد او فﻨﻲ ﻣﻬارت پﻮرې اړه ﻟري چ‪ 3‬اﻧساﻧﻲ‬ ‫رواﻧﻲ حاﻻت‪ ،‬د خﻠکﻮ ﻫﻴﻠ‪ 3‬او غﻮ*تﻨ‪ ،3‬جذبات‪ ،‬عﻮاطف او احساسات 'ﻨگﻪ پﻪ اﻟفاظﻮ‬ ‫ک‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮر او راوﻧغاړي او ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري (ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻳا اور‪4‬دوﻧکﻲ) تﻪ ﻳ‪ 3‬وروﻟ‪85‬دوي او د‬ ‫ﻫغﻪ پﻪ عﻮاطفﻮ ک‪ 3‬خﻮ‪+$‬ت راوﻟﻲ‪ .‬د ﻫﻨري او ادبﻲ ﻧثروﻧﻮ د ب‪ 32‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮم دي‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬روﻣان‪ ،‬طﻨز‪ ،‬تکﻞ‪ ،‬ادبﻲ !ﻮ!ﻪ‪ ،‬سفر ﻧاﻣﻪ‪ ،‬ادبﻲ راپﻮر تاژ‪ ،‬ادبﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬ادبﻲ اﻧ‪%‬ﻮر‪ ،‬فﻠﻤﻲ سﻨارﻳﻮ او ﻧﻮر‪ ،‬دﻟتﻪ ﻳ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ر ﻟﻨ‪ 6‬ډول درپ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪149‬‬

‫‪ _١‬ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‪ :‬د ﻧثري کﻴسﻮ ﻳﻮ ډول دى چ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ه او ﻟﻪ داس‪ 3‬عﻨاصرو 'خﻪ جﻮړه وي‬ ‫چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ت‪7‬ﻟ‪ 3‬وي او ﻳﻮ د بﻞ تر اغ‪5‬ز ﻻﻧدې وي‪ ،‬ﻣﻮضﻮع د خپﻠﻮ حدودو پﻪ چﻮکاټ‬ ‫ک‪ 3‬راﻧغاړي‪ ،‬ب‪ 3‬ضرورتﻪ خبرې پک‪ 3‬ﻧﻪ ‪$‬اﻳﻴ‪8‬ي‪ ،‬د تاثر او اغﻴز ﻳﻮواﻟﻰ پک‪ 3‬ﻳﻮازﻳﻨﻰ شرط‬ ‫دى‪ .‬پﻪ جﻮړ*ت ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻼټ (طرحﻪ)‪ ،‬کرک"ر‪ ،‬تجسس او تﻠﻮسﻪ‪ ،‬ﻣکاﻟﻤ‪ 3‬او ﻣﻨظر کش‪،9‬‬ ‫تخﻴﻞ‪ ،‬د کﻴس‪ 3‬پاﻳﻠﻪ او ﻧت‪5‬جﻪ شاﻣﻞ دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻧاول‪ :‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ 3‬ﻧﻮى‪ ،‬تازه او عجﻴبﻪ 'ﻴز دى او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ﻫغ‪ 3‬ادبﻲ‬ ‫ﻧثري کﻴس‪ 3‬ﻳا داستان تﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪' 3‬خﻪ ﻟﻮى او ﻟﻪ روﻣان 'خﻪ ﻟﻨ‪6‬وي‪ .‬او‬ ‫پﻪ ﻟﻴکﻨﻲ چﻮکاټ ک‪ :3‬طرحﻪ‪ ،‬اصﻠﻲ او فرعﻲ کرک"روﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨظر کش‪ ،9‬ﻣکاﻟﻤ‪ 3‬او د کﻴس‪3‬‬ ‫پﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻨ‪ #‬او پاى ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬سره دا تﻮپﻴر ﻟري چ‪ 3‬ﻫﻢ پک‪ 3‬پ‪ 3+5‬پﻪ تفصﻴﻞ سره‬ ‫بﻴاﻧ‪85‬ي او ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬کرک"روﻧﻪ زﻳات وي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ډراﻣﻪ‪ :‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ کﻠﻤ‪(( 3‬ډراو)) ﻧﻪ ﻣشتﻖ شﻮې چ‪ 3‬د عﻤﻞ او کﻮﻟﻮ ﻣعﻨا ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ډراﻣ‪ 3‬د پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬دغﻪ کﻠﻤﻪ پﻪ کﻮﻟﻮ او *ﻮدﻟﻮ تعبﻴر شﻮې‪ .‬پﻪ ادبﻲ‬ ‫اصطﻼح ﻫغﻪ اثر دى چ‪ 3‬د خبرو اترو پﻪ فﻮرم ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮې وي‪ ،‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪ :‬ډراﻣﻪ د‬ ‫ﻳﻮې ژوﻧدۍ کﻴس‪ 3‬ﻧﻮم دى چ‪! 3‬ﻮل احساسات او جذبات پک‪ 3‬د حرکت او خﻮ‪5$‬دو پﻪ‬ ‫ﻼ د سترگﻮ پﻪ وړاﻧدې *کاري‪.‬‬ ‫واسطﻪ 'رگﻨد‪84‬ي او ﻫره پ‪+5‬ﻪ عﻤ ً‬ ‫ادبپﻮﻫان ډراﻣاﻳﻲ وحدتﻮﻧﻪ (وحدت زﻣان _ وحدت ﻣکان _ وحدت عﻤﻞ) د ډراﻣ‪ 3‬د‬ ‫فﻦ بﻨس"ﻴز تﻮکﻲ بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬روﻣان‪ :‬فراﻧسﻮي کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ فرﻫﻨگﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻣعﻨا خﻴاﻟﻲ داستاﻧﻮﻧﻪ او پﻪ‬ ‫‪$‬ﻴﻨﻮ ک‪ 3‬د ﻣﻴﻨ‪ 3‬او ﻣحبت کﻴس‪ 3‬راغﻠﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧاول 'خﻪ اوږده وي‪ ،‬د ژوﻧد ډ‪4‬رې او ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬خﻮاوې پک‪ 3‬ﻣﻨعکس شﻮې وي او‬ ‫د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ پ‪+5‬ﻮ اﻧ‪%‬ﻮر پﻪ ادبﻲ ﻗاﻟب ک‪$ 3‬اى کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ادبﻲ !ﻮ!ﻪ‪ :‬د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ډول دى چ‪ 3‬ادبپﻮﻫاﻧﻮ د ((ﻣﻨثﻮر شعر)) پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻼ ﻧثر دى‪ ،‬خﻮ شعري کﻴفﻴت ﻟري‪ .‬پﻪ دې ډول ﻟﻴکﻨﻮ‬ ‫ﻫﻢ ﻳاد ک‪7‬ى دى او دا ‪$‬کﻪ چ‪ 3‬اص ً‬ ‫ک‪ 3‬د ﻟﻮړې اﻧشاء خﻴال ساتﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ حکاﻳﻮي ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ ،‬د ﻳﻮ حﻘﻴﻘت او واﻗعﻴت پﻪ‬ ‫اړه پﻪ زړه پﻮرې تشرﻳح او تﻮضﻴح کﻮي‪ ،‬خﻮ دا تﻮضﻴح او تشرﻳح پﻪ داس‪ 3‬رﻧگﻴﻨﻮ اﻟفاظﻮ ک‪3‬‬ ‫ﻧغ‪+‬ت‪ 3‬وي چ‪ 3‬پﻪ بشري احساس او عﻮاطفﻮ ژور اغﻴز کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬طﻨز‪ :‬عربﻲ کﻠﻤﻪ ده چ‪ 3‬فرﻫﻨ‪/‬ﻮﻧﻮ د طﻨز ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻧاز او کرشﻤﻪ‪ ،‬پ‪5‬غﻮر او ﻣسخره‬ ‫‪150‬‬

‫کﻮل راوړي او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ژاﻧر دى چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻟﻴکﻮال‬ ‫اصﻠﻲ ﻣﻘصد گﻮتﻨﻴﻮﻧﻪ (اﻧتﻘاد) وي‪ ،‬خﻮ دا اﻧتﻘاد ﻳ‪ 3‬د شﻮخ‪ 9‬پﻪ ب‪2‬ﻪ او ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا درﻳشخﻨد‬ ‫او تﻤسخر پﻪ جاﻣﻪ ک‪ 3‬ﻧغ‪+‬ت‪ 3‬وي‪ .‬د وﻳﻨاﻟحﻦ او اﻧداز ﻳ‪ 3‬پﻪ زړه پﻮرې او د !ﻮکﻮ !کاﻟﻮ پﻪ‬ ‫شکﻞ وي او زﻳاتره وخت پک‪ 3‬ﻣساﻳﻞ سرچپﻪ (ﻣعکﻮس) ﻣطرح ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫طﻨز پﻪ واﻗعﻴت ک‪ 3‬ﻫغﻪ ترخﻪ خﻨدا ده چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د خﻠکﻮ پﻪ ﻧاوړه اعﻤاﻟﻮ‪ ،‬عاداتﻮ‪،‬‬ ‫اخﻼﻗﻮ او افکارو باﻧدې ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻫﻨري او ادبﻲ ب‪2‬ﻪ ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬ﻣﻬﻢ اﻧتﻘادي‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فﻠسفﻲ او ادبﻲ ﻣساﻳﻞ ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي او د ادﻳباﻧﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ #‬تبادﻟﻪ ک‪85‬ي‪ .‬د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ژبﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻨري او د تخﻴﻞ رﻧگ پرې غاﻟب وي‪ .‬ﻟﻪ استعارو‪،‬‬ ‫کﻨاﻳﻮ‪ ،‬تشبﻴﻬاتﻮ او ﻧﻮرو ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ 'خﻪ پک‪ 3‬کار اخﻴستﻞ شﻮى وي‪ ،‬ژبﻪ ﻳ‪ 3‬خﻮږه او د‬ ‫ﻟﻴکﻨ‪ 3‬طرز ﻳ‪ 3‬دوﻣره پﻪ زړه پﻮرې وي چ‪ 3‬ﻟﻮستﻮﻧکﻰ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮستﻨﻪ ﻧﻪ ﻣ‪847‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬ادبﻲ راپﻮتاژ‪ :‬د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ژاﻧر دى‪ ،‬ﻟﻪ عادي راپﻮرتاژ سره ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻳﻮ‬ ‫ژورﻧاﻟستﻴکﻲ ژاﻧر دى‪ ،‬اصﻠﻲ تﻮپﻴر دا دى چ‪ 3‬پﻪ ادبﻲ راپﻮر تاژ ک‪ 3‬د پ‪ 3+5‬تعبﻴر‪ ،‬تفسﻴر‬ ‫او تحﻠﻴﻞ پﻪ ادبﻲ او ﻫﻨري ژبﻪ شﻮى وي‪ .‬د دې ډول راپﻮر تاژ ﻟﻴکﻮﻧکﻰ پ‪+5‬ﻮ تﻪ پﻪ دﻗﻴﻖ ﻧظر‬ ‫گﻮري او ﻟﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ چ‪ 3‬کﻮم برداشت کﻮي‪ ،‬د تخﻴﻞ پﻪ ﻣﻠتﻴا ﻳ‪ 3‬پﻪ خﻮږه ﻫﻨري ژبﻪ ﻧﻮرو‬ ‫تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ بﻨس"ﻴزه ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ چ‪ 3‬ﻫﻨري ﻧثر ﻟﻪ ساده ﻧثر 'خﻪ ب‪5‬ﻠﻮي ﻫﻨرﻳت ﻳا ادبﻲ ارز*ت‬ ‫دى‪ .‬پﻪ ﻫﻨري ﻧثر ک‪ 3‬ﻟﻴکﻮال !ﻮل ﻣفاﻫﻴﻢ د اﻟفاظﻮ پﻪ ﻗاﻟب ک‪ 3‬پﻪ تخﻴﻠﻲ ‪$‬ﻮاک سره‬ ‫‪$‬اﻳﻮي‪ .‬دغﻪ تخﻴﻠﻲ ‪$‬ﻮاک پﻪ بشري احساس او عﻮاطفﻮ ژور اغ‪5‬ز کﻮي او راپاروي‬ ‫ﻳ‪ .3‬ﻫﻨري ﻧثروﻧﻪ د ب‪ 32‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬دا دي‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬روﻣان‪ ،‬طﻨز‪ ،‬ادبﻲ !ﻮ!ﻪ‪ ،‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ او ادبﻲ راپﻮر تاژ‪.‬‬

‫‪151‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪$ 3‬ﻮاب ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د ساده ﻧثر او ﻫﻨري ﻧثر تﻮپﻴر پﻪ 'ﻪ ک‪ 3‬دى؟‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ تﻮکﻮ 'خﻪ جﻮړه ده؟‬ ‫ﻧاول ﻟﻪ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫کﻮﻣﻪ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻣﻮ ﻟﻮستﻠ‪3‬؟ ﻟﻨ‪6‬ﻳز ﻳ‪ 3‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫طﻨز 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ کﻪ ﻟﻮستﻰ ﻣﻮ وي‪ ،‬ﻣﻮضﻮع او شکﻞ ﻳ‪ 3‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫د ادبﻲ راپﻮر تاژ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪7‬ئ او ﻳﻮ ﻣثال ﻳ‪' 3‬رگﻨد ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫ‪5‬ﻮاد د پﻨ‪%‬ﻮ شاعراﻧﻮ او پﻨ‪%‬ﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻮﻧکﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او کتابﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬دې واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻧاسﻢ ‪$‬ﻮاب ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ د ﻫﻨري ﻧثر ﻳﻮ ډول دى‪.‬‬ ‫ﻧاول د ﻫﻨري ﻧثر ﻳﻮ ډول دى‪.‬‬ ‫د اخبار خبر د ﻫﻨري ﻧثر ﻳﻮ ډول دى‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻠﻮرو گروپﻮﻧﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻣتﻦ دې پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ډﻟﻪ دې ﻧﻮﻣ‪%‬ري‪ ،‬دوﻳﻤﻪ دې ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬درﻳﻤﻪ دې صفتﻮﻧﻪ او 'ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ دې د (ى)‬ ‫گاﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ پﻴدا او پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ د ﻳﻮ ﻫﻨري ﻧثر پﻪ اړه ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ راوړي او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ 3‬واوروي‪.‬‬

‫‪152‬‬

‫وﻳﻴپان‪/‬ه‬

‫((اﻟف))‬

‫اتﻞ‪ :‬زړور‪ ،‬تک‪7‬ه‪ ،‬غﻴرتﻤﻦ‪ ،‬ﻗﻬرﻣان‪ ،‬پﻬﻠﻮان‬ ‫احاطﻪ‪ :‬غﻮﻟﻰ‪ ،‬اﻧگ‪' ،7‬ﻠﻮرد‪4‬ﻮاﻟﻲ‬ ‫احتﻤال‪ :‬شﻮﻧتﻴا‪ ،‬اﻣکان‪ ،‬ک‪5‬دﻟﻮ واﻻ‬ ‫اساﻳش‪ :‬ﻫﻮساﻳﻨﻪ‪ ،‬سﻮکاﻟﻲ اراﻣﻲ‬ ‫استدﻻل‪ :‬دﻟﻴﻞ وﻳﻞ‪ ،‬د اسﻨادو او شﻮاﻫدو راوړل‬ ‫استفﻬاﻣﻲ‪ :‬پﻮ*تﻨﻴز‪ ،‬چ‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ کﻮي‬ ‫افساﻧﻪ‪ :‬ﻧکﻞ‪ ،‬خﻴاﻟﻲ کﻴسﻪ‪ ،‬داستان‪ ،‬حکاﻳت‬ ‫افسر‪ :‬ﻣﻨصبﻮال‪ ،‬برﻳدﻣﻦ‪ ،‬تﻮرن او ‪...‬‬ ‫اﻗتباس‪ :‬اخﻴستﻨﻪ‪ ،‬گ"ﻪ اخﻴستﻨﻪ‪ ،‬د کﻮم عبارت ﻧﻘﻠﻮل‬ ‫اﻟبﻮم‪ :‬د اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻮ !ﻮﻟ‪/‬ﻪ‪ ،‬د عکسﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ‪ ،‬د‬ ‫ﻳﻮه 'ﻴز ﻣجﻤﻮعﻪ‬ ‫اعجاز‪ :‬فﻮق اﻟعاده‬ ‫ام‪ :‬ﻣﻮر‪ ،‬اصﻞ ﻣاده‬ ‫اﻣتﻴازات‪ :‬برترۍ‪ ،‬ﻟﻮړواﻟﻰ‬ ‫اﻧا‪ :‬ﻧﻴا‪ ،‬بﻮډۍ‬ ‫اﻧتﻘاد‪ :‬ﻧﻴﻮکﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻤ‪7/‬تﻴاوې وﻳﻞ‪ ،‬عﻴب پﻪ ‪-‬ﻮتﻪ کﻮل‬ ‫اﻧحطاط‪ :‬ﻟﻮ‪4‬دﻧﻪ‪ ،‬را!ﻴ"‪5‬دﻧﻪ‪$ ،‬ﻮړتﻴا‬ ‫اﻧزوا‪- :‬ﻮ*ﻪ واﻟﻰ‪ ،‬ﻳﻮاز‪4‬ﻮاﻟﻰ‪ ،‬چ‪5‬ﻠﻪ ک‪5‬دﻧﻪ‪- ،‬ﻮټ ﻧاست‪3‬‬ ‫اﻧصراف‪ :‬ت‪5‬ر‪4‬دﻧﻪ‪ ،‬ﻻس اخﻴستﻨﻪ‪ ،‬ﻣخ گر‪$‬ﻮﻧﻪ‬ ‫اﻧعکاس‪ :‬غبر‪-‬ﻮن‪ ،‬ازاﻧگﻪ‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮر‪ :‬عکس‪ ،‬تصﻮﻳر‪5' ،‬ره پﻪ رساﻣﻲ ډول‬ ‫اوﻫام‪ :‬ب‪$ 3‬اﻳﻪ سﻮچﻮﻧﻪ‪ ،‬ډار‪ ،‬وﻫﻤﻮﻧﻪ‬ ‫اړو دوړ‪ :‬جگ‪7‬ه‪ ،‬جﻨگ‪6- ،‬وډي‪ ،‬شخ‪7‬ه‬ ‫اړﻳﻦ‪ :‬ضروري‪ ،‬حتﻤﻲ‬

‫((ب))‬

‫برپا‪ :‬پ‪ ،)5‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ‪ ،‬پﻮرتﻪ‬ ‫برم‪ :‬شان‪ ،‬شﻮکت‬ ‫بﻠﻮاکﻲ‪ :‬د بﻞ تر واک ﻻﻧدې‪ ،‬د خپﻠﻮاک ضد‬ ‫بﻬرور‪ :‬برخﻤﻦ‪ ،‬ﻣستفﻴد‪ ،‬فﻴضﻴاب‬ ‫بﻮرجﻞ‪ :‬کﻮر‪ ،‬استﻮگﻨ‪%‬ﻰ‬ ‫ب‪2‬ﻪ‪5' :‬ره‪ ،‬شکﻞ‪ ،‬ﻗﻮاره‪ ،‬رﻧ‪,‬‬ ‫ب‪5‬ﻠﻨ‪ :9‬ب‪5‬ﻠﻮوﻧک‪ ،3‬جﻼکﻮوﻧک‪ ،3‬ډش (_)‬ ‫ب‪/5‬ﻢ‪ :‬بﻲ بﻲ‪ ،‬ﻣ‪5‬رﻣﻦ‪%* ،‬ﻪ‬

‫((پ))‬

‫پاسﻠﻞ‪ :‬سپارل‪ ،‬حﻮاﻟﻪ کﻮل‪ ،‬ﻧ‪5‬کﻲ کﻮل‬ ‫پاسﻠﻲ‪ :‬سپاري‪ ،‬حﻮاﻟﻪ کﻮى‬ ‫پاﻳﻠﻪ‪ :‬ﻧت‪5‬جﻪ‪ ،‬خاتﻤﻪ‪ ،‬پاى‬ ‫پاﻳ‪5‬دل‪ :‬پاﻳ‪+‬ت‪ ،‬ژوﻧدى پات‪ 3‬ک‪5‬دل‪ ،‬اوس‪5‬دل‪ ،‬ژوﻧد کﻮل‬ ‫پرﻫ‪5‬ز‪-‬ار‪ :‬ﻣتﻘﻲ‪ ،‬تﻘﻮادار‬ ‫پﻼزﻣ‪5‬ﻨﻪ‪ :‬د ﻧاستﻰ ‪$‬اى‪ ،‬ﻣرکز‪ ،‬پاﻳتخت‬

‫‪153‬‬

‫پﻼټ‪ :‬د کﻴس‪ 3‬ﻳا ډراﻣ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ طرح چ‪ 3‬د‬ ‫ﻟﻴکﻮال پﻪ ذﻫﻦ ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪85‬ي‬ ‫پﻠﻮي‪ :‬سﻤتﻲ‪ ،‬ﻟﻮري تﻪ ﻣﻨسﻮب‬ ‫پﻮخ ﻻس‪* :‬ﻪ ﻣﻬارت‪ ،‬ډ‪4‬ر ﻣﻬارت‪ ،‬ﻗﻮي ﻻس‪ ،‬پﻮره تجربﻪ‬

‫((ت))‬

‫تآثر‪ :‬اغ‪5‬ز‪ ،‬اغ‪5‬زﻣﻨﻞ‬ ‫تاﻟﻨده‪ :‬تﻨا‪7- ،‬زا‪ ،‬د أسﻤان غرﻫار‬ ‫تاﻣﻴﻦ‪ :‬برابر‪ ،‬ﻣﻬﻴا‪ ،‬خﻮﻧدي‬ ‫تاﻧد‪ :‬تﻨکﻰ‪ ،‬ﻧﻮى‪ ،‬تازه‪ ،‬وده کﻮوﻧکﻰ‬ ‫تاوترﻳخﻮاﻟﻰ‪ :‬زور زﻳاتﻰ‪ ،‬بد چﻠﻨد‪ ،‬اخ او ډب‪ ،‬خشﻮﻧت‬ ‫تخﻴﻞ‪ :‬خﻴال او تصﻮر‪ ،‬پﻪ ذﻫﻦ ک‪ 3‬د ﻳﻮ 'ﻴز اﻧ‪%‬ﻮر‬ ‫تدوﻳﻦ‪ :‬را!ﻮﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ترتﻴبﻮل‪ ،‬سﻤﻮن‬ ‫تسکﻴﻦ‪ :‬تسﻠﻲ‪ ،‬أراﻣﻲ‪ ،‬أسﻮدگﻲ‪ ،‬ډاډ‬ ‫تکﻮل‪ :‬ترکﻮل‪ ،‬خﻮ‪$‬ﻮل‪ ،‬ﻟکﻪ د غﻮږ خﻮ‪$‬ﻮل‬ ‫تﻠپات‪ :3‬تﻞ پاﻳﻨد‪ ،‬تﻞ ژوﻧدى‪ ،‬ﻫﻤ‪5‬شﻨﻰ‪ ،‬ﻣدام‬ ‫تﻠﻮار‪ :‬ب‪75‬ه‪ ،‬تﻮﻧدي‪ ،‬تادي‬ ‫تﻤاﻳﻼت‪ :‬ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴاوې‪ ،‬ﻣﻴﻨ‪ ،3‬رغبتﻮﻧﻪ‬ ‫تﻤبﻞ‪ :‬چﻤبﻪ‪ ،‬چﻨبﻪ‪ ،‬دارﻳال‪ ،‬درﻳﻪ‪ ،‬دارﻳﻪ‬ ‫تﻤسخر‪ :‬ﻣﻠﻨ‪6‬ې‪ ،‬پﻴشاړې‪ ،‬پچﻤﻮزې‪ ،‬ﻣسخرې‬ ‫تﻤﻨا‪ :‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬اﻣ‪5‬د‪ ،‬ارزو‬ ‫تﻨبﻴﻪ‪ :‬وﻳ‪+‬ﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻴداروﻧﻪ‪ ،‬پﻮﻫﻮﻧﻪ‪ ،‬اگاﻫﻲ‬ ‫تﻮکﻰ‪' :‬ﻴز‪ ،‬شﻰ‪ ،‬ﻣاده‬

‫((ټ))‬

‫!ﻴپﻴک‪ :‬ﻣشخص‪$ ،‬اﻧ‪7/‬ې‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻲ‬ ‫!کر‪ :‬ډغره‪ ،‬تﻴﻨدک‪ ،‬جﻨگ‪5‬دل‬

‫((ج))‬

‫جاﻧشﻴﻦ‪$ :‬اى ﻧاستﻰ‪ ،‬ﻗاﻳﻤﻘام‬ ‫جرس‪- :‬ﻮﻧ‪/‬رى‪- ،‬ﻴﻨگ‪7‬ى‪ ،‬غ‪8‬اوه‪ ،‬ج‪7‬ﻧ‪/‬اﻧﻰ‪ ،‬زﻧ‪/‬ﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫جﻮگﻪ‪ :‬وړ‪ ،‬ﻻﻳﻖ‪ ،‬ﻣﻮزون‬

‫((چ))‬

‫چارواکﻰ‪ :‬واک واﻟﻪ د چارو واکﻤﻦ‪ ،‬ﻣاﻣﻮر‪ ،‬د‬ ‫ﻣﻨصب '‪+‬تﻦ‬ ‫چﻠﻨد‪ :‬خﻮى‪ ،‬سﻠﻮک‪ ،‬ک‪7‬ه وړه‪ ،‬ت‪ ,‬رات‪,‬‬

‫حرب‪:‬‬

‫((ح))‬

‫جﻨگ‪ ،‬ج‪7/‬ه‬

‫((خ))‬

‫خشخاش‪ :‬کﻮکﻨار‪ ،‬د کﻮکﻨارو تخﻢ‬ ‫خﻠف‪$ :‬اى ﻧاستﻰ‪ ،‬اوﻻد‪ ،‬وروستﻪ پات‪ 3‬شﻮﻧﻰ‬ ‫خﻮشاﻣﻨگر‪ :‬چاپ‪7‬وس‪ ،‬چاپﻠﻮس‪ ،‬غﻮړه ﻣال‬ ‫خﻠﻘت‪ :‬پﻴداﻳ‪+‬ت‬

‫خﻠﻴفﻪ‪$ :‬ای ﻧاستئ‬ ‫خﻮ‪+$‬ت‪ :‬حرکت‪ ،‬ﻧﻬضت‪ ،‬غﻮر‪$‬ﻨگ‬ ‫خ‪7‬وب‪ :‬پ‪2‬ﻮل‪ ،‬اوبﻮﻧﻪ‪ ،‬اوبﻪ کﻮل‬

‫((د))‬

‫دربان‪ :‬درواﻧچﻲ‪' ،‬ﻮکﻴدار‪ ،‬د وره ساتﻨدوى‬ ‫درﻧاوى‪ :‬درﻧ‪+‬ت‪ ،‬ﻗدر‪ ،‬عزت‬ ‫ُدره‪ :‬ﻣتروکﻪ‪ ،‬ﻗﻤچﻴﻨﻪ‪ ،‬شﻼق‬ ‫درﻳ‪ :#‬د در‪4‬دو ‪$‬اى‪ ،‬ﻣﻨبر‪ ،‬ﻟﻮړ ‪$‬اى‪ ،‬ﻣﻮﻗف‬ ‫دست‪ :3‬غﻮﻧچ‪ ،3‬گ‪65‬ۍ‬ ‫دﻗت‪$ :‬ﻴرﻧﻪ‪ ،‬پاﻣﻠرﻧﻪ‪ ،‬تﻮجﻪ‬ ‫درداﻧ‪ :3‬ﻣرغﻠرې‬ ‫دﻳﻨار‪ :‬د طﻼو سکﻪ د عراق د دوﻟت اوسﻨ‪ 9‬پﻴس‪3‬‬

‫((ذ))‬

‫ذاتﻲ‪:‬‬ ‫ذوق‪:‬‬

‫‪$‬اﻧﻲ‪ ،‬اصﻠﻲ‪ ،‬خپﻞ‪ ،‬شخصﻲ‬ ‫خﻮ*ﻪ‪ ،‬شﻮق‪ ،‬طبع‬

‫((ر))‬

‫راز‪:‬‬ ‫راشدﻳﻦ‪:‬‬ ‫رحﻠت‪ :‬وفات‪ ،‬تﻠﻨﻪ‪ ،‬ت‪ ،,‬ﻣ‪7‬ﻳﻨﻪ‬ ‫رزﻣﻲ‪ :‬جﻨگﻲ‪ ،‬حربﻲ‪ ،‬د جﻨگ‬ ‫رغاوﻧﻪ‪ :‬جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬أبادوﻧﻪ‪ ،‬سازوﻧﻪ‬ ‫رواﻳت‪ :‬ﻧکﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬کﻴس‪ ،3‬راپات‪ 3‬خبرې‪ ،‬د چا د خبرو ﻧکﻠﻮل‬ ‫روحاﻧﻲ‪ :‬ﻣذﻫبﻲ ﻻر*ﻮد‪ ،‬پارسا‪ ،‬ﻣعﻨﻮي شخص‬ ‫روحﻴات‪ :‬ﻣﻮرال‪ ،‬وضع‪ ،‬وضعﻴت اروا‪-‬اﻧ‪3‬‬ ‫روزل‪ :‬پاﻟﻞ‪ ،‬تربﻴﻪ کﻮل‪ ،‬ساتﻞ‬ ‫رﻳاضت‪ :‬زﻳار‪ ،‬ﻫ(ﻪ‪ ،‬کﻮ*)‪ ،‬د ﻧفس پاکﻮﻟﻮ ﻟپاره رب‪- 7‬اﻟﻨﻪ‬ ‫پ"ﻪ خبره‪ِ ،‬سر‬

‫دﻳﻨدار‪ ،‬ﻣتدﻳﻦ‪ ،‬پﻪ سﻤﻪ ﻻر روان (راشدﻳﻦ خﻠفا)‬

‫زﻫﻴر‪:‬‬

‫((ز))‬

‫خﻮاشﻴﻨﻰ‪ ،‬خپﻪ‪ ،‬ﻧاتﻮاﻧﻪ‪ ،‬کﻤزورى‪ ،‬ک‪47‬دﻟﻰ‬

‫((ژ))‬

‫ژورﻧاﻟﻴستﻴک‪ :‬ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨ‪ 3‬چ‪ 3‬د چاپﻲ‪ ،‬راډﻳﻮﻳﻲ‬ ‫او تﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ خپروﻧﻮ او رسﻨﻴﻮ ﻟپاره ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ژوى‪ :‬ساک)‪ ،‬ژوﻧدى سرى‪ ،‬ذﻳروح‬

‫((س))‬

‫ساعﻲ‪ :‬ﻫ(اﻧد‪ ،‬زﻳارگاﻟﻰ‪ ،‬کﻮ*‪+‬ﻲ‬ ‫سپﻤا‪ :‬زﻳرﻣﻪ‪ ،‬زخﻴره‪ ،‬پاسره‪ ،‬بچت‬ ‫سکﻮت‪ :‬چﻮپتﻴا‪ ،‬ﻗراري‪$ ،‬ﻨ‪ ،6‬وﻗفﻪ‬ ‫سکﻮن‪ :‬ارام‪ ،‬در‪4‬دﻧﻪ‪ ،‬چﻮپتﻴا‪ ،‬غ‪7‬وﻧدى‪$ ،‬اى پر ‪$‬اى ک‪5‬دﻧﻪ‬ ‫سﻤسﻮر‪5* :‬راز‪ ،‬شﻴﻦ‪ ،‬زرغﻮن‬ ‫سﻨارﻳﻮ‪ :‬ﻫغﻪ کﻴسﻪ چ‪ 3‬د فﻠﻢ او ډراﻣ‪ 3‬ﻟپاره پر‬ ‫کاغذ ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫سﻮد‪ :‬تسﻞ‪ ،‬ډاډ‪ ،‬خاطر جﻤعﻲ‪ ،‬تسکﻴﻦ‬

‫سﻮن‪ :‬سﻮﻧگ‪ ،‬سﻮ‪5$‬دل‪ ،‬د سﻮ‪$‬ﻮﻟﻮ‬ ‫سﻮ‪4‬ﻠ‪ :9‬سﻬﻴﻠ‪ ،9‬ﻣﻠگرې‪ ،‬ﻫﻤزوﻟ‪3‬‬ ‫سﻴﻼﻧﻲ‪- :‬ر‪$‬ﻨدوى‪ ،‬سﻴاح‪ ،‬ﻧﻨدارچﻲ‬

‫((ش))‬

‫شغﻞ‪:‬‬ ‫شفاﻫﻲ‪:‬‬

‫دﻧده‪ ،‬بﻮختﻴا‪ ،‬وظﻴفﻪ‪ ،‬کسب‬ ‫‪7-‬ﻧﻰ‪ ،‬پﻪ خﻮﻟﻪ‪ ،‬د خﻮﻟ‪ ،3‬پﻪ ﻳادو‪ ،‬د خﻮﻟ‪ 3‬خبرې‬

‫((ښ))‬

‫*کاﻟﻮ‪ :‬د پ‪+‬ﻮ اواز‪ ،‬پسپسﻰ‪ ،‬غﻮږى‪ ،‬کشﻬار‪' ،‬پﻬار‬ ‫*ک‪5‬ﻼ کگر‪ :‬استعﻤار گر‪ ،‬استعﻤار چﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻮاکگر‪ ،‬بﻨدووﻧکﻰ‬ ‫*ک‪5‬ﻼک‪ :‬ﻧﻴﻮاک‪ ،‬استعﻤار‪ ،‬بﻨد‪ ،‬راگ‪5‬ر‬

‫((ص))‬

‫صادر‪ :‬ﻟ‪85‬ل شﻮى‪' ،‬ر‪-‬ﻨد‪ ،‬پ‪ )5‬شﻮى‪ ،‬ترسره شﻮى‬

‫صحﻨﻪ سازي‪ :‬صحﻨﻪ جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨظر ک)‬ ‫صﻨعت‪ :‬جﻮړ‪4‬دل‪ ،‬ساز‪4‬دل‪ ،‬جﻮړشﻮي شﻴان‪،‬‬ ‫ساﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬وساﻳﻞ‬ ‫صﻮفﻲ‪ :‬پاک ﻧفس‪ ،‬تزکﻴﻪ‪ ،‬د تصﻮف د طرﻳﻘت‬ ‫پﻴرو‪ ،‬د وړﻳﻨﻮ جاﻣﻮ اغﻮستﻮﻧکﻰ‬

‫((ع))‬

‫عداﻟت‪ :‬برابري‬ ‫عابد‪ :‬پرﻫ‪5‬ز‪-‬ار‪ ،‬ﻣتﻘﻲ‪ ،‬تﻘﻮادار‪ ،‬عبادت کﻮوﻧکﻰ‬ ‫عارض‪ :‬عرض کﻮوﻧکﻰ‪ ،‬شکاﻳت کﻮوﻧکﻰ‪ ،‬حﻖ غﻮ*تﻮﻧکﻰ‬ ‫عارف‪:‬صﻮفﻲساﻟک‪،‬خداى پ‪5‬ژﻧدوﻧکﻰ‪،‬پﻮه‪،‬ﻫﻮ*ﻴار‬ ‫عاﻟﻲ‪ :‬ﻟﻮړ‪ ،‬شرﻳف‪ ،‬ﻣحترم‬

‫عﻮاطف‪:‬‬

‫احساسات‪ ،‬جذب‪ ،3‬وﻟﻮﻟ‪ ،3‬ﻣﻬرباﻧ‪ ،9‬اﻟطاف‬

‫((غ))‬

‫غﻤ‪5‬دل‪ :‬خﻮاشﻴﻨ‪5‬دل‪ ،‬خپﻪ ک‪5‬دل‪ ،‬پﻪ غﻢ ک‪5‬دل‬ ‫غﻮر‪$‬ﻨ‪ :,‬خﻮ‪+$‬ت‪ ،‬ﻧﻬضت‬

‫((ف))‬

‫فدا‪$ :‬ار‪ ،‬جار‪ ،‬وارى‪ ،‬ﻗربان‬ ‫فرﻣان‪ :‬د واکﻤﻦ ﻟﻴکﻠﻰ حکﻢ‪ ،‬د وﻟسﻤشر حکﻢ‪،‬‬ ‫اجازه‪ ،‬د وﻟسﻤشر اﻣر پﻪ ﻟﻴکﻠ‪ 3‬ب‪2‬ﻪ‬ ‫فﻦ‪ :‬د عﻠﻢ او صﻨعت پﻪ اړه ﻳﻮﻫﻪ او أ‪-‬اﻫی‬ ‫فضﻴﻠت‪ :‬غﻮره واﻟﻰ‪5* ،‬گ‪2‬ﻪ‪ ،‬برتري‬ ‫فطرت‪ :‬طبﻴعت‪ ،‬پﻨ‪ ،#‬پﻴداﻳ‪+‬ت‪ ،‬خﻠﻘت‬ ‫فﻘﻪ‪ :‬پﻮﻫﻪ‪ ،‬فﻬﻢ‪ ،‬پر ﻳﻮ 'ﻪ خبرتﻴا‪ ،‬د دﻳﻦ د ارکاﻧﻮ او‬ ‫احکاﻣﻮ عﻠﻢ‪.‬‬ ‫فﻘﻴد‪ :‬ورک‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠﻰ‪ ،‬ﻣ‪ ،7‬ﻟﻪ ﻻسﻪ وتﻠﻰ‬

‫ﻗﻠﻨگ‪:‬‬

‫((ق))‬

‫د ﻣﻠﻨگ ﻧذراﻧﻪ‪ ،‬باج‪ ،‬کﻠﻨگ‬

‫((ک))‬

‫کافرستان‪ :‬د کافرو ‪$‬اى‪ ،‬د کافرو وطﻦ‬ ‫کاذب‪ :‬دروغجﻦ‬

‫‪154‬‬

‫کرک"ر‪ :‬ﻫغﻪ شخص ﻳا ﻟﻮبغاړى چ‪ 3‬د کﻴس‪ 3‬ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻳ‪ 3‬د کﻴس‪ 3‬د پﻴ‪+‬ﻮ د بﻬﻴر پر ﻣخ بﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره !اکﻲ‪.‬‬ ‫کره کتﻨﻪ‪ :‬ﻧﻘد‪ ،‬سﻢ ﻗضاوت‪ ،‬ﻳﻮه 'ﻴز تﻪ اصﻼحﻲ کتﻨﻪ‬ ‫کروﻧدگر‪ :‬بزگر‪ ،‬دﻫﻘان‬ ‫کسات‪ :‬غچ‪ ،‬بدل‪ ،‬اﻧتﻘام‬ ‫کک‪7‬تﻴا‪ :‬چ"ﻠ‪5‬دل‪ ،‬گﻨده ک‪5‬دل‪ ،‬ﻟ‪7‬ﻟﻲ ک‪5‬دل‬ ‫کﻮﻧجکﻪ‪ :‬کﻨجکﻪ‪ ،‬د صدف پﻮخ‪ ،‬گﻮجﻰ‬ ‫کﻮ!ﻠتﻴا‪ :‬پﻮخﻮاﻟﻰ‪ ،‬ﻣضبﻮطتﻴا‪ ،‬ﻣحکﻤتﻴا‪ ،‬درﻧ‪+‬ت‬

‫پک‪ 3‬زاري شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻣﻨثﻮر‪ :‬پﻪ ﻧثر‪ ،‬ﻟﻪ ﻧظﻢ پرتﻪ‬ ‫ﻣﻨظر کشﻲ‪ :‬ﻣﻨظر ک‪+‬ﻨﻪ‪ ،‬پﻪ کﻠﻤﻮ ک‪ 3‬د ﻳﻮې صحﻨ‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮر‬ ‫ﻣدام‪ :‬ﻫﻤﻴشﻪ‬ ‫ﻣﻨظﻮم‪ :‬پﻪ شعر‪ ،‬پﻪ ﻧظﻢ‪ ،‬ﻧظﻢ شﻮى‬ ‫ﻣﻬذب‪ :‬ﻣتﻤدن وړ‪ ،‬ب‪ 3‬ع‪5‬بﻪ‪ ،‬تﻮږل شﻮى‪ ،‬اصﻼح شﻮى‪ ،‬سﻢ شﻮى‬ ‫ﻣﻮخﻪ‪ :‬ﻫدف‪ ،‬ﻣﻘصد‪،‬‬ ‫ﻣﻴﻞ‪ :‬ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴا‪ ،‬اشتﻬا‪ ،‬اشتﻴاق‪ ،‬ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫ﻣ‪7‬و‪ :‬ﻣ‪75‬ه‪ ،‬ﻣ‪75‬ﻧﻰ‪ ،‬س‪7‬ى‪ ،‬جﻤع ﻳ‪ 3‬ﻣ‪75‬وﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻬجﻮي‪( ،‬د‬ ‫ﻣ‪7‬و وده ﻟﻪ تا ده)‬

‫ﻻﻣﻞ‪ :‬سبب‪ ،‬عﻠت‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻰ‪ :‬پخﻮاﻧﻰ‪ ،‬ﻟرغﻮن‪ ،‬ﻗدﻳﻤﻲ‬ ‫ﻟطافت‪ :‬ﻧرم واﻟﻰ‪* ،‬ﻪ واﻟﻰ‪ ،‬سپ‪(5‬ﻠتﻴا‪ ،‬ﻧزاکت‪* ،‬کﻼ‬ ‫ﻟﻘب‪:‬ﻫغﻪ ﻧﻮم چ‪ 3‬د ﻳﻮه ‪$‬اﻧگ‪7‬ي صفت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پر‬ ‫چا اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮى وي‪.‬‬ ‫ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴا‪ :‬ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻮب‪ ،‬ﻣﻴﻨتﻮب‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻨدي‪ ،‬ارزوﻣﻨدي‬

‫ﻧابﻮد‪ :‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠﻰ‪ ،‬ورک‪ ،‬ﻣحﻮه‪ ،‬ﻧشت‬ ‫ﻧاشﻮﻧﻰ‪ :‬ﻧﻪ ک‪5‬دوﻧکﻰ‪ ،‬ﻧﻪ ک‪5‬دﻟﻮ واﻻ‪ ،‬ﻧاﻣﻤکﻦ‬ ‫ﻧاورﻳﻦ‪ :‬غﻢ‪ ،‬خپ‪/‬ان‪ ،‬وﻳر‪ ،‬ﻣاتﻢ‬ ‫ﻧدا‪ :‬غ‪ ،8‬اواز‬ ‫ﻧظﻢ‪ :‬ترتﻴب‬ ‫ﻧظاﻣﻲ‪ :‬پﻮ‪$‬ﻲ‪ ،‬عسکري‬ ‫ﻧغ‪+‬تﻞ‪ :‬را!ﻮﻟﻮل‪ ،‬سره ودل‪ ،‬سره ﻳﻮ ‪$‬اى کﻮل‬ ‫ﻧگﻴﻦ‪ :‬غﻤﻰ‪ ،‬ﻗﻴﻤتﻲ کا‪1‬ﻰ‬ ‫ﻧﻤﻮ‪ :‬وده‪ ،‬ﻟﻮﻳ‪5‬دﻧﻪ‪ ،‬غ"‪5‬دﻧﻪ‬ ‫ﻧﻬضت‪ :‬خﻮ‪+$‬ت‪ ،‬غﻮر‪$‬ﻨگ‪ ،‬تحرﻳک‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ‪ :‬ﻧاﻣتﻮ‪ ،‬ﻣشﻬﻮر‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ :9‬ﻧاﻣتﻮ‪ ،‬ﻣشﻬﻮره‬ ‫ﻧﻮﻣ‪%‬رى‪ :‬ضﻤﻴر‪ ،‬ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ چ‪ 3‬د ﻧاﻣﻪ استازﻳتﻮب کﻮي‬ ‫ﻧﻴاز‪ :‬اړتﻴا‪ ،‬حاجت‪ ،‬ضرورت‬ ‫ﻧﻴﻠﻪ‪ :‬رﻳ‪+‬ﻪ‪5$ ،‬ﻠﻪ‪ ،‬جرړه‪ ،‬وﻟﻪ‬ ‫ﻧ‪5‬ب‪ :‬پرﻟﻪ پس‪ ،3‬بﻴا بﻴا‪ ،‬ﻣکرر‪ ،‬ﻣسﻠسﻞ‬

‫‪-‬ﻠشﻦ‪:‬‬

‫((ګ))‬

‫‪-‬ﻠب‪ ،0‬د ‪-‬ﻼﻧﻮ باغ‪- ،‬ﻠباغچﻪ‬

‫((ل))‬

‫((م))‬

‫((ن))‬

‫ﻣبارزه‪ :‬ﻫ(ﻪ‪ ،‬زﻳار‪ ،‬جﻨگ‪ ،‬ج‪7/‬ه‪ ،‬شخ‪7‬ه‬ ‫ﻣتاع‪ :‬تﻮ*ﻪ‬ ‫ﻣجرب‪ :‬ازﻣاﻳﻞ شﻮى‪ ،‬تجربﻪ شﻮى‬ ‫ﻣجﻠﻲ‪ :‬جﻠﻮه گاه‪* ،‬کاره کﻮوﻧکﻰ‬ ‫ﻣحاوره‪ :‬خبرې اترې‪ ،‬ﻣکاﻟﻤﻪ‬ ‫ﻣرام‪ :‬ﻣﻘصد‪ ،‬ﻣطﻠب‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻣراد‬ ‫ﻣرکچﻴان‪ :‬ﻣرکﻮال‪ ،‬ﻣرکﻪ کﻮوﻧکﻲ‪ ،‬جر‪-‬ﻪ ﻣار‬ ‫ﻣزﻣﻦ‪ :‬اوږد ﻣﻬاﻟﻪ‪ ،‬د اوږدې زﻣاﻧ‪ ،3‬د ډ‪4‬ر وخت‬ ‫ﻣستﻘﻞ‪ :‬خپﻠﻮاک‪ ،‬ازاد‪ ،‬خپﻞ اختﻴاره‬ ‫((و))‬ ‫ﻣستﻨد‪ :‬ﻣﻨﻞ شﻮى‪ ،‬باوري‪ ،‬د اصﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ،3‬د اعتبار وړ‬ ‫واکﻤﻦ‪ :‬واکﻮال‪ ،‬واکدار‪ ،‬اختﻴارﻣﻨد‬ ‫ﻣسﻤﻮﻣﻴت‪ :‬زﻫري ک‪5‬دﻧﻪ‪ ،‬پﻪ زﻫرو کک‪47‬دﻧﻪ‬ ‫وده‪ :‬ډ‪4‬ر*ت‪ ،‬تکثر‪ ،‬زﻳاتﻮاﻟﻰ‬ ‫ﻣشال‪ :‬ﻣشعﻞ‪ ،‬ډﻳﻮه‪' ،‬راغ‬ ‫ﻣشاور‪ :‬سﻼکار‪ ،‬ﻣشﻮره ورکﻮوﻧکﻰ‪ ،‬ﻧظر ورکﻮوﻧکﻰ ورشﻮ‪$ 7' :‬اى‪ ،‬شﻴﻦ او سﻤسﻮر ‪$‬اى‪5* ،‬رازه چاپ‪5‬رﻳال‬ ‫ﻣشرتابﻪ‪ :‬د ﻣشرتﻮب‪ ،‬ﻣشرﻳزه‪ ،‬سرغﻨدوﻳﻪ‪ ،‬د ﻣشرۍ وژغﻨ‪ :3‬وزغﻨ‪ ،3‬د وزو و‪+4‬تان‬ ‫ﻣصﻨﻮعات‪ :‬ﻻسﻲ او ﻣاشﻴﻨﻲ تﻮﻟﻴدات‪ ،‬جﻮړ ک‪7‬ى وﻟﻮﻟﻪ‪ :‬جذبﻪ‪ ،‬احساس‪ ،‬شﻮر و شﻮق‬ ‫((ﻫـ))‬ ‫شﻮي‪ ،‬تﻮﻟﻴد ک‪7‬ى شﻮي‬ ‫ﻫسک‪ :‬ﻟﻮړ‪ ،‬اوچت‪ ،‬اسﻤان‬ ‫ﻣعتاد‪:‬روږدى‪ ،‬عﻤﻠﻲ‪ ،‬پﻪ ﻧشﻪ اختﻪ‬ ‫ﻫﻤراز‪ :‬راز شرﻳکﻰ‪ ،‬ﻧژدې ﻣﻠگرى‪ ،‬خاص‬ ‫ﻣعراج‪ :‬پﻮرتﻪ‪ ،‬اوچت‪ ،‬ﻟﻮړ‪ ،‬أسﻤان تﻪ د حضرت‬ ‫ﻫﻤرکاب‪ :‬د رکاب ﻣﻠگرى‪ ،‬د ﻻرې ﻣﻠگرى‪ ،‬د سفر ﻣﻠگرى‬ ‫ﻣحﻤد (ص) ختﻞ‪.‬‬ ‫ﻫﻤسفر‪ ،‬د سفر ﻣﻠگرى‬ ‫ﻣعرفت‪ :‬پ‪5‬ژﻧد‪-‬ﻠﻮي‬ ‫ﻫﻤسر‪ :‬سﻴال‪ ،‬برابر‬ ‫ﻣﻘبﻮل‪ :‬ﻣﻨﻞ شﻮى‪* ،‬کﻠﻰ‪- ،‬ران‬ ‫ﻫﻤفکر‪ :‬ﻫﻤخﻴاﻟﻪ‪ ،‬د ﻳﻮه فکر واﻻ‪ ،‬د ﻳﻮه فکر '‪+‬تﻨان‬ ‫ﻣﻘرب‪ :‬ﻧژدې‪ ،‬خپﻠﻮان‪ ،‬دوست‪ ،‬خاص ﻣﻠگرى‬ ‫ﻫﻨر‪ :‬فﻦ‪ ،‬کﻤال‪ ،‬فﻨﻲ ﻣﻬارت‪ ،‬کسب‬ ‫ﻣﻞ‪ :‬ﻣﻠگرى‪ ،‬سره ﻳﻮ‪$‬اى‬ ‫ﻣﻨاجات‪ :‬دعا‪ ،‬اﻟتجا‪ ،‬ﻫغﻪ بﻴان چ‪ 3‬خداى تﻪ ﻫﻨر‪ :‬فﻦ‪ ،‬کﻤال‪ ،‬فﻨﻲ ﻣﻬارت‪ ،‬کسب‬

‫‪155‬‬