Opera poetica 1

Citation preview

dm

QUSE EU

n SECOS TUNIS ix

ds ee due

BUSH SERDOAM OSNICU HE

QUT

S)

fitis

uS

NU

NONE e A Wy

udi

RURG NNUS [UP Nou OR

jet Fer

iato OESTE ACER

deLRQ ISaret

DOO BHL

E S HSERNME

Qu

dh e

^ i

dia PAD. t

ibn

desee

NARDGS

dee

ZDertvi

pu SERIE

BRUN

RAD tene

Thorhis JUR

zu

sA

Hi 5

d

WI

TUS ium mà

MERSONA

:

adDo

RE nor!

UEm

TES

Ac

TA tre

P^

E

PIQUE

dondde i

a SENS

Ykt

OU do Vertu

TIR

pen"

Uude

Uo oDC

DRUG Bron

"m T : VW THPEE

TE

(X d

Vers

iu

BUQUESNE UNIVERSITY LIBRARY

Digitized by the Internet Archive in 2023 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/christanicampiliOO00chri

P " -

A

XI—-

/2

ija

i

-

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XIX A

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XIX A

CHRISTANI CAMPILILIENSIS OPERA

POETICA I

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMXCII

PONTIFICII

CHRISTANI CAMPILILIENSIS OPERA

POETICA I

CVRA

ET STVDIO

WALTER ZECHMEISTER

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMXCII

PONTIFICII

SvMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO

BELGARVM

MAGISTRATV

PvBLICAE ÍNSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO

EDITVM

€ Brepols 1992 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without

the prior permission of the publisher.

EINLEITUNG

I. ZUR THEMENSTELLUNG:

CHRISTANUS CAMPILILIENSIS oder Christan von Lylinveld, ein Autor des ausgehenden lateinischen Mittelalters, ist zwar für Fachgelehrte ein dem Namen nach vertrauter Dichter, seine literarhistorische Bedeutung wurde aber bis heute niemals in gebührender Weise gewürdigt. Einige Arbeiten weisen zwar auf Christans Wichtigkeit hin, doch dies geschieht meist im Zusammenhang mit Ulrich von Lilienfeld, der zahlreiche Verse Christans in seine Concordantiae

caritatis aufgenommen hat. Floridus Róhrig bezeichnet neben den ungleich bekannteren Concordantiae caritatis Ulrichs die Concordantiae Christans als bedeutendste Nachwirkung der Rofa in medio rotae (!). Gerhard Schmidt weist in seinem Buch Die Armenbibeln des XIV. Jahrhunderts (?) ebenfalls auf die Bedeutung Christans für Ulrichs Werk hin. F.J. Worstbrock lobt im Verfasserlexikon Umfang und Vielfalt von Christans geistlicher, moralischer und didaktischer Dichtung, denen im spátmittelalterlichen Deutschland nur weniges zur Seite stehe (?). " Die Salutatio an die hl. Maria von Agypten bildet nebst einem weiteren Hymnus (aus einer Darmstádter Hs. des 14. Jhs.) die früheste Dichtung im deutschen Sprachgebiet, in der Maria Aegyptiaca um Fürsprache bei Gott ersucht wird. Davor wurde Maria nicht selbst verehrt, sondern

sie diente durch

ihre Be-

kehrung als Exempel für den sündigen Menschen, der wie sie zu Gott finden sollte (^). Die bisherigen Arbeiten über die Werke unseres Autors sind in wenigen Zeilen aufzulisten: (1) RÓHRIG, Floridus, Rofa i medio rotae. Ejm typologischer Zyklus aus Osterreich, in Jahrbuch des Stiftes Klosterneuburg, N.F. Bd. 5, Klosterneuburger Buch- und

Kunstverlag, 1965, S. 56. (2) ScHMIDT, Gerhard, Die JArmenbibeln des XIV. Jabrhunderts, in. Veróffentlichungen des Instituts für ósterreichische Geschichtsforschung, Bd. 19, Graz -

Koln, 1959, S. 94£. (3) WoRsTBROCK, E., Christan von Lilienfeld, in Dye deutsche lferatur des Mittelalters. Verfasserlexikon. Begründet von Wolfgang STAMMLER, fortgeführt von Karl LANGOSCH,

2. vóllig neu bearbeitete Auflage, Bd. 1, De Gruyter, Berlin

- New York, 1978, Sp. 1202-1208. (4) KUNZE, K., Studien zur Legende der bj. Maria /Aegyptiaca im deutschen Sprachgebiet, 1970, S. 78.

6*

EINLEITUNG

An erster Stelle sind die Bánde 3 und 41a der Analecta hymnica medii aevi zu nennen (5). Dreves schreibt im 3. Band der Amalecta hymnica die ihm

nur zum Teil und zwar aus spáten Abschriften bekannten Gruf)gedichte vorerst Ulrich von Wessobrunn zu (S. 169-198). Nach der Auffindung der vier Autographen in Lilienfeld berichtigt er diese Zuschreibung und behandelt in der Einleitung zu Band 41a (S. 5-24) Fragen der Urheberschaft, der Datierung und der Verbreitung. Allerdings beschránkt er sich, dem vorgegebenen Rahmen seiner Reihe folgend, auf die Offizien, die Salutationen und einige metrische Gedichte. Im Textteil ordnet er die in den Offizien enthaltenen Hymnen und Sequenzen in gesonderten Kapiteln an, übersieht sechs Antiphone und ein Responsorium über die hl. Agnes, làBt in den Handschriften enthaltene Angaben über die verwendeten Psalmen sowie die Überschriften der Offiziumteile vollstándig weg und zerstórt ebenso dadurch wie durch die alphabetische Reihung der Grufgedichte jeden handschriftlichen Zusammenhang. Die mittelalterliche Orthographie normalisiert er, mehrere Abschreib- bzw. Druckfehler und falsche Handschriftenangaben sind ebenfalls enthalten. Die Wiener Handschrift cod. Palat. Vind. 362 ist ihm noch unbekannt. Mone($) und Wackernagel(?) drucken einige Gedichte Christans ab, ohne den Autor zu kennen, die angegebenen Lesarten

widersprechen einander leider trotz teilweiser Verwendung derselben Handschriften. Eine neue Uberprüfung war daher dringend notwendig. Joh. Huemer veróffentlichte den in Hs. 145 enthaltenen Verstraktat Christans und ergánzte ihn durch Teile des Traktates aus Hs. 144(5). Da er keine Textedition vornehmen, sondern einen Beitrag zur vollstándigen Kenntnis von Reimarten leisten wollte, bietet er keinen vollstándigen Text. Die Zusammenstellung von Zitaten aus Prosaautoren (cod.

(5) DREVES, Guido Maria, Kozrads von Hatzburg und seiner INachabmer, /Alberts von Prag und Ulrichs von Wessobrunn, Reimgebete und Leselieder, Àn Analecta hymnica medii

aevi, Bd. 3, Leipzig, 1888. - DERs., Christans von Liltenfeld. Hymnen, Officien, Sequenzen und Reimgebete, in AH 41a, Leipzig, 1903.

(6) MoNE, Franz Joseph, Laeiniscbe Hypmen des Mittelalters, aus Handschriften hrsg. und erklárt, Bd. 1. Lieder am Gott und die Engel. Bd. 2. Marreniieder. Bd. 3. Hezhgeniteder. Freiburg i. B., 1853/54/55. (7) WACKERNAGEL, Philipp, Das deuzscbe Kircbenlied von der áltesten. Zeit bis vu "Anfang des XVII. Jabrbunderts. Mit Berücksichtigung der deutschen kirchlichen : Liederdichtung im weiteren Sinne und der lateinischen von Hilarius bis Georg Fabricius und Wolfgang Ammonius, 2 Bde, Leipzig, 1864 und 1867. (8) HUEMER, Joh., Eis Tractat über lateinische Reimbildung, in Wiener Studien. Zs. f. class. Philologie, Bd. 4 (1882), S. 299-306.

THEMENSTELLUNG

J*

137 fol 176/CCXlra-191/CCX XVIvb) wurde bereits in einer Arbeit an der Universitát von Liége behandelt (?). Prof. Guy Philippart (Univ. Namur) arbeitet, wie er mir brieflich (15. Dez. 1986) mitteilte, an einer Ausgabe der Marienwunder (CCL r37, fol. 25/XLVIIra-61/LX X XIVrb) (9). Vorarbeiten dazu wurden von Myriam Despineux geleistet (!!), sie konnten jedoch leider von mir nicht eingesehen werden. Eine recht gute Übersicht bietet der Artikel des Verfasserlexikons über Christan von Lilienfeld (2. neu bearbeitete Auflage, Bd. r, Sp. 1202-1208), wenn man von einigen wenigen Fehlern absieht: Die Christan abzuerkennende Salutatio "Ave Iesu lux exorta" hat in AH 41a die Nummer 3, nicht 4. Die in Sp. 1206 genannte Hs. 18 Oxford, Trinity Coll. enthàlt laut Walther, Sprichwórter 25 816 das Christangedicht "Quod ,

fuit, est et erit finem mortem

sibi querit" nicht auf fol. 167v,

sondern schon fol. 166. Welche der beiden Angaben die richtige ist, konnte ich zwar nicht nachprüfen, jedoch verzeichnet der Katalog von Coxe fol 167v ein Gedicht, das mit den selben Worten beginnt wie das Christangedicht (7), sodafl ein Irrtum im Verfasserlexikon wahrscheinlicher ist. Das in Clm 4423 fol. 140r-141r befindliche deutsche Gedicht "Gruest seyst vol aller ersamkait" ist keine Ubersetzung des voranstehenden Christangedichtes "Ave o ingenua", diese Angabe wurde anscheinend aus Wackernagel (Bd. II S. 695) ohne Uberprüfung der Richtigkeit übernommen. Das in Vagantenstrophen verfafite "Previa grammatica sedet in senatu" steht in Hs. C (- Lilienfeld 137), nicht in A (Lilienfeld 144). Christans Gesamtwerk

setzt sich aus Prosa und Versdich-

tungen zusammen.

Die vorliegende Arbeit, die eine erweiterte Fassung meiner Dissertation darstellt (Wien 1989), beschránkt sich auf die poetischen Werke, für die Christans Urheberschaft unschwer nachgewiesen werden kann. Die zahlreich in den Handschriften

(9) KRACK, Jean-Paul, Les classiques Latins dans Je florilége Lilienfeld 137, folios 211 Ra-226 Vb. Université de Liége, Faculté de Philosophie et Lettres. Philologie classique, 2 Bde, 1983/1984.

(10) Vgl. PuiLiPPART, Guy, les Jgendes latimes de sainte Verena. Pour ume bistorre de leur diffusion, in. Analecta Bollandiana. Revue critique d'hagiographie, Bd. 103, 1985, S. 288£.! (11) DEsPINEUX, Myriam, Ure collection autrichienne des Miracles de la sainte Vierge dans son contexte codicologique. Introduction et édition, 2 vol., Louvain-la-Neuve, 1982. (12) Cox&E, Henricus, Ca£alogus codicum manuscriptorum collegii s. trinitatis, in Catalogus codicum mss., qui in collegiis aulisque Oxoniensibus hodie adservantur, Bd. 2 Oxonii,

1852.

9*

EINLEITUNG

verstreuten Sprichwórter, Merkverse und vor allem das Dichterflorileg der Hs. 137 (fol. 206/CC XLIva-221/CCLVIrb), die nur zu einem geringen Teil Christan als Urheber haben, werden nicht behandelt, sie bóten genügend Stoff für eine weitere Untersuchung (??). Für unsere Arbeit bleiben also die folgenden metrischen und rhythmischen Dichtungen: Zur ersten Art gehóren ein Tier- und ein Pflanzenspiegel, eine Ausdeutung der Sonntagsevangelien im Jahreskreis, die Concordantiae (ein typologisches Werk), eine Sammlung von Versus differentiales, kleinere metrische Gedichte, zwei Verstraktate und das Epos Zebedides über Jakobus den Alteren (zur Verfasserfrage siehe a.a.O.). In rhythmischen Versen verfaBt sind Reimoffizien (Historiae) und Grufgedichte an Gott, Maria und die Heiligen, sogenannte Salutationen. Als einziger Prosatext wurden 6 Lektionen über die Kirchenvüter Hieronymus, Ambrosius, Augustinus und Gregor in meine Arbeit aufgenommen, weil sie in der Handschrift unter den Offizien stehen und einige für Christan charakteristische Kennwürter aufweisen.

2. DER AUTOR:

In den Aufzeichnungen des Stiftes Lilienfeld aus dem 13. und 14. Jahrhundert finden sich zwei Tráger des Namens Christanus. Unser Dichter ist der áltere der beiden. Unter Abt Paul (1302-1316) ist er im Jahr 1307 als Subprior, unter Abt Ottokar (1316-1336) von 1326-1328 als Prior belegt (!). Sein Todestag ist der 4. Márz, im Nekrolog steht: "Christanus sacerdos et monachus, quondam prior" (?). Er starb nicht vor 1330, denn Leupolt, sein Nachfolger im

(13) Besonders die zur Glossierung theologischer Werke dienenden oder zu Sprichwortsammlungen vereinigten Verse in den fünf Autographen stammen zum überwiegenden Teil nicht von Christan. (1) TOBNER, Paul, Das Cistercienser-Stift Liltenfeld in. INieder-Osterreich. Biographische Darstellung des W'irkens der Cisterciensermóncbe in. dieser Babenbergerstiftung vorn Jabre 1202 bis 1891, Lilienfeld 1891. - WINNER, G., Dre Urkunden des Zisterzjenserstifies Lülienfeld 1111-1892, Wien, 1974: Nr. 291 (4. Okt. 1307 als Subprior), 506 (25. Nov. 1326 als Prior), 515 (13. Okt. 1327), 520 (14. Sept. 1328). (2) ZüissBERG, H.R. v., Das Todfenbucb des Cistercienser-Stifies Lülienfeld in Osterreich unter der Enns, Wien, 1879. Fontes rerum Austriacarum, 2. Abt, 41. Bd, 1. Hálfte, S. 56. - Monumenta necrologiea monasterii Campi Liliorum, hgg. von Adalbert Franz FUCHS, in Monumenta Germaniae historica, Necrologia Germaniae, Bd. 5 (Dioecesis Pataviensis, pars altera: Austria inferior), Berlin, 1913, S. 378.

DER AUTOR

9*

Priorat, ist am 7. Mai 1329 noch Kámmerer und tritt als Prior das erste Mal am 7. September 1329 auf (?). Daf der àltere der beiden Christane unser Autor gewesen sein mu, láBt sich anhand des "Zebedides", eines Versepos über Jakobus den Alteren, zeigen. Der Dichter widmet seinen Zebedides, das früheste datierbare Werk Christans(*), einem Abt namens Chvnradvs (V. 19-35). Drei Abte dieses Namens lebten in Lilienfeld (5): Konrad I. 1277-1281 Konrad II. 1286-1294 Konrad III. 1398-1408. Die Schrift der Autographen Christans zeigt uns, daB diese zwischen dem ausgehenden r3. und der Mitte des 14. Jahrhunderts entstanden sein müssen($) Konrad III fàllt damit als Adressat aus. r Den beiden álteren Abten Konrad I. und Konrad II. kann aber der jüngere Christan, der in den Jahren 1358-1360 Abt in Lilienfeld war, aufgrund der groBen Zeitdifferenz in den Lebensdaten schwerlich in deren Amtszeit ein Werk gewidmet haben. Welchem der beiden Abte der àltere Christan seinen Zebedides gewidmet hat, ist wegen der zeitlichen Nàhe ihrer Amtszeit schwer zu beantworten. Dies schiene mir nur móglich, wenn wir eine besondere Beziehung eines der beiden Konrade zum Apostel Jakobus oder einen bestimmten AnlaD für die Entstehung oder Widmung des Zebedides nachweisen kónnten. Interessant scheint mir in diesem Zusammenhang, daf sich Konrad IL. als erster in den Lilienfelder Gescháftsurkunden als Prálat bezeichnet (?). Kónnte eine derartige Rangerhóhung Christan zu seinem Epos bewogen haben? Besondere Beziehungen des Stiftes oder der Pfarre Lilienfeld zu Jakobus d. A. konnte ich selbst nach eingehender Bescháftigung mit der Lokalgeschichte nicht feststellen (8). Allerdings wissen wir von der um 1230 nahe St. Florian geborenen Wilbirg, sie habe sich nach der Rückkehr von einer Wallfahrt nach

(3) WiuNER, Die Ur&unden des Zisterzienserstiftes Laltenfeld: Nr. 528 und 532. (4) Zur Frage der Urheberschaft Christans siehe im Kommentar zum Zebedides! (5) KIMMEL, Walter, Das Zzsterzzenserkloster Llienfeld in der Zeit von seiner Gründung (1206) bis JAlbrecht II, Diss., Wien, 1936, S. IVf. (6) Untersuchungen zur Schrift Christans, besonders der in Hs. C, bietet die nicht für den Austausch bestimmte und mir daher nicht zugángliche Arbeit von Myriam DESPINEUX, Une collection autricbienne de Miracles de la sainte Vierge dans son contexte codicologique, Introduction et édition, 2 vol., Louvain-la-Neuve, wird aber hàáufig zitiert von KRACK, s.a.O.

1982. Sie

(7) KiMMEL, Walter, Das Zisterzzenserkloster Lilienfeld, S. 116£. (8) Heimatkunde des Bezirkes Liltenfeld. Hg. Bezirksheimatmuseum Lilienfeld in

Verbindung mit der Arbeitsgemeinschaft der Lehrer des Bezirkes Lilienfeld. Bearb. von Fritz v. NEUMANN,

4 Bde, 1960/63/64/65.

Io*

EINLEITUNG

Santiago di Compostella entschlossen, neben der Stiftskirche als Klausnerin zu leben. Von 1248-1289 führte sie ihr strenges Leben und wurde von vielen Menschen um Christan kann sie durchaus gekannt oder von denn eine starke Beziehung zwischen diesem herrenstift und Lilienfeld hat mit Sicherheit Abschrift des Tierspiegels in St. Florian zeugt man sogar eine Gebetsbruderschaft ein (!?), die Tag besteht, wie mir von den Mónchen des versichert wurde. 3. ZUORDNUNG

Rat gebeten (?). ihr gehórt haben, Augustiner-Chorbestanden. Eine davon. 1320 ging bis zum heutigen Stiftes Lilienfeld

DER WERKE:

Der Name Christanus findet sich in den fünf Autographen háufig als Schreibernotiz. Vgl. dazu die Beschreibung dieser Handschriften! In den Werken selbst tritt uns der Autor nur zweimal ent-

gegen: Das "Planctus" oder "Threnus" genannte rhythmische Gedicht (Cor, meroris nubilo) weist den Namen CRISTANVS als Akrostichon auf. Der Dichter lenkt darauf die Aufmerksamkeit des Lesers durch eine SchluBbemerkung in den Handschriften 144 und 145. » Das metrische Gedicht über Jakobus den Alteren enthált in Vers 2 ebenfalls den Namen Christan: Si Iacobi laudes maioris pingere gaudes Metro, Cristane, dabit hic precium tibi plane.

Es bleibt uns die Aufgabe, auch die übrigen Werke unserem Dichter

zuzuordnen.

Dreves

hat sie für die Reimoffizien,

die

Grufgedichte, den Zebed?des und die Verstraktate bereits überzeugend gelóst (AH 41a, S. 7ff.). Meine Ausführungen folgen ihm daher zum groflen Teil. Die Reimoffizien zeigen, daB sie von ein und demselben Verfasser stammen, denn in ihnen wiederholen sich ganze Partien einer Dichtung in einer anderen: Die Sequenzen auf Altmann (V. 354) und Leonhard (V. 311fl.) sind bis auf wenige Strophen gleich. Ein zum Teil in Reimprosa abgefaBtes Responsorium steht in den Offizien der Heiligen Dorothea (V. 4ff. und Martha (V. 20ff.).

(9) VoNGREY, Felix, Lilenfeld, in Die Zeit der frühen Habsburger. Dome und Klóster 1279-1379. Niederósterr. Landesausstellung Wr. Neustadt vom 12. Mai28S OECE1979518S:3253! (10) VoNcnEY, Felix, Léienfeld, in Die Zeit der frühen Habsburger, S. 272.

ZUORDNUNG

DER WERKE

xit

Die Antiphon, die im Offizium des hl. Achatius zur Sext steht (V. 251ff.), kehrt leicht abgewandelt in dem des hl. Erasmus zur

Prim wieder (V. 286fI.). Die zweite Antiphon der 3. Nokturn (V. 138ff.) im Offizium der hl. Dorothea erscheint abermals in dem der hl. Gertrud als 2. Antiphon der r. Nokturn (V. 48ff.). Ahnliche Formulierungen werden verwendet für die 1r. Antiphon zum Magnificat der 1. Vesper in den Offizien auf Achatius (V. 27f.), Altmann (V. 29ff.), Koloman (V. 31ff.) und Dorothea (V. 20ff.). Der Ausdruck "dulcis Ihesu Domine" steht in den Offizien auf Achatius (V. 61), Bartholomaeus (V. 34), Erasmus (V. 279), Leonhard (V. 64) und Ulrich (V. 37). Zahlreiche andere Parallelen und Anklánge lieBen sich anführen. DaB die rhythmischen Sa/wtationes (auch als Grufgedichte oder Reimgebete bezeichnet) ebenfalls das Werk eines Verfassers sind, bemerkte Dreves bereits in Band 3 der AH (S. 18) anhand von Abschriften des 15. Jahrhunderts, ohne daB er die Autographen kannte. Er ordnete aber zunáchst aus stilistischen Gründen die ihm bekannten 46 Reimgebete Ulrich von Wessobrunn zu (cf. AH 6, S. 5f.) Nach der Auswertung der Lilienfelder Codices wurde Christans

Urheberschaft

offenbar,

die Zahl

der Gedichte

erhóhte

sich. Dreves fügte ihnen aufterdem noch zwei nicht in Lilienfeld überlieferte Salutationes — zu Unrecht, wie ich glaube — hinzu. Der Verfasser der Salutationes mu aber auch identisch mit dem Autor der Reimoffizien sein, denn zwischen den beiden

Gattungen treten ganz deutliche Gemeinsamkeiten in der Wortwahl auf.

Das Adjektiv "iubileus" im Sinn von "iubilans" steht in den Reimgebeten an folgenden Stellen: Ave qui maior vocaris (2, 3) Ave Thoma Didyme (3, 8) Ave beate Mathee (r, 7) Ave stirpis nobilis (2, 8) Ave pater omnium / rerum (5, 8) Ave o Hippolyte (3, 8) Ave o Scholastica (r, 4). In den Reimoffizien finden wir dasselbe Wort zehnmal: Altmann V. 12; Anna V. 39; Bartholomáus V. 262; Dorothea V. 202, 216; Georg V. 99, 289; Petronella V. 212; Simon und

Judas V. 164, 309. Die Beifügung von "ocius, velocius, propere" und dergleichen vor allem bei einer Bitte sehen wir ebenfalls in den Sa/utationes und in den Offizien:

Ave Ihesu fili Dei (2, 14)

r2*

EINLEITUNG

Ave o puerpera (9, 5) Ave Michael beate (r, 8) Ave vas electionis (3, 6) Ave qui maior vocaris (3, 5) Ave veris primula (2, 7-8 und 10) Ave o Ieronyme (r1, 8; 5, 5) Ave admirabilis (4, 5) Ave invictissime (2, 8; 3, 7) Offizium auf Bartholomáus (V. 171), Dorothea (V. 36), Erasmus (V. 167), Georgius (V. 48), Martha (V. 19r), Petronella (V. 241).

Der Ausdruck "sabbata sabbatorum" steht im GruDgedicht "Ave Egyptiaca" (5, 7f.) und in den Offizien auf Bartholomáus (V. 40f.); Koloman (V. 272f.); Simon und Judas (V. 257).

Eine verwandte Wendung "gaudia gaudiorum" steht in den Reimgebeten: Ave presul optime (5, 7f.) Ave felicissime (5, 1f.) Ave o etheree (5, rf.) Ebenso in den Offizien: Koloman (V. 43f, 137f.) und Erasmus (V. 144f., 407f.). In der Salutatio "Ave pater omnium / rerum .." wird Gott "fontale principium" (r, 3) genannt, im Officium de corpore Christi der Sohn Gottes "felicitas fontalis" (V. 284f.). Der Ausdruck "passibus amoris" findet sich in den Reimgebeten einmal ("Ave o puerpera" 5, 5f), in den Offizien dreimal (Gedrudis V. 148f.; Petronilla V. 140; Udalricus V. 56). Das seltene Wort "transgutturare" steht im Reimgebet "Gaude sponsa Christi Agna" (3, 4) ebenso wie in der Sequenz auf die heilige Agnes (Offizium V. 45). Ein weiterer seltener Ausdruck ist das Wort "mille-artifex". Es findet sich im Reimgebet "Ave gemma presulum" (4, 5) und in den Offizien auf die Heiligen Udalricus (V. 264) und Erasmus

(V. 15) (^). (1) Belege für diese Bezeichnung des Teufels bieten von den einschlágigen Lexika:

NIERMEYER,

J.E, Mediae Latinitatis Lexicon munus, Leiden,

1976, und

Franz BLATT, Novum glossarium mediae latinitatis ab. anno DCCC usque ad. annum MCC, Hafniae, 1963, Fasciculus: Miles - Mozytia, Sp. 512. - Siehe Anmerkungen

zu *Ave gemma presulum"!

ZUORDNUNG

DER WERKE

I3*

Das Adjektiv "letheus" von "lethum" tritt in den Reimgebeten mehrfach auf: Ave o sancte Andrea (1, 5) Ave o Bartholomee (1, 7) Ave dux sanctissime (r1, 8) In den Reimoffizien: Dorothea (V. 226); Bartholomáus (V. 338). Háufig ist auch das Wort "spurius". Reimgebete: Ave pastor et patrone (3, 4) Ave que de noxijs (3, 1) Reimoffizien: Altmann (V. 159); Erasmus (V. 310); Gedrudis (V. 72); Georgius (V. 177); Ulrich (V. 32 der Sequenz). Den Ausdruck "divinus" oder "celicus conventus" (himmlischer Konvent) finden wir im Offizium auf Udalricus (V. 145f., 271) und in den Reimgebeten: Ave veri luminis (5, 8) Ave o egregie (5, 8). Mit Sicherheit verfaBte also ein und dieselbe Person sowohl Reimoffizien als auch Reimgebete. Da dieser Autor Christan war, láBt sich auch noch an zwei weiteren Parallelen zeigen. Im oben genannten "Planctus", der den Namen Christan als Akrostichon enthált, tritt das Wort "gastrimargia" (6, 1) in der charakteristischen Schreibung "castrimargia" auf. Das wiederholte Auftreten auch in den Reimoffizien zeigt eine Vorliebe des Verfassers dafür an (Altmann V. 144; Gertrud V. 95; Leonhard V. 200; Martha V. 178; Petronella V. 59). Auch die im Udalricusoffizium enthaltene Prosalektion II verwendet dieses Wort. Ebenfalls im "Planctus" wird das Wort "stertere" für "schlafen" verwendet (8, 8). Eine áhnliche Stelle findet sich in der Salutatio "Ave, Ihesu fili Dei" (2, 11).

Wie wir aus den Anfangsversen

des metrischen

Gedichtes

.über den Apostel Jakobus den Alteren wissen, hat Christan nicht nur rhythmische, sondern auch metrische Werke verfaft (S1 Iacobi laudes maioris pingere gaudes / Metro, Christane, dabit hic precium tibi plane). Wir

wollen

daher

versuchen,

ihm

auch

den Zebedides,

die

Verstraktate, das Speculum animalium bzw. vegetabilium, die Evangelia dominicalia, Concordantiae und alle sonstigen metrischen Gedichte zuzuordnen.

14*

EINLEITUNG

Der Zebedides, eine kunstvolle Versfassung der Legende, wurde von der Hand Christans geschrieben und soll nach Lilienfelder Uberlieferung von Christan auch gedichtet worden sein. Ist das letztere der Fall, wird man ihm wohl auch tate zuschreiben müssen. Die im Zebedides verwendeten Versarten Definitionen der Traktate, und die dem beigegebenen Beispielverse stammen zum dides. Der Traktat in Ag verwendet zwar

die beiden Verstrak-

folgen nàmlich den Traktat

der

Hs. B

Teil aus dem Zebekeine Verse daraus, die Versdefinitionen sind aber bis auf geringe Abweichungen mit denen in B identisch. Der Traktat in Hs. A beginnt mit der Bemerkung: Quicumque delectatur in diversis versuum generibus, inspiciat non negligenter formam plurimorum versuum, secundum quam versus ed?d? subnotatos. Tatsáchlich láBt sich keiner der Beispielverse im selben Wort-

laut bei einem anderen Dichter vor Christan nachweisen, wenn

er auch mit Sicherheit fremde Verse bearbeitet hat (cf. Anmerkungen). Vor allem die kurzen Gedichte über Christus, Maria, Agnes, Anna und über die Knaben dürften vom Verfasser der

Traktate stammen. Übereinstimmungen im Stil der Metra mit dem der rhythmischen Gedichte erhárten zusátzlich die Urheberschaft unseres Autors: Auffallend ist im Zebedides z.B. die Vorliebe des Dichters für "versus interscisi", in denen die beiden Reimsilben auf der einen

Seite einem Wort, auf der anderen zwei Worten angehóren: Zeb. 25í.; 29-31; 94f.; 1541.; 156f.; 202f.; 300f.; 410f.; 482f. u.Ó. Einzeln tritt diese Reimart auch bei anderen mittelalterlichen

Dichtern ófters auf, die geháufte Verwendung bei unserem Autor bildet aber ein Charakteristikum seines Stils.

Als Beispiele dieser "versus interscisi" in seinen rhythmischen Dichtungen seien genannt: Officium s. Annae (V. 265); Officium s. Georgii (V. 76). Salutationen: Ave admirabilis r1, 6;

Ave apostolice 4, 6; Ave Cappadociae r, 6; Ave Clara nomine 12, 6; Ave claro genere r, 6;

Ave Dei pontifex 5, 9; Ave manna angelorum 4, 5; Ave o dulcissime r1, 6; Ave qui verbo et vita 4, 2; Ave sidus caelicum r, 8;

ZUORDNUNG

DER WERKE

I5*

Ave venerabilis r, 6; Ave verbum eructatum 2, 7;

Mater pia mater dia 5, rr. Auch in den metrischen "Exempla Verfasser

Christan

sich ausdrücklich

de s. Iacobo", als deren bekennt,

treten

"versus

interscisi" auf (Vv. 49; 72; 76). Das Wort "agalma" kommt zwar auch bei anderen mittelalterlichen Dichtern vereinzelt vor, so verwendet es einmal Kon-

rad von Gaming (AH S. 96: De s. Agatha 5, 1o). In Christans Reimoffizien fállt aber die Háufigkeit dieses Gebrauches auf. Altmannus V. 140. Bartholomaeus V. 39; 244. Dorothea V. 227. Erasmus V. 316; 322/328. Leonardus V. 138; 238. Dasselbe Wort findet man auch wieder im Verstraktat in A (V. 260): Huius mens alma celeste frequentat agalma. Im Zebedides stehen Worte wie documen (V. 153), solumen (V. 203), alimen (V. 316), integumen (V. 1014), nocumen (V. ror5). Im Offizium auf Petronella (V. 155f.) heift es: o apis melliflua cordis pascens frumen. Im Verstraktat aus A finden wir den Versus catenatus (V. 258): In nostri frumen cordis vite plue flumen. In den Reimgebeten fállt der Gebrauch von "dare" im Sinn von "reddere (facere)" auf: Me det letum bonitas veri Salomonis (In: Ave pater omnium / rerum 4, 7f.). Da in celi curia me cum Christo tutum (In: Ave o eximia 5, 7f.). Ave qui operibus te piis das gratum (In: Ave huius seculi 3, if.) Dem entsprechen Zeb. 1067: .. Illico saccus, lancea burbo, me bene tutum

Dat Iacobus. Zeb. 1070f.: Cum baculo prenso super hos dat quando timentes Quoslibet et, qui me cruciarunt, dat fugientes. sowle aus den "Exempla s. Iacobi" (V. 5): Hermogenem letum Iacobus dedit atque Philetum. Auch das Thema des MüBiggangs finden wir háufig: in den Versen 1,5ff. der Salutatio "Ave o sancte Andrea"; im Zebedides 1ff. und im Prolog des Pflanzenspiegels.

16*

EINLEITUNG

Angesichts dieser stilistischen Argumente für die Verfasserschaft Christans fállt m. E. eine Schwierigkeit weniger ins Gewicht, vor die uns die Zebedidesverse 1360-1363 stellen. Marte necor sceleris, precor, o pater, hoc michi verte,

Tinea me veteris vicij iam rosit aperte. Nusquam fecit opus animus sibi, sed tibi certe. Hic petit, est ut opus, tuus esse, fit hoc nisi per te. Als Glosse zu "hic" im Vers 1363 steht in der Handschrift: animus, id est Martinus, synedoche, pars pro toto, animus pro Martino. Offensichtlich nennt sich hier der Autor des Epos mit Namen, alle anderen Vermutungen scheinen mir zu weit hergeholt. Wenn wir also in der Glosse ein Selbstzeugnis des Verfassers Martin sehen, aus stilistischen Gründen das Werk aber Christan

von Lilenfeld zuschreiben müssen, bleibt uns nur folgender SchluB: Martin und Christan sind ein und dieselbe Person. Wir wissen durch die Widmung, daf der Zebedides vor 1294, dem Todesjahr Konrads IL. verfaDt worden ist. Christan kónnte damals vor seiner Aufnahme in den Orden gestanden sein und noch seinen weltlichen Namen getragen haben. Dazu passen auch seine Bitten an Abt Konrad (V. 19f.; 1360-1363). Im Nekrolog des Stiftes Lilienfeld wird zwar zum 26.7. ein "Martinus decanus et monachus in Campolili." erwáhnt, es gibt jedoch keinen Hinweis auf das Jahr seines Todes(?) Da zu dieser Person nichts Náheres bekannt ist — auch in den Lilienfelder Urkunden dieser Zeit findet sich kein Mónch namens Martinus -, scheint mir die Verfasserschaft

Christans

für den

"Zebedides" weitgehend gesichert. In den Verstraktaten aus Hs. A und B werden unter anderen auch Verse zitiert, die Teile von selbstándigen metrischen Gedichten sind (cf. Text der Metra!). Da Christan in der Vorrede zum Verstraktat A4 die Beispielverse als sein geistiges Eigentum bezeichnet ("versus edidi subnotatos") müssen die Gedichte, denen

er einzelne Verse für die Verstraktate

entnommen

hat,

seinem Werk ebenso zugehóren wie alle übrigen derartigen Metra. Einen weiteren Hinweis darauf bietet die spárliche Überlieferung, denn diese metrischen Gedichte sind mit wenigen Ausnahmen (siehe Handschriftenverzeichnis) nur in den Autographen überliefert. (2) MGH, Nerrologia Germaniae, Bd. 5 (Dioecesis Pataviensis, pars altera: Austria inferior) Berlin, 1913, S. 400.

ZUORDNUNG

DER WERKE

17*

Die einheitliche Gestaltung der Sprache im Tier- und Pflanzenspiegel in den Evangelia dominicalia und in den Concor-

dantiae weist ebenfalls auf Christan als Autor. So ist allen diesen Werken die Verwendung von Versus interscisi (gebrochenen Reimen) gemeinsam. spec. gress. 68; 136; vol. 94;

pisc. 3; 29; monst.

I2;

spec. arb. 32; 213; herb. 76; 210; ev. dom. I3;

CDIlC. DE 212 0135027] 0247: Im Pflanzenspiegel sind auch einige für Christan charakteristische Kennwórter enthalten. agalma: spec. arb. 146; frumen: spec. herb. 137; iubileus: spec. arb. 135; 137; 237. Da sich der Autor des Pflanzenspiegels im Prolog ausdrücklich auf den vorher entstandenen Tierspiegel bezieht, muD dieses zweite Speculum ebenfalls von ihm stammen. Ahnliche Verse, nicht zuletzt aufgrund des verwandten Inhalts, haben Concordantiae und Evangelia dominicalia gemeinsam. Die Gewohnheit, mit dem zweiten Vers eines hexametrischen

Distichons den vorausgehenden ersten tropologisch auszudeuten, verbindet die Evangelia dominicalia wiederum mit den Specula. Daf die Autographen gleich mehrere Abschriften von jedem dieser Werke enthalten, unterstreicht noch zusátzlich die Urheberschaft Christans.

Die umfangreiche Sammlung der Versus differentiales ist wohl mit Sicherheit von Christan zusammengestellt worden. Daf alle Verse auch von ihm gedichtet wurden, móchte

ich bezweifeln,

wenn auch ein entsprechender Nachweis schwerfillt. Zu beliebt und zu zahlreich waren derartige Sprüche im Mittelalter, nicht zuletzt als Lernhilfe zum Einprágen von Homonymen. Immerhin konnte ich bei einer Uberprüfung der ersten 50 Versus differentiales in: Hans Walther, Lat. Sprichwórter und Sentenzen des Mittelalters keinen einzigen davon verzeichnet finden. Dies scheint doch auf Lilienfeld als Ort der Entstehung zu weisen. Nach dem Reimoffizium auf Udalricus (nach V. 245) stehen — gefolgt vom Hymnus auf diesen Heiligen — 6 Lektionen auf die Kirchenváter Hieronymus, Ambrosius, Augustinus und Gre-

gor in Prosa. Aufgrund wurden sie von mir im Christan verfaBt worden bereits als Stilmerkmal

der engen Verbindung zu den Offizien Text belassen. Auch sie dürften von sein. Darauf deutet vor allem die oben festgestellte Verwendung der Wórter

IGf

EINLEITUNG

"agalma" (Lectio VI), "castrimargia" (Lectio II) und "iubileus" für "*iubilans" (Lectio VI) durch Christan hin. Den Abschluf der Lectio I bildet folgende Strophe: Novellis ergo sollempnijs nova sint preconia, novis laudum munijs nulla desint gaudia. Man vergleiche damit die Verse 293ff. im Offizium auf Anna: Nova quidem sollempnia novum ornat preconium, nova da nobis gaudia, Deus, creator omnium.

Die Zeile "nulla desint gaudia" findet sich auch im Altmannusoffizium (V. 359).

In Handschrift 137 stehen drei Gedichte, die sich mit den "Septem artes liberales" befassen. Bei dem einen (fol 1i47/ CLXXXIv) handelt es sich um das Weihnachtslied des Alanus, das die wunderbare Menschwerdung Gottes beschreibt (PL 210

Sp. 577-580).

Spalte 147/CL XX XIrb enthált als zweites eine Nachdichtung des Alanus (Inc. Causans totam structionem), die mir nicht von Christan zu stammen scheint. Weder enthált sie eines der für Christan charakteristischen Kennwórter, noch passen die zahlreich darin enthaltenen Fachausdrücke zum sonstigen Stil unseres Autors. Stilistische Eigenheiten in der Art der Versus interscisi sind auch nicht zu entdecken. Das dritte Gedicht hingegen (fol. 147/CL XX XIra-rb) móchte ich Christan zuschreiben(?) (Inc. Previa grammatica sedet in senatu). Es rühmt in siebenmal zwei Vagantenstrophen die Artes liberales. Einfachheit und Verstándlichkeit der Darstellung entsprechen dem gewohnten Stil der übrigen Christanwerke. Sogar ein gebrochener Reim wird verwendet (4, 3). Charakteristische Kennwórter sind hier allerdings ebensowenig enthalten wie in den beiden vorhin genannten Gedichten. 4. DATIERUNG DER AUTOGRAPHEN:

Guido Maria Dreves bezeichnet die Lilienfelder Autographen CCL 137, 143, 144 und 145 mit den Buchstaben C, D, A und B, er folgt also nicht der numerischen Reihung des Kataloges. Auch in der vorliegenden Arbeit wurden die Buchstabenbezeichnungen der Einfachheit halber beibehalten, sie zeigen jedoch nicht die Reihenfolge an, in der die Hss. entstanden sind,

(3) Gedruckt in -A4H 46, S. 388-390 (Nr. 335).

DATIERUNG

DER AUTOGRAPHEN

Io9*

denn darüber wissen wir zuwenig. Sie tragen aber der unterschiedlichen Zahl der in ihnen enthaltenen Christanwerke Rechnung. Die Wiener Hs. 362 (W) war Dreves noch nicht bekannt, ihre

Sigle bezeichnet den Aufbewahrungsort.

Handschrift 144 (A) : Die Datierung anhand der Schrift in die 2. Hálfte des 13. bzw. r. Hálfte des r4. Jahrhunderts wird durch einen in Hs. A enthaltenen Kalender (fol r5ff. bestátigt. Er kennt nàmlich nicht das Fest der Heimsuchung Marià, das 1389 eingeführt wurde. Es ist von spáterer Hand hinzugefügt. Als Terminus post quem für die Entstehung des Kalenders steht das Jahr 1247, in dem der heilige Edmund durch Innozenz IV. kanonisiert worden war (Fest am 16. Nov.). Zusátzlich erfahren wir aus einer von spáterer Hand stammenden Notiz auf fol r4vb, daB dieses Blatt im Jahr 1346 schon geschrieben war. Beide Termini werden aber durch das bereits genauer bestimmbare Sterbedatum Christans (4. Márz, nicht vor 1330) prázisiert. Dem Kalender (fol i5ra und ff), mit dem eine neue Lage beginnt, gehen fol. idv neben anderen Kalendersprüchen auch versifizierte Regeln zur Auffindung der Goldenen Zahl voran. Neben diesen Regeln hat jemand - anscheinend Christan selbst — am Rand die dabei notwendigen Rechnungen für das Jahr I319 ausgeführt. Dreves hàlt es(!) — und ich schlieBe mich ihm an - für naheliegend, daB das laufende Jahr für die Rechenoperation herangezogen wurde. In diesem Fall kónnen wir die Entstehungszeit dieser Partie der Hs. A vor oder in das Jahr 1319 legen. Wir sehen aber auch, daB die Hs. nicht in einem Zug geschrieben wurde. Das Inhaltsverzeichnis auf Blatt 216rb beginnt nàmlich nicht mit den Salutationen der Blátter o-ri4, sondern erst mit dem Kalender von fol. 15. Auch dem álteren, abgeschabten Inhaltsverzeichnis auf fol. 216va fehlt dieser erste Teil. Offensichtlich begann die Hs. ursprünglich mit dem Kalender. Erst spáter wurden die ersten Blátter vorangestellt, und weil fol. 14v leer geblieben war, fügte Christan die Kalenderverse hinzu. Wir kónnen also annehmen, daf die Salutationes an der Spitze der Hs. sowie die darauffolgenden, bereits im alten Inhaltsverzeichnis angeführten Werke spátestens anno 1319 geschrieben wurden, die ersten 14 Blátter aber jünger sein dürften als die folgenden Lagen.

(1) AH 41a, S. 18.

20*

EINLEITUNG

In fol. 1x1gra der Handschrift A4 findet sich am Ende des von Alanus ab Insulis stammenden Werkes De maximis generalibus theologiae ein von Christan verfaBtes "Epytaphium domini Ditrici marchalci Austrie". Der einzige ósterreichische Marschall dieses Namens, Dietrich der Pillichsdorfer, starb am 25. Dezem-

Der-T3201*) Das Gedicht kann also nicht vor dem Ende des Jahres 1326 gedichtet und geschrieben worden sein. Da wir jedoch bereits das Jahr 1319 als spátestes Datum festgelegt haben und die das Epitaph umgebenden Werke Alains de Lille im alten Inhaltsverzeichnis (fol 216va) verzeichnet sind, wird wohl Christan das Epitaph zur nachtráglichen Füllung einer leeren Spaltenhálfte verwendet haben (so auch die Steinrezepte fol. 204v). Tatsáchlich wurde das Epitaph mit dunklerer Tinte als die es umgebenden Werke geschrieben, und die Initialen wurden rot durchstrichen, was in der náàchsten Umgebung des Gedichtes nirgends vorkommt. Eine weitere Abschrift des Epitaphs befindet sich fol. rorb. Da es sich bei den Bláttern 3-12 um einen Einschub handelt, sehen wir deutlich daran, daB die darin enthaltenen Werke im Inhaltsverzeichnis nicht aufscheinen und die Salutatio an den hl. Ambrosius durch ihn zerteilt wird.

Der Einschub in die Hs. 4 besteht aus einem Quinio, der an einer Stelle eine Anderung des Inhalts aufweist. Die Spalten IIVa, IIVb und r2ra wurden náàmlich radiert und neu beschrie-

ben. Aus undeutlich lesbaren Resten des ausradierten Textes kann man erkennen, daB auf i2r ursprünglich eine Fassung der "Evangelia dominicalia" stand ("fugat ex" aus V. 99: 12ra; "do, sis" aus V. 123: 12rb; "Regula" aus V. 126: 12rb). Záhlt man die gleiche Zeilenzahl, wie die heutige Fassung der "Evangelia" Verse besitzt, zurück, so kommt man ungefáhr zum Beginn der Spalte IIva. Offensichtlich füllte dieses Werk ursprünglich sámtliche heute radierten und neu beschriebenen Spalten aus. DaB radiert wurde, wird durch die Betrachtung des Linienspiegels bekráftigt. Der Spaltenabstand zeigt nàmlich verschiedene Breiten. Fol irr und alle vorhergehenden Seiten des Einschubs haben einen Zwischenraum von 16 mm zwischen den Spalten a und b. r1v weist Spuren von Radierungen auf, der Spaltenabstand betrágt 9 mm. Die Zeilen für Spalte 12ra wurden nach dem Ausradieren der "Evangelia dominicalia" neu gezogen, sie treffen sich nicht mit denen der Spalte b, der Spaltenabstand

(2) WRETsCHKO, Alfred, Das ósterreichische Marscballamt im. Mittelalter. Ein Beitrag 1897, S. 75, Anm. 133 und S. 187.

mur Geschichte der. Verwaltung in. den Territorien des. Deutschen. Reiches, Wien,

DATIERUNG

DER AUTOGRAPHEN

21I*

betrágt etwa 11 mm. 12v weist wieder den alten Spaltenabstand von I6 mm auf. Wir kónnen aus diesen Angaben schlieBen, daB die Spalten IIVa, IIvb und I2ra ein zweites Mal beschrieben

wurden,

die

dort enthaltenen Werke den jüngsten Teil dieses Einschubes bilden. Es handelt sich dabei um Salutationes an Ulrich, Quirinus, Koloman, Erasmus, Leonhard, Jakobus d. A. und an den

Schutzengel. Im Anschlufi an das Schutzengelgedicht, das die Spalte r2ra bis zur letzten Zeile füllt, folgen in 12rb erst 8 unbeschriebene Zeilen eines neuen Linienspiegels und anschlieBend bereits wieder an unradierter Stelle "O caro cur gaudes" und "Christo decrescis crescis". Beide Metra stammen also noch aus der Zeit der getilgten "Evangelia". Das Schutzengelgedicht dürfte zu einem noch spáteren Zeitpunkt als die übrigen 6 Salutationes eingetragen worden sein, weil der vorgesehene Platz für die Initiale nicht ausgefüllt wurde. Die Schrift in fol. i2ra unterscheidet sich von der der anderen Spalten: Die Salutatio an Jakobus d. A. (Ave o benivole), die auf fol. irvb

beginnt,

wird

fol r2ra

mit

anderen,

dickeren Buchstaben fortgesetzt. Das Schutzengelgedicht weist ebenfalls ein fremdes Schriftbild auf. Teilweise sind auch die Kürzel für Christans Schreibweise ungewóhnlich. Die Initiale für "Salve" fehlt, der freie Platz wurde also nicht mehr mit roter Farbe ausgefüllt. Dieses Gedicht fállt durch die Anrede "Salve" und durch die Strophenzahl (8 statt 5) aus dem Rahmen des Gewohnten,

auch

Aufbau

und

Inhalt

unterscheiden

sich

grundlegend von anderen Gedichten Christans. Móglicherweise handelt es sich hier um ein Spátwerk Christans. Die Gedichte an Barnabas und Georg (12va) befanden sich anscheinend schon früher auf der betreffenden Seite. Sie waren ursprünglich die einzigen rhythmischen Werke im Einschub. Einen weiteren, allerdings sehr unbestimmten Hinweis auf die Datierung dieses Handschriftenteiles bietet Christans Verstraktat (fol S8rb-rora) Die Versus dactilici 3f. beziehen sich móglicherweise auf den Lilienfelder Abt Ottokar, der 1316-1336 amtierte. Vivat Otacharus et sibi tartarus haud dominetur,

Salvus in ethere celibe munere perpetuetur. Wann die Lage eingefügt wurde, bleibt leider im unklaren. Das Epitaph auf Dietrich von Pillichsdorf (fol rorb) deutet vielleicht auf eine Entstehungszeit nach 1326 hin. Da Christan die letzten Zeilen der Salutatio an Ambrosius,

die durch

den

Einschub abgetrennt worden waren, mit eigener Hand fol. 2vb nachgetragen hat, muf) die Interpolation noch zu seinen Lebzeiten erfolgt sein. Vermutlich handelt es sich hier um den jüngsten Teil der erhaltenen Autographen Christans. Der SchluB der Hs. A mit den Sfecula, Evangelia dominicalia

22*

EINLEITUNG

und den Concordancie gehórte ebenso wie der erste Teil der Handschrift nicht der áltesten Fassung an. Einen ersten Hinweis darauf bietet uns die Betrachtung des rescribierten Blattes 216. Seine Versoseite enthált in Spalte a das oben erwáhnte Inhaltsverzeichnis, das zwar ausradiert wurde und auf dem Kopf steht, aber deutlich lesbar ist. AuBerdem findet man in Spalte b das radierte Fragment einer Tierspiegelfassung, die im Vergleich zu den unversehrt erhaltenen Bearbeitungen weniger Tiere behandelte (siehe Kommentar zum Tierspiegel). Da dieses Inhaltsverzeichnis mit dem von fol. 216rb bis auf wenige Ausnahmen identisch ist, d.h. mit Sicherheit beide für dieselbe Handschrift geschrieben wurden, dürfen wir annehmen,

Christan habe den ursprünglichen SchluB durch ein erweitertes Speculum animalium ersetzt, die veraltete Bearbeitung aber vernichtet oder weiterverarbeitet. Wáhrend aber das àltere Inhaltsverzeichnis mit der Erwáhnung eines "speculum metricum" schlieft, nennt das jüngere (fol. 216rb) als AbschluB der Hs. die Werke "speculum metricum", "versus de ewangeliis dominicalibus cum moralitate" und "concordancie de aliquibus veteris testamenti cum novo et aliis": Hic notantur que scripta sunt in hoc volumine: Kalendarium, secundum arabes ostendens primacionem lune et horam incensionis. Tabule multe. Algorismus. Spera. Compotus Iohannis de sacro busto. Quadrans. Item quadrans correctus. Soliloquium Hugonis de sancto Victore. Passio Domini secundum Anshelmum. Augustus de ultimis temporibus. Meditaciones vel oraciones Anshelmi breviate. De gradibus contemplacionis nescio cuius. Oraciones parante Anshelmo de beata virgine. Oraciones de ewangelijs. Salutaciones. Egidius de predestinacione, presciencia, paradiso et inferno. Alanus de intelligencijs. Idem de maximis generalibus theologie. Idem. Idem de articulis fidei. dubito tamen si sit eius, quod stilus discordat. Item Penitenciarius Alani in 4 libris. Summa Reimundi metrica. Summa casuum in 3 libris. Auctor fontis vite. Computaciones. De erroribus hereticorum. De oracione dominica. Item de eodem. De simbolo Nyceno. Speculum metricum. Versus de ewangelijs dominicalibus cum moralitate. Concordancie de aliquibus veteris testamenti cum novo et alijs.

Meiner Ansicht

nach bezeichnet

"speculum

metricum"

hier

DATIERUNG

DER AUTOGRAPHEN

23*

nur den Tierspiegel, das Speculum vegetabilium dürfte spáter hinzugefügt worden sein. Da der Pflanzenspiegel durch die Evangelia dominicalia vom ersten Teil, dem S$eculum animaliwnm, getrennt wird, hátte ihn Christan wohl sicherlich gesondert

angeführt, wenn er zur Zeit der Abfassung dieses Inhaltsverzeichnisses schon enthalten gewesen wáre. Welchen Grund konnte es auBerdem für Christan geben, den Pflanzenspiegel nicht sofort an den Tierspiegel anzuschlieDBen, anstatt ihn dreieinhalb Spalten spáter einzuordnen? Die Blátter 209-212 bilden noch dazu eine eigene Lage, wobei die Versoseite von Blatt 212 leer bleibt, was ein Einzelfall in den Autographen Christans ist. Ein weiterer Hinweis auf die nachtrágliche Einfügung des Pflanzenspiegels ist die graphische Gestaltung. Hs. 4 verwendet abwechselnd blaue und rote Alineazeichen und hebt auch die Initialen mit diesen Farben hervor. Die Blátter 209-212 sind hingegen sparsam und immer nur mit roter Farbe verziert. Zusammenfassend kónnen wir also eine schrittweise Erweiterung von Cod. A feststellen. Der ursprüngliche SchluB der Hs, der Tierspiegel, wurde durch eine neue umfangreichere Fassung ersetzt, die Evangelia dominicalia und Concordantiae hinzugefügt. Sie fanden Aufnahme in das neue Inhaltsverzeichnis. Zu einem spáteren Zeitpunkt (jedenfalls vor 1319) kamen die Gedichte der Blátter o-2 und r3-14 hinzu, und auch der Pflanzenspiegel und der Einschub A (fol. 3-12) wurden eingefügt. Eine genauere Datierung ist leider nicht móglich.

Handschrift 145 (B) : Dreves weist mit Recht darauf hin, der in B fol i29rb enthaltene "Tractatus de sacramento corporis et sanguinis Ihesu Christi" des Thomas von Aquin sei vermutlich vor 1323 geschrieben, weil der in diesem Jahr kanonisierte Heilige nicht als solcher bezeichnet wird (?). Bei der Untersuchung der Hs. A4 konnten wir feststellen, daB der dort enthaltene Tierspiegel spátestens im Jahr r319 vorhanden gewesen sein muf. Mit Sicherheit gab es aber áltere Vorstufen. Da aufgrund von Nachtrágen und Textvarianten die Fassung aus B des Speculum animaliwm jünger sein muf als die in A (wobei wir aber eine direkte Abhàngigkeit nicht nachweisen kónnen), kann als (reichlich unpráziser) Terminus post quem für B nur die Entstehung des Tierspiegels, den wir aus A4 kennen, festgelegt werden. Terminus ante quem ist das Jahr 1323. Ob die in B enthaltene Abschrift des Pflanzenspiegels jünger ist als die in A (wie das für den Tierspiegel gilt), wage ich nicht

(3) .AH 41a, S. 20.

24*

EINLEITUNG

zu entscheiden, weil die spárlichen Textvarianten keinen derartigen SchluB zulassen. arb. 59: Dragantum, manat quod ab arbore, vulnera sanat (A). pectora sanat (B). arb. 69: Fagus habet vivum dulcem fructumque nocivum (A). fructum dulcemque nocivum (B). arb. 158: Ludat contritum multo cor flore politum (A). cor multo Bei beiden Abschriften des Pflanzenspiegels handelt es sich um eine nachtrágliche Ergánzung der jeweiligen Handschrift. Sie kónnen daher für eine genauere Datierung von B nicht herangezogen werden. Vergleicht man die Lesarten der Evangelia dominicalia, die ja in drei Hss. (ABC) enthalten sind, so scheinen die Evangelia in cod. A die àltere, in cod. C die mittlere und in cod. P die

jüngste Fassung zu sein (siehe unten Hs. 137). Móglicherweise kann dieses Ergebnis auch auf die Handschriften selbst übertragen werden.

Handschrift Um

137 (C) :

Hs. C in ein zeitliches Schema einzuordnen, müssen

wir

uns den Evangelia dominicalia zuwenden, die in den Hss. A, B und C enthalten sind. Wenn wir die Textvarianten dieses Werkes vergleichen, sehen wir, daB C immer mit B übereinstimmt.

Mg: Verbum, solamen, exemplum dat mihi flamen. (B, C)

tibi

(A)

V. 14: Es maior quanto, dic te parvum fore tanto. (B, C)

mage (A) NOSE Mentis mundiciam bene conde, Sathan sitit ipsam. (B, C) petit (A) eig Peccatum iustum cum iudicio reprehendet. (B, C) reprehendit. (A) V. 23: Ad patrem, linquo mundum, quia denuo vado. (B, C) denique (A) V. 96: Stultus agit stulta, facit et sapiens bona multa. (B, C) prudens (A)

DATIERUNG

DER AUTOGRAPHEN

25*

V. 107: Deni leprosi sanantur, ovans redit unus. (B, C) mundantur (A)

MTTI2S Actum peccantis absolvit vox dominantis. (B, C) vox absolvit (A) Die Formen aus B und C scheinen mir in einigen Fiállen die deutlich bessere Lesart zu bieten: In Vers 28 bewirkt die Lesart in B und C, daB die beiden ersten Wórter nicht nur des ersten, sondern auch des zweiten

Satzes mit dem gleichen Anlaut beginnen. In Vers 71 und 73 bieten B und C sinnvollere Zeit- und Wortwahl. Die Vertauschung eines einsilbigen Wortes nach der Penthemimeres mit dem folgenden mehrsilbigen finden wir nicht nur in Vers 112, sondern auch im Tierspiegel (*). Aus diesen Gründen móchte ich B und C ein geringeres Alter zuschreiben als A. Dies deckt sich auch mit unseren Ergebnissen aus dem Vergleich der Tierspiegelvarianten und der Concordantiae-Fassungen. Von den beiden jüngeren Abschriften der Sonntagsevangelien in B und C halte ich C für die frühere. In einem Vers (V. 72) weichen die Lesarten aus B und C voneinander ab: durans (A, C); duras

(B). Der darausfolgende

Schluf, C sei náher bei A

als B und daher àálter, ist sicher nicht beweiskráftig, weil bekanntermafen die Abkürzungsstriche für den Buchstaben n über dem Vokal eine háufige Fehlerquelle bilden. Die SchluBbemerkungen zu den Evangelia dominicalia sind aber ebenfalls in A4 und C identisch, wáhrend Christan in B ein wenig anders formuliert. Diese Tatsache unterstreicht also den aus der Lesart gewonnenen Hinweis. Zusátzlich móchte ich auf die stilistisch elegantere Formulierung der Schlufbbemerkung in B (Verwendung des Ablativus absolutus) hinweisen, móglicherweise dürfen wir hierin eine bewuDte Verbesserung durch Christan vermuten.

Eine weitere Beziehung, diesmal zum Einschub der Hs. A (Ag), stellt eine Textvariante des kleinen metrischen Gedichtes "O caro cur gaudes" her. In V. 15 stimmen B und C (obscura cura) überein, Ag zeigt hier den Plural "obscuris curis". Meiner Ansicht nach versucht Christan in der spáteren Fassung A, eine kunstvolle Verknüpfung dieses Ausdrucks mit "studiis diis" (V. 14) und "nudis udis" (V. 16) nach Art der Versus catenati zu erreichen. Die Abweichungen bei "fletum" und "letum" (V. 10) scheinen (4) Da8 arb. 158 der gegenteilige Fall eintritt, scheint mir ebenfalls stilistisch bedingt zu sein. Der Vers wird so leichter verstándlich.

26*

EINLEITUNG

mir eher ein Schreibfehler zu sein, obwohl auch sie meine Ansicht unterstützen würden. Der ebenfalls in Ag enthaltene Verstraktat, der auch V. 15

von

*O caro cur gaudes" zitiert, weist noch die áltere Form

"obscura cura" auf.

Handschrift 143 (D): Die Hs. D weist keine brauchbaren Hinweise auf eine genauere Datierung auf. Sie enthált von Christans Werken nur den sogenannten Threnus (fol. 196va), der gewissermaBen als Sphragis und Abschluf der Handschrift fungiert. Die Lesarten dieses Gedichtes zeigen zwei Übereinstimmungen der Hss. B und D gegenüber Hs. A. An den Spaltenenden finden sich zu den behandelten Themen fortlaufend kommentierende Verse. Viele von ihnen sind sicher álter als Christan, mitunter

treten sie in mehreren

Varianten

auf. Christan hat hier móglicherweise unterschiedliche Versformulierungen gesammelt oder eigene Versuche hinzugefügt. Einzelne Exemplare werden manchmal auch in verándertem Wortlaut im Tier- und Pflanzenspiegel verwendet. Andere Verse stammen mit Sicherheit von Christan und sind Teil der Concordanciae, der Evangelta dominicalia, des Tier- und Pflanzenspiegels, der Sammlung der Versus differentiales oder der Verstraktate (zitiert in den Anmerkungen zu diesen Werken). Cod. Pal. Vind. 362 (W):

Die Wiener Handschrift enthált zahlreiche Werke fremder Autoren, die nichts Wesentliches zur Datierung beitragen kónnen. Von Christan stammen die Gedichte "Fraterne stimulans" (238ra), "Quod fuit est et erit (De morte: fol. 238va) sowie das nur hier überlieferte Gedicht über die verpónten "ioca" (Crimina dampnosa surgunt: 238rb). AuBerdem sind neben verschiedenen Versen unbekannter Herkunft solche aus dem Tierspiegel enthalten. Sie allein ermóglichen eine grobe zeitliche Zuordnung (fol. 239v). Fol. 239v enthált nàmlich einige b-Verse des Tierspiegels, d.h. solche, die als zweiter Vers eines Distichons die im ersten Vers

ausgedrückte Tiereigenschaft deuten. Deren Anordnung entspricht aber nur teilweise der im Speculum getroffenen groben Einteilung in sechs Tiergattungen und der alphabetischen Reihenfolge. Es handelt sich, soweit wir das nachprüfen kónnen, nur um solche Verse, die bereits die álteste greifbare Speculumfassung, das Fragment in A, verarbeitet hat. Das relativ hohe Alter dieser Verse bestátigt auch die Übereinstimmung der Lesarten des Verses verm. 36 (locusta): Regnum non durat, quod se dispergere curat (frg. A, W) discingere (A)

DATIERUNG

DER AUTOGRAPHEN disiungere

27*

(B, F)

Trotz aller Unordnung in der Reihung treten immer wieder Partien auf, die der alphabetischen Anordnung im Speculum entsprechen. fol. 239va: verm. 4; gress. 76; 46; vol. 26; monst. 32;

serp. 8; 38; 76; 78; pisc. 126;

monst. 6; 8; 12; 20; 28; $erpa4$ 107, 1451224/205 807/40 043451505 525 54:82; 02; verm. I4; I6; 18; 26; 36; 38; 40; 42; 62; gress. 130; 80; 10; 28; 48; 84; 120; 200;

vol. 50. fol. 239vb: verm. 30; pressa 82185 323. 42:744::90;222 074. 1003 10279118 71280 132; I44; 162; 164; 166; 168; 174; 186; 188; 204; vol. 4; 20; 48; 56; 62; 64; 94; 102; 138; 142; 148; 150; ein nicht

verwendeter Vers, siehe unten; 170; 172; 178; pisc. 255: 30: 76; 80:188; TI4)

Einzige Ausnahmen in der linear gleichmáBigen Abfolge von Verszahlen sind gress. 76 sowie gress. 130 und 80.

Wie bereits in der obigen Auflistung erwáhnt wurde, ist folgender Vers in keiner Tierspiegelfassung enthalten: Debilis et fortis calcantur acredine mortis. (W 239vb) Ihm voran gehen b-Verse zu den Vógeln accipiter (V. 4), anchas (V. 20), cornix (V. 48), carista (V. 56), coturnix (V. 62), caprimulgus (V. 64), gracocenderon (V. 94), ibis (V. 102), noctua (V. 138), onocratalus (V. 142), philomena (V. 148) und phasianus (V. 150), es folgen ihm strucio (V. 170), strix (V. 172) und turdus (V. 178). Da die Verszahlen linear aufsteigend verlaufen, móchte man annehmen, auch dieser eine Vers sei einem Vogel zwischen den Versen 150 und r70 zuzuordnen. Die einzige glaubhafte Móglichkeit dafür bietet "porfirio" (V. 167f.): Terras conculcat et aquas porfirio sulcat. Qui Domino flores, contempnis res et honores. Einerseits spricht für diese Annahme der Inhalt, bzw. die Worter

"calcantur" und "conculcat', andererseits die Tatsache,

daB Vers 168 in Hs. A an radierter Stelle steht. Christan hat offensichtlich den in W erhaltenen ursprünglichen Vers durch einen neuen ersetzt. Der Vogel porfirio wird also aus einem Symbol des Todes zum Sinnbild für den gláubigen Menschen.

2B*

EINLEITUNG

Aufgrund all dieser SchluBfolgerungen glaube ich, mit Recht die Tierspiegelverse aus W in die zeitliche Náhe zum frg. A, dem àltesten erhaltenen Autograph Christans, rücken zu dürfen. Móglicherweise trifft diese zeitliche Náhe auch auf die ganze Hs. W zu.

Wir haben also für einzelne Werke Christans Hinweise auf die Entstehungszeit der Abschriften sammeln kónnen, die zusammengenommen ein recht einheitliches Bild ergeben. Sie alle deuten darauf hin, daB wir móglicherweise das zeitliche Verháltnis der Abschriften einzelner Werke auf die Handschriften insgesamt übertragen kónnen. In diesem Fall wáre W die álteste Handschrift, A die zweitálteste (die spáteren Ergánzungen ausgenommen), gefolgt von C und B. Cod. D kann nicht eingeordnet werden. Freilich bleiben bei dieser Reihung immer gewisse Unsicherheiten zurück, die uns über den Bereich der Hypothese nicht hinausgelangen lassen. Gerade die Entstehungsgeschichte der Hs. A lehrt uns, unter welch unberechenbaren Bedingungen eine mittelalterliche Handschrift entstehen konnte. 5. AUTOGRAPHENINHALT: CoDEX CAMPILILIENSIS

137 (C)

Auf dem Buchrücken: Fasciculus asceticus Membr. Nr. 118. Auf dem vorderen Deckel die Initialen C(ornelius) S(trauch) A(bbas) C(ampililiorum) und die Jahreszahl 1643.

Spiegel, Versoseite: Fasciculus Miscellaneus 248 Asceticus, 290 Folia. Tatsáchliche Blattzahl 248. Mafe: 303 mm Hóhe, 217 mm Breite. Die Handschrift weist eine áltere Foliierung in rómischen und eine jüngere in arabischen Ziffern auf. Beide seien hier verwendet, um bei fehlenden Bláttern Unklarheiten zu verhindern.

Lagen:

fol. 1/VI-16/XXI: 2 IV fol. XXII-XXXVII

ausgefallen.

fol. 17/XXII-24/XLV: IV fol. XLVI fehlt.

fol. 25/XLVII-32/LIV: IV fol. LV fehlt.

fol. 33/LVI-40/LXIII: IV fol. 41/LXIV-49/LXXII: IV 4 1 (Blatt 47/LXX). fol. 5o/LXXIII-65/LXXXVIII: 2 IV fol. 66/LX X XIX-71/XCVI: IV - 2 (die Bll. XCII f. fehlen). fol. 72/XCVII-119/CXLIV : 6 IV

AUTOGRAPHENINHALT

29*

fol. CXLV-CLII fehlen. fol. 120/CLIII-139/CLX XII: 2 V

fol. 1t40/CLXXIII-145/CLX XVIII: III fol. 146/CLX XIX: Einzelblatt fol. CLXXX fehlt. fol. 147/CLXX XI: Einzelblatt fol. CLXXXII fehlt. fol. 148/CLXXXIII-167/CCII: 2 V fol. 168/CCIII-191/CCX XVI: 3 IV fol. 192/CCX XVII-197/CCX X XII : III fol. 198/CCXXXIII-205/CCXL : IV fol. 206/CCXLI-214/CCXLIX: IV 4 1 fol. 215/CCL-222/CCLVII : IV

fol. 223/CCLVIII-230/CCLXV : IV fol. CCLXV-CCL XXIII fehlen. fol. 231/CCLX XIV-246/CCLXX XIX: 2 IV 247/CCXC: 1 nachgeheftetes Blatt fol. CCXCI-CCXCVI fehlen. fol. 248/CCXCVII: Einzelblatt. I. Effrem in libro de compunctione cordis (r/VIra). Fragment. Inc.: Non est mitis atque humilis, non est quietus ... Expl.: ... et fac me participem illius latronis, qui per unum verbum confessionis heres paradisi effectus est.

2.

Basilius episcopus (r/VIrb). Fragment. Inc.: In conventu fratrum delinquenti delictum suum facile apparet Expl.: ... affectu quodam naturali constringimur ad omne quod bonum putamus.

3. De visione Hildigardis (r/VIv-16r/XXI; zum erstenmal arabische Záhlung in fol. 16r) (Scivias II 6: PL 197, 507fl.). Inc.: Et fost hec vidi : cum filius Dei in cruce pependit, quod predicta muliebris ymago ... Expl.: ... e£ amplius de hoc mysterio noli hesitare. Amen.

An den Seitenenden Sprichwerter. 4. Arbor mysteria ss. sacramenti indicans (16/X XIv). Nach fol 16 eine Lücke von arabischen Ziffern záhlt darüber 5. Isidor von Sevilla, Vitae s. XLII) (Cap. XXIV (Hiob) 156).

16 Bláttern, die Foliierung in hinweg. patrum (r7ra/XXXVIII-21ra/ LXXXVI (Titus): PL 83, 136-

Inc.: ... tanta virtute paciencie duplici in fine sublevatur remuneraExpl.: ... zbique in face defunctus est atque sepultus. Explicit ortus et vita vel obitus sanctorum bairum omnium, qui inscriptis laudibus preferuntur in veteri et novo testamento.

6. Liber Methodi; efiscopi et martiris ecclesie Patherenis, quem

30*

EINLEITUNG de Hebreo in. Latinum transferre curavit. ... (21rb/XLII-23/ XLIVra). Expl: Imfij autem descendunt cum bestia in infernum, unde nos Dominus eripere dignetur. Amen.

7. Annotacio interrogacionum scelesti Pelagiani et responsionum s. Augustini (23/XLIVra-24/XLV va). Inc.: Pelagianus. Ante omnia interrogandus est ... Expl.: ... sed eam dicimus fropria voluntate viciatam sine Dei gracia non posse sanari.

8. Notae: Hugo de s. Victore (24/XLVva). Gregorius, Augustinus (24/XLVvb).

Nach fol. 24/XLV fehlt Blatt XLVI. 9. Exempla Mariana (25/XLVIlIra ff), Sammlung Christans. Vgl. Guy PHuiLIPPART, Les légendes Latines de sainte Verena. Pour une histoire de leur diffusion, in Analecta Bollandiana Bd. 103, 1985, S. 253-302. Der Anfang fehlt. Inc.: -bilitur, virgo generabit altissimi filium, qui Ihesus vocabitur

fol. 28/Lra: ... et respicientes viderunt. circumdatum lectum multa gloria; deest multum. Es folgt Christans Salutatio "Ave, o puerpera". Fortsetzung: Mara liberat invocantem se. Quidam homo adulter habuit uxorem castam ... Zwischen fol. 32 und 33 ist Blatt LV ausgefallen. 33v/LVI: Christans Salutatio "Gaude, virgo, laus cunctorum" am Seitenende. Sie bezieht sich auf das darüberstehende Kapitel "Maria docet dicere septem gaudia sua". Die dt. Ubersetzung des Gedichtes ebenfalls am Seitenende (Strophe 1-5: fol. 34/LVIlr, letzte Worte beschnitten; Strophe 6-8: fol. 35/LVIIIr). Expl: ... esto michi turris fortitudinis a facie inimici (61/ LXXXIVrb). Or/LXXXIVrb: Exempla, que subsecuntur sumpta sunt ex libello de infancia salvatoris. Maria resuscitat ... Zwischen fol. 68/XCI und 69/XCIV sind die Blàátter XCII und XCIII ausgefallen. 71/XCVIra: Epistula s. Ignaci? ad s. lohannem ewangelistam. lohanni sancto semiori lgnacius et qui cum eo sunl fratres. De tua mora dolemus graviter ... Weitere 339 Exempla (71/XCVIva-119/CXLIV vb). Inc.: Misericordia Dei. Quidam iuvenis corrupta intencione intravit rubetum ... Expl.: ... qui non prius alicui loco perseveranter affixerit cor suum.

Am Spaltenrand von 77v/CII ff. Sprichwórter und Merkverse.

AUTOGRAPHENINHAIT IO

SI*

Zwischen r19/CXLIV und r20/CLIII fehlen 8 Blátter. . Libellus qui vocatur oculus (Petrus de Cyperia) (120/CLIIIrI45/CL X XVIIIvb). Inc.: S? diligenter voluerimus ... Expl.: ... ad illud regnum nos perducat Dominus Ihesus Christus, qua est in secula benedictus. Explicit oculus spiritualis. Amen.

II. 2 Noten "De Salomone" und "De aureola" (145/CL X XVIIIvb). I2 . Windtafeln auf 146/CLXXIXr und v.

Blatt CLXXX ausgefallen. 13 . Rhythmische Gedichte über die septem artes liberales: Previa grammatica sedet in senatu (Gedicht Christans, 147/ CLXXXlIra, gedruckt AH 46, S. 388-390, Nr. 335); Causans totam structionem (147rb): eine Bearbeitung des Alain de Lille zugeschriebenen Gedichtes "Exceptivam actionem / Verbum patris excipit .." (Migne PL 210, 577 fI.). Dieses folgt auch tatsáchlich am Seitenende 147/ CLXXXIv. fol. 147v: Eine Zusammenfassung der Planetenbahnen, daneben ein Gedicht im elegischen Distichon "De principijs rerum" (Inc. Phylosophi tria dixerunt primordia rerum). Siehe Walther, Initia 14072! Darunter eine Tabelle zur Ausdeutung der 7 Hauptsünden (147/CLX X XIv ). Am Seitenende das oben erwáhnte Gedicht "Exceptivam actionem / Verbum patris excipit ...". Blatt CLX XXII ist ausgefallen. I4. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi CLXXXIIIra-151/CLX X XVIrb).

prosologion

(r48/

Inc.: Postquam opusculum quoddam velud exemplum meditandi ... Expl.: ... qu: est trinus et unus deus benedictus 1n secula seculorum. Amen

IS. Tractatus beati Anshelmi Cantuariensis archiepiscopi de meditatione redempcionis CLXXXVIIIra).

humane

(151/CLXXXVIva-153/

Inc.: Que sit virtus salvacionis et ubi anima christiana de gravi morte resuscitata ... Expl.: ... quia tu es cum patre et spiritu sancto Deus solus benedictus in secula seculorum. Amen. I6. Ab

Egidio fratre Romano ordinis fratrum eremitarum s. Augustini tractatus de originali peccato (153/CLX X XVIIIra157/C XCIIva).

Inc.: Ego cum sim fulvis et cinis... Expl.: ... «t facie ad faciem te videre possimus, qui es benedictus in secula seculorum. Amen.

Nach dem Explicit die Verse:

32*

EINLEITUNG Ter tonus id ternis id bis diatessera binis

Id diapenta tripes et diapas bipes. 17. Hugo de s. Victore de visitatione sponsi (157/CXCIIva). Inc.: Quid est sponsi dulce ... Expl.: ... quomodo est Deo in omnibus serviendum. I8. Tractatus de laudibus divine sapiencie editus a fratre Egidio

Romano ordinis fratrum CXCIIva-168rb/CCIII).

heremitarum

s. Augustini

(157/

Inc.: Que et quot sint tractanda in hoc opere et quis sit ordo dicendorum. Eructavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea regi

Expl.: ... et quia sine te Domine Ihesu fieri non potuit, tibi sit honor et. gloria in secula seculorum. Amen.

I9. Tractatus de ordine iudicario editus a fratre Gutolfo ordinis cysterciensium (168/CCIIIva-172/CCVIIra). Inc.: Licet repentina cecitate nebulante oculos meos ... Expl: ... sacerdotum iuxta formam canonicam expurgaverit iura-

20.

Nach dem Explicit der Spruch: Quatuor ex puris vitam ducunt elementis : Cameleon, talpa, maris allec et salamandra. Terra cibat talpam, sed flamma fovet salomandvram, Unda fit alleci cibus, aer cameleom. Soliloquium Richardi de s. Victore (172/CCVIIrb-173/ CCVIIIvb). Inc.: Verbum michi est ad te, o rex seculorum, Ihesu Christe ... Expl.: ... et regnum solidum permanens in secula seculorum. Amen.

2I.

Sentencie Theodocij (173/CCVIIIvb-174/CCIXrb). Inc.: Perfectus homo est, qui se ipsum cognoverit ... Expl.: ... d?vinos flores componitis, mei semper memores estote.

22.

Persuasiones Augustini de ascensione Domini (174/CCIXrb175/CCXra). Inc.: Circa ascensionem Domini erraverunt ... Expl.: ... terram vero dono largitatis spiritus sancti nec Augustinus.

23: Caro multis comparatur rebus (175/CCXra und b). Inc.: Caro comparatur symee froicienti nucem ...

AuBerdem 5 Proverbiales. (175/CCXva) (Honorius

24. Elucidarius

Augustodunensis:

PL

I224 II204[. Inc.: D. Quid peccavit homo, quod eiectus est de paradiso ...

25. Esdras (175vb). Inc.: S? in dominica die kalende Ianuarij fuerint ... 26. Sentencie

doctorum,

vermutlich

von

Christan

zusammen-

gestellt (176/CCXIra-191/CC X XVIvb): Florileg theologischer Autoren von Ambrosius bis Zephyrinus papa. Cf. KRACK,

AUTOGRAPHENINHAIT

33*

Jean-Paul, Les classiques Latins dams le florilége Lilienfeld 137, folios 211 Ra-226 Vb, 2 vol. (Bd. 1: Introduction, édition et identification

des

sentences,

traduction.

Bd.

2: Etude

critique et thématique; Annexe: photocopie du manuscrit). Université de Liége. Faculté de Philosophie et Lettres, Philologie classique 1983/84. 27. De modo vivendi ex dictis patrum (192/CCXXVIlIra-197/ CCXXXIIvb). Inc.: Dixit abbas loseph, quod tres sunt ordines honorabiles ... Expl.: ... sed fideliter, quod docetur, suscipit et cum metu obtemperat et aquiescit. 28. Concordancie:

Christans Werk (198/CCX X XIIIra-200/ CCXXXVra). Cf. Text! 29. De evangelijs dominicalibus: Christans Werk (200/ CCXXXVra-201/CCX X XVlIra). Cf. Text! 30. Dialogus beate Agnetis cum monacho de passione eius: Gutolf von Heiligenkreuz (201/CCX X XVIrb-203/ CCXXXVIIIvb). Inc.: Martiris eximie palmam tytulosque fudoris ... Expl. ... De me scripsisti, meritum tibi grande tulisti.

3T Fünf metrische Gedichte Christans: Crimen olens vita (203/CCXXXVIIIvb,

einem Rugerus gewidmet); Flere volo (204/CCX X XIXra); O caro, cur gaudes (204rb, einem Paulus gewidmet); Marcet ut ymbre rosa (204rb, einem Chalochus gewidmet); Christo decrescis (204va). Cf. Text!

32. Memorialverse de VII viciis, virtutibus, donis Spiritus sancti, De decem preceptis et decem plagis etc. (204/CCX X XIX va206/CCXLIrb). 33. Florileg aus berühmten Dichtern, vermutlich von Christan zusammengestellt (206/CCXLIva-221/CCLVIrb): Beginn mit Prudenz, Ende mit "auctor, qui vocatur monachus".

34 . Memorialverse (221/CCLVIva und b). Als Beginn "De nummo*". Cf. Carmina Burana. Artemis 1974. NI TEIWNS!SOR). . 5 Proverbiales (222/CCLVII), von Christan? 36 . Tractatus super symbolum apostolorum (223/CCLVIlIIra235/CCL X XVIIIrb). Nicht von Christan geschrieben. Inc.: Funiculus triplex difficile rumpitur. Funiculus iste, quo ... Expl. ... Jocus vite eterne, ad quem nos perducat Dominus Ihesus Christus. Amen.

Zwischen 230/CCLXV und 231/CCL XXIV sind 8 Blátter ausgefallen. 37. Liber qui dicitur itinerarius de ascensu mentis in Deum

34*

EINLEITUNG quem edidit frater Bonaventura olim generalis minister ordinis fratrum minorum (235/CCL XXVlIlIIva-247/CCXCvb). Inc.: Incifit in principio primum principium ...

Lücke nach fol. 247 (.. gladij partesque vulpium erunt); es fehlen 6 Blátter, daher ist auch der Beginn der folgenden Salutatio verstümmelt. 38. Salutationen Christans (248/CCXCVIIra und b). Inc.: ... me ingratum fore ... (3, 8 von "Ave, o ingenua" über die hl. Margareta). Cf. Text!

Fol. 248v ist leer.

CoDEX CAMPILILIENSIS 143 (D) Auf dem

Buchrücken: Miscell. Membr.

Nr. 120.

Hóhe 320 mm, Breite 245 mm. Lagen: fol. 1-72: 9 IV fol. 73-82: V 83: 1 nachgeheftetes Blatt. fol. 84-179: 8 VI fol. 180-191: VI 192: nachgeheftetes Blatt. fol. 193-197: II * 1 (194: Einzelblatt, 197: in den Deckel geklebt).

I.

Summa que dicitur compendium theologie (1ra-7ora) (Hugo Ripelin von StraBburg: A. BongcNET, Alberti Magni opera omnia, XXXIV (1895) 1-261). Inc.: Veritatis theologice sublimitas cum superni sit splendoris ... Expl.: ... que tam felici fine quilibet beatus secundum merita recipiet sine fine.

Unterhalb des Textes stehen fortlaufend Verse mit Bezug auf den obenstehenden Inhalt. fol. 7ora Schreibernotiz: Hoc volumen frater Cristanus de pauperie sua. comparavit conventui campi lyliorum. quicumque hoc a conventu alienaverit vel volenter viciaverit, anathema sit. Memento fratris Cristani in. bonum, qui comparavit hoc volumen. Amen. Amen. Amen. Amen. 2. Alanus (ab insulis) de articulis fidei (70rb-72vb) (I-II 22: PL 2r1o, 595-609). Inc.: Clemens papa, cuius rem nominis et vite senciant subiecti ... Expl.: ... cum enim mens vicijs est corrupta et sordida, ablui ...

Nach fol. 72 Lücke. 3. Compendium fratris Erchinfridi alphabeticum scripturarum per doctores divine legis et philosophos editarum (73raI9srb). D Inc.: Safiencia abscondita et thesaurus invisus ...

AUTOGRAPHENINHAIT

55*

Bis Buchstabe S-, dann Lücke. Fremde Schrift bis fol. 196 mit Ausnahme

von Christans Threnus.

Erklárung des Textes "Vidi sanctam civitatem lerusalem novam descendentem de celo a Deo, paratam sicut sponsam" (195va-196rb). Christan, Threnus (196va). Cf. Text!

3x

CODEX CAMPILILIENSIS 144 (A) Auf dem Buchrücken: Membraneus

Nr. 123.

Hóhe 320 mm, Breite 237 mm. Lagen: fol .O-I:I fol "2xund-ro

I4: nachgeheftetes Blatt. fol. fol. fol. fol. fol. fol.

fol.

3-312: V 15-21: III 1 22-31: V 32-39: IV 40-47: IV 48-55: IV 56-63: IV (2 Einzelblátter, nàmlich 63f. der mittelalterlichen Záhlung, bilden heute Bll. rogf. Die neue Foliierung záhlt über die Lücke hinweg). 64-71: IV 72-80: IV * 1 81-104: 3 IV 105-114: IV * 2 (BIl. roof. waren früher 63f.). I15-12I: III 4 r (fol. 120). 122-129: IV 130-140: V « I1 (fol. 134). I4I-150: V I51-174: 3 IV

. . . . . . . . . . 175-180: III . 181-204: 3 IV . 205-208(B) und 213-215: IV (2 foll. mit Nr. 208) 216: nachgeheftetes Blatt. . 209-212: II (Einschub).

fol. ova-2vb: Salutationes Christans, cf. Text!

. fol. 3ra-12vb: Einschub, der die Salutatio s. Ambrosii

zer-

trennt; nur Werke Christans:

a) Threnus (3ra) und De morte (3rb), 3 Versus proverbiales. b) Versus differentiales secundum ordinem alphabeti (3va&ra). c) Reimtraktat (8rb-rora). d) Epitaph für Dietrich von Pillichsdorf und weitere Beispielverse zum Reimtraktat (rorb).

36*

EINLEITUNG

e) Exempla Iacobi (rova): Verse über Leben und Wunder des Apostels Iacobus des Alteren. f) Metra: Virgo Maria rosa ..; Clara poli stella .. (11r). g) Salutationes (r1va-12va). h) Metra: Fraterne stimulans ..; Marcet ut imbre rosa .. (1i2vb).

SchluB der Salutatio s. Ambrosii, weitere GruDBgedichte (13raI4rb); fol. 4r das deutsche Gedicht: O suezz ob aller suzzichait. Versifizierte Kalenderregeln für Lostage (14v). Von spáterer Hand 14vb: Ex» /an de 1346 estiens on quart cicle et on siexime. An quar(t) brisies les ans de notre signor

pav 76 demoroient sexante et trois. Kalendarium (r5r-31v). Algorismus (32r-34v). Inc.: Omnia, que a primeva rerum origine... De spera (35ra-39vb). Inc.: Tractatum de spera quatuor cajutulis distinguimus ... Expl.: ... aut Deus nature patitur aut mundana machina dissolvetur ut pater in figura intuenti.

Compotus Iohannis de sacro busco (40ra-47vb). Inc.: Comfotus est sciencia considerans tempora ex solis et. lune molibus ... Expl. ... tw stabilire velis opus hoc per temporis evum.

Maximus de caritate (47va-47vb). Inc.: Nondum habet perfectam caritatem ... Expl. ... argucione argues fratrem tuum et non accipies propter ewm peccatum.

Memento fratris Christiani in bonum, qui scripsit hec. IO.

Quadrans (48ra-49rb).

II.

Inc.: Cum sciencia per instrumentum operativa ... Expl: ... et hec michi dicta de simplici et composito quadrante ad presens sufficiant. Quadrans correctus a Petro Dano (49r-59ra). Inc.: Quoniam conceditur ... Expl.: ... ijs autem completis auxiliante Deo huic tractatui finis est ponendus.

I2.

Soliloquium Hugonis de s. Victore hominis ad animam (59ra62va). Inc.: Loquar secrete anime mee et amica confabulacione ... Expl.: ... hoc ofto, hoc desidero, hoc totis brecordijs concupisco.

I Oracio Anshelmi ad sanctam crucem (62va und b). Inc.: Sancta crux, per quam nobis ...

Foll. 63f. wurden bei der Neubindung hinter fol. 108 eingereiht und záhlen in der neuen Foliierung als foll. roof.

AUTOGRAPHENINHALT

37t

I4. Passio Domini sicut eam beata virgo sancto Anshelmo revelavit (109/(63)ra-63/(65)ra. Inc.: Beatus Anshelmus longo tempore oracionibus et lacrimis ... Expl: .. o quanta iniwria hodie facta est im lerusalem in ista pulcherrima et filio eius et ei compaciebantur.

I5. Augustinus de ultimis temporibus et antychristo (63ra-63va). Inc.: Cum ceperit in mundo finis ultimus ... Expl. ... quoadusque Dominus ad iudicium veniat, nullus est qui 16. Beati

Anshelmi Cantuariensis archiepiscopi in librum meditacionum vel orcionum (63va-69vb).

Inc.: Anshelmus indignus Cantuariensis ecclesie episcopus reverende comittisse Mahtilde salutem ... Expl.: ... quonzam bonus es et in seculum misericordia tua. Memento fratris Cristani in bonum, qui scripsit hunc librum.

I7. Brevis et utilis declaracio graduum contemplacionis (Bonaventura) (7ora-70va). Inc.: Contemplativorum aquilinos obtutus ... I8. Oraciones Anshelmi de BMV (7ova-71vb). Inc.: Sancta et inter sanctos post Deum singulariter sancta Maria ...

Expl.: ... dimissa sunt ei peccata multa quoniam dilexit multum.

7Ivb unten 2 Sprichwórter und die Schreibernotiz: Memento fratris Cristami, qui hunc scripsit librum. I9. Glose utiles de dominicalibus ewangeliis ad orandum et predicandwm. Devote lege aut coram te legi fac et sencies dulcedinem Domini Ihesu Christi in tua mente (72ra-77vwb). Vermutlich von Christan, vgl. das verbindende "et" im radierten Inhaltsverzeichnis von A4 bei "Oraciones de ewangelijs et salutaciones"! 20. Salutationen Christans (78ra-8ovb). Cf. Text! 2I. Tractatus de predestinacione et presciencia et de paradiso et in inferno, ubi predestinati et presciti sunt finaliter collocandi editus a fratre Egidio Romano ordinis fratrum heremitarum s. Augustini (81ra-92vb). Inc.: Nobili militi in Christo sibi quam plurimum dilecto ... 22.

Alanus de intelligencijs (92vb-1o2rb). Inc.: Summa in hoc capitulo nostre intencionis est rerum naturalium difficiliora breviter colligere ...

23. Paradoxe Alani de maximis generalibus (ro2rb-118vb). Inc.: Sentencia Platonis et Aristotelis est, quod intellectus ...

Foll. roof. siehe foll. 63f.!

24. Ex libro Alani de forma predicandi. De perseverancia (118vbII9gra) (Cap. XVII: PL 2ro, 143). 2 5. Christans Epitaph für Dietrich von Pillichsdorf (119ra). Auch fol. orb. Cf. Text!

38*

EINLEITUNG

26. Alanus de articulis fidei (1x19rb-124ra) (PL 2ro, 595fl.). Inc.: Clemens $apa, cuius rem nominis el vite senciant subiecti. ... Expl.: ... vel ut magis sit tale quam alterius modi et cetera. Amen.

Enthalten auch in Hs. 143 fol. 7orb. Am Spaltenende: Memento fratris Cristani in bonum, qui scripsit hec. Im Inhaltsverzeichnis fol. 216rb steht zu diesem Werk: dubito tantum,

si sil eius, quod stilus discordat.

27. Magistri Alani penitenciarum (124rb-141vb) (PL 2ro, 2790ff.). Inc.: H?c est liber, qui corrector vocatur ...

Expl.: ... detur ergo venia non operi, sed ofnfict.

Memento fratris Cristani in bonum, qui scripsit hec. 28. Summa Reimundi metrice scripta, quam edidit Adam de s. Victore (richtig: Magister Adam) (142ra-149vb). Inc.: Summula de summa Reimundi frodijt ista ...

Nach dem "explicit" Fortsetzung auf fol. 150rb. Am Spaltenende die Notiz: Memento fratris Cristami in bonum, qui scripsit hec. 29. Summa casuum Reimundi de Pennaforte (150rb-170vb). Inc.: Quoniam, ut ait beatus Ieronimus, penitencia est secunda tabula

30. Avicebrol, qui alio nomine dicitur auctor fontis vite (170vb180rb). Inc.: Iste liber dividitur in quinque partes ... Expl.: ... et quitquit infra illud est conparacione eius est valde parum.

31. Computacio Sophronij (180ova). 32. Computacio Esdre (180vb). 33. Tractatus de erroribus hereticorum (18rira-19gorb). Inc.: Audistis, quia antichristus venit, nunc autem multi antichristi facti sunt ... Expl.:... quod mater quinque puerorum possit virgo esse heresis est loviniam.

34. Tractatus de oracione dominica (rgorb-197vb). Inc.: Pater noster, qui es in celis etc. Queritur utrum conveniens ...

35. Alius tractatus de oracione dominica et virtute et efficacia et excellencia et perfectione .. (194vb-197vb). 36. Super symbolum (197vb-204ra). Inc.: Qui credit in me non morietur in eternum. lohannis. Cum mors sit finis...

Unvollstándig, Spalte 204rb leer. 37. Rezepte gegen Sand- und Steinleiden (204va). 38. Die 7 Bitten des Vaterunsers mit Erláuterungen (204vb). 39. Christan, Speculum animalium (205ra-208Bra). 2 Blátter werden als fol. 208 gezáhlt. Cf. Text! Der Rest der Spalte 208Bra enthált einige Versus proverbiales.

AUTOGRAPHENINHALT

39*

40. Christan, De evangeliis dominicalibus (208Brb-208Bvb). Cf. Text! 4I. Christan, Speculum vegetabilium (209ra-212rb). 212rb halbvoll, 212v leere Seite. 42. Christan, Concordancie de aliquibus veteris testamenti cum novo etc. (213ra-215rb). Rest der Spalte 215rb über Sündenvergebung durch Priester, Bischof etc. 43. Cautele (Rechnungsrátsel) fol. 215rb-216ra. 44. Fol. 216rb Inhaltsverzeichnis, dann die Notiz: Hoc volumen frater Christanus monachus de Lylinveld secundum partem scripsit, secundum partem ut scriberetur de sua paupertate comparavit. hoc qui a domo, que dicitur Lylinveld cuius est, aut alienaverit aut volenter viciaverit, anathema sit. Amen. Memento fratris Christani in bonum. Es folgen Verse und Rátsel (216rb). 216va enthált auf dem Kopf stehend ein weiteres Inhaltsverzeichnis, fast vóllig identisch mit dem obigen. Es ist radiert, aber lesbar.

216vb ebenfalls auf dem Kopf stehend ein radiertes, aber noch lesbares Fragment einer álteren Fassung des Tierspiegels. Es enthált die letzten Verse des Kapitels "de vermibus". Cf. Text und Kommentar! AnschlieBend Steinrezepte. Am inneren Seitenrand sind zur fehlenden zweiten Bogenhálfte gehórende rote Buchstaben sichtbar. Es handelt sich um die Endungen von Tiernamen des Kapitels "de gressibilibus" aus der fragmentarisch überlieferten Tierspiegelfassung. Cf. Kommentar! COoDEX CAMPILILIENSIS 145 (B) Auf dem Buchrücken:

Miscellanea Nr. 121.

Hóhe 312 mm, Breite 246 mm. Lagen: fol. I-IO: V fol . I1-18: IV

I9: I nachgeheftetes Blatt. fol. 20-35: 2 IV fol. 36-44: IV ^ r (fol. 43 einzeln).

45-60: 2 IV 61-100: 4 V IOI-III: V - I (fol. 109 einzeln). II2-1601: 5 V 162-169: IV fol. 170-173: I * 2 (foll. 171, 172 einzeln). fol. 174-181: IV fol. fol. fol. fol. fol.

40*

EINLEITUNG

fol. 182-189: IV (die ma. Záhlung überspringt die Blattzahl

fol.m—

189) 190: I nachgeheftetes Blatt igr: I vorgeheftetes Blatt. 192-201: V 202-207: III 208-211: II (jüngere Lage, Einschub) 212: I nachgeheftetes Blatt, gehórt zum álteren Teil der Hs. 213: Einzelblatt.

I.

Alanus (i1ra).

fol. fol. fol.

Inc.: Deum time et mandata eius observa ... Expl.: ... Qui autem timet et non sperat depressus est.

Biblia pauperum

(rav-17va).

Inc.: In frincipio. De operibus sex dierum. ... In Stichworten, unbebildert.

Biblia pauperum (17va-19vb).

metrica. Autor: Alexander

de Villa Dei

Inc.: Sex. prohibet. peccant ...

Christan, Fili mandata data (r9vb). Cf. Text! Scheint aufgrund hellerer Tinte spáter geschrieben. Biblia beate virginis (20ra-42ra). Inc.: Genesis. In frincijio creavit Deus celum. Gen. 1. Celum empireum, per quod intellegitur domina mundi, virgo Maria ... Expl.: ... ad supernam gloriam me famulum tuum producas. Amen. Prosa, bezieht Stellen des AT und NT auf Maria, in Han-

thalers Verzeichnis der Lilienfelder Hss. Albertus Magnus zugeschrieben (Nr. 115). Im cod. Admontensis 119 (s. XIV) und im cod. Pal. Vind. I575 wird der Schluf laut Angabe des handschriftlichen Kataloges durch die Namen "Chuonradus" bzw. "Martinus" erweitert (me famulum tuum Chuonradum / Martinum perducas). Es handelt sich wohl eher um die Namen der Schreiber als um den des Autors. Laudes BMV hauste ex operibus s. Bernhardi et patrum (42ra-44rb). Inc.: Non est, quod me magis delectet, sed mec est ...

De gradibus humilitatis et superbie (44va und b) (Bernhard von Clairvaux).

Liber visionum cuiusdam virginis (45ra-70orb). Inc.: Confiteor tibi, pater Domine celi et terre, quia abscondisti ... Expl: ... michi ommno exterius corporaliter sensit, sed interius inestimabili delectacione spiritus veplebatur.

Visio Esdre (7orb-7ovb). Inc.: Oravit Esdras Dominum dicens : "Da michi, Domine, fiduciam Expl.: ... et tàmor, quem habui ad. penitenciam, me ad eternam traxit maseriam.

AUTOGRAPHENINHAIT IO.

41*

Meditaciones Augustini (71ra-81va). Inc.: Domine Deus meus, da cordi meo te desiderare, desiderio querere

EE

Tractatus Hugonis (de Folieto) de medicina 87ra) (PL 176, 1183-1202). Inc.: Cogis me frater wt mea ...

anime

(8rva-

Expl. ... ut emplastrum verecundie fronti superponat.

I2. Innocencius papa de miseria condicionis humane (87ra-97vb). r2 Summa breviata de corpore domini a fratre Alberto (97vbI29ra).

I4. Tractatus fratris Thome de sacramento 1571b).

(Aquinatis) ordinis predicatorum corporis et sanguinis Ihesu Christi (129rb-

Inc.: De sacro sancto corporis Domini locuturi sacramento proponimus Expl.: ... ad quam nos perducat Deus, qui est benedictus in secula seculorum. Amen.

IS. Arbor trium generalium et duodecim specialium malorum (157vab). 16. Arbor sacramenti Ihesu Christi (158rab). I7. Arbor reformacionis et perfectonis ymaginis Dei accense in memoria, intelligencia et voluntate (158vab). I8. Corpus Christi a sacerdote elevatur hijs causis (159ra-159va). Inc.: Corpus Christi multis de causis elevatur a sacerdote in missa. Prima ...

IQ. Christan, Virga datur Iesse (159va). Cf. Text! 20. Christan, Traktat über Versarten (159vb-160vb). Das Ende rasiert- CEP Text! 2I. Memorialverse: De VII vicijs, De X preceptis et plagis, De condicionibus confessionis etc. (161ra-161vb). 22. Christan, Officia (162ra-173vb); siehe Text! 25. Tractatus de terra sancta (Burchard de Monte Sion) (174raI92ra). Inc.: Cum in veteribus hystorijs sicut dicit beatus Ieronimus ...

Nach fol. 188 fehlt ein Blatt laut alter Záhlung, deren Ziffern bei der Bindung teilweise weggeschnitten wurden. 24. De gloria civitatis Rome (192rb-196va). Inc.: Murus civitatis Rome ... Expl. ... nunc et semper et inmortalia s.s. Amen.

25. Christan: Zebedides (196vb-203va). Cf. Text! 26. Christan: Speculum animalium (203vb-207va). Cf. Text!

2 Christan: "O caro, cur gaudes" (207vb). Cf. Text! 28 . Christan: Speculum vegetabilium

(208ra-211ra). Cf. Text! . Christan: Exempla Iacobi (21irb-21rvb). Cf. Text! 20

42*

EINLEITUNG

30. Christan: Crimen olens vita; Flere volo; Christo decrescis ;

Marcet ut imbre rosa (212r-212v). Cf. Text! 31. Christan: De ewangelijs dominicalibus (212va-213rb). Cf. Text! 32. Christan: Virgo Maria rosa ;

Clara poli stella ; Threnus (213rb-213vb). Cf. Text! 33. Memorialverse, Sprichwórter (213vb).

CoDEX PALATINUS VINDOBONENSIS 362 (W) Perg., foll. 241, 340 mm Hóhe, 245 mm Entstehungszeit um 1300. Lagen:

Breite

fol. 1-2: 2 einzelne vorgeheftete Bll; das beschádigte Bl. 1 ist auf ein anderes Pergamentblatt geklebt. Vielleicht bildeten fol. 1 und 2 ursprünglich ein Doppelblatt. fol. 3-58: 7 IV fol. 59-66: IV 67: 1 nachgeheftetes Blatt 68: 1 vorgeheftetes Blatt. fol. 69-76: IV fol. 77-84: IV fol. 85-104: 2 V fol. 105-120: 2 IV fol. 121-130: IV * 2. Foll 125 und 126 (von anderer Hand) sind in der Mitte eingeheftet. fol. 131-178: 6 IV fol. 179-188: V fol. 189-236: 6 IV fol. 237-238: I 239: 1 vorgeheftetes Blatt. fol. 240-241: I.

Die Blátter 1f. und 240f. gehórten ursprünglich vielleicht zu derselben Lage. Blatt 222/CCLVII der Lilienfelder Hs. 137 ist in derselben Weise ausgeführt und enthált ebenfalls Sprichwórter. Ob sie mit den Bláttern aus cod. 362 einmal eine Einheit bildeten, móchte ich nicht mit der gleichen Bestimmtheit wie Prof. Worstbrock sagen (der Hs. 362 liegt sein Brief an die Nationalbibliothek vom 2.8.1977 bei, in dem er die Lagenzusammensetzung mitteilt). Schrift und Abfolge der roten und blauen Alineazeichen sind in der Tat einheitlich, die Uberschrift "versus

proverbiales" steht aber nur auf den Seiten 239v, 240r, 240v und 241r der Wiener Hs. in der Mitte über den Spalten, in Hs. 137 stehen "versus" und "proverbiales" durch einigen Abstand ' getrennt über den Spalten 222ra und b.

AUTOGRAPHENINHALT

43*

Was den Inhalt betrifft, so kehren von den 98 (fol. 222r) und 96 (fol 222v) Versen der Hs. 137 62 bzw. 2 in geànderter Reihenfolge in Hs. 362, foll. 2ra (2 Vv.), 240va (4 Vv.), 240vb (12 Vv.), 241ra (46 Vv.) wieder. Dies wáre meiner Ansicht kaum der Fall, wenn eine enge Verbindung bestanden hátte. r. Inhaltsverzeichnis (1va): die ersten 5 Zeilen sind ausradiert ("Biblia ////" in erster Zeile lesbar). Besitzerangabe und Schreibernotiz am Spaltenende tva: Liber BMV in Lylinveld. Hoc volumen frater Christanus partim scripsit et partim, ut scriberetur, de sua pauperie comparavit. hoc qui a domo altenaverit aut volenter viciaverit, anathema sit. Amen. 2.

Versus proverbiales (1vb-2vb). Cf. 33! Elegische Distichen und Hexameter.

3. Hystoria Apollonij Tyrij (3ra-7ra). Inc.: In civitate Antiochia rex fuit Antiochus ... Expl.: ... alterum sue bybliotece imposuit.

4. Visio beati Pauli apostoli apocripha (7ra-8va). Inc.: Ofortet vos fratres karissimi amare ... Expl.: ... nec alios audire permittunt.

5. Dyalogus lucis et tenebrarum (8vb-18rb). Inc.: Glortosus inclitus males ille ... Expl: ... decantare cefut: Justus es Domine

et rectum

iudicium

6. Apocrifa Esdre liber II-IV (18va-26va). Inc.: Liber Hesdre prophete secundus filij Azarei ... Expl.: ... et mittitur ad devoracionem 1gnis.

Note de dignitate sacerdotum, De Salomone (26vb). (Johannes de Plano Carpini) (27ra-36rb).

Qo Liber de ritibus Tartarorum

Inc.: Omnibus Christi fidelibus ... Expl.: ... qui sunt eorum adversi? manifesti.

9. De Saracenis (Burchardus) (36rb-38va). Inc.: Anno incarnacionis Domini MCLXXV Fridericus ... Expl.: ... vivunt et regnant cum dyabolo in secula seculorum.

ro. Hystoria de coniugio Ioseph et Assenech sumpta ex sacra historia (38va-40ra). Inc.: /n $rimo etenim anno ... Expl.: ... e£ Assenech filiam altissimi.

rr. De testamentis XII patriarcharum (40ra-A1rb). Inc.: Extant autem testamenta ... Expl.: ... arguet in electis gencium Israhel.

12. De secundo phylosopho (41rb-42ra). Inc.: Temporibus Adriani floruit... Expl.: ... hominem lassum fieri non sinit lucrum.

44*

EINLEITUNG

I3. De trinitate nota; De predestinacione (42ra-42vb): Auszüge aus Ambrosius, Augustinus und Chrysostomus. I4. Secreta secretorum Aristotelis (43ra-58rb). Inc.: Epistula Philippi translatoris huius libri ad Gividonem pontiExpl.: ... dictusque monarchia in septemtrione.

. Summa de humilitatis exercicio (Hugo von St. Victor) (58va68va): De exteriori homine (58va-62rb). Inc.: Ad exercicium humilitatis... Expl.: ... quod agere compelleris.

De interiori homine (62va-68va). Inc.: In riori formula noviciorum ... Expl. ... vel aggredi nom presumunt ... Das Ende fehlt. I6. Dialogus duorum

monachorum, unius de ordine Cluniacensium et alterius de ordine Cisterciensium (68vb-84vb). Vgl. HuvcENs, R.B.C, Le moine Idung et ses deux owvvrages: " Argumentum super quatuor questionibus" et "Dialogus duoYum

monachorum",

in Studi

medievali,

Serie

terza,

Anno

XIII — Fasc. I, Spoleto, 1972, p. 291-470. I7. Tabula exemplorum secundum ordinem alphabeti ad omnem materiam (85ra-1r9va). Inc.: Acczdia. Nemo accid1osus est sicut canis famelicus ... Expl.: ... elevare dignetur, qui est benedictus Ihesus Christus, filius Dei, in secula seculorum.

Amen.

I8. Sermo beati Fulgentij episcopi (119va-120vb). Inc.: Magnum bonum est, fratres karissimi, ... Expl.: ... neque tinea corrumpit. Tu.

IQ. Stimulus amoris Boneventure (121ra-132ra): Inc.: Currite gentes undique ... Expl: ... Qu est benedictus et laudabilis et gloriosus $n sec. sec.

Blatt 125f. von fremder Hand, eingeheftet in der Mitte der Lage. Inc.: ymmo totus supra ... Expl.: ... habetur in antecedenti folio in principio. 2I. 22.

Exempla (132ra-rb), cf. 17! Tractatus de caritate carens principio et fine (132va-140va). Inc.: Fortitudo caritatis est ... Expl: ... meritum queritur cum ipsum ...

Schreibernotiz: Memento fratris Cristani in bonum, qui hunc scripsit librum. 28: Breviloquium Boneventure (140vb-175vb). Inc.: Flecto genua mea ... Expl.: ... benedictus $n sec. sec. amen.

AUTOGRAPHENINHALT

45*

24. Evangelium Nychodemi (176ra-181va). Inc.: In nomine sancte trinitatis incipiunt ... Expl.: ... hec teneas et finaliter credas. Amen.

25. Pharetra contra Iudeos (181va-188vb). Inc.: Acwite sagittas ... Expl.: ... quod locutus sum wt facerem ei.

188vb Schreibernotiz: Memento fratris Cristami, qui hoc volumen comparavit. 26. Tractatus super "Rorate celi" (189ra-199ra). 27. Tractatus super "Missus est Gabriel" (199rb-207ra). 28. Florigerus Augustini episcopi (207ra-213rb). Inc.:

Da michi,

Domine,

scire ...

Expl.: ... qui vivis et regnas Deus per omnia sec. sec. Amen.

29. Tractatus de VII sacramentis (213ra-222vb). Inc.: Quamvis de sacramentis ... Expl.: ... require cetera in rupto folio retro ostium.

Es folgen zwei Noten, zwischen ihnen: Memento fratris Cristami. 30. Tractatus Bernardi abbatis de templo (223ra-226ra). Inc.: Quomodo edificari debeat domus ... Expl.: ... per diversa distrahitur.

31. De conflictu Babilonis et Ierusalem (226ra-226vb). Inc.: Inter Babylonem et Ierusalem ... Expl.: ... a dextris caritatis decem milia.

32. Tractatus Bernardi de formula honeste vite (226vb-228ra) (Ps.-Bernhard: PL 184, r167ff.). Inc.: Petis

a me, m frater, ...

Expl.: ... nom emendat in futuro dampnat.

33. Versus proverbiales (228ra-228vb). Das Inhaltsverzeichnis gibt nach dem oben genannten Bernhardtraktat "Versus proverbiales in principio et in fine" an, dieser Verweis bezieht sich also auch auf die Gedichte und Sprichwórter in 1f. und 238-241. 34. Sentencie Stoicorum (228vb). 35. Tractatus de conveniencia evangelistarum (229r-231r): Tabelle. 36. De conflictu viciorum et virtutum (231ra-232ra). Inc.: Superbia dicit. Certe multis ... Expl.: ... e£ succedat amor futuri. Amen.

37 Visio cuiusdam militis nomine Tundali de Hybernia (232rb235rb). Inc.: Anno gracie MCXLIX ... Expl.: ... ad anime nostre exercicium sepe legamus. Memento etiam fratris Cristani in bonum, qui hec scripsit. Amen. 38. De pomo Aristotelis (235rb-237rb).

46*

EINLEITUNG

Inc.: Cum clausa Expl.: ... hominis 39. Visio cuiusdam Inc.: Vir quidam Expl.: ... feliciter

esset ... directi et perfecti sicut tu es. Nycolai de purgatorio (237ra-237va). Nycolaus ... in Domino requievit.

40. VII peticiones (237va-vb): Erklárung der 7 Bitten des Vaterunser.

4 H . Christan: Rithmi de adulatore (238ra) - "Fraterne stimulatis Cho Text! Am Spaltenende: Sequentur versus proverbiales. 42. Versus proverbiales de iocis (238rb). Cf. Text! 43. Christan: Versus de morte (238va). Cf. Text! 44. Versus proverbiales (238vb-241rb): fol. 239r Zeichnung der Musica celestis. fol 239va und vb enthalten nur Verse, die Christan im Speculum animalium zur allegorisierenden Ausdeutung von Tiereigenschaften verwendet. Die ersten 9 sind frauenfeindlich. 26 der 45 Verse aus fol 240vb bilden eine thematische Gruppe, sie behandeln die Bedrohung der Mánner durch die Frauen. Der Beginn der Sammlung wird durch eine Hand mit ausgestrecktem Zeigefinger bezeichnet. Am Spaltenende von 240vb die Anmerkung: Memento scriptoris. fol. 240vb und 241ra sind hàufig identisch mit den Proverbiales der Hs. C (fol. 222r). Siehe auch oben bei der Lagenzáhlung! Besitzerangabe: Liber beate Marie virginis in Lylinveld. 6. HANDSCHRIFTEN

UND

DRUCKE:

A. Die Autographen Christans (genaue Beschreibung in Kapitel

5): Á B C D W

Codex Codex Codex Codex Codex

Campililiensis 144 Campililiensis 145 Campililiensis 137 Campililiensis 143 Palatinus Vindobonensis 362

B. Spátere Abschriften :

Die folgenden Handschriften enthalten eine verschieden grofe Anzahl

von

Werken

Christans,

bisweilen

findet

sich nur

ein

einziges Gedicht. Seine Salutatio an den Schutzengel "Salve mi angelice" wird in vielen Codices irrtümlich Konrad von Gaming zugeschrieben und steht in diesen Fállen háufig isoliert unter Konrads Werken.

HANDSCHRIFTEN

UND

DRUCKE

aqz*

Weitere, nicht genannte Belegstellen für diese Salutatio sind also nicht auszuschliefen. Das metrische Gedicht "Fili mandata data" wurde in zahlreichen Handschriften als Beispiel für "versus descisi (ludentes)" in den Text des "Laborinthus" Eberhards von Bethune integriert. Weitere Textzeugen sind daher auch hier sehr wahrscheinlich. Die Kenntnis vieler Handschriften verdanke ich den Angaben der Analecta hymnica (!), Wackernagels (?), Mones(?) und des Verfasserlexikons (), dazu kamen eigene Funde. Auf die Hss. Heiligenkreuz 41 und Vorau 360 hat mich Prof. Guy Philippart, Univ. Namur, hingewiesen. Die Hss. aus Góttweig, Lilienfeld, Melk und der ósterreichischen Nationalbibliothek lagen mir im Original vor, die Lesarten

anderer Codices wurden anhand von Xeroxkopien oder Mikrofiimen

überprüft.

Die

Handschriften

aus

Oxford,

Paris,

Prag

und dem Vatikan konnte ich nicht nachprüfen. Cod. Basiliensis A XI 63, aus der ehem. Kartause

Basel (C 110),

chart., 148 x 109, s. XV. fol. 224v: Ave Ihesu, lux orta (sic), mala dele iam suborta.

fol. 227r: Ave, gemma presulum, Gregori beate. Anselm zugeschrieben. fol. 229v: Ave, pastor et patrone, monachorum gloria. Anselm zugeschrieben. fol

230r:

4ve,

o eximia

virgo Katherina,

exorta

de Grecia.

Anselm

zugeschrieben. fol. 232r: Salve mi angelice spiritus beate. Cod. Basiliensis A XI 67, aus der ehem. Kartause Basel (E blaw CXXVII), chart., 140 x 1oo, s. XIV/XV. fol. rs1r: F7/z mandata data. Laut Katalog fol. r21va-283r Florilegium proverbiorum.

Cod. Berolinensis, ms. theol. lat. IV? 29 (orat. ms. Lehninense), a. I518. Berlin (West), Staatsbibliothek Preufüischer Kulturbesitz. fol. 279r-280r: Ave pater monachorum

(Bernhard).

Cod. Brezlaviensis, UB I.F. 114, chart., 243 foll, 295 x 210 mm,

s. XV, aus der Corpus-Christi-Kirche Breslau. (1) Besonders ergiebig waren in den 74za/ecta bymmica medii aevi die Bánde 3, 4, 9, 15, 25 und 41a. (2) WACKERNAGEL, Philipp, Das deutsche Kirchbenited, Bd. 1. Leipzig 1864. (3) MoNE, Franz Joseph, Lareiniscbe Hymen des Mittelalters, Bd. 1-3, Freiburg i.

B., 1853-55. (4) WORSTBROCK, Franz Josef, Christam von Lilenfeld, in Die dt. Lit. des Ma. Verfasserlexikon. Begründet von Wolfgang STAMMLER, fortgeführt von Karl LANGOSCH, 2. vóllig neu bearbeitete Auflage, Bd. 1, De Gruyter, Berlin - New

York, 1978, Sp. 1202-1208.

48*

EINLEITUNG

fol. 210r: Fili mandata data (xx Vv.!). Auf den Bláttern 21of. verschiedene Versgruppen.

Cod. Campililiensis 1b (brev. ms. Campililiense), 348 foll, duodecimo, s. XIV. fol. 353r: Amator dulcis hominum.

Cod. Campililiensis 4 brev. ms. Campililiense), memb., 12?, 325 foll, s. XV. fol. 232r: De spina Hebraica (Officium s. Annae).

Cod. Campililiensis 7 (brev. ms. Campililiense, pars aestivalis, sine psalterio), 194 foll, quarto, s. XIV. fol. 195ra-196rb (add. s. XV): Hodie ecclesia (Officium s. Achatii).

Cod. Campililiensis 40 (collect. ms. Campililiense), memb., 4?, 191 foll ts XLV: fol. 143v: Gaude, sponsa Christi, Agna. fol. 1r51va: Flere volo. fol. r81vab: Mater fia, mater dia | rei via, o Maria.

Cod. Caroliruhensis LB (orationale Augiense) 36, chart., 220 foll, 205 x 220 mm, s. XIV/XV. fol. 179r: Ave summa trinatas. fol. 180r: Salve m1 angelice.

Ab fol. 18or Konrad von Gamings Gedichte, beginnend mit "Summo Deo agmina, (Salve mi angelice), Ave trinus in personis ...". Breviarium ms. Capit. Cracoviense 27 (olim 1360/50; 20), memb.,, s. XIV/XV. fol. 279va-281rb: O Szon eximia (Officium s. Erasmi).

Cod. Ducumbur£ensis 67 (brev. ms. Ducumburgense), anni 1451. fol. 281r-283r: Gaude Cajfadocia | laudis cum tripudio (Officium s. Georgii), darunter auch der Hymnus: Novelli sideris exorto iubare. Text betráchtlich verándert.

Cod. Ducumburgensis 68 (brev. ms. Ducumburgense), s. XV. fol. 7or-71r: Novelli sideris exorto iubare, AH 4.

Cod. Ducumbur$gensis 80 (diurnale ms. Cisterciense), s. XV. fol. rogr-11or: De spina Hebraica (Officium s. Annae). Die Strophenfolge des Hymnus wurde verándert. Cod. Florentinus,

Bibliotheca

Medicea

Laurentiana

Acq. e doni

343. Ms. memb. (chart. fol. 2-39), 98 foll, s. XIV ex. Angekauft von der Buchhandlung L.S. Olschki am 16.12.1927. Eingangsnummer 14075. fol. 41v: Fi mandata data que sunt congrua laudi. 8 Verse (Expl.: .. non sit prendidi cura)!

Cod. Florianensis XI 303, memb., 25, 204 foll, s. XIV.

HANDSCHRIFTEN

UND

DRUCKE

49*

fol. 192vb: Speculum animalium. fol. 196vb: Flere volo. fol. 197ra: Marcet vere ymbre rosa.

Cod. Gottingensis Philol. 130, 205 X 145, 85, 180 foll., geschrieben 1366 in Norddeutschland. fol. 169r-180v als "Florilegium Gottingense" gedruckt von Ernst VoicT, Romanische Forschungen, III, 281-314. fol. 180v: F?Ii mandata data (x2 Vv.).

Cod. Gottwicensis 202 (olim 145), miscell, 4?, 339 foll, s. XIV/ XV. fol. 326r-330v: O Sion eximia (Officium s. Erasmi) mit Sequenz "Celum gaude Erasmi novella laude" und Hymnus "Erasmi de victoria".

Cod. Gottwicensis 444 (olim 239), Liber precatorius secundum modum Pataviensis dioecesis, 8», 193 foll, s. XV (1486). fol. 156r-157r: Salve mi angelice.

Cod. Graecensis 887 (olim Stift Neuberg). Alte Sign. 37/54, 45, 1430 (Bl. 16), 1434 (Bl. 57 und rr5v). fol

216v-220r: Verstraktat nominibus".

"De

diversorum

versuwm

sive

metrorum

Breviarium ms. Graecense 1548 (brev. Salisburgense, olim Stift Seckau, 39/57), s. XV. Benützt in AH 4, 5, 13, 23, 25, 28. fol. 97r-v: Erasmi (de) victoria.

In einem Prosaoffizium des hl Erasmus (fol 212r) wird diese Hymne mit den ersten beiden Worten genannt.

Cod. Guelferbytanus

618 Helmstedt

foll, s. XV. fol. 40or-v: Fili mandata data. Aus einer Glosse zum mannus.

(Kat. Nr. 667), chart, 57

Laborinthus

des Eberhardus

Ale-

Cod. Leodiensis 300, Kat. Nr. 395 (orat. ms. Trudonense), chart., 4^, 194 pD., S. XV: m Orationes ad sanctos pro singulis diebus anni. fol. r14v-116r: Ave fater monachorum

(Bernhard).

Cod. Mellicensis 565 (olim 1057), missale ms. Mellicense), Folio, 233 foll, s. XIV ; fol. 1-6 mancant. fol. 201r: Laetabundus fidelis (Kolomann-Sequenz).

Cod. Mellicensis 1017 (olim 1118), chart. 4?, 718 pp., s. XVIII. S. 714f.: Ave o puerpera.

Die Papierhandschrift enthált Orationen verschiedener Autoren, darunter auch solche Konrads von Gaming. Cod. Mellicensis 1087 (olim 932), 125, 480 pp., s. XV. S. 96: Ave, summa trinitas (AH 15, 1 S. 165).

50*

EINLEITUNG

Cod. Mellicensis 1406 (olim 484 und H 107), 12^, 221 foll, s. XV. fol. 21v: Salve, mi angelice.

fol. 155v: Letabundus fidelis (Kolomann-Sequenz).

Cod. germ. Monacensis 858 (cod. Tegurinus), 1458, 85, foll. r12-

236 (foll. 1-96 jetzt cgm 133). Geistliche Lieder, die meisten lateinischen nachgebildet. fol. r21: Die 5. Strophe aus "Salve mi angelice" in deutscher Übersetzung als Ergánzung zu Konrad v. Gamings "Summo Deo agmina".

Cod. Lat. Monacensis 3012 (cod. Andecensis 12), memb., 4? min., foll. 105, s. XV. fol. 44v: Salve, mi angelice.

Cod. Lat. Monacensis 4423 (cod. SS. Udalrici

et Afrae 123), 85,

326 foll, s. XV (1481/2). Ankündigung der Christangedichte: Incipiunt varia carmina seu oraciones. fol. 133v:

fol. 134r:

fol. 134v: fol. 135r:

fol. 135v: fol. 136r:

fol. 136v:

fol. 137r:

fol 137v:

fol. 138r: fol. 138v: fol. 139r:

Ave pater omnium | rerum causatarum. Ave admirabilis | o crux benedicta. lesu ave fax amoris. Mater fia, mater dia. Ave o puerpera. Beata virgo apparuit ... Gaude virgo laus cunctorum. Ave Michael beate. Ave o Petre beate. Ave vas electionis. Ave o sancte Andrea. Ave qui maior vocaris. Ave sidus caelicum. Ave Thoma Didyme. Ave Hierosolyme. Ave verbum praedicas. Ave o Bartholomaee. Ave beate Matthaee. Ave Simon venerande. Ave huius seculi. Ave stirpis nobilis. Ave Iohannes praeclare.

| Ave Ave Ave Ave Ave Ave Ave Ave

qui verbo et vita. Laurenti beate. Dei pontifex. admirabilis | Myreae. pastor et patrone. pater monachorum. miles Christi fortis. martir o Achati: fremder Autor.

Dulcis ave Dorothea: fremder Autor.

Ave clari generis.

HANDSCHRIFTEN fol. 139v:

fol. 140r: fol. 141r: fol. r41v:

fol. 142r: fol. 142v:

UND DRUCKE

51*

Agatha Siciliae. Gaude sponsa Christi Agna. Ave o eximia. Ave o ingenua. Gruest seyst vol aller ersamkeit: fremder Autor. Ave o Caecilia. Ave virgo Ursula. Ave manna angelorum. Ave sancte spiritus. Ave Iesu fili Dei. Ave summa. trinitas.

Cod. Lat. Monacensis 7815 (orat. ms. Unterdorfense, cod. 415), 85, 188 foll, s. XV/XVI. fol. 61v-62r: Salve mi angelice. fol. r15r-v: Ave virgo Ursula.

2 zusátzliche Strophen. Cod. Lat. Monacensis 11048 (cod. Passav. 48), 2?, 149 foll, s. XV. fol. 134v: Fili mandata data.

Als Beispiel für Versus descisi im "Laborinthus" des Eberhard von Bethune (fol. rr16ff.). Cod. Lat. Monacensis XIV. fol.

11348 (Polling 48), memb.

8*, 6r foll, s.

55r-v: Fili mandata data.

Als Beispiel für Versus descisi Eberhard von Bethune (fol. 41ff.).

im

"Laborinthus"

des

Cod. Lat. Monacensis 14667 (hymn. et sequent. ms. Emmeramense, cod. G 51), 4*, 118 foll, s. XV extr. Scriptor Dionysius Menger. fol. 73r-v: Ave pater monachorum (Bernhard).

Cod. Lat. Monacensis foll, s. XV/XVI.

16525 (brev. ms. S. Zenonis 125), 4?, 370

fol. 120v-121r: O Sion eximia (Officium s. Erasmi).

Von Christan stammt der Beginn bis zur 3. Antiphon der ersten Nokturn, die Fortsetzung (bis fol. 124) ist in Prosa abgefaDt. Blatt 123 fehlt in der Handschrift. Cod. Lat. Monacensis 19354 (cod. Tegurin. 1354), memb., 89, 205 foll, s. XV. fol. 73r: Salve mi angelice (AH 3, S. 47).

Vgl. Pez, thesaur. anecd. tom. I, p. XIV. Cod. Lat. Monacensis XV. fol. 8or-81v: fol. 207v: fol. 221v-222r:

19824 (cod. Tegurin. 1824), 85, 337 foll, s. Ave o puerpera. Ave pater omnium | rerum creatarum. Ave Ihesu fax amoris.

52*

EINLEITUNG

fol. 270r: fol. 270r-271r:

Ihesu ave fax amoris. Ave o puerpera.

Die in AH 3, S. 178 angegebene Blattzahl 170 ist unrichtig. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol. fol.

271r-v: 271v: 272r: 272r-v: 272v-273r: 273r: 2731-v: 273v-274r: 274r: 2741-v: 274v-275r: 275r: 2751-v: 275v-276r: 276r: 276v: 276v: 276v-277r: 2771-v: 277v-278r: 278r-v: 278v: 278v-279r: 279r-v: 279v-280r: 280r: 280r-v: 280v: 281r: 281r-v: 281v: 281v-282r: 324v-325r: 325v:

Ave Iohannes preclare. Ave o Petre beate. Ave vas electionis. Ave o sancte Andrea. Ave qui maior vocaris. Ave sidus celicum. Ave Thoma Didyme. Ave Ierosol'ymae. Ave verbum predicas. Ave o Bartholomaee. Ave beate Matthaee. Ave Simon venerande. Ave huius saeculi. Ave stirpis nobilis. Ave miles Christi fortis. Ave qui verbo et vita. Ave Laurenti beate. Ave pastor et patrone. Ave pater monachorum. Ave Dei pontifex. Ave admirabilis. Gaude sponsa Christi Agna. Ave Agnes natu clara. Ave clari generis. Ave o eximia. Ave virgo nobilis. Ave Sion filia. Ave o Caecilia. Ave o ingenua. Agatha Siciliae. Ave virgo Ursula. Ave virgo regia. Ave gemma praesulum. Ave apostolice.

Cod. Lat. Monacensis 20001 (orat. ms. Tegurin. 200r), 8», 266 foll, S fol. fol. fol. fol.

144r-145r: r61v-162r: 262r: Ave 262v-263r:

Salve mi angelice. Ave o eximia. gemma praesulum. Ave apostolice.

Cod. Lat. Monacensis 20021 (cod. Tegurin.), 8», 392 foll, s. XV. fol. 55v: Ave Iesu lux exorta.

fol. 342v-343r: Ave o eximia.

HANDSCHRIFTEN

UND

DRUCKE

53*

Cod. Lat. Monacensis 20124 (cod. Tegurin.), 8* min., 294 foll. a. 1469. Schreiber: Stephanus de Landaw. fol. 200v-201r: Ave miles Christi fortis (AH. 3, S. 187f.). Cod. Oenipontinus XV.

(Innsbruck),

Bibliotheca Universitatis 669, s.

fol. 158v: Flere volo (nur die Verse 1-4). Cod. Palatinus Vindobonensis 883, memb., 164 foll, 8», s. XIV. fol. 48vb: Fzli mandata data.

Als Beispiel für Versus descisi im "Laborinthus" Eberhards von Bethune. Cod. Palatinus Vindobonensis 3219 (Philos. 309), chart. 4?, 302 foll, s. XV. fol. 206v: Fili mandata data.

Als Beispiel für Versus descisi im "Laborinthus" Eberhards von Bethune (fol. 179ff.). Cod. Palatinus Vindobonensis 4087 (cod. Lunaelac.), chart., 276 foll. 8», s. XVI (1507). fol. fol. fol. fol. fol.

232r: 241r: 250r: 259r: 260v:

Ave pastor et patrone, monachorum gloria. Ave Laurenti beate, assabaris dum in crate. Ave Dei pontifex et virtutum ofifex. Ave, o ingenua dulcis Margareta. Gaude sponsa Christi, Agna, que mundi transisti stagna.

Cod. Palatinus Vindobonensis 4913, chart., 307 foll, 4?, s. XV. fol. 206r-208r: Verstraktat "Nota de diversis metris".

Cod. Palatinus Vindobonensis 5371, chart., 234 foll, Folio, s. XV. fol. 217rb/va: Fili mandata data (x1 Verse).

Cod. Pragensis XIII E 3. Staatsbibliothek der CSSR, memb,, 240

x 170 mm, 256 foll, s. XIV. "Scala celi" (Orationale). fol. ?: Salve mi angelice.

Die Blattangabe fol 137v aus AH 3, S. 47 ist falsch, das Gedicht hier nicht vorhanden. fol. ?: Gaude virgo mater Christi.

Laut AH 31 S. 197 Nr. 188 steht in der "Scala caeli", einer Sammlung von Reimgebeten, das Gedicht "De VII gaudiis BMV terrestribus et totidem caelestibus". Inc. Gaude virgo mater Christi / quae per aurem concepisti / Gabriele nuntio / Gaude quae a Deo plena .. Die Strophen 4, 4-8, 3 daraus sind Christans "Gaude virgo laus cunctorum". Diese Angabe konnte von mir nicht nachgeprüft werden. Cod. Sancrucensis, bibliotheca monasterii 41, memb., 85, 277 foll., s. XIV (1391).

54*

EINLEITUNG

fol. 125r-v und 193v: 4Ave, o puerpera.

Fol. 121-277 enthalten verschiedene Marienwunder. Darunter befindet sich laut PHiLIPPART, Analecta Bollandiana 103 (1985), S. 289 das vollstándige Mariale Christans (fol. 125v138v) VgL CCL r37!

Cod. S. Petri Salisburgensis a II 40 (olim R. 415), chart.,, 285 9 foll, 105 x 140 mm, s. XV/1443. fol. 20r: Gaude, sponsa Christi, Agna.

fol. 1-83 Orationes diversae ad Sanctos. Cod. S. Petri Salisburgensis a VI 35, memb,, 233 * 18 foll, 145 x 200 mm, s. XV/XVI. fol. 223r: Ave o eximia virgo Katherina. fol 213r-225v Ex Legenda S. Katherinae cum orationibus et de confraternitate S. Katherinae. Cod. S. Petri Salisburgensis b VI 3, chart, 150 x 210 mm, foll, s. XV/XVI. fol. 208v und 225v: Salve m? angelice.

255

Cod. S. Petri Salisburgensis b VIII r, chart., 210 Xx 290 mm, 47 fol s XI fol. 12v: Ave o eximia virgo Katherina.

Cod. Scotorum Vindobonensis 402 (66), olim 50 $ 9, chart., 4?, 79 foll, s. XIV/XV. Ab initio et in fine manc. fol. 48r: Salve mi angelice. Cod. Trevirensis,

Bistumsarchiv,

BATr

Abt. 95, Nr. 540 (olim

Abt. 95, Nr. 116, orat. ms. Carthus. Hildeshem.), memb., 236 foll, 89, 14. oder Anfang r5. Jh. fol. 107r: Ave ater monachorum (Bernhard).

Cod. Vaticanus Palatinus Latinus 719, chart. praeter fol. 178, 179 memb., 45, s. XV, 184 foll. fol. 153va: Fili mandata data.

Cod. Voravienis, bibl. monast. 360, 1458/9. fol. 107v-214v: Mariale Christans, Alanus zugeschrieben. Vgl. CCL 137! fol. 120r-120v: Gaude virgo laus cunctorum.

Cod. Cremifanensis 413 (orat. ms. Augustinum), s. XV. fol. 149r: Gaude sponsa Christi, Agna.

Im alten handschriftlichen Katalog als "Oracio de sancta Agneta (I virgine gloriosa". Laut Mitteilung des Bibliothekars Dr. Fill vom 21.4.88 ist diese Hs. seit mindestens 1978 unauffindbar, Mikrofilm wurde ebenfalls keiner angefertigt, als in den 6oer Jahren sámtliche Hss. aufgenommen wurden.

HANDSCHRIFTEN

UND DRUCKE

che

Cod. Lat. Monacensis 20020 (orat. ms. Tegrinsen.), 8^, 92 foll, s. XVI. Das Gedicht "Ave Iesu lux exorta" befindet sich nicht wie

in AH 35, S. r71f. angegeben in Clm 20020, sondern in Clm 20021 (fol. 55f.). Hs. 20020 enthàlt an dieser Stelle eine verdeutschte Passion.

Missale ms. Neoclaustrense XII B. 11 (Wr. Neustadt), s. XV. fol. ?: Gaude celi curia (Udalricus, AH 9, S. 261 Nr. 357).

Im Katalog von Neukloster in Wr. Neustadt existiert keine Hs. mit dieser Signatur. Vielleicht ist die Zahlenangabe falsch und ein anderes Missale mit àhnlicher Signatur gemeint. Cod. Oxoniensis, Trinity College, cod. 18, memb., folio min,, 202

foll, s. XIV (Asserugge in Chylterne iuxta villam Derkhamsted). fol. 166: Quod fuit est et erit. Cf. Metra!

Laut Verfasserlexikon I, Sp. 1206 soll dieses Gedicht fol. 167v enthalten sein. Tatsáchlich stimmt laut Katalog von Coxe nur der Beginn überein (Quod fuit est et erit, transit spacio brevis hore / Esse, fuisse, fore tria florida sunt sine

flore). Vgl. Kapitel r.! Cod. Parisinus, BN n.a.l. 1821.

fol. 84v: Fili mandata data.

Diese aus Hans Walther, Initia 6502 stammende Angabe konnte ich nicht verifizieren. Das "n.a." soll wohl Neuerwerbung bedeuten, aus dem Jahr 1821 gibt es aber keinen Katalog.

Cod. Pragensis, Metropolitanbibl. r30 (A LX XV), a. 149r. fol. 45: Fili mandata data.

Diese von Walther, Initia 6502 genannte Handschrift konnte ich nicht überprüfen (fol. 35ff. Proverbia). Cod. Strafiburgensis K. 316. fol. 147: Ave summa trinitas (Mone III S. 9).

Laut Auskunft der National- und Universitátsbibliothek Strafburg vom 2. Márz 1988 ist dort keine Hs. mit dieser Signatur bekannt. Móglicherweise bezieht sich die Angabe auf die Kapitelsbibliothek beim Münster, von der mir kein Katalog zur Verfügung stand. C. Drucke :

Missale Pataviense imp. 1503, heute Bibl. Palat. Vindobonensis

(NB: 234.173-C (Rara 149)). fol. CCXLVIIva: Laetabundus Fidelis in celis. Bei Pez, Thesaur. anecdot. I werden Drucke von 1505 und I514 erwáhnt.

56*

EINLEITUNG Die Angabe in den Anal. hymn., ein Missale Pataviense imp. Viennae 1503 enthalte ein "Gaude celi curia / Recolens", dürfte eine Verwechslung mit der oben verzeichneten Sequenz auf Colomannus "Laetabundus Fidelis in celis" sein. Joseph Kehrein (Lateinische Sequenzen des Mittelalters, 1873, S. 369f.) fügt im AnschluB an die Colomannussequenz hinzu: "Ex binis Missal. Mellic. saec. XV. mss. et Passaviensibus excusis saec. XVI.".

CoRNER, David Gregor, Magnwm

$romptuariwm

catholicae de-

votionis ;selectissimas devote orandi, meditandi, et psallendi formulas complectens, cum annexo Breviario Laicorum, videlicet Officiis selectissimis et Litaniis hebdomadariis,

Viennae Austriae, 1672. S. 1971.: Ave o puerpera. Paam, (R.P.) Bertholdus de, Nucleus catholicae devottomis ex Magno promptuario R. Dni. Dn. Davidis Gregorii Corner, Abatis Gottwicensis ..., Viennae Austriae, Impensis Joannis Jacobi Kürner, 1663. S. 130 (Pars II: Orationes hebdomadoriae, Pro sabbato Nr. 3): Ave o puerpera.

D. Vertonung : Fux, Johann Josef, Ave o puerpera. Motette für Sopran, Alt und Tenor sowie 3 Violinen, Bibl. Palat. Vind. AN.65.A.12 (Vol. VI. n. 14). Verzeichnet in: KócHEL, Ludwig Ritter von, Johann Josef Fux, Hofcompositor und Hofkapellmetster der Kaiser Leopold I., Josef I. und Karl VI. von 1698 bis 1740, Wien, 1872, Beilage X, Nr. 172 .($..76).

7. DIE RHYTHMEN UND STROPHENFORMEN IN DEN SALUTATIONEN UND OFFIZIEN:

Die Reihung der Salutationen, Antiphone, Responsorien,

Se-

quenzen, Tropen und Hymnen geschieht nach folgenden Gesichtspunkten: a) rein jambische (trocháische) Strophen vor jambisch-trochàischer Mischung, b) geringere Anzahl der Zeilen vor der gróDeren, c) geringere Anzahl der Silben vor der gróferen, d) Proparoxytonon (pp) vor Paroxytonon (p). Die beiden deutschen Gedichte Christans folgen nach der Aufstellung der Salutationen (5.).

RHYTHMEN

UND

STROPHENFORMEN

557

I. Strophenformen der Salutationen : I.4 Zeilen a)

8p 8p 8p 8p

:a :a :b :b

Ave qui verbo et vita; Ave Laurenti beate. b) Vagantenstrophe: Praevia grammatica sedet in senatu. 2.68 Zeilen

a)

7PP: à 6p

:b

7PP: a 6p :b 7PP: 2 6p :b 7PP: 8

6p :b

Strophe " Ave vivens hostia" : Alle Salutationen, die bei keiner der anderen Strophenformen genannt werden, gehóren hierher. b)

8p :a

7pp:b 8p :a

7pp:b 8p :a

7pp:b 8p :a

7pp:b Strophe " Pange lingua gloriosi": Ave quae praeordinata; Ave verbum eructatum ; Ave Ihesu qui potenter; Ave Michael beate; Ave sacer Dionysi; Ave manna angelorum ; Ihesu ave fax amoris;

Ave pastor et patrone; Áve pater monachorum. 3. 12 Zeilen

a)

7PP:

O "O

ocncocoocgmv»m

s8*

EINLEITUNG 7PP: € 6p :b

Ave summa o benevole.

b)

trinitas; Ave Dei pontifex; Ave admirabilis; Ave

8p :a 8p :a

7pPp:b 8p :e€ Spe

7pp:b 8p :d 8p :d

7pPp:b 5p e Spo

7pp:b Strophe " Lauda Sion salvatorem" : Mater pia mater dia; Gaude virgo laus cunctorum. 4. 20 Zeilen

Qo"3

cooooc'ícununncooooqcgmPempsefpse9tS

Ave Ihesu fili Dei.

5. Deutsche Gedichte a) Vreu dich muter gnadenrich 7pP:*a

RHYTHMEN

UND STROPHENFORMEN

59*

7pp: a

7pp: b 7pp: b b) O suezz ob aller suzzichait: Strophe r: Strophen 2-4 mit Binnenreim: 8pp: ars (5 M "2

UND CNONONN oc tuünccoocwem 7P : OUO Die Zeilen 1 und 3 der ersten Strophe weisen grammatischen Reim auf.

II. Strophenformen dev Antiphone : A. rein 1ambisch I. 4-zeilig

a)7ppX4:a() a a 2

aC)

a()

b 2 b

z b b

I) Achatius 231-234; 289-292. Colomannus 282-285; -289. 2) De corpore Christi 239-242. Achatius 1-4. Altmannus 286-289. Anna 40-43; -47; 51-55; -59; II4-II7; -I2I. Erasmus 57-60. Georgius 1-4. 3) De corpore Christi 260-263. Erasmus 45-48. b)8ppx4:a

b a b De corpore Christi 39-42.

2. 7-zeilig a) 8pp: 8pp: 8pp: 7PP: 8pp: 8pp: ooccmm

60*

EINLEITUNG 8pp: b

Udalricus 18-24. B. vein trochüisch

I. 6-zeilig

"d

Cn

QU UG GAG* gm

Petronella 187-192.

C. gemischte Kadenzen I. dreizeilig 8pp:a DD SD 8pp:a

Georgius 43-45. 2. vierzeilig

a) 7pp: à óp :b 7PP:& 6p :b

De corpore Christi 1-4; -8; -12; -16; 43-46; -50; -54; -58; -62; -66; 113-116; -120; -124; -128; -132; 185-188; 256-259; 264-267; -271; 276-279. Achatius 5-8; -12; -16; 34-37; 105-108; -112; -116; -120; -124; 128; 177-180; 243-246; -250; 255-258; -262; -206; -270; -274;

285-288. Agnes (frg.) 1-4; -8; -12; -16; -20. Altmannus 1-4; -8; -12; 42-45; -49; -53; -57; -01; -65; 117120; -124; -128; -132; -136; -140; 189-192; 244-247; -251; -255;

-259; -263; 274-277; -281; -285; 290-293; -297; -301; -305. Anna 1-4; -8; -12; -16; 48-51; 60-63; 102-105; -109; -II3; 122-

I25; 167-170; 222-225; -229; -233; -237; -241; 251-254; -258; 262; 267-270; -274; -278; -282. Bartholomaeus 5-8; -12; -16; -20; 42-45; -49; -53; -57; -Ó1;65; 118-I2I; -125; -129; -133; -137; -141; 194-197; 249-252; 263266 (eine Silbe fehlt, Reim fehlerhaft); -270; -274; -278; -282;

-286; -290; -294; -298. Colomannus 1-4; -8; -12; -16; 41-44; -48; -52; -56; -60; -64; 68; 119-122; -126; -130; -134; -138; -142; 192-195; 266-269; 2

RHYTHMEN

UND STROPHENFORMEN

br*

Dorothea 34-37 ;-41; -45; 85-88; -92; -96; 134-137; -141; -145;

185-188; -192; 196; -200; -204; 215-218; -222; -226; -230; -234. Erasmus 1-4; -8; -12; -16; -20; 49-52; -56; 61-64; -68; -72;

1206-129; -133; -137; I4I; -145; -149; 202-205; 258-261; -265; 269; -273; -277; 290-293; -297; -301; -305; -309; -313; -317.

Gedrudis 1-4; -8; -12; -16; -20; 44-47; -51; -55; 93-96; -100; IO4; 142-145; -149; -153; 190-193; -197; -20I; -205; -209. Georgius 9-12; -16; -20; 46-49; -53; -57; 96-99; -103; -107; 146-149; -153; -157; 196-199; -203; -207; -2II; -215; 230-233; 237; -241; -245; -249; -253; -257; -201; -265. Leonardus 1-4; -8; -12; -16; 42-45; -49; -53; -57; -Ó1; -65; 115I18; -122; -126; -130; -134; -138; 188-191; 243-246; 255-258; 262; -266; -270; -274; -278; -282; -286. Martha 1-4; -8; -12; -16; 49-52; -56; -60; -64; -68; -72; 124-

I27; -I31; -135; -139; -143; -147; 199-202; 254-257; -261; -265; -269; -273; 280-283; -287; -291; -295; -299; -303; -307; -311 (?). Petronella 13-16; -20; -24; -28; 64-67; -71; -75; 115-118; -122;

126; 167-170; -174; -178; -182; -186; 193-196; -200; -204; -208; -212. Simon und. ]udas 1-4; -8; -12; -16; -20; 49-52; -56; -60; 98-

IOI; -I05; -109; 147-150; -154; -158; 195-198; -202; -206; -210; -214; 223-226; -230; -234; -238; -242; -246; -250; -254; -258.

Udalricus 29-32; -36; -40; 78-81; -85; -89; 126-129; -133 (Irrtum im Reim); -137; 174-177; -181; -185; -189; -193; 203206; -210; -214; -218; -222; -226; -230; -234; -238.

b)8pp:a bpb 8pp:a óp :b

cf. Nr. 5d (Achtzeiler) als (8pp * 6p) x 4!

De corpore Christi 272-275; 280-283. Anna 36-39. Bartholomaeus 1-4. c) Ses 7PP: SD 9c» 7PP: c" De corpore Christi 252-255.

Achatius 38-41; -45; -49; -53; -57; -61.

Altmannus 13-16; 38-41. Anna 263-266. Colomannus 248-251; 258-261; -265; 274-277; -281. Dorothea 30-33. Georgius 5-8. Gedrudis 40-43. Martha 45-48.

fi2*

EINLEITUNG

Simon wnd Judas 45-48. d)8p :a 8p :a

7pP: b 7pp: b Achatius 251-254. Erasmus 286-289.

e)'Gpws [9,9]"2

cPcmeP

Leonhardus 38-41. Udalricus 25-28. em sechszeilig

a) 7pp: a(') 7PP: 6p : 7PP: 7PP: 6px: coocge?w c»»ncm»pmep I) Anna 3-35; 283-288. Erasmus 330-335. Martha 274-279. Petronella 7-12. 2) Colomannus 252-257.

Georgius 266-271.

[92]"S ocPmPcPce

c) 8pp: a(!)

coocPmD

I) Colomannus 290-295. Udalricus 1-6. 2) Bartholomaeus 299-304.

RHYTHMEN

UND STROPHENFORMEN

4. Ssiebenzeilig

a) 7pp:

a

loy deperit (IUe

Gedrudis 33-39. Martha 312-318. Udalricus 239-245.

b) 7 7pp:

a

6p :b 7PP: a 6p :sis) 7PP: C 7PP: "

6p

()

a)

38

I) Achatius 27-33. 2) Petronella 213-219. c) 8pp: 8pp: 8pp:

7PP* 8pp: 8pp: 8pp: Udalricus [911 I o I:— N [e]LadLE.[e]

Martha 37-44. Simon und Judas 215-222.

b) 7pp: a 7pP: a 7PP: a 6p cb 7pP: C

63*

EINLEITUNG

64*

7PP* (e 7PP: e 6p : b Bartholomaeus 34-41. C) 7pP: a 7PP* a 7PP: b 7PP: b

6p e

7PP: b 7PP: b op C

Leonhardus 247-254. d) 8pp:

Cf. Nr. 2b (Vierzeiler)!

C9 fer Gi Ter eps (ewe

De corpore Christi 284-291. e) Sp a) b

p* og'ocm» p 7PP: I) De corpore Christi 31-38. 2) Erasmus 278-285. d

a a b 3e C C b Achatius 235-242. [91.

neunzeilig a) 7pP: a 7PP* a Opus b

RHYTHMEN 6p

UND

:

7PP: 7PP: 7PP: 7PP: 6p :

ocüuenoocg

Anna 242-250. Udalricus 194-202. b) 8pp:

Altmannus 29-37. c) 8pp: a

oocpP»mpPcwntf c

Leonhardus 29-37. d) 8pp: a

DUmuLo pute op

d

fLocoogcgm,b

STROPHENFORMEN

65*

66*

EINLEITUNG Speed

7pp: b Leonhardus 287-295. 7. zehnzeilig

a) 7pp: 6p : 7PP: 6p': 7PP: 7PP: 0pt: 7PP* 7PP: Gb eoonoogmcoen»

Bartholomaeus 253-262.

b);pp:a()

a()

[93]^e)

Cuo c? 0oc.coOoo0o

I) Altmannus 264-272. Dorothea 205-214. Erasmus 35-44. 2) Simon und Judas 35-44.

c) 7pP:

MIES

cQuoonocgmPodqgwtv

Colomannus 31-40. Dorothea 20-29.

d)zpp:a() 7pp: a 7pp: a

aC) a b

a() b a

RHYTHMEN

MIa)ag)

UND STROPHENFORMEN

b C d e d el c e no e cooooctv C C

I) Achatius 275-284.

Agnes (frg.) 35-44.

2) Altmannus 306-315. 3) Dorothea 235-244. e)8p :a

oo"a

UO Og OON OZJONSOE

Georgius 33-42.

8. zwülfzeilig 7PP* 7PP: 6p : 7PP: 7PP* bp s 7PP* 7PP: 6p : 7PP: 7PP* óp : m Cue Ug Oo ]g20r gp goo

Simon und Judas 259-270. 9. vierzehnzeilig 7PP* 7PP* 7PP: 7PP: 6p : 7PP: 7PP: 7PP: cPpPoccmpsmrp

67*

68*

EINLEITUNG 7PP*: d 6p : C 7PP: e 6p : f 7PP*: e 6p. et

Georgius 216-229. III. Responsorien : A. Iambische Kadenzen

IL4t*2-*2 8pp: 8pp: 8pp: 8pp:

8pp: 8pp: 8pp: 8pp: Anna 64ff.

2.4*3-*2 8pp: 8pp: 8pp: 8pp:

7PP: 7PP: 7PP: 8pp: 8pp: Anna 120ff.

3.09194 43

7PP: 7PP: 7PP: 7PP: 7PP: 7PP:

7PP*

coOocm5moDp C.

RHYTHMEN 7PP*: 7PP: 7PP:

7PP: 7PP: 7PP* Georgius 171ff. B. Gemischte

b) 8p :

Kadenzen

UND STROPHENFORMEN

69*

Z0*

EINLEITUNG 8p :a

7pp: b Anna 85ff.

3.4*4*I

8pp:a

MI"B"a

[on

Anna 135ff. b) 8pp: a 8pp:a 8pp: b 8pp: b

7PP: 6p 7PP* Opis 8pp: 8pp: eMe Na ep ez UE

Achatius 17ft. c)op-

sa

RHYTHMEN

UND STROPHENFORMEN

Speaa Petronella 29ff. 5. 642-3

a) 7pp:a 7pp: b bp. c

7PPp: a

7pp: b 6p

*c

7pp: d 7pp: d 7PP: a

7pp: b prec

De corpore Christi 89ff.

b) 7pp: a 7PP:8 6p :b 7PP- € 7PP: € Gpsb

8pp: d 8pp: d

7PP: € ZPP: € 6p :b De corpore Christi 174. Colomannus 690ff.

c) 7pp:a() 7pp:a

a() b

71*

72*

EINLEITUNG opab 7pP: €

C a

6p :b

C

7PP: €

b

apcsd

d

8p :d

d

7PP- €

a

7PP: €

b

ODD C I) Achatius 129fl. 2) De corpore Christi 202fl. Achatius 153f. d) 8pp: a

Er

coo

[90] ooi05) ies

"'Ó

Oo

eu o Ote clc o

[9,9]"2

E

- 29

(eer)

Achatius 97ff. (die Repetenda wird nur durch die Majuskel zu Beginn der 4. Zeile angezeigt). fyspoa

RHYTHMEN

UND STROPHENFORMEN

"d

Qo

m»cwm c^»

TY

7pp: b Achatius x93ff. 6 64342

a) 7pp: 7PP: Dp 7PP: 7PP* 6p—

7PP: 7PP: 6p :cr "Wo" £n Oxo. mp oO"th 7PP:€ 6p :b Petronella 76ft. b)8p :a

b a

7pp:b 3t

b

coo ES"aMUS

Udalricus 7fl. 7. 6 3*3

ajgpp:a()

aC)

aO)

a()

a0)

a()

73*

74t

EINLEITUNG 7pp:a 6p :b

a b

a b

C

a

C

7pp:c op :b

b (8 a b e

C b

a b

(5 b

a b a a b

7pp: d 7pp: d Op: 3b

d d c

a a b

a a b

(o e b

c Ü b

7pP: €

a b

7ppzc a C a C a 7ppP: c b C a C a 6p :b C b b b b I) Altmannus 66ff.; 141fl.; 165ff.; 177f1.; 193ff. Colomannus 155ft.; 196ff. Dorothea 122f8. Leonhardus 606f1.; 78ff.; 103ff.; 152ff.; 164f1.; 176fl.; 205ff.

Gedrudis 105ff.; 130ff.; 154ff. Georgius 71ft.; 184ff. Mavtha 85ft.; 97fl.; 109ff.; 148ff.; 160ff.; 172ffI.; 18411. ;20311.;

22711.; 230ft. Simon wnd Judas O1ff.; 11off.; 122fl.; 171ff.; 183ff. Udalricus 41ff.; 102ff.; 114ff.; 13811.

2) Altmannus 17fi. 3) Achatius 181ff. Simon und Judas 159ft. 4) Udalricus 53ft. 5) Martha 215ft. Udalricus 9oft.; 162ff. 6) Altmannus 153ft. Gedrudis 21ff.; 56ff.; 68ff.; 178ff.

Martha 73ft. Simon und ]udas 73ft. Udalricus 150ff.

b) 7pp: a 7PP* 6p :

[9x"3a

ooogtm Qon

IS [ou -qe) ao,

coo

RHYTHMEN Bartholomaeus

c)

211fl.

9

ooam"3

[0ao

oogstb gogo

m

Oo"a

o

6p

[o :b

Gedrudis

160ff.

d) 8pp:

ON"d

coc ocmPmPecomvpwep

Colomannus 167ff. e)8p :a 8p :a

7pp: 7pp: 7pp: 7pp:

b b b b

7bP: € 7PP: € 7pP: € 7pp: b 7pp: b 7pp: b Anna 171fl.

UND STROPHENFORMEN

"5r

EINLEITUNG

I

"'Ü S Ee ocoogwrm»m com o

Oo"a

ior MI"aES m

Dorothea

g)8p

xxoft.

:



Ecu e OI TUO mE Ooej

o

v6

7pp: b Petronelia 3ofi.

Georgius 134fl.

RHYTHMEN

-

UND

"3

duIU MM JgSist? QC GPQG wet c

Erasmus 318ff.

9. 0

4 423

a) 7pp: a 7PP: 6p : 7PP: 7PP: Ope

DD 7PP: 7PP: óp :Q0o0£0 coocgwmp

7PP:€ 7PP:€ 6p :b Altmannus g1ft. Dorothea 59ff. b) 7pP: a a()) 7PP: a 6p : b 7PP: C de 6p :b

d e e d 7PP: c

to

feseiudo: (9 feni piso! Pire» (en coocgv,Pnwm o

eo

STROPHENFORMEN

wt

29*

EINLEITUNG

7pp: € C C 6p :b b b I) Anna 72fl.; 183ff.; 196ff.; 209fl. Bartholomaeus 79ff.; 105ff.; 142ff.; 181fl.; 198fI.; 223fl. Dorothea. 146ft. Erasmus 10ooff.; 113fl.; 163ff.; 176ff.; 189ff.; 219fI.; 245ff. Georgius 58fl.; 83ff. 2) Bartholomaeus 168ft. 3) Erasmus 150fl.; 23211.

c)zpp:a()

I)

2)

3) 4) 5) 6)

7pp: a bp b "DDSC 7pp: € 6p :b

a€)

a b a a b

a()

a(9 a b a a b

a b E C b

a b a a b

7pp:d bpece 7pp: d 6p e

C d C d

C b e b

a (6

d b

a C

d b

a b a b

C C b

a a b

a b C e b

7pPp: € a e 7pp: € a e 6p :b b b De corpore Christi 67ft.; Achatius 73ft.; 164ff. Anna. 17fl. Bartholomaeus 155ff. Colomannus Soft.; 106ff.; Leonhardus 192ff.; 230ff. Petronella 51ff. Simon und Judas 85ff. Altmannus 205fl.; 218f1.; Leonhardus 139f1. Leonhardus 217fi. Udalricus 65ff. Dorothea 72fi. Gedrudis 8off. Gedrudis 117fi.

d) 7pp: a 7PP: ODE: 7PP: 7PP: 6p : cO IEL 7PP: OND

a a b 161ff.

179fl.

231fl.

a()

a(9

RHYTHMEN 7PP: 7PP: 6p :

UND STROPHENFORMEN

onn

7PP: 7PP:

6p :

Colomannus 93ff.; 208ff.

e) 7pP: 7pP:

iv

6p: 7PP: 7PP: 6p :

7PP: 7PP: 7PP: coocnv 7PP: ocD.otc

7pP: 7pP: 6p

c

2b

Alimannus 78fl. Petronella 127i.

f) 7pp: 7PP:

6p :

De corpore Christi 1ooft.

g) 7PP: 7PP: 7pP: 7PP:

a

m5 oc

79*

EINLEITUNG

^n.o0 oc co f

h) 8p :

oc Pmecm»PctEe

Leonhardus 9oft. i) 8pp: a 8pp:a 6p :b 7pP: € 7PP: € 6p sb

DD: d ODE e 7PP* d 6p : e 7PP: 7PP*

6p

C [9

xb

De corpore Christi 213fl.

]) 8pp:

a

RHYTHMEN

9] [9

UND STROPHENFORMEN

"de n Sc oocgtmb c

k) 8pp:a a b C C óp :b

d e d e 8pp:c 8pp:c 6p :b

De corpore Christi 148f. «

"d"d

"y 9) [9 [9,9]

"OUO 9?"2 .. .*

oon coocmprmp Ono cocomv,vrm»

[o9ue. CC

coo

81*

EINLEITUNG

82*

1) Bartholomaeus 92ft. 2) Dorothea 159ff. m)8p : [v]

fen 9 f ter e (9539 ep

Bartholomaeus 66ft.; 2306ft. n)8p : e

ocecootn QUE go D

:b

De corpore Christi 226ff. Dorothea. 46ft.

feoonmou coog'mpfwmp

RHYTHMEN

UND STROPHENFORMEN

Bpcx Bp' 736

7pp: b Dorothea 172f1.

p)8p :

— WIES

[5] — —

"3

-J

ew» o'»m toon vco'o 0 Cu Qoo c69 goo [9,9]"a

o

o

8p :c c 7pp: b b I) Altmannus 1o4ft. 2) Erasmus 206ff. 3) Dorothea 97ft.

I0. 7

o

co

2 42

I

"d

ue EU oO coconmo

"'Ü

[9,9]

Mrd) mis 6p :Es eu OD Achatius 62ft.

IL

7t3-*3

a) 7pp: a() óp :b 7Pp:a 6p :b 7PP: à 7PP: a 6p :b

83*

EINLEITUNG

84*

7PP*: 7PP: óp :

oc e.n

7pP: 7pP: Óp

ab

I) Petronella 140ff. 2) Achatius 218ff. IM

?)

OUODOU Pp cun UU

24€ zb

b I) Bartholomaeus 21ft. 2) Simon und. Judas 134ft.

12.7 t4t*2

a) 7pp:

6p : ZDDpóp : 7PP:

7PP:

6p :

7PP: 7PP: 7PP* 7PP:

googmugsto foot

7PP: 7PP: De corpore Christi 189ff. b) 8pp: a óp : b

RHYTHMEN

coocn 00 o

Colomannus

221fl.

IS. 7t4*4 a) 7pp a bp b 7PP: a 6p : b i j6 i4 d e e d Te

?Ne ED Erasmus

86ff.

b) 7pp: a (!) 6p 7PP: 6p : 7PP: 6p : coocmPc

Qo 00

UND STROPHENFORMEN

85*

86*

EINLEITUNG 7pp: € 7pp: € 6p :b

C € b

E C b

1) Petronella 1o1fi.

2) Colomannus 17fi.; 234f1. 3) Agnes (frg.) 21ff. Petronella 153ft.

Simon und Judas 21ff.

d)7pp:a

"d

[93]

Qoocn gcgooccowv

ESAE coo

[91 -Ae) "À

Erasmus

21ff.

e»ae) der (e). det) nist)

RHYTHMEN

UND STROPHENFORMEN

7PP: 6p : 7PP: 6p : 7PP: 6p : ocnon co 7PP: € 7PP: € 6p :b De corpore Christi 17fi.

f) 7pp: 7PP: 7PP: DD 7PP: 7PP* 6p :C-P Pgmbm»wnm

7PP: 6p : 7PPogu óp : ON 7pP:a 7PP:a 6p :b Petronella 87ft.

g) 8pp:

8pp: 8pp: 8pp:

7PP* 7PP* 7PP*

7PP: óp : 7PP: 6p : Cu Oo U^ (ECHID go of

7DP: € 7pP: € 7pp: b De corpore Christi 133ft.

Bos

88*

EINLEITUNG

I4: 8-9 vE:3 a) 7pp: a 7PP* ODE 7PP: 7PP:

Achatius 204ft.

IS. I5 - 3 * I a) 8pp:a 8pp: b 8pp:a 8pp: b

4pP* 3PP: 3PP: 6pp: 7PP: 4PP*: 5pP: 5PP: 9p : cO woolode mU 7PP: 6 7PP: 8

Spese Spe 7pP:.a

7pP:a Dorothea. 1ff. (V. 5-14 Reimprosa). b) 8pp: 8pp: 8pp: 8pp: co"9 ocv»

RHYTHMEN

UND

STROPHENFORMEN

89*

4PP: 3PP: 3PP* 6pp: 7PP: 4pP* 5pP: 5pP: 9p : Xe) (ex (er X. Lec) eter (e 7PP: kp Spe

7pp:d 7pp:d Opome

Bp te Martha 17fi. (V. 21-30 Reimprosa). IV. Sequenzen :

I. Halbstrophen zu 3 Zeilen

a)4p :a()

a()

4p :a()

a()

b)7zpp:a()

aC)

7pp:a()

c0)

oe)

8p : b a 8p : b a Ape 6 b 2D 570 b 1) Colomannus Strophe 1 (V. 79fl.; in den zweiten Zeilen der Halbstrophen zusátzlich Binnenreim). 2) Erasmus Strophe r1 (V. 369ff.).

7pp: a a 7pp: a C 4p : b b 4p : b b I) Colomannus Strophe 2 (V. 85ff.). 2) Colomannus Strophe 3 und 4 (V. 91ff.). Erasmus Strophe 2-4 (V. 375fl.).

c) 7pp:a()

a()

7pp: a)

a

a

7PP:

a

e

7pp: b

b

7pp: b

b

7PP:

I) Anna Strophe 1-5 Caecilia Strophe 1 2) Caecilia Strophe 2 Petronella Strophe Udalricus Strophe d)8p :a 8p :a

7pp: b

(V. 321ff.; alle Schlufzeilen auf -ia). (V. 6ff.) und 3 (V. 18ff.). (V. r2ff.), 4 (V. 24ff.) und 5. 1-5 (V. 224ff.). 1-5 (V. 7ff.). Spo6 8p :c

7pp:b

9o*

EINLEITUNG

Agnes Strophe 1-8 (V. 6f.; alle Schlufizeilen auf -ia). Altmannus Strophe 1-8 (V. 354ff.). Leonhardus Strophe 1-8 (V. 3o1ff.). Martha Strophe 1-8 (V. 325ff.). 2. Halbstrophen zu 4 Zeilen

a)6p :a óp :a

6p :d 6p :d

4pp: b

4pP: €

4P : €

4P : €

Erasmus Strophe 6 (V. 401ff.). b)6p :a 6óp :d 6p :a oposd

4p : b

4p :e

4p : €

4p :€

Colomannus Strophe 6 (V. r1r1ff.).

c) 7pp:a()

a()

7pp:a()

7pP:a a 7PP:& 7pP:a a 7PP:a 4p : b a 4p : b I) Erasmus Strophe 5 (V. 393ff.). 2) Colomannus Strophe 5 (V. ro3ff.). d)8p :a SDIC Bpuug BDICIC 8p :a OpINTC

7pp: b

Bartholomaeus -tur).

Strophe 1-3 (V. 343ff.; alle Schlufzeilen

V. Tropen (zum Alleluja): I. il 4 Zeilen:

a) 7pp:a 6p :b 7pp»a Op Sb

Petronella (V. 220ff.).

7pP:a

c C b

7pp:b

Dorothea Strophe 1-3 (V. 279ff.). Georgius Strophe 1-3 (V. 277ff.). Simon und Judas 1-3 (V. 309ff.).

b)7pp:a

c0)

auf

RHYTHMEN

UND STROPHENFORMEN

7PP:a 7pp: a

Anna (V. 317ff.). 2. mit 5 Zeilen:

-

"duv T OocPcmv

Caecilia (V. 1ff.).

b)Lzpie 7p: I2p

a

7bP: 7PP: oQGocmvp Agnes (V. 1ff.).

9] [9

"d ocvpPctw

d)8p 8p 8p SD.

:a :a :a US

7pp:b Erasmus (V. 364fl.).



oo

oOcgPowmv Leonhardus (V. 296f1.). 3. mit 6 Zeilen: [9xej

egsmp og

9I*

92*

EINLEITUNG

7Dp«9

6p :b Colomannus (V. 73fl.). Dorothea (V. 273f4.).

b) 7pp: a 7PP: 2 óp :b 7PP: € 7PP: € 6p : c

Martha (V. 319ff.). Simon und Judas (V. 303fl.).

C) 7pP: 7PP: 7PP: 7pP: 7pP: 9»omcmp 7PP: c Altmannus (V. 34811). Udalricus (V. 1ff.). d)8p :a Spes

7pp:b 8p :c BDOSC

7pp:b Bartholomaeus (V. 337ff.). VI. Hymnen :

I. Zweite asklepuadeische Strophe : Keine Zeilenentlehnungen. Altmannus (V. 317fi.); Colomannus (V. 1ff.; zur Vesper); Dorothea (V. 245ff.); Leonhardus (V. 349ff.); Udalricus (V. ) 2. Ambrosianische H ymnenstrophe (jambischer Dimeter):

Zeilenentlehnungen in jeder Strophe auBer bei Simon und Judas. Achatius (V. 293ff); Anna (V. 289ff); Bartholomaeus (V. 305f1.); Colomannus (V. 33ff.; zur Terz); Colomannus (V. 57fl.; zum Completorium); Erasmus (V. 336ff.); Martha (V. 373ff.) ; Petronella (V. 1ff.); Simon und Judas (V. 271ff.).

PUBLIKUM 8. PUBLIKUM, VERBREITUNG

93*

UND NACHWIRKUNG:

Wie viele Handschriften der Stiftsbibliothek Lilienfeld Werke Christans enthielten, kónnen wir nicht genau bestimmen. Die kurzzeitige Klosteraufhebung unter Joseph II. (!) und die damit verbundene Verbringung der Bücher nach Wien hat námlich arge Lücken im Handschriftenbestand verursacht. Informationen über Zahl und Inhalt der Handschriften vor der Aufhebung bietet Hanthalers "Catalogus manuscriptorum Campililiensium" aus dem Jahr 1732 (UB Wien). So erfahren wir im Zusammenhang mit unserem Autor, dafi auBer den beiden erhaltenen Exemplaren des Tier- und Pflanzenspiegels ein drittes, heute verschollenes existiert haben muB (Nrr. 484486). Leider arbeitet Hanthaler sehr ungenau. Deutlich wird dies Z.B. bei der Besprechung des Verstraktates aus Ag (Nr. 472), wo er Definitionen und Versbeispiele falsch zitiert; man müDte eigentlich von Paraphrasen sprechen. Wie wir wissen, schadete Hanthaler aufeerdem seinem guten Ruf als Gelehrter, den er sich durch die Herausgabe zahlreicher und umfangreicher Werke über die Geschichte und die Bibliothek des Stiftes Lilienfeld erworben hatte, indem er die von ihm selbst verfaDten sogenannten "notulae anecdotae" als Chroniken aus der Babenbergerzeit ausgab und veróffentlichte(?) .Seinen Angaben sollte man daher nur mit Vorsicht begegnen. Christans poetische Werke richteten sich in erster Linie an ein Publikum von Geistlichen. Dafür braucht es keinen Beweis bei den Offizien. Sie dienten den Mónchen Lilienfelds und der Nachbarklóster im Rahmen der Liturgie. Die Salutationen kónnen als auDerliturgische Erbauungsdichtung auch Nichtgeistliche ansprechen, doch verdrángte im 14. Jh. bereits vielerorts die deutsche Volkssprache das Lateinische. Der Kreis der an geistlicher lateinischer Dichtung Interessierten verkleinerte sich dadurch zusehends. Im Prolog zum Sfeculum animalium berichtet Christan, er habe sein Werk "ad meam mihique similium exercitationem" verfaBt. Im Prolog zum zweiten Teil, dem Sfeculwm vegetabilium, spricht er aufierdem davon, er werfe diesen zweiten Spiegel "in sinum pauperum". Beide Formulierungen deuten auf die

Mitbrüder in und auflerhalb des Klosters Lilienfeld hin. (1) Vom 23. Márz 1789 bis 22. April 1790. (2) TOBNER, Paul, Das Cistercienser-Stift Lilienfeld in Nieder-Osterreich. Biographische Darstellung des Wirkens der Cisterciensermónche in dieser Babenbergerstiftung vom Jahre 1202 bis 1891 zusammengestellt aus Anlaf des 800-jáhrigen GeburtsJubiláums unseres hl. Vaters Bernardus, Lilienfeld, 1891, S. 71.

94*

EINLEITUNG

Die Concordantiae und Evangelia dominicalia waren wahrscheinlich ebenfalls für Priester gedacht. Hanthaler vermerkt über die Concordantiae (Nr. 122): "Subministrant hi versus conceptus concionum .. Imperito quidem plerumque carmine, et sermone ista proferuntur: sensum tamen recondunt non malum, neque incongrua themata concionum grata brevitate subministrant." Beide Werke eigneten sich durch die Gegenüberstellung von Antitypus und Typus, bzw. durch die Ausdeutung mit Hilfe moralisierender Verse für die Ausarbeitung von Predigten.

Die einleitenden Worte zu den Verstraktaten wirken sehr formelhaft und geben wenig Auskunft über die Adressaten. In Ag wendet sich der Dichter an alle, die solche Schmuckformen schátzen, doch diese Floskel scheint mir eher ein Relikt der

Quelle (Summa Bernardi) oder eine allgemein aus Formelbüchern bekannte Wendung, als eine ernstgemeinte Widmung des Autors an einen bestimmten Personenkreis zu sein (siehe Kommentar).

Einige der kleineren metrischen Gedichte sind namentlich genannten Mitbrüdern gewidmet. Die Verse aller derartigen Metra behandeln typische Themen der Mónchsliteratur: Klagen über die Sündhaftigkeit der Menschen, Warnungen vor Ubermut, Schmeichelei und Tod, Belehrung von Jüngeren, hymnenartige Anháufungen von Lobpreisungen Gottes und der Gottesmutter.

Die Versus differentiales, die sich durch die Verwendung von Homonymen auszeichnen, wurden wohl für den Einsatz im Unterricht gesammelt. Ob sie tatsáchlich von Lateinschülern genutzt wurden, bleibt jedoch ungewi. Über die Motive, die zur Entstehung des Zebedides führten, wurde bereits im Kapitel über die Autorenfrage gehandelt. Christan widmet das Werk einem Abt Konrad. Móglicherweise verfafte Orden.

er es kurz

vor

oder

nach

seiner

Aufnahme

in den

AuDer diesen in vorliegender Arbeit genauer behandelten Werken Christans sind noch andere zu erwáhnen: Am umfíangreichsten ist das Mariale, eine Sammlung von Marienwundern

in Prosa, die zum

Teil unverándert

aus

den

Quellen übernommen wurden. Ein Autograph befindet sich in CCL 137 (fol. 25/XLVIIra-119/CXLIV vb), es ist an beiden Enden verstümmelt.

PUBLIKUM

95*

Vollstándige Abschriften dieses Werkes sind erhalten in Heiligenkreuz (cod. 41, a. 1391) und Vorau (cod. 360, a. 1458/59) (3). CCL 137 (fol. 176/CCXIra-191/CCX XVIvb) enthált unter dem Titel "Sententiae doctorum" ein Florileg aus theologischen Autoren von Ambrosius bis Zephyrinus papa (*). Diese Zusammenstellung rührt vermutlich ebenfalls von Christan. Ein weiteres Florileg, bestehend aus Versen verschiedenster Dichter, haben wir in derselben Hs. (fol 206/CCXLlIva-221/ CCLVIrb) vor uns. Es beginnt mit einem Zitat aus Prudenz und endet mit einem "auctor, qui vocatur monachus". In CCL ri44 (fol 72ra-77vb) finden wir "Glossae utiles de dominicalibus evangeliis ad orandum et praedicandum". Ich móchte

auch

dieses Werk

Christan

zuschreiben,

vielleicht

ist

das verbindende "et" im radierten Inhaltsverzeichnis der Hs. bei "Oraciones de ewangelijs et salutaciones" (fol 216va) in diesem Sinne zu verstehen. Neben den Autographen weisen folgende Lilienfelder Codices Werke Christans auf: CCL rib: Amator dulcis hominum (Hymnus s. Achatii). CCL 4 : De spina Hebraica (Officium s. Annae). CCL 7 : Hodie ecclesia (Officium s. Achatii). CCL 40 : Gaude sponsa Christi Agna (Salutatio); Flere volo (metrisches Gedicht); Mater pia, mater dia (Salutatio). Sie alle stammen aus dem 14. bzw. 15. Jahrhundert. Wie sehr Christans Werke in Lilienfeld auch noch in spáterer Zeit gelesen wurden, wissen wir nicht genau. Der deutlichste EinfluB Christans láBt sich in den Concordantiae caritatis des Lilienfelder Abtes Ulrich (1345-1351) feststellen. Dieser übernahm eine Vielzahl von Versen aus Christans Concordantiae, vor allem aber auch aus dessen Evangelia dominicalia (vgl. die Anmerkungen zu diesen Werken). Die Gruppe der Verkündigung enthált z.B. wortwórtlich die Vv. 7f. der Evangelia; Schmidt hatte offensichtlich die "Sonntagsevangelien" nicht gelesen, als er nur auf die Ahnlichkeit bei Ulrich

(3) Vgl. PuiriPPART, Guy, Les J£gendes Latines de sainte Verena. Pour une histoire de leur diffusion, in. Analecta Bollandiana, Bd. 103, 1985, S. 288f. Mit dem Kloster Vorau wurde 1339 eine Gebetsverbrüderung geschlossen, wie Felix VONGREY berichtet (Lzezfe/d, in Die Zeit der frühen Habsburger. Dome

und Klóster 1279-1379. NÓ. Landesausstellung Wr. Neustadt 1979, S. 272). (4) Vgl. KRACK, Jean-Paul, Les classiques Latins dans je florilge Lilienfeld 137, folios 211 Ra-226 Vb. 2 vol. (Bd. 1: Introduction, édition et identification des sentences, traduction. Bd. 2: Étude critique et thématique; Annexe: photocopie du manuscrit). Université de Liége. Faculté de Philosophie et Lettres, Philologie classique 1983/84.

96*

EINLEITUNG

vorhandener Verse mit solchen der Concordantiae Christans hinwies (5). Leider ist Ulrichs Werk noch nicht gedruckt, nur Heider (5) zitiert einige Verse der Concordantiae caritatis als Vergleich zu den Tituli der Armenbibel. Meine Angaben in den Anmerkungen

zu Evangelia und Concordantiae darüber, welche Christanverse wir auch bei Ulrich finden, sind das Ergebnis einer flüchtigen Lektüre der Lilienfelder Handschrift, móglicherweise wurde dabei der eine oder andere Vers von mir übersehen. Immerhin móge das Vorhandene eine Ergánzung zu Heiders Text bilden. Der Kartáuser Konrad von Haimburg (von Gaming) (?), der neben Christan zu den wenigen namhaften geistlichen Dichtern lateinischer Sprache im deutschen Spátmittelalter gehórt, verfaBte wie Christan auferliturgische Reimgebete (Salutationes) Ihm war aber gróDere Verbreitung als dem Zisterzienser beschieden. Seine Lieder fafte er gemeinsam mit r9 álteren, die nicht von ihm stammen (3), zu einem Andachtsbuch zusammen und versah sie mit einer Vorrede (clm 3012; clm 19 354). Unter den I9 fremden Liedern befindet sich auch Christans Gedicht an den Schutzengel ("Salve mi angelice"). Konrad war von 1350-1354 und von 1358 bis zu seinem Tod am I7. August 1360 Prior in der Lilienfeld benachbarten Kartause Gaming; es scheint daher móglich, daf er in dieser Zeit Christans Werk kennengelernt hat. Die Aufnahme des Schutzengelgedichtes unter die vielgelesenen Werke Konrads verschaffte dieser einen Salutatio eine ungleich gróBere Verbreitung, als sie die übrigen Werke Christans fanden. Auch in Handschriften, die nicht die Sammlung, sondern vereinzelte Gedichte Konrads enthalten, steht háufig jenes Christangedicht. Aus diesem Grund kann meine Aufstellung der Hss., die Werke Christans aufweisen, keinesfalls vollstándig sein.

Dazu müften námlich noch sámtliche Hss. Konrads überprüft werden. Der Aufnahme des Schutzengelgedichtes unter Konrads Reimgebete verdanken wir wohl auch die bairische Übersetzung der 8. Strophe von "Salve mi angelice". In cgm 858, einer Handschrift aus Tegernsee (heute in München), übertrágt der Ubersetzer "Summo Deo agmina", ein Gedicht Konrads über die neun Chóre der Engel, ins Deutsche. Daran schliefit er die

(5) ScHMiDrT, ZArmenbibel, S. 96. (6) HEIDER, Bezráge, S. 113ff.

(7) Die dt. Lit. des Ma. VL, Bd. 5 (1984), Sp. 182-189. (8) .AH 3, S. 9f.

PUBLIKUM

97*

Christanstrophe und einen Lobpreis an Gott, den Herrn der Engel (?). Interessant wáre in diesem Zusammenhang zu wissen, ob es sich bei Christans Schutzengelgedicht um ein relativ frühes oder spátes Werk handelt. Der Aufbau ist nàmlich so ungewóhnlich, daB man diese Salutatio unter Umstánden Christan gar nicht zuschreiben würde, wenn es nicht in einem Autograph erhalten wáre. Man denke dabei nur an die sonst nicht bei Christan belegte Anredeform "Salve", die Konrad von Gaming sehr háufig verwendet. Auch die Achtzahl der Strophen und die Unvollstándigkeit der 7. Strophe sind merkwürdig. Diese Formmerkmale

und die Tatsache, daB Blatt r2ra einem

spáteren Einschub in A angehórt, dai aufferdem der Text des Schutzengelgedichtes ebenso wie der 2. Teil der vorausgehenden Jakobusgedichtes (Ave o benevole) nachgetragen wurde (vgl. S. 21*), deuten m.E. auf eine eher spáte Entstehungszeit des Gedichtes hin. Offensichtlich entsprach gerade dieses Werk am ehesten dem Geschmack Konrads von Gaming, sodafB er es unter seine eigenen aufnahm. Abschriften der Salutationen machen den Lówenanteil der im Handschriftenverzeichnis (I 6) angeführten Codices aus. Die Handschriften kommen, soweit dies bekannt ist, aus den folgenden Klóstern: Andechs: Benediktiner Augsburg (S. Ulrich und Afra): Benediktiner Basel: Kartáuser Góttweig: Benediktiner Heiligenkreuz: Zisterzienser Hildesheim: Kartáuser Indersdorf: Augustiner-Chorherren Lehnin: Zisterzienser Melk (3): Benediktiner Mondsee: Benediktiner Reichenau (heute Karlsruhe): Benediktiner Salzburg, St. Peter (4): Benediktiner St. Emmeran (Regensburg): Benediktiner St. Trond (Sint-Truiden): Benediktiner Smichov bei Prag: Kartáuser Tegernsee (5): Benediktiner Vorau: Augustiner-Chorherren Wien: Schottenmónche. (9) GILLITZER, Berta, Die Tegernseer Hymnen des Cgm 858. Beitráge zur Kunde des Bairischen und zur Hymnendichtung des 15. Jhs. Diss. München,

12.

1940, S.

98* Wir

EINLEITUNG ersehen

daraus,

daB

sich

vor

allem

die

Klóster

des

bairischen Sprachgebietes der Christangedichte angenommen haben. Tegernsee liegt mit 5 erhaltenen Handschriften weit voran. Auch sonst sind die Benediktinerklóster bei der Uberlieferung der Grufggedichte in der Uberzahl. Wenn wir die Abschriften anderer Werke náher betrachten, sehen wir, daB sie zumeist ebenfalls aus dem bairisch-ósterrei-

chischem Raum, einige allerdings auch aus nórdlicheren und nordóstlicheren Gebieten stammen: Kartause Basel Corpus-Christi-Kirche Breslau Góttweig: Benediktiner Herzogenburg (3): Augustiner-Chorherren Krakau (Kapitelbibliothek) Neuberg (heute Graz): Zisterzienser Passau Polling: Augustiner-Chorherren St. Florian: Augustiner-Chorherren St. Zeno (B. Reichenhall): Augustiner-Chorherren Seckau (heute Graz): Augustiner-Chorherren Norddeutschland (a. 1366: heute Góttingen) Auffallend zahlreich sind hier die Handschriften aus Augustiner-Chorherrenklóstern. Das südlichste

der Klóster, die eine Handschrift

mit Chri-

stanwerken besitzen, ist Stift Vorau in der Steiermark. Weiter nach Süden oder Südosten scheint die Uberlieferung nicht gewirkt zu haben. Jene Handschrift unbekannter Herkunft, die heute in Florenz aufbewahrt wird, wurde erst 1927 erworben. Im Norden bildet innerhalb des ósterreichischen Territoriums die Donau eine Grenze. Im Westen dehnt sich das Verbreitungsgebiet nach Bayern aus. Eine südliche Begrenzungslinie bilden die Klóster St. Florian, Kremsmünster,

Mondsee,

St. Peter in Salzburg, St. Zeno

(Bad

Reichenhall) und Tegernsee; weiter im Westen kommt die Kartause Basel hinzu. Die zweite strebt entlang der Donau nach Passau und Regensburg. Aus dem bayrischen Kernland zwischen diesen beiden Linien stammen einige weitere Handschriften. Zusátzlich sind einige Orte auBerhalb des bayrisch-ósterreichischen Raumes zu nennen: Krakau, Breslau (Schlesien), Lehnin (Mark Brandenburg). Dorthin kónnten Christans Dichtungen über Bóhmen und Máhren gelangt sein. Leider konnte ich aufer in zwei Prager Handschriften keine weiteren Abschriften aus diesem Gebiet auffhinden. Vielleicht trugen die Hussitenkriege und andere politische Ereignisse zur Zerstórung mancher Textzeugen bei.

PUBLIKUM

99*

Einzelne Handschriften mit Werken Christans sind auferdem noch in anderen Teilen Europas überliefert. Der Verlauf der Textüberlieferung und oft auch die Herkunft der Handschriften bleiben hier jedoch ungeklàrt. Weite Verbreitung fand das metrische Gedicht "Fili mandata data". Neben einigen allein stehenden Abschriften dienen náàmlich auffallend viele als Beispiel für die Vv. ludentes im "Laborinthus" des Eberhardus Alemannus, wo sie entweder in den

Text integriert oder Teil einer Glosse sind. Wie im Fall des Schutzengelgedichtes dürfen wir wohl auch hier mit Sicherheit weitere, noch unbekannte Abschriften annehmen.

Die Offizientexte fanden in erster Linie in den umliegenden Klóstern und Stiften Osterreichs Verwendung. Dies liegt nicht zuletzt an den Heiligen, denen die Offizien gewidmet sind; zum Teil handelt es sich nàmlich um die Patrone der Nachbarklóster. Bemerkenswert scheint mir, daB gerade Augustiner-Chorherren besondere Vorliebe für Christans Offizien zeigen. Wir wissen náàmlich, daB dieser Orden sich bis zum

Ende des Mittelalters

in der Sequenzendichtung besonders hervortut (19). Für die Verwendung der Offizien in Lilienfeld selbst scheint mir eine Stelle aus Tobner erwáhnenswert. Er zitiert nàmlich die Meinung des Kunsthistorikers Sacken (Kunstdenkmale des Ma. im Erzherzogtume Nieder-Osterreich), an den Umfassungsmauern des Chores der Stiftskirche hátte sich eine Reihe kleiner viereckiger Kapellen befunden. Sie seien Ende des rs. Jhs. aufgelassen, ihre Seitenwáànde entfernt und nur die am vormaligen AbschluB der Scheidewánde nach innen befindlichen achteckigen Pfeiler belassen worden. "Waren früher solche Kapellen wirklich vorhanden, so war der Platz geboten für die vielen Altàáre, welche bestanden haben müssen, da ihrer in Urkunden gedacht wird, und Stiftungen für Amter, Requiem, Vigilandachten, ewiges Licht u.s.w. einzelnen ganz genau bezeichneten, nun aber schon lange nicht bestehenden Altáren zugewiesen waren. .. Von allen diesen etwa 20 bestandenen Altáren finden sich derzeit nur mehr fünf Marmor- und fünf Holzaltáre vor, nebst

dem Josefialtare in dem Zubaue am nórdlichen Querschiffflügelende" (!!). Christan kónnte unter Umstánden manche seiner Offizien, die

(10) SzóvERrrv, Josef, Die /Annalen der lateinischen Hymnendichtung. Ein Handbuch. Bd. 2 (Die lat. Hymnen vom Ende des 11. Jhs. zum Ausgang des Ma.), Berlin, 1965: S^ 12; (11) TOBNER, Paul, Lzenfeld 1202-1902, S. 24£.

IOO*

EINLEITUNG

keinem Nachbarkloster zugeordnet werden kónnen, für die Meflfeier an diesen Altáren verfaDBt haben. Im Nekrolog finden sich Angaben über die Altáre (pro candelis) von Achatius (26. Juli) und Bartholomáus (22. April), denen tatsáchlich Offizien gewidmet sind.

Von Christans Verstraktat der Hs. B kennen wir eine Abschrift des 15. Jahrhunderts, die heute in der Osterreichischen Nationalbibliothek aufbewahrt wird (CPV 4913 fol. 206r-208r). Die Herkunft der Hs. ist leider unbekannt. Der Traktat der Grazer Hs. 887 (fol. 216v-220r), die aus dem Kloster Neuberg stammt, geht vielleicht auf eine Vorlage zurück, die dem Mutterkloster Heiligenkreuz gehórte. Sowohl Lilienfeld als auch das steirische Kloster wurden náàmlich von dort aus besiedelt. Aufgrund der grófBeren geographischen Náhe kónnte das Werk aber auch direkt aus Lilienfeld gekommen sein. Vom Tierspiegel ist uns eine Abschrift des 15. Jahrhunderts aus St. Florian in Oberósterreich bekannt. Sie bietet einige interessante Textvarianten. Auch hier ist wieder ein AugustinerChorherrenstift der Besitzer eines láàngeren Christantextes.

Die làngste Nachwirkung scheint ein Gruf)gedicht Christans erlangt zu haben. "Ave o puerpera" wurde nàmlich im r7. Jh. in David Gregor Corners "Magnum promptuarium catholicae devotionis" aufgenommen. Die Beliebtheit dieser "Vorratskammer der Frómmigkeit" bewirkte eine Neubearbeitung durch Paar unter dem Titel "Nucleus catholicae devotionis", die ebenfalls Christans Salutatio

enthált. Die Lektüre eines dieser Bücher kónnte Johann Joseph Fux, den Hofkapellmeister Karls VL, zur Vertonung des Christangedichtes in Form einer Motette bewogen haben. Die Osterreichische Nationalbibliothek besitzt ein Manuskript dieses Musikstücks, auf dessen Vorderseite 34 Aufführungsdaten zwischen dem 2. Feb. 1717 und dem r9. Nov. 1747 angegeben sind. Die meisten davon sind Marienfeiertage (??).

9. TEXTGESTALTUNG UND ÍNTERPUNKTION: Soweit das zeitliche Verháltnis der einzelnen Abschriften eines Werkes in Christans Autographen festgestellt werden konnte, wurde zur Texterstellung die jüngste Fassung, gewissermaDen (12) KOCHEL, Ludwig Ritter von, Johann Josef Fux, Hofcompositor und Hofkapellmeister der Kaiser Leopold L, Josef I. und Karl VI. von 1698 bis 1740. Mit einem Bildnisse und zwei Facsimile, Wien, 1872, Beilage X, Nr. 172 (S. 76).

TEXTGESTALTUNG

for*

eine Ausgabe letzter Hand, bevorzugt, die Lesarten der álteren wurden in den Apparat aufgenommen. Die Folioangaben am Seitenrand beziehen sich auf die jüngste Textfassung. Eigennamen werden im Gegensatz zum Original mit groDem Anfangsbuchstaben geschrieben, andere "Wórter mit GroDbuchstaben folgen der Handschrift und dienen der Hervorhebung bestimmter Versikel. Speculum animalium und vegetabilium sind in den Hss. A und B enthalten, Text und Folioangaben beziehen sich auf die jüngere Fassung in B. Die Evangelia dominicalia kennen wir aus Hs. A (fol. 208Brv208Bvb), Hs. B (fol. 212va-213rb) und Hs. C (fol. 200/CCX X XVra201/CCXXXVIra). Der Text folgt dem als jüngste Christanhandschrift erkannten Codex B. Die Uberschriften, welche die

Festtage bezeichnen, haben im wesentlichen in allen drei Hss. den gleichen Wortlaut, im Apparat werden daher nur gróDere Abweichungen angeführt. Für den Text

der Conmcordancie,

die in A und C. enthalten

sind, wurde die meines Erachtens jüngere Fassung aus Hs. C herangezogen. Sie wurde zudem von Christan sorgfáltiger geschrieben und besitzt ausführlichere Bibelzitate als der Text in A. Die Überschrift jeder Gruppe ist rubriziert, der erste Buchstabe jeder Gruppe ist gróBer als die anderen und farbig. Im Zebedides wurden die kurzen Inhaltsangaben zu Beginn einzelner Kapitel, die sich in der Handschrift am Spaltenrand befinden, als Uberschriften übernommen.

Die in den Offizien verwendeten Abkürzungen für Antiphon und Responsorium, die in der Hs. B nicht immer einheitlich verwendet werden, sind in der Form A. bzw. R. wiedergegeben. Ver. für Versus wurde der Einfachheit halber zu V. gekürzt, in der Bedeutung "Verbum" aber ausgeschrieben; Ps. für Psalm wurde beibehalten. " Die Abkürzungen der Psalmenzitate sowie der Uberschriften zu den Offizienteilen wurden sinngemáf aufgelóst. Fettgedrucktes zeigt farbige Teile der Hs. an. Rot sind im Original alle Initialen, die Tagzeiten, die Abkürzungen für Antiphon, Psalm, Responsorium. Bei Psalmen ist der erste Buchstabe rot durchgestrichen, im Druck wird das nicht wiedergegeben. Verse der Responsorien, die wiederholt werden, sind zweimal gezáhlt, um etwaige Lücken besser beschreiben zu kónnen. Der erste Buchstabe dieser Versikel ist zur gróferen Deutlichkeit in der Hs. ein Majuskel und wird als solcher auch im Druck wiedergegeben. Die Uberschriften

der Salutationes in Hs. A sind rot, der r.

Buchstabe jeder Strophe farbig (im Druck durch Zeilenabstand ersetzt).

IO2*

EINLEITUNG

Die Initialen am Anfang der Grufgedichte sind reicher verziert als die spáterer Strophen. Eine Ausnahme davon sind die einstrophigen Gedichte über die heiligen Jungfrauen nach "Ave Mychael" (1vb). Sie haben nur einfach rubrizierte Initialen. Hàufig schreibt Christan über ungebráuchliche Wórter eine Erklárung (besonders im Pflanzenspiegel und im Zéebedides), diese Glossen werden neben dem zu erklárenden Wort in runden Klammern angeführt. Spitze Klammern (( .. ») bezeichnen Zusátze des Verfassers. Die Zeichengebung versucht in erster Linie die Verstándlichkeit des Textes zu fórdern. Bei Werken, deren Verstándnis durch

seltene Vokabeln, ungewohnten Satzbau oder geháuften Einsatz von Stilmitteln (etwa im Zebedides) erschwert wird, werden daher die Satzzeichen weniger im Sinn der deutschen oder lateinischen Grammatik als vielmehr zur Erzielung leichterer Verstehbarkeit eingesetzt.

LITERATURVERZEICHNIS a. Primárliteratur:

Acta Sanctorum Iulii, ex Latinis et Graecis, aliarumque gentium monumentis seruata primigenia ueterum scriptorum phrasi, collecta, digesta, commentariisque et obseruationibus illustrata, t. VI (25.-28. Juli), Antuerpiae 1729. ALBERTVS MAGNVvsS, De animalibus libri

XXVI, nach der Cólner

Urschrift hgg. v. Hermann STADLER. Beitráge zur Geschichte der Philosophie des Ma., Bd. 1 (Buch 1-12) 1916. Bd. 2 (Buch 13-26) 1920. Anzeiger für Kunde des deutschen Mittelalters. 3. Jg., 1834. ARNOLDUS Saxo, Die Enzyklopádie des A. S., hgg. v. E. STANGE (nach der Erfurter Hs.) Programm Erfurt 1905-1907. BARTHOLOMAEVS DE GLANVILLA (Anglicus), Liber de proprietatibus rerum. Argentinae 1488. BENZ, Richard, Die Legenda aurea des Jacobus de Voragine aus dem Lateimischen übersetzt, Verlag Lambert Schneider, Heidelberg ohne Jahreszahl. Biblia sacra iuxta. uulgatam uersionem ... recensuit et breui apparatu instruxit Robertus WEBER OSB. Editio tertia emendata minor, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1984. Carmina Burana. Mit Benutzung der Vorarbeiten Wilhelm Meyers kritisch hrsg. v. Alfons HiLKA und Otto SCHUMANN. 1930ft. Bd; Text: I. Teil: Die moralisch-satirischen Dichtungen (1930). 2. Teil: Die Liebeslieder (1941), 2. Aufl. Heidelberg 1971, hgg. v. Otto SCHUMANN. 3. Teil: Die Trink- und Spielerlieder - Die geistlichen Dramen. Nachtráge. Hg. v. Otto SCHUMANN (T) und Bernhard BriscHorr. Heidelberg 1970. Bd. II: Kommentar 1 (1930). Carmina Burana. Die Lieder der Benediktbeurer Handschrift. Zwelsprachige Ausgabe. Vollstándige Ausgabe des Originaltextes nach der von B. BiscHorF abgeschlossenen kritischen Ausgabe, Heidelberg 1930-1970. Ubersetzung der lat. Texte von Carl FiscHER, der mhd. Texte von Hugo KUHN. Anmerkungen und Nachwort von Günter BERNT, dtv 4. Aufl 1989. Tu ie iin Ulysee, Poésie liturgique traditionelle de l'église catholique en Occident, Tournai 1894. CoRNELL, Henrik, Biblia pauperum, Stockholm 1925 (Nr. 123 der 300 numerierten Exemplare). ConRNER, David Gregor, Magnum jpromptuarium catholicae deuolionis;

selectissimas

deuote

orandi,

meditandi,

et psallendi

I04*

LITERATURVERZEICHNIS

formulas

complectens,

cum

annexo

Breuiario

Laicorum,

ui-

delicet Officiis selectissimis et Litaniis hebdomadariis, Viennae

Austriae 1672. DAUSEND, Hugo, Julian von Speier, Opuscula et Textus. Series liturgica 5 (1934).

Dicta Catonis quae uulgo inscribuntur Catonis disticha de moribus iterum edidit Geuzy NÉMETHY, Budapest 1895 (Editiones criticae scriptorum Graecorum et Romanorum a collegio philologico classico Academiae litterarum Hungaricae publici iuris factae). DREVES, Guido Maria, Konrads

von Haimburg

und seiner Na-

chahmevr, Alberis von Prag und Ulrichs von Wessobrunn, Reimgebete und

Leselieder,

Analecta

hymnica

medii

aeui, Bd.

3,

Leipzig 1888. DREvES, Guido Maria, CAhristans von Lilienfeld. Hymnen, Officien, Sequenzen und Reimgebete, AH. 41a, Leipzig 1903. DnEvEsS, Guido Maria, En Jahrtausend Lateinischer H ymnendichtung. Eine Blütenlese aus den Analecta Hymnica mit literarhistorischen Erláuterungen. Nach des Verfassers Ableben revidiert von Clemens BLuMwEt. rz. Teil: Hymnen bekannter Verfasser, Leipzig 1909. FaBRiciUS, Johannes Albertus, Codex afocryphus Now Testamenti, collectus, castigatus testimoniisque, censuris et animaduersionibus illustratus. Editio secunda, t. I, Hamburgi 1719, S. 402-742: Acta apostolorum apocrypha, siue Historia certaminis apostolici, adscripta Abdiae, primo, ut ferunt, Babyloniae episcopo, et distributi in libros decem. Besonders S. 516-531. FARAL, Edmond, Les arts poétiques du XII* et du XIII* siecle.

Recherches et documents sur la technique littéraire du. Moyen age (- Bibliothéque de l'école des hautes études. Sciences historiques et philologiques vol. 238), Paris 1924. GILLITZER, Berta, Die Tegernseer H ymnen des Cgm 858. Beitráge zur Kunde des Bairischen und zur Hymnendichtung des r5. Jhs., Diss. München 1940. GRAESSE, Th., Jacobi a Voragine Legenda aurea uulgo Historia Lombardica dicta, Dresden-Leipzig 1846. Besonders S. 421-430. HABEL, Edwin, Der " Doligamus" des Adolfus von Wien. Estratto da "Studi Medieuali". Nuova Serie XI, Torino.

HEIDER, Gustav, Beitrüge zur christlichen Typologie aus Bilderhandschriften des Mittelalters, Wien 1861. HziMB, Theophil, Bernardus Gutolfi monachi seu uita sanctissimi p. n. Bernardi primi Clarauallensis abbatis ecclesiae doctoris melliflui olim per manum Gutolfi cisterc. monachi, ad sanctam crucem in Austria professi, tercio decimo saeculo metrice conscripta, .. 2 Bde, Norimbergae 1743. HOoFFMANN

VON

FALLERSLEBEN,

Heinrich, De cognitione metri,

in Altdeutsche Blátter Bd. 1r. Leipzig 1836. S. 212-215.

HvEMER,

Joh, E?»

TYactat über lateinische

Reimbildung,

in

LITERATURVERZEICHNIS

IO5*

Wiener Studien. Zs. f. class. Philologie Bd. 4 (1882). S. 299306. HÜNEMORDER, Christian, Iszdorus wersificatus. Ein anonymes Lehrgedicht über Monstra und Tiere aus dem 12. Jh., in Vivarium I3 (1975). 103-118.

JACOBSEN, Peter Christian, Die Qwirinalien des Metellus von Tegernsee. Untersuchungen zur Dichtkunst und. kritische Textausgabe, Leiden und Kóln 1965 (7 Mittellat. Studien und Texte, hgg. v. Karl Langosch, Bd. r). Summa quae uocatur catholicon, edita e fratre IOHANNE DE lANVA ordinis fratrum predicatorum, Mainz 1460. The Parisian Poetria of John of Garland. Edited with introducLion, translation, and notes by Traugott LAWLER. Yale Studies in English 182 (1974). KEHREIN, Joseph, Lateimzsche Sequemzen des Mittelalters aus Hss. und Drucken herausgegeben, Mainz 1873. LEvsER, Polycarp, Historia poetarum et poematum medii aeui, Halae Magdeb. 1721. Mani, Giovanni, 7 trattati medieuali di ritmica latina, n Memorie del r. istituto Lombardo di scienze e lettere, Cl. di lettere,

Milano 1899. S. 373-496. Mani, Giovanni, Poetria magistri lohannis anglici de arte prosayca metrica et rithmica, n Roman. Forschungen 13 (1902), S. 883-965. MiIGNE, Patrologiae cursus completus... (PL): PL 51, Sp. 497-532: S. Prosperi Aquitani epigrammatum ex sententiis s. Augustini liber unus. PL 159, Sp. 285: Anselmus, Dialogus Beatae Mariae et Anselmi de passione Domini. PL 159, Sp. 335-3409: Miraculum sancti Iacobi Miraculum grande sancti Iacobi. PL 163, Sp. 1369-1376: Libellus miraculorum s. Iacobi apostoli. PL 171, Sp. 1687-1692: Marbodus discipulo suo. De ornamentis uerborum. PL 184, Sp. 1185-1190: Epistola de doctrina uitae agendae. PL 184, Sp. 307-364: Epistula seu tractatus ad fratres de monte Dei. PL 210, Sp. 577-580: Magistri Alani de insulis De incarnatione Christi rhythmus perelegans. MoNE, Franz Joseph, Eintheilung der Hexameter und Pentameter, in Anzeiger für Kunde der teutschen Vorzeit, 7. Jg., Karlsruhe 1838, Sp. 586-588. MOoNE, Franz Joseph, Lateimische H ymnen des Mittelalters, aus Handschriften hrsg. und erklárt. Bd r: Lieder an Gott und die Engel. Bd. 2: Marienlieder. Bd. 3: Heiligenlieder. Freiburg i.B. 1853/54/55.

I06*

LITERATURVERZEICHNIS

Monumenta Adalbert

necrologica monasterii Fucus,

Franz

Campi. Liliorum,

hgg. von

Germaniae

historica,

in Monumenta

Necrologia Germaniae. Bd. 5 (Dioecesis Pataviensis, pars altera: Austria inferior). Berlin 1913. S. 367-427. MÜLLER,

Carol. Guil, Vitalis Blesensis Geta comoedia.

Analecta

Bernensia Particula II, Bernae 1840. OSTERNACHER, Joannes, Theoduli eclogam. Additae sunt singulae schedae uetustissimorum codicum arte zincographica expressae (5. Jahresbericht des bischóflichen Privat-Gymnasiums am Kollegium Petrinum in Urfahr für das Schuljahr 19or/1902. P. Ovidi Nasonis Amores, medicamina faciei femineae, ars amaloria, remedia amoris edidit brevique adnotatione critica ànstruxit E. J. KENNEY. Oxonii 1961. PAAn, (R. P.) Bertholdus de, Nwcleus catholicae devotionis ex Magno $romptuario..., Viennae Austriae 1663. Prz,

Bernhardus,

TAesaurus

anecdotorum

novissimus,

3 Bde,

Augustae Vind. 1721-1729. Pzz, Hieronymus, Scriptores rerum. Austriacarum veteres et genuini, Lipsiae 1721-1745. Rónnic, Floridus, Rota n medio rotae. Ein typologischer Zyklus aus Osterreich, in Jb. des Stiftes Klosterneuburg, N.F. Bd. 5, Klosterneuburger Buch- und Kunstverlag 1965, S. 7-113. ScHOÓNBACH, Anton E., Uber Gutolf von Heiligenkreuz. Untersuchungen wnd Texte. Sitzungsberichte der kaiserl Akad. d. Wiss. Phil-hist. KL, Bd. 150. Jg. 1904/1905, Wien 1905. Speculum humanae salvationis. Texte critique. Traduction inédite de Jean Mielot (1448). Les sources et linfluence iconographique principalement sur l'art alsacien du XIV* siécle, 2 Bde., Mulhouse 1907. Speculum humanae salvattonis. Vollstándige Faksimile-Ausgabe des Codex Cremifanensis 243 des Benediktinerstiftes Kremsmünster (Codices selecti phototypice impressi 32), Graz 1972. STEINEN, W. v. D, Invitatio amicae, in Menschen im Mittelalter, Bern 1967. Theoduli Ecloga. Ed. par R.B.C. HuvcENs, in Bernhardus UItrailectensis - Bernard d'Utrecht, Commentum

in Theodulum,

Biblioteca degli "Studi Medieuahi" 8, Spoleto 1977. ViNcENTIVS BELLOVACENSIS, Sfeculum quadruplex (naturale, doctrinale, morale et historiale), Argentorati, 7 vol. in 6, 14731476. WACKERNAGEL,

Philipp, Das deutsche Kirchenlied von der àálte-

sten Zeit bis zu Anfang des XVII. Jahrhunderts. Mit Berücksichtigung der deutschen kirchlichen Liederdichtung im weiteren Sinne und der lateinischen von Hilarius bis Georg Fabricius und Wolfgang Ammonius, 2 Bde., Leipzig 1864 und 1867. WALTHER, Hans, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Lat. Sprichwórter und Sentenzen des Mittelalters in alphabeti-

LITERATURVERZEICHNIS

I07*

scher Anordnung (Carmina medii aeui posterioris Latina II/1). Teil 1: A-E (1963), Teil 2: F-M (1964), Teil 3: N-P, Teil 4: QSil, Teil 5: Sim-Z, Góttingen 1963-1967. WALTHER,

Hans, Initia carminum

ac versuum

medii aevi pos-

terioris. Latinorum. Alphabetisches Verzeichnis der Versanfánge mittellat. Dichtungen (Carmina medii aevi posterioris Latina I/1). 2., durchgesehene Aufl. mit Ergánzungen und Berichtigungen zur r. Aufl, Góttingen 1969. WERNER, Jakob, Lateimische Sprichwórter und Sinnsprüche des Mittelalters, Sammlung mittellat. Texte 3, Heidelberg 1912. ZARNCKE, Friedrich, Zwe:z mittelalterliche Abhandlungen über den Bau rhythmischer Verse, in Berichte über die Verhandlungen der kgl.-sáchs. Ges. der Wiss. zu Leipzig. Phil-hist. Kl, Bd. 23, Leipzig 1871, S. 34-96. Besonders S. 86ff. ZEISBERG, Heinrich Ritter von, Das Todtenbuch des Cistercienser-

Stifles Lilienfeld in. Osterreich unter der Enns, Fontes rerum Austriacarum (Diplomatica et Acta) II. Abt., 41. Bd., 1. Hálfte, 1879. Zeitschrift für deutsches Altertum und dt. Lit. Bd. 47 (1904), S. 288f. (O suezz ob aller suzzichait). Bd. 91 (1961), S. 330-350 (siehe auch b. unter "Walther, Hans..." !). b. Sekundürliteratur:

ANDRÉ, Édouard, Vers anacycliques, in Bibliotheque de l'École des Chartes 53 (1892) 144-146. BannÉ, H. (C.S.Sp.), Le "Planctus Mariae", in Revue d'ascétique et de mystique 28 (1952). S. 243-266. BENDEL,

Franz Josef, Konrad

von

Mure,

in Mitteilungen

des

Instituts für Osterreichische Geschichtsforschung, Hg. Oswald Redlich, Bd. 30, Innsbruck 1909. S. 51-1or. Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis. Ediderunt BoLLANDIANI, Bruxelles 1898-1911 (Subsidia hagiographica 6, 1 und 2). BruME, Clemens, Zur Poesie des kirchlichen Stundengebetes im Mittelalter, Àin Stimmen aus Maria Laach. Katholische Blátter,

Bd. 55, Freiburg 1.B. 1898, S. 132-145. BrvuMg, Clemens, Repertorium Repertorii. Kritischer Wegweiser durch U. Chevalier's Repertorium Hymnologicum. Alphabetisches Register falscher, mangelhafter oder irreleitender Hymnenanfánge und Nachweise mit Erórterung über Plan und Methode des Repertoriums. (Hymnolog. Beitráge. Quellen und Forschungen zur Geschichte der lat. Hymnendichtung. Im Anschlusse an ihre Analecta hymnica hgg. v. Clemens BLUME und Guido Maria DREvEs) Bd. 2, Leipzig 19gor, Nachdruck I971I. BnockHaAUvs, Heinz Alfred, Ewropáische Mustkgeschichte. Bd. 1:

I08*

LITERATURVERZEICHNIS

Europ. Musikkulturen von den Anfángen bis zur Spátrenaissance, Berlin 1983. Bnopv, Samuel Nathaniel, The disease of the Soul. Lejprosy in medieval literature, Ithaca and London 1974. Camus, J. Victor, Geschichte der Zoologie bis auf Joh. Müller und Charles Darwin, München 1872. CHEVALIER, Ulysse, Refertorium hymnologicum. Catalogue des Chants, Hymnes, Proses, Séquences, TYvopes en usage dams l'église Latine depuis les origines jusqu'à nos jours, Louvain 1892 (2 Extrait des Analecta Bollandiana), Bd. I: A-K (Nos.

1-9935).

Die Cistercienser.

Geschichte,

Geist,

Kunst.

Hgg. Ambrosius

SCHNEIDER, Adam WIENAND, Wolfgang BickKEL, Ernst CoESTER, Kóln 1974. CoRNELL, Henrik, Neue Forschungen zur Geschichte des St. Be-

nediktuskreuzes, in Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktiner-Ordens und seiner Zweige, N.F. Bd. 11 (der ganzen Folge Bd. 42), Salzburg 1924, S. 1-9. DrsPINEUX,

Myriam,

Une

collection autrichienne

des Miracles

de la sainte Vierge dans son contexte codicologique. Introduction et édition, 2 vol., Louvain-la-Neuve 1982. Díaz

v Diaz,

M. C, Index

scriptorum.

Latinorum

medii

aevi

Hispanorum, Madrid 1959. EINHORN,

Jürgen

W., Speritalis

wnicormis.

Das.

Einhorn

als

Bedeutungstrüger in Literatur und Kunst des Mittelalters, München 1976 (2 Münstersche Mittelalter-Schriften r3). FÜONTEN, Wiltrud aus der, Maria Magdalena in der Lyrik des Mittelalters, Pádag. Verlag Schwamm, Düsseldorf 1966. GRABES, Herbert, Speculum, Mirror und Looking-glass. Kontinuitàt und Originalitàt der Spiegelmetapher in den. Buchtiteln des Mittelalters und der englischen Literatur des 13. bis r7. Jhs. (Buchreihe der Anglia, Zeitschrift für engl. Philologie Bd. 16), Tübingen 1973. HAMEL, Adalbert, Uberlieferung und. Bedeutung des Liber sancti Jacobi und des Pseudo-Turbin, SBB d. Bayer. Akad. d. Wiss. Phil. hist. Kl. Jg. 1950, Heft 2. HAMEL, Adalbert, Der Pseudo-Turpin von Compostela. Aus dem NachlaB hgg. v. André nE MaNpacH, SBB der Bayer. Akad. d. Wiss. Phil-hist. Kl. Jg. 1965, Heft r. Handbuch der Liturgiewissenschaft, Bd. II, Herder 1965. HaskiNs, Charles Homer, Az :talian Master Bernard, in Essays

dedicated to H. L. Poole, Medieval Culture 1929, S. 211-226. Heimatkunde des Bezirkes Lilienfeld. Hg. Bezirksheimatmuseum Lihenfeld in Verbindung mit der Arbeitsgemeinschaft der Lehrer des Bezirkes Lilienfeld. Bearb. von Fritz v. NEUMANN,

4 Bde., 1960/1963/1964/19605. HEIMBUCHER, Max, Die Orden und Kongregationen der katholischen Kirche, 3. groBenteils neubearbeitete Aufl. 1965, 2 Bde.

LITERATURVERZEICHNIS

IO9*

HENKEL, Nikolaus, Studien zum Physiologus im Mittelalter, Tübingen 1976 (Hermaea. Germanist. Forschungen, N.F. Bd. 38). HENKEL, Nikolaus, De Begleitverse als Tituli in der " Physiolo-

gus" -Uberlieferung, Mlat. Jb., 14. Jg., 1979, S. 256-258. HrRBEnS, Klaus, Der Jakobuskult des 12. Jahrhunderts und der

"Liber sancti Iacobi". Studien über das Verháltmis zwischen Religion und Gesellschaft im hohen Mittelalter, Historische Forschungen i. A. d. hist. Komm. der Akad. d. Wiss. u. d. Lit, Bd. 7, Wiesbaden 1984. Histoire littéraire de la France, Tome 30, Paris 1888. HuvcENS, R. B. C, Le moine Idung et ses deux owvrages: "Argumentum super quatuor questionibus" et " Dialogus duorum monachorum", in Studi medieuali serie terza, Anno XIII - Fasc.

I, Spoleto 1972, S. 291-470. Besonders S. 311-314. JArr£, Samuel Peter, N?colaus Dybinus' Declaracio oracionis de

beata Dorothea, Studies and documents in the history of late medieval rhetoric (Beitráge zur Literatur des XV. bis XVIII. Jhs. Bd. 5), Wiesbaden 1974. JaNAUsCHEK, Leopold, Bibliographia Bernardina, qua s. Bernardi primi abbatis Clarauallensis operum cum omnium tum singulorum editiones ac uersiones, uitas et tractatus de eo scriptos quotquot usque ad finem anni MDCCCXC reperire potuit L. J. (* Xenia Bernardina IV), Wien 189r. JoNssow, Ritva, Historia. Etudes sur la Genése des offices versifiés, Stockholm 1968 (Studia Latina Stockholmiensia r5). JUNGMANN, Josef Andreas, Missarum sollemnia. Eine genetische Erklürung der rómischen Messe, 2 Bde., 2. durchgesehene Aufl,

Wien 1949. KiMMEL, Walter, Das Zisterzienserkloster Lilienfeld in der Zeit

von seiner Gründung (1206) bis Albrecht II, Diss. Wien 1936. KrriN, Hans-Wilhelm, Dze Chronik von Karl dem Groflen und Roland. Der lateimische Pseudo-Turpin in den Hss. aus Aachen und Andernach, München 1986 (Beitráge zur Romanischen Philologie des Ma. Bd. 13), Bes. S. 36-39. KrorscH,

Paul, Prosa und

Vers in der müittellateimischen Late-

ratur, Àn Mittellateinisches Jahrbuch 3, 1966, S. 9-24. KrorscH, Paul, Einführung im die müttellateimische Verslehre, Darmstadt 1972. KrorscH, Paul, Einführung in die Dichtungslehren des lateinischen Mittelalters, Darmstadt 1980. KNaAPP, Fritz Peter, Literatur und Publikum im Osterreichischen Hochmittelalter, n Die ósterreichische Literatur. Ihr Profil von

den Anfángen im Mittelalter bis ins 18. Jahrhundert (r0501750) unter Mitwirkung von Fritz Peter KNarP (Mittelalter) hg. v. Herbert ZEMAN, Graz 1985, Teil rz, S. 87-117. KócHEL, Ludwig Ritter von, Johann Josef Fux, Hofcompositor und Hofkapellmeister der Kaiser Leopold I., Josef I. und Karl

IIO*

LITERATURVERZEICHNIS

VI. von 1698 bis 1740. Mit einem Bildnisse und zwei Facsimile, Wien 1872. KRACK, Jean-Paul, Les classiques Latins dans le florilàge Lilienfeld 137, folios 211 Ra - 226 Vb, Université de Liége, Faculté de Philosophie et Lettres. Philologie classique, 2 Bde., 1983/ 1984. KUscS K., Studien zuv Legende der heiligem Maria Aegyptiaca im deutschen Sprachgebiet, 1970, S. 78-83. LaNcoscH, Karl, Lateinisches Mittelalter. Einleitung in Sprache und Literatur, Darmstadt 1969. LAUCHERT, Friedrich, Geschichte des Physiologus. Mit zwei Textbeilagen, StraBburg 1889. Rezension von Ernst VoiGrT, Zs.f.d.Ph., Bd. 22, Halle 1890. LrisEGANG, Hans, Die Erkenntnis Gottes im Spiegel dev Seele und der Natur, in Zs. für philosophische Forschung 4, 1949/ 1950, S. 161-183. LrkaAt, Ludwig J., Geschichte und Wirken der weifem Mónche. Der Orden der Cistercienser, Kóln 1958. Liesivs, Richard Adelbert, D?e afokryphen Apostelgeschichten und Afpostellegenden. Ein Beitrag zur altchristlichen Literaturgeschichte, 2 Bde., Braunschweig 1883/1884. MANITIUS, Max, Geschichte dev lateinischen Literatur des Milte-

laliers, 3 Bde, 19rr-1931 (Handbuch der Altertumswissenschaft, hrsg. v. I. v.MÜLLER bzw. W. OrTo, Abt. IX 2). MaRncussoN, Olof, Corpus Troporum II. Prosules de la messe. (ri) Tvopes de l'alleluia, Acta Universitatis

Stockholmiensis

(Studia Latina Stockholmiensia 22), Uppsala 1976. MEERSSEMAN, G. G., Von den Freuden Mariens. Ein Beitrag zur Geschichte der niederdt. Mystik, in Lebendiges Mittelalter. Festgabe für Wolfgang Stammler, Freiburg 1958, S. 79-100. MEYER, Wilhelm (aus Speyer), Radewins Gedicht über Theophilus und die Artem dev gereimten Hexameter, in Gesammelte Abhandlungen zur mittellateinischen Rythmik (2 Bde.). Bd. rz. Berlin 1905. S. 59-135. Monumenta Germaniae Historica, Scriptores XVII (Annales Colmarienses, Basileenses, Chronicon Colmariense, edidit PH. JArr£,

S. 183-270. MÜHLBACHER, Engelbert, Dze literarischen Leistungen des Stiftes St. Florian bis zur Mitte des 19. Jhs., Hg. Oswald REDLICH. Innsbruck 1905. NonBERG, Dag, La foéste latine rythmique du haut moyen áge, Stockholm 1953 (Studia Latina Stockholmiensia, 2). NonBERG,

Dag, Introduction à l'étude de la versification latine

médiévale, Stockholm 1958 (Studia Latina Stockholmiensia, 5). PniLIPPART, Guy, Les légendes latines de sainte Verena. Pour une histoire de leur diffusion, in Analecta Bollandiana. Revue

critique d'hagiographie, Tome 103, Fasc. 3-4, S. 253-302. PorrTHasT, August, Wegweiser durch die Geschichtswerke

des

LITERATURVERZEICHNIS

rir*

europüischen Mittelalters bis 1500. Vollstándiges Inhaltsverzeichnis zu "Acta Sanctorum" Boll-Bouquet-Migne-Monum. Germ. Hist.-Munatori-Rerum Britann. Scriptores etc. (Bzbliotheca Historica

medii aeui),

2 Bde., 2. verbesserte

und ver-

mehrte Auflage, Berlin 1896. RóHRIG, Floridus, Der englische Einftufd in der mittelalterlichen Typologie Üsterreichs, in Osterreich und die angelsáchsische Welt (Fs. für Karl Baschiera), Wien 196r, S. 268-280. RUHE, Ernstpeter, Untersuchung zu den afrz. Übersetzungen der Disticha Catonis, 1968 (Beitráge zur Romanischen Philologie des Ma.), S. 9-15. ScHuMiDT,

Gerhard,

Die Armenbibeln

des XIV.

Jahrhunderts.

Veróffentlichungen des Instituts für ósterreichische Geschichtsforschung, Bd. 19, Graz-Kóln 1959. SCHMIDTKE, Dietrich, Gezstliche Tierinterpretation in der deutschsprachigen Literatur des Mittelalters (1100-1500), Diss. Teil r: Text. Teil 2: Anmerkungen, Berlin 1966. SWIETEK, Francis R., "Conversio et Passio Sancte Afre".

A Poem

by Altmann of St. Florian, Pupil of Rahewin of Freising, Mlat. Jb. 17 (1982) S. 134-156. SZKLENAR,

Hans,

Magister

Nicolaus

de Dybin.

Vorstudien

zu

einer Edition seimer Schriften. Ein Beitrag zur Geschichte der literarischen. Rhetorik im spáteren Mittelalter, München r98i (Münchener Texte und Untersuchungen zur dt. Lit. des Ma, Bd. 65 (MTU 65)). Szóv£nrrv,

Josef, Die Annalen

der lateimischen

H ymnendich-

tung. Ein Handbuch. Bd. 1: Die lat. Hymnen bis zum Ende des rr. Jhs.; Bd. 2: Die lat. Hymnen vom Ende des r1. Jhs. bis zum Ausgang des Ma., Berlin 1964/1965. SzóvÉRrrv,

Josef, Ein

Schmuckmittel

dev mittellat.

Strophen :

" Regelmáf)ige Zeilenentlehnung" in der Hymnendichtung, in Mittellat. Jahrbuch, Bd. 7, Ratingen-Düsseldorf-Kastelaun 1972, S. 7-40. SzóvÉRFFY, Josef, Marianische Motivik der Hymnen. Ein Beitrag zur Geschichte der marianischen Lyrik im. Mittelalter, Leiden 1985 (Medieval Classics, Text and Studies 18). Besonders S. 290-293. Szóv£nrrY, Josef, Marienhymnen in Osterreich. Ein Beitrag zur Geschichte der Dichtkunst Osterreichs im Mittelalter. Festgabe für Paul Klopsch zu seinem 65. Geburtstag. Leiden 1987 (Medieval Classics: Texts and Studies 21). Christan bes. 59-62. TEsponPr,

Paul — TESDoRPF-SICKINGEN,

Therese, Das medizi-

nische Lehrgedicht der Hohen Schule zu Salerno (Regimen sanitatis Salerni). Aus dem Lateinischen ins Deutsche übertragen. Unter Beifügung des lateinischen Textes nach Joh. Christian Gottlieb ACKERMANN. Mit Wiedergaben von Holzschnitten aus der Frankfurter Ausgabe des Regimen vom Jahre 1568, BerlinStuttgart-Leipzig I9I5.

Ir2*

LITERATURVERZEICHNIS

TrETzE, Hans, Die typologischen Bilderkreise des Miltelalters in Osterreich, in Jb. der k.k. Zentralkommission für Erforschung und Erhaltung der Kunst und historischen Denkmale, N.F. Bd. II/2 (1904), S. 21-88. TrEgTzE, Hans, Die Handschriften der Concordantia

caritatis des

Abtes Ulrich von Lilienfeld, in Jb. der k.k. Zentral-Kommission für Kunst- und Historische

Denkmale,

Bd. III/2, 1905, S. 27-

Cistercienser-Stift.

Lilienfeld in. Naeder-

64. ToBNER,

Paul

P.,, Das

Oesterreich. Biographische Darstellung des Wirkens der Cisterciensermónche in dieser Babenbergerstiftung vom Jahre 1202 bis 1891 zusammengestellt aus AnlaB des 80oo-jáhrigen Geburts-Jubiláums unseres hl Vaters Bernardus, Selbstverlag Lilienfeld 189r. ToBNER, Paul P., Lilienfeld 1202-1902. Zur Erinnerung an die Feier des 70oojáhrigen Jubilàums dieses Cistercienserstiftes, Wien 1902. TRoPPER, Christine, Schicksale der Büchersammlungen nzederOsterreichischer Klóster nach der Aufhebung durch Joseph II. und Franz

(II.) I, in Mitteilungen des Instituts für ósterrei-

chische Geschichtsforschung, Bd. 9r, 1983, S. 95-150. Verfasserlexikon, siehe WORSTBROCK. VoNcREY, Felix, Chronik des Stiftes Lilienfeld zum. Jahre 1230. Zum 750. Geburtstag der Stiftsweihe, Cistercienser Chronik Jg. 88 (198r), S. 18-2r. VoNGREY, Felix, Lilienfeld, in Die Zeit der frühen Habsburger. Dome und Klóster 1279-1379. Nó. Landesausstellung Wr. Neustadt 12, Mai - 28. Okt. 1979, S. 271-274. WAGNER,

Fritz,

Zur

Dichtkunst

des

Konrad

von

Haimburg,

Mittellat. Jb. 8, 1973, S. 233-244. WALTHER, Hans, Eine unbekannte mittellateimische Sative gegen die Geistlichkeit. Studien zur mattellateimischen Dichtung, Historische Vierteljahresschrift. Zs. f. Geschichtswiss. und f. lat. Philologie des Ma., Hgg. v. Erich Brandenburg, 28 Jg., Dresden

1933/1934, S. 522-534.

WALTHER, Hans, Lateinische Verskünsteleien des Mittelalters, in

ZÍdA Qr (196r), S. 330-350. WELLNER,

Franz, Drei liturgische Reimhistorien aus dem Kreis

der Minderen Brüder, München 1951. WENZEL, Siegfried, T'Àe sin of sloth. " Acedia" in medieval thought and literature, Chapel Hill: The Univ. of North Carolina Press. 1967. WINNER, Gerhard, Die Urkunden des Zisterzienserstiftes Lilienfeld 1111-1892 im. Regestenform bearbeitet. Fontes rerum Austriacarum II. Abt., Bd. 8r, Wien 1974. WoRSTBROCK,

F. J. Christan

von

Liliemfeld,

in Die

deutsche

Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon. Begründet von Wolfgang STAMMLER, fortgeführt von Karl LANGOSCR. 2. vóllig

LITERATURVERZEICHNIS

II3*

neu bearbeitete Auflage, Bd. r, de Gruyter, Berlin-New York 1978, Sp. 1202-1208. WhnzxrscHKkO, Alfred, Das ósterreichische Marschallamt im Mit-

telalter. Ein. Beitrag zur Geschichte der Verwaltung in den Territorien des Deutschen Reiches, Wien 1897. Xenia Bernardina II | 1. Die Handschriften-Verzeichnisse der Cistercienser-Stifte..., Bd. 1: Reun, Heiligenkreuz, Neukloster, Zwettl, Lilienfeld, Wien 189r.

ZECHMEISTER, Walter, Christanus Campililiensis. Die poetischen Werke, Maschinschr. Diss. in 2 Bdd., Wien 1989. c. Handschriftenkatalo$ge: BiNZ, Gustav, Die Dt. Handschriften der offentlichen Bibliothek

der Umiersitàt Basel, x. Bd. Die Hss. der Abteilung A, Basel

1907. BoncurING, C., Mittelniederdeutsche Handschriften in den Rhein-

landen und in einigen anderen Sammlungen. Aus den Nachrichten der K. Gesellschaft der Wissenschaften zu Góttingen. Phil.hist. Kl. 1913. Verzeichnis der Handschriften im. Deutschen Reich. Teil 1: Die Handschriften der Staats- und. Umiversitütsbibliothek Breslau, Bd. r, Leipzig 1939. CoxEÉ, Henricus, Catalogus codicum manuscriptorum collegii s. trinitatis, in Catalogus codicum mss, qui in collegiis aulisque Oxoniensibus hodie adservantur Bd. 2. Oxonii 1852. CzERNY, Albin, Die Handschriften der Stiftsbibliothek St. Florian,

Linz 1871. FANK, Pius, Catalogus

Voraviensis seu Codices manuscripti. Bi-

bliothecae Canonicae in. Vorau, Graz 1936. Góttweig. Handgeschriebener Katalog der ma. Codices, 2 Bde. Mittelalterliche Bibliothekskataloge Osterreichs. Hrsg. von der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien. I. Bd: Niederósterreich. Bearbeitet von Theodor GorrLiEB. Wien IQIS. GsELL, Benedikt, Heigenkreuz,

in Die Hss. verzz. der Cister-

zienser-Stifte, t. t.Wien 189r, p. 137f. (Xenia Bernhardina 2,1). HarNZ-SaATOR, Werner, Katalog der abendlündischen Handschriflen der Umiversitütsbibliothek Wien, Biblos-Schriften, Bd. 146,

Wien 1988. HANTHALER, Chrysostomus, Catalogus manuscriptorum Campililiensium. Item editionum ueterum, quae ante annum 1500 prodierunt, et manuscriptis prope pares censentur. Cum notis et obseruationibus utilibus ac perpetuis. Anno MDCCXX XII. HEINEMANN, Otto von, Die Handschriften der Herzoglichen Bibliothek zu Wolfenbüttel. 1. Abtheilung: Die Helmstedter Hss., II. Wolfenbüttel 1886. HoELDER, Alfred, Catalogus codicum manu scriptorum qui in

II4*

LITERATURVERZEICHNIS

bibliotheca

monasterii

Mellicensis

O.S.B.

seruantur,

Wien

1889. HM

Alfred,

Die

Reichenauer

Hamdschriften.

Bd.

2: Die

Papierhss., fragmenta, Nachtráge (7 Die Hss. der GroBherzoglich Badischen Hof- und Landesbibliothek in Karlsruhe, Bd. VI), Leipzig/Berlin 19r4. HOBL, Albertus, Catalogus codicum manu scriptorum, qui in bibliotheca monasterii

BMV

ad Scotos

Vindobonae

seruantur,

Wien/Leipzig 1899 (Nachdruck 1970). KznN, Anton, Dze Handschriften der Universitütsbibliothek Graz. Bd. I. Graz 1937/1938. (Hss. nrn. 1-630). Bis auf wenige Exemplare eingestampft. KERN, Anton, Die Handschriften der Umsversitütsbibliothek Graz

(Handschriftenverzeichnisse ósterreichischer Bibliotheken hg. von der ósterr. Nationalbibliothek. Steiermark). Bd. 2: Codd. 730ff. Osterr. Staatsdruckerei, Wien 1956. Bd. 3: Nachtráge und Register, zusammengestellt von Maria MarIROLD, Georg Prachner Verlag, Wien 1967. Bibliothéque de l'Université de Liége. Catalogue des manuscrits. Liége 1875. S. 238. Catalogus codicum manw scriptorum bibliothecae regiae Monacensis. Die dt. Hss. der k. Hof- und Staatsbibliothek zu München, nach J.-À. SCHMELLERS

kürzerem

Verzeichnis,

1. Theil, Mün-

chen 1866. Bibltothéque nationale. Nouvelles acquisitions du Département des manuscrits bendant les années 1900-1902. Inventaire sommaire par Henri OMoNT, Paris 1903. PATERA, A. — PonpLAHA, A. Soupis Rukopisu Knihovny Metrofolitné Kafitoly Prazske, Prag 191oft. Rosz, Valentin, Verzeichnis der lat. Handschriften der Kónighichen Bibliothek zu Berlin, Berlin 1893/1905 (Die Hss.-Verzeichnisse der Kónigl. Bibliothek zu Berlin, XII und XIII). Besonders Bd. 2,2. 1903, S. 982 (Nr. 849). ScHwuiID, Hugo, Catalogus codicum manuscriptorum in bibliotheca monasterii Cremifanensis, T.1, Lentii 1877 (codd. 1-10, weitere Bde. nicht vorhanden).

St. Pólten. Maschinschriftlicher Katalog im Domarchiv. 1978. Handschriften uit de Abdi? van Sint-Truiden. Uitgeverij Peeters, Leuven, Provinciaal Museum voor religieuze Kunst, Begijnhofkerk Sint-Truiden, 28 juni - 5 oktober 1986, S. 252. TRUHLAR, J., Catalogus codicum manuscriptorum Latinorum, qui in C. R. Bibliotheca atque uniuersitatis Pragensis asseruantur, Pragae 19o5f. Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, descripti praeside I. B. Cardinali PrrRA.. Tomus I, Romae 1886.

Tabulae Codicum manu scriptorum praeter Graecos et Orientales 1n Bibliotheca Palatina Vindobonensi asseruatorum. Edidit Academia Caesarea Vindobonensis. Noua editio photomaechanice

LITERATURVERZEICHNIS

IIS*

impressa, rotulis marginalibus aucta, 5 uolumina, Graz 1965. Xenia Bernardina II | 1. Die Handschriften-Verzeichnisse der Cistercienser-Stifte..., Bd. 1: Reun, Heiligenkreuz, Neukloster,

Zwettl, Lilienfeld, Wien 189r. d. Lexika:

BLarsE, Albert, Lexicon Latinitatis medii aeui praesertim ad ves ecclesiasticas inuestigandas pertinens. Corpus Christianorum. Continuatio Mediaeualis. Turnholti 1975. BLarT,

Franz, Nowwm

glossarium

mediae

Latinitatis

ab anno

DCCC usque ad annum MCC. Hafniae 1963. Fasciculus: MilesMozytia. Sp. 512. Die Musik in Geschichte und Gegenwart. Allgemeine Enzyklopádie der Musik hgg. v. Friedrich BLuME, Bd. 11, Kassel-BaselLondon-New York 1963. Das grofe Lexikon der Musik in acht Bünden, Hgg. v. Marc HoNEGGER und Günther MassENHEIL, Herder 1979 (Bd. 2), 1981 (Bd. 5). Lexikon für Theologie und Kirche, hgg. v. M. BUCHBERGER, J. HOórER, K. RAHNER, Bd. 1-9 und Registerband, 2. Aufl. 19571967. Mittellateimisches Worterbuch bis zum ausgehenden 13. Jahrhundert. In Gemeinschaft mit den Akademien der Wissenschaften zu Góttingen, Heidelberg, Leipzig, Mainz, Wien und der Schweizerischen Geisteswissenschaftlichen Gesellschaft, hrsg. v. d. Bayerischen Akademie der Wissenschaften und der Deutschen

Akademie

der Wissenschaften

zu

Berlin,

Bd.

I: A-B,

München 1967. NIERMEYER,

J. F, Mediae

Latinitatis

Lexicon

minus,

Leiden

1976. Riemann Musik Lexikon, 12. vóllig neu bearbeitete Aufl in 3 Bànden (Personenteil A-K, L-Z, Sachteil), Mainz 1967.

SIGLA ET ABBREVIATIONES —- CCL

144 Einschub in Hs. 4 (CCL 144, fol. 3-12)

Analecta hymnica medii aeui CCL

145

Bibliotheca hagiographica Latina

CGI

137

Concordantiae caritatis Ulrichs von Lilienfeld codex Campililiorum

codex Latinus Monacensis codex Palatinus Vindobonensis

CCL

143

codex Florianensis XI 303 Hymnus

Legenda aurea des J. de Voragine Liber sancti Iacobi Officium

Migne, Patrologia Latina Salutatio Summa

Bernardi

Sequenz Thomas Cantimpratensis 'Tropus Vincentius Bellouacensis

CPV 362 Zebedides

OEDICES

aS JR va

E

B

Jj

: 18

i

Ue

»

m

ATIMHOn !

R3 E

E

, -

u

B





*

— E]

——

-

A

Ex

LE

^

S

!

":

o

A

s.s

-

m

] E v

p e

"-

i

E sd

4

,

Off. 1 Historia de corpore Christi Hodie recolitur

festum graciarum, in quo Christus sumitur panis animarum. Ps. Laudate (134, 1)

A.

Christus panem tribuit se cena finali,

comedi quem docuit iubilo mentali.

Ps. Confitemini

A.

(135, 1)

Siquis edit dulciter ex hoc pane vivo, vivet in me iugiter

10

et in eo vivo.

15

Ps. Super flumina (136, 1)

A.

Are superponitur Ysaac dilectus, mente Christus editur

15

pre cunctis electus. Ps. Confitebor

R.

(137, 1)

Angeli empirei, homines cinerei verbum increatum, verbum incarnatum Edunt cum leticia

25

20

plenum omni gracia, mundo toti gratum. Panis corda iugiter cibans angelorum

30

fit misericorditer fenum iumentorum. Edunt ..

Verbum: Panem de celo prestitisti eis, omne delectamentum

35

A.

in se habentem

Ave, manna angelorum, Ihesu, vivens hostia,

fons et arra gaudiorum, mala fugans omnia,

Off.1

IBe162:

(Sap 16, 20)

25

4 40

OFFICIUM

r1

corda nostra proch exusta

35

culpe per incendium virtutum flore venusta fac, o cordis gaudium.

Ps. Magnificat (Lc r, 46-55» 45 Invitatorium Adoremus cum laudibus Christum Deum et hominem,

40

Qui dat in escam mentibus suam carnem et sanguinem. Ps. Venite (94, 1)

50

In primo Nocturno

A.

Corrigat pestiferum cor ut homo reus, fructum salutiferum se cordi dat Deus.

55

45

Ps. Beatus vir (r1, 1)

A.

Fructu vini, olei, frumenti cibantur, anulo cum fidei iusti subarrantur.

60

Ps. Cum invocarem

A.

50

(4, 2)

O pars mei calicis et hereditatis, Ihesu, mundo sufficis

65

te totum dans gratis. Ps. Conserva (I5, 1)»

A.

Nostrum pingue, Domine,

55

fiat holocaustum,

de tuo dans sanguine vite nobis haustum. Ps. Exaudiat (19, 1)

70 A.

. Mensa nobis hodie

Domini paratur,

60

tribulans ut facie

75

salutis frangatur. Ps. Dominus reget (22, 1) A.

In voce leticie

sonus epulantis 80

in mensa cottidie Dei cibum dantis.

65

OFFICIUM

rz

Verbum: Panem celi dedit eis, Panem angelorum manducavit homo (Ps 77, 24 f) R. 85

V. 90

Deus invisibilis factus est visibilis carne et localis, Mortalis evaderet ut mortem et viveret Deo immortalis. Parat in dulcedine Deus mesto mensam

per plenam solamine graciam immensam.

70

75

Mortalis ... R.

.O beatum incendium,

80

quo Deus pater filium

95

nobis dat in edulium

Contra mortis imperium. V. 100

R.

Faciamus candida nostra vestimenta accedentes vivida Christi sacramenta. Contra ...

Dulcis Deus artifex, verbum carnem efficis

85

90

artem per divinam, Dulcem pius opifex

105



menti nostre conficis hoc ad medicinam. In carne et sanguine te das quod es, Domine. Dulcem ...

R.

Melchisedech ordine

110

sacerdos, 115

NM. 120

A.

100

o Domine,

nostram ad salutem Cibi sub velamine tuam plenam numine obumbras virtutem. Manna pluis ecclesie, pluis coturnices, splendor paterne glorie, gaudeant felices. Cibi...

In secundo

95

nocturno

Altaris communio

105

110

OFFICIUM 125

1

data ad salutem

renovat in gaudio nostram

115

iuventutem.

Ps. Iudica me Deus (42, 1) 130

Nos altare, Domine, tuum saciavit,

tuo cor in sanguine nostrum exultavit.

120

Ps. Quam dilecta (83, 2) Gloriosa civitas 135

Syon predicatur, in qua vera caritas Deus humanatur.

Ps. Fundamenta (86, 1)

Christus parvus, humilis 140

125

in humanitate,

magnus et laudabilis in divinitate. Ps. Cantate (1) (95, 15 Notum 145

150

facis, Domine,

130 tuum salutare volens mundum sanguine ipsius salvare. Ps. Cantate (2) (97, 1) Verbum: Cibavit illos ex adipe frumenti et de petra melle saturavit eos. (Ps. 80, 17)

Qui mee carnis epulum edunt, adhuc esurient,

sanguinis mei poculum

135

qui bibunt, adhuc sicient, 155

160

Cordis vigent robore mistico in corpore nec unquam dificient. Digne dignos saciat gracia divina, cum Christus se palliat veste frumentina. Cordis ...

140

Carnis mee pinguedine et sanguinis dulcedine 165

fideles salvantur,

Indurati malicia credendi pertinacia

150

OFFICIUM r1 perversi dampnantur. Qui ad corpus Domini indigne accedit, cani par, non homini dampnatus discedit. Indurati ...

170

Mee carnis ferculo sanguinisque poculo qui se digne cibat,

175

Eius sum

180

185

155

V.

(R)

refectio,

ipse mea mansio nam me bene libat. Quicumque se reficit vivo celi pane, ille nunquam deficit vivens in me sane. Eius .. Non dentem, sed animum ad sumendum azimum panem preparemus, Istum fide credula

165

170

175

atque mente sedula cibum ruminemus.

190

Iste panis sensificat

180

cor nostrum et vivificat. Istum .. Ad cantica: 195

A.

Pane vite alitur

185

atque intellectus, vera fide pascitur cum noster affectus. Cantica 200

Verbum:

Pluit illis manna

ad manducandum,

Panem celi dedit eis (Ps 77, 24). Devotis qui mentibus est vitalis esus, 205

ut fiat obesus, 210

190

accepit cenantibus panem illum Ihesus porrigens discipulis, Quisque vivis epulis

Et dixit: hoc facite in mei memoriam offerentes debite

195

8

OFFICIUM

1

salutarem hostiam.

Quisque ... R.

Panem

200

in meridie

cum Ioseph comedimus

215

mundi salvatore, Sic Christum cottidie

205

pura mente sumimus Christiano more. 220

V.

Hic panis venit de celo frumenti absconsus velo. 210

SICS

R. 225

Ihesu, panis fortificans, confirmans et vivificans ab omni languore,

215

Sana nos salubriter,

comedamus iugiter ut te pleno ore. Domine, nos pabulo vite ciba grato, signato in vitulo bene saginato. Sana ..

V. 230

R. 235

240

245

V.

Panem et carnes Helye corvi portant bis in die sine negligencia, Omni die Deo gratum agnum sic immaculatum immolat ecclesia. Sumit in iudicium panem Christi malus, qui bono remedium, vita est et salus. Omni ..

220

230

fol. 162v 295

Laudes:

A.

Bibite, carissimi, et inebriamini ad mensam altissimi assistentes Domini.

Ps. Deus regnavit (92, 1)

Responsio): Cibavit eos Dominus ex adipe frumenti Et de petra melle saturavit eos. (Ps 8o, 17» Verbum: Omnia a te expectant, ut des illis escam in tempore (Ps ros3, 27)

240

OFFICIUM 255 À.

r1

9

Benedictus es oriens,

qui es alto progrediens dedisti te hominibus et devotis mentibus edere fecisti,

245

largire virtutem,

260

ut de comedentibus nobis cum celestibus tribuas salutem.

250

Ps. Benedictus (143, 1) 265

T;

Da nostrum cottidianum panem nobis hodie tuam per divinam manum, Ihesu, princeps glorie. 270

255

35

»

275

»o 280

Cum sit eucharistia panis in figura, vite tamen gracia latet ibi pura. Verbum: Panem celi dedit eis, Panem angelorum manducavit homo (Ps 77, 24 sq.)

Dulcis est memoria 260 illi super omnia, qui mortem annunciat Christi donec veniat. Verbum: Cibavit eos ex adipe frumenti Et de petra melle saturavit eos. (Ps 80, 17)

285

peo

Sumpto digne sanguine Domini lavamur et ab omni crimine prorsus emundamur. Verbum:

Pluit illis manna

265

ad manducandum,

Panem celi dedit eis (Ps 77, 245

290

Ad secundas vesperas: À.

295

O felix convivium, Ihesu, et conviva, nobis sis edulium,

qui es salus viva.

270

OFFICIUM

IO

1-2

Ps. Domine probasti (138, 25

Panem subcinericium comedens Helyas tale per edulium suas complet vias. Ps. Eripe me (139, 2)?

300

2715

Panis ordeaceus Madian subvertit,

cum panis virgineus nos in se convertit. Ps. Domine clamavi (140, 1)

305

Delicias dat regibus pinguis Aser panis, congruit iste mentibus devotis non vanis.

310

280

R. (?) R. Pluit illis Dominus manna

ad manducandum,

Panem celi dedit eis. Manna. (Ps 77, 24) Ihesu, nostra felicitas summa et fontalis,

285

spiritalis festivitas, iubilus mentalis,

tue carnis et sanguinis cibum das benignus, ut sit beatitudinis nostre certum pignus.

320

290

Ps. Magnificat (Lc r, 46-55) Off. 2

De sancto Leonardo

A.

Gaude natalicia Leonardi clari, o mater ecclesia

digne venerari. Ab adolescencia

iugum portat Dei cuncta vitans noxia

puer multe spei.

Discipline ferula sese castigavit

Of.2

B162**

10

OFFICIUM 2

II

et virtutis gerula Deo mancipavit.

A. 15

Exemplis edificat claris orbem totum, doctrina rectificat notum et ignotum.

R. 20

Dominus dedit doctorem suis hunc fidelibus inter claros clariorem doctrina et moribus,

20

Ymbrem pluat dulciorem ut de Dei fontibus.

Ve

Reportat fideliter

25

cum

lucro talentum,

pro quoque feliciter reportavit centum. Ymbrem

..

Magnificat: 30 A.

35

X Virgo mater ecclesia, perhenni digna gloria, gaude iubilando dulci plane memoria Leonardi insignia

30

festa celebrando,

cordis dilata gremium confessoris preconium huius ymnizando.

35

Ps. Magnificat (Lc rz, 46-55) 40 Invitatorium:

Regem regum adoremus dulci cordis leticia,

Iocundantes celebremus Leonardi sollempnia. Ps. Venite (94, 1)

45

40

In I. Nocturno:

A. 50

Suo dat in tempore Leonardus fructum plurimo cum fenore Dei per conductum. Ps. Beatus vir qui non (1, 1)

45

OFFICIUM 2

12

Qui rupisti vincula ferri captivorum, cordium piacula rumpe ferreorum.

55

Ps. Quare fremuerunt

(2, 1)

Istum in spe, Domine,

50

sistis singulari, in tuo qui nomine studuit ditari.

60

Ps. Cum invocarem

(4, 25

Verba huius auribus

quia percepisti, Deus, ipsum cetibus

55

sanctorum 1iunxisti.

65

Ps. Verba mea (5, 2)

Honore et gloria digne coronatur, bona super omnia Dei cum locatur. Ps. Domine dominus (8, 2)

70

60

Confidit in nomine tuo tuus verna,

dulcis Ihesu Domine,

vita pro superna.

75

65

Ps. In Domino confido (ro, 2)

Lylio floridior, viola decencior sacer Leonardus, Exortus nobilibus

80

valde de parentibus

70

redolet ut nardus;

Qui per annos puberes fructus auxit uberes non ad bonum tardus Exortus ..

85

ER:

90

15

Accepit a Francie rege tantum gracie vir Del beatus,

80

Visitat quos, libere solvat ut a carcere captis miseratus. Derivat ad alios opis sue radios

85

OFFICIUM

2

13

homo Deo gratus. Visitat .. Leonardus in doctorem optatus ecclesie onus amat, non honorem,

Gustu sapiencie plus ardescit in ardorem virtutis et glorie.

100

90

95

Caritatis facibus, fructibus iusticie letatur amictibus

105

redimitus gracie. Gustu ..

Fugam rapit exulem, ne surgat in presulem desertum petendo, Victitat frugaliter ubi et feliciter mundum fugiendo. Captivi hunc adeunt secum fractas advehunt cathenas gaudendo

110

115

100

105

110

Victitat .. In II. Nocturno:

A. 120

125

Non accepit munera super innocentes vehens super ethera Christum confitentes. Ps. Domine quis habitabit (14, 1) A te petit, Domine, vitam, Ihesu Christe,

115

120

iugi quam certamine merebatur

iste.

Ps. Domine in virtute (20, 2) 130

135

Deus, super maria istum qui fundasti, eius per suffragia captivos salvasti. Ps. Domini est terra (23, 1) Hunc a malignancium conventu protexit Deus et regnancium ad cetum provexit.

125

130

14

OFFICIUM

2

Ps. Exaudi Deus oracionem (63, 2^

Habitat in atrijs 140

domus salvatoris,

cuius in obsequiis cunctis vixit horis.

Ps. Te decet (64, 2) 145

Leonardus floruit iustus sicut palma, provehi promeruit ex hoc ad agalma. Ps. Bonum

150

135 fol. 163r

est confiteri (9r, 2)

Angelorum munia sanctorumque studia prorsus emulatur, Complet ministeria,

140

enodat misteria, 155

160

165

divina profatur. A Deo sagacitas ipsi serpentina est atque simplicitas data columbina. Complet ... Vita floret fulgida, verba serit vivida opis dat tutelam, Mentes purgat sordidas, culpas fugat morbidas divam per medelam.

145

155

Totis studet nisibus,

fuget ut ab omnibus culpe corruptelam. Mentes .. 170

Leonardus mitibus victus regis precibus

160

165

vocatus accurrit,

175

180

Regine puerpere precis salu(ti»fere medela succurrit. Hec ad beneficia regia familia gratulans concurrit. Regine ... Auri sprevit munera argentique pondera,

170

OFFICIUM

185

V.

190

que rex offerebat ; 'Ista, que decipiunt, michi non expediunt, regi respondebat, Querens spiritalia tantum secularia cuncta fugiebat. "Ista ...

I5

180

185

Ad cantica: A.

Dei vir etherea fungens dignitate, nos absolve ferrea captos voluntate.

190

Cantica Beatus vir, qui in sapientia (Sir 14, 22)

195

R.

200

M

R.

Silve dato spacio, facto monasterio inibi degebat, Multis accurrentibus et secum manentibus manum porrigebat ; Carnem parsimonia docens castigare, sine castrimargia Domino vacare. Multis ...

JSeptene familie sua de progenie ad eum

210

V. 215

R.

195

200

205

venere,

Quibus partem tribuit nemoris et monuit sibi conmanere. In sancto proposito cuncti quidem subito multum profecere. Quibus ...

210

Ob defectum aqueum fodi iubet puteum loco sicciori,

220

Quem precum instancia Dei replet gracia aqua largiori. V. 225

2

Sanctus laudum mente leciori

munia

220

OFFICIUM

16

de aque dat copia Deo largitori. Quem .. In via mirabili cursu Istum stabili Dominus deduxit, Constantem in latria

230

2 225

230

digne ad palacia celi introduxit. Vincentem aromata odore virtutis

235

235

locat ad agalmata eterne salutis. Constantem ..

240

240

Laudes:

A:

Leonardum laudibus omnes veneremur, laudes eius cantibus

245

digne modulemur.

245

Benedictus:

A.

Benedictus oriens,

ex alto progrediens, Leonardi iugibus, meritis et precibus largire virtutem et da cum celestibus nobis te colentibus pacem et salutem.

250

250

Ps. Benedictus (143, 1)

255

Ad primam: A.

Non hic mercennarius

255

nec lupus crudelis fuit, sed vicarius Domini fidelis. 260

III. A.

Leonardus iugiter lucrando salutem de virtute fortiter 1bat ad virtutem.

260

OFFICIUM 2

I7

265 VI

Leonardus

triticum

erogat insignis conservis dominicum

265

et verbis et signis. Leonardus civibus sociatus celi

nobis prosit omnibus precatu fideli. 275

2770

II. vespera:

A.

Adiutor carceribus adest innodatis intercessionibus

Leonardus gratis. Verbi sacri framea revocatos iste erroris ab alea tibi refert, Christe. Vite reddit sobrie sermone carnales, ad vias iusticie trahens bestiales.

280

285

275

280

Magnus est in gloria felix Leonardus, tota in ecclesia redolens ut nardus.

290

285

Magnificat :

A.

Ave, Ihesu, salus orbis, cunctis nostris assis morbis

vivax per remedium, Leonardi viva prece

295

nos ab omni mundans

290

fece

peccatorum omnium

sic, ut sit eterna quies nobis in te solo, qui es solus cordis gaudium. Ps. Magnificat (Lc r1, 46-555

300

Alleluia.

V. 305

Liberator captivorum, dissipator cathenarum,

295

18

OFFICIUM Leonarde, spes vinctorum, nostrarum dele culparum tua prece vesaniam.

310

2

300

Glorietur orbis totus, Leonardus Deo notus iam regnat in gloria,

Omne discedat molestum et ad Leonardi festum

305

nulla desint gaudia. 315

Leonarde, te, o clare, celum clamat terra, mare

Christi dignum militem, Dei plebis tu dux equs, 320

310

mundi lampas, celi decus, vite tenens tramitem. Mira clares caritate et in tanta claritate

325

omnis stupet oculus. Ammirandum sanctitate digna te sollempnitate laudis vulgat tytulus. Sapiens ut architectus tibi Christum spe profectus fundamentum dedicas.

330

Gemmas, aurum

315

320

et argentum

tale super fundamentum prudenter edificas. Summis

scalam Iacob horis

325

ascensu tangis amoris 335

theorie fructibus

Nec ab ipsis captas laudes, Belial nam fallis fraudes equitatis passibus. 340

330

Die cum Martha laboras, nocte cum Maria oras

uniens te superis. Dulci Rachelis amplexu frui volens Lye nexu prepediris operis.

306 'nullum desit gaudium" 7» codice

335

OFFICIUM 345

Sic de lacrimarum

2

valle

graciarum scandis calle ad celi fastigia, Ubi plus quam verni flores eterno cum

I9

340

fructu flores

inter vite lylia.

350

Eya nos, o Christe, tibi libro vite da conscribi

Leonardi precibus, 355

345

Tue sortis coheredes tecum ut carpamus sedes cum electis omnibus.

Ymnus:

Hum!i de tribulis 360

365

novella rosula,

omnium oculis stuporis gerula, prepollens inclitis beatus meritis Leonardus progreditur. Gerens innoxiam salubri gracia hic innocenciam a puericia multis vigilijs atque ieiunijs leges carnis persequitur.

Ferri compedibus pijs precatibus sic adest omnibus

375

380

355

quos vinctos noverat, protinus liberat, se invocantibus

sospitatis dans graciam. 370

350

360

Ipsius vernula, oppressus graviter fera per vincula, solutus leniter cathene sarcinam ferrique machinam sancti fert ad ecclesiam.

Alta de fovea, qua vir infoditur, archaque lignea cum supponitur, sanctus adveniens captum eripiens dat libertati pristine. Sic multis talia virtute redolens dat beneficia, sincere redolens, verbo mirificus, ope salvificus salvatoris in nomine.

Iuvamen porrigat

sue clemencie,

365

370

20

385

OFFICIUM

2-4

precatus dirigat ad regem glorie, dentur ut premia nobis in patria gaudiorum cum fenore.

Patri ingenito pneumati inclito

375

eiusque filio, sit iubilacio,

honor, victoria,

decus, laus, gloria

nunc et in omni tempore. Amen.

380

Off. 3 Ymnus: Petronillam celestibus

iungis choreis hodie multis faustam virtutibus,

splendor paterne glorie. Invenisti mirabilem

fol. 163v

in tui grege populi margaritam hanc nobilem, Ihesu salvator seculi.

Corde, ore et opere sibi sponsum et dominum quesivit te summopere, Ihesu, corona virginum.

Virginitate floruit pudoris fulta lylio, sponsum te digne meruit, Ihesu, nostra redempcio.

10

15

In celi per te floribus thronus datus floridior 20

es ipsi cum virginibus, Ihesu, corona celsior.

Sit nunc hic et in patria vera nobis felicitas,

laus tibi sit et gloria, o lux, beata trinitas. Amen.

25

Off. 4 Petronelle virginis Antiphona ad primas vesperas O mater ecclesia,

gaude et letare, quia natalicia Off. 3

B:163*^

Off. 4

IBE165v2

20

OFFICIUM 4

2I

Petronelle clare colit cum leticia celum, terra, mare.

O lampas. (Responsorium, cf. v. 167 sqq.) 10

7-20

Magnificat: A.

In sinu ecclesie nata dulcis hodie

virgo Petronella assit nobis, vivida

15

prece delens livida

25

mentis nostre fella.

Ps. Magnificat (Lc r, 46-55) Invitatorium :

Adoremus Dominum, mundi conditorem,

20

Christum, sponsum virginum, nostrum redemptorem. Ps. Venite (94, 1)

30

I. Nocturno:

25 Á.

Omnia sub pedibus Petronelle ponis, hanc, Ihesu, celestibus collocans in thronis. Ps. Dominus

30 A.

Dominus

($8, 2)

Iussa Dei lucida omni sine sorde Petronella florida

35

leto conplet corde. Ps. Celi enarrant (18, 2) 35 A.

Portas vestras tollite,

principes celorum, virginem hanc iungite choris angelorum. Ps. Domini est terra (23, 1) 40

Verbum: R.

40

Specie tua (Ps 44, 55

Tecelestis ierarchia,

Petronella, virgo fausta Dulci laudans melodia tua probat holocausta.

45

OFFICIUM

22

4

Ihesus princeps glorie suam margaritam te coronat hodie diu concupitam. Duc

45

50

Floribus honoris fulta, fructibus virtutum culta,

50

in mente et corpore, Petronella, virgo casta, pia prece nobis asta nunc et omni tempore. Caritate purpurata, castitate laureata puritatis fenore. Petronella ...

55

Estuabat gravibus Petronella febribus

60

55

60

65

annis pubertatis,

Sanitate fungitur dum in Deo figitur gradu sanctitatis. Corpus parsimonia studet castigare, sine castrimargia Domino vacare. Sanitate ...

65

70

70

75

II. Nocturno:

A.

75

80

Tuis est in labijs gracia diffusa, virgo felix, noxijs que non es confusa. Ps. Eructavit (44, 2) Huius fortitudine montes sunt turbati, cuius sanctitudine celi sunt letati.

Ps. Deus noster (45, 2)

85

Virgo dulcis, civitas Dei gloriosa, vite lucet puritas in te graciosa. Ps. Fundamenta

(86, 1)

80

85

OFFICIUM 4 R.

Hostis innocencie,

23 90

latro pudicicie, predo castitatis 90

conatur diruere,

Nititur polluere domum V.

95

sanctitatis, Caritate roseam, castitate niveam

95

dux iniquitatis. Nititur ..

R. 100

vi 105

Pugnam innocencie, bellum pudicicie clipeo prudencie victrix hec perfecit, Omni petulancie omnique lascivie se prorsus obiecit. Triumphat hic castitas,

105

Sathanas defecit,

R.

110

superat integritas, Deus id effecit. Omni ...

110

Mali fugis fomitem cum mundi procella, Flaccum spernis comitem,

115

felix Petronella,

115 V.

120

Petis cum leticia polorum fastigia, o dulcis puella. Vultus vernas gloria, rubens plus quam rosa, omni plena gracia tota gaudiosa. Petiszs

120

125

III. Nocturno:

A.

Magnus et laudabilis Dominus est nimis tollens hanc instabilis de mundi ruinis.

125

130

Ps. Cantate (I) (95, 1» A.

[Iusto lux exoritur,

angelus letatur, 130

hec dum mundo tollitur et celo locatur.

135

24

OFFICIUM Ps. Dominus

A.

4

regnavit, exultet (96, 1)

Fecit mirabilia Dominus celorum, istam inter lilia

plantans superorum. Ps. Cantate (II) (97, 1)

R.

V.

Acceptis inducijs hanc suis dum nupcijs comes postulavit, Virgo morti debitum Deo reddit spiritum, qui cuncta creavit. Exactorem criminum

140

145

felici constancia,

sponsum vincit virginum cum precis instancia. Virgo ...

145

R. 150

155

V.

R. 160

165

V.

Amoris hec passibus virgo manicavit et Christo lampadibus sumptis obviavit, Nam cum sapientibus vigilans cum segnibus nunquam dormitavit, Cum sponso celestia pernox ad convivia iubilans intravit. Nam .. O lampas luciflua vite spargens lumen, o apis melliflua cordis pascens frumen, Sacris ora precibus et nostris reatibus veniam implora, Fidei ut lumine noster intellectus amoris dulcedine pascatur affectus. Sacrisme

170

In L(audibus): A.

Gaude, virgo, nobili

quia super aurum

150

155

160

170

15

OFFICIUM 4

25

fers in vase fictili celestem thesaurum.

175

Ps. Dominus regnavit (92, 1) Fructum fers centesimum, dulcem et obesum,

185

in quo scimus plurimum delectari Ihesum.

180

Ista virgo virginem Christum imitatur,

190

aspernatur hominem, Deo ut fruatur. Petronella, filia Dei o sacrata, inter celi lilia

185

195

flores transplantata. Lilium convallium, rosa caritatis,

190

Dei placa filium nostris pro peccatis.

200

Ad Benedictus:

A.

O divina rosa,

Petronella, fide preciosa, o lampas celi, pro nobis voce fideli jugiter exora, salvemur mortis ut hora. Ps. Benedictus (143, 1)

195

200

205

Ad horas diei antiphone de laudibus II. vespera: A. 205

Hec est sine macula ante Dei thronum, sine mali facula

semper agens bonum. Ps. Dixit Dominus et cetera (109, 1)

210

Virgo felix sequitur agnum Dei Christum, quocumque progreditur mundum spernens istum. Cum thronus eburneus hec sit Salomonis,

215

nescit, quid sit aureus calix Babylonis. Non oblita fascie

210

215

OFFICIUM 4

26

sue pectoralis, digno sponso glorie digna conthoralis. Domum mutans luteam

220

220

se counit Deo,

volat ad sideream corde iubileo. Letare in gaudio, Petronella grata, celesti tripudio digne sociata, consecrata lilio vallis, Dei filio, gaude, o sacrata. Ps. Magnificat (Lc r, 46-55»

225

230

225

230

Alleluia.

IN 235

Hanc rosam ecclesie rex Deus deorum

fol. 164r 235

transplantavit hodie in celo celorum.

Ave, Syon filia,

240

agni tympanistria, virgo tota vivida, Dei promptuarium, spiritus sacrarium, Petronella florida. Vite sequens tramitem altum vitas gurgitem

245

mundane

240

245

fallacie,

Flaccum spernis comitem, omnem vincis fomitem carnalis lascivie. 250

255

Holofernis dexteram in caput non perperam extendisti prospere, Manum nobis porrige et ad vitam dirige, virgo, veni propere. Nostra corda sordida lavans sana morbida sustenta debilia,

Omne malum remove,

250

OFFICIUM 4-5 omne bonum promove salubri industria.

260

27 260

Tua per precamina demum sic ad culmina ducamur celestia,

Ubi tecum iugiter fruamur feliciter vultus Dei gloria.

265

265

Achacij et sociorum eius X milium M(issa) Hodie ecclesia

collaudans cum gaudio dedit decem milia David, Dei filio.

A.

A.

A.

Bethleem propaginem istam generosam genuit per sanguinem Deo gloriosam. Candidant in sanguine stolas suas agni martires certamine et tropheo magni. Labiorum vitulos

10

Christo obtulerunt,

portantes manipulos palmas acceperunt. R. 20

V.

25

Decacordum psalterium martirum decem milium Iubilans canit celicum Deo in celis canticum. Chorus iste gloria fulgens et honore fuso celi gaudia possidet cruore. Iubilans ...

Ymnus:

A.

Amator

Verbum: Iusti in perpetuum (Sap 5, 16) Ararath, cum gloria

Off 5

B 164?

8 *Deo' deest in CCL

7

15

20

25

OFFICIUM

28

5

digne gratularis,

30

tot quia presencia martirum

ditaris,

30

gloriaris merito felix hoc deposito, mons o salutaris.

35

Ps. Magnificat (Lc r, 46-55» (Ad Matutinum) Invitatorium:

Iubilemus glorie regi, vero Deo, Qui coronat hodie martires tropheo.

40

35

Ps. Venite (94, 1) I. Nocturno:

A.

Samson novus, princeps fortis revehendo folia martirum de fauce mortis decem vexit milia.

40

Ps. Beatus vir (r1, 1) Res mirande, res novelle

50

plene dei opere, de luto consurgunt stelle viole de pulvere. Ps. Quare fremuerunt (2, 1) 55

Qui de terra fecit celum, angelum de homine sanctos hos per crucis prelum novo signat nomine. Ps. Cum invocarem (4, 2)

60

Martirum te candidatus collaudat exercitus, Ihesu, tuus cum beatus

45

50

debriat hos spiritus. Ps. Verba mea (5, 2)

32 'Felix' deest in CCL 7 —— 50 de candidatus (CCL 7)

7)

51 laudat (CCL

OFFICIUM 5 65

Pro iugo das libertatem hijs, pro lege graciam, pro figura veritatem et pro via patriam. Ps. Domine Dominus

70

29 55

(8, 2)

Triumphantes hos athletas tuo lotos sanguine ad vite conducis metas, Ihesu, dulcis Domine.

60

Ps. Conserva (I5, 1) 165)

Verbum: Exultent iusti (Ps. 32, 1) Romane primicerius legionis Achacius augustis fugientibus

80

stat et obstat milibus tantum cum novenis Hostibus instantibus milibus centenis. Sensus fugit, cor hesitat,

vigor et virtus cespitat. 85

90

70

Hostibus ...

Tantis in angustijs victimant pro hostijs hedum suis deis Sperantes propicium sibi patrocinium fieri ab eis. Cor plus horum tabuit maiori defectu,

95

65

75

80

optato cum caruit affectus effectu. Sperantes ... Milites cum deficerent

desperatique fugerent tristes et imbelles, 100

105

Angelus: 'Christo credite, dixit, 'et ita cedite hostes et rebelles. Credentes vincunt, Domine, hostes in tuo nomine. Angelus ..

90

30 R.

OFFICIUM

5

Veri virtus Gedeonis

gentem fugat aquilonis accensis lampadibus, Istum Dominus cohortem fidei vexit ad sortem

110

100

fugatis erroribus. V.

Tante rei mutacio dextre excelsi actio.

In II. Nocturno: 115

A.

Aque vini induunt

105

congrue naturam,

ydolorum respuunt dum isti culturam. Ps. Domini est terra (23, 1) 120

A.

Martirum tot milia

passibus virtutis

110

currunt cum leticia ad fontem salutis.

Ps. Exultate (32, 1)

125

A.

Martires ad forcia bella animati felici victoria

dub

gaudent decorati. Ps. Benedicam (33, 2) 130

A.

Blandimenta noxia isti contempnentes supernorum gaudia merentur gaudentes.

120

Ps. Deus noster (45, 2) 135

A.

Carnis per interitum hij quando plectuntur, beatorum meritum digne consecuntur. Ps: Té:'decet- 464,2»

140

A.

Deus stola glorie martires decorat,

pascit in meridie, premijs coronat. Ps. Venerunt (78, 1) 145

Verbum: Iustorum anime (4 Esr 15, 8)

97 et sqq. desunt in CCL. 7

125

OFFICIUM

R.

150 LE

155 R.

5

Regina aromata Austri et carismata defert salem regi, Dum mater ecclesia martirum tot milia Christi subdit legi, Quibus Christus vita vitam sua morte dat cupitam. Dum .. Sol celestis patrie lumen spargens gracie aureos in clipeos, Dominus hos milites fide fecit divites

160

et cruore roseos.

V.

170

130

135

140

145

Fortitudo gencium vere dissipatur, vertex per hos moncium dum illuminatur. Dominus ...

165 R.

2r

Quinque reges gencium substrati sub pedibus gemunt Hebreorum, Gaudent Eufratensium victis isti regibus

155

et Cadarenorum,

V.

Illos crux predonum punit, hos Christo crux Christi unit.

160

Gaudent ... 175 R.

Opere laudabiles, merito mirabiles isti bellatores, Non armis, sed animis

165

dantes lumen proximis 180

redduntur victores,

V.

In vaginam gladium

170

suum ut miserunt, ad celestem bravium

fide pervenerunt. 185

Non .. Cantica:

A.

190

Augetur leticia in regno celorum istorum presencia martirum sanctorum.

180

OFFICIUM 5

32

Cantica. Vos sancti domini (1 Esr 8, 28) Verbum: Gloriosus Deus (Dn 3, 45) 195

200

Milites principibus pro Christo ferocibus quando presentantur, Singuli in singulis suspendi patibulis crucis iudicantur. Gemme

185

dantur suibus,

oves lupis, canibus, heu, sancta lactantur.

Singuli ...

190

Sancti cum lapidabantur, 205

in ora revertebantur

210

saxa lapidancium, Sic, dum virgis cedebantur, arefacte siccabantur manus flagellancium. Illuc digne revertuntur fluctus, unde oriuntur.

195

200

SIS

215

220

225

Ista vasa aurea in fornace ferrea plenius probata delata sunt omnia ad poli convivia, Ubi sine termino optinent cum Domino gaudia optata. Horum spes est immortalis, nam habent Dei sub alis premia beata. Ubi ..

210

215

220

stola sic de alia stola securantur.

Martires hij nobiles, caritate stabiles

angelis equantur. 235

fol. 164v

Mari mersis hostibus fideles letantur

signatisque postibus sanguine salvantur, Reddita primaria 230

205

Reddita ...

225

OFFICIUM 5

33

In laudibus:

AS

240

Martires de clibano mundi sumpti timpano laudant et in organo Dominum de Libano. R. Exultent iusti (32, 1) Verbum: Iusti in perpetuum vivent (Dap 5, 16) Benedictus es, Domine,

235

tu fidei qui lumine sanctos hos suo sanguine

245

tibi consecrasti,

ipsorum contubernijs celicolas sollempnijs, Christicolas suffragijs habunde ditasti.

250

240

Ps. Benedictus (143, 1)

Ad. I:

A.

Austri dulcis flamina

germina fecundant, martirum tot agmina

255

245

celestes secundant.

Ad III:

Á. 260

Gedeonis rore martires vite

vellera infunduntur, sic munera sorciuntur.

250

Ad VI. Antiphona: A. 265

Morti se impendunt isti pro amore Ihesu Christi, plus quam ad convivia currunt ad supplicia.

Ad IX: A. 270

Ampliavit viscera Christus pietatis pro leva sub dextera sanctis transmutatis.

255

Ad IL. vesperam:

A.

Singuli in crucibus martires affixi

260

OFFICIUM 5

34 2/15

280

285

290

295

300

fidel sub legibus stant in finem fixi. Decem mutatoria missa Heliseo signat, quod ecclesia mittit istos Deo Beatis coniubilant astra matutina, qui cruore rutilant hora vespertina. Hij per pacienciam, qua mundum vicerunt, supernorum gloriam leti intraverunt. R. Sancti tui Domine Verbum: Iusti in perpetuum (Sap 5, 167

Martirum tot cunei passione rosei non tutela clipei, sed virtute fidei in Christo fundantur, in celesti curia, vera in leticia, honore et gloria cum stola primaria merito ditantur.

265

270

2

280

Ps. Magnificat (Lc r, 46-55)

305

310

Martires vi rapiunt celum Deo digni, sola Dei sapiunt tropheo insigni. Cumulantur gaudia per tot natalicia martirum cum gloria in celesti patria.

290

Ymnus:

Amator dulcis hominum caneris, Ihesu Domine, usque ad terre terminum a solis ortus cardine. 315

285

295

Concilias Achacium

tibi cum turba procerum militum novem milium, conditor alme siderum.

300

OFFICIUM

5-6

35

Hos spernendo simulacra turbis unis fidelium sanguinea per lavacra,

320

rex Christe, factor omnium. Divisio

Ad Deo dignos comites Theodori cum gaudio mille coniungis milites, Ihesu, nostra redempcio.

325

Claram sic et purpuream numero decem palmitum tuam consumas

330

305

310

vineam,

Deus tuorum militum. Iudicati supplicia crucis volenter subeunt,

fulget crucis victoria, vexilla regis prodeunt.

335

Veneremur

2d

hos nobiles

per pietatis opera, qui meruerunt stabiles eterna Christi munera.

320

Sit nunc hic et in patria

340

vera nobis felicitas,

laus tibi sit et gloria, o lux, beata trinitas. Amen.

Off. 6 De sancto Cholomanno A.

Hodie ecclesia Cholomanni festa colit cum leticia, cuncta cedant mesta. Cholomannus exulat de terra Scotorum,

morte fera strangulat quem gens Noricorum. Infamat suspicio falsa hunc beatum

310 decem militum (CCL. 1b fo 355") Of.6 B 164v»

10

36

OFFICIUM 6 decernens suspendio reum Deo gratum.

A. 15

En, succumbit veritas cedens falsitati,

vim furens iniquitas facit equitati. R.

Virtus theologicis tribus circulatur,

20

25

V.

quatuor politicis circulus quadratur, Ab hijs septem parvulus iste Dei famulus nunquam flectebatur. Septem sancti Spiritus donis sic ditatus ut septem virtutibus fulget laureatus. Ab hijs ..

20

25

ymnus: Novelli .. Verbum: Iustus germinabit (Prv rr, 28) A.

Gaude, florens Austria,

de Scotorum germine decenter ornata,

beata per omnia Cholomanni sanguine

35

martiris ditata,

digne plane gratularis, que de tam egregijs et sacris reliquijs felix predicaris. Ps. Magnificat (Lc r, 46-55)

40

40

Invitatorium:

Adoremus latria Dominum celorum

45

Cholomanno gaudia dantem gaudiorum. (Ps.) Venite (94, 1) Primo Nocturno: 50

A.

Novis David impijs se non conformavit nec se pestilencijs ullis deformavit.

45

OFFICIUM

6

37

Ps. Beatus vir (1, 1) 55

Quare fremunt impie contra iustum gentes in eum malicie dentes acuentes ?

50

Ps. Quare fremuerunt (2, 1) 60

Dominus mirificum sanctum suum fecit,

per quem, quod tabificum

55

fuerat, refecit.

Ps. Cum invocarem (4, 2) 65

Scuto tuo, Domine, bone voluntatis hunc in celi culmine

gemmis ornas gratis. Ps. Verba mea 70

60

(5, 2)

Omnia sub pedibus eius subiecisti,

gracijs quem dulcibus, Ihesu, prevenisti. Ps. Domine dominus ($8, 2) 5

Iustus qui iusticiam

65

Dominus dilexit,

iustum iuste patriam ad iustorum vexit. Ps. In Domino confido (ro, 2) 80

Verbum: Gloria et honore coronasti eum Domine (8, 6)

Ardens quasi facula Cholomannus fabula factus Noricorum, 85

70

Explorator proditur, tormentis afficitur verberum multorum.

O Ihesu, cur sol fulgidus

75

livore fit tam lividus? 90

Explorator ... Ad tribunal iudicis stans verbis veridicis sese tuebatur,

95

80

Verba suffert aspera, pene plura genera nec sic movebatur.

85

38 y. 100

R.

OFFICIUM 6 In flammis edacibus aurum depuratur, multis passionibus martir hic probatur. Verba ...

90

Flagris duris ceditur et saxis concutitur dulcis martir iste, Serram addunt cruribus

105

fol. 165r

95

cum tormentis pluribus brutales laniste.

V.

Quem post tot martiria dulci cum leticia ducunt ad celestia

110

100

celi cythariste. Serram ..

R.

115

Pravitatis milites, Sathane satellites,

clientes Averni Appendunt ad stipitem Cholomannum,

iV.

120

militem

principis eterni. Victimandus tacuit martir iste magnus et os non aperuit mutus velut agnus. Appendunt ...

110

115

A. In II. Nocturno:

125

Cholomannus proximo malum nullum fecit, sed leto se animo omnibus subiecit.

120

Ps. Domine quis habitabit (14, 1) 130 A.

Domine, letabitur in tua virtute iustus et ditabitur eterna salute.

125

Ps. Domine in virtute (20, 2)

135 A.

Ipse est rex glorie Dominus virtutum dans in celis hodie isti locum tutum.

Ps. Domini est terra (23, 1)

130

OFFICIUM 6 140 A.

In Deo laudabitur lustus sine sorde simul et laudabitur omnis rectus corde.

145

Ps. Exaudi Deus oracionem (63, 2)

A.

Laus decet et gloria

39

135

te, Deus deorum,

Cholomanno gaudia dantem gaudiorum. Ps. Te. decet (64, 2)

150 A.

Iustus iste floruit et floret ut palma, quem tenet et tenuit alma Dei palma. Ps. Bonum

155

Verbum:

R.

160 V. 165

R.

140

est (9r, 2) Posuisti Domine

Aspernans opprobria manum dat ad forcia martir gloriosus, Coherens constancie nec cedit iniurie corde generosus. Pede currit prepeti, vivat ut in perpeti vita gaudiosus. Conherens ... Virum ewangelicum istum sicut triticum

145

150

155

Sathanas cribravit,

170

M 175 R.

Quem cum binis impijs apertis pro vicijs cruci mancipavit. Ecce, iustum quomodo et quali incomodeo cum iniquis stravit. Quem ..

160

Solem mundi supprimere fallaces et opprimere conantur insontem,

180 AG

Mundus nequit abscondere iustum, quem vult extollere Deus super montem. Ad vitalem iste fontem venit currens iugiter

170

OFFICIUM 6

40

per virtutum pontem. Mundus ..

185

175

A. vesanis resteo

suffocatur laqueo

180

vir in fide fortis,

Finitur suspendio, nullo nocens vicio causa carens mortis. Qua suspensus fuerat, floreret ut restis,

190

185

meritis acceperat dignus Deo testis.

195

Finitur ..

(Ad cantica)

A. 200

Cholomannus gracia felix et insignis fulget in ecclesia meritis et signis. Cantica

195

Beatus vir (Sir 14, 22)

(R.) Mens rimetur stupida, 205

de carne quod arida cruor calens manat,

Membra paralitica virtute salvifica qui recenter sanat. 210

Tanta mirabilia,

Domini magnalia, omnis lingua canat. Membra .. 215

200

Corpus in Ungariam sanctum in angariam regni ferebatur, Quod paulo post Norici ut resumant, supplici

205

210

prece rex precatur. 220

Sequebatur siccitas et terre sterilitas,

fames et mortalitas dira grassabatur. Quod .. 225

Fenestram fur ecclesie

intrans ob rapinam

215

OFFICIUM 6

4I

recepit ferinam. omnis concurrit populus, Omnis stupescit oculus

225

sua mutata facie

230

V.

faciem caninam. Ad tumbam

sancti ducitur

populo orante, vultus humanus redditur Deo miserante. Omnis ...

235

R.

230

Abscondi non potuit virtutum lucerna,

235

quam lucere voluit 240

Ihesus, lux eterna,

V.

Filijs ecclesie lumen ut det gracie de luce superna. Cholomannus roseo

245

240

hunc mundum cruore illustrat et niveo resplendet candore. Filijs ..

A. In Laudibus:

250

Per te post sinistre grata, Cholomanne,

munera

amplexetur nos beata Dei vivi dextera. Ps. Dominus

255

250

regnavit (92, 1)

R. Posuisti Domine Verbum:

A. 260

Iustus germinabit (Prv rr, 28)

Cholomanne, porrige manum et nos erige ad opus virtutis, vitam nostram corrige et in viam dirige pacis et salutis. Ps. Benedictus (143, 1)

255

Ades

265 A.

Ceci, claudi, surdi, muti Cholomanni gracia

sospitati restituti sunt, Deo sit gloria.

260

OFFICIUM 6 III. Pollex pedis, latus, sura

270

iusti huius hominis copiam sine mensura profundere sanguinis. 275

Huius caro forcipe finditur vorante nec turbatur principe celesti donante.

280

Virtutum carismata spargens pociorum gaudenter ad sabbata migrat sabbatorum.

265

270

Ad II. vesperas: 285

A.

Cholomannus in agone stetit indeficiens,

2715

spe mercedis et corone ad mortem obediens. Vere dulcis hic athleta Christi fore meruit,

290

qui subire lethum leta mente non abhorruit.

280

Nullus sic famelicus

festinat ad epulum, ut hic homo celicus

295

currit ad patibulum.

285

Inter manus hostium Deo factus hostia celi subit ostium

restea per ostia. Responsio.

300

Gloria et honore (Ps. 8, 6) Ymnus:

Novelli.

Verbum: Iustus germinabit (Prv rr, 28) 305

A.

Ihesu, relaxa debita

290

per Cholomanni merita nostre corruptele, pietate inolita bona reforma perdita fons omnis medele.

295

OFFICIUM

6-7

43

rubicundior es ebore antiquo, pulcrior es saphiro, Agnes, agni gloria.

5

Ps. Magnificat (Lc rz, 46-55)

Off.7

De sancta Agna virgine Alleluia. V.

Candidior es nive, nitidior es lacte,

5

Sequencia : Gaude, Syon letabunda,

10

virgo felix et fecunda, o mater ecclesia. Gaude, celum, terra, plaude,

festum ecce plenum laude de Agne victoria. 15

10

Gaude ergo mente cana, vultu decens, fide sana,

Agna, agni filia. Gaude, dulcis sponsa Christi,

15

mundi faces que vicisti 20

felici industria.

Gaude, dum de scolis redis

nupcijs assensum fedis ut des, fit instancia.

25

Gaude, tu prefecti natum contempnis suumque datum salubri constancia. Gaude, proiecto mortali sponso nubis immortali, dampnas transitoria.

30

25

Gaude, veste denudata

spernens deos es ornata plus crinis decencia. Gaude, dum prostibularis, 35

20

non fedaris tactu maris nec carnis miseria.

Of.7

B165^

29 fol. 165v

OFFICIUM 7-8

44

Gaude, stola candes tota,

domus turpis fit devota angeli presencia. Gaude, quem

40

95

libido cecat,

sponsum tuum fallax necat demonis nequicia. Gaude, per te vite datur tuus sponsus et testatur

40

Dei mirabilia. 45

Gaude, in flammam proiecta laudas Deum stans erecta nec sentis incendia.

50

Gaude, dum transgutturaris, Agna, agno conplantaris inter celi lilia.

45

Gaude, sic perdendo mortem transis in vivorum sortem de mundi malicia.

50

Gaude, felix et beata, 55

nos duc ad diu optata celorum palacia.

Off. 8 De sancta Anna Gaudeat ecclesia Anne de natali trahentis exordia

de stirpe regali. Viro iuncta socia

nexu coniugali, boni tantum conscia morbo carens mali.

Preceptis legalibus tota incendebat nec ullis erratibus

10

ab hijs secedebat. 15

Extendit ad forcia felix ista manum,

Oft28

PB165s3

Ordo versuum in cod. Ducumburg. 80: 17-29; 289-292; 305-312; septima bynmi strobba

alieni. auctoris (cf. infra); 30-35; 222-225; 242-249; ad Horas antiphonae alieni auctoris (ef. infra); 40-55; 283-288

OFFICIUM 8

45 15

Sic in innocencia mundum vicit vanum.

R. 20

Y; 25

A.

De spina Hebraica, de stirpe Davitica recens surgit rosa Mundo dans primordium,

20

salutis exordium, Anna generosa. Mariam hec genuit, miserorum scutum,

quia semper viruit in donis virtutum. Mundo .. Verbum: Diffusa est gracia in labijs tuis (Ps 44, 35

25

Magnificent vigiles

30

exaltantem

humiles

Deum omnes gentes, ut Anne precatibus a cunctis reatibus nostras mundet mentes.

35

35

Ps. Magnificat (Lc r, 46-555 Invitatorium:

In tam sacro sollempnio matris matris Dei adoremus in gaudio Deum 1ubilei. Ps. Venite (94, 1)

40

I. Nocturno:

A. 45

Ex ore infancium Deus laudem perficit, per Anne coniugium Sathanam cum deicit. Ps. Domine

A. 50

Dominus

40

($8, 2)

Hoc in sole posuit suum

thabernaculum,

45

salvare dum voluit suum Deus populum. Ps. Celi enarrant (18, 2) 45 tabernaculum suum (CCL 4; Ducumburg. 80) CCL 4)

47 Deus populum suum

46 A. 55

OFFICIUM 8 Deus, super maria qui terram fundavit, graciam pro gracia Anne cummulavit. Ps. Domini

A. 60

50

est terra (23, 1)

Pre suis consortibus oleo leticie hanc iunctam celestibus Deus unxit hodie.

55

Ps. Eructavit (44, 2) A. 65

Suum thabernaculum Dominus sanctificat, Anne cor cum lectulum sibi soli dedicat.

Ps. Deus noster (45, 25

A.

R.

V.

R. 85

b 90

60

Ps. Magnus Dominus (47, 2) Verbum: Specie tua et pulcritudine tua, intende (Ps 44, 5»

75

80

Magni regis civitas, Anna letabunda, omnibus sterilitas tua est fecunda.

70

Novella lux exoritur fulgore grato rutilans, In gaudium plebs tollitur novellas laudes iubilans. Ad Anne natalicia nova fulgent sollempnia. In gaudium ...

Felici origine sacra de propagine Anna sumpsit ortum, Vita cuius inclita nobis atque merita vite prestent portum.

65

70

75

O felix nativitas, qua paratur,

48/51 desunt in CCL 4 —— 52 Ipsius consortibus (CCL 4) ^ 58 cum deest in CCL 7, f. 59 59 dum sibi sol dedicat (CCL 4) — 60 regi (CCL 4) 64 Nova lux oritur (CCL 4) — 69 fulgens (CCL 4) 75 huius (CCL 4) 76 atque dees? in CCL 4 — T7 vite deest in CCL 4

OFFICIUM 8 que speratur, eterna felicitas. Vitats

Annos Anna pubertatis dignis currens cursibus Viro paris honestatis legis nubit ritibus. Ioachim hec desponsata, purpurata et ditata floret equis moribus. Viro.

95

100

Actus vitantes obscenos celibe coniugio Annos simul per bis denos pio vivunt studio, Ambo denique nobiles,

105

T 80

85

90

95

sed ventris fructu steriles. Annos

100

..

II. Nocturno: 110

A.

Divina iusticia

de celo prospexit, sorte multifaria que Annam protexit. Ps. Benedixisti

105

(84, 2)

Sanctis sunt in montibus Anne fundamenta,

115

que semper virtutibus vivebat intenta. Ps. Fundamenta (86, 1) Novum

120

Deo canticum

conemur

110

cantare,

ad carmen hanc celicum

dignanti vocare. Ps. Cantate (95) Lux iustis exoritur et rectis leticia,

125

80 qua speratur CCL 4) — 87 Virgo paris (CCL 4) — 88 legis ymbri . 89 Ioachim hec est desponsata (CCL 4) ^ 99 fructus sui steriles 4) . 106/125 desunt in CCL 4

4)

115

(CCL (CCL

OFFICIUM 8

48

cunctis enim nascitur

Anna Dei gracia. Ps. Dominus 130

regnavit I. (96)

Dominus mirabilis fecit mirabilia, Anna cum laudabilis

120

surgit ad celestia.

Ps. Cantate (II) (97) 135

Domini terribile nomen et beatum tenuit cor nobile

Anne frequentatum. Ps. Dominus 140

145

Verbum

125

regnavit II. (985

Adiuvabit eam Deus (Ps 45, 65

Rei sue substanciam devota consuetudine dant partitam trifariam vivi Dei pro nomine: Partem dant egentibus, partem sacerdotibus, partem suis usibus. Dant ..

130

Horum vita fuit grata 150

155

160

165

135

Deo et celestibus,

In virtute solidata conplacens hominibus, Dei placet filio non indigne, sed tam digne rosa iuncta lilio. In virtute ...

140

Vovent, ipsis si daretur nuptiarum premium, Ipsum quidem offeretur in Dei servicium. Hoc tribus sollempnijs querunt sacrificijs et pijs offijs. Ipsum ..

135 fuit Deo grata (CCL 4) 136 in celestibus (CCL 4) | 145 ipsi si daretur (CCL 4)

145

150

(CCL 4)

138 placens

OFFICIUM 8 R.

170

i^ 175

Ioachim sacrificium ferens audit opprobrium infecunditatis Et fugit et absconditur nec ad suos regreditur flos simplicitatis. De cuius absencia quasi demens Anna fremens meret per angustia. Et fugit ..

49 155

160

Ad cantica :

A.

Mundi

decens orbita,

gratulans letare 180

celebrando inclita festa Anne clare.

170

Cantica Audite me (Sir 39, 17) Verbum: Elegit eam Dominus (94, 1) 188 R.

190 M

19 R.

Angelus hos consolatur, eis dum vaticinatur nascituram filiam Mundo dantem graciam, angelis leticiam, trinitati gloriam. Spargit ut sol radium, pariet hec filium vite dantem bravium Mundo ...

M.

185

nam nutabant pridem. Pactum post angelicum securantur,

prestolantur partum tam magnificum.

205

180

Angeli pollicitis mutuisque monitis dabant demum fidem, Datis racionibus multis de sterilibus

200

175

Datis ...

154/208 desunt in CCL

4

190

OFFICIUM 8

50

Anna tandem filiam peperit eximiam, meror terminatur,

Fugatur opprobrium, cumulatur gaudium, risus frequentatur. O grata sterilitas, quam secundat et fecundat tante prolis dignitas! Fugatur ...

210

215

200 fol. 166r

205

O felix commercium,

o celebs coniugium

210

Ioachim et Anne,

Qui de stirpe regia nati plenam gracia gignunt archam manne; Felices hij gemini,

220

215

Deo cari, mundo clari,

225

nulli dati crimini Onis Laudes:

A. 230

Annam sacram induit Dominus decore,

semper enim viruit in eius amore.

225

Ps. Dominus regnavit (92, 1) 235

Omnis terra, mentibus Deo 1ubilate et Anne virtutibus sanctis vos ornate.

Domini ut gloriam

230

leti videamus, 240

vigiles ad latriam cum Anna vivamus. Deo benedicere

quia novit Anna, digna modo sumere 245

235

est divinum manna.

216 Deoque cari CCI^4

(CCL 4) — 222 Anne sacra

(CCL 4) — 226/241 desunt in

OFFICIUM 8

SI

Miris pro virtutibus Anne tam fidelis iubilemus laudibus Domino de celis.

240

Responsio. Adiuvabit eam Deus (Ps 45, 6)

250

Verbum:

Diffusa est (Ps 44, 35

In domo ecclesie

sol refulsit gracie luce radiosa,

255

Anna graciosa ;

245

Ihesu, cuius inclitis

precibus et meritis nos ex alto visita cuncta delens debita nostra criminosa.

260

250

Ps. Benedictus (143, 1) Ad I.:

A. 265

4

Laudibus tripudia coniungamus omnes Anne natalicia colentes insomnes.

251/282 desunt in CCL. 250 deest in CCL 4 244 lune radiosa (CCL 4) Jn cod. Ducumburg. 80 ad Horas bae quattuor antiphonae :

Obstruxit Deus omnium os Ioachim dicentium maledicto

legis obnoxium (Ad Primam). Israeli convenit Deo benedicere,

qui de ipso voluit matrem sibi sumere (Ad Tertiam). Vobis, Sion filiae, magnae sunt laetitiae

Dei pro hospitio praeparato filio (Ad Sextam).

Miserendi patribus tempus adventabat, Mariam cum angelus venturam monstrabat, quae cum matre postulet,

ut nos pie visitet oriens ex alto (Ad Nonam).

52

OFFICIUM

8

Ad III.: A. 270

Dives Anna moribus stirpe et virtute sit et dives precibus pro nostra salute.

255

Ad VI.:

A. 275

Virtutum monilibus Anna decorata iungitur celestibus Deo semper grata.

260

IX. A. 280

Prece tue dulcis ave, Anne beatissime, libera nos omni a ve,

265

Ihesu benignissime. Ad II. vesperam:

A.

Annua sollempnia Anne celebramus,

285

omnem ut miseriam per hanc evadamus. A.

270

Fructum fert tricesimum,

divinum thesaurum excedentem plurimum

290

argentum et aurum.

A.

295

A.

300

Floruit virtutibus et decore morum per viam in omnibus currens mandatorum. Nulli parens crimini, Anna o benigna, mater matris Domini fieri es digna. Responsio.

275

280

Specie tua (Ps 44, 5) Verbum: Diffusa est gracia (Ps 44, 3) A. 305

Abraham in semine pepigisti, Domine, nos omnes salvare,

Anne ergo precibus, ut iurasti patribus,

285

OFFICIUM 8

53

nostri memorare.

Ps. Magnificat (Lc r, 46-55) 310 Ymnus

Novi ut ortu sideris meror cedat et gemitus, paraclitus qui diceris, veni, creator spiritus. 315

Nova quidem sollempnia novum ornat preconium, nova da nobis gaudia,

290

295

Deus, creator omnium.

Anna, sydus ethereum, 320

vivis iuncta sideribus, terra, pontus, empyreum

exultet celum laudibus.

300

Anna virtutum floribus floruit ab infancia, 325

cuius da, Ihesu, precibus beata nobis gaudia.

Solve de culpe nexibus amore nos propicio,

305

salutem confer omnibus,

Ihesu, nostra redempcio.

330

Ardorem fuga noxium, feces expurga scelerum, pacem largire cordium, conditor alme siderum. 335

310

Sit nunc, hic et in patria vera nobis felicitas,

laus tibi sit et gloria,

315

o lux, beata trinitas. Amen. Alleluia 340

Annam, vitem gracie, 289/350 desunt in CCL. 4 288 nostri miserere (CCL. 4; Dwucunburg. 80) 313 Septima bymni stropba in cod. 293 Nova Anne sollemnia (Dwownburg. $0) Duwcumburg. 80 boc modo: Praesta, laudanda trinitas, da, adoranda unitas, ut transferamur candidi ad cenam agni providi.

54

OFFICIUM 8-9 rex superne patrie transplantavit hodie in vinea glorie.

320

Sequencia Gaude, ammirabilis, gaude, venerabilis Anna, Dei gracia.

345

Moribus tractabilis,

genere spectabilis stirpe nata regia.

350

Gaude, austro purior, luce solis clarior,

candes plus quam lilia, Viola floridior,

330

balsamo prestancior virtutum fragrancia.

955

Gaude, data nuptui legis pares ritui salubri frequencia,

$35

Tali apta statui

360

vite instas fructul felici constancia.

Gaude tu, que talibus et plus miris floribus

340

vires ab infancia,

365

Pijs solve precibus a culpis nos omnibus et omni angustia. Gaude, que miseriam post hanc petis patriam

370

345

et polorum gaudia,

Nobis da victoriam,

ut post hanc miliciam letemur in gloria. Amen. Off. 9 De sancto Udalrico A.

Exultet Alamannia,

quam ornant natalicia Of9

B 166^

350

OFFICIUM 9

55

Udalrici clari,

clara cuius preconia clare promit ecclesia ad mare de mari. Ps. Laudate per omnia (Ps. 148, 1)

R. 10

V.

Mira claret caritate iste Dei famulus et in tanta claritate omnis stupet oculus, Quem digna sollempnitate omnis colit populus, Cuius prorsus inclita cum virtute merita laudis vulgat tytulus. Quem digna ...

10

15

Magnificat : A.

Flos Udalrice presulum, speculator et speculum militantis ecclesie,

20

Lux celestis patrie, exora Dei filium,

nos ut post hoc exilium in throno locet glorie. Ps. Magnificat (Lc r, 46-55)

25

Invitatorium

Regem regum adorantes ymnis, psalmis et canticis agamus festum ovantes Udalrici pontificis. Ps. Venite exultemus (94, 1)

30

25

In I. Nocturno: B5

A.

Fructum salutiferum

vir Dei beatus apprehendit veterum iter imitatus.

30

Ps. Beatus vir qui non (I, 1) 40

A.

Voce viva predicat Domini preceptum, in quo fore indicat se Deo acceptum.

35

56

OFFICIUM Ps. Quare

45

50

A.

R.

fremuerunt

9

(2, 1)

Ihesu dulcis Domine quid multiplicantur, qui erroris fulmine hunc calumpniantur? Ps. Domine quid multiplicati (3, 2)

40

Ysaac eximia

nato surgunt gaudia, letantur amici, Amici ecclesie

gaudent ortu hodie

ME

Cuius quidem inclitis conteruntur meritis omnes inimici. Amici ...

60

R.

65

V.

70

45

sancti Udalrici,

55

R.

75

V.

Udalricus dulcibus theorie fructibus se totum replebat, Amoris dum passibus scalam Iacob partibus in summis tangebat, Donis pro celestibus omnia pauperibus sua porrigebat. Amoris ... Rachelis amplexibus iste dulcioribus cupiens potiri Lye se laboribus sepe gravioribus sensit impediri, In die fidelibus

50 fol. 166v 56

60

65

70

cum Martha laborat,

cum Maria noctibus legit, psallit, orat.

bye

80

75

In II. Nocturno:

A.

85

Inspe singulariter Iste constitutus in bono stat firmiter a Deo adiutus.

Ps. Cum invocarem (4, 2)

80

OFFICIUM 9 A.

97.

Verba huius percipis, o Deus deorum,

ipsum quando suscipis in sortem sanctorum.

90

Ps. Verba mea

A.

85

(5, 2)

Honore et gloria eum coronavit,

plurima quem gracia Dominus ditavit.

95

Ps. Domine

R.

Dominus

noster (8, 2)

Cristum quasi sapiens architectus iaciens

90

sibi fundamentum,

Super quo fideliter fundat gemmas pariter,

100

aurum

V. 105

R.

110

et argentum;

95

Udalrico iugiter fuit et feliciter Christus alimentum. Super quo ... Mare rubrum libere siccato 1tinere transeunt Hebrei, Udalricus fluidam

105

aquam ceu per aridam V. 115

R.

120

E 125

transit ductu Dei. Iubet, hec ut visio claudatur silencio, pater magne spei. Udalricus ...

|Hic fugit et conditur ut Ihesus, cum queritur a turbis ad regem, Ne surgat in presulem, fugam rapit exulem Ihesu sequens legem. Udalricus humilis damme miti similis Christi ornat gregem. INDE

In III. Nocturno:

A.

Domine, quis habitat in tua taberna?

110

115

120

OFFICIUM 9

58 130

iste, quem nobilitat caritas fraterna. Ps. Domine quis habitabit (14, 1)

135

Cordis desiderium (!) tributum est el de munificencia miserentis del.

Ps. Domine

Accepit 140

130

in virtute (20, 2)

a Domino

benedictionem intrans sine termino celi mansionem.

135

Ps. Domini est terra (23, 1)

Non in terre gremio texit nec sudario 145

creditum talentum,

140

Sed hoc sparsit largiter, Domino utiliter lucra ferens centum,

Sic euge dominicum 150

audivit et celicum intravit conventum. Sed hoc ...

Presulis officium, 155

145

150

curarum negocium extra peragebat, Non tamen claustralium devotorum studium intus deserebat,

155

Se pro Dei populi causa cure seculi

160

totum impendebat. Non ..

165

170

Ad cubandi requiem, non plume molliciem antistes querebat Et concupiscenciam carnis per duriciam sagorum frangebat, Ut Helyas sobriam semper alimoniam presul requirebat. Et concupiscenciam ..

165

170

OFFICIUM

9

59

In laudibus:

A. 175

Vdalricus omnia sprevit mundo grata, cui nunc in gloria sedes est parata. Ps. Dominus

A. 180

regnavit decore (92, 1)

In conspectum Domini gaudens introivit, eius quia nomini letanter servivit.

180

Ps. Iubilate (99, 2)

A. 185

Sanctus presul vigilat de luce ad Deum, Sathanas cum sibilat callidus in eum.

185

Ps. Deus Deus meus (62, 2)

A.

Sacerdos hic Domini

190

Deo benedixit,

strennue temptamini quia contradixit. Ps. Benedicite (133, 1)

A. 195

Laudavit in tympano pontifex fidelis et cordis et organo Dominum

190

de celis.

Ps. Laudate Dominum

(1590, 1)

Ad Bened. 200 A.

In mortis caligine visitasti, Domine,

195

nos per mortem crucis, o Ihesu, fons lucis,

Udalrici inclitis precibus et meritis omne contra noxium vivax patrocinium dans nobis caducis.

205

Ps. Benedictus

(143, 1)

2010 Ad LI:

A.

Primum iste quesijt presul regnum Dei,

200

60

OFFICIUM 9 letus ergo subijt regnum requiei.

215

Ad III:

A.

Hora datus tercia spiritus in igne honore et gloria replet istum digne.

220

210

Ad VI.:

A.

225

205

Pro misericordie studijs amicus fit auctoris gracie presul Udalricus.

IX.

A.

Iste, quia floruit

215

in bonis ad nonum, sublimari meruit

angelorum thronum. 230

Ad II. vesperas:

A.

Sedeat hic pontifex ut a dextris Dei, omnis boni artifex Deus dedit ei.

220

Ps. Dixit Dominus (109, 1»

295

A.

Populo dominico Domini virtutem Verbo ewangelico pandit ad salutem.

225

Ps. Confitebor (1ro, 1)»

240

A.

Beatus hic metuit dominantem

celi,

cuius iussis paruit opere fideli. Ps. Beatus vi(r) qui (rrr, 1»

245

A.

Hostiam sacrificat Udalricus laudis,

quem fex non vilificat Sathanine fraudis.

230

OFFICIUM 9-1o

61

Ps. Credidi (115, 10)

250

A.

Sacerdotem induit istum salutari Deus, qui nos voluit per hunc exemplari. Ps. Memento

255

A.

235

(131, 1)

OO decus ecclesie,

o pastor egregie,

240

o Dei amice, felix Udalrice,

cuncta cordis impia nostri tua expia prece subventrice.

260

Ps. Magnificat

245

(Lc r, 46-555

Off. ro Lectiones de quatuor doctoribus Gratulantes k(arissi?mi referimus insignia sacrosancte matris

Un

10

ecclesie gaudia de quatuor orthodoxorum doctorum leronimi videlicet et Ambrosij, Augustini et Gregorij gloria. Gaudiosa eciam celestis collegij festa de celebri collegarum tantorum contubernio exultati nunciamus animo. Gloriatur nimirum mater ecclesia se tam preclaris illustratam filijs, qui ceteros ad eterne participium hereditatis doctrinis provehunt et exemplis. Gratulatur quoque curia celestis de tam dignis consortibus sibi iunctis. Consurgite nunc et vos, o fidei doctores, et una cum matre vestra ecclesia letamini de exaltacione et magnificencia tantorum

15

20

doctorum,

Leccio 25

confratrum

vestrorum.

Gaudeamus et nos omnes in Domino, quod tam gloriosi nobis aput Deum patroni et nostra (fol.167r) pro salute fideles accreverunt advocati. Quorum denique societate celum miratur, quorum patrocinijs terra letatur, quorum triumphis ecclesia coronatur. Novellis ergo sollempnijs nova sint preconia, novis laudum munijs nulla desint gaudia. Tu autem .. II.

O vere beata mater ecclesia plane dignissima omni honore et gloria, congratulare in iubilo sollempnia doctorum tam sollempnium sollempniter sollempnizando, Off. 10

B 166*^

62

30

35

OFFICIUM

ro

Devocionis eciam expandens gremium ipsorum ymnis et modulacionibus devotis armoniza preconium, Quia inter primordia sue celestis conversacionis exordia Dei unigenitum Dominum Ihesum tenelle mentis sue tabule stilo recte consideracionis indelebiliter inscripserunt. Quin immo quanto magis procinctu temporis profecerunt, tanto ampliori desiderio in eius amore exarserunt. Et ne ignescens eorum spiritus socie carnis incendio suffocaretur, verum

pocius eius assidua

mortificacione

fortificaretur,

ipsam proiecta castrimargia nexibus parsymonie, ferula discipline, vigiliarum calcaribus domuerunt. Sicque carnis conterentes vasculum 40

transeuntes habitum.

tucius thesaurum

per ignem et aquam

custodierunt

omnis

sibi creditum,

virtutis adepti sunt

Leccio III.

45

50

55

60

65

O ammiranda ubique potencia salvatoris, o predicanda indesinenter gracia redemptoris. Magnum denique gracie donativum suis Dominus militibus preclaris hijs quatuor doctoribus tribuit, quo eos non solum copiose ditavit, verum eciam ad certamen invictissime confortavit. Tribuit namque eis donum caritatis, qua perducerent homines ad consorcium deitatis. Quid fuit ipsis tocius vite huius cursus nisi unus cum vigili hoste conflictus? In camino ergo tribulacionis veluti ferree Egypcie fornacis huius ecliptice mundane voraginis examinatos et probatos dedit Dominus hos theoricos doctores fidelibus suis inter clarissimos clariores signis et prodigijs, meritis et doctrinis. Qui ibant et non revertebantur sicut quatuor animalia Ezechieli tempore legis ostensa, nunc mundo exhibita. Ibant, inquam, contempto imperio Babylonis proiectoque iugo Pharaonis de virtute in virtutem munere veri Salomonis. Porrigebant eciam plurima gracie et sospitatis beneficia, quia ipsis obediebant omnia celum, mare et terra. Quantos eciam extrinsecus et intrinsecus vulneratos sermonis et oracionis arte curaverunt ? Quantos per longam incuriam peccati labe resolutos et quadam lepre contagione perfusos castigacionibus et exhortacionibus expiatos Deo in se operante mundaverunt ? Tu autem .. Leccio IIII.

70

Ecce quasi boni racionatores isti quatuor doctores velut ad centuplum manum porrigentes de sinistra semper ad dexteram

OFFICIUM ro

75

80

63

transmiserunt et suos in celo sudores reposuerunt. Ordinati namque in ecclesie pastores onus amplectebantur, non tamen honores. Gustu quoque sapiencie divine inardescebant in ampliores virtutis ardores. Hij scientes se in agro dominico positos ut cultores, in vinea ut custodes, in caulis ut pastores, in populis ut doctores devote ministerium impleverunt sibi creditum Sicut enim vasa auri solida omni lapide precioso ornata propinaverunt in populo gracie fluenta. Bestiales quidem homines brutali feritate sevientes calore verbi Dei ad agnicionem unius Dei, Domini nostri Ihesu Christi attraxerunt.

85

90

Hereticasque pestilencias et scismatum vepres a fidei area verbi Dei framea presciderunt. Ceterum sicut ymbres celestes auditorum mentibus lumen sciencie infuderunt et de fidelium pectoribus eruderatis flagiciorum spurcicijs virtutum semina iniecerunt, Ut ferre possent immarcescibilem bonorum operum fructum. Qui talenta sibi credita non solum reddere, sed eciam cum usura sine fraude ampliare curaverunt, Quia donum, quod per graciam sancti Spiritus intelligendo acceperunt, non sibi tantum, sed aliorum mentibus condividere

95

studuerunt, Ruinosum resarcientes ecclesie dispendium conati sunt in statum revocare debitum. Thesaurizabant sic Domino gloriam, proximo graciam, sibi eterne vite leticiam. Tu autem .. Leccio V.

100

105

110

115

Animadvertite, dilectissimi, quam gloriose isti gloriosi doctores velut astra matutina in mundi salutem dati hora vespertina gracie Dei lumen sparserunt ad plurima multorum fructuum fenora. Mundum siquidem gracia et gloria, mundus ergo digne personat cum gaudio eorum preconia, Digne plane in memoriam vertuntur hominum, qui ad gaudia transierunt angelorum, Quoniam quidem in eorum vita habemus, quod digne miremur, quod salubriter imitemur. Tucius tamen imitamur solidiora quam sublimiora, que magis virtutem redolent, gloriam minus. Studeamus proinde eorum conformari moribus, quibus in mirabilibus, si conformari volumus, non valemus.

Emulemur ergo in hijs sobrium victum, devotumque affectum. Emulemur mansuetudinem spiritus, castimoniam corporis, oris (fol.167v) custodiam, animi puritatem. Exerceamus nosmet ipsos ymnis, psalmis et canticis spiritualibus. Emulemur carismata meliora, emulemur, quod fuerunt liberales in pauperes, iocundi

64

OFFICIUM

10-11

ad hospites, pacientes in peccantes, benigni ad omnes. Varias eciam horum doctorum exemplo perpeciamur molestias et quasi vivi lapides in celestis structuram edificij multis tunsionibus et 120 pressuris conquadrati, quo magis impellimur ad lapsum, eo immobiliores stemus fundati et radicati in caritate Dei. Tu autem .. Leccio VI.

Gaudete,

dilectissimi,

in Domino

semper,

qui inter

cetera

125 pietatis sue beneficia hos precipuos doctores graciarum carismatibus et virtutum aromatibus fragrantes indulsit mundo, quorum multi salvarentur doctrina et exemplo. Iterum dico gaudete. Sublati profecto sunt de medio, appropinquaverunt Deo, ut multo plures salvarentur eorum interces130 sionis presidio. In terris visi sunt, ut essent exemplo, in celum

135

140

145

150

levati sunt,

ut sint patrocinio. Hic informaverunt ad vitam, illic invitant ad gloriam. Congratulemur ergo, quia despecto mundi flore triumphato mundi principe supra mundum victores mundi angelorum agalmata mundi intraverunt accipientes de manu Domini coronam glorie. Congratulemur iterum, quia ex ipsorum doctrinis et virtutibus convalescit fides catholica, Iudeorum erubescit pertinacia, hereticorum confunditur fallacia et obstupescit paganorum ignorancia. Ymnologiam igitur iubileam promens continuet mater ecclesia tantis tantorum doctorum privilegijs ditata. Exultet plane plena gaudio, quod tam pura puri tritici quatuor grana transmisit ad summi regis horrea. Quorum sacris meritis et precibus nobis patrocinantibus post grata sinistre munera nos amplexari dignetur Dei vivi dextera, Qui vivit et regnat benedictus in secula seculorum. Amen. Tu autem domine ... Ew(angeliu»m: Sint lumbi .. (Lc 12, 355

Off. 11 De sancto Udalrico episcopo. ynnus

5

Solarem radium luce purissimum terre dat gremium mundo gratissimum, gaudium exulum, coronam presulum, Udalricum antistitem.

A puericia

Off. 11

B 167**

hic innocenciam

5

OFFICIUM

rr-12

65

felici gracia tenet innoxiam, instans ieiunijs pijsque studijs carnis elisit fomitem.

10

15

Prudenter laqueos virtutum clipeos Sathanam protulit diras eius insidias.

devitat scelerum, contra pestiferum et ita propulit

Morum carismate

notos letificat,

fame aromate

omnes edificat,

verbis gratificat, ope fortificat contra cunctas molestias.

20

Marthe obsequia die fideliter, Marie studia nocte viriliter agebat pontifex, ne mille-artifex plaga mortis hunc feriat Non terre gremio neque sudario verum

25

hoc varijs

15

20

talentum creditum velat absconditum, dat nummularijs,

multum ut lucrum faciat. Superna siciens euge dominicum audit ingrediens conventum celicum, stola primaria fultus et gloria cum gaudiorum fenore.

30

10

Patri ingenito pneumati inclito honor, victoria,

eiusque filio, sit iubilacio,

25

30

decus, laus, gloria

nunc et in omni tempore. Amen. Off. x2 De sancto Cholomanno

Ad vesp.

5

Novelli sideris exorto iubare mundus cum supernis festo non impare promunt preconia, nos enim gracia visit ex alto oriens. Granum proicitur

in terre gremium,

dans, quando moritur,

fructum eximium,

sic post martirium odorem varium dat Cholomannus moriens.

10

Off. 12

B 167*^

5

66

OFFICIUM

:2

Ictus supplicij fortiter paciens, palmam martirij ovans suscipiens, hinc beneficia mater ecclesia per eum plura suscipit. 15

Qui paciencia tormenta superat, meriti gracia egrotos reparat, effuso sanguine pro Christi nomine bravium vite accipit.

10

15

Divisio 20

O martir, semina

culparum remove,

virtutum germina

in nobis promove,

ut ita libere possimus currere in mandatorum semita. 25

30

35

20

Implora precibus iugibus Dominum, nobis pauperibus amorem geminum libens ut tribuat atque nos instruat reddere vota debita. Nostraque inclitis describi nomina procura meritis in vite pagina, ut poli solium post hoc exilium capiamus feliciter.

Patri ingenito honor et gloria, sit unigenito salus, victoria benigno flamini, sic trino numini laus sit nunc et perhenniter. Amen.

25

30

Ad Terciam:

Gaude, o felix Austria,

40

cedant adversa penitus, veni augere gaudia nunc sancte nobis spiritus. Laudes conemur cantibus Cholomanno depromere novo in nostris partibus iam lucis orto sidere.

45

40

Gracie carismatibus Cholomannum egregium ornasti et virtutibus, rex Christe, factor omnium.

Per aquam et incendium 50

35

necis hunc amarissime

45

OFFICIUM :2

67

ducis in refrigerium, eterne rex altissime.

Odorem dat, cum frangitur,

dulcem vas pigmentarium, 55

dat martir hic, cum

50

moritur,

magnum salutis gaudium.

Precamur, multiphariam post hanc nos duc miliciam,

fol. 168r

55

o lux, beata trinitas. Amen.

60 Ad Completorium:

Cholomanni da precibus nobis laudare Dominum devotis, Ihesu, laudibus te lucis ante terminum. 65

60

Virtute solve solita nostrorum rete scelerum

per huius sancti merita, conditor alme siderum.

Soluta carnis sarcina omni deterso vicio nos duc ad poli limina, Ihesu, nostra redempcio.

70

65

Sit nunc hic et in patria vera nobis felicitas,

75

70

laus tibi sit et gloria, o lux, beata trinitas. Amen. Alleluia.

V. 80

Nostra dele vicia precibus benignis, Cholomanne, gracia o martir insignis, regnemus in gloria ut cum Deo dignis.

75

Sequencia: 85

Letabundus

79/84 Letabundus |fidelis cetus |in celis iocundetur, |Totus mundus |letus

decenter |volenter moduletur (Corser, Magnum promptuarium; Paar, Nucleus)

68

OFFICIUM

1:2

fidelis in celis cetus iocundetur,

90

80

(Totus mundus volenter decenter letus moduletur

Cholomanni variam pugnam et victoriam gaudiosam,

85

Qui relinquens Scociam 95

casu venit Austriam fructuosam.

90

Explorator creditur, flagris diris ceditur Christi miles, 100

Serram addunt cruribus

cum tormentis pluribus

95

hostes viles. Suffocatus

resteo

Cholomannus laqueo, 105

viret restis. Nullo nocens vicio

100

finitur suspendio Dei testis.

110

Mulctandus obticuit, innocens occubuit,

suum non aperuit

105

os ut agnus.

Coherens constancie non cedit iniurie,

115

domum subit glorie martir magnus.

110

Princeps pacis, Ihesu, libera ab esu

89 in Austriam

(Corser; Paar)

Viennae 1503; Corner; Paar) Pataviense; Corner; Paar)

(Corner; Paar)

100 Nulli nocens

(Missale Pataviense imp.

101 fruitur suspendio (codd. Mellic. 565; 1406; Miss. 103 Multandus (Me// 565; 1406) 107 coheres

— 112/114 libera nos ab esu infernalis tyranni (Corzer; Paar)

OFFICIUM

12-13

69

infernalis nos tyrani

120

Et ad sabbatorum sabbatum polorum prece perduc Cholomanni. Off. 13De sancto Altmanno

A.

115

episcopo

O mater ecclesia felix et fecunda,

Altmanni preconia prome letabunda. Iugum sanctum teneris Deo disponente portavit in humeris leta quidem mente. Minorat pre ceteris se sacer Altmannus,

15

ut iungat hunc superis iubileus annus. Ab hac valle lacrinarum Ihesu Christi gracia scandit gradus graciarum ad poli fastigia.

10

15

Amictus est gemino amore hic pontifex 20

in cocco bis tincto, Conformans se Domino

20

virtuosus opifex intexto iacincto,

Huic pugnanti stadio cessit hostis gladio

25

salutis accincto. Conformans ...

25

Gaude, felix Patavia, 30

de Saxonum prosapia pulcre laureata,

30

Chotwicensis ecclesia,

Altmanni de presencia letare ditata,

gratularis merito 117 prece duc (Corzer; Paar)

(O1 135

B5168:*

35

70

OFFICIUM

1:3

tanto que deposito digna collaudaris. Ps. Magnificat (Lc r, 46-55»

35

Invitatorium:

Adoremus Christum regem, salvatorem inopum, Dantem suum super gregem Altmannum episcopum. Ps. Venite (94, 1)

40

In I. 45

A.

40

Nocturno:

Altmannus consilia sprevit impiorum vias cum leticia currens antiquorum.

45

Ps. Beatus vir qui non (1, 1) 50

Contra pium impie impij cur fremunt, baratri quem bestie nunc et semper tremunt ? Ps. Quare fremuerunt (2, 1)

55

Invocat iusticie

50

presul iste Deum, in nexu mesticie

qui dilatat eum. Ps. Cum 60

invocarem

(4, 2)

Verba huius precipis et voces clamorum,

55

dum per eum diripis castra forciorum. Ps. Verba mea 65

(5, 2)

Honore et gloria hunc, Deus, coronas,

huic cum super omnia potestatem donas. Ps. Domine 70

Dominus

60

(8, 2)

Confidens in Domino po(n)tifex sacratus intrat sine termino celos laureatus.

Ps. In Domino

confido (ro, 2)

65

OFFICIUM :3 75

R.

y2:

JAltmannus de Saxonum gente natus consonum

saxo nil gerebat, Stella scintillancior, 80

V.

85

R.

balsamo prestancior moribus fulgebat, Mundus fore pectore pariter et corpore totus gestiebat.

70

etella.-.

75

Scriptis theologicis atque phylosophicis vir sanctus pollebat

80

Nec suo hoc nomini, 90

V.

95

R.

sed divino numini totum ascribebat. De gazophilacio tante habundancie pio ditat studio filios ecclesie. INeCe Non Altmannus sapuit magis, quam oportuit et quantum decebat, Fastui sciencie non, sed consciencie

100

V.

105

R.

85

quia intendebat. Non ipsum inflabat arcium sciencia nec mundi prudencia, sed plus adornabat. Fastui ..

95

100

Sicut Aaron vocatus

assumebat presulatus

105

baculum et annulum,

Non aspirans ad honorem,

110

sed ad oneris laborem

se prebebat famulum. V. 115

Maior factus de minimo non maiorem, sed minorem se exhibet in maximo.

Non aspirans ... In II. Nocturno:

A.

Operans iusticiam

110

OFFICIUM

72

13

presul sanctus iste transfertur ad gloriam digne tuam, Christe.

120

Ps. Domine

120

quis habitabit (14, 1)

Decorem et gloriam ponis super eum, quem ad celi patriam fers athanatheum.

125

Ps. Domine

in virtute (20, 2)

Portas vestras tollite,

125

principes superni, presulem suscipite regis sempiterni.

130

Ps. Domini

est terra (23, 1)

Nunciavit opera miserentis Dei, ideo ad ethera fit dux Deus ei.

135

130

Ps. Exaudi Deus oracionem (63, 2)

In polorum atrijs antistes beatus

140

habitabat gracijs

135

multis adornatus.

Ps. Te decet (64, 2) Florens floret, floruit

Altmannus ut palma, Dei ergo meruit subire agalma. Ps. Bonum est confiteri (9r, 2)

145

140

Immolavit vitulum,

suum cum corpusculum

150

caste custodivit,

Spreta castrimargia sana parsimonia

fol. 168v

145

se caute nutrivit,

Carnis sue carnifex felix iste pontifex se mundo contrivit. spreta

155

R. 160

150

Movet patrem celicum agellum dominicum urticis vastari,

Conspicatur triticum

155

OFFICIUM :3 quando ewangelicum passim suffocari, Herbas iubet spurias urticasque noxias statim extirpari. Conspicatur ...

165

Impugnabant presulem sue sortis exulem carnales laniste, Qui caudam cum hostia finali constancia offert tibi, Christe. Noluit incestui

170

175

73

160

165

170

placere, sed iussui tuo presul iste. Qui .. Sicut David filium cum incursu hostium fugit eiulando, Altmannus sic filijs cessit adversarijs pro hijs lamentando, Pape petit curiam presulatus gloriam illi resignando. Altmannus ..

180

185

180

185

Ad Cantica: 190

A.

Hymnis, psalmis, canticis celebrare festa

190

Altmanni pontificis nobis, Ihesu, presta. Cantica 195

Beatus vir, qui in sapiencia (Sir 14, 22)

Volatu precipiti Altmanni ut capiti columba insedit, 200

205

Viso signo gracie presulem Patavie ipsum papa dedit, De Romana curia Altmannus cum gloria graciosus redit. Viso ..

195

200

OFFICIUM

74

13

Marthe ministeria salubri industria

205

presul exhibebat, Marie convivia cordis cum leticia

210

iugiter habebat ; Cum priore vigilat cum 215

felici labore, secunda iubilat celesti amore. 215

Marie ..

Aqua dum apponitur, in vinum convertitur presulis in mensa, In stuporem vertitur plebs et vox attollitur cum laude immensa. Ecce mirabilia

220

210

vetera novantur,

220

225

in vini solacia

225

aque permutantur. In stuporem ...

Septena immersio in Iordanis fluvio Naaman

230

mundavit,

Presulis ablucio feminam a vicio lepre delepravit. Mirum miro iungitur, puella leprosa sospitati redditur sorte graciosa. Presulis ...

235

235

240

Ad laudes: 240

A.

Sanctum istum induit Dominus decore,

245

cui paratam tribuit sedem in honore.

Ps. Dominus 245

A.

regnavit decore (92, 1)

Cordis in leticia Domino servivit,

cuius quidem gaudia letus introivit.

Ps. Iubilate (99, 2)

250

OFFICIUM r3 250 À.

Tua, Christe, dextera

Altmannum suscepit atque super ethera regnare precepit. Ps. Deus Deus meus 255 A.

255

(62, 2)

Mundo presul corpore quia munde vixit, Dominum in pectore mundo benedixit. Ps. Benedicite

260 A.

v

(133, 1)

Non est illi similis presuli inventus,

260

quem senectus humilis laudat et iuventus. Ps. Laudate (150, 1) 265 Ad Benedictus:

A.

In domo ecclesie luminare hodie magnum est incensum, Altmannus magnificus, opere mirificus,

270

265

lumen dans immensum,

ad opus virtutis huius prece erige, Ihesu, nos et dirige in viam salutis. Ps. Benedictus (143, 1)

275

270

Ad I.

A. 280

De virtute iugiter ibat in virtutem

2/75

Altmannus feliciter lucrando salutem.

III. A.

Non hic mercennarius

nec lupus crudelis, sed fuit vicarius Domini fidelis.

285

jan A.

Claudis gressum reparat et mutis loquelam,

280

OFFICIUM

76

13

surdis aures reserat egris dans medelam.

290

IX. A. 295

285

Cecis visum prebuit, fugavit demonia plurimisque affuit plura per remedia.

Ad II. Vesperas:

^E 300

305

310

Erogavit triticum Altmannus insignis conservis dominicum et verbis et signis. Sospitates corporum egrotis prestabat, a labe facinorum animas mundabat. Digne in memoriam vertitur cunctorum presul, qui ad gloriam transijt sanctorum, Conregnans celestibus aput regem celi nobis prosit omnibus precatu fideli.

290

295

300

305

Ad Magnificat: 315

Choruscans meridies,

gaudiosa requies, viva salus omnium,

plenum cordis gaudium, Ihesu, pax eterna,

310

Altmanni antistitis

320

precibus et meritis da cum sanctis omnibus nobis te colentibus 325

gaudia eterna. Ps. Magnificat (Lc rz, 46-55) Ymnus

330

De mundi sentibus

exurgit rosula

cunctorum sensibus

ferens miracula,

virtutum opifex, Altmannus pontifex, gaude, mater ecclesia.

315

OFFICIUM

:3

De gente Saxonum ut sol progreditur, in ipso consonum nil saxis proditur, sed totus fulgidus totusque floridus, totus refertus gracia. 335

340

345

Fortune aleam sprevit industria, peccati lanceam fregit constancia, Sathane frameam totam vippeream virtutis vicit gladio. Brachium porrigit suum ad forcia, Deo cor erigit, aspernans noxia floret vigilijs, instat ieiunijs, salutis viget studio. Vinee reparat fractam maceriam, tribulos separat, plantat iusticiam, de culpe fovea, de mortis cavea animas tollens liberat.

77 320

525

330

335

Divisio

350

355

Canora dramata tanto pontifici mundi per climata animo supplici decantent populi omnes et singuli, laudes mens omnis referat. Iuvamen porrige tue clemencie precesque dirige ad patrem glorie, presul precipue, sollerter dilue cuncta nostra facinora. Patri pijssimo honor, imperium, nato clarissimo decus sit regium, sancto Spiritui solvamus cernui cuncta laudes per tempora. Amen.

360

340

345

Alleluia.

Ver. Pennis volas gracie hac de valle misera, pontifex egregie,

350

Altmanne, ad ethera, 365

pia prece hodie nostra dele scelera.

Sequencia : Gaude, celi ierarchia, 370

mundi gaude monarchia de Altmanni gloria,

555

OFFICIUM 13

78

Omne discedat molestum, ad sacrum Altmanni festum

nulla desint gaudia.

375

fol. 169r

Altmanne sacer et clare, celum clamat, terra, mare

360

te dignum antistitem, Dei gregis tu dux equs, mundi lampas, celi decus, vite tenes tramitem. 380

365

Mira clares caritate et in tanta claritate

omnis stupet oculus, Ammirandum sanctitate digna te sollempnitate laudis vulgat tytulus.

370

Sapiens ut architectus tibi Christum spe profectus fundamentum Gemmas, aurum 390

dedicas, et argentum

375

tale super fundamentum prudenter edificas. Summis

scalam Iacob horis

ascensu tangis amoris theorie fructibus 395

Nec ex ipsis captas laudes Belial nam fallis fraudes equitatis passibus. Die cum Martha laboras, nocte cum Maria oras

400

380

385

uniens te superis, Dulci Rachelis amplexu frui volens Lye nexu prepediris operis.

Sic de lacrimarum valle graciarum scandis calle ad celi fastigia, Ubi plus quam verni flores eterno cum fructu flores inter vite lylia.

390

395

OFFICIUM 410

13-14

79

Eya, Ihesu Christe, tibi libro vite da conscribi

nos Altmanni precibus, 'Tue sortis coheredes

tecum tu carpamus sedes 415

cum

400

electis omnibus.

Off. 14 De sancto Udalrico episcopo

Alleluia. Ver. Devota per dramata dulcibusque modulis 5 exempla et dogmata Udalrici presulis wulgantur per climata mundi cunctis populis. Sequencia : 10

Gaude, celi curia,

recolens sollempnia Udalrici presulis, Gaude, orbis orbita,

15

sole tanto predita lucem dante populis. Gaude, gaudens gaudio tam claro de filio, o mater ecclesia,

Gaude libens promere 20

corde, ore, opere

tam sancti preconia. Gaude, sacer inclitis Udalrice meritis florens ab infancia,

25

30

20

Gaude, qui ieiunijs instas et vigilijs flocci pendens noxia. Gaude, verbi framea facis, Dei vinea ne sit hortus holerum,

Off 14

B 1697

25

OFFICIUM 14-15

80

Gaude, lingua aurea fidei ab area vepres vellis scelerum.

30

Gaude, plenus gracia, mentis nostre spuria tua prece expia,

35

Gaude, dives gloria, nos Deo consocia in celesti patria. Off. 15 Symonis

A.

35

et Iude

O mater ecclesia, iubilando lude,

colens natalicia Symonis et Iude. Duo isti pugiles Domini virtute pugnaverunt stabiles mundi pro salute. 10

Dulcis quod es, Domine,

isti gustaverunt, pro tuo se nomine ultro impenderunt. Alabastrum frangitur

10

ut in morte horum,

15

vis ungenti spargitur usui multorum. In celesti patria

15

nobis, Ihesu, dona 20

horum pro victoria regnum cum corona.

20

Regem Babylonie sancti ydolatrie trahunt ab errore salubri labore,

25

Quem baptismi gracia

25

confirmant in latria et Dei amore; Diro cum furore

quos fera gens obruit,

30

horum rex mox construit

Off. 15

B 1697*

30

OFFICIUM

r5

&1

templum in honore. Quem .. Gloria

A.

40

O Syon, tripudia, ornant natalicia quam apostolorum Tathei et Symonis, qui calcarunt demonis vires vi donorum,

35

40

interventu quorum tuo lotis sanguine, sabbatum

da, Domine,

nobis sabbatorum. Ps. Magnificat (Lc r, 46-55) Invitatorium

50

Adoremus unum Deum psalmis, ymnis, latria, Symonem qui et Tatheum beavit in gloria.

45

Ps. Venite (94, 1) In I. Nocturno:

55

60

Dei narrant gloriam Symon et Tatheus, ad celi leticiam quos vocavit Deus. Ps. Celi enarrant (18, 2) Multa tribulacio iustos flagellavit, de qua miseracio Dei hos salvavit. Ps. Benedicam

50

55

(33, 25

Super terram principes eos statuisti, 65

Domine, municipes quos celi fecisti. Ps. Eructavit (44, 2)

Supernus agricola, terra factus incola, 70

vineam plantavit, In qua operarios

60

82

OFFICIUM r5 hos duos et alios plurimos locavit,

ME

75

Quorum

65

fructus prospere

messium in opere se centuplicavit. In qua ...

R. 80

M

85

R. 90

Per Mesopotamiam Pontique provinciam Iudas predicavit,. Per Egipti patriam verbi Dei graciam Symon promulgavit, Uterque in Persidam ritu adhuc perfidam gentili meavit. Pere

75

80

Botrum portant inclita de terra pollicita

85

duo virl isti,

Quo stupentes faciunt omnes et alliciunt ad amorem

M. 95

Christi,

90

Extra multa milia botrus hic electus inter celi lylia pascitur dilectus. Quo ..

95

In II. Nocturno:

100 A.

Deo nostro psallite, psallite recenter, cum sanctis hijs psallite omnes sapienter. Ps. Omnes

105 A.

110 A.

100

$gentes (46, 2)

. Nobis esto, Domine Deus, turris fortis istorum iuvamine contra ducem mortis. Ps. Exaudi Deus deprecacionem

105 (6o, 2)

.Nunciarunt opera pietatis Dei ducentes ad ethera multas gentes ei.

Ps. Exaudi Deus oracionem (63, 2)

OFFICIUM r5 115

R.

Iste due nobiles

83 110

ex argento ductiles tube sonuerunt, Suis salutaribus totum mundum vocibus recenter moverunt,

120

V.

115

Excitant ad prelia cuncta contra vicia,

quotquot crediderunt. Sus 125

R.

130

V.

135

R.

Tatheus cum Symone duos magos demone plenos confuderunt, Perside de finibus signis et virtutibus illos propulerunt, Vite spreto famine erroris se sarcine magi subdiderunt. Persige c

[Isti duo proceres Zizanias veteres

125

130

135

orbis eradicant,

140

V.

145

qui sicut sol micant, Per agrum dominicum panem ewangelicum parvis cum masticant, Verbi Dei framea fidei ab area errores extricant. per.

140

In III. Nocturno:

Istorum sunt strennua virtute confracta peccatorum cornua et ad nil redacta.

150

Ps. Confitebimur

A.

155

150

(74, 2)

Nunciant iusticiam regis angelorum edocentes latriam ritusque iustorum.

fol. 169v

Ps. Dominus regnavit, exultet (96, 1) A.

Dei testimonia

155

84

OFFICIUM 15 hij custodierunt, hinc digne celestia regna meruerunt.

160

Ps. Dominus R.

regnavit, irascuntur

(98, 1)

Ecce, luminaria

duo hec egregia,

160

Symon cum Tatheo,

Orbem de caligine culpe solvunt, lumine

165

V.

ditant iubileo, Plura bestialia

165

per virtutum studia reddunt corda Deo. Orbem ...

170

R.

175

V.

De cuiusdam filia ducis de luxuria proles generatur, Levita castissime vite ob hoc pessime innocens dampnatur, Excusant apostoli,

175

tabescunt malivoli,

levita salvatur. Levita ...

180

R.

Quadraginta milia spreta ydolatria Deo crediderunt,

185

V.

185

Suis fractis statuis relectisque vacuis demones fugerunt, Templorum pontifices, canini carnifices, sanctos mactaverunt.

190

180

190

Suis ..

In laudibus:

A.

Sanctos istos Dominus induit decore,

195

quorum nichilominus

195

laus est in honore.

Ps. Dominus

A.

cum 200

regnavit decore (92, 1)

In conspectum Domini istis intremus

ipsiusque nomini

200

OFFICIUM r5

85

laudes iubilemus.

Ps. Iubilate (99, 2) Iniqua loquencium ora obstruxerunt et sic celi civium chorum intraverunt.

205

Ps. Deus Deus

(62, 2)

Deo benedicite spiritus iustorum, ora laudi solvite sic apostolorum.

210

205

210

Ps. Benedicite (133, 1) Cordibus et vocibus

cum istis precelsis attollamus laudibus Deum in excelsis.

215

Ps. Laudate (150, 1) Benedictus oriens, vere lucis sator, cruce nobis moriens, eve vite dator, virtutis amator,

220

hijs intercedentibus sis nobis precantibus

215

220

dulcis consolator.

225

Ps. Benedictus (143, 1) T

Devastantes vineas

vulpes propulerunt, corrodentes tineas corda mactaverunt.

230

225

III. Digne in memoriam hominum

vertuntur,

celi digne patriam qui ingrediuntur.

235

VI.

240

Isti sicut lilia germina dederunt et in celi curia fructus protulerunt.

230

86 IX. A. 245

OFFICIUM

r5

Poli iuncti civibus aput regem celi prece nobis omnibus succurrant fideli.

295

Ad II. vesperam:

A.

Sagenam dominicam mundo

250

A.

255

A.

immerserunt,

multam qui barbaricam gentem prendiderunt. Conservis dominicum dignis et indignis erogarunt triticum et verbis et signis. Erit in memoria

240

245

laus horum eterna,

260

A.

A. 265

data enim gloria est eis superna. Duo isti omnia Domini mandata mundo per eloquia vulgaverunt grata. Virtutum carismata plurima sparserunt, ad vera sic sabbata plures conduxerunt.

250

255

Magnificat: A. 270

Sacro cum ternario salubri binario dulcis est iunctura, sacra nobis trinitas sic et hec dualitas

260

opem largitura, cuius in trifaria,

275

265

immo quadrifaria orbis partitura felix sit memoria, 280

laus, honor et gloria numquam transitura. Ps. Magnificat (Lc rz, 46-55» ymnus: Firmamentum

ecclesie

2710

OFFICIUM r5

87

nova produxit sidera, fontem miremur gracie talia dantem opera.

285

Iudas Mesopotamiam Pontumque

Deo dedicat,

et per Egipti patriam Symon salutem predicat.

290

Errore adhuc perfidam pariter suum dirigunt gressum ambo in Persidam, quam vite verbis erigunt. 295

Principem Babilonicum baptismi mundant gracia populumque barbaricum ceu quadraginta milia. Ydolorum pontifices tota permota patria virtutum hos opifices luis torquent angustia.

300

280

285

290

Divisio Tales duces et presules, 305 talia luminaria, nos consolentur exules hac in mundi miseria,

Reatus ut a sarcina liberati feliciter celi carpamus limina cum angelis perhenniter.

310

Honor patri ingenito eiusque unigenito, sit semper laus et inclito Spiritui paraclito. Amen.

315

295

300

Alleluia.

V.

Plenum cordis gaudium, Ihesu, salus omnium, nostri miserere,

320

contra vires demonis Tathei et Symonis prece nos tuere.

305

88

OFFICIUM

15-16

Sequencia: Plausu cordis iubileo iubilemus omnes Deo, Symoni qui et Tatheo stolas dedit glorie.

325

Ad gentem qui contumacem missi divam ferunt pacem, collustrantes hanc per facem scintillantis gracie.

330

Mentes harum bestiales ritusque mutant brutales, plures Christi iugo tales subdendo feliciter.

335

310

315

320

Tanta post precelsa mira fera seve gentis ira sanctos nece finit dira seviens atrociter.

340

Duces tales et pastores

325

nostros sua prece mores

corrigant et nos ad fores celi vehant curie,

Ut in celi ierarchia cum turma sanctorum dya voce concinamus pia carmina leticie.

345

330

Off. 16 Cecilie

Alleluia. V.

5

Thronus cum eburneus tu sis Salomonis,

nescis, quid sit aureus calix Babilonis, o clara Cecilia.

Sequencia: 10

Gaudeat ecclesia, tua natalicia celebrantur hodie,

Off. 16 B 169»^ Caeciliae sequentia in cod. B. in fine IV^ blagularum

5

OFFICIUM

16-17

Felix o Cecilia, virtute egregia sponsa regis glorie.

89 10

Ieiunabas biduo pariter et triduo vite tue tempore,

20

Devotum per studium Christi evvangelium gerebas in pectore.

15

Diebus ac noctibus non cessas ab actibus

divini colloquij, 25

20

Corpus tuum pluribus tu asperitatibus domasti Cilicij. Fidei consorcio iungis cum Tyburcio tuum

30

35

sponsum

25

libere,

Iudicem Almachium dolosum et impium superasti prospere.

Cum palma martirij celi fores atrij letanter ingrederis, Tuis ubi dulcibus in evum precatibus uniamur superis.

30

35

Off. 17 De sancta Martha

A. ad vesperas super psalmos

5

Universi iubilans gaude monarchia, fulget in te rutilans ut sol Martha pia.

Off 17 B 1707 Fol 170" ac prima inea fol 170"^ a manu altera scripta sunt; attende b litteram in lesus zomune omissam, cum Chbristanus lhesus scribere soleret!

fol. 170r

OFFICIUM 17 Crescat nobis gaudium Marthe de natali,

que sumpsit exordium tribu de regali. Viruit virtutibus et fulgore morum per viam in omnibus currens mandatorum.

10

Ista vernans moribus,

fide et virtute sit recens precatibus nostra pro salute.

15

Solis amicta pallio, Martha, salve, eximia,

20

Dei complaces filio, in te est omnis gracia,

20

humilitas, sanctitas, castitas, virtus, victoria,

25

fides, spes et caritas, benignitas, temperancia, paciencia, spiritualis disciplina et obediencia. In Iesu, quem dilexisti: Nostra solve crimina tua per oramina, dulcis sponsa Cristi.

30

V.

In Iesu que(m) ..

Gloria patri Inslesu— A.

Pietate solita, o Martha fidelis,

plane dulcis hospita Domini de celis, adesto tutelis,

medelis et precibus, salva nos ab omnibus

culpe corruptelis. (Ps.) Ma£gnificat (Lc r, 46-55) Invitatorium:

Adoremus

dominantem

25

OFFICIUM

:7

OI

Christum, regem glorie,

50

stola vite laureantem Martham sacram hodie.

Ps. Venite exultemus 55

(94, 1)

In primo Nocturno:

A.

Honore et gloria purpuratur ista gratulans in patria

50

Dei cytharista. 60

Ps. Domine

Dominus

noster (8, 2)

65

Exultat viriliter currens hec ut Gygas, Iesu, quam feliciter rore vite rigas. Ps. Celi enarrant (18, 2)

55

Portas vestras tollite,

principes superni, hospitam suscipite regis hanc eterni. 70

Ps. Domini

60

est terra (23, 1)

Tuis, Martha, labijs

75

gracia diffusa corda reddit munijs divinis confusa. Ps. Eructavit (44, 2) Marthe fortitudine conturbantur montes, cuius sanctitudine letantur insontes.

80

65

Ps. Deus noster refugium (45, 2)

Regis magna civitas, Martha letabunda, tua cunctis sanctitas est causa iocunda. 85

Ps. Magnus Dominus

70

(47, 2)

Corde toto sospita, genere regalis, Martha felix, inclita, 90

per virtutum merita angelis equalis, Fame gaudet gloria,

15

OFFICIUM 1:7

02

opum claret copia

80

cunctis obstans malis. Martha ...

Angelorum Dominum, ad salutem hominum qui venit in mundum, Recepit hospicio Martha cum solacio prebens huic cor mundum, Hospitem tam nobilem,

95

100

85

90

tam desiderabilem nil decet in mundum.

Recepit ... Omnino amabilis hospita hec nobilis

105

Christo ministrabat,

Secum ad obsequia venire comparia sororem optabat, Hospiti sufficere tanto, tali opere mundum non putabat. Secum ..

110

105

Servis et militibus,

115

iustis et pauperibus dapes preparabat, Tali ministerio Dei patrocinio

110

sedulo vacabat,

120

Erga plura turbida mente tamen vivida frequenter sudabat. ah Gloria patri .. dde

125

In secundo

A. 130

100

115

Nocturno:

Divina iusticia de celo prospexit, Martham, cum ad gaudia

126 quam exszizncio cum additum est

125

OFFICIUM 17 celorum evexit. Ps. Benedixistj Domine

93

(84, 2)

Eius sunt in montibus sanctis fundamenta, 135

vixit nam legalibus preceptis intenta. Ps. Fundamenta

130

(86, 1)»

Novum Deo canticum ista decantavit, 140

super thronum celicum qui hanc exaltavit.

135

Ps. Cantate (95, 15

145

Nunciant iusticiam tuam, Martha, celi populique gloriam sermone fideli. Ps. Dominus regnavit, exultet (96, 1) Fecit mirabilia Dominus salutis

150

140

plantans inter lilia hanc multe virtutis.

Ps. Cantate (II) (97, 1)

155

Dei testimonia hec ut costodivit, hinc in celi curia

145

et regnat et vivit. regnavit, irascuntu

Ps. Dominus

Hec ab infidelibus est iniecta ratibus 160

pauca cum cohorte, Remorum subsidij, ciborum solacij destituta sorte, Advehunt Marsiliam

165

aquis, tunc Provinciam fidei dant porte. Remorum

155

..

Dentes equo longior

160

draco, bove grossior, 170

ceu spata habebat, Qui in amne latuit, transeuntes rapuit, naves submergebat ;

165

94

V. 175

R.

OFFICIUM

:7

Tam a seva bestia Dei Martha gracia populum solvebat. Qui .. Iuxta quendam fluvium tandem monasterium devote fundavit,

180

Ubi hec ieiunijs, precibus, vigilijs SA 185

Domino vacavit, Vitans castrimargiam solam parsimoniam ardenter amavit.

175

180

ÜbUT R. 190

V. 195

200

Iuvenis navigio quidam carens fluvio presumpsit natare, Fluenti vi rapitur et morti addicitur submersus amare. Hunc de mortis funere festinat prepropere Martha suscitare. Fluentj ... Gloria patri et ... Fluentj ...

185

190

Ad cantica:

A.

Martha, non vocaberis ultra derelicta,

200

gloria que frueris in celis amicta. Cantica

Audite me divini (Sir 39, 17)

R.

210

AE 215

Sue sacre spiritus sororis divinitus Deo operante Receptus in patria est multa cum gloria Martha conspicante, Que turbam astancium hortatur ad gaudium voce gratulante. Receptus ...

205

210

OFFICIUM 1:7 R.

220

Ante mortem gravibus hec per annum febribus languens estuavit, Mortis videns aditum suum statim obitum palam nunciavit,

95 215

220

Terre carnis debitum,

Deo autem spiritum suum presentavit. Mortis ..

225

R.

Domine, egregias celebras exequias cum sancto Frontone Felici et inclite Marthe, tue hospite, divine colone, Hanc terre cineribus vestris datis manibus fausta unccione.

230

235

230

235

Felicj ... R.

240

(V) 245

Clodoveus Francie

rex in regis glorie fide baptizatur, Renum pestem patitur, bustum Marthe petitur, sospitati datur; Locum rex gratificat, opibus magnificat, ymnis veneratur. Renum .. Gloria patri Renum ..

240

245

In laudibus: 250

As

Multo Martham induit Dominus decore,

255

cuius sedem posuit magno in honore. Ps. Dominus regnavit decore (92, 1) 255

Omnis terra, Domino Deo iubilate,

259

Martham sine termino laudibus ornate.

Ps. Iubilate Domino

fol. 170v

(99, 2)

96 260 A.

OFFICIUM

r7

Deus, ad te vigilat de luce fidelis Martha, tibi rutilat

que ut sol in celis. Ps. Deus Deus meus 265 A.

265 (62, 2)

. Celi, benedicite

Domino celorum et tam sanctam iungite choris angelorum. Ps. Benedicite

270 A.

(133, 1)

Tantis pro virtutibus

270

Marthe tam fidelis iubilemus laudibus Domino de celis.

Ps. Laudate

(150, 15

275 ad Benedictus:

A.

)Cornu Deus hodie in domo ecclesie salutis erexit,

275

Marthe patrocinium 280

omne contra noxium dum nobis direxit.

Ps. Benedictus

I. A. 285

(143, 1)

Redemptoris hospita nostri gloriosa sua sit per merita nobis fructuosa.

280

I1I. A.

290

Salus mundi, Domine,

per crucis mucronem tuo hec in nomine deiecit draconem. VI. A.

295

Marthe prece Lazarus gaudet suscitatus, quem vorarat tartarus

ad penas paratus.

IX. A.

285

Martha, florens lilium

290

OFFICIUM

r7

hospitalitatis, Dei placa filium nostris pro peccatis.

300

97

295

In secunda vespera:

A. 305

310

315

Annua sollempnia Marthe recolentes aptemus ad gaudia diva nostras mentes. Virtutum monilibus ista purpurata unitur celestibus Deo semper grata. Inventam rex glorie istam margaritam coronavit hodie longius quesitam. A Martha congeritur cum

300

305

virtutum scema,

ipsi superponitur (splendens diadema).

310

320 ad Magnificat:

A.

325

In Deo medullitus exultat iam spiritus Marthe generose, mole graciose solutus corporea migrat ad etherea regna gaudiose. Ps. Magnificat (Lc r1, 46-555

315

Alleluia. 330

V.

.O vere meridies,

Oo sincera requies, Ihesu, omne

335

320

bonum,

colloca supplicibus Marthe nos precatibus ad celestem thronum.

311 Qui periisse videretur versus, subplevit Dreves

(LAH 41^)

OFFICIUM 17

98

Sequencia : 9325

In celesti ierarchia

mulcens pangit symphonia Marthe natalicium, 340

Labentis mundi nos horis fibris et suum canoris

promamus preconium.

330

Martha dulcis et beata, 345

regia de tribu nata, omni laude dignior, Vultu clares, lingua flores,

sponsi curris post odores aquilis velocior.

935

Paradoxe per decorem 350

mentis tuum ad amorem trahis Deum dulciter,

Extendis et non in vanum largam universis manum pie et feliciter. 355

O quam felix et insignis, que tam miris fulges signis insignit ut racio,

340

345

Ihesum, mundi salvatorem, 360

tuum quidem dilectorem, colligis hospicio.

Paganismi nexu captos legi Christi reddis aptos verbi Dei pabulo,

350

Lazarus quadriduanus ut vis suscitatur sanus mortis ab ergastulo. Sevum

exsufflas draconem

355

crucis sancte per mucronem gaudium dans omnibus, 370

Animam tue sororis de loco vides meroris

celi iungi civibus. Iuvenem

mersum

de nece

360

OFFICIUM

:7

99

pia suscitasti prece virtute inolita,

375

Ferum Clodoveum regem fidei ducis ad legem sospitate reddita.

365

Laudes, Ihesu, damus tibi, 380

prece Marthe iube scribi nos in vite pagina, Vitatis ut penis mortis canamus Syon in portis angelorum carmina. Amen.

385

370

Ymnus:

Marthe sacris sollempnijs clerus alludat cantibus,

plebs gratuletur gracijs, exultet celum laudibus. 390

375

Almum laudamus hospitem Marthe te, Ihesu Domine,

usque ad terre limitem a solis ortus cardine. 395

400

380

Resuscitasti Lazarum precis huius presidio depopulando tartarum Ihesu, nostra redempcio. Tue crucis signaculo draconem necat impium salutem dans hec populo,

385

rex Christe, factor omnium. Hac in valle tam misera nostrarum

sanas

veterum

390

culparum per hanc ulcera, 405

conditor alme siderum.

Assit hic et in patria plena nobis felicitas, laus tibi sit et gloria, o lux, beata trinitas.

395

OFFICIUM

IOO

18

Off. 18 Agnetis ad I. vesper.

A.

Letetur ecclesia

Agnetis preclare cordis cum leticia festa celebrare. Ps. Laudate pueri (112, 1)

Veneremur virginem hanc omnis fidelis portantem ymaginem Domini de celis.

Huius vita virginis est vita regalis, quam rex amat luminis,

10

Ihesus, fons vitalis. 15

Mundi gazas abdicat, argentum cum auro,

agrum sibi venditat cum vite thesauro.

5

Carnis in contagio 20

nesciens hec thorum,

ad chorum cum gaudio transit angelorum.

25

30

O lampas luciflua vite spargens lumen, o Agnes melliflua cordis pascens frumen, Sacris ora precibus et nostris reatibus veniam implora, Fidei ut lumine noster intellectus amoris dulcedine pascatur affectus.

20

25

30

Sacris 55

Columba innocua, oleo non vacua

5

neque mente fatua, sed virtute strennua, 40

dulcis sponsa Christi, Agnes sacra, noxias

Off. 18 B 17075 De Agnete fragmentum loco raso

40

OFFICIUM

18-19

IOI

aspernans spurcicias, adversas delicias ad celestes nupcias, gaudens introisti. Magnificat (Lc r, 46-55)

45

Off. 19 Bartholomeus (A.

Gaude, mater ecclesia,

nam Bartholomei celebramus sollempnia, preelecti Dei. Mittitur in Indiam summi verna regis, predicet ut graciam ibi nove legis. Mutescunt simulacra eius ad ingressum, dirigunt ad lavacra Christi Indi gressum. Lingue sue aratro egras sanat mentes

15

20

Indorum de baratro multas salvans gentes. Egro curam populo confert sospitatis eique incredulo fidem trinitatis.

15

20

Quanto plus deprimitur cedrus, plus erigitur motu naturali, 25

30

modo quidem tali, Quem torquet dyabolus, plus floret apostolus omnis expers mali. Fustigatus ceditur et pelle exuitur ordine brutali. Quem ..

25

30

Ad Magnificat: Ihesu, dulcis Domine, tam sancti oramine

Om. 19.

Hu

35

OFFICIUM 19

IOZ2

solvens a ligamine multorum

errorum

nos tua duc plasmata diva ad agalmata, colamus ut sabbata tecum sabbatorum.

40

Ps. Magnificat

40

(Lc rz, 46-55»

In II. Nocturno (5:

A. 45

Exultat viriliter sicut Gygas, Christe,

ad currendam iugiter viam iustam iste.

Ps. Celi enarrant 50

Calcantem miserie mundi huius lutum celis dedit hodie Dominus virtutum. Ps. Domini

55

45

(18, 2)

est terra (23, 1)

Principum consilia Deus reprobavit, horum quando studia per hunc confutavit.

50

Ps. Exultate iusti (32, 1) 60

Cordis iste vocibus ad Deum clamavit et de tribulantibus eum liberavit.

Ps. Benedicam 65

70

(33, 2)

Principem constituit super omnem mundum Deus sicut voluit sanctum istum mundum. Ps. Eructavit (44, 2) Deo nostro psallite, psallite gaudenter, cum hoc sancto psallite cuncti sapienter. Ps. Omnes $£entes (46, 2) Bartholomeus beatus

75

55

vexillo crucis armatus

Indiam ingreditur,

fol. 171r

60

65

OFFICIUM Demones

r9

I03

mox obmutescunt,

hoc Indi viso stupescunt,

70

nova laus attollitur.

so V.

Signa et prodigia cumulantur et novantur

Dei mirabilia. Demones ...

8. R.

90 E

95 R.

100

Habebat eximiam vesanam rex filiam mire speciei, Quam sanam Polimio regi a demonio reddidit vir Dei. Nova surgunt gaudia, plebs miratur, gratulatur rex sanata filia. Quam ..

Nobili quidem thesauro, argento, gemmis et auro honorandus queritur, Queritur nec reperitur,

75

80

85

95

quia, ubi sit, nescitur,

V.

105

R. 110

querens omnis fallitur. Perplures electum sollerter ex milibus votis non imparibus requirunt dilectum. Queritur ...

Adest mane clanculo sanctus in cubiculo solus soli regi, Quare, inquit, talia

100

105

michi das contraria,

M 115

que sunt Dei legi, Qui terrena sapiunt, ista querunt, sed non erunt mea, que decipiunt. Quare ...

In II. Nocturno:

A.

120

Huius tui, Domine,

ob preces amici

110

OFFICIUM r9

I04

120

turris sis a turbine nobis inimici.

Ps. Exaudi Deus deprecacionem

(60, 2)

In Deo laudabitur 125

digne iste iustus, laudum decorabitur floribus venustus.

Ps. Exaudi Deus oracionem

125

(63, 2)

Beatus est, Domine, 130

135

140

hic, quem elegisti, quem in tuo sanguine tibi conscripsisti. Ps. Te decet (64, 25 Peccatorum cornua Deus conífregisti, quos virtute strennua huius prostravisti. Ps. Confitebimur (74, 2)

Nunciat iusticiam dominantis celi viam dans ad patriam populo fideli. Ps. Dominus

145

150

155

130

135

regnavit, exultet (96, 1)

Dei testimonia quia custodivit, gaudia celestia letus introivit. Ps. Dominus regnavit, irascuntur (98, 1)

140

Legem ewangelicam fidemque catholicam os Bartholomei Principi proposuit modum et exposuit. incarnati Dei, Rex ab ydolatria

145

ut recedat, Deo credat,

150

qui creavit omnia. (Principi ..) 160

Pontifex cum subdolo

libas libat ydolo, demon vocem

dabat:

155

OFFICIUM 19

I05

Cessate, o miseri,

ne vos ignis inferi sicut me invadat, Ligat infeliciter angelus me Dei,

165

160

confixerunt turpiter quem cruci Iudei. Cessate ...

170

Demon frangit statuam, gentem per quam fatuam morbo dementavit,

170

Sua fracta propere reliquas diruere

175

statuas hiavit,

Ydolis gentilitas cum libavit,

175

cruciavit magis hanc infirmitas.

180

Suam

Oculis demonium Dei servus omnium

pernox presentavit: Ecce, inquit, cominus vester astat Dominus,

185

185

qui vos fascinavit. In desertum pervicax fugat brutum, tam versutum,

190

sit ut ad nil efficax. Ecce ...

190

ad Cantica:

A. 195

Cantica leticie meritis precelsis vir mirande gracie psallit in excelsis. Cantica

195

Vos sancti Domini (Prv rr, 28) 200

205

Opere mirifico, precatu salvifico tunc Bartholomeus Sospitati credulum dat egrotum populum laudaturque Deus.

200

OFFICIUM 19

106

Rex cum omni populo Christi quidem sumit fidem hoc viso miraculo. Sospitati ...

210

Iacto dyademate sancto doctus pneumate rex Bartholomeum Corde totus credulo emulatur sedulo non relinquens eum; Vite querens bravium dyadema calcat, scema flocci pendit regium. Corde -.

220

205

215

220

Regis frater discolus, ut assit apostolus, iubet dicens sibi: Cur fallendi vinculo

perversum cum populo subdis regem tibi? Sanctus ait subito: non perverti, sed converti verbi Dei merito.

225

230

225

230

CASS

Dire valde fustigatur et vivus excoriatur ommni carens vicio,

Tyro Dei gloriosus, martir quoque preciosus, celi dignus solio, Gaudiosus civium mira palma ad agalma transmigrat celestium. Doro*

235

240

240

245

In laudibus:

A. 245

De locis dyabolus cedit orientis,

adest dum apostolus virtutum augmentis. Ps. Dominus regnavit decore (92, 1)

250

OFFICIUM

19

107

Ad Benedictus: 250

A.

Benedictus, Domine,

es, Indos longinquos in tuo qui nomine fecisti propinquos, populum tam discolum tuum per apostolum

255

255

ad salutem vehis,

cuius patrocinijs celi nos collegijs iunge iubileis. Ps. Ipsum

260

I. A.

265

III. A.

VI. A.

2/5

280

260

Primum regnum glorie prudenter quesivit, gaudenter hoc hoc hoc (sic!) felix introivit.

Victimandus tacuit vir trophei magni et os non aperuit ritu mitis agni.

265

270

Privatus exuvijs agnus sine felle eternis pro premijs pellem dat pro pelle.

Ad IX.: A. Maximum congeritur gaudium in celis, cum comes addicitur illis tam fidelis.

AD

Ad II. vesperas:

A;

290

Gaude, florens India, felix et beata,

tanti per insignia sancti decorata. Effugat dyabolum Deus plenum sorde suum per apostolum ab Indorum corde. Egrotis remedia

280

285

OFFICIUM

108

prestans pociora cunctis beneficia donat largiora. Congregat in horrea omnia cernentis multos iacta palea fructus multe gentis. Collaudant victoriam

295

r9

290

295

huius militantes,

mirantur presenciam cuius triumphantes.

300

Ad Magnificat:

^N 305

Magnificemus hominum redemptorem et Dominum vincentem in ligno, Bartholomei iugibus

300

absolvat interventibus ut nos a maligno. Ps. Magnificat (Lc r, 46-555 310 Ymnus:

Bartholomei inclitis

305

da solita clemencia,

Ihesu, prece et meritis beata nobis gaudia. 315

Verbi succidat gladio vepres ut ydolatrie, de gracie das gremio, splendor paterne glorie.

310

Illustre semen seminat 320

in cordibus fidelium,

in ipsis unde germinat magnum salutis gaudium.

315

Granorum iacta palea tritici multum numerum 325

tua defert in horrea,

conditor alme siderum.

320

Sollers ut apis pluribus tibi felici studio dat mel de mundi sentibus, 330

Ihesu, nostra redempcio.

Stupenda paciencia

325

OFFICIUM

r9

I0Q

diras penas martirij tua suffert pro gloria, summi largitor premij. Hinc de mundo

335

feliciter

transmigrat super ethera, degustat ubi iugiter

330

eterna Christi munera.

Sit nunc hic et in patria vera nobis felicitas, laus tibi sit et gloria, o lux, beata trinitas. Amen.

340

335 fol. 171v

Alleluia.

V; 345

Felix o Bartholomee, bestie ne nos lethee

Orci tradant ignibus, nostris sed culpis deletis

340

iungamur, exora, letis

ut supernis cetibus. 350 Sequencia: Bartholomeus sacratus, mundo carus, Deo gratus, vexillo crucis armatus

345

Indiam ingreditur, Ubi magnis et minutis doctrinam sparsit salutis viam edocens virtutis,

error omnis solvitur. 360

365

350

Predicantis quidem more divino perfusus rore exemplis, ope et rore Dei laudes loquitur. Hortatur, ut Christo regi iungantur suoque gregi; statim parent eius legi, Sathanas obruitur.

355

Ob hoc sanctus fustigatur et vivus excoriatur, dire cruci conclavatur 370

capiteque plectitur. Huius prece ut, benigne

360

IIO

OFFICIUM

19-20

Ihesu, salves nos ab igne Orci, vere tibi digne laus novella promitur. Off. 20 Erasmi

365

episcopi

Ad I. vesperam:

An.

O Syon eximia, personando plaude, Erasmi sollempnia digna colens laude.

5 A.

10

A.

15 A.

.O Erasme, fidei

5

pugil, per te gentes meruerunt provehi ad celos gaudentes. O qui pellis cytharam das penis plagarum sic evertens Sysaram ducem tenebrarum. .O martir et pontifex, obsta multa prece, ne nos mille-artifex culpe fuscet fece.

Off. 20

10

15

B171v*

Ordo versuum in Clm 16 525: 1-20; 318-329; 35-60; cetera in oratione soluta Ordo vv. in Cracov. 20: O martir egregie; 1-20; Vox audita est de celis; 226-

363; 35-60; 73-112; 61-72; 113-125; 163-175; 150-162; 126-137; 206-218; 232277; 286-317; 202-205; 278-285; 318-335 Ordo v». in Gott». 202: 1-20; 318-329; 35-317; 330-335; 364-408; 336-363. Spatia iniliorum strobbarum relicta sunt; 21-34 (Responsorium) desunt 1 O deest in Cim 16 525 1:44.: Cod. Cracou 20 officio Christani banc antiphonam praemittit : (O) Martir egregie, pugil regis glorie triumphans agone, Erasme, viriliter

stabas et feliciter spe vite corone. 2 persolvando (Crac 20) ^ personanda (C/zm 16 525)

5 O deest in. Clm 16 525 5sq. pugil / fidei (Cim 16 525) — 9 O deest in Clm 16 525. 10 penis tangis plagarum (C/z 16 525) ^ da penis plagarum (Cracw» 20) 11 avertis Zisuram (C/z 16 525) ^ convertens lyseram (Cracov 20) 13 O deest in Cim 16 525

15 vilis artifex (Cracov. 20)

16 turbet fece (C/z 16 525)

OFFICIUM

A. 20

20

III

. O decus ecclesie, o norma virtutis,

duc nos via gracie ad fora salutis. R. 25

20

Gaudet Anastasius, a morte cum filius suus suscitatur,

risus frequentatur, Deum plebs dignificat, Erasmum magnificat,

25

credit et letatur,

V

Baptismi tunc gracia restituti sunt saluti

30

quadraginta milia. Deum

o Un

..

Magnificat: A.

O mater ecclesia

35

40

omni digna gloria, gaude iubilando Erasmi preconium presulis eximium

45

soluti reatu sanctis cum christicolis iungamur celicolis eius ut precatu.

canens exorando,

19 viam (C/z 16 525)

40

Cod. Cracov 20 post » 20 boc responsorium inseruit :

Vox audita est de celis ad Erasmum tam fidelis: Christus iubet, ut tu velis

civitatem ingredi qui surrexit in aurora,

non neglexit misse horas (I) portas vidit op(pPidi Illi claudi occurrebant et obsessi qui regebant

vultu tamquam pallidi. Versus:

Inponebat cui manum claudum vero vel vesanum

potestate validi. Sequitur bymnus Exasmi de victoria (vf. 1 336 sqq.).Responsorium Gaudet Anastasius (v 21-34) deest. 38 preconia (Cracou 20) 41 a reatu (Cracov. 20) 42 sancti (Gof£w 202) 44 ut eius precatu (Crac 20)

II2

OFFICIUM

2o

Ps. Magnificat (Lc r, 46-55) Invitatorium :

Adoremus Dominum Deum, patrem luminum, salvemur ut meritis Erasmi antistitis.

50

45

Ps. Venite (94, 1) In I. Nocturno:

A. 55

A.

Fructum suo tempore Erasmus donavit, talentum cum fenore quia reportavit. Ps. Beatus vir (1, 1) Quare cum

50

insania

fremuerunt gentes verba per inania in sanctum rigentes? Ps. Quare fremuerunt (2, 1)

60

A. 65

Dominus mirificat sanctum suum hodie,

quem polo letificat laureatum glorie. Ps. Cum A.

invocarem

60 (4, 2)

Domine, non habitat

iuxta te malignus, sed qui se nobilitat ut Erasmus dignus.

70

Ps. Verba mea

A. 75

55

(5, 2)

Omnia sub pedibus

65

eius subiecisti, Ihesu, celi civibus eum cum 1iunxisti. Ps. Domine

Dominus

($8, 2)

45 Adoramus (Crac 20) ^ 47 ut salvemur (Crac 20) — 49 Fructu (Ciz 16525) | 52 implantavit (C/z 16 525) —— 55 per deest in Clm 16525 — 577 Deus mirificavit (Clz 16 525) ^ Dominus mirificavit (Crac» 20) ^ celo (Ciz 16 525) . 61/72 in cod. Cracou 20 post v 112 — 61 habitabit (Crac 20) —— 70 ad mortem (Craco 20)

OFFICIUM

20

II3

Sicut passer volitat 80

Erasmus ad montem,

70

virtute se excitat vite gustans fontem. Ps. In Domino

85

confido (1o, 2)

Cum a Dyocleciano, imperatore profano, dampnatur ecclesia,

75

In Christi fide constantes,

90

ydolis non immolantes sufferunt supplicia, Deo grates referunt Christiani,

80

mente sani thura cordis offerunt. In Christi ... 95

Heremi silencia a Deo vocatus expetit industria Erasmus

100

105

beatus,

Ubi corvo gerulo ut Helias epulo degens est cibatus, Spretis mundi noxijs angelorum beatorum fungitur alloquijs. Ubi ... Tribunali sistitur,

110

171vb

90

95

100

iurgijs discutitur, minis fatigatur, Offerat ut ydolis thura, verbis subdolis

115

presul invitatur, Cum sprevisset ydola, multo fuste sed non iuste pravis fit parabola. Offerat ...

105

88 expedit (Crac 20) 89 beatus Erasmus (Cracon. 20) 101 virgis discutitur (Craco» 20) 20) 106 Cum pervenisset (Cracou 20)

(Cracw 20) 96 funditur 102 nimis fatigatur (Cracov

110

II4

R. 120

OFFICIUM

20

Erasmus, vir lepidus, effatur intrepidus, omnis expers mali,

115

Fideles edificat,

Christum Ihesum predicat astans tribunali,

X:

Vera fide rutilat hic athleta,

125

120

mente leta Deo laudes iubilat. Fideles ... II. Nocturno: 130

A.

Operans iusticiam mali fugat pestem Erasmus in patriam graditur celestem. Ps. Domine quis (14, 1)

135

A.

Erasmi in capite, Deus, glorioso coronam de lapide ponis precioso. Ps. Domine

140

A.

130

in virtute (20, 2)

Portas vestras tollite,

principes superni, militem suscipite iam regis eterni. Ps. Domini 145

A.

135

est terra (23, 1)

Nunciavit opera miserentis Dei, ideo ad ethera fit dux Deus ei.

140

Ps. Exaudi Deus (63, 2) 150

A.

Laus decet et gloria te, Deus deorum,

Erasmo qui gaudia confers gaudiorum.

145

119 fides (Crac 20) — 122 laudes Deo (Gortw 202) — 126/137 zx cod. Cracon 20 post & 162. 130 capite deesz in Gott», 202 — 131 gloriose (Cracov 20) — 133 panis (Gofà» 202) ^ preciosis (Craco 20) 149 desunt in cod. Cracov. 20

— 134 Portas vias (Craco. 20) — 138/

OFFICIUM 20

IIS

Ps. Te decet (64, 2) 155

A.

Erasmum, qui floruit et floret ut palma, et tenet et tenuit alma Dei palma. Ps. Bonum

160

R.

est confiteri (91, 2)

Offero non sculptili neque Deo futili, verum

150

Christo soli,

Auras maculancia spargere eloquia tu, rex, ergo noli,

165

V.

155

Colere sculptilia non est aptus

nisi captus cece mentis furia. Auras ..

170

R.

175

V.

180

R.

160

Carcere includitur,

multo ferro premitur rege ordinante, A ferro et carcere solvebatur propere angelo prestante, Dei transit gracia mox pusillam in favillam ferrea materia. A TerrD s

165

170

Sathane versucias,

carnales nequicias Erasmus evertit

Et signis et dogmate quam plures baptismate

185

V. 190

180

ad Christum convertit, Ammirando studio se severe sternunt fere

150-162 ; cod. Cracov 20 post » 175 151 fctili (Crac 20) 152 vero Deo Christo soli (Crac 20) 155 rex deest in cod. Cracov. 20 — 156 sculptibilia (Craco. 20) 159 ecce mentis (Craco 20) — 163 In carcerem ducitur (Cracou 20) 168 testante (Cracov. 20) 169 gloria (Cracou 20) 176/201 desunt in cod. Cracou. 20 179 de dogmate (Gorftw. 202) 180 qua (Gotzw 202) 184 sternuit (Go£zw 202)

OFFICIUM

I16

20

ipsius vestigio. Et signis .. Suspexit ad ethera, sua quando latera tunduntur plumbatis, Inter tot angustias Deo refert gracias preco veritatis, Cum pro Christi gloria

195

185

190

195

tormentatur,

200

cumulatur in ipso leticia. Inter... Ad Cantica: 205

A.

Transgredi cum potuit, numquam est transgressus Erasmus, ut voluit,

celos est ingressus. 210

215

205

Cantica Beatus vir (Sir 14, 22)

Erasmus cum rege Iovis templum intrat bellis novis, gemitu et precibus Ydolum mox fractum ruit et incineratum fuit gentibus stupentibus, Ex quo statim proruit

210

draco dirus, 220

spargens virus viros multos necuit. Ydolum .. Infiguntur digitis Erasmi antistitis

215

220

subule letales,

Quem circumdant ferrea tunica et ignea viri bestiales,

202/205 ;n cod. Cracou 20 post v 317 208 gemitum precibus (Crac 20) 210 et curvatum (Cracov. 20) 21354. draco dyris / spargens vicijs (Cracov 20) 219/231 desunt in cod. Cracov. 20

OFFICIUM V. 230

R. 255

20

II7

Tot inter martiria velut agnus presul magnus stat gaudens victoria. Quem ..

225

Confregere subdola mox gentiles ydola miris visis tantis Et baptismi gracia currunt ad presidia

235

summi dominantis,

V.

Exultet ecclesia cum dementes volant gentes ad Dei obsequia. Bt

240

R. 245

Tiranni imperio cum Erasmus gladio triumphans finitur, Omni dignus gloria in celesti curia gaudio potitur, Victrix ridet veritas dum confusa et delusa regis stridet feritas. Omni ..

250

N:

255

Laudes:

A.

fol. 172r

240

245

250

Regnans Deus induit Erasmum decore, nam in mundo claruit

260

presulis honore. Ps. Dominus

260

A.

regnavit (92, 1)

Cum

Erasmo Domino una iubilemus, celi sine termino

regnum ut intremus.

265

232 Cum frangere subdola (Crew 20) ^ 235 In baptismi (Crac 20) — 238 exultat (Cracov 20; Gottw 202) 239 dum gementes (Craco. 20) ;dum dementes (Gottw 202) 240 gentes deest in cod. Craco. 20 — 247 triumphans dees? in cod. Crac 20 . 254 regis audet (Crac 20) ^ 264 celi sancti (Craeo» 20)

118

265

OFFICIUM

20

Ps. Iubilate (99, 2)

A.

Sprevit transitoriam Erasmus

salutem,

videret ut gloriam Dei et virtutem. 270

Ps. Deus Deus A.

(62, 2)

Hic cum sacerdotibus sanctis benedicit Deum in celestibus,

270

mundum quia vicit. Ps. Benedicite (133, 1)

275 A.

Erasmum divinitus foventem tutelis

2/15

omnis laudet spiritus Dominum

280

Ps. Laudate

de cellis.

(150, 1)

Benedictus:

A. . Cordis nostri lora spasmi, Ihesu, dulcis Domine, sacri dissolve Erasmi devoto oramine,

285

280

ne ut noctue erremus

mortis in caligine, sed ut aquile ovemus in te vero lumine. Ps. Benedictus (143, 1)

290

285

Ad I.: A. Morti se impendit iste pro amore tuo, Christe,

plus quam ad convivia volans ad supplicia.

295

Ad III.: A. Erasmus vi rapuit

290

celum dignus Deo,

268 274 278 ovemus

ut videret (Cracs 20) ^ 269 Dei (Cracov 20; Gott» 202); Domini (B) Erasmus (Gottw 202) 278/285 ;n cod. Cracov. 20 post v. 317 (4- 202 sqq.) lora psalmi (Crac 20) 282 noctue Erasmus (Crac 20) 284 deest in cod. Cracow 20 ^ 285 vite vero lumine (Craco 20) 289 ad

deest in cod. Cracov. 20

OFFICIUM

20

IIQ

penarum hoc meruit insigni tropheo.

300

VI.

A.

De virtute iugiter lbat ad virtutem Erasmus feliciter lucrando salutem.

295

IX.

A.

310

Erasmi presencia fructu meritorum cumulantur gaudia incolis polorum.

300

II. vesperas (5

A.

Erasmo coniubilant astra matutina,

315

A.

320

A.

A. 325

R. 330

ME 335

297 202) spurcia 20) mortis

cuius gesta rutilant hora vespertina. Erasmo sagacitas data serpentina a Deo simplicitas est et columbina. Blandimenta spuria Erasmus spernendo superna palacia subit paciendo. Excedens aromata odore virtutis migrat ad agalmata eterne salutis. Ecce, granum moritur terre clausum palea, Erasmus occiditur regis quando framea, Agalma ingreditur mira fulgens trabea, Vite fretus galea mortis trucem

305

310

315

320

325

ad lucrandum salutem (Cracw 20) — 300 cumulavit (Cracov 20; Gottw. 301 in celis polorum (Crac 20) ^ 304 cuius gestu (Crac 20) — 310 (Crac 20) ^ 311 spernando (Cracw 20) — 312 ad celi pallacia (Craco»

313 subdit (Gott 202) crucem (C/z 16 525)

— 322 a Gallia ingreditur (C/ 16 525)

— 325

I20

OFFICIUM

20

fugans ducem fidei de vinea. Agalma .. Magnificat : 340

A.

Magnificent Dominum,

330

amatorem hominum omnes mundo corde,

Erasmi supplicibus diluamur precibus ut ab omni sorde.

345

335

Ymnus:

350

Erasmi de victoria psalmis, ymnis, dramatibus gratuletur ecclesia, exultet celum laudibus.

Regis ferocis pertulit

340

Erasmus disterminium,

egrotis mente contulit magnum salutis gaudium. 355

Ardebat quidem reddere heredes tui filij

345

tuo tibi (ex? munere,

summi largitor premij. 360

Signis, verbis, subsidijs animas infidelium tuis dedit imperijs,

350

rex Christe, factor omnium. Multo cesum martirio martirem hunc emeritum 365

unis digne consorcio, Deus, tuorum militum.

355

Valvam pandis etheream

326 fugat (Cim 16 525; Craco» 20) — 327 vinea deest in Cim 16 525 —— 3365aa. Initia versuum faciunt Exasmus a£rostichon — 336 de deest in cod. Graec. 1548. — 337 psalmis de vicinis de agmatibus (Cracw 20) ^ 341 discriminum (Crac» 20; Graec. 1548) — 344 quidam (Craco) 20) — 347 summe (Craco, 20) — 349 animas et fidelium (Crac 20) ^ 352 Multum (Graec 1548) ^ 354 unus (Graec. 1548) 352/355 Multo cesum martyris |martyrem hunc meritum |vitis digne consorcio |Deus tuos militum (Cracu 20)

OFFICIUM 20

I2I

sancto tanto dignissime post coronam purpuream,

eterne rex altissime.

370

Subventu nos propicio consolari divinitus cum patre et cum filio veni, creator spiritus. Amen. 2 -l5

360

Alleluia.

V.

Caritate vulneratus

cruoreque rubricatus,

365

ense diro coronatus, martir Erasmus beatus,

lucis intra patriam.

380

Sequencia:

Celum, gaude, Erasmi novella laude cane festa,

370

Pari laude, o terra tenella, plaude, cedant mesta.

385

Erasmus industria

375

subijt silencia heremorum,

390

Ibidem celestium meruit colloquium angelorum.

380

Tandem flagris ceditur Dei pugil, sistitur

395

tribunali,

Respondet intrepide vir sanctus et lepide expers mali.

385

Verbis iussus subdolis,

400

offerat ut ydolis,

20

361 consolare (Cracou 20) 368 intrat (Gotw 202)

364/408 (zropus et sequentia) desunt in cod. Cracov

122

OFFICIUM

20-21

est beatus,

Cum sprevisset ydola, pravis fit parabola fustigatus.

405

390

Carceri intruditur,

multo ferro premitur, carcer, ferrum solvitur in favillam,

410

Flammea induitur toga, spata ceditur, gaudens sic ingreditur vite villam.

395

400

Erasmi nos prece 415

cunctorum a fece, Ihesu, solve peccatorum,

Duc virtute plenos

405

menteque serenos

420

ad gaudia gaudiorum.

Off. 21 Dorothee virginis et martiris R.

Ave, o veris primula,

Christi sponsa et filia, Dorothea 1uvencula,

5

in te est omnis gracia, humilitas, sanctitas, castitas, virtus, victoria,

10

fides, spes et caritas, benignitas, temperancia, paciencia, spiritualis disciplina et obediencia

15

Per eterna secula;

V.

Lava nos a culpe fece, dulcis virgo, tua prece et ab omni macula.

Of.21

B 1725

5

10

15

OFFICIUM

2i

123

Peres

20

Gloria

2b

30

Gaude, Capadocia,

20

proprio de germine pulcre insignita, felix super omnia, Dorothee sanguine virginis munita, digne plane gloriaris, tantis que reliquijs quam Cresi divicijs plus locupletaris.

25

Ps. Magnificat (Lc 1, 46-55) Invitatorium :

Adoremus

dominantem

30

Christum, regem glorie,

35

Stola vite coronantem Dorotheam hodie.

Ps. Venite (94, 1) I. 40 A.

Nocturno:

Famosam Sabricius vocans Dorotheam tribunali ocius Suo sistit eam.

Ps. Domine 45 À.

Dominus

35

(8, 2)

Dijs nostris te ponere iubeo libamen, ut evadas libere dirum cruciamen.

Ps. Celi enarrant 50 À.

55 R.

(18, 2)

Decrevi contempnere penas temporales, queam ut effugere prorsus iehennales. Ps. Domini

40

45

est terra (23, 1)

Orbis monarchia, plaude, diem coli dignum laude Dorothee virginis, De virtute in virtutem que cucurrit ad salutem

50

OFFICIUM

124

2r

sacri ductu numinis, Nituit virtutibus

60

et morum fulgore, devotis operibus, gemino amore.

55

De ..

65

R.

Angue preses nequior, belua horridior,

sisti tribunali Hanc hortans, dijs credere puerosque gignere ritu coniugali, More virginali horruit hec nupcias carnisque spurcicias, expers omnis mali. Hanc ...

70

75

R.

Rosam

60

65

innocencie,

florem pudicicie lutosis peccatis Molitur inficere,

80

75

conatur polluere dux impuritatis, Passione roseam fastu vanitatis,

puritate niveam actu voluptatis. Molitur ...

85

80

In II. Nocturno:

A. 90

In catasta sistitur, libet sic ut deis, sed nec sic convincitur

85

neque libat eis. Ps. Eructavit (44, 2) 95

Constans et intimida nec interrogata voce clamat vivida: michi sunt hec grata.

89 fol. 172v

Ps. Deus noster (45, 2) 100

Preses, quod vis, facito, mortem sustinere

pro Christo non dubito,

95

OFFICIUM 21

125

quem quero videre. (86, 1)

Ps. Fundamenta R.

En, Christetam cum Calista

fidei reformat ista

105

felici consilio,

Non ut hec audivit preses est ad harum penas deses, quas necat incendio; Hee pro te sunt gemine margarite non invite passe, Ihesu Domine. Non ..

110

115

R.

In catastam dum levatur,

Christum laudans gloriatur predulci leticia, Lingua proloquens diserta racione docet certa ydola demonia: Nec vident nec audiunt

120

100

105

110

115

nec fantur nec senciunt, sed sunt immobilia. Lingua .. 125

R.

Ove virgo micior, columba simplicior hec intemerata, Penarum innumera

125

auge, inquit, genera michi, preses, grata.

130

Auditis Sabricius

hijs furit ut ebrius mente

venenata.

Penarum

130

..

135 III. Nocturno:

A.

140

Viro debes nubere et secum letari puerosque gignere atque convivari. Ps. Cantate I (95, 1)

155

Aspernor spurcicias mariti mortalis,

nam despondi nupcias sponsi immortalis.

140

OFFICIUM

126 145

Ps. Dominus

150

Huius sponsi federa numquam irritabo, sed ad eius latera me semper aptabo. Ps. Cantate II (97, 1)

155

Hec suis lateribus accensis lampadibus presidi insultat, Cesa palmis facie laudes Christi gracie

21

regnavit, exultet (96, 1)

145

150

canit et exultat,

In tantis supplicijs virgo ridet, preses stridet penis cordis nimijs. C esa...

160

Ad mortem

cum ducebatur,

ad eam sic loquebatur subsannans Theophilus: Sponsi tui de vireto

165

155

160

mala, rosas mitte, peto,

sint ut michi iubilus. Ad hec sponsa Christi: plane ita faciam neque te decipiam, mittam, que petisti. Sponsi ..

170

Puer illa decollata rosas dans et mala grata loquitur didasculo: Dorothea tibi misit

165

175

hec de sacro, ceu promisit,

sui sponsi hortulo; Viso stupens xenio mox hic credit, Domine, et pro tuo nomine

180

180

plexus cadit gladio. Dorothea ...

Ad laudes:

185 A.

Dorothea virginem Christum imitatur, aspernatur hominem,

185

OFFICIUM

2r

127

ut Deo fruatur. Ps. Dominus

regnavit decore (92, 1)

Ecce, Dei munere

190

plena, res novella, consurgit de cinere terre fulgens stella. Ps. Iubilate (99, 2)

190

Alabastrum frangitur, redolet ungentum,

195

granum terra moritur,

195

multum dat frumentum. Ps. Deus Deus

(62, 2)

Militavit dulciter Dorothea Deo, ideo feliciter

200

regnat iam cum eo. Ps. Benedicite (133, 1)

200

Choreis celestibus fruens 1iubilea

205

nostris pro reatibus ora, Dorothea. Ps. Laudate (150, 1)

210

Benedictus :

As

Benedictus glorie es, palmam victorie rex qui tribuisti

205

Dorothee, stabilem

quam, vi quoque fragilem, vincere fecisti presidis virtutem, cuius nobis precibus confer deprecantibus clementer salutem. Ps. Benedictus (143, 1)

PAS]

220

210

Ad horas antiphone de laudibus II. Vespera:

A. 225

Colant cum leticia mentes iubilee

annua sollempnia

215

128

OFFICIUM

A.

sancte Dorothee. Laudis vulgat tytulus

A.

omnis stupet oculus tantam sanctitatem. Scandens super sidera

2r

220

huius castitatem, 230

felix Dorothea, 235

A.

240

A.

precatu nos libera a culpa lethea. Inloco agalmatum cum Deo deorum sabbatiza sabbatum leta sabbatorum. Nos eius pro sanguine, quem pro te impendit,

225

230

fac adire, Domine,

celos, quos ascendit. Ad Magnificat: 245

A.

Castitatis annulo,

295

sanctitatis podere, caritatis osculo,

pietatis opere fulta, sponsa Ihesu,

Dorothea, iugibus

250

240

tuis nostra scelera

deterge precatibus et in morte libera demonis ab esu. 255

Ps. Magnificat (Lc rz, 46-55) Ymnus:

260

265

Celestis patria mater ecclesia dulce spirancia Dorothee pro gloria.

carmen angelicum, ymnum simphonicum, depromant canticum

De celi patria mundo nobilia letentur omnia solum, polus et maria.

fulget hec stellula

Sole preclarior austro fulgidior igne activior nostris sit votis apcior.

laudis hec tytulo, virtutum speculo,

ferens miracula,

245

250

cuncta per secula,

amoris osculo,

25D

OFFICIUM 21r 270

Mitis et humilis,

exemplo inclita,

ad bonum agilis, tota laudabilis,

abhorrens vetita, virtute solita

nobis assit placabilis.

260

Ope fortificat

vallem miserie,

vita edificat 275

280

129

'

domum

ecclesie,

laude magnificat universa letificat.

principem glorie,

Nunc pernox porrigat prolapsos erigat erectos corrigat et ad salutem dirigat.

manum labentibus, precibus iugibus, pravis ab actibus

Patri fortissimo

laus et imperium,

verbo doctissimo pneumati optimo

regnum sit regium, decus eximium,

265

2770

uni trino dulcissimo. Amen. 285

Alleluia.

V.

290

Fulgens in ecclesia meritis et signis, Dorothea, gracia felix et insignis, nostra dele vicia precibus benignis.

?/fío;

Sequencia: Stetit, Ihesu, pro te, bone, 295

Dorothea in agone, spe mercedis et corone ad mortem obediens. Vomit in hanc preses dirus durarum

300

minarum

280

virus,

risus ipsam comit mirus illum plus deiciens.

285

Sponsum suum, sue mentis

305

lumen, Ihesum in tormentis laudum colit incrementis siclens martirium. Mortis ridet in tortura,

290

celos ardet mente pura, nulla mundi sibi cura, horrens hoc exilium. Dorothea, decollata

295

130

OFFICIUM

310

21-22

ad polorum migrans prata lilia cum rosis grata colligis cum gaudio. Nos ad tantum duc solamen tuum felix per iuvamen, tecum ut psallamus 'Amen' cordis cum tripudio.

315

300

Off. 22 De sancto Georgio Ad vesperam: A.

Gaude, Capadocia,

laudis cum tripudio clara de prosapia virente Georgio.

5

Alleluia.

A.

O stupor, o res novella,

5

Dei plena munere,

Off.22

B.172*b 67 (bren ms. Ducumburg. anni. 1451) textum. officii: multis. locis

Cod. Ducumburg. Immulavtt :

Ordo versuum: 1-32; Novelli sideris; 58-70; 83-95; 71-82; 100-103; 108-145; 246-

249 lNomen s. Georgii blerumque Georius scriptum est. "Antiphona ad Magn. in oratione soluta. In

IL. NNocturmo una tantum antiphona, in oratione soluta.

In IL. Nocturno In III. Nocturno 1. Resp.: 2. Resp.:

desunt prima et tertia antipbona. una tantum antiphona (Iustus iste ex lpéoei« in oratione soluta cum bomoeoteleutis Vir insignis glorie eo florebat tempore. dum amore martirij triumphabant plurimi, V. Quibus vivere Christus est et lori lucrum. J. Resb.: Alme triumphator rutilans in honore perenni, martir digne Dei, nos serva, sancte Geori,

V. qui palmam sacro meruisti

sanguine fuso. "Antiphonae ad Laudes in oratione soluta cum bomoeoteleutis. "Antiphonae ad Bened. in oratione soluta. | "Antiphonae ad Magn. II. Vesp. im oratione soluta.

OFFICIUM

22

I3I

ex fimo consurgit stella, lylium de cinere. Alleluia.

Adolet virtutibus

genere tribunus,

10

claris vernans moribus

15

gracie per munus. Alleluia.

Puber in milicia prudenter agebat, Palestinam gracia Domini vincebat.

20

15 fol. 173r

Alleluia.

Alciores gracie gradus tunc ascendit, quibus metas glorie felix apprehendit.

25

20

Alleluia.

Alabastrum frangitur et ubique spargitur ungenti fragrancia, pro Deo egregius Multatur Georgius capitis sentencia. A]I. All. Alleluia.

30

25

Gaudens de victoria martir ridet,

35

preses stridet et callet vesania. Multatur ...

30

Ad Magnificat:

A.

45

Celum gaude, terra plaude, festum adest dignum laude, omni plenum gaudio, in quo, Georgi, profanum

35

deiecisti Dacianum

in agonis stadio, nobis ergo presta precum tuarum presidio,

7 ex fumo (Duwcunmburg. 67)

40

132

OFFICIUM

22

ut vivamus semper tecum in celi palacio. alleluia. alleluia. Ps. Magnificat (Lc 1, 46-55)

50

Invitatorium:

A 55

Coronantem Georgium omnis creatura regem adoret omnium.

45

alleluia. alleluia.

Ps. Venite (94, 1) I. Nocturno: 60

A.

Beatus Georgius viam peccatorum fugit currens ocius semitas iustorum. alleluia.

65

(Ps.) Beatus vir (r, 1) Quare fremunt impie

70

50

contra pium gentes eidem nequicie vulnus inferentes? alleluia. Ps. Ipsum

Circumdantes populos sese non timebat, 75

55

graciarum tytulos Domino promebat. Ps. Domine quid multiplicati (3, 2) Tribunus eximius,

Capadox Georgius 80

sanctus nacione Adventat in Libiam,

60

regis ubi filiam salvat a dracone. alleluia.

Quater quinque milia sacrat eo die Deo

85

baptismali gracia. Adventat

...

65

OFFICIUM 90

95

22

Terretur egregius ut vidit Georgius plures immolare, Omnia pauperibus sua dat ex omnibus nulla servata re. alleluia. Ydola gentilia

133

75

cuncta sunt demonia,

proclamavit clare. Omnia .. 100

Daciano preside ferali tyrannide pios persequente

85

Christiani cunei, 105

professores fidei, latent egra mente. alleluia. Hijs quidem innumera intentantur

90

et parantur tormentorum genera.

110

Christiani ... In II. Nocturno:

115

Invocantem statuit hunc in pace Deus, qui pro Deo studuit pati iubileus. alleluia.

Ps. Cum

invocarem

(4, 2)

Huius verba merito,

100

120

Ihesu, percepisti, sue vite merito quam benedixisti. alleluia. Ps. Verba mea (5, 2)

125

Honore et gloria coronatur iste,

105

glorians in patria celi tecum, (Christe.

103 quem (Duwecunmburg. 67)

107 celi tecum iste e£ n Ducumburg. 67

134

OFFICIUM

22

alleluia.

Ps. Domine

130

Dominus

(8, 2)

Levat in eculeum martirem ethereum livor Daciani,

110

Corpus cuius ungulis, latus torquent faculis

135

tortores insani. alleluia. Frendenter vulneribus sal intricant

115

atque fricant sanguinem rorantibus. Corpus ...

140

Magus Athanasius stupens, cum Georgius ebibit venenum, Errores mox abicit,

145

fidei cor subicit totum fide plenum. alleluia. Capitis sentencia dat plectendum et perdendum regis hunc insania. Errores ..

150

Bis acutis ensibus rota fabricatur, viri Dei talibus

155

125

130

135

corpus ut scindatur, Que confracta nutibus Dei annullatur. alleluia. Exultat iocundius

160

sanus

tota

rupta rota

beatus Georgius.

165

(ues

III. Nocturno:

A. 170

Passer solitarius transmigrans in montem transilit Georgius

140

OFFICIUM 22

135

ad vite sic fontem.

alleluia.

Ps. In Domino 175

180

confido (ro, 2)

Non accepit munera super innocentes, ascendens ad sidera evadit nocentes. alleluia. Ps. Domine quis habitabit (14, 1)

150

Eius desiderium el tribuisti,

155

hunc cum super solium celi posuisti. 185

190

195

205

alleluia. Ps. Domine

in virtute (20, 2)

Ignita satagine probatus examine plumbi Christi miles Presidis insaniam spernit et nequiciam tortoresque viles. alleluia. Signo crucis edito vicit trucis iras ducis Dei servus subito. Presidis ... Templum totum frivolis exurit cum ydolis iunctis sacerdotibus De celis adveniens ignis cuncta gluciens viri Dei precibus. alleluia. Exustorum spurias istorum reliquias, se tellus aperuit et cuncta absorbuit. De celis ...

210

Regina gentilium ob penas fidelium dure regi fatur, Que suspensa crinibus iussu regi(s) gravibus

160

165

1075

180

185

OFFICIUM

136 215

N:

220

22

flagris laceratur. alleluia. Orante Georgio regina cum gaudio celis sociatur. Que"

190

Laudes:

A.

Dominus Georgium induit decore,

paratum est solium cuius in honore.

225

alleluia.

Ps. Dominus

regnavit decore (92, 1) 200

In dulci solacio omni terra 1ubilat

cum sancto Georgio, qui velut sol rutilat. alleluia. Iniqua loquencium

230

Deus os obstruxit,

205

in polum Georgium quando introduxit. alleluia. Laus et benediccio sit Deo viventi,

qui sancto Georgio astitit vincenti. alleluia. Pro triumpho penitus sancti tam fidelis laudet omnis spiritus Dominum de celis. alleluia.

240

210

215

Benedictus: 245

A.

Cornu nobis hodie salutis et gracie, martirem egregium, beatum Georgium, Dominus erexit,

250

255

qui castra ecclesie de mucrone Golye non tutela clipei, sed virtute fidei valenter protexit; cuius solve meritis et oracione

220

225

OFFICIUM

22

137

nos a nostris debitis, Christe Ihesu bone. alleluia.

Ps. Benedictus

(143, 1)

Ad I.:

A.

III. A.

Laudibus Georgium digne veneremur, canticis preconium eius modulemur. alleluia Pietatis viscera Deus dilatavit, istum cum sub dextera de leva locavit. alleluia.

230

235

VI.

A.

A.

Iste Deo placuit insigni tropheo, vi ita arripuit celum dignus Deo. alleluia.

240

Cumulavit gaudia incolis celorum,

hic cum in consorcia transmigrat eorum. alleluia.

245

Ad II. vesperas (!)

A.

A.

A.

A.

Iustus iste floruit velut flos venustus nec estu defloruit culparum combustus. Stolam suam sanguine veri lavans agni triumphi solamine gratulatur magni. alleluia. Lylium hoc hodie de terra succisum placens regi glorie ornat paradisum. alleluia. In celis hic hodie

250 fol. 173v 255

stola serenatur,

A.

in terris qui gracie munere ditatur. alleluia. Exultans primaria stola laureatus certus est de alia martir trabeatus. alleluia.

260

265

138

OFFICIUM

22

Ad Magnificat:

A.

O Georgi, spiritus tuus iam medullitus exultat in Deo,

unus enim penitus in eternum spiritus

305

est factus cum

270

eo. alleluia.

Ps. Magnificat (Lc r, 46-555 Ymnus Novelli sideris sicut de sancto Cholomanno

310

Alleluia. V.

315

Tuus, Ihesu, hic adletha

suo fuso sanguine rubra mundi transit freta tuo fulgens nomine, Georgius.

2/15

Sequencia : Celum, terra, mare, gaude, arbor, herba, gemma, plaude, 320

330

335

spirans omne, vaca laude salubri tripudio. In Georgij natali omni spreto fonte mali glorianter spiritali iocundemur gaudio. Annis quidem iuventutis moribus vernans virtutis volat ad fora salutis voce, corde, opere. Corde tandem iubileo fuso sanguine pro Deo regnat et vivit cum eo nunc et omni tempore. Dacianum expugnavit Sathanamque fide stravit, contra cuncta triumphavit, dignus vite gloria. Sanctum ergo veneremur

280

285

290

295

tantum omnes et miremur, 340

actus eius imitemur felici constancia.

300

OFFICIUM 23

139

Off. 23 Gedrudis virginis Ad I. vespera(m):

A.

5 A. 10 A.

15 A.

A. 20

R.

Annua sollempnia Gedrudis preclare frequentat ecclesia de mari ad mare. Diem hunc mirificat ipsius natalis, ortus quem dignificat eciam regalis. Eternam feliciter mercando salutem de virtute iugiter ibat ad virtutem. |Suam laudis tytulus vulgat bonitatem, omnis stupet oculus tantam sanctitatem. Iuncta poli cetibus apud regem celi prece nobis omnibus succurrat fideli.

5

10

15

20

In puteum labitur infans et defungitur

25

matre deturbata,

VS

Ad lectum ut ponitur Gedrudis, regreditur anima sublata. In tantis fit credula

30

25

mater, vota sedula

fert prius negata.

Ad.

30

Ad Ma$nificat

A.

35

O lampas ecclesie, sponsa regis glorie, spes nostra optata, Gedrudis sacrata,

35

cuncta mentis impia

Oft 23

BONS

In ima col. 173"* require cetera in fine libri serzpzu est; quo Joco autezz nibil invenifur. INovissima pars officit saeculo XIX. codice iterum conglutinato videtur periisse. 33 Ad Magnificat zanus alfera in margine addidit.

I40

OFFICIUM

23

nostre supplex expia tua prece grata.

40

Ps. Magnificat (Lc r, 46-55) Invitatorium:

A. 45

I.

A. 50

A.

Adoremus triumphantem Christum super omnia, Stola vite purpurantem Gedrudem in gloria. Ps. Venite (94, 1)

40

Nocturno:

lIugum sanctum teneris Deo ordinante portat hec in humeris corde gratulante. Ps. Domine Dominus (8, 2)

45

Horruit spurcicias mariti mortalis,

55

despondit nam nupcias sponsi immortalis. Ps. Celi enarrant

A.

50

(18, 2)

Sui sponsi federa Christi non mutavit, ad cuius se vulnera

60

iugiter aptavit. Ps. Domini

R. 65

B5

est terra (23, 1)

Coram matris pedibus in Christo fit legibus ista graciosa, Deo et hominibus placuit in omnibus

60

factis virtuosa, 70

IV:

Vultus fulget gloria, animi prudencia tota generosa.

Deo .. R. 75

65

Cum inter convivia

pater ad connubia Gedrudem hortatur Ira clamans ebria,

iurat, quod ad spuria carnis non trahatur,

70

OFFICIUM 23

I4I

Ihesum, Dei filium,

80

sponsum et non alium

75

suum protestatur.

Iva

Suis cum proceribus rex et sapientibus

85

rem tantam

miratur,

Talis quod iuvencula, annis adhuc parvula, tam sancte loquatur, Felix hoc propositum

90

80

85

a cunctis laudatur,

nec eius oppositum quisquam loquebatur. Talis ... 95

90

II . Nocturno: Amat parsymoniam carnem

macerando,

fugit castrimargiam Domino

95

vacando.

Ps. Eructavit (44, 2)

100

Gracie monilibus scintillat ornata, amatur ab omnibus

virgo Deo grata. 105

Ps. Deus noster (45, 2)

110

Se iussis legalibus prudenter aptavit nec ullis recessibus ab hijs deviavit. Ps. Fundamenta (86, 1) Insurgunt iniurgie et matri et filie moriente rege, A matre iuvencula

100

105

tondetur, ne fabula

115

sit in Cypris grege, Tonsa dat eximias gaudens Deo gracias Christiana lege. N

120

R.

Disparet discordia, reginam cum filia

110

OFFICIUM 23

142

que grassans deiecit, Adventat concordia omni plena gracia, que pacem refecit, Sathane versucia penitus defecit et Christi victoria dulciter profecit. Adventat ...

125

130

Suis cum sodalibus prefertur virginibus sacris sumptis velis, Nam florebat gloria virtutum et fragancia

135

morum

hec fidelis,

120

125

130

135

Vacavit vigilijs, precibus, ieiunijs conversans in celis. Nam ..

140

III. Nocturno:

A.

Felix hec et inclita nullis fusca malis,

145

virtutum per merita angelis equalis.

145

Ps. Cantate (95, 1)

Hec sumptis lampadibus Christo obviavit, 150

secum celos passibus amoris intravit. Ps. Dominus

155

160

165

regnavit, exultet (96, 1)

Suam nobis porrigat manum graciosam et ad viam dirigat celi gaudiosam. Ps. Cantate (97, 1) Vices dum per varias hec mater familias preci incumbebat, Speram flamme inclita cernens ipsa territa super se pavebat, Flammam secundario super hanc devocio

150

155

160

OFFICIUM sororum

23

143

videbat.

Speram .. Legati huius naufragi una ruunt in pelagi fluctus corde tristi, Evadunt mox cum gaudio uno clamante tercio: assis, virgo Christi.

170

170

Gaude, Gedrudis regia,

que tanta beneficia dare meruisti. Evadunt ..

175

175

Astantum presencia spirát redolencia mirandi dulcoris, Eius dum sanctissima

180

180

regnum subit anima vite et honoris, Presentes eximiam

magnificant gloriam nostri redemptoris.

185

185

Eius .. Gloria Laudes: 190

A.

Dominus

hanc induit

190

virginem decore, ipsi quia congruit eius sponsam fore. 195

Omnis terra, cordibus Deo iubilate,

195

cum Gedrude laudibus ipsum exaltate. Ad te ista vigilat 200

de luce fidelis, Deus, tibi rutilat

200

que ceu sol in celis. Sponsa sacra Domini Deo benedixit, 205

hostis nam temptamini semper contradixit. Gedrudis in tympano laudavit fidelis et cordis et organo Dominum de celis.

205

KOMMENTAR Das Offizium ist neben der Messe die wichtigste Form der katholischen Liturgie. Es handelt sich dabei um Andachtsübungen, die jeder Angehórige des katholischen Klerus regelmáfig durchzuführen hat. In der geschichtlichen Entwicklung des r. Jahrtausends bildeten sich 8 Stundengottesdienste heraus, die auch Horen genannt werden (!). Diese 8 Horen gliedern sich in 4 groBe Horen (horae maiores: Matutin, Laudes, Vesper, Complet) und 4 kleine (horae minores: Prim, Terz, Sext und Non).

Seit den Festlegungen der Benediktiner gilt die Regel, daB innerhalb eines Wochenablaufs der gesamte Psalter einmal zu beten bzw. zu singen, der gesamte Bibeltext einmal zu lesen sei. Erweitert wurde dieses Pensum

durch Texte der Patristik, der

Heiligenlegende und anderes. Die Gebete, Lesungen und Gesánge werden auBerdem ergánzt durch Lobgesánge in Gestalt der Hymnenantiphonie, durch die biblischen Cantica und das Paternoster. Beim Offizium des Mittelalters gilt folgender zeitliche und inhaltliche Ablauf: Die Matutin eróffnet die Reihe der Horen als sogenanntes Nachtgebet. Sie findet zwischen o und 2 Uhr statt, weshalb sie ursprünglich auch Vigilia (Nachtwache) genannt wurde. Als man die Feier in die Zeit des Sonnenaufgangs verlegte, ergab sich die Bezeichnung Matutin (vgl. das dt. Wort Mette). Eine Matutin beginnt immer mit dem Invitatorium, einem Einladungsgesang, dem Psalm 94 zugrunde liegt (Venite exsultemus Domino). Bei Christan fehlt das Invitatorium zum Officium Bartholomaei (monast. Brevier). Dem Invitatorium folgen 3 Nokturnen, die sich im monastischen Brevier in je 6 Psalmen und Antiphone gliedern, erweitert durch 4 Lesungen mit je 1 Responsorium. Im Sákularoffizium bestehen die 3 Nokturnen aus je 3 Psalmen und Antiphonen, erweitert durch 3 Lesungen mit je ri Responsorium. Zahl und Auswahl der Psalmen sind zeitlich und órtlich verschieden. Die heutige róm. Matutin enthált 3x3 Psalmen (bei den einfacheren Festen eine Nokturn mit 9 Psalmen). Der benediktinische Kursus hielt an der alten 12-Zahl fest: 2 Nokturnen zu je 6 Psalmen, zu denen an Sonn- und hohen

(1) Der folgende Überblick über die Offiziumteile stützt sich auf BROCKHAUS, Heinz Alfred, Ewropáiscbe Musibgeschicbte, Bd. 1, Ewuropáische Musikkulturen von. den

"Anfangen bis zur Spátrenatssanee, Berlin. 1983.

KOMMENTAR

145

Festtagen noch eine dritte Nokturn mit 3 alttestamentlichen Cantica kommt (daher in den Hss. oft 'ad cantica' genannt). Unter den monastischen Offiziumformen Christans fehlt der 2. Nokturn zu 'De corpore Christi' eine Antiphon. Die auch von Christan 'ad cantica' genannte 3. Nokturn besteht im allgemeinen aus I Antiphon und 4 Responsorien. Bei hohen Festtagen kann der Matutin noch eine Vesper am Vorabend vorangehen. Sie zeichnet sich durch eine Lesung mit anschlieBendem Responsorium aus. Christan gibt jedem seiner Offizien eine r. Vesper. Er verwendet in der monastischen Form 4 Antiphone, 1 Responsorium und 1 Antiphon zum Magnificat. Ausnahmen bei Bartholomáus, Erasmus, Agnes (Fragment) 5A*1R-«1A; in der sákularen Form stehen IA*IR-«1A (Petronilla, Udalricus) 5A«-1R-«1A (Gedrudis, Georgius, Simon und Judas) gegenüber. Bei Dorothea fehlt die Antiphon vor dem Responsorium, das Fragment über Agnes (nur die r1. Vesper) besteht aus 5A«*IRIA. Als náchste groBe Hore folgen gegen 4 oder 5 Uhr die Laudes, ein Morgenlob. Nun werden 5 Psalmen mit Antiphonen gesungen, den Psalmen folgt eine Lesung, wegen ihrer Kürze 'Capitulum' genannt. Durch sie und das Benedictus (Lc r, 68-79) werden die Laudes ergánzt und abgeschlossen. Bei Christan haben die Offizien über das Corpus Christi, Achatius, Bartholomáus,

Koloman

und Leonhard

(alle monast.

Brevier) abgesehen von der zum Benedictus gehórenden jeweils nur I Antiphon. Daran schliefen sich die vier kleinen Horen. Prima hora, die

erste Stunde des Tages (um 6 Uhr), tertia hora (um 9 Uhr), sexta hora (um 12 Uhr) und nona hora (um 15 Uhr) umfassen im allgemeinen je 3 Psalmen, 3 Antiphone und eine Lesung mit Responsorium. Christan verwendet je 1 Antiphon. Die jüngsten dieser Horen, Prim und Komplet, dienen nicht einem Tagesabschnitt, sondern dem ganzen Tag bzw. der Nacht. Sie haben sich je ein Offizium angegliedert. Die Prim hat nach der Entlassung das Martyrologium und das 'Officium capituli, in dessen Mitte die Mónche ein Kapitel der Regel lesen (jetzt: Schriftkapitel) und die Tagesarbeit verteilen. Als náchste groBe Hore folgt gegen 18 Uhr die sogenannte Vesper (von laudes vespertinae' oder 'vesperae). Zur Vesper werden 5 (benediktin. — monast. 4) Psalmen gebetet, zu jedem eine Antiphon gesungen, eine Lesung durchgeführt und zum AbschluB das von einer weiteren Antiphon angekündigte Magnificat (Lc r, 46-55) gesungen. Christan weicht bei den monastischen Brevieren davon ab: bei Achatius folgen den 4 Antiphonen zu den Psalmen sowie der Antiphon zum Magnificat 2 weitere Ant., bei Bartholomáus stehen 5 Antiphone vor der zum Magnificat (auch die r. Vesper

146

OFFICIA

hat eine zusátzliche Ant.) ,bei Erasmus steht ein zusátzliches Responsorium (sowie eine zusátzliche Ant. in der r. Vesper). In der sákularen Form fehlen dem Offizium über Dorothea die 5 Antiphone der r. Vesper. Bei Petronilla fehlen 4 Antiphone der 1. Vesper, ebenso bei Udalricus. Den AbschluB des Offiziums bildet die Komplet (Completorium - Vollendung) gegen 20 Uhr. Der Komplet ging das 'Officium collationis mit einer Lesung aus Cassianus' 'Gesprüchen der Váter' voraus. AuBerdem steht hier eine Art Bufiritus mit dem Confiteor wie im Staffelgebet der hl. Messe. Auch sie enthált Psalmen, Antiphone und Lesungen. Den Schluf bildet das Gebet 'Nunc dimittis' (Lc 2, 29ff.). Christan verzichtet in seinen Offizien auf diesen Teil des Stundengebetes. Die Stundengottesdienste blieben jahrhundertelang eine relativ konstante Form der katholischen Liturgie, wurden allerdings in den einzelnen Ordensgemeinschaften und im óffentlichen Andachtsgottesdienst zum Teil differenziert. Christan verfaBt Reimoffizien (historiae rhythmatae, rimatae), die so definiert werden kónnen: "Das Reimoffizium ist ein sorgfáltig gegliedertes, in sich geschlossenes und abgerundetes Ganzes, ein liturg. Tages- und Stundengebet, in dem nicht nur die eingelegten Hymnen, sondern sámtl. Antiphonen und Responsorien, mit Ausnahme der Ps. und Lektionen, in Rhythmus und Reim gekleidet erscheinen"

(AH Bd. 5, 6). Vollender und erster Hóhepunkt dieser Form ist Julian von Speyer (gest. um 1250). Durch sein Franziskus- und AntoniusOffizium wird er für die Dichter des Franziskanerordens (etwa 770 Reimoffizien) und diejenigen anderer Mónchsgemeinschaften in Stil und Rhythmik bestimmend. Christans Offizien haben das Corpus Christi und folgende 17 Heilige als Thema: Achatius, Agnes, Altmannus, Anna, Bartholomàáus, Caecilia, Cholomannus, Dorothea, Erasmus, Gedrudis, Georgius, Leonardus, Martha, Petronilla, Simon und Judas sowie Udalricus.

Zwei der Offizien sind nur fragmentarisch überliefert: Am Ende des Textes über die hl. Gedrudis heiBt es in der Handschrift B: 'Require cetera in fine libri Der Rest ist jedoch abhanden gekommen, vielleicht bei der Neubindung der Hs. im IQ. Jh., wie Dreves vermutet (?). Vom zweiten unvollstándigen Offizium, dem über die hl. Agnes, sind uns der Tropus zum Alleluja und eine Sequenz, sowie

(2) DnEvzEs, Guido Maria: C/ristans von. Lilienfeld Hymnen, Officien, Sequenzen und Reizgebete, Analecta hymnica medii aevi 41a, Leipzig 1903. S. 72.

KOMMENTAR 6 Antiphone bestimmt

und r Responsorium,

147

die für die erste Vesper

sind, überliefert. Sie werden

von Dreves in den AH

41a nicht erwáhnt. J. Szóverffy fállt auf, daB Christan kein Maria-Offizium schreibt. Er meint, ein derartiges Offizium kónnte das in AH 5/S. 57 (15) gedruckte sein: Ab aeterno ordinata / Mater (conceptio BMV). "Dieses Offizium war in ósterreichischen Klóstern eingebürgert und verbreitet sich auch in Ungarn, Bóhmen und Süddeutschland. Die Verfasserschaft Christans mag hier erwogen werden." (3). Unter anderen enthált auch die Lilienfelder Hs. 3 aus dem I4. Jahrhundert diesen Text. Gegen die Urheberschaft Christans spricht aber, daB kein einziges der so reichlich in seinen Offizien vorhandenen Kennwórter enthalten ist. Nicht alle diese 'historiae, wie sie von

Christan,

aber auch

von anderen genannt werden (*), sind für Zisterzienser geschrieben. Die Offizien über Dorothea,

Gedrudis,

Georgius,

Petronilla,

Simon und Judas sowie Udalricus weisen die kurze, nichtmonastische Form auf. Das Altmannusoffizium (Form des Benediktinerbreviers) dürfte wohl für Góttweig, das Georgiusoffizium (kurze Form) für das benachbarte Herzogenburg bestimmt gewesen sein. Letzteres Werk findet sich, um einiges verándert, in der Handschrift 67 dieses Stiftes. Auch der Umstand, da in allen Offizien mit Ausnahme derer

über das Corpus Christi, über Achatius und Gedrudis Sequenzen beigefügt sind, deren Gebrauch in der Liturgie der Zisterzienser untersagt war, spricht für die Widmung an andere Klóster. Befremdlich bleibt aber, daB solche Sequenzen sich auch in den Texten über Bartholomáus und Leonardus befinden, die die

Form des Zisterzienserbrevieres aufweisen. Die Sequenz für Cholomannus, dessen Offizium ebenfalls für Zisterzienser gedacht ist, steht an anderer Stelle als der übrige MeDtext. Die im Autograph enthaltenen Hymnen und Sequenzen stehen auch in den anderen Fállen hàufig nicht innerhalb der übrigen Offiziumtexte, sondern getrennt davon.

(3) SzóvERrFFY, Josef: Marienbymmen in. Osterreich. Ein. Beitrag zur. Geschichte der Dichtkunst. Ósterreichs. im. Mittelalter. Festgabe für Paul Klopsch zu seinem 65. Geburtstag. Leiden 1987 (Medieval Classics: Texts an Studies 21). S. 80. (4) Die Musik in Geschichte und Gegenwart. Allgemeine Enzyklopádie der Musik. Unter Mitarbeit zahlreicher Musikforscher des In- und Auslandes hgg. v. Friedrich BLUME. Bárenreiter Kassel-Basel-London-New York 1963. Bd. 11, Sp. 172-176.

148 Dies là8t darauf haben, deren Texte Lilienfeld gedacht Zusammenstellung

OFFICIA schlieBen, daB wir keine Sammlung vor uns ausschlieBlich für die Verwendung im Stift waren, sondern eher eine sehr persónliche des Autors. Christan arbeitete also nicht

gezielt für die Liturgie seiner Mitbrüder, sondern dichtete, was

seiner künstlerischen Ambition entsprach. Die Verwendung des Offiziums auf Cholomannus im Stift Melk, für das das Werk bestimmt gewesen sein kónnte, ist nicht nachzuweisen (5). Der Cholomannussequenz Christans begegnen wir aber in geschriebenen Melker (codd. Mell. 565 und 1406) und gedruckten Passauer Mefbüchern, aus welchen sie in die Acta SS. Oct. III, 35 3, in Daniel II 192 und Kehrein S. 369 übernommen wurde (5).

Die Sequenzen: Den Ausgangspunkt für die Entstehung der Sequenz bildet die Praxis, an den weitgespannten Alleluja-Jubilus einen kurzen Vers und dann eine erweiterte Version des Jubilus anzuschlieDen. Hier handelt es sich ursprünglich um einen Tropus (s.u.), man nannte aber diese Erweiterung bald 'Sequentia(e), soviel wie 'das Nachfolgende-. Die Sequenz entstand also als Erweiterung und Textierung des Alleluja-Melismas, wurde aber spáter zu einem selbstándigen Gesangsgenre. Dabei haben nicht nur das fránkische Vorbild, sondern auch das intensive Wirken der Benediktinermónche am Bodensee eine hervorragende Rolle gespielt. Notker Balbulus schuf sinnfállig gegliederte Texte, aber noch ohne feste Silbenzahl oder Reimformungen. Aus dem ursprünglichen Tropus wurde eine neue Gattung der Gesangspraxis, die im ro.12. Jh. auferordentlich beliebt war, viele Melodien hervorbrachte und den ursprünglich engeren, liturgischen Anlafi weitgehend überschritt, ja sogar bis in den weltlichen Bereich vordrang. Seit dem r2. Jh. rückte die Reimsequenz in den Vordergrund, vor allem ausgehend von der Klosterschule Saint-Victor in Paris, wo der Augustinermónch Adam von Saint-Victor (um IIIO-II92) den Reimdichtungen selbstverfafte Melodien unter-

legte. Im 13. und r4. Jh. paften sich die selbstándig verfaBten Gesánge immer mehr dem Hymnus und dem Kirchenlied an. Im 16. Jh. wurden alle Sequenzen bis auf 5 vom Tridentinischen Konzil verboten, weil sie sich von den strengen Grund-

(5) AH 41a S. 21. (6) AH 41a S. 22.

KOMMENTAR

I49

sátzen des Gregorianischen Gesangs und seinem Verstándnis als Liturgie zu weit entfernt hatten. Christans Sequenzen gehóren ihrem Bau nach dem sogenannten jüngeren Stil an(?). Die einzelnen Versikelpaare (Strophe und Gegenstrophe) zeigen untereinander gánzliche Angleichung ihrer Silbenzahl. Statt des Metrums herrscht ein streng geregelter Akzentrhythmus, die Assonanz der 'klassischen' Sequenz ist durch den Reim ersetzt worden (?). Allen Sequenzen Christans geht ein Tropus zum Alleluja voraus. Die verwendeten Melodien werden in Hs. B an keiner Stelle angegeben, es dürfte sich aber um die allgemein gebráuchlichen gehandelt haben: Veni sancte spiritus; Verbum bonum; Laetabundus. Hymnen: Ambrosius von Mailand gilt als eigentlicher Begründer des strophischen liturgischen Hymnus in lateinischer Sprache (9). Verbindlich für seine als authentisch gesicherten Hymnen sind 8 vierzeilige jambische Dimeterstrophen. Dieser Form folgt Christan in seinen Hymnen auf Achatius, Anna, Bartholomáus, Cholomannus (zu Terz und Komplet), Erasmus, Martha, Petronilla und Simon und Judas. Jede dieser Strophen weist Kreuzreim auf und (aufer bei Simon und Judas)

Zeilenentlehnung am Strophenschluf. Die Strophenzahl betrágt 4, 6, 7 oder 8. Die Initialen der Strophen auf Achatius und Erasmus bilden ein Akrostichon. Die übrigen 5 Hymnen weisen rhythmisierte asklepiadeische Strophen auf (Altmannus, Cholomannus zur Vesper, Dorothea, Leonardus und Udalricus). End- und Binnenreime variieren.

(7) Riemann Musik Lexikon. Begonnen von Willibald GURLITT, fortgeführt und hgg. v. Hans Heinrich EGGEBRECHT. 12. vóllig neu bearbeitete Auflage in 3 Bànden

(Personenteil A-K ; L-Z; Sachteil), Bd. 3: Sachteil, B. Schott's Sóhne

Mainz 1967. S. 864f. (8) Einen Fehler im Reim enthált die erste Strophe der Sequenz auf Leonardus (V. 306). (9) Riemann S. 383f.

ANMERKUNGEN Angaben zu den Festen der Heiligen siehe in den Anmerkungen zu den Salutationen.

Off. 1 De corpore Christi: Die Repetendae (Teilwiederholung des Rahmenstücks im Responsorium) erhalten von mir in allen Offizien eigene Verszahlen, um eventuelle Lücken besser beschreiben zu kónnen. In der 2. Nokturn ist in der Lilienfelder Hs. eine Antiphon ausgefallen. In Laud. Ad Bened. 4 (V. 246) fehlt vielleicht eine Silbe. Off. 2 Leonardus: Die Sequenz Glorietur orbis totus (V. 3o01ifl) ist zum Teil identisch mit der Sequenz auf Altmann (Gaude caeli hierarchia). Der Hymnus Hwmi de tribulis (V. 349ff.) in rhythmisierter asklepiadeischer Strophe. Binnen- und Endreime; die Schlufiverse je zweier Strophen bilden einen Reim. Off.3 Petronilla (Hymnus): 6, 1fl. vgl. Achatius. Zeilenentlehnung im vierten Vers jeder Hymnenstrophe.

Off.4 Petronilla (Officium) : Das Responsorium O /amfas lucifiua ... aus dem Agnesfragment (21ff.) findet sich zweimal auch beim Offizium für Petronilla (V. 7ff. und 167ff.). In V. 181 scheint der Sinn «obilis, der Reim nobili zu fordern.

Off. 5

JAchatius:

Zeilenentlehnung in jedem 4. Vers der Hymnenstrophe. Das Akrostichon der 8 Hymnenstrophen ergibt den Namen AcAacius. V. 30o4f. (Hymnus): Divisio modi (Teilung des Modus): In der Modalrhythmik des I3. Jhs. ein senkrechtes Strichlein von unbestimmter Lànge, das zum AbschluB einer melodisch-rhythmischen Periode gesetzt wurde, auch Suspirium genannt. Off. 6

Cholomannus :

Der Hymnus Novelli sideris wird auch für Georg verwendet, siehe dort!

Off.7 Agnes (Sequenz und Tropus): Alle Schlufizeilen der Halbstrophen reimen in -ia.

Vgl. das von Dreves nicht erwáhnte Bruchstück B fol. 170"*! Es enthált die Antiphone und Responsorien auf Agnes für die I. Vesper (Inc. Letetur ecclesia).

ANMERKUNGEN

ISI

Off.8 Anna: Zeilenentlehnung im 4. Vers jeder Hymnenstrophe. Off.9

Udairicus:

Das Offizium wird durch das Prosastück über die 4 Kirchenváter vom Hymnus getrennt. Auch die Sequenz folgt erst in einiger Entfernung (s.u.). Off. 10 Lectiones de quattuor doctoribus : Dieses Prosastück wurde aufgenommen, weil es sich mitten unter den Offizien befindet. Es enthàlt einige für Christans Stil typische Wórter, die seine Urheberschaft wahrscheinlich machen.

Off. 11. Udalricus (Hymnus): Rhythmisierte asklepiadeische Strophe, Binnen- und Endreime, die SchluBverse je zweier Strophen bilden ebenfalls einen Reim. Der seltene Ausdruck mu/le-artifex für Teufel steht im Hymnus für Udalricus (V. 19 7 5. Strophe, Vers 3) und bei Erasmus (V. 15 7» 4. Antiphon der r. Vesper). Vergleiche dazu den Artikel /eopardus bei Heinrich von Schüttenhofen aus dem Jahr 1299 (CPV 1599 fol. 100"*): "... Unde mille artifex appellatur, ex cutus commixtione dyabolus in anima generat beccatum superbie." Weitere Texte mit diesem Wort: a) MGH Script. rer. Merowing. V, p. 143 (Vita s. Menelei, lib. I,

19 Sd 2E?)

b) MGH SS. IV, p. 819 col. r, lin. 21 und 35 (Addit. ad ADALBERTI vitam s. Heinrici imp., s. XIII in.). Beide Angaben aus: NIERMEYER, J.F., Medie Latinitatis Lexicon minus, Leiden

1976. "Aut certo bonit alias res seu auctoritates cum certo mumero : .. II Dwabolus est malle artifex" (PACK, R.A, A Medieval Explicator of Classical Mnemonics, in Stud. Lit. II S. 530). Aus einer Mondseer Handschrift (Wien CPV 3orri, fol. 53"-62", a. 1440).

Off. 12. Cholomannus (H ymnen zu Vesper, Terz, Complet sowie eine Sequenz) : Der Hymnus Novelli sideris (V. 1-32) wird in einer Herzogenburger Hs. für das Georgsoffizium verwendet. Rhythmisierte asklepiadeische Strophe. Binnen- und Endreime, die SchluBverse von je zwei Strophen bilden einen Reim. Zeilenentlehnung im 4. Vers jeder Hymnenstrophe bei Gaude, o felix Austria (V. 33-56) und 'Cholomanni da precibus' (V. 5792) V. 16f. Divisio, siehe Achatius!

152

OFFICIA

Off. 13 Altmannus: A. von Passau. * um IOIS5. f 109r. "In Góttweig bestattet, in óstr. bald nach

seinem

Tod als

Heiliger verehrt; sein liturg. Kult ist in den Dióz. Passau, Linz

und St. Pólten erst seit Ende 19. Jhr. zugelassen" (Lex. f. Theol. w. Kirche Bd. rz, Sp. 403)! Hymnus De mundi sentibus (V. 316ff.) in rhythmisierter asklepiadeischer Strophe. Binnen- und Endreime; die SchluBverse von je zwei Strophen bilden ebenfalls einen Reim. Cf. die Hymnenform bei Leonardus! V. 3351. Divisio, siehe Achatius!

Off. 14. Udalricus (Sequenz): Vgl. oben die Bemerkungen zu Hymnus Udalricus.

und Offizium über

Off. 15. Simon und Judas: Doxologie: Frühe Belege, daB die Doxologie zu den Responsorien gesungen wurde, z. B. an das letzte Responsorium der Nokturn angehángt (Regula monasteriorum, cap. 9, 6. Jh.). Im allgemeinen wurde jedoch nur die erste Hálfte der Doxologie (Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto) gesungen. Mitunter begegnen freie Fassungen. Der Umfang des Gebrauchs im Mittelalter ist uneinheitlich und von lokalen Sonderbráuchen abhángig. Im allgemeinen wurde sie auDerhalb der Passionszeit und des Totenoffiziums zum letzten Responsorium jeder Nokturn gesungen und nur an bestimmten Festtagen zu allen Responsorien. Christan zeigt ihre Verwendung an bei Simon und Judas V. 35 (1. Vesper), Martha V. 35 (1. Vesper), V. 120 (1. Noct.), V. 195 (2. Noct.), V. 250 (Cantica), Dorothea V. 20 (1. Vesper), Gedrudis V. 189 (3. Noct.) V. 290f. Divisio, siehe Achatius!

Off. 16 Caecilia: Aufer dem Tropus zum Alleluia und der Sequenz ist nichts vorhanden. Off. 17

Martha:

In den Offizien auf Martha (21ff.) und Dorothea (5ff.) tritt bei einer Aufzáhlung von 13 Tugenden der bei Christan seltene Fall von Reimprosa auf. Anders als Dreves, der 9 Zeilen verwendet (AH 41a S. 59 und 76), bevorzuge ich eine Anordnung in ro Zeilen und trenne daher sanctitas von der vorausgehenden /wmilitas (siehe Text !). Dadurch ergeben sich nàmlich die symmetrischen Silbenzah-

len 4.3.3.6.7 |4.5.5.9.7.

ANMERKUNGEN

153

Die Tugenden fides spes et caritas werden nicht getrennt, weil sie eine theologisch begründete Einheit bilden. virtus, victoria bleiben ebenfalls beisammen,

weil nach mit-

telalterlicher Verslehre zwei Silben (eine einzelne Hebung) noch keine Zeile bilden kónnen. V. 29 spiritualis disciplina: In Konrad Spitzers 'Geistlicher Gemahelschaft' tritt diese Tugend personifiziert auf (Konrads Büchlein von der geistlichen Gemahelschaft. Untersuchungen und Text. Hg. Ulrich SCHÜLKE. Münchener Texte und Untersuchungen zur dt. Lit. des Mittelalters Bd. 31 München r197o. V. 1584ff. u.ó.). Das 'speculum virginum' legt die Narde aus cant. 4, 12-15 als spiritualis disciplina aus: "Hortus iste deliciosis floridus incrementis parit diversorum pigmentorum germina, pacis et iusticie fructus germinantia; gignit diversi generis flores, florum eque colores et odores; albescit illic lilium castitatis, ardet crocus caritatis, viola splendet humilitatis, rubet illic rosa verecundie,

nardus spirat odorem spiritualis discipline, graciles illic virgule balsama sudant ...". (GREENHILL, Eleanor Simmons: De geistigen Voraussetzungen der Dilderreihe des speculum virginum. Versuch einer Deutung, Münster 1962 (7 Beitráge zur Gesch. der Philosophie und Theologie des Ma. Bd. 39, Heft 2. S. 53)». V. 311 In de« 2. Vesper fehlt der letzten (4. Antiphon vielleicht ein Vers. V. 373fl. Zeilenentlehnung im vierten Vers jeder Hymnenstrophe. Das Akrostichon der 6 Hymnenstrophen ergibt den Namen Martha.

Off. 18 Agnes (Fragment): Bisher unbekanntes Bruchstück mit 6 Antiphonen und r Responsorium zur I. Vesper. Die Verse des Responsoriums O /amfas luciflua ...(V. 21ff.) finden sich auch beim Offizium für Petronella (V. 7ff. und 167ff.). Off. 19 Bartholomáus: Es fehlt das Invitatorium. V. 265 Gaudenter hoc hoc hoc in der Hs.; Dreves schlágt vor: Gaudenter hoc hodie. Zeilenentlehnung im 4. Vers jeder Hymnenstrophe.

Off.20

Erasmus:

In V. r5 steht »ulle-artifex. Siehe oben beim Hymnus

auf

Udalricus! V. 336fl. (Hymnus): Zeilenentlehnung in jedem vierten Hymnenvers. Das Akrostichon der 7; Hymnenstrophen ergibt den Namen Erasmus.

154

OFFICIA

Off. 21 Dorothea: In den Offizien auf Martha (21ff.) und Dorothea (5ff.) tritt bei einer Aufzáhlung von 13 Tugenden der bei Christan seltene Fall von Reimprosa auf. Zur Zahl der Verszeilen und zum Ausdruck spiritualis discilina siehe oben bei Martha! Der Hymnus Caelestis atria carmen angelicum (V. 245ff.) in rhythmisierter asklepiadeischer Strophe. Endreim der ersten 3 Verse einer Strophe, die Reime der Halbverse klingen mit dem Ende des 4. Verses zusammen. Die vorliegende Reimkombination ist einzigartig in Christans Hymnen! Off. 22 Georgius: Der aus dem Cholomannusoffizium bekannte Hymnus Novelli sideris wird von Christan auch im Offizium auf Georg verwendet. Daher auch im cod. Ducumburg. 67 bei diesem Heiligen. V. 45 Im Invitatorium fehlt vielleicht ein Vers. Off. 23

Gedrudis:

Der SchluB des Offiziums fehlt (Antiphon zum Horen, 2. Vesper).

Benedictus,

SADUOSEACTOINES

"a, IT

J U.LAg » (ib. ty | copiTuwnean m

I

fn

4

"

E

V. nni

4 E

-.

LIE

*

ü

^ í

"-

"

|

L

|zm

Mas

:

l í

re

Ld

"

N rw

E

|

Mis

i

| —

*.

|

ALUN

I

FED

|

'

;

"utu

Ey ———

E Tw

N

Ó -—ráX,

»

l

"

]

»

Mc J »

B

I5 |

J

Sal.

1 Salutacio ad beatam virginem Mariam

1. Mater pia, mater dya,

T2

rei via, o Maria, ave, plena gratia, O tenella Dei cella,

interpella pro me, mella

155

da de celi curia,

Vite porta mundo orta, 10

me conforta, ne distorta me collidant otia, Decus morum, vas honorum,

fons hortorum, lux polorum, mihi sis propicia. . Ara Dei, salus rei, 15

20

robur spei cordis mei, o dulce presidium, Expers maris stella maris predicaris, stella paris solem, regem omnium, Omni laude digna, plaude, semper gaude meque claude tuum intra gremium, Michi mesto nunc adesto, nam cor presto semper gesto

tuum in obsequium.

25

. Reparatrix, imperatrix, mediatrix, consolatrix, ave, virgo regia, 30

Generose, graciose, gaudiose, virtuose

35

confer beneficia,

Urbs regalis, flos vernalis, fons vitalis, me a malis solve et miseria, 35

O optata advocata michi nata, michi data,

per te vincam omnia.

40

. Imple bonis meum donis, que in thronis Salomonis regnas, desiderium,

Sal.1

.4 OY*. Arostichbon: Maria

1, 8 me distorta (Cl 4427)

4, 3 regnans (Ciz 4427)

158

SALUTACIO

1-2

Rupta mora pacem rora, solve lora firmiora,

4, 5

que trahunt ad vicium, Culpe fecem, mentis necem 45

ut per precem tuam secem,

michi da auxilium. Virgo clara, Deo cara, michi para nunc in ara celi evum gaudium. 50

55

60

5. Ave, rosa speciosa, veternosa et exosa

a me fuga odia, Spes reorum, pes claudorum, lux cecorum, os mutorum, da, ut spernam noxia, Honor regis, amor legis, si me regis, vivi gregis me duc ad convivia, Pio ductu, sine luctu, tuo fructu, iam me duc tu,

4, 10

LN

CO

5, 10

ut fruar in patria. Amen. Sal.2

Salutacio in nativitate beate virginis I. Ave Syon filia

fL di

diu exoptata, Prophetarum previa 5

voce nunciata, Michi da subsidia

1,5

vincendi peccata, Cuncta cedant vicia longius fugata. 10

2. Ave, que progrederis fulgens ut Aurora, Toti mundo nasceris clara et decora, Dele mei pauperis

15

24

2, 5

culpas absque mora, Ut coniungar superis, pro me supplex ora.

4, 4sj. Rupta mora partem rora / solve rora firmiora (C/» 4423) 4, 5 firma ora (CCL 40) 4, 9 da michi (C/z 4423) 5, 2 veterosa (Ciz 4423) 5, 11 me iam duc tu (Ciz 4423)

Sal 2d

OA

SALUTACIO

20

25

2-3

159

3. Ave, nata seculo que es ad salutem Prebens omni populo viam ad virtutem, Da, ne culpe pabulo me a Deo mutem, Sed cum suo poculo Sathanam confutem.

3,1

4. Ave, virgo regia

4,1

305

de tribu exorta,

30

Que es vite nuncia et salutis porta, Ne per facta spuria vincar, me supporta, Propter natalicia tua me conforta. 5. Ave Dei civitas,

35

40

virgo generosa, Tua est nativitas mundo fructuosa, Omnis per te vanitas michi sit exosa, Includat me claritas celi gaudiosa. Amen.

4,5

5,1

5,5

Sal. 3 Salutacio in annunciacione

I. Áve, que preordinata

b

eras ante secula,

5

In multis prefigurata virgo sine macula, Ora, ne mea peccata

1, 5

gignent in me iacula, Sed hec prece dele grata, clemens o iuvencula.

10

2. Ave, virgo, tibi pridem missum verbum suscipe. Quid moraris? prebe fidem, Dei natum concipe Et reforma me eidem

15

pacis unctum adipe Pauperemque tuam quidem sub tutelam recipe.

2,1

25

SALUTACIO 3-4

160

3. Ave, virgo dulcis, pia, 20

o felix concipiens, Sola mea spes, Maria, fovens et reficiens,

Non te vertas a me, quia

Sb S

ad te clamo siciens, 25

Ne lapsus iacens in via peream deficiens.

. Ave, que es Deo digna fieri hospicium,

4,1

Placa michi, o benigna, dulcem tuum filium, 30

Angelo bono consigna me, o vallis lylium, Ne subvertat me maligna fraus meorum hostium.

4,5

. Ave, virgo, mater Christi, 35

que divino opere Pia fide concepisti Ihesum sine Venere,

40

In morte me iuva tristi tue precis munere, Da fructum, quem genuisti, me in celis capere. Amen.

Sal. 4 Salutacio in nativitate Christi I. Ave, verbum eructatum de corde altissimi, Verbum Dei Deo natum, fontis occultissimi, De celo venisti, datum

muneris largissimi, Mei absterge peccatum cordis iniquissimi. 2. Ave, verbum, quod prophete voce pangunt varia, Advenisti michi lete,

presta beneficia, 15

Non me peccatorum rete circumdet miseria,

Sed da mihi laudare te cum cordis leticia.

Sal.4

40v»

1055

SALUTACIO 4-5 3. Ave, verbum incarnatum ex Maria virgine, 20

161 3, 1

Non de carnis iure natum,

sed sancto spiramine, Intuere me gravatum reatus ligamine,

25

30

35

3,5

A quo redde liberatum me in tuo nomine. 4. Ave, verbum arto multum conclusum presepio, Pauperum, non regum cultum cur ibi conspicio? Hoc totum propter me stultum esse ergo tuum vultum Prebe ergo tuum vultum michi, qui hunc sicio. 5. Ave, verbum revelatum devotis pastoribus, Nam

sermonem

4,1

4,5

5,1

delicatum

faris cum simplicibus,

40

Ne contempnas vulneratum me multis criminibus, Sed locum michi beatum confer cum celestibus. Amen.

5, 5

Sal. 5 Saiutacio in epyphania Domini I. Ave, Ihesu, gencium

5

10

currunt ad te reges, Nam salus es omnium et nullius eges, Per te michi dulcium morum detur seges Et tutum presidium contra mortis leges. 2. Ave, Ihesu parvule, cunctorum

11

1:5

2.1

corona,

Cui Tharsis et insule

reges ferunt dona, 15

Ut nulle me macule culpe fedent, dona,

Nec ad crimen crapule mea mens sit prona. 4, 75q.: Vu in margine dextro col. O'^ additi sunt Sal 9-

4 Or

2,5

SALUTACIO 5-6

162

3. Ave, Ihesu Domine, 20

ex Maria natus, In Iordanis flumine

qui es baptizatus, Cunctis pro peccamine

5.)

cunctorum es datus, 'Tuo sim iuvamine

de culpis mundatus.

25

4. Ave, Ihesu, nupcias accedens vocatus,

30

Supplere inopias es ibi dignatus, Dele negligencias meas

4,5

et reatus,

Da virtutum copias mei miseratus. 35

5. Ave, Ihesu, efficis qui de aqua vinum, Per posse hoc sufficis facere divinum,

Eya, si me reficis,

555

tuum intra sinum, 40

Da, laudis multiplicis ut intrem caminum.

Amen.

Sal. 6 Salutacio in purificacione I. Ave, Yesse virgula, fulgens stella maris,

Que es sine macula, cur purificaris ? Ob te a me facula

cedat lupanaris Et fecundent oscula vite salutaris.

2. Ave, Ihesu, manibus

datus Symeonis A familiaribus

15

templo Salomonis, Reple me virtutibus ceterisque bonis Locum cum felicibus in celi dans thronis.

Sal. 6

A

1:4

d95

SALUTACIO

6-7

3. Ave, virgo, liberas bina ave natum, 20

Quem gignens conceperas

25

Preces per fructiferas ipsi fac me gratum, Libera per miseras culpas me ligatum.

nullum per peccatum,

. Ave, Ihesu, gerulum senem quia geris, Qui tulit te parvulum 30

35

brachiis sinceris, Salva tuum servulum me a larvis feris Nec me mortis vinculum sevis claudat seris.

. Ave, Ihesu, filia, Anna, Fanuelis,

En, tua preconia

40

Sal. 7

decantat fidelis, Me non vincat bestia inferni crudelis, Sed te cum victoria collaudem in celis. Amen. Salutacio

in resurrectione

5.5

Domini

I. Ave, Ihesu, qui potenter portas frangis inferi Resurgensque das prudenter cunctis, ut sint liberi, Te precor, ut sis volenter memor mei miseri, Nam ab hoste fraudulenter expavesco conteri.

155

2. Ave, Ihesu, cum decore

qui surgis feliciter, Gloria, simul honore fultus mirabiliter,

Da, ut surgam de fetore peccati finaliter Velox currens in odore tuo post te dulciter.

Sal.7

A1*

25

SALUTACIO 7-8

164

3. Ave, Ihesu, qui ut leo 20

25

surgis die tercio Suscitante patre Deo te de terre gremio, Ergo tibi sicut queo supplico propicio, Ut miserearis reo michi in iudicio.

SES)

. Ave, Ihesu, resurgendo qui tuos letificas Et, ut fiant te sequendo veloces, fortificas, 30

Da, ut velox abstergendo sim culpas tabificas Nec sim piger acquirendo virtutes mirificas.

35

. Ave, Ihesu, qui de morte surgis inmortaliter Multa stipatus cohorte sanctorum nobiliter,

40

Da, ut sint aperte porte michi celi iugiter, Ubi in sanctorum sorte gaudeam perhenniter. Amen.

555

Sal. 8 Salutacio in ascensione domini I. Ave, Ihesu, glorie summe dominator,

qo

Qui ascendis hodie celos triumphator, Da, scandam ad venie spem ego peccator,

15:5

Nam in me cottidie triumphat temptator. 2. Ave, Ihesu, propria vi qui celos scandis, Torpenti desidia mundo iter pandis, Dona, ne me vicia 15

copulent nefandis, Sed ad celi gaudia scandam cum salvandis.

SE3GERO

ege

251

205

SALUTACIO

20

8-9

165

3. Ave, Ihesu, manibus iunctis scandens celum Post te ascendentibus

ignitum das zelum, Da meis erratibus medicine velum, 25

325

Ut cum te sequentibus mortis vitem prelum. . Ave, Ihesu, culmina

qui scandis polorum, Te secuntur agmina plura beatorum, 30

Ut evadens fulmina, confer, infernorum

4,5

Apprehendam limina ianue celorum. . Ave, Ihesu, dextera 35

40

qui nunc patris sedes Tenens super ethera pociores sedes, Lege salutifera meos regens pedes Leva super sidera me ad celi edes. Amen.

Sal. 9 Salutacio in pentecoste I. Ave, sancte Spiritus, omnium creator, Mundo missus celitus

boni inspirator, Michi sis paraclitus, hoc est consolator, Ne causam interitus

michi det temptator.

15

2. Ave, qui visibili datus es figura Virtute mirabili dona prestans plura, A me miserabili fuga nocitura, Culpas insolubili ne solvam usura.

191

«2d,5

5:15

166

20

SALUTACIO

9-10

3. Ave, qui apostolis in lingua donaris, Nam benignos incolis hijsque delectaris, Angelis ne subdolis subdar et avaris,

25

30

35

40

2,1

3,5

Me iunge celicolis, quibus conversaris. 4. Ave, nubis lucide qui geris figuram Estuantem cupide mentis fugans curam, In me carnis luride extingue usturam Caritatis fervide michi dans culturam.

4,1

5. Ave, qui discipulis appares ut ignis Sedendo in singulis eorum te dignis, Ne me liget vinculis Sathanas malignis, Me celorum populis admisce benignis. Amen.

531

4, 5

555

Sal. ro Salutacio in assumpcione beate virginis I. Ave, o christifera

(1T

florens virga Yesse, Que ascendis sidera 5

ad eternum esse, Cum sint ad fructifera mee manus

fesse,

1, 5

Asta michi prospera in finali messe.

3, 6 iungar (C/z 4423) — 4, 4 fuga (Clm 4423) 4, 5/8 (Cim 4423): Caritatis fervide michi das culturam Bt in tali opere da ut perseveram. 4, "15a. : Codice lat. Monac. 4423 anno 1481 in monasterio Iunaelacensi composito scriptor Joco versuum, quorum oblitus esset, bos ipsius versus non bene consonantes domi addidit Sal: 10.

415b

SALUTACIO 10

ro-11

2. Ave, mundi domina,

167 2.1

cunctorum regina, Scandens super culmina astrorum festina,

Sis contra peccamina 15

ND

michi medicina,

Ne peccati sarcina sit michi ruina. 3. Ave, virgo humilis,

3l

20

que sic scandis sursum Super celos agilis

25

tuum tendens cursum, Memor, o amabilis, esto mei rursum, Veni, nam sum labilis, michi in succursum.

30

4. Ave, virgo virginum, que transis desertum Super celos terminum ponens tibi certum, Da michi, qui ominum ducor per incertum, Locum aput dominum

S

ub

et virtutis sertum. 35

5. Ave, virgo, proxima que es tue proli, Sessio hec optima

52d

datur tibi soli, Ergo, o dulcissima, 40

Sal. 11

eus

spernere me noli, Mea tecum anima sit in arce poli. Amen. Salutacio ad sanctam

trinitatem

1i

I. Ave, pater omnium rerum

causatarum,

Fontale principium et finis ipsarum, Tu mearum sordium et miseriarum

SàL' 1 — 41 1, 2 creatarum (Ci 19 824)

155

1, 4 et finis earum (C/z 19 824)

168

SALUTACIO

rr

Deletor, da dulcium

fontem graciarum. 10

2. Ave, plenum gracia verbum

In mea memoria iugiter sis gratum, A me fuga ocia 15

2,1

incarnatum,

2, 5

et omne peccatum,

Me tecum in gloria gaudeam locatum. 3. Ave, sancte Spiritus, omnis boni dator, 20

ST

Imploro medullitus te ego peccator,

Ne me incompositus

395

voret mortis lator, Veni michi celitus 25

pius consolator. 4. Ave, felix unitas in tribus personis,

4,1

Desit michi feditas

per te Babylonis, 30

Abscedat severitas

4, 5

dira aquilonis, Me det letum bonitas verl1 Salomonis. 35

5. Ave, sancta trinitas, unus tantum Deus,

5b

Fugiat me pravitas, tu sis amor meus, Assit michi puritas, ne sim ultra reus,

5, 5

1, 7 Mundator da riguum (C/z 19 824) — 2, 2 increatum (C/» 4423) D. 5 fuga vicia (Cz 19 824) 2, 7 Meque post in gloria (C/z 19 824) 2, 8 facito beatum (C/z 19 824) 4, 2 tribus in personis (Cz 19 824) 4, 35g. Desit per te feditas / michi Babylonis (Cl 4427) 4, 7 me iocundet bonitas (Cim 19 824); 4423) — 4, 8 tue visionis (Cx 19 824) 5,3-5,8 (Cim 19 824): Tu mea iocunditas es et amor meus, En me premit pravitas sive Iebuseus, Quam pellat benignitas tua ne sim reus. 5, 5 Assit omnis puritas (Cz 4423)

SALUTACIO

40

r1-12

169

Sim semper, o trinitas, in te iubileus. Amen.

Sal. 12 Salutacio ad sanctam

crucem

I. Áve, ammirabilis o crux benedicta Tua vis est nobilis

semper et invicta, Per te turba fragilis

odis

demonum est victa, Palma michi stabilis sis contra delicta. 10

. Ave, semper florida O crux preciosa, Tua virtus vivida

atque graciosa 15

Mea sanet morbida Menbra et virosa, Ne sint ultra fetida Deo et exosa. . Ave, restitucio, O crux, sanitatis,

20

Que evacuacio es infirmitatis, A me sit remocio

355

per te vanitatis Atque restauracio 25

omnis sanctitatis. . Ave, meum gaudium, o crux, dulce lignum,

30

Ornata per filium virginis benignum, Sis contra demonium michi iuge signum, Ne per iter devium imiter malignum. . Ave, mea gloria,

5

o crux, laus cunctorum, Ad se traxit omnia

per te rex celorum,

S31*12! *741v* 2, 8 Deo nec exosa (Cim 4423)

4, 5

170

40

SALUTACIO A me fuga noxia cuncta viciorum Et me sic ad gaudia conduc gaudiorum. Amen.

12-13 5,5

Sal. 13 Ad sanctos angelos I. Ave, Michael beate,

5

qui es Dei nuncius, Michi cum benignitate subveni propicius, Labem mentis inquinate

151

1:5

mee dele micius,

Formam vite Deo grate da mihi velocius. 10

2. Ave, Dei fortitudo, Gabriel sanctissime,

2» jl

Omnis per te turpitudo sit a me longissime 15

Et sit mihi claritudo fame decentissime

AE

Atque boni plenitudo sufficientissime. 3. Ave, Dei medicina,

3wT

Raphael amabilis, 20

Eleva me de sentina mundi miserabilis,

Non me torreat coquina

3,5

inferni horribilis,

25

In loco pacis reclina me interminabilis. 4. Ave, angele, donatus

4,1

michi singulariter, Vivam per te confortatus 30

in bono feliciter, A nefandis separatus

4, 5

omnibus finaliter In celisque meus status sit felix perhenniter.

Sal 313 74052 3, 5 Ne torqueat coquina (C/x 4423) 4, 1 Ave angele datus (C/z 4423)

3, 7 In loco reclina (Cx 4423)

SALUTACIO 35

40

13-16

5. Ave, omnis beatorum o turba spirituum, Favete mihi vestrorum subventu precatuum, Particeps viciosorum ne fiam reatuum, Sed vobiscum supernorum sim conviva fructuum. Amen.

Sal. 14 Ad sanctam

I7I 5,1

5, 5

Scholasticam

Ave, o Scholastica,

5

virgo grata Deo, Cane pro me cantica plausu iubileo, Desit dyabolica pena michi reo, Claudant regna celica me cum Ihesu meo. Amen.

Sal. 15 Ad sanctam

5

Dorotheam

Ave, Dei filia,

5

virgo Dorothea, Scandis ad celestia per Christi trophea, Inter celi lylia fulges quasi dea, Sis michi propicia, dulcis sponsa mea. Amen.

5

Sal. x6 Ad sanctam Eugeniam Ave, o Eugenia,

sponsa Christi cara, Virtute in patria 5

celi flores clara, Deo reconcilia me dulcis et gnara,

5

Evadam supplicia inferni amara. Amen.

Sal: 14

5774.18

Prima littera buius et sequentium in singulis stropbis consistentium carminum ornatu caret

Sal i5

vs

Sa12169

w:4 1v*

172

SALUTACIO

Sal. 17 Ad sanctam

17-20

Brigidam

Ave, Dei, Brigida,

sponsa preelecta, 5

Da, ne mea frigida mens sit et abiecta,

Sed fac tua vivida prece, ut sit recta Deoque per florida opera dilecta. Amen. Sal.

8 Ad sanctam

Gedrudem

Ave, celi lylium, Gedrudis regalis, Tu Christi sacrarium,

5

angelis equalis, Meis Dei filium precare pro malis, Ut post hoc exilium eius sim sub alis. Amen.

Sal. r9 Ad sanctam

Petronillam

Ave, lucis facula,

virgo Petronilla, Omni carens macula,

5

magna est pusilla, Vite michi pocula dulci prece stilla, Sit per cuncta secula mea mens tranquilla. Amen.

Sal. 20 Ad sanctam

Teclam

Ave, Dei filio, Tecla, desponsata,

Castitatis lylio Un

tota decorata, Me a carnis vicio libera, o grata,

Sal.17

A4 1v

Sal. 18

4 1*5

Sal.19

44 1**

Sal.20

A 1v»

SALUTACIO

20-23

173

Et conduc cum gaudio ad regna optata. Amen. Sal. 21

Ad sanctam

Afram

Ave, Afra, linea emendacionis,

5

Que fuisti framea prius Babilonis, Ob te me non lancea ledat ulcionis, Sed letum det vinea retribucionis. Amen.

Sal. 22 Ad sanctam

5

Anastasiam

Ave, virgo rosea,

5

o Anastasia, Fulta vite trabea in hac mundi via, Mea ne sit carnea

5

mens, fac prece pia, Sed sim in siderea tecum monarchia. Amen.

Sal. 23 Ad sanctam

Othiliam

Ave, o Othilia,

tota graciosa, Dei vivi filia,

5

paradisi rosa, Tua prece omnia spernam viciosa Et tecum in gloria vivam gaudiosa. Amen.

Saty 21

5

(4v

SaL 22 14 1*9 loco raso scriptum Sal. 2311 *A:1v5 INozen s. Otbiliae carmini inscriptio additum codice conglutinato opertum est. Carmen loco raso scripfum est

174

SALUTACIO

Sal. 24 Salutacio ad omnes

24

sanctos

I. Áve, summa trinitas, omnis per te sanctitas michi largiatur, Virgo, ave, virginum,

1,1

a me per te criminum culpa deleatur,

1,5

Virtus michi, Mychael,

Gabriel et Raphael, per vos dirigatur Per cunctosque spiritus divos michi celitus salus augeatur.

1240

2. Ave, apostolica

DAT

cohors et prophetica et patriarcharum, Assit quoque modicus

15

Chorus et theoricus

2,5

ewangelistarum, Assint et discipuli, contemptores seculi

20

et rerum

cunctarum,

Omnes pro me fundite preces et me cingite donis graciarum.

25

2,40

3. Ave, innocencium turba moriencium

32]

pro Christo beata, Turba, ave, niveo candore et rubeo martirum ornata, Per vestra martiria mater est ecclesia

30

3,5

pulcre purpurata,

Sal.24

A 1v5

1, 3 michi 4eesz i» Cod. Mellicensi 1087, S. 96

1, 4 Ave virgo virginum

(Mellic. 1087 ; Clm 4423, Carolsruban. 36 ; Augiensis 26) — 1, 6 culpa deest in Carolsruban. 36 et /Aug. 36

1, 8 et deest in Clm 4423

1, 10 que 4ees in Cim 4423

1

12 semper augeatur (Me//ie. 1087; Cl, 4423) — 2, 2 chorus et prophetica (Me//ic. 1087) 2, 4 Adsit quoque deest in Carolsruban. 36 et /Aug. 26 — medicus (Mel/ic. 1087, Cim 4423) 2, 9 rerumque (ZAug. 36) 2, 11 me ungite (Caro/sruban. 36)

3, 1 innocencia

(Caro/srubam.

36; Aug. 36; StraBburg K. 316)

moriencia (Caro/sruban. 36; StraBburg K. 316) 3, 5 candoreque (Carolsruban. 36)

952

4 Ave turba (Carohsruban. 36)

]

SALUTACIO 35

40

45

24-25

Pro vestra victoria michi dentur gaudia in celis optata.

3, 10

4. Ave, o pontificum cohors et mirificum agmen monachorum, Assint heremicole et omnes deicole legis confessorum, Accurrant et virgines, viduarum ordines et coniugatorum, Omnes

175

4,1

4, 5

me attendite,

4, 10

pro me preces edite principi celorum. 50

5. Ave, turba omnium civium celestium, que regnat cum Deo,

5,1

Propter mea vicia ad vestra suffragia 55

Deum 60

5,5

supplex ego fleo, Pro me intercedite placatumque reddite michi reo,

Sim in celi solio vobiscum cum gaudio et cum Ihesu meo. Amen.

5, 10

Sal. 25 Ad Radegundem

Ave, digna laudibus, sancta Radegundis,

3, 10 Per vestra (LAug. 6; Clm 4423; Melli. 1087) — 3, 11 nobis dentur (Cx 4423; Melli. 1087) — 4, 2 chorus et mirificum (Melle. 1087) ^ 4, 4 Adsint et heremicole (Carolsruban. 36; 7Aug. 36) 4, 5 omnesque (Carobruban. 26) — 4,

6 leges (Cim 4423)

confessores

(SzraBburg K. 316)

(Carolsruban. 36 ; Aug. 36) ;Occurrant et (Clm 4423; Mel. 1087)

4, 7 Occurrantque — 4,9 coniugatarum

(Aug. 36) ^ 4, 11 fundite (Cz 4423) — 4, 12 principe (7Aug. 26) — 5, 3 Utrum que regnas a7 que regnat i» CCL, 144 prius fuerit, decermere non possum, eo quod correctum esf; qui regnant (Cim 4423; Melli. 1087) que regnant (;Awg. 36) regnat que cum

Deo (Caro/sruban. 26)

5, 5 placatumque (Carolsruban. 36,

d 5, 8/) | 5, 10544. Ut in celi solio / vobiscum in gaudio / sim cum Iesu meo (;Aug. 36); Ut locer in solio / vobiscum in gaudio / et cum Ihesu meo (StraBburg K. 316) 5, 11 in gaudio (Me. 1087, Carolsruban. 36; Cim 4423) Sal. 25

44 1"^

176

SALUTACIO

25-28

Nam spretis regalibus 5

Sathanam

confundis,

Piis leva precibus culpe de profundis Me et celi cetibus socia iocundis. Amen.

Sal. 26 (Ad sanctam Claram) Ave, Clara nomine clarior virtute, In Francisci ordine

5

claro deges tute, Pio da iuvamine scutum pro me tu te,

Ut in poli lumine regnem cum salute. Amen.

Sal. 27 (Ad sanctam Magdalenam) Ave, stirpis regie dulcis Magdalena, Illustravit gracie 5

te divine vena,

Ora, ne nequicie me liget (h»abena, Sed da celi curie gaudia amena. Amen. Sal. 28 Ad patrem

I. Áve, pater, omnium causa causatorum,

Tu, cum promptuarium 5

sis universorum, Morum michi studium confer honestorum,

1595

Ne constringar hostium loris funestorum.

Sal.26

A4 1v*

Christanus carmen in ima col 1"^ addidit. $341.27

A

1"

Christanus carmen in ima col. 1"^ addidit. 6 abena (,4) Sal.28

Inscriptionem fecit altera manus

4427

Inscribtionem fecit altera manus

SALUTACIO 2. Ave, pater celica spargens cunctis, Tu quidem mirifica

28-29

177 254

iustis es corona, 15

Me ergo fortifica omnia ad bona Sic, ut non ad toxica

sit mens mea prona.

. Ave, pater luminum, 20

o Deus deorum, Te testatur Dominum suum

vox

cunctorum,

Exaudi precaminum clamorem meorum, Ut fiam solaminum

particeps tuorum.

25

. Ave, pater, cordium

pax iocundativa, Es ad te clamantium totus salus viva,

Michi patrocinium de celis deriva, Ut tela ledentium me spernam nociva. 35

40

. Ave, pater, gaudia qui das gaudiorum Super mella dulcia in regno celorum, Fugans a me noxia omnium malorum Concivem in gloria me fac angelorum. Amen.

Sal. 29 Ad conceptionem

5A

beate Marie

I. Ave, virgo regia de stirpe concepta, Plura es preconia pre cunctis adepta, Fac, ut Dei omnia

expleam precepta Et ipsi obsequia mea sint accepta.

S21.:291

7412

155

SALUTACIO

178

29-30

2. Ave, sine viclo

o virgo beata, Nam tua conceptio omnibus 15

20

25

est grata,

Ora, ut temptacio carnis in me nata Tuo patrocinio quiescat sedata. 3. Ave, Syon filia, o gemma pudoris, Es concepta, gaudia ut gignas honoris, Elongans flagicia vilis a me moris Confer exercicia vite sanctionis.

245

$3)

4. Ave, florens lylium, rosa sine spina, Concepta es, omnium ut sis medicina, 30

Michi in auxilium,

4,5

o dulcis, festina,

Aufer culpe lolium dans virtutum vina.

5. Ave, que conciperis 35

mundo ad solamen,

Nullum quia preteris habentem gravamen, Conregnem ut superis, 40

55

michi da iuvamen Et Deo, quo frueris, tecum fruar. Amen.

Sal. 30 Ad sanctum Marcum I. Ave, veri luminis

14

o ewangelista, Marce, sacri numinis fidelis sacrista, Presta, ne me criminis confundat artista, Sed divini carminis

fiam cytharista.

$Sal230 0 40215

1085

SALUTACIO 10

15

30-31

. Ave, ewangelii qui scribis doctrinam Salutaris gaudii dantis medicinam, Da, ne exterminii labar in latrinam,

T/9 2,1

2M

Omnis per te vicii evadam ruinam.

20

25

. Ave, qui prodigiis clarescis et signis Inter gentes variis mirandis insignis, Tua prece sociis iungar Deo dignis, Ne me in suppliciis voret mortis ignis.

351

355

. Ave, Alexandriam

30

35

virtute signorum Qui vocas ad graciam regis angelorum, Dele insolenciam scelerum meorum Actuum frequenciam conferens bonorum.

4,5

. Ave, Christo moleris qui quasi frumentum, Tractus enim moreris veluti iumentum,

A me culpe veteris 40

tolle nocumentum, Ut intrem, quo frueris, divinum conventum.

Sal. 31 Ad sanctum

Lucam

sator, felix Luca, Contra vires vicii forcior cambuca, Da, ne mundi noxii me fallant caduca

Nec rodat supplicii

Sal 34

242

Amen.

ewangelistam

I. Ave, ewangelii

eterni eruca.

Ss

i

15-5

180

10

SALUTACIO

2. Ave, multa gracia Dei spargens verba, Cunctis das remedia sermone et herba, Fac, ne me malicia

15

31-32

2E

demonis superba Tangat nec miseria baratri acerba.

20

25

. Ave, qui ymagine bovis es signatus, Pro exempli lumine toti mundo datus, Meos Christi nomine si deles reatus, Fit tuo iuvamine felix meus status.

3315

. Ave, qui virgineam vestem custodisti,

30

Corruptele tineam quando contrivisti, Flammam nunquam subeam, quam tu extinxisti, Intrem Dei vineam,

quam iam possedisti. 35

. Ave, qui spiramine sancto replebaris, Cum in mundi turbine adhuc versabaris,

De vana voragine 40

5

me duc mundi maris Et in celi limine sim cum Deo caris. Amen.

Sal. 32 Ad sanctum Vincencium I. Áve, invictissime martir et levita, Vincenti sanctissime, doctrina et vita,

Per te mens sit optime mea redimita Et omni firmissime bono stabilita.

Sali; 328

41215

151

1, 5

SALUTACIO 10

32-33

2. Ave, vincis omnia, dum vincis insanum Per tormenta varia ducem Dacianum,

Meum per inania 15

I81 2,1

2, 5

cor effectum vanum

Effice per studia tua cito sanum. 3. Ave, qui eculeo vincis cruentatus

20

Su

Presidi vippereo ad vincendum datus, Cruentum me video

3,5

per multos reatus, 25

Assis velox ideo mei miseratus.

4. Ave, invincibilem qui vicisti Deum 30

4,1

Per affectum nobilem imitando eum, Ad virtutem stabilem

4, 5

dirige cor meum, Ut non per ignobilem fallar Iebuseum.

35

5. Ave, qui stridentibus ignibus iniectus Speculum es omnibus

5,1

virtutis effectus,

Hinc cum militantibus

5,5

sit meus affectus,

40

Ut cum triumphantibus gaudeam electus. Amen.

Sal. 33 Ad sanctum Thomam

5

episcopum

I. Ave, cancellario, "Thoma, cum honore Functus es officio in Dei timore, Cordi meo saucio

peccati fetore Succurre remedio

cum prestanciore.

Sal.33

A2»

151

1, 5

SALUTACIO

182

33-34

2. Ave, archipresulis sumpta potestate Ornatus sub infulis

gaudes paupertate, Carnis tactum

1aculis

culpe vilitate Me fac sanum pabulis plenis caritate.

3. Ave, qui Cilicio carnis domas iura 20

Fugans hoc negocio tibi nocitura, Ut solvar a vicio

precibus procura, 25

Gaudia, que sicio, concedens futura.

4. Ave, qui extolleris meritis et signis, Manum largam aperis dignis et indignis, 30

Prece fac, ne inferis

socier malignis, Sed vivam cum superis in celis benignis. 35

5. Ave, qui per gladium, quem sustinuisti, Finisti martirium

sicut concupisti, Omne

de me noxium

5915

tolle, quod vicisti, Et duc in palacium regni Ihesu Christi. Amen. Sal. 34 Ad sanctum Lambertum

I. Áve, claro genere

il il

florens o Lamberte,

Clarior in opere sancto eras certe,

Tue precis munere fiam felix per te, Conantem me ledere Sathanam subverte.

Sal. 34

2| 2va

15:5

SALUTACIO 10

2. Ave, sanctimonie

cum sumis profectus, Dono regis glorie presul es electus, Michi presta varie

34-35

183 21

2,5

virtutis effectus,

15

Eterne miserie ne ledat defectus.

20

3. Ave, pro invidia qui de cathedrali Pulsus es ecclesia causa carens mali,

25

A me pelle vicia cuncta pulsu tali, Ne pellar a gracia motu aliquali.

3b

4. Ave, qui cenobio iunctus monachorum, In Dei servicio corda firmas horum, 30

Exsicca, quem sicio, fontem viciorum, Sit michi refectio Ihesus, fons hortorum.

5. Ave, qui perimeris in oracione,

35

Dignus hinc efficeris celestis corone,

Da, ne iungar inferis

5215

cum confusione, 40

Sed regnem cum superis tecum presul bone. Amen.

Sal. 35 Ad sanctum Dionisium I. Ave, sacer Dyonisi,

qui flores sciencia, Nunc letaris paradisi vera sapiencia, Amant sensus mei nisi carnis stulte vicia, Ideo trahor, michi si

desis, ad supplicia.

Sal. 33

74; 2Y*

1,5

SALUTACIO 35-36

184

2. Ave, pater, qui flagella diri suffers verberis, Delitescis et in cella duri clausus carceris,

A me prece tua fella 15

20

25

ES

rade meli sceleris, Anima mea asella ne sit hostis veteris.

. Ave, antistes, probatus qui es per incendia, Ignite fornaci datus fulges paciencia, Tua prece confortatus sumpta penitencia Gaudeam, ne desperatus incidam supplicia.

S5

. Ave, fatigatus igne bestiis obiceris,

30

Dei cum sis vas insigne, non ab ipsis lederis, Larve fugient maligne me, si me protexeris,

Ergo succurre benigne michi sicut poteris. 35

40

. Ave, post mortem truncatum caput sumptum manibus Defers angelo ducatum dante tuis gressibus, A me detrunca peccatum tuis sanctis precibus Dans in celis locum gratum michi cum

Sal. 36 Ad sanctum

celestibus. Amen.

Silvestrum

I. Áve, ammirabilis Silvester beate,

Lumen venerabilis vite spargens late, Cum sim heu culpabilis, pro me scutum da te, Post te curram stabilis cursu fame grate.

Sal.36

5X5

A2v*

1551

155

SALUTACIO . Ave, papa, viduam

36-37 25

fovens et pupillum, Famam fers mellifluam et laudis vexillum, 15

Da post culpam fatuam michi cor tranquillum, Ut omnino destruam peccati sigillum.

2,5

. Ave, qui mirifice 20

Constantinum ducem Conducis catholice fidei ad lucem,

Me reum ad publice pene liga crucem, Ut meum magnifice

35:5

vincam hostem trucem.

25

. Ave, qui legaliter

30

35

40

convincis Iudeum Ad fidem salubriter convertendo eum, Peto, cor velociter michi redde meum, Per quod multiformiter irritavi Deum.

. Ave, qui ad solium festinas polorum Et ad sodalicium predulce sanctorum, Michi nunc consorcium procurans bonorum Me duc ad convivium tecum angelorum. Amen.

Sal. 37 Ad sanctum

4,5

5,15

Ieronymum

I. Ave, o Leronime,

1,1

prespiter beate, Exornatus optime omni sanctitate, Mee feces anime

de me fuga late, Mala mea dirime cum velocitate.

Sal. 37

ÁA2"?

155

186 10

15

20

SALUTACIO

37-38

2. Ave, qui misterium prodis scripturarum Sacrarum ingenium per tuum preclarum, Finem et principium mearum culparum Precum per subsidium prescinde tuarum.

2,1

3. Ave, qui viriliter hereses contundis Et eas salubriter

3.1

2b

ubique confundis Peccatis velociter

25

3,5

me duc de profundis, Curram post te dulciter actibus iocundis. 4. Áve, quia corrigis ambo

4,1

testamenta,

Universis porrigis 30

mentis alimenta, Vinco, si me erigis, demonis conmenta

4, 5

Querendo, que diligis, vite nutrimenta. 5. Ave, cum victoria

35

Tua prece varia doce me ditatum,

40

Gy 4l

qui locum beatum Possides in gloria a Deo paratum, 5, 5

celi claudat patria tibi sociatum. Amen.

Sal. 38 Ad sanctum

Ambrosium

I. Áve, presul optime,

Tl

felix o Ambrosi, Pastor beatissime

2, 6 culparum zz margine additum est

Sal. 38 |42" Christanus textum buius carminis foliis 3-12 insertis divisit, finem i.e. versus a v 5, 4 (mine sanctorum) Zmeipientes in ima col. 25 dterum seripsit

Primam partem sequitur nota: sequencia vide fol. 13

SALUTACIO gregis numerosi, Actus michi pessime

38-39

187 1955

carnis sint exosi,

Placeant potissime actus virtuosi. . Ave, stella fulgida lucens toti mundo,

Verba spargens florida sermone facundo, 15

Opera per lurida quia me venumdo, Da, ut spernam morbida facta corde mundo. . Ave, qui hereticis sectis adversaris,

20

Contra quas catholicis doctrinis armaris, Non subdar fanaticis actibus amaris,

25

Sed coniungar celicis civibus preclaris. . Ave, qui ecclesie multos prodis fructus Ad hoc dono gracie a Deo conductus,

30

Sathane nequicie fraude sum seductus, Contra hunc leticie, fac, ut fundam luctus.

35

. Ave, cleri gloria, salus laicorum, Te laudat ecclesia carmine sanctorum,

Da, ut spernam noxia cuncta viciorum

40

Et gaudens ad gaudia vadam gaudiorum. Amen.

Sal. 39 Ad sanctum Augustinum

I. Ave, apostolice vir, o Augustine,

Sal:39 1-54 459 1, 2 o vir Augustine (C/x 19 824)

55

SALUTACIO 39

188

Succurrens catholice fidei ruine,

Fraudi dyabolice

15:5

non me subdi sine,

Sed iungar angelice vite sine fine.

. Ave, ewangelicam predicans doctrinam, Per ipsam angelicam restauras ruinam,

Ergo michi celicam

2545

confer medicinam,

Intrem dyabolicam Ne quando coquinam.

20

. Ave, Yponensium qui antistes factus Es pontificalium iura digne nactus, Ad nichil per vicium qui sum, heu, redactus,

25

Duc ad vite bravium me per pios actus. . Ave, fulgens lylium vite sanctitate,

30

35

Exemplar humilium dulci paupertate, Prebe patrocinium, ne disiungar a te, Sed te sequar previum morum gravitate.

. Ave, qui feliciter volas ad superna, Me colat memoriter tua mens paterna,

40

Tuere, perhenniter ne petam inferna, Consequar sed dulciter gaudia eterna. Amen.

2, 8 doctrinam (Cl 19 824; Clg 20 001)

55

SALUTACIO Sal. 40 Ad sanctum

40

189

Gregorium

I. Áve, gemma presulum, Gregori beate, Exemplar et speculum vite illibate,

Cordis mei vasculum reple castitate, Non per carnis vinculum liger voluptate. 10

2. Ave, celi fistula,

o doctor Anglorum, Caritatis facula, decens norma morum, Ne me necet macula criminum meorum,

255

Placa per oracula principem polorum.

20

3. Ave, sancti Spiritus organum iocundum, Verbo tibi celitus

25

Rogo te medullitus, ut me infecundum Deo reddas penitus a peccatis mundum.

dato ditas mundum,

4. Ave, summe qui Dei Servus es et operum 30

25

pontifex, servorum opifex piorum,

Non me mille-artifex fraudet, dux malorum, Sed sim verus sacrifex in cetu iustorum.

5. Ave, fulgens seculo stella matutina,

35

Omni datus populo hora vespertina,

Sal. 40

|..4 1357

2, 5 me deest in Basil. 1, 7 Ne (Cim 19 824; Cim 20 001; Basil. .A XI 63) 4, 5 me deest in Basi. A XI .A XI 63. 4, 4 opium piorum (Bas. .A XI 63) 63 4,71 Sed ut sim virtutifex (Cx 19 824; Clm 20 001; Basi. A XI 63) 5,

3 Addatus populo (Bas .A XI 63)

190

SALUTACIO

40-41

Levans me de stabulo

et culpe sentina Celi habitaculo

angelis conbina. Amen. Sal. 41 Ad sanctam

Annam

matrem

beate Marie

I. Áve, Anna, regia que de stirpe flores Morum spargens lylia virtutumque flores, Pia michi studia,

1505

deprecor, ut rores, Ne perdam per vicia

celicos honores. 2. Ave, tu que concipis, Anna, tres Marias,

Cunctis per hoc proficis, hiis ut salus fias,

Inclinor, si despicis me, ad mortis vias, Hinc funde, nam sufficis,

preces pro me pias. 3. Ave, sancte virginis 20

Anna dulcis mater, Ad hoc veri luminis

25

Da, ut Dei nominis in laude dilater, Assis, ne me criminis fallat auctor ater.

elegit te pater,

30

2E

4. Ave, que in habitu florebas legali Fruens sine strepitu serto coniugali, Precibus me spiritu firma principali, Ut nichil in obitu me contristet mali.

5, 5 me deest zn Basi. .A XI 63

Sal.41

A 137

5, 8 angelico conbina (Basz. .4 XI 63)

SALUTACIO

35

5. Ave, que pauperibus, Anna, res partiris Tuas indigentibus

41-42

IQI 5,1

feminis et viris,

40

Michi maius omnibus tu munus largiris, Conregnem celestibus, si Deum requiris. Amen.

Sal. 42 Ad sanctam

Elizabeth

I. Áve, regis filia, Elizabeth pya, Que post Marthe studia 5

5, 5

facta es Maria, Huius mundi dubia ne fallar in via,

1, 1

1, 5

Me duc ad celestia tua prece pia.

10

2. Ave, que ad pauperes

2,1

eras liberalis, Es facta, ut vinceres

mundum, pauper talis, Ne sequar degeneres, 15

2,5

Sed sim spiritalis, Michi fructus uberes

da Christi sub alis.

3. Ave, que saturitas

3,1

Dei es vocata,

20

In te lucet puritas vite, o beata,

Fugiat me vanitas

3.5

tua prece grata,

Per te michi sanctitas 25

prestetur optata.

4. Ave, dulce speculum

30

morum honestorum, Christi tabernaculum, mater egenorum, Ora, ne prostibulum sim iam viciorum,

Sed sim receptaculum omnium honorum.

Sal. 42

A 15

4,1

4, 5

192

SALUTACIO

42-43

5. Ave, que virtutibus florebas et signis Obvians spiritibus virtute malignis, Da, sanctis ut moribus 40

DIES

ardeam ut ignis, Post hec in celestibus iungar Deo dignis. Amen.

Sal. 43 Ad sanctum

Vitum

I. Ave, puer floride, Vite, martir clare,

Qui transisti provide huius mundi mare, Menti mee morbide

1515

adesse dignare, Possim carnis luride

motus ut fugare. 10

. Ave, cum industria

agens iuventutem, Mundi fugis dulcia

15

currens ad virtutem, Precibus, flagicia, confer, ut refutem, Ad eternam socia me tibi salutem.

. Ave, flos leticie, florens mundo flores, 20

Qui multos ecclesie conducis ad fores,

Tua prece venie

305

michi funde rores,

Ne unquam nequicie sorbeam fetores.

25

. Ave, qui victoria es ut leo fortis, Vincis in Sicilia

quando ducem mortis, 30

Ora, ne me vicia

dent inferni portis, Sed vivam in gloria comes tue sortis.

Sal.43

A 137

4,5

SALUTACIO 35

193

5. Ave, mea gloria, sancte puer Vite, Qui vicisti omnia mala huius vite, Mea dele vicia, tota rogo vi te,

40

43-44

55:5

Dans, bibam in patria ut de vera vite.

Sal. 44 Ad sanctum Pancracium I. Ave, o dulcissime Pancraci sacrate,

Odorem gratissime vite spargens late, Pro salute anime mee scutum

da te,

Michi mores inprime vite celibate. 10

. Ave, puericie qui transcendis iura Subdens sub milicie fidei te cura, Ab omnis malicie me

15

servans

ED

ustura,

Ut regnem in requie cum

20

Christo ventura.

. Ave, spernis ydola qui surda et muta, In quibus fraus subdola latet et versuta,

25

Pro me preces immola hostesque confuta, Acta mea frivola in bonum conmenta. . Ave, tu qui sanguine tuo coronaris,

30

Nam pro Christi nomine capite privaris, Devoto iuvamine precibusque claris Illustra me lumine Dei, quo letaris.

Sal. 44

4A 137

25

SALUTACIO 44-45

194 35

5. Ave, tu martirio qui es consummatus Et in contubernio sanctorum

locatus,

Presta, pio studio ut tui precatus In poli sim solio tibi sociatus. Amen.

40

Sal. 45 Ad sanctum

Ypolytum

I. Áve, o Ypolite, qui mundum vicisti Martirumque inclite palmam meruisti, De peccati fomite liberans me tristi Exorna me divite stola Ihesu Christi. 10

di5

2.

tis

1965

Ave, qui gentilium fugisti errorem Imitando omnium Christum salvatorem, Mentis mee vicium et culpe horrorem

285

Dele per suffragium tuum et favorem. . Àve, cruciamina

qui fers propter Deum 20

Et multa discrimina imitando eum, Ora, ne me sarcina

culpe tradat reum, 25

Sed sumant me culmina celi iubileum.

. Ave, qui viriliter mortis suffers ictus, Sic martir salubriter factus es invictus, 30

Per culpas hostiliter cum sim, heu, devictus,

Non gemam flebiliter a te derelictus.

Sal.45

4 13v?

Sp

SALUTACIO 45-46 35

195

5. Ave, cum martiribus qui es letabundus, Iam cum sanctis omnibus honorat te mundus,

Piis presta precibus, 40

5225

ne sim iam inmundus, Sed cum celi civibus

semper sim iocundus. Amen. Sal. 46 Ad sanctum

Blasium

I. Àve, victor maxime,

Blasi, presul bone, Pugnans vincis optime martir in agone, Mee salus anime sis subvencione, Consors ut sanctissime tue sim corone. 10

1,5

. Ave, qui egregia fulsisti doctrina,

Que multis eximia fuit medicina,

Propter mea vicia

25:5

non a me declina,

15

Sed ob te me gracia foveat divina. . Ave, qui in carceris artaris honore, 20

25

Ubi plura pateris pro Dei amore, Salvum fac a veteris culpe me fetore Me exornans operis boni dulci more.

3,5

. Ave, qui in flumine mergendus iactaris Et pro Christi nomine capite multaris, 30

Solve me de crimine precibus preclaris, Ut in celi lumine sim cum Dei caris.

Sal.46

4 15x*

4,5

SALUTACIO 46-47

196 35

5. Ave, qui sideream intras regionem Augens celi auream congregacionem, Evadam

555

tartaream,

fac, ut passionem Et tecum sideream

40

sumam

Sal. 47 Ad sanctum

mansionem.

Amen.

Egidium

I. Áve, qui de regibus

jsdl

es, Egidi, natus, Litteris et moribus sacris exornatus,

Meos tuis precibus absterge reatus, Ut sit cum felicibus felix meus status. 10

2.

Ave, mundi toxicum

qui fugis vitando Ordinem monasticum devote sectando, Peccatum tabificum

fuga de me dando,

15

Ut ascendam celicum thronum 1iubilando.

20

25

30

. Àve, qui magnifica fulges claritate, Egrum data tunica curas sospitate, Solve de malefica me perversitate Ornans me deifica Christi caritate. . Ave, qui per filium ducis suscitatum Ipsi duci gaudium exhibes optatum. A me prece spurium demove peccatum Sorcium celestium locum prebens gratum.

Sal. 47

A4 13v*

1525

SALUTACIO 47-48

197

5. Ave, qui ad sidera 35

volas festinanter, Tua tende viscera super me gratanter,

Fac, ut mundi prospera 40

contempnam constanter Et tecum ad ethera conscendam letanter. Amen.

Sal. 48 Ad sanctum

Wilhelmum

confessorem

I. Ave, o etheree Wilhelme, dux mitis, Non tumultus terree

superat te litis, Ora, ne tartaree me fax urat sitis, Sed celestis vinee me fecundet vitis. 10

2. Ave, qui feliciter conmutas

terrena,

Ut fruaris dulciter pro hijs celi cena, Pete, ne me turpiter 15

20

25

30

culpe voret pena, Sed sit meo iugiter cordi pax serena.

3. Ave, qui miliciam proicis mundanam Probans esse gloriam ipsius insanam, Da, ne culpam noxiam sequar neque vanam, Ita conscienciam habeam ut sanam. 4. Ave, qui monasticos comitaris flores Exempli salvificos pii rorans flores. Ut non dyabolicos sequar deceptores, Michi da angelicos tua prece mores.

Sal. 48

.4 13"5

125

SALUTACIO

198 35

5. Ave, qui ad gaudium transis gaudiorum Permutans consorcium pro mundo sanctorum, Confer, ut solacium

40

48-49

S5

fugiam pravorum Et sit michi premium dator premiorum. Amen.

Sal. 49 Ad sanctam

Mariam

Egiptiacam

I. Ave, Egiptiaca o dulcis Maria,

In mundi ecliptica que nutabas via, De culpa me toxica sana prece pia, Mea sors ut celica fiat ierarchia. 10

15

. Ave, que de fecibus surgis voluptatis Te varietatibus ornans puritatis, Ora, ut a gravibus abluar peccatis Et dehinc in actibus vivam Deo gratis.

1575

25

. Ave, penitencie cum sumis lamenta, 20

Cunctis ad spem venie das incitamenta,

Tua prece gracie confer fulcimenta,

Nam ad sortem glorie mea mens est lenta.

25

. Ave, que angelicam vitam fers in mundo, Vitam heremiticam dum fers corde mundo. 30

Ad te tam magnificam preces pias fundo, Ad vitam me celicam

duc de culpe fundo.

Sal. 49

44 13*5

385

SALUTACIO 5. Ave, que ad gaudia 35

40

49-50

199 5,1

festinas sanctorum, Nam ad contubernia

digne transis horum, Tua per suffragia in regno celorum Sabbato me socia

5,5

tecum sabbatorum. Amen. Sal. 50 Ad sanctum

Mauricium

I. Ave, dux sanctissime, Maurici, Thebee

il, sl

Legionis maxime 5

10

et celi choree, Da virtutes anime tua prece mee, Ut non fiam bestie socius lethee.

2. Ave, cum

exercitu

1, 5

Q1

tu qui baptizaris, Tuo et in Spiritu sancto renovaris,

Ne mergar in transitu 15

205

huius mundi maris,

Celesti me habitu orna, quo ornaris.

20

3. Ave tu, qui mitteris ad opem pagano, Parcere reniteris

NE

illi corde sano,

Solve, quia poteris,

3,5

me de mundo vano, Ut vitam, qua frueris,

25

cursu carpam plano. 4. Àve, cum

30

consortibus

qui collum extendis Et pro permanentibus transitiva vendis. Me ab infernalibus eripe emendis Emundans ab omnibus peccatorum mendis. Sal. 50

4, 1

4, 5

4 13*5

1, 7 Verba mon bene consonantia, qualia eo loco legimus, Christanus rarissime adbibet

SALUTACIO

200

35

50-51

5. Ave, qui ad sidera conscendis polorum Cum

turba innumera comitum tuorum,

Ad gustum me propera ferre gaudiorum

40

55

Sic, ut sim in libera sorte beatorum. Amen.

Sal. 51 Ad elevacionem

eucharistie sacrosancte

I. Ave, manna angelorum, Ihesu vivens hostia,

Fons et arra gaudiorum cuncta delens tristia, Morum confer honestorum Michi exercicia Universa viciorum

1535

fugans a me noxia. . Ave, panis mulcens gustum, qui cibus es grandium, Tibi me grandem et iustum per pium fac studium, Meum cor totum exustum per culpe incendium Virtutum flore venustum fac, o cordis gaudium.

20

25

. Ave, corpus Christi natum ex Maria virgine, Dire cruci conclavatum meo pro peccamine, Misero michi collatum empto tuo sanguine Munda, queso, me fuscatum peccati fuligine.

25

3595

. Ave, anime dulcedo, salutaris victima, In te devota, ut credo,

vegetatur anima, 30

Tibi, Ihesu, totum me do,

o mea pars optima, A me longe sit salsedo culpe amarissima. Sal.51 .4 14 4, 7 sulsedo (C/z 4423)

4,5

SALUTACIO

51-52

20I

5. Àve, virtus infinita, Ihesu, mea gloria,

35

In te spes, salus et vita , omnis boni copia, Per te me ad te invita 40

5.5

singulari gracia, Sempiterna pace dita in celi me patria. Amen. Amen. Amen.

Sal. 52 Ad sanctam

Martham

I. Ave, Martha inclita, decens et formosa,

Salvatoris hospita, tota graciosa, Per virtutis merita

tue gloriosa, Cuncta solve debita mea scelerosa.

2. Ave, fame tenerum

corpus que fregisti Submersumque puerum vite reddidisti, 15

Me de morte scelerum sorti redde Christi

Addens cursum prosperum hoc in mundo

20

tristi.

3. Ave, tuis manibus que ligas draconem Prestans pereuntibus exultacionem,

Fer de culpis omnibus

25

absolucionem Michi et cum cetibus celi mansionem.

4. Ave, regem Francie mulcens Clodoveum

Sospitati gracie cura reddens eum, 30

De peste nequicie sanum me fac reum Precibus clemencie

michi placans Deum.

Sal. 52

A: rh

25

202

SALUTACIO

52-53

5. Ave, florens floribus hospitalitatis, Necesse habentibus

offers tua gratis,

40

5519

Vivis me virtutibus ditans caritatis Poli tecum civibus socia beatis. Amen.

Sal. 53 Salutacio anime contrite ad passionem Domini

Ihesu

Christi

I. Ave, Ihesu fili Dei,

10

15

121

te quero, quem Pharisei et blasphemantes Iudei morti tradunt causa mei et morti turpissime. Oculis non carnis quero, da, corde queram sincero, te invento Deo vero michi fiat hoc, quod spero, o spes flentis anime. O Ihesu virtutis mire, ne contingat me perire, gratanter michi largire, ut te possim invenire, obstans omne reprime.

155

O inconstans cor et stultum, incultum et inconsultum, 20

te nunc apta ad singultum et pro Ihesu plangens multum nullam horam exime. 2. Ave Ihesu, te presentem scio, sed michi absentem,

25

punge ergo impudentem meam

30

tua cruce mentem,

ut sic ad te redeat. Manuum, pedum fixura laterisque apertura, capitis tui punctura frangatur mens mea dura, ne iam ultra torpeat.

Sal. 53 4 147^ 1, 8 Te invente (Cz 4423)

1, 20 moram (CZz 4423)

215

SALUTACIO 53 35

203

O cor durum, iam non sterte, ad Ihesu crucem te verte, Ihesu, te ad me converte, ut cor meum velox certe totum in te transeat.

Sanguine me tuo lava cuncta mea delens prava, 40

cruci tue me conclava, ut non Sathanina clava

tuus labor pereat. . Ave, Ihesu mi dilecte,

qui in crucis pendes vecte, 45

cordi meo sic te necte,

ut iungatur tibi recte per eterna secula.

2,5

Eya, Ihesu, alme Deus, dolor tuus, dolor meus, 50

55

60

cur te mactat sic Iudeus? non tu, sed ego sum reus omni plenus macula. En, dolor te totum angit, cuncta membra tua frangit, sed adhuc, heu, me non tangit, hinc nec te mens mea plangit carnis ardens facula. O cor sevum, iam nunc plora, lacrimas ut ymbres rora, curre ad salutis fora,

plange lugens omni hora nulla pausans morula. . Ave, Ihesu, mea vita, o maiestas infinita, 65

quare pro me peris ita per tormenta inaudita nec tolerabilia? Ecce, in cruce exspiras penas mortis luens diras,

70

4515

virtutes demonstras miras, nam non moveris ad iras,

quando suffers talia.

75

O dolor et o dolores, ubi tui vultus flores rosis rubicundiores,

3, 8 cur te sic mactat (C/» 4423)

4, 7 lugens (Cz 4423)

204

SALUTACIO

53-54

heu, mutantur in pallores mortis vehemencia.

4, 15

O mors, cur in Ihesum fremis,

80

ipsi vitam quare demis? cum me minus quam hunc tremis, cur me pocius non premis mutata sentencia?

4, 20

5. Ave, Ihesu, fons vitalis, non sis michi parcialis,

85

5E

sed sis mea spes totalis a cunctis me solvens malis

in mente et corpore.

90

95

SEE,

Presta, ut vilescat iste michi mundus, Ihesu Christe, michi in morte assiste, ut nichil me ledat triste tuo fretum robore. Tunc, o Ihesu, lux vivorum,

5, 10

spes et salus mortuorum, me ad gaudia celorum duc ornatum

meritorum

numeroso fenore. O cor meum, obstupesce,

5, 15

motus iniquos conpesce 100

nec iam ultra insolesce,

in plagis Ihesu quiesce nunc et omni tempore. Amen.

5, 20

Sal. 54 O suezz ob aller suzzichait I. O suezz ob aller suzzichait, O suzzeu chaiserinne, O werd ob aller werdichait, O Zarteu suenerinne, Maria, troesterinne, erwirf mir antlas meiner shult,

151

1, 5

mit rainem lebn gib mir gedult, o sunden swenderinne.

4, 18 eum 4, 19 permutatus est in Clm 4423

10 fretus (Cz 4423)

5, 4 solvas (Ciz 4423)

5:

5, 14 ornatu (C/z 4423)

Sal.54 A 14* Christanus in izma bagina 14" (quod folium singulare uni blagulae adiunctum est) boc carmen lingua Germanorum compositum scripsit

Explicit corpus "salutationum, quae dicuntur, primum

SALUTACIO

54-55

2. Du paradeis, du bluendes reis, gebluet von chuneges chunne, Du herzin spil, du sorgen zil, du liechter dan diu sunne, Maria, vreudenbrunne,

205 2,1

2,5

du trost aller genaden vol, nu tue mir an der selen wol, du meines herzen wunne.

3. O herzen traut, ein suezees chraut in meines herzen garten, Du troestes vol, ich wil und shol

stet deiner gnadin warten, o zart ob allen zarten, Maria, meiner selen trost behuete vor der hellen roest mit sunden mich beswarten.

Ss

4. Du lilie blanc, du saiten clangc, du vreudenbringerrinne Du rosen var, du sunne chlar, erleuchte meineu sinne,

Maria chuneginne,

4,5

Nu fwri(?) mich in der engel chor

und la mich nicht zelang hie vor, o herzinbrennerinne. Amen. Salutaciones

devote

Sal. 55 Salutacio ad Ihesum

5

I. Ihesu ave, fax amoris, dulcis recordacio, Melos auris, favus oris, cordis iubilacio, Solamen mei doloris, mea. exsultacio, Humani merces laboris

10

tu, ad te confugio. 2. Eia Ihesu, nomen gratum, finis et principium, Nomen sanctum et beatum conplens desiderium,

Sal. 55

J.A 78"*. Abkrosticbon: IESU

Cim 19 824 boc carmen bis babet (fol. 221" et fol. 270")

15:5

206

SALUTACIO 55-56 Medicamen delicatum dans salutis gaudium, Finem bonum et optatum palme presta bravium.

2, 5

3. Salus mundi, predo mortis,

3:4

via, vita, veritas,

20

Princeps pacis, Deus fortis, Ihesu, mentis sanitas,

Inferni ne claudar portis, 25

3,5

michi desit feditas, Tue consors ut sim sortis,

omnis assit puritas. 4. Vita mea, amor

30

meus

4, 1

dulcis et dulcissime, Ihesu, fili Dei, Deus, frater amantissime,

Ad te clamo ego reus,

4, 5

subveni citissime, Ne me vincat Iebuseus

impugnans nequissime. 35

5. Salvans amor, Ihesu care,

5,.1

Dei sapiencia, Non permittas degustare mortis me supplicia, Veni et noli tardare, 40

55

mea spes et gloria, Deduc me trans mundi mare ad celi palacia. Amen.

Sal. 56 Salutacio ad beatam virginem

I. Áve, o puerpera, flos virginitatis, 3, 6 michi desit vanitas (C/z 4423) (Cim 19 824 fo). 2707)

Sal256

L1

3, 7 Tui (Ciz 4423)

4, 3 Ihesus

04278: 2 GU28:8

"Akrostichon: Ave, Maria, gracia plena, mulieribus, benedictus fructus ventris tui

Dominus

tecum,

benedicta

tu in

Inscriptio in C: Ave, Maria, gracia plena Inscriptio in Cod. Mellic. 1017: Hymnus, Devoti simus ad Virginem Deiparam. Ch» 19 824 (fol. 807"; fol. 2707-2717) et cod. Sancruc. 41 (fol. 125; fol. 193) carmen bis babent. In cod. Saneruc. 41 ante ac post miracula Mariae, quae Christanus. composuit, serzbtum est. 1, 2 eum 1, 4 permutatum babent et Cod. Mellic. 1017 et Corner, Magnum promptuarium,

ed. 1672, p. 197 et ille textus, quo Fux vir artis musicae peritissimus, ut. motettam quae dicitur faceret, usus est

SALUTACIO

56

207

Predulcis christifera, fons iocunditatis,

In succursum propera

1, 5

nobis tribulatis, Pacis affer munera,

solve a peccatis. 10

2. Maria, que domina es universorum,

2-1

Placa per precamina regem superorum, Dele, terge crimina tuorum

15

servorum

2,5 ,

Scribe nostra nomina in celo celorum. 3. Gracia 20

25

sufficiens,

3,1

celi ierarchia, Miseros reficiens, dulcis, lenis, pia, Te vocat deficiens, dum cadit in via, Ad te clamat siciens, o dulcis Maria.

3,5

4. Plena donis glorie, gracie, nature

4,1

Es, ut dicunt varie 30

leges et scripture, Fer humane saucie

4, 5

opem creature,

Ut sit heres patrie nunquam transiture. 5. Dominus 35

te vestibus

54

induit decoris Et varietatibus

vite purioris,

1, 3 O dulcis christifera (Cod. Me/Iie. 1017; Corner; Fux)

1, 7 affer (Cim

19 824 fol 80 und 270) 1, 8 nobis tuis natis (CoZ. Me//i. 1017; Cormer, Magn. prompt, Paar Nucleus devotionis, ed. 1663, p. 130; Fux). Cf. 7, 4! 2, 3g. Nostra fer precamina / regi supernorum (Cod. Me/lte. 1017; Corner; Paar; Fux) 2,4

supernorum (Ci 4423)

2, 5 Dele, tege (Cod. Melle. 1017; Fux)

regno celorum

1017; Corner; Paar; Fux)

(Cod. Melle.

DABAID

3, 7 te deest im Saneruc.

41 fo. 195" 3, 8 Maria deest in Cod. Melli. 1017 — 4, 3 Uti dicunt varie (Paar) 4, 7 Ut si heres patrie (Paar) 5, 3:4. Fulgida virtutibus / vite sanctioris (Cod. Melli.

1017; Corner; Paar)

208

40

45

SALUTACIO Da, ut ipsum passibus sequamur amoris, Salva a laboribus eterni doloris.

6. Tecum regum dominus, o felix puella, Cur nos fugis eminus, quos collidunt bella? Veni, veni cominus,

56 5,5

6,1

6, 5

stilla pacis mella, Solve nichilominus a mortis procella. 50

7. Benedicta, lylium que es castitatis, Veni in auxilium nobis tuis natis, Vince tuum filium

55

7,1

7:5

prece pietatis, Ut post hoc exilium simus cum beatis. 8. Tu in mulieribus

60

65

8,1

sola expers paris, Clarior sideribus stella solem paris, Que pre sanctis omnibus plus auxiliaris, Iunge celi civibus

8,5

nos, o stella maris. 9. Benedictus

filius

9, 1

tuus, o sacrata,

Nostra ob te micius

detergat peccata, 70

Conculcetur forcius

9, 5

passio innata,

5, 8 Eterni laboris (C/» 19 824) 6, 1 Tecum regum Domine (Corser) 6, 6 veni, maris stella (Cod. Me/lie. 1017; Corner; Paar) ^ 6,77 Salva nichilominus (Paar) | 6, 8 mortis a procella (Cod. Me/lie. 1017; Corner; Paar) ^ 7, 5 Flecte

tuum filium (Cod. Melle. 1017; Corner; Paar) ^ 8, 2 In cod. C Christanus iuxta paris adiectivum maris substantivum. addidit. Clm 4423, cim 19 824 (bis), cod. Saneruc. 41 (bis) paris babentes primam videntur tradere lectionem ^ Sola causa pacis (Cod. Mellic. 1017; Corner; Paar) Meliic. 1017; Corner; Paar)

9, 354. Per te sit propicius / dimittat peccata (Cod.

SALUTACIO

56-57

209

Dentur nobis icius

gaudia beata. 75

80

IO. Fructus tuus, regia virgo et decora, Veniat de regia poli absque mora, Dona det cum venia nobis graciora

10, 1

10, 5

Tua per suffragia,

rutilans Aurora. II. Ventris tui solium Christus cum subivit,

1191

Reis in refugium 85

se carni univit, Contra nos demonium seviens contrivit Et contra exicium

11, 5

nos per te munivit. 90

12. Tui nati gracia,

1051

stella matutina,

Nos vinctos per omnia fraude Sathanina Fulci, tolle vicia, 95

1255

virtutes propina, Tibi laus et gloria, o celi regina. Amen.

Sal. 57 Beata virgo apparuit cuidam devoto sibi monacho et ait: Cur tantum delectaris in $audiis meis preteritis, scilicet annunciacionis etc. et non pocius in presentibus, in quibus multum delector? Et sunt hec: 5

I. Gaude, virgo, laus cunctorum,

10, 6 nobis graciosa (Clm 4423; Corner; Paar) 1017; Corner; Paar)

doET

— 11, 4 Carni se univit (Me/i.

11, 7 Et contra exilium (Me/ii. 1017)

12, 3 Nos victos

(Cim 19 824 fol. 80 et 270; Cim 4423; Sancruc. 41 fol. 125" et fol. 193"; Comer) — 12, 5 Solve, tolle vicia (Me//ie. 1017; Corner; Paar) ^ 12, 7 Tibi sit laus (Cl 4423) 12, 8 sit celi regina (Me//ic 1017; Corner; Paar)

521589. E789 C 33 ELVIS Christanus in cod. C carmen in ima columna miraculis Mariae addidit; cf. quae adnotavi ! In cod. Vorav. 360 carmen textui miraculorum insertum est Titulus: ... ego valde delector ... (Cl 4423) 1, 1 laus sanctorum (Vorau 360)

210

SALUTACIO 57-358 super decus angelorum tua fulget gloria. 2. Gaude, dies ut ornatur sole, ita iocundatur celi in te curia.

2, 1

3. Gaude, te adorant celi cives affectu fideli et obediencia.

3

4. Gaude, tue voluntati

4,1

affectus est trinitati favere ad omnia.

20

25

5. Gaude, tibi obsequentes terre et celi gaudentes sumunt per te premia.

5.1

6. Gaude, angelis prelata, trinitati proximata, singulari gracia.

6,1

7. Gaude, honor tuus crescit

2i 5i

semper, quia finem nescit nec hic nec in patria. 8. Gaude, virgo, mater Dei, nos duc reformatos ei ad festa celestia. Amen.

8,1

Sal. 58 Vreu dich muter $nadenrich I. Vreu dich, muter gnadenrich, himel lobt dich und ertrich,

i

1, 3 fulget tua gloria (Pragez. XIII E 3) — 2, 3 in te celi curia (Prager. XIII 18 2 3, 1 honorant (Pragez. XIII E 3) — 4, 3 per omnia (C/z 4423) 1E 1 honor cuius (Pragez. XIII E 3) 7, 2 semper atque (Pragez. XIII E 3) — 8, 1 Ergo cara mater Dei (Pragez. III E 3) 8, 2 duc nos (Prage. XIII E 3) In cod. Pragensi XIII E. 2, qui Scalam coeli, corpus carminum /Alberti Pragensis, continet (d. .AH 3, p. 14-17; 103 sqq.), carmen Christani est. secunda bars carminis de terrenis gaudiis Mariae Ordo straphbarum est eo loco: 6, 1-6, 35 1, 1-2, 35 4, 1-4, 3; 3, 1-3, 35 5, 1-5, 3; 7, 1-8, 3. Versum 8, 3 sequuntur bi versus:

Ubi fructus ventris tui per te nobis detur frui in eterna gaudia. Quae de lectionibus dixi, ex AH. 31, p. 197 sq., nro. 188. assumpsi Sal. 58

| C 34/LVII'*? et 35/LVIII'*b

Sal 57 Germanice redditur

SALUTACIO

58-59

2II

dein zcir und dein shoen ist ganz gar ob aller engel glanz.

. Vreu dich, als dem tag diu sunn bringet vreude vil und vunn, so ervreut dein liechter shein alle, die zehimel sein. . Vreu dich, das als himlish her

dir erpiut lob unde er in ganzer durnechtichait mit gehorsams vleisichait. . Vreu dich, das dir ist birait

diu gotlich drivaltichait, das du seist genzlich gewert elles, des dein herze gert. . Vreu dich, swer hie dienet dir, 20

dem wirt lon nach seiner gir, gnad wirt im vil hie (gegebn) und zehiml das ewich lebn. . Vreu dich, ob der engil shar bis du got gesellet gar

25

unde der drivaltichait mit bisunder wirdichait.

. Vreu dich, das du sichcher bist,

das dein ereu ewig ist unde mert sich ewichlich in himel und in ertrich. 30

. Vreu dich, gnaden vinderin, Marei, unser trosterin,

gib uns den himlischen hort, deinen sun, hie unde dort. Amen.

Sal. 59 Ad sanctum

Iohannem

baptistam

I. Ave, Iohannes preclare,

qui baptizas Dominum, Orare pro me dignare Deum, patrem luminum,

Sordes meorum mundare ut dignetur criminum

5, 3 gegebn /egi non iam potest, codice iterum conglutinando amputato

Sal. 59

44 78'*

1,5

SALUTACIO 59-60

212

Et sanctis coadunare

me post vite terminum. 10

. Ave, qui virginitate angelis es similis, Nulla carnis feditate maculatus fragilis, Da, ut sim in castitate

25

vite semper stabilis

15

Et in omni sanctitate

Deo acceptabilis.

20

. Ave, ardens sanctitatis lucerna et lucida, Preco mere veritatis in doctrina fulgida, Da, ut mee vilitatis

55s

plangam mala fetida Et per viam caritatis curram mente avida.

25

. Ave, o plus quam propheta

30

Domini sanctissime, Michi assiste, adletha Christi invictissime, Non me pungat ardor, veta,

4,5

culpe iniquissime, Sed sit mens ad bonum leta

mea frequentissime. 35

40

. Ave, qui vicisti mortem sub Herode impio, Cum ad saltatricis sortem finitus es gladio, Tyrannum inferni fortem tuo vincam brachio

9)

Sanctorumque me consortem

fac in celi gaudio. Amen. Sal. 60 Ad sanctum

Petrum

I. Ave, o Petre beate,

princeps apostolice, Columpna inviolate fidei catholice, 1, 7 Bt electis sociare (Cz 19 824) —— 3, 4 et doctrina (Cis 19 824) 5 Ne me (C/z 19 824) 5, 7 me deest in Clm 4423 Sal. 60

— 4 78"*

oul!

SALUTACIO

60-61

Dulcis predicator date legis ewangelice, Fac participem me grate gracie dominice. 10

2. Ave, qui centurionem

213

1, 5

2,1

convertis Cornelium,

Stultam a me passionem pelle, fer auxilium Michi per oracionem 15

2, 5

tuam, Dei filium

Placans celi mansionem da post hoc exilium.

20

25

3. Ave, qui egrotos sanas umbra tui corporis, Cogitaciones vanas mei fuga pectoris Actionesque insanas

Me

255

virosi facinoris, Virtutes michi da sanas dono tui roboris.

4. Ave, qui Thabitam mortis

4,1

suscitas de carcere,

30

35

Contra nefas ut sim fortis, pio confer munere, Mortis festina de portis me cito eripere, Da in paradisi hortis Deo laudes promere. 5. Ave, qui mortis nucronem vicisti prepropere Spernens Cesarem Neronem sermone et opere, Da vim, inferni draconem

40

4,5

5.1

5, 5

ut possim devincere, Me tribus Iude leonem fac in celis cernere. Amen.

Sal. 61 Ad sanctum

Paulum

I. Ave, vas electionis, Paule, doctor gencium,

2, 4 pellere fer (Cl 4423) 3, 6 vacinoris (C/z 19 824) (Cim 4423) 5, 6 ut possum (Ciz 4423) Sal. 61

94:78**

19

3, 8 dono tuo

214

SALUTACIO

6r

Propelle abusionis omnis a me vicium, Nullius confusionis turbet me flagicium, Sed in me devocionis vivat desiderium.

Jl 9

. Ave, qui pro Christo plura tulisti martiria,

15

Auferri a me procura Sathane incendia Nefandaque carnis iura atque desideria, In vita per te futura sim sine miseria.

2X5

. Ave, qui mori cupisti, ut vivas feliciter, 20

Mortem pro vita dedisti, nam vivis perhenniter, Moriar ut mundo isti,

25

35

largire velociter, Non ultra peccato tristi vivam ignobiliter. . Ave, mee robur spei, o tutum refugium,

30

Ecce sic ut timent rei timeo supplicium, Hostis ergo per te mei evadam opprobrium,

4,5

Michi tu, o serve Dei,

dulce sis presidium. 35

. Ave, possedisti thronum qui iam duodecimum, Ad verum me deduc bonum, bonum felicissimum, Da celeste michi donum,

40

5515

datum doni optimum, Ut in celis psallam tonum cum

sanctis dulcissimum.

3, 7 Non deest in Clm 4423

Amen.

5, 6 dator doni optimi (Cl 4423)

SALUTACIO Sal. 62 Ad sanctum

62

215

Andream

I. Áve, o sancte Andrea, mea tu fiducia,

il; fl

Crucifixum ab Egea te laudat Achaia, Assiste michi, lethea ut evadam ocia

4:5

Et flagret semper mens mea ad devota studia. 10

2. Ave, qui ex corde crucis optasti suspendium,

201

filius ut fiam lucis,

prebe adiutorium, Vincam tua prece ducis tenebrarum gladium,

2,5

Tutus ero, si conducis

ad palme me bravium. 3. Ave, qui vadis festine 20

ad crucis supplicia, Presta gracie divine

25

michi beneficia, Stem volenter sine fine in Christi milicia, Nulla fraudis Sathanine me ledat malicia.

30

4. Ave, crucis sine mora qui scandis patibulum, In quo biduana hora docuisti populum, Me duc ad salutis fora per mirre fasciculum,

esl

3,5

4,1

4, 5

Ut detur a Deo, ora,

vite michi epulum. 35

5. Ave, qui crucis tropheo iungeris celestibus, Peccatori michi reo tuis assis precibus,

5,4

Asta presto fini meo

5, 5

cum supernis civibus,

Sal. 62" 24 78** 1, 5 Assiste michi athleta (C/x 4423) 3, 2 crucis ad supplicia (C/z 19 824) 3, 5 Stem valenter (Cox 19 824) ^ 4, 7 hora (Clm 19 824; 4423) — 5, 5 Asta presta (C/z 19 824)

SALUTACIO 62-63 40

Post mortem regnem cum Deo eternis temporibus. Amen.

Sal. 63 Ad Iacobum

maiorem

I. Ave, qui maior vocaris, Iacobe apostole, Te terrarum atque maris venerantur incole, Ut michi miserearis, servo tuo, recole

155

Virtutisque salutaris in me fructus excole. . Ave, sator verbi Dei

per terras Hispanie, Te honorant iubilei incole Galacie,

Tibi iusti atque rei

215

dant laudes leticie,

Miserere ergo mei o lampas ecclesie. . Ave, salus animarum, flos divini germinis, 20

Vere sydus tu preclarum inexhausti luminis,

Mearum velox culparum

95

dele labem criminis, 25

Fluat michi graciarum per te vena fluminis. . Ave, gemma claritatis, o fili tonitrui,

30

35

In te mee sanitatis spem totam deposui, Me ex lacu vanitatis duc, in quo evanui, Pro meis ora peccatis, quibus miser tabui. . Ave, speculum virtutum, mea spes et gloria, Iter michi presta tutum in Dei milicia,

Sal. 63

4 78"

2, 6 laudes dant (Ciz 19 824) 5, 3 Iter presta. michi tutum (C/z 19 824)

1, 3 Te terrarum orbis, maris (C/» 19 824)

4, 3 sanitatis (C/z 19 824)

SALUTACIO

63-64

Te pro me in morte scutum 40

B5

da contra demonia, Virtute loca indutum me in celi curia. Amen.

Sal. 64 Ad sanctum

Iohannem

ewangelistam

I. Ave, sidus celicum, Iohannes sacrate,

5

217

US

Lumen ewangelicum morum gravitate, Cor geris angelicum

1, 5

in virginitate, Spiritum paraclitum da, ne spernar a te. 10

2. Ave, generacio

2x

laudat redemptoris Te, michi protectio omnibus in horis Sis et relevacio

15

2,5

a peccati loris, Michi consolacio sis intus et foris. 3. Ave, qui restituis vitam Drusiane

20

3,1

Iuvenemque imbuis, mentis ut sit sane, Factis frui strenuis da nec vivam vane,

25

Ne dampner cum nocuis penis inhumane. 4. Ave, ad convivium

30

3,5

4, 1

qui vocaris celi, Meum prece vicium Deterge fideli, Largire inicium boni michi zeli,

4, 5

Ne sim per flagicium peior infideli.

5, 7 Virtutum (Clu 4423)

Sal. 64 .A 78"5 1, 5 cor gerens (C/x 4423) 4 sis omnibus (C/z 4423)

1, 8 da nec spernar a te (Ciz 19 824)

2.

218

SALUTACIO 5. Ave, pudicicie

35

40

gemma singularis, Qui a dono gracie gracia vocaris, Pro me regi glorie, precor, ut loquaris, Ut celestis curie collocer in aris. Amen.

Sal. 65 Ad sanctum

64-65 51

5,5

Thomam

1. Ave, Thoma Didime, lucerna Indorum

151

Conformans aptissime 5

Christo mores horum,

Eripe, dulcissime, me reum reorum, Ne submergar pessime

135

lacu viciorum. 10

15

2. Ave, cum in credulo corde substitisti, Cordis mei oculo visum reddidisti, Ora, ne iam poculo mundi fruar tristi,

21

2,5

Qui amoris osculo perfrui novisti. 3. Ave, cedis dubio,

20

25

quando tangis Deum, Rogatu propicio michi placa eum, Pro vili flagicio ne me perdat reum, Sed in celi gaudio locet iubileum.

4. Ave, vincens libere accensam fornacem, Da in flamma misere carnis michi pacem, Sal.65

371

205

4,1

4 78*»

Titulus in Clg 4423: Carmen de sancto Thoma apostolo meo specialissimo et

singularissimo pro me apud Deum interpellatore. Sub nota Ave vivens concinendum 3, 554. pro vili placamine / me perdat reum (Ci 4423) — 3, 6 prodat (Ciz 4423)

SALUTACIO 30

35

Penam presta fugere inferni minacem Salutemque capere in celo vivacem. 5. Ave, quia lancea seva perforatus

65-66

219 4, 5

5:71

Corona nunc rosea

gaudes coronatus, 40

Gaudeam siderea in sede locatus, Veste cultus nivea Christo sociatus. Amen.

Sal. 66 Ad sanctum

Iacobum

555

minorem

I. Ave, Ierosolime

d

digne presularis, 5

Iacobe sanctissime, qui minor vocaris, Te collaudant anime,

1, 5

quas Deo lucraris, Michi, precor intime, ut miserearis. 10

2. Ave, mundi omnia

D

qui spernis gaudenter, Precis tue gracia 15

adesto volenter Michi contra vicia, ut surgam recenter, Nulla me ludibria ledant violenter.

3. Ave, fugans zabulum

2x5

3,1

factis caritatis,

20

Solve prece vinculum mee pravitatis, Nequaquam sim stabulum

355

ultra vanitatis,

Sed sim receptaculum 25

omnis sanctitatis. 4. Ave, carnis gloriam

frangens abstinenter,

4, 8 in celis (Ciz 19 824; Cim 4423) Sal. 66

4 78*^

4, 1

SALUTACIO

220

6060-67

Da, ut abstinenciam

30

diligam frequenter, Ne per castrimargiam consumar

4, 5

fallenter,

Ut non ignominiam sufferam nocenter.

35

5. Ave, qui martirio te tulisti pronum, Da sine fastidio vite sancte donum Et sine supplicio omne

40

Spreto mundi gaudio celi scandam

Sal. 67 Ad sanctum

5

15

thronum.

Amen.

Philippum

TIO

I. Àve, verbum predicas, Philippe, qui Dei, Corpus tuum dedicas vite sancte spei, Lucrum tibi vendicas dulcis requiei, Dum

10

5D

michi bonum,

1*5

cum Christo iudicas, esto memor mel.

2. Ave, qui os diceris recte lampadarum, Mei feces sceleris et miseriarum Terge, lumen ceteris Dei dans viarum,

Ve michi, si preteris me, lux animarum.

20

3. Ave, qui melliflua doces voce gentem, Collustras luciflua face quarum mentem, Appetam ne fatua,

Seb

adiuva me flentem,

25

Sed sequar ad ardua celi te scandentem.

4, 4 prosequar (Ciz 19 824) Sal. 67 —24 797 1, 8 memor esto mei (C/z 19 824)

3, 8 poli te (C/z 19 824; 4423)

SALUTACIO

67-68

4. Ave, qui in Scithia

22I

4,1

es affixus cruci,

30

Tua per suffragia superorum luci Iungar, non per vicia inferorum duci,

Sed ad vera gaudia me precor induci. 5. Àve, qui lapidibus 35

exultas necatus,

Iungeris celestibus digne laureatus, Tuis fiat precibus felix meus status,

40

Ut cum sanctis omnibus gratuler salvatus. Amen.

Sal. 68 Ad sanctum

Bartholomeum

I. Ave, o Bartholomee, felix lumen Indie,

5

Aures prebe voci mee, o doctor egregie, Opem confer menti ree

1,5

mee et nefarie, Ne derideant lethee me inferni bestie.

10

2. Ave, qui humilitate et sub veste nitida Flores et exilitate

mente gaudes vivida, 15

Presta, mens ne vilitate fiat mea livida,

Sed sit sub frugalitate et virens et florida.

3. Ave, cruci conclavatus a viris malicie,

4, 1 in Stiria (Ciz 4422) 754. desunt in (Ci 4423)

3*1

4, 4 supernorum (C/z 19 824; Cim 4423)

4,

Sal. 68 — 4 797* 1, 5sg. Opem confer menti mee / ree et nefarie (Cíx 19 824; Clg 4423) 2, 1 Ave qui in (C/z 19 824)

2, 5 Presta ne mens (C/z 4423)

fragalitate 7 frugalitate correctum est in Clm 19 824

2:

222

20

25

SALUTACIO

68-69

Tua prece liberatus a culpis nequicie Christo iungar connodatus clavo penitencie, Iam non ledat incolatus me mundi miserie. 4. Ave, cum

nudaris pelle,

20.5

4,1

fulges paciencia, A me vetera propelle longius flagicia 30

Et festine me conpelle ad cuncta felicia,

4, 5

De celesti petra melle me cibando sacia. 5. Ave, capite truncatus

35

521

qui celos ingrederis, Stola, vite decoratus da, nam dare poteris,

40

Ut a pelle renovatus per te vite veteris Tibi vivam sociatus in pace, qua frueris. Amen.

Sal. 69 Ad sanctum Matheum

ewangelistam

I. Ave, beate Mathee, lucerna fidelium,

5

S5

15

Qui genti prinum Iudee scribis ewangelium, Audi vocem

precis mee,

15

michi sis presidium, Turbe iungens iubilee me post hoc exilium. 10

15

2. Ave, qui ex publicano vas es factus gracie, Me a cogitatu vano solve omnifarie

2x1

Et me ab actu mundano trahe et lascivie,

2,5

3, 4 a culpa (Ciz 4423) (Cim 19 824)

3, 7 ledar (C/z 4423)

Sal. 69 A 797* 2, 5 Et ab actu me mundano (Ciz 19 824)

4, 7 De celestis petre

SALUTACIO

69-70

223

Serviam ut Christiano

more regi glorie.

20

. Ave, spargis verbum Dei qui in Ethiopia, Cum sis virtus mee spei, corona et gloria, Queso, memor esto mei in mea miseria,

25

Ut vincam iure trophei cuncta mundi noxia. . Ave, patent Orci porte tuum ad imperium, Quando suscitas a morte seva regis filium,

30

Ut sim bona, da, sub sorte,

ferens opis brachium Et tuere me, ne forte

tradar ad exicium. 35

. Ave, digne laurearis qui cruore proprio Et tibi vitam mercaris

percussoris gladio,

40

5.5

A flammis solvas avaris tuo me subsidio, Ut vivam cum Dei caris in celesti solio. Amen.

Sal. 70 Ad sanctum

Symonem

I. Ave, Symon venerande, flos obediencie,

Qui viam vite amande doces verbo gracie, Super me sinum expande

1:25

divine clemencie, Ne subsannent me nefande infernales furie. 10

2. Ave, qui ad naciones es profectus efferas,

4, 8 trahar ad supplicum (C/z 19 824) 19 824) A T9175 Sal. 70 1, 8 infernalis (Cx 4423)

5, 5 A flammis salva amaris (C/z

2, 2 provectus (Ciz 4423)

SALUTACIO 7o-71

224

Ut hijs consolaciones vere vite conferas, Precor, ut confusiones mel cordis auferas Et ad celi mansiones

me post mortem deferas. . Ave, verbum salutare

proponens Egipcijs, 20

Multos abrenunciare multis doces viciis, Cor meum iam fac cessare a concupiscenciis,

Ut se possit adaptare divinis solaciis.

25

30

. Ave, pangens duci pacem regis Babylonie, A me averte fugacem mundane leticie Spem et hostem pervicacem divine milicie, Hunc ut vincam contumacem, da, zelo iusticie.

35

. Ave, quia absolutus carnis ab ergastulo Ad celos festinas tutus sine offendiculo,

Per te, precor, ut adiutus cum celesti populo 40

Vivam virtute indutus in futuro seculo. Amen.

Sal. 71 Ad sanctum

Tadeum

I. Ave, huius seculi, Tadee, lucerna,

Qui cor duri populi mollis ad superna, 4, 3-8 (Cim 19 824):

Auram averte fugacem mundane leticie Hostem vincam contumacem de zelo iusticie Et in veritate vacem

Dei sapiencie.

Sal.71

A4 79v»

2555

SALUTACIO 71-72 Memor tui famuli mente sis paterna, Mei cernant oculi gaudia eterna. 10

225 15:5

. Ave, vitam mortuo

qui reddis decenter, Precatu continuo me iuva volenter, Ut ab actu fatuo resurgam recenter Et non cadam denuo ad malum nocenter.

20

25

25,5

. Ave, qui operibus te piis das gratum, Tuis sanans precibus lepra wulneratum, Sana facinoribus dire me gravatum Et a culpis omnibus redde liberatum.

385

. Ave, qui prepropere

30

ad astra festinas, Mentis mee misere repara ruinas, Celi michi mittere stude medicinas,

Digne queam promere laudes ut divinas. 35

. Ave, qui martyrium sustines prudenter, Hinc celi palacium subintras potenter, Tuum michi brachium

55

succurrat valenter, 40

Ut ascendam solium celorum gaudenter. Amen.

Sal. 72 Ad sanctum

Mathiam

I. Ave, stirpis nobilis

251

o sancte Mathia, 4, 8 laudes et divinas (Cl 4423) 19 824; Cim 4423). Cf. v 5, 2!

Sal. 72 .A 79^ 1, 2 sancte o Mathia (C/» 19 824)

5, 4 prudenter (LA)

potenter (Ciz

SALUTACIO

226

72

Pro Iuda laudabilis

surgis sorte pia, Prece da, ut stabilis sim in vite via

1595

Et michi placabilis vera sit sophya. 10

15

. Àve, sacra semina spargens in Iudea,

Deterge peccamina apud Deum mea, Fugiant temptamina per Christi trophea, Mea mens ad carmina surgat iubilea.

. Ave, qui gratifica cecos sospitate 20

Curans a tabifica sanas cecitate, Succurrens mirifica

3,95

tua pietate Ab omni salvifica 25

me iniquitate. . Ave, vitam mortuis

pluribus modesta Qui virtute tribuis, me duc ad honesta, 30

Non mala cum fatuis

4,5

subeam funesta,

Cum sanctis precipuis Dei agam festa. . Ave, morti subderis 35

40

quando transiture, Christo statim iungeris

conregnans secure, Tibi sicut poteris iungere sit cure Me vite, qua frueris, semper permansure. Amen.

105)

2, 2 sparnens (Cz 4423) 3, 1 gratificas (Cl 4423) 3, 4 sanans (Ciz 3, 5 succurre (Clm 4423) 4423) 4, 2 ter denis modesta (C/z 19 824) 5 5 Tibi sic poteris (Cz 19 824)

SALUTACIO Sal. 73 Ad sanctum T:

73-74

227

Stephanum

Ave, qui verbo et vita Flores, Stephane levita, Martir primus legis nove, Pia virtute me fove.

. Ave, qui vincis Iudeos,

Hostes per te vincam meos, Carnem sevam, stultum mundum

Atque Sathanam immundum. . Ave, qui Christum vidisti, Cum ad celum respexisti,

Christum in celis videre Da michi et congaudere. . Ave, qui oras pro hoste,

Ad tale me trahe post te, Dulci semper fruar pace Cum stulto et contumace.

15

. Ave, saxis qui finiris,

A culpis me solve diris Et deduc post vite mortem Tecum ad celestem sortem. Amen.

20

Sal. 74 Ad sanctum »t

Laurencium

Ave, Laurenti beate, Assabaris dum in crate,

Tyranno sic insultasti Dicens: Ede, quod assasti.

. Ave, qui assatus gaudes Dignas agens Deo laudes, Pro me funde preces ei, Ut misereatur mei. . Ave, qui pro penis ignis Premiis ditaris dignis, A me peccati habenas Infernique fuga penas.

SEL VE) — vel TEN 1, 4 pia me virtute (Ciz 19 824) Sal 74 .4 79** 1, 2 assaberis (Clm 4423) peccati me

pia deest in Clm 4423

2, 3 fundas (Cim 4423; CPV. 4087)

habenas (Cy 4423; CPV. 4087)

BUSCA

228

15

SALUTACIO

74-75

4. Ave, qui turbe egene Das Christi thesauros plene, Peccatorem me egenum Gracia Dei fac plenum.

5. Ave, qui vincis in igne, Sequi te da michi digne 20

5l

Ad sanctorum claritatem In celestem civitatem. Amen.

Sal. 75 Ad sanctum

Achacium

I. Ave, miles Christi fortis, Achaci fortissime,

5

Pugil venerande sortis stirpisque clarissime, Decem milium cohortis

125

o dux invictissime,

Qui vicerunt tecum mortis penam iocundissime. 10

2. Ave, o virtus invicta

et spes mea vivida, Tuis precibus delicta mea dele livida, Mea mens Deo non ficta

15

25

recta sit et pavida Et libido a me victa iam abscedat lurida.

20

3. Ave, martir preciose, forma paciencie, Triumphavit gloriose princeps in te glorie, Da, ut obstem nebulose

25

3.5

demonum nequicie, Ihesu Christi gaudiose coniungar milicie.

4. Ave, tot candidatorum

4,1

martirum vexillifer,

Qui virtutum atque morum cunctis es odorifer,

5, 3 Ad sanctam claritatem (CPV 4087)

SaL 375 ANO XS 1, 2 sanctissime (Cl 19 824) 2, 5 Mea Deo mens (C/z 20 124) mea victa (C/x 20 124) 3, 8 iungar ac milicie (C/z 20 124)

25

SALUTACIO 75-76 30

Tu meorum peccatorum venie sis signifer Et procul michi malorum sit exactor lethifer.

35

229 4, 5

Amen. (!)

5. Àve, qui cum delicato tuo contubernio Gaudens in celesti prato frueris convivio,

Interventu iunge grato

5715

tali me solacio,

40

Ut conviva cum beato regnem Dei filio. Amen.

Sal. 76 Ad sanctum

Martinum

I. Ave, Dei pontifex et virtutum opifex, 5

Martine beate, Genitrix Pannonia, tua te Ytalia

nutrix laudant grate,

10

Manus tuas comoda ad mee incomoda mentis scelerate, Sana me interius, exorna exterius morum gravitate.

2. Ave, qui cooperis nuditatem pauperis clamide partita, Tua per suffragia nulla per contraria vincar in hac vita, 20

Mea mens per misera non ledatur, prospera virtute vestita,

25

Tuis sic auxiliis atque beneficiis spe fruar cupita.

4, 7 Et procul a me malorum (C/» 20 124) beato / rege Dei filio (Cx 20 124)

Sal. 76 A 79** 1, 2 artifex (Cim 19 824)

5, 77s. Ut convivem cum

230

SALUTACIO 3. Ave, spernens seculum militumque cingulum, gaudia stultorum, Ad baptismi lavacra

30

volas et simulacra deicis deorum, Da michi, ut omnia

76

3.5

mundi spernam gaudia cum melle eorum 35

Et me fac proficere in virtutum munere more beatorum.

. Ave, qui restituis

40

tribus vitam mortuis tua prece pura, Anime restitue mee

sensum

mortue

medela secura, Post odorem currere 45

tuum fac et capere me regna mansura, Nullum me illicitum

trahat vel prohibitum ad mala futura. 50

55

60

. Ave, cuncta secula

per multa miracula qui illustras late Et sic intras gaudia iocunde celestia plenus sanctitate, Me sequi velociter te fac et feliciter non disiungar a te, Iunctus sanctis omnibus vivam in celestibus cum

5,5

Sot

iocunditate. Amen.

3, 1 deest in CPV. 4087 4, 1 restituisti (Ciz 4423; CPV. 4087) 4, 8sg. tuum fac me capere / regna permansura (Cl 19 824) — 4, 12 ad malum futura (Cim 19 824) 5, 74. Me sequi feliciter / te fac et velociter (C/w 4423, CPV 4087)

SALUTACIO 77

231

Sal. 77; Ad sanctum Nycolaum I. Áve, ammirabilis

Miree o humilis presul civitatis, Nycol(a)e, Patera

te gignit, urbs libera

1555

multe honestatis,

Deiecta infancia proficis in gracia magne sanctitatis, Ergo sanctis meritis tuis de preteritis me solve peccatis.

1, 10

. Ave, qui puellulis tribus, ne prostibulis

20

25

dentur, subvenisti, Tres solvis de carcere, duces studes solvere tres de morte tristi, Hinc me duc de crimine et de consuetudine mala dono Christi,

Ut mea possessio Christus sit et porcio, da, quem possedisti.

2515

2, 10

. Ave, te vocantibus

30

et periclitantibus qui ades volenter, Tua ne provincia pereat inedia, panem das prudenter, A peccati vinculis cunctisque periculis salva me recenter,

35

Non Sathan me terreat neque malum sorbeat ultra violenter. . Ave tu, qui fatuas zelo Del statuas

40

frangis ydolorum,

SaL 77. 34 197 1, 5 genuit te libera 1, 4 Nycolare (Ciz 4423) 1, 2 Mire (Ci 4423) (Cim 19 824) 2, 5 ducens (Cim 19 824) 2, 12 da, quem iam vicisti (Cl

232

SALUTACIO

77-78

Mortuum resuscitas et in fundo visitas mersum fluviorum, Cordis mei frivola

45

4,5

tuorum vi ydola frange meritorum, Me de culpa suscita et in lacu visita malorum meorum.

50

5. Ave, nam de tumulo tuo fluunt sedulo olei liquores Sanantes ydropicos atque epylenticos cunctosque dolores, Sana ergo omnia mentis mee vicia et carnis langores, Michi mundi spernere da et celi carpere fructus graciores. Amen.

55

60

Sal. 78 Ad sanctum

5,5

5, 10

Benedictum

I. Ave, pastor et patrone, monachorum gloria, Benedicte, pater bone,

5

omni florens gracia, Clipeum te pro me pone

1755

cuncta contra vicia,

Michi astans in agone per te vincam omnia. 10

2. Ave, qui fallentis mundi conculcasti dulcia, Non me mundi furibundi

superet malicia

4, 8 vi tuorum ydola (Ci 4423) 4, 10525. Me in bono robora et a fraude libera adversariorum (Cl 19 824) 5, 9 et carnis liquores (C 4423)

Sal. 78 | 4 79» 1, 4 flores (C/z 4423); floris 63

(CPV 4087)

2 3 mundi dees? in Basil. A XI

SALUTACIO

78-79

Nec permittas me confundi 15

233 Qu

Sathane versucia, Sed, ut fiam cordis mundi,

precum da instancia.

20

J . Ave, carnis blandimenta qui vicisti noxia, Carnis iuva temptamenta vincere me spuria, Tue iam michi presenta virtutis auxilia,

Ut per tua fulcimenta vigeam in latria.

25

4 . Ave, quia boni moris in te ridet copia, Vite michi purioris offer beneficia,

Fugere da cunctis horis omnis culpe devia,

30

Presta, vas ut sim honoris

in celesti patria. 35

| . Ave, quia vanitatis contempsisti ocia, Per te virtus pietatis michi fiat socia,

Duc de fece feditatis ad vite negocia, Tua prece cum beatis me Christo consocia. Amen.

40

Sal. 79 Ad sanctum

5D

Bernardum

I. Ave, pater monachorum,

speculum et regula,

3, 3 Carnis viva temptamenta (CPV 4087) 2, 8 precium (Ci 4423) 3, 3g. Hostis presta temptamenta vincere me spurcia (Cl 19 824) Hostis presta temptamenta vincere me spuria (C/z 4423) Hostis presta temptamenta vincere me spurcicia (Bas /A XI 63) 4, 1 Ave quia bono 3, 8 in latera (CPV 4087) 3, 5 Tui (Cim 4423) 5, 8 Christo me consocia (Ciz 4423; CPV moris (C/x 4423; CPV 4087)

4087)

Sal. 79

44 807

234

SALUTACIO 79 Virtutum vas et honorum omni carens macula, O Bernarde, decus morum,

195

qui ardes ut facula, Te iuvante peccatorum non me stringant vincula. 2. Ave, o pater beate,

21

mea spes et brachium, Dulcis et desiderate corona et gaudium, Passionis in me nate

2,5

extinguens incendium Benedictionis grate stilla stillicidium.

3. Ave, qui illecebrosa

31

horruisti crimina,

Ergo celi gaudiosa

20

conscendisti culmina, Face, ut carnis viciosa superem certamina,

3,5

Mea mens sit virtuosa tua per precamina.

25

4. Ave, sidus ut solare qui fulges pre ceteris, Meum veni expurgare COr à sorde sceleris Et in bonum conmutare mores vite veteris

30

29)

4,1

4,5

1, 3 vas virtutum (Bero. 29; Leod. 300) 1, 4 carens omni macula (Bero/. 1, 5 O Benedicte (Cz 14 667) 1, 5 - 2, 5 zn cod. Leodien. 300: Ave, Bernarde inclite,

dulcis et amabilis Pincerna regis glorie potum dans pacificis,

Cuius oris eloquia favus mellis populis, Bt vita angelica exemplum dat famulis. 1, 6 qui ardens (Ciz 14 667) — 1, 8 me non (Trevir. 540) — 2,1 Ave, pater o beate (Bero. 29; Trevir. 540) ^ 2, 3 dulcis ac (Trevir 540) — 2, 4 corona mis et (Trevir. 540) — 2, 5 Passionis michi innate (Bero 29) — 2, 6 exstingue (Bero/. 29; Leod. 300); extinguas (Trevir 540) ^ 2,7 Tue benedictionis grate (Bero/. 29) 3, 1 illecebra (Cz 14 667) 3, 3sq. deest in Leod. 300 ^ 3, 5 Ergo fac ut (Cim 14667) ^ 4, 3 Iuva meum expurgare (Bero. 29) ;expurgari (Ciz 4423)

SALUTACIO

79-80

235

Viteque participare concede, qua frueris. 5. Áve, qui iam iocundaris 35

40

cum sanctorum milibus, Subveni, ne mundi maris obruar in fluctibus Et ne concludar amaris inferni doloribus,

5,1

525

Sed coniunge me preclaris angelorum cetibus. Amen.

Sal. 80 Ad sanctam Agnam I. Ave, veris primula,

1-01

paradisi rosula, Agnes, Deo grata, 5

Honoris triclinium, lilium convallium, o candidulata,

1, 5

Omnis negligencie mee et stulticie

10

detergens peccata Gracie carismata, virtutum aromata confer, o sacrata. 2. Ave, dulcis cythara,

15

1, 10

DT

dulcior quam zuchara, Agnes, nux dulcoris, Oliva fructifera, nardus odorifera,

2.5

o lampas decoris, 20

Festina velocius

fugans a me ocius langorem meroris, Veni, veni propere, salva me a Venere,

25

2, 10

o gemma pudoris.

4, 7 vitaque (Bero. 29); vitamque (Leod. 300) 4, 8 impetra qua frueris (Bero. 29) 5, 3 Subveni me, mundi maris (Bero. 29) 5, 4 obruat me in fluctibus (Leod. 300) 5, 5 Ne concludar in amaris (Bero 29); Et concludar ne amaris (Trevir. 540); Ne absorbear amaris (Leod. 300) 5, 6 inferni dees? in Cim 14 667 5, 77 Sed socier preclaris (Bero. 22); preclaribus (Cz 14 667) Sal. 80

.4 807

236

SALUTACIO

80-81

3. Àve, meum gaudium, meum patrocinium, Agnes, lux estatis, Dulcis mea viola, 30

nunquam in me viola

3,5

fidem caritatis, A malo me erue, feces omnes ablue

mee pravitatis, 35

Omne

malum

remove,

omne bonum promove in me sanctitatis.

40

4. Ave, Austro purior, plus sole fulgidior, Agnes o preclara, Balsamo prestancior, stellis scintillancior,

45

4, 5

sponsa Christo cara, Sine penitencia ne mortis angustia me claudat amara,

Pietatis oculo respice me sedulo, o celestis ara. 50

5. Ave, melle dulcior, ebore candidior,

Agnes generosa, Turture simplicior B5

60

et auro nobilior, rubens plus quam rosa,

55

Tua per precamina ad celorum limina ducar gaudiosa, Ubi tecum dulciter perfruar perhenniter vita gloriosa. Amen. Amen. Amen. Amen.

Sal. 81 Ad sanctam Mariam

Magdalenam

I. Áve, que de noxiis,

124

Maria, deliciis fugis, Magdalena,

Sal.81 Á4480' C248 Cf. alterum carmen. de Maria Magdalena in C 248"" (Ave, clari generis dulcis Magdalena)

SALUTACIO

10

15

81

Surgis de facinore et mente et corpore puritate plena, Tali modo fugere me fac et evadere viciorum frena Nec iam michi placeant, sed prorsus displiceant sceleris venena. 2. Ave, que non deseris Dominum, quem sequeris,

237 1, 5

1, 10

241

querens lamentaris, Ergo prima hominum tu videre Dominum 20

945

privilegiaris, Dei prebe filium mei cordis gaudium, oculis ut claris Hunc videre valeam

2, 10

et sic tecum gaudeam 25

et cum

Dei caris.

3. Ave tu, que spuria huius mundi gaudia

3

felix horruisti,

Supernorum avida 30

heremum intimida constans introisti,

3,5

Ubi a celestibus consolari civibus

sepe meruisti, 35

Sic michi solacia

3, 10

defer singularia in hoc mundo

40

tristi.

4. Ave tu, que celicis cibis et angelicis es cibari digna, Dei te clemencia tanta pavit gracia dulcis et benigna,

4,1

4, 5

Folii, in quo textum codicis C esse Dreves AH 41^ contendit, numerus falsus est

In cod. JA carmen loco raso. Columna Christano neglegenda erat, ut totus carminis textus inseri possel. Columma etiam in cod. C neglecta post carmen codex. explicit 1, 7 Tali dees? in C 2, 8 cordis mei (74); mei cordis (C) 2, 12 Deo in Dei correxit A 3, 2 mundi huius (74); huius mundi (C)

238 45

50

SALUTACIO

81-82

Alimentis talibus tuis sanctis precibus me dignum consigna Sic, ut nulla crapula me vel carnis macula polluat maligna.

5. Ave, que ad gaudia

4, 10

551

vera et felicia festinas sanctorum,

55

60

Nam ad sodalicia pura et perhennia digne transis horum, Tue precis gracia cuncta dele noxia scelerum meorum, Superorum socia, me tecum consocia

555

5, 10

choris angelorum. Amen. Sal. 82 Ad sanctam

Katherinam

I. Áve, o eximia

5

10

15

virgo Katherina, Exorta de Grecia martir et regina, De tua presencia mons exultat Syna, In omni angustia michi sis vicina.

2. Ave, que Maxencium Cesarem sprevisti Et ad Christum gencium rethores duxisti, Rotarum supplicium prece conífregisti, Iocunda per gladium celos introisti.

il fl

1555

24

Q5

5, 12 In cod. A ter Amen

Sal. 82

.4 8075

1, 6 exultet (Salisb. a VI 35; b VIII 1) — 2, 3sq. et ad Christum rhetores / gencium duxisti (Clz 4423) 2, 6 prece deest in Basil. .A XI 63. 2, 7 post

gladium (C/z 20 021; Sali. a V1 35; b VIII 1) -

SALUTACIO

20

25

82-83

239

3. Ave, que in gloria locum tenes gratum, Vide in miseria me in culpa natum Currentem per devia adhuc per peccatum, Nam sperno felicia et finem beatum.

3,1

3,5

4. Ave, virgo, propera

4,1

michi in solamen,

Exurgam ad prospera per tuum levamen, 30

Da, ut spernam scelera,

4,5

michi respiramen, Scandam super sidera tuum per ducamen. 35

5. Ave, mea gloria, ave, vas virtutum,

5,1

In mortis angustia te fer michi scutum, Me fac a fallacia Sathane solutum, 40

5,5

Da in celi patria me cum Christo tutum. Amen.

Sal. 83 Ad sanctam Luciam I. Ave, virgo nobilis

1941

o Syracusana,

3, 3 Vide me in miseria (Salisb. a VI 35); Vide me in varia (C/z 20 001; Cim 20 021; Salisb. b VIII 1) 3, 4 me et culpa natum (Basi 4 XI 63; Ciz 19 824); queso culpa natum

VIII 1)

(C/z 20 001; Cim 20 021; Salisb.

a VI 35; Salisb. b

3, 7sq. Spernentem felicia / fac fine beatum (Cy 19 824; Cim 20

001; Ciz 20 021; Basil. .A XI 63; Salisb. a VI 35; Salisb. b VIII 1)

4, 3 Exsurge

(Bas .A XI 63); Exurgens ad spera (Sa£sb. a VI 35); Exurgens ad prospera (Cim 20 021; Salisb. b VIII 1)

4, 4 tuum per levamen (Ciz 4423; Clm 19 824;

Cim 20 001; Cim 20 021; Basil. .A XI 63; Salisb. a VI 35; Salisb. b. VIII 1)

5

4 te deest in Cim 4423 ferto michi scutum (C/z 20 001; C/m 20 021; Salisb. a VI 35; b VIII 1) 5, 5 Oro fac a fallacia (Basz. /4 XI 63); Fac me a fallacia (Cim 20 001; Cim 20 021; Salisb. a VI 35; b VIII 1) 5, 7 Da in celi curia

(Cim 4423) 5, 754. Prebe ad celestia / iter michi tutum (Ci 19 824; Cim 20 001; Cim 20 021; Basil. A XI 63; Salisb. a VI 35; b VIII 1)

Sal. 83

44 807

Menda solito plura in cod. A: 3, 1 versus una syllaba longior; in 4, 2, da, in 5, 3 duc additum

SALUTACIO 83

240 Lucia, immobilis

que stas fide sana, Presidis ignobilis dicta spernis vana, Vulnus pene labilis mente suffers plana.

1,5

. ÀÁve, ecce, nimium

gravor sub peccato, Opis prebe brachium michi desolato,

Contra omne vicium me nunc

2585

confortato,

Placa regem omnium interventu grato. . Ave, de mortalibus 20

me solve peccatis Et de venialibus sepe iteratis Per te primis motibus in me temperatis

3315

Sic, ut sim in actibus 25

dehinc pietatis. . Àve, me hic vivere

da sine querela, Modum, quo proficere valeam, revela, 30

Viam vite pandere dignanter anhela, Nam vult post te currere mea mens anhela.

4,5

. Ave, de virtutibus 35

ad montem virtutum Me duc, ab obstantibus iter presta tutum,

Cunctis inpugnantibus

5,75

me te offer scutum, 40

Iunge me celestibus gloria indutum. Amen.

3, 1 de criminalibus (L4); de mortalibus (C/z 19 824)

tum (Cm 19 824)

5, 4 iter para tu-

SALUTACIO

84

241

Sal. 84 Ad sanctam Christinam I. Ave, Syon filia, o sacra Christina, Orta de barbaria

ut rosa de spina, Spreta ydolatria

1515

de mundi sentina Surgis, horres omnia, volas ad divina. . Àve, me fac vincere,

que tu superasti, Fluxum

carnis temere,

quem tu exsiccasti, Mundum da contempnere, quem tu conculcasti, Sathanam confundere da, quem exsufllasti. . Ave, meos corrige sensus, o sacrata, 20

Ad Deum me dirige, o desiderata,

Ad virtutes erige tua prece grata, 25

Cum salute porrige gaudia beata. . Ave, virgo, propere veni, o decora,

Veni, veni prospere, rupta veni mora, 30

Veni et, a scelere ut absolvar, ora,

4,5

Custodi summopere me in mortis hora. 35

. Ave, infernalia mala me vitare Et tormenta alia iuva declinare,

Ad celorum gaudia

5515

statim evolare 40

Me fac et in gloria cum Christo regnare. Amen. Sal.84 .4 80" 4, 4 veni sine mora (C/x 19 824) rum scriptum

5, 2 me in cod. JA correctum ac supra ite-

242

SALUTACIO 85

Sal. 85 Ad sanctam

Ceciliam

I. Ave, o Cecilia, tota speciosa,

Q1

Candes, ut si lylia sint iuncta cum rosa,

Contempnis sublimia et imperiosa, Eligis humilia magis, graciosa. 10

155

2. Ave, que ab impiis nimis aversaris, Nam obscenis nupciis

2.1

tu non delectaris,

Sed piis in studiis 15

245

tota conversaris,

Hinc celi deliciis digne saciaris.

20

3. Ave, decens viola, flos humilitatis, In me numquam viola fidem caritatis, Dele facta frivola

3.1

aS

mee pravitatis, Ne dampnate incola 25

30

35

fiam civitatis.

4. Ave, sponsa sedula almi redemptoris, Tua prece iacula vincam temptatoris, Non me fuscet macula ultra pravi moris, Succende me facula divini amoris.

4,1

5. Ave, in hoc seculo rosa sine spina,

521

4,5

In mortis articulo accurre festina Michi tuo famulo assistens vicina

555

Sal. 85 4 80v* 1, 3 Candens (C/z 4423; Cim 19 824) 1, 4 iuncta sint (Clz 19 824) 2 4 cum (Ciz 4423) — 2,5 in piis studiis (Cox 19 824; Cp 4423) | Ordo verborum in Clm 4423 correctus. est

redemptoris (Ciz 19 824)

3, 1 Ave,

Dei

viola (C/x 4423)

4, 2 Christi

5, 4 michi accurre festina (Cl 4423)

SALUTACIO 40

85-86

243

Et in Ihesu lectulo me tecum reclina. Amen.

Sal. 86 Ad sanctam Maréaretam I. Áve, o ingenua dulcis Margareta, Vana et felliflua 5

mundi transis freta,

Sathane tu cornua calcas inquieta, Pro me flecte genua Deo mente leta. 10

155

2. Ave, in me tabuit lumen racionis Et fructus, heu, marcuit bone actionis,

Torpor me absorbuit 15

2,15

induracionis,

Proch pudor, prevaluit fex confusionis.

20

3. Ave, nunc confugio ad te cum pavore, Ut sim sub refugio

25

Namque culpe vicio pro sordidiore Scio Dei filio me ingratum fore.

tuo tuciore,

30

4. Ave, aures precibus imple salvatoris Pro cunctis reatibus mei peccatoris, Ut solvar ab actibus

xb

4,5

vite vilioris,

Ne involvar ignibus eterni furoris.

5, 8 inclina (C/z 19 824) Sal. 86

.480v**

(C 2487

1, 1- 3, 7: Vu in cod. C desunt sex foltis perditis 1, 3 Vana et melliftiua (Ciz 4423; CPV. 4087) 2, 3 Heu et fructus marcuit (C/x 19 824) 3;.1 Ave,

iam confugio (C/z 19 824) 4, 8 eterni doloris (L4)

3, 2 ad te cum pudore (C/z 4423; CPV 4087)

244 35

SALUTACIO 86-87 5. Ave, tua gracia gaudeam sanatus, Ab omni miseria culpe serenatus, Sim in consciencia



5.5

in Christo fundatus,

40

Conregnem in gloria ipsi sociatus. Amen.

Sal. 87 Ad sanctam Agatham I. Ave, tu Sicilie, Agatha, patrona,

Multiformis gracie 5

rident in te bona, Accurris miserie paganorum prona,

Qui misericordie tue laudant dona.

10

2. Ave, o egregia virgo, sponsa Christi, Tu pro cuius gloria sanguinem fudisti, Cum mundi fallacia

15

Sathanam vicisti,

Ingredi celestia regna meruisti. 3. Ave, vallis lylium, Siculorum stella,

20

Virtutis hospicium

25

Pro me Dei filium iam nunc interpella, Elonget ut vicium a me et flagella.

et honoris cella, 3:5

4. Ave, pro peccamine

meo, precor, ora Tuoque precamine veniam implora,

Sal. 87

480v

C 2487

1, 1:4: *Agatha Sicilie / ave, o patrona' (C; C/z

19 824; Cim 4423); .A

correxit in Ave, tu Sicilie / Agatha patrona 1, 5 Occurris (C/» 4423) 2 seculorum (C/z 4423) 4, 3 Tuorumque (Ciz 4423)

3,

SALUTACIO 87-88 30

Mecum in examine sis in necis hora, Pio sublevamine

245 4, 5

mortis rumpe lora. 35

5. Ave, surge, filia Syon generosa, Non ad desideria mea sis morosa,

40

Sed ad hac mundi Me ad celi duc, o

Sal. 88 Ad sanctam

miseria turbinosa gaudia gaudiosa. Amen.

Ursulam

I. Áve, virgo Ursula generis regalis, Non te carnis macula fuscat aliqualis, In te thabernacula princeps illocalis Fixit prebens oscula sponsi spiritalis. 10

155

2. Ave, primiceria,

victoriosarum Te undena milia ornant puellarum, Tibi per martiria tot quidem sanctarum Frequentatur gloria per orbem terrarum.

20

3. Ave, mundi dulcia que aspernabaris, Iuste tympanistria agni nuncuparis, Christo multa milia martirum

25

s

lucraris,

Cum quibus in curia celi gloriaris.

4. Ave, ecce sceleris me ledit ligamen,

C 2487* Sal.88 .4 80*^ 1, 2 genere (Cim 7815) 1, 5 tabernacula (74); thabernacula (C) 4, 2 ligat (Cim 7815) totidem (C/x 7815)

2, 6

246 30

SALUTACIO 88-89 Cuius quoque ponderis opprimit gravamen, ' Precurre pre ceteris ad meum

4, 5

iuvamen,

Contra tela veteris hostis sis tutamen. 35

40

5. Ave, hijs temporibus que surgis ut stella Occidentis partibus patrona novella, A me pijs precibus mortis fuga fella, Me iunge celestibus o dulcis puella. Amen.

Sal. 89 Ad sanctam

5

5

SES

Chunegundem

I. Ave, virgo regia, dulcis sponsa Christi Chunegundis, vicia que gaudens vicistii, Tu delectabilia mundi abiecisti,

121

1, 5

4, 5 Per hoc curre pre ceteris (Cl 7815) 4, 6 meum ad iuvamen (Ciz 7815) 4, 7sg. Ut michi non noceat / hostis, sis levamen (C/z 7815) 5,

354. In occidentis partibus / patria novella (C/» 7815) 5, 5 Tuis piis precibus (Cim 19 824) | 5, 6 bella (C/z 7815) Cim 7815 post strophbarm quartam inseruit boc: Ave, vite speculum,

virginum regina, Quam illustrat undique gracia divina, Aurem tuam pauperum precibus inclina, Quos involvit misere sordium sentina. Ci 7815 post strobbam quintam inseruit. boc: Ave, virgo regia,

regem contemplando Preces nostras suscipe sibi presentando, Ut pro tuo nomine nobis miseretur Nosque tibi famulos tecum coronetur. Sal.89

44 80^

(C 248*

SALUTACIO 89-9o Cum

247

dulci fiducia Christum induisti.

2. Ave, Syon filia,

te Christus salvavit Carnis ab infamia,

qua te maculavit Demonis nequicia, sed eum prostravit Tua innocencia atque superavit.

2,5

3. Ave, candens lylium, o dulcis regina, 20

Honoris triclinium,

25

rosa sine spina, Michi in subsidium gaudenter festina Et a malignancium custodi ruina.

35

4. Ave, virgo, dulcior que es favo mellis Cordi meo, clarior universis stellis, 30

Tu michi es gracior pre sanctis puellis, Salva me, nam

morior

in mundi procellis. 35

40

5. Ave, gaudes tytulo que virginitatis, Intuere oculo me nunc pietatis, Solvar amminiculo tuo a peccatis, Victo mortis vinculo conregnem beatis. Amen.

555

Sal. 90 Planctus periculosi status moderni temporis I. Cor, meroris nubilo, dic, cur obumbraris?

4, 8 mundi in procellis (Cl 19 824)

Sal. 90

— 74 37'* (inserta pars)

B 213"*

D 196»

Utor inscriptione tradita im codice B, quem novissimum puto;

A: PLANCTUS D: THRENUS

INFELICIS STATUS MODERNI

TEMPORIS;

248

SALUTACIO 9o Gaudii cur iubilo nullo delectaris? Proch dolor, in nichilo iam nunc consolaris,

JS)

Sed frigens ut aquilo, heu, heu, desolaris.

2. Risus cur me fugerit, Si cupit quis scire, Ex moderno poterit

10

hoc statu sentire,

Agnus lupum peperit conantem

15

25

sevire,

Omne bonum preterit, malum furit dire. 3. Ius cessit, lex corruit, heu, ad quid sum natus? Pios tantum obruit

20

fallax mundi status,

Saul Neroni congruit et Iude Pylatus, Pietas defloruit,

floret, proch, reatus.

25

4. Supra mundi deleo statum tam virosum,

In quo patri video filum exosum,

Exemplar hic habeo

30

4,5

Herodem dolosum, Vivere sit ideo iustis onerosum.

5. Turtur vitat noxium avium conventum,

35

Pauper ita gladium regis violentum, David Saulis odium fugit virulentum, Ergo pungant impium pene mille centum.

40

S5c

6. Ardor castrimargie a cunctis amatur,

D)

2, 2. si cupit quis (B, D); si quis cupit (L4) 3,8 proch (B), proh (D)

3, 6 Pilatus (L4), Pylatus (B,

SALUTACIO 45

9o-91

240

Omnis homo varie iam per hanc hamatur, Omnes crassi, macie

6, 5

nullus gloriatur, Nam laus parsymonie nusquam predicatur. 50

7. Nullum fornicacio,

7,1

proch nefas, excludit,

Rex, plebs, omnis nacio studens in hac ludit Et sacra religio 55

7,5

per hanc se confudit, Heu, que nescit, racio plurima concludit. 8. Veritatis premium

8,1

lam nullus advertit, 60

Omnis ad mendacium homo se convertit,

Sed qui per hoc vicium

8,5

se a Deo vertit, 65

Huius ad supplicium pena nunquam stertit. 9. Salus mea, Domine

70

9,1

Ihesu, rex cunctorum, Habitans in lumine celi secretorum, Absolve a crimine omnium malorum

9, 5

Confirmans in agmine me tecum sanctorum. Amen.

Sal. g1 De sancto Udalrico episcopo

I. Ave, o egregie Udalrice pater, Qui natos ecclesie pavisti ceu mater,

ies

6, 7 parsymonie (74, B); parsimonie (D) In fine fextus Doeta notat : Compone

litteras

rubricas

ritmi

huius

et invenies

nomen

Compone litteras capitales huius ritmi et invenies nomen buius modi in D

Sal. 91

4 11"* (inserta pars)

editoris

(4E);

editoris (B); N57

250

SALUTACIO

91-92

1,5

Ín bono cottidie, confer, ut dilater Incumbendo latrie

pauper ego frater.

. Ave, mundi gaudia calcans dulciora, Dei beneficia

gustans pociora De celis solacia meo cordi rora

2515

Super mella dulcia, michi graciora.

20

25

. Ave, qui per fluidam aquam ductu Dei Transis ceu per aridam pater mee spei, Meam mentem morbidam sorde male rei Prece redde floridam miserendo mel.

2s)

. Ave, florens lylium verbi veritate,

Exemplar humilium vite claritate, 30

Porrige subsidium precis sanctitate, Sequar ut te previum morum gravitate.

4,5

. Ave, terre gremio non celans talentum,

35

Sed devoto studio lucra portas centum, Tuo patrocinio mundi vincens ventum

40

Subeam cum gaudio celicum conventum.

Sal. 92 De sancto Quirino martire

I. Ave, qui baptismate gaudes Deo natus, Quirine, carismate sancto confortatus,

Sal. 92.

4 11"? (inserta pars)

Amen.

SALUTACIO Sancto per te Pneumate gaudeam novatus Atque dyademate virtutis ornatus. . Ave, qui errantibus es risus effectus Linguamque vellentibus amator perfectus, Heu, cum sim erroribus nimiis infectus,

Tuis sana precibus iam meos defectus.

. Ave dux, qui manibus pro Christo privaris,

Digne cum martiribus

20

sanctis laurearis,

Ne submergar sordibus huius mundi maris, Salva me de manibus demonum avaris.

25

30

. Ave, quia pedibus gaudebas truncatis Dans exemplar omnibus forte Deo gratis, Absolve me precibus cunctis a peccatis Virtutumque floribus exorna beatis. . Ave, qui per gladium, quem sustinuisti, Complesti martirium

(n

35

sicut voluisti,

Omne de me noxium fuga, quod vicisti, Ducens in palacium regni Ihesu Christi, Amen.

40

Sal. 933 De sancto Cholomanno JT;

Ave, Dei gracia, Cholomanne care, Exulas de Scocia, transeas ut mare,

Sal. 93

.4 11"* (inserta pars)

92-93

251 1555

SALUTACIO 93-94

252

Precatus instancia dignare iuvare Me, ut mundi maria possim transmeare. 10

15:5

. Ave, malignantibus es qui preda factus, Innocenter ictibus

virgarum conífractus, 15

In multis erroribus, heu, cum sim distractus,

Sanctis tuis precibus revocer adactus.

. Ave, qui opprobria fers et verba dura, 20

25

Vulnera et iurgia tormentaque plura, Cum perseverancia semper duratura Michi fer presidia contra culpe iura.

SN

. Ave, qui patibulum dire subis crucis,

Faucibus ut epulum fias corvi trucis, 30

Adiuta, ne pabulum fiam mortis ducis,

Sed per omne seculum sim in regno lucis. . Ave, qui perimeris cum illusione,

35

Hinc dignus efficeris celestis corone,

Fac, ne mergar inferis

55

cum confusione, 40

Sed vivam cum superis tecum, martir bone. Amen.

Sal. 94 De sancto Erasmo episcopo I. Áve, venerabilis Erasme beate, Presul ammirabilis, martir honorate,

Sal. 94

4 11"^ (inserta pars)

il.$1

SALUTACIO Heu, cum sim culpabilis,

94-95

253 195

scutum pro me da te, Emuler te stabilis cursu vite grate. . Ave, qui gentilium confundis errorem Collaudando omnium Ihesum redemptorem, Mee mentis vicium et culpe fetorem Tuum per suffragium fuga et favorem. . Ave tu, qui sanguine tuo laurearis, 20

25

Nam pro Christi nomine gladio mactaris, Fausto sublevamine precibusque claris Illustra me lumine Dei, quo letaris. . Ave tu, qui fungeris meritis et signis, Dei verba aperis dignis et indignis,

30

Adiuva, ne inferis

socier malignis, Sed convivam superis in celo benignis. 35

. Ave, qui sideream intras regionem Augens poli auream congregacionem, Evadam

40

tartaream,

fac, ut passionem Et tecum etheream intrem mansionem. Amen.

Sal. 95 De sancto Leonhardo I. Ave, felicissime

Leonarde grate, Clares qui clarissime clara claritate,

Sal. 95

.4 11"? (inserta pars)

dod

SALUTACIO 95-96

254

Tue potentissime precis potestate Corporis et anime leter sospitate. 10

1,5

. Ave, qui silencia diligis deserti, Tua beneficia

plures sunt experti, 15

20

25

30

Ultra non ad vicia me sinas converti, Sed ad vite stadia duc ductu sollerti.

QUE

. Ave, qui puerpere succurris regine Opem salutifere prestans medicine, Ne succumbam misere reatus ruine, Me virtutis munere muni sine fine.

. Ave, qui dolentibus et captis salutem Das et te petentibus miram per virtutem, Fac, ne pravitatibus

4,5

a bono me mutem,

Sed cum sanctis actibus Sathanam confutem. 35

40

. Ave, qui iam gaudia tenes gaudiorum Super cuncta dulcia in regno celorum, Tua per suffragia cetui sanctorum Per secla me socia

5S

tecum seculorum. Amen.

Sal. 96 De sancto Iacobo maiore I. Ave, o benivole

Iacobe apostole, qui maior vocaris,

Sal. 96 — 4 11" (inserta pars)

1:4

SALUTACIO 96

255

Collaudant deicole fideles et incole te terre et maris, Tui verne recole

mei meque excole moribus preclaris, Me ne fallant subdole baratri bestiole

semper tuearis.

. Ave, qui per floridum tuum opus luridum

20

Sathanam vicisti, Cursum mundi fluidum velut mare turbidum virtute transisti, In malis me tumidum,

255

ad bona improvidum hoc in orbe tristi Ad virtutes vividum, ad devota fervidum 25

schole iunge Christi. . Ave, verbi framea

qui multos ab alea mundi segregasti, Fidei quos area, 30

35

40

45

50

Dei sint ut vinea,

$5.5

digne transplantasti, Salva prece mellea de culpa me fellea plures ceu salvasti, Purpurando laurea clamideque trabea funguntur qua fasthi. . Ave, qui periculis inclusos et vinculis donas libertati Orbatosque oculis lepre fedos maculis reddis sospitati, Datum me piaculis Dyonisque faculis culpe vilitati Iunge Dei famulis ereptum de stabulis mortis et peccati. 5. Ave, spes fragilium,

4,5

256

SALUTACIO

96-97

lapsorum refugium, o mundi lucerna,

Herodis per gladium consummans

martirium

55

volas ad superna, Opis prebe brachium,

55

vite confer bravium, vitem ut inferna

Et post hoc exilium poli petam solium

60

cum vita eterna. Amen.

Sal. 97 (De angelo proprio) Ir. (Sjalve, my angelice

fl; fl

Spiritus beate, tu, lucis uranice

plenus claritate qui iocunda frueris

1, 5

Dei visione et perfecta pasceris delectacione.

2. Cum supernos spiritus

21

abstulit ruina,

te servavit celitus gracia divina et virtute stabili mire iam beavit,

DX5

te custodem fragili michi deputavit.

Sal. 97 .4 127* (inserta pars) Carzinis textum sequitur Psalzus 137,2: Yn. conspectu angelorum psallam tibi, adorabo templum sanctum et confitebor nomini tuo

Prima littera primae stropbae deest, iter secunda pars septimae stropbae Christanum litteris grandibus in initiis quidem stropbarum, non autem versuum sequentium usum esse in nullo nisi in boc carmine inveni 1, 1 Salve sancte angelice (Gozz». 444) 1, 3 qui lucis (Salisb. b VI 3 foi. 225v)(Gottw 444) ^ 1,4 plenus deitate (Basi. 4 XI 63; Ciz 20 001); in claritate (Salisb. b VI 3 fol. 225Y) 1, 5 et iocunda (Salisb. b VI 3 fol. 225", frueris deest) 1, 7 et perfecta pastoris (Gotw 444) — 2, 1 Dum superbos (C/z 3012; Ciz 7815); Cum superbos (Basi. 4 XI 63; Clm 19 354; Cim 20 001; Melli. 1406 foj. 21Y; Scot. V'ind. 402/66); Cum superbus (Gortw 444); Quod superbus (Salisb. b VI 3 fol. 208* et 225*) — 2, 3 te servat (Gott 444) — 2, 6 mira (Basi .A XI 63)

2, 7 et custodem (C/z 3012; Cim 7815; Clm 19 354; Cim 20 001; Meliic.

1406; Gottw. 444; Basil. 66)

A XI 63; Salisb. b VI 3 fol. 208" et 225"; Scot. V'ind. 402/ )

SALUTACIO

3. Flexis ergo genibus

97

257

3,1

cernuus honoro, 20

elevatis manibus te supplex imploro, ut hac die iugiter

3255

michi sis defensor, 25

ne malignus nequiter noceat offensor.

4. Corpus a periculis

4,1

per te tueatur,

a peccati maculis 30

mens custodiatur, omni loco, tempore

4, 5

me ab hoste tege, corde, ore, opere et in tactu rege. 5. Preces pro me porrige, 95

40

5:

erige labentem,

oberrantem corrige, excita torpentem, pristina, presencia penitus evelle mentis carnis vicia et futura pelle. 6. Consolare, respice,

5,5

6, 1

refove gementem, purga, lustra, perfice 45

et inflamma mentem,

3, 2 cernuus te semper honoro (Cod. Mel/lic. 1406: cernuus in margine additum atramento clartoris coloris) ;tremulus honor (Cod. 7Augien. 36 fol. 180", carmina sequuntur Conradi Haimburgensis) te honoro (Bas .A XI 63) 3, 4 supplex te (C/z

3012; Cim 7815; Cim 19 354; Cim 20 001; Melle. 1406; Gottw 444; Basil. . A XI 63; Salisb. b. VI 3 fol 209"; Scot. V'ind. 402/66)

AA XI 63); meus sis peccatorum maculis corde, ore, corpore 48"; Basil A XI 63;

3, 6 sis meus defensor (Basz.

defensor (Cim 20 001; Salisb. b VI 3 fol. 225V) 4,3eta (Cod. Melle 1406); et peccati (Cod. /Augiem. 36) 4, 7 (Cim 19 354; Cim 20 001; Mellic. 1406; Cod. Scot. V'ind. fol. Salisb. b VI 3 fol. 209" et 225"); cordis ore, corpore (Gottw

444) — 4, 8 et in actu rege (Clm 3012; Cim 7815; Cim 19 354; Cim 20 001; Mellic. 1406; Gothw. 444; Salisb. b VI 3 fol. 209" et 225"; Scot. Vind. 402/66); et actu rege (Basi. .A XI 63)

5. 2 oum 5, 4 commutatus est in Clm 3012, Cim 7815, Cim

19 354, Clm 20 001, Mellic. 1406, Gottw. 444, Basil.

A XI 62, Salisb. b VI 3 fol. 209"

et 225", Scot. Vind. 402/66 —— In cod. Gottw. 444 posterior manus exige in erige correxit 5, 3 aberrantem (Ciz 7815) 5, 5 pristina peccata (Basil A XI 63) 5: 6 cum 5, 8 in Cim 3012 commutatus est 6, 1 Consolare, refove (Ci» 20 001;

Salisb. b.VI 3 fol 209" et 225") — 6, 2 respice gementem (C/ 20 001; Salisb. b VI 3 fol. 209" et 225") 6, 3 previde (LAugien. 36)

258

SALUTACIO 97 1uva, doce, incita ad actus virtutis,

6, 5

fer in vite semita

prospera salutis. 50

7. Veniam optineas graciam petenti, semper ut congaudeas michi penitenti

251

(et sic mens a scelerum morie rediviva

55

7,5

cauctor 1n. posterum sit a recidiva).

60

65

8. Hora mortis propera me consolaturus et ab hoste libera tecum perducturus ad celi palacia, ubi sine fine vera sunt solacia laudesque divine. Amen.

8,1

8, 5

6, 5 et incita (LAugiez. 26) ^— iuva, doce, inscita (Got. 444) ;inscita in zargine in "instrue! correctum

semina (Gortw 444)

mira doce, incita (Bas. A XI 62)

6, 7 fer in vita

^ 6, 8 pro pena salutis (Got 444) — 7, 1sg. Veniam owz

graciam commutatum est in Clm 3012, Cim 7815, Cim 19 354, Cim 20 001, Mellic. 1406, Gottw. 444, Basil. A XI 63, Saksb. b V'I 3 fol. 209" et 225" 7, 3 ut congaudeas

(Cim 3012) 7, 5 - 7, 8: Desunt vv. et in cod. JA et in cod. Salisb. b VI 3 fo. 209r. Quos versus addidi, Basil. A XI 63 et Cp 20 001 babent. Clm 19 354 boc inseruit: sic hanc vitam peragam semper placens Deo mea desideria cuncta sint in eo

8, 1 prospera (SaZisb. b VI 3 fo. 225")

— 8, 5 ad celesti (Goztw. 444). Manus — 8, 8 et gaudia i» Gottw 444

secunda in ad celi correxi? — 8, 7 vere (Gott» 444) secunda manus apud laudesque addidit

Ps. 137, 2 sequitur in Clm 3012; Clm 19 354; Gottw. 444

Loco v». 8, 6 - 8, 8 in Basil. .A XI 63 fol. 232" baec:

Versus:

Angele, qui meus es custos, pietate superna Me tibi commissum serva, defende et guberna Cf. Walther, Initia 1003: Angelus, qui meus es custos pietate sup.! Post. stropbam octavam in cod. S. Petri Salisb. b VI 3 fol. 209" e 225": Ut illic cum angelis / habeam solamen / cumque sanctis omnibus / te collaudem. Amen. Cem Tegurinus 858. babet Summo Deo agmina, carzen Conradi Haimburgensis, in linguam. Baiovariorum conversum (Gillitzer $. 12). Cuius strobbam decimam sequitur octava strobba conversa Christani carminis : :

SALUTACIO

98

259

Sal. 98 De sancto Barnaba

I. Ave, o apostole Barnaba benigne, Te laudant christicole laudis per insigne, Servi tui recole mei, pater digne, Ne fallant me discole larve et maligne. 2. Ave, qui ieiuniis corpus afflixisti Longisque vigiliis prorsus elisisti, Ab Averni stigiis tuta, que fugisti, Precis iungens muniis me, que dilexisti.

20

155

2/5

3. Ave, qui incredulum de mortis ruina Eruisti populum verbi medicina,

25

30

Tuum me duc servulum culpe de sentina, Ut contempnam seculum sectando divina. 4. Ave, qui ad ardua morum gravitate Surgis et ad strennua vite puritate, Confer, ut ingenua vivam sanctitate Nec vertar ad fatua vili levitate.

O heiliger engel mein, du vil treuer versprecher mein, pehuet mich vor dem posen feint und lass mich nit in todes zeit! pis mich mit gotlichen genaden aller schuld entladen hilf mir hie überwinden,

dar nach zu der gotlichen wunde.

Sal. 98 — 4 12"^ (inserta pars) 4, 3 Surgit 7» Surgis correctum

4x5

SALUTACIO 98-99

260

5. Ave, qui martirio letaris exustus,

35

Ignis nam incendio probatuses iustus, 5215

Fac, ne hoc in medio 40

sim culpis onustus, Sed in celi solio floream venustus.

Amen.

Sal. 99 De sancto Georgio

I. Ave, Capadocie princeps trabeate, Georgi egregie, verna Dei grate, Felici custodie

1, 5

scutum michi da te,

Ut totus in gracie sim felicitate. 10

. Ave, nam

ethereum

te ducis prophani

15

Levat in eculeum furor Daciani, Fac, ne me erroneum ritus fedent vani,

2,5

Sed regnum sidereum mores dent urbani. . Ave, Athanasium

magum, cum bibisti 20

Datum virus, devium fidei dedisti,

Me vagum et ebrium mundi cursu tristi Pia prece sobrium

3515

redde schole Christi.

25

. Ave, rota ensibus quando fabricatur,

30

Totum tuum talibus corpus ut scindatur, Dei rupta nutibus prorsus dissipatur, Tuis sic precatibus Sathan conteratur.

Sal. 99

4 12"? (inserta pars)

4,5

SALUTACIO 99-100 35

5. Ave, qui sartagine ignita cremaris, Tibi Ihesu nomine celos sic mercaris, Tu in celo limine,

40

261

5,5

ubi principaris, Me tuo precamine Christi iunge caris. Amen.

Sal. r00 Ad sanctam

Mariam

Magdalenam

I. Ave, clari generis dulcis Magdalena, Universi sceleris

5

que fuisti plena, Illustravit sideris te celestis vena, Fructum vite federis

degustas amena. 10

2. Ave, que convivia, felix introisti,

Ubi Ihesum copia 15

balsami unxisti, Pedes habundancia lacrime lavisti, Quos crinis decencia osculans tersisti.

25

3. Ave, te clemencie Dei mundat norma, Que es penitencie speculum et forma, Me obediencie divine reforma Et benivolencie ipsius conforma.

30

4. Ave, que iam pabulo vite gracioris Frueris, a poculo me nunc Babylonis Salva et a vinculo

20

250

educ Pharaonis,

Sal. 100 C 2487 1, 8 degusta (Ciz 4423)

(Clm 19 824)

— 3, 1 clemencia (Ciz 19 824)

4, 2 vite regionis

SALUTACIO

roo-ror

Ne plectar venabulo dire ulcionis. 5. Áve, 0o discipula Christi redemptoris, Funda propugnacula boni in. me moris Et ad fontem stimula

535

me Dei amoris,

40

Sal. ror

Ut vivam per secula in regno decoris. Amen. Hic nota tytulos septem liberarum arcium

r. Rithmus de laude grammatice Previa grammatica sedet in senatu, ipsa nutrix arcium quodam principatu preminens sororibus atque maior natu, fido tamen obsequens illis famulatu. Artis hec textorie gerit instrumenta,

1565

texere sororibus solet indumenta, nam librorum series, quos hec est conmenta, 10

artibus dat vestium quasi velamenta. 2. Rithmus de laude dyaletice Post hanc dyaletica vultu celsiore, gressu statim rapitur expediciore, vernat eius facies vivido colore,

perspicaci radiat oculus vigore. Quodam privilegio vultus presignita nunc sorores instruit omnium perita hecque pro sororibus pugnat expedita, armis sibi comodis comode 20

munita.

3. Rithmus de laude rethorice Tercio rethorica residens sedili, sexu licet femina, robore virili,

25

apparatu vestium radians non vili, quas colorum texuit serie subtili. Fulgurat pre ceteris cultu laborata, varijs coloribus florum purpurata, quasi pugnans pectore tota loricata eius caput laurea surgit galeata.

4. Rithmus de laude arismetice 30

Quatuor ex ordine subeunt sorores

Sal. 1001.

C 147/CLXXXT^*

3505

SALUTACIO

35

40

45

55

263

honoris frequencie non dedigniores, prior arismetica certo numero res claudens ad matheseos introducit fores. Hec quibusdam clausulis ludere perita, calculando digitos volvit expedita, novitate vestium fulget inaudita, circumvolitantibus numeris vestita. 5. Rithmus de laude geometrie Ordine subsequitur ars geometrarum, colligit hec legibus certis mensurarum longos trahens aeris circulos stellarum maris altitudinem, spacia terrarum. Multa privilegia profert sul iuris, vestem multiplicibus pinxerat figuris cuncta certis spacia colligens mensuris, circulis, triangulis sive quadraturis. 6. Rithmus

50

ror-102

de laude musice

Post has vultum musica profert luculentum, cantus quidem previus nunciat adventum, nam cantandi multiplex gerit instrumentum, dat, quas plectro temperat, fidibus concentum. Hylarat concilium dulci sono lyre docta cordas habili pollice ferire, cogit altas gravibus voces convenire, quod ex multis una vox creditur exire.

6,5

7. Rithmus de laude astronomie Ultima sciencia sequitur astrorum, illa liberalium maxima sororum, celum docta permeat atque superorum 60

motum notans colligit causas futurorum. Hec a lini nomine pallio vestitur, tota quoque syderum signis insignitur, suum dyademate caput operitur, sic ornatu fulgido fulgens redimitur.

312

Sal. 102 De sancta Agnete

I. Gaude, sponsa Christi, Agna,

Sal. 102

CCL 40 fol. 143v*/* baec: in Campo lyliorum. Qui legis in his, memento

Serzbtor in CCL. 40 praemittit Liber sancte Marie virginis scriptoris. Amen. Quae de cod. Cremifanensi 413. 1, 1 Gaude, Christi sponsa,

dixi, ex "Anal. bysmn. accepi codice amisso Agnes beatissima (Crezifan. 413)

264

SALUTACIO

102-103

que mundi transisti stagna dulci cum

constancia.

2. Gaude, quod, cum

nudabaris,

251

crine magis tegebaris quam amictus gloria.

15

3. Gaude, quod in lupanari te non permisit fedari angeli custodia.

33

4. Gaude, per te suscitatur tuus sponsus, qui necatur Sathane nequicia.

4,1

5. Gaude, quod flammam urentem

5:

vicisti, te non nocentem

salvatoris gracia.

6. Gaude, quod transgutturata

6,0

et cruore laureata mercaris celestia. 20

7. Gaude, quod perdendo mortem

2501

invenisti vite sortem felici victoria.

8. Gaude, Christo sociata, 25

8,1

duc nostra delens peccata nos ad celi gaudia. Amen.

Sal. 103 [1. Ave, Agnes, natu clara, vultu decens, actu gnara, audi me ad te clamantem et exaudi suspirantem.

est

1, 2 que mundi transis stagna (CPV/ 4087) 1, 3 dulce cum constancia (CPV 4087) | 2, 1 Gaude, quod, cum nudaberis (CPV/ 4087; Salisb. a II 40) 'quod' zz Salisb. a II. 40 deletum, in margine quia additum est — 2, 2 crine magna (CPV 4087) ^ 'tegebaris! dees? in Cm 4423 et CPV. 4087 — crine magis quam amictu (Crezifan. 413) — 2, 3 amicus gloria (Salisb. a II 40) — 4, 1 Gaude, quod per te (Cremifan. 413) — 4, 2 iuvenis, qui necatur (Crezifan. 413); iuvenis, qui negatur (Sa/isb. a II 40) —— 6, 3sqq.: Cod. Salisb. a II 40 post strobbam sextam felici victoria addidit (c. 7, 3J) ^ 7, 2 fortem (Salisb. 4 1140) — 7, 3 in celesti ierarchia (Salisb. a II 40) — 8, 2 duc nostra dolens peccata (C/» 4423; CPV 4087) ;nostra delens peccata duc (Sa/isb. a II 40) — 8, 2sg. duc nos delens peccata / ad eterna gaudia (Crezufan. 413). Post carmen in CCL. 40 atramento clarioris coloris: Explicit, expliceat, inde scriptor eat.

Sal. 103 Hoc carmen et sequens Dreves vir doctissimus (AH 41a) Christano diversis rationibus, sed perperam, ut. mibi videtur, attribuit (de quibus rationibus confer quae adnotavi !)

SALUTACIO

103

265

. Ave, felix et beata

Agnes, Christo consecrata aurem ad me huc inclina, tolle moras et festina.

. Ave, Agnes, tota munda, me totum inmundum munda, vulnus mentis mee sana, fuga cuncta a me vana.

10

. Ave, sponsa Deo digna, martyr dulcis et benigna, solve ad finalem punctum regnans in me malum cunctum.

15

. Ave, Agnes, flos vernalis, Lava me a cunctis malis,

transfer impolluto calle me ex mundi huius valle.

20

. Ave, innocens columba,

me duc ex peccati tumba, michi confer cor contritum, omni bono redimitum. . Ave, o bellatrix fortis, salva me de portis mortis,

25

aufer a me pravos motus, per te mundus fiam totus. . Ave, Agnes, lux novella,

fulgens cordis mei stella, me reforma plene Deo, dulci redemptori meo.

30

. Ave, Agnes, tua dextra, sana me intus et extra, tua me tutela fove et sic ad virtutes move.

35

IO.

Ave, Agnes, virgo casta, hora mortis michi asta,

ne quidquam michi molesti irrogent hostes funesti.

40

45

TES

Ave, Agnes, vas virtutum, contra Sathan te da scutum, tuta me ab Orci valva a secunda morte salva.

I2.

Ave, Agnes, meum lumen, duc ad celi me cacumen,

10, 1

SALUTACIO

266

103-104

ubi per tuum precamen Deum semper laudem. Amen.] Sal. 104 [1. Ave, Iesu, lux exorta, Dele mala 1am suborta,

In me plana, quae sunt torta, Mortis procul absit porta. 2. Ave, Iesu, robur meum, Protectorem solum Deum Te adoro, salva reum, Ne devincat hostis eum. 10

3. Ave, Iesu, flos honoris, Decor omnis tu decoris,

Quem circumdat vis doloris, Me foveto cunctis horis. 4. Ave, salus, quam

tenemus,

Aufer mala, quae timemus, 15

Ut te, Iesu, fac, amemus In aeternum et laudemus.

5. Ave, Iesu, ac dignare Me bellantem adiuvare, 20

Hostem possim ut fugare, Eius gressus supplantare.]

Sal. 104 1, 154. Ave, Ihesu, lux orta, / mala dele eiam suborta (Basz. A4. XI 63)

il^

3, 2 decor tu omnis decoris 3 in me planta que sunt creata (Bas. A XI 63) (Basil A XI 63) 5, 3 hostem ut possim fugare (Basi. 4 XI 63) 5, 4 post bunc versum in Basi. A XI 63: nunc et in perpetuum. Amen.

KOMMENTAR I. Formenbestand :

Von insgesamt ror rhythmischen lateinischen (und 2 deutschen) Gedichten bestehen 79 aus je 5 gleichgebauten Strophen, die mit dem GrufBwort 'Ave' beginnen. Dazu kommen 13 einstrophige Gedichte an verschiedene weibliche Heilige mit dem selben Anfangswort. Daneben finden sich 2 achtstrophige, an Maria und Agnes gerichtete Gedichte mit der Anrede 'Gaude' (Gaude virgo laus cunctorum ;Gaude sponsa Christi Agna). Das erstgenannte steht nicht nur in der Hs. 144 (fol. 78'*), sondern auch in Hs. 137 fol. 33"*^ als Nachtrag zum Kapitel über die 7 Freuden Marias im Himmel. Diese Erzáhlung ist Teil des Mariale, einer Sammiung von Marienwundern in Prosa, die Christan zusammengestellt hat. Auf Blatt 347 folgt, ebenfalls am unteren Ende, eine deutsche Ubertragung, die aller Wahrscheinlichkeit nach ebenfalls von Christan stammt. Ein

weiteres

deutsches

Gedicht,

von

dem

keine

lateinische

Vorlage bekannt ist, steht in Hs. 144 fol. 147 am unteren Rand, auch dieses Werk dürfte Christan gedichtet haben. Ein Gedicht an den Schutzengel (Salve mi angelice) besteht aus 8 Strophen, von denen die siebente nur halb so lang wie die übrigen ist (siehe a.a.O.). Es beginnt mit dem GruB 'Salve' der sich in den anderen Strophen nicht mehr wiederholt. Dreves übersah

diese in Hs. A enthaltene

Salutatio

und schrieb

sie,

well sie in anderen Hss. bei den Werken Konrads von Gaming stand, diesem zu (AH 3, S. 46f.). Die Initialen zweier weiterer fünfstrophiger Gedichte bilden die Akrosticha IESVS (Iesu ave fax amoris) und MARIA (Mater pia mater dia). Die 9 Strophen des sogenannten Threnus oder Planctus, einer Klage über den Sittenverfall in der Welt, bilden in einem weiteren Akrostichon den Namen 'CRISTANUS.:. Dazu kommt ein Glossengedicht über das Ave Maria in 12 Strophen (Ave o puerpera). Das letzte rhythmische Gedicht (Previa grammatica) behandelt die sieben freien Künste in siebenmal zwei Vagantenstrohen. s Zu den verschiedenen Vers- und Strophenformen vergleiche man Kapitel 7 der Einleitung!

2. Zur Anordnung der Salutationen in dem Autographen: Die Grufgedichte Christans sind zum überwiegenden Teil in Hs. A überlefert. Hs. C enthàált nur 5, auch aus A bekannte Salutationen an

268

SALUTACIONES

Agatha, Chunegundis, Margareta, Maria Magdalena und Ursula. 'Ave clari generis, das zweite Gedicht an M. Magdalena, kennen wir nur aus C. Der sog. Threnus (Cor maeroris nubilo) steht auBer in A noch in B und D. Die Wiener Hs. hat keines dieser Gedichte. In der Haupthandschrift A sind neben verstreuten Grufgedichten drei Sammlungen der Salutationen vorhanden. 2.1. Zyklus nach den wichtigsten Festen des Kirchenjahres (de tempore) : Ov«- 17

Lobgedicht auf Maria (Mater pia, mater dya), mit Akrostichon Mariae Geburt (Ave Sion filia) Mariae Verkündigung (Ave quae preordinata) Geburt Christi (Ave verbum eructatum) Epiphanie (Ave Ihesu gencium) Purificatio Mariae (Ave Iesse virgula)

Auferstehung Christi (Ave Ihesu qui potenter) Himmelfahrt Christi (Ave Ihesu glorie) Pfingsten (Ave sancte spiritus) Himmelfahrt Marias (Ave o christifera)

2.2. Teilweise geordneter Zyklus (17-29; r3r-14') Dreifaltigkeit (Ave pater omnium / rerum) Kreuz Christi (Ave admirabilis) Engel (Ave Michael beate) I2 einstrophige Gedichte über hl. Jungfrauen (2 davon sind Nachtráge), alle Heiligen (Ave summa trinitas) einstrophiges Gedicht an hl. Radegundis Gottvater (Ave pater omnium / causa) Mariae Empfángnis (Ave virgo regia) Evangelisten: Marcus ev. (Ave veri luminis) Lucas ev. (Ave ewangelij) Mártyrer: Vincentius mart. (Ave invictissime) Thomas Cantuariensis mart. (Ave cancellario) Lambertus mart. (Ave claro genere)

Kirchenlehrer: Dionysius (Ave sacer Dionysi) Silvester (Ave admirabilis) Hieronymus (Ave o Ieronyme)

KOMMENTAR

269

Ambrosius (Ave presul optime) Augustinus (Ave apostolice) Gregorius (Ave gemma presulum)

Verschiedene Heilige, Nothelfer, Jesus: Anna (Ave Anna regia) Elisabeth v. Thüringen (Ave regis filia) Vitus (Ave puer floride) Pancratius (Ave o dulcissime) Hippolytus (Ave o Hippolyte) Blasius (Ave victor maxime) Aegidius (Ave qui de regibus) Wilhelmus (Ave o etheree) Maria Aegyptiaca (Ave Egyptiaca) Mauritius (Ave dux sanctissime) Eucharistie (Ave manna angelorum) Martha (Ave Martha inclita) Leiden Jesu (Ave Ihesu fili Dei: auffallend lange Strophen) O suezz ob aller suzzichait

2.3. Reihung nach der Allerheiligenlitanei (de sanctis) : fol. 787-80" Lobgedicht auf Jesus (Ihesu ave fax amoris), mit Akrostichon. Siehe oben 'Mater pia, mater dya' super Ave Maria (Ave o puerpera, Glossengedicht) 7 Freuden Marias im Himmel (Gaude virgo laus cunctorum)

Jünger Christi: Johannes baptista (Ave Iohannes preclare) Petrus (Ave Petre o beate) Paulus (Ave vas electionis) Andreas (Ave o sancte Andrea) Iacobus maior (Ave qui maior vocaris) Iohannes ev. (Ave sidus celicum) Thomas Didymus (Ave Thoma Didyme) Iacobus minor (Ave Ierosolyme) Philippus (Ave verbum predicas) Bartholomaeus (Ave o Bartholomee) Matthaeus (Ave beate Matthee) Simon (Ave Simon venerande) Thaddaeus (Ave huius seculi) Mathias (Ave stirpis nobilis)

Erzmártyrer: Stephanus (Ave qui verbo et vita) Mártyrer: Laurentius (Ave Laurenti beate) Achatius (Ave miles Christi fortis)

270

SALUTACIONES Bischófe: Martin (Ave Dei pontifex) Nicolaus (Ave admirabilis) Ordensgründer: Benedictus (Ave pastor et patrone) Bernardus (Ave pater monachorum) IO heilige Frauen: (vgl. oben im Zyklus 2 die ursprüngliche Zahl ro der einstrophigen Gedichte und auch das Gleichnis von den 5 klugen und den 5 tórichten Jungfrauen in Mt 25, 1ff.!) Agnes (Ave veris primula) Maria von Magdala (Ave que de noxijs) Katherina (Ave o eximia) Lucia (Ave virgo nobilis) Christina (Ave Sion filia) Caecilia (Ave o Cecilia) Margareta (Ave o ingenua) Agatha (Ave tu Sicilie) Ursula (Ave virgo Ursula) Kunegunde (Ave virgo regia)

2.4. Verstreute Gedichte : 11-127; 12" Udalrich (Ave o egregie) Quirinus (Ave qui baptismate) Cholomannus (Ave Dei gratia) Erasmus (Ave venerabilis) Leonhard (Ave felicissime) Iacobus maior (Ave o benevole) Schutzengel (Salve mi angelice) Barnabas (Ave o apostole) Georg (Ave Cappadociae) Zwei von Christans Gedichtgruppen folgen also einem deutlich erkennbaren Schema: Die eine Gruppe von Salutationen ist nach den wichtigsten Festen des Kirchenjahres (de tempore), die andere nach der Allerheiligenlitanei (de sanctis) gereiht. Die ersten Gedichte beider Zyklen stechen durch die Bildung eines Akrostichons hervor. Eine áhnliche Einteilung nach Kirchenfesten und der Litanei ist durchaus üblich, auch in der Gedichtsammlung Konrads von Gaming wird sie angewandt (cf. VL 5 (1984), Sp. 182ff.).

3. Einzelfragen Das Schutzengelgedicht :

Christans Schutzengelgedicht 'Salve mi angelice' beginnt als

KOMMENTAR einzige Salutatio

mit dem

Wort

271

'Salve', das im Gegensatz

zu

dem bei den übrigen Grufgedichten verwendeten 'Ave' in den folgenden Strophen nicht wiederkehrt. Konrad von Gaming, der den Grofteil seiner Salutationen ebenfalls mit 'Salve' beginnt (!), nahm neben 18 Gedichten fremder Autoren auch dieses Werk Christans in seine Sammlung auf. Von dort aus erlangte 'Salve mi angelice' eine viel weitere Verbreitung als die übrigen Christangedichte. Um sámtliche Abschriften von 'Salve mi angelice' zu erfassen,

müDten wir daher auch alle Konradhandschriften

überprüfen.

Ich meine aber, daf wir darauf leicht verzichten kónnen, weil keine neuen Einzelheiten zu erwarten sind, es sei denn, man

wollte etwaige Zusátze spáterer Schreiber sammeln, die die unvollstándige 7. Strophe ergánzten. Von den beiden mir bekannten und im Textapparat angeführten Ergánzungen zeigt nur eine die von Christan beobachtete Reinheit des Reims (cod. Basil. A XII 63; clm 20 oor). Die dabei verwendeten Reimwórter 'recidiva' und 'rediviva' treten aber weder in den Salutationen, noch in den Offizien Christans

an irgendeiner Stelle auf. Die ergánzten Verse dürften demnach nicht von Christan stammen, sondern durch einen spáteren Schreiber hinzugefügt worden sein. Der Aufnahme des Gedichtes in die Sammlung Konrads verdanken wir eine etwas freie deutsche Bearbeitung der 8. Strophe, die im Münchner Codex germanicus 858 (fol. r21) überliefert ist. d Diese Handschrift enthált neben Ubersetzungen lateinischer Gedichte anderer Autoren auch solche Konrads von Gaming. Der dt. Fassung seines Gedichtes über die 9 Chóre der Engel (Summo Deo agmina) werden zwei weitere Strophen hinzugefügt: zuerst die Christanstrophe und anschliefend ein Lobpreis Gottes, des Herrn der Engel. Die Bearbeitung des Christantextes lautet (?): O heiliger engel mein du vil treuer versprecher mein fehuet mich vor dem posen feint und lass mich mit in todes zeit! fis mich mat gotlichen genaden aller schuld entladen hilf mir hie überwinden, dar nach zu der gotlichen wwunde.

(1) .AH 3, S. 5-14; 19-102. (2) GiLLITZER, Berta, Die Tegernseer Hymnen des Cam 858. Beitráge zur Kunde des Bairischen und zur Hymnendichtung des 15. Jhs. Diss. München 1940. S3:121

272

SALUTACIONES

Die Frage, aus welchem Grund die 7. Strophe des Schutzengelgedichtes sogar im Lilienfelder Autograph unvollstándig geblieben ist, ist kaum

zu beantworten.

Handelt es sich in Hs. Ag fol. 12? um ein bloBes Versehen des Schreibers? Wurde diese Hs. A& als Vorlage für alle folgenden benutzt

und dadurch

die Lücke

tradiert, oder stand

das

Gedicht in der gegenwártigen Form in mehreren Hss. und warum ? Das Gedicht steht im relativ jungen Handschriftenteil AE. Dürfen wir annehmen, es handle sich um ein Spátwerk ? Weist das sonst von Christan nicht verwendete GruBwort 'Salve' auf eine neu sich entwickelnde Formtendenz hin? Konrad von Haimburg, der etwa 20 Jahre nach Christans Tod Prior in der Kartause Gaming ist, beginnt fast alle an mánnliche Heilige gerichteten Salutationen mit 'Salve'. Der inhaltliche Aufbau des Schutzengelgedichtes unterscheidet sich ebenfalls von dem der übrigen Salutationen, denn dort besteht jede Strophe aus einer ersten Hálfte, die den betreffenden Heiligen anspricht und seine Verdienste erzáhlt, und aus einer zweiten, die Bitten áufert.

In 'Salve mi angelice' handeln die ersten beiden den Verdiensten und Ehrungen des Schutzengels, bestehen nur aus Bitten des Sprechers. Das Gedicht fállt also in mehrfacher Hinsicht men des bei Christan Gewohnten. Die Gründe aber leider im dunkeln.

Strophen von die restlichen

aus dem Rahdafür bleiben

Gaude, sponsa Christi, Agna: Das Gedicht 'Gaude, sponsa Christi, Agna' fehlt in den Autographen Christans, kommt aber in der Lilienfelder Handschrift 40 vor. Die Münchner Hss. 19 824 (fol. 278") und 4423 (fol. 139") enthalten neben zahlreichen anderen Salutationen Christans auch dieses Gedicht, ebenso CPV 4087 (fol. 260"). Eine weitere Abschrift befindet sich nach AH 3, S. 32 in der Hs. Kremsmünster 413 (Orat. ms. Augustinum, s. XV), die aber laut Auskunft des Bibliothekars leider verschollen ist. VersmaB, Strophenzahl und Stil der Salutatio stimmen mit 'Gaude, virgo, laus cunctorum' (De VII gaudiis beate virginis Marie) überein. Das Wort 'transgutturare' (6, 1) ist bei Christan mehrfach belegt (vgl. die stilistische Zuordnung der Werke). Auch der Schluf 'duc nostra delens peccata / nos ad celi gaudia' (8, 1f.) ist für Christan typisch. Aus all diesen Gründen scheint mir die Urheberschaft Christans eindeutig festzustehen. Previa grammatica: Das in Handschrift C überlieferte Gedicht handelt ebenso wie

KOMMENTAR

273

zwei andere, in seiner náàchsten Umgebung befindliche von den "Septem artes liberales. Das letzte dieser drei Gedichte gehórt Alanus ab Insulis, wáhrend das ihm voranstehende zweite eine Nachdichtung darstellt. Der Stil und hier vor allem die grofe Anzahl an Fachausdrücken über die Artes lassen es mit Christans Werken unvereinbar erscheinen. Das erste Gedicht rühmt die sieben freien Künste in zweimal sieben Vagantenstrophen, seine Ausdrucksweise ist klar und leicht verstándlich. Schon dadurch àhnelt es den sonstigen rhythmischen Gedichten Christans. Vagantenstrophen werden von Christan noch ein zweites Mal im sogenannten 'Planctus' verwendet. Wenn wir nach den für unseren Autor so bezeichnenden Stileigenheiten suchen, mit deren Hilfe wir ihm an anderer Stelle schon die übrigen Werke zuweisen konnten, werden wir enttáuscht. Nur ein Versus intercisus (4, 3) ist zu finden. Dennoch glaube ich, auch dieses Gedicht mit der gebotenen Vorsicht unter die Werke Christans einreihen zu dürfen, denn die so weit

verbreitete Vagantenstrophe paBt zum behandelten Thema sicherlich besser als alle sonstigen Rhythmen, die wir aus den Offizien und Salutationen kennen. Dazu kommt der deutliche Hinweis auf das Gedicht 'Hic nota titulos septem liberarum artium' und die Uberschriften vor jeder Strophe, die mir dem Eifer des Autors für sein Werk entsprungen zu sein scheinen. Die beiden folgenden Artesgedichte werden nicht auf solch fürsorgliche Weise hervorgehoben. Ave, Agnes, natu clara:

Das Gedicht 'Ave, Agnes, natu clara' fehlt in den Lilienfelder

Handschriften. Trotzdem schreibt Dreves (AH 41a, S. 120f.) es Christan zu, weil die Formulierung 'te da scutum' (rr, 2) in ühnlicher Form mehrfach in Christans Gedichten enthalten ist, und weil diese Salutatio in der Münchner Hs. 19 824 (fol. 278", nach 'Gaude sponsa Christi Agna') mitten unter Christans GruBgedichten überliefert wird (fol. 278"). Er àndert jedoch die Namensform 'Agnes' zu 'Agna' mit der Begründung, daB Christan die letztere bevorzugt verwende. Der Ausdruck 'te da scutum' kommt tatsáchlich ófters in Christans Salutationen in dieser oder áhnlicher Formulierung VOr: Benedikt 1, 5: Clipeum te pro me pone, Clara r1, 5f: Pio da iuvamine / scutum pro me tu te, Erasmus r, 6: scutum pro me da te, Georg r1, 6: scutum michi da te,

Iacobus maior (Ave qui maior vocaris) 5, 5f:

Te pro me in morte scutum / da contra demonia, Katherina 5, 4: te fer michi scutum,

274

SALUTACIONES

Lucia 5, 5f: Cunctis inpugnantibus / me te offer scutum, Pancratius 1, 5f: Pro salute anime / mee scutum Silvester 1r, 6: Pro me scutum da te.

da te,

Bei keinem vergleichbaren Autor konnte ich eine dieser Wendungen auf 'se scutum dare' finden. Ahnliche Formulierungen freilich sind háufig. So heit es bei einem um 1300 lebenden Anonymus aus dem Zisterzienserstift Stams (AH 48): O Maria nobis scutum contra hostem sis versutum. Ulrich

von

Wessobrunn

formuliert

bisweilen

àhnlich,

z. B.

(AH.6,,S' 90s9trq24X Gaude, turris continens Clipeos virtutum,

A devotis abigens Quibus es versutum, Qaeso, mei maiserens Esto mihi scutum, Ut a mundo transiens Iter vadam tutum. In AH 15, 1 S. 202, Str. 30 heifit es über die hl. Dorothea: Ave, cellula virtutum. In extremas fac me tutum,

Tuwm praebens mihi scutum, Ne formidem tunc versutum. Genau dieselbe Floskel wie Christan mit dem Verb 'dare' verwendet aber keiner der erwáhnten Autoren. Dies scheint freilich recht eindeutig auf Christan als Urheber hinzudeuten. Stammt

das Gedicht dennoch von einem anderen Autor, káme

als zweite Móglichkeit eine Beeinflussung durch Christan in Betracht. DaB die Abschrift des Gedichtes sich in Clm r9 824 unter den Werken Christans findet, scheint mir kein eindeutiger Beweis für die Urheberschaft

unseres

Autors

zu sein, well sich

dies meines Wissens in keiner weiteren Handschrift wiederholt.

Sollte das Gedicht wirklich Christan gehóren, so handelt doch Dreves mit der Anderung der Namensform zu voreilig, weil beide Wortformen bei Christan mehrfach vorkommen: Agnes: Überschrift zum fragmentarischen Agnesoffizium 'Letetur ecclesia; in demselben

V. 2; 23; 40; Candidior

es nive (Tropus zum Alleluja) V. 5. Agna:

Ave veris primula 1, 3; 2, 3 3 3 4, 35 5 9-

Gaude sponsa Christi Agna r, r. Gaude Sion letabunda (Sequenz) 5, 14, 46. Die Form 'Agna' ist aufferdem kein eindeutiges Charakteristikum Christans, wie Dreves behauptet, sondern kommt

auch

bei anderen Autoren dieser Zeit vor (man betrachte nur den "Dialogus sancte Agnetis cum monacho' des Gutolf von Heili-

KOMMENTAR

275

genkreuz, der in CCL r137, fol. 201?-203*^ enthalten ist). Deutet auch einiges auf Christan als Autor hin, so bleibt es doch verwunderlich, daB nur die vorletzte Strophe des Agnesgedichtes Charakteristika Christans aufweisen soll. Wir wollen daher untersuchen, ob die Strophenform, die inhaltliche Gliederung oder bestimmte Ausdrücke auf Christan hindeuten. Die Strophenform findet sich noch in Christans Salutationen an Laurentius und Stephanus. 'Amen' als Reimwort (12, 4) steht ein zweites Mal in 'Ave, virgo regia / de stirpe concepta. Aufgrund der einfachen Bauweise der Strophe finden wir sie aber auch bei anderen

Schriftstellern háufig (siehe AH

r5, r;

29-33). Selbst 'Amen' als Reimwort wird háufig verwendet (z. B. durch Konrad v. Gaming und Ulrich von Wessobrunn). Der Ausdruck 'vas virtutum' ist ebenfalls bei Christan belegt (Bernhard r, 3; Katherina 5, 2). Die Wendung 'ad finalem punctum ' (4, 3) láDt sich bei Christan nirgends nachweisen, allerdings verwendet er das Adjektiv in den Formulierungen 'finali messe' (Ave o christifera r, 8; Vers-

traktat Ay 254), 'finali constancia" (Off. Altmanni 169) und 'cena finali' (Off. de corpore Christi 6) sowie als Adverb 'finaliter' (Ave Ihesu qui potenter 2, 6; Ave Michael beate 4, 6). Dem gegenüber stehen bei Konrad von Gaming die folgenden Ausdrücke: finale post examen (Crinale 25, 8: AH 3, 25) finaliter (Georg 15, 2: AH 3, 68) in finali termino (Dorothea 5. 6: AH 3, 90). Ulrich von Wessobrunn verwendet ebenfalls die Wendung 'finale post examen' (AH 6, S. 70). Die Verwendung des Adjektivs 'finalis' sagt also nichts über den Autor aus. Das Substantiv 'punctum' findet sich bei Christan nur zweimal (Zebedides V. 46: 'usque necis punctum'; im metrischen Gedicht über den Tod V. 27: 'ad mortis cito punctum"). 'de portis mortis' (7, 2) hat ein Gegenstück in der Salutatio an Petrus 4, 5, daneben finden sich noch 'Orci porte' (Ave beate Matthee 4, 1r) und 'inferni portis (Ihesu ave fax amoris 3, 5; Ave puer floride: Vitus 4, 6). Bei Konrad von Gaming stehen die Ausdrücke 'de mortis portis' (Crinale 19, 8: AH 3, 24) und "inferorum portas' (Ave virgo Margaretha 5, 1of: AH 3, 89). Ganz wie die meisten Grufgedichte Christans schlieBt auch das Agnesgedicht mit einer Bitte, den Betenden in den Himmel aufzunehmen. Dieses Merkmal findet sich jedoch aus naheliegenden Gründen noch bei verschiedenen anderen Autoren, so auch wieder bei Konrad von Gaming oder Ulrich von Wessobrunn. Details aus dem Martyrium der Heiligen, die in den meisten Salutationen Christans (aber eben nicht in allen) enthalten sind,

276

SALUTACIONES

fehlen, obwohl in den insgesamt 12 Strophen wahrlich Gelegen-

heit genug dafür wáre. Den Hauptteil nehmen Fürbitten ein. Die Zahl der Strophen (12) wáre einzigartig in Christans GruBgedichten. Die Münchner Hs. 19 824, in der das Gedicht überliefert wird, enthált auch Gedichte Ulrichs von Wessobrunn,

die aus zum Teil sehr viel mehr Strophen bestehen als die Christans. Ein Gedicht an Christus (fol 222': AH 6, S. 38f) enthált sogar genau 12 Strophen. Christans Schutzengelgedicht und die mit 'Gaude' beginnenden Salutationes an Maria und Agnes bestehen zwar wie das strittige Agnesgedicht aus mehr als 5 Strophen (8), ganz abgesehen von den Glossenliedern und dem Threnus mit dem Akrostichon 'CRISTANVS' Sie folgen aber anderen Gestaltungskriterien. Die Angewohnheit, 'Amen' als letztes Reimwort zu verwenden, ist besonders typisch für Ulrich von Wessobrunn. Zu bedenken bleibt, daB die Lilienfelder Handschriften Chri-

stans Werk vielleicht nicht vollstándig überliefern, sondern eine Sammlung der gelungensten Dichtungen darstellen.

Zusammenfassend kónnen wir also zwar formale und stilistische Ubereinstimmungen zwischen Christans Salutationen und dem Agnesgedicht feststellen. Sie werden aber dadurch relativiert, daB viele von ihnen auch

auf Werke anderer Dichter zutreffen. Weder Wortwahl noch die Zahl der Strophen ergeben ein eindeutiges Bild. Abgesehen von der Phrase 'te da scutum' enthált das Agnesgedicht keine Formulierung, die für Christans Stil wirklich typisch ist. Hingegen sprechen einige Fakten gegen eine Zuschreibung an ihn. Aufgrund der genannten Tatsachen kónnen wir keine prázise Bestimmung des Autors erreichen. Dennoch scheint mir mehr gegen die Urheberschaft Christans zu sprechen als dafür, soda ich ihm das Gedicht bis zum Vorliegen eindeutigerer Beweise absprechen móchte. Ohne darauf eingehen zu wollen, wer denn sonst auBer Christan das Agnesgedicht geschrieben haben kónnte, móchte ich dennoch auf einige Auffálligkeiten hinweisen. Zahlreiche, in den Bánden 29-33 der Analecta hymnica abgedruckte Gedichte besitzen dieselbe Strophenform und etwa die gleiche Strophenzahl. Sie werden zumeist in Handschriften aus St. Peter in Salzburg und aus München oder Tegernsee überliefert. Móglicherweise stammt also der gesuchte Autor aus dem bayrischen Raum. Als weiteres Beispiel sei noch ein Gedicht an die hl. Margareta aus einem Salzburger Codex (a III 1o, s. XV) genannt (AH r5, I S. 220f), das die selbe Strophenform aufweist und 14 Strophen umfaDt.

KOMMENTAR

277

Ave, Ihesu, lux exorta:

Das von Dreves (AH 3, S. 171í und AH 41a, S. 104) Christan zugeordnete

Gedicht

'Ave, Ihesu, lux exorta / dele mala

iam

suborta' zeigt dieselbe Strophenform wie die Salutationen auf Laurentius und Stephanus, bzw. wie das oben behandelte Gedicht 'Ave, Agnes, natu clara", sogar die Fünfzahl der Strophen ist hier vorhanden. Der Reim über alle vier Zeilen jeder Strophe fehlt jedoch in den anderen Gedichten. Keine der fünf Strophen enthált wie sonst bei Christan üblich eine Bitte um Aufnahme in den Himmel, soda man annehmen móchte, hier fehle der Schluf. des Gedichtes. In diesem Fall

wáüre die Fünfzahl der Strophen kein Hinweis mehr auf Christans Urheberschaft. Ist aber das Gedicht vollstándig, wáre das Fehlen einer derartigen Bitte wiederum ein Argument gegen eine Zuschreibung an Christan. Das Gedicht findet sich in keiner der umfangreichen Sammlungen von Christangedichten, sondern ist mir nur aus der Müncher Hs. 20 020 (orat. ms. Tegrinsen. fol 55f) und dem Salzburger Codex von St. Peter b VII ro fol. 67", sowie aus einer Handschrift der ehemaligen Kartause zu Basel (heute Hs. A XI 63 fol. 224", óffentl. Bibliothek der Universitát Basel) bekannt. Alle drei Codices stammen aus dem r5. Jahrhundert. Auffallend ist das in der Vulgata belegte Verb 'supplantare' (5, 4). Christan verwendet es in den von mir besprochenen rhythmischen und metrischen Werken nur zweimal: im Vers 447 des Zebedides als Entlehnung aus der Vorlage (Ps.-Abdias), die Ps 40, ro zitiert, und als Typus (Ier 9, 4) in den Concordantiae (42d). Neben inhaltlichen Kriterien und der spárlichen überlieferung scheint mir die Tatsache, daB Christan dieses Wort aus eigenem Antrieb nie verwendet, gegen eine Zuschreibung an Christan zu sprechen. Stammt

das Gedicht aber wirklich von einem anderen Autor,

kónnte dies auch ein Hinweis auf den Urheber des oben behandelten Agnesgedichtes sein, dem es meiner Ansicht nach náher verwandt ist als den Salutationen Christans. Gaude virgo gloriosa / verbum verbo concepisti: Im Mariale Christans befindet sich ein versifiziertes Gebet, in

dem Maria einen Kleriker über ihre 5 Freuden im Himmel belehrt. Es unterscheidet sich formal von den übrigen Christangedichten, denn an die ersten 2 vierzeiligen, kreuzweise gereimten Strophen, die je 2 Freuden nennen und diese mit je einem 'Gaude' einleiten, schlieBt sich eine dritte Strophe, die nur ein 'Gaude' am Anfang aufweist und mit einer Fürbitte endet. Die

278

SALUTACIONES

Verszeilen dieser dritten Strophe bestehen wie die der übrigen aus acht Silben, enden aber im Gegensatz zu den vorhergehenden mit Proparoxytonon. Dreves gibt dieses Gedicht aus einem Gebetbuch des Bistums Utrecht (15. Jh.) wieder (4H 29, S. 31 Nr. 43). Neben diesem Werk sind im Gebetbuch andere Gedichte derselben Bauweise enthalten. Da die Verwendung beider Kadenzarten, des Paroxytonon und des Proparoxytonon, innerhalb eines Gedichtes bei Christan vóllüg unbekannt ist und keine der Sammlungen seiner Salutationen das Gedicht enthált, stammt 'Gaude virgo gloriosa wohl mit Sicherheit nicht von unserem Autor. 4. Gedanken zum Stammbaum : In der Lilienfelder Hs. A wird, wie erwáhnt, der Grofiteil der

GruDgedichte in Zyklen zusammengefaBt. Von den spáteren Abschriften bilden Clm 4423 und Clm 19 824 eine Sammlung von Christangedichten, alle anderen Codices besitzen nur eine kleine Zahl verstreuter Salutationen. Wir kónnen wegen der ungleichmáDigen überlieferung kein Stemma erstellen, das alle Gedichte gleichermaBen einbezieht. Für einzelne Werke, die in mehreren Abschriften vorliegen, ist

die Erstellung eines Stammbaumes aufgrund der unübersichtlichen Uberlieferungslage ebenfalls wenig sinnvoll. Einige interessante Details sollen dennoch nicht unerwáhnt bleiben: In erster Linie sind jene Gruf)gedichte in Abschriften erhalten, die dem Zyklus 'De sanctis' angehóren und sich in fol. 78'* und fI. der Hs. A befinden. Wie wir aus der Untersuchung dieser Hs. wissen (siehe 19* fI) handelt es sich dabei um den áltesten Bestand, der erst spáter von Christan durch weitere Blátter ergánzt wurde. Aufgrund dieses handschriftlichen Ergebnisses und der relativ starken Verbreitung der genannten Gedichte dürfen wir sie wohl, von einzelnen Ausnahmen abgesehen, für die áltesten erachten. Daf Christan manche Verse daraus spáter noch überarbeitet

hat, scheint

denkbar,

móglicherweise

ist so manche

Textvariante in den beiden Münchner Sammlungen darauf zurückzuführen. Für die im Einschub aus A enthaltenen Gedichte sind mir (mit Ausnahme des Schutzengelgedichtes) keine weiteren Abschriften, geschweige denn Textvarianten bekannt geworden; von den Salutationen der Blátter o-2 und r3f, die ebenfalls erst spáter der Hs. A hinzugefügt wurden, sind auBerhalb Lilienfelds mehrere Gedichte vertreten. Die beiden Münchner Sammlungen 4423 und r9 824 folgen im wesentlichen der Reihung der Allerheiligenlitanei, weisen

KOMMENTAR

279

aber doch im Vergleich zu Christans Autograph einige Abweichungen auf. Die Lesarten zeigen, daB beide Fassungen in keinem direkten Abhángigkeitsverháltnis voneinander stehen, sie wurden auch nicht von Hs. A abgeschrieben. Clm 4423 und Clm r9 824 weichen in etwa gleich oft (aber an unterschiedlichen Stellen) vom Text der Lilienfelder Hs. ab, mehrere Male haben sie auch Lesarten gemeinsam gegen das Autograph. Gedichte aus den Bláttern o-2 und r3-14 befinden sich mit einer Ausnahme (Ave pater omnium / rerum) nur in Clm 4423, nicht aber in 19 824. Letztere Hs. enthált dafür aber andere, nicht in Clm 4423 enthaltene Gedichte.

ANMERKUNGEN Angaben und Daten zu den Heiligen aus Lexikon für Theologie und Kirche. Sal. 14. Scholastica Fest ro. Februar. Schwester

Benedikts von Nursia.

* um 480 in Nursia, T um 547. Sal. 15 Dorothea Mart., Fest 6. Februar.

Sal. 16 Eugenia Mart., Fest 25. Dezember. In den rómischen liturgischen Werken hat Eugenia mit geringen Ausnahmen keine Spuren hinterlassen. Die geringe Verbreitung des Kults steht im Gegensatz zur weiten ihrer romanhaften Passio. Sal. 17 Brigida Brigida von Kildare. Fest r. Februar. Patronin von Irland. * um 453, t 523.

Sal. 18 Gedrudis Abtissin von Nivelles. Fest 17. Màrz. * 626, t 17.3.6053 oder 659. Sal.19

Petronilla Mart., Fest 31. Mai. In der Legende Tochter des Apostels Petrus.

Sal. 20

Tecía

Fest 23. September. Nach den 'Acta Pauli et Theclae' Schülerin und Gefáhrtin des hl. Paulus.

Sal.21 Sal.22

Afra Mart., Fest 7. August.

T um 304.

Anastasia

I) Mart., Fest 25. Dezember. T um 304. 2) Mart., Fest 28. Oktober. Wahrscheinlich sind die beiden identisch.

Sal. 23 Othilia Auch als Odilia. Fest 13. Dezember. * um 660, T um 720. Kult seit dem 9. Jh.

ANMERKUNGEN Sal.24

Ad omnes sanctos (Ave summa

281 trinitas)

Zur Abfolge der Heiligen vgl. Mone Bd. 3, 1855. S. 9. Sal. 25 Radegundis

Fest 13. August. Frankenkónigin. * 518, f 13.8.587. Sal. 26 Clava Clara von Assisi, Schwester des hl Franziskus. 1193/94 bis 10. Aug. 1253. Kanonisiert 15. Aug. 1255.

Sal.27

(Maria) Magdalena (Ave stirpis regis) Fest 22. Juli.

Die alte, heute

nicht

mehr

bestehende

Pfarrkirche

von

Li-

lienfeld war dieser Heiligen geweiht. HaNsEL,

H., Magdalenenkult

und

M.

legende,

3 Vortráge.

Górres Ges. Kóln 1936 (Rez. in: An. Boll. 54, 1936, S. 431). ders, Das Nachleben der Heiligen in der Dichtung und die stoff geschichtliche Darstellung, Àn Volk und Volkstum. 3 (1938), S. 231-251. W. AUS DER FÜONTEN, Maria Magdalena in der Lyrik des Ma. Düsseldorf 1966. S. 52t; 97. Sal. 30

Marcus

Evangelist. Fest 25. April. Sal. 31

Lwcas

Evangelist. Fest 18. Oktober. Sal. 32.

Vincenctus Vincentius Madelgarius?. Fest 14. Juli. * 7. Jh., tum

677.

Sal. 33

Thomas episcopus Thomas Beckett, * 1118, t 29.12.1170. Erzbischof von Canterbury. Mart., Fest 29. Dezember.

Sal. 34

Lambertus Bischof von Maastricht. T 17.9.705/6. Fest 17. Sept. Translatio 31. Mai.

Sal.35

Dionysius D. von Augsburg. Fest 26. Februar. Nachrichten über ihn fuBen auf der legendarischen Conversio c Afrae (Ende 8. Jh.). Anfang des 12. Jhs. wurden in der Ulrichskirche Reliquien gefunden, die ihm zugeschrieben wurden. Sie wurden auf Anordnung Alexander VI. am 26.2.1252 feierlich erhoben.

282

SALUTACIONES

Sai. 36 Silvester Silvester L, Papst von 314-335. Fest 31. Dezember.

Sal. 37 Hieronymus Sophronius Eusebius Hieronymus, Kirchenlehrer (seit 8. Jh.). * um 347. f 30.9.420. Fest 3o. September. Sal. 38 Ambrosius

Ambrosius von Mailand. * 339 (?), t 4.4.387. Fest 7. Dezember. Sal.39

Augustinus I3.11.354 - 28.8.430. Kirchenlehrer. Fest 28. August.

Sal. 40

Gregor

Gregor der GroDe. * um 540, T 12.3.604. Papst. Fest I2. Márz. Sal. 41

Anna Mutter Marias. Fest 26. Juli.

Sal. 42

Elzabeth lisabeth von Thüringen. 1207 - 17.111231. sprechung 27.5.1235. Fest 19. November.

Heilig-

Sal. 43

Vitus Auch als Veit. Mart, T um 304/5. Fest 15. Juni.

Sal. 44

Pancracius

Mart, Nothelfer. Sal. 45

Fest 12. Mai. Im Spátmittelalter

einer der

Y polytus Hippolytos von Rom. f um 200. Fest 13. August.

Sal. 46 Biasius Bischof von Sebaste. Mart., Nothelfer. Fest 3. Februar, bis rr. Jh. r5. Februar.

Sal. 47 Egidius T um 720. Nothelfer. Fest 1. September. Sal. 48

Wilhelmus

(confessor)

W. von Aquitanien. * Mitte 8. Jh., 1 28.5.812. Fest 28. Mai.

Sal. 49

Maria Aegyptiaca

Vgl dazu den Artikel von K. KUNZE, Studien zur

ANMERKUNGEN

283

Legende der hl. Maria Aegyptiaca im di. Sprachgebiet, 1970. S. 78-83. Laut Kunze finden sich im dt. Sprachgebiet erst vom Ende des I3. Jhs. an Dichtungen, die die Verehrung der hl. Maria Aegyptiaca zum Gegenstand haben. Bisher dienten alle Gestaltungen der Legende dem Lobpreis Gottes oder der Gottesmutter. Die frühesten Zeugnisse der Verehrung scheinen ein Gedicht aus einer Darmstádter Hs. des 14. Jhs. (auch in zwei Kólner Codices von 1481 und 1498) und die Salutatio Christans zu sein. "Der Rahmen der Legende, welche mit dem Tode Aegyptiacas schlieBt, wird in diesen beiden Gedichten dadurch überschritten,

daB mehrere Strophen erstmals auch das himmlische Dasein der Heiligen ausführlich betrachten." (S. 79) "Wáhrend im eben genannten (dem ersten) Gedicht das Geschehen sich zwischen Gott, der Gottesmutter und der Heiligen abspielte, steht in dem Aegyptiaca-Rhythmus des Zisterziensers Christan von Lilienfeld (gest. vor 1332) die Heilige allein im Mittelpunkt." (S. 81) "Das Gedicht ist als Ave-Hymnus komponiert: das Ich des Beters und das Du der Gepriesenen und Angeflehten treffen sich in jeder Strophe. Eine jede von ihnen hat denselben Aufbau: auf die salutatio der ersten vier Verse folgt die prex der letzten vier Verse. Die einzelnen salutationes verfolgen den aufsteigenden Lebensgang Marias: wie sie zwar auf dem Wege des Unreinen ausglitt (I), wie sie sich aber dann aus dem Schmutze erhob (II), wie sie Tránen der Bufle weinete (III), wie sie als Eremitin schon auf Erden ein engelreines Leben führte (IV) und schlielich zu den ewigen Freuden gelangte (V). Eine entsprechende Steigerung findet sich auch in den preces, welche das geistliche Leben des Beters betreffen: vermutlich sind sie mit culpa toxica, von der ihn die Fürbitte der Heiligen befreien móge, die Folgen der Erbsünde und Wurzeln der aktualen Sünden gemeint, denn von der Erbsünde selbst ist der Getaufte schon gereinigt (I); sind diese eingedámmt, muf der Beter von den persónlich begangenen Sünden gereinigt werden (II), dann ist er offen für die Stützen der Gnade der Beharrlichkeit im Guten (III), um schlieBlich den Weg in die Seligkeit zu finden (IV) und dort in die ewige Gemeinschaft der Heiligen aufgenommen zu werden. Wáhrend sich im Hymnus Ex Aegypto Pharaonis eine Fülle von Bildern und Symbolen drángten, die dem Gedicht einen mystischen Glanz verliehen, spricht Christan in theologischen Begriffen (culpa, peccatum, gratia), und der Aufbau zeigt den klaren Denker. In den genannten Aegyptiaca-Hymnen spiegeln sich die zwei groDen geistigen Strómungen jener Zeit, die Mystik und die Scholastik." (S. 82f) "Auch Magdalena wird im frühen Mittelalter 'vóllig der Heilsgeschichte untergeordnet' und erst spáter als in sich vereh-

284

SALUTACIONES

rungswürdige Gestalt betrachtet, vgl. W. AUS DER FÜNTEN, Maria Magd. in der Lyrik des Mittelalters, Düsseldorf 1966, S. 521; 97." (S. 79 Anm. 1) Sal. 50

Mawricius

Mart., Primicerius der Thebaischen Legion. Fest 22. September. Sal. 52

Martha Schwester der Maria und des Lazarus von Bethanien.

Fest 29. Juli. Sal. 54 O suezz ob aller suzzichait Binnenreim der Zeilen 1 und 3 in den Strophen 2-4. Vers 1, 1 und rz, 3 haben grammatischen Reim. Sal. 57

De VII gaudiis (Gaude virgo laus cunctorum) Dieses Gedicht steht unter folgendem Text des Mariales in Hs. C (in Vorav. 360 fol. 120"): ^Maria docet dicere septem gaudia sua. Erat quidam monachus, qui ob reverenciam BM gaudia eius quinque (darüber steht: VII) solebat edicere devocius, gaudia scilicet que habuerat in annunciacione, in filij sui nativitate, in resurrectione, in ascensione et in sua assumpcione. Studuit frater idem cum cordis iubileo frequentare, cui die una apparens dixit virgo Maria: 'cur tantum in gaudijs meis preteritis et non pocius in presentibus delectaris? pro hijs ergo ingentem lauda Dei largitatem. Primum gaudium est, quod solius glorie mee habundancia excellit sanctorum angelorum gloriam et gaudia.

Secundum est, quod sicut dies sole illustratur, ita omnis celestis curia mea gloria iocundatur. Tercium est, quod omnes celi cives obedientes michi me miro venerantur affectu sicut matrem regis summi. Quartum est, quod una voluntas mecum est maiestatis summe et in omnibus, que placita sunt voluntati mee, tota trinitas benigno consentit favore. Quintum est, quod secundum voluntatis mee beneplacitum michi servientibus retribuetur in hoc seculo et post seculum futurum. Sextum est, quod super choros angelorum quadam prerogativa singulari proxima Deo sum et sancte trinitati. Septimum est, quod omnino secura sum, quod gloria mea crescet in eternum: (Es folgt das Zeichen zur Einfügung des Gedichtes) Unde apostolus: 'Salutate Mariam, que multum laboravit in

nobis. "

:

ANMERKUNGEN

285

Sal. 59 lohannes Ioh. der Táufer. Fest der Conceptio 24. Sept. bzw. 23. Sept. 24. Juni Nativitas, 29. Aug. Decollatio.

Sal. 60 Petrus Apostel. Fest gemeinsam mit Paulus von Tarsus am 29. Juni. Petri Kettenfeier (r. Aug.) und Petri Stuhlfeier (18. Jan. bzw. 22. Feb.) 1960 abgeschafft. Sal. 61 Paulus Paulus von Tarsus. Fest gemeinsam mit dem Apostel Petrus am 29. Juni. Seit dem 8. Jh. das Fest Pauli Bekehrung (25. Jan.). Sal. 62

Andreas Apostel. Fest 3o. November.

Sal. 63 lacobus maior

Apostel. Fest 25. Juli, ursprünglich 27. Dezember. Sal. 64 lohammes evangelista Fest 27. Dezember. Sal. 65

Thomas Apostel. Fest 21. Dezember.

In Jo rr, 16; 20, 24; 21, 2 mit dem Beinamen Sal. 66

'Didymos.

lacobus minor

Apostel. Fest 1r. Mai, seit 1955 r1. Mai.

Sal.67

Philippus Apostel. Fest rr. Mai, bis 1955 1. Mai.

Sal. 68

Bavríiholomaeus

Apostel. Fest 24. August. Sal.69

Matheus

Evangelist. Fest 21. September. Sal.70

Symon Simon Zelotes, Apostel. Fest gemeinsam mit Judas Thaddáus am 28. Oktober.

Sal. 71

ZTadeus

Judas Thaddàáus, Apostel. Fest gemeinsam mit dem

Apostel Simon am 28. Oktober. Mit Judas, dem Bruder Jesu identifiziert (wohl fálschlich).

SALUTACIONES

286 Sal. 72

Mathias Apostel (Apg r, 15-26). Fest 24. bzw. 25. Februar.

Sal. 73

Stephanus Erzmártyrer (Apg 6, 1 - 8, 2). Fest 26. Dezember.

Sal.

74

Laurentius

Mart., T 258?. Fest 1o. August.

Sal. 79

Achacius (Akakios) Mart. 303/304. Fest 7. Mai.

Sal. 76

Martinus Martin von Tours. 316/7 - 8.11.397. Fest 11. November.

Nicolaus Nikolaus von Myra. Fest 6. Dez., Translatio 9. Mai. Wahrscheinlich r. Hálfte des 4. Jhs., Nothelfer. Nach der Translatio der Gebeine von Myra nach Bari (1087) Ausbreitung des Kultes im ganzen Abendland und Hochblüte im Spátmittelalter. Sal. 74

Sal. 78 Benedictus

Benedikt von Nursia.

* um 480, T 21.3.547 (?). Fest

21. Márz, Translation rr. Juli, Illatio 4. Dezember.

Sal. 79 Bernardus Bernhard von Clairvaux. * um 1090, T 20.8.1153. Kirchenlehrer. Heilig seit 18.1.1174. Fest 20. August, Translation I4. August.

Sal. 80 Agnes (Ave veris primula) Mart., Fest 21. Januar. Zum Namen der Heiligen siehe MicHAELSSON, Karl, Quelques observations sur le nom d'Agnés. Uppsala 1931.

Sal. 81 Maria Magdalena (Ave quae de noxiis) Fest 22. Juli. Zur Geschichte ihrer Verehrung siehe oben! Sal.82

Katherina

Mart. in Alexandrien. Fest 25. November. Sal.83

Lucia Mart. in Syrakus. Fest 13. Dezember.

Sal. 84 Christina

Mart. von Bolsena. Fest 24. Juli.

ANMERKUNGEN

287

Sal. 85 Cecilia

Fest 22. November. Martyrium zweifelhaft. Sal. 86 Margareta Mart., Fest 20. Juli. Nothelfer. Das von Wackernagel nach Clm 4423 gedruckte deutsche Gedicht 'Gruest seyst vol aller ersamkait' (Bd. 2, S. 695 Nr. 890) hat nicht, wie im Verfasserlexikon angegeben, Christans Salutatio an Margaretha zum Vorbild. Die Vorlage war ein lateinisches Gedicht, das Dreves in den Anal. Hymn. Bd. 33 S. 132 Nr. 151 aus einem Orationale ms. Scotorum Vindobonensium abdruckt (Ave virgo gloriosa).

Sal. 87 Agatha Mart., Fest 5. Februar.

Sal. 88

Ursula Mart., Fest 21. Oktober.

In der Legende unter den 11 ooo Jungírauen. Erste Zeugnisse der Verehrung im 8. Jh. 5, I - 4 Dreves vermutet hier eine Anspielung auf die Tatsache, daB im r3. Jahrhundert die Sorbonne Ursula zur Patronin erwáhlte (AH 41a, S. 155).

Sal. 89 Chunegundis Kaiserin, Gattin Heinrichs II. t 3.3.1033. Heilig seit 29.3.1200. Fest in der Diózese Bamberg 3. Márz und 9. September. Sal.90

Planctus | Threnus (Cor maeroris nubilo) "Ihrenos (quod latine lamentum vocamus) primus hieremias versu composuit super uerbem et populum, quando captivus ductus est. Post hunc apud grecos symonides poeta liricus; adhibebantur autem funeribus atque lamentis." (Vinzenz von Beauvais, spec. doctrinale IV rr2). Sal. 91

Udalricus Ulrich, Bischof von Augsburg. * 890, t 47.973. Kanonisiert 31.1.993.

Sal. 92 Qwirinus Quirinus (von Tegernsee). Mart., Fest 25. Márz. Nach der geschichtlich wertlosen Passio unter Kaiser Claudius IL Gothicus (268-270) in Rom als Christ enthauptet. GroDe Verehrung im Kloster Tegernsee. Sal. 93

Cholomannus T 17.7(?).1012. Fest 13. Oktober.

288

SALUTACIONES

Sal.94

Erasmus Mart., Fest 2. Juni. Nothelfer seit 13./14. Jh.

Sal. 95

Leonhardus

Wahrscheinlich 6. Jh., Fest 6. November. Auffallend zahlreich sind die Wortspiele: I, Tff

clares - clarissime - clara claritate.

potentissime - (precis) potestate. NES

duc - ductu.

5 THE gaudia Zur Verehrung DANzER, Beda Monatsschrift 17,

gaudiorum. saecla saeculorum dieses Heiligen: (OSB), St. Leonhard, der Eisenheilige. Bened. 1935, S. 398-401.

DONNINGER, J., Kleine Beitrüge zur Leonhard- Forschung. Bayer. Jb. f. Volkskunde 1955, S. 103-105. Sal. 96

lacobus maior Siehe oben!

Sal.97 De proprio angelo Eine Vermischung von 'Summo deo agmina' Konrads von Gaming mit Christans 'Salve mi angelice' enthált Cgm 858 in deutscher übersetzung. War vielleicht schon die Vorlage kompiliert? Der Cod. germ. monac. 858 stammt aus Tegernsee. Das alte Kloster Traisma (St. Pólten) wurde von Tegernsee aus gegründet und stand, wie Gillitzer sagt (S. 127), in regem Verkehr mit diesem Kloster. Sal. 98 Barnabas

Zuname des Leviten Joseph, eines Hellenisten aus Zypern, begegnet vorzugsweise in Apg 4; 9 und 11-15. Fest II. Juni. Sal. 99

Georgius Georg von Kappodokien. Mart., Nothelfer. Hauptfest 23. April; Nebenfeste an vielen anderen Daten.

Sal. roo Maria Magdalena (Ave clari generis) Zur Geschichte ihrer Verehrung siehe oben! Sal. 101 Tituli septem liberarum artium Ein

verwandtes,

mit

Miniaturen

illustriertes

Ge-

dicht enthált cod. Admont. 128 fol. 13' (Mlat. Jb. 1r, 1976, SEMI Prima facit logice (pars), recte grammata nosce! Altera causidicos legis facit esse peritos; Tercia doctiloque dat pondera digna loquele.

ANMERKUNGEN

289

Ritmica materies numero res perficit omnes; Dulciter et cunctum modulat pars altera cantum; Tercia mensuris res cunctas ordinat equis; Sidera quid faciant dinosci quarta laborat. 'numero res' (Zeile 4) steht im Christangedicht als gebrochener Reim, ebenfalls bei der Arithmetik.

Sal. 102 Agnes (Gaude sponsa Christi Agna) Mart., Fest 21. Januar. Zum Namen der Heiligen siehe oben!

Composition, impression et reliure: Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printed in Belgium

D/1992/0095/3 ISBN 2-503-03193-5 relié ISBN 2-503-03194-3 broché ISBN 2-503-03000-9 série

LE -

,

TIT

&,

2a »1

dict

aMtys

ur; uf

Ore:

'^parbutdey

fik

]

|

pm covmun

;

4rcmerent: uaT Ir

vito Nils ihwsggo Phwt [;

En

i

c r

TY SCCEREA.

doge

i

,m

iditib: M UTPUTES)!

'wio?&,

bT:üüyp

owned

ul

nu

auam

2

3

Ps inb *a«t»21 buip itam

so

I9 T dii

KT

TIL

EA atunua'

If» decl at Lateiuda

mist

Aat

dH A

qnie

pako^s

"

DUMMCY) cust. £01 n2

vno set

VET

ssi.

t

umnl

um |

uM

A

Gu

Lu 1L jn noma

|

&

feme

| ^f»

i

TUTTA. i

b

219

'

u

cw

dh -—

P



-

bs



PE



Dm

d í

ET"[Lr] 4

|

!

i

eT

'

LU

Ls

H í

-

"

p [i

l

"4

"E.

silowt

uir

f

,

8i

L]

n

3

(0j 9

add.

4

e€1n

"*

i

|

Vets

l

iad

Ji

"S

sus...

,

fás

x

ICI

and

nm

"en

M

we

te

x

Mu

i

Jay?

d

M

fr,

"md Es

lu

i

,

m.

[es

i

j

Ipth

,vota. tut

vil

——

na^;

B 4 [ *

liv

1)

4* v

id

i

1o



TIT m

Pu



AT

r

í J

!

54

TUNE

hn

[ES

MI

M j,

»

is Uu wunc

». ae Ae lins"Kk ^ sut njbs ne ted

ubil wit dfi renti,

A€

|

B

(Buratón i boni EN 2o do)

nt

| 3 be EMI Mapa pce t 75 78 dind Tere pIMRtTL wHar

EL

LP EP

'

TA

el?

on k

lir

m

$

v

;

EN

E

-

!

i

-



"

*&

Fs

-—

rer

——



-—

DATE

DUE

8306

vim

00310

jul